Skip to main content

Full text of ""

See other formats


Class Book 



University of Chicago Library 

BERLIN COLLECTION 

GIVKN BY 

MARTIN A. RYERSON 
H. H. KOHLSAAT BYRON L. SMITH 

CHAS. L. HUTCHINSON C. R. CRANE 
H. A. RUST CYRUS H. McCoRMiCK 

A. A. SPRAGUE C. J. SINGER 



4 * i ft I * 4 * 





gin 




bdm 



Dr. theol. /r. wftao 

iger an ber <St. 



Berlin CoHection 



mit ^fv fjpfflrtifd) ^omilffi^en ^Bfarbeihin fat 



Svcite frage SWr, 23, 



SB, 




18 9 V W 9 Vt 



jut- 

c t- ft c n ?( ii f I a 



<f?0mi(ctifd)e SJtogctpe, fyofyft mfcfyiebw in dft unb Sovm, 
finb in gropw SJfanQe fco^anben, fiber bie epijloliftyen pa*i# 
copen nicf)t fo triele, n>ie ilbev bic e^anQelifdjen, boc!) ftnb in 
ber ]migi!en 3eit t>on ^tf^er, S^c^off unb $romm and) jene 
auf S^euf foarbdfef, S)ap bie ^ojniletifc^c ^Bef)anbIunQ bev 
ept{lolifd;en Sej;fe ifjve befonbeven (Scfjmimgfeiten f)at, 
I;en atfe ^omifeten u, ttjovin auc^ ein runb ticgen 
bap weni^ev iiber ffe geprebigt unb geavbeitct w-irb-j unb 
I^ielt id) e nid)t fuv uberfliifffg, jiinQcren ^fmtgbrubcvn, bic 
evfl luv^c 3eit ba ettangeHfd;e 2e^v* unb ^)vebtgtamt DCV* 
, unb Sanbibaten, bie in baffelbe eintrefen tt)oKen/ ein 
(^ gur 93ei)anblung bev epiftoli[d;en ^)evico^en bav* 
jubieten, ba8 ftd; jwav uoru$tt?eife ubev biefe Scjite Dev* 
brdtet, jebocf) bie eDangeltfcfjen Sejctabfdjintte fei 
unbeviicffidjtigt Id'pt*, aud) iibeu biefe ttoUjldnbfcjc 
witjutljeifcn, .fd;im bei beu oielen \)ovl;anbcncn ^u(f5mttfeln 



iv ' SBo.rwotf* 

!ein SSebffrfmjj; unb ttu'rbe biefer TCvbeif dnen &u gvopen 
Umfang gegeben fyabem gn einer gwanjigjdfjngen pfyntng 
be eDangelifcfyen Prebigtamte6, welc^ea in meiner je|igen 
tettung, feit et)n gaf)ren, an jebem <Sonn* unb e(itage 
t unb in ber 2Sod)c einc btitte ^)vebigt in betfelben 

tion mir fovbert, ijabe id) ttiel elegenl)ett 
aucl) fiber bie gebvd'ud)Hd)en fogenannten .@pi|!eln gu 
gen, unb ifyve gvopeve <Sd;n)ievigfdt ^at micf) ueranlapt, ft'e 
gevabe ^um (Segenjtanbe biefer j)omi(etifc{)en 93eavbeitung 



iCrbeiferi biefev 2Crt rtiir be'n 3tt)cd |)abeh fonnen, 
jungeren ^rebtgern ba Sbeenfammeln, SiSpomren unb em 
ef)anbeln bev Setfe u deic^fern, fo .1(1 e 
nicf)t notljnjenbig, fe^r bide ' (Shfwfirfe 
benn na^> dnigen gc$wn fveuet ithb genjiffenfjaftet: 
fu^rung mfiflcn fotd)c ^fitfSmtttct entbe^rlt^eiS vwrberi, inbem 
bann bie igentt)iimtid)feit eineS Seben ju fdbj!j!a'nbigevei: 



tiger ate Diele ganj fitr^e nfwfitfe fcl)ien e toit, dnen 
auSfuf>riicf)Ctt ubev jeben epi|!olifd)en e# ^u geben*, unb ba 
bie pva!tifd)*e):egetifd)e 2(uffa|fung be6 S3ibeltevte fo 
t)ocj)tt>tc{)tig iff, fo l)abe icf) aua Sutlers @pfjldpo|liffc bie 
n>id)igfien ex'egetifc^en S3enierlungen beigefugf, 'wctc^c geroip 
fiir @d)rifterf(d'rung unb !pvaftifc()e 23ef}cmt>Utng be libels 
worfeS einen veicfyen @4>o| barbtefcn, unb Mftigsanregenb 
njtiien fonnem JDie 2Tufnaf)me frembev @nfwfitfe toii'b ju 
intpvejfanten S5erglcic!;ungen fu'^ren, befonbetS ba, wo, tt?a 
freitid; nid;t uon alien mitget()ei(ten ^ntmu'vfen gefagt ttev* 
ben fann, ber gonjc Setf bearbettet 1)1, unb nidjt Hop ein* 



IBovwort. v 

jelne'Styeile bejfelben fur tie $rebigt fyevauSgefyoben tourben. 
Sic mit @. fr. djr, . untevjeicfynctcn ntrofirfe ffnb ent* 
fefynt au ber $rebigf fammlung : a ben be$ d)nftU$en 
emeinfinnS, roeld;e ber 3)ret>iger <5d)6'n{)eit jum -SBeftcn 
bee abgebvannten ^ivd;e in 2e^e|!fn (jevouSgegeben I;af. >ie 
nfwurfc au bev jum 93ejl.cn bet euangelifcfyen emeinbe 
5U 2ff4)offenburg ^crauSgegcbcnen ^rcbigtfammlung bitbcn 
einen Tfnljang, ba ntir biefe trcjf(id)c annulling erft ju 
fpdt jugdnglid) ttJiirbe, al bop bie Sntmiiife bei ben cinjcU 
nen (Sonntagen fatten fonnen einQevei(;t njerben, wad abev 
im fotgenben S()eile gefc{)d)en foil. 

in ^nupt^ed bei ber ganjen 3fvbeit n)dt 4 mir bag, 
einen SSerfucfy 511 madjen, ob ffc^ au ben gebvaudjlidjen 
^)ericopen nictyt eine bem c|riflltd)en ^ird)enja!;re gum ritnbe 
lie^enbe Sbee entwicfeln liepe, untei' beren .Seitung bie SBafyl 
unb 2Tnovbnung jenev ^)evicopen geftanben J;aben mag, fos 
mit tyve ac^e gu ful)ven A unb gegen fo Diele mit Unredjt 
itynen gemad)te SSowiiife ffe p redjtfertigen. 2fnbeutungen 
fiber biefen (Segenflanb, bap Sine grope 3bee bem gan^en 
d;rijHid)en ,Kii'd)enjat)ve jum runbe liege, ftnben fid) in bem 
^)anbbud)e fur 2e.l>vev beim ebvaud) ber biblifd;en efd)id)tc 
(yon mauWenbufc^), d^elm, 1826. 2>ie geftydlfte be6 
d)dfllid)en ^ii'cf)enjal;re fdjeint mir in biefem SSerf'e mit 
groperem lu'de be{)anbelt u fein, alS bie Srinitatifonns 
tage* (Sine SavjMung ber bie ^ejl(;d'([te ueibinbenben Sbee 
be ^ird;enjaj)re6 finbet pcj aud; im onntagagafl *), 



*) Sine djrifU, ^eitfc^vift/ SSertin, Sa^gctng 1833. 



vi SSornwt* 

mit beren SSevfaffer, nrnnem fyeuew greunbe, bem $en'n 
$prebia,ei* 23ad)mamt fjtefelbft, id; otifommen ein 
ben bin* SBaS 85oa,t Styeimfc&e ef$icf)fen unb 
uber biefw egenftanb ent^atfcn, ijl mtc ni$t 
gewefen* ^itr bfe gefcf)icf)tlic&m ^ac^ric^tcn bei: onns unb 
vijllid)en ^ircf)enjaf)re t)abe icf) ba 833er! on 
3)tc S^ft bee alten Swiften, fcemt&t; ben 
fetben cgenpanb bet)anbelt aud; 93o?)me: Ueber ben Urfprung 
alto @onn? r ge(i s unb onbereu Sage bunfyS gan^c 
1817* 3)em jweiten Sl;eilc metncr 2Crbt, 

btefcm erften, fo oft wiff, uncr5%lic^ folgen 
ba ba SJ^anufcripf fd;on fertig ijl, n?erbe ic{) cm auSf 
d)e acjwgtltei; iibei: bte in ben (Snfrou'i'fett beril^fen e^ 
Senjidnbe bet Iaubens unb @iftente()te unb 2Cu$% auS 
ber fo^enannten ^ojfttfe S^etandj)ff)on beifitgen* 

SKif bem fyerjlicfjen SBunf^e, bap biefe 3(i'beif ju'ngeren 
3fmtbvubei;n ntd)t unwittfommen fein unb tfynen unfec of* 
feS <5ea,en eintgen 0Ju^en (Jiffen w^e/ flbergebe ic^ jtc bem 
gro'peren 



it* it Sluflagi* 



nad) einem eweitetfen $)lane in grofieret 7(uful;rlid)leit unb 
itmfapt nid)t btop n)ic tic cv(!e bie epiflolifcfjen, (onbevn aud; 
bie ettcmgeftjtyen ^cvicopen fur atte (Sonn* unb efltage 
^ivc^enja()ve5. 3Cuf btefelbc SKcife, n?ie frufjeu fd;on btc 
rabeln unb SBunbev Sefu (S()vijlt ej;e9eti[d)^omUetif^ on 
mir bear&etfet ftnb, ^ak ic{) nad) bem SGBunfcfye be 
SSerfegei'S cine gteic^e SBcarbeitung ben eDangeltfcdcn 
pen, bie ni^)t SSunbere^tungen obec leid;nijfc ent^alfen, 
ei( wjcvben laffen, unb ftc bcm .ftivdjenjatyre einucrteibf, 
nun in SSei'binbung mit ben beiben felbftjldnbigen ?fr* 
beiten fiber bie ^)arabeln unb SBunbev @in anjeS e 

bilbet. 



viii 

pofitionctt ti&tt tie dfyifteln ift wvmefyrt, fur bic dwngetien 
jebeS <3onn* nb ^eptagS finb auS vii^mli^ &efannfen 5>re* 
bigtfammtongen me^v obei* minbcc au^fuf)rKcf)e @n(tt)uvfe 

tie 3Crbt nun in fym je^igen e|!alt 

i^me finben, 
wovbm il 



I. {ginfettenbe SSemerfimgen . * t * . * . . * 1 

II. efd)id)tlid)e 9lad)ttd)t:en on benonn unbgefttagen beS <$rijl 

ttcfjen ,Rird)enia()re ....<<.. 5 

III. Ueberjup bee fSmmtlic&en onn* unb gefitage beS ^rijlli^en 

^trdfjenja^reS . ; . * < 37 

IV. SSctfudj ctnet entwicfUtng bev bem djviftltdjen ^tr^enja^re jum 

runbe liegcnbcn 3bee au ben grbrdud)(td()en ^eucopen . . 39 

V. 2?on ben spericopen . . * * ...-. 83 

VI. gntwflrfe fiber bic epipoIifcJjen unb coangettfdjen ^copen. 

2(m 1. onntage be 2fboent ^ .... 102 

I. Ueber bie ptflel * .-..-* ...*..,.... 103 

IL llebec ba oangelium no 

"Km 2, Oonntage be 2(boent6 *... 118 

I. Uebec bie piflel 119 

IL Uebec ba eBongelium .. ^ .125 

3(m 3.- onntage be8 7(bt)ent6 135 

I. llcber bte pijlet i 135 

II. tte&er tm8 oangelium . . . i 142 

"Km 4. onntogc beS 3(bent ;......... .151 

I. Uebec bie @pi|M > 152 

- IL llebec bdS Gcangeltum -.-.... 158 

3tm 1. &, ciligen (St)rifttage -. . . -.- 165 

I. Ueber bte piflet 165 

2(n bemfelben gejltage fiber ScfaiaS 9, 27 174 

II. lleber ba6 (Soangeltum .179 



cite* 

2Cm 2, fjetligcn efjiijltaflc , 190 

I. Uebec bte (Spiflel 191 

2Cn bemfelben gejttage, aid torn eb6d)tnt(itage be8 SOffit:* 

t^evd <3tepb,anu$ 197 

II. Uebet ba (Soangettum 202 

"Km onntage nad) 28etfinad)ten 209 

I. Ueber tie @pi|W 209 

II. ttebet ba (Soangeltum 218 

2Cm 9leuia^Stage 226 

I. UcOce bic (Sptilcl 226 

II. Uebec ba eoangelium 234 

tfm @onntoge nadj bent 5ieujaf)c6ta3e 236 

I. Ite&et bte Spinel 236 

II. Ucbcc fca5 @oangelium 240 

2(m eptp^antaSfeft 247 

I. tteber bic piftel 243 

II. Ue&ei 1 bag oangeltum 255 

3(m 1. onnfa^c nad; @pip^anta 266 

I. Ue&et bte (Sptflel 267 

II. Uebec baS ttangelium 273 

2Cm 2. onntage. nad) (5pip^)ania 283 

I. lieber bte ptjlel 283 

II. Uebet bag @uangettum . . * 291 

2(m 3. onntage. nad) Spip^antaS 292 

I. Uebec bte eptjtet 293 

II. Ucbet. ba eoangclium 297 

2(m 4. onntafle nad) (Sptpl)anta$ t 293 

I. ttebet bte ptjlet 299 

II. Ueber.baS eangc(ium 305 

Km 5. onntage nad) (Sptp^antaS 306 

I. Uebet bte @ptflel 307 

II. llebec.boS goangelium 313 

"Km 6. onntage nad) (gptpfwmas 314 

I. Ueber bte (SptfW S16 

II. Uebec bas @oan0elium 320 

2Cm Sage SKau5 Stetmguna, . . . 329 

. I. Itcbet bte epijtel 330 

II. Uebe* ba8 eoangelium . 333 



xi 

rite. 
3fm onntage iSepfuage ftmS 338 

I. Uebec bie Spijfel 339 

II. ttebet bctf <Sartgelium 345 

3(m (Sonntage (5ej:ageftm8 346 

I. llebec Me (SpijW 346 

II. ttebet bag eoangelium 353 

3fm (Sonntage or ben gaften 354 

I. Ueber bie @piflel .. 355 

II. Mer ba (S&angelium 862 

3fm 1, onntage in ben gajlcn 363 

I. Ue&et bte ptftel 363 

II. lle&ec ba (Seangeltutn 370 

2(m 2. cnntagc in ben gaften 384 

I. Uebet bie piftet S84 

. II. Uebec bad Danoeltum . -. . 389 

2fm 3, onntage in ben gajten 390 

I. Uebec bie (Spiftet SSO 

II. ttctcc ba (Stxmgelium 396 

3(in 4. onntage in ben gajten . . 397 

I. Ucbei- bie (Spiflel 398 

II. Ueber ba (Soangcltum 404 

2(m 5. onntage in ben gaftcn 405 

I. llebei: bie @pi|leK 406 

II. Uebet ba oangelium . . . 411 

420 

I. Uebec bie @piftet 420 

II. ucbec ba yangeUum 426 

Sage SKaviS SSerffinbigung 427 

I. Ucbei 1 bie (Spijtet 427 

II. Ucbei: ba (Soan^cUum . . . 430 

2fm cfln s Sonnergtase 436 

I. Uebec bie (SpijW . 436 

II. liebec baS @oan0elium 443 

2tm ftarfmtage 453 

I. llebec bie Spifht 453 

II. Uebet ba Dangelium 462 

3fm 1. fjcUisen Dfle^oge . 465 

I. Ueber bie (SpijW . 465 



II. Mer fca (Sangelium 472 

2Cm 2, $ei(igen )jtertage .......... , . . 478 

I. Ueber bte (gpijlet 479 

II. Uebet bag (Soangeltum .434 

"Km onntage SUiaft'mobogentti , . . 494 

I. Ueber tie (Spiftel 495 

II. tteber ba Goangelium 502 

3(m onntage 93ltfevicorbia Somini . 511 

I. Ucbcc bte (Spiftel , 512 

II. Ueber ba (Soangeltum ,....,...,. 519 

2(m onntaije Subifatc 525 

I. Uebec bic Spiflel 526 

II. Ucbec .bag (SDangeltiim , . , , . 535 

2fm SSttptage , , , 539 

3(m onntage Santate ,,....., 547 

I. Uebcr bte @pijleL , . . . , . , , . 548 

II. Uebjc bog eon3eh'um ,......, 556 

3(m onnntage Stogate . 562 

I. Uobct bte .piftet , 563 

II. Ucber bag uangelium . 569 

2(m v&immetfa^rtgtage . , 574 

I. Ucbev bte pijtet 574 

II. Ucbec bag (Soanacltum , . , . 583 



I. i\\ic\im$c 
i. 



t$ |td) biefe <$d)t'ift jw ^atipfaitfea&e gejMf tjaf, m ben 
biblifcfyen 2lbfd)itittctt ($pewopen), bte fii? bie einjelnen <2>onn# tmb 
ftejttage jirc fird)lid)en SSot'Ieftwo,;. tint) aft Scjcfe fflr tie 
bejiimmt fi'nb; einen initmn Sufammen^ang na^juwdfw/ tinb 
i()ncn bic 3^^ S" cnfn)icMn, wc(d)C b^m df)c(flli^cn 5ftt'd)enjaf)t'e jum 
05t'unbe ItVgf, unb wridje bie 2Ba()( tmb Slnofbnung Bcjlimmfei; ^3c# 
vtco^ett file Be|limmtr@ontt# iwb cfltage gddfft I)abcn mag, fo 
fdjcint ein* cinldtenbe Slb^anbUtng 
unb iiiw bic ^)mco^n felt^ biivc()rtu 



2. 

jf'c^ I)Dm((^i'fd)f SWflfiajfnft tinb 
@d)t'tftfn nutf baittit/ nief)? obn* mfnbcf aii^fi'i^Iirfje ^ 
cntwfirfe ju getctt, ben WMifdjcn toff bet? ^et-jco^cn tjomiledfdt) 
wrarbeiten, unb nu^bave SBinfe' fiber bie au$ bemfetben l)etjuieifen# 
ben SS>a()vI)eiten bet 1 @Iaukn$# wnb @ittenlel)t'e mitjt{)cilcn; abec 
itbet! ben 3fft>tttttcnl)ang bet 1 fitr benfelben @omUag be|limmten 
epijlolifdjen unb eDangelifdjcn ^cticope, iibei 1 bie 93ejiel)ung bet 1 ^e; 
ricopcn et'fd)icbenef @onn# unb Sellfa^e auf einanbev/ iibei' bie 
6ntirfclun"fl etne gt'opat'figen attf ba^ ganje f ivd)enia()f jtd) er* 
jtfccfenben 3^ttiien()angg, unb auf bie Stot'lecjiing einet- 3^/ M* 
alle <3otttt# unb eiet*fage beffelben umfaft, tiei'bi'etfcn fte ft'd) ento 
webce fajl gatr id)t, obee geben boc^ bafiibec nttt; fel)r weinjcffe 
Slnbeutungen unb abgcviffcne 93emetf ttngen. ine offere 53fl)anblun(j 
ber gewofynlicfyen ^eticopen lapt ben aufmei-ffamen 23eobad)fer waljtv 
nc^mcn, bap wcnigjlcn* fef)t eiele berfelben et'ne tinoeifennbai-e $8e* 
jietjung auf einanbet Ijaben, ttnb bap ein ebanfe jufammenfjancjcnb 
in niel)t'et'en btu'd)3eftij)i't unb bel)anbelt wivb; 2lud) cmpft^lt ft'd) 
bie 5lnnal)me cjewip ntd)f/ bap bie Ut'tjcbfr unb Slnor&nw bee ^c# 
ficopen, ol)tte wctfet-eiJ, nac^ (jvitttblofev 3BiKffi()t? biefen obet; jenen 
biblifd)cn 5SDbfd)nift tjcirauSgcgvifffn/ unb i()it nut ebcn fo(d)ei j SKiK* 

I. (CiSco ^ird&cnjafjr.) [ 1 ] 



2 (Sinteitenbe SSemevfungcn. 

fill)!: fiif biefen ober jenen <2>onnfag jtir SSorlefnng ttnb 
nmg kjlimmt I)(tttm; twit anfprfd)fnbfr i|l gewip bic SBorjWhmg, 
bap bie 3Bal)l unb $cflfcung bet- biblifdjcn Slbfdptfe ttntcr bet: 
Settling einci 1 Sbee gejknbcn l)afce. 23ci ben gejfabfdjniften ifl bics 
nn bem gefd)id)tlid)cn toffe unwf'eitnhu 1 , bet ben gctvo()nlid)en 
(Somtfagen jeigt e$ ft'd), olnvofyl m'cfyf fo in bie- 2igen faKcnb, bft 
fot'gfiiUigei'cn S3efrad)hinc5 cknfrtHgj twb bap ~nid)t a((c ^h'icopcn 
juajdd) angeot'bnet ft'nb, bic fcfllid)cn frfiljer, al bie anbmi, i|l 
fetn 93ewci5 baivtber, bcnn man fatm fiigh'd) tinb nutjl fogav md)m' c 
Slbfd)ni^ obet* ^vct-Jlaufe im f it'dKnja!)? annc()mcn, bettn jebei' fine 
3al)l von onntitgen uiufapt unb feinen 9}?iWf(j)itnff in etnet 1 Sa()t'# 
Ijeit l)at, bie an ben oerfdjiebenen baju geljBrigen (Sonnfagen et'lati^ 
fevt wcvbcn fott; unb a((e biefe fteineren ^veife tilben bann einc 
nod) I)ol)et'e ginljcit/ '6 in gvope$'an$f$. Siegt nun, wit e 
and) fd)on ol)tte ben nod) ju geknben S^adjiveti? l)od)|l tval)i'fd)ein(id) 
i|l, ben ^pet'icoKn cine leifenbe 3^ce jttm ninbe, einc Slnfdjattutun 
be$ ^:ii'd)cnjal)re6 alg cincS anjcn/ in weldjem bie ganje d)ri|lltd)e 
Si?a()rl)eit organifd) cnfwicfclf unb vovgett'acsen roerben foil, fo i|l bie 
Slitfgabc bie, fenc 3bee aufjufi'nben, flat 1 Ijevau^ujMfen, unb fo 511 
einet 1 i)oU(ldnbic(en tteteifd)t beffen Ijinjtiffiljren, was iin ganjcn 5tii^ 
d)enjal)rc an ben einjelnen ^-eiet'fagen %nl)<ilt ber SSerfflnbigiuig fetn 
inufi. 21(5 cin S3 erf ltd) jut 1 ofitn(j biefer Slitfgak mod)tc biefe 
angefeljen fetn. 



3. 

S3.ctt'acl)fct man atle 6onn/' unb ^eflfage att tin 
je>$, feuvd) gewiffe S()atfad)en unb 2c()vcn bc-3 
W'hmben/ bie ber d)i'ijl(id)cn emeinbe jitt 53eh'ad)funij unb 
battling wrgefyalfen iverben folfen; unb |t'e()t man, bap in ben 
copen foldje In'Hifd)e 2l(ifd)ntffe att^etva()(f ft'nb, bie i{)rem 
jwccf tvot)( entfpt-edien, jene S()affac()en utti? DovjiijlcCen/ an jene 
^el)ven un 511 ednnei'ii; ft'nbet jtd) iitei-bie^ unb lapf ft'd) in ben ^e# 
vicopen ein 3"f<"cnt)ang unb einc S3ejie{)ng attf einanbet* nad)# 
weifcn: fo rcii'b fid) ba>3 Urfljeil fitci* biefelben aitpet'ot'benflid) viel 
anbet'5 jlellen, a(6 e$ cjetvotinlid) ju fein pf^egf, unb man wifb e5 
itidjt aW einen ganj Dcnvet-flidjen ttnb f>8d)|l (afligen gwang anfe^ 
t)cn, aitf bie ^et-icopen angewiefen ju fein, ja i()re ^Beini^itng ivit-b 
fogat mandjen 93oi'rt)ei( gewaljren, unb ft'e werben bem ^pt'ebiciei 4 , 
kfonberS bem jtingeren, eljei 4 einc f>ttlfc a(0 cine 2a(l fetn, tvenn 
et in i^er efammf(}ett einen ^aupftnkgvijf bei- ganjen ju wrffliw 
bigenben d)d(l(id)en S8al)p()dt en^afh'ti ftubef. tied) bie gegenfei^ 
tige SBfjieljung bet- pi|lel unb bei5 @Daitge!iitm5 eines unb beffelben 
(SonnfagS ero'ffnen fid) oft ganj nette eifen ttnb 3lnfid)fcn bt'efet 1 
Slbfd)nitte;"n)enn bic attf ejnan.bei 1 folgenben ^.Vricopen in finer nid)t 
ju verfcnnenben ^erbtnbung j!e()en, fo fann biefelbe 2Baf)d)cit son 
me()t'eren eiten beleitd)tet, unb bal)cr urn fo grunbd'djer be()anbe(t 
werben; bem ^rebiger fe(b|1, unb riid)f minber attd) bem Sw^t'ct'; 

einc jufammenljangcnbc Dveifje toon 33ortragen, beren jcber bod) 



gtnletfrnbe Scmerltmgem 

ein flelneS fill 1 fid) be|W)eube$ attjeS auSmadjf/ Did 
unb (efyrt'eidjet 1 , nnb fo gm%f bie (Sdattfet'ttng bet 1 ^ericopen dueii 1 
a()itlid)en Sieij; wie tie forfiaitfcnbe ()omi(efifrf)e .Q3el)anb(ung eine$ 
ganjm HMtfdxn 83d)$; nut 1 bet 1 $aben, an ben alfeS jtd) anreiljf, 
i|l fin Derfdjiebeuet 1 , M ben ^edcopen namu'd) eitfwebet 1 gett>iffe, ab# 
ftd)f(id)- georbnefe S()affad)en tinb (Sreigniffe anS bcm Seben be3 
(5i'!Bfct''3/ obct* d)i'i|llid)c 36a()d)cifen, bic aitf b^ 6 
ttnb Cfbcn cine (eknbige S3eaid)tin(j I)abcn. SBcitn nidjt jcbe 
bigf fitt' fid) Dcvcinjdt unb abgedffcn faftcl)t f fonbcun bet' 
jufi'll fid) fdtjl unb bann and) bet 1 emeinbe, ben 3 ll f rtl if^^t3 
bet- d)t'til(id)en 8a()d)ei " jum flat'cn Scwupffcin bcingf/ tinb i()it 
an bet 1 Sieiijenfolcje bet* uot'ijefdjt'ietenen Se/ic barjulegen nwp, fo 
f'vinii bag nut 1 fegenSreid) fetn, ttnb ninp ein (etenbicjeg S^ l '^ff^ 
an bet 1 ^rebigt ewecfen, 9iei()en fid) anf biefe Sffidfe an Detlninbe* 
nen Se^fen and) bie 93orft % dcje an einanbet 1 , fo crgid?t jtd) fitt 1 ben 
^rebtgct 1 attd) bet 1 93ot't()ei(, bap er fitet 1 ben fonjl gffct6 fdjwiw* 
gen/ unb baljcv weit (}evge()o(fen inganj bet 1 ^itbigt gav nid)t jwei> 
fdl)aft fein fann, inbem btefet 1 ganj nafitflid) burd) bie adegtmg 
3f ai)ini(Nn{ ) an 3; 3 5wifd)en bet 1 nadjfolijenben tinb 
cjetilbet wivb. 



4. 

ber. ^ttbtget 1 bie Slufgabc unb ^et'ppidjfung I)af/ bet* 
meinbc beg .sperm ben ganjen SKart) @offe^ Don tyrci' 
Dovjutvagcn, wiebed)o(t einjufdjarfen, ttnb il)u ntd)W ju Dedjalfen, 
wa^ jttm d)t'iit(id)en (aitkn. nnb fomit 5111; @t*(angung bet 1 (^elt'g* 
feit erfot'berlid) unb forbet'lid) tjh fo inttp fid) dgenf(td) ' in 34 l '^ # 
frijl etn DodflSnbigct' ft'eiiJlattf bet 1 ganjen d)t'i(llid)en SSBaijdjcit, bet' 
@laubfn# tinb tyf [intent ((Si^en^eben^) Sdjtt in fetnen $w# 
bigten ftnben, Sebe SBaljl fttiet 1 Se^'fe obcu Stnot'bnung neuet- ^)cvi* 
copen ntnp mit 91mffid)t aitf biefe Sltifgabe unb attf bieS .55ebi'itf# 
nip bet* etneinbe gemadjt wcrben. <So((fe jtd) nun in ben yilten 
fe|l]lf!)enben ^encopen tin fold)ef f rcislauf bet 1 gan$?n djfijKidjen 
ei(^(e()t'e ftnben, fo nu'ipten ji'e bem ^ebi'iffnijfe unb bem 9ied)fe 
bet? emeinbe, bap i()f bet 1 gan^e 9taH) oWe Det'fftnbigt werbe, 
unb betn ^rebtget 1 in bet 1 @ifufiung feinet 1 ^j^td)t fe()f iviltf'cmmen 
[etn. Unb ivenn, Dcriniffeljl bet 1 @t'fot'fd)ung bcr lettenben 3been, 
in ben alten ^et'icopen jebet 1 onntag fetne teftimmfe -Wufgabe et 1 * 
I)a(ten, tinb i(}tn it'genb eitte d)t'ift(id)e SBa()d)eif Dot-jtig^weifc fo((te 
jttgeeignet wet-ben. Hnnen: fo wave e3 bann gat 1 nid)f tt fabdn/ 
wenn mii gfjlljaltims' biefer Sbce ein freiet; Sfjrf gewaljlt un'tfbiv 
uin fie an biefent Don einet 1 neuen @eife attffaffen unb bat'|le((en ju 
fonnen; j'a bie SWegtwg eines? Sc^ftnagajin^ fib biefen 6nbjwerf ifr 
gewip feljr ju empfeljlen. ie 3i?al)( ft-eier Styfe tjl atif biefe Seife, 
ivenn al(e$ attf ein groped OanjeS 'bcjogen tvivb, bem jebct; S!)eil 
bienen fol(, nid)t SBi((fii()v(id)e nnb in Item UnbefHmmtl)eit @(fevan< 
f'enbeg, fonbet'tt fi'e wifb bttt'd) eitte 3bee get'egelf, tinb fontit 511* 
gleid) ff^r ffleidjteit 

[1*] 




Urn ben Swccf ju ewidjen, jeben @onnfag turf) fcittei 1 
cigentl)timlid)en SScfHmmiing tint tellting im fit-d^n* 
jAfyt'e f'ennen ju lent en, ijl jebc Spevicop'e $un8cf)|l vcin'ejrege* 
tifd) feettad)frf; tmb gefragt, weldjeg wpfyl bur in iljr iwfymfdKiibe 
upfgcbanf'c fein mikl)te; ttttb jwat l}be id), fofonkt'S in he 
{witen fllffe be$ ftni)cnial)i'^, in ben ^rinifrtti^fonnfaciftt, juct'jl 
bie pijlcl cvwogen, eld)e al* cl)tiloif . ldd)f cu 
gi-iff gab, a^ ba gc(d)id)tlid)e @angcihtm 

entgegcnftcWte; Ijatte ftc^ bie jpiflri untet* 
^jlettt/ fo fotfd)^e id) weifw "nad) i^ 35f jilting auj 
ffdbcn @cnntog0/ itnb bU U^et'cinjltmnumg bctV 
bet* bcftimmtc al^bann bie ^affung be$ ebanfen^, wdd)?t? ben 
@onntag djrtt'afjerifu-fr. ^ieratif fud)te id) ba^ $ct'I)alfmp j'cbc* 
onntagg ju feinen Itmgdnmgen, ju bem ot'angcl)cnbcn unb nad); 
folgcnbcn auf, urn batau^ wiebet; eincn ^apfgeftd)t^unff Ijcrletfen 
jtt fomwt, 511 bem bie dnjelnen (Sonnfage in duem itntcvgcotbnctcn 
gj^aitniffe flanben, tmb fo bilbefen ft'^ bie m$wi/ klb gtofJe# 
ten balb fleinei'cn tt-eife won ontti! unb ^eiwtagen, bie ^ut- @e* 
fammt^it be fit'djenja^eS get)own, unb bie weitet unfen angege; 
ben tmb cfyaraffcnft'rt fmb. S bet* etjlen obet? fejtfic^en ^lilfte 
be^ ^it'djenjaljveg Ijafon bagegen ot jiig^wtife bie eDangelifdjen ^)e^ 
vicopcn bie ^cjtjleUung be v Sbeengange6 gdeitet/ weil fte' bie S()af# 
fad)en attS bem Seben be Idofet'S entfyalten, welc^e biefen Sl;etl 
ovbnen nuifiten. 



6. 

3n wie weif bie SIufgaBe geloff/ unb bie bem ^ifd)en|at)t jinn 
t'linbe liegenbe Sb t ( ein object an ben ^pen'copen enfwicfelt 
unb atifgefrtpt worbcn .ijl;, mup id) bent Uvtljtil fot'fdjenbet; Sefet* fiber* 
laffen; ganj im gegangen jn fein befotge id) ntd)f, obwo()( i^ a((es5 
egebene nnt; d SBorat'bett ffir Slnbt'e jui 1 nwtewt S3eat'beitung 
biefe$ jebent ^rebtget? ()i>d)jl nnjie()enben egenjlanbe^ bettad)te. 2Kb* 
jtd)t(id) Ijabe Id) mid) in bet 1 ganjen Arbeit nuc ciuf bie in bet ean# 
gelifd);jwfefknttfd)en ^it'd)e gefeict-fen (Sonn* tmb $e|ftage befdjfattft; 
e^ fonnte abec wol)l fein, baf? eine ead)tung tmb 23eat:beifimg 
beffen, wa5 bie fafljolifdje ^ifd)e attf biefem elbe batbtefet, ju an# 
bent SRefulfafen tmb jtt tim efwa anbet-n Sltiffaffimg unb ntwicf* 
hmg bet? 3bee be^ fit'd)enja^t'e^ I)tnft'i()ffe. ^benfatt^ wicb e3 jc^ 
bem belol)ttenb unb Jefymid) fein, felb^flanbig af)nlid)e 33erfud)e ilbet- 
ba^ fird)enjat)t! anjuffetfen, inbem eg unfe^lbac jtt einee 
unb 



efd)icf)tltd;e Stocfjvtdjten ic. 

II. 



7. 

d)rifllid)e $ird)enfal)t? ift bet? Sfnbegriff tntb bie georbnefe 
SReifyenfolge alter d)ri|}(id)en <5onn* unb. $ef?fage in Satyttfeift. . 
a bie d)ntllid)en $efle cvjt nad) ttnb nad) cnfjtanben, ba fte mit 
ber 3ett/ wib i" b^ii fd)iebenctt Sanbccn, tmb bd ben 
ntn fifd)(id)fn ^at^ficn, hi bet red)tslaufcigen S'ii-d) 
fcci ff|ft'ifd)cn @tfn, butd) fel)t' mamugfacfye SS^a 
bucd) gegancjcn fi'nb: fo wii'b ru^fic^^id) ^ ct; 3^)1 t> w S^J^^S^ bad 
fivdjettja^ nid)t immce baffclbc fn, ja felbfl bic StnfangSjcit unb 
bet? @d)htf bcJTdben jtnb nid)t lib era II unb tmm,et! bicfdbeit cje; 
roefcn imb geblicbcn/ ottcin ba^ ftnbet fid) ubevdnjh'mmfttb bei alien 
^ifd)en, bap jte i()rc cigne won bcm biivgcr(td)nt 34^ atn\)dd)cnbc 
3dteed)tutng ()aben, unb bap bee ^rciglatif fammtlidjcr @oniu unb 



bem ^ii'djenjaljt; oci'|lanben wirb. 

8. 
wtc ^ je|t tutfev ttn gefeieti wt'rb, nutp 



in fciner (Snffldjttng unb ^ortfcilbtwa, fcetrad)tet werben, wenn man 
511 cincf vidjtig'en Sluffaffung bet in il)in fid) ftnbenben ^eflfi-eife/ 
unb jut? SB* jlimmung bet? 3^ee gelangen will , weld)e bie onnfage 
gerabe fo georbnct unb mit cinanber uevbunben I)at.' aju ijl ein 
ut;Mge()en auf bie t rjfett gtt beg 



9. 

ei'jlen jrt'flm famcn an jebem Sage ^um (Met unb jue 
, be$ goftlidjen SBorteS jttfammen, unb bei biefen 3 ? 
fammenfiinffcn I)ie(ten fi'e taglid) it)re 2iebe$mal)(e (Slgapen), nnb 
ffievten jtigleid) aud) ba5 l)eilige Slbcnbma^l. ^ein Sag wat? i()tten 
(iciligcf, al6 ber anbve, ade waren ^oft getvei()f/ atte wiirben jttf 
.Q3cfd)dftigung mit @ott unb gottlid)en ingen benu^t, an jebcm forg* 
ten fi'e fflr baS |>eil il)t?et; @eele, inbem fie bie @emetnfd)aft mif 
bem @t?lBfet? jtt nal)ven, ju beleben unb &u befefiigen fttdjten, 5)ie 
altfefKtiuenflicie SorjMung, a( ob nut; ein Sag in bet 1 5M)e bem 
$emi gcn)cij)t fcin fodfe, unb alt ob biefet? babtti'd) eine befoiu 
tcvc ^eiligfcit unb cincn cigcntlju'mlidjen SBot'jug oi* ben ilbvigcn 
Jagen beft^c, tag ben cifen <S()n'|lm fern, unb tvat 1 il)ncn 
fremb. @ie eti'annten bie SBaljrljeif, bap ba^ gan^e 2eben ein 
per beiH-f)ei'rn gcweil)tei ( ^abbatl) fein folfe. 



10. 

nad) bem ^ojlolifd)en fyMtet, ivtti'bcn aKei-btngS 
befonbere Sage unb ^eiten for anbern au^gctva()U unb fe^lid) began* 



6 . efci)id)tltc{)e Stouten 

gen, unb baS .tvavcn fo(d)e,. an ivddjc ftd) irgenb cine (gnnnct'ung 
an wid)tigc rdig'ii>fe @t:eigmffc im cbcn bcs? (SrlBfcrS uub in bet 
urrf)d|JIid)cn Sfjt airfniipffc; at-ci 1 tic Slufyddjmuta, biefet 1 Sage (taffe 
nncbct 1 nid)t b'ic Sfteimtng, a( ob ftc inn* anbcrn fyeilig fcin fd(* 
fen, fonbern nun wcftfc bttrd) bie an biefen Sagcn Dorgenommenen 
SlnbacfyfSfifcungcn unb bui'd) bie gemcinfame 33efd)(iffigung mif bem 
gBftlidjen SSocf, ba? innci-e, gfijlige Scfccn nut* anwgen, baintt aud) 
i'iki* anbeit Saije et'ne (jeid'genbe fraff tinb cine geiflige @favfung 
"jtnn gotrtid)en 2ch-n unb Slstnbcl jid) i^evh-eiten inod)te. SOtan flolje 
an btefen ?veiet'fac(cn baS erdufd) bev iSSdt unb bie 3^ 
bc aUt5glid)cu cfd)-!lft6lcbcn, man fud)te bie (Stitte unb 
gejogentjcit, um bejlo ungc|}oi'tei' bcin etef unb bet 1 83e 
beg g8ft(id)cn SBBoi'fcg unb bet 1 Gmvagttna, bet 1 g8(f(id)t nab* fu) 
(jingeben jtt fonncn. Unb bag al(e$ wac ein ganj freie^ SBerf, 
o()ne atipet-e SfMjiyimg, oljtie ein eon aupfn Ijer jwincjfnbcS 
Stu^ bcm Scben in oft jtoffen bie won ben ei'flcn (S()i'iflen 
ferten befonbei-en unb au^cseidjn/fen ^eiei'fa.qe fyet;, unb JUL* 
tyres cten in oft fodten ftc aB Eiffel btenen. 



11. 

ttifprnnajid) Ifltttn a(fe Don ben Gtfwffen gefeiei-fen Sags nut 1 
dine SBejidjuncj, auf ben (gdofer, ben eh'ettjigten unb 21 uf* 
ci'fJanbncn. ie beiben' gi-otlett S()affad)en be^ Sobes! unb bet? 
8lufetjW)img S^f ()ti|li umfapfen, fijmtolifd) auffiffa^t, ba$ ganje 
2eten be-3 Klubigfn; unb bie $eiei- biefei- SI)atfad)en fo((fe jut 
9iad)fo(a,e be3 @i'lofci'$ {eben, bee an il)tt glaubfe, immei 1 wiebce 
auf* Sfteue ernutnfent unb ef^td)fen.' Sffiie S()i*i|lu^ gefloi'ben 
WM, fo fo((fe jebei 1 ed)fe Sut^ciV t bet' 9?ad)fo(ge Scfu/ burd) t'ed)t? 
fd)affene 53tipe unb S3efe(jning, in mljvw elbjloerleugiuing, bet 
(Si'inbe, fid) fc(t|J/ unb 'bem in t'ljm nod) leknben funb(id)en i^eben, 
abfTerben; id) ftet'be faglid), fagt bcu Slpojld/ unb: %< bin mit 
6()rijlo gcfi-cujigt. Unb wie (5{)t'i|lu>S wicbet 1 auferftanben war, 
fo foi(te j,ebet' (^lautigc mit feinem ^cilanbc 511 cittern netten, I)eili# 
gen, oft tmb S()t?i|lo geweil)fen Scbctt aufet'^djen, nid)t ftd), fon# 
bevn S()t'ijlo, letcn, in cittern ncucn Setcn wanbdn; id) leie, fagt 
betfelbe Slpofld/ bod) nun nid)f id), S()i 4 i|!it6 Icbcf in niit 1 . anj 
fcitrd)bvuugcn unb ct'ftitft won bicfci* 3Ba()t'()cit unb $ei'pjttd)fung, file 
ft'c unb in i()f (cbenb, wcknb unb fcienb, feiei'fen bie (21)riftcn ben 
onnfaa,, ben 5lufcr|M)tin^fa3 irijli, al ben Sag, bet 1 an iljre 
gei|l(id)C Sltifcifchttng .ft'c ednnern, unb ft'c maljncn folffe, in unun* 
tci'h'odjcnct', fdigci* emcinfdjaft mit bem auferjlanbncn cbcn^f{it'|?en 
jti wanbdn. 3 lu ' ^otlun-eifung auf ben (Sonnfag bcgingen ftc feu 
cilid) in jebei- S l J-od)C ben Sftffrood) unb gi-ctfag, a!>l jwei 
SBuji# tinb Settage, an benen juglcid) gefajiet wut'be, um bag tv 
fi'i!)[ jJcW IeH)aft unb ba$ ^cwtijiffcm vegc jtt ediatfnt, roic jeber 
in dtftttci'lcwgnnng bet 1 SBdt unb fid) fdbfl abflevbcn miiffe. cc 
@onnfag tvar ben et'ilen Sljt'iflen bet 1 Sag bet 1 ^tejibc, an thin 
fajlcfc man md)t/ man kfctc nid)t fm'eenb, fonbcvn aufred)f ild)enb, 



Don ben 

mil bcr $ltifer|lanbene tins in ba* I)immlifd)e $?cfen perfect fiat, tinb 
melir nod) in baffdbe tterfcfcen will. ie beiben anbern Sage roaren 
Sage be$ @?d)ina'$e$ tmb bet- Si-aticr, baf)ct' ttflegte man an i()tten 
H$ brci U()i- 9iad)iniffaa,$ jti fajlen, tmb (()n(H eiben tiub Sob 
war ber i>uipfgea,cn|fanb bet 1 gemeinfamcn frommcn 33efi'ad)tuna,. 
>cr SWiffwocfo ()ie|l feria quarta, b. (). bet ^cierfao., bcr bet 1 tticrtt 
Sl?od)fnfa^ ijl, be? ?ymfeij Ittcp feria sexta; tfibc Sage fiifit'fm 
ben gcinfinfanicn Sfaincn dies station tun; static, wdd)c^ nr? 
fpn'injjlid) bm SBad)f# obci 1 Sii'iftjSbicnil h^ftdjnctc, fticp ki bm 
fi'llcn ()tijJcn cin mtt cbct'cerbunbneg a ft en, bnm jle 
fal)cn |>()f gmi ii)t ganjr6 ii'bifd)cS 2cbcn ale cincn Ivicfl^bicnjl ff'tc 
ben fim'it, fid) fdt)l (5 .fftccjcr @()ri|fi an, bie btrufcu wavcn, 
dncn gufcn ^ant^f ,^u fain^ffn/ tinb dn|l ben <2icgfflo()n bci 1 
jn cinpfangcn. 



12. 

onnfacs, 9)?iftwod) tinb ^t'citag ivawi alfo bic 3Bod)cnfef?c 
bet? crjfan S()t'i|Tcn, tinb tvic jie in fd)ttd(cm ^'rci^Iatif w 

, fo orbnd-e man nad) iiji'fm SJot'Hlbe and) bic 
in berfdhn Siuffinanbci'folgc an. SOtan fderfc jii 
cr lnfcr|ld)iing 6()ri|li, bc SSfi'Ijfrrlidjffii, jum 
Grljobcncn, tinb alg SBot'bct'fifumi auf baffdbc fctct'fe man due gas 
jlcnjcif, in wc(d)ct; S()ft|Ti Scibcn bch'adjtet wurbc. 58a^ ben (Sonw 
abenb betfifff, fo fanb fid) ba fdjon ft'filjc cine S3ei'fd)tebcnl)dt in 
bcr d)fi|llid)(?n f tt'd)e. )ie 3^iu1)i'il^ besingcn i()it ati^ fdiliwr 
@mol)n()cit im 3be^)m feft(id), tttUct 1 ben ^eibend)i'ijlfn, tin 
Slbenblanbc befonba'fy tvai'b ev Ijattjtg al3 Safttaa, beljvinbdt. 

13. 

Slnot'biumg bet' Salircgfejle bei ben ^()n'|len fjaf ifji'en Utv 
im 5ubentl)um ; nnb ginc; jnad)jl aud) Don ben 3w^d)vi|len 
bie i()ve gcwoljntcn jtibifdjen e f^ aud) nad) i()vem infi'tft in 
bie d)riftlid)e 5?ird)e nod) jn feiern pfkfifen, ttnb ilinen eine in ben 
d)itffalen beS (Silofei^ unb feinet 1 lirdje adei'bincjS fe()f n,a()e lie* 
a,enbe d)vi|llid)e S3ejiel)tntg gaben. 93on ben 3ubend)ri|len gincj bie 
'Jveilfetei 1 jtt ben ^etbendjrtfren- fiber tinb' ivavb fomit in ber ganjen 
Ifircf)? ()ei'vfd)enb. ie om 3.ubetU()itm in bic d)d|llid)C ^ti*d)c \jtvt 
ubersefommenc ?yetcr gewiffci' 3al)re^fc|1c tta'cjt bic ptiren -iijt'e? 
Urfpntngd in bet- Slnorbntmg unb fe|l(id)en ^cgcljung ber SBigificn 
unb )c fatten an ftd). ie 33 igi licit (urfprungHd) gelieime, 
ndd)flid)e, vdtgtpfe S3erfainmhingen bet 1 erftcn 6{}n'|len jtii' $(it bet 1 
^evfolgungen) jtnb SBoi'bei'cifung^fcflc, bie in einem in ber 9?ad)t 
ttor bent e|ifage gcfciei'fen offe^bienft befranben; bie -Dcfattcn 
jtnb @d)ht|lfe|lc, am ad)ten Sage nad) bent crfrcn ober ^atipffefrfage 
gefeierf. tym 9iamen crfyidten bie Sigilien won ber 5Bad)famfrit 
ttnb bent ebet^eifer, beren bie wjfen jid) befJeipi^ten, tint ftd) 
ixn'irbtg auf ba ^ejl ttot'^nbcveite n ; unb bafi man gewbe biefc nadjt- 
jn gotteobien|ilid)et' Jeict* beftimmte, Ijatte feincn nmb 



8 

in bet? jtibifd)M @>aflbatyfeiw, bie mit einfaedjenbtt 9M)t tegann. 
Uefccrblcibfet bet alten SSigilien finbcn fid) in unfvet: 5vird)e in ben 
fogenannfen SOtetten (Sffrijlmette, >ftaette), bie tyren Sftamen 
i)od)ftrcaf)t'fd)eMlid) Don Metis obet! Metensis fyakn, fo fyicp bie 
<2fabt 2ftef$, in we(d)et? juv $t\t &ivl$ be$ ropen cine bedifymte 
efangfd)le wat?. S>te sDctaucn obcc <3d)lu^fcjlc wavcu bei b 
jubifcfyw ^cjlfeier nt^bfiicflidl) attfleot'bnct, beun e$ l)eif;t 3 SO^ofe 
23, 35. 36.: w ct 1 ^ Sag (bc$ Saubt)fitfnfc|le) fott l)ci(i ()ei 
fien/ bafi i()r jufaiiimcnfommt, fcine tcnjlbeit foCt i(}f t()un. 
@ickn rt(je fottt il)f bem 4 m<tt opfcrn, bet* ad)tc Sag foft 
j?aud) l)d(ig Ijcipcn, b$ iljt jttfammcnfommt, uitb (o((t cttet; Olpfer 
jsbein >ewt t^itn, bcntt c^ i(t bet 23etfammlung$tag, f'eine infl 
arbeit foKt t^c ^uu. Unb al$ man im wvtm %&tymkwttte 
efffetei: ocbnefe/ na()m man ffif bie I)o()en e(le aud) bic 
b Ocfaue, alt elntt (2d)(upfc(ted mit auf; fpdfec cvljtelten 
minbcc 



14. 

tmb not^wenbig fed cincu Mop gefd)ic()rttd)cn 
bee d)t'i|liid)en $e|lte e5 fein wiitbe, ft> in bet? SReiljen* 
511 fceti ( ad)ten, wo benn ba5 Oftet'fejT, al$ ba3 
alfefle, bie erjle @fe((e einnel)inen wfit'be: fo if* bod) fflf bie enf* 



in rceld)em bie 

wub bee emcinbe be fjevrn jum Setvtijjtfein gckad)t wet-beti foil/ 
cine anbete Stnorbnung erfovbevlid), bie, ba fie fetjt fi*iit)e fdjon in 
bet; ^ii'd)e gettoifen wwben ijit, eienfal(6 gefd)id)t(id) Dot'liegt, unb 
ba if bie Stnoi'bnung unb 33e;tl)eiiimg bet; ^fiftlic^cn fttftt in ge* 
wiffe gejlfreife, ju beten jebem me()t? obet; weniget (3ontt# unb 
eljfiten/ bie butd) eine gemeinfame 3bfe ertunbcn finb. 

15. 

ftnben jtd) im $ftd)ental)t! bt'ei gi'ofe ^ejl^etfe, bet; SBeU)* 
)(let:# wnb $fmgjfci)clu$ ; $* ttntfaffen bie eine Slffe be5 
Mrget;(id)en S* 1 ^^/ un b ba fie imteclt^ fo mit einanbet' t>et;lntnben 
ft'nb, bap jifd)en ifmen bittd)aug fctn ^auptabfc^nitt gemad)t wctv 
ben fatm, fo tl)ei(t fid) burd) fi'e fc()t; nattit'(id) ba$ gaitjc ^it'd)enja()t? 
in jwei grope alffen/ bie fe|^Iid)e imb bie fefHofe (infofmi 
in biefet? fetn l)o|e^ obet; au|>tfejl gefetett wirb). &$ fotten nun 
jtmad)^ bie einjelnen ^efift-eife ftiu jTcf) fceh.'ad)fet wevben, 
fid) bet; (Sfjai-after. unb bie SefKmmuug bet; fcfflid)en -f>aifte be$ 
tvirb ^t-Ieiten laffen. 

16. 

A. 



iefet; ^c(tfwi tmtfapt bie geit Dom 1. SlbDen^fomtfoge bi3 
jum U|ten Sonntage na^ (Spfyfjanfa?/ obec bie ^IbDcnt^scit, ba3 



Set* 

2Bei()nad)f$fe|i, ben <gpij$aniateg (ben 6. Sanitac), unb bie 
tfianiafyeit. cc rotcfyuirft biefcS $cflci)cUi8 i(l SBetynadjfen, ba$ 
$jl bet; 9Jfrnfd)wevbtmg unb eburt JJefu be$ SRefflaS, be$ (Sofa 
nc$ otfeS; bie Slbwntsfonnfage biiben bie SorbewhtngSjeif, unb 
bie @pipl)atria^eit be^iefyt fid) infonbetfjeit auf ba$ Scljranrt unb bic 
offentiidje SBirffamfrit Sefu, unb jMt g i^t in f^iner 
ti(d)en S^dtis^it wr. 

17. 



jum S4^ 325 jinbcn P fiber bag SBorfymbmfein bic# 
mtr fel} bwnfic unb unjufyere ^uven, abec nacl) bee 
eiet'ten 34^unbwW ; untcr bem r8mtf(^cn 93ifd)of fit* 
erf(f)et'nt eg/ u'nb jwar juetjl in ber romifd)en ^itdje, alfo 
tin Slfcenblanbc/ aU (in ganj a%einein befannfeiJ, anctfannfe^ wnb 
I)od)gefeie;te3 $ejh S5om Sbenblanbe a wrbceitcte e$ fid) nad) 
bcm 2RorgenIanbe, unb )W)fo|tomu8 ttug/ dI0 et ( in 6onjlantino# 
>fl witfie, nid)t wenig baju bet, bet; geiet; bicfeg gefteg aud) @in* 
gang in bie gt'ied)ifd)e ^irdje p oetfdjaffen, unb btefelBe imrnet a^ 
gemetnei; 511 inadjen. @c^on fdlljer/ ju 2lnfiod)ia tm Satyt 386, 
fagt biefe? f ifc^enijafee in einet; am SKeiljnacfyfSfejf gcl)a(fenen ^)re# 

bigt, baf biefe'S S^ft ^ff T^t ^^ IH$* 8 e ^ u 34n boi't befannt 
gewocben fei, aBev bod) baib gleicfyeS Slnfeljn init ben alteren aupt* 
feflen et;(angt ^abe (97eanbcr &<@efd). II. 2. 661.). )e btf 
atetr nod) gefd)al), ffiig man tin 9)?ot'gen(anbe, nad)bcm man Ijieu ben 
egenflanb bicfc^ $(fti, bie eburttfeier be dofer, fennen gei 
Icrnt ()atte, btcfe fejllid)e 25egcbrt>it auf ba^ Slfeve unb ganj al(ge? 
tnein gefcietfe @^()anienfe|l iibev, inbem man jut ^egriinbung unb 
Sfiecfytfet'tigung biefet; neuen, bi^()ec nid)t gcw8^n(id)en -Sebeufung 
be (5jM>()anicnfefie$ befyauptete, Sljviftu^ fet an feinem ebuv^fage 
getauff/ ivofiir man bie (Sfette uc. 3, 23. anffi^tte. )a 6pipl)a# 
nia$ uffpfiinglid) ba %t$ bet Saufe ^rijli wac, fo fonnte, wenn 
jene 2lnft'd)t wn Sue. 3, 23. tidjtig war, bie ^eietr beg ebu^fefles 
unb bet Saufe S()i'i|tt fel)t; wofyl wit einanbet feertunben wetben. 
Uebet!- bie ^efife|ting be6 2Bei()nad)^fe^ gerabe auf ben 25. e^ 
ccmbw fagt ^eanbet- fifd)engefd). SSanb II. 2lb^. 2. @. 671.: 
35@S ifl nid)t ju oet-geffen, bafi in bet' S(tet?t ^eit mancfye erf^ie# 
bene SBejlimmung^weifen be$ elntt'^tag^ (5l)fijli od)anben wawit, 
unb wit; fotmten mit bemfclfcen 9^cd)te bei jebec biefft; weifd)iebenen 
5lnna()men bie $rage n)iebet ( l)o(en: SBoIjet- f'am man jit einet; fol# 
d)en? .>6d)jf wal)ffd)einlid) naljm man in biefer | 
in bet' uSmifdjen fit'd)e eine Uebetliefetiung an, 
n Ui'funben 



18. 

fo fpSfe Uffprung be SBeif)nad)f$fe|Ie$ , et;^ tm bietfen 
Knnte mit 0ved)t auffatten, atftin ben erjlen 



10 ffd;ic&rti$e SRa^ri^fcn ic. 



lag bie fteier be$ ehu'fSfogeS ju biefem irbifd)en Seben gan$ fern, 
Did wid)rtger fd)ien ilwen ber Sobeofag, ben fie a(g ben eburts* 
fag jum l)IM)frn Seben finer nod) feligeren emeinfdjaft mit bem 
SetenSfi'itf en anfalw. Sluf biefe ben jrijten bet- etf en Safydnim 
berfe gan$ dgent()u'mlid)e 2lnfd)awmg?tveife gn'inbet fid) $cibe$, fo* 
roo()I bie fd)on fefyr friifye Dorfommenbc Jyeier ber SobeSfage au$ge* 
jeid)tiefer iDfartyrer, tvie at4 bt' 



19. 

bie SBevanlafftwg, ben ehtf^fag be^ rfoferS j fets" 
ern, tinb bie>3 %t]i ben anbern I)o!)en L #efren Ijtnjttjuftigen, l)errfd)en 
fel)r t>ei'fd)iebenc SlnjTdjfen. (Sinige teljaupfen, bie^ c|t Derbanfe 
feinen Ui'fpntng beni 3iibent()uin ; ba nain(id) bie ^tbcn am 17. S)e* 
centtcr ba3 ^ejt bci- Sejiipohvcilje kgtngen, and) ba$ 2id)tfe|l, ba>3 
ejl be$ netien 5Utat'3 unb ba>3 v ^e|^ bet 1 9ftaccabaer genannf, jum 
SInbenfen an bie nene SBet()ung be, con SlntiodniS @|>ipl)ane$ (nit 
I)ei(igfen Sempel^ buvd) bie ^elbenfamilie bet* 3)?accaKier (oerg(. 1 
SOkcc. 4, 2761.; 2 SKacc. 10, 19.): fo I)ate man ben 3; 
bendjriften, fui 1 we(d)e biefe^ L Jejt aufgefjih't I)abe, einen @rfa| burd) 
eine anbere ^eflfeiei 1 gewaljt'cii wotten, unb Ijafce ba()ev jiemfid) auf 
btefelbe $tit ba^ fbui'^fej^ 3^fw S()ri|h' ge(egt SIHfin bie liijlori* 
fd)e l)atfad)e, bap biefe^ %eft om 2ltenb(anbe au5 eif nad) bem 
Sftorgenlanbe l)in jid) erh'ettef Ijaf/ t)^ biefer Sin na I) me nid)t 
gun|lig, betm ivcire fie ridjtig/ fo follte man i>ie(me()r ben enfgegen# 
gefefjfen ang bev ^ei-h-eitung .evmut()fn, unb, wa$ wiber bie 
(^efd)id)te itf, ben Ut'fpi'img biefe^ e|?e in bev moi'genKinbifd)en 
fudjen. 

Sincere Ijaben bie nfetutng ' be 2"Bei()nadi(felle6 aitS bem 
jn erfidren geftidjt; nnb bie (fnfftefytmg bejjelben tin 
Sltenblanbe, wo bie bet wettem gt-bjlere 90?d)rsa()l ber (Efyriften attS 
bem eibenf()um in bie d)t'ifHid)e ^ivd)e t'tbevgefitten war, fdjeint 
biefer Slnnaljme giinftig ju fein, fo wie and) ber Wmjlanb/ bap 
gerabe urn bie %tit be$ SJei()nad)^fejleg meljrere 'Ijeibmfdje e|le 
.gefeierf wnrben,. bie fo fe()r in ba^ ganje btirgedidjc unb gefe((# 
fd)aftlid)e Seben ber |>eibentvelt etfod)fen waren, bap an iljnen 
Sl)etl 511 nel)men eine grope 23erfnd)ung fiir t>iele >etbend)riffen fein 
fonnfe; urn fie bawr jtt fd)itt^n/ foK mm bag SBetynadjtSfej! einge# 
fe^t ivorben fein. <3o fdjeintar biefe Sln|Td)f attd) ijl, fo frimmt fie 
bod) nid)t jufammen mit ber Slnfdjattung^ unb @efi'i()IiSwetfe ber 
et'lTen Sl)ri|len, bie mit enffernt baDoit nwett, bem ^eibcnrtjum 
unb feinen @ebraud)en attf irgenb eine SBeife ft'd) ju accommobiren, 
fonbern ttiel lieber in einen ojfenbaren @cgenfa bamit trafen, unb 
%aftf tmb 53upfage ^norbnefen, tvenn bie ^eiben il)re ^efte 511 feiern 
^flegfen. Stud) fdjeinf e-3 ftwa oberffdd)lid), atiS fo(d)cr 93eran# 
laffung ein foldjeg ejl l)ei'jtt(eifen, ftir ve(d)f man roolil iel lt\v 
Nr mi 6()i'ijlent(ntm felbjl einen nf)M)img?gnmb fnben mod)fe. 
: S)al)ei- ft'nb nod) Sinbre be>' 9}feinung geivefcn, man mi'iffe 'bie 



3>er SBetynaWrciS. 11 



dinfefrung Don SSkiftnacfytcn im egenfa gegen biejenigen fuireti? 
fer fud)en, wdd)c bie waftre menfd)li.d)e" 9?atur bf$ (Sdb'fet'S leug* 
nefftt; wfttn abft* ini i?fil)nad)f>3ff|tc cine *po(cmif gegen efeten 
unb notWct' (iegen foilfe, fo mtijftc man abcrmal* cine Gnf)lfl)ung 

im $iovgen(anbc wrmutfjen/ ivogegcn 
e ijh 

a tic @ffd)id)fe Met- bit? liinbe jut? 
SEci()acl)WfcjJe fc&wcigf, tint matt <t(ftf ju ^pofljfffn fcii 
3tifhid)t ndimcn mitf?, fo fdjoint M^ uon 97fitnbet? -(^K'djcftvjcfd). 
II. 2. 659.) aufecjtflltc Bct-niut()uns fid) nod) am meiflm ju cm|pfel) 
If it, bap bte Slnot'bntincj bicfc^ %tfo$ (wie ttvid)mals aud) bie 
^i'ittifafjgfc|]fS) in cinci- gcwiffcn bogmatifd)w 9iid)fuuc; 
lanbcS ju ftidjen ffi. 3n ' bfi 1 d)i'i|llid)fn ^ 
wo ba>? SBfi()ttad)fKll cnfjlanb, bilbcte fid) WjugSwcife bie 2d)ve 
on bcm I'tmbijcrbci'bfn be$ mcufd)ltd)cn xfscrjcuS aiiS/ bap fcit bcm 
(Sflnbcnfatte 3lbam unb but'd) bcnfcltcn fin gi'ojifg, ficfc^ tinb al(# 
gfmciitfl 93efbffkit in bie mcnfd)(id)c 9iahit' fingfbt'imgen imb fie 
i[)tc wt'fpi'iinglidjcn, g&ttlidjfn/ I)eiligftt unb fdigcn 2fkn$ in bw 
@cutfiufd)aft mit oft hvatiM wovbtn ffi. S)if-3 itnlfiigfcarc $fiv 
bft'bfit, bic aKflfittfinc (Si'inbliaftigffif Sl((ft' ; mad)te cine vpcilung 
ttnb fi(ipncj bff infnfd)iid)fn i)iahif ft-forbft'Iid); off ff(Bff fanbfc 
511 bfin (Snbe ffinen (So()tt in bic $>df, ba>3 fwige SBot'f naljin- 
bif mcnfd)lid)e 97afur an fid), unb fdt fcinfi* @d)oi)itit() jur 9ifd)tfn 
()i*i|ht^ nun 2l((fn, bic an ilju ajattbfn, ba 93fv< 
^inbfir ju wfrbfit, mad)t fif bfi* gottlidjcn 9?afiir f()ft(# 
nun in bfm @dofci- bic mfnfd)lid)e 9?afut buvd) unb 
burd) Ijeilig tvat 1 turb gftlifben ifl, fo fed biird) ffine in unS wii'f* 
fame nabe unfctt tocrbft'bff. 9?afur on i()i'fn ftfrcn Sliifaiigcn an 
gd)fi(igt wei'ben; an biffe. Sttdpfyit fo(( un bie SOfcnfdjroei'bung 
unb dntrt bei5 6olinf^ @o'ttf ffinnent. ttnb ba fdf ffinft- 
hat bie mfitfd)lid)e Siatttt 1 , jiift 1 ^ nut- nod) in i()in fdl-ll, ntif 
item goff(id)ftt Scfcen in 95ertinbung flanb, wcid)e$ won iljnr 
rt((en iinbet'it ju iftvei' .peiligung mitgftl)filt wet-ben foil: fo fv* 
fdjifit mit 9ifd)t btefe eburf be>3 (Srlofft'tv weld)* bet- Slnfang 
alifiJ Don i()m au^gefjenben ^eile^ ijl, a(5 fine ()od)wid)fige 93fgfbftt* 
I)eif, unb rcct'tf) in einem $t$c m1)t ft'tfiicl) tegangcn jti wet-ben. 



20. 

in bie d)njlKd)f 5?i 
ivar, lag, hfcnbfi'S in fpaferfit 3dten A fine S5fjiff)nng bet? 



ft'ix>a()tUen (jcitnifdjcn #tfre auf baffrite jtfmlid) nalje, unb man 
ft)inl-olifirfe unb oei-geijh'gte bie 83fbeufung unb bie @eh'o, 



o,ud)C bcr? 

fdben ju unflftt bf6 (i)rtflent()tmi$. ic.^iomei 1 feierfen tin e^ 
cembet 1 t()re @aturna!ten, in 4vdd)en bet' $riebe unb bie gliicfiid)e 
Seit bf3 golbfttftt 3nKiUev^ babitvd) bargfjMlf werben fo(((e, bap 
ber Untei'fd)ieb ber <2>tXnbe, jwifd)en ^fvven unb ftnedtfen, jwifdjfn 
dattfit ttnb jAfffien ft'iir fine B c '^ an S aufgd)otett wuvbc; bie e# 
butt be$ (Sflofet'iJ war in SBal)d)df bft; SInfang fittff neuen, 



12 eftyuWe <M;ricf)ten ac. 



ten, slilcfridKtt %eit r ttnt> tvetm ba$ (l)ti(fentf)um 
edangt, btingt e$ $deben, (gjnfracfyt tmb jeitlid)e$ @lt'id! tint) SBoljfr 
evgd)cn Met alle feine SBefennet/ unb alle ciupete 53et'fd)iebcnf)eit 
toerfdjwinbet unte't biefen eot bcin Ijityctn @effll)l bet 1 (Sinljdt unb 
@(dd)f)eif Dot; ott, bejfen $inbet alle attf gleicfye 2Beife fern follen 
al. 3, 28. @pl). 4, 36. gl)dfienfl)um ffi^rt but-d) bie in 
i()in jtt frlangenbe 93et-fo()nung mif @ott, ttnb biit'd) bfe wa()t'e fivtif 
Ijtit %$. 8, 36., wcjcfje c$ fciiwn S3cfmwtin ^(i()it, bic waljte 
golbnc 3it jutmf. 9)Zan ^flegte ftd) jut: 3 C ^ ^ Cl> @fwfnHcu ju 
bcfdjcnfcn, wic na()c lag ba bic S8cjiel)ung, bafi ott bcv 3Bdt 
ncn @ol)it gcfdjcuft Iiaf, tttib ftei unfern 3Bei()nad)^<jefc^cfcn 
fcn.wU 1 c$ nid)t wbcrfdjen, biefw @ittc due fyityett ^ejieljun 
gcfccn, itub fie bainit ju kgdlnben, bap a((e @cfd)cnfe nut fd)ivad)e 
innin'lbcr 'b<?$ gi'o^n nabengcfdjfnfe^ ortc^ fein folleti 
3, 16. S^oni. 8, 32. Sim @d)lf[c ba 1 ahmialicn wau ba 
berfcfl, unb man befd)cnfte bte ^i.nbcv nut S3i(bci'n 
fal)e nnin als ba^ red)fe ^inbci'fejit an, benn bui'd) 3^fi 
jluin, ben @ol)tt otteg, fotten wit 5l((e in baS befdigcnbe 
I)a(tnip bcr 5?inbfd)aft jn oft einfteten, unb ottcs lick tinbcr 
wci-bcn 1 Sol). 3, 1. 2C. S)cm SBci^nadjWfcjl nod) n(il)et' al bie 
(Safurnalien lag bai5 gcjl M'ffitjcjlcn Sag^/ ba SSBintci-foljlittum, 
bci 1 ctnti't^tag bee ncuen, bet; @i'be (id) tviebei 1 juf'dji'enbcn @onne. 
9?eanbei* a. a. ). @. 666. fagt barfitw: 33.53ei biefem le|te.n 
gcjl fcot fid) nun bie Uctertt'agung in ba$ Sl)rt(l(id)e fcefonbci'5 
Iti&t unb. nafiidid) bat, wcnn man (()rifhim als bie @onne bet 1 
d(te-3wdt mit bet 1 jinnlidjen (Sonnc erglid| (Sol). 8, 12.), twnn 
man bie 93erglcid)ung bui;d)fii()vte, bap, wie nadjbem in bei 1 @fn; 
nenwelt bt'c ginfleniip jinn l)Bd)(len ijpfd il)i*et; ^en*fd)aft gdangt 
ill, ba^ @nbc biefei* ^etifdjaft fc^on leitannaljt, unb bag id)t 
ftfuc SDiadjf jit gewinnm Begtnnt, alfo ^aud), nadjbem in bet 1 geifligen 
26elt bie ginjjctnip bcu ijpfcl ettdd)t l)atte, ()d(|u, bie geiflige 
onne, etfcfjeinen mupte, bem Sieid) bet; $inf?entip ein @nbe 511 ma^ 
ffi?ie ()vi|lu^ bie gcij^ige <$nabcnfonne i(l, ba^ Sic^t, weld)e^ 
9)?ettfd)en etleud)fet, bat'auf betitet jeneS wunbetbaue 2id)t ()in, 
in bet 1 9?ad)t bie Bitten fafyen, ati bie 5?lad)eit be$ >ewi 
fie iimleu^tete iinb jfifii^ grfweit war ju S3etl)iel)ei, in tw @fabt 
an ben Slufgang biefe^ id)t atiS bet ^>p()e, an ben 
tenie$ an6 3afob ju ednnern, Ijalten wit unfi-e 
bet 1 S5efd)enma, on Siek^ahn him @d)n* 
bamit wit; jletg eingebenf bleibeti, wie l)dl^u alldn 
ifl -in alto ginjfwnip biefe 

21. 

Set 



ifl bet pcite 3Beil)nad)tgtag. & fonnte auffallenb et'fd)eitten, bap 
man bie fo fibetauS ftcubentdd).e 3Bdl)nac^tgfdet mit bet @ebad)t? 
tiipfeiet; be etfleu 2fta'tti)tet$/ bet fiit Sljtiftuiu unb ben (auben 



13 

an ifyn wtl% unb fwtbig fein 23lttt bafyingegebcn fjaf/ whmben 
J)at, ba cine fold)e ebadjfnipfeiet; nut; cmjk, fi'atm'ge obet: roetmy 
fienS bod) 'tt>d)mu't!)igc mpftnbnngen n erregen fdjeint. Slfefr bie 
ct'ftcn (Sljn'jten fjaften im lebenbigcn laufcen an ifyrcn (Sdofci' (fi'dje 
9?i*. 18.) cine anbcre 2lnft'd)t wmSobc; wa$ in bemfdfcen @dmi* 
lidjetf, 9?iebcrfd)(agcnbeS unb 23etn!ibenbe$ fflr bie gurflrfblfibcnben 
liegt, bie cin gdicMcg Scfcn on fym <3eife mfiffw fc^cibcn fc^ 
l)cn, ba3 tt'at in i()tcc Sinfdjannn^wcifc tmb bal)ct; auc^ tin cfu()( 
md)f in ben ^intefgrunb ; ft'e l)icUen .ft'd) ijovjng^wcife an r bie bni'rf) 
ben jeitlid)en Sob garnicfyt jU'jlBnbe enieinfdjafi mit bent (St 1 * 
lofer, bci 1 gefagt ^atte: 3d) Me, unb U)r fottt and) tcfcen; bet Sob 
war ifynen, wa ci* ftet atten waljren gljrtften ift nnb fein foil, 
nid)t nur ba$-@nbe jci^ic^ee Sritbfalc, ba^ <3d)eiben attS ctncf 
Sffictt, bte im 5lt'gcn liegt, unb in bet; %t\\\ waf)t'e Sfingcr Slngj^ 
I)abcn; cr wai; il)ncn ^oi'jug^roeife bet* SBeginn cine fyityevn, bcffcnt, 
feligcrcn Sekng, bctr SlnfatujSpunft cincc nod) Did iiintget'cn nnb 
i)cn'lid)ei'en @kemcinfd)aft mit bem -ficilanbe ttnb a((en digeit; ct* 
wav i^ncn bic ctnit'^jlnnbe ju bent -Scbcn bt'otcn, wo bie ifcjct 1 * 
ft'otie bet* digf'eit unb >et;did)f'eit benen gefeid)t wifb, bie bte junt 
Sobe (t'ett flu^l)at't'tcn; bat)et % riKjvt anc^ bie beim ($otte$bicnjf am 
<2fe^{)an6fage gebfand)^ ^ovmd: Heri natus est Christus in 
terris, ut hodie Stephanus nasceretur in coelis. SJenn bei 
foldjet- 2ln(td) Dom So.be bie et'ffeulid)e @dfe beffdten md)t! Ijcv, 
m'tnttf fo liegt in bet SSct'binbnng bet ebad)tniffcict; bc etften 
S0?at'ti)fct'5 mit bet? ($dnu't$fcict! bc^ (Sdofet'g nid)f$ 5luffaj(cnbc^ 
obcr bem efiitjte SBiberfpt'cdjettbeS* @6 l)at abet bie S&ei'binbtmcj 
biefft beiben ^eicftage i^fett eigenth'djcn rtmb nod) in einer anbem 
cd)t4n'|llid)en 2lnfcf)annng. Sbem man ben @fepf)amtg (gl. Sl^oftg. 
0, 1 6.)/ ben ccften S3Iutjcua,en, bet; on 6()fi|?o jencjtc, bnfd) 
SSefcrintnip, Seiben unb Sob, ate ben euffen 3 fU 3 ctt toon ben am 
Sage jttor gebornen Sl)t;i^n5 I)itt|Mte, unb ba^ ebadjtntp 'fcinet 
. 9}iat:fi)Wtf)um6 fejtlid) bcging, fo woUtc man babucd) bie 5BaI)ti! 
fjcit au6f^ed)en unb et;anfc|aulid)en, bap attcS S!}l8tti)t;ect^nm in 
bet; ebut't be$ dofec wui'jde, baf man on (Sfyrijfo allcin atle 
^i-aft befomme, bem nafflrlicfyen Scben abjitjlerben .unb e$ ate tyfcr 
fveubig ba()injugehn, urn ba tytym Scben ju gewinnen. 9?nt; 
roeil tcjp{)anu but'd) S^ijlum wicbergefcoven rcat jntr ^inbfd)aft 
@ofte^, fanb ec im @(aufcen an ben (Sofyn otteg ^raft, fein 3eng^ 
nip toon 6f)fiflo unb Don betr SSBaljtljeit, bie in S()fij?o ijf, mit bem 
Sobe p beftegdn; gewip, bap i^m, al^ einem ^inbe otte^, ba5 
J)immlifd)C (Srbe bi'oben aufbewa^rt fei unb tvetbe gegeben wctben. 
ie ^eicti be$ @te^I)an$tage$ unb jroatr am 2. 2Beifjnad)^tacie 
jtnbet ft'd) fd)on in bet 1 Mtt be 4. SflWiiNbet-tS in ber gned)ifd):: 
morgenlSnbifd)^! $ird)e; urn ba Sajr 424 erfdjeint ji'e and) ju 
ippo tn Slfrifa, unb man fann baljce bet 1 2lnftd)t befet nid)t 
bcittetcn, n>eld)e tl)t'e @nt|M)tmg in baS 6. obec gat; ci-fl in ba3 
7. S()4 un ^ c ^ ft$t n r rocil i()ncn bic (Spttren bicfcfi ejtc$ in frfi< 
Ijcret 1 3eit/ abet mit llnmfyt,- jti unffdjet* fdjeincn. 



14 

3fo ber fatfic(ifd)ett fttrd)e folgt anf ben tepIjanStiif} ber Sag 
beg StyofMs uub @ttangc(tjlen Sol)^nnc^ r unb auf btcfen, am 28. 
cccmhr, ber Sao, ber unfdnilbigen ilinbcr, bt'e ci'obcS ttm <()rijli 
iv I II en tobten liep, urn ben nciKjetornen ^cnia, bet 1 3uben ju w 
tilgen. 3W}rt'we3 fat ft'ci'Itd) ben SDWrtyrertob nid)t erbtilbet, aber 
bod) )i'iffo fetn gating Cetett jam Ctyfer getradjt, unb nn'h'be atui) 
willig gcwfffn fcin/ fi'ii 1 j!)tt fcin 5.Mut ju W'gicfkn, wcun c$ fci# 
ncg ^ceiinbc^ unb ^crni sj|art)fd)lttp ttnb SBilfe gorocfcn ware. (S$ 
folgf alfo auf bc-5 6dofrr6 %hir^ff|l unb i|T mit beinfcltcn w< 
htnbcti cine brcifad)e Sobc6fcici'/ tins 511 lefyrcn, baf; Slivilli clntvt 
bet 2etcn-oquc(( i|l, bcc fiit' fcinc @(auh'gett belt Sob ecffdjliftgf, 
SJon ben unf^ulbigcn Sinbcni tvii'b welter unfen nod) bic S^lebc fcin. 

^ 22. 
Tfboenf, fcie SSor&ereitongSjeit auf SBei{)nac[)fen, 

Sic btc 35igi(tcn jut- unmiffclbatcn SBorkrcihtng auf bic 
fcicv bc folgcnbcn SagcS tcjlimmt warcn/ fo ucrorbncte man 
wct'fci 1 itnfcn gcsct'ijf twbw fof(, and) elite (angere SBorbct'elfung^elf 
auf ba C)lct'fc|l; unb nadjbem ba^ S?ei()ttad)^fejl enf|lanbcn unu*, 
warb atid) fiit- biciJ, enfroeber am (Snbe bc^ 5. obet 1 anv Slnfange 
be5 6. SfaWwibe-tfS, cine fold)c einltittnfo $tit fcjlgefcfef. a 
2Bei(jna^)ten, ba^@ctut'^fcjl be6 (SrlofcrS, fcinc wirfiidje" Slnfunft 
auf (grbcn jum egcnilanb unb %\\l)<i{t bet fflfetec Ijarte, fo edilelf 
bie Scitf wcld)c auf ba$ $ommen bc >mn bic ^crjcn wtcreiten 
fodte, mit ^ed)t ben ipaffenbcn SRamcn: 5ibi)ent b. I). Slnhtnft, 
3ufunft <5()ri|lt in^ ^Icifcl). S?amc tntb frJding birfer 3 e '^ i ))l 
^ird)cn|al)t'c jcigcn uiiDeifenntat; auf ifyre .Q3fjlimnutnc| {)in, unb bicfe 
jjl, jut- banftaren S3etfad)ftittC) unb forgfalttgen nvagtiug bci? gro* 
fjen in <()rt|lo un3 (Siinbcnt tet'eiteten f>eil3 auftufovbcm, unb an 
bic notf)igc 93ot'tcrethtng 511 erinncvn, bamit wiv bicfcr tinau?|>rcd)^ 
(td)cn Sffiopttljat otte^ attd) wirflid) tdcKjjaftt'g wet'ben mogcif. )ie 
5lbentscit foil un3 and) an bic SSedjeiihmgen bet 1 ?pt'opj)ctcn 
SI. S. won bcm jtiftinfrtgeii SljrifluS erinncvn , bamit vii' 
@nabe unb SSJalj^aftiflffit bejlo meljf pveifen/ bcc feincn <So(m 
tc ; ba bic $eit et'fiiKet war. 

S bet- gi'ied)i'fd)en ^frdje faitgt bie Slboettt^eit t'egelmapt'g mit 
bcm 14. ^ovcmtcr an, fo bap gcnatt, wie ov Oj^ei'tt, atid) wot' 
SBei()nad)ten elite -ttierjigtiisige ^oi'bcrcitung^cit ij!, bic mit $aj!cn 
bfgangen JV/rb; ub fi> I)eipt Quadragesima Martini, well fte 
in ber 5Bod)C anfiittgf, in tvc(d)cr bet 1 Sag bc^ 23ifd)of Martin, bcr 
11. 9?ocmtcv, iji. %n ber fatfiodfdjcn ^t'vdjc unb aud). in bei ( 
unfrigcn tegtnnt bic Slbtjent^eit jc(U mit bcm Dierten (Sonntagc t>or 
bcm 25. Secemtet 1 , unb umfapt ba()ct; cine nid)t immcr gteld) (ancjc 
gelt; fjt bcr 25. ecemtcr. cut (Somttag, fo t|l bet 1 erjle 5lbcnt^ 
fonntag j^etiJ am 27. 9?oembec unb bic ^ortereitungfjcit baucrt 
wilt toici' SS?od)eit obet? 28 Sage ; ift bet- 25. ecemfrer ein SDZoittacj, 
fo fnilt ber erjlc @oiitag be^ 2lbent$ auf ben 3. December, unb 



15 

tic Slbttentfyeit ttmfapt nut 1 22 Sage. - "grflfjet Ijatfe man ffinf. 3lb* 
ent$f0mttaa.e, unb man jafylte fie riichvart^ t>on2i}ei()nad)ten: Dies 
V (IV. 111. II. I.) ante natalem Cliristi. 

)ap mit bef $ttwttt$$f it bet 1 'Slnfang be3 $ird)enjaln'e? gemad)* 
wii'b, vti()i't Don ben Sfteffovianmt fyet 1 ; im Slfccnblanbe ging man crjt 
fpater batton ab, ba$ firdKitjafyt? mit frern 311 teginnen. giir bie 
altere itte fprid)t ba$, bap man bic ju Ofm-n gffrift'fc 2ltifw 
ffft)ung 3 f fw irijti aB @i>mbo( ffnci- itfucn goffrtgcn @ii)5pfting 
bfff^ in bet- 95tcnfd)Iicit anfa()c, wcmit ba$ nru envad)cnbc fictcn 
.in bci- 9iahii 4 jur ^vflljlingS.^it fd)f fd)5tf $ufammen|limmfr. ctr 
Slnfang bc f ird)cnjal)rf3 mit bet 1 2Bfil]imd)tejcit bat ba^ fiit* ft'd)/ 
bafj 6(}t'i^i (Schul bet* Slnfang cinc^ ncucn, bas? cwige >cil bee 

baf; 5Bci(;-nad)tcn 
i|l, won bem alfe anba'it, al uon |{)m Itt'fpnmge, 



23. 

ber S3efd;neibung unb be 
bie 



t etf e ^aiuiav i|^ bie Ocfaoe be$ 5Bet(]nad)^fe^ (Octava 
nativitatis Cliristi); ftieiit man nun Jii Seil)nac&fen )d|li 
cfcurf, fo ivat 1 nad) jubtfdjem @efe| I 9?iofe 17, 12. bet ad)te 
Sag bcr Sag bet 1 SBefdjneibttng, unb !3 fcld)etMMi'b er n^ 
fang^ aud) aKein gefcievf; wojtt ba ft-eilid) mit geprt, bajj bem 
^inbe an biefem Sage bet* 9?ame teige(eg( nntt'b uc, 2, 21., tinb 
bap man jid) bafjet 1 mit anfbat'fett a((et' bev @egnungen ennnerte, 
bie bei'jem'ge I'ibet- bie (Siinbei- kingf, bet 1 %efut (Stfm, ^et'ianb, 
@e(igmad)er) Ijet'pt unb i|l Wlattl). 1, 21., unb auper bem fern 
anbret 1 S^ame ttn^ S)?enfd)en gegefcen {(I, worm nn't 1 folfen felig 
wet-ben Slpojlg. 4, 12. ie $5efd)neibtwg fafite man in. iljvet 1 fi)m* 
to(tfd)en S3ebetttung auf, tvo ft'e bie S3efd)neibung bcS ^evjenS, ba$ 
Sltlegen einet 1 ungi>ttlid)en cfinnung, eine ved)'tfd)affene SBupe unb 
S3efe{)nmg hjeid)net (^ojfg. 7,51.; ^()i(. 3, 3.; ftol. 2, 11.12.), 
unb feierte biefen Sag bal)et' <t(^ cinen SBupfag, im egfnfal ge^ 
gen bie Stiff, Ueppigfeif unb 5lti$fd)wetfting, iveldje an biefem Sage 
tei ben eibcn l)errfd)fe ; ja in ber frt'ifjeffen $tit ging man nod) 
tveitet 1 , tinb fetet-fe bie brei etfen Sage beg Sanuar alS ^up!; unb 
^afttage, tint jl'd) beffo me()r won a((em ()etbnifd)en SfiJefen entfernt 
jtt baltcn. >ie ^etben, infonbet'i)eit bie 9iometr, ftngen i 
lid)C 3^ mit bem erflen ^antiaf an; ba fanb bet? 2l 
fel bet 1 okigfeit(id)en iperfonen )latt; mit dufwiiiifdjen unb 
fdjenfen begn'ipte man biefen Sag, man iiberiiep ft'd) jugedofen Sl 
fd)weifungen, unb Doltjog eine 9)ienge eon akfglaulnfd)en 
d)en, inbem man au$ aKedei gftn|tigcn obet 1 ttngnnjftgen 
d)en unb btu-d) fd)nobe SSadrfagfrffinfle bai^(2d)idfal be'3 nett 
nenen 3bw^ fid) 511 ent!)iti(en fttdjte; unb ba man waljttte, 
ganje 3()r wet-be auf biefelfre SBeife uaf iepen, wit man ben c 



1.6 ' <8e<i<e $lta<ri<ten ic, 



Sag beffelben jukinge, fo fttd)fe |td> jebee bic auggefitcfoteften e* 
nfiffc 511 eccfdjaffen, unb toertefcte in fippiget: Sufi biefen Sag, S3on 
biefem f)eibnifd)en unb fflnbttdjen SSefen beim Sinfattg beg burger; 
licfjen 3<rt)t'eg jogen bie piflen urn fo met)t: ftd) gtirM/ alg |te 
alien (2taatg.&ei:l)altttiffett fremb wawtj nad)bem abet bag ($()t'iflen# 
fljttm fo wit |td) auggefcreitet unb and) jtt ben fjityeren t&nben' bet 1 
bi'ifcjfflid)?)! @efdfc^)aft I)inbutid) gebt'ungm wat, bap btc cffcnfli^ 
d)m ttnb toa^angclcgcn^cifcn feincu ^cfcnnem riid)t mel)c fetn 
lagen, fonbcm bicfe fdb|l: in biefclben vecfltod^ten waven/ fo m 
langfe aud) b wjle Sag beg biirga-lic^en 3a^ a!9 fold)et- fiir 
bic <S()t'i|len cine ueligiofe SBid[)tigfeit imb ^ejiel)itng. SSBcnn bee 
6]f)rifl fid) gebtungen fufylt, jeben Sag mit bet; (Irijelhmg feine^ @e# 
mtttl)c$ ju @ott ju beginnen, unb oft urn <2d)ti|, @nabe unb 
Segen ffir alle 5lngelegenl)eifen unb jlebniffc jebeS Sagc^ anjuffc* 
(jen; wenn man felt ben et'jlen geifen be$ S|t'i^enrt)um^ bttvd) bie 
geiet: be$ @onntag ben Slnfang bee S8od)e mit o^ mad)fe unb 
ft'e i()in wet()fe: fo (ag e$ feljt? nal)e, bem Sage, bet: einen fo wt'd)^ 
tigen Slbfdjnitt tut biifgei'lidjen eben ntad)fe, unb bet 1 Slnfang^unft 
eine^ langct'tt SetftaumS war, eine t'eli'giofe SS5ei()e ju geben, unb 
3al)ve$anfang <iU ein f'it'd)(id)cs geft u feievn. @S lag jwar bavin, 
bap beiv erffe .-Smuutf .alt 9^euja^^fag gcfeiet'f wttrbe, eitte Slbwei* 
d)ting won ber t'f|)dnglid)cn Seife, bap man nut* fold)e Sage 
fe|?(td) begtng, an benen ftd) S()affad)eft jugefvagen l)affen, bie filt* 
ba6 |seil bet* 2ftcnfd)l)eit Don 2Bid)tigfett wat'en, abet: eg lag bod) 
in foldjet geiet nifyto, was bein eijlc be$ ^oangelium^ ntd)t Dollig 
gemap gewefen wave. 



Unfet: bet: ^i^aniagjett etfel)f man bie Beit be$ 
, welcfye mit bem 6. Sanuat, bem @pipl)anta$fage, begtnnt, 
unb, jc nad)bcm -)|let:n ftflljet: obet* fipatet* follt, einen fttrjctlt obee 
Uinget-n 3f^t:aum einnimmf, inbem c6 big fcd)$ (Sonnfage nad) @pi# 
p()(iniag giebt. Set: @onnfag, weld^et* bi^iveilen jrcifdjen ben et'flett 
unb fecl)flen 3nw^ fKt, Ijeipt bev onntag nad) ^eujal)t?, 
liegt et bem (Sjpi^aniagfage na^e, fo pflegt.man bag @ptpl)ania^ 
fe|l) weld)eg bei ung feinen angbt'ii^(id) gefeiet-fen Sag einnimmf, 
woi)i an bemfelben jtt feietn. Set: et:|le onnfag ttad) bem 6. 
Sanuat t|l ffef* bet: et|^e onntag nad) (Spij)l)aniag,- unb 
aud) atif biefen Sag legt man ol)l bie geiei' beg @ptjpl)aniagtageg, 
wenn berfelbe biefem (Sonntag nalje liegt, 3n bet: morgenla'nbifcf)en 
unb fatl)olifd)en ^it'ri)c iff bet- 6. Sanuair l^etg ein bcfonbevg gefetettci' 
Sag. S)ag (gpipljaniaSfell i|i eing bet 1 Slte|?en, unb |lanb im SDJotv 
genlanbe, wo eg enfflanben wat, unb won wo eg ftd) nad) bem 
Slbcnblanbe wetbfeifete, in fel)t: l)ol)em 2lnfel)en; (Sjpitt-en feinet- ^eiet- 
ftnbcn |td) Jd)on woe bem 4. Saljrtyunbert, in biefem Sa^unbwt 
'& ftd) g3 allgemein, unb urn bag 34? 360 ftnbet eg 

ff* 



17 

ftd) aud) tin Slbenblattbe; tint) jtw tin ffiblidjen $t'anfw'd), tooljin 
e$ wafyrfdjemftd) btircf) $anbetet)et'bmbungen mi'f bet? SeDanfe wet 
Vflanjt wotben war. ttngeadjfet femes Ijofyen 2l(fet'S unb gt'operen 
SltifefyenS ft'at c$ bennod) fpftfet'fyin gegen ba$ jfingete SBeifynad)^ 
fefl etroaS jtin'icE, unb anbet-fe jnm f)ei( and) feine 23ebeufang, bie 
flbcpljaupf immdjeri $erfd)i<?bettfyetten im &toi$*ii' unb Slbenblanb* 
utUewot'fen gewefen tjt. 

$e? 9?ame pf^fianfal gdnbet |tc& auf Siht 2, 11.; 
man nannte ba e|l ^ ktqpaya obe? ^a htcpana^ b. I). @iv 
fdjfinting obet' ffenbawtng, wnb feievfe eg B bag ^ bet' @i'# 
fdjeinung obet Offeubavung be$ fctefyef Devtot-gencn (S()fi^u$, nb ba 
bie etf e offentlidje ^egebenljeit, we(d)e Stfm eon ^ajacetl) in fei; 
net' SJiefjtaSwu'vbe offenk^e, bie Snufe wat', wel^e ev un 3ol)an* 
uc$ im S^t'ban em^jtitg, fo wat'b @jjt^ania wotju^weife aB ba^ 
gcfl bev Sa.nfe Sljtijti imb jum Slnbenfen an ben gleid) bavanf 
folgenben ^Begintt feiitet? offenflidjen S()atigf'eit gefeiert; atte aubet-e- 
^Begebenljeiten, bie ffd) auf 3 c f ^inb|eit tejogen, nnb bie in ben 
@angetten fcet'id)fet 'ftnb/ feiette man gat nid)t in bet* mot'genlnnbi; 
fdjen 5Hrd)*/.bi0 au0 bem Slbenblanbe bie $eiei- be0 SBei()nad)t0fe; 

boffin 'ttevpflanst wut'be, ba uet'banb man jene (St'eigniffe bet' 
be. (St'Iofet'S 511 einec efammtfeiet', unb legte biefe auf 



Slbenblanbe befam ba$ 6jpt^am'a6feil nod) erne befonbeve 
; man feierte t$ nSmlid) nic^t blop fibet'I)aif]pt al$ ^yejt bee 
fev ffif bie ganje SDZenfd)l)eit, fonbet-n man 
Ijob bei fcinet; geietr, wa^ ben |)eibend)t'ijlett be Slbenblanbe^ nafyee 
lag, I)aupffad)Ud) ba$ I)et-sjor, wie S()t'ifft^ aud) bet' |>eibenwelf 
at$ ei(anb offenbac gewot'ben feij bie Sfafcmft ,unb Slnbetimg bet* 
SSJeifen att$ bem ^ovgenlanbe wv bem neugebovnen Gfyviftnt (iOZatrt). 
2.) fe|te man ju bem 6itbe auf ben 6. 3"fliV fa biefe SSeifcn 
ati bie Stept'iifeitfaiUeit bet? ganjen ^eibenwelt an, mtb bettadtfefe t^t* 
^ommen ju (S()t'ijlo tmb bie on il)nen bat'getu'ad)teti fwlbigungen 
a(^ SBovbilb bet 1 53efe()t'ung and) bet* >eiben jtt S()t'i^. @$ wat-b 
inbeffen bie ^ejlfeiet' auf biefe erne S5egebenl)eit nid)t befdjtauft, man 
fd)(op aitbete 6fFeitbat'tutgen be$ Silofei*^ nid)f ati^, man 
bet* etjlen Offenbat'tmg bet 1 SBtmbetft'aft @()fijlj, auf bet* 
jtt Sana beroiefen, al$ et; ba$ Sffiaffet 1 in S>ein cet'ivanbelte 
wegen biefet* Sag ben Seamen dies natalis virtutnm Christi 
et'I)ieIO^ man gebadtfe feinet 1 Saufe im 3^'ban, unb fo bilbete fid) 
bie vfy]jania*jett jtt jenev efammtfeiec au^, bie alle enf'* 
wiivbigf'eiten and bem it'bifdjcn Seben S e f u t<n f^) toct ' # 
etnte, wobnt'd) fein I)tmmlifd)et! SSatec tl)n al8 feinen 
@ot)n unb efanbten beglanbtgfe unb et'()et't'Iid)fe. S)ie 
fitf bie <pipl)ama$jeit au^gewa()lten ?pen'co^en be|l(itigen biefe 2lt^ 
jtd)t won bet'felbcn. 

cm 6.'3anuar?, a! bem eigentlid)en ^auptfcjttage in bet* gait* 
jen 3eit, gab man, aupct' bem Seamen @pl)jp()ania$, nod) meljvet-e 
anbet-e d)at'aftct'ijTifd)e 9?ameit. 6t' ()iep, mit 9tMft'd)t auf 1 Sim, 3/ 

I. , (SiSco ird6f nia^v.) [ 2 ] 



18 




felt ft .-/is id)t jtt nenneir pffrgft; man naimte iljn ben Sag bet* 
IK ilia, en bt'ei fonige, well bie fpafete (page jene SBcifen- ju 
Sfonigen gemad)f unb angcnommcn (jatte, c3 feien ifyref brei gctpefctt, 
<il$ frltoei'tt'efet 1 bet 1 iciben in alien brci $Bclft()ei(en, bafycr bic 
$unjf |te nut wctpct 1 , ttaunct 1 unb fc()wav^v cfic()^fai'l^ al?ju^ 
maleu $$t&te', cnb(icl) ct'l)iclt btefet 1 Sag nod) ben 9?amcu ba-J 3 rope 
obcv ()ol)c 9"icial)V', tin @egeufa| gcgcn ba$ Don ben .speiben ge;! 
fcicitc unb ben Ot()i'ifien ociljajjfe Htvget'(id)e S)tenja()t', S)ic c i* 
25. ecembev tn$ jtun 6. ^mm ()tep bie t\t tev 



25. 

(3t jf r ft r e i 



tt tjl imfei? rt(fi?it d)t'i'fl(td)en ^cflcn ba ci((eff(?, tinb wai-b 
ntif cine ()od)ji ati^ejeidjnefe Seife gefetei't; bie affenjeif DOI- bie^ 
fern tyfttf ai>3 S3ovtet'ethtng auf baffefte, unb bie gattje $cit tt$ 
jtnn $pfm<$fe|i: l)tn wat 1 tin vttnbe cine gt'ofie, jufaininenl)ancsenbe 
^eiei', ba man 'bie evjlen fitnf ontUage nad) >jlew a(-3 CcfviDeu 
biefe'3 ^cjtcg anfat), unb bet* egcnftanb bet 1 ganjen geiet 1 ivai 1 (Slji'ifii 
Sob unb Slufcvitdjung. S)ie t)ol)c Sid)ttgfeit biefet 1 S()affad)en gab 
bem >iTcrfejl cine ganj befonbeve SBidjfigfeif, nnb bic geiei; 
ben flbci'rtaf a((e anbeven an |ioljeit unb 



26. 
(1 e V tu 

jlftrfefled I)af in bet' 
jtibifd)en ^affat)fej!e6 feinen vunfc, ju ive(d)et' 3eit bet 1 tlofet- litt, 
ftat'b unb wifbet- atifetfanb Don bctt Sobten am britfcn Sage, wotv 
auf ftd) bic Djletfeiet bet- (5()i't_ften Be^ie()f. Spaffalj ()eipt ui'd)gang 
bbci: UcBergang; bie ^a([a()feiet' bet 1 Sfwclrtcn Beti'af tfji-en $ki$f 
jug nu @gi)>fen, al$ ben Slnfang^unf't iiji-et 1 Seft'etung attd bem 
brficfenben gorfje ti'bi(d)et ( @dawei unb fd)md()(id)ei' fned)ffd)aff, 
unb at$ 33cginn i()w nad)ma(t'gen (Sinjug^ in ba<? 2anb bei- SBeiv 
Iieifnmg. Sllte ^irdjenleljfet 1 ft'nb ban'ibei 1 nid)t einig, ob bet* 9?amc 
spaffai) ftd) auf ben ttekt-gang be$ 2Biii'geenge(-3 bejicl)?/ bet- bie 
(gifgelnu't bet 1 @gi)^fet' fd)(tig, abet* an ben !>SufeM bet- Sf^elifen, 
bcren ^fcflfii mit bem Slttfc bc$ Sammeg bejlridjen ivaren/ Dot 1 ^ 
itb erg ing, ober ob ei* auf ben Sluing any gluten jtt betifen 
fei; we bem nun aud) fein mag, in jebrm $iMc lag fine gcifrige 
etttung bicfcv SBcgebcnljeit auf Sfjt'ifti Slttfci'iielning tinb ifjt'e ^ol^ 
gen fcljt na()e, ttttb man fafje mit 9u\1;t bie jubifd;<? 



er JDfkrtwfe. 19 



afc i)ptt tmb StymBoI bet- djt'tjHtdjcn )j?etfeiet' an, SfracI 
tin ^affal) feine SBefreitrng attS irbifdjet 1 f ned)ffd)aft; (l)rifii Sob unb 
Slufetf c()tmg wat 1 (St'lofung att$ bet* geiftigen $ned)ffd)aft unfct 1 bet 1 
finbe; fene et'fattgfen nut* cine ivbifdje $w(jeif, (EfyvifhiS tjat 
ben tnib fd)enf benen, bie an iljii glauben/ bie wafyve, I)immlifd)e 
()ctf/ bie $w'ljett bet* finbe? @otte$, $?etf)eif Don bet' 
bet 1 <2unbe, Dom ^hid) bc^ ben @finbei; Det'baminenben @efee^/ uon 
bet 1 (Siinben @tt'afe, weld)e bet* ewtge Sob iff. QaS ?pa(fa[)iamm 
bet 1 SfwWen wat 1 SBovbilb auf ein fceffet-e^ ^fetiamm, auf 
fhim/ bee ft'd) fiit* tut5 seo^fett I)at 1 ^ot 1 .' 5, 6 8. 



27. 

feiet'fen bie et-flcn (Sfyviflen (<S. 0?eanbct* 
I. 2. 518. jc.)/ ba man toon bet- ttckvlrcfmmg au^gin 
6()villu ba,^ le|fe SJJa^I mil fetiten S l 'ipj5 cl '/ ^^ in eigent; 
tid)e$ ^)affa()mal)(/ 511 bet'felkn getf/ in wc(d)et' bie Subm bie* 
fe'5 feiet'fen, gcnoffen I)ate, biefeS ^affal)ina()( flew in bet- 9M)t 
om ftievjeljnten attf ben fimfjcfynfen be jftbifd)en S>ionaf 9?ifan ; 
jttc((eid) als 5lnbenfen an jenes le|fe S)M)i )t't|li, te(e roar bet 1 
SOHtfffyimft 'be^ ganjcn iubifd)a1)t't|l(id)en ^affa()fe|le^ wofan fid) a(^ 
leg Uelu'tge anfd)(op. et 1 folcjenbe Sag nad) biefem ^affa(jina()( 
tDat 1 bent Slnbenfen an 6()t'i|}i Sei^u, unb bet' britte Sag barauf 
bent Slnbenf'en an (S()i'i|fi Slufet'jleljttng geweiljt 3116 man abet- in 
bet' gt'Spew $&\)i bet 1 emeinben bet 1 ^eibend)t't|len and) S4 W ^ 
fe|Te 511 feievn anjtng (bie St/ wann bie gefd)al), Kipt fid) nidjt 
beflimmen), folgte man bet 1 bet ben 2Bod)ettfeften beobad)tefen S 
t()obe. (giuen onnfag tin 34 l ' e beflimmfe man fiit 1 bie 
bei5 Slufwjlctjunggfcilc^/ einen ^t-eitag al$ iwfcet'eifcnben 
nnb ^fttag/ jum Slnbcnfen an bas5 eiben jfifli, unb nad) unb 
nad) mad)fe man biefe i;i()t'lid)e Sup# unb gfaficnjrif, l 
tung fiic jetted t)o()e gt'ettbenfelf, nod) rtwa langet 1 . 

28. 

UeBet* bie 3^-t ^el t Cjlet'feiet 1 ijl in bet' etf en d^ifHidjen 
vicl freit gcwefen. 9?ad)bem auf bet 1 ^it'd)eni)et'famm(itng jtt 
caa bie ^eiet 1 be$ St'eifagS ttnb be @onnfag jtnn atfgenteinen 
fe| gemad)f worben wav, Hieb bennod) iibet 1 bie Qtit bet 1 
eine gvoflc 33et-fd)iebenl)eit in bet 1 ^it'dje be SL^orgenlanb^ unb 
Slbenblanb^, bis enblid) tin fed))1en Saljvljunbcrt/ ttntet* bem 
fdjen Slbf ioni)|ui$ bem fleinen, and) ftit 1 bag Stbenblanb bie in 
bet 1 4 mot'genlanbifdjen ^it ( d)e fd)on fdiljet 1 getvof)nlid)e gcitbcfl imnuing 
beS OfleffejleS angenommen unb feflgefe^t tvttt'be/ c^ folte Oflefn 
allejeit am etf en <5onnfagc nad) bent erflen 93o(mtonbe bet 1 %\'iii)t 
ling^Sag^ unb 9?ad)fg(eid)e gefeiert ivet'ben; ftel abet 1 bet 1 SSoldnonb 
auf eincn @onnfag, fo wat 1 ba flet'fejl . am ndd)jlfo(genben @ouit* 
tage. Sicfcr Slnoi'bnung jufolge fiillt bjlevn unb alle Don i()in ab* 
l)angige ^eiet'fage balb fdtljet 1 , balb fpatet 1 (c8()a(b eg utl)et' dn 
, b. (). ein kwegltdieg, nannte), bet 1 fi-uljfjle Senuin 

[2*] 



20 

ijl bei-, tap bet? Oflet'fonnfag auf ben 22. SOWfj fSW, unb bet 
fpahfe Sag finer Seiet if* bet' 25, Sfyril. 3w @pipf)<m'$af 
pffegfe man bie .$eif be$ nad)ften >ftet'fej?e$ offentfid) brfannf $u 
mad)en; bie ^atriat'djen ju Sllejpanbw, wo bie matf)ematifd)en unb 
afh'onomifdjen $3tffenfd)aften in l)0f)ev 2>(iit()e flanben, befwgfcn (ange 
3f fywbwd) bie .53ered)mimj unb bie ^ftffjfung beg ^^t'fcilciS, 
tutb niadj^n ftV ben anbwt d)vt|Wid(>en ^it'd)fn wnb cmcinbcn btivd) 
fogwiaimfe fict'lu'icfe (litterae pasdhales) befattnt. SEBie wid)tJ3 
ben @()viftett bt'e^ I)o|e cjl wav/ etf ennf man aud) bavau6/ bap man 
ba$ Iit'd)ijal)t' mit bemfdhn anjtng, wddje @iftc in bet* 
5?ivd)c bid auf bie neuejlc 3 e ^ ^w6 geblirten ijl. 



29. 



bttt'd) ein 

fang* bauct'te bie^ gajlen nut- oiet'jtg (Sfunten, sum Slnbcnfcn an 
ba$ ierjtgt8giac ^ajlen' be$ @ri8f in bet 1 sBflfle, al a 1 om 
Seufel i)ct'fud)t wai'b; fpfttet/ im ffinffen 3al)t'l)unba'f, Dfrtttngcvie 
man c^ auf 36 Sage/ al^ ben jeljnfen S()eil be^ Safjve^ unb nannte 
ba()ec biefe3^i^ deciniatio anni; enblid) ffigte man nod) uiwSage 
Ijinju, enfivebet 1 unfcu @wgoi? bem @i-open im 6. 3at)t'l)unbct't, obet 1 
unfet 1 t'egot 1 bem S^^'ten im 8. Sat)t'I)unbet!f/ unb nannte bt'efe 
40trtgia,e gaflcitjeit Quadragesima, ba$ gajten felbj! abet 1 ba 
!iirtbvac(eftmatfa|len ; fiiv biefe ^cjltmmung tcvief man fid) auf ba$ 
^ajlcn Sofi, 2 2ftofe 34, 28 V unb te$ eii<i0 1 ^on. 19, 8. ttnb 
>. 4, 1. tc. ie 40 S:age be^ gaj?en^ f'oinmen fo 
, bafriwn Slfdjet'miWwod) li)i^ 311111 jDjl^ffonnabcnb/ kibe mife 
t, 46 Sage finb, i)on benen fed)^ (Sonnfagc afcjujtefyen jinb, 
an benen nid)t Qefajiet wutte. et' 3^ed bet 4 Saftenjett war flei^ 
litjje .53efd)af^iutg mit bem gottftdjen SBort, eine roflr&tge 
veihtng auf bie Sage bet' ^t-eube im flerfefl, elbftydiftmg, 
-SSemdjtung on Siebe^werf en ; unb ba SWittel ju bem aUen 
|!il(e 3uviicfgejogen|eit son bet 1 SBett unb i^t'et- Sttfl, Scfdjeftnfung bet- 
ftnnlidjen eniiffe, urn ben @eift fiir ba$ |>immlif^e bejfr em^fang? 
ltdjcr 511 madjen. et Stnfang bet 1 ^a^enjeit wau bet auf ben 
onnfag Citiinquagejt'ma fdgenbe Slfdjetinitfivod), wo man fi'd) mit 
Slfdje befJt'eute, einem 3 6 ^) e " bet* Sratiet 1 ; biefet' Sag et'offnete ba$ 
QamtHiit b. I;, bie $eit f WD man bem-@enup be^ ^(eif^e^ Sebe^ 
ivol)( fagte *) (Caro vale!). cr Dot bee eigeiUu'd)en ^a|?enjeit 
liegcnbe, auf ben leten (Sonntag nad) % pij5l)(inia$ foigcnbe 



) >a na^ biefei; (Srltavung bdS SBott SfttneDfil ntd)t fowo^l bie Sett Dot 
bet @ntf)<Utuii0 Mm enu^ bet gteift&fjjetfert bejetdjnet, weldje wit je^t fo nennen, 
fonbern bie gnffagunggfage felb(i, fo leiten 5(nbete ba 2Bort l)et t>on: Caro valet, 
cine Sett, wo bag gleifdj nodj fo ju fagen regiett, Inn SSetfcot fetnen enup 
cine TOldtunfl, bie bft^ fiit ftd& Daf, bog EatneDal je^t bie eit or ben 



Set JDftaftefc. 21 

crfte Sfonhfag fjeipt Septuageshna, tint) jwr bat-tint, wed cr bent 
70ftcn Sage wu >1?evn naj)e iff; tfuf t'fyn fofgt bet 1 emtfag Sexa- 
gesima, We fjeipt tec Sag/ bet 1 ngef% 60 Sage iw>tlern fatft; 
bann fommt Quinqiiagesima (bet 1 ^afhtadtfSfonnfag), Don wo an 
gevabe nod) 50 Sage bis >i?ern finb, am tillage in biefev 28od)e 
tjt $aftnad)f; bie (afeinifdjen 9?amm biefe^ unb bet 1 fo(genbnt ontti 
fage viifn-en Don ben 8lnfng$woffen bet 1 beim o^e^bienjt an benfel? 
ten gebvaud)lid)en Snfonationen tyr. 
ft'aftmfytfonntiiQf Quinquagesima obet 4 : Estomihi in deum 

protectorem Ps. 71, 3. 

<?t? l.&onni. in bengaften: Quadragesima, Jvei(ei'bem40|?en 
Sage tootjDftevn am nad)jlen licgt, I)ei^t aud)t Invo- 
cavit me et exaudiam eum 
Ps. 91, 15. 

2. <2>onnf. fn ben ^affen : Remmiscere domine misera- 

tionum tuarum Ps. 25, 6. 

3. ; t f ', Oculi mei semper ad domi- 

num Ps. 25, 15. 

4. ft.i Laetare Zacli. 2, 10. Jes. 66, 

10. (^ifffafien ()eipt ev, writ 
et; in bet 1 SDtftfe bet 1 ^aflen liegf.) 

5. * '' ' r > Jndica me domine Ps. 43, 1. 

6. * > '< '< Palmarum, fcon ben ^)almm fo 

gcnannt; bie man S^fw attf ben 
jlceute, I$ w in 



30. 

)ie grope SSocfje, 

5Cod)i?, bie mit bent ^Jalmfonnfag attfiingf/ ttnb mtf bent 
(Sabbat!) enbigf, mac^t ben .Q3efd)lni) bei; gajlenjcif ; ft'e Ijeijit 
hcbdomas major s. magna, hebd. sancta, hebd. indulgeu- 
tiae, liebd. muta, hebd. authentica, bie ed)te, \xic^tigfle sffiodfje, 
liebcl. crucis s. luctuosa, hebd. poenalis s. poenosa; fie 
Ijctpt and) bie fdjrcavje obev Svaitevwodje tin egenfa^ gegc'n bie 
wcipc SBodje, weldje bie evjfe nad) )(lcvn ijlj fernev wivb ft'e ^t'eujj, 
iOiavtetv imb j^ille $ffiod)e genannf, benn c$ nutpfen in U)f atte 
@efd)affe-t'nl)en, tinb alte offent(id)e Suflbajjfcitcn, SDJujtf, Sana/ 
@d)attfpiel fd)weigen; and) tanvodje ()iep ft'e. 50Jand)e erffat-en ben 
gvope SBod)e bai'au^, bap e^ eigenflid) etne -oppefivodje 
weld)e bie Sffiodje wot* iOfletii ttnb bie )fiewod)e, alfo 15 
nmfapfe; e0 ijl abet 1 j>iel ial)ifd)einlir|)er/ ba|5 fi'e bicfcit- 9?a; 
men won ben gvoficn ttnb I)od)wid)ftgen 23egcbenl)eifen erljielf, bie 
ftd) in tt)t ( jutpugen ttnb bet; egenflanb bet- ^eier wawn/ ^Begebeiu 
l)eiten, bttt'd) iveld)e tm bie aKet'gt'opteu 5BoI)lt()aten evwovbett ft'nb, 
^t'fofttng won t'inbe imb Sob, S3egnabigung bet @o^. " 
fa()e man bie beiben jjotlj'ev genannten 5Cod)en nid)t mefyt: 



22 edtcd)e 3foicridten ic. 



cincr weinigt an, tmt tev kiben gememfame 9?ame Blict) nni 1 tec 
mit bem ^altnfonntag teginnenben SBod)e; jebet 1 Sag in i()f gait 
a!$ $o|ltag ttnb wuvbe gefeiet't, nnb bafyet 1 nannfc nnb jal)(te man 
tie Sage in i()t' fo, tap feria prim a bet 1 onntag war it. f. w. 
Slnffallcttb i\l fcei bet 1 gcier biefei' SSodje baS Satfen, waljrenb man 
$aften, -al$ 3etd)en ^ct 1 Srauer, an fet'nem ^ejle Ijitlt, fo gffcfyaJje 
e6 bod) I)tet', tmb jwat 1 wat- fogat 1 cin jlt'enge^ fjfajten tjet't'fdjenbe 
<Sitte. ie grope Sffiod)e waf bie le|te im ^ifdjenjaljt'C, mit bei 1 
>(let;tvod)e beganit ba$ neue f tt'd)en|a!)f ; fo baf5 alfo (S()vifm$ basJ 
21 tmb >, bei- Slnfang tmb fca (Snbe wau, mit iljm begann imb 
mit i()in fd)(op bie $ii'd)e af cine wiivbtgc SJctfc i()t' 

31. 



nun-be in bet 1 gried)ifd)en ^it'd)e fd)on im 4. 34i'^"^ f ^ fejlHd) be* 
gangcn, in bet* fi5mifd)en fircfye crfl fcit bem 6. 344nbert/ nnb 
aflgemetn wavb fetne geiet* ct'jl in bet 1 3fit (&it'I$ be^ ropen. 3' 
^t'tteialfct- wtti'ben fu'v biefen Sag ^vocefp'onen itHid), we(d)c ben 
Sinjttg (S()t'i|li in Smtfaletn eevanfdjanlidjen foKten, tefev njtig 
nnb S()n'ilt Set'{)en'(td)ttng DOV feinem Seiben ijl bet eigenttidje <$e* 
genjlanb bet 1 ^eflfeiet 1 . 

32. 



bie feria quinta in bev gvofjen Sffiod)e, ifl d$ ^efltag jttm 
d)en 5lnbenfen an bie (Sinfe^ung be^ Ijeil. 2lbenbma()I$ unb an bie 
gupwafdjnng ntd)t crjl, n)ie"mand)c beljatipten, Don eo bem Swci# 
ten im 34^ 682 angeot-bnet wot'ben, fottbevn et 1 myp fd)on fe()t* 
iel fdiijet 1 gefeievt wot'bm fein, ba bas? Soncil jtt 5?at'tl)ago im Safyve 
397 S?efttinnuatgen ftht 1 fetne ^ctet 1 madjte; cBen fo ftnben ftd) bettt^ 
Itd)e pttt'en bei SiugttfHmtS, bap tin Slnfange be$ 5. S^'I)in^et't6 
an bicfcm Sage cine ja()v(id)c ebad)tnipfeiet' bet 1 @infe|ung be5 Ijcil. 
Slbcnbmal)l geljaltcn sv-nvbe, bie mit einet 1 Sttpwafdjung Det'lntnben 
war, tmb bie man fo I)od) ()ielt, bap man an biefem Sage ba^ a* 
jlcn untct'brad). $3 ijl inbeffen \w\ji mi5glid), bap eo bet 1 3 wife 
burd) gcK^ic()e Sot'fdjt'tffcn bie gcict 1 biefei Sage^ ffir ba ganje 
Slbenblanb etfl alfgemcin mad)te, tmb bap man i(m ba()ev fiiv 
ben lU'Ijcbci' btefeS ^eftfagi? angefefjen Ijat et 1 I)ei(. SBccnljacb 
ttannte bie ^ttpiafd)tmg sacramentum remissionis peccatorum 
qtiotidianorum, tmb eg wat 1 in bet 1 fat()olifd)cn ^ivd)C <Sitfe, biefen 
) jn oo(^ief)en; in tmfet'et 1 ftrdjc bef)ie(t man ben Slct bet* 
jimg nidjt bei, tmb kfd)t'(inffe bie ^etet 1 be^ 

auf tin fe|liicl)e Slnbenfcn an bie @infcung be6 I)eil. 

j an tnclen >t'teif wat'b t etn'and), bap bie am 
tage eingefegneten jungcn 6()rijlen an biefcnt Sage jttm ctfen 
bie t)ei(. Somnnmton cm^ftngen, et 1 S^ame biefe^ Sags ifl fd)wic# 
tig ju etfldt'en, unb e$ I)en'fd)t cine gvope 23ct ( fd)tebent)eit bet 



23 

mmgen badifw; tin Sftittelalfer fd)on nannfe man ttefert omtetfag 
dies viridium, mand)e (eifen .biefe SBenenmmg au$ $Pfa(m 23, 2. 
Ij IT: et' fierr tveibrt mid) auf finer 9 n't n en Slue; e$ ift abec 
md)f gegdinbef, bap biefe SSBode betm offeSbienj! als? Introitus 
geh'audjf wovben feien, worauf fid) biefc (Mlarung fh't|jt; anbve 
tvoKen bal)et' ten 9?amen bitt'dj eine aKegodfdje Slnroenbung tec 
Sl'ode bee! vfievni erf (cirat : @o man ta^ f(;uf am gn'incn |>o!je jc. 
Sue. 23, 31., fo bap bet 1 9taine fine. ^iinveifn.g attf ba^ na()e te# 
toovflebente Seiben uub auf tie Slufet'fleljung (5()i'ifii I)abe; tval)iv 
fd)etnlid)et' nod) mod)te inbcffcn bie .^et'leitung bes S)iamen$ an^ bee 
neu auflebenben unb wtebet 1 ei't(tif)cnbcn 9?atut' fetn, bie ju gtiineti 
/ we${jal& man urn biefe v 3eit bie et'pen gvtinen fvlinteif genop. 



33. 

Set tofreifag, 

bie feria sexta bet* gvopen SBod)e, and) S^fiftfag, SSorfaUta^ ge# 
nannf, ijt einet' r bei'-d(te|len d)rtftlid)en $e|tfage; bie erjten 
feiet'ten an btefem Sage ba^ Slnbenfen be3 (e(en 9)ial)(e^ 
nu't fctiten Sui^^f" (faty 9?t'. 27.), ba$ fogenannfe 
^affal). ieSlb!eihmg be$ 9?amen5 ift ungewip, etnige meinen, 5?ac 
fei ein aUc^ betttfd)e$ Sffiot-f, tmb Ijeipe fo ie( a(5 h'afe, .^Bupimg, 
bairn iviit'be ^'arft-eifag ben Sag bejeidjnen, wo <()t'ifht3 fiit* ttttsJ 
(Stinbet 1 (iff tmb frti'b, bie ft-afe lag attf iljin, fagt bei- Spropljrtj 
attbet'e ix>o((en bie ^edeihtng lieter i>on bem (ateinifd)en cams, 
obei 1 Don bem gvied)ifd)en xap^ madjen, mib ba^ iviit'be me()r auf 
bie n$ et'ixnefene Stefce imb auf bie tm evwot'fcene nabe I)iubeu^ 
fen, fo bap e$ ber ^reifag wave, wo im$ @offe^ i)et ( jet'{)enbe Sat'ttt? 
(jci-jigfeit oom |)et(attbe erivorben ifj. Sim j&4i'fd)'nlid)jfen ijl, 
bap on bemSBot'fe fat 1 en, tin Si(fbeuffd)en fo i)ie( alt diften, jn; 
Hijfen, biefet 1 Sag ben 9?amen tcfommen I)af, nnb favft'eifag 
l)fi|lt alfo fo wet at$ Slfi^tag. S)ie ^ivd)e fovbed fiiv biefen Sag 
a((gemeine 9M)e itnb @fi((e, nb ba{)et* bet 1 9?ame bc$ flit 1 en ^rei; 
(ag^; bet 1 otteSbienfl wat 1 an biefem Sage cinfadjet', man nntei'? 
tiefi a((e 3'i^onafionen, gctn'audjfe . f' cine oyotogien/ begteifefe ben 
efang. nid)t mit bet 1 Cvgel, fang bie SUagclicbet* bes Set'emiaS 
imb ba$: |>et't', evtavm bid) unfer; bie @(ocfen wttt'ben nid)f gefatu 
ttt, man tmfediep ba$ ^mcfrettgett tmb ben ^t'ttbetfup; bie tare 
M'iehn nfynt ben @d)miicf' ftfjHid)et' e^'en, ba ft-euj in ten fir# 
d)en wuvbe wed)ii((t M$ jum anbet-n Sage; - a((e5 foKte djmerj 
tmb St-auet' auSbditfen, bal)cv jpflegcn wit 1 in unferen fihfyn 2t(far 
imb Sanjel fcfywat'j 511 bebed'en, 

34. 

ct grope obet'&eittjje Sobba^/ 

bie feria septima in bet 1 gvopen S8od)e, and) iOfteraBenb, iDflet'j 
ttigiltc genatmf, wav in bet 1 ganjcn cl)riftiid)en Sivd)c/ bet 1 movgen* 
Kinbifdjen fowo()l, wie tet 1 aknbidnbifdien, ein gvopei- '^ajltag, tmb 



24 

ba$ $aj!en bauctfe big pin etfen ^afyncnfdn'ei ant (Sonntag 'fraV 
Dfam feierfe an biefem Sage bfe 9ttt()e (Eljt'ifti im rabe tmb feine 
^oflenfafyrt, bafi ct 1 in bet 1 unfufytbaven SBelt aid ieget 1 iibet ( rab 
nub Sob uub al$ dt'lofev fid) offenbarte. ie biblifdjen SBovlefun* 
gen flit* biefen Sag njaren lantet 1 2lbfd)nitte attS bent Sllten Sefta; 
went, weld)* cine wt'bilblidje SBejiefytmg auf ^t'i^i Slnfctf el)iing 
itnb attf bt'e $eit be 9?etten Se(!antent^ Ijatten. ie eigendid)c 
9?ad)tfeiei' buvd) einen offentlicfyen pttc8bicnjl geljot'fe jtt ben gvopj 
ten 5eiei'(id)fei^en be$ d)ftfl(icl)en SUfe.t'rtjumS, benn man emarfete, 
6I)fijlu wei-be in biefet 1 9^ad)t cinjl gum etidjt wiebetfommeiu 
bev .Q3vubei-gemeinbe wivb biefe ^igilie ncd) mit 
begangen - 

35. 



ie >ffrefwtbe iibee bie Slufetf eljung SjjrfjH beginnt mit 
bem @nbe bee 9?ad)t; bie <2teaI)Ien beg nen attfgefyenben Sageg* 
lidjfeg begei'ifite man mit bem $eeitbenettf: ct 1 .ipeee ijt attfet'jfau* 
ben!- tmb eben biefe SBoete waeen bee $ej!geujj, mit bem man fid) 
bewiutommnete, wovattf bie Slntwoet beg SBegdtjHen cvfolgte; @t' ijl 
waljeljaftig attfetfanbenl ie Slbleitung beg S&oeteg >{leen iff wol)l 
am S3ejten on bem alfcn beutfd)en Sovt Urjlenb' b. I). 2ltifee'fle# 
()ting jn madjen, tmb fo i$ bet 1 ^effrtamc jtigleid) fe()f genatie ej?? 
tejficfymwg. 5tfleg follte an biefem ft'oJjen ^efle bie geeube unb 
benSt'^I augbdicfen; efangene entliep man aug bemftetfct 1 , @cla# 
ten wnt'ben ft-eigelaffen, SRiffetljatet 1 begnabigt, bie Strbeit bee f ned)tc 
gemilbeet, SBet'fe bee Siebe getfbt. ^?an fdjnu'idte tmb ee(etid)tete 
* bie ft ied)en tmb fifmmfe- ^ubelgefSnge an iibee bag won S()t'iffo w 
i'ungene |>ei(. Stint innbilb bee, wegen S()ei^i 2tufee(!el)ung 511 
(joffenben, eignen Slufeefleljung befcfyenfte man fid) mit C^et'eievn. 
Sluf bee f ifd)enDeefammUmg ju ^ojlni| im Sal)? 1094 waeb fiit; 
bieg I)ol)e ^efl eine bveitagige geiee angcoebnet. SOiit bem Oflee^ 
fonntage beganneu tie vieejig Sage bee ^eeube/ beven (e|tee bee 
tmmelfa!)t'tgtag wae, wit wcldjem Sage jttgfeid) bt'e SBavtejcit auf 
fljingjlen anfangt, gema^ bee SBeet)eiftmg beg ^eevn, bee feinen 
3iingeen gebotcn jjatfe, nid)t won Swufalem 311 wetdjen unb jti 
waeten auf bie effiflung bee 35eel)eipung on bee (Senbtmg beg 
fyeit. @etf?eg. en 40 ^afitagen toot 1 Ofleen cntf^eedje^t bie 40 
Sage bee geettbe nad) biefem ^efie. ie ganje gelt bee funfr 
jig Sage big ^ftngften ()iep attd) Quinquagesima, unb bie le|tc 
Dom onntage Exaudi an nannte man bie (gewaefung'g* 



36, 

, bie S)ftewcfae, Quasimodogemti. 

Wat 1 in bet 1 alten fittfje eine feiedid)e Sattfjeit; biejeni* 
gen, weldje bi^jct 1 aU ^atec^umenen tin St)t'i|?ent|iim untevwiefen 



25 

faufte man enftvebet 1 am Sltifet:fW)uttg$tag* felfcft, obct 1 fcljon 
am gt'ofien @abbatl); in biefem $alfe gingen bie IJfteugetauften mit 
id)tew jut 1 $ird)e, unb emwteten mit bet* iibvigen emeinbe wa* 
djenb unb betenb ben Sinbntd) beg OfiertageS. )te ganje >jlev* 
wod)e Ijt'ntwt'dfj twgen bie netten (Efjnflett bie weipen etvanbcr, 
mit iveid)en fie M i()t'ct' Satifc gcf^ntMf wawtt, a!$ mit cincm 
(Sinnlnlb bet' f'inblicfyw Unfd)trib/ bie bet 1 S^cn im act'amcnt buvd) 
finbenDet'ciffctmg iljnm gefci)cnft l)attc, unb bt> jt> jt'df) foi?0fS(ti3 
tcwa()i-cn foUtenj bag SluSjteljen bet 1 altcn f leibci 1 roat 1 jtigfci'df) @i)m# 
tol bef Slu^ieljcng be$ altm SOlcnfcfyen , b crnjllidjen unb gdinb# 
lidien .^ejfct'iutg, jtt b bie efatiftcn fid) ttctpf[id)tctcn. SIB neue 
S()t'i|lcn, nod) im (Sdjmttde bet' wotjkn ewanbet 1 , fatten bic e# 
tauftcn bi$I)ei; eine befonbeve Slfetfyeiluna bet 1 d)t ( iii(id)en emeinbe 
gebilbet, man falje fie al$ gUicfefam SReugcbom an, in be* 
nen ein netted Sefcen in bet 1 emw'nfcfyaft S()t'i(ti begonnen I)atte, unb 
nattnte ffe trt()et' Quasimodogeniti ?it SBqteljumj auf 1 ^.Vf. 2/ 
2.: Quasimodogeniti rationabile sine dolo lac concupiscite, 
mit wcldjm Gotten an biefem Sage bet* otte^bienjl begann; unb 
ba()et- cd)ie(t bet 1 (Sonntag felbfl and) feinen 9?amen. 2ln i()m nun 
tt'ugen bie' iftettgetattften bie weifen ^(eibct 1 jtim (e|ten 20?a(, man 
ci'ma()nte ft'c nod)mal$ jut 1 Sveue gegen il)fen (Si'Iofet 1 , unb bann tt'a# 
ten fie untet 1 Slblcgung bet: Unfd)ulb^gett)(inbet' in bie iifw'ge e^ 
meinbe ein'. 3n unfccet' ^it'dje I)at fid) eine @|ntt; biefec uralten 
Satifjeit in bet? @itte crfjaUen, ba|i an mand)en Often bie (Sonjw 
mation bet 1 ^inbet 1 an biefem onntage j^att ftnbet. S)ie jateinifdjen 
9?amen bet 1 anbet-n onntage nad) Ojlem t'ft^t'en wie bie bet 1 ga* 
ffenfcuntrtge t>on ben SQibclwortcn I)et', mit >eld>en ber otte^ 
bienft feinen Slnfang nctljm : 
et- 2. <2onntag nad) >ffet'n Misericordias Domini cantabo 

in aetermim Ps. 89, 2. 
'3. < it Jubilate Deo omnes terrae Ps. 

66, 1. 
4. * * < Ccmtate Jehovae canticum no- 

vum Ps. 98, 1. 

> 5. ; Jiogate Matth. 7, 7. 

~ < 6. / -# * Exaudi Domine vocem meam 

Ps. 27, 8. 



37. 



Untet 1 ben bt-ei ^eftfreifen be ^it'^enja^es t(l biefet? bet; 
fte, et ifl am Snbe be$ 13. obet 1 ielleid)t att^ etf am Slnfang 
be5 14. 3rti)^)wnbet't6 abgefd)toffen tvotben. SKcuin wei^ nod) nid)t$ 
on bem ju biefem gejtf't'eife gel)i5t'igen e(l bet 1 Sireieinigfeit, unb 
gftljlt ba^et 1 bie onntagc, bie wit 1 nad) Svinitati^ benennen, al$ 
onntage nad) ^jfngjlcn. S &w gvied)ifd)en ^ivd)e fd)liept bee 



26 ecf)id)tlic!e 9to<n<fen ic. 



mit bem $ej! atfct 1 Jpeiligcn, &U feiner >cfatte, nnb 
Me folgenbcn (Sonnfage cvljicUcn i()ve Sftamcn won ten brci crjfen 
<5t>ana,fliflfit, ttekfye bet 1 9lci()e nad) an bt'cfcn <Sonnfaa,cn in ben 
-bit(ifd)en fSm'lcfnncjcn oorgdefen untrben; ba$ @&ana,elinm 5W)an< 
ni$ pffegfe man in bet 1 $eit 3 tt>ifd)en >|lci'n unb ^)ffng|Jcn DOI'!* 
julcfcn. 

mi(id) umfapfe ^jinsflm/ ba$ ^rfl'hr 2B'od)cn ; bie 
i?1?tt Ollcvn ab, unb .a((e onntagc ivavcn Sage bee 
fikt 1 ben Dei'()et'fHd)ren unb ftcf) immet'fovt an feinen @(Sn* 
Incjen ci'I)i'iT(id)cnben vlofet 1 ; ba()et' faftcfe matt ^tt btefet 1 3't 
nidtf, man befetc aufved)t jldjenb, e6 wav tligd'd) otte^bienjl unb 
Slbenbnui()l$fein' ; ttnb 511111 Scufliiif)/ iva^ ber jut- ^crrlid)ffif ge;: 
langfe (Svlofei 1 buvd) fcinc ^erfjfiigc ait^en'd)fct (laffe, unb for<* 
tva()renb bi$ an3 6nbc bet* Sage burd) a We feine ^Kitibigen a^i'id)# 
ten woUfc, (a man in bet 1 moi'genlanbifdjen tt'i'dje frt'H)et' wd() 
t-enb btefet 1 greubenjeit bie 2lpojle(gcfd)id)fe. SUtiS biefer allgcmei; 
nen ^retibenjeit fonbet'fe man a(fmal)(tg ben ^immelfaljt-t^ag unb 
' 



38. 



te etfett 6}nn-en bt'efei; $eftc3 ftnbcn jtcf) am @d)htffe 
4ten Safyrt) 1 " 1 ^ 1 '^/ MS bal)in lag fet'ne ^eiet 1 o()nc kfonbt-c 
jeidjnnng in bet 1 aflgemeincn $eieu bet 1 $wiben$eit jwifdjen )fm-n 
unb Spjingftcn. ie 93egcbenl)dt bet 1 9?M'fd)t' S()rifH in ben >imt 
ind jn feiet-n, fd)icn cine tvitrbtge tnleifttng ttnb ^orbefeifung anf 
bie ^eiet 1 bet 1 evflen 5iettpenmg bet 1 SCivffamfcif bcS ct'I)i5()fen ^t 1 ? 
i'ofct'-J in bet 1 SInegicpnng beiJ ()ci(. cifJc^ t'ikt 1 fcinc 3'iingcr. 
ie g-eftfe|ttng bcS tMet'jigjlen Sages gefd)a{)e nad) bet 1 @d)Hft 
Slj)o|?g. I/ 3. 3'n bet 1 ^i'ofcjlaiUifd)cn ftt'd)e \\J ju wfdjiebcncri 
geiten ttnb in oct'fd)iebcncn Sdtibem bie ^immclfafjt'f 6()t*i|li balb 
olS cin au6bt i ticflid)et i g-efltag Qefeievf, balb tjl btefe geiev, \vic mit 
aitbern feftitd)en Sagen gefd)d)cn ijl, auf ben n(id)flfo(gcnbcn <Sontw 
fag wlcgt wot-ben. 

39. 

So |)finfl|ifc|l 

er Itrfprttng biefeS gejlc iff m bet 1 ^etet 1 beS |ttbifd)en ^Pftng^ 
ff(Jc ju fucftcn, ba$ 2 ?ofc 34, 22. a(6 ^cfl bet 1 S0od)en gd'pten 
i)!, baS mit ben S'fftlingen bet 1 SJeijcnevnbfe gdjaiten wet-ben foi(; 
in f^itet-et- geit feievten e>? bie Snbcn jug(cid) al>3 ebdd)tniptag bet 1 
efe^gebting anf (Sinai, bie fid) am fttnfjigften Sage nad) bem 
ShiSjugc auS @gt)^ten juft'itg. a nun an btefem Sage bet 1 jum 
nmnid erl)ol)fc, j^ut 1 9ied)ten otte^ ft^enbe Gt-lofet 1 in bet* (Sen? 
bung bc^ I)di. ctflcS ba5 et'jle unoei-f'cnnbave 3 f Sip aMcgtc, wie 



--Bet $fui0|ifrei. " 27 

i()in ade cwaff im |>immd tint auf @t'ben gegctcn fei, unb tvie 
cr a(S .fSct't 1 unb aupt fdnct 1 emeinbe fttt* bicfelfce forge: fo lag 
bet bet 1 "atiSbi'flrflidKit. fteifi' biefes wid)tigen SageS cine boppclfe 
.Qk$id)ung auf ben jwiefadjen egcnftanb bet 1 jttbifdjen Spftogjffcicr 
fc()t ( nafyc, unb man wrgcifiigfe biffe but'd) bie ()affad)c bet* -<5ew 
bung bc$ f)ci(. cijM unb 'tym- nfidjjlen SBirfungcn. SJon ben 
(Si-ftlingen bet 1 i-nbte int Sleicfoe bet- 9?aftic ging man u ben @pft# 
lingen iifcer, bic fitt 1 ba-3 nabenret'd) 6i)t'iftt btii'd) bie ^pfebigt be>5 
Slpojlels ^eft'ttS gefammelt ixntrben; (laft bet- @efe|gelnwg ffierte 
man bie Sltt^giejlung be$ Ijcii. eiflcg,. wdd)et; ein ei(l bev $baft 
t|l, bet 1 (lavf mad)t, ba$ 511 evfuKen unb 511 t()im, iva$ b3 @e[e 
in feinen (Seboten wo!)l Boi'fd)t'ciH unb fovbevt, woju e? aki 1 nid)t 
befa()tgt; et- ijt abet- and) ein eifl bet- nabe, bee un* bet- 
mibe offc urn jrifti widen ved)t gewip mad)f/ wa()t-enb ba>3 
bem Itekt'tvetet 1 @trafe broknbe @efe^> ben (ud) witf(id) fiber ttn3 
auiJfpt'idjt ivege.n unferet 1 Sftiffctljafen. ^i*fl auf bet 1 <Si;nobc ju fofl# 
nj| tvtit'be, ivte ffit 1 >fret'n, fo aud) fiif Spftngffrn eine breitdgige 
g'elet 1 fe(!gefe^f, bie atet 1 fpdfet 1 , befonbet 1 ^ in unfevet 1 .fit'd)e, auf 
jwet Sage befd)t'dnft wurbe. 3n bet' alten d)t'i|ttid)en fit'd)e war 
^ftngflen ' aud) eine >aupfraufteif , tint fo bie et'fle ammlung 
bet- emetnbe im ebadjfnip 511 edjaKcn unb fe|ftid) jti bege()en. 

40. 

^)a ge(i Srtnttatis, bie ^ftngfloctaDe* 

9?ad)bem fd)on im 13. ^a^t'^mbet't I)ie unb ba in bet 1 ^ifctjc 
ein $efl jtt (Sljt'en bet 1 Ijeil, meinigfeit gefeieti ivot'ben ivat 1 , Der* 
orbnete enblid) ^ap(t 3o()ann bet 1 vfijeljnfe im 3al)t ( 1334 bie 
aflgcmcinc geiet 1 beffelten. S bet 1 .. g_fied)ifd)en firdje fd)(op ba3 
e|l attet' ^eiligen a( iDcfa^e ben ^fmgjifffi^, unb bie iVt-icope 
Sol). 3, 115., weld)c eon bet 1 SQiebergehtrt ()anbe(t, fodfe bie 
fot'tgefefjte SBu-ffamfeit be I)et(. @ci(lcg in bet 1 fit-dje wovljattcn, 
bic ju ^fmgflen ein(l an ben ^ojlefn begonnen t)atfc 4 , unb ba bet 1 
I)cil. eifl bet 1 t'ttnb attet 1 tvafyrett ^eiligung, mi iljrem 5lnfange 
bi^ ju i^t'et 1 Sodenbttng i(l, fo Ijatfc ba6 ^eft adet 1 ^eiligen feine 
uijpaffenbc (Stedung. Sl(g e$ fpdfct-ljtn nod) jiverfmdpt'get 1 fd)ien, 
nad) bet 1 ^-et'et 1 bet 1 brei ()ol)cn gefte, an benen man bie in Sljat# 
fadjett ftd) ciutlcrnbe SSBicffamfcit be bt'cieinigen offe^ fcjllid) be? 
gtng, nun aud) nod) eine efammffctct 1 bey @(atikn an bie I)ci(. 
ccifinigfcit anjuorbnen, unb bamit einen wftrbigen @d)(tip bet* 
l)cil. Sdten 511 madjen: fo tva? ci? Don cinet 1 <Seife I)et' ft-eilid) urn 
paffcnb, ,bie" alfe ^.Vt'ico^e gof). 3., bic bicfcm egenjlanb nid)t 
fo cnfftn-ad), fernet 1 fiit 1 biefen onnfag jti lajfen, wag abet 1 bcnnod) 
ati^ anbet'n dinben gefd)a(). SUie und)dg bie$ fo fpat et'ft cut; 
ftanbene e(l ixnfrbc, ficl)t man bavauS, baf) bie iihigen (Sonntage 
be^ f ird)enlal)t'eg fci jtt feinem <Sd)(up (}in nad) bicfem 
m'tati^fonntage genannt wttvben. 



fr. 



28 ' eutfie 9torifcn ic, 



41, 

ten kldnwn $ft?ii im 

ten bvet gropen $etlfwfen gtefct e$ nod) mef)W.'e eitw 
fletnet'c $ef?e im flirdjenjaOre, tie t>on bet; $ivd)e gefeiet't wet* 
ben, weil ffe an widjfige ^etfonen ober l)atfad)en et'innern, bie itt 
Icknbigct' S?e3ie{)tmg auf ben IWM be? fird)e jM)en; $e|?e, tie 
ng jinn anf gcgen offes nabe in @()i'i|lo cvinuntci'n, wie t>ic 
f)o()cn ^cflc, unb tie tvie tiefe il)rm SDJitfelpunft unb runb ebetu 
falls tin (Sdofct! fttttcn, fef nn fo$ SEBi^tigjle fc(()(?, wa$ aki 4 in fei; 
nci- SSctfcintitng jKinbe mit bee ^Petfpn unb bem SEBcrf be^ dofei^, 
Bnnfc nimmermeljt 1 cgenjiant einev d).viptd)cn ^efifeict 1 wet-ben. 
2l((e c()t'i|i(id)cn ^ef!e ft'nb bafyet 1 wefentlid) iljm 1 9?ftiu itnb $cj?im* 
nutng nac() ^ei't'enfe^e, 511 Gfymi itnferg ^ct'i'it @()t'ifli, 511 
fcinci* nnb feineS I)hnmlifd)en SSrtfei'iJ SBerfym'licljtwg ; nnb 
eittjelne gfeffe ju @f)i'en Don 9^ettfd)en (bev SWacia/ be^ So^an 
bet 1 29?at'fr)m ( , 5ly>o|^el nnb ^eiltgen) gefeievt nwben, fo i|i bie 3 
nung unb Slbffd&f, wenigjlen nnferet' pwfejlantif^en fii'd)e, baki 
nut 1 bie, ben emt felfcet' jtt pt'eifen, bet* jut) an 2Jfcnfd)eti, a(* 
ben SBet'f'jengcn feittet* @nabe, De^et'dic^ ()at, nnb fym fftv fo(d)e 
@nabc ^n banfen. Itnfei'e fii'dje geflatfet in bet 1 ebcn 
tencit Sfteifc bie gciet fold)ev Sage, nnb nennt biefelkn aud) 
fo(d)cn ^Pet'fonen, fie ijl abet* tveit fevn baon, afcgefel)en i)ont 
ben fd)wad)en 50Zenfd)en, bie flit 1 ft'd) nid)t$ ft'nb unb nut 1 bnvd) i()ti 
ehva3 wc'i'bcn, eine @()i'e bejcugen ju wottcn. 3$ will meine 
6I)i'e f'etncm anbei'n gcfcen, f|)i ( id)t bei* ^eia*; dljt'e fei @oft 
in be i 1 >M)o! mit fleter ^efiljattung nnb nni)et'(e|Iid)et' S3eofcad)# 
fnng biefe^ Boi'tc^, a(g be^ ()od))^en @t-nnbfa|e^, bitt'fen SDtoncw/ 
3o()iiiint^ nnb anbere ^e|?e aKein gefeiei't niet'ben. Unb eben biefec 
@runbfa| gilt fi'tv atte anbere ftt ( d)(id)e ^eier; ^cnbtefejle, @iege^ 
fejle, riebenSfcjlc unb anffefte ffir; anbet-e SBot)lt()aten ft'nb a((e 
in ben l)od)|fen unb attcin d)vijt(id)en eftd)t$|ntnft aufjune()inen nnb 
nu^ i()in l)erau$ ju feiern, ba^ otte ^eis, Soft nnb anf 
ln i ad)t wit'b/ on bem a((e gnte unb eoOfommene a 
bie SBtit'be bet' ^anjet, bie $efh'miming bet* ^)t ( ebigt, : bie 
@ott in affcm jn i)et'()et't'Itd)en, et'[au6t c$ nid)t, in it'genb einet 1 
feiet* ott bie (() ju ranben, btc i()in attein geBii()ft, nnb ft'e'auf 
SD?enfd)en libet'jntt'agen. t'e fammt(id)en-fo{genben fletneren efle. 
wet-ben in nnfet'et* fit'd)e fa (I ft be rail an bem-junad)|l: liegenben 
onntage gefeievt, nid)t abet 1 an einem eigenbS bajtt angefc^ten 
wenn fie anf eittett SBod;entag fatten. . 



42. 

SSon bm SKavienfejien im 3Cttgttemen. 

cttptuift, wo bie ^at'tcnt)et'el)t'nng il)t'en SInfang 
men Ijat, ijl mit 33e|iimmtf)eit nid;t anjitgeben, bod; i^ fo wel 



S5on ben fleineren gef!en 29 



fte iiWgfeit ttnb SlttSbfctfttng !)aupffad)tid) fett ben neffo 
viatu'fd)eit <5twfigfeifen tin 5. 3a!)rt)tmbet't ct-langt !)at. 95oc bie# 
fet- 3eit gab eS nod) feine bet Sungft'atr SO^at-ia gewei()te f ivd)e, 
obwof)! cS fd)on fef)r gewitynlid) war, $ird)en nad) SfyojMn tinb 
SKat'tyrei'ii 511 benennen , ttnb man ifann !)iet'aiiS wo!)! fotgevn, bap 
bis 511 biefet- $tit bie 33ei'e{)t'ting bet* SJtoria nod) ntd)t jtott gefun* 
ben l)at. Sie erjfe bettt(id)e @pttr eineS jtt @!)ven bet- SWarta ge* 
fetei-ten ^cjl^ ftnbet ftd) in einet- Don ^t'oflnS $u f on|}anfinope( ge 
. gen ben 9Jef}ot-iu$ im 3a!)t*e 431 ge!)altenen ^pt-ebigt. $$ ijl waljv; 
fdjeinlid), bap bie infil^t'ttng be$ attf ben 25. ccembct* fejlgefe^ 
ten S3?fi!)nad)t$fejfe8 bie et-jle SSet-antajfttng gab, attf ben Sag bet* 
SBet-fiinbignng 9)?at'ia jttdt(fsttge!)en, ttnb t!)tt a!$ Sefitag jit feiet-n, 
woiwd) 90?at-td 93et'fiinbigtihg ba a(te|!e tmter ben Sftawnfejlm 
fein, tinb balb nad) bet*, jtt @nbe beS 4. Sa^t^nnbet'^ gefd)el)cneu 
6infti!)uung be0 2Bet!)nad)t$fe#e$ im ^ovgentanbe enfjlanben fein 
Utt'tt'be. Slnfanglid) wttt'ben a((e S>?atienfe(tc al$ ^et'i-enfejle ge^ 
feiet'f, bis cnblid) bei bet* immev mc()v fibet'()anbne!)menben %>mi)> 
ning bet 1 !)ei(. Strngfratt jenc .^ejie!)ttng ganj ijet'bviingt, ttnb ft'e 
felbet als 3}?i^e(j>tinft tinb egenftanb beS Defies attSfd)lieplid) ge# 
feiet't wat'b. ie 0Jegiet'itng be ^aifet'S S(i^ian (527 565), bee 
wie fein ^e!b!;et't ( Sutt'fee bie SSet'e^t'tmg bev 9)un'ia ftd) fe()v ange; 
legen fein Itep, iw bet weiten tinb fd)netten $erbreitiing biefeu 

giinj^ig. 

tinb anbet-e 9?efotwtafot'en wottfcn wegen bcS gvopen 
!, bet* an bie ^eiet 1 biefet' Sage ftd) anfntipffe, bte# 
felbe ganj abfd)affen, abet 1 attS <3d)ommg bet* ewiffcn, ba fo t>ie* 
ten biefe Sage Better gewovben wauen, ttnb ttm Slnflop tinb Slerget'* 
nip 511 i)et'()i'tten, gejkttefen ft'e bie fentet'e geiet? berfe!ben; befd)t'anf# 
ten jebod) bie oieleft SDZat-ienfage (50?at'ia gmpfaitgnip, bet' 8. e; 
cembet 1 ; 2)?. ebttt't, bet- 8. (Sepfembct 1 ; SO?. itmmelfa()t't, bet 1 15, 
Slugttfl ; SO?. 5pfet'ttng, $Get!)ttng ju ewtget 1 3gft'rtfd)aft, bet* 21. 
Sftotiembet) anf bvet, bie nad) "ben S3crid)fen bet* (5i>angelien wtbe* 
benf(id) gefeiert wet'ben fonnen, inbem ft'e t()wt ntnb in. bet 1 etian^ 
gelifdjen efd)td)te !)aben. S)ie etiangdifc^e @efd)id)tc !eifefc bie 
Siefot'matot'en bet bet 1 5lnna!)ine obet* SBefiveffung bet* bis ba!)in ge# 
feiet'ten ^at'ientage, tinb bie bt-ei, we!d)c gcblieben ft'nb, fonnen felji 1 
wo!)! a(S. ^et't'enfefle begangen wet-ben, ba fte ftd) a(fe attf bie grope 
itabe be$ic!)en, bie @ott ben,9Kenfd)en bttfd) bie (senbtmg feineS 



43. 

SSon ben bvct Sftanenfejfen infonbe^eif, 

HUejle tmfet- ben SRavienfeflen , n>el^e$ einen nah'ird'djen 
3famntcn()ang mit bent ebiit-t6fe|l 3tf W/ $ 

SRanft 93et;Htnbigttng; 

(Festum Salutationis, F. conceptionis Christi) im Sin fang 
beS 5. ^a^-l)uiiba-^ tvai'b e$ in 8 (etnaft'cn unb ^onjlantino^cl al(# 



30 efd;td;titd;e 3fou$rfcjten . 

gemein etngefityt't, tmb Don Ijtct 1 au wevtn'eifefc (3 ftd) afwia()Kd) fat* 
met* wetter; bte gtici* beffclbett fanb anfanglid) ant 18. eeember 
fhitt, weil man ba$ teid)at'tige tmb SufammengdjBrifl*/ (Smyfa'ng* 
nip unb (Mntvt, and) in bet 1 $eiet' in einet 1 nafyen 93et:lnnbimg jtt 
tyakn wftnfdjtc, tint* wei( man e$ m'djt paffenb fanb, ben eigentjidjen 
Sag/ ben 25. SJWttf, 511 feiern, bet 1 ' in bit $paf(Tonjeit l)ineinjte(. 
ic wei'fd)iebenen fit'd)cn fd)lugn crfd)iebcnc SBccje cin, tun bic 
gctVt 1 jit btcfct 1 3fit jtt twwiben/ bie mail(inbifd)c fivc^c tcging 
baljet 1 S>?art'a SJctffinMgtmg am 4. Sl&iwtf/ bie amtenif^e am 5. 3# 
jniar, nig brm l)cilia,cn Slbenb toot 1 @piP^^i^5 c ficgtc al^ct 1 bod) 
ju(c|t btc d)vottolo$ifd)e cnauicjfctt iikt* aHc anbci-c 9"itiiiftd)ten, 
tmb cS ivai'b altgemcin Ijei'rfdjcitb, bie ^c|l am 25. SOJat'j ju fcegc* 
{)en. Sut(>ef. SieS ^cfl hgcljt man urn &c$ Sli'ft'fct* tviWcn im 
lautcn: mpfangen -om I)dl. eijl; bap bicfci* 5li-tifct i>ou 
bet' (Smpfcingnifj twfws fscn'n 3cf S()t'ifii fefi tmb gewtp in bei* 
(5()t'i|lcn ipet'jen bUtbc. ag attbcvc $uu'tenfe(f/, 

S)?at'iii Sieinigung, 

tfl flcfg am 2. grtu'uat', al$ bem nad) 3 2)tofe 12, 2. ic. 
bcfiimmfftt Dtci'jigflfn Sage nad) bet 1 etnit'f, wo bie jt'tbifdjc 9) 
fct 1 baS ^cf(tgf()um be Scm^cf^ wfcbev tcfvcfcn but'ffc, tint ba Dctv 
nfoyffr bar^ih'inijfn. a fid) au6 biefcm gcfclid)cn 
bcm SDZavia ftd) ttnfct'wct'fen nutpfe, bet 1 Ui'fpt'itng biefc^ 
natiidid) etf(ai'f, fo itf c^ ntd)t nBtljig, fctne 3ffd)f J" 
ben im gdu'iiat 1 gcwo()n(id)i'it ()C!btu'fd)en ^e|lcn ju ne^mcn, urn in 
ifyncn bet 1 5ttel(c biefc-3 SDuu'icnfc|1c>3 nad)juf^it'cn. i? fit()vt and) 
nod) bie 9? amen -^cjl: bet 1 arftdhtna, im Scmpel/ mit 9iM'? 
fid)t auf uc. 2, 22, :c., tmb t'd)ffe)l obcr id)fmep (Canele- 
laria); tvetf man an biefcm $ejle bie SBeilje bet 1 jnm goffi^bifnjfc 
(id)en ch'aud) hjlimmfcn id)fef Dot'ttatjm, tmb gt-ope ^t'ocefft'onett 
mit 3Bad)^fci'sm tmb %aM\\ l)ic(t. en Ut'fpt'ttng befj'dben (e^t 
man nad) bent et'n|limmigen S f 9 n if' tidw @(i)ff(leKct mit gwpet 1 
.Q3e|ltmmtt)eit in bie %cit be$ fatfet'g 3ftmuw/ bet 1 , Ibebt'ancjt won 
bet 1 ?pcjl tmb widen anbeuen Unglfl^faKen, ben @d)u bet 1 1)ci(, 3iutjj# 
fvatt anfleljte, tmb ttm bef^o (fdjret 1 bet il)t ( @t'[)ot'tmg nnb 2Uww 
bung bet 1 ffaljwn jtt ft'nben, bte ^etet 1 biefe^ ^e|le<5 aiun-bnefe, 
eld)f nac{)ma(-3 att anfbatfeit fceibdjaltcn wm-be. ie alte 
itte be^ ^ivdjengang^ d)t'ifllid)et' 2Bi)d)net'innen bcjidjt -jtd)- auf ben 
egenftanb bt'efe^ 5e)?e5. ut{)et'. ^ettfe bege()f man ba$ v je|l, 
wefdje^ man im ^apfl^um genennet Ijat tmfet 1 (t'ekn ^t-anen id)^ 
mep/ bavum, bap man auf bt'efen Sag bie SH'adj^iidjtet 1 gewei()et, 
cji'orcti'et, angejiinbct, tmb in bet 1 SJ.H'ocefjt'on gett'agen ()at. ^a^jl 
ergtu^ (iat fo(d)css (jevgenommen won ben 9iomern, auf bap, roic 
bte .^eiben in biefer 9(in1)t mn!)ei' gangen [tub tmb gefud)t ()aben 
bie fH'Ofet'VMitam, alfo foKen bie Sijt'ijTen tmfet 1 (iekn ^fatten jtt @()# 
ven al(e %al)v attf btcfen Sag mit gerceil)eten, h'ennenbcn .tet'jen in 
bet 1 fn-ocefffon ge()en. a^ bfifte in bet 1 pi'0frf}afifd;en J?it'd)e 
nod; 



ben llcincrcn e|ien. 31 



931 a i 1 18 

wetd)e$ man tw bem 14. 3a{)r()itnbet't wd)* fannfe, unb fort 
folgeiibfii frjl alfgemein nun-be; c? gt'iinbet ftd) aitf bie ewange(ifd)e 
efd)td)fc Sue. 1/39. :c./ unb wavb beibcl)a(ten wegen bet' genatten 
SSet'binbung, in bet* bie cfd)id)fe SofywmS be? Saitfer? mit jenef 
(gi'jafyhtng (W)f. $ian (egfe bie geiev btefe? gefle? attf ben 2.. 
Suit, fo bap biefet 1 Sag a(? bie Slfcfdjtebufct'ci 1 bc^ S3cfud)^ bet- 
Sftaria ki bet' @(ifakt() anju(ct)cn i|l; bet* orangd)fnbe cifrc 3di 
war btc Ochnic be? 3ol)anni$fagc^ S)ci* (Sfjftet 1 biffcS ejtf i|l 
Ut'tan boi' edjfle, bet- ^ im 34 1389 a(-5 ^c(l fret- $mtnbfd)itft 
jjifd)fn Staria tinb lifakf!) anot'bnejc, rootci ct- ben Swcif ()atfe, 
ba6 grofie feit bem 'Sa.tyt 1378 in bet' $it'd)c Dovljanbcnc (Sd)t-3ma 
gwt/ wo fluflce bcm ^)ap(l ju 9iom nod) etn anbeitt 1 9ieten? 
in Siwgnon veftbit'te. Itt'ban^ 9tad)fo(gct' r 93onifaciu^ bcu 
e, tcflSfigtc bie gtfl'&et feinein Stegicvung^anfi'itt im 3a()fe 
1390. Stiver. icfc^ c(l tjat bet' ^a^(! ctfr ot btcfd- t 3eit 
cingefi^et, ben Siiifen bamit ju wfreilkn; ivt't* wo0en e'3 atet 1 bar* 
urn feiern, bap man oft banfe fftt* bie ()ei't'lid}e Offenlnwing, bie 
attf biefen Sag gefd)ehen ijt, bap bie fi'omme nnb aUe @(tfabet() fo 
bei^ ()eti. etflC'J 'oo(( tft, bap fie bcfemief, Me 3' l 0f^u ^at'ia fei 
bie ved)tc SJtttftei 1 itjve^ ^et't'it unb otfcS. 

44. 
Sa ^ej! SofyanniS beS SdufcrS. 

ifl etn? bet* .dftejlen, aWgemeinjten unb fe()t ( I)od)gead)tefen ^cjte in 
bet- d)n|1(id)en fiit'cfye; e? bat'f ntdjt a(? etn SRSrfymfftt angefeljen 
iverben, fonbevn e>3 ifi etn ^evt'enfefl, wei( SofyanneS nut 1 at? bet- 
ict-o(b ttnb 95ot'(dti_fet' 6{)t'i|li gefeict'f wit-b; pnren befi 
fedu'it ft'nbett (id) fdjon im Dtet-fen ^Ot'fjunbet'^ adgemein ()eiTfd)fnJ> 
ivat-b e? im funften 3al)v()imbcrt. S)af? man ben etntt-^tag be? 
Saitfet 1 ? ben 24. 3tu fftcvfc, ijl nad) alt^vijlli^w @ttte al? Slufc 
na|)me on bet 1 9?egel ju kft'acljfen, gefd)al)e atet; woljl wecjen bet 1 
tyit bt'efe? flHti'fSfa^?, bet- in bie 9ui()e be^ omnifrfolfHtiumf 
fSlU, wa? etne tviKfommne ft)tnbo(ifd)e 5Sejte()imcj bat-tot; wie bie 
(Sonne nun iviebet 1 , nad)bem ft'e i()t-e p^jJc o()e eta-eidjt ()atte, ab* 
naljm unb jui-flcfging; fo fo((te e? ja attd) mit bem Sdufct- im 
I)d[tnip jttm @t'(ofet' fcin/ wie et 1 benn (fibre bejett^te: St' mup 
fen, id) abet- mttf? abne()tnen So(). 3, 30. et- @ebttt't?tag be? 
I8fei- urn bfc Se/t be? SCtttterfo(f?itium? ()atte eine a(jtt(td)e fy 
lifdje 35ejie()ttng (9?r. 20.). Stiver. SD?an ()at ben Antigen Sag 
ttntet' ben g{)ri|len gefeiet't urn bet 1 cjei)Tlid)en gretibe widen, bap 30' 
(janne? bet 1 etftc ^H'ebiget' (oil (ein, ive(d)ev mit feinem S'tncjei 1 ben 
gebcnebeiten @amen jeigen unb tin? ba? .Speil ttnb ^et'gebung bet' 
t'inben weifen fo((, bap tin? oft urn i()t'ijtt wi((en gnabig fein 
unb a((e ^armljcrjigfeit woi(e wibcefaljvcn laffen. Urn fold)ct' pi-ettbe 
wilien feiet-f man biefen Sag, bap bie S()t'i|ten and) ctnen efdjmacf 
empfaljen, unb oft fitv (fine 9Koi)Ui)flt banfen (oJlcn. 



32 

45. 



(@ina,et$fejl:) enfjfanb am @nbe beg 5. Saljtfymbet'tS, tmfw ^apfl 
efajtuS I., warb erff fm 9. Sa&rfjunbettf atfsemein, tmb gdinbet 
fid) atif wvgebHd)* tt>tmbet'tl)atia,c @t'fd)einuna,en bc$ dt'jengels SWi* 
d)ael; in be? proteflanfifdjen $it'd)e M)ielt man e$ fed, weil eg cine 
fd)i>ne bocjmatifdfje S8e$iel)tw attf Me (2d)t'iftlel)t'e won ben (Sngeln 
fcarbot, t>afi tlefe I)o^wn ei^et mit t>w SJtenfdjenwelt in 
fctm<j ^e()en, nnb Don @ott auSgefanbt wet'bcn, al^ bien 
fftr, tun beret' widen, bie bie @elt'sfeit et'etoen fo((en, 
tet 1 eiev ijl bet' 29. <2e^emBef. Sutler. aS ^efl Don ben 
(gncjeln I)at man in bet* 5?ird)e Dewt'bnet, tun be$ jungen SSolf^, 
obet- bap ui)$ t'e^ fage, tim, al(et"6()rtl?en wiffen, bap ft'e Ict'nen 
gebenfen an bie lieben (Snciel, tutb @oft baffit* batrfen, bap et 1 fo 
^et't'en ba^n DCfot'bnet ()at, bap fi'e ttnfeve fned)te fein unb 
bienen foKen. SBie bie (SpijW ju ben |)eh'aet?n |te bat'tim bienfJ^ 
eijlet 1 fyeipet, bie jum ien|^ au^efenbet ivetben tun bevet* 
bie eti>en foKen bie 



46. 



in bem jflbtfdjtn ^jlnsflfejl ein SBorttlb ; bie Beit bet 1 ^eiet 1 i(l 
nid)t iikt'aO gleid) ; ott/ bem ^et'fn bet 1 9f afutr/ fiit 1 it;bifd)C kn 
gu batif'en, ttnb ft'e baburd; 511 ()ei(igen, liegt ganj in bet* Slnfi'd)^ 
tie ba$ ^i|lenf|um ut attd) iibet' ba$ 3 f '^^ e ttn ^ 3t'btfd)e ein 
ppf, weli^e^ wif nut* in feiner ^8ejiel)ttng attf @ott auffajlfcn 

in i^n t'uljf, jtt i()m fii()mi fol(. 

47. 



in bee d)djl(td)en ^ivd)e bet Sttpeve ^}omjp tmb bie 
@eln ( aii)e junaljmen, tinb man ben jtim o^e^bienfl be; 
jlimmfcn ^aufecn eine befonbeve ^eiligfeit beijntegen anftng/ fain 
attd) bee ebraud) attf/ bie netiet'ljatifen ^irdjen mit Dielet 1 eict'(td)* 
felt jtt weiljen, wojw man felbfJ bie >eiben einltib, unb e galten 
biefe Sage aB SSoIfgfejle. ie 3^^tefl to* S5ei()ttng pflfegte 
man fpaterfjin and) 511 feiern, ttnb fo entjlanben bie ^it'd)ivei()fe|le, 
bet benen offenkf atic^ eine Sfcjidjung attf ba 3 
fanb, in tt)e(d)cm bie Sempe(n)ei()e ein jut* $tit S^f 
$fft war (Sol). 10, 22.; 1 2acc. 4, 47. if.), ie etfe 
laffung jti biefen ^efJen gab bie ja()t;Iiv1)e geiev bet; 2Cei()ttng bet* 
toon f onflaiUitt bent ropen ju 3^'f^^i^ orbaufm ^afti)t'eefii'd)e, 
wclcfte eief flcW am 14. @e|ptcmbcc jlart fanb. Sn etttfdjlanb 

ifd)ineffen, tmnfen) 511 al^emeinen SJotf* 

fcjlen, 



SSon ten fleineven efien, 33 

fejfen, bie in uet-fd)iebenen egcnben 511 et-fd)iebenen Beifcn fejllid) 
begangen wut-ben, twnamlid) jebod) jtt 3oi)anni$, 3)Kd)acli0 unb 
Sttarfini. Sutler. @$ fyaf bet 1 <:pap|t mit beit 5f'ird)tt>ei()en SOioft 
nad)geal)inef, bet- I)af(e einen fonbctfidjen S3efe()(, bap et- bie spriejfor, 
. Sabet-n'afel, ^ieibet-, efape jc., fo jinn @oftebii|l gef)Mcn, weiljen 
obet* ^eiligcn fottfe. @o(d)et- .N3efe[)( @offe^ mad)fe bt'efelbe 38 "' 
nid)t attein t)et't'(id) unb gt-op, fonbem atid) n^ig. ap abet 1 
pa^ unb feine 33ifd)ofe mit bee fifd)weiO gt-op ept-ang tt-ei 
unb otte^bienjl Ijabcn angeridtfef, ba5 ij^ (autet- 9}?enfd)enfanb unb 
offenwevf, benn fie I)aben f einen SBefefyt on oth a wn 
geliitin (Sue. 19, 1 10.) I)at man bat-urn uv ^it-d))ei()e gcnom* 
men, bap bet $m fciet- fpt'id)t: petite ifl bicfem ^aufe $t\( ib# 
fallen ! @o bod) bet- >et-t' nid)t vebet on @tein unb ^0(3, fonbet-n 
n 3ad)(io, bem ftati^atet- unb feineift ^aii^cjtnb/ bemfelben ift 
" ,it)ibet'fat)t-en nid)t btit'd) bet- 23ifd)ofe <Sd)miefe ; bap bet- ficvt- 
f>au0 gefalbet l)(ifte, wie bie .^ifd)ofe bie ^cinbe fatten, fon# 
bet'n but'd) ben ^et't-n ()t'i|ttim unb fcin (jetd'ges SSot-t. a geljet 
bcnn bie SlbgBttmi mit 9JJad)t, bcnn fi'e bctiten eg a((e auf bie 
SBJSnbf/ itttf fcin unb |)otj, wa5 oft on feinet 1 Icknbigen ^it-dje, 
ben t-ed;ten gltfufcicjen Sljfijlen/ pt-cbigt unb 

48, 



bet- d)t't'tl(id)en fit-dje a(# 

len SERitgliebevn bet- emeinbe ein fibet-auS >td)t(geS ^cft fein mup, 
fo ben wangritf^^wttffantif^cn (Sfjt-iflcn infonbw^i'f biefem'jje 

but-d) )dd)e ifyrc befonbctt ^it'd)e wn bet- ju 
fo ibet- atte 2)tapm et'bci'b 

ftd) atiSfonbe^e, bie $efot-mafion, bie<5 SBei'f bet 
d)cn nabf, bie ^it-djenwt-beffet-ung. Slu^ bem fetjr natu'vlid)en 
fiit)l be? flnfbavfcit gegen oft, bet- ba,I)ette 2id)t bet- 2Bal)t-()eit 
nad) lancet- ginjtet'nip l)evi)0t-fd)einen lief, ijl bie $eiet- be 9iefov# 
mation^fejlf* fyewt-gegansen. 3n @ad)fen, unb jwat- in b<m S4w 
bent bet; Slttet'tinifdjen inie, wit-b bte6 ^ef?, feit bem 3al)re 1668, 
auf SSet'ot-bmmg 3ol)rtttn eot 1 ^ be^ gw^ifen, jto$ am 31. Ccto^ 
bet- gefeievt; in ben l)ei'jpglid)#f{id)jtfd)en Sanbet-n wat-b auf Slntcag 
be5 gofl)aifd)en Eonjtjlocium* eine ja()t-(td)C ^yeiet-, bei bet- jwetten 
Ijunbet-fja^figen Snbelfeiet- im 3af)t'e 1717, angwtbiirtj im Sraun* 
fd)wda,*iinchifa,fd)ett fnbet bic ^eiet; am 20. onntoge nad; Sri* 
nitatie jlatt. 

49. 

SSon ben 



, bie in bet- alten 3eit aflemat and) Safftogc wat-en, 
win-ben in bft- 9tecje( bei auperin'ben((id)en Sr 

I. (Cigco ^ivc&enjaljv.) [ 3 ] 



34 

$vieg, fiunget'Snotl), anjlecfienbe $ranf fyeifen > ttebet'fcfywmmung'en 
tmb anbere Sanbptagen, angeovbnet. 3 *w e&angelifd)en f it'd)e 
ftnb in mand)en Siinbern bt'ei, and) Diet 1 SBuptage gewofyntid), bie 
abet' an ben onntagcn gefeievt wcvben, ^m ^wtpjfdjen ijt cin 
atfgemeinet 1 SBuptag auf ben Sftittwod) nad) bent <3omtfoge 
flngeorbiiff. ie fetttmg befjelben in ben 40 Sagen be? 
f'BniUe auffattenb et'fdjeinen, ba abet' waljvc 53upe nut* au<5 bein 
ben an ben 5lnfetf anbenen l)et'iwa,el)en fann, bet' inn unfevet' 
ben witten baljingegeben unb m mfcm et'ed)tigfeit widen attfetv 
wt$t ijt/ fo ijl ()iebut'd) fd)on fcine feUting balb nad) Oftern 511 
vcd)tfcvtigcn ; unb ba auf. red)tfd)affenc S3u|5c bie fcoljc S8otfd)af( tjon 
bet 1 @iinbeni)evgelntng folgt, fo war e^ gat' nid)t nnjwerfinajjtg, i()ti 
in bie Sage bet- $tenbe jtt ttedpgen/ benn man fann in 2Ba()t'()eit 
won jebem .Q3uptage,' bet* feinem nbjwecl entfpt'id)t r wie man bod) 
in bet'^bee annel)men mnp, fagen: S)iefet' ^ag ijl cut Sag &i\t 
tn ^otfc^aft (2 ^iJm 7, 9,). 




50, 

ben libels unb 592ifone!en* 



fdjon Snf()et^ Slm^genoffe, 

gent)agen, jnm Slnbenfen an bie untet* @otfe SBeijlanb gtiidlid) 
(enbete Uebet-fe^ung bet 1 SBibel tn$ euffd)e, 3 &? nwici'fn 
feit fiffnng bet 1 .^ibelgefedfdjaften, ft'nb bie gefle biefet* Slt't 
aKgemeinet' gewovben; it)t* 3wecf ij^ anffagung fiif bie utttet 1 
lid)et' ^ftlfe unb gottlidjem @egen bewet'fj^eUigte weitere 
feine SBot'te^, unb gcmeinfd)aft(id)e^ @ebet urn fewereS elingen 
biefei? SBerf'e^. Sn ben ^t'ebigtcn an S3ibe(fe|1:en ifl e jwecfmapig, 
ou bem a((e$ fibet'jleigenben Sfflevtlje be$ gofflid)en SBorfeS ju ve^ 
ben, yon.feinet 1 erfettd^enben, J)et(igenben, troflenben, feJtgmad)enbeit 
^raft/ won bet 1 gctmten, fovgfaltigen unb tmermiiblidjen S3ennt:: 
jung beffetben, Don bet 1 ^fftdjfmaptgfeit bet 1 SBet'bt'eitnng beffelben, 
al$ einem d)t'i)l:lid)en unb ott wot)lgefal(igen Siebc^ivet'f ; e$ fonnen 
bie (Sitwenbungen gegen SBibebefbreitung fut'j angefnljt-t wet-ben, jte 
jniiffen jugleid) abet 1 eine ffdffige Sibct-legung ft'nben ; man fann auf 
bie tinletigbaren SSBhfungen be^ gi)f(:(id)en SIGot'feg Ijinweifen, wefd)* 
( ju jebet 1 grit Ijct'Dorgebt'ad)f Ijaf, auf bie S^tgni^ ct'lcticljtefet' ttnb 
ei'fa^t'enct 1 Slrijlen, bie (Stfafyt'ting toon bein @egen be$ $Boffe^ an 
ft'd) felber gemad)t I)aben; e iji jwe^mapig, ba^ SBibelbebfitfiup 
nafl^uweifen, unb wie wit 1 ben (eib(id) Slvmen nic^t blop ba$ iv 
btfd)e ^rot bt'ed)cn, fonbern i()nen and) ba$ 8t ( ot be$ Seben$ mit# 
t()eiien fo((en. 

ic 9^ifftonfejle fi'nb and) et'jl in bet 1 neitet-en gcit t'ed)t in 
5lufnal)ine gefommen, fcifbem mit bet 1 neu enxHid)fen St'ebe jum (ft 1 * 
lofet* and) bet 1 Siebc^eifet 1 ewad)t i|T, basJ in i()in 511 fmbenbe ei( 
beit ^eiben jti^uwenben, bie nod) in ^mjlei'iiip, in @d)atten be<5 So.' 

unb in a,d|Uid)ei' ^ltnbl)eif, o()ne off, oljiie 6f)i'i|liini unb ol)iie 
cwigen eben>3 ba()inge(jen. ie 



. Son ben fteine^n $ejhitJ 35 



n>e!d)e |td) feit ifyvem ifjleljcn, fwi unb Unablcifftg," ntrt 
d)em @ifet' urn bie $efel)t'ting bet- eibenwc(f, unfet? otteS gtopem 
(Segen, beniM)* {jdf, l)at ffetf and) SKifjfonSfeffe tinfe? .jtdj gefeiert 
3n unfcfet 5lifd)e Ijat bie* iebe$wet'f lange Sett I)inbut'd) fajl feine 
l)eilncf)mef unb S3efofbefef gefunben, bis OtteS nabe and) fyim'n 
ncttes Srten, netien fct' tmt> tteuc S^i{na()nw gmf^ l)af, fo baji 
SWifftonBcwfne tiub 9^if|ton^fd)it(cn gegrflnbrt jinb, unb nun fdjon 
cine ntd)t tinb^t'ad)tlid)e 34J ^" |l SRiffwttawn au^gf 
ijt. S)a inbeffcn btefe Slngdcgcn^ctt ^itin S()eil immev nod(> 
fatint ijl, bit btc ttct'M)t'tcjlcn unb in-tsflen SBot'fMhmjjen b 
^t'l'fdjfn, ba ft'e nod) mete egnet 1 j(i()(f, bte befyanpfen, e wevbe 
bnt'd) bie 2D?iffion$fad)e bie d)t'ijttid)e SColjItljiitigfeit won bem n(id)# : 
jten SBtffnng^'i'eife afcgejogen, bie Slnnen jn ttntetfu^n, weld)e 
itnfci- tin^ Men, fo ijt e^ in ben $0?ifjt'on$pvebigfen gtin^ jwecfinii*: 
fitg, ja fogat nortjwenbig, bie nwcnbungeii bev SSiberfadjer ju wi^ 
bevlegen, tmb bie ^)flid)tmapigf'eit tinb 0?o'rt)ienbigfeif bes S)?if|Ton^/ 
itnb bei 1 SIjei(na()ine bat'an bat'jutfjttn. $ futb fyt'et 1 folgenbe 
ju bet'filjmt: Set' fiber bie 9J?afen elenbe 3^b bet' 
, i()t'e ft'tt(id)e 9tot)t)eit ttnb getfllic^e S5(inbljeif; bie 
neuenibe unb kffernbe fraft be6 @oange(iiim^j bet* au 
SCtde be^ ei(anbe$, bafi S3\tj)e unb SSetgebung bet 1 t'inben affe? 
St'eafut 1 ge^t'ebigf, brtf ba SSBo't't om S^eid) aden SSolfet'n jtt einem 
Setignip fikt' fte oerfiinbigt werben fott; feine SSet'ljci'pung, bap 
fcin Soft nid)t leet* ttnb ot)ne @egert 511 i()in jni'Mfommen fo((; bet 4 
Si?i((e ottesJ, bap a((en 9)?enfd)cn gel)olfen wet-be unb ft'e jnv @t;# 
fmnfnip bet- S?al)t'l)eit fonunen foWen; e5 ijl jit et'innet'it an ba 
SBetfpiel bet 1 I)eil. Slpoftel unb adeu friiljet-en v'peibenBoten, infonbet^ 
l)eit and) bet-er, bie in unfet'in aSafrrlanb . baS eibenf()um gejtiit'jt 
unb bie d)t'i|flid)e I'it'cjje gcpjlangt ()akn; e^ ffnb bie fe0en(?t'cid)en 
folge bet* neueflen 9Kifj?on8fI)8tigfdf anjuffiljwn. -a 
mtip, wie ee in 2Sa^t1)eit ijl, bwgfjlettt wet-ben/ a(<5 eine 
bet- rtnifbat'feit gegen @ott ttnb ben @ri8fe,- ff bie unau& 
fpt'ed)(id) gt-open unb ie(en @cgnungen be 6()vijlen^um6, bie wit 1 
im SeiMidjen wie tin eijllidjen bttt-d) baffelbe geniepen; al eine 
^)f(id)t beS. el) of fame gegen iinfent .^effn (S()rijlnm; als eine 
$Pflid)t bet 1 SieBe gegen ttttfet-e Sfttbef, bie .^eiben, bie mif un- 
btefelben .55fbiiffniffe Ijaben, befjelben ci(8 fftljig jtnbj aid eine 
@d)ttlb, bie wit* rtbjtttfagen ()aben, ba wif btet? t()ettfe @ttt fe(ig# 
mad)cnber sa?al)f!)cit, 'ate ^nitijaltev ttnb ^ewattcr, and) anbet-en 
ntifrt)ei(en foHen. @* mttp enblid), wa bie ttelntng bet- 2Bol)ttf)a* 
figfeit gcgen unfete Slnnen betfifff, beinefft werben/. bap man ba3 
me tl)un unb ba$ Slnbet'e nid)f (affen fotte. 

51. 

ebddjtntpfetev bev SScvfiovbcnen. 

)ie aUe d)fi(l(id)c ,fifd)e feievte nid)t baS Scben, fonbevn ben 
Sob, inborn ft'e nid)t bie (Mnti'fitfaae, fonbcrn bie SobcStagc bet' 

[3*] 



36 



obet SMtttjettgen, aU i()t'c ef)ut't$tgf ju'm f)o()e> 
ten unb teffeven Set) en, fejKid) beging; benn man fafye mit 
Sficd)t bieS eben, nacfybem man ben immel l$ bag wafyt'e SBatevo 
lanb fennen gelevnt fyatte, wo wit 1 ewig mit jt'ijlo in feliget* 
meinfd)aft Weifcen (often, al$ eine $eife obet 1 SMfaljt't an. 
Slnbeirfen bcv SSetflortenen, atid) wtn |t> nidjt al^ ^Mt'fi)fcc 
cnbct tjatfcn/ feiei-te man am 3l)W*fo8* f^^ Sobc^, unb gcnop 
ba^ ()dl. 2lbenbmat)l jwm Scupip b al ^rfennfni^, bap man 
mit ifjnen, im ^enit, in tim mitttemllfym emcin(d)aft b^ Sw 
bcn-3 jlctje. @anje cmeinbcn ^cgten aitf bicfe SGdfe ba Slnbcu? 
f'cn bet* ^avt^vet 1 511 feici'n, bie untet* it)nen, obet* attd^ in anbem 
cmeinbett; urn St)vi|]i SffiWen i()t' Seben in ben Sob bafyingegekn 
fatten. 3 biefev @itte lag bet* Ut'fpt'tmg bet- eWc^ftiiptose/ bie 
man ben 2l\)o(leln unb SJWrtijtwn jn @I)t'en anot;bnete; bie a(tef?en 
untet 1 biefen Sagen waren bie bem @fcpl)anu^ (|TcI)e Sftr. 21.) tinb 
ben beiben Sfyoffeln. ^Jetvu^ unb ?pattltt^ gewei()fen, weldje ge# 
meinfdjaftlid) ben SDlat't^'eutob cvbittbef fyaften fo((en. (S^itct'ljin wnt 1 ^ 
ben in bet* M)o(ifd)en ^it'd)e fo(cf)et' @et>a'd)foipfage fel;t' yiele ant 
geot'bnef, unb man Wieb bei i()t'ei' ^etet 1 bem au^gcfpt'oci)enen t'trnb^ 
fa|e nid)t immet 1 ft'ett, bie a^ai'^t'ct 1 , SfyojM unb |)ctligen nut 1 a(J 
^finger unb fi'eite ^adjfolget' g^ctjli ju beti'adjfen, bie i()fc bet'fd)n)eng# 
lid)e Siebc ju il)m fteubig feftjl mit bem Sobe beft'egclf fatten. 
bilbctc |td) mit bet* 3t bet 1 3)iipkattd) att^, biefen |>ei(igett eine 
fUvmiidje 9Set'e()t'tmg &u et'iveifen, unb ft'e a($ 33ewitf(et' attjufe^ 
Ijen, but'd) bie man fid) pijlo na()en mitffe, wie ba6, and) mit bet' 
bee Sungft'au SO^ada bat'geh'ad)ten 93et'el)t'ung bet' gatf nmt-. 3 
bet- Reformation fd)affte man biefe 6eba'd)thi^rtge ba f S9?at'ti)t'et' 
unb ^eiligen at), unb fo iff t$ and) in bet- ^t'ote|Tantifd)en fifd)e 
geMieben. 

ie auf ben Ie|ten Sttnitati^fonntag im ^t'euf5tfd)en ange;; 
ot'bnete Sobtenfeiet 1 , weld)e einen fel)t ( wiit'bigen @d)(itp be$ ^iv# 
d)eniat)tt$ mad)t, t)at bieR3efKmimwg, ba<5 Slnbenfen an bie Sobten 
bet ben Scbenbcn ju edjalten, unb c^ gt-iinbet jtd) fciefe ^det' 
nnf bie eigent()um(id)e $t'aft unb ^atut- be^ g()t'i|lent()ttin^, bie na> 
tiivlidjen @efii!)(c nid)t u iinterbdiifen, fonbet'n jle wiedneijt' 511 m* 
nigen unb ju fyeifigen. @o ijl e^ and) mit bem nattfdidjen 
ftil)(e be$ (Sdjmet'je^ unb bet* Sranei 1 fibet 1 SBctfot'kne; 
hmgcn I)et(igt tinb v>etf(art ba^ S(jt'i|lent()um but'd) 
ntmg, gt'getnmg in @otte$ SBiKen/ unb but'd) bie g'u et'wartenbe 
^vi^efDet'etntgung mit ben ft'u()et' entfdjlafenen, in einem ie{ feli* 
geren 



Uebeiftcfyt bet <5onits unb $eftfo$e* 37 



III. ttdwft$t w $mwntlid)t\\ wit* twfr 
>* tytiftlitym 



52. 

ei biefet; Uebetfdjt ifl tt eorau* u bemetfen, tap nirf)f 
<Sonn* tinb $ej!faa.e tn je&em fit'c^nj'afit'c oorfommm,* Me 
mtd) 2BciI)nad)i(?ti tin^ nad) ^ftijaljt 1 fallen nu^, mnn few 
rife SBdl)ttfld)t$fa<j tint* alfo aud) 9?euj'a()i' attf cinen (Sonnfag titf 
fen; baf @pipl)aniafcil wit'b bd n6 nui* bann auSbrfirflid) .gefcicrt/ 
Wfnn bet- fcd)ilc S' ' onnfag t#; fdfft Ollcrn attf ben 22. 
23.24. Beit's, fo giebt e$ nut 1 einen (Sonntag nad) @pip(;ania* ; fadt 
e-3 tagegen ntif ben 24. obet 1 25. SlpvK, fo giebt e nut: 22 @onm 
(age nad) Svinifatj^. ie S)?at'ienfe)Te, bet 3<?^n^^g/. ba.^ 9J?t# 
d)ae(is* unb anbeve ^ejle, bic bet un$ f!ef>o nut 1 an ben junad)ft(te# 
genben onnfagen gefefet-t wrbeit, jt'nb an bet erfoi'terd^ni @feu> 
eingefd)oben. 

a Iit'd)enja()t; |at jwt ^(ilffen, bie fej!(id)e unb bie fejllofe. 

oom 1 



9Som 1. Slboen^fonnfagc bi^ jtnn (e^ten @onn^gc iwdf; 



A. 

u bct'felben gel)ot'en: 
4 SlbttenWfonntagc. 
>et ( l)ei(ige jrijltag. 
Sec jweife $S>et()nad)^fag 
ei- @onfag nad) 
^euja()i*, bic Sei 
ev @onnfag nad); S 

B. 



man: 
eft, 
nad) 



tage falft SWwriS 



<Sonntage Septuagesimae bte juin ipt 

'A. ^ie gaftcn jeif* 

ie timfapt: 

/ Qumquagesimae 



38 tteberjidjt ber @onn* unb 

- )ie fcd)3 $ajteufotwtage ; jwif^en bicfen <5onntagen licgt 

iO?ari<i 23ei'ffinbigung. 
en gvitnen onnerjlag. 
' -eit ^arfwtag. ; - . . 

B. Dj!ev unb btc ^ierjig Sage t>ev 



)ic kibcn 
i 1 onttfag Quasimodogeniti, bie 

((c;cmftuc 'SSufitag nadj bcm 
ift' toon ben nod) uh-igen onnfagen nad) iOfrci'ti (Miser. 
Dom.; Jubil.; Cant.; Rogate). 



SrittenS, 

S3om ^imnwlfaljuWtage IM'^ jtun ^jle Sftim'faffo. 
t umfajit: 



ie beiben 



ie fepttofe o> 3wrfte giilfte >w ^irdjcnjrtljm/ worn 
311111 fwtoemmtytMnjffljhn S?onnta0< nad) Hnttttti0. 



fcefonbere $ejftage rcerben in bt'efet' %tit gefeieuf: 
i; Sag Soljannis be$ Saufers, ttm an ober nad) bem 

3. @onnt. nad) Si'in. 
ria ^etnifudjtmg, ehva an obet 1 nad) bem 4. (Sonnf. nad) 

Srtn, - 

SD^id)aeliffjl, etwa an obet; nad) bem 16. @omtf. nad) 

am 



Svin. 



SJlefoi'maHon^ffjl:/ ctma an ober nad) bent 20. (siomrt. 
nad) "Si'tn. 
ic Sobtcnfeicv, |lef am le^fen Svinitafi^fonutage. 



1 

1 / 



ber bem d)vi(H, $ircf>cnjal;re zc* 39 
IV. Sftfttcfp cfott* @tttwicf (img frw fccm cjjrtfb 



53. 

d)t'ifHtd)e $rd)ii4r if* (wiV fdjon often 9?r. 7. gefagt 
wui'be) bet- Snbegriff unb bie georbnete $eil)enfofa,e after rf)rifj(id)en 
<m\f unb gefltage, in SatjreSfrijh ie SBtirgei* in einem Mifcfyfit 
S)lcid)e (jafccn i()i'c fe|l(tc{)ctt Sage, bettn 38ict>ct'fe()t' ftc aKjiilji'lid) u 
fcift'ii ^fgt; Sage, bie fiir atte enoffcn biffed kfic!)f' bn bei; 
i)8d)flcn 3Bid)rtsfeit jt'ttb, we'd ft'd) S3egebcn()eitcn an iljiifn-jtitnigcn, 
b(c won gvopem unb blcil^nbem (Sinfhiffe fiir bic$ 91dd)/ fiiv ffine 
fiffung, S3eff|ltgtmg nub @t i rocifcrng rcawi. ^lU'tinjjfnc @tVgp, 
tecnbigte fwge, gwpc t'obct'imgcn, nil)mi)i)fic Sfjafni t'\\\t 
livgcv, widjfigc Sage tin Sctcn bct5 ^ci-ifdjet^ bc$ -i) 
^pjTcgen btc .egcnfianbe ju feitt, auf wdcl)e ft'd) bie ^ 
i 1 cbcnffagc fines ivbtfdjcn 9?etd)e^ tqicfjf. 
tjt and)- fin Stetd), ba$ ^tmmelreirf) auf (ji'benj al em auf 
gcgvftnbefeiJ, wnb in bet- $tit "6ef?e(jenbe$ (okmljl bie $cit 
ubct'bauet'nbe$ unb in bie (Swigfeit (jineingeljenbc?) 9fcid) \j<it ft'e and) 
il)ve ^ejltage, bie won ben 9teid)Sgfnojfen mit anf unb gteube be^ 
gangcn wet'ben. SSSie afcet 1 bie f ii'dje felbjl ein gei(tige^ 9ietd) i|l, 
fo ft'nb and) bie SBegebenljeiten, we(d)C ft'c feiet'f, gfifttge S3egcl ( en{jeii; 
ten won ewigw(i()venbet; Sidjtigfeit, S()affad)en, in beiten SubifrfK^ 
unb iminlifd)e6, 3< ? i^id)e^ nnb @wtgeS jwai 1 genu'fdjf unb mit fin* 
anbec edntnben ft'nb , fo bap fccibcS nid)t won einanber gefonbeft 
wevben fann, abet- bod) Meifct ba^givt'ge unb ^imm(ifd)e, bie gott* 
lid)e nabe unb @abe, ivic ft'e in. ber $tit unb in $fif(idjen 
(St'eigniffen jtd)ttai' geworben ijl, bie eigentlid)e auptfad)e, unb a((c 
d)fi(t(. @ontt? unb $ejftagc be$ d)ri|ll. ^'ii'djeniatjveg ft'nb ebenftage 
bet 1 @nabe otte, in Slji'ijlo 3ff " 1 ^ fvwiefen, bet; iege, bie ev 
evrungen, be gtiebenS, ben ei- geh ( ad)t Ijat. SBon ben d)t't)K. %(f 
(Ten lettd)tet bieg ol)ne wfiteren SJfWfiS ein," eg gilt atet* and) Dom 
@onntage, bcffen ^etev bud) bie an biefcm Sage gcfd)e()ene Slitfei** 
jW)img Si)vi(li ()evteigef{tl)rt wa>-b; jebet- (Sonntag' foli ttn^ an bie 
ajinteidje Slufewecfung unfeves dBfev^ et'tnnet'n, unb bafyer ()ei|lt 
biefet Sag mit $icd)t 'oi'jugSweife bet 1 Sag be$ $mn (OffenK I, 
10.)/ obwol)l nid)t minbet 1 jebet 1 anbet-e Sag, in vedjtet 1 titte, burd) 
gbftlid)ei? Scben, bent fjevvn geweiljt tvevben fo((. enn wenn wii- 
and) an gewijfen Sagen rtuSbdicfiid) gewiffe SBegebenfjeiten feievn, 
fo enveifl ft'd) bod) bet 1 (Segen biefei- S()atfad)en (bci. 1 eburt SljrijJi, 
feines SeibfiiS/ tei-benS, bet 1 3lufeife()ung, ^iinntelfaljrt unb etu 
bung be^ I)etl. eifleS) bent gtSubigcn emiit()e an jebem Sage, unb 
jene befonbet-e, atiSbdicflidje Sfiei' ijT: nut 1 511 bent ^nbe evfoi-bevlid) 
unb geot-bnet, bap ltte an bie 5l(ien nnb Scbem gcmeinfantc unb 
it erinnert, unb 511 gemeinfcl)aftltd)fm Sauf unb 



40 (StttwicKunfl bev bem d)vi(il 

tyreifc Dtte3 evmunfet't ttw-bctt, bawit aud) Me 2eid)tjinnig?n tmb 
weltlid) efuwtctt, bwd) fold)* banfbare $eiet' be? 23egd>ent)dt, sum 
U'benbigcn enuffe bci* ewig unb unaufl)ot'(id) attS il)c fycnwjlrSinew 
ben Segmmgen tint StBol)ltl)aten gebvad)t wet-ben mogen. $ebe fin* 
jdne djtijtl. tfirdje faun fel)? TOO!)! ebenffage an 23egebenf)eiteu 
Ijaben, bte fitt* fie infonbeti)ctt wid)fig fwb (wt'e bt> coattgdife^ipvo^ 



fc(tantifd)c 51ird)c bag 0icfot'iitafion^f^), attcin 
jalji- uiitfafit ctgcnfd'd) ntte btc won bet 1 - ganjen 
ten ^otin/ unb 



54. 

bcm ^t'ei!auf-be bifcgwlid&w 
inannigfadjeu SBoI)ItI)ateti uttb fifet*, wddje un^ 
ft'etc unb unfwfeitt sanj nei'bi?ute ^iifc int 9kid)e bet- S>?fue 
5 Sfycit ivwbfn (apt. Sffia^ ttnfn 1 iciMjd)^ 2ckivn(il)t't unb 
wa$ l)ici' tin pvit itnb ei'ft'cut, fa$ gieftt tins bic SSoi'fov 
l)immlifd)en 95afec6,' fd)cnf't tin* ba$ tSgli^e 23t'of, unb 
tw$ mit a((em, was ju biefcs jcif(id)en 2ekn$ ^fatjvuug tinb 
but'ft 0d)oi'h Sltet* bcv >?enfd) lebt nid)t ttoin .Q^t'ot a(fm/ 
cine unjlffblidje @cdc ; tinb bt'efc ()at t()t'c dgent!)itmlid)en, 
.Q3cbiii'fiuffc; bet 1 fc^wadjc Sftenfd) fann in fdnei* 53cjtd)un^ (id) 
iv$ iwl)nn, e^ wet-be i()m bcnn gegebcti/ unb wtt oben 
SGatct 1 b id)f/ foinmt rttte gate unb wKfomnine @abe, wic fiic 
iinfci* Uib(id)^/ fo att^ fiit unfei* geifti3 Sd^n. SSi^ @ctt tin 
SWdje bet 1 9iafui' ffii* belt db unb ba$- ldblid)c &eben forgt/ fo 
fpvgt er iut 9vdc^e bet' @nabe fitt bcu 6ei|l unb ba3 geijilid)e e> 
ten. a* 9tdd) bet- nabe ijl ba, wo @otfe SBoti unb bwd) 
baffdbe otfeiJ et|^ fid) wit-ffam etweifl; tnfonbedjdt ifl bieS @na# 
benveid) in b; d)t'iJH. fit'd)e ju ftnben, wo @otte$ 2Bovt ge|5t'cbigf, 
tie {)et(. <>act'amenfe Derwaltcf, unb fo bem i)cil. eij^e SRaum ge# 
gd^fn wirb, Zaftig ju wiifeu. @!eid)wie uun im ^i-eislauf be$ 
nattiflid)en 3al)i'e$, wiebeti'etjt'enb, biefelben it-bifdjeu iifec, @aben 
unb enflffc, unb boc^ flet neue unb l)et't'lid)e un^ bargebofen ww. 
ten : fo bidet im$ otte^ nabe in bem ^ttt^lauf bes dji'tfll. S'itv 
d)ijal)tt bie @unne unb ben Snbegt'iff aUet 1 bet' SSol)ltl)aten an, 
burd) weldje uitfet 1 geiiligeg unb gSttlidjcS Seben et-wec^t, gcnS^f, 
gcjlarft tmb befejligt wet'ben fann. SSiebeife()t',ettb werben un6 bie 
SSal)t'I)eiten ttot'getjalten , bie 93eri)dpungen tevfiinbigt, bie ^>offnuiu 
gen ge^eigt, bt> ^)ffid)ten eingefd)(it'ft, Deceit 2ln!ta|me unb @i'fu((ung 
unfmffiW; jtt mljm tfenntnip otte^ tinb $\jtifti f ju lebenbigev 
eiuemfdjaft mit i()nen unb jut' eltgf'eit in biefet; emeinfdjaft un 

fo bap wit* bui'd) bie DoMfianbige SBet'fiinbtgung be ganjen 

otte^ Don unferer eligfeit/ tin ^t'ei^lauf eweS fti'd)eit!; 

an feinem watyt'cn ute 2)?angd leiben, fonbet'n toie(md)t' Qv 
ben unb uo((e cniige auf ben aOejcit bltttjenben unb $tfid)fe bt'in* 
genben Sltien be gotttidjeit 9Bot'te$ ftuben. gt'et ifl bie @tweifung 
bet- lite otteS im Sifbifdjen, ttBttig ft-ei unb unfm'feitS o()ne 
SBcrWenjl bie at'feid)ung bet nabengaben, iveldje tm* 



runbc liegcnben Sbce 41 

$at'mf)evjio,fcit fcfxnff. Slmtafyme iff bot't unb f){er notfyta,, fy'w $e 
fd)id)t fie burd) (aufcen, itnb biefer lank ijt eben forooljl fin Sin? 
ndjmen bet- Beucjmffe otteg alg wafyv, rote and) ein g&njli^e* <2id)* 



an 

55. 

Si((e BaI)rf)eifen, tteldje bie I)df. <3djdf* enttjaft/ tinb bie im 
beg f ii'd)enja()t'eg bet 1 "cmcinbc k5 J^m'n fcwcf) Me ^)m 
gBttdcfan SEBortrt fcargeboten roet-brn fotfen, kjteljcn fid) 
uf t>a, wa* ott fiif 99t<nfd)en geHhin 
auf Me on i()in but'd) fcinen dngcbovnen @ot)n 3'fum SliriiJ 
jlum kwirffe Sdofung tmb auf tie 2ln^att t>ec ftivd)*, in wcldjcr 
cnojfen erlofef, I)ei(ig, fcltg unb t)en;Iid) nwfcen foUen, IM$ fie 
bem ijot'tct'ei^nben nabent'fid) jut 1 Dolfen $wtbe be ewigcn 
in ba$ ewige 9lei^ bei 1 ^et'di^feit tingcfym wet'ben ; obeu 
ft'd) jene 3Brt()t'()eiten auf ba$ 95et'ia(ten bet; 9)?en!! 
fdjen gcgen i()i ( en @ott itnb .f>eilanb, wie (t'e wet-ben, $tt 
fmnt (ein imb wanbeln fo((en, bainit @otfe$ nftbenatffd)fen buvd) 
6()t'i(lttin geivip aud) an i()tten in @i'fii((ung, tinb fie besS i()nen jti* 
gebadjfcn f>eil^ but'd) eigne @d)ttlb nid)t Dedtijlicj ge^en. S3eibe 
Stvten Don SCatjt'fyeifen ft'nb in bet* Ijeil. c^vift jtefg mit einanbet 1 
wevhmben, benn bet t;tinb attec tmfet'et 1 ?pf(id)fen liegt in bent, 
wa oft fiif tin^ gertjan !)at; tinb wiebet'ttiu i|t bie^ alto nut 1 ge# 
fdjeljen, bamit wit 1 , et'Iofet on alter Unget ( ed)ti9feit, il)m bienen fo(# 
Jen in etvigev @et'ed)fia,feif, Unfd)iilb unb eligfeit. itngead)tef bee 
innigen SBetln'nbun^ jwifd)en (atiben^ unb @iften(el)i'e in bet' I)ei(, 
<3d)t'ift iitefljaupf, unb atid) in ben p ^wbiflttfjcftn eerofbneten 
^et-icopen ati$ ben (Eeangelim, fo i)l e$ bod) offenbaf, bap bie in 
bet 1 etfen |>a(ffe be^ f ii'd)enja()t'c$ et'ot'bnefen ^eangelien mit cjanj 
tefonbet'et- 9ii'icffid)t auf bie wi^figjlen S()affad)en tin fieben 
au^gewatjlt wot'ben finb, unb bafjec meljr bie 



56. 

ekrt unfet-cg ^cilanbeg, feinc Sfaferflrfjuitg/ unb nad) 
jtii 1 9ted)fen beg SBatet-^ bie SlttSajepttna, be l)eif. 
fiber feine Sfingec, ba jtnb bie bvd wid)ticjen SJegeten!)ei# 
ten, but'd) n>e(d)e bie tt>d)e-auf t-ben, ein imme(reid) tinfet ben 
90tenfd)en gegviinbet twben ijl. ie bt-ei l)o^en gefte be jicljcn fid) 
auf biefe gwfeniffe, unb fie bilben bie erpe obet 1 fe|llid)e ^iilfte 
d)t-i|}(id)W ^it'd)en)a{)t'eg, atif we(d)e bie jweife obet- fefKofe 
folgf, weld)e bie 9ici()e bet* @onntaae nad) bem 
umfapf. 

ie fejHidje ^dlfte beg titd)enja()t'cg i(l 
fd)id)t(id), benn nad) SWeitung beu ^et'ico^en foil bet 1 cmeinbe 
a((eg bag tterffinbigt wevben, wag ben dinbet/ $mn unb ^onig 
beg ^immelt'eidjeg, %t\\m ben $teffiag, betvifft: bie SBflvbe feinet* 
^ct-fon, bie SI) a ten feinet- cjottlidjm 3)?acfyt unb feinet 



42 (gnfwttffon bev bom 



leugnenben Siete, bie @d)icf;'faU, weldje ifyn gefrojfen fyaben Don 
fcinn 1 S0ien[d)werbung unb elnu't, ah bi$ ju [finer ^itirffel)? in 
ben ipimmd. SBet 1 civijl unb wet* et 1 un$ iff, [ein SBirfen unb 
[cin 38evf fill 1 nn$, [ein Sffialfen tibec un$ unb un$ ju ufe, 
ba$ un$ an[d)au(id) $u mad)en, ii? oocjtu^wct'fc bie SBefh'mmung ber 
$eft()dlffe bf* $fird)fiii4ff$ , ba$ bie SUtfgabe bet 1 cffcnflidjen Sciv 
ffinbigung be gofHi^cn SSJorfeS, Sefu^ bet* 6I)n'|Ti^/ mif [cinei* 
f[d)fd)fe, ifl ()t'ei' ffn twb ^iffd^unft 3" ttcm, wa* il)n be^ 
fi-ifff, in [einen I)a(en unb @d)irf[a(en, finb ung bic ^vieben^fban* 
ifen orteS mif un$ finbetn, unb bie Slnj^alfen offc^ ju unfcnn 
ewigcn fidl geoffenkvcf, weld)e. wit im (aitfcett an bie ^tflmfK 
otfe^ in bet 1 ()ei(. <gd)t'ift rtnjnndjmcn Ijaben. 

em ge[d)id)f(id)fit ^araffcr bei 1 gejWjSJffc be^ tit ( d)eniafn'f>3, 
beu Ivfonbei'^ in ben es)ange(i[d)en ^)et'tco|)en ati^gept'Sgf i|I/ wivb in 
ben iljncn beigeot-bnefen epiftolifcljen Slb[cftniffen ba^ bibaf'fi[d)e &t* 
ment jjinjugefiigf, bamif wit- offe>3 Slnjhilfen ffit 1 unS unb (5()vi? 
jlnin in [einei 1 ^ec[8n(id)fetf niemals o()ne bie innigjte 93ejtd)tincj 
nuf u n$ [elbet* auffaffen, [onbet-n mlji fcebenfen, bap wii: in 
offe^ nabenrart) liba* tm$ ein(5e()en, bap wit 1 jt'ijlo tin^ efgej 
fcen, ganj nad) [einetn SBiCen unb Soufcilbe un^ Octijalfen [ollen, 
etf bie mtye @emein[d)aff mit bem @o|ne otteu unb 

an [einet- gSff(id)en 9?aha* hwii'ff n>ii'b. 
anbett obet* fcjllofc alffe be>5 fii'd)en|al)re h'Sgf tiot'# 
ben bibaffifdjen 6()arffec an jt'd), jebod) and) auf f)ij!o* 
vifdjem runbe mljenb. SBat 1 bei- flBnig be* ^immelrci^e? -fflfc|l in 
ber ^ejll)dlffe bet 1 9)?itfe(j.Minff bet- acjle(hm.cj tmb ^efrad)fung, fo 
|i'nb e$ nun bie S)leid)^eitoffen,- benen fcorgeljalfen roii'b/ wie ft'e 
wet'ben, [tin, wanbeln [otteiu @$ i|l a([o bie d)rifi(. ^)fJid)fen #, 
@iffen# obei 1 2eten-3(el)re, bie Dorju^n)ei[e in bet 1 fejHo[en >aiffe 
bes d)rij^(. fii'd)cn|al)i'e5 ben ecjenjlanb bet- ^H'ebigt au8mad)en/ 
unb bie gi'bautmg bcr. emeinbe auf iljven a((e.t'()ei(isflen (auten 
kwivfcn [o((. 

57. 

SBetm ba^ d)t'ijK. ^ii'd)en|al)i', ivic nid)f atgeleitgnef wet-ben 
faun, twuflid) <Sin anje'6 iff, wenn in il)in bie ganje djfiftL SBa()v, 
l)eif, wie bie Ijcil. clin'ff ft'e enfljaif, Dorgetragen wet-ben foU, unb 
biefe 3BaI)t'l)eif attd) eiii nbge[d)Iofme^ anjeiJ ijl, [o ft'agf fid), un^ 
fei* tt)e(d)em nljci^ptmff ft'e wol)( ju[ammfitgffapf ttnb jugleid) ba5 
^ird)enja()f djat'affefift't'f wet'ben f'onne? 6-5 ifl bavftbev nun wo(){ 
faum eine S3et'fd)icben()eif bet 1 5lnftd)fen unfet 1 et'leud)fefcn ((}t'iftcn 
unb offe^elel)t'fen, bafi. bic ()ei(. @d)t'iff att nmb# unb $ 
gebanfen bie S^ec obet 1 geljre on einem 9fieid)e offe^ 
I)(ilt. Wit ber @d)oj)fung ^immel^ unb tet 1 @i'ben, a( bem 
iplafj bet goff(id)en SBii'f[rtinfeif unb Stegierung, teginnt fie; jeigf 
bann gleid) nad) bem @ilnbenfa(( in bem Ureangelim, in bet' alte< 
flen 95ed)eipung Don 'bem SJcibe$[amen unb cfyiancsenjcrfrefei', ben 
53eginn bet gofflidjen .$cU$* unb nabenanflalfj fiilji'f Ijieratif bie 



jum run.bc Itegenben Sbw. 43 

efd)td)te biefeg $eid)eg in 5lbra()antg $dmi(ie tinb im jfibtfdjen 
SBolfe, burd) bie oorbereitenben Slnftalten beg efefeg unb ber aufr 
fiiljt-lidjet-en 33erl)eipungen on bent juf'iinftigen f>ei(anbe burd) bie 
?propl)eten weiter fort; wftlnbet (5l)t-ijtt beg @rli>ferg ebttt-t, mit 
bent bag immelreicf) erfd)ienen iff, in ben (goangelien; erjaljlt bie 
tiftung, annulling unb 23erbreitting ber d)ri|H. emeinbe in bet; 
SfyojMgefd)id)te unb in ben ^riefen ber Sii\\&n %tfi\ ; unb fd)(iept 
enblid) in ber -Dffetibaritng t. S^)^ 1 '"'^ wit ber <2d)i(berting beg 
nettett Serufalemg, bem @i)iubol beg ttollettbeten ottegjiaateg, worin 
ered)tigfeit, eligfett nub f)errlid)feit wo^nt. 9?id^t ein menfd)* 
lidjer ebattfe, nid)t eine menfd)lid)e tftnbttng ijl bie Sbee eineg 
9*leid)eg ofteg, fonbern eine on ott geoffenbarte. ag SReid) 
otteg ift etwag SffiefentltdKg, S05at)rl)afteg, SBirflid)eg; eg erijlirt 
fd)on, unb bie f ird)e .S()t-i(ii auf (St-ben tfl bie gottlidj^gegt-nnbete 
SJnjklt, bet-en enojjen aud) ^ftrger beg Sfeidjeg otteg - unb (EfyrifH 
wit-fiid) ftnb ober bod) fein follen, unb in ber al(e SWttglieber fu'r 
bag Steid) ber |>errlid)feit erjogen werbett follen, wcldjeg eittjl am 
(Snbe ,ber Sage offenbar wet-ben wirb. . , 

ic 5lnf(inge, bie got-tbilbttng, bie d)icffale, bie SJlegierungg* 
grunbfa|e beg 9teid)eg otteg, Witg uont ^oitige biefeg ifteicfyeg 511 
wiffen tti5tl)ig i|t, tinb aHeg wag irgenb won ben $eid)ggenoffen ge^ 
forbet-t wirb, bag ijl ber 3nl)aU bet 1 ' ganjeri Ijeil. djrift, bag bie 
itmme ber djrijtl. iffial)t-l)eit, bag bet 1 egenffanb ber ^eier ber 
d)t-ij|l efte, bag wirb alfo aud) ber @m()eitgpunf't beg d)ri|>(. ^ir# 
d)enjal)t-eg fein mfiffen, ttnb alleg in bentfelben mup in 23ejtel)ttng 
auf biefe I)od)jfe biblifd)e tinb d)rtftlid)e gbec attfgefapt werben. 



58. 

9teid) otteg if! eine emeinfd)aff, i|^ bie eiueinbe bet- 
.f)ei(igen, bie ganje Sftenge bere^'bie ba glaiikn an oft; unb ba 
ott bieg $eid)' buvd) feinen lieben @ol)tt S^funt 61)t'i^ttm gegt-iitt^ 
bet I)at, auf ben bie Kittbigen beg 3L Sejl. I) off ten, an 'ben alg 
im (etfd) et'fd)tenen wit 1 glauben, utib beffen Siebet'feljv ' tvif 
|)offenb ev war ten, fo gel)oven 511 biefem SReidje infonber()eit ttnb 
im engetm (2inne bie SOfttgliebet 1 bet 1 dit'ijll. f ifd)e. >ht)ol)( bttd) 
bag acrament bet 1 I)ei(, Saufe in bieg 0icid) aufgenontmen, {tub 
bod) nid)t alie SDJitglieber beffeiben feine vedjten ttnb rcaljren enof 
fen,' fonbern uttr bie, in weldjen bud) bie SBiebergeburt bag goft# 
lidje Seben beg (attbeng, bet 1 Siebe unb bet 1 Coffining fd)on fccgon* 
nen I)at. 3n biefen nun mttfl bag g&ttlidje geben gena()t't, gepffegt 
ttnb geflcirf't wevben, in ben aitbent foU eg envetft werben, unb 
aWe, weld)e nod) attpedjalb bet 1 d)d(l(. ird)e (eben, foden bttrd) bie 
9)?ifftongtl)(itigfeit bet 1 Kitibigen jttnt (auben an ben breicinigen 
,ott gebrad)t werben, fo bap bag 9Wd) otteg tinb 6()t'ijli immct 1 
mel)f ct'battt ttnb evweitert wet-be, Unb bag S0?itte( 511 bent alien 
ifl bie Slttgbreitttng unb Setfiinbipng beg gBttlidjen SJot-tcg, bie 
SBet'waftung bet 1 t)ei(. acramente unb bag Seben in bet d)t'ijllid)# 
bt'itberltdjcn emcinfc^aft. t)rijlttg, ber ^serr ttttb ftonig biefcg 



44 (Stiftwcffang bcv bem d;ri(K $ivd;enjafyre tc, 



-3, ill and) $tw bet (gngri, i()tt fotfen fte anbefen, ft ifl 
be$ ficibe$, namtid) bet emeinbe, unb ft'ftf jut $ed)ten be$ 
itf im immc( iibet attc Ptjtentfyttm, ewalt, 9Rad)t f $em 
fd)aft, unb a((e$ wa$ genannt mag tt>etben, nidjt atfcin in biefei' 
SSelf, fonbevn and) in bet jufiinf^en. (l timfapt alfo bag $uw 
bic gitnje DwnfinfKge d)o|>fung, tgd unb 3)?fnfd)cn; 
@efd)o^f$ mif feinem (3d)ityfft? ijl ba6 SBcfcn bic^ 
i'ficttung bet 1 gcfatlencn unb eon @ott 'abgcfaUcnen 
, 3wtucfful)itu3 bct'fclbcn ju @ott, SBwbwttttdmguns mit 
i()in, ba ijl bet* 3wc be^ tutbenreidjeS a'tif Arbeit, bet d)i'ift(. 
^ii'd)c; S()t'ij!uS ()at &u bcm @nbe bic mcnf^lid)C iftatut' angcttonv 
men, burd) fctnen Sob bie (Stl&ftmg gefliffef, btit'd) feine Slttferjle^ 
fie tefieaelf, twb buvd) bie <Senbung be fyctl. eijlc vol(enbet 
fcine Slbjidjttn, unb fctingt bie (St'lnbet- ju feinet emeinfc^aff. 
' d)enj4r, aU ein ft'ei6(auf bet SJertflnbigung got^ 
Ud)et 2Cal)i'()eit, I)at mm bie Slufgabe/ bie Sbee be$ gotflidjett 
Sfitdd)^ in bet ^ptebigt I)etatt^uj?e((en, ffe in ben Sleid^genoffeu 
j'u ctjeugen, unb ft'e jum Seben in pit/ in feinem Steidje, \}\w 
jufiiljten; 

59. 

a ba$ d)tiil(. ^itd)en|a()t in jwei $Jlffen jwfSttt, fo 
wcnn bie Sbcc be 9leid)ei5 offe ben @I)ataftet betfelben 
men foil, in bet ctjleti obet fejl(id)en {{(fte bet tonicj 
.^immeltei^e^ 3efu 6()tijitt, bet cgenjlanb bet 
fein, in bet jweiten flht wivb fie jtd) mit ben 9Uid)^genPffen 
Ijaben. 



,60. 



t)at btei gtofe $ej!fteife, ben SBd(mad)f3 1 f Ojletn unb 
N>dd)c jufammen an bie tunblefyte be$ (f)tijfentl)um$ tins evint 
netn, bap oft als dn bteictniget oft fid) tm$ ojfenbatt, fo Don 
tm$ etfannt unb angebefef fein will SBeiI)nad)ten, ba^ e^ 
butf$fe|l bes? @t(ofet6, be>3 @of)ncy pffeS, ojfenbatt un6 oft al 
-ben SSafet be^ ^cttn 5efu @()ti|Ti unb al$ unfetn 93afet butd) 
(()tijtum, ba wit, butd) (auben an ben @ol)n ofte, otteS 
liebe ^inbet wetben fo((en. 

>jUtn, bas ejl bet 2lufetjlel)tmg tmfetes tiofetg, offen# 
batt un^ i()n in a((et feinet etdid)fett aliJ <So()n otfes, benn 
et ijt U'iiftigtid) etwiefen ein @ol)n ottes nad) bent 
eiji, bet ba fyeiltgf, feit bet 3eit et aufetjlanben ifl 
on ben Sobten, nam(id) Sefu^ Stjrtflu*/ unfet |>etr 
(SSm. 1, 4.). 

tet <gfoi)n otte>5 toom Sijton . feinet ^ettlidjfdt fenbetc unb nod) 



bet 5Seif)nct$lve& 45 



/ 



intmerbat fenbef-, fefyrt ting glattfcett ait ben I)d(. eijl unb atif 
i()n fyoffen. 2i((e brei.$ef?e. ttnb gejtf'reife jtefym afcer in ber innig* 
jten 33ejie()ttng auf ben $errn bet- 5?it'd)e, auf ben ^oitig beg $irit# 
melreidjeg, "fanti tint- bnt'd) il)tt wet-ben wir, wag wit wet-ben 
fotten, namlid) ftiiiber @otfeg, .nut; on iljm em|)fnsfn wit? 
bic (Sate b^ I)d(. ci|?e5, bic tt'aff atig far. 8l)c, bud) wc(# 
ci>e wit wicfacflrtowi wevben tinb jut' ^inbfd)aft @ 

61. 



jinn liDMffetpttnfte bie 3fa^/ baft wir, bui'd) bie 

liebe flinbet' wet'ben follen. ie ^inbfd)aft 
bnrd) (I)rijhtm, oft tinfet 93at_e.r bttt'd) 
iftbag eine grope Sfyema, welcfyeg tin 8ei()ttad)tgfeft ttnb 
ba ab bttt'd) bie @pip()attiagfonnfage in mannigfadjen djattirttngen 
aKfeitig atgefyanbelt wet-ben foil, nrd) bie <8>enbttng beg @ol)tteg 
faginnt bet' <5d)opfer ttnb Urfyeter atteg Seteng eine nene geijtigc 
@d)Dfting, em geifligeg 9teid)j nu't bet* elntrt (Sfjt'ijli fangt bie 
nette -Cn-bnnng bet 1 >inge an, tinb in ftefiger, thtatiggefeifet 1 tent* 
winding wiift bie wnnberkrc S()atfad)e, bag e()eiinnip far offc 
fe(igfeit, bap ber ewige (2o()tt ottcg menfd)lid)e Siatttv 
an fid) nimnif, fort big an bag (Snbc far Sage, wo bag drlo* 
fnnggwetf tooUfonnnen attggefn()t-t fein wirb, inbem a(gbann alfe, 
- bie otteg ttvibe in ()t-i|Jo anjttne()inen tereit waren "tinb ft'e 
wit-Hid) annat)u\cn, too((ig toon after unbe nb Unfeligfeit wevfan 
tefreit fein. 58ag in 2lbam er(oren ging, ifl in 6()rif?o wieberge# 
brad)t, ja 511 nod) grftperer @eligfett tinb .fierr(id)frit gelangt ber 
bnrd) otteg .53arm()erjigfeit wieberljergefMtte 3)?enfd); in erttenter 
ttnb tntoergdnglidjet 1 (SdjBnljeit wirb bie ganje $amilie ber finber 
otteg bag SMlb S^rifti an fid) tragen; ttnb wag ber ewige (2ol)it 
ton 9fttfttr ift, fofteu wir burd) feine nabe werben, ^inber beg 
l)innnlifd)en SBaterg, enoffen ber gott(id)en 9?atttr, Sl)ei(ne()mer an 
S()rifti >errlid)fetf, rben beg ewigcn Sebeng, Bie ber otfmenfd) 
bie t'i((e beg goff(id)en Scteng befap, fo faj%n jte and) feine 
(antigen, tinb jwar fd)on l)ier attf @rben in 'biefent Seten; wic 
ft'c ater tet i()tn ttnfer ber ^m'dtfggejlalt toerborgen war, fo and) 
tet ben 5inbern otteg wa()renb ber ^eit i()rer irbifdjcn ^)i(# 
grimfd)aft. 

Seifgemape Sette ttnb Sorfragc fur ben Sffiei()nad)fgfreig wetv 
ben bie Sefyrc toon ber 5?inbfd)aft ber (antigen tefyanfaln, nad) 
ilirem rnnbe, ^ilfgmjtteln, ^orred)ten,,5pf(id)tett, eligfeit, Jpeta^ 
(td)feit, ^opting ttnb Slttgft'd)ten. ic gett-and)(id)en ^wicopcn 
tetreffeit bicfe 3bee, unb i!)re Slngwaljl fdjcint ttnter ber Settling 
bevfelbcn gejianfan 511 Ijabcn. 



46 (gnfttrifcg bet bcm cfmfH* ^enja^c K, 

62. 

A. >ie 2Beijjttarf)%tt 

fcegtmtt nut bet Events* obet? &ot'I>et'eitimg$sett Iw $eid)$genof# 
fen stun inpfattge be$ fcmmenbett |>immel$fijnig$ %tfu (E()ti|ti. 
Me gan,$e SSMt wv (Sfyrijfi <$ekrt war/ feit bet: erffen SSerfyeifnng 
tton bent jtifiinftigcn SB.eibegfainen nnb djlangenjet'tt'eter, bet* duett 
getfenjn'd) fcef'ommett foflte (1 2ftofe 3, 15.) / bie waljre 
jeit, benn t>ic Ifiubigm te$ SI. . Sejl. Ijofften auf ben Swjl 
itnb fefyntw jt'd) nad) bem cit be$ >tm\ (1 50?ofe 49, 18.). 
nad)bem ba^ ewige SBovt ^leifd) gcwovben tjl, feiem wit 1 ewe foldje 
SBorbereitunQg^it wit Sde^t/ wetl eS notljig ifl, bap Sljrifhtf' nod) 
iinmet'bat: in itnfet' ^et'j fomrne, we^lalb wit* i|m bie @t8ttc 511 
fcet'eiten fttdjen. )a abei* bet* font'g be$ $immelm<fye$ wiebet* jn 
fommen et'I)eipen I)at, inn .bte einen jinn 23o%emip bet* eltgfeit 
einjttfii^t'en, itnb tl)tten ben berljeipnen @naben(ol)it ju cjeBen, fo i(l 
fitt! biefe jwdfe S^ n f|f )i't^ bie naben^t't bt'cfe^ Seben^ file 
jeben njdnen/ itnb bie ganje fit'c^njett be^ 9f. Sc|l. bis pin 
jfingjfen et'td)t, in ganj eigent(id)ein tnne erne waljre Slbuent^ 
jeit. SBom fommett be0 ^et-nt (janbelt bie'Slbentjeit, nnb atif 
fcin nmnnicjfad)e^ ^ommen bejie()en jtd). bie alten ^et-icopen. 3 U 
bein SI. S*|t. ein^feljlen ftd) ffir biefe %nt bie wi^tig# 
mefftattifdjen SSeiffapncjen, fo wie and) bet Snfyait bc^ etfen 
be (^angelijfen fined, wot-in bie bet 1 ebttt-t jcifli jn^ 
cjeljenben cjottlid)en SSetanflaltungen bet'id)tct wet'ben, 
ffd)einen be^ SDJefjtag tterfunbeten nnb Dorkreffefrn. 
pig wei'bcn jtt biefet' .gelt fce{)anbe{t bte 9?ort]wenbtgfeit bet* 
, bet' tt'attt'ige 3nftanb bet* ^eibenweft cot' ()n'|to, ba$ Itn* 
3^w^um0, bie @f(8fn0SbcWrftigf(it nnb rio* 
be$ 9}?cnfd)en, feine eigne >l)tnnad)t bajtt, bie i33w 
anjlaltwngcn bet: gottlidjen SSoufeliung jtu* ^evkifttljntng eine^ attbent, 



Slnfnnft 6.^i|li i|^ in ben 
u$cnfd)cintid) bie leiteube .^bce gewefen, itnb bie SlitSwafyl bet 1 
@ffl(fc wetliet't i()t' SlnffaCenbe^, fofcalb jene 3& fefeel)alten wit-b, 
bfitn fonft fretlid) mnp bie ^et'icope fiit 1 ben 2. nnb 3. Sl&wnttfonw 
tag unsivcdmdpig, bet 1 eitfol$e wibetft'ebenb nnb batjet' tabeln^ 
wet'tl) et'fdjeinen. 

s ct ( effle onntag beg SlbbentS. ^(jt'ijli itjtig in 
^et'ttfalem ifl cm ^ilb feine^ ^onnnenS in nnfet' ^ei'jj wie not()# 
wnbia, nnb felig bie emeinfdjaft mit bent cwic|en ottefol)it i|l, 
ivic ixni 1 nnfi'ei'feitS bajtt tnt^ anfdjitfen, bie ^tttbet'ttiffe kftegen, 
bie ^filf^mittel geh'andjen, bai)on jit veben wanlapt btffet* Sag *). 
Set 1 jivette onnUg bc$ 2lbent. ie $ii'd)c tilt mit 



*) Bie @injeInT)dfen bet cbatiflelifrf)?!! unb cpiftoIifcDfii 9)?vico|)?ii nub ifite 
, finb in ben tSndviivfeu tu 



i bee ^etf;na%$?re& 47 



S3eft'ad)hmg .jtie feftfen Bufunfi '(SljrifK l)in; feligei-eS fennt 
j'a bet- Iflutig* nid)f, al$ wenn fein defter, ftmtnb, SBruber, 
font's, 5lvjt, SftiMet 1 fommf, tun feme nabenabft'd)ten an if)in 511 
wtfenben. Sl&et wi<? fcf)t'ecf(id) if* feine 3f |J ff/ weim er mm al$ 
jh'afenbet 1 9lid)ftc erfdjetnt, tt>ekl)e SSMjmmg liegt bat-in, tie tia* 



ir enoffen 

fonnw bic itabcujeit vcd)f kntt|cn, wit 1 n>iffett an tven wit 
tmS tun iilfc ju wcnbm fjakn, tafii wic feincS anbcrn wat'fcn fol;; 
(fi>/ bap in hmtm anbetit cil itnb fein anbct'ct 1 9?a 
kn i)l/ bat'tnnen wit fottctt (dig wtbeti, alg bet 1 S^antc 
- ijl frf)on ba, ijl Qefommen/ ij^ wa{)t'I)aftig im 
fajat-ett) ba ( Da^dpcne ttnb 
mad)t 

cjcwip tmb ba6 5pfcbig(aiuf ; 
\($t f woratif bie @j>ij!c( IjintvcijT. 

n ( Dtcvfc (Sonttfag bcS 5lbttcnt$. anj na()e 
i(? ba SBctljnacftttfeff, fo(( few @^<? ut^ 511 S()d( iwben unb 
un kcjiM'cn/ fo nu'iffcn wit 1 u5 in cinci 1 gwifjen 
faffunfl h'ftnbcn; in wc(d)fr/ Id)vcn ut6 bte ?pfrico^fn 
fag, ant 93cifl)ff(c betf Sfiufw* 3^)^'!"^ 11 ^ i i 
(S-nnal)iunuv ic altc f ii'd^ fpt'ad) .an biefu @onntagcn Don ba* 
DiVt'facl)cn Slnf'tinft Sl)t'i(li in carnem, in mentem,. ad mortem, 
ad judicium. 

63. 

d&ffe|!. 

mif @d)nfd)f nad; 



tinb 

wivb |e|t $it l)immlifd)e .Q3otfd)rtft geh'ad)t: (Sttd) 
grfcorcn. ic gitttiidjc 9?ahir bc (Sdofcr^, fdnc ewige 
tcim SSatcv, [cine gvcnjcnlofc ^fvatlaffung nnb (Svnic? 
bt-igung, fdnc 2ick*fMe gcgen un flnbct'/ bie 5lbfid)ten fcinct* 
^?cnfd)iVfrbting tinb dnirf, bic @ eg nun gen bct'fdkn/ bie M# 
ermcfjlicftfn SBufungw btcfen S()atfad)c fdjon bi^ |c|t tinb in a((e 
wigfeit IjinauS, wie ft'd) otfe^ 93oi'fe()ung bet S()n'fti elnivt 
wirffain emiofen l)af, wie bie @ngel @offe^ fi'enbigen 3lnt(;ei( nel)# 
men an biefem i-etgnif), wit bie Slnfange beg gott(id)en 9lfid)f8 
fo fletn unb unfdjeinbat- jtnb, n>te @oc^ $H?ei3()ei nnb Slffmadjf 
ba$ ropte fiefs an$ bent fitt 1 menfd)lt'd)e Slttgen @et'iitgf?en ju 
enhXMcfeln- ^flegf, jtit 1 .53eh'ad)fttng folcljei- egentMnbe tinb SBaljfc 
(jeifen foi-bet't bag 2Bei()nad)f^fefl un^ attf. 

cr evjle $Beil)ttad)Hfag. ie ehtft be^ @rI8fer tinb 
S6dtI)ei(anbeS gefd)iel)t nnb wirb bef'annt gentad)t, ttnb jttv i'eube 
t'ibei' bte^ (;od)|l fueubeni'eidjc S'feigntp atifgefot'bert; wie gei'ed)f eine 
foldje #wtbe fei, (el)ft Dovnamtid) bie (SpijM, inbem ft'c atif bie 
Slbjicfyttn @oe? bei < bci 1 lOffenkruna fcinei- ^nabe- in (Sljnjlo, 



48 (gnfwitffona beu bem cf;vifll, $ivcl;enjaf)ve 20. 



unb woju un8 biefe tw&et'biente SSaumljMjigfcit ermtmtet'it mtiffe, 
Ijinweijl. 

) jwcifc SSeifynad^tag. ajl %i|hi$ but' (Mefet 1 
gebot'en tjl, baf; un$ bie ft'olje 33otfd)aft gebradjt unb tjetf iinbigt 
wirb, fei un$ gebowt, bieS atteg ijl wcjebd'd), nub f)i(ft un$ 
nid)t$, ww tmjVw >et'jen nid)t f^nffi^tigc6- SBwIangm ft'its^/ 
b<?n ^filaub fchnm ju la-uen unb in feinc mcinfdjaft ju fom* 
men. >ie Qlattbigc $lneignung bet 1 nabe otfeS in bet ebtirt 
ijl b t-unbgcbanfe biefe^ ^cjttage^j wic miiffen, wie bie 
leiWicf)/ fo get^tg jn S^tiilo-fommen/ ba&tt fmb wit* urn fo 
y$\fi)ttt f afe wn bcc ^ett in unfem Saufe jti ben @ei* 
en angenommen l)vtt. Sffiie ba^ |>etl in S()t'tfto fefbet 1 , fo ijl and) 
bie 5lnnal)me beffelben on nnfet'et* @'fe ; wenn jle wit'flid) ge; 
fd)iel)t, eine t'dne nabenfad^e, bet' SBafet* jiefyf tin^ jum @ol)ne, 
et'I)i(ft ting jn feinev S3efnntf(aft/ wit' fotfm nut 1 folgen, unb 
ivit' wetben t'eid)lic() ^t'iebe nb ^venbe fdpeden. S5i(( man an 
biefem $ejtfac;e ba^ Stnbenfen be(5 etften djwfll. SOZdt'^t'et 1 ^ @fep^a# 
nti, feiet-n, fo ift"al$ ^auptgcbanfe l)oj?jiil)rtcn/ wie bet 1 (auk 
an ben tmS gefcorenen ^eilanb ttn$ attd) i\)i((ic| unb ftarf mad)f, 
ba^ it'bifdje eben fiif il)tt baljii^tigeben, weil nun, mtd) feinet- c# 
Init't fiit* unS/ tinfet* Sob nid)^ anberes ifl, a(f bie elntt-t jum 
Seben benen/ bie fctit'ctj ben ^ei(, ei|l unb bud) (auben 
jtnb. 

64. 

nad) 



Set; @onnfrts nad^ SB e if) nad) fen l)af ojfenkt* bie 
flimmuna,/ auf bie fo feljt 1 t)et'fd)iebene Slufnaljme be$ @dBfcr, aiif 
ba$ ungletdje Set;()alten bet 1 SDZenfdjen gegen i()n ()injuictfen ; 
6uah9cliuin,set8t unS/ wie ft-omine ^evjen mit ()iinm(ifd)ef 
ftid)t, ^aufleitte, bie pfe ^et'len fudjen, fi-eubig tun ben 
a(g ten 6inen S'fortjwettbisen unb aKein Unentfcel)dtd)en, fid) 
meht; ft'e ftnben benn aud) in i()m ade^, unb nod) met)t ( , a(^ (t'e 
fud)tcn, (grloftma, unb ^inbfcf)af(, unb eon biefen fo iibet 1 atte 9}?apen 
iefeligcnbftt SBiufitngen be^ (aufcen^ an S()dfhim unb bet' emein* 
fdjaft mit il)m vebet bie @pi)^el. a biefet* onntag, wenn et* 'toot'# 
fommf/ (leW bet 1 (c|te be^ Wit-get'Iidjen 3^^ ijl/ fo gieM et ( 95w* 
anlaffung jut ^tufting tinfetes (Seefenjuflanbe^, unfereg Set'()dU^ 
nijfeg jtt 6()ti|lo, a$ un^ gewot'ben i|t, unb wa^ wit* i()in finb ; 
fo ifl $cd)enfd)aft abjulcgcn, wie bie in jcijlo n angebofenc 
nabe ottc wn n\\s benup jvotben ijl, ob wiv ed)fe 9^eid)^e# 
noffrn ft'nb, ob 6^rifhid in un^ geboren ijl, pb unb wie ivit 1 bet 1 
(Sriofuttg fl)ei(i)afticj gcwotbm jinb. 

9ieuja!)r, bie SBei()itad)fe!ocfai)e. cm neugebownen 
5?onig beei tmmehttd)e^ wii-b bet 1 bebeutuncjSttoffe 3^fn 
beigciegt, ben et 1 aKcin in bet* Saljrljcif unb mit bet' S()at 



bee &enattfceift. 49 



benn et 1 fyeifif nb,ifl 3>*fM/ em <3eligmad)er. $n ffl'nwn 
men, im lanben, mit uiMiget i>ingabe be$ fwjenS an i()n beginnt 
bet* @()t'iff &a$ netie ^a()tf, ttott bet- frozen guwrflcfyf, bap, wa* 
aud) immcrl)in biefef nene Seitabfdjnitt bringen wet-be, il)itt al(e$ 
jit feinem SBetfen gereidjen mnp, benn ott jt|t tin $egimente, 
@I)t'ijht$ i)l .f)cnv $ort itnb <Sd)inn attcf fetnei* Wubigenj ct fei# 
tet* rtbci 1 j|l in S()i'ifio ciit finb offe$/ tutb bafj ct ( ^ t|l, Ba-banft 
ct- @ort; o^c Pljrtmgflt Ijaben iljn ba^ti gch'rtd)^ Ijaim fui) ctv 
Sic()cnb an il)m offenbai'f, bawon vcbct bie j)ifte(, bcffcn cjcbenft bci 1 
g^rifl mit ^t'cube tutb anf/ enff^loffen/ attd) fct-nct o^(? et'jic# 
Ijenbct 1 nabe wt'flts jn folgen in bem nettcn 3eifiibfc()nitt, bet fui) 
jet ttoc t()in offnct, bet 4 pat* btmfcl ttnb tterf^loffm wot- i()m 
licgt, abet 1 bod) on bem id)t et'ljettt ijl, iveld)e bie ftnbfd)aft ge^ 
gen ott Met* atte$ 3>-'bifd)e Det'bt'ctfet 

<onnt<t$ nad) ^ettjal)^ ^attm war bet 1 ftonia. bes5 
geboven, fo et'{)ebt jtd) attd) fd)on ap, S3o^()eit ttnb 



vettet Wjn, cwitelt bie bofen ^(iine bet; SSelt, ffityrt feine 
nabenabftdjten Ijetaltd) I)inatti5. SBte e gfjriflo felbcc et-gangen 
ift, fo atid) ben (Scinen, fetnem S)ietd)e attf St'bett/ ft'e Ijaben 
Svtibfale jit et'btttben, -fotten abet* ttntet- @ofte @d)tt| bttt'd) 
ben jtir 9itt()e be$ etvigen Seben^ eingef)en. 3n biefet 1 
wanbeln bie ((ittbigen mitten tutfe? ben Seibett^ftvinen, ttnb wetm 
ft'e, ivie bie finbct; 511 S3et()(e()cm, tint Stji'ijlt wiKeit felbjl ben Sob 
etbulben mfipten, e^ fann ft'e nid)t im mad)en, ft'e jtnb ja otteS 
f inbet bttvd) S()t'i(lttm, itnb fomt'i gewiplid) attcl) (St'bett be^ ewigen 



Set 1 (Soimtao, nad) 5S5ei()ttad)ten weijl alfo anf bie 
bung ()in ftif obet 1 tvibet' (Sfjt'ifitun; 0?eujttl)t' Ij'Alt bie fiit 1 6f;ri(lum 
ct'iie()enbe nabe otte ttn wot 1 ttnb bie <2elia,fei in bet 1 
fd)af(; bet' (Sonntag nad) 9?eu|a()f jeigt, n>te felig finbet' 1 otteS 
feibjl ttntet' Sciben ft'ttb, bie roefentlid) jwv et'jtetjenben 
te gel)ot'en, ttnb toon bet $mbfd)aft ttnjevtfennlid) 
12, 411.). 



65. 




ifl mit bem i)ovange()enben S8ei()nad)^fe(l, wie bttfd) bie anpet'e 
Slnfeinanbet'folge, fo bttt'd) einc innet'e $8e,$ie()tmg, feljt* genan 
bnnben. 5Bei()ttad)fen wet-funbef tmb feieti (S()rt|^i elnirt, bie 
V()attia^jeit ijl jum Offenbrtt'wevben beffelben beflimmf. et 1 n 
bottne fonig bet 1 SBdf, bet- fi(an& attn- iinba 1 , bet 1 Slrjt bet- 
.^ranfen, bet- etnige 9?ettet', bet- ntdd)Hge ^elfet 1 batf tmb fott ntd)t 
ttnbefannt bteiten. @t' wai 1 ja in bie J8e(t gefontinett, bie <2tinbei' 
felig jtt mad)en, fo mtipten jl'e fa on il)in l)ot'en, il)n fennen let 1 * 
nen, wie batten ft'e fonjt jtt t()in fommen, ein SSct'ttatten 511 i()m 
fii, ft'd) il)in I)ingeben fonnen tmb mogen? (Sine fold)e 

I. (Ci6co Jiirt&enjai&v,) . [ 4 ] 



50 (EnfttNcftung ber bem c&riftl. &%d;enjal)ve K. 



rung (pt'ifK war tim fo nigger, alg ft 1 fcine gottlick 
unb ."perdidtf'eit nid)t jut 1 @d)au tt'ttg, nid)t wanbetfe in bet 
(jett, bie et 1 bei bem SSater fyatfe, d)c bet 1 SBelt t'unb nod) gelegt 
war, nid)f prangfe mif feiiiet 1 gottlidjen efktt, fonbet'tt in f ned)f$> 
geftalt einfyevging, 2lu$ bet 1 tterpttenben f ned)t$ge|?att nutpfe @()t'ijji 
^petttidjfeit I)ct'i)otfi'a()lfn, wte au$ bem crtwgcntfn wolf btc 
fi><5reid)w @tt'a()(cn bcu (Sonne, wenn et* fl^crf)j)t ben 
bic Sirffanrfcit tinb ben laukn jiinben foUte, weldje jut ( 
d)ting bev gott(id)en 2t6ffd)fen erfovbet'Itd) wat-en. Sl)eiU wawn 
e bie SBtwbet 1 bc fset't-n, bie SBetfe feinet 1 g8ft(id)en ^adjt unb 
Siebe, tl)eil$ waven e$ 53egebenl)eiten, bie ft'd) mit it)m jufvugen, 
3eusiffe, bie itjm att$ bet 1 unjtdjtbaven SCelt cjegeben wtttben, 
but'd) felbjl bie minbet 1 empfanglidjen ^et'jen jut 1 Stymmg obet 1 
!id)en 2lnfd)auung ffiuet 1 et'I)abenen SBiit-be, feinet 1 gott!id)en 
bung, feinet 1 I)b'()et'en Sfaftu 1 gefii()t't ivut'ben. SBie bie SBunbet 1 am 
^ct-vn unb bie fcon i()m ijet't'id)fefen Sunbet'twet'fe in bet 1 
3eid)en, ^ennjeid)en feinet 1 c$ff(id)ett @enbitncs unb fetnet 1 
tcmDitvbe, genannt wet'ben, unb wie ft'e and) wirflid) i()tt 
iming effiitften, bap jte feine ^et'did)feit offenbat'fen: fo I)at bie 
gpip()ania^eif im ^irrtjenjafjve bie ^e^immung, e^ aud() je(jf nod) 
bal)in ju h'ingen, bap wiv jit bet 1 Itebet'jeuguncj unb bann jtt bem 
Sefennfntp atiS fset'jeneicjt'iinbe gelangen, weld)e bet 1 l)ei(. 3ol)annc 
nblegfe: SBir fafjen feine et ( t!lid)feif, ei'ne $mli$cit aB be$ eitu 
gebovnen @o{)ne oom SBafet 1 DoUet; nabe unb 2Ba{)t'I)eit. )ie 
.fiet't-Iidjfeit Sbrijli wivb in ben (SpipfyaniaSfonnfagen, t;udjid)tlid) a u f 
feine l)atigf ett, in manigfad)er $e$iel)imQ, enfy&Ut, bamif, 
wet 1 wit 1 and) fein unb we!d)e ^ebiitfniffe wit 1 attd) (ja&en mogen, 
wit 1 aKefammf'jit Styn atfein itnfefe 3 u ff l ' c ^ nel)inen ; bann wivb 
jcbem nad) IDiajIgafce feinet SBebntfnifyeg unb lauben^ |>filfe wit 
bet'fa()t'en. $$ i|l inbeffen bie ^erdid^cit beg dofet^, bciJ <g>ofy 
ne$ ^otfe^, in biefet 1 ^ivd)enjeit I)auptf(id)(id) nut 1 on <2ei<en fei* 
neS pt'o^I)etifd)en 5linfe(J aufgefapt nnb a,efd)ilbet'f, bap et 1 bet; 
grope ^t'opl)et ift, bet 1 in bie Selt fommen fp((fe, 3 bet? ga|frn# 
geit bagegen wit'b bet 1 @o()n otte$ in feinet 1 S>fit'be unb SBH'fr 
famfetf, al$ bet 1 burd) fetn 2eiben unb fet'ben uttf wct'foljnenbe 
^oljc^iej^et 1 , gefdjilbctt, unb nadjbem al^bann bttfd) bie 5lufetfel)ung 
unb inmmelfafyrt bie foniglid)e SBiit'be (SfyrifH et'wiefen ij^ ; offentart 
ct 1 jtd) but'd) bie umtntcrlu'od)ene @enbung be$ ei|le0 in feinet 1 ?v 
nig(id)en SSBflt'be ttnb Sffiit-ffamfeit aU ett unb an^ feinet 1 @e< 
meinbc; fo bap bie bt'ei ^irdjenjeifen, bie @pipl)ania^, ^affen^ unb 
spftngfljfif, .^ejiel)tmg ()aben auf ba6 bretfadje bem (Sdb'fet 1 beigdegfe 
Stint etne^ ^t 4 o^)eten, -Spofyenpt't'efferS unb fontg^. ie @|)ifte(n in 
bet 1 @)npl}ntrt$5eit ft'nb fo aiifttifaffen, bap ij)t- vvaftifdjet 1 Sn^alf, 
bie t)ielfad)en (St'tnaljnungen, we(d)e ben (Sinn nnb Sffianbel betr 
()viffen betteffen, un^ bie fen ( (id)fett bet 1 (atiMgen ootv 
l)altcn, benn wenn bet* 3g^' S^f" i imtner (joljevem 2??ape unb 
in immer gt'opet'er 93ollenbung fo wit'b unb ifl, wie bet 1 $m e^ 
bttt'd) feine 5tpof?e( forbft'f, fo &ff?(ff et 1 b/e Sttgenben S()fi|?i, fo 



bet SBei)nact8fref8. 51 



fat @f)t'ifhig in ifym eine Waft gewomten unb ifl in i()m 
fo ffr{)(t (()t'ifii 23ilb attg t()m roicbet 1 , unb bag itf eben bie 
lid)f'eit beg @()t'ijfen, bap et 1 feinem wn unb 2fteif?er imme? 
lid)et! rcit'b. SBer fine (Seele fd)aiicn fonnfe, in .bet 1 (Sfyt'ijfi SBilb 
wtebei'tyergefMIt iff, bet 1 rcflvbe efrcag unbefdjw'bftd) (3rf)oneg unb 
errlid)eg erblitfen, fanr )rifhi$*2letynndjfeit i|^ bie waljvc <Sd)on^ 
iKfy 3ffu^@inn bc^ ISttbigen ^et't'Itdjfcit ic eangdien fiir 
bie @pi^aniajfit ft'nb iljt'cn? gnbjivecf, 6t)riffi ^m-lid^frif 311 of* 
fcnbarcn, oHfommcn entf^t'cdjenb, unb eg ifl baljet 1 ben niel)i'fad)cn 
3Bunbwcr5ft|lngm gmip ntd)t bev Sowut'f bet- Ititjtvecfinajiigfeit 
u mad)en, inborn fie ftefflid) geeignet fi'nb, bie 2td>e, gi'eunblidjfeif, 
9}?rtd)t unb SBeisfyeit be$ @v(ofet'6 an i()ncn ju enfwicfeln, aUcS in 
bet* 5lbjtd)t, bap bie fiet'jen ganj u i()m flejogcn/ init Sct'tmuen 
jn i()m et'fiiKt, ju vedjtet*, o(%et' Ucbergabe an itjn ei;wec?t wet-ben 
m'oQtn. Slnbet'e fcibitfd)e Slbfdjni^e, bie beinfelben (^nbpecfe bienen, 
3LUtnbei'C|efd)id)ten wie SeljvjlMe/ fonnen ebenfad^ fe()t' wol)l ges 
h'and)f werbcn, nut* fyalfe man bei ^t'ebigten bet* bie atten 
y>t\\ biefe 3bee bet 1 fivd)enjeit ffjl/ roe(d)e ben u bel)anbe(nbcn 
ten eine gan^ cigetUl)itmlid)e @eite afcgewinnt ie dj)if?e(n ju 
biefet' 3eif iwben bontamlid) fo 511 betjanbeln fein, bap man ben 
S()t-iften nid)t nut- bie fymlifyteit ot'l)dU , ju bet 1 fte gelancjen foiu 
nen unb fotten, fonbcrn bap man iljnen and) jum SBennipffein bringf/ 
ivie ttiel i()nen nod) fetyfe, bamit jte beflo eift'iget 1 wevben im Stingen 
nad) 3efu&2lel)n(id)feit unb 



66. 

beginnt biefe fit'djen^eitj Cffenbat'img 
'ijtt in feinet 1 SBfit-be a(^ $15ma,, abet* nut 1 ganj im SWJgemeinen, 
fd)eint bie atiS ben ^ert'copen ft'd) ergebenbe 3bee biefet ge|ftaa,e$ 
511 fein ; infonbedjeit ijt bie Bet'ttfimg unb ^iteinoet'Ieibung bet 1 |>ei* 
ben in baS 9ieid) S()fifli, fo bap et 1 on alien 93o(fern al^ fonig, 
^lett 1 unb eilanb anevfannt wit'b, biefem ejte jujueignen. ie 
l((gemeinl)eit bet ($uabe otteg, ba^ 93evl)a(tnip beg (l)rifienrt)inn$ 
jum ^eiben^nm, bie auf S()djhim toot'bet'eitenbe unb ffit 1 i()n et'jie^ 
()enbe nabe (Sotted, bie $ot'tfd)vitte unb @iege beg @Dangelium6 
auf 6fben, bie ^ifp'on^fad)e tmb bergl fmb j>affenbe egenfllinbc 
fiit 1 bag offeiUu'd)e 3 e 3t'ip i bet 1 emeinbc am 6pipl)ani 
SSenn man,, rcatf nid)t ungewl)f)n(id) ifl, an biefem Sage bie 
co^e SDtottl). 3., wen bet 1 Saufe S^ifli; be()anbelt: fo jle^ am 2ln* 
fange unb am <Sd)(tip bet 1 (SpipfjaniaSjeif bie aupefot'benfd'dje tmb 
wmbet'bat'e ^Begtaubigtmg Sljn'flj, a(6 beg @o|neg @otteg, but'd) 
bag 3 e "P'P to* SBaferg, fo bap biefe $aupfwal)rf)ftt beg ganjen 
angeliiimg a((eg anbeve einfd)Iiep(/ wag fon|l nud) sue .^eglatibi* 
gung bet 1 ^et'flid)? eit beg (St'liJfet'g angefiil)ft ro.it'b/ on tt>eld)er $mf 
(id)f'eit an ben folgenben (Sonntagen im din^elnen ttnb in wfd)iebe* 
nev 53ejie()tmg bie SKebe i|^. 

et- erfle onntag nad) (Spipfyaniag. S3eibe Slbfcftnitte 
fiiv biefen (SomUag, bee eange(ifd)e tutb bet cpi)lolifd)e / Ijaben eine 

[4*] 



52 (Ento)itflun0 ber bem rf)vi(tl, ^ird)enjat)vc ic, 



gemeinfame $ejiet)un'g attf ott; bw ' 
mljnt ben fd)8nen ($otte$bien(?en tit bet 1 <2fabt otfe$ bei, unb 
ftart fid) fiti 1 ben @ol)u otteg, inbem ct 1 fagt: 3d) utp fein in 
bem, ba$ ntetneS 23afet'S if!. ie @pi(M rebe wii bem wnfinffk 
gen $ottc$bienft bet' (antigen, unb fo w'h-be e$ angemeffen fein, 

ber ^rrlid&fw't bet* (S&wjifli in- i()W)n ottc^bien^, won bet 
, ben ^orjt'igcn twb bcin @fgcn bei 1 Slnfcctung @otte$ im 
unb in bet- 38al)t'()cit 511 fpi'djcn, bie ved)tc ounfaggfciei* .ju 
fcljtlbet'n, tool 1 bet 1 Crntfyeilipng unfei'et 1 @onn# unb c|Wagc ju wac< 
nen, jtt ganj(id)ei ( unb DcUicieL 1 Uebefgabe be^ |wjen$ an ott ben 
SSafetv bttvd) (5()t'i^uin/ bi'ingenb 511 et'ma()nen, al$ ju bet' a((ein wat)* 
ven otfe'Stoei'e^t'imcj. S)ii Daiiijelitim cjiefct fct'net' @e(egenl)eif, 
won bet- Set'lnnbuncj be-3 wa()i ( en @o^e^bien|Te6 mit (SrfilKung bet' 
finbd'djett 5pflid)fen jtt veben, unb ben finb(id)en @e()ovfam a(6 $flid)t 
gegen @ofi bat'jtt^eKen, c^ uet'anlaftf, bic jitcjeiiblidje 
ju empfefylen, unb worn @ecjen bei; ottfeligfeit ju Ijanbetn. 

S)cv jwcite @onntag nad) (g^i 

ijel)en nun on bet* 53ejicl)ung Sl)i'ijtt unb bet 1 (S()fiflen rtuf @ott ju 
ben it-bifdjen, inenfd)(td)en , gefdftgen 95ed)fl(fni|Jen lifcet-. )ri 
offenbat't feint? etTfid)feit al^ ^mtbenlu'ingei 1 aiif bet- $od)$eit 
Sana, unb fyilist ben S3unb be^ ef)did)en ekn$ unb bie 
unb Reuben be^ gefe(%en Seben^ bttt'd) feine fyeilicjenbe, a((e vei 
nigenbc egcinvrtt't; eben fo vebef bie @pi|le( on ben tiebetuMviifbu 
cjen @igenfd)aften unb pevfBnlidjen ; 35oi'jugen v bie @()i'ij!cn be(ien 
unb in ben gefe((igen 9Sevl)a(tntffen bel Seben^, itntet 1 inandjedei 
SJoi'fommcnljeitcn/ untet- I)5d)il i>erfd)iebenen, ja enfgegengefe^ten Itin* 
ftanben, unb gegen S^bei'mann, ol)ne 5ltt^nal)nte-unb Un^t'fdjieb, off 
fenktm @ine oet'Cjleidjenbe 'SufainmcnjleUung, wie bet* wiebet'gebo* 
venc (5()i'ijl unb wie bet 1 tumiebet'gebot'ene, blop nafihiidjc 9)?enfd) 
untei 1 gleidjen 95ct'I)(iUni[fctt unb in gteidjet* 2e6en^(age ftd) fcettacien, 
wiivbe tjiet 1 bie ^et't'Hdjfeit unb SSot'jugc bet* waljttn @emeinfd)aft 
mit S()t'i|lo ved)t anfd)ati(id) mad)en, ttnb t$ wiit'be fid) jeigen laffen, 
tvic bie fogenannfe, natiifltdje ^et'jen^fiie/ etwag fo tinenb(id) 
ift f ai$ bet- btit'd) (I)t'if?iim geljeiligfe @jnn/ unb 

(goangdium fetne g8tt(i(f)t f tfiffe t'ed)t jt'egt'eid) in bet 1 



Set bt'itte onntafl nad) Spt>l)aniai5. 9?od) enget- 
fid) bet* ftteis jufammcn, root'itt 6I)t'ijttig unb bie @einen i()fe 
.f>ett(id)f cit offenbaven ; S()fi|lu^ et'fd)eint alf c^inet'jeiu^iKet 1 , in# 
bem et 1 ba^ ttebel auffjeM; bie 6I)ri|len. jeigen i()re innet'e ieta'lid)j 
feif, inbem fi'e but'd) bie $raff iijttt' ie6e felbjl i()re ^einbe befie* 
gen. ie nad)ftd)fige/ Det'jeiljenbe, gebiilbige iebe gegen petfonlidx 
SBibet'fadjet 1 , tibei't)att^ a((et^, wa$ ba$- 33et'l)a(tnip gcgen ^etnbe 
beh'tfft, ftnbet an biefein (Sonntage fe()f wotyl feine @fe((c in bet- 



t 1 ttierfe <Sonnfag nad) (SpiptyaniaS. S()t'ijtu6 offen* 
feine ^crr(icl)fcif a(^ ^eta* fiber bie 9?ator/ inbein et- ben <2furnt 
.awf bem S^eere tcf^wi^igf / fo bap due fefyv grope 



>ie geftydlffej ber SSBeiS>nac&f6fre& 53 

bic Apcrrlidjfcif ber (Sfyrifrcn 'offcnbarf fid) am glanjenbfren in ber 
ficgreid)en/ al(c3 beft'cgcnben 9ftad)f ber Siebe. urd) feine icbe 
wirb ber jn'fl err fiber bag efefc, i\>e(d)e$ er in ber Siebe etv 
fiilif; bie fcinbfcligjfrn @eiva(fcn, bie roiberjh'ebenbjTen fraffe, bie ge# 
f)Sffi'gjfen eftnmutgeu tvcrben btit'd) i>a$ umniSgefefjfe, 
tinb Huge S&aifen ber eivalf ber Siebe beft'egf iverbcn; bic $< 
ber Siebe bpufyigf a((c Itnrufje im 3wwi bt$ .fjet'jeng/ ber $a* 
mifien, b^^faafen, ber .firdje; eine groperc jt'ffiidje 5\raff a (5 bie 
ter Siebe giebt eg m'd)f, benn btc ^icbe wttrjeff in off. 

er ffinffe (Sonntaci nad) (S^i^|)attiag. ic S3efi'ad) 
fling gel)f ivieber auf efwa6 din$elnc$ unb .^efonbere^ fiber/ inbent 
uns im angelium toom tlnfratif unfer bem 3Bei$en bie fd)on'enbe, 

wgefMt wirtj feine 9JJad)f f'oitnfe ft'e Dcrfiigen, aber feittc 
iebe mil fie er()alfen, beffern, reffen, befeligen. ^(n'i< 
flen offenbaren in ber 5lrf i()re j8er()a(fen gegen bic 33efen eben# 
faK bic 9)M)t i()rer Siebc. unb bamit bie >err(id)feif if)re5 innern 
S0?enfd)en. aS .55anb, weldje^ biefe Ie|fen wer onnfagc nadj 
Dcrbinbef, ber @ine runbgebanfe in aWen ijh Siebe 

H unb icbc berer, bie Sijrijlo ange^oren, tinb iljre gemeinfame 

1id)feif in fo(d)er iebe. 

er fcd)|lc onnfag nad) 6j)i>^ania^. nrc^ eine 
f)affad)e .wirb )rijH I)errlid)e tinb erfyabene SBitrbc offenbarf tin& 
bejeugf, btird) bic 33crf Kirting auf bem I)eil. ^8erge; unb in ber^i* 
jtel bentft ft'd) ber St^flel ^cfrug auf biefe^ reignip/ unb erinnerf. 
an bie 2l?eiffagung ber @d)rift SKfen Seframenf>5, urn eine fiber alien 
3weife( er()abenc lleberjeugung won ber gropen vfjerrlid^eif be5 Qvf 
loferg jn erwed'en tinb feft jtt begrfinben. SBon ber 58id)figfcif unb 
bem ebraiid)C ber 28'eiffagung fur , unfere d)ri(l!id)e tteb<?r$engwia, 
unb fur unferen (attbcn an Sefum 6i)ri|luni/ ben oi)n offet^; 
on bem redjfen ^orfd)en im 91; Scjl., tint in i{)in ben ^rl.ijfer unb 
.s;ei(anb jit fi'nben; won ben jtt I)i?l)ercm Sid)t fortfd)reitenben 
barungen be^ |>errn; ion ber ttcbcrcin^immung jwifd)en 
?Pr0pi)cfen unb S()rijlu$ urn bie erriid)feif be^ Se|fen 511 er; 
feunen, ISfit fid) an biefem onnfage feiner 3bee gemap reben. 

SKnbcre faffen biefc (Sonnfage anberS jufantmen; bap fie tin* 
bie ,<pcrr(id)feif S()ri^i 'or Sltigen jleHen unb i()n f(i)iltcrn: 1) al 
ben, bem off fein Sl((e5 war; 2) al$ ^reubengeber jtt Sana; 
3) aje <Sd)tuer Jennifer jit fapernaunt; 4) al^ .^eJ)errfd)er ber 9?a* 
fur im ^fiirm; 5) aI-3 Slbgian ber goff(id)en SBei^eif, ber ba3 
Uitfratit nid)t jut* Utt^eif cutSroffef; 6) ali? enoffen ()immlifd)er 
SBcfen auf bent Berge ber SSerfKirung. >ber: ie ^ipfjam'aiJ* 
jeif be()anbelf bie @rfd)eintmg S()ri|ttV unb jwar: 1) S()ri|li Sr; 
fd)ctnnng unfer ben <pciben, @^i^).attia^fe|l; 2) im |>ei(igf()um/ am 
Ijlen vi))I).; 3) im l)au$lid)en Seben; 4) im menfd)lid}en (Sienb; 
5) im h-bifd)en Ungepm; 6) iiber ber fd)tafenben Sffielf; 7) in 
feiner 95erflarung. -)ber: 6\>i^. bie <Sovge offe ftir bie 
itinber; 1, nad; @piplj.: 



54 (gntnMdltmg bet bem cf;viftl. $ivoi)enjat)ve tc. 



; 2. nad) pipl).: Set 1 d)d|tt. %flanb; 3. nad) 
SSerljalten bet 1 ^ettfdjaften unb $ienftboten, 

67. 

3ro<?ton. Set >fterfw. 
otwfage epfuagejtmd unb fyageffma. 



iefe beiben <3onntage bilben ben ttebergang &uv 
un$ in ben @Dangelien bee @ipl)ania$fonntage bie en'lid)feit 
be$ (Sdofet'S ttorgeftellt, bet 1 un$ fein SBeifpiel gegeben I)at, bamit 
wit 1 tl)tm, wie ev gett)an tjat, unb in bef[en up|bipfen wit 1 treten 
foUen; l)afcen ung bie (Spijteln biefet 1 ^ii'djenjdt (ittf bt'e groped ^ot^ 
tevungen Ijingewiefen, bie an n in bet 1 ^rt^fol^e 3ff 9emad)t 
wet'ben, iinb bereii rfi'tfltincj unfere ^en'li^feit ift; ift un$ am 
le|fen pipOania^fonntacje infonbetljeit bie |>et i t i lid)f r eit be5 aiif 2ltu 
genbltcfe Devflarfen @t'iofet'6 i)ot'gel)a(ten, jut 1 2infd)awm<j unb e()t'e, 
wie and) wit 1 in unb mit i^m tterfKift wet'ben foUen: fo t*eil)t ft'd) 
an fold)e SBetvad)fnngen fel)f kid)t unb naMvlid) bet 1 ebanf'e unb 
tie ^t'acje, wie man e$ anfangen mfiffe, urn ju folrfjet 1 gt'open $mf 
lic^f'et't 3U gelangen, unb be$ eiB in l)t'i|to tl)ei(()afftg ju wet-ben. 
2lnf biefe ^rage 'anfwot'ten biefe beiben onnfage. a (S^iftu.S 
nad) feinet 1 SBeiflanma, ben Sn9^' Don -feincm Seiben wevfttnbete, 
wie benn and) SftofeS unb @(ia6 mit i()m won bem Slitggangc rebe^ 
ten, ben et* 511 S^'nfalem evfuKen fottte, ttnb ba in bet; nun ajeid) 
folgenben ^ajlenjeit ba$ Seiben be$ @t'(ofev$ bet 1 egenjlanb bet 1 
SBevf'finbigung unb bet 1 ^nljdU bet 1 ?pet'icopen ifl, fo bilben biefe 
fceiben gwifdjenfonntage babut'd) etnen Uekfgana, jut 1 ^aftenjett, 
bap kfonbet 1 ^ in bet 1 (Ipiffel fiit* ben @onntag (Sejt'ageftmfi toon ben 
Seiben bet 1 ((inlngen bie 9i[ebe t'ft, unb wie ji'e fid) ilbet'att unb 
immet 1 an bet 1 @nabe be$ .'pet't'tt foUen genugen laffen. 

S)ev @onntag eiptuagefimci, SBie man jnt 1 ^ettlid)^ 
feit Sl)t'i(?i gelange, bie in ben IMM'cjen jt'd) afcfptegedt fott, bat 1 * 
iibet 1 belel)t't tm$ biefet 1 @onntag. 3 bet 1 ganjcn ()et(. (Sd)vift 
wirb ba^ SBetf unfeve^ ^eil^, unfew Stettung unb eligfeit, efccn 
fo fel)f wn bet 1 i)i?Kig ft'eien @nabc otte$ einerfeit^ abljangig ge^ 
tnad)t, wie wit 1 auf bet 1 anbevn (Seite attf^ ^vcifttgfte unb dvnjtK 
licl)jte et'mal)nt wet'ben, mit a((et' ^raft, @ot'gfa(t unb Svetie nnfet 1 
@ee(en()ei( waljt'suneljmen unb ju forbet-n. 36ft 1 fallen fo fel)t alle^ 
Don @otte$ @nabe in S()t'tfto erwatten/ a(0 ob wit 1 felter gat 1 ntd)t$ 
}ti letften tin @fanbe Wiittn ; unb wiebenim foKen wit 1 fo nad)brii(f# 
lid) fampfen, vingen/ wadjen unb am SGetf unfet'et 1 ^ef'eljvung unb 
^eiligung avteiten, al$ ob wit 1 alle^ aKein tl)nn mfipten, unb @ot^ 
te$ nabe gat 1 ntd)^ fiit 1 tin* tl)Sfe, SBie ilb^aupt in bet 1 tycil. 
@d)riff biefe jwiefadje 2|luffaffung ttnleugbav fid) pnbet, fo and) fpe* 
ciell in ben beiben ^et'icopen biefe$ (Sonntag^. S)a$ @Dange(ium 
Don ben Slrbeitcrn im Seinbet-ge fflljrt auf bie SBal)t1)eit l)in, bap 
alle$ fveic nabe otte$ fei, weeljalb wit 1 iljm Det'trauen unb bc< 



ftp* 5 & >{fa'!w. 55 

mfif()ig fein foden; bie @|>iflel Ijebt bie anbere <Seife ftntoor/ bap 
wit* rittedid) gegen bie (Stinbe t'ampfen, unb in bet* @db|berletig# 
mmg unb (Selbflbefiegung ting iiben fotten. 

et? @onnfag (E>ejt'agefim(i. ag )ange(ium jct'gf, wie 
otteg nabe in bet 1 ^rebigf beg @:Dange(itting (lets fid) wirffam 
evweijl, wie oft bag >eil ting immet? wteber anbiefcn Kipf, wie 
abet' bet 1 rfolg bei ben fo w*fd)iebenen >et'jen i>et'fd)icben iff, unb 
n>ie bie ton ott beabftd)figfen JBit'fungen nid)f a((enf()a(ben fyvwvt 
gcbradjt tverbett, att5 @d)ttlb bet 1 SWenfd)en, bie md)f b(op an bie 
nabe fid) I)alten. @id) blop an bie nabe offeS ^tt Ijaffen i|f 
,bev ^att^fgebanfe bet' (SpifW, nabe I)tlft bann a((e Sn'ibfale unb 
efd)tvet*ben tibet'tvinben, unb wem fie fcin Sin unb fcin 5l((e$ i|I, 
bet* wirb and) bie licvdidjfien ^ffaljt'ttttgen mir al$ nabe anfe()en, 
niri)f an bie abe ftd) l)iingen, ivegen bet* abe fid) nid)f iibcvije* 
ben, in tiefer emutl) v>et'()avt'en, ton attem eifdti @e(b|lt'ul)in fei'ne 
bleiben; unb biffe gt'i'inblidje etnttd) i|l bie ^et'jen^befdjaffenljdf, 
ivddje un6 beg eil3 in (S()t'ifio in immet: l)o()et'en 9)?ape fijeidjaffig 
ttnb wtfrbig mad)t. 

2lnbet-e: @epfuagefuna, bet* Umfang beg 9ifid)eg offeg unb 
bie 2l(fgcmeinl)eif bet 1 nabe in @J)Hflo; @ejt'ageftma, bie Slttfna()tne> 
roeid)e 6()vif^ug ttnb fein SSot't jtiibet. )bet': @ephtagefima : ag 
oog bet 1 5it*bdfet! am Sffiot'fej (Sc^agefima: ag Soog beg gofflu 
d;en SBcrfeg felbfh 

68. 

ic bttt'd) ben @ol>n 

6-t'Iofung mad)f ben 3>nfofllf u^b 3)?iffe(|)ttnff ber 
copen fi'iv bie (Sonnfage beg )f?et'h'eifeg attg. ie %M 
flonjcit bilbef ben (Smgting, bag Cjlevfefl if! bie >aupffciei', unb bie 
ievjig Sage bet 1 ^veube nad) )|?et'n Dollenben in ben iattbigen 
bie bttt'd) il)t ( eg |)eilattbeg 5litfn'flel)ung begt'i'tnbefe ^t-etibe, bap ffe 
bin'd) fein bittereg Seiben unb <2fet'bcn edojl finb, ttnb urn feinet* 
Slufenvecfung Bitten et'ed)ttgf'eif: edangen. et* @ot)n ofteS 
felbjl in fetnet 1 ftefen (Srniebenmg unb banad) in feinet' tjet't'lidjen 
(Srl)o()ung ijl bet 1 egenflanb/ auf ben in biefer ganjen 
alfeg bejogen tvecben mup. 

69, 

A. Die 

ie gaflw obet- ^afftongjei 
unb ^tet'beng S^ftt 6l)t % i|ii bejKmmf, ag atnin 
bet* 3Bdt <2mtbe ffagf, fo(( bet einige egenflanb beg frommen 
9?ad)benfeng unb bet 1 gemeinfamen 2lnbad)f bet 1 laubigen in ben 
$af!en fein. S?ie nrid)tia, bicg 2eibcn fei, etfennt man and) au* 
bet 1 fd)on fvtile in : ber ttvd)e geft'offenen Slnot-bnttng, bap fi'cben 
SBodjen (jinbud), alfo in einem bebetttenbcn S()dlc beg 3d)w$ ; nut- 
bieg Seiben emogen wet'ben fot(, bamit eg alifeitig in fetnen '' 
fad)tn unb fvudjtbaven SSejiefyungen befannt Jvet'be. ie "' 



56 (Sntwitflung bee bem cfyrijK ^ivcfjenja^ve ic. 

fiit 1 bie gfdflfiifonntage fonnen beim wjlm Slnblicf fdjc unpecPmapig 
attggewa()(t cufdjeinen, weil ft'e won bet 1 l)atfad)e beg 2eibeng fclbjl 
nid)tg enfl)a(fen, attein man ()at bag @efd)id)tlid)e beg Seibeng @l)rijli 
offenbai' anbct'cn 53ett'ad)ttmgen in biefet 4 ^e\t (efwa ben SBodjengot* 
tesbienffrn) ubertaffen/ unb t)at bei bet 1 SBalji bet 1 ^ericopen Don 
anbeten t'unbf%n fid) (eiten (affen. @S fdjeint nam(id) Dorjugg* 
weife auf 53elel)fimg iibet 1 bieg eiben abgefefyen gewefen jtt fein, 
bdiwY bie (Sjrope ttnb tmenblidje SBidjfigfeit beffelben t ( ed)t 
ten moge, unb bann i)l eg offenbav ^ejlimmung bev ganjen 
jeit, nad) Slnleitung befonbet'g bet 1 epiiMifcfyen ^evicopen " 
ten ju fatten, benn jut 1 53ttpe, jut 1 wafjvcn inneganbevung unb 
Sebengbeffet'ttng fotl Stjvijtt Det'foljnenbeg Seiben ting antveiben. 
9M)bem am aftnad)tgfonntage im SUtgemeinen, jut; ^inleitung in 
bie ^aflenjeit, bag beootf eljenbe Seiben 6()t'i|}i Detfihtbigt, ' unb bet* 
^t'tofet 1 , tvie ei 1 auf bet 1 0ieifc nad) Stt'ufalem i|^, Dot'ge|le((t wot'ben 
tfl: fo veben bie brei etfen (Sonntage in ben a|^en on bem 
eiben, bie bvei (e|ten abet 1 Don bem Seibenben. @wagen 
wtv bemnad) Sljnj^i Seiben jtietf nad) feinet; 6igentt)iimtid)feit, unb 
vid)ten wit 1 bann unfeve Slufmevffamfeit auf i()tt felbet 1 , ben ?))itatuiJ 
mit ben SGorten ting Dotfettt: <Sel)et, weld) ein S?ienfd)! fo wii'b 
fattm nod) it'genb etne <3eite biefeg cgenjlanbcg unbet'ttljt't bteiben, 
bie ju biefet' $eit bet 1 ^ett'ad)hutg Dot'gefiit)rt wet'ben miipte. ie 
epiftolifdjen ^)et'icopen |?el)en ftii* biefe $eit in bet 1 innigjlen .^ejie# 
!)iing auf bie Dangelien. ie erften bt'ei ent()a(ten pt'aftifd)e fo 
jnal)mmgen ju einem l)ei(igen SBanbel; wenn jie bet 1 tit'djenjeit ge# 
map/ fiit 1 we(d)e ft'e et'ot'bnet ftnb, bet)anbett wet'ben fotten, fo mtif< 
fen atte SKotiDe jut' .^Stipe, jum ved)ten ^aj!en, b. I), jut 1 @ntf)altung 
Don ^tinben, jum @id) fetbev SlbfJet'ben, jut'- |iei(igting atig bem 
Seiben beg tloferg Ijet'genommen wetben, benn wenn biefet; @t'imb# 
ton nid)t jletg unb flbet'att ju biefet 1 $it'd)enjeit in bet* SSerfunbigtmg 
beg Sffiot'feg Det'itommen wii'b, fo Det'wifd)t man auf einc ttttDeranfr 
wot'ttid)e SBcifc i()ven ()avaftet* unb genttgt itjvet 1 53ejliiumting nid)t. 
ie bt'ei le|ten cpiftotifd)en ?pet'icopcn in bet 1 $ajlenjeit Ijaben eine 
uiiDetfennbat'e ^Bejieljting attf bie bt'ei Slemtet* Sljt'ifli, Don.benen 
and) in ben eDange(ifd)en Stbfdjnitten bie 9iebe ifl, wenn biefe (e^te^ 
ven abet; fid) meljt* mit bet' ^etfon felbfl bcfdjaftigen, fo jene me()t; 
mit bem Stmte. ap bie Det'ot-bneten Se^'te and) Don bet* pt'opfyeti* 
fd)en unb Bnigtidjen Sffiiit-be Stji'ijli t'cben, ifl feine SSibevtegung bei* 
oben (9?r. 65.) attggefpt'o^enen 5lnft'd)t, bap in biefet' fit'djenjeit 
Dot'juggweife Sljt'iflug bet 1 .'poljepvieftet 1 , bet* bag iJBetf unfet'et 1 @i'< 
lofting Doflbt'ingt, bett 4 ad)tet wct'ben foil, benn eg ifi ffetg f(\ 
bap bei 1 ^ol)e))t'ie|}etv bet 1 ting erlofet I)at, atid) bet 1 ^onig tint 
tef i|l/ bet 1 einfl ($erid)t iibeu ting f)alten wit'b/ unb bap et 1 
(jaftig bci 1 Don oft Dct'fyeipene gvope ^toiptjet, bet 1 SfteffiaS Ijl. 

70. 

et onntag Dot 1 ben ^af?en. Scfug Detfiinbigt fein 
Seiben unb getjt itym ft'eiivitiig/ im latiben tint 1 m ' t -- r 



3>ie gefpftej bee &ftafai 57 

gen feinen J)immlifd)en $ater, cntgegett; fdjon fn'er jeigf e3 (td), 
tap fein eiben tuib (Sterben al3 ein Opfer, al fine freiwillig 
on i()m bargebrad)te SieteSgabe, anjufcfyen if?, wie ft 1 benn fagt: 
Sftiemanb nimmt mm Seben eon m'ir, fonbern id) laffe e-3 t>on mitr 
felber; id) f)abe $?ad)t eg ju lajfen, unb Ijabe $?ad)t, e$ wieber $u 
neljmen, fo(d)e$ ebot ()abe id) empfangen won mcinem 2\ater (3o(). 
10, 18.). ic im @angelium bt'efc^ (SonnfagS cnf()alfene 2Bun* 
tn'gffd)id)fe, -bap %tf\\$ bent S5(inbett bet 3 f '^ <wf f^ 11 ^ ^ l ^ e 
bie Sttigen miftytif, beljanbeU man am S3e|ten fi)inbo!ifd), bap 3 c f t|i5 
aud) tine je|t nod) bie Slugcu bee ei^f auft!)ttn nuip, unb auf 
, unfetJC 93itte aud) wivflivl) awftl)ut, unb bairn evfennen tvit 1 , ivaS 
bamafS ben 3 l '9 cl ' n "^) toet'borgen btieb (2uc. 18, 34.), baei @e* 
Ijeimnip be^ eiben^ 6()fifli/ bann wetben wii- bnt'd) fcine nabc 
filj)ig, bie gnaben^oflen nbjwecfe otte6 unb bie unbefd)reiHid)e 
Siebe (Sljrijh', bie i()n fiif uni? Seiben unb Sob btilben Hep, red)t jn 
et'fcnncn unb ganj ju wuvbigen. 60 t'ft fd)i5n unb jwecfmflpig, bap, 
g(eid)wie bet ()ei(. SofyanneS (6ap. 13, 1.) bie @efd)id)fe be$ Ifffii 
eiben^ S()t'ifli mit bet* iivSljnting feinet 1 gvopen Sicbc einleifef," fo 
and) juv t'offnung bet 1 aj!enjeit bie nnei'g(eid)lid)e (pi|lel 1 ^or. 
13. on bet 1 iebe erovbnet i^. SSJiv fotfcn in ba^ o((e 2ietei?()ef3 
(Sljrijti blirfen, foffen in feinet; felbfiDet'letignenben Siebe (1 for. 13, 
5. bie Siebe fttdjet nid)t ba3 %l)vtl) ben S5cweggnnb feinet eiben3 
tinb Sobe^ et'blicfen, foUen jut 1 egenliebe gegen Slji'iftttnt unb &u 
I)et'jlid)et' ^Bnibct'liebe un0 evwecfen laffen, foUcn c 511 biefet- %t\t 
gdinblid) emagen, bap @ott bat-in feine Siebe gegen tutiJ wtytwliftt, 
bap (5()t'ijlu$ fn't- utt^ gejlovben i|t, ba wit? nod) @i'inbei' warm 

. 5, 8.). 

et ( et-jle (Sonntag in ben gaflen. ie 33erfttd)nng 

ili om Senfel (eljvt m, wie ba^ gan^ Seiben 6()n'fri, feinem 
innevjlcn 2fiefen nad), ein ^amyf wibct 1 bag 0in'd) be^ .53l?fen if?; 
nad) ()fi|]i Sorbilb nuip biefet' $ampf im (Slanben, ol)ne al(e SBen 
meffenfyeif unb im el)0t'fam gegen oft, nut bent (3d)rcevt be5 
QMjlcfy Wfld)e ba SUort otte6 if?, gefittjvt wet-ben. Sim Slnfangc 
unb ant @nbc bet- Ujfentlid)en SGivffamfeit be-3 @f(Bfet^ ft-iff e^ h* 
fonbet-5 benf(id) Ijct-ttoi', bap e$ ba^ 9ieid) bet- ^inftmtip war, wo* 
gegen (()i-ifhi$ u fiimpfen \jattc. ie 5lppflel unb affc %iin$n 
lit'ifli, toon bet* @nabe il)t-e6 $mn gefliit-ft, bie fie nid)t ocvgebiid) 
en^fangen |aben fo((en, miiffen biefen ^antpf unter tnelen S3efd)wet'< 
ben unb t-angfa(en fot-tfeen. 

S)cr jweite @otuWag in ben $af?en. a$ Seiben bet 1 
od)tet- be fanan4ifcf)cn eibe-3 ixnt-b win Seufel t)ci\ylt\M, unb 
ba ftil)vt auf bie Sbee jtit-M, bap atttf unb aud) 6()rijfi Seiben 
feinen t-ttnb im 9leid)c bet- mf?evm'p i)d,-ai$ tint Sirfung bes 
^ivfJen biefet' SBelt anjttfeljen if?, bet- 3<fw jwar angriff, abet- 
nid)t* an i()m fanb (Sol). 14, 30.). SRit bet- (Siinbe, in we(d)e 
beS Seufel^ 9?eib bie 9)?enfd)en jtfifjte, fain aud) ba>< .^eet' t>ie(fa^ 
d)et' unb bitterer Sciben unb ber Sob itber ba5 mcnfd)(id)e @efd)(ed)t, 
unb ba jtd) iinbe ail jebem ft'nbet, fo I)at jebcr $unftd}ji Ijierin, 



58 (EntnM(un< fcer t>em driH, -ftircenave ic. 



abw tin Ud)ebei' bet (Sitnbe, ben nmb feine'j SeibenS jn 
fnd)en. H)?it Sf)i'ifH Seiben iwfyatt e$ fid) infofet'ii anbet 1 *!, al3 cr 
ef)iie (Sunbe bet 1 fyeilige unb reine ^ofyepvieftet war; weil et: nun, 
mat frine |>eifon feffrifff, nnfdjnlbig Jiff, fo lag bet 1 nnifyre unb 
leftte @mnb feineS SeibenS in bem Sate? bet* Snge,' jnn8d)jl alec 
giiig eg u$ won ton jfuibern nnb iSJeifjetigen be$ Seufels (Sob. 
8, 44.), ble tuifet 1 bein freuj and) eben fo reben, wie bei 1 Senfel 
bei bei- 93ei-ftui)intg g^rifli (wg(. SWatt^. 4, 6. nnb gap. 27, 40. 
H$ 43.). 9iid)t cigene, fonbcrn frembe, tinfete (Siinbe bwd)te ben 
@oljn cffeg in Seiben nnb Sob, benn urn nng an^ ber Siefe be$ 
6(enb5 jn retfen, werfenfte cv fid) felbjl in biefe Siefe nnb licp fid) 
faufen mit bet 1 Sanfe bet* Seiben. SBiimi wiv ntd)t finber gewe^ 
fen, nnb IjSttc bie ewige Sicte nid)t nnfei'c Slefhing gewottf, fo ijatte 
6()ri|ln^ nid)t jn (eiben nSfljig ge^aW, wenn nii^ abet 1 (jefydfcn tvetv 
ben foKfe, fo wat 1 c^.nid)t anbet 1 ^ infiglid), a(^ bap bet- ^ct'jog niu 
fern- (Ejelt'gfett noHjwenbiget'weife in nnfer ^(eifd) nnb S3Inf 
fain, bie ^ebiivftigfeit unb ba$ Seiben nnfet-ei* 9?aftn; t()eilte, nnb 
bann fi-aft feinet; gotttid)en 9?atnt', mit jiflrfeni Sinn, bnt'd) bie 
SJtodjt feinet' Siete, weld)e egenliefce bei ben Kinbigen et-jengf, 

re^ete won atten ftnbcn, com Sobe nnb oon bet 1 etvalf be^ 
ic @pi|!e( wnaljnt gin; f>eitigung, weld)e. bev SBitte 
nnb bie ^jTrdfjf ber @dof?en if?, benn nadjbem ft'e nm @!)n'|tt 
wiKen 9Set'gehing bet 1 @flnben em|5fangen tjaben, folten fie fid) im 
fanbe gutet 1 . SBet'fe et'ffnben faffen/ weld^eS ifjt* einige^ anfopfet 1 
fiit' @otte nabe in )rifto ifl. 

ev bft'tfe @onnhtg in ben ^aj^en. 53ei @e(egen()eit 
bee Sln^treibnng eineS Senfel^ wibet'legt bet 1 (SdiJfct 1 bie t>on feinen 
^etnben oi'geh'ad)fen &3cfdnilbignngen, at$ fjabe et 1 bie^ SBwtbep in 
ber ^raff be$ OterfJen .bet* Seufel oettid)tef, nnb eweift iljnen bann, 
bap bie iShmber nnt* bnvrf) g6(f(id)c ^raft gewiiff fein fonne, unb. 
bap folglid) ofte^ SJeid) ifjnen nat)e fei. (5^ fd)eint bemnad) bie 
3bee biefe^ <Sonntag bie ju fein, (l)vi|ft SEii'f'famfeit alg einen 
<Sieg be gottlid)en 9leid)c iibet 1 (Satang 9Ieid) baujufletten, nnb fo 
ffi^rfc un6 biesJ anf ben 3wt& be5 Seiben^ ^t-ijfli, bet* ba$u ge# 
fommm ifl/ bet 1 <2d)(ange ben f onf ju jertreten, b. I), bie SBei-fe 
be$ Senfel^ (i'egreid) jn jetf oven, a(6 bet 1 ^clb, anf ben bie 
l)offen foKcn (I 3"|). 3, 8.). Set 1 (Spinel jnfolge foUcn bie 
ften, bie weilanb ^tnflet'nip waren, nun abet 1 cin id)t in bem 
JTnb (@pl). 5, 8.), btii'd) fet 1 in bet 1 |ieiligung, ba^ 9teid) unb bie 
en'fd)aft be 236fen and) in fi'd) beft'egen, unb in bet 1 fvaff S()t'i|]i 
wivb iijnen bet 1 (Sieg jti S()ei( tvet'ben. @o ijl benn, wenn anbet'S 
biefe Sluffapng t'id)tig i|l, an ben bvei crjten ^ajtcnfonntogen ba5 
2 eiben be>? gt'lofev^ nad) feinem eigentltdjen S5efen, nad) fcinem 
watjven t'unbe, unb nad) feinem ()et'(igen nnb ediabenen SnbjwcdP 
jn beffadjfen, 5tn ben bvei. folgenben (Sonnfagen bet 1 ^ajlenjeit fidget 
fid) bie S5eti'rtd)tung auf bie leibenbe ^et'fon, bie un$ in ifyvct 1 bt'eifa^ 
d)cn 2Biirbe a(^ ^ropfyet, ^otjei'pt'iejtet 1 unb ^onig ttorgejletit witb, m* 
wit benn ben, bet 1 fitt* un^ geiitten ijafy attfeifig f'ennen let'iten. 



geftyfflftej t>cr IDftotofc.- 59 



er fcierte onntag in ben $ajien. ie 

fd)id)te fd)eint nid)t fowoljl wegen bet 1 in bet ei)angelifd)en $|)ericope 

eovfommenbcn SCorte Sol). 6, 4.: jjttnb eg war nalje bie )f!ern, 

bet* 3^ f ft"/ fll$ v>ie(mel)r wegen i|re$ (3d)lujfe$ attggewafytt $u 

fein, -wo ba$ SBolf auSvuft: a$ ijl wafyrlid) ber *j)ro|pl)ef, ber 

in bie SBflf fomm.en foil. S>ie nadjfolgenbe $ebe be$ @rlofer$, 

bap er bass SJrot be8 2eben3, tinb bap fein (eifd) unb 83tut bie 

redjte <2peife unb bet 1 vcd)te St'anf fei, we(d)e man im lauben 

geniepen nififfe/ urn bc ewigen SetenS tljeilljaftig ju wet'ben, biefc 

9{ebe fann fel)v wo()l .in biefet- 3it benuftf wet'ben, unb |te fd)eint 

.bat'auf Ijinjubeuten, bap nid)t bie eigentlid)c Sluffaffung unb SBeljanb* 

'lung jeneS SunberS (wie bei bev wunbevkmt Sspciftmg, on bet- 

am 7. (Sonnfage nari) Srinif./ SWarc. 8, 19., bie SJlebc ijt) Ijiec 

ber 3*^ f^i/ fonbevn me-lmeljf bie Sntwicfdmg bet 1 58aljt1)eit, wie 

un 3ffu fo unentbe()t-lid) fei, wie er al ^ropljet, al* ber 9)?unb 

be^ 33atet^, bie etm'cje feligmac^enbe Sa()i1)eit/ ba3 Sffiort be^ 2e# 

ten (Slpojlg, 5, 20.) unS oerffinbigt ^abe, wie wiv tuit il)iu in 

bie innigffe emetnfd)aff treten, unb fo 511111 ewigeu Seben gelangen 

fcden. 3" t> fd)wicrtgen epi|lolifd)en ^ericope wirb in fdiBner 

^ai'inonte mit ber eangelifd)en fiber ba SBefen unb bie SSoi'jfige 

bes5 ifteuen SBunbcS or bem 5l(ten eine 93etel)rung gegeben, fo bap 

man l;jerau$ fi'el)t, wariim Sl;ri|tu5 unb fein SBorf fo unentbetjrlid) 

ftnb, weil ncimlid) nur bie enojfen beei jRcuen nabenbunbe^, 

nid)t aber bie be^ 2l((en efe|bunbe^/ bie redden 

wevben. 

er ffinfte onnfag in ben $aften. 
et'b(ic6en wir Sffum inmtftcn feiner ^cinbe, bie nid)t im (Stance 
ftnb, il)m irgenb eine (Sfinbe atid) nur in SBorfen jnid)jnwc ifen ; 
unb fold)en ^ol)en^riejler rnupten wir ^aben, bcr ba wlire rein, Ijei* 
lig, unfdjulbig, unbeperff, unb on ben'@i'inbern abgefonbert ap 
(5l)rij^i Seiben ein unfdjulbige^ ijl, urn frember (Sfinbe widen 
on t()m gefragen, leud)fef ^ier urn fo meljr ein, unb fo fwbet bie^ 
fer fflnfte ^ajlenfonnfag eine gcwiffe 93ejtel)tmg auf ben jweiten; 
fo wie ber werfe auf ben erjfrn, wo %tfu$ erfiar^, bap ber SRenfd) 
nid)f worn S3rot aflcin (ebe, fonbern om 2Borte otteg; unb enblid) 
^at attd) ber nadjjlfofgenbe fed)lie @onnfeg in ben gajien eine $$tf 
5iel)ung auf ben brittcn, benn bort war bie Slebe won bem ft'egrei* 
d)en fommen be^ S^eidje^ ottes, ()ier on bem fommen beg M* 
-uig be |>imme(reid)e^. je ^ijiel att bem ^ebraerbriefe rebet 
rtu^bn'i^(id) wn S()dfio, bem recfyfru ^ol)enj>rif jla 1 , ber biu-d^ fein 
SSlut eine ewige rlofung geftmben I)abe, unb fe|t bie eigenrtjiimlidje 

t unb bie 23or$t'ige berfeJben ati^einanber. 

er fedjjle onnfag in ben a|len. 3ff ^injug in 
ijl feinerfetfS eine (atite rfltirung feiner mefft'anifd)en 
SJiirbe, bap er ber f 6 nig SfweW/ ber erl)eipene (Sljrifhrt fei. 
er <2inn biefe^ fanffm/if()tgen unb Don |)erjen bemtftfyigen Honigg 
wirb in ber (gpifM nod) aufiil)rlid)er befd)riebcn, unS jum SOlujiev 
ber Sfjad^ljnumg atifgejledf, tmb jtigleici) al^ ber einige 2eg, ju 



60 {gntttncfag-tw bem cJjrijtt. $lr$en}<$re ic. 



ju gekngen, be$eid)net. Uekt 1 bic 
beg $cid)cg <l)ri|li, Met 1 fetnc 35et'fd)iebenl)eit oon ben i&kftreidjen, 
tUct- bie Crrfot'berniffe be? waljren 3iinget'fd)aft in btcfem $eid)c 
rcben, gicM biefct onnfag nad) Sftajujaoe bet 1 alien Spericcpen 
cwfaffting. 

Slnbcve : fe ^aflewpericopcn ftdfen Jen #mpf 
9Wd) tw gfinfernip kf. g^ tritt 1) ber gftrji bcc SEBclt 
ben |)d't'n auf, aba* jrifhis wibcrfldjt nid)t nt! fcinw 
dnutg; fcnbet'ii 2) Ijemmt and) fcincn (JinfUtjj aufSlnbcw; unb jwatr 
3) nid)f tiivd) bes SiffW/ fcnberii bitt'd) ottc* ft-aft unb 3Jtod)f; 
woon i' 4) ki fdncn SBunbcnt bic ()n'f(id)jlen Scwcifc gicfcf; 5) ja 
fclfcfl au bm &uityft mit ben enoffen nnb ienern be SRdd&eS 
bei; i^inftci-nifj getjt cv jif'gfeid) (jci'ttot* ; unb ei'fd)ei'itt 6) feibfl itn 
Slngcftdjfe fcine^ SobeS al h'iuin^ircnba' (Sicget 1 in feinei' ^>evr* 
lidjfcif. fsannS: 1) (Estomihi) bic braucnbcn SKcnfd)fn; 2) 
bic Scrfuc&ungen be$ SBSfen; 3) bet' l)iu'tfd)dnenbc $ci(anb; 4) brt^ 
^em^>el bcs SBietwabfatt* j 5) bajj man tun ta'&Hdjec SJorfljeile 
wificn bem ^ct't'tt twc^geljt ; 6) bap man oi' (Singenommcnijcit won 
ftd) fclbfl ntd)f jum @(auben fominf ; 7) tvte unfejl unb tinfrcu 
ber in feinem ^latiben fci, bet* Hop mit bem ^attfen 3c()ct unb 
fd;w'ef. 

71. 



Sn bet; gvojlcn 5Bod)c werben, fitdjlid) unb cffentlidv in unfetet 1 

e nuv bicfc bciben Sage gefeicrt 

cu @ritn#on net? flag et'fet un^ mit unfem 1 93eh'ad)> 

in ben le(jfen Slbenb beg S 1 '^" 1 "^"^''^ S()fifli mit feinen 
Sfingetn Dot' feinem Scbe. @iJ ifl bie Styaf bet 1 iet>e, in bet 1 $uf?* 
wafdjung, unb bie tiffung bet 1 Sicfee, in bem ()ei(. Slbenbmal)!, bie 
ju ^et'icojJen au^eiva()lt ftnb. 9Kit bet 1 8ol^t*eifung bet Siebe, a(g 
bem ^Bewcggtunbe bet* (Selbjlaufopfwmg 6l)fifli, begann bie 9lei()e 
bet- ^aflenbeffadjtungen, frtjl am 6nbc berfelben angefommen, tiitt 
bie Siefcc be$ (St'lBfevS tmmct 1 lefcenbiget*, immet 1 fyedet 1 , immet 1 ptv 
f'et 1 un jur Siebe et'ppid)tenb, wot 1 unfeve @ee(e. gc wiK oon tm 
getiefcf fet'n/ feine SieOe fott.bie tmfet'e er>vec^en, wit 1 f often un 
unfer einanbet 1 lieten. Son bet 1 (Settc bet* Siebe S()fifli ju ting 
unb tinfem* Siebe jti ()t'i|lo ifl biefct 1 Sag ju feiet-n. Slbet 1 bie 
gan^e Siebe^fiifte feineS nad) unfevm ^ei( biifflenben ^et'senS offen# 
bavt un et'fl 

bet 1 ^at'ft-eitag, ()t'ijlttg jlirW ftif tut* am ^t-ettje (3ol). 
15, 13.)!' )nfti &<& nb SSegrftbnifl ifl bag cine grope ()cma 
biefeg Sageg. ie ttmjlanbe biefcg Sobcg, bie ^ettfli^nmgen, bie 
et* uitg anflegt, Me egnungen, bie wit* attg i()in fd)8|)fcn, Fui'j, 
in atlfeitiget' S5ejiel)tmg balb nad) bem (Soangelium, Kiib nad) ben 
SKeifTagungcn beg SI Sejl., talb wiebet 1 nad) ben .Q3e(e()vungen bet- 
l)ei(. Slpoflf (/ fo(( btffc gropte Stekgtljaf/ bieg ^iebegp^fer, bieg jvun; 
eijeimnip be^ad;ift ivevben. 



$ie eie; ber >ftetrc& 61 



: 72. 

B, 2)a6 Djlcrfejl. 

a* iegecifeil ber SlttferfWjting jrifli tfi>ffern; bwd) feine 
Slufet-fMjtmg wirb ? aiiffc >feu*/ nadjbem fetn tfmtjeSfob a((e frfl* 
l)eren 3 ci| a<ffe fv i&n wtberlegt unb jet-port gu fyaben fdjien, fiit- 
ben @of)n otfe erf (art, al* Stfefffo* befKitt'gt; tint) nun trttt 
felbfl fein Sob mit in bie 9ui()c bet- Seugniffc fiif i()i, bcnn 
(V erfd)dnt nun a(6 gvffittung bee <jott(tc()cn' ?)iat()fd)liif[c ttnb bet* 
jpropl)ctifd)eit SGoiffajjiingcn om. Scibcn nb (Sfct'kn bt*>3 SJiffft'asi. 
'()t'i(li $difcf|M)ug ijl bic ^odjffcrrtgimg fcinn* ?j)et'fon r bap fu 
wal)i'()afti() fci Sltvijlu^/ bet* ol)n bc^ (eknbigcn ottc^, wddje 
t'flat'ting S^f" Sfinbe cine otftflfifimmg genannt ttnb bewntwe* 
gen j?e i()n sum fd)mad^t)o((ctt unb ecrfluc&fai f t'cujc^cbe wrur^dtt 
IjrtWfn; feine SiuferjWjumj ifl ntet' nttd) bie SRed)tfev%ung feines 
SBet'fe^, brtf? ei- ttn bttt'd) feinen Sob erWjl I)at, we(d)e$ unmix}* 
ltd) wXt-e, fa(($ et- inn, fetnct 1 (Sdnben tw'tfen gc|forBi wiit'e, unb 
mit $itd)t ware et 1 gefreitjigf, wenn ei: nid)t wa^Ijafftg war/ woffle 
rt 1 immet' fid) et'fKirt/ unb was ct 1 jju(et nod) t>oi' bet 1 geij^lidjen 
h'igf'eit mit etbltd)ei' Stit^facje fccfi'affigt/ unb and) or 5))i(atiti5 
mit finem gufcn S3efenntm'|l tef'annt Ijatte. @ott feU^ tt'at t'n^ 
9)?ittel, unb inbem et' feinen lieten @o()tt attfet'werfte, wat 1 bic^ 511* 
flleid) fein gottltd)eg 3^'9iP/ bap 6()|li Sob ntd)t (Strafe feinev 
(Si'inben gewefen fei, fonbern ba^ rtjenve unb fi$lid)e )pfer, fttr we(# 
d)e$ wit' et'lofl unb et'fauft ft'nb. ie Slufet'flctjttng be$ 6dofer3 
ijl enblid) nod) in bt'ittet- 33ejiel)ttna, wtd)tig, aB @runb unferesJ 
@(ati&wi3 ttttb ttnfet-et' ^offnung attf unfet'e eigene Sluferfrefjunj), bap 
and) unfeve <See(e, wenn |te tin Sobe ein(l i()fc ^(etbe, ndmlid) 
be^' eibes., bet'attbt wet-ben wtt'b, bttt'd) bie al(mad)tige SBii-fimg 
Sl)i*i|lt/ womtt et' atfe Inge fi'df) unfei'tdanig nwdjcn f'ann, einen 
anbem bent uet'fKit'ten Seibe (5()t't^i a()nltd)en Seib wieber et't)alfett 
wtrb ; . ie ewip()eit eineS eben nad) bem Sobe, akt- nid)t 
tlnf!et'Htd)feit bet <2eele, fonbem attd) Slttfetfel)ttng be 
ein Stebct'ftnbcn bevet-, mit benen (aitbe, Siebe unb ^offnttng 
Jjiet' weinte/ unb eine fclige @emcinfd)aft mit i()nen, bem 
unb ^((en fed'gen unb ()eiligen enoffcn be$ 9*ieid)ejj S(;t'i|Ii, 
b'a^ fti'b bie tro|h'eid)en Mjt'ljeiten, wdd)e (Stjfifli 5litfet'|let)ung 
un* t?ebigt, weldje 511 Cjlet-n Dorjug^wetfe bett'ad)tet wet-ben mfiffon. 
ee tw()errltd)te Sfttrijiu, bet- fi'egt'eid)e ott^fo^n, bet- get'ed)tfei'# 
tigte Reliant), bet- fiber feine geinbe, titet' rab unb Sob Mm* 
^(jit'enbc (St'lofet 1 , bie ewipljeit tinfet'et- S3egnabigmtg, bet- Serge* 
bung unferet 1 @tinben, unferesJ ganjen (attben^, bie^ a((e^ jtt cr* 
wagen fot-bet-t jDfJfrn un anf, Se^te, we(d)e I'ibet- biefe Sttaterien 
ji'd) toet-tn-eiten , eignen ftd) ftit- bie Sett'ad)ttmgen an biefnn gejle, 
unb, wai^ unfeve 2lnfetfe()ting bett'ijfr, befonbet'^ 1 ^ov. 15. unb 
2 flor. 5. 

ec erjlc Cjlcrtag. 3" bet 1 euangelifdjen ^ericope wit-b 
bie ft'olie S5ot|"d)aft, ba^ ved)te ^angelittm won (l) 



62 (Snfttricftung ber bem d;riftl, $ivcf)enjd;re -ic. 

ftdjung geh-adjf, @ngel tterfiinben bicfelte ben frommen Sffieitern, 
beren iebe gu 3efu in [cittern Sob nidjt edofcfycn war, jefgen if)* 
ncn bie (cere rafetffhltfe iwb tucifcn fie barauf Ijto, bap fie ben 
Slufetfanbeneti felbfl nod) feljen tvflrben, ocibeS, tim tljren latiben 
ju jldrfen, ifyre Ucterjeugung beffo gew'ffer, ifyre cffmmg urn fo 
(cbenbiger &u mad)en. ie f)affad)e ber Sluferfteljung 
felojt wirb an biefem Sage jif bcljanbeltt fein. ie ^j|}el' gieH 
iinef cine Slnweifung jitr wurbigen, gefegnefen, ort )o()(gcfa{Jigen 
^eter biefcg gcjhtf. SBeil St)rijlu6 wnfer >1lerlamm ijl, weil er 
ft'd) fiir tm8 geopfert ()at, weil et* &u einem neuen Set en attfetf aw 
ben ijl, fo mtifien wir iDfletm buvcl) cine get|^(id)e SfoferjW)ung fei# 
ern, fo foKen wir bem alten fiinb(id)en SSefen ganj tuib woIHg at^ 
flerben/ fotlen nic^t^ on bem alten (Sauerfeig eines ung6ttlid)cn 
3Befen in un bulben, foflen in t'ed)ffd)affener .fseiligfcit, ttnfdntlb, 
ered)Hgfeit nnb @eHg!etf, in bem 2id)te wanbeln, weld)e$ biird) 
(5()t'ifft ^ufetfel)tmg ati^ ber I)immlifd)en SBett in ba6 irbifdje Se^ 
ben I)itteinjh'al)tt, ie @))ifiel entl)alt alfo, wie gewoljnlid), bie 
^raffifdje &cite ber S()affad)e, an n>eld)e ber ($laubige itd) 
unb tveifJ atif bte Snbjwedfe I) in, roekfye an un erreid)t 
ben folfen, 

er twcitt >|Ierfag. dine >ffenkruna, be^ 
benen fc(fc|i mad)t bie 93o(fd)aft be^ Dorigen Sage^ nod) getviffer, 
tejlcifigt it'e; ganj infonberl)eit wirb un6 aber bie $raft ber 2tuf# 
erfte^ung (SfyrifH gejetgf, wenn er fi'd) twS offenKttf, unb biefe 
fraft (eud)tet au ben SBirfungen berfelkn atif bie glatibigen $(v 
jen ^ertoor. a8 liter bie Seifiagungen ber l)eil. @d)ftff Derbrei^ 
tete tinfel IjeKt jtd) auf> tmb @oe(5 wunbertare ^atfjfdjh'tffc 511 
unfcrer rlofung njerben wn un^ in i()rer 2;8ei^()eif erfannt; woljif 
fl)atige^ 2id)t unb tefcligenber ^riebe geljen Don bem Stufcrjlanbenen 
au$, unb bie ^erjen brenncn in feiner ^alje; <2el)nfud)t nad) im? 
merwiil)venber @emeinfd)aft mit U)m erwad)t; ben @einen offcntart 
er fid) ganj unb wollfommen, Don id)t ju id)t attma()(ig fi'e fort* 
fuljrenb; unb e^ ijl biefclbe ewip()eit unb @rfal)rung, roeldje a He 
Kiubige won ber waljrfyaft crfolgten 5luferjle^ung Sljrijli erlangcn. 
33on einer anbern <2eite be{)anbelt bie cpijMfdje ^pericoipe benfelben 
@egen(l:anb, bie Sirfungen unb baljer bie SBidjfigfeit ber 2luferjte# 
I)ttng 6()ri|ii. Sffiar im @i)angeiium mn @inj!up ber SlufcrjMjtmg 
nut auf < inline bie 0lebe, fo wirb ttnd im epiffolifdjen Se;t 
bie oon (Efyt'iflo ati^ fiber a He fid) tterbreifenbe nabe otte$ ge# 
jeigf, ba$ @of( na'm(id) biird) beii auferfJanbenen 3^f^/ bejfen 
2lufer|lel)ung feinem $wiftl un^erHegf, ^'teben, oKe eligfeit w* 
fitnbcn lapf, unb baf biefer %tfu$ ein vfierr iiber afleS, iifcer bie 
ganje 2)?enfd)()eit if?. ' @S wiirbe bemnad) bie 3b biefeg ^efifageg 
bie fcin, 511 erweifcn, in we(d)em Serlja'lfnip S()t'i|}i 5lufeifet)iing 
511 feincm JKeidje ftel)f, bap na'm(id) ol)tte jene biefeS gar nid)t ju 
tanbe cjcfommen roftre, bap alfo bie SlttferjMjtina, be^ 
bev SlnfangSpufift .feiner ^r^oljung, bie ^egrtinbttng feine^ 
feine^ ^influffe$, feiner JD?ad)f liber bie ganje burd) feinett Sob 



Sic geffyflftej ber Sftertofe. 63 

l&jfo S0?enfd)l)ett ifr. 2Ba $aulu* 1 for. 15, 14, 17. anbfutef, 
ba$ ware t>ie runbibee be$ jweiten >jlerfage$. 

73. 

ie fcterjig Sage ber $renbe. er $immelfaljvt6fag. 

ie 3<*tf MM afl' iw SliifrrfWHing @()rijti MS ju feiner 
immelfal)rt wui'be in bet 1 erjtcn d)t'illlid)en ftrd)e al$ etne 
ber greube gefeievt (fielje 9?r. 35.) / benn e$ ttmfajife ttVfa* 
t'atiin jcne ijierjig Sage, tx>eld)jc t>cr bitt'd) bie Sluferjldjutig 
licl)tc t'lofci 1 nod) nnf Si'bcn -jubfadjtc; unb tie mannigfad)cn 
fenbavungcn be6 Stoferjtantoncn an (cine %tiin$n wawn btcfcn cine 
get'cd)^, ja bte ()od)|fe 95et'anlapng jut* ^mtb^, ba jebfS ncuc 
^fifammfnffin tit bem ^ettn il)ncn nctte nabe unb ncttcn 
gat bvad)tc. ^Sffe man bci bet* 28a()( bcr ^mcopctt bic 
gjfd)c golge ber (SwangdtVn beobacftttn wotten/ fo (Kitten nuc 
fdjnitte attiJ ben letyen ^ittin beifflben gcival)lf werben 
in benen bic 9?ad)t'id)ten Don 6()i'ijli 2lufcrftcl)iing nnb ben 
benl)eiten tn jut 1 immdfa{)t't ent()a(fen jlnb; e>5 i|^ ater m'd)f ju 
wet-fennen/ bap bie Slu^aljl bet 5lbfd)ttitte uon anberen &&$$<hten 
gddfet ivui'be, unb bafi ber Sljarafter biefet 1 $tit f d)n'fHid)e 
veube iiber bie @emeinfd)aft mit bem Slufct'flanbenen, 
SUL* ^ejlfe|ung bet* angeorbnefen ^encopen bcwogen ()af; unb au$ 
btefem 6(jiaraffetr bet 1 uiei'jig Sage mup bie 3^ c btv ^ericopen 
eiUivicfelt werben. 

er evjle <2onntag nad) iDjlevn. ^n\ xingeKum ijl 
eine jwtcfadje )ffenbartmg be^ Slufet'f^anbenen an fetne 3 n il pl? wfe 
Ijalten, weld)e biefm bev nutb il)vef ^veubc i)!, benn ol)nc 
fine gewiffe unb njo()lbegt*iinbete Uefcerjeugting on S()t't|li Slnfer^ 
t)ting ijt @(aufce, Siebe, Coffining, ^reube an i()m gai- nid)t benffcar, 
fobalb wir abut feinet 1 2lufetfel)ung, bap fie walnljaft ei-folgt ifl, 
geivip wet-ben, fo ij^ bamit aud) unfet 1 laubc an tljn fejtgejMt unb 
unfet'e S()t'ijlenfi'eube wol)lbegt'iinbet. S)ie @j)ijle( vebet ,on bem 
roa()t'en iatiben, ttnb fceweifl e^ mit ftVgttidjen ru'iiben, bap 3f # 
ftiS won ^ajat-etl) waljt'tjaftig ber 2fteffia, |>ei(anb, ^dofet 1 ift; unb 
biefet- @(aiifce ijl ja eben bie 0ttel(e aller d)vifllid)cn %vtu> 
be, auf we(d)e (jinjuweifen bie 93e|h'mmung biefeS onnfag^ ju 
fein fd)eint 

et; jwejfe onnfag nad) Cfletn. $ap 3eftt 6^rf|hi, 
tev on ben Sobten Sluferjlanbenc, ber einige gufe unb gefi-eue .fiit-f if?, 
bap er bie @einen feniU, IteM, oet-forgf, in aufopfernbei 1 Siebe fogac 
fein Seben fur fie bafpgegeben I)at, unb bie 3al)l ber @einen, alfo 
bie <Sd)aar ber (Sdigen ju me()ren fud)f, ba$ ijl bev ^egen(?anb 
bee @()vijtenfmtbe ; unb vttnn fie and), worauf bie (Spiffel ()inn>ei|J, 
in ber emeinfd)aft Sljrijli, nad) feinem SBorgange ttnb ^orbilbe 
leiben miiffen, fo jl5rt ba^ i()re $reube nid)t, benn fie l)ahn e$ 
erfaljren, wie unfelig i()r 3nfKm& auper S()ri|lo war, unb freuen ftd) 
iijrer ^efel)rng ju bem freuen (Sr^irien nnb ifd)of il)rer @eelen. 



64 (SntondKung bcr bcm cJrifH. $ircf;cnjaf)ve ic. 

. S)er brittc @>pnnfag' nad) >f!crn. @rli5fer wifi 
bic (Sfinen atif ben $Bed)fel toon 3jHnben nub @mipftnbungen l)in, 
weld)em ft'e and) in feincr cmeinfd)aft jlctf nod) att*gefef unb 
unfewovfen Meifcen, jugleid) aber bettfef er barauf ()tn, bap aWer 
(Sdperj cin|1 in ungefrfibfc tmb cnblofe grettbc unb ftrieben attfgc* 
left iverben fo((. ie 93efd)affenl)cit bcr d)rtfi(td)en $reube, tvie 
fie aitf tben ifl/ unb jcnfcift einjl fein witb, f^einf bet 1 -hinbgc* 
bitnfe bci* wangdifdjcn ^wcope 511 f,dn; bic (S^ijlcl vebet efccnfa((J 
von wcd)(f(nbcn 3ftSnbcn bcv Wubtgen, bod) ijl l)iev bie au|?fe 
fadjc bci^ wfirbige SktfjaUen ntw foldjen wcdjfclnbcn fcigniffcn, 
unb wit fid) bic (Sl)vifien felbfl. untei 1 Scibfn unb Svitbfalen bic 
frcubigc fimmun^ bcwaljrcn fonncn, im ft'oljcn S3cn)tiptffin bcr 




nad) Oflcvn. ct' Hcfcfcid)c 
fcine fiber fcin @d)dbcn on iljncn tiefbetrfib* 
fen 3<5^' ni ^ ^ w flnijbcinjoffcn unb fo^(id)cn Scrljcipitng won .bee 
(Senbung wnb Sitffamfdt bc$ I)ci(. cift^, bcr forfan i()t' Srofter 
fcin, fciitc @^((e b IJjncn vci'trcfcn unb i()ncn Kc ba$ teiflcn 
fodfc, tt)it^ ba $m fdbcr jvnljt'cnb fcincr jpcrfonlidjcn unb ft'djtba^ 
vcn ^cjjenwat't ben @einen gewefen wat 1 . a biefc enbttng unb 
SSBirffamfcif be0 I)ei(.-ei|le0 ba^ iDZiftel war, urn bic Bcfcligcnbc 
dcmcinfd)aft bcr Silnger mlt Hjmn >mn 511 cdjiiltcn unb and) 
nnbcve jum @cntip bcr @e(jnttngcn S()riffi tiinjufttljrcn, fo fdjeint c$ 
bic SBci^immung ber 5pei'ico^cit biefe-3 <Sonnf<ig ju fein, nn ba$ 
?J?ittcl juy @v()a(fting bcr d)rij}(id)cn g'rcubc 511 efinnet'it, 
benn bic ($pi|M I)anbelt won bem gottlidjen SBorf, nn >eld)e^ bic 
SBifffamfcit be^ ()et(. et|le^ auf unferc -^et^en ftd) aiifniijjff/ unb 
burd) weldje^ al(e @ufc in tins getvirfY, wir fclbjl jt ncuen 
furcn wiebcrgeboren rocrbcn. 

er fi'inffc @onnhtg nad^ iDllcrn. ^m oangelium 
bic ?Kcbc )om ekt in 3^f 9?amen, burd) wcldjeS, we 
wirb; bic ^veubc bet ISubigcn ttoKf'ommcn wirb, iitbcm j'cbc neuc 
(Boning cin twite* 3 c 9i'P bw 2ich @ottc^ bc$ ()imm(ifd)cn 
tcr5, cine ueuc 93crntcl)vung il)rcr (SeHgfrit iff, ie 
bung bcr cfjvifHicftcn ^rctibc gefd)ic()t nun frct(id) burd) 
SBeten im S^amm 3^f/ abet; nid)t minbcr nort)ig ifl bcr forfgefc|tc 
@ifer in ber etligtmg, bap unfcr Seben jc (anger jc mc^r ben 
berungcn be^ giJtflidjen SSorftS eiUfprcdyc; nut 1 wctm bie* bcr 
ifl, ()ilft tin* ba*'pren be* go^(id)cn SBorte*/ unb bcr waljte 
te^bien)} ijl nur ba-mog(td) unb witf(id), wo ein SKanbcl in 
gng unb Siebe gefii()rt wirb; Ijierauf weijt bie ^ijlcl I)in unb fyebt 
alfo bic 9}oncnbung bcr d)ri|Mid)en ^rcubc/ wcld)c bcr bcibc 
^)ericopen crbinbcnbe cbanfc ju fein fdjcint; on eincr anbern 



mad)te ben 

55efd)ti{5 brr fid)lbaren cmcinfdjaft be* Slufcrjlanbenen mtt fetncn 
be*I)a(b fM)t biefer Sag am ibe ber tticrjig Sage bcr 
; ba abet 1 mif ber 9h'icffeljr be* (Srlofcr* in ben |)imme( bic 



fflftes bet |>fin0|tfrei6. 65 



@wat'tung bee (gefMung bet 1 om $ntn gegebenen SBeeljeipung, 
bap ft- i()nen ben ()ei(. @eijf fenben n>o((e, begann, fo madjt biefer 
Sag jugleid) bie llebedeitiing jtt bet* S&artejeit <uif spjfngffen. $ie 
bdben fiit 1 biefen $efftag au$gett>a()(ten ^edcopen fyaben e$ mit 
bee fjatfad)e felbjt jti t()tm/ weldje bet egenjfanb bee fejtlicfyen 
$eiee ijl, tiub inif bcu 



74. 



an ben l)ei(. eij!, tint I)d(. attgcmeinc 
bag ift bie biefem ^ejlfveife gum nmbe liegcnbe 
Unfei' laufce an ben l)ct(. eijt, bet 1 fcfyon ben-^t'ov^fen 
Wrtvb, .tint won wclcfyem geh'ieben fte getebei f)al>en; beffcn 
fuincj in bett Sdfcn b^ 9?. *fh iifcet* nWeg ^leifd)/ nic^t Mop 
Sinjdnf, bet* ^)w^rt fytl flc'ffgt Ijat; auf ben 3Mnne$ bet 
^atifei- Ijittivieg, bap bet 1 (St'lofev mit biefem eijl tatifen wei'be; 
ben bet 1 (ii-lofei 1 felfcei 1 oftma(6, befonbet'6 abet 1 fttfj toot; feinem Ie|# 
ten 2eiben, ben <3eim$en ttedjiep, we(d)e 93et*^ipung ec nad) feinec 
2liifet'jlel)ung wiebedjolte; bie jviif(id)e enbung obet' 
biefes eifle^ tibet' bt> SIpo|?el unb wflen Kiijbii)en jti 
bie bflbwd) bewit'fte (Stiftung bet 1 d)t'ijt(id)en f it'd)e unb 
bee (Sljfijlo angel)i)i'enben emeinbe; bie nod) immet'bat' ununtet* 
brodjen et'folgenbc (Senbung biefeg ^eijle6 in bie ^evjen bee 
iMgen, unb feine Mftigen (SnabentDitftittijett jut* rleudjtung, 
fertma,, ^eiltgttng unb ^Befeligung bet'er, bie iljit empfancjcn, 
ungefii()t' ifl bet- ft-ei^ mi SJotfretfimtjen, Se^t-en, SBaljt'Ijeiten, anf 
jveldje biefet 1 ^efif't-ei^ un^ ftiljt-t, ju bet-en QhwS^tmjj et 1 un^ auf# 
fot'beti unb e^flid)tet. 

S)ev (Sonntag (Spattbi. SOJit bem immetfat)t'^fejle fd)on 
l)at bie ()eil. SBavtejeit bee (SHfiubicjen auf bie enbung be &et:# 
Ijeipnen Ijeil. eifle^ begonnen/ in biefer SBat-te^eit liegt biefee @oiw 
tag, unb feine S3e(limmtmg i^, bie |)et'jen mit @e()nfu^t nad) bie* 
fet* nabengabe ju et'fiitfen, jum. ebet tun btefelbe fie ju evmutu 
tetn, in bie red)te Set'fajjung, biefelbe ju empfancjen, ft'e 511 erfe|en. 
entl)alt eine wiebet'Ijolte 95ed)eiptmg bet 1 <2enbung 
bie @pijW etweift bie 9?ott)wenbigfeit unb 



et-fle ^fingfltag. ie Sfatfad)e bef 
ivit'b un^ in bet* @))i|lel bet*id)tet/ ba6 o 
wddje ^et'jen fitt 1 biefe nabengabe emipfanglid) ftnb/ unb rcddje 
52it4'ungen bet 1 @eii^ an .glftttbigen ^et-jen (jet-Dot-bringt. 

)ec jweite ^fingjltag. S6 @ange(uim le()t't bie 5lCgc^ 
meinljeit bet 1 @nabe otte^ in g^tiflo, unb rcie bejfenungertdjtct nid)t 
ade jum emtp- bc^ ii)nen bet'eiteten $ei(5 fommen, weil fie bei i^ 
w? ft'inb(id)en .'pet'sen^befdjaffenVit gegen ba-3 in 6I)ri|lo evfdjtenene 
2id)t nid)t ba^ redjte 95ed)alten beweifen; biefelbe 2Bat)d)eit on bee 

I. (Si^co j?tvd)eninf)v,) ' - [ 5 ] 



66 (Snftmtftung b bem -cfyriflJ. ^ir^enjatyre ic. 

ganj aflgemeinen nabe fapt and) 'bic @pijM, abet? Don fi.nct? an* 
bcrn @eifc auf; intern fte an bet 1 SBetefyrung beg (Sot'ticKuS bte (Sin* 
DeHcibttng bet* |)cibcn in ba$ $eid) (5()t?ijH jetgt, tinb fo ijl juajeid) 
bie flircfjc fcltjl; al$ cine Slnflalf otfcf turd) jw'fhtm jut? 
fting unb SBefdt'gung alfct? (Siinbcr/ bet 1 an bicfon tyfttaQt 311 
bedtbc cgcnj^anb. 

a$ ejl Svinitatig. ct* @(auBc an ben tt'cicinigm 
o^, bet? in ben bt'ci gt'opett ^c frfreifen . bic binbenbe 3bee ati^ 
mad)f, svirb am Srinitatisfefte auSbdicflid) l)evot?9c|oten/ unb bie 
^i|le( ift ml)t gut gceignet, Don bet 1 >jfenl)at'ttng be bt'etetnigen 
otte im ^dofung^wevf iibet^aupt ju veben, nad)bem fciei()et' Don 
finjclncn (Seiten biefc bem Slji'ijletittjum ganj etgent()nm(id)e Se()t'e 
tetrad)tet wovben ijl. ie eoangelifdje ^evicope i)l attcvtingS inel 
tveniget 1 geeignet, eon biefem latibcn 311 reben, a(g bet* mcljvfad) 
wot-gefd)iagene Slbfcftnitt SWdtt^ 28, 1820., attein t$ med)fe bod) 
fafl unjwedmapig fetn, biefen ffatt j.enet; aufjtinefymen, ba bie nad)l^ 
folgenben @onntage nad) Si'inifaH^ in bet 1 inm'gffen 95e ( ^ie()iing mt't 
bt'cfei- ^et'tcojpe 3ofj. 3, 1. K. Don bet 1 SBtebergelnit't jie()en, unb 
bd fddjem SBed)feI witrbe bet; je|t wvljanbene, l)od)|l: 
Uetergattg unb 2lnfana,$punft einet 1 netten 
gen fe()(en. 



75. 
fie yautot o^er ,fe(Uof< galfte >w d)nftlid)en 



ie Snfwicflttng bet? %bee, weld)e biefem 

jum t'unbe liegt, fyat roeit me()t' 

bei- Dovangeljenben (i(ffe, bevcn javaftert'fiif but'd) bie ^cftc fcl)t? 
ct'leid)tei't ij?tj unb wenn fd)on bet 1 9?ame bet 1 eit^elnen 
(3lbuent, ^pljaniag :c.) bort auf gewiffe |)ini^ge(t'd)tpttnfte 
ffiljrt, fo fel)(t biefe bebetttenbe ^filfe ()iet? ganj(id). =0b bie 
boi-f t'idjtfg aufgefapf unb enfwicfeU ijl, fann nid)f fo ungewip fein, 
ate ob man in ben Snnitafisfonntagen ben t'ed)fen ?pfab gefunben 
j)at; tmb wenn man in bet; ^(l^Iffe meljt 1 nur I'iBet 1 nje(n()eifen 
jnw'feUjaft ift fo be()ttt jt'd) bet? Sroetfef fjiet 1 tjie( wei^et? au^. @oflfe 
biefet; 93et'fud) einet 1 @tUroicf(ung bet; bem d)t?ijllid)en fii'^enialji'e 
jttm t'tmbe (iegenben 3bcc einige 5lttfmetffamfett unb S()et(na()mc 
en-egen, fo iviivbe e>3 ganj infonbeHjett -ju tt)iinfd)en fetn ," bap bet 1 
Ittytn ^aiffe be$ ^ifdjenjaljt'e^ bie fougfSltigjle ^eobad)htng juge* 
wenbet witt-be. @g fontUe ivof)! bet 1 a(I fein, bap cine anbeve 
unb treffenbet'e Snfroidlung bet 1 3bee bet 1 St'tnifafiyfomUage gefutt^ 
ben tvurbe, einf]-Jvei(en moge man bie bat'gebofene ^'t'ifftt, bie fi-ci# 
lid) me()t' Don bem ^nljuit bet 1 epiflofifri)w a( bet 1 eange(ifd)en 
?pet'icope n t'{)re Baffling ei*I)a(fen I)af, unb ba()et' wit'b attd) in bet* 

bet? egenejen ^fiVmcn n>idett (5)i}e( unb 



2>ie $tt>eite #<Hftej 19, (Sonnt mfy Srin, 67 

@i>angelium woljl fcieleS nod) fdjcirfer jtt faffeti imb 9?etie$ atifeu* 
ffnben fein. 

76. 

ie ganje $ei()e ber ffekmihbjwanjig Srinifaffefonnfage j*w 
Ifgf fui) in Diet- f>ati|tfabfd)nitfe, ttnb bit, wie oben 9?r. 59. bemet-fc 
woebm ijl, bie $cid)$genoffen in bet' leftfen f>a(fte be$ fid)cn# 
jrtljtYg ben fgcnflanb bet' ^efua^htngen auSmadjen, fo wfifbe fdf) 
bicfc Diet- Sljfilf, i()t'cnt Snljalt tntd), fo (tyawfferifwn: 
I. Som 1. fci^ sum 9. onntage nad) Svim'faffc. 
bcv SHcid^enoen ober. 



II. SBom 10. bt^ $um 13. onntoge nad^ Srim'fafi*. ie 
9leid)6gcnoffen a(^ cine emctnbe/ 
Am firdje ul^ einet 1 efammtijcif. 

III. 93om 14. bis jtim 22. onnfoge nad) 
bet bet- 9?eid)^enoffen. 

IV. $om 23. bis jum 27. Sonntage nad) Srmifaft'*. 

ntwg bet* ^eidj^enoffen, obet*: 33on ben le|ten ingen. 

77. 
I. SSom 1. bi jum 9, @onnfagc nai$ Srimfati6, 



obev : 



f @rlofet' ifl in ben ^iinmel jw'iitfcjefeljrt, jur 9ied)fen 
fyaf et' fid) gefe|t, tinb ift i()in gegeben aKe ewalf im 
me( unb auf (Juben; nun ifl et* jittu ->ewt tinb |>au))f bet* 
meinbe, feineS Seibcg, evl)o()t; on f cittern dinflfuffe ifl fot'fatt 
abfjangig, tintei 1 feinei- foniglid)en SRegientng jtel)cn bie Slngelegen* 
l)eifen feine^ SWdjeS im |>iinnte( ttnb atif Gri'ben. 3 t>en St'initrt^ 
ti^fonntagen wivb nun an ben Steidj^enoffen bie fjet'didje, -gitvibige 
tinb ntiid)ti(je SBiuffamffit bes bie fit'dje vegicvenben |>et't'n tinb 
^au^teei 3 e f 6()i'i(li gefdjilbeti; biefe gan^e ^it'djen^eit offenbavt 
tutS atfo S()t'i|]tun in feinei- foniglidjen SEBfirbc, jeigt fein foniglid)c 
SJiegiet'en, abet' nut 1 , wie e Ijei'Mifrafytt att benen, bie jtt feinem 
9?eid)e geljUt-eit, en etfen 23ercei$ feinet 1 fot'tbatiernben s(it't(id)en 
Siebe, feinev gnabigen Pt-fot-ge, tinb feinet- fiber atteg fid) et'|it'ecfenben 
SOlacfet gab ber jut- 9ied)ten be SBafet* t()foneitbe @dofef btit'd) 
bie @enbng be$ i)ei'I)ei|1enen l)ei(. eifie?. S)ie Slu^giepung be^# 
felben t'tbet- bie 3fyo|W tinb et'flen Kiiibigen jn Stpufalcm wav nw 
bev Slnfangtyunft, bet 1 ^eginit bet* SBirffamfcif biefe eifJe^, ben 
bet >m feitbem ununtet'bt'odjen in feinet 1 ^it'dje beneit mttl)tilt t 
we(d)e bafiit 1 em^fanglid) finb; but'd) biefen cijl vegievt er feme 
tird)e; bet 1 Scjt biefes eifle^ ifl J\ennjeid)cn beret 1 , bie (Sfyrifto 
ival)d)aft angehoven, benn wet 1 ()vifti cifl nid)t t)af;, bet 1 iff nid)t 

[5*-] 



68 (gnfnncffana bev bcm djviftt. $ir$ettjal)t:e tc 

fein; mit bent mpfange biefcS $ei|le$ rcit'b man ved)t eigenflid) 
crft cin @lieb an (()vi|tt cibe; biefct 1 eift mad)t nette dtt'eafwen 
auS tm$, et 1 ip/ bet 1 bic grope, tvefenflid)C, burdjgt'eifenbc 5}ei'anbc< 
ntiig mit tins I)evof h'ingf, bic SB i c b e r g e b u t 1 t. 93on bicfct- 3Bie# 
bet'cjebut't tjanbdt bie eoangdifdje ^pericope am Sriuitad^feftc ; imb 
t$ fdjdttt mit' ntd)^ natfMidjw, ati baf bic jtinad)|t jt'd) &nveitynt 
ben iVt'icopcn bcnfclten egenjlanb fcd)anbc(n, unb bic 9icid)^cnof# 
fftt a(^ SCicbct'sckn'cnc, vein an tmb fiiv ftd), nod) abge(cl)cn on 
iljvtm SBatibd nad) aupcn I) in/ fccftad)tcn. 

ic SGicbct'gebot'cncn finb biti'd) ben S3c(i^ bc^ ()ci(. eiftcS 
foldjc Scnte gcwoi'ben, in bmn $ci ( j @ott feiii @cfc| a,cfd)vicbcn" 
()at (3cm, 31, 3134.); iftr Sujlanb, i!)i' 93ct'l)altmfs jinn c/ 
fe, it)i' SBanbcl itnb fl) <2cligfcit wicb 9tom. 8. au^ft'i()f(td) tc< 
fd)rickn, fie wanbejn ntd)t nad) bcm ?y(n'fd), fonbcni nad) bcm 
@ei(l (. I.)/ ^ (Mb but'd) ba^ eff bc^ in bet 1 emeinfdjaft 
(E()rif!i .ktonbig rtwcfyenben @e/f?e^ fi'ei gemadjt won bem rfri) bet 1 
(Siinbc rtinb be$ Sobe^ (D. 2.)/ w ba$ @efe| im menfd)iid)en 
^ei'jen ju bewitfen nid)t im (Stattbe wav, ba6 w jjl bui'd) bic i>on 
6()t'i|lo geftiffete gflofting bcwivff, bie wont cfc ei'foi'bet'te @et'fd)# 
tigfeit fommt in ben 2Bicbet'C(ebot'enen 511 @fanbe (w. 3. 4.). 2enn 
t$ red)t flat- ivet-ben tmb ooUjMnbia, einlettdjten fott/ wal bet 1 cifr 
otfe^ ct'mittc(jl bet* SBicbergetntt't am menfd)lid)en fiet'jen 511 wit 1 * 
fen wet'inag, fo fann bieS am ^3eflen gefd)e()en, wenn bet- 5Bie* 
bet-gebotvenc mitiH:i^fid)t atif ba$ efe bctt'ad)tef ivit-b, 
unb ba$ fdjeint mit bie i^t'unbtbec fut 1 bic ct'jlen neun 
onntage nad) SvinitatiS jti fein. 

$ jlettt jtd) l)tet' cin feifad)e fyeranS. ^et-n, SWiffcIpunft, 
S?efen' be-3 ganjcn efefe!?, bic <See(c a((er feinet' ^ot'bet'imgen ift 
Stefce (SDutt'c. 12, 2831); Don bet 1 Sicfcc ()anbe(n bie kiben 
ct'jlen @omUagc nad) SvinitofiS. em Itebet'tt'ctct' bi*ol)t ba @cfe^ 
mit ^Ittd), tmb aKedei jeitlid)e @(enb (d)rt e$ at$ gct'cd)te imo 
n)ol)bet'bientc trafc anfel)en; ba 1 SCiebet'gebot'cnc ijl ft-ei worn 
^tud) beS tiet'b.ammcnben efe^eS (sJlBm. 8, 1.), imb bic it'bifd)en 
Sfitbfatc tmb eiben fi'd)t et : baljet 1 ttot'jttg^veife a(i? et'jieljenbc 
nabe @ot(ef, a($ eine l)ei(fame $ud)t an, weldjc bie bcfdigcnbpen 
gnbjwc^e tmb t'foljje Ijat; baijon I)anbdn bet- 3. 4. 5. (Sonntag 
nad) St'im'tati^. cfcot tmb 3^crf be$ efe|e^ t|?, bap wit 1 ()eic 
It'g wet-ben fotfcn, abet 1 e^ bcivttft webet- eifigimg nod) |>ci(igFdt, 
ba6 Dei-mag a((ein ba angclium ; unb bet 1 SBiebevgcbot'enc in bet* 
9?rtd)fol(}e be^ rfmijtyfrii, ben er liebf, jvirb I)eilig imb n)ad)fr in 
bet $ei(igfeit; t)iet'auf bejid)en ft'd) bet 1 6. 7, 8. unb 9. onntag 
nad) SrinifafiS. 

78. 

S)cf SBicbetgefcovene et-futtt ba efe^ but'd) Siebe. 
Sicbc ba$ ^ennjeid)cn bet 1 SGicbct'gebovenen, 

S)er crjlc' onntag nacl) $vinitati$. ^dbe ^ericopen 
fii()ven auf bie Siebe, bic epi|lo(ifd;e ttbet wit i()t i im 5l((gemeinen, 



19. @onnf. nad; $rin. 69 

tt>ie in j()t ( ba6 SSefen tvafym 1 tmb kfe(ia,enber (>jemeinfd)af mif 
ott k|M)e, tinb ivie tic ick 511 (Sett ntrt bet 1 2iek jn ben SBrii* 
bent innig tmb itnauf(ot?!id) fcerhmben, biefe ba$ $ennjeid)en Don 
jener fei; iti bet 1 eMn<}difd)en ^erieope nnrb tins am t'eici)en Sftanne 
ciit a{?fd)t'erfenbcS 23itb bet 1 SieMofujfeif ttnb Unkt'nif)ct'j^ffif, nn^) 
ln!pet'uni)cn ttnb o^ e / eot'ijeljktlfci?, unb jtigleicl) fctn Un 
an SOtoffg tinb tje |H'0](eh'n ab t> Icfe @vttnb bet- 



(Sonnfag 

niinmt bic Sdjt'C be<5 @(cid)ttiffcg t>om on'gen onirftig- norf) einnial 
auf, tittb gicbt bif .55nibcrlicbc al$ ^nnjHd)en bc iunci-cn, gotdidjeit 

an; jtijjleid) t^rln'fifct ft'e fid) liber bic 93cweggdinbe, bic 
unb bie .^cfdjaffcntjci^ (S(tifrid)%fdO tw Srubrrttebe. 
if} com groficn 2ll)cnbmal)( in bet 

tin-3 bie S)?ad)t einet 1 f^rtcn/ fiinblidjett Sicbc jta- 
tut 1 , j bet 1 SBeU, i()t'en fifent tinb 93ct'fcinbungen, tvie in 

bic ben wafyven egenjTaitb bet 1 Sietc, ^off/ uetfennf, eiu 

^inbet'ttip bet 1 (Seligfdf lieflf. 
S)?a'd) Slnleitting bet 1 ^et'icopen bt'efet' onnfage twtit'ben 
tinb spwbigffn iibet 1 bic Siebc 

nnb jn affen Sflienfdjen; fifcet iDue((en, ^eweg(}n'inbf, SSefen, 
SBiffungcn tinb ^trfclge bet* ivaljven Siek; flbei 1 bic faifdje 
5111- St'cahtt 1 ; iikt* bic rcefenflid)e emeinfd)aft mit ctt btii'd) 
tfiffccj iikt 1 ba 9>et'()a(fmj5 bet 1 ieh jtun efe; iiter fan- 9Jtan* 
ge( an Siebe bei bet- Sffidt, bet 1 3fr be>3 f it^enja^cg cntfvu-edjcn. 
(Si? fonnfc feljt 1 SiverfmafJici nad)gejviefen ivevben, wit ba>? (jo<incjc# 
limn inif bet 1 ^rebiijt i>on bet* vlcfung bui'd) S()t'i|lum bat'anf ko 
rerijnet ifl, Siek in tinfet'en licMofett tinb licMttwi- ^ft'jen- ,,11 ev* 
jeucjen; tvie fo Jtt fagen ba ganje Svietnverf, bet 1 leknbige 9>fed)a? 
ni'Jinui? bet 1 im @i>amje(inm witi'enben (jortd'djen Seki^ft'viffc anf 
(i'nvecfima, banfbat'ci 1 ecjenlick atjwecft; wic bet 1 Sob beg in 
<3dtj!jud)t Dci-funf'encn ^ei-jen^ jut 1 otte^licbc.- evwectt wet'ben foil. 
i'icfccn ben, bet* unS.gelicM l)af/ nnb bie/. weldjc^t; wic tuts gelteM 
l)af, Ijfifit lekn ttnb felig feiiu 

79, 

Set SBieberge&wne, erIBjl eom-^fttd) be^ 



fie()t in jeiflidjen Sciben bie evsieljcnbe nabe 
i^eiben cine $ mining bet- SSBfcbcfgebo-t'cnc-u.. 

^et 1 bviftc ofinfag" na^d) Srfnihttif. ic @pifte{ re; 
bet WDtn d)fifllid)cn 3>fr(>i(fen- in jeif(id)<m ^eiben, bie jtvat 1 , weil 
fie eine ^olc)e bet 1 ukv ba satt-jc metifd)(idK ffd)(ed)t ei't>w'fefcn 
(Si'inbe |tnb, an^ bent 9teid)c bet 1 gintlei'mp nnb wm Pvftcn 
fe(kn> bent Seufel, (jet-vtHji'en, akt* bennod) tin(ef @offe gtm 
SUcfiiming bajit biencn fo$(en, bap wir (U bet- ewigen 
5i iveldjet 1 ivit 1 in %ifto 3efu kt'ttfen ft'nb, jiibfwitrf ttnb gejtavft 
iverben. ^on alien ttekln, ben frawrigen, kflageit^wet't()en ttnb 
fd)mcrjlid)en ^olgett bet 1 flnfa, n>fan wiv am scwiffcffcB fafrcif, 



70 ntroitffong bev bem cfyrijlt. $ird;enia(;ve K. 

wenn wit 1 Don bet 1 flnbe fflfrfl log werben; ba()in wh'ft bit iiabe 
unfereg Sefti, Cl< f u d)t bie. tinber, bie wtovnen @d)afe, alg tec 
gute unb getreue i)irt, bag fd)ilbert bag leidjnip in bet 1 eDangeli* 
fdjen ^et'icope- 

et' Dierte onntag nad) Srinitattg. et' Don Sffu 
gefunbene, waljvtyaft befefyrte flnber fdjmetft fd)on fyienieben tinb 
jefjt Bt'd ^reube unb gi'icbcn, mitten unfei' Scibcn^ftili'mfn, benn n- 
wft'b on Stfw Sifbc gcti'agcn, unb vul)t DPt'trauengBod auf ben 
Slci)ff!n femes 9Wfer$ nb ^eilanbeS: abet 1 e^ ||l unmKglid), bap 
in bet' SBelt, bie tm Slrgen liegt unb wo bie @finbe nod) i()it 
^)et'ffd)aft be()anptet, eon dujieven vangfalen foHfe Det-fdjont blei< 
ten, bat'um Hicft et 1 in bie juftinftige et'vltd)feit Ijinatt^, gegen- 
beven t'ope unb Uebei'fd)wenglid)feit a((e jeitlidjen eiben ffty nid)t 
ju ad)ten ft'nb, unb gctt-oilet fid), bap a((e Setbett i()n nut 1 nod) met)? 
toon ben Ujm anf'lctenben @iinbenfd)larfen veinigen foflen, tmb ( Ijojft 
otif eine S?df, bie einjl o((foinmen Don attet; (Siinbe get-einigt fein 
wivb; biefe Spoffmtng ifl bem S()vtj!en gewip, unb feine Si)eilnat)me 
bat'an gfeidjfaH^, benn in ben @rfl(ingcn be5 eijtes, bie et- befi|t, 

et* etn uith'iiglid)e^ Itntet'pfanb bafiit*. ag ifl bet- ^n()a(t bet- 
>ie eDangeltfdje ^.Vn'cope weij^ auf SWnigttng, tautening, 
g ijin, a!S auf bie Orbnung, in we (djer wit 1 mir attein jenet 1 
>et't'Itd)feit tf)eilf)affig wet-ben fonnen; jeigte ba Dangelium be^ 
Dot'ange()enben onntagg bie 9)?i'i()e unb <2orgfalt Sljt'ifti fiit 1 un* 
fere ftttlid)e SJJctfung, fo wit'b nun unfeve S()atigfeit in Slnfpvud) 
genommen. 

(Sine anbeve ^affung bev onntage Srinitati* bi'3 4. nad) Sri* 
nitatis il^ folgenbe: 1) Srin.: 2Btt'.fo((en wiebergetot-en wet'ben; 
2) bev 1. nad) Sr. al$ egenpcf: et- Unglaute mit feinen fdji-ecf^ 
Itdjen ^olgen; 3) bet' 2. nad) St'.:.aocr @o (apt jt'd) btit'd) bag 
Si>ibei'f}t'eten bet 1 9ftenfd)en nid)t in-e madjen, ftid)t ft'e fort unb fort 
fiit' fein Steid) jtt gewinnen, unb ber rfolg fe()lt bei SSielen nid)t, 
alfo: er fortgeljenbe nabenvuf otte^ an bie 9J?enfd)en; 4) ber 
3. nad) Sr.; fa ott felfcfl ge^t ben finbern nad), fttd)t unb jfn* 
bet ft'e, unb frettet ft'd), alfo: te grope Siebe beg ^errn ffir bie 
toerirrten (Sflnber unb i()r gefegneter @rfo(g; 5) bet; 4. nad) v. : 
otteg S3arml)et'5igfeit gegen itng, ein Slntrieb fiir ting jut 1 .55 
^et'jigf'eit gegen unfere .OMber. 

et 1 ffinfte @onntag nad) St'htitatig, ie 
vebet Dom 95erl)a(ten bet' ()t'ijlen unter jettfidjen Seiben, bem 
^einbe gegeniibet-, beffen |>ap unb geinbfdjaft ttng Dt'e((eid)t 
biefelben bet'eitet. ?5affen wit 1 bie biird) eiben ting erjie()enbe unb 
laittet'nbe @nabe otteg ing 3tuge, fo fonnen wir bem nad)ften 
Uri)efcet' tinfet'ec Srflbfote nid)t jttrnen, nod) i()m SB8fe mit .Q36fem 
Dergelten; wiffen wir bod) iiberbieg, bap Don anpen I)er burd) nid)tg 
in bet 1 S8c(t tinferer (Seele etn wafyrer @d)abe jttgefiigt werben 
fann, roenn wit 1 nut; bem @uten nad)fommen (1 ^ett 1 , 3.)/ unb 
@ott ben ^errn in unfet'em $ecjen Ijeiligen. 3 biefen le|ten 
<tfl<fen bietet ung bie eoangelifdje ^et-ico^e bie f>ii(fgmittel unb 



gnwife $<flffej 19. @onnf. nacf; Sritu 71 

'Slmwiftmg; 3efu SBorf ()ih'en, 3rfu atif* SBotf gef)ord)en, 
unb gat: 511 ungrt&cilfer 9?ad)folge ftd) ergekn, n>er ba* 



evlangen, bap i().m a((e t'nge jttnt 85effen bienen. 
$11$ jwerfnulfiige, bet 1 aufgefMfrn 3bee biefer onnfage enf* 
fprcdjenbe 93orfc8g nn'irben ftd) barlnWen: 25rfrad)fung*n lil^i 1 ba$ 
SBcrljillftiifl wiffw Sfibfn ju unffrcr nt) 511 ber in bff SSBfW tynt 
ftfeenbrn '@finbe; fiber ottf @nb$wfcfe bci unfcwn Sdibfalcn, unb 
fiber iljmi l)erdid)fii ^u^gang; flfcer gto'nbetffc'c&f, S*?ad)ftid)f, 
f6()it{id)fcif jc, ; i'iba 1 bie m1)fe 53c ini^ung bcr .Scibcti 5111' 
fenntnif? tittb SSefferung; Srofl in "fifibcn, ^filfmitffl jum 
libct* biffflbctt unb jtim wfirbigcn Sn-IiaUeu in bcnfdbcn; fiber 
ben, a(6 g8ttiid^e .trafgeri^fe/ im 



80. 

SEBiebergebotrene gelangf in bet 1 ffraft 
unter bem ^Beiflanbe be^ Ijeiligeit dfleS, roeitigfre5 
bem 5lnfangc nad), ju bet ^eiligfeif, bie ba $efeg 
e rlangt 3 SKofe 11, 44. 19, 2. 20, 7. -S[8ad)^I)um in bcr 
^eiligung, bie SBoilenbiing bet' SBiebei'gefcovenen. 

er fed)fle (Sonntag nad) Srinifafj^. liefer unb bet 
fbfgenbe onnfag enfwicfcln bie^SSe^jlidjtting be^ S^rijien, f)fi(ig 
jtt wet-ben; al$ ^eweggfunb wirb in bet 1 epijlolifdjen ^et'ieope bie. 
Ijfil. Saufe angef(il)rt; bie^Slvf, wie ba<5 aci'ament in ber cifteu 
d)n'(l(id)cn f ircfte otfjogen wurbe, ba^ 8ttige Unterfaudien beg 
SSufiing^ titUet' bag SSBaffei 1 , fleCt fd)on im <Sinnbilbe bat 1 , bap bet' 
6()n'|t ter (Sfinbe jlerbeu unb ju cittern neuen, (5l)i'tftp ge>ei()fen 
Seten aufer|lel)en foil, unb toiju ttwbinbft i()n aud) bie but'd) bie 
Saufc mit S()i'iflo et-rtd)h^e (enteinfd)afh a^ ^Dangelitim ent()(i(f 
cine Sii } arnung be6 <rlBfer$ or beni 3 l ifn'cbenfetn mit bet 1 @ered)# 
Hgfeif bcv ^(janfaei' ttnb (Sdjn'ffgeleljrtfn, n>fi( biefe jum ngatiijc 
in .fiimmdi'cid), juin etigwerben m'd)f I)inveid)enb fei; tl)ei(g fdjon 
hirvait^, ttjeil^ unb nod) melji 1 au$ bet 1 nad)folgenben (Stflafttttg 
fiinftfii @ebot^ ergiebf ftd) bie wafyre 9f?atut unb wefentlidje 
(d)iffenl)fif bcr d)rijt(id)en |>eiligfeif, bap fte ndmlid) nid)t in 
ilntabrligffif be$ aitpei-it wttfti bfjJrijf/ fonbrrn we(mel)t: in 
^au^rf'dt unb ttn|Mf(id)feit bcu eft'nnitng unb atter (Smpfmbwtgen 
im Snnf^cn be^ fmfit(). $$ Kipt ftd) I)iei! bev Unterfcfywb si# 
fd)cn bet- gffeKd)fn,. me()f nut' iittpet'(id)en, unb jwift^en bev eoaw 
gelifdjen, waljirftaft innei'(id)cn ere^figfeit beS Sevens entwi^eltt 
tinb barHjtin, wie ungenfigenb jene tft bei bem tiefen unb gciftigeit 
ScriWubnip bet- g5tt!id)en efcote, 
fen Ijaf. 

S)cr fiefcenfe 'onnfag nad) 
fung be-3 Klubigen/ ber ^eittgung nad)itijagen, wirb in bet' (pifrel 
rtU'3 ben unfeligen ^olgen bc$ (Sunbeubienjleg unb au6 fcen befeli* 
genbcn grficfjtcn eiiiC'3 gmd)fcn, untMfltd)en Sanbeig nod) weitet- 
enhiM'ifelf, a(* gortffng beffdbfn fgenjlanbrt worn orangri)enbcn 
onnMge. a oangelium, cine jmfungSgefdjidjte, fd)dnf we* 



72 (Sntwicftimcj bet bem d;riftl. irci}enjat)i'e K* 

gen bet: 3al)t'e$5etf, wo tie (Sfnbfe Iwotfeljt obei 1 fd)on begonneii 
Ijat, fiiv biefen (Etonntag au*gewal)lt jtt fein. 

)et' d)te <5onntag nad) Scinitati*. S&enn wit 1 bie 
spfnd)fnuipigfeit bet 1 eiligttng einfetyen, fo enf|W)t tie gtage nad) 
ifyw $?oglid)f'eif, wofyer wit 1 bie 5frft tt bt'efem gropen SBevfe 
nefymen fo((en? )ie epijiolifdje ^evicope weiff ben (iiutigen auf 
bic ^raffc tint) bftt ScijJanb fce$ fteif. (lc, ben @oe Onabe 
fdienff/ tinb bet 1 be$ (liufcigen igenrtjum ijl. 9?id)t Don aufwi 
btifd) cjefeft(jd)c 95ot'fd)t'iften, biti'd) gefejjlidjetv 3wS/ ^i'd) @fwf< 
abi ( o()ting obet' 93evl)fifiung on 2ol)u em\>fftngt ber S()vi^ bic ijon 
9?atui' il)in fet)knbe ^raft, be^ (eifd}^ efd)Sf^ stt tSbfcn; fcine 
natftt'lid)c @d)wad)!)eit wivb innevlid) gejlfti^t biit'd) ben i()m 
nenben Ijeil. @eify bee ju attem utcn U)u autt'fiW. 2luf 
SBotflettnngcn weifl bie eangdifd)e ^Pet'fco^ Ijin; mit? bet* 
SBatim h'tn^ gtite ^n'id)fe, man mtip alfo jtiuot 1 et'n gtUct 1 S5aum 
wet'ben, tmwlid) cvncuf, geteffcrf/ vm-ebclt wevben/ weim man wa()v# 
daft cjute SSn'f'c wti-fcn wi((, bet 1 Hope @d)*m mag wol)t SWfnfdjcn 
tiiufd)en, ben ^et't-n b^t-tigf et 1 nid)f; tinb et'njl fommt bei; @d)ein 
a($ foldjev an ben Sag/ jum gvopen (glenb unb 35ei'bet'ben berer, 
bie p'd) bamiY tfgnfigf fyaben. 

et* neunte onntag nad^ SrintfaftS. 2ln baf 6an< 
geJitim beS ot*angel)enben onnfagg f'niipft bie @pi|M an; ft'e warnt 
am .33eifpiel be6 tft'aeltdfdjett 58olfe^ ooi 1 bem leid)tfmnijjen 93ei'l)ftiv 
ten im finbenbienjl, ot* bet* $Bet'f!ocf'rt)etf, bie jid) nid)t beffevn wi((, 
uoi 1 bet- <3id)ed)ctf, bie bie SGerfudjtmg gering ad)tef, unb bie enb(id) 
tttS 9}et'bet;ben ilflvjt. ftnb alfo bie >inbemiffe bet 1 .^eiitgung/ 
bie uns ()tet ( ttot'gel)alten wet-ben. Sto$ @(eid)ntp - om iinget'edjfen 
^aii()aUet' Iel)t ( t bagegcn, ebenfaJ^ in einem 93eifpte(e, wie wiv bet* 
bi'o()enben efa^v, tewot'fen jtt werben, btit'd) fluge S3entitmg bet- 
nabenjeif enfgeljen mogen. te ^t'itmentng an bic al^u(egenbe 
fled)enfd)aff, bie get*ed)te SH'oljnng be5 ^ett-n, fo(( a((e (id)erl)eif, 
alien 2eid)tft'tm toet'fd)ettd)en, fott ttn$ ju einem t)eil. @i*njl tmb ^ifet- 
bvingen, bap wit 1 , ob(d)on e fp8t gewovbcn ijt, turn bod) ol)ne 3^* 
gen, unb urn' fo fd)(eitniget' bet 1 f>ei(igung nad)jagen. a$ i|^ bie 
wfyte ^Utgl)eit, bie wivb betr $m (oben. 

2l((e^ wa^ auf )eiligung 53e5ttg ()at, ijl an biefen <Sonnfagen, 
bet 1 i()nen jttm t'tmbe liegenben 3bee ^ufolge, ju Mjanbeln. (Selbjl* 
etfennfnip, bie ati^ bem (Spiegel be$ gott(id)en @efe^e^ unb atiS bem 
l)eil. S3ot'lv{(be (Efyrilfi evlangt wivb, a(6 bet 1 Slnfangijpuirft tinb etfe 
@d)n'tt bet 1 ^eiHgung; bie 9?o^wenbigfei^, bap ba$ in un* cvwad)fe 
goff(id)e Sefcen gefla't-ft wet'be btit-d) taglid)e S3upe; bie 
bet 1 |>ei(igung, bie im SBot'fe otte ; -im ebef, im 
in bet Sffiad)famfeit liegen; bap bie ^eiligtmg l)in* auf vben 
nid)t o((enbet wit'b, abet 1 bwd)au$ in biefem 2eben fd)on angefan/ 
gen wet'ben mup; SBarnung ftot 1 fa(fd)en S3otf ettungen uon ber d)fi^ 
lid)en |sei(igfeif; bie SBeweggt'^nbe jut* f)eiligung, bie in bet Siebe 
6l)fifti, in unfem 1 @emeinfd)aft mit il)n, in ben feligen ^fiidjten 
bet SSeffmutg (tegen; ^ejtreititng beS SSBaftn^, a(6 ob wit 1 buvd) 



JDie &n>eite $Hfte$ 1013. @onnt. na$ Srin. 73 

unfcre ei(igimg ba* ewige fiebcn wbicnen fonnen; S3efradjftm* 
gen fiber foldje tint) ftfynlicfye egenfranbe biefen fid) l)iw ganj na* 
tiirlid) bar. 

Sine anbere ??affung ber (Sonnfage com 5. bis 17. nad) Sri'n. 
ware folgenbe: 5) 93on ber Sftadjfofge 3 f fw S()fijti; 6) atfgemeine 
@d)ilbernng ber djrijHidjen Sitgenb; 7) worn 33erfrauen auf offes 
^irforge fill' irbifdje S3ebfirfhiffej 8) crnjJe Sluffovbcrung ju flj3fi# 
gnu @()riffanfl)tim ; 9) frnflf t'innmtng an bie Sle^cnfd&aff, tie 
wtr ott fdjitlbig finb; 10) bringcnbe (Srnumtmmg jut 1 S3fnu|ung 
bet- nabcnjftf; 11) tic cmufl) or o; 12) ba Sob '@ottf 
bttt'd) S()t'tf!i fiiilfc tinb @Hcttd)tung; 13) btc 93avm^rjtgfcit obct 
^ffid&t ber-fiiebc; 14) bic ^fflcfjf ber anfbarfcif, 15) bciS 95* 
ti'auen atif orteS flte unb 93ot'fc()iing; 16) bic giliubige vf)ingabc 
ait be Sffifter tit jeber 9?ofl) itttb ait ben Whdtfljabev &ktv bctt 

5 17) bie )emurt) gegen 9)?citfd)en. 

81. 

II. SSom 10. 6i6 jum 13. (Sonnfagc nac^ Svinifati. 

>ie 3?dc^^enoflfen a(^ cine emeinbe, 



S?ott bet c^rljll* ^irc()c cil^ eincv cmeinfc^aff* 

Hffang ba ( d)t'ifKid)cn ^ivd)e war 511 ^Pftngjlcn b c* 
genflanb bet 1 SBetKufyttmcj ; bie et'jlen ncttn onntage nad) SvinitatiS 
Oaten bag .dangen bet 1 injelnen jttt 1 firdje bttrd) bie SJifbergef 
hit'f, ttnb bie Sfiiebergeborenen bett'ad)fet, iin Siebfn, in Seiben, tin 
S^ingen unb ^ampfen ivibet* bie i^ncn nod) anflebenbe <3finbe. 9iod) 
ift ba$ nid)t evwogen/ bap bie SSJiebergeborenen eine enteinbc atiS; 
inadjen, eine grope efcflfctyaff, einen herein, bap fie eine efamntf* 
Ijeit bilben, bie d)i'i|Iltd)e tird)e. tefe ^ivd)C wirb jet bet 1 e* 
genjfanb bet- ^ericopen. >a bie Strdje in bet djvift oft mit etneiu 
l)eil. Sentpel tvrglidjen tvirb, erbaut au6 lebenbigen @feinen, nantlid) 
auS benen, bie ba glanben an ben ^errn 3 f f m @()t'ijinin/ ttnb bie 
toon feinent eifte regiert iverben: fo wirb eg nid)t nnjwerfmatlig 
fein, Don biefent ^Bilbe I)ier ebrattd) 511 'madjen, tint bie ndd)|lfoU 
genben ier onnfage nad) iljrer @igentl)untlid)feit ju djaraftmfiwi. 
er Scmyel ofteiJ ijl l)ei(ig, fagt ber Sljpbflcl, ber feib, i()r (1 lor. 
3, 17.). er Sempei jn 3^'frtlf war otfeS t)ei(ige SSBoIjnung, 
bie ISubigen'beg 9?enen S3unbe$ finb in eittcm weit I)o()eren (Sinttc 
Seinpel otteS, weil bet- dj} oftef in i()tten wofjirf. S)er Sent* 
V>el alS ein ebanbe ntl)f anf einem rttnbe, ber Sentlpe( ber d)rijl# 
lid)en 5ird)e, bie enteinbe ber (antigen, rnljt anf bent ttnerfd)iif# 
terlidjen ^eifen, weld)er ifl 6f>vi|hi/ unb bie ^forfeit ber oUe 
werbcn il)tt nid)t literwalfigen (2)?aff(), 16.). cr Sempd 511 ^e# 
rnfalem, bie tirdje beS SlUcn SBunbcS, war ein l)err(id)e ebciube, 
aber i>ie( I)err(id)er nod^ ijt ber geijlige Sa, ber auf jrijhtm ge* 
grfinbet ip ; bie ^ird)e beS 9<ieiten SunbeS. 3 m Scmpel ju 



74 (gnfroitffunjj bet bcm cfyvifH. -ftivcfyenjafjre K. 

falem wan fin Slfforfjcifigffos, tint) cin fold)?$ if? in ber d)rif?(kf)en 
fiirdje bie Seljre Don ber Siedjtferfipng adein burd) ben laubcn 
an 3> f f m @|rifhnn. $ ift bemnad) ber Sempel ber d)rijKid)en 
$ivd)e, Me emeiube ber >ei[ia,en, in wierfadjer 9iiicftd)t ju tetrad)* 
ten: bet* S3etvol)ner btefe$ SempelS, roeldjer in i()in tegiert, ba$ ill 
bet* ()ri(. oijt; be3 fiatifeS tinerfd)utter(td)et' runb, <$()riffiig ber 
Sluferjlanbene ; be^ \fiaufed ?pi'ad)t tinb ^et'didjf'eit, bie a((etJ Mm 
|ira()(t; be5 f>aufe^ ^eih'csrtjtiin, bie Seljt'e on bet' 9f?ed)tfertii]tin^, 
in wddKS 2Ilferl)eifij}jte niemanb finbt'iiic|f f^JW ofyne i>en' lebcnbigen 
lauben. 

S>ev .^eftnte onntag nad) Svinttati^. ie @pi|!e( re* 
bet on ben abm be Ijeil. eijle6, tinb te()rt, bap berfelbe eini^e 
^cijt e ijl, bet* atleS in alien wtvfet. a$ (5ange(ium jeicjt, tiM'e 
bev Sempel, ber ju ottc^ (jcid'cjcf S3?o()nuitjj be(Ttmmt i|T, oft on 
anbeven ^erooljnern, benen feine @titte barin geh'iljrt, . ent()iMiijjt 
unb jut' SRorbfrgrtibe. gemad)t wivb, unb tie bet 1 $m biefen ^re* 
el nid)t biilben unb feinen Scmpel ccjnigcn will. SBct 1 fo(d)cc 
nabenl)eimfud)im$ ivibetftrebt, l)at (ein S^erberben jid) fe(b|l bejiju* 
ntcffen. 2luf ba$ in bet 1 ftd)tbaren fird)e fyerrfdjenbe 93et'berben, 
auf bie reuel unb ben @d)aben, weld)en bie 9?amend)vil?en anrid)* 
ten, auf bie 9?ot(jroenbi(jfeit einer gvfinblidjen Jird)enjttd)t, auf bie 
tmnad)ft'd)tfic()e Slti^<rfi(uing. bet- Siifie, beg tSfen fi|}e, ber ii 
^eiligtlium unferes |et'jen^ Iierrfi^t, fann fyier fiiglid) Ijingewiefen 
tt>et'ten; ferner auf gifttlidK (Strafeeridjte fitcv entartetc ^tvdjen unb 
finjehie SOvijten, auf bie gl>ttlid)e Sangnuttl) tiub ebulb, bie bennod) 
mit fteiligfeit unb @ered)tigfeit tterbunben iff, 9Jia'ngel unb ($ebre* 
d)en be Bffentlid)en, f'ird)lid)en 2ebene> jti rfigen, ju wat'nen Dot 1 
bent na()enben SGerberben bev unbujjfertt'cjen Sfamendjfiffeu, forbet't 
biefeu (Sonntag auf, uub jug(eid) Deranfapf et 1 , bie driuijeit bet 1 d)ri|l:* 
lidjen h'd).e eor-jtiiletten, bie redjte S3entmg ber aben be5 @ei^ 
(?e $11 lelu'en, unb an bie 2iefcc ju ertnnern, weld)e al(e enofjen 
bcr Sird)e, al lieber eineS Setter, fid) fd)tilbig finb. 

S)et' eilfte (Sonntag nad) Srinitatt?, 3 ^ @pt|lel 
wirb bie Sluferjletjung 3 e f S()ri|li nad) it)t*ei' @en)ifi()eit euwiefen, 
uub mit biefet 1 (}atfad)e i|l and) ba^ bargeman, bap @()ri|lu$ n?a!)r* 
luiftig @otte^ @o(jn if. S)ie btit'd) 6dri|?l Sob unb 5lufetfd)ung 
tegrfiitbete ft ird)e ijl eine 2ln|?a(t jut 1 @eligfdf ber t'inber (1 iioi 1 . 
15, ]. :c.)/ uni> jvie ott au naben biefe 2lnj!it(t gegrfinbet liat, 
fo beruft er ami) atiS naben jti berfelben, ol)n a(( unfer 9}erbien)l 
unb Sh'h'bigfeit; uufett @ad)e ifl c/ bemiitfyig otte^ nabe an* 
ne()iuen, unb jut 1 enuitl) ermttntert bie eDangelifdje ^ertcope im 
leidjnip Dom ^arifact' tinb ffilim. 

et 1 jwolfte onnfag nad) Sfinitati^. ie ^iflel 
fnfipft an bie 2el)re .uon ber emutl) an, benn in tiefer .Ssemutf) 
befennt ber Slpoftel, bap a((e (rliftigc unb fegen^reid)e SBirffamfeit 
in bent ()err(id)en ^rebigtamte be$ 9?etten S3tiube^ nut 1 adein Don 
bet SM)ti.a,feit abl)auge unb IjerriKjre, bie ott au naben er* 
Icilje; unb bann gel)t er $um ^reife bet 1 S3ot'jfige liber, weM)e 



>te jmeife d(fte-, 1422. onnt. mfy Srin. 75 

eDangeltfd)e el)t'antt toot 1 bet: ^rebigt beg efefeg, unb ber ganje 
9?etie S3twb Dor bent SUfm I)af. SBie a((e Sticfyfigfeit d)t'i|t(id)et: 
fidget' jttm Slmt beg !??etien Sejfamenfg nabe tmb abe Don 
oben fei, (elji'f attd) bie eDangelifd)e ^ericope, weldje in biefem 
$alle allegot'ifd) attfjttfaffen if!. SBie @()dfhtg ben Satitjhtiimifa 
\jei\tf bap rr nun jjovcn tinb vecl)t t'cbcn fann, fo Bffnrt ev ii3 
attd) bag >I)t' bc^ cijlf^, bap nrii 1 bie ciningclifdje nabcntof* 
frfjaff mfy ttfrndjmcn, tinb bann gt'efct ?i' ting and) 2Bd6l)rit tinb 
^vaft, bag SBovt bet- Sal)t'l)dt rd)t jtt f()ci(en, unb 511 rrbfit, wic 
jt'd)g gebfi^rt, won I)imm(ifd)en ingcn unb ben @nabenfat()fd)(tiffcti 



nad) Srin!tati6. af bie 
bet* SZfffi'rigunj), nid)t btit'd)g @efe|, fonbmi allcin 
bttfd) ben lautfit an Scfum S()t'i|lm, bn 1 ?ittflpwnft bei 1 cpi|lo# 
lifd)fn ^ertcope fei, (dbet feinctt groeifd. ag @leid)nip wm 
fcai'mljorjigen amafitct; im @angc(ium weijl fi-cid'd) auf SBcrfc, 
ntif Sifbfgfihmg/ auf ^avml)cvjicjffit I)tn/ mm wit 1 eg abet; cvfu 
. d)en, btifd) SL'etfe gefed)f u wet-ben toot* ott, fo miiffen wir 
ba(b tnne tvevbett, wie bag fo gattj tinmoglid) ffi, ba unfeve Sevfe/ 
attd) unfcve betfen ^anblungen jlefg fo mattgd!)aff/ fo tin>Kfoniiiieit 
unb tinvein finbj banefcen f'ontmen iibet'bieg fo ie(e (Siinbi'itfaffe t)or, 
fo iele innefc Unlatttet'feit in ebanfen, (tm^nbungen unb iitu 
fd)en, bap an ein ered)ftwben uoc oft btti'd) SJevfe gav nid)t 
ju benfen if}. SBenn abet* and) bie ^ed)tfet'tigung nid)t btifd) 
2Berfc et'langt wiib, fo ft'nb wir bod) attgewiofen, SBerfe ^i rt)inv 
alg Sleupei'iingen unb $ritd)fe beg im ^evjcn eei'fcoi'gencn 
beng an Scfum (Sljt'ijttim, bet' ting nid)t mi'itlig fein (apf. 
ivirb baljft 1 bie Sefyt-e Don bet* 9ted)ffet'tigunc); burd) ben 
ben aKein, twmitte|} .bet 1 25et'binbtiitg bet* beiben s pericopen biefeg 
g, nid)t nut* atipet' aKen Stveifel gefe^t, fonbern and) Dot* 
Detfanb, SDJipbettfung unb falfdjeu Slitroenbung bewatjrh 
@inb btefe Diet 1 @onntage vici)tig in bet* il)tten jum t'linbe 
liegenben 3bee aufgefapt/ fo ft'nb bemjufolgc 23e(e^vungen i'tbet* bie 
dji-ifrlidK Birdie ganj jwecfniapig. er Suflanb bet' etfen d)ri(Hi# 
d)en .^ivdje, tin 1 a((inal)lid)ft' S>ad)gfi)tim, bie nbjwerfe, ^iilfgmitfel 
unb @igenfc()affen bet 1 ^ird)e fibediaupf, i()f S>et'fa((,/ il)r 35er()ii(tnip 
jtim gotflidjen SBot'te, biefe unb rt()n(id)e egcnjianbc wtifbeu fid) 
ftir biefe (Sonnfage jut* 53efrad)ftmg eignen, 

82. 

III. SSom 14, bi gum 22. (Sonnfagc nac^ SrinifatiS. 

fcer 



S)ttt'd) bie ei)angelifd)e ^pet'tcope beg 13. onntagg nad) 
fig, weld)e 53amtl)ct'jigfeit gegen aKe Seibenbe unb @lenbe empftel)lt, 
ijt fd)on bet 1 ttetevgang jtt bent neuen Slbfdjnift in ben Srinitafig* 
fonntagen gemad)t; bie fdmntf(id)en epitfolifdjen |Vfico|)en biefet* 
(Sonntage itben faji attgfd)liep(id) Don bem SBanbct bet; 



76 @nto>uKun bet bem 



neffen. 3f r &fe SBiebevgebwf our jtd) gegangen, ijl bag tunic giftf* 
lidjc Seben im (Semnffye etwadjf, fo wit'b eg Don ba ang in tent 
flatten l)im unb Sajfen, in SBotl unb SBerf beg SBiebergebovenen 
fid) offenbawt, wirb feineg gattjen Sebeng fid) bemdd)ttgen, nnb in 
ben mannicifadjen 5eri)d(tnijfen beg Sebeng wit'b eg fct'nen fritftigen, 
tt)ol)(f()ittigen unb befeelenben (Sinflnp dttpet'n. ap bet 1 2Banbel bet 1 
9?eid)^enoffen bet 1 ^aitpfgejtdjtfpunft ijl, ttntet 1 we(d)en bie @injdn* 
Iiet'fen bet 1 ^i|1olifd)en ^en'co^en sufammengefapf wei-ben miiffen, jeigt 
ft'd), rcenn man ft'e fdjdt'fet 1 in$ Singe fapt, unb bie immev wieber* 
fe()venbe @t'inal)nung 511 einem bein 6angc(ium iviivbigen SSanbel 
kmerft; @a(. 5, 16,; al. 5, 25,; ($pl)ef, 4, 1,; @p!)ef, 4, 22.; 
p()cf. 5, 15.; 9M)H. 1, 10. 11. a 35et'()aUen bet 1 Kiubigen 
gcgen einanbct ij^ bet 1 3ttt)ii(t bet 1 ^evico^en am 14. 15. 16. nnb 
17. @onntage nad) Svtnifati^. 

et 1 Dtet'jeljnte (Sonnfag nad) Sfinitatt^. ie (5i.Mj!e( 
teginnf mit bet 1 drmatymutg : SBanbelf tin eij^, fo tvet'bef i()t' bie 
fl|le besS $(eifd)e$ nid)t ^o((6n'ngen ! nnb bann geltf ji'e anf ben in^ 
newt (Sfreit iibet 1 , bet 1 and) tin ^et'jen be$ Sl'tebergeborenen nod) 
fot'tbanerf, anf ben fam|)f pifdjen etfl nnb ^(eifd), bet 1 j'ebod) 
ft'egreid) mi iijm bejjanben wtfb. a bie 9Betfe be^ ^(eifdjee!, beg 
nah'irlt'djen, nod) nngefceffevten ^erjeniJ ganj anbeve ft'nb, al3 bie 
^rtid)fe beg @ei|teg, weldje bet 1 ctjl oWe^ im gebeffet'feu ^erjeu 
Ijeviuu'bt'ingt, fo offenbavf ft'd) im SSanbel beg Sljvijlen, jenad)bem 
bevfelbe fo obet 1 anbevg tefc()affcn i|t, bie $ffd)affcn()cit feineg $t\", 
jeno, ob et 1 wjiebei'geboren iff nnb im @lanben \tt\jt, obet 1 nid)t; atte 
abcr, we(d)e (Sljvijlo ange()ot'en, in waljrct 1 @emeinfd)aft mit iljm 
|te{)fn, h'enjigen iijv ^(eifd), fammt ben Sifijlen nnb .53egtet'ben. ic 
ifvaff ba^u fomntt i()nen won bem f>ei(anbe nnb eelenarjf, bet 1 fie 
rein mad)f Dom 2tttgfa bet; @nnbe, nnb in banfbaret 1 egenliete 
ffiljlcn lie jl'd) i)erpfftd)fef, 3fcfu fo(d)e anfojpfer p bdngen, oiele 
aber wcrgeffen bt'efe S^nfbavfeit (fi'efye bag (Swangelium). Set'SBan* 
bel beg (Slanbigen ijl bemnad), bag mod)te efwa'bie nmbtbee bte^ 
feg (Sonntagg fein, bie nntdiglidje iDffenbat'ttng feineg wafyren 
Unjnftanbeg, feinet 1 @emeinfd)aft mit g^rijlo. 

er funfge^nte onntag nd)-$wiitafi& 
bet 1 Sonft'aft jwifdjcn bem SBanbel im eijl nnb jwifdjen bem im 
(etfd) ganj im 5l((gemeinen I)ingefret(t ijl, gel)t bie SSetradtfting nun 
ju ben befonberen digenf()nmttd)feifen beg wal)i'l)aff djdjKtdjen Stow 
be(g in biefet 1 nnb ben folgenben ^et'tco^en i'ibet 1 . et 1 SBanbel 
im et'jl offenbat't fid) ajg beffevnbe nnb miftl)ei(enbe 
Sicbe. SMe Stebc fud)f aKejetf, wag beg Slnbetn ijl, i|l jlcfg be* 
bad)f, fein (2eelcnl)ei( nnb fein (etblidjeg SBBoljl jn flu-bevn, ufea 
wiifen ijl i()w i'enbe; i()f 2Sirfnnggft'eig crjhecft. fid) anf Side 
nnb anf a((eg; nid)t b(op bie (anbenggenojfen, olnvol)( btefe p 
n(ld)jl nnb am meijlen, ft'nb bet 1 egenjlanb il)veg SBivf'eng, nnb i()t' 
@nmbfa| ij?/ ju wirfcn, fo lange eg Sag i|l, el)e bie 9?ad)t fommf, 
ba niemanb tvtrfen fann. @ic bemti()t ft'd) nm bag jeiHid)e 2i>o(t( 
beg ^t'uberg, abet 1 jiiei'jl nnb tot 1 aWen >ina,en nm fein 



)te sttette d'fpq 1422. @onnt nad; Srin, 77 



.pet'!. @g fonnfen fiber tie mittfyeifenbe Siebe in bem .>ei'$en, bag 
nod) fef)ad) ijl 'tin lanben, alJerlci 23ebenfltd)feifen enfjlefycn, ob 
man and) fill' fid) fdbjl tyaben roerbe, wag jii beg Seibeg nnb e> 
beng jftafyi'tma, ttnb iftotljbni'ft cjdjih'f. @old)em Sweifd becjea,nct 
bag @ttana,elutin biefeg (Sonnfagg mit bet 1 ti'oj!t'eid)en 8el) t>on bet 1 
Snabigen ^iit'fot'gc ttnb 9Sot'fd)unci nfctt$ ()imm!ifd)fn SBafrt'g; rt 
tit'mmt unfevm ^ct'ifit atteS SWijj^aurn/ a((e^ orgfii/ iinb jMrf't 
un im finb(id)cu SScvft'auen ttnb einei* fo c^vijllidjcn wtc@ott g?f(iU 
licjtn (Sot-gcnloft'gfeit; c$ Icljrt tutf and) ba^ SBidjfig^c, baiJ Sracfc 
ten nad) bcm $Hcid) @oftc tmb fcinet* fwcfttiaffif, a(^ foldjeS'w 
fcnnfiJ/ ttnb pft tiu0 bamit ben tedjten f in, beffwibe Sick 
jn tibcn. 

S)n- fed)sd)tttc (Sonnfag nad) Srinifafid. Sffian*- 
bd im @ct|l offenbati ft'd) al^ fiit'bitfenbc Sicbe. Oft ift tin* 
fat Sicbe id jtt fdjwad)/ and) nnt* ba ei'ingjk jn witfcn, nnb 
fc(bfl wcnn ttnfnt Sljatigfcit nid)t gdjennnt i|T, fo |ld)cn bod) bic 
gliichidxn @vfolge bn'fdbcn nid)t in tmfem* |)anb ; in bf ibf n fatten 
blcibt nod) bic ^)flid)t/ fM'iffrnbc Sid^e n ilben. a t()ttt bet 
Slpoftd fill 1 bic (l)i'i|W ju @^l)cfug; ci' etfd)t fill 1 ft'e bic cbdjlcn, 
bcfrcn, wiinfd)cn$iwtlKJfan utct 1 , bap ft'e im gotf(id)cn Srtcn fiarf 
wct'ben mogen. @o(d)e Pvbifte ijl gewifi nid)t wakens, ft'e vid)# 
tet ft'd) |a an ben/ bet 1 Seben auVnrtjalben giebt; ttnb felbjl ba, wo 
al(e$ a'jlot'ben tjl/ wo nttt 1 Sobfengebeine ba^ cft'lbe tebecfen (@jed). 
37.); o feine @put on 2eben fid) jeigf/ ba nod) ifl eg bem fsen-n 
ein 2eid)fe$, bic Sobten 511 beleben ; wie et 1 mit bem Siingling on 9?ain 
tjjat, woDon bie ei>angdtfd)e ?perico^e l)anbelt Ejjrifli 2Wac^t nnb 
nabe ift alfo bet 1 roafyre @i-nnb bet 1 fiit-bt^enben Siebe, nnfefe Cl)n* 
ntad)t jut 1 ^iilfe ein Mftiget 1 Slnfn'eb 511 betfelben. 

)et! fiebje()nte @onnfag nad) St'tni^aft^. et 1 
bd im cijl offenkvt ftd) al (Sintcjfett im eijh ic 
enna()iU jtt foldjet 1 (Sinicjfeif, ttnb l)d(t bic Wftigjfan J 
bajn Dot 1 ; tin @angclium fmtft bet 1 (Sdofet 1 bic (Sitetf'eit tmb 
fnd)f bet 1 @ajle, mit benen et 1 jit Sifdje fap, ttnb bie Ijici 1 agraffe 
<2iinbe ijl bet* ttef|lc @ninb be<5 Unffteben^ beg freife?, bet 1 @pd# 
tnngcn. @g t)l (jtet 1 ganj an bet'^tiKe, jtt jeigen, wic bie attperen 
ttnb innet'en ja()((ofen SSet'fdjiebenljeiten tmb Unfet'fd)tebe ttnfet 1 ben 
lattbigen bod) bie l)od)jle ginljeit nnb inigfeit in lanbe, iebe, 
Coffining nidjt jloren btitfen. 

83. 

et 1 ad)tsc()tttc onntag nad) Svinifati*. 9)lif biefem 
^unnfage beginnt ttwat ^eneg, eg ijl nun, an brci onnfogcn, 
bie $ebc toon bem S?anbd obet 1 SBedjalten bet 1 ^etdj^enoffen gecjett 
ott. ie anffapng beg Slpojldg in bet 1 e^ijlod'fdjcn ^cn'copc 
fiit bie grope nabe otteg in SljvijTo/ jtt beven ennp et 1 ttng 
bet'ttft, tmb bafiit 1 ., bap biefe @nabe il)t'c liebcot(en nbjwecfe an 
benen tmfefylkt 1 Denvtt'flidjen wit-b, wdd)e ben nabenrnf anne^ 
men, et'innetl an bie Spflictyt beg anfcjeftiljlg, bet 1 .anffagmtg nnb 



78 gnfwuflung bcr bcm cf;n(H, $ivcf)enjaf)ve K 

tfyatigen anfbarfeif, tie wit 1 oft fd)ulbig fmb, bet- and) un gut 
befeltgenben @emeinfd)aff jeine$ (SdjnoS 3'f" %i|ty unfet'eg $emi, 
bertifen I)af. off t)af ft'd) tw$ abet 1 , wie barauf Me etoangeiifd)e 
spet'icope l)infitl)rf, auf jwetfacfye SBeife offenbat'f, im efeft unb in 
be? (Senbung feineS <3ol)ne$. offeS |>etligfeif unb et'edjfigfeif 
erfetmen wit 1 aitS bem efef, feine ^Barmljerjigfcif im @angclium; 
fccibc^ akf ifl ttabe, aucl) bap ec wnS ba^ @efe| gegcben fjat, 
bamif wit* fcincn l)d(. itten erfenncn/ unb wtjfcn fottcn, was wit 1 
ju tljun unb $u laffcn t)aben; unb wenn.wir bann au6 bem ffe| 
unfcre (St'IoftmgSbeh'irfft'gf'df, ^lilfloft'gfeif unb O()mnad)t erfcnnen/ 
fo wi'bett wit* t ( ccl)t toon anfbavfeit cnfjfinbft wci-bcn, bap im 
dv>an$elium tins al(e fcet'cifct ifl unb bavgcbotcn ivit'b/ wa wiv 
jtur (Seltgfctf bcbilt'f^n. 

n* ncunje^nfe (Sonnfag nad) St'inifafU. Uanf* 
tatfcif gcgcn off ijl wcfcnfltd) S()af unb Sefcon, (t'e jcigf ffd) bff 
6pi|1fl jtifblge in bet 1 grneumtng nad) S()t'i^i S5ilbc ; unb bann in 
dncnt l)ci(, SBanbfl. <3ofl ecs abet 1 baju fommen, fo ijt toot 1 alien 
jngcn (Siinbentoet-gebung nofljig/ welc|e 6(n'iftii^ et'fljeilf, unb bie 
bet 1 (attbe ei-grdff; ba$ (Stoangeitum toom id)fbdid)igen weij^ tins 
auf bie t*edf)fe ^fi^orbnung l)in, bap (St'inbentoevgebung bet 1 Slnfang 
be$ |>eite ill/ tmb bap in il)f bie ^t'aff jum ()ett. SBanbel liegf. 
<Sic() in biefe ^eiteot-bnung ffigcn, toon Sl)t'i|to nabe urn nabe 
^inne^nen, fetnet 1 madjfigen .^fijfe toet-ft-auen, unb bie $raffe anwcn# 
ben, bie et* in tm8 fenff, ba ift e, wa^ off toon uit'3 toedangf; 
unb ba wit 1 jti feinem Sicid) unb jut 1 emeinfd)aft (Sljt'ijtt bet'tifen 
finb (@pijlel am 18. onnfagc nadf) Srinitofi), fo liegt unfet-c ganje 
anfbat-feif im Icbejibigen lauben. 

et 1 jwanjigflc (Sonnfag nad) n'nifafi. et 1 SBan* 
bel im et'jl toot 1 off ojfenbarf ffd) al$ 5BeiI)cif in fdjwict'igen, 
bofen $tittn, bap bet 1 SSicbet'gebot'ene jlets nad) offesJ SGi((en 
fragf, unb ba ganje Seben in ftefcm Sluffel)en auf ben ei'nt fiitn-f, 
ba>3 ie{)t-f bie (Spijtcl; unb ba^ (Stoangelhuri jeigf, wie bicfe 2Bei?# 
l)cif bat-in k(lel)f, bap man ungead)fet bet; bofen ^3et'f|)iel^ fo wder, 
bie leid)ffmnig otfe^ .nabe toet'ad)fcn obet* gat 1 tocdjoljnen, obet 1 
fid) bod) nid)f mif t'ed)fem cnfl in bie off gefiidtge euuif^toetv 
faffung fefjen (ba I)od)$eif(id)e i\(eib nid)f 'an(egen), bie angebo; 
tene nab'e annimmf/ unb atte$ rnjleg nad) eligfeif vingf. 



84. 

bciben lefjfen (Sonnfage biefeS Slbfd)ntff (bet 1 wie bet 1 
etfte, and) mif neun @onnfagen, in bt-ci Sl)eile jfffliKf/ abet 1 in 
umgcffljrfet iDfbnung, borf 2. 3. 4., |te()e 5lbfd)nift 78. 79. 80., 
fyiet 1 bagegen 4. 3. 2.) faffen ba^ Seben, ben S&anbel bet 1 9?dd)^ge# 
noffen, ofync befonbet-e ^ejte()ting auf bejlimmfe 93ed)(ilfmfi'e / ati>5 
jwei adgemeinen eftdjf^unffen auf, al$ einen famf unb a($ etn 
SBerf bet 1 gi>fflid)en nabe. 

et 1 einitnbswanjigfle onnfag nad) Svinifafi^.. 3n 
bei; (Sijlel wevben bie @l)t'i!?en et'maljitf, mif bem ^antifd) offeS 



>ie gwlte $Hftej 2327. @onnt, nag Srin, 79 



fid) $u riiffen, bamt't jle alg (Sieger atig bem tinermeib(id)en tfampf 
biefeg Sebeng Ijemrgeljen mogen; bag @&angelium jeigt img ben 
fonigifd)en im fampf mit 8eiben ttnb Sriibfalen, bemi fcin o()n 
war fobffranf , aba 1 ft 1 nimmt &u 3Wi fffae 3 M Wf/ fortd)* 3<"fti 
mad)tige IMfe an, ttnb fo tvirb iijm 0?ettuttg jii ()ei(, twb ber 
Ifttibe, ba Sebcn bet 1 @ee(c, wivb in i()m gcflvivft. >tet' on ben 
^arn^fen nad) innen wnb aiipeit jn vcbcn, mi bent ^anipf gegen 
5lttfccl)htngen uitb 95et'fud)iingen, nb Don bent gegen Seiben, bcm 
Slnfflljwr tm @hffit; bic SOtiftel jum (Siege, bie inanntgfad)en ^cinbc 
unfct'ct 1 ettgfcit, ben ffegvctcfyeu .SluSsang, ba (SUnb, iibewunbcn 
njct'ben, bie ^vonc b<?$ (Sieged u befdjvcikn, ij^ fyicv ganj 



et ( jwettinbjwanjigjlc (Sonnfag nad) 
ba ganjc jnnece Sekn b^ (SI)i'i|len ein Iffierf bet 1 gotttict)en 
ijt, in fcinem SBeginn nnb Sorfgamj, big ju fcinet 1 33o((en^ 
bung am Sage S^fn ftri|li/ bag mad)t offenbat* ben 3n^a(t bet 
@pifM aug; bte eoange(ifd)e ^ericope, bag ieidjnip oom <Sd)alfg# 
fned)f, be(el)t't ting, wie a((e nabe ofteg gegen ting (2tinber mit 
6t'(a(fting bet 1 @d)tilb unb (Strafe tinferer (Siinben, alfo mif <Sfin* 
beiiDet-gebting antjebe, tinb wit biefe nabe bte Slbjtdjt ()abe, 511 
bruber(ic!)er 3?ad)ft'd)t ting jn ewecfen; wtnn otfeg Slbfid)fen an 
ng nid)t crreid)t werben, wenu bie gott(id)e eftnnnng ber 2iebe 
nid)f in ung erjeugt wirb, fo Ijaben tvir eg itng felbjl jujufd)reiben, 
wenn init nng nur nad) ader trenge beg $ed)fg unb bet 1 ered)* 
figfeif erfa()ren wirb. S8ag ben rfolg ber gottlid)en nabe be< 
trifff, fo bilben barin beibe 5pericopen einen egenfa|. 

85. 
IV. SSom 23. bi jum 27* onntage nad; Srmifat& 

Sic ^offuung ber 
ober: 
3Jott ben le^fen 

a Steid) otteg attf (gvbcn, bag nabenreid)/ ij^ ja nur 
SBoi'bcreihing auf bag jcnfettige $eid) ber $err(id)feif; bie .fird)c 
etne 93orfd)u(e unb @rjie()iinggan(}a(t fiir ben ipimmel; wit 1 follen 
in i()r bie grope S6iffenfd)aft lernen, off ttnb 3 f fum (5()rtjltim ju 
evfennen (Sol). 17/ 3.), nnb bie fdjwere funft, Ijeilig ju' ieben, fe^ 
lig ju ftevben unb ben immel ju erben. 2l((eg weifl ung in bet 1 
$ird)e aitf bag 3\tfftnftw ljin f attf bte grojiett beDorf?e()enben @reig^ 
ntffe, auf Sob tinb Stuff t'flcljtmg, auf SEBiebcffiinff 6l)i'ijli ttnb e# 
vid)t; "f f>immcl unb ^o((f. @g i|t gro^e nabe toon otf, bap 
er bie Suf' 1 " 1 ^ m ^ ^) rcn Sreigniffen in feiner >fffnbanmg ung auf# 
gefd)lof[en, unb ung fo icl won berfelben befannt gemad)t l)at, a(g 
ung jit rciffen noH)ig t|l, urn ^ier ttnb je|t mit aWein @rnfl tuib 
@ifer ber @e(igfeit nad)jutrad)ten, bie im (antigen fd)on auf <r* 
ben n>a()renb beg jeif(id)en Sebeng beginnf, 511 i()rer SSollenbitng ater 



80 (gnftwtffang ber tern cfynfll* ^iv^njafyre :c, 



evfl jenfeit* bwd) (Sfyt'ijhtm gelangen wit-b. SWe*, wa* oft in 
feinem SB oft ttabent'eid)e* tmb .Q3cfeligenbe* wfyeifif, ifl bem 9leid)*> 
genoffen egenftanb fcinet 1 |>offnung, unb wa* et 1 l)iet ( l)offt, wirb 
n 1 jenfeit* einf} 1/aben tmb tcfi|en, fo gewifi et 1 wicbergeboren imb 
cin ed)fc* lieb am 2etk (Eijrt'fn ift, unb in etnem l)ci(. SGanbel 
ftd) etfnben Ifljjf. <2e()f frf)i? ttnb jwetfmSptg fdjltept ba-5 d)d|l(icf)c 
^it'd)cnjal)f mit fotd)ctt Slljfdjniffert, bie Doit bet 1 ^offnung bet 1 
flen fyanbdn, bcmt fo fttl)ft e$ tm$ attf ba>5 Bufw"^^ l)n/ 
wit 1 en^ccjcttoilen, utib b<t bet 1 Bcrljecriidftte 61)riflu8 biefe 
gen tww'flid)en wit'b, fo fd)lief;t ba$ ^ivd)enia()f, womit eS and) 
begonnen I)rtt, mit ^inwcifung awf bie |>ettlid)fett (Sl)ri|Ji/ bef at* 
bet; m'tjettlidjte ottinenfd) einfl wiebet'f oinmett tmb ba$ cwicjc 9ieid) 
bef fsevrticfyNit antjekn wivb. 

et 1 bfeitinbjwanjigfle (Sonnfacj nad) -Svinitati*. 
iefet (Sonntag mad)t ben Itekfgang 511 ben folgenben .53etfrtd)tun^ 
gen; in bet 1 @pijW ift nod) wie bi^Ijet* om SBanbel bet 1 6{)t'iflen 
bie Stebe, ^attpffadje iji jebod) in i()t* bet 1 fo fet)f et'fd)iebene 2lu i * 
gang/ ben bet* ganj oerfdjiebene SBanbcl auf bein breiten obet 1 anf 
bem fdjmalen 2Bege fyctben wit-b, tmb fo weift ft'e auf bie 3\\tm\ft 
tmb auf ba$ jufflnftige @d)icffal I)in. @inft tvivb M an ben Sag 
fommen, attd) bet 1 |>eud)elfd)ein bet 1 9?amend)t'if!en; inbeffen gefd)iel)t 
ba$ aud) fd)oft auf @fben, unb (SfyvijhiS ijl e^, bet 1 bie <Sd)alf()eit 
bet* ettd)let' ent()fl(It/ wic bie* ba* ^oangelittm om 3i*St'of(ften 
in einev @efd)id)tc otfte((t. SSot* attet 1 eud)c(ei jtt tvanien, jtnn 
ved)tfd)affenen Stji'ijlenrtjunt jtt evmatjnen, auf ben fd)fecP(id)en 
gang bet 1 @d)einl)ei(igfeit (jinjuweifen/ ifl bet 1 3^ 
cntfpt*ed)enb. 

ct 1 Diet'unbjivanjigfle onntag nad) 
ie 95o((enbung bet 1 lattbigen fd)etnt bie btefem (Sonnfoge jum 
t'unbe liegenbe 3b S ffin; jt'e wit-b, bet (SpijM jufolge, burd) 
otfe* @nabe im 9?eid)e Sljfijli gwifft, in rceld)e$ wit 1 ttct'fe^t 
wovben ft'nb, unb wo bet 1 SBatet 1 un* tiidjtig mad)t jtnn 6t'bt()eil bet 1 
^eiligen im 2td)t. S)ev Ui"blid)c Sob/ bet 1 nid)f 95et'ntd)tung, 
nut 1 @d)(af ijl, au$ we(d)em wit 1 erwedit wet'ben fo((en but'd) bie 
I)en.'(id)e S0?ad)t 6I)rijli (wie ba* @Dange(ium jeigt), ful)t;t tin* jenet 1 
9So((enbttng eufgegen, fo wit 1 tin lattben an 6l)t'i|lum leben unb 
fletien; bitt'd) biefen Sob fommcn wit 1 jut 1 obern @emeinbc, jut- 
ft-iumpljii-enben ^irdje, jum t-ed)ten S3eft'| be* Ijimmiifdjcn gtk* ; 
ba* un* tin 9ieid)e be* id)t* aufbewa^ft wit'b. .Q3eft i ad)hmgen 
iibet 1 ben Sob, feinen Uffptimg, fein SBefen, feine <Sd)t'ecfniffe/ unb 
wa* et 1 bem Kitilngen i(l, bieten fiit 1 biefen (Sonntag fid) won felbft 
bat 1 ., @l)fifht3, bee ^eft'eget 1 be* Sobe*, fiUjt't tm* bttt-d) ben Sob 
jum Seben jetifeit*. 

et 1 funfunbjwanjigjle onntag nad) Sfinitati*. 
3n betben ^ericopen ifl Doit S^ifli SBiebet'htnft bie Slebe, in 
bet 1 e^t|tolifd)en jebod) tnfonbcfljeit on bet 1 mit bet'felben Det'fniipften 
Slufet'fle()ung bet 1 Sobten, bie ein Sl((mad)t*^ unb nabcn* 
wevf be* ^onig* be* .f>imme(i'eid)e* ijl ie fd)t'ifmiapigen .53e(e{)^ 

vutu 



Die aiwite d'fftej 2527. @onnt na$ &rin, 81 



t'twgen iibet bie 2ltifet'|W)ung, iibei 1 bie SSewanblung beret* , Me |e* 
nen Sag edoben, fibet 1 bie 85efd)affenl)eit bet 1 SluferjWjungSleibet 1 , 
iibet 1 iljt'eh 3f<tmmenl)ang init bent gegenwMgen Seibe (1 $or. 15.), 
tibet' bie S&iebewet'dnigtmg bet 1 Kitibigen jenfdf$, jtnb fiiv biefen 
(Sonnfag jtvcdPrn^ig. 

fed)$tittb$tt>anjigfte (Sonnfag nad) SmiifatiS. 
^pedcopen fyanbeln Don bent ju'ngfhn evid)f, Doit.b^ 

gt'opcu @d)fibwng utet 1 ttitb ^ofei', mi ben @t'unbfa|en, 

bicfc^ erid)t gel)alten wii'b, bon bet enWid^n, ' eivigcn 
fcl)cibiing be @d)icffl bcc ^vonunen unb ottlofen, ott 
unb BeVbrtmmnip. ^iemit wftfc nun bic Sb bc^ d)vi 
d)ijal)rc8 i)ol(cnbef/ bcnn wir finb an ba 3iel allei 1 Singe gefityrf, 
bie wigfdt t'fi oc imfeven ^Blicfen entfaltetj wet- bie Wfung 
bnrd) 6()t'iilum fyit annel)men wotfen, ifl get-e^ef tutb felig unb fyei* 
lig nnb tjevt'lid); wet; ft'e wadjtet, i)et'fd)mal)t ^at, $ burd) eigene 

ein ^inb be SSertcrfceng^ 

er ficbenunbjwanjigfie @onnhtg nad) -SrinifafU. 
(Sonnfag be^ Iit'd)enja()t'e$ et'an(apt inbep noc^ ju etncv 
wid)tigen S3ch'ad)tung , niim(id) 511 bei 1 , auf weldjc beibc ^Pmcopen 
Ijinweifen, bvip wit* tmS in jletet 1 ^Bevei'tfdjaft auf atfe biefe gvopen 
S5cgebenl)eifen Ijalten foflen, well fie plo(id) unb uncrwartrt pinfrw 
ten, unb e^ bann 511 flpfit i|l, ft'd) et'fi in bie ved)fc 33et'frtjyung wet; 
ff^cn ju.wotten. <$ i]l alfo bie 3b^ biefe^ <8onn^ag^, ting auf 
bie ^t'aftifd)e Sid)tigfeit jenei 1 2c()t'cn unb S3egeben()eifen aufmcvf? 
fiini ju ntad)en, tut^ jtt evinnern, weldjen @influp fi'e auf ttnfei 1 
JjaUen in beu 3dt ()aben foKen unb miiffcn, bamit wit* bod) fa 
be*? un^ jtigebad)^n |>eil^ ei'iu|iig gel;en, fonbern 
naben ba$ ewige Seben ei'erl>en. 

pt 1 bie SrinitatiSjeit fi'ige id) noc^ folgenbe frembe 
gen Ijinjti. ^ftngjlen unb bie Dt'ei- erjlen onnfage nad) 
(alfo bi^ jtim 3. nad) Srin.) jeigen un bie ()ol)e Silt-be unb 
I)abent)ett unb genfcftaften beS wafyven fi^rijlen, bet 1 1, ein mit 
bem I)ei(igen eijte 95et'fi'ege(tet'; 2. ein SBcfennet; bet 1 t)ei(igen vei* 
einigfeit; 3. ein SRifglieb bet' @emeinfd)af bet 1 |>eiligen; 4. ein 
Sfyeilnefymei 1 am immet'wa^fenben 58eii' bet* dofung ; unb 5. ein 
ivirfttdKt' 9?ad)fo(get ( %tfu in @ei|i unb fy&t ift. 33om 4. @omtf. 
nad) Sftn. an bis jum 16, nad) n. roirb bie djt-itK. Sugenb* 
le()t ( e abge()anbe(tj unb 5)om 17. bi jum 23. bie 



9daufd)enbufd) entwicfelf ati ben ^ericopen bet 1 
tage fojgenbe 3been: 1. nad) Srln.: <$ott (ftfi |Td) an femnn 9 
fd)en l)iet' auf t'bcn unbejetigef. 2. n. Sr. : ott fud)t ben 9 
fd)en but'd) widjtige Sebcn^et'eigniffe ju gewinnen. 3. it. Sf. : 
fiit- ben lange SSet'it't'ten ijl nod) ^filfe. 4. n. t'. : et- Sttenfd) 
dt'beife an fid) feibft, e()e ev fid) anmapt, iibet; anbet'e jti tu'Hjetlen. 
5. n. Sr.: tifd) we(d)c Sl)atigfeit fommen wiv jut- fenntnip 
bet- $et'did)feit otteg? 6. n. .: a Slfbeiten an tuts felbjl. 
I. (Sigco ^iv$enif)r) [ 6 ] 



82 (gnfroicftun^ bev bem cj)riftl, $ivcf)enjafyve zc. 

7. it. Si 1 .: ttnwfdnilbefe <3d)icffale im @foekn nad) bcm &t 
iKt'cn werlHMi jut' $mtbe gewenbcf. 8. n. ?.: 9?id)t @d)irffa(c 
babcn wit 1 im <3tvcben nad) bem >immel ju fceffit'djtcn, wot)l after 
bie (Sitnbe tinb bofef SScifpiel. 9. n. St.: ct 1 @efallene fiiibct 
an feinen <3iinben ^inberniffe bet 1 33e{fmma,, 10. n. St 1 .: io 
3etfrortwa, SiwifokiHS' 11* Sf.: ie Siebe fann bet 1 e; 
nuitl) nid)f ciUbdjrcn. 12. n. Sf. : tc StVbe Sffu/ bt> bm Saiil)# 
fttimmcn l)cilt, obcr nbcifdjcnc ^cgenj^anbc bet 1 9)uMtfd)enliebc. 
13. n. r.: 3Ba ntnfj bet 1 50ccnfc() t()ttn, tun ftd) pun S 
frcunbe ju bilben? 14. n. v.ref 3}ienfd) kbavf bc^ 

ttnb bet 1 Slttet'femutng, um fDf^nfdjreifen anf bet 1 ^3al)n bet 
15, n. &tv. (St'tl but'd) bic t'fnmtni^ fcincg 3 u f ammcn t) an 9 cg 
ctnct 1 l)ot)ct-en SBelt lernt bet- 3)?cnfd) lieben. 16. n. Sr.: 9Ki^ 
d)iioli$fejl. ie t'edjfc Sicbe ijl nut* ba, wo bie wd&fe Slcfofung ge^en 
SD?fiifd)cn tjl. 17. n. St.: et- aWcnfd) inttp nid)t bloji gitubc 
nc 1)111011; fonbct'it cjcben. 18. n. Sr.: et* Ui'fpt'ung nnb baiJ 
3iel bet- Siebe. 19. n. .: ic wa()t'e S)?enfd)enliebe fotgt ftif 
bie tterlornen ^enfd)cnfce(en. 20. n. St 1 .: @ott ()ct't nid)t attf, 
ben ^enfdjen ju fd)fn. 21. n. ?.: et 1 'SO^enfd) bat-f @ott 
nid)t bie SWittcI fctnet 1 gcijKgcn Slugbi'fiwtig DDt'fdjrciben. 22. n. Sr. : 
S0?an map nid)f b(op fvagen: n>te wat 1 id)? fonbet'ii: wie bin id)? 

23. n. St'.: et 1 ttawig* guflanb et'et 1 , bie bie SH5at)t'()ett an^ 
erfrnnen mfiffen/ abet 1 i()t-e ^raft nid)t empftnben. 24. n. St 1 .: 
ie manniafad)cn Stwege bet 1 SDlcnf^en. 25. n. St 1 .: 56id)ttC5!: 
feit eine gewiffen ciflcg in cjewaUfamen @d)idfalen. 26. n. 
.*.: a iRid)t a((e Svbifdjen im 2id)te bet gwigfeif. 27. 

n. St 1 .: 2tm @nbe fommt e$ nid)t attf ben (2d)fin/ fonbeni anf 
bc^ -Qottiidjei] Sebcng an. 



86. 
SSon ben 



ie brei ?0un'ienfe|le wevben, wie oben 9?r. 42. bemetff 
ben i|T, in bet 1 d)n'|K. 5tivd)e, i()t'et' nt'fpdtncilidjen SBejfimmtwcj nad), 
nnr al ^et-venfetle gcfeiett, ba fie attf bie ^ei'foh nnfet'etf ,f>et't'it 
nnb ^tlofet 1 ^ cine in bet 1 @d)t'iff nad^tiwetfenbe gefd)td)tltd)e SSejte* 
i)imc| ()aben. ie alien $iat'ienfefieit geineinfame 33ejiel)tm0 anf 
/ ber SEBelf fietfanb, ttift in jebem bet'felben atif befonbet'c 
na()et' befHmmt Ijet'oot 1 . 

efi SO? a ft & 93 erf fin big tin a,, tin ^ifcftcnjafyre bet; $eitt 
folcjc nad) bag peife Sharif nfcfl/ Ijat offenbat 1 bie Scjlimmung/ bie 
sperfon bc 6^nfhi/ i()t'et' g8ttlid)fii nnb menfd)lid)cn S^afnt 1 nad), 
niit5 mt()ff fennen 511 leljren. 

SRai'ift ^cimfudjung, ba britte SWafienfefl in bet; ot-benk 
iidjen 3ciffo(ge'i>e ^ivcf)cnja()it/ fd)i(bevt bie ^petfon be^ (SfiofefS 
nod) sjeiuutet 1 , ttnb (eljt't ttn^ 6l)ftjlum fennen nac^ fcinet* menfd)(i< 



Bon ben $encopen. 83 



d)cn 5Ibjlannmmo,, nad) feincr geijJtcjeu $cfrifd)Mf, baf| bet: 
beg ewi aiif iijnt mljt, tmb nad) fetnet' l)od)|f fegenSt'eidxit 
famfdt. 

99? at 1 i a 9?e,inigung, im $tt'd)enjaf)t'e bag etfe SDtarien? 
fe(i, fyanbelf DOII ber gewiffen tint) fyflcfyfi fegenSreidien Slnfunft be8 
SWcfjia*. 



V. 

87. 

bet 1 fi'rd)lidjm @pt'acl)c i)ctfcl)f man tmfct tern 
, cincn befonbmt Slbfdjmtf bet 1 ()d(. @d)riff/ t>ei' s rf* 
nfin bcjliinnUcn 3^ >(? ^ <ut$gewitl)tt ijl/ ttnb dn f(ciiw-@anjeg fitf 
ft'd) au^uad)t ic 5lii^wa()l folder Slbfd&nitte ^>atte il)i'cn ninb 
in bcm Icfccnbigcn @cftt()(c, bap (Si'leuctyfuwj/ ^ciligung unb aWe 
goi'bct'uncj be$ (jotf(id)cn 2cbcn tin nifnf^lidjcn $tttfn Dot'ju^wetfc 
won bem tYd)(cn ebt'aud) bcs: cjort(td)nt 3Bot'fc^ m bet' fail. <Sdf)'ff 
abljangcj baljct 1 mad)te bie Sefuncj beffelbeit unb bie et'flavcnbe Sins 
wcnbung bfS defeneu dnen f>auptt^cil be^ otfebtfn|te$ bet' 
d)H|]lid)en emeinbe ang. itt'd) Untet't ( id)t itbet* otfc 38ot'f, bet' 
fiefeS, ct'baulidjeg 93et'jlanbnip beffctbeu bejwccffe/ unb buvd) gemein* 
fain^ cbct fiidjfen ft'd) fd)on bie etf en (Stiffen flttf i()t-en 
lig)len lanben jtt et'bauen, itnb ffe forfd)fen, n>ie bie- 
im 2l(fen f (lament, urn infonbedjeit bttt'd) bie 

, bttt'd) bie mefft'antfdjen SBeiffagnngen, i()t'en laubcn an 
t % 3 ben 9ftefjt'a$ ju befejHgcn. Sll in fpafet-en 3dten bie 
@d)t'iften be5 -ft. Sc)I and) jtt einem anjen ttet-cint wattn, wed)* 
felte man mif bet* Scfung jenet* pt'opl)etifd)en @tftdc, ttnb bet 1 @oan^ 
gelien ttnb bet 1 Sfiefe bet 1 SfyojW, ttnb (iep auf bie SBorfcfima, bie 
li'ficli'nng ttnb Slnwcnbung folgett. @^ ifl abet' aitjjet 1 j'enem @t'ttn# 
be, bet* in bet* SBidjtigfeit be^ gottlid)en SBot'feS (iegt, and) nod) 
eine anpet'e 23 e van I af fit no, nadjjttwcifen , befcnbct'c 2tbfd)nitte ftif 
bie Sefnna, ttnb SBeft'adjtung an5jttiva()(en. SGie bie attS bent ^\\t 
bert)iim Jjei'ttorgegangene d)t'i|l(id)e emeinbe wt'elc @c-bt'iiud)e ait$ 
bet? (2i)nagocje mit l)edibet'na()in / fo and) belt bet 1 SSot'Iefitng bet 1 
@d)fiff (Slpoflg; 15, 21.); iinb ivie bie J87 gupifel bet- ft'inf Sfi* 
d)et? 2)?ofc in 54 Slbfdjnifte, ^arafdjcn, ft'it- bie <2abbaf()Cf 
get()eilt warm/ ttnb bie v^Pf)difd)en <3d)i'ifh'n in ebcn fo ie(e 
2lbfd)nitte, ^ajp()t()at'en , fo lafen anci) bie' 6I)fi|len in \(y, 
ven ' SSet'fammttmgen friiljec bie ganje I)ei(. @d)t'ift, bi6 fpdtet- bie 
Sefung anf einjelne autigcwftljlte Stbfd)nitte, bie ^et'icopen, be^ 
fdit'iinft wnt'be. 

[6*] 



84 SSon ben ^evicopetu 

88. 

-)ie SBa()l bet 1 Dotptefenben (Stiicfe tying anftfnglid) gan$ oon 
bem SBifdjof at), e$ fam abet talb ba()in, bap man ftit 4 bie f'oflli* 
d)en 3 f itt' 1 tlll b Sage geiviffe fceftimmte, Met ten be 2lbfd)niffe 
anofbnete, tpeldje bie cfd)id)fe bev fe|Wd)en 33egeben()eit .unb bie 
barauf bejiiglid)e Scfyrc barjMfen, unb bafyev la$ man j. 53. in 
bet- >|hwod)e bic @efd)id)te bet- 2liiferjM)tmg Scfu (5()t'i|li Dot-. 
Uetvt' bicfc Slfcfdftnifte fagt ^9fojiomu .(^canbev^ ^tt-djeng. I. 2. 
<3. 676.), jjie fcitn on ben latent eingeful)ft, nid)t urn bie 
lid)e gt'eilKtt in bet' SBaljl jit fccfdjt'dnfcn, fonbet-n att$ 
ju ben 33efcfirfniffen tev @rt)wad)en. 5lu bet* f 
widelte fid) afcet' mit bet* $tit ein gewiffet* 3 Wrtlt 3/ benn fd)int 
pilinuS (^eanbn 4 a. a. 6.) wj&^t, wie wdnfl bie 
fd)id)te nid)t au^ bem (Spangelium be$ S0?tt^u/ wa 
gcf^aljc/ foubevn au einem anbwn @ancjelium \wgeiefen 
unb ivie bat'iikt 1 unfet 1 ben SI)orcrn ttni'iifjen ent|lanben feien/ 
ft'c nid)t ba SBrfannfc nb ^ewo()nte i>evnommen 



89. 

ben 'Ut'f^t'ttng bet; nod) je|t in bet- fart)o(ifd)en 
unb aud) ti n$ gelu'Sud)lid)en $wico]pm fceti'ifft, fo i|l bie 
iijm @ntjJri)ung nid)t ganj genatt, bet; Ut'{)efcct', 5][novbnef obcr 
@ammlc bei-fclfccu gav nid)t mit <5idjcri)eit ju beflimmen. inige 
Ijaben, inn i()nen babuvd) mel)f @en>id)t unb 5tnfe()en ju gekn, iijf 
ten Ui'fpvung nod) au6 bem apofMifdjen SeitaUet* Ijevcjeleitet, unb 
kt'tifcn (t'd) gum S3erceife iljt'et 1 S3e()aupfttna, auf ein 3 eu i5 lu P beiS 
SSalafwb 6tvato ait^ bem 9. 30 l 't)ubei*f, bet 1 abet- nid)t on ben 
Spericopen, fonbevn yo.n ben 53ibe( ; Sectionen t'ebef, bie i>on biefen 
woljl ju uiUet'fdjeiben ft'nb, unb fdiljei 1 einen tefonbet'en Sljcil bei ( 
gemeinfamen offe^et'e^t'itng au^mad)fen; benn unaHjangicj won bet' 
s ))ewope wat'b ein grpferet 1 Slbfdjnift au6 einem fciblifd)en 33ud)e 
ovcjele(en, bet' freiltd) oft and) ben egcnffanb bet 1 ^t'af'tifd)en @tv 
lautening au6mad)te. Slnbet'c (egen bie @tU(W)una, bet' ganjen tyv 
ricopc nfammhmg unb Slnot-bnung in ba5 Diet'fe Sa^^untwf/ enfwcbet 1 
an ben Slnfang beff^lben, in bie $eit fonflantin be^ @t'o|5en, a(6 
bie gotte$bien(Kid)e ^ciet 1 in bet 1 d^t'ifi(id)en ftivfy geot'bnet wnt-be, 
obet aud) ei'fl an ba @nbe biefe^ 5a()t'()unbet'^ ; bie bieS fljun, be^ 
feaupfen, f?oni)imi$ f)abe bie in bet' gt'ied)ifd)en f it'dje gen)6()nlid)en 
2lbfd)ni^e in bie lateinifdje ^it'd)e eingeffil)t'f, unb jwatr attf Slnorb* 
nung bc^ ?paj)|lcS S)amafug, bem et 1 biefelfcen 51100? empfoljlen ()abe, 
unb bet 1 nad)mal$, auf ^Bi^e be^ ^aifet'^ Sljeoboft'u^ urn fejle 
flimmungen in biefet- @ad)c, bie ^en'copen angeot'bnet l)abe 
flttbeve nennen ben tyvtStytw SWufaiig 511 50?arfei((e, einen 
noffen eo be t'open/ als @amm(ef unb Slnot'bnet 1 bet 1 5pet'icopen; 
tveim abef @ennabiu (ftclie Styeimvalb 2li'd)ao(ogic . 78. @. 276.) 
tfon Hjm bei'id)fet: Hortatu S. Yenerii episcopi excerpsit.de 
sacris scripturis lectiones totitis anni festivis diebus aptas; 



SSon ben $ericopem 85 



fo iff bieS nid)t fowof)( won ben 
won ben oben fdjon crtvaljntcn SBibel'Secfioncn jit ocrfWjen; atif 
biefc i|? c$ attd) 511 bejidjen, wa$ Don S(aiibiami$ SKamercit* in 
SBifimc, bee wic SwuffiuS'tnn ba$ 34? 450 (ebfc, berid)fct wtrb: 
Hie solemnibus annuls paravit, quae quo tempore lecta 
convenirent. (Sinige [jafcen bent tun gotfe0bienfi(td)e @cbra'ttd)e 
l)od)t>erbienfcn regor bcm ropcn, tin fed)f?en 3nWn ll bfrf, ^ 
nfaminiitng juflffc&wtenj attein ba c$ nid)t ge(fnomff 
f'ann, bap fl'd) fcfyon att5 Did frfiljcm 1 3fi^ in ben Siebeu 
gujKnu^/ Slmbwjuis, (S()M)fo(lomii* ttnb t'egof^ on 9ia* 
jianj bfefelbcn bibiiftftcn 2lbfd)ititfc al ^vebtgth^te gcbi'anc^t j!n# 
ben, bie jc|t ^pci'icopen bilbcn, fo tmtp man ben Ui'f^i'itncj berfelben 
nofljwenbifl'in.einc frfif>cw Sfit Icflc". abnt'd) wii'b benn jncjleid) 
and) bic ^djaupfung tvibei'Iecjt, we(d)c fcefonbei^ t'efovmivte Sbeo#. 
loa,en att'3 Slbneigung unb 9Bibewi((en ge$en bic ^evico^cn attf* 
gejlelit Ijakn/ bap ftc erjl att^ bet 1 $t\t ^arl be^ vopen ()eituf)r* 
fen 5 einiflc nennen bann $eba ben 6()mi'ii'bigcn al^ (Sammler/ am 
bet'e laffen attf efe()( far(S bef t-open ben Sllcuin obei 1 ben 
iafoiut'3 ^)au( SBat-neffieb bie ^et'icopenfammdincj anfei'tigen ; ja 
nod) anbcre woKen i{)ven Itrfpriing etf in ba$ 11. Pbev 12. Salif 
Ijunkrt fe|en. ^)auj .2Barnefrie& I)at auf f aifet- ^arl Scfcljl al* 
lei-bin^ erne ^omilienfammlung ancjelegf, nb bie Se^anot'bminvj 
bet- ^edcopen ging tfermittdfl biefe^ ^omtliavium^ in bie fi'(infifd)c 
^'it'd)c liter, bei 1 ebratid) tutfeitf ^ericopen jiinbet fid) abet* fd)pn 
in bet 1 romifd)en f ii'dje be'3 fed)|len 3al)i'l)ttnbei'f'3. Sim n>al)t'fd)eip 
lid)fren ttnb fcecjvfinbef|len wife? biefen et-fd)iebenen Slnftd)ten ift 
tmiw nod) bie, ba|l tin fere ?pericopen, wcuifljlen^ einem 
(jropcn Sljcilc nad), fd)on atte bem wier.ten 3al)r()ttnbert 
I)et'i'ut)ren. 3|^ bie Sel)attpfitncj ftdjfig, bap man fo id 2L'itm 
bergefd)id)fen'untei' bie ^ericopen atifgenommen fyabe, tint, bet- ai'ia< 
nifdjen $c|$cw 511 begegnen unb bie ottfyeit Sljcijli jn erweifen, 
fo tmip bie S8al)( unb Slnorbnttng ju einet 1 gelt gefd)el)en fein, wo 
folclje s ^o(emif nod) notl)ig war, unb ba$ fit()rt al(erbincj6 in? 4. 
3a()rl)tmbert jurM; baljin weijt aud), bap bie .f>omi(eten ber gvie* 
d)ifd)en, fi)rifd)cn unb lafeinifdjen f ird)e in biefer 3cit toon ttnferen 
^Perico^en ebrattd) madjen, unb Sfyamer (Schedksma tie ori- 
gine et dignitate pericoparum. Jenae. 1734. 4.) geftelU 
wenic|(len'3 511, bap bie erjlc 3lu^wa()t ber geordiid)lid)en eDangeli 
fdjen ^pertco^en fel)r weljl fd)tnt mi Stttgttfrinu^ l)emi()ren Hnnf, 
wcnn man gleid) on einem regelmapt&en l)omi.(etifd)en 
@e In- a ud) berfclben juDerlafftge Scugniffc cr|l im 6. .3'ai)r{)unberf, 
jttr $tit regor$ bc ropen, ftnbe. ^i'ir einen fo friifjen Ur; 
fprtutg ber ^Pericopen im 4. unb 5. Saljrljitnbert fpred)en attd) bic 
Sectionarien ber griedjifd^orientalifdKtt ^ird)e, ttnb foldjer au^ ber 
lateinifd)en tird)e, bic or ber im fed)|len Sa^'f)"'^*'^ fcfwerfjldj 
ligten (5infft()rung be$ ordo romanus cjcbraud)lid) warett, in we(; 
djem'fid) ebcnfalls fd)on ber gropere Sljeil unferer ^)erico^en alv 
oorftnbet. SBcnn alfo aud) immer()in ber fogenannte 



86 $on ben ^ericopen. 

Comes (Liber comitis sive lectionarius per circultim anni) 

in ffinfr jfjjigfn ffalt et'fl fin SBfrf fpafft'ft 1 $tit f nid)t aba 1 bf$ 
f>ifrom)imi0 ijl, bcm ft jugffdjriffcfn wivb: fo ifl f$ bod) nid)t ju 
ttnbft'lfgfti, bap fd)on tin 4. Safyrljtmbft't ttiflf .unfair ^fficopfn 
angforbnrt twb gfh'aud)lid) watm 

if fo Wfrfcfyifbfncn Slnftd)ftn ilbfr bif 3^* iw @nffM)tmg 
bft 1 iVrtcopfit mBgfn jnm ()fit bavin tljrcn @nmb Ijahn/.bap bic 
$pfn'copfnfammuiiig nid)t auf finmal a(s fin ol(fnbftc5 unb a(v 
gffd)(opncS anjfS ba jlattb. if$ fccljau^ten, wdvc wibci- ba^ 
Sfugntp bft 1 @f(d)id)ff. Sffiie btf d)t'tjilid)en f(lf ffltjl fi-jl nad) 
unb nad) f ntjlanbcu/ fo and) tic fill 1 fie vevovbnctcn Sfxtc ; bie c|^ 
Kt'ico^cn fvfd)cincn fibfvatt aB bif fdil)ff?fn. SSft bif |c|ic|f S P^ 
vico^cnfammtuug v>ottj(il)lig gemad)t/ unb fif in bif tfjlf()fnbc 
Ot'bniing gcflcUt ()af, oi @infi' obfv SKfljt'ft'f/ ij^ ntd)t anjugckn, 
abft 1 in bft' %t\t mi rfgoi' bfm t-opcn fci jn ^at'l bfin (^i-oc 
pfn mup f gffd)fl)ftt ffin, bfnn SBfrglfidjiingnt bcrffllvn mif bfm 
lectionariiim romanum unb mit bfin Comes, wie $lttgti|li (fnfv 
:c. S3anb 6.) tinb 9i()fiiuvalb ft'f anfMfti/ ffgfbfn nut 1 
unkbfuffnbf ffifffd)ifbfn()fitfn, unb Wfifftt auf finfti fo frfl* 
Ui-fpt'ting itnfft'fr ?pfvico^fn juvt'itf. @i'opft' iji bif 35fvfd)ic# 
tfnl)fit jwifd;cn bftt ^ft-icopfit bfi 1 latcinifdjen unb gt'ifd;tfd)fii 



90. 

t! bif 3wctfmSflig^jt obft; U 
fcf? ^fficopfn, al6 fcjtjlf^cnbfv ^H'fbigttf^tf, $ ff it bft' Slffovmation 
bffonbft^ abft' in bfn nftifwn $cittn t ffit mdjv a(xi fiitfin ()a!l\fii 
Safyfljimbft't, ifl gfflt'ifffn, gffpt'odjfit unb gffd)t'ifbfn. Ucbft* jwfi 
%MQcn ft'nb bif 2lnjtd)fftt ffljf gt tljt i(t, ob t'ibf t'ljattpf ^Vricoyif n wi'in^ 
fd)fWHVft'tl) unb jWfcfinapig ffnb/ unb ob bif attS bfin 2tltfi'H)um 
p iinfi Ijfvi'ibft 1 gffommfnfit gtbr8iid)lid)fn spwcopftt il)i'fr S3f|lint^ 
lining, bif (Srbauung ju bcfBybfrn, ftttfjM'fd)fn unb baljft 1 bfijubf^ 
l)altfn finb, obft 1 nid)t. a ft'd) bif ttfovmit'tf $ird)f jut 1 $tit bfu 
Siffot'ination Don bfn bis baljin gfbt'aud)tfii ^ft'icopfn, ah! Don tit 
wa$ ^apijlifcJjcm/ glfid) ganj ft-fi mad)tf, fo barf man, bfi bft' gf# 
ffgiiftftt ^pt'fbigt bfS @angf(itim in biffft* fit'd)f, bfit f brand) 
on ^Pfricopfn nidjt al^ efwag Uiifr(aplid)f^ unb umungang(id) 
'9iot()iDfnbigf$ anfdjfn; tVfim abft 1 nad) bft* $wt$m'a$\Qttit 
eiim foldjen Srbiuing gffragt wirb, fo jlctjt figfntlid) nut 1 bcncn 
fin itrtfjfil, badtft 1 jtt, bif ati^ figfitfr rfa()rung jt'd) bafiir obfr 
bawibfr fffKittn fonncn. SSifU ^t'fbigft 1 , angwifffn, bif ^ 
rtl^ |^f()fnbf Styfe o()nf attf 2llnvfid)ung ttnb Slfnbft-ung ju 
d)fn, mogcn wofyl nut finigfm 'SSJibfvwiUtn gfgfn fokljfn 
ffidt ffin, mBgw ^ft'icopfn ubft'!)aupt nid)t al wfln 
imb jwf(fmapig anfd)fn, abft 1 m nfbfn bfr fc|ljlcl)fitbcn >rbiutng 
*>orgffd)rifbfnft' Sfr^frico^cn bfr S^'fi^i^ tt^) Sifltnn gflafffn tvt'rb, 
ba fd)rt man gmip, nad) Kingfttn obft 1 ftirjfrfn Untffbt'fdjtingfn 
biird) ft-cif Sfjffe, mit u.jl unb gt'fiibf 511 bfit nltfii ^ericoj>cii, aid 



ben ^ericopen. 87 

ju alten SBefannten unb (ieben $reunben, jtiriuf. ic bei roeifrm 
'gropere timmenmel)d)eit fdjeint fid) a-ttd) fitr fe)le ^cricopen $u 
entfdjeiben, aber bie alten gebraud)(td)en ^ericottcn fd;einen meljr 
Siberfad)er, al$ 25ert()eibiger j fyaben. 

g-i'ii 1 bie Slnorbnwjg Don spw'copcn iwrben Don ben fiomileten 
uiele rfinbe angeft'ifyrt, bie Mm 9?u$en berfelben fowoljl fiir Me 
altf and) fur bie cmcinwn (jcfgettommen ft'nb (ficlje 
()fot'te bci 1 &wbffamfeif). $i\v ben ^t'cbigct; i|i tS 
iic.Scjcfc in ben ^m'copen 511 beft'^cn, 
inbem n- babtit'd) ,bci' oft qualcnben 2Ba()( eincS Sfjtrfe^ 
wii-b, bcnn nid)t i miner wirb bem ^pvebicjer in fcincm 
biinn bei 1 l)ei(. @d)vift obev in feinem eigenen Seben ein 
obev ein 3lbfd)mtt fo widjtics, baj? er i()n in einem i>jfent(id)en SBovtraojc 
abjn()anbe(n fi'd) foSfrtg gcbrungcn fi'i()(t; nid)t immet 1 giebt e in 
bem 6ffent(id)en, bitt'get'lidjen obet* fii'd)(id)en 'Seben bei 1 cineinbe 
^I'figitiffc unb ^i l fd)einnhgen, bic bie 28rtl)i beg Sejite^ (eiten unb 
be|linunen fBnnfen; in bet' fe(tlofen ^dlffc bc$ fii'cf)cnja()rc^ kictct 
bie 3 l ^) l 'i'^eit bod) nut 1 @in$elne$ bar, wort'iber man fid) in freien 
Serfrii ergcljen mod)te. 9?id)t jebet* ^ttbigcr Ijat ein befonbere? 
(^efd)i(f, bie jwe^mapigl^en unb frtid)tbar|len Se^fe fflr ben egem 
jlanb aufjiiftnben, fiber ben er reben wiK, unb e$ Ijetpt wol)l mit 
9{ed)f, bap ein gutcr Se^t bie Ijalbe ^)rebigt iff.- 95ot'gefd)fiebenc 
Seyte erleidjtet'ti bem ^rebiger bie 58al)t be$ egenjlanbeS . ober 
S:()ema^, we(d)e$ er ab()anbe(n wiff, inbem ft'e flc^ einen cnget-en 
ober weiteren ^rei^ toon 93oi'tMungen unb 5Gal)d)eifcn bejeid)nen, 
auf wrld)e jenc SSBafyl 511 befdjrtinfen i|T:, unb im range ber e^ 
fd)(iftc i)l e$ bod) oft l)od))l w'infd)en$n>ertl), ftd) fd)nett cntfd)fiben 
ju fcnnen. @ine o(% fi-eie 36a()( ber Se,rte ivi'ii'be fo 9}?and)en 
nur auf einem ()8d)jl befd)rfinften ebiete Don SBa()t'l)eiten jtd) be* 
wegen laffen, unb er wfirbc immer wieber auf feine ^ieblingemate* 
n'cn jiin'irffommen; bagegen fd)i'ien Doi'gefd)riebene ^m'copen, fie 
get en ber <3timmung bee ^rebtgeue oft cine ganj neue 9lid)tung, 
fie ful)ren il)n ju ben mannigfaltigjien 9JJatcrien ; fie wanlaffen tl)n, 
egcnfKinbe p bdjanbcln, auf bie er aii$ figniei 1 ft'cier 5Sal)l nid)t 
gefomme'n fein wfirbe. 93ei ber SBerwaltung beS eoangelifd)en 
^trafamt6 fommen i>orgefd)riebene Scrte ganj befonbet^ ju @tat 
ten, inbem fie ben ^rebiger Dor bem ungeredjten Sorrourf einer 
gel)afft'gen 3EBa()( f'd)er (JcKcn. S5ei oot'gefdjrietenen S^'ten, wcnn 
fie anbet^ mit gewijfenljafter Sreue bel)anbe(t werben, ijl t$ attd) 
nidjt (eid)t ju beforgen, bap ber Sejrt nur a($ ein nid)t weitet 1 beim^ 
tc^ S0?otto ber ^rebigt oran|Je^c, tvie biefer al( wolji ba dntritt, 
wcnn baS S()ema fruljer als ber Sevt gcwftijlt wit'b, unb ju jenem 
fid) bann fein red)t pajfcnber Scrt ftnben will. 

%i\v bie emeinben jinb feftW)enbe unb attgemein befannte 
Sfjrfe md)t mitiber nii^lid). S5?o nod) firdjIicN Sebcn unb Sntei^ 
effe ()errfd)en, fonnen bie (^emcinbeglieber Dorbcreitet, unb aud) mit 
einer gewiffen @twrtun<j cine auf ben Sert bejtiglid)en SBortraa 
in bif ilirdje fomntenj bie gcbvflud)lid)ett ^ct'icopen, fd)on in ber 



88 on ben 

<3d)ttle ediititett, futb ben emetnben, befonbet'S auf bent anbe, 
fel)t lieb, unb bie $(agen wibet 1 bicfclben ji'nb wcl)l nirgenb? uon 
ben fiivdjfinbet'n, fonbern fajHiberatt tint ftettf nut 1 Don ben s })rebi* 
gem auSgegangen. SBa$ ben 93owwf bettifft, fefiflcfyenbe tytviw 
pen mad)fen bie cmeinbc g(eid)giiltig gegen bic f irdje, ba$ SBefannte 
unb ffotf Slieberfefjrenbe fyalte ft'e toont $efud) be$ otfeSbicnjleS 
jut'M'/ iinb fo ()inbet'fen bie ^et'ico^en bagi ^cbeiljen be^ frt'd)lid)en 
Seben^ : fo tcifff biefe Slnflagc nid)t bie tmfd)tt(bigen ^ericopen, foiu 
bent bie fdjtilbigcn, tt'agen ^pt'cbtget 1 / bie oljne (%i|l iinb i j iebe iijv 
ffi()ven. 3" biefev S3ejiel)ng fagt ^lugiijti-: jj^d) I)abe Saiu 
unb emeinbett frmtten gclcvnt, wo man bie ^Vvicopen nid)t 
t/ weil fie cntwebev nie eingefii()vt obei 1 bod) fdjott Uingjl \vie< 
jjbeu abgcfdjajft wat'cn, l)abc abet 1 .bot't nid)t me()t' 9ie(igio(tKif ge^ 
funben ; al6 ba, wo jcbet 1 ^Baiiev unb @d)u(fnabe bie ^et'icopen 
sjfennf. a Slrgument on bet- a I ten Seiet* l)<rf nid)t i)ie( atif 
5)ft'd) ; unb bie neue Setei 1 won ben jteien fclb|igew(il)(ten Seytcn unb 

unb bet* fo genannten genteinnii|igen ^etj 
wal)ffd)ein(id) mtt i(jven niatfen S5nen nod) wenigei 1 
unb 9?u|en fiiflfcn.a 

dp ^pericopen tin 5lttgeineinen fiit 1 wunfd)en^wet't() unb j 
ntiipig getjalfen wet'ben, evfte()t man and) bawiS/ bap bie egnei* 
bet* alfcn ^et'icopen Dte(fad) S8ot'fd)(Sge jitv Slnoubmmg unb (Sinfit^ 
rung neuet* ^eftcoj>en gemadjt Ijabcn ; bap man, wie j. 55. in (Sadj* 
fen/ gewiffen 2)?angeln bet 1 alten Se^'te biit'd) 93et'tattfd)iing einjelnet* 
spericepen mit anbettn at^uljelfen gefud)t Ijat] bap in mand)en2(ii^ 
bet'n )euffd)fanb$ neue 3al)t'gange oon Stpttn ben atten beigegeben 
ft'nb; unb bap bie timmen, weld)e fid) fd)tift(id) baviibet 1 et i nel)^ 
men (affen, etflat'en unb wnfd)en: sjSBo man uon bent Sljtet'tljiint* 
jjlidjen abtveidjen witf, ge|?ae man bet 1 Sitfffiljr fein freie^ e(b, 
jjfonbet'n gebe bet ganjen ei)ange(tfd)en ^it'dje eine^ SattbeS bag 
3j58ol)let'ivogene unb @el)a!tool(e. a5 tmge^inbet'fe Uml)ei'fa()reit 
jjbiti'd) aUe (Mnete be 51. unb 9?. Seji, wie ess bet* 3ftt fyw 
55beiftit)ft, bie S^ott) gcbietet, obet- bie Unfuttbe etgt'eift, wiifbe urn 
enblid) nte()t' fd)aben/ al5 bet 1 a(fe, fiiv wiele fel)f I)eilfame ^perico^ 
ue|?e 2lt'd)ii) fi'it 1 ^affoval * 28iffenfd)aff en yon SBve^ 
:c. 1825. 1. ^8anb.) (Slaufen, bet 1 ben alten ^peficopen fetV 
gunflig ift, f^fidjt bod) fiir Slnotbnung oon ^rebigtte^ten 
; et 1 fagf, ba bie ffcd)tid)cn iVt'ico^ett ben Seitfaben bet 1 

ra^fting wnb 2ht3(egwtg be^ go^Iidjen 2Bot'fe^ 
madden, fo fei _bie Sffial)! unb Slnorbmmg bt'efet 1 Se^e libet'au^ 
tig/ unb bfiffe bent ein^edten ei|l(id)en f'eine^wege^ libet'Iafien 
ben/ Weil fonfl bie ftt l d)lid)e ^el)ovbe bet 1 aKgemetnen Seitung 
&l)dl$ bet* fit'd)(id)en 2lnge(cgenl)eiten entfage; unb wcit e nid)t 
g(eid)gt'i(tig fei, ob ein aben unb weldjet 1 but'd) bie fivd)lid)en SSov* 
tt-iigc gel)e; benn e$ Bnne ja gcfd)el)en, bap bet 1 einjelnc eiftlidje 
fid) cinen ^)Ian ffit 1 fcine Bot'tt'age cntwet'fe/ bet 1 bie ganje ^ot'm 
be$ ^ivd)enjal)ve , wenn and) nid)t untftope, fo bod) wnacp'fft'ge; 
neben bet 1 @cbunben()eit bet ^)evico^en fei bem ^Pttbigef ffir 



SSon ben $ericopem 89 

bete SSeranlaffungen $rei()eit in bcr 9af)l feiner Styfe jtt !afien 

(f it'd)enDet'fafftmg , el)ve tmb S^ittiS beg $atl)olid'oimt$ unb ^Pro; 

attS bent flnifdjcn itberfe^t wm grieS III. 811. :c.). 



91. 

Did anbet'g, als fiber feftffeljcnbe ^evicopen im SWgemei* 
twit, latitct ba$ im aiijen l)od)fl tmgt'inftige tmb off fefyt 1 imgercdjte 
llrtfyeil I'ibet 1 bic alten gebraiutyidKn ^ci'icopen ; c$ tvcvbcti i()f 
toidc SSovwflffc gcma^t, an iljncn ttide SRiingd gct'ticjt a ftc 
fin 9Rcnfd)eit!frf |in>, fmb fie gmip mahgclljaff, afcec baei wirb 
jcbet 1 ncue ^evicojpewovf^tag, jcW Scytflnovbnung mit il)nen tl)fi# 
len. 3jl bie Doi'anj?d)nibe gntwitflung bet- Sbfc be$ d)vijl(. ^ii-# 
nid)t ganj fltie bet- Suff grgviffcn, md) cine aUe i-uns: 

tmb aWet 1 objecfiuen SBalj^eit cnnanijdnbc Sluffaffung bet- alten 
^et'icojpcn, fo fmb babtivd) Qtwi$ idc Don bch SJovwfivfcn kfcitigt 
unb bcantwortet/ btV mm- bdeudjfet unb na()ec cjcwfifbigt wcrbm 
fottcit. (Sduifen bejcid)nef c^ fvci(id) <i(g U(frai$nm$ in bet* ?palao# 
logic, mm man fcincn (2d)afffum jtti* Sfrrrtjci&iguna bc0 aUcn 
Sfjrtfi)|lcm^ aiifbietct/ ob abet 1 bieg l)at'tc 2Boi*t and) gmd)f fci, 
imb ob c$ nid)t tdmd)f au^ SKangcl an gdinblidKi- gcforfdjung 
bc^ 3>f^ bet: alten $|)encopett l)erdi()ve, i|l wo()( famn bie S 1 '^^ 
Sutl)cv wat' ben cjett>o()n(id)en ^et'ico^en nid)t unbcbingf jugef()an, 
abet 1 et 1 .bel)idt jte,a(^ Scjrfe jn ben fonn* tmb fcfrtSglid)en $vebicj# 
ten bei, ssweil, wie et* fagf, bet* geijlvcidjen ^H'cbigev wenige fmb, 

einen ganjen oangdijlen obet* ein anbeveg ^Btid) gewaltig tmb 
(jrtitbein mogen. SBie wenig et 1 inbefjen bamit einen S^ang 

atif(egen wotten, jtdjt man au^ einetr anbei'tt Sleiipenmg i>on 
i()tn: jsUttfei 1 bet- SDceffe, urn ad)t ober netme/ prebigt man bas 
3j(Sangelium, ba^ bie %tit giebt btifd)$ Saljt 1 . ap wit 1 abet 1 bic 
556pi|}eln unb ($t>angelien nad) bet 1 3dt be Sa^wS gef()ei(ef, nnc 
t' gewoljnef, ijl bie Uvfad): 2Biv wiffeu nid)t^ fonbet'Iid)eJ 

fo(d)cr 3Beife jti tabdn. SOtit Bittenberg ifl fo get()an ju bav 
t' 3eit, bap Dtel ba fmb, bie pvcbigen tfvncn foUen an benen 
, ba fo(d)e S()ei(ung bet 1 pifldn tmb (Sttangelien nod) gel)et 
jjtmb Die((eid)t bleibet SBeil man betm benfelbigen bamit mag nti^e 
fein tmb bienen, o()ne tmfent 9?ad)tljeit, (affcn ivit'S fo gefd)e()tt. 
J5amit abet 1 roofteii wit 1 nid)t bie fabeln, fo bie ganjen ^Siidjet 1 bee 
@bangdijleii Dot 1 fid) ne()men. en 6i|le(n mad)t et 1 ben S3otv 
wurf, bap bie tt'uie att ben (Spiflcfo <St. ^auii fdten gelefen 
wet'ben, bat'in bet 1 @(atibe ge(e()t't wit'b, fonbetit am mei^en bie, 
fo iiupet'lidKit SBanbd tmb ^I'maljitttng Dot'ljalfen. @^, mag inbep, 
fefjt et 1 l)injtt, biefen SOZangcl bie gcmcine ^H'fbigt ct'jlaWen; uub 
bairn t'itl) et 1 , baju 511 t()tm, bap bcibe, @pi(?d tmb @Dangdium, 
att^ ben beften tmb wnefymjten Often bet* @d)t'ift in bet 1 9)ic|fc 
ge(efen wet'ben (@d)veiben Sutljet^ an 9?ifo(att$ ^attpmann, ^fai'i^ 
Ijet-ni jti Swicfati, wegen (Sinvid)timg be$ otteebienftc$). (Svenct 1 
unb feine @d)tile waren ben alten ^en'co^en nid)t fonbcdid) gfinjlig ; 
fim (i'e rtbet 1 aud) f einen SSJevtl) atif fte (ecjten, ja bi^wcilen fogav 



90 85on ben 3>ericoj)en. 

iibev ben ?pevicop<mjwang ftigten, fo fyielten ftc ft'e bod) nidjt fflr 
cine vud)(ofe unb gvaulid)e Sevjh'immelung'bev $ibel/ 
wofitv ft'e ^It'itolb in feinev fivd)en* unb f e|evgefd)id)te evflavt, unb 
nod) weniger modjten ft'e mit >annl)attev ton SfuSwa'ljlcv bevfelben lio- 
miriein ferrei ingenii nciuicn. Sfiald) bvittgt Me gan ( }e <3treit* 
fi'ttge liter biefc 5Inge(egen()eit auf tret sptmftc jwfirf, unb fagt: 
1. 6$ wivb fin jebev SJeviriinftigev ge|W)cn miiffen, bet* .elu-aud) 
bieffi 1 Seytc fei itid)fg 9(otl)wenbigc , bie ^ivd)e l)abc bavin i()re 
^reiljeif, nnb fount gat 1 n>o()( cine 'Stenbening iwnefymen. 2. S^ie 
man atev fo(d)e Se^te abfd)affen fonnte, alfo rca'i-e e^ and) an ftd) 
gut, roenn man bainit ein unb bte anbeve Slenbft'tuig j)onu1()mc, 
unb jwai; au ten Ui'[ad)en, weil man nad) benfelbigen nid)t aile 
n&rt)ijjo (aubcn# unb Seben^eljven f fig I id) Dot'h'agen f'ann, ti^ 
wcilcn on einedei 3}?atevie bavin ge()anbe(t wivb, anbeve notfyicje 
Se^c babci (icgen bleiben :c. 3. SBave g(et'd) erne fp(d)e Slenbe^ 
rung an ftd) gur, fo i|^ e$ bod) mwinefyv ntd)f raf()fam, bevgleid)en 
ovjune()men, tvetl ba|ev nid)f nut' ttnvttfjen in ben firdjen ju be* 
fovgen, fonbevn atid) ein unb bet* anbeve mit bem ^aufen bev Gin* 
fillh'gcn unb <3d)tt>ad)en ftd) bavan ffopen fonnte ($e(.*@tveit. attfjev 
bet- euang.*(ut(). .fivdje SI). III. @.' 420. :c.). 

er neuejle egnet 1 bet' gebvoud)(id)en Spericopctt/ (Sudfow/ in 
fejner inteveffanten d)Vift: ie bvei 3nta(tev bet- d)vi|}(id)en fivdje, 
mad)t i()nen mit fo oielen feinev SBovgangcv folgcnbc 93orw(ii'fe : 
55te alien ^evicopen entl)a(ten nid)t bic (el)vveid)|len unb erbaufid)* 
flen (Steden bev ()et(. d)vift, fo bafj bet' gvopte unb fd)on|>e Slietl 
fcevfeltrn unbenu|t geblteben i|l SBentt man nut 1 ein en $al)i"> 
fcj!|]el)enbcv Se^'tc l)at, ,fo miipie bevfelbe fieti?, wrnn bic 
nid)t ungebii()v(id) Jang wevben fottten, fe()v m'ele fd)b'ne/ 
fltifpredjenbe, (e()vveid)e unb erbaii(id)e @te((cn bev ()ei(. @d)vift ait** 
laffcn; biefem ttebei|lanbe (ap't ftd) nitv babttvd) abljelfen, ba|l ju 
bcm alten 34 l '3 an 3 c nod) etnige ncitc !)injugeftigt wevben, bamtr 
nid)te ^i>cfentlid)e$ iibevgangen wevbe. 5 3 @ic ent()alten fo Diele 
2i'unbevcvj(il)lungen, mit Uebevgeljung Dtelet* I)evvlid)en @[eid)nijfe 
unb 2c()vftitvf e ; unb untev ben SJufgenommencn if! oie( 5le()nlid)et^, 
(^ieid)avtiges, Don" ttevwanbtem 3nl)ajte. Slbet 1 beffen ungead)tet 
bvingt bie %tit be^ fivd)enjal)ve$ ober eine gvftnblid)eve Stuffajfung 
be Se^'te^ tne( SDiannigfaltigfeit in bie feltfr att^ g(eid)avtigen s ])e* 
vicopen ju entoirfediben egenfianbe. ie epi|tolifd)en s ^evico* 
pen ftnb unjwecfmapig/ bie lporre(grfd)id)te unb oiele bev tvid)tigftcn , 
5lbfd)nitte bev Bviefe ftnb iibevgangen ; unjwecfm(ipig evfdjeinen bie 
epi|lo(ifd)en s l)evicopen oft nttv auf ben. etfen 5tnblicf'/ i()ve SBaljl 
redjtfevtigt ftd) in bev 9tege( bttvd) bie 3 l 'i^ bee $ivd)enjai)ve$ obev 
buvd) ba^ @angelium, mit roeldjem ft'e in S?ejic()ung |lci)en, fo bap 
man b'ei forgfaltigevey 23ett'ad)tung biefev Serte weit el)ev in ein 
anbeve^ Uvtljeil mit einjlimmt, bae tin 9?etien 2lrd)io ftiv s ^a|lova(* 
S8iffcnfd)aft gefollt ijl: tMn'igcn wei'bicnt bic SJa()( fftv bie be* 
jlimmten' S"age unb felb|l fu'v jufammenl)angenbe Sl)eile bev ^ivdjen* 
j'al)ve$ eliev bewunbevt, alo getabeit 511 roevben; unb 



SSon ben $mcopem 91 

ber atte tiidjtt'ge 33earteiter bet- ettange(tfd)en unb eptfloftfcfyen $erk 
copen, erf KM fte ft'it 1 Me wid)ttgf!en <2tMe ber 23ibe(. -rfp einige 
ber gew(il)lten (Spiffed! tmfrud)tbarer ttitb btmfler fi'nb, als w'ele. 
anbere (gtcflcn be$ 9?. Sf|t./ ift nid)t jtt letignen, aber nad) leerer 
5Biflfi'i()r_unb atiS Siebe jttnf imfcfo ft'nb ft'e nid)t gewaljlt, benn 
gerabc bt'cfc ^Pericopen fjaben mcijl bie inm'gjfe ^Bcjjcljung auf bag 
(Soangcliuni; bcm f('e jitgcot'bnct fmb. cn SJowwrf/ bap fie 
$u ftivj finb, mlHl)fm wo()( nut 1 SBcnige titiff rfd)rf ifccn / wcnn 
bie ^Ptrcbigt btc Sluftjabe ttnb ?pflid)f I)a<-, ben ganjen Seyf 311 erlatt^ 
tevtt, itnb tl)n untev einen >auptcjcfid)tVHinf't jiifammeu ju faffen/ 
nid)t abev tx>infitl)flid) nut- 93rud)ji{icfe beffelbeu Ijevtooi'juljebcn, fo 
fdjeineit mil- bie C|eh-;iud)(id)en ^cticojpfn, bi auf einigc 3lu6na()# 
men, ein fe!)f fd)iine^ 50?afi 511 fyaten; ba^ 9?euial)i'Sei)angetium i|l 
fi'eiltd) j furj, bie Gpiflel am (Somtfage Sexagesimae ju latij). 
jj)ft ft'nb bie alfen Spericopen nut 1 abgerij^ne unb unt>o(f|];inbicje 
33ntd)f!ficfe eine^ (jt'opent anjen;* e$ ijl mijv, bap ati^ vein 
9etifd)ent (Sfanbpunftc befrad)tet, bie Slbtfjeilung oft ngfin|!ig 
fd)einf, anbei^ abet 1 fleWt fid) ba^ Urffyeil, wenn man bie 
tige Sejieljung bet 1 (SpiiTel unb bc$ @oange(ium6 auffapt, biird) 
we(d)e Ptift'g gei'abe biefe Slttljeilting erforbeti rcarb. -^- n&ie &(('< 
gen einen Mangel an einem burdjgt'eifenben ^lane, an einet 1 (oten^ 
tvet'fl)en Slnorbnung; e^ ft'nb WDlji gewiffe Sprincipien fidjtbar, es 
tt'eten ()in unb wiebet 1 ptit'en eine$ ^Plan^ Ijet'DDt 1 , nad) weldjem 
bie 2lttwal)( Det'attjIaUet fein mag, abet 1 biefe s Vvincipien ft'nb nid)t 
fffJgeljalten ivot'ben, bie Orbmmg et'fd)eint auf mannigfad)e SJeife, 
oft bi$ jm ttufd)tcf(td)en, jetfort. 33ei ben ^eflen nimmt man 
erne d)rono(ogifd)e iDt'bnung wal)r, weldjc bet* ttrfpt'iinglidje ty\\\\\ 
gewefen 511 fcin fd)eint, abet 1 biefe 9iege( iff nid)t btu-^gangig 
folgt ttwben." 9?od) tjavtet 1 ift ba Wt'tljeil be^ Siecenfenten 
$em\ <3ucfow im Sitet'at'ifdjen Slnjeiget 1 on Sljofutf: &n ^Sejli'iv 
ben, in bet 1 tcHung jebet 1 einjelnen ^pevicope bet 1 alten @amm(ung 
tiefe 2lbft'd)t unb weife 3>f*nfipiflfct nad)juweifen, jjl in bet 1 Sljat 
nid)t$ tveitev, a($ einc ganj leeve unb W)iUfftl)rltd)e fttnjlelei. S>jt' 
tvollen nid)t Kitignen, bap an einjelnen tellen berfeiben ein orb^ 
nenbet 1 ' ebanfe fid)tbar wirb, aKein biei? ijt fajl nod) fd)limmet', 
al$ wenn bie Sliifcitianbcrfclge bet 1 Se^'te, Don Slnfatig bi^ 511 6bc, 
al$ rein jtifiiflig evfdji'ene; benn ein foldjet 1 I)ic unb ba aufb(inu 
member @d)ein ber 6rbnting erregt (Swartungen , bie bod) nid)t 
befriebigt iwerben, tinb bient am @nbe nur bajti, bie 5in|lernip be^ 
anjfn, wie grop fte i|T, 511 bc(eud)ten, Sine geivijfe d)ronolo< 
gifd)e Orbmmg bet 1 alten ^ericopen in ber er|len Apiilfte be* #ii-# 
d)enial)rei> war bttrd) bie 9lei()enfolge ber e|}c bebtngt unb gegeben ; 
fonjl aber fd)eint mir biefe Stflcfftdjt nid)t ber leitenbc g-aben tei 
ber 3ltt$wal)l gewefen ju fein, man I)at i?ie(mel)r btc Sbfen ber 
$eftf'reife jttm runbe gelegt, unb paffenbe 5lbfd)nitte oljnc SHcad)< 
tting ber (Sfyronologie ju benfelben gefttd)t, Ob nw'flid) ber pben 
t>on mir gemad)te SBerfud), bie 3bee bctf d)ri|llid)en 5\ii'd)enja()ve-s 
ben alten IVricopen ju entwicteln, unb feinen ^)lan jit ciu* 



92 83on ben 

becfeii, mtr leere wtb witfffiljrlidjc flflnjWci fei, muf5 id) bem Ittv 
tlH'U Slubcw iibcvKifffn; id) will gern nugcben, bap id) wieflctd)t in 
einjelnen ^at'ffyieen, unb bei einjclnen <3onnfagen, nid)t ba$ 9lid)ticje 
gcti'offen (jate; wif( gent jiigekn, bap bie Sltifjtnbting uttb $e|?|tcl< 
lung bcv (cttcnben ebanfcn in ben Srinitatisfonntagett feljr grope 
<3d)iviet'igfcifeit l)abe, unb bap, ivenn Slnbere biefcm egenjlanb 
iltre Slufmciffamfeif, i()f 9?ad)benfcn unb 
[to Dicl(cicl)t vid)tigff, fdjHvfci; unb tvfffcnbfv bie 511111 rtiubc 
flenbc 3b ()ct'ati^|M(cn: rtbcr bic Slnjtdjt won ben alfcn 
bap ft> cine ungcoi-bnc^ <S()t'ejloinatl)ie ati^ bet 1 l)ci(. @d)t'ift fcten, 
unb v>on ben (Sammlccu bevfclben, bap fie oi)nc ^)(an geat'beitet 
Ijabcn/ fann id) mil 1 biu'd)au$ nid)t aneignen. enn ivenn nod) 
jeljt, wo fii'd)Ud)et' inn unb fifd)(id)ci5 Seben .fo felji 1 banie; 
tifdicgcn, imb wo bic SBorflcllung won einem f ii'djenjaijt'e al$ einein 
^'I'ei-Mauf, in bem bic S()atfad)cn unb e()rcn bc$ S()t'iftenH)um^ bee 
emeinbc vorijcfiiljti unb 511111 83eivupffein gett'ad)t wei'ben fotten/ 
fajl gan5 i,n'vfd)wunben obet 1 bod) fljufel)r in ben f)intei'gvunb cjc? 
ttiingt woi'ben ift, wenn nod) jtijt Stnorbnet* neuet 1 5pcn'co\)cn ; wic 
.^ct't 1 cnet'alfti^cfinfenbent 9iol)f gctljan I)at, won gcwiffcn ^bcen 
fid) leifen laffen, unb nid)t mit blinbcv SfiillHifyt' bic Sejt'te ftii* bag 
5?M)ciiJ4i' oi'bnen: fo Kipt fid) ba^ getvif? in nod) weit l)ol)cvem 
@rabc won 9}uinnei'n entnu'ten, bie ju einev $tit lettcn, in bet; 
t'iv-d)iid)c$ Sfbcn fc()r Wftig, unb fird)lid)c 9ii'uffid)tcn Dot'I)ct't'fd)enb 
waren. fj)ap ^Jeljt'ctt an bei 1 (Santmding bet- ^et'icopen ntogcit ^ 
arttitct Ijaten, fd)abct i()vcf (5inl)eit nid)f$, bcnn tl)ei($ fi'nb uitDcrc 
fcnntflt meijvevf/ fut* fid) bef^cl)cnbc e|lft'eife tin ^it'djenjafjr, bie 
leid)t i)ci'fd)icbenc bi'bnei 1 Ijaben fonnen, ttyiti tyit e$ nid^S SUibetv 
fj>itd)enbe^/ bap fpftfcve Stnorbnet' won ^ci-icopcn ben SJMan il)t'ct' 
^ovglincjef aitfcjenommen unb wottenbet I)aben, wic ja mid) an gvo* 
pen ^auwfi'fcn oft won wcrfrfjiebenen iOcci|lct i n unb bod) in einein 
($eifte gearbcitcf wirb; unb einem ()cia*lid)en ome mag man wo()l 
bie Slnovbnuns be ^ird)cnjal)vc(J- nad) Slnleitung bet* alten 



geif!(td)et' ^afl), et'5lMfd)of{id)cti efan tmb 
Siefibenjlabtpfavvet 1 in Siegmavingcn, facjt in fcinei* @d)t ( ift: ie 
Religion 3 f f 1 ' Sfjrifli, im 95owot't/ fiber ba$ ^irdjfitjaljr unb bic 
*pericopen g-o(genbe^: jjie (jcilige .fit'd)e fapfe ben gvopen eban# 
fen, Stiff $/ wa ott 511111 |>eile ber SBelt weranflali-et unb biit-d) 
@I)n'fni$ in ^rftWung gcbradjf l)<it f tinb nod) woKh'ingen witt, bi^ 
ju bet* $cit ber ^oKenbting, nad) bem (Sjattgc ber l)ei(. @efd)id)fe 
im Saufc eineS Saiivt* ben Kiubigen wov5til)attcn tinb barjujlcflen j 
bec'ljalb fapfc fie bt'cfc ftd)tbarc S)ai'jMung atter Offcnbavungeu 
(^otte^ in gewiffc 3 f i^bfd)ni^e (bic ^ejlfreifc), tinb fi)ei(tc bicfel^ 
ben in hftimmtc 33nid)jtti<fe au ben l)ci(, (Swangetien unb piftcltt 
ffli 1 aUc @onn# unb gcjttage be^ 3at)vc ein (bic ^ericopen), unb 
mad)tc e0 ben el)rei'n ber ^ird)c jur ^Pflidjf/ bicfclbcn nad) biefer 
Cvbuttng wovjulefen xnb ju evflaven. <Sie beginnt bal)er itjr 3l)r 
mit bem crften Stbwent^fonntagc, a( ber @efd)id)te ber Slnfunft 



SSon ben $eficopen. Ml 

be$ JpfilanbcS in biefc SBelt, tmb fiifyvf biefclfce btu'cf) aflc merfc 
wt'irbigen efd)id)t$tl)ci(c bc$ ()ci(. SebenS, eibon$, <2>tet'(wi$, bee 
(frnicbngung, bin 1 $luferjM)ung, bet 1 Bicbem'f)o()iing ju jener 33w 
I)otTlid)ung, bie ft 1 beim SBafct 1 ()atte, e()e biefe SftJelt gefd)affen rout 1 * 
bo, unb cnbot mit bent lefjten (i'initati&) (Somttacje nad) $Pftngj?en, 
wo ft'e ttnfcre Slttfmet'ffamfeit mit bet* (Suinnerung an bie 3f l 'P l>un 9 
tinb Sluflofuncj bo^ 3bctirt)um$/ an ^cftj otnflicj^ SPioboi-fominoti 
n!S SRjrf)ffj! unb SSfi'gcltoi' bot 1 itfen unb 33ofott ()in(onf'f. SWogon 
Cnnicje bic Slugwal)! bet' ci)ango(tfd)on 33t'ud)|Mcfc nid)f ^affonb fi'n? 
bott, ntBgctt Slnbct'c licfcei- mora(ifd)c 8el)i'en jtatt boi 1 widen SBiin* 
bet'Cicfd)Kl)tcu wftnfdjen, fo bftvfcu wi bod) bie wcifc unb fi'oinme 
5lbftd)t bet- tit'dje in i()t'et ( bevntaligen $lt^roa()( nic^t mipfennen, 
ttamiid) but'd) bie getvoffene Slu6wa^l. ben ioufcen an bic ottljeit 
be5 rlofei'S ttnb MI i()n, n(^ ben einigen .^eilanb, ju befejticien. 
iefen (JinfyeifSpunft bet 1 tfottl. el)t'c libet-feljen jene, weidje bie 
t'iinbc bet' fii'd)(id)en @int()ci(ung bet 1 fonnt(i9(iri)en 
nut 1 bavtim ju mijKn'Higen fd)eiiton / iveil fie on bem 
bet' ftirdje feine 5l()ituit3 l)at)en. 



92. 

bie d)viiilid)en emeinben e$ gewi^ foi-bern biivfen, ba|5 ifjnen 
bic wid)figffon unb ft'ud)tfcntfen Slbfcfynitte bet- ganjen ()eil. @ri)fiff, 
unb i)oi'nam(id) be^ 9?. Sefl./ feefcutttf gemadjt, evflcivt tinb in bei* 
Slinvenbung atif^ Seben nadjgewiefen wet'bcn; ba man d)t'i|llid)e 
^t'obiger gewip nut* mit Unvedjt anf cinen fleinen Sl)ei( be^ gi>tt# 
lic()cn SBovte* befd)vanfen bavf, b\\$ jt'e ftet^ nut' iibet' biefelbcn 
Slbfdjnitfc vi'ebigen; ba afle @d)dft, on <$ott eingegeben, ni'i|e ift 
jut- iMn'e, jut 1 (Stt'afe, jtir 23cf|mmg, jut- 3fid)tigttng in bet- c< 
redjHgfeitj ba einc Det'h'aute unb ric()Hge ^3efanntfd)aft mit bent 
g8tt(id)en Sffiot'tc bie t'unblage aKe^ d)t'i|llid)en @inne>? unb Seben^ 
i\1, unb iwleugkt 1 einc m&g(id)|l tootl^anbige SBcfauntfd)aft mit 
bem ganjen 9?eid)t()um ttnb bet 1 gottlid)cn %i\tie bet 1 @d)dft fel)tr 
wmtfd)enewe!tl) i|i/ bie Dot'jug^weife but'd) bie offent(id)e ^vcbigt 
unb St'flavung be^ giJftlidjen Sot'te^ ettcid)t wit'b: fo erfdjeint e 
atfcrbingS a(^ 33cbtit'fnip, ntd)t blop cinen Saljt'gang on Soften 
ju fccft^en, fcnbevn mctjveve, bie in gcovbnctet 1 9ieil)cnfolgc mit citu 
rtiibet* n>ed)fe(n, unb offentlid) in bet* Sprebigt et'flat't ivet'ben. 
S3ebt'it'fnip i(I in bet 1 neuet'en 3eit nid)t nut 1 gefii()(t tinb att^gef 
d)en/ fottbet'tt aud) auf mannigfad)e SSeife beft'iebigt tvoi'bcn. 
ge(ifd)e $ih'|len ttnb 6onft)Kn'ien ()afcen entivebet' 2lbweid)ung 
ben geiu'aud)(id)en alten spet'icopcn unb fveie 2Ba()l uon.Sejften ge^ 
jlattet/ obet? ft'e I)akn fiit* @amm(ttngen neitet' 5pcn'copett @orge 
gett'agen. 3n 'anemarf et'tljeilte man ben ^rebigent, bic e3 
wiinfdjtcn, ietyenfafion jtt ^t'cbigtett iibct 1 frete Sevte; im ^anno^ 
et'fd)en unb 93i'aunfd)weigfd)en orbnctc man eincn S8ed)fo( an $vv 
fdjcn ben ^angelten, @pijfrln unb freien Seyten; int'^cimavfd)en 
unb im 2But'toinbet'gfd)on fii()t'te nian nette S'l^'il^ttjjc *w ^et'ico^ 
V>en eiitj in <2ad)fen pvebigtc 9iein(iai'b im 34 1 ' 1 ' 1806 in ben 



94 SSon ton $encopen. 

SBormiffagfywbt'gfen fiber bte epijlolifd)en ^euicopcn, imb fti? 
3al)t' 1810 tvuvbe cm ncticv Safyrgang on Sqrten fcet'ot'bnet, btifd) 
ba$ $h'd)cnlntd) worn 3>4 1 ' 1812 watb abet bie SiMfet)? ju ben 
fliten Spct'icopcn, mit benen cinige 33e?anbe?ima,en i)o?a,enommcn 
waren, ancjcofbnct, imb befo()(en, bap ofyne fd)t- e?l)eb(id)e U?fad)en 
won ifyneit nid)t abgewidjen iwbcn fotfte. S bet 1 twirtcit fii'd)c 
S3rtbcu(5 ij^ bie ^cvicopcntobette cinct' 9teiftdn untcvwoi'feu , uub 
nad)b(?m bicfdbc Do0fii()t't tjl, fott ft> flets jw^i 
bcv bcfolgt wcvbcn, wovaiif vcgcdnapig im bi'ltfcu 
folgcit. 5ltif bet 1 fcaifrfcDcn @cnet'alfi)nobc iu Saiwtitl) i) cin 
jaljt'tcjct 1 Si)c(tt? on ^ct'icopcn bcfc^loffen wovben, 
gcltcu nod) bic alten ^cvicopcn, c ijt abet' ben s 
lid) be etu'aud)$ bevfelbcn feine binbcnbe 33ot'fd)rift Qecjeben, unb 
baljev ivet'beu au toielen Often fttie Seyfe fcenu|t; bie Slgenbe eiv 
ovbnet nut* bie SBodeftWjj bet* aUen ^3ci'ico^cn in .bet 1 Situt^ie. 
35@ine gan$(id)e 93cfcifigung bet 1 geh'iiud)(id)en Scjcte fd)eint 
wfinfd)en^wevfl) ; fie jW)en wnter bcm 
tl)re 2Ba()l etfoigte in bet 1 $uptfad)e wd)t'fd)ein!id) on einet 1 
ben etfen SaljHjtinberten eret-bten 9iMftd)f; |t'e et'freuen fi'd) feit 
Slnorbming eine^ timtntet'brodjenen @ebt'aud)6 (fietye 
fiit 1 bie 



93. 

le()t't'eid) tinb anjieljenb fein, bie 8faf?cfjfen unb rtinb* 
fa|e fennen jtt (ernen, we(d)e iibet 1 bie Slbfaffung on neuen ^et'i^ 
copen l)ie unb ba geiiupcrt nwben jinb/ unb id) et'Iaube mi? ba()et'/ 
juniid)fl ba^, m$ SReinljarb imb ^ofj? t'ibet 1 biefen ej}en|lanb att^ 
gefpt'odjen I)aten, Ijtet 1 iutf$tmef)inen j kibe SKamte? wiit-biijen jttglc id) 
bic altcn ^)c?icopen nad) iljfcn Sot'ji'icjen unb i0?5iigfln; unb bic 
(Sn-unbfiifK, nad) benen ft'e bci i()ren Slt'beiten Dei-faljt'en ftnb, etv 
bienen gewip Slufmct'ffamfcit unb 33e()erjta,una,. 9ieinl)arb, 3>otv 
wot't ju ben ^rebigten i). 3- 1809. I., fagt: 

55^11$ bet 1 laitcjgena^vte SSuufd)/ bap ben an (2oun# uub $cffta* 
cjen ju IjaUcnben ojfcntlid)cn 93oi'h'dgen attpet 1 ben gewoljnlidjen, oft 
fo fd)ied)t gcwftljiten, ewangelifdjen unb epi(!olifd)en ^cricopen and) 
anbett teden bet 1 @d)t'ift mod)ten untet'cjeiecjt wet'ben bitrfen, and) 
in ad)fen evfMt wcrben fottte: et'Ijiclt id) im %al)v 1808 a((etv 
l)iJd)jten Stufft'ac}/ 2tbfd)nitte bet* @d)t'ift in SBot'fdjIag ju bvingcn, 
iveldjc jJrttt be? emc|efti()?ten offent(id) etilat't tvevben fonntcn. .^ei 
be? 5lii^wal)t btefc? 2lbfd)nitte ?id)tete id) mein S3e|??eben auf jivei* 
ei'lei. $unft folften, fwiel ftd)^ m'it'be t()tm (affen, Sej-'te Don 
l)t|lo'?ifd)em 3n()alte gefammelt rcei'bcn. a^ Stnjieljcnbe, wel^ 
d)c$ bic alten cttrtna,clifd)Ctt ^ct'tcopcn l)aben, (iecjt ovnel)mlic() bavin, 
bap ft'e a,?optentl)e4l$ cjefd)id)t(id) ftnb, tinb bem ^t'ebicse? clegen;: 
l)eit Cjeben, fetnen 33o?t?aa, btit'd) SBetfpiele unb S()at[ad)en anfdjait* 
tid) jtt madjon, unb atfeS fo^letd) auf bie ajcf^lltniffc bcS SebenS 
iiberjuti'agcn. iefe? widjttge kn'tl)eil fotttc bei ben netien ^tb; 
fdjnitten nid)t Dcdofcn scljen; ju^eid) fouutcn auf biefc 8li-t nid)t 



SSon ben ^ericopcn. 95 



Mop pinigp; itnfpt: bpn <jcn>o()nlid)pn iVi'icoppn m'd) bpfinbiid)e/ nub 
bocf) I)i>d)j? infpi'cffantc @fp(ipn bet* ttipf (gDrtitgelien aufoenommen 
ivei-bc n ; fonbci'tt eg win-be nttd) in5glicf), bic biSfjei* beim offpitflid)pn 
Untm'id)fe fafl ganj Mi'midjlaffujfc, unb bod) fit? jeben benfpnben 
(Stiffen fo wid)% 2tpofM<}efd)id)fe jtt |>iilfe $tt nefympn, tmb 
biP jjcmfinnfi^iglfru gfjftljlungph bct'fclbcn au?$iiro3l)(cn. ^ieriiadjll 
WM P$ mcin ^pfli'cbcn/ in bie 0p8()Iftn Sc^tc pine cjcwiffc 
mit bcm aitgp be$ f irdjpnjaljrpg jtifammpnflimmenbp 
Ct'bnting itnb golge ju lu'tngen. Sci ben ge 
vico^cu fel)(t bicfe ttcbminftimimmcj nid)t mil* fajl gaiij; 
ft'nb ftp focjav in pinpin SMbevftwtd) mit bet Sficiljc bci 1 ^ 
j. 23. bei bpn jwtfd)pn Ojlpt-n itnb spjinfljicn ju 
StpbPit 3pf S^bPiH auffattcn mup. 
, in bpm d)vi|^lid)pn @angclicnbu^/ pirn ebi-rttid) in 
bpn f it ( d)pn bp^ t'oppt'jocjtfjtmig (Sa^fpn^Pimar^ifpnad), facjt: 
tmb Ifatgfl gcffiljlte SBcbficfnifi, bet ben Sffeutlid)en 
n3Pn bPt 1 61)i'i(lpn atippf bPit a(fpn @angpiicit nod) 
bib(ifd)P <Sfcffen ji gcmcmfaincrt (Srbatumcj jtt bentt|en, 
tun babttt'd) ben @d)rt$ bpi* in bpt 1 l)ei(. @d)rift cntljaltpiipn gotfli;; 
d)en Sikfyrfyeif 511 gvopet'et 1 ^pnnfntf bpf (()rij}pnl)pit jtt bringpn ttnb 
but'd) bic (Stimmc bev ^H'ebigct; in ben oiclfeitigen SBejipI;ungpn 
fiii- ^et'j ttnb Seben fi'ttdjtbttt' 511 inad)en/ ()at ben nfwurf Pt'np^ 
netien OJattge.lmi*33udK$ DPfandipt $$ ijt babei ganj ttnab* 
()ancjij5 Don rtnbet-en (i()n(id)en Slrtcitcn 511 SBetfe gegancien itnb ein 
eigentljthnd'djef ?p(fltt DPt'foigf. 

Siefev ^(an f^vid)t ft'd) bm'd) bie UcbPJ!fd)t % iftpn / 
bio npiien oamjelicn in i()t'en bi'ei yet'fdjicbenen Safji'g 
an bet 1 (Stit'tt ffagpit, felbjl ()iiu'eid)enb attS ttnb bpbaif fi'if bpn 
bicjen 33etii't()ei(pf feinet 1 natjeren Snhvicfplting. 9?ttf ba^ 
badibpi* bpinet'ft ivpfbptt, bvip, WIP biefe bfei S'^)t'3^'3P i 
Vilanntiitncjen SBevbinbttng untet 1 cinanbcv fplbjl jleljen, fo rtitcl) jebec 
ptnjelnc bpffplben pin, mid) bpm ttnwvii<flid)ett Saufc be$ d)t'ijllid)en 
f tt'd)pnja()t'P^ gpoi'bnpfp^, anjptf ft'tt 1 jtd) au^mad)t. aber wucbc 
bpf I'tmbfa^ a(^ (eitenb angenommen, bie netien Dnnjjpd'pit, fo 
wtit inn 1 tntmpi* moglid), im PijU bPi* altPtt jtt waijlcn, b. h.: 
wo P be^, jut 1 @pi'ad)P jtt bi-ingenben, egcnflanbc^ Ijaltei- nuir 
pinippt'inappit f()im(t'd) war, befonbprS attf bie 3Ba()( etHingelifdj^p^ 
fd)id)t(id)pf obei- ai'abo(ifd)Pi' Slbfd&nttte S3ebad)t jtt ncljmcn, 
bamit bent ^i-ebigei* cine w'elfeirtgc S3emittnij bp gegebenen Sep 
tt$ Qtftatttt wiii-p. ctrtim foHeit attd) bie Uebei'fdjn'ffen bet- ein< 
jetnen @angflien bureaus nut; ben splan/ nad) >vcld)em ft'e jufaiw# 
mengefleKt ixnti'bpn, anbetttett, attf fpine SBeife abet 1 bie iO 
fplbft bp(lintmcn ; wp(d)c bpt 1 ^I'pbiget 1 , jumat bei mel)ffad) 
tei- SBieberfpIji 1 bei 1 Sangp(iPtt, attf 2in(ap bet'fplbpn gtti- 
bt'ingen miiptp. 

np btefp Danjjelien, wic bic alten hircJjgSngia, jtim grSptcn 
S()pi(p itPtUp|tamcttHid) ttnb auS ben Dipi* (^Dangplipn fplbjl pnb 
(el)ttt jutb, bcbavf woljl feinev befonbevn Stcdjtfcvtigung, ba 



96 SSon ben 



ja, namcnrtidj ft'fr ben 3wedi bet gemeinfd)aft(id)en i$ffent!id)en &"> 
bamwg, jun8d)jl an benjenigen l)ei( bet? ()ei(. (3d)t'iften gcwiefen 
finb, wcldjcr bic Sftdigion be$ @eijte$ (2 5?or. 3, 6.) entplt/ju 
bet* wit 1 un$ befennen, unb bet- un$ inSbefonbct'c bag SBort be* 
Scbcitf ju emiit()e fii()t't, n>dd)e$ 3efu$ @!jrifhi felfcji fyt-ad). 2Bo 
e$ jcbod) bet 1 ju t'ttnbc gdegfe $plan ^l)cifd)fc, wui-bcn and) ni^t 
nut 1 cimge rtpoflo(tfd)e ; fonbct'n and) ^t-o^Oetifdje Scjcfc in btc 
bicfc? @i)an<jcltcn atifgcnommcn unb in bcm bvitfcn 3 
attd) bic anjieljcnbficn nb (d)ttcid)^n Slb'f^nitte bev 

d)'tc mit dngcweM, wdl bicfe lnt)et; leibev miv ju 
nig fiit 1 bicfcn gwcd ' gcout wut-be, 

icfe bt'ei Sa^rgancjc ncuct* Dangdien fotten I'itn'igcniJ M 
bcm offcntUd)cn ebvattdje mit bcm Safyrgange bet* alien inimet* in 
bet* SCRape abwed)fcln/ bap. bet* (e|tet'e jcbcg tet'te 3^' bie 9icil)e 
wiebet 1 et'offnet unb fo ttntet 1 ben ^afenalien fiit bie gemeinfame 
(gcbauung and) fet'nev|in biejenige tefle bel)flu^tet, auf tve(d)e n 
fowol)( but'd) fein ()o()e$ St(tet'rt)um afo but'd) feinen ie(fad)en in^ 
net-it SBerfl) fo get'ed)te Slnfpdidje Ijaf; ja, fe(fc(^ bnt'd) ba^ forfge* 
fe^te 33ot-(efen bet* jebe^maligen alfen (Sonntag^^Dangelien m bem 
?pn(te obet- bem Slltai'e in benjenigen Safyven, m u'tet 1 bie neuen 
geprebigt wt't'b, fo(( bie d)vtf?(id)e emeinbe jlet^ in S3efanntfd)aft 
mit benfelben et't)aUen wet'ben, bamit il)neii i()t*e fivd)lid)e, fclbjl'in 
bie gewol)nlid)e 3dftl)nung be$ %<il)M eingitifenbe, eltung unb 
(Stywiivbigfeit aufbewafjrt bletbe. 

Set* 34t'9^ l 9 bet 1 alten wangdien felfcfl Hieb bi6 anf einige 
an bie fetfe bet 1 bo^elt in i()m toot'()anbenen eintfetenbe eangdien 
j)o((ig nnttet'Snbet't, wit bcnn atid) bie $ef^<gi>angeUen, weld)c 
et; entl)a(t, in bet 1 ^auptfad)* in bie bvei neuen 3 a ^9^ 
gen wot'ben jtnb, mil ft'e in bet 1 Jiegd bie einjigen fe'Ken 
9?. SejI. jtnb, e(d)e ben gefd)id)tlid)en 2lnlap be 
gen SefteS enfl)aUeiti ^ittt 1 ba^ d)t'iji(id)c )ftet'fcft gcfiattete l)ierin 
ivegcn bev S0?annigfaltigf'cit bet 1 neuteflament(id)en rjii^lung bet 1 
Slufet'jldjung Sefu cine ft'cicve SCaljl unb cincn md)ffad)cn 38ed)fel, 
unb an bem ^fingjtfcjte wuvbc j^att bet* alten, nid)t gHicflid) ge^ 
wa()(ten @angdien bie ^dljding mi bet 1 Sltiegiepung bes l)ei(. 
@ct|fr$ unb il)t'en niid)jlen Solgen jum sjangdium et'()obcit, unb 
an b'ercn @td(e ein anbem 1 ej)i|?olifd)et' Sept uot'gefdjfieben. 

pi- ba^ ^Jeujfafit^fefi, fiit 1 ba$ 9iefotMnation^fe|l, ba6 
^tMibtcfefl, baS ^eft be ac^tjeljnten )etobet'S unb anbet'e, 
tin Saiife be^ 34^ einh-etenbc, aupet'Cfbentd'c^e gefte, m bet 1 
^t'fbtget 1 in bem jebe^maligon GDangdium fiit 1 feine SBot'tt-age nid)t 
fd)icf(id)en @toff ^'nben bittfte, ij^ i()in bie 2BaI)( einc^ Scyte^ .fw# 
gelaffen. 9?itf fiit 1 ba^ f itd)tveil)fefl i|l jlatt be? alten nidjt 
^affcnben .^oangdium^ ein neuet 1 fldjcnber Se^t gegeben. 

3m 9?ene|lcn 5lt-d)iiJ fiit 1 b l)a(lora^S5Jiffcnfd)aften 1825. 53anb 1. 
mad)t ein ^rebiget* i()m ben 3Sorfd)(ag, man fo((e (ba bie tywit 
coj)en ein d^n'lllid^cS anje^ auSmadjcn miipten, unb ba bie e; 

fd)id)te 



ben 

fd)id)te 3efu @()rijfi in ben wict @wano,clien cin fo(d)e$ anjeS batv 
bicfe, ba$ iiberbieS ben emeinben bcfannf gemad)f twben miipfe,) 
cine ftmjttofe, einfadje >at'monie bet 1 dilwangcli'en, nad) tttf)er$ Uebetv 
fetm$, anfevtigen, unb ben <5toff jwedhnapta, auf bic <2>onn* tiub 
Scjftage fill 1 jivei obev bt'ei '34fS8fl c wet'f()ei(cn, fo nu'ii'bcn ^re# 
biget* unb cmeinben jufwben fetn fiiniifn. SlKciit abjjcfc()cn 
won, bap cine fo(d)e ^annonie ft?i)t* ' 

fo blicbe aiif bicfe SBfife bic 5l|)oflel(jcfd)!d)fc ganj tinbctniftt, 
gcwip ntdjt wfinf^en^ww^ ijt. SBie >m' i()in fcinc 
btit-d) Slufflfttung jweici 4 Sal^vcjaitcic, gclijfi fat, mag a. a. >. 
gcfeljcn wwben. 

3m ncunt Sli;d)io zc, 1824 mad)t m- Dr. 
Unbent in oferihtgf, eincn SSot'fdjiag 511 einem 34-'9a3 won 
vico^cn au^ bcm 51. Sefi. ; an wddjcm bie gvopc ^fivs 
c^ i^ ntd)t'cnrt)ei(! nur tin S5*/ nid)t jiverfjnapig if?. 

bcnbafflbfl ffnben ft'd) nodi) bm' Sa^aSnge Don 
cnfworfcn oom iObc^fatw 1 |)dim'id)t ju ^tnllcmalbe, bie jt'd) eteiu 
faH$ init ttnt'ed^t attf bie i)ict ( oangelien befdjt'anfcn. men 
3al)t i a,ang won ^en'copen, Gfanselien unb (Spi|ie(n gieH Slattfcn 
in feiiifu @d)t'ift: fit'djenDet'faffnng, Seljve unb 9?ifu3 :c. 3n ber 
<2d)(e$tt>ia/,)o(ficinfdKn Slcjenbe won 5lb(cu ftnben ft'd) etenfaKs bt*ei 
won ^et'icowen iibff ewang. itnb eifl. e;rte. 

entwicfelt et'i' @u<fow fcine i'unbfa|e unb 
jtt bw 34^3^ l ^ Don ^)et'icoen; bap et- bic alten 

befeitigt tviffen will, wit'b cjetvip feine aflgcmeine 3"ftiii3 
ftnben. SSoflf'onuncn 9ied)t Ijat ei f / wenn et 1 wet'langf, bap bic tyt* 
vico^en, fp weit bet- bib(ifd)c @toff e$ erlaubf/ in djfonologtfdjef 
^I'bnuncj, nad) bent StypiiS bet 1 bt-ei l)ol)en ^ef^c auf cinanbei 1 folcjen 
foUett. ie ^otnvi'ii'fe/ >veld)e man feinen 23oi'fd)la'<jen mad)en fann, 
miid)fen etwa folgenbe fcin: @eine Sfjcot'ie in bet 1 2lu$'wa()l bet 
Scjctc ijl wiel jtt ffinjl(id); et veid)t mit bem fcib(ifd)en @toff in bet 
d)t'onoloi3ifd)cn Slnot'bmma, jwifd)en Oftevn unb 9J)jinftilfn nid)t ausJ, 
unb oi'bnct baljet 1 fyict* biefclbcn Scytc fftt 1 attc SM 1 '^"^ \ w 
gvcift tt>illfti()?iid), au Siebe jtt feinem <3i)j?cnt, bic be|lc()enbcn 
Sel^c an; et f entleljnt, oljite ^ini'eid)eitbcn vuttb/ ait$ bem (an# 
geliunt be^ SKat'ctieJ feinen einstgcn Sejtf; bic won i()in gemad)fen 
2lbfd)ititte fmb wicl jtt lancj, fo.bap e$ unmBglid) ifl, fie cjattj ju 
beljanbedt. 

9?ad) fo widen SSorcjanget'tt, bie 95orfcf)lage $u netten ?|)mco# 
j)en gemad)t I)aben, wit-b ntit ( ja iyo()( ba^ @Ieid)c et'Iaubt fein, 
unb id) wevweifc baljet 1 {)tet' auf jroei won mtf ett^ot-fene 3al)ri|iincjc 
neucf ?pei'icoj)en iibet* ebange(ifd)c unb cwiftoltfdje 2lbfd)tti^c/ bie 
ft'd) am @d)luffc btefei' Slt'beit ftnben, wo id) bii&ieify bie vunb^ 
("!<*/ Md) benen biefc 3^'39^ entwotfcn ftnb, unb bie (citenben 
ebanfen enfwitfclt l)abe, wc(d)c bie SM^minenfleUung be$ cwancje* 
Iifd)cn unb be$ epiffolifdjen 5lbfd)nift fiit- benfelben <Sonntaa be* 
flimint ()aben. 

7 



98 SSon ben $)ericopen, 

94. 

SSon bet fyomiletifcljen SBefyanblung bet 

ie d)t'iff(id)e ^rebigt iff if) win Sffiefen nad) ein 
(Sijrijh), bem fleifcfygewoi'benen SBorf, bem einigen ei(anb 
(Siinber, unb fie umfapt iljvem 3"N* **d) ^n gMjen 9tatt) of* 
tog Don unferet' (Seligfeit bwd) S()vifmm, tie ganje geoffenbarte 
3Sal)t'l)eit jut- ottfeligfeit auf offmmg be$ ewigen SebenS. 
bicfe ^8al)t()fit in bem gefd)t'iebcnen SBovt bet Ijeil. (Scfycift 
SI. unb 9?. Sc|l. 3cfd)id)t(jci) .jt'd) Dotf'nbcf, ba ba^ djrijHicfte 
bicjtamt ben S3et'uf ()at, biefc 3Bal)vt)cit ju ttet'fitnben alto 
unb im 9?amcn 3c(u (l)Kijtt SBupc unb SBcvgebwng bet (Siinbfit 
Vvcbigcn: fo ' mup bic.miinblid)e SScrffinbigting bet' j)ftifameit 
fd)aft auS bem gcfd)vipbcnen Sort IjevwgdK tt , auf baffelbe ftd) 
gvflnbcn, ju bemfelben I}inffl()t:cn, gcttatte, gviinblivijc unb itmfaffenbe 
S3efanntfd)aft nut bemfelbcn bejwecfen, bamit ucfmittelfl bicff6 
SBot'tc^/ wdd)c$ c i)1 unb Sefcen ift bet' Ijeil. eijl auf bie fietv 
jcn wtffe, unb ft'e jiim Seben ati'3 oft unb in oft wiebet'cjebciw. 
yiuv wenn bie ^t-ebigt in bem eben bejeidjnefen 33et'l)vilttu^ jum 
SSBot'fe @offe$ in bet- l)ci(. <2d)t'ift jiefyt, i|^ fie, wa fi'e fein fo(f, 
bann nut 1 fann ft'e att$t'td)fen, woju bet* >m fie oerorbnet I)at, in^ 
bem et Slpojlel, @ange(iflen, |)it'fen unb Seljt-et; cingefe^t l)af, 
auf ba^ ber 2eib Sljt-tjli ertatiet wecbe ju einem ^eil. 



SUertjSlfmp bet 1 ^febigt jum geoffenbat ten , gefdjt-iebenen 
SCot't, ba^ bti^ tl)t % t'unb, %nl)<(\t unb 3^^ iff/ wup au unb 
in il)f felbet 1 beutlid) etfannt wet'ben fonnen. >ie d)t'i|l(id)c @e# 
meinbe l)af ein ^ed)f, bie^ ju fot'bcrn, benn i()t; (aubc foK nid)t 
auf 2Jienfd)cmvci0()ett, in Sieben menfd)lid)er 36ei$l)eif, fonbevn auf 
ottc^ft'vift evbaut wcuben/ unb biefe ^t'aft liegt im SBot'fe offe^ ; 
bie emeinbc nuip 'gewip wet'ben, bap bie SSerfiinbigting be$ SBoc* 
te^ fd)i'iftm8f8 fei, bamit ft'c e^ wiKig anne()me, bieS faun abet- 
nut- gefd)cl)en, wenn c bci jcbem lauten, offentlidjen, miinblidjen 
geucjnip son Sl)vijlo einUwd)tet, e fei otfeS 38oft, welches uef# 
t'iinbicjt, auSgdecjt, et'Kiutet't, a'ngewanbf, bem ^ef^en na()e gelegt 
unb jut* Slnnaljine empfol)(en wet-be. ^t'ebi^et!, a(5 tenet 
be$ SSot'fe^, ()at bie $ffid)f, in jcbet ^wbigt e^ batjulegen, wie 
ber %i\l)alt be^ SSot'geft'agenen nid)t6 anbett^ fei, als ba$ rcine, 
(auf eve, fe(igmad)enbe otteSttwt, auf weidje^ et- oet^ffid)tef iff, 
bap et 1 e^ Deffiinbige, nid)t aber S)?enfd)en^a|ungeti ub ^infatte 
menfd)(id)er 5Cet^f)cif, bie nuc Sfiodjeif fmb. 

tefe 93ejie()ung bet 1 ^Jvebigt auf bag, wag gefd)t'ieben j?et)f, 
tnff jtmad)ff bavin ^et'toot 1 , bap ifyt 1 ein Se^t au^ bet* ()et(. <2d)i'ift 
jum tunbe gelegt rcit'b. Slbet- wa^ l)ilft ba^, roenn bee Sejtt nur 
SO'ioffo iff, roenn bet* ^t'ebiget ftd) nidjf vueifet' urn i(jn befiimmet'f, 
rcenn ei', oljtte bie im e<ct gcgefcene Slnleitung- ju benn|en, in 
ft'eiet SEiKffl()ir feine ebanfcn entroitfelt? i|l ba bem Se^'fe <$e> 
d)tic|feit wibcrfaljren? et 1 SSfji^ung ber ^H'ebigt auf 



SSon ben spevicopen. 99 

8ovt ifi alfo turd) einen Dot'angejlcu'fen SBibelfejrt nod) 
ffin eniia,e a,efd)el)en; bie Qanje ?prebia,t foil t>om Styfe .grtown, 
bui'd)bt i una,en / burdtffiuert, bm-djrodjet feinj wit in bet' SDtojff 8Ja* 
n'ationen 511111 Sljema fid) ed)a(ten, wie bieg flberafl unb immer 
iKt-aug unb l)inbtit ( d)tottt, wie eg ben t'unbton anajebt, unb bie 
@injdnl)eitcn befiimtnt, fo mup, eg fei biefe $et$(eid)tm<j edattbt, 
bie *))t'ebia,t jum Styt ffd) pfffalfen/ ^ f' nun furj obet* (ancj, cin 
einjdncv Slufprud> oba- fine langci-e @efcf)id)fc, Stcbc, 
Sf{)tfticf. cc SRuffcn fold)cc ^nebigfivdfe, wo bie 
fillfig an ben Setf fid) anfdjliegf, ijt gleid) gt-o^ ffie ben 
wie.ffir bie emeinbe; jenem bietet fid) ein unetfdjityflicfyee 
tl)um tion .cbanfcn bat, et- wii'b immetmetjt; toot atiet 1 
beit)rt()t'f, je wiOiget' eu bet? ^fi^rung beg Sejftef |W) ^incjiebt, unb 
bie ganje Slnot'bmmg bet; ^t-ebigt (jef!a(tet jtd) in betr Slbljiingigfeit 
Wm Sejtte, wetm feinem ebanfengange gefolgt wivb, mit uiel 
(jri5f,ct'cr @id)ei'f)e|f, al$ roemf bet* Se^'t/. einec on iljm unabl)anfli0 
gemadjten Si^oft'ticn 5111' iebe/ jetfiffen unb einjelne S()ei(e beffel* 
ben, off nod) bii^u in toetfe^enbej? ^olge, fo Cjebraudjt wet-ben, baji 
balb oin Slnfonge, balb win @d)(tiffe be Sejt'tes et'n SBoi'i ent^ 
le()nf tvii'b, urn in einen iljm ft'emben -3beenft'eis( (jineingejwancjt 
511 wet'ben. Sluc^ fill' bie emeinbe ijl bie bcm $eyt genati |tc^> 
anfd)Itepenbe unb fovgfiiUig iljin folgenbe ^t'ebigtweife tt>flnfd)onS* 
wei'tt), ft'e wii-b in ein tiefet'e^, gviinblid)e$ unb 5ujammenl)Xngenbc* 
$er|ttinbnip be^ Seyfe Ijineingeffifirt/ ft'e erl)d(t eine Slnleituncj ju 
ved)t |M'rtftifd)et' S3ibel(efung, ft'e wifb in <5tanb .gefe^f, bic geljoffe 
^Ji'ebigt <m bem Seitfaben bet 1 eflauferten SdH'ifflMe bejfer jtd ju 
wiebedjolen, ft'e gercinnt an icr Sibel felbft ein immet 1 
3ntet'effe, unb jebe ^t-ebigt ift Sluffoi'bet'ung, mit bem S3ud)e 
2eben$, bem }uefl aWet ^rebigf, immet meijr jtd) befannt ju 
d)en. a^ 33eif)J.ie( bet; aUen omile(en unfec ben fit'd)eni)ateni 
unb Sutlers, Dot'ttvimtid) in feinet fiv^cn^oflitte, weijl ung attf 
biefe ^itbigtweife l)in, abet fo I)i)d)fl em^fel)lenwett^ fte at ^taf# 
tifdje (Sdjfiftei'flSt'ung ift, fo l)at bod) biefe vein anatytifdje 9J?et()obe 
aud) i()ve cfaljtcn uhb hansel; bie ^tebist jetfSUt bei fold)ec 
Se^tbe()anbluncj in eine SSHcncje on oft l)od)jl: wfd)tebenen (Sinjeln* 
()eifcn ol)ne in^iWpunff, eg fe()U ein beftimmfet' egenjlanb, bee 
abgefyanbdt wivb, bie SOtannigfaltigfeit Ijet-i-fdjt attf ^oflen bet; @in# 
tjeit, unb wa()i % enb bag (Sinjelne edatttert wit'b, bleibt bie Hefefe 
Sluffaffuna, beg anjen oft 00% unbet'it()i't. afjet; fc^eint eg 
tt)flnfd)engwct ( tl), ja notl)wenbicj, bie S0?anni()fa(tigfeit beg Styteg in 
einem l)Bl)et'n @tnl)eitgptmft jtt sei-binben, unb bie ein^elnen SQtilt 
beg Seyteg wntei 1 biefet- 6in()eit jtifammenjufaffen ttnb auf fie u 
bejiel)en. ieg ijl bie anab)tifd)*fi)ntl)etifd)e 9}?etl)obe. SKan fe|e 
jeben Styf/ ec fei s ^)at;abe(, @efc()id)te obet- e()fe, a(g einen fret'g 
an; bet- aupta,ebanfe beg Mtfn 2lbfd)nttteg, bag (Sentcum, iil ba 
eia.enflid)e Sterna; bie ebanfent'eilje beg fyeil. @dftjlc0er bilbet 
bic ^en'pljerie beg tfwfeS; eg witb nic fd)(en, bap bet' bett-effenbe 
5lbfd)nitt nid)t mdjm-e fleinei'e, unterijeofbnete S^eile l)atte, biefe 

[7*] 



1.00 $0n ben 

finb mif ot'gfatt tmb @cl)!ivfe in be? gegerenen S'Wfycttfolgc bc\f 
Set'teS atiftufud)en , ft'c fcilbcn tic naffli'licfycn {)d(e, bui'd) n>dd)e 
ba$ l)cma,.bev' fnittptgcbanf e / orliiutert tvit'b, ft'c finb bie Sutbicu, 
tvdd)c Mm (Eenh'tim nacf)' ber ^wy()MC gd)en; weim fold)et i %i# 
biu$ (Jpattpttljcil) wicbcv md)we ebanfen enrtjiilt, obet 1 ben einen 
ebanfcn turn i>ei'fd)icbctten @cifcn fyet, 1 fce(eud)tef) fo entjid)cn l)if 
aii'S bic Uttta ( aM)ciluu$cn bev |>au^ft()dle; iinb bag ganjc ^ad)tvci'f 
bet 1 ?prcbigt i|l atif bicfc 5Bdfc ,att^ bent Sejct ^ct-gclcitft, on i()m 
c^c^et'cn. Sic SOtatinigfaUigf'fit in bet 1 cbanffnenhvitflnnc) bci 1 Ijcil. 
@(^riftl1d(er bvingt bie grofrtc S0?annigfa(tu3fcit in bicfe 9D?ctl)obe; 
f$ ijl nidjt cine bcjlimmte $ot'm unb ^Jovrn, in bic al(c Sc^tc gc* 
(\offcu wcvbcn, fonbcvn man gicbt fid) an ben Sej'f ftin, fcinc 
gcntl)iiinlid)fcit Icifct kirn i^onifctt, unb bic wttcnbefe il 
fion ift bet 1 jci^licbcvfc obcv gcgliebct'tc Sc^i fclbf^. 23d bicfct 1 
ti)tifri)^fi)ntt)etifd)cn S)?ctl)obc bleibt man, wic fid) ba^ au$ bcm (c< 
fasten won fctbjt ttcvjlc^t, in bcv nafuvlid)cn fbaitfcnfola/, wic bcr 
Wt ftc gicfct; unb mm ein alfo gebilbcfct* ^)t'cbigtcufwui'f aud) 
wii'f(id) ben Slnfoi'bei'tmscu bci' gcTOo()n(id)cn Sogif nic^t ctUfpi'Sdjc, 
fo wave ba^ an tmb fiit fid) nod) nid)t tabelnSwcrrt) ; wcim nut* 
ti-eit, fot'jjfaUtg tmb et'wd^id) bet 1 Sogif bc6 !)ei(. @djte^ bcm @e^ 
battfettgauge bc$ l)ci(. @d)viffjid(ei'g, gefoigt roorbctt ifl, fo ivat'c 
alien Wiigen ^nfovbct'trngcn ein (^enitgc gdeijlct. Unwgldd)lid) 
ijl, wa^'^cvbcv in fcittcn SBfiefeu iibcv ba <Stubium bet* Sfyeoiogie 
(.^vicf 40. tmb folgenbe) s?on bet* vcd)fen ^t'cbigfwcifc fagt; c$ finb 
in 3Ca()d)ett golbene Sffiorte, won jebcm jttngm ^rebicjei.', bet 1 nod) 
in feinev etfcn SMltwng begt'iffen iff, n>ol)l tmb nid)t genug jtt be? 
Ijct'jigcn, tmb id) cnfljalfc mid) nut* mit ^iKjc, fcinc SBovtc l)ie()ei i 
jtt fc^ctt/ bic teffet 1 ai$ manege fcJop fdjulgeredjtc Slnweifung, ()i?d)|l 
anjidjcnb tmb ani'egenb finb. 3Gt> Steinfyai'b iibci- bicfc anah)tifd)# 
fi)ttt()ctifd)e 3}Ml)cbe ut'tftdlt, tmb wdd)C got'bcvtmgen ev ft'irffidjHid) 
auf $ejtftenung mad)t, ba$ ftnbet fid) in fcittet- SBottebe jtt ben 
libct- eptjl. Sc'jftc . S. 1806: ttn\ tei ben gt-open 
eitcn, bic cine ;jwctfmaj%e ^Searbcihmg bet; @j)ijlcln l)at, 
ju madjen; wa$-td) wcnigflcn^ K)abe (ciflen wollett, 
35tinb wic man biefc ^t'cbigfen anjttfdjen ^abe, mufi id) o(genbe$ 
sjctinnern. @(atibt man iibct 1 bic epi^o(ifd)en ^cfico^en gut 511 ipw 
jjbigen, wettn matt tvgcnb cincn in benfdben enrtjaUenen obei* aud) 
5 5 nui' angebetitefen ebanfeit atifgreiff, tmb biefen, o()ttc auf ben 
M^KUtjtfjrced be^ Se^e^ tmb auf ben tih'igen oft J)od)ft mannigfal^ 
3 5 tigen tmb veicijen %n\)alt beffelben weitet 1 9iiicf|i'd)t ju nefymen, 'ganj 
35al!dn, nad) einet 1 fcdidngen S0iefl)obe, auftt()t't: fo ifl freUid) nid)t 
33(etd)tei', al bei'gldri)cn ^rebigtcn jtt fatten; attcin bie Sejete fdbjl 
auf biefe SIt't webet 1 erfldt-t, nod) nad) i()vct' $t'ud)tbarfdt fce^ 
|t; man ()at nid)t fcwofyl baS i()nen 6igentt)umlid)e Dot-geti-agcn, 
3)al3 etwa^t'embe^ . an fie angcfnt'ipft. SDJetn 23c|lvcben waK e$ ba; 
j>gcgen, f'eiuen Sljeit be$ ^'te$, iiki* wdd)en gepvebigt wet-ben 
miiptg (iegen ju laffen, fonbcm, fo m'd btcS in einei 1 fttv; 
Diebc mog(id) tvai*/ alic?; was ct* ent()idt/ ju edautern unb 



SSon ben ^encopen. 101 



anjmenben. )abut l d) wwben bemt bio meijfrn ^rebia>n, tt>e(d)e 
man liter jtnbet, 511 einct 1 cjemdufdfilidKn, auf (ii-bamma bewi)iuv 
fen (ScfyrifferfUrttttcj, twb getvamten glddjfain Don fdbfrbic 
@e|M on >0mi(teen. Siefe omt(ieen ft'nb jebpd), tvte ^betr 
2fagcnfd)'n focjldd) Idjwt nwb, fdn. Slggrpgat DDK mand)er(ei in 
j>f ciner t'nnetn SBerbinbtina, ffdjenben ebanfrn; ilberatt liea,t citi 
l c i 1 1 n b e t' ^ a p t b <? g t* i f f juin ritttbc , tttUcf we(c()cn ft'd) 
oi'bnct, nb but'i^ wdd)cn 3tifnnim(wf)(in<} tinb %ol$t in b 
abut'd) ifl bie 33d)anb(tmg bicfei 1 Scjcfc ft'ct(id) 

l man, wcnn man ben 33erfud) nid)t felbjl gfinad)t 

tit?f^c; mogcn nuu bic Slbftc()tcn, wdd)c id) babei l)at* 
bte itttgcmcine DicidjOaUigfct't bci 1 ntcijlen bicfci 1 5lbfd)nitfe 

aitjubcu^it, tinb ju etgcncm fi*ud)tbai % en 9fcid)bcnfm 
fifcer bic d)t'ift due Slnlcifnng 511 gcbcn, wirfliitl m'dd)t 
feiu! --'..' 

a-3 ()(' ovcsefd)wb<w tinb empfb^ene 95ct'fa()t'cti fccim 

i-cbigt bidet anfang fw'(id) nidf)t tmbebeufenbe -@d)wic# 
ri^feitett bar, ft'e oci'fd)winbci abet 1 rtWinai)lt^ bet fovfgef>fei' Uetnutij, 
nb wem c in (eincm ^vebicjei'bentfe bag >od)|le ijl, ein ti-euct 
Sli^leget 1 bei 1 ^ei(. @d)t'tft ju-fdtt, bet 1 gcwitmf bet biefet* 
weife eine ft'ipe unb I)i5d)|^ (o{)itenbe @<w>ip()eit, ntd)t ft'd)- 
^tt Ijaben, fonbent bet ^emdnbo be$ (ebenbiijen oWe^ 
be$ SebenS gebi'odjen jtt l)abeiu teg abei 1 , ttnb nid)fi5 anbei*f foft 
bat'$cwd)t wet'ben, wie bavauf fo et'nftlid), w>ie fd)&'iv S?it v land)tt}ou 
^inwdjl, inbem ct 1 sttgleid) wn bet (Sdjwierigfeit bet t'cd)tcn ^pve* 
btflttveife ate (Sdjt'tfterf'Idntn^ vebef: Mel. Opp. P. IIL ed. 
Witt. Praef. Est omnino magna et difficilis res explica- 
tio evangelii, quod complectenda sit cogitatione nni versa 
omnium temporum ecclesia, et prudenter discernenda sit 
lex a promissione, quae esfr evairgelii propria, et in mul- 
tis locis monstrandum discrimen evangelii et judicii hu- 
mani. Nemo potest interpretari paries evangelii, nisi ia- 
tegrura doctriuae corpus medioGritev : teneat, quod cum 
animo coinpreliensum est, prudenter videndum, ad quam 
parfem singulae liistoriae aut conciones in evangelio re- 
ferendae sint. Et concionator, qui volet prodesse popu- 
lo, dabit operam, ut auditores etiam assuefaci'at, ut sum- 
mam quandam doctrinae christianae animo comprelien- 
clere studeant; et in singulis materiis dirigat oration-em 
ad certos ejus corporis locos, hos ex veris fumlamentis 
extruat et illustret. Hae quantum curae, diligentiae, 
prudentiae, eruditionis, copiae requiraut mediocris inter- 
pres experiundo cognoseet. Mufti sunt autem digivi vi- 
tuperatioue, veteres et recentes, qui in quamcitnque par- 
tern evangelii incidunt, quaedam vulgaria naQsyya dicunt. 
Ut autem Aescliines dicit, seelus esse dissentire oratoris 
vocem a lege, ita multo magis scelus est, interpretis in 
ecclesia vocem pugnarc cum evangelio. Annitamur igitur, 



102 tfra 1. onntage beS.tfboentfi. (SpijfeU 

ut vera, recta, nata in ipsis fontibus, et salntaria clica- 
nms, et in verbis proprietatem usitatam Apostolis, et in 
exponendo ovdinem avtificnm adhibeamus, quod si facie- 
inus, rerum consensus ecclesiarum concordiam retinebit. 
Nam piis pastoribus utraque res curae esse debet, pri- 
mum veritatis, deinde et concordiae conservatio. 

3n ten nad)folgenben auSffiljrlidjen ^I'ebigfenfwui'fen fyabe id) 
mid) tveniajfang bentfiftf, ben Slnforbet'imgen bei* anali)tifd)*ft)ntl)etu 
fdjen 9ftet()ebe nadjjufommnn; je gt'opeve- @d)wimgf eiten abft 1 bic 
c^i^olifd)cu Scyfc twtwfen, auf befio billigctt 53cui'rt)filug bilt'fen 
ja wot)l biffe dnfwiivfe Slnfpnid) inad)fn. ie Sb^ beg fii'd)fni! 
jal) l)at uf bie $ a filing h$-l)wui$/ nac^bein ^er 3.i) rt ^ 
beffdkn btu'd) e^egetifdjc Sc^a^fung gegcbfn w<iv t eintn bebeutenben 
(Sinpii^ aii^geiib^ unb bap bie-^ tmmer gefc^djc, fd)eint. mic wid)tig 
unb 



VL 



. 21, 19. Horn. 13, 11-14. 

biefen @onnfag beflfmrnfe @angeKum ; om njugc 
in Sei'tifalem, i\l jug(eid) aud) bie flit; ben ^almfonnfag 
orbnefe ^ei'fcope; e^ ijf abci 1 bev ^au^tgebanfe, bie (ante 
rung bet 1 fSntglidjen SMtbe ^\\ f bap ec wal)vl)aftig bet toet'Ijeipenc 
SD^efjta^ fei, toon jrcei ei*fd)iebenen @eiten an bciben (Sonnfagen 
aufjufajfen unb ju bel)anbeln. 2tm ^alinfonntage i|t biefeu 
al$ wit'flidje S()atfad)e jtt beai'beifen, biird) weld)e %tfu$ jinn 
ten 3M, na^bem ei 1 fdjon oft wrfyer !)te unb ba fi'it 1 ben 
ji'd) (frfWrt l)aWe, nun (aut unb i?ffentltd) auf feietltdje Sffieife, 
SSolf, feine 9)ief|Ta5ixnirbe funb mad)t Sap biefec @injug fo 
fad)ten fei, lel)t;en bie fiimtnt(id)en 3%^ bn eangelifd)en @e# 
, bie SKartl). (Sap. 21. berid)tet, bie Steinignng beg 
|soft'antta() bee linbet jc. 3n bet* SlHcnWjdt, beren 
mung: 3Sovbeveitung auf Beif)nad)ten ifi, bap unfei-e 
in bie red)te SBerfaffung gefe|f rcerben, urn Don bet S 
unb eburt beg 6r(Bferg ad ben @egen 511 -empfangen, bejfen fie 
un$ fl)ei(()affig madjen fo((en, mtip berfelbe 2lbfd)tiirt fi)mbo(ifd) auf 
gefapf twben, fo bap bet Sinjug S c fu in Sei'ufatem 23i(b ift fei^ 
neg ^ommeng in unfec f^et'j, bag <Sid)tba?e 93ilb beg Unfi'd)tbat'en> 
bee ii'bifd)e Sempel SBilb beg eilia,tl)umg unfever @emu'rt)ei'. tin* 
'gefu^t bieten |\'d) metjtfa^e ^ejietjiingen ber IVncope bat*/ wenn 



Tfm 1. Sonntage beg TCbuentS. @pi(W* 103 



fi'e t>on tyrer eigentlidren unb fi)mbo(tfd)en <3eite aufijefajif, unb jene 
al$ 23ilb einer fleifligen, nod) fortbinternten tmb.ffefg jtd) ernettenben 
()affad)c bctt-acfytet wirb. 

3efu$ beveitet feiber feinen (Smjiig.in Seritfalem ot' t), 1. bi3 
3., -fo and) ben in tinfer f>et',$ btird) bie tyvetyt Don bet* 33upe wib 
(st'inbenoergebuna, ; juajeid) befeitigt ft 1 and) bie inbeniiffe unb 
(Sdjwierigf'etten, wc(d)c ft'd) ctwa bov 5lu$fu()i'ng fdnei' 5U'ftd)t 
fnfcic.cjcn|ld(t'n mod)fcn . 3. S5fiinod) fcdjite^ ft 1 babct attf tinfcre 
Sljiiticjfcit, unb nimnit fie in Slnfpttd), unb bie 3" tl 3 C1 ' 9fl)ord)cn 
im (Sliiubcu ti. 6. 7., unb fo f'ommt bet (Sinjug witi'tid) ju hm# 
be; atid) tvir mfiffen bem SSitten be$ ^ettn un$ ffiflcn, wenn e3 
jti n)al)t'et?, innigei- @emeinfd)aft mit ilim fcmmen fofl. SBie jener 
i" 3ufaJem eine fd)on t)on ben ^vopl)eten jitoc Derfuno 
egebenljeit war . 4. 5. , fo i|l e$ ntd)t minbcc bie allcc* 
Sfrbinbung @oeg mif ben @l^ubic|en Set 1 . 31, 33. ^of. 
2, 19. '20. a^ cjanje (Swgnip i(l fiber bie SWvtpen fwibenreid) 
e. 8. 9., wei( e ebeu 3f* fV bci 1 ^eilanb, Sfietfei 1 , eligmadjer, 
ber ^imniel^Snig/ ben ju un5 foinni^, bavunt fotten roir be(Io foi'jj* 
falfigei' fein, bap er ja bei tins einjie()en unb mit feinen <3ecjmitu 
gen un^ et'freuen fonne. 

SBS&wnb bax^ @oangdium bie @efd)id)fe jtiiu 3n()a(f ()af, fafii 
bie @piffe!, I)iei' wie jlef^, bie bibaftifdK <ei^e beffelbeu egenjian* 
be$ nttf, unb mad)t tin atif bie- (ji'fovbevnifi'e aufmeii'fam, wenn 
bet evt' on n^ wivf(id) fo(( iu$ ^evj aufecnommen wevben, 
tvenh e$ jti lebenbigei: @eineinfd)aft mit iljm foinmcn fo((. 

I. Wn. 13, 1114. 

)ie ^it'd)e fcincjt i()r Sa^c mit bet- 9].oi'6et'eitung6jeit auf 
2Bei()riad)ten an, unb nennt ft'e Stbuent, b. (). Stnfunff, weil tintec 
ttit'3 bie SRebe ij^ unb fein foil won bent .injure be ^erni 3ef 
in unfct ^evj, ben fein (Sinjug in S 01 '"!"* 1 ^"' wcvgebilfcft, unb ben 
ci- wei'Ijeipen |at: 3d) wi(( ju end) fommen unb Soljnung bet ettd) 
mad)en. 65 iji ein seij%$ fommen, ein geifticie^ bei tins SiBo()j 
nen, bantm gefyovt attd) eine cjeijttge SBorbereittmg bajti, unb wiv 
mogen ivo^l ffagen: 3Bie foil id) bid) empfangen? 2Be(d)e Bon 
fe^rungen unb 3Hnd)tiincjeit wfirben wiv madjen, wenn unfei* .^onicj 
unb Sanbe^oatei 1 in tinferei- 56ol:nttng tins befudjen wodte; unb 
wenn ein liebec, t^urcv $t'eunb bei ttniJ Ijevbet-gcn wil(, fdjttfcn wit 
ung m'd)t an 511 feinem mpfange? ttn$ wit'b nun gar bie 
fd)aft gebfad)t, bap bet- ilonig ber @()ren, 3ff^ 'Sf)rillt^ f St 
fommen will, unb bantm et\gef}t bie 5luffoi'bet'ting an un-3: SO 
bie I)ove weit, unb bie Stifiren in ber 318c(t (jod), batnit bet 
ber 1)i'en einjieljen fonne in unfeve weit geoffneten, nad) il)m ft'd) 
fel)nenben ^et'jen; begi'iipet it)n mit bem |>oft'annal)! er fommt im 
9tamen beg evrn, mit tl)m nabe, >t\i unb i-iebe (SDtottl). 21, 
8. 9.). Set 1 @pi|lel snfblgc. beti'ad)ten wit fjettt: en auf bie 
Slnhtnft feineS ^et'nt woHttbet'eiteten Sljt'tjlen; obev 
c$ wivb un$ ^eut jugenifen; 



104 



cud) an, ben >emt 3*fwN SI)t'i|lum ju cwpfangen! 

1. SBamm follen wit 1 ba$ tljun? . 11. 12.; unb 

2. SSBie fatten wit 1 e* anfangcn? . 12. 13. 14. 

311$ SSeweggnwb,. wavtim wit: itn$ anfd)icfen f often, ben 
.)*iftoro ju empfangen, fiiljrt bet 1 t)cil'. Sfyojiel-jti* 
nad)jl an, bap jejtf baju bie t?ed)te $eit ttnb (gfunbe fei. Unb 
well wit folcfyes wiffen, namlid) bie $tit t baf) bie 
funbc ba ijl, anfj|lel)cn om @d)Iaf (. 11.) j wet* Icib* 
lid) fd)tiift, l)at fcin DoilcS iinb flat'c^ 25m^fdn Don ftd) fetter, 
erfcnnt ftd) nid)t nad) fcinet 1 tvji'fljfljeu S8efd)itffent)eif unb in fciner 
Scige; ofc cine efat)i: il)m brot)t, er rodp eS nid)f, ob ^retiben fei/ 
ner wartm, e$ ijl itjm unbefannt; jwat 1 fcine @ee(e tjl'ni^t unfce* 
fdjafdgf, fie gel)t init Sratimgejtolten mand)CfIei 2lii uin, et- t 
\>on Reuben- unb enfiffen, ei* waijnt litet 1 ju befi^en, ein 
fvnegelte^ @Uicf befd)(ifti^t i()n. ben fo ifi e$ mit bent, bet* 
lid) fd)tiift, feinen woljren @eetenju|lanb, feine ^el)(er unb 
evfennt ev nid)t; bic ^reuben bet 1 jtrfilnffigen S6e(t fennt 
ba ii)n bebrofyenbe SBet-bei'Ven, ba bev Spb bet 1 (Eifinben <So(b ifr, 
al)net et % nid)t, obct- wilt nid)t batten stiffen 5 bie (ffldjeincjiifeiv 
djeinfiYiiben unb (Sdjemacnflffe biefeS Sebeng fd)a|t et 1 a((ein j)od), 
unb bod) I)akn ft'e fcine 355ifflid)feit/ feine Befcnl)eif; Ieid)tfi'nnig 
unb jid)et % ge^t ein foldjeu in feinen @flbeit bafyin, an S5utle unb 
ebenbfjterung benf't et 1 nid^f. 36ie bet 1 (eiblid)e <Sd)(af ein jtd)f# 
ve^ $enn$eid)en ijl unfet'et 1 @d)tvad)l)ett, fo ijl bc$ flnbet'g @ee# 
lenfdjiaf $rud)t unb ^ennjeidjen feine^ tiefen, innet'cn SBet'bei'ben^. 

3et / f^t bet 1 Ijeil. Sl^ojleJ, ifl bie ved)fe geit unb 
tunbe, i>on foldjem (Sd)laf aufjujlc()en, weil S()t'i|lu6 fcinen @it^ 
jug bei 11116 fatten unb bleibenbe SCoIjnung bei tins macften wiil 
ie redjte $cit ,ijl, iveil bie nabenjeif biefeS 2ebcn5 nod) fort* 
wli^rt, bie einjl ein (Snbe ninunt;. Weil d()rijlu$ un$ toot 1 bie Sltigen 
gemalt wifb, unb wit 1 gcbetcn rcevbcn: affet cud) eet'fBtjnen nrit 
oft! J)ttt SBufie'unb glaubet an ba$ 6angelium. ic t'ed)fe 
3cit ijl, weit wit* un je|t nod) befeljren Bnnen, wa^ Diel(etd)f, bei 
ber %\M)tiQ^it tinfere^ eben^, wo be? Sob tins nafte i|l, balb 
nid)t mel)f gefdje^en him. $iuv benen, bie geifllid) fd)(afen, fd)einf 
feine $nt bie vecfyfe Qtitf fi'd) 5m m^fange Scfu ^injufd)icfen ; fie 
l)ojfen jlet auf anbere Sciten, 35ed)altntfj'e, ttmgebungen tinb 
f\'e()c! biefe ft'nb feit ftinf, jeljn, jwanjig 3al)t'en ganj anbers ge# 
wot-ben/ nut 1 bu felber in beineu Unbupfertigfcif/ (Si^et'ljeit tinb 
beincm Scidjtjtnn bifl bet'felbe geblicben, S)annn ifl je|f W(i()t'lid) 
bie 3cif/ bid) fliifwetfen jn laffen on beinein <2iinbenfd)(af bttfd) 
ben bonnet 1 be @efc|e eon (Sinai, obet 1 btird) bic frcunblid) ein^ 
labenbe .(Sdmme 3efu (50MI). 11, 28.). 60 ifl bie (Stunbe 
jba, aufjuwadjen worn @d)laf, bamit (l)rifltt$ bid) evleud^e, bie 
Stunbe, bie fliid)tige, nut 1 nod) furje nabcnjcif. 

@in anbet'ci; ^Beweggninb, jum @m|)fange 3cfu ftd) an> 
jufdjicfen, Itegt in ben SBorten (. 11.-): <S infernal ttnfet 1 .fieil 
jc|t n&fyei? ijl, benn ba wit^ gKiulvtcn. Unfei 1 |>eil, bie 



Tfm L 



105 



Don un$ gefjoffte, enb(id)c unb toisdige SBefveiung &ou aUen Itebeln, 
eiben, tinben, SOicingeln unb UnoUfommenl)eifen, bie ting ()iet- nod) 
anfleben, unb bencn wit 1 in unfevem fr^igen 3ujhnbe nod) 
fen finb,- bieg unfet 1 ei(, unb bie felige (jrinfu'fyning jtim 
beffelben iff ting- jep nafjet 1 , benn bamafg, alg wit anjtngen jti 
glauben, alg wit 1 in bic dji'ijUidjc fit'dje unb in bie .emdnfcfyaff 
3'efu eintrafen, alg wit 1 bud) bie Sattfe SOfifgliebet 1 bet 1 emeinbe 
bet 1 eiligen wut-ben. <5o ijis aud) wit tin*. <ei unfevev Saufe, 
(Sinfegnung, bem eifen Slbenbmaljlggenup i)l nun fd)on bei 25ie(e 
untet* tins gevaume 3 f it fectfoffen; bet- Sob ijl ttng naijec gedicft; 
fo wel wit 1 3 a f) ve 5^>^/ fo v>ie( ints 3^)ve fel)len on unferm 
Seben6lauf; bag (*nbe bet 1 Sattfbafyn, bag l)immlifd)c 3iel/ bet 1 
benlolw bet* ffegt'eid) bejtanbencn fvim^fe, unfet' eil, bie 
(Seligfeit unb en!(id)feit i|? nid)t mel)t ( fern. at'ttnu mtiffen .wit 
bejto eifvige bet 1 @emeinfd)aft mit S^fw uad)ft'ad)fen / bi Jd)on 
t'idjfefe bej^o forgfiiltigef befejttgen, ttng immet 1 me()t* -jum 
3efu anfd)icfen, bet' nid)t me^t lange jogent/ fonbent ting 
(en wirb, wenn et 1 I)iei? fd)on im lauben Don ting ing .^et'j aur^ 
genommen wivb. Seiber, bap eg nid)t on aKen @()df?en gilf, bap 
fie mit fot'tfd)t'eifenbem SebengaUet 1 and) i()t'em %>eii nafyer fommen; 
ft'e ft'nb wie SSanbvct', bie ben ved)ten 2S?eg Derloren Ijaben, unb 
nun iftt ge{)en, unb uad) ielen 9)?ul)en unb 33efd)wevben om 5lttvJ 
ganggpunfte wol)l ftd) eiUfevuf, abet 1 bod) bem sufunffigen fieil fid) 
nid)t genabeti I)aben. SBit* woKen ting juin (*mpfange 3ef u fl "* 
fdjirfen, ba bie ^foden beg |>immel fd)on geoffnef ftnb ju unfei-et 1 
Sltifna|)me. 

28ir woWen bieg wid)fige @efd)aft nid)f fernet 1 I 
ba bet 1 SfyofM weifer fagf (. 12.): S)ie S'Jadjt i|V 
bet 1 Sag abet 1 fyecbeifommcn. ie 9?ad)t ifl ev.Qangfn, ei* 
gentlid) fte ijl weit worgedirft, Ijat faff ben ()od)f?en ij)fe( fyttt 
^evvfd)aft evt'eidit, unb wivb nun baib wiebei; tin Sibnefyuett begt'if^ 
fen fein; fo iflg je|t in bet* fid)tbaven S^atut*/ bie ^injtcvnifi Jjat 
balb H)t'en l)od)fien ^Punft ei;reid)t, (finger unb immet' Kingei; fi'nb bie 
DWdjte geworben, immet' fflrjw bie auet 1 bet 1 Sage; abec nun 
balb wiebet 1 , unb bag id)t wivb jiegen/ tinb bie Sage werben jiu 
ne()iuen, unb bie 9#ad)t bet* Sunfel()eit wivb toevfd)Winben. 9?id)f 
anbevg ifi eg in bet 1 geiftigen S5e!f; (g bie 9?ad)t bet 1 Unwiffenljeif, 
be$ Stterglaubeng unb Unglattbeng, beg St'i'^umg, bet 1 83ogl)eit unb 
ft'ft(id)en Sevbet'bt()eit aufg A;)od)(le gejttegen wt'/ ba war fd)on bet 1 
Sag Ijet'beifommen, bet 1 (rdofet* gebot-en; bie %tit beg fitt(id)en 
^lenbg n(i()evt fid) immet* mdjr tfjffin @nbe, feiti()t'i|iug, bag 2id)t 
btefev Sffielf, fd)dnf/. tinb weil wit 1 alg Sl)t'iffen biefen l)e((en d)ein 
bet 1 2Cal)t'l)eit feljen/ fo biivfeit wit 1 nun nid)t metyt: fd)lafen, fonbevn 
miiiJen wad)en, glauben, in bet 1 Siebe wanbeln, bet eiligung 
nad)jagen. 

2r^3Bie follen wit' eg anfangen, ben evt?n S^fum 
(()t'i.|him ju em>fangen? Sluf biefe Stage antwovtet ung bet 
Ijeil. 5lpoftel (i?, 12.)- Saffet ting abtegett bic Sffici-fe bev 



106 tfm 1. (Sonntage be tftwnfS. (SpijH 

ftinflernifi! Sffiet-fe, bie tf)ei(3 ifyren runb fyaben in unfomn 
ffnjlet-n, unet'feudjteten , bet (2iinbe nod) etgetenen et-jen, two bie 
anbem-feifS 3PiP ablegen on unferet' fittlidjen Sei-feln-tlKit, 
fe(d)e S<3fcfe foUen wit ablegen; e$ ifl bet 1 S?ampf bet 23upe, bet 
(Selbflwletigmmg, bet 1 ei(igung, ju bem bet 5lpoflel Ijiet- ermadnf, 
bap wit bie bb'fen Sfegungen unfeteS |wjcn$ untei'bt-u'dVn, unb ben 
Sfteijtingen jut- tinbe wiberftcljcn. ie$ i|^ nof()wenbivj, iveil ^i 
unb ^injlernifi fetne @cmcinfd)aft mit cinanbet; l)ahn, and) (S 
unb 35f lial nid)f. SBo((en wiv bet' <2u'nbe ttnb all i()t'em ^J 
nid)t entfagrn, fo bleitcn wit* nfc()(bar fevn &on bn* cmeinfdjaft 
ott($ unb (l)vi|li. 

Urn Sbi'ifium ju empfangen, miiffen wiv fet'ttet 1 (t). 12.) aiu 
legen bie SBaffen be 2id)t6; biefe SBaffen obec |)fi(f^mitte(, 
urn in SBortinbting mit S()fipo 511 treten, obct biefelbe melji- ;,u te; 
ffjligcn, wct'be'n un jpft. 6, 10. jc. gef^ilbetl, ba e^ eine geiftige 
@emeinfd)aft ift, ba geijttge ^einbe biefelbe ju l)inbet'n fud)en, ba 
bet 1 ^ampf gegen biefelben ein geijtiget* i|1, fo jt'nb aud) bie SBaffcn 
tinfet'et 1 Slitterfdjaft nid)f fKei(d)lid) , fonbet-n e$ fi'nb SBaffen 
Sid)^/ mit benen bem 9*tdd)e be St'd)f$ gebinit, unb baffelfce 
reid) gefct-berf wet-ben fann. 3<^ fttW'ev wit 1 glattben, je bejlet 1 
mit bem d)n)eiic^bf^ eiffe^, mit ($ottc$ SBoi't timjugeljen 
fen, je mel)r wit 1 im etefe j!eipi.a, unb etfuig ft'nb, unb je nie()c 
wiv unfeve 6l)i*ij!cit()ojfnung, ben |>elm be$ ^etl^, fe^alten: bejlo 
offenet* unb empfanglidjet' ftit 1 ' S^rijium tjl ttnfet 1 Jpet'j, unb et 1 wivb 
immet 1 mcljv mit feinec @nabe bei \\i\9 einjiejjen, al$ in tvofyljiu 
bet'eifete fsei'jen. 

SCeitec fagt bet; -Ijeil. 2lpof?el (. 13.)': Saffet un^ eljt-ban 
ltd) wanbeln a(3 am Sage, nid)t in $t'effcn ttnb <2au< 
fen, nid)t in fammern unb ltmid)f, ntd)t in |>aber unb 
9?eib. 5lm Sage tl)tit man bag SlnjlSnbige, ben $ofen ijl bie 
S'fadjt wittfommen ffit* i()K gottlofeg tmb twjtttlid)e$ SBefen. @S 
gentigt, urn <5()nftum u em^fangen, nid)t blofj eine a'ttpeve "@l)rbav* 
feit; and) im Seebot'genen, wo fein menfd)(id)e$ Sluge unS fieljf, 
foKen wir jflc&fig/ g^ed)f, fetifd) unb gottfelig wanbeln. 5Ba ()ilf 
bet gufe @d)ein? @ott fann m'd)t get(itifd)t werben, et 1 fte()et 
nid)f, wa6 woe Slugcn ifl, wie ein SWenfd), et* ft'eljef ba6 ^et'j an. 
6in et'$, ba^ jwat- ben gtifen @d)em Dot 1 SD?enfd)en fid) ben>al)rf, 
innet'lid) abet* eine 3Bol)nflv"ttc bofeu Sfijte, ffinb.lid)fc ^Begierben unb 
goftlofet! eibenfd)afttn i|I, ift nimmet 4 tiid)tig, Sljt'ijhtm bei fid) auf^ 
junf ()men ; et'fl mtip c^ ben beflecffen 9tod? bcS ^(eifd)e^ Ijaffeti 
lenten, ct'fl bet- @tinbe ftd) fd)amen, er|l nad) 9{ein{)eit unb $ricbc 
fid) fel)nen, bann nut 1 fann e$ Sljrifti 3So()nfl(itte wet-ben. 

!>ierauf et-ma()nt bet- Slpojiel (t>. 14.): . Sitfytt an ben 
emt Sffum 6 1) v ifl tun ; et-einigf ettd) mit il)in, l)ti((t end) in 
t()n ein, fo bap et- ganj wie ein ^(eib etid) bebecfe; mit i()m, bem 
Sieinen, eiligen unb ^ieb-eootten, miipt i()f fo'evhwben wet-ben, 
bap il)c in tym jebet, webet unb feib; et'.mtip but-d) ben lauben 
in eud) leben, iljv intlpt fttt* iljn Icben, Don feinem ei|le befcelt 



tfm 1. onnfage beS tfbwnte, <gpt(R 107 

fein, benn raw (Sljrijli riff nid)t l)af, ber ijl nid)f fein. (Sljrijlo 
nadjaljmen, in ffin 23ilb imi'iart werben, feme tta,cnben in imfff 
rent SBanbfl wfiinben, ba$ ijl itnfer aller s })flid)t, fdjwad) nitc nub 
l)od)jl unwHfomnifn werben bie erjlen ^Infringe ffin, bod) e$ roirb 
ntif ber 3 f if bffftt 1 wtb Dollfominner werben. Urn mit @l)ri|lo inu 
mfi' inm'ger weint jtt werben, nu'iffVn win enblidj nod) bie Icfftc 
Srmflljnting beg 2lpo(?e!^ bdjerjigen : SBarfft bes-2eibe^, bod) 
alfo, bap et 1 nt'djt gei( tvfi'bf, b. I), bap toff 2tt|fr nid)t en 
i-fflt, nod) (jenti()ft wffbfn. S&unbalw tjl bte SSertinbutu) won 
eib itnb. @ee(c, wunberfcai 1 i()f gfflfitffi%ei' @inf[up auf einanber, 
tinb oft hfdjwet't bet* jlei'fclidjf- eib bie unjlevb.lid)e (Secle; banuu 
fotten wir nnn freiliel) rool)l be-3 2eif*8 warfen,. bet- -bie ^fitte unb 
ba6 SBei'fjetig ber @ffle iff, afce-r iljn bod) fo in @d)i'anfm Ijalten, 
bap ei 1 bent l)o()fffn eben feine ^inbentiffe in ben SBeg (ecje, bem 
@ebef, bent S5?ad)fn, bent latiben, bem-Orifet 1 unb ber Sljatigfeit 
fi'ii- @&riftj S^eid); SKSpigfeif unb @e(bjltel)en'fd)uncj, wa baS Ictb* 
lidje Seben tfttifff, futb tin Wfft'gc^ ^ftlfiSmittel, bap wit in 
bft @emcinfd;aff niif (Sfyn'fro flavf werben unb in itjr oet'()attfn. 
Slnien. 

Sutler, ^iffe ipijiel (cljt-et nidjt om (auben ; fonbern 
toon ben SBcrfen uiib ^riidjfen be$ lanten^, unb jeigff an, wie 
fin d)i'ij}(id)e^ Sefcen fott Supft'fid) nad) beni Sfifcc attf (Si-ben unfer 
bfn 9J?fnfd)en ftd) (jalfftt, fnn wie im ei(i unb tot 1 ott bci 1 
SD?enfd) fott wanbeln, (e!)t^ ber (aube. 

3 11. ,uvd) ben @djlaf bebeutet er bie Sffierfe bee 
^8o6t)eit unb Unglaubens, benn fdjlafen i(l ein SCerf, ba^ ba et< 
genf(id) gefd)iel)et in bet- 9M)t, unb er fflbfl jt'd) aifo att(fgt, ba 
er facjt: apt un^ ablegen bie SBerf'e ber ^injJenu'p. 2((fo roie* 
bertun anfwad)en tinb auf(?e()en bebeu(et,bie SBerfe be^ @(auc 
ben^ unb ber grommigfeif, unb ijl fo tel gefagt a(6 Sit. 2,. .11. 
12. Unfcr .^cil t)l un fe|f n(i^er . al$ foUte er fagen: 
S)ie SBerljeijhtna, @otfe5 ju Hbraljam gefd)el)en, ijl nun nid)t mel)r 
jttffinffig jn f marten, fie'tjl erfMet, 6ljrijhi i|l fommcn, ba3 
(Swancjelium ifl aufgegangen, unb ber @egen if} au^et()ei(et in aflc 
2Belt, unb i|l nun alleS ba, m$ wtr. . geniwfft unb geglaubcf t)a* 
ten in ber SJf^eipung." S)amit I)at ber Sfyojtel befdjriebett ben 
ge ijl ltd) en Sag, bawn er pentad) fagf, roeldjer ijl eigentlid) ber 
Slufgang unb bag 2id)f be^ gtoang'elium^. Slfcw- barum i\l 
ber la nb e nid)t anfgefjofcen, fonbern fcfjMHgf. enn gleid) tvie 
jiie juwor- geglaubet l^iten auf bie SBerljeipung oe^, bap ft'e 
wflrbe erfiiKet werben, a(fo glauben roir an biefelbe Serljeipung, 
bap fie ei'fttlfet fei, unb ijl ein (ante n?ie ber anbere an iljnt 
felbjl, ol)ite bap ft'e nad) einanber folgen, gleid) n>ie bie SSerljeipttng 
unb (Srfiillung auf einanber folgen. @f. ^atiluS rebet I)ier on 
ber 9uil)e ber Cf fen bar ting, bap jttr %eit Sljrijli bie SSerljei* 
pung erfiillet unb ba @angelium in atfer Belt attfgegangen, ba^ 
nenitet er i)ier, unfer eil fei naljer. 

3 to. 12. ie 9?ad)t ijl uergangen jc., ba6 ijl afcer 



108 2Cm 1 <Sonntage be Vbwntt. 

fo Diel gefagt, al$ unfer $dl iff nafye; benn ^antug meinet mit 
bem Sag baft @Dangelitim, roeld)eg ift fin Sag, bet 1 bic ei-$en 
ober <3celcn et'letid)tet; biefen Sag macfyt bie alleelieb(id)|le (Sonne, 
Sefu* jrijhrt 3Ka(. 4, 2. @o I a fit tin* ablegen u\ 
leid) wit Sljriflug bie @onne tinb bag @t>angdium bee Sag i|f, 
fo if! bee laube bag 2id)t obei' <3ef)en unb SOadjen an biefem 
Sage, cnn e Ijilft iiid)^, bap bie (Sonne. fd)finet, itnb Sag 
mad)ft, wo bte 5lttgen nid)t empjtnben ba$ Sidjf. avum, ohvo()( 
bas ^oangeliuin in. atfet 1 3Bdt ij^ aufgcgangeu twb ()vijluin ^vc* 
bigf/ fo fmb bpd) nid)t baburd) et'leudjtet, benn aUdit bie e$ aufc 
gtnommen, unb bttt'diS 2id)t be$ laubcn^ Dom @d)(af attfjjcfram 
brn (i'nb. ic SBerfc be$ 2id)f6 ncnnt et 1 S&affen/'ofyne 3vei# 
fcl, ju bcTOcifon, bap c$ ein @frflt fei, SWfll)* unb SWeit unb 
efatjt; fofte, ju wadjen unb gut Seben -ju ftt()t'en, jlnfcmal foldje 
ftorfe bvei ^einbe, Seufel, ^(eifd), !S?dt ol)tt ttntefiap, Sag unb 
%id) n* tt)ibev|id)cn ; SBSoffcn be$ SiefctS ji'nb nid)t anbct'e, benn 
bie 36erfe be laiiben^j wiebet'um %infatni$ ifl bet- Unglaubf/ 
but'd) Sllnvefcn be^ Dangelitun^ unb Slji'lfli, tinb SBeirfc b in^ 
(tct'nip ft'nb Sffierfe be^ ttngfattbcn^. 

3u i>. 13. 5lm Sage tljiit man fein S'Set-f bet- ^inftft'tiifi, 
jebermann fd}(imet ftd> toot* bem anbevn, unb flcUft ftd) e()rbarlid;; 
bie 97ad)t ifl tun)ei'fd)Smf , . bee Sag aba- ift fd)aml)aftig unb jwin* 
get jtnn d)rbai'lid)cn SBanbd. Sllfo foU and) ein d)fifllid)ei5' Se^ 
fccn gcfdjefycn unb ft'd) IjaUen, bap a((e feinc Sfficvfc bct'gejTaU fcin, 
bap fie fid) nid)t fc^amen, ob fte a((c 3Bdt fe()e, Sol). 3, 20. 
ie fed)S SSeife bee ginjlcrntp; btc ct 1 ncnnt, begvdfcn in fid) aife 
rtubet-e (al. 5, 1921. ffol. 3, 5. 8.), unb ^ wivb fm-jltd) 
but'd) fie wfknben, ixic bet 1 SKenfd; fic() nid)t rein gegen feinen 
9i;id)f?en Ij&it, bet* untci* bff ^inficniip im Unglanben (ebf, >imoiv 
benf(id) in a((c feincm SBcfeu gegcn ji'd) unb feinen jfta'djften. 

3u S). 14. Siefyet an ben ^cvvn Sefum jvijhun! t)icv joi< 
get et' ftivjli^ auf dnem f>afen aUc SBaffcn be6 SidjfcS, in bcm 
b^ ec v>cvma|net, un in ^vijlum 511 fteiben. 6l)cijlu0 wii'b anf 
jtvo $8eifcn angejogen, e initial, bap wiv un$ in feine eigene 
Sugenb fleiben, bag gefdjieltf btird) ben lauben, bet- fi'd) eerWffct 
bat-auf, bap 6()t ; ifitig fill- il)n gcjlovben ij?, unb aKe inge fiiv i()u 
gdl)an l)af. .a an b vernal i|l ev unfee @^enij)d unb S3orbilb, 
bap wif ii)n' fottcn folgen, unb i()m gleid) werben, eben in bci 1 
Sngenb fleib gel)en, barinncn ct* gel)et ('I for. 15, 49. 6pf). 4,- 
2224.). @(. Baiting fyfttt l)ief DOC bag l)6d)f?e (g^m^el, ben 
^cmt felbjf, bag reijrt gat- faff; bfnn wet 1 nid)t won 6l)vifti 
nrm "jrempel erwarmf, ei'inaljitet unb gereijet nnvb, wtv will 
fclbigen rctjen unb aufbvingen? Unb wai-tet beg ftleifdjeg, 
bod) nid)t jut 1 Suft; jweievlei orgc obet- SCat-ten beg $leifcljeg 
ben'il)t't l)ief (St. Catling mit fui^en SSot-fen. S)ie erfh ifl na* 
Hit' I id), bap bei' eib mit peifc unb $leib jut 1 S'Jofljbui'ft ' Dei'* 
forget werbe, bap ei' leben unb wirfcn moge, auf bap ft nid)t 
buvd) ju id 5lbbvcd)en fvanf unb jumSBcrfc unnii^ jvci'be. ,^)ie 



1. Sonntofl'e beS SftwntS. (SpijM. 109 

a n be re iff fiinbfid), wetm man fein tvarfet nad) feinen Siiften 
tmb 33eajevbe'n, biefe W'betit fyier '@t. Caning, benn ba wet-ben 
SBeife ber $infw*mjil auS. $en Ie|fen 3ufa fyat <t.-$aulu* urn 
jtveiertei 9Renfd)en UM'ffen getljan/ bie (Srften, bie nnter Win @d)ein 
nafiir(td)n' ^otl^iifft Me 2u|l h'ipen tinb ktfcn; btc Slnbetn jmb 
Minbc ^fid'ge, bie fca' meincit @otte^ Dteiii) tmb fdne ($m$ti$eit 
ftf()c atif @|Jcn ttnb Stinfen/ flcttctt jc., t>a^ fie ffroftljlcn, .fefjm 
nicijt welter/ beim in ba6 58et'f, .unb adjfen, wenn jte alfo fajlen, 
bap bcu-^opf fott wivti, obcv bw SKagen wbirbf/ obet' foitfl tff 

fo Ijaten fie iljm wol)l gefljan, basemen ijl 
1 ^or. 8, 8. fiol. 2, 23. 



1, SBaS n$ ba ttangelitim fo tmentfcefyi'lid) madje, tmb 

2. wie wi^iin* be^nlb gegen ba^ xtngdium u e^)rtUen 



II. SBcntt fatm ber @&vi|f uoit fi'rf) faQftt, &a i&m 



1. 2Bin wif au^ bcm (Scfilaf tinfeivt- 6ee(ctt evwac^t |Int>; 

2. Me -ftacfyt mup aud) bet tw$ ergangen fein; 

3. tev Sacj mtip fiir tni6 Ijeubeigefommeu fein; 

4. wenn wiv ablecjen bie SBetfc bet ^ittjlernip; 

5. anlegen bie SQaffcn bc^ id)t$ ; 

6. wenn wiv ben $ewt Sffww d^wjlum angejogen fyabetu 



HI. 2>eir burd) 6a^ Soaneltum cvleudfefe r)rii in 
tunfehi un 

1. f |le{)t iibet 1 bet-felben biircf) 

* niif et 1 fie Meudtfet; 

2. et- ft'cgt fiber bicfelbc binnl) bie Svaft feineS @ei(le* unb 

btird) Sfttitl) unb ebulb; 
'3. ci* lebf urn fo eifn^et* fiiv feine ^fli^ten; 
4. ev jid)t enblid) ben gt'optmoglidjften ewiim au i()r, kfonberS 
i()fen befri'ibenbjten 



IV. J)ag tvir ba^ Slbttenfgfef! mdjt fe<jctt^vcid)ev fetevn 
en, al^ njentt n>ir 5en 3n(jalt ber Spinel rid}ti9 fajfcn 

t> il)\n jviUig olgc Iei(?en 

SSJir fef)en, 

1. bap jt'e eine @vmal)iuntg en^SIf/ fliif bie 3^^ S mi)/en, in ber 

Nil 1 leben, unb 

2. eine $erpflid)funa., i^f )u genfigen. ^ f. r -. 

V. ..grma^niittgett, tie Jg>iWmiff( bev Jeif, in roelcfyer 

lc|>en, tveulid) jit nfigen* 
Unfeve '3t envecct un 

1. jur 3lrf)tfamffit uf bie l)i?d)|len Slncje(egenl)eifen 
btird) bie auperorbeiUlicijflen 6i'fd)einungen ; 



110 3Tw 1. onntage bed 2(bwnt8. . (Soan^lium, 



2. forbert tins auf jur 8auterung unb Serebhmg unfem- 

gen, burd) bic giinftigjten elegenfyeifen; 

3. warnt un6 toot' ben 33erimingen be$ menfd)(id)en 

turd) bie auffaHeubjlen SBeifpiele; 

4. t)erpfltd)tet jur @trenge in cincm Ijeiligen SBanbel, turd) bie 

gegenfeitige 23eobad)fung ber ^artljeien, tveldje jt'e eranlaf?t 
unb gefd)arft ()at; 

5. (abet tins jtif imiigjlen @emeinfd)aft mit ;3iefu 

in weldjc fid) i()ve cnoffen 



fdngt in fritter Spoiftfle bie ^prebjgt am 1. SlbcentSfonw 
tage alfo an: 3ft 1 ' eliebten im errn! petite fangen wit an ju 
feiern bie Sufunft unfere$ errn 3?fu (5()rijii/ unb bieS ijt fuwaljr 
eine fefyr Ueblidje unb angeneljme $eit, bacon in ber d)rijl(id)en $ird)e 
ganj {)ert'lid)e unb anba'djtige SBorte, beibeS, gelefen unb gefungen 
werbeh. enn g(eid) wie bie lieblid)e %(it be$ gttiljlings mel)r 
greube unb 2ieMid)feiten f)af, al$ attbere $eiten be^ %al)ve8 f -a(fo i|i 
tiefe t)eilige ^irdjen^eit be^ Slbcent^ ciel l)etliger unb anbdd)tiger ju 
()a(ten, a(^ anbere angeorbnete fet'erfidje %eittn. enn bie$ i\l bie 
3eit, nacf) we(d)er atte ^atriardfjen unb ()eil. SBa'ter be 21. Sejl. 
n)ol)( wel taufenb 3l) 1 ' t3 tt gl&utnger SBegierbe, Sffiunfd) unb 
@eufjen ein I)erjlid)e^ SSerlangen getjabt, bacon jt'e mit bem ^)ro* 
pljeten gefprodjen 3^f- 64, 1. Sue. 1, 79. @$ jtnb and) a((e 
(id)e SI)atcn, ^rbilber unb $igiireti, fo im 51. Se|^. gewefen, 
gegangen, auf tap taburd) angejeiget vwiirbe, >v>ie grop unb Ijerrltd) 
terjenige fet, ber bama(3 a(S jufiinftig erwartet tvtirbe, tummefjf 
abcr fommen unt erfd)ienen ijl. arum lajfet un^, o()n (Snbe 
unb 5luf()oren, I)erjlid)e^ Sob unb anf fagen tinferm @ott, ber al; 
(ein roeife, gered)t unb (jeid'g i|i, bap er un^ biefe gnabetu-eidje $tit 
erieben (affen, and) bereit unb widig ij?, aUe 9leid)tt)iimer feiner 
l)errlid)cn ^naben un$ mitjutljeiien. 2apt un burd) feine ^tilfe 
nad) a((en unfern 5\raften banad) trad)ten, bap n>ir folcfye l)immlifd)e 
@d)a|e neben anbern $ed)tglatitngen and) erlangen. % (a$ i}5t(b 
con b'er 5lbcent^eit/ al$ bem riil)ling ber iird)e, Uipt (i'd) leid)t unb 
fd)b'n au^fpinnen). 

ii. mat). 21, 19, 

c. 11, 1-10, uc. 19, 29-38. Jloij. 12, 12-19.). 

5efu bie !e|te Sfeife nad) 3^'"^^ antreten 

^.. et*. feiitett 3fingem ; wie fd)on jmei SO'Jal jticor 

16, 21. Sap. 17, 22. 23.), afcerma(^ fein Setben unb 

((Sap. 20, 17 19.); aber ber $ap unb bie 23o$()eit feiner 

fonnfe bie 9D?ad)t feiner iebe nid)t erfd)iittern nod) fc^tt)dd)en ; mit 
Sol)lf()aten be,^id)nete er feinen 58eg; mit @egnungen begd'irfte er 
bie nad) i()m fid) feljnten; in ber Wtyt. con $md)0 l)dUe er .53(in< 
be, bei 3ad)dti!5 feijrte er ein (Sue. 18, 3543. gap. 19, 110.); 
jed)$ Sage wr)|h'rn fain et- nad) S3rtl)anien (3o|. 12, 1. :c.), m 

@d)^e|ler / il)n falttc, am folgenben Sage 



2fm 1. onntofle be 2fbent8. Cfoangetium. Ill 



(. 12.) Ijielt er feineti n$ug in. Smifalcm, tint) weinfe, al-3 er 
na()e fyerju fam, fiber bag beuor|M)cnbc trawige @d)icffa( bet' ttetv 
blenbefen unbupferfigen @fabf (jTefye wigelium am 10. onnfage 
nad) Srin.), bie einem tmati$weid)lid)en Unfergange enfgegen eilfe, 
weii ft'e Me $e\t ftiw @naben()et'mfud)ung nidjt etfannfe. 

3um ad)fen SOW roar 3 f f u>; > Fftf ' Swfokwj feiner fruljeren 
3lnwefen()eit bafelbft ijl etwaijnt: l^fiuc* 2, 22. 2) Sue. 2, 42. 
- 3) Sue. 4, 9. 4) Sol). 2, 23. 5) 34- 5, 1. 6) Sol). 
7, 10. 7) Sol). 10, 22. 23. @dn feierlid)et; 114119 in bie 
^aupffhtbt be$ jftbifd)en Sanbeg roar cine (ante, t()rtffac()(irf)e 6rf(^ 
run % c|, wet' ei; fei imb wofiiv ei- ancjefeljcu tverten rooHe, fiiv ben 
^<tot'3 S'f 1 ^^/ f" l< ^ cn ve.d)eipenen / et'wai'tcten 9ftcffia$; bavauf 
weifen (il(e Itmjftinbe biefei 1 SBegebeiiljeif l)in, fo wie m auf fie 
fblgte: SDie SJeranjlaltung be^ errn SWaW^. 21, 1. 2., bie 6rfflU 
lung bet- SBfiffagung . 4. 5. 3o(). 12, 15. 16., bet 1 SuWruf 
JBolfe^ SKattl). . 9. Sue. 19, 3840., bie -gifinigung be$ 
pds SO'tattl). o. 12. 13., bcu on Sffw ' @d)u| genommene 
belftjf bet- ^inbet- 2)?aft(). s>. 15. 16. Sattafet 1 : nmal 
ftd) 3 f f"^ fttt' ben evfKifen, bet* er wirfltd) wat 1 ; tvie fonnte et 1 
atif cine flitter? wtb '6fttntltd)en SBetfe fljim. t* fp 
akf er liep anbeve fpt'ed)en, unb'liep e$ gefd)d)en, bap ft'e i()it ate 
^Bm'9 Sft'rtd^ au^t'iefen tutb i()m foniglid)e (j^ve et'jeigten. nmal 
tmtpfe ei- bod) in bie |>attpfjiabt eon 3>>^ ^ ^nic; einjieljen; 
aber tx>ie befd)eiben, bemiitl)ig, at-mlid), unfoniglid), nnb bod) wie 
fiberf'Bniglid). 3n bet 1 Slboentsijeit mtip biefet 1 njticj 3 f f" ' 3 f# 
vufalem a($ 93ilb feinc6 ^insuge^ in unfet 1 et'j beft'ad)tet unb 
barauf atte^ bejogen wet-ben; a(^ eange(ifd)e ^ericope fiif ben 
^almfonnfag ifl bie fonic$(id)e SBfirtc be^ leibenben grWfcrt att^ 
biefem 8ltfd)nitt jti cnfwitfdn, nnb befonbet-^ awf ben fd)neflen 
3Bed)fel (jinjuwcifcn, bet- jn>ifd)en ' bem |>oft'anna unb bent: 
fceujicse i()n! ftd) offcnbat-t. 

$8. 1. 93on S3etl)anien auS gefd)al)e bee njug; 
^l)age lag nal)ev bei 3 m 'f^lem, SD^at-cug tt. 1. ^at batjet- nid)t bie 
geograpl)ifd)e ^age bead)fef, inbem et' e$ o-anfe|f, fonbet-n 
tf)iit bies, weil l)iet- im 2lnge(iid)fc 3 fl 'Mfl fm ^ ^ c nSlje 
reifungen jum njuge angeovbnet wet-ben. SBie 3ff^ feinen 
jug in SfrtifrtUm'befitiofffn I)at, mketeitet, ber 33^' 
ftd) bcbienf, fo and) ben in unfet- fet-j; alle u()ntngen nnfere* 
2eben, el)e wit 1 iljn nod) t-ed)t eii'annt (jafcen unb in lebenbigei- e# 
mcinfdjaft mif i()m jlel)en, bejwecfen nid)t6 weifer, aid bap et- ju 
unS fommen unb bet un^ Sofjtumg mad)en fonne 3^1). 14, 23. 
2 tor. 6, 16. >ie fSicner am 2Corfe follen bttrd), i>rebigeti, b. 1). 
burd) 3 f Pifl 5lblegen on 6()t'i|^o, baju befyfilflid) fein; wit- rnitf* 
fen merfen attf Sort unb ^I'iljrtmg otte$, ba^ Ungrnt'igenbe alle 
Seitlidjen -fflfjlen, lebl)aft unb fd)inci'jlid) unfer SSerberben 'erfennen, 
nacl) ^eil unb nabe tiu feljnen: bann fommt er aud) ju ung; in 
bet-' Satife fd)on I)at er ba$, ftd) felfcfl, ttn* sugefa'gt. 

93. 2. S3ei SWarcud . 2. wirb Ijinjugcfcgt, bap auf biefem 



112 



nod) nie fin Sftenfd) gefejfen fyabe, woju 93en<jefe nomou 
bie Bfinetftina, mad)f: Integra sint oportet a miasmatis cor- 
porum peccaminosorum , quae Cnristo inserviant Mattli. 
27, 60. Pullus rudis liunc tamen Sessorem ferebat. a< 

()m ttid)t$ unhmerft unb ertocgen Meibc, bafl er 
wiffe, wag er roiffen wotffe; ebanfen tinb S()atfad)en ber 
unb 3frif*/ ^P ^ K'$ jufflHig . <Sd)*in*nbe wie 
2l((ct'j)civiffe^ wt'augwiffe, bag Win 1 einc SBal)d)cit/ bic ev 

fuijtifci)(it'fcn fetnc (SMegettfyeif sjotidd'ep. 
95. 3. @pved)t: er ^en ( fcebat-f :c. Gnomon: Non 
multis verbis opus erit vobis; eventus certus et celer; 
tanti Domini quanta egestas. SBetgl.- SWattI). 8, 20, 2 Sfov. 
8, 9. @ad). 9, 9. 

bie Sujjown Itmfianbc td biefm 'njug fag( uf()ct' 
t^. 10, 1. :c.: Sieg @t>angelium fci^et unb fot-bct-t fpn< 
bfn (aubm, betw 0g .S^ijlum wotbilbet in gnSbigec 3 U;! 
ftmft. ift (itd @nab, @8nffe unb tifc, attcS wag l)ici' in 
6l)i*i|?o orgf jcig^ wii'b, unb row bag an i()in gfaiibcf, unb i()it ba# 
fi'it' Ifiit, bet* iff fcd'g; @e w'fef nid)f auf cittern ^cngfl, batf riit 
f rwflerlfd) S()icv ifJ/ fomint nid)t in fd)t'^lid)et' ^)i'ad)t unb ewaft ; 
bic cbeljt'bc bet 1 S3^' unb be 9Solf (t>. 79.) jdcjen, bap 
ba frine ut;d)t noi^ <Sd)vecfen, fonbevn eifel ft'eunb(id) Suuer|id}t 
tjl ju (5I)vijto; unb ct* fo(d)e$ attd^ fvainb(id) Don i()iten annimmf, 
unb i()m ganj wotjlgcfattcn (apt; ba ijl fein^wnifd)/ fein f nViji^ 
gefdjvei, fonbern citel (Singcn, ekn, fro()ltd) fctn unb oft yrciffn. 
Calvin: Non quia ex itinere fesstis esset', asinum sibi 
Christus per discipulos arcessit, sed in alium finem: nam 
quum instaret mortis tempus sollenni ritu ostendere vo- 
luit, qualis esset regni sui natura. Quam propinquus 
illi esset in coelum transitus, regnum suum palani in 
terra auspicari voluit. Fuisset autem ridicula haec 
pompa, nisi respondisset Zacliariae vaticinio. 2l(fc vitipe^ 
ten tlmjliinbe tt'ttgen l)iet* baJ (^ept'age bet* fned)tgge|faU, in bet* 
<f)vijht$ itb()au^t auf @cben wanbclfe, abet* bic Sffififfagiuig be$ 
^fopl)ftcn I)ot ba moglidje Slet'cjernip auf; unb wcnn Sftatl in 
3<>fu fdncn SWeffi'ag nid)t etfannfe, fo Ijatte ^ nid)t jti fcinei; 
(gntfdjulbigtmg eorjubringen, benn bev tywptyt t)affe and) 



4. 5. Sic pt'0pl)dfd)<? @ffffe @arf). 9, 9. if? bet? 
(id)e tet'tt unb SKittelyunft biefet* ganjen efd)id)fe; biefe SBeiflfa* 
guncj 511 et'fiitten unb bamit jtcft alg Sfraefo ^b'nig 511 offenbat-en, 
unb bie 9^atuc fcines SfJeidjeg ju enfl)Men, unb an bie 
tttngcn cjcgen il)tt, a(g iDiefjtag, 511 et'innmt, bavum 
3cfug ffincn @injug in 3ufa(em. et- spropljrt 
bit Sodjfet- 3ion, fretie bid) ic., bet- (StoanQflijh <Sagf bet- Softer 
3ion :c./ wojtt ^cngel bie ftnnreidjc SSemerfuiK) mad)t: Hie locus 
exemplo est, multos sermones apud prophetas accipi de- 
bere, non solum ut ab illis dictos, sed ut ab apostolis 

dicen- 



i. onnfofle bea 3fbent8. (San0elium. 113 



dicendos. fe od)ter 3 ion ijl Seriifalem wcf aflen fetnen 
SBewofynern, ja-ba$ ganje alte SBunbtfwIf; roeil e$ biefen 3 l '"f 
wn bev Slnf'unft feme* fonigS nidjt befyerjigte unb Sefum "$ 
annafjm, fo ergefyt jef bt'efer gumf tint) Slufruf jur $wub* pnj 
infonbet'fye it. ait bie enoffen be$ neuen 33unbe$i>olfe6 ; bie Slbwntf* 
jeit, in bet' et 1 erfdjallt, ill bafyet 1 cine redjte ^feubenjdt, tuib t()t?e 
S3ej}mtiit3 im d)t'i^(id)(?ii ^ird&enfa^re ifc p'd) jur $lnna!)me beffen 
(lew awf* 9?eue anjuf^iden, bet' mit fciner nabe tmb fife aUe^ 
jcif bci un$ fctncn (Stujug lial^ii, tinb be^a(6 i)on un^ aufgenom^ 
men fein witt, bal)et wit- benn ju bicfev 3^^ ot;n(imlid) frozen, 
tinb m9 fragen: SBie fott id) bid) emyfangen/ unb wie begegne i4 

bit 1 2C. ? 

ein ^iJnig, ba witt et' jebem ^dfien fein unb aflet SBett 
wet'ben ; biit'd) ba$ SSBet'f bet 1 gt'Iofttng l)at ec jtd) bie enoffen 
9?eidje$ e.fwot'ben, but'd) feine Sltifcr(fe()ng ifJ er dl^'^ew unb 
nig erwiefen/ burd) @(auben an i()n wirb man fein Unfetfljan. 
taube l)d(t fi^d) an ba ein, unb fiwdjt: 3<^f^ on 0?ajaretf) 
ifl me in fonig; 'd) bin i()in eljot'fam/ ttnfeiwet'fung, 
in a((em fdjnlbig, benn fein SBiHc ill mein ^>ei( unb meine 
felt in 3ft* unb wigfeif/ id) foK in feinem 0tefd)e unfet 1 i()in 
ben, unb i()m bienen in ewiget 1 ei'ed)tigfeit, ttnfdjulb unb 
f'eit, gleid)n?ie ct* i|t atifet'jlanben on ben Sobfen, lebet unb regievet 
in (Swigfeit, 

fin MniQ fDmmf, on felbjl, au fi-eiet 1 2iebe/ unfcc @lenb 
bewegt i()tt ba^u; ttnfet'C Settling worn SSet'bet'bcn, bap wit nidjt 
wedoven ge()en, tfl feine 2lbft'd)f; et 1 fommt aud) wol)l nod) fjeufr, 
tinjtcfetbav, in feinem SBovt unb (Sact'amenf, mit ben nabenwii'f'uiw 
gen fetne eijleiJ, ti'oftenb, etfwienb, begnabigenb, flarfenb j4i aKem 
titcn, SBte et 1 bamal^ nut 1 Swfato" nal;te/ fo tfl et- jV|ff affent* 
Ijalben alien nal)e, bie i()it bege()t-en unb bietet fid) fefbjl benen an, 
bie i()n j)ei'rt(l)ten, SBie wiit'be man einen t'ofien bet* St'be, einen 
mM)tigen ^et't'fdjet 1 iviirbig ju emjpfangen fudjen, wenn et 1 in unfeve 
>iitte einfel)t'en woOte! unb I)iet' t'ommt bet- -SBnig atter ^ontge, bet 

aKet ^et't'en; unb fo iele betttten fi'd) nic^t, in ved)tfd)affenet' 
unb lebenbigem iauben it)n ju em^fangen. 

fommt ju iv, jebet 1 njelne wit'b anget'ebet; bie nabe 
i|] aHgemein, wie ba^ @Ienb, bie ^iHffojtgf'eit unb iii(f$bebu'rftig* 
feit, unb feinet 1 wit'b iibeffetjen Sue. 10, 32,; ba$ SBot'flein ii? 
fot'bet't unft'et'feit-3 bie Sfneigmmg buvd) ben (auben, o()ne biefen 
bletbt et 1 nn$ fern burd) unfet'e Sc^ulb, nut? burd; toiiben fei)t't 
et wit'flid), wal)t'l)aff, wefent(id) jn un* ein. 

SBeifet 1 tvit'b tin$ nun bie liebt'eidje, .f)erjen gewfnnenbe, ob* 
n>ol)t unfd)einb(U'e ejklt biefe^ ^Bnig.^, bet 1 feine |wr(id)feit in 
^ned)^ge|lalt ed)ii(lt I)at, Sol). 1, 14., gefd)ilbett. 6't 1 fommt 
fanftmiitl)ig, mtlbe, nad)ftd)tig ben Bupfet-tigen, (eutfeli^ a((en 
(^lenben; ba^ mad)t i()n unb bie S5otfd)aft fciner ^tnfunft fo ange* 
nel)m unb Nillfommen; biefe Sigenfdjaft ijl anSftifyvlid) 
I. (Ciaco ^iv^enio^,) [ 8 ] 



114 2m 1. <Sonnta$e be tfbwntS. (Eoangdium, 

(Sap. 12, 19. 20., unb bued) -ba$ ganje Seben, wie and) 
unt) @teeben Siefu )$/ befftitigt. 

@e fommt, l)eipt e$ weitee beim $|)eop()eten (Sacfyaeja, ein 
eeed)tee, al$ bee ttoflfommene @eeed)te, al$ bet 1 attein ei(ige 
tint) SKeine 3cf. 53, 11. Set. 23, 5. 6. 1 floe. 1, 30, 1 SoV 
2, 1., bet 1 abet 1 nad) feinee SSaemfyeejigfeit, bued) nabe unb ah 
atjd) tmS geeed)t, feomm madjen will; fommt al$ >elfee, benn 
obwol)l et 1 in feinem Seiben felbjt eine jeitlang ()iilf(o^ unb on 
(SJoft twlaffcn fdjien, fo ij^ et 1 bod) atiS alfen biefen Seiben errettet 
3ef. 53, 8., unb fann unb will unb wit'b nun urn fo meljt 1 alien 
iKlfen,- bie ft'd) won j()in rettctt unb l)elfen laffen tvotten $tto. % 
18. @ajp. 5, 79; fommt avm, eigentlld) nad) bem ^ebt-iiifdjen 
nid)t bet 1 ann ift an irbifd)en iitet'n, fonbet*n bcr im |>et'jen ft'd) 
Ijeratldpt, letttfelig ijl, m$ bee Bongelijl but'd) fanffmutl)ig ge# 
geben l)at ; w>ie ft'd) benn btefe tl)eilnel)menbe ^et'ablajfuna, 6()t'i^j 
bet fetnem injure in feinen Si)?it(eibgt()t'anett flbet 1 3^'nf^^w ffw 
bart Ijaf, tinb reitet atif einem 6fe(, nSmlid) atif einem juncjen 
6felfu((en, a(^ ein fwbfetfiger/ mt't anftmuti) vegjet'enbei;, 
icbe ^et't'fdjenbev unb bie ^rad)t bet 1 SBelt Deradjtenbet 1 f onig. 

2utl)ef ^itd)en^. 10, 3. @aget bee Sod)tet- 3io; 
jjl ben ^prebigevn gefagt/ unb il)imt wifb bamit befol)!en eine neue 
^t'ebigt/ bie ft'e pt-ebigen fo((en, n(imlid) nid)t anbeve^, benn was 
bie folgenben SBotie geben, ba$ tf?, eine eed)t feline ^rfeimfnip 
6()t'ifti. SBef ehva^ anberS, benn bie pt-ebtgt, bet 1 iji ein SBolf 
unb SBet'fiiljt'et 1 2 ^eh 1 . 2> 1. @ief)e! obet 1 |tet)e ba! mit wel* 
d)em SCot-t et- un^ ajeid) won @d)(af tinb Unglauben aitftverft, alt , 
tet 1 etwa^ @vof;eS, @eltfame^, 9}?et'f(i^e oovgeben wotte, bejj man 
lange begel)t-et, tinb mit Reuben attfne()men fo((e. @o(d) Slttfwetfen 
ijl not^ att^ ber Ut'fadje, ba^l affe^, wa$ ben (aitben betrijft, bie 
SBenuutft unb 9?afttt' ijet'ad)tet, unb i()f ganj uneben ijl. S)ein 
^onig, I)iet ( fonbet-t et 1 biefen fonig eon alien anbet'en fonigen, 
fflpnd)t: 6$ tft bein 5?15nig, bet 1 bit 1 wfyeipen ijt, bep bit eigen bill-, 
bee bid), tmb fonj^ feinet 1 , fegieve'n fo((, bod) tm eijt unb nid)t 
nac^ Ieib(id)em Stecjiment. @c l)eift n)ol)l ein f onig, ein, 
ein, bet 1 btt Don (Si'inben, Seufel, Sob unb ^otfe, leifd) unb 
SGelt getfieben tmb geplaget wt'rft/ baf? bu untet 1 il)m fiipiglid) in 
naben, tm eijl, tin Seben, tm imme(, in @ott tegieeet unb 
gefiiijt-et wevbeft. Sllfo fot'bet't et 1 mit btefem Sffiot't ben lauben, 
6f fommt, ol)ne Sweifel, bu fommfl nid)t jtt i()m unb fyolefi tl)n, 
ee ijl bie jtt ()od) unb 511 feen; 33eebien|! unb Sffifit'bic|feit (iegt 
tyiee bainieber, unb i(l bei un$ m'd)t5 ba benn ettel UnDeebienfl unb 
Unwiiebigf eit ; ee fiidjet bid), ee ftnbet btdj; bie ^.eebigee fommen 
won iljin, nid)t won bie; t'fyee ?peebi(jt fommt won i()m, nid)t Don 
tie; tinb atfeS, was lauben in bit 1 wiefet, fommt on t()m, nid)t 
on bie; wo ee nid)t fommt, ba bleibejl bu wo()l aupen. @e 
fommt ie; S>ie, te, wa^ i(^ ba$? b. I), bit 1 511 gut, bie ju 
eigen, bap btt aud) feinee eigenen titee mad)tig witf , a( eine 
bie iljees SBvautigam^ @titfe m(id)tig wieb. 



3(m 1. (Sonntage be 2(bent. (Soatigelium, 115 



f()ig, bieS SBorf froftef Hebtt'd) bie ft'ihbfid)<?n cwi'ffcn, benn We 
flube madjff naft'irlid) ein furd)ffam/ pdtfig eroiffen, ba fi'ii) 
MI* off enffefjef; @()i'if?u$ abet* fomnif mif eife( life, m'd)f im 
got'tt, witt m'd)f mif bit redjnen nod) @d)u(b forbwt, bariim fall 
bein et*j 8id)f, SJcte unb <tf(e SuDctfi^t jtt il)m Ijal^n, ci 1 win 
Wd) fi'ifjne unb g^roft ntadjctt/ twb fminMic^ jti fid) IU'IIUKII. 

Calvin: Dicite fitiae Sion, hoc apud Zacliariam non 
habetur ad verbum: scite tamen apteque Evangelista, 
quod Deus uni Prophetae testari praecepit, ad omnes 
pios doctores transfert. Venit pauper i. e. mansuetus, 
dissimilis regibus terrenis, fjui magnifico et sumptnoso 
habitu excellunt. Jam paupertatis indicium subjicitur, 
quod equitabit super asinum: neque enim xlubium est, 
quin plebejum equitandi modum regiae amplitudini op- 
ponat. 

35. 6. <Sd)onet ( ^ocfam, oljttc atfc ginwcnbttng unb if* 
flfgnting; folcfyftt cljotfam ottc unb S()i'i(lo ju (ci^n, ijT SBefllm* 
mung tmfw? Sektt^; ei 1 fommt att^ ^et'ttaiiM, i|J wcffiUlid) Uc^ 
fcnvinpimmuncj unfeveS SBi((en, unb banu and) bet 1 S()af/ mit bem 
3Bi((cn fines anbcvn, ijl Sleupet'ung banffcarei* 2iek, unb [)ci((gc 
^)flid)t (jcgen unfevn ^onig unb Steffet-; Bccgl. 30(). 2, 5. Sue. 5, 
5. 9)iaftl). 9/ 9. Calvin: Hie in discipulis laudatur prora- 
ptum obsequendi studium. Non enim tanta erat Cliristi 
auctoritas, ut solum eju nomen ad movendos ignotos 
homines sufficeret: deinde timenda erat furti infamia. 
Hinc ergo apparet, quantum magistro detulerint, dum 
nihil responsant, sed ejus mandate et promissione freti 
properant, quo jussi sunt. 

. 7. @ic()c 2 fton. 9, 13. %m @^otrfm 



8. Siefce' cjteH bte @()t'fut'd)^fccjcugutt3cn ttnb Sirtc nimmt 
fie an. @ waretrSSoIfStjaufcn, bte <l)fijhtm bcgtetfefeit unb feine 
hntgli^e Sfii'icbe anet-fannfeit; bet 1 3Ie(fcfrcn be6 SBolfS/ bet 1 95oiv 
nel)men unb 5lngefel)enen wit'b Ijtei 1 f'et'ne @i'n>a()ntnii) geffjan,. bail 
ft'e a()n(fd)e ^^t'fnbejeugungen bargebrad)^ ^tten/ t)idmd)i' fa()en ji'e 
mif 9?etb, ^ifei'fudjt unb Untvtden, wa$ gffd&al), unb bap 61)ri|to 
a((e SBelt nad)((ef Sol). 12, 19. @o ijl attd) ()iei'in bie fftalt 
ji'tfli twgelnlbff, wie 'fa fid) rtd)mnB jdgfe 1 f 01- 
26. 27., bap nid)^ i>( SBeifc nad) bem ^ieifd), nid)f m'ej 

nifyt oiel @b(e berufen ftnb, unb we St)t'iftU'3 im @(ei 
ntffe e$ jttDOf anbettfefr, bap Slrme, enbe, frfl^el :c. feine in 
lubung anndjmcn iviirben Sue. 14, 16. ic. Sffit't 1 l)aben unfec 
^et'j in ()eiliget ( @d)nfuri)f unb l)eipem SJcuIangcn ju offnen, unfeve 
fniee im Sfamen dfn'ifti ju beugen, unb mif greuben i()n auf* 
june()men, bet 1 Seben unb Dotte eniige giebf alien, bie an i()n 
glaubcn. 

95. 9. 8 Self, ba6 Dovging unb nad)folgefe, 
fd)fiiU auf bie 3Jolf^auffit (jiiuubeufen, bie tljetU Jefu au$ bei' 

[8*] 



116 ?(ra 1, @onntafle beS JflwnfS. 



Urngfo/nb enfyegenfamcn, a!6 fie ben 33 anfomntfn fafyen, ff)fil$ 
fdjon von $ef()anien aug ftd) an j()it angeftyloflifti fatten , tint i()it 
nun bfajfifcfftt. 

of i anna I)! Siefet' aug pf. 118, 25. genommcne 5ltigbt'tttf 
iKifH: SW), ()ilf! if 6 (M twb $ei(! tinb war a(g Subelruf jttr 
SBfjeiiijuna, bci 1 $mtbe ganj gewoljnlid) (jewot'ben, ba ft? 
am ^affafyfefl; wo man biefen spfafm 511 fwgen pflfflfe/ 
wavb. 

aoib, nennt ba^ 95olf Sfftnn ub feefonnt bamif 
bcffcltcn, wc(( nad) 2 <Sam. 7. bci' oeffjefjicnc i 
9iad)fomme nub 9iad)folgn' S)ainb$ mvavtct wtit'be, bet* 
fin SRctcI) ct't'icljh'n foKtf, in bfm man ftd) nod) if( gvBpcvciJ ($(&$ 
Dcrfprad), atti Sft'acl einjl untcr aib gcnoffen Jattf. ttnb bicfe 
nvavtuns ijl, jwat 1 nid)t attf ii-bifdjc. ttnb ftnnlid)c SBdfc, 
bod) um>fd)wMid) ml I)a'did)ei> im @nabeiu'dd;e @I)fi|fi in 
(ting gfgangen @p(). .1, 3. :c. 

@c(obf fci, bet 1 ba fonnnt im 9? a me it b<?6 
?pf. H8, 26., fo bfgdpeit fte bctt ^cn^'djcnbcn aU ottc$ @iv 
fanbfcn, bet nid)t figenm(id)tig f'ommf, fonbct'it tin Slttfti'acjc ttnb 
93o((mad)t bcS SlflcetjBdjftott. Calvin: Venire clicitur in Dei 
nomine, qui se non ingerit, sed Dei jussu et mantlato 
suscipit regnum, quod ex Marco, v. 10., certius colligi- 
tur. Gnomon: Psalmus 118 erat pars Hallelj sive hymni 
paschalis, quern paucis post diebus erant recitatiiri: In 
nomine constr. cum benedictus, juxta accentus Hebr. 

l^ofiannal) in bet 1 |>M)e! Gnomon: Juva Tu, qui es 
in altissimis. 3"^- 12 / 13. wit'b %tf[\$ in cicjcnrtidKf 9'iebc 

fin ftontg won 3 ft 1 ad bfgrflp/ 4a^ bcm Slu^bt'iicf @ol)n 

)tb^ Dollfomntfti f-itffpt'id)f, ttnb t()tt a'f(at'f; bod) kntfvff %${) 
. 16., barbie timfaffcnbe unb ftcfe SBfbftiftmfl btcfcv 
f, fo wic ba6 fief eve 95ct;ji({nbnifl bet- bttfd) fte evfuttftn 
?>t'oipl)Cttfd)cn <Stc$(c (@ad). 9, 9.), fclbfl ben S^'fl^'" S^fw N'ft 
fjpatff, nad) StH'tfti SBetflarung, aufgffcfeloffcn wot'ben fei. 38a 
jTe cinf! af irbifd)c SBfife in cinem it'bifd)fn 9?eid)e eufiidf ju fe# 
ijen cjlatibffit, ba^, fo fa()en fte fpafet* c^ ein, ajna, im gei|licjeit 
Slfidjc Sjjriflt erfl waljrijaft in uffiKung. SBeij abet- in jeiflid)fii 
unb ftnn(td)eu S)in$en bq^ ^immltfdje ttnb eifltge bargefMft wtrtv 
be, fo barf man mtt 9Hed)t btefctt ^injng 6()vifli in 3^'f'^^ auf 
fet'nen 111511(5 in tinb auf fcine et't'fd)aff iifcei* ttn^ betttcn, ol)ne 
bafi bifg wtflftt()i'(td)e 5l((ecjoi'ie ttnb leet'e^ (Spiel mit fd(fd)lid) au^ 
gctoutftftt .55c(jeben()etfen ware; wet 1 bte5 beljau^en woWe, wiit-be 
bag 2>ct'pltnip beg Btflidjen tinb $eit\i<fyen jtt etnanbcf oet-fennen 
tmb bet* I)ei(. (Sdjvift wibet'fvn'edjen, bie ttn$ bag Si)pifd)e beg 51^ 
fen ^unbeg et'fennen Ictjt't ^elu\ 10, 1. Sag in S^nfalem eitu 
ma( gefdjal), i\t 3)orlnib beffen, wag im 9ieid)? bet 1 nabe unan^ 
flefep fiefd)ic()f; S()t'i|ltig fcmmf, et- ijl ein fonig, wit 1 folfen il)n 
fvetibig em^fangen, tmfet'e ^erjen fo((en i()m enfije(jett fd)ta^en. 

einjl 3m$tn bev Slnfetv 



2Cm L Sonnfoce be$ 3fl>enf8. @oanriium, 117 



wecftma, bed Sajanid, difjmfen bt'efe f)af, tmb bie Swidjiumg ber* 
fclbcit t'ed)ffertia,fe tun fc mefyt bie 3 f f" Kftf ewiefene @()t'e, itnb 
bafjev fd)lpp iminet 1 mefyt 1 SMf b?m 3tijje f$> <m, & {i* fy&rten, ci 1 
3eid)en getf)an 3<4 12, 17. 18. 
r $au.d*9). 1, 99. Swei @(fi<fe bcgift nun bie-3 
3 l||n @*'lfr/ ^P wir biefen tonig anuefymcn, bcun 
ft 1 (ft ttn gcfanbt, bap ct 1 tu^ Ijtlftn fol(. awn, tver citi b^ 



bmi, bap >vii' tm$ v>ov Slergcnu'p l)iifen, tmb 

fi'ad)tct ij^, fdjabet'S bod) nid)f, fonbevn id) wi(( tljn 
(5 fineit f'U|HJd)cn ^belgcjtcin, bcnn c$ ^ct $efd)viebe 
ijl, bet- jldj nid)t nit iljm iifgct-t, uub wa- ba' bdjan-ct tie and 
, bee wii'b felig. @. 91. w ved)fc ottedbifitjl, ben 
man biefein ^onigc bejeigen fott, be|lfl)t bat'fn, bap man i()n at\5 
^onig evfenne, tmb ft'd) nid)f fdjeue if>n u becjleiten (^a^fofge); 
bap man t()in aud) (in ^opantw ft'nge, bag ijf, tljin ju feinem 9ieid) 
iinb ei( wiinfd)e, tmb tmfet- 53efennftp eon i()m offeitflid) 
fajje, tmb a((e^ tljite, was jut 1 $M)t'tma, tmb pt-bcnmci feu 
jdd)^ bienet; unb bap man enblid) ba ^t'ebtcjtamt fih'berc 
nad) SBet'mijcjeit, baju l)e(fe in ft @oib tmb uf, gleid)tx>i'e jene bic 
f leibet' au^ejo^en unb bem $mn S()t'iflo atif ben Ska, 



I. 55^ pabctt&offe 

1. Cp fetbet 1 fcet'eftet eg ooc- e. 1 3.; 

2. $ ijl: em gnabenooKeS Common . 4. 5. 

a) bcnn e$ gelif auV flnbcp an; @ 

b) tmb ev f'wnnU mif fanffntfiffyiijew 

c) tmb in ()et ( ab(a1Teitbei ( ^u!b:9?cfrt aiif :c. 

3. @S ttff|ppid)fet uns, mif^reitben tf)it atiftuncljmeit u. 6 9., betm 

a) ft* ifl bev vcv()eipene Stcftct* tmb ^eilattb D. 9,: ipo* 

ftannal) jc. 

b) unb fommt im i^amen bes |>et'i'n . 9.: 

fei :c. 

H. . rmunfevuttsctt juv SSeflaubigfdf im 



1. att^ bet' Sfh'bc beg 

2. au feinem Siktfe; 

3. aud bem fflfn, bet' bte ^Beilanbigfcit in- feinem ienjTc ttSntt. 



HI. 



1. in bet- gldubige n Grfcnnfnip : S^riflud -fet gef ommeit im 

beS ."pevt'n; 

2. in bem tueuen cljcvfam gegcn fein iS 



118 TCm 2, onntage be TOwntS. 

IV. e(o&f fei, bet; ba fommt im SRamen be$ 

tefet' 9ittf weifet l)in: 

1. SIttf b8 SSevgangene, wie et- ju 3<*fu jvifti 3<^ tout -wart; 

2. attf ba$ egenwvirtige/ wie et' jefjt nod) tout wet-ben foU; 

3. auf bag Suftinftige, wie ev einjl "tout werben tvirb. 



V. 5)ie f)ofje SSebcutfamfeif eitie^ tteuctt 

nacfoiJewicffn an bcm/ ivai? baffclfce . 

1. n^ bringt: attfg 9?cite ju iinma* Dottfommnct' 9IttfnaI)mc 

a) 3 f fi Sljt'tftuin, fern ^n't'it coin |>inimcl (D. 1 3.)/ 

a(>? kit eiuigen Defiant) uni> @dicimad)ci' tinfcvct; 
@lc (o. 5.)/ ' 

b) in fcinem SBovt unb in ben ()d(, (Sact'amcntenj unb 

wa e baju 

2. oon tins forbct't: 

a) ben fl)orfiim bc^ IatiBen gcgcn fetn SBort, in fltit 

piget 1 S3ciuittng unb fww Slnwenbting beffdbcn 
(o.'6.)/ tmb 

b) bie p (l()vifti ien|?e 3l(fo$ o^fn-nbc Sicbc, im S3c# 

fenntniffc fne 9?amen bud) SSevfe (. 7. unb 8.) 
unb SBtort* (. 9.). 



Jim 2. ^0imtrt0e 

|ttc. 21, 25-3S. Horn. 15, 4-13. 

93on ba' etfcn Slnfunft SI)t'ijli in^ ^(cifcf), bet; attci) in 
imfct' fievj einjieljen will, gefjt bic .Q3ett'ad)tung fogleic^ iibet 1 auf 
bie lf|te Slnf'tmft ober SBiebct'hmft bcS dofn'S, bie am @nbc bcc 
Sage in gt'ojw'-iSftajfftat unb |)ei'i'(id)fcit ftatt ftnben wirb; Slnfang 
unb Snbe bc^ ^'ii'd)cnja()t'cS (ft'el)e ben 26. (Sonntag nad) Srinita* 
ti) t'eil)m fid) alfo an cinanbct, ttnb Ijalfen un$ biefelbe 3Ba()vI)dt 
toor, unb in i()t' bie |)et't'(id)feit be^ cilanbe$, bet- and) f 8nig 
unb. 9iid) ter ijl, Don bem tinfer ganjeS @d)irf'fal abljSngt, unb 
mit bem wit 1 baljet 1 urn fo e()ei- unb tun fo liebet 1 in bie innigfre 
SBet'tinbung btibttt'd) tt'eten foKen, bap im* il)in ttnfet' |>et^ jum 
injtige offnen, bamit wiv an jenem gt'open Sage ntd)t in$ @evtd)t 
fommen, wei( wit* an i()n glatiben, fonbevn jut 1 $ed)fen untei 1 ben 
efegneten be$ Safei'S jleljen. S'fJi Slnfunff jn $leifd)/ bie 
wal)t'l)aft tmb wirfltd) etfolgt if!, woDon bet- fp{genbe bt'itte 5lb# 
ent6fonntag Ijanbelt, DcrHirgt tins bie ewip()eit feinet 1 SCiebetv 
ftmftj n)(i()t'enb ba Dangelttim gefd)id)t(td) nveiffagenb Don biefei 1 
t-ebet, I)fbt bie (SpijW bag ^vaftifdje foment biefet 1 2e()t'e ganj be^ 
fottberS ijeruor, unb wetft auf bie Coffining l)in, mit tt)e(d)ev ba<5 
gldttbtge et'j erfilttt unb geti-o^ct wevben fo((, ba^ untet 1 ben 2ei^ 
ben bet 1 egemvart auf bie ^errlidjfeit l)inau^bli(ft, bie stu 1 %t\t 
bet- Offenhmmg (S()rifti ebenfa(^ offenbat' wei-bcn fo(( (fol. 3, 



2Cm 2. Sonnfage bcS flbwnfo @pi|tel 119 



1. :c.), $a @t>nnc|elium l)a( wnamlid) Diet' Slbfdjm'tte; eS rebet 
. 25. 26. Don ten SBorjeidjcii bet 1 SSicberfimft @()H|fi tint on 
ben (2>d)recf'm'ffen berfelben fiir ttiujlattbige; t>. 27. 28. on bet 
Slnfunft be$ SKidtfet'S, uric biefelbe mit fwibicjet ^offmincj bie (Sljri* 
lien ei-fiitfe; . 29 33. ivirb bie eroipfyeif biefer juWinfdgen 
Sfyaffadje ewiefen, tl)ei($ btU'd) ctn ^(c(c()ti(p fltt6 bent 9Tdd)e bee 
9?(ihu', tI)dU turd) bie SSafdjcntttg, bap ba^ bamate feknbe 
@efd)lfd)t ben Slnfattg bet- 93em>uf('id)mi3 bicfet 1 dreignijfe nod) ft* 
le ben wet'be, bie feitbetn in ttmmto'h'odxncr ^o(gc big juin Itfyteii 
@et'id)t ftd) eiUwirfeln ; fljeilg enblid) bui'd) bie SSBaljr^eit felnet- 
SBorfe, bie nid)t nnei'fiifit fcleibcn fonnen; . 3436. wicb 'ba 
wd)te/ oft wofylgffailijje S8cd)aUeti cm^fol)Un , baS roegen beS 
))loi(id)en intvitt^ biefct- ^egebenljeit (. 35.) tun fo foi^fviltigef 
bcolad)fcf wetbett nutp, twb . 36. wet-ben bie 9?etfimg$mitfel an* 
gcgcbcn, tim bem SBevbei-kn ju entflte()fn. ie Spijlel vebef bem 
3fiiminen()anj)e jufolge tsou bet- eiutracfyfigen, unb fi'iebfet'tigen @e> 
fmmmg bet 1 S()rij!cn unfet'etnattbet-, wie 3ben# tinb .fseibend)n'i1cit 
(jeinetnfd)aff(id) ort Men follcit, iih'i 1 biefelbe in bet 1 >enbumj 
^()vifti i()tten aUen wibet'fajji'ene nabe, unb iibet 1 ben geineinfameit 
t'lofet 1 . Slnfang unb nbe (D. 4. 13.) tveifen atif ben 
banfen I)in, bet 1 in Itebei'einjiimmung mtf bem Dancjed't 
belt Jverben mup, attf bie ^offuting bet Slji'tften atif Siji'tfii 
beffttnff. 

I. 9lom, 15, 413. 

$ojfef oaf t)ic SBieberf'imff S5ri|li. 

1. t'tmb bt'efet- ^offnung ijl bie f)eil. @d)n'ft . 4.; 

2. SBirftmg bei-felben if} einmitt()icje3 Sob o^e^ . 57.; 

3. il)te ewiptjeit cjt'iinbef fid) auf (S(jd|li Slnfiuiff in^ gfeifd; t). 

812.5 

4. bie $o((enbung biefet 1 ^offnung wivft bet- f)et(. eij] t>. 13. 

1. offet auf bie SEBteberftmft S^tiflf. et' @ntnb 
biffet* wic jebet d)t'i(llid)cn |>offnun,cj tjl bie l)eii. 
@d)t'ifL SBa^ juot' gefd)t'ieben ift (im 51. Se(?.)/ ba^ i)l 
tuts jur Sel)i'e gefd)t'ieben, auf bap wit'/ bttt'd) ebu(b 
unb St'oj^ bct'-<3d)t'iff, ^offitung I)aben. S9?it oielen unb 
fdjonen Se()t i en foinmt und bag SI. Scjl. enfcjec|fn; n(id)ftet' 3* 
bei'fflben ift, ttn ebtilb etn^uflopen unfer bem , fdjwereu r<6 
ineleu Siibfale, s>on benen feinet 1 toft'fd)ouf bleibf, unb tins mtt 
ft'ipem Srojl ju eniuicfen, wenn wit' ben bittern ^e(d) ber'Seiben 
h'infen mftffen; cntfcrnferer gweif ift, .f>offnting in itnS ju erwecfen A 
wenn wir tter^en medjfeit. 50a-3 bet* Slpoftel om 21. Sefr. fagf, 
mfiffcn wir aud) auf ba^ 97. Sfjh aube()nen, bet- ganje 3"l)it 
bf||e(ben fott in ber 3 fit uu8 tvojkn, unb mif^offnung auf bie 
Swigf'eif ung erfiinen, benn bie gfit unb bie s Belt et'AeI)ef, iver 
aber ben S&iffcn @oftc$ fljut, bleibet in (Stvt^'eit. SItte .^offnuncjcn 
be-3 S()riften auf bie ^uf'utift finb an bie $crfon feine^ 



120 2Cm 2. <Sonntagc be8 SCtwntS. (Spiftel. 

gefniipft; DoKfommene, butd) nid)f$ gejlih'fe, Doflfontmen befeligenbe, 
me roieber aufljb'wnbe emeinfdjaft mit @l)t;ifto, .9?a()e bei i()in, 
ttmgang mit ifym, Sfyeilttaljme an feinet 1 <et'did)feif, Sttifgenup fei> 
net (^eligfeit, ba3 ijl bet; Snbegdff bejfen, wa$ bet* (5()i'ifl (jofff, 
unb biefe ^offnung gvtfnbet ftd) auf bie ie(fad)en, uns(i()(igen $et* 
fyeipttngen unb Bufagen WfK/ bie et 1 feinen Siingern gegeben ()af. 
6^ fcagt (ui) nun, ob wit 1 wal)i'c 3^9^' pijH ftb, unb was 
jUDot; gcfdjfickn iff, ijl rtuct) uu jttt- Mpt, jut 1 ebtilb, jum Swji 
wnb JUK ^offnung gefcf)i*ickn. 

Stjvijht^ wirb wiehcfommen itnb un jtt jt^i n^mm! ein)t 
Ue$ cib iu Snbe Ijabcn; fatten, bie oft liefccn, foKen ((c 
jum ^eflen biettcn, wet- bie (Scfyrift gclfcn Kipt, dgnef ful) 
im lattben aud) @()t*ijtt 93et^ipungen jtt, unb ijl ott Coffining 
bet; inge, bic f ommen (often ; wet; ol)tte |>offmmg ijl, i|^ aud) ol)ne 
@laukn an bie 2Bal)fl)eit bejfen, KM$ @oft in feinent 2Boffe fagf, 
mad;t @oft jttm Sitgnet;, fein SBot't jut 1 S(itifd)ung. 97id)t ,fo bet 1 
(5t)n'fi; et f Ijait fefl an @oe SBot't unb Stfa&e, unb ivie unwal)i'< 
fd)einlic^ aud) bt'e 33etwuf(id)ung bet'felben t()m Borfomme, et* jwet^ 
felt nicf)t, unb if ott fioffnung, bap (^vtjhtS wiebetfomnten wivb, 
unb fein 2ot)n mit i()m. Setgingen bod) Don bet* etf en 55et'()eif5iwg, 
ben etf en (Sltem nad) bent @itnbenfaK gegeben, bi^ aitf 5l(u'at)ain 
2000 Satyr, unb Don Slbt-a^am, beffen @ame cin (Segen ftit 1 a((e 
@efd)(ed)tet; fein foKfe, nod) 2000 3af)t ( , elje bet 1 wI)dpe.SBeibfS* 
unb 2lbt'af)am$;@ame et-fd)ten! foHfen Wit 1 nid)t ()offen auf S()t-i|li 
SCiebetfttnft, bet fo oft e$ ttn6 jugefagt l)at, bap et 1 wiebet'fommen 
wet-be am @nbe bee Sage. 2el)fen un$ bie @efd)id)fcn be$ 21. unb 



S 



ejh nid)t, bap offmwg nid)t jit @d)anben wet'ben {fipt? fantt 



aud) efwa^ gewiffev fein, al$ wa$ ()fi|?tii5 felbet 1 ev()eipt? Sfiid 
beine |>offnung wanfen, jKirfe ft'e bitfd) bie 3f a 9 c ^ ti'eiien unb 
wal)t'()aftigen S^igen, wi(( bein 9^ttt(), bein St'ofi, betnc ebtilb ba# 
()infa((en, be(ebe fie bwd) bie Slu$itd)ten, wdd)e ba$ @Dangelium bit 1 
jenfeit^ et'offnet. 

2. offet attf bie SQiebet-htnft gtjt'illi! unb tmnnt 
tert eud) jttm einntittljigen Sobe otte^, a(<5 eittet 1 SBit 1 * 
htng jenec offnung. oft abet 1 bet; ebulb unb betf 
St;o|le$ gebe eud), bap U)t einet'lei gefinnet fcib unfet 1 
einanbev, nad) Sefu 6t)tM^ (o. 5.); e-3 ijl bem t'nne Sefit 
jfifli gemap, e if ?ppid)f adet 1 feinet 1 SBefennet 1 , in @inim'if()igf'eif 
beg @ei|ie5 jtt fleljen, em $et*j unb eine @ee(e jtt fein, unb benen, 
bie off efnfld'c^ fud)en, wifb ef gegeben Don bem off, bet 1 Utv 
^cbet 1 unb Ouett ijl aflec ebttfb, unb afleS Svofle^, tmb fo aud) 
allet 1 @inmfit()ig6cif. ie inncre @inl)dt be$ (Sinned, bie tMet'ein;: 
f?immung bet; 5lnftd)fen, S)enfweife, efiitjle unb mpftnbungen, bie 
(eid)I)eit bet 1 Uebefjetigung bei ben fonjl in ttielen ingen nod) eiv 
fd)iebenen S()t;i|len bt'ingt benn and) gemeinfameS Sob ottc^ bei 
alien (jet-Dot;, fo b-ap fie ctnmfltt)iglid) unb mit einem 
SOiunbe (oben oft unb ben SBatet 1 unfct 1 ^ $mn 3ff 
(. 6), Sltte lobcn unb ^feifett' inen, off; tint cine 



3Cm 2. (Sonntage be* TCtowitt. .6pi|ieL 321 



; bap , bet? 

and) il)r 33afer if!, 1 dne offmmg fyaben Side, einen immel, 
cine eligfdt ewarfen fi> flWfftiinnif.. @jc gebenfen an bic 
gangen()df, unb (o(vn offeS nab?, ber fie frlofj: fat unb 
in ba$ 0Wd) feine$ lidwt (Sodntfj fi> 'Wen in biejStifunft 
unb .Wen otte^ ^Barm^rjtgffW/ ba' fi'e in . (5()dfJo fnvti()lt 
bflfli jic bfin dbentilbc fe inc @ol)ne$ cjfeid) feirt fotten ; fie tymt&m 
bie @(Ugf(it bci ( finbfc()afi itnb iobcn off; ft'e fwicn fi'cj) 
^unm(tfd)fn @i'be unb Men otf , bet* burd) S^rf|iuin bajti jVe 
fd)irft mad)t. SBcil fo(d) getnetnfante^ Sob @otfc$ S()fi|tcnpjTid)f 
fo et'maljnt bet l)H. Stvopd (. 7.)' acum nc()met cud) 
ttv einanbeu auf, a(etd)wic cud) S^vt^u^ ^at auf 
men ju ottc^ 8obc. )rijlu, witt er frtgen, tyat .jur 
tic^ung otteS in fdne cmcinfdjaft eud^ aiifgcnommcn, fo 
lid)t, lobct unb ^wifct oft nun and) babutd), bap t()f cud) unfet: 
eiitanbec aufne()md, b. j). Uct^oll unb fwunblid) end) gegcn einan* 
bfi 1 bpfragrt. <Sold)e 2id?e im SBanbel gvi'inbcf jid) cknfaffs auf 
unfcre Slji'ijlfiifioffnung, bap S()fi(lu^ wicbci-fommen wivb, bcnn 
mit ail(n oi' 6l)ri|lt Slji'onc ju jlc()cn Ijofff, wivb ja in ic 
gen allc tvanbdn, benn fonfi bfirfte er ffd) nid)f frcticn in 
ming, fonbcvn wiit-b^ ju djanbcn wct'ben am Sage bci 1 



3, ie ewip()eif bn- Coffining nitf 
bei'fttnft gt'itnbet fid) auf bic erfre Sin fun ft <S()HfH i 
^(eifd), unb bicfc wat', aj^ fte gcfd)a(), f{)dl$ cin 3f3ip 
offeg 2Baf)fl)flffigfdf, f()ci(^ ctn S3cn)ei^ fiir 
f'cif. $8(ivc S()i'iilu m'd)f in^ ^(cifd) gcf'onuucit, wir biii'ffen auf 
ffiuc Sffiicbcrfunff m'd)f fyoffen; fo gcwtp ata- jcneef gefdKfjcn i|l/ fo 
gftvtp wivb aud) biefe etfofgcn; ba^ fi'ii^t'c dw'gm'p DCfh'h-gf ba-J 
fpatcvc; ttnb ba oft jlcf$ bcifdbc i|l, in fdna- 9fia()rt)afft'gfeif wie 
in fdnct 1 ^aviu{)ct'jigfeit, fo wti-b S()i'i|!u^ aud) iwbcii'omtuen, unb 
bie offnung fdncv Kiulngcn cvfiittcn, bcnn bci- SBafydjafttge ^af 
f^ juDoit crffinbft, unb bet; Slttbatm^VjIgc wii-b bie @cincn einft 
^u o((et' (Sdigfeit mit (Sljnjto bi'ingen. 

S)ie erfte Slnfunft 6()rifli gcfd)at)e jut 1 S3ejlafigung bet 4 
I)affigfdt otfe; id) fage abet 1 , ()eipt e^ . 8., bap 
6()t'i|lu fci ein icne"v gewefcn bet- J8efd)neibung, urn 
bet 1 aBaI)t'I)i?it ivillen @otfe'3, ju beitatigcn bie SBcrfjei* 
pniig, ben 93 S tent gefd)el)en; be SBolf'e-3 Sfwrt N bet' im 
5y(dfd) eifd)icnfm? ^rilanb t'effenb ft'd) angenommen in (jiilfiYtdjci' 
unb {jd'ablaffcnbef Siebc; fo gingen alfe Sedjdptmgen offe-3 an 
i()m in Gt'fj'iKting, wurbrn 3a unb Slmcn in iljin, unb oft ojfcn? 
hti'fc in bfi* (Senbung bei^ @o()nc^ fdne SBalji'Ijaffigfcif ; unb chit 
birfe 3i>a()i'()affigfdt wirb IjetTlid) offcnlnu 1 wet-ben, wenn Slji'ifms nun 
aMebet'fommen wii'b. 

^lubei'S wev^idt e^ ft'd) mit ben eiben; i()nen wav ffine-foldje 
Sedjdpuna, wtc ben Sfwcliton gcgeben; bennod) fat fid) iljm bcc 
lielH'dd)c .^eilanb angcuomnicn, bavin fonnfcn fie nidjfS anber-3 civ 



122 2fm 2, 

Micfrn; al3 fin lattfeS 3 fU P'P & ff nabe unb ^at'mfyet'jigfeif of* 
te$, bet 1 ba tvitf, bap at(en $?enfd)en ge()o(fen tverbe, unb fie jur 
@rfennfnip bet* SBatjrljeit fommcn. SCet 1 nun lebl)aff biefe S3avm* 
fjerjigfeif fiifylf, tveldje cine freie, &5flig unwbienfe nabe iff, n>et' 
be$ juffinffigen Jpeilg eingebenf ijt, ba3 in atfe (Sroigfeif ()inatis in 
bet- emeinfd)aff (Eln'ifH genofjen roivb, bet 1 wivb tton ^erjen in ba* 
Sob @otte$ mit-finftimmen, ju wdd)em bn* I)d(. Sl^o(ld bie Kitu 
bigen attS bftt ipcibcn cnnuntcvf, bie mit bem SSolfe 3f^d gemcin* 
fain bcm STamen be^ ^micn fi'iujnt foflcn. 3 lt "9. fidje spfalm 
18, 50. Sit . 10. fio()c 5 SOZofc 32, 43. $u . 11. ^)falm 
117, 1. 3u . 12, 3efoia 11, 10. 5IucI) wit mflffen ott lo> 
ben, bap wit Sljutjio angeljown, unb bafi bie 3 u f lt f^ bcffelben fiit 1 
un, fo wiu im lauben fteljen, nuv (Segen unb wtbe bringt; 
auf iljn fonncn unb infiffett wit 1 a((e tmfew |)offtutttg fc|cn, bcnn 
i(? jum ^aupte unb |>et't'n evfyoljf, bet 1 Seben unb eligfeit 




4. te S3oHenbung unfevet; Coffining auf 
Sffiiebevhtnft wivft bet 1 l)ei(. njl. off abet 1 bet 1 
nttng et'fi'iUe eud) mif aKet* ^t'eube unb ^ricben im 
ben, ba^ i()f to&Utge ^offnung l)abf bttfd) bte^raft be* 
I)eil. ei|le^ (. 13.). Set 1 I)tmmlifd)e 35afer, Don bem a((e gufe 
unb t)oKfomincne vibe f)et'vul)t'f, aud) ttnfeve ^offnung, bet 1 erffidt 
, fo wit 1 glaufcen, mif after g-veube unb ^rieben, benn wa>3 wal)f# 

eifreut unb bemfyigf, befed'gf, ba6 atteg fcefiftf bet 1 S()t'ifi; we(* 

but'd) ben latifcen mif 3efn Sljt'ijto werhtnben i(T. 93?ag et 1 
and) toiei (Sd)met'j(id)e^ eifal)ren, mogen feine ^yeinbe iljn and) bettiu 
uufyigen, bringf and) won aupen l)ec fveuj unb 9tof() auf i(in ein, 
ev fvettt fd) im ewt, bet 1 cinjl wiebet-fommen roirb, unb im f>evni 
fd)ine<$f et 1 ben gtieben, bet 1 . I)o()ct' a( a((e Sei-iumff t|l, ben bie 
S&Jelf nid)f geben fann. Sty roftin bie 9iot() immet 1 gt'opev, bie 93eiv 
!egen|rif immet 1 bringenbet 1 , bie efaljt 1 immet 1 atigenfd)einlid)et 1 wirb, 
bann et'wei^ fid) bie an unb in, iljm wit-ffamc i f aft be^ t)ei(. ei^ 
flcsf, feine Coffining wivb immet 1 (ebenbiget 1 unb ttoKiget 1 ; nun f()iit 
ev ganj atteS ,@id)tfcave att ben Slugen, nun vidjfef fid) ba(5 c# 
nuift) adein. auf ba 3 u f n f f i3 c fyi"/ w( $ fl ' ^i bap ft'd) ttnfet; 
foidjeu Umjliiitbeu feine Srioftrng nal)f, bap (5()n'^ti^ fommf, bie 
@einen ju ft'd) jti neljmen, unb i()nen att^uljeifen ju feinem l)imm# 
lifd)en 9teid)e, wenn bie Self ft'e nid)f me()t ( bttlben will ann 
t|l tmfere Coffining oBKig, we.nn SI)t'ifnt5 mif feinen iifcvn altein 
i()t' egenjfanb ijl, o wie l)erv(ii^ ivit'b et 1 fo(d)e Coffining erfiiKen, 
wenn et 1 nun tviebetfommeh wii'b/ 3 rtl id)^f ifj' enfgegen, itjt 1 
men. Slmen. 

2uft)ev. 3 u. 4. @f. ^)aulu gieH eine gemeine 
Don bet @d)t'iff ju lefen, unb fprid)f, bap nid)f attein biefet 1 
(. 3. Spfalm 69, 10.), fonbern and) bie ganje @d)i'tff un6 jut 1 
SMKe 0efd)n'eben fei. Sllfo ofcwof>I uie( uon 6()t-i|io gefdirieben i|?, 
fo i|l$ bod) nid)f um feinehviflen gefdjrieben, benn et 1 beburffe fein 
nid)f, fonbet'n un^ 5111* Sefyre; oun Sl)t'i|lo iji ba$ Serf unb bie 



2fm-2. 6onntage be$ KtwirfS.' @pf|H 123 

gefcfyvieben, abev tins jttv 2cl)ve, bap wiv attd) alfo tlnm fol* 
Icn. (So benn unfeve el)ve in b @d)rift iff, foKen wiv ft'e billig 
nid)t anbet'Sivo fud)en, fonbevn all* <()vi|icn follen bfeS 23ttd) tags 
lid) im $5vaud) l)aben. Slnbeve 23t'ic{)ev mogett tm* wo()( mavtevn 
unb tobten, al'ct- trojfen mag fern 33dj/ benn bic Ijtil. (Shrift j 
ben Sitef f)f ft'e aflein, ben I)tet' @f. ^)aulu i-()i' (jiebf, bap fie ein 
Srojlbud) iji, wc(d)e>3 bie <See(e ei'()rt(ten fann in atfem Srfibfal, 
bap ft'c nid)t bet'$aa,e, fonbci'n ^offnuncj be()a(fe, bcnn jte faffet 
(^otteg SBot't, babet lenict ft'e feincn gnabtgen Stiffen, bavan ()an* 
get ft'e fejl ttnb bleitet be|le()ett tin Seben ttnb (Stet'ben. SBer nber 
ott( SBilfen nid)t weip, bet 1 nutp jwcifeln, bcnn et 1 weip ntd)f, 
wie et 1 mit Ptt bavan iji @t. ^auluS mad)et e fein, fe|et bet* 
beg jufammcn, ebnlb unb Srofl bev @d)vift. ic' <Sd)t'tft 
nimmt nid)t ab bie SCibenvai-figfeif, Setben ttnb Sob; ja ft'e ttev* 
fiinbtgt ntd)fg, benn ba^ {)et(. f t-etij, bap ft'e @f. ^atthi^ ein SBoii 
be$ ^retije^ ntnnt t barum imip ebtilb -ba fein. Slbev ba8 
fl)tit ft'e/ mitten tin Setben tri5|let ttnb jKfvft ft'e, bap bie ebttlb 
ntd)t bt-edje, fonbern t)inbttrd) buinge nb libevwinbe. (5$ mad)et 
bie @ee(e gar gett-ojl, fecf unb fritylid) 511 leiben,- wenn ft'c l)8# 
vet ein trofi(td) Sovt won t()vem @ott, bap bet* mit i(jf ttnb fiber 
t()t' (}a(te. 

3u . 5. @r gebe e3 enc^, fpvidjt ev, benn i(jf I)abet^ ntd)t 
an5 end) fetbfl; giebt ev^, fo ifts nid)t ^attiv, fonbevn nabe unb 
@ah. enn wo ev nid)t giebt einen @jpt'ttd) tn .f)evj, bet 1 jut 
@ad)e bient, fo ft'nbet e ba |>evj nimntevmetiv. ap t()v einetv 
let geftnnet fet'b, ba$ ifi ju oerjleljeit, bap ein jeajid)er bent an^ 
bent feinen finfcl Jaffen, unb ft'd) laffen foil ba^ gut btinfen, ba3 
bent anbem gut biinfet; nad) Scftt (jrijlo-, alfo follen fr 
djrifllid) einft'nnig fetn, benn btc UngKittbigen ft'nb and) etneg @in* 
ne^, nid)t na^ Sljt'ijlo, fonbevn nad) bent ^leifd) unb bet- SGelf unb 
bem Settfel. 

3 . 6. 3ll(e ba5 ute/ ba5 n>it' ott tljttn mfcgcn, ba6 ijl 
Sob ttnb anf, iveld)e$ and) bev ved)te, eintgc otte^btenjl i|^; allc 
fitev empfatjen ivit 1 toon il)m, auf bap wir O^fev be obe$ bafttt: 
geben. otteebienjl tjt otte$ Sob, bev. foil etnntM)tg(td) ttnb mit 
einem 9)iunbe gefd)el)en; ba^ gefd)iel)et, wenn iviv etne$ <Sittneei ft'nb, 
unb evfennen, bap roir aKe gleid) ft'nb, ttnb g(eid)e fitev entpfangen 
l)aben in (Sfyvijto, bap ft'd) feinev ftbev ben anbevn evl)ebe, f'einev ein 
S5efonbve$ attfivevfen fann. 

3u . 7. <&$ ft'nb swo Ut'fad)en, bap tl)f end) untevetnan^ 
bev anne()inen fotft; bte evjle, bap t()v ,()ijvef, bie @d)t'tft l)a(t 
uttiJ @()t'ijhttn. wot 1 jtt -foldjent ^jvempei, af tveldjen gefallen ft'nb bie 
<2d)mad)v, btc @ott fd)inal)en, ba^ ft'nb ttnfeve @finbcnj ttnb ei* 
t)at un^ nid)t oevad)tet, nod) wevtvovfen, nod) gefd)anbet, fonbevn 
utt'3 angenontmett , bavon ju evlofen, bavttm ift$ billig, bap wit 
uielmel)V alfo tl)im. tc anbeve Uvfad)e, bap fold)e$ (Sveni>el 
ott loblid) unb efjvlid) il^, benn ott nni'b babttvd) gelobct unb 
geeljvet, 



124 2lm 2. 

3u t>. 8. @inen if nee neiinef er (^riffiim, ba ec alle 
Sprebiger tinb Sfyoffel tenet: nennef (1 fov, 3, 5.) I einen ic* 
net bet 1 SBefdjneibtmg, weil et ( toon off ju bem jtibifd)en SBolf 
gefdjitff iff. $ap nun off wa()t-f)affig et-funben wiit-be in fei> 
nem $ei-f)eipen, iff tariff u$ fommcn, lauf berfelben 33et-l)eipttng; . 
,unb cilfo iff bie 3BaI)t'l)eif offe^ evfunben, bap et* l)alfe, w\\$ 
ci* jufage. 5lbet' bie ^eiben Ijabcn webec bie nabe bet* 95n'l)d^ 
fiiunij, nod) bie 2Ba()t'l)eif bee drfMung, fonbern bie {aiifet* b(o,pe, 
unbebrtd)fe,'uniwfe()ene Safmljei'jigf'eif, bie i()nen 6()fiffum giebf 
ot)n a(ie 33ed)eipen, o()nc n((e 5|)pid)f bev S8al)t'|)eif - offeS j ci'c 
fiiKen. 

3u . 12. ie SBJurjel Seffe iff fein anbref, ale 
fell'ff, tinb et- Ijetpef bai'tun alfo, bap et K on bem efd)Ied)f 
but'd) ai)ib fommen iff, abet- in ifjm I)af aufgcl)8cct bie (eiblid)e 
ehivf. ie eiben wet-ben attf iljvi l)offen, iff nt'd)f$ anbet'S, benn 
ba^ bet- I)eh 4 aifd)e Se^'f facjf: ttnb bie eiben wet-ben nad) i()in fra* 
gen, ba$ iff, ffe wet-ben auf i()tt fel)en tinb atfein an i()in Ijangen, 
alien St-off, Coffining tinb Sreue in iljn fefjen, wet-ben nad) nid)t$ 
.ft-agen, ntdjfi? fcegel)t?en, benn nut* iljn. 

3u . 13. S)ie^ etef be^ 2l^ojlcl6 gel)f in St-ftillnng, weim 
twit* offeo SBiKen et-fennen, wie ct 1 l)af (S()t'iffinn bat-gegebeii, \\nt 
feve @'tinbe 511 ft-agen, wtc wit' and) fljun (ollen. 3c fiefet 1 fofd)er 
SCille evfannf wit-b, je ffat-fer bet- (atibe, bie Coffining tinb bie 
gjebe wit-b; wot-auS benn weifer folgef, oodige .spoffnung/ bap 
bie ^offnttng iiuinet- junimmf, baju l)elfen and) bie Seiben tinb 93et-# 
folgungrn; benn bie Coffining nimmf ntd)f bet-mapen 511, bap bie 
Sfiiberwavfigfeif wet-be abgelegef, ja biefe wit-b gemel)t-ef, auf bap 
bie .^offnung nid)t auf tinfet-c SKa^f fid) wHaffe, fonbern kffe()c 
but-d'f bie f raft beS Ijeif. erffe^, weldje^ aKe but'd) ba^ SRittcl be^ 
@DangeIium gefd)el)en mupj benn wo nid)f Cstoangelunn iff, ba iff 
webet- Coffining, Slvoff, gtiebe, gt-eube, lattbc, Siebc, (%-iffue 1 , 
off, nod) fcin ttfe . 



an 

an fcinc g6ftlid)e Se^vc* 

iefet* (ante iff bie juelle 

1. attet- ^t-eube; 

2. a0e$ $i-ieben$j 

3. affcr Coffining. " 

II. Ue6etr tie W^^cif @f)nffi ittib fcittet 

1. Sot-in iff tuts 6()t-iffii^ gldd) gewot-ben? 

a) bat-in, bap et- unfet- ^ieifd) tinb .Q3(uf annaljm; 

b) bap et- mit un ba$ benbilb offe^ geft-agenl)af; 

c) bap fcin 2ebcn bie .^effimmting ()affe, ben SBilfen be<J 
23afei-$ jtt fljttn. 

2. 5fiot-in folfen wit' 6()t-iffo aljtilid) wet-ben? 

a) in bet ebulb tinb >eimifl)j 



2, @wmtae.be8 2Cben(8. (Sucmdium. 125 



b) i bet 1 Sighing unb 2ieh, mtf weldjet et alien 

fd)en bfgfflncfej 

c) jit bent fmtbicjen iaubfn unb in be 

nung, mif tvefdjer er bie SBeff fifcrounbtn l)<tf. 



in. >et 2(po|M empfi'djft wt6 ben grieben mif off, gne* 
ten mtt ttn$ fe(6civ ^viebett mi( aubcrn Sftetifcfyetu 

1, 3>tt ^t'ieben mif (Sort <je()ih't tie inni^e tteier^ugung tinfer 

i()m ju i^eljen; 

2, 3 t||tl 5vt'if^ >^ ^ frffefl sefyot't fin 

U fflr Sledjt unb 



3, 3m . ^t'teben mif imfevn S^ebenmcnfc^en ^cfyih-f, bap wit 1 biefen 
gvieben m'd)f jlBwn/ bcu gejlovfett wicbet 1 tycrjleflcn. 

IV. 2Ba6 tm^ bic 



feiit foffen? 

1. 6vinnffungcn an bic iiekollc unb ctvigc ^firfovge offf$ fiiv 

bic S0?cnfc()en; 

2. SBfWfifc Bon bec.imwanbclbaven Svcuc unb SfiBatyrfjaffigffit 



3. 3ifliii|fe fiir bie gffli^cif bf Sllfcti 

4. Offcnbarimflen bff ol)fit unb ^cvrli^feit 6l)i'ifti5 

5. Shtfforbct'ungen/ unfa 1 (fitf td)f 511 ctfcnncn unb off baft'h' 

3" VH'fifcn. V*-.f* 2f 

V. S)ic f)p^ve SBwinigutig bet' ta^tt ^tijlen bei affev 

tirenncnben 2Ja'fcf)(ebenf;etf. 
1. SBic macl)W mt Wcfelfce beuflid) i(jm* 
t)eif nad); 

a) t$ bcfcdf unb ttgict'f - jtc tin <s>inn bci ben 

benjten vclicjiofen 5lnfid)ten; 

b) fi'e i\bt\\ einc 9Sei'c()t'uncj @offc6 unb @()t ( itfi ki ben 

i)ct'fd)icben^n veligicfcn ekftudjcn ; 

c) unb cine bitlbfamc Sicbc bet bent vet'fd)tebenj!en tfffcnf* 



2. Unb fefycn, woju fie un$ ttet^fltd)fef,*' 

a) ft'e fofl uitu ntfjb unb mijiQ (fimnwti bet ben mand(jwfci 

Svennttngen in bev 6()vt|len()eif ; 

b) itn^ jebod) nid)f cjWdjfltfttuj unb fm'cjfo^ bagftjen inadjen; 

c) foU unfei'e |>offttung auf atipere ^ei'einiijunij bet' 

fennel 1 bc$ $tm bet'tdjfigen unb crebeln, 



II. Site, 21, |5 36. 

(Jttattl). 24, 29-42. |ttaw. 13, 24 33.). 

$ fiif biefen (Sonnfag bejlimmfe @va|gelium; tin S3t'ud)jiii(l 
bet- Wfijfagcnbfn 9?ebe %tf\\ an feine Sfingifr fitcr bie 



126 2(m 2, onnfc^e be 2fbent8. 

be? fommenben Sage, jeigt unwfennbai 1 Me biefem <3otmfage jtige* 
wiefene d)rifrlid)e SBafyi'ljdf, tap et- namlicl) in bet 1 Slbwnttjcit bie 
23ettad)hmg auf jene in bet- 3ufcmft nod) be&otfe()enbe SSiebev 
fun ft (Sl)n'fii I)int'id)ten fo((, weld)e eben fo fd)f egenjknb be$ 
d)t'ifKid)en laubens (im jrodfen Slrtifri (jeijit f$: 95on bannen 
fommen - wti'b #,), vwe bet- d)t'ijttid)cn offmwg tmb fel)nfud)t$ott 
grcube bet 1 (aubigen i|l, Slttf biefelbe SBa()cl)df/ tmb ju^leid) aiid) 
auf bie anbcvcn nut i()f ocfhrnbeuctt fieljven, wld)e bic le^fen 
<5)ingc bett'effen, vicfyfrf ft'cf) bte djt'ijttidlje ^efrad)hmg nod) ein 
0^at l)in am @d)(uffc beg ftudjenjabreg, itnb fo vctljt fid) aud) l)i 
Slnfang tmb @nbe, wie in ettifm 5)iing^, ancinanbet*/ unb bilbet ein 
fcf)8ne/ . wo^tgetunbeted unb in fi'd) abgcfd)lopnee anjc. 

%vft[).tt fd)on I)ttc Scfu^ etn 9)?al 
wciffftgenb ju fcincn S^nftew gefpi'od)cn Sue. 17, 2237., 
fd)dn(id) wot 1 b<mt gcjl b S*m|prifi^ (Sol). -10, 22.). 
wat 1 ec in 3^wf^w/ fin Sob jlanb nal)e bewv, bic ^iinge 
ten i()n iifccf 3evwfa(emS S^^'^t'ung, tinb fibct 1 feine, wie fte mcin 
fen, tamit innig sufammen^Hngenbe SBt'ebet'funff jut* 2lufrid)ttM9 
fine^ it'bifd)i?n 9ietd)^, intb libet- ba^ @nbe bet* gegcnwiit^igen iJBdfc 
peviobe, on 3fu fclbet baju ttwanlafit SO^attl). 24, 13. 3*fw* 
antwot'tef an3ful)t'lid) auf biefe ^t'agen ap. 24, 4. (Sap. 25., 
unb eg laffen fid) in feinev Slebe bie SBelctyvungen iibev Set'ufaUmS 
3et^ot-ung bis Sap. 24, 28., unb iibet- bie erjl ie( fpiitei-e S3ege# 
bentjeit be nbe bet 1 Self, (Sap. 24, 29. K., (Sap. 25., fet)t 
woljt unfet'fd)eibctt. a^ Wi()e ijl ^ilb 
d)c fnbet ft'd) bei Imbcn (Sveigniffen, itnb wa in gmngwm 
tei 3ci'uftfni^ 3 cl '^rung gefd)al), tvii'b i)id gewaUigei 1 unb 
lid)et am nbe bev SBclf, hi bet' te|fen 3ft' n ft (S()t'ijft gefd)el)en ; 
benn bag ift ba^ eigenf()iiin(id)e SBet'()a(fnip bet 1 SffieiiJagung, bap 
t)intet' bem ^(i^even ba$ 2le()nlid)e, ntferntere unb @patei l e tyw 
burd) fdjimmei't; unb fo tt)ei|? and) biefet* Slbfd)ititf auf jene SSiCi! 
bei'funft S()i'i^t am (Snbe bW Sage t)in. ie praftifd)e SSid)# 
tigf'df biefei 1 d)t ( e ffit; unfec jeif(id)C'$ Seben mitt bavin, bap wir 
im^ ftet in vcd)t S8ei;eitfd)aft auf 6(>nfii Slnfunft Ijalten; benn 
wenn and) wir, wie fo unj(i()(ige efd)Ied)tet 4 fett bet- 5lpo|te( 
jenen Sag auf dsivbcn nid)t evleben, fo ifl bie <Stunbe unfcvee 
be^ fill* un$ fd)on em ^oinmen beg ^en-n, unb tmfere 33ei'ei 
barauf fiiv unS ton bei 1 gi'Dpfen Sid)tigfeit, ba iibet'bieg bdm 
ficn @en'd)f had) unferen SCet'f'en get'id)fet unb unfer @d)i(ffal in 
aKe groigfeit fyinauS it)nen gemap enffd)ieben wet'ben [off. 

33. 25. S5 wevben 3^'d)^ gefd)et)en; wie man an ei* 
nem 3 f id)fn etwa$ et'fennt, fo foffen bie ettt)!il)nten Segetenfjeiten 
3eid)cn unb jwar 35orjcid)en bet- i()nen folgenben (gt'eigniJTc fcin 
tte. 12, 5457.; il)t ginh'eten oerbiii'gt jene. ie l)ici- gcnann* 
fen 3dd)en fmb anbeve al^ bie . 11., jene nid)t fo fd)recflid) unb 
nid)t fo aKgenuin, wie' biefc. 3> ^dd)c bet 1 Sftatw, wie bet- 

fommenben; bie .^h'if()e &or bet 1 



2t'm 2. onntage beS 2fbent8. (goangelium. 127 



$vud)t, bte Sftot'geni'iWe iw bet @onne, Statutes bet 1 Sattfer 
Dor 3Wu- Gnomon: Sermo proprie accipiendus: quia ter- 
ra, mare, coelum distincte enumerantur. Quae in primis 
creationis diebus memorantur, ea inverse hie online po- 
sita sunt: 1) sol et lima cum astris; 2) terra et mare; 
3) coelum. ei* (SinbntcE biefcr (Sreigniffe attf bte emittljet; ber 
2)?enfd)en tjf fd)t'erf(td), ttnb jWget't fid) in fetnet 1 gwd)fbatfeif; i()* 
nen t|l bange, fte ftnb beflommen, beangjfigf, fitanen gletdjfam nidjt 
frei atfymen; fie jag en, ftnb ttngewp, ratios, ftweifelljaft; unb fte 
ttevfd)mad)fen . 26., finb in fajl tobtlidja- ^ut;d)t. ^ fommt 
@d)(a(j auf @d)Ia8,-em @d)t'ecflid)e$ auf ba Stnbevc; ba ftnft bet 
SD?utI), SBjweiflun0 . wgwift befonbet'g bie I)od)fat)i'enben (Stter 
bie fiUjnften finb nun bie SSei-jagtejIen/ benn ben <c^ilb bee 
tcfut'd)t ttnb beS otft)Cfft?aucn Ijaben fie ttic&t; |te finb ganj i 
menfd)(td)en )l)nmad)t (jingegeben. 2uH)ei' fii'djen^. 10, 58.: 
a$ SBangefcin/ fagte id), fri tie gt'ojie 2??rtt % fef bee ewiffen, bie 
@iinbe bdicfet fie, baoon I)at c$ cbt'iinge. 

95.26. ic gut'c^t bejicltf fid) attf ba5 gegenwclrh'ge ft&vfyt 
tedidje; baS SBat'ten auf nod) beoorfWjenbe fd)t ( ecf(id)e veigniffe; 
unb felfcfl bie ronimen wei'ben fid) biefet 1 cffi{)le nid)t ganj w 
weljvcn tonnen, benn bie ganje SJatuivijl emgt unb nimmf S()ei( 
an' ben gropen ba$ ^immelfeid) ktreffenben ^egekn^eiten, roie 
ein(^ bet Sefti ehttl ttnb Sob, ttnb rote fie ttm bie itnbc bet 
erflen (SlfcM etfud)t wacb 1 9)iofe 3, 17., fo foil fie aud) an 
bev (Srlofung bet- $inber otte6 S()ci( nctjmen 918m. 8, 19. :c. 

utl)et ( |>auf^. 1, 109. ic. fagt im SlKgememen : @^rifhi9 
tvoWe l)tcmit antigen, bap bie fit'dje oe5 attf 6tbcn ttnb in 
bicfem Scbcn ntd)t jeit(td)en ^nVben, 9iul)e unb ^t'eiibe l>iben, fon< 
bet-n totelmel)! 1 gvope unb fd)tt>ere St-iibfale bttlben, boc^ abet- unto 
fold)en ft'afeii unb Utrfeugang bet SBeit wunberbarlid) on oft 
foKte ct'i)a(ten wevben, bi5 an ben Sag, ba bet* <2>ol)n otteS fonu 
men wtfb, nett ^immel unb @t-be mad)en, alle ottlofe in ewigc 
(Sfi'afen werfett, unb bet feincn 2ltt^ema()ltett aKern S3i5fen ein 
(Snbe mad)en. Unb al$ %wcd, wojit foldje ^t-cbigt not() gewefen 
unb nod) notl) fei, giebt ei 1 an, bie tit'd)c foKe wtffen, bap foldje 
3eid)en nid)t uon ungefaiji 1 , ba()eu fallen/ n>ic bie fttd)lofe 3Bdt w'&ty 
net, fonbem bap jl'e Don @ott jut 1 (Strafe a((er (Stinben gcbuattet 
unb ou>gen tvcrbeitj fentei* folle bie ftrd)e Dot* ott in ui'd)t 
unb 3>mut() (eben, nad) nabe fettfjen, jtt vedjfet 1 S3ttpe ttnb in* 
bt'tinffigem ebef enverft wcuben. Calvin: Nam hoc praeci- 
pue spectavit Christus in suo responso, lit discipulos 
suos bona spe stabiliret, ne propter confusos motus ani- 
mis deficerent. Ideo non simpliciter de adventu suo lo- 
quitur, sed propheticas loquendi formas usnrpat, quibus 
ut quisque magis erat intentuSj ita durius tentationis 
certameu ex coutrario eventu subire necesse habebat. 
Summa autern est, creaturas omnes siirsum ct deorsuui 



128 tfm 2* @onntage be ftbwntS. 

quasi praecones fore citandis liominibus ad horribile il- 
hid tribunal, cujus contemptu impie ad ultimum usque 
diem lascivient. 

23. 27. 9>?ad) jenen fd)?etf(id)en 33ovjeid)en effort e'nbfid) 
fcie SBicberhmft <%i|ti an. 7, 13. 2ftettfd)enfo!)it ncnnt fid) 
(()NJhi$ fel)t ( off/ iff abet* nut 1 Don @>fepl)anu$ fo genannt wotben 
Sfyofcj. 7, 55. (5:$ be$eid)net biefer iftame afferbingS bie menfd); 
ftdje S'tahit: bc$ (Sdofet'S, abe? bod) in bet* befonbern SWrffi'rijf, bap 
-bev @ine (ft, bet 1 / obn>ol)l alfenrtjalbcn 5111* (Siinbe ct ( fud)f, boc| 
won biffer jtd) unbc^ccft et'I)aUen l)at, in ban baljcv bic SDtenfdjcn* 
nahif in i()ttv uvfpt'finglidjen ^cin^cit, @d)onl)eit tmb 'othlljnlid); 
fcit gcHiften tfl/ nb bet 1 fo(glid) bcc Sffiiebcdjnfcttcf attct 1 gcfaUc^ 
ncn (Sflnbct w^t'bat fofl unb faitn, wcnn ftc im iauben an i()n 
|t\1) anffylicften. a()et' fagt btcfci- Slu$bt'u<l fotticl wit bet' anbcvc 
obet 1 jtwife 2lbam 1 ^ot 1 . 15, 45. 47. :c. ; unb bejcicljnet fomit 
3eftnn alg ben S)?efft'a^; bod) wav btefe 93cjcid)uung feinct meffi'a* 

. nifd)en iffitit-be ju feinet 4 S't feine g'anj geivo()it(id)e tmb aKgcmeitt 
Dei'|ianb(id)c ^4 12; 34. Sttcr get'abe wegen bci? turf'dn uub 
SiladjfedjrtfhMi, waes in biefem 0?amen lacs, geh'atidjfe i()n 3ef$ 
oft on ji'd), bcmt et 1 Dct'tjiittte unb cntljttKfe feinc SBiirbe, beibeg 
ijiigleid); (wie baffelk mid) mit bet 1 SBaI)t*I)eit in fetnen (cid)nij|cn 
bet* %<({{ wav), jcncS ben Unemv^nglicl)en; biefe^ ben ticfev ov* 
fdjenben unb ^adjbcnfenben. 

Sic cvfie'Slnftmft )t'ifn jut Sylofung bet- SEBeW 9efd)al)e in 
^ned)h'gefra(f, nut* bnt'c^ einjedte aupet'ot'benflidje S()affad)en Detv 
()et'vlid)t 2uc. 2, 7 11.; feine jweite Slnfunft jum ^et'icljt, wenn 
et 1 bie <2einen pm 93o((genfi bet' ^retibe be^ eivigen 2cie\\ ein^ 
fiil)ven ixnvb, wii-b in gropet' ^vad)t unb etTltd)f'eit gefdjeijen SJiaftl). 

.25, 31. :c. ipeh-. 9, 28. ann tntt bie te^te ^eriobe bet- S3w 
^cvr(ic()ung be SSeltedofet^ ein, in beffen ewigem itnb jcitlidjcm Se# 
kn unb @ein man fofcjenbe ?pet'ioben untet'fdjeiben fann: ie 
ct'jle, wo ba3 civige Sfiot't kirn SSatet 1 in bet- ct't'lid)feit ivat 1 
Sol). 17, 5.; bie 5 we tie/ we ba^ f(cifd)gewot'bene SBBorf/ 3cfu* 
unfet 1 $m f in Siiebt'igfeit aitf 6i'bcn lebte ^j(. 2, 6. 
8.; bie bvitte, wo bag fleifd^ewot'bene SBort jut* %?d)fen 
t^ in einet' ting nod) nid)t anfd)aubat-en ^et't'Iid)feit |tt- 
?p()i(. 2, 911.; bie Dict'fe, wo S()t'i)1u0; unfct: gefcen, in feiner 
|>et't1id)feit offenbat* wet'ben wifb f o(. 3,^ 3. 4. Calvin: Hoc 
dicit, parti m -ut superbis ac praefractis terrorem incutiens 
ad resipiscentiam eos adducat: partim etiam ut suorum 
aninios confirmet in tanta mundi contumacia. Est enira 
non levis offendiculi materia, impiornm securitas, quia 
videntur impune Deo illtidere; ergo ne ebriae illorum 
laetitiae invideant fideles, Christus earn in luctum et stri- 
dorem dentium prommtiat tandem conversum iri. Sutler 
it'd)en^. 10, 65: |>ief nwgfl u bie f fa ft benten anf ba^ 
.^>eev bet' (Smjef, bet |>ei(i(jen unb attei; ^t'eatut'en, bie mif S()ti(lo 
an ba^ evidjt fommen wet'ben, we(d)e>3 id) ben ved;fen SBerflanb 

ad)te ; 



2, @onnta(jc beS tfb&tf$; (tadium. 129 



ad)fe; obev anf bte waif unb @tXcff/ bap biefe Sttfunft 
)'|M fd f fo Did gcwattiger, fo Did tic cr|?e i|l franfer unb ge; 
vinget 1 gewefen. 

S3. 28, S(Ba$ ben UnglauMgen itt> oWofen fd)rerffid) iff, 
fott bctt greunben jrifli erfwifirf) unb f>offming ettegcnb fein; 
alk jene fuvdjfbaven 33or$eid)en D. 11. 25. 26. fotten i()nen eine 
93cranlaf[ung wct'bcti, fid) bfffo dft'uja- atif basj fomincnbc woi'jtii; 
tweiteu, @fl)ct aitf/ tint bc mxn'infd)fcn Slu^gang bcflo fn't^er, 
foklb wie mSgltd) SCM()I' ju wct-beit; nt> fjcbet cui-c ^auvtn' 
flttf, a($ bie il)t* cud) fi'cucf, volt SDtutl) unb Coffining fcib, benn 
in @d)mci'j, SBctvEniip uttb Si-autictf'cit fenf't fid) >vittpt unb SBlicf 
jut 1 @t'bc nicbet 1 ; ntd)t fo bei 1 jvijt in jcncn 3Bdtcvfd)fltfmtncjon, 
et 1 fapt nettc ^offnungen, im tattbcn an btc gufagc beS ci'i i n, 
bap fid) fcine (Si 1 1 of it no. naljef. ^nc^ @d)i'C(fiid)e fiub g(dd)^ 
fam ebui'^it)d)en, att-3 bcnen cin ncucf/ ^mlidjwi 1 3l^b bcr 
SBdt fid) fnfwirfdn wit'b, ba 1 Slufyang fann fiii- i()n nui- bcglmfcnb 
fcin, f6 na()t ft'd) bie drafting Don atten bm jcitlidjcn Sdbcn 
(D. 12. 16.), bcnen et 1 fci^et 1 augcfct war. )I)nc bicfe 3f^^ 
be^ .^ei'i'it unb ol)tte ^(attten an bicfdbc i)l Coffining unb gufcv 
SOhtfl) nid)t mog(id); laube an bc>3 ewt n)a()r()af(ige-o SBort 
Kipt tin^ mitten in S)rangfa(en anbev^ fi'iljlcn, benfen, mtljdltn, 
<il^ bet 1 natiit ( lid)e Sftenfd) uennag. 

2 u 1 1) e i 1 f i v d) entty. 10, 67. : @e ivivb biefct- ^ag fein jugtcid) 
bi*e I)i)d)|!e ^I'eube unb @id)ei'()ctt ben Kitibigen, unb bas? ^od)|tc 
@d)i'eden unb $(ud)f ben Ungldubigen. leid)\vie and) auf biefeni 
Sdvn bie coangdifdje 3Ba()t'I)e^ tjl aKerfiifl^ ben ttfen, attedjilp* 
lid)(l ben SJKfcn. SBai'um fottfen ft'd) bic iattln'gen ffirdjfen, unb 
nid)t auf^ .f>ed)jie ft'd) fmten,' jtnfemal ft'e auf (I)Hfhim. toerh'atieti, 
unb bet' 9iid)tei' urn i()t'ef (SdUfung wt'Ken fommf, unb ifyveS S()fil^ 
i|t? Calvin: Consolatio , qua . Christus suorum animos 
exhilarat. Scriptura non de Tiltimo tantuni judicio, sed 
de omnibus, quae quotidie Deus exercet, varie loquitur, 
prout.vel ad fideles, vel ad incredulos dirigit sermonem 
Amos 5, 18. coll. Zach. 9, 9. Jes. 35, 4. Vocatur hie 
redemptio (sicuti ad Rom. 8, 23.) quia tune liberationis 
per Christum partae effectus vere et solide nobis con- 
stabit. 

35. 29. 30. 3to ^'i^' (eid)tttjfe wttt ber ^et't- bie (Seinen 
(d)t'en unb anleiten, jene^ @d)mf(id)e nid)t Hop mit 9?ul)e unb 
t'gehtng, fonbet-n fogat 1 mit ^t'cttbe unb ft'oljei 1 |>offniing ju 6e# 
ft'adjfen. 3^ H'ip^ will ei- fagen, jene fucc&ftarwt (gwgnijfe nifit 
anbet-5 anfel)en, wie i(>t ( ba^ lltt^fd)(agen be^ geigcnlmunte'3 unb 
nliei' S3;iume ju beh t ad)fen pflfegt; ba>3 i)^ end) aki* nid)f fd)vert(id), 
fonbet'n l)od)ft wiWommcn/ benn i()t- ivipf Don fdbct, olwe bap man 
e$ end) ei'|i fage (nad) bet- Se^ail: a<p' eavmv y^woxers; i'u^ 
tljer. (ft&zoKes, an avtuv ytDfflcxsTe), bap nun bet' ^n't{)(ing na()e 
ijl. 3)ie ^Bot^eid)en be^ nal)enben i'fil)(ing bet 1 Sfiafui' inb et'!: 
fmtlid), fo. fotten end) jene S)ingc $orjeid)en bei^ 
I. (SiSco ^tv*eniat)V 4 ) , [ 9 ] 



130 2Cm 2. onnfae be TCbwntS. 



cwigctt eben fcin. 9?ad) tangent obe be$ SBinferS fefytt man 
fid) ()er$(id) nad) bent (gtwacfycn unb ' mm 2eben be$ gtiHjlinaS, 
tinb mit n>eld)et' .SSBonnc begdipt man bie, erften SSorbofen beffelfcen! 
Sfteue offnung, neue $i'eube, neues Seben bvingt bet $di()ltna,! 
c3 i# cine lieblid)e $tit f unb bie 33ot'eid)en berfelben fi'nb nid)t 
minbet' lieblid). , 2Bie fraung unb beugenb wave e$, wnm b (g^ 
lofcv ba$ S3i(b om SBinfcr cntleljnt l)atte! wcnn bic S3(ittme fid) 
fnflauben, a\ti$ Seben ctfii'M, bann naljt bie Salt'e^jdf, bet 1 wit 
nidjt fbcn mit gvcubc cntgccjcnfeljtn: abet 1 fo foil bet 1 S()t'ijl ben 
Sag be$ Ijeta-n nid)t mit wd)t unb Sittci'n fid) na()en fd)en. 

Sutljcf |>au^4\ 1,121, ie$ @lcid>nip (apt ettttn octor, 
unb bie 23ame attf bem ^elbc euct 1 8ud) fein, bap i()t* let'net, wic 
il)i- be$ jiingjfen Sage^ wavtcn foftct. cnn ott I)at bt'efen 
Slvtifcl on bem jiingflen Sage unb Slufct'fl el)ttng bet- Sobten nic|t 
atlfin in bie S8tid)ev, fonbevn aud) in bie SMttme unb anbet'e (Svca* 
hutn gebitbet unb cjefd)t'ieben. enn g(eid)Wic bet 1 @ommet' $t'< 
wjHid) folget, wenn bie ^88ume faff to, wevbcn/ unb ^latfet 1 ge^ 
ttnnncn: alfo wenn bie @i'be bebcn, bet* ^hnmel Bittern, (Sotm unb 
9?ionb beh'ilbt unb fauct' fefyw ivet'ben, fo (apt eud) eben fo tveni(j 
fd)t'erfen, a(^ cud) bie jttngen 93(8tt(ein, fo an ben SBaumen 
fd)(acien, fdjfecfen, wenn e^.je|t will ommei* wei'ben, 
clenbe Scben attf (t ( bcn ()iet' ijl wie bet 1 fdjnobe/ unfi'ud)tbat'e 
tei-, bavinnen e aMe$ berbotTct, et'jlit'bt unb wbivbt. S)Jit bent!! 
feibcn fott e^ af^bann ein 6nbe gcroinncn, unb beu fd)5ne ; ewigc 
omrnet' fommen, namlid) ba$ Sleid) offeS, but'd) weld)e be^ 
Seufel 9veid) foil scvfi)rt werben, urn tvefd)e$ tvtWen i()v aud) fo 
wet auf (Svbett l)abt mflffcn leiben. Sap beitt |>e^ am S?ot't 
Ijangen, unb fid) tviber ba aupet-lidje 2lnfcl)cn unb ben fd)t'ecfrid)en 
Slnblicf ftiiffen, unb fprcdjen: i/ et'fdjt'eife nid)t, ifi'S bod) unb 
teutet nid)t^ $%$ nod) @d)vinb(id)e^, fonbet'n bap mein (St'IBfet 1 
unb rlofung nalje fei. 

Calvin: Summa est, ne ex debili et caduco Ecclesiae 
statu interitum conjiciaut, sed potius sperent immortalem 
gloriam, ad quam Domiims cruce et aerumnis suos 
praeparat. 

23. 31. S)ie Slnwenbttng bet* SSet'aJeidnma, auf ben Doe!iegen# 
ben rtfl. Gnomon: Instat regnum, cui urbs vetus cedere 
debet: occisis malis vinitoribus vinea aliis fuit elocata 
Matth. 21, 41. 43. Calvin: Hoc loco regnum Dei non 
(tit alibi saepius) a suo exordio censetur, sed a sua per- 
fcctioiie, idque ex eorum sensu, quos docebat Christus. 
Neque enini regnum Dei apprehendebant in evangelic, 
in pace gaudioque fidei, in spiritual! justitia, sed beatam 
illam quietem et gloriam quaerebant, quae sub spe abs- 
condita est usque ad ultimum diem. 

93. 32. 33, ie e w i p I) c i t beg na()enben ^ieid)cs5, bet 1 et'fefyn? 
fen (Sriofung, jwat 1 fcljon in bet- ofangel)cnben 33et'cjlcid)ttng .ana,e* 
, ba auf jene ^orjeidjen in ber 9(aftu' iljt- gdpta, unfe()(? 



2, @onnta<e be 3fben& (Soanenum, 131 



bar folgt, roirb fe|t wm f>et'rn befonberg fyerDorgefjoben. ewiji 
nub nafye i# jencS aWeS, benn ba$ nod) (ebenbe @)efd)lcd)t wirb 
ben Shifting jener 53egeben()eiten edebcn; gercip i|t e$ attd), roeil 
ber >m t$ erfi'tnbet, beffen Sort untwgangitd)e 50a()r()eit iff. 

95. 32. >a$ @efd)led)t tvt'rb nid)t im-gefyen, yc^ea 
(apt fid) in feinem anbern@hme nefymen, a!$ bap.-e^ ba^ cfd)(cd)t 
finer %tit, bie ^fi^^^ff 1 '' 1 bebettte; cjegcn biefcn <3inn fdjeinen 
aber bie 2Bovtc ju jivcitcn, fci^ brtp e^ allc 3efd)e()e, e^ i(J 
aba- nicfyt fowo()l tion bcr cnblid)crt (SrfMung/ rt(<5 !)ic(me()r nuv 
worn S5cgtnn be ginfwfettS bet 1 Sfficiffagung bie $cbe; ben ()aben 
bie Scitgenofffn S^fw attcrWngg nod) et-lebt, benn e^ ergtncj nid)t 
uiel meljr -nl^ ein SD?enfd)ena(tet' ; (won feinem Sobe an etwa 37 
3a()f); fo lag 3^'nfalem in Sviimmern, iinb ba^ . 8 24. c* 
weiffagte war in rfMumj gegangen. 95on ba an fyat ft'd) abcr 
in nnunferbi'odjener ^o(ge bie SEBeiflfagung iinmer weiter entwicfelt, 
ttnb wcv i()ttn SBeajnn etntreten fal)e, fattt barin ein Uttferpfanb, 
bap getvtp alle^ gefd)e()en twerbe. Gnomon: Initio semel fa- 
cto, cetera nunquam intermittunt, sed semper fiunt et 
volvunttir ad finem. Calvin: Christi consilium minime 
fuit, finem calamitatum intra exiguuTii tempus suis pro- 
mittere, (quia hoc modo secum ^ipse pugnasset, qimm 
prius admonuerit, nondum esse finem Matth. 24, 6.) sed 
ut ad tolerantiam eos animaret, diserte praedixit ad ipso- 
rum aetatem spectare. " 

S3. 33. S)ie @cwip()eit feiner SBiebcrfunft unb a((er mit ber^ 
felfcen jjcrfnfipffcn 55egekn()cifen befraffigt ber >ert' mit ber tttu 
ttergSngltd)feit, mit ber ewigen atter, a(fo mit ber tmwbdid)iirf)en 
2fia()vl)eit feiner SBorte. S>a er nun oft won biefen 
gerebet ()at, ba g(eid) nad) feiner 2(tifnal)me in ben f>mmd 
feine SSiebevftmft erfiinbigt l)aben Slpojlg. 1, 10. 11., ba 
SBorte tvaljr ft'nb, jvei( er fetbfl bie Sffialjrijeit ijl, wnb f'ein SBefrng 
in feinem SDJunbc erfunben ift, ba fcrner fdjon fo mete feiner iffieif* 
fagungen it)re (Srfiittting gefunben l)aben, fo bleibt un$ tein S^cifel 
fiber biefe 93egebenl)citen> unb aUe SBebenf'en unb inwenbungen 
ber potter unb UnglSubigen miiffcn wir im (anbett an bcS 
^errn SBort suru'diveifen, tvie 2 ^etr. 3, 315. gefd)tel)t, wo 
bie praf'ttfd)* 3Bid)tigf'eit biefer Seljre eben fo l)eri)orgc()oben ifl ; wic 
l)ier . 3436. 

|)immel unb @rbe werben crgel)en/ ajfo fiber bie 
atier ber ft'd)tbaren tinb baijer Derganglidjen S5clt ()inau^ crflrecft 
fid) bie ewige Waiter unb eltung be Sorted SOriflij bie^ i)t 
atlein unb un^evanberlid) SMeibenbe in alleni unb fiber a((en 
fet i)inau5 $w. 16, 17. 2??att(). 5, 18. 1 |)etr. 1, 24. 25. 
d)er S0?eufd) biirftc fo on feinem SBortc fpred)en! weld)e Slnma* 
pting ware c8, weld)er SBaljnftnn ge()orte bajti! ber aber barf fo 
on feinem SBJort fpved)en, ber felber ba. ewige SBort iff, ber 
wal)r()aftige ott unb ba$ ewige 2eben. ie 38a()t'()eit femes 
forbert lauben, unb bie Unwganglicfyfdt beffelben ijl 



132 #m 2, onntage be tfbttentS, @an0efiimu 



twte 93tit'gfd)aft fitr bie Uiwrga'nglidjf'ett twfet'ctf @d|le$, i bem 
bie-3 StUn't wcf)(id) wofint 

Calvin: Quo majorem dictis suis fidem conciliet, eo- 
rum certitudinem comparatione illustrat, quod scilicet 
magis stabilita sit ac firm a, quam fabrica totius muiidi. 
Ex hoc loco elicitur utilis doctrina, salutem nostrum 
(quia in Christi promissionibus fnndata est) non fluctuare 
.secundum diversas mimdi agitationes, sed inconcusstim 
stare, modo etiam fides nostra coelo et terra superior 
ad ipsimi usque Christum transcendat. Sutijn 1 
$. 10, 73. S)ct; vftet't 1 nmd)et (cine SBorte fo fejle twb 
bap etvtmS atifwfcfc, t>cip ivii 1 bcSSacjci? ja gcwiplicl) wat'ftn, 
bic 3eid)tn fommcn. 

S5. 3436. 2ltt bie S3c(c()t ( un3 utw fctnc SBi^cvfunft fniipft 
tct 1 ei'i' ci'nffe SBotie, wte fset'j tint) 38kni>d fcinct 1 licbcn Sfinget' 
lvfd)affnt fcin foWcn, bamit fi'e iticljf in t>a'S gt'opc SScvbcvkn unb 
in ben Untergang bet 1 UngKiubigcn unt> oftlofen i)ft i >\)icfe(t 
niLHitn; i>. 34. 35. ji'nb cine Skt'mwg/ D. 36. eine 

9). 34. >)iUci cud)/ bap eui'e ^cfjcn jc. 3m 
fol( uid)t Sujl imb ick jut 1 lUppigfeit iinb @d)Wdgctti fcin, 
tcnn wo ciuif?fud)t ba ^ct'j fofd)(eid) unb bc()m'fd)t, unb c 
nun bal)in gct'(id), bap bet; SDtenfd) a((e Sage t)et't'Iid) unb in $mi* 
ten Ictf, ba M bet- eijl wie mit Sentnctlajl kfdjivet-f, bap ct 1 ft'd) 
ju ott nid)t auffdjwingen fann, bap et 1 @iittt unb SRcigunjj fiit' 
at(e^ |)imm(ifd)c tcvlievt/ gans weiflid) wit'b, unb bet* SCclt 
gfbcn nut 1 iljf lett. )b biefe S?eIt(icBe unb cnttpfttdjt auf 
Ijci-e unb jtigetlofct'e 2fidfc ffd) Sttpcw, obcv in ben @wi$cn 
Slnjlanbc* unb nad) Slrt bet* fcinen, (jefcilbefen SBrtf, mad)t gat' 
feinen Untc rfdjieb j ja je feinet 1 bie @d)We(get'ei ijl, fcfjfo gcfa()t:li? 
d)et* wtt'b fte bet 1 0ec(e, bic nut 4 urn fo fdjwet'et 1 Don ber iinbiid}^ 
frit unb >ewet'fiid)feit i{)t*e^ Sl)tin$ unb St'etfeenS ju ftbet'scugen 
if?, ft'el)c mm. 13, 13. (gp(). 5, 18. 1 fov. 7, 2931. 

9ft it ovgcn bcv 9J acting, $cid)fl|ttm, pile tinbtte^ig; 
feit i|t bie cine ft lippc, 5lt'inut(), Mangel unb fd)ttobe S3aud)fovge bic 
anbcte, an bet 1 fo inefe <2>d)ifflwid) (eiben/ bap fie i()t* wtgcS .f^cii 
nid)t bebenfen wergl. Sap. 8, 14. Gnomon: Kgainu.)^ crapula 
est, quam ebrietas hesterna peperit; cur a vitae plantandi, 
parandi vestes, hortos, domos cap. 17, 27. 28. Sauatet 1 : 
9?id)t Hop iveil SDuiptgfeit bem .fofpet- bien(id), unb Unmapigfrit 
wbet-Mid) fiit 1 i()ti ijl, fonbevn befonba-S in $inatip'd)t auf bie 
3ufunft be^ gropen Slbam0fo|nefi! follcn wit? un Dot 1 jebet 5lvt bet; 
tlniniipigfcit (jt'ifen. et 1 @ebanfe an feine 3ufunft foU nie bui'd) 
tt'Mge <Sinn(id)feit unb UnmSpigfrit au8. unfcfin Snnern Dct'bt'angt 
ivei-bcn. et' Unmapige, Sra'ge, g(etfd)(id)geft'nnte ()at f'einen @inn 
ttjebet 1 ftit 1 oft nod) fttv S()viftu, wcbet 1 fn't 1 ba$ wa$ in bet 1 ge^ 
gcmva't'tigen Se(t gci|Tig tfl, nod) ftit 1 bafl a w\$ bot't inmg|l 
befelignt fann. %m Snncm bc$ SDZciptgen wirb ft'd) nie fcfyt'ecfcnbe 
DOV bem .^cvvn unb be? ffimft be^ .ftet't-n wbt-eifen. 



2, Sonnfoge, be$ 2(bt>enf6. (Euangeltum. 133 

Unb fomme biefet 1 Sag fd)nell flbev end), je madjfiget 
tinb ()et-t'fd)enbet' Sfficltfufl unb SBeltfteh, be|lo winger Sealing 
bet- 3*id)en bet- 3etf; be$ gotfh'djen SfiorfeS, bet- bringenben 2Bar# 
mwgen, tinb bafyet- fommf benn biefet- Sag fd)nef(, plopd), gan$ 
twewat-fet tmb tw&ot'fjet'gefefyen, tinb bafyet- urn -fp fwcfyttarer. 
Calvin: Et certe~, qui intemperanteu vivendo sensus ha- 
bet cibo vinoque obrutos, mente ad coelestis vitae medi- 
tationem nimquam consurget. Seel quia nulla est carnis 
cupiditas, quae non hominem inebriet, his omnibus danda 
est opera, ne se mundo ingurgitent, si volunt ad Christi 
regnum properare. 

35. 35. @ine SSergleiddung mac()t i>a$ ituDCfmuttjctc vet\M 
t'ingffen Sagcg anfd)atilicl). SBie Me <3ci)(inge obcu 
n ^lo^(id) bic ji'd)even S()iet i e fiingt/ fo wit'b jcncc 

init fiivdjtcdidjeiu SSct'bet'beu iifcci* bie fi'd)et'en ttnb ntd)(ofm 
9J?cnfd)cn I)ct'fa((cn, tinb jlc wcrben fo. Wftu'fl cntfliiV^n fonnen, wie 

3't bet- @fln&ffoty m*t&). 24, 3741. 
. 36. SEBie cfaijf h'incicnb abet 1 atid) jenci 1 Sag fdit 
bat'f il)H ttid)t fiivdjtcn, mm cv intv tm c^i-fain 
ten ^et't'it bie Slnwenbting bet* . ttet'ovbnc^n tuib emfo()ineu nabcn* 
mittei nid)t unfcHSpfj unb al^' fold)e fcejcidjnei bet- $m: 2B(ft# 
famfeit, feib wadet 1 aUejeif, bie SliifmeiffamfVit unb S3et'eiffd)aff 
bei 1 @eo(c; wie ein 5?viegev af fdnem ^ojlen, wie ein fnedjt, bee 
feinen ^crrn cnvai'tcf, wie S^sfwucn/ bie bcr.8lnfunft be^J8t:aiu 
ftgamS enfgegen Ijat't'en: fo bie Idufcigen. Sltet* bie Sa^famfeit 
(illein fcidjt nidjt ati^, ja wit 1 mtijfen n^ ju itji 1 fogat 1 tatf'e itnb 
^vaft cvbitten; unfere >()nmad)t kbat'f bet 1 tiivfe ttnb iilfe in 
jebei 1 .^ejieljuug, bal)ci ( fcetct bet* KiuMge. Snljciit fciw* ffcrt* 
ijt, Ijinftdjdtd) aiif ben jifngjlen Sag, bap et 1 oot* attoin 35ei'bed?en 
niogc bewa()t'et bleiben, tinb bap et* fiefjcn mogc Dot* be$ 9?(enfd)cn 
o()n, eig.: bap et 1 jtt altem ttten moge ge|latit wet-ben,. k\imit 
ev in bet- 9?St)c 6()t'ijli gebtilbet, ttnb ten efegnctcn bc SBrttevS 
moge teigcja()(t ivct'ben. Gnomon: Sra-O-J/^ai (-tev E^t TO. vy 
ifsyow p/uat <Je, TO xai:' i^'ai' (5wp/v xcct jrpocct'oetjfl'. 

SuHjctr |>au^^. 1, 124. a i|l nun and) eine fe()t- no^ 
t()igc 2d)t-e, bie tins' nimmec fofUe au$ bent ^et'^en fomntew. 3 tl|U 
t-ed)ten @ebet ge()6t-t abet- eine ved)ffd)affcnc ^tijie, ttnb bap man 
ft'd) i)ot- @finben wibet- ba^ cwiffcn ()iite, ba$ i|l/ nidjt txnffentlicf) 
tinb twfafjlid) bofet- 9?eigung wibct- ofte>3 cbot folge. ^o(d) 
^etet wirb but-d) g^rijhim ei-ljBt-ef, ba ift Mn Swfifel an; unb ift 
bies? trSjllid) ju met-fcn, bap oft bie ft-afen nnb Srflbfal, bie fon|l 
iibet' ba^ menfd)(id)e @efd)Icd)f gefjen, and) in bicfetn fieben tx>i(( 
(inbet-n, ttnb jtuu S()ei( wegnc{)icn, bcnen bie fid; ju o 
unb in bet- SScfeljnuig im lauben, i()tt aimifen, 



I. SSele^rutigen be^ ^evvn u&ei* feinc SBiebevfunffc 

t'e SBegel'enfyeifen vvevbeti al'3 35ov5fid)en iliv 
l)en \), 25/26. j 



134 "Km .2. onntage t>e 2fbent$. (Euangelium* 

2 ffe ivivb in gvofiev ficvdicfyfeit gcfd)ct)en to. 27.; 

3. jte i(i bcit gtonunen l)fid)jl befeligcnb, bafyet 1 tefradjfen fie jene 

fd)t-erf(id)cn 23ca,ebctu>ifcn mit IjoffmmcjStooHet 1 t'etibe . 28. 
bis 31.; 

4. fie i|l 8*tt>if}-. 32. 33., ta toei'M^t 

a) bet* fcatb eintt'cfcnbe Slnfang feet (gt'fuKung to. 32.; ' 

b) bie nntoct'a,rtnglid)e 2Ba()H)cif bn* SSBorfe S()t'i|!i D. 33. ; 

5. ft'c foil .cittcu. @influp auf unfn 1 jeif(id)eg 9SeH)a(ten au^iitcn . 

3436.; 

a) nub swat 1 fatten wit* un toot 1 eincm weUlidjen <Sinnc 

Pfen . 34. 35.: 

(1) worn bct-fdl^ bfjlcljt to. 34. : $flfct cud), bap :c.; 

(2) waruin wit 1 ttn wot 1 bemfdben l)iifen fo((e to. 

34. 35.: Unb fomm* bicfw Sag w.j 

b) jttm eh'aud) bet* nabcnmitfd unS anfdjirfen to. 36.; 

(1) bicfc ftnb 28ad)famfdt uitb efcef j 

(2) ^cwccjgt'tinb ba^ti: bap iijv wiit'bi^ wa'bcn jc. 

II. @fjn(T<?ttfuttt in 6^fen 3ei(en v 

3" fold)cn $(itcn kwfifcn S()n|tfn: 

1. eiu ffjice SScftvaucn auf oft, ttnfer bcffcn @d)u|e -ft> ficl)ctt; 

2. fie ffcticn ftd) in bet 1 itckt'jcucjuug, bap and) bBfc S^tcn jut 1 

$erl)m'(td)utta, bc5 Stcid)^ oftc^ bicnen; 

3. fie fdjlicpcn ftd) inniga* tinb fcjlet 1 an ba> ewicj bteibenbc 

@otte5 an, imb toct-fd)mal)en bie iergftngU(^cn itdfcitcn 
' SBcJt; 

4. ft'e bwiten |td) cine frftftige 'jle6^Buitfl but'd) cine 

bigc Ucbung tin 



III. >ie 9lnfuttff ^viffi jum 

1. SBte ()aben S()t'i^en bicfe ju cvwat-tcn? 

2. SJa btent tinsi fcei bet'felben jiim Scojl tinb jut 1 @t'ma()iuutg in 

bct-etv bic toot 1 feinem (^ci'idjt ntd)f k(lc()cn fonncn? 



IV. 5)ic SBeiffapttg t>c^ JP)et?rtt fi6etr feme 

1, ie 23eUf)t'uncjen, bic et 1 babtird) \\nti (jifbt: 

a) iibct 1 bie evfd)tttfct'bcn 33ot'jcid)en (to. 25. 26.); 

b) fiber frine Ijm'lidjt Sufiinft fc(b^(to. 27.); 

c) iibet 1 bet'en gnabenreidjen 3wec? : bie to'olte @rI8funfl bet 1 

einen (to. 28 31.) j 

d) fibct 1 i()fc cwip()cit'(to. 32. 33.) 

2. ie umal) nun gen, bic et 1 baran fnfipff: 58if fottcn auf 

bicfclbe two bevcit (jaUen: 

a) unbcfdjwcti toont icnpe bet 1 6itclfcit (to. 34. u. 35.) 

unb 

b) attejcif but'd) SBBad)famfcif unb @ckt (to. 36.). 

. S' SJ off; man it, 



3, onnfaae be Xben& @pi|iel 135 
3, 



/ 2-10. 1 Her. 4, 1-5. 

be$ SattferS an 3cfin/ bap er ifm 
jtagen Kipf: SBift bti, bet 1 ba Foinmen fotf, bet 1 ttet'fyeipene 9J?efjui$, 
obev foflen wit; eincS anbevtt watien? $ittt biefem e(ecjen{)eif, fid) 
auf* 9?etie, was et <uid) fonfl fd)on grtjjan Ijatte, fiit- ben ewarte 
ten S5c(t|)ei(aub ju erf Kit-en, wnb jum 3^13'iiP ffi? bie 38a()fl)cif, 
Sfa'dtfiflfcif unb latibwt'irbigfeit biefet- evflaning Ivnift 
auf [cine Scti'e (SBunbei- unb 2c()ven), al$ auf un^eti'ennbare 
d)cn 'feinec g8ttlid)en cnbttng, bap ev bet- emavtete efanbte 
m\ bent bet' ^topfyet (^ef. 35, 36.) juiw Deffiinbet l)attc, bap 
et- fo(cl)c SBetfe t()tm wevbe (j?g(. 3'o(). 10, 37. 38.)- Su roeite* 
t-ev 53effdftt<juncj fcinet* Sln^fage, tmb tint aOe nod) nte^t 1 jam (au 
ben einjulabcn, giebt nun 3eju3 bem S^^ ba$ 39 m P/ Cl> f fl 
bet gr&pfc after ^)roj)()eten, ttnb bet? ebenfad^ i)erl)eifiene SovlSnfet; 
be^ SKfffia, g!ia, bet- ifjm Bafjn ntad)en foUe (2)Ml). 11, 14. 
9)Zalead)i 4, 5.). ev n>efentlid)e S n ^^ ^ l ' eanye(ifc()en ^)ei'i* 
co|)e ifl alfo S fl| d n 'P ^ ^ejlatigung bet 1 SBaljHjeit, bap 3cf$ 
bet' im ^leifd) et'fd)ienene SDJcffia^ fei, wn birfcr 
ieH ba^ d)fi^(id)e ^pvebigtamt jeugntp, beffen S5c|liin* 
tmb (SnbjWf cf feitt attbevet 1 ali5 bet 1 ijl, a((e S0?enfd)cn itkf 
bie erfon ^ef Sljrijft ved)f cjettnj? ju madjen, jti t()tn einjula&cn, 
bttvd) il)it a((en jur eligfeit ju t)ed)elfen. SBom d)fi|Wd)en tyw 
bigtantfe tmb ben ienern beffelben fyanbelt bie @pi|tel bie(e3 <Sonn* 
fags, unb bie 3bee beffelbcn ift bentnad): Srwct^ wic gewtp tmb. 
anfjet' attent 3wcifel e^ if!, bap bet* tterfyeipene tmb ewartete 
flti^ in ber ^etfon 3<*f on 9?ajat'e^ waljt'Ijaf^ evfd)ienen 
^leifd) gef'ommen iji S)emjufolv)e Hnnte au^ bet 1 
Sl)ema Ijercjeleitet unb befyanbelt werben: 
iin ^(eifd) ^I'fdjiencnen im djrifHidjcn 



I. 1 or. 4, 15. 

ben S>tenern im d)vij^lid;e 

1. 3^c SBejlimmtmg D. 1.; 

2. il)re faiipfeigenfd)aft . 2.; 

3. wet 1 il)t'en 3Bei't() be'jtimmt D. 3 5. 

1. @^ t|l bi<? S5f|Jijnmg bet 1 iener im d)ri'|?(id)en 
amf, bap fie (Sfyvijfo bienen tmb bie eljeimniffe ^ofte^ 
follen, bet 1 l)eil. Styoffel ?|)atilu^ fagt bag (. 1.) mif ben SBot'ten: 
affir Ijaltc wn6 jebevmattn, na'm(id) ftit- CUjn'fH ie# 
net* tt'nb fttt 1 att^I)a(tet' t'ibev x>tte eljcimniffc. 
5Bir, bie wit 1 att nafccn ba 5lmt en^fancjen ()aben, weld)e bie 
23erfol)mm3 ^ttbicjt, jlcljcn in eiuem jwiefad)en ^evljalfniffe, ju 
6()t'i|lo, tinfevm unb euvem |>evvn, bejfen iettet 1 wit 1 im bcfoiu 
beni @innjc finb, ba ci 1 into bav on il)in gejliftcte ^vcbicjtamt be? 



136 TCm 3, (Sonntac be Htoentt. 



foljlfti fyaf, unb $ it cud), bet 1 .emcinbc beg iJettn, bercti 
fret- wit 1 mit cud) finb, ba et im6 <tflc fammt erwovfon fyat mit fcincm 
SMttt tljm felbct 1 jm 23olf'e bc$ tgcnrtjumS. Unfet 1 boppeitcS $cv< 
J)i11fiiiji ju @()rijio nb jti cud) kjeid)net tic- f)ei(, @d)rift auf man; 
tiigfrtdjc 2Beife. Sit- finb $otfd)affcr <m (SfydfhtS f?aff :c. (2^'or. 
5, 20.); wic finb uidjt ^m'cit cm-c^ (atifanS, bnp i()f gloubcn 
mfijjfcf/ was ivir bflifh'g ota 1 wififuljdid), nid)t rtti^ offcsJ S>ot'f, 
cud) tHM'fdijjen/ wit* fiut nut 1 d)ii(fcn rtitti 1 ^ymibc/ Me cud) gent 
taju crl)clfcu incdjfcn, baf; il)f ^vcubi? am ficvrn {)!itfct, d(c @c^ 
it gcnoffcf, bic ct 1 fc()cufh SCif ftnb, aB ^fcbicjer bcc* 2fiorfe$, 
nciv btird) ivdd)c i()f gKiiifcig gcwovbcn fcib/ cttt'ct' cf(id)c mo* 
wiv jucvjl jum laubcn an S()i'i)liim im 3u<KNbiurtct'fid)ft I" 11 ' 
cjcfiiljrt I)abcti, bci anbcvn ()abcn wit* ben fdjott iu$ ^cvj gc^flaiijtcu 
laubcn Bcvmittcljl bet 1 ^rcbicst bc^ SSJovtfg ju jKirfctr unb ju luv 
fcfticjcit gcfud)h SBiu ftitb ottc^ ^itavbcitci 1 , iljt- fcib o^esJ 2lf^ 
fcrwei'f uub cMu/ but'd) iinfcvn icnjl will bev >cn' an cud) 
avfedfcn unb wirfcn, bap i()i' tvfcbct'cjdHU'cn ttnb fctne ItVknfmbcr, 
'@fif?c^ wei'btf, barnm eefbinbct ci 1 bie SSJiifimgcii 
rifled mit bci* ^t'cbicjt fctnc$ SBBoffc; tenn ba au|5ct'lid)c 
t'ft bic <3d)cibc, bat'inncn ba>5 @d)wci't bcs? cijlcji ftccff, ba$ 
Icbcnbi^c SGot'f offc^, ivcld)c$ cure @ce(cn faun fcliij mad)cn. 
Sir finb |w'tcn tc6 gi'Dpen drjtjirtcn unb S8ifd)of cut'ci 1 @cclcn. 
gropfg/ I)ftvlid)ff Slmf, o foftlidjct 1 S3cntf ; bic ^ccvbc jrtjlt ju 
ivcibcn, fcinc hammer unb fcinc d)afc atif bic gdtnc SCcibc fcincS 
SBpvfc^ 511 fiilji'cn, fi'c l)insulcitcn jum SBi'flnnlcin bc$ Icbcnbicjcu 
SGBajfcv, Ujnctt ju gcktt ba$ SKantta, ba^ ((cn ^itngct 1 unb Shivjt 
nvicjlid) flitff. 

Sffia wit- fmb, mi ity Don un$ etwartcn, j[ fot-bct'it biit-ft, 
iwb was? wit 1 cud) fd)tilbig ftnb, tvcvbct il)t' nod) gcnauct 1 crfcnncn, 
wcnn wit- niicf envagcn, bap tw$ jcbct'iuann I)a!tcn foil fiif 6()fi|li 
icnct' unb fiif ^auc'()ai^ct' tibct* @ottt ctjeimniffe, @in icnct', 
km wit cincn Sluftvag cjcbcn, bet 1 cine SBcflcttung' aut'id)tcn fo((, 
bat'f nid)t vcbcn, was unb ivic c^ i()ht Oclicfct, e^ ijl nid)t in fcinc 
aJBittffir flejtetft; ct- ijl an unfcr SBort gclnmbcn. SBic ftnb S()vi|}i 
SMcnot'/ ct 1 t)at un ins. Slmt gcfc^t, t : cd)tmapicj finb tvit- turd) 
SWcnfdjcn bmifcn, S()fi|Jo Ijabcti wit 1 cljot'fam gclobf, on i()m 
l)abcn ivif cine ganj tcftimmte Slnwcifung/ Snflrucfion fiir unfcrc 
Slmtefiiljt'ting trfommcn. t 1 gclnctct (Waf). 28, 18. :c.): el)ct 
Ijin jc.j Site. 24, 6. 47.; SKavc. 16,15. 16. Sllfo ^upc unb 
unbcnycrgchtng im 9?amen jt'ifli foffcn wit* ^rcbigcn, ben gan; 
5 en 9iaf|@o^ ton euTctv<2e{igfei( but'd) )t'i|lum, in@umma, 
otfc SBort; ntd)t ^tenfdjcnlc^ve, nid)t ^enfd)cnwci^l)cit, wa5 ge^ 
fdjricbcn freljt'in bet 1 ()ci(. @d)t'ift be5 SI. unb 9f. ScfJ., wa oft 



gcrcbct (jrtf (-pelu 1 . 1, I.)/ ba-3 fotfcn wit 1 ^.u'cbigcn, ba bfit'ft i()f 
forbcvn, taS ift cuct 1 9icd)t an un, tin [eve ^)flid)t cjegcn cud). 



2Bct ( c0 nid)f tljut, i|l cin fcifict 1 unb fcilcv 9)?iet()(tno\, nid)t incljt 1 
)ri(Ji icncr. @o pviifft bcnn unfcve ^wtigt unb StmWf^rung! 
Eljrifri icnet- unb ^aiil;altcv iibct 1 otfcS cljeimniffc 



3, onntae be$ SOwntS. <gi|R 137 



fof(en wit 1 fcin; ein fwiSfyaUet 1 obev SBcwattw foil AU$ff)ei(en, 
i()in aniHM'ftaut ijt, tvit 1 benwad) ($Mfrg @e()eimnif|e, b. (). ba$ tljenre 
(StHingelium mit alfen fcincit nabcngaben tmb $cU3flflfcrn, (? 
Ijeimniffe fyaben wit 1 etrd) 311 fi'Bffw/ i' 1 weldje and) bie @ngel ge# 
Iiif?e 511 fdjauen, ba$ fiinblid) grope efyeimnip bet 1 o^fcligfeit 
(1 Sim. 3, 16. Sol). 1, 14.), unb alto, wa* bev mcnfd)(id)cii 
^ct'itunff, fid) fclbfl fibcriaffcn/ ctvig t>ci'fcorgcn gcblicben wai'c, t()f 
nun abev au6 naben Don ($ott btii'd) S(jt'i|)iun nnb in (%ifh) cnt<; 

wnb offentait i|T. 

2. ic ^au.jpteigenf^aft bcv tenet' 6t)rijlj ; bet' 
iikt- @'otfc$' eljcmmiffe ijl Steuej bee Slj)ojtd fagt 
( 2.): S^tin fu^et man nid)t mcl)v an ben au$i)altevn, 
benn bafi fie tveti evfttnben tvevben; in bee Sveiie ijl alleS 
jufammengefaf^/ we${)a(fc and) bee @dofcf felfcev fagt (Sue, 12,42.): 
SSie ein grop >incj ijl eS tun finen treticn unb fltigen|)aus!})aUer! 
@g fmb nid)t gt'otJe akn, ttid)t cine glSnjcnbe ^Bewbtfamfeif, 
nid)t cin funft(evifd)cv S5ot'fffl9, wowuf bev $m fi'efyt, fonbevn bie 
$m\t lobt et 1 an feinen fnedjtcn (WhMj. 25, 14. :c.) ; lobt ben, 
bet 1 tveniijet' em^fangen tinb ba()ei' wnicjet' gefeiftef i)at, efcen fo 
fe()f, wie ben,, bci 1 mel)i' empft'na, unb me()f (eitlcfe, wecjen bet 1 
Stw. ^)at jemanb grope aben, ic( S5ei'cbffamfeit, bap et- a,ol# 
bene Sle^fel in filbet'nen @d)a(en ot'jufi i agen oennag, wo()l, fo 
biene et 1 bamtt bem ^ettn, unb im ien(?e- beS $wm h'audje ei* 
bie <^ate. 

ie wte bet* ienet; S()vijli jeigt ft'd) bat'in, bap fie ben Sen* 
ten (()vij!um woe bie Slwgcn malen, bap f(e ju il)m einlaben, vufcu 
nnb t)inweifen; nid)t fid) ^rebigen ffe, fonbei'n (()i'ijhim, bap ev fei 
bet* Qtnl bei i()in Iel)t'en fie atfei> ftic^rn, atic$ ffnbfit. 3 
getjovt, bap fie bie cjottlidje 2Ba(;d)eif 511 let'em @igeiirt;iim jti 
fommen fudjen, bap fie mit ovgfalf evwagen unb bebenfen, 
jum .^eile bev <2eelen gemd)t, unb bap fie bann nid)t 
reben, al^ wa$ nii|e ijl jut 1 otffeligfeit. 3 ul ' ^ mt<; 9 e 
bie gan&c 5lmt6fiU)t'unc; ba S8cfte bet; eet:be Sl)rif^i fud)e; 
bap nid)t bie Sriebfebevn bet 1 (Sitelfett, @l)t'fud)t, 9M)mfud)f, fiab# 
fud)t bet* Sit'ffamfeit bes? ienet'S (Sl)t'ifti 511111 (^vuiibe liegen, fonc 
tern aWein bie @()ve be$ |iet ( t'n, bie gin-berung feine^ 9<jciri)e6, bie 
^i-bauung bet' emeinbe. Smt i|l, wet- ba$ SSovt bet- 2Bal)r()Ht 
fed)t tljeilt, wet 1 e$ ^rebigt jttt 1 vedjtcir 3t\t r obet 1 jut 1 Wnjeit nad) 
bet 1 Sfteimma, bet 1 (eid)ffinnigen SCcltfinbet 1 , benen nie bie fed)(e, Qt> 
legene %tit jut 1 5ln()i>vung be3 SCot'te^ ju fein fd)eint, roie jeneni 
gclijt 1 (5tpofe. 24, 25.); bet 1 trctic .^ned)t ^rebigt bie ganjc goto 
Iid)e ^aljt'ieit, tebet ft'ei, fdjwcigt nt'djt atto 9??enfd)cnfuvd)f, fennt 
fein Slnfel)it bet 1 ^Pet'fon, tveil et 1 ben cwt ftit'd)tet, unb tveip 



3. SBet bfflimmt ben SGeril) bet 1 ienet 1 . 6()n(li? SOienfdjen 
nid)t, wcbet 1 fie felbft, nod) anbere, ba-5 i|l aUein-fSrtdjc.iljve^^eitn; 
unb 'bod) finb 2)ienfd)en fo le id)tj\'nnig , unbefonnen unb botjdjnell 
in bet- .^eui'tljeilung bet 1 ienet 1 (5l)i'i|li/ im tl)ovid;ten, imwrnfinfti* 



138 tfm 3 onntdgc beS TCtwnta, 

gen, fleifd)Hd)en $id)ten iibet! biefetbett. %\\ ftot-iutl) fyatte 
geprebigt unb bie emeinbe gejtiftet, nad)i()m lefyvte SlpoUo bafelbjf; 
ba fpaitete fid) Me emeinbe, Me @tnen I)ie(fen eg mit Batting, 
anbere mit Sfyotfo, nod) anbere mit fepfyag ; unb jebe ^artfyei ed)ob 
ifyren Sefyrer, Derad)tete neben iljin bie anbern, riifjinte ben (Sitten 
atif deficit bee Slnbern, befyauptete, nut; j()t' Sefyrer prebige aflein 
bag (S'lMiigeliitm, unb et 1 a((etn auf bie red)te SBeife. iefelbe @tv 
fd)einung l)at ftd) oft iviebct'l)o{t (bic ^ivd)encjefd)id)te bejeugt e), 
lefonbef'5 in gt'operen @tabten, unb 2le()n(id)e^ ftnbet fid) and) wv 
tet- un; bei 1 Sabel, beu ?pau(u3 iibei 1 bie forintljei* au^f|)i'id)t, bie 
^ut'edjtnjeiftin^en, bie e? t()iten giebt, bie (Sufwicftutuj/ wie unredjt 
fo(d) 9lid)ten fei (6a. 30.), trifft aKe, we(d)e nod) je|t untet 1 un* 
batb biefcn, balb jenen 2el)tet et*l)eben, unb bie anbct-n atte l)evab< 
fe|en unb et'ad)ten. S)?it gvopen @d)aarcn (Soan^elijlen gtebt bet 1 
%>m je|t .bag SBort untei* tin, unb jebev ^t'cbigt nad) bem 
bet 1 if)nrevlie()enen nabe unb abe, fo obet 1 anbet 1 ^. 

leifd)(td) unedettd)tet ftnb bie, weldje t'id)ten wie bie 
f^ef, unb ben SBertlj bet 1 Seljt-et 1 nad) tfu|5et'en, in bie Stugeit 
ben ($aben beflimmen. et* 5lpof?e( fagt (o. 3.): ^it'-abet 1 ifl5 
fin eringeS, bap id) Don end) a/et'tdjtet tvet'be, obev 
Don einem menfd)lid)en Sage (wenn 3)Zenfd)en tinbeftigtemeife 
erid)t$tag iibet- mid) l)aUe"n); foldjet 1 Sabel fdjmerjt mid) nid)t, 
fold)e0 2,ob f\wtn mid) nid)t eitel mad)en; and) t-id)te id) mid) 
felbft uid)t (bin weit entfenit, meinen SSevtl) felbf^ bcflimmen ju 
rootfen); id) bin mir tvol)I nid)t$ bewtt^t, abet 1 bavinnen 
bin id) nid)t gevedjtfet'tigt, bet 1 ^et't; ijH abet 1 , bet 1 mid) 
rid)"tct (. 4.). et- 5lpo|le( l)at ein gute^ ewtfjen, e f(agt i()ii 
iibet 1 feine Slmt^fiiljt'iing' nid)t an; fel)t ba baS attSema^lte Sltt^etig 
beu ^errn, ben ft'etten fned)t otteS, ben ()et(. Slpojtel! wet 1 bat-f 
biefe SBotie t()in nad)fpfed)en ? atif ben Sippen ctfivbt bag 9Bot*t; 
wit 1 Ijabcu nut* j bitten, ba^ bet .f^et't* nid)t mit ting in bag e^ 
rid)t a,el)e, bvi^ et 1 ting feinen fyeil. @ei|l in t'eidjHdjet'et 1 iiKe fdjenf'e, 
bamit wit 1 immet 1 trettet 1 wevben. 9So((emutl) bcfennt bet'5l^^e(, 
bet 1 fid) nid)tg bewupt i|^, bap et* banim Dot 1 ott nod) nid)t rein 
unb fret fei alter @d)ulb, -^- Det'jeil)e mit 1 fset't 1 bie Derbovgenen 
geljlei 1 .' (Siteifeit unb (Selbfoefattigfeit fd)ineid)e(n fid) fclbjl fo get'n, 
ba fonnte bie .33ej!imimmg beg eigenen 3Bet't()eg (eid)t Don bet 1 SBafyt 1 * 
t)eit abrceid)en, beg()alb gebii()rt foldje SSet'tljbeflimmung bem $mn 
allein. 

at'tnn t'id)tet nid)t DOV bet* 3fit> big bet 1 |)evt' fom* 
me, weld) et 1 and) wit'b ang 2id)t bt'ingen, Wag im ^in# 
jiet'ii Derbovgen i|T, unb ben SiatI) bet 1 .fm'jen offenba* 
ren, aUb.ann wivb einem jeglidjcn Don ott Sob wibet 1 * 
fa i)t' en (D. 5.). i&ktm S0?enfd)en ben'SBet'tl) bet 1 Sienet 1 @()ri'|li 
beflimmen, fo i|B aOemal jtit'Unjeit unb Dot'eilig, .weil eg Dot 1 bet 1 
3eit ifi et' $etT wit-b wiebet-fommen, jum @et'id)t i'ibet'Jeine 
Sienet 1 , bann wivb et 1 eiu gcved)tcg cvid)t (jalten, nid)t nad) 
bem, wag Dot 1 SJtitjen i\J, fonbem nad; beu geljeimflen Sriebfebern, 



. 139 

nad) belt toet'bot'genften23etveggt i u'nben wire ev bcnStat) emeS jeben 
befftmmen, unb alsbann wirb einem jeglidKii, bet* titu geroefen ifi 
nut) gewifjenfyaft unb forgfalfig nb eifrig, toon oft ob wibcrfa^ 
ven, ein rcofylbegriinbeteS, bet' 2Bal)t'l)ert geincipeg Sob, auf n>eld)e$ 
allein SBertl) gelegt twben barf. <2o (apt un$ bcnii juriirfljalfenb 
fein mit unferm Urtfyeil, freti In unferm Slinte, ba wir bod) aflju* 
nuil (Sljrijli iencr ft'nb, unb fro()lici) in -^offnung wottcn wir bcm 
^fta-n cntgcgcnfc()cn , bee wiebeti'ommcu wii-b/ unb fcin 2ol)n mit 
i()m. Slmcn; 

Suttjev. Stt t>. 1. B bod), lifbeu SDfrnfdj, S^rijJo bfc# 
ncn unb @ott bicnen t)eipt DornamUd) bet <3f, ^Paulo, ein Stint 



ift ein icn|l, ber toon Sl)t'ito, nid)t ju Sl)t'i)lo ge^et, unb t>ev nid)t 
toon un^, fonbcvn jtt n f ommt. ie timing biffeg @i'nd)0 ijt 
biefc: @m jeg(id)et* ttntcv eud) fc()e ju, bap cv nid)t ein anbei 1 f>au\)t 
fc|e, einen anbevn ftm'it anfwei'fe, cinen'anbeni jvijlttm mac^e, 
fonbern attefammt Meibet an bem einigcn S()t'i|lo, benn roiv ftnb 
nid)t cure ^ewit, nod) eiive Ofccrjtcn, nod) t\m |>aut, fonbem 
wit- ft'nb .^oten unb ienet'. ort (jat and) ein ^au, bag ft'nb 
wir feltft, bie cfyrijttidje f ivd)e, barinncn ft'nb. bie spfarrljcrren unb 
^Bifd)l}fe ^ait^'unbige unb ^a*f>alter/ bie be aufc warfcn fol^ 
Icn , jnit <2cife werfocgctt unb ba efinbe rcgiwn. 5tber feine 
ttfcf ft'nb nid)t leib(td). ^at'tim fdjeibet <St. SpauluS bie f>au6 
J)altet' ofteg toon alien anbet'n (etblt'djen ^)au?()aUei'n. ^ene, bie 
geben ft'd)f(id) S3fot, unb tegiet-cn bie fovtoet 1 , abet 1 biefe gcben tin* 
ft'd)tUd)e toeife, unb regieten bie <2eelcn, bat'tiin nenncf et* fie e# 
i)eininiffe mysteria. iefe 9J?i)f?et'ia ofte6 finb nid)f$ anbere^, 
bcnn SIjt'ijIuS felbjl, ba$ i|^ bei? @(aube unb gtoangdiwn toon l)ri^ 
|!o, benn adeS, tvaiJ tin ^toangcliitm ge^vebigt wivb/ ba iji on 
(Sinnen unb 'SBevmtnft fenie gefe|f, unb attcf 2Belt toci'bovgen, mag 
and) nid)t edanget wct'bcn, benn a((ein bitvd) laitben (SOJaftt). 11, 
25. 1 ffor. 2, 8. 1 for. 1, 21. 1 Sim. 3, 16.). ie e^eim* 
niffe otteS ft'nb fo(d)e toevborgene inge, bie ott gicbt unb in 
ott ft'nb. @in S)icne|; (SljrifH nun foil ba^latitere 6toangelium, 
ben t'eincn latiben ^vebigen, wie d(ein Sl)t'i^ti$ fei unfcr SBeg, 
Bei$l)eif, fvaft, Scben, ^)vci6 unb (Sdigfeit, unb bap unfer S)ing 
eitei Sob, 3^'t'^uin, S()ov()eit, Unfcaft, <2d)anbe unb SSevbamm'/ 
nip fei. 

3" & 2. a (iegt bie ganje 93?ad)f an, ba fraget oft nad), 
ba fud)et unb forbett 6'ngel, SKcnfd) unb aCe gwafur, ob ein 
,f>au$l)altev fcin &mt treulid) ati$nd)te; fold)e Sreue forbert (5()fifTtt^ 
aitd) SQiaffl). 24, 25.; bet- ift abev tmt, ber otte e(;cimnip 
(janbelt, 

3 U tt 3. @t. ^paulu5 'niinmt I)iet' ba^ 9lid)fcn obct; Urt{)etJ 
(en auf ein gttfe'5 9Jid)ten, bap eS (jeipc, toiel toon iljm l)a(ten unb 
fagen; unb bap $id)ten ()iet- fo toie( ale Soten ()etpe, bcwcifct bag 
@nbe bet- gpijlcl to. 5., wa* ijl ba anbei-3, benn, lobet nid)t, 
laffet ott Men, ott |te()et e^ ju, bap cr uus5 dd)te ; lobe unb 



140 7(m 3, <3onntacje be TCtoenW* (Spijlel, 

frb'ne, wit 1 follett einanbev nid)f lokn, t'idjfcn/ nod) fronen. S)cr 
menfd)lid)c Sag l)cipt l)ict* mid) ba$ mcnfd)lid)e tlrtlxil/ evidjf 
unb Sob/ bamit bic SOtcnfdjcn cvfyeben, cvlcud)fen unb iefannt ma* 
d)en bic, Don benen fie Did fyalfen. @f. ^)au(tt$ facjt nun, id) ad)fc 
c$ nid)t, bap id) Don cud) unb allct 1 SBeif gepreifct wiit'be. 
fdjcn inogcn ba$ fud)cn, @J)f$i fenct' unb oftc^ f>a 
(en ct'wai'fon Don (Slin'fto unb Dom go(id)fn ^acjc ba$ 
2hid) t'id)fe id) mid) fdbfi nid)t, a 1 t'cbct a(^ ein S()t'if nad) 
bcin miffcn iw ott, bcnn ad) bie ifoi'intljcf ^auhint l)od) 
vfiljmefcn, in bcm ba$ Dor oft gilt.; (tc wottfctt, ct; roai-c Dot* 
oft I)ol)<>t', fitJofct, bcffcr, bcnn bie anbent. 91m ijt Dot 1 oft 
Join gvopa-et' 3<- n '3 c ^ ^ fn ' 1 ba ewiffen, benn oft vid)fet nidjt 
nad) bcm cfi'd)fe, wie bie 2ftenfd)en, fotibcvu nad) bem fwjcn 
(1 m. 16, 7.). 

3 4. (Sf. ^atilu^ gicbt i()nen ju, bap ct; unftoSffid) fci 
im ewiffen/ befcnnet, bap ji'e ved)t cjeut'tljeilef Ijakn, fo Did e$ 
uot* ben 9ftenfd)cn unb in fcincin ewiffen if}. Slbet 1 ba^ ct'id)t 
if} nid)t gentigfam Dot* off; benn fo jemanb barinncn get'edjf Wiiiv, 
bap et 1 j()in ntd)f^ bewiifjt i|l uitb cjnt ewiffen l)abe, fo jtiiitbe feine 
StiDet'fi^f attf ji'd) felb|l, fo wave and) bc$ laubenS nio()t nof(), 
Fn'vffen and) offc nabe nid)f/ wit* l)(iffen in lines felbjl, wasf 
un nii|e unb nofl) ware, mod)fen oft wol)l Ijinfort enfbel)i'en. 
Slbet* nun |W)ct e^ bat'atif, bvip wir auf otfe tube ttn^ Dct'laf> 
fen, unb babuvd) get'edjt wet'ben, cr mid) abet 1 vidjtef, ift 
bet* $m' ; ba^ ifl eben fo Did/ aU ic^ will wavten, bi$ bap mid) 
oft t'idjtct unb tofcet. 

3u D. 5. SEcnn bet* ^et't 1 fommen wit'b/ ba wit'b man rcdjf 
Unfet'fdjieb fdjen/ wet 1 ba wi'it'bi^et 1 , Ijoljet 1 / beffer ijt/ unb wddje 
SBevfc am beffen ft'nb. avtim ijt bag tterund)i'ifllid)jle Siiicj/ 
wenn man t'icljfef unb wt'it'berf nad) bem aiiper(id)cn Sffiefen unb 
Serfen. 33crb0t$ene$ bet 1 ginftet'nip unb S^afl) bet 1 ^et'jen ncnnt 
^auiu bie jwei @tii(fe/ bie man ^emeinigltd), wicwotjl unbeutlid)/ 
ttennet - SBille unb 93 ct 1 nun ft, enn bet 1 SOienfd) ()at bie jwei 
tiirf in fctnem 3nnet'|?en, bap ct 1 licbcf, w.i((, bege^vef, unb Sufi 
ctwa jti l)at; ba anbere, bap ev wjlel)et, erfcnnet unb ut't()eilef. 

wi(( ft'e fefjt nennen feinting unb cbanfcn, 



I. inc fveunb(id)c Qrvimwuncj an bic SSorflettuttg, bie man 
fid) Don t>en &t)mn bti Svangclium^ ju madjen (;af 

1, Siefc 33ot'|ld(un(} fo(( atii5 unfenn Seyf enfwicfdt unb sufanu 
mcncjeftdlt wcrben. 

a) SDlan fed bie Secret 1 be3 Danc)ditim nid)t fib md)t- 

anfeljen, a(^ fi'e ft'nb; 

b) befto 'tl)(\\m foil iw$ bie SBiit-be fein, bie un^ wirflid) 

juf ommt ; 

c) bie auptpffid)t cl)t'iil(id)ev Sdivet 1 ift Sveue; 

d) brt()et' finb fie a,lcid)a,tittia, gegen bie Ut't()ei(e bc$ 

fd;en; 



flm 3. efonnfage be$ Btoentt. <pi|fcl 141 

e) abet* jte ridden ftd) felbfl beflo fh'cncjet? nadj t'()t'eme^ 
wiffen, tinb nad) bet- Hed)enfd)aff, bic fie bent ettn 
abjulecjen Ijabcn. 

2. $$ fo((en bie cr^id)tenben yo((jcn bcmct'f'Iid) gemadjt wet'ben, 
bie au^ bet' bieljff (jcbilbefen SJorfJfKuns fliepen. 

a) S)ic Secret' bei? intnged'tiin^ Dcvbiencn bic Slttfmet'f* 

fantfett a((et' benf'eitben 9)?cnfd)en; 

b) fie bt'it'fen cine bc()utfame 23ctut()ei(tw<j pct'lattgcn; 

c) fogaf gctteig^eo el)oi', fe(b|l wcnn wit* tutanc|enc()me 

2Ba()t'l)citeit faftcn, fonttett wit* ct'Wavten; 
cl) wit* miiffen un beibevfett^/ Sdjm* tinb ^ot'Cf, an bie 
9ied)cnfd)aft evinnent, bie wit 1 bcm fww grtcn miiffen. 



II. JDie fcowete Sufuitft uttfe^ 

1. S>if (n-ncn fie n<id) itjvet* 93ffd)affcnl)cit fcnnew; 

2. tmb cnvacjett, ive(d)en inpup bie 83efrad)fang betfelben auf 

a|Set'it nutffc; 

a) ft'e uuip tm^ ci'imwfetit jut 

b) juu Siebc; 

c) jut' 



III. 

bet: 

1. Sa^ JBemii^fein, wit? ji'nb icttet* S()d|}i 20.; 

2. bap wif fi'cu fmb in kw ^Betufe, bcnb^^m* n lvfo()lent)dtj 

3. bap wit tinfei 1 SBet'f tin t'ed)fcn eift bcv 9}?enfd)en(iel)e a\\$b\\'< 

vtd)feu fud)<m; 

4. bctr ^inblid aiif ba$ juf'iinf^tcje 



IV. >ie Sreue, wcMje uon un^ alS J&au^Oalfevn t>er 
6en offeS geforbevt wirbt 

1. t'tinbe, bie p bet'felben wet'^idjfen ; 

2, ba$ cd^gefiH)!, mit bein ba (Stwbcn banad) Io()tif. 



V. S)etr ^en' if! eg, tor tw$ 

1. 58it fd)icfen biefem Slueftmtdje eine 



a) bet? v^et't- t-id)^f tins a(^ Sfjt'ijli ienet; tinb $ 

tet- lifcef (^o^e @el)cimnijfe ; 

b) ob wiv ft'eu ei'ftinben wet-ben; 

c) et* bringt an^ 2id)f, wa^ im ^injlent Det-bot'cjen ijf, unb 
' d) tl)ei(t einem jeglid)en Sob obet- Sabe( jit* 

2. Sffiii' fnfi^fen etiticje (St'imintwma,ett an, bic wit; au biefec a^o^ 
|!olifd)en 58al)d)eit aHeiten; 

a) e$ fci bit 1 ein eringeS, on 9)Jenfd)ett obcv DOH cittern 
nienfd)lid)eit Sacje gei'id)tft jti wet'bcn; 



142 2Cm 3. 



b) n'd)fe bid) fclfejl aud) nid)f, unb wenn hi bin nicfytt 
" bewufrt btjl, fyalte bid) nid)t fur Qet'edjfferftgf; 

c) nnu'te Dielmeljr mit $ttl)e unb S8ad)famfeif, bt$ bet* 

ett fommt 5m et'id)f. 



VI. )te 

S)iefe SSorjif flung tjl wa()t: nb 
1, fie fmb on oft fcet'tifcit,, ba^ et'ici()e ben 2 el) tent 

unb l^offnung, twb getwinne i()uen ba$ v>otte SBwtrauen bei 1 



. 

2, jte eet'waUea Don off aneevft-attfe t'tfet 1 , ba klrte bic 

Smte bcv 2cl)t'ct' \mb bie 5ld)ffamfctt bet 1 ^bt'et*; 

3, fie finb bet 1 9ied)cnfd)aft otte^ uirtewot'fcn ; ba\5- gefce ben 

S el) rent fi-aff, fid) iikt ( mcnfd)(id)e Ut'tl)ei(e 511 edjebeit, 

unb erfiiKe bie $8m ntit biHi^et' %td)|Td)f unb 

let- 



ii. mttt). 11, 210. 

~ (fuc. 7, 18-27.). 

ie teiben !e|fen <3onnfacje be 3ibi)enf Ijafcen bie gemeinfame 
S3ejlinnntntg/ bie Slnf'unff Sljrijii in$ ^(eifd) attfjet 1 gweifel j 
fefjen, obet* ben S3ewei$ 511 fftijt'en/ ba^ Sefug Don S^ajat'etl) tvaljtv 
l)affig bev Don dilcn ^i ( oI)efen Det'I)ei|iene unb Don a((en ^vomnten 
fwat'fefe unb ()et'beic\cfc()nte 9J?efjta^ tjl. SMcfe jweifeflofe e>vif^ 
Ijeit lltifjt fid) fljeilS anf ba^ Seucjntp ^eftt gljrijli fe(b|l (3. Slbocnt)/ 
tl)eil-3 auf brt^ 3 f "3"'P f'n^ SWlaufei'S, So^anni? be Sftufwg 
(4. Slbttcnf). ii (5()t't|li 3 c ngnip ba^ ivid)ti$ere jjl, nnb ba ct 1 ei* 
genflid) feine^ fi-emben S^piffe^ bebatf (3o(). 5, 3336.), fo 
jWjt fene^ mtt SKed)t Dovcin ; ja ba Dom (St'iofet' bent Sattfet- 9)?atfl). 

11, 7. bi 14. gegebene 3 f 3 u if } Ina d)t ba$ be^ e|tei'n evjl urn fo 
(Jennifer unb glaubwfiubtact 1 . S5et' Diet'te 5lbent^fonnfag l)at jncjleid). 
nod) bie SBeftimmung, anf bie nortjtwenbtge (Seelenjfimimtng unb e? 

|iing l)injtnvetfen, bie 511 etnet* t'ed)f gefegnefcn $eiev be 
tnb'ffo()(td)en 2Bei()nad)t$fefle etfot'bedid) tjl. 
a((e SDienfdjen linbet 1 finb, gem feltg wet-ben wotten, fid) 
feltjl nid)f t'effctt fonnen, a(fo eine^ (St'lUfet^ bebiitfen, fo ijl t$ 
vtd)fig, gejvtp ju nwben, nid)f nut 1 bap e^ cinen (St'lofet 1 unb $ ( \ f 
(anb gieM, fonbern aud) wet 1 bet'felbe ijl. @S gie'bt einen ei^ 
lanb, abet 1 nut 1 Sinen/ nnb bet 1 ijl %tfu$ Don 9"?fljavef() ^ojlg. 4, 

12. 13ol). 4, 2. 3. 23o(). o. 7.; et 1 fann unb wiii a((c feltcpmv 
d)en, an tl)n mufi man fid) bal)er ivenben ajanben, feine .fM'Hfe 
furi)en, annel)inen, jtjm fo ganj unb gat 1 fid) etvjebett, wic bet* (eib', 
ltd) ^ranfe bent Slrjte. S3ei (Sfyvtjlen foU nnb barf man jivat 1 bie 
Ueberjfttgung Don biefer rittibwalji'ljeit tmfereS ganjen 

bctt'5, bap 3 e fn^ bei'-(5()i'iflu^; bet 1 @ol)tt otte$ tjl, 



3. (Sonntage b* 2Cbent8* (Suangelium. 143 

SOfattl). 16, 13 18., flkr in biefer Ueberseugting biirdj 2$orf)alhing 
il)t'ct' riinbe jtd) 511 kfeftigen, tjl red)t unb $pflid)t Sue. 1, 4. 1 
^etr. 3, 15., unb baju biefet biefer (Sonnfag or anbern (id) bar. 
fiuca$ erjatjlt bie UmfMnbc biefer @efd)id)fc efroaS genatier, 
al$ SRaffljfluSj 3efu$ Ijattc fo eben ben Suiting $u SRain Don ben 
Sobfen atiferwcft, unb mad)te jti b erf ell? en (Stttnbe, al$ bt> 
SBoten 3ol)<inn~iiS 511 iljin famen, Dtclc g^fttnb on (Scurf) en 
unb ^plagen unb bofcn eijlern/ unb widen SBlinben 
fd)enfte ct i bag cfid)t, bafyct 1 fonnfe eu fid; urn fo efyet; auf 
tevufcn, roaS fie fa I) en unb t)Bi'ten. 
95. 2. 3ol)cmne$, im Swfcv ju 9)M)(ivu (Sue. 3, 19. 20.) 
bie SBei'fe )t'i|ii/ itnb ba gab il)m eine auf ete SBeuanlaf* 
fttng jut Slfcfentung sweiet 1 feinct Sfingec an Scfum; ein innem 
Slntneb baju lag in feinec cignen @ee(en^immung. 2aat-er: 
ftt' 3W)nnc$ obet 1 feine < si!i\\&w Wat* @{aufcenflviti'ung ni)tl)ig; ba 
ijl att^ bet $vage unb Slntwoct f'lav. @laube foU, wie bic 
Sugenb, mit ^inbcrniffen unb SBibenvavtigfeiten ju fampfen ()abcn; . 
S3. 3. te ^fage, we(d)e bie ^oljanne^ingcv 3 f worlegen 
folfen, fet, wcnn attd) nid)t gevabe 3 we if c ^ utl ^ UngewijHjeit, bod) 
@e()iifitd)t uot-au'3 nad) gi'opevev ewip()eit unb fejlevef Uebei 1 * 
jengttng; 

S3i|l bit bee ba fommcn foil 1 SD?ofe 3> 15. gap. 12, 
3. 6a|). 22, 4 18. 5 Stfofe 18, 15. 2 (Sam. 7. u. . a. @t. 

Obet 1 follen wit 1 eine$ anbet'n wat'fen, 3^'ofc wartefe 
auf ba^ $ei( be^ ^en-n 1 9Kofe 49, 18. SefaiaS cbenfatt* 3cf. 
64, 1. (Simeon unb $amw Sire. 2, 25. 38., wet-gl. Sol). 8, 56. 
Sue. 10, 23. 24. 1 Weft. 1, 10. 3ol)anne^ bet- Sattfef 
5ae l)et'did)e S^mf!* 1 I'ibef 3ffm abgflcgf, nad)bem et 1 bie 
tvif?l)dt bet 1 mef|Tanifd)en Sffiiii-bc beffeiten empfangen ()a^e 
1, 29 34., roar and) fan fd)tvanfenbe- 9?ol)r, aber ba er feltjl 
nod) attfm'l)a(l) be^ .^immelt'eid)e jlanb, bie 9?ahtr unb ben Qntt 
ttJtrflung^gang beffelben nid)t toiJdig burd)fd)aute, ba e fo fdjnett 
unb fo fid)ttar ntd)t Ijeretnh'ad), wie er ewartet ()akn mod)te, ba 
er baffelfce ^erj l)atte, wie alle SD?enfd)en cs ^aben: fo if? einSSed); 
fel ber mppnbungen unb (Seelen$ttfKinbe and) ki bcm |>erolbe 
)rifti nid)t6 feiner Ittuvurbige^, w&9 iljit (jerabfe^e, unb man Ijut 
bal)er ben ninb unb bie Slbfid)!: biefer S5offd)aff 3^l)^"i^ n 3f* 
fum, and) pfi)d)o(ogtfd) rid)ttg, gewip in iljin feifcer ju ftid)en. @r 
l)atte ein angefod)tenc |)erj, er fdjroanfte jroifdjen lautvii^SSBoWfii 
unb nid)t red)t fefl (atifcen^onnen, er fel)nte fid) nad) mc()r 2id)t f 
nad) >tav?ung feiner ^lauben^^iDerfi'djt; er argerfe fid) wirflid) an 
3efu, b. 1). c^ ivar i()m mand)c anflofjig, unerfiariid), e^ brang^ 
ten fid) il)m allerlei ebanfen auf. afj er in biefer (Stimmung 
jit Sffw f c i c Swf 1 ^)^ nimmt, offenfcart ben nod) vor^anbeneii 0?lau# 
ben fcine* ^erjenS; eben fo l)aben wiv in al)niid)en 5lnfec()tungen 
bc$ (SlaubenS jum @cbete, jum 58ovtc X$otte$, jnr ^j)rebigt bef# 
felben, jtir briiberlidjen @emeinfd)aft tinferc 3"^^)* a nel)men. 
SBBcnu. c$ bem 3N l nc$ nut urn ^infttl)vung feiner 3nnger jum 



144 2Cm 3, @onnta$e 



tauten ait Seftnn S t()ttu gcwefen wave, fo wfivbe 3*fu$ 
lid) gcfgt Ijafcen: @e()et ()in tmb fagct Sofyanni it>iebei,' :c.: ttnb 
mm nid)t burd) btcfe S5offd)aff cm nad)t()et(tgc'o fitcfyt auf Sofyaiv 
ne$ l)atfe fatten fitonen, woju bann bie 9led)tfevtigtmg beffeiben v. 
7. 8.? c$ wave ja tutv im $tt(geme.inen notfyta, getvefen, feine gijt^ 
lid)e @enbung burd) $tnrocifung attf 9Ka(ad). 3, 1. ft'eljc . 10. 
ju ci'weifcn. art i|l ba()ct' (Sadnne Sort ; Quod putant qui- 
dam sua etiam causa misisse, valde absurdum est: quasi 
non solide persuasus esset et clare didicisset, ipstim essc 
Christum. Fideliter in hoc incubuerat, nt discipuli 
Christum sine mora amplecterentur: quum assidue iu- 
stando tarn parum profecerit, non abs re timet, ne post 
mortem suam penitus diffluant; voluit ergo eorum tardi- 
tatem serio expergefacere , ubi ad Christum dimisit. 
t biefdbe (Stflflwmg, tvie Sabut. 
46. w Slnfwwt 3cfu an bt> Sftgwiftjwt 
|l nid)t cin Hope$ 3a/ f<c fd)liefrt c^ aki 1 in ft'd), inborn 
nod) mcl)t', na'm(id) juglcid) aud) bcu SBcwci* fiit 1 fdnc 
@rflftfimg ent^lt, bap et' wa^^aftig bet 1 SO^cfjta^ fei. 
95, 4. 2lu6 bcm, tvoDon fi'e folbjl Sltigcn^ ttnb Ofyvcu 

folton fte obet 1 idmcl)t: i()t' SKetjlec bcu @d)hi|i 
fci bet 1 ba fommen fottte, un.b man biit-fe nun fVine-5 Slnbcvn 
tvarten. Gnomon: Rerum testimonia, septem gene- 
rum v. 5. 6. Miracula praedicta, benefica, multa, varia. 
Vifeus alias praecedere solet auditum, sed verbum Chri- 
sti fidei desideriis propius quasi respondebat, qiiam ope- 
ra. Etiam hoc loco humiliter Jesus loquitur: quae audi- 
tis, non y quae dico et facio, inquit. 

9). 5. 3cf % 5 bwuft jt'd) auf feinc SSSunbee, at cfon fo wide 
Sfufl'niffc fcinet- gottlidjen @enbung. a S^f. 35, 5. 6. SBun* 
bet, tutb Sff 61 r 1. 5><i$ Setjven bem ed)eiJ5cnen efalHen 
ttnb cfanbtcn pfte6 fcdgdegt wet-ben, fo l)atte bie im\wfuna, 
be^ xfjen-n rttif feitte SBittffrtmfeif in SBBunbwn wnb cl)ren tun fo 
me()r bcwcifcnbe Sraft. Sltif ii()itlid)e SBeife ftupet't ft'd) 3cfu$ iibet- 
bie Don it) in t)en'id)tefen aupcfot'benttidjen S()aten 3ol) 5/ 36. 
Gap. 10, 24. 25. 3638. gap. 14, 10. 1L (Sap. 15, 24.; tinb 
wic cr urn feiner Sunbct' tvilten tauten et l (angf/ fo ft'nb txn'vfltd) 
iete but-c^ biefelben jtim tattOen an i()tt ()ingefu()ft wovben %$fy. 
3, 2. Site. 7, 16. it. a. m.j tinb^()anne ttflht auSbt'Mtid), et- 
^abe in feinem (Stoangelwm bie 20unbergefd)td)fen aufcjefdji'ieben, 
bainit man fo jttm taubcn an Sefttm hwogcu wct'ben mi5d)te. ic 
SBnnbet 1 fottfen jun8d)fl auf Sefttm anfinciffain mad)en, femeSKad^ 
tmb feinc Siebc ontfyMett, jtigteid) abet' fo((ten bicfe in bet* fi'd)tba< 
ten Sett won i()m i)et't'id)teten S()aten S3i(bet- fein won bem, 6 
cf in bet 1 fibetfnntid)en SBBett an bem inwenbigen'SOienfdjen jtt n>itv 
fen toermijge. >ie attpet'tid)en wa!)t'nel)inbat'en SBunbet 1 tjaktt ft'etV 
tid) aufcjel)ot'f, tmb fonntcn btc-3 tun fo et)et', a( bie wafyren, ffetten 
'nb fllaubiviii'bigcn ^h'id)te, bie un't'Jibei 1 biefetben in bet- change; 

lifd)en 



3, onnfoge be TCbwntS. @oangelmm 145 



lifdjen @efd)id)te fyaben, tm* nod) je|t <mf $erriid)ffe 3fcfu Sfcadjf 
unb Siebe jeigen, - ttnb jum @(auben an iljn einlaben: abet: bie 
Did grijperen SCunbet 1 beS |>ewt, Me et: an unfa-en <3eelcn uet< 
vid)fet, battern nod) immet 1 fort, unb wet 1 ba Sffu veffenbe, I)d>- 
lenbe unb befeligcnbe fvaft unb SBit'ffamf'eit erfafyii, bet 1 wirb in 
gvoptet: ewiffyeit unb t'ibet 1 atten grccifel ot'fjabcn bic 
unb fieilanb^vi'Jt'be %tfu wn 9?jw^ an f<d) fdbtf et'fVnncn 
b? bie bd ii)in (cib(ici)e fl(fe fudjfcn, fd)on cincn gewiffen 
ben nutbt'ingen mufUcn, fo i|^ e^ mid) jetjt nod) bei' ^att, twin wet 
ben <2tt'd)ktt bee @onne ftd^ nid)t au^fc^en jvitt/ Fann Sid)t tinb 
SSJSvme on i()i % nid)t einpfangen. ie 3al)l beuer, benen S^f"^ 
waijitnb bet- Sett feineS otfcntlid)en Sel)famt leiblid)e ulfe. ge# 
bt-adjt ^af, ivie gvofi jt'e and) tmmc^tn fein mag/ evfd)K>int>et fvtjl 
ot' bet' iibetgwfjen 9J?enge bevet', benen w tlofnng unb f>eil an 
i()ten @eclen flew(i()vt ()at, fettbem et- nun jw Sfited)fcti be6 35a-fet 
ccl)oj)t ifl. ainal^ wav fdnc SBii'ffamfett auf emeti fo fleinen 
S()ei( bet* @fbe befd)t'((nff; wie bie (Sotme, bem f>orijont nod)-no()e ; 
nut wenig ecleud)tef, am l)o()en immel fleljenb, et i leud)tet fte afle^, 
unb wiii't aWenttjalben, unb al(enrf)alben jtigleid), fo and) Sefu^ on 
Sftajarett) nad) feinet- @i'|ol)ung. ^ en fen: 3ff^ bm'ef ft'd), ($ 
auf nnuerfennbai'c ftvifet'ien unb ^ejieljungen be-3 93?efjta^, fyiec 
1) auf bte SSeti'e femes SkferS; 2) ba$ i>angelium; 3) ba$ 
igene feinee SBefen wnb ScbenS . 16. :c. 

ic S3 it nb en fd)en. S^f^ Nd)^ei tin*, aB ba$ Sid)t 
bet' Sffielt, mii feinem eijle but'd) fein SGoti, con i()m et'lcud)tet 
etfennen tit' @ott a(^, unfevu SBafev, in i()in felbev ben fieiianb/ ben 
Sffieg (Pljvet 1 ) jum eiwgen Seben, und in unfet-m (Stenb unb nad) 
bet I)en % lid)en SBefftmmung, bie wit 1 meifym foUen; ba^ iii)t 
SBot'te^ I8jl atte S*iiif()fel biefe^ Seben^, oetfdjeuc^f bie ftinj 
and) ba^ unfet unb bie @d)t'etfen be^ Sobe^. 

iefiatymengetyen/w giebt ^i-aft ju aUem titen, 
but'vl) bie Siebe, weld)e et* un einjKopt, jum el)ovfam ^il. 4, 
13,; et'mit(-etjt bet; flnbentwflrtung/ bie et' fdjenft, gewtnnt et 
unfet'c ^erjen/ fap wiv nun nidjt un5 felbec lebeti 9tom. 14, 7. 8, 

U 2tufct|igen wct'ben tie in, fo beft'eit et 1 unfet'e <Sce# 
(en won bet 1 @trafe bet 1 ^tinben, unb reinigt fte aud) on bet? $em 
fd)aft bet- (Siinbe. 

ie Sattben (joven, nod) immet; gewinnt ev fid) |>et'jen, bie 
einfl wn otteS Sot't nid)t5 ^b't'en modjfen, bap ,fie ^ven, aufmet 1 ? 
fen, gel)ovd)cn. 

ie Sob ten fie I) en auf, neueS geilllic^e^ unb g!5ft!id)e$ 2e< 
ben envecft bet' ^et'f in fo(d)en, bie fobt ft'nb in Urtertwtongen unb 
iinben @ip(). 2, l t 5. Sue. 15, 32. Sol). 5, 21. 25. 

S)en Slt'mctv wivb ba^ @vangeHum ge^t'ebjcjf, bie 
fvofye S8otfd)aft Sue. 2, 10. 11. wirb ben ei|litd)^nnen, ben 
cmfl^igen gebt-ad)t ^atft). 5, 3.; fi'e wirb jwac at(en, abet 1 nid)t 
mit gUtdjem (Stfolge, gebvadjt; flolje, felb^enitgfame unb feibjlgej 
^ct'jeu oevfd)mrtl)fn ba$ ^cil wnb ben .peilanb 2c, 14, 

I. (Gigco ^ivd&enici^v.) [ 10 ] 



146 2Cm 3, 

16. :c. Gnomon: Evangelizantur, passivum coll. cap. 16, 
16. Sermo est enim de operibus Christi Jesu ipsius, qnae 
turn videbant et audiebant discipnli Johannis. Calvin: 
Panperes enim vocari certum est, quorum misera est vi- 
lisque conditio, et qui pro niliilo ducuntur. Ergo ut 
quisque abjectissimus erit, tantum abest quin desperatio- 
nis causa sit sua paupertas, tit inde potitis debeat ani- 
mum colligere ad Christum quaerendum. Sed memmeri- 
mus, non alios censeri pauperes, nisi qui sibi ipsi tales 
sunt, hoc est, qui suae inopiae sensu oppressi jacent. 
ntl)er JT ltd) en* $.10, 90.: (gwnaclium Ijeipt fu&ljlic&e SBotfdjaft 
bat'ttm, bap bat'inncu wftinbigt wivb bie fyeilfame Sefyre be$ 
focnS wn gbttlid)c\; 3 u f fl 9 un 9; uu ^ ^ntbotcn- wit'b nabc tinb 
getting bet tinben. Unfer a(fe SBctf'w 6()t'i|^ i|^ f'cin gvo 
betm bic, S)ie Slrmen finb bie jet'fdjlacjenen jen./ bie 
ual i^ret* ewiffeit nad) |>tilfe unb Swft fo fafl uet'tanciett uub 
fid) feljnen/ bap (te rccbet; jettlid) @ut nod) @()i-e hcjdjwr, il)nen 
ift mit nid)f^ 9el)olfeu, benn wo fie nut* 



6. <Sid) Sfgeftt an ^efu l)ci^t iw wevben an i()in, an 
fcinet 1 ^ned)t^Sfj^a(t^ an feinem 35ei'fal)fen mit ben finbeiu Sue. 
2, 34,; waa fann au$ S^rt^avetf) ufe3 fommen Sol). 1, 46. (Sap. 
7, 41.? Gnomon: Kara felicitas, Character Messiae id 
ipsum, quod multi in eo scandalizentur. Calvin: Hac 
clausula monere voluit Christus, ut quis in evangelii fide 
constans et firmus nianeat, scandalis resistendum esse, 
quae ad impediendum fidei cursum occurrent. ie 93<r* 
ad)tunc|, jvcld)e ba$ Dangelium in bee 2Belt etfal)V't, gcvcidjt g'anj 
kfonbev9 sum Slevgefnip, wie aud), bap ie(e feinei' ^efennet- but'd) 
il)t-cn SBanbcl iljm (Sd)anbe mad)en, Sufyw mad)t auf ba &wie* 
fadje Slct'cjmjip bet' SeH'e unb be$ 8eben^ aufmevffam; jenc$, 
wo nid)t bie t'cd)fe, fdjnftmdpige 2el)ve ^ot'aetfagen, biefe^, wo 
il)t nid)t gemvip getebt wivb, Sa^atet 1 : ()aten veben/ wenn aKc 
S0?enfd)en5unaen iwjlummcn wiivben; wen meine aupei'(id) 8nn(id)e 
unb bulbfame epalt fuvdjtfam madjen unb niebetfd)Iagen mag, 
ben t'idjte ber Slnblicf mcinet 1 wo()(tl)vitigen @offe$fljatn wiebev auf. 
(^(ilcf(id) bet 1 , ben mein pt ( ad)f# unb gej>^ng(ofes Sefen nid)t im 
fiifji't, wet ( meljt: auf ba$ @oWid)e fd)aut, ba0 an mit nid)t jtt oetv 
f-'ennen ift f aj6 auf ben menfd)(id)en, na^at'enifdjen Mantel, in we(^ 
d)en meine *i?tt(id)feit i)ev()n((t ifl. Sa wit'b ott bent gut 
madxn fonnen, bet' fflt' einen fo liebewCen unb m(id)tigen S^ataf# 
tct 1 f einen (Sinn ()at? 

33. 79. 3efu fud)f t{)ei(6 ben Saufer ju fed)ffeffigen, 
tl)ei( bie t-ed)te foftd)t fiber i()n,bei ben'Slnwefenben ju befejtigen, 
inbem eu but'd) bie bveifadje ^t-age auf ba 93evl)altnip beffelben ju 
ben 3??enfd)en unb ju oft eingel)t. 

%$. 7. SBeil S^)^i^ Si'foflct 1 ju l)o,c^ toon il^em Sfteulet: 



147 



Ijieftcu unb feine wtbwffehbe SBefHmmung unb fdn 
tc* 23fd)Wnifi wfannfen wrgl. Sol), 3, 2530., fp vebcf 
I'l'tymenb t>on ifym, etf nadjbem jt'e forfgcgangfit wawn, bamit jtc 
in tyvem Saljnc nid)t nod) mef)u befejlicjt rcerben mftcfyfrn. Gtoo- 
wMm: Mundus laudat in faciem, a tergo obtrectat; divina 
veritas, contra, 

SffiaS feib (t)v ()inau$a.eaange in bie Stifle ju f?i 
t)cn? SRad) SWtt(>. 3, 1, frat 3^n"^ w ^f 28^ rt f 
t>, I), in cinep Miitewpljnffii ccjenb, bi> ntiu (^ SSBcibfpId^ beiutfrt 
wilt-be; fejn Sluftreten, ^rebigen unb Sawfen marf)te grppeg Sdiffe^ 
l)ei, unb f^aarcnweife -jlcSmte bn SBoK jw il>m ^inauj iel^ in 
vd)((m rnjl mit bev ftvage narf) il)<! @(en" "Seligfeit $uc, 3, 
10, jc,, Dide rttw and) nut- d5 (wm 1 ^tigi^, fov^n-iffen 
@ft?om bei? gfopen SRenge, o()ne inneteg ^ebfirfnip ; an 
ft'nniijctt unb obeupdjlidjen ^enfdjen, bie ntti 1 @rg6$ung tmb 
fireuung b?gd)tten 3^) 5, 35., vid)W bet? Sciufet bie 
Stic. 3, 79., tittb bicfc (rip and) $( Sefu SBort/ w jfe 
feljen woKen, o^ne eneig^eit & (I)n nad) b 

bi? cbeu fp 



jtnb, 
feib dinau^gangen ^u feen, facjf CP j()nen, bd i^ bod) 



bie Sa()tl)eit ju beugen, 5Ktej; i()c wottict nut; ein 
bee (3d)meid)dci, bc^ SlutjmeS unb 2obe6, obet; oin Sinbe 
unb bfr SBevfolgung fyin unb I)ct- 



bem S^p^r, M'^uf7g am 

* fein Silb; 3Bol}(*f t 
I)pfftet, ja i()P wtinfcfytrt pieUeidjt fogat', in Soljanne^ eincn SD?ann 
ju jiEnben, bev pljne jnnw S^'fl^it l)i tt "'^ fav fdjwanft, jfcft leidjt 
von atipen (jet; bejh'mmen Uipt, jcbem (ginbntcf unb influp 
ba-n nad)gieb(, SRun fwilid), fo ijt bev |iev nidjt 
9?a(ftfa ju ergSnjw, fo ei djaflrfferlofty wanf'elmiitlji 
tvenbifdjn 1 , (eidjt bejlimmiarev, tia^gKlngft! 9Wann i|) 
nid)t; il)i' wcrbct i^n ganj anbev, freiniutljig unb mufljig, gefunbcn 
Ijabcn, $i\tl)n ^ivdjcn^, 10, 97,; SOJdnrt if)f, ba| So^wne 
fdn 3i0nip d) alfp fotfe Pn rnif wenben, glei^ ?IKVH rtanfen 
in ben 28inb fd)(agen, wnb fagen wn einem anbei'ti, ben il)v gen? 
{$*? SRitftt alfo, Spfjannes mntet nid)f, fein Seugnifi au^ nidjf, 
ev folcjet nid)t eut'em nwifenben Sa()n, fpttbem i()t ( nu'i^ eucc 
SBanfen an (ei 33 n tp Wfen/ nb alfo auf miv Hfibcn, nad) 
fcinem anbevn benfeiit _ - $ati$*9>, 1, 147,: S^nne^ ill nid)t 
cm 9ipl)r, fel)e( it)n nid)t fiiv ben ^vebigep an/ bev fein Spt't (enfe 
or pbep nad), tvie i()t? rt ()aben wptff, pbev eud) eineu SWf fffa* pve* 

e, wic i()v i() tvanmet, ^cin, e$ gi(t nid)t alfo in 
d), ben Seufen iu Siebe veben obet; f^wpigen, fpnbevn 

[10*] 



148 3fm 3. onnfage be TCtoentS, 

alfo ptebigen, wie @t. 3of)anne$, bet (a l)inau$gef)et, tint) Meifcet 
bet cinevlei ^tebigt unb 3 eu 9 u 'P/ M& *W Seib unb Seben batan 
(often. 

Calvin: Admonet Christus, eos operam lusisse, qui 
cjus viclendi causa in desertum profecti erant, nisi re- 
vercnter mentes et studia sua applicent ad ejus do- 
ctrinam. 

35. 8. 3Bol(tet i()t einen 9ftenfd)en in weid)en flei* 
bent fei) en 2C.? @inen SBeidjling, bet SEBrttlujl lieb fyat unb 
fud)t, but'ftct il)i' in bet 1 S8itj^c atid) nid)t cvwarfcn; and) fo ein 
SWann ijl 3ot)rtnneS nid)t, taut) unb ernfl fcine Scbcn^weife, ci'nfl 
fdne ^vebigt, fd)avf fcinc Sorbmwg bet 1 ^upe, tid)tcnb n((c^ bet- 
SBcttlute l)ins^ tt * SBcfctt iff feme $anje @t'fd)cinung. 3^ ^f' 
tct wol)t sei'tt, wilt )t'iflu$ fagen/ einen SKefjtag/ bee ein it'bifd)c6 
9tfid) t'uit Sinnenlujl untev eud) attft'idjtctc, ttnb fa()ct e wofyl cjetn, 
wcim bet ^ovKiufet 1 beffel&ett fo(d)e ^opungcn natjvte, fo(d)e @i'* 
ivatfungen begftnj^igfe, abet 1 ba fyafct i()t:. eud) DiSKicj in 
cietaufd)f; fold)e Seitte, wie i()f fi'e wfinf^t, (eben an ?omg(id)cn 
fen; bap 3ol)anne0 in bet 1 SBflfle attftMt, ()(itfe Don t)ot-n ()c 
fdjon euem 5Bal)n eud) bettel)men fonnen. 2ittl)et' ftivfytntty. 
10, 97.: 3^' wattet, et ( fo(t anbet'eS won mit 1 iwbigen, ba$ ba 
weid) fei/ unb il)t % gevne Ijovtt. SKbet' benfat ba^ nut nid)t; bie aiu 
bets Itt)ven, bie fd)mci^ein unb fl'nb in bet ^vonige aufetn, nid)t 
in ben Sffiitjten; fte finb veid) unb toot 1 ben Seuten ancjefel)eti; ba-3 
(inb 9)?cufd)cutel)tt, bie son. fid) felbfl, nid)t on mit le!)ten. 
.giauSc^. 1; 148.: 3"t)atttteg iji nid)t eiu fold)et fioft>rebiciet, bev 
and) fanft unb wetd) wot(e Mleibet fein, ba$ ij^, on jeitlicfyem, 
weltlid)ein 9?eid), fifetn, )te, @etvaU unb guten Sagcn ^'ebigc 
obet einen S^rifhim jeige, bet 1 fofdjeg fctinge unb gebe, fonbevn ifl 
I)att unb taut) kfleibet, unb ftU)tef eine ()atfe, fd)atfe 
batob man leiben mup, nid)t S3o((u|l unb fanft Seben baDon ju 
watten ijt. Siftenfen: Slnbete iviinfd)en in 
fotmigen Sotlaitfet einc weltfotmigen S)?efft'a0 jtt feljen, einen 
SDlann, bet aud) Supetlid) bet SBelt fid) gleid) flelte, unb an attc 
i()te Bequemlid)feiten ttnb. eniiffe gebunben fei, 

S3. 9. SSot @off, wenn aud) on 9ftenfd)en als foldjet nod) 
nid)t attgemem anerfannt; ij^ 3o()nne6 ein ^to^et, ja aud) mel)t, benn 
ein ^roplxt; 3^fw^ ' ll ffinfnt Sofcgefange Sue. 1, 76. nennt 
j()n and) mit biefem 9?amen, ben et mit 9 f ied)t Detbient, weil et, 
wie aUe ^toj)l)eten, on bem jtiffinftigen ^efft'a^ geweiffagt unb 
ba$ Sluftteten beffelben S)etffinbigt l)at. )a er aftet ot ben tibii* 
gen ?ptop{)eten be$ 2l(ten 23unbe$ einen 95ot ( jug I)at, bettt()t barm, 
bap fein 5lmt unb SBeruf, bem 2)?efft'a0 bie SBege 511 beteiten unb 
U)tn unmittelbat wanjttgefyen, ebenfads geweiffagt if? 3^f- 40, 3. 
fci 5. SOtal 3, 1., unb bap et ttid) Mop wie jene son fetne ben 
^egen aUet @efd)led)tet fd)aute, fonbetn ein Seitgenoffe be ^t'(o# 
fet^ wat, auf ben et al$ auf ba8 Samm otteg Ijiniveifen fonnte. 
SBie fid) biefe, etflXvuns %tf\\ iifcev ben Saufet 1 }u 



2Cm 3. (Sonntae be 3Cbcnt* @oanefium. 149 



(M'lanina, wrtjalfo,. fielje jti 3o(). 1, 21. (9ir. 4.). S 
>ie $3enennuno, be$ 3of)anne$, alle Sitel tint (%ennamen tec 
Belt u>eit Ijintei! ftd) sut'ttcftaffenb, iji fo evfyebenb unb efyrenb, al* 
nuv u'cjenb, oljne ba$ fyitmnlifd)* ecotwu ju. twfejfen/ Me SBencn* 
nimg fines 9)?enfd)en fein f'omite.. (ginen @ngd nennt i()u tie 
gottlid)e 9iebe jnif 9?ad)&rucf tint SluSjeicfymmg. Sutler 
ij). I/ 148.: a* i(l 3ol)anne$ 9iame tuib Sforf, bap ev 
(^oftc^ gngel obet- nadjjlet' S3ofe, bet 1 ba cot 1 bem $tnn 
l)ef, inif tl)it jdget unb fpridtf: S()t' biivfet turn nid)t mefyi 1 fcin 
roavtcn, ct 1 ij^ fd)on ba, fe()et nnt 1 , bap {()? i()tt .anneljnicf. SUfo 
fo((t il)t' biefcn feficn', jlavfcn/ vau()cn SDlann anfeljeit, bap i 
feib, bap er ben fet'i-n felbjl init fd) bringct, on bem bie 
ten juot ijevfiinbigt tmb i()t' bep gewai'tct I)abt. 5?iv 
10, 97.: 3' t'itten (ofcet S^f^ tyu bet 1 SBftrfcfefcit feineg 
Slmt^ ; 3>-^) rtnl1 ^ wel)i'et, bap KjV atif feine aubeve 3eit wavtet, fotu 
bent fein 3fiJip ^'ifft mid)/ btefe ^ei'fcn, biefe ebcljvben unb 
biefe 3eit. 

Calvin: His verbis non niotlo sancitur loannis aucto- 
ritas, sed supra veteres prophetias evehitur ejus doctri- 
na, nt populus ad rectum ministerii ejus scopum colli- 
met; nam quia non reputabant, quorsum esset missus, 
hinc factum est, ut nihil fere proficerent ex ejus sennoiie. 
Exeellentior erat prophetis, quod non emimis et obscure 
sub umbris, ut illi, sed prope et palam adesse jam re- 
dernptionis tempns muitiabat. 

93. 10. Slnwenbung bei- 9Betfla9iwg be$ 9)?alead)i a|>.. 3, 1. 
atif Soljanneg, au^ rceldjet 1 fi'd) ct^iebt, bap 3^f^ taf>rl)aftifi beu 
9)?effta^ unb fein anbet-et' meljv ju evwavten fei, roeil nun j,enec 
SBorKiufei 1 erfd)ienen ift, bet* bem ^e(anb iininitfeltHU 1 iwancjefyen 
unb bie SBec^e tet-eiteu fott. ut()ct' ^it'd)en#?l). 10,. 99..: @n# 
gel ift cigentlid) fo iel a(S ein93ote, bcv gefanbt wivb, miinblid) 
S'u wcvbcn bie SBotfdiaft; unb ijl biefet. 9?anie in bet 1 <3d)fift. $t* 
mein, alien SBotcn otte^, im ^>immel imb auf t-ben, 5. (S.. Mm 
^viejlevamt 2)lal. 2, 7. .Spagg. I/ 13. ie ()immlifd)en tiftec 
atet 1 (jcipeit fonbevlid) ngci, bap fi'e bic l)i).()e(?en unb ebelfien 
SBoten otte^ jinb. @einem ^Beruf, S()Hjlo bic SS6eg 511 bem'; 
ten, l)at 3o^nne anf jtveifad)e Sl'eife, but'd) ^wbijen unb Saw 
fen, gcnfigf (ftelje 9?i'. 4.). Gnomon: Ante facieni tuam i. e. 
immediate ante te; loannes a Deo missus, angelus, post 
quern venit ipse aiigelus foederis. Luciilentissimum ar- 
gumentum Deitatis Christ! , quod ea, quae in N. T. de 
Christo dicuntur, ex V. T. tanquam praedicata Deo pro- 
pria repetantur. >a 3 e 5ip ^l)t'i(li Mw f4 ittyfi wevbient 
alien 'lauten Sot). 8, 14. >./ unb nw er alleirt i|l im (^tanbe, 
ein ttDllflJinbigeg unb bei* 58al)i'l)eit gentcipeS S^udttifi bet; feine 
^.Vffon, SSSflvbe :c. abjUgfn, ba i()n niemanb fonp wllfominen ct 
fennt ^01}. 7, 2629., bc()atfc ifl aud) fein eicjneS 3e3'P 
aus not^vcnbig. SJenn gt)ri|hte So')- 5/ 31^ fagt: @u id) 



150 3fm 3. (Sonntagc be tftoentS. oangelium. 



mi? felbfi &eiuje, fo i(l mem 3 ( ugnif nid)t rcatjt' (et'mana/lt bee 
(aubtdit'bia.f'ett) , fo fMt et' jtd) auf ben (Stanbpunft cjeivitynlidKt 
3ftenfd)en, unb fiU* einen fold)en Ijielten iljn feine egner; bieS an* 
genommcn, wiU cv fagcn, fo wweigcvt i()v mil' fon laubcn, abet 
urn fuel) bicfcn atjugcwinncit; ct'innerc id) cud) an tic mannigfa< 

nbei-cii 3fi5iJT e / bic ebenfatt^ melne 

Sol). 5, 32. :c. ct SBefiimmung ttnb 



tyattn, wflc^frlfi Slt't biefclbcn and) fein mb'^it/ j. J8. 3"I). 3, 2. 
. 5, 31 47. Sue. 1, 26 33. 

tj! 



kweifl: 

1. Sefu cigene grflSrung fifcct ftd) felfcfl . 26.; 

a) SSeranlflffung ju bcffclkn . 2. 3./ 

b) '3nf>alt bcifdben . 46; S f f^ Bfcuff jtd), urn 

fdn SOtcfftrt^wiivbe ju eweifen, auf fdne Sunbcr, 
atif fdn d)ven; unb watnt bawot', ftd) nid)t an 
iljm ju a'rgct'iu 

2. ^)rt Slmt 3o()anni6 beg SSuferS b. 710.; bcnit bicfec il 

a) ciu 



b) unb eiit et'itjlci' ^t'ebiget 1 bet 1 Sitpe . 8., 

c) unb bet- wljdpcne SJorlSufer be^ SDfcffia* . 9. 10. 

II. 3of>attti^ &ct 
fd)ilbet't un0 biefett 



1. nad) feinem 

2. nacf) feinem SCanbd; 

3. nad) fdnem SBirfen. 

HI. 2>a$ SSo^ilb einc 

bem Soufer* 

1. $a$ S5ot'H(b bcffdktt in fcincm innetn cfcen; 

Srieb/ tibet' 6(>fijhim (td) jtt 
mit Sigfeit unb Swue bewegfe et* jrifli SCot'fe in 

fdnem >et'jen; 
c) et' befap unet'fd)ii^did)^e|Ten tauten. 

2. a 25ot'biJb bepben in fdnem ^tipetn Seben; 

a) et* ffofbfe h-eit, Don bet'^Gdf fid) tinbefle^ jtt 



a) et* 

b) mi 



b) mit ebttlb ftug n- feine Seiben; 
) 



c) mit Sretie Dewi^tete et fein SSBet-f auf 
IV. >je 



ta fommcu fol(? 
fetnen fennen: 
1. 6ie fdber; jt'e 



4. ^onnfagc bea 3fbenta. dpifkf, . 151 



a) biti'd) i.wnbe* @tid)cn narf) f 

b) fie offenbart ft'd) in ^rodfdn, cb (Sfyvifiu* t>a$ A;>dt 

tringf. 
2. 3f)W SBeanttvovttma, s<?fd)tel)t: 

a) bitvd) oven aiif >rifK SBovf; 

b) bnrd) SKerffn auf %j(K SBrcfc; 

c) ttit'rf) ^nnewerben <5()vi|l( tin 



V. Set: %tn fommf! 

1. cr, wdd)ct- fomntt; i(l unfer crt-, wit- fcin 

2. a- fommt immctwal)wit>, te^^atb ijl feine gufunft jht$ 

wai'tcn; 

3. fommt ju un*/. aB fdnem Sfmpri/ t)al)et ( fo(( Mefetr ju 

ncni (Smpfang fcetYifct uni> gcljeKtijf wet'ten. 



VI. Sic {jrofe S(ben^fra0e bet? 

ba fommen foil? 

1. %id) i^fin SnI)W; ( 2. 3.): 

a) anfan^ d iittbcwu^tc^ Um^vfi'rtgcn nfci! ben 
tent bet* vbe, ob nid)t ircjcnb dn0 be5 ^et'j 
ncu ilittc? 60 bd alien $?enfd)en; 
"b)fobann, but'd) otte^ Sot't bele()ft, emc 
3weifet an ()vi|lti6/ ob ev e^ fd, bei* 
biirfntp bei 1 (Seele beffiebige. @o bei ben 



c) bd latibfgen aud) wo()( cine ^ntcjc f torn met* 
getutb, I)cvj>orgcgrt3fn rttil mang 
in Slji'ifli Sfteid) unb SSecje. -@o bet 3W}me$, 
2. 9?ad) i()vet' 95ertntivot'tiing, SBif jtnbcn biefe 

a) in @otte$ SCovt, weld)f5 wn )vijlum aU ben eiv 

fitnbigt/ bev twS ba6 Seben ttnb oUe eniige giebt 

(. 4.); 

b) in bee @t'fa()vuug 5lnbef nb bc$ eigenen ^etjen-3 

(. 50; 

c) iwbei wic abet- f'einen Sfojfop neljmen mfifffn (. 6.) 

webet 1 an 6()fi|lo felbji/ nod) an feinen iil)vimcjen 
(. 710.). 



Jim 4. ^onntage tit* 

. I, 19-28. ftytt. 4, 4-7. 

entl)(ilt bie S3otfd)aft an 
fet-, ben bie ^itsltebev be l)ol)cn Sflatl)^ fcagcn laffen, w ev fei? 
ic Slntwovt be SSwfw* ftittt . 20. 21. eine bejMnuute eon bei- 
gvopten @etb|}et'fenntntp jeijjenbe (Srflanmcj, wer et- nidjt fei; unb 



152 2l'm 4; onnfoge t>e 



bejeuc)t et' . 22. 23. tljeite wet fci, tljtilt weldjen 
et 1 fyabe, nfimlid) jut 1 SSot'bet'eihjna, auf bie 2Innal)me be$ im $leifd) 
et'fd)ienenen ei(anbeg aufjuforbern ; enbli,d) ftupet't et' fid) u. 25 27. 
mit bet 1 gt'opfrn emutl) itbet 1 feiu $et'()altnip &um (Srlofev. SBir 
fe()en a(fo an iljm biejenige @emiitl)$flimnnma., bie jut' Slufnaljme be$ 
(gi'lfifecS, uin iu SBet'binbttna, mit iljm j tvetcn uitb feinet 1 nabc 
t()ei(()aftig ju wet-ben, bt'd)ati$ et'fot'bct'liclj.tjl. SJet 1 ba weip, was5 
et 1 nid)t ift, ttnb wa^ et 1 iff, unb bap ein SRettev ot'I)anbeit iji, itnb 
wet mit enuit() feine ^filf^cbilffdgfeit et'fennt unb befennt, bet 1 
tfr f(i()iij tinb wiit'big beg |>ei(3 iu (^riflo. ie ^illel wei|] atif 
t>tc 2lbten^flimmtiug ou, etuet 1 aubent @eite J)itt, DOU @eifeu bet* 
(Smp.finbttng naiulid), bajj wir tii^ fibeu ba$ utt^ iu S^vijlo fo 
ual)c ttub fo jttgSuglidje ewigc $tii ()ci'slid) fvetteu, tiub biefev ^veube 
am .^emt ting l)iu$ebeu fd(cu, we(d)e^ bie wol)(fl)dti3fleu ^oicjeu fiif 
uufet-c gauje fibuigc @cmfit^|limmun0 unb fiit- tinfet SJer^alten I)a# 
ben wivb. 

I. W\L 4, 4 7, 



(tub mit nod) ^age, ja fajl nut 1 nod) (Sfuubeu, tiub bet 
IjeKiije (S()t'iftfacj ij^ ba/ bem wit' a((e mit ^t-eubett eufye* 
0enfel)en; bic ^inbet-fdjaat 1 fmiet ftd) iu ^offuuug, unb bic $Uten 
unb @Ifent ft'euen jtd) bet 1 $teube, bie ft'e i()ven SieMingcn beveiten, 
benu aud) ()iet- ijl eg waljt 1 , tafi @eben feiigev ifi aid ^el)inen. 
SSin ft'eueu un$ mid) mit 9led)f, benn ba$ bei)oi'|Wjeube ejl ifl ein 
^ejl bet- ^veube, wie faum ein anbereS/ ntit 1 ijl jti wiinfd)eu, bap 
.unfeve ^reube unb iibetfynipt tinfet'e ganje nfif()dflinunung ved)< 
ter Sluf, ttnb bal)et' ott wofylgefau'ig fei/ bamit wit' in vei 

egen^ rtjeiKjaf^ig wet'ben mo'gen, ben bie.^ciet; be^ 

un* bt'tngen fann. 



@ie i(l 1. ^t'eube am ^ewt . 4.; 

2. iebe ju ben ^fttbct-u w. 5.; 

3. 33efft'aueu auf ott . 6.; 
. 4. ^nebe in ott . 7. 

3u foldjev (Sfimmung fot-betl ba^ ()ei(. @()t'iftfefi 11110 auf, benn 
bie dngel fpradjen ju ben .^it-fen, ftMtfet end) nid)f, ft'el)e, id) ttef^ 
fr'inbicje eiid) gfope ^t'eube; unb bann fangen ft'e ben 2ob0efatt<j*. 

fei ott in bet ^e, $t'iebe auf (St'ben unb ben 2#enfd)eu 



1. t*eti be am |>emt geljot't ju bet- tiedtfen 

bat)ct ( et'maljnt bet' fyeil. ^oj^el (v>. 4.): ^t-euet end) in 
bem |>et't;n allewege, unb abennat fage id), fteuet etid). 
^vettbe ijt je|t wol)l ailenrt)alben, in bet; |>utte be8 Slt'men, wie im 
^a(a|l be$ SReid)en. %$ biefe ^wube abet; aud) bie red)fe, tjtf |ft 
ben red)fen egenj^anb, entf^t'ingt ft'e au$ bet 1 ttd)fen jtteKe? ifhs 
ctwa nut; ^i-eube iibet? ;3WfrtK$/ wbec bie @aben unb @efd)enfe, 



4. ewmfoe- to* Ktortitt. @ifM 153 



welcfye Siebe giebt tint Siebe empfa'ngf? tann if! tie $wite felber 
mu 1 cine it'tifcfye tmb ttevgiinglidje; wo jt'nt tie SiebeSgaben, womit 
Dot' $wei, ffinf, jef)tt 3a|w $wtte beveitet wttvte? Sid)! ft'e finb 
liingfi ttetJjefytf, vergeffen, otet 1 nun faum nod) ein egenfiant tec 



Unfere $wite, wenn jt'e tie vedtfe Slt&enfSfreute fein fott, mup 
einen antettn, befferen, wtfrtigeren egenfiant {jaben, es fott gteute 
im ^et't-n fein, tap wit- ttit'tf) tie ^eil. Saufe lint a($ 9)?itglietee 
tev ci)t'ijKid)en ^ivd)e enoffen feineS @natenreid()^ fmt, unt m'it 
i()m in @emeinfd)aft jleljen, teu Seben nut ootte eniige ten <2ei# 
nen giebt. ap wiv nuv ja nid)t tibev ta$ 3rtifd)e tie ^immlifdje 
nate, fiber B^^idje^ tie ewigen iifet 1 imt fiber <Sid)tbfe ba* 
Unjtd)fbat;e toevgeffen, welcf>e$ ffiv ein S^ip:enl)ej:j aWein ein wuvti* 
get 1 egenjl:ant tet* t*eute ij?. ^,n\ >mn woflw wiv tm^ fretien, 
ta|5 oft alfo tie Sffielt geliebt I)at :c. Sot). 3, 16. 9Wm. 5, 8., 
tafi wit; am @ol)nc ofte einen ^eilant bejt|en, tet unfet; etvige^ 

t?il befot'gt, tap auf tern S()ton tev SRajept/ jiic 5)ited)tett te^ 
afet'^, tet 1 9)?enfd)enfol)n tyt, tec un$ tinan$f^>;ed)lid) lieb Ijat. 
^vetten rootfen wit 1 tins te6 id)f6 tet 1 SBafyrfjett, ta un 6()fiftu^ 
gebvadjt I)at, tafi wit 1 nun @ott unt ten Sag teg ewigen SebenS 
fennen, on ter nrd)t Dot 1 tern Sote befueit ftnt, unt einen offenen 
^ugang in ta$ ^((et'l)ei(ig|le te^ |>immeB Ijaben turd) tmfew 3 fJ 
fum, tet? t)om |>iitune( gef'ommen ij!, urn tw ju |>immel0bfit:gevn 
ju nwd)en. 

ie ganje tutd) )vij!nm gefliftete (srrlofnngSanfhilt ijl tet 1 e# 
genjlant tint 2ett ttnfet'et 1 petite , unt tiefe (Impftnttmg intip in 
jetem 9ileid)^genoffen boffjetafdjent fein, ta()et' tie toppelte Slwffor* 
tet'ung te^ l)ei(. Sfyoftete: ^feuet end) i tern ^ewt, unt abetv 
nial fage id) : % r e u e t end) ! ta()et* attd) tie au^tt-ficflidje 6rmal)# 
ntmg: $veuet ettd) in tern ^>emt allewege, fmmet'tat;, unt unfcc 
nUen UmjKinten, unt in jetem ^et'()(iltnij|e. SSie in ie|iget' ft'fibec 
3al)t'e6jeit ta$ ijeiteve SBei()nad)t5feft 2id>t tievbveitet, fo fott (5()nfti 
ebttvt unt @ofte$ nate in (5!)ti(lo and) fonji ^reute fibei 1 unfec 
Seben tterbreifen, wentt wit 1 etwa im ftnjiew SI)al tet Straiten tmb 
Sviibfal wanteln miiffen. 3n ^t'anf()eit unt <2>d)met'$en, bet 95etv 
luflen unt Sote^fatten^ bei attem 8eugenten tint ^et'^etteipenben 
foil tins tie gteute nid)t entfd)winten, tap wit 4 GEljvifH fint, unt 
tap ev unfet 1 iff, tint weil et',ta ewig ijt, fo wotten wir tin* fmien 
allewege. 

2. 3t; wdjfen ^tttenf^immting gel)ovf Siebe ju ten SBdi* 
tei-n, on i()f vetet tet Slpojlel in tet; (*tma()tHing (. 5.): gut;e 
intigfeit laffet hint fein alien ^enf^ett. et; $evc 
ij^ nal)e., Sintigfeit, ta$ 2Bol)(wotten tet; 2iebe, tie fmmtlidjc 
Seutfeligfeit gegen jetermann quiflt atiS tet 1 petite am ^eta-n, tenn 
t'eute Bffnet ta $tv 6 tern Sftitgeffi^, w(il)vent tet; (S^met-j e6 
oft et'fd)iiep^ Ijat;^, fait tint gcfttljllos mad)f, abev tod) nut ta, wo 
man in feine? et'jen$gemeinfd)aft mit Sljviflo fleljf. 

(Sto'tt fnttet, fd)enlt tin? fcinen <SoI)n, tiftet nn in i(jm nate, 



154 3m 1 Somfage brt Tftwnffc (Spiftel. 

(Stinbeniw-gebting, t>otfe (Sdofnng, Grdafftwg affer tinferet' d)u(b 
an; @d)iilb tmb Strafe wifl w ting fdjenfen, Sie grof, wie utu 
ermejHid) ijl bod) biefe iebe, bap w unfei'et 1 SSergefyttngen nid)t ge* 
benfen, bap ctr tiberbieS ein ercigeS >dl un$ geben wilt! SBeu bie 
i'i?pe bicfci 1 nflbe red)t 511 et'jen nimmt, bap bev ett unb f o* 
nig, bem wit 1 10000 ^)ftmb fd)tilbtg jtnb, rtUrbicfc @d)tt(b un3 
fd)enfen wi({ r bei- wii-b fid) in jtinem @eifit()c attgcfdebcn fii()lcn, 
bem 55nibci' bic fldne <Sd)ti(b b ljunbft't @t'ofd)cn, bic bicfcv i()m 
fdjtiibct, ju erlaffcii, bet* wirb enfjilnbct jum Siec^i^ctt, nad)bcm 
nb twie i()m on @ott in SljfilTo evjtc()cn ijl. <i 
wt'foljnlid)^, on aUcc 9*iad)fud)t unb Siebloffgfeit weit 
SJffragfn, ba^ ijl bie fiinbtgfeit, we{d)e (j^rijen il)vem 
ttd) i()ven ^einben emeifen, 2ebjl bu nod) in gcinbfd)aft, Ijcgjl bu 
($i'otf, fcifl b fct'gl)^ unoerfSfjnltd) gerccfen, cvfiiUt bid) 9lad)fud)t, 
fcanne biefe bBfen @eijlef au bciuem <$)emiirt)e, bcnn fo bu nidit 
jttm 9Sev^il)cu fcet'cit bijl, wifjl bu me bie SSavmljei'jigfeit bd^ 
ne$ otte fd)me^cn. $CiU e bid) fd)W biinfen, fold)c Sinbig* 
fdf,- iOiilbe, ^nebfevtigfeit ju beweifen, bcknfc: eu .f>cft i ijl 
na^e! 9?a() c mit fctnct- ()ii(fmd)en ^fitft, mit bem SBdjlanbe fei^ 
nc^ dffrs, mit bet 1 ^)fi(fc, bie tw$ jlavf mad)t, wcnn >iv fd)wad) 
jtnb. @d)(tnget bod) ba 3anb bci 1 95o((foni)nfn()df, bie 2iebc, tun 
aUe eut'e 33cti)ditmffe , lapt biefe I)dl. (amme om f>ewi end) civ 
leud)ten unb ei-wiivmcn, unb ein tcd)t felicje^ 2Bdf)nad)tSfcjl 
il)i* fciet'tu 

3. SM vedyten SlbttfntSjlimmung gel)i5rt fci-nec 
attf ott, ju iveld)em bet* fyd(. 5l^ojld ei'inafjnt (o. 6.): 
nid)t^, fonbent in alien ingen laffet etive S3itte tin 
bet ttnb ^lel)en mit anffagung sot ^ott fnnb wei' 
cr ()od)jle unb tiefjle/ bet* ei'jle tinb ie^te i-unb unfcreS 
ti-auen^ auf '^ott, bap ft: md)v al atedid) gegen tuts gcjtnnt 
licgt in bet enbung fdne @ol)ne^, in bet* eburt tinfet'f^ 
f, unb wit mftffcn fagcn: |>at ft; nn$ ben @ot)it gefdjenft, tinb 
il)n fiif tins afle bafyingegeben, wte follte ei ( ttn^ mit i()m nid)t a((e$ 
fd)enfen? 3 ber Bdt, wit* wiffen c$ n>ol)l, unb eg fann nid)t 
anbei'5 fein, tjaben wit 1 5ln^jl/ Svitbfa!, S'Jotl), unb taufenbfadje tttv 
fad), obev bod) SSetanlaffung jui- (2ot'(je; ba^ mad)t bie <flnbe, bie 
nod) in tm wofynet, tinb in bet ( Sffielt Ijettfd)et. 5lbet bennod) fo(? 
Icn wit* nid)ts> fot'gen; ovgcnlojigfeit fo(( tmfet 1 @d)inti(f fein; be^ 
.spcmt (Sadje ijl ba^ @ot'gen, benn ei* ijl SSatet 1 , tvit 1 btivd) 6()d|lum 
feine nabenfinber. ' (Sot-get nid)t5, nic^t^I enet' tinb bet* $uw 
gen $ovtfommcn tinb Seben^tuUerljaJt, aUe enre <2d)icffa(e legt in 
be ^et'i'it anb, tinb tet'tfatit iijin, et mctne e6 l)et'^(id) gttt mit 
etid); 3 fl| S n 'P 'i^ ^ a f 1 ' bie S>?enfd)n)ei'btiiig be @ol)ite @otte^, 
unb bie Don itjin jti (Stanbe gebt'ad)te ^trlofung. 2tn otte^ Siebe, 
SBeiSljeit tinb ^ad)t btiffen n)it' nid)t jwdfeln, fonjl fe()lt nn^ bet 
tatibe an 6()t'ijlumj will fid) abet 1 bod) bie (Sot'ge bei tm$ eiiw 
fd)idd)en tinb fejlfe^en, fo neljmen wit 1 tinfeve 3 lt ffd)t sum 
bet, in beffen ^i-aft e ttn^ mog(id) ivivb/ bie <Sot'ge anf ben 



3Cm 4. onntae'bea ?fbt>enf* (gptfct* 155 



ju wetfen. 3 tteti SHngen, bei aflem, waS'un* quo'lett, mat* 
tern, Sngfligen wi((/ and) gar nid)t* attfgenommen , etfcfoeinen wit 
im @ebet mit fyeipem, inbtiinfligem $ld)en Dot ott, anfyebenb mit 
Stonf'fagung ftit empfangene Sffioljltljat; burd) ben )anf entjiinbet 
fid) bic $(amme bce> fyimmelan, geljenben 33et'trauen$ auf ott, 
im )anf wgegetwa'ttigt ftcfy tw$ feihe iite, uub bavauf griin* 
bet fid) bie juwtfufytlicfye Coffining/ et: roet'be and) fetnet atfeS alfo 
ocbnen, negieven, tinb un^ geben, wa un^ fyeiffam i)l. SBie 
^ig ifl ba ^erj, weld)e im @otft>eefraucn fti^f; unb je ru 
in @ott, bejlo em^fSngiid)et filv fetne @nabe in 6()njlo, bcflo 
bevcitetev, veidjen <Segen Don bet; cies b t)il. Sei^ 
ju etlangen. 

4. 6nb(i^ ge^ort jut; feWcn SHbenf$j!immung ^ vie be in 
oft; (>. 7.) unb ber $nebe otfe, welder i)o{>er i(t, 
benn alle 95etnunft, bewa()t ( e euve ^erjen unb^inne 
in Sl)ti|lo S^fu. (Semen cunb ()af biefei* ^deben in bet bud) 
^()fi|ium gejlifteten unbenwevgebung, eu ifl ba felige efii()l be3 
fBerfoljntfeing mit ott, bet* eredtfigfeif, bie wir or il)m bcft^en; 
n 1 iji cwiffen^t'ulje, S^w^gf >f ^ &** ^9f^/ ui> 6()rijlu^ fd)enft 
i()ti ben (Seinen, weldjen ec fid) lifts fo ifflljt, wie unmitte'llw nad) 
feinev 2lufetjlel)ung, mit bem vu^e: riebe fei mit eud)! & i|l 
l)bl)ec B alle SSetnunft, mit SSot'ten nid)t ju befdjveiben bem, bee 
it)n nid)t l)at unb nid)t fennt, feinet befeligenben ^tille nad) nid)t 
ju fdjilbent; baljet* fennt il)n bie SBelt nid)t, ju feinen 3ig'i 
fpndjt S()t'ijlui8 abet*: uec ftet'j ei'fdjrecfe nid)t, unb fiivdjte |d) 
md)t, meitten ^fieben gcbe id) eud), meinen $?ieben (rtffe id) eud); 
nid)t gebe id) eud), wie bie Sffielt giefct, id) gcbe end) einen beffern 
^fiebett, bauei'()aft, Meibenb im.3nncrn untei 1 rt((en tiirmen on 
aupen. Unb weil biefet 1 ^fiebe, in bet- emeinfd)aft S^rifli genof* 
fen, fo iibet bie Sftafien befeligenb ijl, fo et-^ilt ei 1 bie (aubigrn 
and) in biefet' emeinfdjaft, beroaljut fie, weil jt'e Seben tmb 
enitge gefunben Ijaben, b5 f^ td)t5 mtbere* fud)en, in 
Dielmel)t immer tiefei* wurjrtn. SBBic woKen ben >ettn bitten, 
et' and) un$ biefen ^rieben fdjenfe, bamit wit il)it im ^8ef| beffel* 
ben tviii-big pveifen fiit* bie nafce, bap et and) im* feinen lieben 
<So()tt gefanbt I)at. Slmen, 

ut()cr. S lt ^ )kf e ^fenbe ijl eine ^rud)t tmb olge 
bc lauben^, roi* et 1 @al. 5, ^22. fagt, benn eS i(l nid)t mBglid), 
bap ft'd) ein ^ei'j fotttc in @ott fi'enen, b5 nid)t JUDOI: an i()n 
glaubt. 60 nid)t iaube ifl, ba ifl eitel ui'd)t, (ud)t, @d)cu 
wnb ^vauvigfeit, wenn nut- @otte^ gebadjt obee genennct wivb, ja 
$ap tmb ^einbfc^aft wibec @ott ifl in foidjem ^ei-jett. Sin bem 
^en*n ft'd) fi'euen, b^ ifl, ft'd) wlaffen, t'ii()mer, tro^en tmb pod)eu 
" aitf ben i>emt, at auf einen gnSbigen 93<itei'; foldje ^i-eube oet'ad)# 
tet atteS, wa$ nid)t bet' $m ifl, and) bie eigene ^eiligfeit. $mtet 
eud) allewege, bie ^veube foil alfo attejeit fein, ba teifft et bie, 
fo fid) fi'euen in ott, toben unb banfen i^m jtt I)albet gcif, bas 
ifl, wetut^ iljnen wo^lge^et/ wtnn* il)nen abet iibel ge()et, fo ift tie 



156 

gtcube au$. ltnt> abennal fage id): $^uef cud)! a 
$6ieberl)o(en be$ SfyofWf ftatfet fcine Skrmafynung, ba$ i|i and) 
wol)l notf). Senn {infernal wit* mitten untet: ben (Sfinben unb Ue* 
beln leben, tie tins atfe bcib.e jut 1 Svauvigfeif freiben, will bet- 2fyo* 
jtcl, bap tw* tm$ bagegcn auft'id)fen, 

3u t>. 5. (2>o ei- nun bi$l)ct' jte unfeweifef l)af, tvie ft'e fid) 
gegen oft (often Dei'fyaUen, bap jte il)in nut fvltylidjem >erjen bie 
nen, fohjet et; unb begreift f'iirjlid), wie jte fid) 
fd)en et'I)alten foKen. @eib a((en 9J?enfd)en h()a<)(id), beleibigt 
inrtnb, (jrtltet ttielme^ and) jti @ufe tmb wenbet jum teflon 
wa^ anbett t()ttn, bap bie Seute offcnt(id) fe()en, bap i()i' bie feib, 
benen a((e Singe gleid) finb; bap il)v$ end) gefaWen laffet, wa* enc^ 
jtt? unb' abge()et, unb an feinem Sing f lebet, bavfitef i()t? mit jemanb 
ju SBetf unb 511 Uneinigfdt fommen m&djtet. SI He SDIenfd)en 
ft'nb ()iet; ni^t ju t)er|tel)en aUe Seute anf I'ben, fonbevn a Her lei 
SJftenfdjen, tetbe, ^t-eunbe unb $einbe, i-ope tmb ^(eine, |>erm 
unb fned)te, Steidje unb 5ti'me, |>eimifd)e unb ttnljcimifdje, Sigene 
unb gtembe, CK 2lj)o|le( witt, bap bie d)ri|Hid)e Sinbigfett fei nmb 
unb ganj, einem gletdjwie bem 2tnbet*, nid)t tticfwecf, nut 1 biefem 
unb jenem. Set 1 |ert ifl na()e! Senn feiu ott vare, fo 
mod)te|l bu bid) biUig uov ben 95ofen fiivd)ten; abey nun itf nid)t 
aKein ein @ott, fonbevn et 1 ijl nal)e, ct wii'b bein nid)t Devgeffen, 
nod) bid) laffen, fei bu niti* gelinbe aKen 9)icnfd)en, unb lap i(jn fiic 
bid) fot*gen, wie et* bid) et'nii()t ( e unb fdjflfe. 

Su . 6. ot'get ni(^t, nid)t etne (Sorge ()afcet fiif end)/ 
laffet iljn fovgen, eu fann foi'gen, ben i()t ( nun evfannt I)abt (SOcattl). 
6, 31. 32.). Sffieitet; lefyvet etr, wie unfet-e @oi*ge auf oft foil 
gewovfen wevben, unb ijl bie 9)?einung: @ovget nut nid)f$, fommt 
(ibec efwaS, ba$ end) @ot-ge madjen wiff, wie e$ benn fein nuip/ 
tap il)f biele 5ln|tope l)aben inflffet auf (Srben, fo jleUet end) alfo: 
Unfewinbef end) fein gar nid)t mit eui'cu (Sovge/ e fei n>e(d)ei'lei 
<? ivofle, fonbern lapt bie ot'ge, unb M)vet eud) mit ebef unb 
g(cl)en ju off, unb biffet i()n urn afleS, ba$ i()i' woKtet mit 
@ot'gen (jaben au^get'ic^fef, bap et*^ att$rid)fc; unb f()uf ba^ mit 
anf, bap i^r fold)en oft fyabet, bet fiic cud) fotget, unb bcm 
il)t; all euet- Slnliegen mcget fii()n(id) an()eim|ie((en. Sa cbet 
ift nid)t^ anbevS, benn bie 8ot'te obet 1 ba^ ef^U'Sd); ba$ le()en 
i|l, wtnn man ba$ ebet flaii'et' ft'eibf, unb fMtft but'd) efwa^ an* 
beve$, al$ wenn roiv oft bitten bui'd) fetnen @ol)n, but'd) fein 93etv 
^eipen, but'd) feinen Seamen. ie ^iffe i|l, wenn man batf netu 
net, ba anliegef, unb ba$ man fceget)t'ef mit bem $let)cn unb ebef. 
Set? San? i|l, bap man bie empfangenen 5Bo()If()afen et-jai)(e, 
unb babut'd) bie 3nerftd)f ftat'Fe, be^ and) jtt wavten, ba$ man 
bittef. 

3u tt. 7. Siefet; ^t-iebe offe$ ijl nid)f ju etf!c()en toon bem 
$ticben, bamit ott bei i()in felfcjl jli((e unb jufi'ieben ijl, fonbet'n 
ben et- ung giebt in .^et'j, bamif wit jnffieben jinb. (eid)ivie ba 
ottes I)eipet, ba5 wit aus il)m veben, !)i>n unb glSubcn, 



4. <Sonntage be 2(bent8. (SpijM. 157 



$abe, bat'inn l)cijkf$ ft in ?fmbp, and) bartim, bap 
mit@ott$wbe mad)*, Pb wit ki ben S)?enfri)fn Unft'iebe 



nicfjf 

twlrbiger feiern fonnen, aI3 mlt bcm |!iflen inn, ben 
Soangelium 



1. im ItvtljfiUn hii'd) S 

2. im .fwinbdn burd) (Sanftmu 

3. im iidfcen bui'd) vgebting; 

4. in tw mtbc tut'd) fvomme 33efoim<wt)dt', 

5. unb im ^offen tnivd) ma 

II. 

ijl 1. fine $wibe in bfm cmi; bic 

2. jinfft; .ftfvj -evweitfi't jtim o()(n)o((cn nb jnt SiVfre 

nl(c 9Wenfd)fit, unb bic utt* 

3. unfct'e ivbifdjeti (Sorgen oci-gefien mfld)f, unb un mit fcti 

* 



HI. '5Bovitt 6e(le^t bic wafcw c^n % fflic()e 93ot6ereitung auf 
eine fromme, gcfcgne(e SSBei^na^^feier. 

1. atin, bap wiv un$ jn cinct $ c $i9 cn ^vfube im 



2. baf? wir unfev .fet'j jut innig^n SD?cnfd)cn(icbc ewecfen; 

3. bap wit' ttn^ w'nigcn ton bfit irbifd)en oi'gen; 

4. bap wit- un mit bw 33orfii| waffncn, bie gcijtigen afcw 

Sfici()ttad)ffn in cinrm ffincn unb fvommen @fmiifl)f n 



IV. 3vaf[>r((}td9^ be^ SlpojMS, uitl bte Battge ftbifcfye 6orge 

ju erleid 

ie cinjdncn S3evfc grten bie 



V. 5Ba5 ju emcr ttjiivblgett 5Bei^nac^tgfvttbc erforberf 

tverbe? 



nnferct- ^t-oube fd>dt'f in$ Sliigc fnffcn; 

2. bap wit' bicfcltc auf cinf, bem Swecfc bc6 fj? fnf)>t'fd)cnbe 

SBcifc u ctfcnncn gebcn; 

3. bap wiv fie gefegnct fiit 1 unfet* ganjeS 2ckn j madjen 



158 #m 4, <3onnfa0e t>e tftwnta, (luangetium, 



II, 3o5. 1, 19 

(uf, 3, 15-18.). 

a* 3ia,nip be$ $uffc fiber |u&" fdbjt, bap m'dtf bee 
fei, unb fibee fern 33erl)8ttnif5 &u bem ed)eipenen etlanbe 
(. 27.)/ cntfjiiu't bie jwiefadje SBejttmmttttg biefe* lefjfen 5ft* 
wntefonnfags ; w fofl in bev tteberjeupng befejtigen, bet nad) bem 
Satifei 1 atifgeftefen ijl, 3cfu6 wn Sfta^aretl), fei'bet.' 2??cfii'a^, b'^tt 
bienct bie wmmwtmbtw rflSvung bc5 SSufev^, bic jd^ bci 4 
ffac^fung sjo^djaltm wfrb, nad)bein S e f^ S^l)tt 
flftrf t)af/ bet ( iljm bie $Bse berdtm'foffej unb cv fott 
an 3o^ne* bic cfi'unung jdgen/ in bw wi? attfitt 511 
ficv be$ 2Bl)iiad)Wfejl^ unb 511 fch'gct 1 $()ei(nrtl)me hn ben 
nungen be$ ^cilanbfg bep Sdf fSfjig tmb gcfc^i^t ffnb, 
Slmt, m\d)t$ einjl Sol)anne$ (jatte, ycvwaltet je|t bet' 
et)tfanb, unb am 3 c ufimp So^nm iff ju \mm\ t bap 
bet* ^vebipt auf 6l)fi(him Ijinwcifcn, i()n ceefflnbigcn/ j()it ben 
t(\\ m bie Sjlugen malen foK, bamit @^rijhi eitte @c|tatt In ifjnen 
gcwinnf, ^>ie 9?%b^ ^fle^ unb bje mannigfadjen, fo lcid)t unb 
fo fc()f jctfi'cflfiibfn SBorbercitttngen &u bemfelbcn bvingcn baju/ auf 
ba$ ne/ wag not^ ifl, Ijin&tweifen, ben S$M Don a((em anbew 
ab^ unb auf jvijlum aKein l)injun)enben, urn fd) fo bie erfoi'bet'lidK 
@mmlung unb 0iu()e beg @emu'tf)$ ju fcewa^ven, oljne weldje 
e|l fecjenlog an n$ Dot'fibet'geljen wiit'be, 

B, 19, $a ba Sluffwfen unb bie SBfrffamffit 
in ^Pvebigcn unb ^aufen fel)c cjt'ope^ 5tttffel)en tin jiibifd)fn 
ertegte, unb bie auVmeine Slufmerffamfeit auf i()n Ijtnlenfte: fo 
fanbfen bie Sub en, b. 1), bie 9??ifg(ieber beg ()o()cn 9tat()e$ 511 
3et < ufalem, weid)e erne mi)fmapia,e 5luf(?d)t auf a((e 
fd)cinungen ffi()vten, Slbgeot'bnete an ^^janue^, nut-bee 



bifl bu? fann nuv ved)t kanfworten, 
cine bcv SS5a^d)eit gemape (Selbfictf'ennfnip I)at, unb biefe i) 
bet; @clb|if)jrfifung 2 8w. 13, 5,; bie @eib^dfung 1 fov. 11, 
28. l)at bet 1 <()vift im $id)fe be6 gotflidjen SBot'te^ anjujletten, am 
cfe|e ottes tmb am Seben Wfli, bev adein ba$ ganje efe 
a,el)alten l)at, unb beffen ^eifpiel unb $ovln(b un$ juv 9?.id)|)mtmJ 
unb 9?ad>fc(a.e wfytfttttt iff Sol), 13, 15, 1 $efr, 2, 21, SD?att(). 
11, 28. 29, 1 3o(), 2, 6, ine unpat l tl)djfd)e, ol)e ^etidjelei unb 
@d)meid)dei angefMtte elb^ffifung fiiljvt ju bev (grfenntoip unb 
ju bcm .^3ef enntnip ; 3^ ^i f iw frafbavet* (^fluber ^uc. 18, 13. 
. 3, 20,; fo wiub cmutt) in tm0 gen)irff unb @e()nfud)t nad) 
tmb bem |>ei(anb, fceibeg no^ig a(^ red)te SlbveiU^imnumg; 

3eifpie( beg Sfiufet'S unb vid)tige (Sclbflcw 
fennfttip, unb fein 3i3iP *>P )|to weijl wn ben ^eilanb nad). 
.@.clb(l0_efS((i9f<it ifl ein ^inbcrnip bet tfbjtyrflfiing, wie and) ^eid)t> 
finn, Sffielffinn, jlumjjfe |t'ff(id)e effi()((oftgfeit, ^and)e betfjiken 
fid) .fiber fid) fe(b|l mit bfm@d)ein a'upeve^ljvbavfeif, mit bet forg* 



tfm 4. onntage be$ 2ftwnt$ (gmmgetium* 159 

fflffigen Slbwarhmg gotte$bienjt(id)ei: etoSudjf, mtt tyrem irbifdjen 
1M, a(6 twmeintem Settgen gotflid)en SBofylgefatfeng K5m. 2, 4., 
nut pd)tigen SWHjrungen unb gtiten Borf%n/ unb foramen fo nie 
}U grilnblidjet 1 @eftflerfenntotfi, weil fe m'd)t woflen, 

Calvin: Hactemis (v. 1518.) loannis concionem de 
Christo habitant retulit evangelista: nunc deseendit ad 
testimoniunr magis celebre, quod sacerdotum legatis red- 
ditum fuit, ut Hierosolymam perferrent. 2 11 1 1) e t; ^ i It; d) e n ^. 
10, 105. btmwft, wic bicfe SSoff^afit geeigitct gewefen fci, ben 3"* 
Cannes jtotj ju mad)en, TOO fie bet U)m ein eitel, weltlid) -$er$ gc# 
fi'offm J)atte ; bie 5lbgeovbneten waven feot'ncfjmc Scute, wit ben 9Sot# 
ne^mjlen sefd)irft, kueit, il)n ffie ben Sljtift ausvmefymen, obec boc^ 
fonfl ffif einen I)m^ a6ge5ei({)neten 9Kann, cbei' wofiiv et felbjl 
fid) erfWren wevbe. Slbet* fanned i|l bejlanben ate cine vunb* 
fefie, wie folcjef, 

S3. 20. Unumwunben, flat unb bcutfidj fagt 3o^ntt^, ft? fet . 
nid)t 6()t'illti^. ie fd)on jcigt feine emrt)3 n* will nidtf.fflu 
mc()t! g^alfen ^et-bett, al$ et iji, cc jeifort fo<jat' gefliffentlid) bie 
at(5uoot'ti}eill)afte penning, bie. man Mn i()m gefafit l)af. SBie 
|iid)t tagegen bie itelf'eii at, weld)e mcl)i' fd>einen unb getten wiff, 
( fie wivflid) i|l, nb anbere abjid)Hid) ju tiiufdjen ftidjf. ec 
emfirt)ige fifcerfia|t feine 35oi'j%e ntd)t, ei' fennt fie jwar, abec 
wa$ er l>efit, fie()t et- a(^ @abe an, unb iflfew baoon, fid) jn 
edjof'en, anbet-e l)inuntet'juff|en. Gnomon: Dum se negavit, 
Christum non negavit; limitato sermone ansam praebet, 
Christum non longe abesse. Calvin: Hoc est, plane et 
sine ambagibus vel ulla simulatione confessus est. Con- 
fitendi verbum priore loco in genere capitur, quod rein 
ut erat exposuerit: Secundo repetitur ad exprimendam 
confessionis formam. Diserte ergo respondit, se non 
esse Christum. 

9). 21 v Sftadjbem 3ol)anne$ geteugnef t)at, bap ec fettjl 6^i* 
fhi fet, fo jeigen bie weiteren ^ragen bev Sibgeovbnefen, bap fie 
it)n bennod) fill 1 eincn fel)f augeseid)nefen SWann I)aiten, bee nut 
bem Sluftreten be$ iOZefjta$ in ifgenb cinet- 23ejte()imcj (le!)c; fo ttt 
wafted man e$ wn 6!ta^,,nad) 3Ka(. 4 ; 4. 5., ober on it-genb 
einein bet 1 anbeven au^gejeidjneten $Di'opI)eten bet* ^Bovjeit, befonbet^ 

Seremia* 2 SWacc. 15, 14. 15,, ttnb ba()et bie gwge: SBiji bu 
S3itl b ein (ejgenf(id) bet 1 ) ^vopljef, twolji nun %v 
aUet-bing^ wegen feineg 3eflniflfe8 won Sljn'jlo fin |)w|>^et 
wav, fo fonnte et* ba^ bod) mit 9ied)t ab(e()nen, bap ei 1 finet 1 t>on 
ben fdi()ei' fd)on einmat ba gewefenen ^t'op^efen fd, Gnomon: 
Erat Elias alter; non erat Thisbites ipse, de quo quaere- 
bant. Omnia a se amolitur, ut Christum confiteatur et ad 
Christum redigat quaerentes. Propheta es tu? ille, de 
quo Deut. 18, 15. 18., eum tamen non modo diversum a 
Christo, sed etiamElia minorem putabant, ut ex sermone 
gradatim descendente patet, h. 1. et v. 25. quamquam po- 



160 2Cm 4. 

pulus deinceps prophetam eundem atque regem Messiam 
censuit c. 6, 14. 15. Calvin: Merito et vere respondet 
loannes, se non esse Eliam; loquitur enim ex eorum sen- 
su: Christus autem (Matth. 11, 14.) ex genuina proplie- 
tae interpretatione Eliam ipsum esse affirmat. Ego, in- 
quit, non sum propheta, separatam et mihi propriam 
functionem habens, sed subalternus tantum minister (v. 
23.) , ut ita loquar , et doctrina mea quaedam duntaxat 
audiendi alterius magistri praeparatio. u 1 1) e r $ i r d) e n ;1)X 
10, 112. Sofyanneg fagf, et fei fcin ^ropljtf, {infernal eg gewityn; 
lid) war, bap bie ipropfjeten bag SSolf ffiljreten nnb leljrefen, unb 
wan $att) unb >ulfe bet iljnen fnd)fe. @old)er war 3oj)anneg fei* 
net 1 / nnb woltte and) fdncv fein; and) bat'um nid)t, well ein 

(jri|li ocrfi'inbigt, 3<Jl)<inn^ abcr ben 
ijl eine^ anbet'n, benn eineS 
l)6()evev (Stanb, benn 3o()anne5 (Stanb, 
2lmt grB^et unb nafyei: ijl. 

22. ie Slfegeorbneten bt-ingen anf eine enffd)dbenbe 
jebei: boc^ on fi'd) felbft am ^Be|?en 511 jeucjen im 

fei. 

93, 23. SofyamteS weid>t nidjt fewer an$, nnb feine Slnfwort 
enfyfitft abet-mal6 feine emntl). Snbem et; anf 3ef. 40, 35., 
9??attl). 3, 3. :c., fyinweijt, fe|t et- ft'd) nnb fein 5lmt in bie 
2lbl)a'm$irt.feif on einem anbern, nnb ovbnet ji'd) felbjl bein 
bem et bie SBege betei^en fo((. giif mid), wt'K et 1 fagen, 
bin id) cjrtt: nid)tji; e$ I)anbe(f fi'd) and) gat 1 nid)f inn metne ^Jcvfon 
obet SSiii'be, fonbeni nnt 4 urn mein 2lmt nnb meine ^Boffd)af^; id) 
bin eine fiinme, anf bie^Ijabt i()t; ju ad)fen, |te jn fce 
nad) tyv end) jn ridjfen; bet 1 $nf)alt meinet* ^t-ebicjt iff bie 
fad)e. 6in, Sprebiget' in bet SBiiffe wat 3Mtttte8, ^t fowot)l 
urn, weil e in bet; 2Bii|?e prebigte, fonbem weil nni* t, @i* cjanj 
aUein e6 wat, bet; ben naljenben SKefjta^ oet'f ttnbete ; nnb wie in 
Ubet 1 , be^atb and) flitter egenb be^ 9lnfenben (Sfimnw nm fo bep 
fer tiecnommen wet-ben {ann/ fo fottte gan$ 3fw^ uf 3ol)nne 
.^Boffd)aft ad)ten unb begierig fte anne{)men ; wie abet- am oben H-fe 
nnv 2Benige bie timme beg ^rebigerS IjBven, fo bead)tcten and) 
nid)f 33ie(e on Sfrart bag Scugnif 3ol)anneg oon e()fiffo. 

SKid)tet ben Sffieg bee en ( n! bag bie fjorbmmg beg So* 
Ijanneg, fo jn ^vebigen feine 2lnfa,abe ; bet 1 |>et't ( fommf, iff im $e# 
griff unter end) auf jutreten ! 5Bie man nun or ben t-o^en ber @rbe 
bie SSege batjnt nnb ebnet, bamit fi'e beffo tmge{)tnbertet' i()t*en 6in# 
jug l)alten fonnen, fo fotlen bem fiet'rn at(er ^evw bie ^crjcn jn# 
bereiiet wet-ben, jn feincm n^fange ft'd^ anfdjicfen; bag gefd)ic()f 
burd) .^Bu^e, inbem man bag fiinblid)e SBefen abju^im ftd) be* 
miiljt, bag i()m mipfftttig iff, nnb bnt-d) lauben, bap man fein 
gnabensjoHeg fommen wii-flid) fiir nal)e I)a(t; oljne bicfen lanben 
wirb eg jn jener SSupe m'd)f fommen. iSiefe Bnpe ifl no t went 
big, weil alle tinbet 1 fmb, wei( Stjfiffng fie fot'bevf, wei( er tjeilig 

iff 



7(m 4. (Sonnfae be 3Cbcnt. Qwaitdium. 161 



iff tinb mtt bent |>eid'geit nut' @emeinfd)aft I)ahn fann, mil ofyne 
fie ait eligivet'ben nid)f ju benfen iff. iefe 33upe fjl bag 
tetiW'benAfle it/ bap man wit ber tinbe !o$ iverben will, unb 
tyalb bem ci(anbe fid) Ijtngiebf, bee tm* wfrflid) evlofet. 
Surd) 23et'ufiing aiif ben Spropfyefen %tfmt fnfipff 
fca6 -SRftie an bag Stto, bie cgcnwart tinb gufunft ait bic 
Qangentjfit; jjtigUic^ enfnimmf ci 1 fcinc SBit'ffamfcit bet- Sii 
tutb fd)i!bn't ft'c a(<5 @t'fii((ung bet* SBcijjagung. Gnomon: Olini, 
inqtiit, erant prophetae: nunc propius est regnum Dei. 
Calvin: Ostendit, se nihil nisi divinitus jussum agerc. 
Jesaias quidem non de uno loanne illic loquitur, sed ec- 
clesiae instaurationem promittens, futurura praedicit, ut 
adhuc audiantur laetae voces, viam jubentes sternere 
Domino. Allegorice quidem Jesaias desertum vocat mi- 
seram. ecclesiae vastitatem, quae populo reditum negare 
videbatur: sed desertum illud visibile, in quo loannes 
concionabatur, symbohim vel imago erat vastae solitudi- 
nis, quae spem liberationis tollebat. 

2tttI)Cf fit'djen^. 10, 114.: S)a^ ifl nun bic ^cm'ftiiiij 
tcS Sieged S()vij?t unb ba cigcnt(id)e 5lmt Sofymnis, bap ct- atfe 
SBdt bcmiitf)(g<m foUte unb fagen, bap jte att&umal .finbet 1 , Dct'lo^ 
vcn, wei'bammt, anne, biivftfjjc, clenbe 93ienfd)fn ft'nb, unb bap ftc 
atfo al^umal 6I)riflum bcbiit'ffit, unb ffd) feinet 1 @nabc .mit attci 1 
Bcgicvbc t()cil()aft{g mad)en fo((en. a ^inbfi'itip akt 1 , ba6 bent 
>m-n nidjt-Slaum sieW, ijl nid)t attcitt bic gvobcn (ctblid)cn @iin< 
ben bet* tlnffufd)()cif, 3oi ( n/ ^offalM cij :c./ fonbent Dicdndjr 
bet 1 gei|1lid)c iinfcl unb bet' pljadftiifdje t'ed)fe od)itturt)/ bet 1 fetn 
guteS Scku unb SBcvf ad)tet, ftdjet' brauf ijt/ unb Dei'bantntct ji'e 
fdbjl nid)(, ttnb wi(( ffe and) unoeubanunt (jafcctt bajtt. 

3), -24. 25. S5on bet 1 $rage nad) feinet 1 ^evfoit ge^en jeftt 
bie Slfcgeot'bneten jtt bet 1 anbevn Stage fibet 1 , wavtim 3ol)anne^ tarn 
fe; unb bicfc StMgc leitet bet 6angdift mit ben SBovtcn citt: S)ie 
gefanbt waven, tvat'en ott ben ^tjavifrtct'tt, jut 1 (Secte 
bet 1 ^Ijat'ifciet 1 gcIjSfig, bic auf aKe^ Sletipcdidjc Dorniimlid) fa()en, 
tinb benen bal)et' bet 1 ebt'aud) be$ Sattfet'5 jtt fatifen ganj befon; 
bet'S aufftel. ^u gvage jetgt, bap fte fold)e ^aitbding rooljl bem 
SWcf|Ta obet; bem envat'tefen Sot'ldufet 1 beffelbctt a(6 9ied)t jugejlc* 
l)en ivoOfen, nid)f abet 1 i()m/ beffen ^etntf ft'e alfo nod) nidjt eiv 
^annten: baljet* benn SI)anne in fedtet 1 Slnfwoti abenna($ atif fein 
^evljaUnip u (Sft'iffo I)jniioeifer ; Gnomon: Pharisaei magni 
faciebant baptismum judaicura; et baptismum loaimis 
agnoscebant, rem esse magni momenti, nonnisi ab lio- 
mine divinitus misso administrandam. te Saufe Sc^am 
ni5 jlanb mit feinet 1 ^vebigt in bet 1 tnnigfren S3ejie()itng unb bdbe 
iviebet 1 auf bie Slnftutft be<S SDlcfjtatf; ct 1 pvebigte; S()ut SBupc unb 
glatibet an ben, bet 1 balb a($ SKefjta^ untet 1 ettd) attfti'efen wivb; 
ttnb wenn jemanb ft'd) baju geneigt etflat'fe, fo tauffe et 1 einen 
foldjrn, unb verpflid)fefe il)n ^ttt 1 SJJupc tinb jum lauben ait ben 
I, (CiSco JUvdJcnjalji:,) [ 11 ] 



162 2Cm 4, 



<5g unterfdjieb ftd) alfo (cine Saufe on ben gwityntu 
d)en SBafdjungen obev $eittia,unsggcbvaud)en, bie man 'and) Scuff n 
minute (f>cbr. 6, 2. jJcwmaftaiy), tmb bie and) bei ^rofetyten aug 
bem eibenfl)ttm attgeroanbt nwrben; abet 1 ft'e ijl ivefentlid) and) 
won bet: d)rijflid)en Saufe, bie bet 1 eilanb felber eina,efe|t l)at, w 
fd)ieben unb (jet-ingei- alg biefe, worauf bie Slnfwort beg Sauferg 
ijmbeutcf; inbem et* fagt: 

SB. 26. 3d) taufe mit SBaffer, abec ec ijl :c. SWeihe 
Saufe ijl nut* ein attpedid) SBet-f, nui- @t)tnbol, bt'ingt nid)t @nabe 
unb ft'aft on oben; wie Sffiaffet 1 ben fot^ec on feinen ^(ecfen 
rcinigf; fo fofl bie @ee(e Don ben fte beftec^enben unb enffieKenben 
(Siiubcn sewing wevben, unb biefe innei'e Sleiniguna, bilbet meine 
Saufe wol)t wot*, bewivf't ft'e abet' md)t; benn bag ju bewitfen fle()t 
nid)t in mewer 9)?ad)f, bajti bin id) Diel jit fd)wad) ; nid)t abet 1 bet', 
bet- and) fd)on untet* eud) lebt, on ud) jebod) nod) nid)t gefannt 
unt-b. 3ol)anni .$emutl) jprXgt fid) in biefen S&orten abewnai^ 
ab; unb fo and), nut 1 nod) betitlidjet 1 , . 27. 3Ba$ I)iet- iibetf bie 
ffaftijjeve SBtt'ffainf'eit ()t'i^i unb befonbei 1 ^ feinet 1 Saufe nie()r aiv 
cjfbeufef, a(^ auScjefyt'odjen jft, jtnbet ft'rf) uol(|]dnbig unb beitflid) 
S3?attl). 3, 11.: @t! wit'b eud) mit bem fyeil. eijl unb mit 
genet 1 tattfen, wivb etu^ ganj bat-ein w-fenfen, in t ( eid)(id)et' 
glide ben fyeil. eijt end) mitttjeilen; wovtn eine Slnfriehing auf 
bie 2U't p taufen liegt, inbem bev Satiflina, nid)t blop, wie bei tin*, 
mit SBaffer bffpt'engt, fonbet'n ganj in bie glufljcn untet'j}etaud)t 
wuvbe Det'gl. 9??att(). 20, 22. 23. 9ft it geuev taufen bejeid)net 
bie unet'inepltd)e 9)Jad)t (5l)t'ifli, fowol)l jum ^eil, wie jtim SBet-bet^ 
ben. )et' fgcnfa s)ifd)en 3"I)nne S3uptaufe unb bet 1 eif?e^ 
ttnb geuet'taitfe be6 gl)t'ijlu ijl ein jroiefadjet 1 : ie SBaffet-taufe 
3o()anni fdjmet'jt nid)t, toet'jeljt'enb bie @ottlofen ijl bie geuet'taufe 
beg gottlidjen @et'id)t6; jene ennal)nt nut* (ur S3upe, forbett @in^ 
neganbet'uncj, biefe t'einicjt unb et-neuet-t innet-Iid) mit 36ttlid)et' 
fvaft be l)eil. eijleg, gleid)tvie genet- bag 2)?etatt but'ii) unb 
buvd) Uiutet't, wal)ttnb SCaffet 1 nut 1 Don aupen reinigt. Sffiag 6()t'ijli 
Saufe wirfte, jeicjt (t'd) Slpofe. 2, 3. 6aK>. 4, 17. Sap. 10, 44. 
Sit. 3, 6. a actamcnt bet' tjeiligen Saufe jMt bie etatiften 
untet' bie SBirtfamfeit beg t)ei(. etjleg, crmifteljl wcldjet' jeber, 
bet 1 ba glattbt, in fot'tgetjenbev SJlcinigung mel)t' unb me()t? ton a((ef 
(3iinbe fvei unb )t'ijlo v>et'd()nlid)t wet'bcn foU. Gnomon: Spi- 
ritus saiictus, quo Christus baptizat, igneam vim liabet, 
atque ea vis ignea etiam conspicua fuit oculis hominum. 
Act. 2, 3. Calvin: Duo liujiis responsionis sunt capita: 
quod loannes niliil praeter fas sibi usurpet, quia aucto- 
ritatem baptismi sui Cliristum liabet, in quo constat signi 
veritas. Dcinde quod nihil liabcat practcr cxterni signi 
admiiiistratiouem, vis autem et efficacia penes uiiiim Cliri- 
stum tota sit. Ita bnptismum suum asserit, quatenus 
cjus veritas aliunde. pcndct. Interim vero sibi adimcndo 
Spiritus virtutem, Christ! dignitatem extollit, ut in cum 



Urn 4. (Sonnta^ bc 2bt>enf. (S&angeliiim, 163 



solum. respiciant homines. Summa autem hue redit, ut 
se dejiciat, quantum fieri potest, ne qua in parte honor 
illi perperam delatus, Christi praestantiam obseuret. 

Sutler $au*'$. 1, 175: 93on Cannes Saufe mttp man 
bicfeS wifjen, bap fie hid)t attdn ein Mop $eid)en geroefen iff, (on* 
bet'n ein fold) 3eid)ni, babtird) ft* foflfett eeroerf'et wevbcn, an 
fhtm ju ajauben, uub ttoiffen, bap ft'e urn feinefroiflen, fo ft'e fid) 
(Soft bcfe()i'ten unb an biefen |>ei(anb glatibefen, foltten 
bet iinben fyakn. 

95. 27. 3o^anni Seugnif won %'ifto ; ec et'Ijcfc 
unb et'iu'cbi'igt ffd) felfcft. ei- mitten untee cud) gctt-etcn ift, ben 
i()v bennod^ md)t fennef, bet 1 ifl', bev oaci) mirfommen, of* 
fcntlid) al 2e{)itr, ^cilanb, SDfoffta* auftrrtm wirb, weldjev oc 
mit 1 ge.wefen :--ifl/ nid)t feinet- .menfd)!id)ctr9?<rtui' nad),. bcnn ba 
wat Soljflim^ efiva urn fed) 9)?0ttat ftlfcv, fonbcvn fofcrn al^ 3e* 
fu$, ba6 ffdfdjgcwovbenc SBJovt, toon (Swigfeit l)ci- aU SBortbri 
bcm'Safci: in wi^i 1 ^lat'Ijeit ivat*. S5on b?m etvigen @cin b3 
Sot-^ Mm.$afct' ttb^n Sol). I/ 13. &TJ), 8, 56. ap. 27, 
5. 3Dftd)a 5, 1. Calvin: Duo hie dicit, Christum a se tern- 
pore quidem secundum, sed gradu dignitatis longe prio- 
rem esse, quia pater ilium omnibus praetulerit. 

ep id) nid)t wtvtf bin ic. Watty. 3, 11., fb gvop ifi 
bic cnturt) bc^ Saufei'g, bap cc jtd) nid)t wci'rt) ad)tct, bem (li'lB* 
fct- bic niebvigjten ^ne^f^bitnflc ju erweifen. cnt alfcrbemu'tljia/ 
ftm @,ot^# unb 3)Jcnfd)cnfol)n geljt bn* bemfirtjige ^ei'olb uot-an, 
tin* ju Idjwn/ bap wit 1 nut 1 but'd) cmu^, bie j\'d) gcnncj ad)fcf, 
an S()t'ijlo S()cil et'lana/tt founen; bicfe cfinnung unb Sucjenb ill 
cine bee ^auptfovbei'ungcn bc$ @angelium^ SKaftl). 5, 3. Sap. 
19, 30. 6ap. 20, 16. 8uc. 18, 14. gap. 22, 24-27. 

2utt)et' -|>au8^. 1, 174.: ei- nad) mit ( f'ommt, i<t cine 
civile, gotMid)C ^et'fon, unb el)c ct 1 auf (grben cjeboven, v>on Slnfang 
bet- Sffielt, afljeit bci fcin'ev ^ivdjcn gcwcfen, unb aflcS badn gcwivf't 
()at. Skynad) foUcn wit* and) baS ^-enipel bet- einutl) So^aiw 
ni$ mit ldp metfen, bap w'vt nid)t attcin wol)( 2(d)t nd)men, fon 
bct'n atid) il)in nacfyfolgen ; alfo tljttt bet 1 |d,(. ^)au(u and) ^()i(. 3, 
7. 8. 12. 



juv 

1. Semu'tfjige elbjlet'fennfnip . 1923.; 

a) jfe entflpvingt auf dbjlpt'fiftino to. 19.: SB tift bit? 

b) fie jdgt ftd) bat'in, bap man nid)t fu't 1 mdji* gelfen tvilf, 

I8 man ivitflid) ifl to. 20. 21.; 

c) fie frejbt an ju offenem S3cfeimfnip beffen, tt)a man 

ijl to. 22. 23.: 3d) bin eine <Stimme dne^ tyvtVv 



n 
2. Stnfn'djtige unb grtinblid)* Supe to. 2326.; 

a) @ttc SBoi'f fi'maljiU uniJ ju bci'fdkn to. 23.: 9iid)* 

[11*] 



164 2foi 4. 

tet ten SBfg be$ CMJ, wie be? 
gefagt t)at; 
b) unfere Saufe Derpjfidjtef un$ 311 berfelben . 2426.; 

3d) taufe mit SBajftu. 

3. $Mibiget toube an Sefwro ^tijhim ft. 2628.; bamit wit 
(tit ttjtt glatifcen/ 

a) fo witb im feine 9?^ erffinbigt . 26.: u tjl 

mitten unftt cud) aufgetwtcn/ ben i()t nidjt fennet; 

b) fo wivb ttn bie-SJficbe fcinct 1 ^et'fon'kjeucjt . 27.: 

n ( ijl'^ bet; uot* min gewcfcn ijl; 

c) intb feine atte^ ilbertwffcnbe ijet'didjfetf . 27.: 

id) nid)t jwtf) bin, bap id) feine <3>$u{jmmen 
Wfe. 

II. itt mttflelifc^cr'9Jrcb!8cc foff 



1. SBarum? 

a) SBeil S&w'flu SbifSngei? unb 



b) ba gdjt f)evoc au bem ^Beifpiel bee 

int 51. unb 9f. Sejlament; 

c) well fonfl bee Ijeilige enbjtve^ unfewg. SlmteS nid)t 

t;eid)t wet-ben fann. 
2. 



a) $)tjt!dj bie ^vcbigt bet 1 

b) but'd) bie ft'euttbltd) trojtettbe ^t'ebtgt ber 

c) but'd) |)inweifung attf 6()fi(ltim, ben Don 

netcn SRid)tet' bet 1 Seknbicjen unb bet Sobten. 



III. >ie SSalunbiit t>e^ ^Dattgcnum^ unfet: 



1. 9iad) bet 1 eft'nnung, in weld)et ( fte gefd)el)en foff. 

2. 9?ad) ben SBafyvfyeiten, auf bet'en ^Set'bt'eittmg ft'e DOt'ttXmJidf; 

vidjtet fein nuip. 

3. 9?ad) ben SBiti'ttngen, bie jt'c ^wochingf. 



IV. >a$ 3Scvl)atmig So^atittW ju ^njlo, dtt 
/ in wlcfyeS aud) tvip jum 



1. SBie jlefft Soljann^ ffd) fdbct- in biefem 25et-()a(tniffe bat 1 ? 

a) @f ieuc|t ffd) Dot 1 bet* t'ppe be <3oljn*$ @oe$ unb 

et'leitgft f(d) felbet 1 ; 

b) et 1 vcgt nut* an unb tereifet nut- Dot 1 auf (Sfjtiftt @nabe. 

2, Sie ffanb nari) bcm Snivjiii'iJe bes Saufet'6 6l)ri(iu6 jti i()m? 

a) 311$ ber, welc^et 1 eine unenblid) Diet fraftigeve unb fe# 

gcn^reidjet'e SBivffamfeit iibe; 

b) al$ bet 1 , Jvcld)^ 1 im S3fft| gottlidjet 1 ^et'i-d'djfett iff. 



JL ytuiytu vsi 

V. SBobuvd) Oeretoe ficfy 5er eifonb fcen 8Be<j $tt utifereti 



bie 

a) fo in 3ft*ae(, wefd)e3 wupte, c fofte cm Jpeitonb 

fommen (to. 19 22.) / 

b) fo bet tuts, benen in ber @el)iiftid)t beg etgenen 

en$ unb iin gefd;t'i'e6eneit Sffiot'^ biefcIOc 
get en ijl; 

2. btit'd) bie ^i-cbtgt beg efe^e^ jut- .^upc (. 23.) ; 

3. but'cl) bie 23ei'ffiuWgung be? @angeliumS- toon bet 1 

tef unben (. 2528.). 




|uf. 2, 114. t.it. 2, 1114. 

ie (sjiwiflelien fiit- bie teiben SBci^na^fWage enfljafren bic 
efcl)ici)fe bet- Uniftanbe, ttntet 1 welcljen bie -ebtit't S^fu fW) J.utt'ug/ 
bie fcetben e^ij!oltfd)eu ^evico^en madjeu auf bie (Secjnun^cn biefeS 
aufineti'fain. 3un5(ftjl jeigt ba$ DanQdium am et'fleu 
to. 1 6., wie bie gottliclje S3ot'fe()ung in bet 1 eiftmg bet 1 
ljcUcn |ui) fo wi'uffam cnviefen Ijabe, bap btu'd) jetted 
be6 faifc^ Slttgtijtttg (to. 1.) bie (St'fittfimg bet 1 SBdffagung 
bie cbutt be^ SWeffia^ tit S3cd)(el)em. I)erfceig.eft'i()t i f 
wtivbe. ann ivifb to. 7. ki'idjfcf/ in weldjet 1 SKrniMtJ) unb 9fie# 
bfigfeif, ^ned^efM, bet 1 SBelttjcilanb et'fdjieneit (ei; y 
Qleid) aOetr wet-ben (D. 812.) Se9i^ * bet 1 un|icj}fbrctt 
fliigeft'ilit't, weldje bie ^>ol)ci(, SGiit'be,. edjd.tene ^eflininumg nb 
cgmmgeu toet'funben, bie toon biefem ^tnbe tutb ^et'rn au^el)en 
follteu; ba$ attje fd)liept mit einei 1 lotywifenbcn ^et'^et'vl.idiuncj 
offeg buvd) bie @ngel (to. 13, 14.), ie (Jiftet vebet toon bet 1 
Dffentavnng bet 1 fyeitfamen nabe otte i;n 6l)vifto f toon ben &na# 
bentootten Slbjtdjten, bie oft mit n$ l)at ; bap wiv get-ettet unb 
wieberl)et'(jejtet(t wet-ben folfeu, unb wie but'd) ba mit bet 1 elntrt 
ri(li becu'nnenbe flofungSvtoetf, a(g but'd) ba$ con ott 
jene @nb$roecfe wittli'd) et't'eid)t wevben, 



I. Sit 2, 11 

e$ benn et'fd;ienen b<i^ Ijeilige, f)et't'fid)e tmb 
unfet-eiJ et't'it tmb |ei(anbe5 3efu Sl;rifK; toon bem 
Ijcutrgcn Sage mfijfen wfr fiifjmen tmb fagen: S)i'e<J ijl bet 1 Sag, 
ben bet* >evt' un gemad)t Ijat, laffet un$ ft'euen unb ft'o()lid> 
innen fein. $M ^t'enbe fofbet't ttn$ bie timiuc unb 
bet 1 @ngel, be>; I)ci(igen S3oten ottes anf: %ftx<fytet ettd) 
()e f id) toevfiinbige et4 gwpe ^ttube, bie a((em 9So(f wibet'faljren 
ivirb, benn end) ijl I)eute bet 4 ctlanb gebot'en, (S^t'i|ht^ ; bet 1 ^err, 
in bet* (Stabt atoib$. gut ^t'eube evmuntet'tun^ ba SBeifoiel bet 



166 3(m 1, f>ei%n 

l)immlifd)en >eerfd)aawn, tie ben 2ot<gefang anjttmmen: difjrc fei 
(%tt in bet o()e, riebe auf @tben, unb ben $ienfd)en ein S?oi)l 
gc fatten; jr 8teube erwerfen ung Me f>it'ten, benen juctf btaJ 
(bangelium won (gfyrifH ebnrt geprebigt warb, benn fie iobefen 
unb pveifefen oft tun atteS, bag fie gefefyen unb gefyoret fyaffen; 
jut $tenbe (limmt un$ bie ganje 2lrt bet 1 $etet btefe$ ^efte^, bet 1 
^tibel bet 1 Jlinbei 1 , bie $reube bet 1 ttnnu'inbigen, bet 1 $i'ci8 after 
ISiilMgen, bie gljt-iflo angeljot-en. ^eterii bod) bie (tebet 1 einec 
ftamilie mit ^reube ben efcut'f^ag be6 SJafet^, be^ ati]pte^ bee 
ft-amilie; wit 1 fmb and) eine gamilie, ^n'ibet 1 unb @d)ive|Tci'n in 
(tl)rif?o Stfu, et 1 iinfev ^atipt, ev, bet 1 ba tjeipt @wi8*SJatcc, ttnb 
ivit 1 fo((fen feinen cbttf^tag nid)t feiet'n, bet 1 itns5 jtt @otte$ ^itu 
bevn mad)t? Detent wit bod) ben elnit'fSfag beS ^b'nicjS, ttnfet 1 ^ 
^et't-n, mit anf unb ^fet'S gegen oft, bet 1 i()n un*3 gefdjenft l)at 
unb biit'd) i()it reidjiid) und fegnet; wit 1 fmb enoffen and) einc5 
l)imm(ifd)en 9ieid)Cx^, 6()t'ijtu^ unfeV fonig, bet 1 ftBnig bet 1 @()vcn, 
bnt'd) ben oft tins i'eid)lid) fegnet inif adet'lei geijllid)em @egen in 
[)imni(ifd)en lifcni, unb wit 1 fotffen nid)f mit bet tnntQJlen gienbe ben 
Sag feinet 1 tbntt felld'^'begefjen, in Sob unb^wS be ()imm(ifd)en 
^afet 1 ^, bet 1 ben <3o()n ting fdjenft? Sft and) ti\\~ grL^cvc^ ^veig* 
niji, a(^ Wffc, ba{? baiJ cwtge SBotf (eifd) wivb (3ot). 1, 14.)? 
baji oft geoffentwet ift im g(eifd) (1 Sim. 3, 16.)? 3a, btefe3 
funb(id) gvof?e el)eimnt^ bet* oftfeligf'ett Ijalten wit 1 tm>3 (jettt t>ot', 
ffft'etten tins an t()tn, benn bap otfe^ @ol)n ,-SOtcnfcl) wivb, (eifd) 
unb $(ut an ffd) nimmt, unb on einet 1 39f^rt getoven wivb 
(|>etn ( . 2, 14. 15.), ba ij* bet 1 5lnfang atte$ >eil$, wei( wit 1 nun 
otfeij ^inbet wevben fotten unb wetben Bnnen; mit biefer elnivt. 
fceginnt einc neue gett fu't 1 ba menfd)(id)e efd)(ed)t, ttnb ft-oljlid) 
in .f^offnung, baf off, wa3 et* biirc^ (Sfjrijhwt begonnen, and) 
tioWenben wevbc, fonnen wit 1 jubelnb au^nifen: ie()e, ba^ 3l(te iji 
a((e ^et'gangen, eS ifl aKeS neu gcwot-ben. Unati$fpml)lid) wid)fig 
if! bie .^8egebent)eit . biefeS Defies, unferet 1 ^-etet 1 , unb mit wenigetf 
l&fit fid) au$ bev iii(e w\ S8at)t1)eiten Ijet'Dorljeben, ju beren $Bc^ 
tt'ad)tung Sl)ri|ii ebutfhm-J einlabef, abet 1 ei5 i(l ct'fmiltd), fcefeli* 
genb unb ttojlrcid), was wit' et'wtfgen woKen. 

5)te 3U?enfd)ttKi'&uttg unb c6ure be^ o^tte^ ofte^ ij! ber 
egenjlanb unfere^ frommen 2Racl)betifen6; 

1. wie (jaben wit biefelfee anjufeljen . 11.; 

2. unb we(d)e 3^^e foWen but'd) biefelk entidjt wet'ben? o. 12. 

*i$ 14. 



1. ic 50?enfd)wetbung unb ehirf be^ @of)ne^ offei5 Ija* 
ben wit anjnfeljen al6 bie >ffenlntrung bet (jeilfamen nabe @ot< 
te$, benn e-3 ()eipt (w. 11.): @g jjl ctfd)icnen bie ()eilfame 
nabe offes al(en 3?fenfd)en. @in|l wat biefe nabe tiet* 
botgen; jwat bie ^)t'o^)efen jeugten, wte (Sterne in ft'n^etet 9?a^f, 
t>on bem bet ein|l al SDai>ib$ @ol)n, unb als bet 1 (Stern au$ 3^cot, 
unb ai-3 bet ^elb au3 bem (Sfamme 3>uba in bie SGelf f onuuen 



tfm 1. fcettiflen (Sfwfftage. (SpifH 167 



foKte, akr nod) war biefe (jeilfamc nabe offeg fcftfl Derborgen; 
,ba'nn jougefc 3ol)nnf ber Sattfer Don bcm wal)rf)affigen id)fe, 
we(d)C$ in bic 2Belt fommen fottfe, wefd)e$ fdjon in bet SBcIf war, 
Don il)i* akr nid)t gefannt wttrbe; waljrfyafficj erfdjienen war ba>3 
2id)t bcr Si?elf, unb. aufgecjancjen bt'e nabenfonne tin 9ietd)e bcr 
eifler, a(S SbrijhiS ber err in ber geweiljctcn 9M)t 511 SSttijlt* 
\m\ flctoren war; ba Ijaffc bcr rwigc @o()n @oC'5 niftifd)(iii)e 
9iatur angcnommen, ba war $ttlid)e unb mcnfd)(tc()c SDiafai 1 in d* 
nev ^.Vi'fon weveinigt, unb ber 3'i"rt^ wtirbc gebowi/ bcr @ott* 
incnfd). @g er(d)ini bic Ijcilfame nabc oftcei, al$ S()rifnt0 gc* 
j)rcbigt wtirbc, unb f(e ct'fd)cint nod), wann unb wo <S()t'illu$ 
bigf wirb ; fo lcud)tct bcnn and) im$ tjeutc, jc^t, aHc^cit bicfe 
nadj^fonnc. 

6()ri|)ti3 fcitcr i# bic Ijeilfamc nabe otfc^, unb fcinc 
tnift i|l bic @i'fd)cinung obcr. iDffcnbarung bcrfclbcn; wic oft fo 
unbcfd)rciblid) gnabig ijl, wc(d)c ^ricbcn^cbanfcn cr liber un$ Ijaf, 
wa-3 cr fiber tm8 @itnbcr jtt unfcrm cwiijcn .f)ctl aug laitter bafcr* 
lid)cr unb goftlid)cr nabc unb ^Bannfjcrjigfn't, ofyn a(( unfcr 9Scr* 
bicnfl unb SBiirbigfcit t)cfd)(offcn ()af, ba^ fc()cn wir burd) 6()ri|li 
S0icnfd)wcrbung unb clnirt 6l)i'ijlu i|t baiJ gcoffnctc 93atcr()ci^ 
oftc, ifl bic C'ffcnbarung bcr cinjl Derborgcncn ()ci(famen nabc. 
3rt/ l)cilfain if! bicfc nabe, bcnn ftc wt'K unfcr ci(, unfcrc 9tcf^ 
fung, unjierc (Scligt'cif, unfcrc, btc wir <Siinbcr ft'nb; ware ct5 nid)t 
nabcnratl)fd)(utl bcr cwigen 2icbc tinb nabc unfere$ offc^ QCJ 
wcfcn, un^ fclicj ju madjcn, bcr @ol)n ottc3 ware ntd)t 9Kcnfd) 
gcworbcn; abcr cr foininf in unfcrc Slrmud), ftcicjt in unfcr (SIcnb 
I)crab, crnicbrigt fid), urn unS 511 cr()cl)cn, o wunbcrtarcr nabciu 
ratf), o wunbcrbarc Stcbcgrtjaf, wcr fann bicfc tjcilfainc nabe ot* 
tc$ ganj crgriinbcn? 

ic l)cilfamc nabc otteS ifl crfdjicncn alien 9}?enfd)en; 
attc ft'nb @tinber, a((e crmancjcln be$ 9in()inc or ott, a((c ft'nb 
Don S 3iatttr ^(ctfcft worn $leifd)e geborcn, unb f inbcr beg 3orn^, bit 
ift fcincr, bcr uteS tl)ttc, attd) nid)t (liner, fte ftnb attcfamnit ab* 
$ewid)en, aKcfantnit unttid)tig geworbcn; afie bcbtirfen eincn ,fiei(anb, 
Briefer, 9iettcr, 23cfrcier unb S9?irt(cr, unb a((cn itf in 6()i'i)}o bic 
rcttenbe nabc otteS crfd)icncn. cine 9)Jcnfd)werbtinc} unb @e* 
bttrf i|l bcr Slnfang" bcr SItt!?fii{)ritng be5 goft(id)cn nabcnrat()c-5 
won unfcrcr@cligfcit; oft wi(( fcincn Don biefcr cligfcit au?fd)lic; 
pen; bic dngel Dcrffinbcn ^rcubc, bic atfem 95olf wiberfa()rcn 
tvirb; (Simeon rcbct Don bcm Scfu^finbc, wddjeS ein 2td)f ift ju 
er(eud)fcn bte ^eiben; Sffw* fdbcr tejcngt, cr fci gcfommcn, jtt 
fud)cn unb fclig jtt madjcn, wa>3 Dcrlorcn if}; a((c Slpoflcl Dcrfiitu 
ben bie allgemeinc, auf a((c @iinbcr ft'd) crflrcrfcnbc nabe ot* 
teiJ. Slufgegangen auf @rbcn ifl ftc fi-cilid) fcif 6()rijli chtrt bic 
ewige nabcnfonnc, unb tm8 lenc()tct ftc aud) wirf(id), bie wir tin 
(SDangelium , in bcr ^rcbigt be* SSBorfcS Dom ftmij bie @ti'a()(cn 
biefcr onne fcgncnb fiiljlcn, bic wir a(6 enoffcn bcr d)rif}lid)en 
Iird)c iDiitglieber bcS nabcnrcidjcs cfteo in gljrijlo ft'nb. .Sltcr 



168 Bm L fcriliflen' SJrijltage. 



wit* ftnb, fyakn, gcnieficn unb flatten, iff nod) nid)t <ttfen ju 
Sl)et( gewoi-ben; nod) ft'ften SWiflioncn unfem 1 SBt'fibet' in ptffewip 
tint) SobeSfdjatfcn, nod)"lcud)tct i()nen bie fyeilfame nabe offeS 
nid)f, nod) fennen jte )t'i|?um nid)t, nod) wanbeln jte nid)t in ben 
@fra()(en bet 1 fd)onen SBeiljnadjtsfonne, bie un& mit ifyret 1 unjl be* 
fmil)lef, laffet unS fyeut biefer unfcret 1 33t'tibet' mit (Sdjmerj nnb 
3BeI)inuf() gcbenfcn, fitt 1 bie Sl)fiftu>o (ittd) in bie iJBelf gefommen 
unb am ^reu,^ gejlot'fcen ijl; laffet ttn-5 eifi'tg wet-ben, but'd) SI)ei(# 
na()ine am SOJifft'ongwerf, i()ncn ba^ id)f jiijufiiljrcn, in beffen lanj 
wit' tuv3 ()eut freuen, bamit and) i()nen bie (jetlfame imbe otte^ 
et'fd)etne / unb ft'e ein(! mit -un6 3&ei()nad)fen feiet-n, ttnb oft pveifen 
mikjen fiit- bie 9^enfd)wevbung unb etnut feine^ liekn unb einge* 
tornen @o_I)nfS, bc i>et'vn S^fw @()t'ijtt. 

% 3Se(d)c 3^ c ^f foden bttrd) bie 2??enfd)tt)et'bttng 
unb ebnt-t b.e*3 <2ol)ne0 otteS an un^ emidjt wet 1 ^ 
ben? S)a-3 mtiffen wir in $(at-()eit ctfennen, benn fonfl rocrben 
btefe Sltjtd)ten an un5 iricl)t in Gt'fudiing gel)en, unb bie $eiet' beS 
SBc i()nad)^fe|lc$ wit'b oljne @egen an uttiJ ocubet'ge()en. i c 
l)ei(famc nabe ottes siid)tigt tin, bap wit? follcn 
et'lctignen ba^ un"goti(id)e 58efen unb bie weltlidjen 
Sfiflc, unb jud)ttg, gercd)t unb gottfelig leben in biefev 
58 df (. 12.). $ie l)ei(fame nabe otfcrsiid)figt, b. {). jtc 
erjie()t unft, wift tm$ ju ofte0 finbct-n bilben, wa$ wit won 9?a* 
tut- fvei(id) nid)t fmb, aber att'3 naben werben fonnen. SBie @(tem 
il)t'e finbet' evjie()en but'd) Sob unb Sabef/ bui'd) iebe unb (Srnjt, 
bnt'd) htnge unb S^ilbe, fo wi(( oft un^ but'd) Sejuw S(jt'i|lnm 
ci'jieljcn, bajl wit 1 ft'omme, gufe, liebe, goftfed'ge ^inbet' wet'ben, bie 
aHein jtt ofte, il)fe$ I)imm(tfd)en 93afet-$ @()t'e, unb ti 
il)t'e5 |?et(anbe'3 leben. SBie offe^ nabe un5 I)aben wifl, 
wit* ivct'bcn unb wanbeln fojfen, ba^ I)(i(t un^ bet 1 I)ei(. Slpo^el 
inbem et 1 fagf, wit* follen oet'Iettgnen baS ungottlid)e SBe; 
fen unb bie w-elt(id)en 2tiile; wa^ ba^ ()eipe, unb wie wit 1 
es jti mad)en I)aben, lel)t't- un ba5 ^Beifpiel beS ^eft'ii'3, al$ ec 
3efum wevleugnete; ba fagte ct 1 fid) on i()in unb feinet 1 emem* 
fd)aft (o^, wolite i()u nid)f fennen/ nid)f^ on t()in wiffen; eben fo 
folien wit* e$ mit bent ungofflidjen SGefen unb mit alien we(tlid)en 
Sfifien inadjen. SBenn wit 1 won anpen obet* won innen, won bein 
eigeiien ai'gen ^et'sen unb bet 1 etgenen u|^ jut- @tinbe geveijt unb 
gelodf wei'ben, tvenn bofe S3eifpte(e un^ tin Slet'get'nip gefcen, ivenn 
ilugenlnf?, 5(et'fd)e5Jti(l obet' Ijoffat'figeg SBefen nn (ocfen, fo fol? 
len wit; fagen: 9)?it bit- fyafce id) leine emeinfdjaff, bit 1 f'ann, 
bat-f unb witt id) nid)t folgen, ba( i|^ wibet 1 ben SBiKen meine^ 
offe^, wibet* ben (Sinn meinetf %tfi\ f wibet 1 bie erjieljenbe nabe 
meinc^ |>ci(anbe^; fo(d)en Sii^en barf id) nid)t ftofynen/ fo(d)em 
ungoff(id)en SBefen f'cinen 9laum geflaftcit in meinem ^et'jen. @ie()e, 

(jeipt wet'Icngnen ungoft(id)e, ftinb(id)eg Sffiefen unb welf(id)e 

. 

a 1 Sfyojlcl fagt abet- nid)f Hop, was wit' ffieljen unb meiben 



Km 1. ettisen tynftw (giffel 169 



[often, c? Id)t't and), wie wit 1 wevben, wag wit 1 fljtm ttnb ting aw 
eignen fol(en, Weil Me in <()t ( ijlo 3efti tm et'$iel)enbe _nabe eg fo 
liabcn will, tinb well wit in bet- emeinfd)aft beg doferg otfeg 
liebe nabenf'inbet 1 511 fein bet-ttfen ft'nb; wit* foil en n am ltd) 
}iid)tig, get-ed)t iinb goftfelig leben in biefet 1 5Be(f, 
3Ba0 bie 3nd)f, bie (Stfffamfeif iinb bet 1 Slnffanb, wag enfd)l)eit 
tinb ^eiligfeit Dcrlancjf, taS fofffit wit? un ann'gnen (tyfti. 4, 8.)/ 
nad) (SljtifH 93oi'bi(be fo((cn wif in vcd)ffd)affcnei' ci'd)Hgfdt ttnb 
^cilicjfdt wanbeln; SBcrf'e bet 1 ^tnftet'iiip, bic I)aplid) fi'nb 511 fagcn, 
foden ^inbei 1 be$ Sid)t$ nid)t tooUbvingcn, bie bmtfcn fmb, im 2id)fe 
i^u wanbdn. Unb set'ed)t foKen wti 1 wanbdn, gcgen ben 9?ad)# 
jiien tl)un, wit jrijli S3eifpic( line wrleudtfet/ in Sick il)m mw 
@nte$ ttnb fdn etbe$ fljun; cnb(id) fott'en wic and) sottf.elig 
Uben/ foUen aWe ttnfet'e i'eube, 2u|l tinb elicsfeit aUein in bcm 
oft tinb 35afcr fudjen, ber bnrd) (5()nf?um unfcc 95atef gewoi-ben 
ijl, weil wit 1 jut tinbfdjaff cjdangt ft'nb; @ofte gebfi^rt tinb gd)ot't 
tinfev ganje ^ei'j iinb w((e Siebe, bann wet'ben wiu wal)f()aft gof.^ 
fdtcj, (dig in off few, ttnb jroat 1 fd)on fyict 1 in bic.fct* SIBcIf; 
l)iei: ttnb jctjf fott bet* Slnfang gemadjf wei'ben ntif unfet'et; S5efdi# 
cstmcj; J)iei* ttnb jetjf fd)on foKen wir offe^ finbct* wet-ben, I)iei' 
tinb |e|f, .miffen tinfev ben (Sfinbern, einen lend)fenben Ji?anbel fii^ 
t'en. ^inb nun biefe S wc ^ e offeS an ttn-3 fd)on in SrfMung 
gegangen? ijl fd)on bet 1 Slnfang wenigjlcnS bamit gemad)f, bap bie 
erjieljenbe Ijetlfame nabe offe^ tins jit einent f'inb(id)en, jiid^figen, 
get ( ed)fen tinb gofffeligen eben gefiiljt-f Ijat? 

ie nabenabfid)fen offe^ mif ttn^ btifd) ()vijlnm, bie ()ei(# 
famen (Snbjwede bet- 9)Zenfd)wet'bting ttnb elntt-f beg (Soljneg of^ 
feg befd)fanfen jtd) inbep feinegwegeg auf bieg htt'je Seben, attf 
biefe @panne 3eif/ fi'e gdjen in bie @wia,f'eif I)inatig, ft'ii* weld)e 
wit* fyiet 1 gebilbef ttnb et'jogen wevben fotten, ttnb atif wdd)e ttnfet'e 
finblidje tinb gewijfe Coffining fid) bejidjf. Stud) bacan evinnet't 
ting bet* t)eil. Sl^ojiel, inbem eu fagf (^). 13,)'. ie I) ei If ante 
nabe offeg et'5tel)t ting, bap wit* wavfen follen attf 
bie felige Coffining ttnb @t'fd)einting bet 1 ^evt't 
beg gvopen offeg ttnb ttnfe^g eilanbeg S^ftt 
Set 1 (So()tt offcg wifb 9)ienfd), bag ewige SSort wifb 
tinb woljnef {)ie? atif @t'ben ttnfet 1 ting; abet 1 ntit 1 bveipig tinb eflidje 
3a()t'e blcibf bag fleifdjgewot'bene SBovf in bet 1 $ned)fggejlalf ttnb 
S)?iebfigfeif, bantad) i(t ei 1 attfgcfat)t'en jtt fcinem oft tinb 511 tin* 
fenn off, jn feinem 23afef ttnb jtt tinfet'm SBatet 1 ; om .pimmel 
wat 1 et 1 gefoinmen, jtim pimmel fdjrfe et 1 jtifitcf, bot'fljin n>il( ec 
bie gattjc edope 3)?enfd)t)ett .wfefjen, ft'c atifndjinen in bag geoffnete 
$|)at'abieg, in bag SSafevljattg, wo wit 1 ewig bleiben foKen. @o(d)e 
2ltigft'd)t i|l ting bttt'd) bie 9ftenfd)wet'btwg tinb ebtit't beg @o()# 
neg oftef et-offnet, fold)e ^offnttngen fyVbett, bie bttt-d) Sefum 
(5()t'iftum offeg finbet 1 wet-ben; ttnb big biefe >offmtngen in 6f^ 
ffiidtng gel)en, tinb bag d)offte Sit-fiidjfeit wet-ben wit-b, big ba^ 
I)in fpllen wit 1 wat'ten auf bie felige ^offnung, bet-en 



170 2Cm 1. 

($egenf?anb fcin anbm 1 unb fein gedngcm 1 ijt, als bie (hfcfye i" 
ttttttg bet 1 ^m'UdjfeU beg gropen otfe.g unb unfm* 
$cilanbcg Sefu <()fijti. 3e* ijt bie ^erdidjfeit unfcreg 
()cd)gelobten @defct-g, bet 1 bet 1 wal)d)aftige @ott unb bag ewige 2e* 
ben i|l, nod) tHTborgen ; abet- einf! tdtt Emmanuel aug fcincr CN 
borgenijeit wieber (jet-tun 1 , unb biefer Slugeiiblic? i|t cS, tvo bic wollc 
95cri)frrli(^un8 feincc liiubigcn unb Me @infii()nwcj bct'fclben in 
bie Dotffommene eli^f'ett bcginnf (fd. 3, 1 4.). <Sc!)oh 6()t'itli 
chivt ami-be bttt-cl) bie (jimmlifcijen eerfd)aren bet: (jciligcn Sngcl. 
oei'()ci'i'iu1)f, dii)e c^ lol^feifenb vet'ftinbeten, je|t fei ber |>cilanb 
geboi'en; abet 1 nod) wel ^et'fltdjet 1 wii'b jenet- Sag unb jene Slnfunft 
6()ri|li fein, wo a((e feine IjeiU Sngel nut itjin fonunen wet-ben, unb 
bann wivb bie ttoUe ^t-eubc bc$ eun'gen 2cku5 kginnen, fiif wcfdje 
wit* l)iet' evjogcn wet-ben. 6i? ijT 3^erf bet 1 S0?enfd)wa'bung unb 
fburt be @o!)nc8 @ottc/ mit fo tt'^lidjen ^ojfnungcn n ju 
ei-quitfen, unb iin (atiben an unfern dofet', in bet* emeinfcl)aft 
nut i[)in fii()(en wit 1 tins ai$ ^inuuel^nit-get 1 , al^ bcftifene (grfecn 

ewi^en Scbfii^. 

9Bir biiffen e^ abet* nid)t fikrfcljen, in weld)e iDrbnung wic 

fdjirfen, weldjen 2Beg wit* betveten uriiffen, bamit biefe l)ert*li* 
d)en, et-fjabenen tinb gnabent)o(fen 2lbftd)fen, bie bui'd) bie cbtirf be? 
fleifdjgewoi-benen otteS ttnb bttfdj feine ei-jie()enbe nabe an un-3 
ct-fiitU wet-ben fottcn, attd) wivf(id) unb wa()f^afticj an un* et ( ccid)t 
werbett Hnntn. et- St^offd faflt (. 14.): S'f? t)ti|lu* 
()at fi(^ felbfl ftif un^ gegeben, auf bap et* un et*li5fetc 
won allet* Ungct'edjtigfeif, ttnb veinigte iljtn felbj^ ein 
95olf 'jum igenfl)ttm ; bag flcifig wa't*e ju gufcu 31'et'* 
fen. et- ^eilanb, bet* un^ gebot-en tfl, i|^ aud) fiiv tine geftorben, 
Ijat fwi'wittig fiif 'tn^ Seiben unb Sob I'ibei-nommcn unb erbiilbrt; 
fe(bflet'(eugnenbe Siebe I)at et* bewiefen, unb bao wat 1 fiit- il)n bet- 
Si'cg jut- ^crrlidjfeit, bie et- tins et-wot-ben Ijat; folbfhwleugnenbc 
iebc fotten aud) wit- Oeweifen ; unb wenn e^ tuii? efwa- an t raff, 
90?ut(), 9lubaucr unb St-euc fcl)len will im tainpfe gegen un3 
feltjl unb gegen bie (Stinbe in ttn3 unb aupet* tins, bann mujj 
6()t-i)}t Siebe -p un$ |let5 auf6 9?euc un(5 fKit-fen unb fi-(iftigen, ba#. 
mit feine 2lbft'd)ten an un6 et-ueic^t wecben infigen, baf5 wit* nain* 
lid) ei'Joj? wet-ben on allet* Ungct-cd)tia,f cit, nid)t b(op 
burd) @t'inbeniwgefcnng (9ied)tfct'tigung), fonbet'it. atid) bud) eili 
gung; benn al^ ba^ 95olf be^ @igcnt()um , bag 6()t'i|to ge!)ih-t, bet 
ung ci'wot'ben fjat mit feinem S3(uf, foflen wit* w'tfyt wi$ felbet 1 Iff 
ben, fonbet-n ilp, bet 1 fu't 1 ting om .^innnel gcfommen, SKenfd) 
gcwovben unb am fwtj ge|lot-ten iff. Scben wit 1 Sl)t'i|io, fo ft'nb 
wit* jfrifiig ju guten SKct-fen, tmenm'iblid) in attem, was? wot- ($otf 
red)t tinb gefadig ijl, fo nd)inen wit 1 , aud) ju am gottlicbm 2cben, 
unb wanbfin adejcit al$ ottcg Hebe ^inber, wojti bet 1 @o()n 
teg ung a((en aug naben oet'tjdfe. Slincn. 

titl)er. 3 U * 11. $ iff et-fd)ienen bie @nabe 

|l/ fie i|? offenbai- unb twfJai'ef, but'd; bic 8lj>t>|Jfl unb tyre 



2(m L $ei(lgen Gtyrifttage. (SpifteL 171 

ijl |te wfrinbigf in after $5?e(f; unb e$ if? bic IDieimmg 
: (SffrifhiS ill fommen/ nid)t, bap ei 1 atfein fill 1 fid) felfcjt 
fyiev auf @t'bcn wanbde, fonbcvn un$ 511 ttte, atfen 9ftcnfd)en 
SDtorc. 16, 15. Sol. 1, 23. $f. 19, 5. 

Su P. 12, ttngi)ff(id) 28<?fen f;eifl' dgenffid) biV t'inbe, 
bap man off nid)t efyt'ef, ba$ iff, bap man il)m nid)t glaubef, 
tt'auef, fu't'd)fef, fid) ifym nid)t crgiebf, ifyn nid)t (apt walfen, unb c incn 
oft fcitt, in wdcljet' iinbe wol)I ticf ffccfcn bic gt'obcn iiupcm 
(Sflnbei 1 / abev toicl ticfcv bic SGcifcu, eiligen, @dcl)iien, a((f, bic 
nid)t auf bic Hope iite tmb nabc ofte^ fid) cvgcben ttnb lebcn. 
SScltlid)c Siijle obet SBegietbcn, bavin tcgwft et; al(e6 ba6 ttn# 
ovbentlidje 3ficfen, ba ein 2ftenfd) gesen fid) felbfl unb fcincn ^lidj^ 
jlen fii()i'ct; unb we(ttid) nennt a 1 ftV, weil c$ iitet, Sujl, g()fc, 
unfl unb a((c^ bch'iff(, tva^ bie %&tlt Ijriben mag/ unb bafinncn 
fid) ein SDJenfd) Det'fiinbigcn mag mit ^egiei-bcn. 3^d)figet ober 
unterwdfet im6, wie man bieftnbei- unfcweifet on neucm an, ba5 
fie wt'fjin nie gel)8wt unb eifannt fjaben. SSBiv follen toccleug* 
nen, nid)t attdn piemen bie Jiupei'Iidje ttffad) 511 ffinbigcn, fonbeni 
f6 foil abgefagt fein, bap bie .Q3egievben in un^ gefobfet ivei'ben, fo 
mag uitiJ feine aupei*lid)e Sfdjung fdjaben; ba3 i|l rcd)t gefloijen; 
fo bie nid)t getobtet twben, fo I)ilft fein lic{)en a'upct'Iid)et ( 9iei# 
jung. 3d)tig, nfid)tern, gered)*, vfd)tfet1ig unb gottfelig 
foWen KW (ekn; jfid)fig timfaffrt bie SDuipigf'eit in allem SBanbd 
beS eibe$, bap e$ fd ein rijtbar Sefcen; geved)t fofien wic fein 
gegen ben 9?ad)jlen, bem ftnb wit 1 @et'ed)tigfdt fdjulbig, bic fM)cf 
in ben jtveien: bap wit 1 i()in t()un, wa wiv wotten won i()in 
gert)an fyaben, unb laffen, wa^ wit 1 woifen Don iljin gdaffen 
ben 5 unb but'd) ben 9?dd))len fofl and) unfet 1 ^cinb et'|Tanben 
ben. ottlid) (cbcn jcigt an, wie wit* un5 gegen of 
fen foden, c ijl baS gotf(id)c, gnabent'eidje, glatibigc SCefen, 
jldjef in bem, bap man oft tvaue, attdn auf feinc nabe baue, 
fein 28etf ad)fe, c^ werbe benn on i()m in tm$ mit naben ge* 
wiffet, bap et 1 in tin* alfo crfennef, babut'd) gedjvet, geriifymet, gc 
lobet unb gdiebet werbe. 

3u . 13. Unb wat'fen auf bic fctigc Coffining, ba 
jdgct et* an cinen red)fcn Untevfd)ieb einc6 gofflidjen 2eben t>on 
a((em anbet'n Sebcn, babci ein jeglid)Cf mag fiil)Ien, wit nal)e ober 
fevne ct 1 fei won einem gnabent'cidjcn eben. SBct 1 ben Sag, barin* 
nen ofteS @l) fo(( offenbat't wet-ben, jlcud)f/ -fetn nid)t N bcgd)t'ff ; 
mit Siebc unb Sufi nid)t wat'tef, bet 1 ijl nid)t in einem goffltdjen 
eben, wenn er gldd) Sobfe aufawrf'rf. elige Coffining, 
fo ncnnt ct ( jcne^ eben gegen biefes denbe, unfdigc Seben, bari 
innen nid)t md)i', benn aUe^ Ungliirf, efafyv unb @itnbe \i\iv ja< 
gen unb mavtet'n, fo wit 1 woKen ft'omm fein. Unfet'e Stttgen foflcn 
5ttget()an fld)en wot 1 ben weltlidjen ftd)tlid)en ingen, unb ojfen ge* 
gen bic ewigen, unfid)tlid)en Singe; ba* mad)et a(le5 bie nabe 
turd) bae( ffetij,' bavcin un$ bi'inget ba^ gottlid)c ebcn, ba? bet- 
5Cdt unieiblid) ijl. 



172 m 1. Wljgert SJtiftofle, 

@t ( fd)einung bet* f> en-lid) feit ijl bie mtbet'e 
fti ; bie etfe ijl gewefen in >enntfl) unb 33et'ad)fung , ttnb et* ijl 
nod) immet 1 Det-bergen, abet 1 am jiingjlen Sag wirb tv erfdjeinen in 
(idler, offe nbam* ^(af()c(t unb' @l)fe, bap jte offenbat fein wivb al* 
len Qtreahiren, unb ewiglid) alfo ojfenbav bleibcn. . Unb or fagot 
beg gropen off eg, weil off fid) bann wirb feljen laffen nacfy 
foinet @L'8pe unb SOJajoflSt. 

3n B. 14. er fid) fclfcfi'ffit: un^ gegeben ^at, 
ijl ba$ tfd)fe @angdium, unb bit fottfl and S()i % i|li @nabe bid) 
fennen, wie bit nid)f5 feijt/ ungi)ft(id), gnabcnlo^, i>oi((o Sobon 
refl; tinb foUfl gtanbon an feine nabe, ba bitf bit benn win unb 
gevcdjf, nid)t burdd bein S()un, fonbcvn btii'd) ben ajl, ben bit im 
$er a tn . burd) ben (auben I)a(i einjjfangen. lttf bap ci 1 tin 8 
evlofefe, fo ifl gewip, bap wfc gefangen gewefen fmb; 'on ah 
let Ungecedjtigfeit, bag ifl eigetUltd) aCcg, roag nid)t nad) bent 
efe^e otte$ geljef, unb begveifet beibe, Ueberfcefung be ei|Tc$ 
bpd) ba^ gotflofe SBefen/.unb be 2eibe-3 but'd) bie weltliiten $e* 
gierben. Unb reinigte tljm fe(b$ :c., bie @ihtbe t()ttt pet 
<2d)aben: S)en etfen, bap jt'e ung gefangen niminf/ bap wit 1 nid)tl 
ufei; rtjtm/ nod) erfennen, nod) wotlen mogcn, bei'anbcf un5 alfo 
bei 1 ^reiljeit-, beg 2id)teg unb bet 5\raft; wenn nun (Sljrijhig fontint 
but'd) ben lauben, fo edofet et ting on bent efangntp (Sgi)ptt, 
mac^t un fi'ei, giebt ^t'aft, ttfeg jtt f()un. ev anbete @^abcn 
fo bavaus fclgef; ijl bet 1 , bap n>ir, mn tifen alfo er(ajfen, nid)t* 
bonn eifel iinbe unb Uni'eineg mfijfen wit'fen; 6()t'i|]ttg reinigt 
burd) ben lauben unfere f>et'sen, fo bap bieg ganje Scben big in 
ben Sob fei nid)fg anbet'g/ benn eine Steinigting. enn-ber latt* 
te, ob er wol)l uttg et'lofet attf einntal Don allot* <Sd)ulb beg c# 
fe^eg, unb mad)et ung fi'ei, fo bleiben bod) nod) flbrig bofe 9?et; 
gungen in Seib unb @eele, bamit avbeifet ftd) bet* laube, alleg 
ganj 511 vcinigen. @in 95olf jttm igentl)ttm, offe.g 
95olf tvit'b in bet* (2d)t'ift of teg @t*bgut genennet, bap, wie ein 
ait.gafet? fein t'bgttt at'beifef, iibet ttnb bejferf, alfo S()t'i|]ug and) 
but'd) ben lauben, unfec fbljet't 1 , ft-eibet unb at'beifet ung, bap 
wit* tSglid) bcffet* unb fi'ud)fbat'et' tvet'ben. Sag fleipig wiifc 
511 gufen SSet'fen, bag ijl gcfaget gegen bie roelf(id)en 23egief* 
ben, wie bag toot'igc gegen bag gottlofe Sefcn; alg-fein (Me fol? 
len wit il)iu bienen, but'd) gnfe jffierfe ttnfevm 9 f ?a'd)|?en unb 
ung. od) evjl nutp man S()rijli @fbe fein, elje man gnfe SBerfe 

fann. 



I. Set: unet!mclid)e SBevt^, ben iw vfd)iawu fur Me 

jlttlic^e SBelf 



@g ()at bie ft'fflid)e SBelt but'd) if)n gewonnen 
1. an Umfang, benn 

a) bnrd) il)n ()at otf Slnjlalfen geft'offen, bie ftfflidje 
iibet? alle 9}Jenfd)en jtt 



ton 1. iett Gfafc (gitel 173 



b) wnt Un$a()tige fi'nb fceveifS buvcfy ifjn nwfrid) in bie# 
felbe erfe{tf nwbenj 

2. an 8fd)t; benn 

a) Met 1 bie (Stfnbe, tinb 

b) Met- spffid)* I)at man bwd) ifm weit fidget: urtfyeilen 

lernen, al$ jttoot; 

3. an ftt'aff, et 1 fyat buttf) feinc Slufo^fcfung 

a) bte 83|)flid)tung jum @tifen ttnb 

b) ben @ifct- fiiv baffdbe auf immer 

4. an $offmtng, benn but'd) i^tt i.(l c aupct' atten 

ba^ e8 wn0 bet unfetec S8e|feuna 

a) twbetf an tfolg, 

b) nod) an $B0dton$ f^I^n wivb. 



II. S)ii; butcf) bie 6unbu gefforte ttttb 

ftum tvicbev ^ergejlettte emeinfc^aff mit off* 

A. (Sfyt'ifhiS f'ommt Dom |>immel auf bie (grbe, 

B. jt-iiltiS cd)fbt u.n on bet (Si-be gum $immtl; ub fo 

wirft et 1 eine bvdfadje emeinfcfyaft unfew^ 
@otf, namlid): 

1. tine ^emeinfd)aft beK 

2. fine @emeinfd)aff bet 1 

3. etne cmeinfdjaft bee 

(NB. 3ff fiit beibe S[BeiI)nad)^fa9ej namlid) B. 2.3. fiitf ben 



III. Sov56cr fotfett fic^ (Jf)n'|?ett am 

fretten? 

1. ^aviibet;, bap Ujnen in (S^vijlo bie fyettfame nabe otte 

fd)ienen ij!; 

2. bap wit 1 buvd) (Styrifhmt tiic^ticj gcwovbcn finb, vot bem $ 

ju wanbcln in fed)tfd)affenet et'edjfigfeit wnb |>ei(igfeit 

3. bap tins bie @i'fd)eintina, Sljt'ijti jti einet gvopen/ feligen 

mma, bet'ed)figt; 

4. bap ()i't'ilug aflen 2)?enfd)en al cin |>ei(anb tmb 

fd)ienen i|t. 



IV. SBic na^e im mettfcOndjen Se6cit gretibftt b 
on einanber 



1. @ie erfd)einen mit einanbet' 

2. einS folgt naugcfc|t auf bv\<J anbevc, 

3. bie gt-eube bei^ @infn ip (2d)inet'j fiit 1 ben Slnbern, 

4. banim fo((en wit mSpig fein im IM, gediilet 

/ nb n nie ivcjenb einen 



174 2fai 1. 

V. Ue&er We 'wic&tfgjfe ^roge, fi6er Me gwfle: tffiarum bcr 
ojjn @offe$ gjjenfd) jjetvorben ijl? 

1. amit bic Sick unfcres ettt$ in ttjwm l)od)fien (anje w 

fd)cinc; 

2. bamit btit'd) i()n aflet 1 Sfficft ba$ id)t anfa,ef)e; - 

3. bamit et* bie (SdiJfung bc$ mcnfd)lid)en @cfd)(ed)t$ 

4. brtinit ct'-i()in fdbft citt S3olf jum @igeitt()itm wni 

fjig tViit'c 511 gtiten Sfici'f'cn; 

5. bamit cc un ju fciuct ^a'didjfcit im ^immri Ijinfil^vc. 



VI. 

S 

ftif 



1. ct'frtfit ben l)od)ftcn gwcd bet 1 

2, cjcljt t)ct'ttoi' au cittern gcdtfyvten Slnbcnfcn an i()i'cn crcigen 



3. ()af ba$ wa()t*c S3cfcn betfc(6cn ticf 

4. tinb O'c a((cin madjt m$ cuipfdnslid) fill* i()ve 33et!t)cijhmc|cn. 



9, 2 7, 

fegen^cic^e e&urf bc^ ^citanbe^ bet 

1. $?eld)C @fgmmgf n bicfc cBtift (Sfyt'iffi n5 bringf . 25. ; 

2. SGitrum gct'abc won S()t'tflo bicfc cgntntgcn au^cljcn . 6. 7. 

1. @t'op, I)ct'did) tinb manm'gfad) jtnb bic ccjnttngcn, wcld)c 
wir on ott biird) (()rifhim cm^fangcn; bet' ^t'o^ct fdjilbcrt fie 
weiffagcnb , tinb t'ebet v>on bet' Stif'tinft, al^ wat'e jtc fdjon ^ccjciu 
wat't ttct 1 fctncn SUigen. S85 et- juDot 1 toctfiinbct ijat, jeigt tins 
als ct'fiittt bic ct)an^elifd)c cfd)id)tc tinb bic ganje 6cfd)id)tc bcr 
d)vi|llid)cn f it'djc. 

ic ctf c 5Bo()(rt)af, bet-en bet 1 Spropljct gcbcnff, ijl/ bap on 
id)t au^gcgangcn ttnb (id) tibct 1 bie ttct-bwitet l)at, wc(d)c 

baljiu in ^injlernip fapen. a<5 JBoIf, fo im ^i 
ficljct cin <jt*ope^ id)f, tinb film 1 bie ba 
ncn im finjlcni Sanbc, fdjeint etf ()c((e (i). 2.). 3 m 
fcl cine^ tailed wat'b et? gefcofcn, bet* bas5 2id)t bet 1 SCelt wat 1 , 
tuib in bic 2lV(t fain, inn a((c iOienfdjcn jii et'lcudjten; l)cUct' tfa()# 
lengfattj ttcrftinbctc ben ^>it'ten in bunflet- S'Jadjt bie @chu't be(fcn, 
bet 1 cin 2id)t wat 1 ju ci'Icud)ten bic f>ciben; im I)eibnifd)cn aliliia 
(rat 6I)i'i|hi^ auf nnb (cljt-fc ba, wo Unwiffenljeit, Unglanbc, 3m 
t()tim, (Siinbe tinb ottlo(Tjjfcit fym-fd^e, 2td)t, erfVniUni|l bet 1 



in l)iinm(ifd)e 
fd)liif|"c uub Scijc init uni5 unbeni, bie^ crt)anfcn wit 



2(m 1. ?eilien (S&rijltaflf. . <S>i(!el 175 



benn ffin SBort iff SMffiwff rt ^ 1 ' $?4vl)dt, er felbff Me ewige 
3ikl)d)eit. @cit (finer @i'fd)eimmg, attf @tben ()at cin ft'ea,reid)er 
Sfampf be$ 8id)t$ wiber bie ^inffernifi begonncn, unb wirb fort* 
bauern bi$ afleS uom id)t edendjtet iff. <2d)on or (Sljriffo ()atte 
man waljreS, gottlidjeS id)t; bie $J)t'opf)eten anu'en (Sterne in fin* 
fferer 9?ad)t; So'dannc* bet- Saiifet bic 9}?oi ( gciu'ot()f ; tyriftnt 
bic <2onnc bet 1 S?al)d)cit tmb mdjfigffit 5lud) un6 fdjdnt bicd 
Sid)t in bcv ^t'ebigt be^ @i>angdumi$j wit fd)fn baS 2id)f/ fo wir 
glaubctt. 

Sine anbcve S8ot)ttf)at ijl bic rtmmtiing finct- tjeilicjon S()t'i|?o 
cmeinbc, bie won U)m jm; S>ei'vlid)feit geful)ft wirb. 

mad)cj^ bci* ^eiben toiel, bamit "matftejl b bev $veu* 

nid)t tticl (. 3.); eigenflid) bn-3 35olf, bie emeinfo, wdd)c 
bit 1 atiljanget tin (atibcn, mad)f|t bu gt-op uub I)m-Iid), fodtcjl bt 
id)t aud)'bic ^I'ftibe gt'op mad)en? 3^ *$ iff ^yrciibf, baji 
otfe^ ctngcfcoi'nct; tmb (icbct 4 @ol)n, tm$ a((c 511 @ot# 

liebcn inbcnt mad)t, tmb un cinfii^ren witt, wo wii* fciuc 
mit i()m fd)mcrfcn wet'bfn. @ iff e i n e gvopc cnifinbf, 
bie ba* >et't' rtti^ a((en 95o(fent jid) fammelf, tmb tmfet 1 atten 9.^1* 
fern iff fyetit ^rcube iibet 1 feine fburt tmb itbet 1 bie emetnfd)aft 
mit i()m. 3 WtU ' f tn ^ &i f k; ^ e ^) n MIJ d) nid)t fennen, ie(e, bie on 
i()m gd)ih't ^aben, flbet; nid)t nn i()tt glattbcn wotteti, Diele, bie fdne 
(Socjmmgen nod) nid)t fdjme^en, obtvol)! ft'e (S()i'iffen tjeipen; brt$ iff 
frei(icl) ^met-jlid)/ abet ttmfonff iff ev bod) nid)t in bie SBcJt ge* 
fominen, bet 1 |>dlanb bet SJelt; et- l)at fdjon due grope SfttnQt jur 
93eute ei-langt, tatifenb tmb abet 1 fattfenb ^evjen fdjlagen fiif iljn, 
tmb fretten ftd) feinet nabe, feine$ ^ommen^ in bie 5Belt; tmb 
preifen @ott ftif fo(d)e S3arml)erjigfeif. @o ge()f benn fd)on in 
Si'fMtmg, wa5 bet 1 ^t'o^et fagt: SSot 1 bit 1 wivb man fid) frett* 
en, wie man fid) fvenct in bet; (Stnbte, wie man fvol)# 
lid) iff, wenn man 33cttte atUttjeilt. SBit fi'euen tm$ 
'iffi tmb feinet 1 egnungen, benn an i()m tmb in i()m l)aben wic 



iw bn'tfe SffioI)UI)at otteg but'd) %iffum iff ^reifjeif, bie 
fi)ff(id)e tmb fdige t'ei()eit bet 1 ^inbet 1 otte^, ^reifydt Don bet' 
(Siinbe tmb i()m* fd)mad)Do((en ^ei't'fd)aft, ^t'eil)eit on bem r(in# 
gen tmb Sfeiben be-3 efe^e^, ba*3 @el)ot'frtm vet'lancjt tmb i()tt bod) 
nid)t in tm beivitft, ^reiljeit wont $lud)t bei^ @efee$, wtlfttv bet 
Sob iff. (()riffu$ ()at titu^ bis in ben Sob geliebt/ ()at tm^ tf)ief 
et'fauft mit bem Sofegelb feineS .Q31ttte^, nun jinb ir fein eigen, 
lieben i()n (jevjlid), empfamjen feinen ei|l, tmb in ftnft beffelben 
Devmogen tvit 1 , ivojn wit 1 fonjt Don 9?rttut' tmh'id)tig finb. S5on bie# 
fev ^m()eit vebet bet 1 ^t'op()et untet 1 .^i(bmt (. 4.): n l)a|? ba3 
Sod) i()fev ^aff, unb bie Stutfye iljt-ev @d)ulter, unb ben 
@tetfen i()te6 St'eiben<5 jcrbrodjcn, wie jur 3eit -SKi* 
bian; wie i)ovma(3 baiJ alte ^tmbex^olf au (SgijptenS ^ned)t# 
fdjaft but'd) ben n-eitcn ilned)t otte?, 9Kofc, befreit wot-ben iff, fo 

bei 1 



176 2Cm 1. 

einer nod) bditfenbewt $ned)tfd)aft, $u eine? irt I)et't'l(id)et!ett 
fyeit, burd) ben ewigen <3ol)n oftcs, bev em $lud) fiit' itnS 
nwben if!, tmb tins frei mad)t, fo bafi wit 1 burd) i()n red)t frei 
ben. ) felicje greiljeit, laffrt tins nid)t ber $?enfd)en 5?ned)te 
ben, fonbern @otte$ $ned)te, ja feine ^iubev ub 




burnt bev 

,(..6.) f . 5111^- ttieg mit Unsejiflm wnb Mutige$ 
tt>ii;b Det'branut tinb mit ^eitet? et'jc()vt nm'beit. 
auf @tbcn! fo fawjeit bt> Sttgd Bd )t'ij!i dntvf; ^ricbcn, bet 1 
l)o()a- ale atte 93ci ( mmft if!, bringt (S 

lapt ct* ben @cincn; c^ tjl ^viebe mit @ott, ben wit i()tn 
benn ott ijl but'd) S^fiflttm nnfet* 35atet', tinb ij! 

an bcnen/ bte in S()t't|lo 3^fw fwbj ben 
(juten ewiffen emj)fangcn wit 1 Don i()m, benn nun wit 1 ft'nb 
get'ed)t wot'bcn bud) ben lauben, t)aben wiv $Heben mit ott, 
wnb tinfere iinben evbammen nn nid)t mel)t 4 , ttnb wit 1 .ft'nb bet' 
-SBergefcuns berfelben gewip. ^t-ieben jn I)ci(ten mit alien 9)Zenfd)en 
jfl beret- $ratbe, bie ^inbet' @otte6 gewofben fwb. 
in tins geboren ijl, nnb nun in tm3 {)et ( t'fd)t, ba wit'b attet' 
tinb tlnfficbe fo Dottig flttfgefyofcen, bap feine <&$M me(); bauon 
vM bleibt. 

% 3We biefe Secjnnngen itnb (jimmtifdjen iifev <jel)en brtt-iim 
Don SI)t'i!To MS, mil et- bet 1 ^eilitnb iff, beffen 9^ a tut* unb SE iff # 
famfeit fo iff, wie bet 1 $)wptyrt ft'e kfd)t'eibt (. 6. 7.). SBdl 
bei; fiofet' bet 1 ifl, welder et 1 iff, unb weil et 1 bie 9Wad&t I)at ttnb 
alfo wit'fet, wie bie @d)t'ift w\\ t()in bejettget, fo fcnm et 1 beel)alb 
fo(d)e egnungen et?f()ei(en. 

te innet'fle S^atut 1 , bie (5igent()iimlid)feit bet 1 ^pet'fon be 58e(f# 
(jei(anbe, aMe-3 ; wa^ et 1 an i()m felbei'.ifl, unb wa et 1 bafyet auc^ 
anbet'en mittljeilen'fann, ba$ (e()i't bef ^fop()et an ben 97 a men tins' 
fennen, roeldje et bent ^inbe beilegt, baS and) tm$ geboi'en i|L Side 
tiefe ^amen fcejeid)iten feine ^oUfommenljeiten, @tval)(en feineS 
SBefenS, feinet' Qottlidjeii 9ldM r in benen bet; t-unb iiegt adet 1 bet 1 
Sol)(tl)aten, bie won i()m fibet 1 unS fommen. S'Jadjbem bet- |H'op|et 
tie (Segnungcn felbfl genannt I)at, fagt et ( : enn ttn if! cin 
^inb'cjebot'en, ein @ol)n if! tins gegeben (. 6,)/ nnb will 
un$ fomit barauf Ijintweifen, bap in bet 1 etnit't biefes ^tinbes, in 
bem efd)enf' / we(d)eS@ott mit feinem @ol)ne tmS gemad)t l)at (3ol). 
3,16.); bet 1 ttmfyre >tie(( aKet 1 jenet; SSBo!)ltt)aten lie^t. Sffiie wit'b nun 
biefer .f>eilanb n(i()et; befdfjrieben? ^m-fcfyaft liegt auf feincv 
<Sd)ultevj rote ^om'cje bie innbilbet* tljt'et 1 fontglid)en 50M)t an 
ft'd) tt'acjen, frone unb cepfet 1 , fo jeigfe bet 1 elfl)d(anb nod) in 
bet ^ned)tScjef!a(t, in ben SBetfen, bie et 1 ew'd)fefe, bie ^?ad)t, bie 
i()m gegfbcn war; %titfyen waren fte fein gottlid)en @cnbung unb 
Qtyiitj feinet 1 55et!l)inbung unb emeinfd)aft mit ott (3ol). 10, 37, 
38.), bet 1 (jofjet'n, sei^en, t'ibet 1 alfcS ft'd) etfredenben fvaft, mit 
bev et- einj! wiffen foitte (Wltftl), 28, 18.). SB nn bet* bat- Ijeipt 

et 1 



1, ijeiligen G&rifttage. (Spiflef. 177 

er, benn fiinbttd) gvop ifl ba$ d)dmnip bet* offfeltgf'eif : off fjl 
geoffenbaret fin ftlfifdj; <f)ri)hi$ 3efu$ iff &*$ fleifd)getwbene SBorf, 
n>al)i'()afft.qet' oft/ bom $ate? in (Swigfctt geboren, unb and) mtyt 
(Hifftgct jQicnfd), won bet 1 Sttngfrau Sftarfa geboren,' winbcrbat* if? 
fcine ^ct'fcn, fein SBit'fcn, fein Sdbcnj eivig tinbegwfiid) feine 
3Bci$I)df, [fine Sieb'c! Unb ()eipct $aff), >dl ef offes $atf) 
Don affct' linber digfeif bttt'd) Setben unb fci-ben oo(Un\tcJ)t Ijaf, 
unb weil ct 1 but'd) bic ^Pt'ebigf fctn^ SBorftS ba^ on t()m un^ w 
un^ fccfannt nwd)cn tib anbicfen Irtpf. ^'vaft u'nb 
Ijcipct w, ba ijl, bet- frn-fc ott, oft bcr ^db, bci 1 fraf* 

ifgcv, bet 1 mad)fige (Sdjlangcnjei-ft'cfev unb ffcgvefdje Sobe^ 
; bcv bcm Sobc bte SO^adjt I)af gfnommett unb Scben unb 
uni)et'g(ing(id)cS SBcfen an$ id)t gcbvadjt but'd) fdn toancjclium ; 
bet 1 >db <iu bcm fannue 3ba/ bci 1 bnvd) @icc)e cinpoi'gef'ommcn 
ifl/ bet* fo wide ^cinbe kjwuncjen unb fi'e in ^veunbc wwanbdt 
()at @wfg#9iJatcv ober SJafft; b wigfert fjl fdn 9?anw, ft*, 
bet 1 cwigc @d)o))fcr, but'd) ben atte Singe gefdjaffen ft'nb (Sol), 1, 
1, :c. ^cbr.'l/ 2. 3.)/ bet 1 Don gwigfcit ()eu unb in (gtvigfeif ^in 
aitS mit unypt'iinbet'iid)et' Siebc unb Svette bie dnen liebt, mit feu 
net 1 H)?ad)t fiit 1 ftc forgt/ atte Slngdegen()eifen fcincS 9teid)e wig* 
(id) leitttf unb ewig bet* Sport tutb ^rcubciKiwcU ba 1 Odttfii fe/n 
wit'b. ^t'iebefut'il niflffen wit* i()n nennen, ben vcd)ten unb emi* 
gen alomo, bet 1 but'd) fdn SMtit m ^vettj ^t'icben gef!iffef f)a( 
(M. 1, 20.) ; . ' 

@o/ "ivic cbcn -bcfdjviebcn/ if^ bet' SBe(f{)ci(anb fdnet 1 (Sigeiu 
f()fiinlid)feit nad)j nod) t'ebet bci* tyvofijct mi bet 1 fow'glidjen 9ie# 
giet'itng bcffdben, in weldjct 1 aKc fcine gotflidjen 0fmen, SBottfonw 
ntenljet'fcn/ ^f(iffc wirffam wet'bcn jitnt cwigcn $eile bet* t'inbet', 
benn et 1 wii'fct mit fdnct 1 .ft'aff (. 7.)/ atif bap fcine ^ct't^ 
fd)aft gt'op wet'be, ttnb bc^ gt'iebcn^ fein @nbe auf bem 
@ftif)le rtbibS unb feinem f onigt'eidje, bap n e^ jtu 
vtd)tc (auft'id)te, befeflige)/ unb flavt'e mit evid)t nb-(8e* 
-edjfigfeit/ Don nun an bi^ in (gwigfcif, @old)e^ tvifb 
f()un bet 1 ifet 1 be6 ^et'vn 3cbaot(). Smmct wcitcr fo(( bi? 
9idd) be ^inbci?, bat? itnij geboren ifl, fid) Det'bt'etfen, a((ct' 3Bdt 
(5-nben foKt'ii ba^ti gepren, win Slufeang He jum 9?iebet'gang ; unb 
e foil ein gvieben^t'etd) fdn, unb in bemfdku foff/ will unb wfrb 
cr a((c feine lifec unb egnungen ^tbet' -Uttfe fet'ne 
Dct'lu-eiten.; ba^ wifb benn aib^ 9ietd) fetn in feinet 1 Setfl 
wotfibev ^)ai)ibi5 @ol)n unb $et't ( , bet 1 SD?ffjTa, $8nig if?. 
^I'aft unb @f(ivfe biefe^ Si[eid)e0 wit'b in feinet- @et ( ed)tigfeif 
Ijen; 9ied)t ttnb credjfigfrit ft'nb bie aiilen feinet SI)t'one^, auf 
iljnen rttl)t et' etwglid); nad) $lt$t unb emi)figfeif wwtift et- and) 
nabe benen, bie in feine Ot'bming ft'd) "fdjicfen, unb 
fie benen, bie ba$ nid)t t()ttn, o(d)c^ a((e$, m$ bet- 
weiffagenb wet'funbigt l)at, i)l waljt 1 unb gcwip, bet ifet' 
fiit' fcine @l)*t'e unb SBal)t'I)eit n>ivb e^ uollbi'ingfn; et' -Ijat 
In-adjt, 6l)n'(f ij? tiu-5 gebemi, fdn 9leid) iff wrier 

I. (2ico JJivflenifafor.) [ 12 ] 



178 3Cm 1. 

MI feine nabe unb Bal)t'l)eit unb eredjfigfeif wirb tins gepre* 
bigf, fcin oifl ijl wirffam ,unfcr un$.' Saffet tw$ im (attben 
i()in ganj tm$ fyingeben, bann werben aud) wiv feine @egmmgen 
fcfymecfen. Slmen. 

Suffer, )iefe $pwpl)^fi gel)f ttot'na'mlid) auf ba$ fyettfige 
gcfl, beroljalben ijl e$ m'ttj unb gut/ bap man nid)f aflein bie $it 
flow attS bem ttangelijlen Suca lewe, fonbcvn au^ init ^(fifl k* 
fd)f, wa8 ott bttt'd) bie liekn ^vo^eten fo cine lange $tit i\mv 
()at ^ebigen lajfen. 

3u . 2, a0 Sid)t ijl nid)t anbn'5, benn bie grope nabe 
unb ^atinljeifjigfeit, weldje bitt'd)^@)ange(ium ge^uebigt ivtrb, bap 
ott bet 1 atmen iinbev unb bammten SSBelt fid) annimmt; fold)e 
fdjeinet im in(let'n ; b. 1). untet 1 ben ^eiben, bie ton @ot< 

SBovt unb bem fcd)ten Swfl wibev 1 iinbe unb SBei'bammnip 
wiffcn. 

Su t>. 3. u mad)jl bev |>eiben biet, benn niemanb 
wofite gem toerbammf fein, jebennann will einen gniibigen off I)a< 
ben, bavum Ijafccn bie |vciben fo(d)e ?pt'ebtgf mif fiaufen ange* 
nommen, fold)e$ (jaf ben 3uben wtty gefl)an. @ie woOfen nid)f 
glrtttben, ttuto bie ^eiben gtattbfen, imb et'jiitwefen Sljvijlum unb 
fein 9ieid)/ ba-3 meinf bet* ^ropljet,. ba et 1 fagf: et 1 ^reitbe 
mad)il bu nid)t iet. Sie abec (()tijlmn Ijabcn angenommen, 
bafelijl ijl grope reube gefolgef, ivie in einem veid)en ^erbft obev 



S . 4. ie red)fe S^eitntng biefer bunfetn SSBorfe t'tf, bap 
nad) 1 9Wof. 3, 15. ber 0d)(angen, bem eufe(, ber ^opf jerfreten, 
tmb feine St)rannei unb 9JJad)f jerriffen werben fo((. $ i|^ bie 
ft-ol)(id)e rnbfe, ber veidje ^et'bfl, unb bt'c frefflid)e S3eufe, baju 
wit burd)$ (Stmnged'ttm fommettj unb e$ fo(t mif bicfeu d)lad)f 
geljen, wie e5 ging, ba ibeon bie 9?tibianifer fd)lug. 

3u 5. a5 tjl' nun bet 1 freff(id)e/ friebcnreidje <Sieg be5 
errn, ba a((e greube l)erfommf, bap forfan wit 2}?enfd)en ^riebe 
Ijabcn/ (infernal biird) foldjen (2teg aWet 1 frieg ein @nbe l)af. 

git . 6. er ^ropl)ef maiet wetfer bie ^perfon, baburd) fo(* 
d)et- @ieg i|l envorben. SBir fo((en aber bie^ 5finb mel anber^ 
onfeljen, benn anbere $inber. Utt^ tjl er gegeben, ba$ gel)f auf 
bie SBertjeipung, weldje bie pttben won (S()rijlo geljabf I)aben. S)ie^ 
5Tinb tjaf et'ne ^errfdjaff, ein SReid) auf (Srben, tjl ein fonig unb 
ftflrjl/ unb ()af fo(d)e fdrfe, bap eS bet SBelf finfcc <utf feincr 
@d)itlter fragf; ware eS nt'd)f meljr benn ein Sftenfd), "ixn'irbe eS 
nid)t cinen einigen SKenf^en mit bet Sajl bet iinbe fragen fUm 
nen. $We Seamen biefe^ ftnbee fotten fein 2lmf ttnb f>fllfe, bie 
er unS leijlen will, tootmalcn, unb wit- baburd) jttm lauben ge* 
neigf werben. SBttnberbar l)etpf bies? ^inb/ benn a fonnen 
\vir unb al(e @nge( mcl)r tljun, benn bap wit unS wwunbern bie; 
fe^ gropen SSerf, bap off 9J?enfd) wirb. Unfer ben txntnberbaiv 
lid)en SCeti'cn biefcfi &nbc3 i|l bte$ ba* r|le, bap e$ 9lafl) Ijei; 
pef, ber un$ mif fetnem i)iafl) (jelfen fo(( unb jvid, in adjen tvibei- 



tfro 1. f)eili<)en df;njftacje. doan^dwm, 179 



tic <9t'inbe, ben pb, ben Born ofteS unb rttfeS Una,(u\f. @v (jeipt 
and) $t'aft, bcnn a- Ij<tf bie tfraff iinb bag $evwogcn bci ftd), 
bap, wev fetnem SRatI) fPlget, bent mup c$ gclingen, So nun bio 
fern finbe fPldje fvaft Ijei-fcinme, fagt bcv 9?ame c(b, b, I), cin 
flavfev icgmann, bcv feme tiitfe mrt bei 1 Sfjat bcwiVfcn 
Ijaf )f^ ^ittb ben fcofm ^einb oft tntb bicf gcfc^atjcn, unb 
i()tt Brijalfen/ unb wir fo((cn in 
fUfe fucljen, bejin bci bicfem |> 
wit ev ift in wigfcrt tjon oft bcm cwfgcn 
t/ bat'tim gcliu()tt itjm gcgen ben 35<tfet' fviu anbiti 1 9?amc, bnw 
brtp cv <Sp()U l)cipt, abet- unfcu ewigcv SSatcv wilt <?v sn'()int 
unb evfannt fein; unb will fid) unfcv ewig annefynen, ewicj fd)ii|cn, 
vetten unb gcljcn, wa^ n)iv bcbiitfcn; wei-'ij glaufcf, bem mad)t'^ cin 
ft'o(j(id) ^tei'j. ^t' (jeipt ^fiebcffit'ji, b. I), cin fold)*? ^m 1 , wcc 
in fdnent Stdd) jjl ; bcv mup ein fdcblidj^ ^ct'j I)aben ; and) mif* 
ten im Uncjlud^, 

3 U w ' 7, cine ^et'vfdjaft nn'rb gvoji wcvbcn, nid)t 
affo, bap i?td $etttc fi'd) ju fold^m 5?inbc ft'nbcn unb fdnn* 
ben It^ljmi wet-ben/ fonbevn bap e$ attd) fott cin wiges 
fcin, ba ^nebc unb af(e$ ufe^ in 'Wigf'eit niwnwwfyv 
fott. @et'id)t ijt bic ^3uppvcbigf/ bap biii'd)^ (Suangcd'um 
(icjc- d|? bic $Mt flwfcf unt bet 1 @iinben w'tfcn, bap fi'c an ben 
@ol)n ^pffe^ nid)t glauH, a6 afcev mad)t'$ au6 ; unb 
ben angcfangcncn ^Sau, bvip evcdjiigfcit un>3 wibci'fSljvct, 
bet 1 



II. Sue, 2, 



" 0?ad)bcm 2nca5 tin ctf en tfapifrt bie 
()af, ive(d)e bev ehivf S^fu )t'i|^i umuiftelkt 1 oovangingcn unb 
ft'e Dpi'bei'cifefett, fo et^al)lt ev mm, wic ci mit bet' @einu1 be$ 
f)cilanbc fclbfl jtigcgangcn/ unb burd) we|d)c aupevpvbenUid)e Unt* 
jldnbe fie ttevfyet'tlidjt woi-ben if!. ^ jafiflt bie$ ^oangelium in 
bt-ei Slbfc&nifte, bet- etfc , 17, jeigf/.w^ e^ jjefptumen 'iff, bap 
ba0 3'cfu^finb in S3eH)Iel)ent geboven iviu'be; bev sweitc w. 8. 
bis 12, enHjalt bie ^cvf'iinbigung biefev elntvtj bcv bvitte *, 13. 
14, ben ^pbgefattg bev l)immlifd)en |>eevfd)aaven, 

SB, 1, ^ beg a 6 fid) ju bcv Sn f / 1 VP nain(id) bev 



evftidet, pn wc(d)ev bev Sfypjfel ^a(, 4, 4. 5, fcl)veibtj bie 
ntefft'anifd)e 3 c it Wat faff abgeiatifen, bie neue 3eit fpKfc 
6()vi|lu^ fp((te gelwn tvevben, bev ^>ev(jeiptmg bei $?id} 5, 1. 
jufplge, in .?5etl)JeI)em, bcv ebuv^|Tabt 4)at?ib^, iOJafia abev, bie 
tterlobte S5vaut 3'fW/ W&nfe in 9?ajave(()j weim bl)ev jene 
SSeiffagung in ^vfu'ttung gcljen fpflfe, fp w e^ @ptte nid)t m* 
Witt-big, nad) feinev $m'fe()ung aud) bie wcltlidjeit veigniffc fp 511 
(eiten, bamif bie <>enbung be ^evleipenen in jebev 
untei; einev befpnbevn eitun0 llcljenb, evfannt wftvfce 



180 

(d)on feit gewimet $eit waten bie 3ben 'ttntet' vomifcfye 
Dkd)ol)cit gefommen, nnb bafyeu bem $aifet: ju 9Zom cfywfam 
unb Sins fdnttbig; bietf ganj wclflid)* @reignip unb Sevfyattnip po* 
litifd)cv Slbfyangigfeit mnpfe nid)t6 befto weniget 1 bem $cid)e ettetf 
bienen, tmb otfeS 9)?ad)t tvie 2Bal)d)aftigfeit bedjct'didKtt. et' 
tfaife? 5ltigttjltt ct'ltcfi cin cbot, bap a((c SBelt, atfe 

t>c vomifi1)cn 9ieid)e^/ bem fajl bic ganjc 
ttntmvot'fcn war, gefd)ftet wut-bc, Sc^ufS bet 1 
<Sfeu; wic fw iinb otjne a((c 9iMftd)t auf bic 
W6 immdwc()e$ aud) biefct 1 ^Befd)lup DOIU ^aifct gcfapt 
iinb bcfanttt gemad)t 'rcuvbe, bet 1 tm $iimcl ixol)nt, leitct a(le nad) 
fctncm wcifcn 9M) tinb ftllji-t a((c^ (jevdid) (pauS. icfc l)c()ct'e 
bet 1 tvbifdjcn 5KngcIegen()d^n jdgt ftd) flfceratt bcin 
jfnbeit S3cobad)tct'5, nub bie l)ci(. (Sc^tift nuu()t oft 
cflid) auf bicfc Slbpjtrtjcjfvtf aufmcti'f<"/ 5 3^ U/ ^ 7 - 
ln 52. S^oflg. 3, 17. 18. gap. 4, 2528. Gnomon: Ut 
cemeretur wiiverms orlis, totum igitur genus humanum 
neeessitudine gaudet cum Jesu, qui eidem cum his mul- 
tis catalogo inseri voluit. Per synecdoclien sic appella- 
tur mundus Romae subjectus: a quo Judaea non erat 
exemta. Calvin: Narrat Lucas, quomodo factum fuerit, 
ut nasceretur Christus in urbe Bethlehem, quum Maria 
mater ejus alibi degeret jam partui vicina. Ac primum 
excludit humanum consilium, quum dicit, Joseph et Ma- 
riam relicta clomo illuc venisse, ut secundum familiam 
ac gentem suam profiterentur. Quum nihil aliud habeant 
propositum, quam ut August! edicto pareant, satis agno- 
scimus, eos coecorum instar Dei irianu fuisse illuc dedu- 
ctos, ubi Cliristum nasci oportuit. 

ap alfo nid)W Sufatt fd, bap ^c^fcentjcifcn, bic buvd) 

Don cinanbft 1 gcfd)iebcn, bod) mit dnanbct* 
bap bic gevingjlcn t'cicjniffc tin Scfcen bet* ^nfd)cn tinb bet' 

o^tc^ tnfonb?d)ftt on t>tt t'cgicit unb ju l)ct'dtd)cnt 
gauge I)ingcfi'i()d iverben, ba^ gefgt ftd) I)iet' ganj nnet'fcnnbar. 

35. 2. g^veniuS obct 1 
gcnau genommcn bamal6 cin romifdjcS cec in (Sijvien, ttub wui'bc 
crfl fpafet 1 , nad) Slbffjjimg bes5 ^atrt). 2, 22. genannfcn 2lt'd)dati^ 
@tattl)alfet' btcfct 1 ^t-otoinj. 

)icf(! @d) acting wat bie et'fh. Gnomon: Respectu 
Judaeorum, qui antea citra censum tributa pependerant. 
JuirinuS I)ielt f^iitet 1 ai^ @fattl)a(fet? cine jweite @c^a|ung, 
Sfyotfg. 5, 37. gebadjt i(?. 

3. 3. 38ei( ba^ jubifd)e anb bamal^ nod) feine vomifd)e 
waf/ fonbern bie ^ubcn tmfet 1 i()t-em SSnigc ^>erobe^ bcm 
ett nod) in dnct- ft-cievcn Slbl)3ngigfeit jtanbcn, fo wavb bicfe 
6d)a(umg gan.j nad) jftbifdjet 1 SBeifc vorgcnommen/ bet 1 jufolgc je# 
bee nad) fcinem tammovt gei)cn unb bot-t bic Slbgabe entt'id)(en 
mupte; fo wavt ?Jtatia juv Sicife nad) ^ftl)(d;em geni)tl)tgf, iinb 



181 

Me (Srffltfimg bcr fdUjeren SBeiffagung auf bicfe SSeife {)erbeia,e# 
fiil)rt. 

-35. 4. Sofepf) war eon bent aufe unb ffdjledj'fe at)i&. 
Gnomon: Domus, totum, et familia , pars hie conjungun- 
tur, quod Domus Davidis eo tempore non multo latius 
pateret, quam familia ejusdem. 

93. 5. SJtow Ijeipt fat wrfwtfc SBeib 3W)$> b- f)- fn 
vedoMe SBrauf, nod) fyatte er ft'e nid)t eimge()ott SWafty. I/ 18. ?c. 
@o ging benn and) 3ef. 7/ 14. in (Srffifluna,. 

33. 6. Sliid) Ijict'in jeigt (id) bie gottlidje SSot'f^uitvj, bap 
jcnct* ^8efel)( gcvabe 511 bfi- gcit ct-ging, bap SDZavia 3 c f l "0 ^ et 
iljvem borfitcrgeljcnbett 2lufcnt()aU in S3ctl)lc()cm gefcav. 

S3. 7. Strmurt); firftigfdf/ 97icbt'igfcit bicfct bem 5luge iid) 
bat 1 , nid)f$, iva Ijevrli^, gvop tmb angcfe()en ijl oi' bet- SBclt; ba* 
(jet* fonnfe bet 1 Slpoflel wn bet 1 ^uniebrigung jrijlj fd)t*dben tyijil. 
2, 6. :c. I'l^gebovnen @o()n. Gnomon: Sic dicitur, ante 
quern imllus est natus, non qui ante alios. partum ex- 
optatum, quo sublato nobis ipsis, quo minus nati esse- 
mus, optandum foret! Tu vero certum nativitatis illius 
fructum fac percipias! Calvin: In stabulum rejectus est 
ac locatus in praesepi, negatusqtie illi est hospitii. locus 
inter homines, nt coelum nobis non modo hospitii jure, 
sed quasi aeterna patria et haereditas pateret, ac nos an- 
geli in suum contubernium admitterent. SaDiUev: a$ 
SlKet-gvop^ gcfdjal) in bet- @fi((e ; wa eua^)fct wac Dot- bet* SBdf, 
baS I)ac ott aui?nt)a()(ef. Sci* tfgcfcovene @ol)n bei 1 iOhina 
wnb @ottc, bet- fonig(id)f}e attcc ^8m'gpf|iw/ tvarb in bcv biivftig? 
jlen 5lnnut() gebotcn. @og(eid) ki fcinct 1 ebitft foWte offcnbau 
tvci-bcn, wtlfytf @cif?C'5 finb ct' fci/ bap fetn JJieid) nid)t toon bic* 
fet* SCe(t fd, bap ei 1 fomme/ but'd) fcine Slt'imttf) ^cid> ju mad>en, 
nid)f, g(eid) anbevn J!onigcn, bitvd) anbevct* 5lvmutt) vcid> ju wci'ben. 
Slbcr g(cid) anfangS foltte aud) fnnc ubn'mcnfd)lid)c gottlid)e @vopc 
flat- roevbcn. Set 1 ttnglaitbe nb laube fotttcn fid) beibe an il)in 
liben unb wfiidKn ; an feinct 1 Slt-mutf) ttnb iit'ffigfeit Ijieft ftd) bet 1 
Unglatibe; an ben I)ei'orleud)tenben ^eweifen feiner gotflid)en t'ope 
bet 1 latibe. 

titt)et' fit-d)en4\ 10, 128.: arum, wfdjl" tyn <>"* 
fvleudjfet unb warm werben, goff(id>e nabe iinb SBunbcr fefycn, 
bap bcin ^fpj eiubrannt, erlcudjfct, anbdd)tig unb fro()(id) tvei'be, 
fo gel)e I)in, ba bti fliUe fcijl, tmb baS 33ilb bit* fief in5 ^crje 
faffejl, ba wirfl bu ft'nbcn SSBunbef iifcef SBttnbet 1 . 

Serfelbe |>ati^^. 1, 198.: iefrt ij mm bie Urfacl), 
bap bicfe ^iflorie jiiljrlid) gej)rebigt jvit-b, atif bap ein jcglid)e$ jung 
^evj fold)e in ftd) bilbe unb ott bafiir banfe, tmb f)M'ed)e: (S 
I)at mm (Soft ob nid)t not() mit mir, benn id) ^abc einen SBnibcr, 
@ol)n, bev ij! worben, wtc id) bin. 3 m anbern bienet 
h'efflic^ l)ol)c (S.vempel tmS aud) baju; SIBcit (5()t'ifru'? , bee 
ftd; fogar tief gebemutt)ik}t t unb a((e feine Sljvc an 



182 #ni 1. fyeittgen (Sfyriflfage. . dhxmgettum. 

itnfet avmeS $feifd) cjewanbt, unb tie gottlidje SRajeflflt/ ba&ot tic 
(gngfl jittern, fid) fo fyet-tinftt 1 gelaffen l)af, geljet bafyer, wie ein aw 
met 1 &ett(et', broben im >immel beten it)n bie (Sngd an/ l)iet- 
unfen auf @rben biettet et- ung, nut) leg* ftd) in ttnfetm (d)lamm; 
fo wotton foil* aud) let'nen, ifym ju Sob twb (Sfyt'en unb anfr 
batfeit flcm bcniflfljia, fein, unb ffinem SBot't nad), titifci 1 ^vciij auf 
unS ncljmfn/ fo ct* IMS aufgdegf/ attet'ld Sn'ibfal leibett unb'itjm 
alfo folgen, 

Sn bet' 3ftfnfd)Wtt'bung tinb ctntt-t S^f )fijli offctibavt fid) 
tic tina'infjKid)^ ^JafrnVvjigfcit beg 93afct^/ bic Ijevablaftenbe Scttt* 
fcligfeit bex^ mi^cn SS?ortc/ tmb iljv $wt$ ijl unffre rlSfung/ be* 
ten Slnfaucj fie felbet 1 i$. 

S3. 8. ^)te |>irten wet-ben bet- gang ati^ejeid)neteit nate 
genn'it'bigf/ sttct'fl unfet 1 alfen SD?enfd()en bie fro()e 53o(fd)aft 511 weiv 
ncljnic n ; ba im 08ttlidf)f n 9ld^ nid)tg itad) Mof?et' 9fii(Ifu()tv fonbf m 
aKeS nacl) 0{ed)t unb erdjtigf'eit flefd)iel)f, fo mup eine befonbei-e 
^iei'jeu(5evfajiuttg fte biefet nabe werffj geinad)f l)afcen, unb bie 
ifi au i()t'em ^n'ljaton (. 15. *c./ jte()e ben folcjenben 
511 eti'ennejt. a al(e^/ wag Ijiet 1 ftd; gtth'iig/ in bet 9?ad)t 
fo ba()et i bet 1 0?ame S?ei()nad)fett, 

25, 9. S)t$ ^et't'tt ^ngeltt'at 511 i()nen, ein 
toom ^wt'tt gefenbet/ -etnei' bet* feligen ^iinnielobewdjnet 1 , bie DOV 
ottfg S()i'cne jleljen, fcittet 1 33efel)(e cjewavticj, nb bie auegcfanbt 
wet-ben tun beter widen, bie em-ben foKett bie 6e(igfeit ie @en* 
bung be6 @nge!g jut 1 Slitgricfyfimg einet ^otfdjaft an bie >ivtt\\ 
wat 1 \\M)\& f wenn bic (Mnu-f be^ ^eilanbeS bet- SBelt befannt wet-* 
ben foKfe, bie nod) aKet SSelt ttnbefannt wat-j unb was ()atte jene 
unb iO?enfd)wei-bting geljolfen, wcnn ft'e bet 1 finbcnwelt 
geblieben ware? Ignoti nulla cupido. Sfienn 

in (SrftWung ge()en, wenn <|t)viflu$ witi(id) 
lanb unb SKtffw wevben fotUe, fo wai 1 3^9ip/ Sotfc^aff/ 
won iljm not()wenbig, unb ijl e nod) immec foi't* (Sngel wecben 
bie et-flen Sofen beg $fi(/ bie etfen ^vebt'cjei 4 be^ @anflcliiini ; 
nadjmals Ijaben jwat 1 iO?enfd)en btefelbe 53otfd)aft gcbrac^t unb 
bvingen fte nod), abet ba$ tjl bie ^aiipffadje/ bap c$ biefelbe 
iBotfd)aft (ti ai)ater. SEB*8 in tiefct 1 6fiUe sefd)d)c, ba watb 
won ben .^ut^et-n be$ ^imnielg bemei-ft unb gefeiert, unb wag gfiu* 
jren eerladjt Ijatten, wii-b fcommet-, veblidjei 1 @mfalt befannt ge^ 
iad)f. 

ao Slet'pet-m'fj bet 1 ntebt-igett unb btit-fHcjen ttmtfanbe bei bet- 
elnut,be eigent(ici)en 6o()ne3 offe wat'b btifd) bie 
unb S;{)ilMt)m bet* Sngel aufjjefyoben, unb biefe l)immlifd)e 
Ijei'titdHMS evfe|te unenblid) weit a((e u-bifd)e ^oljeit unb 
bie man nun $e\\>i|5 nid)t mel)t l m'mifJte* SSie l)iet;, fo ifl ffet* 
unb iibei'all im 2eben beg ^tlofet'g gewefen; wo ei- in gang befon* 
bevet 1 9tieK'i;5fett etfdjien, ba waeb et ^ug(eid) aud) buvd) ganj 
flti|5et'ovbetu(id)e Umjlanbe tietljet'tltdjt. 0cad) bet ^ei-ftid)ung worn 
btcnen i()m bie ngel; auf bein <Sd)iffe fd)laft et'/ unb 



1 fyeiltgen Sjjvijlfagf. @wti<jelium. 183 



bamt fcft'ttt)igt w bte emporten (Slcmcntcj i()n fyungct-t, imb auf fern 
SHUn't ()in wbot't't bet 1 grigenbaimi ; feine SBerflilnmg ginj} feinem 
listen etben wan. Gnomon-. In omni Immiliatione Christi, 
per decovam quondam protestationem cautum est gloriae 
ejus clivinae. Hoc loco per pracconium angeli: in cir- 
cumcisione, per nomen Jesu; in purilicatione, per testi- 
monium Simeonis; in baptismo, per exceptionem bapti- 
stae; in passione, modis longe plurimis. 

)ie Sihufyeit beS >ct't'n (etid)tete tun fte, eiu I'i&ct'na* 
tudid)e$, wmbei'twcS id)t fcegteitete bic @tfd)eimmg be$ Qimmelfr 
botcn, ber attS bent SWcfyc bc^ td)^ fam. SBic e^ f)ict' in ftnjfc* 
w 9?acl)t ()d( wurbc, well <l)viftu$, ba 2id)t bci- Sfficlt, 
Witt 1 / fo script' bic onnc i!)ren @ri)dn, unb WiU'b fine 
al^ et 1 am fvcuj ertlapte, ct 1 ^erjcufdjctn, womit tvir ben 
gen Slbenb obn- Slit'iflmot'vjfn cuI)oKen, ifl JifblidjcS 8lfcbil& 
I)tmmlifd)en lanjf^ wnb fo(( an i()n un^ erinnet-n. S)ie Bi 
fit fd) ten fid), wie nafut'(id) biefe Smpjtnbung libet 1 bte0 (ft-eigmft 
AU biefev 3fi^5 f^ wihbe tu^ n.n'e inen gegangen fein! Calvin: 
Siipervacuiim fuisset Christum nasci in Bethlehem, nisi 
hoc innotuisset muntlo. Parum profuisset, clici pastoribus 
ab angelo quod refertur a Luca, nisi Deus visibili aliquo 
symbolo testatus esset, quod audiebant a se profectnm 
esse. Apparuit ergo illis angelus fulgore coelestis glo- 
riae instructus, qui pastorum animos afficeret, nt allatum 
sibi sermonem non secus atque ex ore ipsius Dei exci- 
perent. 

35. 10. 11. Snfialt bet- S3offd)af* h gnflri, ba fed)fe, 
waljve unb cinige Dangelium, bic fwibenveidje 9?ad)t'id)t won bee 
elnti't be^ |)et(anbe6. 93. 10. iit'd)fet end) nid)t, wic et'# 
quicfenb ttnb bcrnljigenb mupfe fdjon bieS SCot't fein ; me()v nod) ba$ 
^olgenbc: ^rf) cvf'iinbtge end) gvofie ^veube, id) ()abe einc 
gnte .Q3otfd)aft an eitd), cine Ijev&et'fmtcnbe ^unbc; gvopc gveube, 
wcil fie aMe^ Seib libet'roiegt, croig wtytt, mit goftlid)et' traft iwirft, 
wo bt'ciJ @angelium im (aubcn evgi'iffcn wii'b, 9??it bcm SSBint* 
If in: @ud)/ eignet bet 1 (Swgel ben ^it'ten bie ^t-enbe 311; bieS 
6nd) evfd)a((t nod) je$t, wo ^()vifni gc^t-ebigt roii'b, unb feber 
(Siinbei 1 fo(( biefc $8otfd)aft fid) aneignenj atet 1 bic ^ropc biefec 
^i-enbe, bie jngleid) fur 2I((e i)l, anjubenfen, fagt bev Sngel wcitei 1 : 
bie aUem 93olf wiberfal)i'cn ivit'b; attgcmein wic bic (Si'inbc 
ifr bie gctf(id)e nabe Sol). 3, !().; bic in biefem 5Borf enf()a{tenc 
aficiffrtfluna/ wic jtc bi() fdjon felt ad)^cl)n 3al)v()itnbet'fen in gr? 
ffidung gegangen iff, ei(t i()rei' (Sffu((ung unmet- melji 1 uub in immet' 
weitercn freifen entgegen; ba$ ^tifft'on^wet'f grtinbcf ft'd) mit auf 
ftc uub legt ftit 1 fie gcugni^ ab; bie $ltfyt bet 1 Uinviftenljeit fiber 
gottlidje inge, bes5 5tbet'glaubei^ unb Unglauben?, bet- @iinbc unb 
bes Sobe^ foil on bem 5id)te, ba6 w\\ S3et()(el)em au'5gegangen i|l, 
tofi-fd)lungen wct'ben. ^cin SBolf fofl/ wic vo() cs aud) fei, toon bei- 



184 2(m 1* fydligen (Sfyriftfage, Cfoangelium, 
tmb ben cgmmgon be$ 



wet'bcn. 

Calvin: Angelus, ut recreet pastorura animos, testa- 
tur se missum esse, ut Dei Misericordiam annuntiet. Do- 
cemur lioc loco, donee pacem cum Deo liabeant homines, 
et illi reconciliati sint per Christi gratiam, evanidum esse 
et fallax quicquid concipiunt laetitiae. Hoc solidi gaudii 
initium est, sentire paternum erga nos Dei amorem, qui 
solus animos nostros tranquillat. Atqne hoc gaudium cst 
iji spiritu sancto, in quo Paulus regmim Dei constitnit 
Horn. 14, 17. Epitheton . vero magni icleo additum est, 
ut discamus, sic uno Christo esse contenti, ut sensus gra- 
tiae ejus exsuperet oiiines carnis molestias, imo tandem 
aboleat. Quod fuliirum est &c. non enim uni vel alter! 
Dens, sed universe semini Abrahae Christum promiserat; 
et hodie Dens invitat omnes homines communiter ad sa- 
lutem per Evangelium, sed facit nmndi ingratitude , ut 
gratia hac peraeque omnibus exposita pauci fruantur. 

fiutfjcr $ii$#$. I/ 202,: afi i'()i' cud) ftivdtfet, i|1 em ge# 
ttn'p 3cid)en, bap tljr Don bem ebdn, fljcttcnt @c{)n| nod) nt'd)^ 
unffcf, ben cud) ^ott gcfd)cnft l)at,,fon^ wiirbct i()i' end) md)t ft'it'd); 
ten, ja ii)f wftcbct cud) on f>evjcn fvcuen unb gtttct 1 ingc fcln. 
3d) ci'fiinbicjc cud) cite I ^t'cubc, ttnb ntd)t fd)(ed)te, foubeuti 
grope 8-reubc, tinb fpldfje ^mibc, ntd)t ton gvopem Slcidjthuin, 
.cwalf/ ^t'ci(;eit tinb t'u()igem, fanftem Seben auf (Si'bcn, fonbet'ti 
Don einct' neucn @ctuvt. Unb iji gcwij} walju, wenn e fein 
fCnntc, bap bicfeS (icMid)e, fi'o()lid)e S3i(b in cincS 9)?enfd)en ^ci'j 
t'cd)f cingincje, fo nn'it'be. bet 1 St'ofi tinb $wibe'wn bt'cfcm unfcnn 
ci(anb tincnneplid) wcit unb I)od) iibet'ivagen a0e ben 3>rtiwci' unb 
<Sd)flbcn ; wc(d)cn roil 1 om Seufcl Ijabcn, ob c$ gtcid) tin gvopev 
tinb cwigci 1 @d)abe i(?, SCcitcr erinnct't et-, bap bic fe()V clcnb 
ft'nb, ivcldjc von biefei- c&.iict Sdvijli/ be ^et'fanbe^ nid)W wiflfcn/ 
noc^ clcnbct 1 abet 1 , tvc!d)e bic S3offd)ft bet 1 ngel/ ^t'cbtcjct 1 , be6 
@ttango(ium nid)t glattben. ann jeicjt cv, bap bicfe ehtrt unb 
enbitna, S()t'i|ti jut 1 grctibc ct'imtiUere, wetl cinct 1 unfet-et 1 .^rfi; 
bet 1 , @otte @o()it, jut 1 SRed)ten @offc$ ft'^e at ^eta* iibet 1 al(c 
(St'eaUti'cn, wk Sofcpl)^ t'IBfttng flit 1 feine ^t'iibet 1 cl)t'enDo(( unb 
fi'cubent'cid) gcwcfcn fci; bap fie fct-nct 1 jut 1 Siebe gegcn a((e 
SDffiifd)fit crimutfeit, fo bap man fetncnt .mcdt 1 jt'trneu fb'nne, wci( 
6()t ! i|hts tinfet'c 0?(ihtf an fid) genommcn fyabc; bap ffe cnblid) jtnu 
Set'h'auen auf Sljt'ifttim ct'inuntet'c, Don bent man ftd) a((e^ tifen 
twfefyen bftvfc, wcil ct 1 nid)t$ af$ tmfct 1 cwigcS |)cil wottc, unb bc^ 
l)a(b fclbjl ben ^tmmel Det'Iaffen ()abe, 

S3. 11. (Suci) iff I) cute jc. bas5 .tviebet'fyolte gud) bt'ingt 
fttif ben latttcn/ o()ne ben a((e ^t'ebigt nifttt ()i(ft; attw ^ttbigt 
funb-tmb Slnfang jiegt in btefet 1 cbuut )t'tfti; jte ijl jwar nut 1 
einmal gcfd)c()cn, wicbctljoU jid) abet 1 auf geijligc Sffieife, wo bic-3 
gept'cbigi, im (atikn ct'gn'ffcn unb bet: SJfenfdj jtiiu 



TCm 1, (;et%n ($(;rifttage, oangdium. 185 



ottef wiebergelnu'en, obct 1 (Sln'ifhiS in i()m getioven wirb. 
Gnomon: Vobis, pastoribus, Israeli, gcneri humane; natus 
est Salvator, in hoc nomine vis ejus repraesentatur , et 
sic saepe in V. T. sub nomine Salulis Gen. 49, 18. a$ 

iH'it geborene tint) wtYb ci(anb genannf, well et 9?ettung, @rlo* 
-fung, eil tmb Men tn'ingt, Ijier jeit(id) tint) bovt ewiglid)/ ()ief 
iin lattben, bort tin (2>d)auen. Calvin: Hie exprimitur causa 
gandii, nernpe quia natus sit redemptor olim promissus, 
quiDei ecclesiam in statum suum restituat. Salvator dici- 
tur Chvistus, qui plenam salutem confert. 

SBciteu wii'b bieS 5Tittb fcejcid)net als (SfyrijhtS, bet 1 et'F, 
in bet 1 (Stabt aiub^, lautet 1 ^inweifitngen -attfs Sllte Sejla* 
inenf, ben (attkn ju ftarfen, ctfe^s SGaljfljafHgfeit ttnb St-etic ju 
Lnu'Ijct't'lidjen, bie ganjc ^otjeit biefc^ finbe^ tmb ben cjropen 
biefet 1 elnift bat'jnlecjen, et' Stame 6()t'i|1u bejeid)net 
fvid)e 2lmf be^ Srlofct^, bet' al$ . ^t'O^ef, ^oljer^uiejtei* ttnb 
won oft n gemacl)t wot'ben i]l jtu* 58eiI)eit, @et'ed)ti<jfeit, S^cit 
ligmtij tmb 5111* OJdoftmg 1 tot 1 . 1, 30. SBa6 alfo unfett @ee(e 
lH'cjeI)ven mag an 2id)f, @et'ed)H(jfeit / tvaft tmb mtbe, bei 6()n'fto 
i|t f$ jw ftnbcit/ Don t()tn jn et'lancjen tol. 2, 3. 9. @p0. 1, 3, ic./ 
abet 1 and) nut 1 Don iljm adein. et'f (jeipt et* al$ bet 1 fid) offenba? 
t-enbe off, bet- 3^)ot*^9)?ef(ta^ bet 1 ein cwta/g Steid) ()at 2ut()et i 
au^. 1, 212.: (g$ i|i an itjm fdfcjl ein Ijet-rlid) gt-op ing, 
ba|5 ott ijl ein 9)?enfd) wovben, akf biefcs tfl weit baviibev, bap 
et* fo(( tmfet 1 geij^(id)et' tmb ewiget* ^eidnb (ein. 2lber win wet'ben 
biefe ^vebigt ()iet auf @fben nid)t Doltig faffen tmb au^Iet'iien Hnt 
nen; benn biefe^ eben ifl 511 eng, fo [tub tmfet'c.|)erjen 511 fd)road) 
bajtt. SBlc ivn'fbe (Id) tvol)( ein 5D?enfd) fretien in @tet'ben$ldttffen 
tmb ^al)t', wenn et 1 eine gewiffe Signet wibet* bie ^ejfrlenj ^iitte? 
@o(d)c ftmftt wiivbe man ful)(en/ bap ft'e son et'jen ginge. Slbet 1 
Ijier, ba wit 1 gewiffc 35et'ftd)et'ung wibcv bie <3finbe uttb cwigen Sob 
()aben, ft-ettet fid) niemanb obet 1 gat 1 wenig. Sat'tun Htte ott eon 
v"pei'jcn ttnt nabe, bap et' buvd) fcinen l)ei(igen ei)l bit 1 bein ^ei'j 
anbet'it tmb anjtinben wolfc. et 1 @nge( l)eipf %tf\\m ein en 
^ct'vn, nid)t einen weltlidjen tontg, fonbent al$ ben 2Seitu^famen 
1 S0?ofe 3, 15., bet 1 mid) nid) a((ein et'fd)affen, fonbern and) mit 
feinem Seib tmb S3ltit eti'auft Ijitf; ()eipt a(fo ^>err, nid)t a((ein Don 
SRatuv, fonbern and) Don 9ied)t$ wegen. ltn ift et' >ei(anb tutb 
^evt', ben (Sngeln ifl et' nut* ^et't 1 , bie fmb nun mit tmiS tmb 
mit iljnen be-5 errn Isau^geft'nbe, ft'e jS^lcn ftd) tmtet- biefe 
gen jng(eid) mit tm$, bap wiv S0?enfd)en, bie jiiDot' be-3 
^ned)te waven, but'd) biefe^ ^inblein 511 foldjen 6i)t'en fommen, bap 
wiv nun in bie ^8tit'gerfd)aft bet- liebcn (Sngel angenommen ftnb. 
Sattatev: SBie tmenb(td) 9)iete ifl mit biefem SBenigen gefagt! 
SBeld) ein @Dangc(iimt ffic ffommc 3fi''iditcn tmb ft'if fiinbige SD?en# 
fd)en! Sfiic roirb alien a((e$ auf einmal gegcben! SBie wivb g(eid) 
alieei gefagt, roa$ fid) but'd) fo Bide 3a^'()nbevte l)et-ab in 9)ii((io# 
nen ^t-ebigten unb @d)fiften Det-bt'eitet I)at! Sffiie wit'b mit bet- eiv 



186 2Cnv 1. tydligen (Sfyrijltafle. <gan0eltam. 



|len engfifdjen &offd)aft ju a((en ftinffigen 53efd)eeibungen, 
fungen, 2lnbad)ten bee Sert gegeben. 

SJ. 12. amit tie tebifdje Stfiebeigfeif biefetf fttnbeS Me 
ten nid)t ieee mad)e im lattben, nad)bem fie on bet- ; geopen 
lidjfdt beffdben gefyorf fyaben, ivirb ifynen biefe 9?iebeigfeit felbji 
als I'ennjetd)en gegeben, ivoean fie e$ eifennen foflen. Calvin: 
llunc ordinem, qui absurdus et prope ridiculus videri 
posset Immano jiulicio, qiiotidie Dominus erga nos tenet. 
Nam voce evangelii e coelo demissa; t Christum crucifixnm 
nos amplecti jubet, et signa proponit in terrenis ac cadu- 
cis elementis, quae nos in gloriam beatae immortalitatis 
extollant. Ita spiritualem justitiam nobis pollicitns, pau- 
xillum aquae nobis ante oculos ponit, aeternam aniniae 
vitam exiguo panis et vini gnstu obsignat. Nullum ergo 
quantumvis contemptibile sigmim obscnrare apnd nos 
Christ! gloriam debet, quin saltern, ex quo ipse in coe- 
lum ascendit, et sedet ad patris dexteram, linmiliter eiirn 
adoremus. a^ Bttlidje fffdjdnf jfffs in fo(d)ff ^'ned)^gcjtvtlt 
auf Sfben/ wnb a((e (Sffliutngen S()t'i|li ft'nb an ba unfd)cinKn'e 
Sffiott gcfnflpff/ weld)f8 flcfdjrteben jjl tutb cMt'fbiijt wivb. 

9). 13. ec Sobgefang bee l)immlifd)en ^ffffd)aat'cn werljeit* 
lid)t ebenfaU^ bie ebuvt Se( Sljrijli, unb ifl bcr Slnfitncj bee 
SobliebeV; weldje in atte (Stvicjfeit (jtnau^ bem 2ainme gebeadjt wee^ 
ben, basi enui'irgf t|J, unb le'bf unb bie @d)lfiffd be5 Sobc^ unb bee 
^o((cn font. Saoatee: SBBoefibee ftd) aUe ^ngel otfe^ feeuen, 
beffen jid) nut ju eefeeuen, baef fein SBeifee, @feeblid)ee ftd) fd)a# 
men. SDee glaubt nid)t an btefe l)ei(. efd)id)fe, bee nidjf/ fo gut 
ee fann, in iljeen gloeeetdjen Sob^cfancj intt einjlinnnt. 

95. 14. Sudd* be$ fiobgefang^ bee @nge(/ itbee weldjen ba5 
Sieb genmdjt ift: SICein @ott in bee .fiol) fei @()e :c./ wie brim 
fiber^flupf bie ()ei(. @d)t'ift bee lebenbige S3ettnnen ifl, au? bem fid) 
te&me'tmb S3ad)e geiflli^er/ lieblidjee Siebee eegoffen l)aten unb 
nod) immcrbae eecjie^en. &$ fonnen bicfe SBoete enfwebee wiinfd)^ 
roeife gcfapt tveeben, wie 2utt)ee gefljan I)at, obee attd) al 3 C ^ 
nip; ott ijl cel)eee(id)t im ^immel :c.; bee inn bleibt bet jebee 
SluffaffungSrceife beefetbe. ee Sobgcfang Ijat beet (Sfeo^jen, 
@(ie/ obee wte 2ut()ee fagt: 2eifen obee Sefen, beeen (e|tee ben 
@nmb file bie betben ee^en, ben eiwb ju bee otte iwjtitriiw 
genbe Sobpeeifung ttnb anffagung ent()(ilf. 

gl)ee fei @ott in bee o()e, oWe tin ^immfl geKHjet 
anf ttnb tyw @p(). 1, 3. :c. nam(id) eon ben 9J?enfd)en, fjie 
bie enbung feines @ol)ne^/ ftie biefen geopten 83enxis feinee Stiv 
be, ftie feme etuige Seetie unb nabe/ we(d)e bie SBeeljet'tntngcn bee 
it eefitltt unb ben SInfang etnee neuen, beffeen Sett - Ijeebeige* 
I)itf/ ftie nil ba8 $tH, wdd)f un$ in (S()eiflo beeettet i|i 

Seuguip gefapt l)cipt c6: ott ijl im ^iinmel i)ee()eee(id)t$ i>oe 
ben ttgen bee @ngel unb allee feligen ^immel^bewolinee l)at ee 
feine l)eeelid)C nabe unb 3aenu)eejigfeit bewiefen/ ba bcwunbc* 



2Cm 1. f)dn (S&rijlta^. goanettum. 187 



SOerf feiner SBetefyeif ttitb Siebe Doflbradjf; ben @?of)n 
ijffenbet. hitljer $au$*$P. 1, 236.: 'ie$ miif[en wir uid)t al* 
Ic in fo erfW)en, bap *$' (efyre, was tw'r tlnm foflen, (onbern bajj 
e$ nun fyinfort fo gefyen wet-be/ weil bie(er ei(anb geboren i|t/ ba 
urn 1 oft fetn Sob unb (Styrc gcben roerbenj unb $tvar in bet 
&8lK; nicf)f mtt aupcvlidjen SBeifcn/ bi> fonncn (jinauf in fjtmmel 
tni1)t jicigen, fonbem mit bcm ^ct-jcn, bus: j?d) oon bet* (Si'bcit in 
tic o()e, ju folc()cm gnSbigcn off unb Skfci 1 / mif anffagttng 
nt> l)ct'flid)ct' 3ti^ffftd)t edjctcf, unb fiber fid) fdjroingef. SBie 
man biefcn einigcn |>eiianb annimmf, unb an i()n aKcin mif gan# 
in >ctyn fid) l)(i(f, ba wirb fccnn ahfl^en/ bap man off rcd)f 
r()Vff/ itjtt et'f'ennef, lobef unb iljm banfcf. Gnomon: Totus hie 
hymnus est bimembris, habetque doxologiam sive gratu- 
lationem, mrsus bimembrem , et hujns aetiologiam : ut 
particula et non temere sic posila ostendit. Ao^cc myste- 
ritim redemptionis ejusque fructus et finis summus. Ob- 
servandumque duplex est antitlieton : in cxcelsissimis : in 
terra; turn Deo: hominibus. 5 Ev v^ou; ex incarnatione 
cientur laudes a nobilissimis creattiris Deo tributae. 
Calvin: Incipiunt angeli a gratiarum actione vel a Dei 
laudibus, quia et Scriptura passim in hunc finem nos a 
morte redemptos fuisse admonet, ut tarn lingua quam 
oper'ibus nostram erga Deum gratitndinem testemur. Me- 
minerimiis ergo finalem hane fuisse causam, cur Deus 
nos sibi reconciliaret per filium unigenitttm, ut patefactis 
gratiae suae et immensae misericordiae divitiis illustraret 
nomen simm. 2 a wafer: 2l(fe $o()(\i ber cftSpfung/ aUe $im( 
mel foKen ben off ader ^immel fiber bem (obpreifen, wa$ jefjf atif 
ber @rbe in einer jliKen 9?ad)f, in bem unbefrad)f(t'd)cn 23efl)Iel)cm 
toot'ijegancien ili oft fott baburd) atif^ 9?eue, unb meljr al$ burd) 
a((e^ wa^ je atif ber @rbe gefdjeljen war, wljerrlidjf, unb in fei< 
ner weifeffrn 5Bei>3()eif, (finer madjtigflen 9)utd)f, (einer UebenSwuv* 
bigflen Siebe erfannf unb empfunben werben! Sati(enbmalfau(enb 
lobprei(t'nbe (Smpjtnbungcn (oKcn baburd) in a((en erfennenben unb 
empftnbenben SBe(en yeranlapf werben. 

^riebe auf rben, foil nun ()err(d)en, uad)bem off ba 
6ct8fungwcrt o(lbrad)f unb eine SSetfiJ^nung gejliffef tjaf jwifc^cn 
ft'd) unb ben ^enfdjenj nun fottcn bie SJfrnfdjcn nid)f me()r aid 
getnbe ofte^, unb in (5infrad)f unb grieben tinfereinanber leben, 
ad' cl)b' I)af nun ein gnbe! a 23eu>upf(ein ber gofflu 
d)en nabe (oW bie ^ersen ftir off gcwinncn/ unb ba off attc 
unb jeben mit ber(elben SBarinljcrjigffit befyanbelt, (o barf fein 
33ruber ben anbern Ijajfen/ ber (o i)od) on oft geliebt worben 
ifh Gnomon: Pax, non modo in Judaea: nee jam modo 
in coelo ; latins patet terra quam homines.: nam terra 
etiam angelorum theatrum est. Coelicolae dicunt: in ter- 
ra, terricolae: in coelo. Calvin: Duplex est relatio: 
altera scilicet ad Deum, altera ad homines, quia tune 



188 3fm 1, Jcitigen 

nobis constat pax cum Deo, quum ipse abolito reatu et 
peccata nojbis non imputantlo propitius esse incipit, et 
nos in patevna ejus benevolentia acquicscentes certa fidu- 
cia ilium invocamus, et iutrepide gloriamur ele salute no- 
bis promissa. titl)ei' funt^-ij). 1, 240.: ic @nge( ivim? 
fd)cu tint) wdffagen, e$ wcvbc nun fort fo gd)en bci bcncn, bic 
biefcS JTinblcin t'cnncn tmb angenommen Ijabcn, bap e$ wcrbe wo()l 
Sttgdxn, unb Iticf unb >eil auf (Srbcn wcrbe fein. te (Sljnftw 
wetben tmter einanbei- cin fcitt fricblid) frill eben fitfyrcn, gern i)el* 
fen tuib tatljcn, aOcm |>abct' unb Uncinjgfcit wfommen, unb ttt 
flttct' ^minb(id)feit hi einanbcr woljncu/ bap utttct' iljncn urn bicfcs 
S'inMeinef wiKcn tin fcin fveunblid) SRcgiment unb licblid) Sefctt 
fci, ba ein jcbct 1 gcvn bcm anbcvn baS 43e|h!-tl)un wcfbc. Saw a* 



Don 9lul}i'/ ton cmip, Don 2cibcn6fi'fi{)fit, Don t'ol)I)cit/ Don 
ligfcit fott Don bicfcr ehtrt (itt^d)fn. 

ttnb ben 3J?enfd)nt cin SBoijlgefaHcn/ fo(d)c5 afletf, 
wag bic kibcn ft'flcn h-opljcn fagcn, foil gcfd)d)cn, ba mm ott 
wicbct 1 cin SKoljIgcfaffcn an ben 9Jfrnfd)cit Ijat (Soft fd)aut bic 
ganjc 93?fnfd)I)cit in (}vifto an, ct 1 fic()t auf atte mit JCoIjlgcfadcn, 
wcil Sl)vi}lu^ bic gan^c <3flnbcrwc(t cdofct; bic Don 9?ahii' itinbev 
bc^ 3 l ' ncS f m ^ wci'bcn burd) Slji'ifium otf5 licbc ,f inbcr, trageit 
baS ^Bilb @l)vifH an ftd), ftnb in [cine ^cfdid)fcit wcrflilvf! Gno- 
mon: Lubentia Dei nova erga totiini nomen Iramanum in 
Dilecto. Calvin: Perperam hie locus de gratiae aceepta- 
tione exponitur: quin potius fontem pacis, de quo loqiititi 
sunt aiigeli, domonstrat, ut sciamus, gratuitam esse et 
fluere ex mera Dei misericordia. fi u tlj c t- a tt $ f ^. I, 241 . : 
)b man mil 1 glcid) Scib t()ut ttnb mid) Dcvfo(gct, unb urn fo(d)c$ 
@(aufccn widen an (Slp'fJum a((e$ Unglfitf mil 1 anlcgf, wilt id) bod) 
nid)t badttet* tmgcbnlbic} unb jot'nig wevben, fonbcrn ein i8ol)Ige 
fallen bavan tjafcen, tmb fo(( mil* meinc grcubc unb 2uft, fo id) 
an biefem ncugcborncn ^inblcin l)abc, feinc Sraungfeif, 2eib r nod) 
93et'fo(gung/ ft'c fei fo fd)wei' tmb gvop ft'c woKc, I)inbct'n nod) Deiv 
tcrhn. 'in fold) ^cvj wiinfdjcn bic lieten ^ngd; tmb i|l bei- 
@inn biefei 4 britten Sefe, bap man cinen fi'o()lid)cn, tt'o^igcn 9)?urt) 
I)abc wibct 1 alle^ Seibcn, ba5 tut'3 wibcffaljt-en fann. u^ I)eipt 
^tibofia, ein ltt)lig, fi'ol)(id), imityig ^et-j, bae feinen Sroft ttnb 
^t'cubc bd)a(f, aud) wcnn e$ il)m fibd gcljf, benn c$ l)at grope @a# 
ben tmb naben Don ott but'd) ben latiben an bicfen .f>dlanb 
Sefum Sl)ri|Jum. SaDatct 1 : egenftanbc bei? -ewigcn SBoljIgefat; 
len' ottc$ ftnb bic $?enfd)en, ft'c ftnb bie Sicbftcn feinet- Sicblingc, 
ba^ auJict-waljUc efd)led)f, ba6 foniglidjc ^riejler^um/ ba-3 fyetltgc 
SSolf. @o fd)t- bic t'cinen @ngel oon oft gdicbt tyet'bcn, fo ftnb 
bie ^cnfd)cn bcm ^ci-jen @ottc^ nod) naljef, nod) licbev! 



Tfm 1. I;ci%n 6j)ri(lfa^. (SoangeKum. 189 

J. -Die ttb*nicfje ber e&urt 3ffu &oii $a$rtf(j* 

Sic elntt'l: 3kfw i)0n ^^at'ert) ifl fwibenveid), benn: 

1, ft'e offenbat't ting bie d(wa(tenbe SSorfdjung ottes/ unfet'e-3 

()iiniuiifd)en SSatet 1 ^ s?. 1 7.; unb jwat eti'ennen wit 1 biefe 
35ot'fe()ting otte^ bet Sefu ebtu-t: 

a) in bet 1 Seitung bet 1 S8dtbegcben()eifen . 1 3. 

b) unb in bet 1 Seitung bet 1 @d)icffa(e bet* @in$elnen , 4. 

bii? 7./ bie bajtt bieiten nififfcn, otte^ Slbjidjfen ju 
befofbern, fcine ^ei-()eipungen ju et'fiiKen, feine Sa()t's 
t)aftigfett jti tcfKitigen. 

2, S*f* ^ on 9?a$rtfcrt) ifl bet 1 ^eitanb bet 1 SSett . 812. ; 

a) ba Det'fiinbet bet* Sngel tom fnmmel . 8. 9.; 

b) fot-bevt be'3l)aib jut 1 gt-eube nuf i>. 10.; 

c) crflat't, bap biefe gt'cube alien jtt S()ei( wevben fo((e 

. 10.^ 

i) Iei)t't bie ganje evt)abene SJi'it'be ^efu et'f'ennen o. 11. ; 
e) unb beugt bem Stet-geniip bet 1 Sftebdgfeit unb 

geflalt tnu* D. 12. 

3, ^iininlifdje ^eet'fd)aai i en ji'ngen wegen biefet* ebut't einen 

gefang i). 13. 14.; 
a) ott fei ^)t'ei fiit 1 bie >ffenbat'ung feinet* 

nabe; 

ott fei tyvtiti ffit* ba$ fclige Serf' bet 1 9Serfi5()ming ; 
benn oft tjat nun wiebet 1 2Bol)lgefaUen an ben Wltnt 
fd)en. 



iff 

1. nd) ifl Ijetite bet* .f>et(anb 

2. (5ud) i|t ()eute bet- ei(anb gebot'cn. 

3. (Sud) ift l)eute bet 1 >cilanb geboven. 

4. @ud) ijHjeiife bet 1 |>eUanb geboven. 



III. Sa^ Scfu^iub in feinet: SRiebds&tt unb 

S3etbe ei'fennen wit'/ wenn ivit* baranf met'fen : 

1. njie e3 urn baffelbc fo biuifei unb in bemfelben bai5 Sid&t iff; 

2. bap e$ fo ann unb bod) fo veid) auf @rben evfd)ienen ijtj 

3. bnp e$ fo et'ad)tet unb bod) fo geel)t't ifl; 

4. bp e$ fo wefbovgen unb bod) fo brfannt ij?. 



IV. S)a^ SSorf wavb 

iefe $SJrtf)d)ett i)l fet-n einev t'ed)ten SBei&nadjftfeiet', benn: 

1. fie fpt'idjt b$ el)eimnip bet 1 l)Bd)tlen Siebe m$; 

2. fie i|t bie nmblage be 6rll>fungwcrfcg ; 

3. fie i|l bie ^tirgfd)aft bet 1 23oWenbung unb SSertlSnmg ber 

bigen. 



190 ttm 2 t tyeiligen <5Jri|tta0c f 

V, )ie 

if? 1, banfbav; 
2. finbfid); 
3, 



VI. 28te Ue6(i$ Me Wurt Sefie @&ri|tt twfer frwifle* <r* 

benle&en wfldvf* 

S)etm fte iff 

1, bey (jeKffe Scweig ftit' otfcS gnabigeg SKJalfrn tn bem 

fale bet- 9381* ev unb 9Jfonfd)e.n (D, 15.) ; 

2, tie ffftmbtjd)flc n^flttung bc$ I)pl)en Sltcl bc 

(. 6, unb 7,); 

3. tie n'ofh'cicltfc .53_ot(cl)aft in t>em lenbe tw @finte (, 812.) ; 

4. tic (idjcw S3flfgfd)aft tinfevcv fwigen ^evrlidjfeit (, 13. u. 14.), 



2, 

|uc.2,15 20, tit, 3, 4-7, 



etf en 

&ev fbutt be$ ei(anbe nb 
tint i()nen jttgleid) cin ^\ennjeid)en gegeben l)at (. 
12.), wot'an ft> ten fi(an& erfennen folfett; fp eilen nun tiefc 
^ivfen, im @(aulun an tie ifym'it gcropvtcnc Offcnbaniitg unb ini 
@c()ot'fam gegen tie ifynen 511 S()etl ge^Pi'tenc Sluffovtcnmg, 
()in, wo fte ta5 ^inb fe()en fodcti, fiidjcn c^ fmbcn ($ t wcvben 
Inu 1 IH'cbiget* unb ^ct'oibe beo S'lntncjdiiiiiuv bao iljnen fo ebcn 
fiinbigt wat 1 , unb loben @o(t mit anf ttnb ^t'ei^ urn (cine 
Offenbai 1 jleljt biefe ^cncpjpe ju bcv beS ei-jten (l)riftfage$ in bcm 
95cd)dlfni|?/ bap wit 1 an ben l^ivten, benen ba$ ^wangcUuin $nc, 2, 
10. 11. ge|pt:ebigt war, ein .^eifpie( ()aben, wie man fo(d)e ?pvcbigt 
im lauben fid) aneignen, nad) eigenev @vfvt()vung unb 
fd)aft mit St)t'i|to kgievig fein, unb bann and) biefev @na.be 
wi'it'bigf ivevben foC. S)ie pi|Jc( fi'tr ben jwet'fen 
flimmt brtintt tvefflid) likveinj fte vcbet and) Don bev Slncignung 
ber ebitvf Sljn'ffi unb aHev tym d-peajuingen, unb wit bet- 
iOtenfd) $um enup berfelbrn gelangt; n)dl)i'enb abet 1 M S3eifpiel 
bev ^ivteii mcl)r jeigf, wt'e wiv unfvet'feit^ gecjen bic angeboi 
tene @nabe ung oet'ljajten fofien, jeigf bte (fpiftd mel)t', wag on 
@eiten ptteg gefd)ie()(, ting bevfelben tljcidjaftig 511 madjen; ei 1 
mad)t ting ndm(id) btivd) bag 53ab bet 1 SfiiebcrgeLnu't, bic ()ei(ige 
Satife, unb btu'd) bie bamit oerbunbene 2|[uggtepung beg (jetiigen 
@ei|kg, unjweifell)aft gewip, bap wiv Sljnfto angfljSwn, S() 
ben an feinet- @nabe, unb in (Swigfeit Ijiuatco (^enof[en beg 
fcin fo((en, bag in (;vifto alien, bie an il)n glattl'en, 



2, ein ^rt(lCage <Spi(R 191 



I. Sit, 3, 47. 

' 

SllS ba$ %i|Ifinb geBoren, unb bte$ ben fu'rten gejn-ebigt 
roar, fo dlten fie nad) 33et()(e()em / ftid)ten ba$ Itublein, fanben 
e$, unb fu'()(ten ffd) mm er|l ved)t felig, al$ fie m'd)t me!)? Mop 
Don lh'enfagen, fonbern autf cigener @rfa()rttng t()ttn $>d(anb fen* 
nen golf rut Ijattcnj bod) roar e$ and) bei i()nen nid)t ba^ (cit(id)c 
iva6 iljitcn btcfc @c(igfcit Dft'fdjaff^/ f mat 1 i)ic(nid)t' i()f 
, ' mit wdd()cm fte bic 93offd)aft bf^ @ngd^ itufgcnommcn 
, bev jtc gcwip mad)t/ bi^ fd)tvad)e finblein fd 
bci 1 m ( , unb au$ bicfev (aukn^gewipi)dt flop iljvc 
l)ct'. $iif ttiti; i|l ei5 nid)t anbet 1 ^, wic mit 'ben >u'tcn, aud) 
miiffcn/ wcnn unS ba^ (toflngdium on bcv SJJcuf^wcvbuug unb 
ba 1 d)ttvf bc^ <SoI)itei5 otte^ ecrffinbigt wot-bcti iff, juc @i^ 
faljrung tinb jut Irt^nbigflcn S(jd(nal)me an biefet? uabc gc* 
(ancjcn. 

SBobuvdj {vlangctt wit 5(nt^eU an ber ^ettfc^wevbung unb 



1. ttrd) offf fi'cie nabc unb Sarml)ccjigfcit D. 4. 5.; 

2. bitrd) bic Saufe unb ben I)d(. @d(i u. 5. 6.; 

3. btii'd) @(aufcen unb offcn . 7. 

1. ie fi'eic @nabe unb SBai'inljet'jigf'cit @otte ifl atfdn 
I'tinb unb Urfacfye be St'lofung6et'fc$ tib'ct-t)aupt/ 
bap t$ t)ot'()anbcn t|T, wic and) unfcvn* S()ci(na{)inc an bet 1 
S}?enfd)wn'bitncj unb cburf bt' @o()iic$ ott.^/ wddje b 33^ 
ginn bicfc? SBerfcS aufgfbcn if}. (g$ ci*fd)ii?n bte ^reunb(id)i 
f eit unb Sctitfdtgfeit oftes, unfn 1 ^ |iei(anb^ (. 4.); 
nad)bcm @ott nod) oi' bcm flnbenfatf bet 1 et'|lcn Uct'n, ja nod) 
or bfi* @i % fd)affung bc SDtcnfdjcn , ja nod) d)c bet 1 SBdt @vunb 
gdpgt ivat 1 , on ^roigfcit I)ci' fd)on, belt Sfitat()fd)lup bet 1 (Sdofimg 
gefapt t)attc/ fo et'fd)ifn feine ^vcunblid)fdt unb Scutfdigfeit; 
cin (Stern, ja wie bic fyeilc onne ging fte atif, unb weil 
fdbct' bet; Ud)dw biefe^ 2Bet'fe i(^, weld)es a((en 9)ienfd)en 
lu'ingt/ fo nennt i()n ber ()ct(. 5lpojM be^wegen ott unfern 
^cilanb. ftein S)ienfd) ij^ ottc$ 9iat()gebec gewefen; bap due 
|)et^an(lalt fi'ii 1 tinber boi'tjanben ifi, bawon gebii()ft bem SJatet 
iin ^hnmel aUetn aUe 6()i'e, aKei* 9iul)in unb ^reis. 

v i|1 ba 31 unb >, bet Stnfangei- unb Menbcr, ft 1 fiingt 
ba^ SCerf an, et fe|t e fot't, et Dollenbet e^; feine freie nabe 
unb Sarmljci'jigf'cit 1(1: c^ aflet'n, bie tin 5111* S()ei(naf)me, 311111 e* 
nuffe bc in dfyvijlo a-fd)ienencu ei(5 er()t(ft. 2i>enn> uns bic 
9)tenfd)wet'bung ttnb ebtii't be$ ewigen <2o()iu^ otte^ nid)t ge* 
VH'cbigt wiifbe, wcnn wtr Don bem Snebenei-atlje ottes? nid)t w, 
fii()i'en, wcim wit 511 feliget 1 S^cilnaljnit an bem in (Itoijto- twite* 
ten ^ei( nid)t eingelaben wiii'ben, Don felbei 1 famen wiv nid)t bap, 
t$ gilt Ijiei- S()fiffi SQJort: 3^' l)bt mid) ; nid)t envai)(et, fonbent 
id) Ijatc cud) mva()let; unb ba$ anbevc SSJovt; d^ fann njemanb 



192 tfm 2. $ei%n (S&riftafle. dpiftet, 

jti mtf fommen, e$ fei benn, bap i(w jiefjc bet' Skter. $er 
jiefyt tins uttb labet tins cin jum @ol)ne, tint and) in biefer 9?cjicf 
()ting ifr er bet* Slnfdnger tmfereS $ei(S, ber wafyre vunb tinfew 
(Seligfeit @S if} abet 1 nid)t gemig, bap wir tins fiberjeugen, wie 
in ott aflein runb nnb lli-fad) alfeS >file$ (t'ege, wir muffen 
and) be gewitl weubcn, bafii wit 1 bti^ d( nut 1 fcinct* t^oKig frcicn 
nabe tinb ^Barmljft'jigfdt Dct'banfVn, fo bap Don unfci'ct 1 @cttc 
<ittc^ SSctbicnjl ganj(id) an^cfd)lof[cn blcibf. 

Sattn wit 1 ttwd fi'onnnc nnb gcljocfame ^'inbct 1 / Ijaffcn wit 1 
ctwa cin I)d(icje$ tinb ttnfn-af(id)(?'J Scben gefu()t'f/ @otfc^ ^ 

fin-gfltlfig ge()a(tcn, un$ fcinct* ^I'ittbe, Uefcctf retting tinb 9)Jif< 
(d)ulbig gcmad)f? fonnten wit- ctwa auf unfcre Un^fdfltd)ffit 
Slnfprfl^e/ giiltigc ^ovbcvunflfn grflnbfn? btirffcn wit 1 ic(# 
Scbcn nnb oUc cnfigc, wic @()t'i(lti$ e gt'ebt, itnb wic f 
im ^>imml einfl DoKfommcn csfttoffcn wcrben wirb, al wol)(0ft^ 
bicnten Soljn ftit 1 nnfct'c Siigrnb forbctn? ttnb waren wit 1 and) 
nnrf(id) rein, Iieiftg nnb nnflfafHd) jjewefen, wie bod) feinet 1 if}/ 
fatten wit 1 wirf(id) <itie gcrtjan, was wit 1 fcl)ti(big fi'nb, bod) mtifc 
ten wit 1 fpmtni: SB it- fi'nb timing ^ned)tc, bod) blifbe ba>5 cwigc 
Seben fine freic nabcngabe @otte$ in (5()d|lo ; wit 1 tinfrcrfcit^ 
ol)nc a((c^ SSct'bienfl/ otjne a((c 3lnfpdd)e. Slbet 1 nid)t urn bev 
JBerfe willcn ber cved)tigf'cit, bie wit 1 gctljan fatten, 
mad)t ott tins fclig (.'5.)/ f9t ^aulu; bamit ntmmt a* 
iin^ atte SBcrf'e bet 1 eredjtigfeit, a((e ttnftt'rtf(id)feit / a((e$ 9>erbienft 
sjot 1 ott, aKe 2lnfpt'i'id)e an @ott; bamit erf'Kirt er nn$, wa^ wit* 
and) wirf'(id) jtnb, fiit 1 ilinbet 1 , ft'it 1 ottc$ geinbe, fn't 1 Uebet'tretet 1 
bel |)ei(. $ffefK$. ^trafbar ftnb wit 1 , 1<J nngeljot'famc (S5()nc tinb 
Scdjtcr/ ftudjwurbige (Siinbet 1 , ft'nbet 1 br^ 3 1 ' 11 ^ tinb bc6 SobetS/ 
benn bet 1 Sob if} bet* (Sflnben @olb. SBenn ott nun ben 9?atl)^ 
fd)(np ber @rlofnng gcfaf.t, in ber %ii\k ber geit bnrd) S()ri|}um 
il)it att^gefu^rt, -un^ jut 1 fcligen S()eilna()ine an bent in @()vif!o be# 
veiteten $til bentfen ()at/ ijls nid)t freic nabe? p nid)t titu 
n'biente S3annl)erjigf'eit? wer Ijat bent |>erm etwa^ jnwt 1 gcgeben, 
bap c^ i()m werbe uergolten? 

SBic e^ nnr ttiMig freie @nabeotte6 fei, bie tm$ vettet, Ie()rt 
ber Slpojlel/ inbem er 'fagt: 9f ad) feiner S3arm()erjigfcit 
mad)te er ttii'3 felig; bie eligfeit, we(d)e er oon ber SBannfyetv 
jigfeit, b. (), Don ber Siebe @otte gegen I)od)fi elenbe tinbet 1 l)etv 
leitet/ tinb bie ev al$ elite fo(d)e fdjilbert, weldje fdjon genoffen 
wii'b/ if} nod) nid)t bie oo((e <2>eligfeit be^ ewigen Seben^/ abet 1 ber 
SBoffd)madE beffelben, if} bie eligfeif/ weldje ba genoffcn wirb, wo 
SSergebnng ber @iinben if}/ benn wo biefe if}, ba ifr and) Sebcn 
unb eligfeit. (Sdjenft tins ott nun in 6()ri|}o linbenttergebnng/ 
@r(af[nng ber wol)berbienten (Strafe nnb nnferer gropen @d)it(b, -fo 
if} bamit abermals aK unfer SScrbienfl atiSgcfcfyloffen, nnb e>3 ift nut 1 
otfcS Sai'mtjevjtgf'eit adein rnnb nnb it r fad) nnfere 5liu 
t()eii-o an Slm'fto. 

2. Stnt()eii an ber >?enfd)wet'bnna, nnb eburt -be 



Km 2. JciliflW <&ri|itade. <pi|ie(. 193 



ottcS fcfyenft tins bcr barmlicrjige oft imb SBater btird) bie 
fyeil. Saufe, nlS btird) baSlOiittcl, unb btird) ben (jeil. ei|f. 
@r mad)t tins fclig burd) baS 3ab bet 1 SGiebergeburt 
unb @rnetierung beS I)eil. 'cijIeS, weldjcn er allege* 
goffen tyat fiber unS rcid)lid) bitvd) 3*fM (Eljrijhim, tut* 
fern ci(attb (. 5.^6.)- M irten wirb geprebigf: (Sttcfy 
i|l ber ctlanb gcboren; ttnb biefc mibe foflto all cm ^olf wu 
bct'fa()i'cn; bn 1 SBdt ()at oft ti3 Sicbc fdncn @o(jn gcfd)cnff; 
unb an tins a((e w&tljt tiVfclte Soff^aff: (Sue!) iff bet- >eilanb gc* 
bown! fiapt tins bcbcnfen, bap cS .@otte afiorf tini) S5otfd)aft 
iff/ bie ttnS gclH'acI)t tvit-b, bajj @oftc>3 SBot't waljvtjaffig f|l, bafl 
i()n ffine abcn tinb ^Bcrufung nid)t gcrcucn. ic ^rcbig't 
gottlid)cn S85ortc6 a((cin fdjon ware jur ewip()cit l)inreid)enb, 
atid) tins ber $ei(anb gcborcn ifi ; uub fo gcwip biefe 
23offd)aft nn tins fldancjt, eben fo gewifi btirfte attd) tins unfer 
t()ei( an ben cgmmgen ber SDienfcijwerbung unb bcr eburf be5 
(SrlcferS fetn. 9lb? oft femrt tinfcre |>erjen, wet^ was fu'r em 
cniad)t jvir jt'nb, fennt ttnfer ^erj, n>ie wvjaflt eS oft ijf, f'ennt 
tinfere (atibenSfd)wad)()eit, tinfern ^(eing(auben, unb tun tmfcrf* 
wi((en ftigt er ju feinein Sfiorf nod) ein anberes Wlittcl Ijtiijti, fcj# 
ner nabe ttnb ttnfereS 5tnt()ei(S an (Sfyrijlo ttnS gewip ju inadjen, 
unb bicS anbere nabenmittet ijl baS 33ab bcr Siebergehirt, bfe 
l)ei'(. Sattfe. 3d) frage bid): 53 i|? bit geroip/ bap and) bir ber 
^rlofer unb ^eilanb geboren t|l, bap bit S()ei( l)ajl an feiner ewu 
gen nabe/ an ben titern feineS (patifeS, an bcr won tijm gcftif* 
fefen Grafting? ()a|? bu bat'ii&et' cine gwiffo unfn'iglid)^ fiber rtfleii 
Bweifel erl)abene Sufage tinb SSetfidjerting erfyaften, bap er bid) ju 
ben (Scincn jaljlt? beft'^jf bu ein UiUcrpfanb ber emeinfdjaft mit 
i()iu? iflt bit 1 , fo jit fagett, ^Srief unb tegel gegeben, b t ip 6()ri|luS 
bein ttnb bu (5()rifK bi|l? ttnb was mad)t bid) beffen gewip? 5Uuf 
biefe I)8d)jl widjttge rage antwortet bcr iatitnge: ^ a / ^) bin 
beffen gewip, unb jivar mit unjweifel()after cwtpfyeit, benn id) 
bin g eta uft, bin gctauft im Seamen. S^ijli/ getauft in feineu 
Sob. S)ie l)etl. Sattfc i)l mtr eine gSttd'dje gewiffe Snfay, i\1 mir 
dn untdiglid)cS Unterpfanb meines Slntljeiis an -ber ^lenfdjwerbung 
unb clntt't beS <Sol)neS ottes; wie Diele" curer getauft finb, fagt 
ber Slpotfel, bie ()abcn Stjrifitim angejp^en (@aT.. .3, 27.), freijen 
mit il)m in ber innig|1en a>erbinbttng; wer in @()ri|li Sob gctauft 
i|l, Ijat 5lnt()ejl an alien SBoljltljaten bicfeS SobeS, Ijat an (5l)ri|To 
bie ^rlofting btird) fein (6^ijl() .55(ut, namlid) bte ^Bergelnutg bet- 
iinbeu. 38a$ bent Derlorenen oljit bie Daterlid)e Unrarmung, unb 
ber 5\up, unb baS ncue ,f (eib, unb ber gingcrreif, unb bie @d)til)e, 
unb baS afhualjl waren, SiebeS^etdjen/ tlnter|)fanber ber Da^ 
terlid)en nabe unb jttgleid) enup berfelben, baS futb tins 
bie @acramente tibcrljau^t, bie l)eil. Satifc infonberl)eit. 3Ber fie 
empfaitgt, ben mad)t ber err fcincrfc IW geivip, bap er ilp bie iille 
feiner iJiebe jtiwenbet, SBa S()ri|luS, ber .^err, iff, Ijat, fann tinb 
toct-mag, baS ijf, l)at, fann tinb wmag er ftir bie, ive(d)e burd) bie 

I. (Si^co Jtivclieitja^t 1 ,) [ 13 ] 



194 2Cm 2. 

beil. Sattfe ifym angeljoren. 3d) Inn gffauff, (EfyrtfluS ifl ba$ Sidjt 
ter 3Bdf; ci 1 txnU and) mid) erlcud)ten; er ifl baS SBrot be$ 8eben$, 
id) bin cjctauft, cr wilt and) mcinen >unger unb-S)iirfl fliffen; cr 
ift ber gufc unb geH-etie t'rf, id) bin getottft, bin citt <ScftSf(cin 
fciner SBeibe, nid)t$ wii-b mid) au$ fciner >anb reipcn; er ifl bie 
Sluferflcl)ung unb ba8 Sebcn, id) bin gefauft, er wt'i'b and) mid) 
aufcwfrfcn 20. zc. ic l)ctl. Sattfc ifl a(fo ba ttabcnmittct/ 
fraft befffn @ott un bci5 5lntl)ci(-3 an fcincm liebcn 



ifl cin S3ab, ifl. abet nid)f blope6 SGaffet 1 , ifl em 
bcr Sffiicbfrgclnti-f; wif fo((cn wicbcvgcbovcn wcvbcn, abgcwa* 
fd)cu on unfcvcn (Sflnbcn (1 ^or. 6, 11.), tmb bus gffd)icl)t in 
bcr @v*n cue rung be^ 1) oil. eifleS, b. I), in bet? ntettet'tmg, 
weldje bet- l)ei(. cifl nnt'ft. ec eifl @otte^ mad)t twie 6rc< 
turcn au un/ bie SEiffungm feincr @unbe, bie wit in (Sljnfli 
emeinfd)aft et'fal)t'en, f often un^ 5111* SBiebergeburt 1 Derljelfcn, foKen 
cine gdinb!id)e, biird)gveifcube unb Do((ft(inbiae rneuevung bei nn$ 
bcwitfcn. )iefe rneuevung, toom eifle otfeg gcnw'ft, ben bee 
l)immlifd)e 9Safer fibet? nn^ t*eid)lid) an^gegoffen ()at btti?d) 
Scfum S 1) t 1 ifl tint, tin fern ^etlanb (t>. 6.), seigt e ebenfafl?, 
bap ttnfet'c Sicttttng attein on bev fveien nabe tmb S5rtvml)et i ji(ji' 
feit otffji l)evriil)rt, benn oljne biefe ^abe be$ Ijeif. eijle^, bie 
(5l)rifltt$ feit bem etfen d)t?ifl!id)cn ?Pftngfltage aUejeit fd)enff,, b(te^ 
ben tviv unset'iinbert in unfeven (Siinben unb attpet* bet; @'emeinfd)aft 
nut @l)fiflo. SBeif abet' bev l)eil. ei|l reidjlid) at^gegoffen wirb, 
fo fb 1 mien tvit 1 gcreffet unb felicj wet'ben. 

3. SBii 1 fontten get'cttct unb felig wet-ben, fcnnen 5lnrt)ei( etv 
(ancjen an bev SWenfcfywerbung tmb ebtit't be^ @o()ne^ 
benn &ott Ijcit feinet-feit^ a((e$ geHjan, wa^ 511 uttfenn ci 
forbevlid) ifl; abet 1 ju (eliget 1 Sl}ei(na()me an bem bitrd) Sljt'ifli 
bienfl ot'l)anbenen >ei( ifl aud) unfrerfeitg ttwa et?fot?bevlid), 
unb jwat; laube unb ^offnttng. SEBec ba glaubet unb a,e> 
tauft wit'b, bet- wit'b (dig, wet- abet nid)t glaubet, bet; nm-b tow 
bammet; ein $ab bet' SCicbergebttti wifb ung 'bie Ijeid'gc Saufe nut; 
burd) ben lattben. Snverbcn freilid) unb t)efbienen ffinnen wit; 
nid)^, abet; atmet)men foCen unb mitffen wit', was un ancjeboten 
wtvb, fo'nfl fontmen wit me ju Stjvifli emeinfd)aff. S)er Strme 
mup bie iebeggabe ljinnel)men, ba^ 5ltige mttp bem Sidjfe ft'd) Uff* 
nen, bie @Kife mtip genoffen wet-ben, wenn bet 4 >uncjet; geflilit 
werbett foJl; wie wit* burd) bie <3mne in wifiiifdjaft ft'efen mit 
bet; @innenwe(t, fo Ijabcn wir mit bet* I'ibetfnnlidjen SBdt mein 
fd)aft allein burd) ben (atiben unb burd) ben (Sinn, wddjet; un$ 
cmpfa'najid) mad)t ffic i()re @uter, abeit tmb enfifje. 2Ber glatibf, 
^at ^rifhim, unb ben Siafer unb ba$ ewigc Seben ; wer nid)t glaubt 
unb nid)t glauben wiO, Ijat unb erlangt nimmermel)r 5lnti)eil an 
gtjrifli eburf, Seiben, Sob, 2htfer(le()tmcj, crccfetiflffit unb 9>etv 
bicnfl. @o gtaube benn, wa^ in biefem e|l bir gevn-ebigt wtvb, 
wie bie $irfen giaubfen; glaube, bap bie ^Bot(d)aft ber @na,el cine 



3lm 2. j)d(igen tynftta&e. @pi(R 195 



wat)t'f)aftige iff, bap (Sf)vijlti$, offe$ @ol)n, bom Safer in @wig> 
feit geborcn, Ijettt and) Don bet* Simgfrati Sftaria jtt 33ef[)Ie()em ge* 
boren if?, bap et 1 bein ei(anb ifi/ bap ft 1 bid) [dig mad)en witf 
unb fann, bap in feinem anbet'it $eil if?/ a 13 in feinem SRamon. 
lattbe biefeS @Dangeltum, ttnb gieb bem eilanbe bid) I) in, Dcrfratie 
bem @ee(enat'jfe bid) an, wibei'firebe m'djf feinci! nabe, wefyre fei* 
nem Ijn'ligfn @ftj!c ntd)f/ bei' bid) ju Qbottrt ^inb macftcn witf. 
SBenn bu alfo bid) fclbj^, ganj nitb gar, ivic bti bi|T, oljne 9tficff)a(t 
3cfu l)i'i(^o ergicbft, bann glatifcejl bti ntif bem fdignwdjenben 
(atibfn an t()n, unb an ben 95ater/ unb bic fyl&t batton wtrb 
fdn (. 7.)^ bap bu but'd) beffdbigcn (&tyi\M) nabe ge 
unb ein Si'bc wivfl be cwigen 2ebens, nad) bet' 
g.- md)t woi 1 oft, tin S3eft| be$ gotflidjen SJol)(< 
jl nut', wet* bem worn SBafe? tworbnefen unb gefenbeten 
^eilanb ttnb SU'jt ftd) et'giebt; o wie (dig, jti wiffen: 3^ tin 
gered)t wo? off, gei'ed)t but 1 ^ bic @nabc meineS ^ct'm 6[)d* 
fJi, an ben id) glanbe; finb wit 1 gered)* geworben bud) ben lati* 
ben, fo Ijaben wit 1 grieben mit oft btird) unfet-n ^m-n Stfum 
Sl)ri|?um, fo ftnb wit* atid) t'ben be3 ewigenSebeng. (g$ 
f(i()t-t fd)ne(( baljin bie3 Seben, e6 ijl, a(3 flogen wit- bawn; bie 
3eit eilt bet- (Swigfeit enfgegen; ba3 SSefen biefet* 2Be(t S)erge()f; 
tvic Sl)t'ijlu3 in ben f>immel jtit'Mgefe()t't if^, fo ift and) ttn5 faet 
ben bie (Sta'ffe beretfef, benn ()iet ( l)aben wit 1 feine bleibenbe (Start?, 
abet 1 j'enfeifS wirb bie Dotte ^veube be^ ewigen 8eben3 erfl beginnen, 
bet 1 Sag o()ne 9?ad)t, bie ^t'eube o()ne djmet'j, bet ewige ^n'ifiling ; 
jenfeit^, in bet 1 emeinfdjaft mit benen, beren 9?amcn im ^immel 
angefd)fieben ft'nbj bovt wet'ben wit 1 ein(limmen in ba$ .f>al(elujal) 
bet 1 I)imm(ifd)en eerfd)aaren, werben anflimmeh ben obgefang: 
@l)re fei ott in bet 1 |>i>()e, ^t'iebe attf fbett, unb ben 9#enfd)en 
ein Sffiol)(gefa((en! wevben 2ob, ^Pi'ei^ unb Slnbetung btingen bem 
fleifdjgewofbenen 58ort, S^fu jt'ilb, imfetmt ^eilattbe, on (Swig* 
feit jtt wigfeit. a3 i|^ unfeve $offmmg, unb in |)offnung finb 
wit 1 felig. Slmen, 

2tif()et'. 3u i). 4. S^unblid)feit unb Seutfeligfeit 
fd)t'eibt et 1 bem gnabigen oft ju; ba3 evfle if! ba3 freunblid), (ieb^ 
lid) SJiinbeln eine^ giitigen 2eben3, bap jebennann gente mit bem* 
felben 9)?enfd)en timgel)f, unb fdnc efellfd)aft fa|l ft'tpe, jebctmann 
ju unfl unb Siebe reijef, bet bie Seufe wo()l leiben fann, alfo 
|at ftd) oft aud) burd)$ @angeltum un* gejeiget ganj lieblid), 
ft'ftmblid)/ jebet'inann bet-eif, niemanb yet'adjtef, a((e unfere llnfttgenb 
un3 ju gut l)a(t, niemanb uet'j[agt mit ft'engtgfeif, benn e$ i)l ei* 
te( nabe ba Det'fi'inbigf, in weldjet et 1 un3 ffaget unb mit un3 
umgdjet auf3 aUetft'eiinblid^jle, mit niemanb oetfifyt't nad) feinem 
93evbienjt unb SMvbigf'df. S)6 anbct-e ()eipt eutfeligfeit, 93icn* 
fdjenliebe, benn oft liebct nid)t bie ^erfon, fonbetn bie Sftafut 1 , 
unb (jeipt ntd)t perfonfeiig, fonbet'tt (eutfelig. 

3u . 5. 9?id)t urn ber SGerfe witlen bet 1 et:ed)tig> 
feit, l)ier leget ex bavniebet 1 alien 9lul)in M fi'eien 3Bil(en3, alle 

[13*] 



196 2Cm 2. t;d%en (f)d(itacjc, (gpijlel. 

menfd)(td)e Sugenb, emfytt'gfdt unb gufe SBerfe, hfd)fcupf, e$ 
fei af(e>3 nid)t$ unb dfd SBcvberbcn, c$ gldpc, tvic gvop cv immet 1 
mag, fonbevn attdn bie nabe offeS mup fdig mad)cn, unb nut* 
d)ct and) fdig aUe, bic fo(d)e glaukn, unb i()t* begd)t'cn in vcd)< 
tern (Menntnip H)t'f$ dgnen 93erbei'bentf unb 9?id)tta,fVif. Son* 
fcet-n nad) fcinet 1 JBat'iufyeqigfeit mad)tc ft 1 tin* felig, 
tt\ic mogcn bic SBovte k|M)cn, bie ba lautcn, B fi'nb wiv fd)on 
(dig? (jt't'llttS l)at un$ auf einmal (dig gnnad)t auf 
Sfficifc: 3 l|m ci'jlcn, ft 1 I)at a((e^ gcH)nn ; wa baju 
wit- (dig wet'bcn, nSmlid) bic iinbc, Sob unb i)tt 
unb Dciiilgct, bap nid)^ indjr bajtt ton jcmanb ju f()tin iff. 
anbwi, bap ft' fo(d)c allf'J in bet 1 Sattfc I)af un^ affen gccjcbcn/ 
bap, wet' ba glaukt an )ti|lum, bap cr fold)c6 gcHjan l)abc, bet' 
I)ati5 gcwipltd) alfobalb in bcm SlugcnHtcfc aflcfy nb ftnb attc (cine 
unbcn bal)in mit bem Sob unb Jpode, bap ct 1 nid)^ md)i' tcbat'f 
jut 1 (Sdigfdt, bcnn foid)c6 OMattkw?. ui'd) ba6 S3ab bet 
.SSBicbet'gctuu'f, wu gat 1 mit ttottcn SBot'fctt pvcifct CK bie nabe 
ottcs, in bet- Saufc tttii? cjccjebftt, bap e$ j'a lattfct 1 nabe, o()ne 
Slnnf unb S3ct'bicn(l fci, bap wif fdig wcrbcn, unb alfo in 
bcjldjc cwiglid) vcinc Sicfcc, Sob, anl unb Sl)rc cjoft!id)ct' 
Ict'jigfcit, ol)n altcn 9iu()m obct 1 Sfio()(cjcfa((cn eigene 
obct 1 3rt) UMv ^ ^ a ^ ^ SBicbct'gcbut'f I)dpt bie Saufe, wcil 
nid)t cm fold)c6 93ab ij^, ba obcnljin bic ^attt wafd)c, unb ben 
9Jtcnfd)en lcib(id) vcintgc, fonbcnt fcinc ganjc 9?atut* umf'dji'C unb 
ivanbde in cine anbctt 9?atttt', bap bic crjie ebttrt, com .^(cifd) 
3c[d)d)cn, ttct'pvt wct'be, mit allcm (Si-be bet- (Si'inben unb $>eiv 
bammnip. SCciter, bap bic$ 23ab unb bicfc SBicbcvgchu't nod) flaw 
lid)ft' Wft'bc Dcrjlanben, t()ut ct 1 baju unb fpt'idjt: SBwteiuning, 
bap ein nctiei; a^enfd), nctie Slrt, nctie Smtha 1 ba nw-bc, bic ba 
9<inj anbct-e gcftnnt, antcv* Hcbct, anbcv-6 Icbct, rcbet unb wirfct, 
bcnn i)0fl)in. 3iileftf ncnnt et 1 ba S3ab bet 1 SBicbct'gebtit't bie 9.kf* 
ncuei'tmg bc$ (jeiligcn etlle^, bap ja Doflfommltd) ati^cbdicft 
wet-be bic vopc unb ^raft bet' nabcn. Sllfo ein grop Sing ifl 
bic^ 33ab, bap ba^ fcine Svcatut 1 , fonbcvn bet 1 l)cilige cil^ ma* 
d)cn mup. 

3ti , 6, <3td)C, bet- I)ci(ige eift ifl nid)t atfcin gcgebcn, 
fonbevn au^gcgoffcn, nid)t aHcin auf>gcgoffcn, fonbcnt vcid)(id) 
ait 'o a, ego f fen. Set 1 Slpo|^ct faun bie nabe unb i()t'e SBct-fe 
nid)t gi'op genttg mad)cn, unb wit 1 , Icibct 1 , madjcn ftc fo gcringe 
gcgcn imfci-e gutc Sct'fe. Suvd) Sljvi^um/ unfcnt ,f)ci* 
lanb, bcnn e$ wivb fet'it (attbe gcnugfam fcin o()tie (Sljn'jtlidjen 
(attben, wddjet 1 an SljrifJtim gtaubct, unb attcin burd) Sljt'i* 
flum, unb fonjj nid)t, cmpffi()cf man bicfc jwci @tiid ! e, nam(id) 
cnugfl)wwg_ gottd'djet 1 et'edjrigfeit ' unb nabe obct 1 djcnt'ung 
bet 1 ewigen ^digfcit. 

3u . 7. (Sa* ftn'id)t nidjt, bui'd) unfct-n (aubcn, fonbcrn 
but-d) bcffdbigcn <S()d)]i nabc, ta ifl, bap S()n'f?u aBcin 
otf in naben iji, addn Pttc^ SSBiKcn gdljan, unb ba$ 



2fm 2. Jetligcn <&vi(lfaae. .(Spifkl. 197 

Seben wcrbienct Ijaf. 9Tnn et: abet 1 ba$ nid)t ft'it- fid), fonbcw fiic 
tins gctljan I)a, fo fo((en atie, bie an ifyn gtanben, fein fo Ijod) ge# 
nicpen, bap bttrd) i()tt unb feine @nabe fie afle$ bai? gcf()att gead)? 
tet wet'ben, wa 6()rijlti$ fiit 1 fa geHjan 

Sing ijl bet 1 d)fi|l(id)i 

ei 1 bt'ingt alien Idttbigen, 



bem ebadjtuifitacjc tc 

6, 8 15. Sop. 7, 5459. *). 

an 3f"> S()i'i|^uiu jdcjt fid) bet 



1. in fcincm eben D. 810.; 

2. itt fcinfiu'Sfiben . 1115. 54. 55.; 

3. bei feittcm Sobe , 5659. 

1. S)cr Unite an fcincn rlofa 1 , bet 1 ben (3fcjrf)amt$ ei'^ 
fu((te, war bai5 Scben ffincg Scbcn^/ bie 5uetfc feinc-J Sljitiuv bee 
runb fcine* SEBirffnS fiti 1 jrifliim itnb fcin SReid); au>3 i()m ^of* 
fen bic fi-aftc l)ot', b. I), bie au^fjeid)netcn aben ju cinet 1 I)od)j? 
K'aftiaen Sicffamfcif, unb jui; 23m'!d)funcj bet 1 SQttivber unb 
fli'opcn 3eid)en unfet 1 bent 93olf (. 8.), bic cin iiupcdid) 
fid)fbatt>j. 3eu,^nip ablecjten Don bet 1 innedid) il)tt befeelenben (ait^ 
ben^fraft 5Bo jcmal^ fib ben et'M ttnb fet'nc fit'dje ropC'5, 
egenwt'cidjeij unb auct'()affcg Qtwii'U wot'bcn i\l f ba ijl c in 
berfelben iaubengft'aft gcfd)e()en, unb fie l)at off Set'ge erfc$f, 
SBunbei'baveg, Unglaub(id)ei? gcivttft; nid)f anbct'S ift e^ uirtet* n?. 
$U(e ft'aft bet 1 Sicbc unb @e(bjlDct'(eugnung ; a((et' ifct* fti.t v ba-3 
^immcit'eid) , bet 1 a((e @cfa()ttn nid)t ad)tenbe unb fibewinbenbe 
9KuH); im'laubcn wttt'jctn fie aiWcfammt; o()ne lattbcn- att tyw 
flinn fein SBivfcn fiit 1 il)n. SBas bic ^cibcnbofcn gettjatt fyabcrt unb 
nod) tljm\f wag bie SHefovmatot'cn gcwirft I)aben ; wa6 atte ncd)tc 

i. e'ttid)^n, in {(jvcrn (attbcn I)atte es? fcincn t'nnb, wic bet 
unb ben Slpofieln. Set 1 (aubc jtarffe fie,, bap 3efS 
i()f .fieilanb unb i()r ^vetinb fei/ bap fie 'iljm a((e fraft 
unb abcn weiljen nu't|lfcn, bap bet 6()t'i|}o fiit 1 fie ett)ige olrgf'cit 
fci; in bet 1 tmfidjfbat'cn 3Bdt lag bic ft'aft/ bie fie in SBcwegung 
fc^te, unb bap fie pon fo(d)en Stiffen inS3ewegting gefe|t wuuben, 
ivat 1 (Sad)C i()t'e laubcnS. 

Set 1 lattbe foil in bet* tmglitttbigw 58e(t wttfen,. bamif fie- 
gKiubig wevbc; abet* bic SBclt, wte fie arg i)T, wiberjfacbt betn tatu 
ben, bev lauben^va()t'()ei^ bem @iatibcniid>f/ fo jct nod), fo bet 



*) Sm eingang txnrb entividfflt, watttm ber jwette SSBdfniartjtgtag 
beg SKoxtij^rS <te:<wu$ vibnt iftt iflje SDJf)no^t8frei6 9^v, 21, 



198 tfm 2, i)ei%en Gfmftta^ (gpijfcl 

(3fepf)ami$. $einbe bet 1 2ffia()r()eit fianben attf, ttnb befragfen fid) 
mit <3tepl)ano (. 9.)/ nid)t tint fid) iiberjettgen $u laffen, mil) 
2Ba()i'l)eit ju gewtmtett, fonbet'it urn i()n tmb feinen lauben jtt 
djanben ju mad)en; abet 1 fie im 1 mod) fen nid)f, ju tvibet 1 ' 
flefyen bet 1 SBeistjeit wnb tern @eifi, attS weldjcm 
bete (. 10.).' a offenbart fid) Me latibenSfraff ate 
ev glaubf; unb bantm rrbct er, unb ijl beitit jtir 
jfbcvinann, bet' 9led)enfd)aft forberf worn runbe feineiJ laubenS; 
(Stnwenbungen roibedegt bie {aubenSweiSljeit, .53ebfnflid)feiten l)ebt 
fie, Stngviffc ive'ijl ft'e jttvii^, nigfd)Uiffc entlantt fie, SBet'bi'eljttngen 
bei- SBrt()d)dt' befiraff fie; i.it SBaffen jut; 9ied)feit unb Sinfen fit'ei/ 
tet bie (9 (aul: entff raff, unb weip biefelben tveisd'd) )u fiiljt'en. @o 
be()(ilt Sidjt unb 9icd)t unb 3Bat)i-()eit ben <Steg. 

2. SBiire e^ ben egnet'tt be^ @fepl)atttt<J tint SBaljuVit ju 
tl)im gewefen, nid)t abet' tint 9led)fbe()a(ten, fo fatten fie, befiegt on 
feinem ctftc unb bent id)tc be^ ^angeltuni^, ben @(uben an 
Seftim Sljt'iftum ergriffett; aOein fo tljuit fie nid)f. SBa^ fie mit 
t'iinben nid)t et'mod)fen, wo0en fie mit ewaft, ifi, S3o$()eit 
fcurdjfegen, &tcy>l)(ii\um twfet'bt'Men, mit t()m bie i()nen fo laftige 
tinb et'l)apfe S8al)ri)eif. 3e|f gffd)al)e, wa^ tt. 1114. gefdnneben 
if?, unb bie Seiben beS @feipl)anu6 bcginnen, in benett fid) md)t min< 
bet 1 , wie in feinet 1 SBivffamfeif, bie ^raff feineS (auben^ an 3 e ' 
fum (f)t'ijhim bewiiljut. 

S)ie 3Bibet'fad)et' bet* 28al)ff)eif be5 @oangelttim(5 Ijebett mit 
33erleumbungen an, bie im ginfiet-n fd)(eid)en (o. 11.); bann bt'edjen 
fie in offenet: 2lnf'(age Ijcvttov 0>. 12.), unb be()aupten, <Sfe^l)anu0 
fiabc geiel)t'f, bet 1 Sempel ivet'be jet'flot'f, ba efe| aufgel)oben wm 
ten, unb ba$ fei bo^ fd)iinblid)e @offe^a|lei'ung. 2luf biefelbe 
SBe'ife etfa()t'en fief6 bie ^etnbe beS wafywt (5()fi|lenrt)umg ; fie ent< 
fMen tv f unb greifen el bann an; fie Derfcljt-en bie 56a()d)eit tinb 
Idfievn fie barauf. SSie fdjmerjlid) i|i ba ben gt'ennben 3 f f/ ^ tl 
ieb()abent bet' 2Ba()t'(}eif! unb fa(fd)e 3 fU 9 cn f et'f'atiffe, feilc $ned)fe 
bet Sfige frefen wibet' fie attf, fo((te i()iten ba nid)f wtlje ffjtm? 
Slbet 1 , obwo()l fief im 3'werfien beft'tibf, fel)(t t()iten bod) bie ^vett* 
bigf'eit be$ (aubeniS nid)f: 9iu()e, $<itttfnt unb ftt'iebe ctffljlt fie, 
fie Ijaben ja innet'lid) jugleid) ba3 B^tgntfi eine^ gttten ewi|fen; 
on <2fepl)antie> Ijeipt eS ba()et ( (. 15.): Unb fie fa I) en attf i()it 
ade, bie im StatI) fapen, unb fal)cn fein Slngefid)f, roie 
eineg @ngc($ 2lngefid)f. |>imm(ifd)e SHufye, oljiic al(e SIngfl, 
SBet'legenljeit unb SSeforgnip, nimmt man an <2fe^[)ann0 wa()f. 
Sffioljet; fo(d)ev 9}?uf(), foid)e ^reubigfeif, wenit nid)t on bent (ati* 
ben, bev baS emfitl) bevul)igt untet 1 alien (Stfinncn ton aupen, 
miffen tinfet- ^einben! 

33on ei'btttet'ten getnben ttmt'tngf, bie, ber Sat)d)eif oet'fd)lofien, 
tttit- anf SlrgeS benfen, giebt @tf^anu bet* 5ffial)t'l)eif 3^9nip; cr 
fd)weigt nid)t atiS iOienfdjenfufd)!, et* ifi bet'cif, ein gtife^ fottenntt 
nip abjulegen, wie Stfitf 6l)ri)hi5 o ^ontiuS ^)ilatn6. @o t()a< 
fen oft im 3lngefid)fe be6 SobeS bie etfien SI)d|len, fo ^tip, fo 



2fm 2. f)ei(ien (5(;u|tta <St|H 199 



fo nlfc 3 ft| fl fn ei>ange(ifd)er 36al)t?[)eif unfer ben 
ffcn ttmjftinben. SRif $ttf)e tinb 23efonnenl)eit Ijielt (sfepljanu* einc 
23erf()eibigung3rebe, nidjf fowoljl feincr ^erfon, a(g feiner @ad)e; 
nut- urn biefe war e$ t()in jtt tfjun. Sin ben |)auptereigni|Ten bet 
jiibifdjen efd)id)fe jeigt er, baji bic wa()re 23erel)rung 
nid)t an einen bejftnmtfen >rf, m'd)f an ben empe( ju 
gctunbon fet, tinb bap bie fwd)figfc(t Dot* off, b. ^. bet 1 



tveifen abl)angi<j fei, fonbevn om lehnbijjen (latiben an ben SKef* 
jtaS. @6 tvii-b i()m gegebcn juu htnbe, wa^ tinb rote ee reben 
folUe (SDJattl). 10, 19.) , ttnb bet eift be 3Satev wnfcccS 
Sefu 6l)n'|li vebete au iljm/ unb ftvafte bic <2iinbc be 
unb bet* Untnijjfet'h'gfeif. ' 

(Seitt 3 cl '9ip wirb leHjaffer, cinbringlicbctr,, bt'ingf wie ein 
<3d)wert biifd) bet' $eittbe ^et^j ^al^arrige, tintnipfei-^e, ?|)ro# 
pljefenmorbet', 9Sfn'St()ec ttnb 9)iofbet' 3 f f 6l)vijti nennt et- |t>, 
be.'in fie wat'en'^ (u. 51 53.). )fl fie fold)c5 ()i)t'ten, $ina,3 
i^nen bttvd)^ ^erj/ ttnb biffen bie3^) nf jufammen iibec 
tl)n (i>. 54.); i()t*e SiBurt) Sd)|l/ i()t'|>afi cntbrcnnt juc I)el(en g(am* 
me, mit i()t'ein ^et-jen fobten fie iljn, ttnb @tfpl)atiuS? t()ei(t ec 
il)ve (Smpftnbungen , wit-b aucf) in i()tn bie 2cibenfd>aff cnfjfinbcf, 
mifd)f ft'd) fi-embe^ ^ettet* in ben @ifet' tint ben |iemi? 
abet; oll l)citia,e$ eifle^ war, fal)e tv auf gen 
mclf tinb fal)<? bie ^eri'lid)^!^ o^e^, unb 
I)en jut 1 9ted)ten otte$, unb fpt-ad): (Siel)e! id) fe()e 
ben |>immel offen, tinb beg 9)?enfd)en @o()tt jut- Sled), 
ten otfeS |te()en! ie f)immlifd)e Sffiett tl)ut fid) i()in auf 
ft; fie()t Sffww jlf^n 5t' SRfdjfcn otte$, a(J tet-eif, sw ffincm 
S3ei(?anbe I)erbei ju eifen. (So i|? bent ^rommen jit 9)?itf()e iin 
range ber l)artefien efa()f, cn oben fjer erfd)attt er $&tfe f nad) 
oben I)in wenbet jt'd) fein emtifl), bort ifi fein |>err unb fein 
$orf, fein |5e(fer tinb fein ott! er laube te()rt il)tt alfo 
rtun, j^ilJe fein, {)offcn auf ben fierrn, Ijarren feiner gnabigeit urd)c 
I)iilfe. ^ur urn il)tt tobt e^, in i()tn i|1 SRttl)e unb S^bcnj urn 
i()tt'nur ^einbe, t'iber i()in ber rettenbe $m f oljne ben fein aae 
on feinein ^aupfe fadh 93o(( lauben'3nutt() nnb ^reubigfeit fta^ 
ben a(fo fttt$ be^ ierrn glaubige ^nedjte bagejlanben iin ^euer ber 
riibfa(. 

3. ie ^raft bee lattbens an 3cfm e^n'ilum 
jeigt fid) enblid) bfi @^e^I)anu^ in feinem Sobe. er 
^einbe innere 26tttl) wii'b jur Sljat/ ft'e eilen juin 9}?orbe beffen, 
ben fie fd)on in i()rem |>erjen getobtet l>aben; fie fdjrie'n laut, 
unb fyielten i()re jOIjren ju, feine crmeiiUc otfe^lafrmtng 
nid)t ferner jtt {)Dreiv unb fid) gHnj(id) ber 2Ba()rl)eit jtt erfd)liet1t % n, 
unb JMrmeten einmiitljiglid) 511 i()m ein, friepen i^n jttr 
unb" fteinigten il)tt (. 56.). ^ap, etnb* 
*Jad)gier, SBIutbtirjl if} gigrntljum ber g-einbe be8 
mel)r ober weniger ba$ 6igftl)uin alter 3l8ibcitad)er 



200 Xm 2, fpitigen ejriftafle. 



bet; 35?a()t'f)ett. 2ln @tc^an* ijl fein 
Sobe, et 1 weip, an wen a 1 glattbf, roetp, roem er angelj&uf, went ec 
lebf, roem et 1 fttrbh @r rief an unb fprad): err Scfu, nimm 
meinen cijl: auf (. 58.); auf in bie eftlbe bet* 9ittf)e tint) 
bc$ cwigen gtiebcnS, auf in beine Sftftfye, in beine befcligcnbe e# 
meinfd)aft bt'oben. (Sr roetp, broben ijl fctn 93atccUxub, jtei'ku ijl 
il)in ^finigang ^u Sefti; abet 1 ben SBea, wflpfe et 1 nicl)t ju jtnbcn; 
3ffu$ ijl bet 1 2Beg, i()it vuft et* an, i()in be|te()(t et 1 fetnen ei|l, 
SBittet, fo wit'b ettci) cjegeben, flopfct an, fo wivb cud) aufcjetfyan. 
6v fniefe abet- niebet' unb fdjrie laut: ^evv, bcl)alfc 
i()nen biefe (Siinbe nid)t! Unb aU et 1 bai5 gefagt, ent^ 
fd)lief et 1 (. 59.). @terbenb betete SefuS fi'it 1 feine ^yeinbe, flet^ 
knb @fcpl)anu fiit' feine SDtofbet 1 ; worn et'M (jatte et 1 ^ gelevnt, 
iin (auben war et* nu't S^fu et'ntS gcwoi'ben, ait'3 bem laubcn 
fam feine ^einbe^ifbe; 9iad)fud)t fennt et* nid)t; bie Siadje itf 
be>5 ^ervn; bap ct* ft'e nid)t iiben, bap et 1 ^etgeben, begnabt'gen 
mBge bie @d)ulbiflcn/ erftefyt fttf fie bet- j^et'benbe -fepljamis. S)ie 
(lerbenbe Siebe ill be^ (aubenS ie^cl. St'eu im (aufcen unb 
in bet- fiicbe eiUfdjh'cf @^I)aiutS jtun bcffet'it Seben, 511 feligem 
@fWrtd)en ; feitt SobeSfag roar i()in 'eburf^ag 511111 l)Bl)em Seben. 
S)ap bod) unfcv (Snbe fei, roie biefe ei'cd)(-en, ein 
fd)(afen! Slmcn. 

Sutljer. 9itut biefe pi^el i(l (eid)f, unb giebt ein 
be$ (atibcn^ Sl)t'if?i in t @fepl)no. @ ifl flat 1 , bap bet 1 a> 
bet 1 geroefen fei fiber bent OMattben unb gttten SCeti'en; bet* laube 
an 6(}t'i|ium mad)e .attein ft'omm, unb baue ben Sempel otfe6, 
baS ft'nb bie glaubigen ^erjen. S)ie Siebe gegen ben 9?ad)^cn l)at 
@t @fcpl)anu$ bamit crjeigef, bap er and) feinen eigenen SDJorbern 
nid)t-5 itbelS gonnefe. enn roie I)at*t et 1 ft'e jlrafet tint offeg roil^ 
len, fo ijl 'ct iljwn bod) fo gat 1 gtinf^ig, bap et 1 am Ie|ten Sibfd)icb, 
ba er feinen ei|i befoljlen, unb fid) felbfl Devforgct |afte, tjinfot't 
fein Dergiffef, unb nut 1 fiit' fo fprsfMig iP 1 / wnb in bcrfelbigen Siebe 
feinen @ei)^ aufgiebf. r fct and) feine SCotte fein, unb fprid)f: 
@e|e i()nen bie flnbe nid)t, ba8 ifi, mad)e nid)t, bap ft'e fMjen 
bleibe, roie eine @atile obet 1 atitb unbewegiid) fo\)<t f bamit et 1 ffiv 
ft> beid)tef, reuet unb gentigtljttt @r ijt entfd)lafen, basJ i|i, 
mit einem fanftcn Sob, ben er nid)t gcfii()(et Ijat, on batmen ge^ 
fd)ieben/ glcid) al$ ein SOtenfd)., roenn er einfd)ldff, wetp nidjt, roie 
i()iit gefd)ie()ef, fommt in ben <Sd)laf unemvp'nblid). 

3 U , ti ?5. amif fat S()i'tfluf angejeigef, roie nal)e, roie roil; 
lig, roie fteipig er iibet 1 unS faite f unb berett fei 511 fyelfen, roenn 
wir nut 1 an t()n glauben, unb ba$ Seben urn feinetroilien ft-ol)lid) 
roagett, 5 tjl nid)t urn (St. @fc^()an* roillen a((ein gcfd)e()en, fo 
if? e$ ja nid)t tint feinefroitfen befd)t'ieben, fonbern un jtt 
bap roir nid)t jroeifeln folfen/ ef.tljue tind and) alfo/ tvo wic 
tfat, 



2(m a/Jefflgen G&rifltafle. @pifte(. 201 



1. SBBif bevfdbe ji'd) aupcrt; 

a) im h-affigen, fi-einuiffngcn $efennfnifi, ba* fie unfee 

efaljwi wit bci- &>al}i'()dt able^n ; 

b) in bet- <3fanb()aftigfcit tmt> wibigfdt, nut roe(d)et: ft* 

fiir (Eljriflum bulbcn; 

c) ban'n, bap ft'e an ben cnblic^cn @t>g bc5 Stfiitf^ @y^ 

fc^ ajaukn, wic fd)f auci) bie SBeU baffdbc anfeiw 
ten unb bebuaiivjen mag. 

2, SGovauf ftd) grfinben mup; 

a) in bcm g5ttlicften Seben, i>a$ (S^ifhi in ben <5eekn 

feinci 1 ISufcigcn ct'jctigt; 

b) attf ba^ SSeivuptfcin bet' gttten @ad)e/ bie wic al 

jlcn jtt ct'fecl)ten Ijaben;. 

c) atif ba$ .Q3ewupffein bev innigen 

nut 



II. )ic brei 

iSei 1 S()fi|T J)at bt-ci rbur^fagc/ bic in finer noffyivenbigm 
93et'lMubung nut ()vi|li ehirt fieljen; wii* bftt'ac^tcn, tvie bui'd) 
(Sljt-tfli ebiit-t 

1. unfei-e gcifJlicfye ebuvt moglid), 

2. tinfet'e leiblicfye etnii't et'ft'eulidi), ttnb 

3. tinfet'e ewige ebtivt gewip wit'b. 



III. 21m S3eifpicle t>e^ fepfjamtS fe^en tvir, tvie 

<(;ri|t 

1. in fcincnt fben wfl (aubenowitffanvfeit ttnb 



2. in feincnt Sctben tott (aubenStKifevfeit unb 

3, in feinem (Stevben o(( lauben^ut)eff{(l)t unb @lauben$fric# 



IV. fepf)anu^, ober bic 

1. S)et- latibe lapt ben Kittbigm in cfaljven unb Slnfecfytnngcn 

|lanbl)aft fein; 

2. aud) gefrojt, unb fe(b|l ft-ettbig. - m s ^- / 

* 



V. fcp^flttu^, obeir bic 

an feiuen gldubigcn 

1. c^ @te^)anti$ Ccbcn unb SBBivfcn wirb gefd)ilbet't; 

2. bann bevfclbc im 5iamvH"c mit fcinen gcinben; 

3. enblid) bcvfclbe im <$terbcn. 



202 tfm 2, &ei%n Gtyrijitaae. Gi:uan<jelium. 
VI. )er fteilige 8tof& be &ti(ife(leS Hftticfofle 



1. <& geiinbcf ft'd) atif em ebleS <3e(bfJgcfii()l 

wcdiet u nb na()t't e3. 

2. (gr bebavf be? SiiDet-fidjt auf ()B()crn Seijlanb ba$ 

ei-leil)cf unb befeclt fie. 

3. (Si 1 fann fid) befyaupttn tmb fatten atfein bttt-d) fid)ere law 

benSblitfo in cine fcefjet'c 2Bclt ba )i'i)lfe^ offnct unb 
a'()cifct't ffc. 

4. 6t ift unujogltd) oljne cine iinbcbtncjfc Crnffcfyiebfttfydt fiit 

tinb begcifln-t jt>. 



II. Sue. 2, 15 20. 

bicfct* cttang. ^ct'icope ju bcc bc5 

' 



, a ^cfljalfttip bicfct* cttang. ^ct'icope ju bcc bc5 crjlcn $>| 
offenbat? fi't'n anbctt?/ a(S bap tui^ am .Q3cifiM'c(c brr ^ii-fcn 
ttjjt-b, n>i^ bie ffolje ^offd)aff Don b.ebui't 3 f f S()i' 



aufscnommen rcerbcn, unb wie wit 1 unfrcvfcits c$ anfancjen 
kn, tun un3 a((c bie cgnnngcn anjucigncn, wc(c()c ba 
bcngefd)cnf otfcs, unfcitg l)imnilifdi)cn SSatet'^ ft'ii 1 jcbon 
mit fid) bi'ingt; bicfe Sluffajfung wivb bui'd) bic cpitfolifd)c 
it 3, 47. brftvificjf, wdd)e bavaiif IjiiuDcij?, ba)1 ott nad) 
Sat'inljffjigf'dt un$ 'fclig mad)cn will f bap bic ()fil. Saufc 
33ab bcv SBicbct'Cjcfcui't itu5 @icgcl unb Unffrpfanb 
nal)inc an bem in 6()i'i|fi3 tin>3 envorbencn $eil i|l, bap. brr 
Ijcil. ciftt wclfbtt \m$ ffnenetl, tin^ juin S3efi nnb cntip bee 
nabe in bicfem unb be5 fyimmlifd)cn @t'fcc in jenein Seben bring*. 
S3cibe ^)cricoj)fn vcben a(fo eon bet 1 Slitfignting bet* gottlid)cn @na* 
be, bie eangelifd)e baDon, >va^ ber 9??enfd) fljun nu'iffe, bie eyifro* 
lifd)c ttou bcm, wa$ @ott t()ue, wnS jwm enup fciner nabc ju 
vcdjdfen. 

93. 15. Saffef ttn^ nun gel) en unb fe()en K., fie begnu* 
gen fid) nid)t bamit/ t>on bem gi'open nabentvunber gel)ot*t jn l)a< 
ben, fie l)alten fid) an ba$ jwiefad)e gtid), @ud) (o, 10. 11.) rid)* 
fen fid) nad) bem i)om @nge( il)nen gegebenen SSSinfe, bap fie ba^ 
ftiiib finben wet-ben (. 12.), unb witnfdjen bui'd) 5Infd)atiung eine 
lefcenbige 6rfa()t'ting won bem i()iten wftinbigten ^etl ju mad)cn. 
ie Ieid)gfilfigfeif fo 93ielet' gegen eine lebenbige lii'eiuUnip 6()t*P 
fii, ber iljnen geprebigt wit'b, jtt bem fie eingelaben werben, unb 
beffen ,?et-did)feif unb Unentbe()t-lid)fcit jum ewigen Scfcen je^t fo 
ie( mel)t' al$ bamale ein(eud)fet, wifb but'd) biefe @el)nfud)t bet 
|>irtcn nad) bem g|)t-i|lftnbe wrurrtjdlf. SOiangel anemufl), -@flbfl# 
get-ed)dgfctf, nre!(lid)ct- (Sinn, ti 1 bifd)e-3 Svcibcn ft'nb bic iOueHen bie^ 
fee lftd)gfi(figfeif, unb bie fiinblidje 93et-fe()t'fl)eit bet-felben (ettd)tet 
barau6 ein, bap es nut- biefen einen ,f)ei(anb giebt ^olj. 17, 3. 
n bie @efd)id)tc, bie ba gcfd)c^en iji, fein 



2* (Kitten (S&rijttage. goangelium. 203 

fel an bet 1 S8itflid)feit bet; ifynen wffinbigfett SBegebenfjeif finbet 
jtd) in ifjrem >evjenj ft'e cjlanben, ttnb i()t l laube i(l Ouelle jcnec 
l;eil. <3el)iifnd)t. 

ic tins bev >et:t: fnnb getfyan I)af, i()r (anbe grfin* 
bet fid) anf bag i()iten wfiinbigfe SBortj ofyne SBorf/ SfW'P/ ^i" 
(aube; o()ne (atiben f'ein <3egen be-3 gefyih'fcn SBorttf 918m. 10, 
1318. .fifln 1 . .4; 2.; an SBoii tinb 3tu$m$ fdiit c5 tintct 1 un5 
ntrf)t, oft abci- am laufcen. )ie itjncn gch'acijfc S3offd)aft ff{)cn 
bie ^it-fen mit 9Jccl)t an, wie fte bcnn and) wirf'lid) ijl, aB fine 
gofflidje, bat)er fprcd)fn jte: S)ei*.^cn' I)at ft'c un>3 fiinb gcf()an; 
wie anpct'oi'bcnflici) and) bie ^fcbiflci 1 wamt, ft'c ad)fcn iljvec ^)et; 
fon ntd)f, nuc'H) SBovteS: as ifl bie wl)te SBdfe, ffd) ge* 
gen bie icni?t' bc^ SBoi'fc.6 511 &cd)altfn, man fo(( jfe adcfbitfgS an* 
fc()cn a!6 ^uffd)aftci ( an (5&rifti (latt 2' for. 5, 19., fid) abet: nid)t 
an i()it 9)prfon dSngcn 1 ^or. 3, 49. 22. 23. 6aj>. 4, 1., bcjto 
begiffigei 1 abcv ercjt'etfen tmb tinct'fdjiiffcrlid) ffjl .(jaltcn ba5 tijem-t, 
gBftlidje Soancjclinm, unb.wei* bie-3 nid)f pt'cbigf, fo(( nid)t gdjovt 
wcrbcn, wet 1 ct 1 and) fci al. !> 8. Gnomon: Iloiyeveq totnm 
genus Immamun quodammodo rcpraesentant.es; homines 
ad Jesuni veniebant: angeli officinm faciebant einiims. 
Calvin: Hie nobis describitur obedientia pastorum. Nam 
quuni eos Dominus toti mimdo destinasset filii sui testes, 
efficaciter illis loquutus est per angelos, ne efflueret quod 
illis dictum fuerat. Non fuerat quidem illis clare et 110- 
minatim praeceptum, ut venirent Bethlehem, sed quia sa- 
tis intelligent, tale esse Dei consilium, ad videndum Chri- 
stum festina-nt. Sicuti hodie qimm sciamus, in hunc 
finem nobis Christum indicari, ut ad eum fide accedant 
corda nostra, nihil excusationis habet nostra cessatio. 
Scienter et recte ascribunt Deo, quod nonnisi ab angelo 
audierant, riam quern agnoscunt Dei ministrum, aucto- 
ritate quoque dignantur, acsi Domini persona indutus 
esset. 

2ntl)ct- f ird)cn^. 10,- 152.: a (gangdimn l)a(t inntn, 
was bic golgc nnb did)fc ftnb be$ SBorffg @otte, tinb wc(d)e 
t>ie 3 f> irf) fn fotif babci man erfcnnrf, ob bas 38oti otfcS in tins 
fyaffe nnb gcwirfct fyabe. a$ frj^c ^anpfpcf i|1 bet* lanbe, 
bcnn wo bicfe Qivttn -nid)t Ija'ttcn cjeglanbct bem Qiuyl, w'Ann fi'c 
nid)t gen 23ert)(d)?m gangen, pttcn and) ba ( ^incjc fciit'3 gc^an, 
bic toon tfyntn tin oangflium ?jS^It w'crbcn. SQct- bas? SBort 
an i()in fcltcv nid)t anfntmmt, bet 1 nimmt nimmcnnc()f anf nm brt 
^i-ebigft 1 witlcn, wcnn iljm glcid) atfc Orngd }wi>igten Stic. 16, 31.; 
nnb wet 1 c anfnimmt tint bc^ SprcbigerS widen, ber glanbet nid)t 
bem 21'ot't, attd) nid)t an ott buvd)^ SBorf, fonbevn ev glatitet 
bem ^vebiget 1 nnb an ben ^wbiger. arnm be|lel)t and) fein 
(anbe nid)t lange. SBet 1 bem SBovt gtanbet, bet 1 ad)tet nidjt, wrc 
bie ^et'fon ifl, bie ba SEBort fagct, nnb el)tet attd) nid)t ba$ ort 
tun bet- Sperfon widen: fonbent wicberum, bie ^)erfon eijvet et; urn's 



204 2tm 2, f;et%n (Styrijltage. 

2Bovt>5 witten, fe|t immer bic ^crfon tmfct? tutS SBorf. Unb ob 
tie ^crfou untevajnge, ober glcid) wont @laubcn ftde, twb anbertf 
pt'cbiojfe, fo Kiffet ft 1 d)e bie ^erfon benn ba>5 SBort fafyrcn, bleibt 
aitf bcm, bag- ft 1 gd)ih't l)af. a$ ij! bet' Unfcrfd)ieb bc$ <jof((id)W 
unb be$ mcnfd)(id)cn laubenS, bicfet Ijaffct auf bet* Spcvfon, jener 
aflf bcm SBovfe, ba$ oft fclbcr ijl. - @. 156.: 3)a3 anbci'c 
@ffl(6 ill btc @innu>t()jcjfcjt bc cifleg, bcnn ba ijl bic 5li't bc$ 
d)rifi(id)en (aubcnss/ bap ct 1 bie .^crjcn citiy niad)c, bap ftc dues 
@jnnf tinb finc S5JiUen fmb 0f. 133, 1. 9iom. 12, 18. I 
ffor. 12/ 4. <pl). 4, 3. Sllfo fmb Ijt'a 1 bic ivten cinc^ @inne$, , 
rcben tnUct 1 ditanbct cittctlei Sovfc unb. fpd)cn: Saffet tin* flf> 
()cn ic. Satiatct 1 : S)ct (aitbc wivft; itcbevjeucjuitij fpt'id)f unb 
S)ic f>it'fcn ()affcn ftinbeifmn unb ^'inbcrcinfalt, barum 
ffc fo- tfid;Hg, bic cvjlcn SBtivget: im Sicidjc bc^ gottd'djcu 
ju fcin. 

S5. 16. Slu laubcn, cljnfudjf, ntfdjhtf?, S()at, in bicfct- 
<3ic fa men eilenb, fcin SBebenfcn I)(i(t jtc juriirf, 
ob ftc ba>3 f inMein ftnbcn wcrben, ba wat* ifyncn Dcrfprodjcn o. 12,; 
nid)t btc S)unfcl()dt bet* 9?ad)f, nid)t bic 3ciHid)c (Sot-gc ffti- b5 
(graven i()t'ct 4 ficcubcn, bie ft'c augenblirflid) o()iie @d)ti - ^wMl^f 
fen; nid)t bic ^Scfot'gnip, ob ft'c and) wiflfommcn fcin tvcrbcn. Sic 
fommcn eilenb, ol)nc Stuff d)ttb unb SBcrjtig. UnfrcvfcifS gcfd)ic()t 
tic$ ^ommcn ju (5l)t'ij?o, wenn wit 1 in bet* @d)vift fovfd)cn, bic 
^pt'cbigt Ijoucn, but'd) @cbct, burd) cibjbfvlcugnun^, burd) vcd)t# 
fd)affcne S5upc; unb bicfe fo((cn wit* nid)t I)inau6fd)ioben, bet* 2luf* 
fd)tib iff gcfSIji'lid) <Sif. 18, 22. gap. 5, 8. ebr. 3, 13/15.; bic 
fylfidjtigfeit bc>3 Seben^, bic 5Bid)fic|fVtt bc^ .'peilcS, in 6()vi|To fo(C 
tins atfc ^Bcbenfcn fibci-winben laffcn, iva? bie'Sfieft fagen wcvbc, 
ivcnn tvii 1 un$ jn jfiflo wcnbcn, nad)bem ix>it ( i()n allc gcring cjc^ 
fd)df}t, Dcrad)fet ()abcn; wit* ()abcn btc ewijtyeit, bap wit- an# 
geniMiimcn wevben S^) 6, 37.; ja ct 1 labct un3 ctn Sftafff). 
11, 28. :c. 

llnb-frtnbcn bcibc jc., Sofjn iljfeg latibcng unb t'()ve3 c; 
^ot'fam^. 3" ^' 33er()al(cn bet' ^irten, wic e$ ()ict ( ttnb and) . 
17. 20. gefdjilbcrt wii'b, offenbat't fid) il)fc cftnnung unb juglcid) 
il)vc SGtivbigfcit, bap iftncn we fo widen anbct'cn juet'jl: bie grope 
gmtbe bet dnti-t i)viili wfiinbigt ixiirb. en Slnblirt bet 1 fidjfr 
barcn 9?icbrigfcit madjt ft'c ntdjt it't'c in (Sl)riflo ben ju et'fennen, 
flls ivdd)ft' et 1 iljnen , 10. 11. gefdjilbert roar. Calvin: Quia 
Dei claritas penitus defixa erat in eorum oculis, et verbi 
reverentia eorum animis infixa, qnicquid in Christo 
inglorium et contemptibile occurrit fidei suae altitudiue 
facile transcend unt. Nee alia sane causa est, cur iidem 
nostram minima quaeque scandala vel remorentur vel a 
recto cursu avertant, jiisi quia in Deum minus inteuti 
facile line et illuc agitemur. 



10, 157.: ie .f>iffen bewdfcn 
tung il)t'ei' fclbjt, laffcn i()re @d)afe, unb 0d)en tjin, \w\)t 511 ben. 



3(m 2, Jeitiflen (Stjriftfage. guancjeliitm, 205 



l)ol)en nub gropen >erren ju Sentfatem, fonbent jit bem 
.>auf(ein im (Sfatfe/ erjeigen tint Ijalfcn ftd) 511 ben Sfiiebrigen. 

S3. 17, a fie H abet' gefeljen fyaffen, ft'e fyaben turn 
dirfaljt'ttng gemad)t, atiS (Srfaljrung jeugen ft'e won @()ri|lo; bev 
laiibe lapt nici)t fhimm fein s })f. 116, 10., treibt jum frettbigeit 
SJefemilnip; baju and) bie iebe ju bem 9iad)|?en, man gb'nnt i()iu 
tinb fudjt i()m ju f>ed)elfen ju bcm gropen tinb etvigen ^ci(, ivc(# 
t()e3 in S()t'ipo gcfunbcn ivii'b. Set 1 rfaljntncj Qtljt bai5 Sinne()meit 
bet 3eticjniffc toovan, bie i|l attd) fd)o.n ein (aube; bie (Srfaljnmg 
befefligt bicfm lautcn 3ol). 4, 42. 53. 5tnbet^ ift.ber lank 
aii$ ^Bfenfagcn, bap jemanb ein Slvjt fei, anbev5 bet (atite, wenn 
wif ^filfe toon i()in erlangt Ijaten; biefet 1 a((ein ijt fef}. 3 fold)em 
(atiben an (Sfyriilttm fann jebet 1 cjelancjen, wet 1 in bie vecltfc Orb* 
ntincj fid) fd)i^, wie ivit 1 I)iet an ben ^irfen feljen; eg ifl tinfeve 
@d)ttlb, wtm wit 1 feine geifl(id)C I'faljrung Don ben dvlofen unb 
.^eilanbSft'iiften 3 c f u 6()fijli mad)en. Calvin: Fidem pastonnn 
commemlat Lucas, eo quod sincere per maims tradiile- 
rint aliis, quod a Domino acceperant: idque testatum 
esse nostra omnium causa utile erat, ut in fide nostra 
confirmanda quasi secundarii sint angeli. Quamvis 
autem humano ingenio minus arrideat liaec agendi ratio, 
quod Dominus per homines infirmos verbum sutim vult 
audiri, quia tamen turn ad humiliandam carnis super- 
biani turn ad probandum fidei obsequium apposita est, 
Deo ipso probatur. ut()et' ^it'd)eiu?p. 10, 158.: @ i o ftit^ 
bet fid) fet'net* bei ben ifm-fen gt'etibe, we(d)e fid) erjeiget in ben 
SGot'fen, bap man genie batten vebet unb Ijovtt, was bet- fattbe. 
im et'jen I)at em^fangen; tinb bap fi'c fret befennen unb offenflid) 
yuebigen ba$ SCovt, ba-3 gefagt wat* uon bent ^inbe, ba5 ifr baS 
I)od)|lc 58evf im d)t'iplid)cn 2ebcn, bai'an nuip man wagen eib unb 
eben, tit unb (Sljrc. 

SB. 18. 19. Sec 3nt)att H) SettginffC'3 tmb t()t-ec ^rcbigt 
ift feit jenem crftett SBei()nad)feii weifet 1 unb immet* weifet* unb uiu 
ait'3gefet erfd)c{(en, tinb in bev emctnbe be*o eil fod fein djwri* 
gen bation fein, unb aud) benen fo(( erDct'fftnbigt werben, bie nod) 
nid)^ batten gel)5t't ()aben. (Sinbt'ticf, drfolg, Slitfna()me bet' tyve> 
bigt Don bem fleifd)gew6t'benen Sfiovt, on bent im letfd) geojfen^ 
barfen oft (2 Sim. 3, 16.) iji, wic biefe Serfe (e()fen, Derfd)ieben 
itad) bei 1 Det'fdjifbenen S3efd)aifenl)eit bet 1 >cr$en; bod) barf unb foU 
bie$ oom 3"i9'ff* f fI N^ nid)t jurM'ljaftcn; eintge ftmftt wtrb e5 
immev fd)affen, bet 1 S3er()eipttng be>3 errn jufolgc 3ef- 55, 10. 11. 
Sllle, ot? bie e f'am, wunberfen fid) bet 1 9iebe t>. 18., 
ttnb ft'e ijt mif 9ted)t ein egcnflanb be>5 @rj?aunen$ unb bev SBetv 
wunbet'ting, benn il)t! Snljalt ift ba3 erfyabenfre, wunberbare, filnb* 
lid) grope @e()eimnip ber offfeligfeif, on feiner enb(td)en ^ei-nunft 
^u bcgveifen, abet* bod) im lauben anjtineljmen, wet! bag Snignip 
felbjt fin goftlidjei?, wa])H)affc$ tmb glaubwiivbigei? iff.- ie rope 
bcv gottlidjen SBavmljcvjigffit^ ba$ 3lupevovbentlid)c 



206 3fm 2, Jciti 



unferer 9lefhmg, bie 9Whmg, ewige S3efe(tgung, eiligttng unb 
3Serl)fvdid)ung be? iinbcr, bie dn'id)fung eineS Sfteid)e$ unter 
@()rifb, al6 bem aupfe, bag iibe? afle enu'tnfh'ge sffiefen fid) e?< 
fh'ec!cn foil, if! afferbingS em get'ed)tet' 'unb wih-biget* egenftanb betf 
(gi'ftanneng. 9cn? fo(l bieS @founen fein (eeres, fnid)f(ofe$ fein, 
wie e^ bfi ben . 18. gfnannfen ^ct'foiifn, nad) bem fgenfaf t). 
19., gcwcfcn fcin nntp; t$ roii-b int5 nid)f et ( jal)lif, bap ft'c bag3" fu fl* 
nip bcc ^it'fcn jtc^ angcdgnct, 511 (()i'if?o l)itigeei(f, mit ()d(. $mibe 
iibei 1 biefc clntt't et'fii((f wot-ben fein, nb bie$ aWc wftve bod) no< 
fl)ig gcTOefen. 

Calvin: Quod autem miranttir omnes, nemo autem 
pedem movet, ut ad Christum accedat, hinc colligere li- 
cet, audita Dei virtute fuisse perculsos absque serio cor- 
dis affectu. Quare non tarn in eorum salutem vulgatus 
fuit hie sermo, quam ut totius populi inexcusabilis esset 
ignorantia. 2utl)et ^it'd)en^. 10, 159.: 50tetnefl bit nidtf, 
bap iijrei! eid gcwefcn ffnb, bie fie fiit* 9?antn tinb tinfmnige eufe 
geljalfen I)a6en, bap fie fid) tinfrrfhmben, a(l gvobe iinb unge(el)i^e 
Sat'en, jtt reben win englifdjcn efang unb ^Pi'ebigf. 

3Bie l)ietr bie ^iften t()aten, fo fo((en a((e 6()t'iflen in ifyt'em 

Seben^f'reife rtjun, foKen a(>5 (fern ju i()i'en finbet-n unb ^)flege< 

Jbefol)lenen :c. t'eben on otteS @nabe in )tijlo; unb bet- @(utc 

mad)t bajn gefdjid't tinb tiidjh'g, benn wo (anfce iff, ba if! 

unb SBalfen bc^ l}ei(. ei|^e5. 

93. 19. S^at'ta abet be()ielt unb beroegefe jc., 
wirb ber Mftige unb lebenbige @inbt'u<f gBftlidjei 1 ^)t'ebigt auf-3 
^et'j, unb wie e$ in fold)em a((e ffd) tm'()ti(f, befdjt'ieben.- ^id)^ 
pd)tige^ ^oven, nid)t leid)tfi'nnige^ SScfgeffen, nid)t fd)ncK Dodi&w 
gel)enbe (Sinbdicfe fo((en bei bein >om be-3 SBoi'fe^ fid) fmbcn, fon# 
bem ei* foil e$ bel)alfen unb im A^ei'jen bewegen. *;$ene$ i|l @ad)c 
mel)i; nod) be$ (anbeng, al be-3 ebad)fniffe$ ; wet 1 g(aubt, fapt 
unb bet)(iit ba^ eglaubte, bet* Ungduibe et'(iet't ba^ ei)oi'fc. Unb 
bann bewegt bet 4 (aufce, was et 1 gcljSrt ()at, ct* benft bavflbct 
nad), beffadjfef e^ won atten @ei>n, vet'g(eic^ e mit friUjet 1 ^ec 
Ijovtcm, unb fo wad)ft bie ^rf'ennhiip, unb e wit'b tid)t im fiet'^en. 
SSBic SKaria, fo wit- mit ber 3Bci(ntad)Wboffd)aff. Calvin: Mariae 
sedulitas in considerandis Dei operibus duas ob causas 
nobis proponitur: primum, ut seiamus, depositam fuisse 
in ejus corde hujus thesauri custodiam, ut quod ipsa 
a pud se repositum habebat aliis suo tenipore publicaret: 
deinde, ut habeant omnes pii quod imitentur exemplum. 
St^ccUw significat, singula colligendo, quae inter se 
ad probandam Cliristi gloiiam congruebant. , unum velut 
corpus efficere. Saoafei 1 : 3)?ada unb Sofcpt) fotttcn im (aw 
ben -geflai'ff/ unb beg neiigeborenen (3ol)ite5 red)t ft'ol) werben. 
veube, wie nod) nie, fodfe in \(}t gewip mit mand)fn S^fifflu 
fampfenbei ^et'j fommen. @3 foflfe i()nen in -bet- h'efen 9?ad)f, 
fie ji'd) il)vev Svmlidjen unb vevlafncn UmjKinbc wcgen befam 



2. fllim'<5ri|!fa(jf. @ttangefium.' 207 



ben, cm tyimmlifcfte* 2id)t aufgefyen. off fann bie einigen nie 
wrlaffen. @e {apt niemanb fiber SBeemogen gejm'ift weeben. 

93. 20. 9fam folgt bag lefjfe SBprt bee $irten: Sob unb 
tye-eiS of teg; bie ftnb and) nne oft fiii 1 feine nabe fdjulbig, 
unb atfe unfeee d)eifl(tdKit $ejfe-ftnb 3>anffp|fe. fflr gi>tflid)e SBoIjl* 
tfyafen. off banfon if} WW, ifl grcube tinb @fliflf'f , fiberatt 
pfmunfcft bie t)ril. @d)dft baju; ba5 ifl b? recite ottcfbienjl. 
SlUct; -anf flicfjt au bcm jaubcn, .wet' @ott0 nabe nicfjt 
giaubf/ wii'b nid)t ffic fi'c banfen, oft nid)t yn'cifcn, iljn nid)t civ 
Jjefcen. S)et; anf ifl jucrfl cfiiljl unwei-bicnt fmpfangfnct t'ite 
unb nabe, fott in Sffiovten wnb SBScvfcn fid) aufjcvn, fott djovfam, 
SJjjlgfaitrffit, ifct* in bctr S5cffcrung unb ^ciligung wivfcn; o()nc 
bifffti tl)a%n anf ifl anfgefiK)! unb anffagung ungeniigenb. 

@ie fc()ttcn wicbev urn, an il) efd)Sfte/' 511 iftrcm S5c# 
ruf/ abet bft ( anf , bet nbwitf bc^ c^Srfen unb ffdjt tun 
fdjwanb nid)t aii^ iijmn $n$?n. ic @hmbcn ber (gr^bung, be* 
ottedbicnfieg, bee eiei' unfcm 1 %(fa eilen fd)neU baljin, bag Se 
ben foi'bet-f unfett ()atigfeif, unfeve Staff/ unfei'n fee; wte fBw 
nen, -bfiffen, foKen unS bem nid)f enfjiel)en, e5 Wiife gt'cod, 9Wi|]# 
t>er^anb beg gotflidjen SBiHengj abee tviebcnim foden wir felbff, 
wae ttielc au* ii'bifd)em @inn nid)t fl)un/ fiii* jene efte unb 5ln^ 
badjfen 3 f i^ fyaben, unb nug iljnen netie ft'aff, neue ^eeubigfeit ffir 
bag alttag(id)e 8eben fd)6pfen: ein (Segen [off unb wirb un6 oom 
gikt(id)en SSJorte, bem ved)t gel)orten unb geglaubten, juriirfbleiten ; 
bieg S33ort foH unfer irbifdje* 'fieben Detfla'ven,- l)eiligen, ee offe 
angeneljm unb woljigefMig mad)en. 

Calvin: Pertinet hoc quoque ad conimunem fidei no- 
strae usum, quod pastores divinum opus certo agnoverint. 
Ardor autem glorificandi Dei, qui in illis laudatur, tacita 
quaedam est pigritiae nostrae vel potius ingratitudinis 
exprobratio. Nam si tantum apud eos valuer unt Christi 
incunabula, ut ex stabulo et praesepi in coelum usque 
conscenderent, quanto efficacior apud nos esse debet mors 
et resurrectio Christi, ut ad Deum eveliamur? Ut di- 
ctum fueraty tune rite adjuvatur fides Dei operibus, si 
omnia in scopum ilium dirigit, ut Dei veritas qnae in 
verbo patei'acta est, clarius illuceat. Sutljee Hit'd)en^. 
10, 160.: Sttin 2Ber? fonnen wtr oft "wicbev geben file fold)e 
feine life unb nabe, ofyne bag Sob unb ben anf, we(d)eg ati(& 
algbann on |>ei'jen gel)t. ee laub* Ie()i-ef tvol)! fold) Sob unb 
anf; ft'e fmb wo()l jufmben, ob fie g(eid) nid)t reidjer wcvben 
ft'nb, nod) l)i)()ei' geefyvef. 



I. Die redjfc Slneignttng ber frozen 5Boffcf)aff <jon bev 
burt.3^" f>rij?i/ unfered $eilanb$. 

1. iefe Slneignung gefd)tel)t baburd): 

a) bap wii? bie Sotjtyaft felbfl aU otteg SBort annet) 
men in 15.: ie ting bee ere funb gcttjan fyat; 



208 tfm 2, 



b) bafi wit' i()wi 3WMHm laukn etgrnfen t). 15.: 

Saffet u n3 . . . bte tins jc,; 

c) bap wit* fo{)tilid)e$ 33edana,en nad) mel)f (Menntnip 

unb nad) drfaljrung beiwifen &. ]5.: af[et \w$ <je* 
I) en tint* feljen; 

d) bap wit- o()tie 23et'$ua, bem gottlidjen $ufe folgen b. 

16.: Unb ft'c famcu etlenb (ttcrgK to. 12.); 

e) bap wit 1 bet 1 gStflicfycn nabe tljdlljafti^ wet'beu t). 17. : 

Unt> fi'c fanbcn jc. 
2. SBojtt jle tin^ ermunfert D. 1719.; 

a) ju ft'fubtgcin S. ci| 9tp toon S^fu bern ^cilaube; fold) 

fotgt nad) cignev ffaljvung . 17.: Sa fie 
abet* g'efe()en fatten :c.; fntfpringt au$ 
unb 9?ad)flenliet)e; wirb Detfdjtebm atifj}c> 
nommcn tt. 18. 19.; 

b) ju ft-eubigem Sobe unb Spreife otte^ . 20. 

Sob begleitet t'n^ Seben Ijincin unb 
f'eljt'fen wt'cbct' urn; e^ qttifft nut* aii 
Qottiuljev nabe unb iBSaljt'ljafrigfeif: Urn 
wie benn ju i()ncn gefacjt wat. 



II. SBie tour un^ ju Der^alten ^aben, urn km egett ba f 

^Sotfdjaft ju empfangcn* 

ba$ etf^ie( bet 1 im Sejti ewafynfen ^a-fonen. 
a,e()en d(enb nad^ .Q3et()(e()em ; 

2. ft'e fffrtfyren bie S&aljvljeit bet* ifynen cjeivofbenen ^Boffd)aff; 

3. mit SRatia inuffen wif fefil)aifen am SBot'te be ^et't'.n unb e$ 

im ftet^en bewe^en; 

4. mit ben !>it'ten mtiffen wit ofi loben unb 



HI. 

>on tins cjefud)t wevben mup? , 

a) in emutl); 

b) but'd) (Sit-werfung on oben; 

c) mit ganjet* @ee(e. 

2. SSBeldjcn @egen wit oon foldjem (Sttd)en be^ ^ettn gewtnnen? 

a) SBit* finben ben $mn; 

b) ftiffen bann (Segen attpet 1 nl but'd) 3^wfl n ^ wn ^) |n / 

c) unb ful)len St'icb jum 2obe bef ctt in unfem 1 <2ccle. 



IV. sffiobuvcl) ftcf) bid Swube attfct'i:, bic fid) ht attcti metifd)# 
Iid;eu .jpergen ewig tviebct'[)olt, ubei* bie ebuvt 



1. Sut'd) jWe Slufmcrffamfcit auf bic go(id)c Soffdjaff j 

2. but'd) crn|fe @ttrtw nad) fejlec Ucberjeugung; 

3. bui'd) fwuWfl* SWitf^Kuna bctfdbfii an Sliibcw; 

4. btird) 



209 



4. but'd) ftoljff (Si'flatittwi fi&flr offeS Sif 

5. btit-d) tiefjle ^cljfi'jigung atfe$ beffcn/ was mi m\t %ijfo 

fcfyenft wot-ben ijl 



V. >ie SBirtttttaett bet ^ei&tiac&fg&offc&aft 6ei ben 

laubigett* 

1. dn ftdlsfcegiet-igeg <3nd)en (. 15.); 

2. fin feltgeS ftinben (. 16.); 

3. ein ft-eueS SSewafyven (to. 19.); 

4. fin fueuWg^ SrtwHm be* wf ftnW0fen *itanh* (. 17. 18. 20.). 



fuf.2,33-40. 



m 

Stmt frommcu glaiibig^ ^wjcn, irneon/ ^ann, 
ia; unb weiffagcnb vebct bet 1 fi'omme @i^ <3imcon Don 

, bent <Sd)ic!fa(e unb ben fo fctjt* ijet-fdjicbenen Sitfungctt, 
btc bei* eilnb ct-lekn imb Ijci'Dovbringcn wet-be. 3Ba im @mt* 
gcdum nut 1 angebeutct ijl, bap jrijhtfl Dielen juin 5liifetfrel)en 0ei'ei# 
d)en unb.bie Gtlofung jtt (Sfanbe In-ingen wei-be, a.uf bie al(e fi'onim^ 
Sfwelitcn (jcff^n, ba i(l in bet* (S|)if?e( .weiVct ati^fflOff, fi'p vebe( 
tljeiU on bem feltgen S3erI)SIfni{yc bet* ^tnbfdjaff, in wdcfyfS man 
biird) ben (atiben an Sffunt SI)i'iftum einh'i^, t\}til$ von b^| 
@i'18fung aul bet 1 fncd)f(d)aft untet 1 bem efe. gfit 1 ben Ie$$ji 
5onnfag im 3^^ ctgnet ffdj bie em'|lo(tfd)c ^en'co>e ganj oo.t;|ii^- 
(id), benn jte ent()dlt cinen JRiicfblid beS SlipoflelS auf ben fvfiljmn 
Sujlanb, el)e man jut* @emeinfd)aft S()fij^i fam . 13.; vebet bami 
von ben egetwat't, in' weldjen 3 u fr in ^ m <w ^ t|l< ^ S()t;ijlitm vet 1 *. 
fe^t worben i(l . 4 6.; tmb jvit'ft julep et'nen Ijoffmwc^vou'en 
SBlicf in bie Sf'intft Ijinaitf/ wo ffd) ganj tmb vottflanbig bie gt-o^ 
fen Segntmgcn entfalfen wet-ben, jtt bet-en 53e|t| bie Sevlnnbting 
mit 6l;t'i|Jo jeben wafywt iaiibigen kt'edjtigf. 2lm ^al)t-e^fd)(up 
unb kirn 34ve$wed)fel ft'nb ^t-iifenbe ^efradjtimcjen biefet Slvf, wie 
c$ urn tinfet- 6I)fj|fentum/"m tmfet'e emcinfdjaft mit dfjt-iffo 
an ifyvet: 



I. (Sal 4, 17* 



ft'ttb ftc gwttif nid)t gattj aus trnfet-m 
ben, bt> @eftll)!e, weld)e ba ft-o|iid)e SBett)itad)^fe|l in 
|af, bie efiil)le ^eilicjet 1 ^tttibe iibet- bie gvo|ie Siebe bc$ tymmli* 
fd)cn SSatet 1 ^, bet 1 tin3 in feinem @ol)tte b bcfcligcntjle 

I. (Ct^co ^iv^enja^v.) [ 14 ] 



210 2Cm onntagc nacf) SBetynad&fon* (SpijW, 

gemad)t l)af, bie efiifyle be$ finblid)|?en S5anfe3 fiber ba$ tins , 
bent in (Eljrijto bcvdfete ei(. 2Bo()( un$, tap ber ott unb 
ter, bet 1 ben @ol>n tin* fdjenft, tins in i()m a(fc$ fdjcnfett wi((, bap 
ei 1 Heibet, wic et: if!, unb bap c$ aud) Bon bem @ol)ne fjeipt: 3'e* 
fttl jt'ifhi-S Qfftct'n .unb (jfitfe unb bn'fdbc in wigfeif. S3fi 
bent ftctfit unb nnaitf()i5v(id)cn '9Bcd)fct aflcS 3 l 'tifc()cn, unb fed bcm 
SOanbd, wcldjfm a((e^ unb wit felfcfl and) untcmorfcn fmb, i(l bet 1 
cbanf'c tt'ojlrfid) unb crquidenb, bap ottfS Siebe unb S()t'ijli 
@nabe iinyn'anbct'lid) ft'nb, unb bap wit 1 in (()t'iflo, ki ba 1 (ud)t 
bet 1 geit, bet; fdigen CJroigfdf, aB S()fi|ten, unb @ofte^ f inbei 1 cnt> 
gcgen d(en. 3i^ ba akt 1 aud) wivf(id) bet' gafl, bap wit' bet 1 
gen @digfdt unb bet 1 Cjfeubat'ung bet 1 ^et'i'(id)f'eit beS gt'open 
te^ unb unfere$ ,^et(anbe5 Sefu (SljvijH cnfgegengdjen ? 9)?an I)at 
ja fo oft unb but'd) etne fd)t' nat)c (tegenbe SJefglddjung ba^ Seben 
cine 5Kei(e genannt, ba wit 1 l)iet feine bleibenbe (Stftffe fyaben, ba 
wit 1 l)iet* ^pilget 1 unb $i'emb(ina,e ffnb, fo [apt un$ benn. auf \\m 
fenu Scben^wege an bet* t'enje jweiet 1 Saljw |?i((e |id)en, (apt tins 
unfet'tt Saiif atifOaften, bainit rot't 1 md)t leidjtfmntg on bem alten 
%al)w fd;eiben, nid)t unwiivbicj bag netie beginnen. 

5S3ie mad)t bet: @&rijt t>en Sa^fe^lug? 

1. Sftit banfbat'em Stfidblil auf bic gnabetwou'en ii()t'ungen of* 

tet B. 13.; 

2. mit et'n^et 1 ^i-fifung feinc gegenwdt'ftgen 3^tnbe0 B. 46.; 

3. wit einet 1 ()offnung^o0en 5lu^|Td)t in bie 3 l 'fa'f 7. 

gtt fold)et' .53ett'ad)tung fot'bert ntd)t nut* bet 1 fieben^ unb Stily, 
t:eswed)fei, fonbcrn aud) unfet 1 Se^t n$ auf, in wdd)fin bet 1 ()ei(. 
Sl^ofJd ben ga(afifd)en S()t'i(?cn $et'gancjen()eit, egenivart unb 3 # 
fttnft oot'plt, unb iljnen jeigt, tvaiJ fie dnfl in ber SBcrgangenbcit 
aupet 1 6()ri|to waren, wa^ ft'e bann bud) Sljt'i^um unb in bet 1 e# 
meinfd)aft init il)m gewot'ben ft'nb, unb m f('e but'd) otteS nabe 
in aUe (Swigfeit l)inau$ in 'bet 1 emeinfd)aft bei5 (St'lofet 1 ? ivevben 
follen. 

1. 2Git ( mad)en ttnfet'tt S^efd&I|i mit einem banf* 
baten 9ifitfb(icf auf bie gnabcnBoH.cn $iil)t'tingcn ot# 
te. @in|^, fagt bet 1 fyo|W/ ba wit' nod) finbet' war en, 
wavcn wit 1 gefangcn untcv ben (tupn'(id)en @a|ungen 
(B. 3.); el)c wit 1 ()vi|tum fennen Umttn, unb but'd) bie SBcfd)* 
rung ju i()in bie Religion be eifJe^ antialjmcn, flanben wit 1 tm* 
tet 1 bem efe|, unb atferiei tinBoKfommene a^ungen, bie uns nid)t 
ju l)ei(igen Bet'mod)fen, wttt'ben tins jut 1 $8eobad)fung unb @ffti((nng 
Dorgefyatten ; ba^ @efe| wat- etn Bon ott un5 gcgebenctv 3ucf)fmd# 
flet 1 ((St'jidjn 1 ), bet 1 ttnS, bie wit 1 unnuinbigcn ^'inbern g(id)en, ftit 1 
einen anbet-n, bcffct'n, Bollf'ommnet'en 3tifa"b Bot'bereifcn, ttn^ civ 
jieljen .fotfte, bap wit 1 einj! in bet 1 finbfdjaft aus innerm Sriebe 
unb Itet'jen^brange ba6 wirf(id) ,f()aten, wa$ ba^ efe| Ber(angte. 



2fm <onnta(je nadf) SBetynacJfen. CrpifW. 211 



ie Beit 'Utifei! bent efefj war bie 3eit ber SSerhm'tong attf bte 
Beit, wo wit al$ offeS liebe flinbet 1 fycifig ttnb unjMffid) wanbedt 
(often. 

SBit 1 jtnb freifid) gleid) in ben erflen Sagen unfct'es SefcenS, 
bttrd) bie fyeilige Snuff/ in bie d)t'ifttid)e 5?it'd)e, in bic cmcinfdjaft 
Seftt (()t'ijli aufgenommen ; aba 1 attf a()n(id)f $8eife, wie an ben 
ga(afifd)en (E()d|ien, licit ftd) and) an tm$ in bet 1 gan^n DCfgangenen 
Self tuiffre^ fkn^ bic n^tdjcnbe nabe offe^ j'cbod) in Sljvijlo, 
ttnb baljet- urn fo fraftigct 1 unb tvit'ffamct' offfnbat't; itnb jwai' jn 
bem @nbjwccf , baj? nucl) wit 1 mit voUem 93cwuJ3ffein ttnb attS ft'# 
jcn^ntnbc @ofte^ .ftnbef twben, ^ttt* ^tnbfdjaft gegen oft ge# 
Irtngcn mM)ten. ie Pl)i'ungcn otte$, bte wit' in bet* SSetv 
gangcnljcit crfaljt'cn Ijaben/ I)aben atte benfelkn rtcn gcnanntctt 
, bcft'fffen abet 1 cntwebet 1 ttttfet 1 aupett obet 1 ttnfet 1 innet'ee 




fattfenb 

at ct 1 un3 befd)ii^t unb; I)at ft'e nid)t an un5 fommcn 
laffen, au^ S^Btfjcn tinb ^rangfalcn i)at et 1 tnt^ ei-t'e^e^ oft fyaben 
wit 1 feine witnbct'&avf. ^u(fc ttnb Sfettwtcj et'faif)t?eit ; Set'Dt'nbtirtijett 
Ijat et 1 gefniipff unb wiebet 1 gdofi; iitet' gefdjenft ttnb wtebet 1 ge^ 
nontmcn; mit (Spcife ttnb gmtbe ()at et' ttit'3 gcfaftigt; ganj anbet 1 ?, 
a(5 wit 1 e bad)ten/ fccfd)(offcn unb woKten, I)at et 1 tm$ geft'U)t't; 
feme cbanfen warcn nidjt ttiiferc ebanf'en, ttnb fcitte-SB^c nid)t ttu# 
fci'C Sffiege. SVnf'en wit 1 jut'iirt an bic Sfyafen unfet-c^ ottf6, 
ttftt wit 1 iibet 1 feine ptjt'tincien mit tm3: fo muffen wjv feine 
et-fennen, feine 2Sei^()eit betintnbet'n, tin SBet'tvauen attf i()n 
werben, fo mfiffen wit 1 in anf, So6 ttnb 5pt-ct^ be^s 3l((ed)od)ften 
ait^l)fed)cn/ unb woljl tins?, wetw feine ^iifji'tingen bie^ an tins te# 
wivfen/ bei-ttng etteidjen; ft'e ft'nb bann nid)t oet'geben^ gwefen/ 
fonbevn ft'e I)nben al5 dtedid)e @t'jie{)ungmitte( il)t*e 2lb|td)t etv 
t'cid)t, un^ in bae> f inbe^et'laitnip 511 @ott jtt bringen. 

S3(irfen wit 1 attf bic innet'cn pljt'ttngen/ attf ba, wa6 oft 
fttt 1 ttnfett @ee{c gettjan Iiaf, fo offenbaret fid) nod) Ijert-lidjet 1 bet 1 
kcid)t()ttm feinet 1 evbavmenbcn unb evjieljcnbcn nabe, ttnb wet 1 ben 
nabettifigen offe^ gcfofgf if^/ tvit'b i(jn nid)f gcnug ^reifen foits! 
nen. 3$erfd)ieben/ wic bic ^erjcn/ ft'nb attd) ofte^ ^ti^t'ungen, 
abet 1 jebem ein^elnen ^emajl, wa5 bet 1 v^et'jeneft'inbicjet 1 f()ttf. 3d), 
wivb mandjet 1 fagen mfiffen / id) ()abe fdlje fdjon ofte-3 ft'aftige 
nabenjtige an meinem ct-$en et'fa()t'en, bt in bie ctfen %afye 
meittet 1 finbljcit Ijinatif fann id) ftc wetfo^en; a(3 id) jut? @infeg# 
nung uoi'bet'eitet wavb, bet bet 1 et-flcn Slbenbma^Iefeiet 1 , unb tinnier 
bjgfyei 1 l)abe id) bie fife ineinc^ ei(anbe gefdjmetff/ unb ob* 
wo()l id) oft (eid)ffi'nnig wat 1 , fo ()af et 1 mid) bod) in feinet 1 citiein? 
fd)aft et'fyaften; attf ttttb -^t'eiw i^m/'bcm gnabigen ^eifanbe J 3d)/ 
fo mtij) ein Slnbew befcnnen/ id) fdjmetfte attd) fd)on ft'ut)e, wie 
ft'etmblid) unb gittig bet 1 ^et't 1 wav, abet 1 bie SBelt wttfbe in mei^ 
nem |>erjen madjfig, ba-3 Unfvaut be*3 55ofen bi-o()te a((e>5 ufc, 

[14*] 



212 2frn ^onntage nacf) 2Be 



ottes eijl tit mit gwit'ft fyatte, ju iiBewaltigeit, id) tt't'te 
DOIU SBege aft, Derit't'tc mid) immet 1 wetter, fan? immci 1 ttefer, wat'b 
immet' ungottlidjet 1 ; lange ^eft M >w'd) bet 1 gute tint) gefreue >it't 
ttei'flcfcctrt flffudjt/ gerufen, gemal)ttt bucd) meih ewiffen, gdocft 
btird) 33et'I)eit1ung Don nabe; enblid), enblid), nad) faufcnb 9>etv 
immgen unb nnbenfaHen , ifl mti v ba i eib auS t>ein tanime 
Suba ju jlavf geworbcn/ unb id) Ijafce mid) i()in ganj aitfS 9?euc 
unb file immct 1 et'gcten; fSanf unb ^iti i()in/ bent' gnabigctt 
^cilanbc! SSicbft 1 cin Slnbwt 1 nntf; bfcnncn: Sange {)ak id) am 
23?acffe bicfet- SBclf, uitt()iifig ffiv 6I|rijlii8 unb fctn $dd), gcftan* 
ben; bie SEBoUuf i)abc id) in BoCcn gfigcn scnoffen, imb bod) fcinc 
SBffncbtgung gcfunbfw; id) Icbfe baljin oljne ott, oi)tte 
oljitc ^ojfnnng bc cwigcn ekn6; tdj fud)te @()ve in bet* 
cvgab mid) attcn 2fi|lcn r wa; dn Sdftct'cc, @d)inS()et unb 
tci*. S)a cnblic^ tuaf mid) bet 1 onnct* m\ inai/ b5 @efc| mit 
fdnem ^(ud) ; id) fat) mid) etvigem @(fnbe ^fd'3 s^ckn, unb 
id) fo in mcincm ^Biufc ba lag, fjclje, ba nal)fc ft'd) bet 1 Bann 
jigc amai'iffi 1 / 3cfti ()fi(lti^ labfe mid) mi't bnn )ri bet* 
tciiDct'gclning/ Itnbn'fe mcine djmei'jen mit bcm SSBort Don bci 1 (Snabc, 
tmb ttug mid) al 33eute bai)on, 6t ( , b^t 1 bie tatfen jttm Siattbc 
unb ba ( einc gt'opc SJlcngc jut 1 95wite tyabcn fott; nun gdjot-t i()in 
mcin wj! Satrf unb $vci6 it)m, bcm gndbigcn ^eilanbc! Unb 
id), fo rcivb witiw ein Slnbmt- kjeugen, id) IcHc in @l)fkt'f'eit 
unb $<?d)tlid)fdf, id) I)idt mid) fu't 1 gut unb get-cdjt, id) l)atfe SJof)^ 
gcfalicn nn mil- unb meinct 1 Stigfnb, on ()i'ijlo I)idt id) nid)t Did, 
mcintc fdnoi* cntfcd)t'en 511 fonncn; ci 1 abet 1 woCfe.mid) ntd)t 
laffcn/ ct 1 mad)fc mt't 1 bie etgne @ci'ed)tigfeit jit @d)anben, ent()fi(Ite 
mit' metn tiefee SSet'berfcen, meinen innent @eelenfd)aben, unb nun 
weip id), baf? <()rijlu$ mit' Don oft gemad)t jvot'ben tjl jut 1 SGei^ 
tyitf (tedjtigfcit/ ^eid'gung unb tlofung; nun fii()(e .id) mid) in 
t()m d)t feltg; anf unb $t'ei^ i()m, bcm gnabigcn ^cilattbc! 

SBie aJMIid) futb wit 1 , ivenn otfcv $tU)t'una,en mit ttn-5 fd)on 
angefangcn i)ahn, i()t'en 3 Wf ^. an im 5 U cmid)cn; aHe unfet'C 
(Smpftnbungfn lofen fid) bann in lauten, innigcn attf attf fi'ic 
bie unau^ff>t'ed)iid)e nabe, beten bet' fbat'met 1 tmS gcivt'irbigt l)at. 

2, SlU j()njhn mad)en wit* unfecn S 
rait einec entjlen unb unp<ttt{)eiifd)cn 



innert bie ga(atifd)en e()t'iftett (D. 4. 5.) an bie (Senbung 
g()t'iili, an bie bttt'd) jrijhim 511 (Sfanbe gebt'adjfe dSfung,. unb 
an bie finbfdjaft, in weldje man but'd) i()n eintn'tt, bee alien, bie 
an U)tt ajaufcen, 2)?ad)t gieBt, <$ottt8 finbet* ju wevben, m$ matt 
Don SRafttt 1 unb bttt'c^ bie nah'idtdje ebtit't nid)t i(!, inbem man ba 
al ein ft inb be$ Sontes, ol)ne finblid)cn inn ttnb ol)ne lijtb(id)e? 
^Betragen gegen oft if!, ttnb ben 2Bi((cn be$ (cifd)c unb let* tin? 
et(cud)teten Sernunft tl)ut. Unb bann fagt et 1 (D. 6.): SGctI i()t* 
benn 5?inbcr feib, (jat @ott gefanbt ben @eifl feitte^ 



2fm onntagc nad; SBei^na^fcn, (gpiftel 213 

in cute fieqen, ber fcfym'ef: ib&a/ Itebet 

fet-! 

Unfere etitffe tmb tmpafftjdifd)? elbftnifung fyafcen wit' nun bnrd) 
tic $rage anstifMcn, ob" wit, ba wir gefauff nnb in S^ifii e* 
meinfcfyaft anfgenomincn fmb, and) witf(id) offe$ licfce iiinbet 1 fmb, 
bie in bet 1 f inbfdjaff jW)en? $ie(e fd)enen foldje (Selbflprfifung/ 
wat-inn? weil fie beforgen, @nfbec?ungen in ifyrem Snnct-n ju mad)en, 
bic i()ncn nid)t angenc()m, ixn'bct'(id) fogat 1 / Ijficfyfl I)ftint'()igfnt wei'^ 
ten iM)frn. 3^'^ nidjt Sl)ot'i)cif/ ivcun ki* SGanh'ct' nwvft/ t>ap 
ct- nicf)( attf bfiu ml)fe SBcgc if}, Me gntgi* nad) fcicfcm 511 fdjcucu, 
lint airf tern S^'w^c fm'fjuwanbdn? Sf^ -nid)t S()od)fif, worn 
ftd) bet- j?vanfc bic i-ofic fcinct: 5\i'anft)eit nb bic 2ckn^efa()i' 
ucd)d)U; in bet 1 ci 1 fdjwubt? roivb ci' fo gencfen? 9?od) ttict tl)Bvid) 
tct 1 , gffWjvlid) fiit' tmfcre digfcit ijl e*3, bic elbflptflfuns ju 
fdjcttcn, brtmit man nut* nid)t gi'iinblid) fcin Slcnb fcnncn Icrnc, tun 
ftd) bann win (Seelcnaujfe jtijTo ()ci(cn ju (ajfcn. SBit 1 |Kic()cn 
i()it nid)f/ ben ernfren, unpat'fl)eiifd)m S31icl J , bei 1 ba$ eigne 3"ci'c 
VH'iiff, bamtt bet 1 wafjve ^ufranb tiufere^ ^erjenS unci befannt wet-be; 
benn (ottfcn wit 1 ftnben, bap wit 1 nod) nid)t cjanj in bet* 
|?e()en, fo \\>a\jvt \a bie nabcnjcit nod), unb wit' fonnen 
lid) ti'rtdjfen nad) bent Sfeidje $>Qttc$ unb feinet 1 @et'ed)fic(feit/ 
gen, bap wiv cingeljen but'd) bie engc $Pfot'^ nnb ba$ eivige Seben 



'icf bei bet- ^inbfd)aft ift fe(Te^, nnev* 
93 e flatten ju (Soft nnb S()ri^o, laube nennt ciJ 
bie I)eilicje <Sd)i'iftj bie -Su^fitijt/ ^ a P @^ lin>5 ^^/ c ' 5 9 1 '^ 
tin$ meiitf, fyn'eben^ebiinfen libet 1 ims l)af, unb tins get en witt 
@nbe, nam(td) tinfettt 1 @ee(en elicjfeif. aben wit 1 fotd)e 
ftd)t, fo(d)c$ 9>et'h'anen/ miff en nnfet 1 Seiben tmb rangfalen, im 
tiinn bet 1 St'iibfale, unf bem Ungewiffet 1 tjavfet 1 ^cfifungen? l)a(^ 
fen wtf bat'an fefl, bap benen, bie off lieben, at(e Singe jum 
53ef!en bieiien, bap biefcv Seit Setben bet 1 jufiinftigen ^en i lid)feif 
nid)f wevft) ft'nb, bie an unS fott offenbavef wevben ? 2lu^ bent S3et'# 
ft-atien ^iepf wiHige gt-gebnng in of teg SSatevwitten/ bap wic 
gent ben Sciben^lunn t'tbet 1 tin^ etvjefyen, bie .frenje^wege nnS fnl)? 
ren laffen, nnb nnfevn 2Bi((cn ganj in ben feinigen fiigcn; fyaben 
wit 1 fold)e rgdnnig? Sin 6 bem SSct'fcauen fiiepf Snft'icben()eit 
mif bet 1 Sage unb mtf ben SBet'pttniffen, in weld)e @ottc 
tjcif nn>5 gefefjf I)af; ob w'd) obet* at'in, iHH'neljin obet 1 gering, 




-feinem ^Bitten a((e toet'wcnbcf; ft'nb wit* fo banftnu 1 , nnb baljet 1 
offe^ wal)re 5?inbet'? ^'inben offc>3 lieben i()t'en ()imm(ifd)en 
^afet 1 , bet 1 fie wiebet'geboren Ijaf/ tmb Stfmi S^viflum/ bnt'c^ beffen 
nabe fie wiebevgebot'cn finb, nnb bie SMber, bie and) an$ 
nnb eifl won oben geboven i\'nb; tmb biefe iebe wivb 5111* 



214 2Cm ^onntage nad) SSetynadjtem (Spiftel 

bic @mpfwbttng jum SSerfe, ft'nb wir gefyorfant attS Siebc? Itebctt 
wir oft fiber al(e$, ton 9?ad)ften, wie tins felbjl? ftinbcr otteS 
ftraud)eln aud) tint* fallen, bann fud)ett fi'e mit Sfyranen $ergebung 
ibrcv iinben, tinb gd)cn mit nctiem @ifct' an tyre ^eiiipna,; tl)tm 
wir and) a(fo, unb ftnb wir fo(d)C $inber ottes? ^inber otfeS 
{tub Don *erjcu tomM)ivj, |?cl)cn jm ffiftcn unb Dcrborgenett ebc^# 
timgangc mit oft, prcn gent f()re SSaterS SBort unb timme; 
fi'nb wir foldje finbci' @ottc^? SBcttn tins nod) ba^ @ffc^, unb 
bic nut 1 von aufen l)ev/ jtmt cl)brfam antveitt, wenn gel)ord)fn 
unb @ottc Si((cn tljttn nod) nid)t tut fere ^retibe/ Sufi unb @pcife 
gpworbcn ijl, fo ft'nb wit 1 nod) nid)t ttd)tc 5?inbet- @otfc8 ; fo ftc()t 
c5 nod) fraitrig um'unfcre finb[d)aft. S^uft bcr @ei|1 3'efu 6()t'!(Ti, 
bci 1 l)ciiigc ci|l/ bas? .Slbba in ttnfevnt >ci'jen? @c()fitten wir 
unfct- $tr-j, unfnt bitten, ttnfcvc 97otl) wot 1 bent attS/ bcr bet 1 
vcd)fc 95ater ijl fiber bte ganje awi(te ber finber ottc tin vfMin* 
ir.ci unb auf (Si'bcn? @rlettd)te un^, Ijciliga 1 ct|l/ bap wir unS 
red)t crfettncn/ I)ilf tins/ bnp wit 1 jtir ^inbfdjaft yelitngen, in i()i* 



3. 2116 Sljvijlen mad)en wir tntfern 3'aI)re6fd)Iup 
enblid) mit einer I)offnung^o((eit Slttfi'd)t in bie 3" # 
fun ft. crSlpojW fagt (B. 7.): 211 fo ijl nun 1) ice fet'n Stnedjt 
mcl)r, fonbern eitcl finbcr. @inb$ aber 5?inber, fo 
f,inb aud) Grben ottcS burd) (Sljrijltim. Son bcr ^inb^ 
fd)aft gcl)t bcr 2fy0jlel jirtem fiber, wa ftinbcr p crwartcn l)a# 
ben, ein @rbe, cine (Srbfdjaft, cin |imm(ifd)c6 @t'bt()ci(, ba^ @fbe 
bcr ei(igen im id)t/ wcil ffe finbcr beg 2icl)treid)c0 ft'nb tinb tin 
id)tc wanbcln. @6 t|I bie frone bei? Seben^ tinb bcr ered)tig* 
fcit, t$ t|l bie 5Bo()itung im aufe bc^ Waters, e^ t'fl S()ei(na()iue 
an bev |>errlid)f'eit Sljrijli, wa6 un bvoben aufbcwa()t't wirb 1-^ctr. 
2, 3. jc.). Weber ntfc^ ^eitlidje ft'nb wir wKfommch. beruljtgt, t$ 
rul)t in otte nb, er leitct ting nad) feinem Statl), er nimmt 
tiit'3 cttblid) mit @()rcn an; wcrbcn wir nod) im jtnfiern S()a( ()ie^ 
nicben wanbedt, feitt (Steclen tinb (Stab, ba^ SBort feinc^ S0?-tmbe6 
wivb tw$ tvo|1cn; auf ficiben folgt ^evrlid)feit/ auf fSmpfe @ieg, auf 
ba $mtj bie Erotic. (Snblid) wirb ber Sob fommcn, aber cr tobtet 
iut'5 nid)t, cr tji ein gricbcnSbotc, ffjljrt ein in ba$ Stcid) bcs id)ti% 
h'ingt jum (Sdjatien/ in fclicse emcinfdjaft, in bie 9?d()e gljrijli, 
jii roller eligfctt, @o(d)e 2lta'ftd)t eroffnct fid) tins, fold)* $off* 
nuns Ijabcn wir al Sftrijlcn, bemt wir jtnb otte^inber, ttnb be/ 
ntfene rben be^ cwigen ebens>. 2lmcn. 

ut()er, gii D.I, @r fcfict cin (ctd)nijj, att$ ber $?enfd)eit 
@cwol)ttl)eit gcnommen; bcnn wir fcljen, wie ein tinmfinbig- finb 
obcr (Srbc wirb gejogen unb geljaltcit a(6 ein ^ned)t in ben ittcrn, 
bie iljm bod) bcfd)iebett ft'nb. @<5 i|l H)r nid)t miid)tig unb braud)ct 
i()r and) nid)t frci, wie c$ wt((, berljalbcn ijl6 wie ein gtembling 
in fcincm etgcnen tit, ttnb g(cid) einem ^ned)t. 2llfo ()ier aud) in 
bicfcn geiftlid)en @ad)cn. ott I)at ein Seftament gcmad)t, ba er 
2lln'al)am wfyicp (l.SKofe 22, 18.), es folfte in fcincm (Samcn, 



3l'm onnfoge nacf) SBetyna^fen, (Spijlef* 215 

@()rif?0, atte SGdf gebniebeief iwben, we(d)e8 SefTamenf barnadj 
btird) @l)t'if?i Sob kjKitigt if? unb nacf) f finer 5lnfct'flcl)ung aueuje* 
fl)ei(et but'd) ba$ @tiana,e{ium. 9?u, el)f benn biee> e)?amenf aufj 
3eff)an unb erfitnbta,f if?, finb otfeS ft inbet tinfet' bent @efe a/* 
tvefeit, (jabon bwd) Serfc be efefjeS fid) betm'Hjef, tmb fid) jwin* 
gen lafjen, of) fie n)o()( batnif nid)t (tub red^ferfia, ivoi'bfn, fonbct'ii 
i()t*c $Bcrfe finb aud) fnedjfifd) gon>cfcn tiiib iinfftdjh'g: bod), bicweif 
fie Dcrfi'Ijcn gcivcffn ftb 511111 fiinfttgfn (atiben/ bet 1 ft'e 
brnt mad)rf, fi'nb ji'e gmijj(id) bcrfcltctt nabcn tinb S 
rcd)fc vbfn, ob fie wo()( bicfclbctt nod) nid)t kftcn, nod) 
fotibcni g(cid) ben anbcni (Slaitblofen mit SSJcvf'cn 1111131113011 unb 



3u . 2. SSormtfnbn' ttnb ^fleget* finb bte-2eufc, bie ben 
<iuf5io()fit tmb fcci [fines 93afei'!? ut kfyatteu; benti ob fie 

tvofyl ba^ @i'bc nid)t 3efcen in fcinc ^viiibc, finb ft> il)w bod) 
not() unb tu'i|e manitigfaf^lid) , bap feine ^Begiefbc jum @foe beflo 
flvcjlet 1 uu'fbe^ Sltfo tjl ba eff eiu 33ovmunb unb ^Pfteget', unb 
if? brni SPifiifd)fn gegekn, bap et- fid) con ben oofeu Sct'fcn atipet^ 
lid) biii'd) ut'd)t bet- @ft'afe en^alfe, unb bap ft 1 |Td) felfejf bavatt 
evtevne, IXM'C unwi((t3 er.unfet 1 bnn efe|e fei, unb fein 2Bet'f' t(jue, 
al cin ivi(% ft tub/ fonbeni ade^/ wic em ge^wttngenet 1 fned)f; ba^ 
burd) er ft'fal)i'C, ivofan e$ Hjm gelu'edje, nainlid) an eineni freien, 
neiien wiCt'scn eifre, ben il)in ba$ @efe unb feine SSei'fe nid)t 



3i &. 3. 2leupet'{id)e <Saungett obet' lenient nennt et* bic 
obet* ben 53ud)f?afeen be^. ^eff|e; ct nennt c efad)t(id), 
ba e$ fd)tvad) unb biifftig if?, bap eS nfd)t Ijelfen 11^13. ajti \md)t 
c$ and) oljnmadjtige unb bfii'ffige 9)ienfd)en, benn e$ fot'bet't bag 
^ifi'j unb SOiufl), unb ct'j tmb SDittrtj if? bod) nid)f ba, @v nennt 
fie @(emente biefet 1 SBcU, weil bie Sfi'fljeiligfii liuperd'd) gehtiu 
ben finb an jettlidje, welt(id)c tnge ; abet* bet' (Slaube I)ait3et aitpei* 
biefet' 2ficlt an off, offeS SBot-t unb feinct* SBanii^e^igfcit, unb 
wljffet'ticjt ben ^cenfdjen webet* btit'd) SSerfe, nod) it'3eub cin welt; 
(id) SMng, fonbern bttrd) bie ewise, unftd)flid)c nabe of.fe. 

3u . 4. 5, iewcil ba^ efe| bie Stedjffet'figung nid)t ge; 
ben mas nod) ben lattben, fo ftil)t't @f. ^)aIu nun ba()ei' ben, 
bet 1 tm-3 foldjen lauben an unfevet' (Staff wefbienef ()af, unb ein 
5)ieif?et' if? bet 1 9ied)ffet'f {311113, benn fie if? tm$ md)t umfonj? 511* 
fonmten, fie ()af Diet gefoflcf,. nainlid) otteg @o^n felbet'. Sic 
3etf if? et-fuKef, b. 1). fie !>if ein @nbe. Sic mm ben 3u^ Ww 
felbi^e 3^ ^iwj) S()cif?t (eib(id)e gufunft erfulfet ivat'b, fo ivit'b fie 
nod) tSg(id) ct'fiiKef, wentt bet* iD?enfd) et'leud)fef wiub but'd) ben 
(atiben, bap feinc Ined)fet'ei unb efe|witien mm ein nbe ()a; 
ten. )enn Sljvtjti IeiMid)C gufunff ware" fein m'ift, wenn {t'e ntd)t 
fold)e 3eif?tid)e 3funft be<?iauten tvitffe. "oft I)af feineii 
@o(>n sefanbf, ct l mupte alfo jiwoc fein; fo ijl et 1 ja 3eu>efen, 
et)e et- fain tmb SWcnfd) ivat'b. ttnb fo et' @ol)tt ifl, fo iff et' meljt 
benn ii3el unb 2ttenfd)en, wcldjcfi bie l)ol)eften (Sreatuven finb, fo 



216 5Cm 

mttp ct 1 wafyt'ct' oft fein. 3 1 ' 1 " flttbern nritffen wit 1 attcl) glatiK'ti, ' 
et 1 fei wafyvet 1 natudidKt 1 Sftcnfd) unb Qicnfd)enfinb 5 jtnn bviftcn 
tttfifjcn wit 1 glattben, bap (cine SSftuftci' cine Sunsfvau fei, ba3 jcigt 
bet- Slpojfrl, ba ct' faojt, offcS (sfoljn fei wot-ben auS cinem SBcibe, 
ta$ ift nid)t on einem 2ftami, wie af(e anbere f inber, @ott mm 
biefet 1 (Same 5ibi ( aI)aY @()t'ifhi$, a((e anbct-n fegnen, fo mupfe ct 
fclt(l nid)t vctfud)t fetn/ fo fonnfe ct* gewi^Iid) bm-d) -Slbarn^ @c^ 
but't nid)t foiuiucn, btc ganj octfudjt i|t. 3 m tticvfcu miiffcn >ic 
filaiiben, S()'l? Ijaie allcin ba. @efc ct-fiiKet Sftafty. 5, 17, 
Itntct 1 bcm cfc| fcin Ijcijlt gute Si'etfe fljun, bavtim, bap alfo 
gcbofen tfr/ au$ ttt'.d)f bet* fvafc obet 1 @cfud) bcs? SofytcS; mfiffcn 
ft'omm fcin unb gnt t()tm, unb bod) ungct'n; bantm ijl ba-3 @efe^ 
iljv vf>cvt' unb Svcibcv, fie fltcv finb feine ^ncd)fc unb gcfancjcn, 
ic abet 1 nid)t ttntev bcm <$efc finb, bic t()tm ba-5 ufc 
unb laffcn ba$ SBofc, unangefdien ba$ @cfc| mit faitcn, SBcvljci* 
fen, <Sh'afcn unb 93clo()ncn,, fonbern att^ ft'cicm/ lufligcm SJiKcn 
imb iefcc be nfen unb $aji bee S3ofen, bap iljnen 
fo wol)l gcfafict. a$ ftnb bte red)fen ^inber. (Sfji'ifhiS mm 
ta6 @cfc crfiKfcf, ttnb aKc^ gc^ait an3 ft-cicm SBiKcn, nid)f 
0iot() tmb e 3 Wrtl 'S ^^ efe|ei5, unb wit 1 mitffen jnm fnnften 
et' (jafcc c^ un0 jtt @ute c;cf()an, auf bap ct ( 

mad)efc. <y cvUfct ng Dom cfe^c, nid)t burd) 
unb Slfctljtm bcffclbcn, fonbevn btit'd) abe cinc^ 

bet 1 . al(e$ fljttt ungetrieben, unb foldjcn ci|l gicbt ct 1 
but'd) ben (aubcn. cnn wet 1 glautcf, bap (Sfyt'ifluS bavum 
men fei, unb atte$ fo(d)c$ gctljan Ijabe/ bap ct 1 un ct'li)fetc, bct ( tji 
flcwip(id) ctlofct S()vi|lu ijl jtvciet'lci SBcifc unfet 1 ba6 
efe gctljan; sum ctfen untct 1 bic SBctfc bc^ efe|c0; jum 
anbevn ()at ct 1 fid) and) gcttjan mtfev bic tvafe unb tytiii bee 
fec wi(d'0lid)/ I)at biefelbc unfd)ulb,ig geliffen, grabc 
fetbft ba6 ganjc @efe| ocvkvodjen, unb wave fd)ulbig 
im @cfe, gefSttt iibct 1 bic SSerbt'cdjct 1 * Un$/ tin* Ijat ev$ ju 
gefljan, nid)t .jn fcinct- 0?otl)bi;ft} cifcl icbc/ iite unb 
jigfeit l)at et ( wotten wjeigen. 

3u B. 6. a feljen wit 1 , bap bet* I)ei(. cifl nid)f but'd) SCcife, 
fonbevn buvd) ben laukn gegeben wivb; bcnn ct % fagct I)ict', bet* 
@ei|l fei i()nen bantm gcgcben, bap jt'efinbct 1 jt'nb unb nid)tfned)fc; 
finbct 1 glauben/ 5vncd)tc wit-fen j finbet 1 fmb (5)efce(J ft-ei, fncd)te 
ftnb untw bem @efc. @r nennct ben @ei|l cincn @d|l. be* 
@o^ne offe, bavum bap et: auf bet 1 93a()it b(eibcj ct 1 fycipt fie 
Sirtbcf ottc*/ bat-urn fenbe tl)nen oft cben ben eift, ben Sljti* 
fhi I)af/ bet 1 attd) Itnb tfi, bap |Te jtigfeid) mit iljm t'ttfen: Slbba, 
itcbct* S5afci'] S((5 foflfe ct 1 fagcn: oft fcnbet cud) fcinen eiti, 
bet* in fetttem <So|ne wo()nef, bap i()v feine Mbct- unb SRiterkn 
fein foOef/ gleid)wic cc fljuf t-ufen, liebet 1 SSatev! @f. ^anlttS fagt: 
ict 1 eijt fdjfciet, b. I), t-uft att roller S>?ad)f, mit ganjem 
Doffcm f>ct^en/ bajl ei5 affeS lebet unb webct in foldjcc 3*>wp^t 
(9Wm. 8, 26.)- @o ijl nun bie^ SHufen unb cfd)m bc<5 eifte-J 



3Cm <3onntct$e na$ 2Betyna<fen* (Epijlet* 217 



nicfytt anbev*, benn cin mad)fige$, ffatfeS, unwanfcnM 

<w$ ganjcm >et'jen ju ott/ al$ einem lieben Safer, wn im$, ate 

Don fet'nen ItYben f tnbet'tt. 

3u o. 7. 3>a$ @t'be ijl md)f$ anbet-S, fcemt Me ennge 
fett; f 1) at dm e'in 61)n'f}i;S)?enfd) turd; fcinc Saufc wnt) 
ben fdjon atte fringe, iiitb roii-b tljm gcgckn a((f3 auf eiurnal, oljne 
bap ci' nod) nidjf mifgebcrft jldjcf/ fonfccrn im laukn i()m hljaU 
tea wivb, um bjcfc$ ^cben^ wi((cn, wddjcg nid)t ct'fi'acjeii mod)^ 
fo(d)ei' utct- iDffcnlHU'ung. drc fct abci- Ijinjtt btti'd) Slji-iflttm, 
bap nirfjt jcmatib adjte, fold) @Pbe fei un0 gegeben <()ti 
Wenjl ttnb flojh 



1. )ev f&ige 9tfidf6l{cf afar warren Winter 6o6 auf 

ba^ bait) Derffoffene Sa^tft 

. 1, SBorattf cnfjle^t btefct* fcettbige SlfirfbticC auf tie aJcfgattgcn^ctt 
in fi'omnrcn cmfifljevn? 

a) ap jtc otte$ SDafct'lfck in bcm it'bifcdcn <5cQcn et 
- fanut l)abcn, mit bem bet* ^crt* fie fibcrfd)fiffcte; 

b) unb bat'in, bap ei % iljnen Ijalf in bcin SBaf ilji-cr S3e jfc* 

rung ; 

c) ttnb bap et 1 i|nen Svojl in i()t'en Seiben ju Sljdl wet'# 

ben Itcp; 

d) unb bap be? )ett fo milbe ttnb gnSbig i()nen i^w <2fin* 

ten Det'^iel). 

2. SBojtt fii()len ftd) ft-ontnte cmfirtjcc bttt'd) ba$ ^ewttpffet'n bet? 

gottifdjen ^aferlfebe, wdd)c jtd) an il)nen geojfenbat't Ijaf, 
am @d)(uffc beS 3al)re^ enmtnfei't ttnb angetvieben? 

a ) 3" Ijet'jlidjet* Sanf'bat'fcU 5 

b) ju fi'tiftt'gen SBorfaften; 

c) 511 neuein, f'inblidjen SSetfratten auf ben |>etTn; 

d) jut 1 Sltiegung cine^ ft-ettbigen 3^31'tff^ wn ber 

lidjett SJirte untec ben 



II. SBie feicvn tvir ten le^fen onnfag elnc^ 

1. 50i it et'net 1 i?lage; 

2. mit etnem anf ; 

3. mit chm 



III. 2 Sim* 4, 6-8. g&o&fo tofr 6<uf am 
(2l)i'i(ten t>en 5Slictju ridden. 

1. SMicfef jttvt'icf auf bte ocvgangenen Sage.' 

2. SBlicfet Wwat'tS auf bie fommenben Sage! 

3. @d)rt ititd> titUcn/ wo ba$ @t'nb 511 ettren ppen fid) offncfj 

4. djattet Ijinattf jum ^immel, bet- ein(l ettd) attfneljmen foil! 



218 2Cm <3onnta<je nad) SBetynacjjfen. oangelium, 

IV. SBorin tie Dvedjfe ber tfinber 
3" bet' ftw'fKif, bct'cn ft'e getiiepcn; 



2. in bcm cijie, n>eld)en fie einpfattgettj 

3. in bent @vbe, weld)e$ ft'e Ijoffett. 



II, Sue, 2, 3340. 

bie fiif biefon @onnfag worbnete (SptjW at. 4, 1. 
ti$ 7, aitpct'f ftd) Sutler f trdjeit^. 10, 247., inbem et' ben 
3wedi biffeS @onntag wcrfcnnf, bet* tins ben @cgcn bcr etnti'f 
bc^ 3 f (ii^'i n b^ fcvnct 1 nod) ovl)altcn fo((, bap wit* btivd) baffclbc 
jut 1 5\tnbfd)aft' @offc6 unb jut' fcligcn ^rc.i()cit bci 1 .tinbcv oftc 
oidangcn follcn, bie toot' S()t'i|lo untct 1 bcm efcfjo nid)t flatt fanb, 
fr()t- l)arf alfo: ?5@g i|l cjtit <5d)?in, bap bicfc plfrcl au3 (atifertltu 
wcrflanb i|l auf bicfcn <2onntag tterorbnct, bap bcrfi'lbigc >i'btnii'ei' 
ijdt Qtmtinttf bifivcil fie fagcf Don cittern jtingen i-luMt, bet 1 fin 
m' ift adei* itfei 1 / e$ fei Don bent juncjcii 5!inbe S()t'i|'to gcfageh 
SSBaln-enb bic @pi(^e( Don bent in Gtljrifio atten jugcbadjfcn Jpeil 
vebet unb le()t'ef, !)anbelt ba^ ^attgeliunt in iniconS SBci|fagng 
Don bet* Derfdjiebetten 2ltifnal)ine 6()ri|li, jcigt alfo, wic utteS @na# 
benabft'd)tcn nid)t an alien in i-fiidung gd)en, (onbevn nut 1 an 
foldjcn, beren eftnnitngen bet* be imcon unb bei- .f>anna aljnlid) 
ftnb. . 

$ ift biefer fuattgelifd)e 5lbfd)ititt ein Sljeil be^ 
fitct 1 bas, wa bet bet* Satf ettttttg 3 f fw -iw Scwpet fid) 
()at, ft'e()e bd>3 oattged'ttm ant Sage 9Jiadd Sicintguttg, 

95. 33. (Sie wit nb erf en fid) be^, ein l)eilige unb fveu* 
bige3 tinmen et'fiiltt ft'c libet 1 ba^ nette S fll il n ip/ wld)e3 mit allent 
fn'iljei' Qbelfivtcn fo fyet'did) jiifamincnjtimmtc, unb ba()cu jtii* 3$v 
fejltgung ilitt^ lattbenf urn fo niefyt 1 gei'eidjte, al<5 il)rc (Siicnntnip 
Don bei 1 l)o()en 23ej?imnutng be^ ^t'nbc^ tmmev DoKIJattbiget 1 wayb. 
Gnomon'. Mir antes, nam magis magisque intelligebaiit, 
quam magnifica essent, quae de Jesti dicta essent, ante- 
quam natus esset: et talia andiebant ex Simone et aliis, 
quos noil existimarunt id adlmc scire. Calvin: Non si- 
gnificat 'Lircas, obstupuisse quasi ad rem novam, sed re-, 
verenter considerasse, et qua decebat admiratione ample- 
xos esse hoc Spiritus vaticinium ex ore Simeoiiis, ut 
magis ac magis in Christ! cognitione proficerent. Atque 
hoc exemplo docemur, postquam semel imbuti fuiinus 
recta fide, colligenda esse quaecunque in ejus confirma- 
tionein valere possunt adminicula. fiutljcv S'ti'djcn^. 
10; 249.; S)ec @angcfi|l lettgnet nid)f, baf? ft'c JUDOU fid) and) DW 
ivtinbevf (jabett; abei 1 ei 1 will l)iet' befd)i'ciben, bap bic @ttent <2i^ 
ineon^ Sl?ot't ntd)t Deradjfcfcn, fottbent tv fejiigttdr glattbtett. a? 
Data 1 : 38 t'ope^ im fleinen jetgt, et'regt ^3ewtinbct'ung, 2Bcv 



2(m onnfage' na(J SBetynarftfeiu (SsDangeliunu 219 



auffd)(icfif, wa* fief wfd)loffen iff, ba* UnftdjtbatY ftdjftar mad)f, 
b$ Seme nal)e brt'ngt, ba$ Untfjlimmfe befrimmf, ba UnglaublidK 
glatiblid) mad)f, bcv ijt cin bwunbei'nSwfirbigei; el)W, eiit goto 
lid)et i spropljet )a$ war (Simeon fiU* S"f f ^) Mb tfan'a, unb 
befonbei'3 fur biefe. 

93. 34. (Simeon fegn etc fie, rofinfd)fe 3'ofepl) unb $?a< 
fia h'iif bfljii/ bap tljnen elfedidjc ?PjTf3e iinb orgfalt fill* bie$ 
.finb antefo()(en war, ^n'eS fie bc^ljalb c((itcEiid); ober, fa((5 man 
bae Sefu^ftnb mtt bat'iiiUet 1 wetfeljf, fo fann ba$ (Segnen nut fo 
iel l)ei|1iMi, al6 |>ctl .anwunfdien, ba|l ba-3 9icid) (Sotted Don biefem 
fiinbe auS mm Ijcvcinbfcdjcn moge. Sutliei 1 ^it-djcu^. 10, 255.: 
iefec (Segcn i|^ nid)t anbet-s:, benn baf? ev iljncu voflnfdjet iiiif 
iinb .>eil, (S()t'e .unb a((c$ ut; ev I)at aud) nidjt allcin bas f inb, 
fonbern fie attefannnt gefegnet @ finb gat 1 wenig (Simeons, bie 
(5()t'iftum fegnen, abet' a(ic 9Se(t ott, bic iljn uetfudjen, unb rofiiu 
fd)en i()in atteS Itebel, @d)anbe unb ttngliuf, benn wet 1 ben @inn 
nid)t liat, baf? et 1 ivilltg at(e Singe i>et'ad)te, unb a((ev(ei jtt leibcn 
beveit i|l, bet wirb nid)f lange glirijlum fegnen unb (oben, fonbem 
fid) balb an il)in (irgern. Calvin: iNihil absurdi est, si pro 
i'elici regni Christ! successu orasse Simeonem dicaiuns, 
quia hanc evloyiav piis omnibus in psalmo Spiritus cli- 
ctat. 

@ie|e, biefet 1 wit'b gefe^f, ju einem ^a(( unb 5luf# 
n Dielet 1 in 3f l ' ac ^/ ^ fn '"en gereid)t I)fi|1u6 jum 

, ben Slnbcrcn juin 2lufev|iel)en, ober: SBielen, bencn et* jinn 
geworbcn ifl, bicnt ei 1 and) wiebcr jttm 2lufetfte()en ; bod) 
fd)einf jcnc^ oorjujicfyen, fo bap 93erfd)iebene gemeiiU finb, obwolil 
e^ an fid) nid)t>3 ivtbei 1 fid) Ijaf, bap et 1 and) benfelben ^erfonm 
jum gall unb 3lufcr|M)cn geretd)^, roie j. S3. bcm Slpoficl ?pau# 
Iu8, bem SlugtiflinuS unb Slllen, bie rrjl im ttnglauben an tljm fid) 
iirget'fen, unb bavnad) 511111 lauben an il)n f'amen. as 53ilb iji 
on einem @tein obet 1 geli^fic? cntleljnf, ba$ tin StBege. Uegt, wcv 
bagegen anlauff, e^ umjuftfirjen, jttivjt felbjl niebevj wcnn abet 1 jc^ 
manb auf bem -55oben liegt, an ba$ e(>^|TM fid) anf'lammei'f, fid) 
an bemfelben feft()a(t, fo fann fid) ein fo(d)et' bavan aufi'idjten. 
@ben fo ijl e^ mit (l)i'ijh). S)ie ^ei^en BculjaUeii fid) oei-fdjie; 
ben gegcn tl)it, unb baljer ijl i()f (Sd)itffal toei'fd)ieben , unb <l)i't# 
t^ue wii'b, tjl unb gewaljt't bem S'inen nid)t baffelbe, was bem 
Slnbevn. 

SSJo jHjhtf gepi-ebigf, ba5 oangelium yetftinbef, bic @tinbei' 
ju il)m eingclaben, in 'feinem 9uunen .53ttpe unb , SJorgebung bci 1 
tinben l^ejeiigt wivb, ba l)at biefc ^itbigt fold)en ei'fd)iebcnen 
Gi'folg, ftnbet fo erfd)iebenc 5lufnal)me. 9iud)(ofe (Siinber, bie won 
33efel)nmg nid)t-S wiffcn woKen, eingcbilbctc Sficifc, benen bic (Siiu 
fait beg (Sangelimn>3 unb bie gottlidjc SBciSljcit bcffclbcn ntd)t go* 
fallf, eltfl'geve^te unb ^(javifJlcv, bie bei 1 JBufic nidjt ju bcbtivfen 
mdnen, Sffiei-fgered)fe, bie auS 93crbicn|l il)vev 28crfe, ntd)t 
naben felig >vei'ben tvoKen, jjflegen fid) an Sljvifto 511 argern, 



220 2Cm omifage nacfy SBei^nac^fen. 

adjfen ba (Sfoangdium/ tie angebofene nabe, tviberffreBen ben 
nabemuittflu unb bet 1 fseil^otbtumg, unb <()rijht$ gcvcid)t iljncu 
Sum $atfe, SSupfft'fige (gfinber, bemuf()ia,e unb gcbeugtc ^erjen, 
im 23cantjUfein il)t'ct ( 23erfd)ulbnng, "(gfiiibfjaffigfcit unb -frafwflw 
bigf'eif, tic lifgen banieber, ttnb weim ifynen QtyrijhiS unb in ifyin 
ci(, Sebcn unb eltgf'dt gcprcbigt roirb, fo ergreifen fie im lau* 
kn ben rlBfcr unb bie gofHidjc nabc, t'irfjten fid) cm^ot 1 , faffcti 
fid) fin cr$ unb fine pfc.3uft'|Tc()t jtt biffcm cinigcu ^filanbf, 
unb fo .gei'cidjf ifjncn Sljt'iflue jum Sluff tjleljftt (1 f of. I/ 23. 24.). 
if. ffd)id)te bfi' 5lufna()mf unb SBfi'Wft'fung bcS QjoancjdiumS; 
ivic bie 2lpoflf((jffd)id)ff/ bif djrijilidjf. ^tt'd)fnc(ffd)id)ff tinb bic fiijj* 
licljf 6i'fa()i'ung jeigt, BejlSfigt bifff won (Simeon au$gefpi'od)ene 
SBal)vl)cit itnb iiSeiffagung, bic and) fevnev nod) ti$ ansj @nbe bet* 
Sage in (Srfiiihtng ge()cn wirb. 

urd) bicfc fo Dci'fd)icbene Slufnaljntc be^ Sprebigf Don S()vi|!o 
fommt cine @d)cibung bet 1 SOienfdjen, bet 1 (autigen tmb ttnglaiu 
bei* ^upfei'tigen unb llnbtipfft'Hgfn, bei 1 9iamfn# unb be? 
6()t'iften ju htnbf, unb biefe @d)fibung ifi jcne^ ct'idjt 
, won bem fo off unb befonbet'S im Sangc(iiim 3>o(janni$ 
bie 9iebe iff. ie^ fd)eibenbe @et'id)t iff- baju notljivenbig, bap \v 
bet 1 nad) feinem waljvcn SGefcn unb. in feiucm 33ev()a(ten \\\ ott 
offcnbat 1 , unb ba$ i()n frcffcnbe <2d)icffa( a(s? geredjt erfdjeine; wc^ 
Ijalb f^ and) . 35. t)eipf, auf bap Sielei 1 ^ei'jen ebanfcn 
offenbai 1 wei'ben. 

iefe.^ffenbat'ung be (Sinned affet 1 unb jebe^ njelnen unb 
bff @erfd)tigf'e it bc gotf(id)en ei-id)^ t|l aflet-bings bet- SSSilfc ottt 
unb 3cfu Ijrifti; unb bajtt tfl S()i'i|lug in bic SGelt gefanbt unb 
banim wirb ba^ (Soangelium gepvebigf, bamit t nid)f jwcifcl()aff 
Weibf; wem Sl)vi|fu jum ^ade, unb went ei: jam 5lufcifel)en ge* 
wid)f. S)a evid)t fclbjl,. bic biird) S()t'ijliim bewirftc @d)cibung, 
ift Sffiilfe @oc'j abet 1 ba iff m'd)t eigcnt(id) fein Sffiittc, bap 6()tv 
fiu 95ielen jum aUe gei'ftdjen foW, ott witf 2lUe vetten, 5Ji((e 
bffeligen, abet* in bet* Oi'bnung bet* S3upc unb be$ jatibenS. 5fiet* 
nun biefe Ovbmmg unb mit i()t- otte gniibigen SBiden wrad)tef, 
fallt in ba$ get'ed)te et'id)t bet 1 SSct'bamnumg / bie ft'eilid) and) 
o^ei? 2Bi(Ie ijf, unbefd)abet feiner attgemeinen nabe. et 1 2tu^ 
brud, biefet wit'b gffe|t/ wcJjt auf biefen wnau*b(cibnd)en; w< 
fd)iebffti t'folg I)in, batf abet* tiid)t fo oetfanben wet'ben, bap 
ofteu aWgemeine nabc babui'd) in 3^fif^ gejfettt wet'bc. 

SBielet* in 3f^'^ iff nid)t fclop auf ba$ kib(id)C 3f v ' a ^/ 
fonbern Dielmcljt 1 auf ba^ Sfvael bf'3 neuen 33unbe ju bejieljen, 
a'uf 5U((e, benen 6()t'ijfu5 gepwbigf wirbj and) ttntet* ben cnoffett 
bet- d)i'iftlid)fit tit'd)e ft'nb foldje, bic nid)t glauben, unb aud). iljnen 
wii-b S()rijfii jum $a((e gei'cid)en 9)ial). 7, 22. 23., bie (iupci-e 
^ii'd)fngemeinfd)aff unb S()fiina()me an ben nabenniitteln l)ilft 
cf)ne (fttibfit nid)^ i9?avc, 16, 16. Saoafet 1 : (Sl)t-i|lu$ ijl ein 
Spvfifffeitt allet 1 ^et-jen. a @nbe jcbet 1 ltntet'fud)itng iibet 1 i()n 
wivb fein: ndvebet mit ganjec ' @wU filv i(]n f cbey mit 



um, 221 



6eefe ivibet' Kjit. Qrntwtbn: Met 1 , Hfttidjw gfimbamwifjlffo 311 
bem fd)Snjlcii attet 1 ebatibe, bie je on oft obet- .wn 2)fcnfd)cn 
aufgefiiljt't tvevben fonnfen, obe?: fein be$ $lnflope$, e($ be? 
Slet'ijet'nip, 

Gnomon: Kat non debet mere disjunctive accipi coll. 
2 Cor. 2, 15., nani multi eoriim,-qui cadunfr, iidem etiam 
resurgunt Rom. 11, 11. Calvin: Proprie quideni ad Ma- 
riam sermonem hunc direxit Simeon: commimiter tamen 
ad pios omnes spectat. Interim vero communem piis 
omnibus doctrinam tradere voluit Dei Spiritus, lit, mun- 
dum impia contumacia Christo resistentem cernentes, cum 
tali niliiioininus duritie confligant, neque frangantur. Sci- 
mus, quam grave et arduum nobis obstaculum sit mundi 
incredulitas : atqui superari a nobis convenit, si in Chri- 
stum credere volumus. Sensus autem est: divinitus esse 
orclinatum, lit multos dejiciat ac praecipitet. Sed notan- 
dum est, ruinam inde procedere, quod increduli in eum 
impingunt. Quia mine Israelem Detis sibi collegit ex 
toto mundo, et millum est amplius discrimen Judaei et 
Graeci, idem mine accidere oportet, quod tune factum esse 
legimus. lluina poenam significat, quae omnes ihcredn- 
los manet, postquam scientes et volentes cum -filio Dei 
conflixerint. Notatu praeterea dignum est, quod non 
vocatur Christus piorum fultura, sed resurrectio: neque 
enim is est liominum status, in quo illis manere expe- 
diat. Ante ergo resurgere a morte oportet, quam vivere 
incipiant cf. 1 Petr. 2, 48. Jes. 28, 16. 

Sut()n- f it'cfyen^. 10, 258,: $ ()abc ttlify biVfctt 
alfo au^elcgef, t>af? jtd) an (5()t'i|to ic( 'gejlofen |aktt, tint) i)l 
(jtt il)ttm f>cil) cjefaflcn, attf kp ft> itt bci 1 
wte @f, ^)alu$ ft'd iinb auflltinb, wic nud) affe 
fatten ttnb an iljncn fetbj^ wevjagcn mtiffcn, ttnb in 
l)vif!c atifiWjfn, folfcn fie anbct-^ fclicj wa'ben; .ba6 tjt cin 
93ci'ftanb, abet 1 nid)t an biefem Off (jemta,. @efte 261.: 
fatten tinb luf|lel)en an S()t'ifto ijl gan) sci^lid), itnb bag 
trifff ein anbev SBoff, benn ba$ $liif|ie()en. 3f^ ^ifft t\tt\ 
I)od)3eld)t'^, m(id)h'ge ttnb Ijeiligc Scute, weldje attjttfejl auf i()nen 
fclbjl jleljen; ba Slwfjl^cn bef'ommt nut- benen, bie ba liecjen tuib 
gefa((en ft'nb; ba5 {tub atte bte cjnabbi'iffffcjen, Icbfgen efjTrt 1 , bic 
fid) felbjl eti'ennen, bap fie nid)t* itnb 6^iflu a((e mge ijl. 

ttnb ju eiuem 3/id)en, bem wibtfrfpvo^ctt wit'b, 
)ti(lu feltet 1 tjl bie^ Sftdjen, jle^f ba aid ecjen||anb feinbfcligm 
unb Qeljdffigen SBibet'fjpnid)^' 9}fele woffcn fdne oftljcif, anbei-e 
fcin @f(ofunc|^eif, anbeve feinen Sob a( O^fet' fiir bie <3iinben, 
anbew feinc ganjc gottltd)c el)t:e nidjt gelten laffen, 3n allem ttnb 
in jrbcm cinjeinen 5ptinffe i|l bet natiitlidx, tunviebft'gebot'ene S)Zenfd) 
(5f)tijJo feinbfelig, benn (S()t'ijlu$ tinb fein SBort werurtljeilt feine 
tinbe, fovbevt ^cilignnfi/ emutt)/ latikn, tnib b alfc* ijl "bcm 



222 2Cm onntage nad? SBetynacfytcm 

fleifd)lid)en et'je it jtiwiber. Gnomon: Insigne oxymoron; slgna 
alias tollunt contradictionem: hoc erit objectum contra- 
dictionis, quanquam per se signum est evidens fidei. Mag- 
num erit spectaculum. Contradictionem credentium et non 
credentinm mutuam, cfcJesu: et non credentium contra Je- 
sum. Contradixere verbis et re Hebr. 12, 3. Non erat 
inatuTunij passionem, crucem, mortem expressing praedici. 
Ut primitm Jesus in templo sistitur, adversa ei denun- 
ciantur; quuin in templo postremnm fuit, non dissimiles 
Simeoniticis sermones ipse habet Matth. 23, 37. Cal- 
vin: Signum- contraclictorium, est autem deducta ineta- 
pliora a scopo, in quern collimant jaculatores, acsi dixis- 
set Simeon: hinc perspicitur hominum malitia, imo totins 
human! ingenii pravitas, quod omnes Dei filio quasi facta 
conspiratione obstrepunt ac reclamant. 

Sitt()Cf $it'd)en<?p. 10, 2(>3.: @t- fpridtf nfd)f: S)iefem wt'rb 
ttMberfpt'odjen, fonbfi'n ft* ifl cm ffliaai gcficdcf, ba5u tiap t()tu a((c< 
jcit wJbfffpt'odKn wit-b; Qltidwic niait kit @d)ficit eitt 
djicfjniaai ftecfrt, bap ade S3ogen unb ^itdjfcn, ^)fd( ttitb 
bat-aiif Qttid)t(t unb gcft'iekn wet'bcn: alfo 
ba fk() j'cbct'maun an()vinsff, al(e i o 2Cibft'fpitd)cit jt'det auf i()it fo 
cjattj; imb otg(cid) bic SBibcrfpt'edjct 1 ttnfet 1 ciitanbet 1 aufg ^iod)|lf 
itneinS (tub, bcnnod) wcvbcn ft'e bntittitett cinfradjticj, bap fi'e t()fifto 
wibct'fru'cdjctt Sue. 23, 12. @citc 265.; 3Ba fottfe SBBiberfK># 
d)en anbct'5 fcin, bcntt nid)t attcin (citcittcit, fonbwt Idflfrtt, t)nfu# 
d)fit, Dfi'bammen, tet'bflitncit, Dcrbicfcn, ttnb mit adci 1 @d)anbc unb 
@d)iad) Dft'folgctt, aB bic Srcjfic fc|eiti? 210 et' nod) ctncn Svofl 
gicbt ba SBot'tlcin; a 1 ft>vid)t, cv fci fin 3'^/. ^ fm itnbei % fpv % Dd)cn 
ixnt'b, abet* nid)t ttmgewot'feu obct* Dcrfilget roit'b. 2l((e 
SSelt mag mil 1 ' meincu -Olauben unb SBort ttei-bammen, ff|evifd) 
auifd)feicn/ unb auf @d)m(i(){id)jle Derfletlen unb uet'feljrenj abet* 
fie mup mil' ii)n blcibett (a|fen ; fattn mil 1 t()tt utd)t ttc()inctt. 

95. 35. ttnb e wii'b ein <3d)wert but'd) beine @cele 
bvingen, Simeon rcbet ' befonbcvtf bie 9??an'a an, ivetl ft'e bie 
leiblidje SOJuttet* waf, unb ben Sob Sefti am $wi$e noc^ et'lebte; 
ba btMity bag (3d)twf but'd) i()t'e @ee(e, ba3 bittetfe ^crje(eib 
fi'i()Ue fie. 9?ad) ben gvopfn S3ec;eben()eifen Sue. 1, 26. :c. Sap. 
2, 1019. fya'tte SKat'w auf einen gh'icfh'dKtt nfwidfhing^ang be5 
ii'bifdjen 2ebfn3 Srftt redjiten ttitb bann but'd) bag uttemat'fete f t'euj 
tin @(auben et'fd)uftet't wet-ben fomteit, bent, bettgt @imeon>3 38cif# 
fflfliing wr/ bie jtiglcid) ovt[et>un(5 beffen jfl, wa6 bie ?pt'opl)eten 
"om Sfitfn bei? 0?effia$ Cjeweiffagt (jatten, 6i'18uffi'iutg bc gfrfen# 
1 SOtofe 3, 15. 1 $ctiv 1, 11. SOlan f'ann bicfe SSJortc 

^arent{)cfe anfcljen, abet* attd) ben 9<?ad)fa|: 2luf bap wicler 
cbanfctt offcnbat 1 wei'ben, auf a((e>5 SBoranjjeljeubc bejidjen. 
Calvin: Haec admonitio ad confirmandnm sanctae virgi- 
nis animum valere debuit, ne moerori sncciimberet, nbi 
ventum est ad tarn acres ptignas, quae illi fuerunt sub- 



tfm onnfoge tmcf) SBeiOnad&fw. uaiigrflum, 223 

eundae. Qnidam hoc membrum (ut retegantiir c.) con- 
nectunt cum ilia sententia mag-is remota, quod Christns 
positus sit in ruinam &c.; parenthesi includunt, quod 
pro'xime exposuimus de gladio, seel meo judicio satins 
est, ad totum complexum referre. Particula vero ut non 
hie est proprie causalis, sed tantum consequentiam no- 
tat. Nam quurn exorittir lux evangelii, et deinde surgunt 
persequutiones, simul emergunt cordium affeetus, antea 
occulti: nam tales sunt humanae simulationis latebrae, 
ut facile extra Christum lateant. Sed Christus luce sua 
fucos omnes abstergit, et hypocrisin denudat. 

titl)et' f it'd)eju^). 10, 268. SffiaU mag einem d)t'iftlid)en 
et'jen bittern 1 fein, benn bap e>3 fdjcn unb erfafyren nuip, rote 
gt'immig bie i)t-annen tinb tlnglattbigen ba$ <5t>ange(w 
unb uertilgen? Sct'felbc |iaitS#^. 1, 284.: 
tng bet 1 ^ct'jfn bicnct tw$ jum ttntct'n'd)f/ bap 
crfd)i'c(fon fottfit, ivcini nx'i* fcftcn, bap fo I)cilig 
(^apjl :c.) fold)C Scttfcl ffnb, bap wiv'g ttn$ im'iffon Di'Vtvunbf I'll ; 
tiub sum Sroft/ wci( bod) bic SSWf @of^ SBBort nicftt btdbcn, 
nod) (ctbcn u>i(f, bap wit* tins' tw i()r nid)t cnffcften, (otte$ 3Soti 
wit'b bod) bldbcn). Gnomon: Innnitnr dolor de contradi- 
ctione mundi contra Jesum, vel etiam quaedam tentatio 
intestina, acutissima, sed perbrevis, apud Mariam, et sa- 
lutaris denique. Quis putet, Mariam sine tentationibus 
in ternis consummatam esse? Summa ejus fides, per 
snmma certamina vicit. Saoafct': SQwmittljiid) ijatte aud) bie 
ev()atcn|?e atfe? ivdb(id)cn (Scclnt jti i()ret' mcv}Iid)|)nt SBoUcnbting 
cjn @d))frt in bei 1 @ce(c nB^tg, wie. bie cdjafcenjtc attei- manttli? 
d)cn, ^auhiS, eincn ^)fal){ im ^Icifd). Sltid) bie giipfen SD?cnfd)fn 
ft'nb 9D?enfd)en. SUid) bci 1 einjig ganj DoKfommenc SKenfd) mupte 
btit'd) Seibett nod) ooKfommnet 1 werben. OI)ne Sfiibetf anb gicbt e$ 
feine ^'raff/ o()ne ft'ctt feinen @ieg, o()iie Sciben feine isBfdim** 
lidding unb gcljabenljctt. S)ui'd) Sljun fann man gtop, nui- bud) 
eiben edjabcn wet-ben. 

S3. 36. tywvtytin Ijdpt bie nna wegen iljt'et- Dom 
etji edeudjfefcn ?)lebe. 

S. 37. ^tet- unb adjtjig Sat)t' il^ ba6 gatt$e SlUet- bet' 
na/ fie fyatte jung gd)eirafl;ef, juai 1 balb SBittwc geworbcn unb 
bt'ad)fe H)ren SCBiftwenfJanb in fleten Uehmgen bet- offfdigfeif pi. 
Gnomon; Senes primi post angelos Christum natum cele- 
brant: ut constet, salutem per eum allatam esse vitae 
melioris. ajlcn tinb 53efen wet-ben gewitynlid) in if cinanbei' 
genannf, btivd) jene^ |l(irffe man |td) 511 biefeni; e$ wit-b bie atif* 
fid)fige gt-ommigfeit bct|>anna befdjrieben. Calvin: Non disce- 
debat e templo, hyperbolica est loquutio, cujus tarn encla- 
rus est sensus, Hannam prope assiduam in templo fuisse. 
Prccotioncs ad Dei cultiim proprie faciimt : jejimium vero 
iiiferius subsidium est, quod non alker Deo probatur, nisi 



224 tfm ^onnfage nacf) SBetfwacftfen. 

qnatemis precandi studiiim et ardorem adjuvat. Tenenda 
eniin regula est, aestimari honiinum officia a recto et le- 
gitimo fine; tenenda etiam distinctio, quod directe preci- 
bus colatur Dens, jejuniis vero now nisi propter conse- 
quentiam, 

33. 38. 6 i t pr e i f e f e b e n |> c n* it. )en oft Sfraels be* 
famtte twb riifymte fie, nad)bem et' fid) In feiner Sf)t'l)affigfeit tinb 
nabe bttrd) (Sljri'ilijm, abermals fo fyerrlid) offc.nb.art ijatte; ttnb 
re bete Don il)m, mfonberfyeit Don bcm (Srlofer unb ei(anbe, ben 
and) fie we (Simeon in bent SefttSfinbe rtf'annte; and) i()i ( wat 

@ciflemige geBffnff/ bvip fie bte fiiitte bet' ^irtcigfcif but'd)# 
unb ben ISnfljl evfeljntcn Sleftet 1 in biefem tinbe fdjante. 
ttnb ^t'eubc offnen aitd) i()t' ben 9J?unb, ttnb ft'e tnad)t a((en 
grommen, bie auf bie dofung jtt 3wtfal<w wavfcfen/ bie (Si'ffil^ 
lung l)eif?et* @c()nfttd)t tefannt. @o gaB t bentt nod) je|t ed)fe 
Sft'aeltfen, bie fi'd) an prtc^ Sort Ijietten, unb bet 1 - 3uevjtd)f teb# 
ten, bet* 2Kefjta wcvbe fommen ttnb ott feiit SBolf in nabcn 
ljetmfud)en. Salxiter: SBer cinen @t'(ofer emat'^e, weil ott.ei# 
nen @r(ofer ed)iep, bet' wat 1 em edjfet 1 Sft'aelit; ol)ne btefe war* 
fung fonnte fetnet' cin glattbiget' @o()it 5lbral)am^ fyeipen, SBet 1 
auf ba 9ieid) offe$ wai'^te, wat 1 ein 9??efft'anet'/ fo txn'e bet 1 , bet- 
bie @t'fd)einung (Sln'tfti lieb ()at, ein Sl)t'i|l ifl. Siet* 9Kef(ta^ wat* 
unb iff alfo bet 1 SDttttefyitnft beiJ t'cltgtofcn @lattben aWet 1 toon ott 
ct?leud)tcfen unb fcelel)rten @ee(en. anna war etne frennbd'dje e()^ 
t'en'n unb Srofierin beret*, bie anf ben Srofl SfraeliS Ijarrfetu SBet; 
efrca'3 @o^lid)csJ Ijaf, tfyiit eo gern init, wer gdtubt, jjcbf. .3()re 
iReh'giofitat ()affe fi'e nid)t menfd)enfeinb(id) unb gram(td) gemad)t. 
3()r lenient roar frolje 5Inbad)t unb fretibeniadjenbc SJicbe. SBen 
5lnbad)t fi'nfler unb gramlid) mad)t, beffen 5lnbad)t if! 
SBen bie ^roinintgf'eit ntd)t frol) ttnb menfd)enfreunb(id) mad)t, 
fen grommigfcit i|l grommelei, SBer religion iff, bet- 
frol), unb tver otte^fro() ill, i(I )cenfd)enfrot), n>ie ott fclbjl eg 
ijt. Calvin: Sanctam melodiam, quae resonabat in lin- 
gtiis Simeonis et Hannae, commendat Lucas, ut se mu- 
tuo liortenlur fideles ad canendas uno ore Deo laudes, 
et alii aliis vicissim respondeant. ie ^rlpfttng felbj^ ifl 
geiftlid) aufjufaffcn/ aK rlofttng Don bet (Stlttbe, benn fo(d)e ct^ 
ivarWen bie eriettd)fefen unb froinnien 3ftwttfr/ w>i()renb bet* 
grope ^aufe nut' nad) S3efre!tmg Dom romifdjen 3>d) fid) feljnte, 

S. 39. 9?ad) 35o((enbttng be?' gefe^(td) i>orgefd)rieben 
fel)rte bie- I)cil. ^amilie nad) 9?ajaretf) jttrM, nadjbem fie 
in @gi)V^en getvefen war. 

SB. 40. S)ie ntenfd)lid)e S^ahtr 3cf entwideUe fid) nad) bcin 
alfen S)tenfd)ett genteinfamen 6ntwicflttngegefe|, bttrd)|efcte bie feer* 
fdjiebcnen SUter^ufen, jeigfe ftd) aber ilets in gi5fHid)er |>errlid)> 
fett, inbem er an $raf unb SJeia()eit juna()in, unb fo feiner 
Jid);menfd)lid;en ^epimmung entgegen reifte ^erg(, , 4152. 

I. 



2(m (Sonntage nacf) &etyna$fu (StJangeftum. 225 



I. SJontcr Sluftta^rae 

1. icfc Slttfnafyne iff einc fe&t- wfcfytcbene e. 33. 34. 

. a) TO Ijdd'gei* Swuiibwing ew%n wfe fci 
flimtnung 3W <%'#' 33. j 

b) bfelen gwidjt a* gum gtolfe &. 34.; 

c) ttielen jum Sluferffefien o. 34.; 

d) attcn- ottlofen ifl ei- cin 3^K/ tern 

wtvi* , 34. 

2, SSaa bfcfe oct'fdjicbcite Slufna^me bcwirft D. 3538. 

a) Sicfcn @^mtj bei atfcn gtcunben 6l)t'ij!i . 35.; 

b) t)ic (Sntl)fittung bet* Da-bovgenjlcn cbatrfcn . 35. ; 

c) fwtbigcS ScMS^'l' Mw ottc$ @uabe in )t:ijfo . ki 

a((cit gtommen D. 36 38.; 

d) )ri|hi felb|l (fein Sieid)) gtfotyt tint) 

unawf^oltfam. 



II. Slnleitttttg ju duet: wfirbiflctt tttib gcfegitcfm geict 



Sffiiu 

1. an bie gcnoffcnen SBo^ft^fen/ fawti unfw 
mit anf gegcn ort; 

2. an biu I'ikrflanbenen Scibcn, bamif wir imS fldtfcn im 

ti'aucn auf ben ^m'tt; 

3. an unfcw ft^(id[)e SBerfaflTung/ bamit wit* un6 frfbjl fennen 

levncn; 

4. an bie SJetgSngK^feft b^ ftbifc^R Srtw*/ bamif wfc 



IIJ. 3(1 tttt^ ef;vi(lu^ im oevddttdcttett !M jum adfe obet* 
jam 2iufer!?e{jen gmovben?" 

1. SBfe witfb tins jtijhis in unfevm Srten enfwcbet? sum ^attc 

obcv jum 5lufctf c()cn ? ba (c^rt w^ ^dfcnb? Slufe auf 
unfn 1 erflan0w^ Sckn werfen. 

2. SSdd)e pmfiff)6(liinmung mtip am ctyluffe be^ S40 but'd) 

bicfe S3eti i ad)fung in ung' Ijetttot'fominen? Ijiefcei wmunfern 
wit* un ju etnem neuen Seben. 



IV. 

1, @ie gcljt au^ on bcr ^ewunbcvung bet 1 nabc 

2, gel)t fort jtir Cffenbavwecbunfl tmfeit^ fwjiwS; 

3. ge^t fet'nei' iibei* jum ^tcije bd$ ^ewn; 

4. gc()t enb(id) auf m bie glftubige ^ingabe nfw$ 



I. (Sigco ir4Miftt) [ 15 ] 



226 2Cm SReuja&rttage. <gpi(!el. 



V. $af (S&rijiuS un$ jum aflc gebicnt obetr jum 

Ite&ett to tern tterfloffenen 3fl(W 
1. @in tiefet', bef(agen$wertl)ci: $a(( wat 1 tins bet fierr, 

a) wenn wit tm$ bewtipt <tnb, i|n wnadjlaffujt ju 

fcen; 

b) wenn wiv un$ jemalS an ifym at'Qet'ten, ifjn 



c) wcnn wit* gerafcejn in^ 3ingejtd)t i()m 
2, 6in Slnfetf cljcn war ^rjfhi* 5lt(cn, tie an fym gcfattcn wat'cn, 

a) ttit'd) ben t^enMgen lattben an fein* 9?a'()e tinb 

gcgeuwavt; 

b) t>ut;d) ben (ebentigen (atiben an feme fcaft 

(Sfatfc; 

c) bwrf) i>?tt latifcen an feine gwnjenlofe Sicbe. 



VI. SBaS fotbctf t)on un^ ber S 

1. ap wit 1 gcbfitfcn an btV empfangenm SKo()(t()afen tint fcaffir 

?rrn prciffn (. 33.) ; 

2. ba^ wit pt'tif ttttfetn @itw unb SSanbcl unb mit km fi 

atfdjiiepcn (. 34. 35.) ; 

3. tap wit 1 un$ erinnern bet* flberffanbenett 2eiben unb im 

tratien atif ben ^et't'tt et'jlat'fcn (o. 35 38.); 

4. bap wtv !)inblicfen af ttnfevn Sob imb anf ben ^fimgang tw$ 

l)alten (. 39. 40.). 

S S JBa^wanti. 



Jim 

^uc. 2, 21. (Sol. 3, 2329. 

(Sijattgeljttm tet'idjtet, wie bet* neticjefcorene ^eilanb bet' 
SBett nad) iiibifdjet Beife am ad)fen Sage hfd)nitten fei, tinb ben 
on c>tt ifym bejlimmten SWamen Sefu^ ev()a(ten ()abe. 3 bicfem 
0?amen / im @(atikn an 3>efiim, 'it i?5((iget' Uebet'gabe bc eiv 
jen^ an i(>n fotten wit; al$ ^^vi|^cn ba nene ^aljt 1 anfangen, tinb 
ba fpnnen wit, benn wit finb aB jrifhji and) orte^ ^inbet 1 , 
unb bacpn Unbelt bie @pi|let; fi'e tebet tooti ben gvopen (Segnttm 
gen, -wefdje burc^i (S()t'i|?tim wmittfljl be$ iaufcen^ alfen, bie mit 
il)m in @emeinfd)aft |le()en, ju Sfyeil wet'ben, bap f(e namlid) won 
bet' fnecfytfcfyaft tjnfet bem efe|e ft'ei, unb oWe^ ^inbet 1 wetben 

welcfcem ^nbswecfe @ofte bie twkrettenbe Slnjlalt 

mi? a( 



I, <M 3, 23 29 

gg p'nb gewip bie manntgfadjjicn mpft'nbuncjen, mit benen 
biefet- Sag on n^ bftjriipt worben (t, 5urd;t tinb 



227 

unb $veube, bange obet 1 frofye (Srwavfungen; mScfyten eg 
abet 1 nid)t blofi eftiljle fein, fonbern and) (Sntfdjliepungen, $otv 
fafje, I)d(, eliibbe, mit welcfyen wit 1 bag nette $4? angetveten f)a* 
ben! 9ftand)e, ad) wol)l Diele, ()aben in tl)ot'id)tei', fiinblid)et' SCeife 
bag 9?cujii{)t| begonnen, mit einem 2eid)tfwn, bet; (Sfyrijlen nid)t gei 
jiemt, unb in SBclffufi, bie nut 1 <3d)am tmb 9ieue juviicflapt; wit- 
wcnben bie cbanfcn ooit i^ncn ab, unb woiien @ott bi^cn, bap 
ct- fie edntdjfc ttnb i^ $tr s vifyn, bamit ft'e btn @i'it(l bc Scbeu^ 
unb bic l)ol)e S8Jd)figfeit bet: gegenjviit'tigen nabcn^it t*ed)t et'fetu 
nen let-nen unb fie wol)t bcnufeen mogen. |>offent(id) ijl fi'e nid)t 
flein, fonbet-n bebeutenb, bie 3a()t bet-et 1 , bie mit anf unb tym 
ffiv otfe @nabe, mit Ijeil. S*iiil)vungcn unb cvnften ebanfen an 
biefem evflcn 3>al)ye$nwgen etwac|t finb; wit* fveuen ung, bap wit 1 
tin fatifc be$ ^etnt mitten untet 1 bee wtfammelten emcinbe @ott 
unfet oboj)fei; barbringen fonnen, unb bap webet; ftanfljeit 
fonjl ettva^ om >aufe be^ ^ct-t'ii, ba feine (gfjre wotjnt/ un 
vitcf gel)a(ten ()at. Unb wie wit- t)eut unfet-e ^ati^enoffcn unb 
bie wit* lieb Ijaben, mit gttten SGfinf^en fiit* i()f jeitlidjes unb etvi* 
ge^ SBoljI begi'iipt, unb un in ftitten ebeten fu't: ft'e jtt @ott ge? 
wanbt ()aben, fo begt'iipe id) and) id)/ ttjeut'e emeinbc, mit 
cinem fyersfidKit {iirfn>unfd) : @ott gebe end), wa$ end) nii|e ifl 
ft'it 1 biesi unb jene^ Seben, fegne eucl) in eut'en |)aufei'n, in euven 
^et'jen, tmb in (l)t'ifb S^fu mit attedei geifKid)ein @egen in tymmt 
lifd)en@fitent; @ott jKiti'e mid) mit feinet; @nabe/ in attet* djwad)! 1 
I)eit be 2eibeg ft'fifttg on feinet! ewigen ^titb unb Svette jtt jeuii 
gen, jftufe un aWe mit ^t'aft atiS feinem |>eiligt()um, bap wit' 
neue S)?enfd)en wet-ben, ba bod) in (Efydffo nidjtg anbct'eg gilt, als 
bie neue St'eatur, a(g bie Sffitebei'gebwt atiS SBaffet 1 unb eifl, al 
bet 1 in Siebe tljtftige laube; @ott jliiife ting, bap, wte bag alte 
34^ MM ^^^9 sjet-gangen tmb bag neue Ijerbeigefommen ijl, fo 
att4 on ttng mit 9led)t unb in SBaI)t'I)eit eg l)eipe: @iel)e! bag 
Sllte iff aUeg ttet'gangen, unb eg ift atteg neu gewot'ben; mag att^ 
unfet 1 (lupet'ct 1 2#enfd) bal)inftnf'en, abnel)inen, ijevwefen, wenn nut* 
bet 1 innei-e con Sage ju Sage meljt 1 et-neuet't wit-b in ber emein# 
fd)aft Sefu %i(K. . 

Si'ag bet $tpo|le( an ben galatifdjen S()t'i|?ett (obt, bie @eg* 
nungen ^otteg, bie et 1 i()nen ot'()iilt, bie 2Bol)ltI)aten, an weldje et 1 
ft'e et'innet't, bag ifi eg, wag S()t'i(len ft'd) gegenfeitig 511 Sfetifaljt; 
wttnfd)en, wag d)vif!Hd)e 2el)t'ei' il)t'en ^emeinben unb biefe wiebet 1 * 
urn il)ven ^rebigern wiinfdjen tmb oon ott erflef)en ; unb ba @(t'i^ 
witnfdje beim 53eginn eineg neuen 3^'^g cw fd)one @itte jtnb, fo 

wit* Ijeut; 



ftcfy 

wiinfd)en unb etfeljen von ott, bap ft'e unb atte 
Hitibigen fommen mogen: 

1. jut 1 wal)t'en %mty(t beg laubcng . 23,; 

2. $tti: Mtbigfeit in %.ifto , 24, 25.; 

[ 15 * ] 



228 2fm 



3. jut: ftinbfcHt otftf . 26. 27.; ' 

4. ju lu't'ibet'lidKt 1 @intfad)t unb Siebe t>. 28.; 

5. jum l)immlifd)en @d)e . 29. 

1. 9ftBd)tcn wit; alte bod) fommen jut? waljt'en $rei* 
f)cit be$ laubenS, unb in bevfelben gejlat'ft wet'ben! 
et' 2lpojlel fagt (w. 23.): @()e benn abet 1 bet; (aube 6am, 
wuvben wit ttntet; bem efef oerwaljt'et unb &et'fd)(of< 
fen auf ben @Ianbcn, bet- ba foltte offenbat'et wet'ben; 
ct' cebet Don bet* efana,enfd)ft uufet 1 bem efe^ ; bie bem @(aufcen 
Dot'angegangen fei, unb toon bet- i'et()eit, bie bet? (aube kino,*. 
a^ if! bie efangenfdjaft unfev bem @efe, ba^ e$ Dot 1 tuts j?e()f 
mit feinen efcoten unb ^Bertoten, mit fcinei* SBedjeipttng unb mit 
feinem Stud)/ unb burd) bicfe tveibt es feinen 5\ned)t jum ^el)ovfn 
on; (jafee e^ feiit@efe^/ bi'o()ete e^ bem tMei'ttefet' nid)f mit fd)tvec 
rev, fyartei 1 (Stt-afe, bet* 5?ned)t be$ efe|e wat-e unb t()dfe ganj 
anbei^, ba egcnt()nl won bem, was ei* fo ill unb tfyut; unb wa 
ft- ttyit, t()tit et ( ungevn, uiwittig, fein |)et'j unb SBitte i(l nid)t ba* 
fcei, et- DoKh'tngt afleg mit Unlufl, unb fein gan^ec @e()ot'fam ijl 
Him eine.SrtfT, eine fdjwet-e, bt'M'enbe 53i'ivbe. 6()ri|len fatten jum 
@(aukn unb jut 4 $t'eil)eit be$ iauknS f'ommen; bet' laufce ijl 
il)t-e gi)tflid)c ejtnnung, tyre iet'sen$gemeinfd)aft mit )t'ifto, unb 
in biefet 1 9>eilnnbung i|it (S()t'i(^i 28i(fe i()r SBitte, unb buvd) iljit wet;* 
ben ft'e gtinj einS mit bein SBitfen beS ()immlifd)en Satet 1 ^, unb eiS 
ifl i()nen fct'tan Suj^, SBonne, ijl ttjre @peife, jtt tljun ben SffiiKen 
otteg unb ()t'ijfi. icfet 1 eljorfam gegen ott ifi bie. waljce 
5 vei| e it, jti bet 1 (Sljrifien gelangen fo((en; wet 1 (2iinbe tljtit, bet 1 
ift bet; @iinbe ^ned)t; bie SteMinc^; unb @^ooj)fi'mbe, bie ifjn 
beljert'fc^t, t'fipt i()n wibet 1 fein beffeveci tfenncn unb SSiffen foti 
(9tom. 7, 7. :c.); unb eitt folcljet 1 <Stinbenfned)t bejtnbet jtd) in ei< 
nem IjMjft elenben 3w^te, ba bet 1 Sob bet 1 @tfnben @olb ijl. 
SRufK ffn* 1 ^ et 1 nid)t, benn bie @ott(ofen ()aben feinen gt'ieben, 
fpdd)t mein ott; bie SSot'wfit'fe be$ ewijfen^, bie djmet'jcn bet 1 
SKetie yetfolgen ft'e wegen iljt-e^ (Sitnbenbienffae. SBenn wit 1 nun 
jum latuxn fommen, in Sljrifli emeinfdjaft eingeljen, mit i()m 
innedtd) einS wet-ben, bann mad)t bet; @ol)n tm$ ftei, unb ba jl^ 
tie t'ed)te ^t'ei()cit. iefe wa()t-e greifyeit ijl nid)t S^ e ^"fi'gfeit, 
Ungebunbenl)eit, SBiflfiil)?, bap bet 1 SDienfd) nun feinen SBeajetben 
ft;M)nen fonnte; fie ijl welmefyt' ein ehmbenfein an ottes 2Bot;t 
unb SBi0en. SBie felicj wivb ba6 neue MV ftit 1 unfi fein, eitt t-ed)* 
te$ 3^) 1 ' to* naben, wenn wit 1 wn a((et' fnec()tfcl)aft bet* @i'inbe 
Io6 wet-ben unb jut 1 W(il)t'en ^rei()eit gelangen, wenn bie ^ewm, 
bie gt'aufamen Si)t;annen, bie je^t nod) fo ttiele ttntet 1 un beljem 
fdjen, t'ljt'e 9J?ad)t gmtj oeHieven, eij, 9?eib, abftid)t, 3ofn/ sH5o(# 
Itijl; wie felig ijl man bod) in bet 1 wal)t'en gt-eiljeit, wo otteS 
@efe| bie SHegel unfereg S5n1)atten ijl, bie 9iid)tfd)nui', bet 1 wit 
mit gt-euben folgen! 

2. $)lit bem et'jien JBunfd)e ijl inm'g bet 1 anbet'e 

bap wit* a tit 1 $?'nbia.feit in Gfynjlp geiangen mocjen. 



229 

fyeipt (. 24. 25.): <t$ efe ijl ttnfer 3ud&fmei|he ge* 
wefen au'f (Sfyt'ijhtm, bap wit 1 buvd) ben lattuen ge< 
red)t witt'ben; nun abet* bet 1 taufcc fommcn iff/ finb 
wit 1 nid)t me!)r unter bem 3ttd)tmeiftet'. af ber Sfyofrel 
wetter bag efe| mit etnem efangnip/ mit feufet tinb .Q3anben 
toerg(id)en, fo turn mit cittern Suc&tmfifJer/ G^ieljer, ^ffcgetr twb 
SSonminb, bet 1 ba$ tmim'inbige tiitb bem fib'/jmi 3u(l<in^ t)w ^? J '' n# 
ttnb ciijncti St'faljnutg fn^cgnt fi'iljren foil; wa- ntm mit 
in SSftbinbung ffri)t/ kflnbct ft'd) nid)t mdit 1 unfcc bem 
Unmftnbigc 5\inbct' ftnb nod) bet 1 SSiifc&img itnb S5ci'# 
c^t, bcim c^ fcljlt iljncu an (Si'faljvung/ 5ii'aff ; @e(bfi# 
tanbigfeit; wet 1 an S()t'i|hun ()inanw(id)|l, wet* jum t>o((fommncn 
SRannegflUct 1 in (S()t'tf!o gclattgt, wcv Don f (ad)eit jn ^larljcit fotf# 
fdjfciW, bet 1 if! taufd)enbet' Sijlt ttnb ben b^n'iglidjen 3^'lel)t'cn bee 
S)?enfd)en nid)t ntel)t; fo au$0*fet. 6^ ill ft'tt* ting ade wi'infd)en3# 
wet'rt), bap wit 1 nidjt finbet 1 bleibcn an vfenntnip ttnb 95ei'|]anbnip; 
jebet' foK geiviffen rtmb et'faljfcn feine^ @(aubcn, jebet 1 fott bereit 
fein jut 1 SBcrantwovhtng fibev feinen laitbenj baS ^erj eittc^ jeben 
fo(( fcjl wevben; ba3 i]i ein fo|7iid)e0 ing/ bap ba$ ^et-j fc|l 
wet'be, we(d)e$ but'd) ttabe gefd)ie()f. 3rf) we/ (5, an wen- id) 
glattbe, fo mttp bet* l)t'i)l mi^ jwetfedofet* ewipfyeif f^t;ed)en fon# 
nen, nittp mit ()od)f?et i @td)ed)ett wi)Jen, weldjeS bet 1 fdjmale iin* 
mel^weg ijl, was wot 1 @ott iljit gci'edjt mad)?/ natntid) nid)t3 anbei 1 ?, 
al bet 1 lattfce, fin'jen^emeinfdjaft mit 3ef/ nid)t abet- einc un^ 
ttoKfommene Sugenb/ eine tdtgen'fdje itnb unjureidjenbe Mrgctlid)c 
^vbavfeit ttnb @n'ed)ftgfeit, nt'd)t SSet'fe, nod) fon|t ein atipedid) 
ing. >iii'd) ^ot-fdjen in bet' <Sd)dft ttnb bttrd) .9?ad)folge be$ 
^t'lofet 1 ^ wet-ben wit 1 sttt 1 SWiinbigf'eit in jriffo gelangen, ttnb bvi 
urn fo gewiffet 1 , al wit* 

3. 5uv finbfdjaft @otte^ bittd) 6{)ui(lm. fommcn 
(. 26. 27.); 3l)c feib 511U ottc Sin-bet bttt'd)- ben 
tauten an (I)t'ifto Seftt/ benn wie Diet eut'et* getauft 
finb, bie t)aben S()t'ijlum angejogen. oft l)at feinerfeit6 
511 Sinbern tmS angenommen; in bet 1 ()cil. Saufe t)at et 1 jitt 1 3ei^ 
unferet 1 Sugenb mit tin^ einen SBttnb gefd)toffcn A . bet- ein cwiget* 
23tmb fein foil; in bet 1 Sattfe I)at et 1 ttnS jugcfagt,, bap et 1 itnfet 1 
fein wi((. 9ijn ift$ notljig, bap wit 1 an ttnfetm Sl)eil. of* 

^'tnbet 1 wevben, jnt 1 finbfd)aft gelangen; ba^ gefd)iet)t, wenn 
gegen oft un>5 et-fiittt. wt'e felt'g werben. wit 1 - fein, 
wenn wit 1 in bt'efem netten S<i()w offe^ (iebc tinbet* werben. @ann 
wet'ben wit* fret won aflen bt-fitfcnben <Sot ! get/ bie wiS beint 33litf 
in bie bunfle 3fft efwa bcfd)tcid)en mM)fen; bann fagett wit 5,11 
inig: 3d) t)abe einen 95at im fiimmet, bet 1 ifl bet 1 aHnt,(id)tige 
oft/ bet 1 tmmet itnb Gt'bc gefdjaffen, and) mit 1 Seben ttnb )bem 
gegeben ttnb bi()ec evt)atfen I)at, bet 1 will unb wifb fur mic^ fovg.cn, 
er weip/ wa5 id) bebarf, unb gclnefet mit 1 : 30*-' foCt nid)t fotgcn. 
SU$ ^'inber otfe^ wtflen wit 1 ,, unb wer wupfc ba.^ ttidjt gern,, 
tins itt ber $\tfwft begegnett wt'vb; wit 1 wi|Jeii, o fiipet 4 



230 2l'm gtoujafyrataae.- (gpijlel. 



fann mic nid)fiS gefd)el)en, al$ wa3 ei* fyat evfefyen, unb wa$ miv 
fyeilfam ijt; afleS, was ntiv begegnen wivb, l)at bie ewige SffieiSfyeit 
meineS fyimmlifdjen 93atev$ befd)loffen/ ttnb feine 2iebe fii^vt t$ atify 
unb feine 5tt(mad)t wenbet mic atleS jum SBejten ; ofyne il)n fattt fein 
$aar Don metnem |>aw>te; foUten mid) fdperjlidje SSedtijIc frefffn, 
id) weip/ bet; 9)at im ^immcl Ijat c gcorbncf, fcin ()m'(id)cf 
97ame wcrbe gdoM; fott id) in 5?mtjc$roft|frn wanbctn, bet 1 $m 
i|^ mfin ^irfe, id) (fin $inb, tit^ tmb Sarm^cjtgfcit wevbeu 
mie folgcti meiu Sebelatig; wet'bcn mil 1 v ^ l ^ cn 5 Stjcil/ fie fonu 
men won bem SBafet* be$ 2id)t^, bet' in Sl)t'ijlo and) mein SSatet 1 
i(?. SBcvben wit' otteS.finbet!, fo wevben wit* $neben, S^ulie, 
^t'eubigfeit, S^^'i<d)t, SOJutl) unb <StdnbI)aftt^eit beft^en, bie miv 
ben tinbevn ^otteS eigen finb, wie foUten wiv nn^ bie5 nid)t 
wiinfdjen ! 

4. @inb n>it' in SBaI)rt)eit ^inbei* otfe^ gewot'ben, fo wm 
ben wit 1 , wa$ wit uitf .gu ?etiirt^t i fetnec wfinfdjen, ju bt'iibet'# 
lid)et' iebe ttnb @intt'ad)t fommen. et* 5l^ojtel fagt (. 
28.): fiiet' i|l fein S^ nb t'ied)e, Ijiev ijl fein ^ned)t 
unb ^t-eier, ()ie^ iff fein S^ann noc^ Seib, benn i()t* feib 
aUjtimal inet' in (Sfydfto 3^f. & beviiljtt bie fdifyeven 
gt'open Unfecfdjtcbe unb wefentlid) tcennenben Be^iebenljeiten, 
wel^e bie SOiitgliebet bet; galatifd)en emeinben ormrtt Don eiiu 
anbev abfonbet-ten; je6t, fagt et 1 , feit ent-et' ^Befel)t'tmc| ju (l)t'ijlo, 
feitbem i()t' finbev oftes gewot'ben feib, je|t ft-ennen end) alie 
biefe Untet-fd)iebe nid)t meljr, fie finb fo gut, wie ganj eerfdjwtm* 
ben; il)v fiifytt eud) a\$ liebet 1 net 1 ^amilie, al5 engoerbunbene 
SHeid)^genoffen, il)v madtf affe jnfammen gleid)fam nutf @inen geijl; 
lidjen Seib rtti^, beffen eele S()fi|tti^ i|^; i()t' cmpfmbet ()et'j(id)e 
Siebe, tmb bt'iibev(id)e @intt'ad)f Det'einigt eud). S3on bet* evften 
d)t't|tlid)en emetnbe jtt Serufalem wit'b un aud) evja()lf, bie ganje 
9??enge bet* (Sttbigen fei ein j' unb eine @eele gewefen (2lpo^ 
jtelgefd). 2, 4.). @d)8ne$ QSovbiib. ie Sttpet'tt tlnterfd)iebe blei; 
ben untet* ben ()t'i^en bejWjen, abet' bie Siebe mad^t alie gleid)/ fie 
ft'nb ein ^eiligeo S3nibet'olf. @inb Ijiet; 6l)ega^en, bie in |>abet: 
unb Unft-iebe ba0 nene Sa^r begonnen I)aben; @efd)Wif?ef, bie (td) 
wbet' ba8 9)?cin tmb ein enfjweit aben; ^etmbe, weld)e bie ei# 
benfd)aft geH'ennt l)at; Um)ei'fol)nlid)e, 9tad)giet'ige, o toergebet eud) 
tmfer einanbe'f, wie oft 'in <5()t'ijlo end) eergeben ()at! bietet bie 
^anb jttm ^t'ieben, ne()mt bie bat'gebotene an; et'fo()ne bid) mit 
beinem 5Bibet'fa'd)et', biewetl bit nod) mit'ffjm attf bem SBege biefes 
eben bijl, e$ f'onnte einf! ju f^vit wet-ben! SficfytS tcenne end) 
metjf, f eine 2fteiwwg6i)et:fd)iebett()eit veife euve .fiet'jen Don einanbec ; 
bie iebe, we(d)e ba6 ^Banb bet 1 SBoKfommenljeit ijj, umfd)tiepe tmb 
einige eud) al$ S3t'iibet' tmb (S^weflet'it. SBoKt i()f iebe Don 
@otf, mm wol)(, fo evweifet etid) attd) 2iebe, fonjl intip feine Siebe 
itd) won end) wenben. elanget if)t; abet 1 ju wa()t'()aft bt'fibedid)et; 
iebe tmb inh'ad)^ fo wit-b bet; off bet; Siebe tmb be^ 



2fm ffleuatita*. Gi|M. 231 



mif end) fein, unb ba$ nene S4 r wirb ein 34* teidjen <2>egen5 
fiiv cud) werben! 

5. a ift bet- leffte SBunfcfj/ ben wit 1 , al* (Stiffen fill 1 ein* 
anbet 1 ()aben, bap wit* adefanvmt jtt t>em fyimmlifdjen (h'be 
gelangen mo gen, Set Sfyojld vebet oon bemfelben (t>. 29.): 
<2eib il)t' abet- (Sfyt'iffi, fo feib i()c |a $lbtaf)am$ (Sainen 
uub nad) bet' $et'l)eipung (Sub en. $ietfeid)t liegt euetr 
feu, (Sefynen uub Siiufdjen nut 1 nod) auf dfrben, nnb bie 
[Kiube beffelbeu fmb nut 3t'bifd)e$; e$ giebt abet 
jette faun uub fott uidjt jebei- l)aben, biefe tvifl bet- 
unb SSater, al$ bie eiiijig ja()t'en uub unentbel)t'lid) 
j'ifet 1 , jebem feiuet 1 fiubet 1 cjcben; urn fie ju em^fangen uub jti ge# 

benbige SBctli-auen, vcd)t innigec ^uuget uub uvjl baruad). Sid), 
fiimeu wir bod) alle in biefem neuen 3a()t'e jti bem l)immlifc^en 
(Si-be ! @$ ifl swat- feiuet 1 9?afur nad) l)imm(ifd), fiammt worn ^im# 
mel, wetfet uu5 gen immel, wirb aud) im ^limmel g^notjen, abet 1 
bod) empfdugf ber @Kiubige baffelbe fdjon atif @i'ben; unb e finb 
bicfeiben @iket', bie er Ijiet* fd)on geniepf, jenfeif^ flben nuu nod) 
tingeh'fibfer, in tytytwm S?ape unb auf o((fommnet'e SBeife genie* 
pen wirb. 9iul)e bet 1 eelen, ^viebe be Itft'jeug, ba^ gt'Uige 
ofteg, bie f diffe bet- jufflnftigcn 3Be(t, bie St'oflungen unb 
benwirfuugen be$ l)ei(igen (Set|]e5, bie felige @ewip()eit feinet 
fd)aft uub feine>3 @naben|taube bei ott, ba^ jinb bie @iifer, we(d)e 
511 bem l)immlifd)en (Svbe gel)8t'en. iefe tlfec woiie bet 1 gfitige 
(Sott uub 93atet' in reid)em 9??ape in bem neuen 34f* n n ^ unb 
alien Uiubigen fd)enfen! Slmen. 

SuHjer. S i>. 23. (gi- fprit^ nid)^, efye ber laube 
waren wit* ft-oinm unb Ijieften ba^ efej), fonbevn nriebemm 
@efe| l)ielt un$, unb wit* wawi bat'iiutei* et;fd)loijen n 
vet, bap wit* nidjt l)evau fityren, ft'ed) unb fvei unfere 
tt'eiben, unb waven bo(^ bamit nid)t fcomm in bet |>aut. Sluf ben 
latiben, ba ifi bie $tud)t fold)e 35e:fd)liepen, eS vidjfet auf 
ben jufiinffigen lauben, bamit, bap bet 1 SOienfd) babur^ feiue $o& 
l)dt unb Wnwidcn jinn uten erfenne, ju fict^ felbft fomme, tinb 
benu'it()iglid) feine bofe iftatut' befenne, oetflage, unb otte^ Q)nabe 
begeljve, bie i()iu uid)t ba$ 0efe| abiege, weld)e et wol)l jieljet, bap 
e t'ed)t, gut unb fyeilig i|?, fonbet'n ein anber $er$ mad^e/ ba$ fol* 
d)e5 recf)te unb gute @efd) lieb l)abe. 

3 24. ut'd) ben lauben wet'ben wit* get'edjt; fie fd)(ie* 
pen fid) allerbings au$, bet 1 laube unb bie 28eife, fibev bet' 9fod)t* 
fet'tigung. ^iebft bu bie 9led)tfevttgung bem lauben, fo mupt bu 
fie ben SBet'fcn, cfe^ unb SWatuu neljmen; giebjl bu ft'e ben 28ef< 
fen, fo mupt bu fie "bem ($>lauben ne()men. @iu^ inuf wal)f unb 
bag anbet'e fa(fd) fein, mogen nid)t sugleid) wl>t fein. 

3u . 25. Untet 1 bem 3^meiflef obef efe& fein, ijl frirj* 
(id), ein lei^ncif fein, uiete gute Sfiei'fe tl)un, nnb bennoct) niift 
fi'omm fein; ein gut 2eben fiil)i'fn, nnb trimmer get-ed)t wecben; 



232 2t'm 

iminet 1 lefpn imb pt'ebfgen, tint) nimmet! nid)fg let'nen nod) fcetfe* 
Ijen, SBie nun bet 1 Sudjtmeiftet 1 nicl)t alfo ton tern $naben laffef, 
tap ct 1 flevbe, obet 1 anbet'gwo l)injie()e, fonbet'tt geijflid), bap tec 
$ttabe ifi anbet'g wovbett, unb fann, wag bet' $afev fyaben wolto 
bttvd) ten Sudjfoieifier, affo laffct bag efefj attd) nid) on ung, 
tap eg anffyove jit fein, obet 1 abcjertjan wct'tc, fontcvn geijtlid) laffct 
f0 afc, bap wiv anfaitf wot'teii ft'nb, wnb Ijrtt'en/ baS @ott woKte 
tuvd) fein @efc| gd)bt K)akn. 

3 U ' 26. S5a^ ttnfet; bem efc^.tjl/ unb unlujlig wivfet, ijl 
atfrt fnecl)f(fd), wa abet 1 im lauben" iinb Uijltg wit-f^, i(l 
5\inb, bcnn fie Ijabm ,@ofte @ci# but'd) @^i|lum cvlangcf. 
Slpofrd jeigt aba 1 an S^fjlum/ unb beutct einen fo(d)cn 
bet- in 3cfu ^iflo glaub^ itnb bleib?, bap fonfl fcin latibe 
fam unb rccljt fd, a- (jlaubc an ott, wic eu witt. 

SU'D. 27. SCSie gcl)t abet 1 bag jn, bap wit 1 otfefl 
wet-ten? (5()t'iftug i(l @o^ jfutb, bannn, wet 1 ft'd) in @otte Stnb 
fteibef, bet 1 nnif ituci) @oe5 ftint fein, benn et 1 gel)et beftetbet mit 
goffltdjet 1 f j'nbfcbaff/ bie nntp gewipiid) ein f inb madjcit. 3(1 et 
benn ein f tnb, fo ijl et- nimtnet 1 tinfer bent @efc, ba eitel ^ned)te 
itnb. SffiaS l)eipt abet 1 (()t'ij!um anjieljen? S)ie Uncjlanbigen I)aben 
I)iet; fd)ne(t geantwovtet, e l)eife (Eljnjto nacijfolgen, itnb feinem 
cjleid) wet'ben. 5lbet* alfo ntSd)te id) and) @t. ^etrnm, 
itnb atfe ^eiligen anjieljen, ttnb wlire nid)t$ fonbet'lid)e6 
n'flo. 61 i|^ ein get|l{id) 2lnjie()en im ewiffen, unb 

alfo ju/ bap bie <2eele fid) annimmt (5()vi|li ttnb aliet* feinec 
lg tl)t'e eigenen @nte$, tt'o|t, et'Kipi fid) bafattf, 
fte fe(b(? fo(d)eg gef()an ttnb oet'bienet, fltcidjwie jtd) ein 
ineg tinbeg jpflegt anjune()men. @old)eg annel)inen ijl 
geijllid) anjtel)en, bag iff tie Slvt ttnb 9Mtt' beg vcd)ten 
0?ad) btefem ^(eib.ttnb Slnjtcfien folget bann bag (gjwmpel unb 
fojgcn, bann t()tt bet; 9)?enfd) wiebentm and) feinem 9?iid)(ten alfo, 
wie fljm 6ljuijhi getl)an l)at, giebt unb tt)ttt t()m attd) atteg ute, 
bag et 1 Ijat unb ttcvmag. 

3 .'28. 2Weg, wag attpetlid) unb nid)t laube i(l ; bag 
ntad)et nid)f get'ed)f nod) ft-omm Dot 1 oft, l)tnbet't and) nid)t an bee 
^ed)tfevftpng, benn bet 1 laube mag in unb bet aden biefen SS?ei< 
fen, ^erfonen, (Bitten unb Unfet'fdjeib ol)tte atten Unterfdjeib g(ei(^ 
bletben. 

BU D. 29. a jte afte in S^ijlo ^tnet 1 jtnb, unb ein* mit 
,i()in, bod) getjftid)/ nifti (eib(id), fo mfiffen fte attd) fein unb l)aben 
dtteg, wag (S^ijlttg i\l unb I)at. S()rifing abet 1 ifj Slbra^am* <25a* 
men/ fo miiffen fte but'd; iljit atid) 2lbt'al)amg gcilKidjet 1 (Same fein. 



ttcue 3a5t fuv 

wit: e mtt Dem fmblicfyen (Sinn unb eill burdjle&en, t>en 

oft 



1. $iefei? eifl befreit namtid) on aUet 1 , , . , 

2, Kipf ung a(g et'wadjfene fetbjljlftnbiae SBefen Ijanbelu; 



9taija&rttaafc (Spifiet, 233 

3. faingt tm$ in bie efttwtoou'ffe emcinfd)aff ; 

4,, milbevt afle bditfenbe SBwljSlfotffe be$ SefcenS, ttnb 

5. offnet tins Me et'fwtlid)ffM Sittfjtcfyfen in (in nbt'e$ unb tw'u 



H. SBa$ tm$ bet Sufyimd) be$ SlpojfeK: 

te^ Jvinber, eigenflid) frtgett ivi 

1. SBerbef gufc f inbet; ettf^ Jjimmlifdj* it Sfer6 ; 

2. 9}?citfi1)cn, betwcfefet eucl) al^ SBi'itbci 1 untercinan&cr; 

3. fyofftf and) fiit* t>a ncue 



4. i()f fdb @t 

HI. SBie froflettb, etwec!enb unb 6ele6ettb ba^ 
am erflen 5age eine^ tteuen 3af)re^ $tt -uti 

1. SJiv |W)w itntei' bet; OH)t eln^ pttetf, bet bie 

ntif @t'ben immct' Ijoijet'et' 95oKFommcnt)ett cntscg 

2. <i((e$ , wal in bet 1 8eU gcfdjic^, i|] brttt $)tittti in 



3. wit? ft'nb rtttc offc^ ^inbnv ttnb e6 ifl feinet', bet; m'djf feinec 

IjulbtioKctt iOfct)ttt ttnb eitung crftd)evt wiive; 

4. unfct 1 @t'k, biu'auf wit? ttnfet-e |>ofiiiuiig fe|en, iff im ^i 

wic imfev cigentlid)?^ SBatci'lanb bev |>inimel iff, 



IV. 5Sie Beru^igenb uttb crmunfernb am 2tofatt0e 
tieuen 3af)te^ bie 2Bafjr(jdt fd: SBtt: fmb aUc 



1. SSir fiber jeugen n$, bap wit* atte otteg ^inbei* ftnb; 

2. unb fel)en, wie bei'ttljigenb ttnb et'muntei'nb biefe &Ba()d)ett filt? 

am Slnfange eine^ neueu Saljw^ fci. 



V. S)ie fimme be^ ^ijattgelium^ im 9Inge|td;fe bet? 
hinftt 3^r feib aDe otfe^ ^inbei% 

1. ai'tim benfef ttnb witfet in bet 1 SJieife bet* S0?finbigen; 

2. beffe()ef unb beroafyrct cttdf) in bct ( Serbt'tibmina, 

3. iibet einen freien ttnb ffoljcn eljotrfam bcv Siebe; 

4. wanbelt in bet: Stwejtdjt bet- oe^eineinfd)aft; 

5. o0enbef ettven Sattf tit ftjettbigent |avi'en auf bie S3et'()eipung 

ewigen (Si'b 



VI. ^Jfalm 37, 5, Mttbe be^ finblidjeit SSe^rauen^ mit 
weld)em Stiffen bet 

'. 5)ieiJ 93etit'auett gvflnbct (ic() 
1. attf tljte cignen 2e 



234 2fm Sfeuja&rSfafle. Citoangelium. 

2. auf bie cf)ten unb 23cf()eipungen bc$ (Swangelium* ; 

3. auf i()t' $fi'l)altftt gfgcn 



VII. Sue, 13, 69, >e P gj tt f & e s s?mn an feme 
nev am erjleu Sage beg neuen 

iefff 3Mf'fl 

1. fin di()tf tiber: 3d) Ijafo bit 1 lifts gfffjan; 

2. fin bffdjamcnbfi 1 : S)u l)a|i feine t;tid) 

3. cin f vwfcfcnbct; : 3d) laffc bid) nod) bifS 3 a ^) v / ob bu wofitejl 



4. fin tvrtfncnbeu: 2Bo nicfyf/ fo fottfl bu abcjcfjanen 



VIII. 5Ipp^e(gef^* 1, 68* )a tvir ur ftifoferw gefroj! 

unb fveubig in &a^ ncuc 3^t gc^en fonnen, al^ wit U# 

benbigen 2lntt)eil ^abcn am 0leic^e otte^t 

ic6 wii-b ct'Ijetfen, wenn wit 1 jfigen/ 
1. roie in ber S 11 ^ 1 "^ f^f '$ Kf^ fd)(ed)rt)in uncjewip ijl, 



2. roie c^ bagegen im 9tfid)c otte fftvaS fd)(cd)fl)in 

gtebt, worauf wit in bet 1 $\\h\nft mit @t(^()cit ffd)iifn 
fonncn, 



II. 2uc. 2, 21. 



if .33ffd)iwbtmg S^f d)fcn Sage nad) 
ovbnung ij^ cin Sctignift, wie ba fleifd)gen)oi'bcnc SBort, bee 
mcnfd) Sffug Sjfijlu^, in atten ingcn unfcr ba$ efe| gctljan i 
a(. 4, 4. 5. 3'rt<w if)'" ^t' ^"^ m @9^ genanntc unb won 
Dfi'ovbncte ScfuSname beigelegt ivii'b, offcnbat'en Sof^Pl) 
i()vcn @f()oi'fam gegen otfeS 3Bi((en. ft 9?amc felbjt, 
obct- abgffiivjt Sofd)ua(), 3tfm f l)ci<5t figcntlid) 3e^^ 
nb bcjeid)net nad) S!)lattl), 1, 18. ben f>fi(anb$bmif bf 
fdjen, bet' fein Bo!f, b. (). atfe, bic an ii)n gtaubcn wctbcn, (dig 
mad)fn fo(t Don i()ren (Sitnben, ftc fiit alle @tt>ig?eit vetten unb mit 
bet' i>ol(ftt ^t'eiibc eiviget* etigffit unb |>et't'lid)feit fie befd)enfen 
fo((. t'efe. 9?f thing bcwiift 3cfu6, bet |>ctlanb, inbcm ct pevjl 
(Sftnbfiittftgfbung unb bamit fvaft jut .ftfiligung un fdjenft; fo 
ftlo|t et on bet (3d)ttlb unb (Sfrafe unb m'fd)aft bet iinbcn, 
mad)t felig unb l)eilig. Gnomon: Exquisite hie denotatur be- 
neplacitum Patris in Christo, atque innuitur sirnul, hunc 
infantem circumcisione per se non eguisse. 

Sutler au^. 1, 314. if fen %uwn (affrt n mit 
gleifi lernen unb mei'fen, bap biefeS tinb(ein %t\u$ (jeipe, unb fci 
cin ^eilanb, bft won bem J)od)j^en unb gt'opten ^unnfi 1 / mlmlid) 
\>ou iinbftt ()f(fe r unb nid)t w\\ bcv gcvingcn 9?ot() unb lofen 5ln< 



. (goangeltum. 235 

ffdjhmg, bag bwfcSficbcn mit jtd) h-ingf. SBeita? bfmcrft ev, wie 
nid)f$ anbcrs, fcin SBerf, Sugfnb, @ij5ena,et'ed)fia,fetf, @fanb, $emf, 
Sttacfof, cwalt tinb @ljre ting retfen fomie, fonbet'n SffuS a ^ fl>n / 
unb bdjci* twbt auf ben laufcen, bap man biefem dnicjen Slrjt 
nnb c(fei' gaitj ttnb t'iicfrjaWoS, in Sctfratten unb djot'fam 
(jingebcn foCr. @. 319. 3L l ir foKcn kibc8 (mien, bap wit 
C|(fid) ben s)?amcn unb ba$ SSBcyf (bic SBff^ne jbung) biefcS 
Scjlcg fcin jiifainmcnt'eimcn. SDaS f inblein 3cf* WP^ (W) 
ben, ttoie ein anbw ^inblein. SBBavum bod)? Sl^ bod) o()nc 
finbe, nnb baff bet S3efd)ndbnnc| gau nid)f, bap er babnt'd) -ciu 
^'inb ofteS tvct'bc, beun ev ijl^ \>ov. Slbcv e gcfd)icl)t bavum/ 
bap ci ( foK 3 c f^ Ijeipen imb ein |>filanb fcin, bci- roibei' bic @iinbc 
tinb fcofcg erciffcn, wibci 1 ben Sob nnb al(c$ Itngtt'icE, bag aue bcc 
<Sfinbc folcjct, ()c(fcn fott. enn bavum liipt ct fid) bcfd)ncibcn, 
unb ajebt jtd) utUct 1 ba @efe, bap cc nid)tt? will bafyinten laffcn, 
m$ vtt itm&U ben 9??enfd)en jn t()tm ()at attfgclegt, auf bap, 
wcnn wit unfet'c unbcfi^niftcncn ^crjen unb ben (jra'ttlidjen Unge# 
l)ot'fain in un fefyen, bap wit 1 bat'itm nid)t (jct'sagen, fonbern un 
an 6l)ri|lttm ()alfen. at'tun mocjen tvit 1 foldjen 9?amcn ung (ajfen 
lieb unb befoljien fein, unb in adei'lei SlnferfKmig iin^ bat'an Ijalfen, 
Dap ber @ot)tt @otte5 unb unfct 1 elfet Sljvillue 3fw^ l;dpe, unb 
ein |>cilanb fci. 



I. Set? ffjettere 
tmfenn |>cttn a((ein; 

2. i(^ ein eil iH'injjcnbci 1 ; 

3. unb fiit; 3bmann ()od)j? wfveti(i($ 

II. S)et SRame 

auf bie S^ot^ au.8 



2, in ii)m ijl: bic eligfeif, ba wcifl auf ba$ lii^, ju bcm 
@c tm* 



III. sOiaftf). 28, 20. Sie fegcn^reidjctt S^gcn/ wcld)e 
bem lauben f)eri)orge()en: Set' -Om' ifl bet 

1. icfer lank t)ei!i(jt al(e ^Berbinbungen tinfereg 

2. ef e4o()t unfet'c ^i-euben; 

3. er minbet't unferc Seibcn; 

4. ei 1 jldt-ft un* in bet- @rfKittund unfcwt- ^Pflfid)f; 

5. mit iljm getjen wit jlifl unb gebulbig bet 1 $\rf\inft 



IV. ^et Sftame 3ef^ unfere 

iff geknebdfte 9^ame uerfflnbfgt nd 

1. unfct'c Slufgafcc fu't 1 ba6 ncuc Safyf, ba wif uic^t nad) bcm 

6it(en ti'ad)fen. 
6v jei^t tins 

2. ben atfra, jui 1 88fung biefet Slufgabe, bap tow uid)t limfonft at-teiten, 



236 tfro @onntag nacj) bcm 9^ujaf)v$ta$e. piftd. 



tins 

3. duett gefegnefen @ang jit bem Ijettlid)f*ett girfe/ baf wit* twt 
bi$ <tn$ @nbe befyawn, 



tern 

Jttattl). 2, 13-23. 1 few. 4, 12 19. 

C^angelitim erjiifyU tins bte wunbevbave, buvdj dne"aitfiet'< 
goft(id)e gfigting tcranfriUcfc SHettung beg tmtgefcovnen 
in weld)et ( fid) efcen fo fft)t' otte^ 3Bci^^eit unb @nabe, 
tt>ie feine S5ot'fel)uttg itnb bie Siegtei'img attev Sltigelegentjeiten often* 
baret; attf ber anbet-n (Seife jeigt ffct) an S"f^l) bet 1 ftcfyte laube, 
bev im el)otfam tl)atig wicb, ie rtttpevovbentlidje (S 
9J?tttlet' be 9^. 33uttbe$ ennnett an bic ganj a()ttlid)c 
wie bet 1 ^ittiet 1 bc$ 51, .58unbc wunbet'kret 4 SBeife edjalten 
bot't tft ^{jat'no, Ijiev cin nifyt mttibet* grattfamet 1 >evobe6; boi't ttnb 
wet'ben men[d)lid)e tyi'Ant ereite(t, ttnb bie tat()fd)liiffe gotHi* 
tebc. et'jt)it'f(id)en |ufj tingead)tet a((e5 Sfiibetf rebfn. ic 
weld)e in imb ttm ^etl)!el)em et'mot'bet wet'ben, flevben ei< 
genttid) urn 6t)t'i|!i widen, benn nut' ttm biefen ju tobfen, txntt'if 
ben fte umgebt'ac^f; ware S()Hfhi$ nifiit gebot'en, fo wavcn ^'e nic^t 
erfolgt ttnb em )pfet* bet* Slrglifl/ ^o^eit ttnb t-aufamf'eit bc$ 
^evolie^ geroovben. <3ie kiben ttnb jlet'ben ttnfdjitlbtg, ba()et Ijaf 
man fte |?et0 al$ bie et'j^en S0?at'ti)vet' be$ Sljfijlenrtjum^ angefeljcn, 
ttnb e^ tvat* fdifyet: attd) biefe ^)en'co^e fi'it* ben 28. ecember, ben 
ebSd)fnipfag bet 1 tmfd)ulbigen finblein, tcflimmt S)at)et' i\l e? 
benn gar ,ntd)t unpaffcnb, ba^ d)t'i|?(id)e SO'JSt'f^ttrleiben stttn ,egen< 
flanbe bev S3ett'ad)htng an biefem (Sonnfage 511 mad)en, worauf 
aud) bie eipit^olifd)e ^ericope l)in(eitet, weldje ebenfad'3 on ben 2eu 
ben bet 1 lawbigen rebet SBte bet 1 nettgebot'tte t'lofet 1 ein egen* 
jlanfc bet 1 einbfd)aff, be^ ^affe^ ttnb bet 1 SSet'fo(gttng bet 1 SBJelt ijl, 
fo aud) bie, welc^c im lattben an i(jn ^tt otteS tinbevn wiebet 1 * 
gefcoven fmb ; bie SBett I)affet nnb tiSbtet fte get'n. ^igenf(id) fed 
afleS Setben bet lattbigen ntiv SJMrfym'leiben (fvettj) fetn, nid)t 
abet? felbjft>et!fd)ulbefe$. 2Bie @otfe SBaferattge itbet- feine tinbet- 
tvadjf, |tV fd)ii^, et'l)att, fetfef, ba jetgt ba Sefudfinb j foflton wit- 
abet 1 im Seiben ttnfet'gdjen, fo bietet ttn$ bag dfrangdium )ri|1i 
bie fraftigfien Srcfetrfinbe bar/ ttnb biefe mtim -Dornftmli^ in bet- 
entwi^elt. 



I. 1 Defc 4, 12 
6ttjlifvo|! in Setben* 

1. SBowtlf biefet? Swjt fid) gvtinbe . 1216.; 

2, wa biefer Swfl in mis beivitf e u, 1619* 



3Cm Mintage mtf) torn SReujdjrStage, @ptfH 237 



1. et Hrth'itlidje, unwiebetgebotne Sftenfcfy nenut 

, gufe Sage, gticbe tint) efunbljeit u. (gl. (iitf, eiben 
bagegen unb Stiibfale, we(d)etlei $ltt fte atid) few mogen, nennt et 
UngUic?, begel)t-t jen, fiivd)tct biefeS; anbet* bet <()tifl; in bet 
(aubenSgemeinfdjflft mit km efteujigten, unb al$ em- enoffe 
be$ $tettjt'eid)$ (S^ifK auf @tbett, etlettd)tet wm $ttlid)en SBorte 
iibet tie Seiben, ge()t er benfdben gefupt tint) mrt gefrofiem 
enfgegen, tmb tmter ifyrem nirfc fe()(t e^ t[)in nid)t an fftpcrt 
icfen Sroji gvfinix?t bet; SI)t'i|l tfjeiU auf bt'e ^nbjwede bee 
ben, ukt: welclje oftee SBovt i()n betetjrt (. 12. 13. )i 
auf ben ttrforung bet'felben (. 14. 15. 16.). 

Qt&vfott fid) alfo bet (S()t'i(icntt'o|t mtot ben mannigfacfjen 
ciben biefel cben junmi auf bie l)eitfamen ^nbjwec^e, wctdjc 
otfeS @nabe but'd) biefelben an ben laubigen etTeicf)en witf. 
ev nad)fte 3^ec ifl ^tiifung bet'et, bie tm ^lattben an 3efm 
(()ri|him fleljen; baoon fagt bet* Ijeil. tyttms (o. 12.): 3^t fiie* 
ben, laffef cud) bie |ii|e, fo ettd) begegnet, nid)t be^ 
ft'emben, bie eud) roibei-fSIjt't, ba|5 if)? et'ftid)t wet'bef, 
aU wibet'fi'iljt'e eud) efwaS @eltfame^. ^t? i)et'Cjlei\i)f bie 
Seiben einem Seuet 1 , in bejfen fsi|c man gt-ofie Slngfl unb SBangig^ 
feit ful)(^, wo einem fo bef'Iommen tjl, bie md) roenig befd)njei'(irf) 
if^, inbem fie mannigfadje unb fd)mei'jlid)e @m]pftnbungen ei't-egt; tm 
euet:ofen bet Sffibfal ijt bet 1 @ee(e and) bange. tt baufjl bir 
nid)t einbilben, mein Sljt'ifl, in bet* emeinfd)aft beineS ^n mit 
Seiben Det'fd)ont ju bleiben; ()at et ( bod) gelitten, ben~@einen Svfib^ 
fale toet'ft'inbigf, leben wit* bod) in einet 1 fiinbigen SBelf, l)aben wic 
bod) felbfi @iinbe an tut^; barum ijl e6 Mttmi5g(td), bap un$ nid)t 
Seiben ft'effen fotton, wit im'iffen auf biefelben gefapt fein, unb 
weun fie l)ei'etnh'ed)en, fo miiffen wit tm nid)t gcbci)tben, ate ob 
un^ etwa6 (SeUfame^, ltnet'l)6rte$ unb ganj ^tembavtige^ wibeti 
ffi()te, fonbevn wit miiffen bebeirfen, bap eS fo ganj in bet >tb# 
mmg iff, unb bap tins bie |)i|e bet Sttibfal begegnet, bap wit 
etfud)t, b. I), gepdift wetben; ge^tiift, wie e$ mit unfetm 
ben ffelje, ttnb mit unfetet iebe p Sefu / unb mit unfetet 
bung in orte0 SBiffen, unb mit unfetet @ebulb. $11 foldjet 
fung fdjwinbet bie d5dbjMufd)iwg, bie un tm (ttcf fo letd)t be^ 
fd)(eid;f, fd)tt)inbet bet 2BaI)ii eitien <2e!b(?oeth'aueng ; wit letnett 
(aim unfct tto|ige unb ttetjagteg erj, unfetn ^(einglauben tmb 
unfete @d)wad)|n't fennen ; bann wii'b tut* offentnu 1 , wae nod) tm 
ttmbe tmfete ^etjeng fiecft, unb wtc ba$ <$o\\> $ttlid)w c\int 
mmg, baf wit etwa be(i'|i?n btttd) @otte$ itabe, mit fo iden 
@d)lacfen bet Unlatitetfeit -btitd) eigne <3d)ulb nod) gemifd)t i)?. 
Un^ jut <2e(b(?etfenntntp Ijinjufiiljten, unb bamit jut Semut(), \\i 
bet 3^ecf bet Seiben, unb @ott pn'ift ting nid)t tun feinetwillen, 
foubetu urn uufettwiKen. 

Sfl btitd) bie Seiben^n'itfung bet wafjte Suflan( unfeve >w 
jen^ n$ aufgefdjlojfen, finb wit mit unfetet Uulautevfeit befannt 
gewotben, fo fo((en wit bairn etnjilid) an tmfere Sleinigimg, 



238 2Cm onnfage nad; tern Sfauja^tage, @pi(leL 

Bodfommmmg, SBefjerung, fjeiligung geljen, bie ber SGide unfereS 
<$otte$ ijh SSirb biefe 5lbftd)t ottesS an un$ erreid)t, fo wirb 
itnferc <2eele ju il)rer urfpru'nglid)en @d)onf)eit unb fierrlidjfeit jtt< 
vfirfgefitfyrt, unb wenn un$ wetter nod) eiben treffen, fo wirb ee 
an Sroft bod) nid)t mangeln, benn burd) iel Srfibfale mfiffen wir 
in$ $ctd) ott|^ eingel)en, burd) eiben foil en wir jur'|>err* 
ltd)feit bereitet werben. ie$ ijt bie anbere Slbftdjt otte$, 
bason fagtSpetrttS (t). 13.): $reuet cttd), bap il)r mit l)rijlo 
teibet, auf bap il)r attd), jur 3eit ber Offenbarttng fei^ 
ner errlid)fett, greube unb 28onne Ijaben moget. 6l)rt* 
flu litt unfd)tilbig, nad) Seiben beS Sobe$ ifJ er mit ^)rei^ unb 
.(Styren gefront; ba ebelfle Seiben, wa$ un I)ier treffen fattn, tfl 
Seiben urn jrijli widen, wegen be lattben^ unb S3ef'enntniffe5 
ju U)m, wegen ber ^orberttng feineS SReidje^, bie wir ung attgele* 
gen fein laffen, SRiiffen wir begfyalb leiben, wofjl un! SBentt 
wir bann red)t gcbttlbig att^arren, fo folten wir, o grope $reube! 
jur ^fit ber )ffenbartwg Sljrifli, wenn er an feiner 9)erborgenl)eit 
|et;ortreten wirb, ^retibe unb SBonne ^aben, mit t()in offenbar wer* 
ben in ber >errlid)feit, ntd)t au$ SSerbienjl ttnferer Seiben, fonbern 
weil wir ft'e willig bentt|ten, woju er fte fiber un erl)Sngtc, 

gin anberer (Sfyrifhntroft in Srubfalen ifl ber Urf^rting, 
bie OucUe berfelben. @elig fcib ifyr, wenn i()r gefd)niflt)et 
werbet fiber ben iftamen Sl)rijli, benn ber eift, ber 
tin et'jl ber |>e'rrltd)fett unb @otte ij^, rttfyet attf 
end); bet il)nen ijl er erl(iflert, aber bei ettd) tfl er ge^ 
))reifet (i>. 14.). Urn be^ 9?amen^ (Sfyrijft widen, unfd)ttlbiger* 
weifc, wirb ber @()riff oft gefdjmdljet, unb mit aderlci <2d)impf# 
unb (Spottnamen belegt; er trd'gt e^ rul)ig unb gebulbig; ijl e$ bod) 
Sljriflo nid)t beffer gegangen, ben fte einen Sreffcr, Seinfdufer, ber 
godner unb (Silnber efeden fd)alten! IJnter fold)en @d)miil)ttngen 
wirb ber Sl)ri|? nid)t pn letbenfd)aftlid)er ^eftigfeit ()ingeriffen, e3 
offenbart ffd) bann ielmel)r, bap ber ($e$, ber attf ifpn rttljet, unb 
in iljm lebet unb waltet, ber @eijl otteg felber ifi; unb biefer 
etft wirb in feiner ^errlid)feit offenbar burd) ebtilb, @anftmtit^, 
(Stidefein, ^etttbesliefce, Qwav bie einbe be^ @ttangeliitm$, bie 
SGiberfadjer Sl)rijti tterldftcrn biefen et'fl, aber md)ti5 bej?o weniger 
wirb er an ben IftutMgen bettnod) gepreifet, fte geben feinem atti; 
bern @ei|le in ft'd) S'iaum, unb tiben bie l)errlid)en Sttgenben, wojtt 
biefer @ei|l fte fftirft, ft'e wiffen attS @rfal)t'ttng, bap biefer @ei|l 
i^nen (^eligfeit fdjenft, unb fdjmecf'ett mit SBomte fein 3fgip/ bap 
fte ottef ^inber ftnb, 0?ad)bem ber Slpoffal bie red)te 0ucde gc> 
nannt l)at, wowu ^l)rt^en(etben jjeiftepen foden, fo wantt er &or 
itnben (l 15,), bamit biefe nid)t gered)te trafe unb bitterer 
3ud)tleiben fiber bie S5efenner (Sljrtfli bringen miiffen, benn in 
fold)em Seiben fel)lt ber Sroft eine^ guten ewiffetu', bagegen wei* 
fet er nod)mal^ barauf l)in, bap man aU ein Sjjvijl leiben 

2. Benn wir nun mitten in unferm fwtj ben fiipen 



2Cm <5onnta<je nacj) bem SfeujatyrStage. (SpijR 239 

guten ewiffenS fd)metfen, wa$ fo(( biefet Srojl in tin* wit* 
fen? ftti wddjem $ed)alten fotf et tins fttvfcn tmb enmmfetn? 
)et Slpojtel belel)tt tins batiibef tint) fagt (. 16.): Set bet et 
abet al ein (f)tiji, fo fd)ame et fid) nidjt, et efjte abet 
off in f o I d) e m gad. djamen fo((en wit 1 wig nut bet <3tf ni>e ; 
(t'fffen tins utwrfdjulbrte Sfibcn, fo foff bet 1 go(id)e -Srojl, ben wiv 
fd)meden, un* wmunftrn, ott ju el)ren/ twd) flajffn^cif/ (^rije^ 
Inmg ub finb(id)c$ SSerfraucn auf feittc nid)t au^Oleifcenbe ^fllfc/ 
bcnn itipt ei- md)t ta tlebel Don tmS/ fo w'jlt ev un5 toon bem 
Uebel, tmb entrust tmss aflem SBc()c, unb l)ilft uu au$ 511 fcinem 
()immlifd)en 9leid)e, tmb e;fe|t tm in bie SBofymmgen beg ewigen 
^t'ieben^, SBit 1 fotfen tmS nid)t fd)amen, wentt wit* al$ Stjt'i^cn, b. ^. 
tim (SljrifH tt)i((en, leiben/ benn wit ftnb ja algbann bem SMtbe 
(5t)dlli al)nlfd), tmb gewill 'ofteS Ueb< f inbev. 

@()t'cn fotten vw oft bttt^ ebttib, benn ec wit'b tmfe()(# 
fcat* ctn gevedjteS et'idjt ()a(tcn, tmb be(5()lb fo((eu wit wn urn fo 
me()t' tefKcipigen, aWejeit nut tmfd)u(bi(j jti leiben, bamit tm nid)t 
$lttd), @trafe tmb SBetbammnifi tteffe. @$ ift Scit, ba|5 anfa^c 
ba^ etidjt an bem ^atife offeg (an ben Kitibigen)/ fo 
abet suetjl an un, wa wilU fiit ein (Snbe wetben mit 
benen, bie bem (S^angelium offe^ nid)t glattben (. 
17.); nb fo bet eted)te faum etl)alten witb, wo witt 
bet oftfofe trnb t'inber etfd)einen (. 18.)? ie geted)* 
ten ^ttafget'id)fe otte^ bredjen tmfetjlbat fibet ben (Siinbet fyetein; 
bai'tmt miiffen wit bei 1 |>ei Jig ting nac^jagen, tm ein gufe^ 
ewijfen bewaljten, butc^ Seiben in bet gtUmmigfeit tm nid)t ittc 
md)en laffen (uc. 23, 29. :c.). a turn, weld)e ba (eiben 
nad) otte0 SBillen, bie foUcn iljm- il)te @eelen befefy* 
len, aU bem ttetien (Sdjflpfer, in guten SBctfen (D.19.); 
mitten tin Seiben^utm tmb in bet trtngfalsl)i$e Ijatte ati in gu* 
ten SBetfen, in ottcfftd)t tmb $tommigfeit, bann f'annfl -bti ge? 
trojl oft beine @cde befeljten; et witb bid) adewege tetten, tmb 
wie e$ and) enbe, bein 2eiben, c^ witb ju beincm waljten ^eile 
bienen, e$ fei. nun Seben obet Sob. Sfiet ofte^ fiipen Stoft fdjmecff, 
womit et in Seiben tm$ etqui^f, bet witb auc^ flavf' wetben, biffen 
Stmaljiumgen nrtdj^tifommen, Slmen, 



I. 2Bie ji'd) (J^ijlcn 6ct bem ^5ebanfcn an funftige, 
Seiben ju oer^alten f)abcn* 

1. (Stiffen Pfen |t'd), bap jte nifyt fclbjl ben tunb u fi'inffigen 

Seiben (egen; 

2. fie iibetjeugen fid), bap Seiben efwaS 9?ofljwenbige^ tmb 

me$ fiit fie finb; 

3. ffe geljen ba()ct Seiben mif Baffling tmb $etftatien auf 

enfgegen ; 

4. ft? fetien enblid; atif ben Slitfgang a((et Seiben biefet 



240 #m <onnfa$e nacf) bem 9fceuj<$r8tagc, xwigettum. 



II. SDJattft* 19 f 29, Stom cf)ti|Hicfxtt 

ie (Sjefinmmg be3 d)t'i|?(id}en Sfttft'tyvet'S bcfWjt ban'n, bap et* 
<5d)tv>e tfnte, itnb atfeS <2c()merj(icl)c (eibe, 

1. um be$ SftamenS (Sjn'fli rcitfcn, tint) 

2. be$ eroigen Sebens wegen, ba$ cv et'erben fotf/ tmb tvodn 

aWc$ SSet'lotme (jiintet'tflilttcj neljmcu 



III. 

5ie freufige piltel 

1. 95^folgn^ um b 

2. $wit>e iibeu ba$ Sclben; 

3. (tfyt'e in ba* @d)mrtd) unb 

ft?* f 

II. SRafty. 2, 1323. 



eifen bctra^ten/ mbcrn 
man enfwebej; ba gnlibige 5tuffcI)CtT bc$ ^et'i'tt attf bic @eincn unb 
fcine fo mad)figc, wic wdfe unb giitigc gflvfot'ge fiit fie unb btc 
S^egicviing ifym 1 @d)i^fale, obet 1 btc Sdbcn um (()t'ijfi wttten, baiJ 
d)i'tfilid)e ^ifrtyrerrtjiim, jtim ^iiuiptgecjen^rtnbe bet 1 S3cti'ad)fung 
matfyt i bod) fann unb batf ba^ @ine nle ganj afleitt ol)tte 9]ii^fid)t 
attf ba$ Slnbere erwocjen wet-ben/ tviV bcnn and) im S^'tc bcib^ ftd) 
butdjbi'tncit ie alfe ^ird)e fciet'fe ben Sag ber ttnfd)tilbigcn 
(dn dm 28. ccentkf, uttb befracfyfefe an brei atif einanbei 1 
ben Sagen bai5 d)t'f|l(td)c Wl&vtywitljwn in bm'fad)fr 
am <Sfe^)anSfage, ben 26. eccmber, ba^ 9#artym1<?iben volun- 
tate et actu; am agc Sof)anni6 bc^ Soangeliflcii/ ben 27. S>^ 
cembct, baffelbe vohmtate sed non actu; attt 28. Secembcv bap 
felh actu sed non voluntate. 22a( (Simeon Sue. 2, 34. 35. 
toon ben Seiben-beo SOtefft'aS, in Uebcreinjtimnuing in it ben fdifjeren 
^i'opt)eten, gcwcijfagt fyfttte, ftng al^balb nd) Sffw ebut't (d)on 
.an in Si'fiiKung 511 gefyen, tnbem et'obe$ bem finbfein nad) bem 
Seben tvadjtete, unb bafjetbe. nad) @gi)pfen fl[ie()en tnttfte. ie 
Kiubigen miiffen, wenn aud) nid)t wii'flid) ff)ct(cn, fo bod) 511 w 
btilben beret't fein, wati i()f f>n-t' unb 9)?eiffet' ct;fa()t'en I)at, benn 
eg ifi bem fned)t flenug, wenn e i()in wie feinem ^ei't'n ge()t/ ein 
.beffereg 00$ bavf n nid)t bege()n; btefe ^emcinfd)aft bei 1 Seiben, 
weld)e @ofte^ 5?inbei' mit bem @'in# unb fftgebot-nen @ot)ne, U)# 
rem .^I'liber/ Ijaben folien, . wit-'b in bet* ^pijlel biefe^ <3onntag$ 1 
^)etr. 4, 12 19. befonbet'S f)et'Dot'geI)oben, unb e$ tj^ batjet 1 bev 
ebanfe fefoutjalfen unb ju beat'bettcn, baji jeiflidje Seiben, fent 
bacon/ 'un^ in unfem 1 finbfdjaft ii't-e ju madjen, un$ Die(mel)f ein 
@iegei berfelben fein- folfen; bai'au^ (\n\tit benn SrojJ, ebulb/ ^1-1= 
gebung, ^ojfnting tinb ^t-eic* @o'ttf ffij? fold)e SrfifrfaJe- Siijm. 5, 
35. ^ebr. 12, 211. ia i'e(;it t>en bei 1 Sintffyaft geg^n 

off, 



Sonnfage nacf; bcm ^ettjafyrftage, (goan^luim. 241 



@ott, j bet 1 wit 1 bwd) (Sl)t'iftt ebnt't im lanben an i()it fommen 
fo((en Sol). 1, 11. 12., binbet and) biefen onntag nod) an ba$ 
(Sljuijlffjl; won i()t- veben Me @pifre(n am (Sonnfog nad) $Bei()narf)# 
ten unb am Stfenjaljt'^tage., nnb bie spwcopen fill 1 ben @onntaa, 
mid) 9?enjal)t' vedjtfcrtijjcn biefc Skfjt'fyeit cjeijen bie 
wibct 1 ft'c an>3 Seibcn fyerjnnefymenben dnnwenbuncjen. 

SSnnberbiU ncmit btr ^wp^rt ba^ ^efitSfrnb 
i(^ (elite SKcnf^wci-bung' nnb gvnicbrigung/ wunbcrbar fcine 
fafe tuib bic ^i'i()ntnijcn t>ttc$, bw jfjn btird) ^rnij 3111' 

cjefii()t't ^at, ivuubet'bat 1 aud) bic @i'ja()(ung toon feinec 
. * bctt x)?rtd)^ctttutgc bc ^t'obc6. 

9). 13. S)ie SBcifen atiS bcm SDJovgentanbe ((tel)e bcu folgcnbm 
vii-cit oon ^3ct()(c()cm rocggcjocjett, al-3 3ofejpl| btid) ei# 
ncn (Sitgfl bcit S3ffcl)t crljieif, mit bem fi.ubc nub SOlavia nad) 
ju fltefjcn; a(5 @ntnb wirb angcvjcbcit , bap |)tTobc^ b<t$ 
iinmibvingen gebcnfc. Gnomon: r/ Ecos ay ita fides Jo- 
sephi exercebalur: non omnia ei simul revelata sunt: 
teinpus redeundi exspectare debuit, neque interim ange- 
lus ei locutus est. Herodes quaerit piierulum ad perden- 
dum eum, ideni ille, de quo Joseph ex sermone magorum 
bene speravisse videtiir. Calvin: Hoc admirabile fuit 
Dei consilium , quod filium suum fuga, servare voluit :, et 
hanc moderationem tennit Deus in filio suo servando, ut 
coelestis suae potentiae signa aliqua daret, nee tamen 
ipsam ita redderet conspiciiam, quin lateref sub specie 
infirmitatis: nondum enim Christi palam glorificandi ma- 
turum erat tempus. ic < $R\tit\ ttnb SBcgc/ wic ott feinc 
, ffittctt <Sd) ttttb fdiif Qbljut rttif bt> <&einen liupcrf, jfi 
mannigfad), unb ba e^ fct'nct 1 2Jtod)t ttnb SGci6()dt nit an 
uitb ^I'aff gcbfid)^ fo fomwn toii:, bic iDt'i 1 btii'd) bie Ijdl. 
Saufc fcinet 1 n.tbc w|7d)ci't ft'nb, urn fo nbcfd)vanftci; tm iljm 
wei'ti'aucn unb crcjcfccn; c3 fdjliept bie<5 SScrfrancn jcbod) ben @eo 
lu'aitd) ttnfiH'et 1 SSevnunft unb Uebedegung, bic Slnwcnbung a((ef ci^ 
laubtcn 93?ittel fill 1 uitsJ unb bic ttnfcvcn jn fovgcn, jcbod) nid)t 
rtit, fonbcvn ic(mc{)v mit cin; Slu^ct'ovbcnflidjcS nnb SBtinbcubai'c^ 
finb wit 1 ju evwat'fcn nid)f bcwljfigt, wct'bcn e^ abcr in nnfct-cn 
SclH'ngfiUjrnngcn oft cntbcrfcn. 3m @ekte bnt-fcn nnb follen wiv 
oft urn S8d$l)cit bitten, ba{] wit 1 in suwfelljaften giiffcn, wo un* 
frre nl)l fd)wanff, feincn SJfden etftnnm nnb Bojlbringfn mo^en; 
fold) ebet Kipt bet' ^ct'i 1 nic nnct^ot't, nnb jc finblidjev, wiKenlofcr, 
ijingebcnbfr wit' ifjm 311 folgcn bem't finb, br(lo gcwifffr nwd)t et 
nn$ iibet' fcincn SBiflcn. ^ic I)ict' anf ()t-c nnb grnibe, bic bfr 
.55cfifd) nnb bic Slubffang bet' Sffieifen gcwa/jt't fatten r eine fd)wcrc 
nnb fd)met'j(id)C Sprflfung folgf, fo pflcgt foldjct 1 2Bed)fet im ficbcn 
bet- (anln'gen nidjfS Ungcw8i)nlid)c^ jn fcin; but'd) nabe fuitft 
ott jui'-^difung, unb but'd) bic ^t'iifnncj bcmtct et 1 tmS ju nod) 
()o()et'cm cnup fcinet 1 -nabe wot 1 ; i>ov unb nad) feinet' Seti'lciriuuv 
Dct'Hinbetc Stfitf feinen 33^' fa n bittcref 2ciben nnb feinen 
I. (Cigco h*niaSr.) [ 16 J 



242 2Cm @onntage nad; tern 

fdjmadjttou'en JxreujeStob. Sftenfen: a$ Seben 3efu follfe fo Diet 
nui 1 moajid) bem laubenS? unb 2eibenewanbel attet- eilicjen Don 
Slnfang an.ajeid) fein; unb wit 1 folffen attS biefem Serfyalfen of* 
te$ gegen Sofepfy, Sftada unb ba$ i?'inb-3eftt$, unb au$ biefem 
33ed)alten be$ Sofepl) unb betr Sftat-ia lernen, bap oft SffioljIgefaO 
Icn baran fiat/ biejenia,en, bie ct 1 liebf, fold)* 3egc jtt fiit)i'cn, auf 
fatten fte elea/nfyeit fyaben, in (Sdb|lcniicbi'ic(iini)/ fit I'bulbung 
bc$ ttiu'fd)^, iin at'wi auf otfe^ ^filfi*/ im fioffcn auf fcine 
grofic tiff, tin lattkn an fdnc 95cd)fipitngftt ein Jjcil. SBol)lci'i! 
Ijalfcn ju bnveifcn, bap bic f>ci(igcn fold)? Jlfifge ftci) gefa((eu (af^ 
fen, unb bap ba$ 93cdangen nad) SBunbern, woburci) man fo(d) 

d)otcn wui'b^ nid)W ivcnigct* al^ ()fi(ig ift. 
93. 14. 3'ofo^ glaufct bet- SBfrffinWgung unb gc()ot;d)f au$ 

bciu ^Bcfc()lc, 95on 35etl)(d)cm att^ wat* @gi)jpfc efwa in 
ftinf obct 1 fed)-3 Sagct'ctfcn 511 efwd)en. Sut()ei' |>au$^. 6, 
110.: SDa8 til aud) cine tveff(id)e ^iftprif, btc man fcinc^vecj^ attiJ 
bet* ftivdK foW foinntcn laffen, um bet* d)t'c unb um bc5 Si'ofteS 
widen. ie 2el)t'e ifi, -bap wiv fdjen, wic bet- Setifd unb bte 3Be(t 
bem $tnb(ein 3d"u unb feinem 9tetd)e feinb iff, unb 
bampfen, |a ftlcjen n>i(L S)et ( Si'ojl ijl, bap fold)e$ 
bet 1 Sffielt nid)t gelingt, fte mttji Sljfifltum, fein 28ot't ttnb 
fcleiben (affen; unb obg(eid) efftcfye 6()t'iften bat-utet' etnHtpen 
fen, fo(( c>J bod) p()tie iljren @d)aben, ja aud) nut ifjwm 
97u cjefdjeijen; bte Si)t'annen abet 1 foden bat'iiiu'r jit SSoben gel)en, 
ba fo(( jl'e nid)t^ fitv ()elfen. @. 116.: $iec fel)en wir, obg(eid) 
oft feinefifdje teibett Kipf, unb jleKef fid), d ft'ajje et 1 ntd)f nad) 
il)t', fo miiffen wiv bennod) befcnnen, bap et 1 ivoljl ttnb freitlid) ob 
j()t; ()d(f, unb ft'e Dot* <2d)aben bewa()ref. 

95. 15. Slttf bap erf fiHet w tit-be, bet 1 6angrti(l meint 
bie SBorfe beim ?pi'oj)()efen |sofea 11, 1.. Sfrael, .ba5 alte 33un* 
begttolf, wit'b oft im Stlfen Seftamenf otfeS @ol)n, attd) erflgebor* 
net- <3ol)n 2 SKofe 4, 22., genannf, unb bet 1 ^ropljet rebet an |e# 
net 1 <2telle nut 1 on bet 1 Slu6fiil)vung bet- ^inbet 1 Sft&tl au-3 (Sgijpfen ; 
m nun mit jenem an^enommenen @ol)n gefd)al), l)af (td) abemials 
jugetragen, al -oft fetnen ivefenflicfyen @ol)it, bet 1 ba<J SIbbilb fei* 
net 1 ^ert'ltdjfeit ttnb ba @benbtlb feineS $Gefen3 t|l, Stfmi Otl^i* 
flttm, aiiS @9^ten nacl) bem jubtfd)en 8anbe stti'ucffitl)t'fe; ba faw 
ben alfo jene SBot'fe, bie nut 1 won bet- Slctftmg Sft'ael^ att 6gi)j)ff 
t'cben, nid)f etwa blop eine Slnwenbung, fonbent melmefyt 1 eine abetv 
malige @t'fii((ung, unb jwat 1 in einem ttefeven @inne. 511$ 2Bfj|fa# 
. gung ft'nb jene Sot'fe bet ^ofea nid)t anjttfcljen, abet' al S^u 
bet* fpaferen a()nlid)en S8egebcn()eit fann man bie fritljere anfeljen, 
unb infofern gebt'aud)t bet 1 @oange(i(l ba^ beibe t'eigniffc Det-fnit^ 
fenbe SBorf: @S tfl effttllet wot-ben. SRcnfcn: ie @fe((e be^ 
?Pfop()eten |>ofea fyanbelt oon Sfroel unb con (S&rifhiS, bod) on 
bem letjfen meljt 1 unb eigenflidjet 1 , . a(3 Don bem etften. Gnomon: 
Saepe ab evangelistis allegantur ejusmodi vaticinia, quo- 
rum contexlum proplietarum tempore non dubium est, 



onnta0e nacj) t>em SfteujafyrStage* (SDangetwm* 243 



quin autlitores eorum ex intentione divina interpretari 
debuerint de rebus jam turn praesentibus. Eadem vero 
intentio divina, longius prospiciens, sic formavit oratio- 
11 em, ut magis propfie d.eiriceps ea conveniret in tempora 
Messiae: ethane intentionem arcanam apostoli et evan- 
gelistae diyhrjtiis edocti nos decent,- nosque ob eventuum 
convenientianii deciles habere debent. Calvin: Facit au- 

. tern haec analogia. nevideri debeat absurduni, quod par- 
tern aliquam pueritiae suae Cliristus in Aegypto transe- 
git: quin potius eo illustrior fuit Dei gratia et virtus, et 
admirabile consilium magis enituit, quod lux e tenebris 
et ex infer is vita emersit. 

25. 16. >et'obe$, nad) langem, cikv ttcvgeWidjem SBcivten auf 
bte $MM)t ( bet 1 SBeifen, bie el- wtcbcv' jti ftd) tcfd)iebcn I)afte . 
8./ fa()c enbiid) mlji, ba^ cr toon i{)iun bctrpgcn/ b. f). in 
fetnet' Srwai'fung gffaufdji fci/ unb bariibei* crgrinunfc bet* grew 
fame Si)vann. ' Um nun vccl) ftdjei 1 ju geljcn unb ben iwigebore* 
ncn ^ontfl bet 1 3ben geivip umjtifcrjngfn, fo Ifcp er in unb aitd) 
tint Sertjidjcm ulle finbei 1 fobten MS stun 2l(fet ( Don j 
obn)o()l e$5 nod) ntd)t fo lange ()ei* war, bap a* .uon S 
gd)8ft ijattc. Sennod) ctteid)te ei 1 fet'ne 2lt|Td)t nid)f, bie 
buvd) bie fiifycvc SBcvfc^ung bc finbc^ nad) @g^tcn 
@o Kipt off off bie 23ofen i{)t-e 9tofyfd)I% offi&wn unb bod) 
nid)f gdingett; Sofe^I)^ ffd)id)fe ifl baDon einS bet; Ijettlidjffen 
^eifpiele. 58ie fyiet 1 bet 1 9)?iff(ei* beS 9?euen 83unbe$ buvd) fcefoiu 
bet'e pigling bet 1 fontg(id)en 9?egientng @offe gei-effef untt'be/ efcen 
fo and) SDJofeg, bei* SWittlcr be^ Slifen Sunbe. 9ftenfen: 9?id^f 
bie SCeifen ivaren e$, n>eld)e ^et-obe^ fatifdjfen, bet- tin >iinmcl 
ivoljnef, (ad)fe feiner. Unt fo juoccjtd)t(td)cj ev emnu'fef (jaffe, bap 

, biefe aufridjfigcn SBeifen feinct 1 inovbet'ifd)en Slrglijl nid)f enfgcljcn 
witvben, urn fo md)t' et'gvimntte ev baniber, jt'd) cjctatifdjt jn fel)en, 
unb je^f con bent gefi'it'd)fefen 5?mbe f'eine 9?ad)rid)f . ei'{)dfen ju 
fonnen. Calvin: Loquitur Matthaeus ex sensu et opinione 
Herodis, qui deceptum se a magis putabat, quia ministri 
esse noluissent impiae crudelitatis. Potius ipse captus fuit 
in sua astutia, qui perfide simulaverat, sibi qtioque esse 
in anima regem novum colere. 

95. 17. 18. (gin tat a* 3cmia* 31, 15., mif ^Mjtd)t 
attf 1 $?ofe 35, 19. @ toet i ()a{f jt'd) mif biefem taf wie mif 
bcm toovigcn. 3 SHama, weld)c$ nid)t fern won SBefI)(eI)em lag, 
wat 1 9ia()e( tinfet 1 @etnn'f^fd)ine^en geflot-kn; Ijier'j'jl biefe @fanun* 
inutfei' jlatt aflet 1 ifraelififd)en S0?fiffec gefefjf, bie einfl bei bet* 28eg# 
ffi()nmg be 33olfe3 in bie efangenfd)aff, unb jeftf bei bet 1 (Snnotv 
bung bei 1 ^inbei* 511 S8efl)lel)em bie 3^%" oet-Ioren (jaffen, unb in 
bie ticfftc SSefrflbmji oet'fetjf wot-ben wai-cn. uf()ei'3 SUnbg'lef* 
fc: tefen @^t'ttd) ()af 9TO'aftl)8u fonbevlid) angcjogcn/ bap et- 
but'd) H)n anjeige, wie c$ aflejeit itd) urn bie 6l)riften^ 
S)cnn e? (({pt fut ctHewege on bet 1 Self anfeljen, als fet 

[16*] 



244 5(m onntagc ncwj bem ^cuJQ^fage. Soangefium* 



rnit bei- @()t'i|K'ii()eit ; bod) tverben [\t unbci- affe SDladjt bet: fsctfc 
ttMinbfi'lid) ed)alten btml) oft; unb man ft'eljt ijrn an biefen 
tern, wie ein ved)t d)rijKid)e$ Sfiefen in eiben jfoljf.' 

51 u f b e m e b i v 9 e , eigentlid) nad) tern ried)tfd)en : 
Sftaina. Calvin: Quum^tunc completum fuerit prophetae 
vaticinium, non intelligit Mattliaeus, illic praedictum fu- 
isse quid facturus esset Herotles, sed Christi adventu re- 
novatum fuisse liictum ilium, quern multis ante seculis 
pertulerant Benjamitae: atque ita Scandal o occurrere vo- 
luit, quod tentare poterat et concntere pias mentes, nenipe 
nihil ab eo salutis esse sperandimi, cujus causa, simulao 
natus ess'et, trucidarentur infantes, imo hoc sinistrum 
esse et infelix praesagium, quod majorem saevitiae flam- 
mam accencleret Christi nativitas, quam ardere soleat in 
bellis maxime hostilibus. Gnomon: Unius dicti unico 
sensui minor et major non unius temporis eventus re- 
spondere potest, donee vaticinium exhaiiritw.- 

33. 19. ft' Slufcnrtjalt in (Sj)i)ptcn wat- dnc ^ftifiing twfc 
Uelntng in bci* @ebu(b, Ins bie o. 13. in ben SSovten, bitJ ic() 
bit- fage/ an^cbcutcfc $tit bfi ( Slffftma ct'fd)icnen fdn iva'bc; auf 
Stetfung leln'te bic Sort Ijoffcn/ ju^leid) gab e3 dne ^et'Ijcipuiivj 
on <id)fi'l)cit in flWten, fd)lop abet alfe figcnmlidjHcje <2elbftl)iilfc 
tinb 9iMfd)f -ftit$; @nblid) a'fdjftnf bci* ci ( fc()tttc Sag, bie cjel)offte 
53o(fd)aft ebttlb unb .flatten auf bie ^>i'i(fe oom Qmn ijt f enn^ 
jeidjen tinb <3d)mu<$ bet 1 ^inbet 1 @otte$ f $ie$t \jw au^ lauben unb 
S)enutt() ; wo Ungebulb unb SigenttiiKc ()rfd)f n/ \ft feine ^inbfd)aff ; 
iPeine -(grgehmg, nut 1 iinfe( unb ^offa()ff/ finbet- @otfe>3 wiffen, 
ba|5 bet* Jpm' auf faufenb SEegen unb ^eifen fcinen SOiffen il)nen 
befannt mad)t, beSt)alb bitten fie nut tint flaw 5lti()en unb offence 
)(ir, iliti ju oei'neljmen; unb iljm ju fotgen ift il)nen t'eube. Gal- 
mn: Ostenditur perseverantia fidei Joseph, quod pedem 
in Aegypto fixum habuit, donee rnrsum Dei mandato re- 
vocaretur in patriam. Interea videmus, Dominus suos 
nunquani frustrari, quin oppurtune illis succurrat. Porro 
semper memoria tenenduni est Dei consiliimi, quod filium 
suum ab initio sub crucis rudimentis continuerit, quia 
haec illi redimendae ecclesiae futura erat ratio. Nam et 
ideo la'firmitates nostras subiit, periculis subjectus fuit, 
et timoribus obnoxius, ut ecclesiam ab illis divina sua 
virtute liberatam aeterna pace donaret. 

33. 20. ie SRMhlw in anb Sft-ael wivb geboten, bie @i* 
d)ed)eit bei'felben unb be^ SlufenHjal^ bafelbfl nad)gen)iefen , bamif 
befto tvidigei; unb jtiDet'jtdjtd'djei' jje^ot'd)t wetbe. oft fyanbelt 
mit ben laubigen ntd)t a(8 mit f nedjten, fonbevn al mit feinen 
Iteben ^itunben unb ftinbet'tt. et; 93ei'fo(cjtc ift get-e^et, bet- 
Sa-folget* un^rgegangen, bie ^ifd)e be$ ^errn be(te()f, ba^ @oan^ 
gelium ttfb gepi'ebtijf, ba$ (Senfforn be$ fiimmeli'eidje^ l)at ful) 
f/ unb ift sum gro^cn 55aumc getwrtfn/ aber bie 



^onntage nacfy bem 9teuja&r8tfl|je. (Stoangelium. 245 

nett unb atfe SSiberfadjet; be3 f>emt ffob ju dwnben (jeworben ; 
(SfyriM itf ftecji-eid) att$ a((en 23erfo(piu|en fjet'twviegangen, unb 
fo tvit'b'S ami) fenm-ljin fcin; be$ ewt SBorf unb 3Bal)i'()eit wit'b 
ennglid) bleiben, unb atfe feine $einbe werben ju @d)anben wet-ben. 
Gnomon: Morlui simt f pluralis concise significat, et Ilero- 
dem esse mortuum, neque alios jam esse ullos, qui insi- 
ilientur. Quanta hostium copia, contra Christum subinde 
insurgens, funditus periit. 

S3. 21. SojVpl) gfautt unb gcfyorcfyt. 

93. 22. Sod) s'eigt f(d) menfdjliclje @d)tt)ad)()fit unb ^ut'djt 
hi ifjin ; ba tvit'b tt in @cbct oc ott gttwfen fcin unb. fdn .f^a-j 
u5gcfd)tiWft (jaluMi; unb bet? 5t((m(id)tige tjat cbulb unb 5^ad)fid}t 
rnit il)m/ nnb ge|laftcf i()m, in aiiliia fcincn SBoljnfi'6 JM ncljmen. 
Stonig war Stdjelau^ eigentiid; nid)t, fonbwt nui 1 (jtijtiavd), 
fiber Stibila. 

93. 23. uvd) ben 9Bo()tt(i| S^fu m 9?ajavet(), wo ev 
0cn warb/ gingen bie proptjcfifcfyen Siti6fpdid)e in vfiitluncj, bap 
ft 1 9?a5aientiS Ijeipen fofffe, b. (). ein et'iiiggefdj^fetv SSet'ad^etei' ; 
benn ba^ {)ebr(itfd)e SBorf 9?ejei- (jeipf ein fd)ivu1)e^ j)teii^ ein flei* 
ner 3 wf ii5' ^ a ^ bie spropfyeten von bet S^icbrigfcif unb JBerad)* 
?efft'a5 getveiffiiaf ()<itten, fagfe aiut bet 9iame 9?ejep 
. ll/ I./ unb bic SBenenmmjj bei 1 9? a 5 at 1 e lie r, bvt man bie 
r bet 1 ?).U'oi)inj aliiaa iibet'ljaupt nid)t fel)i ( Ijod). ad)tcte, 
tinb 9?ajarpt() infonbevljeit uei'ad)tet rout 1 3"^.. I/ 46.. Sap. 7, 52. 



I. Sa^ Qtidbige 9luffe&en ottei ftitf bic Seineu. 



gnabige 3luffe()en ottrt (itif bie <3einen jeigt jTd) ban'n: 
1. bap et ft'e w efaijren jtcijet-f . 1.3 15. j 

a) oft biifd) aupevot-bentlidje Sftittci t). 13. : 



b) buwft 93ovfd)i-if(en fiir- i()? SBe^aJten: .. 1.3.: tclje 

auf :c. ; 

c) bui-d) ntf)fi(fiing foniutenbet! ef{)i'en u. 13.: 5 i|f 

uodjanben :c.; 

d) bod) iff unfererfck babci crfovbcilid), iaubcn unb e^ 

Ijorfam . 14,^ 

e) ttnb gebttlbige^ Barren, auf bie p()run^ bei5 $em\ t). 15. 
2. ap ct ( bie 9tat()fd)l(ige tym gcin.be i?et-eife(t to. 1618.; 

a) i^re 2}?ad)t fowpljl wit iljrc 8j(l . 16.; 

b) ' 



et- bie 2t.i^ffi()fung be$ '^gfcn n|d>i l)inbeii, fo 
bap oft SlKc Bwlorm fd),einf . 17. 18. 
3. ap er ft'e enb(id) 511 fid)et'ei; SRttffe einfiiljt-t o. 1923.; 

a) uadjbem il)i'e geinbe untcrgeaanacn fmb D. 19, 20.; 

b) ivenn ft'e feinet 1 Seitunc; folgen . 21.; 

c) wobut'd) et- benn bie 3Bal)vl)t unb janhvtji-bicjfeit al< 

lei- feinei? SKorte unb 3uf0f envcifi . 22, 23. 



246 flm onntage nad) 



II. SBametibe 95ettadjfutt8t ft6ev tie 

SajlerS* 

1. SDlit tt)e(d)ct' Slt-ajitl unb $crjMung bag 8ajl and) ju SBevfc 

gdjcn mfigc fcinc 3ibftd)ten blciben bod) nid)t wborcjen ; 

2, nut tt)dd)ei' SD?ad)t tmb cwalt c$ aud) m-bunben fein mijga 

offcs wcifc ^)lanc fann c$ bod) nid)t l)inbmt; 

3. wic inel UncjUttf c-o aud) anrid)fcn mixje bod) mtip e^ fyfiuftg 

nod) mci)t' ittcS befoi'bent; 

4, wie langc c^ fcinc 33efH'chui(jfn and) forffc^cn mcgc julc|t 

fnbct e^ bod) fcincn wbienfcn o()tt. 



III. J)a ba^ SZcidj offe^ uott ben 

feiue getnbe beivetfen, nuv tmmei' ewinn 

fdjcn wit 1 cin, wenn wii* bebcnfcn: 

1. bap bee @ci'cd)tc. ttntct 1 fotdjcn rfaljtuingcn inunet 1 in bcm @(aiw 

ben an @ottc8 gufe unb gnabtgc gu()i'ungcn boj^irff wivb; 

2. bap nnfcr fo(d)cn ^ctfolgungcn bet* SBiKe be^ <S()t'i|len immcv 

mef)f juin etjovfam gegen ofteS ctot gch'ad)t nnb gc# 
wol)ttt wivb; 

3. baf bic wafyve efinniing bet 1 ^einbe an Sid)t foinmt, nnb bic 

^inbet* bc id)t on ben finbet'n bet 1 SSoSljeit gefd)iebcn 
wet'ben ; 

4. bap fold)* SSet'fofgnngen nid)t felfen 93et'anfajfung gebctt ju wet# 

ferer SBevbwfung bc Steidje^ @ottc^; 

5. bap bie Sfinger be^ et't'n ba clb bc()a(tcn itnb in %jml cine 

jlitte Sfioljmmg gewinnen. 



IV. Sa^ (Elenb ber SJJcif ocf(ctt* 
fd)t'cd!lid) tinb offcnbarf fid): 



2. in i()t'ct' S()or()eit in 3iatl)fd)Kigon ; 

3. in iijt'et 1 SBccjWciflung im Sobc. 



V. XBic fo un-Qeblict) bem 5luffomme ^I)vi|lt bie Sffiett flcf) 

twtbevfe^e* 

1. cgen bte 99?ad)t be SJ[nfc()nS twb be^ SRamen^ ercinigt oft 

bie Straff bet* SDZcnfd>cn unb IjBIjew, unft'd)tbai'e ft'afte; 

2. bie fthigfycit, 'Sijl unb 95eff^lagcnl)cit ber SBclf flfgcn S^riflum 

toeveitelt ott bni'd) feinc SBci5l)ett, inbem et* 
a) bic 2lnfd)lacje anf.ba'5 Scben betf @fI8fcf* et't-afljen 

ben lapl) 
lb) unb e$ niemal^ an Sftitteln fcljtctt Kipt, bie afgli 

Slnfd)l8ge bet' Sficlt ju oet'eifcln; 

3. bic aupet'C cwalt bet' SIBelt eveitelt @ott but'd) cine I 

ctvalt, bee 



247 

a) bif @oft(offti fflbft unfcdiegcn, 

b) uiib bft 1 and) 2ll(e/ We als )pf?r gffattfii (fab, nut- 

5111- 33ff()m'(id)tim5 cjfwdjfn. 



VI. )ie SBecje be$ emi mif ben efnetu 



a) (ifeerjWgcn off ffe nwifcfjlidje fbanfin . 13., 

b) ft'tib abet- |lftg wife t>. 13. (twin f3 iff Dodjanbni ic.) 

c) tinb frj)f(id)fen bc6()alb 511111 unbcbiitjjfen (^eljoi'fam D. 14. 
.2. Sic ful)ttn 

a) nifijl but'cl) attcvld ^Jicbrigfeif D. 14. 15., 

b) bie abet 1 fin S^d)^" uttjYw otto^finbfdjaft i|l \>. 15. 

(an? (S\V)ptcn l)abe id) meinen <3ol)ii gentfcn) 

c) unb un^ bai'iiin nid)f bffi'finbcn bai'f. 
fd)fincn 

a) uid)t fclfcn rcafuliaff cirattfam t>. 1618., 

b) jmb abci 1 bod) tittl (Snabe 

c) unb m/ifffii a(fo in cnuitl) Dci-c^rf wcrbciu 
()abcn 

a) (lets! ftnfti ()frrlid)fn SluSijaiijj f. 19., 

b) wlihi'fiib bfei linbfi-v SBfjj ini Sobf fnbct t>. 20., 

c) foi'bfi'n aba* 2ikiel)fit iinb Si'ftif bie ane 3' f J y - 21 23. 



.filttitlj. 2, 1 12. |ff. GO, t-6. 

5ln bfti 2Bfiffn aitS bcin ^ot'cjfiilanbc offfiibart fid) fiiif 
bffonbfrS gniibigc ^tii'forijf (Sottftf, and) btfjfuicjfn, ivfld)e ffnie 
finb von Sl)ri|lo, 511 (ct'nct 1 (i-rfcnntnifi unb fiufinfd)aft 
t'ftt; burrt) aiipfvoi'bfiitlid)f, oft flrof5f, oft unfd)finbar flfine 
bcnl)fttcn jicljt n ftf ju Sl)rifro, bap fie nad) bfin tonicj bf 
mch'ftd)f^ fwgfn-j). 1. 2.; folgcn ffe biffnii 33f/ f 1 ^ wcrbcn fie 
buvd) ba$ 2Bort (Sottf^ (o. 6.) wfifff fr(cud)tct, unb fflbjl bic 
^finbf bc0 ' @i'i8fer nu'iffcn iljiifn forbfdid) ffin B. 310., fo ba|l 
ftf fnblid) 511 t>o((ig bfffiigfnbfi- ^cr^fn^cmfinfdjaft nu't bfin 
fonunfii o. 11. 12. if Slubftuncj biffft- ^Jfifcn, fo un'f bie 
nifff b @d)dft bfutfii auf bic fSniglicftc nnb gottlid)f afiflr 
3cfii'?finbf l)in, bif l)ifi' int Slttgfinfinfii ju bftiMd)tfii \\l, 
an bfn folgfitbfn onntagfit an finjfliifti 3>i\$tn bif .f>ft-did)ffit 
Grloffi'iJ bfin 2lua,f bf fi|lf> anfd)autid) a,finacl)t tuirb. 
^vov()ftifd)f ^i|lfl I'fbft unofvffnnbar on bfi- 3"f"ft l)ri|li in5 
lftfd) unb von bVr anljfbfnbfit @ri'id)funjj ffiiifg 9ifid)f>? unter al< 
Ifn 9J15lffrn; bif Sikiffii, in bft 1 5lird)f ftftsS a(-3 9icpraffntantcn bfi- 
ancjfff()fii, finb bic (sJi'lKinge bfi 1 @i'fiillunjj jfiifv 



248 

3ef. 60, 1 6. 

{Die <vleutf)fwtg be? 2ett twvd) bie enbutig (Sijriftu 

1. ie jeigt fid) in ifyrem Ut'fpt'tmge uiwetfennbat 1 ate ein 

d)c$ SBecf . 1. 2.; 

2. unb offenbat't fid) in iljm 1 af(maf)ltd) fot'ffdjw'fcnben 9Menbtwg 

al$ unati$fpved)lid) fegcn^eid) . 36. 

1. S?a3 tXMt 1 ju 58eil)tutd)fen gcfeicvf fyaben, bie ebtirt be$ 
Crrlofet'S, ba$ roar em (St'cignip, auf weld)e$ fid) fd)on or()er jti* 
n(id)(i ki Sfi'^fO bann aki- aud) tci ben ^cibcn, al k 5 fcicf? mit bcm 
jfibifdjcn Solfe unb bet 1 i()in 511 S()cil gcwci-bcncn cjottlidKit 
fcantng bcfannt wuvbcn/ bie fttfgcmoine vwavfiing tinb 
(jingcn'djfft ()affc ; tinb gembe ju bev 3fi^/ ^ ottc <otm 
wut'be, bte ffinbtge SD?cnfd>()cit ju cvlofcn, ba ct'wai'tetcn bie 
bcfonbcvS Icfctjaft ciuctt SSBcltf&nig unb $Ccltbeg(iicfcr. 
fteduugcn son bicfcm ^Bnigc unb on bet 1 9?atui' fcineg 9veid)e 
vcn frci(id) fc()t' ii'n'g, abet* jt'e bicntcn bennod) ba^ti/ bm 
lium fpdfct'ljtn tifjio Icicfyfmn uyang sn i)pt'fd)af|f n ; md)i' 2id)t 
iifcct 1 bicfen egcnffanb unb bcftimmfcvc ^offnungcn (jaftc baS jfu 
bt'fd)c 93olf, bcnn e$ cvfvcutc fid) b langcn $ei()e cjottgcfanbtcr 
bie getncbcn worn (jc.il. eij^e, bic Snfunft bw 9)icffta5 
, flbev fcine fyolje SBefiimmung bdcljvtcn, iitvi' fcin 
(uffd)ti|]"e gabcn, Unb wenn and) title nntet* ben S 
ten, in einem ganj it'bifdxn <Sin baljincjcljenb, nut 1 jtnnlidje 
nungctt l)egten unb jeitlidjcS 5Bo()(crgel()en von bem 
tctcn: fo befajien bod) bie Skftmn fid)tigefe 6infid)ten, unb 
fen, bap bet- >et'(anb nid)t biop ft'ti- Sftaelf fonbet'tt fiir die 
fcin, unb etn ercigeS ?Keid) fliffeu wet'be, in weldjem nabe nnb 
SBa()i'l)eit, id)f, 2eben unb eligfeit alien enoffen gegeben wet'# 
ben fodte. ie son oft felbet 1 bttfd) bie SBeiffapna, envecfte 
jffnung auf ben jtiffinftigen (5f)riilii-3 crwcijl e^ juniid)fl, bap 
bic^ ganje SBeii in fcinein erjlen SBeginn fd)on ein gi>ttiid)c$ wat*, 
bcnn ort fflbjl traf ja bie Siot-anfralfen fill 1 ba3 SReid) 6()t'il^i unb 
fiii- ba6 toon (5l)dfro an fid; iiberafl l)in oei-bveitenbc id)t bet 
8fial)rl)cit unb cligfeit. 

SliS gottlid)e SiSfrf cvfd)eint bie @dend)tiing bet- 2Be(t bni'd) 
jripnm aud) baburd), bap ott auSbfiicflid) ft'etibige unb 
banfbarc Slufnaljme be^ on if)in gefenbeten id)te^ 
werlangt S)tad)e bid) auf, wei-be 2id)t! benn bein 2id)t 
fommt, unb bie |>en'lid)t'eif be$ .^ert-n gel)et auf iibcc 
bii- (. 1.); fo fpt'id)t bet- |)eit jnndd)(l 5111- ^ii'd)e be3 SUfen Se^ 
fo and) jtt tin^j jene foKten mit fwibigem (atiben ben 
anfnej)inen, rcenn ei 1 nun in fein (igent()um fontmen wet'be, 
cben fo bie ^i-ebigt i^on bem fleifdjgeroorbenen SBoi't, ba3 tin? 
vot* bie Sltigen gemalt wifb. 9??acl)e bid) auf, jlel)e auf on beinet 
S5efu'nunet'nip , efl)cbe bid) a,u5 beinem 3rt''^'/ fi^)e! bet 1 
bit', bet- bannl)et'jigc amavitef, bet 1 red)fe SrWfer, bet* 



Km eiama*gefr pi(tel. 249 



nenbe ot)evwjler. 3 tym filet l)in, if)t' 2M)feKa.en unb Selabe* 
nen, et 1 witt cttd) erqtiirfen, bei i()in wet'bet iljr $ul)e ftnben file 
me (Seelen! &tt il)in l)in, betr attain Seben unb wlk entige giebt! 
Sftmm tf}tt auf/ mit $reuben, wer bit and) fern mag(i; $mibe 
tvufbe ben Iwten Dcvfu'nbigt, mit gmibcn begi-iipfc i() bet* ft'omme 
ret'S Simeon, mit $wtben fap SWaria 511 feinen $itpcn, mit grew 
ben foU bid) b'ie .^offdjaft bet- @nabe ei-fiiKen, bap bein $et(anb, 
bcin SKittlev, bcin dcfet 1 evfd)wncn ij^. SSerbe id)t! nodb 
ftffl bit in ^inpcvnip , tvad)e auf , bet 1 bit fd)laf|l, tmb fre()e nuf 
ben ^obten, fo wivb bid) 6l)t't|lu^ et'leucjjfen ; rcevbe id)t, fo 
bein (Samen Stbva()am5 jugevufen, bag 3Bort beu SGeiffagung 
fte libei 1 otteS Slbfi^ten unb iibei- bic ddofung buvd) ben 

ct'(ettd)fen, folfte mit bem id)t (jeilfamev 
fte evfiiden, fof(fe fte jtt Ijeilijjem itnb finbiidjem (St'nne gecjen 
evwecfeti; unb ivenn Sfi'ael auf biefe SSJeife juttoc felbev e 
tet war, foKfe e$ nad)ial'3 wicbet- anberen ein 2id)t fein; unb 
ijl e6 gewovben ben ^>eiben; stele on biefen nal)men 
ben unb ottcSbienjl anj bie fontflin au^ 2)Jot'gen(anbc fam, 
lomoS S?ei^()eit ju pt'en; fo jh-ijmte ^on 3f l ' af l 
!eud)tcte bie .f>eiben. 3 i)o(fem 9J?a|le gefd)a()e.bi^ abet* erff, al 
6!)n'(lttg geborcn war; ton i()in fo((en wii- uii'o et'Ieudjfen laffen; 
fein @lanj fd)eint tm$ in bet 1 ^Jrcbigt be5 SBot-te^, unb fo wit 1 
glauben, fo tverben roit? et'Iettdjfet, werben 2id)t, unb jebet 1 untec 
ttn5 fol( ba(5 id)t feine^ @(auben in guten SBerfen (cud)ten laffen/ 
foil felber cin 2\<fyt fein in bem eiTn, unb anbei'eit mit feinem 
0ottfeltgen SBanbel toot 1 unb jtt 6l)t'i|lo ()inleud)ten. ann erfMen 
wit* unfet-c ^fjlimnning. 9?ennt bod) bet 1 ei't' feine %un$w bag 
Sidjt bet SBdt/ well ft'e Don iljin edeud)fet ivaren, tint wiebet* an< 
bet'en ju Iciid)ten, erg(eid)t et 1 ft'e bod) einer tabt, bie auf einem 
SBcrgc licgt, unb iveitljin gefeljeti tvirb. 3 i1 / wit* folfcn 2id)t n>et'# 
ben, bap bie @t'(eud)tung bet 1 SSJclt but'd) Sljviftum immci 1 o((ftan< 
biget 1 wet'be. 

Sl($ 9iSttlid)ei5 SBcrt evfd)eiut bie ^v(eud)tuncj bet 1 SBelt btttd) 
Sfjt'iflum and) babuvd), bap fie but'd) ben eincjebotnett 
<5ol)n otte, bet 1 mit bem SSatev ein^ ijl, bewivft 
wot'ben iff. 9?id)t but'd) ^vo^ctcn, feinc 5\ned)te, nid)t bitrci) 
(Sngel, feine efd^fe, bie bienflbaven eifler, l)at bet* 95atet* 
bie ^fleiidjhmg bet- SBelt jti bewirfen befd)(offen, fonbei-n btu-d) 
(Styrijlttm, bet 1 bet 1 Sltgtaiij bet 1 a.ott(id)en ^et'fd'djfeit unb ba 
bilb be^ SSJcfen worn SBatet 1 ijt, fo bap, wet 1 t()n fa(), ben 
fal). <2ie()e, bcin 2id)t fommt unb bie $m(W ett 
$errn ge()t auf it bet 1 bit 1 , fagt bet ^)ropl)ft,'(5()rijhi3 ij 
J^id)t bet 1 iffielt, et 1 fagt e felbjl ; et eet-bveifet ^id)t iibet 1 atteS, 
jum ewicjen Seben, jut 1 (Seliaj-'eit Jit wiffen jiofl) i|l, ap in bunflet- 
9?ad)t- bet feinet 1 ebttrt bie fladjeit beg ^et'fit bie ^it'ten umietid)* 
tete, unb bap bei feinem Sobe auf otgatlja bic @onnc iljreii 
<2d)ein cr(ot', unb eine ^injleniip bet bt'et tttnben bie 6vbe be< 
becfte, biefe ^t'eigniffe jdgcn-tf in bebeutung^oolkn ^Btlbcrn, bap 



250 Xm @pip(Kmta8*gefh 



bet 1 8ett iff. 9?od) beufet ber ^ropflet bawuf 
l)in, rote gwp bie nabe, wie gan$ unuerbient bie SBat-mfyerjigfeit 
ijl, wenn tw$ in @()t ( ijlo bag 8id)t aufgefyf, rofifjvenb t$ anberen nod) 
uerborgen ijl; et 1 fagt (. 2.): (3iel)e, ginjlernip bebecff bad 
(Svbreid) tuib unfd bie 23o(fet'/ abet 1 tibet 1 bit- gefyt 
auf bet fjfrr/ unb feine $mlid)feit et'fd)eint fiber bir. 
%me nate wat 1 '^, bap oft Sfracl ci ( iva()(f(?, Dot 1 anbeitn 
cS ,^u erifudjfcn, frcic @nabe i|? and)/ bap wit 1 biefdbe 
gontcpcn, t(i()i'fnb nod) fo ofelc SSolfet* fin tinfet unb in 
(d)attcn woljnfn. a8 fott ttnfnt >ct'jcn ju frcubigcr anfbarfcit 
flimmen, foil tin*3 twi ntad)cn in bet 1 einpfancjenen nabe, ttnb cifvig 
ba Sid)t bet* 58a()vl)eit on tut auSgcljcn unb anberen jiipiepen ju 
laffen. 

2. ic (St'UucI)tng bev S?eH buvd) S()t'i|Ium ifl einc 
rtUma()(ig fortfdjvettcnbe, unb 'offenbaret fid) in i^rcu 
SBolUnbuttg aU unau$i>vcd)lid) fegenSretcl). SBeil bag 
0oftlid)e' 2Bcti' bet 1 SBeltet'lettd)^!!^ jlufcnweife ftcfe twite? enfwicfelf, 
fo ifl e5 "flet$ @ad)e bevet 1 , bie fc()on edettdjtet ftnb, bie ^orf^vin'/ 
jung betf g5ttltcl)eii fd)te^ tefoi'bem ju tjelfeiu 93on Sfi'ael tvenbef 
fid) ba$ SBJoct bet 1 SBBciffaguttg auf bic ^ciben/ unb e<5 (jeipt (w.3.)'. 
Sie ^eiben werben in beinem 8td)fe wanbcln/ unb bic 
ionise im lanje/ bet 1 ubev bit- aufgefyt. 5ln einem ^Junft 
ge!)t bie @onne be^ ^immele auf/ freta,t inline^ {)o()et', oerbveitet i()t* 
Sidjt immet 1 wcifcr, n'(eud)tet a((e am IjoljcnSWittage; fo aud)Sl)vi# 
jlii^, ba5 2id)f bet 1 58elt, bie nabenfonne im 9?eid)e bet 1 eijlev; 
an cinem ?punftc, im fernen SKora/nlanbc, in 5tft'en, im ittbifdjeu 
Sanbe, im fantme 3brt/ in 25ett)(e()em i|J biefeiJ 2id)t aufgegan? 
gen, unb feine traljlen I)aben fid) immet 1 rceifet 1 set'breitet, unb ftnb/ 
@ott fei etvicj S)anf unb tym$ bafiit 1 , and) ju unS gefommen. 3 U 
feinen Sungern fprad) bet 1 vfiet't 1 : %l)v tverbet meine %MW\\ fetn ju 
Senifalem unb in 3u^ i" 1 ^ in amat'ia/ unb bit? an bie @nben 
bet 1 @i-be; bamit ijl bet 1 @ang bet 1 Sccbreifiing be$ 6angelinm6 
worge^etdjnet, unb fo ijl er gewefen, bie 2lpojlelgefd)icl)fe be^eugt e$/ 
bie ^ii'd)engffd)id)te unb bie @cfd)id)fe bet 1 50iif|Tonen in bet 1 neueften 
3eit fcejlStigen ' t$. Smmer tveifer ftnb ft'e ait^gegangen bie 23oten/ 
bie jtt bem gvopcn Slbenbmal)l etnluben, bie ^ned)fe, weld)c bie @!i|tc 
i^ut 1 |?od)jeit vicfen ; unb fo ijl e$ et'futft ba5 SGot'f/ ^eiben wanbeln 
in bem &d)fe, ba^ iibet 1 Sft'acl juerjl aufging, ^t'onige tin ianjc 
btefer ficn'lid)feit ad ipeil i\t on ben 3^" gefommen, wie bet* 
^eilanb fagte; unb bet 1 ci(anb ijl ein iri)t/ jit erleudjten bie Qtit 
ben ! (Sd)nobet 1 o^enbieulT, blinbe^ |>eibeiU()um, fmjlerc Slbgoffet-et 
"l)et't'fd)te einjl in unfet'em SSatet'Ianbe, unfet 1 unferen ^otfaljven; nun 
abet 1 wanbeln wit 1 unb Unjliljlige im 8id)te beiJ (Soangelium^ unb 
.^onige im lanje be-5 ^rrrn, unb ebcn ba, wo o^enaltare jfatiben, 
ftei)en nun bie Sfinpel be$ ^en'it, unb in il)nen roirb fein l)ei(igec 
9iame geyt'iefen. JBie unau^fpved)(id) fegensifeid) wirft bod) bie 
langfam unb a((mal)lig, abet 1 fi'djet 1 fortfd)feitenbe rleud)tung bet 1 
btifd) )ri|iui. 9iod) i|l aber tn'el jti t()itn 



Km epi$ania8-jfefr (SpijR 251 

W $eiben im unM, nod) bebecff pifM-m'p einen gropen, fa ben 
roiJten Sfyeil ber @rbe; bat-urn ijl e$ fiir tins ()ei!ige ^flid)t ber 



anfbarfeit gegen @()t'ifhim unb fn'r bie groped (Seg'mmgen 
@uange(iimi$, baft wr ben eiben baS id)t be$ (StoattgrtiumS brin* 
gen unb il)re$iffe erfttflen: tfoinmt f]et-u'ber nb {jelfet un$! 
flelgefd)td)tc 16, 9.). 

(SegenSreid) ift bie nad) unb nad) (Id) Dotfcnbcnbe 
bet; SJclt biit'd) 6t)t'itlum, benn e wirb tinier alien, bie jum 
laubcn an glj'rtjlum befcl)t'i wet-ben, eine ()i>d)fl innigc 
emeinfdjaft gefiiftei. ^ebe beine Sltigen atif, unb 
fiei)e uml)ei % , biefe alle -et-f ammelt fommen ju bir. 
Seine @6f)ne werben DOII fern fommen, itnb beine Socft* 
ter jtti 1 @eiten ev^ogen wevbcu (. 4.). (Sine cjvofie tmein* 
be, in tvcitttmfaffenbes 9leid) wirb gejiiftef, aits Sft'ael unb ben 
|>eiben wet'ben bie^enoffen gcfammcU; unb wit @(tem H)re ^inber 
liekn, mit SSrid'cfefeit an ttjnen ^angen, lietceotte @orge fiir ft'e 
tragen, eine l)et'jlid)e emeinfdjaff, ein red)i werirauied erl)a(fnip 
tinier i()nen bc|te|t: fo and) tinier ben alien unb neuen 9Wd)8genof* 
fen, jwifd)en bem alien unb neuen S3unbe^o(fe, itnier atten ((iti# 
bigen. .^aben ft'e bod) einen oii unb 33aiet-, einen 2tfiii(er unb 
.fseilanb, einen ft'e atfe befeelenben unb befelicjenben (jet'd'ciett ei|f, 
eine Saufe, einen lauben, eine Siebe, eine ^offnting, ein Ijiimnli* 
fd)e$ @rbe, fantnteln ft'e ft'd) bod) tun @inen Sifd) bei bent naben^ 
mat)(e, ju cjemdnfd)aftltd)er entfitljigung tooi- @ott unb ju gemein* 
famer Slnbeiung be 2l((barml)erjigen! 3l((e Unierfd)icbe be3 SJolfe^, 
bet- Slbffammuttg, beu <Sprad)e, bet- <3ittcn, a((e fv\(len ba()in, fl&ren 
bie (Sinljeit nid)i; bie .^(dubigen ft'nb mannigfad) Derfd)ieben, unb 
bod) ein^, ^einc ^amilie Don oiieSft'nbern, SBie fegentJreid) wirb 
bie 6i'(eud)iung bet* ganjen SSeli bet- (E()t'i|len fcin, wenn nun eine 
^.eet-be jjl, unb ba$ $3attb bet- SSodfoininenljeit, bie iiiete, a(Je tint* 
fd;iicpi. 

<Segen^reid) iji bie fym SSoffcnbttng immet- mcljr enigegcn ge# 
l)enbe @rlettd)iting bev SBdi bttrd) SljriiV.im, bcnn in imnrer rei* 
d)crcm SWapc wirb off Sob unb ^rei^ mit ftt-eitben 
bavgebradjt fiir bie 2lu$bveiiung feinc-3 Sieid)e6 auf 
(Ecben. ann wit-ft bit beine Sujl fel)en, unb auSbt'c* 
d)en, unb bein |>erj wirb fid) wunbcrn unb au^bveiien, 
wenn fid) bie SOtenge am 9tteer ju bir befrljt-i, unb bie 
2ftad)i ber ^eiben 511 bir fommi (. 5.). ie beffcwn 3frae 
liien, bie ottrt 9lai() unb beg SDipf|ta .53e|h'mmting fiif a((e Golfer 
et-fannien, jubelien, jaudjjien unb priofcn off, unb bw'fefen in 
?pfalinen il)r fwj Dot' il)in att, a($ ft'e nun fa(;cn, ivie in 6&ri|io 
nabe, |iei( unb^rieben alien tinbei'n, unb atid) ben ipeibm 9iatun 
jur ^Bupe unb jum Seben gegeben warb. SBirle aber enibrattnint in 
ap, 9?eib, gcinbfd)aft unb goni, alg ben ^ciben ba (bangelium 
gepvebigi warb. <So ijl f$ nod) jct tinier ttn. Side roal)re @lati< 
bigen freuen ft'd) unb preifen oii, ber ba$ 9}iiffioni?iverf in ber 
netiejlen ^eii fo ft'd)tbar gefegnet l)at uttb nod) feguct mit ben 



252 Tfm 

lid)fien (t'fotgen, tap bie 2ftad)t bet 1 eiben fas SHeicfy otte$ tin* 
gel)t. 23iele anbett flab fait tmb gleidjgttltig, anbere fogar feinbfeiig 
gegen bieg Sfievf bci 1 Q:detid)tung bet 1 33clt. ott wcllc fie felbee 
fdeud)ten, bap ft'e feinc nabe tinb gwmblidjfeit in (E()vi|?o fd)incfr 
fen, balm wirb aud) iljt 1 @ifet fiii 1 ba$ gottlid)e SBetf bci 1 Skrbw'* 
tnng be$ G>f)rifrent()tun$ entbt'ennen, bairn wet'ben fie mit einjfimmen 
in bie SobsffSnge tmb SMbfllirtcc bcvet 1 , bic ftc^ fvcucn, bap S()vi|li 

fommf, 
egcnSreid) ojfcntaret jtd) bic @rlfud)fung bet 1 ^cibcnwcU btird) 

m enblid) nod) babuvd), baf5 i ben ju E^Vijlo S3efe()t'# 
fen feurige anfbat'fcit ffiv bie i()nen wibet'falji'en^ 
ntibc gewit'ft wifb. ic 9)iengc bev $ameele wii'b 
bid) bcbe^en, bie Saufei 1 att^ SO^ibian unb ^^a (. 6.), 
b. 1). SSolfct 1 in 9)?eu$c, au^ fernen egeubcn befii 9)?oi'gen(anbc^ 
txo man bet 1 (d)nel(laufenben $amee(e fid) bebienf, wei'ben jit beinct 
cmeinfdjaft, in bie ^it'djc bee 9Mten Sejlamen^ (jerjtteilen; fie 
wet'ben au6 aba alle fommen, @olb unb 3Bci()vaud) briiu 
gen, unb bc$ .^et'i'ii Sob vei'fflnbigcn; nad) i()ret' J8cfe{)ning 
11 &ji'i\lo ergefccH ft'e ftc^ i()in in I)ei'j(td)ei' S)anfbatfeit ganj tutb 
gar, fid) fdbjl uu't a((em, was jte 'jinb tmb I)aben, feljen fie al$ 
S^ijli ^igenrtjum an; iijnen ijl ba6 2id)t aufgegangen, fie woUen 
c^ anbeven aufgcljen laffcn ; fie fd)inecfen @otfe^ tmb @()t'ijli nabe/ 
unb tvo((en aud) anbeven junt ^enuffc bei'felben evl)dfcn. S tt tec 
^eibenwelt unfcu ben 9?eu&cfcl)tfcn (jabcn fid) 5Dtiffion3et'etne ttnb 
fffHfd)afffit gelnlbef, fie wirfen fvaftig fiit 1 Sftrijli 9ieid), unb 
f'iinben jugJcid) tc ^evi-n Sob. a i|1 i()t-e anf barf fit' fiit 1 
te* nabe, unb mit foldjer anfbat'feit befd)vimen fie 
Mte, tcftgc 9?antend)vifTen. 2Bo()lan, Ijaben wit 1 nun felbct- 
fdjmecft unb crfaljvcn, wie fi'eunb(id) bet 1 $tvv i|l, fo lapt uitiJ aud) 
unfci'e anfo|)fet i fiit' feine nabe in Sljt'ifto i()in bi'ingen, beten 
ttnb w>irfen, bap fein 9Jeid) funune unb auf fben wtveiteHverbe! 
5Imen. 

Sutler, iefe Spiflel ifl eine 33et'inal)nnng juin laukn unb 
eine SBet'funbigung be @angf(im*/ ttn'e ba^ in afiet 1 3Bdt gepve* 
bigt, unb au3 alien Sanbcn Sljt'ifren etlefen foKten wevb.en. 

3u . 1. ap bet 1 ^ropfyet baS Dangelium nennet ein 2id)f, 
.f (at'{)eit, lanj unb Slufgang be ^ert'n, giebt et 1 ju uer|le()en eincn 
Untct'fd)icb untet* biefcm 2id)t be$ (S^angeliun^ wnb bci? efc^ed. 
enn iin Slbt^ent unb ben fo(genben ^ifleln ()akn tvtt 1 gept-t, ane 
ba$ @angeliunt ijl ein SBort be^ eten'5,-eine e()re bet' naben, 
cin 2id)t bet 1 ^retibe, ba^ ba ^nfagef, h'ingct unb giebt S()vi)ntm mit 
alien feinen iitet'n; abet* ba.8 efe| ijl ein SBot't be: SobcS, eine 
i*el)i'e be $wn$, ein 2id)t bet- S3etdibnip, ba-3 bie tinbe offenba* 
ret. aun m&geii wit 1 bicfe jwei 2id)tet' nennen, eineS be$ emi 
8id)t, ba$ anbere be 5fned)t^ 2id)t (2 got 1 , 3, 13.); be$ ettn 
8id)t ij^ but'd) ()vijtum, be$ fned)te$ 2id)t burd) 9)Jofen aufgegam 
gen. @te()e auf, ba^ ifl gefagt ju bem, bet* nid)t aufgefiauben 
\\l f bft' ba liegef nnb fd)lafet obet ij] tobt. iefe 6cl)!afef unb 



Km @fanfo8 *t$. 6j)i(leL 253 



Sobten ftnb ot)ite <3n>eifel fltff, Me tmfrr bem efe|}e ftnb, betm Me 
ftnb al(e fob* bittd) Me (Stint* ; fonbedid) ftnb abet 1 bie Sobfen, 
bie ba efefj nic()t ad)fen, ftei unb cffent(id) (in (Siinben) leben. 
Slbct Me Settyeiligen ftnb bie @d)(afet, Me nicftt ffifjlcn, woran 
e$ il)iteit gebridjf. ie $titfen abet, Me ba* efefc fii()(en, unb 
i()t wiffen ft'e beipet, Me ftnb gmibbiitfng, unb fenfjcn nad) bfm 
@Mnge!ium. SBetbe id)t, lap bid) etleud)ten, mad)f, bap bid) 
fiidjt h'cffe. ein Sid)f fommf, et- fprid)t bein 2id)f, otv 
e^ oftes 8id)f i(l/ bcnn e<? i|l @otfe unb aud) unfct 
ie $evt'lid)f eit be ^evvn :c., man muf einen 
lid)cn 9)?rttut ad)tfn/ wie Me (Sonne, bafi/ glcicfewic bie (Sonne 
ein 93vmw toofi 2id)^, alfo ifl bie >ei'tlid)feit bet- ^etfon tcv 
onne nb ninb feineS ^ettltdjen @lanje5, bet 1 von iljm au^cjdjt. 
^ <5angelium Ijeiflt tinfet- id)t bat'ttm, bap wiv baburd) fel)en 
unb et'fennen @cft, tuts felbfl unb a((e S)inge; abet ofteiJ Slaw 
I)eit banim/ bap babitt'd) @ott/ fein SCet'f ttnb atte fetn (jettltd) 
Sffiefen a/prebia/, bentfen, bet-tiljmf/ eifannt unb l)od) ge^alfen wtvb 
in a((et- SBclf. 

Su . 2, a bt-Mt ja beu yn$ct f(at'!iit> M*/ N/ wo 
nid)t Sl)t'if?it i(l/ ba i|l ^infJernip/ e$ fdjeine, tvie gt'op ttnb ^e((e 
esJ iminer mag. Sn jettd'djen SH'ngen unb bie ben f0?enfd)?n an* 
geljen, ba ijt bet' 9ftenfd) bevnitnffig genug, ba barf 'et- feine^ an^ 
beven 2id)t^ benn bev SBevnunft Slbet- in cjofHidjen S)itt(}en, b. f), 
in bcnen, bie oti ancjel)en, bap man alfo f()ue ; bap t oft an* 
geneljm fet, tinb. bamit feltg wevbe, ba ijl bie 9uifut bod) jiocf^lat't' 
unb gat Minb, bap ft'e nid)t mag ein aav keif anjeigcn, iveld)e>3 
biefelbigen inge ftnb. Uefcev bit witb anfgel)en ber fsetr, 
nid)t ba6 ganje jt'ibifdje S5olf tjl ^et-blenbet, fonbern au il)m if! 
genommen bet befte unb l)od)|le S()etl bev S()vificn()eit, bie ^poftel, 
(goangettften unb oie( ieiligen. SBie mit 3ftael, fo geljef e^ and) 
bi$ Ijeutc be>3 Sageg in aflen ^tebigten (5l)n'|li unb-be (Soange* 
lium, eth S^eil nimmW an unb witb et(ettd)tet, bao anbeve met}* 
vete SI)ei( vetbammf e$ al6 3 l 't'^nni, weidjet bawon. 

3tt . 3. a bie 3ben bet tiid)t be-5 oatigelitim^ nidjf 
woKfen fatt geben, unb biieben in il)tem ginfletnip, f)af e bod) 
nid)t mogen oljne gt'tidtf bleiben, Ijdt au^gebtodjen in a((e SeU", 
unb anjTart bet oei'Menbefett tinb tietfaflenen 3"ben uerfammlef bie 
^etben. cnn bie .^eibenfd)aft i|l (Sljtiflen wotben, unb ivanbe(f 
in S()tifio, bem wa()ten 8id)f/ bntd) einen tedjfen lanbetu ttnb 
I)af biefelbige ^tttd)t alfo gewad)fen, bap aud) fontge, bie baJ 
4?8d)|fe ftnb auf @tben, ft'd) utttet bem lauben gebennit[)igt ()aben. 
3m Ian 5, bet ttbet bit aufgefyt; et nennf 6l)ti|!nm ben 
@lan$ obet <Sd)ein beS SlufgangS, ba^ iji, be^ 6t)angelttimi? ; bar* 
urn/ bap baf vangelinm immet unb immet will geptebigt fein. 

3u . 4. iet ()ebf et an, bie fianbe ju etj(il)len, batinnen 
bie ^leibett jum lauben befel)tt ftnb. @t vebet oon geijllid)en 
@o()nen unb od)tetn, ba$ ftnb SKann unb Seib, bie an gljrijlum 
glatiben; batum mnp and) bie 23etfaiumlung unb %\\h\\ft betfclben 



254 

geifKid) fein, bap fte nid)t mtt bent Seite gen Scrufalcm, fonbcrn 
mit bem et ( sen tmb cifl bemfelben id)t glattben, ba Scrufalem 
inncn ij}, unb bag ufcer il)r aufgegangen ijh ie ScrufaUm, tteldje 
ifjre SUttgcn aufl'cbctt fo((, .mup nid)t bag JeiMidje 3crufa(cm I'/ 
bcnn bie ift nid)t cine Gutter bicfer $inber, fonbern cine Sftorbcriu 
iiber a^uttci 1 tinb ^inbct 1 unb Safer. jjl bie geijllidje SKuttcr, 
ba$ ifl, bie SSei'fammlung bet 1 5(pojle( unb after Ijeiligen <S()fi|lcn 
au bem fiibifd)cn Self/ weldjc bie d)n'|i(id)e ftirdje Ijeipen. Unb 
()eip bavnm Sfiuifalcm, bap ft'e in bevfclbigen <3fabt Derfammlet 
tinb angefancjen ()at, unb aflba J> in a((e 2Be!t aii^fbrctfet i|l. 
^ mup jo fin (nfclid) Ort fcin in bet- 6cU, bit anjtncje ba$ @ 
gelium ttnb bie )n'|ienl)ctf, ba$ ijl ju 3ei'ufa(em $efd)e{)eiv 
ten untev i()i'en (it-giien $einben. 3ft tuttt bie SDZeinung Sef 
@ie()e urn bid) in bie {' Oet'ter bet 1 SBeU, fo gvofl unb breif 
id) bid) mad)en, baji bn in alter SBdt fcin. foUjl/ an a((en Oerfeni 
foHen beine ^inbev fein. Unb jtnb atte biefe SS'orfe gefacjt ju Svofl 
ber et'flcn Sljt'iften 511 Serufiifem, barum, ba fte Dcradjfef unb Wf 
nig watm ie 3"ben jtngcn an j fobfen, Det'jagcn unb oci'fol* 
gen, mn'nfen, ba$ ai-me, o()nmad)h'gc 93o(f au^uro^en, unb fal)en 
nid)t, bie Barren, bap ft'e bamit eben ba angejiinbete euer auf 
bliefen unb in al(e SJelt trieben, 

S 5. ie 9^enge be 9Kce fi'nb bie 2anb ttnb 
Scute, bie am Sftcere woljnen; alfo and) S0?ad)t ber ieiben foU 
()iet' nid)t fein bie @tarfe ober ewalt bet- ciben, fonbern" c iji 
cm groper ^aufe ber ^cibcn ; bicfer @pi'ttd) i|1 erfnKet ba>3 gropere 
Sljeil bui'd) @t. spauhtm. ein crj wirb fid) wunbern, 
obcr en tf eft en; tvie rcimet ftd) ba^ jtir ^t'citbc? ie red)fen 
gt'opcn ^t-eubcn, bie ba foinmen fiber nnfer ^egcljren unb ettfcn/ 
bringen mit fid) gleid) ein @t'fd)reclfn, bieweil ft'e weit groper ffnb, 
benn roir un^ erfcljen fatten. 

3u i). 6. @r Ijat gcfagt toon ben ^eiben, bie on bent Slbcttb 
gen Sevufalenr fommen au$ ber SOicnge bc5 93ieer$; fyter fagct eu 
on ben SBBlfern, bie won bcm SDiorgen f'ommcn, 3" bem laufcen 
unb @i>ange(itim werben mit gropen ^attfen ftd) fammeln bag SBolf 
bc-5 anbe8 Slrabien, unb wcrben fid) felbft bargeben mit a((em i[)^ 
vein @ttt unb way ft'e ijaben; benn w red)te Sl)rt|]en ffnb, ba ge# 
ben ft'e ftd) unb a(lc$, was ft'e Ijabcn, 6()rijlo unb ben <Setnen jn 
bicnen. <Sic werbcn be$ |>errn Sob wcrfitnbigen; ba^ ijl 
bag red)tc cigent(id)e ()ri(lcnwerf , bap w've ttnfere <2finbc unb 
@d)anbe befenncn, unb aKein ofteg nabe unb SBcti'e in itnjS 
prebigen. enn otteg Sot) unb l)re mag niemanb ^rcbigen, ber 

$ @nabe unb bieg td)t nt'djt erfennet, 



bem 
jlum uut) fein SoanfleKum afte SSRenfc^en ju erleucljteu unt> 



1. 3 wie. fern er tereitg et'fii 



255 

2. 06 we bie wlffKinbtge (grfflflung beffelbett mit wifl$eif Ijoffcn 

bih'fen; 

3, wie wit* pit @rfiU(ung befielben fceifragen fitonen. 



II. $W weldwii $ecf)fe wir 3efum aid bad gtcfcf ber SBdt 
unb aid bie 6onne unfered SeDend-befracfyfem 

1. Sffieil ev ttnfeve <3ede et'fettd)frf; 

2. weil ft 1 ttnfet' ^ct-j fitr ba @utc wvawf, nb wn? 

tnad)t an gutcn SSBet'fen; 

3. W>fi( wit' bei i(jm <i(Icin Svofl unb (Si'ciititfinig finbcn; 

4. well feih (Segcn ftd) ftbcv ben cjanjcn 



HI, 28te fcgcn^cid) wa^re 9Iuf{I5rung auf bad Men fined 



1. 3^ @iffM^ }f SB^wblung bet' (Siffrn i(l uitDctf fiinkt- ; 

2. ba SSolf gcwinnt an 2ld)tung unb (Stnfltip fed aitbei'n 3So(fc m ; 

3. Me 3aI)I bet 1 juft'iebcnen SBfirgci; md)t't ftd); 

4. e$ mcl)t't ftd) ntid) feiu 0icid)tl)ttm an ivtifd)fn flforn, 



IV. s0?ac^e bid) auf unb tvevbe 

3 foffrn u6 bicfc SBot'fe 

1. ninnct'tt an Me bwd) (5()vi|ium un>5 bargetcfene (Sdettd)htncj; 

2. evmuntem jtt einem d)t'i|}iid)en SBanb'd, a(5 bcm 

Sffianbd tin 2id)fc; 

3. erwccfen jtt bet 1 ^rfuMgfeit, tvdcfte bie (Jffdjdntmg 

flCenfljatfccn ct'jeucjt, wo fte attf eitte tvui-bige 3Bdfe gcfeicvt 
wivb, ' 

, f* W* 



ii. gaft^. 2, 112. 



0>I)i'ifhtm al 5\ont'g atfft* SSclt pi jeicien ttnb bt> 
bet 1 SBelt pt i^m in bet' Slnbffung bet* Seifcn ttot'ttlb(id) 
(en, tfi bet- ^attpfgebanfr bc(? @pipl)anitiiJ^fjif^, ttnb bie beiben ffir 
baffelbe w-m-bnefen ^)et'icopen bt'enen btefet 1 S3efJimnning bttt'd) ilit'en 
gefd)td)tlid)en ttnb >ro^)ettfd)en Snl)a(t; wa^ bie epi|lo(ifd)e ^.Vn'copc 
Sff. 60, I -6. wciffagcnb IjinjlcCt, bcgann in rfMttng pt ge# 
l)en, al$ bie Setfen a3 bem 2)?orgf nlanbe , ^eiben, unb g(n'd)fam 
bie 9tcpt'afetttanten bet 1 ganjcn ^cibenwelt, ()vtflo i()re ^uibigungen 
bat'h'ad)trn, SJic age fpStwcr 3 f i^ 1)* rt ^ biffcn Seifen f 5* 
nige gcmadjf/ btc anS Slfrifa/ @ucop ttnb SljTen gefcminen fcin foU 
len, unb ()at tyre 341 bfSljalb ttnb wcgen bet 1 bvci . 11. genann? 
ten efd)enfe auf cei fefeefe^f/ alleS bie3 o()tte t)int'eid)cnben 
runbj abet- e$ kwfilT boi% wie man 



256 

l)cn unb gcfetett fyaben tvolfte, tint) rceifi- auf bie ved)fe Baffling bet 

copen tmb bet- 3bee biefeS ftejftacjeS Ijin. 

95.1. Unfa 1 bem jubifd)en Sanbe ijl blof SubSa &u 
in wdd)ct $proinj $ef()(d)etn lag; bafyin tmb jwat 
nadt) Sctufalom, ate bev aupfflabt be$ SanbeS/ wo ft'e ttafiit(id) 
ben ^onig bet 3ben jit fmben fyofftcn, famen bie Sffieifen attS bcm 
$?ofa,en{anbc. Eaglet wet-ben ftc getiannf, %t\\tt f bie cinct' f)6> 
(jet-en, au fi'ii()ct'cn S f i^ flbedicjtrfrn 2Bci^l)dt ffd) ti()mtcn ; ttub 
tjontamlid) mit 9?ahit'# tmb (Sfct-nftmbc ft'd) fccfd)iifHi]tcn ; 
a<^. 6, 135. fagt fiber ftc: g^ i|l nid)t gwdfel/ bap 
SBeifm fmb nod) \>on bem |>dtiflfin iih'ig bliebcn, bie 
ten anicW @d)ti(a ( gcwcfen, imb on ben Stiben ottc6 SBort 
flc^ret tmb gekt-net Ijabcn, tmb gcfllaubf/ ba^ fttt bem jubifdxtt 
SSolf foQte bn- f>eilanb bet cjanjm SBclt geboven wet-ben, ttou wel# 
d)em ott bett l)eili$cit SJvitcvn feinc 58ei'l)eiptmg gegeben. G??o- 
mon: Magus, vox media, et in oriente late patens. Fu- 
isse videntur ex posteris Abraliae, seel extra Israelem; 
auri vero turisque mentio remittit nos ad Jes. 60, 6. ubi 
cle adventn gentium: ut hoc jam loco praeludia sint Mes- 
siae a gentibus potius, quam a popularibus complectendi 
Luc. 4, 26. Calvin: Magos Persis ac Chaldaeis vocari 
astrologos et philosoplios, satis notum est, unde facilis 
conjectura est, ex Perside istos veuisse. 

(Sic fa men au$ bem S^Jot'genlrtiibe, |ebenfat(3 weitfyct 1 ; 

bie @e|nfud)f nad) bem Jpettottbe bet 1 Sffielt/ bie jtu* $t\t bet* e# 

butt S^fw au rf) un ^ 1 ' ^ n ^cibcn ivett twh'eifct war, tvoju bie 

ft'fl^efe SSerbanmmg Sft'flfB nd) 5l|TiH'ic't wb SSdnjlomcn, tmb 

bap Suben bamal^ fd)on fajl in ((en Silnbeen ba i bef'annfen SCeit 

Jebten, rtrnb tmb degenfyeit gegeben tjaffe, (apt bicfe f>'dben 

bicjxicife, muljfeltgc, fclbjl gefalji-DoKe $eifc nad) Sccufalcm nid)t 

fd)etien; ft'e be'gnfigcn ftd) ntdjt, ftmbe wn bet* ebtit-t be^ foni^ 

bev ^tn l)alten jti Ijaten, ft'e feljett t()tt tttd)t an, al bet ft'e 

nid)t'3 angelje, jte woKen ftd) iibet^etiijen tmb bie gtettbc geniepen, 

ii)in i()te >iilbia,tmgett batjtth'ingen; efcen fo mad)ten. e$ bie Bitten. 

ie eftnmmg tmb ba$ ^et^aUen biefct' |>eibeu l<cfd)Smt nod) je^t 

tmj(i()licjC jriflcn/ bie ba eil fo na()e ()aben, tmb bie, olnvoljl 

ft'e bie @ntroicflun$ bet d)ti|llid)ftt 5?itd)e burd) ad)^el)ii 3'^)t'I)' 

betfe i>ot ftd) fdjen, bennod) o^ne <Scl)nfud)t nad) (Sfyfijto ft'nb, iiu 

bem |te bie tiefften ^Bebtitfniffe i()t'e f>etjen$ Detfetmen tmb ftd) in 

tl)Dtici)te SJdtliefce tmb SBdthtfl t>etfenfen. %tne ftidjen ben i>et? 

tanb, biefe etad)ten ben iljtten eptebigtenj jene f'ommen 

-biefe fd)etten oft ben f (einften $?eg ; |ene itbetnd)mcn 

fd)wet'ben, biefe j\)o((en m'd)t ba^ fleinjfe >pfet bri 

Stitbicjfeit biefet SBeifeit, fo ()ol)n f na.be wcvfJ) geacfytet jti 

wevben, ()n')lum jtt flatten, lag tin $M&ev tmb utjl i^re .f>etJ 

jett^ ttad) bcm $ei(anb bet Self; foldje @eljnfud)l ISpt bet |ccc 

nie imbcfticbijjf, bie ^ottigin att5 bem SDiotgenlanbe, ive(d)e jn @a< 

lomo fam, bet ^ammetet ati-3 iDMjt'eiilanb , Sotttdiu^, ft'nb SBe# 

weife 



2(m {StamaSsgeft. <ganfldium. 257 



rceifc bafflr. Gnomon: Si facias duas classes eorum, qui 
Christum vel suscepertmt vel non suscepeiimt, et utrin- 
que varietatem hominum observes, multa ex toto N. T. 
utiliter observabis. 

- 95. 2. @ie fragen: SBo ijl ber neugeboreue fb'nig bet'S^, 11 ? 
nidjf, wo i|t tmfcf ftonig? a$ jeigt, wie ft'e wn rturt f'eine 
Suben, fonbern |>eiben geroefen ft'ut). a oaten SMe etfe -^vage 
nad) i()m nannfe i()n fo! Unb ba$ le|te S&ort liber 3(jm: 3efu-S 
Don ^aflarctl) , $omg bet 1 Suben! SBeibeS v*on unjiibifdjen 
fd)en. ct* f onicj bet* 3bcn wit'b won ><?iben al^ f otu'g 
unb on Jpeibcn al fonig &tim Sobc tta'uvt()eilt. ic 3fi 
nig bet 1 S^ben, giefct ben <Scl)Uiffei juin SBerjtanbe be ganjen ,( 
gelium^; c ()aube(t, fpeicfyt, (eibet immet 1 bet* 3JJeffia6, bet 1 fonig 
bet* 3bft. Side Soln-eben tinb ii((e (Spotti'ebcn fibet 1 Stfnm 
^eu fid) auf feiuc foniglidjc SBflvbc iinb offe^(SoI)nfd)aff. 

SBir tjabeit feinen tevn gefeljeu, eiu fet-n, eine 
fjet'ovbentlic^e, wtmberbare @rfd)fintmg am ^immel tja^c jte ijou bet- 
elnii't be^ et'fe()n(en ^outg^ in fenntnift gcfe^t; bet ifjten 55eob# 
od)hingfn be$ fnmmels roar iljncn getvif eitt (Stem in bffonbcrS 
meiftviifbigei: SBcvbinbung mit anberen et'fdjienen, tinb but'd) bieS 
9)?itfe( niad)te ott biefeit ft'ommen unb ()ei(^begiet't(jen fet-jeri auf 
flbei'natiit'lid)e Sffieifc bie @elnnt be^ SOJefp'a^ frmb, inbem i()nen 
fet' (Sfwi aB bet 1 be5 S0?effta5 ct'fd)ien; unb fo roar bieS 
bie 6t'fu((ung jener Seiffagung be$ ^ileain, bet 1 won bent fcu 
gen S^etfer uttter bem 93i(be be^ @ternc8 au^ %<itQb gerebet 
4 SL)?ofe 24, 17. >I)iie ben pg be^ SSafet'S, o()tte cine on 
gegebcne SScranlaffung fann niemanb ju bem @ol)iie fommcn, but'd) 
(awbfn mit (5()ri|lo in SSetlnnbung ft'eten 3of> 6, 44. iefer 
3ttg be$ 95ater jum @ol)nc gefd;iel)t attf I)od)|t mannigfadjc Sffieife, 
but'd) (itipere tinb innet-e 9J?itte(, ja -afleS fo(t un* S3 
wet'ben. S)a8 gefdjt'iebene unb ge^t-ebigte Sovt, baS 8cbcn in 
Ud)et' emeinfd)aff, bie glu^lid)en- unb fraurigen t'eignif 
Seben^, jene but'd) ^anfbati'eit/ biefe alS Sfi.dtfiflunflen/ fo((en un3 
ju S()t'i|io fii()t'en. S)ie innet-e @el)nfiid)t/ bie btii'd) fein St'bengut 
befi-iebigt roirb, bie SSefH'afung be^ eroijten^, ba SBedangen nad) 
2id)t, $ojl unb wben ^ ^ (K ^ ^ %} ( \ttrf jum <2ot)ne; in 
6l)t'tjlo iviii et 1 atte <Se()ttfud)f j^iden. Saufenbe Deti'ennen biefen 
3ug, eti'ennen nidjf, roebet- rooljer er t-filjt't, nod) rool)in et- fiifjrf. 
3e fdnvadjer ber innere 3ug be et|le$ ijl, be|lo prfVf ^jTegen 
bie 2)?al)mingen uon atipen ()er jtt fein, ju S()vt|lo jtt fommcn, fo 
5. S3. bei bem ^etfet-meifler jtt ?p()i(ip|)i, ben bag (Srbbeben, ein 
3ug beS SaterS jtim o()ne, et't-egee, nac^ bem eit feinet 1 eele 
ju ft'agen. 3 Slufien jiel)t bet- Safer jeben auf feinc 58eife, 
anfcl)liepenb an gujWnbe, Sagen, ^et'ljcilfnite unb $et'iif$gefd)afft 
beS au|5et'en Seben?. S)er t'lBfer fttd)fe bie Sifd)et- but'd) SJunber 
an ^ifdjen (Sue. 5, 1. :c.), bie ^ranfen but'd) fih'perlidje |)eilung 
ftd) p geroiimen unb ju fid) ju jieljen; unb biefen ftcrnfunbigen 
Sffieifen wavb i()f efd)(ift ber 33/ wom ber 95ater jum 

I. (CiSco J?ivd;eninr)v*) [ 17 ] 



3fm 




fte jog. 3>eber wirb leid)t im eigenen 2el<en biefe 
bed SBatei'd erfennen. 2a water: SGir l)aben fein en tern 
feljen, -- er l)at ailed, wad cin fom'g l)af, aber ailed gBtflid) unb 
l)immlifd). 3Bic ber Sugwogcl nu fewen Sanbcn ()etf iegf, unb bad 
SJanb ftobet, bap ft- fnd)t, fo bie SKagier, son ofted id)t 3^ 
Ifitct! Sjfe S()or()cit ortc ; mag auct) I)JCL' gcfagt wccbcn, if! wd< 
for, alS bic S)?cnfd)cn. S)ie ^oljcnpricilcr unb 3cntfa(fiitpn niSgcn 
ba wo()( and) mac()fd ^onmot obet 1 (ttjligcn (Sinfad fiber bicfe ma; 



SGie ft'ci (SoffcS nabe fri, an font 8>olf gchinbcn, ja 
fte alien SBBlfern ju S()eil werben foil/ bad lel)ren nid)t Mop bie 
S^eiffacjungen bed 51. unb 9?. Seffrmientd Don bet 1 S3ei'ufuncj ber 
.^eiben ju Stjrtfio, fonbern atui) biefe (Srjllinge bei- ^eiben unb ber 
ntwicflungdgang , bie SUtdbwttma, bee @angeliumd attf ^t'ben, 
S)iefe SCeifen fflljlen unb folgcn bent Sttge, bad i|l ffrtd unfere 



Gnomon: De ?*e deque tempore ita certi stint, ut tan- 
turn qnaerant, ubi? Scribae solum locum sciebant, tern- 
pus a magis debebant discere, vel discendi ansam sumere. 
Vidimus stellmn cjus vSC. propviam. Quo mclius magi 
ordinarinm siderum cursiim sciebant, eo facilius vim ex- 
traordinarii pliaenomeni et analogiam stellae visae ad 
natum regem himc assecuti sunt. Sine dubio accessit 
revelatio vel vetusta ex prophetiis Bileami, Danielis &c., 
vel nova per somnium. Calvin: Qiuim tarn efficax fue- 
rit ' apnd ' magos stellae conspectus, vae torpori nostroj 
qui Christum regem nobis patefacttim tarn frigide quae- 
riinus. 

Unb finb gcfommcn, i()n anjnfreten, i{)in fonigHdje 
6()re ju beweifeu ; modjten and) bie SCeifett nod) aiferfei irbtfdjc 
^orfrlluncjen i>on biefem neugeborenen SiSnig ber Subeii Ijegen, oieli! 
leid)t and) irbifdjc Sltjtd)t in i()ve Stnbetnng ftd) etnniifdjen, n>ir 
wiffen jebeufaUd/ bap ev ferr unb ^iaupt ber ganjen Dernfinftigeti 
(SdiBpfung i|l/ bap fein l)iinntlifd)ed 9veid) iiber afled ft'd) et-jirecft, 
bap nid)t blop bie ftuee, fonbevn aUe ^erjen oot* i()in ft'd) bettgen 
fallen; bie (Snivel otted follen il)it anbeten, unb a((e 3 lin ii cl1 befetw 
tien, bap ei 1 Sljvifrnd ber >cw fci jttr @()re otted bed SSatevd; 
fo ntir djrt man ben SSater tin @o()ne, unb wer bent @ol)ne bie 
flebfifyreiibc l)re Derfagt, ber eljret and) ben SBafer nid)t 3l)> 5, 
23. SDfcnferi: ad war ein IteWidjed nnb fcebeutenbed SBotbilb 
ter tt&lligen rffillung bejfen, ixrnd inieun won biefem ^t'nbc fagte 
i'ne. 2, 32. fatten biefe Skifen nur in irbifdjer 53e^iel)ung an 
einen Itontg ber 3bfn gcbad)f/ l)citten fte bei bent, ben fte anbefen 
jvolffen, nid)t an ben errn tooin ^inttnel gebadjt, fo wflrben fte, 
aid fte erfttljren, bem alten ^onig erobed fei jc^t fein .fronvn'in,^ 
geboren, ft'd) il)w6 Sibet-glattbend unb 3vrtl)um gefd)antt Ijaten unb 
jttt'i'irfgefeljrt fein. Calvin: In hunc fincm ostensa fuerat 
slella, ut magos eliceret in Judaeam, ut testes essent ac 



259 

praeconcs novi regis. Quantum vero ad ipsos spectat, 
non venerant ad .exhibendum Christo pietatis cultum, 
qualis debctur filio Dei, sed persico more volebant salti- 
tare quasi praestantissinium regem. SuHjet' 5?ifd)en*9). 
10, 313.: 3Die$ GJ&angclittm fKmmct mt't bee @pf|W/ tmb faget Don 
bet 1 (eib(id)en gufunft bev fieiben 511 (Sfyi'iffo, roeldje tebettfef unb 
anfafjet Me a,eifrlid)e $titunft, bauon Me Crpiffri fageh Unb ijl fajl 
pin erfdH'ecfrid) unb fv8|ilid) @i>angelium; fd^ecftid) ben ropen, @e* 
le()vten, ^ciligrn, eivalfigcn, bap bie attefammf (()ri(htm wadjten ; 
ti'B|llid) ben ei'ingcn unb 23erad)fefen, wc(d)cn adein offcnlnn 1 wit'b 



. 3. nbnicf bet (Si-f^cinung imtJ-^a'ge biefev Sffieifcti auf 

@r n-fdjt'irf'f, unb nu't tljm ba$ ganje Scrufalcm; 
bie e nut iljm (jicttfit, [fine Si'caturen, ienci', ^ofling 
gn* wui'bfii iitei 1 biefe ^I'agc.in nid)f- gm'nge ^urdjt unb 
gcfc^f; 3uc(fe bet-fdten i]^ Unwiffcntjcit fitei 1 bie 9?afnt' 
d)f s bicfe tfitaigS; ft'e bcnfen e^ p'd) al8 cin irbifc^co S^eid), wie 
ba$ bc ^fi'obeg, bafjer teforgcn ffe ctne SicBcKton, @ntf()i'oiuing 
i()rei5 m'fd)oi'$ unb Bnnct^, bamit SBct'lufl an 6()i'e, inpup) 
SWad)t unb frfwi fiii 1 ft'e. 3^ 'Snfcrfffe, i()t' wcUItcftec 95oi't()ei( 
fdjcinf il)nftt cjcfatyrbef, ben tjabcn ft'e ilfccu atteS (icb, unb fo fe|t 
ba$ (t'c in uvd)f/ wa tfynfii ttvfad)e unb fgrnflanb bet- l)3d)|?en 
^veube l)atte fcin fo((en StiCi 2, 10. 11. UnwiJTcnljcif iifcev S()i'i* 
Ouin obet 1 mangc(()affc (Mennfnip bcffflbcn In-ingt nod) fletg biefel* 
ten SiJivfungen l)eror; Dicle befot'cjen @d)aben biifd) bie .33ef'e()t'ung 
jti U)in, feljen ba5 @oangelium at$ toCKbcvblid) an, unb befiimpfen 
c>5 bcl)al6 obei- toet'((ifrci'n e$ wcnigfti0. @d)t'crfli.c^ ijl 61)i'i|?u 
nut 1 (einen ^einben, ben tmhtpferfigen (Sfiubei'ii, befeligenb alien, 
bie ft'd) in 33upe unb (auben ju il)in tvenben. Sutler $ii'd)en# 
^). 10, 326.: Sap ."pa-obeS er(d)i'orfen ip, l)at offentlid) Ut'fad), ef 
fuvd)tete beg ^cnigi'cid)?, tveil ei* jhm felbjl wol)l fcewupt, bap ct 1 
ein ^fembling wav, unb (id) libel inn bie 3ben evbienet Slbcc 
bie l)ei(. 2eufe jtnb nid)f erfcl)i'ocfen, fonbeni ft'ol) wovben. 2 at) a* 
tet f : 5\ein onnet'fd)lag, fein (Svbbeien fonnfe l)cut ju Sage (ge* 
fd)fieben 1783. unb giiltig fteufe, 1839., unb jeber 3ei'0 einen enb 
fr(itl)fren @d)t i e^ Derui'fadjen, aliJ eine Slnjeige, cine 2tttffe()en ma* 
djenbe 3Bal)i'fd)einlid)feit Don bei- 9?a()e be$ adangcktefen unb aU^ . 
wei'fpoffeten ^ontgS bet' 3bc- SOienfcn: Sie etfe (grfd)finung 
be? .'pet't'n, ba er fanf^miifl)ig unb a(5 ein elfer fam, ct'rcgfc fd)on 
@d)t l crfen bet benen, bie fcinet* nid)t ivoflfenj wie fudjflmf wirjb 
bee <3d)i'ftfcn fein, ber fiit* fold)c feinc 3 l| f' ll|l f^ i' 1 ^ (l> ^et'fftdjfelt 
bcglcifen wit'b. SBem and) bie (2ad)e ei'ft'eu(id) tt>ar, bet* ci-fdjraf 
bod), bap biefe an ft'd) et'fwt(id)c <3ad)e jn biefet 1 , wie man meiiu 
te, unfd)icllid)en, ungelegenen %cit auf bie .^al)tt famine, unb unfev 
Umftiinben, wobttt'd) ft'e fd)i'erf'(id) wevbe. i;et'obe, bad)te man, 
wii'b ben S^effta^ unb feine Slnl)ftngcr nid)t auffommen laffen; wet 1 
e mit biefem SffenHicI) IjaUen unt'b, ben wii-b jenet* ocvfolgcn. 

Gnomon: Regis pertarbatio testimoniuin est contra 

17 * 



duangelium. 

socordiam populi. Si Herodes timet, cur non qnaerunt, 
cur non cvedunt Judaei? llegem sequebatur populus, ei 
pridem assuetus. Subito etiam bonae rei nuntio homines 
percelli solent. Calvin: Non ignota erant Herodi vatici- 
nia, quibus rex prpmissus erat Judaeis, qui res eorum 
afflicfas et eversas in beatum statiim restitueret. Ita Do- 
minus, postquam incredulos dormire passus est, repente 
illis quietem excutit. 

3). 46. wobe3 forfeit mid) bem ebuttsort W$ 
of> et 1 cfwa in 3*wfaUm fei, unb et-faljt't benfdben v>on ben 
gc(c()tfen, 

35. 4. |>of)epric|tet: fjdfieu aupev bem (Sinen, bet* eigettt(id) le* 
brniagtid) bicfc SCili^e fcefap, and) tic 95otf d) bet 1 24 
ovbntincjcn. Sin btcfe unb an bie @d)t'i%c(c()t'ten wcnbct fi'd) I 
mit fetncf ^I'age. afi et 1 iibnljati^t bjefe gtagc tljut/ 
Unl>ffattnt(d)aft mit bcm 5l(f^n Scflament; ivai'c a 1 cin$wmt> 
gl5ffiid)cn ^Bot'te^ gmcfcn, unb bal)^ 1 ein @d)riftfoi'f^cr, fo Ijatfe 
ft 1 bic Slnfwoi't fo fd)on Qmu$t', akt* waf al$ fotii'g cin 
flraudd (9iid)^t ( 9/ 8 15.)/ nb in feinet 1 95et'ad)tun3 be$ 
SBot'ff $ tvie jlct^ unb flkt'att bet ticfctt t-unb feinet* 
Fcit ju fudjcn; obct- fann d$8ni$ o()nc off^fut'd)t woljl 
unb fcine fdjwmn ^)pid)tcn fcgfii^feid) ct-fuKen? SBcnn a- nur if 
nod) mit vcbltdjem |>ei'jcn biefc^rage gftljan I)Stfc! abci 1 i()ve ncd)te 
^dlt bic flnbe fejl/ bcfonbci^ wcnn jie in i()i-fm ienjle alt unb 
gwu gcwot'ben ft'nb. Calvin: Tametsi de Christo altum si- 
lentium erat in aula Herodis, simul tamen ac regis men- 
tio injecta fuit a magis, veniunt in mentem proplietiae, 
quae in oblivione prius jacebant. Quod sincere ex scri- 
ptura respondent scribae et pontifices (qui tamen postea 
furiose corrumpere totani Scripturam conati sunt, ne Chri- 
sto nomen darent), ideo factum est, quia nondum mole- 
stus erat illis Christus cum suo evangelic* Sic omnes 
impii in generalibus principiis Deo facile subscribimt, 
sed ubi propius eos urgere incipit Dei veritas, eontuma- 
ciae suae virus evomunt. Sciamus ergo, hostibus verita- 
tis praecipuam excoecationis causam esse pravos afFe- 
tus, qui lucem in tenebras convertunt. 

95. 5. 6. ie Slnfworf b djvif^dctjvtfn. ap Srtl)(f^m 
bet- @ctuvtot bf$ 9}?cf|la fdn fofle, erwcifcn ftc att^ bee <3d)ft; 
^> fenncn fte, gtaubcn aud) iijun 2ln^fpri'id)cn/ infofcrn ai$ jte bic^ 
i? tval)c Ijalten, abet; cincn (Sinfltip anf i()t' Sebfit gcjlatten 
'(Sc^t'iftffnnt-ntp uub bet' attf bicfelbc fid) gt'tinbcnbcn Ucbci 1 * 
ntd)t; fie |abcn alfo feincn roaljren, (ebcnbicjcn @(atiben, 
fonl wStcn j?e aud) gen S3et()kl)cm g^ang^n,, (S^riftum aufjufud)en, 
tt)(td un t)on il)ttcn nid)t tctid)tet wivb. SBit* et'biicfan l)'m cine 
tobte Sftfcfefgiaiilngfeit, in bcrcn efolgc f(d) ^iuffcj cine grope jttfr 
lid)e ^Bi'ff()t:fl)fit ftnbct SBcnn inlvfffn fo(d)c g^t-et* aud) ffie fid) 
fell^ ffiucn @pgcn u iljvn 1 @d)Hftff nnfnifi f^fjpn/ fo fonnen 



2Cm (gi:(ama$*ge|f* <Sandium. 261 



ft'e bod) feljt' mljl, wie and) l)iet- gefd)ie()t, anbewi ben wfyfen SBeg 
jeigen, roenn ft'e fw am SSorfe Heifren tint) fejl l)a(fen; iiumcc 
(ibet 1 j)l e$ jlraflw, bie 3etignif|e & fc @fMff MM ben eilattb feiu 
nen unb annel)inen, i()n felfcjl abet* nid)t ju fudjen Sol). 5, 39, 

SBenn ba$ >erj btii-d) ben gttg be? SBatcrS erregt ifl, iinb nad) 
(Sljviffo fvagf, tann tvlangt cs wt(c 2id)t flfeff i()n aKein au5 bet 
Ijeil. @d)i'ift itttb bee SScrffinbigung be$ gotHidjeu ^Gorfe^-j biefe 
ft'nb a(fo no^wcnbig. Sufljer ^it'd)en#$. 10, 327.: $i 'fr<u 
gen wit 1 , wat'ttm (5()i't)lu^ bfefe S)ia(jo5 nid)t biii'd) ben fern \)at 
bisJ gen 33et()Iel)em fti()i'en laffen, fonbei-n (apt feine chirf, bie 
nun evfannt wav, bnvri) bie djrift et-foi-fdjcn ? a$ gefdjfeljet 
bai'um, bap et 1 un leljvc 511 bcv @d)vift tw$ ()vilten, unb nid)t un? 
fevm iinfc(, nod) feine$ ^enfdjen ficljre folgen, benn cv ia fdiu 
@d)i'ift nid)t urnfon)! gegeben (jtiben, ba will ei- fid) ftnben (ojfcn, 
tinb fonjl nivgenb. Sffiei 1 btc tterad)frf nb falji-en la|fef, ber fo(( 
iinb mup it)n nimmet 1 ftnben. S)a^ i&Sort i)l bei 1 t-ed)fc @fern 
wnb bie fd)ne <Sonne, tie <nif )rijlin Wfifeh Gnomon: Magis 
ad Christum tendentibus, scribarum, non euntium, a ma- 
joribus accepta scientia inservit. 

93. 6. ie SBeiffagtmg au6 SWicfta 5, 1. iff niify woi't(td), 
fonbern me()f bem inne nad) angefi'il)t'f. 2Ba(;t-enb ber ^rop()et 
23eH)Ie{)ein fiein ncnnf, fagt bet- gwaitgrlijl, nadjbem bie SBeiffagung 
ei'fiiUt iinb ba gropfe SBJunbcc bafflbfl gefc^eljen war/ SSetl)lel)eni 
fd mit nid)tcn flein; nun i)l e5 gvop, werljevriid)^ ewig 
ei; 3iifft @p()rata bcint ^)i'opdetett, wic'bic@f 
unb im ft'ibifdjen anbe bei aWatt^1u/ titrferf^eibef 
Iel)em eon bem anberen im (Sfamme ebtilon gefegenen ^pf, 19, 
15., unb mad)t bie Sl'eiffigting itbet 1 atte genjip. 

Unfcv ben iiv|ien 3ba, ba$ ft'nb bie 
weld)e ben 5lfct()ei(ttngctt bc5 55o(fc>5 in gamilien ober 
ttorftanbcn ; fie jle()en ()iei* jlaft bee atipfoctc$, bet' in be.v 
cbet- 3lbt()ei(ung lag, bet* @inn i|l alfo: tt unfci 1 alien 
fo fe!)i' fleine 23et()lel)em fol()l bod) bie (5()t'c unb 
geniepen, bet- elnui^ort beffen ju wevben, bet- al5 2lnfn()i'er, 
fyirf, mcin 93olf wciben, e regieren unb fill* alle feine S3ebih'fniffe 
fot-gen wii-b, 2utl)ev ^ivdjcn^. 10, 344.: er @uanfldift fie< 
Ijtt mety attf bie gei(!lid)e rope, bie and) bet 1 ^eopljet angiebt,. 
ate fofffc ei- fagen: S)u .Q3eH)fel)em bijl tvol)l f'lein. t>or S0?tnfd)en, 
abet in bei 1 SBal)i'()eit bijl bu nid)t bie geringfle wot 1 ott t , jTiUemal 
bee $m on Sfwcl au bit 1 fommen foil. @. 345.: : ollfe 
nun S()viftu$ ein ^evt- fein be-3 SBolf5 ; aB feine-3 eigenen, niBdjtu 
feine ei'vfd)aft nidjt Iciblid) nod) jeitlid) fein, fonbern mupfe iibee 
ba'3 ganjc S3olf vegieven, ba5 ba Devgangen, gegetuvai'fig unb ju* 
fiinftig mat 1 , bat'itm nuipte ei 1 ein ewiget- ^>ett fein. 

' 95.. 7. 8. ie galfrfjljfit be-5 ^erpbe^, giwrfl effort etv 
bofet- ^Kine o!l ; unb bavtim l)eimlid), benn fon|l Ijfttfe et 1 ji'd) ja 
beffen nid)t 511 fd)dmen gcbratuit, bie $eit bei' cbuvt be6 .SO^ffw?; 
et i|l fco()ft unb feige, bavuiu Ijintn'liffig, ann fnd)l ev bie 



262 

lofen SBeifen fiber feine roaljre 2lbjtd)t 511 tXufd)en; ft gicbt fd) 

eitten gttfen <Sd)cin, vcbet i>on Slnbehmg ttnb benft auf SDforb; fw 

nig , auf ben Sippen/ @a(le im $wjfn. ,@o ift'baS SSefcn ber 

$alfd)l)eif; fte itf ^w^fP*^ jroifcfan eft'nmmg ttnb Sfiouf, jwifcfocn 

SBort tmb S3cif, sroifdKtt bemSnncwn tmb Sletipewn, jroifdjen bcm, 

wa>3 man fdjeinen will unb bcm wa$ man iff. Siber ai(c $alfd)* 

fyeit, f>nid)dd, (Sd)'einl)eiligfcit faun nut 1 9JJcnfd)cn t(iufd)cn, ben 

^ccjcngfflnbigw nid)f. (Sdjeine, mi bu tijl, imb fci, was bu 

fdjcinjl. 8utl)cc f it'd)en4>. 10, 348.: SBcnn mcnfd)(id)c SBci< 

licit Ijfllfc/ Ijvttfe ci 1 gefd)irflid) gcntijj ge()anbdt, bap ec ()uiftum 

tiibtftc; abet 1 e$ tjl wa()u, wae (Salomon fagt priidjw. 21, 30.: 

SJifccir oft !)llft fcinc 5Cci5l)cit, nod) fcin 9iat(); tmb ^f. 33, 10.: 

ott mad)et ^unid)tc bie Sftatljc ber Scuff, unb Dcrljinbcvt bic c^ 

banfcn ba- golfer; tmb ^f. 37, 32. 33.: cv offlofc gcbcnfct 

wibct 1 ben @ewl)fen, tmb fud)ft, wic er il)it tobte.; abev @ott lad)ct 

fnn, unb Uiffct iljn nid)t in fciuc f>aube fommni. Gnomon: Clam, 

ne quid emanaret; insidiarum argumentnm. Tantas ille 

inimicitias fovit, utiit doctrinam de Christo non pro fa- 

bula haberet, sed jam tempus et locum nativitatis nosset. 

tS 1 / vero fyc. Herodes mmtium magorum non habuit pro 

vero, sed tamen pro possibili. Itaque minim non est, 

quod non-ips.e statim una profectus est, ut adoraret. vt# 

l^atet 1 : ie befamUe Stnmcrfting i|l wa()t % , tmb fann nidjt gcnug 

gcfagt wct'bcn: Srattrigc^ inntilb bet* melji'fllen Sbrijlit^fi'fiinbi* 

get- tmb potter jiiglcid): %iei)tt l)in tmb foi'fd)et fleipig! 

(Sic abei; geljen nid)t, tmb am @nbe, tt)a-3 t()tm jte? @ie oerfolgen 

3l)tt unb urn feinefwiKen tmfdjnlbjge jfinbet 1 . SWenfen: >erobc 

affectitte leidjgfiltigfeit tmb vebete on Slnbetung, inbep et 1 jid) 

Ijeimlid) fiirdjtete tmb auf 93?ovb tmb SBerberbcn fann. 2lud) bai'< 

iibei- waltefe oft. 

93. 9. 10. 3m (auben an baS SBBpct, o()ne ft'd) bitrd) alt 
Icvlei 55ebenfen irve madjen ju laffen, jieljen bic SBeifen nad) S3efl^ 
lel)em ; biefei* gtSubige el)orfam wit'b bamit belot)nf, baj? bet 1 l)imm* 
lifdje il()ref abevma(i> evfd)einf, wa |te Dodig gewip madjen nutpfe, 
ft'e feten' auf t'ed)fen SBegen. @o et'fa()t'en eg bie Kiubtgcn |tcW 
im Seben; wemt jte bet 1 goftlidjen tu)img tmb ^uljnmg fid) et'gebcn 
tmb i()t' folgen, fo lelji-t bev (Sufolg ji'e, bap jte mit il)vem ganjrn 
(5i'gc()cn uitfct 1 @offc ganj bcfonbct'ct' tmb gndbigct 1 >b{)uf jlcl)en. 
Siefe fed'ge eivipljeit tmb afle$, wa^ btefelbe et'jetigf, evffiKt bann 
glStibige ^et'jeu eben fo mit fyofyct' ^retibe, . tvie bic SBeifen (D. 10.) 
iibei 1 bie ffdjeittung be*3 <8tcvne5 et'ft'ftif rowbett. Gnomon: Et 
tempus et locum .Scriptura et Stella eis ostendit: tern- 
pus quid em Scriptura cum aliqua latitudine, ex ratione 
general! , qua universalis turn erat Messiae exspectatio. 
Calvin: Turpis sane Judaeorum ignavia, quod nemo 
se alienigenis comitem adjnngit, ut promissuni genti suae 
regem inspiciat. Praemonstrant illis scribae viam, et lo- 
cum designant ubi natus est: sinunt tamen solos abire, 



263 

nemo pedem movet. Ac nisi magorum animos 'spirltu 
suo Deus confinnasset, poterant ad scandalmn istud con- 
cidcre: non. tamen imrainuitur studii ardor, sod absquc 
coruitc profieiscimtur, Sutfjer .fird)en#^. 10/354.: Sap 
iljnen ber (Stern jet erfdjeint, wo ffe bie (Stabt wijten, ift untn< 
berlid), aber gefd)c|en ju jKirfen il)vcn laubrn; benn mit tern 
3ettgnip bes $ropl)eten, ba$ fte ju Serufalem flfl)8rt fyaben/ fiimmt 
ber (Stern, a(3 ber rtiibere. 3 eu 9 c / snfiinunen, ttnb jeiijet ami) 
felfcigc eburf, bap jtc nun ifyrer @ad)e gewip ft'nb. Se 
au^. 1, 324.: 9J?an (leljet an ben SBeifen ein trcffiicl) 
pel etue^ (d)ouen uub gwalti^cn lautcn, baji fte alle anbern 
cbanfen au^ ben Slugen unb ^evjen t()iut, unb fd)led)t bent Si'ot'te 
foljjen, bap i()nen an$ bem ^repljeten SKid)a orflel)alten ivirb. 
2at)ater: 5Ber il)tt ^mibe nid)t mit: empft'itbet, ber ()at \wni$ 
Don bem inn bercr, bie feine (5i'fd)einnng lieb I)aben. (Seib frol)* 
ltd) nut bcn.ffi()(id)en 1 tor. 16, 22. 

SB. 11. @ie ftnben ba5 tinb/ unb beten e5 an, iinb brmjjen 
i()in (Sefd)enfe, wie man ^nigen tin 9L>iot\jenfanbe tl)ut, oor benen 
.man nid)t leer erfdjeint. urd) biefe reidjen aten fd)afftc ottc3 
prforcje bie crforbet'Iid)en SDZitfel ,5111- $lnd)t nad) $wttn. S5Sfi[)< 
raud), ein arj Don ltebltd)em erud), ub SD?t)rrl)cn, ebenfall-3 etn 
S3anm()arj, wart) bdbeS befm otte^bienft u Opfern gebraudjt, unb 
ift baljer red)t wol)l al (Stnnbilb .ber gottlidjcn 93ere()nnijj aii.^tf^ 
Ijen, bie 3ff dnft barc)ebrad)t iverben follte. SiJir follen btefem 
5tonij)e nnfer |>erj, tm$ felbfl cjatij iinb gar, jtim efdjenfe bar; 
bringen; wte er benn in feinem 9Bortc fac\h ieb mir, mein.@o()n, 
bet'n erj, unb lap beinen Slugen meine SBege woljlgefallen. Unfcr 
olb bratid)t er nid)t, fetn tjl beibeS, (Silber unb olb, aber ei- 
ntmmt e$ in naben an, inbem er al5 tl)m felber getljan anffeljt, 
jva3 n)ir einem feiner gering|len SSrtiber tl)itn, unb wa$,wir opfern, 
bap attd) ben eiben ber uuerforfd)lid)c 9leid)tl)itin (Sln'ifft gepvebiijt 
tverbe. SKenfen: SBenn tvir im (auben an otte SSerljeifuttu 
gen nid)t forgen, wenn .rcir ttnfere <Sorgeu in kitten werwa.nbeln, 
unb fo ail u.nfer Slnliegen auf ott werfen, (o forget ott ftir 
mi'?, and) befonbcr-o in ingen, bie un^ betw|M)en unb bie wir 
nod) nid)t wtffen. Gnomon: Suaviter cxprimituv incrcmcn- 
tum et progressus a gatidio visae stellae ad gaiidium visi 
ipsius regis. Adorarnnl etnn, Maria Magis non erat ob- 
jecttim adorationis. Si sine peccato concepta fucrat, nt 
potentior ecclesiae romanae pars hodie statiiit, quid e.'vu- 
saa est, cur nnnc adorctur, et turn non fucrit adoranda'^ 
Nam jam turn adorandi rogis mater erat. Cnloln: No- 
vum scandalum -objiccre potuit Magis tarn defonuc spe- 
ctaciilum, qnnm adeo nihil regium exstaret in Gliristo, 
utquovis plebejo infante yilior esset, ae contemptior. S<;d 
quia pcrsuasi sunt, diviuitus constitutum csse regciu, liaec 
sola conceptio epruiii animis iafixa Christo apud cos re- 



264 tfm 

verentiam conciliat: dignitatem enim ejus adhuc occnltam 
considerant in Dei consilio. 

03. 12, @ie gel)oi % d)<?n bem g&tflidjcn SSefeljl, unb fo wit'b 
be$ erobe$ f'hig angelegtet! splatt toewtctt. Slu_d) wir foflen, wenn 
wit! (Ifyi'ijlitm gefunbcn fyafcen, nid)t wiebe? 5111* SBdt umMjren, mit 
i()t' nid)t genieinfd)afflid)e @ad)c madjen/ fonbevn flitt auf ben 3Bc? 
, bie @oftcS Sfiott tm ^orfdjveibt; banu wetben wir in 
emcinfdjaft mit jt'ifto Mdbeit bttt'd) au^t)an'enbe 

enblid) bttrd) offcS tiabc in ba$ t)imm(ifd)c 
cingeljcn. Suttee 8 ivd)cn#^. 10, 358.: |)iei' jcigt fid)'^ bap 
bie, fo otte glaufcen, in kfonbet'ei- 93e()ttt eon i()m beljalfen 
werbcn. 



fcev S5efe^vutt0 aHet? SBele ju 
>mn unb ^onige* 

1. SSic bie SBdt 511 S()t'i|lo I)ingfjogen (imd) i()in ju ft-agcn 

twrbe, o. 1. 2. bui'd) eiuen fern (@d)icffa(e/ befonbeve 



2. SBie man wdfct iibev i()n ei'Ietid)fei wet-be u. 86.5 

gomid)e Sffiort; 

a) toicle toei'ad)ten bie SOot'f/ nnb tetnen baljet 1 (Sljt'iflum, 

ben ft'eunbiid)en unb gnabtgen ^cilanb, nid)t fennen, 
fo erobc$ e. 3.; 

b) anbcre (jaben nur eine fobfe djt'iffet'fetiiUtitp, unb ftu 

djen )t'ifntm felber ttid)t auf . 4 6. 

3. Sie man ju wdjver f>et'sen^cmcinfd)aft mit i(jm fomme o. 7. 

ti 11.; 

a) wenn man wittig jebe S8cle()vng iibev iljii attfnimmt 

.. 7. 8.; 

b) iljn tincrniub(id) fudjt tmb bet goftlid)en Seifttng foigt 

. 911. fie fanbcn baS finblein mit SWaris feinet* 
Sautter. 

4. 2Ba man Ujm fd)tilbig fei . 11. 12.; 

a) fyeilige 6()t'furd)t . 11. fie fiefen niebet 1 ; 

b) fuftibige Slnbchtng o. 11, kteten ba ^inb an; 

c) \5oUiac Uefccrgabe be$ )et'jen>3 (bap man ft'd) ganj unb 

gat- 1()m et-giebt, glaubt) o. 11. fi'e fd)enften bem 



d) |?anb()afte Sreue . 12., bap man Don il)in nidjf 
bet 1 abfailt/ fonbetu bis in ben Sob ifym et'gcbm 
bleibf; 

II. Sluc^ wi$ lcuc()fef mattcfict fevtt, bcffcn 
feinc ant>ei:e ijl, al^ un$ ^u 3eftt g&piflo, t>cm 



1, SBoffcn wit; biefc SJa()i-{)eit edatttetn; <tetw/ bie unS ju 
^()riflo roeifen, finb: 



ffm @pipf)ama*$efL JStoanflelium. 265 

a) bie I)ei(t$c <3d)t'if; 

b) bic spwbtflt bc$ 

c) unfere .9Wifmfitfd)fn. 

2, tlnfttfudjen, woju bicfdbe un$ ewecfrn wiiffe; 

a) \w fotfcn geVitljt't unb banflw @otte$ nabe 

f cnnen ; 

b) fotfcn folclje @fft'nc tmi anwfnbfn uub bcnu|cn; 

c) ben ^evrn, wcnn wd 1 i()it gefunbfit (jafcen, atibctcn. 



III. 9Son bet SBefe^ntttg ber Jp)dbett (unb 

lanbe ber 58elf 



1. Sffiobttnl) jte jiim f>ei(anb<> gcleitet werbcn; 

a) biit'd) bie SBpfwd&hing bci* ^iihit- 

b) bitt'd) wunbwbiwf/ fibcrnatfirfi^e 

c) but'd) ba6 @cfii()l fill 1 SBa()i'(jcif> 

einge^anjt ijl. 

2. SBie jtc, jum ewn Ijingcjocjen, ju waljm 1 , innigec emein* 

fcl)aft mit i()in gelangcu; 
a) biit'cf) Umgang mit ft'ommcn tinb 



b) btivcf) bic nabcnroivfimgen bc3 crrn 

c) ba^ fi'ommc @ckf. 



IV. 

1, SBaS ge^grt jtt foldjcm <3ud}cn 

a) (Sin t'cd)t^ Sltifmn-fcn aiif 

wccfungen ; 

b) ba$ t'fd)te goi'fd)c in bet 

c) bic vcd)te SBcrcitwitticjf cit, bcm ^errn n l)injucjekn. 

2. Itnb w(dK$ i|l bic SBfloIjnung, bie e jtnbct? 

a) bic ^rcubc, (cine m i lid)feit Dott @nabc nb 2B4f* 

l)cit ganj ju ct-fonncn; 

b) bic ftmibc, i()iu bicncn ju fcnncn; 

c) bic gveubc be$ .^cwtipffdn?, unfct bet- Ictfcnbcn unb 

fdjinncnbcn Obljtit bc^ S5afci- 511 tvanbclit, 



V. SBoju etmtwifcrf ug ba^ 25ov6tlb ber 



1. ap wit 1 ben m'ii fudjcn; 

2. i()n t'ed)t fttd)cn; 

3. unb ben gcfunbencn aiikfcn i\ 1012. 



266 #m ,1, ^onnfoge nacf) <gpip{)ania*, 



Jim 1. 

|uc. 2, 41-52. Horn. 12, 1-6 



(ftnutgdium jcigf tin* ten 
Senipd ju 3entfvtlcm, woljin er jut- $cicr bc -OfterfejleS gejogen 
war, tint wo cr and) nad) SBcenbigung bet 1 'gcjifcict 1 nod) blieb, aw 
gejogen unb gefefjelt on bem, was civ im Sempel fal) unb ()orfe. 
|MCC wnefymen wir b'a$ ei'|lc 56oct auS fcincm 9) 
nt'd)t fein in brm, baS mcinc^ 93afcv ifl? S)ci' 
%f)fcriidjfcif (5()t'i|}i, bet 1 son i()m fdbjl ausgdit unb 
ev ffd) fdbjl anfal) unb wujtte urn bie @emetnfc!)aft nu't.off. 
)vi|!um, bei 1 atlcn, bic an i()n gtauben, 9)?ac{)t baju giebf, werben 
\m offc'S f inbev, unb d'3 foldjc fo((en aud) wir gcrn fdn in bein, 
ba$ unfereS Ijimmlifdjen SBatci'5 i|l, an bem Orf, ba feinc @l)it 
woljnf, wo fein Ijet'i'lidjei- iftame ciffinbt'gf unb angetefet wii'b. 
<$ mup jVbrm f inbe OoffeS S5eburfnip fdn, in jlctet- einelnfdjaft 
mit off ju jlctjcn, unb ba$ i(l fein wdpt .otteSbienfl. SBon 
bem offesbienfi bet' Sl)nllen t'ebet aud) bic @pi|le( ; fte i|l init ben 
(Spijldn bev beibcn folgenben otmfagc - aupedid) baburd) genau oei'# 
htnben, baf ade brei ein ^apifel au?mad)en, e$ gd)t al'eu aud) 
cine 3b fC ^ tn '^ a ^ e ^ l>f ' l)inbut'd); fammt(td)e @i'inal)nungen in 
biefem 5?aptfe( betreffen nSinlid) @inn nnb S5erl)alfcn mijm Sljvijlfn 
in berfd)iebenen S5et'l)(i(fniffcn. SnnJidjjt ift bie Stebe baon, wie 

bie @wen 2eib in )i'if}o au<?mac()fn, ^iiie emeinbe, ein 
geifrlid)e5 anje, gegen off unb bie Sftitgenoffen be^ 9^ei# 

ti |Td) ed)atfen ; t$ i|l atfo wn ben fii'd)lid)en 9}ed)d'lf# 
nijfen bie iftebe; bann uon bem <Sinn unb ^etragcn bet* iiiubigen 
in aflgememerec 23ejie()ung, wie fie fid) itbet'()aupt im Umgange, in 
ben gefedigen 93cd)(ilfnij|'en unb in ben mand)er(ei balb frol)iid)en, 
ba(b fmurigen (greigmffen bc^ Scbetig jeigen, unb enblid) in. bem 
5lbfd)nift ffir ben briften (Sonnfag na_d) ^tpl)ania0 (o. 1721.) 
i|^ be? Sljn'jlen SScdjalfen gcgen biejenigen gefd)tlberf, bic t()in (icb 
\QV unb feinbfdig enfgogon fvefen. SBenn ein 6l)t'iften!)et'j unb ein 
Shfiftenfebcn alien vmaljiutngen beS Ijetligen Slpojleb gan^ g(eid)nivifjig 
ware, fo wu.fben beibe laufei- unb un|h'af(td) fein, fo l'ef(iJ5en fte 
unufltd) bie ^cri'd'djfeif, weldje an ben S3e?ennern nnb 9?ad)fo(gern 
Sefn ji'illt wa()t ( genontinen wei'bcn fo((, fo Wiire in fo(d)e 4()fi|?en 
<J()dflu$ verflaref, fte eerfiinbefen bann in ifjwm SBanbd feine Siu 
genben, unb feine ^en'(id)fet( fti'a()(fe au iljnen wiebcv. 'ie ^ert'^ 
lid)feit be i 1 ISnbigen t|l bei 1 ^aitpfgcbanfe, weldjei' nid)f nut 1 
btefc bvei, fonbern a((e pijldn 'bet 1 6pip!)ania#@onnfage ^u cittern 
anjeit ct'binbef/ wftljvcnb bie @uangdien fi'it 1 bie @onnfagc jut 1 
83ffrad)ftmg bet' .f>en'Hd)fcif ^(jvijli anfforbern, bie in imniei 1 neuen 
gcfd)tlbet'f 



L @onntae na @pi$ania8, (gpiftel 267 



I. 916m, 12, 16. 

$ott bem omiunffigeit otteg&ienff t>er 

@f be|M)t 

1. in Doffiget' Uebergabe bes fterjenS an ben f>wn t>. 1. 2.; 

2. unb in cinev gviinblidxn S)cmufl) v>. 36. 

1. SBeil bcm Slpoflcl fo oiel, jit a((e$ batan liegt, bap bie 
(5l)rijten jljwt twniinftigen otteSbienjl in Doflfger ttebet-gabe be3 
^et'jenS an ben ^ctTit berocifcn foflen, fo fdjid't et! bet 1 (Snnalinung 
felbfi bic .ffvlftigjlcn SBewcggviinbc ttovan, bainit ja nieinanb il)nen 
mojje. Sd) evmatjne cud), licbcn 33 v it be?, bitvc^ 
ljei'jtcjfeit @otfe^; ba3 frojjige ei'j beg natiit'(id)en 
ljnt fid) nut* aUjtigei'tt c\e^en bie i()tn gegebenen S3efe()le 
nttf, unb ba$ ebot reijt feinen Sffiibei-fpntd) unb ^ibeifanb; an* 
bei'3 ei'l)8(t e$ fid) mit bev S3itfe, bes>()a(6 fagt ^Jauht^: 3rf) ct< 
maljiie ettd), tM'tfe, fel)e ettd) infttinbig ; bt'e liebveidje S3iffe, bje fvettnbf 
iid)e, roenn and) brtngenbe @nna()nnng ft'nbef al ein gnfeS 2Bovt 
and) eine gttte (Sfatt, unb ba ^et'j tvit'b jn ifji* geneigf. Sieben 
S3fubev, fo vebct bet 1 Slpoj^el in gviinblidjei 1 emutt) bie (5()n'flen 
an, unb fct ftd) iljnen g(eid), nnb |!el(f feine apo(To(ifd)e 2)?ad)fDo((* 
f'ommenfjeit nid)f I)et'an(5; ()affe et 1 n\d)t I)o()e 25orji'ige, ()affe ci* m'd)t 
ben ^ct't'ii gefelien, roawn i()in md)t befonbere ^ffenbaningen 511 
l)cil gewovben? bod) fagt ev, liebcn Bviibei 1 . SBir aber, fo oft 
wii 1 mit otteS SBoit enna()nt roerben, foKen bebenfen, bap bee 
eiT e3 i|l, bet- but'd) bet* D?enfd)en iOiunb 311 nn^ f^t'id)f; ott 
enna()iiet bnt'd) un^, fagt $patiln3j nnb bei'.f^eiT eifliit't: Sffin* end) 
meinc Soten fy&vt, bet 1 ()ort mid). Si'eld) ein fi-aftigei- 3Sv 
weggi'itnb, alien nad)fo(genben (Snna()iutngen be|lo wiCigcwS @e()i>c 
ju fd)enf'en, urn fo folgfamei- gegen ft'e 511 fein! S)od) bet 1 Styoffel 
bringt nod) me!)t' anf unfei* ^evj ein, inbem et 1 ennaljnt btit'd) bie 
93at'ml)ei'5igfett otteS; wenn bu bie SSavmtjerjigfeit ($otte$ 
gefd)inedft ()a|l, bap oft bit' feinen @ot)u fdjenft, in feincm <Sol)nc 
Sergebting bet* (Siinben, et'ed)tigfeif, Seben unb eligfeit; wcnn 
'bu gefd)inec?t I)a|l ba gtitige Soft ottcS unb bie ^faffe bef 511^ 
fiinftigcn Belt, fo foflte biefet- 9teid)tl)tim ber nabe ofteS feine 
nbjwecfe an bit 1 nid)t Dei'feljlen, unb bit fotltejl it)in bcin ganje* 
fiei'j i'iicf()a(f(o$ fibergeben. SBenn ein liebei 1 ^nibet*, eine geliebfe 
@d)we|let', ein fljeurer ^feunb, tvenn 93afef obet* Buffet 1 bid) 
lid) biiten, jlevbenb bid) urn etwa baten, fonnfeft bu e$ iljnen 
fd)(agen? u fonnfetf e^ nic()t; ()iet- bittet bid) bcin oft nnb 
tct', bein ^eilanb, bef fi'if bid) am ^fenje ge|lot'ben i|l, wittj? bu 
biefc SBitte nid)t et'fiiUen? nid)t nad)fommen einev t'maljniing, bie 
nut 1 bein eigneS S3e|le$ bejwecft? 

^d) ennafyne ettd), bap i()v euvc Seibcv begebet jum 
iOpfef, ba$ ba (ebenbig, I)ei(ig unb oft rooljlgefaUia, 
fei, tveld)e^ fei euet 1 eeniiinffigei 1 otte^bienft ('. 1.). 
ucrniinftige ofteebienj] bet- 6t)t'i|len ijt alfo eine ganj(id)c 



268 

Uebergabe be$ $wjen$ an ben f>m'n, bap man ft'cfy i()iu 
ergtebf. SpHt bent offcSbienft erl)a(f eg fid) nid)f, wie mif bent 
ienftf ben wit* Sftenfdjcn leifien; ben 9ftenfd)en, unferen SSdibet-n, 
mogen wit' wol)( 9?tien fd)affen, oben ity SBoljlfein erl)i$(jen, wenn 
wit; ifynen bienen; abet' oft bebarf unfetet 1 unb unfms ienffr8 
nid)f, ec ifi ber SWgcnugfame (Slpofh 17, 25.); unfcu offesbienft 
ifl alfo nid)^ anbcvc^, a(^ baf5 wiv ttn^ gnnj in ottc SBillen unb 
6t'binmg fiigen, f()ttn, wa6 gebicfcf, gcben, wa$ l)abe : n wlK, 
unb ba6 fttfeS ju unfetem 53cfrcn, tins jtun cwigcn ei(. SBasJ witt 
unfei 1 off? woju ermaljnf bet- Sfyofid? afl wit 1 unfcvc Seibet 
offe jum 5^fet' (jingcbenj nnboft fpridjf: ieb mil 1 / mein f inb/ 
bein ^et'5, unb lap bcincn ^ugen mcinc 28ege tvoljlgefaKen! off 
will nid)t bie unb jene^ Mop Don ttn$, er tvitt nn fdbn* ganj 
unb gat 1 / cib/ <2eeie unb a((c unfet'e ^i-affe, bie foUen wit 1 i()in jtnn 
tyjto bfingcn. S8a$ ein O^fec ijl, let'ncn wir an Slbvaljatn, bet- 
offe feincn @ol)n Sf<tf opfwt, ben cinicjen unb oiflgclicbtcn @ot)n, 
an ben affe 25ed)cif)ungen gef'niipff waven; et 1 giebf i()n l)in; einDpfec 
tft eine abe/ bie wit 1 elntm anbetvn geben/ i()in 511 i)ttig fi'eien 
ttnb unuinfdjt'aiiffen ebraud) fd)enfen, auf beuen ^Seft'fj/ entip nnb 
ebt-aud) wit* DoKig er$id)fen. @o (otten wit off^unfcrc cibec 
nb unfet'e et'jen ganj et-gcben, nb pat* aits ^t'jlidjet 1 Siebc unb 
anfborfeit ffir bic tins in (()t'ij!o wibet'fa^fcne nabe unb $at'tn< 
unfet- Seben foil ein |iefe anfopfec fcin. SEBcnn wir 
benfen, wt'infd)en / wolfen/ be^eljt'en, lieben, fudjen unb incincn, 
off o((t!5 woljIgefviKf, wenn nur goffiidje Sieguncjen, @mp* 
jitnbnngen, (Sntfdjlicfningcn unb SBoi'fii^e in n jtnb, bann Ijaben 
wit* offe tm-3 fclbft jttmOpfet' getu'adjf; bann, wenn wit* in SBafyiv 
l)eif on un faijen fcnnen, wa$ bet 1 l)ei(. ^)au(u* on ft'd) fagcn 
f'onnfc al. 2, 20. SRBm. 14, 8. Sec eib ijl nur ba6 Scrfjcus 
bet 1 <2>eele, wenn nun a((e ^vaffe ttnfet'eS innet-en S)Jftifd)en off ge* 
l)ot'en, fo wit-b ami) ba SBevfjcug nut' ju offe^ dfyre, nad) of/ 
fe SBiftcn nnb im irnfle offe^ geh'rtud)t wevben; bie Slugcn 
feljen bann ntd)f mel)t' nad) Slugenhi^, bet 1 $ttp wanbelf nid)f nwlji- 
fluf bem bveifen SBege, bie .^anb grcift nid)t nad) fi-cmbem uf, bic 
gunge vebef nid)f me()t' fiiiajid), bas )l)t' I)Bff nid)f md)r, wa fd)Snb* 
lid) ijl ju fagen; alle utifeve (iebec, bet 1 ganje Seib ifi be^ 
vet't'n Sfficvfjeug, SBet'fjeug feine eij^eS, bet 1 in unfevem eifte 
wo()nf unb vegiet'f. 

llnb bie^ )pfet ( if! ein lebenbia,e$; im Sllfen S3unbe wui-ben 
S()iet-e geovfet-f, gefobfef; wit' fo((en ft'ei(id) and) ba-3 Sljiet 1 in und 
tobten, ba S()iet % bet 1 @iinbe, bie fftnblidje 2iebling$nficjuncj, abet' 
nut', bamit wit' bejlo me()f off unb Sl)t'ifto leben; au-3 bet 1 &* 
fobfung beg ungofflidjen 8eben5 et'blt'idt urn fo. fraffiget- unb fymii* 
d)ei ( ba gofflidje 2cben m un*. Unb fyeilig, b. 1). nut 1 aKein 
jum . S)ien|l be^ $m\\ au^gefonbet'f unb beftimmf , i|l bag Opfet 1 
unfet-e^ 2eibe$ unb SebenS; gemeinem, fflnblidjem SEerfe fann bcr 
nid)f bienen; et 1 |W)t ganj im icnfJe besJ $cmi ; unb ba()et' 
ee i()in aud) wo()(gefdllig> SBenn fo nun bein ganjc^ ^ 



1. onnfagc nacf) <Spipf}cmia6. @pi(W, 269 

ott cfgeb" en iff, wm\ bu in H)m, fiSt- iljti, but'd) ityn Ickf?, wrtffl 
unb biff, bann ij* bt'efeS belli Seben bein iKt'tn'inftiget' otfeS* 
bicitj?/ nirf)t ein b(op (htpedid) 38erf, fonbet'n b djreft bann ben 
(Soft, bet dn @eij* ijl, alS dn wa^aftigfr Slnbetet', wie cu 
fyaben wttf, im @eiji unb in bet* BaI)d)eif. ee blofj atipett 
itfT: i)^ nicl)t$; baS f>ci's inup babci fein; im ciflc fo((en 
e()t'<m unb anbefen, mtt bcm iO?unbc t()n (oben, mit 



bet 1 Slpoflei iibet* ben 
bicnfl/ unb jeigt, roie e^ fomme ju bei- fo notljwcnbigcn giinjlidjm 
ttebevgate be$ ^ct'jen^ an ben ^ettn; unb fteflet eud) nid)t 
biefev SBelt gleid), fonbern wefanbevt cud) btud) 35 ev* 
neuening euvee (Sinned, nuf bap il)v ^t'l'ifen mogef, 
welcfyeS ba fd bev gute, bev wol)lgefallige unb bet- olU 
fommcne ofte^iviKe, S)ei ( Slpoftel fdjreibt an (()t'ifien, an 
SCiebergebot'ene, abet 1 bod) et'mafynt ttnb wat'nf ei-, ftd) ntd)f bet' SBeli 
8(cid)jujlc((t (ftd)e S^ 17; 14* ^5.)/. tcnn nod) immer flebt bie 
(Si'inbe tins an, veijt un^ mit tfym 1 SitjJ. S()t'i)len fo((en ber n 
gottlid) g'eftunteu SBdt, ben utwiebergebot'enen SBeltfinbern ftd) nid)t 
gleid) jleKeit, ein ganj anbere^ SBefen unb SOanbeln fott an i()tteit 
wa^genommcn wet'ben; SJeUfitube, SBelflufl, Sfugenhijt, gfeifdje^ 
tujl, jjoffaljt'fige^ Sffiefeu foKen jie nid)t fud)en; bet* 2eid)t|!nn beu 
Sffielffinbet 1 fon,i()iien fi'emb fein; unb ba i()nett Don bem fi'fl()et'eu 
3uftanbe nod) mandjeS anflebt, fo folfen ft'e ftd) Detanbent bttt'd) 
93ct'neuet'ttng t()t'e^ @tnne^. et 1 Sl^ojid befd)i'eibt (jiet 1 bcti 
>et'gana, bet' ^Bupe, et'|] wivb ba3 ^erj, bet 1 (Sinn et'neitet'f, unb 
bann wivb won innen Ijwau* al(e$ Sleupett and) anbet^. "^n einem 
gvopen St'cfljum ftnb biej'enigen fcefangen, we(d)e meinen, ba^ (5()n'# 
|ientl)itm beftel)e in etn>a 3leupedid)em unb fancje mtf bemfelben an; 
nid)t wet 1 bie^ obet 1 jetted t()ttf, wivb unb if! bat-urn ein (Efyvift, abet 
and) nid)f, reet 1 bie^ obet' jcnetf id)t t()tit; ba 9ieid) otfcS i|lt nid)t 
^jfkMt unb Svinfen, fonbem et'ed)ti^fett, ^t'iebe tinb i'ettbe im ^eil. 
eijl. S)et- 3wed= foldjet 1 nieitening unb Slenbevung foil bet' fein, 
bap man ben gufen, wofyhjefaHicjen unb ttodfommencn offesnntfcn 
Ipt'flfen, i()n immet 1 f (am* etiennen, ftd) aneigncn unb befolgen t'i>nne ; 
benn je md)t' ant 1 but'd) attfddjtige 53efi"ei'ung i>on bet; ginllet'nip 
aufd)ftbfn, beflo md)t' edettd)tet unb ijctliijt un ba$ ^id)t be6 
gotflidjen S i8i((etu^. 

2. Set 1 toentu'nfti^ @offe^bien(J bet- (Stiffen be|?ef)t femet? 
nod) in bet- eft'nnung einet 1 auft'id)figen unb a, v unb lid) en 
S)emut(), bap fie ftd) fflbfl ttnb bie enojfen bet- fit'd)(id)en @e# 
meinfd)aft, bet* ie angd)ot'en, t'id)fig tcurtljciUn. 3f() fnflc but'd) 
bie nabe, bie mir gegeben i(l, jebet'inann unfeu'ettd), 
bap niemanb weitet Don il)m ialfe, benn fid)'S 
tet ju fyaltcn, fonbet-n baf ec on i()m mapicjlid) 
ein jcglidjcr/ nad)bem ott augeft)eilet I)at ba$ 
bes & I a ttb en $ (y. 3.). 3 11 f' n vtd)tic\en, att gdinblidjet; 

bet 1 



270 tfm 1. (Sonnfage nacf) @pipt;aniaS. dpijM. 



t)(ct' auf j fcincv fo(( tic i()m gu ()dl geuwbcne ate iibfvfci)a|fn, 

tei'fe$cn, iljt'cn SBevtl) Dct:f[einmi/il)t' 



bte bc3 anbevu bagegen l)imm 

alien SBevtl) abfpwdjcn. @o wnafjnf er biird) Me nabc, bie 
j()in gegcbeu iff; c()c bic @nabc@ottc but-d) ba$ (i>augdium DW 
mtttdjt ciner a.t'iinblid)en $cfd)t'ung unfev eijfrSaiiflf edetidjtct, c.w 
femtcn ivif bie Sftotljivenbigfcit unb SScbeitttmg rca()m i S)finuf() nicl)t; 
Don STafut 1 (tub wir IjoffSIjt-dg, emttft) ct-fdjeint al @d)wad)()dt ttub 
nicbrigc cfi'nnun^; wcnit un$ atec nabc roibcvfdjrcu ijl unb wir 
benuit(}ig gc'wovbcn jtnb, bann erfr fonncn wit 1 S)cmuf() cmpfcl)(en; 
f(c i|l abcr 118^19, wtii unfn- (jodj^dobtet 1 ^rlofei 1 fie fot'bci-f, unb 
niit fcincm S3cifpie(e and) in bicfci 1 Sugcnb tiniJ oot'anlcudjtet. 

^udjbcin bci 1 Slj)oflc( bte Sonwtf), fo fcvn ftV bie dbjltcitH 
tl)d(ung fcftt'ifft/ empfol)lcu t)af, ontwicfdt ct* weifcr bie dinbt* ftit 1 
bicfdbc (. 4. 5. 6.). SBiu ftnb tin fieib In g^rijlo, fagt 
cv, bilbcn cin gvo^cS gci|llid)f6 anjcS/ cine cngwi'tnmbenc Sinljcit 
unb @emcinfd)aft; jfbct 1 (Sinjdnc i|l ina- cin S()cit unb lieb/ unb 
l)at bic Slufgabc, bcm anjcn im't aflcn fdncn ft-aftcn ju bicncn; 
vvic mm an diu'm Set'Dc j'cbfg Hcb feme bpflmimtc ^t'aft unb fd* 
ucn figciUl)t"milid)CU SBiti'ung^ft'ci'o ()rt(, wie jfbcs Don @ott geot'b? 
net unb nortjwcnbig ifl/ alfo ifl c-3 and) mit bet 1 @cfammH)dt bci' 
iaubigen. (S wfti'c Slnuirtpimg unb ^od)mut(), wcnn ircjcnb einct* 
bie ^t'vifte unb . abcn/ bte SBirffamfdt unb StSii'f'ungcu bf$ nnbei'it 
gecing fdjaftcn obct- gar mid)fcn woWfc; fo fotmte fca SBoljl be5 
aiijfn nidjt gcbetljcu, fo un'trbe offc? S8i(!e nid)t cmidjf; wet 1 
in foldjct 1 Slniuafjuncj Ijanbdfc, ware fein grijoi'fames h'cb am 
dl)i'ifti/ tmb wa CL- aud) tljate, tin ved)ten offrsbienji wat-c 
jt. Slmcn, 

3u '. 1. (Si- fi-id)t md)t: 3d) gcbicte cud), 
benn ct 1 ^t'ebtsf bcncn, bte fd)on S()ri|lcn unb fuomiu ftnb burd) ben 
(autcn im nciten 9?icnfd)cn, bic nid)t mit Octotett ju jwingcn/ 
fonbeni ju ci'maljiien jtnb/ ba^ fte witliglid) tl)tm/ iint-S mit bent 
fiinblid)cn altcn S)?cnfd)cn ju tl)tm t'jl. enn wcv e^ uid)t wittily 
lid) tl)ut, aKcin atief fi'cttttbltdjem i-matjiien, bet* i|l fcin Sljrijl. 
(Sin cff|h i cibct' bt'ingct mit Sktfuen unb (Sti'afcn, .cin nabcnj)i'c< 
bicja 1 io(fe"t unb reject mit erjcigtci 1 gotttidjet @titc unb ^B a mil) civ 
jigfcit. S'w Sllten Scjlvimcnt ixmt'cn Did unb mnd)ff(ei Cpfcr, 
abet' bic. bebcutcu a((e baS einige >pffi'/ ba Sl)i'ijfud unb fcinc 
(jljn'jlcn mit iljven ci^cnen 2fibo^>fevn erftidcn; bcnn ami) fcin anbot 1 
)pfci' im ^cucn Scftamcnt ijl, nod) fdn fann, o()itc btc cinigc, 
namiid) tinfct'c Scthu 1 . Unb was ix>t(( obct 1 f'ann jcmanb mdju op* 
fcvn, bcnn ft'd) fdbfl/ mit a((cm, ba^-ct* t|l unb l)at? -djct bet- 
gcib i)in unb wirb cin Opfct 1 , fo gc()ct aik'S ba()in, was bcm 2cit 
fltigd)8i'et. ficbcubtg, ba^ miiffcn wit* gciftlid) Dct'lldjcn, DOIU e< 
ten DOV ott/ unb md)t Dor bcr SCdt, aifo, baf? wet 1 fcincn Sett 




bap wir in un ott laffcn fu((cn a((cine wirfpn, unb 



1. Sonntagc nacfj <Spfpl;ania. (SpijJei. 271 

fcin ct'gchc*/ Ijeih'gc* SBcrfjcwg fein. ie -3ubcn Mcn'tyvcn 
otteSbienff grijatt in unwntinfticjen ()ieren ttnb >p.fcw, ab 
nier otteSbienff ffeljet in wrnflnffigom >pfer, . ba$ iff euer :; 2eic unb 
t()t' feibff, unb folcl)cn nnferen ttcrnt'inftigen ottesbienff (jeifj.t ft 1 brn 
vedjten cjeiff(id)en ottesbienff bf3 $wjfn$ ; fo im lanben unb 
@Tfenntnip otte$ gefd)ie()t. 

3u . 2. SBo nod) Seranbrnincj unb aSfriifUfrung not^ig iff/ 
ba ijl nod) chva libev worn Slltcn nnb Soffit; baffdbc iff 
itnbf, Don wckljci 1 <3f. ^aulu^ bie (Sljvifffn nid)t rein urrtjfil 

3u . 3. icfc cl)fc gtcbt ^anluiJ gai 1 fonbcdid) ben 
ffcn, anf bajl.ci' ben- cinfaltigcn laubcn glcid) ct'l)a(te in aUen, unb 
wot'fomnic ben <2>fcfm nnb 3d'^' fnint 3 e11 djvifflidjen ol'cn, fo 
fid) eiUf^tnncn au^ bent Sfinfel unb (Sinn, ix>o bevfeite nid)t einS 
iieiH in alien, antm fii()vet et 1 l)iei' mit ein fein 5lpoffe(amf, bajj 
n- fie auf$ ^pmljffe cnnaljne, aid won otfe^ naben envaljiet nnb 
gefanbt. 

9Uinf)cu'b. 3' ^ c^iiMifd)en Sryfen/ weldjc bie 5\it l d) ffir 
biefen unb bie n(id)ffen beiben onnfage uorgefdjrieten Ijaf, iff e3 
bet 1 unoet'f'ennbat'e (Snbjivec! spattli/ ben Slit'iffen jit Siont bie @tgcn* 
fdjaffen jn nennen/ bni'd) bie fie ft'd) atti'jeidjnen, unb ifjt'en but-cft 
ba @angeiiinn 3>efu getilbefen eiff unb @inn ju-ag<? (egen 
ntiiffen. 6S" iff abei 1 ein bretfadjet 1 @e|ti1)fi^ninff, <i\\$ n>eld)em cv 
biefe^ UiUet'fd)eibenbe ivaljt'et- (5()riffen biirffdlt. @r jeigt in bent 
cvffen Slfcfcfynitt; wa3 n)al)re )nffen, alfi S)?i^liebet' bei- emeinbc 
3ef/ nb im $Bed)iiifnip ju il)t'e>5 leid)en ft'nb; im jweifen enf^ 
txnd'clt et 1 bie SBovjftge, bie jte einjdn befvadjfef, unb fitr il)i i e ^er* 
fon (jakn foKen; im britten enblid) mad)t ct 1 bie @igcnfi1)affen be# 
tnet'f(id), ivobiii'd) ft'e (id) in bet- menfd)(id)en efdlfdfaft tibedwipf, 
unb gec;en Sfbennann aux^eidjnen im'ijfen. &$ cnfljalfen a((e btefc 
Serte bie nnet'Kiplidje, civig gflUigf ^orbwing, bap waljre Sfjn'ffen 
fd)lfd)terbiiui0 ehva Slu?jeid)nenbc (jaten, unb burd) erne unim-* 
fennbare, ftttlid)e SoKfommcnljeit anbt-e SRcnfd)cn ubertt-effen miiffen.- 



I. SBefradjfuttgen fi6er bie 3>ovjuge, bie twa^re 

ber emeinbe 3efn/ 5ftten foUcn* 



1. SBorin teffdjen biefe 3)oi-j%e? SBa()t'en (Stiffen mnp man 
anfeljen, -., 

a) bap |Tc jn einer efe((fd)aff, jn einem ^Snnbe 

ivo ftd) j'ebet- @oWc gcwn'ljt fii()(t; 

b) mit einer l)B()ern unb ffrengern eviffcn()affigfcif 

belt; 

c) fid) nad) ben afcen, bie et 1 on ott erljalten 



d) fid) fitr ein @licb bc -anjcn ()a(t, unb fitt- fcaffclte 

(ett. 
2. SS>cld)c ^olgen geljen barantf ()ei'i>or? 

a) ag guangclitim 3efu, bat^ fold)c 95ors%c fot'bct't 

mittljdlt/ miip notljjvcnbig won ott fein; 



272 tfm 1, <3onutage 

b) et'itjtlid) mflffen whrun* prfifen/ ofc roil 1 biefe 

befiijen ; 

c) eifvig mitffeit wit ttad) benfelben jfrcben. 



.II. Ue&er ben &ertttif%ti offeSbienfl: ber @ 

@t! be|M)f twin, bap (Stiffen 

1, ftd) al$ etvetyeft offt 

2, jtd) ba()ci' nid)f tn* 3Bc(t gleid) 

3, on Isn'jen bi'miiHjicj jmb/ tint) 

4, fid) cinet* lirtmlfon SSBirffamfeit befleifiigen.. 



III. SBobitrcf) follen ftc^ vtfTctt Jjott bn* 



1. Stobut'd), baf fie |td) ganj tmb gat 4 t()t'(?m 

2. bap fte vcinei; unb geroiffenfyaffrr wanbedt, benn bie 

fa- SGdt ju wanbdit gmoljiit jiitb; 

3. bap fte in wapiti' emiif() be^ ^>er^tt lebenj 

4. bap ft'c bttt'd) i()it SIjafiajNt jum adgeincitteu SBol)( {(jt-ev 

bet beijuftageu fudjcn. 



IV. 2)a cf;t'i|?Iici) 6cl6flbe^crrfcf)iin() bie 

unb gvommigfeif fei* 

vedjnet bet* 2fyo|fd, 

1. bap bie cd)fen Scfennet 1 juijK ire Sviebe utib 

pigen; 

2. bap fte ftd) nicl)t b Sett gtddjfMen ; 

3. bap ft'e ben Cngenbtinfel itnb bie Slnmapung unfetbrfltfcn. 



V. 5D(i^ S5i(b be^ warren Qtyrifleti nad) feiueu 

ie rtinbji'ige beffelben et'fd)etncn un 

1. in bent eifdglfrn (Stt-ekn nad) Ucfecwinflimmung feine^ 

ntit-bem Sitten ottcg; 

2. in bet; wiaigflen Slufopferuna, aKet; biefem gi5Wid)eti SBitten wit 

betfrefcenbiMt i^etgimgen ; 

3. in bem @inne bet' ennitl) tinb S3efd)fibenljeit bet alien eftvani* 

gen SBorjfigcn; unb enblid) 

4. in bem iinmei 1 regen gifet; einet- gemeinnti^igen Sivffamfctt ffitr 

bie <2ad)e bei? Gity'ifttnfymt. 

f* 5, 



VI. Sag Sefwt be^ ^tijlctt em be^flubtger Dpfevbtenf!, 

iefet 1 |>au^t8cbanfe be$ Se^teS fott nad) feinet- tvaljren SBec 
beutung unb SBBidjfigffit et'fKirf wet-ben. 

te|Kinbige Opfet-bien^ be$ waljt-en tyvijttn fot-beti 

1. nidjf 



1. Sonnfocje nad; @pi$attift8. gttmt<)efium. 273 

1. nid)t atipet'e abett unb ein^Iitc @nffagtma,en obet: bejlimmfe 

fyeilige fianbhtngen tint) ebt'audje; 

2. fonbern et; offenbat* jtd) im gatijen @fBi Sieben unb 

bc$ 



II. Sue, 2, 41-52. 

Sn bet- @pt>I)aniaSjei ifl bie pet'fonlid)e 
Qt()vifti, wie fte "jtd) nad) aden @eitett I)iit in feinem eben entfalfet 
I)af, ben IVvicoKn sufolge, bet 1 egenftanb bet- firlidjen 
ttin^. a @pi>()ania^^efl unb bet- le^e 6|)i)) 
ginncn ttnb fdjliepcn bicfe 55ch'ad)hingen anf I)i?d))l 
SBcifc, 'inborn tm$ bie e^angdifd)e ^pei'ico^e am 
Sefum in feinct m'lid)fcit al$ fict't-n unb f onig bet* (janjcn Self, 
bein Side @()t'e unb Slnbefung bafbringen, jtt bent Side ft'd) befcljt'en 
foden, Dot-jledf; unb bie 93et'f(dt'ung Sefn, bat? (Inxtmjdium am 6. 
(Sorinfagc nacl) 6pi>()aniaS, Ie(ji't tin^, wie biefet- ^onig bet 1 SBelt 
otteg liebet 1 @ol)n, unb rtl^foldjet; im^cfi| einec adeS fibew 
treffcnben Qnvliftfait i|t ; we()a(b i^m urn fo nielj? jette gjc^errli* 
d)ttnjj baud) bie (SrlBften geln'i^t'f/ e$ wifb bentnad) ait biefen beiben 
onitfagen bie $ci't'(id)f'eit 3 e fw w feinent jtviefad)en SBet'Ijiiltniffe, 
5111* SfieU, bemt ett tinb ^aupf, t/nb ju bent Siatet', beffen 
eingebovenet' @o()tt et 1 ift, gefd)i(bet't ie bajwifdien liegenben 
onnfacje Ijebeit in^elnljeifen Ijevau^, in benen bie innet'e ^en'lid)* 
frit S()i'i|li, be5 fJeifdjgctvot'benen SBo^e^/ in feinem menfd)(id)en 
SBanbcI tinb SSirfen jld) offenbatt 

9?ad)bem bie etangelifdje efd)id)fe bie wttnbet'baven tinb ait* 
jjet'ot'bcntlidjen SBegebenljeiten/ weld)e oi' ; bet unb balb nad) S^fw 
ebui't ft'd) juh'tigen, bet'id)tet l)af, fdjweigt ft'e iibet' feine Sijenb # 
jeit bi(5 511 feinem offentlidjen Sluftveten, ttnb liipt tins nuv einen 

in j'ene fdijeve geit fljun, bet 1 ttn3 eine neue JBejlaftgtiitg be^ 
Sue. 2, 40. Ijl, bafj bai? f inb wild)* ttnb flat? warb tm 
ei|T, Dodec Sfieisljeif, unb bap otfeS @nabe bei i()in war. 3Bol){ 
get-it m8d)fett wit 1 mefyt 1 Don bet* menfd)(id)en @nfw(rf(ttng beg ^ 
ftt^f tubes roiffen, abei* e$ mtip tins biefe cine cfd)id)te gent'igen, 
unb was ft'e tins won bent finblidjen c()ot'fam S^fa fi'jSfllt/ ifl 
Ijitifeidjenb, tins adeS Itcbrigc 511 efcjdn^cn, was in bent ftiden unb 
vevborgenen 2eben beS (gdofet'S jtt ^ajavefl) Doi-gcgangen i|l. @i 
ad)tcfe bie ntenfd)(id)en 33et'I)a(fnijye, ftd) in jl'e flftgenb, unb wat-b 
fid) feincv gottlid)en 9*?atuv, feineS befonbem SDet'IjilUniffeS jttm 95a* 
fei* immev niel)V bewupt, wobttt'd) et* ttm fo me()t' feine emut() unb 
(Selbjlcvniebrigimg offcnbart, @d)iveigen bev etangelifd)en @e* 
fd)id)fe iibet- bie Sugcnb unfeveS vlofet'S tjl ein nid)t u 
bet- SBinf, wie bie 3ti3fb iibcd)attpt in bet 1 (Stifle bcS 
ScbcnS cvjogen wet'ben unb -aufwa^fcn fodj ju einet 1 fpdtet'ett, 

I. (2i6co tffri&enid&r*) [ 18 ] 



274 2Cm 1. ^onntage nad; (SpiptycmtaS. 

figen unb gefegneten SBit-ffamfeit nad) anpen l)in iff biff? 

tcnbe @til(e, SBerborgenfyeit nnb S ul 'fiff9 e 8"3fii()fjf on bet* 

luni bet 1 grcpten 3Bid)tigfeit; unb n>enn bet 1 (St'lojet 1 ffitjt, nad) fei* 

net- menfd)lid)en Sfaftu 1 , biefen SSilbungSwg gegitngen i|t, urn wic 

Did mcljc ifl e? bcncn notfytg, in- beren ^et'&en bie @iinbc 

unb bie einen fo mad)figf n ^attg nad) att^cn I)in in fid)-I)akn! 

tern unb (St'&teliet: miSgcn ba()ci' and) biejYn 3 ll d ^ fl ' f^itngfli 

@efd)id)te wo()l b^erjigcn/ unb ftd) fcbSmcn/ ein cpt'ange mit 

vcn ^'inbft'n jn tt'cibcn, ba ft en fo fet)t' cine ffinblidje 

ber eItet'Hd)en (gitelfctt iff, wie eg ben f inbent jtun ^erberten ge# 

veid)t, in benen babtu'd) nttt* aKjti leidjt nnb attjti gewip jene jarfe 

emufl) tet'nid)tef ivii'b, bie be^ 9J?enfd)en l)od)(?et' (Sdjinucf in je; 

bem clvenS(iUf>' ifr Slfcet* nod) won anbetet 1 ' @cite ()ev ij^ biefeS 

53ilbd)en att^ bet 1 Sugenbscit bee- m*n eine fo|^id)e, nnfd)ci(}biU'c 

^perle; e6 ftettt n bie $e$e( iitec bte ^aupffad)e nnb 

jfcl a((n ( vjicljutig/ SBilhmg jut' ottefurd)t nnb 

et' 2Sal)n unb SDfi^tiff mandjet* Grrjiefyer, alg ob nid)t jtt 

bii3 finblid)e et'j mit ben I)od)fien SSfi-p^niffen nnb 

jti ott tffannt geinitdji iver s ben biiiffr, wii'b Ijiet 1 witet'legf, nnb 

fcer eid)tfinn gewijfenlofer Item nnb @i'$ie()et', tl)tt tinbet 1 nid)t 

in bei % 3 ltf ^ uu ^ ^ft'inatjnung jum'^emt 511 et'jieljen, wirb l)iet* 

gf(ltafh S&aS ol)ne a((e ^Gibevvcbe ba^ 3Bid)fjgjic i|^/ bas? mnp 

and) nut ber gtopfen @ot:gfaU fcel)anbc(t wcrben; tt>a$ in jebem 

fbcng<ilfci' attein Sffievtl) in ofteg Slngen giebt, nuip and), fobalb 

btc geijlige 5?raft nuv mvad)t ijt/ in ba$ ^erj ge^fianjf wet'ben; 

tt)a3 bag 2id)t biefeg fiefcenS ijl nnb in btc @tvt'j}feit ()inein(end)fef, 

iavf and) bem ^inbe nid)t DowirtjaUen Wft'bfn; unb fo nutp &v< 

feniUnijJ @o^e^ nnb S^fu @()t'ijfr, worin ba^ ewige 8eben tefteljt 

3o(). 17, 3., and) fd)on bem jartcn ^inbcSaUet' gegeten, unb bet 

tin finbd'djen ^et'jen fd)(ummei'nbe f eim jui'.$i'ommigfnt mit adec 

Si'ctie gepffogt unb entwic^eU wevben, bamit bad ^inb frfiljf fd)on 

ein egengewid^ gecjen bie and) in ifym i)0f()anbne (Sfinbenlnjl Ijabe, 

iinb ba^ gleifd) bnrd) ben eifl fcefi'egfit let'ne, S u foldjer ^iet 

ftiincj fr^flid)tfn fid) @(tet-n, inbent ft'e i()t-e ^inbet* jw Saufe bt-in? 

gen, nnb baS SBoi't %tf\i: Saffct bie finblein jti mil* fommen unb 

rcel)t'ef il)nen nid)t, benn foldjet 1 ift ba^ Sieid) @ott^ ; wei|t fcarauf 

I) in, wa^ man ben ^inbet-n fd)tt(btg t|^. S^fum feljetv wit 1 im ^ 

fen Sfbfn6ja^ye fd)on at(J einen fnaben, bet 1 fiber wligiB 

jlfinbe mit 93etfanb fragt, unb an il)n geridjtete ^ragen 

uninbevting bet 1 gufyiteev bcantwortet; fei)en il)n mit foldjet 1 Siebe 

jn bicfen 5lnge(egenl)eiten et-fiidt, bap et 1 aUes anbre banibet 1 De^ 

gipt, unb im Sempel ;u Sfrufalfin jtinufMeibt* ie$ fct eine 

friil)et' borangegangcnc. SBilbung jut 1 grommigfeit worauS; bie velu 

giljfen @efpt'ad)e bet' ()ei(. Jamilie, ilive gemeinfamen ebete, iljve 

!)a'ti6lid)e ^etradjfung be^ gott(td)en SEottc, bie cjenifinfd)aft(id)e 

rhuutng in bet 1 tjnagoge ju SfJajai'etl), bie^ al(e^ bfirfen ivir atu 

neljinen, o()ne bie 9Bal)vl)eit ju evfel)len. enn wolUe man fagen, 



2fm 1. gonnfage nad) ptp&amaS. van$tlim. 275 



. 

jefjt plopd) fei etf in bem jwBIfjftywtyn $naben Sick ju togcn 
biefer Sfrt ewad)t, fo ifl ba3 gaitj wibet 1 ba$ efe| ffrticjet 1 (Snf* 
wfrflung, n>dd)e$ wit 1 fonfl t'iberafl im Sefan.Skfu 
tmb iff cf ivol)l benfbar, bap bie I)od)bea,nabtgte Sungfratt, bie 
tn Sffii/ Met 1 t'e(ia,iofe 3BalM)eiten tinb efd)id)ten etn 
gen gj<m i()it bcoba^frt fiaben fottfc? a wibwji t'dfet jebem 
funbfit @cfit()(; tinb fo jeicjt biefe @efd)id)^ eiiic ^t ( ud)t bct' 
migfctt ttnb Sick jtt ottcS SBott bd 3^f/ ^'^ flwifl t-' 
ter forgfaUigflcn ^fffge t'eligiofcr I'jieljting et'ivad)fen war. SSBie 
cm @cwot)tUe6 abev aud) bent SefuSfnafeen bie (jottlid)C/ vdigiofc 
$83al)t'l)dt war, ba$ anjundjmcn l)at nidjfcS wibct; ft'd), bap erjl jeljt 
in Senifalcm ein l)d(ct'e^ 2id)t iiki* fein 95evl)(ilfntp ju oft iljm 
aufging'j ttnb cS i|l fd)i5it, bap ba ctflc SEBott au^ Scfii SKunbe, 
wfldjc^ u6 aufbcroatjt't ijl, cin Slu^fpt'iid) ijt/ ben fein Qanje^ 2c 
fan/ Setyi'cit, Setben ttnb fetnc SSerfym-ltdnma, bcftcgelt I)at. Set) 
nntp fein in bem, bag mn'ne^ Skfet'S i(^; bet* 33afet* nennt if)n fet's 
nen @o()n; nod) am freitj flcl)t et ( jttm SSafet 1 , in be$ 93afet' 
anbe beftel)(t et' feinen @ei|l. ttt'd) iljtt, ben eincjebot'enen @o()n 
fotten wif otteS ftnbet- 1 wet-ben; bajtt fo(( atfe gfjtcljtins I)infti()< 
ven, baju foWen (Slfevn tinb Seljt-ev ()e(fen ttnb bienen. O wie Ief)f^ 
feid)/ wie anregenb/ wie cnntinternb fitr (fet'tt tinb ^inbet 1 ift bicfe 
efd)td)te! 

S3. 41. S &*n ^ff t Ijo^en ^ejten, ^affaf), ^Jjtngjlfn ttnb 2attb# 
^fittenfcjl, jo0cn nad) gefe|(id)et- 5Bovfd)fift 2 SWofe 34, 23. 5 Sftofe 
16, 16. jafyrlid) al(e 2)?annet'; and) fvoinme fatten tljattn ^, ob# 
l\>ol)l bttt'd)^ efe^ bajti nid)t wpf(id)fef j bie @(fet'tt Scftt befudjfen 
vegelmapta, ba |>auj5tffjl Oflent; fennjeidjen ifyret* ^fBmmigfeif; 
S3etfiptel fiit 1 unS- jit vecjelmapicjet' S()ethtal)ine an bet 1 ^efet* ttnfet'et; 
f|^e. (SUet-n fotten mlt t()t'en f inbern (jemetnfd)afdid) bie ^eiettagc 
Ijetltgen, bie ^efte anbetenb becjefyen, ttnb fte bajn an()a(fen. >abcn 
wit 1 bod) iiberbieg bag au8 beS |>et i i % n fletS fo nal)e, ttnb ^anfbatv 
feit gegen ott, fein ebof ttnb 3 e f Skifpid ei'intintet't ttn baju. 
Calvin: Laudatur hie Mariae et Joseph! pietas, quod stu- 
diose in externo Dei cultu se exercuerint. Nam quod lex 
masculis tantum praecipit, ut se sistant in Dei conspeetum, 
non excludit in totum foeminas, sed illis parcit secunduni 
indulgentiam. 

58. 42. e? jwBJfjaijriae 3efufnabe fdjeinf 5m erjfen 20?at 
bie Steife mit^emad)t ju I)aben, wie benn bieg ba$ @ewo()n(id)e wat. 
2Bie (jalten wit* bod) tmferen o^e$bien)l fo Diet leid)fety fo oiel 
naljet'! ivoinit rcoKen wiv tinfet'en eid)f^ ttnb SBeUjtntt, bet 1 ft'e uetv 
adyfft; cntfd)itlbigen? womtt wotfen @(tern, bie bem S3dfpiele bet* 
Ijciligen gamilie nid)t folcjen, bie Unfet'IajJiing ve^ffet'tt'sen ? 
finbet 1 finb ntd)t ttnfet 1 , ftnb nut* ein i>on ott w\$ 
ut ttnb 5\(einob, wortibei 1 wit 1 , wie wit 1 e-3 toewaltct ()aben, 
d)cnfd)aft ablfflcn fotfen! wit 1 foden U)nen gflljrcr ju ott, jttm 
aen Seben tvet'ben, bie^ bet 1 SCide otteS, unfet'e ^pic^t, ba^ 

[18*] 



276 .tfwr 1. Stottntafle nacj) (iptyfyaniaS, (Swmgdium. 



an imS; wic ffaafjid) bie ttnfedafftmg, nod) ffrSflfdjer Me 
.>et'fuf)nmg bui'd) bi>fe$ SBdfpid. Gnomon: Hie aetatis gradus 
sine dubio in pueris piis praecipuum qniddam habet, ex 
benedicto exemplo Salvatoris, qui se temporibus aetatis 
Immanae attemperavit. 

95. 43. Sag f inb Sffus blteb in fset'ttfalem,' Don I)ei(, Me 
Hit bem angejogen, wag eg bcrf fa I) nnb fyorte. (ein effiljl/ feine 
iibewiegenbe Stebe jttm |>eiligrt)itm iff fdjon in ben SBoi-feu ipf. 
84, 2. 3. 5. 11. auSgefpt'odKn. ttnb wol)ei- bicfe Siebe in fciefem 
wenn f(c nid)t fd)on in nod) fcfiljeren ^m\ gcna()t't tinb 9^ 
at- but'd) I)au6(i^e vSmmic|fdt wnt cjotte$fiu'd) 
.. 6, 4. flo(.- 3, 21. SEBcmi fd)on \t\>t S^tigfei 
lidjen ct'JfrS cine ' gcwiffc Siebc s u lul & Subc an 
weft, vie iel mct)V nid)t bie ^cfd)aftignng mit bcm, wa ba3 
ifl unt) M@inc was ^otl) t{)ttf, mif b^in gotfd'dKn SBorfc! 
(inb fdbjl djiilfy wenn i()t ( e f infect 1 t)a^ SBot't beg ewigen 
uid)t lid fyatwt, inbem fte biefelben gat; nid)f obev nid()t f 
tie vfd)te SBeife mit temfelben befamtf mad)en. 

23. 44. @d)on tinfetwegg uwmipten bie (SUant kit tfnafon, 
ftd) jfbocl) nut bet* ^offming, il)n am Slfcenb--im 9iflrf)fc 
wiebet; ^u ftnben, ba et 1 wa()vfd)dntid) mtt dnev anbewn 
(jt'^' Srfahnfen nnb ^rcnnbe bie Siiicft-eife wet-be 
l)abeit, 

35. 45. SUMn biefe ^offnung f(infd)fe fte, nnb fo Mjvten jte 
am folgenben jweitcn Sage nad) Sft'nfrtlcm jurfitf, wo jt'c et-fi fpat 
flin Slbenb wet'ben eingett-offen [cm/ jcbod) fanben fie S^fwu bie# 
fern Sage nod) ntd)t. 

95. 46. (Sjl am nftcfyjlfolgcnben bvitfcn Sage fanben fte i()n, w o 
f[e i()tt nid)t evwai'tet fatten,., tin Scmpel mitfcn vmttv ben 2e()tti'n 
ft|enb; nid)t efwa lel)ttnb, fonbevn |t'd) bele()fen (affenb, intern et- 
iljven 9?eben jwljNe nnb fte befragfe. ai>afet': S)iefc bi'et Sage 
.waren ffir i()n ttnb feine fi'onune 3)Ztit(et' eine fd)one Uebnng bet' 
ebnlb nnb bee lanben. @3 wat'en bi ot'bebeMtngfo((e 
Sage, benn fo lange fttd)fe SWaria an einem Ojlerfejle i()f ^e|?e$ 
imb SiebfteS, mS fte auf (St'ben l)atte, nut @d)mei'jen, mtt eineu 
0d)wei't\x>uube in bet' @ee(e, nnb' fie fanb am briWen Sage lebenbig, 
wnb' in bet' ewtinfd)te|ten ; 'el)t'enw((jJftt @if nation, was? fte ftit* w* 
lot'en, Denmgjiicft, tobt ju Ijalten, im vange iljvcv jiivtlidjnnflftcv; 
lidjen Slngfl .fj'it'd)ten mitfte, @o fanb fte nad)l)et* ben gelicbtej^cn 
Sobten am ,)|fevfejle nad) bt-eien Sagen fd)inet ( j(id)et i @e()nfud)t 
itnb peinlidjet' IBeljmtitf) wtebet- lebenbig, un(Tet'b(id), a(^ Ufbefwin* 
bet- be^ Sobe5, *- Ben ott i)ot* Sattfenben attgenva()(t Ijaf, ben 
fiHjrt et' burd) bie djmerjcn beg ndjeng jtt ben (Snty'tilungen 
beg ginbeng (SRattl), 13, 45. 46.), bttt'd) Mangel wentget* Sage 
jum ftd)erf!en 95cff|f, bntd) fummcyuoffe 97ad)fe anf ben ()et'did)ffrn, 
eitifen @d)anp(a| bet- fwijfon Siti'fi^it unb beg 
tint) Do((ef?en enttffeg, 



3fm 1* Mintage mfy ,@pfp|wnfa, @angefiiim. : 277 

Gnomon: Tres, nnmerus mysticus; totidem dies, mor- 
tims, a jliscipulis pro amisso habitus est. In templo i. e. 
in parti bus templi. exterioribus. Calvin: Radios divini 
fulgoris palam in puero enituisse oportet, ut sessum ad- 
missus fuerit a superbis liominibus. Nunquam fastidiosi 
homines audientiam illi in publico coetu facere dignati 
essent, nisi vis aliqua divina ipsos coegisset. Fuit ergo 
hoc quasi praeludium vocationis, cujus nondimi mattirum 
tempus adyenerat. Sutfiet' au$#$j). 2, 1.: a$ iff (in IjOf 
ljt$ (Swangelium, rcenn man c$ fcljai'f wiii attflegeti, unb tton bem 
wie eg jucjeljt, wenn man biefeg f inblein Sefuin antf bem 
Dedeuvet. a t'ed)tie nun, wa .it)i' 01*5 iljnen fciciveil, 
5?mb Dcdot'en waf, cjcfagt ()abc! <5. 6.: @i- wi 
enuU(), 3 u ^ f ttn ^ cfyaw gcttbet (jaben, bap 
niann gebad)t ()af, bccfnabe l)at ben l)etl. @ei|i, eS wivb em 
berinann ati il)m wevben. evfelbe ^ivcljcit^. 11, 1.: 
S>ieS ift ein guangelium/ ba$ tut^ wd)S(t (an bet 1 SDZaria) dn 
(?;mnpel bc$ ()etl. ^I'etije^ wie e$ mit benen jugeljef, bic 
jleii [tub, unb wie jtd) bfefclbi'cjen banniien (jaffcn fotfen. 
93. 47. et 1 natiii'licl)c SBecjlanb/ aud ^raafn nnb. 
tyenwIfMfJjfrnb, ble frf)i?nnt inftcljfen, bie bet 1 fnatc 
warcn a((ctt ein ecjenfranb br^ Si'flaiinenS unb fmibiget* 
beauij). 2Bie k(d)amenb ftit 1 SBejaljiie iff npd) oft bie finblid)c 
ft'c()t unb infatt beg @(atibei^j fo((te man aki ( mit ben 
nidjt foi'tytifd)veiftn fud)en in alfeu @i ( f'enntnip unb Sfieigfjeit? an 
ber .Q3o%it fdfen n>ii' wvljl finbec Wibm f atet 1 nid)t am 95et'< 
jfanbnip; unb ij? ba^ @angelium nidjt bie a,oftticl)e 2SwI)e.jfc ; bic 
wii 1 niemals au^lci'ncn? ijl ba^ gottlid)e SBoi't m'd)t bei 1 @fi'om, 
ben ein fianuu buvc^aten, unb in bent bet 1 @(^()anf. nod) fdjwinw 
men fann? fallen nid)t flcW bem (ieblidje dd)te in ben <Sd)oof, 
bet 1 im at'ten bet 1 I)ei(. @d)t'ift fi'p nnb n(l I)at jum efe|e be3 
^eta-n? 9iid)t minbet* ft-attvig abet- ift bie anbve @cfd)einung> mm 
bet* in bet* 3>u$enb gcwonnenc d)a bet- (St'f'enntnip gottlid)eu 3Bal)t' 
l)eit but'd) f^iitet-e 9iad)laf|l'cjfeit nnb IcidjcjuUigfeit wiebe* Dct'tp.ven 
aiJ ^cfu^finb |W)t and) in biefet 1 ^ejietjung ftit 1 atte aB 
ba, bap ivit* jle^ mit g(eid)et' &ufi bie. ^t'aft unfet'e ei* 
auf bic @tf enntnip l)immlifd)cv SBeiSljcit l)inwenben. foKen.. 5I((c 
(S(tent abet* unb @t'jicl)et' fotten t()un, rote bie fvonnne- SoiiJ unb 
(gunifc an bem jungen Simot()eu-5 2 Sim. 1, 5. ap. 3, 15 17. 
5 STOofe 6, 6. 7." 2(K ic. 1 SDtofc 18, 19, 2Bit- biit-feit, nidjt wft^ 
nen, bie gb'ttficfye SBa()fI)ett fei bem twblidjm- 2f(tet' unfe. 95erfJanbe y 
jn fd)wet'; in i()f (iegen ft-cilid) aUe @.d)a|e bet- )ffiei^()eit nnb bet-/ 
(Si'femUnip/ e$ ftnb in i()t* eiieimm'ffo, in- wdd)e and) bie Ohtgel' 
ftelii)let ju fdjanen; il)f inn ift t'eidjet 1 unb tiefet 1 , af* ein 9)?cet', 
feinet* l)at fte je au^elevnet; abet 1 beu ei't' offenbat't ben UnmiiiK 
Wgcn/.wa* ben thijjen unb siBeifeu yerbot'gen t-leifct SStafrtj*.. 11,. 
25., bei'eifet (id> ein Sob auS bem SDttm.be bci' Jiitciliiigc Sap. 21,. 



278 tfm 1, <3onntage nad; @pi$ania8, <gangditmu 

16. ; iwb bie dfrfafyntng bevei', bie fvomme Ort'$ief)ung genoffen fyv 
ben, bejftitigt fmibig ben @egen bet'felben, ofee? fann man $u ft'iif) 
oft tint) 3efiwr@l)nlhnn frnnen let'nen Sol). 17, 3.? SSerjMjen 
bie @iwad)fenen affrt in ber f)ei(. (Shrift @nf()dfene? >a$ tiefe 
83et'jMnbnifi be$ SfiovfeS. nw'b ganj infonberfyeit btird) djovfam 
gegen baffelbe ewot'ben ; wie jebc ^etrfigfctf/ ^unjl. unb SQ5iJTnfd)aft 
@ad)e bev Uebung ijl/ fo and) We* fci)?nfc ^unjl ttnb l)M)jte 
SBiffenfi1)aft, Ijeilig ju Jdwt, (dig p jfecben unb ben immcl ju 
cvkn. 

35. 48. @ie entfa|ten fid), ^reube, ben @>oljn wiebet 
ju Jjaben, (Sfatinen, i()tt Ijiei; gerabe wtcbet' ju fi'nbcn, @c()i'ecf bet 1 
Uebet'fafd)ng et'fiiHte gewip ganj befonbet^ bd^ $erj bet 1 
unb fie fprad) baliet 1 ju t()m: 

SO^ein @ol)n, wat'ttm |ajf bit n ba^ gcfljrtit 
eine liebetyoKcn, aii^ fief befiimmertcm fOJutfet'ljet'jfn enff^vtngfnben 
SSovwiu'f'3 ; bie viJ^e i()vcv Slngll, ^eforgnif unb il)t'e3 ^iiininet'5 
entljfilten bie SBorfe: ielje! bein Sater unb id) fyaben bid) 
mit @d)inet!jen gefudjt Gnomon: Non loquebatur Jose- 
phus, major erat necessitutlo matris. Quid? non: quare? 
quid nobis hac agendi ratione confecisti. Sane mitlta 
hoc tritluo cor Mariae versayit? Calvin: Tridui moe- 
rore expressa ei fuit haec querimonia. Sane hoc exem- 
plo monemur, quam suspecti nobis esse debeaiit omnes 
carnis ajffectus, et quantopere cavendum sit, ne juris no- 
stri tenaces ultra quam par est, et nobis addict! Deum 
honore suo fraudemus. 

S3. 49. SBiffet il)t ( nid)f, i()V Wtttt e wol)I wiffen unb 
meinetwegen ba!)ei' oljne (Soi-ge fein fonnen, baf id^ mup feiu 
in bent; ba$ metnees. 93atet'$ iff, jimftcfyji im Seinpel, bem 
f>attfe @ofte; bann attgemeiner, in bet 1 enieinfd)aft, im ttntgange 
unb ienjle @ottc0 muf id) mid) et-ftnbcn (affen, ba i)l mein $e* 
t'ttf, mdne S3ej!immng ; meine $wibe, meine cligfeif, ijt mil* 
S3ebftrfnip, bem id) a0c6 anbre nad)fe|en mttp. @elig, wet* and) 
fo fpved)en fann, won e$ ba^ .f>Bd)^e unb (Seligfie ifl, Dot 1 Qtte$ 
Slugen jtt wanbeln, nad) oWe SffiiKen ju t()tin, unb fid) allejeit 
in bem.eeftttbcn ju (affcn, wa5 oft gefiiflf. ie^ I)Bd)j?e 5ltifg(ibe 
imb JBeflimmung unfet'c^ Scben^; fe ifl nid)t enup, @l)t'e, S0?ad)f/ 
Stu^nt; SJijfcnfcftaft, fonbetn )ingabe an @ott, ei)ot-fam im Sl)t!n, 
cl)ot'fam im Seiben, nad) feinem 58i((en. SSer ein ffit* attemal 
fid) felbft @offe geopfevf ()a(, bem roivb nad)()ev jebe$ einjelne Sffievf 
be$ @el)oi;fam$ (cid)f/ unb ottc ebofe bi'infen i(im nid)t me()f fd)Wet 
1 5ol). 5, 3, 'Gnomon: Dixit comiter, sine perturbatione 
ulla. Non reprehendit quod araiserint: sed quod quae- 
sito opus esse putarint, innuitqiie, se neque amitti, neque 
alibi, atque in templo inveniri potuisse. Num non nove- 
ratis^ Scire debuerant, ex tot documents; scire quod 
opus est, facit ad tranquillitatem. Patris mei, cujus ail" 



2Cm L onntage nacf) (gplp&amaS. euan^elium* 279 

tiquius est jus in Jesum, quam Joseph! et matris, et 
cjncm norat a tenera aetate, nulla parentum, rei intelli- 
gentia tlestitutorum scilicet, institutione usus. Eo ipso 
se templi Dominnni declarat; declaravit postea etiam 
apertius Job. 2, 16. Oportet, ita docet, se non laesisse 
obedientiam, et tamen quodammodo se emancipatnm de- 
clarat, parentu'mque attentionem acuit v. 51. 

Calvin: Merito matrem reprehendit Cliristus, quan- 
quam id parce et oblique facit. Summa est, officiom, 
quod Deo patri suo debet, omnibus humnnis obsequiis 
longe praeferendum esse: perperam igitur faeere terrenos 
parent.es, qiiibus dolet se neglectbs fuisse prae Deo. At- 
que hinc colligenda est generalis doctrina, quicquid ho- 
minibus debetur priori legis tabulae subesse, ut Deo sua 
potestas intacta nianeat. In Us quae &c. hoc verbo signi- 
ficat, se ali quid habere homine majus. Praecipuum quo- 
que fin em designat, cur in mundum missus fuerit, nempe 
ut munns impleat sibi a patre coelesti injunctum. 2uH)cc 
.tii'd)cn^, ll f 25.: (l;ri|hi$ ifl in bem, bae femes Safei'g i)l, 
wcnn ci 1 hit'd) fcin SJot't mit twS vfbff, tinb babiid) tui^ <uid) jum 
93atcr bfingcf. @t' iintt ()iet* antigen/ brtft fein Regiment unb ba3 
gatije cl)i'ijl(jd)e SSefcn aKcin fttljt in bfin SBBovt unb laubcn/ nid)t 
in aiibcrn aupedidjnt Singcn, bavum witt et 1 ft'd) niii)t ftnbcn (affen, 
ttH'bei' unfct 1 ^t'cunbcn norf) ^cfannfen/ nod) >a$ aupci* bcm 2lmf 
bc$ i$Bot't^ fein mag, 

93. 50. SBie Soff^ tinb SWaria btV^ SBort nidjf cr(J anbcti/ 
bafj 3 f f u>3 <?^ ffincn 9>atci' namUe, obwuljl i()nen bavflber mc()^ 

3 f 3tfF^ fifflf^n tvdi-cn, fo ij? and) un^ bif^, SBot'f on bcm 
beS (SoIjncS jitm 93atct', obfdjpn wir nod) mel mel)v 
bavfifcct! l)aben, wcnigev cin SBot't jum SSei'jIcljfn, a(^ bcS 
Unb wcnn x wii! and) bttvd) laubfn^gcineinfdjaft mit 
unmet: fejtet* tton'feinct: @inl)eit mit bem SSatet 1 , won fdnet 1 
gottlidjcn SW.atuc unb $K>ui-be fiberjeugt wbcn, fo bleibt bod) |?ct5 
ftii 1 un ijm ein cftdmnip. bft 1 ottfelicifeit, ivc(d)e$ abev bie 
runbfcffe rtttct' 3Ba!)r()ctt ttnb bet* d)t'if!(td)en fit'd)c iff, bie uuf 
ba- 2Bal)t't)eit a(6 i()t'cm gtinbamcntc t'u()t, bap S^f^ wotl 9fiw4 
wa()i'()afti3 bet 1 dngeborntc @ol)it be^ Srttet^ ffj. Gnomon: Ergo 
non ex illis hoc didicerat, neque ab aliis doctoribus. Non 
multum antea, nee tamen nihil, de patre loquutus erat. 

35. 51. <r ging mit i()tun nad) 97ajiu'ct(), Gnomon:- 
Eo loco, in quo boni nihil residere suspicabantiir homi- 
nes, solus bonus jam homo versabatur, ttnb wav i()ncn 
ttntcvt()an/ finblidjcv d)oi'fam %t\\\, attcn fiubci'n sum fdigcn 
SSorbilbe; im @cl)orfam ^yn bic (Slfci'n tibfe unb (crnfc, cv bctt 
c()orfam cjcgen ott, ben ft- in fcjncm I)dl, unb un(Mflid)en &* 
ben, in bch ()(ivfc|1nt ^ffifungm ; in ben f^werjlcn 93erfud)imgen, 
in ben bitteifen 2eiben unb im fd)mad)Xo(ien ^'veuje^tobc nad)tual^ 



280 2Cm 1. onntage nacf) (SpipJcmiaS, gangclium. 



tutb bercaljt't l)at ebf. 5, 8, 9. cljorfam ijl $nid)t 
be$ lauben$, ift wefentlid) elbflwleugmtna,, bap man nidjt bem 
eipen SBiHftt fola,f, fonbevn bem beS ol)ct'n widia, fid) untewit'ft; 
efyot'fatn ijl Wd)t bem wiebergebornett >et'$en, fd)tw bem nafftw 
ltd)en; km tfupew tin SBerf ge()t bet 1 innere im 3Mcn ttovan, 
ofyne biefeu gilt jencc nid)f3, unb ift mu* (Sd)fin. S8 ba6 Dicrte 
@ebot a($ ^int) nid)t fyiilt/ ivii'b cts and) ftfitec n(d)t t)rt(tcn, t 
Obvigfeit nid)t gdjofdjen, menfd)(id)n* Ofbnting nid)t unfci'tljatt fcitt ; 
tint* wet nid)t gd)ot'd)en lei-nf, ifl tinfiid^ig jumSef^len.' )jht 
ift im fdjwct'ften eljoi'fam gcpi-tift nb gciibf, unt> bavnad) JHC I)od) 
jtcn ^efffd)aft crljoben ^l)i(. 2, 611. Gnomon: Subjectus, 
libere. Mirabilis subjectio ejus, cui onrnia subjecta sunt. 
Etiam antea subjectus fuerat: sed mine id commemora- 
tur, quum videretur jam se potuisse eximere. Tails ho- 
nor ne angelis quidem obtigit, qui parentibus Jesu. Ab 
hoc loco nulla Josephi mentio, ut credibile sit, Josephum 
brevi post esse mortuum, et Jesum sensisse incommoda 
orphanorura. 

Sutljn $autfty. 2, 7.: 9lfe fofffe a- fagen: ^f f()at c3 
auS ft'cicm SBiHcn scvttc/ ob et 1 wo()(^ott wav, unb fin |)Ctt SD?a^ 

vil\ tinb 3"Mpi)* ft P el> <rtw i^ ncn 8ft)oi'fn 4 w/ t* f^t ci- 
fcincm l)iumli(d)ctt SSatet 1 &u @d)ovfam wnb auS l)ci'jlid)ei' Sifbc ju 
feinen 6(tern/ nb alien 3ftdtfd)i?n jutn (S^cinpd unfct^ fd)ttltigfn 
unb citif(). (c^ (Sjwnpel fott bic 33fb Pnpicj 
brtp bcv f>ew/ bet 1 tmfet 1 Mlltv ott if?, (old)C^ in fciner 
gctljan ^at, unb ji'd) nid)t$ uct'bviepcu laffcn, wa man i()m 
l)at, ob c^ glcid) 'awingf, fleinc unb tinanfd)nljd)e SBet-fc 
f'nb gcwcfcn. Stuf bap fie bergletdjen and) t()tw, unb |Id) an fo(> 
d)en @c()ovfam unb cmutl) bcgeben Iwmu m-.Jtop)e$ gefa'Kt 
ott wo()l; unb n>ie ba t>ict'^ cbot mitbi'iugf, wtijjrtfs i>on a(^ 
kn ^'inbern alfo l)abcn, bap fie ben (gifrt'jt Qe()0^m unb wiKicj 
fcitt fdlett. <S. 10. )ieS i|^ alfo bie @umma bicfet* cfd)td)te: 
jjl cin |>ct'i' iibct* aUc^, unb bcnitod), n$ jum @ycmj)cl; 
ce ft'd) Ijetuntcr/ i|l SSatei* unb S)lu^ct' cjefyorfam, atif bap wit* 

twien, erjl lid) ben e()orfam Qcgcit off, bavnad) aud) 
Safer, Buffet 4 unb a((c Cb'gfcif. <2o fonnen wif ju beiben 
ten t'ii^men, >ii t)abcn t'd)f gdljan, unb witb bei*ol)alb at(e 
unb @egen bci tins fcitu 

@citu 9Jiuttn ( Wtjfelt abcv btcfc SBot'fe in 
>n'5en, fie fi'nb iljt* wtd)fig, bat-urn uergipt jte biffelbcn nid)f, 
bcnft ii)rc unb ctwSgt fie oft w'oj. . 19. @o mad)t e bee 
Bromine mit ottcS SBorf, e$ ijl bet; f)8d)ffe <2d)a| fcine^ ^>ev* 
;cn, e6 begleifet i()n a((enfl)albfn, ijl egcn|ianb feine^ flillen $l&ty* 
wnfan*/ feiner evnjten @fforfd)ung; unb ba5 mif 9Jed)t, benn e5 ijl 
ba$ 58oi'f feine^ I)immlifd)en SSatei'S, feinc^ ^t'lofet^ unb ^crjen^ 
fmt'nbcs, feinc^ gt-opten SSBo^It^Stc^. 3 faldjem 0?ad)benfen jin 
bet bet 1 ^t'omme jlcw gcif, unb atte St'eicjmjfe be 2eben 



3Cm l<Sonntagc nacf) .SpipfyaniaS. (goancjelium. 281 



ben iljin bttvd) bie6 SBort twflatt Sa&ftfer: M)ite 9M)benf'en, 
j3ufamnwitl)lt?n, 33ergleid)en bet: gottlidjen SSorte unb $f)afen, goto' 
lidjet p()i'tmcjen tint* Slnjfottcn, ISpf fid) fein ftotffc&ritt in bet 
@tfenntmp bet* SBaljvljeif gebenfett, fein ifta'lxt'fommen gu @otf> 
fdn $kd)$rt)um in bet 1 @nabe be$ ewt. @in unnad)benfenbet: 
SDfrnfd) i# eiu ttneniipltnbcnbn 1 9)icnfd), tinb biffci: fin tinbaiifkiYr, 
unwfifbiger, fd)(ed)fri' S>?enfd). SBcu- nid)t benfcf, bev fann nid)t 
tanfcn. 28ie ba$ 9?ad)benffn/ fo bic gmpjtnbiing @o^e^, fo tie 
i'fiibe an @oft, fo bic ^anfbarfcif, 

Sutijn- ^ii'd)cn#?p. 11, 36.: a ijl and) tin* Stir 
niatjnnug gffagt/ ba'p wit aud) banad) fradjten, wic wit* 
Sffiot't tin ei'jcn fceljalfcn; wic bic lick Sungftait gctljan, 
brt ft'e ft'c()cf, bap fie gciia'ct tmb nid)t Bci'jtanben ()at,- wii'b ftc 
nad) bff^o Jdptcjcr, nd)bem fie gewi^icjt ijt, t>a|l fte foldjes, 
ft'c on 6l)t'i|io l)Dt ( et, in if)t* ^crj bt'Mt unb bd)a(t. @iebt 
mit abennal un$ ein (5jrem^el ; bap wit ja DOI; aKen ingen 
an ba$ StBovt fatten/ unb nid)t au3 bent ^ccjen (ajfett, fonbent inu 
met 1 bamit itmgcljen, bavan (evnen ting jlarfen, ti'8)len ttnb tatinnen 
jttncljntett; wie e^ benn wo()( oonnot()en i|?. enn wenn e<> 511111 
Svcffcn fommt, ba wit 1 angefocfyfen obeu veifitdjt wei-ben, fo if? e^ 
balb ttevgefien obei* eutfatten, aud) bei fatten, bie feipig fmb. 

93. 52. S^fu^ n a I) m ju an 5Bei$f)eit .40. feine menfd)# 
lid)e @nfwirf(ung nad) eib unb @eele gincj iljfen orb 
a(linal)ligen<2hifengang; bie !58ei$f)cif, weld)e in wa()te 
befteljt iob 28, 28., fanb ft'd) bet i()in, unb et-warb i()in 
gefalien (nabe) cttcS unb bet* SOfenfdjcn; jebec fyatte i()n tint fo 
lictcr. 2l((e$, wa6 tent fMft'd)f(id) auf il)vc finbet; wfinfdjen 
fijnnen, ijl in fciefcn Sffiotfen gefdjiibei^, jttgfet^ abet- aud), wa$ 
unfeve (Sovge fein ttittp, wenn wii- btird) lanbeit 'an Slji'ijlitm 
tt$ ^itibei 1 gewot'ben ft'nb, bap nam(id) unfa 4 innereS, 
fiebfit immet' me^f |td) cntwirfele, pi-fee wei'be, tmb in jiidei' 
fenmapigei- (Stttwitf lung fot'tfd)veite, fo t bap wit* a(lntal)lig jum 
fcnmmen 9)?anne^aUec in (Efydflo gelangen pl). 4, 13 15. 1 
Sol). 2, 13* 14. 



& offenkt-t ft'd) biefelbe: 

1. in feinet; Untei'wei'fuiig unfer bie gof(lid)e Ctrbnting . 41. 42. 

6r jie^t mit nad) Swufalcm 511111 ^e|?e; 

2. in feinet- iibet'wiegenben Siebe jnm eiligd)tmt . 4346. . . . 

fttnben ft'e tl)tt tin Sempel jt'en; 

3. in fetnem tiefen SScvftilnbnifi bef gi5t(lid)en SBot-teS . 46. 47.; 

4. in feinet* u&lligeit ^ingabe an @o^, feinen l)intniltfd)en Satec 

. 48-50.; 

5. in feinem fmblidjen eljovfant gegen SKaria unb ^ofcpt) . 51.; 

6. in feinet' intmet 1 juneljmenben Seiterentwicflung, 



282 2Cm 1. oimtofle naty (SpipfyaniaS. oangetium. 

II. 35ott b<?v (Ettftvirffattg beS religiofen 2eben3 im Sfteufdjetu 



1. <2>ie fceginnf mit tern bemfiffjigen effifjte unfmt'@iint>()af%ffit; 

2. fie fd)reifct fot't im (efcenbigcn lauben an ben (Sdofer; 

3. fie jt'nbet il)i % c SMcnhwg in bet- .f>ei{igung. 



HI. -Sag toil' uttfere ^inber cwf Me beffa t)ernuff(icmafi* > (?e 

SBeife erjie^cn, tvenn tir fie ttacl) 2(n(ctfuug bc(? ^vijlcn* 

t^um^ in bev ^wgenb bilben unb betva^ven* 

SGetm wit 1 ta6 f{)un, 
1. fo Wffbcn ivii 1 iljt'rn Sct'O ebon fo fel)v oi' 33n'wal)rlofuncj ate 



2. fo cntroiddn wir in iljncn a((e btc gcijligcn ft-iiffc, mit roddjeu 

tor <3cl)ityfei' ftc kgabf ()at; 

3. fo iHMvalji'cn wit* f<> am <2id)ovfwn ov ben 35crfud)iinc)cn ju 

vn unb 2lu$fd)weiftingfii, wddjc iljnen in bet 1 SBclt be? 



4. fo Icnicn fit? cine t'id)fige Sl'iiiveiibiuig.aKet' idtvt 1 

5. fo twben (te cjlttrflid) unb jufvieben in bcr SBeli, was IHII- bui'd) 

gefd)ifl)t. 



IV. S3Sie ttui' buvd) &ri|tum jum iva^ren Seben jtt 

ge fei, 

1. >f)ne i(jn tiipt (id) bai5 Scben nid)t wat)t'()aft ev|lc()en, benn 

ofjne i()n Ijaf e$,webev 5i(ad)fit nod) SBebettfuna,; 

2. ol)ne t()n Kipt (id) ba5 .fieben nt'djf m1)t fflljven, benn ol)ne i()n 

i$ ^ wie ol)ne fraft itnb @egen, fo and) o()ne auet' unb 



3. o()ne i()n Kipt fid) ba Seben nidjf Qeniepen, bcnn oftne i()n 
l)at fg feinc wa()ve gvcubc unb feincn Svojl fiit* feine 



V. JDer (Jt)ri(l mug feta in bem, tt>A^ feineS 

SSit' woden 

1. bie ^ebeuinng biefe^ 2Borrt fceifefyen: ba-3 fiebcti 
ffon ijl 

a) cin Seben in be^ SJa^t 

b) dn -SBtrten fiit 1 be Bfw 

c) due |)iiyabe in be^ 93afct' 

.2. jut 1 Slnwf nbung bicfet 1 Sa()vl)eit tm ci'muiUern : 

a) fie i|1 moojtd), 

b) (te t(l unevtafj(id) 

c) ttnb fiberatiS befed'cjenb. 



2, (Sonntac nac> @iania8. @pi(M. 283 



2, Vantage nad) 

|ol). 2, 1-11. 5m.l2,7 16. 

toangelium rebct toon bet' od)$eit ju Sana; 
fd)cint auf bet-fdhn, unb l)dligf fomit ben 3unb be? e()did)cn 2c# 
hn$; mit feinet- Sftadjt unb fife l)j(ft ci 1 bem toot'ljanbncn 9)?angd 
ab, ttnb giebt rctd)(id)f SMc/ bcnn ft' ft'fd)firtt nie anbct'S, (5 (e^ 
ncnb/ ttnb Sfioljltljafrn fpcnbcnb, wo et- bcm ^t-omtnen itd) nvil)f. 
Sl5 bcm Uneblcn ttnb cwo()ulid)cn fd)afft ei* (5blc5 unb evt'Hd)c^ 
unb ojfonbarf fo [cine cn i lid)feit. 2luf gcijlicjc SJdfe ttjut'ci 1 btc3 
d(eg nod) j>f, ct 1 lifebelt ba won iRafuv ffinbicie fjcrj, et 1 ct'fd)cint 
tci bet* ^iod)jdt unb hi bcm cl)cltd)cn Schtt bet- @ottc$fitrd)fic}ett, 
eu et'ft'cljt |td) (cine $tit, tinb rocnn feine (Sfiinbc gcfommc n, fo l)i(ft 
ev flhvfd)tt>enjjlid); a(^ bet* fcd)tc ^t'cttbentn'tngct 1 ; wiv foUcn il)m 
nut 1 ntd)t roibci'fh'cfcett, ffincm ^ommcn nid)t ivc()i'cn, i()it focjai* cin^ 
labcn, i()in l)crj(id) oet'fraucn, gc()ov(am tijm wa^ et' un fagf, banu 
tvct'bcn and) wit 1 @t'fa{)t'ttngcn on fcinct* gnabigcn ui'd)l)iilfc ma* 
d)cn, ttnb rote feine 3"^t' im latthn an tfyit gcpt-ft wct-bcit. 
if @pijtcl t'cbet won ben SJor^igcn, bie bet- 6()fifl an unb fiif |tc^ 
bcft'^f, toon ben Sugenben, bie ct' nad) feine^ (Srlofet'3 93ot'bilbe, in 
ben Sct'tjdlfniffen be$ gefelligen 2eben6 offenbat't, wie et' ba and) 
toofl jarHidjet' l)ci(na()me unb but'd)bt'iingen on bet 1 Siebe ifi/ 
511 (jelfen httit 

I. mm. 12, 7 16. 

SDte ^errlic^feif be^ g^vijlen in ben angemein^efettigcn 



iefe |>et't'Iid)f r eit be jriflen rcivb etfanut: 

1. auS fctnet* SlmfSfiifyntng t. 7. 8.; 

2. au$ fcinct' Sicbe w. 9. 10. j 

3. au5 fcinem Sfflirfcn to. 11.; 

4. attS fcinem ttlben to. 12.; 

5. au fcinem 9)?ifgcfiil)( to. 1315.; 

6. atiS fcinei' emtif() . 16. 



1. )ie wfcot'gcne erdid)feit bc$ Gtyrijlen, jit tt>dd)er et* 
but'd) bie nabe feineS @doferS ati^ Staffer ' ttnb @ei)l wiebetv 
gebot'en wit'b/ jit'aljlt in fcinem gan$en fiehn, auS a(Jem, roa et 1 
tljttt unb leibet, (jet'toot-, unb e$ ift gat- f'ein 9Sci'()(i(tnip benfbar ; 
worauf bet 1 (attbe an ben" gvlofet 1 ttnb bie emeinfdjaft mit iljm, 
nidjt iljt'e fcgeii$reid)cn o(gcn toci'bfeiteten. ^anu atic^ Semanb ein 



284 2Cm .2. (Sonnta^e mfy @pi$ania& (gpiftel, 



im SSiifen betjalfen, bafi feine $leibet? wcfyt breunen? fo 
@rtlomo, unb roil* mitffen fttigeben, bafi bag (Sfyriffentftum bet 1 (Sauetv 
teig iff/ bet 1 ben gan^en 9ftenfd)en buvd)fatievt tmb erneuevt, fo bap 
Sugeitben tmb eine et"t'Iid)fei an i()m jtd) offenbaveti, bie man an 
bem Mop natiidicfyen SDfenfdjen nid)t fnbet. 

S)ie innere ett(id)feit be$ jtrijten roit'b gun&cfyfi attS feinet: 
Slm^fitfjning crfannt, in wc(rf) ev bie cjewiffcnfyaftefte Svetie 
tinb @orgfalt scigt; attc vmaljmmgen be$ I)eiii()en Slpoj^cle (. 
7. 8.) bcjic()(!it ft'd) auf bitfc fBfHt^en igenfdjafffn; unb wa$ cc 
lion brn angcfft^cfcn Slcmtcnt fagf, gilt on jcgiidjcm 2lmf, ^a-ttf, 
SBiffung6fr/ in bent bci* g^rifl Irtt; |lW unb tibtcatt ft'c()f 
ffd) a(^ tte$ ^rtU'5|rt(fef, al^ g^cijli Sienev an, ifi dngebfiif bet 
SRec^cnfdjaft, bt'e et 1 einfl abUgen fol(, fiifyrt fein 2lmt unb Den'id)fet 
fcin 5ffini, niv1)t al biene ev SDlcnfd)cn/ fonbet'it im 2luffe()fn auf 
ben >wm, bev aKci 1 ^eia-en $mc tinb adet 1 ^onige $011(3 i|l, unb 
bev and) il)m feinen SBit'fung^ft'et^ befol)(en ()af. >at jemanb 
5Beiffrt<)ting (o. 7.); fo fci fte bem (auten iiljnlid); ij^ 
bit 1 bie @abe wlt'efjen, begeijlert uon 6()t'if!o unb feinem Sort unb 
feinei 1 @nabe unb feinem SBet'bienft 511 jeugen, fo gefd)el)e e5 in fol# 
d)et- Sveue, bie nid)t iibei' bie eigcne laufcenSet'faljrtmg l)inau^ge()f, 
bamit bu ja nid)t alfd)c bet' Sffia()t ( t)eit beimifc^eji; bitte abet* urn 
veid)e (Si'fa()t'ung bc lauben^ bamit bu bejlo gewaJtiget 1 weiffagen, 
non @ottc$ @nabe in S()t-iflo jettgen fitoncfh ^at jnnanb ein 
Slmt, fo waffc ev bc^ 5lmtd; ntdjt etf ba^ Set-gntigen unb 
enup bet 1 SBeltlttft, unb barnad) ba$ 2lmt mit feinet- ^fltd)t; be$ 
Slmte^ watlen foil bit 1 bie f)ikl)f?e u|^ unb ^t'etibe, fo(( bit* @|)eife 
fein, weil oft es5 bit 1 befo()len ()at; wcntt nun fc^cn 9?ad)Kif|Tgfeit 
unb Si'ag()ett tuifcdjt unb fltafbav fmb, VMS {)at bann bev Sveulofe, 
bet- SBetdigev, bet 1 <Jigennti|ige unb elbfrfiid)tige jn emarten! unb 
wenn e3 aud) nut* ein gennge^ Slmt, ein tuifdjeinbam 1 .^Bei'tif, ein 
fieinet 1 SBiffung^rei^ i|^, ott I)at i()it bit 1 befo()(en, fo fei benn 
ti'cu unb fovgfaltig, bu Stldnofenpfjegei 1 , bu ^fleget 1 bet* ^vanfen, Don 
beinem Slintc i\t ^ict 1 junSdjfr bie $cbe. ^cl)vet jemanb, fo 
wavte et 1 bet 1 2e()t'e, fei treu bu ^pi-ebiget 1 , bu Secret* bet- 3u= 
gonb, bu gSatcr unb Sautter, i()t ( al(e, benen bie Sugfiifc anbcfoftlcn 
iff, bajj fie v>on end) lerne ben Sffieg bes etvtgen Seben^, S^fuiu 
Sljt'iftum! t'maljnef jemanb (. 8.)/ fo wat'tc et 1 be fev, 
mal)neit$; iff bit 1 bie abe wet'lieljen, (jet'janbt'ingenb ju et'inal)nen, 
f't'aftig su tvb'ficn, evnjllid) ju warncn, fo iibe fie mit (sorgfalt; 
gicbt jemanb, fo gebe et* einfiiltigfid); end) geljt e5 ganj 
infonbet'ljeit an, bie if)f bie aben bet 1 3}?ilbe on (SfaaW* obet 1 
tabtivegen 511 erwalten ()abt; i()r fo((t in .^ct'jen^einfalt, ol)ne 
fiinblidje ^cbenvMftdjten, em Slmt wet'ivalten, foKt bem iivftigen 
bie abe nid)t set-wetgevn, wei( ij)t etwa etwaS gegen il)n l)abt, 
foKt nid)t gebeu, wo fein S3ebiit % fnip ijl, tveit end) ?pavtl)eifud)t etv 
fiitU; t-egiet-et jemanb, fo fei et 1 fot-gfSltig; fo((|) bit t-egie;! 
ten al$ jDh'ifeit, al0 SGotfeljet fine? Slnllalt, al5 .f)au^atef obet 1 



tfm 2. (Sonntage na$ (gptpjaniafc @pi|R 285 



fo fafl e$ tit eincn ?ed)ten fiijl fein; unb wenn 
tii $annl)ev5ic|feit fibf, fo tf)tte e$ mit Sup, bemt einen wil* 
(ia,en cbet; l)at bet' >m lieb. 

2. Seg (Sljrifbn inner* $en'Iid)feit jlra&Ut Ijemv 
in fcinet 1 Sic be. $et <}e()t tec Sfyofiel nod) tiefet 1 ing ct ( i; 
erf* t'ebct et' won bet 1 aKgemeinen Siebe gegen atte 9ftenfd)en, tcmt 
tag @ebot: S)it foKfl beineu 9?micn IJeben/ al$ bid) felbjl:, gc()t 
and) beit (()t-jf!en an, ben bet* fjeidge ^)efru6 et'ina^nt, attgemeine 
Siebe ju beroejfen, ttnb in unb mit H)t' bt'tibeHidje Siebe. t 
Siebe fei nid)t fatfd), fagt ?Jautu (. 9.), feiue gefat-bfe, evt 
Ijeudjelfe iebe; bet; tjcid'ge 3ol)anne$ et'lautet-t unS biefe @rma|nund 
mit ben SBotfen: Saffet ttn nid)t liebcn mit SBorten, nod) mit bet? 
3unge/ fonbern mit bet 1 S()<tt tmb mit betr 2Baf)ff)eit. Shtft'idjtig 

S()t'ijlen Siebe fein, tmb ()eilig, beel)db fticjt ?|)auiu5 
vfsaffet baiJ Slt-cje, fyanget bem kitten an! Siebc iji 
Seben in tm$, tmb ba$ .ifl fevn Don bet iinbe; beiit^ 
iebe fott ba$ Slt'ije I)affe aKt'iitljalben/ and) <m beinem ^t'etmb^ 
bu foWjl fein ttnwfyt nid)t bt'Kigen, feine (Siinbe nid)t gut Ijeipcn, 
nid)t fiinblid) fd)weigen, wo bu ft'eimfitl)^ veben unb jlt?rtfen foOtejl; 
unb bag tite fo((|l bu attentljalben liebcn, loben, el)t ( en, ad)ten, and) 
am geinbe, fodfl fein tite^ nid)t Deti'leinet'tt, i()tt nid)t abfid)t(id) 
()et'abfecn, tmb afie^ an i()in ttewcrfcn. ie bfilbef(id)e Siebe 
untet 1 einanbet 1 fei l)ct'5lid), inet 1 fomme bem Slnbevn 
mit ^(jt'et'bietung juDOt 1 (D. 20.); ttnbefd)abet bee aUgemeinen 
SWenfd)enliebe foden wit 1 ben ^Stitbet 1 , ben (attbenSgenoffcn , ben 
93?itd)t'i|len noc^ mefyt 1 lieben; ba^ gebietet bet; et't' in bem neueit 
ebot (3of). 13, 34. 35.); biefe Sicbc fo Ijcvjlid) fein, fold)e 
Siebe, wie @(tevn gegcn finbet 1 ft'e ft'i()(en, finbet 1 c^egen Itetn unb 
gtite efdjwiffei' untec einanbet', foU feiii), wie ftc un5 1 $oi'. 13. 
flcfd)ilbcrt wivb. a effifyl bet 1 2iebe%jyb nad) auficn ()in 5111: 
(Jl)fefbietung, fo bap Sebct: ben SlnbenV Ijb':d) unb ^ett'lid) l)(ilt urn 
Sljt'ifri wt'Ken. 

3, S)c$ 6l)t'i(len toet-bovgene ^ei'flidjfeit offenbat-t 
fid) in feincm SBirfcn; et 1 ifl nid)t tfagc ju bem, wag cc 
t!)tin foil, ill brfinflig im eift, ttnb fd)irft fid) in bie 
Scit (. ii.); mXe emd)ten nut- mit Unlujl iljr.SBJcrf/ jinb tin^ 
jttfrieben mit il)t'em S5et'tif, jebet' anbet-e fd)eint iljtien fo|llid)et', al 
bet-> ben oft i()nen gecjeben ()at; ba()ef benn bag |>inaugfd)ieben 
il)t-et' Slt-beit, i()t-e Sragl)ett unb |>albijcif; nid)t fo ber.@(jri|?, et- ifr 
eifrig, fein 2Bcrf 511 woKenben, beg Slnh-iebeg ton aufien bcbat-f et 1 
nid)t, benn fein eijl bt'ennet in i()m mit (jeiligem fcr; ttnb mit 
wetfet 1 S5efonnen()eit wetp et 1 jebe cjiinfiijje elegenljeit in ben tin* 
csfinfiiajten Seitoet'()a(tni|Jen waljvjunelmtfti unb jtt benn^en, tint @u* 
teg 511 wiffen, Sl)i'|l?o jtt bienen, feinem 9teid)c 511 nu|en; fo wat 1 
^Patilitg in feinem SBirfen; bie Stebe 6b,r|(li brangtc unb tt'ieb i()it, 
et' jeiijte unennnblidjen ifer. eg ^Ijvijlen 33ejlttben cjeljt baliin, 
bag ganj unb redjt ju fein, wag ct 1 fein fo((; nad) SD?apgabe bet 



286 2fm 2. Smnfage nad; . @pi$>ama6. (gpijlel, 



tf)m wttefyenen 5fraft fttd)t a* bag $3effe unb .SBoKfommenjle Jti cr 
veidjen unb ju leiften. 

4. S)e6 (Efytiften |m ( ?Ud)feit wit'b and) in feinem 
ulben etfannt; feib frofylid) in $offnung, gebnlbig 
in Sriibfal, Ijaltet an am $e6et (. 12,). Sec thrift, a($9?ad)> 
folget 1 be$ (SJefwijtjjfcn; al$ enoffe feineS fwt$t'eid)$ atif @rben, 
j)at aupet 1 ben gewol)nlid)en Seiben, tion betten atte 9ftenfd)en wegcn 
bet* @aW grtroffcn wet-bun, nod) fcinc kfouba-cn St'tibfale, bic i()it 
wecien feine^^lauben^ . unb wegcn bet 1 @emdnfd)aft mit 6()t't|to 
fvcjfen. 2|lH|-. bifffh fd)wet'en UnifKinben unb Srangfafcn i(t 
bet- ^n^PPKfen |>offnuit3.,,S)ie SSeUftnbet 1 jinb aud) ft-o^lid), 
ttjetw |t'e""^nte 'Sage iinb a(fei5 tooKattf Ijafcen, wenn bet 1 
(d)em bc (firf* i()ncn jlro^lt; bann et1)ebt |td) i^'tw^ia^ 
nb breitet fid) au; aiet 1 wed)fett ba^ @d)tcffa(, fud)t bet' 
mit Sditfal fte Ijet'm, bann toet'jagt i()t* ^ct'j, unb fie ft'nfen bal)iu 
in Unnuitl) uub Svaut'igfeit. et 1 S()rtfl bleibt and) im Seiben^ 
tlurm unb ttnflcroittfr ffoi)lid) in ^ofFntingj. nid)t, bap bie %ud)tit 
gung ffltet 1 Him Jyrenbi? iViit'e, abcr ci'.wrifl; an wen et' gtatibt, \>on 
win ba^ (tc6(! ft'cuj fommf, wojtt e^ bienen muj), namlid) 511 
net' 93ei'(}efv(id)tuig, unb fo ftel)t er f'tbet 1 bie h'tibe egenwart 
and in bie Ijeitie S l ^ utl f^ ']b i(^ froljlid) in ^opung b 
ten, imb gftrBjlft fid) beffen, ^ap etnjl atte 2eib, @d)mevj, @efd)rei 
unb bei' Sob ^evgangen fein -wirb. if fen Srofl griinbet et ( anf 



I'ibetmnnbet er ba^ eiben, folange e$ abet' waljvt, i|l ev gebnlbig 
in St'iifcfal; ba^ (el)t't i()n ba S3eifrie( fcine ^ettn, bes5 gebnl^ 
bigen unb unfdjtilbige'n ottf^Sammfgj et ( imm't unb flagt ntd)t, 
et- ijl in ben attejei^ gnabigen unb gttten SCiHen otte^ ev^eten. 
tlnb bamit teibe tilj^^fljoi'c/ fein vo()(id)fein in Coffining unb 
fcinc ebulb in Svii|Hpi)alt ft 1 an am ebet, wie |ene^ fana< 
naifdje 5Beiblein (PtjpB, 21. :c.)/ wie jene untet-briid'te SBittwe 
(HIC. 18, 1. K.); barf ec bod) fceten, fott ei; bod) beten, i|! i()in bod) 
ba3 S[i j ot't gefagt: 9Utfe mid) an in bet* 9?otl), fo will id) bid) w 
vctten, fo fol(|^ bit mid) preifen. -53etenb vingt et 1 fid) bttvd), bi3 
feine Srlofnng na()t, wo bet- ^eta* i()n edofct won aUet'lei Ufbel ei^ 
bc$ unb bet 1 @ec(e, iljm cin fetige^ nbe befd)eeti/ unb il)in au^ljilft 
jn feinem t)immtifd)en 91eid)e 

5. e$ (5l)fi(ien ^en'Hdjf eit jeigt fid) in feinem 
S0?ifgeft'i(){; wie bei ben liebent eine^ Seibe^, unb tei ben e^ 
ncffen fine* 9ieid)eS unb bei ben S>iitajtebern einet 1 ^amilie SWifgw 
f til) I unb S()eilnal)ine i|i, fo bei ben @l)i'ifren, bie ba jtnb etn 2eib in 
6l)rt|lo, enoffen be^ ()inun(ifd)en 9ieid)e$, wiebergebovne otte^ 
fitibef. <Sie neljmcn fid) ber 9?ot()but ( ft bet 1 >eiligen an, 
unb Ijei'bergen genie (. 13.); wo waljt-e Sfotljburft if!, ft'nb f(e 
mit ber iiife bereit; im Sit'inen erfennen jte ben ^et'vn, unb bie* 
ttcn ihm wiUifi (SOiaft^. 25, 31. .)> unb was fie @iitc tljtm, 
tinm fie mit &ijl/ au ^efjen^grunbe, weil e^ i()nen |>et'jen^fad)e 
ifr Sn'fft fie etwa Unbanf, wit'b iijnen iljt-e iebe mit fiap Det 1 ;! 



2. onnfafle nacf) @pipf;ania. (SpifM, 287 



gotten, bag mad)t ft'e nid)t it't'e, ftb'i't i()re Sirte md)t, fte fljtm, 
fcct- Sfyoflcl gebietet (. 14.): @ eg net, bie cud) oerfolgett; 
fegnet unb flud)et nid)t! 3^' 5at'tlid)eg gefii()l, if)t'e innige 
l)eilnal)me giebt ftd) funb fed bet 1 23rtiber eit> tinb ftwite; fie 
freuen fid) mit ben $ro()(id)i?n, aba- in bent $tm\ mit IjeiltV 
get' ftreube/ fie weinen mit ben SBeincnben (D. 15.); tin* 
empftnblid)c @leid)gu(tigfeit unb effi^iojtgfeit ijl Hjncn fcemb, fie 
kkn ein weid)e^ offcne^ tt'j, tvie bet- Sdofei', beu atid) 



6. 

fitblid) t)et'\)0t' in bet- emutf). ^abt einet-Iei @inn un* 
temnanber, tradjfet ntd)t nad) l)ol)en tngcn, foubern 
t)altet end) ijet'tintet' ju ben ^tcbt'igen (. 16.). Unb 
wetm nun bet S()t'ijl atten ^tnvtljiutngcn beS I)eiligen Slpo^l^ mit 
bet 1 gi'Bjtten Svette unb In mogtidjjlei 1 So((fommenl)eit nadjgef'ommen 
ift, wenn bag ^Bi(b feineS t'lofet^ attss i()m wicbcrjl t'al)lt, unb (()t'i* 
fmsJ eine ejtalt in i()in gewonnen ()at, wie bann? Sann et-ftittt 
iljit eine grunblid)e ^erjenSbcnuttl)/ bann et'l)o()t ei 1 ftd) nid)t fibet 1 
anbere, bann lebt ei- mit alien in Iiebet)oU(Iet- Crintradjf, bann weip 
ci 1 nid)W con iinfe( unb SBeffevfein ; ei 1 ftel)t nid)t auf 
wa et 1 fd)on eri-eid)t ()at, Dergipt, roa$ ba()inten ifl, |agt bet' 
gang nad), bent tleinobe, twidjeS i()in DoHjalt foine ()imm(ifd)e 
t'ufung in @l)fiflo Seftt. ^difen wip un^ n'n|lltd) an biefem 
bet 1 ^et't'lidjfeit, bie wit* teft'tjen foKen, bann wei'beit wit feljcn/ 
vie( un3 nod) fe()(t; baS wit'b itn6 nod) ttiel bemtitl)iget l mad)en, unb 
wit* wet'ben ben etTit inbi'finflig bitten/ bap et- ftd) mit feinet nabc 
an tins wl)eitlid)en wode/ bamit wit 1 mi Sage jit Sage i()in immei' 
al)nlid)et' wet-ben. Slinen. 

ut()ev. 3 *> 6. ie mandjei-Iei @aben jetid)t (St. ^au^ 
\\\$ auf bic mandjerlei liebet 1 / bie wit- ft'nb in Sljvi^o/ an (Stjtem 
gemeinfamen Seibe. 5tl(e liebet 1 am Seibe l)aben ba^et* tl)r 2Bcrf 
am Seibe, bap ft'e liebet 1 be Seibe^ ft'nb, unb fetnS ij^ bavum ein 
lieb, bap e-3. wit-fe, obct' mit feinem SBerf wbient Ijabc, ein @liel> 
ju fein, fonbent eg t|^ juooi' ein lieb beg Seibeg wovben biit'd) bie 
cburt, el)e benn eg wirft obet 1 wiiien fonnte. Sllfo aud) ein jeg* 
lidjei- 6J)dfl fann ftd) ntd)t n'il)men, bap et 1 mit SBeifen baju f'oin^ 
men fei, bap et- ein @tieb in Sljrijlo fei; fonbet-n baticr, bap et- fd)on 
jtn>or ein (Sljrijl wot-ben ifl, bui-d) bie netie eluu-t tin (atiben oljne 
a((eg aSerbicnff, ba()ev t()ut et- giite SBerfe. ein jeglid) lieb 
if} jufcifben, unb lapt it)m geniigen bat-an, bag eg Ijat, unb ft-aget 
nid)t barnad), ob ein anbet- iicb cbler fei. (gin jegltd) @lieb 
fiiljt-et feinc SCet-fe ju 9iu bent anbent (ieb unb bent Seibe. 
6'in jeglid) lieb l)at mit bem anbet-n SWtlf iben , wtnni i()in iibel 
geljt obet* we() tljttt, ttid)t anbet'g/ alg ginge eg i()m feibft ttbel 
(I M: 12, 26.). 

3u . 7. ^Ceiffagung i|l jweierlci: gine, bie Don juffinffi* 
gen ingen faget, wic a((e ^H'oy>l)cten tm 51. Sfflamnte unb bie 
geljabt ijaben; bie anbet'e iji 5lttg(egung bet* @d)vift 1 5for. 



288 2Cm 2. (Sonnfoae mtcf) @pi$ania8.. dpiflel. 

14, 5,; weWje biefe nobe fyaben, folfen stiffen, bafi jte atfo 
legen, bap eg ft'dl) mit tern (attben mine, nub nid)t wibev, nod) 
anbet'g, benn bet; @labe f)a(t, lel^e. gin 21 mt Ijabett, war uiw 
tet' ben (Stiffen, bap man ben arnten SBitfwen tinb SBaifen bienete, 
unb itntet fie bag $eit(id)e uf <utgt()eilete, wie tepfyamtg tmb feine 
efcflcn (Slpoffelflcfd)id)fe 6, 5.). 2el)t'en if!, wenn man bie Scute, 
fo nod) nicfyt wiffen ben latiben tmb d)t'ift(id) Seben, mtemfyttt. 

3u . 8, @t'mal)tteu fjl, wenn man bie, fo $ mm wiffen 
tmb DevfWjen, bnt-c^ ^etigeg 5ln()nUen t-eijet,- wecfef, tteibet, fli-afef 
tmb flel)et (2 Sim. 4, 2.). a$ ,eben ijl gefagt on bem ge^ 
memen ut, ba man jufammett gab wntet* bie anb bet* SMcnec 
imb Slmfmannef, bap man bacon a/be ben Severn, Slvmen, SBi^ 
wen, SBaifen. 5)ie@eben foO einfSlttg fein, ft-ei umfon|l, aUein 
^ott ju dfyven, nid)t bavinnen fud)cn mij^, @()i'e nod) eniep, imb 
ttid)t einen ffit ben anbet-n fe|en, biefem icl geben, bem bn Ijolb 
tjfl, unb bem anbent nid)f$, be bn feine nabe ()af!. Siegietet 
jcmanb, ba ijl bet' $ifd)ofe Slmf,. ba^er ft'e and) SBifdjofe, b. I). Sluf# 
fe()et' fjeipen, Mefen QeMlpt fonbcilld), bap fTe fot'gfaldg fein, bap e^ 
fine wge bet* St'ebe, un& nid)f be$ (Sigennu|eg fei. 53at'in( 
jigfeit iibcn, mm jaljlet ?paulu @tiirfe, bie jebevmann 
geljen in bet' <S()riftenl)eit; tmb ijl Bavmijet^igfeit aflcvtet 
anpet* bet* gemeinen (Sfeiter. 

3 . 9. ie iebe fei tmgefarbf, nid)t bap Siebe an ftd) felb(l 
mtfein fei, fonbet'it bap fi'e Sicbe oovgeben, tmb i|l nid)t ba()intec 
(1 -3ol). 3, 18.); bie iip erjen |>ap fii()Ien, tmb ftd) fwmMid) 
ftetlen, ft'nb weit Don biefem @prtid), |>affet bas Slt-ge, bag 
i|l ein grop @tit(E bet* Siebe unb fe(tfam, bap wiv au$ Siebc nid)t 
ttwa bttvd) bie ginger fefyen; ed)te 2iebe fyaffet bag 2lt-ge am ^renn^ 
be, jli'aft eg obct* f(eud)t ba^on, ,fd)tt>eigt nid)t jtim 53ofen, nennet 
eg aud) utd)t gut. ^anget bem @ tit en an, ifl bag anbeve 
@ttid bet 1 t'ed)tfd)affnen Siebe, jt'e (janget bem @uten an, ob eg 
and) bei* argjle $dnb tt)a'te, 

Su . 10. ag i|t bie ^Beweiftmg bet' Siebe im I)od)l1en 
titrf, bap bie @f)fi|lcn imtet'einanbet eine. fonbet'e Siebe Ijabcn, 
iiber tie gemeiae Sicbe gegen anbere Seitte, benn bag 38ort(ein 
Ijetjiid) obet* fmmblid) I)eipt bie Siebe, fo Satet 1 tmb SJtu-ttci' ge^ 
gen finbet' tmb SBviibet- tmtet-einanbet' Ijabetu ag bn'ngt fet'ttet* 
bie i'iebe tmb $t'etmb!id)feit jnjK.ju ting mit ftd), bap iw* einet' 
ben anbern im'ifjen I)od) tmb I)et't'tid) l)alten urn @!)t'iftt widen, bet* 
in ting ill: tmb (eibet fid) nid)f, bap id) jemanb ttevadjte. 

gu D. 11. (Seib nid)t tra'ge in eut-em 25od)aben, wit* fol* 
(en wadet' unb angridjtig fein, nid)t ivic bie, fo tyettte eig anfangen, 
mot-gen ein anbei-eg, bleiben attf feinem inge, unb \wfccng leid)t 
mtibe tmb wrbroffcn. ie geif^lidje ^nnt|! ij!, bie junimmt, 
je mel)i' fie fd)affct unb tt-eibet, benn beg (^etjTeg 2lrt i|T, bap ei- 
nidjt m(tbe wirb, but'd) 3ivbeit wtvb et; jlarf, al(cvmci|^ abet- btii'd) 
unb SBiberjIanb. d)icfet end) in bie ^eif, bag ijl 

cine 



tfm 2. (Sonnfoge nad; (gpip&anfofc (gpijld. 289 

fine cbfe, fcine 2ef)?e tvibct' bie 2Bct'fl)eiKgett, bie fid) an bie. 3eit 
alfo binben, bap fid) tic $t\t mtijj nad) ilmen rid)ten, nub in il)c 
SBefen jtd) fd)irfen. 

3n y. 12. Sic @f)t'iffen jtnb gefd)tift, bap jtc on 5ettlid)cr 
cntige unb email) fcinc g-wtbe, fonbern atfein in ott Ijaben, 
bat'nm fwtfn fie fid) benn am meiften, wenn c$ am ftfgjfen jugc^et 
nad) bem %ltiffl. Dangrimm ajcfct affcnt()alkn ben 6()t'f# 
jlcn 1% Sage unb bag ^t-ett^ bat'inn t'il)t^ c^ tui^ and) nid)t an* 
bct'3, benn mit giJtfltdjfn SSaffcnj e gilt nid)f wtifyn, fonbem 
te()ai'i'en. SCit- fottcn anljalten am @ebet/ b. I). nid)t ablajfen 
nod) fanl wwben, tlb e6 nid)t fobatb fcmmt, ba wit 1 bitten; benu 
ba5 affevfcfffe im ebet ijl bet' (ante, bee atif otte SSed)eipnn(j 
ft'd) t>eda'|if/ et; wet-be et'ljBt'et/ wie ei; gevebet l)at. 

3u . 13. ^u!u6 nennt bie ()t'i^en |>ei(icie, ju 6()t-en 
bem SSovtc ttub bet 1 nabe otte/3, bnt'd) iveld)e jte o|ne aUe SSevfe 
im lanhtt I)ei(ig fmb ; abet' jte jleden in bet' Sftctfybnt'ft, nnb fd)ei; 
nen nid)W weniget- benn |)eiiige. 3 ^ rt ^ ^erbet'gen j|l mit 
fingftntuben a((e anbet'e letblidje 9?ot()but ( ft, .U .fntngt'tge f^eifenj :c. 

3u . 14. 9Wan foW jtd) and) d)t'i^(id) j)a(ten gegen bie ^etv 
fotget 1 , bap man ft'e fegne, b. (). i()nen at(e$ ufe wflnfcfye an 
Seib nnb @ert. Unb iibet'fyatipt fodt i^ fegncn, nid)t fdtcijen, 
nicmanbem etwa 55ofc8 wftnfdjen. 

3n B. 15. Sil jemanb fi-i)()lid)/ fo fou'en wft 1 ntd)t fanet- fe^ 
tjen/ wic bie eud)letv bie etiva i 3 fonbet 1 ^ fein woKcn, ttnb mit i()^ 
wm tmjeitigcn @t'njl jtd) a((cin tveife nnb ()ei(ig bat'geben/ ttnb atfe, 
bie frSljlid) ft'nb, nnb ntd)t mit i()nen fauet* fel)en, jn fatten ttnb 
@tinbet ; n mad)en; foiUwn c^ foK nn0 iljt'e $wtbc gefatten, m ft'c 
nid)t wibet' ott iff, '"."... 

Su. . 16. |>abet einet'ld (Sinn, niemanb fotf fi'd) beffct 
bitnfen laffen, benn ben anbernj tt*ad)tet nid)t nad) I)o|en 
ing en/ c mttp ja Untet'fdjieb fein auf ^t-ben, eine3 SSefen l)od), 
beS anbem niebt'ig; ()altet end) () emitter jtt ben 9?icbvigen/ 
&et'ad)fet nid)t, wa$ ntebvigen @tanbe ttnb SefehS ift; wie tie 
$tipe ben Seib tt'agen, fo tvagen bfe i^iebfigen atte I)ol)e (2>tanbe; 
nnb bie eb en mad) en ben Niebt'ig en iff geifflid)/ wm 
im .f>et'5cn gevebet, ben fott man 



bie 
fuu i&vc ^evfon unb o&ne SKficfftd)t auf hffimmfe 



1. 25?a6 jte fein fou'en, fmb jte gan$ ttnb fo wflfommen, a 

2. allcS w6 ft'e jt'nb, ft'nb ft'e ane ()ct ( j(id)ei! Siebej 

3. fie (janbefn ffctS mit fent'igem @t'n)l; 

4. fie leben in einet 1 I)offntmgi)o!(cn .fwterfeit; 

5. fie beweifen eine jat'te, fiit- a((e^ ojfene S()ei(ne()mnng ; 

6. fie ft'nb a((e$, wa fie finb/ mit bet' ft'eimblid)ffen 

figfeit. 

9l 

I. (2ico tfivdjenia^,) , " [ 19 ] 



290 2Cm 2. @onnta$e nad) 



II. 9H'ufung wtfer$ <&rifcttf!jum3 mif fceffdnbtget 
auf ba$ 2Sorbilb 3efu <&n(?u 

Site 33cvfci)i;iffen un Scfyt'en beS Sfyojlels fcetteffen 
punf te ; 

1. ie vea,e SfyStigfeit tmb 
-2. i() licbcfoltc cjtnnung; 
3. fccn $wben iljt'ct; (Scde; 



III. D& ba^ att9elium wir!Iic() ju Die! fcott un^ forbew? 

1. Sffit? jjctg^nwHvtigen n^ bic cvnjten ^orbertuiflen ' be $ 

Sctium, nb 

2. beantwortm un3 bie gwfle/ ob ed 511 Did on un^ fotbw. 



IV. 5}oti bet? (rettge, bttrcf) welcfK bie d&H(Mtc&c t'ttett* 
fM; t>on ben e&ofett bet' ^lug^eif ber ^inbei: bicfctr 



S)ie djvipcfye 

1. toevfagt md)t'; 

2. forbevt mcl)t;; 

3. fte flidtf unb 

4. fte ft'udjtct indji', tinb mad)t un$ elites ^et'flicfjcn 2ol)ti5 



V. Sag SMb bc^ wa^reti 5t'i^tt in $inft'c{)f bet 
benen S&esie&ungett, in weldjen er al^ Sftitylieb ber btlrgevlb 
d)e efenfct)aft ju 9tnbere (le^t 

1. ic cjr&pte Sfeiie unb cwifffnijafft'gffit in bet- SMbung bet? 

^)flicl)fe. feine befonbeni @fanbe unb ^Seatfee ; 

2. eine bamit fiefg tterfcunbene Ijet'jlicfye 9)?enfc()en(tebe unb itwivje 



3. einen bttt'd) ba6 .fi'ontme Slnbenfen an oft immet; tetcnbig et;* 

IjaUenen (gifev unb eble SBegetficrung fiiv ba-3 ute; 

4. eine in alien Sveben, ^anblungen unb Unfernefymungen burd)au(5 

it unb ftlu$tit. 

?, f, W. 



VI. SBoju foU u^ bie 5Bafjrfjeif bienen, ba ba^ Men 
(5()ri|lett ein be^anbiger Dpferbienft if!? 

1. @ie fott feine^we^ beS Scfigen Sapigfeit befd)15nigen; 

2. ben ft'o()en Seben^nuitl) un6 ntd)t tauten j 

3. wo()( abet bemfitljig.ung jlimmen} 

4. unfere ie&e ecwfti-men unb etweifevn; 

5. unfeve Sweritc()t auf ben |>evrn ju fe|en, ting aufforbeinj 



3fm 2. (Sonnfage nacf) @ptyf)cmia. uangelium. 291 



6, unb enblid) bie flt'ofe ^opting iwcfen tint) naft-en/ tt>eld)e ben 
auf cine wi<je SMeabima, t'i 



VII. >ie grfidjfe be$ cftdfWett lautJenS im 

Mem 

1. <()t'i|f ijl in fcinem 2lmfc t'^ffcj)aflfcit. i* IcH ganj fitt 

fein 5lint unb Dmvaltct e3 nu't einem un'flfnnfiigcn @inn 
. 7 9. 

2. ei' Sl)vijl im t)(i6lic{)en ficfcen, im Umgang mit ben @einen/ 

bie i()in bic $R(id)flcu ftiib, jeidjuet fid) au$: 

a) biit'd) ()ct'jlid)c Sick unb Slcfytung; 

b) -turd) eifi;ige S()atigfeit, @orgfamfcif, iDvbnung, 3it* 

fccnu|ung w. 10. 11. ; ; 

fc) bm'd) fi-ommen SJ^utt), ^offmmg/ ebulb in ttn-Sei* 
. ben B. 12. 

3. ci- 6()t'ifl in Skvbinbims mit aUcn fih'icjcn 9}Jcnfd)cn. <2ie 

(\'nb i()in 
a) at(c fitter . 13.; 

b) et 1 beweijl aOm S^ilna^me/ fein ^wj ijl aKen offcn 

B. 14. 15.; 

c) n fiiljlt ft'd) attcn gleid)/ temfit^ig/ ()Ct ( aMaffcnb B. 16. 

pber: 9Son t>er ^angoi;t>nuii(j unfere 

1. publica; 

2. domestica; 

3. externa. 

II 3oJ. 2, 111. 
SBunber ^cfu auf bcr ^oc^jeif ju 

(tefje SBunbet: @. S66. ae.). 

offcnkt't (fine Isei'didjFeit al ^tfubengcbw/ unb 
Ktu'ge, bet* aii eringem unb eiftlofem (Sble unb 



I. 3So ba* rfa&rufl ber gofflic^ett ^)filfe in 



1. wci- bie gilrtlicfte |)ii(fe in ivbifc^en ^B 

2. auf wcld)n SBege man ft'e etfa^'e, biit'd) ebef, ebulb unb 

eljorfam; ' . . 

3. woju man foldje Srfatjvimgcn knen unb aiwenben miiffe. 



II. Ue6er bie 

5Bit' wotten feljen: 

1. wa$ baju gcl)6vt/ wenn fi'e jti fanbc fomnwn-fottej 

[19*] 



292 2Cm 3, onntagc nacfy ptyfyantaS. ' 



2. ivie fte ltd) iu Ujvem $ej?et)en jci 

3. iwldjes tec e$ett tei'felben i|i 



III. @(jrif!u$ iff bet: tedjfe 

1. & erfd)Itej5t ten red)teit (Sinn fill' tie wtte bwd) ben 

ben w fcedeifyt; 

2, et' Id)rt tic ed)te ^cfonncnljcit jut 1 93cwal)t'uug iscvfcll^n, intern 



3, ct* fi'I)&I)t aud) bie S^wbc in beinfdktt vabc, in bent et* ffc 
511 cinci- SBct'^t't'lid^tmi) otteS md)f/ jum SSofgenup tjimm* 
lifcl)ef 



IV. >ie ftmbe oc6 ju iwfmf J&ul 

1, .Sann fommt ftc? 

a) SSenn bic 9?ot{) Mjtft gef^lt wit-b} 

b) wfnn efl 3rit ifl jut 

2. SBie nu'iffen wtV fi'c erwarfen? 

a) 33?it ebulbj 

b) mit ^t'flcbung in feinen 



V. ri?u^ be? 



1, St; fomint &u uneven ^ttuben, wrnn wit* ifjtt bju (aben , 

1. tmb 2,; 

2, et* fommt tinfwtt Reuben, jit ^illfe, in wir glftubig i 

bitten nb feinem SBot'te ge{)ovd)eji D. 38.; 

3, et ei'ljebt und jut' wafyt'en ^mibe, wenn wit 1 and feinem SOott 

tinb SBei'f feine $et'flid)feit evfennen . 911. 



3, 

.S/l-lS. %om. 12, 17-21. 



et-jlitjlt, wte 3of^ ben 2Kii^fa|t^en unb ben 
Don S(t|)evnauin gcfjciU, tinb on nCen 
<S(()met'jen Ujt-ev ^t ( anf()eit fcefreit Ijafcej fein ganjf* 93et't)alten of* 
fcnkt-t brttei feine inneve $mUd)?oit; betm e$ (Italjlt biefe l)ei'^ 
BOV au6 feinci* gt'ofien Sewfwiflkjfeit ju I)e(fen, ti feinet' tine** 
mflblidjcn S()(itt3fett, aug feinet 1 greube iibet- ben (lat-fen laufccn 
t>e3 j)fibnifd)en ^atiptnirtnn^, awS ber mad)%en $tHfe, tie et 1 mit 
einem .Sort fcfjafft. 5jfenbat'te et 1 ffd&'jti.Sana all grcu&enbnn* 
get 1 , fo I)iet ( al <Sd)inet'5en$f i((ev. SCie nun bet- $m unb 
(blofei 1 ieget' i|^ flbct 1 tie mannigfad)en ^t-angfale u'nb llebel tc$ 
Scten^/ weld)e erne ^oicjc ten @itnte fint, fo offenfcat'en feine iv 
Jopen, feine ^ned;te tint ^vetmte, tie i()nen iiwoljnente .>en-Jid)feif, 



2fov 3, onntage na$ (SpipJaniaS. (SpifW. 293 

bie nabe ifyreS ewt tfjiten fd)enft, baHn, bap fie/ wo jfe 
mit 23Bfen in SSefi'ilrttng fommen, bttt'd) tie SRai&t tyrcr Siebe, 
ba$ .53i>fe I'ibewinben, fid) abet m'c&t tibewinben laffen Don bem 
Me, bet 1 fteinbfdjaft tint) 23o$I)eit bet- ff inbet- biefeu SBelt, tinb 
barattf wcifl tie @piffel biefeS <3onntag$ I)in. S" bw gropmfi^i* 
gen, Dfrjetycnfait, SBiffe* mit tiffin gc(fenbcn fiicte ba* Sfingec 
fe()rj|li wivb i()t'c inncw/ tiuftcijthu-e |scttiid)fctt offcnlnu 1 ; |?e wrtfln. 
ben attf biefc Sffieifc bie Stigenten il)w0 a^|lci'/ tuib jeigtn e/ , 
bap jt'c in fein -Q5i(b ucvfCivt wot-ben fmb, inbciu fte (id) nacf) ber 
ai^bi'iufd'cijdn SBot'fd)t'ift tyws ^ercit unb ci(an 
5, 4348. 

I. 9?6m. 12, 1721, 

tau&igen in feinev 
geinbe* 

Kiubigen wit'b barin offcnbat 1 , bnp feine 
Sicbc 

1, il)n ffinm Sliilap jut gcinbf^aft cjfben Kipf, t>, 17, 18, ; tinb 

bap fj'c 

2. i()tt voi 1 feinbfe(ic|Cin <Sinnc gcgcn feine 

bi 21, 



1, ap 3cf Sfiwgcc,, wie fwu fte-aud) i()t'cin filler nadf)# 
nb nacl)al)incn, mit bcm affe bet- SBelt ecrfcfjont Hcibcn 
foKfcn, i|I gat 1 nirf)t ju envartcn, bcnn jn bcftimmt l)at. bet t'lofei' 
biefen ap juoot 1 eei'ffinbigt, bet- feine Siinget 1 tt-effen wevbe, tinb je 
niei)t' bci* Sl)i'i|^ S()t'i|1:o Sl)n(id) n>irb, beflo ttn(i()nlid)ei* tvivb ei 1 bet- 
"Sffiflt," beflo nielji- jit-aft fein bloper ()e(((end)fenbet' SLfianbel bie SBelf 
urn t'{)t'e (Stinbe, bc|?o nteljv enf fKamint bet- ^ap bev ; - 3Be> tinb jenei? 
SSJort be$ defers evftlKt |td) an ben einen SoJ) 16} 14. <2ie 
l)affen mid) otjne Uvfad), fagt bei 1 fseilanb ; gleid)wie baS f tanfe 5lugc 
ben (jeWen onnenglnnj nid)t etfragen mug, fo bet 1 ^iJfe nid)t ben 
jtt'a()(enben SBanbfl be lattbigen. et 1 S()vi(^. weip ee, bap 2Be(fa 
I)ap il)it tt'effen nmp ttnb wivb, abet* bennod) ijl <t wcit enifevnf, 
bttrd) fein SBetragen biefen .f>ap jn ettegen, et 1 vid)tet we(ml)y 
felbe aKejeit fo ein, bap et 1 feinei'feit$ anbevn feine gem()te 
laffung giebt, i()m feinbfelig entgegen 511 ffeten. 

u wirjl nad) beinen tvaffen an bent feinbfeligen @inne bef# 
net' SBibet-fad)et' tmfdjulbig fein, wenn bie ()ei(ige Siebe, welfy bid) 
erfitdf, ttnb worm beinc |>etTlid)feit be|let)f, bkl) fotgfammad)t gegen 
bie 33ovfd)t'iften beS l)ei(. 3lpo|lel6j ci- fagt (>, 17.): |>altct eud) 
nid)t felbji fiit 1 fin a,; bet anmapenbe tinb eingebtlbefe (2inn, bet 
a((e anbevn jtt ftberfeljen meint, bet 1 mit ot'roi|igem Csifci' tibevaU 
ft'd) einmifd)t, bet 1 jlet 9ied)t bel)alten wiK tinb $i'eiffiid)*ig ift, bet 
.gfebt nui 1 aKjnoft ^eranlaffimg, bap anbet'e iljm feinb wei'ben, S)ec 
Sl)i'ift benft befdjeiben von fid), getit jlille feinen 58eg, bvSugt nitv 
genbs ft'd) attf, ttnb wet'anlapt ()iebiu i d) feine einbfd)aft gegcn ft'd). 



294 Km 3. 6onntage nacf) (gjpip&aniaS. dpijiel 



et' bennod) fceleibigt wovben, ()at man t()m $ofe$ jngefiigt, ge* 
i)otfam tern SiBotte be$ SfyofMS: SSevgeltet niemanb SBofeS 
mit S3ofm, roit-b et' rcenigffenS nid)t ttrfad), bap bet* ap I)ef* 
iiget 1 gegen Ujn entbremte, bap be? SBntd) nod) gt'Spet 1 roerbe. Unb 
inbem a* (t'd) bet' (Sfyt'bavfeit gegen Sebevmann befleipigef, 
alien bofen @d)ein meibef, fein Slergernip ant'id)fef, fo t>evl)iitet 
mtt afler orgfalf, baft man gctec^tcrwcife i()in jflnw. 
Hd), fo Did an end) ijl, fo Ijabct mit alien 
^t'ieben (. 18.); bet- 6()ri|I, ali5 dn finb beg @otf 
beng, if! frtebfei'fig, debt ben grieben, fud)f il)n, jagt il)m nad); 
(inffaKenbe ^efh'csf'ett tinb 2eibenfd)aff(id)feit i(l iljm fevn, sent gicbt 
et- nad)/ (apt on feinem 9ied)fe nad)/ unb flint was ntBgtid) i|^/ ben 
jti et'()alfen, abet 1 frei(id) nid)t anf foffen feineS pfen @e< 
feine^ ^vtebenS mit ott. ememfd)aftlid)e <3adje mit bent 
fann et' nid)t mad)en, <2iinbe fann et 1 nid)t befot-bet-n l)elfen, 
efau'i8?eit Uni-ed)t fl)tin, ifi if>m tnnnoglid) ; wut'be fol* 
i)on il)nt oerlangt, elje et 1 eimviu'ta.fe, It'ebet- modjfe bie ganje 
SBclt il)in feinb ivet'ben, weim nttr fein oft nnb $m adejett fein 
gt-ennb bldbt. SBie fyefdg iff bod) bie iebe be$ (5()t'i|len 511 feinem 
Sefti! (Sic jKteljt alle 93evan(affnng jnt* iinbe, ijl eifn'g nnb im* 
met 1 ma* barauf bebad)f ; wie ft'e nfe^ tljitn, ttnb ba^ $teid) ber 
^t'ommigleit batien moge. @o tljat aiify bet* rlcfef. ^eilig wac 
fein SJanbel/ nnb in feiner ^eiligfeif offenbat'fe fid) feine .^etTlid)^ 
ifeit; nnb bet' eift otfeS nnb ^rifii, bet* anf ben Kinh'gen vuljt, 
iff and) ein eij^ bet 1 et't'lid)feit ; bet* ft'c fcefyiifcf, ba^ ft'c anbet'n 
fein Slergevnip nod) llt'fadje jnt 1 einbfd)aff nnb 511 get'e^fem >affc 
geben. 

2. <Sie I)affen mid) ofjne Itt-fad), bejengt bet; @t'lc'fer, abet' ec 

Ijapfe nid)t wiebet 1 , roat 4 nid)f bet' einb, fonbern bet' 

veunb feinct* $oinbe; feine Sn'^^' ternen bie0 ton i 

@tepl)ann^ SBeifpiel jeigt (5Ipojlg. 7, 59.) ; nnb bie innedtd) 

gene evvltd)feit bet 1 lanbigen offenbai't fid) bavin, bap iljvc l)ei(. 

Stebe and) bann nod) ot' feinbfeligem @inne ft'e ben)al)rt, wenn ft'c 

$i'anfnngen, Beleibignngen, fap nnb einbfd)aft edeben mitffen. 3 

bet- eitntutng fteilige? Siebe ermal)nt bet- Sl^oftel, wenn et % fagt (. 

19.): 9lSd)et end) felbev nid)t, meine SiefcfUn, fonbent 

gebet Siaum bent Sovn, benn e^ |lel)et gefd)t'ieben (5 

9)?ofe 32, 35.): ie $ad)e iff mein, id) will m-getten, 

f^t'id)f bet 1 ^>et't% 9*iad)e, bap man bent geinbe 53ofe tl)nt, bee 

tm ^Sofef t\)dt, nnb $ad)fnd)t, bie anf fo(d)e bofe Sl)at jtnnf, ifl 

ein tngt'iff in offe6 SKajeffa^Dot't'ec^, bet 1 bet* l)od)ftc 9lid)tet' iff, 

nnb bet' attSbrMd'd) in feinem SBorfe bie 9?ad)e (ibet- bie Uebeltl) 

fet; fui) DOfbeljdlt. SBBo Siebe I)ei'i'fd)f, woljttt feine %\d)fnd)t; m 

@l)riftt ei|T t'egiet'f, jeigf man ebnlb nnb ^vgcbnng; bat'unt 

bet* 6()t'i|i, beffen f enn^eic^en iebe iff, Sfiannt geben bent 

offeS, nid)t felbet 1 ^nfaljt'en in feiner eibenfd)aff, wie fcin 

unb SMnf i()n antreibt, fonbet'tt eg bent >et'ftt anljeimffellen. 

3a nod) mefjt 1 . 5 iff bent (Sfyriffen, anf bem bev eiff bet 



2Cm 3, @onnfa0e'nac& <gpi$ani8. (Spiffed 295 

en'lid)feit @f)'|H ml)t, md)t geiutg, bap et 1 nur ft'd) nidjt racfje; 
e3 giebt wotyl fine -elegenljeif, feinem ftdnbe, .^eleibiget 1 unb pi* 
berfadKt 1 , bet 1 i()n fief gefranft ()af, einen @efa((ftt 511 tfjtw, einen 
icnfl 511 eweifen, ifjm befyu'lflid) tinb fot-bei'lid) $ti fein; et! ttnlrbe 
finer Unfedaffimgsifiinbe jtd)- fdjulbig mad)en, wenn ev e$ nicftf t()a't< 
(fo wie einet* >egcf)ting$fwbe bui-d) 9iad)0/ nb e^ roirb i()m, ben 
bie Sicbe Sl)njli bt-ingt unb trfiW, nid)f fd)wer, ropmuffi an fet# 
ncm geinbe ju fibcn nad) bent SBorfe be^ SIpo^clS (. 20.): @o 
inin betnen ^einb ijungcrf/ fo fpeife il)n, biir|let Kju, fo 
ti-iinfe i()ti. SBenn bti ba$ tijufl/ fo wii'ft bit feut-icje 
^o()len attf fetn ^aitpt famine In; feurijjc 5\o()(en bet 1 95e# 
fct)Smung, bap ei- btr fo bea,ea,nen, t>iv fo welje tljttn fomtfe, unb fo 
Wiift bit beinen ^eittb getvinnen, feinen (Sinn Unbent, im liebeleeven 
.f>evjen fiicbe ei'wctfcnj unb ba^ ijl ivat)vlid) bev fd)onfte @ieg ; ben 
bit eri'ingen fannjl, .fup.et' a(5 aWe 9iad)fttd)t be^ naffii i lid)en ^evjen^, 
jeicjt me{)t ( al a((e^ bie ^ei'flid)feit beinci- (jetl. 2iebe, beinei- 



Srtp bid) nid)t brtS 33ofe flberwinben, fonbent 
winbe bag 33ofe mit uteni (D. 21.). Set* nbenxnmben 
i\} bet 1 <d)W(id)evf, wet 1 iibei'winbet, bet 1 tarf'ere; wit- follen fo fe|?, 
|ianb()aft unb jiavf im @uten fein, bap alle Stngviffe be$ S3ofen ttid)W 
liber un$ Dennogen, bap wit 1 bod) m'd)t ablaffen on nnfret 1 Siebe ju 
otf, 3lefn, bent 9?!id)flen. o jlavf fann ^eu Sljfi)} fein, bet^ 
bennag but'd) 3 f Hn" Sl)t'ijlum, bet 1 il)tt flatf mad)t; in biefet 1 
unb <Stanbl)aftigfeit bet 1 . Ciebe offenbat't jTdj iljt'e gan^c 
unb wer @l)n'|?o angeljot't, ()at foldje Siebe; bie wolle 
SWlen fdjenfen. 1 Slnien. 

Sutler. 3 *> 17. ie eigene 5i(ugl)eit i(l bet 1 j?eife inn 
in weltlidjem SBefen, bet 1 iljm nid)t fagcn lapt, will e$ alle^ beffec 
wiffen, benn Jemanb fagen fann; ee foil t?ed)t unb -wol)(geti)an fein, 
wa^ et 1 im finite (jat, ttnb weid)et niemanb. 35et*geltet nid)t 
^Bofe^.ntit SBofent; l)iet' t'ebet et 1 oon gletdjen Seuten untec ein 
anbet 1 , ba etnS bem anbevn fann wiebentm ^ofe$ mit ^Bofem be^alji 
len, unb einen bSfen SMfinn ben anbent beweifen, e-3 fei mit()im 
obet 1 2a|Ten. ^leipiget end) :c. 1 Sljeff. 5, 22. ?pl)il. 4, 8. 
ie^ ifi a(le3 Dom attpet'lidjen 58anbel gefagt, brtp ein 6l)t'i|l nid)t 
foil benfen, et 1 mogc tljun, wa$ et 1 will, unattyefeljen, e0 gefalle nie* 
numb ober jebennann. 

Su . 18. SSon aupei'lid)em ^tieben i|i ba gefagf, mit alfen 
$?enfd)en, beibe, 6()ri^en unb |>eiben, gfcommcn unb Si?fen, f>ol)en 
unb 9iiebn'gen, @o otel nn end) i|l, b. I). ij>r follt ja Niemanb 
^ietb tl)im, bap won euvet 1 (Seiten bet 1 ^abet* nid)t fomme, fonbem 
ton bet 1 anbet'tt, 

3u . 19. Sa jteljefi bit, wie et 1 ben $t'ieben beitfet 
Setben be^ Unft'ieben^ win <mbei'n, wetl et 1 S8iebei-fd)lagen unb 



u . 20. e$ ^einbe6 l)at man ft'd) ju evbavmen, wetl ec 
in @otte$ SUc^e f(illt, batum i|l djrijllid), il)m fein 2eib,'fonberit 



296 2Cm 3. (Sonntage nacfy (EptyfymiaS. <piftel. 



nut ufe &u f()tm. Set: $cinb fofl mi* SBotytyat iifcevfd)iittet 
wevbcn, tap julefct entjiinbef unb ev()i(ftt/ iibev fid) fclbji jot'nig, 
unb im$ bcjfo fyolbci' wifb. 

3u t>. 21. a$ ifl ein geiftiicl) ttrtminbi, ba 
^ut() ub ccl iibemniubcn wivb, ja, tw Scufel, 
ft'dbet unb ain'ic{)tct. 



I. S5ea'acf)nttigctt fi&et: bfc ^ofstlgc, buvd) wcld)e ft'd) 
(E()ci|lett t>ou bee iKwgen SKelf mifcr;fd)eiben 

1. Sit 1 (mum bicfc Sot'suge fenneii; g^rijlen ft'nb 

a) bie iintabd()rtffc^n, 

b) bic friebliebfnbften, 

c) bie gfofJinfirtjigfJen imb 

d) btc unerfc^fifterlicftfJfit ^cnfdjen. 

2. SBiv fcljcu, wovan utt'3 bicfe SBetradjtung cdnncvn, 

|t'c tins cinfdjavfen nntp. 9?ut- babut'd), bap wiv bicfe 
jfigc cn'inc\cn unfcr bem S3d)lanbc @ot(e3, lapt fid) 

a) bic @()t'C bev ^ed'gioit rc^cn, 

b) btiS Ungfiicf bei- 3'oifctt mtlbcvn unb 

c) uufcv jpef8nKc^c So()lfein fidjcv jlctfen. 



II. Sa bid; .m'c&f ba^ 25^fe u6eminben! 

icfi?t' 3w l ' u f ^^ iHtttgcltun^ ji'ubet fetnc Slnwtnbung 

1. auf bag 33Bfe in iV filbjl , 

2. auf ba$ ^Bofc/ we(v1)c on i0ienfd)en line siicjffiigt ivit'b. 



III. Sann tvirb'C^ utt^ mogHc^ fein, mit atten sj)iefc()Ctt 

gricben ju ^alfen 1 ? 

1. aet cud) id)t fcltfl fill 1 fiug, 

2. wvgelfft nid)t S3ofe^ mit ^Bofcm, t;ad)ct cud) fflbjl nW)f/ meine 

Siebjlcn/ 

3. iibcvwinbet ba 53ofc mit ufenu 



IV. ezdcfjet eucf) fe(6et; tticfjt! 

ctm baS wave 

1. citt unvcd)t(id)c^, 

2. unb cin unftugc^ 

3. unb ein itncb(c; 

4. unb ein imfeliflrt 



V. Sa^ S3i(b be$ warren f)tijTctt in feinem ^ewijmett 6ei 
ben Sembfelicjfetfett bo^efinntev SRenfdjw* 

28>jt- I)rtbcn ju feljcn 
1. rtttf btc 5it't tinb Skife fctnc^ ^cft'itgcn^/ tun wo moajid) 



. 297 

2. nuf tic Slvt unt Sffieifc feine* MjalfenS, wenn et* |te temiod) 

umtii0ftwd)bar crtuifan mup; 

3. auf tie Slut tint S&eife feineS SBefirebenS, wie w tiefelben 

etelmtitljia, u beentigen ftid)f. 



VI. S)?- eble leg uOei* unfefe 



ev 
2. wa$ n$ tajtt iniffovtcve tint 



VII, >et? Sf;vi|l uttfet bett btucfenbcn SSer^dUnijfen bet 



1. (Su .fccWntyft feincn gcnwitten/.bw ot;namlii1) gwei^t wirt, 

tic elbjiflufl^eit tint ten Sflnfri, tint ijl fanft in tec 
SBcrrtjcitt'sung fcinc^ 9itcd)^ . 17.; 

2. ct 1 kflcifngt ft'd) cinoS tcfio flwngern ^i^toiSpigCQ 93e^atten. 

($inte m\ D. 17.; 

3. cv -fibt fid) in tct 1 gwtferticjfcit . 18. ; 

4. a* geh'aud)t tic tvflcfentcn ^ct'ljaUnijfc jut 1 SSctveifunfl ten 

fcint^liebc . 19, 20.; 

5. jut* @tavfunc| feinci- tantljaftigfcit D. 21. 

Dbev: S)et friebfmige inn* 

1. S)ct? S()t'i|1 ijf immci- nviKig unt gcfdjicft/ ten $vieten 511 ct?> 

fatten; 

2. M au^cbt'odjcncn ^cmtfdjaffcn (jt'ifct e? |?d), jTc^ ^u fcidjcnj 

3. bei fovttauci'ntcn cintfd)aftcn ijl er iinbcff^kf in fcinen gu^ 

tm 93ot ( fii|cn. 



II. sgjaft^ 8, 1 

ett utib am 
ju Capernaum* 

(@te(je SQunbev @, 95, je,). 

eftiS offcnkti fcinc ^cn-lidjfcit als (Sdjnic^cnpilfct' unt 
in rt((en tmfctfit tint far Unfct-n 0?of(jen. 

I. S)a5 gvoe ^ranfcnf)au5 bev SBcIf* 
SBir t'idtfen tinfct-c Stufinct-ffamfeit 

1. ouf tic Sfrantyeit fdbjl, an tvcldjet 1 tic tat-in bcftntlid)cn 

(en leiten; 

2. anf ten Slt'jf, tet 1 tiefc i?t ( anH)eit jtt ^cilen wmaa,; 

3. rttif tic S5cWnflungen ; an we(d)c ^iefc ^eidtng grfnfipft if?. 



II. UcBei! bett uoruv^ei^freiett intt 
1. Sic ji'd; tctfelbc 



298 2(m 4, Sonntacje nacl) (Epipl;ania&, 

a) bart'ii; tap wit 1 bic 8SaI;i'I)d annefmtctt, wo wic fie 

fmbcn ; 

b) baf; wir ba$ @ute efyren, wo wir c3 ftnben; . 

c) baf? wir bereit finb, Jebem $9?enfd)en u bienen lint) ju 

Ijelfen, wo wir e$ fonnen. 
2. SBie pflfcftfmfipig eg fci, bcnfelbcn fid) anjueiflncn; 

a) fonfl ftcijfii wit 1 itnta 1 bet 1 |?cn'fti)aft t>cv ^injl 

unb @flnbc; 

b) &abi'dj Bcnncljrctt wit bic ftwubo bc Scttn* unb 

fropfon mand)C 3tic((c be SOJ i{wroitut$cn$ ; 

c) bic Siebc unb @()rfut'd)t gecjm @ott fot'bci't e$ on 



III. 

@vl&fft' Icgt cincn fo l)ot)cn Serf!) attf bic cnuifl): 

1. SlVil jie ukt'aK bet 1 cntfdjicbcne ^icg bt % 5 2)?cnfd)cit fiber (td) 

fclfcct* ift; 

2. wci( ft'e jtct3, wcnn jlc rcdjfci 1 2lrt if!/ i()i'cn runb l)at in 

bent (atitnt an fcin gc()dmni|lDof(cS oit; 

3. wd( fie bie vuiibbcbiitgung ijl jum intvitt in fcin 



IV. g^riffu^ betr 

1. a^ if! ci* a(S bet* Srlofcu uon bet 1 (Sfinbe unb aKeni .ttebcl 

. 2. unb 6.; - 

2. a? ift er in cbcnfo ailumfaffenbet 1 Sicbe al6 untiinfd)vanf(ct! 

9Rad)t . 3. 7. unb 13.; 

3. a^ ift et 1 fur bie, weldjc in cnturt) unb (auten fcine |5tt(fc 

fud)cn . 2. 513. 



4, 

.fitattlj. 8, 23-27. H5m. 13, 8-10. 

3m Cbrttuielium offenbai-ef fid) bie .^en-Iidjfeif Sdrifri burd) 
bai^ timber anf bem cjalilaifdjen SOteere; inbem et 1 bem tut'in 
11 nb ben 3i j e(fen mit 50iad)t gebeuf, unb fie iljin ge()ord)en: fo jeijjt 
ct- fid) babuvd) a(5 evv ber 9uitiuv unb ci(^ miid)ticjer .^elfer and) 
in bet- gt'Bjiien 5)iot() tinfcre^ Seteii'o; man ()at-baS <Sd)iff(cin S()t't^ 
fti, we(d)eg idn unb feinc %iin$cv fragf, bnrd) eine fefer na(:e lie^ 
cjenbe 33et'3leid)iin^ mit bet 1 ^irdje bc3 .spevrn Derglidjen, bie auf 
bem prmifd)cn Slieerc biefer 51 { eU fid) beftnbet/ unb oft in ben 
Qv6|1ten efahren fd)weH ; abet* ba$ ailmiidjtig gebiefenbe r3ort be5 
^icrnt bet 1 ^it'd)e fd)afft 9iu()c unb grope tide, geticfef ben feinb# 
feltcjen cwalfen, unb (d)afft felbft ba nod) 9?eUitng unb .^tiife, wo 
menfd)lid)e>3 2luc)e nut 1 Untergancj unb ^erberten ftel)t. 



4. <3onnfaQe nad; (Epij)t;ania3. (Spifkl. 299 



(Id rcbef turn ber @rfMiing be$ @ff'(K* btird) Siebe; fo fange 
<l)t'ijtt ci|T nod) m'd)t ()abcn, !)cn-fd)t ba efffc iibet- im mit 
fcinen ebetcn, bie c$ tin* Dod)(ilf, mit feinem ftludjc, ben t8 libei* 
tm$, d$ Uct'ct'ti'ctct 1 , ati$fprid)f; roenn un$ abet bie Siebe 6()fifti 
wfflKff ttnb bringof, fo wertcn wiv $men iii-ct 1 ba rfcft, c i|J 
bann dgcntlid) un-o nid)t me()i' gcgctcn (1 Sim. 1, 9.); in ber.fraft 
bicfci- S'ifbc ()ft't'fd)cn and) wir, tint kftVgcn burd) fie ffltjl $einbe 
bic @pi|lc( am 3. onnfage nad) gp. 9vom. 12, 20.); in 
fifflveidjcn Siebe ojfenbavct fid) bc^ Sljriflcn inncve 



I. 816m. 13, 8 



f;ri|?ctt ^errne^fcU in ber (grffittutig be^ cfc^eS 

SieOe* 

1. SBiv t)ch'ad)fcn sun(id)jl bic unauf()ot'lid)c ttnb unct'miib(id)c 

tc 6()djfcn . 8.; 
2". fibcrjctiflcn tin$ bann, bap fold)e Sick bc$ cfc|e^ grfiiKung ij! 

. 8-10.; 
3, unb fc()cn enblid), ixn'e in bc^ @efc{K cffltttmg bic ^c 

be (Sfydfhm offcnkt 1 wivb. 

1. @eib niemanb nid)f^ fd)u(big, bcnn bap i 
unteveinanbcv lictct (p. 8.); bic$ Sffiovt wcijt auf bic unattf* 
I)ot'lid)c ttnb unctmitblidjc Sicbc bc$ Sljrijlcn I)in, tinb fo initp 
fcinc Sicbe bcfd)affen fcin, bcnn bic Sicbc, bic gcgcn ben 9?(id)llcn 
unsi gebofcn iff, ift cine unabjaljlbare @d)ulb. ^cbc einjedie 
9Serpflid)fung unb >bliegen()cif, bic wir auf unS Ijabcn, fonnen wit 1 
fi'fi'illcn; nni^ tvii' fit ben manntgfadjen $8cr[)altniffen be^ cbcg ,^u 
tl)ttn fd)ttlbicj ft'nb, fonnen wif bergeftatt ttollbringcn, bap biefe eiiu 
jetnc ^oi'bmmg abgemadjt unb unfcve S5ci*btnt)lid)fcit. gelojl tjl; nid)t 
fo i|1 eg mit bci 1 ^icbc, al bet* @ee(e unfere^ Sljttne 1 , al8 bet 1 gBtt* 
iid)en eftnnung, bie allem S()ttn ttub Saffen jum I'ttnbc liegen, 
ibt'C Ottetlc ttnb i()t'c fvaft fcin foil; ntcmalS wei'bcn wit' Don bee 
95et'binblid)feit ttnb 93erpj!id)titnci (06, ben 9?vid)jlcn jit lieben; nad) 
tattfettb ttnb abet' tottfcnb Siebc^bcwcifctt unb Stebe^ivet'fen bleibt bic 
SBct'ppidj^tncj jtti- Stebc nod) cben fo ganj unb eoUgfilft'cj, al.iJ ob nod) 
flac.nid)t C|efd)e()en ivaue; bet* gt'optc linbanf bcrcr, benen txtif in 
tt$ fljttn unb 3Bol)Ul)atett cmeifen, bet' cvbittei'fjlc ^>ap unfcrcr $t\n 
be, ber |>o()n bet SBclt, nid)Wl)cbt btefc ttnfct'c SSetppi^twng 5111- 
icbc anf. 

Sin S()vij!o, unferm ^ernt ttnb" Sftcijfrr, feljcn wit', wic tinauf* 
(jot-lid) unb unennfiblid) unfcve Sicbe fein foil; fcin gan ( ^e^ ficbcn 
wai' cine fctfc won SicbeSivevf en ; et 1 i|^ uml)ci\]cnogcn unb ()af woljl* 
get[)an, fo (atttcf bie 2cben3befd)veibung bc^ grlofci 1 ^-, bet* bic Siebe 
fclter waf, tveil ci 1 bet 1 Slbglanj bet- gottlidjen . l pen t lid)fcit unb ba 
(Sbcnbilb be>3 35atet' war, wn bcm gefdjrieben lle^t: ott ifi bic 
Sicbc. ott i|l unDct'Snbei'lid) in fcinem Sfficfen unb in fcinci- e< 



300 3Cm 4. onntoge nac!) pt$anta8. 

fwmmg, er f(l bie Siebe in wigfett, tmb wit- fatten sum 
erncuevt werbcn, bafyer bleibt iebe ewig ttnfcre 
ro iv auf ba3 Seben ber fyeiligen SlpojM, namcnrtid) be$ 
Spetriify SpauIuS/ fo ifl es cin ftetcS Sebcn unb SSirfcn tint) 
SBalfcn in Sick; nic Ijaben ft'e ftd) genug gefljan, you einet 1 SiebeS; 
that eiften fie jut 1 anbern, i()i; Scbcn ww Siffcwi, ttnb ifjve Siebc 
Sobctt, i()t'c cligfeit/ i() ^t'cttbe, SBonnc, @j>ciff. 
SBit iibe^antgcn 11110 on bcr SBaljtljcff, t)aj5 Me 
Bi'li^e ttnb unevmiiMidjc Sifbc, wcldje 
nac!) (()rif!t S5ot-bi!b itnb @oc cbot iibt, bee efee8 
ft! I lung iff/ inborn ba$eff niit bloflen SBccfcu nid)t evfiiKt 
fonbcnt allcin bttvd) bicfe cjoftlidjc efinnun^, weld)c bie waf)ve 
}ue((e allet' gufcn SCct'fe ill. S Sejcfe ftnben ftd) bm t'iin; 
te, ivomit bicfe S>at>vf)eit unfci'fHit itnb evwicfen ivivb. 

et* et'jle vuttb baf^v, bap Sicbe aKein bt ( 6 efe^e^ ^t# 
fiithtng ijT;, iiegt in bet 1 offenen, feinem SOiipDevftanbnip ttnb feinet* 
^ipbcufung tintewwfenen tilat'itng be^ Slpojlel^ w. 8.: <3eib nie? 
manb nid)^ fd)u(btj5/ benn bci^ i()t- end) unfer eiminbcr (iebet, benn 
wet* ben Slnbimt Itebef, bet 1 ()at ba @efe ct-fiillef. 
SBBei-fc be^ @eff^e$, tinb. ivat'en t9 bie aKet'cjUinjenb^en, <3e{b|]w* 
lettgiuutg im l)8d)|leu vabe, .abet- id)t aS ^dd)|leiiliebe, fonbevn 
attS tgenlicbe unb (Sifelfeif/ a((es, wte ()ud) nb ()et't'Iid) e aud) 
fd)cine we ben Seufen, gilt unb if! nidjfS yot 1 ott, bet- attein 
bet 1 fitebe fcagt (2 ^ot 1 . 13, 13.). ie frren^e 9ieb(id)fett, 
Itdjfeif, 9ied)ti!d)f'eit, bet 1 yflnfrti^fic @e()ovfam gegen die 
ottc'3 in dupern SBetfen, bie geivi)fen()aftc|le @ot f gfa(f in bee 
?Pflid)fet'ffil(img unb ^et'uf^tt'eue, wenn fie nid)t m$ bet' St'ebe ent* 
fpnmijen i|l, i|l bod) nod) feine (St'fi'Udttig bc^@efe|e; e$ bletbt nod) 
ftwa iiln-ig, worm e nid)t ei'fitlft i|l, wcntt bie Siebc fc()(t; ex^ ij^ nod) 
ju wenig gefd)e()en, unb wa'8 gefd)e|)en ifl, tvii'b atif ($Qttt$ 2'Bage ju 
Ieid)t erfunbcn, ol)netebe. -@ott wi(( nid)t Mop badSSerf, bie^nnb, 
ben up, et* wift ba>3 >et'j, tin et'jett S.iebc, au Siebe S()aten, 
SBccfc in Siebe. @ ijl ^MjarifSiSmue, ba @efe nu't SBei-fen cv* 
fii((en 511 ivo((en; e$ ift eiblltaufdiung, ba8 @efe mit SiBevfen etv 
fu'lU ju ()nben w({()nen; ft'nb tutt 1 SKeti'e ba olync tebe, fo i|l ba3 
@d)wevjte, t'Bpfe, 5Gt'd)ticjj]e im efe^ ba()inten (jeblieben, uncvfuKt 
gelaffen, 5U(en S8evfl)eilic\en unb SBcvfgemfytcn, a((en Sugenbjloljen 
nl-et 1 ieb!ofen ftel)t ba-5 flare SSJorf jtmnber, unb ocrurf()eilt fie: 
Sfici 1 ben Slnbern liebef, bcr, unb mtr ber, unb foitjl niemanb, 
I) at ba$ efe erftiUef. @o bejemiif brr Ijeiligc SlpojJfl, fetn 
SBovt i)l (5l)t'i|ii ^Borf, unb bleibef ewig(id). 9iur an ber Siebc ei'si 
fennt S()t'i|lu bie @etnen; a((c^ anbre i|i ttngenfigenb/ alfo feme 



anbre rtinb bafiir, bap iebe attein be$ 
fiKfung i|l/ liegt in bev 95(wcifiil)rung be^ Sfyo(M$, ber fet'ne 
fKirung mil etnet 1 ^inwcifung auf bie eigenflid)c Stahtt 1 unb bie 
wcfcntli^c gorberuna, be6 (Sefe|e>3 begrunbet @r fagt (. 9.): 
ba<5 ba gefagt ifi: u folljl- nicljt eljcbvedjen, bit 



4, @onnfee nadj Gpipfrmfa*. @pi|fd. 301 



fo'ttjl ttid)f fobfeu, bti foUjlntd)* jlet)Ien, bu foHfl 
falfd) Scugnifl gebett, bid) foil nid)t$ seluflcn, n& fo 
cin anbcn ebot md)t' ifl, ba$ rcirb in biefem SBovt er> 
faffef: u folifl beincn SWjflen lieben, aU bid) felbjl. 
@t* ttitf faflcit/ rttte ebofe be$tved'eit tie iebe, <uif SWdnlenliebe 
lommt cs bei jebem ebote ait, bie (Seele bc$ gallon efe|eg ifl 
Siebc, unb rcer fwrj (tWe cBofc jufsmmenfaffen witt/ bct ( tt)tit! im 
te on bet- Sicbe jum ^iidj^cnj ebcit fo ctflavt fid) tinfct- (w 
iifcet 1 bcit atiptinl)rtlt b^ ganjcn ffc|^, iihi 4 bie untnw 
gcf^lidjcn ' Sorfdji-iffcn (iKatt(). 22, 34. jc.) awu nun 
ip flat 1 , unb fitec alien Sfiibetftwid). ct'I)aten, baf, nid)t SSet'fc/ 
fonbcw bie efinnung bci- Sicbc, ait bcc jcnc SCct'fc ttub aU 
la* wa()t'e @fl)ovfam ()ct'f{iepen, bic @ffiU(ung be$ cfce ifr. 

cc bi'ittc t'ttnb bafi'tf, bap Stebc adcitt be cfc^ @f* 
fufluna, ijl, licgt in bem SBorte bc ^o|le(6 (. 10.): ie 2tcb 
t()ttt bem S^adjl^n nid)t$ 23i$fe$. @o ift, nun bie Sicte 
be^ cfc|H grffillung. Sic cinjedten SBefbofc foffett nut' 
bet- @unbe c wetyen , bap bet* 9?iid)jle aiif fcincrlei SBcife i)n'Ic|t 
wct'be; fie vebcn won bem, was bet 1 lieMofe @inn 311 tljun pflfcjf/ 
tinb wodcn foldjen tofen S()aten n>el)t'en ; n>o abet* iebe i|i, bie bem 
id)ftf S3ofe5 t()nf, fonbevn pie(inel)t' fein SEBo&I auf 2(n^ 
)!?* befot-bert, ba wit'b alletn bet- 3wecf be6 efee^ et 1 ^ 
unb ba^ @efe^ felbet 1 et'fiiW. iete ijl bie (Seele be$ e* 
bie Siebe 4ljut nid)ti? S58fc, folg(id) ifl ba6 ffc etfii((t, 
2lb|td)t bal)in gin^, ben 95et'(eungcn bet 1 iebe, wdd)e bie 
tinbe l)et'Dot'bi'inc|t, 6inI)aU ju f()ttn. 56o abet* feinc iebe ijl, 
l)en'fd)t bie @iinbe, wii'b bet 1 9?(id)fte geffdnft, tinb e^ ifl fo(glid) 
nid)t mogltd), o()tic Siebe ba ef4 ju evfulicn. 

3. Sn bc^ @ffee$ (Sffitliiing bttt'd) iebe ivit-b bic 
^cn'lid)feit bc^ S()t'iflen offenbav. a ott lie Siebc ifl, 
unb in oft bleibet, wet- in -bet- Siebc bleibef, ba bet' SRcnfd) per* 
miMelfl bet 1 Siebe bet; gSttlidjen 9?atuv wefentlid) t()ci(()afti(j wirb: 
fo lcud)tct eS ein, bap bet- Sftcnfd), bev finbcr/ nidjt mclju unb 
nid)t ()o()et' Mfymlifyt ivet-ben fann, ali5 bttt'd) bie Siebe. a5 c^ 
fet) offe ifl bet* SluSbt'iidi fcineS l)eiligen 5Bi((en, mit biefem 
SBiKen ifl eine gctvorben, wet 1 cjanj i>on bet' Siebe et'fiiKt i|l; fann 
bet- SWenfd) aud) mel)t' Def()ei't'Iid)t wet'ben, al wenn et' won a((cm 
eiancn Sffiijfen frei tinb ein wiHige* S'Sctfjetig be^ gotelidjen 2Bi((en'3 
geivot'ben ijl? SBenn Siebe tin^ befeelf, tinb ottc efe won 
un$ et'ft'U(t wtt'b, bann mup, wcnn jetted ooUfommlid) gefd)ie()f, bic 
@unbe (jcinj(id) au u$ gcwicljen fcin, bann ftnb wic vcd)t in 
(tl)t'tjH Bilb Bet-flat'l 1 , bann jh-aljtt feine ^et'dic()feit ati^ ttn>5 ivteber, 
bann ijl bte tiffpdinc}(td)e (>d)onl)eit unferet' @ee(e unb tinfet'e^ ek 
jlc wicbet 1 (jefaeflclitj nut 1 bie (Stinbe ijl bai? ^dpliiije, @nt|1cflcnbc, 
S3eperfenbe, SScvunflaUenbe; ifl.jte gewid)en, fo ifl (2d)on()eif, 5(el)m 
Iid)feit mil oft unb (()t'iflo ba, fo ftnb wir neu gefd)affen nad) 
bem (Sbenbilbc beffen, bet- tins evneuet't, fo ftnb tvir jit bet* evrlid)# 
feit gelangt/ $u bcv tin* S()viflti^ ucrljelfen wilt (3o(). 17, 24.; 1 



302 3fm 4. Sonnfagc nad) (gpip&aniaS. 



. 3, 1, :c.). SDWge (due nabe jtdj an tins alien fo 
lid)en, bap wit* Ijiet 1 fd)on imwlid) in fcitt 23ilb smi'la't'f, tmb bann 
cintf and) mit U)m offenbat 1 wet-ben in bet 1 ^etdidtf'eif, unb al$ e* 
wdjfe lendjfen, wie bie (Sonne, tm SJleidje beg SSafet'S tinmen unb 
ewiglid)! 5lmen. 

Suffer. )ie$ if? and) dne Cmnafyte^pt'tM, bie $u betted)* 
fen beg laubeng re^ef, wit bie naljejfen jwo gewefen jtnb, ot)ne 
bap <5f. ^au(u5 ^icr a((e^ in bet 1 fiivje faffef, unb fcefd)Iiep cnbltd) 
altc l '"d)tc bc$ latibenS in ba- Sicbe, 

Su .-8. @ute @d)itlb, witt cr fagen/ fd dnc fitie <Sd)itlb 
bet- Sicfce, ntd)t eine 0?ot^fd)ulb an$ bcm cfc|e. amit-jeigct cc 
jwdedci (Sd)iilb/ cine, bie be^ eff^e3 Slt't'tll, bie anbere, bte 
bet* fiicbe Slvt ijl. ie be$ (Sefe|e$ 9lrt ifl, mad)et <Sd)ulbigev o 
ben Scuten, b(i em SD^enfd) ju bem anbern $ed)t tinb Slnfpt'nd) l)&t 
tint bet* (2d)itU> JvtKen. tc anbeve @d)ulb i^ bet 1 Sicbc, ba fi'd) 
bet; S()vij! uon i()in felbet 1 jum ^ned)t mad)t jebet'mann (1 $or. 9, 
19.). iefe <2>d)ttlb fovbet-t f'etn ^enfdjengefel , fli'nfef fte an4 
nid)f/ es5 fpridjf and) Mn i9?enfd) ben anbern biwim an. 5)ie eifc 
@d)tilb nun fotf gat 1 nid)f tei ben (()tiffen fet'n, fonbetn ft'e .follen 
bariibet 1 ttjun aud) met)! 1 , benn (old)e @d)ttlb fovbevn, tmb ft'd) felbjl 
ttneffot'bet't jit @d)iilbnevn madjen, tmb bienen benjentgen, (o fein 
Sded)t tmt> %ifpvud) bamm n il)nen ()aben. anim ijl biefe Stebe 
be^ Slpofiel^ eben, a($ wenn id) fpred)e: @eib jebennann ^iilbig, 
auf bap i()f niemanb fdjulbig feib; feib attedei fcfyulbig (htKd) Siebe), 
auf bap il)t* ntd)^ fcl)ttibig feib (hu'd)^ @efe^). enn wet 1 ben 
Sin bent 2C. ie Ijeilige (Sdynft- gicbt and) oiel tmb mand)evlei 
@efe, abet 1 ft'e jend)t tmb fajfet jte attefammf in bet 1 Siebe, nnb 
unferwirft and) biefelben alle bet 1 Siebe, alfo, bap fie a-He infijjen 
rceid)en nnb ninmiet 1 efe| fein, nod) efwag geUen, wo e5 bie iebe 
tt'ifff (tict'le^fe). 9Bo nun atfe 9Jienfd)engefe|e and) alfo rcaren in 
bie iebe gejogen, nnb iviivben afle 'itad) bet* Siebe geineijlet-f, fo 
lage nid)t5 bavan, wie iel i()i'et' wat-en; besljalb fd)liepcn nnb fagen 
aMe SBorte btefet 1 piflel, bap bie Siebe 9)teiftet'in fei iibec 
a^le @efee. &8 fo((fen nun attedei @rfe|e ba^tt gegeben, 
toet'ovbuet tmb gel)(tett wevben, bap jTe nid)t ftiv ft'd) feltjl, nod) urn 
bet 1 3Bet'fe widen geljalten tvttvbcn, fonbern adein inn Uebttng wil* 
len bet 1 Siebe; weld)e aud) $ bie vcdite SO^eiitung be$ efe^e* ot* 
feel, wie Ijiet 1 @f. ^anhi^ fagef: 5Bet'. ben anbern iiebef, c ()af bag 
@fff etfnflef, alfo, ba.p, wo man fede, bap e^ ntd)f jnm 9?ufi be5 
9?ad)llen gereidjef, fonbcvn jtt @d)aben, fodfe e^'nacj)b!n'bfn "(bieS 
obet 1 jcnes ebof nid)f gefdjelien). @o ift mm bie^ cbof bet* 
Siebe ein hirj etof .nnb ein lang ebof: ein etnig ebof nnb in'el 
ebof: e$ ijl fein cbof nnb adc cbofe. .titrj unb einig i)l e$ 
an ii)in fclbjl, nnb beg 23etfanbeS Ijalben balb gefaffef, abet 1 lang 
tmb toiel mid) bet 1 ttebnng, benn e^ begreift tmb meiftert ade e# 
botc. Unb ijl: gat 1 fein ebof, fo man bie SBevfc anjl'eljef, benn.eS 
()af fcin eigen fonbev SBerf mit Seamen; abet 1 e$ (fl a((e ebof, 
bai'ttm, bap aflcr cbofe SBeti'e feine SSCcrfe finb uub fein foden. 



3Cm 4. <Sonnfa0c na<$ (SpiptyftntaS* @pif!el.' 303 



Sllfo l)eM bet Siebe ebof alle ebofe auf, unb fefjef bod) atfe e* 
tote auf; bag alleg bamm, bap wit* tviffen tint) If men follen, fein 
ebof, fein SBerf. weitet fatten nod) adjten, benn fo fetn Me iebe 
bag forbet't. SOefl wit 1 nun olwe SBet'fe auf (Srben nid)f fein foUen, 
nod) mogen, mfiffen and) mand)erlei ebof fein, bamit bie SBevfe. 
toerfaffet wet-ben; alfo bod), bap Siebe i(jt'e 2ftad)t beljalfe, unb 
IjetT fei iibet' a((e ebofe. 

Jpier (jefct ft'd) eine ^t'age: Bie baf n>a()t' fei, bap bie 
ba$ efe et'fii((ef, fo bod) bie Siebe nut* eine gnidjt be 
tjl? <2o Ijaben wit 1 nun oft gefagt, baf? allein bei 1 laubc an 
fhnn bie (Si'inbe Dei-tilcje, unb get-edjt mad)e, unb bcin efe^e gemig' 
tl)tte. Sintwot't: Sie wit* oft gefagt Ijaben, (aiibe unb Sfebe map 
man alfo fdjcibcn, ba^ bet laube auf bie ^cvfon, unb bie icb 
auf bie Serfe gei'id)tet fei. ei' laitbe sei-tilgt- bie (sunbe, unb 
mad)t bie Sperfon angeneljin unb gevedjt. SBenn abet 1 bie ^)effon 
angenel)in gewoi'ben iji, fo tvivb iljt 1 bet. 1 {jeilige eij^ unb bie Siebc 
gegeben, bap fte uteg t()ttt mit 2uf^. Ob nun wol)l bei* laube 
ba^ efe nid)t eift'Ufet, fo I)at et 1 bod) ba$, bamit e^ et'fiiUet wivb, 
benn et 1 emit'bt ben eij^ unb bie Siebe, bamit e^ erfiiu'et roifb. 
Sllfo bleibet bev laube bet* SI)atet' unb bie iebe bie 




@ine anbet'e Stage: Sie bie Siebe be 9?ad)jfen fei 

i-ffittung, fo wit 1 bod) and) oft tfbet al(e inge, and) 
fiber ben ^ad)|len (ieben foKen? Slnfworf, ba ()af )ri|hi$- felbjl 
aufgelcfet SWattI). 22, 39., ba mad)t et 1 aii bet 1 Sicbe otteg unb 
bc^ 9uid)ften gleidje Siebe. 

3u . 9. SBie bie Stebe fet ba6 ^auptjlficE attet 1 efetje, ijl 
gemig gefagf, bap ft'e aKe fold)e cbot in bet 1 <Summa faffef. ' 
follfl beinen 9?(id)ftcn lieben, aU bid) fclbjl! 
woden wit- nun I)anbeln, unb fe()en, wie mei^evlid) unb 
lid) eg gcfetjt ijl. SSicvet'lei jeiget eg an. Sag 6i*^e, bie 
^ftfon, bie" liekn foil, ba eg - fpricfeti S)u felbjt folljt liehn, bu, 
bu; nid)f Ijeipt eg: 8ap einen anbevri fitt 1 bid) lieben. ag 51 n* 
bet-c ift bie ebel|lc Sugenb, namlid) bie iebe, benn et fpricftf nid)f: 
u fpjlfl beinen 9?ad)|len fpeifen, tranf'en, fleiben :c., tveld)eg bod) 
and) fojllidK, gtife aiWe ft'nb, fonbet-n, bu folljl i()n lieben. 
,ie 2irbe aber ijt bag aupf, bet 1 SBrtmn, unb gcmeine Sugenb 
allet 1 Sugenbcn. tebe fpetfef, tt-anfef, fletbef, fr5|lef, biffet, lofef, 
Ijilft unb t-effef. SBa foM man fagen? @ic()e, fte giebt fid) fdbjl 
mit eib unb Seben, mit ut unb @l)t ( e, mit alien ftraften inwcn< 
big unb attgwenbig jut 1 9?ofl) unb 9fai beg 9?ad)|len, beibe, gcin* 
beg unb grfunbf, bel)a(f nid)fg, bamit jie nid)t biene bent anbern. 
antin ijl tin 1 fein.e Sitgenb ju gleidjen. ag fitfe ijl bie 
allevebelfle SBevfjlatf unb bet 1 fljcuet'fle ^t'eitnb, bet- ju lieben i|l, 
bag i|l bet 1 9Wd)fte; bie freie Stcbe unb bag alterooflfommenjle e< 
bot ftud'et unb tl)cilef fid) nid)t in et(id)e ^evfoncn, fonbevn ba i)t 
fein 5lnfeljen bet 1 ^.Vt'fon ; fo mad)et ting bieg ebot i>ot ( ott alle 
gleid), alien Unfet'fd)ieb bet* <2t(inbe, ^eifon, 5lmt -unb SSBevf l)ebet 



304 2fm 4 ^onntagc nad) <Spi$ania8. 

t$ auf. a6 33 in 1 to ijl ba$ attwbrijfe Compel otw 
bemt bag f(nb frine $W)tw tmb @ebot, bie and) -(gjeempri gefan. 
JHiin gieM bieS (Mot cin ltd)* le&enbig (gjwnpd; namlid), bicfy 
fdbjl; benn e$ wit-b ja ein jebet'inann kfcnnen mflffen/ bap cc 
fflljU; wie et 1 ftd) licbcf. 

3u . 10. )iewetl-bie j^n cBote ttcrtlefcn/ bem 9?mie 
Scib unb @c^abt jit f()ttn, ba fi'c fagfit: u foffft nid)f tob^n jc./ 
folget bft Slpoflet bwfclbigen Dicbc nad), unb fpt-id)^ bic Sirte fyafte 
fold)^, unb t()ue nitmanb &ib. SlOet? nid)t alfdn t{)ut jfe nicmanb 
Seib; fonbcm jebctmann aud) wo^I. cnn bag I)cipt aud) Scib e* 
f()an, wcnn id) meinm 9?fidf)jJen laffe tin Scibc jtcci'cn, fo id) i 
fjcljtn fanii; ob id) glcid) iljii nid)t Ijabc bvein 



-I. $0n bem gotflidjen 6efe uttb beffett 

1. er Umfang bc^ cfec etf t-ecft ftd; 

a) diif bio attpet'e S()at; unb 

b) attf bie innete ef 

2. e^ ffnbrt [fine St-fiiffttitg itt 

1 



II. S)A bie Sie6e be$ @ef^e trffiC(tttt3 fci! 

Bal)d)eit biefc _Slu^ntd)^ kttd)fet ein, 

1. wnn wit' auf b^n @tnn unb ba$ Sekn ttnfn-S @rli5fw6 fct)r, 

2. ivcnn iXM't* kbenfVn, bctp (te a((e ^flid)tcn in ftd) fapf, wcldje 

wit- gecjen ben 9Wd)fien- nad) go(id)cn ttnb menfd)lid)Ctt 
eff^en 511 crffittcu I)aben; 

3. writ jte'unfl bic Seijlung jebci 1 5p^id)f fo kid)f mad)f; 

4. wctm wit* bcbcnfcn, bap bio iebe aKen unfet'it J^anblungcn d* 

non wa^fcn SSSwt^ gwbt. 



HI. 

1. <2>io ctgSnjt unb tdobt bag ,e 

2. ft'c t)ri(ia,t unb wrebelt baffflbcj 
1 3. fie beft'egt unb t'ibotf t'icjclt t$. 



IV. )ie Siebc if! 

1, ^Bewri^ fiit 1 biefe SSJa^ljrit: 

a) bicg gcjt itbcrfyaupt fd)on ati^ bot* 0?ahit ( unb 23efd)af* 

fonl)fit bot' Sicbe l)ftw> 

b) unb Kifit ftd) nadjwcifen an bnt einjolnon cboion bet 

jtvcifon @cfo|fafo(. 

2. Slnwcnbitng berfriben: 

a) t* l)at alfo btc fo ()aufl'3C Uebcutwhtng bee g&ftlidjen 
cbote i()ven nadj^cn unb eigcnflid;cn t'tinb in bcm 
SOJangel an iebe; 

b) man mup fi-ad)fen/ bic Sirte fliif bem wf)frn SSego ju 
geroimtcnj 

c) man 



2Cm 4, (Sonntage mfy <gpi$ant8. (^angeKum. 305 

c) man imiji bie Siefce al$ cine tinmewaljt'enbe <3d)ttK> 
n/ Me matt menials ganj atyragm fatm. 



V. )ie t'6e be$ 6e&ofe$ bet 

1. @S if! on tmfcegt'anjfem Itmfange, e3 giebf bem Sftenfcfyen fo 

id auf, ba^ w itic fwfig wit'b . 8.; 

2. e$ giebt ben @eij^ ttnb Me fvaff 511 affen ^jTtcfjfm D 8.] 

3. eg frf/lieftf alfe iikiflen @cl>o^ in fid) . 9.; 

fd)(ecl)tl)in att ^Bofc . 10. 



a) ft'e geljt au$ einem cifl t>et' mtt^ imb tcv 



b) afle il)t-c SBirfiingen flimmen jtifammen. 
2, gfolgwmgett: 

a) wiUfl bit wajjw Stigwb j'jt^n/ miipt bn bi^ 

^eifte ba 1 Siebc but'djbi'ingen laffcnj 

b) bit bat'fjl bei biv etwad S8fc nid)i btilben. 



II. WaftJ 8, 2327* 
auf bem galilaifcfjcn 

SEBunber @. 360. zc,). 



^cft^ offenktt feine . 

bcv in^ige, bet 1 in atfen af evn itb innevn flfemen tinfew* Sekn 
bie vl)te S'ituljc f^ajff. 



unb fdnet Sfinflec fcf)ctt 
cin 3HU> t>er Scben^teifc be^ (E^rijlett* 

1. Setw/ wet' bcin ul)vn' auf bet 1 Srten^vdfe fein miiffe; 

2. bap bid) jwatf.tnannigfa^e tutb fd)mct'jlid)c @cfal)j?ungcn 

3. bap nut* 3(>fu$ c^ iff, bet; atig jebet 1 9?otl) unb ^fat; 

f aim ; 

4. wddjen Slu^gang jttle|t bet 1 SeBen^weg nimmf ; 

5. imb wie a- fid) (n^rmif 5pw'$ nb, Slntefting 



II. S>ie cereife bet? SIpojTel mit i^rcwi ^ertit ifl'd Q5tlb 
ber Sleife otter frommen 6eelen burcf) bieU jeifliclje ^e6eh 

ie S8al)vl)eit biefet 1 93glei(^uns (etic^ct un$ cm, wenn -i 
fetjcn 
1. auf bte SBcwitwiKigf'eit, mit wdd)C bie Sflngct! anfang ifjvem 



2. anf bag ttiiglM, weldje^ ffe wa()ttnb bet'fctben ft'af; 

3. auf bie Sftittel, iveldje bie Slpofrel ju i()t'et' Settling gel)faud)tm;- 
I. (SiSco fr(6w*.) [ 20 ] 



306 tfm 5. @onnta$e nacfc <pi$)ania8. 

4. auf bie iilfe, weld)e bie Slpojlel ttom fieeen empjwge tt ; 

5. auf bie fyeejlidje SBewunbeeuna, bet .rflfje unb eeelid)feit 

mit bee biefe Sleife bet Sfyojtel enbigfc. 



HI. SSarum fd& i&t? fo fttrcfyffam? 

1. $<fd)jl Deefd)ieben jwb bie @ea,enpnbe, auf welctye unfew $ur^f 

famfeit jtd) bejiel)t; 

2. ^d^fi trattrig jjl bie Slrt/ wic man jfe puft'g ju 

fuc^tj 

3. jt'tfli SBort pit un^ a(g entfdjeibenben/ wfcntlifyn 

bevfelben ben ^(einglaitfcen 

4. wa$ Ijaben wit 1 ju t()un/ fvei 



IV. Sag wit? ttur, wenit ft>ir an fcett ^rlofci? un^ 
cn, ftdjer unD flegent) i>urc& je()e efa&t: ^infeurc^ 

fonncti* 

1, Sffiantm t filt 1 un gejiemenb tinb notfjwenbig ijl, ki 



2. wie twfei: 3infd)liepen an it)n befc^affen fein mttf ; 

3. wai'um au6 bee redden S5crh'nbng mi( i{;m utfeljlbw bie 

unb bet 1 



V. 

1. @ine SReife in bee emeinf^aft mit (()eifa unb ben 

2. &wav but'd) wiel efa^v unb 9M), 

3. abee and) untee bee atta,emic}famjten |>ii(fe unb 

4. sum Sanbc be$ geiebeng unb bee ewia.en |>eeettd)feif. 



JBtttfy. 13/ 24-30. HoL 3, 12-17. 



(Seancjelium enffjalt ba$ (eid)m'fi om Unfeaut unfee 
bem 5Beij?n; bt'e ulbung bee ^86(en inmitfen bee @tifen t)at i()een 
ntnb allein in bee unau^fpeed)lid) lana.im'if()tgen unb gebulbicjen 
Siebe be.@dBf, bee $aum jtie ^ufe gtebt, unb auf 93effeeung 
mi-tit, mil ee nid)t Sufi ^at am Sobe be^ (Su'nbeeg, fonbeen iel* 
meije will, bap ee ft^ befefyee unb (ebe. @6 offenbatt ft'd) in bip 
fern 25eefal)een beg x?ttn mit ben ^Bofen bie et;elid)feif fei^ 
nee g^bulbigcn unb Deefcfyonenben Siebe, abee aud) bee 
$etd)t(jum feinee SSei^ljctf, ba ee bag SOftftinanbeel'efWKtt bee 53o# 
fen unb $eommen als SOiiftel gebeaud)t, tl)eil$ jue 33effeeung jence, 
jue 2Menbung biefee in bem in iljnen begonnenen 



2Cm 5. onntoge nadj "@pi$aniaS. @pi|M, 307 



Crw'flcl frwftcljlt ben Wufcigpn ebenfalte bie fiiefce, tint) 
and) in bet fcefonbetn SBejieljuncj, wie fie ftd) fit licbeoofter (Srtra* 
gu'ng bet 1 33ofdt jeigf , bie nidjt getabe pe tfonlidje $einbe ttnb 3Bi# 
berfad)et git fein btaudjeitj we bie iebe gegen biefe ftd) Derfjaft, 
lel)tt bie djMjfel am btitten @onnfag nad) CrpipijaniaS, l)iet abet ifi 
bie ffnibrtt'ting bet iiwwt. ^et'did)feit be^ ^vijlen im 23er()a(fen 
gegen bie 33ljfen bet* $ 



I. ol 3, 1217* 



in feinem 
gegen bie S&ofen* 

1. 5Biv (evneit brt0 lietcoofle Scr^aUen beg S^ifien gegen bie 

fen fennen t. 12 15.; 

% ttnb mad)cn tuts brtitn mit ben Jpfilfrmittdn befannf, bie ju 

t>. 16. 17, 



1. et- 2ipo|le( frmatynf )u einem liefceDoWen 
bie SBBfeti, wenn et* fagt (. 12.): @o 5ief)et nun an, a!$ bie 
ltifet'it)(i()Uen offeS, |>ejltge ttnb eliebfe, I)et'jlid)e 
(h'bavmen, t'ettnbltd)f'eit, emttH), anfhnntl), e# 
bulb; bie genamtfen Sugenben jtnb atfefammt 5lettpetitngett bet? 
Siebe, in biefet* Ijaben ft'c OueC unb SSJutjel, futb i()re tid)te. 
, uf'c^fifle, fief unb lebcnbig gefuljlteS (Sfbaumen 
bie $ofen jn jebem aK r unb rcetm iljre ^p^eif obet' 
tm$ fclter fi'iinfle, beleibigfe, <Sd)aben juffigte, bod) fott 
al^ bet- nattivlidje etjte UnwiKe unb <2d)mer$ flbcc ba^ un^ 
Unredtf, bie @mpftnbung eine^ ^e^lid^en (Svbat'tnenS mit 
ben .Q3i?fen ttn erfiUfen, benn me^f nod), ale tm$ am Sleupet-n, fd)aben 
ft'e ft'd) an il)i'et' (2ecle, ba bie @iinbe bet- Seute SSct'bet'ben unb bet' 
Sob bet (Eiiinbett @olb jjl. @ie oet-bienen fold)e (Si'bannen/ wenn 
jte in Ujret* ttnbttpfet'rtgfeit bal)inge()en, benn wenn ft'e jt'd) auc^ nod) 
nid)t elenb a,emad)t Ijafcen, fo wivb e^ bod) nid)t aitpen bleiben, unb 
ittnet'lid) futb jfe fd)on elcnb, n>eil iljnen 9iul)e tutb t-iebe fe()U. 
$R\t bent I)et'jlid)en (Si-bannen, al$ bent j(ivf(id)en 5?}?itleib an bem 
|tftlid)en @lenbc bet- ttnbetr, wHnbet fid) im S5et'l)a(ten fet)f nut 
tiirlid) ^t'eunblidjfeif/ geivinnenbeS SoljtwoKen, feine abfd)t'ef^ 
fcitbe unb jttrtkf|Topenbe $8rte; ju biefetn freunbiid)en SBefen att^) 
gegen 33i5fe fttl)lt bet <l)Hfl tun fo mel)t' ft'd) angen-ieben, al^ ' yt 
w(( aufridjfigfr 3)cmuflj ifl, et- fennt ftd), ba^ won 9?afur fo arge 
.^et'j, et* n>eip, ba^ et- fcine Sugenfan nid)t jt'd) beijumejjen I)af, 
fonbcnt bet 1 iljtt benjaljrenbcn, fd)fienben, ju afient titen t(jn jlatv 
fenbcn nabe be^ fietvit; et fti()lt in ft'd) bie SSut'^el bet 1 tinbe, 
ben OueK bet Saffrf, unb ba^ betvatjtf i()n w I)od)miitl)tgem <Se(b(t# 
toetftauen, et'l)iii(: il)n in bet ennitl),. unb fein $et()alfen ijl bal)et 
fetn toon jenem wcgwetfenben ^Befen, weld)e$ iieMoS unb ()att ubet 
bie 33Sfcn tid)tet. Unb weil et bie iOcad)t bet <2finbe fenn(, tvenn 
jte einmal cin emt'itt) tfjlfi(ft unb butdnvudjert fat, fo.ibt et au<i) 

[20*] 



308 tfm 5. (Sonnfafie nac!) '(SptpfcamaS. (Spiftel. 

ebidb (dgenfltd) Sang muff)), wcnn felbft von ben $ofen 
(cibcn mup ; i(}t- Unved)f empot'f i()n ntd)f, bringt ifyti nid)f in Ittoew 
fd)afflid)c eftigfeif, ftovf feinen gdebeit nid)f, unb e$ bleibf in fei* 
m @eele ftrt* jeneS ijet^lidjc (St'bannen mif bem @(enb bet; (Stttw 
bet- ttort)et't'fd)ettb. $erjlicl)e$ (St-barmen, $wtnblid)feif, SDemttfl), 
(Sanffimiff), ebttlb iin 33er()alfen gegctt bie JBSfen 511 offtnbaren, 
unb fbcn bamif bie tnnew |)evt'lid)fcit feme6 on Sicbe. ct'fiiltou 
^ct'jen^, tm6t ben ^tijlen bag an, bap et? ju ben SluSevrocU)!* 
ten ottc5, ^eiligen tinb elieHen cjept't. 5Ba^ et 1 if?, 
fcin nabfnjlanb, fein f inbe^ei'ljtiltnip ju off, wirb bent laubi* 
gen ^eweggt'tmb unb Slnft'ieb jui 1 Ucbting jenet 1 S^ugenben im 
l)alfen a,ea,en bie ^i?fen. SBa5 fonnen bie S3ofen iljm fct)aben, 
d)e3 TOrtljt-e ltn()eil i()m juffigcn f ber ju ben 2lu^et'\\>a 
tc$ geljljt'f, ben offeS nabe auSetlefen (}af ^u feligei- 
an ben 6e^nunaen be$ (Sange(iumi5 , an ben 3Bol)U()afen 
an aflcn ben iitevn, wdd)e in bet emcinfdjaft be6 @rlBfer in 
3eif tinb ^wisfeit genoffen werben! 3ft w bod) ein ^wliger, gw 
n)(ifd)en oon fetnen @iinben in bet; ^edjffei'fia.una,, unb anf $tiiv 
giing fdne^ eBen bebad)f, roaS wotten i()m S9?enfd)en f^nn! wetfi 
et- ft'cf) bod) geliebf Don off; wenn if)tt nun aud) SKenfAen l)af# 
fen iinb fi'attf'en, off ijl fu't 1 iljn, unb <()t'ijht$ ijl fein, bet* ffit H)n 
gcjlorfjen unb aufecwerft tfl! 

a lieko((e Settjalfen be ({)v$en cjegen bie SBofen jeigt 
jtd) fevnev in feinet- Seveifwidigfeif, bie iljm jugefiigfen 
SSeleibignncjen unb Mnhingen u wet'geben; bet' 2lspo|?e( 
fagf (D. 13.): Unb wet'tt'age einet- ben Slnbet'n, utfb eti! 
gebef end) unfev einanbetr, fo jemanb f (age {>at wibet: 
ben Slnbenr, gleid)wie S()t'ijlu-ud) eet'geben t)af, alfo 
aud) il)t'. SBai5 mt an bem Unbent befdjwedid) fftttt/ foUen- roit 
mif ebulb erfvagcn, benn wit 1 l)aben and) manned an tins, wa^ 
il)in befdjwetlid) ijlj wenn abet 1 bie <2itnbe be Slnbent i()n fo fovf^ 
get'ijfen I)af, bap -tm6 f^met'jlid) beleibigf unb geft'iinff ()af, bann 
fott fid) bie et'did)Feif unb 3}?ad)f bet 1 Sielbe- be^ laubigen bavin 
offenbattn, bap et* gei-n jttm 95erjei()en bereif i(t, unb ba^u foU U)n 
bie uon Sljt'tjio cmpfangene flnbenoetgcbung anfreiben, bet-en et; 
tin lauben an (Sljtijli -SBevbienfl t()eill)aftig gewot'ben iff. 
$u$ bee e i|l feincu ^ned)fcn SBorbilb unb SD?ttfte 
Siebe; feine bet-gebenbe nabe mad)f nad)fid)fig, w 
ttagticl). 

er Sl^ojiet wma|nf fetnef (u. 14.): Uebet alleS 
ji'el)et an bie Siebe, bie ba ijl ba6 23anb bet- 
men()eit, SJenn bie Itnget'edjfigfeif itbet-ljanb nimmf, fo pffegt bie 
giebje in Dielen ju etfalfen, bann veipen fid) bie ^ei'jen on einait!: 
bet; {o^, bann lofeh jtc^ ^ecbinbungen, bann frennen fid) bie bi$I)et' 
93erbunbenen. Sfienn eg aber and) bet SBeltf inbern alfo ij}, bei ben 
Kinbigen fott e0 anbev fein; fie fotten bie Siebe anjie()en, roic ein 
5?letb; wit fin cwanb foil Siebe fi'e umfd)(iepen; in biefet' Siebe 
foKen ft'e ein^fge()en, unb a(fo tvanbeln, bap |ie nw au^ bet-fe(ben 



2Cm 5. (Sonntaae nac& @pfp$anfaft. tyifiel. 309 



'$wttifrefen; Sick ijl ty* @(emen, in tye leben, weben tint) ftnb 
ft'e, benn jte leben, weben tmb ftnb in bem $mn f bee We iebe 
if?. . icfe iebe ijl ba$ SJa-n& bee $3oUfomnteitl)eif, fie 
ijl bee Snbegeiff aflce Sugenben, We @immte aflec Mfommen* 
Ijeifen, nidjt* ttteS ijl ofyne bie Sick benfbae, We iebe abee wieb 
a((e$ tiff, @ort unb 93?ntfd)m Slitflfiie^iiie met (id) ft'Ujwn; b fo 
wii'b c^ benn ^cfd)cl)cn, bap biefc Sietc bic ^efjen auf$ fteffrtty ja 
tuiatif(o^td) ancinanbcv tet; tuib n>ic fe()f and) bie SBBfen ba^ 
S3anb bee Sicbc 511 jevreifien fudjen, e6 gflingt ifynen nid)t,' We 
tt'omc ttjt'ct' S8o^)cit i^t'mocicu c tu'd)t, ba$ Ijeilicje ^ciict 1 ber te^ 
k, wdd)e$ iin ^ci'jen beS Kiutigeu tobevt, au^julofdjcit; bcv ute 
liebt ben SBofen, obwo()l ct- ba SBofc. l)apt, aud) im SSfcn ft'd)t cv 
eincn ^St'ubct*, eincn (Sdojten Slji'ijli/. atct* einen ii'i'cnbeu SSi'uber, 
bet- bic @nabe fcine$ 6dDfct'g nod) nid)t fennt, ttnb fcine 2iebe iji 
bai)cv (!ct^ fcemiiljt, atif ben fedjten SBcg l)in, ju 6()viilo ben ju 
weifcn, bei 1 bni'd) @iinbe npd) fern ijl com ei(<mb. 

ie |>erdid)feit bet- iebe be^ Wubigcn offenbart Od) t' few 
nem SBe^aWen cjegen bie S31)fen enblid) nod) ai^ ftnebfn'tijjfeif; 
(v. 14.) itnb bet* t'iebe otte$ vegievc in euren crjen, 
511 eld)em i()r aud) bentfen feib in einem Seibe ttnb 
feib ban? bat 1 . ei ( ^fbc @otte$ obet- mit ott ift ba^ (eben# 
biije @cfi'i()l nnb bag befeliijenbc ^fjvufjffn'n bet 1 iljm jn Sfjetl ge^ 
worbcnen unbenDerjjebting, we(d)e bee ((iubige geniepf iin-b (Slji'ifto 
erbanffj wee gevec^t geworbcn ijl bnt'd) ben lauben, Ijtt gtieben 
wit off, tin 95e|t be$ gUtflicften SBo^gefatten fiil)(t ba crj ffd) 
felig; biefet* gi'iebe reajevt tin ^evjen be^ 6l)i'ijlen ; nid)t$ taitit i()it 
jloven, ntd)t5 fann t()m on a.upen l)et ( biefe feline 9lnt)e vaubett. 
Unb ba ee weip, bap ei ( einem gwpen anjen, einet 1 cmeinfd)iift unb 
emeinbe, bem Seibe <S()i'ijti ancjeljcvf, we jebe^ einjelne @(ieb pit 
entip biefcS ^viebeng gelangen foil, fo ifl bet )a()ve 6() 
fcemti()t, bnt'd) ^ciebfei'tigfeit ba5 (Setuigc jtim atlgemeincn 
ftrijutragcn. @ein friebfe^iget- SSBanbcl ijl Slbbnttf nnb 
(cities imteren grieben^ unb labet jtu* (Seligfeit biefee gricben^ etn; 
tinb in biefet; griebferfigfeit jeigt bet; jvijl feme aufbavfeit 
fiiv ba gvope in 6()t'ijlo i()in wtbet'fal)vene ^etl.. 

2. 2Beld)e ^illf^miftel tvenbet betr 6I)fifl nn, bamit 
e i()in gelinge, ein foldjes ItebesoUciJ SBedjalten.gegen bie3cfen ju 
betveifen, unb bavin We evr(id)f'cit feine^ ton bee Siebe S^fijli 
but'd)bfungenen fievjen^ ju offenbaven? 3uniid)(l em^ftdjlt bee 2Ipo# 
ftd einen ffeiptgen ebraud) bc5 gi)iid)en SBorfej ee fag* (,I6.): 
Saffet ba^ Sffioet Sljeijli teid)Ud) untee end) wo^nen, in 
allev SBetS^ett. @ine fleipige S3efd)(iftigung mit bent gottlid)en 
SSBorte beittgt nnan6fvved)ltd)en @egen; ft'e ee(ettd)tet ba* 5Ittge, bap 
wie bie $8al)i'()eif, otte6 SBitten, ben -28eg be* cil$ eefennen ; ft'e 
etfiiKt \\i\v wit l)eil. cfiil)len banfbavee iebe gegen ott nb $tt 
fum (S()vifntin, bie unfet-e <2eligfett roo((en; ffe t'ii()vt unfee evj ju 
gufen gntfd)ltepungcn tmb $o(f%n; jte jlSeft un jui- Slusfittjvun^ 
beffen, nva Doe ott ted)t ijl. SBemi ofte$ vSoet veidjlid) in uw 



310 3fm 5. 

fern puffin unb erjen tvofwf, fo bvingt e$ 8id)t in afle 
t^SltnifK, fiber atte unfete $fKd)fij e$ entljalt tic Mftigften 
frtebe tmb SBerceggvtinte jum@uten', ee> fnfl)fll(t~mtg unfet 1 
ben, inib $eigt tm$, wic wit getctfet wcvben fonnen, bie ivaljt-c Be* 
ben$wei3i)eit fdjb'pfen wit 1 aliein au$ @otfe$ SSJovt, tinb bag red)te 
SBedjalfen in ben matmigfadjften 2ebengwl)a(tniffen ift oljne wtvaute 
S5efannffd)aff mit biefent SBovte be$ Scbcng gat 1 nidjt moglid). 

.SSIcitfc fagt bet 1 Slpojlcl (D. 16.): 2 el) vet nub n' ma I) net 
cud) felbfl mit ^falnuit unb obgef(in^cn, unb geil^li* 
d)ett licblid)en Siebern, unb finget bem ^sevun in ent'em 
fievjen. $$ tjl ein anbct-e^ fMfSmittel 511 einem 
faliicjen, liebftooflcn SBedjaltcn gegen bic Sofen, wrnn bie 
bie bviibct'lidje fmcinfdjaft ju gegcnfeitiget 1 @vtuting, 
unb tiii'f'ung im s utcn bemi|fn. (Sin h'affigc^ .^ibelwovt, ein 
fd)Bnev Siebei'Det^, bem Slnbevu jiigef^vodjen , bem S3ebfirfniffe bef^ 
felben angemrffen, fiir frine timmuug ^affenb, wie vopeS I)at tt 
pft fdjon gewivft; Sraurige fmb fo getrfijJft, ^iebergebeugte aufge* 
t'id)tct, S a 3 e|1 ^ ft'muf()igt, 3 ivf tf f tobe im htuben gcfrflrft; fo ijl 
bet 1 @fnn be^ ^nnei-n oft tefd)tt)id)tigt, bet 1 irvenbe $u$ anf ben 
ved)ten S?eg jun'icfgemfen nwbftt. 9}^id)ttg ivirft auf bie @rre< 
gttng be^ innern 2cben bie gegenfeitige (Sfbauting, abeu nid)t min* 
ber ijl e6 ein MftigeS S[Ritte(, -n auf bem redden' unb fdjmalen 
SBege bet- Siebc and) gegen bie 53ofen felbfl jit evl)a(ten, bap wit 
un$ feltef ju erbanen wnb jn allem ttten ju pi'f'en fud)en, in; 
bem wit* bem Jpemt in nnferm .fjei'jen fingen; au ^et'< 
jen^gi'tinbe folJen wii' bem fid-tit Cob, anf tmb $prei$ barbringen 
fiit' feinc ,f>tiib unb nabc, ba^ wivb n^ in bet 1 2tebe evljalten, 
unb un$ j^avf mad)en, ben |)ap bet 1 2Belt jtt iibet'winben, ebulb 
511 tragen, (Sanftnuttl) ju beweifen/ fmmblid) ju bleiben uttb oott 
l)evjlid)en fbafinen^ gegen bic S5ofen. 

@nbltd) foli bas gan^e Seben be$ Ivtubigen in S8ejie{)tmg auf 
oft unb Sefum Sl)t'i|lum gefiiljrt nwben ; baju cnnatjnt 
mit ben SSovfen (. 17.)'. Unb <tl{e$, wa^ il)t % t^ut mit 
ten obet' mit 3i>et'fen, bae t()uf alle^ in bem 9?amen b 
f>et'vn Sf/ "b banfet ott unb bem 93atet ( buvd) il) 
@fet^ . foil tw>3 bet; ebanf e ein ott unb 3eft" Sl)t'i(Jtim gegeno 
voartig fein; fie feljen, ()8n, wijfcn alle^, n>a id) t()tie; (tljt-iflo 
bin id) 9ted)enfd)aft fd)ii(big/ et* tvit'b mid) vid)fen ; et- ift mcin ^retmb, 
bi^ in ben Sob l)at et 1 mid) geliebf, i)l au^ 2iebe fflr mid) tinfer bie 
ttebelfljafet' gatdjnef, fodte id) il)in feine Siebe nid)t mit Siebe cet 1 * 
gelten? fo fpridjt bet 1 latibige ju ftd) felbev, unb v bie Slnbenfen 
an ben ^eilanb/ bieS lebenbigc SBercufitfein oon feinet- emeinfd)aft 
mit @ott ubt ben wifffamjlen (Sinflup atif fein ganjes 93et'{)altcn, 
fo bap et 1 SSort unb SBct-f nad) S^f" 28iHen eint-idjfet; im 9?amen 
be5 $mn Scfu, b. I), wetl ct 1 (Sl)d|lo angeljorf, <l)vifit SJiKen weip, 
. auf (ll)n'l?i SBefel)l tmb mit Set'tt'atien auf it)it, fi'iljt't cf feinen Sffiam 
bel, unb bap et' ba$ fann, banft et 1 otf bem Sater beg ^emt 
Scfu @i)t'ifH, ber btifd) gftrtjlum aud) fein 9kter ift, So tint 



ttm 5. <3onnfo$e md) @pipf>ania, GpifM. 311 

foldje 53ejie()iing be$ ganjen SebenS auf ben allgegetwarfigen oft 
unb ercn i|J, ba wit'b e$ me an ftcaft fel)(en, in bee iebe gegen 
bio Siffcn 511 wanbeln, unb jte fo and) jut* Siebe offeS unb jcijfi 
nnjulaben. Simon. 

2uf()ec. ie ijl and) eine (Swmfme^pifW, bie ba leljt'ef, 
m$ bee fatibe fu'e rtid)fe fcagen foil, barum gef)t or ami) mit 
ben foloffeen fo fwmblid) urn, gebettt nid)t, fonbcvn teijet unb 
locfcf [to mit fiiflfn SBorftn, bonn S(jfi|^nteti^ foKon aKe tyr Sfjiin 
wiliig unb mit 2it(^ gounc tt)un. 

3u , 12. (So j id) et nun an; bot 6()ri|lon ^lotb ifl Jtwei* 
ovloi , faubc . unb 2iebe ; Ijiet 1 vebot <St. ^)atilu on bem 
bet' Stcbc, unb joigot un (Sljriflon, was wit 1 fiii 1 djmucE unb 
bet 1 ti'agou follou in bet SBelt, niimlid) bie Siebe gegen ben 
(Jen, bap wit* tins fein unb feme* 9iotl) annel)men, foU unfev d)tij* 
ltd)et' d)mucf fein ov ben 2euten (1 ^pctt 1 . 3, 3.). 2H$ bie 
Wuievwmten jc.; wet 1 yon Jpttpn glatibt unb tt-auet, bap OL- 
DOC oft geliebef, ()ei(ig unb et'iva()(et t|J, bet 1 wicb ntd)t aUein 
fen, twie et 1 foid;en @()t-en unb 9?<imen genng tl;uf, unb ftd) 
lid) banad) t)a(fe, fonbecn wicb and) onfjfinbet wet-ben mit 
gi'^en off, bap et* genie atfeS f()tut, (affen unb leiben woilte, unb 
nid)t gcnug ju f()un weip. SBic jt'nb w off (jeilig, weil n>ic 
unfece et'genc ^eiltgfeit faf)t'en lajTen, tinb DOf tins unber ji'nb; 
finb oc il)m geliebf, iveil rote tins felbec Ijaffen, iirrtjcilen unb 
Derbammen, unb unfet'e eigene Siebe fa()t'en (affen; (tub ot* iljm ecc 
w 8 1) let, iveil wic tins felbft Dccwecfen unb Decfd)mal)en wie Urn 
flafl). ftet'j(id)eS @c bar men, b. I). i{)f follt nid)f alfo'n barm# 
Ijet'jig fein mit (ittpet'lidjec Sf)at obet 1 @d)ein, fonbecn auS ^et'senS; 
gninb; gleidjwie S5afef unb Buffet- au$ ^efjeu^t'tinb unb alien 
(Sinnen beweget wecben, wenn ft'e beg f tubes 9?ofl) fe^en obec Ijbrcn. 
Slbec falfc^c 2e|ce foil man bavum nid)f bttlben obec leiben, unb 
bie, fo man mit Skrmfyecjigf'eit tciigt, follen bacum uid)t bcnfen, 
bap il)ce inge ced)t feien. cettnblid)feit fjl bag lieblicl)e 3fie 
fen cine^ 2ften.fd)en, bee ftd) ^tt jebecmann fceunblid) fiellt, niemanb 
mif (Sauecfeljen unb Ijacten SBocten obec wilben ebcljcben on ftd) 
jacjet. emut() i|J, bap fid) jebec file ben ecingftcn l)atfe, unb 
ben anbecn I)i)^ec benn fid), anftmtttl) ijl wibec ben 3ocn/ bap 
man ftd) nid)t laffe et'sticnen, fludje nid)f, fdjlage nid)t, l)affc nid)t, 
unb fl)ue nod) wiinfd)e niemanb. SlcgeS, and) bem geinbe nid)t; baS 
\\t flunft. Sangmutl) wt'infdjet, bap ungecod)en bleibe, unb bee 
(Siinbec gebejfecf wet-be. 

3 13. 9}ietfe, bap ec l)iec bet ced)fen 6()cif?en unb |>ei> 
ligen befd)t-eibet, unb bod) ft'e fo gebced)iid) fyalf, bap einec bem am 
bevn 2cib fl)ue, unb einec wibec ben anbecn efwaS ju flagen ()abe; 
bai'um l)iife bid), bap bu niemanb cidjteil obec ucfljeilej?, eS fei benn, 
bap bu ojfenfiid) fteljejt unb pcej!, bap ec wibec baS Guangelium 
t-ebe unb glaube. 

3u B. 14. )ie 2iebe i|l mel)c, als cbacmen, cetmb(id)feit K.; 
ec nennt fie ein S8anb bet 1 33ollfommenl)eit, bacum, bap fte bie $ei* 



312 

gen jttfammenplt, nicfyt ffticffid), nod) Met- einetfet (Sadjen atfein 
obet: elites SfyeilS, fonbew bnvd) unb bwd) Met* alien tint) in alien 



3u D. 15. SBitt bet' griebe beS $tetfd)e$ unb be? SBett nidjt 
Weikn, nnb mflffet attperlid) fel)en unb pren, baS ju 'Uneinigfeit 
unb Unfneben t-eid)et, jvofylatt! fo (apt bod) ewe ^et'jen itt ott 
gfrieben ()abcn (?pl)i(. 4, 7.). ttnb feib banfbar, einmal gcgm 
@ott, taf @f. ^)aH 9)?eimittg fci biefe: 2aft end) ba$ bewegen, 
bap oft aid) fo 'Did getljan |at, tinb banf'et fdnct' nabe ttnb 
SBarm^fjiflfcif; unb t()itt i()m wicbwum ju anfe, bap i()f lickt 
twb $wtf> I)abt. " a^ anbwnal t^tn ben S)Zenfd)en, bap ein jeg 
lidjev bfe Siebe ttnb 28o()It|at alfo em^fafje Don anbwi/ bap et''3 
and) wfenne. 

3u . 16. Sapt ba$ SBovt K. t alfo fo((te et' facjett: @et)et 
jtt, bap i()f bie Sd)t'et' ttnb ^tebiget! in @t)i*en l)a(tet, banfbat* feib, 
auf bap (t'e bc5 SBovteg wavten tnogen, unb end) veid)liv^ bavgcbcn. 
Sn allet 1 SBBetS^eit, ob man ata'd) @offe$ SSot't nod) fo t'eid)lid) 
l)iitte, wa0 w(ire ba$ ni'i|c/ wenn fdn SBetfanb, (Sinn ttnb SBeiS* 
ijeit babct tft? Sefjvet ttnb Detmaljnet eud) felbfl; ba^ i|l, 
finer ben anbew, bajn and) ein jeglidjet' fid) felbjl, attpev bem ge* 
meinen 5lint be6 5jjwbisn, bap alfo ba$ SBort otte offentlid) 
itnb l)eim(id), gemein ttnb fonbev, a((ent()a(ben in @d)wang ge()en 
foil. Unter ?Pfatmen meint et 1 bie Spfalmen ai)ib^ ttnb anbefe 
tin ^Pfartet 1 ; Sobgefange jtnb bie anbet'tt efattge in bet 1 @d)vift 
()in unb roieber, Don ben tywytyton gemadjt, Don 9^ofe, ebot-al) . 
SHti'd) getjl(id)e Siebet 1 meint n bie Sicbei 1 , bie man anpei 1 bet 
@d)fift Don ott ft'nget, we(d)e man taglid) mad)en fann; geijb 
Iid)e ncnnetei 1 ffe, bamit ei' tins weljre, bie weltlidjen, ffeifd)Itd)en ttnb 
n()iitfd)en ef(inge ju gebcaudjen; ttnb HeMtd)e nennt ei' fie, 
roeil ft* vebet Don bet 1 @nabe obet* ^olbfeligfeit be6 cfangeS nnb 
bet 1 Siebet', ie (gpfyef. 4, 29. gg foKen bie Stebet 1 alfo gefdjicft 
fein,- bap fte nn|l nnb nabe Ijaben bet jebennann, bet 1 fte ()ot'et; 
e$ foKen gute inge innen fein ttnb mit feinen Sffiot'ten gefnngen 
werben. inget bem ^n't'tt in en rent ^evjen, nid)t meinet 
ba$ <3f. ^Jaulug, bap bet' 9)htnb fott fli((e fd)weigen, fonbet'tt bap 
t>e SDhmbeg SSot-te fotten au$ l)et'jlid)et' ^citutng, @t'ii|l unb 
ljet'att^e()en, bap nid)t fjen^elwerf fci (3ef. 29, 13.). 

3 & 17. et ( t()t'i(ien SBet'fe l)aben feinen ^ame 
nod) @taite, fonbct'it wa$ fie t()ttn, ba$ ij^ gut; unb wann fie e5 
.^nn, fo ifi e$ t ( ed)t; ttnb wo fte e$ tljim, ba i(l eS wol)(gef()an. 
te SBct'fe geljen im 9?amen beS ^evt-n 3efu/ tvenn wit 1 mit fe|lem 
(attbcn Ijalten, bap (E()t'ifhtS itt ttnS fei, unb wit in il)m (al. 2, 
20.). Set 1 anf ifi mm baS -Opfet' unb einige Sfict-f, bad witr 
gegen ott tljun fottcn unb fonnen ; unb bod) nid)t bittd) un5 felbjt, 
fonbent bttt'd) unfet'it SWtttleu Sefum, o()ne tveldjen niemanb juiu 

t' fommt/ nod) jugefaffen mag wecben. 



5, onntage nacf) <Spi$ama8. (m$im. 313 

I* )a$ 5Mb dtter d)d|?ad)ett emeinbe, it>(e fie f<?fo fofif* 

(Sic ein&efnen 39* to* %*ft& fw& Ijpinitaatffe/ oljnt fee* 



fonbere ()eile wlflufert}.- 



II. SJoit bent 6eiffe bet? $e&e itt ben ettflern unb 
SJerbtnbuttgett be^ menfcf?lid)en 

1. 28te fi'd) bte fiicfcc in btefcii SBcrlnnbtingett 
2.- wdd)e Sltnvcifungen un bet 1 StpD^ 

in biefcm @cij!e bcv 2iebe imnw fefiet 511 gdnben 



III. ^Ie6e if! ba^ SSab bet; 

iefcc fct tin @inc b^ 
bann wi-ben wit 1 

2. kid)t evfwnen, brtp jtc ba Sanb bet' 23oflfomment)eit mit 
l)cipt, beitn 
a) jie fe|t bie ^ifd&jle, ebelffe Staff be^ nfif^ ; bie 

Staff/ tw$ fe(b|l ju ecrlwigne 
I?) nut-, wa$ bie Sirte )tif, l)at 

unb Sauet; 
c) fi'e niad)t tins am meijlen bem 95afec im 



IV. S)a^ &au^(icf)e @&ri|t<iif&um iff bet ^iligenbc unb 

eifl bet gamilien* 

tinfct 1 I)au$Iicf)em 6(}vi|lenfum ju benfen? 

a) 9ied)ten (aubcnj 

b) fi'omme Sveue ; 



2, dS l)(iutMid)e gjjrijlfn^um ij^ bet- fyeiligenbe unb 
@d(l bet 1 gamilien, benn babttvd) weiben 

a) Siefce unb infract cjeljeiligf; 

b) bic efd)(iffe gefegnef; 

c) bie Seiben erieicfyfert; nb 

cl) frwniiw ^iii'cjet 1 fur bie 3fff gewonnen, 

f* 



II. SRa^ 13, 2430, 
leicfjntf 3<?fu uom Unfrauf unfer bem 

(iclje 9>a6eln @. 50. 20.). 

Sffu offenkvt feine |5erdid)f'eit in bev weifen unb 
Sulbtuu) bci 1 ^Bofen, wie in bem enblidjcn aKfiemeinen unb 
fcd)ten @wd)fe fiber S3ofc unb 



314 tfm 6, <onntage nac 

u&er 



1. Sfl ott felbft bet Uv()efcev beg 

2. $Bo()er J)af bee Sltfet 1 beg menfd)lid)en >erjeng bag tlnfratit? 

3. @inb bie $?enfd)en ganj ofyne (Scfyulb bei bet 1 @finbe? 

4. @ofl benn bag JBftfe nid)t au^cvottet werbw?- 

5. @nWW; etfolcjt cine ^djeibting bet' @uten unb 



II. Uc6er ba^ Unfrauf unfer bent 535etjen* 

1. 9?p(ft immet* gicbt e^ Unfrauf ttntet* bein SBBeijfn; ba$ Unfraut 

be Unglaufoirt, bet 1 <3d)W)Srnwwi unb bet- ^eudjelei; 

2, warum Kipt ott biefe SKif^ung bet: @u^n"unb ^Sofeu auf 

@rben ju? 
IDaju beftimmt H)it: 

a) feine ^iirfot'ge fiit* bag Unfraut; 

b) ber civinn, be and) bte g'fommen bat'au^ jief)en; 

c) bap fet'ne Iset-rli^feit barunteu ici)t leibfh 



III. SBie man im @ei(! be^ rl6rerS ^arfe unb 
nung gegen ba^ Sofe Deveintgett !6nnc* 

1. SSknn wiv ciufmn'ffam ffnb atif ben runb unb oben, atif 



2. roenn roif baratif ad)ten, ob bag ^ofe ung unmtttelkt! 

obet- con aligemcinet'et' 2lt ( t nid)t jimScljjl in unfet-n 
funssfwfe ttitt; 

3. wcnn wiv feljen, bafi ba 351?fe in bag ttte innig Betf od)tei 

ifl obn* ganj baon abgefonbet't |M)t; 

4. je nad)bem wit fefycn, ba^ bag ^BBfe bie eit bet* 9veif emid)t 

^at obev nidjt. 



IV. t>ie $?ifd)ung ber ufen unb 956fen in ber cfyriftli* 



1. SSBol) biefe 2ifd)ung entfre()t B. 2426. 

2. 9Beld)en nbtutf fie auf bie Sunset 1 6()n'(?t mad)f . 27. 28. 

3. E } eJd)eg ^ed)a(ten bet 1 |>ett babei ting anbeft'e()(t . 29. 30. 



6. c&mntiigi nad) 

l). 17, 1-9. 2 $>ctr. 1, 16-21. $01, 3, 18. MS Cap. 4, 1. 

S)er jtt>8lfj%ige Seftigfnabe im Semj5el nannte fd)on ott in 
ganj befonbet'em (Sinne feiuen Safer, alg et 1 fpracb: 9Jhip id) nidjt 
feiti in bem, bag meiucg SBatcvg ill! (Sg war bieg gleidjfam ber 



7(m 6, (Sonntage nacl). @pipf)ania$. (gpifM* 315 

@fral)I finer tintct tot' $ned)t*ge|Ki(t toetbotgenen f>ettlid)feit, 
bet an ba$ Sage?lid)t l)ettoot In-ad) ; bie folgenben <3onntage nacfy 
dpipftam'flS, t>om 2. bis jjtim 4. entfjalten fanfet '@toangelien, in be* 
nen fid) bic f>cftlid)feit 3rf in g^P, wit *')' toettidjteten SSun* 
benvetfen entl)i'i((t; (cine fttt(id)e etdid)feit jfigt fid) am 5. 
<2onntage nad) (Spipljaniafl , in bem iebe*gefe| feinet foniglid)en 
SJlegie tung, in bem fitctd)fgtitnbgefc. bci- ttlbnng be 5 
S3 of NI in bet 1 fird)e ftrijii auf Grben,. bite jtim Sage bei 1 
unb btu'd)3t'eifenben ohbming/ in wfld)ec jcber riiif t)od)ftct 
nad) bent, n>a$ tv gfjvoi-ben iff, fceljanbelf ivii'b. 

onntflg cntbolt im @angflium bic efd)id)te bet 
@tra()(cnglattj timflojj ben ^dofet-, ben iet'blidjen 
Slngen bet* Sfinget jtdjtbai*/ ein beut(id)e$, wcnn dud) fdjnett toot* 
fibergel)cnbc$ ,Q3ilb bet gropen err(id)feif/ bie ben aufevflanbenen 
fiofei 1 im 9ieid)e be$ 2id)tg fd)miicf't, and) I)inftd)t(id) anf ben ter# 
flatten 2eib, bet feinet fetf(atfen S0?enfd)()eif, feit feinet <5tl)o()ting 
JUP 9?ed)ten be$ 35atet.*, etgen ijl (^)hil. 3, 20. 21. 1 lot. 5, 
48. 49.). 9^ofc unb (SliaS, bet SMiiftlce be^ Sllten SSunbe*, 3f 
taels efe^gebet, bet @ifetet fi'ii^ @efe|, bet fetttt'ge ^)top()et 
6lia^, etl)ol)en biefe 95ett'l(itung 3'eftt, nnb" iljve (Stfd)einnng beutet 
im (Sinnbilb bataitf l)in, tvie beibe, efe| unb ^to^jeten, inbem 
fie von bcm 9)?ef|Ta^ Seugnip dblcgen, unb auf i()n jjinweifen unb 
Dotbeteiten, getinget finb, al^ @t, bet (2o()it otte^, in fofetn dbet 
ju feinet S3et()etdid)tnig beiftagen, al^ i()t gemeinfd)afdid)e^ tinb 
jufammenftimmenbeS S^'pif' ** M$M dMcnt $wetfti fe|f, bap Stf 
fn3 toon 9?ajatef() n)a()t()affig j'enet toerljeipene iifteffuis? i|i, unb 
(Sotted @olnu )iefe le^te 3Ba()tl)eit witb, ivie fd)on ftiiljet bet 
bet Sanfe Sffu/ and) ftiet abcnnale butd) bie (Stinimc unb (Stfl^ 
rung be$ 33atet$ beftegelt, unb fo Sefu eigne^ 3^9"^ wn f f inet 
SBficbe alS @otte^fo()n bejlatigt unb bcftafttgt. ie @i|lel biefe 
<2onnhtg^ an$ bem 2. ^Btiefe be^ tyetn\$ be()anbe(t' benfelben e^ 
genjlanb, unb etweijl bic ewipljeit bet 2cl)te toon bet gtojien 
^etf(id)feif (()ft|li, f()ei( au^ bet tfa()tung bet I)ciligcn 2lo^el, 
weldje 3fflfn bet >ctf'ldtung jrijli waten, tt)eiU ctuS bem ?ito* 
^Ijefifdjen 3 f "3' l ip to* 5ilten Sejlament^ roeid)c6 bntd) bie Sfoaffa* 
d)en bes eben 3'f '^d) toiel gewiffct, t)e(tet unb wrflfinblidict 
getvotben tfl. ie anbete fiit biefen onntag bejlimmte gpiftel 
u bem Sricfe an bie tfoloffrc fd)liepf fid) i()tem 3nf)alfe nad) 
niiliet an bie tootangcfyenben (Stoijleln an, unb un'itbc fe()t ivo()l SJcr 
anlajlung gebeh ju einet .33eftad)fimg : Ucbet bie e' 
beg et)ti|I'en butd) fein UebeooUe* unb tteiieg 
ten in ben engflen SSctbinbungcn be5 gefclligen 
benn e ivetben l)iet ben @ltetn unb ^inbetn, ben (Sfycgatten, 
ben |5etten unb $ned)ten, bie gegenfettigen Pf[id)ten tootgeljalteiv 
wie jie im @fi|Je ^ijvifli/ gemap bem ^Dangeiium, a-fiiKt wevton 
foUtn. 



31G 

I. 2 |>dp. 1, 1621. 

SSJfe glau&wfitbia bie Sefjre Don bet evrU$feif ^ijli fei. 

<$ gdinbet |td) tie iaiifaviivbigfeit biefer Seljre 

1. aiif bie eigne @t'fal)vtmg ber t)cil. StyojM D. 1618,; 

2. auf tie Uebcveinjh'mmung il)S 3 eM n iff** wit tec S&eijfaguna, 

bet- ^.voytjefen D. 1921. 

- 1. et' fyeilige ^etniS wflnfd)t/ bap bie (attbigen Me Don 
ifym Dorgettagenen Seljven fejl befyatten, unb fwi ben iljnen gegefce; 
nen ^tmalnungen nad)fo(gen mocjcn; tun biefen 3^e^ 511 etTeid)en, 
evinnevt ev ft'e an bie @(aulnvih % bigfeit feinev ^et'fiinbigutu] iiktv 
/ ttnb an bie gtofe >evdid)feit jvifli infonbet'Ijeit S?itv 3^ 
con 9fJaafctl) Wrtl)t't)afticj otfe$ liebct: D{) nb bei ( on bcu 

fia, fo mupte bie6 m(id)tig im (aufcen 
an i()it jlSvf'en, ju j!attbl)aftet' Smie gegen iljn'enintntevn, ju ben 
^ofnungen baS ^ci'j bet- ISttbigen ev()cben, benn c$ 
cinen bie f'D|l(id)f?en $er()et'ptw<jen gegeben, ()ffe 
buvd) i()tt, Don i()i'et' ()eilnal)ine an feinet; 
bef. 2Bac nun bie ^et'flidjfcit bet 1 vei-fotu 
lidjen SCiii'be S^fu anpet 1 3weife( gefe^f, n^at; e a,ewip, bap oft 
fclbet* i()tt libei- bie93tapen Dcdjecdi^t l)affe; fo biu'ffen bie S5efe nnet* 
3c(it urn fo jtieeifidjflidjet 1 crwarfen, mit Hjm Dcd)ett!id)t jtt tvev* 
ben, nnb bie^ mupfe Don bem roid)tia.ften @inf{iiffe auf i()i'e ganje 
ifbifd)e ^ilgerfd)aft fein. a atic^ gilt nod) j'e^o Don \m, benn 
biefdben SBctljeipungen be^ (Sdofefg geljen and) ttn^ an, unb e$ i|T 
baljer wol)( bet' SWfifye wet'tl), fid) Don bet 1 ettlid)feif ()i'i|)i eine 
iibft alien Sweifel ed)abenc @en)iJ5l)eit ju Det-fd)affen, 

Sic ercipljeit bet 1 2e()re Don bet 1 >en'lid)feit 6()t-ifli jlfi^f fid) 
5ttiid)(l auf bie eigne rfaJjntng bet* l)eil. 5l|>oftel; fie 
et'lefcfen l)a(fad)en, bie i()nen einc wo|)lbegdinbete unb unerfd)itttetv 
lid)C ttetet'jeuciunjj Don (Eljt'ifti |>et't'lid)feit Derfd)afften. S)et % l)ei(ic|e 
^)ettu$ fagt (D. Hi.): 38 it ()aben nid)t ben flu gen ftabeln 
gcfotgef, ba wic eud) funb getfyau Ijaben bie vaft unb 
ufunft unfct i e$ ^set-vn Sf 6^jli/ fonbcnt uviv J)af 
ben feine et'vlid)feit felbev gefcl)en; wa6 VDit 1 eud) Don 
bet- g?open, aKe 9)orjMung iveit itbetf eigenben fptwiiifyttit unfeveg 
@ee(enft'ettnbe^ et'a()(t Ijaben, ip ni^t etoa ein iflug et'fonnenes 
93?fi{)rd)fit, eine imgeanjfe ^abe(, eine bet 1 SBBa()d)eit ennangelnbe 
age; wa ivit 1 eud) Dorgefragen (jaben, ifl a((e>5 Sl)affad)e/ e* 
fd)id)te, wit'flid)e^ (Sveignip, ifl 28a()t'()eif, unb baljev glaubwt'ivbig. 
ec gan^e 3nl)a(f unfem 1 ^rebigf Don bet* Jh'aft unb S u ^ u "f^ 
unfet'e^ |>evvn, b. 1). DOII bet 1 in SBunbent tvirffamen ^t'aft (5()t'i|ii, 
unb Don feinet* Slnfunft in^leifd), pon feinem SBanbel in Sfnccfttfc 
ge)lalt, Don feinem ganjen Seben, SSiii'en unb Seiben ()iet* auf @t'# 
ben unfet' un$, bie$ at(e |aben wiv felbjl als 5lugcn,' unb \)> 
renjeugen edebf, wit Ijaben feine en'Ud)feU felbet- gefe* 
1) en. SBfl* ^eft'u l)iev bejeugt> tft baffelbe, was aud) bet 1 Ijeilige 



3Cm 6. ^onntage na$ (SpiptyanfoS. <Epi(M. 317 



fagt (Sol). 1, 14): Unb fas SBort warb pifd), tinb wir 
fafyen feine $errlid)feit, erne errlid)feit ate be$ eingebornen <3olj* 
ne$ om Safer, o((er nabe unb 2Bafyrf)eit. $ie |>err(id)feit bed 
fleifdjgeworbenen 3Borfe war frei(id) tinfer bet; $flfl* ber f ned)t$> 
gefialt wborgen, wet' afar bie mad)tigen SStmber @ftri|li fa(j, 3'Hfl* 
war feines gewaltigen el)ren3 unb bet- |>eiligfeit feines ganjen 
eben$, bet 1 fcfyatife mit ben Slucjen be^ @eif?ea bie eu'lid)feit befi 
felbett, bet- et-blicfte mit (atibenSawjen, wa^ Mbbe 
ott Unglaufand nie erf^aufen. Sit 1 , bie wit bie 
Sltigeiti! tmb O()tenjeiigeu be Sefan^ unb SBit'feng 
fottnen, fo wit 1 mit bemfelfan (aufan^ftnn fie lefen, eine efcen fo 
feft begtinbete Uefarjetigtmg on ber errlici)feit Sfu S()ri(li erlaiu 
gen, benn feltg jt'nb, bie nict)t fefyen imb bod) glauben; ba leiblicfye 
@el)en l)alf ja biimal and) nid)t6, imb ber laube ijt eben (owol)l, 
wie jenen, atid) tm moglid). 

33on bem attgemeinen 3^"3iP Qfy ^Jefru* auf bag fafonbere 
ilbet 1 , unb gebenft bet 1 SSetfldnmg S()t'i|li atif bem 3erge. SBir ()a# 
ben feine evdid)feit felber gefe()en (t). 17.)/ ba er empfing won 
@ott bem SSatcr 6I)re ttnb tyteis, btird) eine (Stimme, 
bie jit i()in gefd)a() uon bet' gropen ^>err(td)^eit berma* 
iien: S)ie i|l meiu lieber <So()n, an bem id) SSof)Igefal 
ten 1) a be. 9lid)t genng, baf 6()dfti ffianbel unb SBit'ffamfeit feine 
^etrlid^eit entl)fi((te, er empjtng flberbiep attd) ^eugniffe a\\ ber fyo* 
l)ern, tmfidjtbaven SSett, bie ben 2ftenfd)en ju befio groperer 
j\'d)et'iing feine erl)abene 2Biirbe befannt mad)ten. SBie 
fd)on bei ber Satife, fo bejengte ber SSater, bap -S^ 
@ol)n fci, btiri^ eine tterneljmbare fimme, bie Don oben I)erab ftim, 
toon ber bei biefer elegentjeit fid) offenbarenben (jerrlidjen 93?a|e|lat 
ofte^. oft felber bejetigfe oon 6()rif?o: SieS t(l mein liebeu 
@o()n, mein fyerjlid) geliebter, an bem id) 5Bo()IgefaWen l)abe; war 
S()t'ijlu5 bod) ber aflein Steine, ber einjig ered)te, ber DoWf'ommeit 
.^eilige. Sfiie wir werben miiffen, urn ott wol)ljugefaWen, fonnen 
wir ()ierau^ erfennen; S()rijii <2>inn unb ei|l mup in un$ leben, 
ein jeglid)er mup geffnnet fein, wie 6l)rijlu9 and) war, in fein ^ilb 
nififfcn wir Derflart werben, in feine ftujiffapfcn mfiffen wir tt-eten. 
S)ie fittlidje .f)erriid)feit unb 93oWommenI)eit 6()ripi mup fid) in 
tins abfpiegeln, jebes )ri|}enleben mup in ber 9?ad)folge be$ @rI8# 
fer^ bem feinigen a()n(id) werben, bann befi'|en and) wir @otfe$ 
3Bot)lgefaltcn, unb wenn ber je^t nod) eerborgene (gtynffu* ein|l a\\$ 
feiner 33erborgenl)eit l)erorh'ffen unb offenbar werben wirb, bann 
werben wir, fo wir tym angeljoren, mit i()m offenbar werben in ber 
errlid)feit, @o gewip feine errlid)feit ijl, fo gewip ifl and) bie 
unfere; jene ijl aber gewip, barum bejeugt ber t)eil. . ^Jctru nod)^ 
mate, er fei 3?^ berfelben gewefen, tmb Derft'd)ert "-abermate (v. 
18.): Unb biefe <Stimme (jaben wir gel)oret, Dom ."pinu 
mel gebrad)t, ba wir mit il)in waren atif bem l)eiligen 
Serge. 

2. ie @ewip(eit ber 2ef>re on ber 



318 #m 6, <3onntage nacj) (gpipfcaniaS, (Epiftel, 



|Ui|t fid) rtlw nid)t einmat blop auf bag fd)on an unb fiit jt'cf) 
glaubwiii-bige 3?9nip be? J)ei(. SfyojM, tvdd)e bie &on il)tten ec# 
lebten Sljatfadjen tteu unb gewiffenljaft bcjeugten, e$ griinbet fid) 
tic grope ervlid)feit be$ vlofet'S and) auf bie pvopi)efifd)e 
SBeiffagung im 2l(tcn Seffament, mit ber jeneS apojWifcfye 
Seugnip Dottfommen iibet-einfiimmtj unb biefe Uebet'einfh'rmmmg bd> 
bet bicnt bcibcn ju bfffo gvopevei; <$mi$i)tit unb (aubwufbigfeit 
SBiu.Ijaben/ fagt bet; ()dl. ^cti-uo (0..18.)/ cin fefh$ ^tiojpl)^* 
tt(d)cS SBot't, unb i()t' tl)ttt wol)(, ba^ i()v bavauf ad)tef, 
aU auf tin id)f, ba^ ba fd)dnet in einem bunfcln Out/ 
bi5 bcc Sag anbted)^ unb b^ SD^ctgcnf^etn aufge()c in 
cut 1 en |>ct;jen. 3 f |*/ wttt er fagfit, i|^ bae ^wtlf^e SEBorf bcc 
95orjeif noc^ -iel fcjter, gwiffer, fiberjcugenber/ ja 
a(S ft'iiVc; ie|t t)at c bui'd) Sljtijlum, in bem al 
ottC'3 3 un b 5lmcn ftnb, (eine (SffiiKung unb 
ben. a^t' tl)ut il)v twl)l, auf jene^ |)t ( opl)etifd)c 2Boct jit ad)fen. 
^(dpig fo((cn wit 4 (Sfyrifrm ba^ Sllfe Sfitamenf Jefen, forgfalfig bie 
in i()iu entfaltenen, atif ben SWeffta^ )Td) b^tel)enbcn SBciffagu 
cffoi-fdjen, unb ji'e mt't bet* @efd)id)tc S^fu/ mit ben S()affad)en 
Sckn^ unfcwS flofe^ auf (Si-ben Dci-gleidjen. 
ment an unb fiit; fid) ijl mu* ein 2ic^t an einem bunfeln t)i ( t, bie 
?propl)eten (Sterne in ftufteivi; 97ad)t, weldje ba$ tinfel mangeKjaf* 
tei' gi'fenntnip won bem (SdofiingSiwf but'd) ben SDleffta* nid)t ju 
i)erfd)eud)en ennod)^n; wenn wit* abet 1 mit bet* au$ bem9?euenSe# 
fiament un^ 511 Sl)ei( geworbenen j)eUeren @inftd)t in jenee> Don ben 
^ropljetrn nut- fdjwad) ev()el{te, lyeilige unfri eintt'eten, unb bie 3' 
fammen^immung bet 1 ($efd)id)te 3 f fw Itt ^ bet 1 SCeiffagung wa()t'neli> 
men, bann wivb jri|lu felbfl, bet' (jette SWorg^njlern, er, ba^ fii^t 
bet* SBelt, bie einige nabenfonne im Sieidje bet 1 (Sdjler, unfecm 
^efjen aufgeljen; bann wet-ben wit? ottes @nabentat() mit mi 
turd) fdncn @o()n im I)e0j!en 2id)t evfennen; bann wit-b bie i'ijpe 
te* vlofungSwetfe^ un0 einleudjten, ba^, on @wigfeit ()ev befd)lof# 
fen, bet; einige Btvecf otteS bei a((en feinen fll)riingcn mit bem 
S0ienfd)engefd)led)te wat 1 ; bann wet-ben wit- im oottem @(anje bie 
S&iit'be be^ ^eilanbe^ erfennen, bem afle 5))t;oj)I)eten 3^'9 n 'P QW 
ben fyafcen; bann wet-ben wiv im fycflffen. 2id)fe ben ^)lan otteji 
fibet'fcfyaiien, wet-ben ba^ Sllte Sef^ament ate ben rtinb be^ 9?euen, 
ba$ i)?eite aU bie SBoHenbting unb baf (Siegel beg $((ten erf'ennen. 
S)ie unfeKjeit bet' Ijeiligen @d)dft bes 2t(ten SejlamcnW i|^ 
fein t'unb, bajfelbe get'ing ju ad)ten unb ungetu-aud)t jtt (affen, 
fcetw jcne SunfeKjeit bet* SKeiffagung ()at i()vcn vtmb bann, bafi 
feine Seiffagung in bet* @d)t;ift gefd)iel)t attS eignet; 
SluMegung (o. 20.), b. I), bie SBeiffagung fiiljt't il)t*e 
obet ffliit'iing nici)t gleid) mit ftd), fiit- un* abet-, in bet- 3dt 
9?euen Se|1ament$, i|l jcne unfell)eit eevfdjwunben, obet; 
btt bod) inunet'mel)f, wenn wit- (l)ti|lum et-fenncn, unb nun and) bie 
SBeiffagungen etfei)en (crnen, weld)e in mannigfacljcc unb alifeitiget 1 
on i^m, wn fdnet- ^erfon, Sfiiit'be,. .Slmt nnb feinen 



6, onntac na( @iJania6 (pi|M . 319 



*eben. . Stiffen lanbeln alfo fefyr ttnwfyf, wenn fie fftft 
nut 1 mit km 9?. Sejlamenf bcfd)aftigcn ; bet 1 lanj, bet 1 corn rI8* 
fw attggefyt, flrafjlf and), auf* 21. Seflamenf jurfirf/ unb 3ffu e* 
fd)id)te ijl bie 2lttg(eguna, bet; einjl bnnflen, nun abet: urn fo flbew 
jeuflenberen SBeiffagung. )ie Shmf'eHjeit beg SI. Sejlamentg, fo 
wenia, ft'e von feinem (Mvattd) jndcffyalten barf/ foil aud) feine 
Swcifd an bem ^otflid)cn Urflprunge bfffdbm megen; bcnn fo ge 
wif c ijl, bafi SBeiffagnngcn in ben fyeil. <Sd)viften beS 21. SBunbeS 
entljalten jtnb, bie in 3 f f" if) unleiigkre i-fiittung gefunben 
ben, unb babuvd)d)t in tymSRatuic al* SSdffagungen nfamt 
ben, fo a,ewij5 ijl.e^ aud^, baj5 cine Sffieiffagnng nod) nie 
menfd)lid)em SBitten t)ecot;gebtad)t ijl, fonbern bie 
fyeil. 9)?enfd)en otfe^ ftabcn geuebet, geft'ieben s>on 
bem ()ei(. eijl (to.2L). Sffieiffagen ijl nuv ein gottlid)?8 SBevf, 
gefd)ie()t nut: in bet' $raft otte^, bet ( aB bet 1 SWroijTenbe bag fut'j* 
j\'d}tige menfd)(id)e Sittge erleud)tet, baf ee bie feVnjle $nt\mft mit 
i()ren (Swgnijfen, obwo()( immev nod) on einen gcwiffen unfeHjeit 
m()uUt, cvfennt, )ie ^ei(, ^fo^{)efen waven om eijle otteS 
edeudjtef, et 1 rt'teb jte an ju t?eben, wag ft'e rebefen tmb ntebei'fdjne* 
ben. gotf{id)e Uvfrvung adeu SEBfiifagung forbert urn fo mel)r 
atif, biefe mit gropfei 1 @oi ( gfa(f jtt ei'foi'fdjen, unb wentt butcf) folc^e 
S3efd)afticjung mit bet- @d)tift Sf)t'iliug and) tin 21. Sejlament ew 
fannt wtt'b, fo wivb bieg ettte f'raftige tat'fung beg laufceng an 
ilw fein, tmb wit* roevben bie |)ct;t;lid)feit beffen effennen, bee fcfyoit 
ben et'flen Item et'l)etpen wavb/ unb on bem atfe ^Propljeten ge# 
vebet t)aben. 2lmen. 



bie 5)Jrebi3( uott e5ri|?o wa^r^affig oe^ SCBorf feu 

1. SSif et'wasen bie SBelefynmgen beg 2K^ojle(g barfiber; 

2. unb merf'en auf ben wtd)tifien nflup biefev 



II. SQott bem 36lic^eu sffiotfe, ba^ in tev 6d)tift 



1. et; 2lj)ojlel vebet toon bem tmenblicfyen Sffiet-rt) beffelben, welc^et? 

baraug einleud)tet, 

a) ba^ eg jt'd) auf bie SSet^eipungen grfinbet, bie ott ben 

SSatet-n burd) bie ^vo|)l)eten gecjeben ^at; 

b) bap jtd) bie 0d)fift burd) t()t-en gan^en Sn|a(f, 

tyre innere S3ovtfeff(id)fett, alg ein gi)ttlid)eg 
red)tfei'tigt; 

c) bap eg mit ft'egenber etvalt fetne SBirftmgen . 

2, Unb bann on bem t'ed)ten eh'atid) bejfelbenj biefec bejlep 

barin, 

a) bap man jtd) toon i()in edettd)ten ISpt; 

b) bap man bag SGot-t in ftc^ bewaljt'e/ ttnb ben 

ttnnel)me, ben eg ting 



320 5Cm 6, <Sonntage mfy @pi$ani<& (Sttangeltum* 

c) bag man dncn d)t'ijHid)en, oft wol)la,efa'f%en SSanbel 
ffifjre. 



III. tfol. 3, 18, K* 9(Bfe fticfaia eg fut?utt$ fei, unferti 
foauSlidjen $eruf fur emeu >ienj! fce$ $evrn ansufeijtu 

1. te bann wirb bis fyityeve Sftftdjt erreid)t, wojtt bet- ftfintficfte 
(Sfaub on @ott angwbnet wnvbe, narnlid) 511 tinfrer 



2. ^ttf al^attn famt un biefet; Seuuf jtiu rei^jlm Owefl* 
wetben, 



IV. ^?ol* 3, 18 ic )te 

gamidenglie^f cj^en iattt)et: 

- Slipoitct evmaijnt 

1. bte (gfjegaften; 

2. bfu @(^ern imb ^inb^J?; 

3. b/c i>n^6ottn iwb fiewfc&affen. 

f r* f* W 

II. SRattk 17, 19. 

(Jttaw. 9, 2-9, |uc. 9, 2836.). 



ifl in mdjtfad)^ ^^i^ting ffir 

wie fur feinc 39^'/ bie 3'9 e berfclbcn wawit, iibewu^ 
>; Sfitt/ weld)^^ bie @timme mi$ bet* S 
mcin licbct; <So()tt, an wdcfyem id) 

ben- foHt tl)v t)ot;ett! wat- fi'ii(}ev fd)on aiif 
a()nlid)e Sffidfe bei bet? Saufe Sf g^efcen wot'ben, itnb bientc ba> 
mate jut 23ea,Iaubia,tw<j S^f" "oi* SofyanneS/ feinem Bot'latifef, bee 
nun m'd)f niel)t* b(op im SlKgememen bae kibtcje Sluf^cfen be 
tycifienen S^efjt'a^ etfiinbefe, fonbem auf 3ff) Ijiiweifenb 
leflimmt etilat'te: @iol)e, ba^ tft offeg Samm, weldjeS bei 1 
(Siinbe fi-Sgt Sot). 1, 2934.; 3efu felbjl tt-at nad) biefei 1 
benl)eit bei feinet Satife, d ev mit beiu l)ei(. etjtc nb nrit f vaft 
gefalbt wotbcn war, tmb nad)bein er bie bt-eifadje 3Serfud)iwg DOIU 
S^eufel I'ibefwunben I)a^e, offentftd) auf unb fcegann fein el)t*amf. 
2Jf Wrung true) fi'd) pd)ft wafyt-fdjeinlid) ot* bein 3^). 7, 2. 
IjiUfn Satibljt'i^enfeft jit, Don wo ab ettva nod) jteben Sftonafe 
jn Scf" Sobe Deifoffen; et 1 fja^e alfo ben a,roj?et'n gci^atim 
feiner offentlidjen SBirffainfeit fdjon jurMgelegt; feine erfraufm 
^nngct: warcn wngefa()r jWfi 3ai)t'e Ijinbtird) S ett 3 en f c ' n ^ Mftb 
gen 2el)t i ene (SJtoffl). 7, 28. 29.) nnb feine fo mii^tigen, wie licbw 
otfen 3Bti-fen gcwcfcn, fte fatten bte SBei{)ett fcine6 93ci'frt()vcn^, 
bie ^eiligfeit unb Siein^eit feincS SBanbelS, bie gotflidjc Siebe in 
feinem Sffiefen gefd)attf, ftc (jaffcn fiefe unb timnt$lofd)(id)e ginbi-ude 
on feiner $ol)eif tmb pn ber SBi'ivbe feinet 1 ^erfon bef'ommen, fie 

waren 



2fm 6. onnfage nacj pip&flniftS. Uflngefium. 321 



im ^itnetfen but'd)bnmgen Don giffflidjct Gt'Ijabenfjeit i 
9?(eij?er$, unb jwef 93?af fd)on fjatte ^eh-its in feinem unb fdner 
SDKtapoflcl Stamen bag fmtbige 3efenntmp abgdegt; SBoIjin [often 
wtV gd)en? u ()a|i SBorft bffl.wfocn SriwiS/ iinb roil* Ijaben 
gegiaubet tinb erfannt, bap bit bitf (SljfifhiS, bet 1 @o()it be$ leknbi* 
gen @otte$ 3-d), 6, 68, 69,; unb ba* anbere SKa(, <if3 3cfu ftc 
bfffagte: SBct 1 faget benn i()V, bajl id) fct? a tu-ad) ct 1 in bie 
SBocfe a: Su bijl (S&riihiS, bci? Ifben&igfii oc @o!)ii! 
16, 16, Son bet- 3'f an, Jbid)fef 2)^attl}3ii . 21,, ffng 
an, fciiten 33^'tt u jdgcn, wic et' nu'ijUe I)iugf()ctt gen 
km unb wel kiben Don ben Sieltejlcn unb o()cn))vic|lcm unb 
ge(d)ffen, unb gctobfct wa-bcn, unb am bviften Sage 
SBoon ct- In6()et % nut- bunfcl unb untet 1 SSilbet'tt gei-cbft I)attt Sol). 
2, 19, SDtoffO. 16, 4. 6ap. 12, 39. 40., wn friiicm Sfibcn unb 
^fct'bcn, rcbcfc ev ityi frei (JCIMU^ f()dB wd( bic Itfbfrjcttgung bn* 
^unget 1 flbcc [due ^c\'fon due gcwiffc fai-f'e fiTfidjf ()afft, 
wcil biefe fraui'igen 93cgcbcn()fiten nid)t ganj umjmmtffyef 
foWtcn; unb wcnn auc!) bie Sfingct 1 btcfe 9jebc bc ^ft-t'it nid)t 
ion, fo fanntc a* fi'c bod) midjmdg bai'ait cvinncvn, unb jljnrn 
biffc @wt'gniffc a( tm %\iu ttt$ liegciib nadjivcifcn frg|. c, 
18, 3134. mit Sap, 24, 2527, 4447. 

SRidjt (ange barauf (SWaf^. 17, 1. uad) fed) $, Sue. 9, 28. 
nad) biefcn 9icbtMt bci ad)f Sagcti)/ ate S^M^ ^^n fdnein dgncn 
Sctbcn unb uon bet- 9?acl)fclgc fdncr S^g^/ baf] fie fid) fdbfJ (?# 
kugncn unb iljt 1 f t-ftij atif ftd) ndjmcn foHfrit, ^t-cbd, tinb auf beit 
gcwiffcn unb !)ct'did)cn 2o()n au^jaia-cnbot 1 Svcuc Ijingcwicfcit l)atfe 
SDfaftl). 16, 2428,, fnig jid) bie SScfflStuitg 511, $&v Scfunt 
fdb|f, bet 1 unS 9)ienfd)en in atten ingcn gldd) crfunben ift, 
in bet tinbe nid)f, bee unfcw menfcfjfidjw ^mpffnbungfn 
unb nad)iual5 bte rope unb @d)Wcit fetnc^ SdbenS in 
mane unb auf @olgat()a gefii(){t ()at, mitjlte btcfe S3cgckn()cit cine 
bcfonbct'c 6tai'fung 511 bem bittern Setben^ange fdn; unb bap fie 
mit bcmfelbm in innigec SSevbinbung Ilel)t, jfigt bie 
^emei'fung bet fiticas? o. 31., bap S)iofe$ unb @(ia-3 uon bem 
gauge mit i()in vebcten, weldjen et 1 foKte evfiiifen 
9iid)t minbci' muptc ben 3"3ft'tt Stf\\ f bie al Slugenjettgen 
bet 1 SSei-f liii-img jugegen waren, bie<5 (jet'rlidje (ji'eignijj cinen 
bigen .Q3(icf in jene ^et'rd'djfeit geteit, oon bet %tfu$ furj jituot 1 
gefagt Ijatte, bap et 1 einft in betfclben mit fetncn @ngedt ei'fci)eineu 
nb al'obann eincm jegd'djen eet'gelten tvet'be nad) feincn SBet-fcn 
9}?attf), 16, 27. a& SBot't be$ $mn uon feinei- ^eiTlid)feit fanb 
bui'd) einc St)atfad)e eiite anfdjaulidje 33effcgeltmg,_ unb inbcm fie 




eine Kirfung ju wiOigei 1 Uebcrnaljine unb jknbfyaftev (St' 
bet- Seiben liegen, on benen bet- evt' nun weitet* jtt i()iteti vebete 
SWattlj. 17, 12. 22, 23. Sap. 20, 23. gap. 23, 34. 
I. (EiSco ^iv^enio^,) [ 21 ] 



32*2 2(m 6. onntoge nad) (Spipfyaniae. (Stoangetium. 

<Starf ting ju eiben iff inbeffen feinc8weg8 ber ein^ige 
bicfer i)ct'did)cn Sl)atfad)e* &8a6 bie Sii'igN' unb namenf(id) 
ti-uS ini laiibcit erfannt urtb tefamtt fyaften toon ber JBi'irbe 
1>5 bcs (StyrifuiS unb eiitgebornen 6o()He$ be$ lebcnbige'it 
ba$ foltte. illicit iti biefer JBegebctuVtt attf ftnrilid)* Sctfc 
fd)aulid)t werben. Sci'e 3cfennfnif|e bes |>(*ti'u <*mp(t'nijert aifo 
irgfl bet SBffKitigutic} bud) bag (jimmlifc^c S f ^'!i5 a$ ^ l * 
; unb bal)fi' ci'jtd)^t bcnrt ^)(?fnig, feinc ^rcbivit Don ber 
intb %\\htft Ws Return S^fu Sljt'tfti fei .fllatibwfitfcig/ ba a- 
bic f mlidjfdt beffdbcn fefttu cjc(cl)cn ^ati 2 $i'. I/ 16 18. 

ic $Bfl&*ttrtg nttf bcm l^fil* ^gc j|l fwilid) iine in iljrw 
Sli't ganj cinjicjc/ akt 1 bod) nid)t etttc grtitj Bemnjelt littb filr ft'd) 
ttllciit ba|1d)cube Scgebcntjeit, fonbwt fte gd)5tft i)iclind)t' itt bte 
SRctf)* afict- bet 1 S()atfad)cn, buvd) f lcf)<! )H^u 
Iid)t ivorbott i|l, unb i(t cin lieb in ba* teftf sort 
Wflcf)e i(in tievfliivt ()ahtu SBcit bet 1 cingefcovne @oi)ii 
nicl)t in bet' jtlctdjeit aitf t-bett ei-fdjieti, bie <?t fceim 35atet' ()atte, 
rlje bet 1 $8tH tiinb nodf) gdegt wav; wet( et' ift (etbftoet'leugnen'/ 
bet' einutf) bic i()ih eigentljtimttdje gBttlidjc ^et'flkljfett nid)t/ wie 
gelbljet't'eit etne ^t'iege^^ tinb (Si^eSbeutf/ bte ft'e itttt 1 gettjaltfani 
nn f'd) genffen Iiaben/ jiit 6d)aU trug/ fonbet-n iintet 1 bet* t>erMi(^ 
lenben ,fiied)^gefia(t jle yet'kt'gj tveil et 1 abet* beiiiiod) tton ben 
SDJcttfdjeit dl$ bet 1 eingebot-ite @o()it tinb eiftigc ^eilanb prfannt tveiv 
ben follte/ iv>ie benit S'u^rttieS bejettgfi Unb wit- faljen feine ^ 
lidjfeit, eine .^et'fiid)feit al^ bcS eingebornen (Sol)e^ uont 
otlet' habe ttnb 5Bal)t'l)eit (Sttangj 1, 18.): fo War 
nbtljig, bap 3ef^ felbff grope, atiperorbciit(id)e Sfjaten tterrid)te'te/ 
unb bap 33egebenl)eiten init il)in fid) jufntgen/ bte biefem $ix>t$t 
bienteth SJHfg him, m$ bie gofHid)e |50{)eit 3ef entljMfe, feine - 
nabe unb S&abrficit/ feinc Siebf tinb ^eiligfeif, feine l)Jmtulifd)e 
enbiing unb 2BMe offcnbartc tinb anfd)a(iiid) inad)fe, ba>5 faint 
man mit gutem 9lrd)f/ im njeitei'cn (Siniic be^ SCot'te*?, feinc 
fia'nutg nennen. S)et' @d)leiet bet* ^nedi^gefralt, Slrnuitli/ 
brigfeit unb tucnfdjltdjf'SBfbflrftigffit, ber bic @otti)cit beS 
tterliudte, tvat-b gieid)fani immev bitrd)fid)tiger btifd) foldje 
l)eiten, unb in c1ge beffelbcn fdjaufe man, bap in il)m bic ganje 
grille ber ottfjett lc(bl)afttg woljnte, bap ev bet' Slbglanj bet 1 gott? 
iid)cn if)eiTlid)feit ttnb bag (SknOilb be$ gett(id)fn S?efett war. 
ie auperot'beiit(id)en dreigniffc or, bei unb baib nad) 3 f fw c ^ 
hirt (bie $erfiinbigting iOiaria, bie ^rebigt unb ber Sobgcfang ber 
(S-tigfl, @imcoii$ SCcijfagung, bte $lntehmg ber SJeifcn), ber ()eil. 
SBant-el Seftt, bic 2)?aje(lat unb Siebei^wi'irbigfeit feinc SBcfcnS; 
bic Don il)in Dcrrid)tctcn SBtiitber, bic rcignt'ifc bei feinein Sobc, 
feine 2iufetfe()iing unb ^immclfaijrt, fdjon bie^ atte6 gereid)tc ju 
fciner SSerfliirung, ttnb jog bie ecfc Don Diclen Slugcn. 5lbcr bod) 
war. nod) cine anberc, weitcrc Skrfla'rung crforbcr(id), wenn 3efu^ 
^t)rif?n$ affer Sffielt ba6 wcrbcn foflte, wojti er bfjlimmt war; unb 
urn biefe betet ft' in feinem I)ol)en^riej?er(i(^en ebetc 3of>. 17, 1. 



iuffl, 32.1 



4. 5; 24; JffiaS atif bent fyeil. 23et'a,( cjefdjaf)/ tint) n>a$ |Td) riacfj 
Sol); 12, 28; :c. stifiiig/ Knit* nUr eni pdjftg uoffi6crj|^citbrt SSor* 
$tcl bet: Mel cjvcpni tinb ewicj. bleibenben 33ei'fKit'tina,, 511 bet' @()t'i* 
jht$ tttatjftyaft gelaiigMfl, fettbeiit M jidj jut' $cd)ten be-3 SBatrtS 
fleffjji fyah Site <?t' mm ben Ijtil eift fanbtf, feiiie %$*. md)t'tt 
linb fci)ti^^/ bt^ jt^tfd)^it iinb fmnlic()fn (Si'ivai'htiicjftt fcltjt feina' 
ba{)infc()wanbpn, mart bie iva()rc 9?ittiit' fcitic^ ^iciti)^ ttnb 
polt iljiit (Jfftiffeffit (SrlBfurtcj trfaiin^/ ttnb i-bi? bt^ lied)' j 
tvirb (|l)n|lii8 Uft?fKirf> bii lit fciitct 1 
bn* Alibiing bf6 @d)lcs5 3cfc()a{)c 
ijortjlanbig, tiad) bi^fet abet tirtb bui'd) bicfctbc i|T tv 
iiit Sicl)fc bc^ (jci(; (SeifJ^ Dermbgen h)ii- <uid) aft 
il)ti ttet'tyatlidjimWh ^Bfgd^rtljdfeji tit i()t ( ci ( Mlfttii SBebeutUng 
; bat'atif tosiff bii^ SBoW ()ttt S"^ 7, 39.: Sci ; () 
wa't* Htfdj ttid)t ba> bntii 5efU6 lihu itod) itid)t \) 
; had)bcm 3^fi|^ bttrd) feiiif 2lufita()tnc iti beii .fjimniel 
fi'irt tthn*, fatib^ W beii dfl, iinb bn' ^ifl/ bi?Ji bie fi 
fiticjcn, bi^ art i()ii g( a lib ten/ iuu-flat'tc i()rt> ba' aiid) ijt 
t)ft(; @fif!f Slittf Sfll); 13, 32 ; gap, 16, .14. (ffc()i? G'Muj 
am ^onhtagij (Satifafe); SJfi* tioti btefcm cijle ct'Iciid 
iitd)t md)t* tiad) bcm g[jjfd)t faint 2 tot'* 5/ 16^, in bfm ifi 
(Ji|8 Wt-f'lat't- ie efd)id)^ bw ^vit'dj^ jfffH bid biffeit 
blUf> btc ^m'fd)aff bci' afifiljrtjfif/ bie rtdjfc St'fHjHf/ bt^ 
gebui'f bet' (atibicjcn, brt^ (jaf 3ffii' (S()rifnim inoljt* a( 
i'c tth'flai'f; otit>ol)( atid) jchc atibcnt obcrifi'Wii()tUfii Sljafett ititb 
e bdS ^et't'it iiothiweitbige Itcbec iii bc'i' ftctte bet 1 t()ii Uft?# 
tijarfti, iinb tt>a^ iiod) sf(d)d)fit wit'b t'm 
c bet* liabett bis jitnt Slnhitd) be-? 9?tid)fi be't 1 f>eri'iid)ffif 
tt)i8 aiid) dtte* jiff S3f ff (aniiig bW $tUpW bft' f if*? 



itnb jii fcligW St)filtia1)inc bet' @ftiieit art feinct 1 

Calvin: Primd viderietiim estj quo coiisilio Clii'isins 
ddeiesteni gloriam 1d bi'eve tempus iiuhieritj et tres so^- 
liim ex siiis disci pulis teistes adhibuerit fid lidC specLlcu*- 
liinii Mihi cliibiuiii nori est, (jnirt testari vdluerit ChH- 
Stus, se iidn invituni ad mdrteni tralii, sed iiltrd accedei-e^ 
iit dbedieiitiae -sacnficiiini patri dffen-cti Claftmi est^ 
iiihild fuiss6 difficilius ChHstd corpus suiini a lildrte ex- 
imefe, quaiu driiavi coelesti glorias Ddceniiir itaqiiie iiiorti 
fuisse obnoxiunl^quia ydluiti cfudfmini fiiisse^ qiiia sei 
dbtulit* Qiiiri etiani ddcemiirj cjuani diii accepta servi 
forma versattis est in ninndo ChristiiSj et sub carnis iii- 
fii-mitate latuit ejus raajestaSj niliil ei fuissel detractum^ 
qiiia spOntd S(J exinariivit: iiunc aiitem fesiirrfe'ctio telitnt 
illud siistiilitj qiio. y iritis ejtls tecta fid teiiipus fueratj 
Pdi'i'd tres testes deligere satis habuit Ddriiimis^ quia liic 
mmieriis ad rent probandam a lege praescribituf Dent; 
17, (ji __ Gnomon: In transfiguratione confirniata est dd- 
ctrina de filio Dei et de ejus exiiu sive prtssione: 



324 '#m 6, onntctge nad) (gpiptyamaS. (Socmgelium. 

S. 1. 9? ad) fed) 6 Sag en/ bie bajwifd)en lagen; alfo 
wic 2uca$ fagf/ wenn He beiben einfd)liepenben Sage, n>o bie 
nnjfrljcnbe Slebe gefprodjen WU'b/ tinb tvo bie SBerfiat'ung fid) Jtu 
ft'tig, mttgesilljlf wet'ben. 

9iur SpefruS; Sac o bus twb ^otjanneS rcet'bcn uom 
ci'wH()lt Doi! ben iibvigen attcn. S)ap SftaftfyauS, bet 1 biefe 

nid) mitgenop, e$ erjafytt, ijl Sfitgnig feiiw 2ltifi'td)^feff, 
nlid)feit ttnb fo(glid) and) (aitbwflcWftfeit. SBBU bic jwSlf 
in ndljet'ei 1 SSct'biubung. mit S^fu jlaubcn, a( bic @icbcnjig ; 
fo utt^i 1 i()ttett wtebev biefe bw; \)m |tnb |te bie ewal)ltcn 
gen ffinet- ^et'vlid)feif ; in @efl)femane bie feine^ fdjiveren 
fampfcS, Unbefdjabet gteidjei* eligfeif, bie bet 1 $wt ben 
fdjenf't, fcnnen unb wet'ben bod) bie tufctt obev @vabe bet' |>em 
iidjfett uei'fdjtebeu feitt; bod) gefd)ie()t and) biefe Slugrt;ei(ung nid)t 
nad) gt'ttnblofei 1 S8iUfu()t', fonbevn wte fll(e6 im 9icid)c be$ ^et-ni 
nad) 9ied)t unb et'edjtigf'ei^ nad) bci- uon feinein aHfeljenben Slttge 
etfamUen SSJftfbigf'eif/ bie in ttnft'et 1 mte befietjt jjci'gf. 9}?aft(). 25/ 
21, 23, SBo fein 9?eib if?, if tit bet- 2iebe jtt Sefu cotte @e(ig# 
fcif, rttid) b^t gct'inget'et' ^et't'lidjfeit 

Sfu naljm fie 511 fid), woljt wijfenb, tva gefd)e()en 
anii'be,, iljnen alfo abfidjtlid) eine ^ti^eidjnung bet'ei^ttb; ci* ft'Ujt'te 
ft'e, 'bcc Ueb'crliefening nad), attf ben Sljabot 1 . SBenn 3 c f wn 
flcit't wei'bcn fol(, fo ini'iffen ant 1 feinc wafyven 5 l '^9' 4 '-' feii'j 
laube <w i()tt ijl bie @m]pfang(ic^feit ffu 1 biefe nabe; bei 1 
Iid)en iebc s i()m fann aflein foldjc ltt^eid)nutu] wibct'faf 
wie ei 1 bie S-iinget* bcifeifS fiKjt't/ fo mup 3lbgefd)ieben()eif 
.fiet'jett'5 won 2LVtt(iebc bei un (id) fl'nben, wenn wit* %tf\m in fet* 
ueu 9.kvf'(avung fd)aen wotten; bttvd) ^t'ebigf, @ebet, Slbenbinal)!/ 
in au$em!il)tten fttnben fann ting foldje nabe jtt S()ci( ivet-ben. 
3e gebeiigfot' ta |>et ( j, befio fS()iger, alfo erljoijef jtt wei-betu (?wo- 
v/jore: Mons non nominatur: eoque superstition! oecurri- 
tur: Praecipuae manifestationes divinae in montibns factae 
Act. 7, 30. 38. Opinio tie monte Tliabor speciosa est 
Jerem. 46, 18. 

95 2. c, to. 28, 29, fagf, SffuO fei auf ben Sei'g gcgaiw 
gen, ju beten, nb ba et 1 befefe, ivai-b bie @ef?alt fdncS 5lnge|td)^ 
aubei 1 *?; SKavc. > 2. ei* beii'llircfe ft'd) Dot- iijiicn; SOfattl), et 1 ann'b 
v*evfl(irt vot' tljnen, ie S()atfad)e fteljt fcjT, ft'c mag nun in 3?ft' 
Silleu obet 1 in einet 1 ^efanfmltang be$ SBafet^ iljven t-unb (jaben. 
ucrt^ tcfd)/6f ben Sffn^/ w ben 3efu cinft-at, iin 33efi)a(tniffe 
jit bem, tit we(d)em bie %i\n$n i()n geivH)n(id) faljrn, unb fagf ba> 
fen 1 : bie ejlalt fcine^ Stngefid)^ wat'b anbcrg, ie Slw 
gentfitfc ivaljren, innigen, fiefen iperjenygefcefe^ ftnb bie bet 1 innet'it 
SSerfKintng be laubigen; unb e5 gefd)iel)t ja wo()l/ bap bie 
tinb ebe()fbe bet 1 Slnbadjf/ bic nafiivlid)e, ttngeftinffelte, and) fiber 
SIeuf?ei'e be 50icnfd)cn einen Sfiieberfdjem feine^ innern 

' unb eben5 in @ott, erb 

in 



6, enntage nad; @pipf)amaS, (goangefium, 325 



and) bem feiMidjen Siitije 
im @fra(lfitglnje tvit'b be? erMicft/ feet 1 ba$ td)t bet- SCett ifr; 
oon il)m fl,ilt fyiei' mi't Sfodjf: f>ert', mem oft, bu li|} fe()? l;ew 
lid), bu bi|t fd)oit tint prflcijtftj gefdjnuM, Sicfyt ifl bein ffeib, ba$ 
bit an daft $f. 104, 1. 2. Sid)t fceffeibet fdjon bic ^oftn tc 
Sid)frfjdf)ffv mtljv nod) ben ^cvi-n bev m'Hd)fVit. 

Calvin: Transformatio autem haec non prorsus exhi- 
buit Christum visendum dis'cipulis, qualis mine est in 
coelo, sed gtistum immensae gloriae praebnit, qualein 
ipsi capere poterant. Resplcnduit tune ejus fades, sicut 
sol: mine vero solis fulgorem longe superat. Insolitus 
in vestitu candor, mine extra vestitum divina in toto ejus 
corpore majestas refulget. Sic olim Deus sanctis patribus 
apparuit, non qualis in se erat, sed quatenws immensi 
ejus splendoris radios ferre poterant: nam fideles non 
ante ipsuni sicuti est visuros loannes pronuntiat, q-uani 
facti sint ei similes 1 Joh. 3, 2. 

Seine JfHeibei 1 wuvben weip, <tl$ ejn Std)f, flt!?fiH)t?# 
lidjcr 9?iat'cu i 5 t>, 3. O'e wtirbcn Ijett unb fel)f wefp, wt'e bei' <2>d)nee, 
bap fte f'cin gat'kt' atif Si-ben fann fo weip mad;en; Suca^ 
, 29. I)in$u, unb cj( auj fe. 

35. 3. 2)? of e unb S1ia6 veb.en nut Sefu,. mid) jTe 
fd)iee in fiiH'I)eit Sue. i). 31, et-' n'inbei 1 bef Sl.Uen 
bei^, bei 1 cjan^en ^eofvaffc, 2ftofe$ unb gliaS, bev ijewaUicjc 
vet ffti' Se^^ii^ 6()i'e, fceibe gletd) fliu^eseidjnet bttvd) ifjv Sefcen, 
SBit'fen, ulben unb burd) iljt' @nbe, et-(d)einen ntit S^f" bem Slujje 
ber ei'|latinfen Si''"3^t', unb wrljwlidKtt ben 93erf'Kirfen.. efeft 
unb ^)fop()eten Ijaben t()re Slbj?d)f auf 3efum, ffnben in i()in iljt'e &* 
ffitfwng unb 9}o(Jenbung ; kibe weifen atif feinen Sob (jin, wie (jiei 1 
9)tofe'5 unb ((ia$ mif Sf won bem Slit^ganije veben, ivc(d)en cu 
fodte et'fiillen ti 3ct'ufa!em Sue. . 31. Gnomon.-: Ta- 
men CLristus est djicto/?/, non Moses: resuscitation Mosis 
non confert vitam aliis: confert resuscitatio Christi. Cete- 
roqui JMosis retlivivi haec apparitio mysterii plena est. 
quam innlta sunt in munclo glorioso supra captum- no- 
strum. Si,haec apparitio Mosis et Eliae, non in canone, 
sed tanien per alios testes idoneos relata exstaret, quis 
non pro fabula haberet? Moses in fine oeconomiae pri- 
mae; Elias in medio mediae; Jesus in principio tertiae, 
llli non nisi vero Messiae testimonhim- perliibent, Lo- 
qnebantur cum illo, non etiam cum tribus apostolis. 
Calvin: Cur autem apparuerint hi duo potius, quam alii 
ex sanctorum patrum choro, sufficcre nobis debet ilia ra- 
tio, ut constaret, nou alium legi et prophetis scopum esse 
quam Christum. Nam fi'dei nostrae magnopere iiiterfuit, 
Christum non prodire sine testimonio, sed jam olim a 
Deo commendatum, Voluit Doininus, quanq-ijain pri- 
dem . mortui erant, ac confecerant vocatiouis- suae curri- 



326 7(m 6, onnfajje nad) (EpipfyantaS, @anfielium. 

pulum, wee lamen sna iterum sancire, quod in vita sua 
docuei'ant, ut sciremus, commune in nobis salutein in 
Christi sacrificio prppositam esse cum sanctis patribus. 
-Ipfilige. @egen,pnbp ft'nb beu 3>nf)rtlf bet' eftn'Sdje bet* (SKiubigen 
fd)pn auf (frtwt, ftc()e Sue. 1/39. ic. <apj 24, 13, 14. 

'"93, 4i" $tpu$ fpad): f>m', l)iet' ifl gut fein ic. 
SOutvc. &. 6. fet f)ingU? @? roupfe abei* nid)f, w$ er i-o 
b^te, fdni fie wat'en pet'ftut'jt; Sue, . 33. cbenfatte; Unb 
ivuffp nid)f/ was n 1 Vft>ftn mid)bem ct' woi'ljct* bemcrf't l)at 
p. 3.2., ^ti-ttS unb bie anbmi.^ciben vvaven pW @d)laf, unb ba 
ffe aufwadjtcu, fal)cn jie fcine ^tavl)ptt :c. 
j>? i 1 ^i'fd)cituu^ viiuH bfn Siingfvn ba^ cplfe, flat-c 
unb f?t)t f(e in etncn fdjlaffiljniidjcti ^uf^anb, in 
tt'ii^ bod) fin fo!d)C3 @ef$l)(- i?on Soune unb u 
jigfct'^ I)iU/ ball n ! bjejVn SwiJ^ f c l^ s u ^Uen unb bauevnb 511, 
nutdjcn bcittt tji Slbcv in .biefem avmcn 2efc~?n fmb wit 1 uui 1 jti 
3fitfn Wf 5lucjcnHMe mit Stfu aijf bent S3et-gc bcv 9)crfliining, 
tm pnup unb-SBoi'flcnup ()tmm(ifd)(?it ^i'ifb^n-3 unb felfga 1 SJonne; 
(babut'fl) gi'fKitft mfiffen wv bann wifbcruin mif Scfu I)in nad) S^' 
rufiifcin, @tfl)ffman?f @o(gat()a; unb ffinncn unb fo((en fo(d)C 5liu 
gpnHicfe Ijtei 1 nid)t fc|l()altcn ; wo wiv im @(aufcfn/ nid)t im @d)aen, 
|m J^ojffn, nid)t im aben wanbpln, unb wo c unfrc Spcifc, I)i5d) 
jlct' V fnup unb gmibe uns? fein foK, ben Sffiidcn bc5 Satci'S ju 
t()nn, nad) fcincin SBilfftt jti Idbpn, unb btird) ficibcn ,^ut' juMnfti* 
gen >m'ijd)fdt un3 jtitfvcitfn ju lafiVn, Calvin: Etsi autem mi- 
yum non est, Petrum sic dulcecline ilia captnm fuisse, ut 
alus omnibus spr^tis sola ^jus fruitio ilii snfficeret, (siont 
in Psalmo dipitnr 17, 15.: Satietas laetkiae esse in Dei 
vultu) praeposterum tanicn ejus votum fuit, quod finem 
visionis non teneret: deinde stulte. aequavit Domino ser- 
vos; tertio, erravit, quum hominibus in coelestem et ange- 
licam gloriam receptis caduca tabernacula exstrnere vel- 
let. Significat Marcus, Petnim, quum in ecstasin raptus 
jforet, instar hominis attoniti loquutum esse. Gnomon: 
Ab eo, quod bonum est ? ad ea, quae meliora sunt, per 
Crucein transire datur. 

^. 5. 5 ubci'fd)attctc fie cine Hd)te SBolfr, 2uc. 
, 34. unb fie cvfcl)Vrtfcn, ba tie SBolf* fif fibfi'^og; auf 
@{nai jav t$ tint bunfeie SBplff/ bie tyrtttS QcQtnmtf fi)mbo(ifcl) 
iff fiS fine Sidjtwolfe, anf bt> nabe ottfS tin 
(jinbeutcnb, n>ie benn biei? 33ev()a(tntp beibec Ocf'ono; 
>cbv, 12, 1824. gcfd)tlbct't witb, ie @timme au-s.bci- 
fpijd)t cm 3wiefad)cS, fte cvffavt 3 f ( n) n fiii' ottcS lifbni 



@p()n, an bfm bcv S3afcv SBo()Jgffa'tti?n Jjabe, unb foi'berf, man fpHc 
ben <Soi)n I)ovcn, im 6)(aubpn j!)n anncijinfii, il)iu gcl)0i'c!)en, SBcil 



Ptt niiv an bnn if)in @(fid)fn SBol)IgefaI(en (jaben fann, 
fo vtil)f [fin gati^cS Sphlfif fatten anf bent @o()ue, bet* ba^ &tnt 

" auf un.m infofevn, a(<5 ir an 



2Cm 6, ^onntage nadj (SpipfyaniflS. @&an0elium. 327 



ftom glaubtn, wobwd) wit* jc (auger je ineljt 1 (n M $ilb 
wfKivt roevben, SBon SRafw finbei- unb tfmfeep be$ goritf (jat 
(Sott un$ in bein (Seliebten ancjeneljm gem.ad)t @pl). I, 6,, tinb wet* 
bem @ol)nc |td) evajebf, evlangf @offe$ SSeifalf, fjat wdjtfgfvtf/ 
ill gei-edtf; bod) iff bieS nuv moajid), wtnn win be @P(JB I)owi, 
i()in gcljot'djcn tin laubfii. Gnomon: Viatorum est au^ f e et 
auditum propagare potius, quam videre, ut Petrus opta- 
bat. Pater probavit omnia, quae loquutus erat filjus, de 
se ut filio Dei; et quae loquuturus erat posthac? etiam 
multo uberius, de cruce imprimis: nam de illo ut filio 
expresse hie ipse testabatur Pater,, de cruce magis magis- 
que audieudns erat filius, Calvin; Duobus elogiis hie 
ornatur Cliristus non magis sibi honorificis , quam ficlei 
nostrae utilibus; nempe filii dilecti, deinde magistri. Quod 
pater dilectum vocat, in quo sibi complacuit, mediatoreni 
esse testatur, in quo sibi mundum recoi^ciliat. Quum 
audiri jubet, summum et um'cum ecclesiae suae doctorein 
pracficit. 5tit^ bfcfet* gofbft'iitig vtte$ jcicjt fid) Me grope @ttafr 
.Irtfffit beitf, bic ba^ SCoit (Sl)t'i(hV ffin Dan^ditnn wradtfcn, fn'n 
fanftce Sod) a'fd)mal)en, aubfre SJifijIci', anbwe toorgcblid) I)o()ft'c 
obfi 1 fjeffrc 3Bcil)eit fudjfn. Sljrcr rcivb 6^ri(hi fid) nid)t fd)vi; 
men. 2ln fein SBort unb ben lanben mi baffflbe jtnb atfc geijl* 
lid)e egnungcn unb bie ganje 2Bifffamfcit b^ l)ei(, @eifte$ ge 
fiui^ft; man iff o()ne <S()t't'luun unb o()tie ben 83afet' unb oljne. ben 
@ei|i, tvenn man o()ne fein 2Bot't iff. 

$, 6, et' finbrucf fcefonbevet 1 Offenbarung be$ otHidjen 
i|i bem ft'inbjidjen, fd)nlbbewnpten .f)fjen allemai. fd).i'ecflid); ba3 
fiililte SOiofe^, ^Peti:u6 Sue. 5/ 8. Caloin; Terrore isto, per- 
celli Deus voluit discipulos, ut melius visionis me- 
moriam imprimeret eorum cordibus. Interim videnms, 
quanta sit naturae nostrae iufirmitas, quae audita Dei 
voce sic expavescit. Nam quod impii vel subsannant 
earn, vel secure negligunt, ideo fit quia Deus efficaciter 
eos noil cornpellat, sed riecesse est, ut Dei majestas, si- 
mulac eum sentimus, nos dejiciat, 

95, 7, 2Bic 3ff 1 '^ l)i fl ' bie ei'fd)vo(?nen Sfi3 ft a.ufv{d)fef unb 
benil)igf, fo tjl e$ 'jletg fein Stint unb .^Benuiljen/ ^Beffimmct'ie ju 
ti'Bjlen, ebeugte aufjui't'djfejt/ SBewnmbeft 511 I)ei(en unb lenben 
aliet? Slt't lietH'eid) kijuftel)en j bat'ln jeigt fid) feine ^eilanbgtviH'be, 
fold)* f>erjen fi'nb il)m iviftfommen/ bei' befonbet-e @d)au^(a feineu 
nabe 3ef 61; ! Sue. 4/ 18. Gnomon: Aspectus et audi- 
tus prosternit: tactus fainiliaris et efficax erigit, Cat- 
vm\ Christus prostrates erigit; nam ideo ad nos descen- 
dit, ut eo duce in Dei conspectiim intrepide prodeant 
fideles, iiep uniplius terribilis sit illis majestas, quae 
omnem carnem alioqui absumeret, Adde, quod non seiv 
nione tantum eos solatia*, sed tactu etiam confirmat. 

95. 8. SJucaiJ . 33. facjt, ba 2)iofe$ unb (SliaS won 



328 TCm 6, onntage na$ (SptptyaniaS. (Suangctium. 



wid)n, tt)tt ju wlafjen im SBegviff jlanbcn, fyate 
jcnc SSoi'fc &on bcm SSt'itfenkufn gefprod)cn; tmb al8 bte 
nun, nad)bem fie ba Sengnifi att ^ l< SBolf'c wnomnien (jatten, 
jfyt'eSlugen atiffyuben, fo fafyen fie niemanb, tcnn^cfum 
a 11 cine, woi'ituS ffd) ba$ mi^ ttm fo gropn'ci' wi|i() 
baf? jetted S^'fl' 1 '! ntc ^ i l '3 cl ^ e ' ncm Mforn, al cbcn 



93. 9. av SSwbot bc^ ^emt, ba3 efdjaute tmb (Srfrftfe 
wcifct* mifjutl)ei(cn, l)affc cincn jwicfad)en nuib; ben inn cm, 
bap @t'fa()nntgen befonbcttt 1 nabc bcjto t'cif(id)ci' twb t'cid)lid)ci' tin 
cigncn cmiiti)c cnvogcn wct'bcn follcn, jc wcnigct 1 ftc cgcnlHnbc 
tmfct'ci 1 9)iifH)cthini} wct-bcn follen; wnb ben (iu|lefn, ba|3 ffir 
yijt, wv SI)t'i|n SwflSrung biit'd) Sob itnb Slitfcrjicdung, biefc 
S()atfad)e inn fo wcnigct* latikn gcfunben (jafccn wfii-bc, at-3 fcltfl 
Sefu SU'II^L- nid)t d)cv won fciuei- Slufctjleljttng fid) fiberjfiifltcn/ 
al$ IM fte felbft ben Slufcifanbncn gcfdjaut t)nffen. Gnomon: 
Gloria resurrectionis creclibiliorem fecit gloriam illam 
pvaeviam. Calvin: Certe fides discipulis non fuisset 
habita, nisi luculentius gloriae suae specimen Christus 
in resurrecti one tletlisset. Vertun postquam se palam ex- 
seruit divina ejus virtus, locum etiam habere coepit tem- 
poralis ille conspectus ejus gloriae, ut certo constaret, 
etiam quo tempore exinanitus fuit, Deitatem tamen suam 
illi integram stetisse, licet abscondita esset carnis velo. 
Ergo non abs re silere jubet discipulos, donee a morte 
resurrexerit, 



I, ic ttmflanbe, tinfev we(d)en ft'e jldj juft'itg . 1. 

a) @ie gcfd)a()c, nadjbcm bet 1 >m fein Seiben ucvffinbigt 

Ijafte; 

b) feine vtefft-attfen Sw0^' wavcn 3tiw\\ bct'felbcnj 

c) ft'e eveignefe fid) auf cincm Ijoljen ^Set'0e (Sue, IK 29. 

bit 3^f^ Wefe). 
% Sot'in fie wefentlid) tcffanb f 2. 3. 5. 

a) afin, bn|l fcine ivbifd)c ?pei'f6n(id)fett in fitci'it'bt^ciu 

lanjc et-fdjien . 2.; 

b) tint) bajl SiofeS ttttb @(ia in I)ei((gev unb feliget 1 @e# 

mcinfdjrtff nut ifym t-eben . 3,; 

c) unb biijl et- bas5 3 cil 3 n ip flttpffng, ct 4 fei otte^ lietet- 



5. 



, . 

3, ^Beldjcn iinbvuce fie auf bie Beitgen bet-felben macfyfe . 4. 
69, 

a) @U ct'fiidfe (t'e init uiiini'ofpt'edjli^et 1 clfgfett u. 4.; 

b) nnb wt eittnn ()et(. gt-fdji-eden o. 68,; 

c) abff O'c burden fu>3 gt'jle fein ^^'S'^'P >?tt bcvfelten 

aHegen u, 9, 



2Cm Seise Stortd SReinigung. <gpi|td. 329 
II. >ie 23erfldrmt(j 



befradrten 

1. Me ewangelifdje @efd)id)fe felbjf nad) i()t'em 

2. unb mac()ctt bairn aufmerffam atif bie SBidjtigffit berfefteu 

a) fiit 1 unfcni laubenj 

b) fiit 1 unfer Seben; 

c) fuY imfet* >offen, 



HI. lle&er bie3l6fKf)fen @offe$ 6ei bev 

1. 2tn bcin >mn fclbjl fo((fe cine 3ibftc()t offe^ 



2. and) an ben Sii'WW folite cine 2lbjtd)t otteS ert'cidjt ivct'bcn; 

3. oud) att tm$ nod) foU biefe S3ci'fKiing @ropc^ ivirf'en. 



IV. S)t fufen 

bet* ^evtvit't'iincj unb bc$ un|td)ere 

2, bie bet 1 bcfelicjenben Gti'eniUnip S^fw S()fifti unb bet; i 

f>ingebuna an tl)n; 

3. bie bet 1 DoKenbefeit @emeinfd)aft nut bem $mn. 

V. SDie SJeillarung be^ ^errn Oov ben eiuett* 

1. Unfet* tveldjen ttmftanben ffe gcfd)al) o. 1. 

2. $ctt ttje(d)ct' S3ebet(tg ftc fi'it 1 bie ^ili^tv war l>. 2. 3. 5. 

3. Sikldje SBivfimg fie auf bie Sflnflci 1 madjfc . 4. 69. 



fur. 2, 22-32. IttaUat^t 3, 1-4. 

(Soangelium ent!)ii(t bie efd)id)fc wen bet 1 ai'|!e((ung be-3 
iin Semj>e(, unb tunt bem ^ieinicjun^banf'opfer, ba 
nad) 3 SDfofc 12, 68. bvingen mufste. @g fodfe but'd) 
-Dpfet 1 ba-3 93eantptfcin bet 1 (Siinbe edjalten, unb auf bie bei 1 ; 
e I'lofinu} DOU aKet 1 Unreindeit bev .sperjeny ()incse>vie# 
fen wct'ben, unb bie S3efrjmnuing biefeef ^Jian'cnfacje^ ift and), auf 
bie n'ottyftt Siiuferung Don (Siinben (jii^tnveifen, a>eld)e bet- 3)?effjag 
beivit'fen roitb, wie bauon in bem pro^()efifd)cn Slbfc&niffc fi'if biefeit 
Sag bie 9iebe j(l, in tt>e(d)em bet 33?rf|7a$ <il$ t'dnijjntb uub l&iif 
tet'nb bavgcjtettt wirb. ic SSotfc beg fi-ommen t-eifeS imeon, 
baf; Sff 1 ^ wa{)rf)affig bet' $ei(anb fet, unb liter bte S'Sirffainfei't 
beffelben auf af(e SBolfei 1 , ftnb juoj(eid) ^eptigunci unb nveiferung 
bejjen, wa bet 1 ?{)i'Dp()et 9)fa(ead)i juooi 1 uerfttnbiijfe ; biefcr vebet 
yon bet 1 Sl'nfrwft bcS SO^fjlaS ju feinem Sempel, unb bie 
fd)e efd)id)fe jeig.t un bie (Srfiiu'una,, inbem bie ^ 
(in ^empel feine et'jle Slnwcfenljeit bafclbj? wav, 



330 '#m Sage Sftai'ul Sfoinigung, Gpiflcl, 



I. 9Mectd)f 3, 

Sfofunft 

1. (Sie if* a,ewip * 1*> 

2. unt wirb I;W folgenwid) fein . 24, 

1, ic ewipl)(?U bev Slnfunft bH Ungjl t>ed)ei> 
pcnen unt gcl)offfen Sifteffiag wirb mif bw rfinben mvitv 
fen, tie fe.inen Swcifd fibrig laffen, bap biefc .^ecjetcnlKit unfel)lbav 
eintrefen werbe, pbwpljl fd)on ic(e ^iji'^unbevh' [fit bev nfcn, bcri 
ei'jtcu (Sttcvn im ^arabirfe nod) -flogcbcnen 9Sci'()eifunvj (1 9)?ofe 3, 
15.) wf often Wijren/ Sa^l^wnterte aud) feitbcm bcm Slfcra^am t 
<Scgcn rtttct SBBlfcv, bn i ^)filab bet- SBcIt, buvd) btMi a(te gefcgnrt 
tt)evbftt fottfcn, frl)eip(Jn iuprbcn war. Urn bcm Unglatjben, bcm . 
eicf)(jt'nn, bet 1 @ofteevc|ffffn{)eJt fo wielei; ju kgcgtuMi, if} f5 no* 
tl)i^, immcc wicbcv an bic untriiglid)^ cwijjijcif bcv (jb'ftlid)fn 3' 
fiujctt ttnb an b{c gvopcn ^cgcbciiljfiton ju ci'innci'u, bie fvii 1 unfcv 
SBol)l unb i'jclje cntfdjcibcnb (fin jvfrbrn, |e nad)bem unffve tf 
mflrtj^ooi'faiTutia ill, in bci 1 ft'c un? h'ffffii, ' 2Q\^ eon bet' evjtcn 
3iifunft (5l)Hfri intf (cifd) gilt, fi'nbff (ifg and) Sluwcnbung auf 
(fine SSiobotfunft ju bcm Ic^fen gropcu, cntfdjeibcnbcn @cnd)f, 

ic Slnf'unft bc>3 @vlofcv6 i|^ gcwip, bcnn tei' cvolb, bcu i()m 
bie SBegc tcrciffn, bic $ev$<\\ auf i()n Dorbcrcih'it foil, (oil nun gc* 
(cnbct nvrbcii. @ie(ic, (prid)t bcv.f>fn' biu'd) ten SOhwb bc5 ^ro< 
V[)ftcn, id) will mctncn ngcl fcnbcn/ bci- im 1 mif l)cc 
bnt SB eg bei'eiten (oil; eg fprid)t ter felbjl, bet* ba fomnicn 
witt, tcnn tie |H'opl)ctcn (jabcn gcwtet buvd) ben cijl (Kirifii, tec 
in ibnen wat (1 ^efi 1 , 1, 11.); unb bev vorangefcnbete Revolt unb 
^ovUHufcr fo0 auf ben Mnweifen, ber bet* wal)r()affijie off unb ba^. 
ewivie 2eben ifl (Sue. 1, 76.). Unb bait wirb fommen ju 
feinem Sc-mpel tei 1 ^erc; bie ^ovvjciu-Btlje a,el)t unnuth'lbaf 
ber @onne oran, bie(e folgt jenei* untter^icjlid), a>3 Sinffreten 
bee f>evolbe Gil)ri\}i, be 23iifipt'eb|j3ei'$ 3pf) rt n t' J / wal< fiewiffeg unb 
untrfic\lid)eg ^ennjeidjen ber Kilbi^en rfdjcitumg be$ 6i'lB(evS; bie 
coangeli(d)e cfd)td)fe (jaf tv befrSfigt; batntm wav bev Saufcr (jro> 
jlei- al alfe ^Ji ! opl)etfn ; weil ei 1 Sfi^enoffe bc$ 9)iefjta war/ il)n 
per(i?nlid) (djaute, auf i()n (jinwie^ alv auf bag 2amm ottc 
bet' S$dt (Sflntc frSgf. 

^ie Slnfunft be6 dv^ftrs ift gewij?, benn off wi(( bie 
fudjt nad) il)in nid)f unbe'frjebicjf laffen. So ivgenb ein 
unb urjt ndl lHc()t/ SliJahrheit, Sroft, itabe, ft'aft unb 
ifr, ba fpmmt oft foldjet- @el)nfud)t m.it .^eft'iebiguncj enf^e^en. 
wit'b fommen ju (eincm Sem|)el bet 1 ^C-i'v, ben 

fud)ff/ wnb bet* (Sngd bcg^Bunbeg, beg tin* bcseljvef. 
grommen bet- 53ofjeif IjaK'n bie geit be-3 $?e(fia$ Ijerbeige* 
felint, 31ibral)ant freute (td), a(g er. ben Sag <l)rifli fatjf, Sonige unb 
woKfen felien uub l)Lu ! en, wa<5 3?fu .33^' f^ljcn ynt 

5(d), bap bit 



2Cro Sae SRavift $dniun& pi|H 331 



riffcfl unb Ijernicber ftifjrejf, (Simeon unb fsanna warteten uf ben 
St'ojt Sfrart, auf bie drl&fung ju SerufalW- S)ie ftrommen ber 
egenrcai't feljnen ft'd) nad) (Slji'ijti SBieberfunft, benn ju ber 3t frK 
bie wKe @eligfeit bc$ ewigen SebenS beginnen, )ie gupmm.cn ber 
SSorjcit fel)nten ft'cl) nad) bem .@rfd)eiiieu- beg Sftefft'aS, benn ju.bcc 
Sfit foKtc bci 1 ncite -Q3nb ; bcv nabcnlntnb wricftfef/ intt gftrifli ^B(ut 
bfft'cgcU, fine cwicje (SdiJfung attfgci'idjtet unb bcv ()ei(. @ci|? grge* 
ben wei'ben (3ocl 3.; Seirem. 31, 31. ?c,); bc^roecien l)fipt and) bcc 
$m- [fiber, bet* foldjen^unb gejliftct l)at, ber gngel bc^ .55 un? 
bc^, bee SRittte beg neueu SejlamcnW (|>cbr. 7, 22. 12, 24. ), 
bet 1 S3ote otte^, ber gefpmmen '^ Vpm SSatev ^ffenbet in bie 3Belf, 
bap n* bie Se(t felig mad)e t 

ie 'SWimft be gc(8fe; tjl gewif, benn @otf beptigt e6 mit 
feinet 1 tt)cuct 3 l| f rt 3 CJ fi e .W ft fommt, fpt'id)t bee ^evv 3* 
baott)! @otf ifi n(d)t ein SDfcnfdj, bap ei- (u'ge/ nod) ein 9}iVm 
fd)enfinb, baj5 il)n etroaS geveue; foOte ci 1 efwa^ (acjen, unb nid)t 
tljun, etwa veben, unb nid)t ()al(en? S)e $mn SBort i|l roalji 1 * 
l)affig, unb wa$ ei 1 jufagf, ba Ijflft et- getvip, CP S>?effia ijl 
gefommen; fo ijl'5 and) gewip/ bap ei* wicbeii'ommen wii'b, benn cc 
()at e$ gefagt, 

2. ie Slnfunff beU S0?cffta wtfb [)od)|? folgcn* 
reid), mit gropen veigniffen ^evhinben, n\it etncm fdjetbenben 
et'idjt unb einet 1 h'aftigen t 2Sutei'ung bet- 30fanfd)en crlninben fein. 
2Ber wirb abet* ben Sag feinet 1 3f'unft ee(eiben mogen, 
unb tvev wivb bej^eljen, wenn et 1 wii'b evfd)einen? benn 
ei* ift wie bag ^ettct 1 etneg @clbfd)miebe$ unb wie bie 
6ctfe bet- 2Bafd)cc (B. 2.). 9Sot' bent SlMwiffenben, bein^e^eny* 
fiinbiget', bem ^eiligen tint Steinen, b'ei 1 @ct'ed)tiijfeit lieb Ijaf, unb 
beffen 5luge.n nad) ^eiligfeif, gronnijigfcit unb otfe3ftii'd)t fel)cn, 
fann in 2Ba()t'()etf ntemanb beftefjen, benn a((e (Tub @unbcr, atte ab# 
gewidjen, a((e untiid)Hg; ev fi'nbet @d)iilb and) an feinen ejligen, 
(ecfen and) an bent Sieinften, ooi 1 il)m ftnb bie ^immel nid)t vein, 
bat'tiiu ifl'0 nSfljig, bap cr cine gi-finblidje Saufcning unb eine fr3f* 
tige SKcjnigung mit alien iwndjmc; benn bui'd) il)n fol(en alle felig 
wct'ben, eligfeit ift abet' ol)tte Apeiltgung nid)t moglid), 9}?it bem 
getter fetne^ SBorfes unb @ei|lr-3 wiii unb tvirb er aUe^ ttnJaiitei-e 
unb (3tinblid)e wertilgen attg ben ferjen, aug bem Sanbel, au ben 
Sebenttci'l)iiltntffett ber einen; unb WAV fonft feine @df fovtne() 
men fann, bag ivii-b er reinigen burd) bie ilraff feineg S3lufe^, welt 
d)e$ un^ rein mad)t pn atten 0unben, burd) <2tinbenergebung unb 
^raft jur ^eiligung in banf barer Stebe gegen iljn, ber fiir unS ge^ 
frprben if?, $$ i|) ein innere^ en'd)t/ bag ber defer jn ber @na# 
bcnjeit biefe^ eben-3 an feinen (antigen Bptfjidjf; e.r ftraft unb 
vid)tct alleg .^Bofe an ilwen, unb wer feiner SCirffamfeit fid) l)in* 
giebt, ivirb geretnigt, fpmmt 511 ved)tfd)affener @evcd)tigfejf wnb $c'n 
ligfeit, f$)ev rlpfer \virb fiijen unb fd)iuelien unb'ba* 
v rei'nigen (t^3.); mit grpper ebtilb, mit uieler 33el)arr 
Mb Sluobauci* rcirb cr |ebc ein^elne erj bdjanbdn, burd) 



332 3Cm Sae SRatifi 



feinen et'jl an tf)m wit-fen, bfe djtacfcn bet 1 (Euinbe 
unb bag veine @ilbev bet 1 gottlid)en eftntumg in jebem {)er)W(en; 
infonbci'()cit witb cr bie ftinbev 2ei>i reinigen ttnb Ifttu 
tern, wie olb unb fiber, bag ^wfu't'^uw unb t>ei'@otte8* 
unb )pfei'bien|l beg 2l(fen $unbe$ foil gercint^t-, cine 3lnfeffim$ 
@oftfS tin eifl: unb in bet 1 2Ba()t'()eit (jergcj^efit wet'ben; aKe fodcn 
^fiefrei 1 offe, jebet 1 fin bem >mn cjanj unb gat* getvef{)fe$ Opfer 
tt>ecben (Siomet 1 12, !.) 

ie ^olcje fo(c()ci' wm 2JfrfjtaS bewirffen SZeinigung ivtrb fein: 
ann rccrben fie bem ^ct'nt (2^et-5opfet' bvingen unb 
@et'cc()figfeit (. 3.); wcl)t ntffjt' ein Mop dtitlerlidjei' @pei0* 
opfci- wivb Don ben iatibigen bai'gebvadjf, fonbevn i()v einige unb 
rcd)fc$ )|)fcr witb n'ed)Hgfcif fein, ein (jeiiigei* @inn, ein oft 
ttofjIgefalfigeS SBefen, ein un|li'df(id)et' $Banbe(, ungefci(fd)te Siebe, 
ein gute3 cwiffen; ttub e wivb bem et'vn tvo()lgefal(en 
brtiJ @^eiopfev 3ba unb Sci'uffllcw; wic ov{)in unb 
toov (an gen S^{)ven (. 4;), rndji' nod) als bev orte^btenjt 
Sfraels, ja cottfommen tvii'b bem ^ei't'it baf5 gef\t(fen, wa bie @(au< 
h'gen f()itn, bie in S()vi|to 3^f veid; fmb an giiten SBetfen jtim 
eivigen i^eben. Slmcn. 



I. Sjou fcem ^ciligen Stnfl/ t>ct an bev gat^eu @ad)c 



1, >iefer. @rnfr ivii'b anfdjaulid) gemad)t imb befdjt'ieben ; ev jeigt 

fi'd) 

a) bet ber Slrf, wic biefe (3ad)C ooubet'eitet wuvbej 

b) bet Hji'ct 1 I'linhtng; 

c) bet il)rem ?yorffd)i'i^; 

d) kt i()vet' Stbjwecfiing, 

e) unb bei iljren SBitfungcn, 

2, S8?oju bie S5eti'ad)fung biefeS S't-njief bienen fo((; 

a) ev biene nllen 9}ei'ad)(et'n bet 1 <2ad)C 3*'f u a uv ^B al '* 

nuns ; 

b) ben 2etd)fftnnigen jut 1 3^d)tow'fungj 

c) ben Set'jagfen jui 1 (Svmunfevung ; 

il) ben tttgcftnnten jum Swjl unb jttv S3efe|!igung. 



II. 5)ie ^ffic^f, utifcre 

1. SIBfl* fte forberf? ap wlr 

a) unfere (gwnu'fungen m\ bet* ^rbe ttnb bent Seben vov 

ftnnlid)ev S3ege{)did)fetf, 

b) ttnferc Sliifpt'tidje an bie 9)fcnfd)cn ot' ttcbei'h'etbung 

unb 3inmrtfmng, 

c) ttnfere Coffining ju 05ott unb <5()vi|lo ov ben fronnnen 

Si'dumm bet* tieberfpannttng bcwnljt'en. 

2, SEBttf un-3 biefe ?ppid)t wtdjtig unb (jeilig mad)(? ' fo(d)e 

f allein ' 



2Cm Sage Sfouitf 8?ctnigun0. (Scandium, 333 



a) tmfet 1 liuf Dot 1 bet- Saufd)ttng 

b) tinfcrn latikn tun- be$ 3wifcl3 t'oftfofta.fcif; 

c) unfcr anbeln w be3 Unml)f3 ^cflerfung tinb 

bet 1 (tt'fd)(affnng l)afloft'gfcif. 
3. SBic ba<$ gefd)e()cn fodc? SBcnn wit 

a) be* &kn !)&cf)|ic6 3W flnbil 

b) bie 9)ot'jcif t'ttljig kftacfifrn/ 

c) unb ad) Ijolja-a- SBottfntunfl unablSfjig n' 



II. Sue. 2, 2232, 



acjlcffttng 3*fu ' m ^'^l geljct't ju fcincv 
ftmg uiUot- ba @efe(5 ; nad) 2 SWofc 13, 2. gap. 3_4, 20. 4 2Rofe 
3, 13, war allc (gtfgolnni bcin prrn g^filigf, fofn gigcn^tiin, 
jttm Slnbcnfen an bit' nabe, feinein 23o(fc crivtffcn, bap or i()t'C 
rftgchu'ffit vifffdjctUe, a($ ct 1 bic bet 1 @c|i;ptfi' fobffff. j0 6i'|^ 
gcborncu foKtm cigeiUlid) ben S)ifii|t in bet 1 fif^Ou^e d(5 ?pvic^ 
ftci' bet' ipm'it Bm'id)tcn; ba nun fpa^t 1 bet 1 <Sfamm Sri baju 
nu^iffonbcvt ivavb, fo wut'bcn btc et'jlgcbot'nen @o()nc i()m' ^Bci^ 
Vpidjhtng cjogcn ben m'tt fntlaffcn; cf nutjitc abet 4 jum Slnbcnfcn 
an btcfc ^cr)>pid)fung ttnb ^ucilapng fiif jcbcn erjfyetoi'nen ol)u 
cin So^faufung^opfft 1 , gcwiffcvmapcn a(5 (St'fatv bai'gfln'ad)f wci-bcn, 
bic^ gcfd)a()e aud) init Stfu, ttnb ba^ ijl fcinc arln'ingunjj obeu 
avfldhtncj tin Scutpd. SDian Dodjog btcfc ,f?anb(ung am uict^i^ 
ftcn Sage nad) bet 1 9itcbct'htnft bet- SOtutfci- 3 ^ofc 12, 2. jc. 
ic fd)6nc otffc be^ .fiird)jjang>S ttnb bet 1 infcgiutiu] d)ri|llid)fi' 
SBcdjnet'inncn ()at ftd) offcnbat 1 (jicratt^ cnftvid'dt, ttnb btVfct 1 ^ird)# 
gang ijl cin fo fdjttlbigc^, wic bent $tm \vo()(gcfa((igc$ anf* 



3. 22. ^ttf in 3^'nf^^itt foitnfe btc. SatfcKung gcfdjclicn. 
Gnomon: Adduxerunt, praeludium erat hoc futuraruin iti- 
onum. 

S3. 23. 2l((ct' n>a()rc ottcbicn|l mnp im gofHic()cn 
Dorgcfdjficbcn fcin; felbffcnv(i()(tc 2Scifctt ttnb SBcrfc gclfcn 
toot 1 otf j ftnb fogac ftinbltd). 

93. 24. ^t'it 1 Sitine wat; 3 $?ofe 12, 8. bicsJ ^pfct 1 kflimmf, 
fonjl ivac ctn Santnt gcix^()tilt'd). 

93. 25. @d)8ne @d)ilbct'itng be$ (Simeon; et 1 \vat' fro mm 
dixcuoc, gercd)f, tin S3eft be goW(id)cn Sffioljlgcfatten-j, fein ct'j ; 
fetne eft'nnung gcjtel oft wol)(, ttnb am" fcinem .^ei'jen flop brt- 
flfipigc SLVfttd) be5 Sempelw ()et'; et 1 war feniet 1 gotfcgfili'ri)tig 
e^,aj3^g, etgent(id) Dinft'd)Hg tinb jwat 1 in inft'd)t auf off, tc# 
bad)t, a((c& jit mciben, m$ off mtpfadtg fein fonnfe; bie ba^ 
SBefcn bet 1 offec'fnvd)f, [tc i(l 3'tunt tinb 3gc(, bic won bet 1 Itebetv 
ti-efung jurfictljolfcnj 3'ofcj>I)6 SBorfe fd)ilbent fie: SJic fodfe id) 
benn cin fo gvop Ucbcl fljttn, tinb tvibct 1 mcincn off fiinbtgen? 



334 tfm Sae SJtotid 



ie &ebe jit oft iji etrient (spoilt gfetd), bet? jti alieni nferi 
anfreibt; jene fdjflfft otf ^e^lning^ , biefe tiov UntevlaJ 
ben; jene bejetdinet mH)t' ba* 9?egafibe, biefe ittelji* bag 
im Berl)dtten g;eg?ii ofh 3n bet' (grifl&riiiig beg etfeit 
ffftt Stitl)et l fel)t fd)oii beibeS jtifdmitifn, itnb in bw ^rfliit'it 
folgcubeu cfcofe. i|i %'fui'd()t oi ( inib 2ict^ 
gt-liiib jit bi?iii @o WoftlaefSttjgcii e^offanti 
en ftattnt dttf belt Suojl _Sf f *l^ 
S()dti'rtfffj? bc^_ (SiftjciJn; ivaS iitart s)oH jcbem 
bci-ii btivftf, faitb fi'cl) bei 6imfoit: laufcc an 
bafi ciii flcfn'y ^ei(ahb ;j ba f SftcfjuvS fomincii fotlfc; aii$ btcfcm 
ft'd) fat il)itt ^ofniitig aiif ben SBa'faifincti imb 



glaubtc, feljiUc bii? 3?it bft'fdBcn ganj haHirlia) fat'faf/ beiiii latifa 
tmb vfsoflfjum^ jthb tmjevttciinlkl) mit etnanbH' feetbiinben, jciict I)(ilt 
fid) ciit ba^ ^BiJi't bet 1 93erl)_eijjiing> biffe ait beii i)Cv()ei|nen ^ 
gciifianb; je flSi'f'ci* bc'i 1 taufa, bcjio (cfaHbtg'e't 4 bfc ^offntiiig; j(J 
in^r jriici 1 pflif^fy bffJd meljv f/ip niid) bfefe .briijiiu ic %i= 
fteti/ tvcldjc iiicijt riiif fmibiger . |>ofming bie Siebcrf'unft 
offeiibarcit bamtt ii}tt\\ Uugtaufccn ah bic SScvlj 

Stfofl S,ffad6 jfl bet* SKfffidg, -bw Sfmel tf8|1ctt/ 

'ine I'lSfuitg' jJiffett/ liiibcnijet'ijclning fdjfiiffit fo((> tinb i*iJ 
bee (ffiunben ifl/ bit ijl and) Sebeti tinb (Seiigfetf; won 
(cittern SEBcuft tlnb Slnttt alfb (jetpt beu SDlepg Snji SfraH^ 
tiitb e$ umfajlt bie6 SBort aKe^ $ei(/ tbeld)e5 bet 1 ^ctlatib bvitigfj 
Gftotaon: Simeon pfimiis propheta^ qiii eliceret, Christunl 
venisse: et quo intei'prete DeuS probavit liuric, qui sibi 
sistebatur, primogenittiiil ; Justus fait in bfficiis, timoratus 
in habitti aniiiide esi-ga Deiim; exspectanS Coiisdlatiorieni 
ISraelj nori solnni, lit Jacdbiis Gen* 49j 18* in tenipora 
longa: sed ut janl adveiitaiitemi Sensini bretitir fkcta 
est exspectatio fidelium, ut nilnc fit de adVentu gloribso 
Horn. 13 j 11* 12. Calvin: flistovia haeb referturj ut 
sciamus, qtiiim se totiis fere populus iuipid Dei contem- 
ptii pfofaiiasset, paucbs taineii superfuisse Dei cultores, 
et Christum ab illis fuisse cdgnitum a prima iisqiid in-^ 
fantia* Pietas et jiistitia referuritiir ad duas le'gis tabu- 
las: itaqiie duabus liis partibiis cbristat integritas vitae. 
Pietatis testimdniuin fuit, quod ^xspectaret consdlatioiieni 
Israel: iieque eiiim sine fidiieia saliitis rite colitur Dens, 
quae turn ex fides proriiissioniim ejus pendet, tiini maxime 
ex instaiiratione per Christum proniissai 

et f ()ei(. @ei|? ivdt* ift il)m/ bet' bdtfe 3itg iti bdt 1 (Sd)il< 
bet'ting @imeon^; rbie bie ^)fo^l}eten bet* SSorjeit befap et' bie abe 
bet' SBfiffagting . 32< 34^ 85;, beiin eg iji bie'g nid)t mi bent 
alien grommen gemeihfanieti eijlc bet' ^inbfd)aft Jtrijer(let)eii.- 

9). 26. 5 n?af i()iu eine 5lnttx>ot't geworben, eigenf< 
lid) eine )ffenbantna, ; bet 1 l)ei(. eifl ()atte i()in bie e>vip()eit in* 



335 

fofle bte Slnftiitft be3 Wr()eijirtert Iflieffirti? hod) 
edebeii. SBic [dig jtnb wit bod)/ bie wiu iii bet? 3?it ^ 9?euen 
Segments lebelt! Cntvin: Nee dubhim est, qiiin ovaculum 
islud untiS privatim acccperit, ut comriiunis inde ad pios 
ortmes confirmatio ttianaret* SaDatei't (Simeon fan'nte bie 
fimmc ott?$ im 3rtnet'j}en f f W 1 ' wft K Wtraiittn 
ci 1 n)iif.tc fie ijoit bet' 6timmc bet 4 Sittbilbuii^fi'rtff unb be? 
widens C(ai 4 wol)l ju tiitWi'fdjeibelt. 

Set- ^(jn'jl be$ ^ei'vn, bet* worn vfien'n gefanbfe 
Gnomon i Is est, queni itnxit Dominus, et prae quo nul- 
Inhi alterum pro uncto agnoscit* 

S3* 27. 28, frfflfeH)fil. fi|l/ ben bfrtt @htttt jetie 
ftdjei'Unij gegctett I)aW/ trteb i()n jeftt mit ttnivibh'fldjltdjem 
lit ben Seiiipel/ fo toie ?p()i(tppu^ burd) Me @infpi'ad)e bf'S . 
fid) jti bent SBctgeli be$ ^(immet-ei'i? Devfiigfe Slfrojtg. 5. S&tc oft 
modjfe biefei 1 fi'oinnie reiS eiiie 9J?iittet 4 niit i()i-em ftinbe 
Iatm, bie ben Sempet jtir arjtettiinfl il)rf^ 6r|lgeboviieit tiitb 
^ai'tringtuijj be^ inn'Oi-bneten Cpfi ( i' trti'atj abei- iva3 ei' jet 
fvitib/ (}atte ei' bieliev iii'e geffiljlt; bei 1 @ei|t <$i>ffe$ offnete fhm bie: 
5Illj]eii fetnei? eifre^, et' erfeiint in biefem .^iiibe, bit$ im Sleii^em 
burd) nid)ts won alfctt anbent .filibern fid) uiiferfdjieb, jenen Sroft 
Sfraelfy ft'eubiyi litnunt et' ba-3 $iiib attf fetite Slrme/ unb bnd)t in 
bie folgenbe 2obpivifttnc| offe$ . 29. :c. aii?. Sluf (tiibeve SBcifc 
toerben bie fiti'ten, auf atibet'e bie SBeifcn, nod) aiif anbet-e ttn'rb 
(Simeon jur rfejintiuj? biefei finbes Iiingeffilit't; abet' biefelbe iirfbe 
ottcS tiitb berfed't (^(aiitc (irt ort^ )ffentann>ij ftnbft jid) bei 
alien biefett ^eteit()piteih fiittlict ^an^^ 6, 157; : 6tmeon 
l)at ein fdjdi'f @ffi'd)t 61- fteljet an btefem ^inbc feine 

nod) (grange/ fonbei'n etite e|1a(t >vie eine5 ai'men 
bennod) fi-itf et (jei'jti, oljnu jemanbs Seitcjni^ tmb 

tmb jetiget feibfl offeitf(id) tmb fprtd)f: ie^'^mb ijl. 
SBfU ^eilanb tmb a'Uet' |)eiben 2id)fi a_ Ijt eine fcltfdme ^rc* 
bigt tmb nnmbedid) 3^'^ip on biefem tinbe* 

Gnomon: Siiscepit, niottt divino, divinae lieni^nitati 
respontleiiSi CaMn: Venisse SiineOn in templum dicitur 
in spiritii) hoc est, arcane instiiictu et certa feVelatione, 
ut Ghristo occtifreret 

95. 29. 30. 9? un Kiffejl bti betnen tenet in grj*# 
ben fasten, nun wid td) ft'ol)lid) ftetien; e$ t'jl nid)t get'abe @e()m 
ftid)t nad), abet' bod) SSwiffdjaft jttm Sobe; feitt le|fet'> I)i5d)|letv 
eitr^et* ^Jtmfd) if! crfiiKf/ bie 2?ejlimmima, feineS 2eten>5 cmidjf, 
feine Slugen l)aben ben ^eilanb gefel)en; ba5 i(i and) ttiu 
fere Slnfgabe unb SBeftimmung, bet- nabennntfen otteg unb unfere 
<5e(igfeit, roenn wit* in 3 f fu ^" Sfajaretl) tmfei-n ^eilanb unb 
.fuerrn fennen, mit@ei|le0i! unb (auben^augen-Hjn fd)auen lenten; je 
fpfitjet 1 wir jum (anben unb jut iefce gegen Sefttm (5()n'|bm eiv 
wad)en, bejlo eljei 1 ijl ba$ S>id)tigjie tinfei-et 1 ^eflimmung et'feid)t; fo 
lange roif il)n noc^ nid;t fennen, Ijaben n)ir nergeben^ gelebt/ miipig 



336 2Cm ae SJtorid 



gefknben am Sttai'fft biefer SSelt; (Sljtifhtf giebt tins ci'jl ba$ 
nntfjre Set-en/ unb wemt et' felbf? tinfet 1 &ben tfl, battit ifl Stcrbett 
unfer @eu>inn. @v if? (Sefjnfud)t nad) bem Sobe jebod) fein not()* 
wenbigcS fennjeid)en eineS wafywt (antigen; fa, bap bet 1 Sob bet* 
<3unben (3o(b tit, empttnben oft felbfl Kiubigc nid)t ofyne SSangig* 

fett itnb Bageit; M k f f) tt fMft f ^' f f ^' e Si'^ e 5 ltm ^ el - lftl 
n ctngcVflanjt/ fdjmii^t cv bod) aud) bif5 2fkn mit brn fifevn 
frinc^ ^atife^, ivainim foWc bet 1 liiubigc baljft 1 nid)f nud) gei'n (e* 
im woWfn? a* 5tpopd l)at jwat 2u|i abjtifdjcibcit unb bei 
(S{)t'i|lo ju fctn, wc(d)C cv ats bag 5Biinfd)cn6wfrti)ct'c fiii 1 fid) 
erfcnnf, abet 1 attpw ^edjalfnijTc finb bei* nmb, bap et* nidjt 
tt>a$ ec cmiii()kn foil; fo jMlcn wit 1 benn attd)-bi^ bem 
anljeim, tmb Icgcu c$ in (cine ft'citcn ^etlanb^jaube, 

nb, bap wii 1 tin Scben, ixn'e im Sobe fetn @igcttrt)tim ft'ub; nut; 

laffcn ttiv ganj iinfcit @ot'gc fdn, bap tt>ii' nid)t iinS- felbcr, 
fonbcrn bcm >tm\ Icbcn, i()m, bet 1 bat'inn gejTovbcn unb atifetfan# 
ben til, bap et 1 i'ibet' Sobfe. unb Scbcnbe ^en 1 fet, a$ fei'bett 
felbft/ bev ttebercsniiij au^ bem ieffeiti? in baf' 3efd^/ ba3 nb 
fleibehvet'ben com Seibe, faint nic @egen|Tanb bet 4 @e()itfud)f d)ri(^ 
lidjet 1 Set'jen fein, fonbent ntif ba-o, wa5 @(aube unb effmmg in 
jenev fBelt evwat'ten; (el)v fd)on unb ft-L^ltd) ijl/ a6 bet- Slpoftel 
biu-iibet- 2 for. 5, i 10. fagf, et; fecfc SDZurt), womif oft Itn* 
gldubiae bem Sobe enfcjegen gcljen, i|i nnt 1 ft-aut'ige^ ffnn^eidjctt 
ifim* gt'open 93crblenbiing libet 1 i()t' ^ei'j, btc iinbe/ ben Sob, ba$ 
ei-id)t unb ben heid'gen tmb get'ed)fen @otf.' 

Gnomon: Simeon ex divina promissione duplex be- 
neficium conjunctim acceptat, aspectura salvatoris et bea- 
tum obituni. Calvin: Ex hoc cantico satis constat, Si- 
meonem aliis'qnam carnis oculis intuitiim esse filiiim Dei. 
SpiritusDei fide illuminavit ejusoculos, utgloriam filiiDei 
in sordido con'temptoque Labitu cerneret. Tranquillo se 
aninio, inquit, ut qui expletus sit ac potittis suis deside- 
riis, moritiirum esse. Secundum verbum tnwn, nam quum 
Deus filii sui conspectum pollicitus esset, merito suspen- 
sus haerebat, imo anxie ilium vivere oportuit, donee com- 
pos factus esset spei suae. 

Stifljet' ^aul#?|). 6, 158.: 6f nennt bie6 linb einen |>eiV 
lanb dfiet* 3i?df; bamif eige^ et 1 ait, bap bie>3 finb mi 6fiub tmb 
Sob erlofef, unb ct'ed)figfcit tmb ewiijeS Seben fdjenf'eh SOJii' tft 
nid)t anbet 1 '? jtt 9?itttl) KiU et 1 fagen, benn bap a{Ie>o, ivaS in bet 1 
5Belt i)l, eifel i^eben unb <2elicjf'eit fei; bat'tim will id) nidif ftetv 
ben, fonbent im Jt'ieben ba()in fallen. 

58. 31. 32. ic nabe, wdd)c bet 1 feilanb bvingen foil, ifl 
dfgemein ivie finbe unb SBerberben ; a((e finb bet* rlofimg bebiiff# 
fig unb faljig, tmb @ott wi(( in S()vi|lo a((e ve^en. ie befd)t-anf# 
ten lnftd)fen feinet- Seitgenoffcn iibet 1 bte nut 1 auf 3f l 'rtd fid) m 
jlvccfcnbe it'ffamfeit be^ SDZffjIaS t()eilt (Simeon nid)t; im &ei\tt 
bei 1 ^Pt'o^eten jtd)t et- ben 33ed)eipungen jtifolge in Sljvijlo ben 



2fm Sage SJtoritf Sfeinftjimg, <angefiiim. 337 
atfet @efd) ledger, ten fiolben, tern bie $otf'etr a 



foflen. 

fyafl t()tt fcet'ettef DOC efe. out' bem 9lngefid)t* 
alfe wet'ben atif i()tt flatten, attf ttjit fyoffen, u iljm 
neljmen, bemt et? iff bag 2id)f/ jn et'leud)fen bie 
ben. Sffio man otf, few SBefen tint) feinen SBiflcn/ feine 
fd)(uffe tmb SBege nifyt femtf, wo man ba$ eicjene SBet'bevben nid)t 
gfiinb(id) but'd)fc()rtttf, tmb ben SSeg gum 2eben fo wenig weip, wie 
bie lvalue S3ejlimmung be^ S0ienfc()en; wo fl.berbieS SKbet-glrttifce obef 
'Unglaube/ ^Bo^Ijeit tmb ottloffyfeit ()eKifd)cn : ba ij! SHtnfef, %iin 
flet-nip tmb @d)aen be$ Sobe. SSie e$ abet- Sag wivb, weim 
bie <2onne attfa,e()f, fo wit'b e^ ticfjt In bet'SBelf, wenn bie@naben^ 
fonne, bie <2onne bet' et'edjticjfeit; Sljt'ifiuS, attfgeljt tmb feiite 
@(fal)(en in SBafyi'Ijeit tmb nabe Defh'eifeh a ijl jum Sl)ei( 
fdjon 3efd)e()en, tmb mufi btefe @onne immet* weifei? jlt'aljlen, bamit 
bie @i'be ttotf wet'be bei 1 (Si-fenntnip be^ettn. iitl)et' ^att^#^). 
6, 158.: @t' foU bie ^injlet'nip wegnel)men, tuib bafttt eitel 
cjeben titUet 1 bie |>eiben, bai? i(J, et l fcfl bem Seufel fein 5Hei 
reipen, bet 1 ba t'egiei-et in bet* Sffielt mit ^inflet'ttip, 3n'tf)t'm/ 
be, Sob tmb atfem llnglilcf, cr fott @itnbe tmb Sob jeffloven, wie 
aud) @f. ^ati(n fpt'tdjt 2 Sim. 1, 10. ap abet- ade SDfcnfdjw- 
nid)f edeuc^et wet-ben, nod) bem @ange(io glanten, ba (iegt nicfyt 
9Wad)t an. Settdjfet bod) bie liefce onne and) in bie ganje S?e(f, 
tmb fd)(afen bod) unfet'bep iel Settfe, tmb wel ft'nb fclinb/ weid)C 
bet 1 (Sonnen 2id)t nid)t fel)en. a ifl bet* 2ente @d)ttlb. S[Cei( 
^inb a((e et'Iettd)ien foU, fo folgef bat'itti^, bnp aUe SiJlfet* attf 
ben oljne fset'l, tmb affe ^et'beu ot)ne id)f, ba5 i(?, in 
Minb, k)et'loven tmb cci-bammt jtnb. @. 162. : @v Kifrt 
ntd)t rttteiit Meiben in bem fleinen Sinfel be$ jiibifdjen 
fonbet'tt tljeitet'U a((en ju, aud) benen, bie nid)t wn 
men tmb S3(nt ffnb; bie ft'nb and) SDWfetben biefef nabe unb 
2Bo()(rt)f, bap 6()t'ijlt^ aud) i()f eilanb tmb 2id)t iji. > 

Calvin: Quod parajti, significat his verbis Simeon, 
Christum divinitus ordinatimi esse, ut ejus gratia fruan- 
tiir omnes populi, et paulo post in sublimi locandum, ut 
in se convertat omnium oculos. Atque hoc verbo com- 
plectitur quaecimque exstant vaticinia de propagando regno 
Christi. 

Unb jttm ^t'eife beineS SSoIfe^ Sfrael/ duc^ Stfml 
fofl wie alle et'Ieiid)fet wevben, ba tt)m afcev bie 23et'()eiptm,a, be$ 
9}?efft'aS gegeben wat?, tmb berfeibe bem leifd)e nad) ati %ftwi 
jlammfe, fo get'eid)fe feine @t'fd)eimmg gaitj infonbei-ljeit 5111* 93etv 
.i)ttTlid)umj biefeS SBolB, weldjeS mit ben .fteiben <$otte$ S3at'im 
(jet'jigfeif, tfberbieS abet' and) feine 2Bnl)i'^afti()fctt jit pcetfen (jaffe 
9iom. 15, 612. Calvin: Inter Israelem et gentes non 
sine causa distinguit Simeon, quia jure adoptionis pro- 
pinque Deo erant Abraliae filii, gentes autem, quibuscum 
nullum erat Dei f'oedus, ab ecclesia extraneae. Tota Is- 
I. (Wco 'vrt)tni<$i( t ) [ 22 ] 



338 tfm onnfoge (geptuageftmd. (SpijK 

raelis gloria ab uno capite penclet, quod illi promissus 
esset redemptor. 2ut()ev aS*$. 6, 163.: Sa$ 93olf 3fwl 
wilt) biefeS $inbc$ gt'of?e @()ve (jaben. @o(d)en efang l)at imeon 
nidtf allein grijabt im SJhtnbe, auf bet 1 gun^, uf bcm 9Japi, foiu 
bern im ct'jen. ttnfet' (feber ctt unb Bafer Derlctlie tm$ urn 
6()fifH witfen, but-d) feinen ^ciltgcn @ei(^ [due nabe, bap 
bfm licfcen (Simwn naddjtnflcn/ nb ud) tin 



I. )ie ^wHc^'e SBejlimmutig be^ 3<fu$finbe$* 

1, So unb wcm bicfclbc offcnkt- wirb v>. 2227.; 

a) im Sempel (buvd) ^vcbi^t, (Sacrament) wit-b fie nn$ 

offcnbar . 22 24. 27., j'cbod) ntti bcnen, 

b) btc fi'omm unb gotte^ft'irdf^ig ft'nb, tinb bic 

c) @f()nfud()t nad) bcm wigcn $tii ()aben (r wavt^tc auf 

ben Si'ofl Sfi'ael^), unb 

d) ben SBirhmgen bes l)eiltgen @ei(^e ffd 

Jjcilige (SM|l war in il)in) D. 25., 

e) im fe|len @(auben bet* goftlid)en @nabe unb 

(in (cittern SBovt) (id) gctr8(l*n . 26. 

2. 5CeId)e biefe t)en'lid)e SBeilimmung i\\ B. 2832.; 

a) 3>f(uS et'nid)tet bic (Sdjverfen be$ Sobe bei ben 

bijjen . 28. 29.; 

b) er tjl ein ^eilanb dfet- 23o(Fet' . 30. 31. j 

c) er ijl ba Sidjt bet- SBelt . 32.; 

d) et i ei'l)efdid)t bie an iljit glaubcn . 33. 



. 20, 126. 1 |l*r.' 9 X 24 bis Cap. 10, 5. 

[eid)nip on ben Slrbeitern im SBeinberge le^rt un^, 
nur biefenigen 33et'iifeneii jugleid) aud) 5ltieraal)lfe jtnb, b. t). 
teg t}od)begnabigtc Sieblincje, au^gcjeidjneter nabe werrt) 
wf(d)c fine t>ertrauenSotie, anfprud)loff, temtitl)ige unb befdjcibenc 
t'finnung l)abcn. Slvteitcr, bie mit biefer efmmma, in iljt-en eijjnrn unb 
in bcr SSelt Slttgen bie 2etcn finb, werben nad) ottfS ttvtl)eil unb 
in Dtte^ Sltigen bie Gri'jfeit, ^8ef?cn, 3tusgejeid)net|len fein, wevbcn 
ov alien anbeni bcfonbmr nabenenwifungcn wet'tf) gead)tet. 
fd)en bagegen, bie bem ^au^inifet' nid)^ jtitrauen, auf feine 
K-it nid)t vec^ncn, ntd)t e()ei' .^anb nod) up n'tlji'en, bis bet 4 
mit tljnni ein5 gewovben ifl urn ben 2o()n, bie nad)t)et' gan$ erfii((t 
finb mit 95orjldhtngen won il)ren SBerbienflen, om SBei'tl) iljrer 
Sit'beit unb Seifiungcn, on il)ven SBorjfigen DOI alien anbei'n, con 
uetmctnten gei f ed)ten 5Infpviid)en an ott/ (old)C S>ienfd)en, in iijrcn 
unb aud) wol)( in bet* 2Be(t Slugctt bie SSejIett unb @rjien, wcvbtn 
et-abe in otteg Sltigen bie e|ten fein, b. 1). ott wirb ft'e, 



339 

gen KjtYf 2Ininapuiigen befonbem- nabe tmb fife nidjt werff) 
ad)fen, wit'b mit iljtten nttr nad) fan rnnbfafjen Moper ernl)* 
tigfeif wfa()i'en (. 13.). Unb fo lefyrt benit ba$ @(eid)irip ei> 
ncrfeifs, bap affe$ Doflig freie mibe otfeS ifl, bap ber 9ftenfd) 
i()m nid)tS abttet'bienen nod) get'ed)fe 2lnf)w'id)e an i()n mad)en faun j 
anbi'crfciH jfigt fU, bap oft in bet 1 (gtwcifung tinb 
fctnev o((t'g ft-eien itabe nidjt wn hem, gmnblofti 1 2Bi(lf'ii()i' 
Icitet wivb, foubevn bap itt bet- cmfi^(ib(?fdl)affen()fit ber S0 
bic t'l'inbc lirgcn, wat'inn oft fo obci 1 anbpf'3 ()anbc(f. Sine 
fuaucn^ooKe ttttb bemfi^igf efmtuutcj, ivte bic If^rlvt'uf 
tw fie (jatffit/ mad)t au^fjcid)ncfci* nabe won' oft fijcilljaffig, 
bff enfcjNjfnijffi^te @jnn fd)!ifpt ftd) won ben (Srwcifungcn fo(d)ct' 

fclbjl ati^ 3|l bicfc Siuffajfiing cinet' bet fdjwici-igflcn 
rid)ftg/ fo frift i()rem |>a|)fgcbanfen, bap al(c$ son bet* 

iife offeS aM)an^, bie pijkl fe()t fd)b'n jut 1 @fife/ in* 
bcm |te bem 28a()tte begegnef, a(S ob be SD?enfd)en SSei'ljaifen 81# 
Jig gleid)giilfi.i) ffi; wenn fdjon ba (efd)nip fe(b|^ biefc ivricje 2(n^ 
ft'd)f nid)t b^t'infftgf, inbemoff fa Slfbeifet 1 fitdjf, bemft/ beloljttt, 
fo wcijl bic @j)i|iei auf bie ^'Snipfc tmb Slnfrt'ntgtincjen i)in, bie 
bas oan^eliiini Don feinen SBefennent ecvlangf, unb bie nid)f won 
ftd) wetfen bavf, wet* bie ^t'one bc^ eben bege()i'f, 



I 1 $or, 9, 24 bi gap. 10, 5, 



Slpoflcl giebt im 8. unb 9. Sapifel ^Sejeljntngen ilbet? 
ben wf)fen ebrattd) bot- d)fi|llid)en ^i-eiljeit, tmb ^eicjt (9, 15. bi 
23.) M feinem cigenen ^5eifpic(e, wie er in felb|lei'lctigncnbcj; Siebe 
atif bie SluSfilnina, fciner apoftolifdjen 9?ed)te 35ci'sfd)f gelet'llef, unb 
wiid'g mete @nfbe()nmgen unb (Sntfaijnn^n iibernominen Ijabe; 
auf folijcn bann (St'inafynuncjcn an a((e S()fi|lcn 511 afynftdjet' 
ttet'lettgnung, unb bap ft'e ben ei'foi'bei'iid)cn i'ed)ten (Snijl unb 
im Sl)i'i|lent()itm beweifcn fotten. 



m 

1. SBovin bicfcr eritjl bef?e()e (Sap. 9, 2427.; 

2, wie notljwenbig cc fei Sap. 10/ 1 5. 

1. ei- Sfyoflel beginnt mif einet 1 (Si'maljnung jum Srnjl im 
S()t't)lcnf!)um/ inbem er fagf (. 24.): Saufef alfo, bap il)t* e^ 
ergreifef; unb bie wangefycnben SBoi'fe; Siffef i()r nid)f, 
bap bie, fo in ben <Sd)t'anfen latifen/ bie laufcn alle, 
abet' incv et'langet ba$. f(einob? enfl)a(fen einen fraftigen 
^cweggatKb jti jenem @rnfl, Ijergenoinmen au$ bet 1 ewipljeit be^ 
cil fi'if a((e, fo bap bet 1 Slpotfel fagen mii: SBenn and) bei jenen 
end) tvol)lbefanntcn SfiettKiufen- nut' t'inet' ben <3iegci ( |)fei(J et'langf, 
fo ii? c$ bod) bet unforn Slnfirengungcn fi'it 1 ba ewige Seben aini 
bet 4 ^ ba fann jebet 1 ben @tcg ei-ftngen, ben @iegerprei$ ai$ Soljn 
baoen fragen,- fo laufrt nun alfo, bap i()t ( e ergt-eifef, 

bel S(jri|lenleben0 mit einem 28ett(a : f 

[22* ] . <v 



340 2Cm 

(.- 24.) unb mit cinem S&ettfttinpf (. 25.) $eigt tm$, 

frnjle tmb l)od)tvid)tige 2lngelegen()eit ba$ jtijlcnt^um, bet 1 (attte 

an Sffuiu/ ^ 9?ad)folgc be$ @dofet'6 ift; wele (Styrijlen fdjcinen 

ba$ ganoid) ju uetiennen, unb bod) ttergleidjt bet 1 @t'lofcT felbfl 

bcu (Stcmb fcinef S&nQW mit bent SBati eineS Spalafteg (SljuvmS) 

unb mit bent ^riegfiifyren (Sue. 14, 2535.); bod) forbert cr: 

Stinget banad), bap il)v but'd) bie cngc spforfe cincjcljet, bcnu i)ic(c 

wffbcn, b<i^ fagc id) aid), baiwd) tvadjtcn, txnc fie fyincinfommfit/ 

ttnb wcvbcn'* nid)t tl)un Hnmn (Stic. 13, 25.). iD?an bvad)t nut 1 

Me gofbmmsen bc^ ^)ct(anbc^ ttnb fcincv 5lp0fW j envagcn, matt 

H 4 ad)t mu 1 bie Qmlifyteit ^(jt'ifli, bie auS ttn^ wicbetf t'a()leit fott, 

tmb bic .^ct'flid)fdt fcinei: SRa^folgcr ju ktt'ad)^n, wit bic @|)i^ 

fkln bcv ^ipt)ania^@onnta(je ^ fd)i(bn' tmb fovbwt : uub man 

wii'b.ju bet 1 Ucl^t'jeugung gclancjcn, e$ fci etwa^ fd)f 6rn(i^ unb 

od)wid)%$ tint ba Sl)fijlcntl)tim. (5nfniutl)igc biivfcn tnbeffen 

bicfc ^ovbevuugeu bc (SttanseliumS ben Kiiibigeu nid)f, bcnit clu'tt 

bie^ iniiuiclttim Devl)eipt itjm aud) dncn aupet'orbfn((td)cn c)iJftlid)en 

JBcijlanb, bie $ t'aft be l)dligen eifiefy tmb wenn er etwa cnnafc 

fen ivitt, fo klebt eS feinen 93?ttf() unb jta'vft feine $i ( iiffe but'd) 

bie 2luC'fkl)t auf bcu I)et't'(id)en natenloljn feinet- f ampfe. 

3n ben (S^ielen, bie auf bet* Sanbenge gtt ^ovinfl) aUe wiet* 
3at)t ( e cjcfeiei't wurbcn, bei ben bovt angejlelUcii SKcttKiuffti, fonnfe 
nut 1 einet* ben (Siegetf vanj ettingen; wie uiel Ijevt'lidjet 1 ifus bed) mit 
bem (5(>viflentl)um ! e$ S^ijlen grbenlfben tjl o()( einent SBJett* 
Jauf ju i)et ( gleid)t; fuvj nut; wai* bie 9lennk()n jcnet 1 Satifet 1 , unb 
aud) unfet* Sffcen if! nut* fut'j, wennS I)od) -fcmmt, fo Wviljvct e5 
ft'cteitjig obet' ad)tjtg ^a()t:e ! off waven iele 3 e uSf/ ^i'f ^^^ 
fa(( bin Sieger f rente, eon benen et' (Sljre et'nbfete; bvi$ Sluge be$ 
a(ife()enben 33afet ( $ tut ^immet, bet 1 .^BHc? be (SriBferS, bet 1 un^ Jieb 
jjat, tmb fiir un gcfforbcn ijt, fteljt auf un, wie roir unfevn 2auf 
fot'tfeijcn unb wottenbcn, ja a(Ie (Seligen im ^immel unb bie 
gen (Sngel nel)inen frctibigen Slnfljeil an ben evnjlcir 
bet 3""3 fl< 3 c fu. ot-t c^ uncjewip, ob man and) 
npb erlangen, ob nid)t uie((eid)t ein anbt-ef e$ nod) entveijieh wet-be; 
nid)t fo l)ief; Ijiet; f'itnn jeber/ bet 1 ben geljorigen (Si'nfl aiwenbet, 
ba 5!leinob, bie unuet'gcing(id)e $vone bet- (Sljwn, ben ieget^t'ei'5 
be3 eivigen 2eten^ evgt'eifen, jene uniwgdjujlidje unb untiei'tvclflidje 
frtMie BoOfV ^elijjfeit unb gt-opet 1 ^evt'lidjfeit; ft'nb bod) toielc Siui()# 
n.ungen im aufe be$ Waters, Ijat un^ a((en bod) <()riflu bie 
<S(atte tereitet. S5iefe (^ewipljett, ba ewige |>eil ju ergt'eifen, i|T 
fca fi'Sftigjte @t'.muntening$mittel, ift bie wirffamfle Snebfebet' jum 
redden @fn|l im Sljciflent^um j tton biefet 1 feligrn @cwipl)eit n*at' 
bet- l)eilige ^aulu biit'd^nmgen, bet' am @nbe fetne^ 2cben6 fd)veibt 
(2 Sim. 4, 8.): 3Jtit' t|l fdjon bie ^vone beS Sebene beigelegt; 
ton biffet- @ewip()eit fpnd)t et- ?p'm. 8, 2839.; auf biefe 
vip!)cit tveij? ba Sfiprt be^ gvlpfet^ I)in 3ol). 10, 2729. 
jebrv iatibige ivirb gewip ba^ tleinob evgreifcn, ivc(d)e i()in 
(ja(( fcine (jimmlifc^f ^crufung in @f)vifto Sffu/ Wfnn nur alfo 



2Cm onntage @cpfaageftm& (gpiftel. 341 



latiff, bap ct ( eg ergreiff, b. I), wmi er nut 1 ben erforberlidjen drrnjt 
amwnbef. 

Unb wag geljih-t 511 biefem @ntjl tin %ijtenfl)um? gin jeg# 
(id)er aber, ber ba fflmpfcf, enfljalt fid) alleg ingeg; 
jene alfo, bap fie eine oergangiidje f rone cmpfaden/ 
abet 1 eine unim-ganglidje (. 25.). (Snfljaltfamfeit 
jum (Srnfl tin @()n'|lenrt)tim erforberlid). SWeg, wag ben 
entnei-tten, feine fvaffe fd)wad)en, feine ejvanb^etf eenninbcrn 
fonnfe, ba miebcn bie tampfct 1 , urn wa,anglid)e 6()t'e 5 et'wet^ 
ben; (Jnfbefymngen bulbeten ftc, mfil)fe(igc tinb befd)wet'(id)e Uebum 
gen jleHfen ft'e an. 3um @i'njl im <%jffenrt)ttm gcljot't @nt()a(tfam# 
feit won ben Sujlen bf leifd)e6, bie rcibei: bie (Seele jli-citen/ ntc 
(jalffainfeit con ftnn(id)en enflffcn nnb funb(id}en eibenfd)affen ; 
benn nid)t b(op bent ^ih'pet 1 fd)aben fie, me()c nod) bet 1 (Seele, 
gen i()r fd)inerjlid)e 2Bnnben bei, ranben H)i l bie 
fiiu ben l)ol)et'en, goffiid)en .5Betf!anb, uevfenfen jte in geij}!id)e 
mad)f; d)(af, Sob, Unb foldje nf()altfantfeit foOfen wit' <S()t'i(7en 
nid)t iiben ftit 1 ben tiniwganajtdxn tinb tinoet'gleid/lidxn fampfpveig 
ewt'cje @e(igfeit tinb f>et't'lid)feif. 

3d) (attfe abet 1 alfo, nid)f al6 anfs Ungewiffe, fagt 
Caning (D. 26.). 5Bet' beg gIM1id)en rfolgg ungercip ift f wer 
jtt ^veifeln beajmtf, wet* bie ^offnung aufgiebf, bet 1 roit'b nadjlapig, 
ft-vige, nutf()(o^, abet 1 au$ ber en)ip()cit be5 <3iege$ folgt nnet'# 
iniib(id)et' ifet 1 , tinb bet- ge()ovt jtim St'iijl im (()n'|?enf()tiin ; 
fttt$ anljebcn, a(^ ob nod) nid)tg getwefen ware, Dergeffen , waet ba* 
Ijinfen if}, unb fid) fh'ed'en nad) bem, baS cot 1 un ijl, bie IftfiTgen 
.fianbe fiarfen, tinb bie wanfenben fniee et'intUljigen ; an ba wotv 
ge()a(fene (jet't'(id)e ^leinob jt'd) et-innet'tt; im ebefe t'ingen nnb 
fid) Su-dffe att bet 1 >% etfeljen, bae ijl bee unemttlblidje 
ba>5 bei 1 ved;te @ni(l im Sijt'ijlentljtim/ ben <5l)vt|li 
weifen. 

3d) fedjte alfo, nidjt alfbev in bie fiuft 
(o. 26.), _ fon been id) betftttbe meinen Seib unb jaljme ifyn 
(. 27.); e(b|lbel)et't'fd)nng ijl eg, wetd)e ^um gritjl im 
|tent()um gel)6t-et; R5cvfud)ungen on aupcn ttnb 5lnfed)tttngen 
innen gt-eifen ting an; jebet' wit'b von feinet'n|lget;eijt unb 
eg gilt bag Singe atigwpen, $anb unb $tip abl)atien, bie liebjle 
fiujf, bie tl)ettet^e <Sd)opfnnbe toedettgnen. 9?id)t laffe id) bie Siijle 
fiber mid) l)et'rfd)cn; fagt bet 1 Slpoflel, fotibern id) l)et-t'fd)e flbet^ ft'e; 
un'e ein @efangenet' an bet 1 fette gefii()t't wirb, fo fdjhge id) metV 
nen 2db in Sfrtten nnb 95anbeit btii'd)@e!bflbe{)et'ffd)iing; eg tfl mit 
bem Kitibigen nid)t fo, wie 9?om. 7. befd)i'ieben, bap et- im .^amj5fe 
nnfei'liegf, fonbent buvd) ben, bet' il)tt jkrf mad)t, weldjet 1 ijl Sl)t'i* 
jhig, gewiimt.et 1 bie ^et't-fdjaft itbet; alie Siif^e nnb JBegiet-ben, iibet 1 
ftletfd) nnb 23(ut, fo bap et: ft'egt'eid) iibeminbet (j")iom. 8, 1. :c.). 

Gnblid) fagt Caning nod): amit id) nid)t anbet'it jpt'e* 
btge nnb felbj^ Det'tvet-flid) werbe. SBadjfamfeit fiber jid) 
fflbfl i(l noffyig, wo man ben red)ten @vnj! im )ri|lent()um bewei* 



342 ffm onntagc Sepfuagcffml 



fen witf. $a$ fyaben ftd) @(fet'n, 2eI)W!, Grjiefyer, ^rebige? unb 
afle, weld)* fflr bag eelenfyeil anbi'er @ocge jtt fragen bevufen unb 
t>erpflid)tet ft'nb, wofyl ju mevfeit, bap ft'e nid)t an bet 1 eigucn <2>eele 
@d)aben nelpen, wafyrenb fte anbere auf ben redjfen SBeg ju brin* 
gen bemiii)t ft'nb. SDtit <2>ovgfalt anf jebe Sflegung be$ eignen Spw 
jen ad)fen, mit frenge ftd) fdbjt n'djfen, in fiinblidjet* @d)wad)()ett 
ffd) nid)W Sabdnwert^g jti @ttfe (jalfen, ba5 1)1 tmet'lap(id), wenn 
man ben red)fen @i'njl im S()i'i|lenH)um bcweifen wi((. 

2. SBie nof()wenbtg ein foldjet 1 St'nfl im S()t'i|letu 
tfyttm fei, eni)djl bet 1 Ijeilige SpauUtS mit jwei rflnben; 
wenbt'g i|l biefetr ^rnj}/ wet! (2id)ed)eit unb Setd)ffinn nut 1 
bag menfd)lid)e ^ei-j befd)leid)en (. 1 4.)/ unb weil bie fi'djern 
unb leid)tf(untgeu |>et'jen einem getviffen SSet-bevten ttnb einem tin* 
fel)(6a?en Unfergange enfgegeneilen (o. 5.). Win ttor <Sid)ed)eit 
unb Seid)tft'nn ju wat-nen, unb ju bem fo notljwenbigeh vnfl ju 
ermafynen, crinncrt bet* SS^offel an bie @efd)id)te 3fwf^> a ^ ^ a 
93o(f atif fetnen 3"5 e11 in btv SBfiflc ftd) befanb, um nad) Canaan 
jtt jie()en, bem tieblidjcn unb gefegneten Sanbe, wo SDtild) unb ^o; 
nig j!iepf, ba iva? e5 in feinet* ^pt'tifung^ unb 33ofbei'ethmg^eit; 
ebc-n fo ill fS-mit 11116 SI)viflen; in bet* SBiifie biefe^ 2ekn^ be|le# 
l)en wit: tmfere ^t-ufungs^ unb 93ot*bet:eifung^eit; unfet 1 SSateclanb, 
wol)in wit 1 jiel)en, ift ba l)immlifd)e Canaan, ba 3^'itfalem, ba^ 
bt'oben i(l/ bie <2>fabt be^ {efcenbigen @offe$. 3f^^ f^'fuj)t' ju jeo 
net 1 3 e i^ wk/ fl^P^/ niannigfadje unb fiberatiS l)et'flid)e Sol)(t()aten 
ofte-J; fie finb ttntev bet 1 SBolfe gewefen (. I.)/ mif einet 1 
SBolfenfauIe bei Sage unb mit einet 1 ^u^ 1 '^"^ bet 9M)t leitete 
ft'e bet 1 ^ett; but'd)^ 9)?eet' finb fie gegangen unfet 1 f einem 
m(id)tigen @d)u|; ttnb biefe beiben wunberbaren 33egebenl)eiteit 
^Pid)tefen bie Thibet 1 Sftwl/ g(eid) einet 1 Saufe, bem 
biefem tt'etten ftntfytt otteU/ wiflig jtt folgen, |t'd) ganj feinet 1 
tung anjuttet'trauett (o. 2.); nod) meljt 1 tljat @ott; fie l)aben a(le 
einet'lei gei|l(id)e @peife gegeffen (. 3.)/ b. (). atif wuiu 
berbiU'e SBeife nal)fte. et 1 jt'e mit bem SKanna, unb fyaben alle 
'einet'let geifllidjen St'anf gefninfen (. 4.)/ b. (). auf wttn# 
bet-bare Sfficife gab i()tien oft Gaffer au^ bem Selfen, unb bie 
(Sft'ome unb BSd)c biefeS SBaffevS begleiteten fie iiberaU t)tn auf 
il)t'en 3u$tn in bet 1 SBfijle/ fo bap bet 1 gei|l(id)e eU, we(d)et' 
war SfyrifhtS, i()neu alienrtjalben gegenwartig unb na()e war/ in 
bet 1 @abe na'mlid), mit weldjeu et: tmatt^gefc|f ft'e im'forgte. (So 
mele So()(f()afen genop Sft'ael, Diet^ig 5^ ()inbuvd)/ abet 1 an 
i!)m ftietcn ()atfe @ott f'ein SBoIjlgefalUn (. 5.); otv 
wo()( enoffeit be alfen SBunbegDolfeS, otwo()l ()od) gefegnet on 
off, fo fel)ffe ii)nen bod) bie t ( ed)fe eftnnttng, bet'en S3? jig attem 
itinen ba^ SEBol)IgefaWf n otteg jugewanbt ()(ittc ; <te liepen ftd) butd) 
offeiJ life nid)t jut 1 SBupe leiteit, ft'e seracfttcten ben 9frid)rt)tim 
feinet 1 ebulb tmb Sangmtttl); fte pfeten ftd) bat'attf, bap fie e* 
tioffen be$ 33unfa$&olfe$/ bap ft'e ^inbet 1 Slln-aljam^ waren (93?atf(). 
3> 8.)- Sben fo geljen ie(e 6()d)len in bem 2eid)ffinn baljin, bet 



@<?ptaageffm<?. @pi|H 343 



nid)f SBufif rt)ttf, tint) in bet- @id)erljfif / tie (id) nift 
ten tSttfdjt unb baljec ben (Srnff beg %if!ent()umg, ben t'fdtfen 
@ifei' in bev .etiipnfl wgipf. SBer, mil er gefattft if!, jtim ()eil. 
Slbenbmaf)( ge()f, tic tfiwfte befudjf, bie ^H'ebigt IjBrf, in bet- $ibd 
liefl, an $ei'einen jut 1 SSeforbet'iing unb 33et'bvdfting beg 9letd}e$ 
cttcg attf @i-ben Si).eil nfmmf / wet- bc^alb ' bei @ott in naben 
ju jM)cn metnf, fibcu btc0 a((e^ bie faj)ltd)c ^Bupe, bie elbfloer* 
leugmma,, bic Siffcc yergiff, bet 1 i)l ft'djci?, forglu^/ (cic^tfmnig, 
taufcl)t fid) iibei 1 ft'd) felbjT. %t Icid)tct' e^ nun ba()in fommt, 
ba;J .ficvj in fo(d)e @id)ei-l)cit Dftjinff, ttnb in i()v fid) fclbec 
djoU, befb inct)t' fuib bie grma^nungett jtun (5n?(t tin 
ju fcd)?i'jigiMi tinb tivu 11 befolgen. 

ttnb btcfcc @rn|l ift bi'ifigeiib notfjwenbig and) banim ; wdl 
allein 511111 ^fili*, 5 wm i^rdfcn bc$ iVgfi'jpwiff^ b 
bcnS fu()vt, 2cid)ffinn bagegcn tinb @ic^ct'l)dt pfjc 
ten, ba$ Idji't bag 23dfpicl be ift-aclififdjen Solfeg, eg ()ei|it (D. 5.): 
<Sie finb niebergefc&Iagcn in bci* SBt'iften; tinb ben 6()i'i# 
flcn, tie in eitlei* <Selb|Jfiiufd)img ba^inye^en, bie oljne ben erforbet* 
lid)cn @en|l in funblidjet* Sfac&'gifbigffit gegen ft'd) felbjl wanbcln/- 
ilincn wit-b bet' ^ffi* einfl jttnifen: 3d) fenne eiui) nid)h &ott 
woftc au3 beitt @d)(afe bei 1 @id)et'()eit bie @d)tofenben enverfen, 
wollc ting al(e mit bem 2id)tc fntter nabe et*(etid)ten , feinen ()ei(. 
@eift in ting cjeben, iinb ben (gwffl im 6()fi|lenf()itm ttng fd)enfen, 
bci 1 bag ewige Set en et'Cjt'eift! Slmen. 

2ittl)ei'. iefe piftel i'fl ein &tM bet; langen el)i'e, fo@t. 
^au'ug bui'd) bie uiet 1 Sapifel tt-eitt, bat'innen et' Idjt-ef, ivie bie 
<Sd)wad)en iin (auten 511 Ijalfen jtnb, iinb roatnef bie wenneffenen 
unb fuedjen S()Vijlen, bafi ffe 5iife()eit tinb nid)t and) fallen, ob fte 
woljl je^t jle()e-n; itnb giebt ein@(eid)nip fd)i*ec!lid) genug wn benen, 
bie in 6d)ranfen (aitfen obev fainpfen unrein $(einob, ba Dtel (stti* 
fen unb bod) fel)len. Sllfo i|? eg nid)f getutcj, bajj man cjlSubia, fei 
tinb attf bem SBege 6()rtjlt laiife, fonbern bap man bag eroioje Seben 
ersreife 9D?att^ 24, 13. 1 for. 10, 12. ag Saufen wirb auf 
jweici'lei Seife ct;t)inbei*t; cinmal-burd) ^aulljeit, ba^ man ben 
lauben nid)t vittedid) iibct, unb laf ijl in pten Seti'en, wobon 
<St Catling ()iet* nid)t rebefj fonbci'ii fagt on benen, bie tm 1 * 
geblid) laiifen. 

S . 25. SSielmc^i? nod) alg im wdt(id)en f ampf witt eg tin 
d)rijttid)en f amj)f notl) fein, adeg incjeg fid) aiipern, tinb atlein beg 
fampfeg warten; tteu nun baneten and) feine6I)t'e unb 9?u fudjen 
ivill, unb an otteg 3Bott unb eifl: tyuti evjagen, unb ettvag QC* 
fel)en fein witi oi ( anbeni, wag rciil bet- gcwinnen? 

3u tt. 26. SBie fte im ^ei^en ungewip jtnb unb untejlftnbig/ 
fo wei'ben fie attc^ unbeftanbig aupedid) in SBevf'en ttnb 2e{)ren, 
ne()men |e|t bieg, jet bag fiii 1 , tinb fotmen nid)f 9iul)e (jaben. 

3u . 27. 3&J)me.n meint ec nid)t attein bag ampfen bev 
ffcifd)lid)en 2ti|^, fonbei'it atteg jeitlid)en ingeg, barinnen wiv leib* 
lidje ^u|^ {)aben, ^Ijve, unjl/ ut ;c. 5Bei t: bt loelapt unb nidjt 



344 2fm onnfage eptuageftma, (SpifteU 



f, bet 1 wivb alfo pt'ebtgeti, bap et' felbjl Devbammt wivb, ofc 
gleid) prebiget 

Su Sap. 10, 1. grfjrt atfeg bat'attf, bap bet- flolje tin* 
fe( tinb (Sigenjttm fid) enffefjen fott, unb feinec ben attbetm et ( ad)te, 
fonbet'it eiit jeajid)et' bem anbent fid) eben madjc, unb cinev beu an> 
bent fi'age, bt> @(at;fen btc @d)wad)cn :c. . 

3u B. 2. ie f inba- Sfwel (jatfcn @otfc SEBotif, bap fie foU 
^n in^ geloOfe Sanb fommctr, ju bcmSffiovt fatten fie icl 
fonbfdid) bie @f.. ^)au(u^ t)iet' anjcigt,. ba$ ^ecv itnb bic 
^immclbt'ot unb (Sfcinwaifcc, wcldjc ftnb i()ve Satife geweft 
w), Qleidjwit bic Saufc ntod)te jet unfct SKcev unb SColfc fdn. 

3 B. 3. Slcitpct'tid) nub Iciblid) l)attcn fie anbet-e Seid)f)i tmb 
SBot't, benn wit 1 , abcv ebcn bcnfclbigcn @cijl unb @(akn S()vil!i/ 
ben wit* (jabeti; ba$ beutet et* an, inbem e? eg geijllidje peife 
nennf, bentt gciji(id) effen ttnb tnnf'en fyeift gkukn (Sol). 6, 44. 45.). 

3u to, 4. a iff, fie gtaubten an benfelbigen S&tijhim, k 
wit' an glauben, wiewo()l et 1 nod) nid)t in>3 $leifd) fommen war, 
fonbevn Ijet-nad) foramen fottte, unb fold)e i()t'ea lauben^ 3eid;eit 
wat 1 bet* teiblidje $el$, ba fie SBaffet 1 att^ fvunfen. 



im fjn(?cnfljuttu 

aju et'muntet't fce.9ljpo|lel auf$ Mftigfle buvd) 

1. attf bie (jeibnifd)en frtin>ffvicle; 

2. attf fein eigne^JBev{)a(fen; 

3. attf ba^ wavnenbe ^eif^iet be$ jiibifd)en 



II. Ue&er ten ^ampf &e$ (Jf>rijlen 

1. 28ie bev ^rijl auf benfelben jtd) yot'tet'eifet; 

2. wie ev in bemfelben getjen bie einbe feine^ (Seelenl)ei(^ fid) 

evI)aUen ()at; 

3, wie bet- jt'egwdje ^am^fet 1 S()t'i|li mit eittet 1 unDet'gcinglidjen 

gefront wit'b. 

HI. 



1. SBorin kftel)t bet 1 red)te famjpf beg Sljt'ijten; 

2. tmb wpvin bie ^Beloljnimg befjelben. 



IV. 55e^ 5ri|?at ^ampf urn t>i 

1. <S^ i|^ fin flampf ttm ben I)od)|len ^t-eig, bet* tmg aWen 

net ijl; 

2. ben wtc auf bem 3Bege d)t'ijl(i(^et' (Stfenge gegen tm^ tmb auf 

bet 1 SBa&n bet' ntljaUfamfeit fflljwn; 

3. -in weldjem fieifd)ltrf)e @id)et'i)eit ting nad)iaffen tmb beg ?pfeifeg 



4. ben abet' bie madjtige Unfetfii|tmg beg $ttl\fyn eifleg im Setf e 
ting itegveid) beenbigen l!ipt. 



2(m @cnnta0e eptoagcffrnd. docwgelium. 345 



II, SKatffr. 20, 1 

you ben SIrDeifern im 28etof>er<je* 

(Sie&e 3)arabe(n @. 93. 2C.). 

Dfrfjetflt -SWaffd. 19, 2830. feinm ^tingei-n SI) fit* 
natjmc an fctnev en- 1 id) hit; fca Icidjmfi tel)vt, wobuvd) 
ivii 1 roalji'Ijaffig jttm 23eftfc biefet 1 Jpm'lidjf'eit gelangen, namlid) Don 
(Sciten otteS bttvd) t>ic <$nabe, tap ci 1 \\ni> gtt fcincm 9Ifid)f t-e* 
nift, tint* unfemfeitS bttt'd) Senutrt), benn, tinb ba$ tj] bin 1 ^attpff 
gcbanfc bet? Spavafcd, bic 5)cmftt()i9Jlcn finb im 9ieid)e bee ftcvm 
bic 93egnabigt|len, nt> wcrkn toot* anbcni 511 fcligci* St)cilnat)ic an 



I. ^m 3tcid)e offeS gilt uv bic nbe be$ ^evrn unb 

D?enfd)en 



nut* t> ju 

1. rttif unfere Scttifung sum 

2. attf iinfet 1 SBBirfen in kmfdbcn; 

3. aiif ben Mjn, ben wfo ju ()offen 



II. Uc6et bie wic^tigcn Sluffcfjluffe, 

geltum ^6er unfet* SBirfen auf Q:vbeii 
1. 3^ist cS tm$ ben 2lnft)ci(, ben @oft an unfvm SEBirfen ()at; 



a) on i()tn empfangen wiv ben S3mif ( ^n nu'rfen; 

b) et- jei<j un6 and) bie 2lrt nnb SiBeife, tvie tii ( in utw /, 

fet'in 25ci'tif roit-f'en fottcn; <^ 

c) i()in ge()oi't bet- @cfo(g nnfere^ Stiffens an. 

2. Untet'fnd)en wii 1 ben 5lnrt)cil, tveldjen bet iO?enfd) an feinem 

fen Ijat; 

a) ev nimmt ben gctttid)en SKuf jwm SBirfen an 1 , 
. b) ei 4 fud)t ben l)i)d)|len nbjwerf a((ei- menfd)(id)en 

fiafeit, bic 93crbi'ei(nng be$ 9teid)ei5 ottesf, in feinem 
<3fanbe jn fovbevn; 
c) ; jW) mit Sreiie feinem ^Bet'ttfe uor. 

3. 3id)en wit- wid)Hge golgmmgen au>3 bicfci 1 SBeHad)fnng ; 

a) c$ mup jtvi) mit bem So()ne, ben wii* wn ott 

ten, anbei'$ wl)a(ten, aid mit bem 2ol)ne/ ben 
fdien rtt^ju^eilen pffegc n 5 

b) bet 1 ^ett roirb tins nid)t banim wewet'fen, wei( wic ^ 

but'd) ItmflSnbe DeH)inbet't, wenigei 1 ge(ei|?et ^aben, ' 
a(6 Slnbi-e, beven SSiffen bei- $m mit w'd)(id)em 
(Segen ft'onte; 

c) bap wit 1 nid)t mni't'en, nod) Slnbrc tcndben fo((en, bie ., 

mit i()vem Sivfen gvopeven @egen fd)affen, alg ir. ' 



346 '#m onntage eyageftmd. (SpijH 

Ill, SBobtU'rf) tvu-b unfere SMeif elite Slr&dt file bag SXeicfo 



1. tabued), bap wit; mit SBertrauen uf otteS 9luf t()iitig jTnb; 

2. entfd)ieben otteS Gnib$werfe oerfolgenj 

3. benuitljig burdj otfe-3 $raft wirfen; 

4. ItebeDoO an otteS Slrbeiter un$ anfd)licpenj 

5. ergeben rttif otteS Sofjn waf ten. 



IV. gjon bet 5(r6eif im 9Jeid)C 

1. icfc Slrbeif ifi unfcr'Slfffr tittcdap(ic()c P|Kic()t D. 17.; 

2, bfi* Sot)n baftiv aba* due fitie ttabe o^cs . 8 16. 

S* U+ SSa^manit* 



Jim 

fw. 8 f 415. 2 Jlor. 11, 19. bis Cnp. 12, 9. 

oft flit; tm$ tt)tit, tint feinet nabc in (S()fifro tm$ 
ju mad)ctt, Id)t't bag oangcliuin cn bcm ntandjci'lcl 
Sicfrr; in bcr ^rcbigt bcv gottltd)ftt SBot'te^ wit'b bii? nabc un3 
intntei' wiVbct* angeboten/ tinb af unfere forfdjenbe ^ragc oerfagt 
ber err tin nid)t bie beleljvenbe Slntwort; aber bennod) gelangen 
nid)t a((e 511111 eniifi ber @nabe; bie Derfd)iebcnen .f)erjen ncijmen ' 
ba$ 5Sot't et'fd)ieben auf, unb bafjcr, alfo aii^ eigner @d)u(b, weil 
ft'e bicfe abe ntd)t red)t wfirbicjen, bringf baffelbe 2Bort nid)t bier 
feibcn SBii'fungen an alien fyerwr. Sie '@pipel rebet Don ber S)e* 
ntuft); weldje fid) an ber nabe genfigen Kipt, unb weld)e iiberljatipt 
bie ved)te einiitlj^erfaffung i|l, urn nabe 511 empfangen, 

I. 2 ^or. 11, 19. big Gap. 12, 9. 
5Sott ber Semu^ be^ @&ri|?en 6ei feinem 6eI6jlt f um 

iefe emutt) wirb erfannt 

1. au^ ber SBeraulaffung ju feinem <elbjlvu()m . 19. 20.; 

2. au^ ben egenjtanben, beren er fid) rtil)int i). 2123.; 

3. tmi ber SJrt unb Seife, wtc er fid) rtil)int t>. 23. bis (Sap. 

12, 5. ; 

4. au$ ber 5lbjtd)t, bie er babei I)at u. 6.; 

5. au$ ber Offenljeit/ womit er uon feiner Uni)ottfommenl)eit rebet 

t>. 7 9. 

1. ie emttt() be 5Kpojlet unb eine$ jeben watyren Sljri^ 
flen bei feinem tSelbih'iiljm wirb au>3 ber SBeranlaffting jtj beinfel* 
ten erfannt/ weldje nid)t eine genommene/ fonbern eine gege* 
benc i)T. 2lin liebfren oergifit ber 6l)rt|l feine ^)erfon ganjltd), 
unb rebet gar ntdjt Don fid;; e$ giebt aber llmfliinbe . unb 



347 



nifff/ bie il)n bajtt notf)jgen, unb i()n nidrt fd)weia,en (affen. 
wae f mit km Slpojicf unb bee emeinbe ju .fovinfl); ee (jatt* 
Me emeinbe gegeitnbet, mid) i()in famen Stricter, falfdje Sfyefrel, 
Mlglidjf Slrfwiter, n>dd)e Me emdnbe ffir fid)' 511 gewimmt fud)* 
ttn] ba$ fonnfc ihnen nut- gelingen, wenn fie juoe ben 5fyo|lel 
pantos an* ben er$en bee Kiubigen 511 f orinff) BcrbrSngfcn, i(;m 
ba>3 aScvtraucn unb bie 2i>te bei 1 cmcinbc t'aubten; bte oei-fud)* 
ten fie, intern fie bic apo|Jolifd)c 9Bflrbe be$ spaulug, bie 9iein()eit 
feinei 1 2e()re/ bie Saufeii'eit feinei* 2lb|Td)fen ju oefbadjficjen unb if) 
fclbjl auf jebe Slvt unb Sfieife l)etatjuffcn fnd)fen. ^Sttc ^aulu* 
gefd)TOiegen, fo wiivben bie-3 feine ecjnec al6 ein 33 f P"bnip il)# 
ver titgenljaffen SScIjaupfungen angefcljcn unb cfftavt Ijafccn, bee 
cl fcnne nid)t entgcgnen; bai? I)atfc benn bem 5fyo|lel alien 
iip unb aUe SSMfamfeit bei bet 1 emeinbe gevaubt, unb wenn 
ntd)t gefd)e()cn, wenn bee prbei'itng be6 Steidjee otteS nid)t 
gefd)vibet wet-ben foHfc: fo imtpfe ^auhie/ 511 feinei 1 S8frH)eibijjung 
unb SJlcittfertigung oon fi'd) fclbfl fpred)en, unb foldjen atifgcfclafc* 
lien unb t>erlennibet'ifd)en SBibet'f.id)ern (je^eniibet 1 feine npoilolifdjen 
93ct'jiige unb 35et'bienjte gdfcnb mad)en. ap et* e^ tljut, Wat iijm 
abgenotljigf, ja abgejwimgeu/ unb er erf Kill bc(ja(b ben ganjen 
@elbfmil)in file Sljodjdt (. 1618. 23.), abci' unfee ben obwa(# 
tenben Untfliinben fill 1 unwmetblid). 3 1) 1 ' wci'tvagct gevn bie 
9?ai'i'en, fagt er, (apt f()6dd)fe unb atifgeblafene Seufe gem ge# 
wal)i*en, bie wet I il)i ( f'lug feib, in eurei 1 (SinHlbung; il)i* bulbet 
bie gropfen 5lninapungen, won jenen Seljrcrn nainlid), bie felbft eitel 
ftnb unb eurei 1 ifelfcit fd)ineid)eln, it in beflo ungejlorfee iljve feltfr* 
ffidjfigen gwecfe ju ea'eidjen (D. 20.). anj anbei'5 a(^ beu be? 
iniit()ige Slji't')!:, bei 1 nut 1 gejwungenet 1 2Beife t>on fid) i-ebef, mad)t 
tv bei 1 natui'd'dje, unwiebergeboeenc 93?cnfd); ei- felbil ifl bei* 9}?if# 
telpnuf't flHei- feinei 1 ebanfen, 2Bunfd)e, SBovte, Siieben; begien'g 
crgreift ei' jebe elegenljcit unb fitljrt gent sSeranlajfitttgen I)ei-bei, 
on fid) 511 i-cben, fid) ju vitljinenj fo madjten e$ in tovtntl) bic 
falfdjen Sipoftd. 

2. iefen eifeln, felb|ifiid)tigen unb fe(b)lgefa((igen Seufen ge* 
gent'ibei 1 i(l bei 1 Slpojlel nun jwae genotl)igt, won fid) ju rcben, afcft 
feine emtitl) jeigt fid) bavin, bap ei 1 ju egen|!ftnben feineJ 
@elb|Jru(jm ntti 1 wii-flidje aSorjfige madjt (.. 2123.). ,3enc 
Si'deljrei 1 rii()mfen fid) dttperei* SSotjflgf, bercn S3efin fie bem 5tpo* 
(tel abfpi'ad)en; ba nun enfgegnet ^aultf5, aUe jene 93oi-juge bee 
SlbjJammung, bee ebttet (be^ 5lbe($ wittben wie fagen), bcfi|jc 
id), unb wol)( me()i' aid j'ene; fie i 1 it I) men fid) ienee 6l)ri^i 
ju fetn, id) vebe ffjoelid), id) bin wo()l me()e (o. 23. ), 
namlid) ein 2lpojle(. Sffienn bee Sljeifl eon ftd) ttnb fetnen 95oejfi* 
gen veben mup, fo bleibt ee jleeng bei bee Skl)i'l)eit; anbees bee 
Unwiebergcborene. & bilbet fid) ein, 33ovjitge, @igenfd)affen, 
fennfnifie ttnb gevtigfeiten ju befi|en,' bie ee ntd)t l)af, 'ee ftbee* 
fd)(it bag ute, wcld)e3 ee wteflid) befi^t, unb inbem ee fid) er^ 
l)ot)t, fe^t ce anbeee neben fid) Ijeeab, wiiebigt il)een watjecn SBeetl) 



348 3Cm onntage ejMgeftmd. (EpijW. 

nidrt; w* f fei, wtfwcgcn man fi'cl) t'lbcrfdjaftf, frfjitoe cjlalt, 
licblid)e$ efid)f, SBot'jt'tge , bet 1 chid, 9iang in bet 1 MlrgedidKn 



licblid)e$ 

cfc(lfd)aff K. K., ba$ ifl einedei, bev eifte (Seil'jh'ufym ift alfemal 
S()od)eif; erflarj e$ bod) bet 1 5fyoj?el fill 1 Sfyodjeif, bap et 1 Don fo(f 
d)cn SBovjiigcn fibedjaupt rebcf, bic ct 1 nid)t einmal fill 1 cinen @e< 
gfnflanb roafywn @clbjlnif)m0 I)ie(t; nut 1 (in6 giebt bent S0ienfd)en 
ivnljivn SBn'W); 6I)tt oi* otf, ^^nimt'oifcit, unb and) bcvcu foil 
man fid) nicljt t'liljmcn, bcnn unfci* a((cm od)inuf() ifi bicfci 1 bee 
ttci'berblidjftf. SOfan Hnntt bag Dii'iljincn bfi 1 ciflcn unb fc(bflft'id)^ 
gen ^ci'jcu ttngcjlfaft tjingcljcn (affcn, wcnn e$ nut nid)t fo fd)(ib* 
lid) ware; wet fid) aber ivgenbwic in ctnem .fianbtuerf/ in funfJ, 
SOiffcnfdjaft obcv Sugcnb ba^ SBoKfommcnc mtidjt ju Ijabcn cinbi( 
bet, bci 1 ()oi'f ja auf weifet 1 jit flrrben. ttnb bann j|l jebci 1 
cin ()od)ji fr'awige^ 3fi^ ( ' "on gt'opet* 95ci'b(enbung ttnb 
bco f>ei'jen^ ba$ i()in cvgebcn iji; je ctlcudjWct* / bcjlo 
/ unb jc bemiitljigci 1 / bejlo fevnet* Don au>m eitlen 



3. ic ^enuiff) be^ 2lpof?e{ bci bem i()in rtb 
@dfcjlt'u()m jfigf ft'd) and) in bet 1 3U'f ttnb 2Beife, tvie et 1 wit 
ft'd) fclb|l vcbef, (Sv gebenft jucrjl bet 1 tiielfad)fn Sdben unb Srfib* 
fa(e/ bic ct 1 tun be3 inincjcltumS roilien btilbcn imipfe (D. 23. IM'^ 
26.), abet* et 1 tl)ttt ntd)t rocitff, alfi bafi et'- Ujm- gcbcnff, unb fie 
uamljaft mad)f; wenigcv fonnfc man nid)t fagcn, al bet 1 5lpoftcl 
l)tcr. er nafut'd'dje SOfenfd), wenn i()it chva djwci'eg unb 
Iid)t^ h-ifff, tvenn ei- gat 1 chva tun bet 1 ^Befofbct'ting gtifet 1 
wittcn Ifibcn rnup/ ivic ganj anbci'8 t-cbct ct' bann won biefcn 
falcn! (3agf bet* Slwftcl efixnt: @e()t meine Svette, meine 
baiter, meine @fanb()affigfcif! 9it'i()mt' et 1 fid) ehva fcinet 1 
S'lugljeif, @etvanbt()cft/ tvomit ct* fid) rttig bicfen Seiben gcvcUcf ()at? 
9iid)f6 Don bent alien; and) gdiubct et* fein SBecbienj!/ f'cine 5ln 
f^ftidje auf fo(d)c ^etben, cdjebt ft'd) tyvcfroegen nid)t iibet 1 anbeve. 

^ieratif gcbenft iVuidiu feinet 1 Dt'elen Strbeifen/ Slnfh'cngungen 
unb S5emti()tingen ftii 1 bic @ad)c bc>3 @angclitim$ (. 27 33. )/ 
aber wcniget 1 / a(-5 er, fatin man attd) nid)t fagen. 58ie ixn'tvbe ein 
unroiebergcboreneS SiMtf'inb feinc Siebc, fcinen @ifet', fcincn ? 
feine <cibiti)evleugnun.(j gffiil)mt tyabcn! ct 1 Slpojiet t()tit 
on bem alien. St* rfilimt nut- bic il)tt au^ gvopen cfaljven 
tcnbe, fd)fienbe, et'()a(tcnbe nabe bc ^et't'tt. 

gnblid) fommt bet 1 SfyojW (gap. 12, 18.) auf bic cfid)fe 
unb Offentanmgen beg .ficrrn, et'fliit'f abet 1 juDot* nod)mal$, ba5 
9ii'i()men fei i()in nid)^ nu'^e, e^ wibet')7t'cbc fcincm Serjen, 
unb fliinntc mit feinet 1 d)nf?(icl)en Ucbci^eugung eigentlid) nid)t 
tibet'cin, Q$ waven ganj aujjcvot;bcnt(id)c nnbenevfa^vungc n , bic 
bet- I)ei(ige Slpojlel madjfc, wie fent ct 1 abet* bawn war/ fid) berfd* 
ben ju dilpcn, fic()t man bat'atii?, bap et 1 erf? nad) Dicvjelju $il)\'tn 
on i!)ncn fpt'vtd), fo langc {jattc n 1 gcfdjwicgcn. Sl'ic mad)en e 
bod) eifele .'pet^en fo ganj anbet'S, UM'C bdij^cn ft'c ft'd), n>cnn i()ncn 

befonbct'e 2luvicid)nttng 511 ()eil wifb/ ivic fibcd)eben ft'c ft'd) 



349 

bet'felben, tt>ie forgen ft'e, bap bod) and) jebet; erfafn'e, tva$ ifjnen 
begegnet ijl! 9?ici)t fo bet 1 Slpoftef, feic cmitt() i|l tuwtfennbar, 
felbff in km i()in abgebt'tmgencn (sefbtft'iifym. 

4. Siefe emtitl) et'f'ennt man fernet; nod) auS bet 1 Sib fid)* 
be$ $fyojWj ei 1 fagt (. 6,): Unb fo id) mid) t'lHjmen wollte, 
tljate id) banim nid)t tl)ih*lid), bcnn id) wollte bieS>a()t;< 
b,eit fagcn; id) ent()alte mid) aber be$, anf bap nid)t je# 
manb mid) I)o()ct' ad)te, bnnt et 1 an mil- fie()?f, obcr won 
mil* I)o vet. id) ju vfiftmcn roai 1 bcr SIpo'lcl gc?, \xninc\cn, akv bei 
attfin i()m atgcnotljigtcn (Seltfh'iiljm l)at ci* bod) bic Slbjtdjt, f'cinc 
voi'f()dl()aft(fi'e SOJcinung son fid) ju cfrcccfen, al bci* SBalji'Iioif gc* 
map wat*. sffiflffinbft 1 wotten gct-n ftii* inch 1 gdtcn, at$ f> ft'nb, 
woHcn gci'n im DortdciKjaffcjtcn 2id)t ci'fdjcincn, fudjcn anbm iibci* 
fid) jtt taiifdjcn. iRidjt fo bet* SIpojlcI/ ci* iwf(il)vt mit Ijciligei 1 SBoi*# 
ftd)t unb SBetjtiffamfcif, bap bic Seiifc ja nid)t iibt't 1 iljn gctaufd)t 
werben. @o mad)te ^ and) 3W) rttni(t $ bet; Sattfcr, et* fprad) 4 . 3d) 
bin nid)f S()i'i|TuCv id) bin nnv bet* ^rcunb bc$ SBraiitigamg; ei' mtip 
wad)fen/ id) mup alMieljmcn. 5y?id)t fd)finen tutb glai^en wolieti 
wa()i-c liitibige, ft'e finb bat'attf bebad)f, 6()n')to nad)jtifo(gcn/ tutb 
rtKfjfit in bet* 38a()i'()cit unb enuitl) erfunbcn jtt roet-ben. 

5. (Snb(id) (cndjfet be Slpoj!e(g SDenuiff) bei feinem <Se(6|l# 
vtil)m and) bat*au ein, bap ci* often ttnb unumwunben gffte()t, c 
fei an il)in nod) SKangfli)affe6 tint UiittoHfommcnofl, bet* s ^)fal)l im 
^leifd)/ @atan^ ngel, bet* i()tt mit ^iiujlcn fd)(age (t>. 7 9.). 
SIM i* iviffen nid)t, wa3 b-a 1 Slpojlel bamit gcmeint ()ab?, abet; ba 
lettd)fct ein, ein fd)mei'j(ici)'e$ unb fedt* nicbet-beugenbe-o eiben mnp 
e^ gewefen fcin, efrcaS, bag iljm in feinem apojlolifd)en ^Bet-ttfe 
fd)tvei* nnb i>ie(leid)t and) I)iiiber(id) wai*. Unb ei* ge|W)f e^ offen, 
bap il)in btefer ^)fa()l in$ fiictftfy gegeben fei, i()n in bet 1 emufl) 
jn edjalten. ttntviebei-gebot'ene ^flegen mit bet- gt-opfen (Sot-gfa(t 
i()i-e SRilngcl ju beberfen, i()t'e @d)tilb ju Kitignen, i()f Itnwdjt jti 
enffd)ulbigen, i()t'e ge^tftitte jn befdjonigen. ei 1 (5J)rift crl)e()lt 
fid) feinen wal)t*en 3 l 'fr u b nid)t, unb an-? feinet- @elb|la-fenntnip 
fliept and) ^efenntnip feinet 1 (Scfyulb. nabc erf'ennet er jlct3 a(5 
@nabe an, ttnb (apt an ber nabe ftd) gentigen ; flc t fflljlt et 1 feinc 
@d)wad)()eit, unb weip, bap ntti* torn emt aKein al(e 5trafr f ommt, 
boljcr i|l ei- bemittljig, al$ ein ed)fei' Sfingcc be^ attet'bemiittyigften 
Sefn. Slmen. 

2tttl)cf. ie fjeipef unb ()a(t man Dot 1 bet 1 SBeft ffit* 9?atv 
ven, bie ftd) fdbjt vfi()men, @prfid)W. 27, 2. ^ol). 8, 54.; banim 
befennet l)iei- @t. ^atthiC', bap ei- miip juni 9?aft'en werben iibei* 
bai5 9iit()inen, unb tljtits nid)t get-ne, abet- bic 9iof() bi't'nget i()tt ba^ 
jtt. enn bic falfdjen Slpofiel f()afen, rcie aliet* falfdjen @fijl 
5U't ijl, bap fie ooi* bent einfaltigen SBoffe grope, trefflidje, pvad)< 
tige jfioi'tc ftil)Vten, unb ftd) l)od) iibei 1 .@t. ^attlum vtil)meten, ba* 
mit fie <St ^aiilttm unb feinc 2clu'e evad)tlid) unb jtt nid)te mad)* 
ten. 9^un lieget (St. ^aitlo nid)t gt-op bat-an, bap feinc ^erfon 
get'inge ivirb geljajten, ttnb bic falfc^en Slpo|lel gvop, abev bap ba* 



350 2fm 

mit bag xingcKum unforgeljet, unb bic jttjtcn 
j()ii befefyret, Derfiifyret iwben, bag f'ann et' nid)t leiben, bavttm 
tljuf et 1 alleg, a$ et 1 mag, tint) foil et 1 gleid) jum SftatTen wefben 
tinb fid) and) riil)men. Sum erficn bamit, bap et 1 fid) alleg beg, 
beg fie fid) rnljmten, unb nod) mel)f viifymet, benn ffc, unb fpridjt 
bod), et 1 wet-be jtint 9?awn bartibet 1 , alg fotfte et 1 fagen: (Seljet, 
wie few mii'S anfldjt, ba^ 9lfil)mcn; cin 5J)fui bid) an bin id) in 
mdncm 9iiil)incn, ivicwoljl c6 atf<?$ waljr ijl, bag id) t'tiljme. Sffiic 
ifl fd)anbltd)et' j^djet eg cud) an, bie iljt 1 cud) Did n'Hjinef, beg i)ie(^ 
(cid)t hint* waijv ifl? 

3u . 2326. ein g()t-i|l d()mef fid), beg ft'd) a((e anbet-n 
fcfyamcn, nXmlid) beg tveu^eg, unb baf5 et 1 iel leibet a(. 6, 14. 
<2o ift nun bie (Stinnna biefct 1 @pi|?d, bap an eincm ^rebigfi* obei* 
Secret 1 fcin fd)db(id)ef nod) gtffiger Saflct; iff, benn eitde 
SBiewol)l bet @cij and) ein bofeg (Srtidl an il)tten ij^, unb 
ni^lid) bcibe mit'einanbei' tatifen; benn bag ^vebigtamt ijl 
bap eg alfein ofteg @I)re fudje unb meine mit gaiijcm er$en. 

3tt . 19. (2ed)g @rticf bet 1 @ebti(b unb ^lugljeit viiijmet et' 
an ben ^oftn^et-n; w n'iljmet fie abet 1 banim alfo, auf baf ei: 
and) feinet* S'Jan'ljeit Slaum mad)c, bap fie biejelbige beflo liebet? 
bulben, alg fotlfe ei* fagen: SBeil il)i* fo Diel Don anbeni leibet, bie 
end) d)aben tl)n, in roeld)em Seiben i()t' iwt'glid) tljut, I)ojfe id), 
tl} wcrbet mir'g and) jtt @ute ()a(fen, bap id), bci 1 cud) itd tu 
feg gert)an ()abe, ein wenia, natte, weil id)g bod) end) ju @ufe t!)ue, 
bag Bangelium bei end) wibet 1 bie fa(fd)en ^ropl)efen 311 er()aUen. 
@r fcraudjet abet 1 citt SOJciflerjlficf/ bap ec mit einerlei 2Borfen bie 
fiorinthet 1 lobet, unb bod) fammt i()t'en ^t'opljefen fd)iU Ijeimlid) ba* 
mit. Son jenen fonnt i()t'g leiben, bap fie etid) ju Ined)ten ma# 
d)en, unb Ijeipen end) t()tin alg ettre $emn, wag ft'e nuv woCen, 
tinb i()t (jd)ord)et unb t()titg. 95on jenen leibet iljr, bap fie ettd) 
fdjtnben, bag i|l, fi'e freffen euet* @ut anf, benn i()t* gebct i()nen 
reid)lid). ^Son jenen leibet iljr and), ob ft'e nid) neljmen, mel)t*, 
benn iljt 1 gebet; item, bap ft'e fi'd) libet 1 end) ed)eben, unb beiJei 1 fetn 
wottcn, benn il)i' unb id), unb i()ven .f>bd)nutt() mit end) unb tmtev 
end) trcibcn. a8 t|l.bet' falfdjen Sdjvei 1 2lrt, bip fie bag 9>olf 
fd)led)t $n fned)tcn madjen, fal)en jie mit @'efe|en unb SSet'fleljren 
in iiwrn civiffen, bap fie aug ^ttt'djt tl)ttn, wie man eg ifynen 
Dorbiduet, alg bic ^ncd)te, unb finb gefut'd)tete unb geljortc Seljret*. 
3um legten geben ft'e ting fi'it 1 fo(d)eg alleg unfcrn vedjten 2ol)n, 
bap fie ttng in bag Slttgcfid)t fife id) en, bag tjl, fie ad)ten 

gcvincjet 1 , benn -fntnbe, fdjelten ttnb geljen mit ung ttm, alg mit 



3u D. 21. ag fage id) trad) bet 1 ttnel)t'e :c., bag i|i, id) will 
and) bei 1 Sf)oren einet* fet'tr, bet 1 ft'd) vtifymet, bas (jaltet mit 1 ju gut, 
benn id) t!)ue eg nacl) bem, a(g id) Dot 1 ben 2eutcn bin unangefeljen, 
tl)ot'id)t unb ttntiid)tig; abet- Dot 1 ott bin id) unb wn'p and) tt>ol)l 
anberg. 2Borauf nun jemanb fiif)ti iji, bag i|l, tvot'atif bie 
falfd)en ^t-cpijeten fodjcn, ti-o^en tinb fid) t'iiljinen, bavatif f'ann id) 



2(m onntage ejragejtmdi. @pi|W. 351 

aud) pod)en unb trofjen. 9Wif tljwm Siiifjmen wotffcn tie falfdjen 
Slpojlel ben ftorintfyern, al$ ben eiben, wett wrgeljen, unb foffte 
barum i()r ()un tint iftre 2e()re bfjto iwfjr gelten, ate bic SHofw 
unb bie ^propljcten ju SOfoifforn (jatten, faljen abet- nidjf, bap fold)e$ 
al(e$ atiperlid) ing war, babtird) ntemanb Dot 1 @ott ft'omm ober 
beffer ijl; barum trot @t. $au(u$ and) bamt't, unb l)eipt e* bod) 
iftarremwf, auf bap'er ef aud) an ben falfcftcn ^rop^fcn ju nid)te 
mad)tc, bamit bie 2cute nid)t bftroftf n wflrbfii. 

3u . 25. Sap ei* Sag unb 0tad)t jucjeh'adjf Ijate in bet: 
Siefe be$ SDlwre, $td)en etltdje auf Slpojlclij. 27, 20. 21.; cttidje 
mctnen, er fd n>tc Sona^, abet* nttr cinen Sag unb erne 9?ad)t im 
fiefcn 3??eei ( e gcwcfcn; unb fo latttet ber Seyt fajl, wicwohl ctlidje 
tterfieljen baS cfaitgnip ober ^erfcv, weil im @ricd)ifd)en nid)t om 
9)?eei', fonbern ntir ott ber Siefc bie S^ebe ijl. 

3u . 29. Sffier ifl fd)tvad) :c., er meinet nid)t bie IdMid)* 
@d)vvad)l)eit ober tranf'ljeit, fonbern bie a,eiftlid)e im @(attben, wenn 
jemanb nod) jung im lauben, ein blob, fd)wad) ewiffen I)at. 
@o(d)e @d)wad)e werroivft @t. ?f)aulug nid)t, fonbern nimmt ft'e an, 
unb t()tit mit ivie fie t()tin, a\$ ware er aud) fo fd)waci) 1 ^or. 9, 
22. (Sr brcnnct/ba^ i)T, e twbreupt unb marterf i()n fcl)r, wo 
jemanb geargert nnrb, ba^ ifl, fo jemanb burd) gcfa()rlid)e 2ei;re ober 
(s^mvel- om (auben fSCt in irgenb einnn @tii(fe. 

3u Sap. 12, 2. $iel tjaben fid) I)ier befrimmerf, n>a6 ber 
erfle, jweite, brirte |)immd unb ba^ ^arabies fd. Slter tveil @f. 
Caning, ber e erfa()ren l)at, felber nid)t gefagt nod) fagen fann, 
unb fprid)f, fein SOienfd) moge e$ fagen, bfiin er I)abe unauSfpred)* 
lidje SCorte gel)orf, rocrbcn roir un>3 bemfitfjigen unb bcfcnnen mSf# 
fen, bap wir e^ nid)t wiffen; gewip ifls aber, bap er au$ biefem 
iieben entjiicft ift in ein unau^fpred)(id) Seben, fonjl I)iepe e^ nid)t 



7. ieber ott, mttp fold)em gropen SDZann nod) 
fed)tung antjangen, bap er ft'd) ni^t liberljebe ber gropen >ffenba* 
rungen, wie fodten anbere, ober wir ebred)lid)en be$ Ucberl)cbens 
fw fein? icfcn ^)fvi()l t)abcn bi^()cr iel 2el)Vfv gcbcutct, cc fci 
be$ (eifd)e$-2lnfed)fungen'gewefen in ^3an(o; abcr <5tad)el bes filtii 
fd)t^ i]l. l)ier ntd)(-, bamif ba^ 5^'fd) ffid)t, fonbern bamit e^ gcfio^ 
d)cn ivtrb: a($ woflte et* fagen, mir i|l alfo gcfd)e()en, bap id) einen 
^)fal)(, b. 1). cincn gropen fniittd l)abe an rneinem 8dbe, bap id) 
mid) ntd)t iiba-Ijebf, nam(id) bie mandjerld ^;i{)rlid)feit unb ttngd'lcf, 
bamit mcinen Seib ber @ngd bcS Seufcls blSuct unb bfmiif!}igt, bap 
id) be$ Ueberljcbcn^ wo()l uei-gcffe. a$ i|l bcr ?))fa()l in nifinein 
^leifd), ober iiber meinen 2db, benn fiber bie eele lapt i!)n @ott 
ntd)t fommcn. SBcil @t Caning aber felfcfl nid)t anjcigrt, anv3 e$ 
fci getvcfen, miiffen wir e i 3 aud) laffcn ein (jeimlidje^ Seiben fein, 
weld)ec! niemanb, benn @t. ^Pauht^ gewupt Ijabe. 

3u . 9. 3fteine ^raft wirb burd) @d)wad)l)cit (Kir* 
fer, l)ier fonbcrt er bie jwo frafte, menfd)ltd)e unb gottltd)e. 
enn bie menfdj(ic()e ^raft ivirb burd) Sw' 1 ^) 1 " " flvirfer, unb burd) 



352 tfm 6onnta<je epaaejtmdt. (gpijlel. 



Slbnefjmen fd)rcad)ei", abet- @otfe$ $Yaff, ba$ t'jl, fein SBovf in uti 
je mc()f e$ twtei'bviicft wivb, je fyofyev c$ gel)et. $a8 macfyt, i 
fe$ Slrt ijl, bap a* a(3 ein <5d)ityfei' an$ nidjtt aUe$ mad)f, u 
roiebevum atteS 311 nid)t$ niadjef. ttnb l)ie? ft'efyefl b, ba^ an b 
fern >t't <2d)road)()eit nid)t bie g? ifi(icl)C, n>ie bi'oben, fonbevn (iujii 
licl)e @rf)tvadi)()eit ttevjlanbcn nuij) roct-ben; ntd)t aKeine bjc $i'ar 
Ijcif, fonbevn aUn'lei Ucbei, UncjlM, Seiben ttnb ^wfolgcn, babui 
bci 1 2cib geblatict tinb gebeinfif^igt nw'b; bcnn ev fet and) i 
^I'aff S()t'i|Ti, wddjc nidjt f'amt (eiben ncben ftd) gci|tlid)C (2d)Wdi 
l}tit f cjegett biefev @d)n>ad)l)dt, unb fpvidjt: 51 uf ba^ bie ft 1 a 
i jc., bag ift, wie cv felbfl balb (jmtad) bettfrt., in (Sd)ni 
ort)en ; SBevfolgwiijfn, 5l(?ng|>ctt. <So i|^ b^ bic uinin 
tj! nid)t madKuj in tin^/ fein SGot't ttnb @(aiik f'aim at 
nidjt jfart in un'3 fein, wenn ttnfct' 2eib "nidjt in @d)wad)()ei( 
jfecff. 

I. Ue6ev tic Seibett ftommcv f)vi|lcn 

1. Itckv bt> 33?fd)flffcnf;i?tt bt'efei- Seibenj 

2. t'ibci! i()fe Ijfflfamcn @nbjwcd'c; 

3. iibet 1 bic ()et't'lid)en Srojlungen wobuvdd bie 'Sajl bct'fctben 



II. He^t bie SSetfettnitttg, wdc^c frcue 3w3^ &ri|?i in fc 
SBelt ju erffl|)ren pfiegetu 

1. SBotjcv e$ fommt; baft jte/fo eidfad) oet'fannt wcvben; 

a) bal)cv/ bap bie S0icnfd)en il)v Utt^eil iibcv anbt'c j 

rcityulid) nad) bem dni'id)ten/ wa^ ifynen attpct'(id) 
bic Slu'gen fadt; 

b) well wide SftenfdKit an ba$ afn ein^ beffct'tt @ 

jfrS, a(g ft'e felbcv I)aben, gat- nid)t glattben; 

c) tveil bie $ienfd)cn fo gevn ben nflfljlmmgen bet 1 S3i 

I)affen @el)Bv geben; 

d) wei( bie SEBclt fo fel)i' bet 1 Sicbe entbe()t-t. 

2. Bie roiv bie ^eii'ennting, bie wiv in bet 1 SBelt evfaljt'en, 

iibevwinben ()aben ; 
wit 1 lernen bieg am SBeif^iele be^ ebeln Sl|)o|?e^j et* iibet'ivanb bi 



a) bttfd) ba^ 3 etl 3 nt 'f' feinef 

b) burd) ba$ 53ett)iipffein , flanb()aft a(te 2eiben fitt 1 feii; 

S3eruf geft'agen ju Ijaben; 

c) btit'd) feine ivafyre, tinge()eiid)eUe S)emttrt); 

cl) bnrd) bie fvefh'eidje gtwffffc^t; bap @otte$ @nabe 
i()tn fei. 

(^Ul^t 

III. SBie jeigf ffd) bie in unS iDirfenbe go^lidjc uabc 
. tuiferm duern 



1. iDwfd eine 

2, bu 



2Cm onntage wageftmdf* (Suangclium* 363 



% bwd) erne aufi'i'd)tig<J 
8< but'd) eine hjwnto'fl 

IV. Sjot&ilb bet apofaltfdjeft toe in &eiituf& 

^atiluS t't'iljint fid) rtflevbings, akt* min 

1. f elite's at***/. tta'itiUcf) feiiiet! fyolje'n jOffeMdt'tiiigeit tinb gi 

@otf rtttcut bic @()i'c brtfiit 1 ; 

2. ct- vi'tljmt ft'cf) fcinci' fdfcfi, h(im(i(i) ff liidtf <Sd)wad)()eiHntb 

jn' @nabe o^^ dhen SBc'cj iii fcinc @fdc; 

3. ft' difymf fu1) ba* nabe &$tkt$, wit et- jtdj ait ifyv 

e, bfinnn ijl bie ^itabc iad)tig in bcm 



V. ^)a^ d)vi|tltd)c 2Jer^affen 6et bett Sei&ctt, bie wig in 

fetfn SSmife freffen* 

1.. 6(c fonnctt ttnb forfeit etiie weife ^t'iifuffg imfem' 



2, cin cMe$ @db|lgefft()l i)oit' ttnfe^ wife$ Siiifbc ^^ecfeit tint 



3, tiitfcvc Slufirterffamfeif. auf bc^ 33mtfes> 

4* MU atrtwfwt/ buvd) ^Set'ttf^veHe urt^ iik'v fte ju 



tt &tc. 8, 4 IS. 
fei4tri 



Slud) biVfe'f (sonitfag Ijat rtl^ |>afi>^i?baitfftf: 

tfrtbc it'nb |)cvtHdj?eit} tad SDfiffct/ n)obtit'4\ ^ft' ' 

eitS bcit 9fictd)tt)m fein'c'v' @"nab'c tins 
Jo'p'f, i|l feirt Sffio'j't, iwb bic ttd)fc' Slufita^inc befclbctif iff eg 
finfct'cv cite.- a$ 'U'idjmf kl)t'f bie tf-crfd)'iebc'ite'.SKufnal)mc 
tmb Dei'fd)i : ebene SBivffawfeif btefc3 SffiovteJ bet fcferfdj'iefceneit S 
jeit- et* dnnfyei^tt'iift b(?$ (Soangeh'umS' n'lvb beV 
@onnfag.g fd)einf mil 1 ber ju fein, bajj ietfee! bie fifanm 
fate bei? SBoi-feg felbff, bie'fe akt b'i^ tnatft^gfadjen d^itte bci ! 
' ttnb SBefen-itet 1 



I. Set ^crt febef In 6iefem f(ei 
I, m\ bent SBotfc 



2; won bet* Slufnafyne, bie cf imfetr be'if 0enfcf)ett' fi'nbel;: 
3^. on feines ^it'ffantfeit- attf bie wfd)iebe-nw 



fl. ttcOet 6ti! frdUt'ffliC 6cf)icffaf, 
in ben 



ic tcfd)t'eiBeit bi ; e 
L (Sigco ^i^enJKi^,) { 



354 2(m <Sonntacje uor ton gajletu (Srpiflcl. 



n) Side ttevtverfen ba$ SBovf/ wdd)c$ gu biefem $cid)e 

ttn cinlabet, falfjtnnig obet 1 feinbfdia,; 
b) $tde wlaffen c$ trenloS, nad)bem fte cine 3df lang 



c) SBide woflen biefem 0teid)e. tmb bet SSSdt jnglcid) 



2. <3rt)fn battn auf bte unrdnen OucKcn/ au bencn cine fo 
vijjc .Sltifnafjme bicfc^ 9tctd)cs5 cnffpt-ingf; ticfe fmt>: 

a) bcr la|ict'I)(iftc SBanbcl fo 95ifl; 

b) bet 1 wt'bct'bte 3 u ft<wb bc mcnfd)lid)ctt 

c) bet 1 Mangel an (St-fcnntnip, ttnb 



III. SBier ^e^cn^ttfianbc tn SSejteljwta ouf tie Siufna^me 
be^ gfafltcfoen 

1. ^ofiige Sevfd)Ioffcl)cit bet* 

2. lcid)feiv pitdjer, wanbcltat'e 

3. ^iiinpf be 3 l 'bifd)en mit bcm 



4. tiffcr/ tjciligct 1 ^t'njl jum 

IV. )ie grud;f be^ gSttlic^eti 5Boffc^ fo wfcfyiebett 

feme 2lufa5ie* 

1; ie incn tie()incn t$ gdt'jttd)t attf tei tljnen feme $ 
y, 4. 5, 11, 12, 

2. Slnbfiv nrljmcn c nut 1 anpet'Ild) auf fcei i()iicn 

SBirfting . 6. 13. 

3. Slnberc neljmen e$ inneHtd) auf, Iiemmen atet 1 fct'n . SKMrfett ~ 

tei j()nrn nut 1 UngenfigcnbcS tinb ttintinc^ v> 7. I4r 

4. Slnbci'c laffctt e$ ft-ei tvitfen tet {(jnen wd)e ^nicl)f D, 8, 15. 



IS/ 31-43. 1 ^at. 13. 

ie afcji'd)tfid)C Slutfwa^l fceibet' ^et-ico^cn tjt ttictyf ^t 
ncn; bte ganj nat)c beDorjleI)cnbc gajlenjeif, tt)dd)c bet 1 SBefracfyfung 
bt"5 eiben$ Sljfijli kfiimmt ijl, tjat auf bie ettangeljfdK ^cvicope 
liingefiidti, in ber jrijhi$ fet'n Scibfn/ (S^rbftt tinb 2lfetfel)en 
ben 38lfcn DOt'fjet 1 wffinbigtj jt'c abet 1 , otwol)! aud) fd)on bie ^ro* 
baffelbc fcejettgf Ijatten, tinb. ofcfdjoit 3 f f u ^?be an ft'd) fitet 1 * 
bcutlid), ol)ne a((c unfcl[)cit war, in it-bifdje cbanfen tinb in 
auf cin wtitliftts 0tcid) bc 9)tffft'a^ ttevfenft, oenia()# 
men nid)f, wa^ ei- fagte. (Sben fo ge()t e$ nod) je^t bein Hof, na- 
fi'it'lidjen .pei'^en ; e i)erjld)t Sljfijli ^eibcn nad) feinrm ninbe ttnb 
nid)t, unb bap c$ on biefem Seiben Ijeifit: tiv cud) 



Tim onnfoge or ben gnfcm dpijfef, 355 



! ba$ tfl ifjm S^ftjfit oWt' Sfergttmjn ^ <H)orf nab< 
imb Gdftidjfung uon otfii bajtt, urn batf erlofettbe geibfii'beS >vi( 
jaiibe? atif bie d)fe SOeife ju bift'ad)ffn / ei 1 fdbfi 1 mttp ba$tt ba$ 
iiiiift'c 5Itige rrojfnen; itttb baS rcitf ft' ff)iirt/ bit bciit SBlinbrn bei 
Sttfcfio ba* foifelid)* Sluge auftyaf* SBic bi^fet 1 8(inbe bad fwiinb^ 
lid)? Slrtfh' ffihf S8ol)(t()a(ti' jtyauff/ belt hVbt'cidjcii SWpfd)fnfoI)tt 
ttott tiabe tmb SBatjr^if, fo kvtr bi i'cd)fe Staft/ Sebcufung iitib 
bittn'ti Scibctt^ tttib 6fct;Wii fiiif titti? ; DrnJii^r!|l foU 
t ptt toit! brun atid)/ bap 2Ubf ; bic vn'nilc/ g8tt* 

SicW/ bfi 1 ciKcittige ^cw^ggnittb j|it Slji'ifti . Sf ibeit 
unb Sob nxit 1 ; bap ^ bttrd) fdnc Siebu bitnfbarc cgcnh'ctc tit itnS 
ti'Wifcfett tilib tlttv et'mltnfaii tt)tl(, bap ttott; ling tintcvctnaiibn 1 ficbeit 
fodctt, jcbci 1 ben 9?iid)|lfii id)t Hop tt>ie fid) felbjl, fottbwt in bent 
S0?a{5c/ ii)i^ uiiS S()i'iflUS gcltfbf ()ah S3ott bci' Sirbf, brm .^ 
j(*id)cit mljm ^n'fton, jljwm ^d)jitfii (Sducf, vcbct bie 
^fi-ieo^i?, ttub tm'atilajtt > in 
fd)aucn, urn Don if)m bic I'dne Stefce jtt 

t ijt* 

I. 1 Jtot. 
bee 



2. a5 i()t'cn 

3, au {(jiti 1 itnei'g(irts(id)m 

L ^aulug ()affc fn 

ftttt^ bc0 @ei|lw tmb bcr Iraft g^itbigt/ abet' md)t mtf 9lcbeffiiu 
jien mcnfd)Hd)et ( 2Bei&'fj nad) iljm ld)t'^ 2l|)o((o bflfclb|i, fin be* 
tvb^t 1 SOianit unb fitwaUig in bci 1 6d)vift; ba ftng in widen @f# 
tttfintegliebwtt tie tclhif att fid) ju iff gen/ man fibwfd)8fc bis 
abctt bet 1 SBwcbtfamfpif/ man jititt, wei 1 bte mctficn bcjigc/ mart 
ftaltrte jt'd) in-^atf()etfn/ matt fcinbefe fid) fogati an. ft I)in-fi 
9>atilu$ mit tiefn 1 ^Bctt'iibnip/ unb'bi^Sorint^c Don iljwt SJrr^rf* 
t)dt jti fibif^eugw/ jrtgf et/ lute dKc tiod) fo gififljfnbfrt abt/ 
al)igfci^n, erf jflfdfftt unb SBttHe ol)tte attctt S?n l f() or off fciftt 
oline bie ieb<v ttjie bis Slcbe a((ciit atom prff SGerfl) gfbp, if ba 1 
SCJ?cHfd) hiii! btti-d) 0V ftoas gdfc Dot- bcm, bn- bd$ ^j anftV^/ 
unb wit matt ft'd) ba^t 1 wot aHcit tttgctt bf if Siebr/ bif f gBfflid)pit 
@cfumin% brfJdpi^n mfiffc (1 ^ots 12, 31. <a^ 14, i.)> ic 
Stebc ()at Ijet't'ltd)^ Sot-jtige iioi 1 bc @abc bet? gliinjcnbilcii 93evfbt< 
famfcit (* 1.); Wfnn jcmanb bie gofflidje 3Ba()i'()df atif bfc att# 
fpitd)enbjif, vil()venb|ic tinb ci-gtvifenbtle SGeife ooi-h-agrn, in fdjena* 
0i-m t^oii 6l)rif}o jftigni/ golbcnc 2lcpfd in ft'lbn'ttcn <Sd)alcn bat'^ 
bicten fann, i)l ba^ nid)f crft'cttlid)? abet: was ijilfft i()in/ wciiit tl)tl 
bic i!iobe Slji'ijli nid)f bringrf, ivcnn fein SSotJt tmb 3f lt S tt 'P *''< 
atiiJ 2irtc ju ben ^Bdibcnt, wcrtn ft' -iljw 9lmni, ihr 

t 23 * ] 



356 tfm onntagc w ben gafkn. (gpifkl. 



nid)t fud)t? wa$ freftt i()n aftfbann? 
Itfte/ (Sitdfcif, eltfb unt> fiul)mfud)t; ev ijl mit bev @pt'ad)c bet- 
()iiu'dpnibf?en 83ci'cbffamfdt wit cin fonenbeS @rj tint tvie cine f(iti!< 
genbc d)dlc; biefe wiffcn nid)t$ Don ben fdjoncn Miigsn/ womit 
fiV rtiih'e enfy'iifen, ft'nb jjfrj* unb fedenloS/ fo mid) bet 1 bwbfcffc 
Sficbiwr./ ofyne bie Sicbe. Un'b wcntt bie fun.fl/ wdd)C toon 6()t'ifto 
jfiiv)f> ub bic fdiginad)tbe 2Sa()d}cit wci'fiinbct, tud)t i|l O()HC bic 
i'iok, fdto woljt it'genb cine anberc f unfl, cfd)i(f(id)Feit obct 1 $w 
tigfcit finigcn S>ei't() ov oft I)abcn ol)ne 'bie 2icbe? wa$ hlflffl 
bu bid) nn'f bcincn g(anjcnben akn/ fiinfWet' nb ^anbwct'fet*, lit 
IM'J! nid)tei oljnc tic Sick! 

Sivcnn id) wciffagcn./ in l^eifl^a* SQdfg bic 
Sd)ve lun-tfagen fonnte/ wenn id) die @d)eimniffc unb 
Ki-fcnntnip wiipfe, fo bap id) in Hc&foofljfet: f!ad)eit oon 
tf? iHTkvrcjttKn 9iafl)fd)(uffen i-ebtMt, tint -bic d)t'ifKid)C 2c()vc in i()^ 
von 3 u f anmicn V n 3 c f^gt'eid) tmb fibcvjcugcnb toot'tvagcn fonitf<? 7 jrt/ 
wcnn3 nioc(lid) wave/ bap id) mit mdtwm @(aufccn bic gi'Sjttc'H 9Sttn# 
bcc iHn't'id)tfh> fo Wafe tc() bod) nid)(^ o()nc bic ic be ( 2.). 
Slffc dc^rfantfcit unb atte f<?iuUnif[e gdtflt nid)^ o()iie Sicl^ jtt 
@l)nfto; bicfe aKcin mad)t itnS wet'tl) in @otfci5 Slitgcn. Unb mm\ 
rnblid) icinnnb bai? i-ope^ tl)afy Stfttfenbe kcjliid'te/ SBcrfc fd>cin# 
tat'ct 1 @c(bflevlcu3iuincj fibfc/ akt 1 . Sl)t'i)]i Sicbc bfan^te unb ti'icbc 
ifjn nid)f, c^'wavc il)m ntd)^ nfigc (. 3.)/ ci 1 I)at nut 1 ftd) fdbfl 
flcmcint, gcfud)t/ gebicnt, wot* oft gilt n 1 nid)t. Sicbc nrap bet' 
budi unferct 1 S()atcn., Sick 'bi-c @cdc unfet'cU Sfytuuv, 2ick ba^ 
i-^crf ttnfct'ct 1 .28-crfc ffin, Sick ju S()n'jJo../ bet 1 un juci'if ijdtckt 
jjaf/ unb $u ben S3rbci'n/ fill 1 tie ct'./ wic fi'ii 1 ting, am f wije C|C^ 
ftorkn i'|i 

2. fe .f>ct'did)fcit bet; d)t'ifi(id)cn 2icbe,, i()t 4 SSoi'jag ot* attcm' 
tva fon|T nod) ben SJJenfdjen fdjmMen niacj/ leud)tet e : in anS il)# 
veil umievo|(eul)(id)cn 6igcnfd)a'ftcn/ auS @igcnfd)affcn/ bie 
nuu il;v adein 'eigc-utljiinilid) ft'nb, unb bic ba fd)(cn/ wo fie fd)lf/ 
bic fid) tin fyodvjlen unb t>oI(foiniHcnf?cn 30?ape nut' -bei S()fi|to ftnbcn/ 
'finigeumapen tmb #cf$ wad)fcnb jcbod) ami) ki bcn@einen. Saffcf 
.iut5 fttts auffd)cn attf S()n|ltun/'bcn Slnfiingcr tittb 93o(fcnbet' unfe# 
vc$ KtubcnS/ bitmtt roit* an fcinet* 2iebeiJ.fu((e Sicbe let'itcn. ie 
^iebc i/l Jflngmi(ld;ig (. 4.); ad)/ wie lange l)at bet* (Sdofct- bie 
<3d)wad)()dfcn fcin! Sut'j}^'/ bit 5BoI)eit bet- ^^at'ifaet', bie ttt^ 
bupfci'tigfeit be$ 93otfc^ gchMgcn/ bcS tinft'udjffcat'en gcigcntHiumeS 
9efd)onf/ mit ben fcofen SBciiKjavtnet'n ebulb gefiabf! ie Sicbe 
i|t ft'cunb(id); (apt uni5 jut- $winblid)feit gd)en! fpvad) man/ 
wcnn man ju %tfu gdjcn wofffe, bet' n\it unk'fd)t'eib(td)ct' cuffdig# 
fcif jebem kgcpcfc/ unb wic? bie Sicbe cifcvt nici)t, uc, 
9, 5256. unb wir? bie SUbe freibcf nid)t SKutftwih 
I en, iff nid)t ^'a()(et'ifd) mit i()t'cn afccn; S()t'i)fu5, obwo()l et 1 in 
gettiidxt* c|la(t roat 1 , l)idt c$ nid)f fu't- cincn Staub, oft ajeid) 
fein, fonbem auprt'fe ftd) fdtff, unb wir? bie ^icbe bl(il)et 
fid) uid)f/ S()t'i|lu$ wafd)t fciiwn Sftitflwi bieppc/ unb wir? 



, (gpiffcl "357 



bie ifb< jhUc* fid) ttid)t tittgebefyrb {,,. and) wewt 
fe, Wrtc eg em l)ei(. 3ow ; . ad), nnb wit Kfteljen fo oft, wad wr 
oft wl)t ifo bteSiebe fudjet nid)t bag 3f)fi>, bf ttenfd)en> 
fo()tv if? nid)f (Kfomm.en, jW) bienen ju (aflen, fonbwi feltw- 511 biiv 
lien, tinb |>in &ben &nt- Wfima, ft'H' wele'balpstujeben! bie Sicbe 
IKfff fid) iud)t ci-b't'^n-Hi; fe^ct, wcfd) diiS(mfc()! fagf ^tlafti^. 
tr fd),alt nid)t ivictct', ba ct- gefdjol^tt warb, ft 1 bi'i>l)cte nid)f, ba 
itfi, et 1 ijj ba imfityulbige ttnb gebtilbiijc offe*lamm (Scf. 53, 
tviv? bfe Siebe H'ad)tet nid)f nad> ; 
fit^t 1 - ba unbuf fwft'ge Smtfalem, bafl bic 

.d)ung- cifcnnf ; tmb nidjf fccbenf'f, wa 
ben blent, re ^icbe fvVuct fid) ni.d)t ba' 
f eit,. fie fteitet fid) aim* bei' SBa^fijeU (v>. 6.)j 
ffi'tigen- fi'nite fvd) bn* ^eilanb, aber Unhipfev.ticjfcit, |>ed)dd utib 
^erfl^(ft()cit Wrt-t'en: it)tn ein mief, nnb attd) aiv fcinen {ielvn- Sii" 11 
gew' jjvaffe et'- b<i Sabcln^ei'flje. i e fii e b e D e i ( ti' S g e-t a H e S ; 
bebc^t unb enffvljulbigf get'it bie @flnbcit, be>5 ^nibet'S, fi-e g-huibt 
|}eW unb Don jebem ba$ SBefle, fie I) of ft rtKet', rttui) be^ @/in^ 
berr* ^ejjet'ung,, be^ Sttenbcn ^efc^i'tjitg, fie biilbet ni'Ie^., nud) 
ba^.@d)limm(te/. ofjne fid) felbfl jut ilnbe yedritm u Ivifl'cm ^<w 
bea wr fo(d)cSiebe? ft'Hjlen n>ii' n.id)t imSInfdjaiin bet* Sicbe Sl)t'i|li 
tinfcvc Siebtcftgfeit, tinfern 2K,xngfI an Sjebe? wet 1 bat'f (td)/ rein 
fpvedjcn, bap et! me ba foniglidjc ebot i>cn beu %'ebe ^I'teM'-Jjabe? 
ad)/ wic weiiig ti-agen wit 1 uwf) brt6- cinige ^eiutjeidjen wal)i*ei'- 3^"' 
gfi'-'Scfu- an n! affet mid)- bcvfiiebc m flre'bcn! S0?8d)ifr bocf) 
Sl)ri$i Sjfbe itnfeve l)at'ten ttnb h(ttn et'jen cmeidjcn 
ben.-,, bap wti 1 in (jeiflci- ;iebe enrtu-ennten/ baui 
(jeifen bet* Siebe an un5- gefitnbm ivet'beu!: 

3, S)ie |>evvUd)fei : t bet- d)vtj?lid)en iebe wit-b 
lid) et'f'annt auS i^tet 1 untoet'3an9-(id).en S)au : ei'. 
Siebe I)i>ret- nimmei- auf (. 8;), |fe welft nid)t, ba^in,. iic 
cine 93hinie A fie blfiljt in uiwercs^n^tid)^. @d)8.nl)ei.t iinb ^t'ifd)^, ifjt 
|>et^- bicfelbf; angcncljm. Dot 1 &Dtt f nnb .li'fb ben SKenfd)eiu, Slfl.c 
anbeve nabcngabcn. fyaben inn* einen ^ovfl]bcrcjet)cnben, fcebingten 
SBei'fj), inbem fie b(op fiiv ben 3jfo"b tiefeg SebcnS fmb; : bie iel>e 
attein- ()at wnbebingten unb umw$lnfllid).en SBevK), ttnb mup" ba()et' 
flttetn. anbet-n Dot-gejogetv, Ijojjet' alv aWew gcfdjdftf werben. i^-f e 
SBcj-ffrtfltingett' roet-ben auf()ot'en, ttnb bi-e^^vadjen, ttnb 
bic ^ffenntnif; weldje bud)- bag TOtel bet 1 (Spi-arfje tewiti't 
wovbcn ifl;-. ttnb wenn bet 1 ganje ttnb in jeba 1 &etd)una, DoKfoiu* 
menc 3 lt l^'>b beg. feligen Sebeng, m wnmitfelbat'cu @entetnfd)aft mit 
bein ^i'18fej> et'fdjtenen- fein ivirb, fo wivb nttt 1 ftefet-e, DoKilanbigere, 
bag anje bet 1 gortlidjen 9lafl)fd)liiffe unifaffcube Gtilfnninip an Me 
fcfte beg ($fit(fwcv^, bet 1 - tnan0ell)affen (Stnfid>t freten, bic ivii 1 
attf @vbim l)aben, batm tXMt'b bag fMwn 1 ?- a.itft)Dv.en, wcnn 
bag SBoUfommen-e fommcn wit-b (. 10.). SEBic unwjllfom* 
men, un^tfammenljan^^b, i>et'ei^('t ttnb unf(a- ifi bed)-: bie (Sf# 
fcnnfntp beg ^tnbeg gegen bie veifcve,. (jctfeve,. 



358 #m Spcnntage uov ben gajien. 

gvfennfnip bfS 9)?<mncS (. 11.)! Sluf fii)nlid)c SBcifc wvtjalt fid) 
tie gvfcmUnip biefcg Scbcng jit tern, was wiv jenfdts evfcnncn 
Wevbcn; barf man ba jtolj fein auf (Svfenntnip, bee> -SBijfeng fid) 
rtiljmen? ttnb wcnn in begeiftevtev $ebe t>on l)immlifd)en ina,en 
gevcbet wivb, ifl c$ nid)f immev ein bttnf'lcS SBovf, cin Mibc$ '(a$ 
((Spiegel), in weld)cm bie gottlicfye SGal)vl)dt bavgejMlt wivb? wie 
Die( anbci'S wii'b e^ bod) fcin, wcnn wiv nidjt mdji- bind) bag 
fd)wad)C unb tuu^flfommcne S>cittd bcv (SpvadK, foitbcvn Don 2Itu 
0cfld)t ju Slngffid)t, iinmittdbat' bic gBttti^e Sal)i'l)d't ct-ffnnm 
Wfi'bcn! Sllic t'fcnntnip, and) be @del)i-tcflcn, ijl ja nod) man* 
gdfyflff, fo baji ei 1 befcnncn mitp; %t$t cvfcnnc id)$ jliicEwcifc; 
co tif'ifct un flWen abci- biefdbc Coffining, bic bet 1 SlpofW l)attc: 
ann abet 1 wcrbe id)^ ei-fcnncn, ,glcid)Wic id) ci-fannt 
bin, oft, bci* ^ci.'jcnofiinbtgct 1 , bci* allwiffcnbc ci(anb, bcv a((c 
S)ina,e wcijj, fcnnt tvn i 3 burc^ unb buvd)/ unb e ip: fcin SBot't auf 
mcincL 1 Suugc, ba-3 ct 1 nid)t wiffc, ja ct* ucvftdjt mcinc ebanfcti 
ijpn fct'nc; uottfommcn, auf unmiftclbwec cmcinfdjaft bcniljcnb, 
nid)t md)V cjn fd)wad)c ^tiicfwcrf, wivb bic (frfcnntnip |cnc$ 2c^ 
bcn$ fcin, wcnn wit bott ben, an ben wit* Ijict 1 ajaubcn, fd)aiicn 
wcrbcn Don Slngcjtc^t ju 2tngcftd)t, in cwigct 1 ^rcub' unb fdtgcm 
Sivt)t, p bic $cbw Mcibt Uube, Sjcbc, ^offnung, 
abet- bic 2icbc ifl: bie gv&jUjle untct 1 i()ncn (u. 13.) 5 unb 
ba^-i|l ffc barum, wcil ftc wn cwigcv ^attct 1 ijl; bet* laubc wivb 
cinft aufl)cwi/ bcnn cv wivb jum <Sd)aucn wcvbcn, bic Coffining wivb 
cin|l aufljpvcn, bcnn wiv wcvbcn sum 23cft| bc^ @c()offtcn gdangcn ; 
abcv bic S^icbe wivb cwiglid) 'blcibcn, bcnn oft ifl bic 2icbc, unb 
wcv in bcv icbe IHcibct, bn* blcibct in @ott, unb ott in i()m; 
icbc ifl ba^ gofflidjc. cben in un^, icbcn ()cipt in oft Icbcn; 
wic nun cine 2uc((e, auf ()o()cn ^Bergen cntfpvungcn, immcv ft(ivfcv 
wivb, immcv nuid)ftgcv bal)cv fliept, ein gcwattigev @tvom, bcv cub* 
lid) fcinc 2Bd(cn in ba3 cnbtofc, uncvfd)opflid)c SOiccv cvgt'cpt, alfo 
ill? and) mif bcm fvomc bcv Sicbc; cntfpvungcn au$ bent ipcvjen 
Sefti, bc fiiv uivJ efvcujigtcu unb cjtovbcncn, cvgicpt cv ft'd) bitvd) 
ba ganje Scbcn bc^ Kiubigcn, unb fcine Sicbe wivb immcv wiif 
fommcncv, immcv vcinev, immcv gcwaUigcv, unb' am 6nbc bc^ ivbi^ 
fd)cn eben^ gct)t cv juv %wvht fcineS .ficvvn cin, unb in cwig be* 
fdigcnbcv Sicbe i\t unb bletbf ev mit i()m unb alien eligen ociv 
hmben, 2td)/ |)evv Sefti, jfinbe beinc Sicbc in unfevev cde an, 
bamit wiv in beincv Stefcc cwig mogcn fdig fcin! SImcn. 

ufl)ev, tcfc gpijlcl fd)vcibt @t, pantos ju flitten ttnb ju 
bcmfl)igcn bic offa()Vtigen untev ben <l)n'|teii, fonbev(id) bie 2d)# 
vcv unb 5})vfbigci\ Scnn wctl buvd) ba3 (iDaugdium gvopc 6v< 
fcnntnip Don ott. unb i)on S()vi|^o gcgcbcn wivb/ baju i)id gvo|]ev 
abcn, fo jtnbrt nwn bod) wcnt'g, bic foldje abcn unb (M'ennfntp 
ved)t bvaud)cn, fi'd) (jcvuntcvlaffcn unb ben anbevn bamit bicncn, 
nad) bcv Stebe Slvf, fonbevn cin jcg(td)cv fttdjct fcinc @()ve, Slufjm 
unb 0tu| babuvd), unb will obcn fdjwebcn tmb gcfdjcn fcin ov 
anbeviu 



onntage or ben $a|?en. (SpijM. 359 



3 . 1. a6 t'jt, wet 1 atfo wof)( (efjven tmb prob/gen ftfmife, 

ein Sftenfd) obev trgenb ein (Sngel, bap bie SBovfe aufs 2H(ev* 
tmb bet 1 6inn unb SBevjJanb ved)t ttnfc bet 1 atferbejh? ware, 
unb l)oiffe bet' iebe nid)f, bap ift, id) fud)efe bamit meine @(jve 
unb Stfujj, tinb nid)f meineS 9ivid)fien H\ ;c.; benn gleidjwie cine 
($(orfe t'V'en eicjcnen ^(ancj iu'djf Ijorrt, nod) beffellncjen gebeffet'f 
vii'b, nlfo '|}fl)t (oldjet 1 lU'ebiget; felbj! m'dKS/ wag er fa^f, unb 
i)t bep nid)f gcbcffcti Dot 1 oft; beim et iveip wo()l Diel, wet'l er-3 
abet* nid)t in bfi' ^iete 'bi'audjef, wetp cv nod) nidjf, wic ct* rciffen 
fo((. 

3 . 2. SBeiffagen tft, wcnn jemanb bte ?pr0pl)rt<m unb 
<Sd)t'ift but'd) 6(uc$ebeti beS tjeiligcn eiftcg ix>ol)l er|lcl)cn unb atti^ 
leoicn faun; e()e(mnip wiffc.n i(l, bap man bie <2d)fift fann 
gcift(id) beufen, lute man fpridjf, buvd) SlKfgot-icen, (^vfenntnip 
aba- ijl bet- ^Bet'jlanb in aupedidjem SSJcfcn unb dit'ijllidjct' ^t-cilKit, 
bap man weip, txn'e ba5 wiffni an nid)t5 getunben ifr, 2Bet- 
nun mit bcm a((en nid)t fctnem 9fS()f|fen bienote, fonbcrn fiidjfc 
feine ^()re unb S)(u|, bet 1 ifl bod) bamif Derloven, unb gilt nid)3 
ot' ott. et 1 dlaube, uon bem <St $patilu$ (jiet 1 rebef, i)} 
enfwebet 1 bet* gemeine latibe an oft unb feine eivatt, we(d)et' 
ben alten 5lbam mit feinet 1 Unfugenb (apt bfeibcn, nutd)f nid)t $t* 
red)f unb vein; obet 1 e ifl bet 1 red)fe d)i'i)llid)c (aube, abet 1 bie, 
fo ii)n fnegen, unb in bemfelbigen 3Bunbet'jeid)en f()tttt, fallen fo* 
bal'b unb werben (joffiilit'tig, unb Dedieren bamit ben (Slauben; obev 
er ivill fagen/ wenn e^ moglid) wave, bap id) fo(d)en (aubeu l)atfe 
oljne Siebe, a(^ nid)t mBglid) i\t, fo wtfrc id) bod) nid)t. 

3u . 3. sajfiut id) atte bie gttfen ^evfe t()ate, bie auf 
vben ji'nb, unb ijatfe bod) bev Siebe nid;f/ fud)te metne ^()ve 
tinb ^ul bnviimen, unb nid)f be SRSdjjien, fo wave id) boc^f uetv 
(oven, 

3i . 4. 9?im tefcfyveibef ev bie 21 vt bev Stebe, a wel^ 
d>em man mevf'eit utag, wo ved)tev (aube tinb 2iebe ift. S)ie Siebe 
ij^ langmStl)ig/ nid)t j(id), nod) fd)ne(( ^m\ $wn t 9iad)e, Itngc* 
bu(b; fveunb(id)/ es^ t|^ gut mit il)f timge()en, ftel)et nid)t fauev, 
meibef niemanb; eifevt nid)f, ijl nid)t neibtfd), wvbvetipt fte 
and) nid)t, ob$ anbevn beffev gel)ef, benn iljy, yevgpnnet niemanb 
fein @ut nod) )ve; tveibet nid)t 9)iuf()wi((en, fd)alfet 
nid)f, t()uf niemanb f'ein ^3it(?en(?iic^ obev ()eini!id)en $M unb $int 
fevli|l. 

Su D. 5, (Sie (leKef fid) nid)f ungebevbig, wie bie 
jovnigen, tmgebulbigen unb pvvifdjen ^opfe f()tut, we(d).e a((e ( ^eit 
unb wibev jebevmann woWen S^edjf baben, unb niemanb weidjen, 
unb bod) jebevmamt il)nen weidjcn foil; (apt fid) nid)t evbit^ 
fevn buvd) Unved)t unb ttnbanfbavfeit! fonbem \$ fanftmiit()ig; 
tt'ad)tet nid)t nad) <Sd)aben, benf't nid)t Slvge^, itf nid)f avg* 
wSbnifd), (egt aUe ^)inge jum %tftn ati^/ tinb nimmW einfiiltig^ 
lid) an. 

3u to. 6. ic Siebe ()at SKitteiben mit fvembev (Sitnbc unb 



36Q &m ^owtfage m ben fjafteru (Spi 



Httet bafftv; l)at abui; Sufi, wo jemanb $ted)t tfyuf, unb t'ed)tfd)af* 
fen fW 

3" * ?. <Siu im'tttigt alieg, fyalt jebermann atfeS ju 
($ut, fl>ie fdjrcad), una,ered)t tuib ntfwfd) er f%ct; ajaubf al> 
jus, iwfel)t fid) feiner Mfen @fiid nod) Sifl you anbern, fpridjf: 
(pi, meinejl bit, bap fcie eufe fo bttfc finb? miffct nad) i()m ^civ 
jfit afle auburn; I)offct aUe^, eevjwuifeU an f'einem S9?cnfd)fn, 

bofe ft 1 ijf; bulbe^ ajle^; wai5 inan i()i ( ju eitc uub 



3 U to. 8. 

aud) in j'cncm Sebum |>iei' bt'Jd)t aii^ @f, ^)attlu jit yeben oom 
Untct'fd)eib MefeS 2ubun6 iin latJten tinb jenus im 
|)jmmul gij^lidjut' ^ufd)aiHing t CrS i'jl @in ing, ba^ wit? 
Ijiuv in biufuin Subun tinb in juncm ^eben Ijaben, burnt u$ .ifl burfui^ 
bicju @oft tiiib attt^.^uf, ba? w{f l)iui* glauben tmb boil fcljen wet-* 
ben. SJbui' bet 1 Untuvfdjuib ifl im (St-fenntnip, bap wir benfelbigun 
(Soft auf etne anbeit SBeifc l)ici' (n bfefent ubun/ nb a.ttf uinc an< 
^'.SBfiff in junum uben Ijabun, 

tt t 9/ ttnfev SBJiffen tjl tiicfwut'f, ifl uffljpflfomnwn, 
benn e^ 11e()et im (attbun, unb nid)t im @el)en; tmb tmfuu 
ijl aud) tMmtf f benn ef j?d)et im ^Jput unb 



3n . 12. ut? latibe iff wiu urn @pfua.el unb bunMSSot-fj 
im (^^iegel i(t m'd)f ba$ 2lna,eft'd)f felbjt, fonbcm uin SBilb ba* 
ppn, ba>3 tijm 8()i?lid) ifl: al,fo ifl im laubun nid)f ba$ flare 2ln^ 
1 ^ott()eit, fonbevn e|u 93i(b bai)pn, 9p(d)oY>ft butd)S 
(Sfa.tibu jeigf ufwa6 utfui*ug, benn et ( fulbjl fii()(cf; in 
Sebcn abet 1 tpirb (Spiegel unb fpijnf'el, laubeii tinb S^flen 
ab fein, unb bribe, offug 5lngef(d)f unb unfet* 2lnguftd)t gegen ein^ 
r frei tinb flat 1 aufgebe^ fein, 

3u D. J3, J)ap nun biu Sjebu ftt'^et 1 fei, burnt kubu uub 
i|l gerebet nad) bet 1 $&Mt$$tit f pap ft'u Icinger tmb 
bteibuf, fo bet; [aufce toicl f'iii'jev ttnb fleinct 1 ifl, aU bev 
inn* geif(id) p)S(}ruf f .S)er ^lau.be inad)t geredjt bttt'd)^ Sort/ tmb 
Imncjct bjc Siete 1 , qfcev beite, SBopit unb lauben, t)oten auf, unb 
@ered)figf'dt unb Siebe, babttrd) erworben, bleibef ewiglid); gleidjwtu 
fin ebatibu but'cfy ^liflungujt sjopffiljrut/ bluibut, abuj; biu 
auf, 

einet? cd)f dn-fftlidjett f|e6c tin 
inn im?nbliffj fc! t 

tt)ut bet* SfyojW bav, inbent et ( auf ben (pinffafj 
ie Siebe f)at 

auf tinferp $orftgej benn burd) fie werben erfl 
unb niii|{id) fc 

a) unfere gllinjenbflen ^urfigfuifcn j 

]b) tie gropfen ^Ijtgfciten unfere^ 

p) unb biu fcl)tverflen Opfut* unfut'u^ | 



ben gaften. (fpijK 361 



2. rttif pfet 1 Setifyatten ; beiw byt'd) fte affein WW& 

a) wirflid) gcfefli0j 

b) wirf (id) ebel ; 
) nwflic 



c) nwflic) jlanbljaffj 
8, rtttf tmfrr @d)icffalj ba ifl bet: (Swffyp bet* 



a) brtuet'fyaff, iinb 

b) gtenjenloiJ, 



II. Set djvilHidjett (e6e ^o^e 93ortwffHc(>feff* 

1, @ie atfein gicM at(en SSo^ilgen, fvaffcn, @abcn tint* flfem 

wjl tvrtljrcjv Hfjbfnbfn SBcrfl) ^.1.} 

2, p()nc fie i(l wife? gange* S()vi^nt()itm nid^W cif^ dn j 

elbfifceti'ttg . 2.; 

3, 0$n* fie fi'nb felbjl fd)e(niar 0Jife SBcrfe 

ttet'iwflid) i). 8.; 

4, fie rtddn (jeiligt Ke SSe^KWnfffe unb SJerbinbungen 1 

jtt jdfe ber ^mibe unb bc(5 ^fgcn^ B, 47.; 

5, fie ijl 



HI, >a0 bie $ie6e tie grSgeffe ^raff fef, bie tt>tr 
nabenfuttc unfcrc^ J>errn cmpfangeu fonnen* 

1. SSfiaiJ fj[it' efnefifebe iff c, oon mlfyw becSlpoffd b(e0 

2. bicfe g8ttli(i>e Sjebe ifl untei* aWe geipigeu aiben bic gvbpte. 



IV. S)a^ wirfli^e e6eit bet uttetiblUjjtti 9olicf)e SieOe in 

3efu ^riffo* 

1. Sicfe gi5trtid)c Sick jdgt ft'd) aid bie wirfli^e ym&fyft a!* 8i 

ju feinen SSefwanbten unb SBefannten; 

2. init nid)t gmngcm 1 Sieh winfapt en aitd) fein 

3. and) allc ^enfcljcu liebt ev al$ fcinc S3t'tibef. 



V. Ue6ei? bie 

1. UctJct 1 i()t'e 

2. fiber i^re 

3. unb iikv idee S 

f, 



VI, 5)a bc SWenfc&en tva&retr 5Berf5 oon gldt^cnbett 



1. (Sic ftnb aiigcbovcn bet 1 watjve Sct 1 ^ mup eciuugcn wevbenj 

2, fie fonncn iljvcv Statut' mtd) MUV (Sinjdncu ^tt S()ci( wcrbett, -r^ 

cinnt iva()n SSci'fl) mftfjVn afic evfangcu fonncnj 
if)!* Snid)t fill- bie SSXelt if* jweibeufig, wa$ ivaljvcn 
^iebt, muf entfdjicben Ijcjlfam witi'cn; 



362 2Cm omitage uuv ben gajien. 

* 

4. ftc wmmfdn in Stawpf unb Unripe, wa$ wafyvljaft un$ d)rt, 

nitHl (Vuildcl) tins beflhufen; 

5. fie fmb twgSnijlid); bee 9Kifd)cn waljvcv Bei'fl) Mdfct unb 

in 



Sue. 18, 31 43. 
SBunber 3cfu an bm QMinben 6ci 

(iel;e Sunbev 6. 193. .) 

'3 Bci'ffinbigt (oin Scibcn . 31 34;; abet 1 m'cl)f mil 1 bic5, 
(t offnff tins Mel) bai? Slugc bf^ I'iftei?, bap wir bte SBtittt^feit, 
rBpc, fijiuingpii unb (jci'dicljcn ^riicl)tc bcffclben vecl)t Dci'|ic(jcn 
.unb bcljci'jtjjcn (mien. 

I. 3cfu^ verhlnbigt fcin Seibetu 

1. Sir ct'wSvjcn genaita 1 bic 93a'fiinbtgtiiig 3^f on feincm ei 

2. unb iin^i-fttrf^n, ivie niv biffdbu aiifttindjnicn (jabcn. 



II. 2)cr leibenbe ^eitanb W ba$ recite ^ortilb leibenbev 



3Yfu3 (fl 

1. in^Hjm fiid'ifon ivir ba^ I)od)ftt S)?u|lfi ( bet 1 Stu()e unb 

ncn()fit bcs? ciftoc! iitUcr brn i'anijfalen bei- SBclt; 

2. in bfin gcfroiliMi 93hU()f, ben n* w.il)rcnb fcineu cibcn 

3. burri) ba i 3 S0?uftci; bn 1 rdnjliMi 5D^nfd)cn(iefce, weldjc^ et in fci* 
; ncm Sctbrn auffrcdfi'; 

4. burd) bic IfOfiibiafte Sljfitigffif.unb itgfte 



III. 

I . tft biV .(Si'inbc be t 1 Siidf, unb 

?. QfottcS 0lflf()fd)(ufl. 

Slicmawtt* 

IV. 9Jo bem vedjfen 53t'tfranbni beg ^etbett^ unb 



!. 5i?ie tvii 1 ffin Sdbfn unb forbni anfc(ifn foficn tt. 3i 33.? 

a) 31!'? fin fi'MVi'% Don idin fitcnionimcncg; . 

b) al'5 ben ?^iffdpunff allcr )jfonbarunc|cu offciS; 

c) ale bic Cudlc aHcei >pd(^ fiii* bic (SunbctnveU, 
'2. $it wiv t$ fo tunftcdfn lernfii? 

a) 9fid)t toon 9iattii' . 34., 

b) fonbcrn. burd) ottcji SBort unb @nabe bet .35u|]c, 

bet nub Kuibcn D, 3543. 



-2Cm 1. Mintage in ben gaften. @pi(H 363 



1. Stonntafl* in ton /affen. 

. 4, 1 11. 2 |Ur. 6, 1-10. 



a* @tningdium enfljJUt bie $erfmi)tmgi?gefd)tY!)fe, unb \ti$t 
un6 Softim, tvie cr im fampfc gegen bie iifh'gen Slnla'ufc be-3 Sen* 
fels, bet i()u jum ttnglaubcn (bap ci 1 nidjt glauben (oft, wa$ gcfcbrie* 
Ivn |M)t), 2ibcrg(auben (bap er glauben foil, roa* nid)t gcfdjricbpn 
fleljt), ttub ju offcncm SlbfaK won oft ci'fuc!)t, burd) bic frliftivje 
SCaffc bf-3 gcfdji'icbcnen gBttlidjcit SBortcg obficgf. 3n bei 1 (SpilM 
t-cbct bei' 5tpoftfl ^Paulus won bft 1 red)tcu Slnmonbung bn 1 gottlidKii 
nabe, bie wpfcnt(id) bavin bcjlcdt, bap man fid) auf feinedd 2Bcifc 
bicfflte vauben Kipf, tmb bap man im ' S'ampfc gcgcn bic widen unb 
mannigfadjen 93ei'fud)ungcn unb . SriibfaU'/ |1ct in bee redtfon Si'euc 
aU'M)an-t, h-aftig mit o|fc SSBoct, uad) (S()rifti 9)orbilb fampff, 
unb ft'd) ttngead)fet after jener Sciben unb 5)rangfa(c bennod) l)8d)|t 
felig fii()U, ivte bem ftegt'eid)en (Si'tofei 1 @ngel bieneten. &8a$ bie 
^piftel ntd)t gevabeju au^fpi'idjf/ bap bet 1 Seufel bet 1 n>a()i'e Ur()eber 
aliei* SScrfurijung, unb bap ber .f ampf gege ; ii bicfe etgenf(id) ein .^ampf 
gegcn ii)n fei, ba$ lel)t't ba6 Dangeliitm. S()rt|lu^ ber anbet-e Stbam, 
wirb tvie ber er|le SOfcnfd) erfud)f, w%cnb biefer aber burd) Un? 
glauben an @ofte^ Sort fi'cl/ jlel)t jener bttrd) ben (auben; unb 
bie Swiften, ^t\i\ ^reunbe, tt)eld)e otte^ nabe empfangen Ijaben, 
(often burd) biefelbe and) jlarf roerbeu, in alien 93er(ud)ungen unb 
5tampfen fiegreid) 511 wiberjteljen , unb barin jeigt e^ fid) benn, 
rid)tig unb wie treii fie bie iijmn jii Stjcil genwbene nabe 
wenben. 

I. 2 or. 6, 1 10. 



ut'd) otteS. nabe ft'nb wic in bie ^afjtonS* ober ^ 
eingetreten; wiv nennen bie gegenwSrtige ,tii'd)cn^eit bic ^afft' 
jveil bas bitfere Seiben unb (Sterben ^t\\\ Sljrifti I)aupt(ad)lid), ja 
ttu^fd)liep(id)/ fefjt unfere gemeinfamen Slnbadjten befdv'tftigt; unfevc 
Sieber, ebete unb ^orfrflge bejie()en fid) auf biefen einen I)od)id)# 
tigen egcnflanb in mBglidjjl Bielfeitiger SluffaiTung beifelbenj wie 
wid)tig eu aber fei, crfennett wir tl)eil barau^, bap bic ()eiligcn 
6i)angdt)len mit ganj befonberer SluSfflWtdtffif ba (e^tc Seiben 
unfei'5' SJiittlet 1 ^ befd)i'iebcn Ijaben, (o bap bie (2d)ilber-img beffdben 
einen fel)r bebeittenben S()eil ilji-ei- @d)riften anmad)t; flails and) 
baraus, bap in ber ^trd)C. feit ben aite|]cn Scifcn fd)pn fieben 
3Bod)en fiir bic 23efrad)fung biefc^ ^eiben^' bcftimmt finb; unb 
mit 9ied)t, benn biee> Sciben iff ja ba^ fi?ftlid)c il8(f jjclb, fiii- 
wir tl)cuer erfauft finb. S)ie gaftenjeit neunt man biefe Sod)en, 
\wii bie ^ird)e in benfdben ein ga|fen ; nad) 3e|u 3}oi'biibe, angc^ 
orbnet Ijatte, iveld)e3 and) jcftt nod) in ber fatljblifdjen Stirdjc aid 
ein gcboteue^ unb vei'bicn|tlid)e\5 SBcrf gd)a(ten >virb. Sir eDange? 



364 #ro 1. <Sonntaae in ben gajten, (Spijl 



lifdje (|()t'i(ten toet'wet-fen ba$ $ajten jwat 1 ntd)f, benn bet bem 
tigen (SinjTup be$. 8dbe8 a.uf bic @ee(e ift c$ gewip dn em 
wei'flKS Initfomiftd, twS jinn ebef unb jut 1 SSeftYidjfung 
fdjet- ingc gefd)icf jtt madjcn, aba 1 wit 1 fagen bod) niit &it()iM> won 
j(p: gaftcn unb (cib(id) fui) bei-eiten ifl tvo()l cine feme/ aup.et-(id)e 
3ttd)f/ abet- bet* iff wl)t wtiubig unb wol)lgefd)idit/ tvie juin 
bcp Ijciligcn 5Ibcnbntal)(^ fo jut' ^cict* biefet 1 ^(rd)cnjei^ bev ben 
ben I)at an bie SOV/P: pi 1 cud) gegebfn unb Detgofffn jur 
0cbung bci 1 @iinbcn (Scf. 58, 69.). a nuip un$ v>ot' bet* 
fd)Wfben, baran mup unfcr (aubc jtd) fyaifcn, bap SljrifiuS fftu 
gr (tot-hit ifi, bap (cin Sciben unb Sob bet 1 runb unfcrn 1 
bigung/ btc ttt'fad) unfcrcS c(leg i|t; tvei-bcn wit' in biefom 
ben bcfcftigf, gelangcn wit jtt bcmfelben, bann wit'b bie gegeinviirtigc 
i(: einen gt-open unb unau^fpi'fd)lid)cn @egcn tibcf unfet 1 
Scben oei-bt'eifcn, bann wii'b (t'e nidjt oet'0cblid) an tu^ fein, 
uti'o cvwicfcne nabe otfeS, 



1. SBacs un$ ba^u hwcgc y, 1. 2.; 

2. won'n fid) bie wd)te S3enu|ting betr got((td)eit nabe jeige t>. 

3-10. 

1, %w vedjten ^8enu|ung bet 1 gijftlidjen nabe fo(( tinsJ ^f 
n!itl)jl ba bewegcn, bap ixnv ernftlid). ttnb nad)bHirflid) baju et'niaijnf 
ixun-ben. SB it 1 et-maijnen abet 1 etid), aU ^itfjelfet 1 , bap 
i()t' nidjf lUH'geblid) bie .nabe otfc^ empfa()ct (v. 1.); 
bic ^lOt'tn^et 1 , jiun latiben 'bcfdjrf, 53efennet' bc5 efreujigfen, 
I)affen fd)on bie nabe otte^ empfangen, bie ft l o()e S3offd)aft voii 
bet* itnbenuet'gelHing wav ij)nen gept'ebigt, (S()t'i(tu a( ba$ ainni 
offevv ba8 bet 1 SBflt @i'inbett tt-iigf, war i()nen oot 1 bie 5lugen ge^ 
malt, unb ft'e batten baS 23,ci-bienft i()ve$-@t'li5fcr$ iin lauben ei 1 * 
gn'tfcii; [jiitten ftd) S()t-ifto ganj unb gat 1 , ffit 1 $eit unb ^wigfeit et'# 
geben. Slbet 1 bei ben SBetfiidjimgen jinn 2lb fait on S()t'i|li?, bei bet 1 
efa()i'/ fait unb gleidjgitlfig gegen i()n jit ivet'ben, jvoran e5 in bet' 
argeu SBelt niemal^ fd}if, ba liep oft c$ nid)t babei beivenben, 
bap ft'e ,yir eineinfd)aft Slji-ifti gebt-ad)t wawit, fonbet'n et 1 fiigte 
Had) bem 9ieid)t()ttm fdncr SBarmfycrjigfeit bein .erften nabenviif nod) 
fet'net'C vmaijnungcu jut 1 ^t'eue ttnb <3tanb()affigfeit I)injtt, bamit 
fie be*5 angenoiumenen .^fi( in (5()w'|fo nid)t wiebet 1 Det-htjtig geljen 
niodjten. @ben fo t-ljut ott mit tinS; ct ( Kipt ttn-3 et'inaljtien, bap 
wit 1 feine nabe m'd).t Det'geblid) em|)fangen, unb bie I'lnaljnungen, 
wdd)c an uiitJ gelangen, fi'nb m\ .off; benn et 1 felbft t-ebet ju un; 
be^l)alb fagt bet 1 l)dl, ^patihti?: SBit* ct'inaljncn cud), aU 4 S)JiH)fl# 
fer, wit* finb ottes SBet'fjcugc unb ^t-beifct 1 , auf fein eljetp, in 
feinent 9?ainen ; unfet 1 feinein @d)ii^e ttben wit- ( ^u cud)/, unb jwat 1 
nid)t$ anbet'e^.^ al<5 fein 28orf, wal ev tin* hfo()(eu ()af, u ad)^ 
fe|l |a n)o()( auf bie trnunc bcincS lieben SBatet 1 ^, be()ei-jtg)1 bie 
licbvddjc (Svntatjnung obet; 3Bat'nung einc-3 ^vcunbe^/ nun ft'elie, bein 
oft unb i)iinni(ifd)ei' $afcr, bein edenft'eunb unb (5i-(Sfet- ewiafynt 



3Cm L (Sonntacje in ben gaftou dpiffef* 365 

tmb (Met bid)! (Sorge, bap bu bie empfangene nabe ved)f Go 
mijfcfl, fmi kivaljt'cjll @ott bid) ba$ nirf)f fcctvegcn? jam cfjot 1 ; 
fam nid)f rcijcn? 3w fab e$9#enfd)en, bic 511 bit- fpml)fn, abet' 
fie finb ^offdjaffct 1 offes, nn 6&rifhi$ fatfj fo gercip wir end) 
offeS Sffiort wrfflnbcn, fo gewip swmaljnet oft bnrd) qnS; wa$ 
bet $m ( on ben SfyojWn einjl fagfe, gilt nod) jcf wen attcn ttcucit 
ifiicm bc$ SBoffeg: SBet; cud) Ijort, bcv ()cvt mid), ww eud) cw 
ad)tcf, bet- ycvad)tct mid) tmb bctt, bcv mid) gcfanbf I)af. iffie 1 
bai'ttm m'd)t auf tinfcw ^cifoit, acl)fe ntu- atif iinfcit (Sfmimf} fie 
Dctft'iiibigt bit 1 offeS SfBott/ fi> If^t bir otfcS kitten an >frj/ 
fi'c vcbct DOII @ottc Siffcc 511 .bit 1 , bantm fccac^te ft> rool)l itnb fct 

bic cmpfancjcnc nabc ttcl)t ju tetvat)t'cn. 
aju, ju t'ccl)fci' 93cnu|tttig bet 1 goff(icl)t @nabc, fo(( fet'nce 
bid) kwccjcn, baji oft felfcjt e^ if?, ba- fiif bcine DZcthtng tmb 
ot'gc (t'iigt Sd) tjrtbe bid) in bet an gun el) men 
t'ef, nnb ()abe bit 1 am Sage be^ |>eil^ .ge()o(fen 
(. 2.)/ fo fpt'id)t bet 1 ^eta 1 btit'd) ben SD?unb be^ $rop()etm Scfaia* 
(Sa\>. 49, 8.). inf* nat)in ci 1 jitc peit atipet'et 1 9?of() be3 alfen 
SBunbeolfe fid) an/ nnb uerfdjafffc i()in Dietftiiuj yon feinen etn# 
ben, doftina, aitiS bet 1 babi)(onifcf)en @efattgcnfd)af^ e$ roat' einc 
^ii'ilfc Dom iemt, bic^fwel et'ful)r, tmb im^ 311 (jdfen iff ba^ ewiQt 
SOorf ^ f ifd) gewovben, Ijat bet @ol)n (Sotted menfd)lid)e Dtattii 1 an# 
gfiiommen, tmb ijl: fiiv ttn-3 am ftmtju gejtot'ben, 9iid)Y einem Sn# 
gel nod) vjengcl I)at oft ba$ Sffieif bei 1 Silofttng titei-fragcn , er 
felbjl ijl im Sleifcl) offcnbavef; bet* im I)o()en SRatf) wcnti'^eilf, ct'# 
fv^eief/ gefcl)(agen n)ii'b, ijl S()t'ijln^, ber@o()it bei? ^odjgelobtcnj bet' 
wot- ^ilafu^ a( i 5 ein Sittgeflagfet 1 jleljf/ if! ein ftonig, in bie 
gefommen, nm bie S"Bal)H)eit jtt setigen; bet 1 am $veu$ 6d)B() 
jpd)lt feinen cijl in bie ^Snbc be^ SBafw*/ bei bem et 1 Don 
t'cit l)ft' in ^(ati)cit ixnu*. a$ @(enb bet 1 9)icnfd)ett, bie m'fd)aft 
bet 1 finbe, bie 9)?ad)t be$ Sobe6 I'itct 1 a(fe, bie @ewa(t @atan^ 
ba$ @eufjen bet 1 Sfeafttt 1 , tmb feine etgne nnet'gvfinblidje goftlidjc 
^iU'inljefjigfi'tt Ijat ben @ol)it offeS Dom .fiimmel Ijerab gejogcn 
in tmfet 1 armeg (eifd) tmb $htf, tmb ju tmfvet 1 Sicttung (;at et 1 
fid) bat-gegckn. 6ein Sikt-f ijl be 95atcv SJlat^fdjUiji, et 1 beg &a# 
tevei .s>inb tmb SOJunb, ivet 1 il)n falje, fal)c ben ^afer, bey sBatcr 
SBerfe ()af et 1 gewivft; oft ivat* in <5()fijto tmb et'fol)nfe bic 5BeIt 
mit i()m fell-ct*/ tmb redjnefe i()ncn i()re linbcn ntd)f 511. SDurfcn 
wit* cine nabc wad)fcn, bic oft feltet- ting anbicfct, bic ct 1 mit 
fcincm SMtit tmiJ et-worbcn? 9>icd)f eifrig foil c5 tm^ madjen, bie 
cmpfangene nabe fovgfiiltig 511 bcwaljt-cn, ba bet* oljn otfc3 in 
fclb|bet'(cugncnbct' Sick trnfct- ewige^ ci( gcgritnbct ()af. 

gu i'fd)tft ^eini|ting bet- goftlidjen nabe foff cnb(id) ba$ ttn^ 
tetvegcn, bap je|t nod) fu'v tm^ bie t'ed)fe nabcnjcif iff, eljct, 
jcftt ill bic angene()ine 3eif, jetjt ijl bet- Sag bc$ .^eiH! 
nif't bet- SlpofW ben ^ot'in(l)ct'n 511, tmb attd) tin?. 9fod) let en wir, 
nod) wirb ba 6angelitnn tm< gcpfcbigt, nod) wet'bcu wit* gcbctcn: 
affet cud) Dct'foljnen mit oft! nod) fiwnen wit 1 mit urd)t tmb 



360 tfm 1. Somite in. ben ftaften. 



fdmjfen ttttfm 4 6ee(ett (seltgfett, nod) wic Huge $ungfratien 
ft'ir bag >el bc$ ()ci(. eijtcg orge trageu, nod) titiS fdjmi'tcfett 
wit bem l)od)jeit(id)ftt 'nleibe ber SBttpe/ be laitbens titib ber e> 
redjtigfeit (Sljrifti* 2K'er btefc ttabenjeit ei(t mit jcbeni age/ mtt 
jeber 6tunbe rafd) bafyitt, eg i|| a($ f$gen ftir bawir, I)ier mufi 
bit? gnte 3B?tf begonnen iwbeit/ in bt'efi'iti Sfkit dtif fbttt; (9 
wivb finnml ^ti fpat jitt' .Q3it$c tthb S3efcl)t'Ung/ itnb btc iSng^ 
ttafccitifit gf()f bod) and) ju Sttbe; bcnf't art bi^ 120 ga^tie ^u 
9ioal)^ Sdttn/ an tie rtabfnf!i|l 3f^^^ ott S^fu Sdbcn ttnb 
(Shn-bcn an bi juf Sw^ung Serufalcm*/ criiwrt etid) an 6ati(, 
an 3ba^! SBarum bfruft it)if ftid) jfet>3 auf ben bfgttabigtftt @d)S* 
d)cr, wirb (cine @ffd)id)ff btc cut 1 ^ feiu ? bet 1 dnbevc bel)<tvt!ft itt ttiu 
bupfcrfigftit itnb ttiiglaii^it, h)ie ()Di'en iiid)f yon feinet 1 StfWutt^ 
ijl ba-5 tlid)f bie @cfd)id)fe alfei 4 / bie in 6finbcn B^ai'i'cit ttnb bir 
ttabcnjcit wvfliitmeit? Sffiarum bei 1 iinbc iinmei' lattgtt 1 ttnb. iin> 
m mf|u tyre fd)(inb(td)e ^errfdjaft gcjlattett fibw ctt^wj? btiingt 
(ic cud) ntd)f ben Sob? mad) p cud) nidjf dcnb? faun man ft'd) 
jit fi'til) 3ff" ^cbclt? fod et 1 nod) la'ngct' libct' bid) wetitfii? toie 
lang? tt>itt|l btt i()tt aufe 0?ruc mit bcutfii @i'tnbcn fitu^icj^n? 
tttti? tcbcnfcit 511 biffcr unfrct* $(it f wo oft in (Sjuabcn ttttS 
fudjf/ tt)ft a 11 tittfcnn ^ricbcit bicnt/ bamit wit* Sljriflo won 
ting crgebcn, bet 1 ttn>5 tljcttfc wfattft Ijrtt; lapt oott alia- @itnbc 
abtrctcn, bet 1 $tn fcntwt bi^ @cfneh! 8dft bag tittgottltd)? Sfficffrt 
tinb bic ttdflid)i'tt fiiifrc tut sct'Icugncit/ bdtS i|t ba>5 vcd)tc gaftcn! 
tinb tic Itlt 1 ^ bicfcs $ibtnt l( bie ewif^it tw obe$ tinb bie Un^ 
ftd)crl)cit bci 1 Sobc^ttnbc/ btc^ all^ mttp U ttd)^t* 33citn|ung bet* 
gcgcnwavtigftt mibcnjcit ttn6 bcvDugtrt, 

2, SBon'n jcigf fid) bet ben g^.t^tt bte vhi)te SBc^ 
iitt|~ttn(5 bet g Btt I id) en nabe? @te jeigt |td) itt fcincm gan^ 
jcn'SBanbd/ itt ffinfm Sljttit tinb fiaffett/ itt feiitem SBit'fcit itnb 
gctbert, in fcincnt ^ampfen ttnb @if'gcn ; toaS et 4 if!/ tfl ci l btti'd) bie 
^nabe; a ct 1 t{)ttt, bajti fjitift i()tt bie@nabe; wa ct 1 (etbct, oav 
ftijit il)in bte Itabe; ttnb iitbem -et 1 bet 1 ttabe otte in ()t'ifro 
immtc ntel)c fid) Ijingiebf/ fo gefd)ieljt e babutd), bap et* biefelbc 
uid)t Det'^ctlicl) cmpfangcit |}vit 

Surd) bie itiibe Kipt bet- (Sfyvift (t'd) tewaljt'eit; bar^ ft 4 fcin 
Slergernip gicbt (D. 3.) ; wic fo((te ci* ben SBntbet 4 argent, jttr (Stinbe 
wijcn unb loilen, fflr ben Sl)jhi geflorbcit ijl? SBor (eid)tjt'nnigen 
5)teben itnb tlrtljeiletv Dor etttem attflSpi^n SSaiibel Ijiifet ber g^ijl 
ft'd) forgfalfig, benn er fennt feinen 23criif, mit bem 2id)tt be6 latt* 
bcn in gttten SCetfett anbern uorjtileitd)tert; er weip fein Slmf, al 
6i)t'ijl/ b. 1)* aB ein mit bem I)eil. eifte efalbter in red)tfd)affe# 
tier @ered)ttgfeit ttttb UnjlerMidjfeit jtt wahbeln, ttnb bte Sttgetibcn 
S()ri)li in feinem Sebeit jtl Derft'inbcn* IBie fo((te er bem Soange^ 
limn itnb bem ^errn, ben er befenitt, @d)anbe ntadjen DOI- benen, 
bie nod) brattpfn jle^n/ nod) nid)t jttr emeinbe (Sl)ri|li btird) Satife 
ttnb lautett ge()orcn? S n bee 9?ad)fo(ge be^ efreujtgten t'rcttjigt 
cr fein g(etfd) tinb 



2fm 1. onntage in ben gajlen. @pi|W. 367 



Sn rcd)ter &emtung ber gottlid)en @nabe $eigt |td) ber 
a(0 cin iencr otteS burd) feine ebulb in atferlei 
vigcn UmfKinben, in Srt'ibfalcn, i.n $ot()en, in SUngflen 
(B. 4.)5 && f * llll) in fti) Wfwn / perfonlid)en Sciben, bie il)n tun 
%ifti wiflen tt'effen, in @d)lagen,'iit efangttiffen, in 2luf# 
vttljren; burd) ebulb in ben Slnfh'engungen, (Sntfagungen unb 
(Sntbc (ininge n , bie et! frcubt fflr bie @ad)c tt8 goongetiurtt* fifcw 
ttimmf) in Sir be if, in Sad) en/ in gyaflfn (. 5.). 

ie ^raft bet- nabe tmb i()tt trrue .53enn|unp offentatt jW& 
rttt bcm lautncjfn in bet- 9?ad)fo(cjc Scfu burd) bie i()in eigentljiinu 
lid)en 9Sorjv}e be^ dffes, biii'd) bie i()it _fd)mfi(fcnbcn 
bnt'd) bit il)it empfe{)(enben lieben^wiirbicjen flenfdjaffen, ft'e 
ftd) (o. 6.) in ^eufd)()eif, in @rfennfnip, in Saiig 
iit ^reunblid)feif/ in bent fyeil. eift, in ttngefavbter 
i ( b <* 

nrtbe ^otfe ijl e, baf? bie Sfiitflec Sf ^ *4fftt f ; 
h-aiid) be golid)en Sffiortfg fennen, unb bap ft'e ba6 SBorf bee 
SCaljrfjpif/ worin bie >aft i)We liegf, bte^ @d)W*rt beg 
nttd) t'edjt jtt fnfji'eit wiffett gegen adc geinbe t()r @^j fi> 
d)Hi bie^ SBort at eine Safe bet 1 et'ed)f^feit fiit 1 bte 
(Sad)e iljrw ^en-it, jut 1 Slubifttng feine^ SRf(d)W/ st* 
d)una, fclncs 9?amcn/ 511111 ^ampfc in ben 9Set'fud)itncjen 
fete; sue 9ied)fen unb Sinfeit, gum @d)tt| unb Srti/ jum Sfagriff 
fltif bai5 S3ofc unb jut 1 SBet'tljeibi^ung be iittn fflljtrn (Jlwjteu 
biefe Mfti&t unb jiVgreidje SCaffe, unb ba^tt niad)t bie @nabe ft> 
flffcfeicft ( 7.). 

ie nabc otfff fmt tenu^enb, jtnbeit bie tHubigcn in Up 
ben ftipejfrii Svofl bei bem af[e bet 1 SBelt, tei ben SBerleuinbtmcjen 
bet 1 aCibevfad)er; unb biefe ttabe i)l e^, ive(d)e fie "fdjtiftt, ed)a(f, 
flai-ft unb intf felitjem gtieben etfiillf/ wenn e g(etd) oi' ber S>elf 
fd)einf, a(S miipten fie mm ttntergetjen (o 810.); wif elenb and) 
beS Sljt'tjlen ciupet-e Sage fei, burd) bie nabe ijl et ( aHejeit fro()lid), 
unb wtun and) arm/ fo i|l ct 1 bod) veid) an Ijimmltfdjen tifern 
burd) <()dfhim/ unb ()af bod) atteiJ, m$ ju feineu eli^fcit iljtn 
ncH)ic| t|l Sll>o tg fd mit einem (5()fi|len befd)affen ijt, wo et 1 alfo 
Irtt, wirff/ leibet unb froljltd) ijl, ba ()at et 1 @ottt @nabc nid)t 
oergeKid) cinpfaitgettt Slinen. 

Sutljen u . L ^if^elfet 1 fagt et', wit 1 tot 1 . 3, 9., 
baS ijl, wit* ^pt-ebigen, arbeifeii an cud) mit bem diipedid)en JH?oi'f, 
burd) Jeljren uub SDwnalwen, aber @ott giebt inwenbig burd) ben 
@ei)l ben @ec|en unb ebeil)en, bap ttnfer iitiperiid) v ^ort nid)t 
wergeblid) arbeite, arum ijl oft itnvenbig bet 1 red)fc 9}?ei|let', 
ber ba^ 5?ejle tl)ttt, unb wit* tjelfen unb bieueit j()m b$u attuwens 
big mit bem ^t'cbigfamt. (St 1 t'ftt)mt aber (o(d)e 9J?itl)elfer barum, 
bap ft'e ba-3 aupedidje SBort nid)t fcKcn oet'adjten, a($ biifftett fie 
fcin nid)t, ober al$ fBnnten ft'e e^ ju wo()l. SltifS tinbcvc jeiget er 
bie cfaljr an, bap man bie nabe nid)t ttct'fSumc, bamit er ge* 
wiplid) an^eiget, bap bie IVcbigt be$ goangelium'? uid)t eine ewige, 



368 2Cm 1 wntage in ben 



Meibenbe Srijre iff/ fonbet'tt Iff we ein fdljt'enbet' ^(a> 
regen, bet; bafyin lattft, ftati ci 1 tdfft, bag trifft et', ftas fefylet, ba$ 
feijlet JBet-gebltd) ottes nabe empfafjen, fantt nicf)f$ ahbevS fettt, 
bcnn ba-3 man bae veitte SBort etteS fyoret, bavin ottes .nabe 
ttorgeft'agen twb aitgeboten roit'b, ttnb tljttt bod) nid)t baju, ttnb 
itimmf fui) fcin nid)t art, blcibt 

3tt . 2, |>iemit befd)i'c 

ba$ iff, wo bag (Soangelium ge^f. $ jjl dfrt ttrtbe ttnb 
ba, ba iff fcin Som nod) 6ttafcj e iff dne gitiibige S^/ 
ncn oft fdncn 3ovn abWfnbrt/ cifri Stebc tinb Suff tinb 
fatten fat f tttti5 wol)l ju fl)tnt* ^ict 1 iff aKet 1 6finben 
bcibe, bet; ij^gangenen tinb nod) fibt'igeit; ftti-j e$ iff ein S^eid) bet* 
SBavm^efjigiPeif, banttnctt titel ^et'gebung itttb S>a'fi)()nttng iff. 
Sag be ^ciU iff fin ^filfrtag/ bat'innen nid)t attdn toff 
itcljtn ft'nb ttnb cjwip, bap ott tins gn(ibig iff/ fonbct-tt rt Ijilft 
ttn^ and)/ ttnb beweifet c mit bcv Sljat, bap ttnfet: S3ittert 
ret fei- 

3u 3. ^ jtnb jiveiVt'fct ^t'^t'ittflie, bie 



jn @d)anben mad)en; etiie, bie bie |>eiben ttt'get't, 
oangdium mtip @d)ntad) leiben; bie attbeit lit'get-t bie 



ffen titttei- ft'd) felbff, ba btti'd) ttnjettigen t;aud) djtuffltdjet: 
bie 6d)wad)cn im (aitbett ge(ii;gei't i^e'vbem 

gu . 4. .Sngio|0eblb, Ijiev ffwict)et ct* bie $ 
rttt eine^ d)t'tff(id)en Sebert^ in aupet'lid)em ^efeit, nid)t bap ba* 
bttrcf) jemanb eitt ^()i'iff obet* fi'otnili iverbe, fetibet'n wie et' felbff 
()ief fagt, man fofle bamit all mit ^ffld^ten ttnb $tid)tti beweifen, 
bap wiv otteS ienet ft'nb , ba^ iff, t'ed)te" ^()t'iffen wnb 
Scute. 

gu * 6, S ^^etintittf, ba5 fjeipt bei 6t, 
Did air S3efd)eibenl)ett obet 1 SSet'ffattb obet 1 SSet'tttinftj iif foJIen 
uirt bcwfifeft itt d)fifflid)em SBefen fe(n jjwrtfinffig tlnb mit SDiapett/ 
bap wit bie <3d)tMd)ett nid)t argent. 3 bent I)eih eiff, 
er t'fbet entwebei- Don bent IjeiL etff, ba ( ba ott iff, obet 1 wm 
geifflid)en SSBcfen, bap W fd Did iff, 'alS l)ei(ige eiffet-ei* SBie et 1 
ben l)eiU eiff fet}ct wibec bie falfd)ett 6ecfen tlttb !pro0)eten, alfo 
fe^et et; bie ttngefavbte Siebe wibet 1 bie fatilen Stiffen, bie 
redjten (atiten tttib einen @inn ivol)l Jjabert in ()ei(igef eiffe^ei, 
tinb bod) fatil, hit/ ja fa(fd) ff'nb in bet? Sicbe, 

3tt B, 7. SBort bet 1 SBa^eit fe|t et 1 wibw bte, fo otte^ 
SBert miptu f ad)en, ttnb ${ofpi*eit$ nad) iljt'em wnfel attf i{)ven 

unb @^ve, 



I. Sefyacfyfutigett il6a* &ie ^jcnfutig^arf tttib 
bev et'ffcn $eroU>e beiJ Seangeliu 

ie et'ffen >e?olbe be ^Da'ttgdiumS tvaveti 

1. etnmiit()ig wit-fenbe Mnm D* 1. 2<-j 

2. tmtabel()aft B. S,; 

3. t)eibenmiit()tg . 4. 5,j 

4. bttrd) 



tfm 1. onnfagc in ben gaftou (Spiflel. 369 

4. turd) grofie Sttgenten auSgeseidwet o. 6. 7.; 

5. unt fed afcm ciupew @(cnt gliicflidje Muter . 810. 



H. Stttogenbe (grma&mitigett, tie ttftbe otfeS nid;* 
0eMcl) jit empfatifletu 

5iefe (grmafjmtngen griinten JM) 

1. auf tie ttngett)tp(jdt tint furje unfereS SefcenS; 

2. aiif tie I)cia ( (icl)en SBitf ungm tct- @nrtt<? imfwtf 



III. SBorau ft)ic aBne^men fotttictt, baf tuic (BotteS 

empfangen 



n 
wifj'cit ; 

2. wcnn wlv In fav ^t'aft jrifli unnjl8pis wanbcln; 

3. wenit wir aud) h-affi(j jitr got'kt'ting fce S'idcl)^ otte* in 



4. ivcnn wit; fcmifwiflifl ft'nt>, ffit* t>a ^eirf) @o^c^ ju Idfcen. 



IV. >tt* leiben&e ^rlofeu, o&eu ba^ &i&.t betr rbe nacf) 
tern Umfange feinef ^raff ^cfracf)(ef 

1. ie fiwft kc t-bculcibeji jtigt jt'd) al6 eine aKgfincine, al(c, tint 

jwat 1 genau genonimcn, alte in gleidjcv SBdfe umfaf[ente; 

2. tod; ti'ifft ttn fcin Scibcn/ ta$ tinfet' Sct'iuogen/ fdn @d)mct's, 

tci 1 wnfcve tt-aft itbet'fliecjc; 

3. ja ^et- g^ijl et'ljcbt |i'd) fogar mitten in djmcvjen unt 

in jliltei 1 Stulje unt fi'ommet 1 i*eute . 8 10. 



V. 

1. SBie fonnen wie tie @nate @offe$ wet-cjeblid) empfangen? 

2. SEBann ijl filv We jviffen tet- Sag tc^ 

3. 2Beld)e ftnt tie SBu'f'itngen tet @nate 



VI. DattdeIif(^e SBmfe uttb Slatf;fc()Ia()c ffir imfe* 
lidje^ Scbcn unb aBicfeu* 

SBir fotten im %nflidf)cn Srtcn nt SBitf'en 

1. im ienjl ortc^ u5 et-Fcnnen; 

2. tie J)iM)wt 33uvt()ei!e tint ^cgiin|li()uncien unfeve? Sdge weife 

vedjnen ; 

3. jete^ n>iffcntlid)e Slet'gevnij) forgfam cewneitenj 

4. mit (It'cngei 1 eivif[en{)afti0fdt aud) weife Umftd)t tint 



5, im $ampfe nut 1 tie SJaffen tet 1 Saljt'Ijeit tint et'cd)tiflf'eit h'au 

d)f n ; 
I. (SiSco ^iv^enja^,) [ 24 ] ' 



370 TCm 1. onntage in ben gaften* 

6. tibet 1 ieben 8litf tins etfy'bcn; 

7. enbltd) in ben Sagen bet 1 Slnfedjhmg al$ gwunbc @offe$ tin* 



II. 

(JMarc. 1, 12. 13, gut. 4, 113.). 

3n metnem d)t;ifflid)en 5xit'd)enjal)re fyabe id)/ bei .(Snfwicflnng ' 
bev bemfelhn jttm @rtmbe ttegenben Sbee, fill 1 bicfcn tinb bie bet* 
ben folgenben onntage (1). 1. @. 57. 58.) <iU leitenbcn eban* 
fen fyingejlelft, bap in il)tten (l)t'ijli eiben nad) fdnrm SBefcn, 
I'tinb tinb 3^^^ aufgefaft fei; gtnauec m8d)te id) e6 jfftt fo 
faffen: Sim onnfage 3nocait fott S()dfti ganjc crlofnibe SSii'f# 
famfcit, infonbct'ljcit akt 1 unb ftovjugcweife fcitt Seiben/ fcinem'2Bc# 
fen nad) a($ f ampf wibet ben Seufet feetracfytet wet'ben. SaS @an< 
gelittm am onntage' S'ienimi^cei'e entl)a(t bie Settling bei 1 Sod)tet ( 
be^ fanaiiiiifdjen SBeibeg, cinet* ^eibin; Ijefct man biefen tynntt 
befonb-et'g Ijtnov, wojtt in beu @^i(lel 1 Sljeff. 4/ 5. bie Srwalinung 
bei* vfwben ki'ed)tigen fcnnte, fo wiii'be jtd) a(6 3bee biefe 
tags IptlcKen, ba| bie evlofenbe Sljatigfeit Sljvifli ganj al 
inetn fei/ tinb aitf ba ganje but'd) bie @iinbe nnfet 1 Setifel^ 
wait llel)enbe 9)?enfd)engefd)led)t jtd) ei-ffrecfe. %m ^Dangelittm 
onntagg Oculi ffiljvt l)cijlu0 ben 23ewei, baj5 feine eriofenbe unb 
tettenbe $raft feine anbeve, aB eine ival)i'()aft gottlidje fei. @$ 
wfivbe bemnad) in biefe.n bi'eien onnfagen bag eiben (Sljt-ifti obet* 
feine cvlofenbe Sl)atigfeit, ttad)- i()t'em 38efen, Umfange unb bet- 
in i()f rou'ffaiwn ^faft jti fceft'ad)ten fetn; obet 1 : ft'e fd)tlbet'n tin?, 
n>a Sl)t'i(?t^ wit'ft (er Mvt'tvinbet ben Setifel, ber il)n Det'fndjt), 
wo er feine edtffenbe Sljatigfeit offenktt, unb in weldjet* ft'aft et ( 
et-lofet. 

ie .93evfud)ungSgefd)id)te, weldje jtd) unmifteltHtt nad) 3 e f" 
Saufe unb nad) feinet- alining mit bent ^eil. eij^e jttgetragen Ijat^ 
jiel)t in bet; innigflen 33ejiel)iuig atif ffine SKefftattvurbe, unb ftiljrt 
n<5 bie eiujeinen IBevfudjungen ov, bie ft'd) feinem l)immlifd)en 53e^ 
t'life, bet* (It'lofet 1 bet' 2Selt on iinbe, Sob tinb Settfels @en)alt 
jit werbett, entgegeniMtetu- S)ap'btefe^ (St'eignip iin Seben be(5 @t'# 
(pfet 1 ^ befonbeven @d)wiet'igfeiten unfet'liege, wcnn man ft'd) eine f'lait 
Slnfd&auung baon bilben w'ilf, Itegt am Sage, tinb wit'b btit-d) bie 
mannigfadjen Sluffajftjngen beffeiben Don ben djHftet'flftm'n jut 1 
eiu'ige beftddgt. ijnfcr ben t)et'fd)iebenen gifKinutg^etfudjen cmp* 
ftel)lt ft'd) bem glatibtgen @d)t'ifffot'fd)et' nod) immet' am meijlen bie 
win gefct)id)ttici)e Slnjid)t; bod) liegt ba$ gacfum ff Ibjl in einet- l)ol)ern 
SCeltorbnting, ivot'auf jt'd) ebcn fein SBunbcrbarcg grfinbet. ic 
St'inget 1 fonnten biefe Sl)atfad)e nut* buvd) Sef S^i^ljeilung et'falj* 
ven, ba ft'e nid)t Slugenjeugen waren. 

SCie bet 4 erffe Slbam gept'i'ift wtirbc unb in bet* ^lifting nid)t 
beftanb, fonbern on o(f but'd) tlnglattben unb Wnge()orfam, wot'in 



1, (Sonntagc in ben ga|ii. ^oangefium. 371 

ber (Siinbenfafl wefenflid) befMjf, abftd: fo tmtpfe and) bet 1 anbere 
ober jweife Slbnm/ ber defter ttnb Sieberl)erjM(er bc3 gefatfenen 
D?fnfd)?nflffd)Ird)fy gtyrflft werben, bamif, menfd)lid)er SBeife ju re* 
ben, feine efal)ignng nub fein 9M)f/ bie 3ftenfd)en, feine $3rfiber, 
jtt erlofen, in$ I)e(lfle 8id)t gejMt wet-be; tmb inbem er fdber jebe 
an i()n gelangrnbe 33erfnd)ung btit'd) lattben an ttnb bttt'd) eljor* 
fain gegen ott befiegte, fo ^eigfe et' in feittet- nienfd)(id)e Sfatttr 
ba^ sjodftibeff 33i(b bet- ^eiligfcit, ttnb ftaft fcina- gofdid)en 9?ahtf 
iibt ei* nun auf atte im lauben an i()tt fid) ^ingebenben ben eiio* 
fcnbcn nflup, bap et; mit feinem (Seijle fie ^(ii-ff, bie S0?ad)t bet' 
(Siinbe tinb btVSBevfucfyungen be ScufeB but'd) lauben tmb e; 
I;ot'fant ebenfaKS ju ftbewinben. 

^iet 1 , beiin 5lnfange fcinet 1 mofjtanifcften 2rttifbat)n, evt'ingt 3 C# 
fu0 ben @ieg itbev bie Sorfungen be? 2u|t; am @nbe bevfelben, in 
fdnem bittet-n ^t'eujesleiben ft'egt et' ilbet 1 bie Don Seiben Ijemitfyveiu 
ben 9>evftid)ungen, a( i 3 tljn feine ^einbe attffot'bet'tcn, om ftvuje 
fyevabjtijieigen, feine }ua(en ju enben, ttnb fo 511 beweifen/ bap cu 
wa()r()afHg @oe^ @oljn fei 9#att(), 27, 3943. ; offet'n 3f fu ge# 
niigt btefeni Slnjinnen fo wenig, wie bem be^ cttfe($ Sap. 4, 5. G. 
iOlenhn: SHte ^vfifung gefci)iel)t enftvebet 1 burd) Sufi obet 1 bitrd} 
eiben, bie erfte ifl woljl bie letcfyfere, bie (e|fe bie fcftwet-et'e Sfrt 
bet 1 ^tn'lfitng. et 1 et'fle 2lbam ifl in einet 1 $i'iifitng bee Iddtfern 
Slt't ntd)t beflanben, bet 1 jweite Slbam ifl in ben affei'fv1)iverf!cn ^rfi# 
fttngen beibetlei Sltt ttniibet'winblid) et-funben wot-ben. ic flfcifc&(i< 
d)en, ii-bifdjen iOieffia^otfeldtngen, bap berfelbe ein ti-bif^e^ ?Keicf) 
fltften unb <3innengenup ; @l)ve, 9)?ad)t ttnb 2lnfel)en ben enoffen 
Wffelben fdjenf en wet-be, (icgcn ben bt'ei 33et-fud)ungen jttm vunbe ; 
ttnb 3ef" @ieg fiber fie jeigt, bap fein 9ieid) on ganj anbet-et- Nut 
tut 1 , bei- SBcg 511 biefem Steidje jn getangen bet- Beg bet 1 @elbji# 
ttet'Kiitgnung, bee SeibenS unb tt-euse^ fei, fo fftr i()n unb fo ami) 
ft'it- feine 3nger SKaftft. 10, 3739. a l)omi(etifd)^t-aftifd)e 
foment biefcr ^ericope liegt in ber 2d)ve fur ttnS, wt'e wtr ade 
ttn^ betreffcnben 93et'fttcl)ttngen 5r (2iinbe in S't'aft be (aubctt^ 
burd) d)orfam gegen ott, fern won attem (Sigetwitten ttnb a((er 

11 befiegen ()aben. 

1. a, glci^ nad) feiner Sattfe, warb SefttS om 
in bie Sfifte geffl^rtj SWavc. . 12.: Unb balb ft-teb 
il)tt bcr dfl in bie SBiifie; Site. o. L: 5 c f llS / &0 ^ f)eiligen @ei# 
ftcS, warb :c.; att^gerflflet mit bem (jetltgen eifle o(>ne 9ftaap 
Sol). 3, 34., fo((te 5cfu bie fraff beffelben im fampfe gegcn bie 
3kt-fud)ttngen bewa()t-cn, wie attd) im Sebcn feiner ia'tibtgen, wenn 
fie bicfe abe empfangen ()aben, a'()nlid)e fampfe nid)t aii$b(eibeit, 
in bcnen fie i()re ^inbfcljaft ttnb bap fie om ei|?e, nici)f aber DOIH 
leifd)e regicrt werben, enveifen fo((en 9tom. 8, 1. 9,; ber fin* 
bcnfned)t liegt unter @afan$ i>errfd)aff, iljn l)d(t er in fcitten Ban* 
ben, ba ^'inb otte^ aber, feiner fd)nuH()(td)en ^errfdjaft bird) 
otte$,nabe entronnen, wirb om i()m jur ilnbe gelotft, bamit 
er es wieber ttuter fein Sod) bringe. 

[ 24 * ] ' 



372 2(m 1. Jimfage In ben $a(!en, 



SBBflfle, in bet* SefnS wfud)t roni'be, if! nad) einigen 
Mo ai'abifdjc SBfiffe, in bet' dud) ba$ jtibifdjc >olf in fcinem (%ui> 
ben (in 3d)o'al) tnct'jig 3Mp (jinbuvd) mandjertei ^difungen 'ju 
befMjcn l)atte, obcv cd iff tic SBfiffe won 3^)0; ^ c bc$l)alb ben ' 
9iamcn uaranfania fiifyttf. Gnomon: In desertiorem partem, 
ilia parte, de qua cap. 3, 1. 

8>ci'fud)ungcn, ciud) 2lnfcd)tungon gcnannf, fi'nb bic an un6 
orgclienbcn Sietjungen, Sort'ungen, Sluffot'bci'ungen 5111* @ilnbc; ft'c 
weibcu ju 9>ct'fill)ntng, wic tei ben wjten tcvn, wfn wiv, on 
@oftv %> 5 5i'i((en/ 28ovt tinb SBecjen \w$ entfet'ttenb, einwidigcn in ba$ 
Slnfmncn bc$ 35cvfud)S nnb tfyun, wojn ci ( itnb bic in un$ ct'recitc 
boff, tingWflidje Sufi 11116 Mt. 2Ba6 ting auf bem fd)iualcn SBegc, 
bet* in$ micje Sebcn fiitjti, cinen Slnftoji ci'ttcsf, nn and) ivol)l juni 
5Unveid)cn obct 1 at(c bt'ingt, nennt bic I)ci(igc (Sdjrtft cin ^ei-gw 
ntf?, axT<5a?vOv. Son ben SSet'fud)tingen ftnb foi'gfaltig git tinfeiv 
fdjcibcn bie ^ fit fun gen; turtet' biefcn ()af man bic Sagen, 3 U;! 
franbe unb Settyilfniffe be0 SebcnS jtt eci'fleljen, in wetdjc ttn bie 
al(e regiewnbc SSot'fefjuiig oftc^ h'ingf , nm tm$ elegentjeif 
gti^en, nad) anpen (jin Dot 1 ben SD?cnfd)cn unfer Snntt 1 ^ bnrd) 
cbcf ttcklwljatten 511 offenbat'en, bainit ec> an ben Sag fomme, 
n>c()l wet- roil 1 ftnb, aB and) was roil 1 oerbiehen. SSefen 
funs nb Untcvfd)ieb bet'felbcn Don bei- 95ci'fud)ung ijl, ba|1 in it)? 
an nnb ftii 1 fid) fetne Slnregting n ctroaS 858fn licgt; nnfci 1 Sei 1 ^ 
fatten eif entfdjeibet badibei 1 , ob bic ^rtifung n 5111* 3>crfnd)ung 
obet gai 1 jni' S8cvfii()i'iing wivb. n((jci'5 Ueki'fefnwg gch-and)^ 
mid) roo von ^viifimgcn bic S^iebc .ijl, ba SBovt Wffiidjcn, fo 
5. S3. 1 SRofe 22, 1. $elu-. 11, 17. 

95 om Senfcl fofftc ei 1 Dci'fiid)t roei'ben; an^ bem Sicidjc bei 1 
^inflevnip nnb oom pifcn, Obei'()ait^e beffelben leifet bie fyeilige 
@d)t'ift alle SSwfudjungen l)cr, ,nid)t abei 1 eon ott 3c. 1, 1315. 
SinSd)jl fwilid) jtnb e$ bie bofcn S3kn, bofe SScifpielc, (S^riffen, 
Sicben :c., bic nn5 5111* (Siinbe lod^en, unb wobuvd) bic im ^crjen 
fd)luminei'nbc (Siinbcnluff ei'i'cgt roii'b, aki 1 ba alfe iinbc in bet 
Selt, in anbci-n unb in \m, $olge bc-o @iinbcnfa(^ bei 1 ei'flen 
i|^/ f S^ lrtn mit 9^cl)t auf ben Seufel al8 ben cvjlen 
a((ei' 95ei'fud)ting jni'iidi, unb leifet on i()in unmitfedHU 1 () 
feinem @inne gemap ifT, bet- nui 1 gmtbe ()at an bcm, wa^ ungoff* 
lid) unb @i'inbe i)l %ol). 8, 44. Gnomon: Tentatio haec spe- 
cimen est totius status exinanitionis Christi, omniumqtie 
teiitationum non solum moralium, sed spiritualinm maxi- 
nve, epitome, qnas macliinatus est diaboltis ab initio. 
Calvin: Duabus de causis in dcscrtum seeessit Cliristus: 
prior, ut post jejuniuin quadraginta dierum tanqtiam no- 
vus homo, imo coelcstis protliret ad exseqiiendum snuni 
mun us: deinde ut non nisi tcntationibus probatus, posito 
tirocinio, ad tain ardiuim inunus et pracclaruin se accin- 
geret. Caeteruin si mul notanclum est, iilium Dei subiisse 
iiJtro tentatioues, de quibus mine agitur, et cum iliabolo 



1. <5onnfo3c in ben gaftem @&anelium. 373 

quasi conserta manu essc luctatum, ut sua victoria nobis 
triumplmm acquircret. 

SB. 2. 9iad) biwjigtSgigcm ftaffcn ljungerfc Scfiun; Sue. .2. 
rebet on 33ei'fud)ungen be$ Setifete in biefen eicrjtg Sagctt im 2tt(> 
gcmcinen, unb (ajit bann ci'fl bie befonbew brei, ati?fi'i()Htd) gefd)il< 
bet-ten 33et'fud)ungcn folgen. S)a<S flici'sigtflgigc gaffrn bf$ erni 
l)rtt SJorbilbet! in bee efd)id)fe Soft's 2 Stfof* 34,. 28, unb be* 
$t'opl)cfen @(ia 1 ton. 19, 7, 8.; c& ift ganj cigenflid) wn alter 
enfftaWung won j[cg(id)ctr peifc i>ctfc()e, ift nnf iibenuitilvltdjc 
iSkife gcfrfjefjcn, fofcm bet- S)?cnfd) mid) bw gcroitynlidjen 
itting bci- 9(rtfut' dn fo langc^ $nffen nid)t ct'ftrtgcn fann, attf 

folgfi? abet 1 tin 3(1113 natfivlidjci' ^uncjet 1 , ivovin fid) bic 
^ (grlBfecfi fuub 

SCfff fann belt Kiufcigcn ba6 ^ajlen nid)t gemad)t 
bod) unfiM'$id)u ftc fid) bcmfclbcn. rool)l au ft-ciei- 
0ffd)itftei- fiii' bic @cfd)afte bc$ @dfle 511 fdn (Sup, 9, 14, 15. ; 
cmwrflid) ij^ c-3, mit bicfei* obct- trgenb cinci 1 anbci'n Uetning bn- 
(Softfcligfcit cin fjM'ftnge Dot 1 ben Sciifen ju fteiOcu %p.. 6, 16. 
H 18.; baljei- fagt Stirtjff fcljr fdjon: ^a|?t unb (ciOltd) fid) b^ 
rcitcn t(l woljl cin fcin (abcr bod) nut 1 ) ;iii|]ct'(id) SLVi-f.. 9J?(Mtfcn: 
aBii()vcnb bci 1 Diet-jig Sage unb 9Wd)fc i(l SeftiS (fo ntd)f gcprfiff; 
fie wat'cn t' SS.oi'bft'cihmg 511 bn* ^pi'iifung, bte fcuuneit (eWc, tinb 
bic fonft nid)t fo fdjwct- Ifitte fcin fonncn. SCcnige 9?tenfd)<?n rvif; 
fen, wa ^ungct* (cibcn t)cipf; bic SBenigcu, bie c^ ftfitl)wr ^abcn, 
bcfd)i'cibcn c-3 a{^ ctwa^ djrcifiidjc^, ba ben S0fcnfd)cii s- fl((eni 
fueiben fonnc. Gnomon: Jejunio connotatup etiam. abstinen- 
tia a potu; in his tlicbus, in hoc secessu, maximac res 
intcrccsserimt inter Deum ct mecliatorem. Qumlraginta, 
meinorabile tern-pus etiam in vita Mosis et Eliac. Sed 
Mosis status, sine cibo, crat lautus: Ghristi, quod magis 
mirandum, Immiliationis. Eliae ntca cibum attulci-at an- 
gelus: Ghristo postea angeli phu-es mmistrariuxU Xlt dies 
habuit Jesus, antequam prodirct in publi'ciiin-r XL dies, 
quasi praeparationis causa, ante ascensionem. aljct 1 finb 
bet* f ivd)c beS $tm\ 40 Sage bet* Sivmev uot 1 jvijti Sobc unb 
40 Sage bet- gvcubc nad) fcinei 1 5lufet'|]et)ung befonbei'f ()ei(.tg unb 
gefeievt Calvin: Mera stultitia fuit jejunium qudragesi- 
mae, ut yocant, ad Christ! inutationem'insfituere-. Neque 
cniui major hodie ratio est, cur hoc Christ! exemplum 
scquamur, quam fuit sanctis prophetis et aliis patribns 
sub lege imitari Mosis jejunium, 

2ut()ei- ^it-d)cn4^ 11,. 103.: SBiVwd)! 6(jfi|miJ 40 Sagr 
gefaflct l)at, fo ifl bod) ba feiit SBoi'f nid)f,. bap, ft:- 11118. I)!i^e $t< 
()ei|lcn aitd) alfo t()ttn unb faftcn. 3wc' fl 'l c ' 9te nfjeji l)alt jiuv 
bic <2d)vift uor: Sine, bie man wiKiglid) anninuut A ba>5- S'^cifd) iiu 
(citl jit bani-^ffn 2 for. 6,. 5.;. bie anbcve, bic i.au bulben nutf v 
ttnb bod) n>ii(iglid) annimmt i>ot SDiangcl unb Slvnuitl) l.Stxn\4, II. 
^eber mvte bt$ (Sciflctf/ bev 



374 2fm 1, onntage in ben gajfrn. (Soangetium. 

genua, siifdjicfen; wit 1 fo((en nid)t fttd)en Sftattgd unb 5lnfcd)tung, 
ft'e ivci'ben wofyl fclbfl femmcn, bap tint 1 benn ba$ 23e|te tljun, unb 
Jjalten reblid). ($3 tjeipt: Jesus tliictus est spiritu in deser- 
tum: tutb nid)t: Jesus elegit sibi ipsi desertum Rom. 8, 14. 
@. 105. : @8 ifl tins abet* biefe efd)td)te, kibe, jttt 1 2e()re unb 
jut' SScrmdjmmg gefd)t'tcbcn. 3" 1 - 1 el)ve, bag tvtt 1 wijfcn follen, 
ivte (Sfjt'ijluS mit biefem Saften, 5lnfed)tung unb @ieg tin? gcbienet 
l)at, tinb tins bamtt gcljolfen; alfo, baf wet* an (Sljt'ifhmt glaubet, 
bcr foil fdnen 9J?ange( tctben, ttnb fcinc 2lnfcd)fung foK il)in fd)a# 
ben, fonbevn fott genug (jaben miffen im 93?angel, unb |td)et fein 
mitten in bet 1 5Infecl)fwng, 3^' SSmnaljnung, bap wtv foldjem 
jrempel nad) and) get'tte 9)?angel unb Slnfecfytung leiben, @ott ju 
ienjl unb bem 9?ad)ftcn ju gut, wie Sl)i'i|ln un^ get()an ()at, fo 
oft e3 bte 9?otl) erforbert ap et ( in bie S8ii|?en geffiljt-et wh'b, 
ba ijl, ei 1 wit'b atteine gelaffeu on ott, (Sngei unb 9J?enfd)en unb 
aKen Sreatuven. 2l(fo aud) wit 1 ; ba bin id) in bet* wfyfen @d)ii(e, 
unb let'ne, w<i$ id) bin, wie fd)wad) mein @(atibe if?, wie gt-op unb 
feltfam ing e$ fein mfiffe tint einen tvd)ten (^lauben, unb wie 
tief bet* fd)(inb(id)e ttnglaube in affet* 9)?enfcf)ett ^et'jen (iegt. 

33. 3. 4. ie erjle S5et'fud)ung. 3 <M*n iw 
d)tingeu wet-gl. 1 3of). 2, 16.. 93. 3. Sin bie atipet-e Sage, 
efal)t f , .^ebi'iingnip anfnfipfent, wie aud) \\n in unfei'tt 
dntngen gefd)iel)t, fagt bet; 9Sfud)en SBifl bu otte @ol)tt, 
bifi Fu c^ wifflid) unb wal)d)aft, wa^ id) bejitjcipe unb wogegen 
bie ganje Sage bei* inge fpt'id)t, benn wftrejl bu e$, fo iviirbe 
fold) Seiben, folder Mangel bid) nid)t treffen, bein SSatet 1 ie(me()t' 
betnet* ft'd) angenommen ()abeu, inbejfen bijl bu e$ bennod), wo()lan! 
fo bcweife e3, fo gebt'audje bte bit 1 eigentl)t'tmlid)e 9J?ad)t, fo fpvid), 
bap biefe 6teine 33 rot wet'ben. et 1 eigentlid)e 9?et'De bet 1 
S3erfud)itng liegt in bet* @elb|?()filfe, ju bei 1 bet 1 93ei'fud)ct' 
ju bringen fud)t; fo(d)e @elbii()fi(fe Wiit'e abet* offenbat 1 eine 
be$ ttng(auben$ an @otte$ ^iilfe unb an baS SBoi't feinet* 
fjung gcwefen: $ufe mid) an in bet* 9?ot(), fo will id) bid) 
ten! 3d) witt bid) ntd)t wct'Iaffen, nod) sjci'faumen ! 93om lauben 
will ber ^Bei'ftidiet 1 wegreipen, benn ber latibe ijl c, was mit 
ott un^ ijevbinbet; e3 ili alfo biefe ei'fle S5evfud)ung em 5lngviff 
fliif ben latiben, eine 9teijung jum Unglauben, bap 3^fu otte 
Sffiot't unb ba 33erttMuen auf @ott fo(( falji-en (affen. 

@^ (iegt (jiev eine jwiefadje praf'tifd)e Stntvenbung feljf na{)e. 
3ttih'bei'jt bie, bap Setben unb Sdibfale, SOianget unb ^otj) ben 
finbern @otte^ ntd)t frembe fuib; ft'e letben am 5^ifd)e, wie an* 
bete tfnbc?, tinb e^ I)at bas> 2InfeI)n, aB ob ft'e Dot 1 anbern ge# 
.jfaupt wci'ben; jvenn jtd) nun im eignen ^ei'jcn, obci- won aupen 
()ei' bie (Sttmme be 58ei'fud)ev fyik'en lapt*. ott t)at bein bergef* 
fen, et* ft'agt nid)ts nad) bit 1 ! fo foil (El)i'ijK G>>*empel, bet 1 otteg 
liebet 1 @o(]U, unb bod) in fdjroewt Sdibfalen gewefen t)l, ttn^ tt'B> 
(Jen, bap unv nid)t$ <2e(tfame roibcrfa^i'e. Unb bet 1 anbei-e ^unft 
tft bev, bap wit* attet 1 33evfud)ttng &tt fiinb(id)et' uub eigenmad)tigei; 



2(m 1. onnfage in ben gaj!en. tKmgdium. 375 



wibeifefjeii, in otfeS SBiffcn tins ergeben twb if)m un* 
fiberla'Ten foflfit. pf bit? fe(bcr! @otf Ijilft bit- nid)t! fo jTtijlert 
ber Skt-fudKr bem Sit'inen, tern Seibenben, bem SBebra'tigten gu; 
fidje, ^ier bietet ftd) bit fine e(egenl)eit p e(b|l()tHfe, fiie&l/ 
luge u'., fo i|l bit 1 gel)o(fen.' Sftan fann biefe brei 8}ei-fud)tmgen 
oba* itlippen, an benen fd)on fo 93ie( @rf)ipnui) gefitten I)abfn/ 
rtiui) fo djaraften'ju'en, bap bie nfc fine 95ci'fuc()tin;.} jut 1 ttn^cbulb 
' Spdif 11113 en ifl, inbein man @off nidjt gciuig S^ifigfeit ober 
jufrauf, unb fui) baiict 1 feibjl l)dfcn jvid, oljiie ftd) bannn $u 
iinn'ii, ob man nad) @oftcg (Sinn ()anbdt obct 1 nid)f. ic 
anbcve ijl cine Sevfudntttg jut' SSermeffenfyeif/ bap man in tijiSn'd); 
tcin 95ei'ti*auem anf fid) felbjl obei 1 in letdjfffnntger Slt^Iegiutg bee 
gl>ttlifi)eu sBet'tjeipungett, einet- unnbtljigen efaljt 1 . fid) blop jteKt, 
oljne mit reb(id)em ^et'jen ben ^eitn baviibei- jn fvagen. Unb wa 
man gcwflljnlid) 3^i'^ff^ nennf, @eivinnfud)f unb |>Sngen an ben 
et'gvinglid)en fttei'ti biefet 1 @i'be, ba ijl bie bt'ttte 95et'ftid)ung. 

Gnomon: Tentator, qtii nollet -sciri, se esse Satanam. 
Et Christus tlemum in fine Satanam appellat v. 10., post- 
quam satanas, satanitatem, i. e. superbiam, singularem 
eharactcrem, plane protliderat. Si, sic quoque v. 6.; et 
dnbitat Satanas, et in dubitationem conatur adducere, vera 
eripere, falsa persuadere. Conditione solicitat, quod de 
coelo cap. 3, 17. categorice pronimtiatum fuerat. Dic 3 
tentator agnoscit, qui filius Dei sit, hunc esse omnipo- 
tentem. Calvin: Colligiraus, Satanam recta aggressum 
fuisse Christ! fidem, ut ea exstincta Christum ad illi ci- 
tos et perversos victus quaerendi modos impclleret. Sen- 
sus ergo verborum est: Quando vides te a Deo destitui, 
necessitas cogit ut tibi prospicias. Ergo victam tibi con- 
fice, quern Deus tibi non suppeditat. Etsi autenr diviriani 
Christ! potentiam obtendit, qua lapides vertantur in pa- 
nes, hoc tamen unum venatur, ut Christus a Dei verbo 
discedens, quicquid dictabit infidelitas, sequatur. 2u* 
tl)e? f ird)en^, 11, 106.: er Scufel itd)t (jtijhim an mit 
bet 1 @orge fitr ben 93ad) ttnb mit bent Unglatiben an otteS iite. 
2115 foKtc et 1 fagen: ^a f et f lap bid) anf off, unb barfe nid)t; ei 
^at'i-e, bi'6 bit 1 ein gebvaten u(jn ing 2Kaul fleud)t! @age mm, 
bap bit einen oft fyabeft, bet- fill' 'bid) foi'ge! So i)} nun bein 
l)immlifd)ev SBtttcc, bet 1 fi'it bid) forget? 3d) meine |a, et 4 laffe bid) 
fein; ip nttn unb tt'inf on beinem (atiben, (ap feijen, wie fatt 
bu wirjl! 2Bie fein bijt bu otte^ o()it! wie oatedid) \Mct ev 
fid) gegen bid)! 

95. 4. SI)vijli Slntwort jcigt beuf(id) , wowuf be^ 35et'fud)et'5 
Slngviff eigent(id) gertd)tet war. ^ jle()et gefd)i*ieben, eben fo 
B. 7. 10.; ba^ SBot't otteg ijl bie .^auptwafff, womit wit- aHe 
S3frfiid)ungcn jurfltfjutwiben tyaben; ifl bet' einb unb bet 1 Samjpf 
geijliget' 9?atut', fo and) bie SGaffe; otte^ SBoi't basi red)te unb 
einige @d)wevt bet 1 ((iutigen unb i()f unbut'd)bring!id)ei i 



376 2Cm 1. onntagc in ben $ajlen, 



. 6, 1017., sum @d)tt$e unb sum (Siege gefdmft unb W 
tig. Bad)en unb brten fotten wit 1 , bap wit- nid)t in bit Slnfed)fnng 
fatten, ijl fie ba, fo ifi ebet unb SEBort offcS unfei-c SBeljr unb 
SBaffe, baft wit* in iljt 1 nid)t fatten, fonbern atteS wot)l rttist'idjfrn, 
bod) enblid) getvinnen, ben @teg nnb ba$ e(b befyatten. SSBer bleu 
fe$ <d)wetf be$ eijfe$ t ( ed)t fiHjren, unb jut- bofen (Shwbe woljl 
gebt'audjen ivitt, bet 1 mnp e$ in feinem @ei|?e Ijakn, s feinem @cbad)t< 
nip nnb ^eujcn eS woljl eingept'Sgt Ijaben; wenn bet* ^ngciff-0* 
fd)ie()f, i|l nicl)t $tit jt'd) jtt t'fi(!en, man t'fljlet fid) im ^t'iebcn, tveil 
bet 1 fan^f nid)t ait>Sfclet6t, bet* getnb ntd)f fd)i(ift, !pl^lid) fyerriiw 
kid)f . ^ 5 jl e t) e t g e f d) v i e b e n , b$ i jl bie ultima ratio mili- 
tis Christi, wic tanonen unb bie ewalt bcv SBaffen ultima ra- 
tio regis finb. @S j!et)et gefd)t'ieben, bamit bcgegnet man 
ben UfKgcn Slnlatifen be ScufelS, ben Slngt'iffen bet 1 Bw^iP^' <wf 
bie gottlid)e 5Bat)t'l)eit, ben pecntationen lofet 1 ?pl)ilofo^)ie (f ol. 2, 
8.), ben tl)'6t'id)ten ^icnfdjenfa^nngen. 3n bet 1 @d)t'iff itegt bie vis 
normativa in jebct 1 S5ejiel)ting. %t fejlet 1 fid) bet 1 S)?enfd) an fie 
1)att, bejlo fej^et 1 in ft'd) nnb nad) anpcn Ijtn tjl et 1 ; fo otel o^ 
fc5 SBott il)in wtrtl) iff, fo oiel ifi et 1 in @otfeg Slngen njet'tf). 
4t nun bet 1 rlofet 1 felbet 1 im ^ampfe gegen ben S3et'fud)et: biefe 
SJaffe geh-attdjt, wie iel me()t' wit 1 ! o()ne ft'e tjl an @ieg unb 
S;reue, an Ofanbljaftigfeit unb cwige^ $et( nid)t 511 benfen. 
tljeueve^ Sffiot-t au$ otte$ S)iunbe! S^enfen: S)a<5 fet 
atS etf en t'ttnbfa^ atteS @pt'ed)en6 utec 2Ba^v|eit unb 

unb ot\n^, bap atte uevniinffigc SBefen f'eine l)B()et'e Slutovi* 
fennen, als @otte^ SBovt; ba^ e i()ret' attet 1 <Sd)ulbigfeit fei, 
gefdjt'tcbene SBovt offeS at$ etfe unDedeftIid)e^ |>eiligt()nm 
iibet 1 atte^ jtt ad)ten unb iibev atte^ gelten. ju laffen. @ine SDtetljobc, 
bie fel)t' leid)t fd)eint, unb bod) feljt* fdjwet 1 , ja nut 1 bann moglid) 
ifl, wenn e^ bem 9)(enfd)en oljne atte (Sitelfeit unb 9ted)rt)abetYi, nut' 
urn bie SBajjrljett unb urn bie (?(), bie attein eon oft foinmf, ju 
ttjun i|^; eine 2)?etj)obe, bie u'bfigen^ bitt'd)au^ ttewmffoidpig, ia 
fiit 1 ben (Sl)t'iften bie einjig Det'iuinffmapige, confeqnenfe ifi. 3> 
met)t' bie gan^e Slnft'djt bet 1 Singe eineS Sljt'ijlen, unb att fein Ut'> 
ft)ei(cn unb enf'cn ba3 Sficfultat beffen iji, wa$ gefdjt'teten jtc^f, 
obet* in Slnalogie unb ^at-monie bet 1 ganjen @d)t'tftwa()t'()eit iff, 
bejfo meljt 1 2id)t @otte$ ill in ,feinetu ^evflanbe, be(to me()t' ^fteben 
@ottc$ in feinem ^etjen, unb beflo mel)t' ^avmonie jwifdjen iljiu 
unb S()t'ij^U'5. 

ie (3d)t'iff!M(e, bie bet 1 @t1i>fet' bet* etfen ^erfudjung enfg^ 
genl)a(f, flcljt 5 >Me 8, 3., unb weif! anf bie wunberkt-e t'I)aU 
tung ()tn, bie bet 1 ^cn 1 feinem ^olfe Diet'^ig 34^' i bet 1 SBi'iffe 
but'd) SOianna bet'eitet I)at. Ot'bentlidjet 1 SSeife ItU bet 1 Sftcnfd) 
frci(td) om S3t % ot, ben it'bifdjen Sfaljt'tingSmi^edT, abet 1 bet 1 tfottlif 
d)en 3lttmad)t i|l c$ cin eringeS unb 2cid)tc, i()it and) fon(l attf 
wunbet-lnu'e SBcife 511 et-ljaUen; ft'c ijl nid)t an (gin SDMttel gebun* 
ben, SBcg' l)at et 1 attet'ivegen, an %)littcln fe()It'$ i()in m'd)f; ba5 
utetftc()t bet 1 ttngfaube, bet- ^leingtaube, bie Serjagtfyetf, afcev bet 1 



tfm 1. onnfagc in ben gaflen* (Sflangelium. 377 



laube I)aU |Id) ttid)t an baS (Sidjfbaw, fonbevn an @otto3 SEBoct 
nut) a(fmad)tige flvaff, bci 1 flcfft fr aflefl anfydm, tint) jwcifclf nic()t 
an fdnem attfjcit gnSbigcn unb gitfen S8i((en. SBovf, ba-3 bnrd) 
ben SWunk otteS flel)*f/ cbcr: ba$ au$ bum SDhinb* bc-5 
>enn a,d)cf, b. I). afles, was off btii'd) fcin SWmadjtSwort 5111* 
Ktfigung fuaffia. macjjcn witf, I)8lt ba IciHicl)e ^eben bf SDfcn* 
fri)cn; abet 1 ba gciftigc ckn bcffclkn wivb attein bui'd) ottc$ 
ot-t et'l)altcn; Mtwntbcljilid) wtc SBwt bfin ficibe ifl bi^ SSort 
bet 1 @le; f'ctncn ^un^er ()abcn nadj fi'bt'fdjcm Si'ot if? geidjcn 
oi'()anbnci' ^ranf()cit, ttnb ivo ntd)t @cl)nfiic|t nad) otte-o SSort 
itf, ba i|^ bci- dfl f'i'anf, jetdittd. 3d) braud)e, roi(( bet* (gdofa* 
ut 1 <Sdbjl()iilfe nid)t mctnc 3 U P ( ^ s tl ndpcn, oftc^ civ 
traft i)^ an ba$ ovbentlidjc SKittel nid)t fidnmben; fo bie 
bc^ @laukn$, 

Gnomon: Non provocat 'Jesus ad vocem de coelo lo- 
cutam: non respondet ad argumenta tentatoris: adversus 
conclusiones ejus tenet scripturam solam ej usque TO o. 
An filius Dei sit ipse, nee ne, relinquit in medio. Erga 
homines non saepe allegavit Jesus scripturam, sed dixit: 
Dico vobis. Adversus Satanam unice illud dicit: Scri- 
ptum esty i. e. quisquis ego sum, certe illud teneo, quod 
scriptum est. Omnes sententiae, quas proferebat, etiam 
per se erant indisputabiles, et tamen tenet illud: Scriptum 
est; quo ipso etiam exprimit, mine se adesse, eum, qui 
Scripturae esset satisfactions: ostenditque scripttirae gra- 
vissimam auctoritatem, ipsi Satanae irrefragabilem. Hie- 
ronymus: Propositum erat domino, liumilitate diabolum 
vincere, non potentia. Calvin: Hoc primum notatn di- 
gnum est, quod Scripturam Christus pro clypeo opponit: 
nam liaec vera est dimicandi ratio, si certa victoria po- 
tiri cupimus. Nee sane alia ratio est, cur tarn impoten- 
ter grassetur Satan, et passim tarn nraltos abripiat, nisi 
quia eorum ignaviam et verbi sui contemptum Deus ul- 
ciscitur. Quanquam pane vescimur, non tainen panis 
virtuti acceptam ferre vitam deeet, sed arcanae gratiae, 
quam pani Deus ad nos pascendos inspirat.- Unde etiam 
alterum sequitur, Deum, qui mine pane utitur in nostrum 
aliinentum, aliter, quoties visum fuerit, dataruni ut viva- 
mus. Item hac Mosis sententia damnatur eorum stupor, 
quibus saturitas et abundantia pro vita est. 

2tttl)ct' $td)en*$p. 11, 106.: S)it wittfl mid) atfdnc aufg 
ISi-ot wcifcn, tmb gcljejl mit miv tim, al$ \ctitc r'd) aMnt auf bic 
Icib(id)c ^atjt'nng bcnfcn. ie Sttdnuna, SOJofi^'tmb ^(jn'jli ift: 
SBci* ba ottciS SBovt Ijat/ bet- Ijat bte swci'@til(fe flcwi|l: ba-3 
@i'(lc, wo ct 1 - inancjclt ttnb md)t Ijat/ fonbcm mup ^ungci' Idben, 
fo wivb i()n baffdbigc cbcn fo woljl" cd)a(tcn, bap ct- nidjt ^ungcr* 
jlivbt unb wcvbivbt, a(5 mm ct ( uottaitf jit cffen tjatfc, bcint ba-S 
ba^ cv I)at im f fi'jcn, jullji'ft nub cr-IjSIt il)n and) o()ne @f# 



378 2Cm 1. 6onnta$e in ben fjaften. 

fen unb Srinfen. a* anbere SfiM, bap gewijHtd) julefcf 
$rof fi'cl) frnben rcirb, e<? fomme and), rcoljei 1 e$ rcolfe, unb follfe 
e$ om fwnmel regnen, wie ba$ 9)?anna. 2Wercege 1)1 e$ alfo 
off, bet 1 ba nalu'f, erfyalf, reffef, (Sieg gtefcf, bic Eiffel wobtird) 
finb mannigfad), bie foflen wit il)m iibet'laffen mtb iin$ im laubett 
an il)n felber fyalfen. 

SB. 57. S5ie. jweife Serfuc&ung. 9iid)fefe jl'd) bit? 
wibet' ben (aubfn, bafi S()fi|lu nid)f glaubcn' folffe, wa5 
SSBorf jufa^f unb Bedjcipf, fo ,ydf btcfe auf 9Sffjnc|fcn()cif, 
bap bet- ($(atifce ftd) wetfcr fpannm unb au-obeljncn fo({, al @offe3 
SBort unb 3 l 'f'^ c 9^*5 &$ ill ^* SSJfffn bff' Slterglaubcn^, bap 
a- glaubf, waJ nid)f @offe^ SGort fagf. @5 i\l biefe S3ci'fiid)iing 
alfo ba6 SBibfffpifl bet 1 crften, bod) l)atn'it beibe ba^ gmcin, ben 
lautcn ju <Sd)ftnbcn ju madjcn, jenc fo, baf> weniflcr, biefc fo, 
bafj ine()f geglatibf wet-be, a(^ cjefd)Viekn ftel)f. 2tbev S()vi|Tit'5 mad)t 
mif bem SBot'fe beibe 25et'fud)tingen jit <2d)anbcn. @6 getiot-en fd)arfe 
Slugen baju, gati^ unb fcjl beim SBorfe 511 bleiben, nid)f fyinfet 1 bem^ 
fclben in ttnglauben jut'ficfjuMcibcn/ nidijf t'ibei* baffeibe in 23ermef; 
fenljeif {)inau^,^ige()eit. 

95. 5. Set SucaS iff biefc 35et'fud)ting bie Ie(jfe . 913. 
tV3itwe obei 1 I)od)jle @VMC be^ SempelS ijl bag ^iebe(bad) eines 
bei 1 ben Sempel umgebenben cba'ube. 

35. 6. Slbennate jweifelnb fpnd)f bet 1 95et'fud)et' : $ifl bti 
offeg <So()n, nun gttf, fo beweife e$ aud), unb j^eige bid) al$ foU 
d)en bet 1 2)?engc be$ 3.>olfs, ftu'vj bid) in biefe Siefe ()inab, e-3 wirb 
bit- nid)f$ fd)aben, benn bti bai'fjl ja auf ben alien $t'ommcn oet^ 
I)eij5nen <3d)ti| @offe^, beinei? t)tnunfifd)en 3>afet'$, red)nen; et* ivtrb 
bid) wunberbaVet 1 SSeife ecljalten! S)ie i|t ttnb Sol;eif be-o 95eiv 
fttd)et'-5 iiegf in fetnet 1 Slnffiljnmg bet 1 @d)t'iff, mif beven ^Infeljn, bae 
Seftt'o in fo l)o()em rabe i()r etnt-aumfe, et- iljn urn fo me()t; jtt ge^ 
tvinneit fttd)f, ba^ ju fljun, ivai^ ei 1 begeljve unb roa ja gat 1 nid)f 
abgefd)lagcn wet'ben fonne, ba ja bic @d)t'iff felbfi bevgleidjen ved)^ 
ferfige. 

off wirb feinen Gngeln S3efel)( f()tiu, bie I)tmm(ifd)en 
^.ofen, feine ienet 1 , auSgefanbf urn berei- iviUen, bie ererben follen 
bie iSeligf'eif, wcvbcn auf oftee cbot ju beinem <2d)ti$e bevcif 
fein, unb bti wirjl feinen djaben nci;nien, t>ielmel)r atet 1 etnen gliit^ 
jenbcn S5etveii? beineS offDeffratient* unb beine-o l.aubeng an feiu 
SiSorf ablegen. S3o-3()eif Iiegf (jier jum t'ttnbe, wenn bev SSet-fttdjei' 
ehva int @tnne i)affe, ^(\\im auf biefe Sffieife jtt fobfen; ttnb sQofc 
Jieif ftdgf fid) and) in bei 1 Slrf, wie eu -bt'e @d)fiff anffltjrf, bap ftV 
ju bofet 1 2lb(td)f ^unb nod) baju et'|Tiiinnieff oon i()m angewanbf n)it:b. 
feien fo mad)en'e* @afan^ tinbet 1 , gofflofc unb (eid)tfeffige Settfe; 
niif ben ati-3 iljrem 3frtwi pn ^ n 9 e gcrijfencn unb mufl)wi((ig oev> 
fe()t'fen (Spt'iid)eu bet 1 l)eii. d)t'iff fud)en ftc bie (Stinbe ju befdjo* 
nigen, anbere jit bef()iken, i()i 4 eigne^ Sliun ju fdjmticfen. &i wirb 
abet 1 bie Ijeil. djriff gemifibratidjf unb i'lM angeixmnbf, inbem man 
twglvipf, obet 1 chvaS (imjufetjt, obet 1 bie t'ed)te Ot'bnttng bet 1 ^ 



2Cm 1, (Sonntage in ben $aften, (gDan^elium. 379 



fefben Det'fefjrt fr eife $nff fi'nbet jt'd) Ijw?/ (Satan Kipt au$ 
$f. 91, 11. 12. bj* SBorte wg: Slwf allfn beinen 3'Begen. 
inbcn fui) attf beinen S3cntf$wegen, in beincm Slmfe efaljren, fo 
fei gettoff im SScwuptfcin, bap bu unfer @ottee: befonberm @d)Me 
ffdjeff, tmb ti'ojte bid) mit bet 1 providentia specialissima, ofjne 
bie fein fuw son beinem aitpte fatft. @an$ anbet-g iff c^, wetm 
ftd) bcr 93?unfd) fifienwidid," oljne S^otl), ni(()t Don 8iefce gcfrieben/ 
in cfa()i'cn prjt unb fein Sfbrn, feinc eftinb()cif aufci <3piel 
wic 5. S. @f ilfSnjtt :c. ; ba bcijlfifft il)n ba^ SBBort gBttlt^cr 
puna, md)t indjt 1 , unb atif foldje J-aKc e anwenbm wotten, 
t()ttm, @finbf, 9Semcffen()f it tyttntf folgte S?f wibn* ba 
.^emt: u fanhjl mil 1 bic3 9)?a( nicl)t folgen, unb ft'el. 
SBatnung, un^ nid)t in gcfa()t'(id)c efeKfd)rtft ju begefeen, eg nid)i 
jtt wagen auf bic (^efal)t l)in, ob man eg wo()l au()a(fen wei'be! 
9ft en fen: et* S3etvug- be$ Slt-gen bet biefci 1 @d)rtffanffi^ung (ag 
nid)t -fo fel)t' in bei 1 35et'jlumme(ung bet* angeftifyrten @teUe, ba ec bie 
Sfiorfe'auf alien beinen SBegen au^liep, a(S sielmd)t' ubei'()au^t 
in bet* boSljaffen/ tterfeljrten imb argliftigen Slnwenbung bei'fclben 
auf ben gegentviii'ft'gen ^a((/ tint ^eiw ffenljeit unb SBafjnglauben jtt 
et't'egen. Set 1 <2afan ifi bann it)o()l am mcfjrflen jtt fiu'djftn, wenn 
(v @otte SSot't im Sftunbe fitljrt, wenn et- OStetten bet 1 @cl)fiff w 
bfad)t, urn won bet 1 <2>d)cift ab/'unb eben bamif Don Dtt abjtifiil^ 
t'en. Slbet 1 wet 1 au bet 1 S3al)d)eit i|t, bet- {)ottt ba(b, ob eine 
(tuSlegung im@eifle bet 1 SIBabvljeit obet 1 be5 Ungtauben^, bet 1 
l)afdgfeit unb alfo im eipe beS SeufeW iff. Unb barau-3 iff 
wai5 auf @e(bffed)ol)ung, auf ffolje unb leidjtfet'ttge SBermeffe 
IpauSlciuft, tirtb bid), wenn bti fdgff, on bet 1 5lb()!ingigfeit, 
bet 1 <3e(bffet'niebt:igung, uon bet* emuff), t>on bem ffidrn 2eiben im 
lauben an @oft, Don bem fliHeit Barren auf @Qtte$ ^>iilfe, Don 
bet 1 l)ei(. <3ovge gegen ben 2Giffen offeo' ,^tt Ijanbeln/ abbt'ingt 

Gnomon: Assumit et dncit, mirabilis potestas teritatori 
concessa, usque dum ei dicitur: abi. Nil mirum est, si 
Christus a diabolo se permisit circumduci, qui a membris 
illius se permisit criicifi'i. TLreQir/iov pinnaculum, in 
quod adscensus lon^e facilior fuerat, quam descensus ex 
eo. Christus per alta et profunda tentabatur. Cnlvin: 
Prius Christum conatus fuerat Satan in desperationem tra- 
here: nunc ad inanem et ventosam confidentiam eum solli- 
citat, ut neglectis mediis, quae ad manum sunt, se ipsum 
projiciat sine necessitate in manifestum discrimen, et quasi 
extra metas exsultet. Satanae ergo consilium fuit, ut 
Christus experimentum capturus stiae divinitatis, stulta 
et impia temeritate in Deum insurgeret. Profanat ver- 
buni Dei Satan, et in exitium nostrum torquere nititur. 
Spectemus, quid praescribat nobis Christus suo exemplo, 
quod instar regulae nobis sequendum est. An Satanae 
cedit, scripturam scelerate torquenti? an Scripturam, 
qua prius se armavit, excuti sibi vel eripi pa'titur? imo 



380 2Cm 1. <3onnta<je in ben ga|?en. 

impiam Satanae calumniam objecta vicissim scriptura for- 
titer refellit. Sententiam proplictae Satan nmligne cor- 
rumpit et mntilat, promiscue et confuse earn tlctorquens 
ad vagos et erroneos cursus. (Abusus non tollit usiim). 

utl)er $ird)en^}); 11, 111.: 5lb bev(3d)alf (apt anjfo 
Ijen, ba$ babet jfefyet: attf alien beinen i$fiegen ; bap alfo bicitt bet 
(gncjct fid) mid) otteS 53efe()( nid)t weiter jlrctft, benn attf ben 2Beg, 
ban'nnen tin 8 oft 511 gefyen fcefofyfen fyaf. i^n gfifW)en @ad)cn 
gefyet biefc Slnfedjftmg gewaltiglid), ba man won bet 1 9?a()nma, bcc 
celen ()anbclt fiiet 1 gd)f ct 1 nun atif btc SBct'fgci'cd)tigfcit ein> 
bap man nid)t vein unb atfcin bttt'd) lankn an (5()i'ijluin ait'3 
ben, fonbevn auS 33et'bien$ bet 1 SBeti'e felig wet'ben roiff. 

93. 7. Sin (S()vifti S3eifp"ic( levnen wir @d)rift btti'd) 
et'flaren, unf'lei? att5 Seut(t'd)em; .(ei-nen and)/ \vie jTe itbci 1 a((c$ 
ttnti'i'iglid) tm$ klefjtt, was jtt unfenn ei(c btenf. ie SBovte: 
it follilotf> beinen ^evvn, nid)t et'fud)en, |tel)en 5 ?^cfe 
6, 16., wo an bie efd)id)tc ednnevt wtvb, bic jtd) 511 SOJaffa ttnb 
SOict'iba jutcug 2 SWofe 17, 2. jc., al Sfract wibcu ben ^erm 
mutate. 6$ ()e(p ben ^eta'it n'fud)en, i()it auf bie ^Pi'obc flelfen, 
ob ev wol)l bie6 imb ba^ t()tm wei'bc; l)iet' jnfonbet't)eif, jtd) in e* 
fa()f pt'afn, tin SSct'tt-auen anf feine f)ii(fc. SBct- ftc^ nki)f .in bie 
Don oft fejlgefeftte iOi-bnung ftigt unb bocl) ein oet'mepne^ ^ci'ft'atieit 
anf t()n fe|f, ci*fud)f ben ^eta-n. cnefung kgefyven tmb bod) Sli'jt 
unb Slt'jenei Det'fd)ina()en, bei 1 ^aU)eit unb Unorbmtng jtd) Ijtngebm 
nb bod) 93et'fot'png fcege()i'en, Ijeipt ben^et'fn Deffud)en. Gnomon: 
Hoc autem dicit Jesus: Meum non est tentando provo- 
care Deum. Calvin: Aptissime respondet Christus, non 
aliter sperandum esse, quod illic Dens auxilium promittit, 
quam si modeste illi se regendos fideles cominittant : ne- 
que enira Dei promissionibus aliter possumus mniti, quam 
si ejus mandatis obsequimur. Hoc loco tentari dicitur, 
quum media negligimus, quae nobis ad manum porrigit. 
In summa, quisq[iiis experimentum divinae potentiae ca- 
pere appetit, tibi necesse non est, ille Deum tentat, ejus 
promissiones subjiciens injusto examini. 

utl)et ( $att^). 2, 137.: 6()njlu fteiH t()ti jm-M', aliJ 
fpi'adjc et- 511 i()in: a jtnb Sreppen obci- (Stiegen, bevoljalb eg ttiu 
nof() ijl, bap id) mid) (jimtntet 1 laffe. SBeil id) nun otme @efa()i* bie 
tiege l)inab gel)en fann, wai'c c ttnt'ed)f, bap id) mid) o()ne 
tmb SBefef)l ofte5 wodte in efa()t' geben. 

93. 8 10..-SU bt-ittc 93cvfud)ttng. ttebei- 
bevKu-e tmb Unbegt'eif(id)e bcr D. 8. envafynfen 53egefcenl)eit, fagt 
6a(in mit ctnet' mid)a()inttnggwet'rt)en emufl) unb @clb(iei'(ctig# 
ntmg, bie (Sdjranf'en menfd)lid)en S3egi*f ifend anei'fennenb, jtt . 5. : 
Quod postea subjicitur, in conspectu posita Christo fuisse 
ornnia regna inundi: item quod scribifc Lucas, temporis 
nioniento pvocul fuisse traductum, visioni magis conve- 
nit; in re tamen dubia, et quam absque periciilo iicscirc 



1, @onnfa0e"fn ben gdfteu 'oangelium. '381 

licet, malo judicium suspendere, quam contentiosis 'praebcrc 
lUigamU ansam! @$ jiclf biefe bdffe $erfnd)tma, anf uofligen 
Slbfatf Don off in SlbgSffwi unb afanSbienff, tinb w$ @f)t'i|ni$ 
mtf bem SBege be$ efyot'famS unt) beg Seiben-3 evreid)en foWfe, fpic/ 
gdt ifym (Satan sw ai$ anf bent SBege bet 1 <Se(bffed)o()una, ewid)? 
bat'. $le()iiltd)e$ ftnbef ft'cl) lid for Skifudnina,. bet 1 et-jfen (Sltern; 
obfdjiw mit bcm sSfflidjftt ^ilbc bcgabt/ fofffe fui) bod) -bui'd) c* 
I)0tjam il)t'c @otta()nlid)f'cU woUcnben, @afan abet- gt'ebf Dot'/ wcnit 
ft> i()in glaubfcn tinb folgtwi/ fo wiit'bcn ftc jttt 1 o^g(eid)()cit gclan* 
.qctt, va()t'cnb jte iu bei' S()at tinb 2BaI)fI;cif babttvd) cjcvabe ba3 
23i(b o^ wet'lorcu! 

95. 9. Gnomon'. Dabo, at filius est lieres, et quicquid 
potestatis habebat Satanas, propter liominum defectionem 
a Deo, id Christus, vakntiw, non per pactionem, sed per 
victoriam eripuit. Quae angelus Jolianni non permisit 
(Apoe. 22, 8. 9.) ea tentator a Jesu, Domino, postulat. 
Calvin: Caeterum species tentationis fuit, nt hereditatem, 
quam Dens filiis suis promisit, aliunde Cliristns quam a 
Deo ipso peteret. ^OUnfeit: @^ ctfnnn^ bet 1 ictt in bicfcm 
SBoffe, in bicfcm uncjctjciiwn @folj, in bicfci 1 tingdjcuitn Slnniapung, 
in bicfct 1 iibn'fd)wcncjlid)cn vti)e(itat bee an ott, unb bap offe 
>erclid)feit cjeHiljvc, gat 1 f'n ebanfe mcljv fommf, ben 
, tnUct'fd)dbcnben jaraffet 1 bf3 (Satan. 2itti)et; 
11; 113.: ie brittc Slnfcdjhing i|}, jfitlidjc @l)ve unb 
cwalf. aljct 1 gc!)Dt'cn bic, fo com lattbcn abfuffcn urn ^()t'C 
nnb rroalt n)i((en ; bap ftc I)tci* gutc Sage (jafcen, obct* ja ntd)f wd< 
fcj; glaiibcn, bcnn glji-c iinb ctvalt blcibcf. ic cifc 2lnfcd)fnna, 
i|l bic bf'5 UnglM;^ ba man ju 3" 1 ' 1 '/ Ungcbnlb tmb Unglanben 
t wirb; bte bdtte i(l btV Slnfcdthing bci? ImfS, ba man jur 
@t)t'e, ^itiibe unb aUcS wa fyod) ill/ flcttijcf wit'b. ic an^ 
nb miftdjle ifl gan$ geijlHd), geljt nu't blinbcn (Sti-cidjen unb 
3i'frt)m nm, bic SBwninff ju eet'fiiljt'm 5)om laubcn,-unb i)t bie 
gvofu'ffc nub fd)Wfi'|]e. 

33. 10. 3eftf fieBiVfef bci' dofct' bent (Satan, Don i()m jtt 
n>'d;en/ tinb fc^t fctnet 1 95ei-fud)ung bag et-ftc unb l)od)|!e cbof ent# 
gegen. off, ba I)8d;(le tit, in bent allcin Scbcn unb (Seligfeit 
ju jtnbcn ifj, i|1 and) unfa- ^ct-t 1 , ivir a( cfdjBpfc ganj be 
@d)8pf$ ^igcnf()ttm, ba()cv fterpftidjfff, il)in aUein 511 bieitcn, 
unb i()n attjiibetcnj a(( ttnfet 1 SJcrtraticn, Siebe/ djorfam, ^i-affc 
gctnilji'en i()in, biivfen nut 1 in feinem ienfle Dfi'ivanbt uwben; et 1 
wi(( ttnfei' ^et's mit feinem fallen, banim nennt et 1 ffd) ctncn eifui^ 
gen, cifet'ffid)figen oft; attciJ anbt'e biit'fen wir mit- in off iinb 
urn otteS widen lifbcn S0?aff(). 6, 24. ie SBoi'te ftnb cntlcljnt 
au5 5 Sfofc 6, 13. 2 SKofe 20, 3. 5. unb % 81, 10. @3 fte((t 
()ri|l (jiei 1 fcincn SMibwi,_ ben 9Kcnfcbfn, ftd) gleid), unbcfdjabct 
fcinet- goffd'djen o()fif unb SBitrbe; tinb ei 1 (ebfe ja ini SSiBilicn be3 
^atet'S, ben et 1 attejeif f()af. Gnomon: Abi post me Satan.i, 
dixit Dominus Petro Matth. 10, 23. ; adSatanaui vero dixit: 



382 3Cm L'Somrfage in ben gafkn, 

Abi, non post me, sed plane a me. Tentasti, nt explo- 
rares, quis ego sim, et ego tibi dico, quis tu sis. Tenta- 
torem, quum is maxime faoere videri vult, Satanam ap- 
pellat; superbia enim, Satanam se esse, plane demonstra- 
verat. Calvin: Sicuti religio proprie spiritualis est, 
externa autem ejus confessio pertinet ad corpus, ita non 
interior modo cultus debetur soli Deo, sed externum quo- 
que ejus testimonium. 

utl)e? f>att$*9). 2, 139.: tenet man @ott ntd)t aHetn, 
fo bienet matt gewiplid) bem Seufel. SBet- abet' @oft wt'fl bienen, 
bei- tljite, was ott in feinem SBoi't befofylen i)af. ann wkt w 
weiffi- biwon, wic ftinbljd) all fdb^nvaljlte ottcsh'enfl f, tinb 
wic @ott wo()Igefaflig bagegen and) ba$ et'tnglic, wa$ im @d)otv 
fain gfflftt otf^ SBillpn cjffd)ie()t 

93. 11* 5{uf beg ^cvt-n 2Rad)fgrtot ucrtief il)n ba'Sntfd, unb 
tine Sue. u. 13. fagt, wid) Don i()m rine 3^it tong* SBa^ nun gc# 
fd)a()e, baf dngel S e f bicnetcn, ijl nod) ein SOial im @hinbe feinet* 
vmetaigtuig Sue. 22, 43. gcfdjeften- jur <2taii'ung 3 e f/ ba* cine 
flct'nc S pl ^ wnfct; bt'e ngel ei'tticbn'gt ifl, fci et- jum |>ewi unb 
^flupfe bet 1 gan^ ect'nfinffigen <Sd)opfung ei'()o()t wai-b |>eln'. 2, 9. 
pl). 1, 19. 20. @S bulbct btcfe Sljaffadjc eine naljelicgcnbc unb 
fd)onc Slnwenbting auf bas fdige cffitjl, wddje^ ben teget 1 nad) 
tvoljlbeflanbenem f ampfe mit ben S3ct f fiid)ungen erfiidt, rooriu et 1 be<S 
gottlid)en 2BoI)IgefaKen^ gewip wirb, Calvin: Ad tempus reliquit 
Satanas Christum, ut sciamus, reliquam ejus vitam non pror- 
sus a tentationibus fuisse immunem. ttnb fo ijl e^ atid) bet un$ 
mit einem ^ampf unb (Siege nod) md) 6oflbi'ad)t; bte 35ei'fud)ungen 
tmb ^(impfe et'neuern. ftd), jebet 1 @ieg fott ju neuem ftampf toorbe* 
veiten unb ftiiifen, bis wit 1 einjt jtt jenet' $ttl)e etngel)en, bie nod) 
fitt 4 otte^ 93olf od)anben ift, n>o benn fein ^nm^f mel)f ift, fon; 
tern nut 1 cgc^fvfube ^ebr. 4, 9. 2 Sim. 4, 7.8. .Calmn: An- 
geli illi miiiastrarunt, ad solatium refero, ut sentiret Chri- 
stus, se D%o patri curae esse, validoque ejus praesidio 
mumtum contra Satanam. Sut()et' ^it'd)en^. 11, 115.: 
@old)e tjl utt'S jum Suojl gcfd)t'ieben, ba^ wit* wiffen, wit un 
IM>( @nge( wiebevum bicnen, wo un$ etn Seufel anjtd)t; fo wir 
rittev(td) ffd)fen tinb fo wir fidjen, fo Kipt ttn? @ott nid)t SKangd 
letben. @g iff urn @()t'ifrt widen nidjt gefd)t*teben , bet* e6 nid)t be^ 
barf; |)ohn iljm bie ngel gebtenet, fo mogcn, ja foUen jtc 
mid) bienen. 



I, ^le 93erfucl)iing ^efu 

1. Uffipntng bet'fdben; i). 1 yom SettfeL 

2. SO os it ei- erfttd)t wot'ben jfl D. 29,; 

a) 511111 Unglauben an ottes? Sott/ ttnb fomit jtt ft'tnb* 

iid)ff @e!bfrf]lfe o. 2. 3.; 

b) jm* 93rrmcffenl)eit D. 5. 6.; 

c) jum ganjlidjcn Slbfatt on ott . 8. 9. 



2fm l.@onntajje in ben gaftoi. @0an0elfom. ' 383 

3. SBobwd) er ben <3ieg emmgen t)af . 4/7. 10.; 

a) btird) gejtyalfcii an otteS SBort; 

b) bui'd) fbrtgefogte SBadtfumfeif nad) jebern (Siege; 

4. Sic befeligenb bet* @ieg fiber bie $ei'fud)ungen ifym war . 11. 



II. 

1. SCif et'wSigm gcnauet 1 bic cfd)td)tc 

2. (eitcti bi> nftrtjigen SBfiri)mgrn auS bcvff tfcen ftit un^ fyet! ; 

a) wit' lei'ticn mit fcjler 3 wl>fl '!^)^ rtll f t^6 cjnSbige 

^filfc baucn in SSevfuctjiiMgcn be^ Seben^/ bic 
nid)t felbjl ()ei'bcit'ufcn ; 

b) aud) foijat 1 in fdb(lcvfd)tilbctcn SSccfucftungcn ji'ttb 

attf otte$ fd)ii|enbe tinb rettfiibe nabc ju bauen 
berecfttigt ; 

c) bie icbe bet 1 SSelf ijl ni 

fd)3nblid)ft! unb flrafbarcu 

d) unfcit SBajfe gcgen atfe 3kt'fud;iuuKn . ifi 



III. 5Me 33errucf)tttig unfere^- ^etrn mif genauer 
bung anf unfer 5eben bcfrad)fef 

1. Slug ifyt! Jevncn.wit 1 bic SBevfudjungen fennen, bcnen wit* in bee 

SBelt au8ffft [nb; 

2. tinb autf bet* Sift, ixn'e bet* $ew ben SSet'ftidjet 1 Don fid) abwttyte, 

fffcnnen iviv bie 9)h'ffe(/ mit bencn wit gegen bie SSerftt* 
d)iinc|fit in tinfevm Seben ftecjt-eidjen 2Biber|lanb (eijlen f8n* 
nen ; 

a) in.fliWen @funben edangen wit 1 bie fraft jtnn 

d)en SSiberflanbe ; 
b) unb buvd) (Sntyaitfamfeit \>on iubifdjen ingen; 

c) tinb btird; ba0 Sort 



IV. Set: t'lofer auf &em 

1. ^ie {ffHgfit Sfagriffe beg SSerfu^er^ ; 

2. bt> Saffftt bcss ^ei-i'ti; 

3. fcin i)o((fommnet' (Sieg fiber ben Stbet'fadjef. 



V. Sie S5erfud;un3 3efii, beg eo&neS oea, in ber 

SBflffe. 

2Ili* fine Serfudjnng 

1. ytiii Swcifel an @ortc Sort . 14,; 

2. jur ^ffmeffenljeif auf otfe^ SBoi'f o. 5 7.; 

3. sum Slbfafl on ottee SBovt , 811. 

S If 



384 2Cm 2. onnfage in ben 



2, &mnta0* in ten 

#tattlj. 15, 21-28, 1 %|[. 4, 1 7. 

Sic @efd)id)fe bet 1 $ananaerin ift cm J)errlid)e$ SBcifyid ber 
2ftad) bc.$ (SlaubenS, wic au$ t'ljm bcl)arrlid)e 33itte cjttittf, unb wt'e 
cr tic ulfc bc$ mn atif ftd) |crab$ief)f , ber nod) je|t cbeit fa 
fyilft unb evlojf/ wie bamalfy al8 er im (cifd)c wanbcfte. ic @pi* 
ftd l)a(t bic ^)fltd)t t>cr anfbatfct'f gcgcn ttnfcru ^cvm tmt> SJlct* 
tcr ot> bcffcn SBot't nod) iinmci* gilt (Sol). 5, 14.) : @c()C l)in, unb 
ftinbigc fot't njd)t incljf, bap bit* nid)t efwa Slet'sct'C^ tvitwfafyi'c! 
Sa-3 tvefcntlid)|tc @t^cf bet 1 aufkvf'eit gcgcn t>cn ^eilanb/ bet 1 tins 
tinft-c finbf n Dct'gicbf, i|l ^cid'Qiing, bamii wit 4 1)ci(ig wci-bcn/ 
ivic ct* Ijcilicj if?. 

I. 1 SM, 4, 1 7. 



tvat- efii$ tun 

fci? tvi((cn, bap ct- S()i'if!u^ bct'<2o()n bc$|)od)gc(obtcn fci, 
iikrbtcS intt cittern @tbc kh-aftigt Ijattc, jum Sobc Dci'tiv^cilt wow 
ben. ^tlatit'3, olnvoljl Sfu Unfdjulb ci'f ennenb unb fce^ugcnb, bcfllitiflte 
nad) ol)ninad)ft'cjcn nnb uer(jeblid)en SfJettiing^euftidjcn jene^ Ut'f()ci(, 
unb 3ef^ wai'b jtfyt nad) ofgatya ()inaugcfii()ft @5 becjleitct i()ii 
cin gvojjei 1 f>aufe ^Bolf'^ unb Sffieibcv, bic flagtcn unb bcweineten tl)n, 
ijingenoinincn on SWifgeffidl mit bcm @ct'ed)tcn unb Unfd)ulbtsen, 
SefuS abcr wanbfc ftd) unt jti iljncn, unb f^t'ad): 3()f Sikljfet* on 
Scvufalcm, weinet nid)t fiber mid), fonbcm wetnct fiber cud) fclbft 
unb fiber cure ^'tnber, Sici? SBort be^ (Stlofct^ cjicbt ttn*S cine 2ltw 
weifung fiber bic red)fe ^cfcadjfung fcincg eiben$ unb'@terben^j 
cr wiU nid)t mi n$ bejainmet't unb bcflagt fctn, unb bie @mpjtn< 
bungcn be$ SOtittcib^ fmb nid)t b6 |>Dd$e unb 2c|tc, wa bcr @r* 
lofer cvrctdjen wi((. 95ic(mel)r fatten wir fiber un^ weinen, fiber 
unferc (gfinben/ fiber ttnfcre jtWd)e S3crfcl)rtl)cif, fiber unferc &\tt 
frembung on ott, worm runb unb Uvfad) on S()rij^i Sctben 
licgf, bcnn I)(iftc er \m$ @finbcr nid)t retten woKen, fo wftre 'Cr 
nid)t ffir \m$ amfmtje ge|)orbcn. iefe grope Siebe, unfere^erru 
unb >eitoiibc8 foden wir nun freilid) bewunbern/ orn(imlid) aber 
fo(( un8 fet'nc Siebc jur egenlicbe unb Sanfbatf cit bewcgen. Sicbe 
ju 3<"f u il^ nt^ftnbung, jebod) nid)t attcin, ft'e i(l aud) 
l)orfain, ^olgfamfcit, ba|5 wir itjm nad)folgen, in feine 
trcten, bcr Sfinbe' f!crben, bcr ciligtwg nad)jagen, 

Ser 25eruf &e^ @(jrifleit jut ^eilicjmtg* 

1. ie SBeweggiiinbe jur |>eilignng D. 1 3.; 

2. bt'e @rforbcrnif]c berfelben o. 36.; 

3. bic Soigcn bcv a'nad)[api9fcn |>cilignng i). 6. 7. 

1. as? SJerf bcr ^eitigung anjufangen, obcr in bcm fd)on 
bc^onncncn wcifer fot'^ufa()rcn, baju fol( un^ bcwcgcn bie f)cr$iid)c 

unb 



2Cm 2. onnfnge in ben gaftetr. dptflef.- 385 



unb bvingenbe SSitte, bie begtyalb (in ting gevidjfef 
bev Sfyofiel fagt (. 1.): S&eifev, lieben SSriibet 1 , biffen 
eud), tint* ennafynen in tern $mn 3*f> ?nn man nudj 
infMnbigev bitten, aI0 bet? Sfyflflel $ie* tfjttf? 30* fcft j/ Wtf eir 
fagen, in bent $evm 3efu, ffel)f m & ty m in.($emeinfd)aff, feib 
liebet 1 feineg Setbeg, enoffen feineg $eid)eg, unb fo 0en>ip-3** 
fug cuct' 0iettc; unb @celcnfrcunb ijl/ cud) lieb l)at, fo licbt il) 
wiebwum, unb nirtd)t ifcm ^rnibe, unb ffib fein^ SBonne. 2 
t()in bic gmtbe, bap i()v fcinc @cbote l)a(^f/ bafi iOr Kjttf ben 
Icn beg l)imilifd)en SBatei'6, bcfain^fef bie ung8ttlid)en Sn'efce, fllie* 
l)et bie t>ei'$ang(id)e Sufi bet' SBelf, unb ja<jet bet* |>ei(i(jting nad)/ 
olute weldje niemnnb ben ^ewn feljen.fatm; benn bet 1 .^eiT i|l im 
id)fe, unb wee in ^injievntf witnbelf/ l)at f'eine @emeinfd)aft nut 
i()i. >et' ewult bet 1 ^8itte, bie bet- Mfei 1 felbfi an un0 fid)fef, 
foKen n>it' nid)t wibetfeljen, fonbet'it juv ^etl^ung ung bewegeu 



anbem 1 Seweggvunb jui- $ei(iguttd tjl bie ung 
tljeiUe JBele^ung, benn mif Unwiffenljeit I'ilw beg fiemt 
Jen fonnen wit- unf nid)t etUfd)tt(bigenj btffyfrib fupt bet- 
(t>, 1. 2.): S^ ^6t Don tin* empfangen, wie i()t- fo((et 
ivanbeln unb @ott gcfallen; benn il)f wt'ffet, w 
ebote wit end) gegeben tjaben btii'd) ben $tnn Se 
ei' .fned)f, bet feine^ cmt SBiHeii weip, unb (}af t()n bod) 
gertjrtn, ifl boppetter @ti-eid)e werfl); wii f JvifTen beg fiewt SBiKen, 
unb wiffcn wit 1 i()n nify, fo i|l bie Unwifftntyeit unfct-e @d)ttlb, 
unb n>ii' ffnb itjvetwegen ftiMflntt*. ^I'omine (Slfern unb Sclji-et 4 ()a? 
ben nit't biefem 5SJi((en otfeg ttng befannt geinadjf, im d)rifl(id)en 
SJeltfliongunfct'ftdjte finb tvii* in bemfelben unfevwiefcn, in bee (jeidV 
gen 6d)n'ft bcjtjfcn wtr iljn, offentlid) ivit'b et 1 ung gepfebigf, unb 
wogtt bieg rt((eg? bap wii* getjot'fame 5?inbet' werben, beven [ji)d)fJe 
gi-etibe 1 unb ujt eg i|}, ju tljun ben SStden beg l)imm(ifd)en S5a* 
tei'g! O laji beine djfijflidje t-fenntntp nid)t fobt in bit' fein, 
beji'ege beincn bBfen Men, unb tl)ue otfeg S8i((en, bet* ijl fletg 
wad^fenbe ^eiligung. 

SBfr et'nirttjnen eud), fagt bet' Slpojlel, bap i()i' i miner Di5(* 
liget 1 ivevbefj wei( unfet-e ^eiligting nod) nid)t oo((enbet iff, tveil 
jvii- in bee $ti(i$tit nod) nid)t wttfwnmfn ft'nb, fo mup bieg ln# 
fi-ieb unb SBcweggninb ffif ting fein, auf beni angeft'etenen SSecje 
iveitei' fot'^ufaljfcn, fo (tnbet'g bag gute SBetf wit-f(id) fdjcn iii ung 
begonncn ()at, 2ln ^efu S3eifpjel, an feinem unjtviifd'djen Seben, 
an fcinet' ganjlid)en finbtoffflfeit frijen wit 1 , woljin aud) wit- gc# 
langen fodenj veined ^evjeng fottcn iv wevben, unb roenn wit 1 im 
Seiflid)cn cben bie ttng mBglidjen ^ovtfd)vifte in bet 1 et(igung ma# 
d)en, wobuvd) fte fveilicl) nod) nid)f Dottenbet wirb, fo wivb, bet 1 bag 
gute l>evf in ung angefangen l)af, eg ud) ttoKfufjt'en big auf ben 



nbttd) fo(( ganj infonbet'I)eif bag .ung f't'Sftig jut* |)etligung 
anfreiben, bap fie bet 1 SBille @otte$ ifl (. 3.). SBeun cincm 
I. (Cisco ^iv4nMr) [ 25 ] 



386 2(m 2. <3onntage in ben jjajifn. (Spijlcl, 

5rinbe ber SBJitfe be$ 93afct'$, ' cinem <2d)tiler ber SBitfe be$ 
einem .tranfen ber SMe be$ SlrjteS 9tege{ ttnb 9iid)ffd)mir be$ 
93erl)alten$ iff, wcil fie jti jenen ol(e6 23erf ratten fyaben, unb ber 
fejhn Iteberjeugung leben, bap biefer SBilfe mtr il)r 23efte$ will: 
wie mel meljr foflen wir bann ben smitten otfeS befolgen, otf^, 
bet- bic ()ocl)jle S8ei^t)eit tmb bie 2iebc if?, bet 1 nid)t in bet* 3Bal)l 
be^ SBeflen fort, wie SWenfcljen! ott iwiU tmfere f>ei(igunj)/ ttnb 
ba5 ijl cbett ttnfet 1 mljnS $til, benn eil, eben unb eliijfeit i|l 
oljnc ^eiligfdt ni^t benfbar. SBie in bet 1 fot^et'weU. ba$ efe 
bet 1 <2d)weve cjilt, tmb iiberatl in ber fid)tbat'en SBelt aUe nad) 
fe|len e(e|en evfolgf, fo l)at otfeg $ffiit(e in ber tmjldjtfeawn ttnb 
iibefftnnlid)en SBett ^eiltgttng. unb ^efeligttng, <2eltgfeit ttnb ^t\f 
ligfeit bergej^alt aneinanbet 1 0ef'nfij)ff, ba^ me ein ol)tie bas anbet'e 
if?, nod) fein fann. oft witt nnfcre <2eligfeif, benn fetn 2fii((c i(l 
ttnfet'e ^eilignng; bei jebem (Siege fibet 1 tin? felbj^, bet jebet 1 Sn# 
genbubung fd^me^en wiv etwa on bev mit il)t % veti'nu^ften elig# 
feit; bet jebet 1 @nbe fuljlen wit 1 in ben @d)mevjen bet 1 Slene bie 
Unfelivjfeit be5 Unge^otfam^ gegen offe SBiCcn; fo gewip wit 1 
baljet 1 felig wet'ben woKen, nu'iffen wit 1 and) I)eilig wet-ben. 

2. ic (St'fovbevniffe bet? |5etligitng obet 1 wa jnr $iei!ignng ge# 
liorf, fet bet 1 l)eilige Slpojiel ntd)t atti?fti()t'lid) anSeinanber, unb wie 
wiivc ci$ = ami) moglid), in gvo^ci 1 ^iivje a(le$ ?iotl)iventige baviibev 
jtt fagen? 3nbem ct 1 abet; bie u'nben gegen ba5 fed)(le unb ft'e# 
bente ebot beflt'aff, jeigt et 1 roenigjlenS, wa8-mit bet- ^etligung 
ntd)t bejWje, unb tvtc ba3 tt'eben ttnb ktngen nad) t'ljt 1 ba g(inj# 
lid) fef)le, wo man fo(d)en flnben froljnt. 

3 uer l^ v &rt ^ ev 5lpoj!el on ben ^iinben gegen ba$ fed)ftc e# 
tot. SCReibet bie ^uvet'ei (. 3.)^ bamit meint ev alie Slt'ten 
anSfdjweifenbet 1 SoKuj?, bie fd)dnb(id)en SBerfe bet 1 Smffrnitji, adee, 
was wtbet' 3rf)^/ @^ unb 5lnfranb i|t. Unfer ben ^eiben gingen 
biefe aftet' im (S.djwange, offentlid) unb ungefd)ettt wtivben jte DCIV 
iibf; bie befefyvfen (5()i'i)ien waren oonnal? eiben gewefen, on ity 
rein friifyeren Seben fonnte iljuen Ieid)f nod) mand)e bofe 2n|i anfle^ 
ten, bcv Slergerniffe tint fte l)er gab e ttiele, ba roar ttecboppelte 
2fiad)famf'eit unb groper (Srnft nott)ig. <Stel)t e6 nun bejfer ttnter 
benS()ri)Tfn? jtnb jene^aj^er in bet 1 @l)riften()eif an^geroffef? brand)t 
man or ifjnen ntd)f me()r jit warnen? (Jin netted ^eibenfl)tim, mnp 
man fagen, t|l in bie .$t>d)e emgebrungen; es5 giebt S()riftcn, foge* 
nannfe Sljrijlen, bie mit ben tfnben ber ttnfeufd)I)ett unb SBodufl 
ein fredje^ ewerbe treiben, fold)e, bie t()ren 2eib tterfatifen, gotten 
toergeffene ^Ifern, bie i()t*e ^tnber 5})rei^ geben; 6I)elenfe, bie feine 
93or|le((ung jn tjaben fdjeinen won ber .f>ei(igfeit i()reS S3unbe6, bie 
fred)e l)ebred)er werben, ben 95orfd)rtffen be$ errn unb fetner 
Stpojlel juwiber, (|>ebr. 13, 4.); wie grop ij! bie 3l)l btv 23erfi% 
vet; tmb ber 33erfu()rfen, wte ()attft'g wirb bie Unfd)tilb gemorbet! 
Sffieifer fagt ber 3tpo|!el (D. 4.)'. Unb ein Seglidjet 1 ttnter cud) 
wiffe fein ap ju beljdlfen in ei(igitng unb (5l)ren; (t. 
5.) nid)t in ber ^u|tfetid;e, wie bie|>eiben, bie Don ott 



2fm 2. eonnfaa* in ben gajlen. Differ. 387 



nid)t$ wiffen; n wavnt ot; ben (St'inben fd)amtofet? Unfetifdjfydf. 

@el)b't't bet; Seib m'djt torn ewi? fotfen roir ott nid)t pwfen in 

unferem eiffc unb an unferem Seifce? ij? bet? Seib m'd)t bag tf)ettre 

SBetfjeua, unb 2BoI)itI)ati3 bet; (2ee(e? i(l et; nid)t 

att$ bent bet- ju?itttf% fafwfWjun0$Ib fid) entrcicfeln folf? 

Jen wit nicfyt mi atfei' S3effedfunfl- bc$ ^(et'fd)c5 unb 

reinigcn, tinb for^fa^cn mit bet |>d(igung in bet $tn;d)f 

SBo nun bfe Saflct- bet Unfeuf^eif/ bet' SBofftifi unb 

t)cttfd)en, ba ftnbct ftd) waljt'Iid) fcinc ^eiftgung, ba Detbicnt man 

ben (Sfyri'fiennamen ntd)t/ ba f'veujicjt man (l)rijhim aufs S'Jeuc/ ba 

man feinen ^{jJeitbcif unb ten (Snb 
i, tmfeve fjcitigwng. 

t ^ejligting, bie ofteS Sffiitte unb unfct 4 S3et;uf -iff, 
baji man jt'd) focgfaffig uot ( ben <Sfinben fyflte, bui'd) bie 
ft'efcente @ebot ede|t wit'b, bafi niemanb ju weifgceife, 
fiet'Dot'Hjeite feinen SBmbet? (. 6,). Slbct' wie tcaung 
and) in biefet ^Bejie()ung mit fo oie(en (Efyrijfen ! 2Bie fe()(t fa 
bie ^eiliflimg/ jtt bei; wii* uns in bet* Saufe uet'j)|lid)fet 
l)aben! Unb wenn and) nid)t offenbar btu'd) Slaub/ ieb|1at)( unb 
^tnbtud) baS jtebenfe @cbo^ fitetrtefen nw'b, fo bod) mannigfac^ 
attf anbei-e SBeife; obet 1 iftt nid)t 95erleung biefe ebofe^, roenn 
S3etfug gefibf wicb in ^lanbel unb SBanbd butd^ falfd)f^ S)?aap unb 
falfd).e^ @ewid)t unb fd)(ed)fe SBaavc? worn bet- 
entnd)fet wit'b? Wfim ben Slrbeitern bei* ei'()eifene 2ol)n 
ben, unb bem efmbe berfelbe oot'fnHjalfen wirb? roenn 
nid)f wiebec bejal)lt wirb? tvenn man aKent()alben bie 2e6en3bebu'trf# 
niffe fdjulbig bleibf, tun feinem 95et ( gniigen unb bei* Ueppicjfeit ju 
fcb^nen? wenn offcnf(id>e @e(bei' eerttnfrettf unb offen^lidje faffen 
beft'ogen werben? wenn man Siftwen unb Sffiaifen urn i^t 1 (Sigcn* 
tljum bringf? ^ann, tvo biefe^ gefdjiefjt, ^ciligunj} ftatt ftnben? 
fce)lel)t wal)i'e$ (^vtjicnfyum/ 9 f ?ad)fo(3e 3^f mit foldjei' ttni-ebli^^ 
ffit? 

3. Unb weld)eg finb bie S^Igen ber S)et'-nad)tapt3< 
ten $eiligung? et Slpojld antroot-tet (. 6, 7.): er ^eru 
i(l Stadjef itbet 1 ba$ alle^, wie wit* eud) 511001; gefagt unb 
bejeugt ()aben; benn@ott ()at un^ nid)t bcvufen jurUn* 
rciniflfeif, fonbetn 5111' ^et'h'gung. iH?ei( @ott felbec (jeilig 
iff, tDeil ei* tinfet-e |>eiligung witt, twil et 1 tin^ ju berfelben bevufen 
l)af, fo lapt et; bie $etfe|ung feine^ ()ei(igen unb gttfen SBiden^ nid)t 
unbfjlfaft, unb ift S>iiid)et ( , jlt-afenbet ^idjfet, gei'ed)t wgelfenbetr 
oft iibei- jeben, bet' bie |>eilia,ima, ernad)iafjigf, Oft tnfft ben 
(Siinbet fd)on attf t'ben bie <2ttafe fciner u'nben/ ei* mad)t ft'c^ 
elenb, fSttt bem $Rad)ffd)t bei; Oln-igfeit in bie fianbe, 
fein btirgedidje^ @(M, fcitt jdtlid)f$ 2So()l, enbet mit 
unb (gflbjlmorb, SBenn abet 1 attd) bie ftupet'(id) fi'aut'igen 
bet* iwnactjKipicjtctt ^ciligung au^leiben, 9Iul)e tmbgwben im 
jcn l)at ei* nid)t, ben Oualen bee Hfen ewtffen* entgel)t et; nid)t, 
attd) nid)t ben evid)ten be otte^ bei 1 SKidjet: i\l iibei; aKe @unbe, 

[ 25* ] 



388 2fm 2. onnfagc in ben 

tint* e$ i|l fd)t'etftid), in bic ttnbc bcS tebcnbiojcn oftfeS ju fatten ! 
Hub wa$ ewHU'tct ben jenfeits, bee in fdncn (Sftnbcn gdeM ()af, 
(KJfovkn tmb bal)in gefafyt'cn ift? ajt btt bisfyct' in bcincm 2dd)t# 
finn, in <3id)ct'l)eit tinb SevftocWjeit, bic pffidjtmajHgc tmb fcefdi? 
gcnbe idligimg Dcrnadjlapigt, n,nt mm? SDcmiftljige bid) Dot' bcm 
Jpm'n, bcfcunc i()m bcinc iinbcn itnb S^iffctljafeit; fudjc in auf* 
rtdjticjoi' S'iciic, in gotfltdjet 1 SiMtit'icjf'eit unb in (etcnbignn (rttibcn 
SBci'gclumg beina 1 @mbcn; 6l)t'ifnt l)at ft'c bit- etwovkn, bit fannjl 
fie cdangcn ; bittc urn nabc, unb bit rcivfli nabc ft'nben, tmb wcnn 
bn ft'c gcfunben l)ajt/ fo ivanbU fotlan in vcd)tfd)rtffcnci' et-cdjtig^ 
fcit tmb ^cilicjfcit, in bet 1 fieiligung, 511 bet' bit bmtfcn fci|), tmb 
in wc(d)ci- bit bid) fctig ftit)lcu wii'jl. Stmcn. 

ut()cv. S^^i Sajtci 1 titibt a- ()iVt* nm mdjtfn; bie Unfftifd)^ 
ijtit, bamit an fid) fdbji tmb wibct- bic $nid)t $e$ laubcni? gc# 
fuubivjt wivfc; tmb bic Sviigcvei im >anbft, bavinncn wtbff ben 
9i(id)i^cn gcfiinbigt wivb, bae tjl and) tvibcr ben latifccn unb bic 
9iinnanb foil ju wcit grcifcn, \>a$ \\}, bcm Slnbcm 
nc()mcn tmb ju fi'd) hincicn, obcv cinc Slnbcni 
f^incm 



I. Sgavnuttg tviber cinfgc Die! ^u wenig ct'fatmfc 

t>ev Dicin^eU t>er tffcn unfa' wi$ <ic(;fl)eilig 



1. $?an ijl id ju glcid)cjii(ti3 gegen bic SBct'iri'tmgcn bet 1 



2, ju gtfidjgiiUig gcgcn ba Scfen tmnii^ct 1 tmb bcbcnfh'djct 1 (Scfjrif 

ten ; 

3. fd)Sblid) i<^ bic Snvcrftmci attjtt (cHjaffct- unb flfeerfoannfer 



. 

4. fd)aMid) bic @d)ctt cov tlt'cngci- 

5. fd)(iblid) bic mm jimcljmcnbc Sicbc jur ?pt'ad)t unb jum 

icbcn. 



II. )ie fcefottbevtt c(jlor, tvelcf)c itt wifhit a<)cu bcu SBi(# 
leu o^cjJ iu bcr cmeinbe 3efa f)ibeni 



3 bicfen ^d)(ct'ii i(t $u mljncn: 
1. bn- fStiUftanb, ben bic jvijlcn iibct'ftK im <3ufen 



2. bic -DwWjrtc 9flid)f 11113, wdd)e tei oidcn ciitjelne ffaf^c bcv 

@cdc ndjmen; 

3. brt'5 frckn nad) cinem Setcn in finnlid)en SfifJcn; 

4. bic Unferlajiiing fi-ommct 1 Uebtmgen uub bes? ftotptcjen f 

bet- nabfmm'ffel, bic ben (S(jvi|len auf bcm SSJfgc bc 
tcfcfligen. 



2. <5onnfo<}e in ben gaffen. tevatiQelim. 389 



III. )ev fo f)6d)|! toerfdjiebette <fajTui? be$ ecfjfett u5 
unecfyfen @{jriffenf&um$ auf fcufd;en 6imt unb 5Babe 

1. SBa bent unedjfen Wjlcntljmn in biefet SRflrffidjt 5111- gaft 



a) nnbet'mttitdicfye SScfd^infiwaen be? ?f(j}Iid)ttntiguii0 

nuttfjet c^ jit, 

b) tutb wnffoftljaffe rfffinbifliingen fpiegett * efncc 



2. baS cd)fc S()t'i(icnt()tim fcicfct 

gfii ta-5 SScvberben bet ttufeufd)()ef(: 

a) in ku Sldjtung gegeu tins felbft, bte c5 itn6 cinp8.pt; 

b) in t>ci* Sld)tung unb Sicbe gegcn ben 9uici)|len ; j. 

c) in bet 1 ud)t 



IV. SBaS wtS Betvegcn fott, fcufd) ub {fid)fi<j ju Ie6cn 

1. fv SBifle otteg. unb bic "JBorf^rift Sefuj- 

2. bfe SBfirbc bei$ HJienfdjdt, bet- cin ntiY SScrtutnft to$dbtrt nb 

juv Unjlcvbli^fcit be6 t\fo$ crfor.ne SScfen i|i; 

3. bet 1 ivol)Ul)atiijc inpup bicfts ' Stigenb auf i()va ^crclji'ef ;. 

4. Me ntenffl)C!jfi'enblirf)e SWrffidjf/ bie- i> ouf bar $M)l bet' bui^ 

flerlicljen 6efel(fd)rtft b bet, 2fJac()fominenfc{)aft ju neljincn 
fyakn. 



II. SWa%. 15; 2128. 
Sf bee Socfjfer be 

(@U^e fBunbe* 6. 265. .).. 

ie erfofenbe ^atigfeit S'f" )*i^ nf^cffc jufy auf 
gntije bet 1 (Siinbe unb bem Sube untenvovfenc S9t'cnfcl)e-ngcfd)led)f, 
unb al(entl)alten jet'jtot't et 1 baf toon, bet 1 - @.u'nbe .Ijcscrflijrcntc (llctib.. 

I. Ue6er be gvogen lau^n be^ f,aadifd)m 



v erwSgen: 

1. S8a beinfetben jtun. 

2. wic ev ftd) (iupevtej 

3. wic cc set'vcnt wut-be 



H. Dev mf)t:e taube am ^cmj>ct fee* fauaitdifdjcit 5Bei6^ 



1. S'iad) f^inec 23cfd),affenf)eitj, 

a) ct 1 gviinbet fid) in tins auf ba^ @cfil()l unferet- <Sd)i 

l)it unb (Si'inbe; 

b) et' griinbet ftd) auf jvifhim, ben @c()n 
e) <?c eifiitft un mtt btflnjUgw: SMcbe. 



390 3Cm 3* onntage in ben $a|ten. (Spijlet. 

2. 9?(id) ben ^riifnncien, bte er jti bejWjen ()at; 

a) burd) bie attgemeincn ttebel be$ SebenS; 

b) eon ben f intern beS UnglattbenSj 

c) on @ott, tmferm >errn, felbjt. 

3. Sftad) bem retcfyen naben(ol)n, bet 1 il)m &u Sljeil foirb; 

a) bt'efen 2o()it I)<tf or tit ftd) fdbfl; 

b) Ijat i()tt im Sfwuptfein/ ba gottlidje SSoljIgefaKen jtt 

fc eft | en ; 

c) empfaiigt n but'rf) rtjiiftgen ^Bet|?rtttb unb 

Sevrn. 



III. )ct; ^err, bet Slnfdnger unb 35offenbet? 

1. & wctft ben (aiikn bttrcf) St'fibfal . 21. 22. 

2. @f |lrfe f()rt bud) Slnfedtfuns . 23. 24. 

3. @t ot(enbet it)n bttt-d) emiit^igung to. 2527. 

4. @v ft'Unt iljn buvd) ^eloljnunfl . 28. 



|lttt 3, $0tmtflfl in kn /aftm. 

fuc. 11, 14-28. pd. 5, 1-9. 



^Dangelutm, in weldjem Seft^ bt'e ^efd&ulbfgtmg feittetf 
jnet 1 jtegt'etrf) nnbetlegf, bap ct 1 bie Settfel bnrd) ^Beeljebub mfc 
e, nttt bem ef tin ^Bunbe |?el)e, fott Doi'ndm-Iid) leljven/ tvie in 
fetnet 1 ft'afftgen SBttffdmfcrt bag f oinme'n be* gottltdjett ^eidje^ ftd) 
offenkt-e, tmb luie @afan5 Steid) unb Sftad) ba j^jlovt wet-be, two 
man tin lattben bem fiber atte8 mMjtigeu ottc^fol)ite ftc^ ^tn^ 
gebe, nnb i()n attf jt'of) rcitfen (affe. SBte walju bie^ iff, 
atte bte, tt)dd)e auS bcc ^injlccnip be ^eibnifdjen ttnb aUe 
Jtdjen SBefen^ btiwl) wa()ve ^Befe^t-ttng u S^rijK @emeinfd)aft 
f ommen ftnb (@j3f). 5, 8. 9.) ; afang ^m-fdjaff fibet- jt'e roifb jer/ 
fieri) inbem (Sljt'tj^i @naben(id)t in ftc cinbringt. git fold)er Stettttng 
ter (Sitnber f'ommt eg abet 1 nttr bttt'd) ba8 >))fer Sljrijli, ber bnrd) 
ttitferliecjen geft'egf, itnb ber (2d)!ange ben f opf ^rttrten ^af, in/ 
bem er ben ^rfenlJid^ bttlbde: ttnb btVs )?pfer (5()t'ifli ijl e$, an 
wetd)em jtd) bie $lamme (jetltger nnb banf'barer (Scgenttebe entjfin* 
t>ef in 



I. @pt), 5, 1 9, 

bet' 5ie6e ber vl6|!ett, 

1. a$ SSorbtlb fiir t()re Stebe . 1. 2.; 

2. ber (Segen tljrer Siebe . 3 7.; 

3. bte ffnaft jn il)rer Stebe . 8. 9. 

1. SBorbilb fiir iljrc Siebc ijl ben @rlof!en t()ei(S bie 



3(m 3. onntage in ben gaffou Gpiftd. 391 



Siebe Otoffea (t>. I.)/ f&cife bte giebe ifjrrt WferS 3*fu 
(. 2.). 9?ad)bem ber Sfyoflcl tic (a'nbigen tir StVbe wnaljnf, 
tutb an bie Siebe @otte$ ft'e erinnert l)at, inbem er fprid)t ((Sap, 4/ 
32.): <2eib unter einanbcr fmmblid), J)er$!id), b t>ergebet einer 
bem anbern, gleidjwie ott cttci) wgeben fyat in ((jri|h>: fo jWjt 
er i()nen biefe gi5tt(id)e iebe ate 23eifpte( jut 1 9?adfjal)imm3 I)t'n mif 
ben SOorfcn (. 1.): @o ffib " ofteS 9?arf)fot(jcr / al<5 
bic Uebcit f in bet. 1 ie Sick imfw^ otfe$ gecjcn un5 @fin< 
bff offcnkti ft'd) in bem @c(8fung^tt)eife fibet'Ijatipf (Sol). 3, 16.); 
l)atte @ott nic()t unfcc dl gmoCf, ware i()m bet- Sob, $ettiidK$ 
nub etvigc^ Icnb bci* tinbctv vcd)t gcwcfen, ()Sttc n 1 nid)f ic(mc()c 
QfigoKf, bap rtNen Sftcnfcfycn gcijolfen wei'be: fo wiirbe w ba-3 gna* 
bcntviclje (Srlofnng^TOei'f nidjt oon 6igfeif l)^ tefd)!of|en, nad) b?m 
(SfinbenfaHe feincn @nabcnt'af() ben wjlcn @l(n'it nid)t offenbart (1 
3, 15.)/ enblid) in bet 1 $n(fe bei* 3<?it frinen licbcn @o()it m'd)t 
drttm'(@al.-4/ 4.5.). 3nfonbet'I)dt tl)tit ji'd) bie <5iin> 
offesJ, unfei 1 ^ ^eilanbeS, bat'in fnnb, bap w feinen @ol)n 
fiit- ttn jlcrbcn Kiftf, fiii 1 unS, feinc . $einbe (9?om. 5/ 8.); tuib 
biefe gi-ope ieh5f()at Kipt ei- tins pvrbigen, nnb tun be^ Opjtt'S 
6l)vifli SBiKcn Kipt et 1 in feinem SBorfc nabe tin? anbictcn, a((g^ 
mcinc ^Bcgnabtgting atten (Siinbern, ttnb ei'langf nid)^ mitn on 
tin?, a(? lanben, ganj(id)e, 5((ige, fiidfjaUlofe '^ingafcc be^ Qw 
jfiiS nn i()n nnb. an feinw cingcbot'nen @ol)n, nnfent S0?iff(er. .t)afj 
am f rctije ba Sofegrlb fiit 1 iin^ bflrgebt'adjt i|l, bap tvtr an 6()i'i(lo 
l)aten bie (Svlofnng bnrci) feitt S3ltif, niimlid) bie ^et-gebting ber 
t'inben, bap nnfrrc <2i'inbe sttiitf, bet' (ud) atifgefjobcn, bie @^afc 
pt'lafffn i|t, ift ba nid)t grope Siebe, tmoei-bienfe nabe tin* 
fcreS @H>tte$? ift$ nid)f ^ai'mljervgfeif, bap wit* oljne 93erbien|l gc< 
red)t werben ($om. 3, 24. 25.)? 5a, -ett fyat nng ycrgeben in 



ic(e iebe otfe?, bcr in ($l)t'i!to tutfer Q3afer ijl, er|)flid)fet 
jur ^a^a^nnng, i^ S3orbilb fflr bie gleid)e ^iebe, bie wtr a(^ 
iiben foOen. @o feib nun offeS 9?ad)foigei', aU 
bie He ben finber; gleidjw'c f inber iljren (eiblidjen (Slfeni fin 
5Iniper(id)en (il)nlicl) ju fein pflegen, unb oft and), wad ba$ S" 1 ^ 1 ' 6 
beh'ifff, fo bap ji'e fl;nn, reben nnb benfen, wie ft'e yon iljren @U 
tent fdjen, fo fotfen txn't- al3 finber otte^, wa$ wit bnrd) Sl)ri* 
^F jlum wevben, bem l)imm(ifd)en SJafec nad)a()iitcn in bet- Ijetligen nnb 
gBttlidjen cjtnnnng ber Siebe, benn wer in ber iebe blcibet, bei- 
bleibet in ott, nnb @ott in il)m. ott ^at un6 in (Sl)n')lo wge< 
ben, fo fp((en wtr einer bem nnbern j>ergebenJ n t;a)^ beldbigt, 
bir jemanben jum ^etnbe gemad)t, biete bie |>anb jmn $rieben! 
u bi|l fd)wer gefr(inft, bem SBelcibiger bittet bid) urn $et'&eil)ung, 
fet erfol)nlid) (50?att(). 5, 25. 26.), bcnfe an ba? fd)rerfiid)e 2oo5 
jetted UnDei'f5()itlid)en nnb iMrfljerjigen (SOIattl). 18, 23. :c.)! (3 
bietet ft'd) bir eine elegenfyeit bar, beinem SBiberfadjer einen 8ie* 
begbienjt jtt erweifen, fammte bie feurigen tol)len ber 93efd)amnng 
mif fcin-|)aupt (0iom. 12, 20. 21.). 3ft e* etwa? rope^ bie 



392 2Cm 3* <5onnta$e in ben gaften* (SpijieU 



unb SBdibet: ju lieben? ba$ tljun attd) 3<Wncc ttnb (Siin* 
bat'ttm i\t man nod) fein 5\inb (SotteS, uon cinem fold)cn rcivb 
$tymS, (Sdjrcet'ereS toerlangt (SDtotty. 5, 4348.)- 3tf 
unb geinbfd)aft md)t etrcaS SMttewS, 2iebe imb S8o()lwo((e 
gegen efta$ <3fljfc$? ott l)af tin* in bet; Satife freilid) $t 
bent angenommen/ abet* ofyte iebe ftnb wit- nicfyt feine ed)ten 



fiiv i()t'e Siebc ijl ben rtiJffen fentct 1 bic Siebc 
(D. 2.). v fianje SSanbcl (5()t'ij?t anf St'ben waf lanfcc 
unb bariu jeicjt e ftd), ba^ cv ba 1 Slbgtanj bet* 38ftlid)cn 
ba^ bcnbilb be^ Sefen wm 33atw, bcv cingebovnc 
5 wat', benn @ptt i|^ bic iebc. Slbct feine 
leugncnbe iebc trieb il)n fogai 1 , fid) felbjt ffir n 
ben jur abc unb Opfn-; |li'a()(f feinc Sicbe nid)t am . 
lid)(tcn in feinem le|ten etbcn? feine gdnbcSlicbe, inbem n* filf 
feine ^ovbei' betet, feine (Siinbevliebc , inbem ei* ben <Sd)ad)ev be* 
fliirtbigf,' feine $inbe$licbc, inbem ec bet 1 9)?ai'ia einett anbei'n @o(jn 
fdjenft, feine edofenbe iebe, inbem et* unft-e (Sflnben auf ft'c^ nimmt 
unb tinfre <&tc<tf(ii MbetT (Seine Siebe unb fein >tfev r a\\$ Siebc 
Don il)in bavgebvad)t, Wrtt; @otte ein fiipec evuri), angene()m 
unb wittfommenj bamit witt bev 2lj)o^l uttf tinjc^cn, bap tinfet-e 
SSt'ubet'liebe ebenfatts cin @ott angenelme^, ja bag einjige O^fcc 
i^, w^d)e6 toot* oft SBet'tl) t)at. SBie (SfyvifhtS un ged'ebet l)af, 
fo fol(en win un untet'einanbei 1 lieben/ ba$ ijl bag nene @ebot ; 
roeldjeS et* ben (Seinen gegeben l)at, wovan ft'e eifannt werben fol* 
!en; btes neue ^ebot ij* (5()ri|li Sf|Jamenf/ fein letter SBitfe an 
un$, foHten wit* i()n tmet'fitKt laffen? fdjat'fen nifyt atte 2l^oj?el bie 
Siebe ein? et'maljnt nid)t bet* I)ei(. S"l)anne^: finblein, liebrt end) 
untci 1 einanbet 1 ? evflvit-t nid)t bet; l)eil. ?pautu : 3n j'rijlo 3f; i 
bet* @cmcinfd)aft mit i()in gi(t nid)^, at^ bet 1 btit'd) bie tcbe t()atic|e 
laube? 3^' finbet 1 be$ f)8d)jlen ; wie |W)ti urn bie 2iebe? wit? 
biit'fen ttnS ^Bfubei 1 ol)n' Siebe nid)t nennen, wit- Ijoren auf @otte3 
^inbet* ju fein, wenn tmfere Siebe aitftyfot, fo wollen wit* benn an 
@ottc$ unb (&)t'if*i Sovbilb, a(6 feine gcIBfle, ffott auf* SWcue bie 
ei'(8fd)enbe lamme unfcvet* ^vubevliebe enfjflnbeit! 

2. Unb me gi-o^ ijl bet 1 <3ecjen biefev iebe! 
bewal)t't un$ tljeils oot* a((em, tt>a^ wibei* bie 2iebe ijl, <()ei( 
bent SSet'bet'ben, ba5 iibet 1 bie Sieblofen fommt, weld)e @ott nid)t| 
ge!)ovd)en. S)ie Siebe ijl be$ @efe|e$ @i'ftt(Utng, wei* in bet* Siebe 
wanbelt, ben wii'b bet- 2ti-ge nid)t antaffen, bie Siebe beptet i()tt, 
bap et' fein Slct'get'nip gtebt. .ie Siebe bet 1 (Sdojten mad)t fie ge^ 
()0t f fam bet' apoftolifdjeit umaljnung (. 3.): ^ttt'et'ei abet' tntb 
al(e Unt'einigfeit obet ( eij taffet nicljt oon end) gefagt 
wet-ben, wte ben |>ei(igcn tt!?e()f. (2ie ()tifen ftd) abet' nid)f 
blop ov ben gt-oben (Sfinben wibet 1 ba* fed)jle unb ft'ebente @ebof, 
ft'c meiben aud) (to. 4.) fd)anbbat'e SBovfe unb 9?atmttl)ei# 
binge, obet 1 @d)evj, weld)c itn* nid)f jicmen, tfjt: |>et'j 
crgiept fid) liebet 1 in ^ anf fag ting, in attem, wa3 lieb(id) ju 



3. @onntage in ben jfaftou gpifM. 593 



l)oren iff. fann ba and) wa()t'e Siebe fein, wo man 
fpn'd&f, wa-3 We ttnfd)tt(b errgfljei? mad}t? wo nut- 3weibenfigfeitcn 
Met- bie Sijtycit gdjen? wo gludjrn tmb (Sdjworen, 3 n ^ n un & 
(Sfwifcn, SBorte be$ UnfriebenS tinb bet 1 SBedeumbimg Me innere 
Itnlrtuferfeit imb Siebloft'gfeit offenbaren? golgt man <()t'ifti 33ei> 
fpiel, wo man alfo bet? 

<3egeit3vcid) ijt bie Siebe bet; (gt'Iejfen atid) babttfrf), bap (tc 
toot 1 bcm 93n'bevbeu bewatjft bleiben/ wdcfycS unau^bleibKd) ba civ 
tvitt, wo man tit Uebttfwfung'en bc5 @efe|cU ba()iit3e 
flet leljttf bte^ SSet'bcfbctt tit feittct' ^anjcu t'i>pe imb 1 
n. fcnnttt. enn ba^ (olU i^r wtffctt, bap f'ein 
obet Uut'einetr, obet* eijtget'/ weldjet 1 ijl ein 
net;, ^t'be l)at an bem 9Utd) S^cijli ttnb otteS 0>. 
efc^c^ttbet'ttehtng, tm3i3ttlid)et' ^inn imb SBBanbel fdjlteflen alfo 
won wa()i'ei* S^eilnaljme an S()vij!i 9vetd) atts, imb wet* and) wivf* 
lid) bttt'd) bie ()ei(. Saufe ein eitoffe bei* Jitifiet'tt f it'd)engemein# 
fd)aff i\t f bennod) ^eljoi't ev $l)tifto nidjt an, tmb ba;f md)t l)offm 
in^ 9?cid) b<?f $atTid)fVtf einjtiijeijeij, bm wet- S()i'i|li @eijl, ben 
^eijl l)ei(ij)et? Siebe m'd)t Ijat, bet* ij? nid)t feiiu Unb wie gem 
mtd) bet* Seid)tjinnigc fid) obct* anbere iibet 1 bie fraurigen Solflen 
bet* (Siinbe fvitifdjen mag, urn fid) tin (Sflnbcnbienjl 511 jMt'fen, wie 
gent et: and) bie toevbet'blidjen ^t'M)te bee t'inbenfaat ablengnen 
mag, tint fetn obet; ein ft'embeS ewiffen 511 bevtt()igett, uergcbens! 
ct' Slpoj^ei bejettgt (. 6.): Saffet ettd) niemanb erfi'il)i'en 
mit wei'geblidjen iHd)(igen SBorfen, beiui urn biefer 
widen fommt bet 1 3 ot ' otfe^ jtbeu bie Sfinbet; beg 
Unglfliiben. e ott, bet: bie iebe ijl, ijl and) ein Ijeil. ott, 
tmb feine gct'ed^en (Sti-afget'idjfe bfedjen trnfeijlbaf fibet: bie Unglatt* 
bigen Ijet'ein, we(d)e bie 9?ort)wenbigfeit bet; Siebe tmb eine$ in 
Siebe gel)eiligten SBBanbete lettgnen; bantm fciftet, ennaljnf ttnb 
wavnt bet' I)et(. 5lpo|te( (D. 7.): <Seib nid)t i()t ( e 9^itgenoffen ; 
in eid)ffmn, af!et ( ttnb Siebloft'gfeit, fonjf wet-bet tl)t' ein(t and) 
Hji'c 2}?rtgenoffen im lenb tmb SSerbet-ben fein. 

3. ie ^Krtft jtt H)m iebe fdjopfen bie (gtWjicn an 
i()t-et' ejiteiitfcbaft mit S()fijto, 511 bent ft'e befctjt't ft'nb^ beffen Siebc 
fie beftegt, beffen S)pfct'tob ft'e gcwonnen l)at, imb in'^raft biefec 
Siebe wanbeln ft'e Dot 1 ben Slugen bes^ct't-n, tm(lf(if(id) ov bct'SBeff. 
3I)f wavet weilanb ^ittjlet'itip, nun abet' fcib if>c ein 
2id)f in bem ^evr.n, fagt ^attUt^ (. 8.) 5 eittft. ginget ifyf in 
I)eibnifd)et' ^injlet'itip, (Sittenloftgfeif, oljne (atiben, Siebe tin^off* 
mmg be^ ewigen Seben^ bal)in, bi^ bie @nabe be^ >mn ettd) etv 
IctidjMe, in etjt'e i^t'itip Sid)t bt'ad)te, i()t* bie <Sd)anbIid)fcit tmb 
ba$ 6lenb bc ft;til)et'ii S^be et'fattnfet, uttb nun &on ipct-jcn 
ben lieHet, bet* fi'tt 1 end) gcjlovben ifl. Stud) tmtet; tm giebt es 
wol)l 9)?and)c, bie cinjl o()ite jrijtym lebten uttb batm gittg i()iten 
ba Sid)t attf tmb ft'c et'fatmtcn bie |>et'v(id)fett iljveiJ jrtjfonfcmifs, 
tmb fanben ben <Sd)a tmb bie fo|!(id)e ?pet'le; mm ft'nb ft'e ein 

in bem >ewt ; cdeud)fet in feineu befeligenben emeinfd)aff, 



394 3Cm 3, onnfage in .ben gaften. (SpijM. 



Don feinet 1 iebe, begnabigt mif neuen SebenSfraften ; unb 
nuit wanbeln fie wie bie finbet 1 beg id)ts (. 9.)/ laffen 
ba$ 2id)t tljt'cS (anting lettdjten in gttfen SBevfen, jtnb etn SSotv 
bilb ben Kitibigen, unb laffen an ftd) erblicden bie $ntd)t betf 
eifhs, weldje i# allet'lei iUigfeit ttnb eredjtigfett 
ttnb 2Baf)rl)eif; bet* l)eil, @eifl r &ec eifl @l)rifti in ben lattbi' 
gen, mad)t ft'e gttttg, liebreid), fititnblid) im Umgange mitanbmi; 
flmdjf, imfMfltd) iff il)t; Seh-agen, ttnb ft'e jagpn bet? ^eiligtmg nad); 
tinb atic, -m$ bet i()tten geftmben wh-b, ifl Sffial)t'l)eit ttnb 5Befcn, 
nid)t Sattfdjting tinb @d)et'n; jt'e meibctt ben bofen djein, fd)et# 
nen abet* nid)t Mop gut, fonbevn ifji 4 h-eben i|l 511 fein, w.t$ ^tn^ 
bet- bft 1 SEBflt'-nutJ fd)etnen woWen, ttnb jit bent bitten ffat'ft (te bie 
Sicbe, mit bet' jte cjeltebtft'nbj bttt'd) 'Sljfijlum/ bet ft'e jiat'f \mfyt, 
wmocjen ft'e <itie$. 8lmcn, 

Stttljet 1 . 3u . 1. (St. ^)aulu gtebt bte .bejlen, fttpejlen 
nennt tm tiebe ^inbet 1 , nttf bap wit; tins bttt'd) bie tebe 
re-ijen (affen, attd) alfo 511 (ieben, tvt'e evititS geltcbt ()at;. 
ttid)t adet'n attf bie sememe SBet'fe {icbrei* ttit^, bap ec ttn Uttwiii 1 * 
bige jet'tfid) et'nS()t'ef, fonbet-n Sol). 3, 16. SBeU^et* nun fold) Qottf 
lid) $ettev bet 1 Siebe, we(d)e$ ipimmel unb @t'ben fiidet tinb bennod) 
nid)t begviffen wivb, wevadjtef, unb Kipt ftd) ba5 nid)t an^inben nod) 
reijen jtti 1 iebe gegen feinen 0?ad)|len, et* fei geinb obet 1 gi'ettnb, 
bet* wifb fw'lid) ntminet'tnelji* bttt'd) efe| obet 1 ebof, Setjve, St'ei* 
ben obet 1 3Wngen fi'onnn njet-ben unb jut* iebe fomiuett; 

3itD.2. SBanbcIt in bet 1 Siebe, fpvtdjt ev, bap ttnfet 1 attpet 1 * 
lid) ^eben foil eitel Siebe fein; g(eid)wie 6l)'rijluS ttn$ .geliebet ^at, 
weldjet; nid)t cntep nod) 9?ti an ttn^ gefud)t ()af/ fonbecn ftd) ffit k 
ttn^ gegeben, bap et* file ttn^ ein >pfet! unb abe wfirbe, ott jtt 
tterfoljtien, unb ttnS oft jtt eigen, ju ertvecbcn unb jtt otte6 
^inbern 511 mad)en: alfo follen wif and) unfet'e fitet 1 geben, leifien, 
ja tins felbft in ben Sob geben, beibe, ft'it* ^etnbe unb i'ettnbe, 
ie jDjjfcc be 21. Sej^amen^ wet-ben befdjt'ieben, bap ft'e ott ein 
ftiper erttd), angene^m unb 3Bol)lgefa((en gewefen ft'nb, abet; nut 
inn be$ jufiinftigen S()t'i|^i tvilfen. 

3u . 3. . ttnmnigfcit mcinet atte ffeifd)Iid()e 2u|l attpet* bem 
@()rftanb, bie et; nid)t nennen will bet; Unfattberfeit Jjalben; bie fo(( 
yon Sljn'ften nid)t gefagt wet'ben, b. I), tvenn atid^ etlid)e (Sd)wad)e 
fallen, fo foff man jufl)tm, flt'itfen, bejfet'n, roel^en, unb nid)t geljen 
laffen, fonbew wiebec jubetfen unb Ijeilen, auf bap bie >eiben ftd) 
nid)t flvgent ttnb fagen: ie S^ijlcn leiben untet* ffd^ foldfoe ttnttti! 
geitb, ttnb fold)e fei il)t' Sffiefen. |>eilige Ijetpen bie Stiffen nid)t 
urn bet- gttten 3Betfe, fonbeun urn be$ Ijeil. -&lufc dl)t'i|ti widen 
1 f or. 6, 11. 

3u ; 4. ' @eanbBa SBot'fe ft'nb bie ttnjfid)tigen SBovfe on bet; 
^ttt'et'ei unb Unm'nigfeit unb f!eifd)lid)en @finben; 9?amntl)eibung 
ft'nb bie gabeln ttnb M)Hein unb anberefd)w;i|; @d)erj, ba 
ft'iib fd)tmppid)e unb fi-oljltdje SBorte, bte man jejjf pfltdje unb ft'eunb* 
tid)e iJteben nennf, babuvd) man bie eiUe lad)en, lujlig- unb fi'8()lid) 



3, onntage in ben ftaflen. @pt(M. 395 



madjf; wldje cud) nldjt jiemen, b, I). fl>a ft'd) nid)t jut 
veimef, &amif fajfrt er atte'cuibere unn% SBorte, bie fonfi feincn 
fonbet'lidjen 9?amcn fyabcn. 

SM . 5. >fl$ ijl bt'in 1 abgefagcf, bap bet? etnieibe fei untei* 
d)i'i|?fidKin 9?amen, be? bc$ (atibcnS gddjte nid)t beroeifet; ei 1 fagf: 
3()f follt.ba* wfffcn/ b. I), jweifflf nur mftt ton, madjft 
fcincn @d)ct;j nod) @cf)impf tavatitJ, unb frfifJet ettci) nid)t wergeblid), 
d)t'i|tlid)fi* 9?ame unb toevfammlet fdn.unfa 1 ben S()i'i|ien nw'b cud) 
nid)t (jetfcn S07a^. 7, 21. onbcdid) fdjat-f ut'tljcilt eu ben fisf# 
gen, benit bicfcf ttnfelige o|cnbicnei* ifl ^ncd)t fcincS uf5, unb 
feine I'inbe ij?, bap cr bacs elb tittb tit fparef, l)t'itet imb bcn>ii()# 
t 1 ^, ttnb bat'f^ nid)t bt'atidjcn, webet 1 fill 1 |i'd) noc^ fitr cuibcre, fo^ 
bfi'n bifiict iJ)in als fdnc-m . ott> unb e^c et 1 batf elb angviffe, cc 
(fcpe rije 1'dbc^, @o(te unb kt 2Be(t 9leicl) untcvgcl)cn, bap cv 
m'c() ct'ncn ^cCev gcibc. 

3u . 6. Saffcf cud) nfd)f K. ba* ft'ttb b(e, fo ft'd) fein fd)miifv 
fen ffinncn/ al$ fci ttnfcufd)()cit cine gen'nge (Siinbe; ^inbct; bc^ 

ncnnf et ft'c, bcnn jte ft'nb oom laubcn gcfitfen unb 
; wet 1 biefen nid)f mft bcu Sfyai tcwcifcf, gilt eben fo ic( 
cin |)ctbc, ja ct* ill Srgcr bcnn cin ^cibc, n(imlic^ cm ci'Icui)# 

unb Slbtrflnnigcr DOIU (auben. 
, 8. a wit 1 >cibcn wawn/ rouptcn w.iv nid)(, bap fo(> 

nbc war; ba$ mad)ct bic 9'"jlcii^ bc UnglaubcnS, 
babtit'd) wit' ott nid)t fanntcn; nun wti abet 1 bui'd) (Sijrifhim ctv 
leitdjtet ftnb fo fcin unb tcidjd'd), wiffoit wit 1 / wa$ ott i|l unb Ijaf 
ben willf wfl$ (Stinbc unb Unvcdjt, inogcn and) ben anbct-n cin id)t 
fcin, ub ji'c (cl)ren, m$ tvit wiffcn. 

.SU.B. 9. iltigfcit ift bie gmd)t bc5 2id)t$ obet eiftc* 
wibct 1 -ben cij ; bap cin jt'tfJcnmcufdi) <jut, tiflpd) iff, unb genie 
tt)Ut unb tt>oJ)i t()ut feincm 9^iid)jicn. @md)ti<jfctt ijl and) tvtV 
bet* ben @ci$, bap niemanb bcm anbmt.baS Seine nimmt, 2Ba()f* 
Ijeit ifl bic ^i-ud)t bc^ cijfcg tvibet- bic f>cud)elci unb gftgcn, bap 
cin <l)t'i|l uid)t attcin roatjtfytftig i|^ in fcincn SBort?n, fonbem aud) 
t'e^tfdjaffcn in feinem Sebcn, alfo bap n nid)t ben -Seamen fiiljrc 
ol)ne bie SBet'fc, unb fet cin <5$riji unb bod) ()eibuifd) lebc. 



I. )ie 8ei:pfttd)futt3 beg ^ififfen, fief) ganj unb 

unb 



icfc SBct'^idjtung fTicpt utwibevfprcdjlid) 

1. nu^ bet 2e()t'c <5()t'iflij 

2. au feincm 25orbilbcj 

3. auS feincm Scibcn unb tcrbcn. 



II. eld)c SO?cnfdKtt finb $tt unfrer Jeif benen in ibv 
finnung fo d^nlid), welc^e 3efum, unfern ^ernt, an 

brad) (en? 



I, tcjcnigen, weld)c oon oft unb sbttlidjcn S>ingcn fifccrl)a|>t 
nid)t$ 



396 3fm 3, Mintage in ben fyaftcn. (Eyangclium. 



2. bie/ wetd)e in fltfem ifyvem S()tm i>on bev SSegierbe i()t i c3 eignen 

>ot'f()eil$ geleifet wei'benj 

3. bie, weld)e fic() an* cincm tippigen, wollflfHgen/ jfigeHofcn Sekn 

f'cin ewiffen madjcnj 

4. af(e, bie ta >eilige unt SBa^vc 5m egenj^ante tyre* 

nt> @j)ottc( madjcn. 



III. SBatt&eU ttacf) bem SJor&ilbe 3efu g^rifli. in (>/r 

ju eurem 9iac()j!eiu 

6ut'c Sick fci abcr wie tie Sicbe 

1. t'dn in ifjwm t'ttnbe; 

2. -watjv ttttb auff icfjft'g in i()t ( cin $ffiefctt j 

3. adgcmcin in i()t'cm ttnifange, unb 

4. fhui in iljt'Cf ucr. 

IV. $afFef eucf; niemanb 



2. ^on wcm m'd)t? 

3. SBomit nid)t? 

4. SBrtvtim nid)t? 



V. SBoju bie Slnflage unfevev 5^* w$ aufforbcrt? 
l.-Um jt> in Wc@c^j?nfcn bcv cwc^fi'sfcit nnb SOJiipigfeit jit ffllj* 



2. urn fi'c Don tin* felfejl abjtiwenben jut- @h'c(je tinb 

t'eit bw bitten; 

3. urn bci- $eit niog(id)<l 511 n%n 5111* S5J(jgI;'t in 

(Vi'iidjen bc^ UmgangS; 

4. m ben laukn ju fcffen jut 3Bad)famfeit; 

5. urn ben 9)?utl) bet- offnung tin* ju beix>al)i'en 511 

ginfe()i' in bie S^Dt'jeit; 

6. tun fie jttnt @d)wei(jen ju h-ingen jum SBanW tin 2ic()t nnb 

in be ' 



II. Sue. 11, 14 28. 



SBwifcet 3f ^&t'iffi tern flummett unb bem 6Hnbett 

^efeflfenen* 

SQSunbet: @, 233. zc.. 



)ic edofenbe ^Stigfeit 3ef 6'(li offcnkrt feine anbet-e alt 
nuv feine gottlidje ^wift/ fo bap folajid) bie on i()i gejliftefe @t'< 
Ibfung ein $tt[\fyt SBetf iff. 



Xm 4; Sonnfage in ben gaffe"* <Spi|H 397 



ttnb betr $mbi?r biefVtr 2&fc in 
Dielen turfett fo a&nlid) unb bod) fo t>evfd)tebeiu 

1. $eibc. [tub |td) iilmlid) in bent 33ct(ana,en, on beii aupern ttebdn 

be* 2cbiS fw ju wei'ben, fel)t! i>erfd)icbcn in ben SiJegen, 
auf wddjfit fie biefe gwiljeit fud)cn; 

2. kibe finb fid) (iljnlid) in bent SBcrlanflfn/ on ben jitflidjen ttekln, 

toon ben ^e()Iei-n be ^ei-^en^ fwi.ju wet-ben, abcr wiebet 
fe()f Deffd)ieben in ben SWitfdn, burd) wddjc fie bieft 4 ywi^ 
ijeit ju ei'lancjen l)offcn; 

3. kibe finb fid) oft fo iiljnlid) in i()tef anpet-n S&Xtigfdf, unb bod) 

fo Dfd)icbcn in ben 5lnti'ieben JH i()ven SBcrfcn unb in bcin 
innet-n $0ct'f()e tljt'et 1 ^anblungcn; 

4. beibe finb fid) aljnttd) in bent <Stitben nad) liid'feiigfeit, abet 

iveit won cinanber ei'fd)icben in ben SBegcn, auf weldjen ft'c 
biee SBerlangcn ju fttflen fudjcn, unb in 
weldjc ftc fitf it)i- 4>erj jiinben. 

H. Sie ^evHid)feif be^ ^)err 

1. in feinem Sunbenvetf i>. 14.; 

2. in feinet 1 ^ei'tljeibipng sefien feinc SBiberfadjet- o. 1526.; 

3. in feinet: (SvflKnuifl ilb bc^ SBJeibc rfiljnwnbcS SBJorfB. 27.28. 



4, ^nnirtjje in kn 

>!;. 6, 1-15. <Sal. 4, 21-31. 



dstoangdium, einc ^eifttncjv^efd)id)ff, fd)cinf nid)t fowotjl 
bet- cingcfi'igtcn Scnievfung : j>tlb eS war n()c bie OlTern, 
bei* 3ben ^e|l (. 4.), fiii* biefen (Sonntag augcwal)(t jtt fein, 
a(S ielmel)v bc^Ijalb, weil Sft^ cn bem ^olfc, wdd)C$ ei- auf 
wunbcrbavc S^eifc ^efpeifet l)at, bet 1 ^vop()et gcnannt wivb, bci- 
in bie 5Be(t font men foil; benn e>? iff ojfcnbai* bic 53e|limmuug 
bei* brei leMen ^ajlenfonntage, ttn$ bic bveifad)e SBfirbe tinfci'5 
be^ leibenben 3ef/ vovjuljalten, bap et 1 &{$ (Sljrifhi* ^vo^ 
fpn'eilei' unb fibniQ i|l. nvaijfii tnib ycfflfijenwar^en 
ii 1 un abet- adfeitig S^fn l)?l)e SBiirbe, fo intiffen wic feinc Ijeiv 
ablaffenbc unb fdbtwei'leucjncnbc Siebc "bejlo.mdjv bewiinbern, fetu 
Seiben tint fo mdji 1 ju ^erjen ndjmen, unb il)it on ganjct* eelc 
roiebeu lieben. 2l('5 ^i'op()efen etfennf ba6 93o(f 3ffu>"; ba cv auf 
btefelbe SBeife, ivic a((e fibt-igen ^H'o^fjefen, beglatibigt worben iff, 
buvd) bic on i()m ci'i'id)teten SBeii'e, wcldje bci 1 ^afei* i()m gab, 
unb weld)c 3^d) (|t w ^ S^ugniffc fcinet 1 gotHid)en @enbung wamt; 
c5 nennt iljit abet 1 ben ^vopljcten, bev in bie SSclt f'ommen 
foil, mit offenbam 1 .f)intveifung auf 5 9Jlofc 18, 15. :c. >ie 
evl)ei|lt oft, n wolle bem ifi'aclitifd)cn 9>olfe tmi feinei- 



398 2fm 4* onnfoge in ben gaften. 



einen ^t'opljefen fenbcn, bem SftofeS Sfjnlid); biefe $lel)nlid)feif fann 
in nid)f8 anberm bejlefyen, al$ bap bet* im'ljcipcne ^t'opfyef, (Sln'i* 
fhiS, fiftev einetf neiien SBunbeS warb, roie S0?ofe$ bet 1 Sftitflet 1 
be*? alfen IBimbeS war. f>ier frift nun bie (Spiftel biffed onnfag* 
feljr jwecfmapig tin, n)flcl)e Don ben beibett Scfiamenfeu t'cbft/ iinb 
bie !)crdic!)<?n SBoi'jflgc bcS S'Jttien oi; bent SJlfrn bavrt)iit; bnt-cl) 
bicfcn 3n()tt(t madjt ft> un5 ba grope SBet'bienfl (SOn'fJj; n(i5 bc 
H'0|pI)eten atifdjattlid)/ nb wiv wn-ben jut anfbarfcit 
ben wwfrft, bet* and) tuts jtt fnoffen dn*$ fo ()(?n'Iid)cn 
@nabcnbunbe bccufen unb in fcine ^fdigenbe eineinfcljaft aufgw 
nommen Ijaf. 

I a]L 4, 213L 



|td) in bie 
emeinbcn cingcbt'dngf, 2eufe, n)eld)c bte 

wfalfcfyfcn/ ja ben t'ttnb beffelbcn unifliirjten bttt'd) 
bet- S?fll)d)fi( Dottig cntffcmbe^ S3fl)auj)ftmg, wci' sot' oft 
tinb [dig wci'ben tvoKe, bet' mfiffc bet* JBefd)itcibunc| jtd) tnt# 
unb ba^ ganjc jubtfd)c ffe| bwbad^^iu 93ide bet 1 
9?cukfd)t'fen wavcn won bet 1 wtwt d)w bcS @ttangc(ium^ 
fallen, unb tt war nod) meljt* ttnljeil ju beforgen; bein fud)fc 
ln bttfd) feinen ^Bi'ief ju tveljt'en; in biefem jeigt et* tljeiU, wie 
bie 9?ed)tfetfigung DOC oft aKein btird) ben lautett et'langt 
be, tl)cil enfl)ii(lf er (gap. 4, 2131.) ben alafwt il)ve 
fri)rfl)eit tinb SSet-bjenbttng, baf ntir anS (inem ganjlid)e4i 
nen bet 1 eigentljflmlidjen 9?afuc bee efe|e, wie be5 (Soangeltum^ 
bet 1 but'd) (Sljrtjhun gejliffefen ^et^anffalf, il)t' beflagen^wertljet 1 Sllv 
fall on ber reinen el)i'e Ijet-vfiljt'en fonne. Snt'd) cine ftnnbilblid)c 
Sluslegung einet 1 gefd)id)tlicl)en Sljatfadjc be$ Slltcn Seflament^ fud)t 
et* iljnen bic l)ol)et'e 5Bovti'efflid)f'eif be (StxingeliumS ju erweifctt 
unb fie on bet 1 SBcvfeljt-fljeif iljve^ Slbfatt* p flberjeugen. 



Sic ^errlid)feif 

@ie wivb ati'3 Diet 1 <3tMen cvfannf, 

1. bap bet 1 @ I an be a lie in jtim (Sintvift unb 5111* eno|fenfd)aft 

in iljm befaljigt . 2123.; 

2. bap bie enoffen beffelben Ijen'lidje SBot^fige befifjen . 24. 

H26.j. 

3. bap et- eine fo gvofe Slu^bt'eifung gewinnt . 27.; 

4. bap alien enofjen etne gcrciffe Coffining auf unoediet'bave 

litet 1 Devliel)en if* . 2831. 

1. 9?itr bet 1 laube allcin befdl)igf sum (Sinfvitt 
unb jut 1 enoffenfd)aft in biefem nabenbtinbe. @a# 
get nut 1 , fragt Spautofy bie i()t' untet- bcm efefj fein, burd) 
baffelbe gei ( ed)t or oft unb feltg wet-ben wo I It, l)abt il)t ( bag 
ntd)t geljofft (u. 21.), e nie ttd;t wrjtonbcn? 



3Cm'4. onnfae in'bi-ga|fu @pi|H: 399 



nert cud) nit fciljamg efd)id)fr, ei 1 fyatte 
nen (Sgmael) won bet' SDlagb, agar, ben anbern (Sfaaf) 
pon bet- gvcien, @araf| (. 22.); jenei 1 i|t nad) bent $leifd) 
geboren, b. I), ben SRafurgefcffm genuip, ofyne fine befonbi-e goto 
(idj* Sajtvifdjenfunft; ben abei- Don bet* $m'en ijt btird) bie 
SBei'fyeifuing get of en (to. 23.), b. I), uad) bent gewol)nltd)en 
aufc ber Statin* I)(itte. aval) mit ilji'em ei'ftorbenen Seibe nid)t 
nif()f geboi'en; bap jte bennod) gcbat 1 , gefd)a()e btti'd) baSSBot't $tt> 
lid)ei' S8et ( I)eipung, bap ott bem 9ltu'a()am ciiien @o()n Doit bet 1 
@aral) ed)iep. Sfaafd clnti-t gt'iinbcte fid) alfo auf ottcS 
unb SBft'ljcipung/ o()ite biefe wliue ei 1 bcm 2lbfal)am nid)t gebot'en. 

ben fo i)et';()a{t eg |Td) ntit bent inti'itt in ben neucn eto 
gelifd)cn nabenlnmb, bud) Stfum S()fi^uin gejliftet; bie nattididje 
fbtirt mad)t n nid)t jtt enoffen biefe^ SBunbrt; beu intcitt 
in benfelteit gefd)iel)t nid)t bud) nafu'i'lid)e (gntwicflung, fonbem 
b 11 i*d) @(aubcn; 5(bra()am Ijielt fid) an otfeS SBoit, et 1 glanfcfe, 
unb jeugctc ben 3f flfli f; ^ u ' c t) laubftt an @otte6 Sort unb SSer# 
fyeiptmg, an bie in S()i'ijlo unS uet'Ijeipenc nabe tvecben unb Met* 
ben unb jtnb wit 1 t'ed)te enoffen biefe^ ^unbes. $mv .((I e$ 
and) ttm$ Steupet'eji, wobud) wt> in ben eDangeIifd)en mtbenhwb, 
in bie d)t'i|Ktd)e fidje, tit S()t'ijli eiueinfd)aft aufgenommen weiv 
ben, bud) bie I). Satife, abet 1 and) ft'e i|t fa ttidjf Mop etroaS 5lett* 
pei'e^, ft'e ijl ba Sffiaffet'bab tin SBort, ift bei 1 ^Sunb eineg gufen 
en>ijfenS mit oft; unb fagt md)t bei 1 grlbfei- auSbriiiilid) : $8ef, 
ba glaubet unb getauft wicb, bet' wivb feltg, wet? aber nid)t g(au< 
bet, bei 1 wii'b oet'brtiumet? @o if! benn ade waln'c @enoffenfd)aft 
in bein ei)ange(ifd)en nabenbunbe an ben (auben gefnfi^ft (3o(). 
3, 16.), wet niitt glaubt, l)at feinen Sl)eil an @i)rifto. 9?attii'lid)e 
ebuvt on d)ri|l(id)en (tevn, natiit'lid)e Stbjlammung oon bem 
fr&mmjlcn 95ater unb bet 1 gottfeligflen S^ttttei- niadjt unf nid)t ju 
%i|frn; aud) Secfe t()ttn e$ nid)t, mit bem ^leibe eignet* @ered)> 
tigfeit fann man fein aft fein bet bet 1 foniglid)en ^od)jeif; unb 
felbjl wenn wit* SD"?ttgliebec bei' fii'd)c ftnb, unb un tin (Staube 
gutei' Sffiei'fe rrftnben lajlen, gefd)iniirft jtnb mit ben Sugenben 6()i'i< 
jti, fo ftnb eg ntd)t biefe, fonbent bet- (aubc an <SJ|ui|him alletn 
ill e^, bei- tm$ jtt roa()i-en 9icid)^genoffen, jtt ed)ten 9)iitgliebent be 
et>ange(ifd)en nabenbimbc^ mad)t. 31^ ^ nidjt fin f)eiTlid)ei- 93oi'# 
jug bee 9?euen Seftaments, bap nah'ididje ebui-t unb ba$ Steupere 
fein ^inbcrntp an fdd)ei' S()eilnal)me unb am enup bei' goftlidjen 
nabe i|l? Sap e$ nui' beg latibeng, biefei 1 ganjlidjcn unb o(^ 
ligen ijei-jen^tibei-gabe an ben Mfei 1 bebai-f, tint bei' gtUfe feinet 
naben tl)ei(l)aftig jtt wei-ben? 

2. ^et'flid)e 93otjitge beft|en aHe enoffen be 
ewangetifdjen nabenbunbeS, unb bann offenbaut jtd) femes 
feine eigentl)t'tmlid)e ^eitlid)f'eit reil)eit unb finbfdjaft, biefe un# 
Dei'g!eid)lid)en liter, ft'nb bag @igentl)um bev enoffen beg 9?ettett 
Sejlamentg. ie ^Bovte (namlid) bie . 22. 23. angefiiljrte c* 
fdjidjte) bebeuten ettvag (, 24.)/ b, I), eg liegt nod) ein ticfw 



400 #m 4, <Sonnfae in bm 



ver (Sinn bavin, al$ bcr Mop fcudjjtaMidje; jcne fceiben 
l)am$ weifen auf bie fceiben e|fameiUe Ijin; ba cine Ijat feinen 
Uvfvu'ung toom @inai l)er, ttnb gebiert jur $ned)tfd)aft, tinb 
ba$ i# bie Slgar (bcnn Sigar fyeipt im 2U'abifd)eu be? 
8 erg (Sinai . 25.)/ unb wie nun Slgar eine <Sdas>M war, ttnb 
t()t' (Soljit 3lmI efcenfalte ein <Sdape, fo ij* and) bet 1 on Slgai- 
obev om @iiuu (jett'filjfenbe S3unb ein fo(d)et* ^Bunb, beffen @enof^ 
fen obei- tinbet; aUjtunal fned)te ft'nbj unb biefef ^unb (langet IM$ 
gen), b, (). entfj5i'id)(: bent je^igen Swufalcm/ bei- ifvat{ifif$m 
9>et'faffung, weld)e bienpbai', im 3fr in be bet' tned)(fd)rtft if?. 
f ned)tfd)aft ttnb ein fned)tifd)et! eifl, will bet- SlpojW fa# 
gen , i|l bn tgentpmlidje be SKUen SejkmenfS unb attet 1 feinet 1 
(^enoffen; $veil)eif bagegen itnb f'inblid)ei! eijl ijl $w 
jug unb 35on'ed)t bes Dfeiten Seilament^ tinb nflcf enoffen bes 
et>angetifd)en (Snabenhmbe^ ttnb ba6 ijl ba6 l)immlifd)e 3^ 
uttfaUm, ba$ bfoben iff, ba i|l bie $reie, bic iji unfer 
oiler SK utter (tt. 26,). SBie @at'al) bie gwie unb SfP/ i^' 
<2M)tt, and) ein t'eiet ( Wrtf, fo fmb bie ^enojfen beS l)iininlifd)en 
Serufalem^, b. I). be3 je|t in Sljt'ijlo et'fd)ienenen mcfjtanifdjen, 
I)iinmitfd)en S'iJeidje^, tt)at)t'l)aft ft'ei unb ottes liebe Thibet* unb 5lh ( a* 
fyams ved)fe @cl)ite. SBev nod) fned)tifd)en @in unb eijt Ijat/ 
ijl fein ed)tec enoffe be^ eangelifd)cn nabenfcunbe$ , benn wet* 
<5l)i'tjli ejjt nid)t Ijrtf, bet* ifl nid)t fcin, ttnb i()t* I)aM (al6 @ljri 
jlen) nid)t etnen fned)tlid)en @eij! emv>fangen, bap il)f end) abet'wal 
ffifdjten miiptet, fonbet-n i(jf Ijabt. einen finblid)ett eifl . empfangen, 
bitt'd) iveldjen tt)ii' t'ufen: Slbk/ liebet' SSafet'! 

Set- f'nedjtifdje @eijl be-5 Sllten SejlamcnW offenKtt't fi'd) oft 
aud) ki ^()t't'llen tl)eil^ in ben iOuetten be$ el)ot'fam6 gegen ba$ 
cfe^, fljeil^ in bet' $urd)t uot 1 <2tt'afe wegen efe^egt'ibei'h'ehtng. 
SBer bem efee gel)oi'd)t ; n>eil e bem Itcbet'tt'etet* mit ^(ud) ttnb 
(Strafe bvofyt, obet 1 wei( eg bem eljot'famen 2ol)n fcevfyeifif, bet- l)at 
nod) einen f'ned)fifd)en @inn unb @et|1, benn eu ge()oi'd)t mit wibetv 
l^itbenbem et'en; fein ganjeiJ Sljun ttnb Saffen ift nod) nid)t 
aus5 fretcr Siefce Ijeroorgegangen. SBer ftd) nod) fftrdjtet/ weil er 
bet- (Sfinben i)ergebenben nabe feine otte^ nid)t gewip gewot'ben 
ijl/ bet* i|l nod) ein 5\ncd)t, emipftnbet ivie ein enojfe be^ 



%ml)tit f ^inte^ft'nn unb ^inbfdjaft ijit ber uni)et'gleid)(id) 
lid)e $ot'jug alfet* n>a()t'en enoffen beS eDangelifdjen nabenbunbeS, 
unb wa fte alS foldje I)aben, bag tierbanfeu jte einjig unb aKcin 
.(Sljriflo 3f 1 '/ tym ^t'lofei; unb littler. Sr mad)t tins ft-ei i>on 



, 

fein tfyeweS ^ft-bienjl t'ttfen bic iiiubigen jt>wj?d)tjid) unb triune 
^it-enb: Ser wilt bie Slu-3cnval)lfen otte$ befd)tilbigcn? oft ijfr 
l)ie, bet 1 geredjt mad)t; wet- will Derbammen? Sl)i'i|lu i|l l)ie, $$ 
gejtorkn ijl u\ (3tUm. 8/ 32 34.). @n^ uaben|1anbe^ ^ 

wip, 



2Cm 4* onnfage in ben-gaflen. @pt|M. 401 



wif> ovlitf toon rttto 6d)ttlb tint) @fvafe bet 1 finben, enff^t Siek 
jtt bem efrenjigfen im ^erjen be begnabigten flnterS, au* 
Siebe ju (S&riffo fwtjigt ft* fein gldfd) ttnb S3faf, jMt et' ftd) tmb 
bet 1 Self, . toerlengnet er ba$ ttngottlidje SBefen tinb bie wtltlifttn 
Stifle, jagt et' bet* et(igttng nad), rcit'b et' jriflo immet' Wjnltdjcr, 
ttnb fomif dtid) fi on bet* fcl)obeit tinb fdjaublidictt v'pm-fdjaft beu 
finbe. a$ ijl bie felige gteiOcit bet 1 ^inbw @offe; ntd)t dne 
gfci()cit, wic bte SBBelt ft'c fud)t, bic tint fwdjc 3iigd(ofigfdt ijl, 
bie attct 1 (Sdjt'anf'en nb @cfe|c fpottuf; (%i|fenfwl)eit ijl ein ^ 
htnbenfein an oftes SSBovt mtb SBtileit, nit (l)fijtt (Sutot ttnb 
SSovbilb, an bag fyeilige cf^ be 5ll(ct'I)od)jlen ; bcv @o()n attfin 
mad;t iwS vcd)t ft-d/ fi'd S)cn bet 1 @tfbe, bem Sobe imb bet; ^ 
wait be^ Scttfel^, fw ou tin felbut'/ ba tvi? @ottc$ SBitten in 
iinfei* w$ rtitftieijincn, baft e^ un^ (Speife/ enup, ^cbiivfntf uub 
@e(igfett wit'b, ben SGittfn b^ I)immlifd)cn SafcvS u fljun; wet 1 
biefc ftttityit ()af, ttnb in i|vcm SBcjt ein finb, otteg ijt, bet 1 al 
Idn ijl ein wallet 1 cnoffe bc^ CDangdifc^n nabenhtnbe0/ tinb 
fcvn batoon, buvd) fdnen eljovfam dn SSct'bienfi tvlanQtn ttnb <3e* 
iigfcit itd) cvwcvben ju wottw/ ill ct' felig im lauben an bte 
2iek, bic fflt 1 ifyn'gejtovben ijl/ [dig in bet* i>6e jam eft'ettjt> 
ten, wdd)e bic i-ud)t feinc^ laubcit^ i|h 

3. S5ie |>eta'(id)f'ctt be3 eoancjdifd^n nabenlntnb^ offcnbact 
ftd) attd) in bet 1 fo grof en 2lu6bt'eitung, bie et 1 gewinnt, wowit 
5pait(tt5 (to, 27.) t-ebct: @ei fvo()(id), bu Unfntdjtbare, bie 
btt nidjt gebierefl/ ttnb bvid) fyemt 1 ttnb vitfe, bie bu 
nid)t fdjwancjet' bifl, bcnn bie (Sinfame I)at wiel metjt: 
^inbcv, benn bie ben SO^ann fjat. SBa6 dnj* bet- ^pt'O^et 
3efaia$ ((Sap. 54, 1.) win Sttjlanbe be3 ifraelffifdjm SBoIfe^ fagte, 
bap bei'feibe nad) bet 1 fcabijlonifdjen efangenfdjaft Ijct't'ltdjei' nod) 
al$ ot'l)et' fein wet-be, ba$ gilt and) toon bem otteSveid) in^fvael; 
5al)lt ( eid) swat* ft'nb bie enoffen be 2(lten Sunbc^, jaljlvcidjev nod) 
ttnb l)fttlid)ei' bie SSftettge bet* enoffen be neuen otte8md)e8 in 
bev d)t'i|]lid)en tivdje, $\tv ijt e oHe SBal)rt)eit: S)eine ^inbec 
wet-ben bit' gebot-en, ivie bev S()an att bet' SOtorgenvb'tlje, in 
fold)cv %ii\k, SHeinljeit, 2iebltd)feit. ltnsal)lige Sl)atttt'opfen in bet; 
aorgcnr8fl)e, fo ttitjaljlig bie <3d)aai' bei* (antigen, bet- vedjten 
Sfl?ratyam$finbj ja()llo$ un'e bie @tet-ne am |>ttnmel jinb bie an 
Sefttm 6I)j?ijhim glattben; ttntev aKen SSoIfci'tt/ganbent, @prad)en 
ttnb Sfl?n ffnben ftd) tfauffe be gammed, @t'(i>fic h$ SMittier?, 
(Stat'fe, bie feine ^ute gewot'ben jtnb. Oft swat- mod)ten wii- ja# 
gen beim SSlitf in bie avge SBclt, ttnb weinen, bap fo toide iljn 
nid)t lemtett, ttnb flagcn, bajj fo toide feine Siebe mit Unban? toet-# 
gelten; wie abet 1 einji bet 1 ^t'oplyet lia$ flagte, et- fei alletn t'tlu'ig 
geMiekn, tinb man ti ( ad)fc attd) iljm nad) bem Sefcen, ttnb bte goto 
Itdje Slntwot't 3el)os?al)6 i()in eiflai'te: 3d) l)^e mit meljt* tih'ig ge; 
li^en, al jiebett Saufenb, bie i()t*e ^niee tool 1 93aat ntd)t gcbcugt 
jjaftwi; eben fo ip nod) jctU; mclji 1 at$ (tcben Saufcnb' l)aben gewifi 
t(>rf '^ni toot- bem SBaal bev SBBelt nid)t gebcugt, wo wit 1 nuv ^if 
I (Cilco ^ivcfjtniciljv,) - [ 26 ] 



402 2Cm 4. (gonntage in bat af?en (Epi 



wen Swucn fcfyen tmb fcnncn. S)ct l ^en 1 fcnnt bie cincn; tw 
fount a((c bie jfilfcn ^tennbc Sefu, bie oerbovgencn 33et'cl)t'ct' beU 
Sammefl/ bie gcbnlbig mit dh-gcbttng tinb elaffen()eit Seibenben, 
tie tvcncn 5?ned)te nnb Sftfigbe, bie getxnffenljaftcn (tent, bie 
(Stet'benbcn , bie <utf ba$ S3(ttt JJefu (El)t'i(H baljinftnfen? wet 1 
fennt bicfe (Siebentattfenbc, bic ;f^(>rt fmb cot 1 bet 1 28df, n>e!d)c 
DOII it)i'cm laukn, jljvn' Sicbc, iljt'ct 1 Coffining nid)fg wctp? 

4. SlHen enoffen be$ c,ttangctifd)cn nabcnlntnb^ ij^ cine 
gcwiffc fioffnung auf tinDevUei'bat'e iiet ( Bci'licljcn, iu1m# 
lid) auf ba$ I)tmmlifd)e @rbc. SB it 1 h'cben SBdibn 1 , finb, 
Sfaaf nad) ; bcv SSevljctjjung f inbcv (.28,)j flbev gicid)> 
wic bet* S^it, bet* nad) bem S^ifd) gebot'eit wat 1 , ycv^ 
fotgetc ben, bet* nad) bcm nfi geboren war, dfo cjci! 
l)ct c3 jc|t and) (e. 29.); 3f^^ cfo(gte ben Sfaof/ bie 3* 
ben eifei-fen mit tinoet'j^anb gegen i()t'e Sanbslettfe, bie juin @(an# 
ten an Scfum (5()ri|lum I'ibcvtt'aten, unb wfolgten alle, iveld)c a(# 
tcitt buvd) bcu laubcn an ben (M'wtsigten Stedjffevfigung l)offtrn, 
tiid)t btit'd) be| efe^c^ SBetfe; fo et'ljob ffd) ein ^amjpf, fo 
lu-amtfe ein ^euet 1 , fo mu^fcn @()t'if!t S'3^' fcin 
wie il)t SJieiilev iljnen gefagt fyafte. tinb fo get)t e nod) 
wet 1 bet 1 2J?elt afcfagt/ mup won bet 1 SBelt leiben, wet 1 ftd) 6()t-i|lo 
ergicM/ mup tint (Sljt'ifii Bitten btilben, tw'fui) gdintlid) jtim ei^ 
lanbe fcefefyvt, fann mtt; bttvd) Diele St'itbfale in$ |)inimelreid) ein# 
^el)en. @o geivip wit- abet 1 mit (Sfyrijfo (eiben, fo gewip fodett wiv 
and) mit tljm jnt* ^et'f(id)f'eit eingeljen nnb ba l)immlifd)e (grbe etv 
lancjen; benn gteidjwie bie @d)t ( ift fagt (D. 30. 1 SOiofe 21, 10;): 
@top bie Sftacjb ()inatt^ mit il)t'em @o|n, benn bet 1 50?agb 
@o()tt foil nid)t et'ben mit bem @ol)n bcv ^reien, alfo 
ge()en (Sljvifii getnbe be$ |>eiU in 6i)t'if}o eerluflig, bie @ol)ne bet 1 
gteien aber, bie wiebet'gcbot'nen ^tnbet 1 ottcS, evet'ben i()f Ijimmli* 
fd)f t'be, gelangen ju ooKet* cligfcit ttnb gropet 1 ^et't'iicljfcit, 
abet* nid)t ol)tie ^ot'ljet 1 bae ^t'enj gett'agen ju tjaben, SBo()l tm^, 
n>enn .wit 1 btit'd) ben (ebenbigen laubcn an <l)vtftum nid)t bcv 
9)iagb f inber finb, fonbern bet 1 gt'eien (. 31.)/ w^nn wir 
jnt' ^inbfdjaft otte getangt ft'nb tinb jtt bet 1 fimljeitf mit bet 1 tins 
(Efyt'i'lliig bcft'fit, bann wet'ben wit* bie ganje ^et'didjfcit- bc5 euange* 
lifdjen nabenbtmbe^ erfennen tinb @ott pt'eifen, bet 1 but'd) 6()t'i|lum 
ffinen ol)n./ ben 5pt'opf)cten, bet 1 in bie SSBelt gcfominen i)l, 
fegnet mit a((ctiet gctft(id)cm @egen in ()immlifd)cn 
tinb in @ivigfeit, Slmcn, 



I. SSenterfitngctt t16er bie 5fttf?afteu offeS jut* 

jicOitng unb SSill>ung unfefc^ cfd)le.d)f^ 

1, iefe 5lnffalten fmb flef^ won $tvicfad)er Slt't geivefen, ot'benf(id)e 

ttnb aupet'oi'iJcnftidjc; 

2, bie'oi'benflid)enSln(la(fen wat'en tuijtutidjenb, tinb bie anpet'ot'bent^ 

lidjen tmentbeljt-lid); 

3, fe(b|l bei ben rtufwovbenfttdjcn Slnflolfen mupfe fid) oft nad) 



Xm 4, onnfage in ben gaffou @pi(M. 403 



bet: <3d)wad){)<>it imfeveS efd)(ecfyt$ rid)fen, tmb fonnfe e$ 
mir alfmaljlig wetter fiifyren; 

4. biefe atiperorbenflidjen 3ln|folfen mtfffen imfcvn <3fol$ bemfitf^en 

imb tins gegen bt'efe iwdjfimgen folgfant mad)en; 

5. jte mtiffen tmrattd) iifcerjeugen, tap bte ^fcoocbcinfluns einct; 

wal)itn 'Sugwb ttnb groiuim'gfeit bv widjrtfl^ ttnb !e|jte 
gnbjwcd Dtf^.bei aUcm ifl, waS-w mit ttns$ oovnimmf; 

6. unb bieft nuip urn fo inclji; ttnfci 1 @inn fcin, ba ott ttn$ gc# 

t)at, ttn^ &u ^Biivgevn be^ flcijlicien nb fvden 3^ # 
u madjcn. 



II. Meit tie c^vijllidje 

1. SBot'itt (tc cigenflirf) bejWje; 

a) bap wit' ben SlWen @otfc nid)t 

pevHd)en @eff|c/font>evn ait$ bem 
innci'tt @ci|?fg fljwt; 

b) bap wit bcS fim-n SBftfett nid&f. tf)n att^ ^in'c^t eot; 

ba 1 . (Strafe, fonbet'n aufSfelJcju bem oft/ bet; tm$ 
. in .g^riflo fo ttnati^fpi'edjnd) gelt'eb 

2. SBie wiv jn biefet* $r?il)eit gelangen fonnenj 

a) wiv mfiffcn bie ^a^'Ijeitet-fenncn; 

b) wit 1 mfiffen i().t "wttfommcne |>c^fd) 

, -mtttl) gejktten. . . . - 

3. SBeldK eligfeit au^ btVfei 1 ihnet'n jjeiffigen ftwfyeit 



ge()c 
a) 
b) 



bap man em mnere^ ft'eubig^ S)afem t)at; 

bap man tmaWja'najg i|i wn . <itim attpwt 

bet 1 



III. Uefcer t>ic 

ten 

1. SBot'an foil fte tins evinncvn? 

a) ait bte SBidjtigfdt beS Sffiot'f^, ba^ bet 1 SDlfnfd) fyricfyt; 

b) an bie evrtt^feit beg 



2. SCo^ti foW ft'e un- auffot-bent? 

a) rtj, tmfvc 3fle 511 bcljet'ffdjcn, bap ft'e nifytt 

feS rebe; 

b) baju, ba^ SBort ^t'iflf tmfet; tm veid)(id) wofjnen 

laffcn in aUet- SSJci^ljcif, 



IV. S)te cf)vi(Hicf)e -^ivd)e f)af tf)t-e^ leic^en md)f auf 



fi'c 

1. einei 1 @tabf, afrer feine (Stabt auf ^t'ben i|l fo 
bet tmb 'swwfyvt; 

[ 26 * ] 



404 7(m 4, (Sonntagc in ben gaften. doangelium. 

2, einev Gutter/ abet tt)ve 5? inbev {tnb nicfyt nad) bem $(eifd)C 

gcbot'eii; fonbevn nad) tern @e$e; 

3. cinet: $amilie, abet- feine anbre gamilie ijl mit foldjet 1 w# 

l)cit unb folcfyec SBerijeifung begnabigt, we bie d)d{Hid)e 



f* SI* 

V. >ie Srcttbiflfdf im Seibctt, twlcfye t>cc gvicbe mif 



1, Sit* ftnben bann im fwiw Sltifbli^ jum 95a(ct' mrt)igcn 2l 

, fdjwung; 

2, gewinnm bic $vn$fyt f weldjc einc SB^^rli^ung jcnfei^ ctv 

wavtct; 

3, lawn aftmitylfg bfe 9?otl) (jrtgminnm al^ cine @d)ttle bet 



4. t)awn cjctt'ofl^bcc ni5tt)igcn iilfe/ wci( wit* tmfcrn ^t'euub in 

bet' 9M) et'fennfn; 

5. afle ui'd)t mtip enbii'd; ftief;en unb un^tge(;cn in bem 



II. So?). 6, 115, 

Gljntfi, bet? funf Sattfenb 
SSet&faiba mit filnf Srofcn fpeifcf* 

(@ie&e Sffiwnbei: @. 375. ic.). 

ct'lofenbe S&Hft'gWf fjrrijli offcnkt-t ftd) auf einc bt-cifadje 
SB'eife, we^alb i()m felbei 1 ba^ bttifadje 5lmt cinc-3 0vopl)cfen, >o* 
Ijfnpt'ictlci'iJ unb ^ontg^ bcigelcgt wirb. 25on bicfnt Slcmfevn (S()t'i)li 
ifl an ben bt'ei (e|fen (Sonntagcn in ben $ajfen bte S^cbe/ er felbet' 
o(fo, bet 1 (SHofet' in fetnet 1 bt-eifadjen SBu'i-be, ifl egenjknb bet 1 
edojl af* ^t-o^et eon S^)m/ ; Unwiffen^if, 
unb Slbet'glaufce; bie ^i'o^etifd)e Sljfttigfeit SI)i'ifii/ bet' 
SBort bet- SGaljvIjeit, btc3 Scben^brot, biefc (Scelcnfpcife 
tringf, ijl bet 1 |>ati^gebanfe biefe^ @onnfagg. 5l(5 ^oljet'pfiejlet 1 
eilotf g()'jhi but'd) ba^ Opfet 1 feineS Sobes eon bet 1 @trafe bet' 
fiube, unb wivU un^ 33et*getung bet 1 (Sflnben au^; toon fetttet* ()o; 
Ijenpi'iejfevtidjen SBilfbe ijl am folgenben onnfagc ju Ijanbeln, unb 
wn fetnet 1 foniglid)en SBittbe am ^almfonnfagc. SIl ^ottig edoj? 
6()n'|iu^ feine Stcid)Sgenoffen, bie ben SBirfimgen fetnet eifleS imt 
met 1 wodiget* fid) fjingeben, son bet 1 finbe -fclfcji unb iljt'et 1 $mt 
fdjaff, fo bap feme @f(2|lcn g(inj(id) ait^ bem 9lcid)c bet- ginjlevnip 
au^fdjeiben unb in fcincm ^eid)e unfcr iljnr (cbcn ttnb i()m bienen 
in ewiget 1 eredjfigfeif, Unfcfjulb unb (Sed'gfeit 

I. Set: gefepefe ^ingang jit %tf\i f bcm 

efegnet i|^ biefet 1 |>ingang ju 



3fm 5. onnfag* in ben gaffou (gpijR 405 
1. well wit- M tym town, wa un$ fefjlt, unb wa3 un* waf)rl)aft 



2, weii et' ting and) jet'gf, wo wit 1 $fllfe unb Sfefhmg jti ftidjen 
ijaben, namlid) bet i(jm, bet* fefojl unfere S 



II. SSoit t>em irbifcfjen @eg<m, bc o fibet: 6ic 



1. Sic oft biefen 

a) ei' veid)t a((cn a?Zenf(i)eu &*$. 2eib^ S'fo^but'ff unb 



b) unb swat 1 511 t'edjfet 1 

c) unb feine Sicbc giebt un3 tid m^r, a!$ unft-c 

httft ci'fotbcvt; 

d) unb et 1 lapt n8 benfef&w geniep^n, nad) bent 

twfm 1 ftf((td)en SoCfommcnljcif / ttnfttt innet'n 
Kgung. 

2. 5BeIc^e 95ef|>j?icl)hm3 bfefer flpffttdfje egca tin^ 
a) SM* finb(icl)e Suevft'c()f, beir m i werbc 



b) bap wit 1 mit anffsng feme ii'bifd^en abett emp* 

fangen unb genfepenj 

c) bap wii* benfelkn fot'gfam etwaWen jmb 



d) bnp wit* frac&fen nad) feinem geipd)en @egen in 
lifrtjen fttecn. 



III. ?Sie t>ritt0cnb bic Sffii< w6 jum euujfe 

eintabct* 



1. Sabut'cl), bap jte unfevn gcijllid)en SOiangel uns aufbetft . 1. 

bi^ 9,; 

2. babut'd), bap fte ben ei(anb iit feinev SiebeS^ unb SebeuSffitfe 

n ot-()a(t . 10. 11.; 

3. babut'd), bap ft'e ben t'ed)ftn etutp beS SebenSbt'ofeS un 

D, 12-15, 



in 

8, 46-59, $tta, 9, 11-15. 

jeigt bettrtid), bap e$ bie 
ijl, bie JiQ^prifflerli^e SBiit'be 3^f 5 egenjTanbe bet' 



rags tft, bie Wiwmfimifye 2iMrbe ^efti jum egenjtanbe bet' Bf* 
feiifiidxn Bet'frinbigung. in bet* enteinbe jtt mad}en. Set; 50leffta6 

foKte ein ^obet'pt'ie^ei* fein nad) bet; SBetfe 93?eld)ifebef5, wie bie 
cn...f.. ;c ..... sj^ a j m JJQ^ ^ ^ fe . n j^ t au g ^ em ^~, o....- 



406 2fm 5; @onnta0e fo ben gaftn." 



, fottte cv em tmDet'gangtidjeS tint) tmDergleidjtid) 
^i'icjfrt'f()um beftjjen, bttt'd) beffcn .fraft fo Dt'el kfjVve flfrc 
et'fd)ajft nntt'ben, we et fdfcet 1 , feiner ^erfon nad), an .spoljett unb 
SSitube, bie sprieifat' atiS SlaronS ftamilie iibertt'af. icfe warcn 
tint- gen>ol)nlid)e $ienfd)en, $efu6 S()i(lu afcev, d)c bcnn 5tbva()am 
ivavb, won (gwtgf'dt t)ci ( (S^). 8, 58,); jcne .waven @finb ; wic 
dtte SWenfc^cn; nid)t fo nf ^o^erjpricjtcr 3<?fS; cr but-ffc, mit* 
ten ttnfej; fdnen ^einben jl^enb/ ft> ftagen: SOddjct- unftr cuc() 
fann mid) nw@finbe jciljcn (3o(). 8, 46.)? ttnb ji'e . fonnten nid)ti5 
tvibcv il)n atifti'incscn, nuipfcn Detftunmm; bteS bie lautcjle Sobvcbe 
auf ben tmfdjitlbicjM ttnb eottf'ommcncn |)o()cnpi'ie(?ev. S>ie @pifW 
Ijanbclt nid)t fowotjl Don bm pevfonUd)eit 93'orjfigen S^rifli, auf 
wdd)e ietmcl)K bag ^angdium Ijinwcifl, ds'son feinem Slmte/ 
bcffen >n'vlid)feit buvcl) einc SJcralcic^ung mit bent )ol)enw|te^ 
tljttm be SlUen S3ttnbe bargeman ^it'b. o Seiben ttnb Stern 
ten 'Qtljvijtt, a(8 ba*5 Don i()m bavgebt'adjte O^fet 1 , t|^ bemjufolge won 
etten feittet 1 ^evvUdjett $t'iid)te obeu SEBivfungen ju beti'ad)ten, behn 
an ber 95orjfigl(d)feit be3 OpfetS wwcijl fid) bie attes 

ttnb 



I, ^ebr* 9, 11 



ivttfbett tinker bem SHten Sejlamcnfe 
.oft felbet- (jattjt ft'e attgeot'bttet, ttnb jjwau fd)on lange , Dot* bet' 
fc^gehmg; baj? ev bttvd) bavgebvad)te 5y>fet! angebetet ttnb Dei'el)t't 
fein wottte, jetgt Slbet^ efd)id)te, Don bent e3 l)ei|it (|>eut'. 11, 4.)/ 
bap et 1 bttrd) ben lattben (natiit'lid) an @otte^ SBotrt tinb S u f rt 3 p ; 
womif bet* lattbe e jl'e^- jtt t()tttt |at), eitt gt-opet'e^, fceffet'e^ 
)fet' geh ( ad)t I)abe, benn fain, SI lie btefe )^fec wavett jtnnbttb* 
lidje anb(tmgen ttnb SSovbilbct; auf ein weit ()et t t i lid)et t e Opfev, auf 
bie gvo^e Stebe^gak tmb 2iebet()at, bap (5l)i'ijht$ fut* utt lebte, 
litt' ttnb jlatb; ganj infonberljett wttt'be bies Opfei* uttfet'e^ |>o# 
l)enpriej!erg $e\u Sfjt'ifli bttt-d) bag gt-ope ^et-foljnopfet' abgeln'lbet, 
weld)e j!it)t'lid) einmal am gvopett 33et'fo()ntmg5tage bet* .jflbifdje- 
^ofyept'iejlet' tin 2ll(ed)eilig(len be Seme(^ bavh'acljte, fDev ^Bvief 
a'n bie ^eh-aer ent()a(t etne Dofipnbig buvd)gefii()vte 95et'g|eid)tmg 
bet* Opftc be Slltett SejlamentS ttnb be^ beffevn Cpfet'0 -jrifti; be3 

tttttev bem eee ttnb 



wit'b gpfannt 

1. att ben fcefottbew UmjJaitben/ bie baffelk auSjeicfyttett . 11. 

12.5 ttnb 

2, au* beu gottlidjen tvaft be on S^rljlo gekadjten iDpfe^ o. 

1315. 

1. @ ftnb tntDevfennkt! ganj befonbei-e Um|lSnbe, 
bttt'd) wefdje ba^ ol)et'iefl-et'tl)ttm S()t'ijiti auiJgejeid)net ttnb feinc 



2fm 5. onnfagc in ben gaftou epijfel. 407 



93ot'ji'ig(id)feit toot- bem ^o^npt'icffri'^tnn Sforoirt bargeman 
@&n'|lu iff gcfommen (. 11.), bap <?r fei ein o& 
ffet 1 bet- jttfi'inffigen iifct, b. I). tie flfrr, tvddje jiir S* 
tc$ Sllfcn SBtinbeS ecrijeijien unb baf)er juffinfh'fl warm, foflfrn 
but'cl) i()ii unb [cine 2>ei'initfe(ung wii'fh'dj gegefcen uxt'ben, tinb alfe 
bie an it)n ajatiben, rmpfangen biefe liter, wcnigffeitf bemSfnfange 
mid), fd)on anf @t-ben unb in biefem fickn, wenn gleid) a((eg, -wo 
6()n'(lug l)m ben <gcinfrt gtcbf, tutu em gct'tnijei' 33ot'fd)inacE bei- 
oKcn ftmibe bef cwigm 2cfccn iff; bie ^i-afte bet- juffinfft'gcn 
fci)mecfr bic Kiubigcn fd)on bicffeit beS ^rabeS, unb tin 
be$ ()oi(. ciffes (jnbcn fie ba$ tlntet^fanb il)i'e l)inunlifd)en 
; fo p'ttb bie I'Uet', weJdje unfct 1 ^ol)evpi'it'ffei' au?tl)ei(f> 
fd)on wfcnfHd) gegcnwfti'flg, t()ei(tJ nod) egenffanb bet' ^off 
ntrng bet 1 6()t'iffen, immei' abcr iff e5 Sljt'iffug, oo beni fie ettljeilt 
wci'bcn. 

a 1 et'ffe tefcnbetv Umffanb unb 93oi'jttg bes ^oljcnpt'ieffetv 
tbum )viffi iff bev, baft et 1 bttvd) cine gvofm'e unb oo((* 
fommnet'e $&tte, bie nid)t mtf bet|)(tnb gemadjf iff, ba^ 
iff, bie nid)t alfo gebauet iff, in bag |>eilige (Slfferftetligjlc) 
eingegangen iff-; bet* jubifcfye ^otjcpvicffci' ging am gi'open 95ei'i 
foi)iuiiij)^age ati bem >ciligen bui'd) bc.n 95ot'()ang in bag 5met'()eu 
ligffe bc$ Scm)>d^ ba fonff ntnnanb a( urn 1 @f a((dh beti-at, unb 
and) @i* nut 1 an biefcm Sage; tinb iin 5l((ei'I)ei(igffen et'fd)ien ei 1 - wv 
bem 5(ngcftd)fe ottt$ t beffcn nabcngegeinvai't biifd) bie S3nnbfg* 
labc mit ben Gfyei'uMm oot'gcffeWt ivai'b. SlnberS S()ftffu^, et* vevt 
walfefe fctn I)o{)epfieffet'lid)e^ Stint in einem anbern Sempd; anf 
o(gat()a am ^ccujc, ba wat 1 bet 1 SKfar, wo ct- fern Slut wgop, 
unb bann ging er in ba6 SKIet'Ijeiligffc bc$ ^immd^ ein, unb boi'f 
jut' ^icdjfen beS 93atci' iff et* etvt'g ttnfet 1 pifpt'edjet 1 unb 9J?ittlet', 
on bot't'Ijet 1 fegnet.et- bie @einen, unbydpt i()nen ba3 95ei'bienff 
feine^ 2eiben unb (Stevens jn ittc foiinnen. SGie lieb wfivbe 
(9 bit 1 fein, v n>enn bu aB ffvafbavet- Untcvtljan einen ^rcunb unb 
Prfrrcdjer tei bem irbifdjen ^onige pttejl; fielje! an jriffo I)aff 
bu foldjen gitt'ftn'edKt 1 tci off, glauteff bu an i()n, fo follff bu 
itidjf in ba^ @crid)t fommen, benn bag 2amm otfeS I)at beine 
tinben geft'agen unb iff bie Set'fo()iutng ffir ttnfeve, ja fit? bee 
' 



n anbet-et' fcefonbei-et 1 Umffanb unb SSot jug be$ 
tf)ttm6 %'iffi iff bev, bap ct- nid)t but-d) bet- 23oce%bei- 
bei- SMut, fonbei-n bui'd) fein eigen Shit in ba$ |>eilige 
etngegangen iff (. 12.); bie gt-opfml)g(td)ffe Stcbe unb @e(t^ 
aufopfet'ung au9 Siebe Ijat unfev |>eilanb ii-tcwicfcn/ ei- I)at fcine 
gevingeve @abe al ft'd) fclbjl bat'gcln'ad)t; btttcrc* Seibcn, ttnfagtidje 
^ein, namcnlofe S3etvutnup, fd)mad)Dotten Sob, ben Sob am mw 
Ijdt et 1 itbet'noinmen, fein eigncs S31itt l)at et 1 al ba$ fofflid)ffe 2o* 
fcgclb bai'geh-ad)t unb >al)ingegefcen, Unb ba(? at(e6 and bet* vein* 
ffen (rtutci'ffcn Sicfce, benn wenn e$ tinfcr wmben bev grUpfe 93e* 

bev iebe iff, bap einct 1 ffit? beu anbevn ffii-bt, fo ffi-aljlt bed? 



408 Em 5. ^onntagc in ben ga|tou (gpiffel. 

jrijli Siebe 511 tins in nod) gt-opevet' etdid)feit, benn w ifl file 
iinbet, ffir $einbe ottes, fiit 1 tm$ alle ijl et' geflovben. @$ ijl 
nid)t dn cfd)ityf, bet 1 ewige <poljn otteS felbjl ijl e$, be? fein 
83(ut fiif nn(5 wgieft, wie wit'b babwd) bev SBevtl) be$ Don i()in 
bargebradjten Opfet'S et'ljityt, ja Met 1 alleS ffljllid)! 

(gin bt'ittet Umjlanb/ bet ba$ ^oljepnefta-tljnm unbjOpfw S^rijli 
au^eidjnet, ijf, baf ev Sinmal in ba |>cilige eincjcgancjnt 
i^ ; unb etne cwise @Ufung evfunben I)at (to. 12.). SMe 
Icitifd)cn ^oljcnpriejlctr muflfcn a((ia()vlid) i{)t f Opfct* jta 1 SBfiM} 
ntutg wiebwfiolcn/ weil bie jleW fid) euneuenben unb tviebct'()olenben 
(Sflnbcn neue Opfet 1 a ( ()etfd)ten, ba fn bwfclbcn mit immema^ 
venbct' $raff roii'ffe; anbet'g i|l e$ mit bem Opfet 1 S()rifli. @i' fee* 
ivirfte bitt'c^ fcine aljingabe cine ejvig geltoibe (Srlofiing, cine 
fBI)nung mit ott fut 1 wige 3 e iten; feit fdnem ftvujc^obe ift 
^(ud) aufgc()ofcen ; bic (Stuafe bci 1 @iinbe getitgt/ ba$ 
bet* gcoffnet, bet 1 @ingang in ben immel evwovbcn fuv Ue, bie an 
il)n gtaitbenj Ijmfort i(l fein Opfet* meljr not()tg, fetn 
mel)t ( et'fot'bedid), benn jdfluS am ft'eti^ Ijat atten (Sfinbeni 
gnabigung etivorben, ba er f^it 1 ft'e flat'K 

2. ie gottlidje fraft, womit ba on S^ijlo bem 
^viejlet 1 gelu'ad)fe iD^fw wirft, wivb junS^fl btit-d) cine SBet'gleidjtmg 
mit bet; $vaft bet* (ettitifd)en 5^fet' bacgett)an. <So bet 1 )d)fen 
nnb bet- S3o(fc SBtut, unb bie 2lfd)e uon bet'ful) gefipven; 
get, Ijeiliget bie Unreinen jtt bev leifclidjen ^einigfeit 
(D. 13.) / wie jel me()t' :c. te let)iti[d)en (SMjnopfet 4 Ijafcm 
aKet'bingf cine t'eintgenbe ^faft, akt ( nut 1 eine vein (iiipet'lidje, fie 
DwnSgen nid)t weitet*, aU bap fie ben finbevn bas ceftorene Sin* 
ved)t an bet 1 Sl)ei(na()me be jiibifd)cn otte6i>ien|leg unb an ben 
SSot'jiigen be$ ^Bolfe f .- otteS .wiebevgeben, aCein fi'tf ba inneve 
SBfrI)8(fittfl be^ ^(v^M- ott nw^n. fi'e nid)t, SBcweggvflnbe ju 
inuet'ct 1 9ieitiigttng oon ^fitiben unb -iDaljfet 1 ^eiltgung entljalten fie 
nid)t; ba5 atle^ ijl alfein bem f'o|l(td)en unb t()euet;n tyfet' (S()t'ifii 
i)0t'bel)alten; ba5 S5Int (Sfyt'ifli, bet 1 fid) felbjl ol)tte alien 
Sanbel burd) ben I)eil. eijl ott geopfevt l)at, wirb. 
tmlmefyv (al at(e Iemtifd)en Ovfet 1 ) unfet* etviffen t'eini* 
gen Don ben tobten SSct-fen, jn bienen bem iebenbigen 
ott (o. 14.). jdjhtf ()at ji'd) otjne alien SBanbel ott ge> 
o|)fet't, b. I), in DoKenbeter |>etligfeit ijl et 1 gewanbelt, unb fein SffiiKe 
ijl jlet$ bem be^ Ijimmlifdjen Satet 1 ^ geljot-fam gewefen, unb ec l)at 
fid) in alien ingen fo bem SBillen otte^ untemot-fen, bafi et 1 in 
fcinem ganjen Sljwn glcid)fam nur otte^ lianb, unb in allem, 
ct 1 forad)/ otte5 SOltmb gewefen i(lj bet 1 fd)tveife, gropte, 
tid)jle Sfcwei* biefe^ oollenbeten el)ot'(am fi^rijli wat ( fein 
jeetob, in tvc(d)em ev jtc^ but-d) ben in il)m wo()nenbcn l)eiiigen cijl 
otte gan& opferte mit gvoptet 1 (Selbjloei'letignung. a a((e l)at 
(Sljt-ijli^ fiit 1 tins getljan, au^ iebe jn tins, 511 unferet 1 9i!ettung, 
follte ba^ nid)t unfet 1 ^et'j gcrcinnen, jttf egenliebe et-wecfen, jut 1 
%id;al)]mmg ei'inuntet-n? unb wenn ba^ nwflid) gefd)iel)t, fo wivb 



2fm 5, (Sonnta^e in ben gaflen. <pi|iel 409 



, 



and) unfev ewiffen get-dnigf werbcn wn ben fatten Sffiet-Fenj 
tifdje Opfet 1 t)ofcen nut 1 (iujlere S3eflechtngen tint) SSenmwnigungen 
auf; <l)rifli >pfet! w'nigt on fatten SBerfrn, b. I), turn @i'inben, 
on SBet'fen, bie on geiff(id) Sobfen eerridtfrt wet-ben (Sue. 15, 
32, <p(). 2, I.)/ f* ft'd)et't ben fd)iilbbcwufifen er$en 23ei-gehina, 
ju unb kwit'f't g(f in bet- $ei(igung. SBer nod) fotte SBcufe 
atid)tct, nod) tin Sobe bci- finbe liegt, nod) tin ncd)t fcinci- 
Sfiflc tint) 2eibifd)flffen 1)7, bft 1 I)at 6(jrifli /D^fct? nod) nie 
jcn flcnonunen, 6J)i'i(li SScrbienfl nod) nic im laubcn fid) 
net. SCcnn abcv nnfcv crofffcn won fobfcn SBccfen gewmigf/ 
nettcm 3ci(l(id)(?n wnb g8tdid)fn Scbcn ct'ivrclt unb )bti' gcw 
ij^ in bet 1 Sick jn oft unb (Slwflo, bann finb wit 1 vccl)t fa()ig 
ju bienen bcm Icbenbigcn ott/ SCcvfc 511 Det't-tdjfcn, bie 
t()in wo(){3cfI(cn, ting fdfcjl jtt Dedftigiifn tinb fdnm SBidcn ju 
tl)tin; in gufcn unb tofcn Sagcn/ ntitfcn in bet 1 avgcn SBelt unb 
untet* ben Stcijungen jut 1 @itnbe, fibevatt unb immet 1 ijl e$ beS ' 
jlcn @inn, fcincm 1 @ort gti bienon burd) rcd)ffd)affene md 
tinb ^dligfdf, wojti iljn antt-eibt unb jlat'ft bie Siebe feine-3 
bem ct* init banffcavcr cgcnlicbe an()(ingf. 

S>ie ^'t'aff be^ C^fet 1 ^ g()vt'|li jeigf ftd) enb(td).nodf) bat'tn, 
bie @einen in ben $3eft' beg l)t'mmli(d)en @i'beg gefep wet-ben. 
Unb bat'tun ijl ev and) etn SOiittlet 1 be$ 9?. Seji/ auf baft 
bttt'd) ben Sob, fo gcfcfyefyen ijl jut* (St'lofuncj eon bett 
Itebet'ft'etwngen, bie untev bem erffen Se^ament wacen, 
bte, fo bet'ufen finb, ba toet'I)eif5ene cwige rfce en\$t 
faljen (tt. 15,). Side <Sftnbcn wibet 1 ba$ goftlidje efe ffnb tun 
be^ Sobc^ S()t'i(li wt((ett Dcrgefcen, im (aiiten an biefen Sob fann 
jebet 1 Uebet'tt-etev be efee$ feinet 1 SBegnabigung won ott gewip 
wet'ben, unb biefe (Siinbcnttet'gebung i(l bet 1 Slnfang al(e ^eil^, ba 
won jt'iflo iibev un5 fommf,:; SBenn bt> begnabigten ilnbet 1 ein|! 
bnt'd) ben Sob Don t)iet' atgevufen wevbert, bann ijl SfyfilK Sob 
ninb unb tlt'fad), bap ft'e ju ben SBoIjnungen be$ ewigen t'ieben>3 
eingetjen, baf |t'^ bte ii((e Don (Seligfeit em^fangen, beren 93ot^ 
fdpncf ji'e fd)on anf @rben genoffen, bie abet 1 ()ie: ottfommen me 
etlangt wevben f'ann, weil bie <2iinbe attejeit nod) il)ve pwnben 
injWffe aufiM. Slud) wit 1 fotten bie$ ()imm(ifd)e @rte empfangcn, 
fcenn wit- ftnb ja benifen, bud) 6(;rijli SBot't, btivd) ba tl)eiitt 
e^angelium eingelaben ju feinec emetnfdjaff, fo wit 1 nun bie^ Sfiovt 
im (auben anneljmen unb l)fij!o ganj unb gat 1 un l)ingekn, fo 
wet-ben wit 1 a0 naben and) in ben S5eji'| be$ Dedjeipenen ewigen 
gdangen, wojtt ott nad) feinet 1 ^at-m^et-jigf'eit tins alien 
n woUe. Slmen. 

Sttfljcr. @f. ^)aul I)anbelt uon jweiedei ^nVflet-fljiim. a 
atte wat 1 ein leiMid) ^fiejlet-flum, in leiblidjem <3d)inucf, ^aufc, 
Opfer, 93et-gel)ung unb attc feinem Sffiefen, bad natc ijl ein geiftli? 
d)e^ in a((c feinem SSJefen. enn ^(jt-ijlu^, ba ct- fetn ^ricfwramt 
fljat unb opfet-te am ^veuj, ging einljec in gottlidjet- 2icbe, SB# 
l)eit, ebiilb, eljovfam unb alien Sugenben, weld)e niemanb fal)e, 



410 3Cm 5* onnfagc in ben gajfen. (gpijlel 

benn oft, twb wo bet 1 cijt war, benn ba ift geijttid)et' <5d)imi<f ; 
tint" or opfet'fe fctnen cigenen eib nnb 33 (tit, nnb ba$ ami) gciftlid), 
wie cr l)iev fagf, bnt'd)"ben lieil. ciff. enn ob man wol)( (Sljnfri 
8eib nnb 8Mut, als anber feibltd) ing falje, fo falje man bod) 
nid)f, bap e$ ein >pfct! wai 1 , unb bap et'S opfcrfe, wie man fafye, 
wcnn Slat-on opfcttcj abet 1 <()vijlu$ opfct'te |t'd) fetbjl im |>'frjcn oc 
off. Sllfo ifl and) SJt'ijfi ^aitg obct 1 ^t'i'd)c geifKid&, .namlicl) bet* 
^immd, @otte Slngcft'djt; bet* SUtau tjl ba$ ^vctij; e'gefd)al)c al? 
lci> geil^lid); bcmnad) war atid) bif Juu^t obct- 9?u fdnc6 )|)fci'S 
unb Slmfc6, namlid) bte SSergctnutg bei 1 (Sfinbcn nnb nnfctt 9lcd)t# 
fcrtigung, gdjllid). S' 51- Sejt, evwavb bet 1 ^dejler mif feinem 
^pfevn nut* anpcrlidK Slbfolution, nnb wei 1 bet'fdben tl)dlf)affig 
nntub, bet 1 wat 1 anperiid) Ijeilig, nnb blieb nid)t im S3ann, bnt'ffe 
wiebet* in bet 1 emetnbc feinj aber bamit wat* nicmanb itnvenbig 
toot 1 oft l)fi(ig nnb fromin, fonbeni mnpte cfwa^ t'&pws ba 
fcin, ba6 bic ved)fe SJet'scbung emut-be. 6l)ri|lu nun l)at in 
feinem ^nejlei'ftjnm bie t ( ed)te gci|lHd)c SSct'gclnmg, ^>ei(igung nnb 
Slbfolufion, bie ot' off gilt, benn fein 53lnt (jaf un biefelbe et'< 
tvot'ben. 

Sit. D. 11. 8?finfft'fl*fifet:, ^ ^ fleifHJ^e nnb ewfge 
l)at 6()n'i!u6 et'wot'bcn; nid)t. bap wit 1 bet 1 SScvgchmg nnb a((et 
nabc ct'fl in jenem Seben foKcn gcwarfen, fonbet'n bap fj'e je|f 
im (anben ba jt'nb, abet 1 bod) toevborgen nnb offentwef ivet'bcn 
in jenem .2eben. te grijjlct'C nnb uoljfommenew tiffe Fann 
unb will et 1 md)f nennen, fo wtmbedid) ij^ fie, benn ft'e ifl or 
offe^ Slngc(td)f im lauben, nnb fo(( nod) offenbav wet'ben (Sot). 
14, 3.). 

3u . 12. @icl)<? 3 SDlofc 16. omit ifl bebentef, bap 6()ci# 
flitu, bet 1 t'ed)fe ^t'ieflet 1 , etnmat ft'it 1 tins flet'ben fo((fe, ting bie 
ttcljtc 93et'fo()mmg jit erwet'ben, bie ewigiid) gilt; benn ob wit 1 g(eid) 
wicbmnn fatten nnb fftnbigen, fo ftnb wit 1 bod), gewip, bap <()t'ifti 
85 hit nid)f falfet nod) fftnbigt, fonbern 'bleibef Dot 1 off fe|l nnb 
fiiljncf tinmct 1 unb cwigltd), baf) wit 1 bavnnfet 1 immet 1 wiebet 1 jur 
nabe fommen, o()n' nnfet 1 2>et'bten^ nnb SBetf, wo wit 1 nnt* nid)t 
mit Unglaubcn bawon blciben. 

3i . 13, 14. ({)rifru$ vcinigt Don fobfen SQetf'en, 'b. I). Don 
iiiiben, bie ben Sob Det'btenen, nnb Don Sffietfen, bie in @nnben 
gefd)d)cn nnb fobt ftnb, banu'f wit 1 bem (ebcnbigen oft bicncn in le* 
benbtgcn ffiBcifcn. 

3u \). 15. Unfct 1 jenem efcfe, ba ntd)f benn anpet'lid)e 9)etv 
gchmg wat 1 Dot 1 ben Senfen, leiblid), blciben bie @iinbe nnb ttebet 1 * 
trcfnng inwcnbig im ewiffen Dot 1 off, nnb f)alf bet 1 @ec(e nidjfS/ 
wetl oft foldjesJ nid)t eingefefjt (jaffe, bic ewiffen babnvd) 511 vet* 
nigcn nnb jn ftdjevn, obet 1 ben @ci|V jti geben, fonbcrn ba 9So(f 
liupcvlid) j jiflxn, jwinflcn nnb in gud)t jn tjatten. Slbet 1 )ri|lu 
miffelt mit fe'inem SJdit, bap wit 1 baDon ctlofet we-t'ben im ewif^ 
fen Dot- off, weil off Dedjeipen t)af, ben eijl 511 geben t>uvd)8 
S5iiit 



5, onntage in ben gaftou @angeKum* 411 

: I. SBefradjfungen fifccv ba* Dpfev f>vifti nnfereS ernu 

1, $ie Sorjflg* biefcg pfet'g w ben Opfct'n jui- gelt beg Slltcn 

^unbeg; 

2. bic fti-aft biefcg Opfet-g. 



II. <&ri|hi$ in ber SBtlrbe fcineS 5o$ctipv!e|lcrHd)cn SlmfeS* 

Sffift 1 ct'f'ciuten bicff S5?fii'b ' 

1. bat-in, bap ct- fctn SBoIf in ba ^cilf0f()iim otfcS fii()ti; 

2. bap ct 1 btit'd) ffin.^Blut cine cwigc ^ci'io^tung gr|tiftct Ijaf; 

3. bap ct 1 n bag cvl)cipcnc (Svh beg ewigen Sebeng bavtcuf. 

III. f)t'i|lu^ ^af eine (Srlofung 
ief*n ebonfen wottcn wiv 



. 
2, auf tm$ atmcnben; wit* mfiffcn namticf) 

a) gmtbe ttub anf bafiii 1 cmpffnbcu; 

1b) ti'ad)tcn, bag cwige @rbe ju cmpfangen/ woju wit' 

ni fen (tub; 
c) mit 9M)e tinb ^offnung ctffifft fcin. 



IV. >a$ t>reifacJ)C ^rieffer^um, bag bie 

le^rf* 

1. ag worlbilbenbe, ttnb bat-urn tint>o((f'ommcnc beg 2Wcn S3ttubegj 

2. bag ct-fitKcnbc, ttnb bat-tun DoHfommenc 

3. bag aneijjnenbe, tinb bat-urn gciftigc beg 



V. SBie bev crlcudjfefe f)ri(T ben rotf bev 
bung im tobe 3<?fu finbef* 

1. SBctCet 1 |td) ilkt'jcitgt/ ei fo l)et't'lid)et % Sob fonne unm'oglid) 

fiiv einen -SBatjn euklbct fein; 

2. weil ct 1 in ifym ben ctvigeu t-tinb bet 1 nabc otfeg offenfcart 



3. wcil ct- babtit'd) jut' cigncn ^ciligung m(id)ti(j ct-wfcft ttnb 

jlarft wlvbj 

4, wcil et' jn cinet- Coffining (id) et-Ijoben fii()If, tvcldjc in bic 

feit t-eid)f. 



II. S< 8, 4659. 

g ge()ovt biefev 5lfcfd)nift 511 ben Steben, bie bet* Oh'Iofet 1 atif 
bem aufel)flttcnfcfl mit beu Suben, b. 1). mit ben SBorneljmflcn tinb 



5lngefel)enjlen unteu i()tien, ben SBeift^evn beg o(mu'ati) , _.,,..,.. 
gelcljt'ten . . m,, gcljabt l)at. a nad) bet- yijlcl. fiii- ben <s>onn< 



412 tfm 5, @onnte$e in ben gaften. 



fag Subica Don (()t'ij!o ; ate tmfet'in ^ofyenpvieflet 1 , tmb t>on bet 
$ot'tt'cfflid)f'cit tmb $t'aft fctneS SBet'fitynopfers bie $ebe iff, fo iff 
biefcr 5lbfcl}njtt bamit in 33ejicl)tmg jtt fe|cn,. itt wcld)em (()d|hi$ 
Don fdneu Sleinljeit, feinet 1 innigcn SSerbinbung mit bcm SSafcv unb 
fcincm ewigen @ein vebet, ttnb bieS afteS eignete i()tt, ein 
^ofycvvn- icjlev, a(3 bie |eitifcJ)en , 511 werbeit. Sftnt 1 Wfini 
ganj (jfid'cj wat 1 nb im S3efi'|c ein^ m\&t\\ ScknS in 
fdjaff inif bci^n SBafei 1 fonnfe ei ( al* ^oljerpricjlet; attcg ba 
was bcffclbcn cfcl)(ift wat 1 , n$ ju tocrfoljnen mit @ott, 
@ott jit eccttcfftt al unfa- cwigei 1 p'fPd)^', ttnb ttn$ 511 fcgK 
nm mit Scbcn ttnb ottj cnfigc/ bie fctn anbvet' gicbt, al6 nut' 
et 1 attctn. 

95. 46. Sffiddjn 1 tintn 1 ettd) fann mid) citut' 
5cil)en? b. I). nid)t b(o|5 mit 1 <sdjulb geben, fonba-n mid) 
ten tmb e bcwcifcn, bap id) Unwat)vc gct'cbct, gclcljcf, 
gen t)abc. @o fvagt ^efu-3 fcinc SBibctfacfyei 1 / tmb ft'e fd)n>eigcn, 
tmb i()t' @d)weigcn i|^ bie latttfj^e Solu'eb* attf i()n, bap et 1 and) in 
f'cincm Bortc Qtfelflt fat. @$ fu()tt bw @d)ttlb(ojt'gfeit Scfu al 
Sefjm 1 fcfjt* Ieid)t <nif fcine ftttltd)^ 93ofif'ommcnl)eit tmb finbfii* 
t;ein()cit im Slttgemeincn ; tmb e^ ijl bev ^ajlenjcit/ wo (Sfjrifli 2ei!> 
bm ttnb Sob- bcfcad)tci wirb, ganj angemeffcn/ ffd) and) bat-att ju 
cnnnern, bajj bic i 3 aUc8 i()tt al^ ba-3 Samm ort^/ Wfld)e bet 1 
SS?c(t @fiubett tt'agt, gcttoffcn, bafi et 1 ttnfd)ulbig. gclittcn l)at 
53, 4 6. )t> eibcni?gcfd)td)ti cnt()a(t cine Sftenge Don 
fen, bie dnjlimmig Sefn Unfdjtilb bejeiigeiv wobnt'd) ba5 
bee ft'cttjeiS, wo nicl)t atifgetjobcn, bod) gemitbevt, unb @J)t'ifhf3 als 
cin foldjei- .potjet'pt'ieftet 1 ewicfen wit'b/ wie wit 1 il)n noHjig I)aben, 
ber ba watt Ijeilig, tmfd)ttlbig, unbe^ecft (ebr. 7, 26.). $te 5ln^ 
(agctt bet* falfdjen 3 f 3 fl1 wet'ben g(eid) ate Siige offenbat 1 , ba-3 
Seib be $ifofoe, $i(afu felbjt, wot* aKeit 3nba 0?att(). 27, 4., 
bet 1 einc'<Sd)ad)n' am 5\t'fttj, bet 1 |)auptmann ttntet* bem ft'enj, fie 
a((e focjewgen Sff Unfdjttlb jtt bet 1 Seit, wo et 1 tuttet* bie Uebeltl)!i* 
tet 1 get'ed)nct, ttnb wie etn i0Zi|jef[)fifct' bc()anbe(t wat'b. 

@o id) cud) abet 1 bie 6a()t'l)eit fage, wavttm glatt^ 
bet i()v mif nid)t? 5Betl S()vifit^ nut- bie 2BaI)t'I)eit (agt, fo ijl 
bie 33ei'fd)ttlbung beret- urn fo gt-cpet 1 , bie fein Settgnifi nid)t annef)* 
men; ^fffflen wit 1 fd)on bet- $J?cnfd>en 3^ 1 S^ anjunetjmcn,. fo i|l 
beffcn 9?ebe nod) iel glaubwfirbiger, bet- nte, attd) tin et'ingjteii 
nid)t, wn bet 1 S8at)t1)eit abgewidjcn t|1. ittett nmb, wanim 
^(jt'ijlo feine ^einbe nid)t glattfcfen, ftnbett wit 1 in bet* S'Jatitf bet 1 
SBa()rl)fit felfcfl; bie bem fitnbigen fet ( 5en affejeit bittet 1 tmb l)od)fl 
cmpfinblid) iff, bet 1 fiefevc ntnb (iegt abe.v in bet 1 fiinblidjen ^ci'jenS; 
befd)affen()eit feinet 1 egnet 1 , Don weldjet 1 D. 47. get'ebet wifb. Cal- 
vin: Quis ex vobis &c. liaec interrogatio ex fidncia est. 
INam qiiuin nulli se probro obnoxium esse probe sciret, 
liostibus suis quasi victor insultat. 2 tt 1 1) e f ^ i t 1 d) e n ^. 11, 
137.: )ie jwet (Stiicf folJ cin jeglidjer ^t-ebiget' bcivetfen, ein tin* 
fd) ttl big Sebettj bamtt ev frozen fouue/ unb tuemaub Uvfadjc 



Km 5. onntagc in ben gafhm (gangdium. 413 

ik, bic&t)i'e &u Uffevn; tmb uufft'af(id)e Seljren, bafi ecnid)t 
crfti()t-e, bie i()in folgen; bamit ev auf kiben @citen red)t kffel)c, 
mit bcm guten 2ekn wibet 1 bie ^einbe, bie ie(mc^ 1 auf ba$ Ic* 
ben, bcnn atif bie Sefyre fc()cn, unb time 2eben wiffen bie 2d)t i e 
toevad)tcn; mit bev f()ve ki ben $mmbctt, bie mctmetji- auf bte 
c()t-e ad)ten, bcnn auf ba$ Scben, tmb tint bet- 2e()t-e wiflen aud) 
ba cbcn tt'agen. cnn ba-3 iff ja waljt 1 , bap fcin ekn fo gut 
iff, bad toot- ott ot)ne tinbe fei; bat-urn iff gcntig, bap et- uov 
ben Setttcn tmfffdflid) fei. Slbet- bie 2el)t ( e mttp fo gut tmb vein 
fcin, bap fie nid)t atfein Dot: ben 9^enfd)en, fonbent aud) w '"" 



* 



. 47. Semi&eid)tn eine gotttidjen/ oft licknbcn, nad) @e^ 
mcinfdjaft mit t()in ft'd) fc^nenben erjen bap man oon t ott 
j- e j __ iji ; bap man @otteg SBort I)Bt'et, gem tmb fwubig o^ auf* 
nimmt, glatibt, bewaH tffolgt; wie bcnn cin (jute-J ^inb alfo $e* 
gen feine* 95ate SBovt fttb DW^ttj ba tmgc()0f[amc linb bage 
gen tcad)tft feine 93atei-$ SBort nidjt, eben fo, fagt Srfitf/ mad)t 
i()t' Suben e in Sejieljting auf @ott, tmb bamtt beweifet iijt 1 , 
ii)i- nidjt Don ott feib, etne ganj tmgottlidje e|?nnun0 l)abt, 
me()t Sinbec bc^ -Seufcl fctb p. 44. gcinbfdjaft gegen 
SeljM tmb gangelium iff alfo ein efcen fo ti-aitrige^, wie unft% 
lid)e^ Seugnip bet- 93et'befbt()ett tmb 95erfel)rf(|eif etne^ mcnfcftlw 
d)ftt emfltf)e$, ba gerabe bicfe 2ci)re ba ^eilmittel tmfet'e^ @ei< 
jte ju wet-ben bcjiimmt ifl, unb ben ticfjlen Sebficfniffcn beffclben 
entfpn'd)t. Calvin: Concludit nihil ipsos cum Deo liabere 
commune quia non audiant, ac praeterita sui mentioue 
bellum illis cum Deo esse denuntiat. 

93. 48. (Svlnttet't fd)m(i()cn bie Subcn Sefum af S^ette ((Sap. 
7/ 20.) tmb fagen: cine 3Sorte bciveifcn c^ bciitltd), wie ved)t 
wit 1 ()rtben ; wcnn wit* bid) eincn amaritct* (cinen 6i'jf'eei' tmb 
Svvleljvev) tmb eincn ^efcffcncn ncnncn. Gnomon: Saraarita i. 
e. alienus a vero Deo veri Israelis. Daemonium habes, 
ita dixerunt, qui putarunt, sermones Jesu fluxisse ex ve- 
sana superbia et arrogantia. Sic patet ratio eorum, quae 
respondet Jesus v. 49. &c, Sffiibei 1 bie S)iad)t bet 1 al)t'l)Cit 
Ijaben ilji-c ^einbe fcin anbci'eS 9?iittel al5 fd)ma()en tmb Kijlcvn. 
Calvin: Niliil aliud volunt in surnma, quam liominem 
esse detestabilem et malo spiritu agi. 

35. 49. SKit bet 1 gi-Bfiten 9ittl)c, won atfei' Ieibenfd)afrttd)en 
n-egung weit cntfct-nt, iit- g6tf(id)ci ( t'tjaknljeit, wtbeulegt Sefu 
bie gegcn i()it Doi'gch'adjte, fd)mad)Do((e 9vcbe. in SBcifpicl ()at 
ei i tm5 gegeben/ 

3d) el)?e me in en 95 ate v/ atif fcine ^ei^et'vlidxitng jwc^t 
meine ganje SBit'ffamfcit in 2e!)re/ Serf unb SBanbel ab, id) tl)tte 
nid)^/ wa! ntd)t bat'auf fcin Slbfctjcn I)abe, cud) ben SBatcf in fct* 
nev ganjen ^cttli^fctt, ^ciligfcit tmb nabe/ evedjtigfeit tmb 
jigfeit, fcnnen ju le()ven. 
abet ttnefjvet mid), fd)m(i()et mid), unb neljmt mid) 



414 2Cm 5, <5onntage in ben gaften* 

nid)f n\li bev bent efanbfen offe$ 'gebufjvenben 2ld)fnng anf, bie 
j()i' buvd) laitben, eljorfam, ijyolgfamfeit bewetfen foiffef. CJ- 
vm: Pntris gloriam, cum sua conjungit, acsi diceret: Ni- 
hil mihi arrogo, quod non cedat in Patris gloriam: nam 
in me rehicet ejus majestas, ejus potestas et imperium 
in me residet. Qiiuni ergo tarn indigne a vobis excipior, 
in Denm ipsiim estis contumeliosi. ut()ev ^ivdjen^. 
11, 138.: StoS ft)ut ()iev %i|htg? S)aS Seben Kipet et 1 ffecfen 
in bev <5d)anbe, fd)weiget tmb leibet, bap fte ii)n einen amaviter 
Ijcifjcn, abfi* Me e!)t ( c Dct'rtjciMgt et 1 , fagf: 3d) I) rt ^ f'dnett Scttfd, 
ba^_ iff, mcine Sdjtt ifl ntd)t beg Seufcte Sflgcn/ (onbet-n id) eljre 
meinen JBafei 1 , ba$ ijl, id) pt'ebige in meinet 1 2et)t'e bie nabe o^ 
te$, babui'd) et 1 gepi-eifet, geliekf unb geeftt-et fo(( wevben con ben 
Kiutigcm Sljv it n el) vet mid), IjeimHd) $eige ei* an, bap be 
SBatevS unb feinc ^()t'e gleid) tutb etn ing i|^, wie et' ein oft 
mit bent Satet 1 ijl, 

S8. 50. 9??ogef iljt 1 mfd) inbeffeit nnmet^ttt fcpmSfjen itnb ttet'^ 
tinglintpfen/ tinb int'd), babwcf) befonbet 1 ^ Det'ttneljt-en, bap fyv mil' 
nid)t glrttibet, metne Sett^niffe ntd)i -anneljmt: id) fuclje nid)t 
meine 61) re, id) wet-be baS ()itta,e()en laffen, etid) feitwn S wan 9 
nod) ti-afe sufiiflen, abet* wiiljnet nut 1 ja nid)t, bap cuet 1 Unglaube, 
,f>ap, SBibet'fe^Jidjf'eit, S5o^()eit gegen mid) tverbe ungeflraft bleiben! 
@^ if! einer, ber fie fud)et tinb t'idjtcf, tmb bet 1 ij^ eft 
felbjl, meiit 93atet', bet 1 bie Set'pljmtng ttnb 33et ( ivet'fnng beffen, 
ben eiv gefanbf ()at tinb beglanbigf, feine^weg^ wngeflt'aff laffen 
wit-b; et 1 l)a(t batiibet 1 , bap mit 1 bie @l)t'e nid)t ecvwcigcvt wcvbe, 
unb wet 1 bie t()uf, inbem ev md)t an mid) glanben will, -ben t'id)fet 
bet- Safer. Sutler 5? ii-d)en^; 11, 139.: 9?id)t .attein fud)ef 
bet 1 Bafet- feine @f)t ( e, fonbet'it and) meine, mil id) feiiie @l)re ftu 
d)e, rcie et 1 fagt I (Sam. 2, 30.: Sffielcfye mid) el)t'en, (often jn l)* 
ven wevben. Unb ba i|l itnfet 1 Svojl, bap wit fvo()lid) fein, Db 
tut'3 at(e SBcIf fd)anbet tmb tinrijvef, fo fmb wit 1 gewip, bap oft 
tmfcre (SI)t'e fovberf, tmb barnm flt'afen, vidjten tmb t'(id)en witb, 
wet 1 e>3 mit' glatiben tmb etljat-ren fonnte, ev fommt gewiplid)." 
ebulb, daffenljeit, i-gcbnng in ofteS SiKen, wenn bie SSdt 
wn^ fd)m(i()t, fottcn wiv w\\ )vij!o kvncn. 

S3. 51. 3ef$ faijft in bent Sengniffe fibev ft'd) fedf fot-f. 
SBrtljr.Iid), wa()t'Iid), fo pffegfe bet* dofet' SGot-fe 511 et'Sffnen,.. 
beren 3nl)a(f befonbet^ ung(aublid), tmmfiglid), ja wiberfmnig ev* 
fdjten, a(^ wo((fe ev fagen: $iogt i()v and) immevfjin benf'en, wa$ 
il)v woilf, bod) ijl e(? fo, wic id) end) fage, 

@o jemanb metn SBovt wit'b Ijalfen, wet* e pvf, 
glanbf, befelgt tmb |?anb()aft bei bemfelben Derbleibf, benn bic^ a((e5 
i\l ju bent fatten evfovbeviid) tmb bavin befapf, bet 1 wivb ben 
Sot) nid)f fctjen ewig(id), ber wii-b In a((e (Ewigfcit (jinaii* 
nid)t frevben, wivb. sot 1 bem ewigen Sobe fid)ev fein, nid)fvin bie 
Set'bammnip gevafljen, wivb i)ielme()V ba ewtge Seben, eine tmetv 
mep(id)c ti((e on cligfcit evlangen. <5I)vi|ht$ bejeidjitet Ijicv alfo 



5. onnfajje in bengajlem (goan^num, 415 



fcin SSorf uni) ten latibcn an bajfdbe al$ dnen ftdjern unb tut* 
tn'iajidxn 35fg ju ewiflcm ci(, aI0 ba$ einia,e 9Muna,$mittd win 
Sei'bct'l'cn. Gnomon: Probat Jesus ab effectu futiiro, quo 
pater ipsum sit honoraturus, se suumque . verbum nil ha- 
bere commune cum Diabolo superbo et homicida. Ser- 
vnre debemus doctrinam Jesu credendo: promissa, spe- 
rando: facienda, obediendo. Non videbit mortem, effica- 
cissinnim argumentum contra psycliopannychitas, Cal- 
vin: II ic ergo Christus. suis discipulis vitam aeternam 
promittit, scd discipulos requirit qui won tantum auribuS 
a nnii ant ut asini, vel ore profiteantur se probare ejus 
doctrinam, sed qui servent noil secus ac pretiosum the- 
saiiruni. Saoafcr: SBet 1 (S()djfo a,d)ord)f, bet- jtirbt nid)t, cu 
foftrt Me ^iWerfeifcn bc5 (Sunba-fobcg nid)f} Sob ijl nid)t Sob 



2uf()ct' ^ird)cn#?p. 11, 140.: d? fdjm'kt fcina* 
fold)c S0?ad)t jtt, bap jtc iitci 1 Sfttfct, Sob itnb (Siinbc cine 
fiflc f aifcrin fci, ba6 cwigc ebcn ju gckn nub ju tvl)altm. 
vcbct (}icv nid)t om Sffiovt be^ efc^c^, fonbcni om 
Hum, wddjcg ijt eine 9icbc eon Sljn'ilo, fitr ttnfcvc @iinbc 
ben :c. ttnb batMit^. mag man wo()l oetf c()cn, roag ci- induct mif 
bcin ^laltcn, bap t$ nid)t fd gcfagt oom'^aUcn, n>i> man ba 
fc l)a(t mit SCcrfcn, bcnn fold) SBort on (5()t'i|lo mtip im 
mit bcm faubcn gdjalfcn (cut, tinb nid)f mit bi't 1 gtoujl obct 1 
<2. 141.: 6()t't|}tiiJ mad)ft dncn ttnfcrfcDicb, bap Sob fin an* 
bct ( ina, fci, bcnn ben Sob fcljcn obci 1 fd)inecfcn.' 3n ben 
Sob miiJTcn wit; a((c, unb baljin jlcrkn, akt* bet- 6()n'jl fdjmccft 
ben Sob nid)f, b. 1). et- fft()(ct iljn nid)f, crfd)n'cft nid)t baor, gcljct 
fanft unb jlillc ()inctn, aB cntfd)(icfc ct 1 unb jtflrk bod) nid)f. Itnb 
wcnn and) bc eijrijlcn Sob bcm (Sferbcn.bcs otflofen anpcdid) 
aijnlid) iff, inncv(id) ifl cin fo!d)Cf Untct'fd)tcb, al jwifd)cn ^immcl 
unb (Si'bcn. 

93. 52. Snbem 3eftt gcinbe fdne ^cbe bud)|^ablic{) worn leib* 
lidjen tcrbcn wcifdjcn unb i()tt alfo mifiwecjlcljcn, entbrcnnt i()i* 
Unwittc nod) l)cftt>t' nbet* feme aflc rciijcn itbcvflcigcnbc wcrmeinfe 
Slnmapung, ocrmcpnc elbjl et'()o()nng unb l)od)fa()vcnbcn 6(0(5. 9?un 
cffetmcu ivii- c$ vcd)t flat-, bap bu ben Seufei I)|l, bcfifcn, 
worn ayal)nfmn crgi-ijfcn bi|l, benn bu rcbef? waljntvtftigc SBoitc. 
5l(.n'a()am, bci- Ijodjbcsnabigfe icbling @otte, bw ()cii. (f^oafcr, 
unb a((c ^i-oplj^cn, bicfe edjabcncn cfanbfcn otfc^, fte a(ic ffnb 
flfjlorbcn, unb bu vebcfl fo anmapenb von bit 1 , bci ( bu bod) offcnbai 1 
uncnblid) gcvinflcu bift, al-5 ft'c a((e! 

93. 53. SSJiail bu md)f fcin, aB ft'c? 35 a* in a eft (I tu 
atig bit- fclbjl? SGci- in -3cfu ma- dncn SRcnfdjcn jicfjt, unb 
wcnn and) ben .53c|!cn, SBetfc|len, gritaimflcn, unb wet- bann bie 
Ijoljcn unb ci'ljabcncn Setigniffc- beffclbcn ttbcr fid) felbfi ()orf, bet 
fann nidjt anbci-6 ur^cilcn, al I)ici- ^cfn gcinbc. ai)ct- i|l abci- 
mid) jcbc bet 1 @d;i'ift ivibet-fpredjenbe b Sefu gottlid)e 




416 2Cm 5* onnfage in ben gaften. 

lengnenbe 5lnftcl)t feiner Spevfon inconfeqtient, benn ijt SefnS mte 
eiit Sftenfd), fo ift et 1 DOIII SBownrfe bet 1 $offal)vt nid)t ftti jn fw 
d)en, unb nid)t batf 3t>wt affei* iftlid^'ett, rcoftit 1 man i()tt bod) 
will gelten lajjen. Slbet 1 ft'ei(id) matt |at ben flngen SluStveg ge<> 
fnnben, in alien fo(d)en Sletijjmmgen Sefit nut 1 bilbltdje Sieb 
ten 511 fd)cn, bie nid)t meljt fagen fotten, aid wag jebet 1 9 
Don jtd) autffagen fonne, ber ein reblidjeS/ ft'tflid)e (Sftcbcn I) 

Calvin: Splendore Abrahae et sanctorum Christ! glo- 
riae tenebras ofFundere conantur. Atqui non secus ac 
solis fulgor Stellas omnes obscurat, ita prae immense 
Cliristi fulgore quicquid gloriae est in Sanctis omnibus 
evancscere oportet. Inique ergo et praepostere faciunt, 
quod servos opponunt Domino. 

35. 54. Sluf ben a3ot'ivuvf bet 1 ^()ffud)t ttnb 
fingrtjcnb/ cmtwovtet Sffu*: @o id) mid) felbet* cljt-e, 
on mtt 1 ati$fac;e. ttnb mit 1 babttt'd) @(jt'e nub 5lnfet)en jtt uerfdjaffen 
fud)f, fo tfi metne @l)t'e nt'd)^, ctwaS ganj ^idjttge^, el)a(t< 
tofed, felfcfl wenn e$ mit 1 grange, end) ba()in jtt In'ingen, ba^i iljt; 
@t'opr'5 on mit 1 b(id)tet Slbet 1 bie (), we(d)e id) mit 1 beilege, 
bic S>ot'jtige Dot 1 Sfljvatjam nnb ben ^t'o^eten, bie id) ju bejt|en 
be()attpfe, ftnb nid)t et-fonnen, nid)f @ttle^, ft'e ft'nb SBatjrijeit; e^ 
ijl meitt 93at, bet 1 mid) etjvet, ev fcegtcittbigt mid) a(6 feinen 
efanbfen ttnb (Sofm, I)at bie gefl)att nnb wit-b e and) fentet'()in 
tljitnj bet 1 ^afet 1 , it) eld) en tl)t f|)t*ed)ef, Don bent il)t- falfd)lic^ 
Dorgekt, et* fei enet 1 oft, abcr bem if! nid)t dfo, il)t' l)a(tet 
tljtt nid)t fftt 1 enet 1 I)&d)jie8 @nt, il)f Derfranet il)in, liebet nnb fiird)^ 
ttt iljtt m'd)t ttbet 1 alleg, an feittet 1 @nabe ijl end) nid)t alle^ gele* 
gen; bet 1 lanbe nnb bie emeinfdjaft mit @ott, beren i()t' end) 
vti()inet, ifi 2Bal)it nnb.Sa'nfdjnng, ba^ jetgf eitet ( ganjeS Sevljal* 
ten . 47. 

Calvin: Docemur his verbis, quando Deus filium 
suum glorificat, non passurum ut impune eum contemptui 
habeat mundus. Monemur praeterea his verbis, quic- 
quid gloriae sibi homines a se ipsis conciliant frivolum 
esse ac nihil. Qucm vos didtis, scio, inquit, quam au- 
dacter jactetis vos esse -populum Dei: sed mendax est ti- 
tulus ille, quia Detim non agnoscitis. Unde etiam disci- 
mus quaenam sit legitima fidei professio, iiempe quae 
ex vera notitia oritur. Unde autem notitia ilia nisi ex 
verbo? 

95.55. ttnb fennet iljn, nid)f, bic ot^erfennfnip iff 
$tnd)t bet* otte^gemeinfd)aft, nnb bicfe be(?el)f ivefenHtd) in Stcbe 
jut 1 38rtl)rl)eit ttnb |)eiligfeif ; im f inblid) < gcl)ot*famen SSanbcl; bies 
ai(e6 If ugnct 3cfu8 ben 3ben a ^/ ^ fflfl* bagegf n Don ftd) : 3' d) 
abet 1 fenne iljn, |iel)e mit il)m in bet 1 inntgfren @ememfd)aft, nnb 
jixmt 1 nid)t blofj bet 1 efntmmg, fonbcvn and) be5 SBefen; baS @e^ 
gent()et( fagen wfiue 2uge, bie S3el)au^nng aber, bap id) iljn fenne, 
ijl bie veine, (attfei'e SBaljvljett, nnb bie mnp id) fceiengen, wie ant 



2fm 5, (Sonntagc in ben gatfen. Cfranfldfam. 417 

ffojjfg jle end) attcl) fcin mag; id) befteife e fttw and), bnf) id) @ott 
fenne, i lib em id) fdn SBovt Ijdt*/ mid) i()tn in atfen $ingeit 
geljorfam jeige. Calvin: Et si dteero* hac particula testatu* 
Christus se officii necessitate cogi ad joquendum, quia si- 
lentium perfida esset veritatis proditio. Insignis senten- 
tia, quod in hlinc finem .se nobis patefaciat Deus, ut 
fitl em cordis apud homines ore profiteamur, quuiii opus 
est. 

83. 56. &&$ 9lbt-at)am ben ag %iffi gefejien f)ak, ttn'vb 
entwebet 1 on bci ( i()m u SI)cil gctvorbencn SBci^ciptmcj, bap bet' 
(Sfcjcu afi^t' @cfd)(cd)tei' au^ fcinctt 9?ad)fomm?ti gcboi*etf ttjct'bcit 
fottc, ob^t 1 baoon ct'j?ankn, bap et 1 tin immcl i\utibc Don ba ( ()d* 
ligen SBIvffamfcit be3 ^Icifd) gcwot'bcncn SBorte*' w^aifcn I)abe. 
SKeil ct' Sfvae^ tammttatn 1 tinb ki oft kfonbet'3 I)od) in @na* 
ben ifV fo wiub ft* beo()alb DDL* atfen anbet'tt gtnanut Gnomon: 
Haec dyalliaGiq praecessit visionettij et visioiiem comita- 
batur iterum /apa. Dies meus i. e. dies nmjestatis Christi 
Phil. 1^ 10. qui dies omnia Christi tempora, etiam in ocu- 
lisAbrahae, praesitpponit. Alii stint dies fcarnis (ut aliis 
se impendit), alitis dies Christi ipsius et gloriae ejtis. 
Hie dies respectu htijus Sermonis erat futurus. Ergo 
gaudium Abrahae diem ilium praecessit. Vidit^ jam turn 
in revelatione gloriae meae divinae Ilebr. 11, 13.? vidit 
diem Christi, qui in semine, quod stellarum instar ftttu* 
rum eratj sidiis maximum est et fulgidissirmim* Et qnia 
imnc diem plane vitalem vidit) mortem non vidit. Cat* 
vin: Quod de uno Abraham hie praedicat .Christus in 
omnes Sanctos competit, sed in Abrahae persona, quia 
totius ecclesiae pater est, haec doctrina plus habet pon- 
deris. 

SBfU t()t'i|!tim tm lautctt (d)atU, ityiit biffc'^mibc, bic fcei 
belt cnojfen be ^immeh'eid)^ \tty ton fo $uSj} ifj/ a(S ftc tit 
toicl y&fym ^Iarl)eit ttnb in weit ^ttlidjewt' ntwidlung ben Sac; 
WfH/'bi* Sett be 0?etten Sejiamenf^, iikvfdjauen. fiutliei 1 
^ivd)cn^. 11, 142, j 5lh-a()am l)at (5(>vijl{ Sag gefeljen, nid)t nut 
lfjblid)en SUigen/ fonbet'it mft bem eji'd)t beS laubcns im |>er? 
5t, bas iff/ ev I)af (Eljt'ifltim et-fennet, ba jit i()m gefagf warb 
1 SRofe 22, 18, Unb ba iff bet 1 g;ag %iftt, n^m(id) bie Sn't be 
@Mngdittm$, m\fy* iff bag id)t biufes Sag^, bas ijon jfiffn, 
<il$ Don bet 1 6onne bet- @et ( ed)ftgfeit gKinjef, fdjeinet unb in a(f* 
letid)tet, rt)eld)et ( ein geiffiidjet 1 Sag iff, jebod) jut* !eib(id)en 
)t-iffi aiifgangeii, nU Slbttljam gefe()en I)af. 
B. 57. S^funt bttdjffablid) Dei-ffeknb woffm bie Subeit mlt 
i()t'et' egenvebe, in bet 1 fie fibetbies fein SBort i)erfe()t ( en, (2tbt f al)am 
t)at meineit Sag gefefyen bit ()aff Slbvat)am gefefyeit,) jtt Dei 
flfben, wav^ ev be()aupfe, fei tutmoglid). feinett galls biff bu 
5t3 3al)v a(f, wenn abet 1 aud), fo iff w bod) leet-e 
bn bc()att^eff. 

I. (CiSco {r^eftifl^4) [ 27 



418 2Cm' '5. onntage in ton Jfafhn. Cbangefium. 



2).. 58. >ievauf vebet StfuZ baS nod) unglauHtdjet' fdKtncnbe 
SBoct: (Stye be tin Slbta&am roat'b, bin id); et 1 fast nid)f, war 
id), fonbent bin id), unb kgt fid) bamtt tin alien SetfDet'fyattntffert 
fiifnommeneS <3ein bet; ct 1 vebet l)tet wen ft'd) nad) feinet* ajJKIidKtt 
Statue/ bie and) im .SBorfc be$ $j)i'opl)ffen angebeittet ijl (SDtidja 5, 
1.), bap bet 9Iu$gang bes in 23etMe()em ebornen toon Slnfang 
unb eon (Sroigfeit ift foL 1, 17. Calvin: His verbis exi- 
mit se e vulgo hominum, sibique coelestem virtutem ac 
diviuam vindicat, cujus sensus ab initio usque niuncli in 
onmia. saecnl.a difFusus fuerit. Convenit hoc dictum cum 
illo Apostoli Hebi*. 13, 8. Quod saectilis omnibus viguit 
mediators gratia, hoc ab aeterna ejus divinitate pcndebat. 
Itaque hoc dictum Christi insigne divinae essentiae elo- 
ghim-continet.. utl)et' ^it'd)en^. 11, 143.: <l)fhi$ fa()t'cf 
wcitei'/ unb fe|t (Sntnb unb Ut'fad)e, waiinn fo ebcn fein SiBov^ 
unb nid)t dnc^'anbern aud), tebcnbig mad)?, unb ftt'id)t/ c fei bic, 
bap ct 1 elje gc\vffcn if?/ bemt 2lh'al)am, b<i8 iff, ba^ ct 1 bet* cinige 
otf ffi cnn wo biV ^ct'fon ntd)t off >i)iii'c, bic tTd) ft'if un6 
opfci'fc, fo (jiilfc tittb gultc tot ( oft .rtid)t^, ba^i et ( Don einei- ^'i 1 ^* 
fi-au gctorcn, unb gleid) faiifcnb Sobc ci'tttte, Sttct 1 baS bt'ingct 
ben @>eg*n unb ben (Sieg iibet' aWe (Sfinbe ttnb ^ob/ bap bet 1 (Same 
SUu'aljamS aud) watjvet 1 ott ij^, bet 1 jid) fiit 1 tins giebf. 

S3 59. ie Subcn feljen Sefu Sfiort al otfesidjfenina. art, 
4inb ()cten @^tne aiif, i()it &{$ @>ottc${tftmv mif gercdjtfv (Sft-afe 
511 fltiftigcn.; abrt 3efu get)t miffen but'd) jl'e I)in, benn [cine (Shtnbe 
wat 1 nod) nid)t fommen. 6 i|l Ijiet 1 ein a()nlid)et' S)?omenf, ivie ki 
feinet 1 @efansfnne()mting 3o^ 18, 6.; 0()tie nod) an ein Sihmbw 
jit bfiifen, Kipt ft'd) beite^ pfi)d)o(o,qifd) evfliiren, bap bte SDJajeflSf 
bet 1 ^ci-fon 3 e f u I* 6 l>lt @d)ranf'en ()alf, fo bap jte m'd)f8 ju untciv 
ncljincn wageit. Gnomon: Abscondit se f non conferendo se 
in latebram, sed quod oculis eorum conspicmis esse dcsiit, 
modo miraculoso, dum tempi o exivit. Calvin: Non du- 
bitOj quin se arcana sua virtute eripuerit Christus, sed 
tamen sub humilitatis specie : neque enim ad liquidum 
suam divinitatem exserere voluitj quin aliquid humanae 
infirmitati relinqueret 



1. ^f"^ b^eugf ju5rbi?r|l feine oWommen^ itnbenreinkit . 

4650, 

a) @ein tt)df)t'l)af%S S^flnip Dwbicitt laubcn . 46.; 

b) bi^ SBerwenfung beffclben offenbat't einen ttngoftlid)cn 

@inn o, 47 ; bet fogat bi0 jur Safiening 5cfu jleigt 
B, 48,; 

c) bet* SBafer (apt bt'efe SBet'ttneljt'iing be (So^nc* ntd)t 

una.erid)fft B. 49. 50* 

2. S^f"^ b^etigt fet-net 1 fcine ^t'aff/ in atfe (Swigfeit l)inan$ jti be< 

fcligcn u. 5155,; 



tfm 5. @onntao,e in ben fallen. @att0efiitm. 419 



a) bet ttoatoube latfet't bteS 3<ugntp 52, afe 

tint) t>. 53. ate gt'iwjenlofe Slmnaptng; 

b) $efu$ abet 1 begtanbtgt ftiit 3W'P. & uw & 

atif fetnett SBafet 1 , bet' tyn efyt'e . 54, ; ttnb mit bem 
et to bet 1 inm'sffen @emeinfd)aff flclje . 55, 
3, 3^f^ ^jewgt cnbiid) fdne owicje @ottl)dt , 56 59. 4 , 

a) frl)on 2lbt'a()itm fa^ ben Udfi 6^ijli mif ^wuben B. 56.; 

b) ja ji'iflutf Witt 1 , tty Slbt-a^m wat-b . 57, 58.; 

c) bet ben Un^aiibi^rt mitf 



IL 

@g bctrifft 

1, bie 2Ba()d)dt fdnet* 

2, bie SiBiit'be feinet 1 

3, bfe (Sdigfeit feinet 1 



HI. SJott bet? ^eue ^e(jett &ett 
1, ^ot'in be|le.I)t jte? tein/ bap tt)it fein SBort 



fle^utt 

a) bap ttut 1 innwlid) but'd) bajfelbe ^eljetligt Herbert ; 

b) bap wit 1 es atipet'lid) in tinfenn S()tin iinb Saffen 

foiflfn ; 
c ba wir mit eiet 1 onun btti'dt bie ^ffitme be 



c) baf wir mit fejiet 1 ^offnun^ btti'dt) bie ^ffitme 

ben wanbeln itnb in bet ffraff be$ @(aubett6 bee 
bitnfdn guftinft unuecjagt wtgegett geljen* 
2. SeIcfKtt 6egen gew^ct ft'e? Sen/ bap wiv ben seijligen Sob 
nidjt feljen ivei'beti cwiglid)* 

a) cf' ^ft-f n)i(( ttne get|!(i^ dufetwetfen ; 

b) tinb but-d) bie (eiblidje Slwfevw^ung bie @eincn ing 

S*ben einffiftwn. 



IV. SDie <SeI6^aufc^un3 betet?, weldje nictyt an 

glau&ett* 



ftnb |te befangettt 

1, wei( |te buvd) iljven Unglauben gegen b 

)te fttdjcn, ttnb get-abe babtti'd) ft'd) s)cntne()t'cn ; 

2. weil ffe biefen lattben Slbet-glattben fdjeUen, tinb jtd) fribfl 

babtjt-d) bem fc^nobejien Slberglauben tmmet 1 jne()t' $rci* 



3. well ft'e bte .Slntw^me-bw ^oangelium^ mif etnem frefen 

gennffe tinDet'ti-^Iid) tjaUen, ttnb gevabe babut'd) be^ iva()t'en 
SebenS i'c bevuben, 



[27*] 



420 Km ^atmfonntaflc. 



V. SefitS bcr recfyfc Jjpotjepwjfm 

(ucvgf, Jtk. 7, 26.). 

1. SBei feinet' $ei(ia,feit unb 22a!)t't)aftia,fctt o, 46. 

2. $ei fciucm cljorfam nnb feinet 1 enutft) . 49. 50, 

3. 33d feinec ftvigtn otfytit . 5559. 



J&atty. 21, 1-9. piU 2, 5-11. 

3m (goattgolio wlcb un feet 1 (gtojug 3?f in Senifatem e 
buvd) wcld)cn ct 1 bie SBctfjagung bee ^rop()etcn 3ad(|a'ag 9, 9. 
fiittte, unb ju^cid) fid) fftr ben SOiofjfaS, fiii* ben f ftnig 3frl* ew 
HrtVtf. 5ln bicfcm 6onntage ijl biefe S3egeknl)cit ganj eigentlid) 
(uid)t ft)intolifd), ftcl)e 1. Stfwnt), attfjufaffen Unb jtt fofyanbeln./ 
benn nad)bcin an ben fceibcn Doi'angefjenben @onn^gen bie j>VDpt)c 
fifti)(? b Ijoljepi'iejlei'ltdje SGBfii'bc ^efu @J)t'ifii bet 1 In ben 5pedcopen 
bar3c.|Te(((e cgenflanb- i^at 1 / fo foU ce nltn in feinct foni^(td)e!t 
SBiivbe tftt'ad)tet wet'ben/ bamit man ganj unb DoWjISnbig wiffe, 
ivet- es iff, bet- fiif un leibrt, unb bamit wit beI)lb fetn Seibett 
bejlo mel)f j ^vjett nel)men, feine gvope Siebe bejfo battffcawf 
wfivbtgeit. ap Sffw^ uf einem @fe^ftl(feit in Set-ufalem einpe()f, 
bap bee ^w^Jertf^e Slit^f^i'ud) tljn al* einen fanftmfitl)iati f onijj 
fcefc^t'eibt, jeigt bcibe^ attf bic SDfatut' feineg S'ieidje^ l)in; bamit 
ftimmt af @d)on|te fibcwin bet* 3'n^tt bet' (S^iftel, n)dd)e gljrijlt 
fiefe emutl) unb (Selbffet'ntebt'i^ung fdjilbet't, bet* auf bt'efem SBege 
jut 1 d)o()ung iibet' at(e0 gelangt iff. Unb baS iff and) bet* SBeg, 
ben bie (2einen wanbetn mfiffen; nut; but'd) fclbffDedeugnenbe Siebe, 
tiad) (S()t'iffi SBovbilb f onnen fie jut 1 S()ei(nal)ine an feinec ett(id)fcit 
gelangen, wie ba$ and) bet* (StlSfef ausibt'i't^(id) etf (at't (2uc. 22, 25. 
216.)': re wdtlfdjen fontge (jen-fdjen, unb bie eivaW^n ()eipet 
man gnftbigefiet'wt;' tl)v abet* nid)t alfo, fonbevn bef^t-opeffe tmfet 1 
cud) fott f^in/ w i e bev Sitngffe unb bet 1 SBotwfymffe/ wie ein S)ie> 
net 1 . 9^kl)t upedid)c ewalt unb @elbffet'l)o(}ung mad)t ijod) in 
(Sljt'iffi 9Md), fonbent bie unftd)tbave ewalt ba* Siebe, <Se(bffi)etv 
tint) tmuty. 

I. S>JIL 2, 611, 



, ttatf) ^Wi SJorMIb, 1(1 flttein bcv 58c(j jut? 
unb erritc^feif DOV 



nad) 6()dffi S3otbi(be .. 68.} 

2. weis, bap feldK emu^ jut 1 t't)o|uttg unb |>et't'Ud)feit 
to. 9 11. 

1. @id) fetbff et'l)o|)en unb iibet- anbeve I)tnauffefen, ftd) 
fd)meid)e(n unb fd)meid)etn (affen, unb anbetm in "bet 1 Slbffdjt fdjmcfc 
, bap jie e^ un eben fo tet-gelten, ffol^ fein auf wit'flidje 



421 

eingcbttbctc SSor^ge, tag ifl cin @runbug in bcm natfirlidjeh, oer* 
bei'btor, biwl) otteS @abe nod) nid)t wiebergcbornen erjcn, ant) 
c$ offenbart jTcl) in btefcm m(id)tigen, fiinMid)cn ange bie SRafor 
bet- erffen finbe, weld)e and) ()od)iw'it()ige c(bjterl)o()ung war. 
9?id)f* ill fdfrncr, a(* tint griinblidje unb aiifrid)tige emutl); wa- 
in gljrifli cmeinfdjaft eingeljt, mup fie lernen, unb lernt fie and) 
wirflid), unb wirb immer bemMjiger, immer niebriger in feinen 
Slu^cn. 

c 2l))oftcl tcflinnt bamit, tin* bic Slnwcnbung B 
bie wit 1 Don bei 1 nad)fo(gcnben 33cfd)veibung bcr cnuitl) 
nuid)fn foKfit, tnbeitt ec un>3 jtt'r Sftadjfolge bc5 bcmfifljigcn (f 
jut 1 Slneignung fcinci 1 cfinnung cvmaljnt mit ben SBorten (. 6.)* 
(5in jeglidjer fct gefinnet/ wie Scfu* (SljnjluS. aud> war. 
fflin jebcnt tinfcr un,3 foK berfelbc inn unb fo(gtid) and) bcrfdbe 2Ban< 
M waljrgenommcn wccben/ ben man an (()i'iffo fatje; auf i()n foUen 
wit- baljcr unfcr 2luge t'id)tcn, iljn tm$ jum Soi'bilb erwftfjlen/ i()n 
attcin, bcnn fein SSKcnfd) ijl fa[)ig unb wiii'big, unf^ SWttjl-er 511 
fcin, ba a((e <3finbei' jtnb. 6()t'i|lu* affcin/ ofjne a((c (Sjfinbe/ ^af 
tins fcitr S5ot'bilb gclaffen/ bamif wir in fdnc $tip|lapfcn frcfcn, anf 
i()n foKcn wit* auffcljcn, ben Slnfangec unb SBoHenbet* unfei-e^ (^(au# 
bcn (eh-. 12, 2.), ei i ()at tin* ein S3eifpie( gegcbcn, baim'f wir 
t()im, wic cr gctljan t)af (Sol). 13, 1. :c.). (Siner, fprid)* bet'. @f# 
lofei- fclbjl, ij* eiiei- SWcijler/ )i;i|hi*j. unb: lernet Don- rair,. bcnn 
id) bin fanffinfifOig unb on ^et-jen benu'U()ig, Sffier nid)t auf 
6l)n'jlum l)inftV()t/ beratibt jt'd) felbfl ber Mffigflen (Srmunfet'ung 
Sum tifen; .auf il)n I)infel)en, i|i tut^Io* ol)ne 9ftrd)al)mung , biefe 
i\l abet; ofjne jene^ nid)t inog(id). @o woften wir benn adjien auf 
<S()t'i|}t!m, bap wic gcfinnet werbcn, wic er war, unb bap wir in 
tinferm 3Banbcl feinc Siigenbcn Dcrfiinben/ wenn wir juMr ia fein 
S3iJt> wrfiart fi'nb. 

SBie unfere enutfl) nad) S()ri)li 33orbi(be bcfdjaffen fein infiffc, 
lernen wir attS ber S5efd)reilning, bie ber 5fyo|W on- ber emutl) 
be* alfcrbfliifirtjiaflen tititer ben S0?cnfd)enfinbern mad)t 6r fagt 
tton 6()ri|}o (. 7.): c(d)er, ob et 1 wol)t in gottlid)cr c* 
jlatt war, l)iclt c'* nid)t fiir etncn SRaub, o..ttc gtcid) 
fn'n. a* i|l bcr er- fie 3119 ber enurtl) gljrijli, er ^rangl nidjt 
rtii|ler(id) mit ber ifjm eignen unb cigenf(){imlid)fn gi5ftlid)eit ^erw 
lid)feih e^rijlu* war in gott(id)er @e|lalt, b. (). er war im 93e< 
fi|e gottlid)cr @igenfd)affen, Mfo wnb'i^ajepf, aber timlji er 
ai^ ber ewige @ol)n @otte in fo grofer $errlicftfcit fi'd) befanb, 
fo ging er bod) bamit m'd)t fo urn, wte iegcr unb ^elben wo()( 
511 tljiin ^egen mit ber Don ifjnen errungenen cute, ft'c tragen 
bicfelbe jur <2d)att, fie brflflcn ftd) bamit, fie (letten <t'e gent ben 
5lugen ber STOcnfcfyen bar, urn beflo I)errlid)er ju erfdjetnen unb ge* 
rflljmt ju werben. ()ri(l* nid)t alfo; in feincr &upem rfd)ci^ 
ntmg auf (Srben offenbarte fid) feine @ottg(eid)()eit nid)l; unb wenn - 
er fie ben $licfen filler gejeigt t)atte, fo ware e$ ntd)t unred)t ge# 
wcfen, ba e$ bic i()m cigeutljumltdje-; feine unved)tinapig augemapfc 



422 



war, @S iff bemnad) fiinbttdKr od)tmttl), jtd) mit feinen 
witf(td)en SBorjfigen jtt brfiflen, urn (>ci ben ettfen be|?o mefyr 2{n* 
feljen tint) (Sljre 511 et'laitgen, 

(SljriftuS liufm'te fid) felbjl/ unb nal)in.fned)fsge/ 
fJalt an, warb gicid) wie ein anberer Sttenfd), unb an 
ebe()v'ben als ein Sftenfd) erftinben (, 7.); baS ift bet; 
jrceife 3g fa @W( emutf), er wbars fogat 1 frtne 
ivigct 1 o(t^fol)n, unb ct'fd)icn in mfnfd)Hd)ft 

unb S3cb}iif%f>it gil aiipn'^ fid) fdbfl, b, (), w 

33n ( sid)t anf a((c itd)tkt'c Offmbavnng (dncv ol)cit, ja nod) 
nicf)v, cv et'fd)i0n anf @vben in fnfdpflcjklf. SBddjc (Svntebi'igung 
fd)on gewcfen, wcnn ev ben )tmmc($t()t'pn mit 'nn ^ 
ettaufd)f, itnb uiitcc wn3 in ivbifdjci 1 ^o^fif, ^)t*ad)t nnb 
gelebt |&tfej Slkt 1 and) ba$ t()at ft 1 nid)f, amit jc* 
bet 1 , and) bcv 9?icbi'igj^c, em SBcvtvaucn jtt i()in faffen medjte, baini( 
feineu von bein tan$ mm ivbjfd)en S0?a|^at jtu'Mgefdjitcft wuibe, 
fo ei'fd)ien ev attf (St'bw n(d)t n)t> ein |>et't' ttnb fonig, fonbcni roie 
fin $ned)f, unb nut 1 in feincn SBtmbent brad) bie ^erborgene 
lidjfett OWMW/ ata* nid)f 5iu'cffd)t'e(fcnb, fonbmi tt>ol)lrt;iifii 
^erjcn gcwinnenb. r.warb gleid) wit ein anbever 9ft 
b, I) t in fcinet* atipew ^ffd)dnttng nnfet'fd)ieb iljn nicftw on atten 
iibvigen S!)?enfd)cn, fo baf ev an @ebel)rben-at ein 9ftenfd) etfxms 
ben warb; bie ganje @d)wad)l)cit, )()nmad)t nnb S3ebflffHgfeit tin* 
ferei? 9?atat', bod) o()ne alle @nbe, nal)m et 1 an fid), twb-e8 gel)l>tv 
(en geift(id)e Slugen bajn, bie in biefe |>iU(e eingefd)(offene |>crr(id)< 
feif wal)rsunel)incn. SGie fitd)en 9??enfd)en bagegen ft'd) anjinnapen, 
was il)nen nid)t jnfommt, unb jtd) jn crl)8(jen iiber i()ren @tanb, 
in filnblitftfm |>od)mutl)! 

.Sl)t f ifiu^ iwbrigf.e fid) felbj?, tinb warb getjorfam 
bis jum Sobe, ja bis jttm Sobe am f t-etij (, 8.); baS i| 
bet 1 bviffe 3 U 9 in (Sl)t'i|ii S)emuff), ei 1 bewieS gegen oft ben 
Doflf'ommenflen @e()orfam im Stum wie im Seiben. Bom l)od)ften 
ipfct bev (S()t'e, ben er beim S3atet' I)atfe, bet weld)em er on 2ln* 
fang in f(at'()cif (ebfe, jfieg bev @ol)n orteS juv niebt'igfien @hife 
tev <Sd)mad) l)evab, inbem ei- wie ein Derflud)ter 9J?tf)et()afet' ben 
fd)mad)^ unb fd)mct'5enoo(Ien freujestob erbulbete. 0?id)t genug, bap 
n* feincn 3fi3d'n bie giipe wufd), bap er jebennann gern b.iente 
unb l)alf, bap eS fetne @))eife war, ben SBitfen beS l)imm(ifd)en $a* 
terS ju f()tm, er ^bevnimn^ and) fd)inerj(id)e$ Setben, er Ivtet in 
eff)femane im @fattbe, er wirb am freuj tmfer bie Uebeltt)(iter 
gmdjnef, er, ber aliein ^eilige, $eine unb ered)fe; wal)r(id), er 
war ber 2l((eri)erad)fetffe- unb Unwertljejle (3ff 53,). SO^it biefer 
S)emntl) ift feine menfd)lid)e ^)emut() ju erg(eid)en, jl'e ffl urn fo 
grope.r unb (jerrlidjer, a(S S()ri)?uS erljaben i|^ fiber a((eS, wa()r()afri# 
ger oft i)om 95ater in @wigfeit geboren, SGir foHen S()rt(lo in 
tev-$)emfy nad)folgen, ater wi> ft'nb wir on 9?afnr fo fe()r eite# 
ler 6()re geijig, fud)en @l)rc Dor SWenfdjen unb ntd)t uor@ott; wie 
i|l ba0 tmwiebergcborene erj fo.beforgt, |td) etwaS jn wrgeben, 



2fm Parmfonnfafie. (gpijlel. 423 




jeber, bienen niemanb. Sljrijii muff) jlraft unfern od)imifl), 
bei- fiberbie* fo fraurige ftohon I)t; au $od)imtf() enffpringf Sanf 
unb twit unfer ben $?enfd)en unb @t'niebrigung t?or oft/ benn 
n>er ffd) felbtl erl)o()ef, bei 1 wirb erniebrigf wet-ben. gut n>a()ren 
o()eit unb (i'l)i>()iing wr off fflljrt nidtf ber SBeg bet' 
fonbern gerabe ber enfgegettgefe|fe SBeg bev 



2, 2BaI)t!c cmtttt) unb (grnie 

fiilji't allcin jut 1 @i'()o()unci unb .m'vlic()feit. 
Sluf bieffn Sfg/ auf folcfyc iDt'bnung in S()viflt Sifid) road)t bee 
l)dlige $alu anfmct'ffam, inbem n facjt (. 9.): 
il)n and) @ott n'l)i)I)ef, unb ()at il)m einen Sfanun 
ben, bev iibei 1 alle Seamen i(l. arum, b. 1), wcil 
fo tief ft'cl) et'niebi'igt fat, jinn 2o(>ne ffit feine ttnenbltdje @ebflew 
ieugnung, fat ber 35afei' i()it fo itbet 1 bie SD^nfJeit unb fibeu aflfS evl)^ 
I)ct/ bap er eincn 9f amen cine JBfirbe bfft'|f> weld)e affeS (inbrc 
unenblid) I'ibei'jleigf (iDZattt). 28, 18.)ji()n !)at ber SSater ber 
jen emeinbe jum fianpt unb $en'n gegeben, et 1 ijl. ^err 
unb ber 6rben, S)iefelbe Ovbituncj, n>eld)e fiir ben fonig 
melreidjeS gaU, gilt and) .ffir alle S^eid^genoffen , ba$ Ifl>rt'bo3 
leid)nip on ben Slrbeifern int SSeinberge (SOZattl). 20. :c.) SBeit 
SI)i'if?u fditer gott(id)en Sfafttr nad) fo tief jtd) erniebrigt fat t fo 
ijl bflt'tim bie menfd)!id)e 9?fur be$ (SrloferS fo et'l)pl)f unb t>evl)em 
ltd)t, unb i()in eine 2Biirbe/ a($ >eilanb aller Self, gegebcu, in roe(# 
d)ei- feine @rl)i?i)iing benflid) ft'd) pffenbarf, ^)ei'felbe offmenfd), 
bei- einjf alter ^ned)t unb Wiener war, I)af nun fll3 SBdtregenf 
fine foldje SBj'irbe empfangen, bap ifym l;re unb Slnbrtunfl i?on al* 
len ^enn'inffigen cfd)i?pfen ber ganjen Sffielf bargebradjt wevben 
foil, bap in bem 9?amen 0efu fid) betigen follen allec 
berev ftnjee, bic tm ^hnmel unb auf @rben unb unter 
ber grben finb (. 10,); il)n follen bie @ngel @offe$ anbef.en f 
bet-en err er ijl, ivenn er and) nicl)t il)r @flpfer ju werben braud)fe/ 
nod) gewot'ben ifl (fol, 1, 16, jc.)j il)m betigen fid) un&ityitge Snitt 
rtuf <5i-ben, il)n erel)ren bie (^djaaren ber-Wtfen, il)n befcn ft'e el)r#; 
fwdjhiDolJ an, il)in fmgen bie uollenbefen eredjfen im immel tym$t 
unb Sobgefange, il)n erl)ebt il)r Subellieb; unb fclbjf im ^obfenveicft. 
nuiffen bie, n>eld)e m\ 6ri|lo feme geblieben fmb, well ffe feine be* 
fe ligenbe @emeinfd)aff nid)f wollfen, feine SWd)t unb errlid)feif an*. 
erfennen, Ub fo mitffen benn alle Stingen bef'ejuien, 
bap Scfu* S^viftu ber err fei jur ei)re offess beg 
Wafers (D, 11.) j bnrcl) Sort unb ' $fat foil ber beinutl){'ge ^ei* 
lanb gee()rf werben, mif $ul)tn unb ^)wi foil a((e Self e$ geftel)en 
tinb latif bef'ennen, Sefu fei tvitljrljaff ber %i|lit$, ber einig? ^el* 
fer unb $etlanb, bev von off felbft eingefe^fe SBelfvegenf. @ic 
foKcn, fa* ijl be* S3afer* SBiKe, a(le ben <2o^n eljren, wie ffe ben 



424 



el)t'ert, wee ben (Sotjn n(d)t etjt'ef, efjvct and) ben SQatet nid)f, 
bcv il)u gefanbt fjat 

Bit bct ( )cimtf(), bic wit 1 nad) (Sfynffi SBorbHb Men fo((en, gc* 
l)ih't, bap wit 1 and) Unvcdjt leiben, bap wit 1 ttng fclbff nid)t vad)cn, 
bap wit 1 eg t'ttljtg tt'agen, wcnn man ting unmeant ttnb (dffcvt. <3o 
gewip wit' (gfyviffo fanner Sfynlidjet 1 wevben in bet- einutl), fo gewt'p 
wet-ben wit! and) jut* ^na-Iidjfdt gelangen; lapt tyi5 bal)Ci ( fetiten 
@in anneljmen in g^nblidyci 1 tinb anfi ( id).tigci' ^eii'mtl)/ fo wtt'b 

and) tw vctyfyn jn fcinei 1 3^'t Wmw. 

uf()et% ^tct' ()(i(t ting -pauluS .abmnalS ov bag mad)tigc 

beg (jdnmlifdjen, eivigen ^enet'g, bag iff, bet* Siffce 
ting et'jeigtf, bap ct' ung and) vdje jnt* icbe, unfa 1 cinanbcc 
t'ibcn; ttnb frpibrt fo(cl)cg. mit l)o(]cn SBorten tinb tfjetiwi 



3u to. 5, ag iff, unfw cud) %tf?en, bic i()i ( nun 
!)akt, ttnb atte ^iiKe an i()in tinb in il)in, bcibe jcittid) tinb 
foffet nun ntdjtg anbet'g bfiif'en, nod) gut ad)frn, nod) cud) gcfattcn 
laffcn, bcnn )t> i()i' fc()ef, bap (Sfyvijfiig .gfgcn cud) gebad)t tinb fiit ( 
ba$ S5cf!e gcad)tct l)af, namttd), bap ct 1 nid)tg fill 1 |Td) gcftidjf, foiw 
bcrn alicg fiit* cud) tinb tun cuvcfwittcn gctfyan l)af. SUfo cin jcg< 
Ud)cr atid) bcmfelbi0en ^ilbe nad) aWcg tl)uc, wag bcm anbcvn gut 
tinb niic iff, 

. 6, S>ag iff, fo S()viffug, wcldjct' wa cin t'cd)fct' natflw 
, fi'd; I)at ^cnintergclafj'cn, tinb iff cincg jcglid)cn ^ncc^t 
wtc icl mc()i' fodcn wit 1 bag t()tin, fo ba gat 1 nid)tg tinb 
!iafi'ii'(id)e ^inbct 1 'bet 1 iinben tinb beg Sobcg unb beg Scufclg fmb. . 
cffalt ottcg l)cipt, bap fi'd) cinct 1 ffedet afg cin ott, unb 
and) alfo gcbdjt'bct, obct* ft'd) bet 1 Qbotfytit amnnnnt unb mtemw 
bet; wc(d)cg gefd)iel)t nid)t I)eimlid) bei fid) allein, fonbet'n gcgcn 
fliibct'e, bic. bct-fcibigcn cbcljvbc obct ( @cffa(t gewafji- wct'bcn; bat'iun 
Hunt* man eg nid)t beuttid)cr veben, bcnn atif bic SBcifc: ct 1 ge* 
teljvbct gott(id) obct 1 ffettcf ft'd) a(g cin @ott, wcnn ct 1 fid) bcwcifct 
unb alfo t'ebct unb t|ut, bag oft jugelj&vct obct 1 wol)l anffeljef. 
SUfo aud) ^ncd)fggcffalf iff, bap ftcl) dncv ffcKef tinb gekljt'bcf, 
wic ein 5\ued)t gcgcn anbcvc, wcv itjn anftcljcf, bet 1 mttp i()n ftit 1 et< 
ncn ^ncd)t fatten; alfo wivb. Ijict 1 gcrebet nut 1 Don bent ek()t'bcn 
itnb @i'3etgen beg SSefeng. ct 1 cinigc SKann/- (5()t'iffug, beu.goff* 
lid)e effalt niftt anna(;m, fonbern wat 1 bat'inncn ttnb geM{)t'efe t()m, 
itnb Ijatte 0ied)t ba^tt Don @wia,fetf, - bct'fclbcn ct 1 eg nid)t fftt' 
eincn S'iattb l)tc(t, nod) l)a(tcn fonnfe, bap et 1 off g(cid) wat 1 , - 
nod) bemMjigfe ct f fid), unb nal)in fncd)tifd)c cffaft an, bic i()tn 
,nid)t gcbttl)t'fe, g i|f gcwip, bag @f, ^Pauhtg )t'ifftim alg cincn 
t ( ed)fen off lief jntbigf, ')enn fo S()t'iffug ein latifet 1 9)?enfd) 
wftt'c, unb nid)t off, wag wave onnijf()cn, bap ct 1 Don U)m fagcf, 
tv fci WPfben wic cin ^rnfd). Slbet* weil ct 1 bag yon jfym fagf, fo 
mtip ja bet- 9JJenfd) (|()vtffug ctwag ot)cg unb ottlidjeg fcin, nanu 
ltd), bap bet* Pcttfd) oft war/ ttnb ()(itte and) mijgen in bet' 

2Cejfe gcbeljt'ben, ()atg. rtfcci' 



Km $almfomrta0e. (gpifiel. 425 

nicfyt gel Jan, fonbern beS ftd) entfyalten tmb geattpevt itnb gebe()t'< 
bet, rote fin fd)(ed)t anbem 1 SOTenfd) f()ttt. 

Su to. 7. )ri|hi i)af ltd) felbfl gelitiperf ober enftebigf, b. I). 
et- I)at ntd)t tie @oft()eit abgeUgf, fonbet'n bie efialt g8ftlid)et ( ffi>?a> 
je|Kif, tinb ()at jtd) nid}t al$ oft gebefyt-bef, wie w bod) ttmflid) 
war. 5Bicwo()l a- aitd) bic g8tfHd) @c(la(t nid)t fo abgdfflft, bap 
man fte nid)t ffi^Iete, ob fct)e, 6enn t&at SBunbemecf. 
(S()t'ijlu^ wat'b wic cin anbn'ct 1 SDJcnfd), bci 1 wcbei* 9veid)f(ium, 
nod) @l), nod) ewalf, nod) 23ot;fd)ub o; anbcrii Ijatte, fo bod) 
wel geboi'en wwben, bencn bie @ebu;t mit aufci'bet ewalf, (Jljrc 
unb ut. (St* wat'b an cbe^rbcn ct'funbcn, wic cin 
S)Unfd), baS if^, cc fyat a((e gcbwudjct, wic cin anbewt 1 SWenf^, 
al>3 (Sffen, Srinfen jc. 

BU o. 8. @f niebt'igfe ftc^ felbfl, unb wai'b wcniget'/ benu 
aW< S)ifnfd)cn, liep jt'd) ()et'untcv ttnb bicnctc alien SWenfdjen; ja tv 
untct'ivat'f ftd) and) bn 1 finbe, b^in Sob ttnb bcm Seufcl, unb tt'ttcj 
fold)e$ atte fitr un (^falm 22, 7,). 

3u . 9. Bte ei 1 ifl bet 1 att;unter(le unb allot- ^cufet ^ncd)t 
worbm in ottes ^orfam unb ttnfct'in t>n|l, alfo l)at oft i()n 
and) wicbwim et1)ol)et, bap et 1 itbci* a((e @ngc( unb Srcahtf, Sob, 
Scnfd unb $oK^ ^eta- fei, unb nun nid)t adcin in <jottlid)ei' ojtalt 
bldlvf, fonbet'tt and) ale ein oft Dci'flafef, gcdiljint, gc^cbigf, b^ 
f'cnnet, gecljt'ct unb gefyalfen wivb. 2lm jfinflflen Sage wet-ben wit- 
fe()en, jefjt i(l nod) oet-bot-gen. 



I. )te tt>af>re Scmut^ ev^o^et ton Sftenfcfjetu 

iefet- @a ijl besfyalb n)al)f, 

1. wcil ivit 1 nad) bem 3)?ape unft-cf emttt() SBergetntna, bet; 

ben em^fangen,' 

2. weil wiv nut- nad) bem 9D?ape unfwe emtttl) in bet 1 wafyren 

d)t'tjtlid)en t-fenntnip wadjfen; 

3. weil nad) bem 9)?ape unft-et- emttfl) attd) ttnft-e d)t'i(l(i(|e w 

genb^ jttnimmt-j 

4. weil ttttiS nad) bem SWape ttnft'et' ^)emutl) unfet- SSJirfen attf 

ben gelingf, 



II. 9lac& 3e(it SJorfcifo fotTen oud) wir fit frbifc^er SRfe 
fdt ju nja(;rei' ugenb cmporffreben* 

1. )jiftu tl)ei(fe ba* @d)icf'fal tt'bifdjet 1 ^iebi'igf'eit bn'ibedtd) mit 



2. jtegveid) ettang bet- gott(id)e nlbet' ben unwgangfid)en 
bet 1 veinen Sttgenb. 



III, Ue&et? 3of)* W, 1-7* Set'ttct 3eftttu retmctt 

1. al$ ettt-en $mn, bap i()v t()ti bnut(}oH Devctjt'et; 

2, al5 eui'en feljvcr, bap i()f itjin finbiid) glattbet; 



426 "^ 

3. a Is euer SBorbilb, bap Kit- if)m fmibig folget; 

4. aid ettren eilanb tint SBevfityner, tap i()i' il)tt innig It'ebef. 



IV. 1 $or< 11, 23, ic* Sie 8e&re fcom IjeiU Sl&enbma&lo, 
tveldje bet* 2lpof!el t>om Jjpei'rn empfangen (jatte* 

1. S?a$ rcivb im Iieil. 2lbenbmal)le tm$ gegcbcn? 

2. StsiS tvit'b in 2tbfui)t feinn 1 oon iin$ cjeforbcrt? 

3. Sluf wcldjc Sffictfc gicbt ffcl) un3 bet; ^cia 1 ju erfcttnen? 



V, 

wti* bte 

1. hi bet* gv&jHen elbibevUiugtutn^ ntd)t wi 

2. bet bcm milieu Sttlben nid)t fuljllog; 

3. bci 



II. SRatft. 21, 1 9, 

g. am 1. onntage beS 3fboent , 110, .). 

fid) al (S()vi|ltte btti'd) fctnen fetev(id)en ^i 
in Sm'jafm/ ttnb bt'c 9)?ad)f fetnei* fontgltd)en SBfit-be cn([)u(U ci* 
bttt'd) alle $tittn fetner ^tt'd)e, inbem et* feine Kiubigcn won a((et' 
')aft ba 1 t'htbe crISjl unb ft'e enblid) in ba$ Sieid) wiijer 



1. 5)le SBefettner ^f ^t'tffi madden nod; immer biefelbeti 
(Srfa^rungen an ibren SRifmenfcften auf ber ^a()tt i()re^ Se 
ben^, bte t>ec briefer in ben Icfjfen ^agen feine^ &6en$ an 

ben SJienfdjcn mad)fe* 

1 . SBir fel)fn auf ta$ fi-eubt^c ^oft'annal), mit weld)em ttnfcv $m. 
in bm Sljoven 3 fl 'fakt'3 empfangen rouvbe. 

2. tlnb brbenfen ba^: ^frnijige, frcujige i()n! iveldjeS btc S0?cnge 

ittci* ben emt wenigeSage na'd) (einem glot'i'eid)en 6inj>fan'gc 



3. Unb feijcn enblid) auf bte Svette, mit bet* 33iefe an i()m Ijtngen, 
unb bet il)iu 



II, .^iei5 @angflitim n>i(f wn jur t'edjteit ^etec bet* ffiden 

anleiten, 
iiibent e$ 

1. nn? et-innet'f, wet- be? fei, bei 1 fu'v n$ am ftwije ju |Tet'ben 

ge()t o. 13,; 

2. niu* Dor^iit, was jfyu ,^um 5mi^e^obc fit()ti , 4.5.; 

3 4 einen S31td auf feine SBerljei't'lidjtmg bttt'd) bas? Seiben be$ So< 

>, 69, 



Km 



427 



|te, I/ 26-38. 2cfata0 7, 1016, 

@>3 ijl tmwf'enntw, bap bei&e ^w'copen in Sejieljung auf 
einanbev gewSljlt (fob; ba$ jwp&etifc&e SBovf Don bet' 3una.frau, 
Me einen <So()n geKUjvcn fofl, wicbettyolt bee (Jngcl, unb e<3 tit an 
SWai-ia, burd) bie ebtirf Sefu, in (grffltfung gegangen; bovf beufet 
bcv SRame Emmanuel, oft mit un, auf cine bcfonbew 9?fil)c unb 
(^cgcnwavt @otte<J l)in/ im @angclio wivb om <3ol)nc bet; SJftaria 
gcfagt, ci ( wci'bc cin <2ot)n bc<5 od)j!en gencnnet wcvben, wcrbc 
(ilfo and) @ottf <$ol)n fcin. ie ajcjlimmuna be ganjcn c|le* 
tjl offcnbai 1 , won bet 1 l)o()et'tt Statue unb SCiivbc be3 @vl8fcr ju tc* 
ben, unb auf bie a}cfbinbun0 0Uttlid) unb meufcl)lid)et: 9?atuv in 
iljin Ijinjuweifetu' 



I. Sefata 7, 10 

95on bee SSe^inbung bet goftlid)Ctt unb meufdjlidjen 
in bet' Won be^ Svlofer^, 

1. er gdofe? fcefap waljt^aft bie menfd)lid)c Sftatiif; 

2. unb biefe wau in i()m mit bei' gottlidjen 9?afui' uerbunbenj 

3. unb bie Serbinbnna, beibet ijl'ffip un flbcraug wi^tig. 

1. et 1 @fli)fei ( befap wa()fl)aft bie menfd)(id)e 9?ahtf, wac 
fin tva()t'l)afticjei' SDlenfd) Don bev 3tigfi'au gebown, barauf beiitete 
bie SHeifiagung ()in, bap eine Sungfraii fd)roangev wetben 
unb fin en @o()it geba()ren folUe; unb fdider fd)on bie aflw 
iiife|le 33et'()eipung Don bem 3Ceibefanien (1 9)iofe 3, 15.) I unb 
roenn weitei 1 in bet* I)ci(. @d)t*ift bcS 21. Seji Don bet 1 Slb^ammung 
be-3 $>iefft'ao bie 9]ebc i|l, bap ev bet 1 @amc 3{Lu'aI)am$ (ein roei'be, 
unb bcv v^elb an? bem famine Snba, unb beu fenrauS Sftf'ob/ 
unb bee $vol)ef an* bcr SRitte be$ Jflbifeftcn 25olf$ (5 SWofe 18, 
18.) , unb bet* o()n aDib, fo jcigt bie>5 adeg anf cine waf)i'* 
Ijaffe menfd)(id)e 9?afut' I)in, bet- jufolge er 2t()nen, unb jwatr cine 
lange SHeibe ()ei(igci- nnb gotfeffii'd)ti3 9Sorfal)fcn t)affe, we ba^ 
and) fein efdjlcdj^t'egi^ci 1 auSweifi (iO^affl). 1. Sue, 3.). 

Sic woljve menfd)lid)e 9?afut' bc>5 drlofevS wirb fevncv au-3 
alien ben SBBeijfagungen evf'annf, bie Don feincn djiiffalcn, Don 
bem gerfenflid); Don feinem ^eiben unb fevben infonbcd)eif reben; 
wirb ei-fannf an-5 bee cDana,elifd)en efd)id)fe, ivc(d)e fo genau unb 
fovgfillfig al(c ttmllanbe bet bcv (Scbut'f Sefn bet'idjfef; -unb fe()en 
wir wcifev anf bie rtldnltljlige menfd)(id)e ^nftvidelung be^ 3?f^' 
f'inbe^ (^uc, 2, 40, 52.), auf fein gan^d ^evl)a(ten, ivie cv bie 
ganje ^ebfirftigfeit tmfcm 1 9?a[ur gctljeilt l)at; Ijljrcn wit 1 enblid) 
bie unjS()(igrn 3 fu d"i|T c *w l)etl. ^o|kl unb oangeliilcn (^)l)il. 
2, 5. K. 1 $im, 2, 5.)/ fo .f punch wir nid)t jweifein-i bap ce 



428 Km Sage SRaruS gJerffinbigung. 

gleifd) tints 2Mut an fid) geljabt Ijat/ wie eg tie tfin&e* and) 
(cln'.' 2, 14. 15.). 

2Baf)t'{)aft bcfajl et' bie menfd)lid)e 9?afur, unb ill ung itt alien 
SDingen g(eid) getvcvbcn, nut 1 in bet' 6iinbe nid)f. ie Sn'inbe 
l)at srcat' jet bic ganje menfd)(td)e sftafitf bui'djbrttngen unb ei'< 
giffef, f)at Scib unb <3eele wberbet unb bent Sobc tuUewoifen, ifl 
SH alien I)inbnrd)gebrungen mit bent obe,.bet' bet 1 @i'inben @o!b 
ifl; abet' wefentfid) unb hur^au 5111* inenfd)(ic()en 9?fur sepri^ 
bag ill fie bennod) md)f, bcnn wor bem (Sfinbenfad war bie 
nienfd)lid)e 9?ahtf in bc.n erflcn Item oljne iinbe, unb bud) bie 
(SirlBftma,, fo btii'd) %tfum S()i'tf!um gefd)e()en (ft, foil jte attcl) in 
ting oon biefct* ^ranfljeif/ toon btffei 1 S^'i'iiffung, mi biefem 3Jet'# 
bftkn ivicbei 1 ft'ei wei'ben. Sut'd) S^ft't" <S()i'ifhttn foil ba^ gefd)e* 
Ijctt, bet' o()nc @finbe war, nseil ci 1 empfattgen i|l Dom ()ei(. @ei|le. 
te Slbam otteS ttnmirtelbat'ei! cfcljopf war, fo and) SefttS ; wie 
Slbam fcinen anbern Safct 1 (jafte, a($ oW/ fo aud) 3 C N; ^ l ' 
(inbcre Slbam; wie Slbanr @offe5 ^5i!b an fi'd) tt'ug in ^eiligfeit 
tinb ct'edjfigfeif; fo -war and) Sefu^ ol)tie iinbe feitter men 
d)cn Watw nad). 3 ui'fprilnglid)et ( S)lfint)eit unb @d)on()etf 
SefuS bie menfd)(id)e 0i?afui* watjt'ljaft an jtd)/ tfl jttr @finbe 
fud)t wovben, jtel abei 1 nid)t, wie Slbain, fonbwn c^fertc fid) 
but'd) ben ewtgen eijl/ unb ttjat adejeit ben SiUctt besJ 



2. ie menfd)Itd)e Slfafut wav in Sefu mit ber 
Hd)en oet'htnben. Sluf biefe unbegwiflidje SBet'eim'gung, auf bi 
cljcimnip bet* offfeligfeif, beittef bet 1 bebeutang3w(Je (fi)mbolifd)c) 
S^ame l)in, ben bet* Sunajtattcn (Solju ft'i^i'cn folfte: 5'' nftnuf ^ 
b. (), oft mit tm$, Set' (Sinn biefes ^?amen<5 iji etflcit't, wenti 
e^ im 9?. S. Ijeipt: Unb ba$ SSort b glcifdj, @ott if* geoffcn* 
bat'ct im ^leifd); unb bie (Si-fa 1 flung biefec SBeiffagting an S^fu il^ 
nadjgewiefen 9^atf(). 1, 23.; benn obwoljl bet' i-iofet- nid)t ben 9?a< 
men Smnianuel, fonbern ben 3^fu^namen ed)ie(t, fo befap et- bod) 
a((e gBttlidje <igenfd)affen, weldje bet- t-ed)te Smmannel I)aben 

fo sereinte et* bod) in feinet- ^Jerfon bie ganje giiKe bet- 
nn't bet- menfd)Ud)ett ^atut'. $ ft'nb un,^{()(ige $n\8ttlfy f bie 
fininmmig bejeugcn/-. bap Sefug )i'i^ug bet 1 waf)t-Ijaftige ott unb 
ba*3 ewige Seben i)l, 2luf @i-ben wat 1 feine gottlid)e et't'(id)feit in 
bet' $m\1)tga.e|M i)et'bot'gen, unb nut 1 in ben SBimbevn tn-ad)en i()i-e 
@tra()(cn tjeroot 1 ; mit bet* $immelfa()ff Sffw Wfii begann fcine 
l)tmmiifd)e 95eii Kit-ung j ttnb mnn bet 1 ottmenfd). 3^fug lji'iflud 
am @nbe bet- Sage in gropet* S)?aj>ftat jvieberfommen wicb, fo wet 1 ; 
ben bann 2l((e feine et-t'(id)f'eit fd)auen/ unb bie UngKiubigen fcitjl 
werben bann gan$ einfeljen/ in iven ft'e gcflodjen Ijaben, jvejfcn einbe 
ft'e getvefen fi'nb. 

3. ie Set'feinbung bet- gottlidjen unb menfd)Iidien 
9?afut''in 3fu Sljrijlo ifl fiit 1 ung on bet' gt'ij|)ten 3Bid)# 
figfeit. ap bet 1 ewige @ot)n ottfg bie f(at'I)eit Dedajlt, bie 
et- Mm 3>afet ^affe> SRcnfd) ivirb, Setben eybttlbet^ ben Sob am 



Sage SfRatM Sfcrlfinbiauna. @pi(R 429 



STwnj* fu't 1 nnS fh'rbf , fiit* un <3u'nber, bag mad)t un bet- Wf jf i* 

fyenben iebe, bet 1 erbat'inenben nabe ttnfet'eS otte-3 gercip. S8ee 

ben (Soljn ftel)et, jfcfjrt belt Safer/ blfcft in be* Sktet-S $?j, fdjant 

ben nabenrati) otteS &u nnfem 1 (Sdofnng. f>8tte StfuS mtl> 

bit menfd)lid)c Sftafnt 1 befeffen, fo wSre er bet 1 (Siinbe, bcm 3f^u 

nb bent Sobe untevwovfen gewcfcn; fo i)aften wit Don i()m weber 

unh'tiglidK Sdcljuunacn iifcct 1 Ijlmmlifcfje Inge/ nod) ()affc ct 1 fein 

Sckn jinn (Sdjulbopfct 1 fill 1 tins bafyincjcgeben, fo wSve fffit Sob 

nid)t ba Sljf^clb, hit'd) wddjeS wit* n'lojt jtnb eon attcn itnfcrn 

itnbcn, worn Sobe unb bee ewigen Sci'bammni^. SBavc bet 1 i>eu 

lanb nut 1 cin S0?cnfd) gcwefen wie wit'/ fo fottntc n* itnS ben t)ei(. 

ei|l nid)t geben, fo f2nnte et- je^t, wo et- nid)t md)f auf @i'ben 

ttnfei 1 un$ (ebf, nid)t mel)t* fi'it 1 tin tfjttn, al$ 9)?ofe>5 unb @(ia^, a(3 

?))etn^ nnb ^Panlu^ b, 1). gat 1 nkljfS; bie (Setjt'ift abet 1 bejengt, bap 

ct 1 tin^ beim SSafet 1 Bet'tfi^, ttnfei 1 gt'fpt'ed)ei' ifl/ fflu tin fot-gf, 

feine ^(t-dje fd)iip ttnb vegfwt/ feineit djafen ba6 ewt'gc Seben 

gieM. 5In bem @otfmenfd)en fdjen wit 1 , role tjevdid) bie menfd)!' 

lid)e SRatuf gewot'ben, tvie wit 1 bet 1 golid)en SRatut 1 foKcit tl)eil(jaf^ 

fig wet'ben bnt'd) feinen ()ci(. et'fl, ben ec in tinft-e fici'jen gieltf. 

ap unfer t'lcfei 1 offe>3 <Sol)tt iji ; jteljf nnffe ^erjen Mffig jtt 

t()in, evfuKt tins mit t)ei(igei' SteBe, mit ()eipef vinfbat'feif, mit un# 

begvanjfem SBerftauen/ mit fi'enbiget 1 Coffining. Slitf bent Stywiw 

@ofte f[t unb 9lid)tev bet- SBelt ijl bet* ottmenfd) } ei i fennt ns 

bnt'd) nnb bwd), unfet-n 3^nb, unfet-e SBebrSngniffe nnb fampfe, 

unfet-e S3etfud)nngen ttnb lnfed)fnngen, fennt bie3 atte and eignef 

(5t'fa()fitng , ttnb ij^ baljet 1 dn bavmljerjigci 1 ^o^wpriejlei 1 , bet 1 9)?tt# 

letben Ijabeu fatttt mit imfvet <3d)tt>ad)()eit ; iveil bet 1 otte6fol) 

mtd) be SDlenfdjen oljti ijl, bantm I)at bet 1 SBatet 1 i{)in adc* e# 

vidxt fibevgeben. @6 ifl nnbefdjitiHid) tt'ojlt-eid), jti wiffeit/ bap bet- 

Sfiic^tet 1 tinfet* ^t-ennb, nnfet- ^ntbet 1 i|l; tt'ojlfcid) , bap et 1 nad) fci* 

net- SKTwiffcnljeit tmfere Seiben fennf, nad) feinet- 8Wmad)t un I)d# 

fen f'ann unb ttn$ ()dfen wilt, et-> bet 1 bie ercige Siebe felber unb 

am ftvettje fftt 1 un5 gefiovben ijt. Sffiat-e bet 1 @ol)n otteS nid)t 




u bem und Ijingeben, bet 1 nn>3 (iebveid) ju ftd) cmlabef: ^ommet 
tyv, i()f SDtfiftfcligcn nnb S3e(abenen, id) witt end) et-qtticFen, bei 
mif wet-bet i()f 9Iu()e fi'nben fut- ettre @eele! dobt fei 
miel, nnfet 1 eilanb, ttnfet 1 |>et't' unb ott, 3efu @^ifhi$ in 
fetf. Slmen. 



Ueber ba$ ttnerwarfefe bet ben gvogfen fXettunaett unb &l* 

fen, tvelctje ott uevanf?ITfef 
1. SKJovin biefeg ttnemat'tete be|W)t; 

a) balb in bet 1 gcif, wo biefe Siettnngen unb Sn'lfen tint 

ftttcn; 

b) balb in ben SWiffcIn, btit'd) wdd)e (le bcwii-ft wet-ben; 



430 3Cm Sage SRavid fBerffinbigung* (Soan^elium. 

c) klb in ben ttmftanben, bie ffe bea.tfnjtta.en miiffen ; 

d) talb enblid) in ten $<%ii, K>eld)e ft* {jworb*inflwi. 
2, SGojH n>i? tic Srt()rnd)mtwg beffelben ftiwenben follcn; 

a) ju wavnenbctt $3eti'ad)fungcn flbct ben ttnglaitben beret 1 , 

weld)* son bem (Sinflufje ottes <utf @vben nid)f$ 
wiffcn woKett; 

b) $um Srofi bi unfflfit SCitgrf^^^itett ttnb 6d)fcffa^n; 

c) jtn fgrtijJrtttb tijj^ 4 kfpnba'n Slufmwffanrfttt ttnb 



II. Sue. 1, 26 38* 



ftdjet ba d)rij!lict)t 

Si), 1, <3. 28, jc. u @. 427> :c, Si& ^wffinbifiung an SRaria ift 
ein i)oit ben idcit Stiffen, but'd) iveld)e tit rturt Sefu, nod) 



bic 

j)oit bH 1 cbitt't femes djites but'd) ben (Sn^el erfyalfen 
abnet ()eipt ^t'ttft dStottt*. Sttt^t 1 ^itd)ett^ 15, 
284. t ^)te ijt ein fi'M)(td) unb Iteblid) ^Mngelium/ tn n)e(d)em 
abcnnal bet 1 laube wii'b tiotJgdjttlteit. 

95, 27. @U 4 tt)j? Dn-tt'atiet/ M'lobt mit SofepI), 
wfw.* Velum corijtigii obtentum fuii cofam iiiundi 
lit quern vulgo credebant esse filiunl Joseph ^ pii tandem 
fi3e agnoscerent Dei filinm* Non ita quidem inglorius 
prodiit CliristtiSj quin divinitatis in eo gloriam ab initio 
illustraverit coelestis pater* 

95. 28, ^t'iipef feif! bit otbfdtfi> ei&Mlty hi 
c, inif nabftt gefrotUe/ bie bit (Snabe gefunben Ijajl. &tt 
$olbfclige ttmfapt ' betbe^/ Sn.tt^ 1 ^ Wftb 2letipet'e6; ba6 
|)olbe tji ba 'tcblt'd)e/ Slnmu^t^e/ ben iinfevn (Sinn 2lnfpd)enbe; 
elig bejeid)ttef bie @emM)3Mtfaffittt<$ Gnomon: ISfon ut ma- 
ter gratiae;, sed ut filia.gratiae appellatutj primo praeser* 
tim illo tempore* 

e? ^en 1 ijl mit bit, t)4t SQol^efatiett an bit;/ 
big attf bid) fyet'ab ttnb bantm ()"eij5t bi^ Sttncjjtatt bie 
beiete tin^t' be" it $8eibet'tt> b<t^ ijl/ bte ' ot rtCen 
|)od)t^nrtbi'(j^/ bet' tint SUisjfidjHiittg ju ^l)etl wwbcn foil; 
tied) fcinci* .cjewotbett ift, nod) tvevben frtnrt, Calvin*. Quia stu- 
penda et fere incredibilis erat legatiOj a commeiidatione 
gratiae Dei praefatur ^angelus* Et quum fidei janua sit 
senstis divinae bogitatis^ merito hunc ordinem tenet an- 
gelus, lit gratiae Dei meditatione pectus virginis imbuendo 
ipsum ad capiendum incomprehensibile mysterium dila- 
tet Dominus tecuiiti ham quos amore suo di^natus est 
semel Deus^ illis se propititim et beneficitm exlubetj suis- 
que beneficiis prnat et prosequitiir* Benedicta tu> bewe- 



3fm Sae SJtoruS SBerffinbigung. @oangefium. 431 



(ilctionem tanqriam effectum et probationem divini fayo- 
ris ponit; felicitatem notat. Quodsi Mariae felicitas, ju- 
stitia et vita ex gratnito Dei afflore fluant, ejus virtutes 
totaque excellentia mera est Dei liberalitas: plus quam 
praepostere faciunt, qui ab ea petendum decent quod 
aliiinde nobiscum habet, . ; 

Sutttet 1 flirdjetu^ 15/297.: >iermne ifl fern rtrt, fon* 
bent citel'Sob unb @l)t'e begnffen, gleid)wie in ben crflen SBor* 
ten beg S^ter Unfcrs and) fetit cfcef ill/ fonberit Sob unb @()W 
otto*, arum fonnen tvit 1 attg bem Slc 2Kaci rt ein e# 
brt nod) Slnriifen'macljen. ott i|l mit iftr/ ba if?/ bas atf 
j()i i Slum unb 2affn ifl gottlid), unb gefd)iet)et in i()f eon ott, 
ba^tt befdjii^et et' jte unb bwaljwt fie sou a((em> bag il)i' fd)ab(id) 

). 29. eili^eg 6faiwen unb gUtrticfeed @rfd)W(ft 



bie SitngfraU; juglcid) abet 1 gebad)te fie foi'fdjenb: 28 eld) ein 
nip ifl bag? Uebet' ben tiefet-ett inn biefet* bebeufttrtggDollett 
Sfiorte fann fie nad). Gnomon: Non solum admirata^ est Ma- 
ria, sed etiam cogitabat, qualis esset, quid sibi vellet, 
quo tenderet liaec salutatio. Calvin: Non ( dicit Lucas, 
tnrbatam fuisse aspectu angeli, sed super ejus sermone. 
Monemur autem hoc exemplo, primum non esse oscitan- 
ter consideranda Dei opera: deinde ita a nobis expendi 
decere, ut religio metusque praeeat. 2tttl)et $au3*$P. 
6, 179. t <3old)e SBot'fe Robert bem frommen finbc eine 9iotl)e an/ 
gewonnen, tinb ein (Sdjt'ertett eingejagt, bap fie nid)t l)at gewttff, 
jvot-an fie bod) fei, bet-ofjatben frgjlet fie bet 1 (Sngel t>. 30* 

S3. 30. 9^eue SSeffrinbtgimg won nabe jttm Suofle bet 1 (&Vf 
fd)t'ocfenen ; btt I)a(l einen gtiiibigeit oft, will bet 1 @ngel fagen, 
bat-lint lege nut 1 alle ^itt'djt ab, fei. geft-ofl unb (jocfyeirfmtt. 

93. 31 33 5Ste Setfiittbiguttg beg- gugelg D. 3L >tt 
wtufl fdjwanget* wet ben tin Seibe :e.> wit jcbeg anbew SBeib 
follte SDJai'ia gebaljt'ett; wannn tl)t' @ol)it S^f^ I)eipen follte, fielje 
Sftaftl). 1, 20. Calvin: Verba sua confofmat angelus primo 
ad vaticinium Jesaiae) deinde ad alios prophetarum lo- 
cos, quo melius in animum virginis penetrent: notae 
enim et celebres passim inter pios erant tales prophetiae. 
Condpiendi verbum docet, non aetherium corpus vel spe- 
ctrum Mariam peperisse, sed quern prius in utero conce- 
Birat fetum. Meminerimus, non hominum arbitrio, sed 
ei jussu nomen hoc impositum illi fuisse ab angelo, ut 
fides nostra in coelo, non in terra fundata sit* 

93* 32. 33. ie etljabene Sffiiit-be beg @ol)neg bet 1 aftaria 
wit'b befd)deben. 93* 32. t 1 wirb gvop werben, cine alleg 
iibet'tveffenbe SBiifbe, |iol)eit unb ^ettltdjfeit befi|en. Unb wtt'b 
ein @ol)n beg od)flen genennet wet'ben, banuu, well et' 
eg if} jvefenMd) unb wafyt'fyaffia,, nid)f in bem @inne, wie fonft wol)t 
9}tenfd)en o()ne obet 1 ^inbet 1 otteg l)eipcn. Gnomon: Jesus^ 



432 flm Sage SJtortf 83erfiinbi$ung. 

etiam praescindendo a natura divina et ab unione perso 
nali, ob singularem conceptions et nativitatis ratipnem 
eminentissimo super angelos et homines omnes sensu est 
Filius Altissimi. Caloin: Hie erit magniiSj idem et de 
loanne Baptista dixerat angelus, quern tamen Christo 
aequare noltiit. Sed Baptista in Pidine suo magntiSj 
Christi autem magnitudo continuo post exprhnitiirj quac 
eum supra omnes creatnras extollit. Neque angelis> ne- 
que hominibus miscetur Christus s ut sit unus ex grea-e 
filiorum Dei, sed quod illi datur^ milli alteri sumere ias 
est. Filii Dei sunt reges, certe non jure naturae, sed 
quia tanto eos lionore dignatus est Deus. Sumus et nos 
iilii Dei, sed ' adoptione, quam fide consequimur, non au- 
tem habemus a natura: Christus autem et unicus } et uni- 
genitus. 

Unb ott bet 1 $tw svit'b it)m belt 6fljt fetttH 
fet'S aotb gotten, (in Stet'd) wii-b et* Ijd'en, jvic aib, 
bed) wit'b ffin 0iefcl) iinucfgldcljlicl) DtVI tywlifyw fein/ it(cl)t 
itta* dnen fldncn SJinM ba i @t'be, fonbevn iiBa- ^immel itnb 
grbe (id) ftft'f^n, nid)t eiu SBolf, fonbn-n ba<J gaujc 

atte ownfiitfti^ gwatuwn/ attd) bie @ngel iiinfaffcn. 
93< 33. Unb biefeS Slcid) Wtt'b wig wH^t'en, etne ttnDet 
attci' Ijabcit; fo bap 6l)i'ij?g in adc (Swiflfeit Innaus bad 
bn 1 (Sfincn bcgdinben, [djii^cn, et'ljalfeu wit'b, 3twad)j* 
a Safobg/ ba$ jfibifd)e S)oif 511 biefon mtbwvetd) 
labnt, abcv bcfd)i'(inft af baffelfce foWc e^ ntd)t bletbeii. 

33. 34. S5ie foil bus 311 gel) en ic.? ft'ttb ei'sciUlict) ntd)t 
SHJotte be5 SwifcK obw ttngtotibt$, tvi^ Sad)at ( iit$ ba-glcidKn g^ 
fj)i-od)cn, inib bafiir jbcfiraff worbm war . 18. 20./ fonbwn ft'c fvagt 
nut 1 nad) bem (gnfwitfcuingtyattge. to$ SBunbct'kvcn, wad bi^ 93ec 
fiinbigung enfljieU. Calvin: Sciendum est, non ita dubitare 
vel sciscitari, ut sensibtis suis Dei potentiam vel subji- 
cere vel aequare velit: tantum subita admiratione per* 
culsa ad movendam lianc quaestipnem rapitur. Qitod 
autem obedienter amplexa sit promissionem ., hinc colligi 
potest, quod, quum multa occurrerent in contrariam par* 
tern, non nisi in hoc uno haesitat* 

95. 35. <? gnfld anfwortrt auf bte fy&ty bet* SHada, fo 
.jwbe c0 wit bicfev elnicf jtigefjen: et' (jeiligc cijl; wivb 
itfcet- bid) fommert K. Slttf biefe 6teffe gviinben ftd) btc 6orfe 
jm jwdfen Slvfifel bcs (falfHidj/tfpoftoKfd^rt latifccn^^itnfnijf^ : 
'6mpfft0fn om Ijdliflen etftj nb bet' @inn beufelbm ij?, 
tap Scfwf nac ^) f ct>net< ntflifdjlidKtt 9?ft; nid)t buvd) nrtfiitlidjc $t\i', 
gttng, ivtc fonfl altc SDienfd^nfinbet 1 , ba$ ivbifdjc Scbcn cn^fangen 
Ijaf, fonbcrn bap fetn mcnfd)lid)^ Sd^n nnb a(ein ckn (o, wic 
tft 5lbain, fin SBcti bet: tmmitteltHtf fd)^fet'ifd)en 5Ufntad)t otte 
war. 5Bie Slbatn feincn it-btfd)en Skttt 1 I)atte/ w^Ijalb ce Sue. 3, 
38. tyfipt: Slbam wav @pttc, fp d 



TCm Sage SJton'd 8&tffinbi$im0. eoan^Hum. 433 




jwcitc Slbam genann.t . . 

nip b*$ (h'lBfet'S lifgt bie ewige SBa^rif junt @rmtbe, bap bit 
ii(fe utib ba$ $til f beren ba$ in @flnbe tmb Sob wfunfene SDtaw 
fd)engcfd)(ed)t bfbmrffe/ nidjt Don @inem au$ feine? 9Wifte, won few 
ne* leid)cn nidjt auSgeljen foiute, fonbern. bap baju fine ncut 
@d)ltyfiwg otfes fffot'bevlid) fci, bap e^ gto'djfam ne 
@fflinmatfr* bfbfirfe/ bet 1 , .felbfl in unbeffetftfi? 9icin^it baf 
juglcid) rttid) Me anbrni oit bet* @finbc 511 vdnigen, ait 
@(cnb ju cvljcbctt unb jtt bet* uedoi'tien ^eligf 
fci. Set SBifbci'ljcrjleKcf bc^ ganjen 
fmlirf) bie ntenfd)(icl)c 9fafr, rtbcc in tywt 

kficn; biird) 

@finbc and) {it t'^nt foi'fcjepffanjf, ei 1 n>Sfe gleifd) gewefen, oom 
glcifdje geborcn/ be^()a(b wat' bie neiie @rfcffiiitfl finer m'nen^eiu 
fdjennatut! et-fovbei'lid)/ bie \el)vt ung bte ()ei(ige @d)t'ift an biefer 
@fe(Je, unb nnfei 1 laubeneibefcnntnip fpvidjt jic in ben Sfiorfen 
u: Scf) glaube/ bap Scfu? mpfangen ifl worn fyeilicjen @eijJ. 

Gnomon: Saepe junctim ponuntur haec nomina, Spi- 
ritus et Virtus; ut hoc loco Virtus Altissimi per met- 
onymiam denotaverit Altissimum, cujus infinita virtus 
est. Spiritns sancti superventus Mariam idoneam fecit 
ad suscipiendam inumbrationem virtutis Altissimi. Inum- 
bratio haec denotat blandissimam et temperatissimam vir- 
tutis divinae operationem, qua effectum est, ut Ignis di- 
vinus Mariam non consumeret, sed foecundaret. Cal- 
vin: Angelus Mariam simpliciter ad consideraudam Spi- 
ritus sancti virtutem revocat, ut cum silentio et quiete 
se illi totam resign et.- In verbo obumbrandi concinna est 
metaphora, virtutem Del, qua suos tuetur et protegit, Sc.ri- 
ptura frequenter umbrae comparat. 

acum and) ba$ |)et(ige ; ba5 :c. ^olgmmg mt$ fener 
wunbf ubaren/ fibernatfirljdj)cn @nipf(ingnip burdj bie f traft be^ 2t((ec# 
l)od))tfn if>, bap ba$ |>eilifle (finb, Sffiefen), we(d)e$ toon 2ft a da 
gebot'cn wit'b, @o^e5 @ol)n genannt ivet'bfn roii'b, iit' bie 
SBcftimnuwg bed S3egvip: @ol)n of^, if! biefe teKe on 
gi-opff 3Bid)tiafeit. Sf* SRajarrt^, geGocen won bet' 3ng> 
frati SWarifl, ijl otte @ot)n; ei 1 ifl e^ unb tjeipt fo, wtil and) 
feine menfd)lid)e 9?ahtt ( etn SHfawcIjttJwtf bet- @d)opferh-af( 
fe ifl. Uebewtt, . wo bie ()ei(. @d)i-tft on ^I'ifli), bem 
otteS, vebet, mcint ft'e bamit bie gottlid)>m<wfd)lic()e 
be5 3efu won -ftajavetl), bet* baS fleifd)geivot'bene SBoi'f ifl. 
gofdidje 9?afiif bee eriBf$ be5eid)net 3oljannc mit bem 
ba* SB out (3d). 1, 1.); b bie$ SBort wirb pifc^, nimmt 
and) bie menfd)(id)e S^afui' an ft'd)/ unb bieS ffeifd)genjot'bene SBot'f, 
ba-o itbet-natttrlid) empfangen, unb natfti'lid) geboten ifl on bet 1 3g; 
frau SOJaria, ifl 3ff^/ b @o()n otte. a* ewige SBJovt or 

I. (Ci^co ^ivdjcnlaljv.) [ 28 ] 



434 2Cm Sage 33?arid $evMnt>i$ung. (Soangetium. 



feiner SDfanfcftwfrbuitfl wirb nid)t (5ol)n ptteS cicnannf, benn fonjt 
mtipte fid in bei- <2d)riff aud) ber SluSbrud! f^^' WH 
@otte ift 9ftenfd) gcwovbcn, weldKfl abet- nid)t bet- gad ijl, ffe!)e 
bagmen I Sim. 3, 16. SBcil nun b 93(jflttnip bet- 
SRatur jur mcnfd)lid)en , wie e$ in bet 1 $fon 3*fu won 
bf$ @ott*9ft?Hfd)eii, Snwiamif!/ fid) finbrt, wetter gar nid)t 
Uid)fn bat, fo Ijcijjt banim 3 f f* ud) bcc cincje borne unb 
ti&ent @ol)n @ottf Sol). 3, 16. 9Wm. 8, 32. Calvin: Con- 
firmatio est proximae sententiae. Docet enim angelus, 
Christum oportere absque viri atqiie mulieris coitu nasci, 
ut sanctus sit et Dei films, hoc est, ut sanctitate et glo- 
ria supra omnes creaturas excellat, neque teneat com- 
tniinem inter homines gradum. Notaridum etiam est, quod 
Christns, quatenus spiritual! \ 7 irtute conceptus est, dici- 
tur semen sanctum. Quemadmodum enim ilium oportuit 
esse verum hominem, ut peccata nostra expiaret mortem- 
que ac Satanam vinceret in came nostra, deniqne ut es- 
set verus mediator, ita necesse fuit, ut alios purgaret, 
immunem esse ab omni inimunditie et macula. 

35. 36. )ie Sp?aria in i^vcm latibcn ju flarfcn, gicbt i()r 
ber (gngel; watum jle nid)t grtrten l)atfe, cin Sfid)?"; ttnb bat i$ 
bic @d)wangci < fd)aft bcr ^odjbffagfen Crltfabctl), bie jfbermann fiir 
infi'ud)tbiu; I)idt Sic tutn bic bfjaljrte unb biafyev unfrudjtbare 
iifrtbetl) fdjwanscr war, fo foKfc SRan'a ()t>i'an i()Vfi laubcn 
ftMen, bet unbefd)r8nftfn 2lttmad)t bcffcn ju wertratifn, bfi bcm 
fcin ing unmogiid) i(?, bee baljer, tt)(i ei- oef{)fipt, ami) erffiKen 
fann, unb ber ba()er auc^ bie il)r (jcgfbfne wunberbarc ^\\^e m't 
wirflidjfn Wffbe. Gnomon: Credenti Mariae benignius si- 
gnum ultro datur, quam Zachariae non credenti. Elisa- 
betae graviditas erat ignota inter homines, exceptis fa- 
miliaribus: hie vero etiam tempus et prolis sexus divinis 
documents indicatur Mariae, ad corroborandam Mariae 
fidem. Sed de prodromi munere nil dicitur: erat enim 
ex ejus matre auditura Maria. Calvin: Si non potuit 
neque sterilitas, neque senectus Elisabeth obstare Deo, 
quin ipsam faceret matrem, non est quod se amplinsMn- 
ria intra usitatos naturae fines contineat, quando tale di- 
vinae potentiae specimen in cognata sua cernit. Debue- 
rat quidem Maria simplici Dei verbo sic acquiescere, 
ut nihil opus esset, aliunde fidem astrui, sed, ne amplius 
vacillet, novo hoc adminiculo promissionem suam Domi- 
nus fulcire dignatur. 

93. 37. ^inweifunfl auf bie gBttHdje Sl(fma(f)f/ bie bor fBni 
Ijeipung to. 35. jufoljje, bie (gmpfangmp bewirt'eu foKte. Calvin: 
Porro facit hie angelus, quod passim solet Deus in Scri- 
ptura: nempe dum generali doctrina speciem unam pro- 
missionis confirmat. Qui probe et penitus infixam in 



2Cm Sage SWarid SteMitbifltmfl. ^fln^cliiim. 435 

corde suo habet Dei potentiam, reliqua fidei impedimenta 
facile snperabit. 

33. 38. 3 to" SBorfcn: <3ief)c id) bin be$ $mn 
Sftagb :c. fiw'dtf Sta'a il)i'c fief* fmuty ou imb i()t'e @rge> 
bung in ben i()f fo eben ereffnefen SBitfen be$ $mn. alten rote 
c tin lauben feff/ baf bes emt SBitfe atte$eie gut unb gnabig 
i|l, fo wctben wir bet ben wed)fe(nben (grcigniffcn beg firbtttf ben 
otjgfiidjmeiv wi^ fd)met'ilii1)en, bicfelbe einutt) unb ^tngebung be* 
wcifcn; ban'n wei'ben wir 9JuI)e, gt'iebe itnb gi'^ubc jtnben, beim 
mil* (figetwitfe tinb @flb|lfud)t h-iiben tinfe? Seben unb mad)en un3 
w'eleS fdjwer, bie au^ bent latiben entfpdugenbe Sieb^ abet* mad)t 
e un6 (eid)f, bem 33afevwiUen ottes un6 p fiigen. Calvin: 
Non permittit sibi sancta virgo, ultra disputare; sed an- 
sam praecidens contrariis rationibus se ipsam in obse- 
quiuni cogit. Atque haec vera est fidei probatio, dum 
cohibemus mentes nostras et velut captivas tenemns, ne 
hoc vel illud Deo opponere andean t, sicuti rursus infide- 
litatis mater est disceptandi licentia. Nee leve his ver- 
bis inest pondus: Ecce, ancilla Domini; se enim totam 
oiFert Deo et addicit, ut ille jure suo libere utatur. Sub- 
ducunt enim se increduli ab ejus manu, et quantum in 
se est opus ejus impediunt. Fides autem nos sistit Deo, 
ut praesto simus ad parandum. Fiat inihi, simpliciter 
interpreter, quod de virtute Dei persuasa, libenterque 
sequens, quo vocat, simul promissioni ejus siibscribit, 
atque ita effectum non modo exspectat, sed etiam cupide 
expetit. 



t S)je UmflRnbc bei btefet- Seifiinbigung . 2629. 

a) @ie gefd)al)e biivd) etnen @ngel auf befonbeve 

95ewnfl<iUung . 26.; 

b) fte warb bet- 3"3f^ SWaria, bet* Sodjtet S> 

ib, 511 Sl)et( . 27.; 

c) jt'e begann tnit einet 1 aupet'ocbenflidjen ^egdiputtg 

28, 29. 

2. 3in>lt berfelben J. 2937. 

a) 3lu* naben fott SD?ai ( ia S^f'n (ben ^ellan 

mrtdjer) gebci()fen . 30, 31.; 

b) unb biefei- ^eftt^, otfe^ oljn, tvii'b ein fonig fein 

i). 32.; 

c) unb fein $eid) wivb toon miget* f^auei 1 fein . 33.; 

d) bwrd) otfeS a(tmad)fi(je djopfetfraft fott SWaria 

fd)tvangei' roerben J). 34. 35,; 

e) unb bie$ a((e$ wii'b gewip ttnb tutfetjlbar einh'efen . 

36. 37. 

3. SBie fie aufgenommcn wavb i), 38. 9)?it S)emuf() ttnb 

bung in be$ Swrn SBilten, 

[28*] 



436 



. 13, 1-15, 1 #or. 11, 23-32. 

paffenb i|l bic 2BaI)l ber beiben ffir bicfen Sag 
ten ^ericopen; eg iji in bciben bie 9iebe won SSegebenljeifen, bie 
ltd) am (eften Slbenbe beg iubifdjen Sebeng 3efu (()t'ijtt uor fei< 
nem Sobe jugrtragcn I)aben; bag SBet-f bet; 2iebe unb bag 2)?al)l 
bet' Stebe werben ttnS in bet 4 @ef^id)fc bet; gufnvafdjung unb in 
bev infe^iing be$ ^eiltgen 2lbenbma()15 ovgefle(U. ie nfwa* 
fd)utij) jei(\t ttnS bie bemfitl)ige Siefce ()t't)li, bet 1 nid)t gefommen 
waVf fid) bienen ju laffen, fonbern felbet ju bienen, unb fein Sebcn 
bal)in 511 QfbfM jti einet 1 @r(Bfiing fill 1 ie(e; fte et'ppid)tet n((e 3'i # 
get; 6l)vijli nad) feinem ^eifpicle jtt steidjct' benuitl)iget: @elbflfw 
leugnung unb jut 1 bienenben Siebe, jugleid) abei 1 ctinnet't fie ting an 
bie fyeilige tyftifyt bet* tacjlid)en ^Bupe, ba(i wit' tciglid) forffa()i ( en in 
bet; SWniflting tinferet; ^erjcn, in bet* ^ciltgting unfet'e5 Seben?, 
n)ci(, wenn man attd) geteinicjt ij^ ; eg bennod) et'fot'tevlid) i|l, ben 
htub bet' @t'be won ung 511 t()un, bet 1 im %lid)en SBanbel nut 
K$u(cid)t ttn-5 anflebf; e mnfi alfo atif bie SHed)fferfigung bie @r* 
neuentng folgen, unb bap man im flefen famipfe ftel)c gegen bie 
unb gegen a((eg tingo^(id)e 56efen. ie (gpi|lel be(el)vt iibet* 
J)ei!ige $benbmal)l unb bie wilt-bigc geiet; beffelben. 

I. I ^oivll, 23 32. 
SSott fcem 




1. 3Bie wit; baffelbe anjufel)en Ijaben . 2326.; 

2. TOie wit* eg wfit'big geniepen folten . 2732. 

1. et 1 5lpo|?el belel)t't ung, wie wit bag I). 2Ucnbmd)l 
anjufel)en I) a ben, btii'd) Slnfiiln'tmg bet? @infe|un3wofte beffeb 
ben, bie ting atif bie (Snbjwecfe fyimveifen, we(d)e bet 1 St'lDfet 1 btit'd) 
bieg i)ei(. 2)ial)l etTeid)en wcKte. Sttad)bem ^atidig bie gwbcn 
9??ipbfaud)e gefabelt fyaf, wdd)e in bet' fon'nf()ifd)en emcinbe bei 
ben fjemeinfamen iebegma()Ien f)et't'fd)fen , bet'en 93efd)(up bag tye^ 
lige 3lbenbmaf)l wat 1 , fo entljfiflt et 1 il)nen bie t'Bpc beg 2eid)f# 
finng unb bet- <2tt'afbavfeit jenet 1 iO?tpbt'iittd)e nod) mei)f, inbem et; 
jt> an bie ^eiligfeit, Sid)ti^eif unb (Snbjwecfe beg Ijeil. Slbenb? 
et'innet'f. 



Sffiit; fjaben bag (Sact'ament beg 5l(fat;g nid)t alg eine blop 
incnfd)lid)e nr/d&hing/ fonbeni bt;d)aug alg fine <jofHid)e <Sh'f^ 
tung beg ^et'vn bet- ^it'd)e anjufefjen, unb balje? btit-fen wit; 
bie eiet' beffelben nid)t nad) unfet'in SffiiHen einrid)fen, wobiu-d) wit* 
ung fcl)wet' wfiinbigen wiirben, fonbevn eg mup mit bfefem @aci'a# 
tnente atteg fo gefyalten wet-ben, wie eg bcm 2Bil(cn beg (Sfiftet-g 
unb bem $wt$e bet tiftung gemap ift. Sine Qott(id)e @tiftung 



437 

be$ Jperrn ber fii'djc f ft bag aa-amcnf bee SlttarS, ba$ fagf $au# 
hi* . 23. mit ben SBorfcn: 3d) && '* von bem $errn 
empfangen, bag id) cud) gegebcn (jabc; ware bie $cier beg 
l)dl. 9?ad)fma()(f^ we(d)e id) bei cud) angeorbnet l)abc, nut menfd); 
lid)C Slnorbmwg, fo wlire 2)tip&vauc& obcr eringfd)a(;>ting berfdben 
aflenfafl* nod) ei'ici()(id), aber fo iff eg nid)f; wag id) crerbnet 
Ijak, l)at flWHid)cn Urfpvtmg, bci 1 v Scf j&ri|Jw* felber ifr 
(Stiftci 1 bicfcS 9)ui()(c^, bic %em bfffelbfn ijl fdn $i?il(c, tinb ic() 
Ijrtbc btn-d) miinblid)c S3dd)t'tincj ^uubc ban'ibcr finpfangen/ w'e er 
bei bei- (Sinfc^ung ccrfaljrcit jfh 

SBif l)ben ba$ itcuamcnt bc6 2llfac aU cin c^ 
b(id)tnijiima()l bc^ Sobc5 S c f 6()t?i|ii anjufetyenj bcnn 
beir |>fn' 3 f f"^ in bet; 9tad)t ; ba cc ecfratljcn wat'b, 
iiflfym et 1 ba$ S3rot, banfeU, unb brad)^ unb fpvad): 
9?el)mcf, fffff/ ba6 ijt mein 2eib, bcv ffit cud) gebt-o* 
d)cn wii'b; fo(d)c$ f()ttt jti inciuem @ebiid)tnip (. 23. 
24.). U(c5 kt biffcni S^a^le, am Sifd)e bc$ ^errn, ecinncrt tt5 
nn fdn bittfcc^ Sctbcu unb <2^t'ben, oet'fc^t tniv in j'enc 9iad)t ; 
wo ct- fdti letyrt Scibcn tmtoat, Dfrgegcnwilrfiflt un ffinc fiiebc 
iinb fcin Cpfeu. 2td)fci' ppcgcn wit 1 anjiijijnbcn/ 
$ftad)t roar, rt(^ 3 c f^ biesJ SOMjl fiii 1 ffinc Ifiubigcn 
bic k|tc 9?nd)t oi ( fcincm Sobc; wic er iiber 
fin Sfficiljcgcbet fprad), unb baburd) bie ivbifc^e <S^cifc ju ct'ncm 
l)iminlifd)cn (Snbjwfct wcidcfc, a(fo gffd)id)t c5 rttui) nod) jct in 
bfi- Sonfccrafion, bic bcm cnnffe orangc()t; wic bfi* ^vlofec bn5 
95t'ot brad)/ jum (Sinnbilb, wic bcr Scm|?d fcinc-5 cibc$, wic cr 
fclbjl, bcr baS ^Brot bc^ ebcn$ if}, balb wcrbc gcbroc^cn, fitr un3 
bargcgcbcn nub gcopffi't roerben, fo bvfd)fit and) tvir ba^ S3rof, ba* 
mit unfcrc ^crjcn fid) l)inrid)tcn anf bic Sicbc, bic fitr un$ am 
$m& gcjlorbcn iflj wic bcr ^rloffr bftt iidd) fcincn Sfingcrn gab, 
unb gcbot: Srinfet allc barau^J fo tf)im wir and), unb trinfen 
allc on bcm 5?'dd)c, bcr ba$ s^cuc Sejlamcnt in fcincm SSltifc ifl:. 
0o(d)c t^ttt jtt mcincm cb(4d)tni^, bag war bcr 3Biflc 
bc jlc rbcnbcn 3cfu ; in unfcrm @eb8d)tni|} foltcn wir itjn uub fcinc 
icbc bcwafyrcn, in gttfcm Slnbcnfcn n>i(J cr bci n$ Mcibcn, wir 
foUcn fcin nid)t wcrgcffcn, immcr roid)%r roi((; er tm wcrbcn. 
SBcrgcjjcn wir fcincr unb bcffcn, rcaS cr fiir n. g.ctl)an l)at, fo 
fann cr tins nid)t$ gebcn, fo gc()cn wir fcincr fcgcn3rcid)cii ^in^ 
flt'iffc, bc cnuffc^ fcincr fammtlid)cn SBoI)Irijaffii/ bc 2lnf()dlS 
an ben Sirfungcn fcinc^ *iftc, bcr S()ci(na()inc an bcr burcl) i()ti 
gcj^iffctcn rlofung cVrluflig. 2&cr ben @fra()!cn bcr @onne fid) 
tnttfeW, blcibt in ginjlcrnifj; fo gcnicjit S^fum nid)f,. wcr fcin nid)t 
gcbcnft. %\\\ @criiufri)C bcr SBctt, im range bcr efdjafte, in 
ben fatifcnb unb abcr taufcnb irbifd)cn ingcn, mit bciiftt wir urn* 
gc^cn miiffcn, wirb unfcr^crj ntir a((jtilcid)t tinb alfjuoft ton bcm/ 
wag l)imml(fd) ijt, om ft onigc beg immdreid)g, toon unfcrm @cc; 
Icnfreunbe abgcjogen; wic banfcngwctll) i|l c baljcr, baj* wir cin 
Ijabcn, em cbiiri)tnipmat)l fcincr SSunbcr, i>on il)iu fdbcr 



438 



/ bem bavmfjeejigen eilanbc, wetd)e8 feaftigee, lebenbiger, 
wieffamee, al3 aUee attbeee, unfeee eejen, bie ebanfen unfeeeg 
eijteS, bic @mpfi'nbungen ttnfereg @emiit()e$ jtt i()in ()tnjie()t, aiif 
if)tt l)ineid)tet, bet U)m fejfe(t. <2o(d)e$ fijttt 511 meinem ebtfdKnifi! 
@o gebietejl hi/ >et-e 3<"f/ NN& wfr fommen jtt bem Sifdje, ten 
bit file tm8 beeeitet fjaft, bap unfeee gan$e @efle in bid) unb bcine 
nabe fid) wfenfe. 

SSJiv Ijaben fenut; ba$ acrcimen 
fdjen aU ba i^al)! bc6 9?. 23unbe$. 
d)?n nafym ^f atid) bm ^dd), iutd) bem 2tbenbmal)l, unb 
fj)t:ad): Sicfcc feld) if^ baS SRettc Seflament in meincm 
^Blut; fold)e t^ut, fo oft i\)v$ ttiufcf, ju meinem @c< 
bad)tnip (. 25.). 2Bje rid)tm tinfei-c ^rjn auf %tfm\ ()in, 
ifjm offnen wd* ft>, l)wi$viQ unb btu-flig ct'fd)n'nfn wit 1 Dot iijm; ba 
nal)ef ci 1 fid) mit fcina* @nabc ttnb ate, fpcifet unb tcanfft tins 
wit feincm tjeilfamcn (cifd) unb S3Utt, evqut^t un$ mit l)immlifd)er 
peifc unb fd)cnft un6 l)immlifd)e liter. SBic bet 1 2l(tc 23unb mit 
bem ^Sdtte bet* Opfertfitei'e fcefi'egeff watt unb burc^ bafjefte ju 
@tanb? fam, fo ift and) bet 1 9?nie nabenbunb bttud) 6t)t'ijii S5lut 
gefliftetj fein Mutigev Sob am ^reus ij^ bee rtinb unfevet* 
fintvj; an (Sfyvifto 3 c f ^^ wiv bie (Sdofung but'd) fein 
namlid) bie Sevgehms bee finben; but'd) bag -Opfec feine^ 
ft'nb wit ($ctt oet-fo/inct. Stuf olgaffya, am ^retij, ba ifl bet; 
9?ene 53unb gfjTiftet, ba iji un6 nabe (rwoiten, ba ft'nb tmfere 
(^iinben gctilgt. ^iit un$ ijl bieg aWe^ gefd)e!)en; but'd) bie Jjeil. 
Saufe ft'nb wit fveilid) in ben nabenbunb mit ott eingett-eten, 
tin gottltdjen SBort unb in bee ^Pt'ebigt beffelben wit'b un^ bie m 
nwfrene nabe uet'ft'inbigt tmb angefcoten; abet; bee fieee unb fiee* 
jrnSfrinbigee fennt un5, tinfevn oft fo fd)wad)cn lauben, unfeee 
fleinmitt^ige 93eejagff)eit unb bie 9}?ad)t bee (Siinbe, bie un5 al 
Ucbeett'ctee be$ efe|e3, aB S8unbh'fid)ige weeuet()et(t; unb ba ()at 
ft* (jue <2t(ii'fung unfeee^ (atiben^, jut' SetfVgdttng bee ewip> 
fyit tmfcrer $l)ci\Mtyne an feinee nabe), jinn @aceament bee l)ei(. 
Saufe unb ju feinem tljetteen SBoete nod) ba l)ei(. Sftad)tma()l l)in 
jugetljan, unb cS ai$ tljeuee^, unteiiglid)fS Untevvfanb fcinee nabe 
gegen un eeoebnct.- SBaS jencm weelornen @o()ne, al$ ee faifjc 
fertig unb im SSeeti'auen auf bie om S5atee 50 eelangenbe nabe 
^u bemfelben jtiriicffeljete, bie Siebeflgaben be 35atee6 waeen, ba* 
nette tleib, bee 9iing, bie <3d)ul)e, bie oateelidje Umannung unb bee 
iebe$fiifi, ba ft'nb bem luifjfretigen unb gKiubigen Gl)eijfrn bie 
l)ei(. <2aceamente iiberl)aupt unb bee Sifd) beg ^eeen infonbeefteit; 
ee einpf({ngt im l)eiligen Sifcetibmafyle nid)t bloji tlnteepfanbee bee 
gottlidjcn iwbe unb 2iebe^jeid)en ber-^ulb feines ^elUfceg, ec 
onpfangt bie nabe felbjl, ee fdjmecEt, tvie freunblid) ttnb gu'tig bee 
$m iff, ee geniept bie ffinbenoeegebenbe $aeml)cejigfeit feineg |>ei* 
lattbeg unb otteS. Wliv finb metne (Stinben wegeben, fiie mid) 
i|l Sljeifitig gefloeben, fdn Seib ip fu'e mid) gebrodjen, fein SBIut 
ftit mic^ flffloffen, f f^'^)t bee giaubige Slbenbinapgenoffe; id) 



439 

fink nid)f blop 8rot unb SBfln empfangen, fonbern ben 2eib unb 
bag Sluf be* ewt, a0e (Segnungen feineS obe$ f)at ei 1 '" 3* 
geeignet, id) f)abe gefd)inecft Me {)imm(ifd)e afcf, unb bin feli'g unb 
geml)t unb gilt's buvd) tie nabe meine* 2ftitt(etr$. 9?ad)bem n>ir 
cin fill- alfenirtl burd) bie Ijci!. Saiife in ben 9?euen $unb aufge* 
nommen jinb, bebtfrfen wit 1 , ba wir unfpwfeitt fo uielfarf) ftinbiV 
gen, ber (rnrurrtcn 3uftd)et'tt3 be5 ^en-n, ba^ er fettie inibe 
nid)t enttfttyn witt, unb beffen mac^t ec im enuffe bej tjeil. 
uns flmtp; buni) fold)en @en^ fenff ec gi5^1id)e 
in wnfer ^crj, unb (ISrft und ju nniem @e|orfam, 
jit ncnem SBanbcl auf bcm fc^malen SBege, ber in5 ewicjc Scbcn 
fftyrt* 

SBir ^aben enbltcft ba (Sacrament bes 2llfar3 an* 
jufc()cn a(3 ba6 9)?a()( bet? Stubecliebe in bem f>crrn. 
(So oft il)t' on biefem JBuot effet, unb con biefem 
tn'nfet, foltt iftr beS ^etrn Sob oerfiinbigen, bis 
er fommt (. 26.). 2ln einem Sifcfte cnfd)einen wic atfe 
/ fin 23i'ot enipfangen wic affe, tn'nfen a((e on einem 

ijl tinfet 1 rtllei* ^)ii't unb Siltt'fl); feine @nabe, 0i'inbent)er* 
2eben unb eligfeit ivii-b jfbein gegeten; feinen Sob fi'ir 
mi$ tei'ftinben wit 1 geincinfdjaftlid) nn feinem SIltatY, @o miiffen 
wit- un$ benn {)ei's(td) untei- einanber lieben, a^^Brubei' unb@d)we< 
f?ern \\nS anfeljen, fo ifT3 ber Sitte be f>ewt. iii'feu wir ben 
Ijiiffen, fu'r ben S()ci(iu'3 rttiS i^iebe gefiorben i|l? bem welje tfjun, 
bfti ber >en' licb ()at? bu'i-fen ivi> imoerfi)()n(id} fcin, wcnn wit 
ber nabe bey .SBei-foljnung tfjcifdaftig ^u werben wiinfdjen? 3Bol^ 
Ion wiv baljet 1 ben Sob beS ^ei-nt Deifiinbtgen, bet- fiii* uns ge^or* 
ben i|l, fo (}ffd)e()e es in rcdjtei' S3rubediebe/ jui- tarfun^ bee 
iiiebe unter einanbet* unb bet 1 banf'baren 2iebe gegcn ifyn, bet m\S 
jucrjl Qelicbet ^at (I $ou. 10, 16. 17.). 

2. SBie win bn$ t)eil. Slbcnbma^l wiirbig geniepen 
folien? Sffienn bie wid)figen unb feiigen nbiivetfe be^ l)fi(igen 
ll'fnbmal)l3 wirflid) an un^ en'eid)t wet-ben follen, fo fommt alle^ 
barauf an/ bap roit; e^ ivt'ifbig geniefifn, unb bafyei 1 enualjnt beu 
l)ei(. ^)rttilu$ u einem wflrbigcn enuffe, jeigt, wie wit- eg anju 
fana.cn tjaben, urn al^ wiifbige Sjle Ijinjuiuti-eten, unb wamt em|l< 
lid) toot' einem unrotiubigen enuffe. 

SBeldjet: nun unwiirbig on biefem $t'ot iffet, ober 
on bcm f eld) be$ ^ei-m tn'nfet, bet- ifl fc^tilbig an 
bem Seib unb S3lut beS errn (. 27.). 3 ^ot-infl) fanb 
ein unwticbiget' enup be$ ^ci(. ^benbma^g 'flatt/ benn e-3 ging bei 
bet 1 $ciet' beffclben nid)t in bee Siebe unb mit bet- atipeflidjcn 3"d)t 
unb )rbnung ju ; we(d)e jum tviit-bigen ennp erforbcrlid) ft'nb. 
S8enn bu jevjlveut, mit itbifdjen ebanfen ei'ffidt, ol)nc ammlung 
be^ t'mflH)* bem Sifd) beS $em bid) nal)(J unb ba l)eil. Sftaljl 
empfSngfl, fo gem'e^cjt bit e$ unwilrbig. Stbet 1 ge()e nod) tiefcc in 
bid), mein Sl)n'(l, unb fi-age bid), wol)ec biefet eid)ffwn, biefe 3<?t'' 
(itvutljeit? unb bann witjl bu bie innecen, eerboi'tjenen riinbe unb 



440 

jOueflen enfbecfen, bie bid) eed)t eigentlid) ju cittern tinwfirbigen 
afte bet bet* fyeil. 9)?a{)ljeit mad)en. $Beba'd)fe|J bu, bap (S()t'ifht$ 
fitt- bid) (Siinbet 1 am ^veu^e gejlovben i|?, waref? bu gattj hii'djbntn* 
gen son bem eftt()(e fewer fjeil. iebe tmb @nabe, fo wt'it'be|f bu 
nidjt alfo et'fd)einen an feineni Sifdje, wie bu ffyttji SBet* feine 
u'nbeit nidtf et'femtf, wet 1 nut eigenet 1 ewfyigfeit ftd) fd)meid)elt, 
wet' feiner nabe unb ^Bet'cjelntng ju fcebiivfen nicinf, wet* in 6()fi|to 
nic^t feincn |>o()enj5viejlet' unb SOiitrtet 1 ft'e()t, wen nid)t @cfit()(e bet 1 
Steue, wen 3Sot'fa|c bev ^effcnwg nid)t et'fMen/ bee geniept ba$ 
^ei(, 5l()enbina()l unwiii-big, bcv ijl fd)ulbig am eibe unb 
23 lute be ^et'vn, b. (). bee Derftinbic|t jt'd) an (einem @i'(ofei'; 
bet* wfitbtgt fein etben unb (Sfcvfeen nid)f, bet 4 ei'Fennf bie l)ei(. 
93etppid)f ungen , tve(d)e e^ un$ attfedegt. 
ntaf)i$geuup ijl alfo and) ein jtrafbarer. 

Unt or fold)em unwfii'bigen enuffe 
511 fd)fien, et'mal)nt bet- Slpojlel jur @elbjlpt'itfung , bie bem 
nttJTe Dovangeljen fott. et- 9)ienfd) prfife abet* fid) felbjl, 
unb alfo effe n oon biefem SBrot, unb teinfe Don bie* 
fern 5?e(d) (u. 28.). t'cfe 6e(bjl^fifung ffeltt tc'%i(l ganj 
jiitt in fetnem fatninet'(ein, im |>ei(igf()ume feine^ .>et'jen$ an; ct* 
i\'e()t attf 3Ww/ ben Slnfiingev unb S8o((enbet' feine^ @Iaubeit$, bet* 
Ijeid'g i(j, unb attd) i()it bet'tifen ^af, I)eilig 511 fein; ev firi)t auf 
S()t'i|li 3301'bilb, a* Ijorf mif feine ^Ofbet'tmgen, et- fd)aut l)inein in beu 
reinen Spiegel be$ tjetligen unb bonfommenen @efe|e @otteS, unb 
bann wiebet* in baS eigene ^et'j, unb ba erbltdit ev benn bie^lerfen 
feinct' <3ee(e, bie i()tn nod) anflebenbe finbe, ba wirb et 1 jtt tiefeu 
@d)am gebeugK ie titdje fommt bet 1 elb^viifttng bet* Slbenb* 
inal)($genojfen but'd) bie offent(id)e SBot'beeeifung ju ^filfe. @ewif< 
fenljaft, oljne @d)meid)elei unb elbjltciufdjung, fo((en wit' tm$ w&* 
fen, unb et'fennen wit 1 bann, bap wit 1 fifafbafe @iinbet* fmb, fo fo("> 
len wit* mit ituft'idjfigein @iinbenbefenntnif|'e l)injufre^n unb mif bent 
t)ij((tge ^(rtuben, bap wir urn be^ S5efbienfre$ (l)rijtt widen nabc 
fit^fangen wet'ben, ba et 1 gefagt Ijat, bap et' feinen IjinauSjiopen wi((, 
tet* 511 ifym fommt. 

97od) evnftlid)ec wcmit bee I)ei(. ^rtiiluc sot 1 bem unwfit'bigen, 
t. \). unbupfertigen unb ungtaubigen enuffe be>3 ()et(. 2tbenbmal)($, 
inbem ft 1 auf bie nidjf attifb(eibenbe @h'afe tynmift, bie atif ben 
ttnwiit'bigen @enup folgen wit-b; et 1 fagt (o. 29.)' 2B^d)et? tin; 
wiit'btg, iffef unb tn'nf'ef, ber iffeTantb h'infet il)in 
felber ba$ et-idjt/ bamit, bap et 1 nifyt untet'fd)eibet 
ben Seib beg ^jerrn. Set 1 fo leid)fftnnig, ja gewifjenlo ijl, 
bap er ba f)et(. SWaljl, itbee bejjen nbjwecfe unfet 1 ei(anb fo be< 
jlimmt fid) evflavt ()at, jebet 1 anbevn 9QW)ljeit gleid)fe|t; wet 1 nid)t 
tavnad) fingf, bap et 1 bttfd) wfit-bigen enttp beffelben bet 1 <2egnun^ 
gen be Sobe5 E^rijli tl)ci(()aftig wevbe, bet 1 sic()f ft'^) unfe()(bat' 
otte (Sttafgerid^e ju ; jlart bap einem folcfyen in bent ()ei(. 2tbenb< 
ina()(e SBergebung bet 1 tittben gefdjenft wit'b, ift fein enup felbfl 
(Siittbe, ^atifttng feinee 6unbenfd)uib / @rt)b()uncj feinet- tt-afbaefeit 



441 



vor ott, Urn toon ber (Strafbarfeit be$ unwiirbigen 
gc mifif* nod) meljr p iiterjeugen, etinnert ber SlpofW bie $orintl)er 
an tyre eigene @rfa()rung, tint* fagt (. 30.): Saturn finb atid) 
fo Mel @djwad)e unb ftranfc unter cud), unb cin gut 
S()e'il fd)lafen; JeiMidK $ranf[)eit, ja felbf* bet; Sob finb $olgen 
be$ unwiirbigen 8lfeen&mal)l$fl,enffr$/ unb biefen traurigen folgw 
be$ 2eid)t|uin$/ biefen gofflidjen <2trafgerid)ten fonnten wir entgchen, 
betut fo roir n felbct 1 ctdjfctctt, fo rciirbfn wir nid)t 
gerid)fct (. 31.)/ fo wit' twferc flnbc ftfcnnfm, kmiten, DCI-* 
bammfeu, unb tob(cfcn burd) .^^enincj, fo bt'aud)^ b <rtr uii'5 
nid)t ju vidjtfn, unb wii 1 Micfccn nut feinei' tvafe oe^f^onh od) 
wiffft ba jum St'ofle/ wctut tvit* get'idjtct wet'ben, fo wec# 
ben wit 1 oott bcm |x*ft;n gc^ud)figf, a((c feme (Strafe if! 
bcffembe Sud)t, erjiefyenbe nabe, unb Ijat ben liebeuotten gnbjTOfcf, 
bap wit* ntd)t fammt ber SBelt jjn'bammt roerben (. 32.); 
fo wottett wit: bcnn feine Ijeilfame $\\d)t banfbat* jut 1 SBcffmuia, be# 
nti|en, wollen n't attem i'n|t m9 vrfifcn, unb fo oft nit tin I)dl. 
SUTenbmafyle feinen Sob oevfiinben, fo(( e$ foftan mit bem ()ei(. 
fd)(up gef^^en, bet* iinbe ju j^et-fcen unb @ottc ju Wen. 

er un6 alien in ^vaft be$ Ijeil. @eif?e$.' Slmcn. 

Sut()ev. 2Bei( bem alten ^raud) nad) ju biefei 1 
jttm ^odjwiit'bigen @acramenf getjt, benn fonjl'im 
oljne ba$ bie 9?otl) erfoi'bet't, baf man einen getviffen Sag fyabe, aitf 
welc{)en man wm l)d(. (Sacrament obet 1 i)?ad)tmal)l be ^ei-t-n prcbt* 
gen unb baf jtinge 8olf unten'i^ten fott, fo wotfett wit 1 je|t ben 
Sty't be^ I)ei(. ?pau(u DOV tins ne|mcn. 

Su . 23. 24. @age mir, p nid)t iibet 1 bie SRafsen ein 
fi-eunblid) S)ing, bap bet* .^na- fein ftet^ gecjen feine Sunget' fo 
i)et'au fd)iittet, unb fpt'id)t: STcljmet ()in unb effet :c., fo(d)e^ tljut 
attein, bafi i()f an mi^ gebenf't, unb mein nid)t wergeffet, unb tl)ut 
nid)t aCein cinmal/ fonbei-n oft unb M an ben jiinajen Sag. SBoUte 
alfo bee Hebe (SljvijhiS fein ebad)tnip, fein (Srfenntnip unb bett 
@(aufcen gent burd) fein 2l6enbmal)i unb Seflament et'()alten, bafi er 
in tinfcrn ^erjen nid)t etfiivbe. <3e|et beroljalben ba$ 5lbenbmal)l 
tin, bap er ffic unb fiir blciben, unb fcineS Sobe$, baburd) \m 
toon (Sflnben tmb attedei ewigem 3aet' ei-Iebigt |tnb, tmmcrbac 
gebad)t tverben foW. Unb folc^ @ebad)tnip ()at er bartim fo ei-nft< 
lid) fur unb fiir ju iiben befofylen, benn e^ wMjft immet'bap- anbot'8 
unb jungrt 35o(f ba()er; ba^ bebarf nid)t attein, bap man* mit bem 
SBort unten'id)te, bap jte (S^riflum i()t*en |>ei(anb erfcnneii lerncn, 
unb and) felig werben, fonbern bap man fie $u fold)em iiuperlid)eit 
ottcdbienfl l)a|te. S^tin i|J aber btefe^ (Sacrament ober Slbenb^ 
ma()l id)t aUein barum cingefe|t, bap Sfjriflu* bamit foU ge^rei^ 
fet werben, fonbern ttiefmeljr attd) barum/ bap tvir fold)c* -Sejla* 
incnt* unb Slbenbma()t$ bebiirfen, unb e^ tm jti itte foK fommen, 
a* foil atter 6()rijlen I)i5d)jier Srojl fein, bap fie Ijoren, be? .perrn 
61)rijli 2eib fei ftlr fie gegeben, tmb fein ^31tit fiir i()i'e <Stinbe \>er< 
beutt wet- foidjeS glaubet, ba ijl* unmoglid), bap ev <2tinbe 



442 2Cm (SrifasStonnetftage. (gpijiel. 

ober anber$ |Td) fofto ju cerjweifeln freiben foflfcn. Urfad), ft 
roeip, bap biefer @d)a, bamit feine (Siinbe abgelegt, rceit meljr 
tuib groper fci, benn (cine finbe. S3ei bem Srof}, bet 1 im SBort 
effcntlid) gel)et, Kipt e* jrijhi* nid)t Meiben, er giebt bit 1 mit bem 
3rot feincn Scib 5 effen, tinb mit bem Sein fcin S3(ut &u triii* 
fen, mif bap bu ftir bcine ^)cvfon fol^ &?(be$ unb SBIute* 
bid) flitneljincfl; bap e$ biir (jdte, tinb bein figen fein foK, ebcn 
bti e5 fi'ir bid) mit brinem SWunbc emjpfS^ji/ unb nid)t ffir 
ci( jebet 1 in bicfem act'ament ()rif}i Seib unb 
, fo ifl e$ nid)t uiutd)f gci'fbt, bap man in temfdben 
bcr unben tjolc unb cmpfa^/ benn wo g()fif?u5 

ba i|^ 93crgetung bet- (Siinbcn. ie anbm nid)t ift, bap 
^ bonttftfycn iff/ ^ a P ^ c Si)vi)lent)cit fott cinig Mciben, eincrici 
laut-cn unb Scfyve l)afccn; unb obwofjl ba$ Dangelium bif S()t'i' 
(ien aud) jufammen l)a(t unb cinerlci <inn?$ nmd)t, fo t()ufg boc^ 
biefe* Slbfiibmal)! nod^ mtijv, unb bienet bic^ l)d(. acraincnt baju/ 
bap jjvijhtg fcin f>iiuf(cin bamit jttfammfnljSIt, in dnet-Id @inn, 
cl) tinb (atibcn, bup nid)t cin jebev ein fonbec(id) eigen ^ijftu 
lew fci (1 for. 10, 16. 17.)-, unb cine cigene 2cl) unb Jautcn 
mad)cn fo((. )it innerlid)e leid)I)cit alfn 1 jciget bag (Sacrament 
aud) babut'd) nn/ {internal ba niemanb cin attbcrc^, nod) beffereS ^at/ 
tfnn bcr anbcre. 

3 11 *> 27. erol)dlhn foU man ^ier fKctpig \em\\ unb mm 
fen, bap bie ba$ {joc^wtirbivje acramenf nid)t unjvfirbig empfaljctt, 
bie ba flagcn unb befenncn, ft'e ft'nb anne iinbcr, fttylen mand)cv> 
lei 5Hnfed)fiing, ffudjcn tinteweilcn, wevben ungebulbig, ()aUen fid) 
nidjt adweg mvipig mit S'lfen unb Srinfen. ie aber empfa()en bad 
()od)tt)tirbige (gacrrtineut unwiirbig/ bie ba roiffentlid) in @ilnben et'< 
Barren, al5 ba ij^ movberlidjer ap gegctt ben 9?iid)|?en, 2)?ot'b, .w 
vevei, (l()etn-ud) unb anbet-e bergleidjen offenHidje @flnbcn, tinb geben^ 
fen bainm nid)t abjulaffen. Senn ba (Sacrament i|t com $mn 
@I)t'i|}o baju ciuflefegt, nid)t bap man in t'inben Hejben, fonbern 
SJergebung ber (St'inben fud)en, tinb frommer werben foil, 

3 28. ^riifen ()eipt anbev^ nid)t^, benn (td) wol)l beben# 
fen, rote bu gefdncft fetjl. ^eftnbeft bu bid) er(|ocft, bap bu Don 
(Siinben nid)t ablaffen iviUfl, unb biefelten bic^ ni^^ fiimmeni, fo 
bnfi bn Uvfad)/ bap bu md)t ^tnjtigeljefl, beun bu bifi fein 6l)ri|l. 
5Ber afcer in fold)en @iinben gelegen ift, unb mm bawon abWffrt, 
ji'd) beffert unb frommer wirb, ber fott fo(d)e (Stinbe ftd) nid)t laf# 
fen I)inbern ; fonbern bie Slbfohition begeljren, unb ba$ 2lbenbmal)I 
beg |?effn empfaljen, unb ott .bitten, bap er fortan ftd) moge bef# 
fer I;alten. 



I. )a$ 2l6cttbma^ be^ fym foil un$ in e6en bem 
fig mcrben, in weldjem ta 3^taUev ftc( 

SDenn e^ gewfiljrt un: 

1. 2Vi ber 3erilrcmmgsfud)t ber 3eitdenoffen ammlung; 

2. bei il)t'er @innlid;feit (Srljebung; 



riin*>onnertacje, (Eoangefium. 443 

3. be( tyrem Unglrttiben 23efe(Hgung; 

4. bei ilji'er <3elb|1fud)t toeitmtng ; 

5. bei il)m' eroalttylitigfrit 23eni()igung ; 

6. tint bci i()rev Scfcfirfinfung auf ba$ irbifcfye Seben He 

brr ttnf?et'blid)feif. 



II. SBie to b*r ^rfff nacf) 3ffu 95effpiel am geierabenb 
feineS irbifcfyen )afein$ nod) fegenSreicf) wirfen? 

1. SBenn ei 1 |td) ju dncm wilrbigen Ueberganc; in tie wigfeit wvt 



2. feme ifbifd)en 2lttgelegcnl)ei(ett nut 3Bei()eif orbnet; 

3. fcinni SlngeljStrigen unb Sieben Religion wnb Sugenb tt)cuet unb 

fyeilig mad)t. 



111. 1 ,3?or 10, 16, 2We egtiungen 

t>reifac()en .@emeifd;aff/ bie 



1. ^ei(. Sl^nbma^I iff fine emeinfdjaft mit 

2. eine emeinfd)aft hu ( d) fi^rijlum mit @otf; 

3. eine emeinfc^aft fcutd) ^rijlum mit t)cm ()ei(. @eif!e. 

Sljetemln* 

IV. 



1. 6fn 9fta()I juc @i'innei'ung an SI)n'lTi Sob unb bie 

fh'ffefe erWfung; 

2. ein 2}?al)l juv <St(ii'fung be$ laubenS an otfe 

3. ein SCRa^t jut; feierlid)cn ^rneuet'ttng unfcre^ JBunbe^ mit 

4. ein fe(ige$ iebe$ma()( untev un^ felbjl. 



II. 



SBiel au^fil^li^et! al bie brei etrflen (Sangeliilen fcericfyfet bet 
f)ei(ige Slpojiel ^oljanne^ wa$ fid) am le|fen Seben^tage be3 &l'6f 
fei- wot* feinein $mi$e$fobe jugett-agcn ()at; et; allein l)at un$ bie 
unergleid)lid)en Svojlt'eben unb 33ei'()eifiungen beS ^ei-rn aufte* 
tt>a()vt, mit weldjen btefer bie tiefbefiimmertcn Singer auftut'idjron 
tinb ju mmitfjigen fud)fe, al^ fie iibet? f>ini |>i"grtng jinn $&atr r 
unb bap cv on t()nen fdjieb unb in bet? Seit jji'e suriirfliep, gebeugt 
unb Dolt Sc^met'j waren; etr aKein f)at un$ jenee l)ol)epvie|teclid)e 
@cbet aufgejeid)ttet, mit weldjcm bet 1 ^etrt feitt i3ffentlid)cg Se^ntmt 
unb feine SBit-ffamfeit auf bie Semen befd)lopj er attein l)intedapt 
wn bie fo vftljrenbe/ wie leljtteidje @i'j(il)lung, mit bee et; ben ^Be* 
dd)t itbet; bie (Sreigniffe bee le|ten iee unb jwanjig (Sfunben be^ 
irbifdjen Seben^ 3 c f" et'offnet, bif @ofd)id)te bet; uf5n>ttfd)uiKj. 
eiuen neuen> BOC bem Seiben ben le|ten S3ewei$ feinec 



444 tfm Wn*>onner3tage, (gvangeliunu 

gen Sicbe unb feitter fiefett S5emtitf) gab tor Wfcr, fntom er ten 
Stingcrn biefcn ^nedjfSbienjl (eiftete, jttg(eid) tvoKfe cr iljncn aba 1 
and) bic 23erpfnd)fung aufer(egen, in g(eid)cr efinmmg gegcnfeifig 
Ijclfenbe, bcffernbe, feinigenbe, Ijciligenbe Siebc ft'd) &u bcweifen, 
ttub fid) nid)t fi'ir jti gut ober ju oornefym ju fatten, wctm c$ gal* 
te, fid) felbft jum Sienfte unb ei(c anberer ju eniiebrigfii. ^ic 
brfi fiauptpunfte, wc(d)e in bicfct' Sl)at bc5 @v(8f5 (jci'Dot'^^i'it, 
finb Siebf, fid) fflbft evniebvigenbe emutf), ttnb bie im (St)mbcl 
fltigebciifcfe Slcinigung oba 1 fot'tfdji'fifcnbc |>eiligtiijgj auf fie mup 
tic a^cctifdjc 83e()anblung fid) l)imvcnbcn, 

35. 13. $)ft' Sn^alt bicfcv SSci-fc, glddjfam M SBomto 
jut 1 nadjfolgcnbeit (Si'jrtljltmg, bient baju, tins einen S5(i^ in bie 
bct'fd)wcnglid)e i-bpc unb Snmgfcit bcv Siebe 3f" ^)" S J a f' 
fen, bet* ungcad)tct adcr ()iev, fut'j jwrtf nut', rtbct 1 bod) Mftig/.an* 
gcbcutetcn Umflanbc tinb SBcrljalfnific, bfnnod) fo ttjaf, wic et' 
fcr: 2ifb(id)c @cfd)id)fc i)o(t Sffia()t'()dt unb ^eilige 
fa()c fid) am @nb<> fcittci* tljatcni'cidm aufk()it. 2l 
sum SBafcr, a(Je^ i>fiimwl) bc^ f'mmel et'Wrtd)t in tfym; 
abet- fdnc @cl)tifud)t nad) ban 93atei ( eifiift itidjt fcinc Sifbc ju 
tc5 ^Bafct'6 fiubci'ti; few >eimwd) nad) bfm >inune( enft-M't i()H 
nod) nid)t ba* (Srbo. @rft muf fie mit feinem S3lufc gefarbf, ef)! 
fcine 2Ba()ljMtte, fein vab wevben; ei 1 wilt wflenbfn/ m tt am 
ijefangcn ()ae. 

S3. 1. S^fu^ eufanhfe, ba^ bie geif feineS ^eim^ 
gangs jum 33atev gcfommen roar, unb ivie er biSljer fd)on 
bie 6eiitcn gdicbf, tinb iljnm un^il)lige ^i-obcn feiner bemiirtjigen, 
l)iilfreid)fn, gct'n unb wi((ig bicnenben iebe gcgcbeu ()a^, fo licHe 
w fie bis an^ Snbe; feine Siebe cifalfefe nid)f, atteS, was ei' noc^ 
tljat unb rcbctt, an biefem Ieten Stbenbe, in @ef()feinane, or bet 
brigffit, auf olgat()a, wavcn laute 3fgniffe fcincr Siebe bis in 
ben Sob. 0d)tvad)()ett fal) er an alien 3'ngevn, ^etvttS ev(eug< 
uefe i(jn, unidjentbvannt I)effefen fcine ^einbe i(jn att freuj, nad)* 
tern jtc aufs Sieblofcjlc i()tt gcfd)ma()f, ^erfpottef, ed)o()nt, gemip* 
l)anbelt fatten; unb baS adeS weifj 3efS, weijl, bap nid)tS (^erin* 
gereS, aU bet- fd)mari)\)o((e unb eifttd)te Sob am freiije iijm bc^ 
toorpc^, unb bod) ij) feinc Sicbe unei-fdjuftei'lid), eine fiiebc bis in 
ben Sob. aater: @r war immcr berfelbe, wie er ettig 'berfelbe 
blciben wirb; cr fcnnt feinctt SGanf'eltnufI), feinc Satinp, bie il)n jc 
mipjlinunen ttnb auf anbere ebanfen bvingen fonnte. Sicbc ijl 
won feiner 9?atur unabtrennbar, unb leid)intirt)igfeit on feiner 
Siebe. 

(Sin anbrer 33r tot; bie (Srofie ber bienenbeu unb |?d) fclbfl 
ffniebrigenben Siebc ^efu enfljiiu'f, liegt in ben 58ov(en, er erfannte, 
baf, er sum SBater ging. @f weip, wer er ijf, fennt feine 
gaiije SBiirbe alS <Sol)n otteS, fein gan& einjigcS 25ed)altnit1 jum 
93ater, alS ber ^rjlgeborne DOI* aHer Sveatuv, unb bod) wafd)t er 
feiueit Si'ngern bie ppe. 6r weip, b.ap er jum SSater ge()(, 
bap er Derfia'rt wcrben fo(( mit tor fifarijctf, Me n fyatte, el)e ber 



445 



SBcIt runb nod) gelegf war (SoJ). 17, 5.), bap er |td) feen wit* 
5111- SJiecfyten beg $atei'g, bap il)in atfe wait fin >imme[ unb anf 
(5rbi gegeben wirb, bap er jum >ettn tint* aup bet* emeinbe 
ed)ol)t wei-ben foil, bap in feinem 9?amen adet: $nife fid) betigen 
fo{(en, unb bod) wafd)t ei 1 feinen Sfingern bie ppe. > a((eg flbfw 
treffenbe, al(c Semutf) ttub Siefee ber SOJfnfdjcn wcif Winter ft'd) $u 
rflrflaffenbc muff) ttnb 2ieb be^ 6fl8ffr! SBci 1 bat'f flolj feiit/ 
wciui @otfe3 @o()ii fo bctnfirtjig ifl, iw Od) ci'^l)f/ w^i ^ fa 
fid) ffiiiebi'igt! See ,f>od)|le ill bee emutljigftc, bamit wiv t bie 
wit; Sfidjtt finb unb bod) fo gem t)od) ting erfyeben, on i()m Ijet'j* 
Jid)f/ fli'flnblidje emut() let'nen. 

Calvin: Uno verbo liic praefatur, Christum testatum 
ejusmodi symbolo fuisse constantem ac perpetuum amo- 
rem, quo semel illos complexus erat, ut ejus conspectu 
privati certo tamen statuerent ne morte quidem fuisse 
exstinctum. Quae persuasio etiam in cordibus nostris 
haerere mine debet. Qui in mundo crant, quare etsi 
p'rocul videmur a Christo abesse, sciendum tamen est 
hos ab eo respici: quia suos dili^it, qui in mundo ver- 
santur. Ut transiret fyc., quodsi Cliristtis illuc prope- 
rans solito amore non destitit suos prosequi, non est cur 
nunc putemus mutatum esse ejus affectum Hebr. 13, 8. 
Sttttjct 1 ^attiJ^. 2, 223.: 3ff$ witpfe :c., bamif witt ev in 
tins t'men fonbwn $Wp et'jvecfcn, bap wiv ja auf bifg SBci'f unb 
^Pi'cbigf, bie ee batton t()tif, mit attfm @rnft meifen foUen, finfcmal 
bet- ctt fajl in bet- (c|fen (Sfunbe, ba ft 1 au^ biefem Seben fdjctV 
ben follfe, tins fold)i?$ I)nt ortragfn woden. 9?tm ijl* gewip wal)t> 
bap wa$ unfct'e liebjlen gvetinbe fiifj Dot* ifymn 6nbc vtbcn obeu 
t()un, uii^ tnc()t' bcwcgt ttnb tiefe? 511 ^erjen 3<?I)f, benn fonfl etwaf, 
ba^ fie jiii 1 3cit i^'e 2efcen>5 gecebt obei- getljan ()aben: alfo fo((en 
aud) wiv bci'o()Ib bepo liebev ()oven nb ftcipigei; mei-fen be ettn 
3*fu Ifjfc* Serf unb le^fe ^rebigf, unb aud) bel)a(tv bap 
tl)nt, feine Siebe 511 beweifen; benn wo Sljtijium feine fiiete unb 
fmtnb(ici) ^evj ju einem SBeif jwingef, ba^ fann nid)t fd)led)t nod) 
gei-inge fetn. Sie SBelt ijl DO @elb|]fud)t, fud)t ba S^rc; wer 
nun in bet- SBdt lebcn unb fid) fold)e Slergerniffe nid)t wi(( ffifc 
rcn iaffcn, bet 1 IjaUe ft'd) Ijicljci 1 , fprid)f )(}, unb fcfge biffem 
jrempel, bag id) cud) je|t fe()cn (affe, bap id) bei 1 |>etT bin. Stbec 
id) iibeviuljine mid) mtintt ^evrfd;aft nid)f, id) biene end), unb i()u 
mil 1 nid)t. 

93. 2. 9? ad) bem Slbenbeffen, etgent(id) aid e fdjon ju# 
beveifee wai'. Gnomon: Tewpevov ergo pedilavium sub ini- 
tium coenae: conspirat etiam communis Judaeorum con- 
suetndo Marc. 7, 3. 

rt fd)on bet- Setifel I)atte bem 3ba :c./ ein neuet 
S8; ^ 3ff" 9*ffc Stebe offenbarf. 3uba ijl tinffi- ben Swolfcn, 
Ijat fd)on ben fafanifd)en @nffd)(up beg 9Sratl) gefapf, mifd)f fid) 
unb fi-ed; in ben I;eil, ^rei$ bev iebe, unb 3ffu.fcnnt il)n, 



446 

weip rcaS in tym itf Clap- 2, 25. Sap. 6,70. 71., tmb benno$ 
(v i()n mit-g6ttlid)etr et>ulb, mcifi i()n nid)t atiS feiiw 9?a()f, giett 
a((en unb atui) if)in ben netten SiebeSberoet'S, j()iu bent Unbaufbarcn, 
bem SSft'tlotffen, bem SBerra'ffyer. @efeffelt Don eincm Safict', bet 1 
abfnd)t, fanf 3baS, after Sarnungen ungeadtftf, immet' fiefev, 
tmmer Differ tvarb fein j, enblid) fapt et 1 einen @ntfd)(tip, roiir^ 
fct'fl be^ Sfiiffl^, tvie nut' t>t> gvopfe ^o^ljcif, bie o((enbef|ie Sietv 
lojigfcif, bic gi'dplid)|ie Unbanfbat'fVit ifyn faffcn fann. <2afrtn fann 
tmS nid)^ in>5 ?rj gcbcn, unfern SBiWrn nid)t kjlimmni, unfctt 
Sliatett nid)t (enffn, tvtnn witr iijm ben @ingang nid)t offnen, 6iiu 

nid)t cjcfla^en, ju Scrfsfugcu tmi? i()m nid)t fyincjefcctt; 

abcr, WCK btr (Si'inbc ^cd)t if?, feinen ii|frn folcjt, cin 



Calvin: Dicit hoc fuisse factum, quum jam in animo 
hnberet Judas Christum prodere, ut ostenderet mi ram 
Christi patientiara, qui tarn scelerato et perfido defectori 
pedes lavare sustinuit. Diabolus jam &c. hoc ad expri- 
mendam sceleris atrocitatem valet. Caeterum etsi homi- 
nis concupiscentia Satanae flabello accenditur, ipsa ta- 
men fornax esse non desinit, ipsa ignem intus conce- 
ptnm habet, ipsa flabelli agitatioiiem cupide.recipit, ut 
i m pi is sublata sit omnis excusatio. fiuffyei 1 .fxitig^^. 2, 
224.: S)iip ber Sniff I bmi Sba :c. bamit will beu @oange(i|l ant 
jcijjfii, ba^ (citte 5lpo|?cl tinb (Efyriffrn nidtf aKcin b^r 3BfIt 
pel, fonbcrn and) bcr Scttfd wcrbe aitffd)fen, uub jtt cigciict 1 
ctvrtlf unb ^>offa^ ft'dbfn, bntti in bet? SBdf fcin fycipt 
gontlid) miWfn unfer bcm Setifel ffin, ba ijl unmogiid), bap 
unS foKten t'fd)t wgin-fn, wo wit* ni^i an @trttt$ SBot'f, tinb fon> 
berlid) an bie5 S^nipcl 6()rifJt un* falttn. enn cc mcinef^ ju 
gut unb ijl laittrr Stcbe unb bvcnncnb Better gcgcn un$, bap w 
tin^ gcvn or iinbcn tinb @d)abrn bca()vtt woifte. 

35. 3. 2lbfnnnl gcbfnf 1 3ol)flttn*$ bet' et'I)atcncn rope 3kf/ 
unb wic n 1 ftd) bcrfelbcn kwupt gcroefen fei, bap i()in bet- SSafct* 
oUc in fdne i>anbe gcgcbcn t)atte SWatt^. 11, 27. .Sap. 28, 18., 
bap cr s>om SBatcr gffenbcf, nur attS Ijerjlidjcr Sifbe jn ben iOfan* 
fd)fit, urn fi> jti wffen, om ^inimd nnf bic (Sfbe gcfontmcn fci, 
unb jvie er jc|t tm Scgriff gcflanben Ijabe, ju @of( jiuicfjufdjttn. 
Unb tin S3fnnipffdtt biffct 1 ffinct' Sffifit'bc tiifttt a' ftd) bcnnod), ben 
^lingcni bie ppe ju wafd)en, w'dletdjf 5tina'd)fl unb ttnmttidbat' 
ba^n Dcranlapt btird) ben ^ampffli'fif \\ntn ben 3Sf'/ wcr iton 
il)ncn bci- t-opte fd, tfffcn uc 22, 2427, gebenft; ft'e ju 
fcofd)amcn tinb tljnett jug(etd) Dot* 2higm jit flettctt, won'n bic n>a() 
rope in fdnem S'ifidje bejldje, wtrb bee ^eia* bet? tenet 1 feiner 
Stinger. ntl)ev |>au^. 2, 225.: a jinb fwfflid)?, grope 
SBorte, nu't dd)cn 3ol)annc^ twtf anjeigcn wi(l f init tt)aS ebaiw 
fen tft 1 |>ftT ,3ff 11 ^ fd timgangen, dje et- ben Sfiiigern wollte bie 
giipe afd)cn, nam(id), bap et 1 jct ntd)t an fdn iJeibfn gebad)fe, 
nod; im ci|l fei trtrpt gewefen, n>ie baib ()et'nad; anf 



rfin^onncrStaflc. ^oan^elium. 447 



wafdjen folgrt, fontowi ft Dak gebad)t an feine ^etdfdjfeit. 
finb l)of)e (Sebanfen gewfen, roeld)* il)n betmapen fodten attS bet; 
SBelt gejogen fyaben, bap et an f'einen 2)?enfd)en gebadjt fiatte. 
Cr/fom: Hoc icleo additum fuisse interpreter, ut sciamus 
imde Christo tarn composita animi quies: nempe quod 
jam mortis victor animum ad triumphum, qui mox se- 
qiinturus erat, extulit. Gnomon: Conscientia gloriae, et 
officium servile pedilavii, mire concurrunt. Praefatio 
gloriae est instar protestationis, ne quid indignum fecisse 
existimetnr Dominus pedes suorum lavans. Quo jjropius 
Jesus Christus venit ad passionem v. 2. eo magis ipse 
cogitat, eoque clarius scriptura loquitur de ejus gloria. 

35. 4. 5. )ie $i\1)eteitvm$ bc$ |>wrn jtn? gtipwafdjinig tinb 
Sfafang bevfcltm. a wct'te Cberfldb Ifgt et ab; mit eincm 
<Scf)m- obct ^anbhtd) umgfirtet cr ft'd). 2ut()cr |>au^. 2, 
226.: 3Bi(( alfo mit btifd) fein da/n gjrfmpfl b^in ftil)rni nnb 
wifcn, cben wic et; feinev en'lid)fett ft'd) gecitiperf, berfelben gleid) 
wrgcffen, ju eigenet; ^offa^rf, cwa(t unb ?pvad)f ntd)t mfpbrau* 
d)ef, fonbci'n feinen ^ttedjfen baiuit QtMenct $at f bap wiV berglei^ 
d)fii and) tljun, unfrer aben un6 nid)t flbevljeben, beffelben nid)f 
mif)ln'attd)en jutf ^offa^f, fonbetn mit aKem SSMen ttnferm S^ad)* 
jlctt bamtt bienen, tmb ju fetnem e(?en btfatidjen fotfen. ait* 
tcr: 9?od) fd)dnt bet; 93et:t;;itl)et; gecjcnnjSttia ; 6t 4 ISpt fid) nid)t 
ittc mad)en; fd)on |tel)t ec bie ^Bo6l)eit atif feinec Stint, bie rt ^)* 
()cit in ffittfn Slttgen, unb ben @atan in feinem ^crjcn/ bennod) 
fd)rint 3ff"^ n^t ifin fibergiincjen ju l)aben. 

SB. 6. $m, folltej^ bit mir mcine ^tipe wafdjcn? 
fo fprid)t bet (cbfyafte ^pftni^, bet jeinen fbrtttfen ffct$ lante 
5goi'te jn edeiften pjfagte; e$ fdjetnt i()in l)od)0 nnpaffenb, wibet 
a0e @tttc unb Orbmuta,, bap bet $tn unb Sftetjkt; iljnt, bem %i\nt 
get 1 , bie ftt'ipe wafdjen fcK; e(5 nribevjh'cbt feinem @efit()(e, ba()etr 
fud)t et bem >tmi 6inl)alt ju tljun, wal)tenb bie anbevn it)n tuljig 
fatten gewS^en laffen. Uiittctfennbrtt i|l SBott unb SBeigetung 
be5 ^5ettuS nuS bet gtfinbltdjen emuff) feineS ^>etjen$ entfpnttw 
gen. Calvin: Oratio est abomiuantis rem absurdam et 
indignam. N ( am interrogando quid faciat Christus, quasi 
manum illi injicit. Laudabilis quidem modestia, nisi quo- 
vis cultu atque honore potior obedientia esset apud 
Denm; imo nisi haec vera et unica Immilitatis esset re- 
gnla, subjicere nps in obsequium Dei, et sensns omnes 
nostros habere ejus arbitrio devinctos, ut quicquid sibi 
placere pronuntiat nobis quoque absque ulla controver- 
sia probetur. 

S3. 7. T\t feinet SIntwptt ftuijt 3eft^ i^n jn betul)igen, 
bap et, unfunbig be$ %wt$t$ biefet ^anblung, jte o()tte SBeigetung 
foil oolljieljen laffen, unb be^tjalb wei|t et il)n aud) batauf l)in, et 
werbe ()etnad) bie tiefete Slbjidjf berfelben fennen iet-nen. @P fot# 
bett-benn bet |>ett wn feinen Sfiwfi^n, bie an ilw glattben, 



448 tfm rffifrSonnevSfoge. 

trauenguou'c ingabe, bap wit* feine? Settung tinb ben 
gen feinei 1 SSeigljeit tw-tratten tinb iljnen ting iibedaffen foKen, 
uu'iui wit* nod) nid)t bie 2lbfid)fen berfelben w|W)en. liSaf l)ier 
bet ?|)etro |btt fanb, tap a' nid)t wtipte, wag bet 4 |>etT tl)at/ ba$ 
begegnet ting 5iiii'sfid)tigen fo oft im 2eben; wovauf bie $ti()t:tmgen 
otteg abjielen, weld)e Slbjtdjtcu bet* nab* uttb SBetgfyeit ei; mit 
ting l)af, 511 we(d)em i)m'Iid)en Sltiggange et 1 tnifevc <Sd)irffa(e ()t'n< 
Iciten will/ tins i|l e ftetbofgcn. 5lbet; fejl()a(tfit fottcu wir jlcW; 
baf; oljne bctt vfjcrt'it f'ein ^aat* won unfenn atipft fa'Kf, bafi bcncn, 
bic i()tt It'cben, a((c incjc jum 33ef?en bienett, ttnb bap tv^it l)inaH$ 
fitec bie furjc @pann.e S^i^ biefc^ cfccn^ in ba^ jcnfVitige 
ja in bic ivigfcit Ijintin bie gnbjwe^ bet 1 ieh tinfett^ 
ffcf) ctfi'cctYn. SMfljfdljaff, ja fflbfl bco .f)et'ni nid)t 
fci)fint tins fo SSictcS, bal)et* bic SSet'fud)?/ in S()cobiccen ott ttnb 
bic SBeil)cit fcincv SRegicvung ju t'fd)tfct'tigen; iin (attben an Sl)t'i 
fltim, im cjebtitbigcn djat'fen bc6 @nbc jtnbet bet* 6l)t'ift |tct$ fdi()er 
obct- (pater bie SBc iljt in bet; pfjt'tina, bepttgf. @o (ange tin^ be$ 
ipet'fn S(bftd)fen nod) btinfel fi'nb, gejientf tin-J Set'h'auen, gt-gebtinc}, 
ebtilb tutb djwetgen, befonbei'^ tuenn bie ^difungen fdjwef ft'nb; 
beim obe gcd'ebfet' ^inbet 1 tinb al)nlid)en fdperjlidxn reigniffen 
foHen wit' eot 1 ^tit't'en tinb Unjtift'ieben()eif \m bewa^t'en, in e* 
bulb tin^ jliirfen, jttv Coffining tin^ evmtintefn, tinb ftijien Svojl 
fd)opfen ati^ bcm SSorfe: Sffia^ bet 1 $wt t()iit, iveip id) |et nid)t, 
dbev l)ernad)mal$ wet-be id) e^ etfa^t'en; tinb biefc ^offmfna, Kifit 
nid)t tinb me ju @d)anben wet-ben. SBenn jt'c^ abet- mit bet- 3^^ 
bie nabenabf(d)t be ^et't'it immet* me()f . ot* unfevn Sttigen enf< 
ivicfclt, bann werben wit* ttott 9iti()ment tinb ^t-eifen^ fein, tinb ft-etu 
big ati^t'ufen tinb befennen: Set' ^sett Ijat a((e$ wo()l genuid)^ gebt 
iinfevm ott bie ^re, Sitoafet 1 . SBa inimer tinfet 1 (Sd)icffal 
fei, wt'e btinfei inimei 1 bie 9?ad)t, bie tin tnngiebt, wie ^et'wota'en 
ba Sabtyrintl), in weld)e^ tin^ cine ttnft'd)tbate anb ()ineingcfu()t-t, 
iapt un^ nic nuitl)(o$ fein, immet; eingebenf biefefSBorte^ be >ect'n ! 

Calvin: His verbis docemur simpliciter Christo obse- 
qnendum esse, etiamsi non appareat ratio, cur hoc vel 
illud fieri velit. In domo bene morata consilium est pe- 
jies unum patrem familias: illi elecet servos manus ac 
petles impendere. Nimis ergo fastuosus esf, qui Dei im- 
periuni detrectat, ciijus ratio ei nota non fuerit. Quin 
c'tiam lathis patet ista admonitio, ne scilicet nescire nobis 
molestum sit, quae Deus vult nobis esse ad tempus ab- 
scondita. 

S3. 8. a$ 5Bovt beg vfjen-n ijl toet'geben6 an ^ett-u^; ja et- 
gel)t nod) weitet', tinb erfliit-t, me werbe et 1 eg jugeben, bap fein 
.fset'i* i()m biefen 5?ned)tgbienfr leijle ; wo()l gat 1 mag et' auf fetne er# 
nicinte S3efd)eibcn()eif tinb 2Beiget-iing fid) eftvaS eingebilbet {)aben; 
ba()in fomnit e>o, wenn wit- me hi 1 tuts?, a(u bem ^et-t-n folgen. 9?n 
fpddjt bet 1 ApetT bag emflere, fd)at'fere 5Bod: Sffiet'be id) bid) nid)t 
iVafd;en, . fc (;a|t bu fein i)fil mit miv, u ffin&igjl mit- 

but'd) 



449 

bnvd) bft'nc 9ifbf gftvifffi'mapfti bfn ffyorfam anf, wjfffl in mriiw 
Stoovbrningcit turf) nidjt f%n, mit 1 bid) wcl)t tinffWftffit, mm fo 
jtnbet and) $n>ifd)cn unS f'finf @cmcinfd)aff ffatf, fo fannjf bti iiid)t 
inciii 3iino.fi 1 ffin, nid) Sfjfil nd)men an bfn 6fa,mmj}fn, tic id) 
bw SDWncn cweife. Su fo(d)fin fyiirtmn Sort ()af $rtw$ : felb|r 
ben m'n gntctfjigf, bet- 111^ fo langc mif bem @tabe @anft w> 
flici't, bi-o unfci 1 SSI)aIf{n.c cvfov^t'lid) mad)f, bap er-ben @t<ib 
SJcI)e gdu'am!)*; wet 1 tutcf) S3(td unbSWicnc fid) If ten Wjif, -bleibf 
mit tfin SBSoi'fc wrfdjonf, n?o ^rt5 SBovt nid)t fcud)fef, fofgcn 
tcvc Sudj^nt^ct bci 1 e^icl)fiiben Sicbc tmb SBci()fit. 
^ati^^. 2, 236.: i 1 vcbcf nidjt bacon, al^ fottfe an bom 
lid)fn ppfwafdjcn fo tstfl gclcgen fcin/ fonbern ft bf.t toon bfm 
SSBafdjcn/ bai? ct' biird) ffin Bhit am famrn bfg (jciligcn f wt$cg 
gcrtjan/ ttnb bttrd) bif .Ijcilige Sauff bfn (atibigfn fo((tc angfrt)fi# 
Iff wcvbcn. @old) SBfd)f n tj^ titti? ffin ^tinpcl/'benn'wfi' fknm 
on iinben wt bfi f ttti3 fetbjl: nod) anbft'f n>afd)f n. Sag fW)# attfiit 
bfm @o()itc ottcS / ba 1 ifl bag Siimmlfw @oWe ; -ba bet; SBelt 
titibftt tt'agt 

Calvin: Hactenus esctisabilis fuitPctri moclestia, quan- 
quam ne ilia quidem vitio earebat. Nunc .tamen gravius 
pcccat, quod corrcptus nondiim cedit. Atqtie hoc com- 
mune vitium est, ut ad errorem pertinacia accedat. Spe- 
ciosus quidem color, quod ex reverentia oritur detrectatio. 
Si non lavero le, continet etiam liaec sententia generalem 
doctrinam, nos omnes foetidos esse et inquinatos coram 
Deo, donee sordes nostras Cliristus abstergat. Jam quimi 
ipse sibi uni vindicet abhiendi mimus, suam quisque im- 
muiiditiem illi purgandam offerat, ut locum obtineat inter 
Dei filios. Teneiiduiii est, quid Me significet lavcmdi ver- 
bum. Sut qui ad gratuitam peccatorum veniam, stint 
etiam alii qui ad vitae novitatem referant : tertii ad iitrum- 
que extendimt, quod postremum ego libenter admitto. 

35. 9. SBon fftivigct' Sifbf ju Stfu ft'fiiKf/ ott {)eipft? 
fttdjt nad) DoKigft' S()ft(na()mc an aUcn S>o()lt()affit tmb 
Qfn bfi5 ^t'lofft'^ vuft ^ctfuS jcfjt atis?: |>ft'i' nid)t bif 
allfin, fonbfi'it attd) bif ^(inbe ttnb ba aiipf! Gno- 
mon: Si lotio me participem tecum servat, totuin spe 
lavandum jpermitto. Manns, caput: gradatio. Ex maje- 
state Domini usque adeo demissa Petro sensus impuri- 
tatis propriae obortus liaec verba dictavit. Calvin: Hie 
quoque per incogitantiaiii crrat, quod acceptum jam be- 
neficium proniliilo ducit. Perinde cnim loquitur acsi nulla 
atlhuc peccatorum remissione, nulla spiritus sanctificatione 
douatus esset, Itaque merito hie quoque a Christo repre- 
henditur, 

25. 10. SBn- a,ewafd)<m tj^, bet; bavf nid)f bnin bie 
^iipf n>af(!)fn, fonbn-u et 1 ijl ganj t'fin; Iniatfnp, wie man 
im 9Kov0{nlanbc 3f()f, wit 1 mit untWfifbiwbwM anbatcn/ ijl man 
I. (Stfico ^iv^wio^r.) [ 29 ] 



450 2m runsStonnevStacje. 



ldd)f kirn d)en dner SSeflcd:'twg au^efc^f; t$ fe|t jtcl) 
.an tic 3$P C / fo bap rt "d) bcr croafdjenc, ftcrigcns vein, bod) dim 
txMcbcvljolten 9Wni|jtm$ bcbavf. @ben fo ift e$ nut bcm 2d?cn unb 
SiJanbd. Semi wiv and) buvd) bic SBet'cjehmg bet* (Siinbcn gerei* 
nigt unb abgewifd)en [tub &on ttnfcw <5tinben, fo bap bte SBegna* 
bitten nid)t md)t' ale unrein con ott ei\ui)tet rcevben, fonbern gc^ 
vcd)tfct'tigt unb $tttd)t in fdnen Slucjcn bajldjen: fo uutet'Mdbt c$ 
bod) nid)f, ba immct' nod) bic finbenlufl im ^ct'sen wo()nf, baf) 
unt* tiifilid) in SSJcii'cn obet* SBovten, in ebanffn tinb SBflufdjcn, 
in S5fgiei'bfti ttnb 9?eicjuit(\cn un orfi'inbia,en, un auf^ 9?nic k^ 
flccfen; nnb bal)ct ( Ijat bcnn aud) bei' 23cgnabigtc nod) bat? SBcbui-f* 
nip, buvd) taglid)e @nabefitd)fn unb SBitte urn SScrgdning ton 
bent mn fid) vcinigcn ju laffen, unb bie 5pflid)t but'd) taglid)c 
ttnb jBupc, but'd) faajid) fid) crncufnibcn fain^f gccjcn bic 
unb afic^ ungiJttlid)c SScfen, on a((ct' SBeflecfniift bc tif 
nnb ^dfd)?8 fid) su ttini^en in bet 1 li'aft, dd)c .bic iinbcn 
rbcnbc @nabc bee >twn iijm battddjf. ic spjlidjt fot'ffdjffi* 
tcnbcv .f5eiliv5unc) ijl c5/ an bic jvit* Ijict* cdnncvt twben, unb, bet 1 
S3ffre fdbfl fann fid) con il)i; ntd)t (o^fpi'cdjcit , swim bet 1 SJpojld 
n-fllii'tf ct' 1'abe c^ nod) nid)t ci'gviffcn unb fd nod) nid)t 
men ^t)il, 3, 12, 1 3ol). 1, 8. 3a, jc mitw bn- g^rifl in 
^filigung fovtfd)t'dtct, bc|?o jttrtcr wivb fctn iitflid)f 
bcilo jlfcngct feine wilfcnijrtfdcjfetf, bcjlo fdjavfct- fctn $(icf, ben 
fleinflcn @faub bet 1 iinbc ju entbe^en, unb inbcin ci 1 fid) nidus jti 
(utc ijiilt, fo tfeibt c$ i()tt urn fo mdjv, nabe ju ftidjen ub ju 
fccfen: ^Bcrgieb ung unfct-e @d)tt(bcn, SBaS in ber Saufe, bem 
i)mfcol unb @att i ament bet 1 SBicbevgcbut't, bcgonnen ()af, fofl burd) 
ba^ ganje ebcn fot'fgefe^t werben. Gnomon: Petles, qui ul- 
timi sunt in lavando, et primi in inquinando. 

Unb ii)f fcib vein, abet; nid)f StKc, fo fi>d)t bet 1 ^et 1 :: 
Sen^fiinbigeiv bet* aflc feine 3fi n S cl< ; ^ rtl| $ *> H ^ cn ^>et' 1 '^ 
tl)ev mif feinen fd)anbiid)en 5|)idnen fdjt wo()l f'annfe. 91 dn ncnnt 
n- bie Sfingcv, in fofern al ba^ 5Bcti' betr Sietnicjung in il)nen 
fd)on bcgonncn, unb |t'c cine gewiJTc @hife ftttlid)Cf 9icinl)eit fdjon 
cit'cidjt Ijattcn. Calvin: Evgo vitae novitate nos Christi di- 
scipulos testemur oportet, quando se puritatis aiictorera 
in suis omnibus esse praedicat. Quemadmodum Christns 
a capite usque ad pedes abluit, quos sibi discipulos ini- 
tiat, ita in eis quos purgavit inferior pars quotidie pur- 
ganda restat. Neque enim primo statim die toti regene- 
rantur filii Dei, ut nihil quam coelestem vitam spirent: 
quin potius manent in illis carnis reliquiae, quibnscnm 
tota vita assiduum certamen liabent. Ergo pedes meta- 
pliorice vpcantur omnes affectus et curae, qui bus inun- 
dum contingimus. @d)onenb nennt bet' et'r ben 9?amcn be^ 
2Jm'iUl)fi'$ nifytf iljm bic $lMte\jv buvd) Siteue, 33ffeniUuip unb 
25iftc urn $era,ebnna, nod) offen (affenb; tM'cKetdjf fonnfc nod) je|}f 
fin drinbvucf auf ben er|lodten $i\n&u: semad)t wet-ben; nut 



451 

tmbefd)t'eiblid)en @djontmfl terfftfjrt bod) bet* $ert'! Calvin: 
Discipulis valde profuit, quod inde melius illis innotuit 
Christi divinitas: deinde senserunt puritatem non esse 
vulgare Spiritus donum. 

35. 12. Sftrtd) DoKcnbcfw gfujiwafdjung ffi^rt bet? $m feine 
Siinget' i bag SSet'fMnbnip biefer .anMung ein, inbem w fragt: 
SBiffet il)t', wa id) cud) geHjan l)abe? Calvin: Nunc 
ergo facti sui rationem aperit: nempe se, qui magister 
est omnium et dominus, exemplum tradidisse quod se- 
quantur pii onmes, ne quis ad officium quantumvis ab- 
jectum et vile fratribus suis et aequalibus praestandum, 
descendere grayetur. Nam hinc caritatis neglectus, quod 
se quisque pluris faciens quam par sit reliquos fere onmes 
despicit. Nee simpliciter modestiam docere voluit, sed 
si mul praescribere hanc caritatis regulam, ut alii vicissim 
aliis serviant. Nulla enim est caritas ubi non est volun- 
taria in juvando proximo servitus. 

S5. 13. 3 l| "^)ff bring* bet; |>ew feinen 3flwjwi fljt' $$w 
Ijiilfni^ 511 ttjm tiub [cine Siitbe wd)t 511111 SSenntpffdn. 3d) bin 
witf(id) unb waljt'tjaftici, wofiii; i^r mid| Ijaltet unb ivie i()f mid) 
nenuct, eiict 1 SOtciflei'/ Slabbi/ St^vct*, iiub and) cuci- |)ci'i'j al^ foU 
djci* beved)ftcjt/ ien|ie on cud) ju foi'bct'n unb anjunc()mcn. 

93, 14. Slbct 1 id) l)abc nid)t inn? bat-auf ct'jid)tct, mid) Don 
cud) bcbicncn ju (affcn, id) fc(b|? (jrttc fociar bic m'cbn'jjtlctt unb oct'# 
cid)tlid)(tcn Sicnjtc cud) gdcijfaf, unb ba^ @leid)c fo((t il)i- cud) tin* 
fci* cinanbci* t()un. @$ i|] cine geringeve S)emtt^, bte bei* $m uon 
ben (Scincn occtangf, ciue S)emufl)/ wie wit* ft'e u leiffeit im <2tanbe 
fuib. SBii- Ijabcn flefg mif unfcro leidKii, mi* $?enfd)en, unfct'it 
Sfubcnt, ju tf)im; tvcldje Untei'fd)iebe nun aud) Sujki'lid) untct- 
un^ f?iiW ji'nbcn/ biird) chirf/ 9*Jang unb Otonb in ber biii'gci'li^ 
d)cn cfc{(fd)aft, bm\i) ben S3cft'^ cji-opci-cv SHeidjtljttinei-, ftenntnifie, 
^ct'^fcifen K. :c., bod) fo(( bie Siebe jit ben ^i-fibci-n, anS iebc 
juin |>cvvn entf^ringenb, bie6 al(c au^lcidjcn unb bci 1 SBovneljmfk 
bcm eringjlen ju bicncn betcit fein, in (iljnlidjet 1 (SelbftDet'lcngnung, 
foie bci 1 ^evi; felbet fi'e bcwiefcn l)at S^attl). 20, 28. Calvin: 
Argumentum a majori ad minus. Impedit superbia ne 
ea, quae inter nos vigere debebat, colatur aequalitas. 
Christus vero, qui longe super omnes eminet, se demittit 
ut pudorem superbis incutiat, qui ordinis sui et gradns 
obliti a fraterna communicatione sese eximunt. Gno- 
mon: Pedilavium, quod Dominus discipulis adhibuit, per- 
tinebat et ad beneficium conferendae puritatis totalis, et 
ad paedian docendae dilectionis humilis. Inde pedila- 
vium discipulorum inter se eo pertinet, ut alter alterum 
quoquo modo adjuvet ad consequendam puritatem ani- 
mae; et ut alter alteri pedes lavet vel proprie vel synec- 
docliice, per omne genus officiorum, quae alter alteri 
etiam servilia et sordida, modo opportuna, praestare potest. 

[ 29 * ] 



452 

93. 15. 2ln6bt'itd ! (id) wweift bet- $m fjici 1 anf fein 
jut' %ui)folge, wie and) fonft SDfattl). 11, 29., Det'g!. 1 ^)etf. 2, 
21. ebt'. 12, 2. Calvin: Certe Cliristus hie anniversa- 
rium ritum non commendat, sed nos tota vita paratos 
esse jubet ad lavandos fratnmi pedes. S)e >cm\ S3eift>ie( 
cittern iff e, tvorauf wit' gennefen ft'nb, anf anberet 1 >eifpie( nut 1 
fofeni, als eg nut (Sfynjli inn nnb Sffianbcl n"lwcin|ftmmt. a* 
Da ten icnct licbet 1 , alS baf i()f end) blenen laffct! a e^ 
I'ingfie fei end) nid)t 511 gei'ing, wenn e ben gct'tngjlen <3ecjen lu'inflt. 
@ct eni'c i'opc in'0 f>ingebi cmtr fdbfl jnm Sienffe bet- @d&w8* 
d)et'tt. SIBaS id) t()at, 3d)/ bef^evt', fci end) f nedjten nid)t fi'embe. 
Sutljcc $au$*$. 2, 228.: SEBiajl bn bcm jcempel jvifli fol 
gen, nub beinem 5Rdd)ficn bie ^iifle roafdjen, fo fd)anc jn, bap bii 
won ^ci'ieit bid) beinut()ige(l, aUe. aben nnb nabcn, bic bn ()a|l, 
nidjt ju beinem 9?n|> obct 1 cigenei; (S()t;c bi'and)cff, fonbcw beinem 
^iidjjlen jum JBejIen, bafi bn niemanb oet'adjtcn, ja jebei'inann gent 
feine @d)tvad)()cit u ttte jjaltejl, nnb Ijelfej?, bap et- fid) beffei-n moge. 
inet- fo(( betf Slnbem Sajl tt-agen, ba^ iji ba i-ed)te nfwafd)en. 



1.. ic gottlid)e icbc unb SBnvbc beffen, bci* ft'c oei'Hdjtet . L 
biij 5.; 

a) bic gott(id)c Siebe Stfn wivb bttt'd) feincn nal)c bcuor* 

(teljcnbcu ^t'enje^tob nid)t Det't'ingei't . 1.; 

b) and) nid)t bttfd) bie S^alje be$ nnbanftat'en 

o. 2.; 

c) nnb obwoljl ei 1 ganj feine gottlidje SJiivbe unb 

mnng f'ennt i). 3., 

d) fo ei'niebi'igt fid) feine 2iebe bennod) in fe'lbjl 

nenbet* Senuitl) jnm ien|le bei 1 einen . 4. 5. 

2. S)U liebettotle chili tmb SangmutI) be$ ^evt-n tci biefem 

SBetfe . 611,; 

a) w weijl ben wibetft'ebenben ^etv6 ouf ben toon i()m 

nod) iiidjt et'fannten '3c(f feineo 9Sei'fat)t'en3 Ijin 
D. 6. 7. ; 

b) et 1 bele()t't ben bel)at't'lid) Sffiibei'jMenben u6et' bic 9?otl)^ 

jvenbigfeit bet* Untcwetfnng . 8.; 

c) ct 1 ^ci'iveijl: ben SQiUigen anf bag allein, abet 1 alle^ 

jeit nod) 9cot()wenbige . 9. 10.; 
tl) et' jeigt, baji et- Seben in feinei 1 ticf|len ^evjcn^befdjaf; 
fen()cit fenne i). 10. 11. 

3, fe gnabeni)o((e 2lb|td)t Sefn bet biefem SBetf'e . 1215.; 

a) cr befennt fid) fi'if ben 2ftetj?et' nnb $tm\ bet- (Seini* 

gen . 12. 13.; 

b) ct ()(i(t i()nen feine finuflj nnb Siebe vot 1 , bap et- i(j# 

nen bie gt'ipe geu>afd)en (jabc o. 14.; 

c) et 1 et'matjttt fie, feinem 3eifpiele in cmutl) nnb Siebo 

nad;5iifo(gen . 14. 15. 



3fm flarwfae. @t|W* 453 



II. )ie 

tid fevbei't bui-d) ft'c nnb hid) feinett ftreu$o$tob tin* auf J 

1. jut fimifl), n>dd)c bci tljm bic $i'itd)f iff 

i) bet' imiigffcn iebe,' 

b) be$ SJwgcfflp bev U)n eiwvtenben 

2. jui 1 Oh'gcbung; 

3. juv SReinigung iinfci-ev 



HI. 

1. fin 2ttM(b bcjfen/ wS bie bicncnbc Sirtc bei5 

an itttw t()ut (unfi'ei 1 gntfunbigung) D. 1 10,; 

2. unb ciu SBot'bilb, ivojti bie bicncnbc 2ietc be? ^ovim uns 

. 1017. 



r* 



PIC $lfl|Ti0nfl!)ift0w. ^tfaiasK 52,. 13. Citp. 53, 

bie pafiTongefd)td)fc wj8()tt, iff tfMimg bet 1 2 
gttngcn bc SI. Sep. DOIH Sf Ibcn beS gi'li?fei'e!. cc @anfl'cli(l 
alten S8unbc r 3ffrtirt^ bci- foniglidje @el)ci', gieftt in fcinet 1 ^Gci 
gting toom dben bciS SQZefjtag cine fo-beut(icl)c-@c()i(bcnui9 
ben, rtlo ob.cu felbct* ' 2lttgen# tttib djiYiiseu^e atif dga^a 
fen ware; jttgleid) enfi)ii((t et 1 iilifeitig btc ,wal)re Sftatur, nmb, 
3wetf unb fegenSt'cidje S ^* 1 " biefe^ 2cibcn/ fo bap btefes widjtigc 
6apifcl nu'f 9ied)t a(i5 Se]ct fiit- bie SBrtracfyfting am fat'ft-ei^gc be; 
jJimmt iff. 

I. Sefata 52, 13 Gap. '53, 

ct 1 l)eutige Sa.cj iff gcivip mit SHed)t cin Sag bet tiefflen 
Srauet 1 ; bev @ol)n @ofte6 enbet unfei- naincnlefcn jCjualc n fcin 
l)ci(. 2e6en; ivt'i 1 (jaten i()n bi^Ijet' butd) fein biffevc* ttnb fd)tnad)^ 
tolled eiben begleitef, je^f pi-en wii 1 i()n -feuftcn: ?}?ein @o, 
mein ^ott, wavum l)aff bit mid) yeilaffen! unb bairn teffeljlt ev \tif 
ncn eiff in btc $(inbe feinev ()tmm(ifd)en 93afci^/. tint* nefgrba-5 
fyiityt unb ffii-H, inbem er fprid)f: ^ iff DolUn-adjf. .Suglci^ iff 
bicfei' Sag abci* and) cin Sag beu -gi-eube unb be^ anfe-3,. w'enn 
wit auf bie gvopc Sicfcc fcljcn, bie S()i'tffnm 511 fo(d)em 2eiben unb 
@fet'fcen fccwog, wcnn tvii 1 un an bie f)cn'lid)en fei* crinnern, 
bie tm$ ci'wovbcn ft'nb, ttnb bie wit iitt (awben ttn ancigncn 
fiinnen. 

od) wev iff gcfdjid f/ vcd)t wfirbfg i?on bei- .53cgeben()etf ju re^ 
ben, iveld)e bev egenffanb bei' ^eici* bc fjcufigen Sag^ iff; wn 
bci' S()at bci 1 l)od)ffcn Sicte, bap S()viffu fid) fclbff fi'ii 1 un? baugc* 



454 '3Cm tfarfreitage. (SpijieU 

geben Ijat; toon bet* $et'I)et't'lKl)ttng.b.et' Sick of teg gegen ting, bap 
(5()t'ijhtg . fill* tmg gejbt'fcen ifi, to wit* nod) finbev waren; ton 
bem aupffIM unfereg lattfceng, top bet 1 Sob beg (Sptjneg otfeg 
t'tmb ttnb Uffad)e bet 1 23eguabigttng bet 1 <5>t'inbet: i(l; toon bem too((# 
fommenften 5pfet'-, weldjeg je geh'adjt root-ben iff, beffen-S5(ut beffft* 
vebef, a(g 216*1$ > benn biefeg fdm'e urn $ad)e, ^i-ijli S31ttt feitfft 
m S3ai'ml)evjigfeit ffiv bie unbcv.! 

9?tur w.enn tvlt- (aubcn Ijabc'n an baf SBort: ^tlt end) Qt* 
gebcn, faun tinb wii'b un -6()vij!i Sob fo widjfig ei-fdjcincn, ivic 
ct ( HM'i'f(id) ifl;' nut* bant; fonncn ivit 1 I)ineinfd)aucn in btc Sicfcn bet 1 
(joUlid)cn SSBdSfyeit tinb Sicbc, bap oft ben, bet* toon feiner (Sfinbc 
wntpte, fiif tin jut 1 (Stinbc (<2filjnopfee) geinad)t Ijttt, attf bap wit 1 
wiifben in i()m bie eredjtigf'eif, bie toot 1 @oft gilt; nut* bann roei 1 ^ 
ben wit* e$ ganj unb ved)t faffen, roaS bet* tjeil. 3oi)annc fagf: (St* 
t|^ bie 93ct'fol)nung fiit 1 tinfeve, ja fitt- bet' ganjcn SBeft (Siinbe ; bann 
nut 1 njet'ben wit 1 and) in feinet 1 Siefe ben 5pt'0j)()efen mit feinct 1 SBeif* 
fagung toetf eljcn. 



SBeiffagenb fd)i(bet't bet- 

1. bie 9ottlid)e SSBcii^eit tin et'tofung^et'f'c 6a, 52, 1315,; 

2. bie leibenbe ^Pet'fon felbfl 6ap. 53, 1 3.j 

3. ben wa!)ven t'tinb t|t'et' Seiben to. 4 7.; 

4. ben Met' atfeS ()ct't'ltc^en Slu^ang unb rfofg i()t'^ Seiben^ ttnb 

(Stei-benS to. 812. 

1. @ott felfcet' ft'id)t btit'd) ben SDJunb beg *protol)eten (to. 13.): 
@iel)e, mein ^ned)t wit'b weiglid) t()ttn, unb wicb nljcn 
\jetf unb fel)f t)od) et-fjaben fetn. SBie S)?ofe5 otteg f ned)t 
twat 1 , fo ging and) otteg (Soljn in 5?ned)f$a,ej}a(t einljet 1 , unb be^ 
wieg, tvie ein ^ned)t fd)ttlbtg ijl, ben tooflfommenjfrn @e^.ot'fam gc< 
gen ben l)immlifd)en 93atet'j ivie fein SBet'f ein SBct'f bet- l)od)jlen 
8ei$()eit fei, unb ju feinet; $et'l)en'!id)ung gefeid)en wet-be, batoon 
ifl snet'jl gan$ im 2t((gemeinen bie Sfiebe. 3wac fd)eint bag 6rto# 
ftmggwet'f S()t'ijli bet 1 Sffielt einc S()or()eit obet 1 ein Slet'gevnip ; S()ot'# 
jjeit fd)eint c, bap ein cfmtjigtet' atfe foil felig mad)en, abet' 
get'abe bat-in offenfcat-t fid) bie f)ik()j!e SSBeigljeif, bap S()t'ifli @t-i)o()tiug 
am treiije unb feine nad)inalige @r()o()ung 5111- 9ted)teu offeg, 
baS aKcinige unb f faff ig<w iff fame S0?ittel wav, bie in tmgi>ft(id)em 
Sfficfen et'flot'fcenen >et'jeu ju ()et-j(id)ef egcnliebe unb auf't>arfeit 
ju et'jverfcn, unb ft'e alfo mad)tig ju et-lofen jut 1 gretljeit bet' ^inbet* 



ifl bag eigeuf()iimlid)e SBet-fafyt'en ;bet* SBeigfyeit offeg, 
bap bie toon i()m ewafylfen Eiffel, rote tl)otid)f, toeifeljt't tinb 
jrcecfwibt'ig fie aud) bem menfd)(id)e.u Slttge. et'fd)eiuen, beunod) bie 
aKet-beflen unb &u>ecfmapigf!en finb, wit bet 1 @t-fo(g unb Sluggang 
bag alfejeit lefyref, ttnb wie bie SBeiffagung eg and) jtttoot 1 auftin# 
bigf; bafyet 1 Ijeipt eg benn (to. 14.): (2o getvip fid) toiel tibet 1 
tit* (it'get'n roet'ben, einen 2tu|lop ncljinen unb it't'c wet'ben an 



$mi$e$fd)inad), an beinfm bittern Seiben, an beinem Sobe 
an bem Deiftidjfen ifwijeSljofs, wcil keine eft alt I)a'|11id)er 
ill, benn anbcm- i'-eufe, unb be in Slnfefjn, benn ber 
SWenfcftenfinber: eben fo gewtp wirb bod) bcr SluSgang flbw 
bie SOtofJcn IjetTiid) friii, unb jenc fief* @rniebria.ung ijl SDttffel 
unb Sl?eg stir giorm'd)en @werbung un^iljliger er.$en, bie fid) 



gait) unb fill- ewig bem ergeben werben, ber niit feinfii 
gen afle p kglmfcn tcreif ifi. @o gewtp bfi 1 cfmijigfe annd^ 
lid) Unjaljlicjen fin Slcrgcrnip iff, efcen fo unfc()(bat ( wicb ec nad)< 
mal^ (. 15.) tticlc ciben bcfpt'cngcn/ (in laubcn an fein 
S5If >frbcn 0> gprfd)t w ott, vein Don i()t'en ilnbcn, 
fdjett Don ilji'Ct 1 90?iffi'fl)<rfj and) ^onige tveubcn iljvcn 
gegen i()n jtiljalfen, iO?ad)fige bet- @rbe, m8d)fi3 an 
Jffcmitntfjcn, (5inftd)fen, wot 1 Satifenben au^ejeidjnet biird) Dtclc 
aben, werben e()vfiu;d)^DoK fdjwct'gen, werbcn jlitf anbctm unb 
knnmbevn bie geffeujigfe Siebe. bwo()( nut bem fmisesstobe 
alfe^ banifbergefdjlagen fc()ien unb feinc SBibctfadjer frium* 
, fo giuij ri bod) itiibct'^j witw unb immct' iwifcr brcitefc 
ort Dom $mtj j?d) att^, unb nx?Id)?n nid)H btiDo 
ffinbigt war, biefd&cn fafjen c^ mif Sufi/ unb bie 
baoon gcl)Bvt Ijattcn/ >bie (jaben^ gcmerf'f. 36enn id) 
l)ol)ft rorrbf, fagte bei 1 GMofei 1 , fo wei'be id) jte atfe ju mic 

2. 9?un fd)ilbfti bet- ^)rop()et roeitet* bie leibcnbe 
fen felbfr. ; 3" e^femane, Dot 1 faiplja^ unb S|)i!atu$ unb 
robcS/'auf o(ga(()a/ ba et'Miifcn wit ben 5D?ann bet 1 
bet' feinc 28angen bav()te(f benen, bie i()n fd)(uge/ unb feinen 
S)iiid'cn Dot 1 ^djldgen nid)t wccbarg; fe()ef, weld) ein Sftenfd 
(Sd)niei'jen^ unb Sciben^eflait be$ (JHofei'5/ I)t'i|tu^ bet 1 
jia,fc, Wat 1 unb i|l nod) iminei- fo Dielen ein ecjenjlanb be$ 
(jlaubenS; badibet' flagf fd)on bci* ^pro^et (6ap. 53, 1.): 
wet 1 glaubet unfercr ^t'ebigt? Don Stfu, bem ^eilanb, bem 
Samme @oftc$, ba^ bet- SCelt (2unbe tta'gt/ unb 2cben unb wife 
enitge giebt alien , bie an i()n glauben! unb went wit-b bet 
Sir in be^ en ( n offenbaret? nut- attju iele crf enn.cn ben 
9?at()fd)luf5 bet- etvigen 58ei^l)eit unb Siebe/ unb il)f Itnglaube l)in> 
bevt ft'e, bie Wftigen SBirhmgm bet 1 ?))t'ebigt Dpin ft-euj am eige* 
nen et'jen s fffaforen. <Sie fc()en nut* auf ba5 Sletipet-e, unb Der* 
ad)ten bie 9?iebria.feit tinb @d)inad) be^ einigen 9Ieffcp. 6c 
fd)iept auf Dor ifjm, wie ein ^ei^/ unb roie eine SBut* 
je! a uS b iit't 1 cm (gvbrejd) (D. 2.); pat 1 iintee ganj befonbet'em 
@d)ti|e ottet unb goIid)pf Cbl;ut w(id)fl ber ^cilanb bev 2Bclt 
auf, abet- in bem DeradKefen 9?ajat'ef(); entfprojfen jwat 1 auS bem 
Sfinig^attfc aDib$, abet 1 bod) gebot-en m ficfer 9?iebi'igfcit unb 
gropet- iit'ftigfeif; ev ()afte fcine eflalt, nod) @c()one, 
roiu faljcn il)tt, abet* ba wat- feine eilatt, bie un6 ge* 
fallen l)Iitte; (D. 3.) ev war bet- 3lllet-Dci;ad)tetjtc unb 
ttnwfrtljejle/ DoUet* <Sd)met'jen unb .^t-anHjeit, ct* wac 
fo Derad)fet, bap man ba^ 2lngefid;t Dot 1 il)m 



456 Km tf arfrritafie. 

banun fyafcen wit 1 ttjn uid)H ged)fef. S5ie gan&e efd)id)fe 
betf Ie|ten eiben$ Scftt fccjffiftgt btefe SBeijfagunsj <3d)mad), 
$ol)n, 1sd)imf itnb<3d)anbe Ijattftett ft'cf) tibet 1 iljn, iwb fcitte^cinbe 
flttd)fen i()m tmb fpottefen feiner. 

3. (Meud)fef DOIU fyeil. @e$e (\\t\jMt m$ je$t bev ^vo^et 
ben waljven runb bet* Seiben be$ !JD?effia$. gfivwal)?, 
fagt er,et: ft'ttg itnferr $t'rtnf'()cit ttnb lub rtttf fid) uu* ' 
fcve ^mn'jcn (. 4.); wa$ ei* gctt'ageit, cjebulbet, 
@d)mct*jen Seib^ ttnb bet 1 @ce(e, e^ iw nid)f 
feinci* SBcrgdjimgcn, cin Don tm fclbft ei'fd) 
bn fui'KVrtlf (wdjdid), waljt-Itd), id) fagc end)), al8 ba 2amm 
^otteS l)at ei ( bet 1 ganjcn SBclt flnben/.aiidj betne ttnb mcittf, 
auf fid) genommen, iinb tva wit* mit tinfmr finbcn Det-bicnt ()at# 
fen, fiiwat)?, w I)rtt e gefeageh, ait* Sicbe baju bmogen. ic 
fu1) felbjl ^be^affene SBwrnrnft/ ol)nc (grteudjtimg om I)d(. ctjTe, 
fann ben wa()vcu i-uub be SeibcnS imb @tei'kn (5()t'i|li nid)t 
etfenneit; batjet- fagt bn ( ^vo^jet: 28 iv abet- fytelten i!)n ffir 
ben/ bet 1 geplagf/'w.nb Don @ott gcfd)Ugcn wnb gcmav; 
ttvt n>iife/ Srftt (jin auf olgaflja,- ffyaue bie btvi f fcujc cin, 
unb ffage: SBet 1 ftnb bie eft'fujigtcn? fo wivb bcine SScnumft 
bit 1 frtgcn: t ( ci tMeltpfet 1 ; ein @tt'afget'id)t @ottcS ; but'd) ben 
Sinn bet 1 wdt(id)en Oh'igfcit Do^ogcn/ weld)?? ba^ @iwt- 
fc(?n ijl Jttr 9lad)e fibet 1 bie UebeU()iifet ( ; ba ttnb weife 
wflrbejl bu a0 bit* felfcet 1 im fretijegfobe 3 f f et-Micfen. 
ivifb bein ttt'^eit, mit anbent Slugeit ft'eljjl bu Sefum ben 
jigten an, wttn bu ben Settcjniffen otteS lauben fdjenf'fl, wenn 
bu glauten Imt^-wa^ bitfd) ben S^ttnb bet 1 SBeiffagtutg gefpt'od)en 
i|^, was S^.ff^^ et'flat't jjaf, mt bie t)ei(. Sfyojfel ein(iimmig 
bejeugen, n)6 fetbjl: etnige et'Iettdjfete Slugen bet-et* et'fannfen/ bie 
imtet 1 Scfu ^ft'euje flanben ; abet 1 and) nut* btivd) @(aufcen atfein 
(ct-njl bu ba dben be$ SWittlcc, ben Sob be ol)enj>t'ie|tet'$ dl 
eineu iO^fet'fob |lel)en. 3m latikn fr8flejl bu bid) bann be$ 
SBot'fe^ (. 15.): @r ijl urn unfet'et 1 SWiffettjat willen Dei 1 ? 
wunbet", ttnb urn ttnfcvet 1 <unbe wilUn j'evfc^lagen; bie 
tt'afe Uegt auf il)m, auf ba'p wit 1 $t'iebe fatten, unb 
buvd) feine SBttnbcn finb wit 1 ge()ei(et. S)o Ijetpt .c bann: 
) gt'ope Siefce meineiJ 34/ ^^ tjafl bit bid) bod) fo fief cvrne* 
bt'igf, bu <2o!)tt" otfeS/ 'urn mct'nchuiKen/ tn^ jtuu Sobc, |a bi$ 
pm Sobe ant ft'ettj! id) , bin ein @unbef, bu bifl I)ei(ig; id) fh'af* 
bat 1 ', ttnb bu ft'Sgjl meinc @tt-afe, ttttb id) Bef'ontme SBevgcbung! 
bein eiben tinb fet'ben ijVba-S fljeut'e Sofegelb, wofi'it 1 'id) lo^tf 
fcutff bin Don aKctt unbelt, DOIU Sobe tinb Don bet 1 rtvalt bei? 
@in SBt'tibet 1 fann ben ^Bt'ttbet 1 nid)t eilofen, e-o fojlct 511 
, ec miipte c eivig lajjen anfrefjen, abet* bu, mcin SDJittlct- ttnb 
e|let', t)a]l cine cwigc (St'icfitng-et'funben; but'd) bid) bcfoiw 
men wit 1 ben ^rieben, bet 1 Ijofjet 1 al-3 atte S3et'intnft i)l, tmb bet 1 ba 
. ijl, wo man gevecfyf gewoi'ben ift bui-d) ben jaukn; bit bijl tinfet 1 
2lt'jt, bu Ijciljl ttn^ in bet 1 Siedjffet'ttgung ttnb in bet 1 ^eiligung' wn 



@pt|M* 457 

@iinfanfd)tiU> tinb Stinbenflrafe tinb @flnfan$wrfd)aff j unb 
baS' ei(mtttel ftnb bcine Sfittiifan, belli Slut, fain Sfjfan, fainc 
flwiacSfc&macf), fain bittern 1 Sob. Sa (o. 6.); wir 8nd*n ^ 
in bet- Site, wic <3d)afe, cin jegtidjer fa() auf fein en 6 eg, 
abet- bet f ^evt 1 warf unfet 1 allet 1 u'nben attf tfytt. 95w 
ivt't Dom SBege be$ SefanS/ nxuvtt wit 1 afl$tltoal ffaafbare @flnfar, 
jfbet 1 fd)tc wo{)(, we et 1 mocl)fe fcltg wn'faw, flbet' e$ WiU'f lau^ 
tet 1 3w?3*/ b nicmanb fonntc ben fcl)ialen Sficg eiUbecfett, bei ( 
jtim $et(e ffiljrt; ba wat-b g^ijluS tmfec Opfef, tinfei' SBcffBfjner, 
beu S?eg, bie Sa()t1)eit tinb ba$ -Scfanj i)on bcm ^evt-n ijl ba 
gefcljeljen, tmb e6 ift ein Sffitmbet* DOI* tinfet'ett Sttigen! ($ ifi fin 
9tatt)(d)lup be fyeil. ottes, bee bie ewige Sicbe iff, bap bet- U# 
fdjttlbige ffiv bie <Sd)uIbigen gelittm I)at, bap jrifius ffir unS ju 
@unbe gemacfyt, am ft'nije ffii- n gffiot'fan ijl, liub bap wii- nun 
an i()in (jaben bie drrlofima, bttfd) fein ^Sdif, niimlid) bie SBevgehnuj 
unfercr (Sfinben. Unb unfci- ^ei(ahb Ijat |td) gent tmb tvilfig ftir 
un bat'gegebenj niemanb nimmt ba Sefccn on t()m, et* ()af es? ffit- 
unS gelaffen; feine grope ebnlb im Seiben jetcjt feine Sitfigfcif 
jum Seiben; ba et' geflt'aft ttnb gentrtvfet'f wat-b, t()at tt 
feitten 3)?ttnb nid)t anf, rote ein 2amm, baS jti.t? @d^lad)f# 
banf fleffiljDt wit'b/ unb wie ein @d)af, ba$ oetfiummct 
Dot* feiitem (Sc^eet'ef, unb feinen SRunb ntc^t cuftljut 
(w. 7.). |>ei(tge @anftmutj ; ebnlb unb (Srgrtung nwincs 3cf"; 
wie Ie()t*jl btt ttn(5 bod), bap wiv and) fanftintitltg, gebtilbig tinb W 
gcbcn fein fotten in wnfeveS-@offeS ^Bitten! 

4. 3^ ijl W^ 9^be on bcm itbet a(Us V^nd^it 
Slu^cjattg ttnb (h'fota, biefe^ SeibenS ttnb (StcrbenS 
@o()ne ofteg, unf^vcS ^et-ftt %tfu S()t'ifii. c(t fclba* I)a 
nc6 @o()ne ft'd) angenommen, fi'd) fi'it 1 t()n et-flat'f, tf)tt get'edjff 
Dot 1 nJIet 1 SCeit, ttnb il)tt mit eivigev ^evdtdjfeit gefvont jtt fcihct* 
Mtfm im $immel. (St 1 i|? att bet 1 Stngfl ttnb cvtdjt ge# 
nommen, wet 1 will fcine SebenS (inge auSreben (. 8.)? 
9?un lebet et 1 ewiglid); was cv gcjlovkn t^, ba6 ijl ct 1 bet 1 @i'inbe 
pejlot'ben cinmal ffit 1 attemal/ nun ()at bet 1 Sob fcine cwatt itbct- 
iljtt, et 1 ifi ein cwiget 1 gtit'f^mljet 1 beim aSatcr. ^ttfj nut 1 wat 1 bet 1 
Svtump() bet* getnbe 3cftt, am bt'itten Sage ajna, et- lebcnb as- bcm 
t-afce Ijet-Dot 1 , baud) feme Sltifetf e()ttng fi\if^(id) et'tvicfctt cin <So()it 
otteSj unb bap ct 1 atts bcm 2anbc bcv Scbenbigcn wccj^ 
gct'iffen wat-b, gcfd)al)e and) nut- filr unS unb urn unfertwiffen, 
ba ct 1 -urn bie ^iffcHjat metneS SJoIfcS geplacjet war. 
$ofe fatten e^ feine gcinbc mit i()m iin@mnc, @d)mad) am freiij, 
@d)mad) nod) nad) fain Sofa fatten ft'c i()m itigcbadjt/ fatten i()iu 
fein fab bejledt bet ben otflofcn (et 1 ifi begt-aben wic bie 
ottlofcn, B. 9.); flfci' oti tyittt c^ anfarS'-'fafdilojj'c'n unb 
Icnffc tS anbS; nad) fcincm Sobe wat-b et 1 unfa 1 ' fan 9HcJd)cn ci-# 
fimbcn (ijl gejlot'ben wic ein 9ietd)cv), bet- t'cidje S^fi'l)!) be* 
(Mete il)n.foflltd) unb c^i'eiwott, unb ba$ gefd)a()c nad) gottiid)cm 
bat'um (wiewol)!)/ wcil et 1 utemanb Unt'cc()t gctljan 



458 2Tm ^arfreitagc; (gptftel. 

(jaf, nod) 23etmg in feinem Sftunbe geroefen i|f. -<So 1(1 
benn Sefit SSegi'litnip fd)on bet 1 SBeginn feiuet 1 9ied)ffet'fia,ung , unb 
em (jm-lidjft 1 Stuggang bet 1 @d)mad), bie Ing jum Sobe <utf bem@tv 
lofer (ailete. 

$erner nod) jeigt fid) bet 1 IjmlidK Sluggang unb dn-folg bet 1 
Sobfgleiben (()n|fi im bem" ftegreidKn ebeiljen feinet 1 @ad)e, in 
bem gliid:'lid)en unb ungeprfen $ovfgang bet 1 goftlidjen 9?atl)fd)(ii|lc, 
bic ntif nad) nicnfd)Iid)fm Ui'rtjeil burd) bieffii Sob gejforf rotu-bcn, 
or oft aht 1 gct'abe babni-d) unb nni* fo i()t'cm $Me e nfgegen gc; 1 
ful)rf tvci-bcn fonnfen unb foUfen. .er en' wodfc il)i alfo 
5ci'fd)Utgen mit ft-anf()cif; wcnti et 1 abet- fein Seben 
311111 (Sdjulbopfft 1 flinsegeben I) at, fo wit-b ev @amcn 
fyaben, cine ja()lt*dd)e 0?ad)f'ommcnfd)aff, bann wwben feine ^in# 
bet 1 il)m geboren, wie bet- Sftau nug bci* SO'iorgenvotfye, in tutfitbli; 
d)ct' ^iidc unb cjropcr SieMidjfeif, bann jieljt w mit feinei* iefcfS# 
mad)t Unjat)ligc p jtd), bann wii-b ei* in bie 2angc Ulrni 
fiXMcjltd)/ unb be^ ^ct-nt 93ofiu()incn wii'b but'd) feine 
ianb foi'tgcljen, bet 1 w.iije SiefceSi-atl) bc6 SBatei'g; bcr allot' 
(Stinbet* (Seligfeif unb cwige^ ^et'l wi.K, wifb im 9tcid)c (S(n-i|li 
Mftia, gcfovbct-f; beun bet* juv ied)ffn otfeS ft'^t, -wirft mSc^tig 
mit feiiw nabe. et'abc bavtim, bap fcine <Sede geat'bct* 
tet l)at (. 11.), in ben bttw$en nnb fd)n>er|len Seiben, a( ev 
Don oft fid) wt'laffen fi'il)lfe, tvii'b et 1 nadjmals feine 2uji fe; 
t)cn, unb bie ^fil(e fyaben; a((c bic jal)(lofen SDiidioncn, bio m 
JBjl finb, unb Sljt-ijlo bttvd) ben lauten einwei-leibf, bie ftnb feine 
mibe, bie fi(ie feinei 9icid)t()ttmg ; unb ft'e fi'nb c and), bic 
ci 1 , bev fned)f offe6, bet* et'ed)te, |>ei!ige, Un)h'(iflid)e, 
gered)t mad)t but'cl) t'fennfnitl feinct 1 , bcnn wet 1 S()t'iftum 
alg feinen iWiftlct 1 et'fennf, i()in (d feinent einigen Sieffet* unb &tct 
lenarjf im (auben (id) Ijingicbf, bet 1 i\l (jet'ed)t cot 1 oft, befitjt 
offet^ SBoIjIgf fatten ; burd) (Sljdfwm l)af ev. ei-edjfigfeit, ben'n 
<l)fi|hi$ I) at feine iinben geft-a gen, feine <Sd)ulb gefilgf, 
feine ffafe aufgefjoben. 9?id)t$ anbet'e^, al^ baiJ tljeuere 93ci'bicnjl 
Sljrifti, al<5 feine tiefe @rniebt'tpng, ijl ninb ttnb Uffad) unfem 1 
.Q3egnabigung, unb alle rlcfle fmb bet 1 2ol)n, bet 1 bem Grrlofei 1 ge# 
geben i|ij fein @d)niei'jcn8lol)n ill bie S0?ad)f, .ftcfjog bet 1 @elig# 
feif alien ju fein, unb ba3 ewige Seben alien ju geben, bie an iljn 
glauben; baf)et ( f^td)f oft fdbjl (. 12.): jiatum will id) 
iljni gt-ope S>ienge jui; SBeute gebcn, unb ct 1 foil bie 
@tavf en jwm Slaube Ijabcn, ti^rum bap er fein Seben 
in ben Sob gegeben I)af, nnb ben Uebdffyafent gleid) 
get-edjnef iff, unb ct 1 Die lev (b. Ij. alfer 2)?enfd)en, bet 1 ganjen 
Belt) 0iinbe gctvagen l)at, unb fiit 1 bie ttebelfljafet 1 ge^ 
bet en. 9iun. bannljefjiget 1 oft unb $afet', fo gieb and) un^ 
beinem @ot)ne jut 1 SBeute unb jum djinei-jcn^loljn ; niemanb fann 
ju i()in foinmen, ben bu nid)f sicljfft jid)e ting jum oljne, fdjenfe 
wn' ben lauben, gieb ting beinen Ijeil. etjl, lap ting in 6l)ri|)i 
Sobe l^et'ben, auf bap wit 1 ctv.ig mit il)in leben! Slmen. 



Km tfarfrritaae. Cpiftel. 459 

. Slug biefev Seiffagtwg bn %ij?t Seiben wtb Sfof* 
erftcljung letnen wit He fraff ttnb gnid)t feineg Seibeng bejb bff* 
fer erffiwfm 3efaiag jeiget fladid) an, bap. fold) eiben balwt 
wovbnef tinb gedd)frt fei, bap eg fin pfei' fein foil, bamt't tin* 
fere (Siinbe belief, ttnb bie (grl&fung beg mcnfc&lidjen @efd)led)fg 
fworbfn nwbf. ttnb l)at ben $ropl)ft beg emt Seiben fd)iei' 
fllim- bcfdjrickn, bcnn bie oaiiAfii^n tin 9?. f|h S" ^ l> 9 fln * 
jcn ()?('(, @d)rift bfg SI. ?fh if} freiltd) ffin Oi't, ba bi> Urfad) 
bc$ 2fibcn @()vijft fo f'lavd'd) tinb bctttltd) befd)rifb*n wat-c, a(3 
in biffctn S^t. (Summa, im St. Sejl. itf bteg Savifel bci 1 Stu*^ 
hmb, g(etd)Wtc int 9?. Scfl. bet? Sltistunb ft'nb @t ^Pauli (Spijleln. 

3u Sap. 52, 14. <l)i'ijht wivb cin svofiet;, h'eff(id)et', (jem 
lidjev, tinb bod) ein ci^et'lidjet 1 ^onig fein, benn feinc ebefyrbe 
roii'b fein 2tnfet)n ()aben; bamtf will bet- ^pi-o^et teibe, %uben ttnb 
jebennaiin, wibev bje Srgevlidjc ejlait Sljn'jti wavnen. 

3u . 15. S3ef^venc|on l)dpt Ijiei 1 pvebia/n, wic SKofe3 and) 
ba^ SBort h'audjef 5 SWofe 32, 2.; gleicfyrofe bet* 9?egen tinb S()a 
Svo^fen fprengef atif ba0 IM$ tinb 5!t ( auf, a(fo fti'euet aud) bag 
S'Goii Swpfen atif bic 9}?enfd)en; ttnb witt bet 1 ^rop^f fagcn: )b# 
fd)on biefci' f onig (EIjt'itftiS fo afgedid)e cjlalt Ijaben wit'b, beiu 
nod) nw'b biefelbc ge^ttbigt wet'ben bui'd) . bie ganje ^elf. 
d)en nid)(0 baon :c. n>eil bic Subfn ftd) an biefem fonic 
wei'ben bic |>eiben bcnifen, biefdbett woi-ben i()n annd)m?n. 

3u Saj). 53, 1. SSSenia, Setttc wet-ben^ glaubm; bag jflbifdje 
93o(f TOt'fbg nid)t ftjun, fonbcni ftd) afgeni, benn fie nieinen, bet* 
i>ed)eipene SWefft'aiJ wevbc ein weUltd)ei' font'g fein; wet( fie abet 
an biefem ^onige fein weldid) fonigveid) fi'nben, woficn fte ntd)t 
glanben, bap ci 1 bet 1 tiet-()eipene SKcfftag fei. 

Sti . 2. gi 1 w&djft baljei* tinb fein $etd) gcljet attf, wte etu 
feinei- 3weid/ wnb wt'i'b ein gvopet' Saunt bat'attg, abet' tw* o; 
bcnn 6()i'ifit!g iff, beibe, an feinev ^)fon ttnb an feinem 9veid) 
alfo 5tta,et'id)tef, bap et- oi ( bet 1 SBrit fein Slnfrijn Ijat 

3u . 3. SBeil biefet- lonig fo einfaltig l)ei'einge()et tinb 55ei^ 
folgting leibef, banim begcljwt man fein nid)tg fiberatf, fonbern 
flfudjt wr t()in, als oc bent Senfel. a fud)en bic Suben fine 
Sltu^udjt ttnb fagen: 3n bet* l)eii, @d)rift fjf^ft gefdji-ieben on 
jWffti 9)?ffj?a, on einem, bet 1 ba (eibef, tinb won einem, bet- ba 
nid)f leibef, fonbeni Jjen-lid) i|J. Slbfr l)ier i|l kibes, elenbe @t* 
ftalt tinb m(id)fctt beuf(td) angejeigf^, ttnb bod) bet'be^ Don ftiit'L 1 
einigen ^et-fon. Sag fonnen bie 3ben nid)t jttfaminen veimcn, 
banim Dedajfen ffe ben elenben aWffjtam tinb S3fttlfr, iinb blfibfii 
an beni Ijangen, bet 1 ein mfld)tiflcr, I)crrlid)cc ^fim'0 fcin fo((. 

3 B. 4. (? (nig tinfere ^wnf^i^w bag i|t fin flam 1 , 

.. ' " * ' "' - 




Sieiben gilt mil 1 unb bit 1 , tinb ting alien, benn ting ju gut j 



460 ..2ftn . ^arfceifagc. dpiftel* 

fdjdjen. 9)?ofe$ felbfl fprid)f: 33etfud)t, fei febet'inami, be? am 
$olj l)(inget! 9M) bem aupe?lid)en 2lnfet)en fdjeinet'S, al fei 
dljvijluS i>etfud)t, ate? nad) bem eift ()alt fid/S alfo, bap c? mein 
tmb kiit ttnb ttnfe? aflet- (Sdjmevjcn ft-agf. 

3u v. 5. 6? wit'b gejleaff, wit 1 Jjaben $fiebe. 3d) tinb bti, 
wiv attc l)aben.oft et-jfivnef, bal nwp et 1 bflpen, auf bap wi? 
eon flnten wiUfrt, ju grirtcn f'(iinen, et- ntup leibcu/ wit* 
fi'ei att'l 

3u . 6. a wat 1 feln-SBffi ivibei 1 bie (Siin&e, fdtic 
fung, fein >eil, fonbct-n wit 1 cjingen at(e auf Stwegen. cv 
SBeg jut 1 (Scltgfcit ifi bnt'd) .jt'i^t (Sft'afe nnb Seiben, bap tmfete 
iiubc auf ii)in liegt, unb ct 1 inn nnfet'et 1 (Siinbc wiffen ge.flt'afcf 
jvit'b. SBcc nun bicfeS SBege^ fe()(et/ tntb ml)t in S()t'ijto t'icbe 
bet 1 geljet auf bem St't'ivege. 

u . 7. a jeiget bet 1 ^t'O^et an, wie S()ti|lu geli^en 
nlimM) fo gebulbigtid), bap et 1 and) fein SBot-t bawibet 1 ge# 
fagt \jdtf fold)e legt <3f..9)etru0 au>5 1 S3t'ief 2, 2123. SBet'rt) 
wave e wol)( gwefen, bap et* gefdjoUen \jl\ttc bie, fo i()n gefd)ol# 
ten; abet 1 ()ict ( ftnb eitel SBot'fe be? ebtilb, SBdrmljerjigfeif/ iitig* 
leit, Siebe unb (Sanffmntl), ba ijl fein 3d)en bee ^o^ 1 ^/ Ungebulb 
obet 1 S^ufygiet'igfeit. 

gu . 8. Sv wit-b jlevben, wnb wit-b bod) gteid)wol)t leben; 
ft* wit'b wtyMt au$ bem Seben, ba i()n bie Seufe Sngjlefen/ ut'Mjei? 
(cten, yet'bammefcn unb lajlevten, wnb in ein anbet 1 Seben gefe^f, 
wo e? fo(( gepveifet wevbcn iibct 1 aflcS Uvrtjeil, wo et 1 lebef/ ttnb in 
a((en @()ven ijl; unb ev witb ewiglic^ leben. 5>(v ij^ an bem 
Sanbe bet* ebenbigen wegget'ijjen," b, I), et 1 \\1 nid)t mel)? bei ben 
ficutett; bie bet guten 9??utl) ttnb gute Sage Ijaben, fonbevn ev ijf 
in einem anbet'ii 2anbe unb Seben. Unb wetm et' urn bie S^iffe* 
t()at meine-3 95o{f'e widen ge^agt'wii-b, fui'j banad) fo(( ange()en, 
bap et* atte bem Sanbe bet 1 Scbenbigen weggenffen wit'b. 

3u to. 9. @t* ill: gcvid)tet unb getobtet, wie cin ofttofet 1 ; 
benn bie I)cbt-aifd)e @pt'ad)e (jeipt einen t'eidjen SOZann einen 
gottlofen $?enfd)en. e? 9ieid)en 6jpttapl)tum nb t-abfdjt'ift ijl, 
wie S()t'tftu5 fagt SJJattt). 19.: ein 9veid)et' wit'b fd)wer(id) inS 
.fttmmeit'eid) fommeii. S)et' ^t'opfyet wi(( fagen: .6()t'i|lu ifi ge# 
flot'ben al^ 'inet', bet' be's Sobe^ wnb Scwfcld wet'H) fei, wiewol)! 
et' nid)t ein otffofn 1 gewefen ifl. 

3u t>. 10. ap e? alfo jet-fitlagen iff, ba$ i(l oft 
SBatevS gtet- unb gndbiget 1 ?ffii((e gewefen. @t* wat 1 '^ nid)t 
.big, l)iUte e^ and) ntd)t twbicnef, Slbet 1 alfo ()at e^ ott 
faKcii/ bet 1 woKte folcfyen uufdjultigen Sob unb ^t-euj feinev 
ne^.ljabcn, auf bap tinfet'C @ttnbc bet'titget, unb wit 1 felig wfifben. 
-ie .ft'aft ttnb t'ttd)t fold)c$ Seiben^ ijl', bap iei Seufc e-3 an^ 
nel)inen, fein gentepen, ft'ol) wet-ben, bap (S()t'i|lit'3 ft'it 1 jt'e geliffen 
l)af, ttnb i()tn wn-^ei'jcn baffle banfen bttt'd) bie ganje S8c(t 
@d)titbovfet' t)etpt ein Ojpfec/ bamit man bie @d)ttlb bejaf)lef; 
(same it Ijeipen ^t'ben ttnbjiinbei'. ap eutinbet 1 ()af, ba t'ommt 



2Tm tofrnfage* gpiftef. 461 

bap w jtd) frifcji gum <3d)tilbopfer di(W.. @t- Met tmb feinc 
1 fatten mit i&m Men, ? jcuget tftnbct 1 bttt'd) bie Saufe 
mib bwd) ba$ (Stoaiifldium. SBit ttnb atte @l8tibia.c fi'nb fein a 
men, itnb ffinbet' bwd) Sort ttnb (Sactament gcbown. Se 
-n SSorneljmen :c. . SEBa bet 1 aHniac()tigc ott im @um |af ; 
wii'b burd) bicfen tonic; wo^I scdncj^n, bap oft bitt'd) f?inc 
bei 1 SSBdt ^elfen wilt on tinbeu, Sob ttnb 6((e, baS fott 



3u u. 11. S^) witt'^ i()m wol)l wgriten/ fljuid&t oft, 
ci 1 '^ i()m fo fauct 1 l)at laffcn wcubcn. SBci( cv fo cjdtffen (jaf, foU 
ct 1 nad) feincin Sobe feine 2u|^ fe()en; id) ftifl i()n won belt Sobfcit 
flttfmwcfrn, tiub i()tt o(( ^t'eubc madjcn, uttb i()iu bte gfi((c gckn 
civtcj(td). uud& fein cfwintwifi :c. iefejj,.Scjct tjl bag |>ati|>^ 
(titcf in bicfcm (Japifd, bcmi-cr jeigof bctif(irf) nn, wic man bie 
t'lofung, biit-d) S()t'iflttin ct'tvotl^n, ci'gwfen fott. SKit 1 SOicnfr^fii 
ji'nb attc @nba' ttnb yedottn, fottcn wir mm Qmfyt nnb fclicj 
wct'bcn, fo nt|j ^ bttt'd) (f;t'ifhim "^fcMjcn; tinb ct* mad)t 
vcd)f, nidjt bttt'd) tmfat SB^fe/ @f(irfe, .SBfW)'t ttttb 
fonbct'tt babttt'd), bap ? i>on iljmn afunnf wii'b. a 
fere ew^tjgfeit jlc^t alfero bat'in, bap wit* Sfjfiflttm ctfettncit, 
b. f). bap wit 1 fifemwtt, bap et'.fiii 1 unfct'e @finbe gcftot'bcn, tinb 
i()m bi> ft'afe toon oft auffidcgt fci. @old)c fottcn ivif fcjl 
Slatiben/ ttnb in ttnfewt (Siinbcn nid)t Det'jwcifdn. SSfnn wit* tuts 
f eineS SeibcnS ttnb SobeS tt'Bflcn, ttnb glatiben, bap cr, ba* et'ed)fc 
ttnb Itnfdjttlbige, bejafylet l)at ftiv ttnfcvc @tinb"e, fo ci-fcnnctt wiv 
i()tt vfd)f. a ijl ein jlavfev S)onnct'fd)Iacj wibct- btc et'edjftgfeif 
bet* SBetie. @oldje8 6rfenntnif fonnfe bee @d)(id)et' 511? vedjfen 
^anb fel)t woljl. SBobwdj- madjt '<w'fhi$- bie (oiinbeu <jet'ed)f? 
babttt'd), bap e? i()tt finbett fdigf, attf ft'd) ntmntf. 

3" 12. 3d) wttt i()m i)ie( |>eiben gefcen, f^t'ic^t off. 
SBiel ewalfige, tlttge ttnb ^fatfc fotten bttvcj) i()tt betn Scttfcl <t^ 
gevattbef wet-beuj ttnb ba$ foK mil* bet; Settfet nid)t we^ett. 



I. Scf* 53, 4-6* g&ie 5tijl<tt ben Sob 

5eft'ad)fen follen? 

1. 97ad) feine? IJt'fa^e, ate eine gt'ud)f bet 1 menfd)licl)en (gfinbe; 

2. nad) feinet ci<jenflid)en S3ebeutnnfj, ate ein oecfoIinenbeiJ >fei' 

fib bie (Sitnbe bet- SBdtj 

3. ate ba ft'afti^e ^etnicitingSmiffd uou bet 1 



II. 2 $ot% 5, 1921* 
in Sob ijl ei 



2, ein 

3. ein ()ei(igenbev. 



462 

III. )ie fu'6ett SBotfe @&ri|tt am 

<ie wbreifen ein I)e((e3 2id)t 

1. Met 1 beg ffri'knben @i'lofei'$ cjofflidje cfinnung Site. 23, 34. 

43. 3o(j. 19, 26. 27.; 

2. fiber fciii l)eili<}e$ SBerf SDfaffl). 27, 46. 3o&. 19, 28. 30.; 

3. fiber fcine fjtmwd'fdje SBerflfirung Sue, 23, 46, 

IV. 1 <ettt 1, 18 19; 



S)a freiwittigc Sciben nt> @tben 3 f f ^'|lt war 
unb ctljabeujfe adci 1 Opfef 

1. in ^infi'd)t bcffcn, wa>3 bet* nffagcnbe balpgccjcbett; 

2. imb in .^infui)t bet 1 Slbfftfyfen unb SJirfungm (cinc 



V. guc* 23, 44-46, Ser $ob be^ rlo e fcr^ a(^ cin 
6ilt> utifere^ eigenen 

1. riicffid)rt(d) atif bit-5, n>rt^ tci bem 

ft'rf) cveigncte; 

2. unb auf bag, wa gorging in bem %\mm feitt^ 



VI. $06* 19, 30, 

1. fr 9irtrt)fi1)(up oWeej 

2. ba$ 3Bf ber Sicbe 3'efu 6()t'i^} 

3. bie Qaten 58crfV bci 1 cinigcn, bic in i()m gct^an wwben fofftcn. 



VII. 3^f* 53 * SBarum wat? bcp Sob ^cfu jam 



bicfcn Sob 

1. bie 2itofjr()cif ecrftegfltj 

2. bie (Siinbc vtei'bammt; 

3. bie nabc wevfiiubtgt; 

4. unb bie efedjfiijf'eit be$ Sebcn^ but'df; ben faukn befBrbcrt, 

f, ?J 



II. 



ftti' ben tfarfrdfafl feitt. cinjelncr 
bie ganjc 2ciben^efc!)icl)te abet 1 nad) SSeife bet* tibdgen 
ju be()anbcln, ju weit fii()t'en iviit'be, ttnb bie 2lu5wa()l et'nei? fleineren 
9lbfd)nirt3 oljnc bie g8pte SBillffiljr nid)t gefcl)e()en founfe: fo be* 
id) )id) im SIKgemeineu ' bie eftdjt-opunf'fe nnjubeufen, au^ 
S()t'i|li Sob, \>on bein an biefem Sage bod) ooujugSweife bie 
fcin iup, bcfrac^tct wei'ben .faun, S)ct' Sob be$ @rlB 



3fm tfarfreitaae. (Saanadium. 463 

fann ftu8rberfl in feinem 3tifammenf)ange nut ben anbern menfdjfo 
d)cn anb(ungen bctradtfet werben, bie if)" wnmitfelbar Ijerbcifnljw 
fen ; bie immer mel)r ftd) jleigcrnbe 2Btit() feiner fteinbf, weld)c ba 
2id)t ber SBa&rljcit nid)t ertragen mod)ten, bag aug (Sljrillo. tljnen 
enfgegen flraf)lfe; ber $erratl) beg immct 1 ticfci 1 gefunfencn SScrra* 
t()erg; bag 2kr()a(ten beg on ben ^arifa'ern unb eferiffgfle&rfen 
ctTegten 3Jolfe*, beg I)ol)en 9tatl)eg, bet- Sefmn i>erurtl)eilte, unb bc$ 
^ilahi, bet- mif SSJibcrjlwbfn bag fllw i()it gefaKtc Sobc$ui-)cil 
bcpfirtfc, wfltbc l)iet' jtt ct'Waflfit fcin. 

ann Kipt jid) bie gSttlidje @cifc biefctf Sobc I)a'oi'()cbeit, 
n>ie ei- et'fitdunc) bet- SEBciffagunflcn beg Sllten Scjlamcntef, bet 1 SSJcif* 
fagungcn Sljrifli/ fin cwigcr @nabentMtl)fd)tii|l @otfe, cine Sljat 
beg (atibeng unb ctjorfamg 6()rijli gegcn ott/ unb bte I)8d)(le 
Sletipening feinev jt'd) felbfl Dcrieugncnben Sicbe jn ben 9ttcnfd)cn 
war. ^icrmit innig Beilntnben ijl bie SBctuad)fimg beg Sobeg jfijli, 
in wiefet-n et*. feinen i-unb in unferet 1 linbc fiat, unb n>ie bic 
SHgung tinfet'et 1 (St'inbc, gfWfung con @finbe, @djulb ttnb @ft?afe 
auf bicfen Sob ftd) cjt'ftnbef; alfo on ben grtidtfen ober @fgntin# 
- gen beg Sobeg 6()i'i|li wfirbe Ijiei 1 511 veben fein, bap er ein Opfei'# 

tob t|i 

nblid) wfirbe nod) eine bviffc (Srite IjetMUgcjefjokn wet'beu 
fifnnfii/ in wiefwn nanilid) bet- @rl&fcr ung ein SBeifpiel cjelaffen 
l)at in ba- 5lt't, wie ct- feincm Sobc cnfgfgcn cjcgangen ijl, bie 
i()in woi'ancjeljenben Seiben unb enblid) ben Sob -.felbcr evbulbet f)at, 

2utl)ei' in feincm (Sermon on bet- SBctrad)tng beg (jetligen 
Seibeng gljrijii am ^arfreitage (fii'd)en4>. 11, 144152.) !)ebt 
fttnfteljn ^iinffe Ijct'oor, auf iveldje bie ^etracljhmg ftd) l)imvenben 
fonne. @r tabelt eg, ftd) in Unwitfen fiber bie Sben unb Sbag 
ju et'cje()en, bie (Sfjrijhtm gefobtet Ijabcn; er riigt eg, nur bag eo 
ft'i()l anjttf^t'edjen unb Slcgungen beg Sftitleibg 511 bewirfen, bent 
SBorfe (El)i't|lt suwiber Sue. 23, 28. : Sffieinet nid)t iiber mid), fonberu 
weinet fiber cud) felbjl unb fiber eure ^inbcr. @r berlangt, man 
foKe bag Seiben 6I)t'i(li fo beh'ad)fen, bap ba? eroiffen in ein I)eiU 
fameg (5t'fd)t'e(fen fiber ben ge|lrcngen 3orn unb unwanbetbarcn nijt 
offeg fiber finbe tinb(Sfinber i>erfet werbe; wag will bem@fliw 
ber begegnen, roenn bag liebjte i\inb aifo gefd)Iagen wirb? %w 
ner folle man bag tief ftd) cinprfigen unb gar nid)t jweifeln, bap 
man felbjt ber fei, ber (Sljrifhnn alfo marfere, benn beine finben 
l)aben gewip(td) gefljan, fo prebigfe ^etritg ben 3uben Slpoflg. 2, 
36. 37.: Sljr Ijabt iljn gefrewjigt. SSJeiter ijl an 6()rijli Sciben 
unb Sob jn lernen, wag wir IfAtten Idben fo((en, nfimlid) bic cwige 
^)ein, wenn ott mit ung finbern nur nad) 9ied)t unb ered)tig# 
feit ()atte l)anbe(n wo((en; (S&rifhif fagt Sue. 23, 31.: Sljut man 
alfo bem grt'inen >oi$, (in bem fid) nod) SebenSfa'ffe ft'nben)/ wag 
will mit bem bfirren werben, b. (). mit ben finbern, aug benen 
a((eg gottlid)e 2eben Dodig entfd)wunben ijl; atg foKte er fvigen: 
Slug meiner Barter lentet, wag i()r Derbienet, unb wie eg end) ge* 
Ijen full. ap ber 3ttcnfd) 511 fein felbjl (grfenntnip fomme, unb 



464 2Cm 

Dor i()in fdtjl evfcfyt'ccfe tmb jfd)Iagcn rocrbe, ijl cut ' 
be$ ScibcnS ()dfii, tmb wo bet- SDfcnfdj nt'djt ba()in fomrnf, ijl ijjm 
baS Sdbcn l)djft nod) nid)t,t'ed)t nitfje tvot'bcn. $iep i|l.ber eaw 
gelifdjc $H>5 jttr elbflei'frmitoipj Me rope bc >pfet' jit tinfe* 
ret- Qjd&ftma, itnb Skrfofymma, Idjrt un$ bic .rope. bc>3 (lenb$ f'ciu 
lien/ in wc(d)c wit 1 Bcvfiinfcn .jtnb. SBct' ba^ Scibeu 6()vijti auf 
biffc SBfife- fi'udjtktlid) kbcnfcit wiff, map fui) bagtt nabc tin 
@cbct ctfe{)cn, bom c nid)t mocjltd) tfl/. bap @f)t'iffi Sciben won 
iin^ fdbct' mogc fccbad)^ wci'bm. gdiubHd);- c^ fcnfe c^ bcitn iii 
tinfcv Spet'j. a Bcjcid)ttct ct 1 fct'iw als bie t'cd)fc unb I)od)gc* 
ffvjnetc S3ch'rtcl)hnt3 bicfc^ Scibcng/ weiw man cS im (aiibcn ei 1 ^ 
(jtviff, ttnb.ft'd) an ba^ Soft fitt mid) gc.gcbcn Ifiit, bamit man 
nidjt in SJcvjweiflung fatte; bic fegcn^t'ctdicn ^t'i'td)tc bicfcS Sor 
bc$ ffiv uS fo(( man ftd) ancigncn, ben ScdjeipiHtgcit @o(fc^ 
trancn, 5. 6. Sef. 53, 6, 1 ^cfu. 2,. 24. 2.^'ot 1 . 5, 2L ti. a. m., 
nnb oft inn bicfc gtaubi^ Slneipwng anflcl)(n, bap man in Sljvijlo 
fcin 33atct'{)ct'j, feme ^ulb ; Sicbc, itabc unb (gfbai'iiumg fcd)t civ 
fenne. @cf)Itcp(id) kmct'ft n*, bap S()t'i|li Seiben itnS and) cin 
(J.fcm^cl fcin fott fi'it 1 tmfct 1 ganjc 2ckn, bap wit 1 aft trnfet* Sci.bcn 
fill 1 gci'ing ad)tcn gcgcu (S()t'i(li ^ct'n, unb bap wiv nad) a(. 5; 
24.; 13 foid)f, bie jrijlo ange^wn/ bay -glcifd) fmijigcn' mit 
alien fcincn filnb(id)cn Siijlcn tmb S3cgicvbcn ^cbt'. 12, 3. 1 
4,1. 



1. Sue, 23, 3356; ff)ie ^c^ltdj^it &e5 jlet&eu&ett 



1. SBiv bcttadjten bicfclBc, unb fctjcn 

a) anf bie inncve cvt'Iid)f'cit feiitei' efi'nnimg; 

1)) auf bie Slbjtdjfen fcinc$ Sobcc! ; 

c) bap in i()tn cin Sieincr tmb Unfdjulbigct 1 

. d) bie Slit tmb SBeife, tvie bet* $ew bie 
Sobc iibcmtnbct; 

.e) anf bie dttpcre ^ert'lidjf'eit bcffclkn im obe, bie wit 1 
et'fennen in ben anf)ct-ovbcntlid)cn Sddjcn, mit wcU 
cl)en ott feine (Stei'beftunbe oei'ljcvdidjt, unb in bet 1 
% SBci'eljnmg tmb Sfjeilmtfjine bet' S9?enfd)en. 

2, SBfe evwacjen bie gm^jtnbtmgcn tmb 33otfd|e, jn benen tines 

biefclbe eiwefcn rntip; btefe ft'itb: 

a) cin Ijciligct' @d)injj 

b) bet- SSot-faf), i()m im Sefceu unb f^tetben a()nlid) jti 

wet-ben; 

c) ft-cnbiciet'- anf segen iljn, ttnfet'it (St't'cttet*. 



II. 3ef* 52, 13-53* SBem ttrb bag SBort om 

eine 6oc0a-af(? 

1. cm, ben e bie vcpe fcinet; <Siinbe et'fennen unb 



2. ben 



Km 1. 

2. fan ** fobaim gum wrtowitfwlfoi gwifen be$ SBwfo'enjfe* 

@()vifii fwibtj 

3. tint) ten e* enblid) tern $mn jum @igenfljume fej! wtnnbef. 

SUcmann. 



HI. 3ef, 53, 5* >ie SBunben 

1. Slit roem fefyen wit* fie? 

2. 3Son roeld)ei: $ofd)affenf)eit |mb fie? 

3. $iit' wen wtitrben fee ^efti gefd;Iagen? 

4. SGie ttug be? .fjei't 1 |te? 

5. SBojti licp n- fid) mit i()nen telaben? 

6. SBcm finb |te bie Oucttcn eineiJ tm&et'(|8ncjlid)ett 



IV. 3o5 19, 3842, SMe vaBIeguttg be^ J^en-n 3efit 

1. cine fcl)onc ^cud)t feineS 2eiben6 imb betfiiebe 511 il)m D.38.39.; 

2. (in netted ^iegel auf bie @ewip()eif feine^ Sobe^ tmb wufeve^ 

(auben^ an i()n . 40.; 

3. eine flarfc 23cfi'af%mg bet 1 2BdI)^eit feinet? Sliifetf efytmcj unb 

unfei-ct; |)pffiHing f i()U tt, 41. 42. (ssbaS nette 



2toi 1. 

|avc. 16, 1 8. lHoc. 5,6 8. 

I)(ilt un$ bie Sfyntfacfye we , tt>eW)e bet e< 
genfianb bet- gefdei: ijt, tutb fie felbet- mtiji aud) ber 3nl)alt betr 
^wbigt fcin, fo baf) bie Stufeifel)ttnc} S^rijli, wie ji'e it'd) jugetau 
gen (jaf, bet- eincinbe a{(jvi()f{id) oet'fiinbigt wet-be. if? 
i flffen d)n'(Jlid)en e|ien et'fotrbedid) unb be^ 
bie S()aifad)e al>3 fold)e jti be()anbeln, unb nid)t 

aud) gefd)d)en nnip, i()ve S5id)tigf'eit fiiv un$, fiit unfec 
(aufccn, Seben unb ^offcn, i()ven @in|Tufl af tutfet- einu'if) tmb 
SBedjdfrn ttrtdjjtiweifen. f|)ie pifJet Ijanbelt on bet' wiirbigen geiet' 
be^ Oflet'fejle^ , on.bef gci|llid)en SlnferjWjtmg ju einem neuen, 
(jeiligen, oft tinb Sffw S()t*ijlo ganj geweifyten Seben, a bie 
^ci-ico^en in biefcm ejle ju ^ett'ad)tiingen fiOeve unfete Sluferf?e< 
()iing feincn SWajj bat'h'e^en, fo ifj e^ gewfj nid;f ttn^edfmJIpig, 
but'd) ft-eie Styfe biefcn egenftitnb juu @jrad&e 511 h'ingen, unb 
bie @d)riftlel)ve Dorjutragen, wie 6()t'i(^i Slufetf et)ng fitt 1 bie unfete 
fo widjtig fei, wddje 93oife(iiingcn wit 1 tm^ on biefet' 511 madjen 
I)abcn, tinb son bet* 83efd)affen()eit bet 1 Slufetf efjtmgSfeibet 1 unb 
93et'l)SUnip 511 ben? gegeiwarfigen Seibe, (tie bent (EtomenffOM, 
weld;em ber jufflnftige I>et i t1id)e eib fid; entwi^elu foU 



I. 1 So*. 5, 68 

w^t'fdjeiniid) fdjt'ieb bet- SIpoflel biefen JBrief urn bie 

3eit be 5j*erfeffe$ ; al$ et nun tie ji'ttlidjen ttnofbnungen in bet 
I, (CiSco freni5r,) [ 30 ] 



466 

fovintf)ifd)en emeinbe befh-affe, wgegenwat'figfe |td) i()m bie Slrt 
unb SBetfe bet 1 jtfbifdKit ^affafyfeiet 1 , bet weldjet; bic 3ft'aMfr fcrg { 
fatfig al(en (&uiei'teig unb atfeS gefauet'te SBi'ot au$ ifyven >attfet'n 
fot'tjufd)affcn pflcgtcn, Siefe wn @ott gebotene Slnorbnung wenbef 
bev Sfyojld al$ innbilb auf bie d)fifi(id)e Offerfeiei 1 ait, tinb 
langt, bap alfeS alte, ftfnblidje Sffiefen ati$ ben i>erjen bet* 
gen weggctljan tinb ttecbannf wet-be, bamit (te )|}et-n auf eiue 
bige unb ^ott woljlgefa'ttige SBeife feieni molten. 



r ber 

1. Sic SBfweggtfinbe ju- folder Seiet 1 . 6, 7,; 

2. bic Befi1)afenl)eit bet-felben . 8. 

1. 6*3 if* gcwip nid)t (jtnwidjenb, bap wit 1 ba$ I)Cfdid)c Slu'f* 
ctjl^wnafcjl tmfwS 6H6fet'i5 fetcvn, feineu (2ieg Met- feme $einbe, 
feinen Sfiumvt) Met* @t'ab unb Sob, bap wit 1 i()n al$ ben ved)fen 
unb ewia,en 2efcenfiivj!en ct't)et'v(id)en burd) unfere Sobcjefiiiuie an 
{jeiligev tStte, in bet; erfammetfen cmfitibe bi^ Qmn ; 
fold)e %ciw leid)f nur ein blop aupet'lidjeg Serf fein, tinb wic 
ren in trattfiget 1 @elbfltaufd)ting/ wenn wit 1 waljnfen/ bap bem 
jenSMttbiget! ba^ fc^on genfige. 2Si(( a* nid)t angebetet fein tin 
@cifl: unb in bet 3Bal)t'()eit? wedancjt et 1 nid)t ttnfet* f>evj junr@i# 
gentljum? ijl et 1 nid)t bat*um gejlovben unb auferflanben, bap et: fibec 
Sobte unb 2ebenbe >m fei? fotten wit- nid)t and) aufet-jleljen and 
bem @d)laf tinb Sob bet* (Siinben sum Seben in unb fill 1 oft? 
will- dlji'i^ii^ un3 niitt aufet'wetfen btit'd) feine traft ju einem gStfr 
lid)en @ihn tinb SCanbel? ewip, wit 1 muffen Oflent fo feiet-n, 
bap biefe ^eter Don gvopem unb blcibenbem ^influp fei auf unfet 1 
ganje^ ffinftig^ Seben, bep wit 1 ()ei(. .ntfdjliepungen faffen, jti be; 
ten 2lu3fii()nin0 bet 1 auferjlanbene SebenSfiit'p 3efuS Sl)t?i|Ju(J im^ ^tMff 
unb nabe au6 naben fdjenfen will, ^crn bleibe eon un^ alien 
eine fo !eid)t{tnnige ^eiet 1 biefe ^ejlc^, bie feinen (Segen in imtf ju< 
vficflapt, bie nid)t wo()W)ati(j rinwitft auf cmfl^, Men unbSHJanbcl. 
S8it' efwagen jttnad)fl bie mannigfac^cn, etnj^en unb ft'Sftigen ^ewea,* 
gytinbe be^ l)eil. 5lipp)]el^ weld)e et 1 ju fo(d)ev Ojlet'feiet 1 tins oot'lcgt 

@uev' 9tut/m'ijt nid)t fein, t'tift et* (D. 6.). ben ^oriiu^ern 
ju, bie jj'd) mit (Selbjiiiifriebenfyeit bcfta^trffn, unb ben Suflanb betr 
gansen em'einbe, in bet' bod) fo i?ief @i'inblt'd)e^ unb SabclnSwet 1 * 
tljf^ war/ ljod)fi (obensweffj) fanben; unb fe|t bann Ijinjtt: SBiffet 
il)r nidjf, bap ein wenig @auevteig ben ganjen Seig 
tferfiittert? $ ,i(l bie anflecfenbe firaft bofev 23eifpicle, auf 
weld)e bev 2fyoj|e( ()inwei|i, tinb fo let'tien wir, bap cine wtit'btgc 
unb ott gefiiliige O^et'feiet 1 nid)t mogltd) i|l, wenn wit 1 mt nid)t 
efnjHtd) DOI; bem eet'bet'Hidjen Gin^iip beS SB8fcn aupet 1 ttn^ ju 
fd)ti|en fudjen/ unb bat'auf bebad)t ft'nb, bem 8ofcn ttnb after @finbe 
@iiil)a(t ju tljtiiu Se me()v wit; nun in bet avgen S8e(t attenfi)a(; 
fccn Bptt. bofen Seif^ieten tnngeben jtnb, unb je gefal)t-!idKt' ilit; 6in# 
flup fiit n(5, benen bie <fmbe nod) anflcbt/ wet'ben fann: ein beflo 

liegt bavin fut 1 un^/ aliejeit jtt wadjen unb 



Xm l.JDftotage. 

git I?eten, bap wit- bod) mogcn unjlraflid) erfunben wetben, un& fo 
fei t9 je|t unfcve (Sorge, tap wit 1 wi'irbig Offcrn feiern, tomtif wit? 
be$ @cgen$ bcr SluffffWjunfl %ifh' m'd)t &*rfufh'g geljen, @in 
wcm'g (Saiiwfcig Det'fauevt lcid)t ben ganjen Seig, biefe 2B<tf]t?f)eit 
papt ebcn fowofyl auf bic ganjc emeinbc, wie <nif ben injclnen. 
eid)t unb fdjnefl Dcrlu'citet |?d) oft Don cincm flnbw/ inbcm e? 
cin Scfft'Kjt'a* roit'b, bic (Siinbc unb j()j? fnb fibei? anbcve, bie Don 
fold)ftn Sct'bct-hn nod) nid) angcflccft Wdt'cn; bud) bic #wft bet 
2)rrf/U)i'iiitg ivifb ba^ gi?ttlid)c Sfben oft ciud) in anbct-n ct|li(ft/ bie 
nfinfd)aft mit b^m t'lofev gcjlb'vt, bet 4 gt'icbe be5 ^etjcn^ gc# 
ti'iitt, bic <Sc(igfcit in S()vijlo cjctattbt, Saffct ttn wad)cn, bnp wir 
nid)t cine Petite bet 1 33ct'fiil)vci! wcvbcn ! Saffct un6 abet and) wa# 
d)cn, bap bet 1 aucrtcig bet* <2ilnbc, bet; npd) in und ifl ; nid)t tin* 
fcv ganjcS fict^ biit'djfiinct'c; nid)t Mop bcc eij'ij!/ wic bci; 21^ 
jM fagt, cine Sffiurjcl rtKcS UcbelS, on jcbcv <2iinbc au^ fatm ftd) 
iinf8glid)c^ Unt)ci( iibct; bid) Bcvbveiten/ tmb wcnn bti bet' 3ft<td)f 
bet 4 @flnbe in bit 1 mdf we^l?, fo wivfl bu ganj Don i()t' btifd)# 
fiinet't ttnb. cin 5linb bc^ 33et'bcrIJen$ werben. ^)ie anfJecfcnbe unb 
mficfofig" ftd) Dcrbt'cifenbc iit'aft be ^ofen n>et'be n^ nlfo 2ln# 
fwb jiw 2Bad)famfeit unb 5J? tviirbigen ^etet 1 beS 



SJatrum feget ben alten (^auetteis au^, auf bap 
tflt; ein nener ^cig feib; fo ennal)nt bet; l)ei(, 2l)5o|lel (w. 7.). 
@(eid)H>ie bte Snbcn 511 ^ftcvn nad) gottlidjem S3efc()l (2 SWofe 12. 
@iip. 13/ 7.) il)t;c anfev fo^fiiltjg Don altein anct'fcig wnigtcn, 
fo foKcn wit; Sl)vifJcn jebeS Uebct'blcibfcl altct; @iinbe, 
bcv fi'iiljct'cn SSet'bct'bnip nn^ nod) (inflect/ cuts ttnfcfm fi 
fd)affcn, in bet 1 2lbfid)t, bap tvi? cin ncttct; Seig feicn, b. . 
Ijaft ncttc, nad) ^()t'ijli 53i(be ct-ncnte unb gebeffertc 9)Zcnfd)en. 
ift bet- SBitfc @ottc$ unb Sl)t'ijli, wit 1 foilen l)ci(ig werben; 
nut; roenn wit; eg tvevbcn, feict-n wit; Oftwn auf bie t;ed)te SBeife, 
3ff abet 1 fcncv Sffiittc <$>otte$ nid)t ein ft'Sftigeti ^cweflstiunb jti bet; 
ted)ten unb @ott gefSHigon iOflerfeict; fiiu utt, bie wit* in ^()t'i(li 
@cmcinfd)aft mifgcnommen jt'nb? S3cbcnfe, mein tytift f ben SBJit* 
(en beincs t'lofct 1 ^ ; ety bet' ftit? bid) geflorten if?, will beinc |>cili 
gungj i|l fcin SGiKe nid)t (atitet? @nabe, iebe tmb ^eligfcit? wilt 
et* etwaS anbet;$, alf wa$ beinem gfieben bient? 3^ fofft J)ei* 
iig fein, wie id) l)ei(ig bin, fpt-idjt unfet; $m wnb @pttj iff mit 
^ciligfeit nid)t digfeit Det'lninben? willfl bu nid)t get-n fclig wcr^ 
ben? bu wifljl e, fo filge bid) in ottesS iDt'bnung, in beineS $nt 
lanbc^ SBillen/ unb wct'be ein nettct* ^cig, eine neuc ^vcatut;, ctv 
nettct't nad) <l)t'ifii 33ilbe jit vedjtfdjaffcnet; @ct;cd)tigfeit unb ci* 
ligfcit SBcnn ein SBatcv, cine SJZuttet;/ ein ^vubct;, cin $mmb 
bid) bittet, bcwcgt bid) ba md)t? vitljt't e$ m'd)t bein ^ct'j? wol)U 
an, l)ict ( biftct bid) 6f)J?i_(lu/ bcin <2xclenfveuub, ct 1 will, unb jwat? 
511 beinem cigencn S3c|lcn, bap bu ein nettct; Seig wcvbcn follft, o 
lap bid) bcwegcn, gieb il)m nad), cvfitffe feincn Silfcn, bann wicj? 
bu aud) ui wiit'biget; ^eier bcS I)cil. Cjlwfcjlc^ gefdjicft, 

[ 30 * ] 



468 ' Hm 1, Sftevta^ (gpiftel. 

@in bvittev 93eweggt'imb 511 ott gefaKigev $eiev be* 
fefteS liegt bavin, baf} bie ( 1) vi tie n, wi.e bev Sfyojtet fagt, tinge? 
fattevt finb; cv vebet l)iev won bet* eiligf'eit, bie bet* (Sl)vijl but'd) 
feme $cd)tfevtigung tefit. Sic 3fHtn evad)ten fid) fitf vein 
uub jut 1 ^affafyfeiev gefd)itft, wenn fie aupevUd) atiS i()vev 
allcS efaucvte fovtgefd)afft fyaben; anbet'S ift e$ mit bcin 
IStibigcn, ct* ijl fvei gcf^i'odjen on fcinct* @d)lb, fcinc 
i|^ il)ju sci'sictjen, i()m finb feine flnben ucrgebcn/ bcffcn ijt ct-' gcivip 
gcwovbcn; nun gldd)t ct* cinem ungefauci'fcn Sdg, ct 1 i(t vein urn 
bc# $Covtc5 wiWcn, ba S()ijl8 jtt iljm gct'cbct Ijat, ttnb bicfe 
but'd) Ditcdjtfct'tjgung cbw ^Becjnrtbigtutcj evfangte 
<Sunbcnveinl)fit ijl bic Wrtfyve SBtivbigfcit jti 
fcict 1 ; obct fann ba8 mit @ftnbm bcfdjtvet'tc 
bung bcvfelbcn nod) nid)t ft'ol) geworWn i|l/ in t'edjtcm 
imb mit vcd)tem Srtitfc brt (SwfleSfcfl (5!)t'ijli fcicnt, ba e& ba 1 
cgnungcn bicfe icge$ nod) nid)f ti)dll)afdg gcwot'bcn ijt/ bcnn 
inn iinfet'ct* (Stinbm tvitfcn baliingcgcbm/ ifl tint tin fern 
igf tit widen atifet'wecfef. 
If^tc ^cwcggt'tinb jti wfit'big^t 1 >j?ct'fcict' licgt in bet; 
pen, fid) fdfcjt I)ingrtcnben tinb atifopfet'nben iek unfer^ 
bc^/ be$ @oftne otte^; benn wit' fyafccn and) ein 
lamm, bag ifi SljtJijln^, fill 1 ttn geopf^* ( 7.). 
wit' (Stiffen ungefatict't, get'^tfcttigt, vein ijov @ott ii'nb, Det'ban# 
fen wit* unfet'm >|?et'lrtmme; 6()t'i(lu5 ifl fiit- tm$ geftotbcn, attf 
ba|i wit 1 $?iebe ptten mit ott, but'd) feinc Sffitmben finb wit; l)ei( 
gewot'ben. 9??it bem ^Blttte be^ ^rtffa()lamme$ wut'ben bie 
bev 3ft'ae(iten 6ejeid)net, tinb <il^ nun bet* SBMrgeengel but'd) 
ten jog, attc tfgehit't jti tijbten, ba ging et 1 wot; ben mit 
fce^eid)tteten ^atifct'tt bet SfcaeHtw sjot'ilbct 1 , unb fie wuvben ev()aU 
ten, weil fie tin (attfcett @otte @e()ot'fam feewiefen fatten. <2>o 
Hciben and) wit 1 wot 1 bem 93efbet'fcen bet* @iinbe, ttov bem ewigen 
Sobe bewaljt't, wei( fid) jvijhtf fiit' un$ bat'gegeben l)at, unb bet; 
latik an U)tt ijl ctl/ bev tmft'evfeit^ feinev vettenben nabe un 
tl)ei(()aftig mad)t, 5Bei( mm (S^tfht fo fc()v unb juevfl tins geliebt 
l)at, fo((en wit- ba uid)t ben alten (Satievteig au^fegen, atif bap wit* 
.ein neiiev Seig feien? foKen wiv bev Seben^eved)tigfeit tm$ nid)t 
, nad)bem wiv btivd) fein 53Itit v geved)t gewovben finb? 
fot'bevt bie anfkvfeit, baju ()aben wiv tin^ in bev I)ei(. Saufe 

, baju will ott mit feinev nabe tm^ jWrfen. 
2. Unb wie wivb bie wiivbtge, ott gefaKigc )|?evfeiet ( bet 1 
ci)t'iftlid)en emeinbe befd)affen fein miiffen? avattf antwovtet bev 
Stpojlel (. 8,): Saffet un^ Oflevn ()alten, nid)t im alten 
@auet'.teig, and) nid)t im @atievteig bev SBc^l)eit ttnb 
d)a(f{)eit, fonbevn in bent 0iif5teig bev Satitevfeit unb 
bev S?a()vl)eit. 

ie ved)te )ftevfeiev gefd)iel)t nid)t tin alten (Saucvteig; 
e$ bavf mit tmS nid)t beim SUten fcleiben, nid)t fo, wie c kitlitv 
wav; e^ finb gierfen an unfevev (2ec(e, bie mtiffen abcjet()an wetv 



Km 1. 

ben; Stifle jtnb in nn$, bencn biirfen wit; fentet 1 nicfyt fatten; Don 
2cibenfd)aften wcrbcn wi? bel)cn!fd)t, bercn funblid)c ^cttfdjaff fetv 
net 1 nidjt fortbauern barf. Sic Oflerfeiet 1 foff netic @nffd)lieptma,en, 
netie SBot-fii|K, ncuc cfflbbe in un$ (jcrttomifcn, 511 netien ()afcii 
(off ft'c tin* bea.ei|lcnt, $u netten $ampfen un$ jKit-f'en. 3)as ncne 
gcben be$ Sltiferflanbenen fo(( ff'd) an unS unb in un$ frfifft'a tint) 
wirffam crweifcn; none gottlid)e Sebenefi'affe fo((cn ivii 1 on tern 
Seben^fili'jlcn unS ctfcljen/ bap ci* ba^ rab nnfcvci 1 finben jciv 
fpfcngc/ tic ^effdn bet 5eibcnfd)affcn itnb Hjle Icfe/ unb jtt bcm 
neucn @e()oi'fain tin* flatfV, bet- ba^ cinigc airfoj>ff? fi'it 1 ffine 
nabc ifJ. <Sid)e, ba^ Siltc i(l a((e^ wgnugen, c^ t|l ntte new 
nun-ben! fo imij) c6 on mi ()eifcn, benn ill jemanb in (l)t'ijio, 
|Te()t et 1 wal)vl)aft wit i()in in SBcvbinbting, fo ijl ct 1 etne ncne Srea< 
tin 1 ; crnutl) jlatt ^odjmutl), Siebe jlatt ^ap, ebulb jlaff Ungc* 
bulb, @infearf)t fJatt Swif^acftf fott ftd) fcei tin^ ftnben/ fpttcn wir 
ton S()vif!o tutx^ fdjenfVn (affeit/ banit tvet'ben wit 1 )f>ct'it ivi'it'big fciet'n. 

SWid)t iin aucrffig bet 1 23o$ljcit unb <3d)alf^it foBcn wit 
jlet'ii becjeljcn; fern fei atfc^ ; iva^ tvibev bie i'iebe frreitef, fie 
felbjl fei unfet* @d)mncf, tinfet'e l)M)}le S'^'be/ nnfev ^ennjcid)en, 
bie ^raft unfet'e^ SebenS nnb bie @ecle nnfet'ev @ee(e; fern fei 
and) aHe @d)alf()ctt, a((c<J nnlaufet'e JCefen, tvo man c$ nidjt ar/ 
i f id)tig ineinf. S" ci'nfJet 1 S3upe, btirri) Qottiifyc Si'ani'iijfeit/ init 
wal/t'et 1 9?ete ivolfen wit nnfet'e @finben evfennen unb fcefennen, unb 
bann woHcn wit 1 un$ aui> .fset'jen^t'unbc unb mif ganjet- @ee(e jum 
.f?et't'n befctjven. S^idjt fdjeinen woKen roir, fonbevn fein unb t% 
lid) mel)i' wevbcn (()tifH (Sigentlinm, ein 95o(f, fleipig 511 gtiten 3l?cv# 
fen. Sff bod) @()vifht$ anfet'flanben, unb et* wi(( tin^ atifet'tuetfen, 
nnb wiv twtten t-ed)t etnva^en ati^ beni @iinbenfd)Iaf j o 

feiet 1 / wenn ft'e fo Qtfaltm wii'b! 

3m (Stipteig bet 1 Saufevfeit unb bet 1 SBa()t'I)eit wotten- 

'it ()a(fen. @inev gt'iinblid)en unb aufddjtigen ^etligung wotfen 
win un befteipigetty nid)t$ i>on @finbe woKen wit 1 in |Mf(id)et 
@(eid)C)i'i(tigfcif an tin$ btifben, veined .f)et'jen ju wet-ben, al)ttlid) 
bent t-einen unb tinfdjtilbijjen ^rlcfet 1 , &a$ fei nnfet 1 SBovfa^ unb 
@fuebcn. 3dm fei unfet 1 ganje^ 2eben foct^in geweil)t. ficbcn 
wit 1 , fo Men wit 1 bem .^et't-n, jfet'ben wiv, fo jtet'ben wit 1 bem 
.fiemt; bttt'd) feine ft-aft wit-b et 1 and) tins ctnfl aufevwecfen, unb 
bann wet-ben wit 1 in cwicjet 1 gt-ettbe bei bem $(ufetfanbenen fein 
aKejeit. Slmen. 

Su^er. @f. tycailnS cvmljMt bie %i|Ten A weii ft'e t>a 
6flnflf!ium ^abm unb %-ijten (tnb wot-ben, bap ftc and) al$ 
(5()t-ijten nad) bcm @i>ana,clium (eben, nnb atte^, wa* bem lauben 
nnb d)vi(l(id)cn SEBcfen nid)t gentSp ijl, unb iljnen al$ neuen ^en* 
fd)en nid)t gcMfyt'ct, jtie()en nnb meiben. 

3u . 6, (So(d) Wdjnip setidjf @f. ^autu^ (jtet 1 anf ben 
fa(fd)cn SBaI)tt, fo bag Seben bett'ifff. a geljet'^ and) alfo, wo 
man anfa()e, bem ^leifd) Dlanm jn laffcn unb bet 1 wl)eit 
miptu-andjen, unb fold)c untet 1 bcm Seamen beS 



470 TCm 1. jDRfltafie. 

iff fcfyon bet @>aiiwf8 unfet? ba$ d)H|?lid)c SBcfcn gemengef , unb 
wbit'bt fobalb ben lattbcn unb erciffen, unb reiffct banad) inn 
met* fort, bi6 man (Sfoi'ifhtm iinb bat? (angeHum oet'leut'cf. 

Su. D. 7. @$ leibet fid) nid)t bet bem twien SBcfcn be* 
laubenS unb jrijfentljuntf, bap wit' wottfon blciben unb leben, 
wit jtibo?/ ba wit 1 ofync latibcn waren, in (Siinben unb befem 
cwiffen. @^ t'eimct ftd) iud)f jtifammcn, cin ncttet* Scicj fcin 
unb ficrn l)alfcn/ unb bod) ben altcn @auteig aud) woCen b(ei# 
ben lafTen, SlUct attei'tcig, fagt ^au(u, wci( c$ fo(d)e 
Se^t'e, Sfiat)n ober Sebcn iff, fo Dom alten 5lbam, ^Icifd) unb S3(ut 
()cffommt. Sin neuei* obet 1 fupet* guteu Seig fein, l)eipt er/ ben 
(aitben. fyabctt, fo fid) an 6l)i*i|ium l)alt, unb glatibt, bap et* but-d) 
il)n 35ercjebuncj bev (Siinben l)abc. UngefSutvt nennt et % fie, weit 
fd)on angefanscn i)l ein ncu djrijlHd) S8efen, but'd) ben laubcn 
an Slji'ijtum, ba^ i'ed)te )|}ei'(amin, abev bennod) etiva^ iibt'ics blcibt 
won bem Sllten, ba^ ba ati^ufeijen unb 511 veinigen ijl, woran fie 
ftet^ avbcifen. Sllfo Ijaben tvit- 6f;rif?iim unb feine Slcinigfeif/ 
un^ gefd)enft gan^ two eoHfommcn buvd) ben @lauben, unb wev< 
ben tun beffelbcn- tvi((cn t'ein gefd)a|t, ttnb fi'nb bod) an unb in 
nd fclbfl nid)t fo ba(b gat 1 vein, unb ol)ne @i'inbe obei? (Mvcd)en, 
fonbet'n Ijabcit nod) ijiel on bem aUen (Sauet'tcig libfig, jveld)c$ 
bod) uetgeben unb md)t jugeredjnet wevben foU. a^ t|B, n>a$ 
^riflit^ f8t 3o(). 15, 3. 4. (Sap. 13, 10. 

3)enn wit 1 (jab en auc^ jc., l)iemit giebt et Urfad)e, wat 1 ^ 
urn er je|t gefa^ ()af, i()v feib ungefSucft in neuet 1 , tinge; 
fat'terfet', ftipet 1 Seig feib i()r nid)t oon end) felbfl, obet' won ettfet 1 
^etligfcit unb SBfivbigf'eit wcgen, fonbevn bal)et' unb bat'inn, bap 
il)f (5()t'i|lttm (tabf, tinb an il)n glaubf, a(6 ba$ lOjlctlamm ftiv und 
geopfert. Safjelbe mad)f end) ot- @ott t'ein unb (jeilig, bap i()t 
nid)t mel)t ( alfet 1 auet'fcig feib, rcie i()t* jtiDot 1 gewejl feib atipet 1 
unb oi)n Sfjriflo, fonbet'n btivd) bie5 >^fet' oft i)et'fo()nef, unb 
geremigt Don flnbcn. 

S &. 8. S3o^()eit ()eipt attedei Untttgenb unb (Stinbe, ba 
man offcntlid) unt'cd)t tlittt wibet 1 ott unb ben 9?ad)f!en. @d)alf* 
l)eit abet' I)eipt allet'tei bofe Siicf, unb gefdjtvinbe, Minbe unb gif# 
tige t'iffe, fo man bt'aud)et in bet* 2el)t l e obet' otfe^ SSot't, bafV 
felbe jti fa(fd)en, Satttet'feit tfl, ba^.ba t'ed)t mib d)t'ip(id) ge* 
leW unb gef()an, au^ fwiem, frommen .fici'jen, fo e gegen jebet-i: 
mann gut meinf, niemanb benft Unt'ed)t ju f()tin, unb IjanbeU, wt'e 
ct' mit iljin wtitc gel)anbelt Ijaben. Sa()r()eit abet 1 , ba^ nid)t 
falfd) nod) tticfifd), mit 93ett'tig unb @d)a(f()eit timgeljet, fonbet'n 
t'ed)tfd)affen unb t'id)tig nad) bem veinen (Sotted SBot't geleljcct tmb 
gelebt. 

I. 55ie SJufcrjieljuttg ^tiflt wav bie 55elc6ung cinet 
emeinte offeiJ ciuf *rbcn 

ine I;ei(ige emeinbe @otfe ()at but'd) 
etljalten: 



Vu 1. jDjlcrtage. @pi|K 471 

1. i()W @nt|lef)im<$; benn biefe Sluffrfff&img fat 

a) bic -ev|len (gtt'ftt? biefer @nabc in SfWflimfl flfffftf j 

b) Me et'llen SRitytieber berfelben gewniien; 

c) ilji-e feijnette $ermel)ntmj fccwirft; 

2. i()t: fitfltrfjrt iMeii; l)fi|7i SlufevfWnmoi war 

a) bif SBfllaft'auna cinct 1 

b) fca^ UtUci'^fanb einc 

c) bn$ (Sicgcl duct 1 ^ct'j ct;l)ckitbcit 

3. ifjt'c iimiici'wSh'fnbc ^niict 1 ; bcnn bif8 fceweiftn 
* a) bic @ffa()i'ttng'; 

b) bic 9?atui' bet 1 (Sad)e; 

c) unb bet (SinfUift beg 



II. 5fiie twir a(^ ^rijfeti WiSrbig Djievn felrru follen? 

1. 3m finb(id)en (attbcti an belt ^ct't'n; 

2. mit banfbat'ei 1 Siebe 511 bem |)en'j 

3. mit U'h'iibi^cm SBertrauen attf ben J 



ill. 5Bie fotten wir nad) ber Slntvcifuttg 



1. Gotten wif Don ttnS rtjuu ben @ei|l bet 1 $o$()eit imb 

l)eit, bcffen 9ftad)t ftd) nod) immer itnfev tins offenbat't; 

2. follen UM'I' >f)et'n Ijalten tin @flpteigc bet* Sautcrf'dt tmb 5B 



IV. 5Me vec^fc Djlcrfcicr/ ju bet wir al^ 5n(?en 

ben (tnb* 



1. hn S3ewu|5tfem be^ 3^^; Wkin wit )j?ew 

2. tvenn ivii- an tin^ arbeiten, urn on bem altcn fiinb()aftcn 5 

fen frei jii wet-ben; 

3. mit bem (Strebcn, btti'd) Stetniguncj tmb t-nenerttncj unfccc8 

ben egen bc 5 c t^^ S a 



V. gajfef un^ Dffern. fatten! 

i'feiet gefd)ie(jt im <Simtc be^ SfyofMS, mm wit 

al$ d)t'tj!(id)e emctnbemitgliebet: nf (Sljnfli t'i'i(;men, b 
fiiv n cjeo^fet-t war tmb auferjlanben ij^; 

2. wit mm <w iVdiibeln in bee Sautecfeit unb in bev SSaljrfyeit. 



VI. fyitttt e6cti0attfi^^^ tvelc^e h>ir ba- Slufevjte&ung 

3 ? f u oerbatifcn* 

1. %m ganjett ^enfdjengcfdjlcdjte et'Hi^en wic cine $amilie ot 



472 tfm 1* >flevtage, 

2. tag 8af)ttt tint @ufe fm (Siege; 

3. tec @t'i>e eiten niematg oljtte gwetf unt 

4. in tec SSdt dnen SSovfyof teg $imme(*. 



ii. 

!). 28, 1-8. uc. 24, 1-9.)- 

jtmg Sefw Wffi ifl in twfad)et; 
wtcfytig, ttamlid) alg 83efKitigung tet' BaI)t'l)eiten, taf ec 
tec tiet'ljeijjne Sftefft'ag, @otteg eingebovnev nt liebec <2of)ti tint tet 1 
c(t ^dlant iff; tafi cc un wat)vl)aftig tui'd) feineii Sot et'Iofet 
(jaf, tint tafi and) wiv wa()i;()afti % cj aufei'|lel)en wet-ten. SSJive S^fi^ 
tton Sfta&awtl) im Sote geblieben unt md) atifetf anten , fo tvtirte 
man Ijabcn fagen mitffen: ($ fint jttxu; fel)f toiele won ten ten 
90iefjt'a$ bett'effenten 2Beiff<tgtm<)ett < il;m in (St'ffiUting 
unt ev {)at fomif t>iele Jfemijeidjen te^9)?efp'a^ att fid) 
abet- atifeifanten . i|^ ei % nid)f, wie tod) tie ?j)t'0pl)efett uom 
unb et fribfl soil jtd) geweiffagt I)t; folglid) fann et ( jenet 1 
Ijeipne nid)t fein. . 9fun abet 1 ift 3^f^ aufet'panteit/ tint tainted) \)M 
ben atte jene friUjet'en 3^"9 n ifl^ dne nette ^SeflaHgun<) et'fyaften, tint 
man tat'f an teu iS^effia^tvfifte 3^f id)t jweifeln. Sffiace 3^f^ 
im Sote geblieben tint tattwd) feine iOieffi'a^wfivte wttedegt, tie et 1 
feibj] tod) fid) beigelegt (jaffe, fo fcliebe nicl)t^ antet-g fibt-icj, aB t'ljn 
fflr einen .^effilget 1 ju l)alfen, i()it, tet- tod& iff ott fibec a((e^, I)od)cje# 
lobet in@'A>igf'ett! aiitt abet' ^Stte i()tt fein Sot al^ get-ed)fe <2frafe 
feinet- (Siinbeit .ge^*offen ; tint watt fomif nid)t tag t()eut'e Sofegelt 
getvefen, mit mldjtm et 1 ting t()etiet ( etfatift (jaf; tap ec fcieft-wa^w 
l)aftig i|), n>ift erjl tticd) feine Sltifetfeljttng flat 1 . SBave fyffi fin- 
Sote gebd'eben unt nid)f attfetfantcn, Ijatte ft'd) fein (Seij!, ten ei 1 
ffet'bent in tie .>(inte te5 93atef0 befa()(, nid)t wietet 1 mit tern 2eibe 
Dereim'gf, tint jwat* jtt einem Seben, ta^ fovtatt tent Sote m'd)t me^v 
tintct'wot'fen wat*, v\)e5()alb et* tet 1 ^filling ()eipt untet 1 tenen, tie ta 
fd)(afen: fo wave fein @nwt wot^anten, eitte Sdtfet'jWiwig teg^(ei> 
fd)es ju glatiben, eine 3Biebed)et'(}et(ung te^ gattjen S0?enfd)cn, tap. 
tet 1 SSeHtiff ten tet* S0?enfd) im Sote et'(eibet, we(d)et* ten $&vpet' 
i()m ratibf, i()m etfe|f, tint ein beffcret 1 , oet'f liictet 1 eib i()m gegeben 
tverben foff, afjitlid) tern iwf'larfen eibe()t:iftt; wie tenn tet 1 Sluf* 
et'jlanbene einen fo(d)en fjatfe fd)on in ten Diet 1 jig Sagen, tie ej; nad) 
feinet 1 5hifet'!W)tmg nod) atif @t'ten jubt'adjte, bis bei fdnet 1 |)immeli 
faljt't, ties aujtmelwten l)at nid)t witct 1 fid), fein 2eib lobllig yet 1 ; 
fia't'f wtit'te, wa einj^ attd) tern unfeun gefd)e()en fott. 

Sffiie tie auf Stfmi gefe|fen ^offnungen tint tie won tet 1 l)o()en 
SBttvte feinet 1 ^etfon gcfapfcn 2tnjtd)ten erfd)tittert wet'ten ttit'd) ff i/ 
nen Sot, wenn man fcine Sluferfl el)tmg nod) nid)t gfaubf, tae ^it 
gen teutlid) tie 2Bovte tet 1 emmat)tintifd)en Stinget 1 uc. 24, 1.0. 
big 21. j tint Rawing mad)t auf tie tmbegt'anjte SSid)Hgfeit tec 



tfm 1, >jtotacje. xmgefium. 473 



2lufcvjtd)tmg 3eftt (tttfmerffam 1 ffor. 15, 1419, 5 
nun tiefe $8egebenl)eit, a(S @iegd te$ gatt$en @doftmgiJweife$, iff, 
tfjto nofl)tt>entiger iff e$, tap jt'e fribji atiper Sweifel gefeft tint 
511 ttmimjloplid)er @ew'p()ett cd)obcn tvertej fas tf)tit ^aiiltiS 1 &>r. 
15, 48., unb tic @cfd)td)fett, wfe t<?t' Slttfetf antene ten @eincn 
ft'd) geoffenbat't tint &on feiner ivatyrbaftia, et'folgten $lttferjtc|ttng ft'e 
flbct'setigt Ijaf, toffen f'dnen Swifd tibrig. eim au tiefcn Seufl* 
nifffn cvgiebt ji'd)/ tap Sefu^ nid)t @inem, fontcrn ajfen Sfingcni 
ft'd) lebflitifl cmicfen ()af, ntdjt'cinmal, fontwn oft, nid)t ton fern 
!)', fontct'tt in tec Jftftfye l)at ei 1 ft'd) iljnen gejeigt, l)at mtt i()neu 
gegeffen, gei'etet, tint fie tuvffen felbjl ttit'd) Iba^ @efti()( D v on tet' 

feinev @rfd)einting |td) fiberjeuaen. 
>a<5 nttn tie Slttfet'jleljting tet- Sotten betrifft, tap eek tint 
tvietet 1 fine ^fitte/ Jfleit otei- SBfrfjcug edjalten fotten/ fo 
tarf man on om Ijevein tiefe wnljeipnc S3ecscfcen()eit nid)t lettgnen, 
tint att-3 ter tin Sltlgemeinen l)in bel)atipteten ttnntoglid)fcit tet 1 Slufei* 
jleljttng tie Unntoglid)f'eit tei* Slttfer|?c!)ung <S()fi|li nid)t fotget'n, intent 
titan fo einet' petitio principii ft'd) fdniltia, ntadjen tvfii'te* 95iclntcf)v 
ld)t't ^attltt^ attf tie entgegengefe^e Sfieife fd)(iepen ; att-5 tetr (jinm';: 
d)ent begjattbigtcn 2(uferf!e()tutg Sfjfipi fd>(iept nrait mit 9ied)t atif 
tie 9ftoglid)?eit tet' Dont .^etft'ii oerfjeipncn at/gemeinen 2tufet'(TeI)tmg 
1 for. 15, 12. 13. 2022. Sen @jnwanb tet' Unglattbigcu 
(. 35.): S&te wet'ten tod) tie Sobtc.n atifet'|^el)en, t. I). 
ft'e wet-ten gewip nid)f attfetfleljen, wa$ fott ijl, i(l tott, tint w 
roadjt nid)t jtt nettem Scben, e ift Sbot-Ijeit, etne 5lttfet'|ltel)ting 511 
glatiben! tiefett (Sinwant bcfeitigt tet 1 Slpoflcl . 36. mit tec 
SBemei'ftmg, e^ fei t)i5d)|^ tl)ovid)t, tttrd) Sot tint 93emefung tut 
toiibcn an 5ittfet'fiet)tmg p'd) tn'e mad)en jtt laffett, ta ja tie 9?a* 
fttt 1 flbwaff jetge, wie ta^ ttette Seben tet' spffanje nr a0 tern 
vofange^enten Sote te^ in tet' @t'te etf et'benten (Samenf'ot'ng ftcfi 
fntwirfie Sol). 12, 24., tint eben fo fei e* and) mit tern SDtoiw 
fd)en; geuate tag (Stet'ben bevedjtigt jtt tet 1 t'wat'tttng, e wette 
nun ein nette^ I)o()et'e^ etlet-e^ eben teS (2amenfot'neS, t. t). te3 
Seibe^, ft'd) entwicfeln. Unt ten antern eittwttvf tet: tie Slufe^ 
I)tmg SSfjweifelnben . 35., mit we!d)evlci Scibe wevten ft'e foiw 
men, man fontte |tc^ on tent jttft'inftigen lufetfe!)iing^eibe gar 
fcine red)te 93ot'|feCiing mad)en, tytt ter Sl|)o(ic( turd) tie ufBljw 
jidje 23ele(jrung fiber tie ^efd)affen{)eit tn- 2ltifafd)ung^leibet- . 
3754. tu-d) tie 33ergleid)tig mit eintm <Samenfot'n tint ter 
ati i()in jtd) entrcirf'elnten ^flattje mad)t ter Slpoftel ta$ 93et'l)a(t ! ' 
nip te je^igen tint te jtiffinftigen 2eibe anfd)ati(id), tint e$ 
fommt bei tiefem leid)nip atif jwei ^Pimf'te an, auf tie 35et'fd)ic* 
ten|eit tint atif ten 3ufammenl)ang. Unletigbar i)l tet' gnfammcn* 
l)ang jwifd)'en (Samenfot-n tint Wanje, fo ijl ter j'e|igc 2eib (Sa* 
menfot'n te(J jwffinftigcn; nid)t minter in tic Slugen fvu-iiigent til 
ter grope Unterfd)iet jtvifdjen amenforn tint ^Panje, t>. 37, 
ein anterer Seib er|?d)t, alS ter in tie 6rte gdegt foii't, tint ivie 
einc SWannigfaltigfeit ter torper in ter s })flan$enwdt geot'tnet 



474 2fm 1. Sftertage. (&)an<jelium* 



t>. 38., eben fo and) im Sfytet'reid) o. 39., ebcn fo titrfet: 

n . 40. 41., tmb fo wl)a(t c$ fid) and) mit ber Sluf* 
ft'frdjtina, u. 42. )crfdbc (Soft, bet? fo mannigfad) Detfd)iebene 
5UU'per gefd)affen (jaf, wii'b atid) fm (Sfonbe fdn, fcnrd) feme atf* 
m8d)tigc .fvaft (^l)ii. 3, 21.) au6 bent (samenforn McfcS Sribc* 
einen rcdt son ifjm ct'fd)iebcnen 2lttferffd)tmg$(db jtt cntwitfdn; 
bicfe 23fvfdMfbent)df fd)ilbet't bet 1 Slpojlcl . 4244., jcigt/ bap 
UM'I- ba^ 33ilb bc^ |)tmmltfd)cn, Sljt'tjli, and) bem Seibc nad), an 
11116 fva$en fottcn . 49., baf} btcfct' 2cib fflc jcne6 anbcvc Sebcn 
ttnb j'cnc anbei'c Sc(t iud)t paffc . 50., ttnb bap bafyct 1 bie, wdd)e 
bic 3ftt bet* SSiebct'funft Sljtifli ci'lcbcn, wcmt jie and) nic^t (tm 
ten, bod) bttt'd) dne SBwwanWung fiii 1 ben al^bann dnfcc^nben 
guftrtnb umgebilbct wet'bcn miiffcu . 51 54'. icfct 1 gcgcHw^f* 
tigc Scib at5 (Samcnfoun bcft'adjtct, au^ bcm, jcboc^ nic^t blofi 
buvd) nafiivlidje (Snfund'hing, fonbcrn bttt'd) SDZitwitifung gott(id)ct* 
Slttmaddt (^M)i(. 3, 21.), bet- Sluffrffd)imfl$teib ftd) cntfaltcn fo((, 
imtfi baficr in @()tvn ujit> IjeiHa, gdjaitcn tvcrbcn, tinb in bet 1 d)t'c 
Don bcr Sltifctf cljimg bc^ Scibc^ ft'itbct ba^ fd)flc @cbof fcinc ticfllc 
Scgdnbung. Slug (Sfetfcn wic 3o(). 5, 29. anic( 12, 2. 3. SWattl). 
13, 43. lapt jtd)'mit M)t atid) bic SBa'Ijrl)cit emcifen, bap and) 
imtn ben Sltifct'iTcliting^cibern cine S3cvfd)ieben()eit flatt ftnben 
be, imb c wivb ftd) i)iet'in bie cjottlid)e, wet^eUenb 
offonlnn'fit. (%i|li Sttifcf|M)tin^ tinb bie tuifet'c, ba$ jtnb bie 
ben gvofictt 9fia()t()citcn, 511 beven S3ett'ad)tung ba Cj^evfejl auffov* 
bet'f, bie c$ gelMetef, e^ i)l ba^ @icge0fe(l I'ibet' tab tinb Sob 
1 ^ov. 15, 5558. 

93. 1, ftet'n on bet- ^offnting, bajj Sefu^ rtttferj!e|en wm 
be, otnvol)l ei 1 e^ Dot'Ijergefagt I)atte, m$ abet; bie @einen md)t 
fapfett, ba fie jt'd) nid)t bettfcn fonnfcn, bap et* wet'be gefvetijigt 
iverben , bet'eitefe bie icbe ft'oinmet* SBeibcr @a(kn ttnb (Spree; 
men, tun ben ffjciimt i'eidjnam jit falben. @anj anbet'S et'I)ielten 
fi'd) Scftt ^einbe; a!$ ft'c t()tt au^ bent ?anbc bet 1 Sebenbigen fort; 
gefdjafft liatten, fanben ft'c bod) feine 9iu()e, nun qti!lltc ft'e, btc Un* 
glSuHjien, bet 1 fd)t-ed r cnbe ebanfe an bie yon Seftt Dot'let'oei-fnit^ 
btcjte 3iufevftebung tinb fie fannen je|t atif SDiUfd tinb SBegc, bent 
t)0t'j!!bcna,en, bap ba$ Ifigcnljaftc SBot'gcben bet* Sflngct 1 ' 3ef/ beffen 
fie ft'e fSljig l)idfen, ben 2etd)nam 3ef 5" f^d)(en ttnb bann im 
Solfc au^tifpt'engen, cr fei attfcrjfanbcn, Det'eifeU ttnb fold)e^ 35e* 
ginnett gattj oei'ljinbet't wiivbe SOtattl). 28, 11 15.; aUeS abet 1 , 
wa$ ft'e tljaten, bienfe ntitr tun fo md)t* -baju, bet* Sliifet?(le()ting Seftt 
ba6 @iege( bet* 5Ba()t'l)ctf aufjttbi'ficfcn. S8tc wid)tig ijl bod) 3efu 
Sli;fevftel)ung in ben Sltigen fet'net 1 ^cittbc, ba ft'c bet' 2tnft'd)t wa# 
i-en, fd)on bet- blope SBaI)n on fetner SliifcrfWjimg wet'bc, fa((^ ci 1 
@(attbeu jtttbc, ben (e^ten S3eft'tig nod) (ivgci* madjcn, a(^ ben ctv 
flen, b. (n bann evfl wiit'ben i'cd)t idc i()it a( SKcfitaS anjtiei'fen^ 
nen gcncigt fdn. ie Stebc, tvdd)c fid) Seftt^ bet ben <3dncn 
ct'worben ()a^c, watr l^avfet-, al bet- Sob, jlatb nid)t mit t()m |>o; 
l)d. 8, G. 7.j bie tebc begi'ttb iljtt Ijct'i'ltd); tic Siebe ivoKfe il)tt 



1* jDftaiaflf. ewmgdfam, 475 

cinbrtlfamiren; bic Siebe befttd)*? ffin tab, tinb um'ja nifit imb 
jwar bcfto fdjincrjlidjcr get<iufd)t ju tvevben, wottfe bic Stebe tic 
Shmb* on feincr 2lufet'|M)ung nid)t (etWatibig annefymen. WKO- 
mem: Pridie sabbati praepararunt aromata Luc. 23, 56. 
24, 1. ergo utique turn etiam emerant, neque cnim po- 
stridie sabbati tarn mane emere poterant. Aromatis vo- 
lebant corpus conspergere, unguentis ungere; vel. aro- 
mata et unguenta contemperare. Calvin: Jam yent.um 
est ad redemptions nostrae clausulam. Nam hinc ex- 
stirgit viva nostrae cum Deo reconciliationis fiducia, 
quod Christus mortis victor ex inferis emersit, ut^noyae 
vitae potestatem penes se esse ostenderet. Etsi vitio 
non carebat ungendi Christi consilium, quasi adlmc es- 
set mortuus, earum tamen infirmitati ignoscens singulari 
ipsas honore dignatus est, munus apostolicum viris ere- 
ptum ad breve tempus resignans. 

9). 2. 5tn e in cm (gabbatljcr, cigcntdcf) am ctfcn SSo* 
d)cnhic}c, unb jw fe^r fn'ilK/ benn t)ie fiirte licp fie nid)f tut 
()cn, tvieb ft'c, fo balb wit mecjlid) Me ()ci(. ^))flid)t bet 1 anfbarfcit 
ju BoKjte^n, bd Me @onnc aufging, famen f/e jit bcm 
nabe. iet; fcfjattrt SWatt^u, Me SEBcib uci'Injfenb, bie S5e#. 
mcvfuncj ein . 2., c$ fd ein gtope5 t'bbcbcn gefdjdjen, tmb bet* 
(Sncjfl be ^fvtn fei wm ^immcl ^ci'abgcfommen nb Ijcuju gc*. 
tt-eten, I)abe ben @tcin/ bet 1 ben (Singang in bie uabe^B^le w< 
fd)lop, abgen>(iljt unb fid) bavattf gefe|t; feine eftalt fei feting* 
giiinjcnb, bcm 55(i^e g(eid) gewefen, fein cwanb I)abe tvcip wie 
bet- tftnce ge(?t-a()(f . 3. S3ei )t'i'|^' eburt, Seiben, Sob nub 
Slufetfel)ung jeigte bie @nge(welt bienenb fid) tl)vitig, unb bie 9?a* 
tut 1 na()in ()cil tin ben grojien unb auperot'betU(id)en @rfd)einiingen 
bf^ goWIidjcn 9?cid)e^ Calvin: Pluribus signis gloriae suae 
praesentiam ostendit Dominus, ut ad reverentiam melius 
formaret sanctarum mulierum corda. In terrae motu 
sensibilis erat ilia coelestis potentia. Atque hoc portento 
muiieres expergefieri oportuit, ut nihil jam humanum 
vel terrestre cpnciperent, sed mentes suas extollerent ad 
novum et minime exspectatum Dei opus. In angeli quo- 
que vestitu et forma, quasi per radios Deitatis fulgor 
sese difFudit: ut sentirent, non esse hominem mortalein, 
qui facie hominis indutus prope astabat. Tantum scien- 
dum est, visibilia praesentiae ejus signa nobis offerri, 
ut eum invisibilem mentes nostrae apprehendant: sub 
corporeis formis ^ustum nobis praeberi spiritualis ejus 
essentiae, ut spiritualitei* earn qiiaeramus, Interea non 
dubium est, quin externis symfeolis conjuncta fuerit in- 
terior quaedam efficacia, quae mulierum cordibus Deita- 
tis sensum insculperet. 

55. 3. 5Rod) untet'wegS wat 1 ba^ Hetenbe ^evj biefer ffon 
men SBcibcc mit fotgenbcn ebanfcn ecfflttt; fie ipuftcn, wie 



476 2Cm 1, Dftertage. 

@vab mit ffncm gvofjen fern Dcrfd)(offc war, ; tmb mm mm 
in Utmtl)e, wet 1 bicg ^inbcvnifj fot'tfdjaffcn tint) ifyncn Sttgang jut 1 
rafccgi)o.I)Ie Det'fdjaffen wtit'bc, bamit fie t()? Sicbegroetf rtugrid)tcn 
f'itonten. 

S3. 4. 2l(g fie flbcu nad) bent rate Ijinblicften, bem fi'c ftd) 
mittteweife gcna(ievt fatten, fo nntrben ftc fdjon Don feme gcwa()r, 
taf bet 1 (Stein abgewMjt wat 1 . @o wnv bit gottlldjc SSot'ffljinig 
i()vcn @iH'gcn juttorgcfommcn / bic ^inbcvniffe/ Don bcncn fte fid) 
im cmfitfje nod) gcffffflt (iiri^n, warm fd)ou foftoiefdjrtfft, bic 
@d)icfi8f'fen bcfrifigt; fd)oncs? ^i(b, wic c nod) oft gd)t, ttnb 
vvic and) wit 1 c$ crfaljt'cn! Unfcv'c ot'cjen, 
()cnbc @cfd)t'cn fcl)cn wit- oft au$ bcm 
c$ nod) jit t)offcn wagen! a ti)ttt bic 
t>ic Sicbc bc$ StUgfitigen! 

9). 5. Wcbct' ben SJntliif bc S^fi^'ttfl*/ ^ ^ngd^, ct-# 
fd)fccfcn bic iffieibet 1 / abet fi'c wci'bcn bwtljigt ttnb gch'oj^et, 
t'cnb bic fitcu S0?rt^(). t>. 4,, nad)bcm fie 
fid) cd)olt l)attcn f fd)lcunfg bic $(tid)t ct-gvcifcn. ^i'it'd)tet cud) 
nidjt, id) wcif, bafi i()t' %tfm ben efwujigtcn fttdjet, et* ifl anf; 
^t'flanbcn/ unb ifl ntd)t {)ict ( ! ba ifl ba^ ct'quicfcnbe tmb belebcnbc 
St'ojlwot't .bc^ @ngc(S; ba<5 bag m1>tc @i>ancjclium! S5ei Sticag D.5. 
flclinnod) bicSBovte: SlCaS fud)ct i()t* bcnScbenbt.qcn bci ben 
Sobten? Calvin: Perincle acsi aurem illis vellicaret an- 
gelus, ne , amplius in sua desperatione torperent. Unb 
bann et'innet't jt'e bcu @itgc{ o. 6. 7. an beg ^ettn cignc SCeiffa? 
gttng, bet 1 i()nen in aliKia ben flanjcu 93ev(auf feinet 1 <2n1)ttffafc 
juDOf ent()tiUt ()abe; unb ftc gcbadjtcn an feinc SBot'fc . 8. ic 
nettc S3otfd)aft tvnt'b buvd) ^Berufung auf beg cn'tt SBott bcglati* 
btgt; h'cu ttnb fot'gfdlttg fo([en wit' ba{)ev, felbfl wctttt wit 1 eg 
nid)t ajeid) iiet'jleljen/ ortfg SBovt im fwjen bewa()i*en, eg wivb 
bantt fd)on gcit unb (Stitnbc fommen, (St'eigniffe wet'ben in unfet'in 
Sefcen fid) jttft'agcn, wo bet 1 eifl $otteg an bag aitfgenommenc 
unb bewaf)rte SBot't ttng ci'tnttevn, in bag tiefe 93evfl(inbnif5 bejjel? 
ben ung einft'i^ren, mit bemfelben ttng ci'lettd)ten unb tvoflen wivb. 
ic 93&cftcs beg SBovteg gcl)en biefeg (Segeng Dct'htflig. SBie 
bet 1 @ngcl l)iet ( wf8^t, fo i)^ eg 9tegel unb ^idjffdjntit 1 fiit 1 ting; 
ntfe ^t'cbigt fofi Don otteg SBott atigge()en, mit otteg Sffiot't bc< 
legt wet ( bcn unb jut? SDerfiettlidjung S{)t"ifli gcvctdjetu 

@ic()c ba! bic <t(itte, ba fie il)it l)in(egtcn, bic o^ 
fitiDC ^ct'ft'inbigttng bet 1 2lttfct'fM)ung <5()t'ifii wivb mit bent negati* 
en 53eixeife beft'iiftigt, bic t'abegf)o()(.c fei (cct 1 , bet 1 eib beg 
^et't-n nid)t mel); wfyanben Sue. 24, 22. 23. 

9). 7. Scg (Jngclg 2tuftt'ag unb 93et'!)eijhtng. (St 1 mad)t bie 
SBeibtf ju S5oten unb ^t'cbigevn bet- Slttfctf e()tmg ; cilcnb 
to. 7.), o()nc atten Sct'jug, foWen fie bic ft'Sl)(id)c tunbc ben 
gem bn'ngcn, unb nament(id) bem tyttntf. ie.3fyoftcl 
wegen bet 1 in bet 1 Sobcgnadjt 3fu an i^m bcgangencn Unffeitc 
finen (^d)mct'5 me{)tr, d$ bie iibitgcn 



2fm 1. )tofoe* @angeKum, 477 



unb spdtttS $affe dnen @d)mci'j mef)r, al$ bte 
flbSen SfyofM. <g* wav ticfef gefiurfen, al$ ivgcnb ein anbi-ct;; 
abev ber @(enbe unb Swftoebfirftfgjfe if? bent orjcn Scfti ffct 
bet SRmfe. al) biefet: Sluftrag an tie fi'ommen Seibe* 3*f. 
57, 15. SaDatet 1 : $er, bet' am meijten bdeibigt fyatfe, wirb 
am nwflen aufflcci^trt/ wirb itrtment(id) gctvoflet, unb fce fccfon; 
bcrn Slnbfnfcn btf ^errn crjl(^t. O bet fanftcn nfitl)*arf, 
bcv licbcn^wflrbiam f>irtcntmie!' Sffiie mtipte baS SBBort tinb 
S3alfm fein auf bie oflfene/ fcwnttcnbe SBunbc bc$ 
wet 1 gtaufct an beinc $ulb, tinb went ift bcr Itebcc* 

bcincc juiwfommcnben unb nadjgdjcnbcn fite atifgcfc^toffcn! 

fann bid) fcnncn, unb bid) mtd)tcn! an bid) glaubcn/ unb 
twaJMHd) fein! 2Bic ticf gcbetigt mod)fc (Simon $etcu9 iibcf 
fcincn gatf fdn, wic fe{)c nad& @nabe fid) fdjnen! je^t watb bic 
^offliunfl in il)in cmccff, cc folk ben ewt fet)en! ba fonnte eK 
il)n ja tun ^et^ebung bitten, fein geptiepte^ erj Ml? i()in 
fd)iitten, imb btufc bee S3et'jei[)ting an 3^f SRunb* O'rf) fletu 
Sllfo and) wii* ! 3^f^ lbt/ wit ?8nnt unfetc SufJud)t jti 
neljinen, tinb eu witt feinen, bet: in Bnpe unb @(auben jti 
fommt, Ijinatt^jlopen! Calvin: Didte et Petro, non quia 
tune dignitate excelleret, sed quia tarn foeda ejus defe- 
ctio speciali consolatione opus liabebat, ut sciret se non 
esse abdicatum a Christo, quamlibet turpiter ac scelerate 
lapsus esset. Ecce, dixi vobis, hac loquendi forma asse- 
verat angelus, verum esse quod dixit. Hoc autem non 
a se profert, quasi primus esset auctor, sed Christi pro- 
missioni subscribit. Gnomon: Dicite Petro, qui prae- 
coninm lioc deinde in actis et epistolis eximie fecit. 
Quantum inde refrigerationem discipulo tristitia confecto 
contigisse existimes. 

^. 8. @i'fd)focfen d(en bic SSeibcc om ud&'e wcg, unb 
fasten wn bem, wa$ il)nen begegnet war, untenwg* feinem cfwa^ 
tun befto fd)neKei jn ben Sfingetn unb 511 ^cfto ju {ommcn> bie 
i()nen 



1. 6ie ijl fcincn ^ennben bi^wcitcn nod) twbotfgen D. 1 -4.; 

a) jwar l)aben (t'e i()n licb D. 1. 2.; 

b) abet- tyt? et ( j i(l oa @otgcn . 3. 4. 

2, 3() Mcb* ct'I^it fviiljcr obet: fpafef ftinbe toon bei'fdben . 

o i i 

a) Scfu Sitifcrfldjiing wicb il)nen ociffinbigt D. 5. 6.; 

b) jt'c finbcn bie @rabe*|i&tfe Iccv \>. 6.; 

c) fie fclbjl foWen $m$tn bet? Slufcifcfyttna, fein . 7.; 

d) imb wwbcn bamit getvojiet, bap fie ben Slufcrjlanbnen 

unb ^cbenben fclbft fd)cn wevben . 7.; 

e) tinb wwbcn bdd)t't, bap feine Sltifcv^nng 

bei* Sei{[agungen 34" fa & 7. . 



478 2fm 2, 

3. 2cM)afte unb fwibige SSwegung M @omfiflj$ et'ft'iflt " auV, 
bicfe SJegdwnljdf gtotibcn . 8. 



II. 2>ie Sluf<r|W)uti<j 3efu iff Don i>er ettffcfyiebentfen 
iitftlt un& iljt mdc&tiger <mfht duger( ftd) 

fciwefc tfl fie 

1. uufci'it (auljctt fccfffljgtj 

2. nf 8cbm Ijcilicit; 

3. ttnft'e |)ofihung jut 1 jiegcnben 



HI. 93ott welc^en 5Ka6t6etfett unfere^ lauben^ giebf 
bie 



3. 33on -bet* 
te8 ifl; 

2. unb bap wttr but-dd bm ob be $nn ct'fl5I)nt fmb mit 

3. unb bap tinfcw. @cc(c unjicvHid) i|i; 

4. unb bnfj aurf) unfct'e Seibcc atijwjMjett wctbcn. 



IV. Ser lau6e an t>ie neue 533elt ber UttjTerblidKtt, 
. mif ber 2Iufer(?e()wig be^ ^errtt un^ aufgefd;loffen i|t 

1. 2Ba0 jenen latiktt !)ittb<?ttf unb flof^ 

2. wa bcnfcfbm in tm* fc^Hinbef unb 

3. ivd^ i()n iJpKcnbci: unb 



V. 5)ie 2luferj!e(jwtg 



2. nad) iljt' 

3. nad) it)r ^c 

4. nad) i 



VI. Sie cfyvifllic^ Djferfwtbe 

1. 3()tc ^Scbt'ncjung D.'l 3, 

2. 3l)f cgmilanb . 4 7. 

3. 3t)w SBivfung ^,8, 



Jim 2, 

. 24, 1935. 



- .-' -- j 

ben beibcn cmma|un^pi^i(n<jn, cine 
lieb(id)e unb jatfe @f salting, bwifi^irti^ cine 



ben SSBirfungw bcrfcJbm auf ityt ^cvjen. 



tfm 2. jDfiertoge. (Spiftel. 479 

mit wenigen SBot'ten (. 1924.) iibeu bie @efd)id)fc Sffw, fiber 
fe in Sebon :tmb SBwfen unb bie babut-d) in iljnen cttegtcu $offnutw 
gen aus, bie abet; burd) 3cfu Sob wiberlegt fdjienen, well fie on 
feiner 2Jiiferj*ef)ung nod) MM jtd)et;e tinb jtittet-iaTfige fltinbe fatten; 
(jieratif jeigt i()ttcn SefuS, n>ie fein Sob gerabe nad) bet; <3d)t'tft, 
bet- \>on ott wge&eidjncte 2Bcg jur SlufctrMung unb m ( (td)fett fet 
(o.2527.)j bann mac^w bic bdbn Sflngw fine I)od)fl befdigcnbe 
(grfafjciing won bet' @nabc bc Sltifcufianbencn, wobucd) i()itfii fdne 
Slufccfleljung rttipff attcm Sweifel gcfe^t wit'b (. 2832.); unb 
cbcn bicfe wivb i()ncn butd) bii$ mit tywr ttcbe^cugiing iibcrein? 
(liinmcnbe Sfugnip bet; Sipojtd abct-malS bcftaftigt. 3'"cjm!Te fitr 
^ffu Slufer|tej>unfl iinb fibct: bie madjtigcn SEBtrfunaen bwfelbm an 
ben .fwjcn feince Icittbigen jtnb wol)l bcc SDWttelpunft bcc en# 



. 

oon bet <2eite l)et, wie ftc I)in^id)enb beglaubigt unb 
cine 23ejMfic}uncj feinetr SBfitbe af @vlofer unb ^nebeftUfl ijl, unb 
(e()t-f, bap dotted nabe in jtrijlo dne ganj rtttgemeinc ijl/ inbein 
ftd) bie ft-afdgen unb l)ci(famen Sffiiffungen be^ Slufafanbencn wci# 
ter unb immcv weiter Dei'bt'eiten follen fiber a((e, eld)c ba 3eu& 
nip fetnet; .Q3oten im (auben annel)men. 2ln biefem 5efitoge wn 
bf? gt'open 3Bid)tic\f'eit betr 2lufet;fW)WKj g^rijli ffii? ben (atiben 
an il)n, ftit; ba afctn bet 1 d)tiff(id)en ^it'djc, file bie cwijtydt 
unfct-ef gvlUfwng unb ffir'tmfcw eigenc Slufcrjl^ung ju rebcn, ijl 
feinra 3b flwip flJ entfpi;ed)enb. 



I, Xpofleta. 10, 3441. 

ber aUgemetnen nabe @otte in 

1. otte^ @nabe ijt ganj rtdgemein . 34. 35.; 

2. fie f'ommt burd) Stfim 6l)t'i|ium . 36.; 

3. wobiit'd) biefe Sffiaijr^eitcn unumflop(id) emiefen ftnb . 37 41. 

1. otteS @nabe ifl ganj aKgemetn. @o aflgemein 
wie bie t'inbe/ bie won drinem jit 2l((en tjinbur^gebtJungen itf, fo 
bap nun a((c alSfStfnbct 4 beS 9lut)me i>ot'(Sott ctmangcltt; fo tibcv 
alle etftt-ecft jt'd) and) bie nabe otte6, bet; ba wi\i, bap atfcn 
SKenfdjcn gdjolfen werbe. iefe SBa^vljeit prebigfen jroat 1 fdjon bie 
^wp^feii, bap uon 3ion bag @efe au^e()en fotfe, unb 3ffu et'# 
ftinbigte e$ cbcnfatt, oft liabe bie SSBeit a(fo geliebet, bap ct; il)t; 
ben eingebornen @ol)n gcgcben l)abe, bennod) bebut'ftc eg befonbevcu 
gi)ttlid)en 35et'an|taitiingen, bap bie |>eilgbotfd)aft aud) ju ben %>cif 
ben gcbt'ad)t witrbe, unb bet' ()ei(, eift (eitete bic Sungct; rtttmii^ 
lig and) in biefc 28al)t 4 l)eit, ju bet; Gvfcnntnip oon ber Sl)eilnal)me 
bet 1 |>eiben am @ange(ium unb on bet* 6inev(eibung bet'felben in 
bie d)t'if!lid)e f tt;d)e, Sic Befelpng be l)eibnifd)en ^auptmann^ 
Sorneliu^, biefe fo tmoe^ennbav untet; gott(id)ev Seitttng |lei)enbe 
^Segebenlieit, iibet'jeugte juna(^|t ben 2fyo|W ^petnte won bet? nid)t 
Hop auf ^frael bcfd;vflnften, fonbevn auf aWe SSolfev fid) cvflvetfctu 



480 3Cm 2, 

ben nabc offeS, unb ft; fptud) biefe fi'd) i(mt nttt m 
Ueberjettgting att$ in ben tt)id)tigen Shorten (0.34,35.): 
fafyve id) mit bet 1 $ffia()t'I)eit jc.; wa$ mil* tisfyet 1 nod) nidjt 
einleud)fcfe, b$ erfennc id) jefjt im fyeHflett id)t al$ umimflop!id)e 
SBafydjeit, off fiefyet bic ^crfon nid)f an, aflc ciupere tin* 
fet'fd)iebe ttntet 1 ben 9ftenfd)en, bc$ SSoIf c$, bet !lbflammung . f. w>. 
ft'nb ov off fcin .^inbernip, baf ct; i()nen fdne n'abc nid)f jtiwcnbcn 
woKfc, fonbn'tt in rtUct'letSBoIf, wn 1 iljn fiivdjfef tinb vcd)t 
t()iif ; roa* nad) ^Jiafigabc bcS iljm jttgSnglidjen Sid)f^, bet i()in ju 
S{)di gcwot'bcncn (Mennfmj5 tvanbdt (tvie Sovncjiu^ fl)rtt . 1. 2.)/ 
bet- ifl H)m ngcnc()m/ bm bcfi'adjfef oft mif S8o!)(gcfatt<?tv bcu 
witt ft' j)u I)o1)et'cm id)fc gclangcn laffni, b?m bcreifef r fflfcfl bif 
^egc, auf wcldjen ct 1 ju DoKf ommiwei' dicjfeif, 511 Sckn nb t)o{; 
la 1 cnilgc gefuijt'f wcrbcn fotf, ben nimmf et; auf in bie Ivfed'genbc 
cmcinfd)aff S^rijii/ benn ba fofite mit Sot'ttdiu^ <jefd)d)en, baju 
Ijaffc cv ^eft-urn miiffon vufcn Irtffen. ^8eft ( rtd)fcn wit- bie cnoffcn 
bet 1 fi'd)tbat ( en ^it'dje, fdjen wiv auf baS 9}?iffton^tvetf l)in, fo be^ 
pfigt jl'd) biefe? Sltt^fpt'iid) be$ l)ei(. 5lj)ofie($ btit'd) bie ^t'falH'nng 
iinmet' mel)t', unb e^ ifl ein muf()n)i((icje^ IJRipwfftinbnif, bic Sffiotfe 
jlel^ brtDon ju beufen, bap e ganj g(eid) oot 1 oft fei/ ju 
Religion man ft'd) tef'cnne. 

2. 2t((c|emein ijl offe^ nabe, afcev fie fommf nu al* 
Icin burd) 3ff' Sljt'ifJiun; SI)ri|?ii^ ifl bie @onne, on bet- 
alle <Sft'al)(en bev gotf(id)en nabe Met ba$ efd)(cd)t bet* (Stinber 
an^eljen, aupet* 6()t'i|!o fein, in iljm al(c^ ^cil. 3I)t; wiffet 
wo()l Don bet 1 ^tebigt/ bie oft 511 ben ^inbevn SfcafI 
gefanbt I)af, unb tet'fi'inbigen (affen ben ^vieben but'd) 
3efum (Sfyt'ijhun, wcldjet 1 ij^ ein^ert 1 iibet 1 al(e^ (, 36.); 
^ficbe/ bet 1 Ifiljtv al$ aUe 95et'itunft i|l, ben man l)at, ivenn man 
btit'd) ben lattben an Seftim Stjt'iflum get'cdjt gcwovben if?/ bet 1 
bie fttiKc a((e5 iei(^ in ft'd) begt'eift, biefet 1 gt'iebc wivb in bet 1 
bigt be 6angelttim wfitnbef, unb e^ wit'b bejctigf, bap et* 
Sljt'iflo att^eljf, bap biefet 1 , a(^ .'pet't 1 Hbet 1 at(e0, i()n ju geben 
ntag, unb i(jit ivtiflid) benen ajebf, bie an iljn glatiben. lltfe^ 
unfcv eifl unb "cvj bcbavf, ftnben wit 1 bei S()t'if?o; et 1 giebt 
Sid)f fiber bie tief^en, wet-bot-genllen 2Ba()t'()eifen, Slnftvot't auf bie 
fdjwifrigfffit ^fagen/ Srofl in ben biffetfen Svaiigfalen, @t(irfe in 
imferer &ljnmad)t f $)h\fy in ben brofjenbflen efaljten, en)ip()eif 
ber .5Begnabi.gung bei bent ntcbcubeitgenben efti()(e unfrei* SBevfdjttl^ 
bung unb <2Jtt'afbarfeif, fettgc Slitgjtdjten in bic (Sivigfett, unb ba()et 
fiber bic d)t'ed!en be^ Sobe^. @ic ifl unau^fpredjlid), bie 
on dtgfcit, weldjc in bet 1 emeinfdjaft Sljrijli genojfen 
ful) an iljtt anfd)liepen, i()in im (attben ft'd) l)tngeten, ba6 
ijl bie H'bnung, in ix*eld)cr wit 1 sum cnttp biefeij'S.t'ieben^ ge(an# 
gen, unb wa$ bie.^Belt mit alien i()ren lifern unb Reuben nid)f 
gewa()t'en faun, rca$ ftinfl unb 20.iffenfd)aft un$ nid)t et'fd)affen, 

Dcdeiljt tins bet 1 ^t'iebeftit'll 3ff^ ^(jrijltt^, > mad)fen bod) 

tile 



2. Stefoe. @pi|lel. 481 



atte ten SBerfudj, %iffo fid) }tt etgeben, unt jle ttfoben rait 
SBonne ta$ $eil empftntcn, we(d)e$ w ten @einen giebt! 

3. tint ()aben wir nid)t dnte genug, tie tin* auffortem 
unb bewegen mflffen, %ijfo tin* 511 ergeben? ifl er nid) fyinrei* 
d)ent al gwtefflrff, eilaitt, @flofc? tint SWittlet! begtoubigt? mfif* 
fen wit' etroa iu Ungewipl)eit blcibcn, ob wir and) wirttid) turd> 
i()n bc cwigcit $eil weeten t^eil^pig werten? S^immermetr; 
nuv su ad)tcn hau^en wit: auf tic mannigfac^en Scfum ^eglaubu 
gcntcn Sewgttifff/ ltt 't wit; wwtentie felige @cwip()dt gcwinncn: 
ijl in feincm anbci'n Jpeit/ ijt wnS aitd) fcin anbrci* Sfame gcg 
trti'inncn wir fatten felig wcctcn/ al bee Sftame 3ff S^rtfli. 
fu attein ijl bev einige SWittlec jwifdjcn @ort nt un^ 2Jienfd)en/ 
nt et* f'ann felig ntadjen immcviw, tie tiit'd) iljn jn ott f'orn^ 
men. Detune mad)t aiif tie 3 c 9 n 'ff c ufme;ffam, tie un8 Stfum 
feegiautigcn unt un8 einlaten jut; Ucbwgabe te ^evjenS an il)n. 

ie ^cetigt Sefu ifl tut-d) ta8 ganje jfltifd)e ant 
gefd)el)en, unt angegangett in aliUa, nad). tec Saufe, 
tie St)flnne8 jmtigte (. 37.)j tag ganje ji'itifc^e ant giebt 
Seugnip, tap 3 c fi^ gekbt wt ge^retigf/ tie ^?a{)c te8 |)imme(# 
i'eid)e8 Det'ffintigf/ Jinn fouben an |td) aiifgefoctevt/ ten (Seinen 
Scbcn tint' (Seligfeit wct'ljcipcn ()at; faufent unt abci'inal taufcnt 
Seugen legen Don feinem gcwaUigcn 2el)t'en Seugnip ab/ unt tajj ec 
a((c8 |)fil an feine specfon unt an ten @(auben an i()n gebiintcn 
t)af. Unt tie* fieljuamt ()at 3ef uecwaltet/ nad)bein o turd) 
t8 Slufh'cten 3^)<wni$ te8 Sanfet'8 Dot'bet'eitcnte 2ln|ia(ten gefrof# 
fen unt auf ten ^ingewiefcn Ijatfe, tern a(8 tern S3raufia,am atte 
fid) jiitventen fottten. ie Sirffamfeit tint ta Settgnifl 
jcigen uni Sefum/ al ten ced)ten, einigcn |>ei(anb unt 



Sefu eigene SBitffanrfcit, fein 2e()i ( en tint S()tin, feine Simteu 
unt tic won iljin au^h'oinentcn (Scpungcn jtnt cin antevetf/ ebcn 
fo ffftftigcS Setignip/ tap wir feine* antecn warten foflen; @ott 
|at tenfelbigen 3efum eon ^ajat'ett) gefalbet'mit tern 
I)ei(, eijl tint fftJaff/ unt et- ift tim^erg-ejogen, tint I)at 
wo()lgetl)an unt geftint gemacfyt SWle, tie om Seufel 
fibeuwdUigt wat-en, tenn ott wav mit il)m (. 38.). a 
fo m(id)tigc wie bavmljcvjige Siff'en (S()t-i|li Kipt tin* orte* SWad)t 
unt Siebc et-fennen, w wat ( te* SJater* ant tint SWunt, feine 
SBoi'tc te* 93atS SBorfe/ feine SBet-fe tc S3ateif SBerfe; weu il)it 
falje, falje ten aSafeu; in i()m woljnfe tic gaffe tcr o^eitj eine 
tinbefangene/ oirtl>eil8fi!eie Slufinerffamfeit auf tag jcitlidje Scben 
6()vi|li bringt ju tern gjefenntoif: SSJit? fa^en feine ^et-didjfeif, 
fine ect !id)f eit a(* te eingebornen o^ne* wm Satej? uottct: nate 
unt 2Ca()i'()eit 

Unt wit', fagt- tct' \jtil. ^etcu* on |Td) tint ten anteun 

Slpojleln, wir fint S^ugen alle* te, ta ev get()an ()at 

im jfltifd)en ante unt 511 Serufalem (. 39.); tint wiu b 

gen cin waljdjaftige* Setignip on i()m ab/ bejetigen cud), wa* wir 

I. (Ciaco ^ivdjenia^v,) [ 31 ] 



482 Xm 2. Sjtertoge. 



sefc()en> gcfjotet, evlefct, betajlet fyafcon wm SBorte bc$ SefonS 
], l.ic.)/ nt) unfer 3eugnip iff waljr/ well wit 1 md)t gabeln gefolgt 
ft'nb (2 ^ett 1 . 1, 16. ?c.)j e8 ift fin emflimmtgeS 3 cu snip aflcr 
Sfyojicl unb 3tefu tint) 3>o()anm$ be$ Sdufevg unb bet* spropfyefen ; e$ 
ift cin Dielfad) beglatibigtcS Scufltiif , unb bafyet 1 afletf Slnnaljme ivet'tf). 

cn 3efum wen 9?rtsavct() fyaben fie gctobtct unb 
an cin ^olj gc^Sngct/ bcnfclbigen t)at @ott aufct'tvcdet 
am bt'ittcn Sage, unb t()n laffcn offcnbav wevbcn/ ntd^t 
allcm 35olf, fonbetn un$, ben DomwaljUeti S^MSf 
on @ott, bie wit' mit il)m gcgeffcn unb getvunhn I)a# 
ben, narf)bem et 1 aiifer^anben t|^ Don ben Sobten (D. 40. 
41. ) 5We 3^isnifff ft' Sefnm fd)ienen wiberlegt btii'd) feinen 
^wuje^tob, abet* ott I)at fcine6 @ol)nc$ |M) angenonimen, ()at 
atift^ 9?cc ifjn bejjlaiibic}^ i(jn gcrf^tffrtigt Dot' attc? SBctt/ i()n 
fi-aftiglid) aliJ feinen <3o()n et'wiefen, fcit bee $eit ct' aufet'flanben 
jjl Don ben Sobten unb btit'f(> bie 2litfet'j!el)ting. Itnb biefe Sltifet'^ 
fte()uns ift f'eiucm Sweifet untevwovfen/ CK l)at jtd) "ben (Seincn 
mandjmal tinb mandjet'Iei SCeife offenbat'tj Don bent Stiifet'fhinbenen 
lecjen fie Beugnip alv wnb bet 1 @d)bl)ete becjleitet ba$ SBot't but'd) nut* 
foigenbe 3eid)en, unb bie (Sammlung bet 1 (SHflufo'gen ju 6()t'i|]o, jtt 
einet- l)ejlicjen jljnt in Siebe tinb Sreue et'gebenen emeinbc i|l bie 
timvibcdecjlidje S3ef't'affi()un0 bet? SBa()t'I)eit: S()t'ijlu ifi n)a()t'()aftig 
fltifetfanben, $lmen, 

ut()cv, ^)ie^ tji cine fdjone ?|Jt'ebigt imb 3<M3mf J Don bet 1 
()t'ifii; alw wie bet 1 Sljjojfein unb be$ eangcliuml 
fcin foW/ et'jafylet ec nid)t bie i|lorie- aflein, fonbet-n and) 
bie ft?aft unb 9iu| bet'felben, @f, 5peft'i^ beufct biefe netie 
bigt beg (|Dana.elit!in!, bap e fei eine foid)e ?pvebic|^ bavin 
Ijat ben ^t'icben Dct'funbigen (affen, ba$ ifl/ f>ci( tinb aWe^ 
unb (jeiffc^ eine (jnabenreidje, fr6|Kid)e, ft'ol)(id)e ^pt'ebigt unb 
gefiimi. 3nfonbct*()cit fu()t'et ev ben Stvtifcl Don bet' ^ufet'jl 
babtit'd) (El)vif!u$ in i()m feloj^ unb an feiiw eigenen ?pei'fon ben 
Sob a,an5 unb gat' tikvwunbcn/ unb nun cwig lebt nb 
ai^ ein tonig .unb ^et-jog be^ 



einn* &eil. cmeinbc offe^ auf Svbeu toar, 
antvcubeu fol(e? 

$efe|%wa, unfevet 1 Uebet'jeugung Don bet; ew'POeit bet- 



2, ju einet 1 flt-cngen ?Pt'itfunoi unfet'$ et'jen$ wnb unfet-et* ejt'tt^ 

nuncjcn; 

3, jum @rnfl in unfet'et' $effet'tmg ; 

4, jut- .53efoi'bet'ung be$ iifen bei Slnbent; 

5, jtiv S3eruljigung bei ben .Q3egcben()eiten unb 23et'bet'kiffen ber 



% >(teta0e. (Spiffed 483 

II. )ie ttaun'ge 2Ba&r&eif, ba ber 3lnferf?anbetie fo Mien 
Stiffen nid)f ojfen&ar iff, 



1. SBir forfeit nad) ben Urfad)en biefcr trauvigen 

2. tint) etwacjen, 'woju wit' bicfe SBafyvfjeit aujuroenben Ijaben. 



III. ?IOa^ fuf)vf mt juv ivaf)rett cmetnfcfjaft rntf unfetttt 

/ 



2. tic anbadjHcje .^Beljet'sigung tet* gviekn^wot'tc, Me (SfjvifhiS atif 

gt'bcit gcrebct I)af; 

3. bic tvctic ?Pflegc be6 imrigcn, seijligcn UmgongS mit i()m/ beffen 

ct 1 bic ju fcinem 9tcid)c fccntfencn (Scelcn wflubigt; 

4. ba$ fllviiibigc |)infd)rttteit auf ben m'foljnenben Sob unb auf bie 

unfered 



IV. Sie 2lu^6reifitn0 be5 (J6tif!enf5umg burcfj bie 
i|l eitt .>aupt&ett>d3 fur bie SBa&rljetf, bag ^efug aufer|?an# 
ben ill Don ben obfen. 

1. $ lapt ftd) oljitc bie Slufetjlc^ung S^f" m'djt benf'ctt, wol) bte 

2lpo(?cl ben 9)iiit() netjmcit foimfcn/ ju pwbigctt, %tfu fci 
(lufci'llanbcu; 

2. e8 laf?t (id) cbcn fo wnig et'flSt'en/ wie i()t'e ^wbigt fo 

ftnbeit foitnte. 



V. off jtefee nid)f an bie ^erfon, fonbmt in afferlei 
SSolf, my i&tt furcljfef unb recfjt t!)uf, ber ijl i[>m an? 

gene&nu 



1. iirtd) fcinci* 

2. nad) fcinct 1 53cbeiifung ; 

3. nrtd) bet Seljve/ bie fiiv m9 bavin li 



VI. ?Soju f!^f fi'dj bet? freue ^ilnger beg 2(ufer|Tanbenen 
burd) ben 5Bec()feI be^ menfd)(i$en SeCen^ aufgeforbet-t? 



r Bcfnimmf in i()in @ottc fimmc/ bie 511 tym 
ft'aue bet 1 ()imm(ifd)en 

2. fi'cuc bid) mit Sittevnj 

3. biilbc getvojt; 

4. nad) bem SBcjlftnbigcn I 

5. atif bag @wige t'id)e bie 



[ 31 * ] 



484 tfm 2. >flevfoge. (itoangeliunu 

II. Sue, 24, 13 35. 

@ine bet KcMid)ften )ffenbat?ungen bc$ Sluferflanbenett entyftlt 
tie* dwngclium; vdd) an 2e^c unb Svoji jeigt e$ tm$ ben @iv 
lofev in (finer Iganjcn aftenfd)enfwmblid)feit unb Setttfeligfetf, tint 
wic ei % bamalS wat 1 , (o i|t et; nod) fyeufe unb in @wigfeit un&eta'n* 
tedid) bet'felbe, fo bafi wee nue often (duet 1 23del)eung, feinem 
(Sinffaffe, ben Sfiitfttngen feineS $ei|Je$ ft'd) l)ingieb, biefdbe @e* 
Itgfeit nod) je|t "fcfymerfen fann, bie jenen 53eiben u Sl)eil watb, 
tie mit il)m nadl) @mma^ud wanbetten. ie gan^e @e(d)ic^te ij^ 
cin iecjel rtttf ben (gpt'ud) SSJiattf). 18, 20. 

35. 13. 14. SDlarcu* 16, 12. etw(i()nt bie(er 93ec(ekn{)eit 
nut gaits f'wj, inbem ec (agt, S^fu^ f)rtbc ft'd) jwccn mtw einei 1 
anbct-n ^ej^alt offcnbat't. 9i?odJ am Slufcffleftting^tage tciig (t'e jt'd) 
jii; SBei'anlaffung 511 it)t gab ba$ e(^ad) bet' fceiben ^ilget;, bie 
mit einanbei* vebeten on alien bie(en @e(d)id)ten, weld)e 
fld) jfingll in ^et;ii(a(em jtigertagen Ijatten. e^ Sajatru^ 
Sliifemecfttng, bee bittete |>ap bee geinbe 3ff/ bef ^et',i'i 
fieiben unb fein Sob, (ammt attem, was babei SK5id)ftcje^, 



mod)te bee'SnMt unb egenjanb bie(ee fyeil. efpi'iidjc fein; on 
biefen )ina,ett feben 3f(u S^inget 1 geen, am Siebffcn, we^ i(;e |>efj 
olt iff, bc gel)et i()e SKunb fiber. ^\\ tin(em ^ef|M-ad)en unb 
ttnfet'fyatttincjen ()aben wit 1 einett ^)t'tif|lein, ben 3ug unfevet 1 ^cvjen 
nad) ott obee jue Se(t l)in fennen ju (enien. 5i } o wit eon 
l)ei(igen 5)ingen teben, ba ifl ()ei(ige^ anb, ba ifl iiit'dje; unb wo 
3ween obee )w, wie biefe, im Seamen 3<*(u wet'fammeit fmb, ba 
ijl ev fd)on untee i()nen, unb mad)t fid) aud) balb fii()ibae btifd) bie 
.^t-aft feine^ SBoi'te^ unb bie SBirfungen fcine^ @eif?e5. Caloin: 
Etsi Matthaeus et loannes hanc Wstoriam ne verbo qui- 
dem attingunt: quia tamen cognitu apprime utilis et me- 
nioratu digna erat, earn non frustra Lucas accurate per- 
sequitur. Locus non tarn ob celebritatem, quam ad cer- 
titudinem historiae a Luca expressus fuit. Et ipsi collo- 
quebantnr, hoc pietatis signum fuit, quod fidem in Christum, 
licet infirmam et exiguam, utcunque fovere^ conati sunt: 
neque enim alio tendebat colloquium, nisi ut magistri 
sui reverentiam crucis scandalo instar clypei opponerent. 
Saatee: Sffiif wetweilcn un$ gewip gern bei biefen fi'ommen 
^eern %tf\i f Sweiflet'n, lattbenben. ($ctt, t)of' icf) ben @inen fa^ 
gen, gieb un Sluffdjlufr id)t unb @ewipl)cit! Sen Slnbwn: @o 
iele^ bafi'ir, fo mand)c$ bawibee , . . ^et'f, ei'bat-me bid) unfer, 
unb fenbe tins beine SH?at)d)eit! 

35, 15. @ic befragtcn fid) mit einanbet, Swfifel unb 
^ebenfen fteigen in i|)nen auf, ^t-agen, bie fa nid)f bcantwortcn, 
@d)wiei?igfeiten, bie ft'e nid)t lofen fonncn; fo gefd)iel)t ed bei 

bei fd)wac^em laubcnj fie 



2. >ftetf<W. (goangetium* 485 



ifl nidjt unrest, Me* fommt bawif an, cb wir geneigt iwb, bic 
St>al)H)cit uti et'fcnnen unb bie un ent()iittte <mjimel)inen, obcr ob 
wMartokfe nut- unfere $foftd)fm be()altcn iinb ev()cibigen woj< 
(on; in jencm $a((e wirb tin* gcljolfen, nid)t abet- in bicfcm. Cal- 
vin: Quanquam autem sciscitando et disputando inscitiam 
reprchensione dignam prodebant, qiium pridem admoniti 
de futura Christ! resurrectione obstupescerent ad ejus au- 
ditum, eorum tamen docilitas ad eximendiim errorem 
Christo aditum praebuit. Hoc quidem tenendum est, nbi 
de Christo inquirimus, si modesto discendi studio id fiat, 
januam ei apertam esse ad nos juyandos, imo tune velut 
doctorem ipsum avcessimus, sicuti profani homines im- 
puris suis sermonibus eura procul summovent. 

93.16. S^re Slugcn nnivbcn gcljaltcn, ba<| fie i()n ntcf)t 
crfanntcn, abftrf)t(id) (ifp bet Sfoferftanbene ftc^ nid)t foglcid) ton 
i()ncn ci'fennctt, bmnit ec i^nen uci;j? be( Slitcjc bc6 @eiflc Bffnen 
fonnc/ bap f?e bic 9?otf)wenbigf'ett unb @d)nftincipi^fcit feincc Sltif^ 
n'fW)tm3 mit eoKct 1 Itcbct'scttcjiing einf^m/ unb bann crji offcnhu-tc 
ct 1 fid) and) Hjrem aupn-cn 5lnge. 3 ben giUjnincjen unfcre^ ?e^ 
ben$ i|t e nid)t anbet 1 ^ mid) bn wanbelt bet' .'pet'i- oft tmtrfannt: 
mit un^, fd)ii|t un, vettet aii^ efa^wn, tfotlet tins, unb erf? 
nad)()cv wcfbcn wiv t'ed)t inne, tt)ie bag @rlefcte unecrfennbar $tb 
(id)e Piling wav. 58o()l atten, bie tif foldjen 3Becjen wanbeln, 
wo bet f>etT im Slci^tljum feinei- nabe (Id) i()ncn fdi()ev ober 
fpStcu offcnbaten fann. UnerPanni fcleitt bet- err nut 1 be.nen, 
wcnn ev iljnen mid) (Id)tbav jiii 1 @eite fKinbe/ bie i()n erfennen, 
(Ic cmpfwben fcinen (Sinflup nic^t; abev wet 1 an il)tt glaufct, beiu 
if! et 1 and) unftd)tbat' nalje/ in alien fcinen tifhinjien unb 3Bo()l^ 
tljaten. Calvin: Hoc uno exemplo ostendit Deus, penes 
se esse quascunque homini facilitates contulit dirigere, 
ut sciamus naturam subesse ejus arbitrio. Praecipua au- 
tem hebetudo in rerum coelestium intuitu coarguitur, 
quia non tantum falsas species pro veris concipimus, 
sed lucem claram vertimus in tenebras. 

95. 17. 28 a finb ba fiit- iJlcbcu .? 2Kit feinet- 
gtMcjc will bee $>m and) l)iev/ wie fo off, nut 1 ben efcagt.cn e* 
legenl)eit geben, fid) 511 ftupcvn, bamit ev bann inn fo mel)t' atif cine 
i()t;en SBebtiffnijfen entfpt'cd)cnbe Sffieifc atif (Ic eintviff'en Ponnc. 
Gnomon: Sapientiae est, facile venire in sermonem sa- 
lutarem .Toh. 4, 7. &c. Act. 8, 30. Calvin: Quod pa- 
lam videmus a Christo tune factum esse, quotidie in no- 
bis arcano modo fieri sentimus, ut se ult.ro ad nos do- 
cendos insinuet. Suttee f it'd)en*?|J. II, 232.: ie$ 6am 
gelium lel)tet unb jeiget toot'ttSmlid) bt?ei @tiicf on bem Slt-tifel bet 
2tufetflcl)ung (Sljt'i^i. 3" rjlen/ bap biefe ^iftot-ic gefd)el)en 
unb gefd)viefcen ifl neben anbcvn ju gewiffem 3 eu 9 n 'P m ^> 23<wei 
fung unfet 1 ^ (aufcen toon bemfelben Slvtifel, inbem 6()ifitlu^, el)e 
ct ton iljnen etfannt witb, butd) bic (Shrift i;cid)li4 unb Plat 



486 tfm 2 IDftertflgc 

eweifef, bap et; tyabe miiffen beibe, leiben imb wiebetr Dom obe 
attfctfeljen. S<t$ mibeve <3tiic ifl cin (^empel Don bet 1 fltraft unb 
gntd)t bcv 2lufet'fW)ung , fo in biefen jween Sflngew gefd)iel)t 
Met 1 tern/ ba fie Don i()in reben unb feinet 1 ^vcbigf jufjBren. 3tim 
vittctt ijl (}iwn g^cigct bie SEBcifc/ wie SljvijhiS feine Sluferjle* 
Ijtmg offenbaref, ttnb wie jlc ct'fannt unb gcfaffet wit'b, nainlid) 
am ei'jlcn bttt;d)$ SBBot't unb lauktt, jusou unb tf>e/ bcnn buvd) 
lcib(id) @c|t'd)t unb mpft'nbung. Snfonbcrfjcit aba* rcivb un$ in 
bicfem oangeliuin eorgebilbct bic <Sd)wad)()(?it be6 (aubcnS tu 
ben Sfinflern/ unb wie fi'd) )iflu0 in fetnem S'idd) erjdact tinb 
l)iilt gcgcn foldjc (Sdjwacfyglftitbigen. 

35. IS. S3i|i bu aUdn unfct* ben ^vemblingcn :c.? 
g$ if?, witt ct; fagcn, fo roficS unb Unet^otte^ in biefen Sagen 
in Sfi'wf^^m gefd)d)cn, bap itntct* ((cn cfi fccfudjenben ^t'eiub# 
lingen wol)t nid)t dinet* gcfiinben wet-ben mod)fe, ju bem bie ^unbe 
bation nid)t gelangt fei; fyaft bu d(ein nid)t Don bem alien geijovt? 
Gnomon: Alterius nomen non ponitur: qui tamen item 
cams, sic quoque Joli. 1, 35. 41. Pii non sua, set! alio- 
rum causa, memorantur. HaQoixeiq videtur Galilaeam 
hie dialectum retinuisse Jesus, quod non pro cive Hiero- 
solymitano eum haberet Cleopas. 

35. 19. Sluf bte fernet'C ^t*agc S^f; wa ft'c benn 
fpi'cdjcn nun bie beiben S^wgct'/ DieHetd)t geljih'ten ji'e jtt bctr 
ber jtebcnjig, i() 2lnjtd)t Don 3tf "^/ ub fagen: @v 
cin gi'opeu ^vo^ef/ Dot 1 @ott unb a Hem 35o(f, bag if?, tvo((en 
ft'e fagcti/ eine cben fo attgcmein befannfe, wie DoKig entfd)iebenc 
@ad)e, feinem gwcifd md)f itnfenvoffen tinb aud) Don niemanbem 
getciignef, baf et 1 ein gfopet* ^fopljet waf. @ie fyaben cine tvfi^ 
bige unb mljw ^ot^eUung Don 3cfu, abet 1 cine mange(()affc; ft'e 
fmb bet ben Slnfangen bet 1 ^t'fenntntf |?e|en geblicben/ n>a()nb jte 
ol)t f)8ttm weitet 1 geforbet't fetn fBnnen. Sleljnltd)/ wie fid) biefe 
SBeiben t)iet* au^fpt ( ed)en, atipert fi'd) aud) ^ifobemu^ gegcn Stfum 
po(). 3, 2.5 bie @ti'ennft4 N i^e @tufen/ il)ven aBad)$fl)um, 
tlit'c 33ot(enbttng, unb wet 1 mt't bem fdjon it)in jtt ftfyil geworbencn 
id)te tt'ett ttnb gewtffentiaft ttmgeljt, wtt'b in feinet 1 @inft'd)t gefot;* 
tevt; nut 1 bie Devmetnte SBet${)eif unb bet 1 ttnfe( auf. ft'e if? Der* 
berblid) Sol). 9 f 3941. Slug ben unDet'fennbat 1 gijtflid)en 3 C ' ; 
d)en, bie Sffii* tljat f fd&Iop SRittiemut auf bie gottlidje (Senbtmg 
beffe(bcn, bet'ief ft'd) bod) bet 1 ^ct't 1 felber bavauf Sof), 10, 37. 38., 
unb biefc bcibcn S^tnget 1 ct'f'annten aud), bap 3efti$ ein ^t'o^et, 
unb jwat 1 ein I)Bc^jl au^gejeidjnetet 1 efanbtct* @otfe$ fei, au bet 1 
^t-aft, mit bet* ctr witrfte- unb tcljtfe SWattl). 7, 28. 29. @ic mttp* 
fen bie 5?t'af^ feinet 1 SBot'fe wofjl am eignen $ei'$en et'fa^t'cn l)aben, 
ba()ef bie ^e^igfeif, bte unumpp(id)e @id)et'l)eit in il)tem S^fl^iP 
ilbet 1 S^fuj anbet 1 ^ t'ebet, wet 1 au(5 cignet 1 vfaljtutng fprid){/ anber* 
wet; nut 1 Don ^ot'enfagen t'ebet Dcvgl. D. 22 24. Calvin: Hoc 
loco dubium est, an potens vocetur Christus opere pro- 
pter miracula (acsi dictum esset, divinis virtutibus fuisse 



2, ^tetace. @oan<efium. 487 



praeditum, quae probarent, e cpelo missum essej an vero 
latius hoc pateat, ut sensus sit, ipsum excel luisse tarn 
facilitate dicendi, quam vitae sanctimonia et praeclaris 
dotibus. Nee supervacua est adjectio, coram Deo et po- 
pulo, quae significat Christi praestantiam ita fuisse testa- 
tarn homuubus, et claris experiments cognitam, ut fuco 
et iiiani ostentatione caruerit. Atque hiiic colligi ^potest 
brevis veri proplietae definitio, nempe qui sermoni ope- 
rum quoque virtutem adjunget, nee tanttun apud homi- 
nes excellere studebit, sed sincere se gerere tanquam 
sub Dei oculis cf. Act. 7, 22. 

33. 20. 21. Cnnfad)c (Stalling won bem tt-auvigcn <3d)itffd 
unb SefcenSenbe Mcfe^ gtrofw ^pcc^jetcit, tcm ft'c ba-5 SBm-t tvc^ 
niltl)igcn @d)mevjc(5 t'ibct 1 tljt-c nun wol)t wcreiteifc ^cffnung, fitcr 
t^c fafl jci'^vtcn (Jt'wat'tuncjcn tjinjufflgcn: SBJir abet* (jofftcn, 
ef foflfe Sft'^ etlofnt; jt'e wwartrtcn alfo norf) )nd)i- yon 
bcm (jt'open ^t-opljctcn, ftc fatten in iljm ben ct'()cipncn @t'(ofcr 
Sft'acl^ ju fd)cn gdjop! abet 1 bic$ fcfyicn nun bdnalje tinmoglid), 
bcnn in Kjm 1 ^iit'jijtdfjfigfctt ecrfanit^K f?c ?3, bap gct'abc watJ gc; 
fcljal) bic t'fd)tcn ?)it^c! ; bic alfdn 511111 giclc fiil)i'bcn SCcgc mt 
t'cn. ^reiltd) wat* ba$ 3'fl fdbfl/ wcld)c3 cvrcicijt wcrbm foflte, 
cin uncnblfd) uid I)6()cw<J unb ttmfaffcnbat^/ al$ ftc fi'Wat'fctfii/ 
tmb ba()ff wai'cn gaiij anbffe Sftitfd ct'fot'bctticf), fllef ftc mdntcn; 
wic fo((tcn wii- ba()ct' bod) imfevm Uftljcil t'ifcct' (^ottc^ @d)icf'imgcn 
@dwci'gcn atifcKlegcn, bi^ wt't 1 ben l)cr(td) cnfroidfcftcit Slii^rtiig 
Dot 1 ^Sltigen fdjcn! Calvin: Quia narratio interposita de 
Cliristi damnatione homiuem nullo Evangelii gustu imbu- 
tum alienare poterat, quod ab ecclesiae praesulibus da- 
mnatus foret, Imic scandalo spem redemptionis opponit 
Cleopas. 

Unb libcu bag a((eg tjl fjcufc bet* bvitte Sag, 
5tlcoj)l)a^ fei^er ati^cfpvodjcii, was alfett S^titt) unb allc ^o 
raubcn fonnfc, unb wa$ Scfu Sfinfl^/ SlnJ)4ngw unb gfcimbc 
(id) auf Sicfjfe wfd&fittcrt ^aftc, nam(id) fein Src5eDb: fo of* 
fcnbfltf w nun bie nod) in fdnem $ct'jw ttot'()anbncn Uebcrrcftc 
be^ (atibcn unb bev Coffining; fo gn-n l)ac ct- fetnc Slnjtd)t 
on Scfu, al* bcm evlijfcv, befldfigt gefc()cn, nod) fann n |Te nid)t 
gfliij aufgeben, nod) ijt dn <3d)immrt on Coffining in ihn, was 
biefcc Coffining unb iljt'ci- Skwiif'KdMtng it-gcnb juc S5c|liitigting 
bicnen fonnfe, ba {)idt cv fejl, baS fpvid)t cr jii fctnci- cigcncn 
et-muf()igung au. ^ettt if! bet- bt-itte Sag, unb Scfusf l)at 
on feinct 1 5lufeffld)ung am brittcn Sage get-ebet, c^ ww meg* 
ltd), bap bet'g{eid)M ffd) jufn'tge, jwau balb i(l bet Sag baf)in . 
29., abet 1 wit? l)aben ninb j)u I)offen, benn: u. 2224. 

S. 2224. @t(id)e Sfficibct- {)aben ben ?eib Scfu wicf(id) 
nid)t int t-abe gefunben, ft'e bel)atij)fcn toidme()t', on @ngeln bic 
S3offd)aft eni^fangen ju Ijaben, 3ffu fei auferfranben, unb etlid)c 
bet 1 Unfet-n (D. 24.) l)aben bic SluSfage bee SBeibcr genau fccftatigt 



488 '#m 2. )jlevtage. 

gefunben. Sin bie.fe &()atfad)ctt Ifiit jtd) be$ (eopl)a$ (aufce, auf 
ft'e gt-iinbef: or feine ^offnuncj. (So fel)cn' wit 1 an i()iu cm $crj/ 
ba$ getm glattben wiu% ba$ ben laubenSfampf gegen Unglatibcn 
unb Sweifel fflmpff, unb fo(d)e$ &erj, obwol)l iel <5d)rcad)l)eit 
bei i()in ijt, ijl bod) rcet'tl), (StM'una, be$ latibenS jtt empfangen. 
Calvin: Etsi autem trepide et instar vacillantis postea 
ostendit in hac spe se manere, sedulo tamen quaecunque 
potest adjumenta ad ejus fulturam colligit. Nam tertium 
diem ab ipso non alio fine notatum fuisse probabile est, 
nisi (juia Dominus se triduo resurrecturum promiserat. 
Ita plus homo inter fidem et metum dubius fidei adliibet 
fomenta, et contra metum pro suo virili luctatur. 

93. 2527. ic 9Zcbc e^ijli an tie fcdbcn 
f)8(t ctn brcifad)c$: 3 ucl 'ff f^)'^ ctr '^'f Ungtaubcn an 
bcc ^pi'Ojptjctcn, bann cn^)ii((t ct 1 iljncn bte ^otljwcnbigfcit unb 
lid)c >rbmm<5 in fci'ncm cicsncit-<2d)i(ffa(, tinb cttb(id) fflljtt ct 1 
bet 1 <2d)i'ift ben S5mei^,.b(if al(^ 

9tatl)fd)U'iffc tinb SBci'ffitcjtingcn fei; atte$ bte^ in bet- Sftf?d)t/ fie 
junt lauben Ijinjnfiilit'cn, iljt'cn fd)wad)en, fdjjvanfcnbcn, 
ten laubcn 511 bcfcfligcn. 

33. 25. O tl)t' Sl)oven unb ttSge^ m ( jen$, jtt 
ben ic., il)f jetcjt cud) al* UnuwjlUnbige unb feib tt-age, jb'gevnb, 
fd)(aff jitm (aufecn; jc mel)i; cneigtljeit jnm @(auben, bejfo mel)t' 
bo$ @ei|tc tinb ^evjen^ jut 1 3lnnal)me bev gottlidjen 
fc; Jc me()t* man Kjintet; bem I'gt'dfen unb (Singefyen auf 
SBort jtirficftleibf; beffo grUf ee ij^ bie SrSg^it unb 
be$ @et|!c^; unb biefc ^i-a^eit i# fhafbar/ betm ein 

fotttc mit gvo^er i'ebenbigfcit fcincS @d)6j)fet' unb 
SSot't l)i>?en. @ei ( ingfd)a|tin(j ber (Sdjtiff/ Icid&gfittigfci 
tiefeibc ober gau S3et'rtd)hincj i|^ bet 1 tieftlc t-tinb, bap wiv ba in 
gin^cvnip blcibcn/ wo wiv otfeS SS?ege im ^id)fe et'f'ennen n\\n* 
ten; bcnn ba^ ijl bie |)auj)tbe|iimmun(j aKet 1 SBeijfagung, bie auf^ 
niet'ffamen |)ei'jen jtt et'leud)ten iibei 1 fommenbe (Jt'eigniffe unb fo* 
wit fie ju tt'oj^cn unb &u bevut)i.a,en. Calvini Qui circumstan- 
tias omnes expendet, facile intelliget, non ab re tarn 
aspere castigates a Domino fuisse, apud quos tarn male 
diuturnam operam et prope absque ullo fructu locaverat. 
Hanc titubationem stultitiae merito tribuit, et ejus causam 
facit socordiam, quod ad credendum non magis propensi 
fuerint. Dicit, excusatione carere eorum stuporem, quia 
non nisi per eos steterit, quum et per se luculenta esset 
prophetarum doctrina, et illis probe exposita. Gnomon: 
Quo tardior celeriorve fides, eo deterior meliorve vovq 
sive mens est Gal. 3, 1. Salutaris reprehensio! In me- 
dio sunt prophetarum sermones, nee tamen creditis. 

93. 26. ufd) Seiben jut evdid)feit, ba ifl otteS 
iOcbnttng, bei 6()t:ii?o unb bci alien, bie <Sl)vi|!i finb |>ebv. 2, 9. 
10. 918m. 8, 17. 30. 9?id)t anbet ( $ <tl buvd) bie ticfjle 



2* lerfoe. (Stoangelmm. 489 



brigung foffte $otte$ @of)tt jut 1 I)od)ffen ^etrlidjFett unb CMofung 
golangen ^()i(. 2, 6 11.; anbcr* badjfe ft'cfy Sfrael b'a$ (3d)icffal 
fcineS Sftefft'aS in fleifd)(id)em <3inne. <5 iff bet; fyeil. @d)fift ei# 
gentfju'mlid), bap, wie jt'c Dom latiben bie @et?ed)tigfeit unb @e> 
ligf'eit abl)angig mad)t, jie Seiben al ben SBeg &ur crrlid)fei 
befdn'cibf, unb be$ (Subigen 23cr,l)errlid)ung btit'd) Seiben bewit'ft 
wet-ben (apt. Sffitc @olb burd) Setter wn,'@d)(atfett gcreintgf wivb, 
fo bet 1 <S();iff bttt-d) bie >i|e bet; Sfiibfal ; rote bie |>ip^ bc^ 58ein# 
gai-fnet'S bie 9icben veinigt, bap ffe meljf ^t'udf)t bt'tngen, fo finb 
2eiben ofte^ >i^e an un6, unfet 1 ^>et's Don ben iippigcn @d)i?p!= 
lingeit bee (Si'iube gu reinigen. ie .f>et'did)mad)img be Kiubi* 
gen gefd)ic()t innerlid), wcnn @ottc$ JBilb immev mcljt 1 in iljm \jtvf 
geffeKt wivb, 'wcnn fein @eiff 511 bet; utf^iinglidjen Slcfynlicbfeit 
niit ott geliingf. SSJic. fd)Bn wfifbe un cine @ce(e et % fd)einen, 
in bet* nut; @ofte^ Siebe wiebet'fft'a^Ue, an bet 1 nid)t^ al 
feit ju ftnbcn, bie ttoflfomntcn wftt'e, wic bet 1 95afet* im 
ttottfommen iff; bci bet 1 Sltiferffefyung, wo bie efed)ten in 
Sktevtf 9?eid) (eud)fen wet'bcn wic bie @onne, witrb if)ve .^et? 
f'eit and) aitpedid) offenbat 1 wevben, wie a()itlid)e bei bet 1 SBcrf'Ki 
rung Stfu gefd)al)e. Calvin: Non tribus verbis asseruit 
Christum oportuisse pati, sed prolixe disseruit, missum 
jdeo fuisse ut mortis sacrificio peccata mundi expiaret, 
ut m&a.QtJ,a. fieret ad tollendam maledictionem , ut suo 
reatu aliorum sordes elueret. Ideo sententiam hanc in- 
terrogative protulit Lucas, majoris vehementiae causa: 
unde colligitur, rationibus ostensam fuisse mortis neces- 
sitatem. Summa est, perperam turbari discipulos magi- 
stri sui morte (sine qua implere Christi partes non po- 
tuit: quia praecipuum redemptionis caput erat ejus im- 
molatio) hoc enim modo januam ostruere, ne in regnum 
suum accedat. 

S3. 27. 3)ie ntefjl'anifdjen ;<3teKen be 51. S* bra^te bet 1 erc 
biefen S^ngern jm tiefen unb grtinb(id)cn SScrffiinbnip ; c$ iff nid)t 
bie feinting, bap gerabc jcbe einjetne Sffieiffagung i)ier befprod)en 
fei, abet 1 wie ba$ ganje SI. S. einffimmig auf ben SDZcfft'aS, auf 
fein Seiben , (Sterben unb Slufcrffctjcn Ijinweifc, ba6 iff ben %i\\\t 
gent entpflt wot-ben. Sutler fird)en#^. 11, 241.: ie$ iff 
o()ne Sweifel gar cine fd)one, I)ct ( r(id)e ^rebigt gewefen. 9? iff 
e? wal)v, bap wit^fe woKten, unb ein jeglid)et' wo()l wiinfd)et ju 
wiffen, was bod) bet 1 ^err fiit; @d)rif gefi'Ujret l;abe, fo t>on ifym 
gefaget, bamit |te alfo entjflnbrf, geffarf'et unb flberjeitget ft'nb, 
wcil man bod) fo wenig, unb wie fid) eg laffef anfetjcn, gat? nid)f$ 
in 9JJofc ft'nbet, ba$ ba^on latttet, (Sl( sBeif^iel ffiljvt er an 
1 9D?ofe 3, 15.). Gnomon: Quae vos ad dubitandum accipi- 
tis, ea ipsa sunt characteres Christi. Oportebat paii, 
quia praedictum erat; circa hunc articulum maxime se 
exserit tarditas hominum Matth. 16, 22. Calvin: Do- 
cet hie locus, quomodo per evangelium Christus nobis 



490 2Cm 2. 

patefiat, nempe dum lege et proplietis illustratur ejus 
notitia. Nemo enim iinquam magis dexter vel idoneus 
evangelii doctor fuit quain Dominus ipse, quern videmus 
ex lege et proplietis mutuari doctrinae suae proba- 
tioneni. 

95. 28, 29. ttntet 1 biefen cfprSdjcn war man in bie 9?% 
Don @mmal)ii$ gcfommen, tinb et 1 jteUete fid), alt woHtc ct 1 
tton'ibergefycn; fo et'fdjien e$ ben Sfingern/ bet 1 tmbefannte 
$t'emt(ing fd)icn ft'd) yon ifynctt trennen jti wotfen, unb et 1 fyattc 
e$ gewit! getfyan, wenn ft'e i()it nid)t gebeten ptten; ba fie ilw 
abet- bitten, fo 1) ate 3ffu$ f? biffcn att @eiVrt()futiij i()vut f 
tci fid) bcfd)(o|fcn. ic jcigt ft'd) bcutlid), ic e init tern 
bctc (!d)f; wit 1 cmpfancjcn wide unb gvofc $8ol)(fl)atcn 
and) oljnc tafi wit 1 bitten/ wie SefnS ji'd) ()iei* ben Sfingem genal)t 
(jate/ o()tte cjcbetcn ju fein; wtebmim abet* anbet'e @cgnungen/ 
bie gei|Kid)Ctt Sol)(tl)aten infonbcv()eit/ wevben w\$ nur gcw(i()tt; 
wenn wit* bitten unb wea,en tmfere^ ebetc^/ weil wit* bavin aWein 
tinfet'c inpfan^idjfeit fi'i? bi'cfdben offcnbat'en. ut'd) fcine jti; 
Dorfonnnenbe nabe ftid)t bet 1 ^et't 1 @e()nfttd)t nad) unb ebct urn 
ferncre (Snabe bet -wnS jtt ct'Wecfen/ gclingt i()in ba^, fo f%t et; 
fot't/ un jit fegnen/ wo nid)t/ fo entjieljt et 1 ]"td) \mt. a @otf 
feine ^at()fd)liif|e fiber ttn^ mit ^t'icfftd)t attf ttnfere t'ei()cit, attf 
ttnfev 3Bol)(# obct* Ucbeberljaltcn/ attf unfet 1 @cbet gcfapt l)at, fo 
ift Ijmin bic 3iotfjivenbi<jfcit be^ ^tttgcbetc^ begn'inbet/ we(d)'eS et? 
iibevbieS gebictet, unb flaft mit ettein gt'agcn fiber bie Swt^ffe^^ 
be$ cbeteiJ tin jit bcfdjSftigen/ foKen wit 1 @ott and) in biefem 
(stittfe aid fset'jen^vtinb ^en fd)ttlbigen (Miot'fam Iei)?cn. Gno- 
mon: Agebat, ut qui iturus esset longius: et iturus 
fuerat, nisi eum rogassent, et fortasse alio pacto ap- 
pariturus. 

SB. 29. JBIeibe bet un$, benn c$ will Slbenb wer* 
ben, ttnb bet 1 Sag 1) at fid) cjeneiget/ fd)Bne $3itte liebenber 
^et'jett, bie ben madjtigen 3 U 3 bc$ ^Batet 1 ^ jttm <3o()tte ft't()(en/ 
tutb (jingenonmen on bem fegenSreidjen (Sinfltifj be$ nod) ttnetv 
fannten (St'lDfet 1 ^ t()tt urn ewafyntna, fcrnerer eineinfdjaft bitten. 
SS?enn e$ Slbettp in tinfentt Seben-werbcn wifl/ unb bet* Seben^tag 
jit ncicjen |t'd) beginnt, wie notl)tg iff twS bann and) bic'^aljc be3 
(St'Icfet 1 ^/ bamt't ct 1 btit'd) betf Sobe^ unfel in ba^ SJieid) beS ewt# 
flcn Sid)te un$ ft'tljre! 3(jn fottcn wit 1 abet 1 aljejett jtt unfcrin 
fil)t'et' wafylen, wie felicj ba^ iff, jeigt bie @efd)id)te biefet* %i\i\t 
get 1 ; et 1 brtngt id)t unb ro|f/ gt'iebe unb ^fetibe, unb Kifit enb; 
lid) ein brennenbe^ .f>et ( j in iiid jwMJ Sauatev: @o((te ft'd) bet 1 , 
ber ttngerufen fontmt/ wetget-n jtt b(eiben? ^oCte et 1 et'ncnt wal^ven 
.55ebi'h'fniiTe wt'betfe()en foitnen? @id) bem nid)t I)tngeben, bet 1 mit 
Slug unb erj an il)m I)angt? ) il)t- ubet'glt"uf(td)en $wttn\ S>el# 
d)em tinnennbat'en IM'e fetb i(jr fo na()e, o()ne baran ju benfen, 
wtc iiit 1 i()nt fo nalje feib! bu gliicflid)e titte/ bie, befannf 
obet 1 ttnbcfannt, ScfttS 



3fm 2. >|fcrtage, Nmflelium, 491 




93. 30. 31. $ie Offrnbavung be$ ewt an feiiw Stinger. 
25. 30. @r nafym ba$ 8rof, banffe, brad)'$ tinb gab e* 
ifjncn/ wic cr in ber Sfadjt getfyan Ijatte/ ba ci 1 pcrratfyen warb, 
fo tljat ber err and) I)icr; unb bap bic Stinger & J?^ WM" 
crfennen, jeigt, wie freu*fd)ilbernb bet 1 23crid)t gcwefcn fein 
mufi, ben i()ncn bic @i(fc won jcncr crfrcn $eicr tcS ()ci(. Slfccn^ 
ma()l^ abgcffa'tfrt ()akn. Unb bct'fclbe .spcia- offenbart ftd) rtitd) un 
nod) in torn 9Wd)fl)um fcinct- nabc bci ' 

inaljle^; and) wit* ct'fcnncn i(nt t)a a(5 k 
tint im Scbcit |cbc$ n>a()t ( cn S()t'ijtfn fommcn fo(d)c 
wo cv mit edjofytet 1 tlvuljcit int (cbcnbigcn {aubcn bic 
^cilanb'5 fit()(t, bet 1 fid) U)m fiil)lkv offcnbart atid) ngffc()cn. Cal- 
vin: Peculiarem precaiuli ritum illi in usu fuisse apparet, 
cui sciebat discipulos familiariter assuevisse, ut liac nota 
admoniti sensus suos excitarent. Interim discamns nia- 
gistri exemplo, quoties pane vescimur, ipsi vitae auctori 
gratiarum actionem oiferre, quae nos a profanis liomini- 
bus discernat. 2 a wafer: @o Icbcnb tinb (icbcDott ()affcn ftc i()n 
nic gcfcljen. SMenbunjj biird) Scibcn fd^wcbf atif fcincm c|td)fc; 
(Strain ber crrlid)feif Gotten gc()en con fcincm lnf(tc au$ ; fte 
fdjaticn unb befen an. Stud) tm wirb i'iefc ^t-cubc ein(?, mnn bu 
tins/ Siebenber, et'fd)dn|l! 

@t ( wn'fdjwanb or i{)nen, minbct'bar ijl ba$ (Sufcfyeincit 
bc^ crrn in bcr 9)?iftc bet 1 eincn nad) fcincr Slufei'fWjimg/ wum 
ba'bar fcm@d)cibcn; attc^ bcutct atif waljrc f ot^ct'lidjf cif ()in, abcr 
bod) atif cine ttcrflcit'tc. (fid)tig unb fdjncfl eilcn btc fcligfrcn Nut 
gcnblicfe bc^Scbcn^ wodtber. Calvin: Quatenus ad testandam 
resurrectionem necesse erat, videndum se exliibuit: subito 
aulem discessu docuit, se alibi quam in mundo quaeren- 
dum esse, quia novae vitae complementura erat in coe- 
lum ascenstis. 

23. 32. S?te fdjnett aber attd) bte feltgen Slttgenblicfe, weldje 
ta$ tfbifd)e Scben cctflavcn/ orfiberei(en/ ft'e fdjwinben nid)t fputv 
Io^ bnl)in, fie Jajfcn (Sinbi'flrfe unb SBirftmgeit jut'M, ba^ brcnnciu 
be, in Sicbe jtt Sefit cntjfinbcte Jperjj. SBcnn ttn^ bie ()ei(. @d)riff 
fltifgcfdjloffcn wit-b, wenn wir in t()r @ottc6 SRatljfdjUifl'e et'fcnnen, 
ba$ JBet'f bcr dofting fd)aucn, <5()vi|lu^ oor tinfcrm cijle^Slugc 
erf ISvf wirb, bann entfle()f jf ne brcnnenbe ^erj in tin^, wit- fdjmcfV 
fen fcaf gt'itige SBort @otfc6, bie ^8ffc bct ( jnfiinfdgen SBBeU, ffifo* 
Icn tm$ fciig |>ebr. 6, 4. 5., tinb e^ blcibt Don fo(d)cn fdigcn 
Sltigenblicfen cine |>citetfeit, ^raff, SHulje unb gretibc im 
jtin'icf, weld)e bie @f8rimgcn unb 93ewi^c(ungen 
nid)t wicbcr rauben fonncn. fSafi aber unferScbcn in ber 
fdjaft S()fifii einent foldjcn S83cd)fcl manntgfad)cr Smpjtnbungcn 
gcfc|t iff unb bleibf/ enfji'tnbet unb bclebt in und eine Ijcilige unb 
l)imm(ifd)c @e()itfd)f nad) bet 1 $tit tinb nad) bent cben, wo wir 
aflcjcit bci i()m fctn tinb i()it fd)auen werbcn in cwiger .^lart)eit. tinb 
@eligf'eit. Calvin: Effecit Christ! aguitio ut ar- 



492 tfm 2, Sftefoae, wngdium. 

canam et latcntem Spiritus gratiam, qua prhis donati 
fuerant, vivo sensu pereiperent discipuli. Sic enim non- 
nunquam operator in snis Dominus, ut vim spiritus ad 
tempus ignorent (cujus tainen non sunt expertes) vel sal- 
tern ut earn distincte non agnoscant, sed tantum sentiant 
arcano instinctu. 

23. 33. Sejft fefyren bie ^tingei- fd)(eunig tmd) Smifalcm &iu 
rfirf, ben Cjilfen bie frofye 33otfd)aft 511 bn'ngen, benn Me iebe iff 
mitfljeilenb/ unb bic gtetibe offnef cv$ unb $itmb. S)ap jtc ebcn 
t>cn wcifett $8cg gcmad)t t)abcn A bap eg Slfccnb gwot'bcn if!/ !)3It 
fie nicl)t jut'iirf, jeicjt nui 1 bie vopc HjueS Siebe^eifccS unb bic 2Bid)j 
tigfcit ber .Q3otfd)aff, bie fie evffinben woKen. Calvin: Et certe, 
si tantum postridie venissent, suspecta fuisset tarditas: 
nunc vero quum se nocturna quiete fraudare maluerint, 
quam non celeriter facere laetitiae suae participes aposto- 
los, navrationi fidem addidit ipsa festinatio. 

S3. 34. SBrtS fie etffinben ivoden, nifen tfynen bie 
fffmit etrtgegen. S>et' Apet't; ifl waljt'Oaftig a 
itnb rt^@icgc( biefet 1 9?ad)t'id)t fiigeu jTe ^inju: Uub ift 
et'fdjienen! 

33. 35. S^wfeit et'ja()ten nun bie beiben Sfinfler/ me ity 
nm becjegnet iff/ unb fo mupte bie gegcnfeitigc $fl?ift()ei(uwj bie 
S()affad)e bet' Sliiferffdjung 3ef jfijli tun fo jnel)t' befejftgen unb 
fe|en. 



I. dig fm& He, betiett ber 2Iufer(!anbenc ji'd) 

1. SBe? fuv fo(d)e eligfett ein^fanglid) iff . 13 16. j 

r a) bie 3fi"flet ( 3efu . 13.; 

b) ivenn fie in feinem 9?amen Derfammlet fi'nb . 14.; 

c) bann nal)t et; ftd) i()nen . ,15. 16. (aWatt^. 18, 20.). 

2. SBie bet* .fjet'f ben enup biefet' <2digfcif wovbereitet . 1727.; 

a) inbent ev un^ Devanlapt, ttnfet' 3^'^ atifjufd)(iepen, 

unb jwat 1 : Unfeve Uetevjettgung uon feinev ?))erfon 
. 17 19.; ttnfet'e lnftd)t won bem 9vatl)fc( feineS 
Sobe^D. 20.; tmfet-e ^offnungen . 21.; unfet'e^weu 
fd iibet! fetnc 2ltifet'ffet)ung . 2224.; 

b) inbein et* tinfet'n Unglauben fft'aft . 25.; 

c) un$ fein Seiben n(^ ben notywcnbigen SCeg 511 feinet* 

95et'()et't'(id)ung fennen (e()t;t o. 26.; : 

d) unb mit 33"iffen bet 1 (jeiligcn @d)t*ift tinfevn @(atu 

ben jlHrft . 27. 
3) SCie et' ben pollen @enup biefet' (Sefigfeit frf>enft . 2831.; 

a) inbem tt feine tefdigenbe 9?a()e ben <Seinen mif i()t-e 

We gewaljt't . 28. 29. ; 

b) unb inbem ct* bei bem ^eilige^ 2)?af)Ie ftd) i()nen o((ig 

ju etfennen giebt . 30. 31. 

4. SBoju fold)e digfeit bie antreibt, weW)e jt'e gcfdjmecft I)aben 
D. 32 35.J 



2, >ftota0e. >anflelium. 493 



a) fwibige* SJefenntoifi bee if)en wiberf4ven 

. 32.; 

b) <3el)nfud)t nad) Wibedidjet: emeinfdjaft mit @feid)ge# 

ftimmtcn to. 33, ; 

c) eK|iiicfenber SfoStatifdj unb befeltijenbe SOHftfjrifanfl bet? 

gemeinfamen @vfa()nwgen . 34. 35, 

H. SBitr ftnb unfler&Kc& 

tegciflembc Coffining bcS S^ijlen wivb buvd) bic 
?f Sl)t?i(?i 5111: ft>3enbctt @cwi^l) 
h-adjfcit : 

l.'wie bi^ Slufc^unfl 3^f bicfc .fjoffmmg 
2. weld)cn gefcgneten giujtij^ biefe ^offnung nttf tins S 



III. 5QBie bie 2faferj!e&utt0 3efu ^5f^t bie fromme 

beforbert 



1. @ic gicH 11118. cin 95ot'bi(b unftti* gei|ltgeii, ftttlidjen 

2. jt> jcugt o: un$ won bcm @icgc bet untetbtiicfttu Unfd)tilb unb 



3. fie m'nneut tins an bic fegnenbe imb prffiibc @(mdnfd)aff, bt'e 

wit 1 mit (S()t!ifto ()rtbcnj 

4. fie w'miert ttn^ an bic ^Se(?tmmung ttnfet 1 ^ Sckn^/ jinn 

bet; 23i'i'ib jti tvitfeuj 

5. fie I)alt Icknbig itn^ wr/ ivie wot'iibefgdjeiib unb fegen$id) 

fcve Seibeit in bei; $&tit fmb. 



IV. SJa^ foff^tt wit fcott bctt Beibeti ?SJattbcrcrtt nad) 

krnen* 



1. @el)nffid)tig miiffcn auc^ wit- ti-auct-n, wenn wit 1 

lorcn {)abcn; 

2. bemfitfyig atif ba$ SCott be$ $mn I)ot'd)en ttub fclbffocdetignenb 

bafielbc un^ aneignen; 

3. bei nciicn Scrfu^ungcn, nnS bem .^cilanbe jtt enffi-emben, nu'ijfen 

wir mit Deiftacfter 3nbrun|l feine @emeinfc()aft fud)en unb 
urn biefelbe bitten; 

4. jviv nu'ijjcn tm0 gebvnngcn fii^len on i(jm 311 jcugcn. 



V. >ie felige 

1. @ie jtnbet wtrflid) flaftj 

2. ifi fill- ft'e !)oc!)fr fegcn^'ei 

3. unb tvivft fraftig auf fV. 



494 #m Mintage luaftmobogeniti. 



VI. Surd) tvelcfye SWittel foil 1 un$. nocfj jefcf son bet 3(ufer# 
jW)utt<} 3efu, ai torn runbpfeiler tinfw$ 

jeucjen fonnetu 

5, SBtf getxMtmw biefe IWwjetigtmg tfjeifo bttt'd; tie om 

fl)dl$ bitt'd) bie uon ifjin 



2. tint) ft> ijt wm^ffHcu ttnfcve^ 

a) mil aKc anbcvc cl)i'ctt unfcvcS lautcnd mit 

2lufft'jfel)ung jttfammen Ijangcn; 

b) wcil unfeu eigeneS Sebcn fief Dctwidrft ijl in t>a 

c cwigen ' 



VII. ^et? Djletfegett, bett S^t|?ud un^ 

1. (& kt'ctfct i()ti DOtr/ iinb gifbf fui) un jit etfctmcn; 

2. ct 1 ei'fd)ivinbc^ tuib fafft ciit lu'cttn^nbc^ ^et'j in tw$ 

3. ct- ?fcf;finf widw/ unt) gtcfif tm<5 fcmi 



VIII. Sie fufeti bet: wcfyfen 



1317. 

2. $?(<? bet 1 Slufffjlanbcnc ftV in tm$ jjortweitrt S). 1827. 

3. SBic a- jte in un* ct-fufU . 2831. 

4. Unb'ffe fcuvd) i(jn fcci unS fi'd)fo^fc|t unb woWenbct y. 32 36. 



Jim 

!j. 20, 19-31. 1 jTol;. 5, 4-10. 



kncn an fcinc Siificv/ t>uvcl) wcUijc ft> jum latikn an fcinc 
wal)t'f)aft cvfolgte Slufcrjlc^ung I)ingcfu()t't tint) in bemfelben fc^ 
fffJigt ivci'bcn; bicfe Sljaffacljc waf i()nm jtigfcicf) <Siegef fcinef 
fll?ttlid)cn SBi'it'bc/ bafjft' t'uft S()oma auS: SDiein ^cta* unt> mein 
ott! t'e @c|)(ufwov(c bet' Spw'copc, rocM)c 'jug(cic() and) ben 
@d)Uip bc*3 ganjcn 6angcliuin SWjcmm'S flii^mad)cn (ba Sapttd 
21. jw-afS Slnljrtng, olnvofjl com ^o^mt^ fdfcfi (jm'iUjrcnb, an# 
jufdjcn ift)/ cjcbcn in gvcpfct' ^(at'ljcit ben Swctf ^c ganjen @d)t'ift 
tutb jcbci* disc(ne in i()v ct'^il)ton S5(?gd,wl)d an, jum 
an Sffnni al^ ben S)Zef|Ta^ unb [omit jut' (Sdigfdf in fcinei* 
mcinfd)flff (jin^.ifiifjrcn, Unb Jjict'in fdjcinf and) bet- ^ 
bci* i^cvicopen .bicfc @onntag$ jn .liegcn, jt'c foKen attf ben 
ten an Scfiun (Sf)i'i|lum Ijinweifen, ixic et* fo woljlbcgt-fintct i|l 
bnrd) unlengkvc S()atfad)eu unb juuevKif|lgc Sciigniffc. 3m @(au> 



uaftmoboflemfi. @pi|H 495 

(en an Sefttm al ten Wfhi lieflt Me fcueHe bet 1 
rf)cn Srctibe, unb Don biefet 1 <2citc l)ct' moc&fc bte Sb 
(ten onntflflf in bicfct 1 gcit bet 1 greube aitfjufaffcn fern 

I. 1 30$. 5, 4 

w l)euh'gc (Sonntas wat in ben fi'ii()ct'ctt SalMunbcrfen bet 
d)ri(Hid)cn STirdje gan$ bcfcnbct'S wid)Hg unb fciedid); an i()in m 
fdjicnen bic, weldjc jii Ojlcru in Scfu Sob gcfauft wawn unO 
i()in bic ch'ibbc bet- Swc abgdccjt gotten, jtim Icftten M in 
bn 1 fincinbc bcs5 ^cta-ii in ben gldn^enbnvcipcn cwanbefn, mit 
n)fld)cn ftc nad) i()rci' Sattfc gcfdjntficft waccn. icfc weifuMi fttefr 
bet 1 warm |innbilbltd)e JBfjcidjnuna bet' jwiefadjcn nabe, bic bctr 
m- i()iien flefd)cnft 'unb sugcfagt Ijatte; ft'e warm Scidjen bcc 
(Snabc bet- 9tcd)tfcvttgung, bap bet 1 ett i()tien in bet 1 ()ei(. Satife 
SJctgrtning bet 1 iinben gefdjcnff/ unb ftV vein gewafd)fn I)atfe tfon 
a((et- 93fffccfmi3 be @ei|tc$ unb ^(eifd)e^ fi'e wawn and) 3d)i 
bet 1 i()nen jugefagtett @nabc bei5 l)filft'etd)en ^ci|lanbe feine^ ()ei(. 
"@cijh$ jum ft'cgt-eidjen 5iamj>fe gcgcn bic @iinbe, bainif il'c in 
ved)tfd)affenet cfcdjtigfdt aWejeit wanbcln unb ct'ftinbcrt 
nto'c^en. 

iefe(fec Saufc, wddjc jcne, Ijabett and) wit? cmpfattgeit/ 
fflkn laubcn fcefenncn wit 1 , biefelbcn eli'ibbc I)abcn wit 1 
Icflt, unb biefelfcen fc(^(id)cn Sufagcn ttnb nabcnttcr^iptmflfn/ wie 
iljncn/ ft'nb atid) n om ^eta-n gecsefccn, fo wit 1 glauben. 
at'auf fommt aBct* a((e an, bap wit 1 (auften IjaBen an S^fum 
@()t'ifhun, benn biefem laiikn fmb bie atterf8|Wid)|len SSw^ipun* 
gen gegekn; oljnc laubcit ijt t$ unmoglid), @ott 511 gcfaWen; 
a((e, bic an ben eingetot'tien <2ol)it @ottc glatibcn, foKen nid)t 
wet'lot'en gel)en, fonbet'tt ba^ cwigc 2eben l)akn; gtatik an tm 
.f)et't ( n Sffum 6l)Hffitm, fo wivjl bit ttnb bein ^>ait fclig; wet; an 
ben (3ol)it @otfe$ glaufct, bet 1 J)at ba ewigc Scbett, @o ccflat't 
fid) bic Ijeil. <2d)n'ft iibei 1 ben laubcn unb feinc unentbel)did)e 
9?ot()wenbtgfeit; jc widjtiget* bet 1 laufcc i)l, bejlo widjttget; i(l c8 
and), bap wit' unS Met 1 i()n, unb ob wit 1 ben wa()t*cn d)uijl(id)en 
@(auben tefi|en, nid)t tvitifd)en, benn jebc Sdiifd)ung iff fyi 
lengefd()did), 



ben wafjren 

SBit'. tet'nen i()tt fennen: 

1. nad) feinei 1 goW(id)en .ft-aft . 4,; 

2. nad) foment wefentlidjen Snf)aW ober egenflanb l). 5.; 

3. nad) feinet 1 jweiffKofen ewip()eit , 610, 

1. $ielc mad)en fid) cine gang iw'gc S5ot'flel(ttng on bcm 
Sffiefen be^ waljven, felignmdjenben (SlaubenS, auf ben bev . 
a((cnl)alt>en bi'ingf, ben bic I)ci(. 2fyo|W nad) fcinem 3)ot'gangc 
bet'n, bcm fo grope 93et'()eifntngen gegeben ft'nb. <Sie metncn, 
fcv lattbc fei ntyW weitct 1 / alS cin blope^ gflewa^^alten, 



496 #m @onnfage tuiaftmoboaenitu dpiftel. 

cine Uebeejeugung ; ba8 iff cv nun feei(id) and), abee ee iff nod) 
twenblid) wicl mefye; wa'ee bee laube nue blope Uebcesettgtmg, 
cin fflr walje Slnneljmen gewiftee 2ef)efa|c, fo befd)aftigte ee nut 
ben SBeeflanb/ ba$ defenntnjptteemb'gen, unb wewt man ba$ 23e# 
fcmtfnip bee eedjtgUiubigen 6ied)e ju bem (Scinigen mad)te, fo 
I)(itte man ben eedjten @Iatiben, ttnb btiefte (omit bee eligfeit 
ft'd) ueeftdjeet fatten, bem iff abee nid)t alfo. ee @(attbe, 
in bcm (2inne, wie bie ()ei(, (Sd)vift brt^ SBort nimmt/ ter feli^ 
mad)eubc (atibe ifl ba$ neue gi5ttljd)e Seben in un^; et be(d)afticjt 
nid)t biofi ein, fonbevn atte (Seelenwmocjen; wet iljn l)rtt, bee ec# 
fennt, cmjjftnbet, wilt ttnb fyanbett anbet'S a(^ wee i()n nid)t I)af, 
bci 1 (aubc buvdjbvingt ben ganjen 50?cnfd)en, ja ee i|l bie 28ie* 
bet'gelnift be^ einfl blop natilrlid)en 90?cnfd}en; wev glawbt, ijl ju 
nettem Sebcn gelangf, ijl ati^ ort geboren. 

So eben ifl, ba i(l aud) SebenSJiupet'ttncj/ eine wit'ffamc 
ba$ fagt bee Ijeit. 3ol)anne^, wenn e (. 4.) l)ei^t: 2l(le, 
son ott geboeen iff, iibeewinbet bie S5eU, ttnb 
tinfce Ifltibe ifi bee (Sieg, bet* bie 3Be(t iibeewttnben 
1) at SSJo @iea,e eeetmgcn weeben, rntip ^amj)f, feiecj tmb <Steeit 
Doe()ee gewefcn fein, ttnb <2iege weeben mie btted) geopeee feaff 
be @iegee ertongf, bee @d)wad)eee tin^celiegt; i|^ nun bee laube 
bee 0ieg, bee bie Selt iibeewunben I)at imb immeefoei: "nod) t'ibee^ 
winbet, fo mti ee |faefee fein a(S bie SBJctt w SBclt ifi aflc, 
wa^ wibec @ott unb feinen efalbten unb wibce ba6 gijttlidje 
Sfieid) atif @eben iff; in went bie (Siinbe ungebeod)en nod) l)ceefd)f, 
wee nod) $leifd) iff om ^leifd) geboeen, jcbeS ttngottlid) gefinnte 
^eej . mit feinem ganjen fiinblid)en unb fetbffftidjtigen S()tin ttnb 
Seeiben, ba^ i|f bie 38e(t. Unb bee @laube ijf bee (Sieg, bee bie 
SBelt itbcewinbet ie SBclt wifl Sljeiffi 9ieid) nid)t auffommen 
laffen, wo e^ nod) nid)t (jeevfd)*/ wiU ba^ fd)on begeiinbete jeeffo^ 
ten, baettm eel)ebt fte ftampf unb @teeit, fie eeijt unb lortt jue 
t'inbe, Dcefudjt sum Slbfalt on ott, unb in biefen gei|l(id)ett 
^ampfen foil bee latibe feine gSt^(id)e ieaft enfwicfeln, unb btted) 
bie 9)?ad)t fcincS gott(id)en Seben^ iegce bleiben, attcS woljl 
vid)ten unb bag $elb betyaiten, 

Sie SBelt iff nttd) in mS fefbce nod), ft'e ()at eineu 
gettoffen im eigenen ^eejcn, bem <i\ic s c\t bie <2tinbe nod) anf'Iebt; 
worn eigenen v^eqen weeben bie Kiubigcn nid)t minbee Dceftid)f, 
wie wit aufien l)ee; tofj, ^odjinufl), tteif'ett, ,pabfud)t, @eij, 
3oen, 9iad)fttd)f, 0?cib, fat's bie <Selbjffud)t in aKeit tljeen fanfcnb 
effalten fud)t un jtt beft'egen; ba jeigt fi'd) nun be? 
gctt(id)e teaff, bap ee bie Steijungen jtie @tfnbe unb bie 
tungen beft'cgf; unb wentt e gefd)tel)t, bap bie @iinbe i()n 
Wflltigt, fo befennt ee bem >eeen feine tinbe, unb bittef urn 
gebung, unb eelialt ft'e, unb eeljebt ft'd) ju neuen, ghufiidjceen, fteg? 
veid)eeen tam^en. Sijf bu ein 8daoe bcittee eibenfd)affen unb 
tifte, ein ^ncci)t beinee 2ieblinge>; unb 0d)oopfiinbe, wieff bit auf 
fd)ina(jlid)e SBeife on ify beljeeefd)*, ben watjeen ^iatiben, bee 

eine 



(SonnfoQe toa|tmoboflautt Differ. 497 



eine offetfroff jtim (Siege flbw Me SBelt iff, beff|eff bu nicfo wi 
bergeboren jtun gott(id)en Sebcn be3 totibcn* biff hi nod) nid)f. 
$et- (()t'iff, om waljren toubcn wfflKt, liebt off/ tmb feine 
Sicbe $u ott offenbart |td) bat-in, bap et 1 otteS ebote (jolt, tmb 
et 1 fann in 28a()r()eit mit bent I)ei(. SoIjamteS fagen (. 3.):. It lib 
feine cbote finb nid)t fdjwer. $ap ffe i^m md)t fcftweu 
jinb, fat barin feinen runb, brtp eu ermittel(l ber Sffiiebevgeburt 
in bm 93efl ciitci- ()o()et'en Sraft fldomiwn ifl/ bie mftcfttifler iff/ 
I bie 9)lad)t bet SJelt mit atten i()t ( en Steijen unb Stnfcdjftmgen. 
@o fBnnen roif un bawad) nun felbet ^fifen; wit' ()aben ben red)# 
fen (atibcn nut- bairn, wenn feitte g8ttlid)en 5h'affe an ting ft'd) 
offenbrtren, menu wiv nUeS yennbgen bnvd) ben, bet' tm$ jlavf mac^t, 
cld) i(i 6(}ti(hi. enn bet 1 laube beftt biefe gi5ttlid)en Mpe 
bttt'd) feine emeinfd)a'ft mit Sljrijlo; et- l)(t(t ft'd) an (S^rijlum; 
on Sljvijlo fit-omen biefe fvafte in ben ein/ bcv giviubt; wee nid)t 
gfaiibt, ifl fd)wad), unb w'Au et f ein SBelfewbet'et'j tvet fdjwad) if?, 
g(aubf nid)t, beim feftfl wenn fein laube nur we ein enffom 
gi-op wai-e, ft fapte ey bod) ben aflmadjtigen g(;vi(?ti^ tmb wdrb'e 
Don t()in jlat'f gemad)t. 

2. <So(d)e SBelt iibenvinbenbe ^t-aft I)at nut 1 bet @(aube an 
Sefum g^ijluitt/ batjet' fagt bet* |ei(. S"?()anne$ (. 5.): SBetr ijl 
rtbci;, bet* bie SBeU tUet'winbet, ol)ne bet 1 ba gldubef/ 
bap 3cf ctfeS @ol)n ifl? 9?id)t jebet- faiibe fcefi^ folcf)e 
gotHid)e fcSffe, fonbet-n nut 1 bet 1 , beffen 3nt)a(t tmb tgenfianb 
bie S8a()d)eit ijl, bap 3ff* "tte @ol)tt iff; baS iff nun gevabe 
ba (igent()timtid)e tmb Untet'fd)eibenbe be$ d)viff(id)en fauben*. 
SefttS iff @oftc <SoI)n, iff cmpfangen won bent (jei(. @eiff, gebo? 
ven Don bet' Sungfrau 2^at'ia, iff ttjaljt'fjafh'get 1 tyutt &0m.93afei? in 
wigfeit gebot'en tmb and) rcafyrfyaftiget 1 SWenfd) m\ bet 1 Swngjtau 
iO?at'ia geboven, iff ba^ ffetfd)gc^ot ( bene SCovt, Deveinigt in fcineK 
^pet'fon bie gBftlidje tmb menfd)lid)e 9?afut'. $$ iff nid)t gcnug, 
bap wit 1 in 3efu eineit gvopen, ben gvopten attev ^)vo|)()eten c 
fen, cinen 2e()t ! et ( bet 1 SBciSljeit, ein Buffet* attet' Sugenben, 
beffen, DoWfommenffen 9^enfd)c; wit 1 mfiffen/ fo wit foid)<? 
I)aben, mit Sftifybemug fot'tfdjt-eiten uon (Sufenntnip ju ^vf 
fo bap wit 1 mit l)oma$ t()n ant'eben fonnen: SJfcjn >m tmb 
ott! IJnb wet 1 nun bet 1 Sal)t'l)eit nid)t wiberfftebt, bev 
fid) Ijingiebt, ben SBt'vfungen be fail, @eiffc @inffup auf fcin 
.f>et'j geffattct, bet- wit-b and) ju biefet 1 fe(igmad)enben Uebet'jetigung 
gelattgen, unb e wivb biefet? lanbe feine gottli^en, Selt tibet 1 * 
winbenben ixt'afte an iljin offenbat-en, bcnn mit fold)et ! SD?ad)t mup 
bod) beif'(aube auf un$ witfen, bap bet 1 cingcfcovne . @ot)n @ofte$ 
fclfcff unfet-e 6t'U>fung aut'id)tct, fu'u mi am fvetije ffivbt! $mm 
and) ivgenb etwaS mit gt'Bpew ^'vaft tmfet 1 |)et f j vtl()t f en, tm$ j 
S)anf'6at ( feit tmb egenliebe et'werfen, uit 0anj ffiy ^efum gewiw 
nen, al bap et 1 , PtfeS jiebev @ol)n, fid) fiiv* un$ anfopfevt? vnb 
weim Stefce jn 3ff in urifcw f>HJjcn cntjiinbet iff, fo wivb in 
fivaft bet-fclfcen bie SBelt fibwwunbwj fciefc Sicbc felbff abev iff 
I. CSiSco ^iv$en^v) [ 32 ] 



498 tfm Sonntage Suaftmobogemti. (EptfieU 

gang unmoajid), wenn wir nid)t JUDO* lattben fyaben an bie fiit 
un gefwijigte Sicbe, an Me but'd) @l)t l iffi Sob bewt'fte (SrlBfung) 
an tic on il)m ewot'bene uub fut un8 and) twfyanbene finbcw 
wgebung tmb wttffvinbige 33cgnabigung. Sffiafyw latibe bt*ina,t 
waljte Sicbe mit fid)/ unb bavin liegt' feine SBelt ubewijnbenbe$U*aft. 
3. at nut' bet- toube, bap 3^f* otte* ofyn iff, fptd)C 
a,ott(id)en $vafte, fo il?^ tvid)fig/ unevtdplid)/ bafi wiv 511 bifffm.@lau* 
ben gelation, aju bcbiivfcn wit 1 3 ftt 3 n iff c / weld)e jcnc Wcbet'jeu^ 
in un6 bewitrfen ttnb ttn$ u woUicjei 1 ^ingabe an Sefum cv? 



bap Sffug wafyrijaffig @ottc^ @ol)n ij^, 2Bit' Ijaben fo(d)c 
nijfc, tinb 3of)<wne$ weifet auf fc t)in, unb mad)t n jugtci^ 
Olautwfifbigfftt bcmet'flid). a SeftitJ in ,fned)t^cjla(t auf u# 
ben (cbtc, tinfctf n)flcl)et' ^)Me feinc g8tt(id)c ^ctrlidjfeit uctbocgcn 
war, fo muprt but'd) S^8'ff f ^ uf ^ S()atfad)en unb S8cgcben()citcn, 
fcinc gottlid)c Sfiiivbe bejcuflt, befannt gcmad)t wct'bcn, bamit bet' 
lanbe an bicfdbe nifyt (in ffywanfibe$ SKeinen, cin un|td)Ct'c5 
fei. 

ip, bet ba- fommf mit 2Baffn' unb ^S{uf, 
i(lu^, nic^t mit SBaffet* aUdn, fonbet'tt mit 
unb .QMttt. Wnb bet eijl ijl^, bet ba jcttget, 



ij!, fitl)t't bet* I)ei(. 3ol)annc0 fyict- an; ct 1 
if* at$ S)?effta^ grfommfn/ b^Iaubigt mit Sffiaffet 1 ; 
wcifet ttn an ben Sot'ban, wo 3^f^ on So()anncs be 
$$ .tiiufe.n JSpt, ba wnpfftngt biefev bag gfugnip fibet 1 Sffu 
ifl mein lieber @o|n, an bem id) 5Col)^efm((en ()abe (Sol). 1, 29. 
bi^ 34.)/ unb yon bet* (Stunbc an bejettcjte bet 1 Saufet 1 / 3 ? f 1 ^ f 
ba Samm otteg, weld)e^ bet' SBelt @i'inben tt-acjt. Sefit^ fommt 
abet nid)t blop mit Staffer, fonbet-n mit SBaffet 1 unb .Q3(ut; et- |at 
nod) ein anbeves, iel frSftiget'eg B^'flnip/ ba^ if* fein bltitiget' 
^Vfuustob. Sa^ bie $pvppl)cten mi bem leibenben unb jlerben^ 
ben SWcfjla* Qctveiffagt fyaben, i|l a((e cjenau unb wortlid) an 3ff 
in ^t'fiidung gecjancjen, unb weil fein Sob (gvfMtma, bet* SBetffagung 
ijl, fo ij^ ei* babut'd) ein nvx>ibet'[eg(id)e 3 fU 3 m 'P fc' l]m SJiifbe al 
stecfj?a ^nb(id) iff aud) bet- eiff ptteS ein 3etige fiif Sefu 
SBttfbe; bie ganjc S?ti'ffamfeit be^ l).ei(, f jfft| im Seben be>3 (St* 
lofei'5, bei feinen SSunbet-n/ bei feinet' gewalfigfn ^vebigt, tinb nad)# 
mal^ bei bet* ft'ecjt'eid)en SfotSbwtitna, bee (S^angejiumg, bejeitgt e 
flat 1 unb beut(id), bap ev ptte<3 ^o()n iff, unb biefet' eiff 
jeijcjet/ ba|5 @eiff Sa()v()cit iff, b, (). biefet- @dff iff fetter 
bie SGaljffjeif, iff ein SBal)t'()affia,et 1 , fein 3t3nip alfo cjlaitb()aft. 
iefe bt*ei 3eug.cn auf (h'ben, S()atfad)cn, bie ftd) auf <*# 
ben jugeftagen Ijaben, Don beven Btt*f(td)feit i()t* etid) untetvidjten 
fpmiet, bet* @eiff unb bafJ Baffct unb bag S3lut, biefe 
bt'ei finb be if am men ( t 8.)/ b. I). i()t- Seu^nip vtd)tet fid) fifrev*. 
einffimmenb auf benfeiben egenffanb, unb fo iff a((en Slnfotbetun* 
cjen (jemkjt, beun ba nad) 5 SD?ofe 17, 6., jwcicc obet* breier Seucjen 



Uiaftmoboaemti. @pifH 499 



Sludge jebe <3ad)e entfd)eiben fort, fo iff bttt'd) tag fibereinfKm* 
menbe Seugnip bet 1 cbcn genannten brei Seugen bie $W)v()ett ((in* 
veid)enb ewicjen, bap 3>efu$ "^* ^ tl 'fr 

9?im fittfle&f nur nod) em $ebenfen, ob biefe gcugen unb 
Seugniffe and) glaubrotirbig jtnb, 2lud) ba$ t()ut 3ol)anne$ bar, 
@o wit 1 bet; SWenfc&en Seugnip annefymen, fo iff <Soffe$ 
Seugnip gropcr, bcnn @offe$ Seugnip *1? ^ ag / ^. 5 ft? 
Ijat t>on feiium 0ol)n (, 9.)j wti* Vffegen ja bcr 
r S^enfdjm louben 511 fd)cnfen, unb bod) ft'nb a(Ic 
fignet', finber, foKfe nun otf^ 3 e 9 n ^ n '' c ^ noc ^) 
toicl groper, gcwiffci', gfatibnjfiubigetr fein/ @offc0, teffcn SBot't wal)v* 
IjafHg ifl/ tw nici)t fin SOifnfd) iff, bap ci* liige, nod) cin 39?enfd)e 
finb, bap i()n etwa a/rette? oft abet 1 t)at. bcjeugct, bap 






Stnnalpe werf^, 3?od) auf anbcte SSBeife fonii^n 
b^t? jiwiffltofMi i^dt bet 1 SBal)t'f)ett tinb laubwu'tbigf'eit 
unb i()ve$ 3l)aft$ gelangen, unb bav i(^ bie cigene 
innm @i'fal)vung, bacon fagt 3^ mi ^ ( 10.): SSBev ba g(att> 
bef an ben @oj)n @o^e^, bet' (jat foIdK 3<?a,'nf} bei 
il)m (in fi'd)); n>ie bu auf S)?enfd)enjeugnip einem Slrjte bid) an* 
ei'h'auejl, beffen funjt unb @efd)tcflid)f'eit man bit' geti()inf I)af, 
unb roie bu nttu auf biefe SSBeifc ^i'fa()vung won bein 93et'mogen fei* 
nevfunj!, ju (jdfen^ madjen fann(?; ebeit alfo uerd'atte bem eelcn* 
afjfe, ^eilanb tinb-^t'lijfet' 3?f ^t)t'ipo bid) an, ben @ott felbfl bit' 
empftel)lt, ftiv ben ev on bit; laiiben swlangf, beffen tutte unb 
|><i(fe a((e preifen, bie jemal^ wa^v^aft an i()n gegtaubt, glaitbtg 
ft'd) i()in ()ingege6en ^aben, S{)ti(t bu ba$, fp n)ii'|^ bu genefen, unb 
wenn bu wn 3ffu (I)riffo, bem @ol)ite @offe, i'id)f, Sraff/ St ( o)l, 
Jneben, unb a((e^, a5 eifl unb ^ei'5 bebiivfen, cmpfangen unb 
genoffen l)a|l, fo l)ajl bu bai5 S^ia^ip eigenet 1 gffaljvttng be( (in) 
bit 1 , bap in feinem anbei'n f>ei(, aud) fein anbret- Sf?ame un SRciw 
fd)i gegeben ifi, bafin wit 1 fotten felig wet-ben (3ol) f 7, 16. 17.). 
^8ei foldjc r eigenen @rfal)nwg bon ^efu ^eilanb^wiifbe ()at man 
bie gt'optin&glid)Jft @en)ipl)eit, p bet 1 $u gelangen jebem mogiid) ijl. 



Sutler, ^iefe gpfflrt i|i banim auf biefen onnfag evffc 
lid) i?erot-bnet u lefen, bap |?e vebet on bev Saufe unb bet 1 neuen 
eburt beret 1 , bie-ba jlnb S()vijlen unb glaubig wovben: tveil DOIV 
5'tch in bet 1 $ivd)en biefe etvo()()eit ge()a((en, bap man auf biefe 
3'f, balb nad) ^jlern, biejenigen, fp nun ben laufcf n an (l)t'ijhim 
rtngenommen, unb beffelben unfetTidjtet wat'en, fammtlid) vpegfe su 
faiifen, bal)ev man aud) biefen omUag Domiuicam in albis 
(jeipef, unb wit' >euffd)en ben iveipen pnnfag genemtef Oaten, 
baruin, bap bie, fo gefauft tvat-en, in weipen i'einwanb gefleibet 
gingen, jum 3fid)en unb SSefennfnip i()t'et' ^aufe unb netien e< 
burt, wie man no(^ ben grtauften ^inbtein weipe 2Be|}et't)emblein 

melbet on bet 1 5lfer.jlehuna 
[32*] 



500 2Cm onntage Utaftmob0$enitu dpiftet. 

t)tiffi/ fo tebet fie bod) aud) wn bet $tnd)t betfelben, nXmlid) t) o in 
(SHauben unb won ganjem djtifflidjen SBefen, weld)e$ et fyeipet 
au$ ott geboten fein, unb won bem 3* lt 9 n 'P be$ ()ei(. eiffcS 
butd) Me Sattfe, weld)e un* gewip mad)t, bap wit 1 otteS flinbet 
finb unb butd) @l)tiffum b ewige Seben tjaben. 

3tt D. 4. a$ iff ttefflid), gtop unb toicl gebet, nad) bc6 
J)ci(. eiffeS <3pt:ad)e, unb ifl gcit cine gvofrt ^caft nb SBerf. 
enn wet otteS ^inb iff/ mtip fwlid) aud) grope Singe t|un 
unb wmogen. 5l(fo m^ct biefe @ehu't, buvd)g ovt unb lau? 
ben, ved)te ^aifet unb ilBnige fiber a((e ^onige unb .fsei't'en, fo bie 
SQelt iibet'winben. ie SBelt obec baS Steid) bet; SBelf l)eipt nid)t 
tttlein bas ii'bifdje Sefcn unb 2eben, fonbetit twnSmlid) i()t ^cia 1 . 
unb $uif , be Seufel mit feinen @nge(n, unb aWen Und)fiflen, goft* 
Kofen iinb bofen Seuien auf @rben. (So bit bie SGelt nidjt iibet'!! 
winbejit, fonbet'n bid) fibetwinben Uiffefl, niagff bu wol)( ragmen com 
(autcn unb S^iflo, abet beine eigene Sl)at jeuget wibet; bic^j, bap 
bu nid)t @otfe$ ^inb bifi. $ ijl abet; feine ^fllfj nod) @ieg, a($ 
bet- (aube, bet; |t'd) Itftt an ^cjfii Sffiovf, unb fd|Ieuf f, bap uniJ 
@ott urn be'ffelben feine lieben 0ol)ne^ ivitlen gniibig fei, unb urn 
unfefet 1 <2iinbe unb Unwfitbigfeit witten nid)t wbammen woKe, fo 
wit- an i()n gtauben. iefec @(attbe beffeljet fejt, unb be()a(t ben 
(2ieg, bap webet; Seufel nod) aKe ^oflenpfovfen nid)t$ bawibec w< 
mogen. 

3 5. a0 fagt / eigenttid) 511 beuten/ wa^ fed) tec 
(SHatibe, bawon bie @cftrift fagt, ()eipe unb fei? benn cS iff fonff 
mandjeHei tanben, fo bie Sffiett lauben I^eipef. Slbet; ba Ijeipet 
bet ved)te, fi'egfyafte laube, bet; ba glaubet, bap 3efu$ otteg 
@o()n fei; ba$ iff eine um'tbet'Wtnblid)e Jlvaft, buvd) ben t)eil. eiff 
in bet; jriffen ^erjett gemad)t; ttnb iff fo(d)et; @(atibe nid)t ein 
fait, faitl, lebig unb tnflpiget; ebanfcn (wie bie ^apiffen unb an* 
bet-e Dom lauben ttaitmcn), fonbevn eine (ebenbige, tl)atige ^taft, 
bap, tvo et; iff, ba mtip folc^e t;tid)t @ieg unb Uebetwinbung foU 
gen, obet fo e$ nid)t folget, iff aud^ bet; laube unb neite ebtii't 
nid)t ba, 

3u t>. 6. 3 um anbet'tt jeiget et;, wol)et; un.b wo but; d) bet 
lanbe fomme, bet fo(d)en @ieg unb Webewinbung ()at. 3S* 
nip obet jettgen tjeipt bei S^janne^ nid)t^ anbeve^, benn bie offend 
Jic^e ^Ptebigt ottes 2Got;^. 6^rijhi fomrat mit SBaffet, ba iff 
bie l)ei(. Saufe, fo et a(^ ein aupedid) 3 ? 'd)en btaud)et ju biefem 
feinem SiBetf bet neuen (^ebtttt unb eiligung bee ^enfdjen, J5)ap 
abet 1 foldjes butd) bie Saufe in tins gefd)etcn tuoge, fo mup adba 
nid)t fd)lcd)t tautet SBaffet fein, fonbevn eg mup eine 9ftad)t unb 
^i-aft babei fein, wcldje ben S9Jenfd)en inwenbig nad) bet (SeeJeu 
fiJnne teinigcn, Savum fommt ^tifftt^ aud) mit S3 Int. Slbet 
nid)t mit C.d)fcn; obet ftaJbet;: unb. S3o^^bltit, weld)e3 
waten bie >pfet be^ 3t(ten Seffament^, fonbetn mit feinem ei* 
gen en ^B(ut. <r fommt abet bntc^^ 5ptebigtamt be$ 9?euen 
iff fein Regiment auf Siben), unb tljeilet 



501 

wit bie ffraff unb SHJirfung feine* tyfers unb Sfotf (efcr. 9, 
12.)/ we(d)e$ a- fi'ir unfere @iinbe toercjofien, unb roenbet alfo an 
tins ben @d)4, bamit er tin* Me dcfting erfauft Jjflf. $etm 
nad) %ifii Sobe gctyet bud) bie gang* <%if?cn()cif ein ewfger 
from, au fnn Seifce gcquotten, bee ba mit SBaffci- unb Shit 
Peif5f, babm-rt) wit- ntte mfiffcn wn <3tfnben QmwiQt wct-bcn. a^ 
britfc Stiicf, fo @f. 3ol)anw ju biefcn feeiben anbent f(?|ct, ijl 
be? @ctfl, bet 1 ba fiimmt bm nnbem fccibcn jcwget, j bud) bie 
jwi, Sajfcv unb S5(ut, wiffcf. a ifi bn- l)fi(. 'jf fclbft, 
nic()t, wic ci ( tmft'cfyfta? bi'okn i|l in bcm gottlirfien Sfficfcn, fcnbcni 
ba 1 ft'd) cffenkdtrf) ct^cigct unb pvm lapt bud) (iuperlici) Slmt 
unb SSot't. 

(95w*. 7. wwWjnf 2ut()cv gat- nidf)t). 3u D. 10. as ift 
bic rfd)tf ; t)ei(fame 2c()ve worn dfji'ifKic^cw lauben, nlimlicf) bap 
fetn mu'ffc cine folcfye gewtffe SBci'ftcljfi'ttng unb Sicjni|] im 
fo ba gat' nid)t bat'an jwetfcle, bap wit burd) Sljriflum 
Sinter ft'nb, 33ei ( flelnwg bet' @u'nbe unb en>ige5 Seben Jjaben. 



I. 35o tier $raff berer, bic tjott 6o ge&owi (inb* 

1. 5Boi'in fold)e 5h-aft jid) (iupeve; 

2, buvd) wld)e$ 9^ittcl wii 4 biefelbe edangen. 



H. 5)er (au6e bc^ &ri(len ubcminbee bie 

1. SBkS ifl ba fiit 1 ein iatibe, burd; ben ber ^rijl bie SBeft 

iiberwinbet? 

2. wcldje gcinbe beft'cgt biefer lank in ber SBelt? 



HI. S5ott ben innern runbcn fur unfettj lau&en on 
f?um, al^ ben o&n 

Pr bie SBa{)i-()cit biefe^ laubcn biirgt 

1. ba-3 9?eue unb igent^tmlid)e feincu 

2. ba @vo|5e unb Unewarfete f 

3. bie Slcinljeit unb SJiirbe feineg 



IV. S)er laubc i(! ber ieg, toelcfjer bie SBetf 

ben fat, 

benn 

1. in bet 1 Sfielt !)errfd)t ^inflernip, ber @Iaube nffein In-incjt id)t; 

2. in ber Sett ()ettfd)t @d)wad)()eit unb <Siinbe A ber faube 

bvingt Hraft tinb Siigenb; 

3. in ber SBeit Ijerrfdjt %mmw uub ^ob, bet 4 {<uifce 

unb Seben. 

f . 



502 #m onnfagc Uiaftmobogemti, (Suangeltum* 



II. 30$. 20, 19 3L 

matwigfad)e )ffenbaningen fud)tc bet* attfetfanbne 'pen- 
bet 1 m*lid)dt feine lieben 3^S^ -WH fcincr wafyrfyaft crfdgtcn 
Slufcvft cfynng ju itbcrjeugcn, bamit ifynen iibcr biefelbc aud) nid)t ber 
fietnjlc 3cifel ; aud) nid)t bie gcringffe Ungcwipljeit jurficfblifbc ; 
bcnn wcnn i()t' iaube an H)n al$ ben SOicfft'aS fefibegritnbct fciit 
fodtc, fo muftc j&i'berfl bic SBe^cbcnljeit, bui'd) n)ckl)i; ct 1 nad) 
ficibcu unb Sob aufs S^ciie bfjjlaitbigt wacb, 1)ini*cid)cnb fcjtjldjcn. 
5l((cv ^vicbc unb a((c gvcube bet 1 in $m'd) gcfe|tcn tinb ticf be* 
fummcvtcn Sfingcc l)ing baon ab, ba^ jtc bic fclfenfc^ Ucbwjtu; 
gtiticj gctxutnucn; 3 C [ 1 ^ ^bt, i^ aufcvflanbcn, ijl tcgcv fibci* rab 
unb Sob! SKit btcfcu ^vcubc wuvbcn ftc ct'ffiKt, btfft wibe 
(d)nic(ftcn ftc in ben ierjig Sagen/ bic bet 1 Slufcvjlanbitc wntcc 
iljnen tveiltc. a^ Dangelium file biefcn (Sonntag t)vtt offcnbai* 
bic 33f|?imimmg, ben fcflcn @runb bet 4 (SH'ijlcufi'Citbc, 
tt)eld)et' Sfin'fli Sitifef|M)iing if?, barjutljtin, ballet 1 bet'idjtet e^, rote 
bie SftnQtv .ft'of) wtirbcn, al8 fte yon. i()fe^ cj?rn Stttfcif c()ttng fid) 
I'ibft'jettgfen (. 20.), unb baljet 1 et'ja()(t c5 bie ()erab(rtffcnbe 6ute 
fifti gegen SljomaS, bet* n>ie bic anbct'n Don biefci 1 Sl)affad)e 



95. 19. Sim Slbcnb bcffclbigen @abbatl)8, cigentiid) 
war nid)t atbafl)/' fonbcrn ber erffe SCoc()cnfag, bet 1 Sltifet'fteljttng^ 
tag felbft. ic 3u n 3< >1 ' wavcn, att J-urdjt vot* ben 3tiben, bei Detv 
fdjlopnen SI)tiren Derfammlet, ba tritt ^IoR(id) ber .pert 1 in il)t'c 
9}(ttte; nid/t burd) bie Derfd)lof;nen Sljiirott/ fonbern man nimmt tvol)l 
bqfft' an, bap fid) bie Stjurat eot 1 iljin geoffnet (jaten; ba$ 
bcvbarc bleibt jicljen, c$ Dediet't aber ba^ an|^opigc ^agifd)e 
bet bet 1 anbct'n Slnnalpc ntd)t geieiigncl: wet-ben fann. 

tic be fci mit nd)! ty'ube ifl bet 1 cnup, bie 
bung bet g&ttlid)en nabc, baljcr flel)cn nabc unb ^t'iebc, ai 
ntnb unb $olge, fo oft beifammen 9li?m. 1, 7.; i)iet ( infonbed)eit 
fotttc bet 1 ^ficbcttfgvufj }ri)1i bic ^>im^ toon tiln ut'd)t tmb S5e 
forgnip bcft'cicn, mit fcligct 1 9lul)c unb <Sid)ev()ctt ftc crfii((en. 2u# 
tljer att^?p, 3, 374.: -Q3ctbc Offenbarimgcu bicnen bajtt, bap 
bci^ ^errn Sljn'jii Slufet'fle()itng Don ben Sobten ofcnbat'ct, unb bic 
3iii!ger im lauben fcinet 1 5Iufer|}e()ung geflavft, nid)t adeitt ffiv 
ft'd) feibfJ an biefem Strfifel gewi|l wSrcn/ fonbent aud) bcnfelbctt 
icfianbig in after Sfielf bejeiigen fonnten. @g ijl vuol)l jtt met'fcn, 
bap bet 1 ipei't 1 nid)t wartet, bi^ fcine %iin$cv i()m nad)gel)en, fonbcm 
0cl)ct i()nen nad), btird) erfd)(o(fene Sijitren, gn'ipet fte freunbtid), 
troflef/ ft"rfet ftc im latiben fetnet 1 9lufcr|ie()img. greunb(id)cr 
f'onnfe cr'^ nid)t mad)cn ; benn bap er idnen jn'ebc anbeut; ()ier i|l 
nid)t^ Unfrcunblid)e$ unb @d)rccf(id)e^ ber (^t'up if? ft'tpe tmb lielv 
lid), fun gricbe (jet'pt in Ijcbi'fiifdjff pradje a((e^ tit, &M 
tmb SBo(jlfa()rt. ^t'tebe fei mit cud), Ijcipt in beutfdjet 1 @pi'ad)e fo 
ie( ; al wcnit wit 1 fpredjeii; ($ott gebc cud) einen guten Sag, @ott 



2Cm Sonnfoce &uflfroioboflfniti. eongdiura* 503 



flfte, bap c* cud) wof)( gc()c! foldjcm (frempel wrWfiff 
ilti? fcin $erj, wet' e$ fci, unb was ei l ffir cin ^erj unb SSitfen 
$ti tin* h-rtflc, ju Sroft alien befrfifcfen/ frfdjrocfenen timV fitrcfjffa 
men cr$e, bap jt'e fid) afleS uW unb nfler ftmmblicfjfoit gu i&iii 
im-fdjcn, Sutler fiird)cn^. 11, 297.: 3 biefem @ana.elio 
wirb gcin-eifet bie ftnid)t be* touben$, aud) [fine 2lrt uub 9?atiir 
ie gn'id)tc bc lauben* jinb unfcr anbet-n attdj bic 

: ^fiebe ttnb ^rcnbc @al. 5, 22. 

Gnomon: Opportunissima salutatio, qua timer cnlpne 
per fugam contractae pellebatur et scandalum snnabatur. 
Usitata formula, singular] virtute. Ter eadem formiila 
repetitur v. 19. 21. 26. Eximia dona paschalia: Pax, mis- 
sio, spiritus sanctus, remissio peccatorura. Abiturus pa- 
cem eis reliquerat et dederat cap. 14, 27. et IG, 33. Jam 
pacem eis affert. Calvin: Non sine Dei providentia 
contigit, quod in uniim locum omnes convenerant, ut cer- 
tior ac luculentior esset rei fides. Notandum est, quam 
clementer egerit cum illis Christus, qui nonnisi ad vespe- 
rum suspenses tenuit. Adde quod eis illuxit, novae vitae 
pignus afferens, qnum se mundo tenebrae effunderent. 
Quod sirnul convenerant, fidei vel saltern pii affectus 
signum fuit. Et clausne esscnt janwe, sic habendnm est, 
Christum non sine miraculo ingressum esse ut documen- 
tnm ederet suae divinitatis, quo suos discipulos magis 
attentos redderet. 

35. 20. ie 3'"'<Kt' wfd)t'afen, etfaiuUen, modjfeit and) nn 
bet 1 Slealitiif beu @i'fd)cinung jnw'fdn, ba tevul)igf ft'e bev .speiT nnb 
jfrilrfiif bie 3 we if^/ inborn ei 1 iijntn bie 9?ai'ben in beu .paitbeu unb 
in ber @nte jeigt, wobtifd) et 1 fie on bet- Sii'flidjfeif'unb 3ben< 
titlit feinet 1 ^erfon iibet'jetu]t SBenit tins ba 3t?cvt be^ iperni ge* 
prebigt tvirb, uiib roil- im (Stouten, mit DoKer Uft-fp.^uflung e^ auf< 
ne()inen, wit ()iet- bicSfingec ft'd) fiOci-jftigen liepen, fo trinjjf e an 
uti biefelten SSirfunjjfn Ijeveov, wic be ^ei't-u perfonii.tc^rfdjci* 
nung bet iljuen, e>3 evfiiKt un mit grlfbcn SRiSm. 5, 1.2. 3 bev 
^ii'd)eu4>. mad)t Sutler @. 300. auf ben Uttteffc{)ieb jn>ifd)en f If* 
lidjcnt ttub flciftlid)fm ^n'eben nufmerffam, bap jettei- nut' nnter iiu# 
perltd) gfinfligcn tlmtjanben im ^ei^en t|l, biefm- abet- mitten in 
flttev Srfibfal. Calvin: Hanc confirmationcm addi oportuit, 
ut modis omnibus illis compertum esset, Christum resur- 
rexisse. Qnum dicit Johannes, gavisos esse discipulos 
Domini conspectu, significat, quicquid moeroris mors Chri- 
st! illis attulerat nova vita fuisse discussum. 

95. 21. S>ei l |)ei'L' iviebedjolt feiueit ^neben^nip, fowol)! jur 
^fjlfitiguna, wie and), weit bet- S5eft| biefe ftriebenS/ bic gcwijfe 
nnb feligc Uebevjcugung uon fciuet- wa()t'!)rtff et'folijten 3{uferfW)im$, 
5111; luxit'id)tung beg iljnen nun gleid) anjuoertfaucnben sBenif^ uiu 

' tl)ig war. 

ic mid) bev SBafev gefanbt l)at, fo fenbc id) 



504 2l"m @onntoge Siuajunobofleniti. (Soangeltum* 



cud), jtijluS/ be$ SBatet'S efattbtet 1 , tie Siingcv afeet' jriftf; 
gleidjtvie ntid) jc., b. 1). id) (cube cud) mit bemfetben Siuftfage, ju 
bemfelbcn (Snbjwetf, mit bet'fdbcn $o((mad)t, wie bet 1 SBatet- mid) 
gefanbt ()at; meinSBevf fo((t i()t* bttvd) bie 'iprebigt be$ CbangeliwuS 
fortfe&cn, attSbreiten atif (Si-ben. SBottfctttdjt roat 1 bie (St'loftmg burd) 
(E()rijfi f veujciStob, hjtegctt burd) feine $itifet'jM)Uttg, nun foUte, rca$ 
gefdjcfjen war, ttetffinbigt, bas cwovbenc f>eil angeboten, bie @un# 
tc t'wclt 5m cnuffe bet- (Segmmgen Sljrijfi cingctabcn wevbcu ; ba^ 
j fanbtc StjcifluS' fcinc 3"9^ ittg, baju bcgabte en fie mit ben 
Sr8ffen beS I)ei(. eijleg. Sffiie bet* kfei (S^iflum gcfaubt, 
d)en Slufttag cu i()m gegeben l)atte, b$ fagt bie ^o^ljeti 
3>ef. 61, 1., bie ^ef^ i bet'(2d)it(e ju ^ajavet^ mif fi'd 
Sue. 4, 1821. 2 u tt) e v $ i r d) e n tfy. 11, 302. : )* ift ba-3 eif e 
unb l)i)d)fle SBei'f bcc Sicfce, ba5 em S()njl t()int fott, wentt ei' Qi'Aut 
Ing wot'ben ift, brtfi et' nnbet'e Seitte aud) l)evu jum latiben briiu 
ge, wie et 1 bajtt fommen ift. Itnb tjict fi'el)e(^ bii, bap <()rijiu 
cincm jeglid)e (S()i'i(?e aufwitft, unb einfe|t ba$ ?))t'ebigtamt be 
Su|lef(td)cn SBot'te^j bcnn ei 1 i(l felbfl fommen mit biefem 2(mt unb 
SSJcrfe. fiutljcr au**^. 3, 375.: $a$ t|l tinfef 
Srofl unb ^I'eube, bap wit but'd) bag SBort unb SKunt beu 
l, uttb bet'ei', bie pen iljnen Ijeffommen, S()n|li SBort l)!5n. 
grcp I)eft'li^ SDing ifl'^, bafi id) 'unb ein anbevev ^t'ebiget 1 unb 
Sieneu be S&ot'tS ben <Sd)a| ^aben, ben jrijhKf ben 2tpo|le(n ge# 
gcben l)at. SQie fluafbac nun bic 9Scvad)tung bc5 ^i-cbigtamtc^ 
if!, cvgiffct jt'd) I)ierawS betit(id) 3)?att(). 10, 40. Gnomon: Diffe- 
runt duo verba (ijtes'a^xs et sceftjrco; in facoseMjco spectatur 
volnntas mittentis et missi; in sre^o) vohmtas mittentis, 
praescindendo a voluntate missi. Calvin: His verbis 
suos apostolos quodammodo inaugurat Christus in offi- 
cium, cui prius eos destinaverat. Dimissi quidem ante 
fuerant per Judaeam, sed tantum ut praecones, qui jube- 
rent audiri summum doctorem, non autem ut apostoli, 
qui perpetuum obirent docendi munus. Won abs re Clni- 
stus cum apostolis suis comnumicat quam a patre aucto- 
ritatem accepit, ut hoc modo declaret non humanibus, sed 
Dei jussu illis injungi evangelii praedicationem. In sum- 
ma, Christus non homines hie ornare voluit, sed evange- 
lii doctrinam. Notandum praeterea est, hie non tractari 
nisi de evangelio praedicando ; neque enim inittit Christus 
apostolos ad expianda mundi peccata, ad justitiam com- 
parandam, sicuti a patre missus fuerat. 

93. 22. 23. ic ^anblung bc^ ^evvn ijl nid)t b!o|5 einc fijmbo* 
Iifd)e, |i'c cmpjtngcn je|t, Dodtget* ctfl ju ^)ji'ng(lcn, ben Ijeil. eifl, 
n>eld)er jcbod) aud) tn^ljei' fdjon auf f(e gewitit l)atte; wie id) end) 
jet an()aud)e, unb il)t forpedid) e^ ftil)(t, fo fott diet- c$ bie 
afce bc5 @eif?e$ unb bet 1 f t-aft ait be? i?l)e empfangen, unb fo((t 
e$ inne wet-ben, urd) bie TOtQethtng bc^ @eific fottten bie Si^o# 
|?e( jut |H'cbigt be^ @i>angelium$, 5111* ^eifu'nbigung bet' @tinbeiw 



onnfoge Uiaftmot>o<jemfi. (Stfangelium* 505 



befaljigt wben. 28a$ bet 1 m* tyier, wie Sftattl). 18/ 
18., $u alien Stingern fagf, fyaffe er SDtotfl). 16, 19. ju $P<?fro al# 
If in gefpro^en, bem alfo/ wie bie 33et*,leid)uug bet* anbern @te(lm 
jfigf, few 3301*5113 DOC ben flbrigett Sfyoflrtn Dedieljen wit*b. G^o- 
WZOK: Sicut ex ore meo, inquit, accipitis afflatum, sic ex 
mea plenitudine accipite spiritum, quern antehac habue- 
rant quidem: sed postea largiori mensura acceperunt. 

33. 23. )ie <5unbent)et*cjebuna, 9cfd)ie()t buvt^ bie 5pt*cbi^ bc^ 
SBorffSj bw.^ew; ijl cS afldn, bet* @iinbc ftfrgicbt; bet* tVnct' 
am SBot'fe ifl inn* bet', welcfjet* bie nabc be ^ei'i'n wftintigf.. 
@ l)at bet* ea* bie jroiefadje 33ottmad)t evf()fi(f, ilnbcu ju civ 
laffcn ((cfcn bei SftatfM).) unb (Sftubeu 511 bdjaWcn (Hub en), 
unb bie 33ei*jtd)ci'img Qegeten, bap .baS (Sine efcen fowol)( wie ba3 
Slnbn'e DoKe iiltigfeit I)aben, aud)'im ^immel gelfen foUe. iefc 
watt bet* @d)!tijlel, be inbe* unb 88fcfd)lfiffel ijl inbcffeu fci< 
neSivejjciS eine wi((fii()t*Iid)e, nnd) iinj^ obet* Ungiiufl 511 gelu'audjen, 
fonbevn fie ijl: but'd) bie emtttl)^immunc| be @iiuber8 bebin^t; 
wo rttifi'id)fige 93ttpe, @el)nftid)t nad) @nabe, lebenbt'jjet* .laubc an 
S()vi|lum ifl, ba foWen bie @iinben fflaffen, ^iinbenyei'gebung w 
ftinbigt wet-ben; wiebenun ahr, wo jene @i*fct*bei;ijijfe fel)(en, ba 
wet-ben bie (Siinben be()alfen, nid)t Dergefcen. %n bet* Slbfohifioit 
wit-b ben SBiipfet-tigeu ttnb (aubigen, bie U)t* ffinbtge^ fieben bcffcrn 
woKen, 33era,ebung ttet'fiinbef, 5ti<j(eid) wetben abet* bie Unbupferti* 
gen unb ^al^flattigen et'innerf, bap i()nen i()t*e (Stinben bejjalten 
wet-ben, t$ fei benn, bap jt'e in bet* nabcitjfit bason ablaffen tinb 
bnrd) t*ed)tfd)affene 95upe 511 @oft fi'd) bcfe|wn woKcn. a bet* 
$m felbetj ben ^Binbc# unb $Dfefd)lfijfc( ev(ie()en fyaf, unb in bet- 
Slbfolution fein SBot't Det-fiinbigt wit-b, fo foil bet* @nabe fttd)enbe 
tinbet* in feffcin lattben an baffelbe fui) l)a(i:en, unb t$ fo ahnefc 
men, aid ob bet* $m felbet* unb unmittclbair 511 il)in frt*ad)e. 9ted)t 
tinb 33o((ntad)t (Sfinbeiwtgehwa, ju uevft'inbcn |^el)t inbeffen f'eine^ 
ttfgfg blop bei ben SfyojWn obet* bent d)ti|Hid)cn el)tfanbe ; ft-aft 
be5 geitl(id)en ^i-ie(!et'U)unf3 attet* g^tjlcn Ijat jcbcv bicfe SBefusnif / 
weil abet* in bee fit*d)e, bem ^aufe @oc, attcd ovbenflid) jugc* 
l)en fo((, inbem oft nid)f ein oft bet* Unot'bnuncj, fonbern bet* 
^fbnung ifl: fo ifl bie wit*f'{id)e Slu^btmg biefeS ^ed)tei5, fo wie 
bet* ^rebigt unb bet* 33et'ivalfung bet* l)ei(. @act*amenfe, ot*bentlid)et* 
SScife ben berufenen icnent be^ SQSorte* jtt t'ikrlaffen. Gnomon-. 
Mo.do plane singular! vel remittere poterant peccata apo- 
stoli^vel retinere. Neque tamen ejusmodi potestas non 
omnibus competit, qui Spiritu sancto instructi sunt, sive 
publico verbi ministerio fungantur, sive minus. Immo 
vero, Eyangelii verbum iis, qui Spiritui sancto locum con- 
cedunt, in remissionem peccatorum cedere potest, etiamsi 
non fiat mediantibus ministris Marc. 16, 16. Luc. 24, 47. 

Calvin: Quia ad tarn arduum miiiuis nemo penitus 
inortalmm idoneus est, ideo Christus Spiritus sui gratia 
instituit apostolos. Et sane res humana facilitate longe 



506 *#m onntage utaftmobogemtu 



superior est, regere ecclesiam Dei, pcrferre legationem 
aeternae salutis, erigere regnnm Dei in terra et homines 
ad coelos attollere: quare nihil minim est, idoneum ne- 
rninem iuveuiri nisi spiritu sancto aftlatum. Quorum rc- 
iniseritis &c., 11011 tlubium est quin hie breviter comple- 
xus sit dominus evangelii simimam. Neque enim sepa- 
ramla est haec potestas remittendi peccata a docendi of- 
ficio, cni uno contextu annexa est. Caeterum ita man- 
datum Christus injungit apostolis remittendi peccata, ut 
m inime quod suum est in ipsos transferal. Proprium 
ejus est peccata remittere; hunc honorem, quatenus in 
ipsum competit, apostolis non resignat, set! jubet suo no- 
mine remissionem peccatorum testari, nt per eos Deo 
homines reconciliet. Denique solus ipse proprie loquendo 
per apostolos suos peccata remittit. Quorum retinmritis., 
lioc secundum membrum addit Christus ad terrendos 
evangelii sui contemptores , ut sciant, non impune cessu- 
ram sibi esse hanc superbiam. Quod Deo reconciliamur, 
hoc evangelii proprium est: accidentale vero, quod morti 
aeternae addicuntur increduli. 

Sutler $ii'd)en^. 11, 303.: )a$ ijl due pfe, mXdKige 
($ewa(f, bie m'emanb genugfam preifen farm, Me einem f?et'b!id)en 
9ftenfd)en, $(eifd) unb 3ltit, (jccjcbett ivifb tiba 1 (Siinbe, Sob unb 
ffittt, iinb Met rt((e Sirn-se. iefe ewalt jlel)ct bet eineni \w 
Ud)cn (Sljrijten, ftntemal 6l)ri|lu tin^ a((et' feinei; S)?ad)f unb e^ 
wait tbeilljaftig l)at gemad)t 50?an nutf} es abet- t-ed)t ef|lcl)en, 
wenn Sl)rifni$ fpt'id)t: 3i?eld)e il)t' bie (Sftnbe :c., blip ba nid)t 
uw'b cinjjffc^t bie ewalt be|1, bet 1 ba fpi'td)t, fonbeni beren, bie ba 
glauben. 9?utt ift bie mutlf bep, bef ba rebet tinb bet* ba glautef, 
fo feme Don einanbet*, rtl^ |)iminel unb @vbe. 56enn id) fage: 
>eine @iinben ftnb bit 1 ttevcjeben in @ofte 9?amen, unb bu cjlaubefl 
e>5 nid)t, fo fdtifl bu eben fo Diei, al wenn bu fagefl, wet* weip, 
ob e5 roaljf fci, unb ob t$ fein @vnjl fei; bamit lugen|lt*afe|l bu 
@ott unb fcin S l 3ort; bat'ttm ware e wett beffer, bu warefi weit 
worn 2Bovt/ wenn bu nid)t glaubeft. cnn @ott witt'g nid)t geriiu 
get- ad)ffii, wenn em ^enfd) fein SBort prcM^f, bemi a(^ Ijafte ei- 
e$ felbjt gctljan. 

3). 2429. et* anbei-e S()ei( biefei- iVficope et-ja()(f tin* 
etne anbere iDffenbanmg be^ Iserrn an bie (Seinen/ bewt Jpitupk 
jwecf war, ben S()oma$ jum lanben l)injuful)ven. 

SB. 24. SBit 1 wiffen nt'd)t, wa ben SfyomaS on bet'@e)nein# 
fd)aft bet' tfbricjen 5l|)0|iel jut'M'ge()alfen ()at, abev ba$ fe()en wir, 
jvte nad)t()cilig e$ i()in wat 1 , benn et' blieb, befonbet'S ba ei 1 bem 
3eugnip bei'felben nid)t gtauben woKte, Kinger in @d)met'j unb 
Sranrigffit iUer Scfu Sob. 

93.25. Sluf ba$3eugnip feinev SWitapollri: 58 it 1 ()aben ben 
^ei'fn gefeljenl tjatfe SfyomaS eingeljen, unb e5 al6 ein 
im lauben anneljmen foffen; fannte et- bod) i()fe 



2Cm onntaQe luaffmcbogenitu guangelium. 507 



, @()t'(id)feif, fafye ft 1 bod) tyre ftrenbigfeif, ifjrfti 
We gange grope SSerSnberung, Me <td) mit ifjnen jngefragcn 
Ijaffc! SHIein e* fd)ien ilp, bap fie gu leid)tglanbig gcwefftt, nnb 
ful) nid)t ge()6vig grttnblid) Don bet- $lnfei : jW)ttng Sefu fllwjfugf 
Ijilttcnj je tiefer ifjtt nun 3efn Sob gebengt Ijafte, bejfo wenigei 1 
ivoflfe et' ftd) bent @d)incr$ ewer ncuen attfd)ung aufoen, nnb 
ba fn SfinpcfamciU bfi|l gcwefcn jn fern fdjeinf, ei' Jew ba^ 
@d)linunffo bcforgte Sap. 11, 16., fo woUfe ct- i'ed)t fidjer grijen, 
tnib btird)^ @cfit()l on bev Sluferjl djung (Sljrifti jt'd) flfcerjcugcn. (Si* 
fagt: fet benn...fon|T will ifyS nid)t glauben; e$ i)l alfo 
feiije SOtfinnng nid)f, fibert)u^t nid)t jtt glaubcn/ wegl)rtlb man il)it 
nnd) nid)t gerabeju cincn UngKiiifcigen nennen fann; bd^ lauben 
fain il)i nut 1 fd)roeu an, cv ixat* fdjTOet 1 ju fibefjcugen, nnb feljleiv 
l)aft wat* c iidevbing?, bap a 4 auf ba eignc iit)ten met)t Skvtl) 
Icgff, atsJ auf cin fo glautnriirbigeS 3 eu 9 nt P/ ww ^ f e ' nfl ' ^'^ 
apo)le(. .^Bci jtn'cidjenbcn riinben war ct' jum laubcn gcnctgf, 
fltct' et ( fe()Ue in bein Urfljcil libet 1 bie ^afut 1 bcffen, wai wa()t'l)aft 
jnveidjenb wat', tun lauben jti ei'jftigon. Gnomon: Si 11011, pro- 
fessa incredulitas; et videre postulat et tangere, utroque 
sensuum genere. Reliquis certe eliscipulis recusat esse 
inferior; neque dicit: si videro, credam; sed solummodo: 
nisi videro, non credam. Neque existimat, se visurum 
esse, ettamsi ceteri se vidisse dicant. Sine dubio sibi vi- 
sus est valde judiciose sentire et loqui ; sed incredulitas, 
dum aliis judicii defectum tribuit, ipsa saepe duritiem et 
in ea tarditatem alit ac prodit. Calvin: Hie Thomae 
incredulitas refertur, ut inde melius confirmetur piorum 
fides. Non modo tardus ille et difficilis ad credendnm 
fuit, sed etiam contumax. Caeteriim nobis exemplo est 
Thomae pervicacia, pravitatem Iianc fere omnibus esse 
ingenitam, lit sponte se ipsos impediant, dum patefactus 
est ad fidem ingressus. Nisi videro &c. liic notatur fons 
vitii, quia sapere quisque vult ex proprio sensu niniium- 
que sibi indulget. 

Sutler #ird)en^. 11, 349.: 9?un, ba tfl $um gjcfmpri 
unb Srojl gffv1)e()cn, bap bie (jofeen Slpojlfl aud) mfiffm fulfil nnb 
jivaudjdn, barin wit fd)en, wit 6()vt|lti>3 in fcinem 9ieid) gcgen fn'nc 
dwadjcn ft'd) et-jcigt ttnb Ijlilt, bap et- and) foldjc, bic nod) fo (jart 
ttnb ftihTig ft'nb, wit I)iet* (St. S^)oma, bulben fann, nnb ni^t baruin 
wbamrnfn unb tocif open wiff, fo ft'e anbei->3 ntu- fcine St'inget 1 jvo((# 
ttn blciten, nnb nidjt t()n mu^wtttig ISjlern nnb -feine gcinbe wetv 
ben; nnb bamit nn3 (e()ven, bap wit' an foldjen nid)t tini? at-gern 
nod) oei-jagen foden, fonbern bicfem feinem %empf( nad), fSuberlicft 
mit i()ncn faljven, ifyrct' <2d)ivad)l)eit b.iencn mit nnfet-et' tatfe, bi>3 
ft'e iviebet' anfget'idjtet unb and) ftavf roet'ben. Sawatet 1 : 23on fab* 
bncaifdKin eijle kfcffen, in jlawjinnigen S^dfdn werflcicft, war 
oina^ erjJorft gegen al(e fo mannigfad)en SBcjcugungcn bet- 5ln< 
^ nnb O^wnjeugen won bent ficben beg gefmijigtcn 



508 #m onnfage Sluaftmobogeniti. <&>an<jelium. 



18. 26. 9?ad) ad)f Sagen offenbatfc fid) tot* en' 
bnt wfammetten ^'W 1 ' 11 * Gnomon: Post dies octo, inter- 
jectis ergo cliebus nulla fuerat apparitio. Tu verb qnot 
octidua, ne octennia dicam, incredulitatem fovisti? Ja- 
nuae erant clausae, nondum plane desierant timere. 

3), 27. leid) nad) feinnn (Sinteitt roenbet fid) bet 1 $m fo* 
gleid) ju SljomaS, tint nut nbefd)veiblid)et' Seuffeligfeit unb et'atv 
laffung, mit juotf ommenbet (Mte, ofyne nod) ii-genb einen 3Sonxnivf 
<;u mad)en, l)ei(it ct* iljm ba$ ttjun, was S()pma$ ju fciiw cigcncn 
fid) gcwfinfd)t fyatte,- unb fagt ju Ujm: @ei nid)t 
f on be fit glSubig! 38 te Did bem |>m'n barait 
w3^'/ wdd)c 3 W W f finci> ^ufct'^ljung wcvben 
fo((tcn, j\uoi' felbjl Don bicfev ju fibei'jf ugcn , ct'gteM (id) l)ie? beut# 
lid). Gnomon: Thomae regerimtur verba sua; quam ptites 
ilium admiratum esse omniscientiam et bonitatem Salva- 
toris. Si Pliarisaeus ita dixisset: Nisi videro &c. nil im- 
petrasset: sed disci pulo pridem probato nil non datur. 
Calvin: Quod tarn facile Christus Tliomae concedit, quod 
improbe petierat, hinc colligimus, quam sedulo nostrae 
pariter et illius fidei consuluerit., 5lf biefe S5egebcnl)cit mit 
{)onw$ mogen jene SBBortc be fytil. 3ot)nnc (jinbcutcn 1 Svief 
1,1.: a ba on Slnfang war, ^ wii* tefd)auet t)ben, unb un# 
fet'c .^cinbc betaf^ct Ijaben, Dom SHSovt bes ficbcng jc. 2aa* 
tcv: S)ie @nabe be ^eii'n roai 1 gropci 1 at5 fein UnglauW.' ci* 
|)ct'v fcteibt tvcu, ej; fann fid) fctbcr nid)t wi'leiKUien. 2S>o ev am 
wcnigjlcn ewartet wivb, fommt ci- bi^wcilen l)in, unb wa ben 
SWfnfd)cn unmijg(id) fd)cint, bag mad)t ei 1 twt'flid). 

93 r 28. Sl)oma, nad)bem ei- getljan, wa^ bet: .fsevt; iljm Qtt 
fcofcn, nun (ebenbig wn S^f" 2lufei'|lc^uiig flbet'jeugt, unb in il)v, 
ivie fie benn wa()v()aftig ij?, ein @iegc( ber SBaljdjeit et'fenncnb, bap 
3efu$ wal)d)afttg otte$ @o()n fei 9lom. 1, 4., tuft ftcubig aus?: 
lOifin et't unb mctn @ott! a(5 fjpvlidje et: 3 a ^"; " S*f/ bijl 
wa()d)afHg mein ^etu unb mcin ott! unb fo lecjt et' litev fein 
laubenSbefenntnifi ab, iwd)bem et orl)ev eben fo offen jid) au'5ge* 
fprodjen Ijatte! Gnomon: Nunc Thomas, ad fidem revoca- 
tus, Jesum non modo dominum agnoscit, sed etiani dei- 
tatem ejus altius, quam quisquam adhuc, confitetur. Est 
autem sermo per affectum subitum abruptus, hoc sensu: 
Domine mi et Deus mi, credo et agnosco, te esse domi- 
num meum et Deum meum: habetque appellatio absoluta 
vim enuntiationis. Calvin: Scimus quo sensu tribuat 
Christo Scriptura Domini nomen: quia scilicet constitutus 
est a Patre summus moderator, qui imperio suo omnia 
contineat, coram quo flectatur omne genu, qm denique 
sit patvis vicarius in mundo gubernando. Ita proprie 
Domini nomen in eum competit, quatenus mediator est 
in carne manifestatus et caput ecclesiae. Sed Thomas, 
ex quo Dominum agnovit, statim eveliitur ad aetcrnam 



3(m onnfagc luaftmobofluti. (SMngcfium. 509 



ejus divinitatem: et merito. Emphatice etiam swan bis 
appellat, ut declaret ex vivo et serio fidei sensu se loqui. 

2 a water: Sic gfltfe bet 1 (grbarmung unb bet 1 2lnfd)auen$gewip()eit 
vip ben (grjlaunfen jtu? tiefjlcn unb wljabenjlen Slnbetung be$ ~ 
jleljenben nid)t me()t ( Sobtcn Ijin. 

23. 29. (Sine tabelnbe Sut-edjtweifung beg $mn liegt ffir 
in ben SBorten: Sieweil bu mid) gefefjen &ajl, fo glattbejl 
bu; unb bann evflSrt ev, nid)t worn @el)en, iiberijaupt won jtnnli; 
d)et' i&jal)vnel)iming nid)t, fonbern worn laufeen fei bie (Seiigfeit 
ab()angig. Sftetymen wit bie glaubwiirbigen, weil wafyrljaften gcug* 
niffe beS gottlid)en SBoi'teS an, fo fd)mec?en wit 1 and) bie @e(igfeit, 
ben Sviebcn unb bie wtbe, bie au bet 1 58al)fl)ett I)et'qtii(ft, bafl 
3efuiJ wal)d)aftig iinfet 1 vlBfev/ .fjeiianb unb i>et't' ift, a!6 foldjet* 
bui'd) feine Sluferjleljting beglaubigt. <Sd)on in irbifd)en ingen be* 
vuljt fo biele^ aitf 3ct'giiifffn/ unb miiffen wit 1 fo wiele^ anf 3 et 'g # 
niffc l)in anne()inen, nid)t anbet'0 ifl e5 attf bem ebt'ete gott(id)ec 
Sya(;t'l)eit. Gnomon: Non negatur beatitude Thomae, sed 
rara et lauta praedicatur sors eorum, qui eitra visum 
credunt; nam etiam ceteri apostoli, cum vidissent, de- 
mum credidere. Vix dubium est, quin apostoli multitu- 
dinem fidelium, qui Jesum non viderant, majoris fece- 
rint, quam se ipsos. Calvin: Nihil in Thoma repre- 
hendit Christus, nisi quod adeo fuerit tardus ad creden- 
dum, ut violenter trahi ad fidem necesse fuerit sensuum 
experiments : quod prorsus abhorret a fidei natura. 
Brevi definitione vim et naturam fidei complectitur : nempe 
quod non subsistit in praesenti aspectu , sed penetrat 
usque ad coelos, ut credat quae sunt abscondita ab 1m- 
manp sensu. Habet quidem suum aspectum fides, sed 
qui in mundo et terrenis objectis minime subsistit. 
watet 1 : SefttiJ Ijatte nie wed)eipen , bem (Sigenft'nne bet* f 
fo (julbfcid) ju begegnen, bennod) 'begegncte eu iljm fo. 
nabe iibetfeigt a((e ^eg,t'iffe, abet* and) mitten in bet 1 
bleibt et 1 a((gei'ed)t. @t* ^t'ie^ boc^ feliget 1 , mitl)in tooKf'ommnev bie, 
we(d)e atif ba$ 3 eu S n 'P anbt'er l)in an feine SUifevjleljung geglaubt 
fatten, gf ijl gebttlbig gegen bie tangfam laubenben, unb be# 
loljnt ben fdjneKcti lauben. 

95. 30. 31. 3wecf biefet 1 @rj8^Iung unb be^ ganjen 
liumS ifl t'wec6ung unb 53egn'inbung ber Uebet'seugung, bap 
oon sRajavert) wal)v()aftig fei bet' Dedjcipne 6(>rijhi*, bet- 
otfe, we(d)e Ucbetjeugung in bem, bet 1 fie Ijaf, Seben, eligfeit 
wivft; benn e ijl etwaS @elige*, wenn bet- iinbet weip, bap et* 
einen defter l)at, bet 1 m(id)tig unb liebwd) genitg ijl, iljn oon alfem 
(cnb bet iinbe unb won biefet 1 felbjl 311 befreien unb i()in ju 
ewigct- unb unauSfiwdjIidjer ed'gfeit ju Betljelfen. Unb biefe 
(Seligf'eit Ijat man in feinem 9?amen, in i()in felbet 1 , in'^rijlo; 
ft 1 giebt fte, unb in feinet 1 cmeinfdjaft geniepcn wit 1 fte. ie 
Sljaten Sljvijli Ijcipen 3 f ki) fn ; b. (). ^ennjcidjen, fofevn fte 



510 2Cm onntefle . Sluaftmoboflemti. 



fein? gott(id)e 9?afiiv, .fiVaff tint) @nabe fd)auen lajfcn, 

a$ Gttangeiinm iji SDlittrl jum latikn, !anbe ba$ SWittel, 

(Sljriffi t()ei(()afrtg tint SWifgeiwjj femes ebcn$ $u wevben, 

fd)te, unftblid)$, gottlid)e$ eben d)ne (()ri|hi$; fein 

fiir tins, ol)ite lauben an i(jnj few toube an iljn, oljnc 



1. SBiV fie fcci ben SlpofWn _gefd)e()j ifl; 

a) wcgcn iljtt^ ^'fa^ tcu ttngcwifi^it unb bal)ev atid) 

bet- ^ut'd)t roac foldje ^eglaubigttng be^ |>ci't'n itjncn 
Bebuvfni|i to. 19.; 

b) uub .bee >m nfytiit iljntn bi'efdbe/ inbein ct ( jie fcis! 

nev 2lufeiftcl)Mng gewtfi mad)t baburd)/ bafl ct 1 ifyncn 
ci'fd)finf/ unb bap ct 1 i'(jncn bie 
jeWoteS jeiflt . 20.; 

c) btu'd) bi'cfdbe empfancsen jie ffit' i()re ^pct'fon 

uiib gtvubc, wcil ftc Sefum wiebet'faljen unb 
al bctt ^errn . 20.; fill 1 ilji'cn apo^o 
Scntf 

ben bcfiimmfen 5lttftt'ag 95offc^aff an ^cijli 

@fatt 511 fcin , 21., 
bte ate be ()ct'L eijlc^ to, 22./ 
unb bt'e 2Mmad)f, (giinben ju erlaffen obet* jtt 
fcd)ff%cn , 23, 

2. ^8ie jte in feinet* cmdnbc nod) fmrnerbai' 

a) bttt'd) ba$ S cl '3' l 'P bw Slpo(^el (unb 

gen) , 24. 25,: 28ii; t)aben ben wn 
fel)enj 

b) ^tti-'di) eigne ^evjenS ^t'fafjt'tmg bet 1 ft'aft feinet 1 

erjte^ung/ wobut'd) aKe SMenfen unb gweifcl, 
S()oma0 bergleidjen ()aWf, g^l8jl wevben u. 25 27., 
wobut'd) man jttm wafyven lauben an Stfum (SI)t*i# 
flum at$ .'pct'vu unb otf gckngt D, 28., unb 
@(aubcn$ <Seliflfeif fd)inerft . 29,; 

c) but'd) cin immet* a((feitigeve unb gviinb(id)n'e$ 

nen beu gottddjen Swgniffe im gefdjdebenen Sfiorft 
fifefl? S^fum al ben ^^ijhi/ ben 
, 30. 31, 



II. S>ie gcfegnefe SBfrffamfeif 6e^ 2(ufer|Jan5enett im 

feincr ^finger* 

1, et- et't' belebf unb fiavft ben latibcn feinet 1 Sfingcu; 

2, et ei'fi'ittt i()fe ^et'jen mi( Svibe unb gt'iebcn; 

3, et 1 ei'uuuUct't fie wtw gvofjen unb I)fn1id)cn ^3fv()eipungen 



2(m onnfoge SKifericotbiaS JBominf. epifiel. 511 

III. SBenti wir ben Sluferffatibewen im fou&eit fe&i, fo 
mad)en wit nod) jcgt biefel&en (grfabrungen , ti>eld)e ben 
Sungent ut $&ei( wurbeit, a( @&riftu$ ber Sluferjfanbne m 

i&wr SRiffe erfd;ieti* 

1. (ft 1 gicfrt nn$ $t'ieben; 

2. er bcruft und sum SUirfon ftii 1 fcin 9ifid); 

3. tv Illifft unb bffal)ic|t un baju mit fdnen atfii; 

4. wir wrmiffcn oft bie llnfevn, wtm wiv fclige ecfa^rungen bc 



5. >vir ft'fmint tin^ tc^ laukniJ Slnbci'CJ*/ bcncn tvi'v 3 fll fl tu 'P 



IV. 5Bie S^rifluS, fo oft ftir old feine emcinbe ju feinem 

@ebdd)fni an ^eiligev tdtfe oevfammclt ftnb, nod) 6n 

fo unfer uii^ auffritt, wie einfl nad) feineu Slufetfe^ung un* 

tet* ben t>erfanime(ten 3^ n d ( ^ 

1. SBie ^ffulji* bw ^crt-flfgen txVjemgcn Sfiitflfi?/ b-b 

ten? "" 

a) n* trojlft.fte mit bfin. -nijic bf 

b) cv gcfeietet iljiten/ fiti 1 il)u ju wtrfenj 

c) et 1 bckjuabigt ft'c bajti mit bfin l)fi(. 

2. Unb wic Dft'fuljt' ct* cjccjen bfn Sfinflcr, bet 1 bn nidjt 

a) a 1 fcnft ben iatiten in baS ^ei'5/ we(d)f$ nid)t 

b) unb fcef(i<jt c bamit. 



V. 5Bte utt^ bet; Sluferffanbene juv wi()dt 

ben^ an i&n er^ebt? ' - 

Snbein et 

1. unfcm Uiiijlnnkn unS aufbecft 

a) an bet 1 "@laben*juDerfid)t unb lanfonSfmtbe Sln# 

bei'Cf unb 

b) Don unfm 1 @eite ab cin jjtiidjt glaufcen wo((cn o, 25. ; 

2, mit bem wfotcn 'laubcn t.in bejjnabigt baburd) 

a) bdfj ei ( fid) |g ben lebenbigen ott unb ^eilanb un$ 

ju evfvttjvcn giebt to. 2628.; 

b) unb bamit un^ auf bie .8l)c bee @eijtf ed)ett, wo 

wir, and) oljne jti feljen, feinem 2Borte (jlanbcn 
. 2931. 



omm?. 

oi). 10, 12-16. I |)etci 2, 21-25. 

um (;anbe(t \MMI bem gnten ^ivten 
i(jn feine grope iiiebe ju ben 2ttenfd)en, ben .Sflnbevn, fci* jur 



512 2Cm gonnfoe SDKericorbiaS Domini. 



(Selbftaufopfenmg unb Safyingabc feineS Sebeng gebvacfyt t)at, bap 
cr bet 1 ewig Swic iff, bet 1 ju aflcn get'ten l|11 ^ allcntfyalbcn bte 53e* 
bfirfniffc bet 1 @einen fetmt ttnb mit liebeDotfci' pvforgc jt'e fcefrte:: 
bigt, bap i()f 2Bol)( in Sfit nb (Swigfeit il)m am $jcn liegf, tmb 
bap et* eg fid) angeiegen few (apt, bte felige 3al)l bet* <2d)afe 
nct'SBcibe ju mefyt'en, bie^ ifl bet 1 I)od)|!c egcnfianb bet 1 
lid) en 5^be, unb l)iet'in liegt btc 3^ c ^ f f eS <3onnfag$. 
@^tftel fii()t't, wag im . dswingelio nw angebeufet ijt/ iveitet 1 
wie biefer gute .f>irt fo tinfd)ii(big tinb cjcbttlbig, fut* ting, ju urn 
fei-et 1 ^egnabigitng gelittett ()at, unb mad)t toon (Sljt-ijii Seiben cine 
Slmvenbting atif bic ISubigcn, bap ft'e il)in bat'in nad)folgett 
weil fie bod) btit'd) i()t'c .^Bef'eljt'itng nut (l)t'i(lo in feliget- 
fd)iift tleljen. 3 C fivopct 1 bic ^t'eubc beg ajaitfct'a/n ^evjcng am 
ijT, bef?o wcnigef roet-bett a((et'(et Seiben ttnb Svtibfalc biefe 
ju .jiot'cn toevmSgen, fonbcrn im 5UifbUct auf ben $mn ivit'b 
neuet 1 9J?ntI), nettc 5\t'aft ttnb nette ^rcubigfeit ju tva()t'()aft 
d)et* ^I'tragting ttnb Scft'egting bet- jeitltdjen fieiben gefunben wct'bcn 
bcnen, bic ben gutcn !>it'tcn l)ct-jlid) iicfccn, 

I. 1 gjrfrf 2, 2125, 



97ad)bcm bet 1 5lpofld im 35ot'an(5el)enben com ttn|lt'iif(id)en SBatt* 
bet bet* S()t'i^cn im SWgcmeinen , ttnb bann on bet* cjebulbicjcn @t*# 
tt'apng Ijattct 1 / ttnget'cd)tet' 93e()anblung ttnb bet 1 Sicfclojtgfcit bcc 
9)iettfd)en get'cbet !)at, fo enfwrfelt cv im Sc|'fabfd)nift bic ft-afticjen 
^SeTOcggt'itnbe, wcld)e jeben lattbigen jtt wiKigem Seiben ct'intmfet'n 
foKen, tinb nimmt biefelten Ijet* au5 bem etben (S()t't(!t ; nut bent 
ja bic Itfufcigctt alg i()t'cm Slcttcc ttnb ^cclcnft'cttttbc in bet* innig# 
ficn 35evbinbttng j 



bev toittigeu 

ajtt fott ben Kiulngen bewegen; 

SBot'fcilb @I)t'ifti/ bem wit* nad)folgen fo((en v, 21 23.; 

2. btc btit-d) eipifti Scibcn unb Sob gejliftete (gt'lofung . 24.; 

3. bic feltgc cmcinfdjaft mit )t'i|lo bttvd) bic SScfcfyvwtg i). 25. 

1, SJcnn il)f urn 58ol)(ff)at wi((en Icibct ttnb et'bttlbef, bag i|l 
^nabc bet oft, fagt bet' I)ctL 5lpo(?e(, ttnb fe|t bann ()tnjn (. 
21.) t cnn bajtt feib il)t ( berttfen, fintcmal awd) Stji'iji 
^u geiittcn ()at ftk ttttg, ttnb ttnS cin S5ot'bi(b gclaffcn, 
bap il)v fotlt nad)folgcn fetnen ttp)lapfcn, 11$ (l)t'ijiett 
feib t()t ( jttm Seibett, tiub jnwir jtim ttnfd)ttlbigen Setben berufen, 
ba5 In-ingt ettet? Styi'ijienbwtf mit fid), if} ttnjei'tt'ennlid) on bemfe(# 
ben; ba^ (eljt-ett unb baDpn ubet-jeugcn cud) btc Sln8fpdid)c be 6t'# 
lofcrg, 9iebet et' nt'd)t yon bem .^t'Cttj, n>eid)e$ man in fetnct 1 0?ad)# 
folgc auf fid) nel)mcn tinb tragen fo(fe? l)at w ntd)t oft bic Seincn 
auf bie iijnen ttm fctnctwiitcu ficuovjlc^enbcn Sctben ()ingcw>iefen? 
^retf} er nid)t bie felig, tvcldje urn et'cd)tigfcit wi((cn Dct'fo(gt wetv 
ben, ttnb mmmt ji'e bat-an, m ti iljnm im >imiei mijl 



2fm Sonnfagc SRifertcorbfaS j)omfnf (Spi|M. 513 



belofjnf tt>erben? SBoju fo t>l*fe r!>fhingen ftir Setbenbe, iinb 
ld)runa,en fiber @otteS gnlibige (gntyiwcfc tinb fiber ben feHgen 
gang ba- Sriibfale, wm ber @f)rif?enbet'tif m'djf iffljjfrtwnnlid) mft 
Scibcn wfniipft wave? SBir mflflta alfo ol %fflcn auf 8dbm 



gefapf few, roeil wir bem diigdjb'ren, bet' atld) fiit 1 tm$ gelitfeit 
()ri#o, ttnb wei( bet- leibenbc m- itnb SOlcijlw fcittcit SBcfcnncrn 
fcin aSorbilb jtir DMtfofgc gclaffcn I)rth crtit btt^ cjrtti$e Sljrijffn* 
f()m j|l n)fffnf(id) nlcfyft anbct'S al^ 9?rtd)folge Scfu. 

cit gplUfcr fii()t-fc feiit SOeg bttrcf) vid tutb frf)merjK^c 
ben, hird) cfliffinrtit^ ttnb fitcj? olc|rtf()<t; gdben oon fciiifn 
ben, tinb felbjl: won fcinett gmmbfit tinb Sfittd^"/ btnf'f-titii' an 
Stiba* tinb ^Vh-ii^, fi'nb il)m bcrdrtt wueben} qualsjoKeiJ .^ot'pct^ 
Uibcn nb nod) wl fimecjli^fwd edenleiben l)at et- em^funbcn; 
ba5 frcitj Ijat ci* gffiMijen, am ^i-ciije Ijat ei? fcin Scbcn in bcit 
Sob baljingcgctcn. Sfi'lan^t et' iiid)t S^af^folgc? l)abfit wiv hid)t 
9?ad)folge gclcbt? ftnb wir m'd)f hi bet 4 (jdl, SdUfc m(f bem 3ei^ 
d)cn be5 tuctt^S bejcidjncf, bamft Wti 1 hm cfrfiijigtcrt nadjfolgcrt 
fottcn? bi'ii-fen (P n twiojei'it, tmfCi'in ^fi^pf 311 fo^crt, bri' btit'd) 
^eibcn jut 1 ifsct'i'IidjFcit rfaa/gangen iff, tuib bicfdtc 6tntpc tins 
fii()ren will, j'n/ bet 1 jYIbft 1 bev Sfficg i(?, <tuf belli malt ju QJo^ 3^ 
Iana,t? @o geaM'p ttii 1 Sljn'llultt altf tinfeftt ^ervn befennen, fo QC> 
wip miijfen ttoii' in feine. ^tipj^apfen tt'den. 

ev l)eil. ^eft'ttS brfdjfeibt tind (Sljrijli Seibeii fiod) A^'tUW/ 
wo e5 Ijei'dilji'te tinb tvie ct 1 e^ tnt^; tv fagf (. 22.) J SBeldjei' 
feine iinbc gct()an Ijaf/ if! aud) fein S3ffntfl ilt fei? 
item ^iinbc erfiinben; alfo al3 ein Unfd)Ulblgcr/ 
lofer \itt S^ri|iu/ fein Seibeit Ijaffe nid)f iit feinei 1 
tinb Uvf^vung, fonbevn in frembei 1 Ufbeitljflt; tinb nttd) ()ien'n 
ci 1 tins? SJorbilb tinb $?iijlet' fein. $m\: wiv leibeit tiifmals ganj 
ttnfd)Ulbtc|, tutfeve Seibcn tteffett uii^ adenuil ats iinbct 1 , bcttii wi) 
i|^ ein 9ieinet' jjtt ffnben/ tuUei 1 benen/ ba niemanb rein ift? witf fi'nb 
j>t aUjtimiil finbei 1 ; abev bod) fotlett tDir titt^ burd) Itcfcclf^aWtt/ 
(Sflnbfii, Sajicr tinb jtrafbare .fjanblitngen ben $$ tutb bie SBfrfolr. 
gnna, bei 1 SBdf tinb tljrei' $inber nid)t jujieljen} bci 1 rtidb beS 
gaffes bet- 2Be(t gegen tins fo(( ntd)t di tinfrer fttt(id)eii Serfeljt'^ 
Ijeit, fonbei'it in ilirer S5ogl)eit tinb gfinbfd)flft gegeii &?dt)i'l)eif, 
grontmigfeit ttnb @ofttfurd&f liegen; fo ftar eS bet belt iiitfd)Ulb^ 
gen Seiben bei' Ijeil, Sfyoftel ttnb ffii&ttyw, fo Ifffeit uitb ffitrbeil 



Seiben ton (S()ri|li iinb feinei 9fJeid)e3 rciKett, ba^ \jti$t in bei' 
I)cil, <Sd)vift aKciu tntb uotjugswrife I re it 3) ale tfytt S n 5 flt 
6()ri|?i be^ @rf reujigfc n roerbeit wir mit biefem f wij rite 
erfd)ont bleibcn/ ttnb wenn fie aud) tiidjts weitet 1 fan> fo 
tmS bie SBBflt bod) mlt SBfrieumbungctt tinb 85li1jtfj?ugfn 
gen, iinb aKcrlei Itebdtf wibet 1 ttn^ reben/ fe bap Wit btit'd) 
tinb b&f*@crfld)fe gel)en, SBwffi^wr, ^efviiger/ <Sd)Warmer tl, 
gefdjolten wetbcn* 

Wnb'wie bttibefe %i|lU5 frin Seibw? (St ( fd)rtH ntdjt 

I. (Sk-w tfivcljeftialjv,) [ 33 ] 



514 7(m onntafle SKifericorbiaS Domini, (gpijlcl. 

ber, bfl er gefd)olten wavb, unb br(utete nid)t, ba 
litte; cv ffellete e3 abet bem l)eim, ba ued)f tid) 
0>. 23.)' ebulbig erfiug fein Seiben (3ef. & : */ 9.), 
gait nid)t S5Bfc 8 mit S3ofem/ flucbfc nid)t, ba man ifym flud)te, be it te 
fiii' feine $e inbe, unb otnie jtd) fclbfl jw t'ad)e n/ fyoffte er <uif @ctt unb 
fibcriUp km ba5 jfrafetibe @ct'td)t, 5lud) l}itm\ fcttcn ftii' S()vi|li 
giipflaipffn nad)folciciu ottc nab^ ftatft bic 'iSutigcn ba^u. 
tindjt'tftlid) ij^ alle (2clb|l()ii(fc tlnb <2cltjli;ad)e ill iincrfd)iilbcffn unb 
Bfrfcfyulbrtett eibcn/ ffinblid) adf Sieblofigfdf, 3 131 '"/ n'miit unb 
9iad)fud)t gtgen feic U^ffcfc tmfei'W Svfibfal. 3 e fd)Vi)ft:er bicfcc 
jliKc, gebulbi^ @iwt untft ^avfcn viinc\falfn iji, bfjb dfrigec 
foilcn iviv bftcn, bap oft jitf ^acftfolge irijli un j^avfcn wottc, 
bamit and) tt)it* gebitlbig unb ci'getcn fficit in ben Stiffen 
@ottc mid) %i|]i SJorbilb?. 

2. 3 l|l< foiKiflM I'ti-aguttg uttfdjulbi^ct' cibfrt foK 
hwcacu bie butd) Sl)ijli Seibnt unb Sob gejliftctc ill'? 
lofting, an we(d)c bci' ()dL tyctms cdnnct't (o. 24.): Stjviflu* 
hat unfft-f (Siinbnt felbfl gpo^fcrt an feiltcm ^eifce auf 
bcm ol;;, attf baf wit, bfc (sSflnb* abfifflortch, bet' 
n'ed)tigfett hbfn, btit'd) wHd)^ 3Btntbnt i()f 
wjovbm. a ttnfd)Ulbige Sdb^n b'^ SrlBfet'S foil un$ 
bap unfcv Sctbftt urn fftcftt)iKcu und uid)t sum galifh'id: 
itnb wit 1 in flnbe fatldt, Didim?^ 1 foKcn wit 1 amyit, and) leibcnb, 
tinc^ l)ei(. SBankld tm6 btjlfipigfji, 9i)?aid)? fattrn tintfr 
unb S5frfolgn0fU Don Sl)t'i|lo ab, wn-bfn i()m u 
an otfc^ ^iilff/ tmb wcidjcn Don bcm fdjmaicn Sikjj? bet- 
fc^fut'd)t; bie (Svlofuug, weld)e wir ^rijlo ftn-banfrn, foil un8 in 
tcu SreUf erfjalrrn ttttd) im jtnjlet'tt Sftalc bet 1 Sljvcincn unb 

fale. 6j(rijlu6 l)at unfct'e Bitten ^eo^fert an fdnem i.'eibe; 

bie lei)ififd)en 6ii()nepfei', auf weld)e bie Sa'nbe gelecjf mat 1 
(3 9)cofe 4, 1 5>)> biefe mit Ijinauf ttal)inen auf ben Sllfar/ auf 
weldjem ft'e gffd)lad)tet wnivbeni alfo l)at ^ri|Ju, al$ et am 
tanunc be^ ^veitjes, al6 feinem SKfat 1 , setobtet towbe/ unfere 
tinben ^eo^ferf/ b j). et' Ijaf ffetfenb bie <2>frafe unfet'eu 
gelitfen, unb ft'e attf biefe SBeife, btit'd) bie$ fetn ^pfet 1 gefilgf, 
(Sdofuna,, SBergcbung bee 6iinbeli, (gdafftit^ bet 1 
ftafe, Seflnabigung cworben. SMel Ijatte eu ben 
bap wit 1 , bet 1 (2tinbe abgellorten, bet 1 eredjtigfeit leten mod)ten; 
ttie biit'd) 6()t'i|H leiblidjen Sob alle emeiufd)aft mit bem jeitlid)en 
Seben aufgeljobett Watb, fo foil btu-d) unfet* gei|ilid)e^ (Sferben, bap 
wit* niimlid) bel! Siinbe abflet't'en, aKe emeinfdjaft mit biefef 
ganjlid) unb BOip aufgel)oben wet-ben, fo bap wit mm gat 1 nid)tt 
mel)e mif bet 1 @finbe ju fdjaffcn Ijafcen, unb nut 1 bet et'ed)tigfeit 
Men, tint* fyeiligen unb unth-aflidjen i'ebenS tm tefteipigen, ajtt 
erpfjid)tef tins ()t'i|li Sob. 53ebenfe c ^ weldje grope fifet 1 , weld)e 
{)etrlid)e nabe, weld)en fiipen SrofJ, weld)e gewiffe ^offming be 
>j|>fcrtob (Sfyrijli, bat? SSfrMfnjl beine^ Briefer* bit 1 erworl-en l)at! 
wie wi(()1 bu il)m bafiiv banfen? nid)t and) baburd), bap bu willig 



2(m (Sonntae SttifericorbiaS Stolhinu @pif!e(. 515 



bic Seiben iibernimmji, weldje et in feinet $ad)folge fibw bic& font* 
men ju laffftt fflt? gut unb ()dlfam Mtd)tet? t leibet ffir bi$ fan 
Sob, unb bit wol!te|J nid)t8 tint feinetwiu'en (dbcn? icfye an ba$ 
3>orbi(b @l)dt1i, etwage 'ben 6egen fet'nes Sdbens, unb tfifte bid) 
dnjugdycrt in bie emetrtfd)aff fdnet Sdben, benn ft'd)e, butd) feine 
SGtinben ffob wit t)dl wot-ben (3*f 53, 50> fti blutiflw Sob 
lidlt un t>om (enb bet.@u'nW, i|is ntd)t Idditei 1 / fdtget, tmfd)uN 
^ig letben rt(3 fd)Ulbig 60 woifett wit b^nn aCcjeit gefapt fcin^ 
in banfbiit'et 2iebe gegert Sefum bag ttfUj JU ttagen, unb i()H 511 
Ipvcifen burd) ebulb unb igtgcburtg. , 

3 3 U wittigee Si'ttagung unfd)utbiget Sciben foil un6 enbii 
ltd) nod) ci'iuuntern bie btttd) bie. S3cfel)tung ju Sfjtijlo ju 

gcfommene felig^ em'cinfd)rtft nut 
5 ( 25.)t 3()t watH wi^ bi^ ittcnbtn 
Ijt feib nun befel)tct ju bcm Bitten unb 
<2cdcn, @injl warct i^t wie bie o^nc Bitten {) 
ben 6d)afe, bcnen al(c-3 gcbrid)^ <3pdfe unb SitanF, @d)U^ 
SCat'tnng unb dn l)5()et'ct J-uljtct; cinjt fd)Webtet idt in (S)e 
vet (2>ede, unb bcfanbct cud) in cincm l)od)(i itnfdtgcn 
a alleS ijl jc^t ftnbet'3 gcwotbcn/ il)t fcib ju ^(jt't'ilo, bcm 
Bitten, bcv Sebcn unb oode entigc giebt/ befdjrt wotbcn^ 

3lufj!c{)t futjt't ^bet ent'C (Sedett, enct ewiges feil wabvnimmt, unb 
beffcn unbegi'Cnjtc Siebe cud) ailcs gictt, wa$ i()t in bt'cfcm unb fiit 
jenc5 8ebcn nStljig l)abt* SBic ifl bod) fat 3uff<inb eot unb rtach 
fuwr .^cfdjntng fo gan$ anfaw! bicfct fo unoergldd)Iid) eiel 
fdiget d( jenet! bleibt nut (iet-5 dngcbcniP bet gtopcn tmbe 
^eti'U/ fdjmedt unb feljct nut tSglt'd) unb jtfinblfd).> n>ie fitunbli^ 
unb barmljctjig ct tfl/ unb wic fo gut il)t cs bd il)in l)abt. Unb 
wcnn nun bicfet |)it't bntd) ftnjlte Sl)a(ct bet Sctben cud) fiiljtt, 
wollt i()t nid)t folgen? wollt il)t ben otnfnpfab mit tljm unb un* 
tet fdnet Obljut, 2citun.g unb feinem @d)Uft ntd)t bcttcten? jutiic6J 
geijcn unb wetdjen Don- bcm, bet ben ctncn ba ewtge 2ebcn giebt 
(3oi)v 10, 27. 28.)? ^ann^ ju fd)wet/ ju l)ftrt, ju bunfcl wctbcn, 
wa$ ct ovbnet? tjl ct nid)t bci tins ttlf^ Sage bis art bet SBelt 
Gnbe? tt&jftt ct tins ntd)t mitten im ^tettj mit feinct nabe? w> 
<)tticft et un ntd)t mitten in $tangfdcn mit ben fii^en Stojl 
feincs SCertes? ijls nid)t (seligfeit mit d()d|to (cibcn? wcnn 
bie B^)^S im 3> fo \M$t ft'e wal)tt, un^ nid)t ^tcube biinft, 
ei'S nid)t l)ei'tltd) (jinaus? 5 ft ; (tfyHjto wollen wit ttcu blcibci 
untet ben bangjlcn (d)icffali?n, wenn wit nut iljn ^abcn, fo 
wit nid)t ftagcn nad) ^Immcl unb di-bc, uub wenn un aud) 
unb (Sede cctfd)mad)tcn , fo foH ct bod) attejcit unfetc 
unb unfct Stjeil fdn in @wigfeit Slmcn* 
hit()et ie$ t|? dne fd)Bne a^o|?olifd)5 ^ijlct, unb 
bavtim auf biefcn @onntag ja lefen etotbnct, bxtp ji 
iibet'etu|limmet mit bem @oangdium Don bent guten 



516 tfm onnfage SRifericorbiaS Domini, 



in it)t? jti bet* gntd)f b*$ faukn^ bi ba 
fyeipf ebtilb in ft mij tmb Seibeiu 

3u v. 21. Sn @rjfrn.jfd)t n 1 an ifyt'en Bet'uf; jtc ju ei'< 
inncvrt, wavltm unb woju jtc ($l)n|fa tvorben ftnb. (Sure Saufe 
unb 61)t'i'|lfnfl)flm bvingfS mit ft'd),/ bap itjt 1 leiben mt'iffef; bemt batum 
Iiabf H)i* bent Scuff I abgefagf, unb Gt()t'iftum bcf'cnnef : ; bat't'wt feib 
tilt 1 Jn8 SSajjet gctaud)t, baj5 iljt* fuel) fottt tcgcbtn adcdci Ungliitf, 
in bfi 1 Jffielt unb om Scuff ( gu IHbcn-. ^ict 1 (jcijif: f, wi(f|l bti 
^fuei- Ijaticn, fo imipt bu belt S?aud) and) Ijahn; ft)i((|l bit fitt 
6l)i'ilt tmb ortc0 5finb fc in, fo mttpf bit and) Icibcn/ wa6 biv 'bavot 
tt)tbci'fal)t't. a lycifit unb ill bcr Sljtiilcn Softing unb 2Jtoaljeicj)fft/ 
cin (jtiliflrt/ tljciirff, eblcr unb fcligff Sctuf/ bet 1 fre juin cwigcn 



3 um rtnbfvn 7 auf bap ct 1 fold)? 93orma()fc beflo 

ft 1 un$ Dot 1 jum SSovbtlbc ben vcd)tcn iOtciflet 1 , unfcv 
unb ^ftTtt, Sl)vi|lum, Wfldjcm ami) b^g(cid)ctt ivibct'faljttn/ unb 
fcil-ft tfin. inciftcn l)at Ici'bfrt miiffcn, @i' rcbcf abfi? Don if)in alfo, 
rote Me &d)rift $e&et) bap w t()it al ct'nen gwiCtng, obeK iwcicr* 
lei c|]a(t uorbilbct; nid)t atteitt aB cin %cmpcl {wit man and) 
anbci'C fscHigrtt i)ovbilhn mag), fonbci'n ai ben t'cd)ten i)it'fcn unb 
93ifd)of unfret @etlcn> bet- fill 1 tins Qtlitten, unb ttnfet'c @iinbc an 
fcinem eibe atifS %etij geopfert, nad) iwldjei 1 @ejla(t ct ( itnfct 1 
Srpjl unb elicjfek t.(I. enn bicfc ^affion besJ ^ffrii 
'('witt ft' ffifu) l)at gat 1 fincn tuffflid)fn Ijoljen Sttilint unb 
SJorjttg uoe attfn anbcnt. 3 1 "" trjhti, bajl et- uirf aMcft 
ein (S^einpcl geiaffen Ijat, jum anbet-n, baj) ci 1 fi'ii 1 -un gcliffcn t)at, 
juin britfen, ba{i ft 1 aKet'biiig^ unfd)iilbig gclittfn, a{^ bet- nif. feinf 
iinbe gctl)an :c. 

gu . 23. (St- jlcllcfc bie @ad)c bent Ijcim :c.; wic 
will ei' anbet-a tl)un? @o er tvcip, bap jt'c t'[)m Unw^f t()un, unb 
wottctt baju rcd)t gefyanbclt (jabeir, unb f)teL' ffin 3ttd)tct' auf ^cbcn 
t|], fo mup cr cS wolil fcincni {)imm(ifd)en 93atet', 'bcm t'cd)teft 9iid)* 
tci- (affcn bcfoljlcn fcin; bcnn er fdlje wol)(, bap bic firibc unb 
SSjlci'iing nM)t wiit'be uitgejTraft blejben, ja, bap fd)0n ba(5 tU'tyeil 
bcfd)loffftt/ ba @d)tvet't gcfd)at'ft, unb ben (gngdn I>efo()left war, 
3et'ttfaiem tnnjufcljren. Sieljc, alfo, fotten vvif and) tljtm in unfcnn 
fioibtti.; id)t biKigen nod) iviKigen., i^)aS fi'e an tin iljtin., fonbci'it 
oft bic @ad)e (jeimlldfen, lei* 'e$ wo(>l -fidjfcit tvirb. 

3u . 24. Sa Ijorefl 'bit bic ved)te ^t-ebigt Don : bct ( ^affi'on, 
ivic (Sf. ^ctt'iiiJ ! -hid)f adein ba6 cine @tM om Scibfn S()t'illi !cl)^ 
re^, fonbevn beibe be ; i 'cinanbci 1 : fecf , ncimlid) bie -'^tfftff obet 1 ben 
^uftcn., unb ba Xcin^cL Senn ct- mad)t eg alKjtct- jttm 
ffit 6 tin|Vre tinbe. 'a i|l cin fold) 3Bf, ba oft fo woljt 
ffiHff, bap et- babnt'd) oet-fotjnet tvti-b, unb folcfjes annimmt jur S5e# 
ja()(ung fiii- affct- SBeU iinbc. 9?un if! abet- ottet 3ont t'ibei 1 
bie Sunbc fo gt'op, bap nicmanb mag benfelkn abtvcnben, benn 
bic range ^erfon, offctf oljit fclb|l; bet' (jaf fc(b|t ntfijfcit ba3 
^pfev ivci'ben, unb fcinen t'cib laffcn an^ f t'euj Ijcften. a ijl 



3fm ^onntage SKifen'cprbfaS Somim. @j>iffel. 517 



ber Slttar, bavattf ba tyfet'< flat? aw^ebrannf unb wrjf&rrf, burcfc 
bag $etiev feincr gt-nnblofen Siebe/ baju felbfi N iw'ifFen berolj<>< 
Vi'ieftet: jti fo(d)ein tyfer fein. . . 

@g ijl abet- f0l(&>pfa nid)t baju gefdjefyen, bap wuvalfo bleu 
ten fatten, tvie n>ir jtioot? getvefl: (fob/ fonbcrn eg fo(f enblid) bag 
tit tin* fd)affen, bap wit bet? unbcn log. rcerben. $enn fo bie 
finbc bnt-d) iljn ifi gwpfwf/. fo mup jt'c and) &tf$btet tinb gctilflcf 
n, jmffmal opfrni (jfipt fo Did/ al fc()lad)tc nub wfirgni. 
im 21. Sejl. nuiptm aUc >pfcr 9cfii)!ac{)tet ttnb flefgbtrt DOi 1 
ebwcftt wei'bcn. 9?un fie ab gctobfct ill, ijl (If nid)t taju 
f, bap wjc folffen nod) barinne Kcikn b (ebcn. Saruni 
gilt c5 nid)t, bap man bie s Ijc.ilfamc 2e()vc on bci 1 @nabc <S()t'ifti 
ttnb SSfi'flfbuncj bet 1 finbcn iuotttc. ba()t'u betiten, bat! win mm foi'f 
inBdjten Icbcn/ wtc wit jtiof gelcbt ()atcn, ttnb t()ttn wa.. wtj? woff* 
ten ($om. 6, 1. 2. 6' 8.). -@o bit abet in (Si'inbcn fi)iipl)i;|l ju 
(cbcn, fo fiinn|l bit nid)t fagen, bap fte in bit- gc^bfet fei, 'ttnb be* 
frffgcjl: mur bid) fe(6|T, ja bit Wgwi|h?'f>fl bid) mit beinem eycnen 
Seti^nip, bau bit fitfjme^ eon (5()n'|io, in tvelc^em a((e iinben gf# 
fobfet ft'nb, tinb bod) in bit 1 nod), fo jlarf leben. 

S)ut-d) weldjcg SSttnben i!)i'. feib l)d( wot'bcn. @ie(je, 
JVt> et 1 iinmer bie jivei @fMe bentlid) bei einanbei- fc^ef, baran 
bie S>?ad)t liegef/ baniit ei- ved)t iintci-fdjeibc unfa* 5)Bei'f OyeldK^ 
feinein ^Tempcl folgct) ttnb (StyrifK iBcrbien|l (dd)e"leic..@|aii6e 

crgreifet)- 

3u D. 25. a, bdtcfef et 1 e$ biii'fe ttnb flat 1 f)ei'ait>5 ;/ ba$ ,ic^ 
gefacjt ()abe, bap c$ nid)t unfci'S SBecB nod) 33frbtVn..fie$' ill, ber 
iinben ttnb Sobe^. low jtt wet-ben, fonbern atfcin jn'jti. SKiuibcii 
tinb Sob ()at foM)c nu'iffcn t()itn. S^ ()at cud) nid)^ gefoffcf, tx>.i(( 
cv fagen, webei'.S3Jut nod) Siuibcn ; ja t()i' fonntet and) mdj'tO.a$t 
f()ttnj bcnn i()v tvaitt nid)t anbcvt!, bettn elenbe, wfirt'te unb 
terloitnc @d)afe, cn off abgcfoitbeit, unb jjtif .f)M ' 
unb fonntft end) fe(b|1 twcber ratljcn nod) (jelfen. 
ftii-fg ^iiten .timmc gefyiht, ber end) jtt i()in geh-adjt Ijat'att'j bei* 
SibgoWcwi unb adcrlei St'i'^egen; bag Ijabt il)r nid)f oei'bienet, fotu 
beni i|l cud) burd) feine SBii.nten nn.b S3h)t et'jvpi'bcn ; b.ai'um fcljet 
ju, unb iebet and) alfo, al5 bie, nid).t nieljt- imnpc ttnb Ki'loi'enc 
d)aff, fonbet-n nun kM)i'ct ttnb wicbet-bfad)^ it)fem Ijebcn t,lanb 
folgcn; an Win ii)v I)abt kibe, cinen fvommen ^ii'ten, 'bcu etui) mit 
allcm g-Ietp weibet tinb Bcrforgct, bajn eincn tttwn .Q3ifd)pf, bei- 
ailetUdalbcn atif end), jieljct, eudjju fd)^en unb bet iljin 'ju ei-()a(# 
ten. (Sin fo(d)et ( twiev ^ittei 1 unb vedjtei' .53ifd)of unb .sptrtc (bcnn 
e? i.fl etnei'lei Slmt unb S)?anje) . ifl jtJiftit^, unfei- (ie^fcec ^?n % , beu 
biefen Sftamen Dot* a.tten mit afteti (()ven. fiijjt'ef, \\\\$-, jitm ewigen 
Srofl, a( bet kibe, 5111' vedjfen |)<inb ottcg b()tt ttn|ei-(ap gegett 
ben SSafet 1 ttns pet'fi-ift unb ttprbitfrt'unb fein^ SGtinben 5eigef; unb 
banad) (jiev tmten auf ;i'bcn bag auf(ein, bie an i'ljn gfauben, w 
gievet, nvi()i-ef, (jevfovgef unb b'e()iittt, burd) fjm 'Sort/ 6act'ament 
unb tvaft be^'eil. @ei|H ^.falm .23. 



518 tfm <s5onnta0e SRifericorbiaS Domini. 

I, Srmunteruttgen jttr Unfcfyulb beS 

1, tUifdntlb be$ SefcenS jjl, bap wir mBfllic&ft tnbelfrei unb urn 

fd)ab(id) attf bev einen, mS0lic|jjl pjttd)tmafn0 nb 
nttgig auf bet< anbet'ii cite ft'nb, 

2, 33ewec$v(inbe ; ft'e i\l 

a) bie etg 

b) git ii)i ( 

c) buvd) ftc bfititen wit 1 iin^ rttif ^ctben am beffcn oot 4 ; 

d) nut' bcv, wcldjej! nad) i()f flfcbt, hinn auf bie SBot)(* 

tljatcn vcdjnen, bie ^rijhi* buvd) fcinen ^ob erwow 
ben l)at; 

e) oon il)v ^Hngt t>a$ gan^e (^(ftcf einw frifgcn 

fdjaft rait Sefu ab, 



H. (Jrnuinfctungen jit eincr fotfvbigen ^rfragung 

, ba$ uniJ of)tie unfev 5Qcrfc()ulben jugefugf tvivb* 

(inb at^ttfet'fctt; 

1. au* bcm Spriitbe Sefu 

2, au fcinev 



HI. 

1. cc 33mtf, ben 

2. baS 9301'bilb, weldjcS unS unfct* .f>ovv cjelaffcn l)at; 

3. bie S.Hi!;vl)fit, bap wiv ntiv im 

unb ^vcubigfcit unfcr iinfent Sciben Ijaben wci-ben; 

4. b(V SCa()v(]cit ; bap ir nuv nad) bem SDZape bicfeS @fwten an 

bev wfoljnenben @nabe unfew* m'n 3 c fn ^fiffi ^l)fit 
(\eroinnen ; 

5 bie SBalji'ljcit, ba|5 wit 1 nut' bet biefem (Stt-eten in eine red)t ftu 
nige, beaju'tfenbe @eme(nfd)aft mtt bem ^vlBfet- eingeljeii 
fonnen, 



IV, UBovin fSnnctt unb fotlen wit bcm SSor&ilbe be^ 



1. Sn bev Befonnenbeff, bie jebe iinbe ju metbett fd)tj 

2. in C|t'ofimut()ujet' eftnnunA; 

3. unb in jebev menfd)iid)ett ua,enb, 



V, Uttfer tve(c()en ^cbingungcn offefn fann un^ ber 
3efu jum 6ege 

1. SEBenn wto bie Uvfrtd) biefe SobeS 

2. bie grnuuttefungen fccfolgen, bie fid) an iljn 

3. bie ^offnuncjen ev$veifen, woju w un0 



tfm onnfajje SRifericorbiaS Domini. goangcKura. 519 



VI. SBie ba$ 3?or6ilb beS Idbftiben rlSfer$ mif atfen 
ben bet <rbc untf au^ftl&ne* 

1. @$ offenbart tin* w'd)t be$ $Wim ( id)tfgen ^fwfem'e&f, fonbern 

be? $afer$ >i)nmel$beruf; 

2. e* |W(t un* bie' ton Sftenfdjwi einwfinenbe oftesftaft 511111 

wiU'bigen )ulbon ban 

3. c$ jcigt untf ber SWinenfaaf reidje gwibena'rnbte ; 

4. e$ (apt be$ eb(en $awpfcv$ (ji?^tt (^nnf^aft un* fcfjauen. 



II. Sot). 10, 

5lbfd)nift l)an)t mit bem unmtffelfoar 
jufammcn. 9fac{)bem bie SWifglifbfv be 
brn ^linbgfbornfn, bee ejn fd)i?ne$ Sefennfnip t>on Sefu, feincm 
Setter, abgclcgt ()af^/ ail !()>? liftljettcjemeinfdjaft au6gefloen, 
unb bamit tewiffcn l)aftcn, waU ft'it 1 uitwfirbtge Sorjlfhfr tinb $i\\)f 
rcr beg il)ifn anwfwifen S5olfe jte feien Sap. 9/ 34., fo rebefe 
'3cfu Don ftd), a(^ bet- Slifir bcu Sdjafrn Snp, 10, 1 11., 
bap |fbft' ftH^tmapigc @influp auf offesJ Self bttrct) iljn bebiiijjf, 
an fcinc ^erfon gefniipft fei; unb bann fdjilbet't ev ffd) ; felbfi a($ 
ben guten ^trten, bev mit Ijt'ngebenbet' Siebe tuib (SelbfJatifopfening 
ba0 mine ipeil bet- @d)afe feinei- SBeibe wa()vne()inc ttnb befoi-bet-e. 
.5)ap tvti- al^ @l)n'jfrit in Sefu ^l)i'if?o ben gtifen fiirten iejT^en, 
bee gefonunen i|l, bamit wiv Seben unb uctte enuge I)ben follen, 
ill mit$ed)t bet 1 egenjlanb unferet 1 ^veube, unb baf i|l bie. 
3bee biefeS <2>onntaa,g. 3 U ^ l * S l<clI ^ c ai " |wt'n fpllen nn'i* nn^ 
ermuntern; unb wiv ivevben ung feiner fmten, wenn wit 1 envagen, 
tvet- er un5 ifl, Wat? et* ftir und t()ut, wa^ ei 1 unS gtebt, unb wa5 
wit 1 alfp Don i()in evwat'teu, wie wir utig i(im fo ganj unb gar, fo 
uollig uub ditffydtloS anttevtvouen biivfen, S5ie 95erg(eicl)itng be\J 
^rlofet^, ba^ Don i()m gcbraudjte S3ilb fdjliept fid) an |>efef. 
34. an. 

23, 12, 3^ bin ein gutet 1 .f>ivte, eig, id) bin bet- gute 
ntd)t eincv untet ( unb nebeit uielen (inbet'n, fonbem bet- eiiu 
$ige unb ajjeinige, aupei; miv ift fetnet 1 , bee ba? leijiet, n>a$ id); 
bev gute ^(r(e bin id), ben f(n? fdjon fennet, bei- end) uwljcipcn tjl, 
dttf beu UK g^offf ()abt Set-. 23, 4, 5, ef, 34, 11 10. uub 
l)cfoubet- o, 23. unb , 31,, erg(, and) '^Jf. 23, irten, wie 
Slbraljam, Sfaaf, Sfobi ^>apib, nwen @igent()iim^i)frren bet- 
^eerbe; btefe Bpi'|Mung iff ()iev fcefonbet 1 ^ fe|ijul)alten, wergl. %ol). 
I, 11.; (^drifhKJ i|t ^evv bee ganjen i^enfd)en()eet-be, fdjon ol 
(^djopfer, befonbevS abet' buvc() ba^ ^t'lofung^wet'f Sl)?o|}g. 20, 28. 
1 for, 6, 20, <ap, 7, ^ I ^etf, 1, 18, 19, ^wifcfjen bem 
fiivfen unb feinev ^eet'be fi'i^^ |W) fit innjgeg SBerljaltnip, eine 
emeinfd)aft, fo jwifd)en Sl)rifto tmb.feinen Kititngen ; infonberl)eit 
ijt bei biefem 23ilbe and; bie Ueutbel)t'lid)feit 



520 .Jfm^PnntogeSKtfericoi'&iaSSomuiu. (Soancjeltum, 



bie Iwrbe fcwn beg $ivte\\ nid)t enffee()ren, jte ijl ol)ite iljn 
ven, bem fnmget 1 , SDiangel unb alien @efal)ren ^)w3 gegekn. 
jhtS ill un unentbel)rlid), wenn wit* roerben tint* etlangen follen, 
woju @ofte$ @nabe il)n un3 gefdjenft l)a.t, (Sfben be*> cwigen Se* 
bens, S)iefe feine Unentfceljrlidtfeit fud)t tin* SefuS, wic btu-d) 

fo and) buud) anbet'e SSilbct 1 anfd)aul(d) p madicu, wctut n 
td)t bcv Sfficlt, ba^ S3rot bc$ 2ckn^, ben SSkfl :c. nennf. 

30r()ftltmfl bet 1 UnetUbeljvlidjfeit i|^ abet' nid)t gegenfeitfg, n 

tinfi'ft 1 md)f/ wlr aber feinet 1 , bat'att^ leudtfef unt fo mcljf bie 
feinei 1 2iebe ein, bie il)it fo grope Opfet* fiif tm$ l)at tn-ingeii 
5tu^ beu Siebe eutf^vingt bie Prfovge, weld)e bee ^>irt ffl 
feine .spceibe l)at imb ttje beweijl; auf be .^ivten Siebe unb $uv> 
fovge (jfuubet fi'd) ba SSet'tvauen, bie egcnliebc, bet 1 eljovfam, 
bie. g-olgfamfeif, weld)e bie @d)afe bet; fieet'be i()in fdjitlbt's ft'nb, 
tmb in bicfet* Oi'bnung ivet-bctt jt'e bet 1 i)ielen, gt'open, mannigfad)eu 
unb ewigen egnungen tljeiKjafHg, bie et ben @etnen jufliepcn lap 
fen fami tmb will. Gnomon: Pastor bonus, ille, tie quo 
praedictum est per prophetas. Pastor, cujus propriae 
sunt oves; bonus, qui vitam point pro ovibus, cui illae 
curae sunt v. 13. Hodie, qui unius oppidi vel pagi pecu- 
des mercede pascunt, pastores dicuntur: sed h, 1. nobilior 
est significatus vocabuli pastor. Universum Christ! mur- 
jius hac paroemia de pastore et ostio continetur. Cal<- 
vin: Christus se unicum esse pastorem praedicat, ut certe 
in neminem alium proprie hie honor et titulus competit. 
Quotquot enim fidi sunt ecclesiae pastores, quia eos ipse 
excitat, necessariis dotibus instruit, gubernat suo spiritu, 
in illis operatur, non faciunt quominus ipse solus eccle- 
siae suae praesit et solus pastor emineat. Tametsi enim 
eorum utitur ministerio, pastoris tamen munus sua vir- 
tute obire et exsequi non desinit: ita etiam magistri sunt 
et doctores, ut ejus magisterio non derogent. , 

$ut()et' $ird)en^. 12, l t : ie5 ifl em tt'o|Wd)e Danger 
lium, weidje^ tm$ ben $m\\ Sl)fijlum fcin lieblid) otfcilbet, unb 
leljt'et, Wd et ( fi'ii 1 eine |)et'fon fei, was et* fitt* SiBetfe fiil)t'e, unb 
wte et 1 gegen bie Sente geftnnet fei. Sljt'ijlti^ mad)t fid) jum guten 
^irfen, bainit jeiget et 1 fein an, wa^ fein Steid) fei, tthb worinne 
e$ |le()e, nub jvilf fo Die! fagen: 50cein Steid) ijl nitfjfS anbet 1 ^, 
benn baf? id) bie @d)afe t-egiet'e, baS if}, bie annen, bflt'ftigen unb 
clenben 9Kcnfd)on auf^vben, weldje wol)l feljen unb fitljlen, bap iljnen 
fon|l ntd)^ Ijelfeu nod) ratljen f'ann. $ ffl)let bei nn nur bat'an, 
b(?p n>ii' nii|Vi<e S)?of() unb elu-edjen nid)t fiiljlen; wcnn wit 1 e ffll)< 
If fen, fo iDiirben m balb Ijin^ulatifen. arum foK man Stjrfjlum 
alfo pi-'fbtgen, bap et 1 feinen S>cenfd)cn wenvet'fe, wie fdjwad) et- fei, 
fonbern jebermann gevne anfne^ine, h-ojfe, ptfe, bap man il)it im; 
\\m pt'bi!be aid einen frommen |)it'ten, a fommen benn bie 
toon iljnen felbjl l)evp, bap" man bie ^Jewte nidjt melji 1 bavf 
unb fpeifan, -. ' . 



..2fm@onnfa8e3JKfericorbia8 Domini. @anfleliiim. 521 



@inen gii ten Bitten nennf ltd) @()t-iffu$, wetf f* fo 
Umfamje ba$ aHeS t()ttt, ,wa elite* p'ten ^flid)t iff, unb wa 
man ba()ct? on il)m erwarfen barf. 3m golgenben ffiljrt nun bet- 
CLT bc S3ewei$, bap er ein fltitw $irte iff, inbcm ci ( bie SWerfc 
male einctf fold)cn angiebt. a et'ffc iff, bap bet' gute ^trte 
fcin Seben fftr bte @rf)afe lapf; dtffattfopfmmg au* -fiiebf, 
jum &eflen bee <3d)afe, fte ju fd)flen unb 511 wtten, djarafterijirt 
ben mljtcn ieten; ein aRietfiling baflegen, oljne Stebe 5111- $cerbe, 
tnnt @eIb|Jfu(ftt unb ^igcnmi^ nut 1 grtrieben/ benft nuc attf bic eignc 
Slettung/ wenn jt'cf) efa^rcn nal)en, unb giebt bie >m'be ^)vci. 
Gnomon: Ponit vitam, hoc qainquies tlicitur, samma vi. 
Hoc summo omnia reliqua beneficia pastoralia praesup- 
poniintur, includimtur, inferuntur Jes. 53, 10. 6. Lupus 
mpitj lacerat, quas potest, ceteras dispergit; duae ratio- 
lies nocendi. Bonus autem pastor congregat v. 16. 
Calcini Ex singulari amoris affectti quo oves prosequitur, 
quam vere se illis pastorem exhibeat ostendit, quia de 
earum salute usque adeo est sollicitus, ut ne propriae 
quideni vitae parcat. Mercenaries intellige, qui doctri- 
imm puram retinent, et qui per occasionem, ut Paulus 
Phil. 1, 15. loquitur, potius quam recto zelo veritatem 
animntiant. 

35. 13. t'ttnb, warum bet SWiet^ing fo t^tit, rote ei? tljut, iff 
feine ^ei'5cnSbefd)affcnI)eif, bap et* felbjifficfyfig iff, oljne 2icbe ftif bic 
; ei* Ijat bie@ad)e fcin.eS ewi nid)t pi bet* fcinicjcn cjfmadjf. 



. 

Gnomon: De mercede non de grege laborat. Observandum 
antitlicton v. 14. 15. : mercenarius ego ; mercenarius 
pastor bonus; non est cura ei novi; fugit aniniam 
meain ppno. Calvin: Fugit, quia gregis dissipatione non 
tangitur, quia nihil ad se pertinere putat. Nam qui mer- 
cedem spectat, non gregem, utcunque in tranquillo eccle- 
siae statu fallat, tandem ubi co minus certandum fuerit, 
perfidiae suae documentum edet. 

55. 14. 15. in &weite8 d)araftcviffifrf)f8 SKnfmal be$ gufcn 
ivffn iff, bap er unb bic @einen jtd) gcgcnfcificj f'cnncn, unb ^war 
(. 15,) auf ba$ 5lHmunigffc. SJJ.14. 3d) ci'f'cnnc bic 2ftci# 
ucn, iff nid)t on bem fcnncn bci 1 ftuperen S5er()ii(tnif[c ju crjlc< 
Ijen, fonbcrn cfi bfftcic&net bie I)erj(id)ffc Scftraut^fif, bic n>ol)(n>oi^ 
lenbffc Siebc, bic fi'cunb(id)ffc Simeigtmoj, wie jic untet 1 S3ufcnfi'ciiiu 
ben ffaft finbet, bic ntd)^ toot? einanbct 1 Dei-bergen, fo bap j'ebci 1 mtt 
aWeni, was ben anbevn angcl)f, Dottffftnbig befannt wirb. (So fenuf 
bei- gt'lofeu bic cinen/ iljven ^erjengjuffanb, iljrc Sebflvfniffe, i()r 
2Biinfd)en unb eljnfii/ i()i' offen unb Siebrn. Slbec fein (Men* 
nen iff nid)t ein fljatlofeg, fonbern ein tljfttigeS; wie liebenbe (fern 
bic S3ebt'trfnt)Te i()i'cr flciucn fenncn, unb fiii- fi'c foi-gen init jtmo^ 
fonimenbei 1 iiic, unb a((c$ fo einridjten, unc c$ benfelten Ijcilfam 
iff, eben fo bev gutc unb gctveuc ^ii-t, 3efi^ S()riffu^. (5i- forgt 
fill 1 flffefy )va5 bie <ad;afe feinei 1 SBcibe beburfcn, unb veidjt e8 i 



5*22 2Cm onnfage SRifevicovbiaS Domini, 

bar jiu- redjten $ctt unb <tunbe. (Si- fpeift fi'f mit bem 
feincs? SSotffS, girbt fid) feller als bad i } ebcn?brot ifntn nad) il)in 
fd)mad)tenbcn @eelen, ffiljtt fie 511 ben lebenbigen SBflfffrbadjen Mmiw 
lifdien StcfffS, fd)ii(5t ftf wot @efa()ven, leitet fie auf ted)tet <2tra|le, 
nnb bn'iutt fie fnbliii) ju bet ewigen 9tu(ie. fine fo mad)tige, wic 
cuicibige ftiirfotge ift I)ier mit wenigen SBoi'^n befdjvicten. Calvin: 
His verbis suum erga nos amorem rursus commendat: 
cognitio enim ex amove nnscitnr, et curam secum trahit. 

Unb bin befvtnnt ben Sftntion, ft'e fcnncn mid) nig iljvcn 
rloffi 1 , .pcilanb, (Seclcnfminb, fyabcn fin Ijerjlidjcg SSerfi'rtiifn ju 
mir, fi-ijfbfn fid) mil- mit wtfor 3i.vn i fu-()f, Dfi'^flfcn meinc Sicbe 
, Sanfbarfcit unb Si'cuc, flbfrlaffcn fid) jvillig mcincn 
, unb ft'nb mit aKem wot)l jufvicbcn. 
. 15. ilMc mid) mcin 93atfi- fcnnf, unb id) fcnne 
ben SBater; fo innig, wollig unb burd)brin^enb ijl unfer cjegenfeitu 
ge? rfennen, wit id) mit bem iBatei* unb bei' 93atet; mit mil* burd) 
bie inni^flc Siebe unb emeinfd)aft Dci'fcunben iff. Gnomon: Hoc 
colmeret cum versu .praecedente. Saepe habitus fidelium 
ad Christum deducitur ex habitu Christ! proprio ad pa- 
irem cf. 14, 20. 15, 10. 17, 8. 21. Calvin: Christus di- 
cit, now magis fieri posse nt nostri obliviscatur, quam ut 
pater eum rejiciat vel negligat. luterea mutuum a nobis 
offi'cium exigit, quia sicnti ad nos tuefidos confert quic- 
quid a patre accepit facultatis, ita vult nos habere obse- 
quentes et sibi addictos, quemadmodum totus ipse est 
patris, et omnia ad ipsum refert. abater, Sini in bem 
Slnbern; tt?ir finb finanbciv fo offen, aU moglid); wit lebcn 
fam -fift einanbei- unb in einantw. O innigeiS, IjriligeS Seben! 
fiipe3, wcdjfflfcifigcd ^rfennen unb eniepcn! iD ^iebe, 
fiiv anbve wagt unb aufopfert! 

2 u t () e t $ i t- d) e n * $. 12, 13. : Sfi?ic f ennct {{)n bet SBatev? 
9T\d)t auf wdtlidjc, fontern auf gottlidye (Jifenntnifu @, 51.; a 
i|l ein I)ei'rlid), tro|liid) (Si'fenntnip, babiii'd) bee 93atei' feinen (if ben 
Soljn fennet mit unau?fpred)lid)er, gnmbtofer, ewiget* Siebe, wie et 
and) offentiid) turd) bie timme om ."pimmel bejeuget t)t SRattl), 
3, 17. iiil-eil nun bei 1 SBatft Sljtillum alfo fennet, unb Sl)vijlu<J 
gleid) alfo itn^, feine <2d)afe, and) erfennet, fi? ixn'rb bara'itS einetlei 
(Irfenntni'tl, fo Dom S3afrp ^ul > d) S()tfflinn and) an uni gelanget, 
tmb babju'd) wit wiebevwn burd) Sljtijlum beS S5atei^ ftj gegen 
yn^ erfennen foden: ncmlid), baf, ie ?t ^()tijtiim, feinen <Sol)n, 
Uetet, fo traget ey urn ffinetn)i((en and) gegcn IMS, fo 6(jri(fwm, 
alo bie <Sd)(iflein iljufn Bitten, fi'fennen, ted)tf ii(ei'lid)c 2iebe, bajj 

wiffen fotien, .well ft un feinen @ol)n gegeben l)at A biip et 

nid)t wilt ^cvloveu nod) i)evbammt (jaben, fo wiv nut an 
felben glauben. 

SS. 16, 3)a$ btitfe d)rti'aftei'if?ifd)e f mnjei^cn be$ gufen .^irt 

511 fcincr 



ini, (Suangefium. 523 



bringt unb fte bte egnungf n bcr djafe (finer SBeibe mit genie* 
pen Kifjt 

3d) ()abe nod) rtiibm @d)aff, fo nennt er bie, welrf)c 
finjl (fine @d)afe werben fpflfcn, bie aflc, rcelcfye mit (geljnfucM nad) 
id)f, 3Bal)t'()d unb grjeben im $erjen begievig ba$ goangeHum am 
naljmon, a(* e$ il)nen geprebigt warb, nb gKiuHg torn fid) ergafccn, 



Sic (inb nid)t auS biefem (Stalle, nid)t eom 
rael; bev (Ivlofn 1 mcint ()iei: bie in atfei- -SBflt ttnb imtcv alien 
fern jfifmit lebenbcn $wjfn, bie, ben $ug be 3 $atevs jum <S 
ffiljlenb, bis an$ (Snbe bei* Sage, buvd) bic ^i-ebigt bes (5ai 
wivfiid) ftii' i()n gewonnen nb ju fcinet 1 @cmcinfd)aft 
tverbfn wiirbfn. ^i^ auf (Sbciftum wurbe bS ganje 
(d)led)t glcid)fam in jroet gvofcn 2lbtl)fiUmgcn ersogen, bcven fine 
mil' cine bcfonbere Offenbarung otfe^ f)afte, unb mit i()m in 
rfi'SSct'binbung (lanb; bif^ follfe nun anber^ werben, auf bag 
9)ienfd)engcfd)lcd)t foUte ffd) buvcfe (()rifhim bie rettenbe nabe 
tc6 ei'jli'ccfcn. Gnomon: Jam oves dicuntur, quia praevisae 
cf. c. 11, 52 wbi Dei filios pari ratione appellat. Alias 
oves dicit, non aliud omle, erant enim dispersae in mundd. 
Habeo, hoc verbum habet magnam potestatem, 6r wilt 
nam(id) bamit bif ctt)ip()Ctt be^euge v n, bap fie tmfeljlbat? j feinei' 
)eei'be fommen wcrben. Calvin: Mihi dubium non est quiu 
ad gentium vocationem respexerit. Ovile enim apellat ve- 
teris popnli collectionem, qua a reliquis mundi populis 
diremptus in Dei pecnlium et unum corpus coaluerat. Sum- 
ma est, pastorale Cliristi officiuTO Judaeae angulis non 
includi, sed longius patere, 

Siefelbigen mup id) fterffi^en, (o i|l e-@jjftf SBilfc, 
bantm notlpe nbig ; unb 6l)i'ii]tig l)at fie I)ei'gefu(n1 bui-d) feine 5lpo 

unb @angelijlen, unb fiiljvt fie nod) iininei' bci-ju bui'd) ben 
iwb ba^ 2Bcrf be^ uoit ifym gcjfiftctcn d)i'i|llid)e 



Unb fie wevbe meine timmc I) oven, annel)men, bem 
Slufe folgen, an mid) glaufcen, ju meincv @cincinfd)aft fummen; bei- 
6rfolg bw iH'ebigt beiJ @angf litun^ wirb Ijiei- te$cid)ntf, bic @amm 
lung cinei- <51jri|jQ angcljovigcn emcinbc, 

Unb wivb cine ^eei-be unb ein irfc weuben, eine 
MM ^ffrbe unffr ^ftri|lo bem fluff n |>irffn 'wirb fid) biiben, gf^ 
fammclt au-3 alien SJBlfwi, lebenb aUentljalben im @(auben bc 
oftnf* @pffee!. t Gnomon: Haec unitas gregis, haec unitas 
pastoris coepit, postquam bonus pastor anhnain suam po- 
suit c, 11, 52,, et suo tempore, sufflamiue omni sublato, 
consummabitur. De jure, Jesus semper cM unions pastor: 
de jure et facto igitiir uuus fet. Calnin: Hoc est, ut iu 
corpus unum coalescant omues Dei filii: sicuti unam f'a- 
temur catholicain ecclesiam, et unius ca])itis unum esse 
corpus uecesse est Eph, 4, 4, Observa moduin quo grex 



524 2fm@onnfa0e2KifericorbiaS)omini, oangefium. 

Dei colligitiir: nempe quuni unus est omnium pastor et 
vox ejus aiulitnr. uH)Ci' ,f it'djeiu^. 12, 15.: (E$ tyaben 
edidjc biefen <2jmtd) baln'n gebeufet, bap c3 infiffe et'fiiHt werben 
balb ttot 1 bem jh'najTen Sage, weim bet- @nbed)vi|i werbc. foimnen, 
unb @lia$ unb @nod). 3)a$ ift.nid)t rcaljr, unb l)at'S eigenfclid) ber 
Seufel jitgoridjfot, bap man ajaitbf, bie ganje SSJdt wvbe S()Vt(Iru 
ivn-bcn. ai'um I)iifc bid) fcafi'ir, bicfcf (.nutd) ifl tvaljt 1 wot'bm 
unb ci'fiidct balb banad), ba (Sln'ijhiS gen ^immel tjl gcfaljt-cn, unb 
fldjct nod) iinmct' im @d)jvangc. @r facjef, bafj ben Apfibcn and) 
fell ba$ (hiaiujdium grprebigt Wft'bfn, bap fie and) an Sljt'i'ihun 
glaiitcn, bap a(fo aus Subcn unb ^.ciben cine d)i'ijl{id)e cmcinbc 
iuovbe; ba5 ()af et' banad) but'd) bic 5tpofre( flct()an, bie ben v 
prebigfen unb kff()t'fen ft'e jnm (Stanbcn. Sfiii* nu'iffen immev 
I)fil-ic\c 5xt'cuj f)aben, bap i()i' ba me()m'e S()et( fmb, bie bic 
torrfolflcn. 3" ^ U(?t ' ^iffion^i-ebigt liipt biefet 1 Scjrt fe()i- 
mlipic; ftd) fceljanbeln. 



licl^ci* 

1. ie @ewtp()eit btefet- SBBaljrljcit gdinbet ft'd): 

a) auf 6I)riflt SluSfagc i>. 12,: 3d) bin ein 

b) anf fcine @e(bfkufoj>feniii|j fi'ir nn-5 and Siebe o, 12. 13, 

2. ec reid)e 3i)i^ bicfei 1 ^a()d)ctt jeigt ft'd) an bei* innicjen e^ 

metnfd)aft jwifdjen Sfjn'fro unb ben <Seinen; 

a) @r evfennt (unb forcjt fflr) bie @einen . 14.; 
- b) i|l ben @etnen burd) (auben nnb @rfa()fttng tefannt 
B. 14.; 

c) i|l wit int'f bem SJatw fo mit Kjnen auf^ 3ii)^ ww 

htnben D. 15. 

3. a Sroftwicfye biefev SSa()d)eit fflr SIKe to, : 16. liegt bat-in:. 

a) bap et 1 and) bie nod) fcvnc ft'nb ju fcinev @emeinfd)aft 

brtngen ivi((; 

b) tap aud) fie al(e feine 3Bof)ttt)aten fdjmecfcn foKen : Unb 

ft'e werbcn meinc ttmnie ()oven. 

II. ^etradjfungcn fi& tie ^irfcnfwue 3ef"+ 

(Sic offenbai't ft'd): 

1. in bet- unenniiblidjen @orgfalf, mtf w(d;et' er uni? fudjt unb urn 

ft'd) fammelt; 

2. in bei ( fltuibigen 5tuf(td)f, bie et- Met 1 uttf ffifirtj 

3. in bet- aiifopfct'nben Siebe, inif weldjet* er tinfev etwige^ .fiei( be> 

gvftnbet ; 

4. in ben ()eiifanien (pfat'funcjen, bie et ( ju tinfet'm tvaljt'en, 

eben unS mittljcilf. 



III. SDeu gufeu Bitten ut> Me 

Wradjfon wit'/ tinb fe|en; 



onntaflc Subitafe. <gpi|W. 525 



1, SBie ftcl) 'sffiiS ate ben fluff n trfcn 

a) inbem cr fi'if die 23ebiit'fnif|' iinfw* f i|tf aufs 2M* 

fommenffa fot$f; 

b) inbem ct- tin* @d) in aflw @fal)n flew%f; 

c) inbcm e? feine Jpcct-bc 511 mefyren fud)f j 

d) inbcm ft- bic @eweu JUP eivitjen Sfitu&e einfitf)it 

2. SBir brtwd)ffn bie fltife ^>cb unb feljen/ woju un bic |iitv 

tfuti-cuc 3>f" BcttPidjffh 

a) jti Ijci'jd^ft &cfce gcgcn t(); 

b) jti bem'fwiHisffoj? Jolgfamfcit scgw ffinm SBifftj 

c) jit fcfttm 2lnfct)ltcf)cu cin i()n in gvopcn efaljrcn; 
jut' Svcttc gfgcn bic, wctdjc bet 1 %>m unfct-ct 1 

l)af> 



IV. f)viftui5 flK $\rt IM ^rbe, J>ie cv urn fid; 

melt 



1. <r fiil)tt fciuc (^d)afc atif bic 

2. et fcbfi&t unb Dcrt^ibigt bic i()iu anwfftaufe ^cct'bc gcgcn jcbc 

cfaljt; 

3. ce ftmif 'bic 6ct'ncn; 

4. w fflljrt fie ju fi'd)cm ( 



V. Jble itfetifie&e 

1-. jc rtiifo^fctjibc SgAnQaUf \\\it wclc()*i ( cv bic cincn fief) ju cigcn 

ci'wii'bt t>. 12. 13.; 

2-. bic jflrtlidK o^ffllt, mit tt)dd) ct ( bet 1 (Sfftwn warftt . 14. 15.? 
3. bic a((umfa|fcnbc wabe, mit wddjcv n 1 fcinc |>c ct-bc mcljvt \>. 16* 



. 16> 16-- 23. I Jlrtr. 2> 112^. 

nt vcbcf o'n ben Ojffnkvungcn 

btV @cincn, bap frc J-f|f i() fpljcn tnib j'fftf irrVVfi* iridjf; 
5Bf({)fc( jeigt,. bais int gcgeinvai'Hgcn Sctcn fcinc gcinj oodfo-m* 
nunc cmcinfdjaft jwifdjcn bcm t'lofci* wnb ben latibtgcn .jiviff 
ff, wic fi'e cinft, unulifcfh'oc^cn tutb bnt'c^ fcincit SSccfrH gc? 
jcnfci^ jlaft ftnbcn ivirb, ivcnn wif 311 ben SBofynnncjfft \>n 
^vicbcne, ju bcc t'cd)fcn ,f5ciiat(i wcrbcn ^clangf fdn-. Sn 
i'tiflcn Scbcn, ba$ Icljvt tut bicfcv S8cd)fel ukvbicS nod), 
ft'nb wit 1 in bet* ^vembc, ba ttnfcc .^ct't* tuib ^au^t i\\\ ^imt 
incl ij?j tttib tvic Si)ri|len bic^ ckn al cine ^il 
{)cn, wic ft'c ft'd) als St'cnibliitije in bet* $vembe vcvljaltcn foKen, 
on vcbct bic ipijlfl to. 11. 12, gan$ irn SWlgcmfiiwtu Set 



5*26 tfm f^onntage jubilate. (SpijW. 

lofer rcbet tm (Sttatiflclium ferner nod) (. 20.) Don fin cm 
flfiifaij jtt>ifd)tn bet' Self unb bett (aiibia/i'; ekrt baraitf 
fen auY (SrmaMHUKjcn bet (SpijM mit 9tMju1)t auf bte ttevfd)tebc 
nen 2>erl)aUniffe Ijin. cm guangclhim jufo^e foK atier d)merj 
unb alle Sraurigfeif, rce(d)e bie SBclt effoa m-egcn mag/ i)on ben 
lo'iil-igcn biird) il)tt l)ij()h'e ^ttubc am ^ct't'ti beft'ccjt wct-brn; in 
biu 1 <Spi|lcl wivb i). 19. 20. infonbct'ljcit. ci'matjnf, bap jcbct* @d)ina'j 
fcct itnfrfd)tilbf^n Sctbfit biit'd) belt f{fcJitf alif oft |!anb()aft 
erfragcn unb mit ebulb iltft'rounbfn iv^vbcn fot(* ct* ^auptcjc* 
baitPf fill' ba3 deatijjclium unb bic (Spi|lel mod)te alfo l)if UHd)t 
bfi- ffin, ju ^fiijcn, tvc(d)fn (Sinn unb SSJanbel tec waljre Stji'tjl in 
ben manniafddjftt ^fi'ljalfniffcn/ giiilanbcn unb Ecfaljrimgfn bc(5 
ii'btfd)cu %4tM bett)etj1: itub b^Wfifcn fed, obct' eg nnt'b tins 
l)tcf bic ^efd)affent)cit bet- d)nftltd)fit gtvub^ n>ie fte auf 
gvben attejcit noc^ mit @d)mcrj unb St'aUt'iafeit gcmifd)t i|^/ 9^ 
fdjilbevt. 

1. 1 Deft. 2, 11- 



et trcil ^efruS bic S()t'ij!cn an btc cjvopc 
envirfenc tube mhn&i't ()at, baf ffc jut 1 fccfclicicnbcn tt 
nifinfd)"aft 3ff u Sdrijti gch'adjt \vot'ben fuib, unb bap ft'c jc^t mit 
ott itnb (l)n'fto in finer r,ijd)(i flu'cntioHctt SBerbinbunj ftdjfti, iiw 
bcm ft'c bmifen jinb, ba IjHK 33olf bc5 @igfiU()UmS jti fcin; nad)* 
bcm ct fre fevncr an bic tljncii oblicgcnbc 9Sct'^fIid)htiivj erinnct't 
l)af, bie Suflfiiben bfffen ju i)pt'fiinbi^n> bei 1 fte brniffrt t)at ott 
bet 1 gi'nflffttip 511 bcm wunbh'bafcn id)t fctnc^ iStoangcUum^ fo 
a,d)t cf in bcr Spi|frl bafauf fiber, btti-d) cinjdnc (Snna()tuuuifn 
ben Kiutigen Dorjuljaltett/ wic i()t* leud)tenbev SIBanbel befd)affen 
fein nriiffe, unb wie (tc in bemfelben bic Su^cnben Sl)rijli 
opnbrtfrtt fatten, tin* ftHlidjc SuUlDmmenljcit; Kljnlid) bcr, 
x)eld)c ber gflofcr in feinem ifbifdjcn Sanbel fo IjCfdid) efffcu* 
tart I)af 



df)Vtjtcnftntt uttb t^ttjlettttAiibel tti bett irbifcfKtt 

tiijfetu 

(S ftnb bret 35fr()a(tniffc, tit benert brt StpofJei ben <%i|icn 
tfttiSd)fff, unb ffir ivHd)c er i()m SBorf^fifttn giebt fur frinen ^fnh 
unb SBaltbcl } ft be{t'ad)tf t tljft * 

1, in bem ^etljiilfltip jli bfJ UiKjIiitioipt b* II . l%.\ 

2, in bfffl a>h'l)viltnip aid UUfrt()art jttr iDbrigfett 1317.; 

3, in 'bem bieiienbcn ^a'ljiiltnip a!$ fim$t jam 

tie 20. 



L Sf)fi^itftnit ttnb SSanbcl tm SfrljSinitp ^tt 
tlngl&ubiflfcm ii ^rttnbldgc allcr (grmaljnvingen, bfe ter 
Styo|lfl ft"n l bre^ ititb btc anbet'rt 35erl)ii(tniffe $ifb^ iff bie 2lnfid)f> 
vfld)e (Stiffen -wn jt'd) felbff unb bettt jcifll^n 2el;en (jabett, bap 



2fm 8onnfo<f Subitote. (SpiRef. 52 



fte ftd) at* $eemb(ma,e unb ^'(fli'imme anfdKn, ba$ irbifcfc 
a!$ einen 2Itifentl),iit in bee geembe, uttb aid fin* 9ieife obee 
ft,eimfd)aft nad) bee eed)ten dmatl) unb bent watywn Sateedtnbe. 
m\\\\ e* Ktljee (jeipt (w> 11.)' 5 eft eemal)ne eud) al Me 
grcmblinge tinb $iig riming fo will bet- Slpojtel fapt SBcil 
tl)e bed) eembliit!je unb ^ilflwnmc feib, fo lapt cud) bit 




himmlifcbe Canaan; fein ^lit-ga'i'fdjt t(l tin |)immi?(, irt bcm 
S^'^^inji ; berf iff bn$ ^iiff^dtiS mit ben widen 
file ble &al)lretd)e ^amilie bet ^lnb otte. S 6t)(l 
tlgi'im ijl g(etd)fam attf bee Steife itad) bee @fabf bc^ 
iacn o^dj bag gift ftfrliwf ee nid)t attd bem Stag?, ttad) 
i()in vidittt fid) fetne ^jaiije 6et)fud)t, tl)trt tilt ee uneemtibeten 
6d)eitte$ ctUgeflen; nianti)ee(ei 6efd)tt)eeben jinb, ba^ weip ee, won 
j'ebee ?)ifeifc tiiijtrfrfhnlid)/ ee frijlct ft'd) mit bee felicjen Sludjt^t 
auf 3Jtt^e am 3'd5 bem ft'd)een ^iitjeee, bee felbee bee SBeg ijl tlnb 
bie JBa()vI)eit unb ba^ Seten, beeteauf bee .tmmft^i(grmi ft'd) 
an; liiif fehieit ^iteifejjefiiljefrn wanbelt ee in (lintead)f, ^iebe unb 
^eieben, benn e^ geljt |a nad) (Sin em 3'ele! mit unn6tl)tgee S3uebe 
bcfd)it>tet ee jt'd) nid)t; feettbfg geniept ee j'ebc ^e.(iutrfitnfl, bte t()m 
feinee SBaljIfa^'t Jit Sljell n>ieb* 2Benn wie biefe 5lnftd)t ituf# 
n om jeit(td)en ^eben ttnb alien Seeljaltniijen beffelben> ba^ 
eint Stetfe itf nad) bee I)imm(ifd)en fseinutfl)/ fo wieb mand)e 
fdjllns^ bie fofifi wftd feffeU/ jeeruiiiert, fo rtwben wie 
eid)fiv3ee U)itebigeit, tmb frettbigee/ eefiidt mit l)immlifc!)ee 
btted) bie^ Seten ttanbeln 

ie et'flc @emrtl)ium^ an bie .^imwrtftfirgtr tmb 
^ee geeid)tet^ lifgt in ben SBocten (6. IL). (g)tt()altct citcf) 
Don fleifd)ltd)en Sii^en/ veld>e twibee bie @ee(e |h"ei* 
fftt* 6d jlnb nid)t blop bie Stosfdfforifimarn ht SlBoduji/ bejf 
g|)eln-d)^ ttnb bee ^tteeeei/ oe w(d)en bee l)eil ^ctrtt* l)iee 
warn*, unb beeen bie 6l)tijlen jt'd) etttljaittn foKen, fonbwn es ftnb 
(ie ftnnlidje Sfijb Unb S8c<jieebeii bamit gemetitt, bie aus bem 
fleifd)ltd)en, b ; ^ aU3 bem iuwncbeecjeboencn, ungcteffeifen ^eejen 
flttfpringcn, Unb baljee feltet- f(ei|d)lid)> bcfe, un^Wid), wdtlid), 
irbifd) ft'iib, 2l((e Seibfnfdwfwn, won behen bie Kinbrt bee SBelt 
rrgifrt werben, alte SBegierben, benen fie fo \e\Ui& i()e frm 
nett, fodcn bent %i|leit- fern fetn unb blcifcen. |>dbfud)t, 



mit cittern SBoi't alle SEBcrft bee ginfitrnfji unb beg / 

follen il)ti(len ful) en(l)altetu Unb foaeum? bee Sl^ojlel girfct ben 
@nmb altt SBeil fie foibee bie (SteU lleciteiu 5ltv(jefel)en 
won bem (tupeeen <sd)aben unb 9?ad)t()eil, ben foldye Sitile, dnc 
fo uiivjotflidje eftniutng ttbee iljeen <5clawen oft bringt, fo ftnb 
birfe fWfd)l!djNt JfifJe b^ iiitgebeffetten |>crj ttod) in anbc* 
vet 1 .^ejieljuns ^d)fi gefaljelid) unb fee(cnweebeeblid), jt'e 



528 Urn (Sonntage jubilate* 



bte (Scde unb il)t' tyaljt'CS $ci(; ffatt bap ft'd) bii (3ee(e, rote 
fie foil, ju I)imm(i(c|cR ebanfen tmb gottlicbcv 6d)nfud)t cd)ebt, 
unb babtit'd) (minor me?)r orcbdt roit'b, rcirb fi'e on biefen fleifd)* 
lid)cn Stiffen jut* @rbe l)erabgc$ogen, iinb Hjre ganje 9iafttr wirb 
entgottlid)t, inbcm 3>rbifd)e$ egenffonb iljm <Sd)nfnd)t tinb Siebe 
wit'b. 93.011 bentfctteit >immeleburgot'n forbert alfo ^eft'ii^ jtievjl 
cine I)immlifcl)e efinnung; cin !)imm!ifd)fc Sanbcl wivb Don 
fc(bil aus f()i' folgcn/ nub bett fot-bei'f bn* Sljjojlet (. 12, )/ wcnn 
ci* cniialjitft: ^ulji'ct eincn gufen SKBanbel untet* ben ei* 
ben. ie ^()i'if?cn bet* etfett 3it()i'()unbet'fi? (ebfcii-fibmttt umgeben 
Don Unglattbigen, %\titn obet' ^dbcn, bic bem @oange(ium (jod)(l 
fcinbfelig/ nb nut' afi^tt geneigt waitn, bie aflei ( bet 1 SBeFennet 1 . 
be (EljviffrntlnimS btcfcm felbfl jui 1 Sitjl jtt le^en, tinb Don ben 
@iinben bet* 6()t't(lcn auf bie ltngott(id)feit unb uu(ttf(id)en runb 
f(ir>c be3 Sf)n'|?eiu@fiiiiteit3 efnen jwav falfd)en, abet' bod) fd)einbrtC 
watjt'cn unb gegvunbeten 9tMfd)Ittp jtt inadjcn, SBeil bent fo war, 
unb well bie (gljrijfrn in fold)en S3ed)SUni||'en jtie unglatibigen 5BeU 
jlanben/ fo et'mn()ttf befiljalb bet* Slpoflel mit gittem 9te^t jit einem 
ijeiligcn unb un^i'(if[td)en SCanbet. ie 93et'(}v\lfnif[c fmb je^t swat 
anbet'5, abet? bod) af)ti(id), bie (Srmaljnung ba()et ( nod) eben -fo fdju 
511 bdjet'jigen, SBit 1 Icben in einem d)djKid}en @faafe, fajl nut* 
nu't (Stiffen jufammen, abet bie S()t't|1i 9iamen fii()fen unb 
jlen fyeijien, ftnb barmn nod) bet tveitem nid)t roaljrc %ii\\$w 
.ftfvvtt. SRitfen im d)o^e bet 1 d)tiftlid)fn ^ivd)e ftnben |id) 
Unglrt'ubige, fieufe, bie bie gi?ft(id)e SBfirbe be^ ddofet-^ unb 
bie Det'binbenbe fuaff feinet 1 ^oi'fc^t'if^u letignen, benen aHesJ ein 
(Stcud, ein cgenjfcmb be^ affe0 obec minbcffen^ bod) be^ Slrg 
n>ol)ii'3 ift/ n)a3 ba5 (SDangelium unb ein (ebenbigeS d()djleiU()uin, 
einen lebenbigen (aubtn betrifft; Seute, bie fo gern fiit .f5end)eiei 
att^eben unb ^etid)clfd)ein nennen, wa ft'e an ben gtetmbeit 
wa()rnel)infn; iO?cnfd)eit, bie feine gvijpeve $wbe fennen, 
ivenn ft'e Sabdn^n)ed()e an benen eiUberfen, bie |td) offen jjti 
befenneti* Urn fo(d)et* Seiife widen ijt bie (Snualjnung reid)* 
tig, bie and) jet nod) An @l)dpi $reunbe ergeljf; ^fl^wt einen 
gufen, djt'bawt, tinanjiSpigen 2Banbe( unfet ben Sftameiu (()dj}en 
unb or ben Slugen bet 1 $einbe beS oangelittmS, auf bap bie, 
fo yon eud) affemben, aU won Uebdd)(itern, cure gtu 
fen SBet'fe feljen, unb ofi preifett, wenns nun an belt 
Sag fonnnen wit'b, 0?iit' ju get'tt uedeumbet unb Det'Kijlei't 
bie 3elt S()fi|lum unb fcine d()t ( i|len, bajti fotten bie (!t()df?en bttt'd) 
t()i'cn Dorft'djtigen, beljuffamen, befonnettett ttnb gttten SBanbd feine 
^elegenljeit geben, Dielme^t 1 foil tfjr loben^werfljeS SBefragen bie 
SBerleumbei- &'igen (tt-rtfen unb ft'e wiberlegen. 9?id)t mit SBot'ten, 
fonbent mit SBetfen fotteit bie laitbigen S eit 5 nt P ablegen Don ben 
gottlid)fn ^r(iften bes @Dangditim^j ttntet 1 ben ^edettmbungen ttnb 
&Hjlm'ebcn bet* SEBelt , fott bet 1 gotflid)e S5anbe( bet 1 jviffen ! bie 
be)ie unb gt'iinb(id)(ie SCibedeguitg fein; wenn ft'e fcnfl mid) fdjfoei* 
gen, btit'd) i()t'eit gtiten Sffianbel fo((en ft'e (aut jeugen ftit 1 bic 93o.r# 

twff* 



Tfm onntofle Sufo'tafr. <Spi|M, 529 

freff(id)feif be* foufcntf, jti bent ffe ftcf; bcfrmien. ttob Mftf in 
a((er cmut() unb SSeljarrd'djfcif gefiil)rtc flufe SBanbrf ber G!)rijien 
fofl unb wirb c* felbfl bal)in bringeit, bap bie- Slfferwbnee sunadtf 
gum (Sdjnwgen gebrad)t wt'ben, bann fo0<K jttm Ian ten ^reif* 
ofte*, *nn* nun an be.n Sag fommen wirb (eigentlicf) 
am Sage bet 1 $eimfud)iing)/ wenn oft am Sage gna'big .pclm* 
fueling bic fgneV b 6ngclium ilberjeugt/ unb jwat burd) 
ben giifon SBanbfl bet 1 laiibigcn felbjf, ba^ alls S3cfd)ttlbigungm 
gcgcn ba5 Sl)vi(letUl)iim ttnb fcinc wa^wn SSrffnnff ganj grunblo* 
unb nut 1 cin eivebc on Silgen ftnb, bairn wevben ft'c @otf 'pw 
?en ft'iv biffe fcbe, ffir bic kffet-e Ufbet'seugting/ fiiv wren gntcn 
SSnnbd, bcffcn @otte3 nabc fid) rt( einc 9Mfcl3 jn iljfcr S^e 
fc()ning bebicnt I)af. amit nun btes aflcS gcfd)ct)en fonne, bamtt 
S()i'i)len fdber jnt ^Befot'bet'ting" .bee @adje be$ @angeltum<J itmud 
tcih-agett, fo ifl e-3 be>3tegen notljig, ba|5 ftc dncn guten Sffianbcl 
'fiil)t-en tin 93ed)a(fnip ju bet- Dom eijfe %'t|ii nod) nid)t fdend)<i 
feten unb gcbeffet-ten SSSelf, jm Skt'plfnip u alien nod) 
gefinnten Sfitgenoffen. 

2, S5e^ (51)vij?en <3tnn tinb SBanbet in feinem 



allet 1 menfd)lid)en rbnnng, bamtt fot-bett bet' Slpojlcl wont 
Sljrijtcn (. 13.) @el)0t'fam unb Unfevwuvflgfeit gegen 
a3ofgefe|fe atier 2W; nnb wenn and) bie tin* SBorjjrfc&frn stinad)jl 
nut bui'd) eine Don SWenfdjen gefroffene Sinotbiuuig unb (Siitrjcb* 
fung tins jtt befe()(en Ijabcn/ bod) foKen wit ge^n-djen, unb i()ncn 
bie fd)tilbige ^olgfamf'eif, in biefem unentbel)t'lid)en 93ev()a(fnifi'e bet- 
\\tiwt unb Untet'ot'bnung bev 2ttenfcl)en, bewcifen; nnb jtwaf urn 
be^ ^jct'rn willen/ fagf bet 1 Sfyoftel, bat'ttm n^eil bie? ganjeSet^ 
I)attnij5 bem SBiKeu be^ $mn gema^ ifl (9iom, 13, 1, ic.)i eS 
fott fo(glid) bie S'iEild'fi'djt atif. ben ^evt'tt bet unfenn eljovfain un? 
bepiinmen, nuin fo(( beu inenfd)lid)fn iObt'igfeif gc()ot'd)en/ rocil b 
erf e^ fo l)aben wtd/ man fott il)f ge()ovd)en/- wie man i()iu felber 
el)ot'frtin fdnttbtg jjl. et' @el)ovfam if! bie dttj?ei'e 2;().af A , baf) etr 
urn be$ |)ervn wtllen geleijtet wivb/ bejetdjnef bcf ^l)vi)len 
efiniut-ng bei ienet'-S^ah SBenn bet- 5l|>o|le( eon ben Sl)i'i/ 
flen bieg im S5etl)(f(tni^ jut- I)eibnifd)en Dbvigfeit verlangff, bie bem 
lauben an %ifhim unb ben JBefeitnmi beffeibf n ' offfe^ fdubfe^ 
lig wat-, wie ielmel)r wivb bev @e()ovfam bet ()t'i)}en g^gen tw 
d)ri|}lid)e Obrfgfeit and $jw*grunb< flrttwrg^n tinb mff fcr 
gropten SBifligfeit, Srette unb @ett>tffen()aftigfeit gdeiftet wet-ben 
miiffen. e^rfant unb UnfwwfivfJgfcit fctf bet- l) 
menfd)lid)en Orbmrng beweifen, ce fei b^n $b'nige> 
Oberjlen, obet; ben $duptUutcn/ I0 ben ^ 
on il)m 5uv 9lad)e itbev bic UcbeUljatn' unb j-um 
ben grommen, (. 14,)} nid)t Hop bet 1 f)od)(len 
^erfon, and) i()ten (Steltoerh-r'fei'n/ bic an iljwr @tatt unb unter 
i()rer 2eihmg S*ied)t unb (tedjtijjfdt (janbtjaben imb ^rbtuing ctv 
l)a(ten foKcn, ifl ber jrijt @c()ot-fam fd^ulbig, unb cr tejtirt i()n' 

J. (Sigco ^ivd&cnjaljt,) [ 34 ] 



530 3Cm onnfage Subilate. (gpiftel. 

unwetcjetlid), wcil et einjtel)*, bap bie (ginfcffung folder tmfcrge6rb 
nefen obfia,feitfid)en ^erfonen nid)(d anbered bejwecft, aid tie @i-< 
Ijainutg bet nott)wenbia,en >fbmm<}, aid belt d)U$ bee uttn ttnb 
bie grafting bet S3ofen; bie Bwerfwa'pujfeit unb bet 9?u|en fob 
d)et @inttd)ftma, i|t bafjer nod) eirt neuet/ Mffiget Slnfdeb SUM 
eljotfaim S)iefe willtge Unfcwflrffflfcit bet (S&rljlcn unfet atfe 
inenff()licl)c jbebnung ijl ein ott fihtauS iX^o^gefaKtge^ 95etI)aUen, 
benn bag ijl bet S8XHU _ottc/ baf i()t mit 2Bo()U()iut 
tt'et'jlopfet bie Unfoiffeitfyeit bet f()8tid)tcn 9)?eufd)eit (. 
15.)' SBonn initin^ttid)^ tinb to^^aftt ^eitfdjert, bie bd 61)n'^ 
jlenrtjuin imb bie S()tijlen webet fennen, nod) |td) bem{t()<ii> ft'e 
fcnnen ju lentett, in iljtet tl)otid)fen SBcrblenbting/ i)oit 93otuttl)ei(en 
ccffittt, ftfjifijf auf (eere @en ! irf)fe tinb lifblofc Utf()d(e, 536fe0 won 
beiu doatigelfiiin ttnb feinen SBefennmt ati^fagen, battn foil bet ttjn 
ty$(, oybfntlid)e> fcittgevlidj^eljotfame JBanbel bet (Eljtiflen bie bejle 
itiib fi-iiftiflfle SBtbetle^urig foidjet Unwiffettljeit unb fold)et ttetf'ei)tv 
fen, (jrunMofen ltttl)ei(e fein, le Mrgetltcl)en Sttgenbcn bet Wit 
flen foilen fie unb iijten lattfcen empfel)len; bap fte pfe S3fitflei- 
imb ttiittrtianen fmb, fott i()t @d)tt^ unb @rhpffel)hinflbtUf fein. 
SWoci) bffeifigt bet Slpofiel einc fel)t yet-fuljtetifdje SBotjleKung/ bie 
inand)en @()t'i(len, bet bie @ad)e mipDeifranb obet ltid)f ved)t ptWOjj, 
lcid)t jttm itna;d)0ffam gegen bie iDlu-igfeit tinb jut* SS?ibet'fe|lid)fcit 
gegen btitgetlidjc >rbmmg Ijfiffe toetleifen fonnen, unb ba3 wat bie 
^Bl)etc ^teifjeit, beten bie (attbigen in. bet @emeinfd)aft S()ti|ti 
fid) tewupt. wa StjS S8ittget eine$ |)immlifd)en faate^ aid 
enoffen bed immelteid)ed fiiljUen fte fid), unb mit &ed)f, tibet 
atle jeitlid)en 95eti)aItni|Te, iDtbnungen unb efe|e ett)aben, tin 33e# 
ft'tje einet teil)ett, bie nut ot in atten ingen untemot-fen ijl', 
lcid)f fonnfe and btefern etfyebenben efttl;! eine etini)fd)iiun0 
unb SSei'adjfurto,. bet bfit'getlid)en 95etl)al(niffe (jetootgeljen, unb b\tp 
bie Sl)ti|len flbec biefelben fid) ft)egfe|tett, did ot) fte fold)et iOtb; 
ttttng (id) nidK ju ftigen Ija'^enj bagegeit nun fa^ bet IjeiK ^eftud 
(t>. .16.): <3cib ttntetrtjan allet inenfd)lid)en Otbnung aid bie 
gteien, unb nicfyt aid l)a'tfet il)t bie ^teiljeit jtim S)ecfel 
bet $odj)eit,.fonbetn aid bie ^ned)^e @offed Slid bie 
$teien, will et facjen, bie bie l)i>l)ete $m\)t\t*ih. (Sljtijfo beft|en, 
miipf il)t end) bennod) in menfc^lidje Ctbitung unb SSetljalfniffe'fii^ 
gen, bie ja nut bad 3c1?e bed biitgeulidjen emcitwefettd bejwefr 
fen, fonfl wfirbcf il)t eiit-e grci^it auf ftinbltdje 2fieife -gebtaudjen, 
fie jtnn erfmanfel bet ^Bodl)eif inadjen, ji'e (jeUenb nia^en jtu* 
23efd)onia,ung bet bofen u|l bed nod) fu'nbigen ^etjelid, bad nut 
aHstigfi'tt felb|lffld)fige $wt$i eetfolgt -el)0td)et baljet aid bie 
^reien unb aid J?ned)fe ofted, bad ift ja ettte Jtetljeif, bap 
il)t ctted 5lned)te feib, on iljin etid) abl)angi^ ffiljlt, unb ed eiv 
fennf, wie il)t i()in einen DoWftcinbi^en @e()otfain fcbulbig feib; aid 
fned)te offee gel)0td)et nun tint bed .<pettn widen, unb bc< 
weift ettte SI)ti|ienfteil)eif in bet ottedfwdjf unb im el)otfant 
gegen ntenfd;lid)e SlnotbittincjeiK 



2fm onntage Subitafo @pi|H 531 

%n $et'()a(fniffe betf (ptiflen JU )bttgfeit ftnbet aucf) bic 
lefcte "fermaftmma. brt l)fH. Stpoffel* i&M tiltfgfeit unb Sfawfiibtma, 
(B, 17.): &l)U @J)te jebetmann; tyabt bie SSrilbet' JUb; 
ftft'djtet off; el)tet ben to nig. @weifet jebem in jebem 
$eri)altnif|e unb gemap bet biii'getlid)en >tbnung bie i()m gebiit)* 
renbe @l)M, unb im-fe^ef au @folj feirt be(lc^nbe a)^ltnip bee 
ttfbw* unb Unfci-oi'bnung; ben ^viiba-n, bie einen laubcn mit 
end) Ijiihn, bifjfiifift fce dufric^tiflf/ ^rjh'cfee, Wfyt Sifbej cuve 
ottwfurd)t mocjc cud) baju antrcibcn, unb >enn tye @ott 
tcf, ivevbct i()f and) bfii @tfUofcftrt @otte/ bcm ci- bad S 
ami auf @cben dnofrtcaut l)at/ ben ^onig mit sebiiljt'cnbei' 



3, e^ S()t'iflen (Sinn ttnb SBaubd in bcm bienctt* 
ben 95ei'l)a(tnip alt i?ned)t jum |>ei'vn. SBcnn aud) @cla? 
ei unb 2eibeigenfd)aft bem ei|Te bw @ange(ium bureaus nid)t 




(Sauet-feige R)ifFenben ftraft bet 1 Q8tt(id)en SBa(|d)fit fibtddflffn/ erfl 
inneclid) eirte beffei-e Uebct'jeu^unc) ju bewiifen unb bann uon innen 
bef?e()enbe Sefljaifnijte, fofent ft'e uncji)tt(id) unb fiinblid) 
Mntjiigfftolttn unb admaljlig ba^ S3f|fere unb SBaljre an bie 
be$ @d)led)fen unb iO(ipbt'aud)(id)en p fcu fn jum 
tl)um itbefgeh'etcncn (oclaocn/ unb jf^t nod) rinem 
bet in bem bienenben 33er()ii(tntf)e eine^ tned)f obei 1 einer 
0e!)t (fl_d)W Sed)altnip jebod) <3dd)fc fi'ein- 28al)l i(i/ wte e 
nid)t war)/ (jebietet mm bet belK ^tffug (o. 18.) j Sljt' ^' 
fHb.UHtevt'ljan mit alter $uvd)t ben ^evt'en^ nid)t 
lein ben giiticjett unb gelinbeit/ fcnbern aud) ben 
betlidjeiu eljovfam unb Untei't{)Hntfeit wivb alfo on bfftcn go 
fot'bfi'^ bie in eiflem foldyen bienenben Sedjaltniffe |!e()cn/ bap iljc 
SBiKe uiuntffelfcae bem eine'S rttibn-tt untet'ttjovfen {jij vmb iljv 
t)otf\tm fott mit a I let ^utdjt^ b'b in bet gebfUjt-enben jtfu 
geleijlet toetben, nidjt Hop ba unb banu, wo baS ttatiiflid)c 
wollen bet i>etten beibH/ ben efyotfam unb bie (5l)i'fui'd)t bet 
SDienenben, biefen etleidjtett, fo bap (t'e fajl nid)t anbecS fonnen, 
als getn unb fteubig gel)0td)en j'fonbwn and) bann nod), wenn bie 
.'. ^ettfd)aft wunbedld), fdjlimm, bofe ift/ D()ne natlh-lidje? SBoljlwoU 
>< len> foflen bie ien|iboten i()ten @el)otfam mtt getil()itnbet g^> 
fui'djt etwetfen, nid)t abet mit Stoft, 9Wumii unb ben ^enn^eidjen 
: be3 Unwidens unb bet SBtbetfpeniTigfeit* SBoIjl ijl e3 tin ted) t 
unb nod) mef)t v und)ti(?lid)> wenn bie .eti-fd)affen fo ft'nb, bn|1 
bie iSienftboten t()nen nid)H t'ed)t' mad)en fi5nnen, unb bet ^en* 
a((ct ^et'i-en Wit'b fOld)e Dot etid)t fovbetn unb t()tien l)ei'gelten, 
abet bet \>om eijle be8 (StoancjeluimS burdjbtitngcne inedjt foil in 
bee |)iitte unb Sieblofjgfet't be^ ebietets fvine .5Seted)tigung ft'nben^ 
fftne ^flic()fen nun aud) ^tt ftetlefren, unb bie el)i i furd)tn>o((e Untev* 
Wiitftgfeit gegen bie .'pei'tfdjaft 511 ecrnac^lSfjtgf n ; et folf telmel)t 

[ 34 * ] 



532 2f m . <Sonntaae jubilate, (gpiftel. 



bie an feinem iet'jen wit'ffvime nabe offeS barm offenbaven, 
bafi ct 1 mtt leid)tmtfl), (Srgcbung unb oljne <3fot'img fetnir s })flid)f> 
turn ba$ il)in jugefitgte Unredjt, bie l)arfe unb lieblofe 23cl)anb(ung, 
ba$ unft'eunblidje SBefen bet 1 f>ettfd)aft trtvligt uub iibewinbet; 
Ktvattf weift bev SfyojW in ben SSorfen Ijirt (. 19,"): enn ba- 
ijt nabe (won eft unb bring* attcl) nabe fret oft)/ fo je< 
manb urn bt6 cwiffenS wiltcn ^n oit ba^ ttebd n'# 
ti'iigt uiib 4e : tbt ba$ Unvcc^t> S[Bet' fid) ctn nnwIeffcS e^ 
wiffcn -ov ott fowaljwi w\\l f bet mtrp g^tiibig ttnd)t Idben 
fbnniMi, wcv akv biti'd) fitmbc (Siinbe jtim I'itjbigcn, 511 
erletiii0 ftd) wcrkitcn lap*, befffn Jpet-j nuifi woi)( bic 
tinb h-afd^e SBii'fung bH 1 gBttltdjen nabs nod) roenig 
kit. a ijt feiirSRuljm (i). 20.) urn SWiffet^at- roilUn 
@-tvcid)c tciben, unb barum, writ matt b<t3 bcgangcne Unffd)t 
finft'fl)f> 'ttnb bap man (Sftafe wbient ()af/ bicfc nun odnc s Diiuton 
tmb isila&e bulben; aber~w*nn H)r win 2Bol)U()at wit (en (n^ 
bff, b. v (u wcnn i()t' ctuv ^n?d)^j>flid)ffn fmi ecfuKf, nut; attf 
unb ttfc bcbadjt fcib, unb banu 'Mvfannt tinb on 
ft iil'd bc^anbelt werbcf," wenn i()t bann leibct unb 

i-ti nabcbei ott! 5)a ifi iel fdnvcm-, ba fii()(t 
(id) b<rf ."pet's Sw|frn iwwimbrt, bn gefd)iel)t e5 (dd)t, bap 
bie geHU)venbe (Slji'fut'djt unb cfyrfw'd^wu'e SBIOigfeit beim Qtfatt 
fam aufl)ot't, atet 1 bet einem d)djl(id)'gefutnfen fncdjfc foK ba<5 nid)t 
bet- ^ fein, fcin SHSanbet foil jfctiS in eljovfam unb (SljwfciVtfg* 
feit gefii()i'f wetfben, ft' foil m>/ and) wm bei' $m bie Ciek au5 
ben 5lugcn fc|f, fcine Untwwfitfgfeif Betle^en, unb bie ^rft bei 1 
il)n ftarfenben nabe offc^ in gebulbigem (etd)muH) nnb 
5pflid)th'eue offentai'en. Slmetu 

Swf^jj. tefe 6|>ijjf| Denna^net and) JH guten SSet-fen 
gfrfufrfcn tesJ (aufcen^ tinb gel)et fajl bitrd) alle @t8b/ 
fines |eglt4)'en 2eben unb SBet-fe fet'n foKen. S3, 1L 12 f 
t)en<il)net bie jvijlen inSgemetn, ba^i |te unfei' ben eiben, : ba^ ij?, 
in bet- .unglautigen SBelf, dfo leben foKen, bap ft'e mftSBalp' 
' m i()nen tabeln nod) ftt-afen fitonen; fiil)t fold>e 93etv 
t)^, : bap fie fid) fo((ett en'niwfn/ baf fie berufen feien 
finer lel^nbigen, unjlerbltd)en .fioffnung (Sap. I, 39.) b^ tnt# 

in rlve^ im |>imntet, unb ewiger gt'eube unb ^elfgfeif. 
arum fcljtf ; Me0 ifbifdK eben nid)^ anberS an, benn al ei SBab 
let- cber ^Jt^rtttt bag Sattb, ba etr bud) reifet, unb feme -fwbet'ge, 
ba ei 1 iiter iad)t Wege-t^ benfet unb rtd)fe< ewd)/ ati ?pilgdin auf 
Grben, in ein nnber Sanb ttnb @igenrt)um, ba i()t foW ^evren fein, 
unb Keibcnb SSefen l)abert f ba fein Itnft'ieb, Ungliirf :c. fein wivb, 
wie il)r ()ier in bt'cfec x^crbet'g m&$t (eiben. S()t'ifkn follen fid) 
entyalfen on ben fleifd)lid)en ^itflen, we% )tbet' bie @eele fit'ei* 
fen, benn ivo man benfclben id)t wibevjlrebef, fonbern folgen wt(f, 
fo wifb bet- @d)a unb @rbe, fo wit; Ijaben in jenem Seben, 
ven. $$ Ijeipef; SBiKfl bu ein^ laben, fo mnpf bti ba^ an.bi'e 
ren lajfen. 



533 



3). 13. %i|hi* tmb bte Sfypffcl woffon fcfemit ba 

jlidje fifbtn tmb $ca. intent nid)t tjewot'fcn fyaben, weldje @f. 

s l)icv nennt menfd)lid)c Dtrbnttn-a,,. fonbeun hfttn e$ 1te 

l)cn tinb bto'bcn,. ie e^ fte^rt, ja (jeipcit jte baju barunter 

tmfc bfffflbw flcfcwu^cn (I ^or. 7, 2931.)- 



ie Stntvcifung, 

bte 

imip bet- egenflanb unfeve 9?adjtenfcn8 fein. @5 t'jl bwicrift/ wad 
511 berfdbcn gd)Bit. Sffiit' mfiffcn ncimltd) bemcvfen/ wfe un5 
(xoahgdium S^f" I^)t'i: 
1. tic $Bcvl)Slfniffe beS ScbcnS ftufeljen, 

a) a(f c^tva^ Sfi'gSngd^cS, 

b) bcc )vbmmg wcgcn i^fitfjig^,. 

c) nab bci 1 ^i'd()eit tint) SBilcbe wa^wt @{jvi|]en lei 



2. in benfdfon (janbclnj wit- foffen tm$ in bi.ffcn 



a) mit tocCt 

b) mit di()mltcf)et: 

c) tutb jwai 1 urn @oc^ tutb M cwijfcn^ 
3. unb m wit ftc erh-acjcn. foKpii; brtS- @oaodc(ium 

naiulid) bic SBotfdjn'ft, 

a) bte S5cfcl)tvei'ben bevfdfcen 

b) im jfbfnbigen < 

ju oft bttvd) rijium, 

c) unb mit fi'cubigev ^ojj^iung 511 @ott jtt et-btilbcn.. 



H. ntiw ba$ SBer&dlten- a&rer ^f)vtj?en bet ben 
gen ubehvoflenber 9)?enj"d)en, 

$ie* 93ei't)alten ttntct: fojdien tlinf^nben be(?d)t ban'n/ bap 

1. wa()t'C (()'t'illeu i^t-e Bci'ft'd)t im 56anbcl iwboppdtt ; 

2. iijvc Saflcm- bttvd) 2Bul)It()utt tutb Si^c bcfd)Sracn, ttn>- 

3. bv\5 Unvcd)t urn be$ ewiffett^ nJt((e. gcbujbig letbcit. 



III. 9Son bem ^rifllic^pn 2Scr&aften i ben befcnbn^n, 
l)lfmfen unfere^ Scben^> 

1.. SBonin bfe.3 djfi^idK- JBccfjaltctt beffelje/ 

a) bap wit- tie ^fttdjteti et-faWett, bjc @ott an 

fpttbcnt @fattb, att jcbe ^tgci'c J8trbin.bun 
fcen gefdipft ()at; 

b) bap wic b Utigemad) gebttlbig 'Hub wcifc 



fo oft 

c) bap n)it ( ba. Mte tl)tm, uttb ba5 lttt^d)t nrbulben 
wttteitt Slntncbe unb urn be$ eKiiet^ roiltcn. 



534 tfm ^onntage jubilate* 



2, 3Ba$ tm$ $u cittern fplcfyen d)i'ifHid)en $evl)alfen nod) kfonbevs 

ei'immteve, 

. a) bei 1 ebanfe, tap miv bann tie SBetfyittniffe betf eten$ 
cincn gefepcten (jinffup auf ba-3 liid! bet 1 9ftenfd)fn 
l)aben fonnen, rcenn wu? un waljvfydft d)t'ift(id) in 
iljtif n Dcvl)alfcn ; 

b) bap win felbfi turd) S3coBad)htti3 eiiw 

IjaUenS uncnblid) uiel ffir taS ^ci( ttnfem 1 
winncnj 

c) bap afi^ nut' auf ben eiteln 95ovf|)i^dtingcn bet* (Siinbe 

bmifyt, womtt bic SKcnfdjen fid) bev tvcuen ^)pid)t< 

et'ffiflung ju cntjieljcn fud)cnj 
(1) bap wic burd) etn dji'ij^lidjc^ 23erl)altcn ben Seamen 

jvijlt auf @rben d)t-en unb ba$ SHdd) ^ottc^ au^ 

brcifiMi tinfei 1 ben 9JJenfd)en; 

e) bap afle unfevc ii'bifdjen 95et'p(ini(fc DOviiWt'getjenb nnb 
fmb, 



IV. $on tern @frej( fcer ^jle ivibei? tie eele* 

llw'fen biefc Suj^e 

bie 5lnfmevffanrfeit bev @celc attf'Ujt 1 

2. jvibei* ben ridjtftjen eU'aud; iljt'et 1 

3. tvftci' il)i'e gi-eiljeit; 

4. unb folglicd wiber i()ve 



V, Sag eine gtife Dbrigfeif cin egeu otte^ f^r l>ic Un# 

tevtbaneu ift> 

Sit' evwiigen 

1, in wiefevn fie ba6 i|!; 

a) fie sew(t()t't benfelben einen rtiljigen unb I)eitet'n enup 

bes Sebcn^j 

b) jte forbet't auc^ ba$ ewige ^edentjeil il 

2, woju unS ba5 t>cv 

a) 511 sjerh'a 

b) ju banf'bavei' Siete; 

c) ju tteuem 



VI. 

1. @t' giefcf ^yrieben bet* 

2. wibedegt am fd)pn)^en bie 5ftet't t eb,net ; 

3. fi'djert bie Mii-gevlidje unb ()(iu^(id)e 

4. ft'oflet in ben Seiben bet 1 

5. unb vevfiipf bie 



3fm onntoge 3u(ri(ae, (Suan^ltum. 535 
VII, SDa$ witlwm efu fo 



1. 

>. ini SBanbcf unfh-a'fd'dK/ 

3. iiHcii wcUIidjfii 

4. f/iv ba$ @utc imiff^oK t()a%, 

5. um()t'()aft ft'cie, 

(>. unb bod) bui'd) cinen frommen @fmfinflclfl 
bi(bt?f twb 



II. 3<#. 16, 16 23. 



M bfi- rlofct' untift'f'fnnbai' fit bt'cfcm 2l6fd)nirt/ uttb bics ft'i()i'f 
batMtif, a(J Sbcc bicfc^ @onfa^ bie 25cfd)iiffcnl)ctt bci 4 d)i'i|!< 
I id) en S't'cubi? IjinjniMlen, n)fld)e in bt'cfcm jft'Hid)cn Scbon nif^ 
ma(g cine unijctt'iibti; fcin fanit tinb wirb; ji'e glddjt ben fdjoncn 
uttb Ijfih't'it Sagcn bc^ ^n'i^ling^, wc(d)c nod) off eon jfrit'iw'fdKi 1 
unb rau()tT Sl?ifffi'unj) ttitfciln'od)cn wcrbcn. 

5), 16, Ufbfi 1 cin ^'IciiKS, fo wet'bcf i()f mid) tu'djf 
ff()fn/ ci 1 fdjicb ja burd) bfit Sob t>oit iljncnj tinb atct 1 I'ibct 1 
v v in ^ (fitted; fo ivn-bct tl)i' mid) fcljen, iuid) fcineu 2Ifcrf?e> 
l;ung, unb in ben Mftigcn SGL'ii'fungcu fc.incg fi|lc^, iwdjbfm cc 
JHIH S3iUcf gcgangcn, tinb jtir 9icd)tcn bet 1 9J?ajf|!(if in bet 1 fioljc 
fid) flffctjt daffe. Gnomon: Mollissiini tie pnssione sua lo- 
quitur. Quia ego vuilo ad putrcm, liacc est, ct rton spe- 
ctaiuli, ct vidcndi, causa. Culcin:. Docere voluit, qua- 
lis futura sit sua post mortem conditio, ut spiritual! ejus 
praesentia content! essent, neque putareut quicquam sibi 
obesse, quod non arnplius cum ipsis ageret ut mortalis 
homo. 2ut()ct' .^ti'djen^. 12, 57.: 3d) wccfce gcfan^cn unb 
Snt Sobc iitcranhvot'fct wfrbrnj abet cy ttivb nid)t latigc \va()vcn. 
Unb Mcfc fleinc %t\t fltcc wevbct t()i' tvauvig fcin; abcc ()ancjct mil- 
fcfr an mir, tinb folgct inir, c svtrb fcalb cin (?nbc ()abcn. SBSir 
mtiijcn <iud) ba6 fleinc in un>3 fi'i()(cn, wit t$ bie Ijcbcn Sumjei' 
cscf()(ft fjflben, bcnn c ifl un^ junt ytm$tl tinb juv Jfl) 3^ 
fd)vickn, oitf ba|] wir babnvd) gc(vo|lcf wcvbcn unb tui$ bauon bcf# 
fa-n. @0tt ifl ttn$ ju Scifcn mfa jti Scitcn i,HH'fd)ivinbet er. tttu 
tcfivcilcn gcbcnfc id), wie mid) ba$ SEBert fo gac ttid).t fccrocgcn, 
nod) tt-cffen wt'W, c$ gcl)ct Bcrflfcer, (d) nd)te fcin 0at nid)t; abet- 
bicS Slcine ntup man fcljcn unb mcvfcn, bap tvtf banit allba 
unb bcftdnbig fcin. wib tt.nb 2cib, M tinb Uncjtttcf, 
ci-j unb SBonnc, gufe unb bofc Sage vfen int atifjcrn 2ckn 
ait rocd)fc{it; tinb ini inncni lcbl)affc efiil)! bei 1 cjcttliiicn nabc 
unb tiffp, a,ott(id)c St'attncjfeif, ii((c an @abe uub nabe oom 



536 2Cm <onntage 

({gen eijt unb wiebet'tim grofie Sfomutl) unb toe. 33cibeS v%t 
win et't'n f>w, an i()m foflen wit' fe|H)alfen, il)m banfcn, jtt i()m 
ffcfan! S)cmut() unb SOtutl), Svojl unb offming fott biefw SBodtfel 
nid)t jlikeh, tins we(niet)f twin befejfrgen. S)er ebanfe: Ue.bei 1 
dn fiieineS, fott jut* SBupc et'inafynen, benn e$ folgt ein geredtfeS 
<9et'id)t; fo(( bie ved)te 23em|ung bct'geit ting (eljt-en, benu ft'e f(i()^ 
ret fd)uc(( baljin, imb wiv miiffcn 9lcd)cnfd)aft abtcgenj fed n$ an 
bie (Snvif)(}cit be$ Sobc$ fvinnern/ bap wii 1 fltta, weriJcn. 

93, 17. 18. ie-SRebe bc$ |>m'n 1(1 kn Sfingmt bunfVJ, 
unb fte befragen ftd) gcgcnfcitig fibcc biefclbe. Gnomon: Nesci- 
mus qidil fagmtw, deponunt spera conatumque interpre- 
tandi. 

55. 19. 20. Se* |>wr .wfWrt P) Wuflicfter fibw ba$ ten 
uiiDei-^itiblid) gcblicbcne SBort. SlKet 1 @c|nfud)f nad) 93cv< 
fcjnc$ SS>orff6 fommt er licbteid) cnfgegen. 2Ba ben 3itn< 
tiefen @d)mfrj bt'ingt, Scfu bittc^ Seibcn unb Sob, ijt bic 
gvctibe bee 5Be(t; fyict'au fonnen wit' u\\$ yviiftn, wie c6 urn utu 
fere Sflngf rfctyaft jle Of. 3ff ^/ wa jur gofbet-ung be$ gBWIirfjcn 
atif @i'bcn bient, nd eit egenflanb be affe6 unb Stei 1 * 
, fo ge^oren wiv gewi^ jut; S&ett, unb wenn wit* nut 2u(l 
wic iite^ geljiutwf, S58fc^ gefoi-bet-f, SBaI)t'()ett tuUet^ 
bdirf'f, 2uge fi*bitet wt'vb. ^et* Smunpl) bet' SBelf unb bie iege 
be ^Bpfen fodcn inbep S^fu S^nget; uid)t ii'i'e madjen, iibec ein f (ei^ 
ne$, unb if)t'e Srawrigfeit foil in ^veube ei'fc()t'et wet 1 * 
ben. Gnomon: Tristitia non modo pariet gaudium, sed 
ipsa in gaudium vertetur, ut aqua in vinum; ea ipsa res, 
cjuae- vobis mine tristis videtur, laeta agnoscetur. Cal- 
vini Gaudium intelligit quo praediti fuerunt accepto Spi- 
ritti: non quod immunes postea ftierint a tristitia, sed 
quod spiritual! gaudio absorptum fuerit quicquid feren- 
dum erat tristitiae. 

21. 3" einero ticblidjen @(eid)nijfe bej!(itigt bet; $er bie 
ineS 2lui5f)5t'ud)e5 (&, 20.); att ben (2d)met'sen bev e* 
cnhvid'elt fid) bie nad)fo(genbc S^'fubc iibet; t)a juv 
gcbp^cne 5?inb; t>ie (Mpe t>iefn % vcube t>evfd)lingt jenen fdU 
IKI-CU @d)wet;j sjolltg, .feine ebtui ofyne @d)mei'j, and) uid)t bie 
SStebergebtu'l:, in weldjei- bet 1 neue 93venfd) in tins gebot;en wtt-b; 
bod) n>i> ftnb t>ie @d)inet'jen gfltflfdw SvatirigfeU unb auffidjtiget 1 
SSupe fp gai; nid)^ gegen ba0 neue Seben in (5l)fi|)o unb gegen bie 
^itde DOII <3e!tgfeit in feinei* @cmetnfd)aft! Gnomon: Quanta 
inagis gaudium vestrum, Jesum videre, vobis redivivum. 
Calvin: Clarius sententiam suam expvimit, quod scili- 
cet non tantum gaudio mutandus sit eorum moeror, sed 
materiam quoque ae segetem gaudii in se contineat. Chri- 
stus fructuosam suovum tristidam fore significat, quam 
evangelii causa pertulerint. Hue etiani aptauda est simi- 
Jitudo, quod quum acerrimus sit mulieris dolor, cito eva* 
nescit, Sciamus, nobis quoque gemendum esse, donee 



2fm onnfage Subitafe. eangdium. 537 



ex continuis praesentis vitae miseriis liberati fidci i nosfrj 
fructum palam cernamus. Sutler fttrdjen^. 12, 6;).: (S3 
ifi urn cine b&fe (Sfunbe ftu t()tm, banad) wjrb > eo i bcffrt wjrbfn. 
ci- Sttufh unt) bag er& bringct (linbm'd). Sllfo foil eg nut end) 
and) uiscl'cn, tvemt ilj'r in Slngfl tint) SBibcwSi'tigfeit : fommf, unb 
wcnn il)f nene SDfrnfdjen wei-bet; ba Ijaltft ntii- (littc, unb lajfct 
o init cud) mad)cn, b wirb e^ woftt madjcn p()e irgcnb cuct- 

' 



. . . . ,. ff 

. 22. Unb i()f I)aH a ltd) nun Sraungfetf, bie aiu 




ftcit fonnte, war bw 3iidKnmg, et: wo lie fie wiebeu fel)en, 
aufg 9frue Me bie enteinfdjaft jwifdjen i()in unb il)nen, bie burd) 

I _ ' _ , . j t e f> 4 f. It . . f ' . C. C L . 




wit 5111- $i-eube fommen, bejlo lotferer unb fofec mup unfcw 
meinfd)aft mit.bcm $mn, unfci-e BuDci'ftdjt ju i(jm fcin; unb je 
inniger wi an it)in ()angcn unb on fcinei 1 @nabc I'ibei'jcugt (inb, 
tcj?o mc()i* fibecwinbm wit* in fltaft biefcji 'lauben* felbjl bie 
9?(id)fe bet; Sdibfal tinb bag imfel be6 Sobe5. Calvin: Gaudii 
pretium non parum auget perpetuitas. Nam Mnc sequi- 
tur leves esse aerumnas et aequo animo tolerandas, quae 
momentaneae . sunt. Porro his verbis admonet Christns, 
quodnam sit verum gaudium. Visunim se discipulos in- 
telligit, quum rursus eos visitabit Spiritus sui gratia, nt 
per petuo ej us conspectu fruantur. $ \\ t () e t 1 5\ i f d) e n # ?p. 12, 
67. : ie a((c$ (jat $awb gav meijledid) unb ^iibfd) befdjviebcn 
Pf. 30, 18. 

35. 23. @ine anbete Sffiii-fttng beg fyeiligeit et'jleg auf bic 
Iset'jen bet* Su'nget 1 3f if 1 i^'e @t'(eud)htna,, bap ft'e o((eg 2id)t 
Met 1 bie big()et ( bnnfeln SBege @offc$ ei-Iangen; unb je me()f wii* 
biefe ubcffdjatten, bej^o mel)f wSd)jl jugleid) unfeve ^veube, ba e$ 
Sffiege bet 1 5Beig()eit unb fite jt'nb, ju unfenn jeiflidjen ttub ewigcu 
ci(. ie DoUflUnbige deudjfung fd)(iept bag gi'agcn nad) 
SSegcn unb (Snbjwccfen 



I. $ott ba* SJefc^affett^eie bet: djriffli^en 

1. <^ie ij^ bent S6ed)fel untewovfen D. 1620., benn 

a) eg wed)fe(n bie SwfWnbe bcc laubigen, bie balb if)t-e 

@cmcinfd)aft init 6^ijlo nid)t fallen, k(b ft'e wicbct- 
leb()aff empftuben . 16.; 

b) unb mit ben Sufianbcn wcd)fcln and) bie OJcffifjIc bet- 

mibc unb .beg d)inei'jeg D. 1720. 

2, @ie ijf unenblid) mi gvopei 1 unb befcligenbei 1 , alg bet 1 t()i' 



538 'tfm..@onnfage Subilate. (Eoangelium. 



tvenn and) (jeftioje (Sdjmerj, au$ bem fie fid) enfe 
nmfelf . 21.; 
3. ie fofl 511 fiiicc uinwa^n0lfd)en gwubc werben o. 22. 23. 



H. Ue&er bie ben tt>a&ven.((jriffeu cigeiuf)ilmlid)e 5rauvi0 

rigfelf uut> greubc* 

1. ScS Stiffen eia,ent()iimfid)e Sraurigfcif betrifft: 

a) fcinc itnbe/ Me ibn uom Aperni fcljeibct; 

b) ba-o 95ei'beii v cu bci 1 SPelf; 

c) bie 35ei'tleubttng bet 1 SBdf. 

2. e$ Sl)ri|lcn . eigenfljiijulidje $reube t 

a^ feine cmeinfd)aft mit bcm . 

b) bie $oi'tfd)vitte beS 9ifid)ci? 5ff 6()rij!i atif 

c) feinc ^offnung attf innigcre ( 6 3cmeinfd)aft mit 



III. 2hid) ivir wevben cfn|! burcf) ben Hob uon ben ilnfvigen 

werbcn* 



2l'ii' fc()cn: 

1. SBaS un bet biefem @d)trffal jtim St-ofle 

a) be-o fierrn Sort: 3d) gelje jum 

b) tmb fn'ne ^edieijiimg; 3!)i' werbet mid) wieberfelje n ; 

c) imb bie S l 'H3^ S'Mfc Sraun'ijfeit foil tit gteube ei' 

ff()rt wei'ben; 

il) imb bie SBcifdjcrung : @uw gmtbe fotf Sfiemanb won 
end) neljmen. 

2. SBoji. tin? bei 1 ebanfe an bie nalje Sivniumg Don ben 

gen eniumtet'it foil; baju 

a) aUe ttnfi-e SBcrtinbtmgcn mit 9)?enfd)en in bem 

itnb ilitBercjanijlidjen ju h^rtittben, tmb itnS mit il)# 
nett buvd) (jeiltge, imaufdj^lidje SBanbe jit oerfntipfen; 

b) wtflefattmt baS lite anjunefjmen, ba wiv att6 bem 

Itmgange mit gelietten 9)ienfd)cn fd)cpfen foimen; 

c) baf; wii 1 bei 1 (geelc unfrei 1 mmbe oljtic @a'umeu fo 

ie( fflcn suftiften fttcl)cn, a(^ m9 mocjlid) ifr; 
tl) baf5 wir t()nfit bie .^tifben iijrea 2ckn jit erleid)tem 
tmb ifjiien/ fo m'el an tm3 t'ft, djmh'jett tmb Sdilv 
fal ju erfpavcn fudjen. 



IV, ttefiet* ein 



1. tu Svatievnber, bit- tj! es etn ^vojlwprfj fiber ein ^(et'ne^ ivirb 

bciue St'atu'iflfeit in $mtie oei'Mjvt wet-ben; 

2. bit (utflidjet 1 , bid) Wecft c jum (^vnfre be$ 2ffccnj tibei- ein 

Jileine? wivb a((e ivbi(d)e gi-eube Devgel)en; 

3. bn ft'd)ev?t' ilnbet 1 , bit 1 ift eS eine SDialjnung juc 33tif,e; fttcc 



2fm 



cin tflcincS wirb c<3 l)cipcn: S()ttc $cd)nung .wn bcincm 

4. bu gKiubigci- unb frommcr gfjvijl, bit- gcwc&t c* jur 
fiber fin filfinrt wivfl bu cingc()cn 511 bct'ncS $frrn 



V. 5?om SBed)fet ber greu&e unb Sraurfefclt im 

1. Siffft SMffl ill ba e. 16. 

2. w'tvifnvbcnb bcm flcifd)iid)cn <3innf, cr ijl bcnnocl) woljlbc* 

grflnbft' D. 1721. 

3. Unb fcinSwerf unb fcin .Slu^an0 ijl bic wHe gwubc .22.23. 



m 



ie cigcntlidjc SBejlimmimg cinf attgcmcincn S5upfag -ifl Me, 
in a((cn SWitfilicbevn bev 5tit'c!)e / fld)e bcnfflbcn fciern, 



wuptfcin iljvei' a3rfd)ulbung ; unb bae cfflfjl wie bie lUiunv 
if ugiing Don t&m ttafwflrbiafnt BOP off 311 cvwefan, 
iu bflebcn/ ju fcljavfen; bic gcbcugfcn finbcr folfcn bann gum 
(Erlofci- Ijingewiefcn wcvben/ bci iljm natc unb JBcrgrtwng i^rcc 



iinbe 311 fudjcn; unb an bie 3wfi$w n 9 bcr nabe, bic attrn 
waljrljaft Supferfigm unb KHutigen im 9iamcn Scfu S()i'i|n cr* 
ffinbct roirb, foil f(d) bic Slufforbcfiing anveiljcn, fflnftigljin inn 
unb SBanbel ju (inbevn/ ba 2fkn ganj bent GrlBfct ju wci()cn, 
ft'd) @oc ju ()ci(tgcn unb in attfi'idjfigct 1 cwcftfigfcif unb Sicinig* 
f'cit al>3 licbc unb banf bat-c ftinbce DDI- iljm ju wanbeln. Sic Ucbcr# 
jfiigung uon bcv 0h'afiviii'bigfeit oc ctt nuifj an cinem aUgc* 
mcincii Sanbe^buptagc tiot'tuHmlid) babui'd) crwedf wcrbcn, bap 
bic l)cvvfd)cnbcn (Sfinbcn bet* gcif, bc$ &inbc?, bci- @fabf :c, ganj 
infonbcdjeit Ijpvttoi'gcljoben^ in iljvcv <Sd)anblid)fcit bavgelMf, cvnjl(id) 
gcviigt/ unb bic finbet 511 iljvcr S3cfampfung unb ^efiegung cv* 
inaljnf werbcn. (jcfdjcibungcn, sprojrjifucftf/ 5ug unb Srug, SOTetn* 
cib, llc^igfcif/ Sfi'^ttungiJ t unb cwififudtf/ fiivj'aKe cbtcd)cn, 
bic ba pffcntlidjc fowoljt fivd)(id)c, wic bufgct'li;d)e &fei ent 
flcKcn unb ccnuu-cinigcn, njd)f niinbcv wa^ in bcm I) (in Si id) en 
etcn unb in attcn 2cbcn$i?ci;l)alfniffcn @flnblid)c unb ttngotf!id)c^ 
fid) jeigf, ba fo(( kmcvflid) gcmadjt unb mit bcm SBorfe bcftraff, 
unb jiic Slbjlclfung bc5 fiinblid)cn SBcfcne foUcn bic cvfovbcrlidjcn 
^fi(fnu'ffet nad)gcwicfcn wevben, fStc iBcwcggrfinbe jut? SSupe 
mttffcn ovgcl)alfcn, bic (Scgnungcn bet' gfKmmigfcit unb pfte# 
furd)t bavgcf()an, unb bic 9?ad)tl)ci(c bet* (Sflnbe cntljiiU 
fc Swft e '" c ^ fl%fmfincn S3uptag^ wifb am (?id)crj}w 
jc mcl)v bci' ^ortvag in tnjclnc gcl)t, unb wmn juglcid) aud) 
wicfcn ttw'b/ bap aufi'id)figc 93upc unb 93cfe()Funij ^u oft 
fid)cvftc unb finjigc Eiffel ijl jur Inirgcrlidjcn, jcitlid)cn unb jur 
cwigcn 5Bo()lfa()t'f, 



540 



fjfatm 95, 6 11. 



@inen ^Sujlf unb SBetfag feiern wit' (icut; e* ifl afcet' hi bio* 
fer eict-,nid)t ctwa ba* bic SDiciming, bap wit 1 tin* nut 1 Ijetit 
mit ben Gmipftnbungcn bet- 33upr unb mit finbiidjen ebeten tun 
nabe unb @iinbent)et'gcfcung an off/ unfet-n SSatet 1 in @(n'ifro 
Sefu, wcnbcn fclfen; cin ftinb ctfe*, b. (). jebev wa()t-e (5i)t'i|T, 
tlnit ba* tiiglid), benn cr wdp, bap ft 1 ttiglid) Did fiinbigt unb cifcl 
traff Dcrbifiif/ fdneg otteg nabc iff i()in unenfbd)t1id), unb ba# 
Ijct 1 foninit ci 1 bcnn in ticfet* fmtttli, coll gcftlidjct 1 Srauvigfcif/ 
wit t'eitigcm SBefemtfnip fcina* 95cvfd)ulbunci unb mit cbct unb 
%M]tn tint nabe, tacjlid) ju bcm ott, bet bcm Did nabc ju 
ft'nbcn i|i SBBa bic ^inbct 1 ottc^ dn$dn, im aScrtorgnen, in 
il)vcm ^ammcrlcin tag(id) tl)tm, ba^ t()ttn wit* Ijeitte allcfawmt &V 
mcinfam, bcmiitljigen unS im aufe bc $mn wot* il)m, bcm ^ci^ 
lichen, a( firafbai'e finbet/ (tVgfti wr i()m mit unfcnn cbctc/ 
flfflfigf nid)t auf unfcrc @ci'cd)ttcjfdt/ fonbcnt aKcin auf fcinc grope 
nabc nub S3at'ml)f rjigf'dt ; fo t()im wir, wci( wit; wiffcn, bap bet' 
Sob bet (Sfinbfn @olb, bap bic (Siinbc bet; etite SBerbet'ben i|T, 
weil wit 1 c cvfa()t:cn unb gefdjmccft Ijaben, bap otte^ nabc un$ 
unentbd)v!id)et' iff, bcnn 2ehn. ct- Ijeutige Sag gebietct, bap wit 1 

0f()a(tcn 



jur 

Sn ben SJoftcn bc3 Seji'tcs wit-b 

1. bic $upc bffd)ficbcn, ju bet- wit; un$ cvmaljncn , 6.; 

2. wct'beit tin* bic ^ewecjcjriinbe Dorgc^altcn , worn it wit 1 un$ jut 1 

^Biipc ci'mal)ncn . 6. 7.; 

3. wevben wit' erma()nt, unDct-jfiglid) 55upc ju t()ttn tt. 711. 

(wit 1 woUcn alfo fd)en, wojtt, wo mit unb wie wit 1 Ijetitc 
cnnal)nt wet-ben). 

1. S)ie .53ttpc, 511 bet 1 wit- tins t)eut efmatjnen, wit-b tefd)vic# 
ten . 6. in bet 1 an unS a((c gci-id)teten Sluffocbemng : f ommct, 
taffct un5 anbetcn unb fnteen unb nicbet'faKcn wot- 
bem cern. S3upc i|l ,@inne^inbening unb SeBcnsbeJlet-ting, unb 
fie i|! in SBa()t-l)eit ein fommen ju bem ^crcn. ott ifr fi-ci^ 
lid) bet 1 SKigegenwa't'tige, i|i nic()t fernc Don einem jegliri)en ttntet' 
tin*/ abet 1 bet- finb'ct 1 i|l fet-nc Don ott, Don bem, in bem ct* le> 
ben, webcn unb fein fottte; et 1 flidjt im .Q3cwtiptfdn feinct 1 93et'fd)u(* 
bung Dot' ott unb fud)t fid), wie-Slbam nad) bem @iinbenfa((, Dot 1 
il)in ju et't'crgen; baljet 1 ergdjt an bic Sunbet* fo oft bie Slufforbe* 
vting be* gnabigen otte^: fommet Ijev ju mit', i()C 9}fiil)fdigen 
tmb JBdabenen! 3^' fottt mein 3liUlt| ftidjw! fpnd)t bet* ^et't 1 ; 
na()et end) ju ott, crmaljnt bet' ()ci(, 'Sacotni*/ fo naljct ct 1 fid) jit 
end). ^)te ^nbc ill cine Sthift jwifdjen bem (Siinbcf unb ott, 
fie i|] bic ti'cnncnbe @d)cibewanb; ettt-e Untugcnben, fagt bet 1 ^.H-o^ 

fd)eiben cud) tuib etit-en ott Don einanbevJ StUit 1 fommcn ju 



Km 23upfage. 

bem Sewn, wenn cine aufvicWge SReue fiber Mfw $enmm.en 
un* erf fiOt, wnn wit- tiff befcfibt fmb, bap w brt&er fo unbanfr 
bar, (eid)tfumia. unb bolljaft waren, fonunen ju font, enn ir fw 
net finben Dergcbenben nabe Der(td)ert }u fnn wimfdjen. @o 
fain bet- bupfcrtia.e SMnei', fo bet- Derlow @o&n, fo bet- @d)ad)et? 
am STrcuj. Sommet jit bem $enrn! laffet im feme f mem* 
frfjaft fud)cn, burci) geijlige* ffommen in ved)ffd)affcner 23upe unb 
finblidKin lawkn cine gciflicje @emcinfrf)aft nut bem, bci- em 
@ci|l i|T, unb tin eifl nnb in bet- 5Ba()d)ei Don tm angcbfwt [cm 
roiH. finciiifdjaft mit oft bcniljt anf 2Iel)n(id)fcit mit off; 
torn' adnlicl) wccben i(l nfe ScjHnununa/ ba wic iinbet' ft'nb, 
flcifd)lid) flejlnnt, weld)e .geinbfcbaft Qcflen @ott tjl, fo fann ntw 
burd) ^n|le on tmfevci' <3eite unfere 95cftimmung cvvfid)t, 3lcl)n 
(id)fcit nnb emcinfcftaft mit oft edancjt wcrben; ba wit bttud) 
unfcve jc^icjc cfmtumg nod) fcvnc fmb won ott, fo ijl Slcnbmtng 
'bc @inn*e unb bat-nad) aud) Sefferung be* fietcn* etn a(jr 
S'ommen ju ott, ba>5 iiUwtcn in feine cmcinfd)aft, SBiv 
nn'iffcn a(fo wcdcu^ncn fat uncjofflidje SBffen unb bie weftlidjen 
Sfljip, intiffcn abjlerben bet- iinbc unb offe lebcn in (Sljn'tlo 3e* 
fit, mflffen l)affen, wad wit* al fiiibfc lieben, tmb liebcn unb 
fiben (CI-IKU, road un9 jeftf, ba wit 1 nod) feme fmb wn off, 
cbenfa(If feme liegf. Saffet un fommen ju bom .>emt! 
t- ijl ein 2id)t/ wit' mtiffcn au^fi-cfcn au^ bet' in|lernip, unb bie 
Sffierfe bev gjiiflernip flieljcn/ unb inr Sidjte wanbeln, bann fonnnm 
ivif &u i()in in fcd)ffd)affenet i S3npe. 61- ijl. bie Siebe, tt)ii ( mfip 
fen f>afi unb Unfncbe, 9?eib unb SlieWoftgfeit, <Sclbjtfucl)t unb 6i 
genliebe at^roften aue unferm ^ct'jen, bairn fommeii wir 511 il)m. 
c ijl (jeilig, wit 1 lutijfcu, urn ju il)m ju fummen/ bet ^eiligtma, 
nnd)jac|fn; et 1 jjl ein off bet 1 3ud)t unb >vbnuna, ; wit iniif^ 
fen al(e^ unovbenflidje SBefen flieljen, unb ein tuljigeS unb 0fie8 
Scben fu()t'en in offfdigfdt unb ijvbarfeif, fonjl bleiben wir weit 
Don il)in gefcfyieben. Sl((e SD^angel unb (2d)!iben unfet-eS fii'd)(id)en, 
biit^erlidjen/ l)au^lid)en Seben^ alle a(lct' tmb tlntugenben, bie 
tmfet' im6 ; in trnfei-ej; @fabt ;c. Ijet't'fdjcn, bie mtiffcn abget()an unb 
befdtigt wetben, ba ijl ba vedjfe fommen ju off, ba$ ijl bie 
53upe, bie et 1 Dcrlangf, bag ijl bie )i'bnun3 be$ ewigen Sebeng, 

Saffet un9 anbeten unb fnieen unb niebevfaUen 
ot bem ^et't-n! SBBenn wic fjeute mit ben ^mpftnbunjjen ticfcf, 
a,oUlid)ev Svauvigfeit imb bitttee SReue o? bem Slngeftd)t tinfercd 
offe ct-fd)ienen finb, fo gcljort ju nnfrec ^Bupe and) ba^ nod), 
bap wiv anbetenb Dot 1 bem ^erw fnieen unb niebcvfatten, a* 
bnnflfljige ^ei-j bemiit()igt ft'd) Dot 1 off, e5 wit'ft ft'rf) or bem 
Sijron be6 S5at-m()et:jigen nicbetv unb befcnnt fcine S8et'fd)u(butt9 
unb @fi'afbarfeit; wet* feine <Stinbe nod) aMeugnef, Detfleineit, be 
fdjonigf, entfdjulbigt, t'ed)ffet'fia,f, bem fel)(t bie upe, ju bet wiu 
un^ !)eut crmalwen. S)et' Derlovne @o()n, bet* (Sdjadjc? am ^'veuj, 
bet- godnct- iin Sempcl, ait befetmen il)re (Siinbcn, unb anbetenb 
fudjen fie nabe, fd)t'eien fie urn (St'bat'mung, fMcn fte tfm 



542 

joining, 3We $itte fommt ctu3 bem (anted, au$ bet 3uiwjid)f 
ju bet- foo()(ft>o((enbfn, ()f rafclaffenbcn , barmfyftjigen eftnnung be? 
Slnbcum SBo bi SBupc auftidjtig titib ted)tfd)affen iff, ba iji fie 
mit bem tauten an bie ei'$ei()enbe 2iete ette* wrfnfipff. 
iefet' lanl^ gtiiiibft fid) bet un$ (Stiffen aiif %ifii Serbienf?, 
atif fein Dollgultigeu )pfet, atif bie burd) fcin fcitteteS eibcn unb 

t fit fill 1 SWe'wwrtwW ^cgnabigung} ftfit fid) atif 

3tifage unb ^fitdpiin^ ben S3iipfei'tic|eit nb 
urn 3*f" <Sl)t'i|ii ivitten ju ftet'get'en, Sffiii 1 t'Ufen Urt alfo l)ent jit 
unb frmat)iten Uit ^enfft'HgJ SommH/ IrtffH un^ anbeten 
unb fnteert unb niebetfaltett boi 1 bem ^et't'n! b. ().: Saffet 
tins t'fd)ffd)affene SBujk tl)Utt> tin laubcn @iutbe fudjett, bee 
finbo abjlerbfit, bamit foil' in fdigei 1 emrfnf^aft mit otf btit'd) 
jffum (Eljrifmm be enncjen 2fbfft ^cil^affig wet-bfii. 

2 66 ton-ben uns dud)' bie ^Vei\)eg^n'inbe 



ftjomit win un pn S5upe n'lndfjtten follen (&. 6. 
in tv bie ^oHjivenbif'eit unb li(ftiu1iffif bei 1 



?.) SBenn brin $tvi bie ^oHjivenbi^f'eit unb ^jli(ftftiu1pigffif bei 1 
^3upe efwd nod) nid)t erf aunt |at> inbem bu ietdjtjTnntcj baljin Qtf 
fiangfit iMfi/ oljne bie uielen, et-nflen/ bdn^enben ^ewe^runbe 511 
brbenfen, bie \\\\$ jnv SBtijfe ennatjnen, fo belrei^i^je jft werti^|1en* 
bie .53eroegijrunbe jui 1 SBupe, wlfy in bert SBorten be^ ^fttdnii^n 
lichen, 

te 5BDi)(f|afen ofle ge^n \\M ftnb w, in bencn 
bie ^etv^t'iinbe jut S3upr IiVgett/ forool)l bie jeitlid)m 3fiftl)ltf)a> 
ten, ftie bie gft't^tgcn unb etotgen nabwweifungfn> bie in t-ei^ 
d) gii^ ta^(id) un juflifftn (apt, oljn ait unfet- JBcrbicnjl unb 
Biivbicjfeit; bamit wit 1 enbljd) bod) if)nt banfen unb i()rt tobtn, 
unb i()m bafiit bienett fottert in ert)t()et k w^ti^tit/ Unfd)u(b unb 



Saffet ttng niebttfalUn Dot bent |>cmi, 'bet v 
inadjt I) at (v 6.)-. oft iff unfet d)opfet> Bi^ fyeute Ijdt ei- 
er{)alten, Det'foi'get, gena()ttt/ gcfleibet/ wgte} unaui^ved)lid) Ot'ele 
l)aben wif tiig(id) Don feinet tite empfangen* 50iit 
unb i'cubfi l)at ei 1 unfei-e i^erjcn effiitit; Don i!)in |ebe 
, [eb^ ft'olje ^tunbe> jcbet Segen tin isaufe/ im 2lmt unb 
IVt-uf; won iljm aKe P()i'una/n MfttH Seben^/ |fbe gnabige 
$m'd)()i'tlfe in efitfirfit; |cb^ Slfttung att* taiigfalcn, |cbe @w 
qitid'ting in djmet'jen unb Seibett! i ftnb lautet nabenjiige 
unfft'es @d)i5pfei'i5 unb SSatet 1 *, bap (c tf)tt bod) fud)en unb ffnben 
ied)ten! wcipt bu nid)t> bap bid) @otte5 iite JM S3u|1e let'tet? 
crad)fcjl bu ben ^eidjtfjttm gljtt(!d)et @te> ebulb unb Sang* 
miitl)igfeit? 

SJafTtf uny in tedjtfcijaffenet 23ttpe unb ^eletji-ung fominci^ an* 
betett/ fnitett unb nicbetfaUeft s>oi' bem ^ettn; benn et if! UrtfH' 
ott (B. 7.) 1 ttnfei' d)fipfctv &?t)ftifefy ^cffofge^ S^gievrt unb 
SBatfr ill and) unfet' oft, K () unfct i)8d)fl8 tit, unb ba* 
eiittge, weld)f* unfeve eele bcfi'icbigen fatiiu @8 ift S8ufd)uns> 
ju wal/nen/ bap irgenb 'ein anbft-e^ ut t aupct* ott> unfi'ei* @eeie 



flm'93uptafle. 543 

wflc cnficif, Sffcfn nnb (gfli^cif grim fonne; bit @fflf, en 
ft 3 a'Vn, fnn nur in off m&cn, ju bcm *in |.f c.ncn unau* 
Sarcn kina ()at, bet mu- wrfannt wirb in ben Staidjiingnr bcr 
nncnwrtf. 3n up nb Wrung mfifton wir ju QJott fonw 
men, bran 3rbifofi SfrganAW faim un m*f tf|wbjg?n; in 
feinen Utfrrung mug bet- SMcnfdj <infc&rcn, ba* ffcftopr m bet, 
bd)tyfft', bft mil- if! SRu!)f , Srirte, gmibc, fitfecn nnb (Sdyfnh 
^sn ba- gntfwnung unb ttfrcmbtmg won otf, bcm ftSc&jlen @uf, 
Hciben tt?ir l)i?d)fl unfflifl, ba()ff ifi eS fine frSftige ermunftrMiig 

ffvc ^cvjfnS flfllittt wevben fott in bet' cmcinfcf)aff ntit ott/ mu 
fft'in l)od)|lfii @uf. 

3n anfi'id)Ha,ft' ^ufle unb !inblid)tm lauben 511 btm ptrn, 
bet* un^ rtfinad)f l)af, ju fommfit, baju foil un$ tnfonbet'tjftt nod) 
tfwogfn bie nab* bft ^d&fung, bap oft, unfrc @d>8pf nnb 
l)cd)(?e^ ttt, ttn^ in ba^ Stfid) fcinc^ Hfbffl 0oi)ncf oti'U'^t ^af, 
unb wic mm ftnb ba SSolf fmm- ;Bcibe unb @d)af'e fci 

aud) ctw>a^, unb H* {)at un$ baju gfinad)f, fbcn foivo|)(, wic cc un^ 
a,ffd)rt(fen Ijitt. SBit ftnb baei 35olf/ weldjcS ft 1 wctbff, tvt'i' ftnb 

tinfl offes iolf sot aKfn anbftn 83Wf?rn bt (li-bbcbf 
l)atfc C bajU tt'Wa()(t unb SA(ftt _. 3fM f Ufl tn . n f f ' nfg J. 
bfns n)i((m Det'rt)ot'ff n ; fin iteUf?, gfiJTigcS 3f l ' itp ^ ^|1 btii'd) bit 
bia,t von E^ciflo gcfammdf ; bic an 3>cfam ^on ^ajat v et() gin 
dlfi an t()ten ^oitic), efalbten, ^tilanb, bit ftnb ba? ntue, gti|ltc 
SfracI, ba6 S5o(f bc>3 nciiott fBunbt?; bie rnoffen btt 1 d)rifilid)rn 

$m fein oft ifl, ftnb ba$. 93'olf ftinet 'SBHbt unb 
frintv ^ianb. ttrd) bit Ijtil. Sattfc fi'nb uni v bent $ 
unb bti' ^tft'bt be6 gttttn |>ivfcn fin^et'leibf; fein ^Qot't labtt 
fin jum laitbcrt; fofbert tins attf jut* SBupt, bcnn b'uvci) S3upt unb 
lattbftt Wtfbtn ttott tt)ffcttf(td) unb wai)vl)aftig feint djafe, unb 
et'ffbfn ba twige Scbeft. SBit Didt SBoljlifljitfcn ()at ott un8 <t(5 
SD^ifglifbfi'n bei' ^ttdyt feints @ol)n^ tmicftn! %\\ ftintm 26 
ix\f(d)tt' Srojl, weldyt^ id)t, it)t(d)tt' @tgenj oon feintiu (& 
\vtld)f (Srlftidjfting, twc(d)c ^vaff $um nten, itoelri)t rtabt in 
ben unb ^vitbfaUni S3ebfnffit wii* dfyviflt Siebt, bcr fwi' ttn 
florbfit ifl, otfcS nabe, bti' un$ aide unfit @iinbfn ftft'ijfkn ' 
bit foafyvljaftigen 33n'()fipnngen bt^ Sttttfit unb'3Bd()f(jafdgcn> 
fo tiuip ttnei bie$ jut ^Suft tfmuttfci'tt, bap tt>iv nad)3tbtn btt- (Stv 
mrtljmmg, tit an uns eugtljt; ^onnntt, laffet \\\\$ an be ten, 
nnb fnittn, nnb tutbn'faUen oov btni >tn*n, btt- vms 
gemad)t ^at, btnn tt- ifl unfet ott, unb ?tt ba$ SSolf 
fetnet SBtibt unb d)afe ftinte vfnanb. 

3. ic 'nna()nungen jut'&upt finb ftl)t bt'ingtnb, 
benn wit wei'beti gtbetcn, untiftj^lid) SBufic jn tljun, 
itnb bic tvid)figt SSfcrf nid)t tvtitci.' l)inau^nfd)ieben (t), 7 .11.). 



544 2fm SSupfoge. 



, fo it)? feitte3timme fySvet, fo 
nid)t (, 7. 8.)-' S^V^igct biefe eni|fe, brmgenbe @t'mal)mtng ! 
SBMtr icncc am $Borfrc finb nut 1 $otfd)affet', abet- $offd)aftct! an 
(Sljrifhrt tfatt, fciii $?ort fragen w.ir cud) wr, in feinem 9tamen 
vufen wit* end) jtt: &ljut $ttpe, benn-baS |)immc(t'eid) ift nafye bet* 
Mfommcn! eut gebenfett wie an tmfere (Siinben, fyetrt fiber* 
jettgf un5 bet' I)ci(. cij* Don tutfct'm Sevtwfcen uub oou kt* S'Jotl)* 
wnbigffit bet 1 ^ujjc, l)ctit wci'bcn wit? ci'indjnt ttnb gcbc^en: ^om* 
met, laffct n anbctcn ttnb niebfrfatten ot' bfm m*n! l)fiil- r wo 
wit 1 fcinc <SHmmc Ijcrcn, bie <Stiinme b?6 ^eilanbc^, be$ $tttcu 
.^irffii, ()cut wotfcn wir unfere $n\tn nkfit Detfocfcn! tvii 1 woKcu 
bic <5vnm()iuing nidjt judi(f wciff n / fie nid)t ffit* fibctfiifftg crflSitn. 
5 fcdgeS ^cutc, wo bet 1 hitlfevfigc goditet 1 get'edjtfei'figt l)iitabging 
in feitt au^, bet 1 ttei'lot'nc @ol)ti in feines 93afet'5 Slt'men nabe 
faub, bet; <Sd)Sct)ci* bie 3uf(d)evung ev()ielt: |>eut fottjl bu mit mir 
im ^at'abiefe fein! petite iff <uid) ttttiJ btefe (Seligfeit, biefe SBonne, 
biefet 1 ^t'iebe, biefeg ^>ei( jtigebrtc^! Ijettfe, wtil wit 1 feine (Sttmme 
I)ot'fii, tyutt, Wfim wir itnfer .."pet's ^)t wevflod'en. SStbet'|lel)et bet- 
3ud)t bes5 I)ei(. ei|!e6 nid)t langer, nid)t Wnger ben SD?al)nungfn 
be$ e\x>iffen0, nid)f ISngct* ben kitten eut'eg |>eilanbe^ unb @o^e$, 
bet* cud) bitfcf, urn ettev <f>ei( eud) biftef, end) fciWef, baf, i()t' cud) 
bod) ntit* Don i()m foUt [dig madjen laffen, inbem il)t* je^t wentgx 
flcnS ju t'ed)tfd)A'ffnet' ^Bupe eud) I)itwenbet/ tinb im .iaukn ju 
bem bat'mljct'jigcn @ott unb 95a(et'. 

petite Der|]od'l: etive |>et'jen nid)f/ iljt* S'3fitt9^ tinb Swg' 
fatten, fcebenft, baf bie ottfe(igfeit bie 93et4eiihmg ()at biefet unb 
be$ juffinftigen eben6! i()v S)?(innet ( itnb ^t'duen, eilet, ba i()t' 
@offe^ 5?inbet' ivefbef unb S't'ben be5 etvigen 2efcen^! i()t; t'eife, 
an ben ^fovteu be5 Sobe, fa'itmet nid)t langev, nod) (jeipt e fyeute/ 
nod) n>at)vt bie naben^eit, beMjt'et eud) ju S()t'ifto Don ganjem 
^n'jen, fo fotten ettt'e iinben Det'tHget ivet'ben, ttnb c5 fotten fuf 
end) folgen Qciten bet; @rqwtfung Dom 2lngef(d)te bc^ $mn I SBeu 
wit and) fein mSgen/ 2l(t obet' ^ung, SKann obet? Sffieib, '$m obet 1 
S?ned)t, weife obet tl)ot'id)t, petite, wo wit- feine timme $m f ivol^ 
len wit; unfi'c ^ei-jen nid)t Det'|Men. 9Siel(etd)f/ tinb biefe S^adjf 
fdjoit fovbet't man ttnfi'e <See(e Don tin^! gewip, bap wit* jlerben 
muffen, fo kpt ()ettte ttn f (tig wevben, nb nacl^ bem |>et'nt fi'agen, 
ttnb jtt bem .ipewi fommen. S)ie ewipljeit bee SobeS, bie linger 
wifytit bet- ScbeSjhwbe/ bap unfec 2eben fdjnett brtl)tnfd()t'f, wie 
eitt <2tcont unb wie em <2d)(af, ttnfev Seben, bie wit: ^iev feine 
Meibcnbc @tfttt tjaben, bie (Sdjwiet'igf'cit unb Un|Td)et'()ett bet- fab 
ten $8eM)t'iing, bie fd)t'ecf'iid)e 9J?eI)t'ttng tinft-et! flnbenfdjttlb unb 
ti'afbatf ett, ba5 futd)tbat;e 3>e nfeits, wcnn wit' ttnbupfet'tig in <3uti'> 
ben ba^infalji'en, bies.'atfes erma()nt un^: petite/ fo Up feine 
fimme ijoret, fo wffotft ettt-e Bergen nid)t, Saffet Dot' bem 2ltif# 
fdjub bn- SBttjjc ttnb Dot' Itnbttpfct'tigfeit cud) wat-nen bttfd) ba<5, 
was jti'SDlaffa ttnb SRmba in bet 1 ^ffitiflen gefd)a()/ ba 
mid), fo i>t-id)t @ott bet; ^evt-, cttve SSftter Det'fucfytcn, ffl^ 

- It tin 



2Cm SSufa*.- 545 



letcn nb fat)cn mein SB erf/ bafl id) ttic^ia, Sa&r S0H&* 
Ijatff mif biefem 9JoIf, unb j>fad): @ finb fieiifc, be* 
rcn .f>ci'j hunter ben 3mefl wil(, unb bie mcinrSBege 
nidjt let-it en wo (I en (. 8. 9, 10.). 2W), wic tange fat bee 
m- fd)on MK mit un*! wtf.fc()en titib fd)iuerfen fcine nabe 
gcacn un tagdd); wottcn wiv bcnn aud) immci 1 ben S*9 b 
nid)t ben fdjinalcn ^iminc^n)^, ben SEBcg, bet' 3^^ ^)t ( i|lt^ ijJ. 
Sfvacl flfirjtc biirdjUnbiipfertigfeitineSct'bet'btit; @ott ifl bct'fdbe, 
gcpern nb Ijeut utib in@igfeitl baumjwjfs tinb (jitdbtg, abet 1 and) 
Ijeilicj utib get'cdjt @f fd)JVttt' in feinem B"^ 1 (*) tl) ; ^'^ 
follen ntd)t ju mcinet 1 Sttilje fommen! ie mut()n)i((igcn 
93ci'ad)fct' bet 1 @mtbc m'd)t, nod) bic Unlntpfci'figen in il^t'ci' SSetv 
florfrtjcit; nod) bie c(d)t|uint'gen in iljvet 1 SBwblcnbung. Unb jie 
fanten nid)t jn fcinet 1 9iii()o/ bie et i()nen in (Eamtrtit bet'ei^et ()afte, 
fi'c ftdcn- ba()in in bet* Siiflc, SRod) ijl cine 9iul)c ttodjanben, 
cine bcffevc 9lit()c in bem ()imm(ifd)cn Canaan/ in bei 1 t'ed)ten ei* 
mat(), in bc$ -SSatcrS >aufe, wo wide S8o()nungen ftnb! (Sine 
9Utl)e fiit' nn^, fo wit' feine @fimme ()5fen, unb tinfett f>m 
jen nid)t Detfocfen. at'tim ivotteit wit 1 tinfet- |>et( unb bie iiaii 
benjeit nid)t Dci-fainncit, ivotten nnfet'e 93tipe nid)f auffpat'cn, bis 
wit 1 ft'anf tvet'ben, itidjt Ijatten mit bet* 8e(Tet'tinj5 ttnfet'cfi! e* 
bcn bi3 in ben Sob, fonbeun ()cut wotten wit 1 ju bcm f)et't'n fom^ 
men, Ijtnt nod) wet'ben wit' bann bic $u()c ftnben, bic bci t()iu 
flKcin gefunben wit'b, unb ben ^t'icben, bet- l)o!)ct' alt He SSevnunft 
i|^, Slmcn. 

I. Severn* 3, 22, 23. Unfere rfnilifa WtfnfaMt Don 



1. it- wottcn.ime bicfet- SlbliSnglgfcit bcwiipt wet-ben; bug 

nen tmb wet-ben wit', wenn wit 1 bebenfen, bap 

a) attc $oi't()ci(c unfei'c-3 fot'^et'(id)cn, 

b) unb tmfct-ctf seijligen, 

c) unb unfci'c QcfdHflcn StiftattM, nid)t eitte 

iinfet-et' SGtit-bigfcit, nid)t cine $clol)mwc\ unfcvev 

^et'btenr, fonbct-n frcie, 

jinb. 

2. SBir wo((en fel)cn, wojtt tin* 



IV I ' * ' U V *V [ VV r%_/ I, * *f It | U f 

a) ju cinct' fletc'n ft-ommen $infid)t auf vi/vu, 

b) jit einet' Qcwiffettfaffcn @t'fu(aiitfj atfcf unfet'et 1 

ten; 



c) ju einem ^meinni^igctt ebvaud) bcS ttfen, 

oft tin* fdjenft unb ctfyilt; 
ju einem gcttojlen SSet'tt'aucn auf ott we^en bet' 
funft. 



II. $?arc, i, 14 15, Unftre 3df Betwf ber 

bcnn ft'c iff 

I. (CtSco Jtiv^enirtljv,) [ 35 ] 



546 2fm 23uta$e. 

1. cine gtaubentofc, bet wit jutufen miiffen: ' laufcct an ba3 



2. cine fftfenlojV, btt' wit jutufen mfiffcn: Sljut 

3. cine fdcbcnlcfe, bet 1 wit jwufcn mflffth: as 9Wd) 

ift l)et'Wa,d ! ommcn! 



III. al, 6, 4, 5Btr foflen t)fttf etttc gettauc tlnferfudjuttg 
ii&er ben 3^^> unfmS ^evjen^ uub 2cbe8 anjleUen, 

bflvum wctfcn wit 
!. cinctt ^riifcnbtn Slirf attf utifet 1 tBetWltnif &u 

2. unb atif Me jtttlii1)C S3ffd)afffn()cit iinfft-c^ ^ 

3. unb aitf bic S3cfd)affenl)eit unfcit^ 2BanbcliJ unb 

in bcc SSJelt 



IV. 2 tor, 5, 20. )ie timine ber Dtdigion, tie tin* 
buvd) ben JQiunb i^rcr >iener jurnft: ^affef cud) 

twt mit 6 



(5 ijl ju 

1. bet ricfetiac @tnn 

2. fctnc fiitigfcit ftif 

3. bic SBcfpfliifuit/ bic 

* f* 



V. <$> 4, 23* 24. SBo^tt bcr 

unb al^ 5?ettag un^ auffovbcrf* 

1. -Slid Stojifog fot'bct't er un auf: 

a) 511 ciiKf tnttct'it (S't'ticuct'ung; 

b) 5utJ ^Beffct'iincj imfcrcg Huflerfn 

2, 511^ ^Bcttag fovbci't cv unS auf: 

a) oft urn ()immlifd)c abctt j^u 

b) mit gtii-bittc @o attjuffrtjfn/ bap w fcine 

eon tins unb unfft'it SSt'ftbct'it abwcnbc/ fcin 
Slncjefid)t wiebcc u mt fcljt'c/ unb unS aud) im (eilv 
Ud)eu iieten ben Sag bet dtciuitfung fcnbc. 



VI. e6et COIanajfe 1216. sffiic tvtr an wifere 

ben benfen foUetu . . ; 

1. 9Kif tifffi 1 SBeupng unb {)crjlid)er Steuc; 

2. mit fllftubijjfm SJfdangcn nad) @oftc8 nabc; 

3. mit ijfiligcn cliibbcn bet 



VII. 1 %ot). 1, 8-10. SSBa^ ^inber( BefotiberS in unfe 
vcr 



1. |5ft't'fii)fiibe 



' 2Cm <2onntage Sorrfafe. @pt|W. 547 

2. b? roctt wbreifefe biinfe!()affe (Sinn; ( . 

3 bie wiaflidt unb tfot'ticjfeif jur Sewtmincj fiWiciKi 1 SSegtfiffe, 

4. cine fd)m;i()fid)c Unbcfcmnffrfjaft mit b Ijciliflen 



VIII. 2Ipofa. 17, 26-32. SBie eft! *ri We Solf feine 
SBuge or off bejeucjen farm* 

Sir benfen, urn un* juu $uf)c gut ennaljnen^ 

1. an bie 2Jaan3fnf)eif, -an ben Utfptung aflcr alf; 

2. an bie pgcnwart, bap wit- ntti* hu'd) otte8 @nbe im S?afcm 



unb Sffcfn ct't)altcit 
3. an bie Sufttnft bc pri(^W unb b 9lcd)cnfd)aft or ott. 



IX. DffenB. 2, 4. 5. SBie tt>ir ben runb 'bet 
fd>aftlid)en 6unb?, bie unfer d)ri|Hid)e$ Setew jfArt, im SBer* 
laffen ber erflen Siebc ju fuc&en l)aben 

Sin bic tc((c bet- Sick sum @t'iofef tfiff . 
t. ffinblid)* 2ic6e jtt uri8 ffl 
2. ftinblidjc 2iebc jut 2Bclf. 



X. Screm. 3, 21, 22. SBie feterf eta SSolf murbig .be 
jd^Udjen SBugtafc? 

1. S3cnn e$ fid) ot ott bcmiitljigt in IjCfjlidjct: Sraucr fitcr fcin 

flnbe . 21,; 

2. wnn c8 glaubig Dctnhnmt ben 95atefif bee etvigen nabe 

. 22.; 

3. wenn e8 fid) fidnblid) befel)ft ju bem $cm\, feincm (Soft \). 22. 



Cantate. 

. 16, 5 15. Jot. 1, 16-21, 



tev @*nbng beS ^eiligrti- ciflcd, 
wovin fid) bic unttct'anbei'lid)c Sielv, Stttic unb nabc be* 
gegtn (cine 3tingei' fo Ijcwltd) offcnbavto, unb jtig(fid) mad)t 
aufmccff am rtu f bic SBMfamfcit fcicfcS ei}le/ iveldjc .t> 
efccn fowo()l wie btc SBJdt cvfa()wn follten, beibc jebo'd) mif 
ttctfdjicbcnc 3Bcife. S^ bet 1 (Spijlei ifl ebenfaUs on bcc 
bet'iidjen ^<tt'ml)n'jicjfeit @otf bic iifrbe, x>on wcidjcm nuc 
unb ijoKfommcne abe l)t'ab f'ommt; bic gvoptc 3Bol)ltl)at ; 
ct 1 ct'wcijl/ ifl bic, ba^ ft butd) fdnSBoct, aU but'd) ba$ 9)?it(el, 
beffcn fcin l)dl. @dft fid) bcbient/ unfeve SSicbcrgelntt't jti faiibe 
tvingt. it iOJittd^ bwd) weld)c unfcrc (51)t'ifwnfrei^e bcwit'ft 

[35*] 



548 '#m @onnta$e (Scmtate. 

tmb gejlatff rcirb, nSmlid) bie (Senbuna, be$ lj*U. ctj?e$ unb 
8ort; fdjeinen bet 1 (in{)eit%mff fceibev ^et'ico^en ju fein. 
fid) bet- 93?eitfd) gegeit bai^ 2i } ot't ottei?, unb folglid) and) o 
ben ()ei(. ciji ttnb ba>3 rtafamt beffclben wet 1 !) alt en foTle, 
ji'igf bie (S^iftel, ba$ (gDanadium abet 1 fdjilbeft bie irffamf?it 
unb "baS frafamt be^ eijle^ offe^ nad) feinem S'Oefen unb nad) 
fi'tnen SCit'fungen obet 1 t'fofcjen. 2Bat im ^Dancjeltum be^ @ottn^ 

jubilate Don bent 5Bed)fe( bet BNfHnbe bet ben Kiu? 

bie 9iebe, fo Ijiet 1 nun im egenfatj Don bet 1 urtD_et'an# 
n eft nit tut a, ott^ unb 



I, Sacobi 1, 16 2L 

SlKgcmcin ivie bie (Siiitbc i|1 aud) bic Unavt 
^ct'voli?/ fcinc (Si'inbc crttocbfe gartj abjuleucjncn, obct* fie bod) j^ 
c'ntfd)ii(Mflfn (I iOiofe 3.), banu't nut 1 wit 1 fcltjjt a(6 tmfdjulbis 
<il^ unfn-afltd) ct'fdjctncn ; ja bag funbige ^et^ madjt liebcf o(t 
fclbcr junt Ut'()ebet' bet 1 @itnbc, aB bafi c$ fid) anf'Iag^n/ ft'd) fd)u(? 
big ^In'n, fid) al fitafbau wfenncn foKfe (I SWofc 3, 12.). @o 
bas natiit'Iidje 9Scfbct'bi in tin( feine uit^oflot'fe $ct'i ( fd)aft 
ncljmcn wit* ^et'it jut 1 Siip unfet'e St'iWt/ m itnfere 
jtt bfbtcfVn/ nnb au3 falfd)ct' <>d)am wotteu wit* tmfcf 
nidjt gc|}fl)cti egen biefe Un'atrt unb SBwfatytljtit fa$ tingcfceffav 
ten ."pet'jfnd ttbet bet* l)eil Sacofcu*. Sftadjbcm et* i). 12. auf ben 
feafnmd)tn unb (jetalidjen Shiggang wol;l iibet'fl-anbt'nft 1 5lnffrf)ftin< 
gen avifmcfffani gemac^t ()at, begecj'net et 1 o. 13 15. tintm '@in# 
wanbc, ben 5lncjefod)fni? ,iflWd)t ju i()tvn unjlftt tinb ju i()m* 
<nfifd)ulbipng Bitten anfu()t'en mogcn. a c$ iVainltd) unleug'bat 1 
i|^; bap fit ben Slnfed)tungen, b, I), in ben ^itlicfyen Srtibfalen ttnb 
Seiben^fiifiincjett , fiit* ba ungotf(id)^efinnfe ^et'j, "bem SBci'ipa-ttfii 
rttif oft unb Gt'gelning in fcinen SBi((en fc()len, eine Sieijnng jut 1 
@iinbe lie^f, fo frmnte bee lcid)tfevtigc (Siinbet* 511 fcinet* <5nffd).Ibi# 
gung fel)f leid)t baraflf fi'd) bm'ife'n, wie bic 'Slnfedjfung., fo 
rtitd) bie IBei'fud)ung jut* (Stinbe Don oft I)er. Siefe 
ivtbedegt Sacohii?, inbem et- fagf, oon oft buYfe man feine 
fud)unci Ijcdeifcn, bcnn oft f'otine nid)f jam 958fcn oeufud>f 
ben, fet a((et- SBetfitdjiing unjtjganglid)., unb e? feineffeif^ i?et'fud)e m 
tmuibeii (. 13.). aim iveift .3'wobuS bie n>a()t ( e unb eiiitcje jtte((e 
allet 1 l^orftincien pc @iint>e in bent ^et'gnen oon bet* <2>nnbe 
ten ^n-jen nad) (tt. 14.) / ub jeigt l)in atif ben ftraticigcn 
gang bet; gendl}tifen Suft tmb bet Doflbrad)ten @iinbe .(. 15.), 
d)et' bet' Sob ifl. 97ad) -bet 1 Skfeifiptta, eine^ mog(id)en 
bctf fommt 3aco ; bu6 al^bann auf bie enta,ea,ena,e.fef}te S3el)au.j)fung, 
bap won oft mtt- ufe f'ommen lonne, ttnb bie tuit'b wcitet- 



2Cm ^onnfage Ganfate, @pi|lel. 549 



SSon tin* 



finber* 

uni)cranbct'{id)e $at'm()ct'iigfeit otteS gegcn 
ivifb cwicfen . 1618.; tmb ba.tm 
2. wit'b gc$cigt, rooju ftc tin* &crpflid)tet . 1921, 

1. $ie unttcvanbcdidK $at'm()ct'$igfcit ottcS gegcn tin* 



cr, vucld)c bet- Ijril. Sacotud t>. 17. im SWgemcincn 
fft, wivb . 18. bcrcicfen mit bet* gvoptcn SBoljtt^at, bie fca- 
ben iiitbmt rtweift. St'vct iudf)t/ liebcn 



(. 16;)! cuft 3acobu bcu Kiubigeit ju, ftc warncnb DOV 
fmm'cjeii unb Dft'ftidt'ft'ifdjftt Sicbcn unb Urfljcilcn fold)Cf Scute/ 
bic, juv .Q3cfd)eniciunc| il)c Untcc^W, ott fclfcfl gent junt Ucljc* 
bci* bet 1 @fiivC niadjcn/ inbcm ftc bic Slcijungcn unb Socfungcn 511 
bcrfelbcn won tljin ()ci'(citcn. St'i-ct nid)t, licbcn .^nibcv;. fo 
ift c^ md)t, ivtc jcnc bcljattpfcn unb wgcbctt, e ifl ganj anbcusJ, 
gi't'abc ba cjjcttHKil i(l bet' gaff. 8UU gufc @abe b allt 
Dollfommcnc abc fommt on obcn (jct'rtb/ on> bcm 
l>atct' fccfi Sid)tf. 2Wc$ wa gut, nti|lid), (jcilfam if?, fo wie 
and) a((r, w>aa in il'd) fo Dollfommcn unb (jcn-ltd) t|^, bap c6 
ntd)t bcffcr ffiu fonntc, bicS aflcS i|l cine abe ottc^, unb fonimt 
oon obcn Ijcwb, wm S3atct' bc^ id)t^, unb ba bci i()in fcinc 
SJcrilnbening/ nod) SBcd)fc( bc^ 2id)t unb btrgin.fler 
nip ifl, fo ifl bantm and) a((c6, wa Bon ott ()em'i(<t't, cine fo(d)c 
giitc unboolifommcnc abc/ wcnn and) unfcc blobc^, .'Sltigc unb 
unfci 1 unttin-ftaiibige^ f>ct'j ftc nid)t bafi'tt 1 et'f'cnnt. 

Sit' wcrf'cnncn obct 1 wct'gcffcn c-3 oft in bcm |>ocl)imttf). unb 
fit bet' (Sitelfeit tinfereS $ev&en$, bap ott bet 1 aWciuuic ttd)cbcr 
unb cbci* jcbct 1 gutcn unb Dodfomnicncn abc i|l; unfcccv- ^;lu^ 
l)cit unb @tnft'd)t, unfct'cm 6ifef unb gleijic/ unfcw .53c()at'r(td)fcit 
unb ben jveisitd) Don un$ gewaiiltcn SWafifcgeln. gcbcn win bic 
(S!)rc bc3 glMiidjcn (St'folgS unb bc^ (Scgcn6, bet unfcre, Untctv 
ncljmungen h'ont, ntd)t abet' ottc, unb bod) ift e$ fctn eg en unb 
feine tite allcin, won bencn aUci? cbct()cn abljangt. SUlc jcit< 
ltdjen S(Bo()(t()rttcn/ bic Don anbcvn 9)enfd)cn ttn. jupieppn, f {cbeS 
iitcf, bag un$ sttfadt, jebc ^t-cube, bie wiu gcnicpen, bet 1 (c|tc 
Uvijcbcf aflef cjutcn ttnb DoWfommcncn ab,c iff./ rcc.wi Kit' bic 
@ad)e t-cd)t itbeulcgcn unb bet' 2Bal)t'()eit bi.e (Sljt'c geben^ bennod) 
ott, bet' Safer be* &'d)ts, ' ~ ' ' 

S5ci unfet'Ct' ^ut'sftdjticjfeif, bie fo fdtcn ctfenttt,. wad )ti un* 
fet-m wal)n .Q3e|lcn bient, evfd)ctnt und gat- w'elcs alf' iwd).t()eiltg, 
bofe, tct'bct'blid) ; bebcnfen wit- abcv, wcldje SSirfun^cn jfitlidje 
Sfi'ibfalc l)aben, itnb mit njcld)cm 2o()itc ftanb()aft unb glattbig 
ttagenc Scibcn be(o()nt wctbcn foWeit (. 12.), fo wifb attd) 
@d)inet'jlid)c,. Unangcnc()mc unb 33citgcnbe atft. cine gute ttnb 
fommene abc otte^ und iwfommcn, bei bet 1 ct* nut Slbfidjtcn 
bet 1 i?icbc crt'ctdjeu will, 5\ranfi)cit unb @d)met'ijCW , SSet'lcumbung, 
.>ap unb ^ci-folgung mi citen bet 1 SBelt, ja fcllMl bic traudgcu 



550 3Cm onntaflc (Sdntate. (EpijH 

$ofa,en unfevet: eignen 33evfef)vtl)eit ffn.b cine gute abe otteg, 
rcenn wir nad) fcincm SBilfon fte between, ju unfem 1 SSeffenmcj 
fie anwrnben. <g ijt fin ftipet 1 unb h'Sftiget 1 Svojl, bet 1 in biefet 1 
SBal)t'l)eit liegt, bap alle gute unb ttottfommenc abe on oben 
Ijevab fommt, unb bap atleg, wag wit 1 on border empfangen, tun- 
gut tinb wWommen ifl; abci' and) jum finblidjen S)anfe gccjcu 
ott cvmuntfrt itrt$ bicfe S8al)i'l)dt, bap wit 1 aUejeit unb fiii 1 allc^ 
^anfm bcm SSatcv bcs 2id)W. 

3'^fi" ^ l< l)M Sacobul ott ben SSatet* be5 8id)W nennf, 
b. 1). ben Ud)cbev a((e^ ufen/ jebet 28o()lt()at, otte" ^d(0, fo 
witt ev n$ batnii- auf fcine ilte tjiiweifen/ af fein Ijci'jIidK? 
38c$(wo(Jen/ auf fcine Satct'()u(b; unb bte Unet'anbct'lid)feit 
biefet 1 weljlwoltenbeu unb bavmlje^igen eftnnung bejeid)net ev mit 
einem bilblid)cn Slueibvucfe, inbem ec an bie 33ei'anberlid)feit bet' 
IjtiruneUfot'pei 1 erimwf, ic @onne, ba 2id)t bet 1 SBelf, ijl nid)t 
ol)ne* alien 5Bed)fe(, nid)t tininet? jli'omt tiniJ 2td)t von il)v jti, i()v 
lanj nuip bem uirfcl bet; SWacftf tveidjen; ein lletec 3Bed)fe( fin* 
bet ftd) ()iet', .je^t empfangen wiv on bet @onne bie SSBo()lfl)at beg 
2id)^/ je|f abet. 1 nid)f; fo, will bet 1 fyeil, Sow^uS fa^en/ fo i|l eg 
tu'd)t bei bem Satet 1 be$ td)tg, wit* biivfcn feine ilte unb fein 
SBoljlwoOen nid)t abmeffen nad) bem in bet 1 Diafni* ftattji'nbenben 
2Sed)fel jivifdjen 2id)t unb $inj?ermp, bei i()in ftnbct foldjet 1 SSed)< 
fel bei ( efmnung nid)t flatt; et; ijl gepevn tinb l)ent unb in @^ig^ 
{'ett berfelbe; et' i|I bie eroia,e Siebe, bie unoeranbcdid)e.@nabe, bie 
ftd) jlefg g(eid) bleibenbe ^avmljevjigfeit ie 0teKung bet 1 onne- 
. gegcn bie fbc ftnbct't ftd), otteg ^afetf nn gegen ung (inbet't ftd) 
tiidjt; nut 1 in 3^ifd)ent'aumen geniepen tvit 1 bie 3Bo()ltl)at beg it'bi* 
fd)en Sid)W/ weldjeg bie @entw ung giebt, abet 1 won ott jlrSmt 
immefbat 1 unb eivig nut* id), |>ei( unb nabe aiig. Seld) ein 
St'0|l liegt in biefet 1 unDet'anbedidjen S3el)avt'lid)feit unfeveg otteg 
unb Batefg, beu aj?enfd)en |nilb anbei-t ftd), i()t' Sieben berfefyvt 
ftd) in ^ap, iljt 1 SBcfylroptfen wivb ^einbfdjaft, ott ijl immcv 
berfelbe, 

w apfbcwe{g file bie SBacm^crjigfett ottcg gegen 
itnbet 1 i|^ unfeve Sffiiebergebuvf/ unb ba wit 1 burd) btefe feltge 
Snbevung ju einet 1 cwigen unb unDergvHngttdjen eligfeit unb 
lid)fett gelangen foKen, fo offenbatl ftd) bie ttiiDct'vinbevlidjfeit bet 1 
bat'infyevjigen ejtnuung orteg in bem uniwKnbei'ltdjen ^cil, bag 
et 1 ting bewfet ttnb jn beffen enuffe et 1 ting uerljilft ^on unfe# 
tev SGiebevgebuvt vebct bet 1 l}ei(, S^obug ,. 18.; @v I) at uns 
gejettget nad) feinemSBillen, but-d) bag S&ot't ber Sal)t^ 
l)ett, auf bap wiv wUren rjllinge feinet; (Eveattmn. 
S)ie Siebet'ijcbtivt beg @ttnbet'g, wobnvd) ct 1 ein feltgeg ottcgfinb 
wifb, tfl in fcbev SBejicljung ein nabeiweti' beg bat'ml)et l jigen 
otteg. (Sie gefd)ie!)t aliein nad) otteg SB i ( I en, ft'e t|t fein 
9iatl)fd)lup unb a>ovfa|, benn e()e nod) bet 1 SSelt vunb gelegt war, 
Ijat er befdjlpffcn, bap wit 1 Ijeilig unb tmjMflid) oc il)in fein foil* 
ten in bet 1 i'icbe; unb feinen 9M)fd)lup Ijat ev and) wit-Hid) 



Sonntafle Gantttfe, (IpifM* ,551 



t an benen, bie ba glaiiben an ben e.rrft ^eftim 
limn; tin 3, fagf 3acobn$, un$ $efentw, Sfingw, 9?aef 
M gljrijfj, 11 n 5 1) at er gejetiget, fort eih netieS Seben un* 
a.i'fd)enft, bat un* in ba* felige Settyiltnip ber Sinbfe&aft gebi'adjt; 
au bem (Siinbentobe, in weld)em wit* bafy'n (ebten, i)at er tins er/ 
reftet, tinb neues, gottlidjes, feltgeS Scben in bcr @neinfd)aft mit 
6i'ri|1o ttn^ jjffrf)enft. @o wenicj ftd) bcp Sftenfefy baS nat 
I'rbni gt'cbt/ cfccn fo wcnig and) ba?> geitflidK Srten; wie 
cine afee (Suttc^ i|l, fo and) bief^.; jcnc* wt>b u^ btit'd) 
ttid'id)?, birfc^ btifd) fine ()6()cre, ubet'natfit'lid)^ 3c"3i) 
fdjcnft, biird) brtU SBovt bcv SBal)d)cit niim(id), al$ btird) 
SOIitffl, bcffcn ottc nabe fid) bcbicnt. a 3B^t bev 
l)cit i|l ba 6angdiiim/ fcie ^otfc^aft on bee bui'd) Sfifif 
fliftften rlofung/ won bet' nabe @;0,tfe^ ? bci* alien Jinbet'ii inn 
(5l;.rijfr widen tiu'C (Stittbett ^et'vjeben will, wenn jtc il)tei-feit I 
fertta, i()ve @finbe tinb (ghrafbarffit etf'ennen/ unb gl&uttg Don i 
ba$ bai\}ebotme ^eil anne()men. S)ie^ 2Bot't lapt bet' 
(^ott tin* pvcbujen, mit ben nabunwirftingen fdne$ @ei)le^ 
gleitet er bie ?))t'ebi^ beffelben unb i,nad)t jle fviifti.c) an ben 
bei'derjnt; wet 1 nun bem SBot'te cjlanbt, in bem cnf(Jci.t jetted nene 
Vcbeu, bet* if} wiebn'geboren, ben f)at ott gejeugef, tmb'jwai? ba* 
511, bap CP unb wit 1 a((e wSt'en (St'fllinge fetnev (Ereattt* 
ven. ie t'lllinge bet 1 Oh'nbte wnt-ben ott gewei()t, waven fetn 
(Jicsent()nnt, unb bet* ^5 eg inn bet 1 nadjfolgenben poKftanbicien 
(Smbte. @o foil e$ mit un$ S()t'i|ten fein, ba$ ijl bet- 3Bi(Ie be5 
unei'!inbei'lid) bavmljet'jigen @otte$, SJet but'd) baf Sot-t bee 
3Bal)t'()eit unb ben l)ei(, eifi gejeuget unb wiebev.3eboveit i|l/ bet 
fofl fid) al$ @otte$ (Sicientljiim anfe()en (I tytto. 2, 9. 10.), 
(Sln'e @ofte^ nad) bem ili'iKen fcine^ ()tmmlifd)en 93afrr3 unb 
mSjj bem RJovbilbe S()i'ifti (cben, gefinnt fein tmb wanbeln. 
linge ber (Si-eattiren otte^ fpden bie S()t'ijlen fein, b(e SB 
rung, weld)e fid) mit benen, bie ba ejlaufcen/ jtigcttacjcit. l)a^ foil in 
immet 1 weiteren ^ttifen mit inunet' meljm'eii fid) juttMgen; eine 
jal)llofe Sftenge foil nadjfolgen, alle follen wiebergeboven wevben, 
beim a((e finb (^iinbet 1 unb aW^ follen nad), ,ot.tc5 bariudct'sigciu 
SBillen gevettet wevben. ie 3a()l be.v eon ott bui'd). ba^. SiGot't 
bet* 31'al)fl)eit gejeugten f inbet* foil immet 1 gvopei'/ bie $a.milie bet- 
otteUfjitbet' immet 1 i?ollj>il)liget' wei-ben; gebot-en i vetd>lid}ef gillie, 
wie bet 1 S()au au ben ^oi'sern'otlje, foil ben ^t'fflingen be$ law 
ben^ cine veid)e (gvnbte foldjcv nadjfolgen, bie ganj ba* @iijentl)um 
ottes finb. frulid)cc al all? jeitlidjen Spl)Ul)aten ottesJ, bie 
et- im SScidje bep ^attit 1 un$ erweifl, ift bie nabe, bie bet- barm* 
l)erjia,e ott in %ifto bui'd) bie SSBiebetgcbutt tins 511 l)eil wer# 
ben isptj wev wiebevgeboren i(l, ?ivb biefe ^avmljet^igfeit @ottc* 
ju riil)men wiffcn (@p(jcf. I, 3. :c.). 

2. Sojn et'pflid)tet n^ bie uns?evclnberli 
l)et'5igfeit unfere* otte^ unb 83tcf? ' (Sic 

ju bei-eitwitUgcu 5lnnal)m? unb 



552 tfm onntage (Santate. (gpiffel. 



bc$ ttn$ bargebofeneii >ci(S. arum, f(i()t't bet 1 I)ei(. 
.fot't, weil wn otteS ttte (auter uteS fommt, weil ct* tins ge* 
jciiget.unt.ju feihcn finbevn a,emad)t, weil er cnbtid) fo -I)ert'(id)e, 
gnabenuotte 9lbftd)ten mit im$ I)at, bat 1 urn (. 19.)/ Ueben SBt-ii* 
t>er, ein jcajicfyet: Sftenfd) fei f'djndl ju pren, langfam 
abet 1 ju t'eben, ttttb langfam jum got'ite. 3 *w iH'cbigt 
bc5 SBortcS bictct ott (cine nabe bit 1 an, btivd) bic ^rcbigt Ijat 
cr bic @inen fd)on ivicbct'gcbot'cn, ttnb bitrd) bicfclte wi(( ct 1 bie 
bent jettgcn, bc^l)alb nuip nun jcbet 1 mit gt'ofjcv 23 
feit l)5t'en, ba^ SEot't annel)incn, bamit fctn neuc^, 
Seben QtftfaH, obet* et' tmDct'jfiglid) ju bcmfdben 
wet'be. SBdl bic SUtfange bc$ gott(id)cn Scten^, fo n)ie bie 9?a()!f 
vting tcffclbfit yon ottcS S5?ot tmb @ci|^ abljdngen, fo miiffm 
wit* aUejcit ju wittigw Slufna()me bc^ ma'd)fi<jcn unb gnabenuoKcn 
Jffiovtc^ fcct'eit fein. 

9}idc uct'gcffen (eid)ffinnig obet 1 toet'abfdumcn mtttljwiflig btefc 
!))f(id)t ciner bewitivild'gen 5lnna()ine be^ ggftd'cljcn SBovte^ ; c5 fdjeint 
tl)ncn fo o(jnmdd)fig, ein HojjeiJ Soft, unb ift bod) ein jammer, 
bet' e(fen set'fdjmcipt, ein gettet 1 , ill fdjat-fci- at^ ein jweifdjncibigeS 
@d)Wtj e^ fdjcint i()nen fo iibetfiiffig unb ijl bod) ba$ 9)?itte(, 
jvobut'd) ott rttte @nabe un fdjenft; e fd)cint iljnen fo fet'n ju 
liegen, unb ifl bod) ba SBovt t()re$ @otte< unb ei(anbe$. 2Bef 
bieS SBovt nid)t get-n I)ot't, if! fein finb otteS unb witi and) 
fcin0 wet'ben. S)ie bet'eitttHflige Slnnaljmc be>5 SQot'W gefd)ie()t 
fttipedid) btit'd) Sefen unb |>oven beffeiben, innevlid) bia-d) latu 
ben unb e()ot'fam; bet'eit baju ifi, wet' mit lebenbigem @ifet l 
bem Borte otteS nad)fot'fd)t. 3e bet'eitwidiget 1 wit' ba$ SBort 
anne()men, bejto mel)t' wet-ben wit 1 langfam fein jtt t'eben; 
iinbefonnene llrtljeile ilbet 1 otfeS pljningen mit im$, iibet' ben 
STOP* bet- Seiben, iibet 1 ben ttt'fpt'una, bee S3ofen wet-ben wiv bann 
nid)t fatten; aud) wet-ben wiv langfam fein jttm got'itc, wtv 
ben nid)t tinwiKig wet-ben, nod) (eibenfd)aft(id) nutn-en, wenn Srtib* 
fale Pet' un^ fommcn, wenn 9?ebenmcnfd)cn un^ Ucbel^ jiifugen, 
wenn wit 1 bie Slnfed)tung erbulben mfiffcn; ftet-3 wet-ben wit' unfet-c 
@mpfwbuna,e"ii, bic 2lufwa((iingcn bet 1 if.cibenfd)aft, bie Siegungen be3 
f>afjc ttnb bet 1 |>cftigf'cit ttntct'bt-fiifen, weil ottei? Bort un bie^ 
(ejjt't, un0 ba^u JMt'f't, unb weil (s). 20.) be$ S)?enfd)en got- it 
nid)t tljtit, wa^ s>or ott t-cd)t ijl; bilbet end) nut- nid)t ein, 
wi(i bet 1 fjetl, 3'H'obui5 fagett, al^ ob citct 1 3ont bet 1 ^fit-nenbcn @e^ 
fed)tigfctt ottciS a'()nlid), unb mit i()t' fib.cifcinjltinmpnb wat-e; anbet-5 
ifts mit otteS 3 l '/ anbet-^ mit bem cuvtgen, bic i()f a((ejeit nod) 
fiinbige 50?cnfd)en feib; ottc^ (jdltget' Sot-ncifer fn-aft ft'ei(id) ba^ 
S3ofe ttnb ift aKfjcit get ( ed)t, abet 1 in ettet-n 3ot'it mifd)et ft'd) lcid)t 
@elbflfud)t, fa(fd)cv S'ifety unb fo -gefd)ie()t c$ benn, bap ettet 1 %om 
feJbfl fi'inbiid) jjj, (Siinblid)e^ tl;ut unb ofjne alle Uebet-ein|}iinnuinfl 
if? mit bem (jeiltgeu ttnb gevedjten Sotwe bef uni)et'vinbevlid)#bat'in# 
(jet'jigen otte^, 

unwaiibet1id)e ^at'm^evjigfeit otteS gegen 



2Cm ^onntac Gantafe. . (pi|K 553 



fct tin* enbttd) abcv aud) nod) gu ban f bam- .53 en noting be* tin* 
bavgebotcncn eil*, unb bicfe banfbave Semiring. bc|ld)t bavin, bap 
wit tin* buvd) ottc* nabc jum (Sifev in bcv ci(tgung tcwegen 
unb anfvcibcn laffen. Scgct afc (w. 21.) alle Unfatibevfcit 
unb alle 23o*l)cit, ^ $ otfc * S"^"J un & u "f cw ^W- 
Menu eincv aud) nod) fo bcveitwillig ba* 51'ovt annimmt, e* gcvn 
unb cifvig Ijot't, wa* Ijilft ba*, wcnn ev fid) bcv Sefifmmg, bevSlufc 
ruffling fcincv $d){cv, bev SJcWmpfimg unb Seft'egmig fcincv @fin* 
brn nid)t bcflcipigt? S)a* im^cvjcn wticftcvnbo Unfvaut bev@iinbe 
.Kipt ben eingcjtwtten guten @amm bc^ goft(id)cn SEorfe* nid)t gc^ 
bctljcn unb jtiv 9lcifc f ommcn. cv Sanbmann unb avfncv flvcuen 
uid)t nuv gtttcn 0amcn au^, fte voften aud) ba$ auffvicpcnbc Urn 
fratit au*, unb bcvcitcn fo ben gutcn ?pjKanjni cin fvoljlidjc* cbci^ 
l)cn. 5lllc Unfatiberfeit bcv t'tnbc ttnb a((c S3o()cit bc uevbevbtcn 
cv$en$ mup buvd) bic taglidjc 93upc, in jlctcv @clbftttev(cugnung 
atufgevoftct tvcvben, fon(l (jilff c^ nid)f*/ bap off tins fcinc nabc 
anbictct, fie fann in bem |>cvjcn nid)t gcbfi()cn, wcl^c* nid)f won 
bcv iinbe ablaffcn will, ttnb wcnn wiv in jlctcm f ampfe gcgcn 
bvt* in ttn$ bcjinb(id)c S3i5fc fleljen, fo foffcn wiv ju unfcvcv @tar# 
fung immev aiif^9?etie annel)men ba5 2Bovt mif anftmitfl), 
ba$ in tin* gcpflanjct ijl, weld)C'3 unfvc (Sccle fann 
fclig mad) en. a$ SEBovt ijl jcbem laubigcn cingewflanjf, benn 
ol)nc ba* 2Bovt WiHve ev ntd)t jum lauben gcf ommcn, abcv e ijt 
eine fovtgefe|te Stnnaljme biefe* SJovfc* ni?tl)ig; fief* miijTcn wiv 
bcmfcibcn n* l)ingcben, unb ba bic* Sffiovt and) in ben latibigen 
nod) adcvlci (Siinbe ji'nbef, wcld)c ce jlvaff, fo foUcn bic latibigen 
c* bcffciuingead)tet aitfnefymen mif @anffmutl). "^fivne bcm SBovtc 
nid)t, ba* beinc (Sunben viigt unb bid) bcftvaff, jiivne nuv biv fclbcv, 
bap bit nod) nid)t veinev bijl won iinbcn; wcnbc bid) nid)t im 
3ovnc weg won be* SBovtc* evnflcv unb (icbveidjei* 9}ia()tnmg, fon 
bcvn l)ove mit (Sanftmutl) wa* ottc* eijl, wa* bcin ()imm(ifd)cv 
S5afcv, wa* bcin liebvet^et 1 ipcilanb tin SBortc biv fagf. SBenn bn 
alfo bcm SBovtc SJlattm wcvjlattcjt unb @imvivf ting auf bcin cmfitl), 
fo tvivb c* fcine ftvafte an biv dttpcvn, fo tvivb c wivfcn, wa* c* 
jit wivf'cn tin fanbc t'jl, c* wivb bctnc @cclc fclig mad)eu. 
vjl jwav jlvaft c* bcine tinbe ttnb bcin ungijtflidjc* S&efcn, bann 
abctv ivcnn bit 'woU Dicuc bifl unb woll gcttlidjcv Svauvigfcif/ bann 
fommt c* mit bcm S3alfam bcv nabe, mit bcm Svojl bev i\\v 
cvgetnmg, bann evquid't, bann jliivft, bann fvojlct c* bid); c* 
biv bic wiweva'nbevlidje Bavmljcv.v'gfeit beinc* offe* unb S3a^ 
in Sljvijlo 3cf/ e* fcnft ben gvicbcn in bcine SBvtiji, bcv Ijoljcv 
al* al(c ^Bcvmmft ijl, c* fii()vt bid) 511 bcv 9iu!]c unb <2>digfeit, bic 
bci (Eljvijlo alfcin gcfunbcn, unb bie gcfd)mecft wivb, wo S3cvacbung 
bev unbcn ijl, 5lmcn. 

^ut()ev, ^)icfc wijld ijl gcfdjvickn jtt alfctt jvtflcn, fotu 
bcvlid) 511 bcv3cit, ba fie muptcn gvopc unb wide 95evfolgung Icibcn 
won bev ungKiubigcn Jlsdt. @* ijl atcv jwctcvlci tiici, fo bic i 

Ijeipet -S^rn unb Ungcbulb, 



554 2Cm onnfagc (Santate. 

anberc fcofe $?u|l; nun gt'ebt or altyicr Urfad)e an, wartim ivtr fol? 
Ion fo gcbulbig fcin unb unS nid)t enfn'iften (ajfcn tviber bio, fo untf 
allcS 2cib t()itn. S)a3 foli bic Urfad) fcin, f|H'id)f ct 1 , iljt 1 folff be* 
bcnfen, wag ii)r fur lifer l)abf won off, oben fyerab worn ini; 
mcl, nlim(id) jjatfcrlei gttfc tmb woKfemnwc abcn :c. lite 
a ben woHfit tvir jtun ttnfcrfdjieb bcnfcn bie iifri 1 , fo wiu ail* 
Ijiot 1 in birfoi- SBdf Ijabcn, DDllfommnic @aben, bic ivii' ^ti 
cru\7rffn I)i?tf im jtifiinffigcn Mrn; bfjjvcifct alfo init bicfen JH J ot'# 
fnt tiffed iifiv txni'3 vtni 1 won oft kvcifS cmpfancjcn !)abcn unb 
nod) onpfalint foKcn, l-cibc/ ijicr unb bovf. SllMt 1 vcbcn at or jogt 
figonfticl) won ben iifovn, fo wiv baton bnvcl) bic Slnfct'fte* 
1) ung Sljvi^i/ bacon auf biofc ollot'ltd)o %tit (jol)oi'of jn faa,on. 
SliJa'S babon ivit 1 nun babtml)? Sap wir oi'loucl)fcf nnb won off 
fiololjvof ivovbon, wd* Ijabon aucl) otn guf fi-o()lid) oivijfon, wcldji 1 ^ 
fann bofroljon wtbot 1 attcvtoi @d)rorf'on, @iinbe nnb ^Infccljftma,, nnb 
balf bic gctxn'jfe ^offmtna, bc^ owicjon Sobon-?. Slbcr babci foK o5 
nid)f Koibon/ fonbcrn i(;v (jabf nod; 511 nnu'fcn bic rcd;fcn, 
inonon /if or unb abcn im QimmcL 

5 o. 18. aS iff ba^ r^e unb jwar and) &a$ |)od)f?o, 
cr tine* Qctljm unb gcjjobon Ijat won obon l)ct'ab/ bap or tins 
gof nnb jn ffinon 5i inborn unb (Si-ben gcmad)f I)af, bap wir ftnb 
nnb Ijoipon won ctf gcborenc ^inbor; nnb aifo ftnb wir worbon 
^rftlituio fcinov Srcafurcn, b. (). oin nou .an^ofancjon ofd)Bpf nnb 
^iiorf offcS, bod) alfo, bap o^ jcfjt nur boi 1 Slnfang unb Slnbrud) 
ij?, unb or faglid) baran ntad)0f, bis borfljin, ba c$ wonfomnu'n, 
nnb gar cine a,l>tflid)e Srcafur wirb worbon, vein unb ()e((c wio 
bic @onno, oljn a((c finbc unb obrod)cn / nnb ganj unb gat 
bronnonb in goftlidjer Siebo. 

3u w. 19, Saffct ond) bnrd) offers SBort wcrmafynctt, nid)f 
balb 511 inurron, jn fltidjon unb j fdjclfon ttnbcr off unb 2)?o# 
fdjoit, ob roil* fd)on bajn gci'oi^f worbon; fonborn (apt end) won bom 
rod)fon iiub jval)t'{)affigoii (offo^) 2Borf aKojoif rcgioron unb pi)? 
ton, bonn an^ boinfolbon fod alfcS goljon, was wir robon, unb wa$ 
wir fdjoifon obor jlrafon fo((cn, 

3n w. 20. Sannn, wonn i()r fiiljtof, bap fid) bor 3"rn in 
ond) vogof, fo funbi^f ntdjf, fonborn goljot in oner ^Snnnorloin, ()a(< 
fot bod) cin wonig jliKo, nnb (affof ond) bon 3 ol ' n id)f alfo iibov# 
oilon, bap tljr banad) fl)tif, fonbcrn fo()cf ju, bap. i()r bic Dtoijnng 
iibonvinbof unb nid)f bowitd'gf, 

3u w. 21, llnfauborfoif ()cipf or ba$ ttnrcinc SBofcn unb ?o# 
bon bor Self, in alfctlei SBolfuff, SD?ufl)wiKcn nnb S3fiborci. old) 
5i ; ofon fo(| woif won otid) @I)ri|ion fojn, n>oil i()r Ijabf fo gropo/ 
l)ort'(id)o tifcr, woldjc, fo iljr rod)f fonnfot anfo()on unb orf'cnncn, 
ixn'irbct il)r alt fold) welflid) ^?ofon nnb guft fiir h\\ttv Unflatl) 
nd)fon, Sftcfymet bass SCort an jc, il)r i)abf nun fd)on basf 
SBorf/ ba5 il)r ntd)t fclbjl orbad)t unb orwovbon, fonborn off an* 
nabon cud) gogcben unb in end) gcpftonjt ()af, bap eg roidjlid) 
fcoi end) goljot, gcwrcbigt, goljorcf, golcfcn nnb gofungon wirbj nnn 



555 



iiegt c$ atfein nut; nod) bat-an, tap i()t- e$ and) annefonrt unb 
5u"9?w$ macfyef, unb braudjet eg init anftoiutf), bap ii)r fa ffffe 
bmin IjalM, unb burd) Born unb Serfolgung, cbet 1 but-d) 9{ci$ung 
ju wcltlidKt 1 8ujl nid)t neljmen laffrf. @ fann cud) (dig ma# 
d)cn, wad fragt i()i' bcnn nad) ba- '3Bdf/ unb aUcm ba jtc cr* 
mag, ee fci @ute obcc S8ff. 2S^ fann fie end) fd)abni 
Ijflfen, Jveil i()i ( biefen @d;a be^altet! 



I. 25ott bent ^5ern efn unb Seben, jit weldjem 
^^angelium 3ff ffine ecl^fen SSefenner bcfcelt* 

Slti^ bcm Se^e Inffen (id) bi'ei ^I'agcn kanfwot'fnv auf bie fid) 
tdm S'Jadjbfnfcn iibei: bie3 I)o()crc @cin unb Sebcn allc^ bcjicljt. 

1, Soi'in e$ bejlcl)t; bte<5 t)o()cve <Sein unb Scfcen i|l 

a) ctn efii()( ganj nfitei 1 93etrl)8Unifff ; 

b) ein SSJivfcn fiii* bie cvljabcnjlcn (jnbjwccfr, 

c) ctn Stufi^cbcn jur ()od)|lcn 2}oKfommcnl)cit. 

2, SBic wit' c$ anjufe^en l)abcn; c^ i(l bci 1 ()od)|lc 93orjug, ben 

man auf @t'bcn ct'langcn/ ta^ gropfe liirf/ ba^ man auf 
6t'bcn gcnicpcn fann, bcnn e$ i)1 ba$ unDci'fcnnbavc S 

a) bet 1 allcS fdjaffenben/ 

b) bet* atteS fegncnbcn, 

c) unb bet- titiDet'anbet'Iid) |ei(igeh 

3, SlBobiti'd) e$ fid) 511 ct'fennen gicbt; fcinc SRcrfmaU jinb 

a) ein befonnene^, 

b) on (eibcnfd)aft(id)en ^8cwegungcn fveieS/ 

c) unb mi entetjt'enben Sa|leni iWig reined 



II. Skfradjfattgett 56et: ba^ 



et'innet'n 

1. an ben Ui'fpt'ung bc 

2. an bie 33ejlininuing beffelben unb 

3. an bie SSerpflid^wig, bie wit 1 in ^ejieljung iif baffelbe auf 

(jaben, 



III. S)ie gutcn unb Dottfommenen aSen, mit beneu 
bet 5>atev be^ Sid)f^ begnabigf (;af* 

1. SBeld)e jinb e? 

a) Unfa* eigene^ 2eben unb afein; 

b) bie, weld)c bie (iupcvc SBelt un$ bavbietet; 

c) bie (Scnbung 3 c fw 6()i'ifJi. 

2. oju ma()ncn fie un^? Saju 

a) bap wit 1 fdjncH finb ju {)ot'en; 

b) langfam ju vebcn; 

c) unb langfam jinn 



556 #m Stonntafle (Santafe, @angelium. 

IV. >on ben Oueflett, ctuS weldjcn futtblicfye Sftebett bet 



iefe jTnb: 

1. bie @ifdfcit ub tlnfhtgfydt; 

2. ba- fo(j/ tt>dd)n- fid) wit SBorttn unuwwwben et'|d>f; 

3. Sff ib unb fiap, 3<wt unb SBoStjeif, a^ cine fcvneve bitfeve OueKc, 

wovau^ finbcn cntf^vinsen/ wclc()e mit bci ( Stwge begancjen 
wevbcn; 

4. @d)mcid)dei ttnb" fui'dfjffamc 23et'I)d)(ung bcffcn, wa^ 

ijl fammt aCcn @d)anbtl)tfn be? 2u'gctujci|?c$ ; 

5. @icieinut| itnb @clbjlfud)f, tie nut 1 tvai5 %{)n fud)f; 

6. it'i'i'ditoe vcd()cft uttb sotte$l(tjrct'lid)et' ^t'ci'd bet* 



V. S)er ecjeti be^ SBIIrfed acf; 

@v wi'rfet in un^: 

1. eimirtj; 

2. ^cfcung; 

3. ^Kifftuivj im (rttifcen an 
4. 

5. 

6. 

, sir, 



VI. 2)ic tfraff be^ (au6ett^: 2(ffc 0u(e a6e fommf 



1. @v fann cin bfmfirtjigc^ @cful)l unfcvci* Slbljftngigfcif mifttgcn; 

2. cine cble Swfwbenljeif wit bcm @ange unfev @d)i(ffald kgvftiu 

ben ; 

3. fifcci* bic Sol-gen bctJ f(emmut()^ uit(J cdjcbeit; 

4. ju bcw fvciibigcn @tvcbcn ttu^ bcgci|lcvtt/ SBerfjciige bcr 



II. SoJ. 16, 5 



fud)t Stfuti ju tt'o(Tcn uttb 

ten, bcfonbct'v wit bcv 93cd)eifuwg bcr cnbttttg bc^ ()ci(. ci 
unb wit ben befcligcnbcn SBii'fwtgcn, bic bcrfclbc <if i()t'e ^crjcn 
aupci'n wct'bc. .5)ie SBit-ffrtinfctt bicfctf ciflc^ >Vtu ( tinb ifi nod) 
iwwfffot't ba^ SWt'ttd, un jit ivufyw 1 @cwcinfd)aft wit 6()ri|lo unb 
btil)a' jit jcttci' baucrl)aften unb gvfinb(id)cn ^veubc 511 h'ingfii, 
ivdd)C be5 ival)t'cn ((iubigcn <2d)wurf unb @rfee ijh 5)ic 3b 
bicfc^ @onntagS wBd)te ba() ivoljl nic()t anba'u jtt bc)liinincn fct'n, 
a(0 bap ct- iin$ auf ba$ 9)?ittel ju 
(idjcv ^ 



2fm <5onnfage Gantafe. dfratiflelium. 557 

$. 5. $un gct)c id) ()in jti bent, bcv mid) gefattbt 
I) at, bev @dofcv rebct von f cittern Sobe uitb won fcinct SRfictfc^ 
in ben mtmel $m Safer; cr fffitfe eS getm gefe()en, rcemt i()ii bic 
finger fiber fcincn $ingang befragt Pffen, benn bag wilt-be i()in 
dcgcnl)cit gffifbcn l)abcn, fid) ivcitcv bavtibef gegcn fie au*sfo* 
d)en. Sllfcin ttientaitb rid)tcfe bie gfagc an il)n: S?o gdjcjl bu 
I) in? Gnomon: Interrogarnnt saepe, multis de rebus: et 
de l>ac ipsa vc c. 13, 36., sed magis cogitantes de discessu, 
quam de loco, quo iret Domimis. Postea qiiaerere desti- 
terunt. Itaque Domhius eos etiam interrogationem docet, 
quae ei, si sponte fecissent, valde placuisset. Calvin: 
Qui Imctenus molliter habiti fuerant, vocabantur in poste- 
rum tempus ad graves et arduas pugnas. Quid ergo fu- 
turum erat, nisi Christum scirent in coelo esse salutis 
suae praesidem? Nam ad patrcm ire nihil aliud est quam 
recipi in coelestem gloriam, ut summo imperio potiatur. 

S5 4 6> @t'tinb, tvantm bic ^iin^tv nid)t fi'afltcn, ivcber wo* 
I)in nod) WDJII tv Ipging-e, ixnu* il)ic ficfc ^cft-iibnip, in bie ft'e 
oollig ct'fcnft rcawi, fo bap jtc ftd) mir wit if)rein @cl)icrjc k< 
fd)afHa,fett, 

9>. 7, ^a nun bet .>cee nad) ^8elc()t!ung iikt 1 feinen 
id)t gtft'rtgt wat'b, itnb t()in bod) a((c6 bavan lacj, bic .3 
bcm Scojl ju et'quicfcn, bet* in feincm ^ingang jum SBafci* 
gen war, fo licM ei 1 an, fie init ben gt-ojien @<$mmgen bicfe^ 
gangs fiit fie befannt jti mad)en, wnb intfid)erf jiujorbei'll atif feiectid)e 
Sl'eife, wie glaubwfivbig feine Sot'fe fetcn, niit bent Slu6fpvitd): 
3d) fage end) bie 38 a I) v I) eft. Gnomon: Tametsi veritatem 
hnjus rei non capitis. Omnis veritas sanctis bona est. 
@*' \\t nid)f moglid), beim 95ov^ag bet- d)d|i(id)cn 5Sa()vl)eit fie fo 
511 geben, bap a((ess alien glcid) Detfanblid) fei] bte? bai'f inbejfcit 
fo wcnig Don bet* SWiftycihing/ wic von bee gliiubigen SJiifnaljiiw ber^ 
fctben 5iii'Hcf{)a{ten, benn c wave Slnnwpung eineii oet'Mcnbefen f>et'i 
jenS nut 1 baS aufjtinetymen, WaS eS bei'maien et'|tcl)f, S)a bic d)ri.|1? 
lid)c Sffial)i'()cit gt i optflif() i eils t-fitljt'ung^fadK be innevn ScknS 
ift, baS in bet 1 @emeinfd)aft 6()tM'|li gefu()t't wivb., fo ent()iltlt fie 
fid) attmaljttg iniinet' mc(jr f wnn wit- ()n'fto uS Ijingebcn, Un* 
few <Sad)c ijl feaJ), bie d)vifttid)c 2Sal)d)eit auf baS 3cunif bee 



few <Sad)c ijl feaJ), bie d)vifttid)c 2Sal)d)eit auf baS 3cunif bee 
@d)rift l)in annel)njen, bet- crfannfcn jn gel)oi-d)en, intb tins Ijoffcnb 
eineS tiefei-en 33et'flcinbniffeS bcrfelbett jtt gefi-often. pfifcr ciftt()fcn 
tinb vciftanbcu bic 3ungei- ; was ^efuS (jiet 1 fagte,, o atid 



tinb vciftanbcu bic 3ungei- ; was ^efuS (jiet 1 fagte,, fo atid) 
9?ieobenwS, 



(So id) nid)H)ittge!)e, fo fommtbefSfoflcr nid)t'sued), 
baS ijl alfo bet (Segen beS |>ingangS g^ifii jum Safer, bap ec 
ben feinet* jufytbawn ^enwaft bet-aubtcn 3tinget'n ben Stojlet 
feubef, ben i\'e, fo Jang* ev tjd)tfc il)nen nal)e war, nid)t empfan? 
gen fonnfen. Gnomon: JMittam ad vos, non ad mundum: 
quanquam niimdus elenclium ejus sentiet. Calvin: Quia 
eiiim carnales sumus, nihil difficilius est, quam praepo- 



558 2Cm <5onntage Gantate. (Soangdium. 

stenim hnnc affectmii ex animis nostris revellere, quo 
Christum e coelo ad nos detrahimus. 

Seotfee, spawflcf/ nennt 3efii$ ben fyeil. etjl, mil ee, nie 
fin 9ted)t*bci|lanb (Slbwcat) unfeve @ad)e ffifyeen, tins jKiefen, 
fd)fien, tefeelett, unb 3?fu <3fe(Je. fcef unS ettmen fofl (ap. 14, 
16. Gnomon: Hoc vocabulum in N. T. solus Johannes 
habet;.3rapax?j/fo?, advocatus ad praesidium praestandum, 
defensor, patronus: qui pro aliquo dicit, et ei dicenda 
snggerit. Calvin: Paracleti nonien tarn Christo quani 
Spiritui hie tribuitur (c. 14, 16 ) et jure: utrique enim 
commune mimus est, nos consolari et exhortari et nos 
tueri suo patrocinio, 

33. 8. >\n werben bvei Sffiirfungcn fob !)ci(. Hjl^/ unb 
jniau auf bic SBtlt, angegcbenj anbcrc^ wit'ft ft 1 aiif 3cfu Sflttget?; 
bic fd)on glaubfrn/ ffc Tritrt n 1 in aUe 3Bftt)H)eit . 13. / t^nen ent* 
lu'ifit et' 3uWnfft'flW 13., iljnftt iW'flavi et 1 Sffn. Gnomon: 
Ille arguet per vestrum praeconium et per opera con- 
versionum et sanatiomim '. cui elencho mundus partim 
se submittet, partim repugnabit, sed adversus stimulum 
calces. Tres tituli insignes de peccato, de jvMitia, de ju- 
dicio* Peccato opponitur justitia: justitia est Christ! : 
judicio cadit Satanas. Qui de peccato conviclus est, de- 
inceps vel transit ad justitiam Christ! , vel cum Satana 
partem judicii habet. Hujus loci impletio habetur in 
Actis Apostolorum. Vide ibi exemplum elenchi, de pec- 
cato infidditatis c. 3j 13.; fe justitia c. 13 ? 39. cum ante- 
cedent!; Aejiidicio c. 26, 18. 

<5f t'd fen, etey/Btv tfl iibecfMjt'ftt, fibwjftigcn. Unter bet 
SBBtlt ffnb tcl)t nut' flKc bie ju erflf()cn ; wdd)e nod) aufe^db 
bet* @erneinfd)aft mit (Sl)fi|lo jlanbcn, fonbevn and) bie, n)dd)c bi^ 
fee ^mfinf^aft nut ati^erlid) (ingeljoilen, ol)ne wicbergcbottn ju 
fcin unb oljne IS()fi|}i i|l jti bcjf|tn/ wie fK?ud;lec, ifbifd) Q5c# 
ji'nn^ ti. f. rc 

95.9. Unt bic @finbe, ba^ fu nid)t glauben an mid), 
baf; Unglawbc an %tfm\ @tinbe fci, foU bet (}Hlicje <&eift unwibcri! 
Iccjlid) bcwftfeju arjntl)im, bafi Siigen, <Sfd)Ien, Slanben, Sftor* 
ben :c. :c. @finbe fei, baju bcbtirffe e^ be$ |eilicjen @ej|le nid)f, 
benn baju wd)fe fd)on ba5 DoWtd)^ @efef I)in; Jbw lieiiigc @et|l 
fofite ben tiefflen @mb attet' anbevn (Siinben, ben Unglaiiben, in 
ffinet' ttafbarfcif enfl)fiOen, unb infonbed)eit evwetfen, bap Un# 
fllaub* nn 3ffw bte ved)te, einige tntb ^mtptfiinbe fei, SBenn 
burd) bie ^t'ebigt bee ^lpo|?el unb bee d)ri|Kid)en ^t'cbige 
bic go^lidje ^cnbung 3> f f 1 '/ unb bafi et 1 waljtljaffig bee 
S)?ef)Ta8, o^eS eingeboenet unb (iebee @o()n unb bet 1 SBelt 
lanb ifl, et'Wtcfen, wenn baege^an wtt'b, bap c^ bee S5?ifl 
ifr, bap alfe an ben @ol)n gtauben unb iw lauben an i()n felicj 
weeben foden, wcnn biefee 3 f fu$ a($ bee einji()e D^cWee offew 
bae wtrb, i bem aKeS, aupce bcm fein $iei( ifl; bann ijt^ nid)t 



2(m otmtage Santafe/ oangelium: 559 

an iftn ju glattten, i()n al* eilanb nid)t anjunefjmen , bie gropfe 
6tinbe, bie fdjwetfe $erfd)it(bung, bet Snbegriff alter $erfiinbigung. 
Cnlmn: In summa, elamnatur his verbis naturae hnma- 
nae cornipt.io et pravitas, ne putemtis vel guttam imam 
rectitndinis sine Christo nobis inesse. 2utt)er $fird)cn^. 
12, 83,: 2Bcr bat bod) |e getjoref, bap ba$@unbe Ijeipe, nid)t g(au< 
ben an 'jriffam? @ie fagen alfo: <3i'inbc itf, wenn man rebef, 
begefjet ober tljiit wiber ofteS Wen unb fbof. @. 86.: Sll 
wo We cv fagm: tvcttn (IV an mid) jjlattbfrn, fo w3w i()itcti fdjon 
a((r flof^cnft/ tva6 jte ffir iinbc (jftlian fjabcn; bfiin id) wcipi, 
bap fie nid)t fonnen anbct'S tl)tin Don 9?atitr: abcr bap fie mid) 
m'd)t woKen anneljmen, nod) glaubcn/ bap id) illicit Ijelfcn roitl/ ba$ 
wirb jtc BCfbammen. ott wirb am juncjl^u ci'id)t cin fold) tte> 
tl)ci( t'ibft' fie jMen: @ie()e, bit warcfi in (Siinben, unb fonntejl 
bit' nid)f l)et'au$f)dfen, nod) woltfc id) bid) nid)t batutm tta-bammen; 
benn id) I) ate umnctt ctnigen @ol)n ju bit? $efenbef> unb wollte bit 
ben fieilanb gefdjenft l)aben, bap.et bie 6unbe won bit nalpe; 
ben tjafl bti nid)t tvoUen annetymen, bat-uin tt)it'|l bit nffein urn beS* 
widen wei-bammf/ bap bit (%ijhim nic()t (jajl SOZatt. 16, 16. 
( ben einigen Slt-jt Devfdjmaljf, ijl felbfl >d)it(b, wentt i()in 

g^olfen wicb, wcttn et h'anf blfitf, unb be5 Sobe^ (licbf, 
. 10. Urn bie eved)ttgfeit, bap id) jinn 

/ bei 1 l)ei(. @ei(l wivb alfo bie, toeldje nod) nid)t an 
fllauKen, on bet' (Siinbe iljteS Unglanben^ an i()tt ju ii 
fudxn; unb ba^ witb tt baburd) unb fo ju errcidjen temtiltf feitt/ 
bap et 1 ffe on bet 1 we^figffit S()t'i|li iibet'jetigt. Set 4 Unglft 
will 9led)t Ijakit; bap et' nid)f an ^l)t'i|Tum ajaittt, ev mup 
@egent()eit flbcufiiljff werben; e mup enviefen ivet'ben, bap be 
fu, bet 1 untet- bie Uebe(t()(ifet' Qt^ijit wot-ben ift unb wic ein 
tljater bie oetf ud)fe Sobe^h'afe bet'^t'eiiiigunci crbulbrt l)af, bennod) 
@ottc (iebei? @o()n, unb gum Safer gegangen ifl. 8enn bie e# 
ttd)tigfeit ^efit bargeman witb, bap n ein ew()er, n>al)r()aftig 
bet' oedjeipene ^efft'a^ ift, wcnn but'd) Sffu 5lufw(l el)itng urtb ^im# 
melfa()t't unb bttrd) feirt @ien jut 1 SRed)ten be8 gjat*jf, unb er* 
mittrifl dKec an iljm et'fiiUtet\ 5Geif|agungen be$ Slltcn Scjlmcnt 
enviefen wivb, fetn 2eiben unb Sob fei bet 1 nofyftenbige Sfieg jtt 
feinet- 33et'()en1id)ung gewefen (Sue. 24, 26,): fo wirb bein It 
ben an i()tt a((e @nffd)i!(bigung unb alter SBowanb genommen. 
ttu in feiner 9lebe Slpo|l(g. 2. oerfa{)tt fo, bap er (5()ri(?i 
tigfeit bcjut|)im fud)t . 22 36>, urn ben Unglauben an ilm a(' 
iinbe ju eweifen unb jtim faubcn an Sefuin ein^ulaben. Sutler 
unb ielc Sfabte oerjle()en btefe @teKe fo, bap ber Ijcilig* ti\l ba^ 
on fiberjetigcn foKc, bap 6l)rijlit$ ttnfere ered)tigfeit fci, bap 
fein ingang jum SBafer un @ered)tigfeit oor oft envorbett 
l)abe; wie wafyr biee nun and) fft fo fdjeint e5 mir bod) nid)t ber 
nad)fte (Sinn ju fein. 

Gnomon: Mundus Jesum pro nocentissimo habuerat. 



560 2Cm Stonnfage Gantate. (Stoangelium. 

Et jnin non mdctis me, est commutatio personae i, e. ct 
jani non videor. 

95. 11. Urn ba$ en'cfcf, bap bet- pvff bet 1 SSclt go; 
vid)fet iff. 9iod) war cine 2lu$flud)f fill 1 ben Unajauben mea/id), 
bie i()in aud) genommen tuerben nutpfe. SBctm tvii'ffid) jemanb Um 
ajauben an 3efuw <*l$ ilnbc, unb %t\m\ dls einen ercdjfcu or* 
fannfe, an ben man glattben nutffe, fo fomtfe ct; efwa faa,en: Slbct 1 
bie $iad)t bc^ SB8fcn iff fo gvop, bap id) won bfinfdkn nid)t lo^ 
foinmcn faun; id) bin nicijt im <Stanbf, bie gcfffln bft 1 (Siinbc ju 
bvcd)fn unb in 3ef @cmcinfd)aft cinjngdjcn, fill* mid) iff fcin |>cil, 
fcinc Diettima,, fcinc SJcrgcfcunjj mcljt'. tefe (Spt'adjc bi'f S8ft ( 5WPif^ 
Innc; fo((tc Dcrliinbet't ivcvbcn, bet 1 I)d( ciff foflfe Dcrmitfclff bet- 
^rcbigf bfS @i)anjjc(iuin$ Scfuin al ben icjjct 1 fib of ben Senfel 
nnb lifcei' ba-$ 9icid) bet- ^inffct'nip crweifen, al$ ben @fat'fet'en/- bet- 
ben tat'fen iibenxninben, gcbunbcn unb i()m fein @igcnt()um ejeranbt 
I)abc Sue. 11, 21. 22. $ol. 2, 15. Gnomon: Satanas, sub ea 
ratione, quod est princeps mundi, judicatus est; omni po- 
testate ei ademta, in qua genus Imm.amim fuerat, pate- 
factoque honiinibus, etiam gentibus alienissimis et idolo- 
latria absorptis, reditu sub sceptrum justitiae Christ! ; iis, 
qui reditu uti uoluiit, eandem demum cum pvincipe mundi 
partem liabituris. Calvin: Sensus est, Satanam qiiani- 
diu imperio potitur miscere omnia et turbare, ut foeda sit 
ac deformis opertim Dei confusio, sed ubi tyrannide sua 
exuitur per Christum, tune murido reparato ordinem benc 
temperatum lucere. 

SB. 12. 3d) l)abe end) nod) Dtel jtt fagcn/ abev :c. 
bic Unfa()igfeit bei 1 ^fingct' I)inberfe ben (Si'Iofer, fie je|t fd)on in 
tin tiefet'e^ SBet'ffanbnip bet 1 9?afut', Ofbiumg ttnb nttxMcElun^gc^ 
fe|c feinefl 9ieid)e5 einjuft'Kji'en; bie^ blieb baljev bet- SCirffamfeit 
beg ()ei(. eiffeS attfbewaljrt (. 13.). Calvin: Christus cum 
hac consolatione occtirrit, quod accepto Spiritu novi et 
longe alii homines futuri shit. nt|et' ^ifd)en^. 12, 
93.: Sd) 1)8 W.e woljI.Dicl baton ju vcben, bap id) e beffet- an^ 
legete, wic-e? jugelje, abet' ilji 1 ffecft nod) jn fief im groben, fleifd)* 
lidjen 93erffanbe, bap iljr'g nid)f .fount faffen. 

93. 13. cr eiff bev SBal)t'l)cit wifb enel) in a((e 
SBaI)t'()eif lei ten, er wit'b end) a((mal)(i3 in ffnfeiweifc fot-f* 
fd)t'e(fettbet'. - nftvtcf(ung jut 1 @t'fennfnip bet 1 gaitjen, uo((en 26a()tv 
Ijfit bt'ittgen. Gnomon: Scriptura non solet dicere in plu- 
rali, dlij&etai., veritates. Veritas est una, tota. 

@t wivb nid)t won il)in felbet* feben, fonbet'tt :c. bie 
uom I)ei(. eiff (jen'ti^t-enbe S3ele()vung iff nid)t$ ^eue unb fat- 
ft'd) 3ejW)enbe$, fie ffef)t in bet 1 innigffen ejiel)mt(j anf S()t'iffi 
&>erf unb 95ci'bienff. Calvin: Confirmatio est illius particu- 
las: Ducet vos in omnem veritatem. Scimus fontem ve- 
ritatis Deum esse, atque extra eum nihil esse certi vel 
solidi. In summa, elocere Christus.volu.it, doctrinam 

Spi- 



2Cm onnfoge @anfofo dtuanflelfum. 561 

Spiritus non fore mundi luijus acsi in aere nasceretur, 
scd ex coclestis sanctuarii adytis prodituram. 

Unb wa juffinffifl if?/ nm'b ft 1 end) DerfiinbiVn, n>a$ 
jdtf nod) in ber Si'lW* oerl'otvjen litQt, wt'rb ber fyeil. eift mit 
bd 1 3eit cud) entl)u((en, er M'rb *ud) mit bem 
betf 9&ttlid)cn 9ieid)e$ befannt mad)en. $ie 
f(d)tlid) atif bic 2(ufnaf)inc but; $&t in ba 
10. 11. 9.^011 finjducu )ffiborimfln bet 1 3funff ; wic Sfyoffrj. 
21 f 10. 11., iji (tin 1 nicfyt bic 9?fbe. Calvin: Hoc quidem 
nbninilli ad Spiritum .prophetiae restringunt, sed meo 
judicio pofius futurum regni sui spirihialis statum desi- 
gnat, qiialem paulo post resurrectionem ejus apostoli 
vidcrunt, sed tune compreliendere nullo modb poterant. 

93. 14. Sci'fcUM'gc wifb mid) cci'flSi'cn, but-d) bie 
Gunvirfungcit bc-5 Ijfil. ciftc$ lemn ivir (Sl)n'|?ijm vedjt in fcinet 
fdt fcnncn, fo bap wit 1 in iljm ben waljtvu ottc^foljn unb 
$cilanb cvblicEcn 1 fot 1 . 12, 3. 2 fior. 5, 16. 

on ben 9)?einen wivb ev'$ ncl)men/ unb cuc^i 
n, tvd( bet 1 Ijcil 0eift in bag f if fere SSerfftiiibnip ber 
f()re 6()t'i|ti einfti()t'f, fo hwirft ct; ciJ eben babtu-d), bap bieSffiei^ 
l)cit, nabe, .'pcvt'Hdjffit unb SSiifbe bc^ GdoferS immei 1 mel)t* 
evfannt tvtt'b. Calvin: Jam admpnet Cliristus, non ventti- 
rum Spiritum, qui novum aliquod regnum erigat, sed 
potius qui stabiliat gloriam illi a patre datam. Additur 
ratio: De meo accipiet, quibus verbis Cliristus significat, 
nos in luinc finem Spiritum recipere,,ut beneficiis suis 
fruamur. Ergo nihil seorsnm a CJiristo Spirihis nobis 
confert, sed a Christo sumit quod in nos transfumlat. 
In snmma, non aliis quam Christi divitiis nos locupletat 
Spiritus, ut ejus gloriam per omnia illustret. 

^). 15. 3" frtfff" 2B)vte bejeiijjt bet 1 (Srlofft 1 fcine inni^e. 
emeinfd)a'ft mit bem 23atcv.; et 1 ()at al(e wont SBatcr, bttt'd) iiju 
em^fancjcn wir.rtUe @nabe Detmitfeljl bc$ l)fil. @cijl^/ bet 1 fie ben 
er$en ber Kiufcigcn jueignet. 



I. S)ic enbung beg ^etl ^ei|lc5 evfuUf bte Jipev&ett bcr 
laubigen mtt feligev gwt&e* 

1. enn bet ()ei(. eifi tt-gflet bie (aulMgett ilbetr tyvifti $in< 

(Jung . 5 7. 

-2. t 1 iibt einen Ijeilbvingenben (Sinflu^ auf bie0elt au, roe(d)e er 
a) iiberjeugt on bet 1 (Siinbc be$ UnflUttbenS an 3 f f> 

^i(him . 8. 9.; 

t) unb i?on ber et'edjtigfeit 6()t'i(li . 10. j 
c) tmb won bem evic^t fiber ben gfltft en bet- SSelf, bap 

SRfttung rn^lid) ijl . 11. 
3. ^t (iufert eine befed'cjenbe SlBivffamfeit rttif bie (atifcicjeit, 

a) inbem ft 1 fte in dfe ^al)rl)fit ieitet w. 12. 13.; 

b) unb inbem et 1 (Sljvijhim erflaret t>. 14. 15. 

I. (8Uco ^ivd&fnifl^v.) [ 36 ] 



562 2Cm @onntage SUogate. (SpifteL 



IT. 5Bie bev ^iitgatifl 3cf ju feinem foimmlifdjcn S&afer cine 
wierfd)6pflid)e Srofc unb eaenfrjuelle fur ben @&vi|ten fei, 

1. Slflr* waljte Swfl quitft nut: ait? biefcm ^iiyange @()t'ijti jinn 

Safer; 

2. @inb wit' ff biefett Profit cmpfamjlid) ? 



lit. )ie SBirhtngen be obc$ wdjrct @f)vttfen auf i 
greuwbe finb ben SBirfungen d^nlid), weld)e bcr Sob <()vi(H 
bet feinen 3w3cr ^etDBtbrae^ie. 

as iin't'b un flat 1 , ivcnn wit' fcfyctt: 

1. auf bic IjoffmingSlof* Svauvicsfctt, wtldtf fiii) bet %ii\i&tt bfi 

bom Slfcfd)ttbft be $cwn bfrnXdjiigtc; 

2. vic bic SfingcK nad) bcm 5lbfd)tcbc bcS m'tt fitev fciti Sctcrt 

unb SBit'fcn anbcriJ ui't()ct(tcn, al frfilyei 1 ; 

3. wit bic Si'inga 1 6l)i'i)li toad) ban 2itfd)ifbc i()t'^ ftcrm colt bcm 

^ ct'St'iffcn unb tmtei'lid) ncu gejlaUft wuvbcn. 



IV. Slur bem (jefegnefen ^tngange Sefu jttm 5fia(et 
ftatifett'ttit ben ei'U 6ei?* 



1. kwifff/ bap bft 1 l)ciK @(i(i bom Safer irommiy 

n) bucd) bic am .ftwifcc DoIU v t'ad)fc S 
b) bui'd) fctnc (Sf()o()ung jni* ^d)tc 

2, 'baf btc cinicjch ben IjtiU vifl atifnelimctt, 

ft) mir biN? 93Iift atif^ fttuj wirff bie S 

b) utu 1 bcv S.MJif atif bfit ed)&l)ftcn ,ct(anb belt 

btc juin @mpfattcse beS l)ei(. ctf!c0 notljwfiibia finb 



$ 

. 10,23 30. Sac. 1, 22 --27. 



ft 1 cbaiijjdifdK Slbfcl)itirt fiir bicfcit onrtfacj Vfbff> 'wit and) 
bcr 9?amc bc^ @ontifa^ anbcufft, Dom cbff, vinb jvvin v in> 
'Ooin cb'ct im 9?nnrctt 3'ffW u^b eon bni fegcnSccidKn 
bcffclbcn/^ nam(id) ou bci* a(bann gc'wifj ju cvwarffiibcu 
[0 wic al$ auf 3cfu @c()'cip/ unb fetnmt @inrtc &t f > 
nuip, unb mit 3>ci'tt'aucn auf jVii'ic ?i)tad)t itnb Sicbc, bie ttn crljLv 
fen will, im($hbft unb fiitljcn of i()m unb bem l)imm(tfd)rn SBahn* 
cffc()cincn.' fc @pi|?fl rrbrt com g8ftlid)fit SBorte, ba wir (jin'fii 
unb h'foljjcn fodcn, iva^ jam waljmt @offcobicn|^ gdj&t't, bet 1 ja 
anbcvcfl i|i/ a($ bap tvit 1 oft unb fcincn SSittcu auS jYincm 
ttd)t c ffcnnen unb bann ttnfc t 1 gan^g i?ckn nad) ben 
unb ajorfc^rifffit bicfc^ SBprfe^ cinridjfen/ wojii ba 



a 



onntase ^ogafe, (Spijld. 563 




citi fraf%$ unb 

gelitnn empttel)tt bas cbet ato cine cinjelne tlebung bet 
fetf, Me @pi|M (e()t'f, tntfct 1 ganjeS Sebwt ftftfe fin fefrS , 
umitUcrln-odKnet 1 ' ottrtbicnfl fa edjfet 1 $ntbet'(iebc unb waljtw $ei>, 
ligimg fet; bairn wivb tmfet'c (l)t'i|lenfttmimmg/ bie $t'eube am 
emt, Dollfomnun nwbcu (3^ 16, 24. )/ unb wt nlfec 
@f!b|lti1uf*tinfl bfwaljtt b(dkn. tc spcncopcn biefw wnb bc6 oo* 
rigcn onnfag* Dct-anlaffcn ju ^tttad)timgcn fibw bie kibfrt @na^ 
bfitmttfel be5 a8ttlfd)en SBdrfeS unb be @fbfW/ bmn Slnww* 
bung unfct 1 gciil(ic()c^ ficbcn cmecft/ ba$ ^'itjccEfc nal)t't, flSrft unb 
bffcjligt, unb oi)ne bcteit td)fen cbiMtid) bn l ttja()t'c (Soft^>5bicnf! 
gat- nicftf (Jart ffjibcn fann SBi* oe nabe biff* SRittfl tin* 
gpfcbcnft l)rtf/ fo bicitcn |tc aud) ju imfet'in ci( ; bap wit 1 @oft^ 
@nabc cmpfangen unb fdjmccfrn/ wa'^ o()nc SBovt oftc^ unb @^ 
bet tinmoglid) i|J, unb ba()ci' Ijcipcit fi> mif 0Jcd)t iwbcnmiftfl/ f^ 
wo()( wcgcn t()t'c>3 Ut'fjJt'tiitgS/ aU wegen i()j?ct 33 e fit mm ting* 
ie ft'nb ^eiduitfd flit 1 unfa 1 Det'bevbfeg , ungoff(td)#gfj?nnfc^ 
bap c$ fjimtnlifd) gcft'nnt wft'bt/ n>e(d)e$ nut 1 in bet 1 
wit oft tmb bfjtt ^t'lofct 1 gefd)c()m fattn, unb bicfe 
attjufm'ipffn unb jtt tttUct'baUfn, biencn SSorf offetf unb@fbct auf 
glciclx? SBctfe; in fcincm 2Bot'^ t'cbet bet 1 $m ju tin?/ iiu 
vfbctt wit 1 mif ii)m; imSBoi'tc gicbt W un6 feincrt SBiKctt jit 
ncn/ im glftubigcn fbfrt iHgncit wit itn^ a((c6 ait, a jui 
unb gotflidjctt SBaitbd bicttf* Sic S3efd)affigung mit bcm 
unb bie Ucbiing bcs d^t an unb file fid) iff mm fuctlict) 
bet- SBillc cites/ akt 1 ev^ ijl bod) tud)t minbet 1 wtd)fig, bap 
auf bit ffdjrt SBeiff, glftdjfam nad) Stntvctfting tttlfcw? 
gcfd)djc; fiber ba^ ^cbcf giett ba5 eoangdium bic 
bap c>5 im 9?amcn %tf\\ Dcn'idjfft wccbctt fo((, iibct 1 bctt 
braucty bc^ gott(id;ctt 28orte bdcljt't b(V gpi|le( 



I Sac, 1, 22 

bet 1 Sttifnafjmc unb on bet 1 fdigmadjcnben tt'aft 
gottlidjeii SBoutel .i|l umuittednu 1 DOU bicfen Shorten bid Slebe, 
in il)nen $uuad)ft Don bet 1 t'ed)ten Slufndjme biefcS SBot-tc^, tmb 
bann nod) tin SWgemeineit sjon bet 1 ^3efd)affen()eif be* t'cdjteu 
ei^ ju weldxm bie Sltifnaljme be SBort^ wefenf(id) mit 
gan^e Styt wet'anlapt jut SBeantwot'tung bet 1 gt'age: 



jum 

Bum wafjt'ett otteebieiijliJ gcl)evt (bem 

1. bie vedjfe Slufrtatjmd bes gSftlidjen SBotte^ , 22 25. j 

2. eine grunb(id)C ^effet'ttng , 26.; 

3. ein i^anbel in bet 1 i'iebe unb ottofuud)* . 27. 

1. Sum waljt'eit ottesbiettfi ge^oft jueBvbn-f! fine 
i'ed)fi? Slufna()mc bc^ gfitt(id)en SBorfea, unb bic bcflcljt 

[ 36 * ] 




564 2fm 

twin, bafi roir otteS SSort l)ow unb befolgcu. $Mcnctt fyeifvt 
ja nid)t$ anbereS, al8 ben eigenen SSBitfen bfed)en, tf)n bem SSiUen 
rined Slnbcrn untewbnen, tint) be$ Slnbetn SBIflcn tftunj fo tjl e3 
and) mit bem otteSbienji, wot'imtet; Ijiet; feineSwegS blo$ bic ctm 
ftelnen unb befonbct'en $anblngcn Berflanben wet'ben, weldK man 
j'm enfleven <3inne mit bem 9?amen be$ @offebien|le$ ju benennen 
pffegt, fonbevn voti* gc()en ()icr won b SSofjIfHung au6, bap ba 
ganjc Scben bee S()t'i|lcn dn otteSbicnjl fciit foil, in wcld)cm cc 
nid)t fcincn S8i((cn tooflbdiiflt, fonbct-n ben bc ()immlifd)cn 
al cin ^inb orfeg, unb ben SffiiOcn beiJ 6rl8fef Scfu 
ben wir/ n( (Sdofete unb al6 S()i'ijlen (am Slnfanftc be$ 2. 
tinfcrc* d)ri^Iid);ajpo|lolifd)en $laukn^efenntnif[e$) fitt n# 
fern ^ei-nt etfenncit unb bcfcnnen. @o(( bet 1 einem ^et't'n gelcijtete 
S)ienjl wai)fl)aft cin ienft fein, b. I), eine Uttfeworfuna, unfetreS 
unfet' ben feinigen, fo mt'iffen wit- DOV alien 35ina,en einc 
bent(id)e, gcwtffe. tmb 

in ben ivit 1 ttn$ l6ban fiigen. 3 l|m ottefibienfl 
alfo jiiDin-bei'il, bap wit ben SiWen unfeitS @oWe^ unb 

unb biefc tfenntnip fdjityfen \v>iv au^ feinem Sffioti; 
airs bem SJotie et'fannte SBiUe mup bann abec and) oon un$ 
m oil jog en rocrben, unb bie^ t(l wefenf(id) bet 
?bie-n|f, ben wit 1 bem ^et-t'tt aHet- >men t unfenn 0d)6j)feiv 
unb fei'Hem <So()ne 3cf Sljt'ijlo, unfetw ^eilanbe, beweifen fotlen. 
I5)ie au0 ! bfin SBot'fc offeS edangte (Stfenntnip be$ geW!i 
len^ ifl affo nut' ein 9}?irtc(, einc nctfywenbiflc )fbnung 
tigcn elioi'fam; ffir ft'd) aKein i(l jene rfennfni^ unb ade^, 
biird) man fi'e ffd) cftvitbf, nod) md)t bet' wa() unb 
otte?bien|\ .^r fte ge()ot't wefenflid) jtt bemfelben, ba 
ol)ne erfenntm'p beS gi5tt(id)en 2BiIfen ganj unmoglid) i|i 
e$, ixun-an 't>'cf 1)ei(, Sacobug mit feinet' (gt'mal)ming w'nnerf (.22,): 
@ci-b abev Sl)a : tcr be^ 2Bocf unb nid)t $$tn allein, 
bamit i\)v end) .fclbjl bet fit get. @t ( will fagen f wee mt ttnb 
allfin 'ein ^orei 1 be^ goftlidjen SSot'te^ fein, unb bie fu't; genu'g^nb, 
bie |d)on fftr bit t-ed)te, Bot^tc (. 21.) empfofylene Slu.fna()mc b(J 
g'6ttiicl)cn S&otttf l}a-lten wottte, bet- witfbe ft'd) felbf? betriigeit/ wiit-be 
etnen fd;fd)en d)lcp mad)en, wfirbt S>?ittel unb 3wrf oewed)feln, 
unb tl)ortd)tet'weifc jeneS alfein ft'it- I)int'efd)en^ ^alten, weldyeS bod) 
nur bajtt ge^eben 'ifl unb gekaudjt wt'vb,, : baf} mid) tor $w$ etv 
veid)t werbe-. 

^eib nid)t ^J5ttr allein b* -SBdtfrt/ ennaljnt bet' ^ei(. 
SaeobiiA/ abet bod) and) fot-et', juetfl .>ow, bamit i()t- 'batnad) 
and) Shatet' wevbeit foiinei unb wirfficfj werbet S8 jetted m'd)t 
fein witf, f'ann bic3 nid)t ivet-ben. Stos ^b't'ett wat bamal? bie 
ofnel)mftf, fa|l tie *inji^ je|'t abw niif tit eine SKeifc, otteS 
Sffiittfu fennen ju let-nen, ben wit? but-d) Sefett be^ SBortetf cben 
fo woljl wit but-d) |>grcn beffel-ben ftfemren. Scobu empji'eljlt 
alfo j'ebe^ SDJittcI, jebe Sli-t unb SCeife jut- (Sffenntni^ be^ 3Po 
(Sotted ^u gelangeiu ie ^fnu^uiy bet offent!id)en 



onntage 9?o0afe. <Si>i|K 565 



meinfamen otfetofw^ung, in reciter ba$ SBotf geprebigf, 
cmpfdjien reit'b, bie fieiligung bet: geicrtage, bie befonberen l} 
2lnbad)fcn, tic flcipige Sefung unb 23ettad)tiing bet- Ijeil. @cMff' unb 
anbever @t-bamtng$fd)t:iften, bie jut Scnntnip bc$ gotttidjcn SBortcS 
ct'()flfcn, bie3 alfcS reirb cmpfofyfen, rcenn c$ I)ei|tt, feib o# 
rer bc$ SSovteS. SBic t()iMd)t, leid)t.ftnnta,, unbanftw unb tin* 
finb(irf) tyanbeln bie, wcldje bag SBot 1 * wwcDfm, f^ im1)f I)^cn, 
nid)t If fen, nid)t fndjctt in bw djrift (3o(). 5 f . 39. 2 Siin, 3, 
1517. Slpoflg. 17, 11.). 

@cib flbftr nid)t 8wr <tf(fitt, ftigt S^wbt^, brtinit wt'it-bft i()r 
cud) ja ffltfl nur bfti'iigftt; won biffem flbjlbftcugc, bcf[<- if(c 
v'poi'fi 1 unb Sfffc bfg gottlid)fn 2Bot!^*, Difle Sird)cn<j8itg^ unb 
SJMfcelfovfdjfr fid) fd)ulbivj mrtd)cn, t k ebct 3cobii$ nun reciter w ci# 
ncr 23ci\jlcid)tm<j, recldje bic S>?ti|Io(igffit bfg blof.cn &i'cn$, auf 
recld)c5 fcin Sljim folcjt, <infd)aulic() mad)t. @o jcmanb ift cin 
^iJrcc bc^ SfioctcS, unb ni.(^i cin S()afct;, bet; ift gle-icf) 
cincm SO^annc, bet; fcin IciMid) Stngcfid)t im (Spiegel 
bcfd)anct; bcnn nad)bcm. ct' fid) bcfdjatict l)dt t <jci)ct ctr 
won tunb an baoon, u^b t>ct'giffct, rerc ct; gcjlaltct 
war (. 23: 24.)- SBaf IjUft bicfcm SWannc bet: S3Iic6 in- ben 
(Spiegel unb bie babut'd) ct'langtc f enntni.^ wn fcincc cflalt unb 
f cincm Sln$fci)en? 6beit fo recnig |ilft bent, bet 1 fein ^l)tttet? be^ 
&Bovfe$ reivb, bie att6 bet 1 83cfd)cifticjunc| ntit bcm SBovtc cr(>iitgte 
<2>ctbjlct:fcnntHi{J. ie l)ei(, <Sd)i'ift ill ein vcinev unb flam*. @pic!> 
gel; im gotflidjcn efe| unb an bet: s })ci'fon unfei'5 a((cr()filigf?cn 
th'loferS seigt'ftc unf bie toottfommenc <$cjfalt, recipe unfev- iuwcn? 
biger Sftcnfd) I)aben foil; cin S31icf in ft'e unb bann ein 931ic in 
ba5 eigcnc ^et'j, in unfcr S)enfen unb (5mp(tnben, St'infd}cn- unb 
SBoKen, 58al)(en unb S()un, unb reii 1 erfennen bie Sttipgefhtlfc unfc# 
bic ^(ccftm tinfei'Cf (2ee(e, bie 3 fl ' l 'fi^ l!n 8 unf ; erct' 
$ anflcbenbe SBet'bcvben, bie un bel)ei'i v fd)enbc <3flnbe, 
Ijilft abet 1 biefet: 531icf unb biefe rfcnntnip, wcnir reiv ben 
bet 1 @d)vift nid)t befolgen, ilpc 9}oiffd)t:iftcn nid)t bcl)ei'i-igcn, 
il'rcn SBiffen fcin e()ot l gebcn? reenn reit: nid)t an ba. SSei^ tin* 
fet-ct: 33cffening gcl)en, bem (St'lofet 1 im laufcen tin*. nid)t l)ingcfecn, 
bent cclenavjt 3>fu ()H(lo tin^ nid)t ansjct'tfauen?- waft nit^t 
aUetf ^8i()cllefcn, fit:d)engcl)ett, @ingcn unb S3etcn, wcn man. nicljt 
fin Sljiitci 1 bc^ Sffi^rtc^ reit-b? e^ ijl ein citlci; elbftbetwig, ba|l 
man bartim unb baburd) fdjon otte reol)lgef(i(lig fei; eiit' gtnobet: 
flbjtbetftig jtt realjnen, Ijtet-in bcj!cf)e beu vedjite o^e^bkinr, ba 
bod) bic5 aKc^ nut? ^lilf^mitfel jtim reafymt ottc^bicnjl. ift unb 
9}cfbcvfititng auf benfclkn. s ^viifc btd), ob bu and) fo ^ineu bifr, 
bcr @otte SffiiKen reol)l et'fannf-, abet: e^ babci I)at bereenben la|Jcn? 
3ft bet; ^ncd)t, bet: fetnefr ^eta-n SBiHcn weifj. unb i()n bod)^ nid)t 
getljan !)at, nidtf 5reicfad)et v @trafe reevtl)? (^tte. 12, 47. 9Ii?m. 
2, 1723. 2Ratff|. 7, 21. 2428.), 

i'cd)tc Slufnaljine be^ gpttlid)cn 3Boete^ -~ ein wcfcntli* 

alfo fwilid) im 



566 tftn <3onntage dogate, 



gan$ wnamlid) abet im S3efofa,en biefeS SSotteS, bar* 
auf weifet bet l)eil, 3acobtt$ l)in (v>. 25.): Set abet btirdM 
fcfyauet in ba$ oltfommene efe bet $tei()eit, unb 
batinnen befyattef, unb iff nid)t ein &eta,eplid)ct >cm, 
fonbetn cin l)Stet, betfelbige witb felig fein iit (ci# 
net l)at, $iet befd)teib a 1 ben, bet ba$ SBptt otfcS auf bie 
tedtfe Seife atifnimmt, intern 'ft e$ tl)uf, ben l)atet be$ $Bot> 
te^, S)etv Mope ^ijvet' be SBorteS fcefoinmt nui- einen pd)tiflfii, 
Imlb fptidoS tviebcv uerfdjwinbenben nbtud m\ bemfelben; bie 
(Svmaljtuingcn, SJavmtncjen, St'ofjungen, fBcdjeipiincjen be^ SCoi'feg 
bcwirfcn mil? fliid)ticje nivftnbiingen bei i()m, e$ fomint wiedcicdt 
bd t()in jut' Steue, jta* StMiitigfcit iibet fi'd) felbfl/ ie((eid)t and) 
ju Ontffdjd'einwgeu unb ^ovfS^cn, aber 511 -Sfrafcn ivct'ben fie nid)t/ 
^efel)nini5 folgt nid)t 3<u ^evaufd) ber SBelf, im Saumel bet- 
SBwgnflgungcn/ tmtet- bet 8a|l bet efdjviffe, untcv benf S)vud' jeit^ 
lid)ct (^ot'Sen DeucjijU ev balb ixnebet, wie ct* gejlaltet wai 1 ; bie 
(gitelfeit totlfitt ii)n, feine (^ede fci ni$t fo ^p(id), c jlc()c fo 
fd)(imm nid)^ in if ifjm, @ott tvet-be e fo gcnau nid)t neljmen/ e3 
fci fpilfevljiu nod) $t\t jut ^Bupe; bie (Sttinme bet* @d)ineid)elei be# 
prft i()n in bem alien , tinb fp ei'fd)tt?tnbet fpuv(o bee obcifSd)* 
lidje (Siitbt'ucf, Slnbecu mad)t e$, wev ba^ SBot't auf bie redjte 
SBcife aufiummt, bet 1 ^l)(tjei l be^ Sot'ie^. r fdjauef, nid)t pd)tig, 
wie jenet', fonbevn mi* moglidfoflet' enauigfeit ttnb <2oi*gfalt in ben 
(Spteael be^ SEBDrte; ct |WU wnjlli^e unb unpattljciifdjc (Selbjtyrnfung 
an am o((fommenen @efe| ber ^t-nljeif, b, Ij. an bcm 
<angeliiimi we(d)c tins' jut tcdjteu ^vct(}eit uc^itft, tinb bcffen 
^otfd)viftcu bie (Sd)vanfen unb ba$ SBefen waljtet t ( eil)eit tin* 
tovjeidjnen, Unb rcenn mm ba$ DoUfommene efe| bet* gwl}eit 
butd) anl)a(tenbe, oft jviebetfjoUe, fleipige, fovcjfalticje unb mit ^c* 
bet urn @?leitd}tiwcj on . oben l)et/ ancjefteWe S3efi'ad)hmg etfannt 
nw'ben ifl/ bann beljattei bat inn en, wet e*> a(fo etfovfdjt ()af, 
b. (). et l)S(t jt'd) nad) ben 93otfd)viften be^ SBoiteS, fetn gan^c* 
Seben wivb in efyotfam, et btttd)btid)t bie @d)tanfen be6 
SBot'te^ in nid)W, gldiibf, liebf, pofft, bulbet, (janbelt, afie6 cjcmlip 
bem SBotte, unb j|l bemriad) nid)t ein etgeplid)et .^oi-ct-, 
fonbevn ein Sfyfttet, nid)t ein fjiJt-et, bet al^balb adc-5 wie* 
bet uctgipt, fonbetn ein foidjet, bet bie ^efetvotte bet @d)riff 511 
Scbcwot'ten madjt, m$ fi'e n$ fein fotten; unb bet tfolg biefet 
etf?en 5(ufna[)me bc6 SSotfcfl ifl bet, bap betfclbige Sljatct, fc 
lig fein wirb in feinet S^at 9?Jit bem S()im feine$ SBi((en 
l)at bee ()ci(ige unb feiige ott ein inneteS efiiljt on @eiigfeit 
etfniipft; ein geljotfame^inb ffiljlf fid) fo wo()(, fo tu()ig, fo I)ci# 
tn, fo glftcEitd), fo jufdeben; unb wcnn e^ jlvd)clt/ fo fommt e^ 
tmb bittet urn SBetgcbuncj unb itnbefc ft'e, unb. gefjt auf5 9?eue an 
ben efjorfam, unb ninnnt in i()m unmet ju. 5)ie (Scllgfeit/ on 
welcijer SacobuS tebet, i|l bie con bet f'inblid)en ^olgfamfclt gecjen 
(Soft imjfi!fnnlid)e 9lul)e unb ^teiibicjfeii; nid)t abet i(l fein SBoi-t 
fo jti toetfeijeti, ,al^ pb et bawn tebe, bap man butd) l)im bie 



onnfafle dogate* dpijtet 567 

crcige cligfcit ftd) wbicncn fotfe, al* cinen ivp()Ievbienfen So(jnj 
bag ewige 2cben ifl cine @abe offcg in l)t l i|lo Scfii, ""ft 1 '" 1 
ei(anb, bettor aba- bei' SSoflgemip biefet ju Ijoffcnbcn <3eligfeif 
cinh'ift, gcnicpt bag flfOorfamc' ottctfinb im Sl)ttn beg gotf!id)cn 
SSHfeng fd)on cine tm.uigfpred)(id) begliirf'enbc eligfcit in bicfcin 
cbcn, 

2. Sum warren ottegbicnflc gefyort fcvnet? cine 
gviinblid)c Scfferung, bat'aiif wcijl ba SSBort fjin (. 20.): 
o abet- fid) jemanb untcr end) Idffcf biinfcn/ et 1 biene 
@ott> unb ()(i(t feine 3P ni^)t iiw 3Ui f / fonbeni 
crfiil)rct fcin ^ctj, beS @otfcbicnfl ijl cite!, (i? roirb 
l)ici* cine anbcvc Sli'f bn* (gelbjltaufdjung befampft, uodjci* bie auf 
ba$ b(o|le ^Brcn be? fBot'te gecji'iinbete, Met 1 cine fold)c, bie auf 
tic Slbroat'tuttj bet' (jotfcvbicn|llid)en ebvaud)e unb bar.iuf- fid), (IfttU, 
bajl nuni ein 9}?itcjlieb bet* d)ritl(id)cn 5t'ii'd)c ifl, unb Sljcil ninnnt 
an fyvn 2lt't unb S&cife, ott ju Jjcfeljt'ciu SBfim ilji' Shrillcn 
be nfcf, oft auf bie rcd)fe 2Geife ju biencn, inbcm tl)i* bie @ebvaud)c 
ber cjemeinfamen o^c^oevclji'nng beobad)fff unb mihnadjef, ivii()renb' 
i!i i 1 bod) cure S im 3 c n| M t>m 3 alnnc Wttt f fo ifl c3 cifcl 

fnijj mit fiirem oWc^bicnfl, unb i()i' n'fi'il)i'f eui'e 
b. I). i()r fd)iiieid)e(t end) mit falfd)cn, cjanj cjntnblofen 
j\cn, bcnfct iiTicjemeifc @ofte fo ju gcfatfen, iva$ bod) nid)t bet 
g-aK ifl. S)as! nid)t im 3^nml)alten bet* 3 ll 'W W m * beifpielviveifc 
ancjeft'ilji'f, unb ifl jcbe anbei'e SBeifunbiciunc} mit bvii'ttntei 1 ju wile* 
(jrn. ie forflfftltigfe unb eifrigfle Stjjwartuna bei- @elu\iud)c bc 
otfebicnf?c$ gilt nid)tt5 ^oi' @ott, tvt'K bet 1 ()ei(. Sacobu fagen, 
ivenn bti cin linbenbienet 1 bifl, wenit bu tinbebingt fiinblid)en iJicb*. 
lingSneigwtgen nad)I)ang|l, wenn bu won djoopfiinben bid) beljeiuv 
ften Kiffrfl. Sftiii' ba i|l bei' ved)te ofteebicnfl, wo man won feu 
nen (Siinbcn fid) lo nmd)t, ivo e$ 511 gviinblidjei- .^effevung be8 
i'cbcng fommt. S3ibcllefcn unb fii-djcngeljen, rbet unb 2lbcnb# 
maf)(^genup itf ivei'tl)(o$ ov ott, wcnn bu bei- .$abfud)t, bem 
<Stolje, ba 1 SBoKujl, bem Sicjenmi^ bev v 9tad)fud)t, tcv Viebl.pfigfcit 
ffoljnflj nid)W ftnb alle Uebungen bev ottfeligfcit, nid)t6 be? e# 
bt-aiid) adei* ^lilf^mittel bcv ^i-pinmigfeit, wcnn e^ nid)t jut 1 oft* 
feligfeit unb gvpmmigfcit funimt. ^>(c Bunscnffinbcn/ baft licblofc 
9iid)ten, bag Slbiii'fljeilcn, ba^ SSetbammcn fd)cinen bie'len fQ. gci'ing, 
abet 1 bet @ot(fbicn|l e inc 5?necl)fo biefei- flnben i|l eifel t (? mu|l, 
tvo ival)i'ef ottcSbienfl |latt fi'nbcn fotf, eine gdnbltdje .55offerung 
bceicbcnft povgenommen wevben, eine gn'inblid)eS3effevung, n?o man 
nid)t blop mi voljcn unb groben 2li^bt'iid)en bet iinbe frci unb 
lo^ wifb, fonbevn and) pn ben feine^en, gevingei 1 fd)einenben ? abev 
nidjt niinbci 1 flrafbaven Uebet'ti'etungfit be0 gotflidjen 28ortci' i?l)ne 
fold)* gfanbljdx ^effevung bleibt aftev anbet'e ottc-pbienfl citel, 
ein ganj nid)tigeg, wtl)(pfc 2Bcvf, 

3. 3" 1 " wafyven ottcdbicttflc gHiPt't enb(id) cin 
SGanbcl in bcv ^iebe unb in bev ottc6fuid)f, bas f.igt 
bet- Slusftmid) (t). 27.): Sin vcincv unb iinbcflccftec 



568 tfm omrtage dogate* 



toot ott bem 93atev ijl bee, bie SBaifen ttnb 
in ifyrem Suubfal bcfttd)en, unb fid) oon l>ev 
SBelt unbefUtft betjalten. Sficv ott in bei- l)af tmb SBaljw 
f)eit bienen wilt, bei 1 ei'fiiffc ottcg ^Bitten, bet 1 bcwcifc fid) gchor* 
fain gegen bag fi>nigiid)e cbot on bet 1 Sic be, weil biefe bag 
33anb bet' S3ottfommem>it, bet* 3bcgriff K Sugenben ifr SBitt/ 
wen tiitb SBaifcn, unb attc f bic i^ncn glcid)ctt an ^i(f(ofigfcit 
unb ^tKfobcbiit'fttijfdf, bic ol)nmSd)tig ft'nb unb bc^<2d)ii|c^ fcrbiitv 
fen, bie avm fmb tmb ttntct'jM^ung uofl)ig ()afcen, bie oet'laffcn ft'nb 
unb cinc^ 53ei|lanbe hnot()igt, fo(d)e in iljtcm Si'iibfal befudxn, 
()ii(fi;eid) i()vev ftd) annc()men, nut Staff) unb Sf)at iljnen brifteljen, 
i^t ^Befd)ii|et!, ^)pe()(?t', SSei'fotgcv unb $mmb wci'ben, bag \}l ein 
fcd)fe^ tcbc^vct ( f, ba>5 ift uot: @ott angencljm, ba i 
ben ev uott'angt, vw abet. 1 foldjc unb iil)n(td)c irij<?$wci'fe nid)t 
t'idjtet, wem t$ fibcvljaupt an bee auft'id)tigcn unb ffyiiticjen 
fcl)U, weld)e bic jviften aB 33dibet; bcfeelen foU, beg ottcffbicnjl 
ifl nid)tig, ijl nid)t oljnc 2J?afeI/ il)m fcOft bie auptfad)e, nSmlid) 
tie Sicbe/ weldje bag )pf a((et' tyfet? "ijl, ba @ott mel)t: 3fiol)l* 
gefaKcn ()af an JBarm^Wjigf eif/ bcnn am Opfet (1 go^. 2, 18. 9)?aw. 
12, 2833. SWatt^. 12, 7.). 

Sin SBvmbcl in bet' Siebe, unb bap man fid) won bee 
SBdt unbcfUcft ctfjaltc, bag gefjoet jum wa!)ccn ottegbicnjle. 
g ijl nidjt l)im'cid)enb, ba^ man grflnblid) ju bem f>eitn ftd) be< 
fel)ve, unb eincn fd)onen Slnfaitg mit feittem <5()fi^ent()um 'ntadje 
(@al. 3, 13.) ; Si'etie, |lanb()afteg ^e()avi'en im lauben unb @c< 
Ijovfain gcgeu ben .fwlanb ijl cvforbcrlid) ; ben allentfjalben unb imt 
mevbav un3 umgebcnben SScvfudjimgen, ben Sodungen unb ti|len 
bei- SBfU, bem ungottlidKn SBefen bet' SBeftfinbw/ ben 33et'fiH)nin> 
gen jum 2lbfa(( on S()i'tfto mt'iffcn wit' jlanbljaft unb in beg Ian* 
ben^^i'aft wibei'|le()en, fo bap wiv, et'futlt unb gctt'ieben bon waljvef 
@ottegfut'd)t bei jcbet SBevfudjung fpvedjen: SBic fctlt id) bcnn cin 
fold) grop Uefcet tf)tm, unb wibet 1 meinen oft funbigen? SBct in 
foldjer otoi'fui'djf bleibct, bet* wivb and) \>on bem lajlei^aftcn 58e* 
fen bev 8e(t tinbefledt bleiben, unb fo rcirb fctn ganjcg SQefen, in 
ftetcm eljorfam gcgen oft gcfti()t'et, cin bem eitn 
fetn. Slmcn, 



I. Svingenbe ^rmuiiferung ^u einer ^afi^en S)cfolgutt3 

0anflelfam$ ^efu* 

@6 ft'nb fed)g $cm$tyt&vtoe , bued) wcldje bet- Slpbjlrf baju ev* 
mmttert: 
1. @on|l ijl ctive ganje Religion nid)tg wei^L 1 alg @clbflbc 



2. fonfl l)t bag angcfium b(op pdjtige, nulofc Sinbt?Mc auf 

cud) gemad)t; 

3. fonfl Iwnct i()f eg me alg bag DoWommcne @cfc& ba- ^rci* 

l)eif fennen; 

4. fonjl wei'bet il)v nic but-J) baffclbc 



tfm onntafle dogate* (guangelium. 569 

5. nie eut'et 1 nuldjtigj 

6. nie wdjltltftig file cute Mi-fiber. 

II. SBanwng t>or bem eI6(!&efrugc im 

1. SBir foWen ^ Brer be* SBovtc* fein, aber and) SfcSter; 

2. fonji betrtigen wit* un* fiber unfern waljrcn <3ee(cnjujfonb ; 

3. unb tviufd)en un* fiber unfern OMtebien|h 



HI. Sie S^ucljfc bc^ wa&rctt 

1. SBtr burdjfcftaucn in ba vottfommene efe ber 

2. tinfi't' SBanbd wirb gcbcffert; 

3. wir werben inncdid) getrBjlet unb befcligt. 



IV. JDie wa^re d)ri(llid)c Sl&ei(, ad) ber wir fire Jen, 
n>o((en wfr fennen (ernen. 

1. Gotten wit bie wefentd'^en irrigen 95oifc(lunjjcn oon i(;i* in* 

Sluge Men; 

2. bnnn iljvcn cijjcnttid)en 3 n ^ fl tt nad) be* @d)riff 

v 



V. See @el6|l6efru3 in retigtofef ^)tn{td)f A tefrad)(e( im 



cvt)cUt werbcn wir - 

1. mif bad ^ennseidjen bejjelben aufmerf'fam gemadjf; 

2. (eviifn wiv feine efaljren an* ben beigcffigfen SSavmrngen fen* 

nen ; 

3. tinb enblid) wcrben ttn0 bie ttnjweibeutigjlen SWci-finale einc* wen 

bemfeiben fret gebliefcenen Oeumtljc* nuf ba* Sejfimmfcfre 
anaecjeben. 

f f* 



fo werbet i()r neljmen, bap eut-e % reu be tio(lfom< 
men fef, biefc SBofte bc^ ^errn im 6angelio biefesJ (Sonntacj?, 
be$ le^ten in ben Dtet'sig Sagen ber ^reubc, fiiljivn baraiif/ als 
Sbee biefc* onnfags atifjufaffen, wie bic Stjriflenfretibe biu-d) 
(9ebet unb @ebet*crl)8{)ntng 511 iljrer JBollenbuug gclange. 
95. 23. SSBrtljt'lid), wa()vlid), id) fage eud)! biefe* Slu*# 
I)af bet 1 (5r(i5fer fid) oft tebtcnf, unb jwar wenn er eiite 
au*fpw'd)fii jvotli-e, bie aller rfaf>riinfl unb Sernunft ju 
wibev)>ved)en fd)ien; il)t fud)tc et 1 burd) biefc S3eft'affigung*fot'mel 
ju erfd)flffen, baji man ftc atif fcin SBort l)in, wic un* 
ba* efagtc auvi) fd)ien, im tauben anneljmen folfte. 
ii)f ben SSater etwa* bitten werbct, tergl, Sap. 



570 2fm ^onntage $o<jate. goangelium. 

i4, 13. (Sap. 15, 7. 16. Gnomon: Quaecunqw f praesto 
est nobis charta blanea, ut Spenerus loquitur. 

3n nteinem 9? a wen, bag ebet fin 9iamcn 3 f f lt / wdd)ei' 
Slrt c fci, ftnfcft fcine (MlSt'twa, bwd) fergfaltigcg Si'forfcljen beg 
(Siniu'g, ben bie 9tcbengat't, im 9?awnt jcmanbcg etroag t()im 20., 
im a,ctv0f)n!id)en cbcn l)at; eg fomint abet 1 l)iebci attf folgcnbe 
$pnnfte an: 3' 9iamen jemanbcg cfwaS tlnm, Ijeijjt tin Sluftrago, 
auf bv^ difip cinc^ anbcrn (janbcln, fo(glid) and) in fcinetn <Sinnc, 
nub rnbiid) and) (ivt'c h i t cincm cfvinbtcn j, 95. tefonbevS bct v 
^a(! ift) tin fc|!c SJct'ti'vutcn auf @d), ^filfc nnb 
bos SInbci'n. ^a<5 ctcf im 9?amm 3f(w wiivbf bafjcv ctn 
fctn, ivcldK^ 3 f ('^ M5 fl(cid)fam cicbotc, fo bap, n>cnn 
fragcn fonntcn, wic eincn ^I'cunb; <2oll id) banitu Mffcn? wit* ton 
ihu btc Slntroovt cdjieltcn: 3"/ bttte inn 1 cjcfroft bai'inn! icfc 
Slnhwt wiivbc ct 1 un3 aba- jntr gcbcii, wnn bci 1 Si'J) 11 ^ " |l b ^ 
bc-3 cfcftcd feinem @innu gemSp wat'c; in biefcm al(e 
wir bann and) jtitwftdtflid) bat'aiif rcrfjncn, bap ci' unfcr 
ci bent $afei' fein wivb. Si>a^ ii'bifd)e @ccjcn|lanbc 
tcfrijff, fo faffcn wic aflcS 9?5tl)ic}c in bet 4 DtVi'fcn SBt'ttc jufammoii; 
Ijabcn wtc it'jjcnb cin bcfonberes? 2ln(icgcn, nnfci 1 obcr bci 1 Unfcrn 
jfiHidjc^ 3Bo!)l, cfnnbljcit, Sftcttuns, SS'ct'foi'gung unb bfi'jjl, tf^ 
trcffenb, fo bctcn wiv in Scfu 9tamcn, wenn wit 1 ott bic @aci)e 
anljcim |lc((cn, unb nut glcid)cr rcicbutt^ in otfeS SBiKcn brtcn, 
wie 3cfu in ctyfcmane tl)at iOiattf). 26, 39. 42. 44.; nnb ba 
ixni 1 ntd)t wiffcn, wa$ un5 wal)t'l)aft ()dlfam nnb jviiufdjcnoivcrtl) 
ijl, fo ift fold)c (li-gchm^ bci cbctcn tun 3 f iMdK$ nncdaplid). 
5J[nbcv>3 fttltt fid) bic @ad)c, jvcnn l)iininltfd)c iifrt* ttnb gcijlliaje 
fjjnnnjjcn bci 1 3'^) a ^ nnfct'ci* (Scbcfc finb; ba tviffcn wii* bnrd) 
3cfn rflfirung nnb 3 ll iaa, c im ooiMitS, bap ft'c nn5 gciva()i't wci'# 
ben follcn, nnb wii* bctcn badcf inn foldje Sl ? ol)!t()atcn in Si'f 11 
SRiimcn, tvpnn wit; fcinc R>ct1)ct|n.inc\ in tinci'fdjfUtft'lidj^fcjTcm latu 
ben crgreifcn, nnb tins bci 1 (fdjc-nmcj on oft urn fcinchvtllcn 
(jcti'eiTnu Gnomon: Precatio est quiddam evidentius et 
palpabiliiis, qiram fides: ilaque Jesus discipulos in pve- 
caiicio instituens, ad fidem perducit, Calvin: In suinnia, 
proiniutint se tune ita funeturum esse mediatovis offieio, 
ut liberaliter et supra votum illis impetret a Patre qnie- 
quid ])ctierint. Porro dicimur orare in Christi nomiiie, 
qnuni ilium nobis advpcatum statuimus, qui gratiam a pud 
I'^atrcm conciliet, etiaiiisi nomen ejus labiis diserte 11011 
expviinimus, 

utl)c* ^icd)cn^, 12, 142, : Saitfci'lci jeiget l)icr bci 1 
n, bie jnm vcdjtcn cbct notl) ft'nb, Sag @r|lc ift (SottcS 
, tvcld)co ift bag ^aupffWicf/ @runb nnb ^Vaft alter 0tv 
bctc; ct* will fagcn: ($ott ift bcrcit, vicl c()c nnb inciji 1 ju gctcn, 
bcint ilii 1 fclbft bittct, |a ci 1 bent fcinc iitci 1 bar, rocnn win ft'c nur 
ncbmcn, ag an be re (2tficf, wddjeS geljoi't auf bic $Bfd)cifmn,v 
nainlid) bet (rttibe, bap man 01aufcc ; bic ^evljcifnincj fj wal)i> 



571 

tmb nid)t jwcifclc, ott wet-be gcben, baS.er toct'ljcipt, t)cnn bie 
gSJortc bet- &erl)cipung fovbevn ben (Stouten Sac. 1, 57. 1 Sol). 
5, 14. 15. 1 fiita. 17, 1. 6ap. 18, 45. a bvitte, man 
mtip etwaS nennen, bad man oft tHH'trage unb barutu bittc; al$, 

_ * .* f t fft 4 1. . . O ' i. . Ot*,! V > .*.. C^* ,*/! X . I .*.< 



I I' I v *v H v v I * * i ** >- * v *y v v 1 \ r f ^ r T " ------[(- --- _.-. 

te, man nutf) fcaffcltige and) bcgcl)t l en obtr wfinfcftcn, bap c flf* 
fd)c()c; wdrf)c nid)t3 anbci 1 ^ ill, bcnn bitten, wic (Slti|b* fpvid)t: 



fd)c()c 

55ittct! @o(d)c* Ijabcn bic anbcnt ascensiiin mentis in Deum 
gcnrnnct, wcnn fid) ba ci'j cd)cbt unb fcbwingrt ju ott, unb 
bfflcl)Vft ctwaS ton tip, unb au$- bent vitnbc feufjt unb fpvid)t: 
Sid), ba|l id) bieS obci 1 ba ()Jittc! ie* (Seufjeit ^ivifet (St. ?pa 
In* SRom. 8, 26. Ijod);-cfsi. Sac. 19, 2. 2 3)lofc 14. 15. Sa 
Sflnftf/ baf man in (5l)vifti S'lamen Htte, baS t(l nid)t anbcr, 
bcnn bap wit ooc @ott fommcn im @(autcn )rijli/ unb trcften 
tins' mit gntei 1 Sw^iid)t/ bap ev unfer SKiftlcr/ bttvd) wc(d)cn un* 
alle ingc gcgctcu fmb/ oljnc weid)fn wir nid)t^, benn $M\\ unb 
Wngnabc Dcrbienen 91cm, 5, 2, Slt-cc bie Suf^e foKen tmb iniif^ 
fen ab fein, namlid) bap man nicijt ott ^cit, SBetfc, ^et-fon, 
6tatte unb SWaap ftimme, fonbevn fo(d)c* aflcS feinem SCittcn frei 
l)eimf!et(e. >et'felbe au^?p. 3, 438.: S)ic$ anjjc(ium 
ill cine (}et'jlid)e 25evmal)mma, jnm etet; benn bad i\t nad) bent 
5pt'ebioitamt bet 1 l)Bd)jlc @otte6bicn|l bei ben Sljn'tlcn/ bap man bete. 
&. 24. em ebet fo(( grljBi'ung foljen, unb fo fott bie 
^reube oollfommcn wet'ben; benn e^ i|l fdjon ^'"'be, im e; 
bet fid) ott naljen jit biirfcn, vebe gcwa()i't bie glatibige $wm 
jtd)t jtt ott, ^uetibe bie (^oniiKj^weil biefe ein neue6 Untcr* 
Vfanb bet 1 gnabtflen efintutng ottcs gecjen ttn-3 ifr. Calvw; 
Ut gaudium vestrum- plenum sit, quo significat nihil ad 
perfcctam bonorum omnium copiam, nihil ad summani 
votorum, nihil ad tranquillam satietatem defore, si modo 
in suo nomine a Deo postulemus quicquid nobis opus est. 
23. 25. Set* f>ci'V weifl auf cine %cit l)in, wo fcine 3w'^ 
get* cine, flam'c @tnffd)t in aKcS i>on il)m 58ovgetvagenc gewimien 
wfifbcn; bae ijl bie Qtit, tvo tiv bcu (Sinfliiffen be^ l)etU eiftee 
n Ijingebcn unb i()vev t()cil()aftig roet'ben. Caloin; Consiliuni 
Chvisti est aninios addere discipulis, nt de meliore pro- 
fectu bene spcvautes non putent, inutilem esse quam au- 
diunt doctrinani, quamvis in ea non miiltum assequantur. 
Quos Spiritu suo illuminat, ita proficere facit ut illis fa- 
miliaris ae notus sit ille sermo, Quuin dicit annuntiatu- 
rum se de Patre, scopum Imnc suae doctrinae esse adinor 
net, ut nos ad Deum adducat, in quo posita est solida 
felicitas. ^ut()ei ( f ivd)en^^ ( 12, 147,: SaS id) |e|t ieit(id) 
mit end) vebc, unb i()j: meine pvidjann't nid)t erftel)t, bag will id) 
cud) but'd) ben ()ci(. eift wol)l veiiiat'en, unb frei licvauSfacu'it cn 
meinem Skater, bap il)f ba<? vcn\e()men .wevbet, a3 bet 1 Satei 1 fci, 



572 tfm onnfage dogate. 

unb tva* mem ana, 511111 33atee fei; bap id) namlirf) bued) eiben 
atiffaliec in ba$ ateelid)c SBcfen unb Sieid), unb ft'fe ju fcines 



SB. 2fi. Sin bemfelbigen Sage weebet ifyv bitten in 
meinem 9?amen, twin namlid), wcnn bee eifl 3>cfiiw &M fcinen 
l&ubigcn tocvflat't l)at, bap jte il)n, tie Sftatue feine8 9teid)e$, bic 
cjnabenwflen 2lbfid)ten be$ SBateeS. mit i()m eefennen, bann eefcfKu 
nen fie mit i()vcn finblidjcit unb toft'traucn^ollen cbctcn toot bem 
l)iinmlifd)cn 33atct, tinb iM'ttcn i()n juwefft'djtlid) inn aK^/ wn$ but? 
(brtdje Sljt'i|)i foi'bcflid) fcin fann. Unb ba fte ftd) btit'd) @()n'|lum 
iin .Q3efi^ bc<J eijlc* bci- ^inbfdjaft, ftd) felbff a( ^inber offc 
fiiljlcn/ fo bcbarf c^ bci- g-iicbittc (Sljt'tfti in fofcrn nid)t, al^ bie 
Siincjft' wiiflid) fd)on ju bee emeinfdjaft mit @ott gedtngt jinb, 
ju bet ft'e l)injuful)t-en fcinc liebveid)e 2lbfid)t unb bet? ganje $wt$ 
feine^ @vlBfung8tt)crfc^ wac. Calvin: Occurret pater, inquit, 
ac pro immenso erga vos suo amore patronum, qui alio- 
qui pro vobis verba esset facturus, praeveniet. Insignis 
est hie locus, quo docemur cor Dei nos tenere, simulac 
filii nomen illi opposuimiis. 

IB. 27. GJiebt ben viinb an/ warum e$ bee ^fit'bitte (S()fi(li 
nid)t bebtit'fe: Senn ee fclbft bet; 9)atee ^at end) lieb, fein 
ganje^ fset'ii i|l end) jugewenbet, tinb i|^ tet-eit, aWe (ea,eneifii((e end) 
511 fd)enfen/ bai'itm, bap i()t: mid) liebet; alfo 2iebc ju Sf[ 
envii'tt nn, bvinjjt tin? in ben .55eft'6 ber iebc ^otteii; ba ift 
@ofte$ Jt'eube/ wenn wif ben Sol)tt lieben/ unb bic fo(d)e iebe 
ft'HjIen, finb egenftanbc bee Satedicbc @ottc<f. Sicbc ju Sffw i|^ 
nid)t be>3 lauben^ an iljn, biefet' cntfpringt ati^ fciner Siebe ge* 
gen tin?, won bet 1 (etn SSJort ttn-3 3^ 1 3'P H9t. in anbevee 
@i'unb bee Datee(id)en 3 lin ci5 lltt i5 ofteiJ i|l bee (atibe an 3efn 
@cmcinfd)aft mit ott, m\ bem ev au^cjejjangen ifl: 3^ fil* 
bet, bap id) Don @ott atu^egangen bin. ttt()ee ^ie< 
d)en^. 12, 148.: Sic ba? SBitt ee ntd)t Sftittiee fein? foKen 
wie nid)t in feinem Diamen bitten? foKen wie bned) ttnsJ felbft jam 
83atee teeten? 5Bic lieblid) unb ftipc fann bee .'peee eeben, unb 
un8 ju fid), unb un bued) ftd) jum 93atec [ocfcn. 3^ fennet 
mid) unb liebet mid), bamit Ijabt i()e end) unb meinen 9?amen, unb 
feib in mie, tvie id) in etid). S)ec SBatee {)at end) licb, ba^ i|l 
nid)t euee 95eebieitff, fonbent feine i't'ebe, ee liebet eud) urn meinet* 
wftien. Caloin: Monemur liis verbis unicuin esse viucu- 
lum nostrae cum Deo conjunctionis, si Chvisto conjunct! 
simus: conjungimur autem fide non ficta, sed quae ex 
sincere aftectu nascitur, quern amoris nomine designat: 
neque enim pure in Christum credit, nisi qui ilium ex 
animo amplectitur : quare hoc verbo vim et naturam fidei 
bene expressit. Gnomon". Amor et posterior est fide 
et prior: nam se invicem sustentant. Ims ipsa fides im- 
bibit amorem et amplexum doni coelestis. 

S5. 28. S).@ol)n i|l alkfy ml ee il, t?om 



tfm (Sonntage dogate. (Suangeliitm, 573 

if)in a $ a, eg a no, en, tmb biefer $lu6gang iff eon Slnfang tmb on 
Gtvigfeit $?id)<! 5/1.; in bet? ftt'itte bcr t ijl ec in bie SBf If 
f cm men, ois fcaS evxnge Sort lcifd) wart; mm |W)t bie (Sttmb* 
be$ <3d)eiben$ an* birfer 23?dt beS obe$ beoor, abet 1 ftc if? nidjW 
anbeteS nod) et'ingct'cS, d$ bee $ina,ang jtim SSa'fff, a(l bef 
(iincjana, bc otfmenfcl)en in fcinc ewigc ^ettUdjfett, ttnb banim 
a((eii, bic an ifyn glauben, fo I)od)|t ecft-etilid). Calvin: Exivi 
a Patre, haec loquutio divinam in Christo virtutem nobis 
rnnnnendat. Keque enim firma in ilium constaret fides, 
nisi divinam ejus potentiam opprelienderet. Secundo 
mcmbro, quod mox subjicit, notatur virtutis perpetuitas, 
\it cevto statuant nihil eorum bonorum, quae attujit, suo 
discessu excidere, quia ex coelesti sua loria mortis ct 
rcsurrectionis suae vim et effectum in mnndiim effundat. 
33. 29. 30. ie Stingei- effKiren, bap ftc il)n wrftanl&cn l)a* 
ten; tmb ba fi'c fiiljlen, baf? et bie tteffteu 3 U P"^ iljvcd ..ipcvjfnS 
trfannt l)abe, fo lu'ed)en fi'e in ba^ ^Befetm^nip au^, er wiftc all* 
Singe, unb bebiii'fe e^ nid)t, butd) an i()tt <jerid)teic ^t'agen erjl 
jtit .f>et?jen?fenntnip anberetr geh'ad)t 511 werbett. ie gi.Ut(id)c 
Sfraff, mit bev Gl)rijht$ auf fie cingewirft, tmb ben $3eburfm'fien 
t^rer (2eele en^ecjen gefommen war, iapt ft'c je^t fwibia, befennen, 
wa3 ber ^ctt felber fo eben bejeugt (jatte (i>. 27,)/ ^^ ffc glau? 
ben, et' fei oon oft att^gegangen. Calvin: Sic bajbendum est, 
apostolos sensisse aliquid profectus, ut vere festari pos- 
sent, non prorsus aenigmatica jam sibi esse Christi ver- 
ba, sed in eo fuisse deceptos, quod sibi plus aequo sa- 
pere videbantur, 




I. $on ber SSodenbuttg bee d)vifHtd)en ^vcube buvd) 

1. 3ir foKen in 6ljw(li Sfamcn fcefen , 23.; 

2. ie erl)8rung be cbe foK tmferc $reub 

3. SBovauf tiefe SSoUenbung d)dfllid)ei' ^i'etibc btnrd)$ 

gn'inbe . 2530.; 

a) auf eine vollftanbi^ (grfcnntnifi beS l)immlifd)en 

ft. 25. 26,; 

b) auf ben Scjl'g bet 35atet'liebe ottc . 27.; 
c) 

II. 

38if bett?ad)fen ft'e: 

1. 3n iljwr n;id))len ^Sejietjung anf tie Sfyojfrl; 

2. in i()t'et' Slnwenbuns auf 



III. lle&er ba ^cfeti im ^amcn 

I)ei|lf: 3m Staen 3ff tffcn? ^ 
a) bitten tun bie t'iter, urn tve!d)e bei 1 ^ert- fclbft 



574 . 2fm ^immelfoJrfSfogc. (Spijtct. 



gebetet unb bie. ft' tin* at* bie f)i>d)|ie be- 
Ijaf; 

b) beten mit berfdben efmmmfl, Don tt>etd)et' {ljrijhi$ 

bei feinen rbeten befedt war; 

c) beten im SBfrfotaucn auf Me @v!oftwg, weld)* but'd) 

Scfum %ijhim Doflbwd)* ifh 
2, Echini) mcid)tn wit- jn fofdjcm ritet tnt gefcfyuft? 

a) bafi wit' n cine flat't t'ffnntnif) DOIU Sfieid)c 

Don fcittcn 2lb|ld)tcn tmb (Secsttuncjert c 

b) but'd) wa()t'i>n @{auteit;" 

c) but'd) cine aenaue SBeokcfefuna bet Sffictt. 
y 



IV. 

1. 9ind) ffinct' 53ffd)affenl)fit o. 23* 

2. 9?ad) fcinet' ^ebtnguncj . 24 

3. 9?(td) fciliein @cfle , 23, 24. 



, 16, 14-20, ^poft^ 1, 111. 



ye(le, fo ijl mid) bci biefetn bet 1 
f igtflid)e egcnfranb bet 1 ^eiet'/ bie 3efc()id)tlid)e S^affadjc au bent 
.cbrn be^ (Srlofet'^/ ineljt 1 cbet 1 wenic|et' ati5fii()t l (id)/ ju bd)anbe(n, 
ivojti bets? uancjditim infortberljdf bte SliUeitung flidtf, wddje^ llcf^ 
ben gefd)td)fitd)rtt 6toff ju feiuem ^(tu^tnljaUe ()at; bie gpiftd ba^ 
gcgcn btetet inelir dfgenljfif, bie Seljt-e, S8al)i l l)eif/ .fwffmmg ic. t 
weldje rtitf ba^ 3efd)tc()flid)e I'ftgnffj ft'd) |?ri|t tiltb itu$ i()in (jet 1 ^ 
ju ewiigen, imb bie 2Bid)f/gfdt bet 1 gf|flrtgdMl)Ht ttnb il)t'eit 
aiif tutfet'li latiben tmb w&ribtl 511 fcettacfyfcit. 



I. afpofe. 1; 1 11. 

bet k ^eftvti^fe/ (je^orbeite ttitb 

fcv bet friftrt Shifcrjl djung olid bent unffl be? 6t'abe5 ^frDor 
gaiuifii/ brnit f5 it>at' tinmoglid)/ bap et 1 follfe Dom Sobe fldj 
rcet'brn; bet 1 Sltifei'ftrtnbcnc lebte Diet 1 jig Sage in enteufci 1 itnb 
f Kit'tcf @fmeinfd)aft mit beett/ bie nn il)ft glaubteii mib iijii liebfen; 
^ddjvunijfn, ^crijeifntiigen uiib Sluftrage gab et 1 feiiteti liebeit %iim 
gent in biefev 3dt;. bann cvfdjieft bn 1 Sag/ n>o et' auffviijt'eit follte 
j^u fotuent GMt ttnb Ju iljt'em otf/ )u feinem SSatft Uftb JU il)tvm 
S5afcv; nad) 33ctljanicn fii()t'fe et 1 fte Ijiimti^ utib aitf bent Oelbet-ge/ 
wo cv eittft in ticfjlct' (Svniebt'iguitg @cbct unb $(dren fltopfiprt l)attf/ 
fegnefe or bie Ocfacrt/ ttitb e gefdjal), ba et' fie fegnefe, fd)ieb ei l 
ton il)iun/ unb ftifjt' auf gen >imme(, fte atet' tefefcn i!)n an, unb 
feijrcten roubcr gcit Swifalcm mi't gt'ofu-f g 



$imtaelfai;rtStage. (Epijicl. 575 



Sic 

iff/ bem Sfjfff ftufolflf/ tfon jwci eiten I)et gu 
L Sl( bev &cfd)h>p be* gott(id)tn SebenS, ba ber Ch'liJfet af 

gcben goffiljct Ijat B, 13,; unb 
2. aid bet SBtginfi (finer ewigett ettfd)aft unb ettlid)feif jut 

$ed)ten be$ Safer* . 4 11. 

I. >tc immclfa()tt Sefu (SljtijH ifl bet &cfd)ltifl 
be$ gBttlicfjen ScbrnS, ba be Grlofct 1 flttf (Srbcn 9?* 
fill) ft I)dh SBatf in bcm ifbifd)tft fifkn jfifli tunv^fomnwt 
i|T, foinc ganjc SBirffamfcit ctrn forool)!, roit fcin fidtcn, (Stct'bcit 
ttnb hifcr(?cl)cn> ba8 'mad)t ben j()<i(t beS cDancjeHfdjen 3f l| tJ nt 'fff* 
aviei, ba5 blc l)eii. Slpojitcl munbtid) ttnb fd)t'iftltd) on i())n abgelcgt 
l)atcn, ba ifl aucf)/ nad) b rtlSifimg bc l)cit. SucaS, bet- 3n 
bfftviff bcv t jlctt SHcbe (bev ft'jlm ^d)t'ift), bit cr fat belt 
S(jcol)ilu Dflffapt t)ac k ^IU> ba^ 3efu anfing, bcibc 
ju tljutt uttb ju Icl)t'cn (. I.)/ attd) bap et 1 fid) ben 3lpo^ 
(loin iutd) fcincm Scibcn (cbcnbi^ ct'je't^ Ijaffc but-d) 
jnaitd)et'lct tweiftntcjert (D. 3.)> iinb bftf) etr fid) uttfcr i()^ 
urn feljcn lie^ Dict'jig Sage laftg/ nub nut ij)nen rebete 
om 9Uid)e ottH> -^ bit? aWt gdjoi-t ju bem ii'bifdjnt, nbec 
bod) cji$tt(id)en Seben/ ba8 be>-' @rl5f uf tgtbtn gefiiljt't iiat, bet 
55cfd)lu^ abet 4 beffelbett ifl bie JimiMi'bicje iinb wiiitige ScgcbcTw 
Ij-eit^ bie tt)it' t)cttt feiei'n/ ijt bie f>immelfa()vt be^ iptnn, tveldje tin 
IjeHeS id)t jut'i'tcftvit'ft aiif ititfei 1 ii'bifd)c6 Scbeft/ bcffen Sefd)lu|i 
bet (Smgang in bet't ^iinmcl fein foil, woljin tutfec SJorlaufei" un3 
iiorangegaitgen iff, wo tins? bietattc bereifet ijl, wo!; in n 1 bieei; 
nctt ju ft'd) atifnel)men witty bie (Seitten/ bercn SCanbet unb S3t'i^ 
gm'cdjt int itmH i'fl, feltjit tvenn fie nod) atif @i'ben walfen 
(^!)il, 3 ; 20.). 

Giucn wid)tigcn 9lbfd)ftift im Srben be oih'nenfd)eft mad)t 
biefc S3egiebttt()et'ti wn Wigftit war bcv ^cila'nb al* ta5 
Sl^ot't bei beni Satef in bet .>m'tid)feit'; in bet flM bn- 
(iep et ben immelf unb ba S'ott watb leifd)> unb b 
geivovbene S&oi't (ebfe in f ned)t8gif(fart aiif @tben unb vo'flbtadjtc 
ba SBet'iP ber (Stlofung; unb nad)bem alh$ Dof(bi'ad) wat/ ba 
fel)rte ba fkifdjcjewotbene SBott in ben ^iminel fciinuf, unb bet 
ottnwnfcft 3ef^ <j)ijhi8 ftgft ft'd) jtiv 9i v ed)fen be^ S5afre, unb 
c^ folv^e aitf fcinc i-nicbvigung unb ?iebric)feit feine 6"tl)Bl)tuy 511 
I)inunlifd)et Apet't'(id)feit-. @o ijt benrt bit ^immelfa!)tt 3efu l)t'i|li 
bet 1 .33efd)lnp ffiu^ goftlidjen SebenS aiif Si'ben, bet 93efd)(ujj feinct* 
SGitffamf'eii: unb be$ @d)id'fa(, ba tt ntif @tben crftifjr, 

ic SBicffamfnt be^ 6tli5fct6 ft)8()wnb feine^ gottiid)en 
rt'fn aitf &tben bejiiinb (. 1.) in ^l)ten ub Sljttit fri an 
ben Sag/ bit et aufgeftommeft ivatb ( 2.); et ptebigte ge^ 
waltig unb ivirfte mit ?0?ad)t; feine 2Boi'te wie feine SBetfe offen; 
barten feine 2)Jad)t unb feine Ciebe unb feine toetbotgeivc ."p 
fcif; et war ein ^uopljct madjfig on S()tcn ttnb 



576 TCm 

@ott nnb aflein 23olf, er ijl nmljcrgejogen unb ()at wol)lget()an tint 
gcfitnb gentadjt atte, bic om Seufcl iibcrwaltigt waren, benn oft 
war mit iimt; e$ war feinc (Speife ju tljun hit Sffiillcn fcincS 
!)immlifd)cn SSatcrS; fo lange er in bet* 3BcIt war, war or ba$ 
id)t ber Sfficlt, unb wirfte btc SBerfc bef[en, ber if)tt gcfanbt fyatfe. 
egnen war fcin efcfylift, SBo()lt{)tm fein SS?crf, ^elfen fcinc 
$Mibf, fiir ben .f>immd warb er bic @eclen burd) 2Bort unb leud)< 
fVnbe* Sorfcilb. Unb biefe ffgen^rcid)c, liebcoKf, tin (attfcen unb 
fljorfam gcgcn ben IjiinmUfdjcn 95afer gciifcte SBtrffantfct't nnferc3 
6i'lofcr^ fd)loj5 mit feiner 2lufnal)me in ben $immd; aber el)e er 
attfjjenommen warb, Ijattc er nod) ben Slpofioln, weld)e er 
I)atte erwa()(et bttrd) ben I)ci(. eijt, $efet)l get()an 
(. 2.), 35orfd)riften iljnen gcgeben fiber t()r 93er()a(tcn, Slnorbnitn' 
gen gctroffen fiir bie foinmenben Sage, nnb fo crj^rccffe ft'd) feine 
liebenbe ^' r f 0|! 3^ f^' bic (Scinen nod) wciter ^ittaii^, ale bie 
bare emcinfdjaft mit i()ncn; bicfc jwar cnbcte ffir cine ftcine 
jfiic aber litt gar fcinc Unterbrcdjung. 

^?a bem Briefer/ bent ^atijpte, begegnet ijl, foil aud) ben v 
leften, ben liebcrn feineS gei|l(id)en eibc$, fcegegncn; wir fottcn 
and) in ben immel aufgcnontntcn ttnb in ba0 ()imntlifd)e 3Befen ctv 
fefjt wei'b.en, aber anf Arbeit foffen wir jnor in SSort nnb SBcrf 
ctn gottlid)e^ Jebcn fiifyrcn, nad) bem 95orbi!be nnfere^ nun sum 
immel erl)c()tctt Jpemt/ ber in ben Sagen feine^ leifd)e$ in $tii 
ligf'cit nnbSicbc grwanbclt tjl. Sic (Scinen l)ebt er &tt ft'd) em|)or; 
wo ber crr i|T, foK ber iener fein, aber feinc Wiener miiffcn 
wir fein, ilin al6 tinfern $twn ancrfennen unb erel)ren. in gott* 
lid)e Seben attf (rben fttljren in rcd)tfd)affener @ered)ttgfeit ttttb 
.f>ei(igfeit, ba^ ()etpt(S^rtjlo folgen, ber ber 3Beg i|l; unb ber SEBaw 
bel auf fold)cnt 2Begc fiil)rt ein ju ber <3tabt be^ lebenbigen 
ju bem l)intmlifd)en 3ufalcm/ wettn ba @nbc ber irbifd)en 
grimfd)aft erfd)ienen if?. 

ie ^tmmclfal)vt 3ff WfK ma(l)t nid)t b(o^ ben 
feiner Sffiirffamfeit int ^leifd)e, fie iff and) ber S3efd)(tti5 beS 
<Sd)tdfa(6, baf cr auf (Srbcn crfuljr. 9[?ad) feinem 2ci* 
ben l)atte er fid) ben SlpofUln lebenbig erjeigt burd) 
mandjerlei (Srw.cifungen, unb lief fid) fc()cn unter il)itctt 
uierjig ^agc lang, unb rebcte mit il)ncn Dom 



rcie e$ il)in atif @rbcn begegnete, ftnb in biefen SCorfen un$ ange# 
gcben, unb bie ftnb: fein bitfevc$ Seibcn unb <3tcrbcn, fcin .fcfyinad)* 
wodcr $ireitjetob unb feinc glovrcid)c 5lufcrjM)ung. SaS 2cbcn bc$ 
@o()ite$ otte3 auf ^rben war rctd) an.Btelen unb fd)inerj(td)en 
Seiben; ber ,>af> ttnb bie 23o$()eit feiner ^einbc, bic ^erfud)ungen 
@afan$, bic <2d)wad)I)ctt feiner S^'gf 11 / ber 33erraff) be^ Si'^ a ^/ 
ber gtoM ^ tycttutf baf le|tc ciben tor bent gei|?licl)en unb welt* 
lid)ett (Scridjf, fcin qualooUce <5cc!cnleibett, ettbltd) ber Sob am 
eifd)ten ^oljc be^ ^retijc^ wo ijt ein 'eiben, bvijf feinem 
ficftcn gleid)e? Unb bicfe$ Seibcn l)at i()it 5111- erriid)feit gefiiljt't 

(W- 



tfm $fmme(fa$rttfa$e. Spiffed 577 

2, 611. ebr. 2, 9. 10. 12,2.); unb biefe et't-Iid)feit 
(K wut'be ben <3einen auf @rben fd)on offenbar, befonbet'S 
feitbem et btit'd) bie fyettlicfye 9ftad)t be$ 93atet'$ anfewecft, tint) 
fo f raffiglid) al3 ofteS @o()n . evwiefen war. Sltif @t'ben fdjon 
begann @()t'i|ti SSei'Ijettlidjiing bui'd) feme Sttifet'jMjung m\ belt 
Sobfen, tinb in bee $inune(fal)t't warb ft'e ttotfenbet. 

)a$ @d)ictfal be$ (Sdofet'S, wcld)^ 511 ()immlifd)et! ^eurlid)* 
frit i()tt Iiinfii^fe, i|l Unfcrpfanb befffn, toa0 ben eincn begegnen 
fo[(, bie ein.a()nlid)C^ @d)iiffa( Ijiet' ttnwmeib(id) h'ijft; (eibeit wit 1 
mit (Eln't'tfy fo foiieu wit* atid) init ii)in Ijcitfd)en. S)a5 Seben beS 
wafjren (5()fifien nuf (Svben ij^ ebcnfa(( veid) an mand)ei'lei Sriib* 
falenj weld) ein ffiiftigei 4 Svofl bawibet 1 Uegt in bet* f>immelfal)tf 
^efu Sl)n(li/ bie e$ un$ pet'Mvgt, - bap wiv bui'd) v>iele Sviibfa(e 
in brt^ 9teid) bci 1 f>m'lid)feit einge()ett wet-ben. Unb cjleidjrote bc8 
@f(6fet' 33et'l)ett(id)nng fdjon anf @i'ben begann/ fo anc^ bie tin* 
fere, wcw\ wit mi bent (Swnbentobe geifllid) mfetftcljcn 311 tinem 
Qcttiid)(\\ Seben, unb bie flln'igen Sage unfem 4 ii-bifd)en ^ilgvim* 
fd)aft in feligev emeinfdjaft mit 6l)t'i|io tinb ben (Seinen jnbvin^ 
gen (wie bet 1 Stufctfanbne bie 40 Sage mit ben Sfyoflcln), bann 
befel)len wit 1 flet-benb trnfet-e (Seele in bie ^cinbe be l)immh'fd)en 
SBatcuS, nifen: ^ett 3 f f/ m>1Mm meinen @ei|l auf! tinb er erfiifft 
feine 95et1)eipnng, tinb feine ienet* faijt'en baljin in ^t'ieben, unb. 
bet 1 etT bet 1 ^et't'lidjfeit nimmt bie @einen anf, wo et 1 i(?, tinb 
wo fitt 1 bie (Seinen wiele 58ot)ntmgen fmb in beei SSatccS |>aufe. 
gt'it 1 ttnfet 1 ganje^ it'bifd)e^ Seben, fiit* unfee SB it 1 fen tmb eiben, 
i|} alfo bie ."pimmelfafyvt S()t'ijti fibet'ati^ wid)tig, benn jt'e jeigt 
weldjen 2ln$gang ba gi)(id)e Seben gewinnen foM, ba bet* 
nad) bent SBot'bilbe. feine^ vlofet 1 ^, atif @t'ben fiiljt't Staff ju 
nem Ijeiligen, &ott geweiljten Seben, Sroji in Seiben, felige 
nnng im tet'ben, ba$ a((e^ gewiiljt't n Sljt'ijli ^immelfa^t't, auf 
weldjc wit 1 unfet'c 9?ad)fal)t't gt'tinben, 

2. ie ^immelfa()t't bc^ flofct'S tjf abee and) bet' 
55eginn feinet 1 ewigen ^evt'fdjaft unb ^cvvlidjf'eit jut; 
9ied)ten bees 33atet?6, unb wit 1 fdjityfcn au biefct 1 ^egcben()eit 
wid)tige ^Bele^t'itngen iibet 1 bie S^atut 1 be$ Steic^e^ unfct*e jum 
mel cdjo^en |>en-n unb ^atipfe^ (i>, 411.). . 

21U 3f @I)t!ifhi$ feine Sflnget; Dei-fammlet 
te, bcfaljl et 1 iljncn, bap fie nid)t on ^eftifalem widjen, 
fonbevn wat'teten auf bie SBet'l)cipung bc5 Safct'S, weU 
d)e i()t' i)abt ge()ovt (fpt'ad) ct 1 ) ijon mir; benn 3o&nne$ 
1) at mit SBaffet 1 gctanft, il)tr abet 1 , fodt mit bent ()ei(. 
'eifte getattft wevben, nid)t langc nad) biefcn Sagen 
(o. 4. 5.). ie 9?atur be$ 9[lci^c 34" S(n?iffi betrejfenb geben 
un$ biefe SSot'te ben Sluffdjdtp, baft nut 1 bicjcnigcn waljvc 9ieid)^ 
genoffcn finb, weldje ben I)eil. eijl cmpfangcn l)abcn, SJet 1 ben 
l)ei(. eijt nod) nid)t cmpfangeu !)at, bem fe()lt nod) bie wal)t'e 
5Bei()e jum ^immelveid). @einen lieben gt-eunben, ben 2(|)o|leln, 
i)et'()eipt bet 1 |>cvr ben Ijcil, eijt, fd)on waren fie feine Stinger, 

I. (8iSco j?iv*enial)r,) [ 37 ] 



578 

fd)on fatten fie bic (Stnflflffe feincS eijtcS ctfafyt'cn, benn ft'c nat)# 
men fein SBoi't willta, auf, unb blicben in feinet 1 cmeinfdjaft, aber 
c$ foKtc noc() aubct'S mit U)ncn wet'bcn, unb burd) tie cnbitncj 
be$ eijlcS won often fyet 1 wodtc bet 1 (St'lofct 1 ft'c ttolfcnben jtt rcdjten 
Sleid)$flfnojfen, benn wet 1 Sljvijli ctft nid)t l)at, bci ( ift nid)t fcin. 
<2>ud)cn wit 1 (E()t'ifK @emcinfd)aft, geben wit 1 im$ feinem SBortc I) in, 
fo wit'b i 1 , bci' juv 9ifd)tcn (Sottc>3 @icnbc, and) unS ben t)cil. 
cijt cjctcn/ ttnb c$ uu^ bamit Dfi'ftcgeln, bap wit 1 i()m ancjcljottn, 
benn bet 1 93eft| bc$ eijlc^ i|i Unferpfanb bet 1 fnofjerifdjaff am 
jiifiiufHcjcn Stcid) bet 1 ^cvi'lidjfcif; Ol)nc ben Ijcil. @ei|? ifl unfcvc 
3ftnj}ci-fd)aft nut* nod) unoolifta'ubig, but'd) beu ()eil. eifi ft-efen 
wit* in bic ved)tc SBevbinbung mit bem ^et't'n, bet* bet* cift ift; 
benn wet* ft'd) nidjt ^oiu (Sei|lc otteS frciben, t>on 6()rif!t cijl 
nid)t vegieven Ki|?t, bet 1 bcnff, ffll)If, empfmbet, wfinf^t/ (jofff, wi(( 
tinb f()itt nod) nid)f, wa^ bem inne S()t'ijli ganj (jem(i|l iff, fobalb 
wit* atct 1 on i(jm ben @ei|l empfangen, wol)iU ct 1 in un^ nub roil' 
finb in iljm, unb ftnb fount wl)te ^Biit'gct be^ ()immlifc()cn 9tei* 
d)e^ well wit 1 cinen ljimmlifd)en @inn Ijabcn, itnb eincn ()imm(ifd)en 
SBanbfl fti()t'cn. 

5ll nun bic, fo- jufammcn gcfommcn wat-cn, 3I) 
ft'agten unb f^vadjen: ^crv,wiv|1 bu auf biefc3cit wic# 
bet 1 aufvid)ten ba5 S*teid) Sftacl? ba fpvad) ct 1 ju itjncn: 
^ gcMiljt'ct cud) nid)t 511 wiffcn geit obet 1 @tunbc/ 
wetdje bet 1 35atct- feinet 1 3Wd)t eot'bcljaUcn ()at (. G. 
7.). Ufbct' bic 3 p i f bet* @ia'id)tung be$ l)imm!ifd)en 9fcid)c$ mv 
fet'e^ .^et't'tt Scfu S()t'i(Ji ct'faljfen wit 1 Ijict 1 , bap c$ and) in bicfet 1 
9li'iifftd)t nid)t mit aupet'lidjen @ebe()t'ben fommt. ^ i|l @ad)c 
fi'ciet* nabe, wenn brt^ 9ieid) be_^ .pct'vn ircjenbwo ccridjtef wit'b, 
cc i|^ bamit nid)t an gcroijfc 3 p i^ 11 sclntncen; abet 1 ju bet 1 3 c i f / 
wo cr fein SBot't ^t'cbigen, jut 1 .Q)tipc tm$ cfinaljitcn, sum lauben 
ting aufforbeni, jtmt gt-open Slbcnbmatjt un cinlaben Kipt, ba will 
ct' fein $eid) in un$ aufi'id)ten. 3u bet 1 $e\t, wo ct' n fccfon# 
bct'c nabe crwfifl, wo ct 1 but'd) lite n jut 1 .53iipc lod't, wo ct' 
un$ jiidjticjt mit t)ci(famct', Dlitevlidjet 1 3ud)t tint unfcrct 1 @finben 
widen, bap wit* bet 1 iinbe abjlet-ben folfen; ju bet* $eit f wo tm^ 
ba 'id)t aufgcljt in bet 1 ^injlet'nip biefc6 ebcn$, wo wit* ba^ 
(Sine 9?ctf)wcnbia,c et'fcnnen (ct'iten, wo unfct'c ct'$en (jcilfam ctv 
fd)fltfcrt, fanft gen'iljt'f, tief bewcgt wet'ben, jti 'fold)ct' 3eit foil 
Sl)t'ifti 9Wd) in tin^ aufget'idjtct wet'bcn, unb wit 1 fo((cn cin0e()cit 
in baffelbe, ic tinberedjenbaven <2tunben, wo batf gcifligc &bcn 
ct'Wad)t, bic uniwfyet'gcfefyetten Slugenblid'c, wo wit 1 om @ci|?e be^ 
^et't'ii 511 otfey finbevn wiebei^ebot'en wet'bcn, bic tinbefanntc 
3eit, wo wit 1 bae SCeljcn feineS ei|le fallen unb Mftig ju i()m 
gejogcn wcvbcn, ba* i(l bic 3cit, wo %ifhi fcin Sfieid) in 
un auft'id)ten wiff. Set 1 jttm ^immel cr()o()tc ^crr ifl un<$ 411 
jcbet' 3eit mit feinet* nabc naljc, bic gaiijc 3eit biefe^ 1'ebcnS i|^ 
bie (^naben^eit, in bet' ct 1 un* fud)t, unb bet 1 Stugenbliif, wo wii- 
ivfivi) feint aitfcjintcfte nabenl)anb ergVeifeu, wo wit 1 wit'Hid) 



2Cm immelafttae. (gifiel. 579 



ju i()m tin* t)infcl)vcn, im laubcn tmS ifym ganj tmb gat 1 fifr 

3cit unb (Swigfett I)ingebcn, ba$ if* bie 3f; wo fdn $eid) 

$ti tin? f ommt. @S gcbuljt'ct tuts nidjt jti wiffcn 3eit obcr @fimbf, 

wc(d)e be? Safer feinet; 9)?ad)t t>oi'be()alten I)at, fr, bci' ba witt, 

bap al(cn geljolfen wcrbe unb bap ft'c jtt (M'ennfnip bet 1 S8a(n'l)cit 

fcnunctt; atci* tin (StiKctt bcrcitct ct 1 a((c\S ov ttnb ovbnct bie 

@d)tcffalc bcr Golfer ttnb 9leid)e alfo, bap bcm 9?eicl)c 

Qfmad)t wirb, tinb 5111' vcdjtcn 

Scfii^ @l)d|ltt$ ben ^olfcrtt ttnb ben 6inje(ncn/ ganjen 

unb cinjclncn gamiiicn attf, unb c$ fommt fein Slfid), tun wt(d)tt 

tv un3 bctcn lc()vt/ bap eS bod) ju un^ fommcn mogc. 

$&tittv fpcad) bet; @rlBfcr 511 feinen Sfiugetn (. 8.): 3^ 
ivei-bet bie iUaft be^ IjciU @ci|lcg empfangcn, weld)e: 
atif cud) fommcn wii'b, unb wct'bct mcine 3cttgcn fcin. 
^ief tn-nen wit' bie 21 ft unb SBcife fennen/ wie ba SHcic^ 
Scfu S()t'ii1i attf (Si'bftt n't'id)fet wti-b. (etdjwie bie (2onnc om 
.^immel 2id)t unb SBarme Ijet-abfcnbef ttttb fiberaK im Steidje bet? 
^atui 1 netted Scben wbt'cifet/ Scben bcS ^flOu'ng^,' wo ot'()cr 
Sob be^ SJinfcc^ ftet'i'fd)^, cben fo ivii'b S()rifti ^eid) atif @rbeit 
nui- btti'd) bie SBii'ffamfcit be ()eil. @ei|Te^ cmd)tct, bev attf iD?cn# 
fdjeHjefjen wit-ft, unb, wo ein|l <2ttnbenfob war, gBttlidjeS eben 
entwirfelt; unb Stjt'ijltt^, jttv 9tfd)tcn be l)tmmlifd)cn 95atrv6 ft|enb, 
begabt mit adetf @ewa(t im immel unb auf igt-beit, Sl)t'i|lti5 \\l 
($ f bei' biefen ei|l fenbet, mit fctncf fvaft bie ^et'jen bev 3u" # 
get; auoi'tiftet ttnb fo ft'e bef(it)igf, fi'ir fein $eid) fi'iiftig unb mit 
(^t-folg 511 wit-fen. )()tie bie @abc be\T@eiflc$ wat'cn 3 f f" 3^"* 
get' nid)t feinc tuut()igett 3^ u 9 en gewot'ben, ol)nc feinen eiji ()!itten 
(i'c bieSBelt nid)t jlt-afen unb fiberwittben fonnett, o()tte feinen @ei|l, 
bet; atis iljncn vebefe, Bitten ft'c bie <Sftnbct; ntd)t jit Sl)fi|l:o be* 
felji-t; ol)tte Sl)vij?i @ei|l wa't-e fein x 9teid) attf fbctt webet 1 ge# 
gvi'tttbet, nod) ba^ gegvtinbetc edjalfen, nod) I)(itte eg einigeg ebeiV 
Ijen edangt. SBo abet 1 ber I)cil. 6ei|^ wel)et, wo feine nabenjtigc 
empfuiiben wevben unb man i()nen ntd)t wibet'jlt-ebt, wo (Sfynfti ^80^ 
ten, mit feinent ei(lc attSgediftet, fcinc 3 u 9<.w^ f tt/ ^ a w ^ 
wa()vl)aftig (S()t't|}i ^immclveid) gegvtinbet, evljalten, befefrigt ttnb 
weitev Dcrbveitcf. djon attf @rbcn wirfte ^ri|hi ffir'fcin Stcid); 
abet 1 in ben @d)i'anfen bet- ^ned)f^ge|}alt unb yon ^bett $effe(n 
menfd)iid)ef ^efd)fanW)ett in ffeief SBirffamfcit ge^inbet't, wat 1 biefe 
fp(b|l nut 1 bffd)fi1nffj nad)bem nun abet- bet* SWciifd)cn# unb 



(3o()tt attf ben Sljron bet' ^et'flidjfeit erljobett iff, unb feittet' fcftran* 
fenlofen JBii-ffamfett fein .'ptnbevnip me()t' im Scgc |te()t, fo fenbet 
et 1 ben Ijeil. ei|l al(enrt)a!ben ()in, glet'd) bet' ontte, bie am ljo!:cn 
]le()t, unb toon bovtfjev weitcv wivft, aU ju bet 1 



ft'e bem ^ot'ijontc na()et' (lanb. (S()vi|li immclfal)i't, feine rl)i>()ung 
otte^, bet- Slntfitt feinet- ttntefd)t'anffen ^eri'iMjaft 



attf ben Sljt'on 

i|^ and) bet 1 SBcgitw bet- fi'vifttgen SiBit'ffamfett be>? ()cil, eijles?, bctt 

et- ben <3cmcn fenbef, unb btii'd) weldjen n feine I)immlifd;c 



580 tfm $immelfa$rt6tage. tyiffel. 

fdjaft flttf (ifrben in ben emfltycm bet; (ftubigtn &ea,t'unbe tint) 



wet-bet meine 3etia.en fein, fin-ad) bctr Wfet; (. 
18.)/ Jtt Senifalem, ll b in a.anj Stibfta unb Samaria, 
tttii bis an ba$ (Snbe bet? gfbetu $eibe$ be$eid)net et! l)ie> 
mif, bie SUlgtmeinfyett feineS 9>ieid)e$ unb ben aHma()lia,en 
gntwifflunglgang beffelben. )b bag $eid) Sfrari auft-id)* 
fen werbe, ijatfen bie Sfinget' ben emt gcfragf (. 6.) 5 nid)t fo 
befd)fiin^ wa (Soffe* 2lbffi1)t fcei g^rifK @cnbunfl, ein SJeirf) fojffe 
gcsffinbct wevben/ after ein aKgemeine^ ttabenreid); nid)t dn SSolf/ 
tiid)t ein 2anb Mop fodfe 511 biefem S^eidje cingelrtben wet'bcn tinb 
S^eil neljmen an ben @epnngen beffelben, fonberu ade (Sfinbei'j 
fibet at(e <3flnbe fotttc .otfc @nabe in ()t'ijlo fui) etft-ecfen. 
SllS bet; (Srtofet; nod) in bee ^ned^gefiaU nwffe, ba WAV et 1 ju^ 
tt(td)fl nut; jti ben edot:nen <3d)afen airt bem ^>aufe 31^*^1 3^ 
fanbf/ abet 1 atic| bamalS fcfyolt fd)(op ec fiet^begienge ^eiben toon 
feinet; nabe nid)t au; jent aber, wo et in ben $t'mme( jut'iirfju* 
fe()fen im ^egtiff jlanb, etfliirte unb ge^t et; attfS eutlid)|le unb 
33e|?imwte|le, alien SBolfecn foUte SBu^e ttb 93ercjebnn(j bet 1 
ben in feinem Iftamen geprcbigt wetrben (8uc. 24/ 46. 47. 
28, 1820. Wave. 16, 15.). Unb fo iff e$ benn gcf^cljcn, 
ei'ft roarb in Senifalem SI)ri|lu wfrinbet (Sl^offfl. 2.), banu 
fcreifrfe ft'd) bie |)ei(tfbotfd)aft nad) SWa tinb @amaria. 
8, I.)/ bann wtifben and) i>eiben befeljrt (2lpof?3. 10.), unb fo 
tjl in imm weiferen unb weifet-en $w'fen ba8 Steid) be^ auf 
bem Sfjt'one @oe$ ji'|enben @t p (ijfei^ wrfrrcifet bis an bie 6nbi 
bet; @rbe, jn ben fevnjlen Sttf^n i(l e Ijinbtid) gebnmgen, and) 
wit; jtnb S" bemfelben berufen biu ! di SBBot'f tinb Sattfe; btifd) He 
SHci()e ielet; S44Mbet;fe ifi bie 5puebi^ bi^ auf unfet'e $rit Ijciv 
abgefommen, unb ()n'(iit fyen-fd)*, wo (aubige feinen 0?amen 
anntfen, wo in feinetn 0Jamen $m'ee ft'd) beugen, wo $iw$t\\ il)n 
al ben ^et'tii bcfennen, itnb ba<5 fott ein(^ a(ienf()a(ben gefd)c()en, 
bie (Si'be fo(( ttoli wet-ben bet (Menntnifi be5 ^cn-n, unb fein 9?fid) 
ft'd) et'jti'erfen von eittem Snbe bev Selt bi jutn anbent, in a((e 
(Swicjfctt IjinauS. 

Unb ba bet' |)ett. foldjee gefagf, wavb et* aufgcljo* 
ten jufefyenbS nnb eine Siolfe nal)tn iljtt auf, bot- tljven 
51 tig en we a, (D. 9.). 6in fu'mmeU'eicl) ift S()t'i)Ti 9ieid), bnm 
bet; eri? unb fonii) biefe^ 9leid)e$ i|^ im |>imme(, won bot't au$ 
veiiiert et; e^; et felbtf ifi irbifd)en SItigen uerborgen, geijiia, ttnb 
ttnfidjfbat' i|t feine 2lrt 511 wirfen/ 511 veijiet'en, jit fd)ii|en, ju et^ 
fatten; abet 1 im'f {)imm(ifd)en ^t'aften, mit ft'e<)i i eid)ef .fraft, mit 
madjttget' SBit-fung feinet @tifte$ fjei-rfd^ bet* ^ert' win >wimel, 
bi^ cinfl a((e feine jctnbe jum @d)emel feinet 1 gfipe fiegen werbcit. 
Unb einfl wivb ba5 ^immeltetd) be I)iinm(ifd)en $8nia,S oi ^>inu 
mel ()et ( offenbar wet-ben, ju bet 1 3eif, wantt et' roiebetfomnien wit'i>, 
511 ewecfen alfe Sobfen unb ju t'id)fen bie Sebenbicjen tinb bie oi 
ten. SBon biefet- juft'infficjen 23ea,ebenl)eif veben bie (jei(. Snsel ju 

ben 



2fm immelaf)vttae. @i|K 581 



ben Sfyoflfln (. 10. 11.). (Statinenb fef)en tie 
|ier nad)/ bet 1 on i()iien anfgcnommen roirt, ba empfangen |tc bie 
I)immlifd)e53otfd)aft: $iefci' 3efu/ roeld)cr DO it cue!) iff nnf' 
gcnpmmen gen >immel, roit'b fommen/ roic iljv il)n gc* 
fcl)cn Ijabt gen i mm el faljren. ejlfifft atif bicfe waljr^af* 
tigc 3 l| f a 3 c f) rt ^ ftl ^i^ Kitibigcn -flttet 1 3^'^ "ff()nffid)ig bet' S8tc* 



bct'funft 3<"f 11 Sljvijli gdjavrt/ tinb ba and) wii' cnofffn jt'nb fci* 
ne$ 9fcid)f^ fo woffctt aud) tvit* ii'adjfcit nad) bcm, t>a^ bi'ofccu if}, 
ba jrifhi* i|l fi|cnb jtti' ^cd)fen ettt9, benn w?nn ct 1 , nnfct 
Scben, offfnbai; wcrben tvivb, fo wet^cit wir mi* i f )in pffcnbac row 
ten in bci 1 ^errlid&feit; fo lange roiu abet 1 nod) m'cfjt baljeim jtnb 
hi i()m, fonbct'it l)ienicben nod) roaKctt, fo rooKen wic aUcjcit |}fc< 
ben, bap roil* ifyin roo()Igcfa((cn. Slmcn. 



I. $ffiie f)rJjTen bafuv foi^ett foflett, i^rc Ic^fcti 
feierlic^ unb fegeni*eicf) fur anbcre ju madjen* 

1. Shit'd) ben befonbetn ttmgang nnt benen/ bic iljnen nttljc ft'nb; 

a) inbem fi> nnsrocibenftg gnfe, 

b) ttnb unau0lofd)lid)e inbi'iid'e Bci i(jnctt 

fttd)en. 

2. SHifd) ba aUgcmeitte SJw^aUwt/ roddjc? jfe bcrocifcn; 



a) intent ftc ftd) fcefffcbcn, gcmcinnitftig n Ijanbcln, 

b) ttnb j?anb!)aft ju Icibcn. 

3. uvd) bie Sotfe^t'itngcn, roe(d)e ft'e tt'effcn; 

a^ intern fte atte Slngelegenljeifen tnovjlid)jl po'Kente(> 
b) tint mit gcincinntl^igcn $lnlagen ffiv tie $\\h\nft jtu 
rMjitlajfctt ftd) beffreben. 

4. ttfd) tie fioffnung, mit bet- ft'c fd)eiben; 

a) ft'e roet'bcn bie @i'be ttci'taffen mit bet 1 Ucbci'jcttgtfng on 

t()t'et eroigen ^ot'ttauet', 

b) tint ton einet* unanflo$(id)en SSet'binbung mit ciner al* 

Ie5 tie ttnb tite in ftd) Dewnigentcn SBelt. 



II. <nt|?e (gdtweiMitg att tttifeve ^ciHgc ^erpflicfyfung, 
lifd; geftnnf 51 

iefe 93et^flid)tnng folgt nad) ttnfevm 

1. ati ben SJelefynmgen Sefu; 

2. attg feinen SSet'Ijeifnngett} 

3. att$ fcinct* @t'{)ol)ttng felbjl; 

4. au$ tec (gvroavtung feinet: SBiebet'fttnft. 



III. 28o&ut?d& ma^fe unfer %m fcitte Ic^fcn (ut>en lctt 
6ejtwi fo fcgeti^reid)? 

1. atttt'd), bap et; fte ju i()t'em Sffiit'fcn fiit- tiefe Sffielt anroie^ 

nnt fWrffe; 

2. babttt'd), bap et* bie (Sedcn tet'felben ttott tec (St-bc aufnd)tctc 

[ 38 J 



Gspiflel. 

jttm fiinimd, unb fte jtt tern efiifol iljm* geiftiojen 
ift" init ben ^cwoljnern' finer pljct'tt SBBclt 



IV. )ie offnutig etaeS fccffem ge&eng, beleucfytef butcfy tie 
Jimmuelfalji't unfereS Jfperrn, utib jwav, wie (le 
btefe 

1. ton aHct 1 irbifcljron S3cimifd)ung 

2. fluf ba* >imnjlifi1)e gct'idjtct ivit'b ; 

3. akr nKcn ten d)dt gewinnt/- Wi 1 ju uttfct'm Stofle not()ig if!. 



V. 9Sa^ forbett un^ auf, bie Unfrigen fuc ben $immel ju 



2. Me Sicbc jit ben Unfdgcn: 

3, btc ot'gc flit' unfit cianc 6cligfdf. 



VI. 23ott bcm gdjligen 55etlel)r, in twlcfyem bcr 
rlofeir fofffoa&wib mif ben einigen fle^(+ 

(gg ijl btc namlid) dn SBctfrf)i> 

1. ben ct 1 init ben Sfingewt unttnfefln'oc^n forffc^t/ uub att^j mii 

ben fpafet'tt iaubicjen tmfet'fyalt; 

2. bee ben grojlen gwwtf I)af, ba^ ba<5 0ieid) offe^ in und aufoc* 

Knit iverbe; 

3. bet 1 ba6 wit'ffame TOtel tt biefem gwecfe n batteicfyf, nanu 

lid) bic Kto.fi be$ ^ili^n eijle^/ bic babttt'd) fi(w- unS 
fommt; 

4. bet 1 ju bent ()od)fien giele u fiHjvf/ intern ei 1 ftd) iifcec bie 

tcnjm bet @rbc etftecft unb bot't unfeve l)od)pe eligfeit 



VII. Sfiie bet? 
1. S)afi bci- <S()vijl bem f>ewt ttad)[tel)f tji nfltiiflid) unb utwitt; 



a) well et ( iibeiijati^ iminei 1 in bet' I)ci(. $efd)id)fe mit 



b) wetl bie <3ef)nfttd)t unb SieBe i()m ben cjeijltgen 

l)iminelwat'f wenbeh 
2. <$ 3ffd)i^)t i()m felbjl junt |>ei( tmb ^t'iebett, 

a) wetl et* in bet- ^rljebitncj beS ^ct'tn feinet' ei<$enen 

faf)rt Dci'Ijeipetibe^ SSovbilt fdjaut; 

b) rceit et: -fflr feinen SJanbel gen immd in bem 

blirf jti bent |>imine(evl)abenen (miner ft'eubiget-en S0?urt) 
gewinnt* 



^tmmelfaJrfSfage, (Suangeliunn 583 

II. SRate, 16, 1420. 

immdfal)t't$fag ntadjt. ben (Sdjdtji bet' wrjig Sage bcr 
ftwibe; bic SBegeDenfyeif, n>e!d)e an biffcm frc|lc gefciei't tvit'b, iff 
bic 9Wd'fc()f be*3 (Svlofet'S in bie $lavl)dt, bic cv tci bcm 93atcv 
l)atfe, d)c ber 8dt @ninb nod) gdegf war/ ijl fein @ingang in bic 
.'pert'lidjfYit, bet 1 83cgimt feinc? ."pcvrfdjaff t'tter immd unb @rbc, 
bcr Slnfritt fcince! I)immlifd)en ^o()cnpfif(lct11)itm^, 50?iuinigfad)e 
)jfcnbaningen bc6 2lufcv|ianbencn ivat'cn in bicfen cifi'jig Sagon 
fcinen licbcn Sfingem ju Sl)ci( geworben; a 1 I)attc Kjucn bic \)tid 
fame Scl)i'c orgcfi. > agc / (;aftc i()ticn Shtftt-agc gcgcbcn, 
gflitim 511 |)i'cbigcn, Ijnttc iljncn ben ()eil. @fijl uetljcipm; nun 
fammdtc ei- nocl)ma(i? ,bie SlpofJd tint ftd)/ vid)tctc fcinc Icfjten 
an fte SOiattl). 28, 18 20., unb tvat'b bann ftd)tlniv iun-'tljvcn 3 
gen atifgeljobcn Don einci 1 28o(fc, bainit ftc unb a((c ((iubigen 
ten, wo fie iljtt ju fttdjcn, Don wol^cf ftc feinc fcgncubcn 
ju emarfen, ivofyin fie il)t' Srad)fen 511 i'icf)fcn !)affcit, ba ilinen 
gi)t'i|lti3 bic Stif^ gegctcn Ijattc Sol). 12, 26.: 58o id) bin, ba 
foU ntcin .^iencf mid) fein; Dci-gl. Stic. 24, 51. :c. Sfpojlg. 1, 
4-11. 

35. 14. S 11 ^^/ ^ ^ tf' ci'W ^ l> ^^ fn Offcntiintngftt, 
digfc ber $m nod)ma( ben Unglautcn bci 1 (Silfe, bap fie bicSetuv 
m'ffe beret' nid)t angenomnien (jattctt/. bie i()neit feine 2lufer|le()iing 
bcjetigtcn. 3n foldjem Unglattbcn jeigfe fid) i()fcl ^et'jen^ ^orttg* 
feif, W05ii35cngd im nomon bie jval)t'c ^emct'fung madjt: Fides 
et cor molle, conjuncta. 

S>. 15. cl)ct I) in in a lie SBctt :c,, tci bet' fril()efen 
Slti^fenbting bet 1 JwSIfc watr ifjre 2Uirffiiifcit auebrMlid) auf ^)a* 
Kijlina befd)t\inff) je^t anbet^. Shn'tltte! i)l bet 1 einige (S't'lofet 1 t.tnb 
^cilanb, die fccMi'feit al<J (Sitnbct 1 bet 1 Svlofung, (Sottf* nvibe unb 
S5at'n^ei'jigfcit will fte aKen gewa()i'en 1 Sim. 2, 4,, beSijalfe foil 
bad cil in S()t'if?o in bet 1 ^prcbigt be^ Dangeliunii? alien angc* 
bofcn wet-ben; tag if! ottc unb Sff iUe; Sljt-ifti 9ietd), foil 
iibet 1 bie ganjc (h'bc unb ba-5 ganjc 9)icnfd)ettgcfd)l.ed)t fid) ticvh'ei* 
ten. Gnomon: Hoc sine liinitatione clicittir; si 11011 omnes 
homines omnium locorum et seculorum audivere evange- 
litim, primorum praecoimm sticcessores, et ii, quorum 
er.nt audire, non responderimt voluntati divinae. Sicut 
maledictio, ita benedictio patet. Creatio per filium, fiin- 
damentum redcmptionis et regni. 

Sutljcr atuv|). 4, 32.: .^icfct- S3efd)(, ben be 
flu? feinen Sflitflcnt gicbf, ift ba-3 $attf|}M in biefem eo 
S>3 i|l jtunal ein ftarfer unb gewoltigct* S3? fe!)l, fo bap fcin 
nod) ftavfevet 1 53efd)l obev cbot jc in bet 1 SBdt au-ogegangen i|l; 
benn cine-J jebcn faifct^ jc. ebot gd)et nid)t tveiteV benn iibef 
fein 9ieid), akt 1 bicfeS &M$ SJfffljl gd)et fiber al(e .^onige jc. 

(Suangdittin foil a(lentl)alben geprebigt wct'ben, ttnb obglcid) bic 



584 tfm $tmmelfatyrt8fa(je 

SfyojW md)t -petf&nlidj in atte SBeU fommen fmb, nod) atte $Binfe( 
be$ (St'bfwfeS gefetjen fyaben, bennod) ifl ifyte ^tiebigt in afle SBelt 
fommcn, wie ^f. 19, 4. 5. fagt. 

.85. 16. Sftattl). 28, 19. fut'jet? Snljatt beg ju prebigenben 
doangeliumS. SBet ba glaufcet unb gefauft witb, bet 1 roirb 
fe(ig wet-ben; (auk ijl fyiet: bie uoOige Uebergafee be$ ^erjenS 
an ben einigen dofet 1 unb ^eilanb; wet 1 bie Spvebigt ()i>rt unb 
glauM, fed iifcet'biciJ gefauft werben, fo bet* ^ainmet'ei' Sfyoftg. 8, 
36. :c./ fo (SonidiuS S^ojlg. 10, 47.48. 3n bet 1 Saufc wifb bet 1 
23nb eineS gufen ctviJTen^ mit @oft gefcfyloffen, fie iji un t()eu^ 
vcS Untei'pfaub bet 1 emeinfdjaff mit Sl)t'i|^o; id) ge{)ot*e S()t'ij!o an, 
roaS et* I)at nnb mittljeilt, foK aud) min 5uS()ei( ivet'ben, id) bin ja 
getauft, fo bavf bet 1 Kiubige fpvedjen. Siebet'tim erj)flid)fet bie 
Satife ju einem jvijto- gewei()teu 2ekn; all S3ab bet 1 Sffiicbevgc* 
but't fo(t ite (iufjei-Ud) ben innecit Slnfang eine$ iwien Sebend be# 
jeidjncu, ba buvd) ottc nabe in ttn^ 511 (Stanbe gefonunen i(?. 
Svelte im Satifbunbe jff no^jf'g, benn wet 1 nid) glaubet, bet 1 
wt't'b iKt'bammet wet-ben; an unb ffir fid) alfo i(? bie Saufe 
fi'in @iegel un'fewt' ewigen eligfeit; kroaljren wit 1 abet:, woju 
iuit 1 tut* in H)t' Det'^id)fen, ben Icutfeett, fo ivivb fte tins em ffi# 
fc St'ofr fvin, ba|i wit 1 on S^vijlc t)abett bie (Jdofitng btit'd) fein 
^Blut, tuimltcl) bie S5et ; gebt!ng bet* 6iiiuien. <5id) mit bem latu 
ben, o()ne bie S^aufe, begniigen ju wo((en> (wenn etwa ein im @pan* 
gcliurn ttnievjviefener ^eibe fo biidjte,) wiit'be fd)on Unge()ot*fam, 
unb folglirf; (tud) Ungfau&en gegeu ben >cwt offenbat'en, bee au^ 
bfuiflul) bie ^"attfe, a(5 Slu^foabeninggt'ituS bet 1 einen au5 bee 
' SBe(t, geboten l)at CaMn: His verbis non modo a spe 
salutis cxcludit Cliristus hypocritas, qui fide vacui externo 
tantum signo inilati sunt: sed sacro vinculo doctrinae 
bfjpSismum copula!, ut lioc niliil aliud sit quam illius ac- 
cessio. Cum fide evangelii baptismus conjungitur, ut 
sciamus inscalptam illic esse salutis nostrae notam: nisi 
eiiim ad testaiidam Dei gratiam valeret, improprie dixis- 
set Christus, salvos fore qui crediderint et baptizati fue- 
rinL Gnomon: Privatio baptismi non damnat, nisi per 
incredulitatem. Circmncisionis neglectae poena expressius 
indicata Gen. 17, 14. 

' 2 ti tlj e u ^ a u g *ty. 4, 40. : @ I a u fc e n abet 1 fyeif t, nid)t f d)(ed)t 
ffbcn unb bie 2Bot'te erja(j(en, fonbet'n fid) i)on v'petyn auf 
Joi't envagen, ttub in 5lnfed)tunge, in cfaljjf bc$ Sobe^, in 
JSct'folgung, tvibct 1 9}ienfd)en, Sob unb Senfel ti'o^en unb fagen: 
SliJp()(an, ba jldjt bie $et'l)cipung , ba bleibe id) bei :c. Son fol< 
djcin lauben jvei{] bie 2BeIt v nid)tS; e>3 i|l and) ni^f fo ein leicbt 
S)ing urn ben (auben. 3d) bin ein ^octot* bet 1 fyeil @d)t ( ift unb 
Ijflb' nun jwanjig S^^ 1 bafan gelevnef, aud) anbefn geprebigt, nod) 
fi'i()(e tinb ei'fafjt-e id), tvenn bie @onne auf mid) |lid)t, unb bie 2ln* 
fedjtnng ba()et' ft'ift, wte id) ba()in Ijange unb wivelfe, vote baf 
in bci ( ^>ie tinb tivt-e. Unb wenn mid) @ott mit feincm 



tfm ^immctfa^tafage, (SoanseKum. 585 



tint* t)au, ta$ iff, mit fcinein Soft unf> @eiff, nid)t wiebet 
t, fo mtipte id) wbevben. (3.49.: leidjwie bet?iaube 
nid)t iff fin fd)iflf'g ebunfe, nod) menfd)(id)er 26a()n, fonbew 
cine lebenbige 3twetfd)t ii l*wn uf otte$ @nabe, unb eine 
5tiefle, ba atteS @ute auSfleuft: dfo iff <iud) bet ttnglaube nid)t 
otiosa speculatio, (in mfljiiger ebanfe cber Sraum, fonbevn 
cine iterquctte iin runte be6 $wjfn/ ba anbere (Siinben auf 
folgen mit >auf<m, bap mrtit entwcbfi; fid) tmb tocnneffcn bal)i 
fld)t, oft wacf)tct, ben 9?(id)ffcn I)a|fet unb ndbct, unb atte:(ei 
SB8fc f()iit, tmb bennod) fein cwiffen baditec ntadjet, obct gav ju 
fd)rocfcn iff, tmb in 55$weiflung fa((t. 

5}. 17. 18. 3uv ^cgtaubiguug feme? S^ngef, alS cfanbti 
finf^ .f>e()ci'en unb SD^iidjtigcn, vcbct bet; $m son ben 3 f irf) fn / 
SCunbcrn, mit benen Ujc SSot't fcegleitet fein fott. Sie ba g(au 
ben, foden fold>e 3 e id)en t^un, e$ iff lfo I)iev Don bem SBtmber 
wii'fenben @(aubn bie iJicbe 1 for. 13, 13., bet' jebod) fein nw 
tpfifllidjc* ennjeidjen bet; eiffe^emeinfd^aft mit bem 6t'li)fe? iff 
SOlattI). 7, 22. . 

^n mcinem 97amen werben fie Seufd a 
Sl^offg. 16, 18. 

SKit netien ^ungen veben Sl^offg. 2, 4. jc./ bie mnie 
d)c d)t'ifflid)ev .^egeiffet-ttng. 

@d)l(ingen wet'tceiben Slpoffg. 28, 58. 

5luf bie f t-anfen ivet'ben ;jfie bie <lnbe legen :c. 
. 9, 33. :c 

Gnomon: Non fuit habitus alius, quo salvatus est Pau- 
lus, alius, quo miracula eclidit. Hodie quOque in omni fideli 
fides latentem habet vim miractilosam: omnis eifectus pre- 
cum revera miraculosus est, etiamsi non appareat. Signa 
initio lucre adminicula fidei: nunc etiam sunt fidei ob- 
jectinn. Non commemoratur hie resurrectio mortuorum: 
Jesus Christus plus praestitit, quam promisit, Calvin: 
Sicuti miracnlis evangelii sui fidem sancierat Dominus, 
quamdiu versatus erat in mundo, ita nunc eandem virtu- 
tern in futurum tempus propagat, reputent discipuli alli- 
gatam corporali ejus praesentiae fuisse. Sensus est, fide- 
les ejusdem virtutis, quae prius in Christo admirabilis 
fuerat, fore ininistros, ut eo absente certior constet evan- 
gelii obsignatio, sicuti apud Johannem c. 14, 12. promit- 
tit eadem et majora facturos. Sawatcr: SBeid) eitt 2lbfd)ieb 
bc6 fieljreviJ unb $'t>ni$ bet' S0ienfd)en on ben Severn unb ben 
ftinftigeir 9iegenfen bei- 9^enfd)cn! a^t ftd) etwaS Sffifit-bigereS, 
ctwa evljabnere^ gebenfen? SBeldjet- (2fet'b(id;e I)at je fo gefpvo* 
cl)en, fo 511 fpvedKtt ba$ 91ed)t ge()abt? 

SB. 19. et' $tn fcjjtt in ben immel jnt'M, unb iff tfjm 
mm gegeben alfc ewalt im |>immet tmb rttif t'ben. Calvin: 
Hoc valet haec loquutio: Christum scilicet in sublime 
evectum esse, ut supra angelos omnesque creaturas emi- 



586 

neat, ut per ejus manum pater imindum gubernet, ut de- 
nique coram eo flectatur omne genii. at) a ten <>o l)at 
alfo bci 1 en' bad aupevjfe $\ti feinei 1 aufba()ii auffit'ben cwidtf! 

()at ci 1 afleS, n>a$ cr 511 DoKcitbcn fyatfe. 

ijt fcinn* Sh'ommg nafyc. S)ie S^'S f f ' nci ' 



net' &ibcn fi'nb bic ci'fleit Sljdlncljinei 1 an feiucit ^rcuben! Scv 
Kitibige ftV()f ttt bet* |)t'mme(fa()i't 3 f f ffinc SBicbct'ftinft, ba(J 
,Q3i(b unb ba$ ?pf(inb ffinet 1 futtKu-eu ^i-fitcuumg, fcineS ffiw 
lidjctt St'tump^e^ lifcci* Sob ttnb rab, unb fcinet- iincingcfdjtvinftcn 
^ct'i'fdjaft iibct* ^imincl unb @ubf. 

SB. 20. ie 3>i3^'/ jjdjotfam bcm .53ffe()(c bc Isct't-n, 
prebigcn ba^ uangcliuin cin a((cn Dvfen; unb bci 1 .'pcvr, trcu \ti> 
nn* 35crl)ci^ung/ beft'Iifticjt ba6 SBctf bui'd) iniffolgcnbc Scid)cn, cv^ 
wd\i (cin SlCovt a( cin MfHcjcS, bcm oncfung-ScibcS unb ber 
(Sfdc folgt Calvin: Domino cooperante, significat hoc 
vere divinum fuisse opus. Docet hie locus, quorsum re- 
ferri debeant miracula, nisi ea in perversas corruptelas 
trahere libeat: nempe ut evangelic inserviant. Uncle se- 
quitur, sanctum Dei ordinem inverti, si a verbo Dei avulsa, 
cujus stint apendices, ad ornandas impias doctriuas vel 
fucandos vitiosos cultus trahuntur. SaDater: 6i' ()attc ft> 
tfin 2dbc, bet- (2>td)fbarfdt nad) ucdaffcn, unb blieb bem <$i\$t, 
bet' ivfaft nad) ki i()npn! @ie Dfrloi'cn nid)W/ obg(cid) ftc 
inii i()m twlowi ju (jabon fd)jcncn; (IV gcwanntn nur/ 
tanbicjci 1 , jvirffawer, 



1. SUa<5 bcrfclbcn tinmiftdbar Boranging . 14 18.; 

a) cine .^inwcifung. auf bic frafbai'fdt bc6 Ungtaubfn3 

(unb alfo auf bic 9M)rcenbia.f'ci bc>3 laubcn?) 
. 14.; 

b) bn* Slufttag bc6 ^cttn an fcinc 33^ v>. 15. 16.; 

c) i()i*c Seglaubigung al3 (cine sBotcn . 17. 18. 

2. ic 25cscfccnl)eit felt ft . 19. 

3. a S8frt)aUen bcv 3^'JK 1 ' ll11 ^) bcrfclbcn to. 20.; 

a.) ftc ixnrfen flic bic <Sad)e 'if)r?S .pm-it, 

b) ii nb jTOtTf in feinet 1 fvaf^ unb titUev feinem .Q3eiflanb t \ 

II. S)(e Qi'oe QBi^figfeif be 

ei- @o()n offcu l)(\t ftd) bui'd) (cine 

1. ju einer ^ei't'Iidjfeit cmporgefdiwungcu, bie un-3 jut' 

topUllen Slnbetuiiv} feinei 1 Ijeil, ^ei'fon crpptc()tft; 

2. ju cineu 5Cit'ffainfe{t cvljobcn/ bic untf bie gt'opten 53eni!)igungen 



3.. unb ju ^offnungen n bcredjfigf, bic uno jti einew ei'iifteu 
ben uad) bcm >imm(ifd)cn ci'tnunfevn, 



2Cm inmeld)rt8tae. (Soanelium. 587 



HI. 5Bie bte immelfaf)rf @f)ritft fein Serf ttoacnbef (jaf 
I. aburd); baft jft ffine err(id)fcit Dot 1 ben 2)ienfd)en auf ba$ 



a) auf bie g'(orreid)flc / . uninberbarjle SGeife warb er bet 



b) unb 

c) tinb Dfi'ffintft a!<5 jufiinfticjet' 9iicl)fet; bci* 

unb bci 1 Sobfcii. 
2. ^abtircl), baj! bic Singer bci bct'fc(bcn jttc ^ot' 

SlVrfctf crjl LHidfommfn h'icljticj gcnuul)t ivuvben, fiii* welc()C$ 
fie tci'ufcn ivavfii; bcnn 
a) cr bcfcjligtc i()t'cn 



b) ci 1 ct'tl)ciUe iljncn fciucn lo|tcn 

c) cv wctffagfc i()ncn bie vud)t iljt-ci 1 Slvbcif. 

3. Sabiu-d), bap fie 511 alien $eitti\ grojlc, txntnbci'bai'c SBivfttngcn 
in ben et'$cn bci- laubiflen ijcnwbt'ingf; 

a) fie crinnci't an ben Mffigcn (2d)tt^, ben feme emeinbc 

BDII iljm jit envai'fen Ijaf; 

b) jic offcnbai-t tins bie |)ei'i'(id)feif, bit ei'nfl al(e Jaw 

biae Iiaben folten. 



IV. &ie ^)immelfa[)rt unfcre^ .f)crrn I$ bie 

enbung feineS ganje^ ?ffieffe^ auf (rben 

SaS i(! fte . ' 

1. burd) ba?/ roa5 biefet 1 $egcbcn()ci unmttfelbav ovangingj 

2. burd) bie 23ccjcbenf)cit fe(b|ij 

3. burd) ba, iva^ i()t l folgte. 



V. 



1, au feinen le^ten .55efe()(en ait bie ^linger i). 14 16.; 

2. MI* ben ^erljcifiungen, bie er fd)eibenb i()iten giebt , 17. 18.; 

3. ati^ feiner (r()of)ung jut- ^ed)fen @otte5 , 19.; 

4, au? bent Sit'fen ber 2lpo)lel in feiner ^raft . 20. 



ebrucft bet (Smiarli $aaf< 
in 9totl)enoK> 



UNIVERSITY OF CHICAGO 



48 440 577 




Sfi; 






UNIVERSITY OF CHICAGO