Full text of "Evangelii concordantis expositio [microform]"

See other formats

volume
condit
please
care.

Please do no
return; hand
circulation (

U'''i^%

:lWi

i'*;^-^?^fe^v.

Lume in fragile

idition -

sase handle with

ce.

o not drop into book
hand to attendant at
ion desk.

- J i .

University of Cliieago Library

/u'..7>/,- ///<• i//,il/l topic t/t/.s- /.',),>/:■ ,,/s,' ti;,its ,ir'

O/ns:

^ 1 .

^ . .»

/>',.,./;

University of Chicago Library

GIVEN HY

Beside the 7nazn tofic this Book also treats of •'

Subject No. , Onpage \ Subject No. 0„ ^age

{'^

EVANifEIJ.1

C N C 11 D A IN T 1 S E X. 1' S I 'V !

!'ACTA \

;ri A. N O T ( J K 1 ' II K, ^^ K M L)

ni»t"v*»nr. svb««5>

^. ■> H- ■

wlmw^^-^-^m

EVANGELII

CONCORDANTIS EXPOSITIO

FACTA A

SANCTO BPHRABMO

nocTonw: »Tno

S. H ician ymus nd MarceHam : « De Scriptuiis sanclis
» dispolanti non lam necessaria sunt verba , quam sensus.
« Quod si cloquenliam quaeris, Demosllienes legendus aul
» Tuiiius esl ; si sacramenta diVina, nostri codices, qui de
« Heliraeo in Latinum non benc resonanf, pervidendi.K

Gongregatio Mechitaristica sihijus p7'oprietatis

vindicat.

EYANGELII
CONCORDANTIS EXPOSITIO

FACTA A

SA.ISrOTO EFHR^EMO

DOCTOEE SYEO

m LATINUM TRANSLATA

R. P. lOANNE BAPTISTA AUCHER

MECHITARISTA

;UJUS VERSIONEM EMENDAVIT, ADNOTATIONIBUS ILLUSTRAVIT

ET EDIDIT

D/CtEORGIUS moesincer

PEOPESSOR STUDII BIBLICI A. T. SALISBUEGI

— — — «««♦^^gWos»-

VENETI IS

LIBRARIA PP. MECHITARISTARUM IN MONASTERIO S. LAZARI

1876

PIAE MEMORIAE

D.r Gl E R G I I HURMUZ

SYNENSIS ARCHIEPISCOPI ET MECHITARISTARUM
ABBATI GENERAI/I

Obid flfe XI Apr. MDCCCLXXVI

K-m^

PRAEFATIO EDITORIS

In secundo tomo editionis Armeniacae operum
s. Ephraemi habetur liber, qui inscribitur « E-vangelii
concordantis expositio, facta a s. Ephraemo, doctore
Syro w. Hoc s. Ephraemi opus, in sola lingua Arme-
niaca conservatum, versione Latina dignissimum cen-
suij non solum propterea quod sine dubio germanum
opus est hujus venerandi Patris, sed vel maxime prop-
ter textum Evangelii, quem s. Ephraemus in eo expli-
cavit, qui accurate examinatus textus Evangelii Dia-
tessari Tatiani invenitur. Quae ita se haberCj brevi
dissertatione probaturus primum demonstrabo, Tatia-
num harmoniam Evangelii, quam Diatesseron vocant,
confecisse, deinde argumentis confirmabo, s. Ephrae-
mum commentarium in Tatiani Diatessaron scripsisse,
ejusque commentarium in hoc opere Armeniaco nobis
conservatum esse.

D I A T E S S A R K T A T I A K L

Tatianum , famosura saeculi secundi post divi-
stum haeresiarcham, ex quatuor Evangeliis unum con-
fecisse, cui nomen dedit « Diatessaron 55, seu rd ^id
TEaadpoyv EvTf/ihov, testem primarium apud Graecos
habemus Eusebium Caesareensem, qui in hi-
storia ecclesiastica cap. 4, 29 haec refert : « Tatianus
compositionem et collectionem, nescio quomodo, Evan-
geliorum contexuit, quam Diatessaron nominavit.
Quod opus a quibusdam etiamnum habetur v. Eusebii
testimonium confirmat Epiphanius in opere de
haeresibus (46, 1), hoc unum adjungens, Tatiani Dia-
tessaron a nonnullis Evangelium secundum Hebraeos
nuncupatum esse.

Hoc Tatiani opus Theodoretus, Cyri prope
Euphraten episcopus, in opere de fabulis haereticorum
(1, 20) uberius describit dicens : « Tatianus Evange-
lium, quod Diatessaron dicitur, composuit, amputatis
genealogiis et aliis omnibus, quae Dominum ex semi-
ne David secundum carnem natum ostendunt. Quo usi
sunt non modo, qui ejus erant sectae, sed ii etiam, qui
Apostolica dogmata sequebantur, compositionis frau-
dem non cognoscentes, sed simplicius tanquam com-
pendiario libro utentes. Nactus sum etiam ipse libros
hujusmodi supra ducentos, in honore habitos in eccle-
siis nostris, quos omnes in unum congestos seposui,
et pro his quatuor Evangelistarum evangelia intro-
duxi 1).

Apud Syros prima de DiatessarO Tatiani

III
mentio habetur apud Bar-Bahlul, decimi saeculi
scriptorem, qui in suo lexico, ad ultimum a Michaelis
editOj p. 192 haec scribit : " Diatessaron, ita dicuntur
quatuor Evangelia ; haec Alexandriae a Tatiano epi-
scopo scripta assertantur».

Kectius post eum Dionysius Barsalibi,
episcopus Amidae in Mesopotamia, Jacobita ( t 1171 )
in praefatione evangelii s. Marci, teste Assemano in
Bibl. Or. I p. 57 et II p» 159 haec scripsit : « Tatia-
uus, discipulus Justini philosophi et martyris, elegit e
quatuor evangeliis et connexuit et confedit evange-
lium , quod Diatessaron nuncupabat , i. e. miscella-
neum. Hoc scriptum interpretatus est s. Ephraemus.
Exordium ejus fuit : « In principio erat Verbum ».

Alius testis est Barhebraeus, episcopus Ta-
gritensis, Jacobitarum primas ( 1 1286 ), qui in libro,
« horreum mysteriorum n inscripto, teste eodem Asse-
mano in B. 0. 1 p. 57 haec ait : « Eusebius Caesareensis
quum videret corruptelas , quas fecerat Ammonius
Alexandrinus in evangelio diatessaron, i. e. miscella-
neo, nuncupato, cujus exordium : « In principio erat
verbum », et quod s. Ephraemus interpretatus est,
quatuor evangelia integra, ut sunt in textu, servavit,
sed consensionem verborum communi caiione notavit.
Barhebraeus hoc loco in duplici errore versatur ; pri-
mum enim Ammonium Alexandrinum, alius harmoniae
Evangeliorum auctorem, permutat cum Tatiano, quod
ex indicato initio hujus Diatessari et memorata expli-
catione s. Ephraemi clare apparet, dein erronee Eu-
sebium hoc diatessaron Tatiani emendasse asserit,
quum ipse Eusebius testetur, se ad Ammonii opus ca-
nones suos adjecisse.

Ad hunc testem accedit Ebedjesu, episcopus
Sobensis, sectae Nestorianorum addictus (tl318),

qui in catalogo librorum omnium ecclesiasticorum post
recensitos libros sacros a. et n. Testamenti memorat
« Evangelium, quod compilavit vir Alexandrinus Am-
monius, qui et Tatianus, illudque Diatessaron appel-
lavit V. Errorem Bar Bahlul et Barhebraei supra me-
moratum repetit, Tatianum confundens cum Ammonio
Alexandrino.

His testimoniis Syrorum aliud adjungit Curetonus
in opere suo « Ancient Syriac Documents w p. 15, ubi
ex opusculo antiquo Syriaco « Doctrina Adaei » inscrip-
to liaec verba profert ; « Populus autem multus quoti-
die congregabatur et conveniebat ad orationem in sacro
ministerio et ad Testamentum vetus et novum Dia-
t h u r n u n et in vitam mortuorum credidit etc. » Gure-
tonus obscurum vocabulum « Diathurnun n , quod in
Syriaco in casu genitivu positum est, Diatessaron le-
gendum esse et Tatiani Diatessaron significare puta-
vit. In Armeniaca versione hujns loci, quae in opu-
sculo « Epistola Abgari » inscripto p. 33 habetur, ita
legitur : « Populus multus quotidie congregabatur et
orabat et sacro ministerio assistebat et cum antiquum
et novum Testamentum auditu percepisset, in T r i n i-
tatem et in resurrectionem et in vitam mortuorum
credidit v. Haec versio et ipse contextus, quo lectio an-
tiqui et novi Testamenti simul memorata apparet, opi-
nionem Curetoni valde improbabilem reddunt.

Denique Assemanus in B. Or. I, p. 611 inter co-
dices Arabicos Bibliothecae Vaticanae recenset : « Ta-
tiani Diatessaron, seu quatuor Evangelia in unum re-
dacta 57. Sed ipse Assemanus in B. Or. III, p. 13 hoc
opus Ammonio a nonnullis adscribi adnotat. Card. Mai
in opere « Vet. Scriptorum nova collectio », IV, p. 14,
hoc manuscriptum ita describit : « Sacrosanctum Evan-
gelium . . . vulgo Diatessaron nuncupatum et in sectio-

nes seu capita qumquaginta quinque distributum, auc-
tore Tatiano Syro ... In fine haec a librario adnotata
reperies : « Explicit auxilio Dei sacrosanctum evan-
gelium, quod ex quatuor evangeliis collegit Tatianus,
quodque Diatessaron vulgo dicitur ». Istud opus Aker-
bladio judice (apud Keil et Tzchirner, Analecta studii
theologiae exegeticae II, I, p. 184 sqq.) fere idem est
atque evangelium a Victore Capuae epis.copo saeculo
sexto inventum et in sermonem latinum translatum.

Haec sunt testimonia antiquorum de Tatiani Dia-
tessaron, paucis aliis minoris momenti omissis, quae
praeter haec Carolus Semisch in sua dissertatione « de
Tatiani Diatessaron v in medium protulit. Quibus om-
nibus comparatis, pro certo constat, Tatianum saeculi
secundi haeresiarcham, ex quatuor evangeliis unum
composuisse, cui nomen Diatessaron inditum est. In
hoc opere ipsa verba s. Evangeliorum contenta fuisse,
ex verbis Eusebii et Theodoreti, praecipue vero ex
comparatione cum Concordantia evangeliorum ab Am-
monio confecta clare liquet. Dein ex verbis Theodoreti
discimus, in Diatessaron Tatiani genealogias et reli-
qua, quae Dominum ex semine David secundum car-
nem ortum demonstrant, omissa esse. Idem Eusebius
indicare videtur dicens : « Tatianus compositionem et
collectionem, nescio quo modo, Evangeliorum
contexuit ». Porro Theodoretus et scriptores Syri
nobis referunt, hoc Tatiani opere non solos Encrati-
tas, sectae ejus asseclas, sed et catholicae fidei secta-
tores, praecipue in Syria et Mesopotamia, usos esse.

Quae omnia exacte conveniunt testimonio Diony-
sii Barsalibi dicentis, s. Ephraemum in Diatessaron
Tatiani commentarium confecisse, de quo jam uberius
nobis disserendum est.

€OMMENTARIUS S. EPHRAEMI IN DIATESSARON

TATIANI.

Dionysius Barsalibi de Diatessaro Tatiani, ut su-
perius memoratum est, loquens haec adjungit : « E t
hoc scriptum interpretatus est s. Ephrae-
mus ». Idem auctor, teste Assemano (B. 0. 1, 57), mox
inferius refert : « Sanctus quoque Ephraemus ordinem
Diatessari secutus Evangelium explanavit ??. Alter te-
stis Syriacus Barhebraeus de Diatessaro quideiri Am-
monii dicit : «quod s. Ephraem interpretatus
e s t vy sed verba ejus ad Tatiani Diatessaron referenda
esse, supra demonstratum est. His testibus accedit s.
Gregorius Nyssenus, qui s. Ephraemo coaevus his ver-
bis eum laudavit : « Omnem et antiquam et novam
Scripturam assiduo studio, ut quivis alius, studiose
versavit, accurateque ad verbum est interpretatus v.
(Assem. B. 0. 1, p. 56). Fragmenta quoque commenta-
rii s. Ephraemi in Evangelium in codicibus Vaticanis
Graecis 663, 733, et 1190 memorat Assemanus in B.
0. 1, p. 159. Quae testimonia, sive directa, sive indirec-
ta, si componuntur cum eis, quae Theodoretus de usu
Diatessari Tatiani apud orthodoxos in Syria et Mesopo-
tamia nobis refert, satis clare demonstrant, s. Ephrae-
mum commentarium in Tatiani Diatessaron confecisse.

Et revera in editione Armeniaca operum hujus
s. Patris, in tomo II, p. 5-260, commentarius ejus in E-
vangelium concordans conservatus est. In hac Arme-
niaca elucubratione contineri opus germanum s. E-
phraemi, et non aliud, quam saepe memoreitum com-

VII

mentarmm in Diatessaron Tatiani, multis firmisque
rationibus probari potest.

Inscriptio hujus operis in laudata editione Arme-
niaca haec est: «Evangelii concordanti?
expos.itio, facta a s. Ephraemo, docto-
r e S y r 5). Cujus inscriptionis veritatem multa in-
dicia, quae in ipso opere reperiuntur, confirmant. In
hoc enim commentario plerumque breves expositiones
ad sententias, quae difficiliores videbantur, adjectae
sunt, qua methodo s. Ephraemus etiam antiquum Te-
stamentum explicavit, ut ex ejus commentariis in to-
mo I etll operum ejus Syriacorum apparet. Nonnullis
locis prolixi sermones additi sunt, ex. gr. de nativitate
loannis Baptista, de muliere sanguinis fluxu laboran-
te, qui omnes stylum Ephraemi, celeberrimi Syrorum
oratoris et poetae, redolent. Haec Evangelii expositio
ab eruditione Graecorum Patrum multum quidem a-
best, et saepius erronea et fabulosa continet, verum-
tamen eximiam ingenii aciem et magnam pietatem et
sanctitatem auctoris prodit, quae omnia in commenta-
riis s. Ephraemi in v. Testamentum facile observantur.

Ex singulis, quae in hoc opere s. Ephraemum
auctorem indicant, primo loco ponenda est descriptio
condicionis ecclesiae, in qua auctor versabatur, quae
p. 284 vero pastore orbata insidiis lupi tradita dicitur.
Quod sine dubio ad triste schisma referendum est,
quod in ecclesia Edessena invaluit, postquam episco-
pus ejus catholicus Barses ab imperatore Valente a.
364 in exilium missus est. Porro disputationes contra
Marcionistas, toti operi insertas, s. Ephraemum acer-
rimum haereticorum et praecipue Marcionistarum con-
futatorem indicant. Monita frequentia monachis data,
laudes vitae asceticae et monasticae, quae saepe re-
currunt, s. Ephraemo, qui vitae monasticae eximium

vni

cleciis et fulcrum erat, omnino conveniunt. Rursus mul-
tae opiniones, quae in commentariis s. Ephraemi in v.
Testamentum reperiuntur, in Iloc quoque opere legun-
tur. Sic tenebras, de quibus gen. 1, 2, sermo est, um-
bram coeli fuisse asseritur, ut in commentario ejus in
Gen. tom. I, p. 6, A et 200 F. Anni quadringenti, qui-
bus posteri Abraham in terra aliena fore in libro Glen.
15, 1-16 praedictum est, ab ipso Abraham numerantur
in hoc opere p. 221, et in commentario in Gen. tom. I,
p. 122.

Denique ipsa lingua Armeniaca, in qua hoc opus
conservatum est, Syrum auctorem prodit, quum multae
constructiones Syriacae contra ipsam linguae Arme-
niacae indolem in eo reperiantur. Sic frequenter pro-
nomen relativum indeclinabile est, ejusque casus per
sequens pronomen personale indicatur, quae regula
apud Syros, non autem apud Armenos valet. Ipsum
cognomen Korjo s. Ephraemo in operis inscriptione
datum, quod vox Syriaca est, textum originalem Sy-
riacum indicat. Haec perquam breviter perstricta ar-
gumenta s. Ephraemo hoc opus adscribendum esse
clare demonstrant.

In his vero commentariis s. Ephraemum Diates-
saron Tatiani interpretatum esse, denuo ipsa operis
inscriptio comprobat, quae habetur : «Evangelii
concordantis expositio ». Harmoniam Evan-
geliorum in hoc opere explicari, locorum citatorum
series comprobat. Exordium enim sumit auctor ab
loan. 1, 1-4, et adjungit Luc. 1, 5; loan. 1, 14, 17;
Luc. 1,6-77; Matth. 1, 18-25, etc. NuUum autem aliud
evangelium concordans antiqui scriptores memorant,
in illis regionibus divulgatum, nisi Diatessaron Tatia-
ni et Diatessaron Ammonii Alexandrini. Verum Am-
monii Diatessaron, ut Eiisebius Gaesareensis in epi-

stola ad Carpianum testatur, non erat aliud, quam e-
vangelium Matthaei, cujus singulis capitulis adiatus
adjuncta erant capitula convenientia aliorum trium E-
vangelistarum. Quare in sententia Barsalibi standum
est, expressis verbis dicentis, s. Ephraemum Diatessa-
ron Tatiani interpretatum esse.

Porro Dionysius Barsalibi nobis refert, s. E-
phraemum interpretatum esse Diatessaron Tatiani,
cujus exordium fuit : « In principio erat Verbum ». Et
revera in. hoc commentario s. Ephraemi textus Evan-
gelii quo interpres utitur, p. 3 sic incipit : « A prin-
cipio (vel juxta cod. B « in principio «) erat Yerbum ji.
Rursus Theodoretus nos docetj in Diatessaro
Tatiani genealogias Domini amputatas esse, et reapse
nullum genealogiae Christi vestigium in hoc com-
mentario reperitur.

Denique textus Evangelii, quem s. Ephraemus in
hoc opere explicat, communiter a textu versionis Sy-
riacae, quam Peschito vocant, differt, et cum textu
Evangelii Syria^i consonat, quod Curetonus edidit, et
versione Peschito antiquius recte asserit. Quod ita se
habere, nonnullis hoc loco exemplis probabo. In com-
mentariis s. Ephraemi p. 5 locus apud loan. 1, 4-5 sic
habetur : « Sine ipso factum est nihil. Quodcunque
factum est, per ipsum vita erat, etvita erat lux homi-
num «.Evangelium antiquum Curetoni hunc locum eo-
dem modo reddit, quem Peschito juxtam textum Gfrae-
cum emendavit et vertit : « Sine ipso factum est nihil,
quod factum est. In ipso vita erat et vita erat lux
hominum „. Verba Matthaei 1, 25 in commentario s.
Ephraemi sic redduntur : «In sanctitate habita-
bat cum ea, donec peperit primogenitum j, ; in Evan-
gelio antiquo Curetoni : « Caste habitabat cum ea,
donec peperit filium „ ; in Peschito et in textu Craeco :

" Et non cognovit eam, donec peperit filium suum pri-
mogenitum ». Sed hac de re singulari dissertatione u-
berius, Deo juvante, dicturus, argumentis modo iri me-
dium prolatis satis confirmasse existimo, hunc s. E-
phraemi commentarium textum Diatessari Tatiani
continere, et hanc ob causam maximi esse aestiman-
dum, Restat, ut de fonte, unde Armeniaca versio hujus
operis s. Ephraemi in lucem prediit, et de Latina ejus
translatione, quae in hoc libro continetur, pauca dica-
mus.

III

VERSIO ARMENIACA ET LATINA IIUJUS
COMMENTARII S. EPHRAEMI.

Textus versionis Armeniacae hujus operis s. E-
phraemi ex Manuscripto Armeniaco monasterii s. La-
zari desumptus est, scripto in monasterio Halbat anno
Armenorum 644 i. e. 1195 post Christum, ut in adno-
tatione in fine ejus adjecta et in praefatione editionis
Armeniacae tom. I, p. 7 dictum est. Hic codex in non-
nullis locis partim ruptus, partim oblitus est, unde
multae lacunae, quae in textu impresso reperiuntur,
exortae sunt. Ad hunc codicem, qui in isto libro codex
A appellatur, accedit alter, ibidem codex B designa-
tus, de quo in memorata praefatione editionis Arme-
niacae operum s. Ephraemi p. 7 haec dicta leguntur :
" Prope finem impressionis « Bxplicationis Evangelii ??
" a viro quodam religioso aliud exemplar ad nos per-
venit, quod a s. Nersete Lampronensi divinitus consti-
tuto archiepiscopo propria manu conscriptum est ».
S. ]^erses ipse in fine codicis hanc adnotationem in

memoriam adjecit : « Gloria et gratiarum actio Ei qui
est initium et finis, ab humili Nersete, qui elaborayit
hoc opus, anno 644:5. Casu fortuito factum est, ut
ambo codices, quibus hoc opus s. Ephraemi nobis con-
servatum est, eodem anno 644 Armenorum, i. e. 1195
post Christura ad finem perducerentur.

Armeniaca versio hujus Commentarii s. Ephrae-
mi, quae in his duobus codicibus continetur, tota spi-
rat antiquitatem literarum Armeniacarum, et judicio
doctorum Patrum Mechitaristarum, quorum senten-
tiam exquisivi, ad aetatem Interpretum i. e. ad saecu-
lum quintum referenda est. Interpres Armenus textum
Syriacum magna cura verbum ex verbo expressisse
videtur, unde multae constructiones Syriacae, sed et
magna obscuritas plurimis in locis provenerunt.

Versionem Latinam hujus Armeniaci operis Rev.
Pater loannes Bapt. Aucher de literis Armenorum
bene meritus ( 1 1854) anno 1841 confecit, in qua non
tam sehsum, quam verba textus Armeniaci verbis
Latinis reddidit. liaec versio cum pretioso codice s.
^"ersetis a R. R. Patribus Mechitaristis monasterii s.
Lazari liberaliter usui meo tradita est, cujus admini-
culo versio, quae in hoc libro legenda offertur, confi-
ciebatur. liaud me fugit, Latinam hanc versionem pu-
ro sermone saepe carere et multas constructiones ab
indole hujus linguae discedere, sed textus originalis
verba et sententiarum neum exprimere malui, quam,
his neglectis, Latinae orationis nitorem sectari. Non me
latet, multos locos in hoc opere valde obscuros esse et
sensum ambiguum praebere, sed et hos aliter reddere
eorumque ambiguitatem e medio tollere nolui, ut sal-
tem vestigium sensus s. Ephraemi relinqueretur, quo
interpres sagacior ad loci intelligentiam pervenire
posset. Multae hujus operis difficultates sine dubio

XII

solverentiir, si, quod magnopere desideran ^um est,
textus ejus originalis Syriacus inveniretur.

Denique Leetorem moneo, menda, quae in hoc li-
bro forsitan reperiuntur, editori imputanda non esse,
qui plagulas correctas, antequam ultimo prelo subjice-
rentur, propter .locorum distantiam inspicere nequivit.
Fruere igitur, benevole Lector, hoc s. Ephraemi labo-
re, confortare fide, pietate et doctrina hujus s, Patris,
quem grati cives citharam Spiritus Sancti appellant,
nec mireris," verba Doctoris Syrorum nostris auribus
saepe peregrine sonare.

Vale.

Salisburgi, die 13 Maji 1876,

J)^. aEOEaiUS MOESINGER,

Professor Tlicologiae,

EVANGELII

CONCORDANTIS EXPOSITIO

EriTJOTJBHATA.

CAPUT I.

Quare Dominus noster carnem induit ? Ut ipsa
caro victoriae gaudia gustaret, et dona gratiae explo-
rata et cognita haberet. Si Deur sine carne vicisset,
quae ei tribuerentur laudes ? Secu ido, ut Dominus nos-
ter manifestum faceret, se initio creationis nequaquam
ex inyidia prohibuisse, quominus homo fieret Deus,
quia majus est, quod Dominus nos ter in homine humi-
liabatur, quam. quod in eo, dum magnus et gloriosus
erat, habitabat ^. Hinc illud : « Ego dixi : Dii estis ^ v.

1. Armeni cognominant S- Ephraemum /unp chor, rel /unp[,
chori, vel lunpl'ii chorln^ vel ^//t.^ chur., quod est Syinacum Qorjo^
i. e. lector. Lectorem autem in hoc titulo sensu latiori sumen-
dum esse et commentatorem vel Doetorem significais, recte
iu Lexico P. Emm. Ciakciak dictum ( st Syri S. Ephraemum
Doctorem cognominare solent. Annotatio infra lineas textus irx-
pressi h. 1. posita ita sonat : « In princii-io codicis nonnumquam
vocabula deleta sunt, ut puncta interm idia ostendunt. Ubi ex
contexfcu sermonis haec vocabula intelli^ i poterant, quae desunt,
complevimus et literis minusculis indicanmus ,).

2. Praecedens sententiaita quoque \ srtipotest: « Quiamajor
erat homo, in quo Dominus noster hun iliabatur, quam ille, in
quo, dum magnus et gloriosus erat, habitabat«. Quasi diceret:
Major erat Adamus secundua, quara Adamus primus.

3. PSALM. 81, 6.

XII

solyerentur, si, quod magnopere desideran "'nm est,
textus ejus originalis Syriacus inveniretur.

Denique Lectorem moneo, menda, quae in hoo li^
bro forsitan reperinnturj editori imputanda non esse,
qui plagulas correctas, antequam ultimo prelo subjice-
rentur, propter .locornm distantiam inspicere nequivit.
Pruere igitur, benevole Lector, hoc s. Ephraemi labo-
re, confortare fide., pietate et doctrina hujuSvS. Patris,
quem grati cives citharam Spiritus Sancti appellant,
nec mirerisf verba Doctoris Syrorum nostris auribus
saepe peregrine sonare.

Vale.

Salisburgi, die 13 Maji 1876.

D'-. GEORaiUS MOESINGER,

Professbr Theologiae,

EVANGELII

CONCORDANTIS EXPOSITIO

SA.isrcTO Ei^B ra.bm:o

doctore: isttro '

EJ L TJ O XJB R A T A.

CAPUT I.

Quare Dominiis noster carnem induit? Ut ipsa
caro victoriae gaudia gustaret, et dona gratiae explo-
rata et cognita haberet. Si Deur sine carne vicisset,
quae ei tribuerentur laudes ? Secu ido, ut Dominus nos-
ter manifestum faceret, se initio creationis nequaquam
ex invidia prohibuisse, quominus homo fieret Deus,
quia majus est, quod Dominus nos ter in homine humi-
liabatur, quam. quod in eo, dum magnus et gloriosus
erat, habitabat ^. Hinc illud : « Ego dixi : Dii estis ^ n.

1. Armeni cognominant S- Ephraemum ^«// chor, vel /«"/»/»
chori, vel /unp[tiM chorin^ vel /unt.p chur^ quod est Syriacum Qorjo,
i. e. lector. Lectorem autem in hoc titulo sensu latiori sumen-
dum esse et commentatorem vel Doctorem significaie, recte
in Lexico P. Emm. Ciakciak dictum ( st Syri S. Ephraemum
Doctorem cognominare solent. Annotatio infra lineas textus '\v\-
pressi h. 1. posita ita sonat : « In princi}:io codicis nonnumquam
vocabula deleta sunt, ut puncta interm Jdia ostendunt. Ubi ex
contextu sermonis haec vocabula intelli^i poterant, quae desunt,
complevimus et literis minuseulis indicayimus „.

2. Praecedenssententiaitaquoque-yertipotest: "Quiamajor
erat homp, in quo Dominus noster hun iliabatur, quam ille, in
quo, dum magnus et gloriosus erat, habitabat». Quasi diceret:
Major erat Adamus secundus, quara Adamus primus.

3. PSALM. 81, 6.

Verbum itaque venit et carnem indmt^ ut per id quod
apprelienditur, apprehenderetur id quod appreliendi non
potest, et per id quod non apprehenditur; caro se ayer-
teret ab eis quae eam apprehenderant *. Decebat enira,
Dominum nostrum portum fieri omnium bonorum, in
quem bomines congregarentur , et locum collectionis
omnium mysteriorum, ad quem undique accurrerent, et
thesaurum omnium arcanorum, ut omnes homines qua&i
alis ad eum sursum ferrentur, et in eo solo quiescerent,
Cognosce ^ sapientiam, quod in casu ejus qui ceciderat,
cecidit et is qui iUum erat suscitaturus. Quoniam cor-
pus Adami prius erat, quam perturbationes ejus, ideo
perturbationes, quas Adamus postea induerat, Christus
non assumpsit, quia quoddam. debilitatis additamentum
erant ad naturam sanam. Dominus igitur naturam, cu-
jus sanitas perierat, sanam induit, ut homo per sanam
Domini naturam sanitatem primae suae naturae recu-
peraret. Quum enim mordaces bestiae^ hominem imma-
niter vulnerassent, Benefactor remediis suis nos vivifi-
care festinavit. Immeritus circumdatus est homo liga-
mentis, quia et plagae ejus immeritae erant; nihil enim
homo in Satanam, qui eum percussit, peccaverat, sed
et nihil Benefactori dederat, qui eum sanavit. Samson
maxilla asinae multos perdidit, serpens autem univer-
sum genus humanum perdidit. Eisdem igitur armis,
quibus hostis vicerat et mundum damnationi involverat,
Dominus indutus ad certamen descendit et in carne ex
muliere assumpta mundum vicit, hostem superavit
atque damnavit. Quamdiu ecclesia in abscondito erat^

1. Hicquoquelocus aliter versus ita se habet: «TJtpereum
qui apprehenditur, apprehenderetur is^ qui apprehendi non po-
test, et ut per euni qui non apprehenditur, caro se averteret ab
eis qui eam apprehenderant. Nimirum per Deum visibilem ap-
prehenderetur Deus invisibilis, per quem caro se averteret a dia-
bolo et peccatis,,.

2. Lacuna in hoc loco ex neutro codice expleri potest. Si
ad spatium vocabuli omissi respicitur, vox trium vel quatuor li-
terarum supplenda est. Ex conjectura posui: « Cognosce n-

3. Ad verbum: « Gladii bestiarum »» id est, dentes acuti
bestiarum.

mysteria * eam praedicabaiit, dum ipsa tacebat, quum
autem ecclesia revelata esset, ipsa coepit iDterpretari
hos suos interpretes, qui propter illius revelationem
exinde tacuerunt^.

A principio'" erat Verbum. (Joan. 1, 1-5).
Hoc dicit Evangelista, ut ostenderet, quod, sicuti ver-
bum est penes eum qui id pronunciat, ita et Deus Yer-
bum cum genitore suo omne opus communicat et in eo
est et extra eum est. Et bene intelligas, verbum, ante-
quam pronuncietur, jam existere- nam Zacharias sinela-
biorum motu loquutus est. Rursus Dominus noster Yer-
bum appellatur, quia per eum- abscondita revelata sunt,
sicut et per verbum abscondita cordis revelantur, ut et
Apostokis Paulus testatur dicens : « Consilium arcanum
Dei Christus est, a quo revelata siint omnia mysteria
sapientiae et scientiae*??. Cseterum verbumnon pronun-
ciatur, quin formetur ^, quia natura verbi generata est.
Itaque Yerbum de se ipso testatum est, quod non est
a semetipso ^, sed quod genitum est et quod non est
Pater, sed Filius, quia dixit : « Deum nemo imquam
potuit videre, sed Unigenitus, qui est in sinu Patris,
ipse nobis de eo annimciavit '^ v. Et rursus dicit : " Et
ego a Patre veni^». At si dicis, id quod est, genitum
esse non posse, mentiri facis Scripturam, quae dicit :
" erat», et iterum: Genitus est ex sinu Patris sui.

A principio erat Yerbum. Cave, ne ver-
bum vile hoc loco intelligas idqiie tam exiguum existi-
mes, ut id vocem appelles. Yox enim ab initio non est,

1. Mysteria vocantur lioc loco typi ct figurae antiqui foe-
deris.

2. Cod. B. ita habet : " Coepit explicare mysteria, quia in-
terpretes ejus, qui propter ejus reveiationem erant, non tacue-
i'unt „. Particulam « non*„ ex errore insertam puto.

3. Ita ad verbum in cod. A legitur. Cod. B. habet: « In
principion excepto uno loco, ubi etiam habet: « A prineipio ».

4. Ad Coloss. 2, 3.

5. Ad verbum : « JSTon pronunciatiir sine forma r).

6. Ad verbum : « Quod non est ipsum», i. e. solura, sine
genitore.

7. lOAK. 1, 18.

8. loAN. 5, 43, vel Ioan. 16, 28.

quia vox, antequam proimnciatur, non est, et postquam
pronunciata est, itidem non existit. Itaque non vox
erat Verbum, quod ex sua natura similitudo formae
Patris sui erat, nec vox Patris, sed imago ejus. Quodsi
filii, qui a te procreantur, tui similes sunt, quomodo
putas, Deum vocem genuisse et non Deum ? Quodsi
filius Elisabetli, qui vox nuncupatus est, liomo est^
etiam Deus, qui appellatus est Verbum, Deus est. Si
objicis, Filium expresse in ScriptUra nomine verbi
designari, intellige, Joannem, qui pariter vox vocatur,
tamquam personam existere ; simili ratione Deus, qui
vocatur verbum, etiam Yerbum Deus est ^. Si autem
opinaris, Filium esse cogitationem Patris, quaero, num
semel cogitat Pater ? Quodsi multae sunt ei cogitatio-
nes, quomodo ille est Unigenitus ? Et si Filius est co-
gitatio intra eum, quomodo est ad dextram ejus ?

A principio erat Verbum. Sed non ver-
bum, quod sub initio mundi dicebatur, hoc Verbum est,
quod ante initium et ante tempus est, quia nec dies da-
tur, nec tempus, quo ipsum non erat ^. Verbum verum
est, quod non uno tempore est et alio non est, aut
quod aliquando non fuit et aliquando factum est, sed
quod semper, continuo, ab initio, ab aeternitate jam
erat. Quoniam, qui profert Verbum, aeternus est, et
quia Verbum hoc simile est dicenti et Verbum est di-
centis, ideo : « A principio, ait, erat Verbum 55. Et ut
ostenderet, ejus ortum^ omne initium et terminos tem-
porum praecedere, dixit: " erat v.

1. Iii cod. B ita legitur : Et verbum, quod ex Deo est, vo-
catum est Deus, quia verbum Dei Deus est w.

2. Textum codicis B in vertenda bac sententia secutus
sum. Textus impressus probabiliter hunc babet sensum : Nam
quia tempus datur, quo bioc verbum (in creatione mundidictum)
non erat, sed is, qui id dixit (solus) ei-at, consequeretur, tempus
fuisse, quo ipsum Verbum (Filius Dei)non existebat. Textus co-
dicis B. praeferendus est.

3. Ad verbum : " Ejus revelationera », i. e. revelatio ejus
ad intra, gloriosa ejus ex Patre origo. In Syro siue dubio erat
clenho quod significat ortum, splendorem et illuminationem.
Haec sententia ex codice B translata est, quia codex A falsam
habet sententiarum divisiOnem.

Porro, si hoc Yerbum « erat apud Deum »j et non
Deo ^, dicendo « apud Deum ??, Evangelista clare nobis
exponit, quod, sicutDeus erat, apud quem erat Verbura,
ita et ipsum Verbum apud Deum qua Deus existebat.
A principio erat Verbum. Quibus verbis duas
res declaravit, scilicet naturam Verbi et generationem
ejus. Et ne « Verbum « absque interpretatione sineret,
adjecit rHocVerbum eratapud Deum, quibus
duo praedicavit, primum, quod Verbum non est velut
homo aliquis, quia « apud Deum erat «, deinde subsi-
stentiam Verbi. Et Deus eratVerbum, quo tria
docuit, nimirum, Verbum esse Deum, personam et geni-
tum. Hoc erat a principio apud Deum. Pru-
denter haec verba apposuit, ne unam personam prae-
dicare videretur. Hocerat a principio apud
Deum. Dixit ergo primum de generatione ejus, se-
cundo, quod apud eum erat, tertio, quod et Deus erat,
quarto, quod jam pridem apud eum erat.

Omnia per ipsum facta sunt, quia opera
per ipsum constituta sunt, Apostolo dicente : « Omnia
per ipsum facta sunt, quia per ipsum constituta sunt
opera^ » et: « Per eum fecit universam terram^ «. Et
sine ipso factum est nihil. Quod idem est.
Quodcunque factum esf^, per ipsum vita
erat, et vita erat lux hominum, quia per or-
tum ejus error, qui praecesserat, consuraptus disparuit.
Et haeclux in tenebris lucebat et tene-
brae eam non vicerunt, ut et dicit : « Ad suos
venit et sui non receperunt v.

1. Id est, a Deo factum et Deo destinatum, ut reliquae
res creatae. Quae sequuntur, ex cod. B verti ; textus impressus
ita^ forsitan vertendus : Clare nobis exponit, quod, sicut erat is
qui erat (semper), ita et ipsum Yerbum apud Deum (semper erat).

2. AdColoss. 1,18.

3. In cod. B Dicente Apostolo : « Per eum fecit universam
terram v. Reliqua desunt, sine dubio ex mendo scriptoris. Unde
haec verba sumpta sint, ignoro.

4. Hic locus in Diatessaron a textu Graeco valde diversus
hunc sensum habet : Omnia per Christum facta per Christum
etiam vita erant, i. e. ad vitam veram et permanentem facta et
constituta.

Et haec lux in tenebris lucebat. Intel-
lige, quaenam tenebrae contra illam lucem hominum
pugnaverint, et perpende, qua ratione antea in eis lu-
xerit. Quum autem dicit : « lucebat », noli de Verbo
vile aliquid existimare, sed ex verbis « in tenebris lu-
cebat », intellige, Evangelistam tempus, divinum ejus
ortum praecedens, tenebras vocare et ostendere, quod
Yerbum illo tempore lucebat. De his enim tenebris in
alio loco Evangelii audire possumus, quo repetitur dic-
tum prophetae : " Terra Zabulon et Nephthali, via ma-
ris et transitus lordanis fluvii, Galilaea gentium, popu-
lus, qui sedebat in tenebris, lucem vidit magnam ^?
Quas tenebras ideo apud illos esse asserit, quia erant
populus valde dissitus, habitationem et sedem habens ad
litus maris, qui a disciplina et doctrina Legis procul
aberant; qua ex causa vocat eos populum, qui " se-
debat in tenebris «. Ita vero de his loquutus est Evan-
gelista, quia ipse ^ dixerat : « Lucem, id est, doctri-
nam et scientiam ejus, tenebrae praecedentes, id est,
error, nonvicerunt ». Evangelista initium muneris,
quod Dominus noster in corpore suo exequebatur, prae-
dicare exorsus ita ccepit dicere : " Tenebrae eam non
vicerunt«.

Fuit^indiebusHerodis regis ludaeae
(Luc. 1, 5.). Completa autem expositione de Yerbo, in
alio loco, quomodo et usquequo et quare se humiliasset,
ita dicit : H o c Y e r b u m c a r o f a c t u m e s t e t
habitavit in vobis. (Joan. 1, 14) Dehinc ergo,
quodcunque post impletum hoc verbum in Scriptura de
Yerbo audieris, non de mero soloque Dei Yerbo intel-
liges, sed de Yerbo, quod carne indutum est, id est,

1. Math. 4, 15.

2. « Ipse 55 non premendum est. Non enim idem Evangelista
dicit, quae sequuntur.

3. Itain Cod. B. InCod. A: " Sed fuit,^. Citata liaec verba,
sine expositione et extra contextum sermonis hoc loco posita,
post paucas lineas recurrunt et explanantur. Quare, ut alia mul-
ta citata, falso intrusa videntur, nisi forte indicant, in Diatessa-
ron post lon. 1, 5 positura esse Luc. 1, 5-79.

narrationes sunt mixtae, divinae sunt omnes et huma-
nae, excepto illo primo et principali omnium \.

In diebus Herodis regis ludaeae sa-
cerdos quidam, et nomen Zacharias et u-
xor ejus Elisabeth. Quod dicit: Immaculati
erant in omni regione sua^ (Luc. 1, 5-77), ne
dicerent, propter peccata eos non generasse, quum ta-
men rebus mirabilibus asservarentur. Et erit gau-
dium et exultatiotibi, non quod filium genuisti,
sed quod talem genuisti. " JSTon erit, ait, inter natos mu-
lierum major, quam loannes ^». Vinum et siceram
non bibet. Angelus eum annunciavit, sicut infantes
votivi annunciabantur, ut indicaret, loannem unum ex
illis fore. Et tu, puer, prophetaAltissimivo-
caberis, ibis ante Dominum parare vias
ej us. Quemadmodum Spiritus in puero, ita et in sene *
erat.

" Et tu ibis ante faciem ejus 57, non ut prophetae,
qui praecones tantum famae ejus erant. Dare scien-
tiam perfectam salutis, ut mysteria transitura
ab ipsa veritate, quae nunquam transit, discernere pos-
sint. Gratia et veritas per lesum facta
est ^ (JoAN. 1, 17). Ad dextram altaris annunciatus est
loannes, qui praeco erat Domini ad dextram sedentis.

1. Sensus esse videtur: Quod de Verbo ante incarnationem
dictura est et ad primam ejus reYolationem spectat, id de solo
Verbo Dei, non de Verbo Dei huraana natura vestito intelligen-
dum est.

2. Ad verbum : « In omni liabitatione suan, quod Aucher
explicat : « In omni regione sua, vel in habitu suo n. Cod. B h.
1. laceratus est; inferius autem (Nota 1, ad pag. 14) hunc locum
referens etiam habet: «Inomni habitatione sua n, ubi cod. A
habet: «In omni naturasuan.Voces P^/n»-/3-/..-'fc, natura, et pW_
h"'-P-l"-'i'., habitatio, in Arm. simillimae, facile permutantur.

3. Luc. 7, 28.

4. In Zacharia, patre loannis, haec dicente, vel in sene Si-
meone. Verba : Ibis ante etc. desunt in cod. B.

5. Hae verba vel cum praecedentibus jungenda sunt, hoc
sensu : Ut possint discernere veritatem Christi, quae non tran-
sit, quia nimirum veritas et gratia per Christum facta est ; vel
extra contextum citantur, ut dixi in adnotatione mox praece-
denti.

Hora, qua cultus divinus peragebatur, annunciatus est^
ut ostenderetur, eum esse terminum ministerii et cultus
prioris. Interius in Sanctis obmutuit Zacharias, ut ma-
nifestum faceret, mysteria Sanctorum in adventu ejus
qui mysteria perficit, tacitura esse. Quia non credidit,
uxorem suam a sterilitate solutum iri^. in sermone suo
ligatus est.

Zacliarias accessit ad angelum, ut doceret, filium
suum minorem esse angelo. Ad Mariam vero ipse venit
angelus, ut ostenderet, ejus filium esse dominum angeli.
In templum venit angelus, ne praetextus praeberetur
eis qui mendacii * praetextum quaerebant. Ad Elisa-
beth angelus non venit, quia Zacharias erat genitor
loannis ; ad Josephum autem Gabriel non venit, quia
Maria sola erat genitrix Unigeniti. Gabriel ad Elisa-
beth, cui erat maritus, non venit, ad Mariam autem ve-
nit, ut nomine suo locum expleret mysterii viri ^. E x-
audita est deprecatio tua ante Deum. Si
Zachariae persuasum fuisset, id quod orabat, sibi datum
iri, bene orasset ; at quia non credidit, fore, ut sibi hoc
daretur, male oravit. Quod a Deo precabatur, prope
erat, ut fieret, et ille dubitavit, an fieret. Propterea
verbum deprecationis ejus, dum in eo esset, ut imple-
retur, recte ab eo ablatum est ^. Prius assidue petierat,
ut filius sibi daretur, quando autem ipsius preces audi-
tae erant, se avertit et dixit : Quomodo fiet istud ?

Quia dubitavit de verbo, in ore percussus est et in
precibus ab eo ablatum est verbum, quod antea'ipsius
voluntati obsecutum erat ''. Ita ergo res se habuit. Quam

1. In codice B : « Praetextum veritatis » (vel praetextum
contra veritatem).

2. Ita ad verbum. Sensus est: XJt nomine suo « Gabriel n,
i. e. virtus Dei, indicaret mysterium mirabilis conceptionis Ma-
riae ; aut : Ut in apparitione sua mysterium incarnationis annun-
ciaret.

3. In cod. B : « Quare recte, quum preces ejus appropin-
quarent, ab eo verbum ablatum est n.

4. In versione hujus sententiae codicem B sequutus sum.
Textum impressum Aucher ita vertit : « Quando autem divisus
est sermo, divisum fuit os a suis deprecationibus, divisus est ab
eo et sermo suus, et propriam coluit voluntatem n.

rem, quum loiige abesset, poposcerat, quum in amiun-
ciatione appropinquaret, non credidit. Donec crede-
bat, etiam loquebatur, ut autem credere desiit, obmu-
tuit. Credidit et locutus est, ut Scriptura dicit : « Cre-
didi, propter quod locutus sum^j. Igitur quia verbum
vilipendit, verbo afflictus est, ut verbum, quod vilipen-
derat, vocis suae defectu honoraret. Quia os ejus dixe-
rat: Quomodo fiet istud, eum mutum reddi
oportuit, ut disceret, istud fieri posse. Lingua soluta
ligabatur, ut disceret, fieri posse, ut uterus ligatus sol-
veretur, cognovitque Zacliarias, eum, qui ligavit lin-
guam, uterum solvere posse.

Doceat experientia eum qui noluit, ut se fides do-
ceret. Quum enim loqui tentaret, expertus est, se loqui
non posse, tumque intellexit, claudentem os apertum
aperire posse uterum clausum. Eo quod mutus factus
est, certo cognovit, quam injuste locutus esset. Cur enim
lex praecepit : « oculus pro oculo 55, nisi ut iniquus amis-
sione oculi sui disceret, quam egregiam rem violasset ?
Ita et Zacharias verbo delinquens verbo punitus est, ut
fructum 2 justae retributionis gustaret. Privatus est ver-
bo, quia existimaverat, verbum, quod sibi dicebatur, non
impletum iri. Quum ^ os ejus impediretur, quominus
necessaria verbis exprimeret, didicit, verbum annun-
ciationis a se male fuisse impeditum. Yerbo Zachariae
vituperatum est verbum angeli ; sed et verbum ejus poe-
nas luit ab angelo. Licet omnia membra in uno mem-
bro paterentur, tamen in praesentiarum per membrum,
quod deliquit, Zachariam puniri oportuit '^. Etsi poena
ad omnia membra perveniret, tamen ipsam poenam in
capite gustavit ^. Hujusmodi erant Zachariae delicta, ut
poenam subito in eum adducerent, ne et alius fieret^
sicut ille ^.

1. PsALM. 115, 2.

2. Cod. B: Ufc per castigationem fructum etc.

3. Ita in cod. B sententiae divisae sunt.

4. In cod. B: «Membrum, quod deliquit, puniri oportebatn.

5. In cod. B : ulpsam poenam illud membrum (lingua) prae-
cipue gustavit „.

6. Haec et sequens sententia in cod. B : ita sonant : « Ut poe-

Qitum Zacharias ab angelo laetum iiuncium acce-
pisset, suum erat, egredi et angeli praeconem fieri.
Verum quia ex incredulitate per verba sua praeco il-
lius fieri nolebat, poena ei inflicta est, ut ea quae ver-
bis praedicare debebat, silentio praedicaret. Eo quod
haec visio in Sanctuario ei contigit, populus certior fac-
tus est, eum bujusmodi visione dignum fuisse ; quum
autem eum silentio ligatum viderent, intellexerunt, la-
biis ejus custodia opus fuisse. Lingua dolore affiicta est,
ut mens emendata disceret, frenos firme adhibere labiis.
Quia ori suo custodiam non posuit, porta oris silentio
obstructa est. Quoniam angelus prope Sancta Sanctorum
cum eo loquebatur, populus intellexit, nuncium de re-
bus secundis ei datum esse, sed eo quod loqui non po-
terat *, cognoverunt, eum ineptum aliquid respondisse,
Quia hora orationis, in qua preces fiebant, visio ei ob-
tigit, sciverunt, donum aliquod ei missum esse, sed quia
in ore ejus gratiarum actionem non inveniebant, cogno-
verunt, eum donum non accepisse. Licet Zacharias ipse
de verbis angeli dubitasset, tamen, quia mutus factus
erat, nemo amplius de eis dubitavit. Qui laeto nuncio
per angelum allato non credidit, ejus silentio omnes
homines laeto huic nuncio crediderunt. Silentio enim
Zacharias ceteris factus est et propheta et judex, ut per
prophetam exoptatum nuncium edocerentur, et per ju-
dicem timore percuterentur, ne ejusmodi nuncium vili-
penderent. Ipsi quoque Zachariae angelus et propheta
factus est et judex. Tamquam propheta ei exposuit ar-
cana et tamquam judex eum dolore affecit et poena.

Nuncius futurorum bonorum illa hora generi hu-
mano missus est, quumque primus, qui eum audiebat,
dubitaret, signo eum notavit, ne alii eum imitarentur.
Laetus itaque hic nuncius, qui ab angelo alta voce pro-
clamatus credibilis non videbatur, effecit, ut Zachariae
nutibus indicatus credibilis fieret. Zacharias videns, suis
nutibus omnes credere, intellexit, se perperam de ver-

II am in eum adducerent, ne alius fieret, sicut ille, quia Zacha-
riara nuncio, quem acceperat, credere et praeconen fieri oportuit» .
1. In cod. B: At quia viderunt, eum loqui non posse.

bo angeli dubitasse. Silentium ergo ejus effecit, ut bene
audiret. Quia non credidit angelo, qui os Dei erat, mu-
tum eum fecit, ut pugillaris ejus loco loqueretur.

Quum laetissimum de loanne nuncium, quem ab
angelo percepit, non crederet, mutus evasit ; quum vero
loannem ex utero egressum videret, locutus est. Ver-
bum, quod ab angelo prodibat, transiit ad os idque clau-
sit, et pervenit ad uterum eumque aperuit. Idem ver-
bum altera vice clausit uterum, quem aperuerat, ne am-
plius pareret, et denuo aperuit os, quod clauserat, ne
amplius clauderetur. Decebat claudi os ejus qui apertio-
nem uteri sterilis non credidit, et decebat claudi uterum,
qui loannem pepererat, ne amplius pareret, ut hic uni-
genitus praeco fieret IJnigenito. Zacharias, qui solus
dubitavit, dubio suo generis humani dubium sustulit.

Per suam igitur incredulitatem omnes homines fi-
dem edocuit. Quum loannes ex ore angeli viventis per
annunciationem nasceretur, pater spirituali ejus nativi-
tati non credidit ; at quando e mortuo utero natus est,
tum carnali ejus nativitati fidem adhibuit. Verum quia
vivo ori non crediderat, os ejus per verbum emortuum
est. Quoniam sterili utero magis credidit, quani angelo,
labia ejus verbis sterilia facta sunt. Quum eum mutum
factum viderent, festinarunt recte credere, intuentes eum
qui male dubitaverat. Labia ejus ex festinatione verbis *
offenderunt et silentio tradita sunt, ut tarditatem disce-
rent, ne et alii festinatione offenderent. Quia Zacharias
de Domino suo et de precibus suisdubitaverat, necesse
erat, ut silentium ei imponeretur, ne quis in posterum
de Deo et precibus dubitaret.

Quis unum ex effatis tuis, Domine, mente pene-
trare poterit? Plus est, quod relinquimus, quam quod
capimus, sicuti sitientes, qui bibunt ex fonte. Nam ver-
bum Domini juxta multas discentium perceptiones mul-
tos praebet aspectus. Dominus verbum suum multis co-
loribus depinxit, ut quisquis disceret, in id quod ei pla-
ceret, inspiceret. Varios thesauros in verbo suo condidit,

1. Loeus ex cod. B eraendatus. In textu edito falsa est ver-
borum divisio.

ut quisque nostrum, ubi se exerceret, inde ditesceret.
Yerbum Dei arbor vitae est, quae ex omnibus suis par-
tibus fructum benedictum tibi offert, sicuti illa rupes,
quae in deserto aperiebatur, ut omnibus hominibus ex
omnibus suis partibus potum praeberet spiritualem *.
« Edebant, ait, spiritualem cibum, et bibebant potum
spiritualem ^w.

Cui ergo aliqua pars ex thesauro ejus contingit,
ne credat, id solum, quod ipse invenit, in hoc verbo
inesse, sed existimet, se id solum ex multis, quae in eo
sunt, invenire potuisse. Nec propterea quod haec pars
sola ad eum pervenit eique contingit, ipsum verbum
exile et sterile dicat atque despiciat, sed, quia id ca-
pere non potest, propter divitias ejus gratias agat.
Gaude, quod victus es, neque contristeris, quod te supe-
ravit. Sitiens gaudet, cum bibit, nec contristatur, quod
fontem exhaurire non potest. Yincat fons sitim tuam,
non autem sitis fontem vincat, quia, si sitis tua exple-
tur, quin fons exhauriatur, denuo sitiens iterum ex eo
bibere poteris. Si vero siti tua expleta fons quoque sic-
caretur, victoria tua in malum tuum verteretur. Gratias
age pro eo quod accepisti, et propter id quod remansit
et abundavit, noli contristari. Quod accepisti et ad
quod pervenisti, pars tua est, et id quod remansit, tua
est haereditas. Quod propter infirmitatem tuam una
hora accipere non potes, aliis horis ^, si perseveras,
accipere poteris. 'Nec mente maligna coneris, uno hau-
stu sumere, quod uno haustu sumi nequit, nec ex igna-
via desistas ab eo quod paulatim sumere possis.

Scripserunt digiti in tabula « loannes «, quod no-
men indicat, nos misericordia indigere. Digiti miseri-
cordiam petierunt per gratiam, quia labia clausa erant
per jnstitiam. Exaudita est deprecatio tua
ante Deum. Quum ergo Numen divinum praestaret,

1. S. Epliraemus narrationem ludaeorum sequitur dicen-
tium, ex rupe in deserto, a Moyse percussa, duodecim fontes
ortos esse.

2. I CoR. 10, 4.

3. In textu edito h. !• adnotatur, in cod. A ad marginem le-
gi J-,Miii^ liora, pro J-,u,nu'iMuili^ tempus ; cod. B etiam habet J-utJ'.

quod preces rogabant, omni jure loquela ei ablata est,
cui sapientiae sensus defecerat. Quamvis Deum supplici
oratione implorasset et ipsa oratione testificatus esset,
orationem posse rogare et Deum dare, tamen, quando
prope erat, ut id quod rogabat, impleretur, dixit : Q u o-
modo potest ita fieri? Itaque factum est, quod
fieri noluit, quia rejecerat, quod fieri voluit ^ Accidit
ei aliquid, quod nunquam expertus erat, quia imperitus
inventus est ejus quod jam diu noverat. Quoniam quod
labia orabant, aures ejus non audierunt, exaruit fons,
unde verba prodibant, ut potum suum auribus amplius
non transmitteret.

Qua autem ratione, qui proprio auditu fructum
non protulit, per aliorum auditum fructum proferre po-
terat ? Mmirum Zacharias viros, qui filios non habe-
bant, exemplo Abrahami patris eorum confortabat, et
mulieres, quae liberis carebant, exemplo Sarae matris
earum consolabatur, sicuti Deus et ipsum et uxorem
suam ejusdem cum illis conditionis fecerat. Abraham
enim et Sara loco parentum erant eis qui in eadem
versabantur calamitate, et tamquam speculum omnibus
hujusmodi afflictis proponebantur et oculi virorum et
mulierum filiis carentium et sterilium ad eos respexe-
runt, ut et ipsi consolationem acciperent, sicut illi per
Isaac, qui post nonaginta novem annos in utero Sarae
formatus est. Zacharias Abrahamum patrem quidem
suum reputabat propter fidem, sed ab eo disentiebat
propter senectutem^. Itaque quia de eo dubitavit, qui
naturam mutare potest, quum loqui vellet, loquendo
impar fuit, ut eum qui omnium habet potentiam, agno-
sceret. Qui non credit, signo opus habet, per quod cre-
dat. Idcirco propter dubitationem animi ori Zachariae
signum imposuit, ut intelligeret, eum qui loquentem
naturam mutam facit, uterum quoque emortuum vivifi-

1. Haec sententiarum divisio juxta cod. B est.

2. Ita ad verbum. Sensus esse videtur : Dissentiebat ab eo
propter senectutem, quae impedimentum prolis ei videbatur, quum
Abrahamus senex prolis suae promissionem crederet.

care posse. Eo quod labia sua verbuin gignere non pote-
rant, credidit, senectutem suam filium procreare posse.

Exaudita est deprecatio tua ante Deum.
Oratio petiit, Divinitas dedit, libertas rejecit. Hoc igitur
loco docetur, orationem omnes petitiones posse proferre,
Divinitatem omnia posse dare, et libertatem omnia posse
vel accipere vel rejicere. Cseterum non convenit, ma-
culas aspergere eis qui in omni vitae conditione * im-
maculati esse leguntur, sed dicendum est, pulcheriino
radiantis angeli splendore Zachariam perterritum et
perturbatum esse, idque non corde, sed lingua tantum,
sicuti et alibi Scriptura dicit : « Exacerbarunt spiritum
ejus et loquutus est labiis 2«. Ideo in ore punivit eum
angelus. Si enim corde dubitasset, corde eum punivis-
set. Veruntamen simul ac haec poena ei inflicta est,
sacerdos a suo delicto absolvebatur.

Convertere corda patrum in filios.
(Luc. 1, 17-24) Quia lilii a ludaismo ad antiquum paga-
nismum transierant et a foedere Dei sui defecerant,
ideo dixit : Convertet corda eorum, ut Domino omnium
rerum iterum in veritate serviant, sicut et patres ipso-
rum. Praeparabit Domino populum perfec-
tum. Eodem videlicet modo, quo Elias, qui zelo suo
multos ad divinum cultum Domini sui reduxit. Si vero
dicunt, hoc in fine mundi futurum esse, respondemus :
lam nunc ^ diversis opinionibus non sunt divisi patres
a filiis, et filii a patribus, et idolorum cultui non amplius
indulgent.

Et quod dicit : Abscondit se Elisabeth, scili-
cet ex tristitia de eis quae Zachariae accideranf*. Rur-

1. Ad verbum : " In omni natura sua «. In cod. B est : « In
omni habitatione suan. Confer, quae superius pag. 9. Nota3. di-
ximus.

2. PsALM. 105, 33.

3. « Nunc w ex cod. B additum est. Sensus est : lam nunc
populus ludaeorum in hoc patribus consentit, ut unum Deum
colant ; quare verba Scripturae: « Convertet corda patrum in fi-
lios, et parabit Domino populum perfectum ,? jam in loanne im-
pleta videmus, nec necesse est, eoruni impletionem per Eliam in
fine mundi exspectare.

4. Ad verbum : Ex tristitia Zachariae. Non dubito, geniti-
vum objecti li. 1. adesse.

sus abscondit se, quia eam pudebat, se decrepitam ad
usum matrimonii rediisse. Alii dicunt, non ob senectu-
tem se abscondisse Elisabetli. Nam neque de Sara scrip-
tum est, quod se occultaverit, quamvis nonagenaria
Isaac in utero haberet, neque de Eebeccaj quum gemi-
nis gravida esset. De Elisabeth autem scriptum est,
quod se absconderit quinque meuses, donec scilicet
membra j&lii sui formarentur, ut laetabundus coram Do-
mino suo exultaret, et quia Mariae annunciatio prope
erat.

Mense sexto (Luc. 1,26-38); numerat enim
Evangelista tempus, ex quo Elisabeth concepit. D a b i t
eiDominus Deus sedem David, videlicet, quia
praedictum erat : ." Non deficiet dominator et princeps,
donec veniet^n Et quum angelus eam docuisset, omnia
Deo esse facilia, dicens: Et Elisabeth soror tua
concepit in senectute sua, tunc dixit Maria :
Si huic ita contigit, ecce sum ancilla Domini,
fiat mihi secundum verbum tuum. Licet prop-
terea quod Angelus ad Mariam dixit : " Elisabeth soror
tua ?5, opinentur, Mariam ex domo Levi esse, tamen di-
cendum est, in una tantum serie proavorum prophetiam
constitutam fuisse ^. Permansit genus David usque ad
Mariae sponsum losephum, cujus generatio naturalis
fuit^. Propter genus David haec gloria facta esf^, quo-
niam in Christo et semen et genus ejus perfectum est.
Tacet autem-Scriptura de Mariae genere, quia viri ge-
nus numerare et recensere solet. Si moris fuisset, ma-

1. Gen. 49, 12.

2. Id est: Posteris David tantum, non autem etiam posteris
Levi promissum est, Christum ex ipsis oriturum. Ad -verbum
haec sententia sonat: Tamen ad unummodum tantum causaram
prophetia constituta est. Causas puto h. 1. significare varias ge-
nerationes, ex quibus ortus est Christus. Aucher vertit : « Ta-
men usque ad exemplum tantum desponsationis prophetia asse-
ritur „ .

3. Ad verbum : Ad modum viri fuit.

4. Cod. B praecedentia et sequentia ita jungit: « Cujus ori-
go fuit modo naturali propter honorem domus Davidis. Itaque
haec gloria facta est, ut in Christo perficeretur semen ejus. Ta-
cet etc.

trum geiius declarare et ostendere, recte aliquis et de
genere Mariae quaereret. Quum autem Dominus una
cum regno etiam sacerdotium abrogaturus esset, utrum-
que genus simul monstravit ludae per losephum et
Levi per Mariam ^ Rursus David respectu patris, a
quo Christus oriturus erat, in prophetia dixit : « Tu es
sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchise-
dech^n. Quodsi, quia Scriptura dixit: «Elisabeth soror
tua 5?, ideo hoc dictuni esse putas, ut manifestaretur, Ma-
riam esse ex domo Levi, alio loco eadem Scriptura di-
xitj utrumque, losephum et Mariam, esse ex domo Da-
vid ^. Sed non dixit angelus ad Mariam : Tu es soror
Elisabeth, sed « Elisabeth soror tua''??.

Si Maria ex alio genere esset, falsum esset, quod
dicitur : «e domo David??, et quod dixit angelus :
Dabit ei Dominus Deus thronum David
p a t r i s s u i. Mariae filius est, et non losephi. Itaque
non aliunde in carne apparuit, quam ex David, dicente
Scriptura : « Grerminabit virga ex radice lesse, germi-
nabit et florebit flos ex radice ejus ^. Et Apostohis tes-
tatur : « Dominus noster lesus Christus ex Maria fac-
tus est, ex semine domus David » et reliqua ^. Kursus
scribit ad Timotheum : « Memor esto lesu Christi, qui
a mortuis resurrexit, qui factus est ex semine David n,
et reliqua^. Porro invenimus, genera ludae et Levi

1. Mariam eum tribu Levi cognatam fuisse, S. Ephraemus
concedit, sed eam ex hac tribu descendere, in praecedentibus et
sequentibus negat et refellit.

2. David in ps. 109, 3, pi'aedicens, Christi sacerdotium non
ex ordine Aaron, sed ex ordine Melchisedech futurum esse, si-
mul significavit, Christum non ex tribu Levi oriturum, immo sa-
cerdotiura hujus tribus abrogaturum esse.

3. Verba Luc. 1, 26: " de domo David,) non ad solum lose-
phum, sed et ad Mariam, S. Ephraemus retulisse videtur.

4. Sensus fortassis est : Verba : " Tu es soror Elisabeth «,
indicarent, Mariam sequi cognationem Elisabeth i. e. a tribu
Levi descendere, ut Elisabeth ; verba autem : « Elisabeth soror
tua n indicant, Elisabeth cognationemMariae sequi, quare ex eis
non neeessario consequitur, Mariam quoque ex tribu Levi fuisse.

5. Is. 9, 1.

6. RoM. 1, 3.

7. II TiM. 2, 8.

invicem commixta esse, per Aaronem, qui sororem
ISfaassonis, ducis domus ludae, in matrimonium sum-
psit, et per lojadam sacerdotem, qui filiam lorami prin-
cipis domus David uxorem duxit ^. Cseterum ipsum
verbum angeli, qui propinquam cognationem Mariae et
Elisabeth memorat, testatur, has tribus per matrimonia
mixtas esse.

Et surgens abiit Maria ad Elisabeth, ut disceret,
num revera ita ei factum esset, et ut de hoc certior fac-
ta, de eo quod ad se speotabat, non dubitaret ^. Porro
Maria surgens abiit ad Elisabeth, quae minor ea erat,
sicut et Dominus ad loannem venit. Undemihihoc,
quod venit mater Domini mei ad me ? Yi-
dens Maria, etiam alios de donis sibi datis gloriari,
Deum laudans dixit : Ex hoc beatam me^ dicent
omnes generationes. loannes ergo quum adhuc
in lumbis Zachariae esset, sicut Levi in lumbis Abraha-
mi, Domino jam ministravit eumque expectavit, quasi flos
mensis Areck (Martii), tacite praedicans de uva, quae
expressa est in medio lerusalem *. Et quemadmodum flos
quinque mensibus praecedit, donec sanguis uvae fieri
incipit, ita et loannes prius conceptus est, ut conceptio-
nem Adorandi adorando ^ praedicaret. Beata erit^,
quae credit, quia fiet impletio omnium
verborum, qiiae facta sunt ei aDomino.

1. II Cheok. 22, 11.

2. Ad verbum : Ne quoad se ipsam dubitaret. Quo sensu
s. Ephraemus sic de Maria loquitur, in adnotatione paginae 49
textus impressi subscripta explicatur.

3. In solo cod. B est « me n.

4. In cod. B : Eumque exspectavit, florem scilicet, qui men-
se Martii tacite annuneiatus et eodem mense expressus est
tamquam uva in medio lerusalem. " Qua lectione non loannes,
sed Christus flos Martii appellatur et antiqua traditio memora-
tur, juxta quam Christus die 25 Martii conceptus et eodem die
mortuus est. Inlectioue autem codicis A loannes vocatar flos
Martii, seu antiquo nomine Arek, non propterea quod hoc men-
se conceptus est, sed quia Christo praecessit, ut fiosMartii uvae
maturae praecedit.

5. In cod. B hoc verbum deest.

6. Ad verbum « sit n, sed in Armeniaco conjunctivus saepe
futurum significat.

Quum Maria in abscondito sibi dicta ad Elisabeth re-
tulisset et haec illi congratulata esset, quod credidis-
set et perficerentur ea quae prophetae eorumque di-
scipuli audissent, tunc Maria fructum eorum quae ab
angelo et ab Elisabeth audierat, suaviter protulit et :
Magnif icat, inquit, anima mea Dominum etc.
Verbis Elisabeth : « Beata quae credidit », Maria sua
verba opposuit : Beatam me dicent omnes ge-
nerationes. Hoc igitur tempore et his verbis Maria
novum regnum praedicare coepit. Post tres autem men-
ses in domum suam reversa est hac ex causa, ne Domi-
nus ante servum suum quasi famulus staret. Atque ad
virum suum venit, ut res, quomodo se haberetj patefie-
ret ; si enim humanum foetum in utero portasset, fugis-
set potius a viro suo.

Concepit Elisabeth mense Sahmi *, postqu^m Za-
charias dies ministerii et officii sui complevit. "^Annun-
ciatio Mariae evenit decimo die mensis Arek ^, sicut illa
Zachariae decimo die mensis Hori ^. " Hic mensis sex-
tus est illi », Lex praecepit, ut decimo die mensis Arek*
includerent agnum (paschalem). Eodem die agnus ve-
rus in utero virginis inclusus est, quo tempore lux po-
titur imperio, et per hoc docuit, se venisse, ut Adami
nuditatem obtegeret ^. ISTatus est autem die sexto men-
sis Chaloz ^ juxta Graecam computationem, quo tempo-
re sol vincere incipit, ostendens, diabolum victum esse
et hominem vicisse in Eo qui omnia vincit...-

1. In cod. B : " Mense Septembri,,. Aucher vertit: « fSalimi
(Octobri yel JS^ovembri) ;?. Ita et mensis Sabmi in lexico Ciak-
ciaki definitur. In calendario Syriaco codieis Vat- 37 haec legun-
tur : Die 23 Septembris Annunciatio Zachariae anno solari, an-
no autem lunari die 10 Octobris ».

2. Cod. B habet : Die 25. « Martii „. Sed notandum, nume-
rum supra rasuram recentiori manu scriptum esse.

3. In cod. B: Die 11. mensis Septembris.

4. Cod. B : « Mensis Nisan n. Cf. Opera s. Ephraemi Syria-
ca, tom. II. pag. 415 B.

5. Sc. per hunc typum praefiguratus agnus verus, qui quasi
vellus daret ad tegendam nuditatem Adami.

6. Chaloz juxta memoratum lexicon mensibus Decembri et
lanuario convenit. In cod. B et numerus diei et noraen mensis
erasus est.

Exultavit prae gaudio loanneSj munus praeconis
sibi datum significans. Gaudens exultavit iijfans ste-
rilis ante infantem virginis. Quaesivit loannes matris
suae linguam, qua de Domino diceret prophetiam.- Ac
propterea per sex menses, donec membra infantis per-
fecta essent, conceptus Elisabetli abscondebatur Ma-
riae^ ut infans ante Dominum suum laetabundus exili-
ret et exiliendo Mariae testis fieret. Exultatio autem
infantis in utero matris non ab ipso infante effecta est,
nec inde, quod quinque mensium erat, provenit, sed ut
gratia in utero sterili, qui eum conceperat, se revelaret
et Virginis quoque uterus magnam cognatae suae gra-
tiam cognosceret, mundusque crederet, filios earum
per vocem annunciantis Gabrielis, qui utriusque quasi
colonus erat, conceptos esse. Quia igitur loannes, quum
exultaret, clamare et de Domino suo testificare non po-
terat, mater ejus dicere coepit *:Benedicta tu in
mulieribus etbenedictus fructus ventris
t u i. In emortuo utero Dominus noster praeconem suum
praeparavit, ut ostenderet, se mortuum Adamum quae-
situm venisse. Vivificavit prius uterum Elisabethj et
postea corpore suo vivificavit sepulcbrum Adami.

Elisabeth in senectute peperit ultimum propheta-
rum, et Maria in juvenili aetate dominum angeloruiiCL
Filia Aoronis peperit vocem clamoris in deserto, et filia
regis David Verbum regis coelestis. Uxor sacerdotis
peperit angelum faciei ejus, et filia David fortem Deum
terrarum. Sterilis peperit eum qui peccata remittit, et
virgo eum qui tollit peccata ^. Elisabeth peperit eum
qui reconciliat homines per poenitentiam, et Mari?. ge-
nuit eum qui purificat terras ab immunditia. Natu ma-
jor in domo lacob patris sui accendit lucernam, quae
est ipse loannes, et natu minor omnibus gentibus solem

1. In eod. B : Diffusus est spiritus ejus super matrem, quae
coepit dicere etc.

2. Ita ad verbum habet textus utriusque codicis. Quum dis-
tinguitur inter "remittere peccata» et «tollerepeccata», patet,
remissionem hoe loco non esse plenam peccati sublationem,
quam sohis effeeit Christus.

justitiae fecit oriri. Zachariae annimciavit angelus ^, ut
occisus praedicaret eum qui crucifixus est, et is quem
oderunt, eum quem ex invidia persecuti sunt, et is qui
baptizavit aqua, eum qui baptizavit in igne et Spiritu
sancto. Lucerna baud obscura^ praedicavit solem justi-
tiae, plenus spiritu datorem spiritus, tuba sacerdotis
per tubam cecinit eum qui in voce tubae ^ novissimo
die veniet ; vox praedicavit Verbum et is qui vidit co-
lumbam, eum, super quem columba requievit, sicuti et
fulgur tonitru praecedit.

Quo apparebit nobis sol oriens ex
alto, illuminare tenebras nostras*. Stellam
Magorum bis verbis indicat. Qui sedebant in te-
nebris et in umbra mortis. De Magis hoc dic-
tum est, quia ante ortum stellae a vera religione alieni
erant, vel de Israelitis, qui in tenebris erant; Magi
enim eos illuminarunt, quapropter et dicit: Dirige-
re pedes nostros in vias pacis. Rursus, quod
« in umbra sedebant «, de astrologia Chaldaeorum, vel
de umbra idololatriae gentilium dictum est.

CAPUT II.

Generatio lesu Christi sic erat. Quum
desponsata esset mater ejus Maria lose-
pho, etantequam data esset viro, inventa
est gravida a Spiritu sancto (Matii. 1,18-25).
Hoc Evangelista non in sensu profano dixit, sicut gen-
tiles in suis historiis fabulantur, deos suos ita abjectos
fuisse, ut turpi oblectationi cupidinum et filiorum con-
tra naturam procreationi se dederent. ]Sre igitur et tu,

1. Cod. B : « Zachariae annunciavit angelus et Mariae quo-
que annunciavit angelus, ut etc.

2. In cod. B «lucerna obscurau, scilicet in comparatione
cum sole justitiae.

3. « In voce tubae n addidi ex cod. B. Cf. Math. 24, 31 5
I CoR. 15, 52 ; I Thess. 4, 15.

4. Verba: "Illuminare tenebras nostras n in cod. B desunt.

quando hoc de Maria audis, talia suspiceris, qualia gen-
tiles fabulantur, addit, eam graYidam inventam esse a
Spiritu, non autem ex conjugio eam peperisse. ]^am
per sanctam ejus conceptionem aditus dabatur divinae
Clementiae, ut habitaret in omni carne. Quod autem
Maria prius desponsata est et nomen viri sui accepit
et dein gravidata est, id propter seriem regum factum
est, quia impossibile erat, ut infans nomine matris suae
genealogiae inscriberetur, hac autem ratione filius Da-
vid regibus adscriptus est. Vel propter mentem pravo-
rum hominum id factum est, qui calumniam fornicatio-
nis Mariae ingererent, quare viro miti data est, qui
eam, quum praegnans conspiceretur, retineret, et quum
pareret, e domo non expelleret, sed cum ea habitaret et
calumniis oppressae socium voluntarium se exliibe-
ret. Testis hic erat Mariae apud omnes, filium ejus
non ex adulterio ortum, sed ex virtute Spiritus concep-
tum esse.

Natus est autem sine viro. Quemadmodum ab ini-
tio Eva ex Adamo sine conjugio nata est, ita Maria
losepho et virgo et uxor erat. Eva peperit occisorem,
ideo Maria peperit vivificatorem. Illa peperit eum qui
effudit sanguinem fratris sui, haec peperit eum cujus
sanguis a fratribus suis effusus est. Illa vidit eum qui
per maledicta terrae tremens et profugus factus est, et
haec vidit eum qui maledicta sustulit et in ligno crucis
clavis affixit. In virginis conceptione disce, quod, qui
sine conjugio Adamum ex virginea terra protulit, is
etiam Adamum secundum in utero virginis formaverit.
Et quia primus homo in uterum matris suae redierat,
per hunc secundum, qui in uterum matris suae non re-
dibat, reductus est ille primus, qui in utero matris suae
sepultus est ^

1. Sensus est: Adam mortuus et in pulverem conversus per
Cliristum in pulverem non conversum reduetus est. In codice B
haec ita habentur: Et quia primus homo in uterum matris suao
redierat conversus est per hunc seeundura hominem, qui in ute-
rum matris suae non redierat.

Maria losepho persuadere studebat, conceptionem
suam a Spiritu esse, at ille non assentivit, quia res
erat inaudita et omnino nova. Quum loseph vultum ejus
hilarem, uterum vero tumidum videret, pro sua justitia
cogitabat, ut diffamationi et opprobriis eam non expone-
ret^ sed tacite dimitteret, quia neque peccatum ejus no-
verat, neque de conceptione ejus, unde esset certus fac-
tus erat. Quapropter apparuit ei angelus
et dixit: ISFe timeas. Quodsi dubitas,Isaiam audi
prophetam dicentem : « Ecce virgo concipiet ??, ,et Daniel
dicit: «Lapis dissectus sine manu ». Quod non est si-
mile illi dicto: « Aspicite in montem et vallem «, quo
in loco virum et feminam innuit, hic vero dixit : « Sine
manuS?. Sicut Adamus in creatione Evae vicem patris
et matris explevit, ita et Maria in generatione Domini
nostri.

loseph, quivir justus erat, noluit tra-
ducere Mariam. Sed ecce, justitia ejus inimica et
contraria est legi, quae dixit : « Manus tua primum
incipiet lapidare eam ^n, ille vero eam occulte dimittere
voluit. At loseph noverat, conceptionem hanc singula-
rem esse et res a condicione mulierum^ et a statu gra-
vidarum nuptarum alienas accidisse, quae omnia indi-
cia ei praebuerunt, unde cognosceret, a Deo hanc rem
factam esse. ITunquam enim alicubi in Maria rem
impudicam animadverterat, nec poterat ei non credere,
quae multa testimonia habebat, Zachariam mutum,
Elisabeth praegnantem, angeli annunciationem, exulta-
tionem loannis et prophetiam patrum ejus '^ ; haec enim
omnia cum aliis multis de conceptione virginis concla-
mabant. Quamobrem ex justitia cogitavit, uttacite eam

1. Sensus est : Scriptura (quo loeo, nescio) generationem
naturalem per montem et vallem exprimit, Mariae vero yirginis
generationem Daniel describit (2, 34) imagine lapidis de monte
sine manibus dissecti.

2. Ad sensum allegatur Dexjt. 17, 7. Sententia sequens in
solo eod. B est.

3. Verba « a condicione mulierum » ex cod, B. addita sunt.

4. Etiam Aucher ita vertit. Patres loannis h. 1. propb.etas
vocari existimo.

dimitteret. Si enim cognovisset, conceptionem ejus non
a Spiritu Sancto esse, eam non traducere haud justum

fuisset.

Attamen bene sciens, hoo opus Dei, etsi in se
mirabile, aliis tamen esse incredibile, mente sua dijudi-
cavit, justum esse, ut eam dimitteret. Rursus cogita-
vit ^j fieri posse, ut tantum bpus ullo modo macula
afficeretur, si invicem cohabitarent. Et uberius secum
deliberans dixit : Haud scio, an mihi nullum peccatum
oriatur, si pater appeller divini nati. Et timuit habi-
tare cum ea, dicens : E"e forte dehonestem ^ nomen
virginis. Propterea dixit ei angelus : Ne timeas, ac-
cipere Mariam. Prosequitur Scriptura: Sancte
habitabat cum ea etc. ^. Et ideo, ut nonnulli
dicunt, Zachariam occiderunt, quia Mariam ad la-
tus templi conservabat '*, nam virgines illae ^ ad
unam partem templi congregabantur. Alii dicunt, Za-
chariam, quum in caede infantium ejus filius ab eo ^
exigeretur, quia illum per fugam in desertum serva-
verat, occisum esse ante altare, sicutDominus dixit'.
Dantur, qui dicere audeant, Mariam post nativitatem
Salvatoris uxorem losephi fuisse. At quomodo fieri
potuit, ut ea quae domus fuit et habitatio Spiritus, et
cui divina virtus obumbravit, postea conjux mortalis
hominis fieret et in doloribus juxta similitudinem pri-
mae maledictionis pareret ? Quum enim Maria bene-
dicta est in mulieribus, per eam soluta sunt maledicta

1. Ad verbum : " Juxta mentem ejus » sc. erat.

2. Ad verbum: « Perdam seu corrumpam nomen virginisn.

3. Sententia haec aperte intrusa est. In cod. B desunt ver-
ba: «Dicens : JSTe fortasse etc «. usque « habitabat cum ea eto «.
Sequentia quoque, quae de morte Zachariae narrantur, haud
reete hoc loco posita videntur.

4. Aucher vertit : Quia Mariam inter virgines habebat. In
Armeniaco idem vocabulum latus et virginem significat. Contex-
tus meae versioni favet.

5. « Illae » ex cod. B additum est. Intellige virgines Deo
sacras.

6. Ad verbum: « In manu ejus h. In Syriaco quoque dici-
tur : Exquirere in manu, pro : e manu.

7. Math. 23, 35.

originalia, quibus filii in doloribiis et maledictis pariun-
tur. Quae in his doloribus parit, non potest vocari
benedicta. Sed sicut Dominus intrayit portis clausis,
eodeni modo ex utero yirginali exiit, quia haec virgo
sine partus doloribus realiter et vere peperit. Si prop-
ter Noe bestiae castae * et mansuetae factae sunt in
arca, decuit etiam virginem a propheta praedictam, in
qua Emanuel babitavit, ad connubium non accedere.
Bestiae IsToe ex necesitate id fecerunt, Maria ex volun-
tate. Sicut concepit in puritate, ita in sanctitate per-
mansit.

Si filii Aaronis, quia ignem profanum inferebant,
occisi sunt, quantis poenis et ista affecta esset ? Et si
lex mercatoribus aquam vino immiscentibus poenas
indicit, quanto magis et hic sententia damnationis se-
qtiuta esset, Si autem propterea quod quidam disci-
puli fratres Domini nominantur, existimant, hos filios
fuisse Mariae, sciant, quod et ipse Christus appellatus
est filius losephi, non solum a ludaeis, sed et a Maria
matre ejus. « Ecce ego, ait, et pater tuus tristes et
anxii circumeuntes quaerebamus te^w. Quod angelus
losephum jussit Mariam uxorem accipere, factum est,
ut suspicionem ex mentibus expelleret eorum qui eam
calumniaturi essent, maxime autem, ut loseph eam
custodiret, ne ab eis qui de angelo propter conceptum
suspicionem habebant, occideretur. Magnum quippe
scandalum eis erat virginis partus, quia credebant et
sciebant, in ejus partu urbem ipsorum dirutum et sa-
cerdotium et regnum ^ sublatum iri. Idcirco etiam pro-
phetam Isaiam occiderunt, quia virginem parituram
esse * annunciaverat. Yirgo itaque peperit primogeni-
tum et virginitas ejus integra et inviolata permansit.

1. In cod. B: " quietae «. Sed leetio cod. A aceurratius con-
sonat cum explicatione s.Epliraeini de arca Noe. Cf. Opera ejus
Syr. tom. I, pag. 150 C.

2. Ad verbum : " Ego et pater tuus tristes et cor in ore
ibamus, circuibamus, quaerebamus te„. Cor in ore " phrasis est
Armeniaca et significat anxium.

3. Cod. B addit h. 1. " et prophetiam „.

4. In cod. B : " Concepturam etparituram esse „.

Ipse autem primogenitus nos in baptismo geniiit et
donis suis primogenitos fecit ; in sinu enim baptismi
non datur major et minor, quia omnes per fidem pri-
mogeniti sumus, et in nobis impletum est, quod Scrip-
tura dicit: " Omne primogenitum, quod aperit uterum,
sanctum Domino vocabitur )?. Etenim nos per peccata
sordidos et quasi aerugine corruptos baptismus conci-
pit et ex utero suo ab iniquitate purificatos regenerat.

Insanctitate habitabatcumea, donec
peperit primogenitum^ Praepostere dicta sunt
verba. ISFam prius sumpsit eam et postea habitavit cum
ea iri sanctitate ; sed ita legitur. « Habitavit cum ea in
sanctitate et sumpsit eam ^. Sumpsit eam, dicit
Scriptura, quia post conceptionem vir ejus nominatus
est. Velverba: In sanctitate habitabat cum
e a, ita intelligantur, quod nunquam concupiscentia ex
adspectu illius in cogitationem ejus venit. I) onec p e-
p e r i t p r i m g e n i t u m ^, i. e. in nativitate primo-
geniti crediderunt noveruntque, quod res est non hu-
manae naturae, sed genitura divina *.

Rursus : In Sanctitate habitabat cum
ea, donec peperit primogenitum. Haec sanc-
titas necessitatis erat, etsi accedente eorum voluntate,
sed sanctitas, quam servabant post nativitatem Domini
nostri, libertatis eorum erat. Hoc necessitatis tempus
definivit ejusquem finem indicavit dicens : « Donec v.
Porro : In sanctitate habitabat cum ea, do-
nec peperit primogenitum^. Quod si ita est,

1. Hunc locum ex cocl. B con-exi. In cod. A ita sonat: " Do-
nec peperit primogenitum Yerbum. IIoc dictura est „ etc.

2. Ubi hanc lectionem s. auctor invenerit, non indicat; ipse
enim in praecedentibus hune locum citat, quin verba " et sump-
sit eam ,, adjunta habeantur.

3. In cod. B: " Filium suum priraogenitum „.

4. Ita vertit Aucher. Ad verbum : Quod ea (se. nativitas)
non est natura (i. e. res) humana sed generatio divina. Possit et
verti : Quod is (primogenitus) non est humana natura (i. e. me-
rus homo), sed generatio divina.

5. In eod. B haec et sequens sententia ita se habent : Ejus-
que finem indicavit, dieens : Donee peperit primogenitura, in
sanctitate cum ea habitabat. Si ita se res habet, post partum ejus

consequi videtur, losephum post partum non in sancti-
tate cum illa habitasse, quia dixit : « Donec ». Sed
« donec w lioc loco non terminum quemdam significatj
quemadmodum etiam in illo loco : « Dixit Dominus Do-
mino meo, sede a dextris meis, donec ponam inimicos
tuos sub pedes tuos ». Secus enim diceretur, quando
inimici sub pedes ejus positi sint, eum surrecturum es-
se. In sanctitate habitabat cum ea. Nonne
ergo conjugium sanctum est, testante Apostolo et di-
cente : « Thorus eorum sanctus est ^? ? Si vero dicunt :
Ecce fratres Domini nostri in Evangelio nominantur,
respondeo : Quia Dominus noster Mariam loanni tradi-
dit, ostendit, nec hos filios Mariae, nec losephum ejus
maritum fuisse. Quomodo enim is qui dixit : « Honora
patrem tuum et matrem tuam «, matrem a filiis sepa-
rasset et loanni tradidisset ?

Describebatur unusquisque in civi-
tate sua (Luc. 2, 1-14), quia Israel dispersus et lu-
daea subjugata erat et quia vera sunt testimonia illa
in genealogia regum ^. Dixit itaque, nativitatem Chri-
sti in diebus Augusti fuisse. Cur autem prima haec
terrae descriptio tempore, quo natus est Dominus, fac-
ta est ? Quia scriptum est : « Non deficiet princeps lu-
dae, neque dominator ^ ex lumbis ejus, donec veniet
is cujus peculium (ludas) est ». Ex eo quod in appari-
tione ejus descriptio facta est, manifestum fiat, tempore
nativitatis ejus gentes dominari super populum, qui

non in sanetitate habitabat cum ea, quia dixit: " donec etc. „. In
versione textus impressi signa interpunctionis mutavi et ex co-
diee B particulam " non „ recepi, secus enim sensus sanus accipi
nequit.

1. AdHBBR. 13,4.

2. Ita textum impressum emendavi ex cod. A et B, in qui-
bus -verbo : « Dixit « nova sententia incipit. JSTotandum porro,
genealogiam regum ad verbum in Armeniaco esse : « Domum
originum regum «. Domus saepe in Syriaco idem est ac: index,
collectio. Sensus hujus loci esse videtur : Haec descriptio facta
est, ut evinceretur, Christum ex domo David esse, et genealo-
giam, quae Messiam venturum indicabat, vera contestari.

3. In cod. B ad hoc nomen in margine adnotatur: « Pro-
pheta n. Locus hic ex gen. 49, 15 est.

ipse antea regnabat^, ut impleretur, quoddixit: «Et
in eum gentes sperabunt ^ „. IHo igitur tempor6 venit,
quia defecerat rex et propheta.

Hodie natus est vobis salvator. Non
dicit : ISTatus est homo, ut liic fieret salvator, aut, ut hic
fieret Christus, sed : « Hodie natus est vobis salvator v,
qui ipse salvator est. Nec dixit : Qui Christus Domini
fieri debet, sed: Qui Christus Domini jam est^.

Et quia initium erat pacis constituendae, angeli
gloriam in excelsis proclamarunt etpacemin
t e r r a. Ast quum terricolae ad superos susciperentur,
gloriam in terra clamitarunt et pacem in coelo. Quo
tempore divinitas descendit et induit humanitatem, pa-
cem in terris angeli proclamarunt ; quando autem hu-
manitas, unita divinitati, elevanda erat, ut sederet a
dextris, parvuli pacem in coelis ante eum pronuncia-
runt, dicentes: "Benedictio in excelsis^^n.Unde et Apo-
stolus dicere didicit : « Pacificavit sanguine crucis suae
id quod in coelo, et id quod in terra ^».

Rursus angeli «gloria in excelsis et pax
i n t e r r a » dicebant et parvuli « pax in coelis et glo-
ria in terra 55, ut ostenderent, sicuti gratia ejus et mi-
sericordia peccatores laetificat in terra, ita eorum poe-
nitentiam angelos laetificare in coelis. Deo gloria ex
libera vohmtate ^, et iis quibus iratus erat, pax et
reconciliatio,, et iis qui rei erant, spes et remissio. A
pastoribus exordium sumptum est, ne quis eorum qui
in eremo versantur, animum demitteret, sed potius sal-
vati in promissionibus veri pastoris pacem haberent.
Grloria in excelsis Deo et pax in terra,
non bestiis et brutis, sed spes bonis filiis hominum.

1. Locus ex cod. B emendatus. In cod. A falsa est senten-
tiarum divisio.

2. Is. H, 10 et ad Rom. 15, 12.

3. Verba praecedentia ex cod. B translata sunt, quia in
cod. A nonnulla exciderunt. Doctrina Gnosticorum refutatur
dicentium, lesum per Aeonem immissum Deum et Christum
factum esse.

4. Math. 21, 9. 15.

5. GoL. 1, 20.

6. Idest : Ab eis qui ei voluntarie et lubenter serviunt.

N u n c d i m i 1 1 i s s e r v u m t u u m, quia conso-
lationem populi portabat, et haereditatem Israelis in,
manibus tenebat ^. Alia explicatio : Quum illum aspi-
ceret, cujus populus Israel erat^, dixit: Nunc di-
mittis servumtuuminpace, sicuti et legem et
sacerdotium. Yerba: « Dimittis servum tuum in pace»,
de Simeone quidem dicta sunt, sed et legem significant.
Simeon et Moyses dimiserunt eam, nimirum in pace ;
non enim ex inimicitia facta est dimissio legis, sed in
charitate et pace eam fecit cessare. Quod dicit : E c c e
viderunt oculi mei misericordiam tuam,
quam parasti ante omnes populos, consonat
cum illo loco : « Eum omnes gentes expectabunt^w.
Quod dicit : E c c e hic statinruinam et in re-
surrectionem, idem est, quod alio loco Scriptura
dicit : « Ecce pono in Sion lapidem offensionis et qui in
eum credit, non confundetur ''n. Yel intellige: In rui-
nam et resurrectionem populi et gentium, vel in ruinam
injustitiae et in resurrectionem justitiae.

Et in signumcontradictionis et tuam
ipsius animam^, quia diversa cogitabant de eo
multi haeretici. ISronnulli enim dicebant: Corpus impas-
sibile assumpsit, alii dicebant : Non in vero corpore
dispensationem suam perfecit^. Alii corpus ejus dicunt
terrestre, alii coeleste. Iterum nonnulli dicunt : Prius
extitit, quam terra, alii vero : Initium ejus in Maria
fuit. Pertransibit gladius^. Grladius quippe,
qui sepivit paradisum propter Evam, toUebatur per

1. Ad verbum : « Finem Israelis custodiebat n. Vox ««'4-
t!'-'i> infra quoque pag. 33, 1. 13, " portio, haereditas ^ signiiicat.

2. Geit. 49, 15.

3. Is. 11, 10.

4. Is. 8, 14 et KoM. 9, 33.

5. In utroque codiee hie locus truncatus allegatur.

6. Ita juxta textum cod. B. Textus impressus falso habet :
Dicebant: Non est verum, corpore, dicunt, perfecit dispensatio-
nem suam. Ex his s. Ephraemi dictis patet, Eutychen et Nesto-
rium antiquorum errores repetiisse.

7. In cod. 13: " Pertransibis gladium ». Idem in niox se-
quenti loco.

Mariam. Yel : « Pertransibit gladius w i. e. negatio ^.
Sed Grraecus 2 clare dicit : Eevelentur in multis
cordibus cogitationes. Nimijum eorum qui du-
bitabant. (Et quod dicit : Pertransibit gladius
i. e. et tu dubitabis, quia scilicet (Maria) credidit, eum
esse hortulanum ^). Admirabatur enim, aiunt, Maria et
de natiyitate et de conceptione ejus atque aliis nar-
ravit, quomodo conceperit et quare pepererit, et non-
nulli, admirantes verbum ejus, confortabantur, alii vero
erant, qui de eo dubitarent.

Apparuit stella, quia prophetae defecerunt (Math.
2, 1-15.). Cucurrit stella, ut explicaret, quis ille esset,
ad quem prophetarum oraculafestinantia currunt. Quem-
admodum enim propter Ezechiam sol ab occidente
orientem versus cucurrit, ita et propter Infantem, qui
in praesepio erat, stella ab oriente occidentem versus
cucurrit.

Priores igitur illi in signo solis Israelem vitupe-
rarunt, posteriores vero isti venerunt, ut eundem popu-
lum apportatis muneribus confunderent. Magi cum si-
gnis suis sicut prophetae venerunt et de ejus nativitate
testimonium perhibuerunt. Hoc autem factum est, ut,
quando appareret, non quasi peregrinus haberetur, sed
potius omnes res creatae nativitatem ejus cognoscerent.
Zacharias mutus factus est et Elisabeth concepit, ut
universa terra de ejus adventu certior fieret.

Porro haec stella ipsa regebat cursum suum ascen-
dendo et descendendo, ut stella vagans et non fixa, quum
aeri coeli dominaretur', coelo enim non erat affixa. Dis-
paruit autem, ne via recta Bethlehem venirent. Ad
perturbandum Israel Deus stellam coram Magis abscon-
dit, ut eis lerosolymam venientibus Scribae nativitatem
ejus explanarent et hac ratione verum testimonium et

1. Se. illa, qua ludaei Christum negabant.

2. I. e. Textus Evangelii graecus, qui saepius citatur.

3. Verba, in parenthesi a me posita, ut contextus pvobat,
falso intrusa sunt, etsi in utroque codice habeantur. Ceterum et
inferius, in expositione resurrectionis Domini, Maria mater Do-
mini cum Maria Magdalene confunditur.

a prophetis et a sacerdotibus haberent, Porro hoc fac-
tum est, ne putarent, aliam dari virtutem praeter
Requiem ejus *, qui habitabat in lerusalem, sicut et se-
niores a spiritu, qui erat in Moyse, accipiebant ^, ne
quis putaret, alium esse spiritum.

Orientales igitur stella illuminati sunt, quia Israe-
litae sole obtenebrato ^ excoecati sunt. Primum igitur
Oriens Christum adoravit,- sicut dicit : « Oriens ex alto
Imnen dabit 'S?. Postquam stella ad Solem eos perduxe-
rat, in termino suo constitit et postquam de eo praedi-
caverat, finem viae suae imposuit. Similiter loannes
vox erat, quae praedicavit de Yerbo ; quum autem Yer-
bum audiri coepisset et incarnatum esset et apparuis-
set, vox, quae viam paraverat^ clamavit : « Eum oportet
crescere, et me minui ^». Magi sidera adorantes, ut ad
Lucem irent, non essent permoti, nisi stella lumine suo
eos allexisset. Amor eorum, qui luci transitoriae alli-
gatus erat, ad lucem, quae non transit, eos pertraxit.

Herodem vero, qui pro sua astutiaMagos adipsum
redire jussit, eosque decipere voluit, visio in somno de-
cepit. Et acceperuntilliinvisione praecep-
tum, ne redirent ad eum. Magi, qui vigilantes
Herodem laudaverant, quod Christo nato non aemula-
retur ; dixerat enim: Et ego veniam, adorabo
eum, per somnum suum eum reprehenderunt, quod
his dictis eis mentitus esset, quum revera illum oc-
cidere vellet. In visione moniti, ne ad eum reverteren-
tur, quasi in speculo fraudem occisoris viderunt. Qui
ergo mentem vigilantium fallere volebat, a dormienti-
bus ^ deceptus est.

ExistimavitHerodes, se Magos delusisse, quum eos
sibi fidem praestare videret ; at ipse ab eis per visionem

1. i. e. arcam foederis, quae Hebraice saepius «liequies
Dei » vocatur.

2. In eod. B : Ut et seniores ex Spiritu Moysi loqueban-
tur V. Cf. Num. 11, 17.

3. In cod. B : « Sole oriente ».

4. In cod. B : « Lumen videbit ». Cf. Luc. 1, 72.

5. loANK. 3, 30.

6. Ita in cod. B. In textu edito : " Ab illusis „.

delusus est. Deludebatur itaque idem, qui delus^rat,
quando Magi per visionem cognoverunt, se ab illo esse
delusos, quum diceret : « Et ego veniam et adorabo
eum H. Quemadmodum enim propter Ezechiam signum
datum est, quod omnibus vera praedicaret, ut per solem
retrogradientem intelligerent, quis ille esset, qui eum
a morte ad vitam reduxerat, ita etiam boc sidus, licet
propter Magos ostenderetur, tamen signum erat, quod
omnibus creaturis per Magos praedicabat. Hao enim
stella, quae praeter ordinem naturae hominibus subji-
ciebatur et viam eis monstrabat, monebantur, sperare in
Deo, qui hominibus se submisit, ut viam ad regnum
suum eis monstraret. Et quemadmodum sol in ejus
morte obscuratus est, ut mundus mortem ejus cogno-
sceret, ita et stella, quae orta erat, obscurata est, ut
universa terra Filium, qui ortus erat, cognosceret.

In laetifica nativitate apparuit stella laetifica, et in
tristi morte apparuerunt tristes tenebrae. Et sicut Eze-
chias per signum a morte visibili liberatus est, ita et
Magi per signum a morte abscondita liberati sunt.
Stella, qua duce Magi in via pergebant, ipsa quidem
eis visibilis erat*, facies autem ejus ^ abscondita, qua
ratione Christo similis erat, cujus quidem lux omnibus
hominibus lucebat, sed vestigia gressuum omnibus ho-
minibus abscondita sunt.

Et aperuerunt thesauros suos et ob-
tulerunt ei munera, aurum humanitati ejus, et
myrrham morti ejus, et thus divinitati ejus; vel, au-
rum qua regi, et thus qua Deo, et myrrham qua mortali ^.
Rursus aurum, quia adoratio, quae coram auro fiebat,
reditura erat ad dominum suum *, et myrrham et thus,

1. Sententia liaec correcta est ex cod. B. In cod. A relati-
vum np abundat.

2. Ita ad verbum. « Facies » h. 1. corpus sideris significat.

3. Ita in cod. B. In textu impresso est : « Qua myrrbato n,
ut vertit Aucher, i. e. myrrhis condiendo.

4. I. e. adoratio, quae olim coram vitulo aureo fiebat, per
Christum ad dominum adorationis redibat. In cod. B est : « Ee-
ditura est ,). Sensus etiam hic esse potest : Adoratio, quae fiebat
auro (per avaritiam), per Christum ad dominum auri (vel Chri-
sti) rediit.

32 -

quae medicum anmmciarunt, qui vulnus Adami sana-
turus erat. Qui Magos per revelationem monuerat, ne
ad Herodem redirent^ illis (losepho et Mariae) in re-
velatione praecepit, ut ex Aegypto ascenderent, quo
ascensu duae implerentur prophetiae, una, quae dicit :
Ex terra Aegyptiorum vocabo filium meum^
et altera : Racliel plorabat Implebatur, ait,
verbum, quod dictum est per leremiam et
reliqua.

CAPUT III.

Et quum Herodes videret, quod delu-
sus esset a Magis, iratus est valde et mi-
sitetperdidit omnes pueros (Math. 2, 16-23).
At tu, injuste Herodes, nonne audisti, nuncium nuper
nati regis fuisse stellam? Cur non perpendis, quum de
coelis est, te operi coelesti resistere non posse ? Quia
Herodes matres carissimis suis filiis orbaverat, vindicta
in tribus filiis et uxore ejus sumpta est, et ipse amara
morte periit.

Herodes nescivit, qua ratione rem exploraret, ob-
coecatus enim aemulatione ad cognitionem pervenire
nequivit. Sicuti unum oraculum prophetae Micliaeae ex-
quisierat, ita etiam oracuhim Isaiae facile potuit inda-
gare. Nam et famiHa et mater et civitas et tempus Mes-
siae revelata erant ; famiha ejus de domo David, sicut
lacob dixerat, et mater ejus, quod virgo est, ut Isaias
prophetaverat, et civitas ejus Bethlehem, ut Michaeas
praedixerat, et tempus ejus, sicut dixerunt Magi. Porro
ex descriptione terrae per Romanos didicerat, lesum
filium' losephi inscriptum esse ab eis qui in tabulas
eum retulerant *. Licet haec omnia novisset, tamen ae-
mulatione inebriatus eum cognoscendo impar fuit. Sauli
similis erat, qui, quum odor sanguinis Havid, quem si-

1. Ita in cocl. B. In cotl. A falso : « Qui eum invenerunt ».

tiebatj ei praesto esset *, nescivit, eum a tergo ipsius
stare. Salomon novit jndicare et piiernm nieretricis
dignoscere. Novit et Dalila cogitationem absconditam
Samsonis explorare et ex corde ejus elicere.

Sed Pharao, quia familia et tempus liberatoris^ qui
Hebraeis nasciturus erat, revelata non erant, multos
infantes perdere coepit, ut cum multis moreretur ille
unus, quem perdere necessarium sibi videbatur. Atta-
men, sicuti Saul multis ex indiciis cognoscere poterat,
se fortitudinem David superare non posse, sic et Hero-
des cognoscere potuit, se potentiae filii David non posse
resistere. Sed odium non tantum intelligentiam et doc-
trinam non suscipit, sed etiam peccare et perdere festi-
nat. Ejusmodi homines filii sunt Satanae, qui putavit, se
posse occidere Moysen et perdere David et in crucem
agere filium David. Immo et Cain, ejus discipulus, exi-
stimavit, se Deum decipere posse, quum diceret : « Num
ego custos sum fratris mei », et Griezi Elisaeum et Isca-
riotes Dominum nostrum se decipere posse putabant.

Infantes occisi duplici sub respectu facti sunt te-
stes lustorum ^ occisorum et accusatores occidentium.
Sicut enim Cbristum dicentem^ se esse Deum, unani-
miter expulerunt et ex patria ejeceruntj ita etiam ejus
causa infantes ignorantes et innocentes occiderunt,
antequam praedicatores ejus fierent. Yox audita^
est iu Rama, Racliel plorabat filios suos.
Bethlehem ad ludam, filium Liae, pertinebat; quare
ergo plorabat Eachel filios suos, quia non erant,
id estj alicubi non erant, ut morerentur pro Christo?
Plorabat Pachel, quia Eedemptor non ex filiis ipsius
natus est, quum Lia figura prioris populi et Eachel fi-
gura ecclesiae sit ''. Sed « sterilis, ait, peperit et plures

1. Ad yerbum : Quum gustus sanguinisDaYid, quem sitiebat,
in sua manu esset. "

2. Cod. B : « Prophetarum „.

3. Ad verbum : « Clamata est ,;.

4. S. Auctor Cristum ex Lia i. e. sub antiquo testamento
natum esse asserit, de quo Rachel plorabat, nesciens, sibimajo-
ra promissa esse.

facti suntfilii viduae, quam conjugis *». Vel quia confi-
nes erant tribus Benjamin et ludae. Scriptum enim
est : " Mortua est Racliel stadio uno ad introitum in
Ephrata, quod est Bethleliem ^, sicut et Moyses in sua
benedictione de Benjamin dicit: «In medio humerorum
ejus habitabit 37, quia arca foederis ^ in urbe lerusalem,
quae fuit haereditas Benjamin, reposita erat. Quumque
Samuel Sauli signum daret, quando unxit eum regem
super Israel, disit ei : « Ecce, occurrent tibi tres viri in
Zelzach * apud sepulcbrum Rachelis in confinibus Ben-
jamin ».

Rachel plorabat filios suos. Plora, Ra-
chel, nequaquam, sicut illo primo planctu, quo plorasti,
quando hostes ^ filios tuos aggressuri erant, sed plora
super eos qui occisi in platea projecti sunt, non ab alie-
nigenis, sed a filiis patris ipsorum lacob ^. Attamen
coerce vocem tuam a lamentis, quia merces tuarum la-
crymarum quasi chirographo cauta est eis qui cum filio
David nascentur, eo videlicet tempore, quo ille nasce-
tur, ut tempore adventus praedicatores et laeti ejus
nuncii fierent. Vide, quomodo isti filii tui locum ^ prin-
cipalem acceperunt in lerusalem, quae sursum est,
matre nostra, quam iaudamus, quae Moysi apparuit in
monte 5 haec facta est eorum haereditas. Sed expecta ^
et consolationem accipe in filio tuo electo Saulo, qui et
Paulus, qui te consolabitur et merces erit dolorum tuo-
rum et lacrymarum tuarum.

Quum vidisset, quod delusus esset a
M a g i s. Israelitae caeci, quia non intelligitis, surdi,
quia non auditis, et ne nunc quidem excitatis estis ad

l.Is. 54, 1.

2. Gen. 35, 19.

3. Ad verbum : " Kequies ».

4. Ita in cod. B. Cf. 1 Sam. 10, 2. In textu impresso ultima
syllaba «*«- a Yoce ^ii&m/u separanda est.

5. Sc. Babjlonii.

6. ludaei saltem executores crudelis mandati Herodis erant-

7. Ad verbum «terminumn. Auclier vertit « finem 37.
Eectius : Meta, vel portio, haereditas vertatur, ut supra ad
pag. 28, Nota 1, dixi.

8. Ad verbum : " sta, mane „.

vocem Isaiae dicentis : « Dabit vobis Dominus Deus si-
gnum ^7. Si in alio quodam signum dedisset, . dixisset
utique ; sed non in alio, sed in isto, qui ex virgine
erat, signum datum est vobis h. e. omnibus vobis. Moysi
hoc signum datum est, ut ipse solus et privatim tam-
quam per mysterium suaderetur, sicut et Gedeoni et
Ezecbieli ^ idem signum revelabatur. Sed quod illis
privatim dabatur, nonne id tamquam opus manifestum
et vera typorum legis vestrae revelatio per Magos vo-
bis missum est? Quare ergo non cognoscitis tempus re-
demptionis et creditis in partum Yirginis ? Aut forsi-
tan cum illo rege vestro in- stupiditate sedetis et ex-
spectatis ^, donec Magi altera via ad vos revertantur,
et denuo vobis de eo narrent ?

ISTonne sufficit vobis, alienigenas venisse et vos
excitasse, ut intelligatis, Christum in lucem editum
esse ? Aut forsan vos quoque consilium approbastis re-
gis vestri homicidae, Pharaonis secundi, ex semine
Chanaan Ascalonitae ^ ? Saul quum audiisset, sacerdo-
tes Davidi, quem non cognoscebant, opitulatos esse,
misit et jussit eos adduci et occidi. lure ergo vobis ac-
cidit, ut sanguis hic justus vobis imputaretur ^, ut et
Saul sanguinis David reus fiebat, et recte filius Da-
vid, ex manibus vestris liberatus, ad gentes transiit.
Persecutionem passus est David a Saul, sicut et Fi-
lius ejus ab Herode. Interfecti sunt sacerdotes propter
David, et infantes propter Dominum nostrum. Ex sacer-

1. Is. 7, 14.

2. S. auctor h. 1. asserit, Moysi, Gedeoni et EzecMeli my-
sterium virgineipartus per typos revelatum esse, sed ita, ut ipsi
soli hoc mysterium intelligerent, nec eis liceret, id populo aperte
et sine typis communicare.

3. Ad verbum : " Sedebatis et expectabatis „. Sed imper-
fectum h. 1., ut saepius, pro praesenti adhiberi, ex contextu
liquet.

4. Id est, Herodis, ex Ascalon orti.

5. Ad verbum : " Ut sanguis justus collis vestris appende-
retur ,,. Sensus est : Saul pro David sacerdotes occidens reus
factus est mortis ipsius David ; ita et ludaei, qui cum Herode
pro Cliristo infantes occiderunfc, reos se fecerunt raortis Christi.
Cf. Matii. 23, 35.

dotibus Abiathar liber evasit, sicut loannes ex infanti-
bus. In Abiatliar ablatum est sacerdotium domus Heli,
et in loanne ablata est prophetia filiorum lacob.

Quia Israel, qui ex Aegypto eductus et per my-
sterium filius nominatus est, adoptionem suam perdi-
derat, Baalum adorans et idolis odores accendens, ideo
loannes, generationem viperarum eum appellans, no-
men conveniens ei dedit. Perdito filiorum adoptivorum
nomine ex gratia diebus Moysis eis tributo, aliud no-
men operibus suis congruens per loannem acceperunt.

Qiium Dominus in terram Aegyptiorum intrasset
et iterum exiisset^ dicit Evangelista: Tunc imple-
tum est verbum, quod dictum estper pro-
phetam, qui ait: ex Aegypto vocavi f ilium
meum. Et quod dicit : Nazoraenus vocabitur,
quia nimirum virga Hebraice Nazor sonat et propbeta
eum vocat filium Nazor (filium virgae), quoniam revera
virgae filius est *. Sed Evangelista, quod in Nazareth
nutritus est, huic simile esse videns dixit : « JSTazorae-
nus vocabitur ». Prophetia penes loannem, sed myste-
ria prophetiae penes Dominum loannis, sicut sacerdo-
tium penes filium Zachariae, et imperium et sacerdo-
tium penes filium Mariae. Per Moysen est lex
(loA. 1, 17) et signum agnij et multi typi Amalec^,
aqua, quae dulcis facta est, et serpens aeneus, sed v e-
ritas ejus^ per lesumDominum nostrum.
Baptismus loannis superior erat lege, sed inferior bap-
tismo Christi, quia nemo in nomine (Trinitatis ^) bapti-
zabatur usque ad tempus exaltationis ejus (Christi ^).

1. S. Ephraem Nazor pro Nazer legit in Is. 11, 1. " Virgae
filius ,, seu " sceptri filius „ socium regni significat.

2. Signum seilicet in Amalecitis, quum Moyses manibus ex-
tensis oraret, donec Amalecitae vincerentur.

3. Silicet legis. In cod, B: eorum, sc. typorum modo memo-
ratorum.

4. In cod. B : " In nominibus ,,. Dubium non est, h. 1. for-
mulam baptismi Christiani significari.

5. S. Ephraemus h. 1. baptismum discipulorumChristi (Ioan.
4, 2) cum baptismate loannis eodem loco ponere videtur, quia
baptismum Christi invocato Trinitatis nomine post ascensionem
Christi exordium sumpsisse affirmat. Paulo inferius autem asse-

Exiit loannes in desertum, non ut ibi ferox fieret, sed ut
in deserto ferociam terrae habitatae domaret/ quia li-
bido in terra liabitata et quieta ut ferox bestia omnia
perturbat ; quum autem exit in desertum, quieta jS.t
et tranquilla ^ De quo tibi libido Herodis persuadere
potest, qui in terra habitata et in quiete ferox in fra-
tris suis uxorem illegitimi amoris furore agebatur, ita
ut mitem et sobrium loannem perderet, qui quiete in
deserto degebat et ne matrimonio quidem, qnod lex
permittebat, junctus erat. Et verbum caro fa-
ctumest ethabitavitinnobis^ (Ioa. l,14)i. e.
Verbuni Dei per carnem, quam assumpsit, habitat in
nobis. Sed non dixit « apud nos », sed « in nobis », ut
ostenderet, quod carnem nostram propter nos induit,
sicut dixit: « caro mea cibus ^w.

Miseruntludaei ad loannem et dicunt
eiiTuquis es?Ille confessusest, dicens:
Non sum Christus. Bicunt ei: Elias es tu?
Dicit: Non (Ioa. 1, 19-28). Sed ecce, Dominus
Eliam eum vocavit, sicut Scriptura testatur ; et quan-
do interrogarunt eum, dixit: « ISTon sum ego Elias??.
At Scriptura non dixit, in forma corporis Eliae loan-
nem venisse, sed virtute et spiritu Eliae. Non ille E-
lias, qui elevatus est, venit ad eos, quemadmodum nec
David ipse rex eorum factus est, sed Zorobabel ^. Nec
Pharisaei loannem interrogaverunt: Num spirituEliae
venis, sed: Num tu es ipse Elias? Ideo dicit: Non

rit, Christum a loanne baptizatos denuo baptizasse et hac ratio-
ne Terura suum baptisma revelasse et finem baptismatis loannis
monstrasse. S-Epbraemus ergo sibinon constans deprebenditur.

1. Cognosce ex his verbis auctorem Ephraemum, laudato-
rem eremitarum.

2. Haec verba ex loanne 1, 14 hoc loco posita sunt, quia et
in Diatessaron Tatiani, utLatina Editio testatur, post Luc. 3, 3
allatus erat locus loan. 1, 7-18, ex quo s. Ephraemus v. 17, et
dein v. 14 explanat.

3. loANir. 6, 56.

4. Quibus verbis s. Ephraemus docet, prophetiam, qua Da-
vidi salvator ex semine suo promissus est, etiam ad Zorobabe-
lem, qui populum Israel ex captivitate Babylonica reduxit, refe-
rendam esse.

sum. Ad quid opus erat persona Eliae, si apud loan-
nem opera Eliae reperiebantur ? Ne autem loannes ab
eis redargueretur, quod Elias per currum sacratum
elevatus esset, ipsius yero caput puella contaminata
in disco sustulisset, ideo Elisaeus intravit mediusque
inter loannem et Eliam constitit. Si loannem mendacii
arguere vellent, Elisaeus redarguens se opposuit, qui
eis certa erat auctoritas, quia crediderunt, eum du-
plicem spiritum praeceptoris sui accepisse. Quod si
ita se habet, duabus vicibus et duobus curribus Eli-
saeus in coelum elevandus fuisset, forsitan et in coe-
lum coelorum. Inde liquet, Elisaeo virtutem Eliae cum
ejus operibus datam esse. Sed nec omnia opera Eliae
ei data sunt, sed similitudo operum, secus enim du-
bium esset, an utilia fuissent. Attamen nisi spiritum
Eliae duplicem Elisaeum accepisse Scriptura diceret,
non manifestum factum esset, majus donum eum acce-
pisse ^.

Qui miserunt ad Dominum et interrogarunt :
" Qua ex potestate boc facis ??, iidem miserant ad loan-
nem. Qui quum non venisset, ut rebelles doceret, ea,
de quibus interrogabant, eis non indicavit. Quum in-
terrogantes non ii essent, qui, quis vere loannes esset,
discere vellent, sed imperantes ei dicerent : Tu quis
es, qui hoc facis ? etiam loannes non ut discipulis, sed
ut rebellibus respondit, et ad omnia, de quibus quo-
modocumque eum interrogabant, dixit : Non sum
Christus et non Elias et non propheta, sed vox, quo
ne loannem, ne hominem quidem se vocavit, quam-
quam et propheta et Elias et Christus ^ esset. Sed illis,
qui eum interrogabant, loannes ne unus quidem ex his
modo nominatis erat, sicut et Dominus noster quibus-
dam dixit: «Non sum bonus », quamvis bonus esset.

Quemadmodum vox lucem annuncians ^ ad ostium
aurium, ita et splendor lucernae ad ostium pupillarum

1. Ex cod. B -verti lianc sententiam, qiiia in cod. A aliqua
verba exeidisse videntur.

2. Christus i. e. unctus fuit loannes, scilicet gratia Dei.

3. Id est : gallicinium.

pulsat, sicut et scriptura socia est vocis. Unum enim
sunt * lucerna et gallus, sicut et Elias et loannes. Gral-
lus sua voce ad audiendum nos excitat, et imago est
vocis Suscitatoris nostri ; et lucerna splendore suo ima-
ginem lucis Illuminatoris nostri nobis repraesentat.
Quare hi duo utrobique compresserunt tenebras ^ et
imago sunt Patris et Filii, qui destruxerunt malitiam,
et imago Prophetarum et Apostolorum, quia ex utra-
que parte solem adjuverunt.

Sed et intellige, loannem quem facem appellavit
is qui os ejus flammeum fecerat, imaginem esse Eliae,
qui lingua sua malignos combussit et flammis oris sui
siccitate et siti punivit. Eursus gallus, qui in silentio
noctis cantat, imago est loannis, qui in silentio deserti
praedicavit. At si lucerna tempore vespertino appor-
tatur, gallus, qui solummodo mane cantat, cum ea non
invenitur. Verum in loanne cum voce diluculi inventa
est lucerna vespertina ^, ut de Eliae adventu, qui mo-
do mysterioso in loanne evenit, testificaret.

loannes ergo vox est, sed verbum, quod sonat in
voce, Dominus est. Yox eos suscitavit, vox eos voca-
vit et reduxit, Verbum autem dona sua eis distribuit.
Quantum peccatum, tanta et poena *. Paululum a reli-
gione recesserunt et paululum eos punivit. <■<■ Et perdet
ramos sylvae securi», dixit Isaias^. Ramos dixit, non
radices. Quum autem mensura peccatorum eorum im-
pleta esset, venit loannes et radicitus arborem extir-
pavit. Ecce, seouris pervenit usque ad ra-

1. Cf. I CoR. 3, 8 : Qui plantat et qui rigat, unum sunt.

2. Ad verbum : Quare inter duos compresserunt tenebras,
mysterium Patris et Filii. Sensus esse videtur : Elias et loannes
uterque sua ex parte errores et vitiainsectatus est ethac ratione
Patrem et Filium imitati sunt. Possunt autem haec verba etiam
ad gallum et lucernam referri, quia noctis tenebrae inter lucer-
nam, qnae vespere accenditur, et inter gallicinium conchiduntur.

3. Elias in fine mundi venturus, recte h. 1. cum lucerna ve-
spertina comparatur.

4. Hic incipit explicatio verborum : " Securis ad radicem
arboris pervenit „.

5. Is. 10, 34. Hoc citatum cum Peschito ad verbum con-
sonat.

dicem arboris (Math. 3, 10), quod Isaias praeter-
miserat. Et qiiando hoc factum est, nisi oriente illo
Vero in lege *, cujus nomen ^ virga et flore designa-
tum est, super quem Spiritus, qui septiformis vocatur,
quievit.

Ego etpater tuus dolentes et moeren-
tes ibamus et quaerebamus te (Luc. 2,47-48),
Ad quod respondit :In domo patris mei opor-
tet me esse. Quaesierunt eum, quia anxii erant, ne
forte quum occiderent. Sed eum duorum esset annorum,
hoc ei facere cogitarant (ludaei) cum suo principe He-
rode ^. Et veste ex pilis cameli indutus
erat loannes (Math. 3, 4), quia nondum tonsa
erat sancta ovis nostra.

Exlapidibus istisDeus potest susci-
tare filios Abrahami (Math. 3, 9; Luc. 3, 8).
i. e. ex adoratoribus lapidum et lignorum. Sicut et di-
cit : Patrem multarum gentium feci te '^. loannes
ab omni peccato animam suam immunem custodivit,
quia eum erat baptizaturus, qui sine peccato erat. Ne
mireris ^, loannes, quod tu me baptizas, quum olei bap-
tisma a muliere sim accepturus. « In diem, ait, se-
pulturae meae hoc conservabif^», quibus verbis mor-
tem suam baptismum vocavit. Ad puteum Eliezar
Bebeccam, ad puteum lacob Rachelem, ad puteum
Moyses Sephoram desponsavit. Qui omnes typi erant
Bomini nostri, qui ecclesiam in baptismo lordanis
sponsam sibi fecit. Quemadmodum Eliezer ad fontem
stans monstravit Rebeccae dominum ejus Isaac, qui
tunc temporis in agrum prodibat, ut ei obviam veni-

1» Ad verbum in cod. B: " Illo Vero legis „ i, e. Deo yero,
per legem revelato. In cod. A solum est : " illo Vero „.

2. Sc. nomen Nazaraenus, cujus etymon " Nezer „ in He-
braeo florem significat, ab auctore autem suprapag. 36 " virga»
explicatum est. Innuitur ad Isai. 11, 1-3.

3. Hoc loco s. Ephraemus aperte dicit, Magos ad Christum
post biennium venisse, fultus auctoritate Mathaei c. 2, 16.

4. Gen. 17, 3.

5. His verbis cxplicarc incipit Math. 3, 14.

6. loA. 12, 7.

ret, ita et loannes de fonte lordanis fluvii Salvatorem
nostrnm monstravit w. Ecce, liic est agnus Dei,
liic est, qui venit, tollere peccata mundi^

OAPUT IV.

Et ipse lesus erat annorum quasi tri-
ginta (Ltjc. 3, 23), quando venit, ut baptismum a
loanne acciperet, quod fecit, ut confunderet Marcioni-
tas. Si enim carnem non induit, ad baptismum cur
accedit ? Divina enim natura baptismo non indigebat.
Porro, quod triginta annorum erat, id quoque de huma-
nitate ejus nos certos reddit. Et dicit: Permitte nunc,
ut omnemjustitiam impleamus (Math. 3, 15),
quemadmodum a sacerdotibus liberatores et reges
unctionem et legem acceperunt. Sicut carne se vesti-
vit, et tamquam indigentiis subjectus apparuit, ita et
ad baptismum accessit, ut de vera sua bumanitate te-
staretur, magis autem, ut baptismo suo loannis bap-
tismo finem imponeret, quia denuo baptizavit eos qui
a loanne baptizati erant. Qua ratione ostendit et ma-
nifestum fecit, loannem tantum usque ad ipsius adven-
tum baptisma ministrasse, quia verum baptisma per
Dominum nostrum revelatum est, qui a poenis legis
id immune fecit ^.

Et dicit: « Permitte nunc ;?, ne quasi fur in cau-
lam suam intraret et ut confunderetPharisaeQS, qui su-
perbi baptisma loannis spreverunt, simulque honoraret
humilitatem praeconis sui, ut dictum est : « Omnis, qui
se humiliat, exaltabitur^57. Et quia loannes confessus
erat : « Ego non sum dignus, solvere corrigiam calcea-

1. loA. 1, 29-36.

2. Ad verbum: « Qui justificavit illud a poenis legis», i. e.
aceipientes baptismum suura a poenis legis liberavit.

3. Math. 23, 12. Luc. 14, 11 5 18, U.

mentorum ejus ^j, Dominus noster dextram ejus sump-
sit et super caput suum posuit. Sine modo, ut
impleamus omnem justitiam, quia loannes
quasi calcaneum legis (lex et Prophetae usque ad
loannem 2) Christus autem initium est novi testamenti.
Christus itaque per baptismum justitiam veteris testa-
menti induit, ut perfectam unctionem acciperet eamque
plenam et integram discipulis suis traderet ; nam bap-
tismum loannis unacum lege ad finem perduxit. Chri-
stus baptizatus est in justitia, quia sine peccato erat,
sed ipse baptizavit in gratia, quia reliqui homines pec-
catores erant. Legem abrogavit justitia sua et baptis-
mum baptismate suo abolevit.

Porro : « Impleamus omnem justitiam 3?, quialoan-
nes janitor erat ovilis, in quo grex Israelitarum congre-
gatus et collectus erat. Intravit igitur Dominus in gre-
gem, non vi, sed justitia. Et Spiritus sanctus, qui super
eum, quum baptizaretur, quievit, testatus est, eum esse
pastorem ; per loannem enim propheticam et sacerdo-
talem dignitatem ^ accepit. Regiam dignitatem domus
David per nativitatem acceperat, quia ex domo David
ortus erat, sacerdotium vero domus Levi per secundam
nativitatem in baptismo filii Aaronis. Qui jam credit,
secundam nativitatem ei fuisse in terra, ne dubitet,
eum per posteriorem hanc nativitatem in baptismo
loannis accepisse sacerdotium loannis *. Quum illo die
multi baptizarentur, Spiritus super unum descendit et
quievit, ut, qui visu a ceteris non distinguebatur, hoc
signo ab omnibus discerneretur. Et quia in baptismo
ejus Spiritus descenderat, ideo per baptismum ejus
Spiritus dabatur. Statim Spiritus sanctus edu-
xit eum in desertum, ut tentaretur adia-
bolo (Math. 4, 1-11). Quare usque ad tricesimum

1. Marc. 1, 7 ; Luc. 3, 16. (Ioa. 1, 27).

2. Luc. 16, 16.

3. Ita in cod. B. Cod. A ialso addit : Et regiam dignitatem.

4. Sensus esse videtur : Qui majus credit, credat et minus.
Qui credit, Christum per baptisraum secuudam natiyitatem ac-
cepisse, credat etiam, eum a loanne sacerdotiiim accepisse.

annum eum non tentavit? Quia signum manifestum
divinitatis ejus de coelo datum non erat et humilis ut
quilibet alius homo apparebat^ nec maghifica testimo-
nia in populo habebat, Satanas tentationem ejus prseter-
misit, donec haec fieri inciperent. Et quum audisset :
« Ecce venit agnus Dei et is est, qui tollit peccata
mundi n, valde quidem obstupuit, sed exspectavit, do-
nec baptizaretur, ut videret, utrum tamquam baptismo
indigens baptizaretur.

Quumque ex lumine super aquas exorto et exvoce
de coelo delapsa cognovisset, eum ut indigentiarum
expletorem in aquam descendisse, non vero ut indigen-
tem ad baptismum venisse, secum perpendens dixit :
Nisi in certamine et per tentationem eum probavero,
cognoscere non potero, qui ille sit. Rursus hoc ideo fa-
ctum est, quiaBeneficum non oportuit^ ut voluntati ejus
qui ad eum tentandum venit, resisteret. Quinimmo ille
nec ausus esset eum tangere et deducere, quia, quomo-
do eum tentaret, nescivit. Satanas non prius ad tenfcan-
dum accessit, quam Dominus ad certamen ipse se pa-
ravit, et virtutem Spiritus ad dimicandurn induit.

Eduxit eum Spiritus sanctus in de-
sertum, ut tentaretur a diabolo, cui ex sua
mansuetudine resistere noluit, ne forte audientes ani-
mum deponerent, opinantes *, eum propterea quod in
certamine praevalere non posset, cum tentatore suo
congredi noluisse ; et praesertim, ne quis infidelium
praetextum haberet dicendi, Spiritum Filio posterio-
rem et inferiorem esse. Si ad certamen et pugnam tan-
tum eum eduxisset, non autem ad honorem quoque et
quietem, recte forsitan dubia mentem disputatorum, qui
haec perscrutari conati sunt, subiissent. At si Filio in-
ferior est Spiritus, quare Spiritui data est potestas edu-
cendi eum in desertum? Nam tamquam potestate prse-
ditus apparuit, quum eum educeret. Quod autem Spi-
ritus eum eduxit in desertum, ut tentaretur a diabolo,

1. Sententia haec ex cod. B correeta est. In cod. A lacuna
est, quae falsa conjectura in textu impresso expleta est.

idem est, quod alio loco dicitur : « Nemo potest intrare
in domum fortis et depraedari thesaurum ejus, nisi
prius fortem ligaverit et tunc thesaurum ejus deprae-
dabitur ^v, Ligavit itaque fortem et intus in domo ejus
devicit, deinceps initium fecit praedicationis. Praeterea
viam nobis aperuit jejunii^ quo Satanae fallacias vin-
ceremus.

Et postquam quadraginta dies jeju-
navit, esuriit, quod factum est ad vincendum adver-
sarium, ut eum tanquam reum atque damnatum coram
omnibus traduceret, simulque verbis suis nos docuit, in
ejusmodi circunstantiis solum verbum Domini nos es-
surire debere. Our autem de Moyse et Elia nullibi in-
dicatur, eos esuriisse, de Domino vero scribitur, quod
esuriit ? Puto, primum ea de causa, ut Scriptura con-
funderet eos qui dicerent, eum carnem non assump-
sisse; deinde, ut occasionem daret Satanae, adeundi
tentandi et dicendi :Dic lapidibus istis, ut pa-
nis fiant. Quod Dominus non fecit, ne voluntatem
faceret peccatoris. Quod diabolus de porcis rogabat, id
ei concessit, non ut ejus in aliquo voluntatem impleret,
sed ut signa ederetj quia nemo ex urbe Gergesenorum
ad ipsum exire voluit, donec ibi miraculum faceret,

Diabolus prima tentatione non confusus, e d u x i t
et statuit eum super angulum templi. Et
ecce, usque nunc erectus stat locus ille, etsi templum
destructum sit, sicut ipse dixit : « Non remanebit in
eo lapi^ super lapidem ^». Sed locus, super quem ste-
terat, tanquam signum conservatus est. Dicit ei :
Projice te deorsum in terram, quia scri-
ptum est, quod custodient te, ne unquam
offendat ad lapidem pes tuus. tentator !
si in Christo impletur psalmus, nonne ibi etiam scri-
ptum est: " In medio dorso suo suscipiet te ^». Fieri

1. Matii. 12, 29.

2. Math. 24, 2.

3. Ita revera legitur in psalterio Armeniaco in psalmo 90, 4,
ubi Vulgata habet : « Scapulis suis obumbrabit tibi v, et versio
Syriaca : « Pennis suis liberabit te ». Sensus est : De angelo te

autem nequit, ut volucres cadant, quia aer sub alis ea-
rum quasi terra solida est. Nonne rursus scriptum est :
« Super aspidem et basiliscum ambulabisS?.

Sed id quo opus ei erat, ex Scriptura didicit et
quod ei contrarium erat, omisit. Ita et haeretici ex
Scriptura sumunt, quod pro scandolosa sua doctrina
ipsis opus est, et omittunt, quod errori suo contradicit^
ut hac ratione manifeste illius magistri discipulos se
ostendant.

Iterum sumpsit eum et duxitinmon-
tem quemdam excelsum yalde et dicit ei:
Mea sunt regna omnia (Luc 4, 6). Propter haec
verba insanientes putant, diabolum peculium aliquod
habere, Hic quoque valet, quod supra dixi : Quod eis
contrarium est, omittunt et alia, quae eis favent, assu-
munt. Si ideo, quia dixit : « Mea sunt», ei attribuunt
aliquod peculium, tantum abest, ut ab illis nos docea-
mur veritatem, ut illi eo quo vincere putant, magis con-
vincantur. Perpendant enim verba, quae subjungit :
Mihi datum est, quae docent, alium esse horum
creatorem, a quo ei data sunt. Porro dicit : P o t e s t a-
tem habeo ego super omnia haec, non qua-
si natura sua potestatem haberet, sed quia ipsi homi-
nes voluerunt ; dicit enim Scriptura : " Oui vos ipsos
praebetis in servitutem et subjectionem, servi estis
ejus 2j5 etc.

Cades in faciem tuam et me pronus
adorabis, quae verba superbiam et audaciam illius,
qui ab initio Deus esse voluit, clare ostendunt. Caro
Domini nostri omnes carne indutos monet, nudum ad
certamen descendentem superatum iri, caro enim Chri-
sti prius arma abstinentiae induit, et postea subiit cer-
tamen. Armis itaque validis opus est contra eum qui
sagittas mittit ardentes et exquisitas. « Dic lapidibus

portante scriptum est: Scapulis suis i. e. alis suis sustinebit te.
Si ergo angelus te sustentans quasi alatus in aeve securus ver-
satur, tu quoque securus eris, nec unquani cades.

1. PSALM. 90, 13.

2. Ad RoM. 6, 16.

istis; ut panis fiant «. Misit sagittam ad saturationem
excitantem, per quam in esurie ^, quam Dominus post
jejunium seiitiebat, eum irritaret, sicque Dominus in
tentationem intraret. Sed Dominus famem sibi dominari
noluit, quia ipsius fames jejunium quasi loricam indue-
rat. Haec fames sagittam saturitatis in tentatorem re-
torsit, ut externam saturitatem suadentem doceret, dari
etiam saturitatem internam, quae non apparet. ISTon
pane solum vivit homo, sed omni verbo,
quod procedit ex ore Dei. Qui ergo venit^ ut
tentaret, tentatus est, et quo venit docere, convictus
est. Si filius es Dei, dic lapidibus istis, ut
panis fiant in hoc momento. Os Satanae L.is
verbis contestatum est, eum qui a Deo est, lapides
panem facere posse.

Satanas itaque suis ipsius verbis a Domino edo-
ctus est. Nam si Deus lapides convertere et panem
facere potest, discat tentator, Deum et sine pane posse
saturare. Si lapides potest convertere in panem, etiam
famem convertere potest in saturitatem. Qui enim con-
vertit substantiam non comestibilem in escam, ei diffi-
cile non est, naturam famis convertere in saturitatem,
non ita, ut aliqua re eam expleat, sed ut famem ipsam
saturitatem faciat, sicut et tentator postulavit, ut lapi-
dem ipsum panem faceret. In monte igitur Dominus
cupiditates tentatoris conculcavit et dejecit in profun-
dum, ut gentes, quae ab eis aliquando conculcabantur,
eas conculcarent. Quarum loco plenitudinem gratiae in
medium protulit, ut, quae olim ab omnibus conculca-
batur, super omnes dominaretur ^.

IJt Pharao aquis, quibus infantes suffocaverat,
immersus est, ita et caput Goliatb. gladio, quo multos
occiderat, David amputavit. Moyses crucis mysterio

1. Posset et verti: «Utad esuriem eumirritaret«. Sedquum
haud probabile sit, s, Ephraemum esuritioiiem Christipost jeju-
nium a tentatore effectam existimare, et in Armeniaco praefi-
xo 7/ cum aec. occasio et instrumentum saepe exprimatur, ver-
tendum existimavi « in esurie ».

2. Cf. Ad RoM. 5, 17.

mare fidit dirupitque, et David lapidis mysterio * Go-
liatti percussit et interfecit ; et quum Dominus a Sata-
na tentaretur, verbo oris ejus condemnavit Satanam.
Pharao aquis, quibus sojffocarat, sufFocatus, Goliath
gladio, quo occiderat, occisus, et Satanas carne, qua
perdiderat, superatus et convictus est, quod non est
Deus. Ad similitudinem trium immersionum ^, quibus
Salvator baptizabatur, tentatus est. Dicit : D i c 1 a p i-
dibus istis, ut panis fiant, quia panis est nu-
trimentum eorum, qui de muliere nati sunt. Rursus :
E,egna et gloriam eorum tibi dabo; haec
enim est promissio legis. Et iterum : Mitte te
deorsuminterram, quod est descendere per mor-
tem^. Sed Christus neutro conturbatus est; quum
diabolus delicias ei ostenderet, non est gavisus, quum
terrorem incuteret, non est afflictus, sed in via sua in-
cedens voluntatem Patris sui implevit.

Omnia igitur haec, quae Satanas unum post alte-
rum Vivificatori proposuit, nullos huic pararunt ango-
res. Nam nostri quoque angores per Christum consolatio-
nem nobis parant et nos omnes in passione ejus quie-
tem invenimus. Quid timeat Christus, sciens, se dam-
num pati non posse ? In nobis timor saepe oritur, quia
certe scimus, nos damno afiici posse.

Rursus, qui Dominum nostrum per nativitatem
maculam contraxisse dicunt, ignorant, se in errore ver-
sari, neque instrui possunt, quoniam superbia inflati
sunt, sicuti nec timent, quia poenitentiam non agunt.
Etenim terra, in quam venit, ab utero in re non est di-
versa quia omnis immunditia in ea invenitur. Immo se-
pulchrum, quod prae omnibus rebus horribile et immun-
dum est, Dominus ingressus est. Porro, quod praepri-
mis notandum, ideo non est commaculatus, quia dictum
est, corpora esse templum Dei ; patet enim, Deo immun-

1. Cf. Act. Ap. 4, 11.

2. Ad verbum : " trium baptismatum ,,, sed baptisma saepe
immersionem in sensu strictiori significat. Sensus est : Christus,
ter in baptismate immersus, ter tentatus est.

3. Satanam in tertia tentatione arcane, sed modo Cliristo
intelligibili mortem minatum esse, in sequentibus asseritur.

duin 11011 esse, in suis templis habitare. Verum quia
mortem occisurus ejusque Yestigia deleturus erat, iii
ipsa radice exordium fecit, quia, ubi caro est^ ibi et
mors est; radix autem carnis uterus est, ibi enim caro
incipit creari et ibi mors eam incipit corrumpere. Mul-
tarum enim mulierum foetus mense, quo concepti sunt,
moriuntur, aut secundo, tertio, quarto et quovis alio
mense. Quia igitur mors in utero incipit et in sepulchro
finem habet, quid aliud mortis insectatorem facere
oportuit, quam certamen cum ea ab utero incipere et
usque ad finem in sepulchro, quod mortis claustrum est,
continuare ?

Contemplare ergo, quomodo per omnes hominis
.aetates Yivus mortem superare et confundere voluit.
Factus est foetus, et in utero mors eum corrumpere non
potuit. Factus est infans, et lactentem mors confundere
nequivit. Factus est puer, et in disciplina, cui se sub-
jecit, mors ei perturbando impar fuit. Factus est juve-
nis, et per appetitus suae juventutis mors ei scandalum
ponere noii potuit, Factus est doctus, etper versutias eum
vincere nequivit. Factus est magister, et in veritate,
quam docebat, non potuit eum arguere. Fuit admonitor,
nec praeceptis, quae dedit, eum seducere potuit. Fuit
integra aetate, nec occidendo eum potuit perterrere.
Mortuus est et horrendum sepulchrum eum non potuit
detinere. Non morbo correptus est, quia medicus, nec
aberravit, quia pastor, non transgressus est mandatum,
quia magister, non offendit, quia lux erat. Haec est via
perfecta, quam Christus ecclesiae suae ab initio usque
ad finem, a conceptu usque ad resurrectionem aperuit
atque monstravit.

Si ergo ecclesia corpus ejus est, sicut Paulus, te-
stis ejus, dixit, credas, eam per haec omnia sine ulla
corruptione transiisse. Quemadmodum damnatione u-
nius Adami omnia corpora mortua sunt et morientur,
ita victoria hujus unius corporis Christi tota ecclesia
vixit et vivet. Sed quemadmodum, quia ipsa corpora
peccarunt ^, ipsa quoque moriuntur, et terra, eorum

1. Ita in utroque codiee. « Corpora peccaverunt » i. e« to-
mines in corporibus peccaverunfc.

mater, maledicta est, ita propter hoc corpus, quod est
ipsa ecclesia, quae non corrumpitur, terra ejus. ab initio
benedicta est , terra enim ecclesiae ^ corpus est Mariae,
in qua seminabatur. Vide, quod reipsa angelus, qui
venit, ut eam in auribus Mariae quasi semen demitte-
ret, clara voce ita semen spargere coepit : « Salus te-
cum, ait, benedicta in mulieribus n. Et Elisabeth verbum
posterius confirmans : « Benedicta, inquit, es tu in mu-
lieribus », ut ostenderetur, propter primam matrem, quae
maledicta est, secundam matrem expressis verbis ap-
pellatam esse benedictam.

Quod dixit : Discessit ab eo ad aliquod
tempus, donec scilicet se praepararet, ut per calum-
niam et invidiam Scribarum victoriam Domini impedi-
ret. Sed sicut initio, ita et devictus est in fine, quia
Dominus morte sua gloriosius de eo thriumphavit. R e-
tro vade Satana, et exprobravit ei, quia immo-
dice mentitus est dicens : « Meum est regnum » non
veritus id quod Scriptura dicit : « Deus dominatur su-
per omnia regna hominum, et cui vult, dat^w. Hoc
itaque dicto audacia et superbia Satanae repulsa est,
nec amplius verbo ejus resistere potuit. Quod Dominus
fecit, ut monstraret, quid increpatio veritatis suae va-
leret, utque fideles suos instrueret, eos ipso donante
omnia bona certe esse accepturos. Yenerunt ange-
li et ministrabant e i, ut nobis exemplo ostende-
ret, post baptismum in tentationem et post tentationem
in regnum quoque coelorum nos esse intraturos.

Quia discipuli loannis hoc magistri sui colloquium
cum Domino audieraiit, reliquerunt eum et sequuti
sunt Dominum (Ioa. 1, 35-41). Quoniam « Yox» disci-
pulos apud se tenere non potuit, ideo eos misit ad « Yer-
bum w. Conveniens scilicet erat, apparente luce solis
lucernae lumen subire. Etenim hanc ob causam loannes
in vivis permansit, ut baptismum suum baptismo Chri-

1. Ad verbum "templin, quod h. 1. ecclesiam significare
ex contextu liquet. In cod. B: Terra enim haec templum corpo-
ris Mariae est.

2. Probabihter ex Is. 37, 16.

sti finiret, deinde mortuus est et in ipso sepulchro for-
tis fuit praeco, ut olim in utero matris, qui est imago
sepulchri.

Dicens :InvenimusChristum, ostendit, nun-
cium de Christo ex tempore Magorum continuo serva-
tum esse, et per loannem, qui eum baptizavit, et per
testimonium Spiritus invaluisse. Postea autem Domi-
nus recessit et jejunio suo quadragesimali iterum dis-
paruit, quare animae contristatae nuncium ejus deside-
rabant, vasa ^ enim ejus erant, sicuti dixit : Elegi vos,
antequam terra fieret^w. Glalilaeos vero elegit, populum
sine consilio, (prophetae enim eos appellarunt popolum
sine consilio et tenebrarum habitatores, et qui lumen
viderunt ^), ut confunderet legis peritos. « Elegit, ait,
stultos mundi, quibus confunderet sapientes ^w. Ex
Nazareth fierine potest, ut aliquid boni
e X e a t ? Ita respondit, quia ex domo David et ex Beth-
lehem Christum nasciturum fore scriptum erat, ille
vero ex Galilaea eum prodiisse et in Nazareth ortum
esse dixerat : « Ex IsFazareth fierine potest, ut aliquid
boni exeat ? v quia propheta in Bethlehem ducem et
principem surrecturum dixerat. Audivit Nathanael,
eum ex ISTazareth esse, quare interrogavit : Num ille
bonus princeps ex Nazareth venire potest, quum hoc
de eo Scriptura non dicat ? Quum Dominus videret,
eum bonum de ipso edidisse testimonium, quia non illis
Scribis similis erat, qui in legendis scripturis fraudolose
et perverse agentes ad suum arbitrium eas explicant,
ideo reposuit :Ecce verus Scriba Israelita, in
quo dolus non est. Antequam enim Dominum co-
gnoverat interrogavit : Num potest ex Nazareth exire
princeps, sicut ex Bethlehem ; et postquam eum suis
oculis vidit, non eum rejecit, ut ceteri Scribae, neque de
uUa re amplius ut reliqui interrogavit, sed confessus
est: Hic est Christus, et cognovit, in eo impleriy

1. Cf. AcT- Ap. 9, 15 " Vas elcctioiiis «.

2. Cf. loAN. 15, 16 ; et 19, 24.

3. Math. 4, 15.

4. I CoR. 1, 27„

quod et de Bethlehem et de Nazareth scrlptum est^
nempe : « Ex Bethlehem dux exiit w, et : Super Gali-
laeos lux orta est. «Populus, ait, qui ambulabat in te-
nebris, vidit lucem magnam ??.

Ordo et solemnitas Apostolorum Do-

mmi *.

Venerunt captores piscium et facti sunt captores
hominum, sicut et scriptum est : « Ecce mitto yenato-
res, et' capient vos in omnibus montibus et excelsis ^.
Si enim sapientes misisset, dici poterat, eos aut suaden-
do homines cepisse aut dolo circumvenisse. Et si divi-
tes misisset, iterum dicerent, eos largitione alimento-
rum populum fefellisse, vel data pecunia dominium
adeptos esse. Fortes quoque eodem modo vel sua forti-
tudine in admirationem eos rapuisse, aut per vim ade-
gisse assererent. Sed Apostoli nihil horum habebanty
quod Dominus in Simone omnibus manifestum fecit.
Hic enim timidus erat, quia a voce ancillae timore per-
culsus est. Pauper erat, quia ne tributum quidem pro
sua parte solvere potuit, dimidium scilicet stateris, et
dicit : « Aurum et argentum non habeo ^». Et idiota
erat, quia, postquam Dominum coepit negare, nescivit,
sub aliquo praetextu aufugere. Exierunt ergo piscato-
res, et vicerunt fortes, divites et sapientes. Glrande mi-
raculum, quum debiles essent, fortes nulla adhibita vi
attraxerunt ad doctrinam sui magisterii, et quum pau-
peres essent, divites erudierunt, et idiotae sapientes et
sumae scientiae viros discipulos sibi fecerunt. Scientia
terrestris locum dedit illi scientiae, quae scientia est
scientiarum.

1. NesciO, quo ex libro ecclesiastico sequentia desumpta
sint. Inscriptio haec in cod. B deest.

2. Ier. 16, 16.

3. Act. Ap. 3, 6.

CAPUT V.

Factae sunt nuptiae in Oana Galilaeo-
rum. Et cumDominus eo veniret, dicit ad
eum mater: Vinum non habent hic. Dicit
ei lesus: Quid est mihi et tibi, mulier?
non mihi tempus advenit* (Ioah. 2, 1-11), id
est^ ego non vi eis me ingero ^^ sed ipsi animadver-
tant, vinum defecisse et omnes bibere expectent, idque
dixit, ut donum suum in oculis eorum ^ gloriosum ap-
pareret. Praeproperans erat Maria, qua de causa eam
edocuit. Aut : « JN"on mihi tempus advenit », tempus
videlicet mortis ejus. Quia nimirum convivae inebriati
erant*, si modo violento dona sua in eos effudisset,
perpessiones vix evasisset ; tum enim initium Evangelii
ejus fuit ^.

Et quia Maria cogitabat, causam miraculorum ejus
esse, ut gloriam et honorem apud turbas ludaeorum
sibi pararet, ideo dixit : « Non mihi tempus advenit v.
Etenim non ea ratione, qua Maria opinabatur, rem fe-
cit ^, sed potius hanc ejus cogitationem reprimere vo-
luit. Caeterum Maria miraculi, quod facturus erat, con-
scia fuit, quia Scriptura dicit : « Omnia conservabat in
corde suo n, et iterum : Quodcumque dixerit
vobis filius meus, facite. Vidit Maria, vinum

1. Ad verbum : « Non mihi tempus supervenit.

2. In cod. B : Num vi ad eos veniam ?

3. Ita in eod. B; in cod. A. : " In oculis ejus (Mariae ?) ».

4. Confer verba Ioa. 2, 10 : « Cum inebriati fuerintj?, i. e.
vino satiati et concitati.

5. Sensus esse videtur : QuiatumpraedicatioEvangeliimodo
coepta erat et Christus nec per miracula nec alia ratione tamquara
Deus cognoscebatur, a convivis vino calentibus taraquam magus
facile occidipoterat, si intempestivemiraculura coram eisfaceret.

6. Verba « rem fecit n, quae in cod. B desunt, et in cod. A
alia manu superscripta habenfcur, necessario ex contextu com-
plenda sunt.

defecisse, et scivit, non sine causa eum ad has nuptias
venisse. Graecus scribit : Recubuit et defecifr vinum *.
Et quum mater hoc ei dixisset, -respondit lesus : « Non
mihi tempus advenit », id est, certe advenit. Maria ab
eo edocebatur, ibi signum eum facturum esse, et quum
lesus dubitationem ejus vituperasset, dixit ea servis :
« Quodcumque dixerit vobis, facite 2„.

Porro Maria anxia fuisse dicitur, quia ii qui nup-
tias celebrabant, ob ejus adventum vinum afferre de-
bebant, et : Spernent te, ait, quiatua causa irrisuihaben-
tur. In contemptum eos induxisti, quia audient, te ve-
nisse, quum eis vinum defecisset.

Dicit ad eum : Fili, vinum non habent hic. Et
dicit ei lesus : Quid est mihi et tibi mulier ? Quid
mali Maria dixerat ? Maria, ajunt, de verbo ejus dubi-
tavit, quia dixit : Yinum non habent hic ; ideo : Quid
mihi, ait, et tibi mulier ? Mariam intellexisse, Chri-
stum miraculum esse facturum, quum ei ita responde-
ret, ex eo patet, quod dixit ad ministros : Quodcumque
dixerit vobis, facite. Eursus : « JSTon mihi tempus adve-
nit », nimirum, postquam in deserto potentiam suam
inimico devicto monstravit, ad nuptias mirabiles, ut
gigas praeclara gesturus, se contulit.

Accurit Maria, ut pro Apostolis ministra volun-
tatis ejus fieret, et quia ei facultas non erat, neque prae-

1. Cifcatum ex versione Graeca lioc loeo inepte insertum est,
nec undenam sumptum sit, conjectare possum.

2. Praecedentia sic intelligo : Maria ex adventu Christi ad
nuptias cognovit, eum miraculum facturum esse, at quando et
quomodo id facturus esset, ignorabat. Quumque vinum defecisse
videret, dubitans, utrum nunc miraculum facturus sit, nec ne
dixit Filio : Yinum non babent. Qui ei respondit : « E"on mihi
tempus advenit „, i. e. non opus est, ut tempus meum veniat, quia
jam adest, et continuo adest. Quibus verbis Maria edocebatur,
Christum nunc miraculum facturum esse, et dubitatio ejus re-
prehendebatur, et tollebatur, quare dixit servis : Quodcunque etc.
Ad vocem " dubitationem „ in editione haec adnotantur : Qui
sunt in fide tirones, moneo, nonnuUos antiquosPatres, tum orien-
talis tum occidentalis ecclesiae nonnunquam ita incaute et au-
dacter de immaculata Virgine loqui, quod florente ecclesiae fide
posteriores diligenter emendarunt ; idque et de aliis locis dictum
esse volumus.

cipiendij neque verbum ejus praeyeniendij restitit ei,
quia praepropera erat. « Non milii tempus meum adve-
nit w; i. e. desiderabunt bibere et invenient, vinum de-
fecisse, et tunc signum fiet miraculosum. Ita et post
victoriam ab eo de inferis reportatam quum mater eum
videret, qua mater eum amplexari voluit ^. Et quum
Maria usque ad crucem eum sequuta esset, ex illo die
eam loanni tradidit dicens : « Mulier ! ecce filius tuus >?,
et juveni : « Ecce mater tua », quibus verbis iterum eam
prohlbuit, ne ipsum proprius accederet, quia dixit :
Exinde loannes est filius tuus ^.

Quare Dominus ab initio suorum signorum natu-
ram aquae convertit ? Ut demonstraret, divinitatem,
quae naturam in bydriis convertebat, etiam naturam in
utero virginis mutasse, sicut et in fine suorum signo-
rum sepulcbra aperuit, ut demostraret, mortis avidita-
tem adversus ipsum non praevalere. Utramque gran-
dem commutationem, in nativitate scilicet et in morte
sua, obsignavit et confirmavit, quando aqua, quae juxta
suam naturam in vite conversionem subit, in lapideis illis
bydriis, naturanihil conferente, convertebatur, quemad-
modum caro ipsius mirabiliter in virgine concepta et
modo admirabili in virgine sine viro creata est. Ex
aqua ergo fecit vinum, ut omnibus persuaderet, quo-
modo conceptio et nativitas sua facta esset. Sex hydrias
vocavit in testimonium unius virginis, quae eum pepe-
rit. Hydriae nova ratione, non more suo, conceperunt
et pepererunt vinum et amplius non pepererunt. Ita
concepit Virgo et peperit Emmanuelem et amplius non
peperii Partus hydriarum ex paucis in multa, ex indi-
gentia in abundantiam, ex mera aqua in vinum bonum ;
ast in Maria conceptus fiebat ex abundantia in pauper-
tatem, ex gloria in ignominiam. Rursus illae hydriae
quasi fontes erant, qui purificationem ludaeorum prae-

1. Maria mater Christi h. 1. confunditur cum MariaMagda-
lena, ut saepius in hoc commentario.

2. S. auctor putat, Mariam filiuni suum cruci affixum adire
et amplecti voluisse, a quo per verbum Christi, loanni ipsara
tradentis, detinebatur.

stabant et significabant, et in lios Dominus doctrinam
magisterii sui immisit, ut ostenderet, se in via legis et
prophetarum quidem venisse, sed in hanc finem, ut
omnia per suum magisterium mutaret, sicuti ibi aquam
in yinum mutavit.

Et quod dicit : Omnis homo bonum vinum
prius apponit, deinde leve, ut patefaceret, ea
quae praecesserant, quasi promptuaria fuisse, quia
" lex per Mojsen data est, gratia et veritas per le-
sum facta est 5?. Sponsus terrestris invitavit sponsum
coelestem, et Dominus ad nuptias paratus venit ad
nuptias. Invitatus est a recumbentibus, qui universae
terrae in regno suo mensam paraturus erat, eisque do-
num dedit nuptiale, quo delectarentur. Non sprevit ejus
opulentia paupertatem eorum qui ne leve quidem vinum
juxta invitatorum numerum apponere potuerunt, et
nisi eis paululum ex abundantia ejus affluxisset, sitien-
tes et tristes a coena surrexissent.

Sed et Dominus vicissim eos invitavit ad nuptias,
sicut ipse cum discipulis invitatus erat. Attamen licet
frequeter mensae eorum accumberet, animae tamen eo-
rum mensam ejus spreverunt, sicut et patribus eorum
manna in deserto taedio erat. Angeli de mensa Abra-
liami et Loth manducaverunt ; ita et Dominus cum illis
manducare et bibere non dedignabatur. IUi eum invi-
tarunt et venit ad eos; et ipse eos invitavit et ad nup-
tias ejus venire noluerunt. Illi vocarunt eum, nec ab-
nuit, ipse vocavit eos, et coenam ejus abnuerunt. Ipse
honoravit invitatores, iUi autem despexerunt invitato-
res. Ipse gaudium paravit invitatis, et illi occiderunt
servos ejus. Ipse implevit defectum in nuptiis, et illi
respuerunt omnes cibos ejus. Ipse vino bono eos laeti-
ficavit, illi autem eum exacerbarunt et ad iram conci-
tarunt ; pro vino suavissimo ei dederunt fel et acetum.

Invitatus Dominus non venit cum reliquis invita-
tis, qui eum praevenerunt, ut vinum primum et leve
consumerent; dein ipse venit, ut vinum aiferret suavis-
simum. Cum aliis invitatus est Dominus, quin habitu
suo ab eis differret, fecitque mirabile signum, quo co-

gnoscerent, eum natura sua ipsis non esse aequalem.
Si enim adspectu suo in opinionem eos ducebat, se
ipsis esse aequalem, simul mirabili suo signo eos docuit,
se eis esse majorem. Tacens aquam fecit vinum, ut di-
vinum ipsius silentium arcliitriclinum praeconem exci-
taret, qui gaudens banc laetitiam recumbentibus nuncia-
ret. Yinum enim natura sua laetificat. Quia celere ejus
mandatum vinum fecerat, quod saporis suavitate omnia
vini genera superabat, ideo propter ejus praestantiam
interrogarunt et exquisierunt, quis dominus et factor
ejus esset.

Triumphatorem ex certamine redeuntem nuptiae
deliciis suis tertia die exceperuntj ut doceret, post pu-
gnam victoribus gaudiuui manere. Qua occasione simul
clare monstratum est, Christum, quamvis ut peregrinus
invitaretur, tamen dominum. esse nuptiarum, quia de-
fectum in nuptiis suo verbo, quod omne imperfectum
perficit, complevit. Praeterea Dominus hoc miraculo
non aliam omnino rem protulit, neque in eadem re ve-
teri, sicuti prius erat, operationem suam finivit, non
enim aquam pro vino ad bibendum eis proposuit ; atta-
men nec omnino extra illam rem egressus est, vinum
enim, quod fecit, ex creata aqua produxit. Non igitur
peregrinam rem creatam ibi attulit, sed eandem pri-
mam rem commutavit, ut eo quod eam mutaret, osten-
deret, se esse ejus dominum, et eo quod eam non aliam
faceretj intelligerent, eam non despici et reprobari.
Immo et in fine temporis eaedem ipsae res creatae re-
novabuntur, qnia voluntas, quae momentaneo mandato
viles aquas in suave vinum mutavit, in fine temporis
omnibus rebus creatis saporem, cujus dulcedo ineffabi-
lis est, restituere potest. Denique hoc miraculum fecit,
ut res viles in delicatos permutando doceret, eas non
esse natura malas, sed earum creatorem natura sua sa-
pientem esse, quia scivit, necesse esse, ut res ad proba-
tionem et correctionem crearentur, videlicet, ut justi eis
probarentur et coronarentur, transgressores autem cor-
rigerentur et sic utilitatem caperent. Qui enim ignem
omnium consumptorem suo mandato ex perditore dul-

cem fecit consolatorem *, is in fine temporis rebus per-
niciosis mandabit et utiles fient, et rebus malis praecep-
tum dabit et laetitia afficient. Prius os hominum gu-
stui vini sui assuefecit, ut dein et aures eorum vince-
ret et ad recipiendam dulcem suam doctrinam addu-
ceret.

Impleta sunt tempora (Marc. 1,15), ea sci-
licet, quae a generatione in gerierationem compleban-
tur. Prima periodus erat ab Adamo usque ad Noe cum
foedere, quod Setliitae constituerunt, quum a familia
Cainitarum se separarent et ab ea discederent. Secunda
periodus a Noe usque ad Abrahamum, qua sanguinem
comedere vestitum erat. « Dedi vobis, inquit, omnia, si-
cuti herbam agri, tantum sanguinem cum anima ne co-
medatis ^». A tempore Abrahami usque ad Moysen pe-
riodus erat circumcisionis sine lege, et a Moyse usque
ad ortum Christi periodus legis, exinde tempora imple-
ta sunt, quia nemo amplius est, qui mutare posset et
amplificare.

Rursus tempus primaevum voluntaria dona obtu-
lit ab Abel usque ad Noe. « Oonsolabitur nos, ait, sacri-
ficiis suis ^. Dein ISFoe super altare, in monte Cordu-
aeorum * exstructum, sacrificium obtulit. Sequebantur
sacrificium Abrahami in monte Amorrhaeorum, lacobi
in Bethel, losue in transitu fiuminis lordanis, postea
sacrificia in Silo, ubi tabernaculum positum erat, et
post haec Salomonis sacrificium in primo templo Hiero-
solymitano, et sacrificium Christi, quod in sua ecclesia
usque ad consummationem saeculorum constituit ; hoc
enim non amplius mutatur. Ideo : « Impleta sunt tem-
pora 55, quio postea, ut ait Evangelista, regnum caelo-
rum evangelizabitur ^. Vel: « Impleta sunt tempora 55,
hoc est, tempora Israelis.

1. Scilicet tribus pueris, in camino ignis servatis.

2. Gkn. 9, 3.4.

3. Gen. 5, 29.

4. Idem in Commentario s. Epliraemi in Genesim tom. I.
pag. 152 legitur-

5. Luc. 16, 16.

Discipuli ejus baptizabant (Ioan 3, 22),
quia ipsi baptizati erant ; fieri enim non poterat, ut
alios baptizarent, nisi ipsi essent baptizati, quod et his
verbis docet : Qui baptizati sunt, non deest eis quid-
quam ^ Quae, si placet, potes intelligere de eo quod
aqua baptizati sunt ; secus audi, quod dixit eis : « Yos
mundi estis propter verbum meum, quod locutus sum
vobis ^w. Concede ergo, verbum Christi eis fuisse bap-
tisma, quum ipsum baptisma eodem verbo sanctificatur,
sicut et loannes mandato, quod accepit, sanctifieatus est
et sanctificavit baptisma, quod ei creditum erat. Alii di-
cunt, quando corpus suum eis dedit, id eis in baptisma
fuisse. Quomodo enim baptizassent vel baptizati essent,
nisi fidem in corpus et sanguinem ejus habuissent ^ ?
Nam praeveniens ad eos dixerat : « Nisi manducaveritis
carnem ejus et biberitis sanguinem, non est vol)is vita h,
et quuin irati murmurarent, ad Duodecim dixit : " Num
et vos vultis abiri? » Et respondit ei Simon: " Nos cre-
didimus et cognovimus v. Quomodo hi crediderunt, nisi
per id quo et ceteri ludaei ei credere, id est, eum au-
dire et intelligere potuissent.

Elegit lacobum * publicanum, ut animus addere-
tur sociis ejus, Christum sequendi. Yidit peccatores et

1. lOAN. 13, 10.

2. loAN. 15, 3.

3. Ita ox cod.B. Sensus esso videtur : Apostolis corpus eu-
charisticum Christi pro baptismo fuisse nonnuUi opinantur, quod
ex intima conjunctione baptismi et eucliaristiae deducunt. Ut
enim ad symbolicum baptisma, quod Apostoli initio sacri sui
muneris accipiebant et dabant, fides in eucharistiam requireba-
tur, ufcpatet ex verbis Christi, eucharistiae instifcutionem eo jam
tempore promittentis et fidem in eam severe postulantis, ita
etiam accipiendum, quod verum baptismaipsa eucharistica cor-
poris susceptio necessario praecederet, vel eum eo saltemunico
actu jungeretur. Notandura s. Ephraemum aliorum opinionem
referre. Aucher hunc locum ex cod. A ita transtulit : « Praete-
rea dicunt, quod quum dedit eis corpus suum, factum est illis
baptisma ; quoniam si baptizabant aut baptizabantur, dum non
erat cum illis fides corporis et sanguinis ejus, ufc quid praevo-
niens dixit illis : Si non manducabitis etc.

4. In utroque codice lacobus pro « Matthaeus n h. 1. legi-

tur. Aucherus putafc, lacobum, Alphaei filium efc fratremMatfchaei
h. 1. intelligendum esse.

eos invitavit et secum accumbere fecit. Admirabile
spectaculum ! assistunt ei angeli trementes, et accum-
bunt cum eo publicani laetantes. Beati spiritus magni-
tudinem ejus pertimescunt, et peccatores cum eo edunt
et bibunt. Scribae invidiae aestuantes affliguntur efc
publicani misericordia exultant. Viderunt superi et ad-
mirati sunt, viderunt inferi et furore insanierunt. Yidit
Satanas et contabuit, vidit mors et infirmata est, vide-
runt Scribae et confusi recesserunt, viderunt Pharisaei
et conturbati sunt. Graudium erat in coelis et exultatio
angelis, quia rebelles se submiserunt, indocibiles ad obe-
dientiam reducti, peccatores resuscitati et publicani ju-
stificati sunt. Quum amici eum debortarentur ^, cruci
ignominiosae non renunciavit, et quum inimici ei illu-
derent, a societate publicanorum non recessit, sed irri-
sionem sprevit et laudem contempsit, utroque salutem
hominum perficiens.

Tota nocte laboravimus (Ltjc. 5, 5), qui-
bus verbis doctrina Prophetarum significatur, de excelso
missa in mundum, qui per mare repraesentatus est.
Duae naves sunt circumcisio et praeputium. Et quod
innueruntsociis suis, mysterium est septuaginta
duorum discipulorum, quia Apostoli piscaturae et messi
non sufficiebant.

ViditDominus fidem eorum, dicit ei:
Dimissa sunt tibi peccata tua (Math. 9, 1-13).
Vide, quid fides aliorum aliis praestitit. Ab ipso aegro-
to fidem non postulavit, quia aedificio destructo similis
et sui ipsius haud conscius erat, quemadmodum nec ab
illo unico filio ^ aliquid exigit, sed a patre ejus, neque
ab illa filia, sed a matre Chananitide dicente : « Et
canes satiantur^». Cura ergo sit tibi '* salutis animae

1. Cf. Matth. 16,22. Armeniaca vox vulgo " expiare « si-
gnificat, hoc autem loco, ut et infra 209 idem est quod u,uhi_ ^uMt.
ijigli dicere : Absit hoc

2. Confer Luc. 9, 38, ubi puer daemoniacus post transfigu-
rationem sanatus « ftovcysvYfe n vocatur.

3. Matth. 15, 26.

4. Haec verba modo deprecationis ad Christum dicta exi-
stimo.

nostrae, quum et nos hoc expetamus, ut non dissolva-
tur et crucietur anima nostra, sicuti ille per peccatum
suum dissolutus et cruciatus est. Profecto verbum Do-
mini omnium rerum ad eum pervenit eumque expiavit
et sanavit ; expiavit occulta ejus peccata et sanavit vi-
sibilem ejus carnem ; et sic per visibilia et per abscon-
dita opera constabat, ipsum esse Deum in abscondito et
hominem in visibili, quia ob exteriorem ejus humanam
formam manifestum erat, eum esse hominem, et propter
interiorem ejus magnitudinem credibile erat, eum esse
Deum.

Dimissa sint tibi peccata tua. Quae pec-
cata ei dimisit ? Certe ea quae in ipsum commiserat.
Quomodo ergo alienus est a lege ? Et quid sive ei, sive
Patri ejus debebant homines, qui per nullum opus po-
tentiae nec in justitia, nec in legislatione eum sense-
runt * ? P.eccata ergo, quae coram Deo legis debita con-
trahunt, quomodo dimisit lesus, nisi cum illo per ge-
nerationem conjunctus esset ? Aperte potius per haec
dictum est, quod Filius ejus est. Quia paralyticus in
ipsum peccavit, punivit eum in carne Juxta doctrinam
Jasowa ^ dicunt : Ad quid opus erat Domino dicere :
« Dimissa sunt tibi peccata tua ». Sane hoc ei opus non
erat, si ille non propter peccata paralysi afflictus erat^.
Et quare ei condanavit, nisi ipsi debitor erat paralyticus?
Aut nisi ipsius debitor erat, quid profuit ei, ut diceret

1. Ad verbum « eum susceperunt v scilicet sensibus. Eefu-
tat errores Marcionistarum, qui Christum et Patrem ejus non
proprium mundi et legislationis auctorem, sed Deum a genere
humano alienum crediderunt et mundi creationem et legislatio-
nem " Cosmocratori « adscripserunt.

2. Ita juxta cod. B est hoc nomen, sc. juiumluMj. In cod. A
pro eo est jfnifli^Ui Jajswa, quod editor false legit j"U" 'hyi'-,
ultimaenim litera non est^», sed^, et, ad sequens Tocabuiumper-
tinet. Porro cod. B verba " juxta doctrinam Jasowa ad praece-
dentem sententiam refert, et verbis « Ad quid n novam incipit.
ISTum Jasowa in doctrina Gnosticorum nomen Jesu, erat ?

3. Sensus esse videtur : Si Marcionistae dicunt : Ad quid
opus erat Domino dicere : Dimissa sunt tibi peccata, eis respon-
dendum, ideo, ut manifestum fieret, morbum paralytici ex pec-
catis ejus originem duxisse.

Dominiis : Dimittuntur tibi peccata tua ? Quamvis enim
peccata non dimissa essent, nihil paralytico nocuissent,
postquam semel a vindicta per misericordiam et boni-
tatem liberatus erat.

Rursus quae post haec dicit Scriptura : « Murmu-
rant et dicunt Pharisaei et Scribae : Oum publicanis et
peccatoribus editis et bibitis. Quibus dixit Dominus :
Non est opus medico sanis, sed aegrotis, et non veni
vocare justos, sed peccatores w. At hoc citra omnem
quaestionem constat, in medio Israelis sanos et justos
fuisse. Ecce, non est peregrinus * labor illius lesu le-
gis, qui defatigabatur propter homines et eos sanabat
et justificabat. Et si gentiles erant, item omnibus mo-
dis in terra Creatori suo sani et justi inventi sunt, et
eo qui postea prodiit ^, non amplius opus est, quia sa-
nis non opus est medico, nec justis gratia.

Omne illud tempus, quod Dominus noster in hac
terra transegit, thalamo comparat et se ipsum sponso.
Non possunt socii sponsi jejunare, dum
sponsus cum eis est (Marc. 2, 19).

Ecce discipuli tui operantur die sab-
bathi quod facere non licet (Math. 12, 1-8).
Sed prius Dominus eos instruxerat et in veritate justo-
rum exercuerat, ne forte, quumlegem per plenitudinem
suam solveret, mirarentur. Sed et Pater ejus eam sol-
vit, ut ostenderet, ad se pertinere creationem et dari
providentiam et dispensationem legis, et ut comproba-
ret, eam remedium fuisse separationis, quod doloribus
a pede usque ad caput diffusis ^ verus medicus propo-
suit. Ooeperunt spicas evellere et fricare
e t e d e r e. Hic exemplum et norma quaedam consti-
tuta est *. Lex enim prohibuit, ne de primitiis ederent,

1. Ita in cod. B. In cod. A et in textu impresso : Ecce non
est labor illi Jesu legis etc.
2* Sc. Marcion.

3. Confer. Is. 1, 6, ubi populus Israel a planta pedis usque
ad verticem afflictus dicitur.

4. Sensus est : Hoc Apostolorum facto exemplum proposi-
tum est, quo ostenderetur, legem antiqnam a Chrisfco abrogan-
dam esse, quare et licite fecerunt, quod contra legem erat. Possit
hic locus et verti: « Htc typi et figurae ad finem perducti sunt n.

donec ad altare afferrentur. At illi frtictum primitiarum;
qui ante messem sacerdotibus offerendus er.at, sumpse-
runt &t manducarunt. Pliarisaei autem non tam sapien-
tes erant, ut ea de causa discipulos arguerent, sed ideo
eos reprehenderunt, quia solverunt sabbatum, ut scri-
ptum est.

Yerum Dominus clarissimum argumentum eis op-

posuit exemplum regis David; quia propter similem

actionem, sicuti propter alias, non est punitus. Non li-

cebat David edere, quia non erat sacerdos. Sacerdos

quidem erat David, quia habitatio erat Spiritus sancti.

Et quum ne per hoc quidem intelligerent, tunc aperte

ex propriis actionibus eos arguit dicens iSacerdotes

eorum intra templum solvunt sabbatum

et sinepeccatosunt. Sed et aliud nobis Domi-

nus significat. Ante persecutionem David ad Sancta non

licuit accedere, quum autem eum persequi coepissent,

ea sumendi et manducandi potestatem accepit. Eodem

modo et Dominus post suas persecutiones carnem suam

discipulis suis et sanguinem suum fidelibus distribuit.

Sabbatum propter homines factum est

(Marg. 2, 27); requies enim est post sex dies, ideo

propter hominem est, quia et illius causa hoc nomen

accepit. Non ergo propter Deum Sabbatum constitutum

est, sed propter hominem ; quare homo, qui eum dedit,

dominus ejus est.

CAPUT VI.

Quando Dominus noster beatitudines docuit, disci-
pulos intuitus est : Elevavit. ait, lesus oculos
suos in eos et coepit dicere: Beati pau-
peres in spiritu suo (Math. 5, 1-19); pauperes
scilicet, quia omnia a se rejecerant. Et ne de ipsa pau-
pertate sese extoUerent, addit: Beati mites. «Mi-
tior fuit Moyses omnibus filiis populi sui^?; et: « In

1. Num. 12, 3.

quem respiciam et in qiio habitabo, nisi in mitibus et
humilibus corde ^j. Item : « MemCnto, ait, Domine, Da-
vid et omnis mansuetudinis ejus^??5 et: "Discite a me,
quia mitis suum et humilis corde, et invenietis requiem
animabus vestris ^». Beatus, qui esurit et sitit
justitiam, sicuti dicit : « Non esurit panem ; neC sitit
aquam, sed esurit et sitit, ut audiat verbum Domini*».
Beati, qui mundo sunt corde, quia ipsi Deum
videbunt, sicut et propheta in oratione sua precatus
est dicens : " Cor mundum crea in me Deus ^». lustorum
cor mundum est, et ipsi Deum videbunt, sicuti Moyses.
" Beati, qui mundo sunt corde », quia cor membrum est
respirationis, nec unquam desinit pulsare, donec homo
in vivis est, et si cor sanctum est, sanctitatem suam
omnibus membris attribuit. « In cordCj ait, omnes cogi-
tationes malitiae sunt ^». Beati, qui flent, quo-
niam ipsi consolabunturj sicut illud: " Si pa-
timur cum eo, et glorificamur '^??. Beati pacifici,
quia filii Dei vocabuntur, quia, quando angeli
evangelizabant, dixerunt : « Gloria in excelsis Deo et
in terra pax ^??. « Et fecit pacem, ait, sanguine crucis
suae inter id quod in coelo et id quod in terra ^». Et
quum discipulos mitteret, dixit ad eos : « In quamcun-
que domum intraveritis, primum dicite : « Pax huic do-
mui V. Pacificos itaque filios Dei nominat, sicut et dicit:
« Qui spiritu Dei ambulant, hi sunt filii Dei ^^j?. B e ati,
qui persecutionem patientur propter ju-
stitiam, ut dicit : « Persequentur vos et tradent
vos **w, et: « Qui volunt vivere in justitia lesu Christi,

1. Is. 66, 2.

2. PSALM. 131, 1.

3. Math. 11, 29.

4. Fortasse ex Is. 49, 10.

5. PSALM. 50, 12.

6. Makc. 7. 21 ; Math. 15, 18. Hoc loco cor fons omiiium af-
fectuum, ergo et bonorum, declaratur.

7. RoM. 8, 17.

8. Luc. 2, 14.

9. Ephbs. 2, 14. 15.

10. RoM. 8, 14.

11. Luc. 21, 12.

et ipsi persequutionem patientur S>. Ideo Apostoli
quum contumelia afficerrentur, gavisi sunt, « quia digni
habiti sunt, ut contumeliam paterentur propter nomen
ejus^, sicutDominus eis praeceperat; «Yos, ait, gau-
dete et exultate, qui merces vestra multa est in coelo ^w,
et : « In illo die gaudebitis ^n.

Vae vobis divitibus (Luc. 6, 24). Observa
Dominum non desiisse hoc verbo, ne id ad omnes divi-
tes applicarent. Quemadmodum, quum dixit : « Beati
pauperes in spiritu suo n, addendo « in spiritu suo », in-
dicavit, hoc verbum non extendendum esse ad omnes ^,
ita, quum diceret: « Vae vobis divitibus », eos significa-
vit, qui nihil aliud quaerunt, quam divitias. Beatitudi-
nes itaque non promissae sunt, ut eorum nominibus
quasi pulchro velamine mala obtegant sed contingunt
eis qui, quae continent, exequuntur. Nomina unusquis-
que quocumque sub praetextu potest acquirere, sed
res, quae nomine significatur, prope est ei qui non
vult, ut sibi nomen attribuatur virtutis, quam non ha-
bet ^. Promissae sunt ergo singulae beatitudines singu-
lis operibus et singula dona singulis hominibus, qui
laboreo mercedem sibi comparant. Betributi praedicta
est, quae bona opera, atque poena, quae transgressio-
nem sequetur. Quemadmodum solis et oculi commer-
cio omnia visibilia, quae sunt in coelo et in terra, con-
spiciuntur, ita et Vivificator Deus lux est vivorum, et
quando communicat cum mente, eam ad cognosenda
mysteria erigit, ad sapientiae abyssum deducit, abscon-
dita ei manifestat. Ideo : Vos estis lux mundi,
et: Sal estis vos terrae.

Ad Scribas et Pharisaeos, qui adstabant et cau-
sam, eum accusandi, quaerebant, dixit : E g o n o n v e-

1. II TiM. 3, 12.

2. AcT. Ap. 5, 41.

3. Math. 5, 12.

4. Luc. 6, 23.

5. Subiiitellige " pauperes ».

6. Ad verbum Aucher vertit : « Qui non vult, ut superet se
nomen praestantiae n, i. e. ut excedat se et sic sibi inconveniens
fiat nomon virtutis.

ni solvere leg-em, aut prophetas, sed im-
plere. At impletio defectui necessaria est. Et quae-
nam sit impletio, ostendit dicens : « Ecce ascendimus
Hierosolymam, et implebuntur, quaecumque scripta
sunt de me ^w. Et de his defectibus dixit : « Priora
transierunt ^,,. Sed eis qui baptizati in id quod per-
fectum, et immersi in id quod praestantius, et renovati
sunt per id quod abundantius est, dicit : Facilius
est, transire coelum et terram, quam a
lege unum apicem perire^; et: Omnis, ait,
qui solverit unum ex mandatis*, scilicet
novi testamenti.

Qui percutit maxillam tuam, porrige
ei et alteram partem (Math. 5, 39). Quo confir-
mat, illud dictum « a,lapa pro alapa n, imperfectum
esse, quum, quod perfectum et verum est, tempore gra-
tiae constituit dicens^: Nisi abundantior inve-
niatur justitiavestra, quam Scribarum
et Pharisaeorum, non potestis intrare in
regnum coelorum (Math. 5, 20-39). Illis ergo
dictum erat, non occidere, vobis autem, non irasci; illis,
non adulterare, et vobis, non concupiscere ; illic, « dens
pro dente «, sed hic : « Qui percutit maxillam tuam, por-
rige ei et alteram partem «, Et alio modo idem docet:
«Si oblaturus es, ait, munus tuum super
altare, relinque munus tuum, et vade re-
conciliare, quod dixit, ne quis in dubitatione ver-
saretur, an justum esset, nec ne, si divinum sacrificium
negligeret et de transgressoribus vindictam non sume-
ret. « JSTisi abundantior inveniatur justitia vestra, quam
Scribarum et Pharisaeorum «. Quod si lex praecepit :
« 'Ne fiat spicilegium post messores tuos, neque decu-
tias secunda vice olivas tufs, nec vindemiam facias in

1. Luc. 18, 31.

2. II CoR. 5. 17.

3. Lec. 16, 17.

4. Math. 5, 19.

5. In cod. B : Defectum osfcendit veritatis, et tempore gra-
tiae quasi fundamentum ponit id quod dicit : Nisi justitia etc.

et ipsi perseqimtionem patientur ^?. Ideo ApostoH
quum contumelia afficerrentur, gavisi sunt, « quia digni
habiti sunt, ut contumeliam paterentur propter nomen
ejus ^, sicut Dominus eis praeceperat : «Vos, ait, gau-
dete et exultate, qui merces vestra multa est in coelo ^»,
et : « In illo die gaudebitis ^^u

Vae vobis divitibus (Luc. 6, 24). Observa
Dominum non desiisse hoc verbo, ne id ad omnes divi-
tes applicarent. Quemadmodum, quum dixit : « Beati
pauperes in spiritu suo », addendo « in spiritu suo », in-
dicavit, hoc verbum non extendendum esse ad omnes ^,
ita, quum diceret: « Vae vobis divitibus ??, eos significa-
vit, qui nihil aliud quaerunt, quam divitias. Beatitudi-
nes itaque non promissae sunt, ut eorum nominibus
quasi pulchro velamine mala obtegant sed contingunt
eis qui, quae continent, exequuntur. Nomina unusquis-
que quocumque sub praetextu potest acquirere, sed
res, quae nomine significatur, prope est ei qui non
vult, ut sibi nomen attribuatur virtutis, quam non ha-
bet '^. Promissae sunt ergo singulae beatitudines singu-
lis operibus et singula dona singulis hominibus, qui
laboreo mercedem sibi comparant. Ketributi praedicta
est, quae bona opera, atque poena, quae transgressio-
nem sequetur. Quemadmodum solis et oculi commer-
cio omnia visibilia, quae sunt in coelo et in terra, con-
spiciuntur, ita et Vivificator Deus lux est vivorum, et
quando communicat cum mente, eam ad cognosenda
mysteria erigit, ad sapienfciae abyssum deducit, abscon-
dita ei manifestat. Ideo : Vos estis lux mundi;
et: Sal estis vos terrae.

Ad Scribas et Pharisaeos, qui adstabant et cau-
sam, eum accusandi, quaerebant, dixit : E g o n o n v e-

1. II TiM. 3, 12.

2. AcT. Ap. 5, 41.

3. Matii. 5, 12.

4. LuG. 6, 23.

5. Subintellige « pauperes ».

6. Ad verbura Aucher vertit : " Qui non vult, ut superet se
nomen praestantiae n, i. e. ut excedat se et sic sibi inconveniens
fiat nomon virtutis.

ni solvere legem, aut prophetaS; sed im-
p 1 e r e. At impletio defectui necessaria est. Et quae-
nam sit impletio, ostendit dicens : « Ecce ascendimus
Hierosolymam, et implebuntur, quaecumque scripta
sunt de me ^v. Et de his defectibus dixit : « Priora
transierunt ^». Sed eis qui baptizati in id quod per-
fectum, et immersi in id quod praestantius, et renovati
sunt per id quod abundantius est, dicit : Facilius
est, transire coelum et terram, quam a
lege unum apioem perire^; et: Omnis, ait,
qui solverit unum ex mandatis*, scilicet
novi testamenti.

Qui percutit maxillam tuam, porrige
ei et alteram partem(MATH. 5,39). Quo confir-
mat, illud dictum " alapa pro alapa », imperfectum
esse, quum, quod perfectum et verum est, tempore gra-
tiae constituit dicens^: Nisi abundantior inve-
niatur justitia vestra, quam Scribarum
et Pliarisaeorum, non potestis intrare in
regnum coelorum (Math. 5, 20-39). Illis ergo
dictum erat, non occidere, vobis autem, non irasci; illis,
non adulterare, et vobis, non concupiscere ; illic, « dens
pro dente », sed hic : « Qui percutit maxillam tuam, por-
rige ei et alteram partem ». Et alio modo idem docet:
«Si oblaturus es, ait, munus tuum super
altare, relinque munus tuum, et vade re-
conciliare, quod dixit, ne quis in dubitatione ver-
saretur, an justum esset, nec ne, si divinum sacrificium
negligeret et de transgressoribus Adndictam non sume-
ret. « Msi abundantior inveniatur justitia vestra, quam
Scribarum et Pharisaeorum w. Quod si lex praecepit :
« ISFe fiat spicilegium post messores tuos, neque decu-
tias secunda vice olivas tufs, nec vindemiam facias in

1. Luc. 18, 31.

2. 11 CoR. 5. 17.

3. Leo. 16, 17.

4. Math. 5, 19.

5. In eod. B ; Defectum osfcendit veritatis, et tempore gra-
tiae quasi fundamentum ponit id quod dicit : Nisi justitia etc.

vinea tua, sed iiaec sint pauperibus ^, si hoc dictum est^
eis qui sub lege sunt, quid Christianis praecipietur;
quibus Dominus dixit: « ISTisi abundantior inveniatur
justitia vestra, quam Scribarum et Pharisaeorum, non
potestis intrare in regnum coelorum ? n,

Hoc audistis, quoddictum est:Ne oc-
cidas;qui enim occidit, reus est judicio,
Sed ego dico vobis: Qui dicit fratri suo,
fatue. Quia nempe boc quoque nomen propter vili-
tatem homines offendit. Homo, etsi rudis, cursum tem-
poris cognoscit, sapiens autem cursum cogitationum ^.
Perfectos ergo ad perfectos introducere voluit, i. e.
j)erfectos ad angelos. Apud Dominum justi rei sunt,
ita et ipsi se invicem reos agnoscant. Deus homini,
quem ad suam imaginem fecit, libertatem dedit, ut
voluntate possideat, quod Deus ex natura sua habet.
Et contemplare, quomodo et Deus, quamvis ex natura
omnia jam possideret, tamen libertate vicissitudines
vitae humanae subiit ^.

Audistis, quia dictum est: Non adul-
terabis, sed ego dico vobis: Quicunque
aspicit'' et concupiscit, adulterat. Et quia
erant, qui divitias, delicias, voluptates et verba ad mala
incitantia amabant, dixit Dominus : Si manus tua
vel pes tuus scandalizet te. Si enim ^ de ipsis
membris hoc tibi praecepit, quare tu parcis divitiis, vel
voluptatibus, vel verbis pravis, quae facile amoventur ?

1. Conf. Ley. 19, 9.

2. Ita textmn impressum corrigendum esse existimo juxta
cod. B, qui ad verbum habet: « Quia hoc quoque nomen... offen-
dit idiotas. Sicut cursum temporum cognoscunt rudes, ita sa-
pientes etc. Sensus esse videtur-j Si rudes tempora observare
sciunt, sapientes quoque cogitationes suas observare et mode-
rari, et motus iracundiae et verba injuriosa opprimere possunt.

3. Ad verbum : " Tamen quasi in libertate ambulavit jj.

4. Ita in utroque codice.

5. In his et seqq. arguit eos qui verba Christi male inter-
pretantes se ipsos mutilarunt. Sensus esse videtur : Si,-*go dieifc
Dominus, praecepi tibi ipsa membra resecare, ut tu putas, quare
tu non removes a te fallaces divitias etc, quas abjicere facilius
est, quam auferre membra.

Quod si membr o abscisso convicia et maledicta et ini-
micitias a te aufers, quare non abscindis linguam tuam,
quum necesse sit, ex uno hoc menibro abscisso omnium
dolorum quietem experiri ? Aut male fecisti, aut recte
nonintellexisti. Aut male membrum non abscidisti * aut
stulte praeceptum percepisti. Immo et eo quod te ipsum
non mutilasti, convictus es ^, malum te fecisse, non
enim abscidisti membrum, quia dolores timebas et prse-
cepta, solvere malebas, quam perdere membra.

Agedum videamus, cessentne blasphemiae lingua
abscissa ? Si cessant, male faciunt, qui non abscindunt.
Si non cessant, male intellexerunt, qui absciderunt.
Aut quomodo Dominus praecipiet, amputare membra,
quae, si abscindantur, pereunt, quin irritatio ipsa ma-
lorum eruatur ? Non ergo membra, quae numen divi-
num conjunxit, oportet abscindi, sed cogitationes ma-
las, quas conjungit libertas. Porro his verbis Dominus
nos docuit, quantopere nos certare oporteat, ne devin-
camur, sicut illud : « Scindite corda vestra, et non ve-
stimenta vestra ^n. Diviti enim illi in Evangelio memo-
rato divitiae erant dexter suus oculus, qui eum scan-
dalizavit, quemque non eruit et projecit. Et lierodi
manus sua dextera Herodias erat, sed tantum abfuit, ut
foedam manum abscinderet et projiceret, ut sanctum
caput * amputaret et projiceret.

Simon autem omnia veteris hominis membra ab-
scidit et projecit, ne eum scandalizarent. « Ecce, ait,
nos reliquimus omnia ^ ». Si itaque audis « omnia »,
scias, non oculos, non aures, non nasum veteris homi-
nis eos reliquisse, quos neque eruerunt, neque proje-
cerunt. Oculum vocat concupiscentiam, quae fit per
oculum, aurem calumniam, et ita in singulis. Et Apo-
stolus similiter dicit : « Mortificate ergo corpora vestra
i. e. fornicationem etc. ^w. Item oculus dexter amor est,

1. Ita in cod. B. In cocl. A particula « non » deest.

2. In cod. B : Et eo quod non abscidisti, te ipsum arguisti etc.
" 3. loEL. 2, 12.

4. Sc. loannis Baptistae.

5. Math. 19, 27.

6. Ad Coloss. 3, 5.

quia amando liomo concupiscit mulierem, quando eam
videt, et hanc ob causam haec yerba in medium prolata
sunt. Porro manum dixit curam nutritionis, et pedem
succursus *. Sed de lingua Benignus tacuit, absque du-
bio, quia non duae linguae inyeniuntur in corpore.
Dein ipsa lingua noluit loqui de linguae abscissione^
etiamsi per lioc silentium contra linguam et de lingua
diceretur ^.

Qui dicit fratri suOj vilis aut stulte.
Yide, quod non sicuti dispensas, ita tibi retribuitur. Si
enim adultero dixeris : « Adulter es n, inde nulla tibi
est merces, necille majorem poenam luet, quam mere-
tur. Si autem ab adultero ad id quod de eo dictum est,
attenditur ^, duplum pro eo quod antea erat, assequi-
tur, super te autem veniet, quod dicit Scriptura : « Si-
cuti voluit facere fratri suo, fiet ei ??. lustitia enim, qua
festinas ei reddere, quod meretur, non tarda est, nec
negligit, etiam tibi reddere, quod mereris.

Homicidium itaque ejus qui falso de homicidio
exprobratur, cadit super exprobrantem, ut et adulte-
rium calumniati cadit super calumniatorem. Idololatria
populi adulterium appellata est. Quare non est, absonum,
istius quoque calumniara appellare adulterium, quia
et hic a veritate defecit. Examina haec et intelliges,
quod omnino unum et aequale sunt. Datur itaque tem-
pus, quo Satanas in hominem per unum ex membris
ejus opus malitiae ingerit eumque irritat, et datur

1. Id est : Succursus ad mala.

2. Id est: De linguae abscissione tacendo,Dominushomini-
bus taciturnitatem commendavit, et sic de lingua et contx^a ejus
abusum dixit.

3. In cod. B: Si curamhabet eorum quaeilli dixerunt. Sen-
sus esse videtur : Si adultero non poenitenfci absque consilio
eum emendandi dixeris : « Adulter es u, inde tibi nulla merces,
nec illi major poena. Si autem de adultero, qui per tua opprobria
ad meliorem frugem redierit, hoc dicere pergis, ille propter con-
versionem non solum a poena liberatur, sed et mercedem habet,
tu autem, qui eum calumniis persequeris, a Deo poena afiBcie-
ris, qua illum affici exopfcas. Nam poena ealumniati in calumnia-
torem cadit. Ideo calumnia adulterii, sicuti idololatria, ipsius
adulteriinomen meretur.

tempus, quo aliorum ore unum ex malis nominibus per
mendacium * in hominem immittit eumque commaculat,
quum per calumnias ipsum ad convicia dicenda, au-
dientes ad ea credenda impellit.

Audistis, quod dictum est: Oculum pro
oculo;sed egodico vobis, omnino non re-
sistere malo. Nimirum cum impletum esset tem-
pus, quod ad mensuram nutritionis positum erat, tunc
solidus cibus praedicatus est. Primum enim constituta
sunt tempora castigationis, quia primum eos oportuit a
malis separari ; quum autem justitia munere suo functa
esset, similiter et misericordia et gratia munus suum
ostendit. « Oculum pro oculo n munus est justitiae, et :
« Qui percutit maxillam tuam, porrige ei et alteram
partem «, munns est gratiae. Et cum ambae ea quae
gustanda praebebant, perennia facerent, per ambo te-
stamenta nobis affluxerunt. Prius testamentum in ex-
piationem animalia occidit, quia justitia non permisit,
ut unus moreretur pro alio ; alterura vero testamentum
per sanguinem illius hominis constitutum est, qui in
sua bonitate se ipsum pro omnibus dedit. Unum ergo
fuit initium, et alterum. finis, quia, quod initium et fi-
nem habet, hoc perfectum est. Cui sapientiae sensus
deest, initium et finis diversa et ab invicem separata
videntur, recte autem examinanti unum sunt.

Exinde illa maxilla cum maxillae perfectione per-
mutata est ^. « Qui percutit maxillam tuam, porrige ei
et alteram partem », Prius testamentum in sua sub-
stantia ^ quasi aquam cognovimus, sed, si observamus
hoc : « Qui percutit maxillam tuam », bibimus quasi
vinum. Unum ergo nobis datur, ne ex oblivione ejus
aliena introducamus, alterum autem in emolumentum
nobis est, ne errantes faciamus id quod pertransiit et

1. Sic in cod. B, In cod. A efc textu impresso est " per ju-
stitiam », confusis vocabulis <i«»«'-ijf.»i-/3^/ft.t/ et uiiin^[3-[itJh in Ar-
meniaco simillimis.

2. Id est : Antiquum testamentuni cum novo.

3. Ad verbum : In sua radice. Syriacum eqoiVj quod h. 1. fuis-
se conjicio, significat: 1. radix, 2.medicina, 3. substantia rei.

per id quod addebatur, novum quasi colorem et vigorem
accepit, sicut aqua conversa in vinum *. Quare nos om-
nes relicto defectu aliorum hominem quotidie nostrum
emolumentum quaeramus. ]S[e existimemus, aliquid per
nos factum esse, sed omnia propter nos facta credamus,
quia propter nos accepimus mandatum diligendi inimi-
cos, non autem propter eos. -

Dominus noster ut infans inermis venit in mun-
dum et nuUam ex illis plagis, quibus priores populum
affecerant, eis inflixit, sed, cum eos visibili sanatione
devictos ad se adduxisset, spiritualem sanationem eis
immiscere coepit dicens : " Si credis ». Quia omnibus
doctoribus praecellebat, id quod mensura datum erat
et in mensura crescebat et per antecessorum manus
traditum ad ipsum pervenerat, qua fructum maturum
eo in sapore, quem ipse ei indiderat, distribuit. Quum
in maxilla sua cruciaretur, cum mandato etiam opus
ostendit et docuit, quod scriptum est : « Qui percutit
maxillam tuam, porrige ei et alteram partem «.

Moyses e gradu circumcisionis eos eduxit et in
gradu justitiae constituit. JSTe percute, ait, proximum
tuum injuste, quod si ille te percusserit, tu exiges vin-
dictam, sed juste. Dominus autem.e gradu justitiae eos
elevavit et in gradu gratiae constituit dicens : Ne su-
mas vindictam de eo qui tuam percutit maxillam, sed
porrige-ei et alteram. Qui ergo adhucdum ex illa ju-
stitia Moysi percutere vult, perdit et eam justitiam,
quae eum docuerat : Ne percutias injuste. Israelita qui-
dem vindictam sumens mercedem accipiebat, quia tunc
exactio fiebat, nec culpabilis erat, quia injustitiam non
faciebat. Putasne, eum qui ad summam capitalem usu-
ram foenoris ex hoc nostro dominico praecepto super
addit, condonando perdere id quod non exigebatur ^ ?

1. Sensus est : Antiquum testamentum in s. Scriptura nobis
conservatum est, ne facta in eo narrata obliviscamur, et reli-
gionem antiqui foederis a revelatione novi testamenti diversam
putemus ; novum vero testamentum nobis datur, ut relictis im-
perfectis et transitariis antiqui testamenti ad perfectionem ten-
dpmus.

2. Pulchre coraparatur merces justitiae cum summa capi-

^equaquam. Ecce, merces primae alapae ei ex neces-
sitate servatur, quia inde dolorem passus est, et merces
alterius alapae ei debetur, quamvis ejus dolores non
passus sit, quia ei se obtulit.

Liberavit itaque Dominus ab injustitia, sicut Moy-
ses, et multa addidit ad id quod ille dederat. Qui ergo
vindictam sumit, certe perdit *. Quum amatores lucri
in occulto spoliare nollet, sua patientia eos docuit, quan-
tam gloriam patientia lucraretur. Et multi erant, qui
eum vindicabant, quia ipse se non vindicaverat. Quin-
immo quum clavibus cruci affixus esset, luminaria suo
defectu exactores et vindices ejus facta sunt. Yide
ergo, verba, etsi sibi contradicere videantur, coronam^
tamen praemiorum redimere. A primo itaque gradu
initium faciamus. Lucrum magnum est ei qui non inju-
ste proximum suum percutit, et merces magna ei qui
ex jure de injurioso vindictam non sumit ; victoria au-
tem magna est ei qui in gratia reddit alapam pro
alapa ^. Injuste non egit, ideo non peccavit, et vindic-
tam non sumpsit, ideo retributionem accipit, immo et
amplius dedit, ideo coronatur.

Sed tu quum jejunas, lava faciem
tuam et unge caput tuum (Math. 6, 17-24).
Quae te Dominus docet, primum, ne hominibus placere
studeas, ut propter bumanam gloriam jejunia tua fiant;
et secundo, ut jejunans per abscondita jejunia gratiam
remuneratoris absconditorum jejuniorum tibi conci-
lies. Ne appareas bominibus jejunans, ne
laus eorum quijejunia tua noverunt'', mercede jejunii
te privet. Pater tuus, qui videt in abscon-
dito, retribuet tibi palam. Verba divina: « La-

tali, et merces gratiae cum foenore, et docetur, hac illam non
tolli. Versus finem hujus sententiae codicem B sequutus sum.

1. Id est : Qui sub lege Christi vindictam sumit, perdit mer-
cedem legis et gratiae.

2. In cod. B : Virtutem.

3. Sic verba se habent. Sensus esse videtur : Qui injuriam
facienti ex gratia benefieium praestat. Cf. Rom. 12, 20.

4. Ita in eod. B. In cod. A: « Qui tuis jejuniis interve-
niunt «.

va faciem tuam et unge caput tuum v ad mysteria te
invitant. Qui ungit caput suum, is est, qui impinguatur
scientia Dei, et qui faciem suam lavat, faciem spiritua-
lium suarum facultatum a sorde mundat. De interiori-
bus ergo membris hoc praeceptum accipe et lava fa-
ciem spiritus tui a sorde injustitiae, et unge caput tuum
sanctitate, ut Christi consors efficiaris.

Silumen, quodinte est, tenebrae sunt,
i. e. si per eleemosynas *, quae lucidae sunt, i. e. quae
justificant, peccas, quanto magis per peccata, quae ob-
tenebrant. Adulfcerium et blasphemia ex una tantum
parte spectari possunt, quia nihil aliud sunt, quam cau-
sae transgressionum, eleemosynae autem duplicem ha-
bent faciem, quippe quae, si humanae gloriae causa
dantur, ad transgressionem perducunt, si autem manus
datoris ad fratrem indigentem ex charitate se exten-
dunt, etiam cogitationes ad Deum, qui retribuit, pertin-
gent, ut Scriptura dicit : XJbi thesauri vestri
sunt, ibi erunt et corda vestra.

iSTolite judicare (Math. 7, 1), h. e. injuste,
ne judicemini, h. e. ob -injustitiam. Dimittite,
et dimittetur vobis (Ltjc. 6, 37), i. e. si homo in
justitia judicat, dimittat ex gratia, ut, si ipse in justi-
tia judicabitur, gratia condonationis dignus inveniatur.
Aut propter judices, qui se ipsos vindicant, dixit : N o-
iitepunire, i. e. nolite in propria causa sumere sup-
plicium, vel nolite judicare ex verosimilibus et ex opi-
nionibus et protinus punire, sed arguite et admonete.

Qui habet, dabitur ei, et qui non ha-
bet, etiam, quod putat se habere, auferent
ab eo (Lrc. 8, 18), ut illud: « Qui habet aures audien-
di, audiat )?, i. e. quibus aures spiritus in auribus corpo-
ris erant, ut spirituale ejus verbum audirent, his ube-
riorem, quam antea habebant, doctrinam ot institutio-
nem dedit. Verum illis, qui putabant, se habere, abstu-
lit et hoc, quod habebant, ut dictum est : " Videndo

1. Ex cod. B hic locus correctus est, qui in cod. A sensuiQ
sanum non habet.

videbimt et non videbiint «. « Qui habet, dabitur ei, et
qui non habet, etiam hoc auferent ab eo w. Qui eorum
quae possidet, dignus non est, quomodo potest sperare,
se habiturum esse id quod non habet ? Qui itaque di-
gnus est ejus quod habet, ei addetur et id quod non
habet ; qui autem non est dignus, et hoc, quod habet,
auferent ab eo. Quantum homo accipere potest, datur
ei per gratiam, quae cum promissione similis gratiae
subsequentis in acceptorem se demittit et in eo quie-
scit. Qui habet, addetur ei, ut ipse in se per gratiam
omnibus divitiis abundet.

In praesenti igitur tempore aliquid, quod est con-
sentaneum, nobis additur, alioquin non esset additum *,
ut dicit Scriptura. Itaque Spiritus sapientiae non da-
tur homini stulto, ne hoc lumine detrimentum capiat.
Sed Spiritus sanctus, mysteriorum revelator, homini
sapienti et intelligenti datur, ut sapientia, fons gaudio-
rum, in eo effiorescat et verbum laetificans ei praesto
sit. Mutuum accepimus, ergo et reddamus. Quod si con-
fitemur ei qui nobis mutuum dedit, addet nobis ad id
quod accepimus. Si autem eum negamus, nobis dubi-
tandum non est, id quod accepimus, apud eum esse.
Quodcunque accepimus, licet apud nos sit, si negamus,
apud eum est ; si autem gratias agimus et credimus,
id quod apud eum est, etiam apud nos est. « Qui ha-
bet, dabitur ei v. Paulo, qui habebat justitiam legis, ad-
debatur fides vivificans. Qui autem ne eam quidem ju-
stitiam habet, ut legem impleat, et hoc, quod habet,
auferent ab eo, quum via legis usque ad loannem Bap-
tistam pertingat, Idem contingit ei qui putat, sibi re-
missa esse peccata.

Nolite dare sancta canibus (Math. 7, 6).
Quemadmodum qui evangelium ejus non praedicat,
peccatum committit, quia ejus mandatum non servat,
ita et ille, qui dat sancta canibus. Etsi canes sancta non
devorent et porci margaritis non abutantur, tamen qui
hoc facit, consors et particeps efficitur ejus qui abscon-

1. Ita in cod. B ; particula «non « in cod. A excidit.

dit peciiniam domini sui. Hic non auxit, ille non con-
servavit.

Venit ille cum senioribus populi et
rogavit eum, ut non dedignaretur venire
et salvare servum suum. Et quum annuis-
set, ut iret, dixit ad eum: Domine, noli
vexari, sed tantum dic verbo et sanabi-
tur (Luc. 7, 3). Et quum hoc audiisset, admi-
ratus est (Math. 8, 10-12). Deus admiratus est bo-
minem. Et dixit : Non in aliquo inlsrael tan-
tam fidem inveni, ut Israelitas confunderet, quia
in eum non crediderunt sicut hic alieniga. Hic ludaeos
secum sumpsit, ut ipsius essent advocati ; at ludaei
reprehensibiles inventi sunt, quia fides illius in eis non
erat. Ideo ibunt in tenebras exteriores.

Filius virginis filio viduae (Luc. 7, 11) obviam
venit, lacrymisque viduae quasi spongia, et morti filii
ejus vita fuit. Mors in spelaeum suum reversa est, ter-
ga vertens triumphatori.

Vulpibus suntsuahabitacula, etfilio
hominis non est locus, ubi ponat caput
suum (Math. 8, 20-21)- i. e. in illo viro non erat re-
quies capitis nec habitatio divinitatis ^. « In quem re-
spiciam, ait, et in quo habitabo, nisi in mitibus cor-
de etc. ^H. Aut, quia ille vidit mortuos surgentes et mu-
tos loquentes, secum cogitavit, ei cui talia opera sunt,
multum etiam esse argenti, ideoque dixit : V e n i a m
et sequar te. Propterea responsum accepit : Vulpi-
bus sunt habitacula sua, ei autem nec id est, quod ha-
bent vulpes, scilicet habitaculum.

Qui dormivit, is et surrexit et sopivit mare, ut in
mari, quod in tempestate sopivit, virtutem divinitatis,

1. Ita in cod. B. Sensus forsitan est : In illo avaro et su-
perbo, qui Christura interrogabat, caput, i. e. principale bominis,
anima, requiem et veram pacem non liabuit, nec Dei babitatio
erat, quia Deus non quiescit nisi in liumilibus. Vel aliter: In illo
non erat requies capitis, quod est Christus. In cod. A est : Ee-
quies capitis et habitationis etc.

2. Is. 66, 2.

qiiae non dormit, manifestam redderet. Increpa-
vit ventum et cessavit. Quae virtus est haec,
aut qualis clementia lesu ? Vi enim et imperio mare
sibi subjicit *. Per id ergo, quod suum non est, nimi-
rum per teinpestatem maris et per illos daemones,
quos obmutescere fecit, ostendit, se esse filium crea-
toris.

Gergeseni consilium ceperant, neque exeundi,
neque videndi signum Domini. Ideo suffocavit gregem
porcorum eorum, ut inviti exirent. Legio, quae ad mo-
destiam redierat, figura est mundi, qui ad modestiam et
sobrietatem convertebatur, cujus furor mitigabatur et
sedabatur ab eo qui omnia vivificat. Si daemones in sues
non potuerunt intrare, donec permissionem accepissent,
multo minus in imaginem Dei possunt intrare. Audiant
infideles, Christum daemones ex uno ejicere et in alios
immittere posse, et Dominum timere incipiant. Quis
enim eos a daemonibus, qui in abscondito sunt, serva-
bit, nisi is qui eos in porcos, non autem in homines
intrare jussit. Dq quo dixerunt : « Profecto per Belzebul
ejicit daemonia 55, is cum Satana in monte, et hic cum
Legione, duce ejus, certavit. Etquum intrassent
in porcos, statim suffocarunt eos, ut beni-
gna Domini natura appareret, quae illum virum ser-
vavit. Et daemones coeperunt precari, ne
eos ex hoc loco expelleret, eosque ante
tempus in gehennam mitteret. Qui dixit :
« Discedite in ignem aeternum, quod paratum est Sa-
tanae et angelis ejus ??, quomodo hic BelzebuP ejecit,
eique gehennam indixit ? Quod ita se habere, testatur
verbum : « JSfe eos mitteret ante tempusin gehen-
nam ^ «.

1. Haereticos h. 1. refutafc, qui dixerunt, lesum solummodo
bonum, non autem et justum Deum esse. His s. Pater respon-
det, lesum in lioc miraculo non clementiam, sed vim manife-
stare.

2. Cod. B : « per Beelzebul n, sed contracontextum.

3. Ex his verbis nempe patet, Sattanae ignem aeternum pa-
ratum esse eumque nondum in gehennam missum.

Gergeseni ex civitate sua ejecerunt eum qui dae-
mones ex terra eorum ejicere poterat. Et quia incolae
illius terrae timebant, ne daemonibus praeceptum da-
ret, in eos intrandi, virum illum dimisit, dicens : Y a-
de, praedica, scilicet, mala eis imminere, quia dae-
mones, qui ex omnibus locis ejiciebantur, inde in eos
intrtori erant. Quia expulsorem daemonum ad se in-
trare non sinebant, eorum dolores accreverunt, quo-
niam medicum suum aditu prohibuerunt. Et si Beni-
gnus filius alieni dei est *, quomodo sues, qui res im-
munda creatoris habentur, suffocavit, et daemonibus ea
quae volebant, fecit, possessori vero gregis mulctam
imposuit ? et cur diaboli tortorem suum cognoverunt ?

CAPUT VII.

Laus tibi, fili absconditae substantiae, quod per
occultos dolores et plagas mulieris, fluxu sanguinis
laborantis, occulta tua sanatio praedicata et in muliere
visibili invisibilis divinitas hominibus revelata est.
Quum sanaret Filius, ejus divinitas eluxit, et quum sa-
naretur mulier sanguinis fluxu vexata, ejus fides appa-
ruit. Haec praedicavit Christum, sed et simul cum eo
praedicata est. Quia veritas ^ per eam praedicabatur,
veritas quoque eam praedicavit. Et ut mulier divinitati
ejus testis facta est, ita et ipse fidei ejus testis surrexit.

Mulier Christo fidem mutuo dedit, et Christus in
retributionem pro dato mutuo sanitatem ei reddidit.
Sed tum demum, quum fides mulieris manifestata es-
set, Domini sanatio aperte praedicata est. Quum virtus
Filii mire operaretur ipsumque magnificaret, medici
cum suis remediis confusi sunt, et clare apparuit, quan-
tum virtus invisibilis visibili praecelleret remedio. Co-
gitationes mulieris, antequam panderentur, cognovit

1. Haec sententia ex cod. B sumpta est; in cod. A excidit.

2. Ita in cod. B. In cod. A falso : Per yeritatem.

Dominus, quem ne personam quidem ejus nosse pu-
tabant. Neque eo quod discipulos interrogabat, iis qui
praetextum despectus quaerebant ^, despectus causam
praebuit. Licet enim ignorans yideretur, quia interro-
gavit, quis ad ipsum accessisset, tamen secretorum
conscius erat, quia non alia ex causa eam sanayit,
quam ob fidem in ipsum. Antea enim fidem occultam
mulieris vidit, dein sanationem manifestam ei imper-
tivit. Si igitur invisibilem fidem cognovit, quanto ma-
gis visibilem hominis formam ?

Licet ergo Dominus utilitatis causa praeseferret,
se res manifestas ignorare, statim tamen praescien-
tiam suam, qua et secreta noverat, demonstravit. Quo-
modo, quaeso ? Nonne quum Simon diceret : T u r b a e
hominum tecircumdant et premunt, et tu
dicis, quis accessit ad me? Qnum Simon Do-
minum doceret, totam populi multitudinem ad eura ac-
cedere, Dominus Simonem edocuit, unam solam ex om-
nibus ipsum adiisse. Etsi enim multi propter turbas
comprimentes ad eum accederent, tamen una sola do-
loribus pressa in illa hora ei appropinquavit. Simon
ergo accessum hominum ad Dominum Domino vohiit
significare, Dominus vero fidem, quae ad ipsum acce-
debat, Simoni significavit.

Sed animadverte, ex multis ad Dominum acce-
dentibus unam, quae accesserat, quaerendam fuisse. Si
ergo omnes accedebant et ex his omnibus unam quae-
rebat, manifestum est, eum omnes, qui eum compri-
mebant, cognovisse, quia ne una quidem ex omnibus
ilHs ab ipso se abscondere poterat. Quum omnes mix-
tim, indiscriminatim et invicem se prementes eum
adirent, ex his omnibus unam solam circumspiciens
quaesivit, ex quo liquet, quod omnes novisset sicuti il-
]am unam, quia illam imam inter omnes latentem di-
scernere poterat. Licet enim multi in illa hora ad eum
accederent, tamen quasi hominem eum adierunt, ideo-
que eam quaesivit, quae ad ipsum tanquam ad Deum

1. In cod. B : Qui praetextum quaerebant, potentiam ejus
negandi.

accedebat, ut illi, qui ad eum tanquam ad hominem
accessissent, reprehenderentur et arguerentur. Unam
igitur, quae inter omnes eum adierat, ex omnibns se-
paravit, ut omnes uno verbo doceret, se nosse, cur, aut
quomodo unusquisque eorum ipsum adiisset.

Qui ergo corporaliter eum adibat, corporalem sen-
sit tactum, et qui spiritualiter eum adibat,^ per palpa-
tionem humanitatis impalpabilem palpavit divinita-.
tem. Qui adibat eum tanquam hominem, palpationem
humanitatis in eo invenit ; qui autem tanquam Deum
eum adibat, thesaurum sanationis dolorum suorum re-
perit.

Si mulier a cruciatu sanata clam discessisset, prse-
terquam quod miraculum multitudini absconditum man-
sisset, etiam ipsa mulier corporaliter sanata, spiritua-
liter aegrota discessiset. Quamvis enim propter sana-
tionem Christum virum justum esse credidisset, tamen
si res ei ignota mansisset, utrum Deus esset, dubitas-
set. Nam et ad justos nonnulli accesserunt et sanati
sunt, sed non ita, ut justi cognoscerent, quinam ad
ipsos accessissent et sanati essent. Ne ergo mulier, quse
corpore sanabatur, mente aegrotaret, mentem ejus sa-
nare festinavit Dominus, qui ad salutem mentis et
corporis venerat. Ideo dixit : Quis tetigit vesti-
m e n t a m e a.

Quae eum tetigerat, Dominus manifestam facere
noluit, non quod homines esset decepturus, qui frau-
dem hoc ipso facto impedire voluit, neque quod verita-
tem nollet confiteri, qui ideo, ut homines vera confite-
rentur, hoc fecit. Quare ergo Dominus manifestum non
fecit, quis eum tetigisset? Quia decebat, ut sanata ipsa
medico testis fieret, et ea quae manifeste sanabatur, vir-
tuti, quae eam in abscondito sanaverat, testimonium
redderet. Dominus non praepropere de se ipso testifi-
catus est, quum in medio inimicorum suorum versare-
tur, sed stans expectavit, donec opus, quod fecerat, eum
praedicaret. Hac itaque expectatione et amicis animum
addidit, et inimicos arguit. Nam quum exspectando
mulierem in medium produxisset, tam amici ejus, quam

inimici eam conspicati cognoverunt, hanc esse mulie-
rem, quae omnes medicos molestaverat, sed' et ab om-
nibus medicis molestiis affecta erat. Yirtus autem, que
exiit ab eo, missa est et tetigit foedum ventrem, quin
ipsa foedaretur. Eodem modo nec ejus divinitas inhabi-
tando uterum sacratum polluta est, quum et juxta le-
gem et extra legem * sanctior sit virgo, quam illa mu-
lier, quae sanguinis sui abundantia abominabilis erat.
Eursus inimici ejus repreliendebantur et arguebantur,
quod male agerent in eum cui efferata obediebat san-
guinis profluvies, quae naturae inerat, si libertate vo-
luntati suae indita obedientiam ei negarent.

Amici igitur bumana ejus natura in fide confir-
mati, inimici autem arguti et correpti sunt ^. Amici
enim ejus edocti sunt, quod, quemadmodum virtus ejus
ventrem doloribus cruciatum, quem tangebat, ad utili-
tatem ejus tetigit^, ita et ejus divinitas, quaein huma-
nitate habitabat, ad utilitatem humanitatis humanitati
associabatur. Yerum inimici ejus lapidem offensionis
eum sibi ponere * maluerunt, dicentes : Legis imperi-
tus ^ est, quia mulier juxta legem immunda eum teti-
git, nec eam rejecit. Qui oculos propriis manibus te-
gentes se lumine privabant, non intellexerunt, illam
virtutem, qua res immundae purificantur,nullafoeditate
inquinari posse. Si enim ignis aurum aliasque res im-
mundas vi sua purgat, quin ipse commaculetur, quanto
magis virtus divinitatis Christi purificat, quin ipsa im-
pura efficiatur ? Nam ignis purificatione non eget et
certe nihil eum potest foedare. Et pura et impura si
spatio quodam dirempta sunt, uno venti flatu et ma-
gno solis calore ad ea pertingente commiscentur, ut

1. Id est : ISTaturaliter.

2. Haec sententia ex cod. B, completa est.

3. Ad verbum liaec sententia ita se habet : « Quemadmo-
duui virtus ejus tetigit ventrem cruciatum, propter utilitatem
liujus ventris tetigit eum «, quae verba juxta contextum sit expli-
canda sunt : Quemadmodum virtus ejus, quae tetigit etc.

4. Ita in cod. B. In cod. A: «Inimici lapidem offeusionis
sibi elegerunt ,?.

5. Ad verbnm : Puer in lege.

appareat, nihil aliud, quara quod vitam libertatis ma-
culetj esse immundum ^.

Quare dixit Dominus : Quis me tetigit? Ut

ea quae sanationem suam sciebat, non ignoraret, Do-

mino fidem ipsius notam fuisse. Ergo ex recuperata sa-

lute cognovit, eum esse omnium medicum et ex inter-

rogatione ejus comperit, eum examinatorem esse om-

nium. Cum vidisset, ut ait Scriptura, hoc quoque ei abs-

conditum non esse, inde opinio in ea orta est, eum

nihil omnino latere. Ideo Dominus ei ostendit, revera

nihil sibi esse absconditum, ne ab ipso decepta disce-

deret. Quum itaque didicisset, Christum plagas visibi-

les sanare, simul intellexit, eum rerum occultarum con-

scium esse. Qui corporis plagas sanat et mentis secreta

scrutatur, hunc corporis et mentis pariter Dominum

esse credidit. Quapropter, tamquam Dominus corporis,

corpus cum passionibus ejus domuit, et, tamquam judex

mentis, mentem cum cogitationibus ejus in lucem pro-

duxit. Absque dubio haec mulier exhinc timuit, ne man-

datum ejus ullo opere transgrederetur, quia credidit,

se semper ■ conspici ab eo qui semel eam vidit, quum

retro fimbriam vestimenti ejus tangeret ; haecque oppido

verebatur, ne in futurum vel cogitatis peccaret, sciens,

nullam rem esse occultam ei qui argumentum ei prae-

stitit, hujusmodi res ipsum non latere.

Si mulier sanata tacite ab eo discessisset, Domi-
nus corona heroicae virtutis eam privasset ; fides enim,
quae in abscondito hoc bello fortiter pugnabat, in ma-
nifesto coronanda erat. Propterea caput ejus rationali
corona redimivit dicens :Vade in pace; pax enim
victoriae ejus corona erat. Sed ut manifestum fieret,
quis sit auctor hujus coronae, postquam dixit : « Vade
in pace » non tacuit, sed adjecit: Fides tua te sal-

1. Sensus hic esse yidetur : Si res sie dictae mundae et im-
mundae, e. g. ignis et res quaedam immunda prius spatio paulu-
lum distant et flante aura commiscentur, res munda cum im-
munda quasi una res efficitur, ex quo consequitur, immundum
non ex natura rerum, sed ex libertate hominis originem dedu-
cere.

vam fecit, ut ostenderetur, pacem, quam os Domini
quasi diadema composuit, coronam esse, qua fides mu-
lieris coronaretur. " Fides tua te salvam fecit n. Fides,
quae eam vitae restituit, profecto coronam promeruit.
Ideo clamavit et dixit :Quis tetigitvestesmeas?
ut omnibus indicaret, aliquem majori confidentia, quam
ceteros, ipsum tetigisse. Quemadmodum mulier eum,pr8e
ceteris honorare voluit, primo, quia retro ab eo acces-
sit, dein, quia fimbriam vestimenti ejus tetigit, ita etiam
oportuit, hanc mulierem prae ceteris honorari ^

Scio, aliquem me tetigisse. Quare eam
quae ipsum tetigerat, non vi in publicum produxit? Quia
audaciam fidei docere voluit. Discat fides in abscon-
dito furari et de suo furto gloriari, quum Dominus co-
ram fidelibus ^ furtum fidei doceret. Fidem, quae fu-
rata erat, laudando excitavit, ut de furto suo gloriare-
tur. Fides furtum fecerat, et magnificabatur, fraude sur-
ripuerat, et laudabatur , ut patefieret, quantopere fides
degener, quia non farabatur, pauper fieret, et quia vi
non rapiebat, pudore sufiunderetur. Ita et Rachel fu-
rata idolum laudata est et adhaerens justitiae coronata
est. Michol quoque sua justitia Davidem abscondidit et
per fraudem suam ad mercedem regni ejus vocata est.
Mirabile auditu, quum omne furtum furi opprobrio sit,
fidei furtum fures coram omnibus laude dignos efficit !

Quis me tetigit? Dominus thesauri furem
thesauri sui quaesivit, ut eos argueret et confunderet,
qui ipsius thesauros omnibus propositos et relictos fu-
rari nolebant. Infirmi in fide paupertate puniti sunt,
fortes autem in fide cum fiducia quaerentes accurre-
runt et in abscondito furari festinarunt.

Quis me tetigit? Virtusmagnaexiita
m e. Qui sciebat, virtutem a se exiisse, isne ignoravit,
super quem virtus, quae a se exiit, requiesceret ? An

1. Ad Terbura : Honorari eam, quae magis, quam ceteri
eum honorare voluit. Ejusmodi repetitiones in Ephraemo non
sunt rarae.

2. Ad verbum «fidemn, quae, ut in praecedenti fideles si-
gnificat Cf. ep. ad Eom. 1, 17.

appareat, nihil aliud, quara quod vitam libertatis rria-
culet, esse immundum *.

Quare dixit Dominus : Quis me tetigit? Ut'

ea quae sanationem suam sciebat, non ignoraret, Do-

mino fidem ipsius notam fuisse. Ergo ex recuperata sa-

lute cognovit, eum esse omnium medicum et ex inter-

rogatione ejus comperit, eum examinatorem esse om-

nium. Cum vidisset, ut ait Scriptura, hoc quoque ei abs-

conditum non esse, inde opinio in ea orta est, eum

nihil omnino latere. Ideo Dominus ei ostendit, revera

nihil sibi esse absconditum, ne ab ipso decepta disce-

deret. Quum itaque didicisset, Christum plagas visibi-

les sanare, simul intellexit, eum rerum occultarum con-

scium esse. Qui corporis plagas sanat et mentis secreta

scrutatur, hunc corporis et mentis pariter Dominum

esse credidit. Quapropter, tamquam Dominus corporis,

corpus cum passionibus ejus domuit, et, tamquam judex

mentis, mentem cum cogitationibus ejus in lucem pro-

duxit. Absque dubio haec mulier exhinc timuit, ne man-

datum ejus ullo opere transgrederetur, quia credidit,

se semper • conspici ab eo qui semel eam vidit, quum

retro fimbriam vestimenti ejus tangeret ; haecque oppido

verebatur, ne in futurum vel cogitatis peccaret, sciens,

nuUam rem esse occultam ei qui argumentum ei prae-

stitit, hujusmodi res ipsum non latere.

Si mulier sanata tacite ab eo discessisset, Domi-
nus corona heroicae virtutis eam privasset ; fides enim,
quae in abscondito hoc bello fortiter pugnabat, in ma-
nifesto coronanda erat. Propterea caput ejus rationali
corona redimivit dicens :Vade iu pace; pax enim
victoriae ejus corona erat. Sed ut manifestum fieret,
quis sit auctor hujus coronae, postquam dixit : « Vade
in pace » non tacuit, sed adjecit: Fides tua te sal-

1. Sensus hic esse videtur : Si res sic dictae mundae et im-
mundae, e. g. ignis et res quaedam immunda prius spatio paulu-
lum distant et fiante aura commiscentur, res munda cum im-
munda quasi una res efficitur, ex quo consequitur, immundum
non ex natura rerum, sed ex libertate hominis originem dedu-
cere.

vam fecit, ut ostenderetur, pacem, quam os Domini
quasi diadema composuit, coronam esse, qua iides mu-
lieris coronaretur. « Fides tua te salyam fecit ». Fides,
quae eam vitae restituit, profecto coronam promeruit.
Ideo clamavit et dixit :Quis tetigitvestesmeas?
ut omnibus indicaret, aliquem majori confidentia, quam
ceteros, ipsum tetigisse. Quemadmodum mulier eumprse
ceteris Jhonorare voluit, primo, quia retro ab eo acces-
sit, dein, quia fimbriam vestimenti ejus tetigit, ita etiam
bportuit, hanc mulierem prae ceteris honorari *.

Scio, aliquem me tetigisse. Quare eam
quae ipsum tetigerat, non vi in publicum produxit? Quia
audaciam fidei docere voluit. Discat fides in abscon-
dito furari et de suo furto gloriari, quum Dominus co-
ram fidelibus ^ furtum fidei doceret. Fidem, quae fu-
rata erat, laudando excitavit, ut de furto suo gloriare-
tur. Fides furtum fecerat, et magnificabatur, fraude sur-
ripuerat, et laudabatur , ut patefieret, quantopere fides
degener, quia non furabatur, pauper fieret, et quia vi
non rapiebat, pudore suffunderetur. Ita et Rachel fu-
rata idolum laudata est et adhaerens justitiae coronata
est. Michol quoque sua justitia Davidem abscondidit et
per fraudem suam ad mercedem regni ejus vocata est.
Mirabile auditu, quum omne furtum furi opprobrio sit,
fidei furtum fures coram omnibus laude dignos efficit !

Quis me tetigit? Virtusmagnaexiita
m e. Qui sciebat, virtutem a se exiisse, isne ignoravit,
super quem virtus, quae a se exiit, requiesceret ? An

1. Ad verbura : Honorari eam, quae magis, quam eeteri
eum honorare voluit. Ejusmodi repetitiones in Ephraemo non
sunt rarae.

2. Ad verbum « fidem n, quae, ut in praeeedenti fideles si-
gnificat Cf. ep. ad Kom. 1, 17.

82^

fortasse virtus ab eo vi divulsa et sanatio eo nolenie
furto ablata est ? Sed quia remedia dantur, quae sani-
tati utilia sunt, quamvis haec scientia in eis non insit^
Dominus mulierem sanatam docere voluit, eum qui sa-
nitatem ei dedit, ipsam optime nosse, simulque osten-
ditj se non esse quasi medicamentum, quod natura sua
omnes sanat, qui id recipiunt. sed scientem et intelli-
gentem se sua voluntate omnes, qui ipsum diligunty
sanare.

Haec ergo virtiis a gloriosa divinitate exiit et foe-
dum ventrem, qui juxta legem immundus erat, sanavit^
ut pateret, divinitatem a nemine abhorrere, cui fides
associatur. Fides enim arbor est, in qua divina dona
requiescunt. Si immunditiae, quae ex lege est, fides
voluntatis adjungitur, ipsa quidem separat et inquinat^
fides tamen sanctificat et conjungit, et voluntas adu-
nat et exaequat. Licet lex separationem praeciperet,
tamen Elias credendo sanctificationem effecit, non ut
inimicus legis, sed ut legi addictus. IsToli putare, Eliam
reprehendisse legem, quae praecepit, mundo cibo uti ;
nam lex docuit Eliam, cibum non posse immundum fa-
cere. Elias non fuit adversarius legis, neque lex legis-
latori adversaria inventa est. Elias infirmitatem legis
cognovit et ideo juxta legem infirmus non ambulavit.
Lex voluntatem ^ legislatoris scivit, et ideo secundum
ejus voluntatem solvit et ligavit. Licet enim Elias ab
immundo corvo cibum acciperet, tamen quodcumque ex
ore Dei accepit, constanter observavit; patres autem
eorum, licet ex mundo ore petrae potum in deserto
acciperent, tamen id quod ex ore Dei aecipiebant, ob-
servare noluerunt. Licet Elias a corvis immundis san-
cte 2 nutriretur, tamen postea a sancta divinitate spi-
ritualiter nutritus est, et patres eorum, licet cibo an-
gelorum corpora sua nutrirent, tamen mentem suam
adoratione vituli nutriverunt ^.

1. Ita juxta cod. B in cod. A ; « ordinem ^n

2. « Sancte » in utroque codice legitur, etsi haud apte posi-
tum videatur.

3. Locus ex cod. B correctus ; in cod. A sensus sanus deest.

Quod porro Elias dixit : " Ego solus remansi pro-
pheta Domini, non ita intelligendum, ac si conquerere-
tur, quod justi nullibi darentur, sed peccatores repre-
hendit, qui illos extirpayerant. Non id desiderayit, ut
ipse solus justus inveniretur, quum ideo per triennium
ab eis inventus non est, quia tales eos invenerat, qui
a Deo non sunt inventi K Ut enim gulosi et voraces
prophetae Baali de multis convivis mensae lezabelis
gaudebant et delectabantur, ita et persecutio verorum
prophetarum omnes, qui cum eis cervices suas aciei
gladii submittere parati erant, quasi fascinatione qua-
dam in illorum admirationem rapuit.

At nunc nostrum esset, oratione nostra ^ pro ver-
bis prolatis gratias agere et silere ; non ac si nos hunc
sermonem composuissemus, sed ipsa haec verba prop-
ter suam cognationem alia excitarunt, ut simul cum
ipsis eflluerent. Sermo igitur a nobis institutus de his
verbis tractavit :Quistetigitme? Ego scio^
virtutem magnam ame exiisse. Alius autem
Evangelista scribit : « Virtus copiosa exibat ab eo et
sanabat omnes ^??. Dominus una tantum occasione con-
fessus est, a se exiisse virtutem. Quare hac sohi occa-
sione id dixit, quum nonsemel insigne ejus donumad
eanandam manifestam immunditiam exierit ? Ast Do-
minus noverat, se ex utero exiisse et noverat eos qui
nativitatem ipsius non erant credituri. Ideo suam vir-
tutem in ventrem foedum misit, ut saltem per foedum
uterum crederent, eum ex utero sancto exiisse.

Quis me tetigit, quia virtus magna
exiitame? Nullo alio loco de Medico nostro simile
verbum dictum est, quia et nulla alia occasione similis
morbus Medico nostro obvenit. Ad medendum similibus
morbis multi medici solent advocari, morbo autem hu-

1. Sensiis esse yidetur : Elias liaec dicens, non superbia
elatus solus propheta et justus inveniri voluit; secus se non
abscondisset, sed in pompa se monstraset populo, qui a Deo
defecerat. Cf. 3 Eeg. 18, 22.

2. Ex Ms verbis patet, praecedentia ex sermone s. Ephrae-
mi de hemorrhoissa excerpta esse.

3. Luc. 6, 19.

jus feminae unus medicus obviavit. Quia plagae hujus
feminae multi occurrerant et eam male tractarant, ideo
ei unus occurrit, ut a molestia multorum quietem ei
pararet *. Ars sanandi foedo morbo occurrit et dolores
doloribus addidit. Quo plures veniebant, ait, tanto ma-
gis morbus invalescebat ^. Fimbria autem vestimenti
occurrit doloribus, et dolores radicitus evulsit. E t c o-
gnovit inseipsa, quod sanata essetacru-
ciatibus suis (Marc. 5, 29).

Quum igitur ars, quae omnem sapientiam indue-
rat, siluisset et cessasset, tunc divinitas vestibus in-
duta praedicabatur. Induit carnem et descendit ad ho-
mines, ut, quae humana sunt, hominibus eriperet et
extorqueret, divinam autem suam naturam -per signa
fidelibus ^ clare ostenderet. Noli ad solam humanitatem
Domini respicere. Osfcendit humanitatem, ut superi
crederent, eum esse inferiorem, et ostendit divinita-
tatem, ut crederent inferiores, eum esse superiorem.
Carnem ab hominibus assumpsit, ut humanitas ad
suam divinitatem pervenire posset, et divinitatem
ostendit, ne ejus humanitas contemneretur.

Manus mulieris peccatricis pedes ejus amplexae
sunt, ut gratiae dona a divinitate ejus acciperet. Domi-
nus igitur ostendit suam humanitatem, ut mulier pecca-
trix ad eum accedere posset, itemque ostendit suam divi-
nitatem, qua Pharisaeum argueret. Qui peccatricis la-
crymis irriserat, ejus denudatis cogitationibus mulier
peccatrix irrisit. Quia illa ex amore lacrymas, quae in
oculis latebant, palam effuderat, Dominus quoque pro-
pter fortem ejus animum latentes Pharisaei cogitatio-
nes protulit. Mulier enim peccatrix Christum Deum
habuit, utfides ejus contestata est; Simonem vero Chri-
stum hominem putasse, cogitatio ejus ostendit. Domi-
nus igitur inter utrumque se sistens parabolam protu-
lit, cujus verbis peccatricem confortaret, quamque ex-

1. Hanc et sequentem sententiam ex codice B emendavi.

2. Nescio, unde baec verba sumpta sint.

3. Ad verbum " fidein, ut paulo superius.

plicans Pharisaeum argueret. Sed ecce, licet nunc, quasi
in medium projecti ut Salomon in mediam mulierum
societatem* incidissemus, tamen, etiamsi ut Salomon
inter mulieres versaremur, non ad instar Salomonis a
mulieribus vulnerati sumus. Filiae enim gentium Sa-
lomonem a cultu Dei ad sua idola illecebris suis se-
duxerunt, sed hic fidem filiarum gentilium fide filiarum
Hebraeorum majorem praedicamus. Salomonis uxores
sano suo corpore sanam fidem Salomonis infirmam fe-
cerunt, istae vero sanatione sua infirmam nostram fi-
dem miro modo sanitati restituunt.

Quis inveniatur, quin hujus mulieris fide sanetur ?
Fides ejus fluxum sanguinis, qui duodecim per annos
currebat, subito quasi in ictu oculi compescuit. Rursus
per longum tempus multi medici eam aspiciebant, sed
medicus ille Unigenitus uno temporis momento eam
aspexit. Per multos annos, quibus mulier medicis ute-
batur, expensa ejus multa dissipata sunt; sed quum
uno momento medico nostro uteretur, ipsius cogitatio-
nes dissipatae in una fide collectae sunt. Donec terre-
stres medici eam curarent, expensa terrestria eis da-
bat ; quum vero coelestis medicus ei apparuisset, coe-
lestem fidem ei obtulit. Dona terrestria apud terricolas
in terra manebant, sed dona spiritualia ad numen spi-
rituale in altum portabantur.

Medici dolores morbi ut bestias furore incitatas
remediis suis permulcere studebant, quare et dolores
ut bestiae furibundae eos et eorum remedia in omnes
partes dispergebant. Quum vero omnes homines hos
dolores fugere coepissent, festinanter a fimbria vesti-
menti virtus Domini exivit, quae eos aggressus exinde
cohibuit et de illis triumphavit.. Ab uno ludibrio fiebant
illi dolores, a quibus multi ludibrio habiti erant. Unius
medici nomen celebratum est per morbum, qui propter
multos adhibitos medicos longe lateque diffamabatur.
Quum mulieris manus multis stipendia daret, morbus
ejus ne modicum quidem levamen accepit ; quando

1. So. peccatricis et hemorrhoissae.

vero nianus ejus vacua se extendebat, sinus ejus imple-
tus est sanitate. Quamdiu manus ejus visibilibus sti-
pendiis replebatur, ab invisibili fide vacua erat ; quum
autem visibile stipendium e manu excussum esset, in-
visibili fi.de repleta est. Visibile dans pretium visibilem
sanationem non accepit ; dans autem fidem visibilem,
sanationem occultam accepit. Quamvis confidenter pe-
cuniam expenderet, mercedem tamen pro confidentia
non recepit ; at quando dedit stipendia furto ablata,
pretium eorum, occultam scilicet sanationem accepit.

Quum medici dolores mulieris augerent, quin sa-
naretur, alii medici astuti inita societate omnium ani-
mos fallebant, ne ab aliquo communis eorum ars dif-
famaretur. At Dominus in mulierem, quae astuta
clam accedendo omnium sensus fallebat, aspere inve-
bebat dicens : « Quis me tetigit », ut fides aperte de-
clarata ab omnibus simul laudaretur. Et illi, quamvis
uni mulierculae adhibitis remediis non possent me-
deri, tamen datis responsis multorum animos sanabant;
at Dominus, etsi omnibus sanatione sua sufficeret, ta-
men in dando responso ne uni quidem sufficere voluit *.
Quod fecit, non tamquam ignoraret responsum, quod
mulier datura esset, sed ut praevertens describeret
eos qui dicturi essent : « Tu venis et testificaris de te
ipso, testimonium tuum non est verum ». Propterea,
etsi virtus ejus mulierem sanaret, lingua tamen ejus
illis non persuasit. Sed licet lingua ejus de bac re si-
leret, tamen opus ejus ut tuba de ea clamabat. Silen-
tio igitur ejus superbia illorum et fastus reprimebatur,
per interrogationem autem ejus et operationem veritas
ejus praedicabatur.

Si unus tantum sensus ^ esset Scripturae verbis,
primus quisque interpres eum inveniret et aliis, qui ea
audiunt, nullus debinc labor esset et sudor quaerendi,
et nulla post inventionem oblectatio maneret. Verum
quodvis verbum Domini corpus suum habet, et cuilibet

1. Haec sententia ex cod. B translata est, quia in cod. A
media pars excidit.

2' Ad verbum : Facies»

iiuic corpori multa sunt membra, et singulis membris
propriae suae formae et unusquisque, prout potest, au-
dit, et sicut ei datum est, ita interpretatur. Itaque una
mulier ante conspectum ejus venit, et sanavit eam quae
venerat ante conspectum multorum, qui eam non sa-
narunt, id est, operam in ea perdebant. TJnus, cujus fa-
cies aversa erat, eam sanavit, ut arguerentiir ii qui
magna diligentia ad eam se converterunt et eam non
sanarunt. Infirma Dei, ait, fortiora sunt hominibus ^.
Sed quamvis exterior Domini facies in unam tantum
partem spectare posset, ejus tamen interior divinitas
tota et ubique oculus erat, quia ad omnes partes respi-
ciebat.

Profluvium perniciosumin ventre mulieris siccavit
et flumen praedicationis recuperatae salutis in ore ejus
aperuit. Tetigit illa divinitatem ejus, et ab ea recepit
sanitatem. Petra in deserto aquas sanctificantes ema-
navit, quibus duodecim tribubus populi potum praebe-
bat, ista autem sanguinem contaminantem duodecim
per annos emisit, quo omnia sui corporis membra foe-
dabat. Petra baculo Moysis, signo Yivificatoris nostri,
scindebatur, et sanguinis profluvium per fimbrias ve-
stimenti Medici nostri siccatum est ; illam quippe du-
ram fidit baculus durus hoc autem vestis mollis exsic-
cavit. Attamen licet baculus aspicientibus durus vide-
retur, humilitas crucis ei impressa erat, et vestimentum,
etsi exteriori specie molle appareret, virtus tamen va-
lida ab eo exivit. Mirabilis- est haec sanatio ^. Ante-
quam semen e manu Christi excideret, terra, cui desti-
nabatur, semina abundanter jam acceperat ; et dum se-
men in horreo Domini adhuc retineretur, ad terram, in
qua seminandum erat, festinavit, ut ex ea usuram af-

1. ICoR. 1, 25.

2. Propter amborum codieum auctoritatem, qui interpun-
ctationem textus impressi habent, et quia pronomen 'ujn in eodem
sensu mox sequitur, haec verba ita transtuli. Sensus est : Mira-
bilis fuit haec sanatio, quia, antequam verbum : " Fides tua
te salvam fecit „ ex ore Christi venisset, virtualiter jam egres-
sum sanitatem operatum est.

-88

ferret eorum quae ei praestifca erant, et caput, quod
acceperat, cum foenore redderet. Hoc est semen vere
Dominicum. Quum enim ipsum in horreo suo abscon-
ditum maneret, fructum frumenti collegit * et dum in
manu seminatoris sui esset, quasi in ictu oculi rationa-
lia ejus grana e medio terrae intellectualis ad semen
intellectuale ^ congregabantur.

Virtus exivit a me. His verbis excitavit
degeneres colonos semen in horreis concludentes, ut
in fide ipsius fortes consisterent. Porro pignus dedit
veracitatis suae, quia et reliqua semina, quae semina-
buntur, singula tempore suo centuplum fructum reddi-
tura sunt. Sunt enim semina, quae post aliquod tempus
ad messem pertingunt, et sunt, quae in tine mundi
metenfcur, et sunt, quorum messis in ipsa seminatione
peragitur. Quum dicit: « Septuplum accipiet in hoc
tempore^w, designantur semina, quae post breve tem-
pus metuntur. Et quum ait : « Tunc dicet rex ad eos
qui a dextris sunt*?), semina indicantur, quae in jfine
metentur. Quod vero mulieri retro post eum ad fim-
briam vestimenti ejus accessit, est semen, quod illico,
quum spargeretur, fructus suos in horrea intulit. Grano
frumenti, quod in utero terrae seminatur, ex spinis in eo
latentibus zizania se adjungunt et cum eo prodeunt ;
semini autem fidei, quae in fortitudine animi audacis
latebat, virtus Dei adjuncta est et cum ea prodiit ^.

Hemorrhoissa quum audisset, Christum praefecto
synagogae ^ dixisse : Crede et vivet filia tua^
secum cogitavit, eum qui potestatem habeat, animam
filiae duodecim annorum in corpus reducendi, etiam
plagam duodecim annorum a corpore separare et ex-

1. Ad verbura : Ad se conduxit.

2. In textu impresso : Ad semen lugubre. Sed cod. B recte
pro ini.uijnij_ i. e. lugubre, habet qiji.iu^nn_ i. e. sensibilis, intellec-
tualis.

3. Maec. 10, 30.

4. Matii. 25, 34.

5. Locus hic ex cod. B emendatus est ; in cod. A sensus
sanus deest.

6. Ad verbum : Summo sacerdoti.

pellere posse. Et quum audiret dicentem ; Firmiter
crede et vivet filia tua, inde intellexitj se fidem medico
pro pretio dare posse. Qui verbo oris sui sanabat, fi-
dei, quae est fructus oris, mercedem exegit *. Sanatio
ex ore Christi exivit, et fidem ex ore mulieris negotia-
tus est. Sanationem manifestam dedit et pretium ma-
nifestum postulavit. Sanatio elabiis ejus procedens pa-
lam audiebatur; ideo fidem labiis propalatam poposcit.
Attamen quum mulier coram omnibus, quid factum
esset, confiteretur, et ei fidem non praestarent, maxi-
me ea ex causa, quia ejus dolores absconditi erant nam
et quum oculos coeci aperiret, eum insanire dixerunt,
et quum Lazarum vitae redderet, ex eis ipsis, qui vi-
derant, nonnulli non crediderunt, propterea puellam
duodecim annorum in vitam revocavit. Qui enim duo-
decim annorum vitam corporis non interruptam in lo-
cum suum reduxit, potuit et fluxum sanguinis per duo-
decim annos non interruptum reprimere et a loco suo
ejicere. Qui unum potuit reducere, potuit et alterum
expellere, et qui illius filiae omnia membra emortua
vivificavit, potuit et ventrem hujus mulieris sanare.

Postquam autem mulier sanata est, dixit Domi-
nus : « Quis me tetigit 5), scilicet, ut ipsa coram eis de
recuperata sua salute testificaretur. Idcirco etiam de
puella dixit « dormit », ut ipsi testes fierent, quod mor-
tua esset, ut, quando eam vitae redditam viderent, deri-
sores in testes ejus converterentur. Testimonium enim
de morte puellae ab eis editum, et resuscitatio puellae
testes erant, qui mortem Domini praecedebant, ne incre-
duli fierent, quando eum redivivum viderent. Itaque
data elegendi facultate inter haec duo eos posuit. Si enim
in posterum iterum dicerent, puellam dormivisse, per
hoc quoque etsi nolentes ^ eum magnificarent, quia om-
nibus spectatoribus dijudicantibus et affirmantibus, eam
fuisse mortuam, ipse, antequam puellam videret, sci-
visset, eam dormire. Si autem dicerent, eam non dormi-

1. Haee ex cod. B,- in cod. A nonnullae voces omissae
sunt.

2. Ita in cod. B; in cod. A : Quum non possent.

visse, vita puellae reddita eos convinceret, Dominum
esse Vivificatorem. Et si denuo dicerent, eam dormi-
visse, scientia Christi ejus divinitatem eis comproba-
ret. Quum illi unum rejicere * vellent, Dominus con-
funderet eos per unum et alterum. Porro si gravi som-
no oppressa fuisset, quomodo sola Christi voce excita-
taessetPEt praecepit, ut ei darent aliquid
ad manducandum, ut indicaret sanitatem, quam
unacum vita receperat ; non enim aegrotis similis erat,
qui paulatim ad salutem reducuntur. Qui igitur de mu-
lieris hemorrhoissae sanatione dubitabant, multo magis,
quam hi, qui in puellae resuscitatione aderant, confusi
et per puellam ad vitam revocatam reprehensi et con-
victi sunt. Nam sanatio ventris in abscondito, corporis
autem vivificatio in manifesto fiebat. Quare id quod in
abscondito erat, credibile factum est per id quod in
manifesto fiebat. Scriptura dicit : Timens et tre-
mens a tergo ejus fimbriam vestimenti
ejus tetigit etc. ^. Si haec fimbriam vestimenti ejus
timens et tremens tangebat, quanto magis nos cum
timore et tremore oportet accipere ^, quando corpus et
sanguinem ejus tangimus, quod est pignus vitae no-
strae.

CAPUT VIII.

Misit eos binos juxta similitudinem
suam * (Math. 10, 1-28), id est, sicut ipse sine mer-
cede praedicavit, ita et illi faciant, jnxta verbum suum :

1. Ad verbum « abalienare circa unum «• Sensus esse yi-
detur : Illi unum, nimirum Christi divinitatem, negare volebant,
Christus autem confudit eos per hoc dilemma. Aucher : «Dum
vellent per unum abalienare ipsum, confudit illos duobus 5).

2. In cod. B deest hoc citatum, et sequens sententia ita
se habet: Si timens et tremens haec a tergo ejus fimbriam vesti-
menti ejus tangebat, quanto magis etc.

3. Sic in utroque codice. Quid accipiaraus, notum suppo-
nitur.

4. "^^yba " juxta similitudinem suam n, in utroque codice
jn rubro scripta, ad citatum referuntur.

Gratis accepistis, gratis date, ut eum imita-
rentur. Porro misit eos, ut yeritatem praedicarent, mi-
racula facerent et mala paterentur, sicut ipse fecerat,
et hac ratione eum in se ipsis quasi in imagine expres-
sum existiment. In viam gentium ne abieri-
t i s. Idem est, quod mox dicit : Ad oves perditas
domus Israel. Qui quum eos non recepissent, dixe-
runt eis Apostoli : « Abhinc convertimur ad gentes *».
Itaque, ecce ego mitto vos sicut oves in
medio luporum, quod dixit, ut eos doceret, quam-
diu pastor apud eos esset, nihil eis posse nocere. Et
ut eos confortaret, dicit : Qui vos suscipit, me
suscipit. Nolite, ait, possidere aurum, ne
in vobis ludas inveniatur et id quod Achar vita priva-
vit, et Giezi lepra obtexit et totum populum seduxit
in deserto. Et argentum ab eis proliibuit et amovit, ne
quis eos mercatores putaret et non praedicatores.

Et quod dixit : V i r g a m in signum nimirum re-
giminis et humilitatis. Non baculum^, quia non ad
gregem furientem pascendum exierunt, sicut quondam
Moyses. Sed et hoc observa, Moysen, quum grex in
pastorem suum rabie ageretur, baculo diraisso gladium
sumpsisse ; et quia hic grex in pace habitabat, dimis-
so baculo virga assumpta est. Porro non dixit « ca-
ligas 55, quas si portarent, ab omnibus rejicerentur,
sed s a n d a 1 i a, ut ita forsitan praemium mandatorum
suorum acciperent. Sed licet plebeji essent, tamen eos
exaltavit eisque similitudinem dedit Moysis, qui ossa
justorum ^ secum portabat, et hi corpus, omnia corpora
justificans *, accipiebant et secum habebant. Et si Moy-
ses tribus nominibus domus Abrahami ^ Deum cum
filiis legem transgressis reconciliavit, quanto magis hi

1. Act. Ap. 13, 46.

2. In versione quoque Armeniaca pa/3§o? apud Marc. 6, 8
" virga n, apud Math. 10, 10. " baculus y, transfertur.

3. Sc. losepM Aegyptiaci. Pluralis h. 1. adhibetur ut
Math. 2, 20.

4. I. e. Eucharistiam.

5. Domus Abraham in Syriaco : Abraham, Lsaac et lacob
potest significare, et ita h. I. explicanda est.

tribus nominibus divinitatis omnes gentes quae sunt
familia Adami, expiabunt ?

In quamcunque domum intraveritis,
primum salutate domum, ut Dominus ipse in-
tret et in ea diversetur, sicuti apudMariam * diversatus
est, et tunc illi qua discipuli ejus ibi hospitentur. Haec
salutatio mysterium est fidei ejus in terra, qua coerce-
tur inimicitia ^, bellum compescitur, homines invicem
se agnoscunt. Cujus salutationis efFectus velamine er-
roris tectus erat, licet jam prius mysterium resurrec-
tionis mortuorum. ^ esset praefiguratum, cujus et ima-
ginem res inanimatae eiformant, quum lux advenit et
aurora noctem expellens apparet. Exinde autem homi-
nes sibi invicem salutem dicere et dictam excipere coe-
perunt, ut haec imprecatio dicentem sanaret et exci-
pienti benedictionem afFerret. Qui autem verba tantum
hujus salutationis accipiunt, nec sensum eorum mem-
bris suis impressum habent, super hos quasi lux dif-
funditur et ab eis permutatur, sicut radii solis a terra.

Haec est salutatio, quae praedicata est nomine,
abscondita virtute, explicata per scientiam, ordinata
per mysterium, et omnibus hominibns omnino sufficiens
est. Quapropter a Domino quasi praecursor cum disci-
pulis missa est, ut pacem faceret et viam ante faciem
eorum pararet, dum celerem vocem induebat Aposto-
lorum, qui coloni ejus erant. Haec salutatio in quavis
domo seminabatur, ut membra ejus separaret et diri-
meret, et in omnes auditores intrabat, ut filios sibi co-
gnatos * secerneret, segregarent et in eis permaneret, eos
autem, qui diversae indolis erant, palam faceret et post
seminationem ab eis transiret. Haec salutatio, ex Apo-
stolis effluens, in fratribus eorum non exaruit, ut pa-
tefieret, thesaurum Domini, qui eam misit, non deficere.
Nec permutata est in istis suis acceptoribus ut conte-

1. Mariam sororem Lazari h. 1. intelligo.

2. Ita ex cod. B. In cod. A " inimicns v

3. Resurrectio mortuorum h. 1. pro toto opere divinae re-
demptionis, cujus finis et quasi corona est, posita videtur.

4. Ad verbum tt filios familiae suae «.

staretur, dona datoris sui certa esse et fidelia. Haec
enim salutatio apud eum erat, qui eam dabat, et apud
eos qui eani accipiebant, quin minueretur et separare-
tur. Haec salutatio manifestum fecit, Patrem natura sua
apud omnes et in omnibus esse^ et declaravit, Filium a
Patre missum, et totum esse apud omnes, et finem suum
apud Patrem. Quoniam autem Filius imago est Patris,
numquam cessavit praedicare, nec docendo defatigatus
est, donec figurae typicae, rebus ipsis implerentur,
imagines per veritatem finem acciperent, adumbratio-
nes ipso corpore sufficerentur et omnia mysteria per
veram repraesentationem emensa, definita et consum-
mata essent.

Ideo verbum Christi in auditores, qui id capere
possunt, quasi coagulum mittimus, quo separentur,
sed et uniantur ; nimirum separentur et disjungantur a
massa cruda mundi, uniantur autem Christi qui commu-
nitatem ecclesiae colligit. Cui magna corona, magnum
quoque certamen esse oportet. Licet id ita se babeat,
tamen gloria victoriae cum parvitate certaminis com-
parari nequit. Caveamus autem, ne error subdole ad
nos intret et arma nostra induat, quia faciem suam ad
omnes colores mutat et calicem suum omni genere po-
tus temperat ^. Nos Christiani ludaei sumus in abscon-
dito, circumcisi spiritu, benedicti per regenerationem ^,
et per sanguinem Christiani et per sanationem integra
valetudine gaudentes.

Discutite pulverem pedum vestro-
r u m, ut indicent, Deum de illis vindictam sumpturum
esse, quia et pulverem, qui eis ex via adhaesit, in illos
rejiciunt, unde cognoscant, hos per viam eorum tran-
seuntes ad eos reversuros esse ^. Qui pulverem justo-
rum remissum accipiunt, nisi convertantur, vindictam
quoque merentur justorum, qui pulvere, non autem

1. Ita probabilius juxta cod. B. Lectionem cod. A et tex-
tus impressi Aucher vertit : Et lavat calicera suura cunctis par-
tibus.

2. Ad verbum : Per nativitatem.

3. Nimirum tamquam judices.

coeno eorum foedantur. Tolerabilius erit ter-
r a e S o d. o m o r u m, i. e. quia angeli, qui Sodoma ve-
nerunt, signa non fecerunt, sed per ipsam Sodomorum
urbem toti mundo signum dederunt. Hi viderunt signa,
ut scriptum est : « Caeci viderunt », sed angeli Sodo-
mis eos qui viderunt, caecos fecerunt. Tolerabilius er-
go erit urbi Sodomorum, quae omnia hujusmodi mala
fecit. Porro urbi discipulos ejus non suscipienti seve-
rius erit judicium, quam illis, quia Sodoma in angelos
peccarunt, haec vero urbs, discipulos non suscipiens,
Deum ipsum spernit: « Qui vos spernit, me spernit^?.
Estote ergoinnocentes ut columbae, et
prudentes, ut serpentes. Quod dicit: Cavete
ab hominibus, id est, non ab illis hominibus, qui
vos tradent, sed ab illis, qui veniunt ad vos in vesti-
bus ovinis, intus autem sunt lupi rapaces.

In quam civitatemintraveritisetnon
susceperint vos, fugite inde in aliam ci-
vitatem; et si ab hac persequentur vos,
fugite denuo in aliam civitatem. Quod non
ad omnes hbmines extendit, sed de solis dixit discipu-
lis, quia initium erat novae praedicationis et illi pauci
erant numero. Ne forsitan contra eos congregarentur
et perderent de terra meinoriam eorum et evangelium
ejus in gentibus et doctrina et institutio ejus in crea-
turis ^ impediretur, ideo dixit : Si ex istaregione
vos ejicient, fugite in aliam. Si Apostoli non
fugissent, quo tempore Stephanus lapidabatur, ne ipsi
quidem supplicium evasissent. Ast si Dominus in omnes
generationes hoc suum mandatum extendisset, quis in-
veniretur, qui martyrium propter ipsum subiret ? Porro
ut ostenderet, se ne Apostolos quidem a martyrio exe-
misse, denuo, quod bene intelligas, eos inflammavit, ne
terrerentur et angerentur, quando eis simile aliquid
accideret, quod eis in se ipso monstravit, quando non
fugit ab eis qui eum in crucem acturi erant, idque

1. Luc. 10, 16.

2. Creaturae h. 1. ut M. 16, 15 genus humanum significat.

aperte eis dixit his verbis : Si me persequuti
sunt, persequentur et vos.

Et dixit : l^ e timete eos qui occidunt
corpus, animam. autem non possunt occi-
d e r e. Et ecce videmus eos quibus dicebatur : « Omnes
fugietis » singulos se offerre in sacrificium laudis, in te-
stimonium omnium gentium. Aut quoniam magnam
potestatem eis dederat^ quum eos eligeret, quia illo
tempore id necessarium erat, ideo, ne de hac potestate
superbirent, eos exercuit in humilitate dicens : S i e j e-
cerint vos ex illa civitate, fugite in aliam.
Simili modo Dominus, dum apud eos erat, eis non con-
cessit, quod postularunt dicentes: « Visne, dicemus et
descendet ignis et comburet eos ? ^?.

Et quia discipuli apud se cogitarunt : Quia dixit
« Ad Samaritanos et gentiles ne abieritis «, et addidit
" Si vos ejecerint ex una civitate, fugite in aliam », si
defecerint urbes, quid faciemus ? ideo animum eorum
firmavit dicens :Amendico vobis, nonpote-
ritis consummare has urbes, donec vene-
r a d V s. Quia post resurrectionem venturus erat,
ait : « Non poteritis consummare omnes urbes, donec
ego venero ad vos ». Nimirum ad urbes, quo ipse erat
venturus, eos misit. Aut : « JSTon poteritis eas consum-
mare », significat, quod virtus ipsius post triduum et
post resurrectionem suam ^, quae est adventus ejus, ad
eos ventura erat. At, si bene attendimus, dixit ad
eos, quod ejicientur ex multis civitatibus, et postea ^
eis apparebit ; revera tamen ita non fecit, sed eorum
pusilanimitati sua apparitione subito opem tulit ; post
resurrectionem enim eis apparuit, eos confortavit et
insufflando renovavit.

1. Lttc. 9, 54.

2. Ad verbum : Post triduum post resurrectionem suam ; in
cod. B : Post triduum resurrectionis suae.

3. In hac acutiori interpretatione tox " postea ^ premitur,
quasi longum temporis intervallum inter Apostolorum perse-
quutionem et Christi adventum significaret, qnod a Domino ex
misericordia breviatum est.

Quae vobis dico in tenebris, dicite
i n 1 u m i n e, i. e. quae vobis dico in abscondito, alta
yoce proclamabitis, quod explicat dicens :Quod^ure
auditis, praedicate supratecta. Aut populum
designavit dicens: « In tenebris w, et populos dicens :
« In luce n. Etait:Netimueritis eos qui occi-
dunt corpus, ut doceret, homines in corpus tan-
tum habere potestatem, Deum autem etiam in animas,
ut eas mitteret in gehennam. Et si objiciunt : Quomodo
perduntur animae in gehenna, quum corruptio et
mors eis non dominetur, et si quaerunt, quomodo cor-
pus ibi perit, quum absque dubio vermis et fremitus
dentium ilHc sit, per hunc Scripturae locum clarum
responsum datur, quia non tantum anima immortalis
non moritur, sed nec corpus, nam et hoc permanet
quin intereat *. Verba autem : " Qui perdit corpus »,
de morte temporali dicta sunt. Si enim revera corpus
periret, in gehenna non esset, quia gehenna cruciat
corpora viva, non autem interficit corpora corrupti-
bilia.

Quia multi corruptionem timent et per mortem
temporalem animo anguntur, Dominus hoc verbo eos
voluit excitare et docere, magis timendum esse eum
qui animam et corpus perdit in gehenna. Animae ergo
non decedunt, ut morte deleantur, sicut nec Deus re-
vocat dona sua, quae sine poenitentia dantur, nec um-
quam certa promissio resurectionis corporis irrita red-
detur. « Ne timeatis 55, quia nempe anima non moritur,
si enim morti obnoxia esset, nos timere oporteret. Quae
cum ita sint, nec de corpore nostro, quod corrumpitur,
timendum est, quia non anima, sed Deus dissolutionem
corporis efficere potest. Sicuti ergo Deus corpus, quod
corrumpitur, format, ita et animam condit ; et qui cor-
pus et animam ex nihilo creavit, etiam ea vivificare
potest, postquam esse coeperant. i^Ton enim immortalis
anima corpora mortua vivificare potest, sed qui haec

1. Sensus est: Animae sic pereunt in gehenna, sicut cor-
pora in ea pereunt, nimirum, cruciantur.

97.

efficit, soius Deus est *. Ne timueritis, ait,eos qui hanc
vestram vitam perdunt, sed illara vitam vestram non
possunt perdere. Hoc ideo dixit, quia discipuli audie-
runt atque a Saducaeis aliisque audituri erant, non dari
resurrectionem.

Duo passeres asse veneunt. Duo, non
unus. Ostendere voluit vilitatem passeris, Quae enim
majoris pretii sunt, singula veneunt, quae vero vilia,
multa simul quasi olera venundantur. Et unus ex
eis non cadit in terram sine Patre vestro.
Si passeres, qui parvi pretii et quasi umbra sunt, non
capiuntur, non dixit « sine Deo ??, sed « sine Patre ve-
stro », nonne liaec Patris de parvis rebus providentia
praedarum exemplum nobis est majoris sollicitudinis
et amoris, quem erga nos habet ?

Confitebor eum coram Patre, quasi di-
cat : « Venite benedicti Patris mei jj. Et quod dicit:
N e g a b e u m, ut et illud : « Non novi vos n ; non ac
si ei essent aliquo modo absconditi, sed quia eos non
conjfitebitur tamquam suos. Intellige, quam exacte eos
noverit, quoniam eos repudiat, nec recipit.

Noliteputare, quodvenimitterepa-
cem in terra. Ubi ergo est illud, quod omnibus di-
citur : « Christus venit, ut pacificaret id quod in coelo,
et id quod in terra est ^. Certo Dominus pacem prae-
dicavit, ut et Apostolus dicit : « Fecit nobis pacem ^??,
et alio loco: « Qui eum receperunt, pax super eos*».
Verum alia ex parte non misit pacem, propterea quod
fideles ab infidelibus per eum separati sunt. V e n i s e-
parare hominem a patre etc. Separantur, ait,
mente, quia in fide nunquam recte cogitant, quum unus
sic Deum colit, alius vero aliter^. Grladium, ait, quo
noxium amorem spirituum abscinderet et ut sagittas

1. Ita ex cod. B.

2. Ad CoL. 1, 20 ; et Eph. 2, 17.

3. Ad Eph. 2, 15.

4. Cf. Ad G-AL. 6, 16.

5. Ad verbum in cod. B : Alius vero ab eo separatur ; ia
cod. A juxta Aucher : u- Et alter discernit contra eum ».

Quae vobis dico in tenebris, dicite
i n 1 u m i n e, i. e. quae vobis dico in abscondito, alta
voce proclamabitis, quod explicat dicens :Quod^ure
auditis, praedicate supratecta. Aut populum
designavit dicens: « In tenebris ??, et populos dicens :
« In luce j5. EtaitrNe tiraueritis eos qui occi-
dunt corpus, ut doceret, homines in corpus tan-
tum habere potestatem, Deum autera etiam in animas,
ut eas mitteret in gehennam. Et si objiciunt: Quomodo
perduntur animae in gehenna, quum corruptio et
mors eis non dominetur, et si quaerunt, quomodo cor-
pus ibi perit, quum absque dubio vermis et fremitus
dentium illic sit, per hunc Scripturae locum clarura
responsum datur, quia non tantum anima immortalis
non moritur, sed nec corpus, nam et hoc permanet
quin intereat ^ Verba autem : " Qui perdit corpus»,
de morte temporali dicta sunt. Si enim revera corpus
periret, in gehenna non esset, quia gehenna cruciat
corpora viva, non autem interficit corpora corrupti-
bilia.

Quia multi corruptionem timent et per mortera
temporalem animo anguntur, Dominus hoc verbo eos
voluit excitare et docere, magis timendum esse eum
qui animam et corpus perdit in gehenna. Animae ergo
non decedunt, ut raorte deleantur, sicut nec Deus re-
vocat dona sua, quae sine poenitentia dantur, nec um-
quam certa promissio resurectionis corporis irrita red-
detur. « 'Ne timeatis w, quia nempe anima non moritur,
si enim morti obnoxia esset, nos timere oporteret. Quae
cum ita sint, nec de corpore nostro, quod corrurapitur,
tiraendum est, quia non anima, sed Deus dissolutionem
corporis efficere potest. Sicuti ergo Deus corpus, quod
corrumpitur, format, ita et animara condit ; et qui cor-
pus et aniraam ex nihilo creavit, etiam ea vivificare
potestj postquam esse coeperant. IsTon enim immortalis
anima corpora mortua vivificare potest, sed qui haec

1. Sensus est : Animae sic pereunt in gehenna, sicut cor-
pora in ea pereunt, nimirum, cruciantur.

efficit, solus Deus est *. Ne timueritis, ait,eos qui haiic
vestram Yitam perdunt, sed illam vitam vestram non
possunt perdere. Hoc ideo dixit, quia discipuli audie-
runt atque a Saducaeis aliisque audituri erant, non dari
resurrectionem.

Duo passeres asse veneunt. Duo, non
unus. Ostendere voluit vilitatem passeris. Quae enim
majoris pretii sunt, singula veneunt, quae vero vilia,
multa simul quasi olera venundantur. Et unus ex
eis non cadit in terram sine Patre vestro.
Si passeres, qui parvi pretii et quasi umbra sunt, nan
capiuntur, non dixit « sine Deo ??, sed « sine Patre ve-
stro ?5, nonne haec Patris de parvis rebus providentia
praeclarum exemplum nobis est majoris sollicitudinis
et amoris, quem erga nos habet ?

Confitebor eum coram Patre, quasi di-
cat : « Venite benedicti Patris mei ». Et quod dicit:
N e g a b e u m, ut et illud : « Non novi vos » ; non ac
si ei essent aliquo modo absconditi, sed quia eos non
confitebitur tamquam suos. Intellige, quam exacte eos
noverit, quoniam eos repudiat, nec recipit.

Nolite putare, quod veni mittere pa-
cem in terra. Ubi ergo est illud, quod omnibus di-
citur : « Ghristus venit, ut pacificaret id quod in coelo,
et id quod in terra est ^. Certo Dominus pacem prae-
dicavit, ut et Apostolus dicit : « Fecit nobis pacem ^»,
et alio loco: « Qui eum receperunt, pax super eos*».
Verum alia ex parte non misit pacem, propterea quod
fideles ab infidelibus per eum separati sunt. Veni se-
parare hominem a patre etc. Separantur, ait,
mente, quia in fide nunquam recte cogitant, quum unus
sic Deum colit, alius vero aliter ^. G 1 a d i u m, ait, quo
noxium amorem spirituum abscinderet et ut sagittas

1. Ita ex cod. B.

2. Ad CoL. 1, 20 ; et Eph. 2, 17.

3. Ad Eph. 2, 15.

4. Cf. Ad Gal. 6, 16.

5. Ad verbum in cod. B : Alius vero ab eo separatur 5 iu
cod. A juxta Aucher : " Et alter discernit contra eum ■».

dulcis sui amoris in eos mitteret ^. Qui vult inve-
nire animam suam, perdet e a m. Quomodo hoc
intelligatur, quum perditio et inventio de una eadem-
que anima praedicetur ? Videlicet is qui coram perse-
cutoribus confitetur, animam suam perdit, sed apud
Deum invenit. Dicit: Qui perdit animam suam
propter me, inveniet eam. Qui igitur propter
Christum perdit animam suara, eam apud Christum
invenire necesse est ; Deus enim, propter quem anima
perditur, curam geret, ut inveniatur, quia manus ejus
manus est ad omnia pertingens et brachium ejus for-
tius est omnibus, ut eam ex omni loco eripiat. Amorem
suum, quo omnes homines complectitur, omnibus mi-
norem et subditum fecit, ut amorem hominum, quo Do-
minum omniumrerum complecterentur, omnibus majo-
rem redderet. Qui me non amat plus quam
animam suam etc.

Venit Maria et sedit ad pedeslesu
(Luc. 10, 38-42) i. e. tamquam in solida terra ad pedes
ejus sedit, qui et mulieri peccatrici veniam dederant
peccatorum. Quae quum diaderaa sibi conficeret, ut
intraret in regnum Unigeniti, bonam partem, bo-
num nimirum Christum, solam elegit, utinaeter-
num, sicut dictum est, ab ea non auferatur.
Marthae autem charitas magis effervescebat, quam Ma-
riae, quia, ut primum Christus venit, Martha coram eo
in servitio stabat. Non est tibi curademe;
d i c s r r i ra e a e, u t ra e a d j u v e t. Et quum ve-
nisset, ut Lazarum resuscitaret, haec quoque prior ei
obviam cucurrit.

1. In textu impresso vox 'It-iiy delendum est et pro i^hhaiu,,
i!i3" Isgatur qukmu i,i:nu,il,^^ ut est in cod. B.

CAPUT IX.

Tu es, qui venturus es, an alium ex-
spectamus? (Math. 11, 2-14) Nequaquam dubita-
vit de eo. Qui enim in deserto viam paravit, nec cunc-
tatus est in ventre exultare, qui in baptismo nullam
sibi gloriam attribuit, quia dicebat : « Me oportet a te
baptizari », et : « Ecce agnus Dei, hic est, qui tollit
peccata mundi », et : « jN^on sum dignus, ut solvam cor-
rigias calceamentorum ejus w, qui haec omnia publice
praedicavit, quomodo postea de eo dubitavit, in primis
post testimonium Spiritus, qui descendit in similitudine
columbae, et post vocem ex coelo factam : « Hic est fi-
lius meus dilectus etc. j?? Sed haec verba ita interpre-
tamur. Sicut prophetae ea quae locuti sunt, propter se et
eos qui ipsos audire debebant, dixerunt, et sicut Domi-
nus ait: « Propter populum dico hoc, ut credant *«, ita
et loannes, quum tempus instare videret, quo ex hoo
mundo migraret, et intelligeret, se Salvatorem etiam
in morte praecedere debere, quem in nativitate in hanc
vitam praecessisset, curam gessit, ne discipulos suos
ita relinqueret, ut aberrarent et quasi grex sine pastore
dispergerentur.

Misit loannes discipulos ad eum, non ut eum in-
terrogarent, sed ut eis quae ipse antea dixerat, a Do-
mino quasi sigillum apponeretur ; ideo mentem discipu-
lorum ad eum direxit. Quum, ait Scriptura, alii disci-
puli eum audiissent de Domino loquentem, et hunc
vidissent, relicto sine tristitia loanne, sequuti sunteum.
Sicuti in baptismo bonam suam voluntatem ostendit,
quia sacerdotium domus patris sui sibi non vindicavit ^,
ita et hic discipulis thesauros, quos non furatus erat,

1. lOAN. 11, 42.

2. Cf. supra pag. 42.

100

tradere voluit. Misit eos ad Christum inhunc finem^ut
miracula conspicati in fide ejus confirmarentur. Et di-
xit ad eos lesus : Ite et narrate loanni, non
quod audistis, sed quod yidistis^ Ecce coeci
vident et claudi ambulant, i. e. si opera, quse
ego facio yerbis loannis testimonium non perbiberenty
ejus sermones omnino essent falsi ; quum autem veri
et certi sunt, ne sonum eorum sequere, sed sensum
intellige.

Dominus exorsus est ab eis, quae facilia videntury
quamvis in miraculis parvum et magnum ex eadem
lance pendeat. Coeci vident etclaudi ambu-
lantet leprosi mundantur etsurdi au-
diunt et in fine quasi sigillum omnium hoc dixit:
Mortui surgunt, quia hoc est opus principale bo-
nitatis Unigeniti, quo mala, quae Adam in mundum
introduxit; solvuntur et tolluntur. Ad haec disce,
quod sequitur : Beatus erit, qui non fuerit
scandalizatus in m6, quibus verbis discipulis
loannis certam dedit significationem, ne de ipso scan-
dalizarentur. Si quidam objiciunt, propter loannem
Dominum dixisse : " Beatus, qui non fuerit scandaliza-
tus in me w, respondemus, quia priora propter loan-
nem dicta sunt, consequenter et hanc laudationem
propter loannem dictam esse.Utenim discipulos loan-
nis praemoneret, non autem, quia de loanne dubitavit,
haec dixit ; nec ideo, quia loannes in fide sua infirma-
batur, hunc nimcium ei remisit, de quo testantur ea
quae sequuntur. Nullibi enim in sequentibus respondet
ad quaestiones, quae loannes ad ipsum miserat, sed,
postquam discipuli loannis abierant, dicitur : C o e p i t
dioere ad populum de loanne. Coram disci-
pulis loannis noluit gloriam ejus praedicare, ne puta-
rent, se ab ipso explorari, quum eorum magistrum co-
ram eis magnificaret.

1. Ita ad Verbum. Quuin apud Math. 11, 4 legatur : « Quae
audistis et yidistis 5?, verba: " Non quod audistis, sed vidistis »
forsitan ita intelligantur : « Quae non solum audistis, sed et vi-
distis n. Cf. loAN. 1, 13.

101

Quid existis videre in deserto ? arun-
dinem vento agitatam? i. e. num loannes time-
bat persecutor.es et ab omni vento flectebatur, ut ali-
quando diceret: «Ecce agnus Dei», et postea nuncium
ad eum mitteret : « Tu es, qui venturus es, an alium ex-
spectamus? 55. Aut hominem in vestitumoUi,
ornatum, i. e. nobilem. Secundo hoc loco prior locus
explicatur. loannem enim non moUibus vestibus indutum
fuissOj alibi Scriptura de eo tesfcatur, ubi dictum est :
« Yestitus erat veste ex pilis camelorum 55. Similiter
et arundo non sensu proprio accipienda est. Credidit
ille et non dubitavit. Sicut loannnes non erat arundo
inutilis, ita nec vestibus mollibus indutus erat. Tales
in palatiis regum versantur, non in deserto.
Propheta est, immo plus, quam propheta,
quia prophetae de adventu regis praedixerunt ; loannes
autem solus dignus erat, qui diceret : Hic est, quem
prophetae praedixerunt. Si ergo major est, quam pro-
phetae, non est arundo vento agitata.

Sed loannes, cum videret, cursum vitae suae con-
summatum esse, gregem suum principi pastorum tra-
didit, sicut et Dominus mortis suae tempore * gregem
suum, ut pastoralem curam, quam de eo gereret, de-
monstraret, pastorum presbytero Petro ^ tradidit, cujus
os confessum erat, cujus lacrymae sponsionem fecerant.
Antequam Dominus sponsionem accepisset, ne paucas
quidem oves ei tradidit, et tres partes confessionis, quas
Petrus dabat, tanquam fida pignora accepit pro tribus
partibus gregis, quas ei tradebat. Quum Magister ad
eum diceret: « Amas me 55, confessionem sincerae cha-
ritatis ab eo recipere voluit, ut, postquam charitatem
suam quasi pignus dedit, ipsius oves acciperet et pa-
sceret. Quum vidisset, eum ore suo testimonium red-
didisse et lacrymis suis quasi sigillo confirmasse, de-
dit ei et mercedem, quae pastoribus reposita est, nempe
mortem martyrii, quae corona est victoriae discipulo-

1. Ad verbum : u Quum moreretur ,,,

2. Vox " Petrus „ in cod. B deest, sed ad marginem nota
est, quae aliquid deesse indicatur.

1^2

rum suorum et pastorum. Antequam Dominus aSimone
charitatis testificationem accepisset, sortem suaemortis
ei dare non potuit, ut et ipse pro ovibus suis, nisi eas
amasset, animam suam non dedisset.

Yidens autem loannes in spiritu, quem habebat,
etsi Dominus ipsa yirtus esset sanandi, quum continuo
virtutem suam in se haberet, tamen fidem in eum, qua sa-
nandi opus haberent, non continuo adesse, propterea di-
scipulos ad eum misit, quo tempore omnes argumentum
accipiebant, eum verum esse Messiam.Immo ipsamissio
Gstendit, manum Christi omnibus imperare. Commen-
davit ei oves suas, ut Dominus ipse gregem conforta-
ret, et qua pastor studium et industriam suam osten-
deret. loannem vero non dubitasse, Dominus testatur
dicens, eum esse plus quam prophetam. Et si loannes
plus erat, quam propheta, quantus erit honor ejus,
quum status propheticus jam gradus major est in ge-
nere humano ? Num forsitan propter sacerdotium ita
eum vocavit Dominus ? Sed ecce, plures alii daban-
tur sacerdotes. Aut propter prophetiam ejus ita cum
vocavit ? Sed erant et plures prophetae.

Quae est ergo gloria loannis, qua omnes ex mulie-
re natos transgressus est ? Haec forsitan, quia dictum
est: Ecce mitto angelum meum ante te. Non
solum nomen angeli accepit sed et actibus suis eo di-
gnum se exhibuit. Si bene consideras, ejus honor non
est minor honore angelorum, quia totum mundum spre-
vit et coelestibus servire studuit. Si opponis : « Etiam
inter duodecim prophetas unus vocatus est n angelus
meus ^, respondeo, hunc a parentibus suis ita nomina-
tum esse, sicuti ceteris hominibus nomen datur. Aliud
est nomen, quod a parentibus datur, aliud nomen hono-

1. Haec sententia in cod. A et textu impresso ad verbum
sic habetur : " Et tres partes, quas dedit fida pignora, accepit
pro tribus „ ; et in cod. B : " Et tres partes, quas dedit, fida pi-
gnora acccepit pro tribus „. In versione non verba, sed sensus
expressus est.

2. Sc. Malachias propheta, cujus nomen " angelus Dei „ si-
gnificat.

103

rificum, quod a Deo in retributionem operum imponitur.
Si autem dicis, propter coelestem conversationem illum
prophetam « angelus meus w a parentibus vocatum
esse de hac re amplius non contendemus. Sed de loan-
ne testatur Scriptura : N o n e s t m a j o r i n t e r n a-
tos mulierum. Si quis sanctus est, glorificatur, si
quis justus, honoratur, si quis probus, fortis et sapiens,
gradu gloriae dignus est. Verumtamen, si hi omnes
jungerentur et in uno homine simul inessent, tamen
eum non aequarent, quem Deus dilexit et de quo ma-
nifestum fecit, eum tantopere homines superasse et in
ordine stetisse angelorum.

Sed qui minimus est in regno caelo-
rum, major est eo. Iterum stulti quidam dicunt,
minimum quemque fidelium loanne majorem esse in
regno caelorum. Sed absitanobis,de loanne, viro sancto
Dei, ita loqui, quia qui militem regis ofi^endit, ipsum
regem non honorat, et qui sacerdotem spernit, Domi-
num ejus spernit. Sed per haec de magnitudine loannis
dicta abundantiam misericordiae et gratiae suae nobis
voluit annunciare et docere, quanta bona electis suis
donasset. Nam si loannes, tantopere magnus et cele-
bratus, cum minimo in regno coelorum comparatur,
honofe manet inferior, ut s. Apostolus ait : " Ex parte
cognoscimus et ex parte prophetamus «, et mox : « Yi-
demus quasi in speculo, et cum venerit perfectum, tunc
cessabit id quod parvum et ex parte est K

Magnus est loannes, praescius enim dixit : « Ecce
agnus Dei «. Sed haec magnitudo, comparata ad glo-
riam, quae revelabitur eis qui digni invenientur, parva
tantum degustatio est. Noii quod loanne e vita egresso
minimus quisque in regno major est, sed quod omnia
magna et mirabilia, quae hic sunt, ad illam beatitudi-
nem parva apparent et quasi nihilum inveniuntur, ideo
dixit : « Qui minimus est in regno coelorum, major est
illo 77. Alii dicunt : Si nemo fuit inter natos mulierum,
sicut loannes, ecce etiam Dominus natus est, qui sine

ICoR. 13, 12.

104

dublo major est quam loannes. Sed non de se ipso di-
xit, nec se cum eis de quibus loquebatur, comparayit,
quia ipse filius est virginis et non ex matrimonio natus.
Igitur « Minimus in regno « non forsitan lesus est, nec
alius quidam ex persona speciatim designatus, sed ex-
pressio est generalis, quae ad omnes extenditur. Alii
de Elia hoc dictum esse credunt.

Sed nos dicimus : Quialoannes dignus habitus est,
magna dona in bac terra possidere, prophetiam nempe,
sacerdotium et justitiam, ideo Dominus ait : Hic vir
mirabilis, magnus, bonus et justus, a Patre coelesti vo-
bis missus, scientia et fide omnes superans, Mc minor
est, quam minimus in regno coelorum. Alii dicunt,
quia Dominus eum ab boc carcere liberaturus erat,
ideo de dignitate propbetarum ^ loquens dixit : « Non
est internatos mulierum major loanne, et natos ex
muliere prophetas vocat, quia et dixit :Lex et pro-
phetae usque ad loannem. Ergo major est
loannes, quam Moyses et prophetae ex quo patet, le-
gemegerenovo Testamento, quia is qui major est pro-
phetis, ad Christum dixit : " Ego opus habeo, ut a te
baptizer v etc. Porro magnus est loannes, quia concep-
tus per gratiam, natus cum miraculis Yivificatorem
monstravit et in remissionem peccatorum baptizavit,
Qui remissionem peccatorum praedicat, legem, pecca-
torum vindicem, solvit. Propterea nullus inter natos ex
muliere major est loanne, quia remissionem praedica-
vit, quum poena legis esset manifestatio ^. Et quum
venit, qui major est prophetis, solvit legem, ut, quod
lege majus est, initiaret per gratiam. Solvit loannes le-
gem et Dominus loannis solvit mortem. Ecce a duabus
sententiis liberati sumus, videlicet a sententia naturae
et a sententia legislationis. Fides spectat ad ea quae
nos praecedunt, patientia ad ea quae consequuntur ^,

1. Ad verbum : De prophetia prophetarum. Sensus esse vi-
detur: Dominus loannem Moyse et prophetis majorem dixit, ut
ex reverentia eum ex carcere dimitterent.

2. Ad RoM. 4, 15 : « Lex irara operatur n.

3. Ad verbum : Fides ante nos, patientia post nos.

105

ut quod. fides pTOmittit, patientia exequatur. Os Eliae
bona continebat, quia os ejus porta erat bonorum ; ita
et os loannis et ligationem et solutionem perfecit. Cor-
rexit peccata per remissionem, et sanctificavit aquas
ad expiationem. Moyses populum usque ad lordanem
duxit, et lex genus bumanum perduxit ad baptismum
loannis.

Si nemo major erat inter natos a muliere, quam
loannes, quia ante faciem ejus venit, quanto majores
erunt illi, quorum pedes lavit, et in quos Spiritum
suum insufflavit ? Si loannes, qui eum baptizavit, ma-
gnus est, quanto magis ille, qui in sinu ejus quievit ?
In luda autem traditore, quem lavit, gradum et nume-
rum Apostolorum honoravit. Quum loannes, qui eum
baptizavit, omnibus natis major fuit, majores, quam ille,
fuerunt Apostoli, quorum pedes Dominus lavit ^ Ideo
ludae melius fuisset, si natus non esset, quia Dominum
infestavit, qui eum loanne majorem fecit. Major est
loannes natis, sed ipso major est ille minimus, qui in
locum ludae intravit. Sicut tbronum ludae haeredita-
vit, ita et ejus lotionem. « Si ibi, ait, est filius pacis,
secus ad vos revertetur ^??.

Hac autem ratione dixit, loanne majorem inter
natos mulierum non fuisse, ut patefieret, se de ante-
cessoribus loannis et de antiquis in praecedentibus ser-
monem instituisse, scilicet de prophetis, praeconibus
et praedicatoribus. Sed novissimos praecones, qui Spi-
ritu baptizant, decuit esse majores eo qui aqua bapti-
zavit. «Illum, ait, oportet crescere, me autemminui^??.
Quemadmodum Dominus major erat, « non enim, ait,
dat in meusura Filio suo *« et sicut Moyses omnes
praecessit, ita et Apostoli omnes praecesserunt. Si
enim loannes, qui viam ante faciem ejus praeparavit,
magnus erat, quanto magis ii quibus Dominus noster
ipse servivit et viam ante faciem eorum praeparavit ?

1. Apostoli h. 1. tamquam ex Deo nati considerantur.

2. Luc. 10, 6.

3. loAN. 3, 30.

4. loAN. 3, 34.

106

" Scitote, ait/quod et me prius, quam vos, oderunt ^w.
Quodcumque eos doouit in terra, hoc prius ipse perfe-
cit. " Facient hoc et observabunt omnia, quae praecepi
vobis ^n. Si loannes, quia viam ante pacatum et humi-
lem ejus adventum paravit, magnificatus est, quanto
magis Apostoli magnificabuntur, qui ante magnum ejus
adventum viam aperiebant et parabant ?

Attamen major est loannes, dicunt nonnulli, quia
baptizavit eum. Si enim Prophetae desideraverunt eum
videre, et si Apostolis data est beatitudo, eum videndi,
quanto major est is qui eum baptizavit ? Verunta-
men quicumque voluerit, haec verba intelliget ; dixit
enim, quod prophetis major est, nam natos a muliere
prophetas vocavit. Minimus autem, ait, novissimorum,
qui regnum caelorum praedicant, major est eo ^. Et
haec magnitudo *, quam loannes majorem accepit,
quam prophetae, non erat opus suae libertatis, sed ejus
qui eum magnificavit. Qui autem minimus est, si vo-
luerit intrare in regnum coelorum, major erit eo. Qui-
libet, ait^ juxta laborem suum mercedem recipiet ^.
Apostoli quidem et prophetae per electionem in rebus
eis necessariis magni sunt, ita tamen, ut labor proprius
manifestus fiat et electio non occultetur ^ et hoc modo
proclametur et iniiotescat, quod hic, ut ait, laboravit
plus quam alter '^. Et haec est magnitudo loannis, etsi
alii dentur, qui munere eum antecesserunt.

Quoniam hominum opinio eo vergebat, ut puta-

1. loAiv^ 13, 18.

2. C. Math. 28, 20.

3. In cod. B li. 1. additum est : « Eursus, magnus est loan-
nes per baptisma, sed minimus in electione ad Apostolatum ma-
jor est eo n. Sedliaec verba per signum in margine dubia decla-
rantur.

4. In sequentibus electio etlabor hominis proprius inter se
eomparantur et docetur, per electionem majora quidem dona
hominibus praestari, non autem excludi retributionem, sed po-
tius stabiliri.

5. EoM. 2, 6.

6. In cod. B : « Ut manifestum fiat illud, quod laboravit
multum, et hoc non occultetur.

7. I CoR. 15, 10.

107

rent, ne in regno quidem coelorum loanne esse majo-
rem, ideo rem hoc loco Scripturae eis explicavit, nam si
eum prioribus majorem praedicas, quia eum baptizavit,
novissimis quoque major est. Et si magnitudine, quam
in hoc mundo habet, in illo quoque magnus est, quare
magnitudo loannis revelata est ? An forsitan major est
corona crucis * ? sed in illo mundo, num in crucem
ascendunt ? Scrutare et inquire, ad quid magnitudo
loannis, quam Dominus ei attribuit, revelata sit ^, et
janua mentis tuae aperietur et intelliges, eum de rela-
tione electionis ad libertatem loquutum esse. Quamvis
loannes sit magnus, quia electus, tamen eo major
est, qui plus eo laborat. Quo major est loannes ante-
cessoribus, eo etmajor est sequentibus ; sed eis sequenti-
bus ^,quiper suam libfrtatem magni sunt, in quantum
volunt, minor est. I^on operibus suis loannes est minor,
sed haec ad prophetiam aut ad regnum electio, quae in
hoc mundo hominem magnum fecit, minor est, quam
electio libertatis, quae eum magnum fecit in regno
coelorum. Honor propria voluntate electi major est,
quam ejus qui in regno aliena voluntate electus est.
Ideo dicit : Amen dico vobis, quod nullus
majorestloanne inter natos mulierum.
ISTon quod operibus suis * magnus est, quia illa regni
coelorum magnitudo operum voluntarie factorum mer-
ces est. -

Auditores suos anxios et pusillamines Dominus
confortavit docens, eorum electionem ipsa magnitudine
loannis esse majorem. Quamvis ceteroquin prudentes
essent, tamen putarunt, juxta electionem suam in hac
terra suam magnitudinem in altera vita mensurari, di-
xerunt enim : « Quis, putas, major erit in regno coelo-
rum ? w. Quam ob rem sustulit electionem, quam in

1. « Crux n pro novo testaraento positum Tidetur. Ceterum
hunc locum me non intelligere fateor.

2. Ad verbum : Ad quid sit magnitudo etc

3. Hoe vocabulum iu cod. B deest.

4. Opera h. 1. intellige externa, baptismum Christi et alia,
quae loannes per electionem accepit.

108

loanne suspicabantur, et substituit libertatem, dicens :
« Qui se ipsum humiliavit *». Et ut amplius electionem
tolleret, Simon, etsi magnus electione et duo nactus
nomina, Simonis nempe et Petri, alio discipulo opus
habuit, cujus nomen nullo loco indicatum est, qui quie-
vit in pectore Domini. Rursus illius discipuli beatitudo,
quam magnam esse dixit ^, nonne et propter operaejus
magna erat? Et in parabola vineae : « Novissimi, ait,
erunt primi « ; num per opera sua ^, an per gratiam ?
Si hoc ita est, quando ostendebat gratiam suam, justi-
tia ejus periit, si primi erunt novissimi.

CAPUT X.

Et cum duo venissent '^, ut locum sibi eligerent,
quo collegis suis praecederent, dixit eis Dominus : « Po-
testis vos bibere calicem, quem ego bibiturus sum »,
ut doceret, praecedentiae locum pretio vendi. Ideoque
dicit : « Propterea et Deus exaltavit et glorificavit
eum ^» ; nemo enim magis humiliatus est in sua natu-
ra, quam Christus, quia ex Divinitate erat. Postquam
didicerunt, quod ille locus operibus venditur, hunc
in modum pergit : Quum jam didicistis, hunc locum
pretio vendi, perpendite, fieri posse, ut inveniantur,
qui fortius vobis cucurrerint, vel cursuri sint, et judi-

1. Math. 18, 4.

2. Cf. Math. 16, 7 : « Beatus es Simon etc. «.

3. Adverbum: Per opera sua, aut gratiam- Deest et signum
interrogationis in utroque codice, quod etiam in aliis inter-
rogationibns excidit. Sensus esse videtur: Numnovissimi per
opera sua, an per gratiam primi erunt ? Si dicis hoc, quod nimi-
rum novissimi ex mera gratia erunt primi, conclamatum est de
justitia, quae numqnam eoneedere potest, ut novissimi sine omni
merito primi fiant.

4. Haec verba in cod. A in rubro scripta sunt, quare in
textu edito novum capitulum incipit, etsi in contextu orationis
nulla interruptio adsit. In cod. B nullum signum distinctionis
h. 1. invenitur. Tenor hujus loci ad Math. 20, 20. spectat.

5. Philipp. 2, 9.

109

cio Patris perfectus est is qui ceteris omnibus in cursu
suo praestat, atque huic iste locus paratus est. Quia
venerant, ut per electionem sine operibus acciperent;
Dominus eos a se repulit, prae se ferens, se non Ha-
bere potestatem, ne eos contristaret, ut illud : « Hanc
horam nemo scit ^?), ne ipsum de ea amplius interroga-
rent. « Non est, ait, yobis datum scire, horam et tem-
pus ^v. Quum autem ceteri Apostoli illis irascerentur;,
rem omnibus explicavit dicens : « Qui vult major esse
vestrum, sit vester servus ^». Hac ratione omnes homi-
nes ad potestatem aditum habent.

Dominus igitur petitionem filiorum Zebedaei tan-
quam coronam in medio eorum posuit, qua is qui in cer-
taminepraecellit, coronaretur. Apostolus quoque in hoc
fundamento aedificat dicens : « Scrutabitur corda vestra
et tunc erit gloria cuique vestrum apud Deum '^??. Etiam
Balaam ad vaticinandum electus est, filii Heli ad sacer-
dotium et leroboam ad regnum. Ideo : « Et egoipse, ait
Apostolus, reprobus inveniar «^, quod dixit, ut doceret,
se omnem electionem fati superni ^ parvi ducere, magni
autem facere libertatem. Cujus rei veritatem ut bene in-
telligas, docet amplius, quod si quis loquitur linguis an-
gelorum, non habet electionempropriam, sed electionem
Dei ; qui autem amat, habet electionem propriam. Qua-
propter charitas via est major et praestantior, quam ea
quae non a proprio arbitrio pendet, nimirum, scire pro-
phetiam et mysteria ac montes transferre. « Et sidistri-
buero omnia, quae mea sunt, pauperibus ^, sicut Ana-
nias et ejus uxor, quia id non ex amore fecerunt, « et
si tradidero corpus meum w, ut Iscariotes fecit, quibus
docet, electiones, de quibus dictum est, sine charitate
non prodesse, sed solam electionem libertatis. Ideo

1. Math. 24, 36.

2. AcT. Ap. 1, 6.

3. Math. 23, 11.
. 4. I CoE. 4, 5.

5. I CoR. 9, 27. Iii utroquQ codice praecedens « ideo » ipsi
loco Scripturae jungitur.

6. Ad verbum ; « coactionis superorum ».

7. I CoR. 13, B.

110

dicit : « Diliges Dominum Deum tuum, hoc est magnuni
mandatum ^?. Et iterum dicit : « Si distribuero paupe-
ribus n, ut illa secta Pbarisaeorum ^ ; " et si dedero
corpus meum ad combustionem ignis n, sicut illi quin-
quageni viri, quia non vera fide Eliam propbetam ap-
pellarunt dicentes : « Propheta Dei, rex dicit, descen-
de ^». Ullularunt coram Deo unacum eo qui misit eos,
et igni Domini corpora sua tradiderunt, ut suspirantes
comburerentur, quia Dominus non erat in eis. Idem ac-
cidit domui Core, quia non ex zelo ministerii divini
combusti sunt. Et diebus Sidrach et Misach et Abde-
nago multi desiderabant, in ignem mitti, ut eis fieret,
sicut illis tribus factum est. Et in diebus Abrahami
alii quoque cibo juvabant pauperes, si forte intrarent
angeli et eis benedicerent.

Qui omnes probis hominibus similes se fecerunt;
non ex amore bonorum, sed propter suum lucrum. Ta-
lis fuit Balaam, qni septem aras extruxit, et quia au-
dierat, antiquorum preces propter sacrificium oblatum
auditas fuisse, ideo et ipse sacrificium obtulit. Rex
Moab opus Jephte imitatus est, sed quia unigenitus
ejus erat, et hominem, non animal occiderat, Deus ejus
misertus est, quamvis ex afflictione id fecit, et non ex
charitate. Et si ipsi Jephte, unus ex suis servis occur-
risset, statim eum occidisset, sed ut Deus praecaveret,
ne homo hominem occideret, filiam ei obviam fecit, ut
et alii timore percellerentur, ne hominem Deo voce-
rent. Quod autem ab Abrahamo factum est, illius tem-
poris morem, offerendi filios suos, indicat, et hoc factum
est, ut parentes, si filii voluntarie ab eis offeruntur *
aut vita excedunt, non insaniant, sed potius gau-
deant. Et ecce, postea multi erant Abrahami pro illo
uno, qui filium suum in laetitia obtulit. Quapropter

1. Math. 22, 37.

2. Math. 6, 2.

3. IVReg. 1, 11.

4. A-d rerbum : « si sacrificare velint». Patet, s. Ephrae-
mum de vofciva oblatione liberornm ad munus sacrum koe loco
loqui.

111

Deus multas aperuit portas *, ut homines amici Dei
fierent, sicut Abraham et alii multi amici Dei fuerunt.
Aliorum opera si nos facimus, oportet, ut et nos simus,
sicuti illi.

Et quod dicit : Neque hic, neque illic di-
mittetureij quia Dominus peccata multorum gratis
condonat et baptismus ejus poenam credentibus gratis
dimittit ^. Hujusmodi autem homini peccata in hac ter-
ra nec DominuSj nec suum baptisma dimittit, nec mi-
sericordia Dei, quae mala bonis operibus abscondit et
in fine contegit. Dominus non dixit, quod tali blasphe-
mo non redditur atque retribuitur, sed quod gratis ei
non remittitur, id est, si omnia bona egerit et perfece-
rit omnia in justitia, tamen fieri non potest, ut ei re-
mittatur gratis, sed retribuetur ei in gehenna. Attamen
David dedit justitiam suam pro homicidio, quod fecerat.
Confidentur dico, non dantur peccata, quae a poeniten-
tia excludunt et excludent, nisi hoc blasphemiae pecca-
tum, quia alia non impediunt, quominus homo per alia
opera sanctificetur, ita ut, quum illud Dominus retribuit
in gehenna, hoc retribuat in regno. Paulus non ita
blasphemavit, ut non ampliss eum poeniteret, multi
enim blasphemant et persequuntur, neque tamen hac
ratione blasphemant.

Dicens autem : Erit reus peccatorum in
aeternum, asseruit, quod peccata ei non dimittuntur.
Vide explicationem ad haec verba adjunctam : « Sed.reus

1. 1. e. multas et varias obtulit occasiones. Cf. I Cor. 16, 9.

2. Sensus hujus loci esse videtur : Blasphemi, de quibus
Dominus h. 1. loquitur, numquam et nullo modo plenam et gra-
tuitam remissionem peccatorum accipiunt, qualis per baptismum
accipitur, et ab ipso Domino in terra data est, et qualis in fine
electis dabitur, sed eis retribuetur in gehenna. David quidem,
qui etiara graviter peccavit, potuit justitiam per poenitentiam
recuperare. Similiter reliqui peccatores per poenitentiam pos-
sunt justificari. SoH isti blasphemi a poenitentia et ideo a remis-
sione exclusi sunt. Dominus h. 1. distinguit inter retributionem
et remissionem ; retributio sine remissione est istis blasphemis,
remissio reliquis peccatocibus poenitentiam agentibus. Hi quasi
argentum sunt, quod abstergitur et purificatui*, illi argentum,
quod justitia vindicativa igne comburit.

112

erit », quibus affirmat, quod iste homo reddet, quod de-
bet, simulque negat, quod ei dimittetur. Dominus fecit
distinctionem inter retributionem et remissionem, quam-
vis non clare id ajDpareat *. Non enim dixit: " Erit
peccator, aut impius, aut injustus r,, sed : « Keus et
damnatus erit ». Argentum sine igne abstergere et pu-
rificare potes, sed ardere et ebullire facere sine igne
nonpotes. Similiter est id quod dicitur : « Non remitte-
tur ei, neque hic, neque illic ??. Aut de illo tempore,
quo in terra ambulavit, id dixit, non autem de futuro.
Viderunt eum carne indutum et multi hac ex causa de
divinitate ejus dubitarunt, sed de Spiritu praejudicatae
opiniones eis non erant. Propterea ait : Q u i d i c i t
verbum de Filiohominis^, remittetur ei,
qui vero id dicit de Spiritu sancto, non
ei remittetur neque in hocmundo, neque
in illo. De duabus retributionibus haec verba expli-
cari possunt, nimirum, quod homo hic cruciabitur et
illic conteretur. 'Non omnes transgressiones in hoc
mundo retributionem habent, sed ex illis, qui blasphe-
mant, et hic vindicta exigetur et illic, ut de Iscariote,
cujus viscera omnia diffusa sunt.

Yide, quomodo Petrus per iram suam monstra-
vit ^, quod contra Spiritum sanctum peccavit. Sed su-
per blasphematores illius temporishocperagebatur ;in
his autem diebus ex inscientia blasphemant. Omnes ergo
nati possunt ad poenitentiam pervenire, quare ei qui
non potest poenitentiam agere, melius erat, si natus
non fuisset. Omnibus per poenitentiam est remissio, sive
scienter sive inscienter peccaverunt. Non dixitDominus :
Non inveniet misericordiam et gratiam, sed « non dimit-
tetur 57. Forsitansiin hoc mundo debitam poenam ei re-
tribuit, ibi invenit misericordiam. Ergo si non dimittit,
judex manifestum facit, quantae sint transgressiones

1. Ad verbum: Fortasse maoula non albescit, ut et Aucher
vertit.

2. Ita vertit Aucher. Ipsa verba ita habentur : Quicumque
dicet verbum (blasphemum), quod est verbum filii hominis.

3. Haud dubito, his verbis Ananiam cum Saphira designari.

113

transgredientis, si aiitem dimittit, misericors ostendit,
quantae sint miserationes illius boni Dei, in quo habi-
tat plenitudo. Ne putaveris Deum non dimittere, si
poenitentiam agunt, tali enim blasphemia Satanas eos
ad poenitentiam redire non permittit. " In inscientia,
ait, feci hoc S?. Itaque de eis qui scientes peccare per-
gebant, dixit : " Eisnon dimittetur ». Quodludas Isca-
riotes testatur, quia contritio et poenitentia cordis
ejiis non fuit accepta. Qui Christum daemonum socium
fecerunt, cum daemonibus eis partem dedit, quia dae-
mones nec in hoc, nec in altero mundo piaculum ha-
bent. Quia daemon dixit : " Sanctus Dei es tu^^, illi
autem dixerunt : " Immundus ille est in eo w, hi conse-
quenter magis merentur maledicta, quam ille daemon.
In omnibus peccatis ex rei necessitate blasphemia
inest, in illa autem blasphemia inest impudentia cum
scientia, quia scierunt, Dominum de scientibus tullisse
sententiam, eis non dimittendi. Ipsi enim ludaei hano
tulerunt sententiam, non forsitan illum, qui eum non vo-
caverit daemoniacum, sed qui eum vocaverit Christum,
foras ejiciendi et separandi, ut intelligas, absque ne-
cessitate esse hanc blasphemiam, ideoque haec blas-
phemia absque remissione est.

Adduxerunt ad eum virum quendam
daemoniacum, surdum et mutum et coe-
cum (Math. 12, 22), inquoimago populi eratdepicta/
sicut Isaias dixit : " Induratum est cor populi hujus, au-
res suas aggravavit et oculos suos chiusit, ne videanfc
oculis suis et ne audiant auribus suis » etc. ^. Quod
addit : S a n a V i t e u m, e t d e d i t e i a u d i t u m, 1 o-
quelam et visum, imago eorum est, qui credide-
runt in eum.

Hic si prophetaesset, quomodonesci-
ret, in qua vivendi ratione ista mulier
versetur, quia nempe peccatrix est? (Luc.
7, 39-50). Et tu, Simon, si eam noveris, cur eam

1. I TiM. 1, 13.

2. Luc. i, 34.

3. Is. 6, 9. efcMATH. 13, 15.

114

passus es ad convivium tuum intrare ? Attamen tu iw
ex hoc quidem cognovisti, Christum esse Deum, quod *
absconditam ejus voluntatemj quae eam adducebat, im-
pedire non potuisti, Duo debitores erant uni
domino creditori, unus debebat quingen-
tos denarios et alter quinquagintayUt cla-
re ostenderet, se ratione eis ^ conveniente peccata eo-
rum aestimare. Dixit ad Simonem Pharisae-
um: Intravi domum tuam et aquam non
dedisti pedibus meis. Bene accidit, quod pedi-
bus ejus aquam non dederit,ne impediretury quOminus
lavarentur lacrymis peccatricis, quas justificatori suo
praeparaverat. ISFon igni incaluit aqua, qua pedes eju»
lavarentur, quia lacrjanae peccatricis cbaritate ejus ca-
lefiebant. Quae Domino praestantiorem hanc lotionem
fecit, quia dona ei dederat aemulatione digna^. Lotu&
est recumbens, et praemium lotionis suae dedit expia-
tionem. Humana ejus natura lavabatur et recumbebat ;
divina autem mercedem retribuit. Sola humana eju&
natura lavari poterat, sed sola divina natura peccata
mulieris invisibilia purgando par erat. Illa ergo ei la-
vacrum fecit lacrymarum, et ipse ei dedit mercedem
remissionis peccatorum. Illa lacrymis suis pulverem
lavit pedum ejus, et ipse verbis suis cicatrices dealba-
vit corporis ejus. Illa eum lavit impuris suis lacrymis,
et ipse eam lavit puris suis verbis. Abluit mulier
pulverem Doniini, qui vicissim abluit ejus iniquitatem.
Pedes Domini loti sunt lacrymis et verba ejus dede-
runt remissionem peccatorum.

Osculum unum salutationis tu mihi
nondedisfci, illa vero, ex quointravit, non
cessavit osculari pedes meos, et ideo ei
dimissa sunt peccata sua multa, quia ve-
hementer dilexit, quia is, cuiparumdi-
mittitur, parum diligit. Quibus verbis verita-

1. Ita in cod. B. In cod. A " et absconditam » etc.

2. Ita in cod. B. In cod. A « ei » vel " ipsi ».

3. Locus emendatus ex cod. B. In cod. A: « Qui ei dedit,
ut aemularet dona «.

115

tem suorum membrorum testatus est. Quia vere eierat
corpus palpabile, illa corpus madefecit, siccavit et un-
xit. Plorent ergo poenitentes et peccatores doleant, ut
forsitan per portam apertam ingressi ad eum pertin-
gant. Et qui vitam amant, orent, quia apertio portae
clausae evangelizata est eis qui in certamine suo non
operati sunt et mercedem bonorum operum sibi non
compararunt.

Lacrymae peccatricis descenderunt et laverunt
locum, ubi quingenti illi denarii debitorum suorum
scripti erant. Docuit eam indigentia, ut timorem depo-
neret, illum conspicata, qui non contemnit indigentes
supplicantes, sed reprobat superbos fastidientes. Qua-
propter Dominus erga miseros vocem suam in miseri-
cordia elevavit et os suum ad remissionem erga indi-
gentes aperuit, et qui ipsi honorem exliibuerunt, lau-
davit, curam gerens amoris, quem in ipsum habebant,
eosautem, qui ipsum invitaverant, confudit, spretoamo-
re, quem erga ipsum habebant. Fidem mulieris laudando
in publicum produxit et cogitatus Pharisaei conque-
rendo patefecit et difFamavit. Factus est medicus cre-
dentium, quia ipse omniurn sanator est, et factus est
judex secretorum cogitatuum ejus qui eum ne manife-
sta quidem scire putarat.

Misit eos binos ad similitudinem
suam. (Luc. 10, 1-18) i. e. sicut gratis sine mercede
praedicavit, ita et ipsi faciant, ut dicit: Grratis ac-
cepistis, gratis date. Et "juxtasuam similitu-
dinem ?? dixit, i. e. ut praedicarent veritatem et face-
rent signa et mala paterentur juxta suam similitudi-
nem, et ita ipsum quasi in imagine depingerent.

Qui quasi de coelo cecidit, in terra se voluit abs-
condere; quod vero ei non permisit aqua et sanguis, qui
super eam ex latere Yivificatoris defluebant. Cum per
aera volaret, inde quoque expulsus est, Domino brachia
in cruce extendente. Quum fugiens in arcem suam se
conjiceret, ibi quoque ei illusit dicens : « Cadent a la-
tere tuo mille et decem millia » etc. K Et quum abiret

1. PsAWr. 90, 7.

116

et in abyssum, refugii sui domum, se reciperet, eo quo-
que eum persecutus est, quando ibi vinctos solvit et
inclusos eduxit. Quod ille suspicatus persuasit cruoifi-
gentibus, ut dicerent : " Descende, descende, ut videa-
mus et credamus in te ^?, ut forsitan hoc modo quasi
ventus ardens et pestilens in sua arce posset quiescere

Videbam ego Satanam, quod decidi.
quasi fulmen de coelo, non ac si in coelo fuist
set ; hoc nequaquam significat, quod dicit : Supra stel-
las coelorum ponam thronum meum ^, sed a sua ma-
gnitudine et a suo principatu et dominio videbam, ait-
Satanam de coelis cadentem quasi fulmen. Non cecidity
de coelis quia et fulmen, quod a nube gignitur, de caelo
cadere non potest. Cur ergo dixit : De coelis cecidit
veluti fuhnen? Quia subito ictu oculi Satanas victorio-
sae cruci subjectus est, Postquam homines viles uncti
sunt et legationem se mittentis acceperunt, et cum si-
gnis insolitis ad tollendos morbos et dolores et alia
tristia mala emissi sunt, subjungitur, Satanam a prin-
cipatu suo subito cecidisse, ut fubnen de nube. Sicut
fulmen e loco suo egressum numquam revertitur, ita
et Satanas cecidit et in suum principatum nunquam re-
stituetur. Quia justitia serpentem ad calcaneum accu-
rere permisit, raisericordia calcaneum elevavit per cru-
cem, ut recepta potestate serpentem superaret. Quod
per sequentia declarat dicens : Et omnem virtu-
tem inimici, quae per crucem contrita est. Porro
dicit :Ecce dedi vobispotestatemcalcandi
serpentes et scorpiones, quia abstulit errorem,
qui regnavit per serpentem, ut regnet veritas ejus qui
dedit j)otestatem calcandi serpentes et scorpiones, i. e.
reges eorum. Quia percussit ille calcaneum Evae, calca-
vit eum pes Mariae.

Gratias ago tibi, Pater (Matii. 11, 25-30)
c e 1 e s t i s (in Graeco dicit : Gratias ago tibi, Deus

1. Marc. 15, 32. Sensus est: Ut, si Christus liaec verba cru-
cifigentium audiens de cruce descenderet, Satanas in sua pote-
state manere posset.

2. Is. 14, 13.

117

Pater, Domine coeli et terrae), quia abscondisti
haec a sapientibus et a prudentibiis et
revelasti parviilis. Qiiia sapientes fidem impu-
gnant, nec simpliciter accipiunt, abscondita est ab eis.
JSf e m n V i t P a t r e m., n i s i F i 1 i u s. ISTam quis
novit mentem, nisi verbum ex ea procedens ? Yerbum
est, quod omnem intellectum superat, et omnes motus
cogitationum, quae excitantur, ipso inferiores reperiun-
tur^. Si per visum et auditum cognitio esset, necesse
erat, ut quicunque semel Dominum vidisset, eum co-
gnosceret. " Si eum, ait, cognovissent, forsitan in cru-
cem eum non egissent^». Et ipse dixit: « Pater dimitte
illis, nesciunt enim ^57. Immo et sol et luna et arbores*
et saxa honorem ei deferre visa sunt, sed nullam ejus
cognitionem habebant.

Filius igitur est cogitatus Patris. Qui novit arbo-
rem, gaudet et de fructu ejus, ideo dicit : J^emo no-
vit Patrem, nisi Filius, ut utriusque cognitio-
nem conjungeret. Voluit, et cognitus est Deus ^ ex sua
voluntate et Filius ex operibus suis. Blaspliematores
Spiritus Sancti dicunt : Scriptum est : N e m n v i t
Patrem, nisiFilius, et nemo. novitFilium,
nisi Pater, ex quo asserunt ehicere, quod Spiritus
non noverit eum. Quod si ita esset, etiam ex illo loco,
quo scriptum est : « Non novit hominem, nisi quod est
in homine, ita et Deum nemo novit, nisi Spiritus Dei^w
conchidendum esset, a FiHo quoque Deum non cognosci.
Venite ad me, qui laboratis et onerati
estis et qui habetis graves affiictiones, et ego refi-
ciam vos. Quia verba consolationis in aures eorum
stillavit, multi ad eum cucurrerunt, eumque sequuti sunt.

1. Locus ex cod. B emendatus. In cod. A nonnulla verba
oxciderunt.

2. I CoR. 2, 8.

3. Ltrc. 23, 34.

4. Confer, quae Ma.th. 21, 19 de ficu verbo Domini subito
arefacta narrantur.

5. Scilicet Pater, qui cognitus est ex voluntato sua, qua
mundum creavit.

6. I CoR. 2, 11.

ii8

Verum ne discipuli doctrinam et institutionem ejus
levi animo tractarent, dixit eis: Qui non odit ani-
mam suam, non potest meus esse discipu-
lus. Quis est ex vobis, qui volens turrim
aedificare, non prius sedet et computat
sumptus ejus etc. (Luc. 14, 26-30). Non verbis
opus erat, ut discipuii ejus fierent, sed operibus,ideoan-
gustaet difficilis est via ^, i. e. eis, qui carne ducuntur.

CAPUT XI.

Generatio haec generatio mala est
et adultera; signum quaerit et non dabi-
tur ei signum, nisi signum lonae prophe-
tae;quia, sicutlonas fuitinventre piscis
tresdies et tresnoctes, ita oportetFi-
lium hominis intrareincorterrae tres
dies et tres noctes (Matji. 12, 39-45). 'Non de
numero trium dierum Dominus disputare vokiit, sed
quia sanavit aegrotos eorum et suscitavit mortuos, ita
locutus est. Et post haec inenarrabilia signa et testi-
monia, quae nuUa scripta complecti possunt, obcaecati
homines dixerunt : Yolumus a te signum vi-
dere. Igitur regibus et prophetis, testibus suis, re-
lictis, Mnivitas in medium proferre coepit, qui, quia
signum a lona non viclerunt, in fine judicabunfc eos qui
post multa signa, quae viderant, auctorem signorum
negarunt. lonas ISTinivitis interitum praedicavit, timo-
rem et tremorem injecit, et in eis liorrorem seminavit,
qui ei manipulum animi contriti et fructum poeniten-
tiae reddiderunt. Gentiles elegit Dominus et incircum-
cisos testes adduxit. Idolorum cultores vitam accepe-
runt et peccatores conversi sunt, ut circumcisi confun-
derentur. lii ergo sunt, qui judicabunt eos qui per-
tinaciter non crediderunt.

1. Cf. Math. 7, 14.

119

Signum non dabitur eis, nisi signum
lonae prophetae. Signum enim lonae dupliciter
Mnivitis praeco et monitor erat. Sicontemnent verbum
lonae, viventes in infernum, ut ille in ventrem, piscis
descendent ; si autem poenitentiam agent, de morte
reviviscent, ut et propheta revixit. Similiter Dominus
in ruinam et in resurrectionem est ; homines enira per
mortem ejus aut vivunt, aut moriuntur. « Viri, ait, M-
nivitae n, quibus verbis et ad aliud animum eorum con-
vertit. Qui enim signum de coelis quaerebant, sicut to-
nitru Samuelis \, his respondit : De inferis egressura
est praedicatio, quam vos vultis audire de excelsis, Quia
signa de excelsis audientes non crediderunt, ideo de
profundis praedicatio coepit, ut et lonas de profiindis
exiit. Et sicut lonas post egressum Mnivitis signum
malorum fuit, quum urbi eorum interitum praedicaret,
ita et Apostoii post resurrectionem Domini.

Ita erit Filius hominis in corde ter-
r a e. His verbis in antecessum eis ostendit, quod ip-
sum invitum occidere npn possent, quia jam ante mille
annos mysterium mortis ejus in lona praesignatum
erat. Ubi Abel occisus est, ibi forsitan os erat terrae.
« Terra, ait, aperuit os suum et bibit sanguinem fratris
tui V ; et ubi sepultus est Dominus, ibi forsitan erat cor
terrae: « Eritfilius hominis in corde terrae «, sicut lo-
nas in ventre piscis. Aut sicut lonas in ventre piscis
non est laesus et corruptus, ita nec Dominus in se-
pulchro, quemadmodum dictum est : « Non dimisit
animam meam in sepulchro et non dedit sancto suo
videre corruptionem^». XJt lonas e mari egressus prse-
dicavit Ninivitis, et ii conversi in vita servati sunt, ita
et Dominus corpore suo e sepulchro vivificato suos
discipulos in medias gentes misit, et.conversae perfecte
et plene vixerunt. Tres itaque dies descensus et ascen-
sus mortem amborum ^ indicarunt.

1. I Sam. 12, 18.

2. PSALM. 15, 10.

3. Sensus probabiliter hic est: Triduuminterdescensumlo-
nae in ventrem piscis et ascensum ejus interpositum significat
mortem Doiuini corporalera et mortem spiritualem gentium.

120

Et regina austrijudicabit eam, quae est
typus ecclesiae. Sicut enim illa venit ad Salomonem;
ita et ecclesia ad Dominum, et sicut illa judicabit po-
pulum, ita et ecclesia. Si enim ea quae transitoriam sa-
pientiam regis mortalis yidere desideravit, judicat po-
pulum, quanto magis ecclesia, quae regem, qui non
pertransit, et sapientiam ejus, quam nulla oblivio de-
let, videre cupivit. " Si patimur cum eo, et glorificabi-
mur cum eo S?.

Sed ille impurus, si exierit de homi-
ne. Quare lioc dixit ad eos? Quia signum ex eo quae-
rebant, boc exemplum eis proposuit, quasi dicens :
Quid vobis prodest, si ad tempus sanemini, si non cre-
dideritis ? Si enim post sanationem ad dubitationem
redibitis, deterius priori malo vobis accidet. luxta ima-
ginem eis propositam prosequitur : Yadit ille im-
purus, sumit alios septemsocios suos, qui
sunt ipso nequiores et veniunt et habi-
tant in eo et erunt bominis istius novis-
sima pejora, quam priora; ita erit et ge-
nerationi huic. Simile est, quod Mariam Magda-
lenam sanavit, ex qua septem daemones eum ejecisse
scriptum est. Quam rem coram eis perfecit, ut verba,
quae eis dixerat, quasi in exemplo viderent. In eodem
enim loco Evangelista dicit, mulieres ad eum venisse,
quae a suis doloribus et ab illis immundis spiritibus
sanatae sunt. Ait enim : Maria Magdalena, ex
qua septem daemonesejecerat, etloanna,
uxor Cusae, tribuni Herodis, et Susan-
na^ etc. Et erunt pejoranovissima hominis
illius, quam priora, quia Christus non altera
vice in corpore veniet, ut diros dolores gratis per fidem
auferret.

Sed ille immundus si exierit de ho-
m i n e. Dominus comparat Israel cum phrenetico, qui a^
spiritu possessus est (" invenit, ait, Israel « etc. ^), se

1. KoM. 8, 17.

2. Luc. 8, 2.

3. Deut. 32, 10.

121

ipsum autem mediG.o. Quia iste medicus hunc populum
sua praedicatione illuminavit et per signa et miracula
verba prophetarum impleyit, sicut dixit : « Si mihi non
creditis, operibus meis credatis ^?, et quia misericor-
diam suam in eos efFudit, sfcatimidololatria exeis ex-
pulsa est, eorum gentilismus fugit et in medios populos
gentilium abiit. Et quum liic populus ad tempus ali-
quod a suo morbo erroris sanatus et idololatria ejus a
facie radiorum Vivificatoris foras missa esset, quia mi-
raculis ejus coactus, non autem ex sua voluntate idolola-
triam suam deposuit et contempsit, post ascensionem
ejus, quum voluntarie et sua sponte ad virtutem se
convertere deberet, ad priores mores rediit ; quare di-
xit : « Septem socios suos )?, et : « Erunt novissima ho-
minis pejora prioribus v^ quia exinde plenus error
apud eos manet.

Porro dici potest, diabolum Israelem ad instar
illius hominis possedisse et possidere. Quando in Ae-
gjpto Israelitae habitabant, et potestati Pharaonis sub-
diti erant, ille immundus apud eos erat. Et quumDeus
eis salvatorem misisset, qui eos educeret, ille immundus
aufugit et sanati sunt. " Misit verbum suum, et sanavit
et liberavit eos a perditione '^v. Traduxit eos per ma-
re, ut santificarentur, et noluerunt ; et traduxit eos per
flammam ignis et non sunt purgati, ut et Apostolus
testatus est ^. Ille igitur immundus ex e.is expulsus
transivifc per loca arida i. e. per gentes, ut inveniret
requiem, sed non invenit, quia et gentes audierunt
vocem effati divini : « Qui unquam sitiebatis aquam
etc. '^55, et : « Grentes in eum sperabunt ^w, et : " Dedi
te in desiderium populi et in spem gentium^». Et quia
desertum gentium in stagna aquarum factum erat '^,

1. lOAN. 10, 38.

2. PsALM. 106, 20.

3. Cf. ICoR. 10, 1.

4. Is. 55, 1.

5. Is. 11, lOjaclRoM. 15, 13.

6. Cf. Is. 49, 6.

7. Is. 41, 18.

122

quaesivit et invenit sibi requiem in populo Israel, ei
ideo : « Eeveriar, inquit, in domum meam priorem cum
septem sociis meis «, et ingressus habitavit in hoc po-
pulo ad numerum dierum hebdomadis* et totum cul-
tum religionis eorum abstulit.

Porro isti septem, qui in eo habitaverunt, illi
sunt, de quibus leremias dixit : « Concepit et peperit
septem ^«.Inflatus est venter ejus, peperit unum vitu-
lum in deserto, duos vitulos leroboami et simulacrum
quatuor facierum Manassis. Et quod dicit: occidit sol
(Marc. 1, 32), quia Israel habitabat in tenebris, lucente
luna prophetiae. « Nox, ait, erit vobis in videndo et
obscurum erit vobis in matutino^». Quod vadens de-
nuo circuit, quando e homine egreditur, hoc fit natu-
.rae ejus convenienter. Dominus sententiam super hunc
populum tulit dicens : Ita erit huic generatio-
ni, i. e. diebus prophetarum ex eis egressus est ille
immundus ; ille enim est peccatum ''. Deus enim par-
vam partem ^ de medio eorum sumens Babylone collo-
cavit, et prophetae contestati sunt, quod abstulerit ab
eis peccata, quia dicit Scriptura : « Puer centum anno-
rum morietur et centum annos agens qui peccat, male-
dictus erit ^. Iterum eos reprobavit diebus Domini, in-
veniens eos plenos invidia contra Servatorem suum.
Propterea mala eorum majora facta sunt, quam prius,
quia caedes prophetarum consummarunt et Christum
in crucem egerunt ; quare tamquam vas inutile contriti
et rejecti sunt.

Beatus erit' venter, qui te portavit.
Marcion dicit : His verbis solummodo tentarunt, num
vere natus esset. Et eo quod dicitur : « Ecce mater tua
et fratres tui quaerunt te ^», idem significatur. Quin-

1. I. e. Habitat in eo cum septem sociis, quos juxta nume-
i'um dierum liebdomadis assumpsit.

2. Ier. 15, 9. «

3. Cf. MiCH. 3, 6.

4. Ad vei'bum : Quia bic est peccatum.

5. Ad verbum: Modium.

6. Is. 65, 20.

7. « Erit v deest in cod. B.

8. Marc. 8, 32.

123

immo et corpus suum dedit eis ad manducandum. Cur ?
Ut magnitudinem suam absconderet et opinionem eis
inderet, se esse corporalem, quia eum nondum poterant
intelligere ^. At cur negavit nativitatem suam? Si enim
eam negando monstrare voluisset, se non esse natum,
alia vice se non fecisset fratrem discipulorum, qui nati
sunt. Si ex eo quod hic negaverit, consequeretur, eum
non esse natum, tamen propter id quod ibi dixit, quum
fratrem se faceret discipulorum, credere oportetj eum
esse natum. Si enim ex matre originem negans natu-
rae aequalitatem oblitus esset, tamen per confessionem
fratrum communis ex patre origo manifesta facta est.
Quod si matrem et fratres non confitens ostenderet,
parentes sibi non esse, si hoc ita se liaberet, memento,
quod et dixit : « Nemo est bonus, nisi unus », et ipse
et Spiritus sanctus et angeli electi nonne boni sunt ?
Sicut illi dixit : Cur me bonum vocas ^, eodem modo
et in isto loco dixit : Cur me vocas conceptum et na-
tum ?

Beatus venter, qui te portavit. Hanc
laudationem sumpsit de matre sua et dedit discipulis
suis ; in Maria enim per aliquod tempus, in discipulis
autem in aeternum fuit ^. Dixit enim : Beati, qui
audiunt verbum Dei et custodiunt illud.

Quihabetaures audiendi, audiat. Profe-
cto, qui habebat aures, audiebat, quia haec vox propter
raisericordiam ejusinomnes aures penetravit. Sed sin-
gulae aures propter audientiumlibertatem exhacvocead
ea quae volunt, attendunt. Et dantur nonnullij qui ad ea

1. Hoc loco sequens adnotatio textui impresso subjuncta
est : « In hoo loco Marcionis verba sunt, ut et scriptor coclicis
ad inarginem manuscripti dicit: Haec omnia Marcionem dixisse,
bene intellige. Post haec iterura yerba Ephraemi veniunt ut in
raanuscripto indicatur per h"teras „ Epli., « et ad raarginem per
verba : S. Pater disputationem incipit, quod benc scias «.

2. Marc. 10, 18.

3. Sensus est: Mariae beatitudo, Dominum in ixtero haben-
di, ad tempus erat; consuetudo auteni discipulorum cumDomino
iieterna est. Mariam ex numero discipulorum Domiui a s. Patre
non excludi, per se patet.

124

attendimt, sed per haec id quod ab eorum industria
exquiritur, non faciunt. Abscondit carni, quod oculis
videre difficile erat ; id autem, quod cogitatione facile
videbatur, aperte ostendit. Oculis eum * videre difficile
erat, sed ejus doctrina facile audiebatur. Nec propter-
ea, quod divinitatem ejus non viderunt, puniti sunt,
sed quod verba divinitatis ejus non receperunt. Dantur
igitur verba, quae in auribus seminantur, sed radices
eorum infertiles sunt, et dantur alia, quae radices cum
fructibus proferunt. Ceciderunt tres sementes in tres
auditus, et fructum non fecerunt. Ecce exiit, qui
seminavit, seminare semen; et dum semi-
naret, aliud cecidit in petrosa et aliud
cecidit inter spinas et aliud cecidit in
terram bonam. Quamvis seminans unus et terra
radices proferens una esset, tamen quatuor partes ap-
paruerunt et una illa ultima in bonam et in pinguem
distincta. Quum terra sua natura et efficacitate una
esset, et semen sanctum ex sanctis manibus acciperet,
cur tres partes apparuerunt, cum semen crevisset, et
cur fructus trigesimus et sexagesimus ^, et cur ei qui
habet, dabatur ? Porro cur seminavit prope viam, ubi
semen conculcatum aves collegerunt, et cur in terram
petrosam seminans semen suum seminavit ? Seminans
unus erat et semen suum aequaliter absque simulatio-
ne seminavit 5 ast quaelibet terra secundum suam pro-
prietatem semen in fructibus suis ostendit. His igitur
verbis Dominus clare docuit, evangelium suum nul-
lum hominem liberum vi cogere, ut justus fiat, et au-
res quoque steriles semente sanctorum suorum verbo-
rum non privari.

Quod cecidit prope viam, simile est ani-
mabus, quae semen injuste tollunt, ut ille, qui unum
talentum accepit et bonum ejus datorem despexit. Et
quia haec terra sementem ejus accipere noluit, omnes
mali transeuntes eam conculcarunt ; quare in ea ma-

1. Scilicet, qua Deum, ut ex sequenfcibus intelligitur.

2. In cod. B « sexagesimus et eentesimus ».

125

gistro et doctori lociis noii erat, iit quasi agricola acce-
deret, durum ejus solum exararet et nova.semina in
eam spargeret. Diabolum^ autem volucribus comparavit,
quia semen rapuit. Quo loco etiam indicat, diabolum non
vi doctrinamliomini datam ex corde auferre ; nam juxta
imaginem, qua usus est, vox evangelii ad portam tantum
aurium adstitit, quemadmodum et granumfrumenti man-
sit in superficie terrae, quae semina in ipsam missa in
sinum suum non recepit;non enim concessum est volu-
cribus, adsemenpenetrare,quod terra unquam alis suis
contegit. E t i d, a i t, q u o d s u p e r p e t r o s a e r a t,
quo Bonus misericordiam et gratiam suam ostendit,
quia, licet dura haec terra fructus non ferret, tamen
semen ab ea non prohibuit. Quae terra illi sunt, qui a
doctrina ejus recesserunt, sicut dictum est : « Durum est
verbum tuum, quis potest id audire? ^v. Ita et ludas
verbum Domini audivit et per miracula sua floruit, sed
in tempore tentationis sine fructu inventus est.

Terra autem spinis consita, quum semen accipe-
ret, vires suas spinis tantum et tribulis dedit ; quo ite-
rum magister charitatem suam ostendit, quia promptus
semen suum in terram mittebat, quae alienum labo-
rem vincebat ^. Quamvis in ista terra spinae praevale-
rent, tamen, ut sine excusatione esset, etiam in ea
suum semen . abundanter sparsit. Dives quidam ve-
nit gaudens ad Dominum et dixit : " Haec omnia feci
a juventute mea ^-i). Tum Dominus, ut eum ad sanctita-
tem perduceret, merum semen ei dedit dicens : « S i
vis perfectus esse, vade, vendeomnia, quae
habes. Qui cum videret, perfectum semen advenisse, ut
ab omnibus spinis ipsum suffocantibus liberaretur, tristis
inventus est propter suas divitias, quae illae spinae
erant eum suffocantes.

Terraautembona et opima animae sunt,

1. Ad vevlDinn : Malum.

2. loAN. 6, 61.

3. Id est: Culturam Clivisti uon admisit, ot solum suas spi-
nas niifcrivit.

i, Math. 19, 20. 21.

126

quae veritatem operantur et eos imitantur, qui vocati
relictis omnibus sequuti sunt eum ^ Trigesimus
vero et sexagesimus et centesimus fruc-
tus dicitur de cursu vitae in pueritia, juventute et
senectute. Etsi terra una sit et semen unum, tamen
Dominus lioc modo juxta longitudinem temporis etiam
numerum diversum computat, quum fructibus quoque
unus alteri praestet. Sed bonus Deus clementiam suam
ostendit, quia, quando ad mercedem accipiendam ve-
nerunt, novissimi cum primis aequalem mercedem ac-
ceperunt.

Porro terra bona et opima fuit, quia, quamvis una
esset bona voluntas, quae cum gaudio semina bonorum
suscepit, tamen diverso modo trigesimum, sexagesi-
mum aut centesimum fructum fecit. Quibus verbis do-
cet, omnes partes terrae juxta suam potentiam suum
fructum edere et juxta virtutem suam in gaudio incre-
menta capere, sicut illi, qui quinque talenta acceperunt,
et decem lucrati sunt, quivis secundum propriam vir-
tutem. ISTam qui fructum centesimum affert, perfectam
electionem habere videtur, quia baptismum mortis in
testimonium Dei accepit. Sexagesimum autem fructum
aiferunt, qui vocati corpus suum tormentis et doloribus
pro Deo suo tradiderunt, ad mortem autem pro Domi-
no suo non pervenerunt, verumtamen usque ad finem
vitae boni permanserunt. Trigesima autem pars est
fructus quotidianus bonae terrae, quae hi sunt, qui ad
religionem Ghristi electi sunt et nullo persecutionis
tempore eis superveniente per bonam suam conversa-
tionem coronati sunt, ut terra coronatur fructibus suis,
quin tamen ad electionem martyrii et confessionis sint
vocati. Et quod dicit : Ipse nescit, quod terra
e X s e i p s a f e r t f r u c t u m, non ac si ignoraret,
quod plantavit, sed quia m hoc suo opere non defati-
gatur.

Domine, nonnetu semen sementissanc-
ti seminasti in agro tuo, unde ergo ziza-

1. Math. 19, 27.

127

nia? Et respondit eis, hoc opus esse inimici, non au-
tem opus suum. Si quis ex nobis est, et inter zizania
Tult plantari ^ interrogamus eum : Si Beneficus ex suo
semine seminavit in ea parte, quae ab ipso est, si hoc
ita est, dicat nobis, quare una pars bujus seminis ab
eo seminata et altera pars sit seminanda ? Si autem in
parte diaboli seminavit, si hoc ita est, seminavit Bene-
ficus in medio zizaniorum aut ad diabolum pertinet
manipulus ^.

Rursus simile est regnum grano si-
napis^, quod est minimum omnium semen-
t u m. Hoc de parvo initio praedicationis dixit, ut illud :
« Ne timeas, pusillus grex*». Et si germinave-
rit, orescit et fit arbor et fit majus omni-
b u s 1 e r i b u s, quia regnavit Evangelium ejus usque
ad fines terrae. « In omnem terram, ait, exiit sonus
annunciationis eorum ^n. Et veniunt volucres
coeli et habitant in ramis ejus, gentes defa-
tigatae quiescunt in fide. « Venite, ait, ad rae omnes
defatigati^». Si Dominus ex Virgine non natus et ex
Virgine non ortus et si non passus esset, animam ejus
comparare possent cum volucri, quae de caelo venit et

1. Sensus est: Si quis anobis ad haeretieos transiturus est.

2. Sensus essevidetur :Si Deus bonusunumidemquesenien
Buum, sc. triticum, in agro suo seminavit, quare unam partera.
serainis prius, et alteram postea seminavit, i, e. cur doctrinam
veteremet apostolicam primo inmundum misit, et postea aliam,
scilicet eam quam haeretici veram habent? Nonne unum se-
men unam seminationera prodit ? Id ergo quod haeretici postea
surrexerunt, indicat, eos non esse ex illa una seniinatione Patris.
Si autem non concedunt, doctrinas novas a Deo in ea parte, in
qua ipse seminavit, seminatas esse, consequenter aiBrmare de-
bent, eas a Deo in ea parte seminatas esse, quae diaboli est,
scilicet inter zizania, aut concedere debent, hunc manipulum no-
varum doctrinarum non ex Dei, sed ex diaboli seminatione ex-
ortum esse. In textu edito ]in. 18 pro m/«4«/«#%/-»«i; « definivit «,
etsi uterque codex id habeat, legendum est : uypinJijlru,^ « semi-
navit )), ut jam Aucher raonuit et contextus postulat.

3. Haec vox in cod. A deest.

4. Lxjc. 12, 32.

5. PsAii. 18, 4 et ad Eom. 10, 16.
G. Math. 11, 28.

128

dicere, corpus quoque ejus cum ea iiide venisse. Atta-
men Dominus, ut clarum et certum faceret, se corpus

assumpsisse, animam suam * cum grano comparavit,
quod seminatum est in terra et et ex terra sibi corpus
sumpsit, in quo volucris quievit. Testatur enim loan-
nes Baptista : « Ego vidi Spiritum in similitudine cor-
poris columbae, quae descendit et requievit in eo ^».

Iterum comparavit regnum coelorum f ermento,
quod immiscetur farinae, quia fermentum efficit, ut fa-
rina in abscondito in jeus similitudinem transeat.
Fermentum enim non violenter massam arripit, sed
abscondita sua virtute eam totam ad se trahit; itaet
Evangelium Christi. Fermentum in massa corpus quo-
que Domini est in massa generis Adam.

Eursus dicit : Simile est sagenae mis-
sae in mare, et ex omni genere colli-
genti. Quum dicit « ex omni genere «, intellige, ex
omnibus linguis. Sed post hanc electionem piscium ex
mari, i. e. ex ista terra, alia insuper electio restat, quce
terribilis est et tremenda. Et ad sagenam eductam ac-
cedunt, ut bonum ad bonum coUigant, et malum foras
projiciant. Pisces, qui in sagenam ejus intrarunt, sunt
homines in fide ejus. « Boni » sunt illi, qui in Evange-
lio ejus coeperunt et perseverarunt, « mali » autem,
quos ecclesia propter infidelitatem e medio expulit et
rejecit.

Ideo^ venit in civitatem suam et do-
cuit eos'* in synagogis eorum^ (Matii. 13, 54).

ISTonne dabatur et alius populus, aut alia terra,
quam ludaeorum ? Sed hoc scriptum est, ut Marcioni-

1. Verba «aniraam suam b possunt et verti « se ipsum » ;
sed li. 1. accipienda sunt ut in praecdenti sententia. Sensus est :
Quemadmodum granum sinapis, in terra seminatum, radices
agit et stirpem effovmat et arbov fit, in quavolucris quiescit; ita
et anima Christi ex corpore Virginis assurapsit corpus, super
quo inbaptismo Spiritus sanctus quievit.

2. loA. 1, 32.

3. " Ideo ,, in utroque codice ad citatura refertur.

4. " eos „ deest in eod. B

5. Ad verbum : In concionibus eorum.

129

stae mendacii arguerentur et reprehenderentur ^. P o s t
h a e c, ait, intravit juxta morem su u.m i n s y-
nagogas eorum die sabbati (Lrc. 4, 16). Et^
quaenam erat consuetudo ei qui tum advenit? Nam mo-
do in Galilaeam venerat. Nec coeperat docere extra
synagogam,. sed in synagoga. Ex cultu enim eorum
probatur, quod de Deo eorum ad eos loquutus est ; se-
cus enim extra synagogas eum praedicare oportuit. In-
gressus est inBethsaida ad ludaeos et nihil aliud
in medium protulit, quod ad ipsum dixerunt, nisi hoc
unum: Medice cura te ipsum. Et assumpserunt
eum et foras duxerunt ad praecipitium montis. Non est
verosimile, quod hoc verbum Christi ad iram eos oxci-
tavit ^. At si de creatore ad eos loquutus esset, et ideo
ei hoc responsum dedissent et eduxissent eum, ut eum
detruderent, cur alio in loco Evangelista talia non indi-
cat ? Quod autem cives eum oderant, testatur, quod
dicit :Nonest propheta acceptus inpatria.
Non recepit, Anathot leremiam, non Thesbi E-
iiam, non Abemahul Elisaeum, non Rama Samuelem,
necpopulus recepit Moysen, nec Israel Dominum. Qua-
propter Elias sprevit mulieres eorum *, et Elisaeus

1. Nimirum his verbis docetur Christum patriam habere et
verum esse hominem. Versio textum eod.B sequitur.

2. Hic Marcionis verba incipiunt, qui hoc loco repugnan-
tiam in Scriptura inveniebat. Responsio s. Ephraemi incipit ver-
bis : At si de creatore.

3. Sensus praecedentium hic esse videtur : Marcion affir-
mavit, iram ludaeorum, de qua Luc. 4, 16, sermo est, explicari
non posse, nisi concedatur, Christum adludaeos loquutum esse
de creatore mundi, qui Deus ludaeorum fuit et a Deo supremo
diversus. Haec doctrina et nihil aliud, quod tum dictura et fac-
tum est, ludaeos ad iram excitavit. Cui assertioni Marcionis s.
Ephraemus in sequentibus haec respondet : Si doctrina de sic
dicto cosmocratore ludaeos tum ad iram excitavit, cur aliis oc-
easionibus, quando haec docuit, idem evenisse non legimus?
Post haec s. Pater hanc iram ludaeorum ex odio explicat, quo
cives Christum persequebantur juxta verbum prophetae : Non
est aeceptus propheta in patria. Permutatio ergo urbis Naza-
reth cum Bethsaida non s. Ephraerao, sed Marcioni attribuenda
est. In sequentibus enim recte Nazareth ponitur.

4. Id est : Elias non mulieribus ludaeorum, sed viduae in

130

viros eorum. Itaque Ghristus ludaeos ad ipsorum con-
fusionem injfideles vocavit et Assyrios bonoravit magisy
quam iilos ; quare ira impleti sunt. Sed lioc nihil aliud;
€j[uam praetextus fuit» Medice, dicunt, cura te i-
psum i. e. salva te ipsum a nobis, antequam tu nos
vis sanare, Quamvis sanatione indigerent, tamen pro-
pter eorum incredulitatem eos san^re Trni potuit. Pro-
pter suam libertatem eum dejecerunt, propter divini-
tatem suam non cecidit, Quum libertas eum vellet de-
truderey aer se submittens alis suis eum suscepit. No-n
cecidity ut forte hoc modo incredulos fidem doceret.
Forsitan ideo dicit :Susceperunt eumGalilaei.
Quia viderunt, quod in medio eorum fecit, nemo ali-
quid contra eum facere ausus est, Quoniam haec prima
sanatio erat, dextra ejus infirmata est *, nam hac de
causa habitatores urbis Nazareth zelo in eum concitati
sunt, operante principe manus sinistrae, qui sanationi
invidebat illius dextrae^ quae in mysteriis solemnibus
imposita vel remota est, prout divinitas in diversis in~
digentiis eam adhibuit.

P r p h e t a i n p a t r i a s u a i. e. in populo suo,
non est acceptus. Elias ex urbe Thesbi erat, et
non dictum est^ urbi Thesbi, sed universo Israel eum
non fuisse accep.tum. Qui hoc negant, nobis ostendant^
quando Thesbitae eum persecuti sint et Israelitae eum
receperint. Quis enim, teste Scriptura^ eum recepit ?
Solummodo vidua in Sarepta gentilium. Multae vi-
duae erant, non in urbe Thesbi, sed in domo Is-
rael, et ad unam ex eis non est missus.
Similiter non dictum est: Leprosi in oppido Eli-
gaei, sed in domo Israel. Hac itaque ratione con-
firmavit, quod non in Nazareth, sed indomolsrael
virtutem aliquam facere non poterat.

ISTazaraei autem videntes, eum in ipsis totam ter-
ram Israel spernere, gentes autem immoderate hono-
rare, insurrexerunt contra eum et apprehendentes e-

Sarepta, et Elisaeus non viris ludaeis, sed Naamano Syro auxi-
lium praesfciterunt.

1. Scilicet infidelitate ludaeorum.

131

<luxerunt et detruseruut eum, Zelo enim erga posteros
Abrahame inflammati erant, dicentes : Deus hos prae
omnibus gentibus honoravit. Quum igitur Dominus in
JSFazareth loqueretur, duo exempla * proposuit, quae
discrimen inter populum et gentes ostendunt. Simili-
ter per templum, de quo loquebatur, aliud templum
ostendit, nimirum corpus suum, et per agros messem
hominum monstravit in Samaria. Totus enim populus
prophetae, de quo Ohristus dixit, cognatus et natio
ejus fraterna fuit^.

Honoravit Oenturionem et de eo admiratus est,
honoravit Syrophoenissam et de ea obstupuit. Oentu-
rionem honoravit nt Naaman, et Syrophoenissam ut
viduam Sareptae. Elias fugit ad gentes, sed Dominus
prohibuit, ne sui discipuli gentes salutarent. Et Syro-
phoenissam Dominus severe excepit, quo ostendit et
docuit, sanationem postea ad gentes perventurara esse.
Porro permisit, nt ipsum praecipitarent, quia Satanas
existimavit, Dominum ex timore de pinnaculo templi
se non misisse deorsum, Quum autem Dominus detru-
sus non cecidisset, Satanas de suo principatu cecidit.
Similiter lapidem non fecit panem, ne desiderium fa-
ceret peccatoris. Similia enim in deserto fecit in pane,
€t Canae in Galilaea in vino.

Jube afferri caput loannis Baptistae
(Math.14,8). Herodes, quid facis? Ne des caput ju-
stum costae ^ peccatrici. Sed qui Adamum vicit per co-
stam, quacum conjugio copulatus erat, vicit et Herodem
per costam eonjugio ei copulatam. Ecce caput, quod si-
out lucerna super diseumpositum erat, in omnes genera-

1. Nimirum in Nazarenis exemplum ludaeorum , quibus
propheta non erat acceptus, et in Yidua Saveptae et in Naaman
ostendit exemplumgcntilium, qui prophetam exceperunt. InNa-
zarenis ergo Dominus simul significavit ludaeos et in vidua Sa-
reptae et in Naaman gentiles, sicut in templo (Ioak. 2, 19) cor-
pus suum, et in agris albis messem hominum (Ioan. 4, 35).

2. Haec verba cum praecedentibus ita cohaerent : In Na-
zarenis Christus exemplum ludaeorum proposuit, quia non so-
Jum Nazareni, sed omnes ludaei prophetae in patria non ac-
cepto conterranei erant.

3. i. e. mulieri.

132

tiones lucet et adulterium arguit homicidarum, Os i*
Stud obmutescere fecerunt, ne amplius loqueretur, ast
praedicatio silentii ejus vekementius feryetj quam vO'*'
cis. Et dicunt^ saltante j&lia Plerodiadis Herodem et
Herodiadem insidias excogitasse^ ut illa juraret et hic
postularet.

CAPUT XIL

Dominus in deserto panes multiplicavit et Cana®
squam in vinum convertit. Pane et vino suo os eorura
assuefecit et exercuit, donec tempus veniret, quo san-
guinem et corpus suum eis daret gustandum. Frui-
tione transitorii panis et vini eos cibavit; ut ad
fruitionem vivifici sui corporis et sanguinis eos perdu-
ceret. Res parvulas dedit eis sine pretio, ut cognosce-
rent, dona gratiae ejus multo magis gratis dari. Quod
pretio ab eo emere poterant, gratis eis dedit, quin im-
ma etiam id quod ab eo pretio emere volebant, pretio
eis non dedit, ut scirent, eum pretium ab ipsis non
exigere. Quum pretium panis et vini, quod dare pote-
rant; dare non deberent, pretiura corporis et sangui-
nis ne dare quidem poterant. Sed non solum gratis
nobis dedit, sed et quibusdam dolis nos circumvenit.
Tales enim res parvulas gratis nobis dedit, quibus nos
excitaret, ut eamus et id quod praestantius est^ sine
ullo pretio accipiamus. Illa minuta panis et vini, quae
dedit, palato dulcia erant, sed donum corporis et san-
guinis mentibus utile erat. Per id quod palato dulce
est, nos excitavit, ut ad id quod animas vivificat, nos
perduceret. Propterea vino, quod fecit, dulcedinem im-
miscuit, ut ostenderet, quanti tliesauri in vivifico suo
sanguine laterent.

Initio suorum miraculorum convivis fecit vinum,
■quod laetificat, ut indicaret, sanguinera suum omnes
generationes gentium esse laetificaturum. Omnia quae
dantur gaudia cum vino conjuncta sunt, et omnis quao

133

datur salvatio mysterio sanguinis ejus copulata est.
Vinum dulce, quod corda mutat, dedit, ut ostenderet,
doctrinam corda mutantem eos esse inebriaturam^,
Quod ante erat aqua, in amphoris mutavit in vinum, et
antiquum m,andatum mutavit in perfectionem. Aquas
perduxit ad praestantiam et legem ad perfectionem.
Eandem illam aquam conyivae biberunt, sed non qua
aquam eam biberunt. Quamvis legem priorem audia-
mus, tamen ut in fine eam gustamus. Post haec alar
pam cum alapa permutavit ^, nimirum, si id quod per-
iectum est, facimus, ut dixit : « Si quis te percusserit
in maxillam, praebe ei et alteram w.

Sed considera vim ejus creatricem omnia pene-
trantem. Dominus paululum panis sumpsit et in ictu
oculi multiplicavit. Quod bomines per decem menses
operoso labore faciunt et convertunt, decem ejus digiti
subito fecerunt. Supposuit panibus manum quasi ter-
ram et super eos quasi tonitru loquutus est. Motum
labiorum suorum ut imbrem super eos sparsit, et ex-
halatio fervescens oris ejus solis vices explevit et in
puncto temporis ^ perfecit et consummavit, quod longo
tempore unusquisque facit. Panis ergo, paucitatis suae
oblitus, ex media sua paucitate multitudinem proge-
nuit, ut ^ei aequalis fieret, qui primus benedixit et
dixit : « Orescite et multiplicamini et implete terram ??'.
JSTam panes isti azymi quasi feminae steriles et filiis
orbae per benedictiones ejus creverunt et duodecim
cophinorum fragmentis, quae ex eis nascebantur, mul-
tiplicati sunt.

Porro Christus verbo suo vim potentiae ^ eis qui-
bus praeceptum dederat, et celeritatem donorum suo-
rum eis qui ea accipiebant, monstravit. Attamen non tan-
tum panes multiplicavit, quantum poterat, sed quantum
edentes poterant manducare. Miracula enim non pro
sua virtute, sed pro indigentia esurientium metiebatur.

1. Confer, quae s. auctor supra ad Math. 5, 39 dixerat.

2. Ita est. in cod. B. In cod. A falso est uiiwJhini-P^huMjpL

prO tlttni-P-trfiJp 1

3. Ita in cod. B. In cod. A falso; sanctitatis.

134

Si enim ad poten-tiam siiam miracula mensns esset,
nemo posset aestimarBj quantam victoriam virtus ejus
reportaret. Ars ejus ad famem illorum millium homi-
num mensurata est, quam mimerus duodecim cophino-
rum superavit ^. Apud omnes artifices desiderium in-
digentium^ major est, quam illorum potentia, quia,
quantum indigentes desiderant, artifices facere ne-
queunt. Sed creatio Ohristi major est indigentiisi. Rur-
sus dixit r Colligite fragmenta coenae, ne
quid ex eis pereat, et ne credant, ad speeiem tantum
eum hoc fecisse. Cum enim fragmenta unum alterumve
diem conservaverint , eis persuasum erit, Dominum
hoc vere fecisse, nec vanum adfuisse visum.

Quum satiati essent et vidissent, sicut Moysen
suis precibus, ita Dominum sua potentia populo cibum
praeparasse, coeperunt clamare et dicere : Vere hic
est propheta, de quo dictum est, eum ven-
turum esse in mundum, quibu^ verbis Moysen
citarunt dicentem : " Prophetam suscitabit vobis Do-
minus ^ », non impotentem aliquem, sed mei similemy
qui satiabit vos panibus in deserto. « Mei similem ??,
ait. Super mare ambulavit, in nube apparuit, eccle-
siam suam a lege circumcisionis solvit et loannem vir-
ginem pro Josue, filio l^un ducem Dei constituit, eique
Mariam, ecclesiam suam, dedit ; sicut Moyses Josue po-
pulum dederat, ut impleretur, quod dictum est : " mei
similem n.

Et cum ad vesperam esset dies, sur-
rexerunt discipuli et ascenderunt na-
vem, ut irent in Capharnaum. Dominus
autem ascendit in montem, ut solus ora-
r e t (Math. 14, 23-35). « Ecce, ait, super montes pedes
evangelizantis ^ v. Quis iste sit, ipse explicat addens :
« Qui evangelizat pacem ??. Cui ? Gentibus. « Loquutus

1. Id est : Non solum famem eorum explevit, sed insupei*
duodecim cophiuos panum fecit, qui post satiatam multitudi-
nem remanebant.

2. Deut. 18, 18.

3. Nah. 1, 15.

135

mmj ait, pacem gentibus » *. « Perage, tribus luda, fe-
stum anniversarii tui ^ w, in tempore enini festi azy-
morum fecit Dominus signum in panibus. Propheta dicit:
« Fac^ Juda, festum anniversarii tui, « <5[uia advenit fe-
stura anniversarii nostri. «- Et perfice foedus tuum, n quia
advenit agnus verus et pacta antiqua abrogataetmemo-
raliaeorumconsummatasunt. « Quia non amplius addet
facere iniquitatem in te jn Quis ? Potestas regum aut
sacerdotum. Cur non addet ? Quia Dominus perdet eara,
« Omnem potestatem regni et sacerdotii perdit w.

Quum igitur in navi sederent et vento in ea agi-
tarentur et mare contra eos commota insurgeret, venit
Dominus eisque apparuit, ipsi autem opinabantur,
spectrum esse, quod eis apparuit. Certe enim sciebant,
Christum corpore, quod gravitate deprimitur, indutum
esse ideoque' cogitatio eos subiit, grave corpus super
aquas ambulare non posse. Quum hoc ita se haberet,
non imprudenter obstupuerunt, At si Jesus, ut tu Mar-
cion dieis, corpore non erat indutus, absonum erat mi-
rari, quod super aquas ambulavit ; spiritui enim diffi-
cile non est, super mare ambulare. Cur ergo mirati
sunt ? Si eum incorporeum noverunt, imprudenter ad-
mirati sunt et stulte exclamarunt; si vero corporalis
erat,. recte obstupuerunt, quia rem novam viderunt,
videlicet, corporeum super undas maris ambulantem,
quin submergeretur. Si objiciunt, quia nox erat, eum
apparere non potuisse, respondemus, hoc Christo spi-
rituali difficile non fuisse, qui, quando voluit,: in monte
ut sol apparuit. Et quia ipse Dominus scivit, quod
recte obstupuerunt, animum eorum confortavit dicens :
Ego sum, nolite timere, i. e.. ego sum ille cor-
poralis, quem vos cognoscitis.

Simon autem intelligens, eum de corpore suo
dixisse : « Ego sum ??, respondit et dixit : « Si hoc re-
vera ita est, etiam ego carne vestitus sum^. Si ego

1. Zach. 9, 10.

2. Pergit explicare. Nah. 1, 15.

3. Constructionem hujus et sequentis sententiae mutare
nolui, quia loco Math. 8, 9 similis est.

quoque super aquas ambulavero, tunc scio, te eodem
corpore ^ quod ego te habere novi , ambulasse. Et
quum descenderet, ut in mari ambularet, et coepisset
mergi, Christum non negavit, nam Christus ei non
dixit « sine fide ??, sed « modicae fidei ». Mare autem
Dominum sustulit et suis undis portavit et hac ratione
viam, quam Dominus Apostolis suis in terris stravit,
significavit ibique impleta sunt verba Scripturae : « Tu
dominaris potestati maris et commotionem fluctuum
ejus tu mitigas^. Cum venisset Dominuset
cumPetronavem ascendisset, ventus ces-
savit et quievit. Arius quoque, qui nativitati
Christi ex Patre contradicit, arguitur per verbum,
quod in illa navi dictum est: Venientes acces-
seruntad Domin u m etcoeperunt euma-
dorare et dicere: Yere Filius Dei es tu.
Haec consonant cum eis quae de eo scripta sunt : « Vi-
derunt te aquae et timuerunt, et abyssi turbatae sunt,
et via tua in aquis multis et vestigia tua non appa-
rent^ ,u His igitur verbis Apostoli confessi sunt, eum
vere esse Filium Dei, de quo haec omnia dicta erant.
Quod signum facis,utvideamus et cre-
damus in te (Ioan. 6, 30-59). Et ecce, multa signa
Dominus eis ostenderat. Sed quia unum desiderabant,
spreverunt cetera, quae fecerat, et ita loquuti sunt,
ac si rumor et fama ejus nunquam in aures eorum ma-
nasset. Quid jam erat, quod volebant ? Id apertis ver-
bis ei dixerunt : Patres nostri manducarunt
Manna in deserto, ut et scriptumest: Pa-
nem coeli dedit eis manducandum? Quasi
aliquis diceret : Si facis tale signum, bene, si minus, te
nolumus in posterum videre, quia Moyses dixit nobis :
« Prophetam, sicuti me, suscitabit vobis ^ ». Quum Do-
minus eos de Moyse gloriantes ipsumque contemnen-
tes videret, quod voluerunt, facere renuit, non quia id

1. Ps. 88, 10.

2. Ps. 76, 17.

3. Deut. 18, 18.

137

praestare non poterat, sed quia sciebat, hoc eis utile
non fore. Moyses enim id eis fecit, nec profuit, quin
immo postea a foedere ejus aversi sunt et mores suos
depravarunt.

At Dominus non spernens dona mittentis se, sed
vituperans acceptores donorum, sciens, quem finem a-
marus eorum animus haberet, dixit ad eos : H i c e s t
panis, qui descendit de coelo, si quis ex
eo manducabit, num et morietur?* Nequa-
quam, dicit, quia hic estpanis, qui toti mundo datus est.
Moysi non perfectum Manna datum est, ideo Manna
ejus solis Israelitis dabatur. Ut autem ostenderet, do-
nis suis donaMoysis superari, sicuti vocatione gentium
vocatio populi durae cervicis superatur, dicit : Omnis,
qui manducat ex hoc pane, vivetinaeter-
num. Quia panis Dei descendit de caelo, etiam toti
mundo datus est. Nemo potest ad me venire,
nisi Pater, qui misit me, trahet eum ad
ip sum^. Quod dixit, ut doctrina a Deo eis data in eis
ad efficaciam excitaretur. Ast ubi est illud : Ego sum
via et porta ovium ^ ? Porro dixit hoc, ut unusquisque ex
eisperfectus fieret, tamquam a Deo tractus, et hoc modo
certa ejus possessio evaderet. Qui enim ad Christum
venerunt, juxta nomen Patris appellati sunt, qui au-
tem perierunt, juxta nomen Satanae. « Et nemo ex eis
periit, nisi Filius perditionis * ». Simili ratione popu-
lus Israel, qui peccaverat, juxta nomen Moysis voca-
tus est, quiainMoysis auctoritate perstabat. Qui ma-
ledicit patri suo aut matrisuae, morte
moriatur (Matii. 15, 1-12), etqui blasphemat Deum,

1. In cod. B : « Non morietur «. Sensus lectionis codicis A
hic est : Num morietur manducans ex hoc pane ? Nequaquam,
respondet Dominus, quia hic panis ad vitam totius mundi datus
est. Lectio cod. B ita explicari potest: « ITon morietur ». Revera
non morietur, dicit Dominus, quia hic panis, etc.

2. In cod. B : « ad me ».

3. Objectionem : Quomodo Christus via fidelium vocari
possit, si Pater eos trahit, s. auctor responso dignam non
censuit.

4. loAN. 17, 12.

138

crucifigatur *. Quibus verbis Deus honorem parentum
cum suo honore comparavit, quam comparationem et
propheta fecit, dicens : Si Pater sum ego, ubi est h o-
nor meus, et si Dominus sum, ubi est timor meus ? ^ «
Quod Dominus confirmat dicens : Deus dixit:Ho-
nora patrem tuumet matrem tuam etvos
dicitis unicuique patrum vestrorum et
matrum vestrarum : Agedum, munus est
quodcunque a me, utilitatem capies. Et
lilius, cui talem legem dedistis, postea non studet ho-
norare patrem et matrem. Forsitan et propterea Pha-
risaeis, qui socios suos contra Dominum irritabant ^,
dixit : «Illius quoque Pharisaei, qui me ad coenam in-
vitavit, propter cibos appositos personam non respicio,
ut vos facere soletis; ?? nam etiam hicpatrem et matrem
non honorat. Quod dixit :Omnis plantatio, quam
non plantavit Pater meus coelestis, ra-
d i c i t u s e V e 1 1 e t u r, de traditionibus seniorum eo-
rum intelligendum est.

Mulier clamavit et sequuta est eum
dicens : Miserere mei. Ipse autem nullum
responsum ei de dit (Math, 15, 21-28). At silen-
tium Domini quasi clamor prodiit et os Syrophoenissae
fecit foecundum. Kepulit eam silentio, at illa non re-
cessit ; restitit ei verbis, at illa non arcebatur ; Israe-
lem infestum honoravit, at illa invidia non agebatur.
Econtra mulier se ipsam humiliat et Israelem extollifc
dicens :Etcanes de micis mensae domini
sui edunt, ut ludaei domini gentium apparerent.
Discipuli accesserunt eumque rogare et orare coepe-
runt, ut eam dimitteret. Quibus Dominus in hac mu-
liere exemplum vehementis amoris gentilium voluit
proponere. Dominus gentiles canes vocavit et Israeli-
tas filios, attamen gentiles, quos parabolice canes no-
minabat, amorem et castitatem, Israelitae vero, quos

1. Forsitan alludit ad Lev. 24, 16: « Qui blasphemaverit
nomen Domini, raorte moriatur n.

2. Malach. 1, 6.

3. Haec sententia ex cod. B emendata est.

139

parabolice filios vocabat, rabiem canum habebant. Non
est bonum, sumere panemfiliorumetpro-
ficere canibus. Multa yerba despicientiae Domi-
nus auribus mulieris immisit, ut fides ejus manifesta-
retur. Audi vero , quae respondit : Sane Domine.
Non pudebat eam, suae utilitatis gratia, canem appel-
lari. Ideo : Dico tibi, mulier, magna est fi-
des tua. Quum autem gentiles canes nominaret, do-
na sua pani comparavit.

In medio Israelis hoc miraculum fecit, ut eos do-
ceret, sibi resistentem virtuti Excelsi resistere. JSTam
populus Israel, quem olim sic dictus lesuSj filius Nave
regendum suscepit, advenientem veri nominis lesum
non agnovit ; posteri autem Chananaeorum ex observa-
tione signorum, quae olim per Josue filiorumNave facta
videruntj verum Yivificatorem per delineamenta ejus
cognoverunt. Et postquam ex semine Chananaeorum
illa immunda exiit, quae ex typis et similitudinibus
veritatem cognoverat, conversa et munda in Israel in-
travit, cui, etsi multo tempore per typos et similitudi-
nes veritatis exercitato tamen inopinatus venit Do-
minus, qui per typos designabatur. Sed idem malignus
spiritus eos possedit, quando ab exploratione terrae
redierunt, quo tempore turmatim furore acti contra
Moysen exurrexerunt,ut eum lapidarent. Restituit pa-
cem; et iram eorum repressit.

Hoc erat nomen * quod ante faciem eorum gigan-
tes perdidit, et ille malignus in Chananaeos intravit et
venerunt, ut cum lesu filio JSTave bellum gereret.
Quum autem lesus venisset, per veram fidem Chana-
naeorum malignum spiritum ex illa puella ejecit, quae
imago erat populi Chananaeorum. Isti propter nomen
lesu diversos idolorum cultus reliquerunt, Israelitas
autem nostri aevi si conspicis, omnem furorem, indi-
gnationem, iram, odium et invidiam gentilium in eis
habitantem invenies.

1. Scilicet nomen lesu, quod in significatione convenit c«m
nomine losue.

Sed tu^, qui liaec audis, caveas, ne narrationem
de spiritu hoc immundo et septeih sociis ejus plane et
integre sequaris, sed Yim similitudinis aut sensum pa-
rabolae sano judicio ^ accipe, nec per omnes partes si-
militudinis, nec per omnem vestitum parabolae distra-
haris. Ubi enim parabola latius describit, alicui verbo
hac occasione adhibito quasi vestis datur, quod, si su-
pervacanea deponit, in sua veritate apparet. Et que-
madmodum Chananaei, qui contra illius ^ nomen bel-
ium gerebant, ex sua terra extirpati sunt, ita et Is-
raelitae e loco suae habitationis expulsi sunt.

Dominus noster quasi venator ad puteum venit
(loAN. 4, 1-42). Aquam petiit '', ut occasionem ab aqua
sumens aquam daret. Potum ut sitiens rogavit, ut oc-
casionem sibi pararet ^, sitim per potum explendi. Pe-
tiit a muliere, eam docens, ut ipsa vicissim ab eo pe-
teret. Ditissimus non aversabatur, quasi indigens ro-
gare, ut per suam indigentiam ad rogandum excitaret.
Nec, ne solus cum muliere loqueretur, pudor eumdeter-
ruit, ut nos doceret, in veritate firmiter consistentem
conturbari non posse. Admirati sunt, quod cum
muliere loquebatur. Discipulos a se dimoverat^
ne ipsius praedam depellerent. Granum columbae proje-
cit, qua totum gregem caperet. Tnterrogavit eam de
hoc et de illo, ut verum fateretur. Da mihi bibere
a q u a m. Yide, quomodo initium colloquii texuit. A-
quam poposcit, qui aquam vivam promisit. Petiit Do-
minus et destitit a sua petitione, ut et mulier a levan-
da hydria sua. Protrahebantur occasiones, ut veritas,
propter quam occasiones allatae erant, adveniret.

Damihi bibere aquam. Dicit eimu-
lier: Ecce tu ludaeus es. Dicit ei:Si s,ci-
r e s, quibus verbis ei ostendit, quod inscia esset et ru-

1. Sequeiitia, ut contextus probat, h. 1. intrusa sunt. Cf.
Math. 12, 43.

2. Itain cod. B.

3. Scilicet lesu in persona losue.

4. Locus ex cod. B emendatus.

5. Ad verbum: Ostium aperiret; tropus, ut I Cor. 16, 9j
et II CoR. 2, 12.

141

dis, et ex ignorantia in errore versaretur, sed simul ad
cognitionem veritatis eam direxit, ita tamen^ ut paula-
tim velamen a corde ejus amoveret. Si enim ab initio ei
manifeste dixisset, se esse Cliristum, mulier eum ab-
horruisset, nec per institutionem et doctrinam disci-
pula ejus facta esset. Si scires eum qui dixit
tibij da mihi de aqua ista ad bibendum,
tu petiisses ab eo. Dicit ad eum mulier:
Tibi non est situla et puteus profundus
est. Dicit ei : Mea aqua e coelo descendit. Doctrina
nempe est rerum sublimium, potus coelestis, ex quo
qui bibunt, amplius non sitiunt. Unus est baptismus
credentium. Qui bibitex hacaqua, quam ego
ei dabo, non sitiet in aeternum. Dicit ad
eum mulier: Domine, da mihi ex ista a-
qua, ne sitiam, nec alia vice ad hunc pu-
teum veniam, ut ex eo aquam hauriam.

Dicit ei: Yade, voca ad me virum
tuum. Portam sibi aperuit, ut tanquam propheta
abseondita ei ostenderet. Quinqueviros commu-
tasti, et quem nunc habes, non est vir
tuus. Dicitei mulier: Domine,mihi vi-
detur, te esse prophetam. Quo dicto in al-
tiorem gradum eam evexit. Patres nostri in
hoc monte adoraverunt. Respondit ei:
Nec in hoc monte, nec in Jerusalem, sed
veriadoratores in spiritu et veritate a-
dorabunt. His verbis ad perfectionem eam deduxit.
Porro hoc dixit, ut ostenderet, hanc mulierem non
esse terram sterilem ^ sicque per eam quam sibi in
testimonium assumpserat, indicavit, semen suum cen-
tesimam messem edere. Dicit mulier : Ecce Chri-
stus venit, et si venerit, omnia nobis da-
bit. Dicit ei: Ego sum, qui loquor tecum.
Si rex es tu, quare aquam a me petiisti? Ab initio
itaque colloquii personam suam ei non manifestam fe-

1. Ita in eod. B. In cod. A : Terram opimam, quae lectio
contextui contraria est.

142

cit, scd primo ludaeum, tunc prophetam et prostremo
Christum. se ei revelavit. Per gradus ex ordine usque
ad ultimum gradum eam deduxit. Primo eum vidit ut
hominem sitientem, dein ut ludaeum, postea ut pro-
phetam, denique ut Deum. Homini sitienti persuadere
voluit, a ludaeo abhorruit, docfcorem interrogavit, a
propheta correpta est, et Christum adoravit.

Quia ludaei turpe putabant, mulierem Samarita-
nam in matrimonium sumere, ludae exemplum consi-
derantes, qui Selam a Thamare amovit, idcirco mulier
haec seducta adulteria commisit, nam Christus ei dixit:
« Quem nunc habes, non est vir tuus «. Et quia mulier
sua peccata confessa est, ei crediderunt : siquidem, au-
res nostrae delectantur; si mala panduntur, maxime ve-
ro, quia videbant, ne se ipsos quidem nosse, quod
Christus ei patefecerat. Attamen prudenter ita cogita-
runt et dixerunt : Si hic Christus esset, non in hac
una re, sed multis in rebus virtutem suam monstraret.
Et revera Dominus eorum votis satisfaciens multis in
rebus suam virtutem inter eos exhibuit. Quum haec
miracula vidissent et mirabilem et stupendam revela-
tionem mulieri Samaritanae factam audiissent, occasio-
nem irrisionis ludaeis praeripuerunt, qui dicturi erant,
in professione mulieris adulterae fidem eorum esse fun-
datam. Propterea mulieri dixerunt : Nonpostmo-
dum propter verba tua credimus in eum,
sed quia audivimus nos doctrinam ejus
et vidimus opera ejus, quia Deus est, et
cognovimus, eum profecto esse Christum
verum. Etenim super scientia nostra fundamentum
fidei nostrae poni oportuit.

Patres nostri in hocmonte adorave-
r u n t. Haec de lacob et filiis ejus dixit, quia in monte
Siohem aut in Bethel aut in monte Samgriazim * ado-
rarunt. Quod dicit: Nec inhocmonte, necin
lerusalem adorabunt, idem est ac : « In omni

1. Sic in utroque codice pro Garizim legitur. Probabiliter
vox Samaria huic denominationi subjacet.

143

loco, in quo recordantur mei nominis *. Eursus, quia
mulier dixerat : « Vos dicitis, in lerusalem tantum est
locus adorationis, et patres nostri in hoc monte adora-
verunt, ?? ut ei ostenderet, Deum non esse corporalem,
ait: Profecto dico tibi: Nec in hoc monte,
nec in lerusalem adorabunt, sed veri a-
doratores adorabunt Patrem per Spiritum San-
ctum in veritate ». «Necin hoc monte, nec lero-
solymis adorabunt, « quo ostendit, adorationem fore in
universa terra post ficum excissam ^, quae adorationem
impediebat.

Si vis, Domine, potes me sanare. Le-
prosus ita secum cogitabat : « Forsitan legem observat
ut Elisaeus, qui ad Saaman non exivit ??, quod dubium
Dominus eum tangendo solvit et docuit, legislatori
legem obstare non posse. Aut leprosus suspicabatur,
eum a lege alienum et legi contrarium esse ; quapro-
pter Dominus occulte et publice eum sanavit, ne forsi-
tan corporaliter sanatus spiritualiter damnum patere-
tur. Vade, ostende te ipsum??, i. e. propter
sacerdotes ostende te. Quia timuerat, Dominum tange-
re, ne immundum eum faceret, Dominus ipse eum teti-
git, ut ei ostenderet, se non tantum per eum immun-
dum non fieri, sed et immunditiam suo mandato ab
immundis aufugere. Quod Dominus leproso ostendit,
id tentans operi accomodavit. Antequam in. fide eum
tentaret, noverat eum ; tentare enim sine praescientia
ignorantium est. . Dominus succensuit utrique ^ ; si
enim leprosum non tangeret, opiiiio ejus per hoc con-
firmabatur, Dominum a lepra timere ; et si eum tange-
ret, contrarium in mentem ejus incurrebat, Dominum
adversarium esse legis. Ideo extendens manum suam
divinitatem ostendit et immunditiam expulit ; verbo
autem oris sui electionem suam demonstravit et suspi-
cionem removit, se esse a lege alienum et legi contra-

i. ExoD, 20, 24.

2. Ficui ludaei comparantur apud Math. 21. 19.

3. Ita verba se habent. In Syx'iaco haec ita fuisse conjicio ;
Agitahatur Dominus per utrumque.

riuin. Aut qtiia ille ludaeus erat, et a sacerdotil)Us au-
dierat, lesum esse adversarium legis et inimicum Scrip-
turarum, existimabat, Christum ludaeos noUe sanare.

S i V i s, p 1 e s. Ratio et modus petendi prodit
dubitantem ■*. Te posse, ait, scio; utrum yelis, nescio.
Sed Dominus duo pro his duobus ei ostendit, reprehen-
sionem ^, cum ei irasceretur , et misericordiam, cum
eum sanaret. Quia dixit : « Si vis, jj iratus est; quia ad-
didit « potes », eum sanavit, ut, sicut carnem ab im-
munditia, ita et animum leprosi a pravis opinionibus
purgaret. Docet autem eum dicens : Yade ad eos
qui ipsi impuri sunt et te docere non possunt, et o f-
fer munus pro purificatione tua, sicut Moyses te
edocuit. Et dicit: Ne cui dicas, ne sacerdotes puta-
rent, ideo quia conquesti sunt, leprosum ipsorum re-
cordatum esse, et obtulisse sacrificium. Tace, ait, et
si eos adieris et te interrogant, quomodo sanatus sis,
discant, mihi curae esse, legem Moysi non despici.

Si vis, potes me mundare, Yidit hic vir,
Dominum non omnes mortuos suscitare, nec omnes
morbos sanare, unde existimavit, quod, quos voluerit,
sanat, ideoque ei dixit : « Domine, si vis, potes me
mundare v Propterea Dominus per indignationem mon-
stravit, se non ex personarum acceptione sanare. Ye-
rum quia credidit dicens : « Si vis, potes me mundare »,
Dominus eum sanando ostendit, se fidem non rejicere.
Eursus quum. leprosus videret, a sacerdotibus variis
de lepra datis praeceptis leprosos defatigari, quin ab
eis sanarentur, ceremoniae legis in oculis ejus hac ex
causa vilescebant, ideoque dixit: « Si vis, potes me
mundare «. Quare Dominus propter has cogitationes ei
iratus est et deinceps ei praecepit: « Yade, ostende te
ipsum sacerdotibus et legem imple, quam spernis ».
Porro hoc fecit, quia leprosus existimabat, Christum
idem sentire, quum nonnulla ex lege eum solventem

1. Ita Aueher : Verba sie habentur: Ratio et modus est
petentium, verba sunt dubitantium.

2. Marc. 1, 43.

145

videret. Sed et animadverte, non ei, sed leprae Chri-
stum iratum esse.

Si vis, potes me mundare, Et extendifc
manum. Quod manum extendit, ajunt, solutio legis
€st, quia juxta legem, quodcunque tangit lepram, im-
mundum est Yerum Dominus nequaquam leprosum
attigit, sed dexteram suam salutiferam versus eum ex-
tendit. Utrum iegi inimicum se exhibuerit, videbimus
relegentes, quae sequuntur ', Ostendit, naturam esse
feonam, quia ejus defectum complevit, et mittens eum
ad sacerdotes sacerdotium confirmavit. Praeterea prae-
cipiens, ut dona pro sua purificatione offerret, nonne
legem eonfirmavit, sicut et eo quod addidit: Sicut
praecepit vobis Moyses ? Multa praecepta Moyses eis
de lepra dedit, sed nihil per eas potuerunt proficere ;
Christo autem veniente venit et sanatio per verbum et
multa genera praeceptorum abolevit, quae lex leprae ^
esse videntur, Vade ad sacerdotes propter
testimonium eorum, quia praeceptum est, ut
ante purificationem iepram inquirerent et post iepram
sublatam testes fierent. De praeceptis antiquae legis
Moysi Christus hoc locutus est, et iiia in testimonium
fiuae doctrinae aecersivit dicens : « Sicut Moyses prae-
cepit n, quibus verbis docuit, illa a se non abrogari^
sed suos praecones fieri coram populo.

CAPUT XIII.

Puit ibi vir quidam, cui triginta octo
anni erant infirmitatis suae. Dicit ad
eum Dominus: Vis, ut sanus fias. Ergo no-
iebat- Dicit ad eum infirmus:Adjutor non
est miiii, ut si moventur aquae, me demit-
tat. Aiiud Dominus interrogavit , et aliud infirmus

1. Scilicet verba : Vade ad sacerdotes et offer munus, efcc.

2. Forsitan ; lex praecavendae leprae.

146

respoiidit diceiis ; N o ii e s t m i h i a d j u t o r^ q ii i
m e d i m i 1 1 a t, e t d u m e g t a r d u s m e m o v e o,
jamalius anteme descendit. Et per annos
triginta octo talem non invenit. Quibus dictis ludaei
confundunlur, qui non credunt, baptismum peccata di-
mittere. Si enim credunt, per aquam Siloe ang-elum
sanasse infirmum, quanto magis credant oportet, an-
gelorum Dominum per baptismum ab omni macula
purificare ^ ? Et quia opinabatur, solam aquam ipsum
juvare, ei dixit : Surge, tolle grabbatum tuum
e t V a d e. Peccator erat et infidelis, quod Dominus
testatur dicens : N o 1 i a m p 1 i u s p e c c a r e. Intra-
vit justitia et in ore ejus fidem quaesivit, sed non in-
venit ; sanavit eum misericordia, ne gratia vacua tran-
siret.

Stainpedibus, sume grabbatum tuum,
et vade in domum tuam, Nonne sufiiciebat di-
cere : Surge, ambula ? Nonne et hoc miraculum fuis-
set, si, qui in suo lecto se vertere non valebat, subito
surgeret et ambularet?Verum utDominus monstraret,
se illi perfectam sanitatem dedisse, adjunxitpraeceptum,
ut lectum susciperet. ISTon enim ad modum aegrotorum,
qui sensim sanitati restituuntur, eum sanavit, quare
dixit : " Sta in pedibus, tolle grabbatum tuum et am-
bula V. Si enim ille taceret, lectus ejus clamaret. Quum
vero ludaei eum vidissent, dixerunt : Q u i s d i x i t
tibi:Tolle lectum tuum ? Dimiserunt, ut Scri-
ptura indicat, eum suscitari : " Quis te sanavit r, etdixe-
runt : Quis praecepit tibi, tollere lectum
super te die sabbati? caeci, stulti^ surdi et
insensati, quid est, quod unum dimittitis et alterum
quaeritis ? Quum isti caecorum instar interrogarent,
ille, qui sanatus est, lucidum eis responsum dedit, quia
advocatus erat prudens et illuminatus, quem sapiens
medicus misit, ut aberrantes in rectam viam reduceret.

1. Auclier verba accurate expriniit vertens : « Albedines
dealbare )), sed efc sensum inclicat adnotans : maculas dealbare.
In Syriaco sine dnbio erat : doalbando dealbave, i. e. omnino
candidum et purum facere.

147

Q 11 i s p r a c c e p i t t i b i , t o 1 1 e r e 1 e c t u ni
tiium super te? Quia illi miraculum sanationis oc-
cultare et virum, qui lectum susceperat, reprehendere
volebant, hic aperte sanationem suam praedicavit, illo-
rumque ineredulitatem vituperavit et confutavit. Non
eis dixit, quod audire volebant, sed quod credere aver-
sabantur. Is qui me sanavit, dixit mihi:
Surge, tolle lectum tuum et vade. Dicunt
ei: Quis est iste? Dixit:Nescio, quia le-
sus, quum multitudinem popuii videret,
deoiinavit ab iilo loco. Et post aliquod
tempusvidit eum etdixitei: En sanus
factus es, exinde noli peccare, ne alio
quodam tibi opus sit. Dixerat enim : ISTon ha-
beo aliquem ^ E t tunc homo abiit et ludaeis
narravit, quod lesus erat ille, qui me sa-
navit. Quumque Dominum redarguerent, quod die
sabbati sanaret, dixit eis : P a t e r m e u s u s q u e h o-
d i e p u s p e r a t u r, i d e o e t e g o o p e r o r. lu-
daei itaque propterea persequebantur Salvatorem, quia
non solum die sabbati sanabat, sed etiam, quia
P a t r e m s u u m d i c e b a t D e u m, e t s e i p s u m
Deo aequalem faciebat.

Attamen considera, quod non respondit : Non
solvi sabbatum, sed : Solvi eum, sicut Pater meus in
coelis. P a t e r m e u s , o p u s o p e r a t u r e t e g o
operor. Si enim res creatae, angeli et lumina-
ria et ros et pluvia et fontes et flumina die sabbati non
cohibentur ; si die sabbati nec angeli removentur a
suo servitio et famuiatu, nec coeii a mittendis roribus
et piuviis, nec luminaria a cursu, nec terra a profe-
rendo fructu, nec liomo a respiratione et generatione
fiiiorum, immo potius die sabbati homines generantur
quin praeceptum aiiquod obstet ^, et die octavo cir-
cumciduntur, si his conditionibus et aliis paene innu-

1. Scilicet, qui me iii aquam clemitfcat.

2. Ad vei*bura : « Quin sit praocepfcum n, scilicet, hoe non
fociendi.

148

meris lex solvitur ; si res creatae ejiismodi sunt, quan-
to magis Creator ? Ideo : « Dominus est sabbati filius
hominis * «.

Simile ejus responsum in alio loco invenimus ^
quando discipulos ejus reprehendebant , quod spicas
fricabant ; dixit enim eis : « Nunquam legistis, quid
fecit David, quomodo edit panes oblationis, quos co-
medere ei et eis qui cum ipso erant^ non licebat ? ^ ??
Intellige ergo sensum verborum istorum et vim in eis
absconditam cognosce. «Persequebantur eum^
ait, quia se ipsum aequalem faciebat Deo??.
Quando discipulos ejus arguebant, testimonium Davi-
dis eis proposuit, qui, etsi propheta, rex et justus es-
set, tamen homo erat, ut et Apostoli homines erant ;
decebat enim^ servum testem fieri conservis suis;
quum autem ipsum arguere vellent, non David, qui
homo erat, in testimonium eis adduxit, nec testimo-
nium coelorum, quae res creatae sunt, nec angelorum^
nec Seraphim, nec spirituum custodum, qui omnes iii
ministerium mittuntur, sed omnibus supernis, infernis
et terrestribus rebus, et coelis et omnibus, quae in eis
sunt, relictis, testimonium Domini omnium naturarum
et Dei omnium rerum creatarum in medium produxity
dicens : « Pater meus usque hodie operatur, ideo et
ego operor ».

Pari modo caecum a nativitate misit lavatum in
Biloe, primo, ut manifestum redderet, caecum non du-
bitasse, quin sanaretur, et secundo, ut si caecum abe-
untem interrogarent, hic rem exponeret, sicque iterum
fides ejus innotesceret. Simile est, quod dixit : « Surge,
tolle lectum tuum », ut die sabbati sanatum viderent et
interrogarent. Sabbatum itaque non propter Deum in-
stitutum. est, sed propter hominem , ideo , qui dedit
eum^ etiam dominus ejus est. Quaestioni : ]^um ego
sum dator sabbati, nec ne ? operibus responsum vide-
mus. Ecce caecus testis est et aegroti praecones sunt.

1. Math. 12, 8.

2. Matii. 12, 3,

149

Dominus omnes leges ex ordine observavit^ qno osten-
dit, eas esse custodiendas, ut leges ab ipso custoditae
suos destructores condemnarent. Nonnullas autem le-
ges solvit iii bonum, ut docerct, se summam omnium
rerum habere potestatem, atque per sanationem decla-
raret, se Dominum esse legis, quia res creatae ipsi
obediebant, qui ex voluntate Patris potestatem habet
super sabbatum.

Sabbati igitur solutione cognoscimus, quis ille
sit, qui dixit : " Pater meus usque hodie operatur ??,
Porro his verbis redarguit ludaeos, quod ipsi non in
bonum legem solverent. 'Non enim eos vituperavit,
quod unusquisque asinum et jumentum adaquatum
duceret, immo potius eos docuit, bonum esse, bona o-
perari die sabbati. Testimonium ab ipsis sibi sumpsit.
Licet caute eum observarent et occasiones captarent,
nunquam praeceptis Patris sui contrarius inventus est.
At quia ipsi legem omnino non observabant, ideo eos
de medio sustulit. Yide mandata constricta, quae 11-
gata sunt et nullo modo solvuntur, et vide alia, ab
ipso legislatore multis modis soluta. Quum autem po-
pulus veniret, qui id quod scopus erat instituti sabbati,
sua sponte faciebat, sabbatum necessitatis abrogatum
est, ut opus libertatis appareret. Scrutare ergo veram
sabbati signiiicationem * ; videlicet ex observatione
ejus discimus, quae sit voluntas ejus qui legem sabbati
dedit. Itaque si quis sine sabbato ^ sponte sabbatum
observat, nonne , sic ^ libertas spirituum pluris aesti-
manda est, quam necessitas sabbati ?

Sicut Pater vitam habet in semet-
ipso, ita et Filio dedit. Si persona Patris aliena

1. Ad verbum : « Opus sabbati v. Sed « opus « in liac s. E-
phi'aeiTii vei'sione nonnuniquam essentiam rei alicujus significat.
Sequentia hoc inodo intelligo: Ex eo quod Ecclesia, Christi
exemplum sequens, suo modo sabbatura observat, etsi lege an-
tiqui testamenti non sit obstricta, perspioitur, Deum in novo
Foedere non totam legem sabbati abrogasse, sed coactionem
legalem, quae erat in antiquo testamento, sustulisse.

2. Id est : sine lege sabbati, qualis erat apud ludaeos.

3. Ad verbum: « Ecce «. Haec vox in cod. A deleta est-

150

esset a vita, quam certe suae iiaturae convenientem
habet, de Filio idem sentiendum esset. Sicuti autem
Pater ipse totus vita est, et vita ejus a nulla causa
pendet \ ita etiam de Filio intellige, ut de Patre, quod
nempe vitam habet in persona sua. Si propterea quod
scriptura est : « Ita et Filio dedit v , opinaris, praeter
donum Patris Filiimi non habere vitam in semetipso,
priorem sententiam pervertisti, quia personaFilii tam-
quam aliena a vita tibi videtur. Sed corpus ejus in me-
dium profer, in quo illud " dedit » colloees, juxta id
quod sequitur : Deditei potestatem, ut judi-
cium faciat filius bominis. Itaque vocem
« dedit n et verba « dedit potestatem n ita intellige :
Si Pater vitam, quam essentialiter habet, alicui dat,
hic non fit ei consubstantialis, sed quoddam additi-
eium ; nec tanquam simile aliquid Patri implantatur.
Si tamen ei implantatur ^, inde postea fit particeps
naturae ejus, licet diiferat ab essentia ejus. Et si su-
per id quod non existit, vitam essentiae suae daty
idem est ^.

Sed fortassis dices : " Nonne dedif' «. Dixi : Pro-
fer causam corporis in medium et sine repugnantia
audies, Patrem dedisse ei qui potestatem judicii acce-
pit. Quinimmo et propheta de illo « dedit jj, et de po-
testate judicii testimonium perhibet, quia potestatem li-
bertatis ei attribuit dicens : " Cujus potestas posita est
super humeros suos ^ ??.

1. Acl verbum : Efc vjta ojus sub causis non est conelusa;,

2. Scilicet per glorificationem. Cf. I Petri 1, 4. liaec scn-
tcntia partim ex eocl. B compieta est.

8. Sic haec sententia ad verbura se babet. Sensus ex prae-
ceclentibus hic fluit : SiDeus vitam, quam ipse essentialiter ha-
bet, eis c(uao non existebant, per creationcra tribuit, hacc e'i
non fiunt consubsfcantialia.

4. S, auetor adversarium fingit, qui assertioni suae insi-
stens, dieit : Nonne scriptum est, quod " dedit « Pater vitam Fi-
ho ? Cui respondet, Patrem Filio qua filio hominis vitam dedis-
se, sieut el judicium ei dedit, In tcxtu impresso et utroque co-
dice pro « nonue « est «non«, quod Aucher rccte interrogati-
vo explicavit.

5. Is. 9, 62.

151

Pater neminemjiidicat, sed omne ju-
dicium in manus Filii sui dedit. Qui ergo
exinde se ipsum vindicat, manifeste domino omnis yin-
dictae injuriam facit, quia non agnovit eum qui ipso
potentior est et transgressiones ad suum tribunal ad-
ducet. Hac de causa Christus judex nominatus est, ut
discipuli invicem se non judicarent, simulque dictum
est, eum in-fine mundi judicaturum esse, ut exinde ne-
mo se ipsum ulcisceretur. Propterea Christus capufc
appellatus est, ut discipuli ejus quasi membra sibi in-
vicem compaterentur, oculi pedes arguerent, et cor
per poenitentiam ventrem et reliqua membra corripe-
ret. Vide ergo, quam temerarium sit judicium homin/s,
qui juste se ipse vindicat, quia judicem universi mun-
di contemnit.

Hic est lucerna, quae lucebat, quae
post incrementum extincta est, quia nocte lucebat, ut
cognosceretur, exorto solis splendore hicernae radios
transire et extingui. Nec ab hominibus sumo
aliquod testimonium, quia habeo testi-
monium, quod majus est, quam loannis.
Verum si ab hominibus non sumit testimonium, cur
loannes ante eum venit ? Sed ne a magnitudine Chri-
sti terreantur, parvitas variis modis eam praecessit.
Baptismus aquae venit ante baptismum Spiritus, et is
qui novit, suam generationem esse ex sacerdote, testa-
tur de eo, cujus conceptio ex Spiritu abscondita erat,
ut cognoscerent, in eodem spiritu prophetam loannem
loquutum esse de illo, qui vituperabatur a Scribis,
quod leges Moysi solveret,

Et si ab hominibus testimonium non accipit, cur
ad loannem se contulit, ut ab eo testimonium accipe-
ret ? Sed loannes a Deo missus erat. " Qui me misit,
ad me dixit ^ ». Ergo Pater per loannem de eo testa-
tur, ut et dicit : « M o y s e s d e m e s c r i p s i t 57 ; et
iterum : « Moyses ipse accusator est ve-
ster». Dicit : « Moyses de me scripsitw, nimirum

1. loANx. 1, 39.

152

qiium ait : " Si surgat proplieta et faciat signum aliquod
vel miraculum, et si miraculum evenity recipiatur, quia
proplieta est ; si vero hoc non evenit, ne credatis, qtiia
inentitur ^ w, quo in loco Moyses de me scripsit. Moy-
ses ipse est accusator vester, quia nec ver-
bo ejus, ncc operibus meis creditis. « Quis ex vobis
arguit me de peccato ? ^ 7? quia ecce publiee prophe-
tizo. Sed quoniam scriptum est, recipiendum esse pro-
phetam, quicunque sit, si signa ei sint^ ideo ait: Ipsa
opera, quae facio, de me testantur. Moyses
ergo ipse vos accusat, quia omnia, quae dixit, impleta
sunt, nam verbum cum opere concurrit. Et si alium
Deum vobis non praedicavi, sed tantum dixi : « Audi
Israel, Dominus Deus tuus unus Dominus est ^ n, et si
ipse me misit et ad eum oro et eum colo, si haec vos
docui, cur mihi non creditis ?

Quomodo autem Moyses fidem invenit in Ae-
gypto in medio fratrum suorum et Pharaonis ? Forsi-
tan per signa ? Sed, ecce, et incantatores signa fece-
runt, sicut ille. Quomodo ergo ei crediderunt, quod
Deus eum misit, quum nulKis propheta eis hoc testa-
retur et vox de coelis ad eos non pervenisset ? Dicen-
dum est, illos credidisse propter signa et miracula, et
quia audierunt, quod Deus patrum suorum eum misit^
et veritati verbi ejus radii faciei ejus testimonium per-
hibuerunt. Attamen difficile fuisset, ut ei crederent^
propter iilos, qui ei resistebant, quia « fecerunt incan-
tatores, sicut ille w, nisi in fine signa ejus victoriam
reportassent. Aut quoniam Deus cum eo loquutus e-
rat, fidem invenit ? Sed id non viderunt oculis suis^
nec audierunt auribus suis. Si autem propter miracula
crediderunt, licet ignorantes, Moyses responsumdedit*
pro Christo, quod oporteat ei fidem haberi propter
ipsius signa et miracula.

Juxta gradum fidei caeco sanatio contigit^ ut Do-

1. Deut. 13, 1 efcc.
,2. loANK. 8, 46.

3. Deut. 6, 4.

4. Sic in cod. B, ubi siguum iiiterrogationis deest.

153

mimis oculos invisibiles et visibiles ei daret. Modiciim
credenti modicum dedit visum. Quum autem modica
lux in oculis ejus oriretur, magna lux in mente ejus
illuxit. Perficiebatur fides ejus intus et perficiebatur
visus ejus foris. Vidit omnia aperte( Marc. 8,
25). Quum in primo et humili gradu esset, Dominus
debilem fidem ejus firmavit, quae cum firmior fieret,
ex illo debilitatis gradu quasi saltu ad gradum perfec-
tionis ascendit.

CAPUT XIV.

Quid de me dicunt homines, quod sit
filius hominis? Respondent ei: Nonnulli
dicuntj quod sit Elias, alii, quod sit le-
remias (Math. 16, 13-28). Quod dixerunt, quia mi-
racula ejus spectantes aeque magnitudinem ejus expli-
care non poterant, sed nonnulli compararunt eum E-
liae propter zelum domus Patris sui, alii leremiae
propter sanctitatem ejus ab utero matris, alii loanni
propter baptismum ejus et rairacula nativitatis ejus,
quia hae res notae erant. Ut discipuli ejus admiratio-
ne afficiebantur, ita in eis qui eum videbant, diversae
ortae sunt opiniones ^. Vos autem quid dicitis
de me, quod sim? Simon, caput et princeps, lo-
cutus est:Tu esChristus, filius Dei vivi.
Et respondit : Beatus es, Simon. Et por-
tae inferi te non vincent, i. e. quod non de-
struetur fides^. Qupd enim Dominus aedificat, quis
potest destruere, et quod Dominus subvertit, quis po-
test suscitare ? Voluit Assyrius destruere templum ,
quod Dominus aedificaverat, sed hic destruxit thronum
regni ejus. Ita et Nicanor. Et Achab voluit aedificare

1. liic locus ex cod. B ; eraenclatus est.

2. In cod. B : Fides tua.

154

urbem lerieho subversam et subversus est principatus
ejus.

Dominus quum Ecclesiam suam aedificaret, aedi-
ficavit turrim, cujus fundamenta omnia, quae erant
superaedificanda , portare poss^ent. Quemadmodum,
quum una lingua divisa est in multas, ne homines ad
coelum ascenderent, (coercebantur nimirum, ut non ad
turrim, sed ad justitiam confugerent ; non enim pro-
funda abyssus diluvium eis protulisset, si ad excelsa *
confugissent, ast injustitia suflfocavit et poenitentia li-
beravit, i. e. justitia servavit ) quemadmodum, ajo, in
dispersionem eorum turris terrestris et aedificatio diu--
turna et refugium laboris impeditum est, ita postea
etiam Salvator ipse hominibus turrim confecit, quae
ducit ad excelsa, et arborem, cujus fructus remedium
sunt vitae.

Tu es petra, illa petra, quam erexit, ut Sata-
nas in eam offenderet. Econtra Satanas hanc petram
Domino opponere voluit, ut in eam oflfenderet, quum
Petrus ad Dominum diceret : " Absit, Domine ». ISTos
non diceremus, Satanam ita cogitasse, nisi is qui scie-
bat ^, id manifestum fecisset dicens : « Yade retro, sa-
tana, quia scandalum es mihi w. At Dominus hanc pe-
tram sumpsit et retro a se projecit, ut sectatores Sa-
tanae in eam offenderent, quoniam « retrorsum abie-
runt et in terram prostrati sunt « ^. N e m i n i d i c a-
t i s d e m e, q u d s u m C h r i s t u s, i. e. non solum
verbis veritatem de me ostendite, sed operibus et me-
ritis. Similiter quum descenderent de monte, eis man-
davit : « Cavete, ne cui dicatis visionem, quam vidistis,
donec filius hominis a mortuis surrexerif^ ».

Ecce ascendimus Jerosolymam et im-
plentur omnia, quae scripta sunt de me,
quia oportet Filium hominis in crucem

1. Excelsca h. 1. sunt montana, ubi Seth cum justis habita-
bat, dum Cainitae campestria incolebant.

2. " Is qui sciebat», ex cod. B sumptum est.

3. lOANN. 18, 6.

4. Matii. 17, 9.

155

agi et mori, etc. \ Satanas se vertit, ut ciim Do-
mino certaret per os Simonis, capitis Ecclesiae, ut o-
lim per os Evae. Absit a te, Domine, ut hoc
facias. Respondit eirYade retro, satana.
Nonne didicisti, cur in terram venissem ? Sicut enim
infans in praesepi positus in hanc lucem editos laetifi-
cavi; ita et ad inferos me oportet descendere et conso-
lari raortuos, qui sunt apud illos justos, qui a saeculo
me exspectabant et me videre sperabant. « Prophetae,
ait, et justi et regis desideraverunt ^ w ; et " Abraham
desideravit videre diem meum ^ ». Descendam ergo et
videbo eum. Quis ergo est, qui nolit me in crucem
agi, ut liberem mundum, nisi solus Satanas ? Ketro
ergo vade, quia non cogitas, quae Dei sunt,
s e d q u a e h o m i n i s.' Etenim piscatores erant igno-
rantes, nec aures eorum sermone prophetiae exercita-
tae erant.

Erunt quidam, qui nunc hic mihi as-
sistunt (et) non gustabunt mortem (Math.
16, 28-17, 1-9), ut ostenderet, quod vivi in aerem coe-
li rapientur. Porro Dominus ad se vocavit Eliam in
coelum raptum, et Moysen vivificatum, et tres testes
ex ipsis praeconibus, qui sunt columnae *, i. e. qui sus-
tinent testimonium regni. Et Simon in sua inscientia
magnam scientiam verbis prodit ; nam Moysen et E-
liam novit, ut et loannes per Spiritum novit Dominum
ad ipsum venientem, quia testatus est : « Ego nescie-
bam eum ^ v. Si ergo Spiritus eis ^ revelavit, ipse Spi-
ritus per os Simonis loquutus est id quod Simon igno-
rabat. Simili modo dicit, Christum, Moysen et Eliam
tribus tabernaculis circumdari, etsi in hoc verbo liber-
tas cum Spiritu associetur '^.

1. Matii. 20, 19. Luc. 18, Bl.

2. Math. 13, l7.

3. loANN. 8, 56.

4. Cf. G-AL. 2, 9.

5. loA^N. 1, 31.

6. Scilicet loanni Baptistao ct Bimoni Pctro.

7. S. auctor spectare vidctur verba : " Si vis, » faciamus
hic tria tabernacula.

156

Porro ante mortis suae tempua, quo species fa-
ciei ejus immutata est, eo^ edocuit, se, etsi idem sit,
tamen novari, et licet novetur, ipsum eundem esse
sciant. Ne itaque, quando ex mortuis transformatus
surrexerit, de eo dubitarent, prius eos exercitavit. At
si transfiguratio est regnum, quod accepit post resur-
rectionem, cur post resurrectionem non in hac forma
apparuit ? Quod propterea factum est, quia eum intue-
ri non potuissent, et ut scirent, se quoque similiter
transformandos esse. Et duos illos viros adduxit, ut
magis crederetur resurrectio vitae, quae per ipsum
fiet in fine mundi. Sive mortui sunt ut Moyses, resur-
gent, sive vivent ut Elias, ad eum volabunt, quia Do-
minus est excelsorum et profundorum.

Quum Moyses et Elia-s apparuissent, dixit Simon:
Sivis, Domine, faciamushic triataber-
nacula. Quod dixit, quia illum montem a vexationi-
bus Scribarum vacuum et quietum vidit et hoc ei pla-
cuit. Ftagrans in nares ejus suavis odor regni perve-
nit et deliciis eum affecit. Yidit gloriam Domini loco
ignominiae et gaudens, quod Dominus ejusque disci-
puli cum Moyse et Elia commorabantur, desiderabat,
cum a Caipha et Herode longe abesse. Compatiens,
sicuti quando dixerat : « Absit hoc a te «, hac quoque
occasione dixit : « Faciamus hic tria tabernacula v.
Nesciebat, quod diceret, quia Dominus cru-
cem erat ascensurus, vel quia tabernacula non hic eis
concessa erant, sed in mundo venturo ». Facite, ait,
vobis amicos , qui vos recipiant in tabernacula sua
aeterna *. Porro nesciebat, quod diceret, quia in nume-
ro tabernaculorum Christum cum Moyse et Elia aequa-
vit ; ideo divina vox de caelo eum illuminavit dicens:
Hic est filius meus dilectus, ut Dominus a
servis suis distingueretur.

Cur autem Moyses et Elias ei apparuerunt ?
Quia, quando eos interrogavit : « Quid dicunt de me
homines, quod sim ? ei dixerunt : Alii dicunt^ quod E-

1. Luc. 16, 9.

157

lias sis, alii leremias, alii imns ex prophetis », ut eis
ostenderet, se nec Eliam, nec unum ex proplietis esse^
Moyses et Elias eis apparuerunt, ut scirent, ipsum esse
Dominum prophetarum. Faciem suam in monte ante
mortem transformavit , ne de transformatione faciei
ejus post mortem dubitarent, et ut scirent, eum qui
immutavit vestem, qua indutus erat, etiam corpus, quo
vestitus erat, posse vivificare. Qui enim corpori inac-
cessibilem animae gloriam dedit, potest illud et vivifi-
care a morte, quam omnes homines gustabunt.

Et si deus peregrinus est Christus, cur Moyses
et Elias cum eo loquebantur ? Nonne Christus is est^
qui Moysen ad vitam et Eliam de coelo vocavit? Et
ecce ex priori tempore lusti eos adduxit. Si autem vi
ascendens Eliam de coelo deduxit, non est bonus, quia
ex ulnis lusti rapuit Eliam et testem sibi deduxit. Et
si Bonus sine lusto Moysen investigavit et ejus potitus
est, furto reum se fecit, quia et ossa, quae lustus a fa-
cie hominum abscondit, ex sepulcro eruit et eduxit K
Et quum vox de coelo fieret : « Hic est filius meus di-
lectus, ipsum audite v, ubi tum erat lustus ? Num ti-
muit et se abscondit et non prodiit ad vocemillius ? Aut
num haec vox Peregrini tacite praeteriit, quin lustus
audisset ? Sed ecce, super tertium coelum est, ut di-
cunt, et lustus quoque super coelos est. Quomodo er-
go haec vox et haec verba eum pertransierunt, quin
ea perciperet, et si percepit, cur tacuit ad omnem hano
gloriationem, quae de eo praedicata est ? Ipsum au-
dite etvivetis. Quicunque ergo aliam vocem au-
dit, morte morietur. Aut num pactum aliquod inter
se inierunt, ut uno tempore iste loqueretur : " Ego
sum a principio et usque in finem, nec est alius, nec
me prior, nec me posterior n, et alio tempore alter di-
ceret : « Hic est Filius meus dilectus, ipsum audite n ?
• Et dum descendebantde monte, prae-
ceptum dedit eis, et dixit: Cavete, ne cui
dicatisvisionem hanc, quamvidistis. Cur?

1. Cf. Deut. 34, 6.

158

Quia sciebat, quod non crederent illis, sed amentes eos
haberent et dicerent : Nura vos forsitan scitis, unde
Elias venit ? et ecce Moyses sepultus est, et nemo se-
pulturae ejus astitit ; et inde blasphemia et scandalum
oriretur. Dicit potius alia vice : « Manete, donec acci-
pietis virtutem * «, quia tum, quando eis hoc narrabi-
tis et non credent, ad eorum confusionem et ad glo-
riam vestram mortuos suscitabitis. Et rursus : Quieti,
ait, estote, donec sepulcra aperientur et justi novi et
veteris foederis egredientur et venient in lerusalem,
civitatem regis magni ^, post haec credent, eum qui
hos ad vitam revocavit, etiam Moysen suscitasse ^.
Multi jusii ad vocem Domini ex inferis venerunt, pro
uno multi ascenderunt. Et si mortui eum audientes
venerunt, quanto magis Elias vivens ? Exitu ergo ju-
storum ex s^pulcro discant, quomodo res se haberet
de Moyse et Elia. Propterea dixit : " Nemini dicatis,
donec filius hominis a mortuis resurgat ».

Ne dicerent, Dominum fraudibus discipulos suos
in errorem induxisse, isLi circumeuntes praedicarunt,
Moysen et Eliam cum eo loquutum esse. Moyses le-
gem in monte accepit, et Elias venit, ut legem zelo suo
vindicaret, ut scriptum est : " Ambulastis vos mecum
perverse ^* v. Porro, quia ambo nihil possederunt, ideo
ambo dilecti simul apparuerunt ei qui utrumque aequa-
liter amabat. Immo et Deus nomina eorum invicem
aequalia fecit dicens : Mementote legis Moysi, ser-

1. Cf. AcT- Ap., 1, 4.

2. Cf. Math. 5, 35.

3. Sententia, quae haec verba in textu impvesso et utroque
eodice sequitur, ad verbum ita se habet: « Et videbimus, ajunt,
si forsitan ex Galilaea, et descendere facit eos». Quae forsitan
ita explicanda sunt : Dicent irrisores Apostolis: Videamus, num
Christus ex Galilaea venitet de coelis deducetMoysen etEliam.
Sed multo probabilius mihi videtur, haec verba, quae contextum
pcrturbant, h. 1. falso intrusa esse, quam ob causam in versione
ea omisi. Aucher habet: «Et videamus, dicunt, an Elias venit et
deducit istos „. In margine autem adnotat, pro Elia scriptuni
esse « Galilacam n.

4. Unde haec verba surapta sint, nescio.

159

vi mei * «, et in alio loco : « Ecce mitto vobis Eliampro-
phetam ^ „, Et quocl post sex dies eos assumpsit et in
montem duxit, sex millia annorum mystice designat.

Cur autem non omnes discipulos secuni sumpsit?
Quia inter eos erat ludas a regno alienus, qui indi-
gnus erat, ut illuc duceretur, eumque solum relinqui
non oportebat, quia propter electionem ejus qui eum
ad lioc munus vocaverat, hominibus perfectus videba-^
tur. Dominus autem eum elegerat, quum furta ejus
nondum nota essent. Si enim ejus injustitia nota fuis-
set, discipuli socii ejus exinde eam novissent. Dominus
autem scivit, ipsum fore traditorem, et cum dixisset :
« Unus ex vobis me traditurus est^ w, et illi dicere
coepissent : « Ecce hic est ??, tunc eum a reliquis so-
ciis separavit. Sed cur eum elegit, aut cur eum odio
habuit ? immo cur et oeconomum et saeculi portatorem
eum fecit? Primo, ut perfectam suam charitatem et
gratiam misericordiae suae ostenderet ; dein, ut eccle-
siam suam doceret, licet in ea dentur falsi praecepto-
res, tamen cathedram esse veram ; non enim cathedra
ludae traditoris vacua mansit ; denique, ut doceret, li-
cet dentur iniqui procuratores, tamen oeconomiae suae
veram esse administrationem. Dominus itaque lavit
pedes ludae, sed qui lotus surrexit, iisdem pedibus ad
occisores ejus abiit. Dominus occulatus est eum qui in
osculo signum mortis eum comprehendentibus dederat,
et porrexit panem illi manui, quae porrecta pretium
ejus accepit eumque vendidit, ut occideretur.

Non oportet prophetam perire extra
lerosolymam (Luc. 13, 33), quod convenit illi di-
cto : « Nequaquam tu poteris ubivis immolare sacrifi-
cium tuum paschale, sed tantum in eo looo, quem sibi
elegerit Dominus Deus tuus, ut ibi habitet nomen
ejus ^* j? ; sicuti et Apostolus testatur : « Pascha nostrum

1. Cf. loSUE, 1, 13.

2. Malacil 4, 5.

3. Math. 26, 21.

4. Deut. 12, 6, 7.

160

immolatus est Christus S?, ut doceret, typum esse in
Israel et veritatem per lesum.

generatio mala, peryersa et incre-
dula (Math. 17, 16). Quod ideo dicit, quia pater pueri
ipsius discipulos reprehenderat dicens :Non potue-
runt sanare eum; credebat enim, eos artis ma-
gistri sui nondum plane peritos esse. Venit ergo ma-
gister et sumpsit discipulos eosque quasi in mediis
fluctibus constituit. Accesserunt igitur, ut ab eo disce-
rent : Curnon potuimus sanare? Impediebatur
autem sanatio discipulorum. propter blasphematores et
infideles. « Hic, ajunt, per Belzebub principem daemo-
num ejicit daemones ^ ». Dixerunt ad hunc virum ^ :
Hi discipuli ejus in arte ejus non sunt perfecte instruc-
ti, qua enim alia ex causa non sanarunt eum ? Pro-
pterea respondit : « generatio perversa ! » Et ideo
statim septuaginta duos elegit et procul a se misit, qui
eos mirabiliter sanarunt, ut de falsa sua opinione con-
vincerentur.

Quamdiu apudvosero? Quando enim eum
occident, videbunt nomen ejus faciens miracula et si-
gna. Quoniam autem non ex peritia artis operabatur,
dixit illi viro *: Credenti sunt omnia possi-
b i 1 i a ; et illis : Propter incredulitatem ve-
stram. Et ut animum depressum discipubrum suo-
rum elevaret, ait : Tibi dico, immunde, surde
e t m u t e, ut doceret, sibi tanquam Deo omnia esse
facilia. Sed quare hic immundus et mutus et surdus ei
obedivit ? Quod factum est, non quasi hoc difficilius
esset, quam homines ad fidem perducere, sed ut pau-
lam blasphematores arceret, ne discipulis suis illude-
rent^. Usque adillud tempus etiam discipuli ejus non-

1. I CoE. 5, 7.

2. Luc. il, 15.

3. In cod. B : Dixit liic vir.

4. Ita in cod. B. Textus impressus et codicis A sic verti
potest : Quae sit ars sua, dicit illi viro, etc.

5. Haec sententia ex cod. B emendata est; in cod. A nou
est sensus sanus.

161

rlum iirmifcer crediderimt in eum ^ Quod dixit : Exi,
d i s c e d e a b i s t o, e t n e a m p 1 i u s i n g r e d e r e
i n e u m, de libertate daemonis testatur. Quia denuo
ad eum redire voluit, ligavit eum dicens : " Amplius
non poteris illuc redire ^ «.

Praeveniens Simoni dixit : « R e g e s t e r r a e, a
quo sumunt tributa^afiliis, an abalienis?
(Math. 17, 25). « Yenerant enim, ut praetextum inve-
nirent eum accusandi ; non enim ab omnibus liaec exi-
gebant. Sed ita apud se dixerunt: Tu forsitan dices,
magistrum tributum non dare ^ , et sic rebellem
eum habebimus ; si vero dabit, exinde tamquam alie-
nus censebitur. Licet enim et Levitae alieni censeren-
tur, tamen quia Dominus haereditas eorum erat, quasi
filii erant et nemo aliquid ab eis exigebat; nam rex
ludaeorum a sacerdotibus tributum non sumpsit. Do-
minus itaque Simoni ^* declaravit : Scribae et Pharisaei
praetextum a te, o Simon, quaerentes venerunt, ut nos
tentarent. JSTon enim illi sacerdotibus eum aequipara-
bant. At Dominus causam ipsum accusandi, quam quae-
rebant, eis non praebuit et effecit, ut hoc tributum
exigentes manifestum redderent, ipsum omnibus homi-
nibus disparem esse. Simul Simonem docuit, Levitas
non dare, quia immunes sunt liujus tributi ^.

XJt eis scandalum non d e s, i. e. ne Phari-
saeos contemnant et perdant, quando notum facies,
causam litis eos contexere velle ^. Et addidit : Vade
ad mare et mitte ibi rete. Quia me putarunt
alienum, doceat eos mare, me non solum sacerdotem
esse, sed et regem. Vade ergo, et tu quoque da quasi
unus ex alienis. Quum itaque Simon annueret se dare,
et sumpto reti iret, ut id mitteret in mare, illi quoque

1. Cf. loAKK. 7, 3-5. Contextus sermonis hic est: Dominus
ab irrisione blasphematorum discipulos suos defendero debuit,
quia nondum perfectam habebant fidem.

2. Marc. 9, 24.

3. Sententia ex cod. B correcta.

4. Haec vox in solo cod. B est.

5. In cod. B: « quia pauperes sunt».
f). Locus ex cod. B emendatus.

162

cum eo abierunt. Et quum eduxisset piscem, qui sta-
terem, dominii symbolum, in ore babebat, illi superbi
correpti et confusi sunt, quia non crediderunt, eum
esse Leyitam^ cui mare et pisces testes erant, quod
rex est et Sacerdos. Adventum igitur bujus summi
Pontificis omnes res creatae agnoverunt, et omnes res
accurrerunt, ut ei modo suo tributa afferrent. Superi
salutem ei miserunt per Gabrielem, et virtutes coelo-
rum per stellam ; gentes mandarunt Magos, et Prophe-
tae, tum jamdudum tacentes, ablegarunt Scribas dicen-
tes : « Ex oppido Bethlehem oriturus est «. Stater, qui
cudebatur in gutture piscis et imaginem regis in illis
aquis accipiebat, contentiones et offensiones quaeren-
tibus argumento fuit, quod et obedientia maris ad i-
stum alienum conversa est.

Venerunt et" accesserunt, ut eum in-
terrogarent : Licetne alicui dimittere
uxorem suam ? (Math. 19, 3-9). Eespondit eis et
dixit : " Non licet ». Dicunt ei : " Moyses permisit no-
bis; cur ergo non licet??? Moyses, ait, propter
duritiam cordisvestri permisitvobis, sed
ab initio creationis hoc non fuit. Itaque ex
hoc uno praecepto patet, quod ea quae propter duri-
tiam cordis populi per Moysen constituta sunt, abro-
gari oportebat, quia populus cordis duri permutatus
est cumpopulo, qui fidemAbrahameamabat. JsTam quod
dixit : « Non occides, non adulterabis, etc. », etiam an-
te legem observabatur. In lege haec praedicabantur,
sed per Evangelium perficiebantur. Omnia enim man-
data legis, quae certis ex causis eis datae et apud eos
introductae sunt, cessarunt, non ac si antiquum de-
strueretur, sed ut novum eonfirmaretur.

Decem drachmae et centum oves(Luc.
15, 4). A perfectione justitiae aberravit, qui peccando
erravit. lis nimirum, qui sub lege erant, fecit hanc
comparationem. Aut a justitia naturae aberravit, qui
peccando erravit ^. Aut imaginem Adami comparavit

1. S. auctorh. 1. docet, per ovem perditam designari vel

163

draehmae. Cur autem gaudium est de peccatoribus,
qui poenitentiam agunt, magis quam de justis, qui non
peccarunt ? Quia gaudium esse solet post tristitiam.
Quoniam ergo tristitia est iis qui peccarunt, gaudium
fiat, quando agunt poenitentiam. Graudere, ait,
oportebat, quia frater tuus mortuus erat,
et vivit, et ad vitam revocatus est etc. At
tum gaudium, tiim tristitia affectus sunt animae ; quo-
modo ergo in coelis contristantur et gaudent ? Sed
quod propter peccata damnati sunt, « tristitia in coe-
lis « vocatur, ut nos dolore afficiamur. Si enim ange-
los nostra peccata contristant, quanto magis nos ipsos
eorum poenitere oportet? Hujusmodi est illud, quod
dicit : « Doleo fecisse hominem * v.

Sequitur alia parabola de duobus filiis fratribus.
Et cum dissipasset filiusjunior bona sua
(Luc. 15, 14). Doctrina, his verbis proposita, haec est,
quod de eo qui toto corde ad meliorem frugem conver-
titur, gaudium est in coelo etc.

Alia profertur parabola de villico (Luc. 16,
1-9), quem servi apud Dominum accusarunt. Mirum,
quod injusta prudentia villici peccatoris laudata sit
ante Dominum ; nam peccatis thesauros priores dissi-
pavit, et injustitia et dolo debita postea contracta re-
misit. Verumtamen iste laudatus est, quia per id quod
suum non erat, lucratus est et acquisivit aliquid, quod
ipsius futurum erat, i. e. amicos et nutritores. Sed A-
dam sibi per Suum acquisivit aliquid, quod suum non
erat i. e. spinas cum doloribus. Emite vobis, ait ^, o fi-
lii Adami, per haec transitoria, quae non sunt vestra,
id quod vestrum est, quod non transit.

Quoties, si inme peccat frater meus,
dimittam ei? Usque ad septies, satisne
est? Dici t ei : Usque septuagies septies

ludaeum, a perfecta jusfcitia, quam lex exegit, aberrantera, vel
gentilem, justitiam legis naturalis deserenfcem.

1. Gen. 6, 7.

2. Quid iusertum « ait » significet, ignoro»

164

septies (Math. 18, 21). Sed ' unum tantum diem
Petrus irae concedat, ne ira per paucum super multum
dominetur ^. Ira enim et amicis ejus ^ et inimicis noxia
est, et ab ea accensa ardent cuncta mala tanquam ex
malo thesauro atque per suam audaciam proterve fines
transgreditur, ut integro diei dominetur. Ideo Medicus
praevertens obstruxit viam et integrum diem reconci-
liationi ejus submisit, dicens : « Usque ad septuagies
septies septies ». Quoniam Petrus existimavit, modum
dari misericordiae et numerum gratiarum, et illum nu-
merum dies et horas suas habere, Dominus eum ar-
guit et correxit, quia numerum remissionis numero
transgressionum superiorem posuit. Ecquis enim toties
in die peccabit ? Ne autem Petrus convictus ex hac
parte Dominum vinceret accusando, quod per spem
istarum remissionum nobis causa fieret peccatorum,
consideretur, diem mox finitum esse et ad finem pro-
perare ; descendens enim sol diei finem imponit , et
omne testimonium solvit '^.

Itaque lux nostra invisibilis nos monuit, ut, dum
lux visibilis perduret;, ab ira convertamur, ne testis
ille lux in fine, et sol in exitu vitae contra nos surgat,
Quia libertas nostra ab omni impulsione externa con-
cipit et saepe saepius subito ad transgressiones move-
tur et parit et fructum producit semini, quod suscepit,
aequalem ; ideo Apostolus dicit : « Sol super iram ve-
stram ne occidat, et ne detis locum diabolo ^ v, quasi
diceret : Ad maturitatem venturum est, quod diabolus

1. Sequens explicatio non intelligltui', nisi locus similis
apud Luc- 17, 4 comparetur: « Et si septies « in die » peccave-
rit in te, et si septies «in die « conversus fuerit ad te dicens:
Poenitet me, dimitte illi 5?.

2. Ad verbum haec Aucher ita vertit: Solummodo unum
diera concedat ei, ne regnetille per paucum super multum.

3. Hominis irati ? vel, Petri?

4. Sensus est : Christus monens, tempus, quo veniam im-
petrare possimus, breve et incertum esse, simul cavit, ne prop-
ter spem faciiis veniae peccemus. — Aucher habet : Quoniam
in consumendo erat et in consummatione (vitae); descendentc
enim sole perfieitur dies et solvit testimonium.

5. Ephes. 4, 26.

165

in nos seminavit; at semina, donec tenera sint, erua-
mus et antequam fructum fecerint , evellamus. Non
enim subito peragitur homiciclium, sed praecedit aemu-
latio , quia inimicus sine suis armis opus perficere
nequit.

Sicut in omnibus indigentiis gregi suo Christus
consuluit, ita et vitam solitariam agentes in hac tristi
conditione consolatus est dicens :Ubi unusest, ibi
et ego sum S iie quisquam ex solitariis contristare-
tur, quia ipse est gaudium nostrum et ipse nobiscum
est. Et ubi duo sunt, ibi et ego ero(MATH.18,
20), quia misericordia et gratia ejus nobis obumbrat.
Et quando tres sumus, quasi in ecclesiam coimus, quae
est corpus Christi perfectum et imago ejus expressa.
Quod dicit : Angeli eorum in coelis vident
faciem Patris mei (Math. 18, 10), i. e. orationes
eorum.

Et factum est, ut venientes ei narrarent de Gali-
laeis, quorum sanguinem Pilatus miscuit cum sacrifi-
ciis eorum, scilicet in festivitate regni Herodis, quo
tempore gladio amputavit caput loannis. JSfimirum
quia loannes injuste et contra legem occisus est, Pila-
tus exercitum collegit et mittens perdidit omnes, qui
simul aderant in illo convivio. Et quia Herodes aliud
facere nequibat, propter ignominiam ipsi illatam occi-
dit omnes praefectos ^ exercitus Pilati, eique iratus
est usque ad diem judicii Domini, qui causa erat recon-
ciliationis eorum. « Pilatus miscuit sanguinem eorum
cum sacrificiis eorum??, quia illi arcebantur a pote-
state Eomanorum, ne holocausta et sacrificia possent
off^erre. JSTovit Pilatus, eos legem transgressos esse
et holocausta et sacrificia obtulisse , quare in illo
loco eo tempore eos occidit ; ideo : Miscuit san-
guinem eorum cum eorum sacrificiis (Luc.
13, 1). Aut Christum tentatum venerunt, ut illi, qui

1. Haec verba ex loco apucl Math. 18, 20, qui mox citatuv,
deducta esse existimo.

2. Ad verbum Tcrtifc Aucher : « tactteos,i, quod est Grae-
cum TaV.TSKoj.

166

censum exigebant. Voluerimt enim comperire, utrurix.
strages eorum propter ipsorum sacrificia ei placeret;.
sicque contra legem et cum gentilibus esset , an sacri-
ficium defenderet, quo casu eum apud Pilatum accusa-
turi erant, quod imperio Eomanorum adversaretur.

Alia parabola :Homo quidamplantaverat
in vinea sua ficumetdicit ad colonum
(Luc. 13, 6). Colonus hic erat lex ; ad legem enim re-
spexit ^. Hi tres anni sunt, quod venio quae-
rere fructus ex hacficu, quod propter tres
captivitates dixit, quibus Israelitae captivi ducti et
castigati, non autem emendati sunt, « quia frustra, ait,
percussi filios vestros et disciplinam non suscepe-
runt^n. Et ut monstraret, quod et deinceps in eam
longanimis erat, postquam jam dictum est colono:
«Succide eanin, responditcolonus et di-
xit ei;Dimitte eam et hoc anno. Annuit Do-
minus, se fore longanimem erga eos, quod est tempus
septuaginta hebdomadum. Tempore enim reditus eo-
rum consummati erant eis illi tres anni ^, et eodem
modo unus annus dicitur de tempore, quod adventum
Christi praecessit, quia per sententiam hujus anni sors
eorum decisa est. Fructus fidei in eis quaerebatur, nec
reperiebatur, quod daretur. Quo loco impletum est
dictum : « Quaesivi ex eis virum restauratorem ruinae
et non est inventus in eis ^ n,

Tres anni tempus est ^, quo eis ostendit, se esse
Salvatorem. Et quod vohiit ficulneam eradicare, hoc
opus illi priori simile est, quando Pater ad Moysen
dixit : « Dimitte me eos delere a facie mea 57, quibus

1. Sic in cod. B haec et praecedens &ententia se h.abent.
Auclier liaec ex textu impresso, ita transfert : " Hoc est, lex lu-
gis faciem sumpsit 71.

2. Jer. 2, 30.

3. S. auctor ii. 1. cxpiicat tres annos tempus usque ad re-
ditura ex captivitaLe Babylouica, et unum aunum, ut et septua-
ginta hebdomades Danielis, tempus dicit ab illo reditu usquc
advontum Christi.

4. EzECH. 22, 30.

5. His vcrbis alia hujus loei explicatio incipit.

167

verbis ei occasionem dedit, ut ipsum deprecaretur ^ Si-
militer et hoc loco colono indicavit, se ficulneam esse
eradicaturum et deinceps colonus deprecationem suam
protulit et Dominus misericors clementiam suam mon-
stravit. Si ex illo anno non fecerit fructus, a colono
eradicabitur. Non qua vindex excidit ficulneam, si-
cuti Moyses, qui postquam oravit et auditus est, dixit:
« Prope est dies perditionis eorum et advenit id quod
in eos venturum est ^ h. Si prava erant onera Scribarum,
tamen verba eorum non erant gravia,"et si immunda
erant verba eorum, sancti tamen erant digiti eorum
per unum digitum ^, ut et colonus de ficu existimavit,
propter quem etiam dominus vineae dilationem indulsit.
Dominus quum coram colono se humiliavit, qui bonam
indolem ficulneae eum docere voluit, tentans id fecit,
nam dominus hanc jam prius cognovit. Quod autem
venit et per triennium fructus quaesivit, fecit, ut scien-
tiam coloni probaret. Non dicimus, quod isti homines
zizania sint, nam Deus potest eos eligere, nec quod
alii sanctum semen sint, quia et potest eos conterere *.

Non ascendo in festo hoc(IoAN. 7, 1-21),
i. e. ad crucem. Non dixit : JSFon ascendo ad festum
hoc, sed in festo hoc. ISFon enim fratres ejus
crediderunt in eum. Dicunt ad eum: Ne-
mo est, qui clam aliquid operatur etc. Quo-
niam eum tradere voluerunt, propterea eos fefellit di-
cens : " Non ascendo «. Et ut manifestum fieret, quod
eum tradere et occidere volebant, ideo abscondite
ad festum hoc ascendit.

Cur quaeritis meoccidere? Tres nempe
ordines ^ sunt Domini nostri : primus, divinitatis so-
iius , secundus, divinitatis et humanitatis per raixtio-

1. ExoD. 30, 10 ; et Deut. 9, 13.

2. Deut. 32, 35.

3. Cf. Math. 23, 3-4, et Luc. 11, 46.

4. Contra eos haereticos haec dicta viclentar, qui alios ho-
mines natura malos, aliosnatura bonos dixerunt.

5. Ordo h. h clare significat loquendi rationem et praedi-
eata, quae dc Domino nostro in Scriptura hahentur.

168

nem , tertius, humanitatis solius. « In principio erat
Verbum et Deus «, ordo divinitatis est. Et*^ « Ne-
mo est, ait, qui ascendit in coelum, nisi qui et descen-
dit de coelo, filius hominis *, hic est ordo conjunctio-
nis. Et quod dicit : Cur quaeritis me interfi-
cere, hominem, quiveritatem dico, ordo est
humanitatis.

C A P U T X V.

Ad judicem dives venit (Math. 19, 16-30), donis
dulcis linguae eum capturus, et judex ostendit, in suo
judicio dona non accipi et personas non respici, C u r
vocas me bonum, quum in eo quod a me discere
vis, justus sim? Erga mulierem peccatricem justus Do-
minus bonus fuit, quia haec ad eum tanquam condo-
nantem venerat, ille vero eum tanquam legislatorem
adiit, qui misericordiam et clementiam suam cohibuit,
quando legem dabat dicens : " Quicunque occidit, mo-
riatur J7. Quid faciam, ut v i v a m ? Duritiam ju-
stitiae suae judex ostendit. Sed cum observator legis
monstrasset, se legem diligenter servasse, tunc legisla-
tor de eo gavisus est et exultavit, quo significavit, il-
las priores adulationes nihil prodesse, hanc autem ob-
servationem legis juvare. Si vis, ait, ad vitam
aeternam intrare, observa mandata. Adu-
latores ex acceptatione personarum multos sciunt ap-
pelare bonos ; verum Filius unum scit bonum, qui ita
bonus est, ut a nullo alio bonum facere didicerit. Eo-
dem enim nomine, quo dives per adulationem honora-
vit Filium, Filius in veritate Patrem honoravit, non
ut ipsi placeret, sed ut de eo testaretur.

Rursus ille dives bonum eum vocavit, ut hoc no-
men quasi mutuo ei daret, sicut homines sociis suis
grata nomina dare solent. Dominus ab eoquod eihomo

1. lOAN. B, lo.

> 169

dabat, fugit, iit ostenderet, se a Patre suo bonitatem
habere sua natura et generatione, non autem mero no-
mine. « Unus tantum, ait, est bonus «, ast post haec
non tacuit, sed adjecit " Pater 55, ut doceret, Patri esse
filium bonum ipsi similem. Dives Dominum magistrum
bonum vocaverat, sicut unum ex bonis magistris. Cui
respondit : « Non est aliquis bonus, ut tu putasti, n i s i
tantum unus Deus Pater v. « Deus » dixit , ut
declararet, de quo loqueretur ; et « Pater )? addidit, ut
doceret, Deum non posse vocari Patrem, nisi propter
Filium. Et quia plures deos facturi erant in coelisj
ideo : Nemo, ait, bonus, nisi tantum unus,
Pater, qui in coelis. Non forsitan Deus et Deus,
sed Deus ex Deo, et bonus ex bono. Deus est Christus,
quia dicit « Pater ju Etenim si de bona arbore audis,
statim testimonium bonitatis etiam in fructum ejus
extenditur. Quia hic Legisperitus venerat, ut quasi ex
lege erudiretur, Christus etiam quasi ex lege respon-
sum dedit : « Ego sum et non est alius praeter me ^ ».
Similiter et in isto loco : « IsFon est bonus, nisi tantum
unus n, et utrumque unum est, quemadmodum quod
dixit : Audi, Israel, Dominus Deus tuus Dominus unus
est^.

Porro hic vir divitiis affluebat juxta benedictiones
legis et in terrestri opulentia sua, quam lex promisit,
confidebat et venit sperans, ut a Domino de divitiis et
operibus suis testimonium acciperet. Interrogavit Do-
minum de lege, in animo habens, ut postea consequen-
ter illum interrogaret, num ei qui observaret legem,
jam in hac terra retributio esset. Et Dominus de ob-
servationibus legis paululum remisit ^, donec ille ve-
niret et diceret : Quid adhucmihi deest? Quum-
que ille speraret, Dominum nunc ei esse replicatu-
rum residua, quibus perfectus erat, ut et Paulus ^*, Do-

1. Detjt. 32, 39.

2. Detjt. 6, 4.

3. I. e. Non omnia mandafca legis Dominus cnumeravit.

■i. l. e. Apostolus Paulus, qui antc convorsioncm justitiiiain
lcgalcm perfeetam habuit.

170

minus non id allegavit, quod ille audire volebat, sed
id quod nolebat, nec ei in mentem quidem venerat, ut
audiret. Dominus itaque veritatem legis ei exposuit et
adjunxit sigillum ciborum solidorum. « Yade, ait, ter-
restres divitias in coelo depone et' sic in eis fiduciam
biabebis, quia tibi reservatae sunt ». Quantumlibet in
terra tibi est, male in eo speras. « Ubi thesaurus tuus
est, ibi est et cor tuum ^ », et non in terra. Pro lacte
igitur et melle, quae parvulis dabantur, clavi et crux
sunt perfectis.

Videns Dominus, totum cor ejus jam pridem in
hac terra sepultum esse, primo eum in admirationem
duxit , pulverem ^ terrae ab eo excussit et mentem
ejus ad coelum currere fecit. ISTon est bonus, ait,
,nisi tantum unus, qui est in coelis. Pro
terra coelum ei ostendit et pro patribus suis unum Pa-
trem. Si bonus, ait, unus est, isque in coelis habitat ^,
exalta cor tuum a terra in coelum ad illum bonum,
quem tu amas. Sed cum ille abiisset, dixit Dominus :
Quam difficile est eis qui in possessio-
nibus confidunt, quia confidunt, lucrum et quae-
stum hac de re decernere *. Praeterea difficile est eis,
quia per crucem intrabunt in regnum coelorum ^. Mi-
hi, ait, tuo judici nisi opera ostendes, vitam non acci-
pis. Aliud adhuc, ait, tibi opus est. Defectum
ergo veteris explevit novum, quare dixerat : « Yeni
adimplere ea "^ ». Yerum si lex benedicit dicens : « Pos-
sidebitis et divites eritis ii, tu vero nos a possessioni-
bus depellis dicens : « Alio adhuc tibi opus est n, haec
tua perfectio defectus est legis.

Attamen scias, qui dat possessionem, et qui eam
conaervat, ne furto auferatur, hos unum esse. Unus

1. Matii. 6, 21.

2. Sic in cod. B.

3. Locus liic ex cod. B emendatus esfc. Incod.Alacunaest.

4. Sensus est: Divitura animis quasi insertum esfc, se omnia,
atque adeo regnum Dei, divitiis consequi posse, quare difficile
esfc, ejusmodi homines terrena sapientos in reguum Dei intrare.

5. « Coelorum » in solo cod. B CBt.

6. Matu. 5, 17.

171

dedit.divitias in terra, et alter quoque praeparavit do-
mum thesaurorum in coelis. Lex igitur dedit bona ter-
rae et Dominus bona in excelsis i. e. unusquisque ex
suis donis. Porro bona terrestria possidere possunt ii
qui haeredes eorum occidunt, econtra bona superna
possident ii qui occiduntur. Deus patribus ^ divitias
dedit, quibus ludaeos exhortabatur, ut patres imita-
rentur et a patribus instructi pauperes nutrire disce-
rent. At filii ad divitias patrum, non autem ad justi-
tiam eorum respexerunt ; gentes vero respexerunt ad
justitiam et non ad divitias illorum. Considera, Domi-
num ei dixisse : Hoc facies et vives. Quomodo
difficile est hoc ? Difficile tantum est talibus per por-
tam perfectorum et crucem portantium ^ intrare in re-
gnum coelorum. Ut porta datur in statu virginitatis
degentium, ita et datur porta in mundo degentium, et
in mundo degentes per suam portam in regnum pos-
sunt intrare, sed per portam virginum difficile est eis
intrare. Quod Dominus affirmavit dicens : « Difficile
est H, non autem : « Impossibile est n.

Pharisaei occasionem captantes occasionem vo-
luerunt invenire et unus ex eis venit, ut tentaret Do-
minum et videret, utrura perfectio, quam docuit, legem
solveret. Dominus os hujus tentatoris statim compes-
cuit dicens : Non est bonus, nisiunus, et dein:
Scisne mandata. Quibus verbis primo rejecit
Deum alienum, ne amplius nominaretur, et docuit,
mandata vivifica ante ipsum fuisse ; secundo monstra-
vit, illos posse salvari, et tertio, quia amans eum in-
tuitus est, ostendit, quantopere ipsi cari essent ii qui
mandata priora plane observarunt. Adjungens autem :
Aliud adhuc tibi opus est, declaravit, adven-
tum suum non futilem et inanem fuisse. Praeterea de-
fectus plenitudinis in priori lege deum alienum non
prodit. Si Pharisaeus mentitus esset dicens : Hoc fe-
c i, quis eum impediret, quominus diceret : « Hoc quo-

1. Sic h. 1. Patriarcliae appellantur.

2. Ad verbum ; Crucifixorura,

172

qiie facio ? » Homo enim mendax a nullo mendacio
abhorret. Attamen etsi eiim non puderet dicere : " Hoc
facio n^ nonne saltem vereretur eos qui sciebant, eum
lioc non fecisse ?

Porro eum contristatum, et non ficte^ sed vere
contristatum esse, ex eo patet, quia Dominus vidit,
eum esse contristatum. Si enim mentitus esset^non es-
set contristatus, quia, si res ita se haberet, nec servan-
dis mandatis paratus fuisset. Atquahomo se ipsum per-
fectum existimans ad Dominum accessit, ut hic laudem
ejus manifestam faceret. Conspicatus autem, sibi ali-
quid deesse, contristatus est, videns, laudem suam
praetermissam esse, quia justitiam suam juxta gloria-
tionem legis fecit et propter illam bona jam accepit.
Amans autem eum intuitus est, ut doceret, quam cari
essent ei illi, qui ad perfectionem accurrunt. Qui enim
amat, ei qui infra se est, servit, illi autem, qui supra
se est, obedit K Amavit eum, ut doceret, quam dilec-
tus esset is qui ad superiorem gradum tendit.

Quod ille dixit : Magister bo n e, quasi munus-
culum praemisit ; primum enim Dominum donis cor-
rumpere tentavit. Sed Dominus occasionem accepta-
tionis personarum rejecit, ut doceret, id quod justum
est, nos dicere et audire oportere. Et amans eum in-
tuitus e.st, ut forsitan ita alliceretur et accederet ad
perfectionem, quae a Domino instituta erat et tunc ei
reipsaproponebatur. Sed quia ejus justitia secundum le-
gem erat, in qua homines propter spem bonorum terre-
strium justa operabantur, in opibus suis sperabat, qua-
si merces essent justitiae suae. Ideo : « Dif&cile est »
divitibus et eis qui sperant in ejusmodi rebus, quia pu-
tant, ea quae possident, mercedem et retributionem
laborum suorum esse. Non enim divitias suas relin-
quere possunt, qui existimant, eas mercedem esse
suae justitiae. Porro ne diceret: « lam ab initio cum in-

1. Difficillimam lianc sententiam Auclier sic vertit: « Id
autem asserit, quocl sequitur, verum concorclat cum prae-

missis 5) .

' 173

dignatione occurrit mihi et propterea sub praetextu
quodam nie rejecit?), ideo dicit : XJnus tantum est
b n u s. Quod si ita se habet, nonne et ipse est bonus^
quum filius Boni dicatur ? Quaxe etiam in amore eum
intuitus est, ut palam faceret, quod hic dives ipse se
reprobasset. " Ille quoque dives erat ^ v , qui indueba-
tur purpura. Ex eo quod hic dicit : « Mi pater Abra-
ham 59, et iterum : « Illic sunt, « Moyses et prophetae «y
clare consequitur, eum Israelitam fuisse.

Non estbonus, nisi tantum unus. Et
tu, Domine, nonne es bonus ? Unus tantum, ait^
est bonus, Pater, qui in coelis est. Et ad-
ventus tuus nonne erat adventus bonitatis ? « Sed ego^
ait, non a me ipso veni ^ v. Et opera tua nonne sunt
bona ? « Pater meus, ait, qui est in me, ipse operatur
haec opera^ w. Et nova tua praedicatio nonne praedi-
catio est bonitatis ? « Is qui misit me, ait, ipse dedit
mihi mandatum, quid loquar et quid dicam ^ n. Si ad-
ventus tuus et verba tua et operatio tua a Patre sunt^
nonne bonus es tu a bono ? Sed et propheta de Spi-
ritu dixit : Spiritus tuus bonus deducet me etc. ^.
Diviti igitur abeunti Dominus ansam non praebue-
rat, ex qua recederet, ut recessio ejus vituperabilis
fieret. Dominus mandatum novum daturus legem con-
firmavit efc Dominum legis honoravit, ne ille dives di-
ceret, Ghristum utrique ^ adversari et novam doctri-
nam de Deo peregrino introducere. Clare enim quia
ostendit, paupertatem jam ante ipsum acceptam fuisse,
« angeli tulerunt eum in sinum Abrahame ^ «.

Quid vocas me bonum? His verbis exem-
plum proposuit suae humilitatis, ut Patrem honoraret,
quum aliis locis se ipsum bonum appellasset, dicens :

1. In textu « est ,). Confer Luc. IG, 19-31.

2. loAN. 7, 28.

3. lOAN. 14, 10.

4. loAN. 12, 49.

5. Ps. 142, 10.

6. Scilicet legi efc Domino legis.

7. Luc. 16, 22.

174

« Oculus tuus malus est, sed ego liberalis sum. ■* ??, et
iterum : « Pastor bonus dat animEim suara pro grege
suo ^ w. Dicendo autem : « Quid me vocas bonum », opi-
nionem ejus qui interrogaverat, suo responso refuta-
vit, quia iste putabat, Christum de bac terra et sicut
unum ex magistris Israelitarum esse.

Itaque quia dives Christum liominem habuit si-
mulque appellavit bonum ut Deum, ideo : « Quid me,
ait, vocas bonum ? i. e. si revera ita tibi videtur, me
superne venisse et filium esse Boni, recte me vocas
foonum ; verum si ex hac terra sum, ut tu existimas,
male me vocas bonum. Quod si Christum appellasset
Deum bonum et Christus huic nomini renunciasset,
forsitan ejus verbum stare posset ^. Attamen appella-
vit eum magistrum, non autem Deum. Et quomodo re-
nunciavit huic nomini is qui de se ipso dixit : « Pastor
bonus animam suam dat pro ovibus suis ^* » ? Et omnes
magistri, qui doctrinam sanctam tradiderunt, et omnes
justi et probi vocantur boni. « Bona facit, ait, Dominus
honis ^ 55. Porro : « Qui seminavit semen frumenti san-
cti, ipse est filius hominis et semen bonorum filii sunt
regni ^ 55. Quomodo semen potest esse bonum, et qui id
seminat, malus ? Yel quomodo renunciavit appellatio-
ni boni, et simul aliis in locis divinae dominationis et
adorationis participem se ipse fecit ? Omne '^ malum
per dominandi cupiditatem in genus humanum intrare
ausum est ; quare Dominus superbiam ante Deum im-
mundam declaravit, quoniam immundum facit homi-
nem ante Deum. Humilitatera autem omnibus homini-
bus quasi frenum dedit, quia in humilitate voluntati et
legi superiorum suorum obedivit.

Mors divitis etLazari (Luc. 16, 19) similis

j. Math. 20, 15.

2. lOAN. 10, 11.

3. Ad verbura: "Forsitan loens cssct vei^bo ejus, 55 scilicet
Christi, huic nomini renunciantis.

4. lOAK. 10, 11.

5. PsAM. 124, .4.

6. Math. 13, 37-38.

7. In eod, B est ///1 dli-.

175

erat, sed dissimilis retributio post mortem Lazari. Ad
quem olim iie servi quidem accedere voluerunt, is su-
per brachia angelorum glorificabatur. Quia dives in
domo sua locum ei non dedit, sinus Abrahame erat locus
quietis ejus. Divitis duplex erat supplicium, primumj
quia ipse cruciabatur, dein, quia Lazarum in laetitia
videbat. Dominus sacerdotes populi comparavit cum
divite purpura induto, quo nemo erat nobilior ; disci-
pulos vero crucis * comparavit Lazaro, quo nemo erat
miserabilior. ISfomen amicorum suorum per Lazarum,
amicum suum dilectum, designavit et nomen inimi-
corum suorum voluit indicare, cum diceret: Si Moy-
sen et Prophetas non audiunt etc. ISFon ergo
illi, qui vivunt, vivi sunt, nec illi, qui sepulti, mortui
sunt.

Considera itaque: Quantopere ille dives deliciis
demollitus erat, tantopere postea misere humiliatus
est, et quo magis Lazarus miser et pauper fuit, eo
major et ejus corona fuit. At cur solum Abrahamum,
non autem ceteros justos vidit, et Lazarum in sinu
ejus ? Ideo, quia Abraham beneficus erat erga paupe-
res, idcirco ipsum vidit, ut nos doceret, non esse nobis
sperandam remissionem in fine, nisi fructus remissio-
nis in nobis appareat. Si enim Abraham, qui amicus
erat peregrinorum et in Sodomitas misericordiam ex-
hibuit, non potuit ejus misereri, quem de Lazaro non
miserebat, quomodo nos remissionem sperare poteri-
mus ? Etsi enim ille dives Abrahamum patremj suum
vocaret et Abraham eum « fili mi » alloqueretur, tamen
hic eum non poterat juvare. Memento, ait, fili mi,
quod accepisti bona tua invita tuaetLa-
zarus cruciatus suos.

De mercenariis, quos conduxerat do-
minus vineae^ hora tertia et sextaet no-
n a (Math. 20, 1-18). Quum novissimis dare coepisset,
primi existimarunt, quod plus essent accepturi, ille

1. Ita in cod. B. In eod. A. " in cruce".

2. Nimirura in cod. B cst </»4f' "uf-ii'''-

176

vero eos ceteris aequales fecit. Quibus murmurailtibus
clixit: Si ego liberalis sum, oculus vester
cur malus est? Et illis, ait, gratia collata est, et hi ^
hilari facie de sua mercede conclamarunt. Sed attende,
quomodo haec dicta sint. Quum eos interrogasset : C u r
totadie advesperam usque otiosi statis?
dixerunt ei : Nemo venit et nos conduxit. Illi
ergo parati erant, nemo enim eos conduxit. Nam qui
ideo dormit, quia nemo eum suscitavit, et postea vadit,
manifestus fit, sicut et is qui ex pigritia dormit ; et
discrimen est, quia alter propter opus suum gratiam
habet ei qui ipsum suscitat, alter vero propter suam
pigritiam suscitatoribus suis offensiones reddit. Liquet
ergo, otium pigri pejus esse, quam industrii.

Industrios, qui, quoniam labor et laboris procura-
tor deerant, impediti erant et otiosi stabant, vox con-
duxit, et verbum suscitavit. Hi propter sensum suum
industrium nec de mercede cum eo tractabant,quem-
admodum illi primi ^. Ponderavit laborem eorum in
scientia et in mercede eos fecit aequales. Sed hanc pa-
rabolam in medium protulit, ne quis diceret : « Quia
non vocatus sum ab infantia, etiam postea acceptus
non sum v. Ostendit ergo, hominem, quacunque hora
conversus fuerit, esse acceptum. Nokiit autem prius
primis dare, quia de sua mercede confidebant, sed, ne
novissimi putarent, quod minus acciperent, ab ipsis
exordium distributionis fecit.

Porro quod exiit mane, tertia et sexta et nona et
undecima hora et ad solis occasum, intelligatur de ini-
tio praedicationis suae, quam usque ad crucem suam
continuavit, quia undeciraa hora latro ^ in vineam, i. e.
in paradisum introivit. Qui, ne hanc ob causam objur-
garetur, promptum suum animum declaravit, quia, si

1. Scilieet primi ; nam non omnes ex eis murmurabant,

2. De prioribus ( v. 2.) dictum est : Conventione facta cum
operariis ex denario diurno, et (v. 4.) : Quod justum fuerit, da-
bo vobis, et (v. 5.): Fecit similiter. Ad novissimos (v. 8.) pater-
familias nihil aliud dixit nisi : Ite et vos in vineani meam.

3. Luc. 23, 43.

177

unquam eum conduxisset, etiam laborasset. « Nemo,
ajunt, nos conduxit mercede «.

Si nos divinitati dederimus, quod ea multo est
inferius, haec nobis dat, quod nobis multo est su-
perius, Conducti sumus ad opus laboris secundum
nostram virtutem, sed invitati sumus ad mercedem
praemiorum, quae virtutem nostram excedit.

In fine autem mundi ad Dominum loquentur fi-
deles in libertate, impii autem ex imposita eis neces-
sitate, quia libertatem in hac vita, necessitatem in al-
tera tum bonis, tum malis constituit ; boni enim ibi
non fient injusti, si vellent, et mali non justificati, si
vellent. In opere vineae nec ejus misericordia vitupe-
rata, nec justitia reprehensa est. Ex justitia dedit,
quod erat pactum, ex misericordia clemens fuit, uti
voluit. Olare Dominus indicavit, se eam ob causam
hanc parabolam dixisse. Aut non habeo pote-
statem, in domo mea faciendi, quae volo?
Si hoc de judicio et de fine mundi valet, cur Dominus
verba inseruit: Si oculus tuus malus est?
Quis novissimis justis permittet vivere, ut illis priori-
bus, qui non laborarunt ^ ? Porro inter eos qui primo
mane conducti sunt, nonne erant pueri, qui mortui
sunt ? Ecce Abel primus puer mortuus est, num de eo
murmurat Seth, qui locum illius explevit ^.

Quia Jacobus et Joannes Moysen et Eliam cum
Domino viderant, desiderio inflammati dixerunt : D a
nobispotestatem, ut sedeatunus a dextris

1. Sensus esse videtur: Quis justis in fine niundi degenti-
bus permittet, ut vivant et in regnum coelorum intrent, sicut
illi novissimi, qui hora undeeima vocati sine labore in regnum
intrarunt ?

2. Sensusest: Si haec parabola de judicio extremo vale-
ret, sub vocatis a mane usque ad vesperam intelligendi essent
omnes homines, qui ab initio generis humani usque ad finem
mundi ad regnum Dei vocantur et de his omnibus dictum esset,
quod laboraverunt pro regno Dei et de Domino murmurarunt ;
sed Abel, qui mane vocatus est, puer occisus est, ideoque pro
regno Dei non potuit laborare, et justus Seth, qui pro Abel pa-
rentibus a Deo datus est, certe de Deo non murmuravit.

178

tuis et alter a sinistris (Marc. 10, 35), ad si-
militiKiinem eorum qui in monte apparuerant. V o 1 u-
m u s , ajunt , ut, quidquid petierimus nos,
facias nobis. Respondit eis : « Faciam vobis», efe
non fecit. Quod dixit, non quia nescivit, quid peterent,
sed quoniam scivit, eos esse tacituros, nisi eis promit-
teret : " Faciam vobis ». Ergo, ne preces in ore eorum
contineret, haec dixit. Sed postquara hi et alii cogitata
sua pandissent, omnes simul emendare exorsus est.
Quos quuni Dominus palam in conspectu sociorum eo-
rum interrogasset et lii oranes contristati essent, pre-
ces eorura repudiavit, nec praestitit, quod petebant, ne
inimicitia fieret inter eos. Yidit, eos iraprudenter * ro-
gassfr, quum jara antea oranibus eorura precibus satis-
fecisset. Si enira non esset verax in priraa sua prorais-
sione, nec verax esset in secunda, nec in tertia. Si
autera verax erat, utique dedit. Siraoni dedit, quod
petiit, illis autem negavit, quia ille pro oranibus pe-
tierat dicens : « Quid ergo erit nobis ^ », et non : « rai-
hi w. Quod si pro se solo petiisset, etiam huic negas-
set. Sed Simon pro omnibus corarauniter rogavit, et
Dorainus oranibus dedit et nullus de rogatione Sirao-
nis contristatus est, sed omnes laetificavit. Porro illis
negabatur, quod rogabant, quia non conveniens erat,
ut hac hora rogata acciperent. Aliud erat, quod illi ex
ore Doraini audierunt, et aliud erat, quod ipsi orave-
runt. Dixerat enira eis : « Ecce, imus nos Jerosolymam
et tenebunt et in crucem agent eura v ^. Hi autem re-
licto araore, quera in eura habebant, ut cum eo contem-
nerentur et morerentur, amorem monstrare coeperunt,
quem in eura propter se ipsos habebant, dicentes : D a
nobis, ut sedeamus ad dextram tuam et
ad sinistram tuam.

1. Sic in cod. B. In cod. A « sinipliciter «. Senfcentia liaec
eliptica esse videtur, ejusque sensus ost : Yidit Dominus, eos
imprudenter rogasse, ideoque nou dedit. onod roirabant, q^uum
antea etc.

2. Math. 19, 27.

3. Cf. Math. 20, 18,

179

Omnia haec sua opprobria Domiims eis exposuit,
ut ostenderet, qiiis ille esset, qiii accurreret, ut cum
ipso pateretur. « Si patimur cum eo, ait, et glorifica-
mur cum eo )? *. Si propterea quod non habebat pote-
statem, eis non dedisset, cur dedit duodeoim Aposto-
lis ? Deditne, an non dedit ? Si non dedit, non est vera
ejns promissio; si vera est, profecto illud semeP omnibus
dedit. Alioquin ^ quomodo valeret, quod dixit : " Quae-
cunque Kabet Pater meus, niea sunt ^^ ? et: « Quae ego
habeo, Patris mei sunt » *. Sed quia illi venerunt, ut
sibi locum prae collegis suis eligerent, dixit ad eos
Dominus : Potestis bibere calicem, quem
€go bibiturus sum? ut patefaceret, hunc locum
pretio comparandum esse, ut et dicitur : « Propterea
et Deus elevavit et exaltavit eum » ^. Postquam illi
didicerunt, hune locum operibus emendum esse, ita
dicere pergit : « Si ergo didicistis, quod operibus hic
locus acquiritur, facile fieri potest^ ut quidam inve-
niantur, qui praestantius, quam vos, cucurrerunt aut
ourrent. Et qui in cursu suo omnibus hominibus prae-
stat, is in consilio Patris designatus est, et huic iste
locus paratus est 55. Itaque quia per electionem sine
operibus hunc locum accepturi venerunt, Dominus eos
rejecit et ostendit, se potestatem non habere, ne eos
contristaret, ut illud : " Illam horam nemo scit » ^.
« Non est, ait, vobis datum scire tempora et momen-
ta 5) ^. Dominus igitur preces filiorum Zebedaei quasi
coronam in medio discipulorum posuit, qua fortior
in bello pro ipso gesto coronaretur. " Et scrutabitur,
ait, cogitationes cordis ejus et erit laus unicuique no-
strum a Deo ?? ^.

1. EoM. 8, 17.

2. « Semel n h. \. signifieat: Semel et in povpetuum, ut etin
l€x. Arm.Ital.habetur: «Uuavoltaper sempre'-.Cf.aclHeb.9,12.

3. I. e. si non posset dare, quod rogabant.

4. loANN. 16, 15; et 17, 10-

5. Phil. 2, 9.

6. Math. 24, 36.

7. Act. Apost. 1, 7. Pro P'"/»/'" i^^ cod. B recte est ,n„,p[,u:

8. I CoE. 4, 5.

180

Precabatur Zachaeus (Luc. 19, 1-10) in corde
suo et dixit : « Beatus est, quicunque dignus invenie-
tur, ut in domum ejus iste justus intret ». Et dixit
ei Dominus : Festina, descende istinc, Za-
chae e ! Qui cum.intellexisset, Dominum cogitationem
ejus novisse, dixit : Si istam cogitationem novit, omnia
quoque, quae unquam feci, scit. Ideo respondit : « 0-
mnia, quae unquam ab aliquo injuste ac-
cepi, reddam haecquadruplumw. Festina,
ait, et descende, de liac ficulnea, quia ad te diversu-
rus sum. Prior ficulnea Adami per posteriorem ficul-
neam publicani, et nomen Adami rei per Zachaeum
justum detur oblivioni. E c c e, ait, Domine^ dimi-
dium omnium bonorum meorum dabo pau-
peribus, et omnia, quae unquam injuste
ab aliquo accepi, reddam haec quadru-
plum. Ideo : Hodie facta est salus huic do-
mui. Confundatur populus incredulus repentina poe-
nitentia hujus viri, qui vespere raptor et mane dona-
tor ^, vespere publicanus et mane discipulus.

Zachaeus justam legem ^ mente sua dimisit, et in
ficulneam surdam ascendit, quae surdum ejus auditum
significabat ; sed cum ascenderet, ficulnea facta est
imago suae salutis. Dimisit enim cogitationes terre-
stres, et ascendendo quasi in medium aerem se extu-
lit, ut excelsam divinitatem intueretur. At Dominus
jussit eum festinare et de illa surda ficulnea ac sub
ejus imagine de operibus suis descendere, ne in sua
surditate permaneret, sed in charitate Domini efi^er-
vescens nova germina produceret. Oonflando recoxit
eum, ut vetustatem ejus tolleret et novum hominem in
eo efformaret. Et ut sciret, se nunc esse renatum, ait :
Quia et iste utique filius est Abrahae.

Lux venit in mundum, ut caecis lumen daret, et
infideles fidem doceret. Dominus cum ad caecum ve-
nisset, hic coepit clamare et dicere : J e s u f i I i D a-

1. Cf. Gen. 49, 27.

2. Id est : legem antiqui Foedei'is.

181

vid, miserere mei (Luc. 18, 35-43). felicem
mendicum, qui manum extendens, ut ab homine obo-
lum acciperet, dignus habitus est, ut donum a Deo ac-
ciperet. « Jesu, ait, fili David, miserere mei n. Bene
cogitabat, eum esse filium Davidis, qui caecis et clau-
dis lebusaeis misericordiam adhibuit. Et quid ei re-
spondet? R,espice, fidestuate salvum fecit.
Non dixit : « Fides tua tibi visum dedit », ut osten-
deret, fidem prius salutem et postea apertionem ocu-
lorum ei dedisse. Increpabant, et impedie-
bant hunc caecum, ne veniret ad lesum,
ideo magis clamabat. Quando caecus interro-
gaverat : Quis est hic ? dixerunt : lesus ISTazarenus.
Cognovit ille, eos non ex amore ipsi hoc dixisse, sed
id quod inimicorum erat, reliquit, et id quod amico-
rum erat, assumpsit. « Fili David, miserere mei ??.
Sic clamabat, quia eum impediebant eam ob causam,
ne apertionem oculorum videntes invidia tabescerent.
Caecus quidam sedebat secus viam in
transitu viarum et nomen ejus erat Bar-
timaeus, filius Timaei, et abjecto pallio
venit ad eum(MARc. 10, 46-52). Dominus videns,
oculos ejus internos esse illuminatos, externos autem
omnino nihil videre, hos lucidos fecit, sicuti erant illi,
ut ei visibilis et manifestus esset, quando denuo ad
ipsum recurrere vellet.

Quas autem intra templum oves et bo-
vesvendebant, eae erant, quas sacerdotes ex sa-
crificiis colligebant (Matii. 21, 12) ^

Hlius Pharisaei, qui orabat (Luc. 18, 9),
omnia verba, quae dicebat, vera erant, sed glorians
haec loquebatur. Publicanus autem ^ peccata sua in
humilitate propalavit. Qui peccata sua confitebatur,
Deo magis placuit, quam ille, qui justitiam suam con-
fitebatur. Gravius utique homini est confiteri peccata

1. Verba liujus sententiae Aucher sic exprimit : " Illi ve-
ro, qui vendebant intus in templo oves et boves , ea erant,
quae colligebant sacerdotes ex ipso sacrificio «.

2. Ad verbum : Hic autem.

182

sua, quam justitiam suam, et Deus ad eum respicit^
qui, quod grave est, suffert et tolerat. Apparuit ergo,
quod publicanus grayiora sufferebat et tolerabat^ et hie
descendit justior illo, in hoc uno tantum, quod humi-
liatus est. Quod si Pharisaeus peccator erat, sua ora-
tione peccatum peccatis addidit, publicanum vero ab
isto peccato Dominus declaravit immunera. Pharisaeus-
quum oraret, sua oratione iram Dei provocavit ^ Ex
hac igitur ira disce precari ut publicanus.

CAPUT XVI.

Maledixit ficulneae (Math. 21, 19), quia-
ita scriptum est : « Quando messem colliges agri tui^
relinque, quod remanserit, et quando decuties olivas
tuas, similiter facies ; ita et in omnibus, quae possides^
facies ^. Sed possessor hujus fici inobediens hanc legem
contempsit, quumque Dominus venisset, et nullos re-
lictos fructus in ea reperisset, ei maledixit, ne pos-
sessor ex ea amplius comederet, quia nihil orphanis et
viduis reliquerat. Similiter Gergesaei .consilium cepe-
runt, non egrediendi ad Dominum, quare porcos eo-
rum suffocavit, ut excitarentur et vel invitus ad eum
exirent.

Ita et possessor hujus ficulneae decreverat, Chri-
stum non adire, et hic arefecit ficulneam ejus, ut invi-
tus ad ipsum veniret, quia Dominus in omnibus occa-
sionibus salutem hominum desiderabat.

Rursus quando dixit : . " Destruite templum hoc
et tertia die suscitabo illud «, ei responderunt : « Qua-
draginta sex annis aedificatum est templum hoc, et
tu tertia die suscitabis illud » ^, ex quibus patet, illos
non credidisse in eum. Et cum ei ornamentum templi

1. Ad verbum: Ecce oratio ejus ira facta est.

2. Dkut. 24, 19-21. Ultima sententia ad verbum sic habe-
tur ; Ita etiam orania, quae possides, facies.

3. loAN. 2, 19-20.

183

monstrarent, clixit : « Venient dies, quando destriietur,
et lerusalem subvertetur *.

Itaque ad monstrandam potestatem divinitatis
suae maledixit ficulneae et arefacta est, ut per opus
praesens, quod videbant, id quod futurum erat, crede-
rent. Et ei maledixit, ne in futurum fructus in ea na-
scerentur secundum legem, quia illa legem non susce-
pit ^. Quaesivit autem in hac fico fructum non tempore
suo ^, ut imago fieret ejus qui tempore suo legem he-
betavit et solvit '^ Si enim tempore convenienti fruc-
tus in ficulnea quaesiisset, nemo cognovisset, eam
imaginem fuisse et symbolum, Per ficum manifeste ur-
bem lerusalem reprehendit, in qua charitatem quae-
sivit, sed haec fructum poenitentium ^ odio habuit. E-
surivit et festinanter venit ad ficum, cui, quum nihil
in ea invenisset, maledixit. Quod si esuritio tribuere-
tur corpori, quando nimirum necessitas naturae eam
excitabat, attamen, quod quaesivit fructum tempore
non convenienti, quomodo hoc obvenit ei qui et abscon-
dita cordis sciebat ? Intellige igitur , Dominum non
propter suam famem ficuhieae maledixisse, quia, licet
tempus fructuum fuisset, tamen propterea quod fruc-
tus, quos inveniret, sibi non essent reservati, ficul-
neam ab ipso arefieri et eradicari non oportuit.

Nonnulli autem dicunt, arborem fici esse leroso-
lymam, quia fructum non protulit et urbi infructuo-
sae, ajunt, in ficulnea maledixit, et qui esurivit, in-
quiunt, esurivit poenitentiam et venit, ut eam in lero-
solymitanis quaereret et non invenit. Quibus adjun-

1. Luc. 21, 5.

2. Sensus hic esse videtur : Ne nascerentur in ea fructus
secundum legem naturae, quia lex Mosaica a possessore ejus
non observabatur.

3. I. e. quum non esset tempus fruetuum.

4. Ita in cod. B. In cod. A : qui legem lavit (i. e. purifica-
vit) tempore suo. Porro notandum , in eod. B pro « temporo
suo n esse « tempore suo statuto u, quae lectio contextui non
ica apta est, ut lectio codicis A.

5. « Poenitentium » vel pro poenitentia positum cst , vcl,
poenitentes sunt fideles, qui poenitentiam egcrunt.

184

gunt alterum dictum : " Viro cuidam erat jSculnea in
vinea sua ^,et utrumque ad urbem lerusalem referunt,
Sed si lerosolyraa est, ex qua quaesivit fructum, cur,
quum tempus non esset, quo daret fructus, sub imagi-
ne ficus ei maledixit, ut subverteretur ? Et si tempus
ejus non erat, quomodo intelligitur verbum Apostoli :
« In fine temporum misit Deus Filium suum w ^. Et
quum adventus Unigeniti tempore opportuno fuit, cur
ficus tempore fructibus ineonvenienti comparatur cum
urbe lerusalem, cui tempus fructibus conveniens erat?
Attamen majorem operam adhibeamus in isto loco
Scripturae, ex quo solutionem nostrae quaestionis in-
veniemus. Ecce de Domino urbem lerusalem ingre-'
diente scriptum est : Vidit Dominus eam et flevit su-
per eam et dixit ei : Utinam cognosceres tu hanc diem
tuam ^. Si ergo dies ejus erat, quanto magis et tempus
ejus ? Attamen ficulneae non erat tempus suum, ex
quo patet, aliud esse ficulneam et aliud lerosolymam.

Ex liac inquisitione de fico intelligemus, eam non
esse urbem lerusalem, ut nonnulli dicunt. Verisimile
itaque est, Apostolos eo tempore solita sua simplicitate
aliquid mente agitasse et in dubio versatos esse. Quos
ut per miraculum a dubio absterreret, in conspectu
eorum arborem ficum arefecit. Quando reversi
sunt, dicunt ei: Ecce ficulnea, cui maledixi-
sti, quomodo arefactaest subitoIDicit ad
eos: «Et vos, si habueritis fidem et non
dubitaveritis iii corde vestro, dicetis
huic monti et transferetur«. Si haec ficus
symbolum fuisset et imago, non conveniret, ut diceret:
« Si fidem habueritis », sed : « Si sit in vobis cogni-
tio «. Ergo in hac tico miraculum erat, non symbolum.

Iterum dicunt, quod ait: « Dicetis huic monti«,
non est mons, sed diabolus, aut simile aliquid. At quis
daemon erat vicinus, quando Dominus hoc dixit ? Quod

1. LuG. 13, 6.

2. Gal. 4, 4 : Pi'o '' misit ,) cst « mittet « vel « mittat », quod
ex errore positum ai'biti'oi'.

y. Luc. 19, 41.

185

autem mons vicinus erat, patet, quia ad montem Oli-
varum venit, in quo absque dubio et ficulnea erat, et
eis qui hunc montem aspiciebant, dixit : « Si dixeritis
huic monti, fiet ». Si iste mons daemon erat, ut illi o-
pinantur, de eo id quoque valeret, quod sequitur : Mit-
tere in mare. Verum qua ex causa, si quis daemo-
nem ejicit, in mare eum mittet ? At fortasse haec eis
erat causa, quod Dominus hac ratione ^ daemones
ejecit ? Quod Dominus daemones ejecit, verum est, et
quod daemones eum rogarunt, ut in porcos intrare
possent 2, non est falsum ; sed Dominum eos in mare
misisse, Scriptura non dixit^. Causa enim, cur illi dae-
mones in porcos intrarunt, manifesta facta est, quoniam
hoc miraculum habitatores urbis ad Dominum festi-
nanter eduxit, qui voluntarie ad eum exire renuebant.

Quod si haec erat ratio, cur oportebat eum dice-
re: Si dixeritis huic monti, vade, mittere
i n m a r e ? Sed quia eos de ficulnea arefacta admiran-
tes vidit, dixit eis: "Si credideritis nec dubi-
taveritis », eto ; sicut et ad Nathanael dixerat: « Si
credis, majora quoque, quam haec, videbis » ''. Si non
dubitaveritis, non solum in hac ficulnea, quae in hoc
monte est, Dominus sic faciet, sed et totus iste mons
cum omnibus suis arboribus transferetur et in medium
mare mittetur. Et ut eis ostenderet, verbum suum esse
vivificum et se ipsum esse, qui vivificat et judicat, per
illud ficum viridem arefecit et manum aridam sanavit.

Cur autem ille dulcis et beneficus, qui ubique in
parvis magna et in defectibus plenitudinem monstra-
vit, arefieri jussit ficum ? Omnes morbos hominum sa-
navit, aquam in vinum convertit, ex paucis panibus
fecit multos, caecorum aperuit oculos, leprosos mun-
dos fecit et mortuos in vitam resuscitavit ; solummodo

1. Verba : « hae ratione « ad sensum explicandiim insevui.

2. Haec sententia in solo cod. B est.

3. S- aiictor concedit, Dominum daemonibus pevmisisse, ut
in porcos intrarent, sed recte negat, Dominum eis praecepisse,
ut in mave mitterentur. Cf. Matu. 8, 31.

4. lOANN. i, 50.

186

fioum manifeste fecit siccari. Sed quum tempus suae
passionis prope esset, ne quis putaret, eum compre-
hensura esse, quia se ipsum liberare non posset, Do-
minus ficulneae maledixit, ut liaec amicis fieret signum,
inimicis vero portentum, et discipuli lioc ejus verbo iri
fide confirmarentur, et alieni potentiam ejus admira-
rentur. Quia omnia bene fecit et in eo fuit, ut crucia-
retur, suspicari potuerunt, quod et re-yera fecerunt, eum
ea de causa comprehensum esse, quia potentia in eo
defecit, cui praeveniens per inaniinatam plantam,
quam arefecit, ostendit, se per vCrbum etiam crucifixo-
res suos perdere posse. Sicuti eo tempore per suam
divinam potentiam boc opus perfecit, ne tanquam in-
firmus ex parte naturae suae humanae vilipenderetur,
ita postea Simoni dixit : « Mitte gladium tuum in lo-
cum suum » *.

Qui venerat, ut invisibilia damna hominum tolle-
ret, ter visibilibus damnis eos afifecit. Sepulcra fregit
et contrivit, porcos in mari sufPocavit et ficum radici-
tus fecit arescere, ut fractis fidelium sepulcris infide-
lium corda contritione frangerentur, et grege porco-
rum suffocato error fidem renuentium suffocaretur, et
per ficulneam sine delicto arefactam urbs lerusalem
propter sua delicta destrueretur ^. Esuriit et fe-
stinans venit ad illam ficum. Oculis viden-
tium et auribus audientium visibilem suum habitum et
verbum suum adaptavit.

Admirati sunt discipuli ejus, quomo-
do tam subito arefacta sit. Quia nempe sua na-
tura ficus, si caeditur propter viriditatis abundantiam
post multos demum menses arida fit, ideo eam in signum
elegit, qua praesagium daret potentiae suae. Nam, ut
notum est, ficus ante omnes arbores germina et folia
profert, sicuti Dominus ipse in illa parabola dixit :
« A fico discite parabolam, quia quando rami teneri

1. Matii. 26, 52.

2. Sic verba habentur. XJlfcimam sontentiam contextui ser-
monis non apte conveniro, nemo non videt.

187

fiunt et foliuni prodit et germinat, scitis quod prope
est aestas ?? ■*. Vide, quod propter multum humorem et
primum florem fico in hoc signo usus est, et vim po-
tentiae ejus perpende, ut superna virtus comprobata
appareat. Dominus ad eos, qui eum comprehenderunt,
os suum non aperuit, sicuti aperuerat ad ficulneam.
Propterea hanc fecit arescere^ ut Israelitae refloresce-
rentj sed noluerunt. Apprehensus est, quia voluit, ut
et de coelo venit, quia ei placuit.

Scriptura narrat, Adamum, postquam peccavit, et
gloria, qua vestitus erat, denudatus est, foliis fici nu-
ditatem suam texisse. Venit ergo Dominus et pro A-
damo cruciatum sustulit, ut vulnera et plagas ejus sa-
naret et vestem gioriae nuditati ejus restitueret. Ita-
que ficum arefecit, ut declararet, non amplius opus esse
foliis ficulneae, quibus Adamus vestiretur, quia ad
pristinam gloriam reductus est, quam quum haberet,
nec foliis indigebat, nec vestibus pelliceis. Exhinc igi-
tur homo non opus habet arbore fico, quae arefacta est,
cujus folia, donec viridis esset, vestis erant pudoris et
tegumentum opprobrii ejus.

Nemo ascendit in coelum, nisi, qui
descendit de coelo, filius hominis (Ioan. 3^
1-14). Quoniam signum ab eo petebant, ait eis : Ita-
q»ue si terrena dixi vobis et non credidi-
stis, quomodo, si coelestia dixero vobis,
credetis? Et nemo ^ ascendit in coelum,
nimirum ut veniret et mihi apud vos testis esset. Por-
ro quia scivit, quosdam dicturos esse, carnem non
ascendere ^ , ait eis : « JST i s i q u i d e s c e n d i t d e
coelo j5. Non quod corpore Christus ^* de coelo de-
scendit, sed quia conceptio Mariae non ex semine ho-
minis facta est, sed Gabriel descendit de coelo, illam

1. Math. 24, 32.

2. Sic in cod. B, In cocl. A : Et nemo est, qui ascendifc.

3. Scilicet in coelum.

4. Ita in ood. B. In cod. A : Non quod corpus Cliristi de-
scendit, quasi jam ante conceptionom Mariac extitissot, neque
ex semino hominis fuit.

188

salutationem in ore suo geStans ; ideo dixit : « Qui de-
scendit de coelo 55.

Kursus, quia Dominus post verba Mcodemi dixit:
Tu es magister in Israelet haec ignoras,
quaerimus, quid scire ille deberet, nisi id quod in lege
et in prophetis continebatur, scilicet, hyssopum intin-
gere et aqua conspergere et baptizare ad sanctificatio-
nem et alia hujusmodi. Si ante adventum Filii typi
non essent efformati, injuste Dominus ex Mcodemo
ita quaesiisset. Quum autem Filius Dei in sacris suis
scripturis absconditus esset, et ille hoc non intellexisset,
Dominus recte somnum ejus discussit et morbum miti
et modesta voce sanavit, et in memoriam ei revocavit
baptismata remissionis, quae erant in medio Israel.
Nam et Zacharias, quum sibi annunciaretur, se filium
habiturum esse, dubitavit, ideoque lingua ejus, qua cete-"
ros docebat, ligata est. Similiter et Nicodemo omnes hi
typi ante oculos positi erant et non credidit; quam ob
rem Dominus eum vituperavit, sed comiter. Quia Do-
minus eum aegrotantem quidem, sed sanitati proxi-
mum et ea quae prius in lege de ipso scripta erant,
ignorantem vidit, baptismum perfectae expiationis car-
nis et animae ei monstravit.

Nonne intellexisti, Nicodeme, Jacobum sine
utero et ventre ad primogenituram natum, et Naaman
sine utero regeneratum esse, quum Elisaeus ad eum
loqueretur et ille abiret et post lotionem et purifica-
tionem immutatus rediret, ejusque caro ut caro pueri
facta esset ? Similiter et Maria, soror Moysis, nonne
manifestum signum est baptismi, qui datus est genti-
bus ? Hyssopus ^ enim maculosa ejus ulcera purifi-
cavit, In hoc mirabile est, Naaman credidisse et hu-
mum de terra Israelitarum secum tulisse, Mcodemum
autem ex Domino coelestia quaesiisse, quare audivit :
Si terrena dixi vobis et non creditis, si
de coelo dicam vobis, quomodo credetis?

1. Ita in cod. B. Siib hyssopo h. 1. intelligifcur aspersio per
hyssopum, quae symbolum erat bapfcismi novi testamenti.

189

Porro ait : Spiritum nescitis, unde venit,
aut quo vadit, i. e. si sensibilia non comprelien-
duntur, quis erit, qui ea, quae sensibus non percipiun-
tur, et quae in coelis sunt, scrutetur ? E t n e m o, e s t,
qui ascendit in coeium, nisi qui descen-
dit de eo, filius hominis, ut doceret, neminem
ad locum divinitatis ascendisse et neminem unquara
ascensurum esse.

Et dixit ad eum : «Numullomodofieri
potest, ut homo senex denuoin uterum
matris suae intret, et denuo in lucem e-
d a t u r ? Et insuper uterus matris, eum pariendo,
juxta legem immundus factus est, ut et filius ab eo edi-
tus. At Dominus in hac infirmitate eum non reliquit,
sed luoidam doctrinam ^ ei dedit dicens : Nisi quis
natus fuerit ex aqua et Spiritu, non po-
test introire inregnum Dei ». Qui intelligere
voluit, ex his verbis sibi propositis, et ex hoc exemplo
colligere potuit, carnem indigere immersione aquarum
cum communicatione Spiritus ^. Qui natus est ex
carne, caro est, et qui natus est ex spi-
ritu, spiritus estw. Quia in fide eum instruebat,
dicit nativitatem carnis esse visibilem, nativitatem au-
tem baptismi spiritum i. e. invisibilem : « Si habueri-
tis fidem, ait, ut granum sinapis, dixeritis huic mon-
ti : Transfertor, et transferetur v ^. Et rursus : « Quod-
cunque in orationibus vestris in fide petieritis a Deo,
dabo vobis » ''. Quod cum ante oculos eorum positum
esset, ad eum dixerunt : « Adauge nobis fidem 5? ^.

Serpens Adamum in horto percutiens occidit et
Israelitas in castris perdidit. Et sicut Moyses
exaltavit serpentem in deserto, ita exal-
tari oportet filium hominis, quia sicut per
illud simulacrum, quod Moyses cruci affixit, corpora-

1. Ita in cod. B. In cod. A falso « infirmitatem n.

2. Sententia ex cod. B correcta.

3. Math. 17, 19.

4. Math. 21, 22.

5. Luc. 17, 5.

190

liter liberati et vivi servati sunt, qui corporaliter id
intuebaiitur, ita aifixo corpore Christi de cruce pen-
dentis salvati vivunt, qui credentes eum intuentur.
Per passionem, quam serpens ex natura sua non pati-
tur, indicatum est, in cruce passurum esse eum qui ex
natura sua non moritur.

In judice lioc peccatore ( Luc. 18, 1-8)
quanta erat iniquitas et malitia ? Aut * in judice hoc
justo quanta misericordia et justitia ? In sua iniquita-
te noluit viduae jus dicere et ob suam malignitatem
noluit ei procurare quietem. Justitia vero Dei scit exi-
gere et misericordia ejus novit vivificare et refocillare.

Injustitia ergo illius judicis est contraria justitiae
Dei et malitia illius amara dulci misericordiae Dei
contradicit. Et dura erat illius injustia, quia ausus est,
a tiniore Dei deficere, et magna erat ejus protervitas,
quia homines revereri aspernabatur. Dura sunt ista
duo, sed utrumque orationis instantia superavit. JSTam
et injustitiam, quae a Deo defecerat, et protervitatem,
quae in homines superbiebat, utramque instantia mu-
lieris fregit et ad suam voluntatem flexit, ut contra
adversarium ipsi jus diceret. Utrumque ramum ama-
rum instans oratio mutavit, ut ei dulces fructus darent
a sua natura alienos. Ergo judicium justum et retribu-
tionem justam ille judex, malitia sua non obstante, mu-
lieri spoliatae praestitit, et requiem dedit miserae op-
pressae. Verumtamen injustitia nescit juste vindicare,
et malitia impar est refocillando. Si ergo haec duo ma-
]a acerba perseverans oratio in angustias redegit, ut
ipsi darent fructum bonum et naturae suae contrarium,
quanto magis nos exaudiemur, si perseverantes mise-
ricordiae et justitiae Dei vim inferamus "^, ut fructum
naturae suae consentaneum nobis praestent, i. e. ut ju-
stitia nos vindicet et misericordia nos consoletur, quia
juste retribuere injuriam patientibus, fructus^ est justi-

1 . Aut « li. 1. sine dubio pro et « positum est.

2. « liaee et sequentes duae« sententiae ex cod. B emen-
datae sunt.

3. Tructus h. 1. effectum naturae conYenientem significat.

191

tiae et refectionem dare afflictis, fructus est mise-
ricordiae.

Venerunt et dixerunt ei: Qua pote-
state tu hoc facis? (Math. 21, 23-27). Quod di-
cunt ad eum, donec populum doceret eique praedicaret.

Si docebat, cur doctrinam opus Yocarunt? Sed
constat, quod veritatem verborum suorum testimonio
operum suorum confirmabat *, ut et dixit : « Si mihi
non creditis, saltem operibus credatis » ^.

Qua potestate tu hoc facis? Tamquam
inquisitores eum interrogarunt, quibus ille non respon-
dit, quia non ex charitate ad eum accesserant, ut do-
cerentur, sed ut rebelles et adversarii. Vicissim potius
eos interrogavit : Baptismus loannis unde e-
r a t ? Quod verbum eos coegit confiteri, se loanni ^ non
credidisse. Ex coelo erat, an ex hominibus?
Illisecum perpendere coeperunt et di-
cere: Si dicimus, quod ex coelo est, dicet
nobis: Curei non credidistis? Sivero di-
cimuSj ex hominibus, timemus populum
i s t u m. Quando dixerunt : « Si dicemus, quod ex coelo
est ?5, non addiderunt : Timemus Deum. Ergo homines
timuerunt, non autem Deum.

Quidvobis videtur? Homini cuidam
erant duo filii(MATii. 21, 28-32). Filios eos vo-
cavit, ut eos ad opus peragendum excitaret. Sane^
ait, D m i n e ! Ille eum vocaverat filium, hic autem
ei respondit : " Domine ;?. Non vocavit eum patrem et
nihilo secius verbum ejus perfecit. Q u i s e x h i s f e-
cit voluntatem patris sui? Et illi juste de-
cernentes dixerunt : «Secundus».

Non dixit : Uter videtur vobis dixisse : « Ego
vado j), sed: « Quis fecit voluntatem patris sui »? Ideo
publicani et fornicatores praecedentvos
in regnum coelorum, quia vos verbis promitti-

1. Ad verbum : « In tesfcimonium adducebat operura suo-
rum n. Contextus versionem meam postulat.

2. loAN. 10, 38. .

3. « loanni n explicationis causa inserui.

192

tis, illi autem currunt. Venit ad vos loannesin
via justitiae, i. e. lionorem Domini sui sibi ipse
non arripuit, sed, cum putarent, eum esse Christum/
respondit eis, se non dignum esse, ut portet corrigias
calceamentorum ejus ^

Alia parabola rVirquidara paterfamilias
plantavit sibi vineam (Math., 21, 33-45), quod
idem est atque illud : « Vineam ex Aegypto transtu-
listi, extirpasti gentes et plantasti eam w ^.

Et sepe munivit eam, nempe lege, et torcular
praeparavit in ea, altare, et aedificavit in ea turrim,
templum, etc. Et misit servos suos, ut ei fru-
ctum afferrent. Attamen nec primi, nec medii,
nec postremi fructum a colonis acceperunt. Post haec
misit filium suum, non ac si hic novissimus esset, sed
postea apparuit, qui antea jam fuit, ut et loannes te-
statur : « Vir veniet post me, qui prior utique estn ^.
Non ignoravit, praecessores, quos misit, fructus acci-
piendo impares fuisse, sed hoc fecit, ut querelas obsti-
natorum hominum e medio tolleret dicentium : « Non
potuit per legem dirigere et praeparare omnia, quae
voluit 77. Misit ergo Filium *, ut eis silentium impone-
ret. Sed quum vidissent, filium venisse , dixerunt :
Hic haeres est hujus vineae, venite, occi-
damus eum et tunc nostra erit haeredi-
tas vineae. Filium quidem occiderunt, sed haeredi-
tas translata et data est gentibus, sicut et dixit : « Qui
habet, dabitur ei et abundabit, et qui non habet, et id,
quod rapuit, auferent ab eo » ^.

Facit eos judices in propria causa dicens : Quid
merentur isti coloni? Ipsi de se sententiam fe-
rentes reposuerunt :Malos permalaperdet, etc.
Postea sensum explicat et dicit : Nunquam legi-

1. Cf. Math. 3, 11.

2. Ps. 79, 9.

3. loAN. 1, 15. In cod. B, pro « Vir w legitur « Et alius «.

4. Recte hoc vocabulum Auclier explicationis causa
inserit.

5. Matii. 13, 12 ; 25, 29.

193

stis: Lapis, quem reprobaverunt aedifi-
cantes, ipse factus est caput anguli?Qua-
lis lapis ? Is qui dicitur adamantinus his verbis : « Po-
no ego adamantem in medio filiorum Israel » ^ Et ut
doceret, se ipsum hunc lapidem esse, propter hujus
firmitatem ait : Quicunque in eum offendit,
confringetur, et super quem cadet, conte-
retet consumet eum; principes enim populi
contra eum congregati sunt et eum perdere voluerunt,
quia ejus doctrina eis non placuit. Et dictum est : « Su-
per quem cadet, conteret et consurnet eum «, quia sus-
tulit idololatriam et alia hujusmodi. ISFam lapis,
ait, qui percussit simulacrum, factus est mons magnus
et impleta est ex eo universa terra ^.

Miseruntad eumdiscipulos suos cum
Herodianis: Dentne tributum?( Math. 22,
16-22). Quia Dominum regno Israel potiturum esse
crediderunt, quum filium David eum vocarent, volue-
runt videre, utrum tributum Caesari dari juberet. Si
enim diceret : « 'Ne detis « , causam eum accusandi
invenissent, quoniam se ipse praedicaret regem. Non
enim haec dixerunt, ut eos a solvendo tributo deterre-
rent, sed ut eum occiderent. Ut autem eis monstraret,
suam doctrinam his rebus superiorem esse, et se vitam
hominum velle servare, dicit : Date Caesari, quod
est Oaesaris, sed Deo, quod debetis, red-
dite ei.

Venerunt Sadducaei et dicunt ei: Non
est resurrectio mortuorum. (Math. 22, 23-
33). Yocantur isti Sadducaei i. e. justi, quum dicant :
Nos non ob mercedem Deum colimus; hi enim non
respiciunt ad mercedem in resurrectione mortuorum,
ideo se ipsos justos vocant. Sine mercede , dicunt,
oportet nos amare Deum ^. Moyses praeceptor'^
nobis mandatum dedit: Si quis carens li-

1. Cf. Is. 54, 12, velEz. 3,9.

2. Dan. 2, 35.

3. S- auctor de Sadducaeis plura in fiiio operis refert.

4. Ad verbum : "Pati-iarcha n, ut et Aucher vertit.

194

beris moriatur, frater ejus uxorem ejus
ducat. Itaque uxor quaedam fuit septem
viris. In resurrectione, ergo mortuorum,
cui ex his erit? Estne spes, denuo in altero mun-
do fore matrimonium ? Quod si Judaei in resurre-
ctione mortuorum matrimonia expectant, non est mi-"
rum, quod nunc a castitate se avertunt. Valde er-
ratis, quia filii adulti hujus mundi uxo-
res ducunt etc. Quivero illo mundo digni
facti sunt, hi ut angeli sunt. Si homines, qui
angelis similes fiunt, non ineunt matrimonia, quid de
illis dicemus, qui audent hac de causa et angelos ca-
lumniari * ?

Quod mandatum primum et magnum
est^ in lege? Respondit ei : Ut diligas Do-
minum Deum tuum et proximum tuum si-
cut te ipsum (Math. 22, 35-39). Nam charitas Dei
iion sinit nos perire, et charitas proximi non patitur
nos offendere, quia nemo eum offendit, quem amat.
Sed quae sunt corda, quae receptacula amoris erga
omnes filios carnis suae fieri possint ? Aut quae mens
hominis in se potest incrementum dare illi amori in
omnes animas, quem in ea seminavit hoc praeceptura,
quod norma est charitatis ? « Diliges proximum tuum,
sicut te ipsum ??. Membra nostra non sufficiunt, ut sint
vasa celeris et munificae voluntatis numinis divini, sed
solum fructus, qui ex Deo est, ejus voluntati sufficere
potest. Accurrerunt angeli, ex sua parte operantes,
accurrerunt reges, quod suum erat, facientes, accurre-
runt prophetae, miracula patrantes, attamen homines
non sunt salvati, donec de coelo descenderet ille, qui
nos quasi manu apprehendit et suscitat. Duobus ergo
his praeceptis quivis Christi discipulus quasi duabus
alis volat, charitate nimirum in Deum et charitate in
homines.

1. S. auctor h. 1. eos ai'guit, qui angelos cum filiabus homi-
num matrimonia contraxisse affirmarunt. Cf. ejusdem commen-
tarium ad Gen. 6, 1-2.

2. « Est )) in solo cod. B legitur.

195

Illevulneratus (Luc. 1 0, 25-37) Judaei sunt,
et per Samaritanum Sacerdotes et Levitas vituperavit,
qui erga filios gentis suae non fecerunt misericordiam.
Dixit ad eum :Ettufac similiter, scilicet in Ju-
daeos, concives tuos. Non dixit : Samaritanus esto tu.
Quia nempe ille interrogaverat : " quis est proximus
meus 55, i. e. quis est, quem diligam, Dominus ei mon-
stravit Judaeum wlneratum. Quum autem Samarita-
nus etiam gentilibus inimicus esset, cur pro Judaeo
vulnerato in hac parabola non adhibuit gentilem ? Non-
ne boc modo Sacerdotes et Levitas pudore affecit, qui
non faciebant misericordiam in filios populi sui ^ ? Si
quendam gentilem in parabola proposuisset, aliquid om-
nino peregrinum hoc loco eis in medium protulisset,
quia Judaei curam de gentilibus non habebant ; et in
fine illi dixit : « Similiter facies ?5. Sed nunc nobis di-
cant : IS^um lex praecipit, misereri vulnerati nostri nec
ne? Si hoc ita se habet, Dominus fortassis venit, ut
Samaritanum a calumnia vindicaret, praecipue cum ei
dixit : Sicut illi, qui non fecerunt misericordiam, tu ne
facias ^. Et ut ostenderet, Judaeum fuisse, qui in la-
trones incidit, dixit : A Jerusalem in Jericho.
Samaritani autem ibi habitabant, quia reges priores
captivos eos deduxerunt, et eo collocarunt. Sensus
hujus effati clare ad commendandam misericordiam
spectat. Quis ex istis videtur tibi proxi-
mus fuisse vulnerato? Dicit ei : Qui fecit
misericordiam. Et ecce, Samaritanus erat iste.

i, Jrlaec sententia, quae oontextura sermonis pei'turbat, ex
praececlentibus falso repetita videtur.

2. Sensum bujus loci sic intelligo : Si legi consentaueuni
est, hominis vulnerati misereri, Dominus Samaritanum miseri-
oordem in parabola proferens ejus gentera a convicio inhuma-
nitatis vindicavit, quum et Judaeum interrogantem quasi his
verbis dimitteret : « Sicuti illi Sacerdotes et Levitae, concives
tui, fecerunt, tu ne facias n. Verba bujus loci Aucher sic reddit:
Si hoc ita est, Dominus vindictam Samaritani venit forsitan exi-
gere, praesertim quod dicit ei, quod, sicut illos, qui non fece-
runt misericordiam, noli tu faceron. Signum interrogationis
Aucher recte negligit, quod et in cod.B omissum est.

196

Patuit erg'o, Samaritanum filio non suae gentis proxi-
mum fuisse. Licet, ait, cognati et sacerdotes, quorum
est, afflictorum curam gerere, despiciant et negligant
filios suae gentis, et si accidat, ut tu ex istis Sama-
ritanis adversariis ortus sis , tamen noli contemnere
afflictum, sed eum reputa proximum tuum et magna
cura sana.

Dominus clamayit et dixit: Si quis
vestrum sitit, veniat ad me et bibat. (Ioan.
7, 37). Idem propbeta dixit his verbis : Quicunque si-
tit etc. *. Propheta misit ad fontem, et qui adimplet
prophetas ^, invitat, ut bibant. Idem et Sapientia dixit :
" Edite panem meum et bibite vinum, quod miscui, et
rejicite a vobis insipientiam stultitiae vestrae et vive-
tis « ^.

Quia inflati sibi ipsi applaudebant et de nomine
Abrahae gloriabantur , opera autem Satanae facie-
bant, dixit ad eos : « 'Ne eligite nomen unius et opus
alterius ; aut facite opera ejus, cujus de nomine gloria-
mini, aut assumite nomen ejus, cujus opera in vobis
dominantur 57. Si filii estis Abrahae, opera
Abrahae facite (Ioan. 8, 40).

Ut ostenderet , magnam esse differentiam inter
nomen Abrahae et opera, quae vos facitis, dixit: Yos
estis filii Satanae, qui ab initio homicida erat,
et adjungit : Cur quaeritis me occidere? A-
brahamid nonfecit. lioc autem eis praedixit,
primo, ut eos moneret, ne ipsum occiderent, dein, ut
ab ipsis testimonium acciperet, dicentibus : Q u i s t e
vult occidere, ut, quando eum occiderent, per illa
verba damnarentur. Abraham hoc non fecit,
sed potius eorum misertus est, qui mala faciebant i. e.
Sodomitarum. Quomodo itaque Abraham, qui clemens
fuit erga peccatores, ad eos pertinet, qui Dominum ju-

1. Is. 55, 1. « Omnes sitientes venite ad aquasn. Cod. B
habet : Quicunquc sitit aquam.

2. I. e. « Qui oracula prophetarum adimplet v. Cf. Math,
5, 17.

3. Prov. 9, 5-6.

197

storum occidere quaerebant ? Samaritanum autem
Dominum vocarunt, quia Samaritani de se ipsis eontra
Judaeos affirmant : Nos sumus filii Abrahae, ut et
Judaei contra eos idem de se contendunt. Quum jam
Dominus ad Judaeos dixisset : « Si filii estis Abrahae,
etiam opera ejus facite », Judaeis visum est, partes
Samaritanorum hoc ejus verbum tueri, ideo dixerunt
ad eum :Samaritanus es tu.

Abraham desideravit videre diem
meum, vidit et gavisus est. Quem diem ? II-
lum, de quo ei dictum est : « In semine tuo benedicen-
tur omnes gentes ?? *. Vidit autem et gavisus est, quia
novit mysterium agni, salvationem omnium gentium.
Quinquaginta annos non habes, et Abra-
ham vidisti? Kespondit eis: Antequam
Abraham erat, ego jam fui. Quia Christus
existebat, et, licet absconditus, aderat, quando Isaac
per agnum in vita servatus est , ideo in eo signum
suum monstravit. Et semen ejus qui per agnum salva-
batur, quum in Aegyptum ^ descendisset, et longo tem-
pore ibi fuisset, ab illo, qui in praecedentibus saeculis
sub Isaac praefigurabatur, eadem agni imagine libera-
tum esi Ex illo tempore immolabant multos agnos,
donec verus agnus advenisset. Et cum loannes ad eum
accederet, proclamavit : « Ecce agnus Dei ;?. Et quia
agnus verus venerat, agni cessarunt, qui tantum ima-
gines ejus erant.

Quia eum blasphemarunt , quoniam dixerat :
« Antequam Abraham fieret , ego sum , et quum A-
braham nondum esset, ego eram «, obvium se fe-
cit caeco ex utero matris. Et interroga-
verunt eum discipuli: Cujus est pecca-
tum?Et respondit eis: Nec hujuSjnec co-
gnatorum ejus, sed ut revelentur in isto
opera Dei. Etmeoportetoperari opera
Patris mei, qui misit me, quamdiu dies

1. Gen. 22, 18.

2. Ita verti ex correetioue cod. B.

198

est (loAN. 9, 1), i. e. quamdiu apud vos sum. Veniet
nox et Filius exaltabitur in coelos ad Patrem suum, et
vos, qui lux estis mundi ^, in mortem trademini et ces-
sabunt signa ob incredulitatem multorum. Et cum
haec dixisset, spuit in terram et fecit lu-
tum ex sputo suo, et fecit oculos in hoc luto et
lux orta estin humo, sicut et ab initio fecit, quando um-
bra coelorum sive tenebrae supra omnes res dispersae
erant, et mandatum dedit luci et nata est ex tenebris.
Ita et hic lux ex sputo ipsius creata defectum creatio-
nis, quae erat ab initio, complevit, ut patefaceret, quod^
sicut defectus naturae per ipsum complebatur, ita et
ipsa creatura originalis ab ipso perfecta et consum-
mata est. Quia credere noluerunt, Dominum esse ante
Abraham, hoc opus eis comprobavit, ipsum esse filium
ejus qui per ipsum ex terra fecit Adamum primum,
quia id quod huic deficiebat, per humum coraplevit et
perfecit.

Rursus id fecit, ut eos argueret, qui dicunt, ho-
minem ex quatuor elementis constare. Formavit enim
ex terra et sputo id quod ex membris deficiebat. Por-
ro ad eorum utilitatem hoe fecit, quia signa eos exhor-
tabantur et fidem eos docebant. « Judaei, ait, signa
quaerunt ^. ISFon enim Siloe solvit oculos caeci, ut nec
aquae Jordanis Naaman sanarunt, sed mandatum
Christi hoc effecit. Immo et aqua expiationis nostrae
non ipsa sanctificat, sed nomina, quae super eam com-
memorantur, haec nos expiaiit ^. Luto ergo oblinivit
oculos ejus, ut ceteri caecitatem cordis sui abluerent.
Et quum caecus interrogaret , per medios homines
ductus : " Ubi est Siloe », et hi lutum, quo oculi ejus
obliniti erant, conspicerent, ipsi ex eo quaerentes et
ab eo edocti dixerunt : " Agite, eamus cum eo », et
abierunt, ut viderent, utrum vere oculi ejus aperi-
rentur.

Externis oculis videntes duxerunt in via caecum^

1. Math. 5, 14.

2. I CoR. 1, 22.

3. Ad vcrbum ; Haec fiunt Gxpiatares nostri»

199

qui oculis internis videbat et caecus in tenebris ver-
sans ducebat in via videntes, qui interne obcaecati
erant. Lavit de oculis suis lutum et se ipsum vidit, la-
verunt et illi caecitatem de corde suo et se ipsos vide-
runt. Quo tempore Dominus unius caeci oculos in ma-
nifesto aperiebat, multorum caecorum oculos in abscon-
dito aperuit. Caecus bene videns Domino quasi stips
fuit, qua multos caecos conduxit et a caecitate cordis
sanavit.

In paucis Domini verbis multi latebant thesauri
et in hoc opere sanationis arcane descriptum erat,
eum esse filium creatoris. Vade, ait, lava faciem
tuam. JSTe quis existimaret, hanc sanationem artifi-
cio similiorem esse, quam miraculo, misit eum lava-
tum, ut ostenderet, caecum non dubitasse de eo quod
Dominus ipsum sanaturus esset, et ut caecus interro-
gando et, quod contigisset, explicando suam fidem
manifestam redderet.

Sputum igitur Domini quasi clavis facta est ocu-
lorum clausorum et oculos pupillasque ad aquas sana-
vit et in aquis symbolice sanctificationem suam ad de-
fectum nostrum applicavit. Quod Dominus fecit, ut,
quando in faciem ipsius spuerent, oculi caecorum, quos
sputo suo aperuerat, eos coarguerent. At illi non intel-
lexerunt suam reprehensionem, quam Dominus, quum
oculos caecorum aperiret, his verbis expressit : Q u i
vident, caeci fient, quod refertur ad caecos, qui
eum corporaliter videbant, et ad videntes, quibus non
apparuit* spiritualiter. Lutum, inquiunt, fecit hoc
sabbato. Praetermittunt eum qui sanavit, et coe-
perunt vituperare id quod fecit. Sicuti viro, qui tri-
ginta octo annos infirmitatis habebat, dixerunt : Quis
jussit te portare lectum ^, non autem : Quis ^ te sana-
vit ? ita et hic ajunt: « Lutum fecit hoc sabbato ??.

1. Ad verbiim : « Appariiit eiv vel « sibi «, quod Auclier
vertit : « Apparuit ei Dominus n. Sed contextus seqilentium
hnic versioni contrarius est.

2. Cf. loAN. 5, 10.

3. Sic in cod. B. In cod, A : « Istene te sanavit >■.

200

Attamen nonne et sine luto , invidia in eiim acti ,
rejecerunt eum, quando sola voce sanavit hydropicum?
Cui quid fecit, quando eum sanavit ? Solo verbo hic
purgatus et sanus factus est. Ergo qui verba profert,
juxta illorum sententiam sabbatum solvit K Sane, di-
cis. At si hoc ita est, quis jam magis sabbatum solvit^
salvator noster, qui sanavit, an illi, qui locuti sunt ex
invidia contra suum benefactorem ?

Quod ait:Omnes, qui ante mevenerunt,
fures erant et latrones (Ioan. 10, 8), de Theuda
et Juda dixit ^.

C A P U T XVII.

Et ibi erat aegrotus quidam, Laza-
rus nomen erat ei, et miserunt sorores
ejus ad Dominum, dicentes:Domine, eccCy
quem amas, aegrotus in lecto decumbit
(loAN. 11, 1). Compara jam verba Vivificatoris et in-
tellige, quomodo inter se conveniant. Ad caecum
dixit : " Non hujus est peccatum, nec cognatorum ejus,
sed ut revelentur opera Dei in isto » ^ ; et de morbo
Lazari dixit :ilic morbus non estadmortem,
sed propter gloriam Dei, ut glorificetur
in eo Filius Dei. Dixitque ad discipulos : V e n i-
te, eamus inJudaeam. Respondent ei : J u d a e i
te quaerunt occidere, et tu iterum illuc
a b i s ? « Sed ubi dolores sunt, ait, illuc festinat medi-
cug. Ad lapidatores vado, at ex lapidatoribus fient te-
stes. Multi, ait, ibi crediderunt in eum « ^.

Nonne duodecim horae sunt diei? Si
quis in luce ambulat, non offendit, quia

1. Sic in cocl. B. lu cocl. A falso signum interrogationis im-
positum est.

2. Cf. AcT. Ap. 5, B6-37.

3. loAN. 9, 3.

4. Scilicet post Lazanim resuscitatum. Cf. Ioan. 11, 45.

201

videt lumen. Quibus verbis per comparationem et
imaginem Apostolos voluit docere, Judaeos ante finem
anni remissionis; qui est. mater mensium *, non esse
oifensuros per occisionem Domini, qua tenebrae regna-
turae erant in Sion. « Nonne duodecim horae sunt
diei » ? i. e. quid timetis, ne lapidemini ? Donec ego
vobiscum sum, nemo vestrum mecum et pro me patie-
tur. Verum venient super vos tenebrae, plenae dolori-
bus, quando a vobis elevatus ero et vos dimittam. Sed
accipietis coronas, ut et ego, qui coronabor et e medio
vestrum elevabor. Venite, eamus, ut et nos
cum eo moriamur. Certi erant, quod cum eo eun-
tes lapidabuntur. Ideo consolando confortavit eos, ut
timorem ab eis auferret, dicens :

Lazarus, amicus noster, mortuus est
et ego gaudeo propter vos. Si autem gaude-
bat, cur flebat, cum advenit ? Vide ex hoc loco, quam
longe a Domino illi quoque, qui ei proximi sunt, distent.
Et sicut homo, in quo omnes naturae latent, quamli-
bet ex eis suo loco in medium profert, modo spiritum,
modo corpus, ita et Dominus famem in pane ^ ostendit
et lacrymas in amico. Omnes medici, antequam homo
mortuus est, laborem et curam adhibent ; at medicus
Lazari ad mortuum se vertit, ut in morte ejus medicus
excellentiam suae artis ostenderet. Gavisus est, quum
audivit, fievit, quum advenit. Dixerat, eum mortuum
esse, antequam advenisset, et post adventum interroga-
vit : « Ubi posuistis eum v ? Porro llevit, quoniam in
resurrectione mortuorum morientur illi, qui nunc vi-
vunt ^. Ibidem gravissimis verbis testatus est simul-
que opere ostendit et confirmavit, se veram humanam

1. Menses nimirum efc dies et horae, de quibus h. 1. sermo
est, parfces anni sunt.

2. Math. 4, 2-3.

3. Sc. irapie. Haec efc praecedens sententia ex cod. B cor-
rectae sunt ; in cod. A nonnuUa vocabula desunt. Textum ejus
Aucher sic vertit ; " Et postquam advenit, interrogavit : tJbi
posuistis eum et lacrymatus est. Praeterea de suscitandis mor-
tuis illic magna verbis dixit et manifestavifc obsignavitque o-
pere etc. n

202

naturam assumpsisse. Propterea flevit et revelavit fi-
dem Mariae et Marthae, quae eum adorabant et con-
fitebantur coram aliis, qui longe alio modo eum confi-
tebantur , ut dicit Scriptura : « Mandatum dederunt
extra synagogam eum faciendi » *.

Domine, si hic fuisses; nimirum,quia ad
eum miserant, et ille venire noluerat, cognoverunt, Do-
mini voluntatem fuisse, ut Lazarus moreretur, quum
nec ipse veniret, nec responsum mitteret, ut sanare-
tur. Dixerunt : « Si fuisses hic ?>, quasi dicerent : Si
vis, audi eum. Porro quia audierant a discipulis, eo
dormiente, undas excitatas, et iterum, cum apud
eos non esset, fluctus maris commotos et conturbatos
esse, ideo more hominum dixerunt : Magister, ubi lux
est, illuc tenebrae non intrant, et ubi vita est, mors non
dominatur. Flevit, ut monstraret, Lazarum esse mor-
tuum, et ut occasionem daret dicendi : «Nonne hic
aperuit oculos caeci » ? Ex una parte volue-
runt eum rejicere, et ex altera eum invitus confessi
sunt. vivificator Lazari, vivifica te ipsum ^. Per haec
quoque verba Dominum confessi sunt, qui eum negarunt.

Jam foetet. Si tu Martha, sicut Maria, ad
pedes ejus sedisses, ab eo, ut illa, audisses, ipsi
omnia esse facilia. Egoutique sum resurre-
ctio et vita; omnis, qui credit in me, e-
tiam si mortuus fuerit, vivus est ille.
Patet, quod, qui vivus est et credit in me,
non morietur in aeternum, i. e. non semper
manebit in morte, quia vivus est, et manus mortis non
semper ei dominabitur. Nonnulli autem de fine mundi
hoc intelligunt, quod illi, qui in adventu ejus in terra
sunt, non morientur, ut illud : « Qui residui sunt in
adventum ejus, non dormient » ^.

1. Hujus loci verba sic iiabentur : « Efc eum confitebanfcur
coram aliis illis, qai eum confifcentur. Dicunt: Mandatum dede-
runt ut foras raitterent eum «. Verba: " Corara aliis illis, qui
eum confitentur » ironice dicta existirao.

2. Maec. 15, 30.

3. I Thess. 4, 14.

203

Lacrymatus est Dominus propter Lazarum, ut
prae se ferret , quod eum non posset resuscitare ;
quumque illi revera de ipso ita existimarent, in publi-
cum protulit absconditam derisionem dicentium : N o n-
ne poterat iste ita facere, ut hic non mo-
reretur? Forsitan dices : At illi non dixerunt, quod
eum non potest resuscitare. Attamen aliquid^ quod
contra divinitatem ejus pugnabat, locuti sunt dicentes :
« Quia flevit, ostendit, se noluisse, ut moreretur, ergo
natura ejus divina mortem non ita devicit, ut mortem
super eum dominari non pateretur «. Quum igitur ilH
ludibrium et irrisionem suam ostendissent, ipse divi-
nitatem suam monstravit. Quod autem turbatus est,
consonat cum eo quod dixit : " Quamdiu vobiscum ero,
et vobiscum loquar ?? ^ ? et alio loco : « Taedet me de
generatione ista » ^. Probaverunt me, ait, decies, bi
autem vicies et decies decies.

Yenit vocare niortuum ex sepulcro et interro-
gat : « Ubi posuistis eum » ? Et lacrymatus est
Dominus. Sed lacrymae ejus erant ut pluvia, etLa-
zarus ut frumentum, et sepulcrum ut terra. Emisit vo-
cem suam, ut tonitru, mors liac voce exterrita est,
Lazarus ut frumentum prodiit et terra Dominum suum
vivificatorem prona adoravit. Dominus signis suis tem-
pus opportunum assignavit, eaque temporis rationi
accomodavit, quemadmodum et caeco ab utero matris
se ipse obvium fecit. Mansit in illo loco, ubi
erat, per duos dies, donec Lazarus moreretur.
Besuscitavit Lazarum et ipse ejus loco mortuus est.
Quum enim e sepulcro eum vocasset, et cum eo men-
sae accumberet, ipse sepultus est per symbolum olei,
quod Maria in caput ejus effudit, Mors itaque et ava-
ritia post quatuor dies contemptui fiebant. Rursus po-
testas mortis despiciebatur, quia Dominus mortuum ad
vitam revocavit, ut mors sciret, Domino facile esse,
post triduum ^ eam missam facere et a se discutere.

1. Marc. 9, 18.

2. PSALM. 94, 10.

3. I. e. fcriduum post suam mortem.

204

Os enim ejus qui clamando mortuum quatriduanum e
sepulcro vocavit, promissis suis stabit, quod tertia die
ipse se vivificabit et resurget. Contemptui erat et ava-
ritia, quae in corde Judae Domino insidias struxit et
triginta argenteis eum vendidit ; et Judas convictus
est, quod non ideo, quia Dominus se Deum fecerat,
eum tradere quaerebat, sicut nec cura pauperum eum
incitavit, ut oleum unctionis vendere vellet.

Domiims itaque Bethaniam venit et amicum suum
resusoitavit, se ipsum autem in symbolica unctione
sepelivit. G-aiidium paravit Mariae et Marthae atque
opprobrium inferno et avaritiae ; inferno , quia non
semper ipsum superabit, avaritiae, quia non in perpe-
tuum eum vendet. Dixerat: « Post triduum resurgam »,
quod, si quis rem difficilem esse existimet, in illum
quatriduanum respiciat, qui resurrexit. Dixit aliquid,
quod difficilius est, quam hoc, ut per id quod in La-
zaro perfecerat, id crederent, quod de se ipso dixerat.

Accedite et auferte lapidem. Qui mor-
tuum vivificavit et vitam in eum reduxit, nonne et po-
tuit aperire sepulcrum et auferre lapidem ? Qui disci-
pulis suis dixerat : « Si habetis fidem, ut granum sina-
pis, dicetis nionti huic : Transferre et transferetur a
facie vestra *, nonne hic lapidem ab ore sepulcri po-
tuit removere ? Profecto, qui in cruce pendens voce
sua petram et sepulcra scidit, potuit et verbo suo la-
pidem istum levare. Sed quia Lazarus amicus ejus
erat, dixit: « Aperite vos ipsi r, ut odor foetoris ejus
nares eorum tangeret, et « solvite eum « vos ipsi ab eis
quibus eum ligastis, ut opus manuum vestrarum co-
gnoscatis.

Ideo tempore mortis Lazari Dominus ad hunc
pagum se non contulit, ne dicerent : Pactum inter se
constituerunt. Et si permittimus, omnes cre-
dent in eum et venient postmodum Ro-
mani et tollent gentem nostram, legem
etlocum istum. Quod dixerunt, quia potestati

1. Maxh. 17, 19.

205

Romanorum subditi erant. Sed Dominus venit, et si-
gnis suis regnavit et totus mundus eum sequutus est.
Forsitan, inquiunt, audient gentes, quod rex eis natus
est, quia filium David eum vocarunt, et non tantum
eum ita vocarunt, sed et voluerunt eum rapere et re-
gem constituere. Quamobrem dicebant : « Cavete, ne
Romani veniant et destruant urbem nostram et popu-
lum nostrum 77.

Simon leprosus ( Math. 26, 6 ) credidit et
Dominus ei benefecit, et per fidem et beneficentiam
lepra aufugit. Quomodo enim lepra in corpore Simo-
nis permanere poterat, qui purificatorem leprae in do-
mo sua recumbentem vidit ? Quum humana Christi
natura in domo Simonis recumberet, divina in corde
ejus habitavit, sicut et in Simone cognomini *. Et quo-
modo mortua lepra potuit permanere ante Lazarum
mortuum, qui vivificatus est et resurrexit ? « Si fuisses
hic, ajunt, frater noster non esset mortuus v ^. Ergo
quomodo lepra laborare poterat Simon, qutim purifi-
cator leprae in domo ipsius recumberet, et quomodo in
eadem mensa esse poterant virtus lepram expellens, et
lepra fugitiva ? Forsitan idem evenit, quod de Zachaeo
principe publicanorum legitur , cui Dominus dixit :
« Hodie salus facta est huic domui n ^. Pro sua hospi-
talitate mercedem accepit purificationem.

Etconsilium ceperuntprincipes sa-
cerdotum, ut etLazarum occiderent (Ioan-.
12, 10). Sed lex praecipit, ut, qui occidit, moriatur. Si
autem hunc occiditis, nonne Christus potest eum de-
nuo vivificare ? Nonne potius vos timere oportebat, ne
verbum. illius oris vos occideret, quod Lazarum in vi-
tam revocavit? Sed et Cain putavit : « Hominem oc-
cido et Deum decipio ». Homo occisus est, quia mor-
talis, Deus autem non est deceptus, quia omniscius.

Potuit venumdari unguentum istud
trecentis denariis etdari pauperibus. Hoc

1. Cf. Luc.2, 26.

2. Cf. lOAN. 11, 21.

3. Luc. 19, 9.

206

dixit JudaSj quem Dominus, famem pecuniae in eo
conspicatus, tamquam oeconomum et sacculi portato-
rem, pecuniae dispensandae praefecit, ut satiaretur,
nec propter pecuniam fieret traditor. Expediebat enim
eum furari argentum, quam creatorem argenti tradere.
Cui enim illic opus erat sacculum *, ubi praesto erat
miraculum quinque panum azymorum, aut yini ex
aqua, aut remedii dati oculis filii Timaei ^, aut illud mi-
raculum, quod factum est in exactione didraclimatis ?
" Nolite gaudere, ait, quod daemones vobis subjiciun-
tur 55, quia et Judas Iscariotes daemones ejecit, sed
« gaudete, quod nomina vestra scripta sunt in coelis j?^;
Judas autem scriptus erat in terra cum crucifigentibus
Dominum.

Judas daemones expulit, ut ipse Domini adver-
sarius collegis suis crucifixoribus explicaret, num Do-
minus vere per Belzebub expelleret daemones, et ut
traditor confunderetur, si daemones ipsum, qui fur erat,
timerent et exirent, quum fur argenti dominum argen-
ti non timeret. Attamen fortassis haec perpendit ideo-
que laqueum sibi injecit et se suspendit ''. Et ne dice-
rent, Dominum traditorem sibi elegisse discipulum
idque ignorasse, dixit : « Unus ex vobis diabolus est « ^,
nomen Judae adhuc celans, ne eum diffamaret, si vel-
let poenitentiam agere. Quum eis pedes lavaret, non
fecit initium a Simone, principe discipulorum. Quum
enim princeps angelorum illico ^ reliquit honorem glo-
riae suae, quomodo princeps discipulorum in gradu
honoris sui potuisset consistere ? ISTonne potius didicis-
set imitari principem angelorum ^ ?

1. Subintelligitur : " nisi Judae emendando ».

2. Marc. 10, 46.

3. Luc. 10, 20.

4. Sic in cod. B, ubi particula negationis deest. Textuin
cod. A Auoher ita reddit : « Fortasse non memoraYit hoc et
seipsum sufFocavit 55.

5. loATsr. 6, 71.

6. Subintellige : Quando ad gloriam piuncipatus evectus erat.

7. Ad verbum : Sed potius datum ei esset, imitari princi-
pem angelorum.

207

Honos supremae naturae Domini lionorem humi-
litatis naturae suae humanae induerat, quando eorum
pedes lavabat.

OAPUT XYIIL

Solvite asellum et adducite ad me
(Math. 21, 2). In praesepi lesus exordium fecit, super
asello ad finem pervenit. Bethlehemi in praesepi, le-
rosolymis in asello. Quumque lerosolymam veniret^
videns eam, coepit ilere super eam. xlhraham vidit
diem ejus et gavisus est. Christus autem vidit leroso-
lymam et flevit super eam. Flevit autem, quia illa
gavisa non erat. Si cognovisses tu saltem
hunc diem pacis tuae, sed abscondita
est pax a facie tua. Abraham pater tuus so-
lummodo diem meum vidit et gavisus est ; tu vero
vidisti diem et dominum diei. Iste * est, qui flevit
pro eis qui non gaudebant de suo auxiliatore. Flevit
etiam propter ruinam futuram civitatis, ut et dixit :
" Flete super vos ipsas, quia venient dies, ut dicant
raontibus : Operite nos w etc. ^. Vidit Abraham diem
meum et gavisus est ^, nimirum per agnum in arbore,
qui solvit et liberavit Isaac ligatum, ut et Dominus
vincula gentium solvit per crucem. Balaamo abscon-
debatur aspectus angeli, populo autem illi, qui myste-
rium Balaami noverat, abscondebatur dominus pacis.
Illi abscondebatur pax, his autem Dominus pacis.

Clamabant pueri et dicebant : Benedictio fi-
lio David. Principes autem sacerdotum
et Scribae irati dixerunt: Non audis^
quid isti dicunt? i. e. si tibi nostrae '* laudes^
non placent, jube eos tacere. In nativitate et in morte

1. Sc« Dominus diei.

2. Luc.23, 28-30.

3. loAN. 8, 56.

4. Id est : Populi nostri.

208

ejus pueri iiinocentes coronae passionis ejus inserti
sunt. Infans loannes in utero matris ante eum exulta-
vit, et infantes in nativitate ejus occisi et quasi uvae
convivii ejus nuptialis facti sunt. Iterum pueri ei ac-
clamabant benedictionera, quum ad tempus natale suae
mortis pervenisset ^ Oonturbata es^t urbs lerusalem in
nativitate ejus, ut et turbata et anxiata est illo die,
quo in eam intravit. Quum Scribae clamores puerorum
audissent et aegre ferentes ei dixissent : I n c r e p a
homines, utomnino taceant, respondit:
«Si isti tacebunt, tamen lapides clama-
bunt». Illi igitur praetulerunt, ut pueri clamarent^
non lapides, ne forte clamante natura lapidum obcae-
cati resipiscerent. Verumtamen hic clamor lapidum ad
eundem iinem tempori crucifixionis ejus reservabatur,
quo tacentibus loquela praeditis res mutae magnitudi-
nem Domini praedicarunt.

ISTunc judicium est mundi, nunc et
princeps hujus mundi ejicitur foras (Ioan.
12, 31). Non princeps rerum creatarum et omnium
hominum, sed princeps mundi vocatur. Quia foras eji-
citur, patet, quod non est substantia aeterna et quod
potestate caret. Quomodo foras ejectus sit, loannes ex-
plicat : « Ecce, ait, agnus Dei, qui tollit peccata mun-
di 5? ^. Princeps autem vocatur, uti dicitur : « Dii gen-
tium non sunt dii » ^, et : « Non est vobis colluctatio
et pugna cum carne et sanguine, sed cum potestatibus
et cum principatibus et cum dominatoribus terrae te-
nebrarum harum, qui sunt sub coelo » ^* ; et ut dicit :
« Quorum raentem deus hujus mundi obcaecavit, ne
crederent « ^. Eodera sensu dicitur : « Princeps mundi
ejicitur foras 5?. In alio quoque loco dictura est: « Quo-

1. Ad verbum : Quum ad tempus nativitatis suae occisio-
nis pervenisset. Nativitas Christi per mortem resurrectio
ejus est.

2. loAN.l, 29.

3. Cf. PsAM. 95, 5,

4. Epiies. 6, 12.

5. II CoR. 4, 4.

209

rum Deiis venter suus est et gioriu confusio ipso-
rum H * .

Nos audivimus in lege, quod Cliris-
tus in aeternum vivit (Ioan. 12, 34). Idem est
illud : « Non deficiet sceptrum, donec veniet is cui pro-,
prium est illud n ^, et : " Prophetam suscitabit vobis
Dominus Deus, sicut me, ipsum audite » ^. T u a u t e m
dicis, filium hominis oportet elevari. Illi
nempe hoc loco .futurum finem mundi intelligunt, quia
dicunt, unum tantum esse adventum. Aut de omnibus
prophetis ^* dixerunt : « Nos audivimus in lege n, sicu-
ti illud : « Ut scriptum est in lege eorum : quod odio
habuerunt me sine causa ?? ^, quod in David scriptum
est : « Odio, ait, injuste me oderunt » ^, et : « Peccato-
res, qui oderunt me sine causa j? '.

Ubi rex, ibi et regnum est. Ideo dicit : « Kegnum
Dei in corde vestro v (Luc. 17, 21). Non est, ait, re-
gnum diebus discernendum, quia illi tempora observa-
bant et aetates, quibus Christum oriturum putabant.
Fama enim de eo jam ante triginta annos orta erat, et
rumores de eo propter ejus nativitatem multiplicati
sunt. Et illis annis surrexit Theodas ejusque socii,
quos Ohristus latrones vocavit, quoniam praevenerunt
ad furandum et coeperunt, ait, nomen Ohristi passim
sibi arrogare ^ . Ideo Dominus eos confudit , quia
non in abscondito , sed observationibus ^^ quaerebant

1. Phil. 3, 19.

2. G-EK. 49, 15. Vox « sceptrum n hi hoc citato deesfc.

3. Deut. 18, 18.

4. Ad verbum : de omni prophefcia. S. aucfcor prophefcia h. 1. pro
scriptis Prophetarum ponit, et in sequentibus exponit, sci-ipta
Prophetarum nonnunquam sub nomine legis infcelligenda esse.

5. loAK. 15, 25. In cod. B pro « legc ejus n recte posituni
est « lege eorumn.

6. PsALM. 24, 19. Ad verbum est : odium injuste etc.

7. PsALM. 34, 19.

8. Cf. Math. 24, 5.

9. Aucher vertit : « Quia clam et jejuniis eum quaerebant
viderefl.Sed «^««4^^. in praecedentibus significat « observare »,
scilicet, signa mirifica externa, quare eunduni sensum hoc loco
refcinendum censui.

1 ,'

210

eum videre. " Gaude, filia Sion, ecce enim rex venit ad

te \ et : « Orietur stella ex Jacob w ^, et rursus : « Oririfa-

ciam vobis, qui colitis nomen meum, solem justitiae w ^,

et iterum : « Hic sanctificat populos multos » '^, Domi-

nus incepit confundere illos, qui occultis insidiis ve-

nerant. " Fures sunt , ait, et latrones m ^, quoniam non

palam se monstrarunt. Ecce Dominus gregis, quando

in suum ovile per jauuam i. e. in haereditatem suam in-

trabat confidenter, per signa et miracula, et magna cum

virfcute venit. Et ecce, intus in corde vestro est per te-

stimonia sua, nec se^ abscondit, ita ut ipsum quaeren-

tes observationibus et disquisitione opus babeant. « Si

non facio opera, ne credatis » ^. Illi ergo ostendebant,

quod non erant Christus, et ideo in abscondito homi-

nes furari quaerebant. Superbia fastidiosa, quae in eis

erat, efc mendacium et simulationes, quas compone-

hant, eos arguebant ; ideo se manifeste monstrare timue-

runt. Theodas dixit, se esse magnum aliquem. Ut ei

adhaereant^ faciat eis experimentum. Si verjo is non

est, quem se dixit, quasi de alio id dixisse putetur,

quod ipse de se dixerat. Inde quoque exiit illud dic-

tum : Si Ohristus veniet, nemo scit, unde sit '^'. Quod

refutatum et convictum est , quia dicebatur : « Ex vico

Bethlehem nasciturus est Christus » . Et quia multi

Christi surrexerunt, ambigui erant in suis cogita-

tionibus et dixerunt : Forsitan seniores nostri cogno-

verunt, qi«od hic verus sit Christus^ et non ceteri ^ ?

Propterea dixit eis : « Si alius veniet in nomine suOy

huic credetis m ^. Quia multi ipsum sequebantur, prop-

1. Zachar. 9, 9. Cf. Matii. 21, S; Ioan. 12, 15.

2. NuM. 24, 17.

3. Malach. 4, 2.

4. Cf. Is. 53, 11.

5. Ioan. 10, 8.

6. loAN. 10, 37.

7. loAN. 7, 27.

8. Pro " et non ceterijr ad yerbum legitur: «quam omueffjr.
Subintellige eos, qui Christi nomen sibi arrogaverant. Cf. Ioan»
7, 26.

9. loAN. 5^ 43»

211

terea explanavit, adventum simm publice et solemni-
ter eventurum esse, non sicuti sua nativitas fuerat *.
Si dixerint vobis : Ecce liic est, nolite
eredere. Sicut fulgur, quod resplendet.
Sicuti fures ^ venerunt, quando natus est, ita et latro-
nes tempore adventus ejus venient et rumores incre-
bescent. Nolite ergo exire ad quaerendum eum, ne
sequamini voluntarie ^ illum perturbatorem , nec ipsi
capiamini. Quia ergo ipse est dominus regni, placuit
ei, purificare in se ipso regiones excelsas et superio-
res, simulque purificare inferiores. Quod autem dicit :
« Mundabit domum regni sui ab omni scandalo n *,
intellige de terra et rebus creatis, quas renovabit, ibi-
que justos suos collocabit.

Vae vobis L egisperitis, qui abscon-
ditis claves (Luc. 11, 52), quia occultarunt cogni-
tionem revelationis Domini, quae in proplietis erat. Si
enim Dominus, ut ipse testatur, porta est, patet, etiam
dari claves cognitionis ejus. Per hanc portam vitae
Scribae et Pharisaei noluerunt intrare, ut et dixerat :
" Eece, regnum intra in corde vestro , est » ^, quod
dixit de se ipso, qui in medio eorum stabat. Peccatum
astute ^ suis vasis utens stetit ad pontem, qui traducit
ad domum vitae, ne animae et spiritus "^ in ea quiesce-
rent. Abseondistis, ait, claves.

Veniet omnis sanguis justorum, quia
nempe illi occiderunt vindieem occisorum justorum,
etiam horum vindicta de manibus eorum exigitur.
Qui enim judicem occidit, amicus est homicidarum,
quia cum eo amovit vindictam et viam dilatavit oc-
cisoribus. A sanguine Abel justi usque ad
sanguinem Zachariae, sed non tantum usque

1. Sententia ex cod. B correcta.

2. Sc. Herodes et reliqui adversai'ii Domini,

3. Ita legitur in cod. B.

4. Math. 13. 41.

5. Luc. 17, 21.

G. Ad verbum : " adinventionibus «•

7. Scilicet hominum, qui in regnura coelorum intrare vo-
lebant.

212

ad illud tempus, ait, sed et usque hunc diem. Quia
ipse in medio eorum stabat, sanguinem suum de eis
non vindicavit, donec eum occidissent, ne dicerent,
praedestinatum fuisse, ut hoc fieret. Quare de eis sen-
tentiam tulit propter praecedentes justos occisos, ut
eos moneret, ne et sequentes occiderent, deditque lo-
cum poenitentiae de sua morte, quem lex crimini oc-
cisibnis prophetarum non concessit, Lex enim dicit :
Qui occiditj moriatur, non autem : Vide, ut convertatur
et tunc ei remittetur. Yerumtamen de sua occisione
poeriitentiam, si velint, Dominus eis concessit. Sed po-
pulus per occisionem posterorum testatus est, se prae-
cedentium caedi consentire et participare, et per confes-
sionem proprii oris a voce veritatis defecit ^, quia pa-
tres suos caedis prophetarum accusare non erubuit ^.
Et quemadmodum populus filios suos nondum natos
eaedis Salvatoris participes et complices fecit^, ita et
Christus malam voluntatem eorum, quamvis nescirent,
caedis Prophetarum participem et eomplicem reddidit^
quoniam cognoverunt, Filium esse dominum vineae,
et sciverunt, eum esse vindicem, et tamen eum occi-
derunt '* .

Praeveniens praecepit eis Moyses, ut in uno loco
sacrificia sua offerent, et in eo agnum immolarent ty-
pumque redemptionis peragerent. Ideo nec Herodes
Dominum cum infantibus Bethlehemiticis occidere non
potuit, nec Nazaraei, quum de monte eum praecipita-
rent, vita eum privaverunt, quia Dominus mandatum
non habuit, extra lerusalem moriendi. « Non oportet^
ait, prophetam perire extra lerusalem ^. Vide, licet le-

1. I. e. noluit dicere Yeritatem.

2. Verba ita se habent: " qiiia voeavit in occisionem Pro-
pbetarum patres suos, nec erubuit ».

3. Haec spectant ad Math. 23, 29-30 : " Vae yobis, Scribae
et Pharisaei, qui aedificatis sepulcra Prophetarum, et dicitis :
Si fuissemus in diebus patrum nostrorum, non essemus socii
eorum in sanguine Prophetarum ».

4. Cf. Math. 2 7, 25 : « Banguis ejus super nos et super fi-
lios nostros jj.

5. Luc. 13, 33,

213

rosolymis eum occiderent, Herodem quoque et Naza-
raeos mortis ejus reos fuisse, et vindictam occisionis
ejus etiam ab eis exactam esse. Ex quo discas, non
tantum habitatores urbis lerusalem poenas sanguinis
ejus dare debere, sed et omnes, qui eum viderunt et
rejecerunt, mortis ejus reos argui. Dicendo : Inter
templum et inter altare, populi malitiam o-
stendit, quia ne locum quidem expiationis reveriti sunt.
Quoties volui vos congregare? quod idem
est ac illud : « Ecce hi tres anni sunt, ex quo venio,
quaerens fructum, ex hac ficulnea et non invenio « *.

Si quis audierit verba mea et ea rion
observaverit, ego non novi eum (Ioan. 12,
47)^. At ubi est illud : « Pater neminem judicat, sed
omne judicium Filio tradidit » ^ ? Sed quia medicus est
hominum, dicit : Nonveniin huncmundura,
utjudicem mundum, sed ut salvem mun-
d u m. Et ut ostenderet, omne judicium ad ipsum per-
tinere, haec docet : Qui non suscipit verba
mea, verbum,quodlocutus sum, eumju-
d i c a t.

Quandovidebitis signum terrorisde-
solationis e j u s (Math. 24, 15). Quum urbs leru-
salem saepius diruta, sed iterum aedificata est, hoc
loco Dominus de interitu pleno dirutionis ejus et de
profanatione sanctuarii ejus loquutus est, quoniam post
hac illa in suo interitu manebit, i. e. oblivioni trade-
tur. Komani intra templum vexilla sua statuerunt, in
quibus erat figura aquilae, ut et dictum est : « Super
alis immunditiei et perditionis ?? *. S i g n u m t e r r o-
ris desolationis ejus, quae dicta est a
Daniele propheta. « Alii dicunt, signum dirutio-
nis ejus fuisse, quod Romani caput porci apportandum

1. Luc. 13, 7.

2. Aucher recte coiijicit, pro «novi)) legendiim esse "jii-
dico V ; nam haec verba in Armeniaco simillima sunt , efc in
nullo textu ETangeJii habetur « novi n.

3. loAN. 5, 22.

4. Dan. 9, 27,

214

et per Pilatum intra templum collocandum curarunt,
Qui super tecta stat etc; non enim salyabun-
tur, ut alio tempore, quia de eis sollicitudinem et cu-
ram Deus * non habebit. Yae praegnantibus etc.
De iis loquitur, quae in obsidione lerosolymorum a
Romanis criiciatae sunt. Erit angorpopulo isti,
adeo, ut etiam mulieres filios suos comederent.

Orate et petite, ne sit fuga vestra in
hieme, nec in die sabbati, videlicet, ne in cap-
tivitatem abducamini, quo tempore non licet operariv
XJt hiems sine fructibus est, et sabbatum sine ope-
ratione, ita cavete, ne vos abdueamini, quando nec
fructum habebitis, nec operationem. « In hieme, ait^
et sabbato 55, quorum unum est necessitatis, alterura
voluntatis; hiems necessitatis, sabbatum voluntatis.
Sed neque aliorum coactio, neque propria vohmtas ab
opere Domini Dei vestri vos amoveat. Porro per hie-
mem et sabbatum indicavit, mala eis instare. Et
postquam eis iram suam monstravit atque ostendit,
quod haec juste super eos venient, statim ex misericor-
dia denuo eos docuit, ut orationi vacarent, non ut de-
cretae graves poenae eis instantes averterentur, sed
ut tempus et dies calamitatis magnae eis impendentis
mutaretur. Dominus enim ex miseratione in suo ser-
mone utrumque conjunxit, primum, quod angustiae
certe venient, vosque fugietis, ut praedestinatum est^
et alterum, ut orent, ne hi casus tristes aut in hieme
vos invadant, qua salvari et has angustias fugere ne-,
queatis, aut in sabbato, ne in quiete vestra angustiae
in vos irruant.

Curam de legibus tamquam filius legis monstravit
et ordinavit, ut lex Moysis non solveretur. Ne forsitan,
ait, si innocentes et simplices in vobis inveniantur, ita
sabbatum tempore belli observent, sicuti pactum foe-
deris observare debetis, neve vos occidant, sicuti eos
qui in illo antro ^ occisi sunt. Rursus : « In hieme et

J. Subjecfcum hoc supplevi ex contextu.
2. I Maccii. 2, 'dW68.

215

sabbato n ; liiems enim quies est omnis laboris unius
anni, et sabbatum quies septem dierum, id est, quies^
in die adventus ejus, ut in alio loco dicitur : Hucusque
stat sabbatum Dei *, quia sabbatum finis est operum :
Orate, ut digni sitis eximi ab his omnibus,
quaeventura sunt. Haec quoque, ut nonnulli
explicant, de punitione urbi lerusalem instante Domi-
nus dixit, iisdemque verbis finem mundi significavit.
Erit vobis fuga, quia trepidatio et angor in illa
resurrectione apprehendet omnes, qui non perfecti ad
eam veniunt. Alii dicunt, ad solos Apostolos haecdicta
esse, ut, si feria sexta sol defecturus sit, confortaren-
tur. Porro ait : « In sabbato », quia de sabbato Judaei
jactabantur ; et : « in hierae 77, quia frigida esi

Et si Deus non abbreviasset dies il-
los, non salvaretur omnis c a r 0. Non forsitan
numerus dierum cum suis horis minuitur, sed ipsum
tempus breve est propter electos, ne angustiae eorum
multiplicentur, sed abbrevientur i. e. redemptio veniat.

Illud momentum nemo scit, necAn-
geli, nec Filius. Quod dixit, ut eos impediret, ne
eum de momento adventus sui interrogarent. « Non
est vestrum, ait, scire dies et tempora ?? ^^ gg^ abscon-
didit illa, ut vigilemus et quivis nostrum existimet,
quod suo tempore veniet. Si enim revelasset, quo tem-
pore venturus sit, adventus ejus insulsus factus esset,
nec amplius desideraretur a gentibus et saeculis, in
quibus reveiabitur. Dixit , quod veniet , sed non dixit,
quando veniet, et ita omnes generationes et saecu-
la ardenter eum expectant. Quamvis enim Dominus si-
gna adventus sui constitueret, nequaquam tamen eorum
terminus plane intelligitur, nam haec signa multiplici
mutatione venerunt et transierunt, immo et adhuc per-
stant. Extromus enim ejus adventus priori similis est.
Quemadmodum enim justi et prophetae eum expecta-
runt, putantes, eum suis diebus revelari, ita etiam ho-

1. Ad Hebr. 4, 9.

2. AcT. Ap. 1, 7.

216

(lie quisque fidelium. suo tempore eum suscipere desi-
derat, quia diem adYentus sui non manifestum fecit :
idque maxime hanc ob causam, ne quis illum, cujus
potestati et dominio numeri et tempora subditi sunt,
fato et horae subjectum existimet. Et quomodo id
quod ab ipso constitutum est, Domino sit abscondi-
tum , qui et signa adventus sui ipse eis indicavit ?
Quum ergo et scriptum sit, eum haec scire, quare il-
lud legunt, et hoc omittunt ? Aut num forse tempus
scivit, et momentum nescivit ? Sed ecce tempus m o-
mentum est et momentum tempus. « Haec est, ait;
nunc os ex ossibus meis n *. Momentum enim est qua-
si ictus oculi ^. Et « in illo tempore, ait, et in illo mo-
mento exultavit lesus in spiritu suo « ^, et: " Vigi-
late et orate, quia nescitis tempus » etc. ^ .

Diem illum nemo scit, neque angeli,
n e q u e F i 1 i u s, ut illud : « Discedite a me male-
dicti Patris mei in ignem aeternumy quia non novi
vos n ^. Sicut ergo novit malos, sed propter eorum o-
pera dicit : « Non novi vos 55, ita, etsi momentum ad-
ventus sui novisset, tamen, ne eum amplius interroga-
rent, de eo dixit : « Non novi ilkid w. Sed agedum,
hoc ex te quaerimus : « Num Filius novit Patrem, nec
ne 7? ? Certe eum novit, quum scriptum est : « Nemo
novit Patrem, nisi Filius, et Filium nemo novit, nisi
Pater w ^. Quomodo jam momentum adventus sui iion
novit ? Si Patrem novit, quid, quaeso, Patre majus
est, quod nesciret ? Aut quae sunt causae, ex quibus
momentum adventus ejus Pater ei absconderit? For-
sitan, ut hoc modo minor Patre appareret, et ejus na-
tura manifestaretur ? Si hoc ita se haberet, consequen-

1. Gen. 2, 23. Sensus est : Ut Eva os cx osse Adami, ita
momentum pars est temporis.

2. Ad verbum « palpobrarum «. Propter haec verba nomen
J-.iJtTvevti « monientum », et non " hora «, ut Aucher, utramque
cnim significationem haec voxhabct.

3. Luc. 10, 21.

4. Marc.13, 33.

5. Matu. 25, 41 ; et 7, 23.
fi. Matu. 11, 27.

217

ter, quo tempore hoc momentum ei revelatur et tuba
canitur, ut de coelo descendat, evadit sicut Pater.
Porro scriptum est : « Consilium Dei Christus est, per
quem revelata sunt omnia occulta sapientiae et scien-
tiae ?7 ^ Si omnia occulta per eum revelata sunt, quo-
modo momentum adventus sui ipsi occultum esse po-
test ? Et si diem, quo veniet, nescit, etiam eos dies^
quibus non venit, nescit. Et Spiritus ea quae ab ipso
condita sunt, novit, ut et illi affirmant, quia profunda
Dei scrutatur ^, Filius autem haec nesciat ? Illi de mo-
mento eum interrogaverant, et ipse diem in medium
protulit et memoravit dicens : « Non novi eum », pri-
mo, ut eos ab interrogando detineret, et dein, ut
signa a se data utilia fierent, sicuti morbus in aegro-
to ^, quia diem mortis ignorat. Itaque his verbis signa
sua honoravit, ut ex illo die in posterum omnes gene-
rationes et saecula existimarent, suo tempore adven-
tum ejus futurum esse.

Vigilate, quia, quando corpus dormit, natura no-
bis dominatur et non ex nostra voluntate in nobis agi-
tur, sed juxta impulsum naturae opus vi perficitur.
Et quando animae gravis sopor dominatur, puta, pu-
sillanimitas aut tristitia, inimicus ei dominatur et per
eam id facit, quod illa non vult. JSTaturae dominatur
vis, animae vero inimicus. Vigilantiam ergo, quam Do-
minus mandavit, utrique parti hominis praescripsit,
corpori, ut a somnolentia, et . animae, ut a torpore et
timiditate caveret, ut et dicit : « Excitemini per justi-
tiam w * ; et : " Surrexi et ego tecum sum w ^ ; et ite-
rum : « Ne sitis pigri n ^, et ideo pigritiam in munere,
quod habemus, fugiamus.

Duo erunt in agro, in uno lecto, quia
subito haec in eos irruent in devastatione lerosolymo-

1. CoL. 2, 23.

2. I CoR. 2, 10.

3. Ad verbum : « ad aegi-otum n, ut et Aucher vertit.

4. I CoR. 15, 34.

5. Ps. 138, 18.

6. Cf. RoM. 12, 11.

218

rum, ut illud: « Si ibi manebunt decem viri i^K Aqui-
las autem Dominus appellavit hostes, qui venient
contra banc urbem, quae ipsa est cadaver, queraadmo-
dum et dicitur : « Yelociores sunt equi ejus, quam a-
quilae » ^. Alii de corpore et anima boc explicant. Ite-
rum id intelligitur de fine mundi, quo timor et tremor
irruet in omnes homines, ut sint parati, eicut dicit :
« Sint lumbi vestri praecincti » ^. Aut de justo et pec-
catore hoc valet, quia neuter se poterit liberare. Mo-
linam appellavit mundum, aquilas vero alis suis cele-
ribus justos" vocavit. Quiserit procurator, ser-
vus fidelis, beneficus et sapiens*? Quam-
vis haec omnia Dominus de eo testatus sit ^, tamen, si
non erit fidelis in eis quae ei commissa sunt, eum ab-
scindet medium, et separabit eum et par-
tem ejus ponet cum hypocritis et infide-
libus, et ibi erit ei fletus oculorum et
stridor dentium.

Quinque ex eis erant fatuae et quin-
que prudentes (Math. 25, 1-14). Sed prudentiam
non vocavit earum virginitatem, quia omnes illae erant
virgines, sed earum opera bona vocavit prudentiam.
Si enim sanctitati angelorum aequalis est virginitas
tua, vide et animo perpende, angelorum sanctitatem
puram esse ab invidia et aliis vitiis. Sicuti vicisti for-
nicationem, ita cave, ne murmuratione et ira vincaris.

Item, qui talenta sua(MATH. 25, 15-30) non
reddidit fructuosa, ab eo dona fructuum tanquam a ter-
ra sterili ablata sunt. Terram, de qua dixit: « Abscan-
dit illud 55 comparavit cum illa terra, quae fructumnon
dedit. Auferte ab illo talentum, i. e. fidem,
quia vitam justam fidei sibi non acquisivit. Non in eo
qui quinque talenta acceperat, Dominus ostendit re-

1. Gen. 18,32.

2. Iee. 4, 13.

3. Luc. 12, 35.

4r. In cod. B : « fidelis, sapiens efc beueficus ».
5. Sic verba se habent. Sensus esfc : Licefc servus, ipso Do-
mino fceste, fidelis, beneficus efc sapiens sifc, tamen etc.

219

probationem, ne dicerent : ^' Supra vires nobis onera
imposuit H. lUum notavit, qui unum talentum accepe-
rat, ut ab eo, qui quinque accepit, argueretur is qui
unum accepit. Sint lumbi vestri praecincti
(Luc. 12j 35), i. e. prompti sint per continentiam. Et
accensae lucernaevestrae, siquidem hic mun-
dus velut nox est et luce justorum indiget, ut dicit : Lu-
ceat lux vestra coram bominibus, ut videant opera ve-
stra bona et glorificent Patrem vestrum, « qui in coelis
est w *.

Manus sapientes in sua dulcedine se humilia-
verunt, ut pedes lavarent traditoris sui, qui pro lotio-
ne claves crucis eis reddidit. Et creator omnium re-
rum eo usque se ipse humiliavit, ut viles pedes lava-
ret, attamen, hoc non obstante, Pharisaeis odio erat et
sacerdotes eum persequebantur. Sicut per eum omnia
condita sunt, quando esse coepissent, quum ipse esset
mediator, ita et eorum salus, quae per ipsum fiebat,
incrementa accepit, quia illa jam ex prima haereditate
ei subdita erant. Et quoniam creaturae humiliatae et
dominio maledictorum subjectae sunt, Dominus se
ipse sub eis humiliavit, ut eas omnes elevaret et sur-
sum ferret, sicuti et ille, qui primus eas humiliavit,
per consilium suum quasi curam de iis gerens et tam-
quam moderator ad eas ingressus est. Itaque superbia
et arrogantia nihil prorsus potest efiicere, nisi per
violentiam operetur. Omnia bona sub charitate con-
clusa sunt et conclusa tenentur et custos thesauri il-
lorum est charitas.

CAPUT XIX.

Unusexvobis, quipanem mecumedit,
iste est, qui me tradet, et ecce, manus tra-
ditoris mei mecum in mensa extensa est,
et filius hominis vadit, ut de eo scriptum

1. Matii. 5, 16.

220

e s t. Quibus verbis iniquum hunc perditorem in cha-
ritate deplorabat. «Meliuseierat, si natusnon
f ui s s e t n. At si Dominus crucem ascendere voluisset,
in quam partem hoc verbum inclinabimus, num ad
praescientiam , an ad inscientiam , an ad fallaciam ,
quum dixit : « Melius ei erat, si natus non fuisset n ?
Quae sunt rationes, quae impedierunt, quominus poe-
nitentia acceptationem mereretur ^ ?

Si hae sunt tuae irrisiones et tua ludibria, exem-
plum tibi sume serpentem et noli vituperare et argue-
re me, i. e. me pro magistro meo. Si enim Adam ipse
mandatum transgressurus erat, quam gloriam tu con-
geris in blasphemias illius, qui os serpentis pulvere
implevit et eum decurtavit et consolaraine ambulatio-
nis privavit ^ ? Si autem Adam non erat transgressu-
rus sine sollicitante, juste poena in caput serpentis
recidit. Etsi concedamus, Adam ad peccandum prae-
paratum esse per eum qui fuit causa peccati, tamen,
quia istam praeparationem prius suscepit, Adam jure
poenas luit ^. Quinimo Adam ob hanc in tentatione in
eo inventam moDitiem, etiamsi serpens ansam non
praebuisset, in alias transgressiones delapsus esset,
quin tentationem subiret. Ita et ille, qui crucem ascen-
dit, forsitan sine ista causa occasionali in crucem ascen-
surus erat, licet id non sit verisimile, quia Scrip-
ta ^ liebraeorum et alia plura hoc nos credere non
sinunt.

Charitas arcanum publicavit, et timori ^ revela-

1. Praececlentia sunt verba cujusdam haeretici , forsitan
Marcionis.

2. Cf. Comment. s. Ephr. ad G-en. 3, 15. Sensus est: Si A-
dam ipse sine tentatione diaboli peccasset, quae gloria manerefc
Satanae, per quem sei'pentis ospulvere impletum et ipse serpens
pedibus oi-batus est ?

3. In cod. B: Etsi concedamus, Adam ad peccatum praepa-
ratum esse per eum, qui fuit eausa, ut praeparationem prius ae-
ciperet, tamen jure punitus est.

4. Ad verbum : «Lectiones Hebraeorum n, i. e. vaticinia
antiqui Testamenti, quae Christum per « populum suum n et
propter peccata cruci affixum iri praedixerunt.

5. I. e. loannes revelavit Petro.

221

vit, qiiia, dum chantas iii sinu Domini secura jacebat^
timor saepius ei annuit.

Sicuti verum et certum est , Dominum , quum
discipulis suis panem daret, mysterium corporis sui
eis dedisse, ita quoque credendum est, a Domino pa-
nem, suo occisori datum, in mysterium occisionis cor-
poris sui traditum esse. Et intinxit eum^ ut sic parti-f
cipationem indicaret caedis suae ple,ne patratae, qu^
corpus sanguine ipsius intinctum est. Aut ideo in4
tinxit panem, ne cum pane etiam testamentum dareti
Lavavit prius panem et tunc illum ei dedit. Ablutum
est ab hoc pane prius testamentum, quia per novum
testamentum praeparatus erat. Avaritia Judam a per-
fectis membris Domini separaverat, ut et Salvator pla-
cide docuit, eum non de corpore suae ecclesiae, sed
pulverem esse, qui pedibus discipulorum suorum ad-
haesit. Ideoque, qua nocte illum ab his separabat, sor-
des pedibus eorum adhaerentes abluit, ut nos doceret,
Judam, qui, qua ultimus ex duodecim Apostolis, quasi
pes corporis videbatur, a pedibus Apostolorum tan-
quam sordem igni destinatam a se aqua ablutum esse.
Eodem modo Dominus Judam per aquam a discipulis t
separavit, quum panem aqua intinctum ei daret, quia \
non erat dignus illius panis, qui una cum vino duode- \
cim Apostolis dabatur. IsTon enim licebat, ut is qui ^
eum tradebat in mortem, per panem acciperet eum qui
salvat a morte.

Ex illo momento, quo discipulis suis corpus suum
fregit, et corpus suum Apostolis dedit, numerantur
tres dies ejus, quibus cum mortuis computabatur, ut et
Adam, qui, postquam de illa arbore comedit, multis an-
nis vixit, quamvis propter mandati transgressionem
mortuis annumeraretur, quia Deus ita dixit : « Quo
die comederis, morieris » * ; et ut illud : « Quadrin-
gentis annis sit semen tuum in Aegypto ?? ^ ; nam ex
illo die, quo hoc verbum dicebatur; anni isti computati

1. Gen. 2, 15.

2. Gen. 15, 13,

222

sunt. Idem de Domino dicendum est. Aut feria sexta
pro duobus diebus, et sabbatum pro uno die positum
est. Quum corpus suum in mysterium mortis suae eis
manducandum daret, in ventrem eorum intravit, sicuti
postea in terram. Et quia Adam non benedixit, quando
inobediens fructum decerpebat, benedixit Domi-
nus et fregit. Et panis intravit * et compensavit
damnum aviditatis, qua Adam mandatum Dei trans-
gressus est. Aut tres dies numerantur de descensu et
ascensu i. e. feria sexta, sabbatum et dominica. Et
dixit :

In posterum non bibam ex hoc geni-
mine vitis usque ad regnum Patris mei,
ut ostenderet, se praescire, tempus prope esse, quo ab
eis discessurus sit. « Usque adregnum Patris mei w, i. e.
usque ad resurrectionem meam. Quod docet Simon in
Actibus Apostolorum dicens : « Post resurrectionem
per quadraginta dierum tempus edimus cum eo et bi-
bimus ri ^, scilicet illa die prima hebdomadis, ut et il-
lud : « Non gustabunt mortem, donec videbunt regnum
Dei » ^, quod post sex dies evenit.

Ecce Satanas accepit permissionem,'
cribrandi vos ut triticum, et ego oravi
Patrem pro te, ne deficiat fides tua. Non
dixit : Oravi pro te, ut non tenteris, sed ne deficiat
fides tua.

Ostende nobis Patrem etsufficit no-
bis. Philippus petiit, ut corporaliter videret Patrem,
i. e. corporalibus oculis, uti priores justi, qui viderunt
angelos et archangelos. Ideo Dominus de divina vi-
sione, quae mentisoculis percipitur, ei responsum de-
dit ; non enim dixit ad eum : « Non vidistis ?? quia ipse
exteriori visu ei apparuerat ; sed ait: Non cogno-
vistis me, quia majestas ejus abscondita erat, i. e.
si me cognovissetis, quatenus non sum manifestus,
etiam vidissetis Patrem meum, qui non apparet. Et

1. Of. RoM. 5, 12 : " Peceatum intravit in hunc mundum n.

2. Cf. AcT. Ap. 10, 41.

3. Math. 16, 28.

223

Apostolus de Pomino loquens testatur : « Ipse est
imago formae Bei invisibilis n etc. *.

Qui credit in me, opera, quae ego fa-
cio, et ipse faciet. Ubi ergo est illud : " !Non est
major discipulus magistro^? Sed ecce, Moyses tres
tantum reges interfecit, Josue autem triginta ; et ille^
licet supplex rogaret, in terram promissam non intra-
vit, Josue autem intravit et haereditatem distribuit.
Samuel major erat omnibus suis coaevis. Elisaeus du-
plum magistri sui post ascensum ejus accepit, idque
in similitudinem Domini Salvatoris nostri, cujus disci-
puli per signa sua duplo majus operati sunt.

In omnibus hominibus suam partem babebat ini-
micus ; tantum in Domino non babuit, qui dixit : A p u d
me non invenit quidquam suum, et ego vici
mundum. Sed dono judicii, quod accepit Dominus,
discipuli quoque participant. Dixit enim, illos esse ju-
dicaturos ^, ut ostenderet, non solum Deum vicisse et
judicare, sed et homines vicisse et judicare eos, qui, ut
illi, vincere potuissent, sed recesserunt : V i r i j u s t iy
ait, judicabunt eos*.

Qui non habet gladium suum, emat
sibi gladium, qupd dixit, ut eos instrueret humili-
tate. Ecce unum ex illis gladiis Simon habebat, ut,
quum zelum suum gladio ostensurus esset, Dominus
eum doceret verba Scripturae : " Qui percutit maxillam
tuam » ^. Haec enim verba Simon in sua charitate
oblitus erat. Aut hoc dixit, ut ei ostenderet, quod non
tantum, quando hujusmodi res non habeamus, aut ha-
bere non possimus, ab eis abstineamus, sed et tunc,
quando eas habeamus eaeque, ut gladius, qui in manu
tua est, in promptu sint, nihilo minus istis non utamur.
Et ut patefaceret, se admonitionis causa, non autem
propter bellum de gladiis sermonem fecisse, addidit :

1. Coii. 1, 15.

2. Luc.G,40.

3. Luc. 22, 30.

4. EzECH. 23, 45.

5. Math. 5, 39,

224

Sufficiunt duo. Si eiiim id de pugna dixisset,
omnes arma capere oporteret. Quod dixit, quia ex Ju-
daeis erant, qui gladium et sanguinem sitiebant, ut illi
duo ex eis. Videns iram patrum in eis latere, capessi-
vit occasionem, ut absconditam iram eorum raanife-
stam et eis detestabilem faceret eorumque ex cordibus
expelleret.

Quum dies operis sui in Judaea consummati es-
sent, vertit faciem suam, ut irent lerosolymam * , et
illos duos iracundos a se rejecit, ut etiam Judae Isca-
riotae praevertens dixit : « Vae homini illi w ^. Quod si
iste poenitentiam egisset, ut Simon Petrus, et ut illi
duo admonitionem susceperunt, ab hoc maledicto libe-
ratus locum et tbronum suum haereditasset. Porro ex
eo, quod gladios memoravit Dominus, discant, diem et
horam, qua tradetur, eum novisse, et amici doceantur
humilitatem et inimici violentiam ^.

Hoc est praeceptum meum (Ioan. 15, 12).
Num unum tantura est praeceptum ? Sufficit hoc, et
unum solum, quod tanti est momenti. Quamvis unura
sit, tamen et dicit : « Non occides, quia, qui amat, non
occidit M ; et dixit : « Non furtum facies », quia qui
amat, etiam suum dat; et dixit: « Ne mentiaris », veri-
tatera enim pro mendacio loquitur diligens * : « Manda-
tum aliquod, ait, novum do vobis » ^. Et si verba :
« Hoc est mandatum meum «, non intelligis, voca A-
postolum, qui haec tibi explicabit dicens : ^^ Finis prae-
cepti ejus est charitas ?? ^. Et quis est tenor hujus prae-
cepti ? Sine dubio hic : Quodcunque vultis vos, ut fa-
ciant vobis filii hominum, ita et vos faciatis '^. Dili-
gite, ait, invicem, et hanc mensuram ponite : « Si-

1. Cf. Luc. 9, 54.
, 2. Marc. 14, 21.

3. Sensus forfcassis hic est : Exemplo Christi sponte se mor-
ti tradentis amici discant imitari ejus humilitatem et inimici de
sua crudelitate convincantur.

4. Haec et sequens sententia ex cod. B emendatae sunt.

5. loATO. 13, 34.

6. TlMOTH. 1, 5.

7. Math. 7, 12.

225

cut dilexi vos». At hoc impossibile est, quia tu
Dominus es et amas servos tuos ; nos autem, qui socii
sumus invicem^ quomodo nos mutuo diligere possu-
mus, sicut tu nos amas ? Quia tamen Dominus ita
dixit, videamus, quomodo hoc fiat. Majorem hac,
ait, charitatem nemo habere potest, quam
si. quis ponit animam suam pro amicis
s u i s. Amor ejus ex eo cernitur, quod amicos nos vo-
cavit. Et si nos ponimus animas nostras pro te, num
aequalis ^t dileotio nostra dilectioni tuae ? Nos si pro
te morimur, mortales sumus, tu autem, qui vivus es,
passionem mortis nostrae sustinuisti. Quomodo ergo
explicatur iliud: Sicut dilexi vos? Moriamur,
ait, unus pro altero. Sed nos ne vivere quidem unus
pro altero voiumus. Si ego, ait, qui Dominus et Deus
sum vester, pro vobis morior , quanto magis oportet
vos unum pro altero mori.

Ecce mittoego ad vos paraclitum,
quia dicit: Alium paraclitum mitto ad vos,
i. e. consolatorem. Ut ipse est Deus, ifca et is qui mit-
titur, Deus est. Si ideo,quia Spiritum mittit, major es-
set eo, etiam Spifitus, quia duxit eum in desertum, ut
tentaretuf *, ipso esset major. Et quomodo dixit : Bo-
num est vobis, ut diseedam, si enim ego
non abiero, paraclitus ad vos non veniet
et omnis veritas vobis non innotescet^?
Quomodo bonum erat, Dominum abire, et, quum ipse
non potuerit monstrare omnem veritatem, venire ser-
vum ^, ut daret ea quae Dominus non dedit ? Et cur
paraclitus prior ^* non explicavit omnem veritatem et
secundus ^ eam nobis explicavit juxta verba prioris,
quum hic sit omnis veritas ? Quod autem Spiritus voca-
tus sit Dominus, testatur Scriptura his verbis : « Acce-

1. Math. 4, 1.

2. Sie in cod. B. Texfcum cod. A Auclier sic vertit : Et tota
veritas vos non agnoseit.

3. I. e. Spiritura sanctum, quem haeretici creatum dicuuL

4. I, e. Christus.

5. I. e. Spiritus sanctus.

226

pit Simeon praeceptum a Spiritu sancto, se non gustatu-
rum mortem, donec Yideret Dominum Christum, et
cum suscepisset Dominum in ulnas suas, dixit : Nunc
dimittis, Domine, servum tuum secundum verbum
tuum in pacem ^ Ergo a Spiritu sancto acceperat prae-
ceptum et dixit : « Tu, Domine, dimittis servum
tuum n , ut et illud : « Donec videret Dominum
Christum v.

« Et nemo, ait, novit id quod est hominis, nisi

spiritus hominis, qui est in eo; ita et id quod est Dei,

nemo novit, nisi Spiritus Dein^. Non ac si Spiri-

tus ejus creatura ejus sit, sed per hoc Scriptura nos

docet, spiritum nostrum a natura nostra non esse a-

lienum. « Nisi spiritus, ait, qui est ex eo ; ita et Deum

nemo novit, nisi Spiritus ejus, et scrutatur profunda

ejus V. Si dicunt, Spiritum ad discendum scrutari, per-

pendant, eum quem quis scrutatur, minorem esse eo,

qui scrutatur. Quum dixit : « Ite in universam terram

et baptizate eos in nomine Patris et Filii et Spiritus n ^,

non dixit : « In nomine Patris et in nomine Filii et in

nomine Spiritus », ut ostenderet, eos esse unam natu-

ram, quia in uno nomine tres personas nominavit.

« Templum Dei estis vos, ait, et Spiritus Dei habitat

in vobis » ''. Si templum sumus, quomodo sumus habi-

tatio Spiritus ? Id dilucidat, quod dictum est : « Vos

templum estis Spiritus sancti, qui habitat in vobis » ^.

Et in actibus Apostolorum dicit : « Quia placuit vobis,

tentare Spiritum Domini», et : « JSTon mentitus es tu

hominibus, sed Deo ^ ??. Ergo Spiritus est Deus, quia

ex Deo est. Nomen quidem Dei etiam hominibus tri-

buitur, quorum quidam dii vocati sunt, ut et nomen

Patris et noraen Filii nos accipimus per gratiam. Ho-

mini Dei nomen attribuitur, ut Moyses vocatur deus

1. Luc. 2, 26. 28. 29.

2. I CoR. 2, 11.

3. Math. 28, 19.

4. I CoR. 3, 16.

5. Cf. I CoR. 6, 19.

6. AcT. Ap. 5, 9 et 5, 3.

227

Pharaonis. At spiritus vivus Moyses nunquam appel-
latus est. Non dicit Scriptura de Eva, quod soror sifc
Adae, aut filia ejus, sed quod ex eo est. Ita et de Spi-
ritu sancto non est dicendum, quod filius est aut soror,
sed ex eo est et consubstantialis est ei. Et si is qui
scrutatur, minor esset eo, quem scrutatur, ecce scrip-
tum est : « Is qui scrutatur corda, scit, quae cogitatio
sit spiritui ?? *. Si hoc ita se habet, num Deus scrutans
spiritum ^ minor est, quam spiritus ?

Dejudicio autem, quiaprinceps mun-
di hujus damnatus est (Ioan. 16,11) i. e.
non quod iterato Satanas poenam damnationis suae
accipit, quum exinde in perpetuum condemnatus sit.

Da mihi gloriam a te ex ea, quam de-
disti mihi, antequam mundus factus es-
set^ (loAN. 17, 1), quo tempore Pater omnes res fecit
per Filium, ut psalmus explicat : « Gloriam et magni-
ficentiam induit ?? * et postea creaturas ex nihilo
eduxit et sine macula constituit. « Domine Deus, ait,
magnus factus es valde, gloriam et magnificentiam in-
duisti et amictus es lumine quasi operimento ; exten-
disti eoelum ut tabernaculum etc. » **. Quum autem ex
perditione Adae res creatae humilitatem ejus induis-
sent, teste Apostolo : « Creaturae subjectae sunt vani-
tati n ^, Filius creatoris ad eas sanandas venit, ut in
suo adventu maculas earum per baptismum mortis

1. RoM. 8, 27.

2. Verba " Deus scrutans spiritum » explicationis causa in-
serui ; in textu subjectum in hac sententia omnino deest. Refu-
tat haeretieos dicentes , Spiritum " ad discendum n scrutari
arcana, eumque Deo , quem scrutatur, minorem i. e. crea-
tum esse. — S. Pater ex loeo ad Rom. 8 , 27 ostendit, scru-
tatorem non esse minorem eo quem scrutatur, secus seque-
retur, Deum, qui spiritum hominis serutatur, minorem esse
spiritu.

3. Ita in cod. B. Codicem A sequitur Aueher vertens :
fi Priusquam mundus factus esset in tempore, atque condebafc
Pater creaturas per Filium n.

4. Ps. 103, 1.

5. Ps. 103, 2-3.

6. RoM. 8-20.

228

suae tolleret, ut et ipse dixit :Venit et adest ho-
ra; elarifica Filium tuum et Filiustuus
clarificabit te. Quod non quasi indigens, ut haec
acciperet, rogavit, sed ordinem primarium creationis
perfecturus postulavit gloriam, qua ipse indutus erat,
quo tempore creaturae gloria induebantur. Nam sicut
prima constituit per gratiam ^, ut essent sine macula
in gloria et magnificentia, quam ipse induerat, ita sit
et novissima eorum constitutio per misericordiam sine
macula in gloria, quam induebat. Hoc ergo est, quod
designat dicens : « Da mihi » nimirum id quod habuit
ante creaturam cum Patre, et apud Patrem, quoniam
et Scriptura^ sic habet et aperte dicit : Grlorifica
me ea gloria, quam habui coram te, ante-
quam mundus fieret. Sed et per illud : G 1 o r i-
ficaFilium tuum, utet Filius tuus te glo-
rificet, non suam indigentiam declaravit, sed indi-
gentem liberam voluntatem. Non ergo Pater quasi in-
digens gloriam a Filio accipit, et si Filius a Patre
glorificatur, hac gloria nequaquam eget.

Tristis est anima mea ( Math. 26, 38 ).
Quod dicere non erubuit, quia verus erat homo, nec
alienum aliquid sub involucro habitus sui occultabat,
idque dixit, ut ostenderet, carnem infirmam se induis-
se et cum anima, quae pati potest, se esse unitum.
Dixit ergo, quod verum est, ne commutaretur, et ab-
scondit ^, ne furtive auferretur ; docuit, ne fideles in
sua conversatione '^ gloriarentur , et hoc est denegare
veritatem. Atque rursus dicit : « Qui me negat, et ego

1. Sicin cod. B. Cod. A verba " per Gratiam« ad sequen-
tem sententiam refert.

2. Pro « Scripturai) in textu est « lectio w, sub qua Aucher
intelligit lectionem versionis Graecae.

3. In cod. B: « et non abscondit», Quae lectio praeferenda
sit, decernere non audeo, quum sensus hujus loci valde obscur
rus sit.

4. Ad verbum : « in oppidis suis n. Aucher habet « in deco-
re proprio ». Confer verba (pag, 9) : « Erant justi in omni habi-
tatione sua».

229

eum negabo » * , et hic est timor et tremor iniSdelium ^.
Per unum ergo confitemur, ne nos error a charitate
ejus divellat, et per alterum non confitemur, ne super-
bia fructum bonorum ejus a nobis auferat.

Si fieri potest, transeatame calix
i s t e. Non ignorayit, post tres dies calicem transitu-
rum esse, ,qui scivit, discipulos scandalum passuros,
Simonem negaturum, Judam se suspensurum esse et
urbem lerusalem destructum et populum dispersum
iri. Si fieri potest, transeat a me calix
iste. Sic dicit, qui ad Simonem, quum ipsum corri-
gere ^ vellet, dixerat : " Vade retro a me Satana, quia
non cogitas, quae Dei, sed quae hominum sunt w. Qua-
re nunc Dominus ipse reliquit, quae Dei sunt, et cogi-
tavit, quae sunt hominum ? Cur ergo tu increpasti Si-
monem, quum diceret : « Absit hoc a te, Domine w? S i
fieri potest, transeat a me calix iste. Id
quod modo ad Patrem dixit, scivit, et calicem transire
posse scivit, immo et ad hunc finem venerat, ut eum
biberet pro omnibuSj et per hunc calicem omnium de-
bita solveret, quae prophetae et salvatores sua morte
solvere nequibant.

Pater, transeat a me calix iste. Qui
mortem suam per suos prophetas descripserat et my-
sterium mortis. suae in suis justis praefiguraverat,
quando tempus venit, ut ipse mortem subiret, certe
mortem non respuit, nec calicem ejus bibere recusavit.
Si enim eum bibere noluisset et ejus respuendi volun-
tatem habuisset, corpus suum non comparasset templo
dicens : " Destruite hoc templum et tertia die suscita-
bo illud j) ^ ; nec filiis Zebedaei dixisset : " Num pote-
stis bibere calicem, quem ego bibiturus sum»^; et
alio loco: « Baptismus instat mihi, quo baptizer » ^, et:

1. Math. 10, 33.

2. Adverbuin: «neganfciiim n,Au(;herhabefc: "apostataruni ».

3. Cf, quae supra ad Math. .16, 22-23 dit-ta sunt.

4. loAN. 2, 19.

5. Math. 20, 22.

6. Luc. 12,51.

230

« Sicut Moyses exaltavit serpentem in deserto, ita
exaltabitur filins hominis w * ; et : « Sicut Jonas erat in
ventre piscis, ita erit filius hominis in corde terrae « ^j
et : « Oportet eum mori et resurgere n ^, et : « Deside-
rio desideravi, comedere hoc pascha vobiscum, antequam
patiar ^i ^* ; et : Filius hominis vadit, sicut scriptum est
de eo ^. Immo et vespere, qua nocte se ipse tradidit,
corpus suum Apostolis suis distribuit et sanguinem
suum discipulis suis dispensavit et mandatum eis de-
dit, ut hoc in memoriam istius passionis facerent. Qui
discipulis suis mandavit, ne mortem timerent di-
cens : « Nolite timere eos qui corpus occidunt » ^y
quomodo ille ipse mortem timuit et petiit, ut transiret
a se calix iste ? Qui voluntarie sustinuit numerum
mensium in utero et numerum annorum ' in terra,
quando dies et menses et anni consummati erant et
aliquot horae tantum restabant, num is petiit, ut a se
transiret calix et totus ejus adventus irritus fieret?
Quando lerosolymis erat, admonitionem suam propa-
lavit, et magnitudinem donorum gratiae suae monstra-
turus dixit : « Si Sodomae factae essent istae virtutes,
quae in te factae sunt, adhuc esset locus habitatus ^
Attamen Sodoma destructa est, quae per adventum
ejus consistere poterat. Qui quum nihilo secius tem-
pus adventus sui non mutavit, quomodo eo tempore,
quo advenerat, ipse voluit renunciare donis ex sua
passione fluentibus, quae, si diebus Loth data essent,
Sodoma et vicinae urbes, ut ipse dixit, usque adhuc
florescerent ? Et si propter populum suum huic calici
voluit renunciare, ne in suo adventu periret, quemlibet
populum, ad quem veniebat, perdere debuit, quia hic

1. lOAN. 3, 14.

2. Math. 12, 40.

3. Luc. 9, 22.

4. Luc. 22, 15.

5. Math. 26, 24.

6. Math. 10, 28.

7. Ita in cod. B. In cod. A falso est « omnia n pro «anno-

rum V -

8. Matii. 11, 83.

231

populus in mortem crucis eum traditurus erat. Sed
quum isti signis et miraculis ejus aurem non praebuis-
sent, nequaquam crucifixione ejus interieruntj quia
antequam occideretur, jam interierant, quum signis
ejus non credidissent.

Si fieri potest, transeat a me calix
iste. Quod dixit propter infirmitatem, qua erat indu-
tus, quia non in falsa specie, sed in veritate ea indu-
tus erat. Et si in veritate infirmus et infirmitate indu-
tus erat, impossibile erat infirmitati non timere et non
perturbari. Quia carnem assumpserat et infirmitatem
induerat, in fame cibo refectus, iii labore defatigatus
et in somno debilis compertus est ; et ubi tempus
mortis suae advenit, oportuit eas res, quae carnis erant,
tunc quoque perfici; nam et angor mortis instan-
tis eum invasit, ut ejus natura manifesta fieret, nimi-
rum quod filius erat Adae illius, super quem, ut ait
Apostolus, mors dominabatur ^. Etdixit ad disci-
pulos suos : Vigilate et orate, ne intretis
in tentationem. Spiritus, ait, hic promptus
et paratus est, sed caro haec infirma. Et
si in vobis, quando timetis, non spiritus vester est, qui
timet, sed infirmitas carnis vestrae , quomodo ego a
morte timui, nisi ut timorem mortis, quo caro, qua in-
dutus sum, afficitur, vobis manifestum facerem ?

Si enim Simon, cui una ancilla timorem incusse-
rat, omnes Romanos non timuit, sed animo forti eos
adjuravit, ut capite in terram verso eum crucifigerent,
et si Apostolus, sciens, se non morti naturali decessu-
rum esse, dixit : " Finem jam desidero et tempus dor-
mitionis meae mihi instat ^, quomodo Dominus, cujus
auxilio Apostoli mortem suam despexerunt juxta ver-
bum ejus : « liTolite timere eos, qui occidunt corpus,
animam autem occidere non possunt w ^ , quomodo, di-
00, ipse mortem potuit timere ? Nam et intempestivus
in timore, in quo esse putabatur, fuisset. Si timuit, ea

1. RoM. 5, 14.

2. TiM. 4, 6.

3. Math. 10, 28.

232

hora, qua compreliendebatur , timere debebat, non
autem alio tempore ; tunc autem sanavit aurem occi-
soris. Praeceperat, ut gladium sumerent, liora autem^
qua gladio opus erat, dixit ; « Converte gladium tuum
denuo in locum suum *.

Aut 2 quia per Filium debita, quae facta erant,
solvebantur et conversio gentium fiebat, gratiam, quae
pro mundo erat, Filius sibi ipsi appropriare noluit. Si-
cuti ab initio, etiamsi omnia per ipsum facta essent,
tamen hoc silentio praeterivit, et per os Moysi alterum
factorem indicavit dicens : " Et vidit Deus omnia, quae
fecerat, et ecce bona sunt valde « ^ ; idque dixit, ut
Patri suo omnes creaturae debitores fierent, ita et ho-
ra renovationis earum omnibus per mortem renuncia-
vit et dixit : Fiat voluntas tua, ut Patri debito-
res fierent omnes, qui per mortem Unigeniti converten-
di essent. Aut, quia tempore mortis corporalis corpori
dedit, quod corporis erat, ideo hoc dixit. Clarum est
enim, omnes dolores de corpore ejus testari, ut veritas
ejus eluceret. At sectae haereticorum omnia haec in-
dicia corporis ejus videntes de eo sibi non persuase-
runt *. Ut esurivit et sitivit et defatigatus est et dor-
mivit, ita et timuit. Aut haec passus est, ut homini-
bus in terra difficile fieret dicere : « Sine passione et
labore culpae nostrae ab eo expiatae sunt ». Aut ut
discipulos doceret, ut vitam et mortem suam Deo com-
mendarent. Si enim is qui sapiens est, propter Dei co-
gnitionem id quod conveniebat, supplex oravit, quanto
magis rudes voluntatem suam omniscio tradant. Aut,
ut per suam passionem solatium in discipulis suis se-
minaret, menti eorum se accommodavit, ut eis exem-
plo fieret, eorumque timorem in se suscepit, ut suo
documento ^ eis ostenderet, ante mortem de morte non

1. Math. 26, 52.

2. In sequentibus explicatur, cui' Christus inagonia orave-
rit : Non mea, sed tua voluntas fuit.

3. Gen. 1, 31.

4. Ilic locus ex cod. B emendatus est. In cod. A sanus sen-
,sus deest.

5. Ita in cod. B. In cod. A falso accusativiis ponitur.

233

esse arroganter gloriari. Si enim is qui non timet, ti-
muit et petiit, ut liberaretur, licet sciret, id esse impos-
sibile, quanto magis ipsi orent ante tentationem, ut
tempore tentationis eam evadant. Aut quia tempore ten-
tationis mentes nostrae distrahi et cogitationes nostrae
evagari solent, ipse oravit, ut nos doceret, contra ma-
chinationes et insidias malorum oratione opus esse et
frequentibus precibus cogitationes dissolutas esse col-
ligendas. Aut eos confortaturus, qui mortem timent,
ostendit, se ipsum timuisse, ut doceret, timorem, nisi
in eo perseverarent, eos perdere non posse. Hoc signi-
ficabant verba : « Non mea, Pater, sed voluntas tua
fiat jj ^, i. e. moriar, ut multos salvos faciam. Aut lioc
fecit, ut mortem falleret. Aut a passione timuit, ut
mors praesumeret ipsum devorare, sed et festinaret,
evomere eum.

Ad mortem superandam facta sunt haec omnia,
quae in te, Domine, contra eam occultabantur. Divi-
nitas tua morti non erat accesibilis et ad arcana
tua non potuit penetrare. Quamvis nomen tuae divi-
nitatis praedicaretur, tamen tunc temporis quasi veste
id contegisti, quia nomen tuum divinum indumento
nominis humani operuisti. Cujuscunque enim in cor-
pore signum Adae primi apparuit, hujus corpus esca
fuit mortis ; qui autem signum Adae alterius portat,
dominus est mortis et victor ejus ^. Ille primus Adam
per gustum dissolvit suam voluntatem, quam corpori
subjecit, et attenuavit et dissolvit corpus, ut cibus fie-
ret mortis, alter vero strenua sua voluntate corpus
confortavit, ut ab ore mortis recederet.

1. Ad vorbum : " Non, Pater, sed tua n etc. In cod. B : " o
Pater, sed tua n etc.

2. Ita in cod. B. In cod. A pro « victor ejus », falso esfc
« dissolutor carnis n.

234

CAPUT XX.

Nonsicut meavoluntas, sedsicut tua,
quibus verbis contrarius factus est Adae, qui volun-
tatem creatoris sui rejecit et voluntatem inimici sui
approbavit, ideoque ori adversarii sui traditus est. Do-
minus autem rejecit voluntatem carnis, ut voluntatem
creatoris carnis statueret, sciens, omnem beatitudinem
de voluntate Patris sui pendere.

Non mea voluntas fiat, sed tua. Num
habebat ^ voluntatem contra voluntatem Patris sui ?
Sed cur dicit : « Non mea voluntas fiat, sed tua volun-
tas ?? ? Et alio loco dicit : « Non veni facere volunta-
tem meam, sed voluntatem ejus, qui misit me ?? ^. Vo-
luntas vero Patris est : « Quoscunque mihi dedit, non
perdam ex eis quemquam » ^. Clarum est, ejus volunta-
tem aliam esse *. Et Isaias dicit : « Dominus voluit
eum humiliare et affligere n ^. Et iterum dicit : " Quia
tradidit animam suam in mortem v ^, quo loco osten-
dit, id suam fuisse voluntatem. Quomodo autem hoc
intelligatur ? Nam ostendit duas voluntates, unam Do-
mini et alteram suam, quum sane opus unum sit. At
Dominus quum auditoribus suis persuadere vellet, se
non ab alia potestate vi quadam regi, errantibus vi-
debatur aliam habere voluntatem. Similiter stans apud
Lazarum dixit : « Gratias ago tibi, quod audisti me et
audis me, sed propter turbas istas facio, ut credant,
quod tu me misisti » ^, ut nimirum, quum de eo audie-
rint, cognoscerent, eum esse ex Deo.

1. Ita in cod. B. In cod. A : « habet ».

2. loAN. 6, 38.

3. loAN. 18, 9.

4. I. e. ejus voluntatem non fuisse, ut unus suorum disci-
pulorum pereat.

5. Is. 53, 10.

6. Is. 53, 12.

7. loAN. 11, 42.

235

Idem placet dicere de omnibus hujusmodi effatis
Christi. Ut ostenderet, se esse ex Patre, Patri haee
omnia dedit et attribuit, et ipse quasi eis indigens appa-
ruit propter honorem Patris sui, etsi omnia sua volun-
tate faoeret. Non dabatur necessitas^.quae Dominum ad
humilitatem fecit descendere, ut confunderentur dicen-
tes, a virtutibus tenebrarum eum yictum esse. ISFam
virtutes tenebrarum magna voce clamarunt et dixe-
runt: " Tu es Filius Dei » *, eumque oraverunt, ne eas
in gehennam mitteret. Qui eum orabant, ut a gehenna
liberarentur, quomodo hi eum vicerunt ?

Et factus est sudor ejus, ut guttae
sanguinis. Sudavit, ut sanaret Adamum aegrotan-
tem. « In sudore faciei tuae, ait, comedes panem
tuum n ^. Et in horto oravit, ut Adamum iterum in
hortum reduceret.

Ad vigilandum mecum, ait, vocavi vos, ne tra-
derer, quum autem nunc tradar, dormite deinceps
et requiescite. Judas ^ initium regni et Judas
extirpator regni. Quum Judas fraudulentus osculo Do-
minum Romanis traderet, cum eo et munus, eum vin-
dicandi, Romanis tradidit.

Venit iniquus Judas, ut magnam suam abyssum
consummaret, quod Dominus miti modo declaravit
ostendens, se esse bonum et fontem misericordiae, di-
cens : Judas, num osculando venis tradere
Filium hominis? Quo et docet, Filium Dei ab eo
tradi non potuisse. Agedum, ad quid venisti
a m i c e ? Inimicitiam vocat amicitiam. Dominus ei fa-
ciem suam advertit, accessit discipulus fraudulentus
ad magistrum veritatis, ut eum oscularetur. Spiritum'*,
quem in eum insufflaverat, ex eo retraxit, quia noluit, ut
amplius lupus rapax inter oves suas versaretur. Dixe-
rat enim : « Id quod habebat, ablatum est ab eo ?? ^.

1. Marc. 3, 12.

2. Gen. 3, 19.

3. Cf. Gen. 49, 15.

4. Cod. B habet: Spiritum sanctura,

5. Matii. 13, 11.

236

Dominus dixit eis : Quem quaeritis ? quia
nempe credebant, illum ex manibus eorum se libe-
rare non posse. Dicunt ei: lesum ISFazare-
num. Dixit eis lesus : Ego sum. Dum ad-
huc Judas cum eis stabat, retro abierunt
et prostrati sunt in terram. Gurvati * sunt
coram eo inYitus, ut discerent, eum voluntarie mani-
bus eorum se tradere. At illi potestatem, quae eos pro-
straverat, non reveriti impuras manus extenderunt, et
suum purificatorem apprehenderunt. Simon aurem
unius ex eis abscidit, verum benignus Dominus in sua
bonitate eam sumpsit et in loco suo excelso denuo af-
fixit, in similitudinem hominis ^, qui per sua delicta in
profundam abyssum ceciderat. Converte gladium
tuum denuo inlocum suum. Cujus verbum
gladius est, gladio non indigetj et qui in suum locum
aurem abscissam restituerat, membra conjuncta dissol-
vere potuit. Yerum ne in uno tantum ex eis virtutem
omnipotentiae suae ostenderet, eandem et in ceteris
exhibuit, quum retrocederent et in terram caderent.
•Et ne unus tantum, cujus aurem sanaverat, sub gratia
concluderetur, omnes, qui eum tenuerunt, sub gratia
conclusit, ut scirent, ad quem tenendum venissent.
Nam solum per illius gratiara, qui ex gratia aurem
-sanatam loco suo reddiderat, illi se erigere potuerunt,
qui humi prostrati erant. Sed quum paulum aliquid de
sua potestate ostenderet, denuo prostrati jacebant om-
nes, qui eum apprehensuri venerant. Gladium autem
Simon per mysterium eduxerat, ut verbum Moysi
confirmaretur : « Omnis anima, quae non audierit pro-
phetam istum, morte morietur ?? ^. Quum vero Domi-
nus finis esset justitiae et initium misericordiae, gla-
dium ejus in vagina reclusit, et justitiam in locum
suum reduxit et in misericordia ad sanationem vulne-
ris per gladium inflicti accessit. Aurem in locum suum

1. Sic in codo B. In cocl. A : " obcaecati sunt ».

2. Sic in margine codicis A hic locus explicatur.

3. Deut. 18, 18-19.

237

restituity quia defectum justitiae per opera misericor-
diae * compleyit. Attamen ille, cujus auris sanabatur,
odium pro charitate mercedem dedit pro sua sanatio-
ne. Et qui in terram prostrati et yirtute ejus erecti
sunt, vincula pro accepto auxilio ei reddiderunt. Li-
gaverunt eum, ait, et deduxerunt

Princeps discipulorum afflictus est et tentatus^
ut medicus fieret vulneratorum. Si forsitan transgres-
sores puderet, ut poenitentiam agerent^ Dominus per
Simonem transgressorem eos exhortatus est^ ut ad se
venirent, qui omnibus transgressionibus superior est^.
Nocte negavit Simon, die ^ autem confessus est. Ad
prunas negavit, ad prunas confessus est. Ubi negavit,
terra testis erat, ubi confessus est^ mare et terra, unum-
quodque juxta suam naturam, testis adfuit. Quia lingua
sua aberravit et negavit, ipse se jugo submisit et hu-
meros suos cruci tradidit, ita ut et supplex rogaret, ut
ipsum capite inverso in crucem agerent.

Amodo videbitis vos filium hominisy
quod venit in nubibus lucidis cum ange-
lis coelorum. Tunc summus sacerdos ma-
num ad oras vestimenti misit et lacera-
vit stolam suam, quia urgebatur vi novi vini ^*.
Sed et hoc dicimus, quod omnia, quae .Deus per Uni-
genitum suum facturus erat, in rebus creatis, praesi-
gnavit et insuper in viris justis praefiguravit. Mense
Arech ^, flores sinus suos rumpunt et egrediuntur, si-
nibusque suis nudis et inanibus relictis ipsi aliorum
corona fiunt. Sic quoque mense Arech summus sacer-
dos sacerdotium suum dirupit et nudum et inane reli-
quit, et sacerdotium transiit et in Salvatore nostro colla-
tum est. Christus ora eorum fecit obmutescere, at ilii
contra eum tumultum et turbam testium auxerunt.

1. Ita in cod.B.Iucod. A: « misericordia opere complevitjn.

2. I. e. quia omnia delicta dimittere potest.

3. Cf. loAN. 21, 4-10.

4. Math. 9, 17.

5. « Mense Martio » vertit Aucher, ut et ad mai-ginem co-
dicis B adnotatum est.

238

Dominus loquutus est, quia eum interrogarant et efFe-
cit, ut vestimenta eorum scinderentur *. Et sumpse-
runt et duxerunt eum ad tribunal^et de-
derunt in manus Pilati, et ipsi non intra-
runt in interiora in aulam, ne contami-
narentur, ut priusederentagnumin sanc-
t i t a t e. Pharisaei ! ecce audistis : « Hic est agnus
Dei, hic est, qui sua immolatione tollit peceata mun-
di T) ; quid ergo necesse erat, ut, quo die agnus vestrae
salvationis immolabatur, nostrae quoque salvationis
agnus mactaretur ?

Dominus defensor factus est veritatis et venit et
tacuit ante Pilatum, quia veritas opprimebatur ^. Sicut
alii per defensiones victoriam reportant, ita Dominus
per silentium suum victor discessit, quia tributum,
quod divinum ejus silentium merebatur, victoria erat
verae doctrinae *. In doctrina loquebatur, in judicio
tacebat. Non tacebat ea quibus nos magnificabat ^, nec
pugnabat contra eos qui exacerbabant. Verba calum-
niatorum suorum quasi corona capiti ejus redimeban-
tur. Tacuit, ut se tacente illi magis conclamarent, et
omnibus his vocibus sua corona ornatior fieret. Si
enim loquutus esset, illa studia, 'quae in corona ejus
conficienda laborabant, sua veritate conticescere fecis-
set. Condemnarunt eum, quia verum dixerat ; sed non
est condemnatus, quia condemnatio victoria ejus fuit.
Nihil igitur eum urgebat, ut eis persuadendo respon-
deret. Mori ipse voluit, et responsio obstaculum mor-
tis ejus fuisset. Tacuit, quia, si loquutus esset, menda-
cium coram veritate ejus non potuisset consistere.
Tolle a nobis istum, tolle a nobis, ad Pila-
tum clamabant. Hic autem secunda et tertia vice re-

1. Ad verbuni : « et scidit vestimenta eoruni n.

2. Ad verbum : « ad portam -n.

3. Ad verbum juxta Auclier : « Et venit, inquit, silentio suo
coram Pilato pro veritate injuriatav. «Inquit n deest in cod.B.

4. Aucher verba textus sic reddit : « Quoniam meritum di-
vini silentii victoria est verae doctrinaejj.

5. Sic in cod. B. In cod. A : quae nos magnificalbant ».

239

plicans propheta regni Domini fiebat * dicens : N u m
ego regem vestrum in crucem agam? My<-
sterium sanguinis, qui portis eorum aspergebatur, an-
gelum mortifefum et perditorem ab eis arcebat. Ad
hunc autem agnum verum suas blasphemias converte-
runt, eoque repudiato Barabbam homicidam sibi po-
stularunt.

Quia vestimentum purpureum t)ominum indue-
runt, hic sustulit regnum Israel. Quumque eum ite-
rum denudarent, manifestum fecit, quod mortem eis
relinquerei Porro purpura eum induerunt, quia, sicut
eum propter tributa calumniabantur dicentes : « Hic
prohibet tributa dare Caesari ^ ^, ita et propter pur-
puram voluerunt eum occidere dicentes : " Ecce, se
ipsum in regnum intrudit v. Quum mortem ei para-
rent, prophetarunt, ut et Caiphas. Et in eorona ex
s p i n i s, in ejus irrisionem praeparata, contrarium ac-
cidit et eorum infidelitas in bonum conversa est, vide-
licet, ut per eam inimicus vinceretur, quia Dominus
per suam coronam sustulit maledicta Adae primi :
« Spinas et tribulos tibi germinabit » ^ . E t s p u e-
runt in faciem ejus, qui insufflavit eis Spiritum
sanctum. Dederunt arundinem in manu ejus,
quia Dominus erat baculus sustentans mundum, qui
senuerat, et in eo fulciebatur. Et sicut arundine con-
firmantur et ratae fiunt sententiae judicum, ita et Do-
minus per arundinem scripsit et ejecit e domo sua*.

Quum Judas videret, Dominum esse
condemnatum, actus dolore abiit et retu-
lit triginta argenteos ad sacerdotes et
ait:Peccavi, quia sanguinemjustum tra-
didi. Dicunt ei: Kon est nobis cura, tu
nosti. Etprojecit argentum in templum et

1. Loeus ex cod. B. emendatus.

2. Luc. 23, 2.

3. Gen. 3, 19.

4. Ita haec senteiitia in cod. B habetur. Lectio cod. A sic
verti potest : « Ita et Dominus. sententiam scripsit et emisit ex
domo sua ».

240

abiit et se suspendit et mortuus est. Abiit
Judas, ut fieret praeco errorum , quos secutus erat.
Qui ita secum cogitabat : « Liberabor ab opprobriis
multorum et occultabor ab ignominia, sicque remissis
frenis, quasi nihil sibi post transitum ex hoc mundo
restaret, injecit sibi laqueum et mortuus est. Et ne
misericordia in poena ejus inhonestaretur, nullus ex
filiis pacis et veritatis inventus est, qui eum oocideret,
sed ipse laqueo se suspendit, ut ostenderet, in die no-
vissimo, malitiam bominis eodem modo se ipsam inte-
rempturam et perdituram esse. Quis ergo poenas dabit
sanguinis illius, qui venit in similitudinem hominis, nisi
is qui similitudine hominis indutus * eum tradidit, non
ae si eum vincere et tradere potuisset, sed quia de ipse
se tradere voluit ? Nec minus Dominus occidit malitiam,
sed voluit, ut ipsa operibus suis se perderet. Occidit
ergo diabolus immortalem forma hominis indutum, et
merebatur vindictam Dei, ut per Dei vindictam is qui
Deus appellatus est ^, perderetur et interiret. Qui sa-
gittam in hostem mittit, si haec retorta percutit eum
qui eam miserat, sagittam comminuit et arcum in
ignem mittit. Ita et Satanas videns, mortem Filii
victoriam esse mundi, ejusque crucem liberatricem
esse creaturae, intravit in Judam, vas suum, et hic
abiit et laqueo se suspendit. Quod autem diffusus
est venter ejus, eum indicat, qui sustentavit ^ Ju
dam, quum laqueum sibi injiceret. Ut que laqueus
abscissus est, cecidit ille et crepuit medius. Alii di-
cunt, Judam ^ portara claiisisse et iiiterius obserrasse,
et donec putresceret et totus venter ejus esset diffusus,
nemo portam domus aperuit, ut interiora videret.

Non est fas, recipere argentum hoc
in aerarium. Timuerunt illum Scripturae locum
ejusque impletionem impedire voluerunt. Attamen

1. I. e. diabolus, qui in Judam intravit.

2. Scilicet diabolus in idolis adoratus.

3. Ad verbum : " super quem stetit Judas et injecit sibi la-
queum v

4. Hoc subjectum sententiae explicandae causa inserui.

241

argentum, quando in templum missum erat, per hoc
sanctificatum est. Et quod eo emerunt sepul-
turae locum, bene accidit, quia Dei causa hoc fe-
cerunt * ; magnum enim hoc erat mysterium. Si hoc
argentum ex domo Sanctuarii dederunt, cur non erat
fas id recipere in illum thesaurum ? Pecuniae, unde
dederunt, cur hane pecuniam non licebat adjici ^. Si au-
tem non inde id dederunt, poterant id clare dicere. At
vero num hoc argentum magis erat immundum , quam
aliud argentum? Num magis imrnundum erat, quam
gladius Goliath, qui linteo involutus post altare ad
latus ponebatur, quam aurum Aegyptiorum ^, quam
aurum, quod David ex omnibus regnis abstulit et Deo
sacravit, quam illa corona cum margaritis, quam super
caput suum posuit, et in spiritu decantavit '^, quam illa
dona votiva, oblata a Philistaeis, quae ibidem erant in
saecula. Nonne et Nabuchodonosor abstulit omnia va-
sa ministerii et posuit ea in domo deorum suorum ?
Sed et arcam foederis in domum Dagonis intulerunt.
Quis potest immundum facere sanctum et sanctifican-
tem ? At si eam ob causam, quod se ipsum Deum fece-
rat, agrum illo argento emerunt, altare eo obduci opor-
tebat. Veruntamen non hoc eis cordi fuit, sed prophe-
tiae impletionem impedire voluerunt.

Etquum ipse sustulisset lignum cru-
cis suaeetexiisset, invenerunt et appre-
henderunt illi virum quendam Cyrenen-
s e m i. e. ex gentibus et posuerunt super eum
lignum crucis. Bene lignum crucis ipsi sua spon-
te gentibus dederunt, quum rebellantes adventum om-
nia bona apportantem a se rejicerent. Hunc a se rejec-
tum adventum ex aemulatione ad gentes transmise-
runt. Ex aemulatione eum rejecerunt et ad eorum ae-
mulationem a gentibus acceptus est, et ipse eas susce-

1. Scilicet ufc impleretur Scriptura.

2. Hic locus ex cod. B. emendatus est. In cod. A nonnullae
voces exciderunt.

3. ExoD. 11, 2.

4. PSALM. 20, 4.

242

pit, ut per suos acceptores aemulationem immitteret
in animos eorum qui eum rejecerant. Quod autem ipse
portavit lignum crucis suae, victoriam ejus clare indi-
cat. Et quod non ab aliis coactus ad mortem ductus
est, his verbis testatus est : « Potestatem habeo super
animam meam , ponendi eam et recipiendi eam n K
Et quod alius quidam ei crucem portavit, factum
est, ut patesceret, eum, in quo peccatum non est inven-
tum, propter homines, qui ipsum e medio tollebant, in
crucem ascendisse ^.

Si in lignoviridi hoc faciunt. Per com-
parationem Dominus lignum viride suam divinitatem
et lignum aridum eos appellavit, qui dona ejus acce-
perunt. Rursus " lignum viride « dixit, quia fructum
fert , ut in alio loco ait : « Propter quod bonorum
operum meorum me lapidatis w^? Et si ego tantopere
patior, in quo peccatum, propter quod praetextum me
perdendi haberetis, non invenistis ( quis enim ex vobis
arguet me de peccato ? * ), quanto majora vos patiemi-
ni ? Aut « lignum viride » dixit, quia miracula fecit,
et « lignum aridum n justos vocat, qui facta mirabilia
non fecerunt. Rursus, si viride lignum, cujus ex fructi-
bus comederunt, et cujus frondibus delectati sunt, hoc
modo odio habuerunt et perdiderunt, arido ligno,
quod germina et gemmas suas non aperuit, i. e. sim-
plicibus justis, qui s^gna non fecerunt, quid facient ?

Quum eum in crucem egerunt, crucifixerunt cum
eo et duos malefactores, ut perficeretur, quod
dictum est: Cum iniquis reputatus est.
Unus, quamvis nesciamus, utrum circumcisus esset, nec
ne, verbis suis circumciso similis fuit ; alter. vero, etsi
nesciamus, utrum hio incircumcisus esset, nec ne verbis
suis similitudinem incircumcisorum habuit. Unus dixit:
S i t u e s h r i s t u s ^, i. e. rex, juxta verba circum-

1. loAN. 10, 18.

2. Hiu locus ex cod. B emendatiis est.

3. loAW. 10, 32.

4. loAN. 8, 46.

5. Verba sie se habent : « Nonne es tu Christus« ? Sed ex

243

cisorum crucifigentium ; alter autem dixit : M e m e n-
to mei in regno tuo, sicut incircumcisi scripse-
runt: «Hic est Ohristus, rex Judaeorum??.
Incircumcisi confessi sunt, Christum esse regem Ju-
daeorum et non regem suum, Judaei autem confessi
sunt, regem suum esse Caesarem, principem aliarum
gentium. Populus, qui profitebatur regnum transito-
rium, transiit cum illo ; qui autem verum regnum pro-
fessi ' sunt, juxta promissiones hujus regni in hortum
voluptatis intraruht. A Caesare, quem regem suum
profitebantur, urbs eorum diruta est, gentes autem re-
gnum Domini confitentes resusoitationem et vitam cor-
poris sui assecuti sunt.

Si^tu esChristus ille, salva te ipsum
et nos tecum. Dominus non effecit, ut ille descen-
deret de cruce, sicuti petierat, quoniam illum, qui ad
dextram crucis erat et in crucifixum credebat, magni-
ficare voluit ; nam per miraculum facile poterat, quem-
libet sibi facere discipuliim. Sed hoc, quod fortius est,
contigit, nimirum, vel veritas Domini contemnentem
adegit, ut ipsum adoraret ^. Propterea dixit Aposto-
lus : « Infirmum Dei fortius est hominibus « ^. Infir-
mitate crucis omnes populos Dominus sibi subjecit.
Expande brachia tua ad crucem, ut brachia Domini
crucifixi ad te expandantur. Qui enim manum suam
ad crucem ejus non expandit, is nec mensae ejus ma-
nus admovebit. A mensa enim ejus excludentur, qui
esurientes ab eo invitati, satiati ad eum venerunt. No-
li satiari et sic ad mensam Filii accedere, ne te esu-
rientem de mensa sua surgere jubeat.

Quia Satanas unum ex discipulis Christi a justi-

contextu patet , liaiic interrogationera sensum negationis
habere.

1. Ad verbum : « Konne tu es Cliristus ille ? Salva tu te
ipsum fl etc. Cf. Adnotationem praecedentem.

2. Locus ex cod. B. emendatus. Textus cod. A sic verti
potest : Sed lioc, quod fortius est, factum est, nimirum quod
Bominus ipse adegit veritatis contemptorem, ut ipsum ado-
raret.

3. I CoR. 1, 25.

244

tia abstraxit, Christus quoque zelans Satanae unum
ex discipulis ejus eripuit, et eum quem propter crimi-
na vi cruci affixerunt, propter fidem fecit in libertate
versari, etsi hic cruci esset affixus *. Sicut Satanas ef-
fecit, ut ille per gratiam electus propter libertatem
reprobus et contemptus fieret, atque pro throno la-
qtlfeum ei paravit, ita et Christus latroni pro cruce
d^dit paradisum voluptatis. Quia non decebat, ut illae
manus, quas homo in mandati transgressione ad arbo-
rem scientiae extenderat, statim extenderentur ad ac-
cipienda dona Dei, quem ille in arbore vitae spreve-
rat, ideo Dominus illum hominem sumpsit et in cruce
alligavit, ut occideretur mors ^, quae eum occiderat,
et sic ad suam vitam dilectam perveniret. Ideo : « M e-
cum, ait, eris in horto voluptatisw.

Memento mei, Domine, in regno tuo.
Quia oculis fidei suae honorem Domini loco ignomi-
niae, et gloriam ejus pro humilitate vidit, dixit: Me-
mento mei, quoniam in eis quae nunc in clavibus et
cruce apparent, non oblitus sum regnum et gloriam
tuamj quae in fine erunt et nunc nondum apparent.

Quum Dominus vidisset, fidem ejus fide multorum
esse majoremj nec eum de suis angustiis, sed de re-
missione peccatorum cogitare, prae multis aliis eum
magnificavit. Et quia in suis preoibus non celerem re-
tributionem fidei suae petierat ^ ; nam parvus et vilis
ipse sibi apparebat, cum latro esset, ideo Dominus
dona sua remota acceleravit, deditque proxiraam pro-
m.issionem, dicens : « Hodie v, et non in fine mundi.
Locupletem ergo misericordiam suam ostenditj per
quam eadem hora, qua fidem a latrone mutuo ac-
cepit, ei gratis immensa dona reddidit', thesauros
suos gratis coram eo effudit, statim in suum paradi-
sum eum transtulit et ibidem introduotum super the-

1. Locus hic ex cod. B correetus est. In cod. A magna ejus
pars deest.

2. Haec vox ex cod. B inserta est. Sequens sententia ex
eodem codice correctus est.

3. Sic in cod. B legitur.

245

sauros suos constituit. Mecura eris in horto vo-
luptatis.

Paradisus ergo aperiebatur per latronem, et non
per aliquem ex justis. Paradisus, per Adamum justum,
postquam reus factus erat, clausus, per reum, qui vi-
cerat, apertus est. Quia Judaei latronem elegerant et
Christum reprobarant, Deus elegit latronem, et illos
reprobavit. Et ubi jam illud : « Si quis carnem meam
non sumpserit, vitam non habet » * ? Verbum Aposto-
li : « Quicunque baptizati sumus in Christum, in ipsam
mortem ejus sumus baptizati n ^ declarat, latronem per
mysterium aquae et sanguinis ex latere Christi ef-
fluentium accepisse aspersionem remissionis peccato-
rum. « Mecum eris, ait, in horto voluptatis ».

Et dederunt ei bibere acetum et fel.
Pro eo quod dulci suo vino eos laetificarat ^, acetum
ei porrexerunt, pro felle autem magna ejus miseratio
amaritudinem gentium dulcem fecit. Tunica ejus non
est scissa, quae imago est divinitatis ejus, quae non
dividitur, quia non est composita. Quod vestimentum
ejus divisum est in quatuor partes, significat Evange-
lium in quatuor partes mundi egressurum. Distribuite
corpus ejus inter vos ex amore erga eum qui vestes
suas crucifigentibus ex amore erga vos divisit. Sumite
et deglutite vos omnes eum totum, ut ipse solus sump-
sit et deglutivit mortem omnium vestrum. Aperite ei
portas cordis vestri, qui aperuit vobis portas regni
sui. Maria Dominum vidit in eo, qui in sinu ejus re-
cubuit, et loannes Dominum vidit in ea quae ex utero
eum peperit, ideo huic prae ceteris discipulis eam
commendavit.

Quia mens crucifigentium obtenebrata non cogno-
vit, qualis sol ligno crucis affixus esset, sol oculos il-
luminans obtenebratus est, quumque oculi corporis
eorum obtenebrarentur, mens eorum paulatim coepit
ilhiminari. Vae fuit, vae fuit nobis, Filius

1. loAN. 6, 54.

2. RoM. 6, 3.

3 Scilicet in nuptiis Canae in Gralilaea.

246

Dei erat hic. Vidistine , quamdiu tenebrae circa
exteriores oculos eorum condensarentur, tenebras ab
interioribus eorum cogitationibus non esse sublatas ^^
quia obtenebratis caligo est naturalis. Illae tenebrae
eos docuerunt, quae esset obtenebratio illius soliS;
quem cruci affixerant. Quando sol justitiae apparue-
rat, leprosos mundans et Caecorum oculos aperiens,,
per istam lucem caeci non cognoverunt regem urbis
lerosolymorum venisse. Quum autem eis sol naturalis
defecisset, tunc per istas tenebras eis lucidum fiebat^
excidium urbis suae advenisse. « Venerunt, ait, judicia
dirutionis lerosoiymorum » ^. Quia itaque baec urbs
non recepit eum qui eam aedificaverat, restabat ei, ut
ruinam suam videret^.

Sed in futurum ne hoc quidem tibi, o Judaee, re-
stat videre, quia urbem tuam jam dirutam et destruc-
tam vidisti. Ergo cum urbs tua diruta et destructa
sit ^, a diruta et destructa tua urbe disce, quis ille sit,
qui ecclesiam plantavit. Et ex eo quod filii urbis leru-
salem in omnes nationes gentium dispersi et dissipati
sunt, disce, quis ille sit, qui omnes nationes gentium
in sinu ecclesiae collegit et congregavit. Si tibi non
persuadet sinus maritatae, quae semine orbata est ^y,
tibi persuadeat sinus sterilis, quae gravidata foetum
portat ^. At si destructionem et ruinam illius non vi-
des, foetum quoque et partum hujus vix videbis. Si
vero illam destructam et viduatam vides, nonne et
hanc maritatam et filiis auctam videbis ? Quid tibi vi-
detur istum locum Scripturae legenti : « Plures facti
sunt filii viduatae , quam maritatae » '^. Et si sensus

1. I. e. subito non sunt subiatae. Modo enim dixit: uMens
eorum paullatimw coepit illuminari.

2. Cf. Dak. 9, 2 vel Dan. 9, 26.

3. Verba hnjus sententiae sic se habent : Haec igitur urbs
non suseepit eum qui eam aedificaverat, instat tibi videre, quod
te eradicat. S. auctor ultimis verbis urbem alloqui videtur.

4. Haec sententia ex cod. B inserta est.

5. I. e. Synagoga.

6. I. e. Ecclesia.

7. Gal. 4, 27 et Is. 54, 1.

247

Soripturae tibi non apparet, cur labore lectionis^ earum
oculos debilitas ? Vespertilio tui similis est. Quia emi-
cantes radios solis ferre non poteras, renunciasti diei,
ut per cognatam tibi noctem circumvolares. Si abscon-
ditam lucem Scripturarum intueri nequis, renuncia
iabori, eas quavis liora * legendi. Vespertilioni nox est
loco diei, et tibi loco Dei, qui in prophetis descriptus
est, vitulus fuit, quem opifices fecerunt. Aut illum ado-
ra, quem prophetae praedicarunt, aut eum quem pa-
tres tui fuderunfc. Josue quoque filius Nave dixit : " E-
ligite vobis hodie, quem colatis, utrum Deum, an deos
istos » 2. Cor tuum elegit deos illorum. Sunt tibi pro
Scriptura et prophetis furor gentilium, pro psalmis
cantica saltationis. Quod projecimus a nobis, vobis de-
dimus et quod vos projecistis, ad nos pervenit. Si no-
bis omnibus unum regnum coelorum non est promis-
sum, suf&cit vobis omnibus una gehenna.

Deus, Deus meus, quare me dereliqui-
sti. Victus est Dominus a morte, quae eum fecit ta-
cere, donec in crucem ascenderet ; econtra Christus
vicit mortem, quum in crucem actus esset. Dum mors
unum in cruce ligabat, multi, qui in inferis ligati erant,
per vincula unius liberati sunt. Veracis Domini ver-
ba : « Eli, Eli, quare me dereliquisti » , veritati con-
cordabant, derisores autem mendacio suo haec adje-
cerunt: «Videamus, si Elias venit, ut eum
faciat descendere. Quia primae huic voci illu-
debant dicentes : « Quid est, quod Elias eum non facit
descendere n, denuo altera vox clamavit, quam mortui
audierunt eique obedierunt, ut ostenderetur, si mor-
tui, quibus auditus non est, eum audierint*, multo
magis vivos eum audire posse. Attamen, quum ad Pa-
trem suum clamasset, cur mortui pro Patre suo ei
responderunt ? Sed si Pater per mortuos eum audivit,
vivi consilium accipiant, et commoveantur, ut eum au-
dirent. Quia ergo a veritate primae vocis perversi

1. Verba : « Quavis hora v in cocl. B ad seqiientem senten-
tiam referuntiir.

2. Jos. 24, 15.

248

aberrarunt; vis alterius suae vocis eos correxit. Quia
vox priraa ludibrium erat in ore eorum, et illusio et
irrisio in verbis eoruraj vox altera vae facta est iu
pre eorum et complosio manuum in pectore eorum.
Quia vox prima reprobata est^ misit alteram, quae
vindictam faceret in reprobatores ejus. Quod ad ipsos
Elias veniet, illi, teste Scriptura, crediderunt; quod
autem ad Christum Elias venire possit, id eis ridicu-
lum videbatur. Quum vero prophetae desperationem
eorum et interitum urbis praedixisset, contra istos
suos populares testati sunt, quod ad eos Elias non ve-
niet. Quum manus ejus clavis affigerentur, affigentes
coarguit lutum, quod ad aperiendos oculos caecorum
manus ejus formaverant. Manus enim ejus, qui potuit
aperire oculos caecorum, ut ipsum viderent, certe et
poterant obcaecare cracifigentes, ut ipsum non vide-
rent. Et per firmos ejus pedes, qui densis vinculis sub-
missi sunt, condensatae undae, quae ligatae pedibus
ejus se submiserunt, ligatores ejus convincebant ; pe-
des enim, qui super dorsum undarum ambulare potue-
runt, quin immergerentur, potuerunt et calcare dorsa
inimioorum, ne eum in crucem agerent,

Sed cum corpus ejus in ligno, in quo thesauri
vitae gentium erant, suspendissent, respexit ad terram
gentium, quae hos thesauros accepit. Joseph quoque
dixit : " Portate ossa mea hinc « \ quia quamdiu iste
sanctus thesaurus in illa terra immunda depositum
erat, Deus cum ea misericordiam fecit. Ex eadem cau-
sa Judaei ex terra Babyloniae reversi sunt. Et si hoc de
Sanctis valet, quanto magis de Domino eorum. Clavis
affixae sunt manus, quae nos a vinculis mortis solve-
runt. Affixae sunt manus, quae solverunt vincula no-
stra et vinxerunt eos qui nos ligarant. Mirura est, quod
mortui vivum occiderunt et occisus mortuos vivificavit.
Illi furorem suum auxerunt et extulerunt in altum,
hic sua magnifica dona auxit et usque in profundum
demisit. Hic est mortuus, quem mors rapuit et abstu-

1. Gen. 50, 25.

249

lit et, teste Scriptiira, in sepulcrum introduxit; idem-
que resurrexit et spelaeum captivitatis suae spoliavit.
Mors eum rapuit, abstulit et deportavit, donec obdor-
miret, tunc vero expergefactus prodiit et rapuit raptorem
suum. Hic est crucifixus *, qui crucifixit eos qui ipsum
in crucem egerant, et hic est captivus, qui captivum
fecit eum, qui ipsum captivum fecerat. Crux mortis
tuae fons vitae mortalitati nostrae facta est ; quicunque
ex tuo fonte biberurit, fructus potui tuo similes pro-
duxerunt. Mors comedit vitam, quae in corporibus mor-
talibus latebat, et nescivit, vitam in eodem corpore
comedi. Mors esuriens festinavit, deglutire eum, sed et
festinavit, eum dimittere ex sua potestate. Quia mors
per aurem Evae intraverat, per aurem Mariae vita in-
travit; et quia homo debita per lignum contraxerat,
Christus venit, et per lignum ea solvit.

Miracula ejus unura per alterum Judaei tollere
studebant. Is, ajunt, qui oculos caeci aperuit, nonne
potuit facere , ut iste non moreretur 75 ^ ? Et quum
istum quoque in vitam revocasset, iterum dixerunt :
" Hunc vivificavit et se ipsum non potest vivificare ?? ^.
In quantum illi priora miracula solvebant, in tantum
Christus prioribus majora monstravit, pro caeco mor-
tuum quadriduanum et pro hoc mortuo turbam mor--'
tuorum, quam ex sepulcris eduxit. Quum posterioribus
miraculis illuderent dicentes : « Cur haec facere non
potest «, testes erant priorum miraculorum, quae fece-
rat. Dicuntenim : « Hic, qui aperuit oculos caeci w, etite-
rum testantur : « Alios salvos fecit w. Tum ergo dupli-.
cem ex eis utilitatem reportavit, primam, ut eorum
absconditam irrisionem detegeret, dicentium : « Forsi-
tan non potest facere «, et alteram, ut ei fierent testes,
quod id facere posset. «Alios salvos fecit, in-

1. Ad verbum : « Haec esfc crux, quae crucifixit crucifixo-
res suos «. Sed erux li- 1. falso pro crucifixo ponitur, quodfacile
explicatur, quum in Syriaco eadem vox crucem efc crucifixunx
significet.

2. loAN. 11, 37.

3. Cf. Math. 27, 42.

250

quiunt, se ipsum non potest salvare 55. Ita ei
irridendo eum exaltarunt. Quamvis dicentes : « ISfon fa-
cit descendere de cruce i?, ostenderent, eum infirmum
esse, tamen dicentes : « Alios vivos fecit », testati sunt^
eum esse vivificatorem. Et ecce, Elisaeus in morte sua
mortuum vivificavit et resuseitavit, ut imaginem prae-
signaret ejus qui morte sua sepulcra aperuit, et eduxit
mortuos, qui ipsius occisores vituperarent.

Irrisores ergo dicentes : « A 1 i s s a 1 v s f e-
cit, se ipsum non potest salvum facer^,
ossibus Elisaei ludibrio babiti sunt, quae, etsi alios vi-
vificarent, se ipsa vivificare nolebant. Noluerunt se vi-
vificare, quia nec mortua erant. Si enim mortua essent,
non potuissent alios vivificare. Ergo quum ossa haeo
mortua ad vitam alios revocarent, opus non habebant,
ut, quum vitam et requiem. viventium in coelo babe-
rent, vitam omnibus malis infectam gustarent. Si mor-
tui illius corpus, quod non amore et sensu ossa Eli-
saei tetigit, vitam novam, quae mortem vincebat, ex
eis retulit, quanto magis fideles a corpore Filii vitam
immortalitatis recipient ? Qui ergo morti praecepit^
quae eo jubente animas reddidit, is potuit et cruci
praecipere, ut ipsum liberum dimitteret. Sed ut in hoc*
' quoque excusationem non haberent, petris praecepit et
fissae sunt, et morti mandavit, et justos non impedivit,
ad vocem illius ex sepulcris exire. Inferi praesagium
acceperunt vocis Domini, ut se praepararent voci ejus
novissimae, quae eos omnino evacuabit.

Quod si illi putabant, propter Filii infirmitatem
corpus, quod induerat, afflictum esse, Philisthaeis si-
miles erant existimantibus, propter infirmitatem Dei
se arcam ejus contemnere et infestare potuisse. Et si
dicunt : Philistaei acceperunt ultionem retributionis^
multo magis hoc de crucifigentibus valet. ISram Phili-
staei a plagis suis liberati sunt et in terra sua manse-

1. Sensus est : Ne in lioc, quocl crux liberum eum non di-
mitteret, excusationem haberent, simile miraculum fecit, scin-
dens sepulcra in pctris excisa, et mortuos ad vitam revocatos
libere educens.

251

runt, (iolores autem circumcisorum, qui revera incir-
cumcisi sunt *, renovantur de die in diem, quia nec in
sua urbe manendi facultas eis dabatur, nec in eam ite-
rum reverti possunt. Si propter corpus, quod occide-
ruilt, et sepelierunt, opprobria ab eis nobis inferunturj
haec opprobria ipsis confusionem parant, quia hoc cor-
pus vivificatum est et surrexit et sedet ad dexteram
Dei. Tabulas, quas Deus excidit, in quibus saiicta no-
mina ^ scripsit, propter quas et arca gloriosa construc-
ta est, Moyses confregit et fragmenta earum non am-
plius conjungebantur, et partes earum ^ non amplius, uti
partes corporis, connectebantur, nec vita, nec renova-
tio, nec aliud quidquam, quod vel corporibus peccato-
rum fiet, eis dabatur. Attamen ne reponant ; Sanctus in
utero nunquam babitavit, leremias eos arguit, qui di-
cit : « Antequam ego formarem te in utero, cognovi te
et antequam exires e ventre, sanctificavi te '^.

Et si ulterius de cruce occasionem sumunt illu-
dendi, ecce serpentes in deserto eos arguunt, quoniam
maledicto serpente fideles sanati sunt, nam Judaei
ausi sunt, crucem nomine maledicto notare. Et bonora-
runt arietem in arbore, figuram agni veri in cruce
glorios*a^, qui pro Isaac ligato mundum ligatum
liberavit. Quia populus erat maledictus, per male-
dictum eos salvavit, gentes autem per vivificatorem
omnium sanatae sunt. Quia traditi erant maledicto
serpenti, qui ante eos per Moysen expansus est, co-
iuerunt et adorarunt serpentem aeneum , qui pro
corporibus animas perdidit^. Qui ad serpentem expan-
sum respicere noluit, plagis suis interibat. Fortasse
non erant digni intueri in Deum, ideo in serpentem
eis similem intuebantur et salvabantur. Et quia Deus

1. Sic Aucher recte liunc locum vertit, qui ad Ycrbum ita
se liabet: Dolores autem circumeisorum et incircumcisorum.

2. Ita ad verbura. Nomina h. !• verba significare existimo.

3. Ita in cod. B. In cod. A falso « ejus « legitur.

4. Ier. 1, 5.

5. Sic in cod. B. Conf. Gen. 22, 13.

6. Haee et sequcntes duae scntentiae ex cod. B correctae
sunt.

252

praescivit, populum in Filium non crediturum esse^
docuit eum per serpentem, ut confunderet crucifigen-
tes, quia ille populus imaginem Salvatoris nostri co-
luerat.

Sanctuarium combustum et templum dirutum est,
ut typum Christi eifformarent, quia corpus ejus struc-
turae templi simile est, et Babylonii similes sunt cru-
cifigentibus. Si objicis, Deum haec propter peccata
eorum fecisse, quaero, quid peccaverint templum et
altare, Daniel quoque et socii ejus? Quemadmodum
haeo in consolationem facta sunt justitiae, quia dona
promissa per hanc retributionem advenerunt, eodem
modo et justitia consolationem accepit per corpus in
crucem elatum, ut et per templum dirutura. « In ser-
vis suis, ait, consolationem habet » *.

Prima laus Creatoris est, quod fecerit opera, al-
tera, quod se ipsum operibus suis revelavit. Sicut ea
cognovit, ita voluit, ut ab eis cognosceretur. Ab eo
processit nomen divinitatis, quod veniens resedit in
Moyse ^, ut Aegyptii Deum omnium rerum cognosce-
rent. Ab eodem Deo processit Verbum et veniens ha-
bitavit in carne, ut res creatae Patrem omnium rerum
cognoscerent. In nomine ergo di^vinitatis ^ divinitas
Filii praedicabatur et in nomine Filii * Paternitas Dei
manifesta facta est. Aegyptii non audierunt MoyseUy
et virga ejus cruciati sunt, crediderunt autem in Fi-
lium, et cruce ejus salvati sunt. Baculo Moysis, typo
crucis, populi praemonebantur; Aegyptii in signis pla-
garum et Amalecitae in praelio experimentum crucis
didicerunt. Quum rudes adhuc essent, typo crucis re-
gebantur ; quum autem eis crux apparuisset, doctrina
et institutione ejus tanquam illuminati et sapientes
inventi sunt. Deus igitur Israelitas imagine crucis ho-
norabat et alliciebat. Cum autem ille, cujus signis ho-

1. PSALM. 134, 14.

2. ExoD. 4, 16.

3. Scilicet quod M.oysi tribuebatur.

4. Ad verbum ; " nativitatis ». Sed in Syriaco eadem vox

filium et nativitatem exprimit.

253

norabantur, apparuisset, ipsum fecerunt in signum om-
nium opprobriorum, ut calcitrantes et recalcitrantes
eum repellerent. Quum Israel, qui blandimentis a-
bunde allicebatur et demulcebatur, plene institutus
esset, « incrassatus et dilatatus est,, et ''recalcitra-
vit S) . A pueritia sua imaginibus crucis laetificati
sunt , in fine autem in servitute inter gentes eos
inclusit. « Qui delicatus est, ait, in servitntem tra-
detur n 2.

Vera forma typorum ad eos pervenit et ab eis
commutata est, quamvis ex longo tempore per multas
similitudines ejus exercitati essent, ut eum cognosce-
rent. Non cognoverunt illud corpus, cujus umbra eos
operuit in deserto. Per lignum, imaginem ejus, aqua
eorum dulcis facta est, et per serpentem, signum ejus,
a plagis serpentum liberati sunt, ibique sabbatum et
circumcisio damnabatur, quia neutrum eos potuit sal-
vare. Hi sunt, qui aversabantur illam faciem, cujus
forma continuo coram eis depingebatur. Propter colo-
res verae picturae ejus, quibus tanquam indelebili pul-
chritudine splendebat, eis alienus videbatur. Omnes
prophetae similitudinem tantum colorum ejus osten-
derant, quia imago baculi non erat perfecta, ut signum
crucis, et pulchritudo ligni, quod aquas dulces fecit,
non erat perfecta, ut pulchritudo ligni illius, quo gen-
tes dulces et mansuetae factae sunt. Quocunque simili-
tudo hominis ^ transiit, per eam emotae et conturba-
tae sunt omnes creaturae, mare per virgam ejus, pla-
gae serpentum per vexillum ejus, amaritudo aquae
per typum ejus. TJbicunque autem Yeritas apparuit^
subito reprehensi sunt, qui sordibus obtecti erant.
Hic est fons, qui beatitudinem sine invidia profert bi-
bentibus, qui invicem non aemulantur. Emanavit aqua
et in omnes partes directa est, ne unus ad potum alte-
rius invidus respiceret.

1. Deut. 32, 75.

2. Prov. 29, 21.

3. I. e. Christi incarnati, qui typis repraesentabatur.

254

CAPUT XXI.

In manus tuas coinmendo spiritura

m e u m. Divina ejus natura humanam commendavity

nam illa hanc in passione deseruerat et reliquerat *.

Non ita ab liumanitate discessit divinitas, ut ab ea

abscinderetur, sed in virtute sua ^ ab occiso et occi-

soribus abscondita est. Si enim divinitas apparuisset^

is qui occisus est, non timuisset, et si haec revelata

esset, occisores eum non potuissent occidere. Attamen

divina natura humanam conservavit et custodivit, ne

periret, quum natura custodiens sibi conscia et natura

custodita haud sibi conscia esset^. Posteaautemdivini-

tas se manifestavit utrisque, occiso, quia non erat relic-

tus *, et occisoribus, quia opus suum non potuerunt

pei^ficere, nimirum, sepulcrum custodire et mortuum

in eo detinere. Promissionem suam Dominus ipso

facto raortalibus confirmavit, ostendens et opere de-

raonstrans, humanam suam naturam pati posse, quia

manifeste mortuus est, simulque comprobans eos qui

mortui sunt, reviviscere posse. Deus igitur resuscita-

vit eum et fides ejus in audientibus confirmata est, et

inimicus .culpam et condemnationem suam cognovit,

quum sol obtenebraretur, velum templi scinderetur,

custodes conturbati fugerent et sepulcra aperirentur

et mortui resurgerent.

ISTatus est Deus homini unitus, non nativitate
personae suae ^ , sed nativitate naturae sibi conjunc-

1. Eespicit s. auctor ad verba: " Deus meus, Deus meus,
ut quid dereliquisti me 51.

2. Ad verbura : « per virtutem suam n, i« e. quoad effica-
citatem virtutis suae.

3. Sic ex correctione cod. B. Ad verbum liaec sententia sie
redditur : « quum illa eustodiens sciret, et haec custodita non
sciret ». S. Pater ad corpus Christi in sepulcro respicit.

4. Scilicet in sepulcro.

5. I. e. non qua Deus, in natura divina.

255

tae *, cui nasci secundum carnem naturale erat. Nullo
enim alio modo aliquis ad humanam nativitatem per-
venire potest, nisi eisdem nostris membris conforma-
tus, nec quis mortem subire potest, nisi ex eisdem mem-
bris compositus sit. Dominus igitur ex ordine corpus a
porta uteri usque ad portam sepulcri adduxit. Aperuit
nativitate sua uterum clausum et aperuit resurrectione
sua sepulcrum circumdatum et obsessum. Crucem ve-
ro mediam erexit, ut iis qui ex utero mortem subituri
nascuntur, primum crux tamquam arbor vitae obvia
fieret, cujus fructum in corporibus suis colligerent et
accumularent, ut quando mors eos omnes in suo utero
collegerit, bunc scinderent et de medio ejus exirent,
In morte itaque Deus apud Christum non erat ^, non
quia extra eum esse voluit, sed mors non poterat
adire locum, ubi vita erat, quae mortem occidit. In
nativitate autem Beus cum Christo erat ^, quia nativi-
tas a divinitate non est aliena. Nativitas enim initium
est rerum existentiiim et omnes res existentes conjun-
git et cum ipsa, etsi res sit creata, virtus * creatoris
participat. Mors vero plenus interitus est eorum quae
sunt, quumque Deus essentia sit, quae non dissolvi-
tur, ideo morti subditus ^ esse nequit. Non enim ad
nos venit, ut aliquid disceret sed ut sua plenitudine
id quod nobis deficiebat, compleret.

Porro corpus ex sua natura passus est una cum
anima patibili, quia aniraa est, quae sentit dolorem.
Ergo natura ejus humana propter corpus passa est, et
dolores sensit propter animam. « Spiritus, ait, veniet
et virtus obumbrabit w. Idem corpus vitale factum est
panis et cibus fidelium. « Spiritus, ait, veniet et virtus

1. Ad vevbum : « iiatiYitate naturae despoiisatae ».

2. Yerba Auclier sic reddit : « In morte itaque ille non erat
ipse cum eo v. Sensus est : Divinitas visibili efRcacitate non erat
iipud Christum morientem.

3. Yerba Aueher sic vertit : In nativitate autem cum illo
erat.

4. Ita in cod.B. In cod. A falso est dativus pro nominativo.

5. Yerba juxta Aucher haec sunt : « Ideo mortificatio esse
nequit n.

256

excelsi, quia is qui nascetur ex te, Filius Dei vocabi-
tur \ quod de corpore ex Maria sumpto, dixit. Qui
ergo dicunt, corpus Salvatoris nostri speciem quandam
fuisse, ut corpus angelorum, qui in domo Abrahae e-
derunt, convicti arguuntur, quia de illis angelis non
est scriptum, quod infestati, cruciati, occisi et crucifixi
sunt, sed formae eorum mutatae erant ; non enim erant
angeli corporales, sed formam induerunt, quae utili-
tati videntium conveniebat. Ne ergo putarent, Domi-
num iis esse similem, natus est, ut egrediendo ex ute-
ro opinionem ex mentibus tolleret, se similera tantum
esse hominibus. Et si Christus filius erat Peregrini,
sol in crucifixione ejus non esset tenebratus, sed ille
creator lucem abundantiorem sparsisset, quia inimicus
a facie ipsius ablatus esset, et lucem super Judaeos
oriri fecisset, quia ipsius voluntatem perfecerunt. Et
templum velum pretiosum induisset , quia a querelis
inimici sui liberatum, et solutor legis ex eo ejectus
esset. At pater Peregrini forsitan adduxit tenebras ?
Sed ecce, non sunt tenebrae apud eum ; neque si tene-
brae apud eum essent, eas adduxisset, primo, quia
Deus bonus est, dein, quia ille dixerat : « Dimitte iis,
quia nesciunt, quod faciunt ^. Solem autem tenebris
obduxit, ut qui ambulantes eum non cognoverunt, im-
mo in crucem egerunt, tenebris in eos missis forsitan
eum cognoscerent.

Velum scissum est, ut patefieret, Dominum ab eis
regnum abstulisse et dedisse populo, qui fert fructum.
A u t in scisso velo imaginem templi diruendi propo-
suit, quia Spiritus ejus ex eo exierat. Et quia summus
sacerdos vestem suam injuste sciderat, Spiritus velum
scidit, ut hac ratione per res creatas audaciam et su-
perbiam Judaeorum indicaret. Quia ille sciderat sacer-
dotium eaque se exuit, scidit et hic velum et egre-
diens omnia secum tulit. Aut sicut dissolutum et re-
probatum est templum, in quod Judas argenteos jecit,

1. Luc 1, 35.

2. Luc. 23, 34.

257

ita et porta, per quam ille intrayerat, velum suum ap-
prehendit et scidit ^ Corda petrarum dirupta sunt,
corda autem Judaeorum non feeerunt poenitentiam.

Mense Arech vicit Dominus Aegyptios, et eodem
mense Hebraeis per columnam illuxit. Obscuratus est
sol, quia ea quae erant contrariaj reddiderunt. Pro
mari scisso scidit Spiritus velum, ut rex gioriae sine
impedimento in crucem ascenderet super Calvaria.
Sed quia idcirco populus velum templi non scidit per
justitiam ^, cum Domino patiente passae sunt crea-
turae. Sol abscondit faciem suam, et ne eum in cruce
pendentem videret, lumen in se retraxit, ut omnino
emoreretur. Tres horas sol obtenebratus est, et postea
denuo luxit, ut Dominum die tertia de inferis resur-
recturum praedicaret. Montes commoti et sepulera
aperta sunt, et vel.um scissum quasi de futuro templi
destructione contristata plorabat. A u t quia os homi-
num eum damnaverat, os rerum inanimatarum clama-
vit eumque justificavit. Illi taeuerunt et lapides locuti
sunt, sicut Dominus praedixerat. Velum quoque aures
eorum obserratas et obduratas scidit ; et eum quem illi
reprobaverant, glorificavit.

Et spiritus dilectum suum suspensum et illusum
videns velamen, templi ornamentum, apprehendit et
scidit. Aut^ quia typi viderunt agnum typicum, seide-
runt velum et stipati egressi sunt ad eum. Aut spi-
ritus prophetiae habitans in templo, qui descenderat,
ut hominibus adventum ejus praedicaret, tunc avo-
lando ascendit, ut superis de ascensu Domini in coe-
lum nuncium afferret. Aut ^* sepulcra scissa sunt, ut
Dominus ostenderet, se lignum crucis potuisse scin-
dere, quod non scidit, quia per illud scindendum erat
regnum Israel, nec id contrivit, per quod peccata in
gentibus conterenda erant. Econtra spiritus pro eo

1. Ad verbum : « Ad se traxit et scidit ».

2. I. e- quia velum super templum eordis sui positum per
justitiam scindere noluerunt.

3. Sie in cod. B. In cod. A h. 1. lacuna cst.

4. Ita in cod. B. In cod. A : « Et n,

258

scidit vekim templi. Et ut Dominus raonstraret, se ex
sepulcro exiisse, testes exitus sui Tocavit justos, qui
ex sepulcris suis exierant. Uterque igitur exitus mu-
tuo se praedicavit. Et quia eodem Spiritu regnum et
sacerdotium unctum et sanctificatum erat, exiit Spiri-
tus et ad utriusque fontem rediit, ut patefieret^ utrum-
que exiccatum esse per eum qui utrumque abstulit.
Nos, etsi sciamus, nostro digito minimo abscisso cor-
pus sanari, secus vero totum perire, tamen hoc nolu-
mus facere, quod nobis profuturum non ignoramus.
Deus autem, sciens morte Filii sui homines esse vic-
turos, non aversus est, ut hoc faceret. Cur Deus A-
brahae multos servos habenti non praecepit, ut unum
ex his offerret ? Quia amox Abrahae per servum suum
non apparuisset, filio ejus opus erat, in quo amor il-
lius palam fierei Ita et Deus multos habebat servoSy
et per nullum ex eis charitatem in creaturas ostendit^
sed per Filium suum suam erga nos charitatem voluit
praedicare. « Ita, ait, dilexit Deus munduni, ut et Fi-
lium suum unigenitum», etc*. Cur enim creavit Deus
mundum, nisi ex charifcate ? Et pariter in charitate Fi-
lium genuit. Si Adam non peccavisset, quo in statu ho-
mines versarentur ^, Judaei nobis exponant. Similiter,
si Judaei Christum non occidissent, alio modo Deus
populum et gentes vivificare poterat. Satanas Adae
consilium dederat ex arbore comedendi, quia putabaty
se ei posse nocere, ignorans Dei providentiam, qui ma-
lum ejus in bonum convertet, juxta illud : « Si cogno-
visset popukis, non egisset in crucem Dominum glo-
riae «^. Quum enim illi exinjustitia operarentur, opus
eorum Dominus in suam gloriam convertit.

Stabant a longe cognati lesu, ut imple-
retur, quod dictum est : « Cognati mei et proximi mei
longe fuerunt a me w*. Ante sabbatum occiderunt eumy

1. Io.\.N. 3, 16.

2. Ad verbum; " Quomodo habitarent homines i;. Cf. supe-
rius in explicatione ad Luc 1, 6, dicta.

3. I CoR. 2, 8.

4. Ps. 37, 12.

259

quamdiu tempus erat occidendi; ante sabbatum eum
sepelierunt, quum adhuc locus esset luctus, quia sab-
batum finis est laborum et in eo omnis tristitia cessat^;
non enim locus est in eo labori, nec pars corruptioni.
Ab Abraham coeperunt mysteria ligni et agni typici.
Isaac imago est agni. Servus quoque Jacob ^ lignum
ostendit, quod cum aqua conjunctum est. Itaque lignum
dignum factum est, ut Ohristus de eo penderet, quia
08 ejus non est fractum in eo. Terrae ^ ligno fructus
ejus attrahitur; maris ligno rapiuntur thesauri ejus.
Ita et corporis et animae. Iste est, qui percussus est a
furore insanientium et silentio suo similis fuit surdo et
muto, et vigore suo et agilitate sua ad excelsa huma-
nitatis crescere fecit.

Et unus ex militibus percussit eum
1 a n c e a. Opprobriis suis Dominus suos amicos hono-
ravit*, infestatores autem suos infestavit, ut inimici
justitiam ejus, amici misericordiam ejus discerent. Fons
ex latere ejus egrediens manifeste monstravit sangui-
nem, cujus culpam Judaei in se contulerant ^, sed et
exierunt aquae, quae ad expiandum accelerabant. San-
guis aspectu suo contra occisores, aqua mysterio suo de
purgatione amicorum ejus clamat. Et hoc factum est,
ut scirent, Christum post mortem vivere. Quantum illi
cruoiatus ejus augebant, tantum thesauri in eo abscon-
diti revelabantur. Divitiae coelestes in singulis mem-
bris ejus diffusae erant, ad quae quum occisores acce-
derent, illae effluebant, ut amicos ditarent, crucifigen-
tes autem ulciscerentur. Cucurri ad omnia membra
tua, Domine, et ex omnibus omnia dona accepi et per
latus tuum lancea perforatum in paradisum circum-

1. Ad verbum: « Omnis tristitia infra est », i. e. supevatur,
cessat.

2. Gen. 30, 37. Jacob tunc serviebat Labano.

3. Ita in eod. B. In cod. A falso « duo » estpro « terrae „.
Hunc locum non intelligo.

4. Sic in cod. B. In cod. A falso : « Percussit ille amicos
suos et iterum honoravit».

5. Ad verbura : « queni susceperunt « , scilicet dicentes :
Veniat sanguis ejus super nos. Matii. 27,25.

260

septum introivi. IntrabimiiB j)aradisum per lanceam
ex latere tinctam, quia perdidimus paradisum per
costam ex latere egressam *. Quia ignis, qui ardebat
in Adam, ex ipso latere ejus in eo accensus est, ideo
latus Adae secundi apertum est^ et ex eo fiuvius
aquarum exiit^ ut ignem Adae primi extingeret.

Quia ex sanguine est omnis vita^ exiit et sanguis
per misericordiam tanquam mysterium vivificationis
illius, qui a justitia poenam mortis meruerat. Per me-
diatorera malum ignis in Iiominibus accensus est, et
per mediatorem bonura ^ aquae in eos diffiuxerunt,
quae illum ignem extinxerunt. Nihil pejus illo, qui
deceperat Adamum, nihil se laedentem, nec ullus si
comparandus est, nisi is qui Bominum post mortem
perforavit. Malitia ergo per quod vicerat, per hoc et
victa est. Exivit sanguis, quo nos a servitute mortis
redemit, exiit et aqua, ut omnes ad sanguinem ejus
salutiferum accedentes servitutem malitiae, cui erant
subjecti, abluere possent. Exiit sanguis et aqua, quae
ipsa est ecclesia Christi, super eum aedificata quem-
admodum ex latere Adae uxor ejus sumpta est. La-
tus Adae est uxor ejus, et sanguis Domini ecclesia
ejus. Ex latere Adae mors et ex latere Domini
vlta. Oliva est Christus, ex quo effiuunt lac, aqua et
oleum. Lac parvulis, aqua juvenibus et oleum aegrotis.
Similiter aquam et sanguinem haec oliva dedit in
morte sua ^.

Invidia persequuta est David, et odium et invidia
filium David. Obsidebatur David in interioribus antri,
et filius David in interioribus sepulcri. David videba-
tur ^* conderanatus, et filius David victus, sed condem-
natus et argutus est Saul, et victa et destructa est

1 . Scilicet per Evara.

2. Nirnirurn Cliristum.

3. In cod. B hic locus sic habefcur : a Similiter acfuatn efe
sanguinera et oleum in movte sua dedit, nam aleum quoque iiis
sua morte dedit «. In margine ibidem ad extrema vocabula ad-
Botatum est: « Distribu?tionem Spiritusj).

4. Sic in cod» B,

261

mors. Clamavit David : « Ubi est lancea tua, rexn *, et
clamavit filius David : « Ubi est victoria tua, mors » ^.
Misit Saul lanceam suam in David, et licet eum non
percussisset, tamen paries testis fuit percussionis ejus ;
sic et crucifigentes filium David lancea percusseruntj
et licet potentia Christi non laederetur, tamen corpus
ejus testatur de plagis ejus, David non est perforatus,
et filius David non est laesus. Paries, lancea et antrum
accusant Saulem, et corpus et crux et sepulcrura ar-
guunt Hebraeos. Nemo est, qui ita se exaltaverit, ut
homo, et nemo est, quod ita se humiliaverit, ut Deus.
ISTemo ita se exaltavit, ut homo, qui extendit manus
ad arborem et creatori suo aequalem se facere voluit,
et nemo ita se humiliavit, ut Deus, qui manus suas
super lignum extendit et transgressiones, quae exten-
sione manus primae intraverant, delevit.

Extendit Dominus manus suas in ligno crucas,
ut mortem, quae per lignum erat, occideret. Oportebat
enim, ut, quo pacto vulnerata esset caro, eodem sana-
retur, et decebat, eum qui se exaltaverat, iisdem, qui-
bus se extulerafc, pessumdari, ut virtus illa appareret,
quae omnia commutat, Sagitta enim illa, qua vulnerati
sumus, facta est nobis remedium vitae. Telura, quo iio-
stis praevaluit, factum est ei in timorera et treraorem ,
ut, quo veneno mortua est vita nostra, etiam mors no-
ster occisor moreretur. Vitam Adae, per lignura de-
structara, Dominus assumpsit et in lignum elevavit,
ut illura adduceret eique sub alis arboris vitae secu-
rara habitationem pararet. Quo die Christo vulnus
inflictum est, vulnus clausura et signatura est. Feria
sexta, quae Christo clavos inffixit, clavos per eura
in inferis extraxit. Inter vivos latus ejus apertum in
inferis vero clausum est. Et vulnus, quod claudeba-
tur, ecce quomodo post decem dies dissohitum est, et
digiti ^ intrarunt in illud !

1. I llEG. 26, 16.

2. ICou. 15, 55.

S, Scilicet iVpostoli Thomae.

262

Brachia Moysi Deiis tenuit expansa, donec ho-
stes ejus cecidissent et periissent. Manus quoque
Filii Dei in ligno crucis Judaei distenderunt ; at quia
hi ei fecerunt contraria illis, quae erga eos fecerat,
eis quoque fecit, quae manibus suis extensis con-
traria erant ; ceciderunt enim, et amplius non sunt
erecti. Similiter gentes, quae in manus ejus extensas
crediderunt, quia experimentum mandati a Moyse de
eis constituti eis ostenderat, id fecerunt, quod eis quae
gentes illae priores fecerant, contrarium erat, et ideo
etiam contrarium eis contigit *. Mortem autem crucis
subiit, ut impleretur verbum : " Sicut ovis ad mactatio-
nem et sicut agnus ante tonsoremj)^. Prius mori et po-
stea tondi, difficile est videre in ordine naturae, sed
hoc dictum est, quia Christus primo per mandatum ex
ore judicis egresso ocoisus, et posthac in crucem
actus est, in qua extensus super terram erectus stabat
et similis erat ovi ante tondentem. Praeterea mortuus
est cruci affixus, quo arcane significabatur, per mor-
tem ejus omnes mortuos erigi et resurgere, quia ipse,
quamdiu in cruce erat, in cruce erectus stabat, ad
instar lapidis pretiosi in pectore summi sacerdotis,
lerosolymam dicunt in medio terrae esse propter
Deum justum, quia legem ibi dedit, cujus radii emissi
omnes fines terrae illuminarent. Et quia justitia ejus
ibi erat, etiam misericordia ejus crucem ibidem e-
rexit, ut brachia sua ad omnes partes expanderet
et animas et spiritus universi orbis exciperet et com-
plecteretur.

Mortuus est lesus mundo, ne quis mundo viveret,

1. Sensus hujus loci est : Deus brachia Moysi expansa te-
nuit, ut hostes Israelis perderentur ; Israelitae brachia Christi
extenclerunfc, ut ipsum perderent, ideo extensis Christi brachiis
non suseepti et salvati, sed reprobati sunt. — Gentes autem,
perterritao per mandatum extirpationis, a Moyse de eis consti-
tutum, non ut illi Amalecitae Israelem agressae sunt, sed in
Christum crediderunt, ideoque per manus extensas Christi sal-
vatao sunt, quum Amalecifcae infideles per manus extensas
Moysi pericrunt.

2. Is. 53, 7; Acx. Ap. 8, 32.

263

et versabatur in corpore ^ cruci affixo, ne quis iuxu-
riose in corpore conversaretur. Mortuus est suo cor-
pore mundo nostro, ut suo corpore mundo suo nos
vivificaret. Mortificavit vitam carniSj ne nos per car-
nem carnaliter vivamus. Factus est magister, non alie-
nis doloribus, sed propria passione docens ; ipse enim
prius gustavit amaritudinem, ut nos doceret, non per
nomen, sed per passionem hominem ejus discipulum
fieri posse. Quum ipse est ille amplus locus, cujus
spacium sufficiens fuit omni plenitudini corporaliter ^,
factus est angustus, ut ii qui ex simulatione discipulos
ejus fieri vellent, discipulos ejus fieri impedirentur.
Saporem, quem in omnibus ostendit, etiam nobis dedit.
Alia est quaestio de eo qui apparuit in mundo et alia
est persuasio de eo qui erat in apparente ^. In mundo
erat is qui supra mundum est.

Verbum veritatis venit in mundum et secundum
suam veritatem, quae ad nos spectat^, nos edocuit, ut
cum eo ambulemus. « Porta, ait, angusta est » ^. Trans-
formavit se Dominus assumpta natura humana, ne ab
eo abhorreamus, et intravit in domum mundi , cujus
spoliator est. Rursus exuit statum et vitam mundi, ne
eum in hoo mundo tenerent. « Et in me, ait, nihil
suum invenit » ^. Sed mundus ne paululum quidem
temporis vitam ejus sustinere potuit, quia cupiditates
ejus brevi illo tempore, quo apparuit, jam erant inve-
teratae et quasi ex vetustate corrumpi coeperant '', et
cum his etiam ille, qui per eas regnabat, eisque omnia

- 1. Ita in cocl, B. In cod. A: « Versabatnr m medio corpo-
rum tanquam crucifixus ».

2. Cf. CoL. 2, 9.

3. Cf. Huuc locum Auclier ita vertit : AHa est quaestio de
apparitione ejus in miindo, alia est persuasio de futura appari-
tione ejus.

4. Ad verbum : « Quae ad uos est » vel : <■< quac apud nos
est ». Sensus esse videtur: Suani veritatem, quatenus eam com-
prehendere possimus, nos edocuit.

5. Math. 7, 14.

6. loAN. 14, 30.

7. Hoc verbum in solo cod. B legitur.

264

corpora ligare yolebat. Induit Domious corpus et fm-
mortalia fecit corpora, quae mortem induerant *, De*
nudatio corporis ejus in cruce, denudatio est mortis
nostrae, et depositio corporis ejus in sepulcro, spolia-
tio est vitaey quae est ex mundo ^. Non tempus delicia-
rum hujus mundi nos emollivit ^, nec magnitudo cer-
taminis ejus nos obstupefecit. Non decepit nos medulla
donorum ejus, nec titillavit nos pompa cliorearum ^*
ejus. Non comprehendit nos laqueus insidiarum ejus,
nec lancea mortifera ^ ejus regnavit in nobis, qui in-
sectatorem et dissolutorem ejus eognovimus ^.

Duo baptismi apud Dominum, omnium purifica-
torem, inventi sunt, unus aquae et alter crucis, ut per
baptismum passionis baptismum aquae doceret. Poeni-
tentia eorum qui peccaverunt, ipsorum crucifixio est^
quae membra eorum in abscondito transfigit et inhi-
bet, ne cupiditatibus acti ambulent, et hanc praedica-
vit loannes ante Dominum. Duo ergo baptismi neces-
sarii sunt justis et peccatoribus "^, et unus sine altero
non potest salvare. Si dicis : Non dantur manifestae
persecutiones, respondeo : Dantur tamen absconditae.
Ecce, scrutatorum haeresis fidem tuam persequitur^
confitere ergo sine scrutatione Dominum. Non sunt
pejores persecutiones regum persecutionibus scruta-
torum, nec sunt duriores ungulae haeresibus, nec tor-
menta quaestionibus, nee pellis detractiones concerta-
tionibus, nec capitis abscissio dubitatione. Persequitur
te odium, confitere charitatem, persequitur te invidia^
confitere concordiam, persequitur te cupido, sequere

1- Loous ex cod. B con-ectus.

2. Sic iii cotl. B. In cod. A : " Efe quod corpore suo ex se-
pulcro indiitus est, spoliatio est vitae, quae est ex mundo ».

3. Ita in cod. B. In cod. A falso : « permisit ».

4. Sic vertit Auchev hoc nomen, quod in lexicis Armenia-
cis deest; adjungit aufcem per parenthesin « ciruunistantiarum ».

5. In eod. B : « Venenum mortiferum «.

6. Haec senfcentia ex cod. B completa est.

7. Scilicet baptismus sanguinis et baptismus aquae. Bapfcis-
mus sanguinis esfc non solum martyrium, sed et constans con-
fessio Christi,

265

temperantiam. Ita si persequitur te injustitia, confitere
justitiam, si possidendi libido, confitere Dominum, qui
possessor est omnium rerum. Omnes isti persecutores
martyres persequuntur in ipsa pace. Quia hi vicerunt
in absconditis persecutionibus, coronati sunt in mani-
festis. Exerce te in his, quae abscondita sunt, ut sic
valeas resistere eis, quae palam sunt. Si enim in per-
secutionibus, quae intra te sunt, vinceris, quomodo
speras te victurum esse in persecutionibus, quae sunt
extra te?

Major est injuria crucis omnibus injuriis in po-
pulis et generationibus. Quod si mors Adae totum
genus humanum morte affecit, quis poterat consistere
coram magna hac injuria DoiT.ini gloriosi ? Si in illa
hora justitia a misericordia non recessisset, quis vim
justitiae sustinere potuisset ? Et quis nobis propitius
esset, nisi misericordia nobis dimitteret ? Itaque mise-
ricordia in nos propitia fuit, dum Dominus pendebat
in ligno, et propter honorem justitiae rejecit et nega-
vit scientes et vocavit nescientes. « Nesciunt, quid
faciuntj). Attamen justitia ejus in parabola vineae
praevertens testata est et nos * arguit dicens : « Co-
loni haeredem vineae cognoverunt >?. Non enim, quum
haeres advenisset, sed dum adhuc longe abesset, co-
gitaverunt eum occidere, ut haereditas in sorte ipso-
rum maneret.

Et ne quis insurgeret et justitiam ejus impugna-
ret, et misericordiam ejus blasphemaret dicens : Nec
tempus adventus ejus cognoverunt, nec quid eis pro-
desset, intellexerunt, et cur se ipsum populo occultavit
et gentibus se revelavit ? ad haec justitia ejus respon-
sum dedit. Ne quis justitiam ejus inculparet, praeve-
niens ostendit, quod eum noverunt, et ut misericordia
ejus propter remissionem et expiationem laudaretur;
dixit, quod eum non noverunt ^.

1. Sic utei*quc codice habefc. In cod. A ad marginem adno-
tatutn est, pro « nos n legendum esso « eos «.

2. In cod. B ; « quod eum non noverunt, neque quid face-
rent contva eum ».

266

Maria per Evam, J o s e p h per J o s e p li um ce-
lebratur ^, quia et ei, qui petiit corpus lesUj Josephi
nomen erat. Prior Josephus erat tam justus, ut ait
Scriptura, ut non diffamaret Mariam ^, et posterior
quoque justus erat, quia calumniatoribus in consilio et
operibus eorum non consenserat ^. Quibus ostensum
est, quod Dominus nomini, cui se prius confiderat,
quum nasceretur, etiam concessit, ut ipsum involvere
mortuum, ut illud nomen perfectam mercedem recipe-
ret, quia ei serviebat in nativitate in spehmca, et cor-
pus ejus curabat in sepulcro.

Obsignarunt sepulcrum ejus, quod pro
Christo et contra eos accidit, ut in Daniele et Lazaro.
Quum in lacu Danielis sigillum suum viderent, cogno-
scere poterant, qualis potentia liberaverat eum qui in
lacu erat, et intuentibus portam sepulcri clarum fieri
debuit, adesse potentiara, cui omnia sunt facilia. Cor-
pus suum ex sepulcro signato eduxit et sigillum se-
pulcri testis fiebat sigillo uteri, quem obsignaverat.
Quum obsignata esset virginitas uteri et sepulcri, fi-
lius Dei vivi inde exivit, et utrobique primogenitus
evasit. Lapis positus est ad ostium sepulcri, lapis ad
lapidem, ut lapis custodiret lapidem, quem rejecerunt
aedificantes. Lapis, qui manibus apprehendebatur, ap-
positum est, ut includeret illum lapidem, qui sine
manu excisus est. Lapis, super quem angelus sedit,
appositus est, ut illum lapidem includeret, quem Jacob
sub capite suo posuit. Lapis sigillo firmatus appositus
est, ut custodiret illum lapidem, cujus sigillo fideles
custodiuntur. Exiit ergo porta vitae ex porta mortis.
« Haec est, ait, porta, per quam justi intrant » ^. Quum
Dominus inclusus est, solvit inclusos, et per mortem
ejus mortui vixerunt, per vocem ejus tacentes clama-
runt, in resurrectione ejus terra mota est, et egredien-
do ex sepulcro gentes in ecclesiam introduxit.

1. Verbuni hujus senfceutiae in utroque codice deest.

2. Matji. 1, 19.

3. Luc. 23, 50-51.

4. PSALM. 117, 20.

267

Maria primo mane ivit ad sepulcrum, quum Do-
minus jam resurrexisse, et nemo horam resurrectionis
ejus noverat, sed Maria id dixit discipulis ; non enim
oportebat, ei qui infinitus est, horam resurrectionis
adscribi. Quod autem non completi sunt tres dies,
ita explicant. Quia Judas se ipsum suspenderat, multi
Christum incriminantes * dixerunt : Quid hoc , quod
non tantum se ipsum non poterat salvare, sed et illius
animam perdidit^? ideoque, ut hujusmodi opinionum
figmenta auferret, resurrexit ante tempus statutum,
Porro dicunt, quia secus discipuli ab eo defecissent.
Si enim Simon, eorum caput, jurans eum negavit,
quanto magis illi, qui eum sequebantur ? Quam ob
causam praeveniendo mentes eorum confortavit, ne
conturbarentur, quoniara, ut ajunt, nec filii dextrae^
continuo sperabant, eum ex sepulcro exiturum esse.
Et quia usque illud tempus nemo tale opus fecerat,
ideo sapientia ejus ad eorum solatium accurrit. Aut
ex illo die, quo crucem ascendit, una cum die, quo re-
surrexit, triduum descensus et ascensus ejus nume-
ratur. Aut ex quo die corpus et sanguinem suum eis
dedit, hoc triduum consummatum est.

Vestimentum, quo in sepulcro involutus erat, ibi
reliquit, ut homo * in paradisum sine veste intraret,
sicut illic erat, antequam peccaverat. Quia homo ve-
stiebatur, quum egrederetur ex paradiso, denudabitur,
quando intrabit in eum. A u t ideo vestimentum ibi re-
liquit, ut mysterium resurrectionis mortuorum signifi-
caret, quia sicut ipse surrexit in gloria sua, et non in
vestibus suis, ita et nos operibus nostris resurgamus.

Illi, data pecunia, eis persuaserunt, ut dicerent :
«Discipuli, nobis somno sopitis, eum fu-

1. In cod. B : « Illuclentes u.

2. Ilic forsitan sensus est textus correcti ex cod. E. Verba
cod. A Aucher accurate sic reddit : " Multi inculparunt eum,
quod quare pro eo et sibi ipsi non potuit vivere, pcrdidit se-
ipsum » .

3. I. e. electi.

4. Ad verbum « Adara «.

268

rati sunt », quibus verbis a se ipsis prolatis edocti
sunt, a Domino mortuos ex sepulcro vivos eductos esse.
Porro eos docuit, se non furibus opus habuisse, ut te-
stes resurrectionis ejus fierent. Is qui mortuos vivifi^
cavit, et animas in eos revocavit, potuit et sepulcrum
suum aperire et lapidem resurgendo revolvere. Prae-
terea Dominus novam viam ante se aperuit; nam justi
recenter natis infantibus similes erant *, et coeli ab-
sconderunt lucem, aer tenebris obscuratus est, terra
fidit suas petras, ventus scidit velum, sepulcra dimise-
runt mortuos suos.

Quum Adam prop'ter peccatum mortuus esset,
decebat, ut is qui peccatum sustulit, etiam mortem au-
ferret. Sed quemadmodum Adae dictum est: " Quo die
comedes, morte morieris », et eo die, quo comedit, non
mortuus est, sed pignora mortis accepit, quum nudus
appareret et gloria sua spoliaretur et continuo mortem
praevideret et timeret; eodem modo et nos vitam in
Christo accepimus ; nimirum corpus ejus pro fructu il-
lius arboris manducavimus, et mensa ejus pro paradiso
voluptatis nobis facta est, et justo ejus sanguine male-
dicta a nobis abluta sunt, et per spem resurrectionis
futuram spem expectamus, et jam in vita ejus ambu-
lamus, quae pignus nostrum facta est.

Noli me tanger e ^. Quod dictum est, primo,
quia hoc corpus primitiae sepulcri est, et ipse Domi-
nus, tanquam sacerdos ejus, ab omnibus manibus cautc
id custodivit, ut illi manui daret, quae tale munus ^
suscipere, et simile munus reddere possit. S e c u n d o
tangi noluit, ut doceret, corpus suum honore et gloria
jam esse indutum, quo et indicavit, eo tantum tempore,
quo servus erat, super corpus suum omnibus homini-
bus potestatem datam esse, quia et publicani et pecca-
tores venerunt et ad id accesserunt.

). Nimirum exeunfces ex sepulcro quasi ex utero.

2. Sequentia usque ad verba : " Porro id fecit, ut ostende-
ret 1), in solo cod. B leguntur.

3. Haec vox in Arraeniaco significafc : 1 donum, 2 oblafcio,
3 sacrificium.

269

P r r id fecit, ut ostenderet; suos inimicos po-
testatem non habuisse manus in eum inferendi. Ami-
cis autem ejus facultas est alio modo ad eura acce-
dendi, videlicet in amore et timore. Qui quum quasi
passioni eum submittant, quoniam eum, seu sacramen-
tum corporis ejus, manducant, hos manducantes simul
docet, ut ipsum imitantes corpora sua passioni submit-
tant, et sicuti ipse per passionem suam eos laetificavit^
ita et ipsi sua passione eum laetificent. R u r s u s di-
cunt, Mariae eum tangere non licuisse, quia sacramen-
tum corporis et sanguinis ejus non acceperatj ut
exemplum proponeret, quod non solum inimici, ut
Judas, sed et illi amici, qui non sunt obsignati *, sicut
Maria, ad mysterium ejus non accederent. Porro
quia Eva extendendo manum corpus hominis morti
subjecerat et omnibus doloribus cumulaverat, ideo Do-
minus Mariae non concessit, ut ad corpus suum ac-
cederet, sed corpus istud illi brachio reservavit, quod
id fe.cit sedere ad dextram suam, et illi manui, quae id
post exaltationem omni beatitudine cumulavit ^.

Dein quia Maria dubitavit, quando audierat, eum
surrexisse, et venit et vidit eum et dixit : Si tu sus-
tulisti eum, ideo hoc dixit , ut ei ostenderet , se
vere resurrexisse. Ad Patrem meum ego ascen-
do, quibus verbis non asserit, quod, quum ad Patrem
ascendit, ad eum non accedant, sedquia illa dubitave-
rat, dixit ad eam : Donec ascendo ad Patrem meum,
non accedes ad me, ut illud : Tuam ipsius animam
pertransibit gladius ^, i. e. denegatio. Attamen si ideo,
quia de resurrectione ejus dubitavit, eam arcebat, ne
ipsum tangeret, ecce et Thomas dubitavit et tetigit
eum ! Sed hoc dicemus : Sicut praedixerat suam pas-

1. Obsignatioh. 1. conjungitur cum acceptione eucharistiaey
quod adritum Orientalium spectat, qui eucharistiam statim post
baptismum distribuunt.

2. Ad verbum : « coronavit ??. Sensus est: Christus non per-
misit tangi corpus suum, antequam elevatum esset ad coelum,
ubi a Patre gloria coronatum est.

3. Luc. 2, 35. Coiifer superius pag. 29 adnotata.

270

sionem, antequam pateretur, et suam resurrectionem,
antequam resurgeret, ita hoc loco ascensionem suam
voluit praedicere. Postquam itaque dixit: « Noli me
tangere «, nova praedicatio ascensionis ejus Mariae
tota et plena obtigit; ait enim : Yade, dic fratri-
bus meis : Ascendo ad Patrem meum et
ad Patrem vestrum et ad Deum meum et
ad Deum vestrum. Dicit^Noli me tangere,
quia nondum ascendi ad Patrem meum.
Et ecce Cleophae et socio ejus benedixit et cum disci-
pulis manducavit et Thomae latus suum ostendit ; cur
ergo impedivit Mariam, ne ipsum tangeret ? Porsitan
quia eam loanni pro se tradiderat. « Mulier, ait, ecce
filius tuus w K Attamen nec primura signum fuit sine
ea, nec initium sepulcri sine ea ^. Licet eum non tan-
geret, confortata tamen est.

Nondum ascendi ad Patrem meum.
Falsam opinionem Mariae suo responso refutare vide-
tur. Docuerat eam, sicut et discipulos, se ad coelos
ascensurum, in fine mundi in corpore venturum et ei
dona promissa daturum esse. Et quia Maria ex impro-
viso eum cognoverat, mens ejus ad novissimum ejus
adventum abrepta est, et putavit, regnum coelorum
advenisse. Ideo dixit : « Nondum ascendi ad Patrem
meum «. Porro, quia Ohristus, novo modo natus, pri-
mogenitus est ex sepulcro, quo gentes et generationes
et nationes intereunt, per hoc docuit, quod in resur-
rectione non patres ad filios, nec filii ad patres se con-
vertent, sed omnes ad hoc unum, num digni sint, ut
per misericordiam ascendant ad Patrem.

Vado ad Patrem meum et Patrem ve-
strum, Deum meum etDeumvestrum. Quod
si ita, ut scriptum est, intelligitur, tunc Pater in coelis
est, non autem in terra. Si enim in terra esset, cur
Filius in coelum abiret ? Si dicis, Filium in coelo non

1. loAN. 19, 26.

2. Sensus est : Sicut primum signum Canae in Galilaeanon
sine matre Domini factuni est, ita nec exitus ex sepulcro sine
ea fiat.

271

fuisse, repono, quod nec Pater est in terra. Dixerat :
« Et ego ad te venio, mi Pater n *, non autem : « Mi
Deus ?7. Quando eum alloquebatur , vocavit eum Pa-
trem, ut ostenderet, se esse ab eo. Sed cum nuncium
misit ad discipulos suos dicens : « Vado ego «-, vocavife
eum « Deus meus », ut infirmitatem suam ostenderet^
quamdiu cum eis versaretur. Sed iterura ait : « Non
ego solus sum; quia Pater meus mecum estjj^jet:
« Ego in Patre, et Pater in me, et unum sumus » ^.
« Yado ad Patrem meum et Patrem vestrum, ad Deum
meum et Deum vestrum ». Notandum est, eum prius
dicere « ad Patrem meum » et tunc « ad Patrem ve-
strum », et « ad Deum meum » et tunc « ad Deum
vestrum ». Si verba aequalia posuisset, forsitan illo-
rum interpretationi locus daretur ^.

« Pater meus et Pater vester, et Deus meus et
Deus vester 55. Utrumque de humanitate ejus dictum
est. De corpore suo, non de Verbo Dei dixit, se vade-
re, ut et illud « ad Patrem vestrum 55, quia illi liomi-
nes erant. Similiter et de sua humana natura loquitur
in eo loco, ubi dicit : « Pater noster, qui es in coelis » ^

Simoni dictum est : S e q u e r e m e, quibus ver-
bis Dominus ei mortem praedixit. Ilie conversus
est et conspexit etvidit discipulum il-
lum, et dicit ei : Et hic, Domine, quid?
Dixit ei: Quid hoc tibi curae est? Quid
mali dixerat Simon ? Nihil aliud dixit, nisi quod Do-
minum oravit, ut illi discipulo suaderet, ut et hic eum
sequeretur ^. Itaque Dominus per interrogationes Si-

1. loAK. 18, 11, ubi in textu originali alia est sententiarum
divisio.

2. loAK. 16, 32.

3. loAN. 14, 11 ; et 10, 30.

4. Ad vei'bum : « Forsitan verbis eorum locus datus esset.
Contra negantes Christi divinitatem haec dicit.

5. Math. 6, 9.

6. Hic locus ex cod. B emendatus est. Cod. A sic habet :
Conversus est ille et conspexit et vidit discipulum illum, et di-
cit ei : « Et hic, Domine 5). Sic legitur in codice A^ a quo
textus impressus differt.

272

monis docuit ^, se cum Patre suo potestatem habere
super mortem, quura dicit : « Si volo j? ; noluit autem,
ut ambo ^ isti virtute mortis ejus coronarentur.

Domintis oleum ^ symbolum nominis sui discipu-
lis suis dedit, simul indicans, se totum esse cum sin-
gulis eorum. Quum ipse sit dies, etiam lucem dedit
lucernis, et tenebras eorumque opera expulit. Tristi-
tiae nimirum et consolationis nomina per mundura.
currunt et ad omnes homines pars earum pervenit *.
Ante adventum Domini non erant aequales in suis ef-
fectibus, sicut in suis nominibus ^. Tristitia quidem in
effectibus aderat, ut et nunc adest/ ad separationem
eorum quae finem habebant et cessabant ^ ; consolatio
autem tantum nomine aderat, quasi per prophetiam '^.
Dominus autem boc nomen una cuni effectibus ejus
assumpsit, quiaper oranes suas creaturas membra sua^
divisa et imagines suas delineatas habebat ; nam omnes
creaturae eum conceperant, ut eum parerent, id est,
ut eum revelarent.

Consolationem ergo, quae prius jam disposita e-
rat, in effectibus nobis dedit per resurrectionem suam,
et quum discipulos suos in Capharnaum, urbe conso-
lationis ^, congregasset. Et tristitia, quae olim in effec-

1. In cod. B pro " docuit » est " dixit n. Sensus est: Domi-
ims non reprehendit Siraonem, sed interrogatione ejus usus do-
cuit suam potestatem.

2. « Ambo )j ex cod. B insertum est.

3. In cod. B pro " oleum n est '^ unctionem h, sed in raargine
lectio codicis A indicata est.

4. Adverbum: « Supor omnes homines veniunt membra
earum ».

5. I. e. Non aeque aderant in suis effectibus atque in suis
nominibus. Tristitia nomine et effectibus aderat, consolatio no-
niine tantum.

6. I. e. Per tristitiam et afflictiones mali a bonis, peritura a
perraanentibus separabantur, uti et nunc separantur.

7. Scilicet in omnibus unctis prophetis, regibus et sacerdo-
tibus. Unctio cnim consolationem indicati

8. Membra h. 1. sunt typi et imagines Domini, ut ex mox
sequentibus patet. Confer ep.ad Col. 2, 16 : « Quae sunt umbra
futurorum, corpus autem Christi est».

9. Nomen « Capharnaum 5? s. auctor recte interpretatur

273

tibiis aderat, hodiedum solo verbo nominatur, quod
etiam docet locus Isaiae : " Videsne spiritum, qui de-
scendit, et salvationera, quam praedicavit », etc. •*. Quia
debita nostra per defectum a Deo multitudine sua
super omnia invaluerunt, adeo ut nec prophetae, nec
sacerdotes, nec justi, nec reges eis solvendis pares
essent, ipse Domini jfilius cum venit, in omni loco
omnium captivator factus est, et debita nostra nec in
utero, nec in nativitate, nec in baptismo persolvit,
donec cruci traditus mortem gustasset , ut mors
ipsius damna nostra compensaret, quoniam per eam
sunt soluta, quibus solvendis omnes creaturae impares
erant.

Postquam Dominus ex eis, qui morti subjecti
erant, et ex illa natura, super quam mors regnabat,
pignus vitae sibi sumpsit, elevatus est et Pater ad
dextram suam eum fecit sedere tanquam obsidem ter-
ricolarum ^. Inde ex natura sua pignus verum, Spiri-
tum Paraclitum, pignus vitae in eos demisit. Quod si a
servitute peccati liberati sumus, num per servum li-
berati sumus ^ ? At non liberantur servi per servos.
Audi haec duo mirabilia opera. Quis divisit linguas ?
Pater. Num peccatores erant ii, quorum linguae con-
fusae sunt, an justi? Peccatores. Spiritus autem, qui
missus est, ad quem venit ? Ad Apostolos. Nonne hi
justi erant? Sane. Our ergo Pater peccatorum, et Spi-
ritus justorum et Apostolorum linguas dividit ? Quod
si ita est, majus et nobilius est opus Spiritus, quam
Patris. Dominus corpus nostrum secum elevavit et ad
alta evexit , ut illud pro corporeis '* intercederet, et

«urbs consolationis n. Domiuum discipulis post resurrectioncm
in Galilaea apparuisse, Scriptura testatur.
1. Cf. Is. 61, 1.

2.' Ad verbum: « inferorum n , vel "inferiorum », i, e. qui
infra coelum, ubi Christus est, habitant.

3. In his et sequentibus s. auctor refutat negatores divini-
tatis Spiritus sancti et ostendit, Spiritum sanctum nou esso
servum, i. e. creatum, ut haeretici affirmabant.

4. Ad verbum: «pro cognatis suis».

274

per illud inferiores apparerent in aula ^ regis superni,
quum et ipsa divinitas per corpus nostrum ad nos se
humiliasset et descendisset.

CAPUT XXI I.

Sed vos permanebitis in Ierusal^§m,
donec accipietis promissionem Patris
m e i 2. Id quippe est, quod dixit Joel : « Propheta-
bunt filii vestri et filiae vestrae ». Additur : « Sanguis
et ignis » ; sanguis propter crucifixionem ejus, et ignis
propter linguas ^. Dominus itaque, videns post mortem
suam discipulos inter turbas, quae ad hanc festivita-
tem ascenderant, in tristitia dispersos '', suos arcliitec-
tos misit, ut fidem titubantium confirmarentj misitque
firmas suas columnas ^, ut mentes infirmorum eleva-
rent et sustentarent. Et illi in Apostolis ejus eandem
virtutem aspexerunt, quam cum corpore ejus in cruce
perditam putabant. Quumque nomen Christi occisi
mortuos suscitans viderent, mors ejus in oculis suis
major apparuit, quam vita. In vita enim ipse ad vitam
revocabat; quum vere mortuus putaretur, nomen mor-
tui mirabilia in mortem operari coepit, ut clare osten-
deret, quod si nomen suum, quum mortuus esset, mor-
tem subjecit, nullo modo mortem vivae suae virtuti
resistere potuisse ^.

Omnes tristes casus, qui tribui Judae acciderunt,
pertransierunt , sed regnum ejus ad instar regni

1. Ad verbum: «ad portam regis superni».

2. Luc.24, 49. A.ct. Ap. 1, 4.

3. Ad verbum : « et ignis, i. e. linguarum». Confer Act.
Ap. 2, 3.

4. Haec sententia ex cod. B emendata est.

5. Scilicet Apostolos , qui « columuae « vocabantur. Cf.
Gal. 2, 9.

6. Verba liujus sententiae sic se liabent : « quod si, quum
mortuus esset , nomen ejus mortem obedire fecit, quomodo
mors vivae virtuti ejus resistere poteratj? ?

275

Ephraem non est ablatum \ quo patebat, aliquid in tribu
Juda absconditum fuisse. Videat ergo, num id quod in
ipsa latebat, hodie adhuc in ea extet, idemque qui an-
tea semper fuit, ei honor servetur ? Quod si jam honor
ejus nullibi est, illa quoque manifesta expiatio ab ea
ablata est, quae in ea abscondita erat, et quia haec in
gentibus recondebatur, honor quoque ejus eam seque-
batur. Et ecce, prophetae inter gentes continuo pro-
phetizant ^, quia scripta eorum continuo leguntur et
fides eis habetur ; et signa continuo fiunt, quia signa
primo et medio aevo facta per fidem eis repraesentan-
tur, et sacrificia continuo offeruntur, sicut illa priora^,
et illa domus Jonadab *.

Sed dantur quidam ^, qui fimbrias veritatis ap-
prehenderunt eisque annexi sunt ^ et haec propter
virtutem et vim suam eos ruere non sivit. Noli quaere-
re vim verborum, quorum sensus vagus est et claudi-
cat, sed attende ad contextum eorum, quo nimirum
tempore dicantur et de quibus enarrent, nec confugias
ad diverticulas, sed ad gravitatera sanae persuasionis.
Testamentum '^, quo Spiritus membra Christi delinea-
vit, in mysteriis absconditam ejus forraam clare osten-
dit ^. Magna significavit nominibus, et abscondita ex-
posuit per manifesta; indicavit tempora et ostendit
numeros; ordinavit horas et momenta, et arcana po-
suit in nominibus et sapientiam in expositionibus.
Sapientia antiquorum operibus raagis excelluit, quam
verbis, et multitudinem scientiae cum silentio praetu-
lerunt exercitationi linoruae.

1. Haec sententia ex cod. B correcta est; in cod. A non-
nuUa verba desunt.

2. In cod. A est " proplietizabant;,?, in imperfecto, quod h.
1. ut saepe continuationem acfcionis significat. In cod.B est tera-
pus praesens. Idem de mox sequentibus verbis valet.

3. I. e. Sacrificia antiqui Foederis.

4. I. e. saerificia vitae asceticae. Confer Ier. 36, 6-7.

5. Scilicet ex Judaeis.

6. Ad verbum: « et suspensi sunfcn.

7. I. e. Scriptura antiqui testamenfci.

8. Sic in cod. B. In cod. A falso : « ostendere v.

276

Pietatem quasi Deiim cole * . Scito bonum es-
se, bonum facere, et perpende, malum esse, cogita-
re malum; quaecunque enim cogitas, licet non fa-
cias , tamen mala , quae cogitas , quasi cbaracteres
animo tuo imprimuntur, sed et imago bonorum tibi
inscripta manet. Homo bonus quasi mens Dei est,
et intellectus arcana inquirens propheta est eis qui
ipso indigent. Qui relicta veritate ad speciem ejus
refugit, hoc ipsum refugium eum morti tradet. Divi-
tias, quas conservare non potes, a Deo ne petas,
quia dona.Dei non auferuntur. Excita animam tuam,
ut sapientia ei indita ea quae digna sunt, cognoscas
et libera voluntate, qua illa pollet, quodcunque prae-
ceptum est, facias ^. Quod fit ad mentem malorum,
hoc per se pejus est illis. Verba, quae non sunt
sancta, vox sunt et sonitus. Verbositas peccatis non
caret, multi sermones indicium sunt defectus consi-
lii et disciplinae. Platonem socii sui, Socratis disci-
jpuli, inteiTOgarunt, quid ex bonis praecelleret. Qui
dixit : Primum est sapientia, quoniam reliquae res
auferuntur, et cuivis rei alia res adversatur : opulentiae
paupertas, amori mors, gloriae aemulatio, robori mor-
bus. Opulentia autem mentis sempiterna est; divites
consolatur in laboribus divitiarum, pauperes suble-
vat et a desideriis egestatis liberat, seniores confor-
tat, pueros consilio regit et juventutem mitigat. JSTon-
numquam, occurrentibus tribulationibus, quasi in na-
vigio versatur, quia virtus est, quae omnia superat.

Pacilia Domino, quae nobis difficilia, et expe-
dita, quae nobis impossibilia, sicut ipse suo exemplo
in primo adventu nos docuit, qui fuit in hiimilitate
et plenus gratiae. Et ostendit nobis, majorem esse
numerum petitionum nostrarum, quam nos effari pos-

1. Verba Aucher sic reddit: Pudorem time, sicut Deum.
In cod. B haec verba, et quae usque pag. 251, lin. 28 sequuntur,
h. 1. desunt, et ad finem p. 258 adjecta sunt. Contextus sermo-
nis ordini eodicis A favet.

2. Sic in cod. B. In cod. A falso pro "f est nu^

277

simus ^, quia aures suas et dona sua ad nos demittit,
ad nostram respiciens voluntatem. Quod enim non ob
multa verba nobis ea quae petimus, concedantur, sed
quod amando omnibus thesauris potiamur, nobis clare
indicavitj quando nos a Scribis et Pharisaeis jussit
cavere, qui producebant precationes et extendebant
avaritiam. Et misericors propter se ipsum nos docuit,
etsi nos taceamus, preces nostras apud eum conscrip-
tas esse ^. Ob pauca verba justificavit Dominus publi-
canum et cum laude filiorum coelestium, de poeniten-
tibus gaudentium, eum descendere fecit. Vox ejus ad-
vocavit Zachaeum et sonus hujus vocis in corde Za-
chaei quasi coagulum factum est, eumque de ficulnea
et arcane etiam de operibus ejus deduxit. Yox Domini
terminum posuit peccatis illius, cujus injustitia modum
non noverat. Dominus miserationes suas super filium
Timaei vocavit, quum ejus indigentiam vidisset, et in-
ter frequentes illius voces angeli praecones erant
auxilii ejus. Ita et mulier peccatrix, quae ipsa per re-
media, quae sumpsit, suis vulneribus mederi tentave-
rat, ad eum, cui omnia sunt facilia, venit, ut, qui
omnia vulnera sanat, omnibus modis veniam suam
immisceret.

Hic est, qui amat justos, et miseretur peccatorum ;
hic est, qui justificat bonos et contra malos defendit.
Propter justos et ^ pro poenitentibus contendit , et
quum illi , qui in opere perseveraverant, de otiosis,
qui mercede et non operibus eis aequales habiti sunt,
murmurarent, verba, quae contra eos qui misericor-
diam assecuti sunt, dicta erant, retorsit in eos qui
mercedem acceperunt, eis ostendens, etiamsi miseri-
cordiam non experti essent, nec debitam mercedem

1. Ad verbuiri : « Majorein esse numerura petitionum no-
sti'arum, quam nos ».

2. Yerba codicis A Aueher sic reddit: « Sed docuit nos mi-
sericors, per silentium de se ipso, quia haec scripta sunt apud
eum )5. Textus codicis B ad verbum ita habet : «Et docuit nos
misericors propter se ipsum (vel de se ipso), per silentium haec
apud eum scripta essen.

3. « Et )) explicationis causa inserui.

278

eis esse negatam K Pro gloria eis fuit, quod eorum tioti
est misertus, ne privaret justitiam eo quod justitiae
eriat ; ab iis enim, qui misericordiam ex gratia accepe-
runt, tales aestimati sunt, qui retributionem ex justi-
tia acceperunt. Sicut igitur eum qui reprebendi nequit,
decuit, ut aliquid erga infirmos faceret, quod justitiam
excederet, ita et eum. qui sapientissimus est, decuit,
ut id non faceret, quod tanquam fines misericordiae
excedens contemneretur. Verum si Deus exigit et oc-
cidit, num"natura origine sua mala in eo proditur?
Absit. Aut si clemens est et miseretur, num injustitia
eum commoyit ? Sed nec quando condemnat ^, in fluc-
tuatione est propter desiderium, ut homo poeniten-
tiam agat, quia non ut ignorans clemens est et mise-
retur, nec eogitationes ejus in timore et anxietate ver-
santur, num forsitan homo convertatur, quasi hoc eum
lateat ^. Verum sicut praescientia ejus in eo est, haec
ipsa fit vas administrationis et dispensationis benignae
suae voluntatis. Et quando quod justum est, judicat,
aut quando miseretur, utriusque consummatio lucide
coram eo patet, quia haec non latet eum qui ipse il-
lius est auctor. Mundus hic patitur cum unoquoque
nbstrum, i. e. nos per nos cum ipsos, Deus vero tan-
tum per scientiam, ut et nos cum eo qui febri laborat^
per scientiam tantum patimur.

1. Confer dlcta superiiis de parabola, operariorum in vinea.

2. Ita incod. B. In cod. A: «Nec quando eam condemnat,,.,
8. Haeo sententia ex eod. B correcta est; in cod. A noa-

nulla vocabula desunt.

279

P R E G E S ' .

In miserationibus tuis, quibus janua auxiliorum
tuorum patet, haec nobis revelantur. Dominus quasi
pugnat per nos contra nos. Si homo in omnibus, in
quibus certamen habet, tua virtute certaret, in omni-
bus vinceret per tuam voluntatem ^. Nos autem vasa
sumus reprobantia ^, ut ab his procacibus vasis victo-
ria creatoris eorum perficiatur. Ast sine foedere visi-
bili fieri nequit, ut nos non peccemus, qui ligati sumus
in libertate, quia hoc foedere nobis opus est, ne juxta
impetum voluntatis nostrae circumferamur, sed ut sola
Dei charitas super nos diffundatur, quae nos subjiciat
non vi, sed urgens tantum propter nostram utilita-
tem *. Hoc ergo foedus, cujus potestas irreprehensibi-
lis est, propter gloriam suam delicta nostra dimittere
potest. Quod non ideo dicimus, quia nobis utile est,
sed quia nos non pudet, utilitatem nostram in Scriptu-
ris Domini quaerere.

Num tu, Domine, indiges, ut thesauros nostros ti-
bi demus ? Quid aliud desideras, quam ut manus no-
stras tendamus, ut ex tuis remediis accipiamus, dum
per obedientiam tibi nostram voluntatem tradimus.
Omnia enim opera tua coronis suis splendescunt, qui-
bus sapientissimum os tuum ea coronavit, quum dixi-
sti : « Ecce valde bona sunt j5 ^. Quocunque nos tibi be-
nedicimus, per hoc debitores efficimur. Sub exiguitate

1. Haec inseriptio iu solo cod. B habetui*.

2. Hunc locum per ellipsin explieavi, Syris vulgarem, qua
verbum una vice pro duabus vicibus positum est. Aucher sic
habet: "Si cum omnibus pugnaret tua virtute, omnes vinceret
tua voluntaten.

3. Scilicet gratiam Dei. Aucher; " vasaingrata,).

4. Haec sententia magna ex parte ex cod. B correcta est.
In cod. A nonuulla vocabula false scripta sunt, Idera de sequen-
ti sententia valet.

6. Gen. 1, 31.

280

inclusae sunt nostrae gratiarum actiones et multo di-
stant ab eis quae tu praeveniens dedisti. Nec propter
justitiam tuam tuis miserationibus terminus ponatur,
nec cum eis gratiae tuae dona finem habeant, nec tu
minor nobis videaris^ qui major es nobis ^, quando ta-
cere facies ^ misericordiam tuam in vindicta tua , et
gratiam tuam in cursibus suis impedies, ita ut perditio
nostra eam praeveniat. Nam miserationes tuae vasa
sunt gloriae tuae nostris infirmitatibus adaptata, quae
nobis praedicent de bonis, quae a te veniunt.

Itaque concursum justitiae tuae per abundantiam
barum miserationum irritum fieri oportet» Et sicut ini-
tium nescis, ita nec finem ^ vocabis, et sic servis tuis
misericordia tua firmatis et gratia tua confortatis un-
dique tristitiam poteris seminare. Noli ergo te privare
domo tua, qua dissipata et perdita homines ex defectu
salis nostri insipidi fient; tu enim. gustum salutaris
tuae misericordiae nobis dedisti dicens : « Mundus per
gratiam aedificabitur ». Num minorabis nobis miseri-
cordiam tuam, qui defensor es utilitatis nostrae ? Jam
vita Adae praeco fuit misericordiae tuae, qua haere-
dem * sibi potuit suscitare, qui tristem ^ ejus haeredi-
tatem perderet, nam denuo per poenitentiam in Adamo
secundo voluisti possidere hominem, qui sub utroque ^
desciscere conatur a cibo tuo, qui vitam ejus veterem
extirpat in regno tuo "^. Per misericordiam tuam Abel
primum in orco deposuisti, ut orcus per justitiam co-
geretur, eum de medio sui proferre et dimittere, atque
ejus causa porta aperiretur, quae omnes includit et
evacuaretur sinus, qui omnibus praevalet. Si Adam

1. Deiis ox justntia piiniens, quasi peceatis nostris provo-
catus et ira devictii.s, ideoque quodaramodo nobis inferior pu-
tari posset.

2. Sie iii eod. B. In eod. A falso : " fervere facies ».

3. fcJcilieot raiscricordiae tuae.
-1. Nempc Cliristura.

5. Hane voceni explicationis causa inserui.

6. Nempe sub Adamo et Christo.

7. Sic in cod. B. In cod. A verba: « In regno tuo » sequen-
ti sententiae copulantur.

281

prius orcum ingressus esset, quod et commeruerat^
constanter ibi mansisset in aeternum ^ Quemadmodum
propter ISToe erga familiam ejus, et erga filias Loth
propter patrem earum bona fecisti, ita et oportuit,
ut Abel thuribulum initii laudationum, quae in resur-
rectione ^ mortuorum ad te ascendunt, fieret, non au-
tem Adam, qui demisso capite et tristitia indutus ^,
tanquam primogenitus inferni et auctor tenebrarum
adstaret.

Quanto gaudio affectae sunt miserationes tuae,
quum adversariis nostris frena injicerentur ! Id jam
tunc fiebat, quando poenitebat cor tuum ^, quod qui-
dem propter suam praescientiam nec contristari nec
poeniteri potest, quia ei omnis consummatio et omnis
finis manifestus est, et apud illud finis cum sua con-
summatione prior est quam initium in suo exordio.
Verum haec dicta sunt, ut tuo consilio sententia,
quam justitia tua ferebat, rescinderetur, et denuo tan-
quam merces tuae consolationis reliquiae et residua qua
semen et fermentum generis humani nobis donaren-
tur. Consilium tuum portas aperuit gratiae tuae ^, ufc
haec intraret et te pro nobis exoraret, quia a te vocem
accusationis nostrae audivit, quae ipsa est causa re-
surrectionis nostrae, quum dixisti : « Inclinatio homi-
nis mala est semper « ^. Hoc enim consilio os justitiae
ad nos delendos aperiebatur, sed et lingua gratiae ad
nos vivificandos '^ solvebatur. Hoc consilio justitia
damnavit nos propter nostram libertatem, eodemque

1. Sensusost: SiDeiis Adamuvn ex justitiapunlvisset eiquo
misericordiam non praestitisset, hic ex inferao nunquam esset
liberatus.

2. Sic in cod. B. In cod. A falso : " etresurrectionis n-

3. Ita in eod. B. In cod. A «««-»/. falso bis. ponitur.

4. Cf. Gbn. 6,6 : " Cor n, ad verbum « eogitationes velmens ,>,
h. 1. intellectum vel consilium divinura significat.

5. In cod. B : « Janitor est gratiae tuae ■».

6. Gen. 8, 21.

7. Haeo sententia hoc quoque modo verti potest : « Per
quod enim apertum est os justitiae, per hoc et soluta est lingua
gratiae ^.

282

consilio commota esl; gratia et nos justificavit prop-
ter naturam nostrara , quia adjecisti : « A pueritia
sua » ^ Qui enim amicos suos in antecessum elegit,
nobis demonstraYit, non per decursum temporis nos
coram ipso judicari, sed jam descriptos et obsigna-
tos et propriis operibus ponderatos esse, quicunque
sub magno ejus consilio in hunc mundum intrave-
rint. Quum filius Dei nostrae gloriae causa formam
nostram induit, in hac^ judicio mortis te tradidimus.
Quamvis dura tua justitia se revelet, tamen sementis
operum nostrorum nobis crescit, quia mutuum no-
strum justitiae tuae damus, quae id cum foenore no-
bis reddet. Libertas enim nostra e manibus diaboli
erepta vas est, quod conditor praeparavit. In quan-
tum enim libertas virtutem suam in nobis ostendit"',
in tantum gloria victoriae nostrae in bello augetur
et multiplicatur. Ignis purgatorius * nunc est, qui
suis cruciatibus et doloribus format et adaptat. Om-
nibus remediis Deus eo nos perducit, ut ornamentum
.fiamus regni sui. Haec magis magisque cognoscere
studeamus et animas nostras et fraudulentam nostram
scientiam frequenter arguamus, et reprehendamus.

miserationes Dei dilatatae et effusae super
omnes ! Apud quem istae manserunt, nisi apud te Do-
mine, quia per mortem tuam, o clementissime, vitam
omnibus attulisti, et obitu tuo thesaurum miseratio-
num tuarum aperuisti ? Etiamsi ex consuetudine " Do-
mine, Domine », dicamus, noli detrahere nomini do-
minationis tuae, ex ore nostro prolato, sed per te-
stimonium oris nostri magis nos poteris possidere.
Tua quidem visio omnibus est abscondita, sed desi-
gnatus es in omnibus per cunctos affectus eorum.
Opera enim nobis delineant creatorem et res creatae
docent nos conditorem suum, ita ut palpare possis

1. Gen. 8,21.

2. Ita in cod. B. In cocl. A pronomen relativum falso inser-
tiim est.

3. tt In nobis » ex cod. B additum est.

4. Ad verbura : «Fovnax».

283

eum qui absconditus est in sua investigatioue, mani-
festus autem in suis donis. Difficile est intrare ad
eum, facile accedere.

Te adoramus in omnibus, quia charitas tua ad
omnes extenditur, licet voces omnium gratias agen-
tium tibi haud sufficiant ^. Tu nos ab invicem distin-
guis invisibilibus formis et fibrae radicum earum in
una forma Adae colligata sunt, ne nostra mens mul-
titudine diversorum ligaminum distracta evagetur.
Te adoramus, qui nos in mundum induxisti et domi-
nium nobis dedisti omnium, quae ex eo sunt, et ex
hoc mundo nos educes hora, qua non putabimus. Te
adoramus, qui dedisti verbum in os nostrum et feci-
sti nos defensores precum nostrarum. Tibi acclamat
Adam in pace sua cum posteris suis, quoniam omnes
conclusi sunt sub gratia tua. Tibi benedicunt venti,
quum commovent aquam. Te glorificat terra, quae
aperto utero suo festinat fructum suum dare tempore
suo. Tibi benedicunt maria undis suis, quasi oribus,
quum voces eorum potestatem, quam super ea habes,
praedicent. Te magnificant arbores, a procellis con-
cussae, in conceptu et partu tibi obedientes. Tibi
benedicunt herbae sua varietate, et flores coloribus
suis, sugentes abundantiam, imbrium, et rorem susci-
pientes. Quae omnia congregentur et voces suas simul
elevent, quasi comrnuni impetu acta, et per omnia,
quum pauca sint, in consonantia ^ ex omnibus uniatur
benedictio tua, universis adinstar artificum in ista
laudatione tua cooperantibus. Nostrum itaque est, ut
tota nostra voluntate ad te tendamus, et tuum est, ut
paululum ex tua plenitudine ^ ad nos attendas, ut
nobis sit spiritus tuus , qui est veritas ex te , quo
nostra infirmitas auferatur, quae sine tuis donis ad

1. Haec sententia ex ood. B emendata cst ; in cod. A sensus
deest.

2. Sic in cod. B. Textum codicis A Aucher sic vertit;
Quum pauca reperiantur ad ludos tuos, corapaginetur ab omni-
bus laus tua.

3. Ad verbura : >i ex te toto «.

284

te, Dominum donorum nostrorura, pervenire non
valet.

Et quia insidiis lupi * in deserto derelicti sumus
extra pacem baculi pii pastoris nostri, haec requies
nostra reprehensa est per animos poenitentes, qui
eam dijudicarunt. Haec non vera requies est, sed
potius requies " maculata et sordida, quae spoliat spiri-
tus in abscondito, perturbat corpus in manifesto, quae
clam vulnerat, ut spiritus dolore afficiatur, et corpus
turbetur. Et quantum spiritus noster clam gaudebat,
tantum contristabatur in manifesto, quum banc quie-
tem perniciosam removere ^ studeret. Hanc enim re-
quiem destruxit dolor spirituum salutaris, qui ad fi-
nem vitae.^ eam consequebatur. Spiritus enim illam
requiem in siti quasi bibit, inebriatione nutrivit et
per disciplinam evomuit. Hoc est remedium vitae,
quod Dominus corpus suum fecit ubera innocentiae
nostrae, et sanguinem suum fontem , qui inebriando
sitim nostram depellit, et totus prorsus factus est no-
bis mensa omnium bonorura.

Quamvis benedictiones nostrae parvae tibi sint,
tamen nos enutriunt, ut per eas ad sedem donorum
tuorum perveniamus. Quamvis laudes nostrae divitiis
tuis nihil addant, tamen suo fervore nostram infirmi-
statem in oblivionem adducunt. Licet preces nostrae
infirmae sint vocibus, tamen capiosam et magnam
vira- habent ; ducunt nos ad te, et te deducunt ad nos.
Non quia ipsae tam fortes sunt, hoc efficere possunt,
sed quia tu bonus es eisque in laudem tuam hanc
efficacitatera tribuisti.

1. Lupus h. 1. (licitui* imporatop Valeiis, qui s. Barden ex
sede sua Edessena eje^jit et episcopum Arianum intrusit. Gonfer
jBikell Carmiua Nisibena s. Ephraemi p. 10 et22. «Eequies « er-
go 1j. 1. interriiptus episcopatus ecclesiae catholicae Edessenae
appellatur.

2. Sic in cod. B. In cod. A: « observaren. Initium sequen-
tis sententiae in cod. B hoe est: «Haec enim requies destruxit
dolorem anirain. Lectio cod. A praeferenda videtur.

3. Sic in cod. B. Aucher ex cod. A vertit: « In finem men-
tisfl. Sensus esse videtur : Poenitentia, quae multos in fiue vitae
siibierat, hoc schisma abolere coepit.

285

Callidus ^ ad aures innocentes accessit et opere
suo fructum vilem tanquam primitias ^ eis obtulit et
homines innocentes ei aures praebuerunt. Recrean-
tur, qui auditum bene . ordinant ^ , cruciantur verO;
qui aures obturatas habent '*. Recreantur et bonis
adimplentur, qui in manifestis bonum discunt, et cru-
ciantur et egent , qui inquisitione absconditorum de
bonis contristantur. Recreantur, qui onus gloriosum
portant, prae illis qui turpi requiei se dedunt, quia
lios et propriae animae confundunt, illos vero et ini-
mici laudant. Illic electi sunt, qui sine coactione le-
gem observant, sed nec reprobati illi, qui coacti le-
gem custodiunt. XJt illi in primo gradu stant, sic et
hi medium tenent gradum , qui superior est infimo.
Illi accesserunt, quia amarunt, et hi non recesserunt,
quia timuerunt. Ergo nec amor accedentium Deo
despicabilis et nullius pretii, nec timor ad eum con-
fugientium ei vilis et contemnendus est. Deus aliquan-
do umbram terribilis sui baculi super omnes extendit
et quicunque eam videt, contremiscit, ita ut, quod ma-
lum sibi videatur, proximo suo non faciat ; aliquando
autem super omnes umbram elevat pulcherrimae suae
coronae, et qui eam videt, festinat, ut, quod sibi bo-
num videatur, etiam aliis faciat. Bonum est, si quis,
quod suum non est, non concupiscit, sed gloriosum
et divinum, si quis multos bonorum suorum socios
et participes facit. Magni sunt illi, qui ex timore re-
bus sibi non mandatis se non immiscent; sed parvi
sunt hi comparati illis, qui ex amore ad ea quae li-
bero arbitrio proposita sunt, manus suas sponte ex-
tendunt.

Verba Apostolorum non aequalia et eadem sunt,
quia non simul evangelium scripserunt. Non enim

1. Callidum s. auctoi' h. 1. seipsum vocat.

2. Ad vei'bum: « Sub nomine primitiarum ».

3. Haec sententia ex cod. B correcta est; in eod. A sensus
sanus non reperitur.

4. Ad "verbum : qui rebelles subjiciunt. Errorem in textu
utriusque codicis esse suscipov.

286

mandatum acceperunt scribendi, ut Moyses jussus
est tabulas conficere, sed sicuti propheta dicit : « Da-
bo eis pactum foederis , non sicut illud , sed legem
meam dabo in mente eorum et in corde eorum scri-
bam illam w *. Attamen occasionibus provocati scrip-
ta confecerunt. Matthaeus Hebraice Evangelium
scripsit, quod postea in linguam Grraecam versum
est. M a r c u s autem Simonem secutus est et quum
in urbem Eomam profecti essent, ut perfecte recor-
darentur ^, si forte propter longum temporis spa-
tium ^ aliquid in oblivionem veniret, Marcum ora-
runt, et scripsit , quodcunque acceperat. L u c a s a
baptismo loannis exordium sumpsit, nam hic de
incarnatione ejus loquutus est et de regno ejus ex
David *, dum alter ab Abrahamo incepit ^. Venit
I a n n e s et reperiens, verba eorum qui de genea-
logia et natura humana Domini scripserunt, varias
opiniones excitasse, ipse scripsit, quod non tantum
homo erat, sed quod a principio erat Yerbum. Mat-
thaeus Hebraice scripsit Evangelium, Marcus Latine
ab Simone in urbe Roma , Lucas Graece , loannes
etiam Graece scripsit Antiochiae "^, quia in vivis per-
mansit usque ad tempus Trajani.

M a r c u s praedicavit in jEgypto, loannes in
Asia, Matthaeus apud Indos et in Judaea, Tho-
m a s apud Parthos, Jacobus Zebedaei in G-al-
lia, Andreas apud Scythas et Macedones et A-
chaeos, Petrus in Ponto et Romae et apud Ga-
latas et Cymbrios ^ et Bithynos et Asianos et in
Merdsin '^, Paulusab urbe lerusalem usque ad
Hispaniam. Bartholomaeus evangelium Mat-
thaei dedit Indis et fuit ibi episcopus, et praedica-

1. Ier. 31, 32-33. Hebr. 8, 8.

2. In cod» B : «recordaretur «.

3. Sic ex correctione cod. B.

4. Confer. Luc. 1, 27 ; 3, 23.

5. MA.TH. 1, 2.

6. « Etiam Grraece Antiochiae », in solo cod. B legitur.

7. I. e. Cappadoees, ut ex I Petri 1, 1 patet.

8. In cod. B : Mesuiu i. e. Mysia.

287

vit in Lycaonia \ P h i 1 i p p u s praedicavit apud
Graecos ^ et Galatas, r i s p u s apud Dalmatas ^, T i-
t u s apud Oretenses, L e v i in regionibus, quae infra
Pontum, Thaddaeus * unus ex Septuaginta U-
rhae ^ diebus Abgari , qui hujus loci praefectus
erat ^, quem, quum aegrotus esset, sanavit.

iS j u s d e m s. E p h r a e m i '^. Quadraginta annis
post ascensionem Domini elapsis coepit ruina lero-
solymorum ^. Ante bellum Titi ^ omnes Apostoli ad
universas nationes gentium dispersi sunt, ut Domi-
nus eis praeceperat : « Ite in omnem terram n.

Ejusdem de sectis*^. Pharisai dicunt,
non omnia esse per providentiam disposita ** , sed
aliquas res per se fieri, quum casus dentur, qui qui-
busdam fiant, aliis non accidant. Saducaei provi-
dentiam negant , docentes , non dari providentiam,
nec homines per illam perfectionem assequi, sed bona
esse ex ipsis et mala ex ipsis , et omnia ex ipsis.
Sed Esseni ^^ providentiae super omnia tribuunt
potestatem, et dicunt, sine ea non dari ordinem et ra-
tionem vitae hominum ^^. Rursus alia secta sunt G a-
lilaei, qui semper sunt peregrinantes ^'' , et alia

1. In cod. B Laeonia.

2. Ad verbum: lonios. Sed lonii in hoc opcre vocantur
Graeci.

3. Sic in cod. B- In cod. A Galatas.

4. Ita in cod. B. In cod. A Thadaeus.

5. I. e. Edessae.

6. Ita in cod. B. In cod. A « praefecti loci ».

7. Ad verbum : « Ejusdem ». Haec inscriptio in solo cod,
B habetur.

8. Sic sententiae in cod. B divisae sunt.

9. I. e. ante bellum, in quo Titus lerosolymam vastavit.

10. Hae.! quoque inscriptio in solo cod. B est.

11. Sic in cod. B. Verba cod. A Aucher ita reddit: « Non
omnia distributio sunt».

12. Ad verbum : Hasnazi, quod Aueher vertit : « Hasnenses »
et explicat "Essenos».

13. Sic in eod. B. Verba textus impressi Aucher ita vertit:
(cQuoniam ajunt: E"on est voluntas vel meroes sine illa homini-
bus )). Textus cod. A recentiori manu correctus est.

14. Verba Aucher sic reddit: « quotidie habitatores)). Sed
quia opponuntur sectis « inmedio Israeb), et in Hebraeo eadem

288

Mazberchtenses^ et Samaritani et Habio-
n e n s e s ^ in medio Israelis. S a d n c a e i diebus loan-
nis inchoarunt, velut justos a populo se separantes et
resurrectionem mortuorum negantes, in se ipsis con-
fidentes, quia non oportet, ut ajunt, Deum ob merce-
dem gratiae adorari et coli. Samaritani quoque
resurrectionem mortuorum negant, et non in urbe
sancta lerusalem, sed in mqnte G-arizim ^ adorant, at-
que simplicem '* quendam prophetam venturum ex-
pectant, qui disponet et explicabit ea quiae in pro-
pbetia Moysi obscura sunt. Et discipuli loan-
nis de loanne gloriantur et dicunt, eum.esse Ohristo
majorem, qui ipse id testatus est dicens : « Non est
major in natos ex muliere, quam loannes « ^. Haec
ergo omnia inimicus fecit, qui dissidia et haereses in
populum immisit, ut baptismum Christi evacuaret, ne
esset credibilis. Nos ^ autem sincero corde credamus,
et laudibus extollamus Patrem et Filium et Spiritum
Sanctum, nunc et semper et in saecula saeculorum.

Amen.

vox habitationem et peregrinum significat, posui « peregri-
nantes )).

1. Sic Aucher ex ood. A. In cod.B legitur : « Mazbuthazi »•
Sectam Nazaraeorum sic designari conjicio.

2. I. e. Ebionitas.

3. Ad verbum : Grimazoz ; in cod. B: Grimazivoz.

4. Sic Aucher. Pro «simplici» verti posset « purifieatorem,
vel emendatorem w

». Luc. 7, 28.

6. Ultima haec sententia in solo cod. B legitur.

riMS fiONCOnDAMIAE S. PATBIS EPnRAEMI
SECUKDUM QVATUOR EVAPIGELIA,

ORDO

LOCORUM S, EVANGELH IN HOC LIBRO EXPLANATORUM
(Loci paralleli non sunt inclicati. )

loan. 1, 1-5. — p. 3-6.
Luc. 1, 5-25. — p. 6-14.
(loan. 1, 14. — p. 6.)
(Luc. 1, 76-77, •— p. 7.)
(loan. 1, 17. — p. 7.)
Luc. 1, 26-38. — p. 15-17.
Luc. 1, 39-77. — p. 17-20.
Math. 1, 18-25. — p. 20-26.
Luc. 2, 1-14. — p. 26-27.
Luc. 2, 29-35. — p. 28-29.
Math. 2, 1-15. — p. 29-32.
Math. 2, 16-23. — p. 32-36,
(loan. 1, 17. — p. 36.)
loan. 1, 14, — p. 37.
loan. 1, 19-28. — p. 37-40.
Luc. 2, 47-48. — p. 40.
Math. 3, 4-9. — p. 40-41.
Luc. 3, 23. — p. 41,
Math. 3, 15. — p. 41-42
Math. 4, i-11. — p. 42-49,
loan. 1, 35-41. — p. 49.
loan. 2, 1-11. — p. 52-57.
Marc. 1, 46. — p. 57.
loan. 3, 22. — p. 58.
(Math. 9, 9. — p. 58.)
Luc. 5, 6. — p. 59.

290

Math. 9, 1-15. — p. 59-6L
Marc.2, 19. ~ p. 61.
Math. 12, 1-8. — p. 61-62.
Math. 5, 1-19. — p. 62-64.
Luc. 6, 24. — p. 64.
Math. 20-39. — p. 65-74.
Math. 6, 17-24. — p. 71-72.
,Math^7 1-6. ~ _^4_

;^Luc. 8, 18. — ^
(Luc. 7, 2-10. — ».
>Math. 8, 5-13. — P' '*'
Luc.7, 11-17. — p. 74.
Math. 8, 18-34. — p. 74-76.
cMath. 9, 8-26. - ^
tLuc. 8, 41-56. — P- '^ ^"*
Math. 10, 1-42. — p. 90-98.
Luc. 10, 38-42. — p. 98.
Math. 11, 2-14. — p. 99-111.
Math. 12, 22-32. — p. 111-113.
Luc. 7, 39-50. — p. 113-115.
Luc. 10, 1-18. — p. 115-117.
Math. 11, 25-30. -- 117-118.
Luc. 14, 26-30. — p. 118.
Math. 12, 39-50. — p. 118-123.
Math. 13, 1-54. — p. 123-128.
Luc. 4, 16. — p. 129-131.
Math. 14, 1-36. — p. 131-136,
loau. 6, 30-59. — p. 136-137.
Math. 15, 1-28. — p. 137-140.
loan. 4, 1-42. — p. 140-143.
Math. 8, 1-4. — p. 143-145.
loan. 5, 1-47. — p. 145-152.
Marc. 8, 22-26. — p. 152-153.
Math. 16, 13-27. — p, 153-155.
Math. 16, 28.17, 1-9. — p. 155-159.
Luc. 13, 31-33. — p. 159-160.
Math. 17, 14-21. — - p. 160-161.
Math. 17, 24-27. — p. 161-162.
Math. 19, 3, 9. — p. 162.
Luc. 15, 1-16, 1-13. — p. 162-163.
Math. 18, 21-22. — p. 163-164.
Math. 18, 20. — p. 165.
Math. 18, 10. — p. 165.
Luc. 13, 1-9. — p. 165-166.
loan. 7, 1-21. — p. 167-168»

.■ ^ y> : ir.jZ h-.-f-^^-f^n-r' ;.-,•■ >';>.'.'^'i,' ■ '; ,:■.-/"•■'•;■- -^.■■'•yj,' - ""--'

Math. 19, 16-30. — i68-m-' ' - ■ <^

Luc. 16, 9-31. — p. 174-175.

Math. 20, 1-18. — p. 175-177.

Math. 20, 20-28. •-— p. 178-179:

Lucl 19, 1-10.' — p. 180.

Luc. 18, 35-43. — - j). 181.

Math. 21, 12. — p. 181.

Luc. 18, 9-15. — p. 181-183.

Math. 21, 19-22. — p. 182-187.

loan. 3, 1-14. — p. 187-190.

Luc.18, 1-8. — p. 190. '

Math. 21, 23-46. -— p. 191-193.

Math. 22, 16-S9. — p. 193-194.

Luc. 10, 25-37. ~ p. 195-196.

loan. 7, 37. — p. 196.

loan. 8, 30-59. — p. 196-197.

loan. 9, 1-41. — p. 197-200.

loan. 10, 8. — p. 200.

loan. 11, 1-53. — p. 200-205. • "-''■-'■

Math. 26, 6-13. — p. 205-207. - ^". :;.

loan. 12, 10. ■— p. 205. .. : - " '^/

Math. 21, 1-17. — p. 207-208. ^ '^

loan. 12, 31-36. — p. 208-209. ^ ^

Luc 17, 20-37. — p. 209-211. '^-

Luc. 11, 37-54. — p. 211-213.

Luc.l3, 35. — p. 213.

loan. 12, 47-50. — p. 213.

Math. 24, 1-51. — p. 213-218.

Math. 25, 1-30. ~ p. 218-219. '

Luc. 12, 35. — p. 219.

Math, 26, 17-29. — p. 219-222.

Luc.22, 31. — p. 222.

loan. 14, 8-30. — p. 222-223.

Luc. 22, 36. — p. 223-224.

loan. 15, 12-27. — p. 224-227.

loan. 16, 11. — p. 227.

loan. 17, 1. — p. 227-228.

Math. 26, 36-45. — ■ p. 228-235. - -

Math. 26, 46-56, — p. 235-236.

Math. 26, 57-68. -— p. 236-238. - : -

loan. 18, 28. — p. 238. ..• '■

loan. 19, 13-14. — p. 238-239. .^

Math. 27, 27-31. — p. 239.

Math. 27, 3-10. — p. 239-241.

Luc. 23, 26-43. — p. 241-245. -r

290

Math. 9, 1-13. — p. 59-61.
Marc.3, 19. — p. 61.
Math. 12, 1-8. — p. 61-62.
Math. 5, 1-1-9. — p. 62-64.
Luc. 6, 24 — p. 64.
Math. 20-39. — p, 65-74.
Math. 6, 17-24. — p. 71-72.

.ff .Vir- - »■ ^^-^^- '

fLuc. 7, 2-10. — „ .
iMath. 8, 5-13. — P* '^*
Luc.7, 11-17. — p. 74.
Math. 8, 18-34. — p. 74-76.
cMath. 9, 8-26. — „«.q^
Iluc. 8, 41-56. - P' ^^-^^-
Math. 10, 1-42. — p. 90-98.
Luc. 10, 38-42. — p. 98.
Math. 11, 2-14. — p. 99-111.
Math. 12, 22-32. — p. 111-113.
Luc. 7, 39-50. — p. 113-115.
Luc. 10, 1-18. — p. 115-117,
Math. 11, 25-30. — 117-118.
Luc. Ih, 26-30. — p. 118.
Math. 12, 39-50. — p. 118-123,
Math. 13, 1-54. — p. 123-128.
Luc. 4, 16. — p. 129-131.
Math. 14, 1-36. -^ p. 131-136,
loan. 6, 30-59. — p. 136-137.
Math. 15, 1-28. — p. 137-140.
loan. 4, 1-42. — p. 140-143.
Math. 8, 1-4. — p. 143-145.
loan. 5, 1-47. — p. 145-152.
Marc. 8, 22-26. — p. 152-153.
Math. 16, 13-27. — p. 153-155.
Math. 16, 28. 17, 1-9. — p. 155-159.
Luc. 13, 31-33. — • p. 159-160.
Math. 17, 14-21. — p. 160-161.
Math. 17, 24-27. — p. 161-162.
Math. 19, 3, 9. — p. 162.
Luc. 15, 1-16, 1-13. — p. 162-163.
Math. 18, 21-22. — p. 163-164.
Math. 18, 20. — • p. 165.
Math. 18, 10. — p. 165.
Luc. 13, 1-9. — p. 165-166.
loan. 7, 1-21. — p. 167-168„

Math. 19, 16-30. — - 168-174.
Luc. 16, 9-31. — p. 174-175.

Math. 20, 1-18
Math. 20, 20-28.
Lucl 19, 1-10.- -
Luc. 18, 35-43. -
Math. 21, 12. —
Luc. 18, 9-15. —
Math. 21, 19-22.
loan. 3, 1-14. —

- p. 175-177.

— p. 178-179.-
■ p. 180.

- jp. 181.
p. 181.

p. 181-182.

— p. 182-187.
p. 187-190,

Luc.l8, 1-8. — p. 190.
Math. 21, 23-46. — - p. 191-193.
Math. 22, 16-S9. — p. 193-194.
Luc. 10, 25-37. — p. 195-196.
loan. 7, 37. — p. 196.
loan. 8, 30-59. — p. 196-197.
loan. 9, 1-41. — • p. 197-200.
loan. 10, 8. — p. 200.
loan. 11, 1-53. — p. 200-205.
Math. 26, 6-13. — p. 205-207.
loan. 12, 10. — - p. 205. .
Math. 21, 1-17. — p. 207-208.
loan. 12, 31-36. — p. 208-209.
Luc 17, 20-37. — p. 209-211.
Luc. 11, 87-54. ^ p. 211-213.
Luc.l3, 35. — p. 213.
loan. 12, 47-50. -— p. 213.
Math. 24, 1-51. — p. 213-218.
Math. 25, 1-30. — p. 218-219.
Luc. 12, 35. — p. 219.
Math. 26, 17-29. — p. 219-222.
Luc.22, 31. — p. 222.
loan. 14, 8-30. — p. 222-223.
Luc. 22, 36. — p. 223-224.
loan. 15, 12-27. — p. 224-227.
loan. 16, 11. — p. 227.
loan. 17, 1. — p. 227-228.
Math. 26, 36-45. — p. 228-235.
Math. 26, 46-56. — p. 235-236.
Math. 26, 57-68. — p. 236-238.
loan. 18, 28. — • p. 238.
loan. 19, 13-14. — p. 238-239.
Math. 27, 27-31. — p. 239.
Math. 27, 3-10. — p. 239-241.
Luc. 23, 26-43. — p. 241-245,

291^

- I^* "i

-•

■^^m:-:.- Math; 27,-34...— -p... 245.' ':^ .^m^^-^^^mrr:^-
'^r :.■::■ ::.. - r^.>:?<"Luc.23,: 47. ; — ' p.: 245-247. r:--W-M^'^:'^'i'^-.
'■-■' ^■:""'"fc-'J;--V; vMath. 27, 46-t9...r— ■ p. 247-.253..^;^^;^S/t^-'-^'
:^> r--'. ■^:^^^:^^'^' Luc. 23,- 46-49.- -=-^' p. 254-259. ^>:f'C'Mi^'^:'':'^^':

i-: ■■-:.:;;-■■-; ■■^•:;?e loan; 19,. 34. .— ; p. -259-255. - .■ ::^^-':vi^.^t*^'^;i"-'-.:;.;^

f-;: ■-:^^:tvy..^-'^'(-'Math. 27, 57-66. -—V 266. ■■i.^i>,^'^#;-^:y.^:^
S^: ^-yKrr-^^r':^-^ Math. 28, 13..—" p.'267.- v>:,-\-'^S^{^^^^^::5;i-^-,^

':^::r; :-^::';-- -:•'.::■ loan. 20, 1-18.:--^ p. 268-271:. M^^^^r-yy^ym^.

^^•^^^'■^■■.v^r-^it^Ioan. 21, 19-23..^— p.271-274.-.^:iV.S-5^Wl/^-':;^:
^%-:v::i%^i.,-^^^-Imc.24;49.;-r-- p. 274. . ■ -■:-tv;.:.,vj.iw j:^'^^;:/.'^^^:
'" ■^^"' ■ '-' '■■ ''' J^ct. -Ap. 1-4. — pi. 274. :: ^rCrr^^yM^^^^^r :.r:

<..

■fi.;^;j;:::5i:^0:i;i^y^

i-i.;-^;:^:^:^^;}^:;^^.-^

:s; •.-:-.--.

.?|ir^:^5ift?\;"^:V:.;^.:^

''•0'r:r^\'^': ■"■': '?'"•■'''

iK^..-;-

*.,'.-•',

■r:.s.:r- .--

■_..

i'^

S,--.^':?:j;^,'~j^,;i:,_'. '■--.,.-■,.

,..'v~-i' -1 ;

■Ji;. V..,^

'-•,•■ "j -~ .

'- ^ ''■^''H^ __ :_407.39..:.i :'l:. ' ^. - ^

BR65 ipiir.aemp .. _ ^ •_':\_ _ , l

«»E55E81f8 Evaj%eiii ooncor-
dantis exppsit io » . «

DEC ® »GK

( W»fti7'a>

:c ® "©1

I 1950

\ ■

SW« UAU. UBm

"' loan. 19, 29. -=" p,: 245, :^- U

Math, 2-7, 34. -^«^-p. 245.
^ Luc.23, 47. — p. 245-247.

Math. 27, 46-49, -^ p. 247-253.

Luc. 23, 46-49. — p. 254-259.

Ioan.~ 19, 34. •— p. 259-265.
' Math. 27, 57-66. — p. 266. :'..

Math. 28, 13..— p. 267.

loan. 20, 1-18. — - p. 268-271.
■; loan. 21, 19-23. — p. 271-274.
- Luc.24, 49. — p. 274.
. Act. Ap. 1-4. — p;274. . "

'. .1 .S^'.."

BR65
,Ji;55ESl

18 EvangaXii GOiicor
dantis expositio^.^

-V- £? ■-

^.j^y ,

•>'..»-

>>*»...■

/ty^

mTI " _ i >« .^ »«

tst*

^) ^:

IkSr^

'■v:

UNIVERSITY OF CHK

16 698 8{

?nt1

^^£&,:

F CHICA

5 881

WttsSKU

Internet Archive Audio

Featured

Top

Images

Featured

Top

Software

Featured

Top

Books

Featured

Top

Video

Featured

Top

Mobile Apps

Browser Extensions

Archive-It Subscription

Save Page Now

Full text of "Evangelii concordantis expositio [microform]"

See other formats