Cct^rbud^
öer
fatl^oUfct^en Do^matiF.
Ton
l^earbeitct unb t^craus^c^cbcu
Pr. Philipp fjuppert.
mit b i f d) ö f I i d) c r 21 p p r o b a t t o n.
Perlag Doii ^rans l{iri)l)etm.
\900. .
Imprimi permittitur,
MiHjuntiae, die 11. Octobris 1900.
J)r. J. B. Holzammer,
Coiis. eccl. et Can. caint. ecil. catliftlr
ajJntnscr ä5ivlnfi«aitftnlt iinb 'Jvucfovci ^.^(i5.
Wen ^cf^üleint
5 0 s i)o d} f 0 1 i .3 0 11 i) c r V ]i D 0 in 6 c t a it s
IDr, Cl- -^» Dcinriii)
5ur frcunMtdHMi €riimoriinös an il^rou l^odnHU'cl^rtoii €oI]rcr
^eiinöniet
gcxntxtöiKbev.
^oxwoxt.
ß .foeiuvicf) licnitcii untvbc, in bcm neu eröffneten *"]>vteftev^
feniinar Tonniati! uorautrngen, na()ni er bie 3nnuna bc^^
I)ei(inen Jf)ouiac> uon '^(quin ,^nr (^rnubfage. Sefcfi tiefen nnb nacl)^
f)a(ti(]en Clinbrud' bicc< auf feine 3nf)örer niacl)te, ijahc icl) fd)onin frül)eren
^al)ren am beui l^innbe einec> feiner iilteften 3d)ü[er uernoninien ;
in nnferer rafd) ueri]effenben ;]eit aber ift e^ lne((eic()t nicl)t ülier=
f(üffi(], l)eruor,yi()elien, baf^ faft ein l)ienfcf)cnalter nor bcr (£'na)!(ifa
Aeterni Patris im 3eniinar ;\n l)tain,^^ ber ^.Hnfe()(nf^ an bie Xljeo-
(onie ber ^Hn-,vMt i^euionnen nnir. ^ebe ^^erfnöcljernnt] ader, jebe
(vni]f)er^^i(]!eit {ac\ ,C^einrid) bnrdjan^o fern, nnb er fonnte ^-^eftre^
bnncjen, bie anf eine hio\;c fd)n(nuifunc 'IJepriftination ber 3c[)o[aftif
alij^ielten, fot]ar mit einer gemiffen 3d)iirfe entgegentreten, ^nni je()er
\mx Co ber SBunfcf) feiner ßi^^)'-^^*^'^' gi^uiefen, h(\\] er feine '^jogmatif
möge brnd'eu (äffen."
9.)(it biefen $?orten gebacf)te OWum' g ^-reifjerr uon «ö^'^'^'
fing anf ber (^)enera(iierfammlnng ber (^örre^o ^ ö)efeÜfd)aft ^n
.5)ilbe!ol)eim am 7. Cftober l^^Ol ber bogmatifcfjen ^^ortcfnngen
be§ .^LH'Ijfetigen .^oerrn Xombefanc« Dr. ^o()ann ^i-^aptift .^einrid).
3^f)atfiid)(id) t)atte ^^i^^iivid) and) 2 'Dtonatc uor feinem .^infdjeiben
bie $crau^>gak berfetben a(^o „Mompcnbinm ber !4^ogmatif" bcab^
fid)tigt nnb luaren i()m ,^n biefem 3^^^i^<^f feiteuio ber ^Hn1ag^()anb-
(nng Trnd'proben bei? nencn 3Berfey bereite ^^ngegangen. Qnbey ner^
eitelte ber 2ob biefc XHbfidjt, bcren, ^^ermirfUdjnng altfcitc^ mit
VI 5Sorrt)ort.
nroßcr ^n*cube tinirc kgvüf^t uiorben. 3)cr 2Bitnfrf) aUx, bic 23ov^
lefnugcn ^ciuricf)^^ inöcl)teu im 3)vncfc crfd)cincn, ift ituterbcffcu mc()t
nerftumiut , [oubcvii iiinitcr uncber geüiiiVvt morbcit. lliib cv ift
bitrcljau^^ lierecfjti.qt. 2)ie ä^'ovlefuiincu bcy ncrbieuftnoücn 2)ogmatiferö
nnn-eu umnlirf) itelieii bcr |elbftiierftiiub(icl)cn ,^oiTeft()eit bc^ ^nl)altc§
au^^ge3Ctd)nct burd) gvof^e ^^vücifion imb gciftrcidjc J^-affuiig. ?ctbcr
fouutc längere Qnt bciii fo uioI)( Iiercdjtigteii JiMiufd}C bcr 3d}ü(er
itiib l^crel)rcr bc^^ iun-clingtcu nid)t /V>-^(gc gcgclicu mcrben. 5(uf=^
gcforbert uoii bcr i^crlag^^l)anb(ung, in bcr and) bac< grof^e bognm^
tifd)c älnn*! ^ciuricljy crfd)iciicu ift, übcruaf)in bcr Untcrgeidjuctc
in banfluirer iHnTl)ruiig bcv grof^cu 3}taiiiicc< gerne bic 33earbcitnng
iiiib .^craiivgadc be>? 3^c^tex> uicldjcii bcr .C^od)[cIige feinen ä^or^
lefnngen gn ©rnnbe legte.
Ta§ 33cftrcben bcy ^erans^^gelierio ging baranffjin, a\\§> ^kt'dt
ntöglidjft ben SSortlmit kignlicljaltcn ; nnr tuo cc< nnbebingt nötig
\mXf unirbe berfelbe iiertaffen. 3^agcgcn ninj]ten in bcr (yrnppiernng
bc§ (Stüffec^, foUne in bcr ^-ornt nnb ^affnng bcr 5^euieife inc(fad)
iBeränbernngcn norgenoninicn merben. X^ndj unirben an einzelnen
Stcden gange "J^aragrapfjc nen eingefügt, mobei une and) bei anberen
ä^eriinbernngen ha§ große bogniatifd)c 2i?crf bic ©rnnblage bUbct,
fo ba§ and) I)icr bic S^ogntatif ^cinrid}§" ben Jefern geboten tnirb^
3^cn $od)tuitrbigen Ferren, bie bnrd) llbcrlaffnng if)rcr Äodeg^
I)efte bie ^cran^^gabe crniöglid)tcn, fei and) an biefer @te(Ic ber
l)erglid)fte 3^anf an5igcfprod)cn.
«eu§f)cini, 1. a)?ai 1898.
5r. yijilipp ijini}ini.
gl u ^ a t' f ,
ftttfetfttitcj in t>\e pogmafiß.
•Seite
§ 1. 33cgviff iinb '^atnx bcr ^^ognmtif 1
gpeofoötfdje $tiu'nnftti$felire.
^on b c V b e m (^Hauben u o v n ii § g c f) c n b c n @ v f c n n t n i ? ^ o 1 1 c § ii n b b e r
n Q t ü r 1 1 d) c n v c I i g i ö f c ii iiu b f i 1 1 ( i tf) c n S n () v f) e i t c n uu b ö o n b e r ü e r =
null ft ig eil ®ciin^l)cit bcr ® laubuui vbi gf c i t bcr Offen bar ung nnb
bcr ^ i r cf) c.
!i^orbcnicrfung 5
§ 2. Xk mitnrliitc ^ndigfcit bcr nicnf(f)(id)cn Sl^crnnnft ^nr (Srfcnntni^ bcr
praejniibula fidei 6
§ 3. :[^rrlgc ill^Mnll^l•^cn 10
§ 4. 'i>on bcm ^ciucifc nnb bcr iicrnünftigcn l^V'iui^dcit bcr (iManbnnirblgfcit bcr
Cffcnbarnng nnb bcr Jtirdjc 13
5tttntrr ^bfrljuith
SS 0 n b c ni (M ( a n b c n , bcr 05 ( a n b e n ^5 r c g c l , b e n ® ( a n b c n 5 q n c 1 1 c n nnb
bcm (^ I a n b c n 5 r i d] t c r.
I. Von t>cm (OUnbciu
§ 5. ??anic nnb i^^cgriff t>ci 55(anbcn^ 17
§ 6. lH'rl)äItiii^o bc^ (^'üanbcn'J ^nm nntnrlidjcn ii^iffcn, in'Slici'onbcrc bcr prae-
an»l)nla fidei nnb bcr bnrd) niotiva credibilitatis bcuncjcnen 'HjaU
iad)c bcr Cffcnbnrnng nnb $tird}c 27
§ 7. '-Inm beul ©cgcnftanbc (übit'ctuni matoriale) bc!3 ©lanbcn^ im allgemeinen
nnb üon ben ®Ianbcn§gc()cimniffcn inf^befonbcre . 32
§ 8. 5>on bcm iüificn)d)äf(lid)cn ^-I^crftänbni^ bcr (Si(anben§n)a^rr)citen überbanpt
nnb ber 9Jii)ftcrien inlbcfonbcre 41
II. Von bcr (Olrtubcttoi'Cijcl, t»cn (OlrttibfitoqMcUrn «nb t»fm (^Ititibcitö-
rid|tcr otitv uon t»cn oUirhttucn Vrtnct|>icn t»C0 (Olanbfiiö»
1. ^on hex 6faußcn5rcncr.
§ 9. 2)ie tat§o(ifd)c ÖJlouben^regel , 44
VIII ^n()a(t.
Seite
2. ^on ben ^netten be$ ^faußfn$.
§ 10. @({)vift itnb ^vabition im angcnietneu 50
§11. 33on bei* fieiUgcn <Sif)rtft inSbcfonbere 53
§ 12. 5?on ber ^trabition inebefonbevc 63
§ 13. 5ion beul tird^lirfjcn ^c^ramte iinb feiner Unfe()l(inrfeit 68
ynit ©Ott bau PveKinirn^
ClBinleitunö.
^on t>cm f tttctt ^otl.
§ 14. Xk 33etDei^>bavfcit ber (£^-ifteiiä (Mottet 75
§ 15. Ih-fpriiug ber iiQtiir(id)en ®otte§crfcnntni5i 77
§ 16. 5?ün ber (55euiif?[)eit ber iintüvlidien (Motte^erfenntni^ 80
§ 17. ®ie Derfdjiebeneii ^ciueifc für ^a§ unfein (SJotteg 82
B. ^att ^fr ^gftxx\}tii «nt» l>r« ^ttrtbtttrn (fyoiU^*
§ 18. Sl^on ber ^Irt imb Seife imferer («otte§erfenntni§ 88
i? 19. 3)ie ?Ileität ala iuetüpfii)fiid)e -il^efeidieit föi^tteä 91
§ 20. ^o\\ ber imeiiblic^cu ^onfoinineiil)eit ®otte^ iinb ibrer (Srfeuntni^ biird)
(5igcn|d^aft§begriffe 95
I. ^on t>ttt ^ttriUutfti (Oottcö tm aUormrincit.
§ 21. (Einteilung ber Attribute ®otte§ 98
§ 22. 5ßon beni 33erl)ältni§ ber gött(id}en ©igenfd^aften nnb 3:()Qtigfeiten gu
einanber unb juni göttlidjcn Si'efen 100
II. yun ^ax ^ttrtbtttrn (Oottcö im ^ittirlttrit*
1. ^ott 6en ttcgaüDCtt J\(iviOutcn.
§ 23. 5?on ber ein{)eit @otte§ 102
§ 24. ^^on ber (5infad)f}cit ®otte^ 104
§ 25. 5ßon ber nnöeränberlid)!eit ©otteg 108
§ 26. 35on ber ©migteit 110
§ 27. S)ie Unernie^Ud}teit nnb ^Hlgegenniart @otte§ 113
2. |»ic affinitafiDcn i\t(riOufc ^oltes.
a. 5>a6 ööttfidie (^rficnncit.
§ 28. (gyiftenj nnb 9^atur be^ göttltd)en STfennen§ 117
§ 29. 2)ie Sinmtffenfjeit @otte§ nnb ber ©egcnftanb be-§ göttlidjen (5rfennen§ . 119
§ 30. ^son bem 33orbermifien ber freien 2lU(Ien^^a^te in^befonbere 125
§ 31. 35on bem 9}?ebinm be^ gött(id)en ©rtennen^ 127
§ 32. 55on ben göttlidjen ^becn 128
Seite
l). per göttfit^e Witte,
§ 33. ej:iften3 unb 9?atur be§ gött(id)cn 2\^iaen§ 129
§ 34. ^on beut (SJegcnftanb , ben 9[rtcu unb bem a)?otiü be§ gi3ttliti)cn 'S?ciflcu§
ober bei- göttlid^en Siebe 131
§ 35, 3?on bcr ^J^otmenbigfett unb j^i'ci^t'it bc§ gött(id)en SiUen^ 134
§ 36. ^on hen uiornIlfcf)en 2(ttri6utcn (S5otte§, in§be[onbere üon bcr .f)eiligteit,
@ercd)tigfeit, 33ovuit)er,^igfeit, Saf)rbaftigfeit unb Sreue 138
§ 37. ^^on bcr mUmd)t unb SBirffamfeit bc§ göttlid)cn SÖiüen^ 142
§ 38. 33on ben übrigen (5igenfrf)afteu (Siottcg 145
^on bex affetßcifigftcn prcifaftigßetf.
yorbfincrkuniv
§ 39. ®ie ^cr[önlicf)teit (hSottc^S iui aagcuuMueu 147
A. |loftttt)( ilarlc!}ittnoi unb llrnirttnbttnoi t>cv (TrinitiitöUlirc n«* ^rr
lldliQirn Orijrift unh tfcv (Offciibrtvuno»
I. pif Celjre hev l)eili$ru Oriirift über bne (Oclicimnte htv rtUcvlicilioftcu
flretfitlttohcit.
1. 5>tc cdnität im Äftcn ^cflamcnfc.
§ 40. ^Utgcuicinc 5rnbcutuugou bcr l^riuitnt im ?(ltcn Xcftnuicntc 1 18
§ 41. 2)er 3choöa.(Suge( 1 19
§ 42. Tic Sedre uon bcin ü)?cffia§ löO
§ 43. 'J)ie Sfbre bc§ ?((tcu Jcftniucutcv^ oon bciu ^liuntc unb bcr Soi'c()ci( CS)ottC!§ 103
§ 44. 3)ic Scbrc be^ ?Utcn Icftniiicuto? iioui Reifte &oHc§ 1")'!
2. pte ^rinifäf im "2tcuen ^effamcntc.
§ 45. 2)ic 3cim'iifff ^f'^ 9?cucu Xcftniucutc» für bic Xviuitnt int aUgcuu'incn . l.'f)
§ 46. Sbriftii^, bcr eingeborene 8obn (i^ottc^ bcg 3>atcr<3 157
§ 47. ^ic Cebrc beg 9?eucn Tcftnincntc^ Hon Sf)viftu^ a\§ bcni äl^ortc, bcui
^Ibglonje unb bem (Sbcnliilbc bc5 ^atci^S 158
§ 48. eiiriftu^ — C^err unb (SJott 159
§ 49. 2)ie göttücf)en 5{ttributc, Werfe unb ^)icd)tc Gbrifti . . ; 1(50
§ 50. iM'rbä(tui§ bc§ (Sot)nc§ ^^n\u initcr unb .^nu heiligen (^Hüftc 1'''3
§ 51. 2)ie Sebre be^ 'J?cucu iiteftnincutcci uon bcr CMottl)cit unb '•^criöidirfjfeit
be5 beiligcu (Meiflcv !<)<)
II. IIa« ^rittitütöbooima in t»tr ^rrtMttc»n,
§ 52. 3){e 'Jrinität — nflgenieine Überlieferung bcr .^irrf)e üon ?(nbcginn ... 170
§ 53. 53ett)eiö ber ^Triuität au§ t>m üornicänifc(}en ^ärcficn unb ibrer fird)(i(f)cu
^Bermerfung 1"3
§ 54. 3)ie ^ärcftcn gegen bie tird)(irf}e Ccbre üoin bcifigcn (Meift . • 180
§ 55. tird)(id)c @ntfd)eibungcn gegenüber ben Qutitriuitarifdjen i^rrtüuicrn bcr
mittleren unb neueren 3^'^^ . . . .• löl
?cttc
B. ®:i)col00itrHK (Ttttnitdtclttnö tttth (trhlrtruitö t»cr ^rtiutnt$lcl|rr»
§ 56. 35on bcn göttlichen ^ro^cffionen 183
§ 57. ^son bcn Siclationm 192
§ 58. 5l^on bcn brci göttüdjcn ^^n-vfonen 11)5
§ 59. ^Bon bcn 9f?otioncn 201
§ 60. 53ün bcv tvinitaiifc^cn ^cvidjorcie nnb bcr Öi(oid)f)eit ber gött(id}cn
^crfonen 201
§ 61. i^on bcn 5(pt)ropriationcn nnb beu Missio 2C5
§ 62. Siegeln, nni. uon bcnt ®c()cininif[c bcr aflcrt)ci(igftcn ®rcifa(tigfcit rirfjtig
3n [precijcn 208
|lon bcv $ri)ö|>funrj.
§ 63. (5()ovaftcr nnb ^l'idjtigfcit bc^^ 3)oi]uio^^ von bcv ©djöpfnng. — (Jintcitnng
bci^ 3:vaftatc^ 210
A. |lon t»ev ^diö^funQ im itUtiicmrtttrtt tntb von t»rr ^rl|rtltit«ci» ^f-
wrötmo uitt» lUijicvumji allcv l^irnjic burrii (Oott.
§ 64. Trt5 fat()o(i'd)e ©djöpfnng^bogiiia in bcn fivd)Iid)cn l^c(ivcnt[d)cibungcn,
bcr heiligen Sdjvift nnb 3:rnbition, foiuic bcffcii ^^cgvünbnng anö bcr
3>crnnnft 212
§ 65. l^on bcr (Sinl)cit bcr i\?clt nnb bcv ^^Mn-[d)icbcnlioit nnb Unglcid)f)cit bcr
C«cfd)öpfc ! 223
§ (>6. Sclbftönbigfcit, ©iitc nnb S^cfcftibilitnt bcv ^Trcatnrcn ; 5.^cgrirf nnb Ur^
[prnng bc§ S^öfcn nnb bc^^ Übcl§ im nKgcnicincn 224
§ 67. 3)a^ ^c^Menicron 228
§ 68. 'i^on bcr (Srbaltnng nnb 33cuicgiing bcv C^cfdjöpfc 230
§ 60. ^ic göttlidjc iNorfcl)nng ober Sdtrcgicrnng 232
B. yott t»rn ©n^rln.
§ 70. 9?anie, begriff, S^iftcnj, 3iil)t mib Crbnnngcn bcv (Jngcl 236
§ 71. 2)ie 9(atnr bcr (gngcl 238
§ 72. 53cftinininng nnb llrft.inb, ^^viifnng, in^darrnng nnb '^•aii bcr (S-ngcl . . 241
§ 73. 9>cr(iältni^ bcr gntcn (gngcl .^i bcn 5D?cnid)cn 243
§ 74. 33crl)iiltni§ bcr böfcn @ngcl jn bcn ^Jccnjdjcn 215
C. Ilon ^cm litcitrdKtt,
§ 75. 2)ie @i-jd)annng bc§ 5Dtcnid)cn 248
§ 76 (äin^cit bc§ 9[lZcnic^cngcfd}lcd)te^ 251
§ 77. 33cftonbtcile nnb @int)eit bcr n!cnfd)tid)cn 9?atnr 253
§ 78. ^ortpflan,^nng be§ 3J?cn[d)cngcid}lcc^tc0 nnb Uriprnng bcr Seele .... 257
§ 79. 3)ic ^nbiuibnalität nnb epiritnalitöt ber Seele 259
§ 80. 3)ie Unfter6lid)fcit bcr Seele 260
§ 81. 2)ic &>iUen^.trcil)cit 263
3"t)att. XI
Seite
II. Iltr Mtrptüttglidjr imtitrltrfjf «nt» «bfntntiirltdK ^ottebctibtlMidi-
§ 82. 3)ie natürliche iiiib übernatürliche (55ottebcnbitb(i(f)fcit be3 2)'?en[d}en im
aflgeineinen 267
§ 83. 5>on bent ©nb^tct hc§ 2J?enfc^en nnb bcn öerfdjiebenen ©tänben ber
nienfc^Iid^en ^f^otnr 208
§ 84. 35on ber nrfprünglicfien @crccf)tigfeit 270
§ 85. ^^äfjere @r!lärnng ber fatl}oIifif)en Öebre non ber nr[prüng(ic{)en ®e-
recf)tigfcit 274
§ 86. 2:ie präternatnrnlen ©oben be^ UrftanbeS 277
III. Ilcr $ti«^rttfrtU «itb bic C^vltrüitbr»
§ 87. Prüfung nnb ^a« beg 5D(enf(^cn 2S4
§ 88. 3^o[gen nnb Strafen ber Sünbc für ben erften 5[^?enfrfjen 287
§ 89. 3)ie (5?.-iften,^ ber ©rbfünbc 288
§ 90. 3)a§ iJi^efen ber Srbfünbe 295
§ 91. 3)ie j^ortpflanjnng ber (Srbfüiibe 303
§ 92. S^ie i^üfgcn ber ^rbfüiibe 307
§ 93. S^'ie (Srbfünbc in il)rein ^'erbältni^^ ^ux (Skn-od^tigfcit, '.il'ci!?l)eit nnb O^ütc
(Mottet 332
§ 9J. Xie nnbeflecfto (yinpfiingniv 91?ariä • 313
yon ircr Plcnfriitucvtiunj) uitJ» (^^rlöruHr).
§ 95. 53egriff nnb 9?amen ber 9J?en)'d)inerbniig nn^ (5rlüfiing 319
§ 96 ?^reibcit, 3(ngeiHeffcnf)cit nnb ■Jun-it ba- ?-1h'nfd)nicrbnng nnb (Srlöfnug . 320
§ 97. 5)ic 3c't ber !:DiVnid)merbnng nnb (Srlöfnng unb beren .Hoiigviien^, C^in«
teilnng be^ ^Tvattate^^ 324
©rftrr ^ril,
A. Ilif 0i>ttlirije iint> mritfcliHdic llatttr in (<*l|riftii0.
§ 98. 3^ie gi3tt(id)c 9f?atur nnb ^evfön(ii1)reit Sbriftt 326
§ 99. 2)ie 5«abr(ieit nnb 5lUi«ftänbigfcit bor iiienfrijUdicn ^Jtatnr Gbrifli . . . 328
§ 100. ®cr Urfprnng 6f)vi[ti feiner ä)^Mifd}licit nad) an§ feiner luadrcn nnb
aÖ3eit jnngfranlic^en Dintter 3)?avia 381
B. Pic l)t|vollitttrd|r Union htv Urit»cn llrttnrcn in Cliriflu^.
§ 101. ®ie einfjeit ber ^crfon Sf)rifti 335
§ 102. 3)ie beiben 5^atnren in ber fnipoftatifdjen Union . 340
§ 103. 2;(ieologifd)e ©rflärnng be§ ^nfarnation-5bog!iia!5 343
§ 104. S3er()öltni§ ber ^erfon ßfirifti ^n bcn 3:ci(cn, ^^otcn^cn nnb Operationen
feiner nienfc^lid)en 9^atnr 351
§ 105. 2)ie i^olgen ber l)t)poftatifc^eu Union : 354
XII ^nf)QU.
?cite
C. Iltr t*cr mettfrtjHdiftt llrttttr ti0cnrtt itbrritutiirUrtien C5rtben ttn^
§ 106. 2)n§ inonftf)Iiif)e Siffcn ^efii ef)vifti 365
§ 107. a^ou bei- L^3nabc (Jlivifti '569
§ 108. 3)ie abfohlte ©ünbenlofigfeit itub 21Maciu^fici{)eit Sbrifti 372
§ 109. 2)ic 9Wnc^t bcv 9??cufd)t)cit (Sl)vifti 377
§ 110. S)ie ©ebrcdjcu bcr 9?Jcn[rf}()cit (Stivifti 378
§ 111. ^a^ Scr! e^rifti im nUgcincincii 381
A. |lrt« pv0p\)tUfdjt ^mt C'lirtftt»
§ 112. Gl)viftu§ ein ^vop{)ct 382
§ 113. ^^crblcnftficf)fcit bc§ JiHU-fc^^ (Sdvifti an [tri) 383
§ 114. äl'cvt bc>? i^crbic^ftc§ (S()rifti 386
§ 115. i^on bcr ftedncrtvctcnben ©cnugtlnnmn nnb bcui ftcnucrtvetciibeu 35erbicnftc
(Sdriftt iiarf) bcv ()ci(ic]cu (S(f)rift 388
§ 116. 2)ie ftcniHTtrctcnbc (Mcnugtdiiniig ßlivifti in bcr 2:rabition 395
§ 117. "Jtomicnbigfeit unb flongvncn,^ bcr ftcllocrtrctenbcn ®cnngtf)nnng S{}rifti 396
§ 118. 9hitnv bcr ftcKücrtvctcnbcn Öknngttjnnng (Sbrifti 400
C. Pa« ^oninitMm Ctljvtflt.
§ 119. Sa^ Reiben, bat^ 9(tifteigcn gnr Untcvuiclt, bic 9lnfcrf(cl)nng, bie .C^imnicl*
faf)rt nnb ha^ ^'it^nx ^nr 9icff)tcn bcf^ i^atcr-3 406
§ 120. (Sf)rifln^ Slönig, .s;-)err, ©cfc^sgcbcr nnb 9iid}tcr 412
§ 121. Übcr[id)t nnb ®intci(nng 418
A. Hiermit xinti (Tieicnrdjrtftrn brr fttrdK.
§ 122. Urfprnng bcv ^!rrf)c 418
§ 123. 9?anic nnb ^l^cgviff bcr Slivffjc 123
§ 124. Bmccf bcr 5lirrf)e 429
§ 125. 9?otUicnbigfcit bcr .<iird)c 432
§ 126. 3)ic Sirfjtbarfcit bcr Slirdje 435
§ 127. 2)ic ^nbcfc!tibi(ität bcr ^irdje 440
§ 128. ®ic Unfcbibarfeit ber ^irc^c 441
§ 129. 5:ic 9Dier!ma(e bcr ^irdjc 443
B. 5u ycrfaHTttttö t»n* ftti'dje.
§ 130. §icrardf)i[d)e ©liebcrnng bcr ^ird)c 452
§ 131. 2)er Primat bc§ 1)(. ^^ctrn§ 457
§ 132. 3)ie Unfe^Umrfeit be§ ^a^fte-g • 467
§ 133. 2)tc «iid}ö[c 475
§ 134. 2)ic (S^licbcr bcv ^ivdjc 477
Sn§a(t. XIII
Seite
§ 135. Set]riff unb eintciliuig ber ®nabe 479
§ 13G. 9?ä^vc ©utiuicfeluiig bc^ ^^cgviffö ber übcvualüilidjeu inneren (Mjiübe . 483
§ 137. 9iä^crc Erörterung ber Übernatürlidjfeit ber Öinabe 487
§ 138. Einteilung beg 2roftate§ 490
A. |li»n her nktttrUcn (5mtt»t*
I. pirfftt tttit» llotlnucnbtöhcit ber ithtutUrn (»>nrtt»c»
§ 139. begriff unb Einteilung ber aftuelleii (^3nac>e 4"J0
§ 140. i^on ber y^otuienbigfeit ber (i^nabe im allgeiueinen 4'.i3
§ 141. g^otiuenbigfeit ber aftuellen &nüi>c ^n allem übcrnatürlid) (Sinten . . . 494
§ 142. 9iotiiuMibigteit ber ()3nabe jum natihlid) ©uteu 502
§ 143. 9iotuienbigfeit eine-o befonberen (^^hmbcnprinileg^ für hcn ®ered)tfcrtigten
5nr 53ernieibung aller lajjlidjcn Siinben 505
§ 144. 2)ie (Sinabe ber 53cl)arrlidjteit 507
§ 145, 2Bq^ ber gefallene 2}i*en|d) lebiglid) in ^raft beö lilteruni arbitriuni
üermag 510
11. 3rt0 |lerl)ältnt« htv ^nafft lum freien UliUcn.
§ 146. 3)ie grafia snfpciens ober jnreidjenbe (S^nabe 519
§ 147. 2)ie yratici efficax ober luirtfame CS^nabc 523
§ 148. 2)ie üerfd;iebenen tljeülogiidien ^i)fteme über bic 'ilMrfjamleit ber (iJnabe 530
111. ^te (5ratuität ttnb Au^tetluuQ ber (i>tmtie.
§ 149 3)ie ©ratnität ber ®nabe 535
§ 150. ®ie ^lu^teilung ber Ü^nabe 538
§ 151. Xer allgemeine Sille (Motte^o, alle feiig jn nmdjen 543
§ 152. 3)ie ^^räbeftiuQtion 544
§ 153. 35on ber (i^nabeniüal)l 553
§ 154. 3)ie 3al)l ber 5(u^ern)äl)lten unb h(i-% '^^wd) bc§ ÖebenS 555
B. }}0\i ber l)aUitueUen (Onabe ober uon ber lUdjtfertiöimö»
I. ^egriif «itb UleTen ber lUditfertiguntöi,
§ 155. :^egriff ber 9ied)tfertigung 5ö6
§ 156. ©runbjüge ber tatl)olifd)en 9x*e(^tfertigung§lel)rc in ber Ijeiligcn Sd)rift . 557
§ 157. 9iäl)ere t^eologifd^e 'i^eftimmung be^ ^l^efcn^ ber ^Ked)tfertigung .... 5G4
§ 158. 2)ie @otte§linbfd)aft be0 ©eredjten unb bie ^'nneiüoljuung beg l)eiligen
®eifte§ 575
§ 159. 2)ie übernatürlid^cn 2;ngenben unb bie (^abeu be-§ bciligen ©eifte^ in ber
(Seele be^ (iJeredjten 578
II. yorbereitttng auf bie |Ud)tferti0Mn0»
§ 160. 9?otuienbigfeit ber ^Vorbereitung ouf bie 9ffedjtfertigiing 580
§ 161. -Jittliere ^cftimmung ber ^^i^pofition auf bic 9ied}tfcrtigung 582
III. ^igenttimli(()Ueitcn ber Kedjtfertiötuiö»
§ 162. Ungeu)i§l)eit ber 9iec^tfertigung 587
§ 163. Ungleid)l)eit ber 9ffed)tfertigung . . • • , • 589
§ 164. 5Berlicrbarfeit ber ^icdjtfertignng 591
XIV 3ttt)att.
©citc
C. ^0m ^tvtfisnftt*
§ 165. 33egvtff, (Einteilung nnb S3cbingungen he§ ^erbicnftc^ 594
§ 166. iHU-bienftlid)fcit bcr guten Sl^evk 598
§ 167. a^otiücnbigfcit bev guten Serfe * . . . 602
§ 168. ÖJegcnftanb bc;§ Jßerbienftc^ 604
^Ott bett ^alitamcntctt im alTijcmeiucn.
§ 169. 9^anie nnb ^^cgriff be§ ©afvauicnteg 607
§ 170. Slougruen^ uub ©infe^Ming ber ©afranientc 609
§ 171. 3al)( uub Unter[d)ieb bcv eafrauiente 613
§ 172. 5)a^ äußere 3<-'irf)cn ober bie SJJateric nnb ^ovni bcr «Safrauiente . .615
§ 173. Sirhing^iueifc bcr l)ei(igcn Safvnuiente 618
§ 174. 2)ic il^irfungen bcr l]ciligeu ©atranieute 622
§ 175. ^lotiücnbigfcit ber ©afraniente 626
§ 176. 2)er Spenbcr uub ber Empfänger bcr ©afraniente 627
Jutritfr OTctL
^on ben C»aßramcntett im cin\etxxen.
I. pir ^rttift.
§ 177. dlamc, 35orbilber, ^ec\ri[| unb (SiufcLumg bcr Saufe 632
§ 178. 3«atcrie unb ^orm bcr Saufe 634
§ 179. 9(u^)peubcr uub e=nipfänger ber Saufe 636
§ 180. ^??otn)cubigteit ber Saufe 640
§ 181. Sie ia^irfungcn ber Saufe 642
II. ZIte ^irmunQ.
§ 182. 33cgriff, 9?auicn unb (gjiftcns ber ^iruiung 646
§ 183. 9}?aterie unb ^orni bcr ^iriuung 649
§ 184. ©pcnbcr uub (Siupfäuger ber ^-iruiung 653
§ 185. 5Birtungen bcr ^iruinng 655
III. ^rte rtUrrliriltöftf ^nktnment t»e^ ^Itur«,
§ 180. 9^anicn, 55orbilbcr unb (Sigcntüni(id;feiten bcr öurf}ariftie. — Überfid^t . 657
§ 187. 33cnjci^ ber luirflid^en ©cgcntnart 659
§ 188. Sie Sran^fubftantiatiou 667
§ 189. Integrität ©t^rifti in bcr (Suc^ariftic . ' 672
§ 190. permanens bcr cndjariftifd^cn QJcgcnmart .• 674
§ 191. S^eologifdje Erörterung bcr Öc§re non ber realen ^röfen^ unb ber
Sran^fubftantiation 676
«Seite
2. ^ie ^Mf^axifik at$ ^a^xamenU
§ 192. (g^-iften3 unb 53cgrirf, SJfatevie unb ^orm, Speiiber unb (gmpfängiT bcr
©udjariftic 685
§'193. 9^otJDenbii]feit be^^ @m|)fang^ ber 6nirf)ari[tic. ^oiiununiün unter einci'
©cftolt 692
§ 194. SiJirfungcn ber f)eiligen ^ontmunion 694
3. pic ^utfiaiiflic afs ^pfex,
§ 195. Sefcu unh Einteilung beg Opfert 697
§ 196. @^-ifteu3 bc5 t)eiligcn 2)?e^opfer^3 699
§ 197. Jbeologififje Erörterung 703
§ 198. g^atur, iBert, 5^""f^)^^ ^'"^ il>irfiiug^3n)ci)c be§ ()ei(igen 9}?e^opferi^ . . . 708
IV. 5rt« $rtlu*nmcnt htv i^ufic, bcr AblrtT? intt» bn« ^ahvatitcnt
titv Iciitcn (OhntiTi.
§ 199. Tie ^u§e ü\^ 3:ngcub 713
§ 200. 53egriff, 9^auieu, (ginfe^ung unh i'C-ciQn bc^S i^ufifafraiueutci^ 716
§ 201. ÜJ?aterie be§ ^iiölüfrauicnteö 7-21
§ 202. Sefen, Eigenicijaften unh 9?otuu'ubigfeit ber SJoiie 724
t? 203. Tie noüfouinioue ^)ieue 729
§ 204. 2)ie nuuodfünuueuc ^)ieue 736
§ 205. 3)te Seirfjte 739
§ 206. 2)ie ®enugt()uung 747
§ 207. /yorin unb Speuber bcv '^Mii3iafrniueutei? 752
§ 208. Xie &Mrtuugeu be^3 33ui3iatvauieute^5 756
§ 209. 3)er ^Iblaß 758
§ 210. 2)ie le^te Ölung 768
y. Iltr yi*tfptrrn»cil|c tmt» bir i^ljc*
§ 211. begriff nnb (i'^-iften,^ ber ^riefterttjei{)e . 774
§ 212. 2)ie iiericl)iebenen Stufen beö Crbo unb bereu eafranientalitüt .... 777
§ 213. ^a-? fidjtbare ;^eid)en, Speuber nnb Empfttugcr be^? 'il>eil)efafrauiente^i . 783
§214. ÜlUrfuugcu be§ 21'eil)eiafrauiente§ 787
§ 215. 9?aiuen, 'A^cfen unb Uvfpruug ber @f)e 788
§ 216. 2:ic (£()e a\§ ^ontroft 790
§ 217. ®ic (£t)e al§ ©atroiueut 794
§ 218. ©penber nnb Snipfciuger, älhUerie unh ^oriii, 'ilUrtuugeu ber @l)e . . 797
§ 219. (giul)eit ber (Slie 800
§ 220. UnQnf(ö^lid)feit ber Elje 803
(I30d)rttolor)it ober btt itl)vt tion htn Idjtcn Ptitjicn.
1. I)ic f^cfonbcxc ^Tollcubumj.
§ 221. ®er £ob 808
§ 222. 2)a§ befonbere @erid)t 812
§ 223. 2;ie ^öUe " 818
XVI ^nijait.
©eitc
§ 224. 2)a3 ^egfeucr 828
§ 225. 2)er ^iuiniel 837
§ 22G. 2)ie ®eineinfrf}a[t ber ^eiligen 844
§ 227. 2)cv jüngfte Xüq 859
§ 228. 3)tc 3(uferftet)ung be§ gleifdje^ 865
§ 22!>. 3)o§ Sc(tgcnd)t 872
§ 230. 2)a^ Scltcnbe 874
^^ci-foneii' iinb ©ad)rcgi[tev 877
ei^tlcUttujt in i>xc ^o^^natih.
^c\\. ^eiurid), Tocjmatifrfjc 3:i)co(oflic I § 1—10.
1.
loflifct).
roppcltc(i)ortc6>
cvfenntuici.
1. $cmcv (StDmolütjic iinrf) bc^clltct btvo 3ßort Tl)eo(oöie bie
ße^re üon ^ott, bcm Uvijcbcr imb (£nb3ic( aller ^Mngc. 4^cr C^3cgen^
ftanb ber ^^^eologie (obiectum matenale) ift ba()cr pviniiir (^3ott, btc
@c]il)öpfc nur infomeit, ak^ fic 511 C^ott,Ml)rcr abiohitcn Uv]arf)e imb il)rcm
(Snbäiclc in iöc5icl)iing ftcl)cu.
,picraiUo ergibt fid) :
a. ber Unter fd) leb bcr Xl)eoloi3ic 0011 beii übrigen
^Mf f cnfdjaften, beren eigentiimlidjer (^kH3enftanb bie (i3efd)öpfe an nnb
für fid) nnb beren freatürltdje Urfad)en nnb Qkk finb;
b. bie @inl)eit bcr Xl)co(ogie and) i()rem ©egenftanbc nad)
nngeadjtet ber ^Hn-]d)iebcn()eit il)rer fctnnbären Objette. Sacra doctrina
iion (leterniiiiat de Deo et de cieatuiis exae([n<); sed de Deo piin-
cipalitei", et de creatiiris seeunduni qnod referuntnr ad Denni nt ad
piincipium vel finem. Unde nnitiffi sdenfiac non impeditur. S. Tli.
8nmma theol. 1 q. 1 a. 3 ad 1.
2. ^on ^ütt inib feinem 33erl)ä(tnic^ jn ben ^efd)üpfen tonnen mir
nnf (Srben eine boppette (^rtenntniv l)aben, nänilid)
a. anv ber natürlid)cn Offenbarnng ^ben Wefd)öpfen) bnrd)
ba<o ^id}t ber bloßen 3Sernunft;
b. anv ber übernatür(id)en Cffenbarnng bnrd) ba-ö l'id)t
b e« (^Hanbenv.
Seibe (SrtenntnicHirten ti3nnen füUiül)l nngelel)rt alc^ gelel)rt
ober trif f enfd)af t(id) fein. Öet^tere ift uon ber crfteren nid)t beni
Söefen, fonbern nitr bem (^)rabe ber 33oüf oininenl)eit nad) uer^
fd)ieben. .spier lüie überall ftrebt niimlid) bie 333tff enf d)af t banad), bie
Eilige in il)reHi $i>efcn, in il)reni 3iM*iin^iii^'it()ange nnb in il)ren Urfad)en
mit möglid)fter ^larl)eit nnb Gk^mi|ll)eit ,)n erfennen nnb ^ngleid) eine noll^
tommene (iinfidit in bie Üi'idjtigfeit nnb (?'3eunf3l)eit biefer il)rer (Srtcnntniv
5n gewinnen, mäl)renb ba^ nid)t U)iffenfd)aftüd)e (Erfennen mit minber uoll-
tonnnener (äinfid)t in bie S53al)r^eit fid^ bcgtiügt.
ij. 'liie 2[Biffenfd)aft üon C^ott nnb gi)tt(id)cn T)ingen an*? natür^
lid)en (S'rlenntnic^pr incipien nennt man natür(id)e Xf)eo(ogie Tiieöioöie
(theologia naturalis^. @ie ift jene 5Biffenfd)aft , beren obiectum mate-
riale d^ott ift, infoiüeit er an« ben äjef d)öpf *-'ii erfannt m erben
fann, beren fubjettiues? S'rtenntniiöprinc i p bie bloße iöer-
.'»^ctnvtc^ ^ .^uV^ e V t, >iompcnbium bcv Xogmntif. ]_
^.•iatüvliit)o
2 (Sinlcitiuin J" ^ie -I^onnmtif.
nunft \mb bcrcn öJelüigljcit^griiub (obiectuiu tormale) initl)m Mc
^criiunftcinfiiijt ift. 1)ic Tlieologia naturalis bitbct bic ,^ironc imb
ben Ibfrfjlug bcr *i)3f)Uo[op(}ie , bic (fiAo^öcpia ^so/oytxy;, mic i%iftote(eö
fic nennt.
33ci bm griccfjifd)cu ^rofnnfrfjviftftcücrn luirb bcr 2{ii§bnicf Xljcologic and) sur
93c3cid)mmrt bcr ä)h)t()cn n<^lirQii(f)t, unb in bici'cm ©iniic lucrbcn .voincr, §c[iob
u. ]'. IV. ^eoloyoL genannt.
4. ^vcnc i3iffcnfi^nft bagcgcn , bcrcn obiectum materiale ^ott unb bic
^'''™\'ofi^^^^ göttUrfjcn ^int3C finb, fomic unb fouieit bicfclbcu nu^^ bcr übcv=
^ "''"''' natürlid)cn Offenbarung ^ottc? crtcnnbar finb, bcrcn fub^
jcftiüc^ (^rfcnntnii^princip bcr übcrnatürlicl)c Glaube, bereu
^eii)i(3()eitC^grunb (obiectum formale) bic göttliific iHntoritiit
ift, nennt mau übcrnatürlid)c X Geologie ( tlieolo«^ia 8?(/)6r/?afwm//s)
ober and) X()eo(ogic f d)led)tl)in. ^n biefer jc^t aügemein üblidjcu,
aber and) fd)on beim 1)1. 5(nguftinnt> iiorfommcnben 53cbeutun_g be5eid)net
ha^:^ ^ort 3:i)eo(ügie 5nnäd)ft nid)t, baf? (s^ott bcr (^egenftanb, fonbern ba^
bas Don (^ott im ©tauben nn^^ mitgeteilte göttlid)e ^löiffcn bat^ 'i^rincip biefer
ilBiffenfd)aft ift. ^m (^cgcufal^; ^n bcr menfd)lid)cu ^Biffcufd^aft ift bic oou
^ott uns geteerte ^ei^^t)cit bic <TO(fia. ^eodiday.ro;, unc (Jkmcu^ uou 5ncj.*an=
bricn unb anbere fic nennen; fic ift bic göttlid)c, bic l)imm(ifd)C
^}31)ilofopl)ie, mie fic nad) beut Vorgänge bcr l)ciligcn Leiter bcr römifd)c
Äatcd)i£imn!? bc5eid)nct ; fic ift bie mentia sacra, bic @ o 1 1 c 6 g e l e 1) r 1 1) e i t ,
im (^cgcufal^ ^u scieniia saecidarisy jirofcoia ober bcr iilUMtUiei«l)eit,
n)ic bcr bnrd) bat^ gan^c lUittclaltcr bi« in bic neueren ^^citeu üb(id)c
©).irad)gcbrand) fic nannte.
^•^ei bcn i3ricrf)i|cl)cn ^^itcrn , naniontlid) bei? 4. 3'^l)i'lHni^^'i"t^' , iwirb Xbcofogic
inclfad^ in einem engeren , gnn^ fpeeielten 3innc gebrnnd)t nnb be,^eicf)net bie l^elire uon
ÖJott beul '5)reieinigcn übcrdanpt ober non einer bcr göttlid)en ''^^erionen , nanicntlirf) non
bcr Ö)ottl)eit be§ 3ofnic5, UHit)rcnb bie !LM)re uon ben '^i>erfen Ountci? otxovopt'.a genannt uiirb.
''Man pflegt anrf) bie (irtcnntni^^ bcr Seligen im VM(l)te bcr {'>'Hoi-l( f/ieohu/ia ftcctfa
^n nennen, nm oon ber anf bem 3i^cge bei? 3tnbinmx^ ermorbenen Xtieologie (fh<'<,h>(i'ta
accpdslt(i) bie theologia iufusd ,^n nntcrid}eibcn.
•^- 4. Wxt bereite^ angebeutet mürbe (n. 2), nntcrfd)cibct fid) bie miffcu-
!ÄtJ^"lUt""^ |ii)tiftlid)c (^rfenntnis bcc> 3:f)eo(ogen oon bcr unge(cl)rtcn (Srteuntui^o bcr
crfcnntniv. gcmöl)n(id)en (Gläubigen meber bcm (S^cgcnftanb nad) ec^ ift bicfelbc gcoffcn=
barte ^Hi^rl)cit --, nod) ben (^nlenntnic^principien nad) — es ift bicfclbe
übernatürtic^c Offenbarung unb baefelbe l?id)t bec^ (^laubcn^o — , nod) bcr
(^eungl)cit nad) — c^^ ift bie uäm(id)e (^(anbenc>gemitll)cit. 'Der Unterfd)icb
beftcl)t nur in berg^orm ober ber 5(rt nnb '^'eife ber ©rfcnntniv, inbcm
ber Xl)eo(ogc eine oodfommenerc nnb tiefere, b. l). miffenfd)aftlid)e @iufid)t
(intelligentia) in ben :5nl)alt, bie (S^rünbc unb ben ^ufammcn^ang ber
geoffenbarten unb geglaubten ^^al)rl)eitcn ^u erlangen ftrebt.
(•>. 5- S)a^ 33eftrebcn, bie gcglanbten 3i5a()rl)eitcn fonieit luic mögtid) 3n Derfte^en
-^^n\i"» anv bicunb ir)if[cnfd)aftncf) ^n bcgrünben, lüirb
(ÄJÄuutnS '^- ^" ^^^' ()^'i{iö^" ©d)rift nn^ eniptoI)lcn: Crescite vero in g-ratia et in
pfioaai loücn. co^i'nitiono Doniini uostri et Salvatoris Jesn Christi. 2 Pdr. 3, 18;
1). uon ber ^ird)e, itircn Oberf)irtcn unb l)ciligen l'cl)rcrn ftct^ gebilligt unb
gepflegt, ha^^ (Gegenteil aber gefabelt: Neo-lig-eutiae uiilii videtur, si postquaiii con-
confirmati sumus in tide, non studemns quod credimus iutellio-ere. St. Ansdm.,
Cur Dens homo 1, 2.
c. Stud) liegt in n n f c r e r u e r n ü n f t.i g e n ))t atnv baä ^ebürfnis, bie geoffcu'
barten 3®af)rl)citen immer üollfommener ^n lierftef)en. Unferc 3>ernunft mirb bnrd) ben
(Glauben nid)t unterbrüdt, fonbern üom ^rrtume befreit unb übevnotürlid) üerDoUtonimnet,
§ 1. begriff unb lUrttur bcr 3:i)cologie. 3
mie Qiiri) uiiigcfcfjrt bcv (^(oudo bie i>crnünftigfeit uuicrcv 3ce(e uiib einen rid^tigcn
(iiebvaud} ber ^cvnnnft 3nr natürlirfjcn ^oransfc^ung ijat. Absit, ut itleo credamus,
ne ratioiie accipianiiis, cum etiaui crrMler»' nou possemus, nisi rationales animas
luibercmns. *S'. Aug., Ep. 120, o.
d. 3)ie tiefere ©rfenntnic^ bcv ©(auben^umhrfieiten bient enb(id) beni pvaftif djen
^cbü vf uiffe, bie Unglonbigen nnb ^^■^■n'f'iiil^Hl»-'" 3it unberlegen unb für ben OHauben
gu gciüinnen, bie (''>(änbigeu aber in ein immer uoüfonunenerev^ inn-ftcinbni'? be-o ö^lan=
ben^^ nnb babnrd) and) ,^n einer uoütommeneren Viebe berfelben bin,yifnbren. ^iMi-Hcvu
ift t>'K Xbeologic notmenbig, nid)t ,^mar für jeben ein',elnen, aber für bie .viird)e aliS
ein in ©ottess Vlnorbnnug nnb ber ytotnr be;;? :lH'cnfd)en begrünbete^5 iDiittel, nm bie
1)?enfd)en gnr 5tnna()mc nnb Befolgung bc^o C^Haubenig -^u beftimmen.
6. 5(ue bem Ö^efagten ergibt fid): 7.
a. X\c Xf)eo(ogic i|t cmc ^Bt] | eu] f()a jt, mcil ]ic, uon iic()crcn fenjcf)att.
i^rincipicn aii!?ge()cnb, a\K^ bciifclben in ii)ftematiic()er Ölicbenmg riif)tigc unb
|id)crc 3d)(uf3fo(geningcn ,^ic^t. 'I^icic ^^vincipien finb ^uiar nid)t cnibent
uiic in bcn nntürlidien "ii}i[fcn|"d)nftcn, aber fie finb geunj], bn fic nnf bem
3Bi)fcn Coottcv felbft bcrnl)en. Sacra doctriua est seientia, quia pioce-
(lit ex piincipiis iiotis lumiue siiperioris scientiae , quae scilicet est
seientia Dei et beatonini. S. Tli. 1 q. 1 a. 2 c. ^af)er ift bie Iljcologic
aber feine natürlidje, fonbcrn eine übernatiirlid)e '^i?iffenfd)aft, ba bie 'Inincipicn,
üon benen fie aiboge()t, nid)t bem natiirlid)en ÜMffen, fonbern boni übernatiir-
Iid)cn (>)lanben entnommen finb.
1). T^k Xheolüqie ift bie libdifte unter allen 'ilMf f enf d)af ten ^unnom
megen il}rcr (snMii i J3 1) e 1 1 nnb il)rev Wegen itanbee. Sacra seientia ,rf,aft.
alias speculativas scientias excedit. Secundum certitudinem quidein,
quia aliae scientiae certitudinem liabent ex naturali lumine rationis
humauae, quae potest errare ; liaec autem certitudinem habet ex lu-
mine divinae scientiae, quae decipi nou potest. Secundum dignita-
tem vero materiae, quia ista seientia est prineipaliter de bis, quae
sua altitudine rationem transcendunt. S. Tb. 1 {\. 1 a. 5 c. ^a^er
ift bie !^l)cologie and) bie Oiidjtfdjnnr nnb bae l'ici}! für alle anberen
^iffenfrf)aften, inc4iefonbere für bie 'l>l)ilof üpl)ic, bie nur babnrd), baf3
fic bie geoffenbarten ilHtl)rl)eiten alc> ^.^rnfftein il)rer Jvorfd)nngen anertennt,
t)or fonft nniiermeiblid)en ;3^'^*^i"'i'-'^"ii beumbrt nnb ^wx ilniUenbnng gefnl)rt
irerben fann, nnb beren l)öd)fte (I1)re nnb oberfter ^^^^uerf barin beftel)t, auf
\>\z CSrfenntni? ber nbernatürlid)en ')ieligion uor^^n bereiten nnb bem unffen=
fd^aftlidjen i^crftänbniffc berfelben 3n bicnen.
5ä>ie bahcr bie alten i^iilofopbcn bie i^iilofopliie, in specie bie na= Kifoiogie -
.L" «"j- c^i , • / V a " • • << V»'-- - i - c- . ,. Hüiiiqin aller
tnrlic^e 5:i)eologie, '^xXz^ bie ,^onigin aller ^Am) | en| d}af ten, bie letjte^ «ituifeilfcijafteii.
ren aber alc^ bereu Dienerinnen be3eid)neten, fo l)abcn mit uiel gröf^erem
3fie(^te bie (jeiligen '-Initer nnb bie 2^l)eologen, mic nic^t minber bie d)riftlid)en
'iP^i(ofop{)en bie übernatürli rf)e 5:t)eo(ogic bie Königin aller
3ötf f enf d) af tcn nnb biefe, befonberc^ bie i^l)ilofopl)ie, 'I^i euer innen
berfelben genannt. .Sj^*^^*"^^^ irollten fie aber feineviueg^o bie Selbftiinbigfeit
bicfer ^Mffenfdjaften irgenbmie beeintriidjtigen, nod) benfelben tl)eologifd)e^o
(Gepräge geben.
c. ^niofern bie 3:f)eo(ogie bie erfte Urfad)e unb hK\% le^te '^\t\ aller 5;[,eo/o"nie -
!l)inge crfennt, allev nad) biefem f)öd)ften ^Hnncip beurteilt nnb ^n bie= ^BeieVit.
fem legten l^iete orbnet, Derbient fie in eminentem ©inue ben Flamen
Sßei)ol)cit. Sapientiam autem loquimur inter perfectos. sapientiam
1^
4 Einleitung in bte ®ogmotif.
veiü 11011 huius .saeculi, ne(iue piincipum liuiiis saeculi, qiii destrumi-
tur, sed loqiiimur Dei sapientiam in mysterio. 1 Cor. 2, (>. 7. Ille,
qui' considerat simpliciter altissimain causam totius uiiiver.si , quae
Dens est, maxime sapiens dicitur . . . Sacra autem doctrina pro-
priissime determinat de Deo secnndum quod est altissima causa . . .
ünde Sacra doctrina maxime dicitur sapieiitia. 8. Th. 1 q. 1 a. 6 c.
11. 7. Qiifofcrn bic S^^eologic uor aücin Me ©rtcimtni^o Lottes nub ber
?v5tn"^^^^^^ Eilige uermittelt, ift fic eine t Ijccrct if rfjc ober ipctnlatiue
^"*5''- 5iBi ifen|(i)aft; infofern fic aber bic menfrf)lid[)cn .panblnngcn auf (^ott,
nnfer (Snbäict, orbnen Icl)rt, ift fie eine |3rattifä)c nnb inovalifdje
^tf|cnfd)aft. i^aö erftcre jebod) übcnuiegt. Sacra doctrina compre-
liendit snb se ntramqne (scientiam specnlativam et practicamV si-
cnt et Deus eadem scientia se cognoscit et ea. quae facit. Magis
tarnen est specnlativa quam practica, qnia principalius agit de
rebus divinis quam de actibus Immanis. S. Th.l q. 1 a. 4 c.
12. Da bie tljcologifdjcn ill^af)r()eiten bnrd) \>k gijttüd)e ?(utorität unc^
ISif il).""^ 9»-^9^^ ober gefetzt finb, ift bic I()cologic eine pofitiuc 3Biffcnfd)aft.
»^ntc. ^a fic aber and) äuglcid) bicfc '^iHil)rI)citen foiDcit aU% inöglid) bnrd) bic
üoin (Glauben cricndjtetc ^^cnmnft jn bnrd)bringcn nnb ;,n begreifen fud)t,
ift fie and) eine fpcfnlatioe ^^lMffcnfif)aft. :3nfofcrn nun bic 2:()cologic
bic im deposifum fidei cntl)altenen ^^l.Mil)r()citcu an£^ Sd)rift, Xrabition nnb
ben Hrd)(td)cn i^el)rcntfdKibnngcn feftftellt nnb bcincift, pflegt man fie pofi =
tit)e !I()co(ogie jn nennen, fpcfnlatiue l)ingegcn, infofern fie bie innere
^^al)rl)eit ber ^(anbcm^lel)vcn fo uoUtommcn a(c> möglid) ein5nfe()cn ober ju
begreifen fid) beftrebt. "Die fpefnlatiiie iinrb and) f d)oI a fti f d)c !Il}eolcgic
genannt, lücü bte grojlcn mittelalterlid)en Xl)cologen, mcld)e an ben l)ol)en
@d)n(cn bie Xl)eo(ogic unffenfd)aftlid) betrieben, bicfelbc üor^ngemcifc fpe:=
tnlatiu bcl)anbclten. 'I)em ^13rotcftanti^^m no gegenüber nal)m bic po*
fitiue 2;i)eo(ogie miebcr einen grofacn 2Inffd)Umng, mobei ^ngteid) haz^
fd)olaftifd)e gegen ein clcgantc^^ IMtein nnb bie ftrenge bialct'tifd)cn gönnen
gegen eine freiere DarftcKnng nmgctanfd)t iinirben.
^ 1- 8. Wit icbe anbcrc ^iffenfd)aft \)ai bie ;ibeo(ogic oor ^k^trad)tnnQ
tijeotoGie itiib t^rcö matcrtcUcn ©cgen)tanbc^o mit U)rcn @rt cnntnieprinc ipicn nnb
®^"""^t-f''9'""==@r!cnntni^?qnenen fid) jn bcfd)äftigcn. 'Diefcn Ici( ber Dogmatif
nennt man am beften 1 1) c o ( o g i f d) c (S r t c n n t n i e ( e l) r e. 5tnd) a(ö ali'
gemeinen 3;;ei(, al^ 5nnbamentalt{)eo(ogic, abo (^encra( = X)og'
m a t i ! im (^egenfa^ 5ur (S p c c i a ( ^"^ o g in a t i f ()at man il)n be3eid)net. X)at^
(Gebiet ber 3^nnbamenta(t()coIogic ift nid)t genau abgegrenzt: je nad) bem
pra!tifd)cn nnb ptibagogifc^en 33ebürfni^o l)at man bie C^rcn^cn enger ober lüciter
gebogen. Da bic 3(po(ogetif ober demonstratio christiana et catholica
in ber bei nn^ üb(id)cn Öe()rmeife in einer eigenen Dic^iplin bargeftedt ^n
ipcrben pflegt nnb bic öcl)rc tum ber ^iird)c als uon einem ber gröf^ten
9}^t)fterien hc§> (^'I)riftcntnm0 in bic 3peciabDogmati! get)i3rt, fo fönnen mir
bic ©renjen ber gnnbamenta[t()eoIogic fel)r enge 5icl)cn. 2Bir bcf)anbeln
bal)er in ber ©inlcitnng nur bie bem C^tanben ooran«ge^enbc natürlid)e
(^rfenntni^, ben ©tauben fdbft aber nur, infofcrn er ^]$rincip ber übernatür^
(id)cn (Srfcnntni^ ift, nnb bie tird)c, infofern ha^ !ird)lid)e Celiraint nnb bte
!ird)(id)c Überlieferung (S^Ianben^qncnc ift.
Die fpccieüc Dogmati! ober Dogmatil" fd)(ed)tl)in mirb bic
$lra!tate umf äff en :
§ 1 5?f griff nnb ^aUw bcr !Jf)fo(pflif.
il>ou bcni einen imb brcieiniiien C^5ott:
il^ou bcr 2ri)öpfunc^;
'Ihm ber IVcnfdnverbimrt mib CS'rlöfunc^:
'-!hmi bcr .Uiri1)c ;
'lhn\ bcr Wimbc ;
'^H)!! bcn l)ciliiicn 3afranicntCM :
Ihm bcn Ictften Tineen beo lVen)ci)cn.
r-rUcr .Mtfrlinitt.
'^uMi bcr b c m (*^lanluMi luna nöiuh c nb cu C5rfcnntniö (^>oiico
nnb b c r n a t i\ r l i d) c n r c l i i^ i ö f en nnb f i 1 1 1 i d) c n '^o a l) r 1) e i i c n n n b
u 0 n bcr U c r n ii n f t i ö c n iSS c w i n l) c i t b e r (^^ l a n b w ii r b i i] f c i t b c r
O f f c n b n r nn c^ nnb b c r .U i r d) e.
llorbrmrrkun^.
1. Oben (n. i^ untrbc bereit^? nn^:<fleiprod)cn , baf; co eine bm^HMte
CS'rfenntniotueife luni (^•Hnt nnb gintlidien rini^cn ivbt, bie lonuMil int Cr
f e n n t n i 0 p r i n c i p alc^ int CS r f e n n t n i o C{ e c\ e n ft a n b ipecififd) ocridiieben
finb. 'iiMil)renb niiinlid) bie nniiirlid)e (frfcniuni^o bie natiirlidie '^>ernnnft
;^nin 'l.^rincip nnb bie bcr blofuMi ^H'rnnnft ',nivini^lid)en '^inilirbeitcn \n il)reni
(^U'^enftanbc hat, ift bib^ iMincip bcr iibcrnatiirlidicn (irfcnntniv ber iibcr^
natiirlid)c (>Hnnbe nnb ihr (>K'iienftanb bie iibcrnotiirlid) iieoifenbarten '^inihv
hciten, bie ^nin Icil and) bnrd) bie blone '^nninuift crtanm U'crbcn fönnen,
;>uui 1ei( aber nnb uor.vuv^^^^^'n^' i'^^'^'i" ^'^^ erfdiaffcnc in'rnnnft erhabene
'^l^a()rhciten ober (^K'heinini)fe (niystcriu finb.
^k\'^iic|lid) ber (i^'iften;^ bcr "iWunr nnb ber (>Wen;^en bco natiirlidicn
'^iM)|enc< nnb ber anf beni ('»Hanben bcmhenben CS-rtenntni^^, fonne beviiilid)
il)rcc< (^eiienfeitiiien '^n'rhältniffcv hat bie .^iirdie, i^eftiitu anf bie heiliiie 3d)rift
nnb bie Trabition, oielfad) nnb ;^nleOt anofühi'lid) anf beni ^MUifannnt fid)
anc^iie|prod)en. ^Hnf (%nnb biefer Vchrenifdjeibnniifii hiU bie theoloiiifd)e
^^lUffcnfdiaft oor allem bie Vehre ooni natiirlid)en ^^oiffen nnb iibcrnatiirlidicn
(^(anbrn nnb ihrem i^ei^enfeitii^cn ^^Hn-hiiltniffc ;>n entunrfeln nnb babci and)
;>n ■jcii^cn, bau ihre 2ät5C mit ber '^nMinuift nnb i^efnnben iH)ilofophic im
CS'inflani^ ftchen.
'2. '3iad) latl)oli|d)er Vehre ift bie ^H*rnnnft im ftanbe ;,n crtennen : i...
a. bie praeanthuht julei ; mm-t vioirfinuii
1>. anf (^H-nnb bcrfclbcn bie :Vi iuilid)f ei t inib '^hunuMib i i^ f ei t
c i n e r ii b e r n a t ii r l i d) e n C f f e n b a r n n cj nnb
c. bie iSS l a n b lo ii r b i ii f e i t bcr iibcrnatürlid)cn Cffenbarnnii nnb bcr
oon (Mott (^eftiftetcn .Siird)c.
1 «.
i'iUlill. ^^l>l'
16.
Pi'caoambiila
lidci.
amlnila fidei
crfemieit.
6 3:f)corogtfc^c @rfenntni§tef)vc. — (Srfter 9fbfd)nitt.
§ 2. 'Tie natürliche JH^icifeit bcr ntcitft^fit^en i^ermmft ^ur C^rfcuiitni^
bcr praeambula fidei.
SBgl. .^i'iurid^, 2;oginatif(f)c 3:()cologic I § 19—26.
I. Praeambula fidei im gcuiö()nlid}cu (Sinuc finb jene ilßat)rl)eiten,
wdäjt bic ^runbtage aiUv Religion mib bic erftc ^orau£^fcljmig bcc> (^laubens^
bilbcn, U)te ba^-^ ^afein unb bic @igcn|cf)aftcn ©otte?, bic ß^ciftigteit unb
Unftcrb(ic[}tcit ber ©eck, bic 5rei(}cit bc^> 3S?iUcn^^ imb ba^ mtMid)t (Sitten^
gcfetj. Praeambula fidei tncrbcn bicfe 3[Bal)r()citcn ncuaiint,
1. MKxi fie bcr9^atur ber (Badjc und) (natifra}, wenn and) nidjt
bcr S^^^ "^^) {ff'ff^pore) bem überuatürlidjcu 0»Uaubcit norauegc{)cn unb
mitf)in and) pon bcmj;enigeu , bcr bcn übcruatürlidjcn (MIaubeu nod) nid)t
\)at, erfanut ipcrbcn föuncn unb foüen;
2. med bie (Srfeuutui§ bicfcr 2Bal)r^eitcn ober jcbenfadei bie 5ät)ig=
Uli fie 5U crfcnucu bic uatür(id)c 3Sorau^^fc^ung bc^o (^Inubcnc^ unb bie
natürlidjc Vorbereitung an] beufclbcu ift. Oogiiitio . . fidei praesuppoiüt
cognitioiiem naturalem sicut et gratia naturam. S. Thom., De Verit.
q. 14 a. 9 ad 8.
17. IL ^ic Vernunft cine^^ [eben 1^3^enfd)cn befitu and) in
£ bie"'pi"ie-bcm beruialigen gcfaHcncn ^^n'tflnbe bie nntürlid)c ^n^igfeit
unb mit()in bie pf)t)fifd)e ll^('i3gl td)! eit, bcn einen unb n)al)reu
^ott, bcn iSd)i3pfer, .'pcrrn unb ^kgicrer bcr 3Belt, au ^5 bcn
(^efd)i)pfeu mit vernünftiger (^kmif^fteit ,^u crfennen.
3)icfcv ^ai} ift ficflnricrtco Togina unb ba[)cr de fide cdfholica. Si quis
(lixerit , Deiim iiiuim et veriini, Cretitoreni et Doinimiin noistruiii , per ea, quae
facta sunt, naturali rationis hiiiiianae himiiie certo eognosci non posse; anathema
sit. Vatic. Coust. dogiu. de tide cath. ('an. II, 1.
^agfelbc gilt and) üon bcr (55c ift ig feit unb Unftcrblid)*
! c i t ber m c n f c^ ( i d) c n ® e c ( c , bcr 5 1* c ^ c i t b c § 35^ i ( ( e n ? , bem
natürnd)en ©itteugcfct^u unb übcrl)aupt allen jenen iöaf)r=
{)citen bcr natürlidjeu Ü^cligion unb 3 ittlid)f ci t, mcld)e auö
ber ücruünftigen ®r!enntuic> (^ottcc^ unb bcö lUccnfdjcn unb
ber natürlid^en Orbnung bcr ©diöpfuug unb Vorfc()ung f i d)
ergeben.
2)iefcr ^ai} ift in bcr allgemeinen ^\'f)re ber ,Slird)c |o ftar ent()a(ten, bo^ er aU
f 0 1 f) 0 li f d) e C^W a u b e n ^ l c 1) r e be^eirfinet nierben nin{3.
hiermit ftc()t bie anbcrc S>al)rl)cit nid)t im iü>ibcrfprud) , ba^^, ber
l)3ienfd^ of)nc übcruatür(id)c .Spilfc moralifd) nirljt im ftanbc ift, bicfe
Sßar}r()eitcu in d)rcr ganzen Vodftäubigfcit o^nc Vcimifdjung Don ^rrtum
unb 3^t)cifcl 5U ertenuen.
Unfere X^iefc ergibt fid) am folgcnbcn 5Irgumentcn, bie mir f)ier nur
'aßa^r'ijdt?''' anbeutcn föuucn :
ber rieiiigen 1. "^Dic 1) c i ( i g c © d) r i f t , mcldjc auf bcr einen 3eitc bic aügcmeinc
^rfmri: sßcrbcrbni« bc^^ a)?cnf(^eugcfd)lcd)tc£^ unb bcn 5(bfal( aller Völfcr uon bcr
mal)rcu (^ottCv^cr!cuntui^> fd)ilbcrt, lc{)rt auf bcr anbcrcu Seite, bafl gerabe
bc^djalb bcr (^öticnbieuft unb bie ?lid)tcrfcmitni!.^ bcc> ma()rcn (snittc^o uucut=
fdjulbbar finb, med bic .Reiben fdjon burd) ba^ Cid)t ber natürlidjen Ve-r-
nunft au^ bcr Betrachtung bcr (55cfd)öpfc bcn einen magren ®ott unb ba^
(Sitteugcfcl^ f)ätten erfennen !önncn unb fotlcu. \^aiu autem sunt omnes
liomines, in quibus non subest scientia Dei : et de Ins quae videntur
bona, non potuerunt intelligere eum qul est, neque openbus affendentes
18,
23e>i3ci)e für biefe
§ 2. 2)io natürf. ^ä()iijf. ^cr mcnfifif. 5?cvnunft gitv (Svfcnntui^ ber praoaiiibula fidei. 7
agiioveriint 7/^/8 esset artifex .... A magnitiidiiie enim speciei et
creaturae coguoscibiliter poterit creator horum videii. Sap. lo, 1. 5.
Qiiüd notum est Dei inanifestiim est in illis; Dens eiüm illis
manifestavit. Iiivisil)ilia eiüm ipsiiis a creatura iimndi, («7:0 /rtoT'»;
yj^ij.o'j), per ea quae facta sunt intellecta conspiciuntur, sempiteriia
quoque eins virtus et divinitas, ita ut sint inexcusabiles. Rom.
1. 10. 20. Cum enim gentes, quae legem non liabent, naturaliter
ea quae legis sunt taciunt, eiusmodi legem non habentes ipsi sibi
sunt lex. Rom. 2, 14. t^(\i. Act. 17, 22-31.
2. ^iivicüic I)abcu im 5ln]d)hiffc au bic oben ancjcfül)rtcn 3tcllcu t^cr '"''^ ^''" ^^'^•"■"
l)cilic^cn 2d)riit bic M trdjcnnätcr, nanunUlid) bic ^^{po( ocjct cu, ciu=
mutig gclcl)rt unb jene iJi?al)rl)citcu burd) bic manuigfad)ftcn '^(rnunicutc fo=
5iH">l)( bcn populären ^cibuifd)cu ^r^'^i^^'-'^'^^ i^'-^ ^^^^ 2opl)ivnu'u I)cibuifd)cr
^M)i(o]"op()Cu (]C9*^»"t^ci' 1^1^^ in bcr ^cruunft bcgrüubct uadjgcuucfcn.
Gkiüiffcu ^nrctiteru gencuiibcr, bic bcl)auptctcu, bcr ()i)d)|"tc @ott fei
crft burd) bic Cffcnbaruug bcfauut i^cmorbcu, (c{)rtcu fic, biifl bic *Otfni=
bnrunn md)t bic einzige Cucllc bcr iüniljrljcit ift, foubcru and) bic uou
Wott crfd)affcuc ^H'ruuuft uub uatiirtidic ':li>c(tDrbuuuii.
Xal)cr uutcri"d)icbcu fie eine boppcltc (*')ottc^öcrtcuutuic^ , bic uatiirlid)c
\n\\> bic übcruatürlid)c. I)cm cutiprcd)cub beurteilten fic and) bic l)ctbniid)e
^Pl)ilo|opl)ic. ÜHibreub fic gcqcn bic il^erirrniuicn bcrfclben, bic niclfad)
Cucüeu bcr .s^ü^'^'i*'' i^nn-cn , fdjarf auftraten , ertauutcu fic auf bcr anbercu
@eitc bac' ilndirc, ba^o and) {)eibuifd)e '].M)iloiopl)cu n^fuii^^Ji l)attcn, foiine
bcn 9cuVHm bcr ').M)ilofopl)ie iiberl)anpt uollftänbii^ an. I^al)er bcnul^teu fic
md) bic ^cibuiid)c |n)ilofüpl)ic :^nv ilun-tcibiiinng bcr d)riftltd)en 4l.Hil)rl)cit
uub ;)Ur ißorbcreituug bcr Uugliinbicicn auf bicfelbe.
(^'bcufü uad)briidiid) uub allfcitig unc bic natiirlid)e (^nutcvcrtenutniv
l)abeu bic ilnitcr and) bic C5rtcmdiartcit bcv natitrlid)cu 3ittcnc^cfci5Cö für
alte ilT('cufd)cu nclcl)rt. Ten .'ociben bicnt bic 'Jcatur ftatt bCv (V)e|et^Cv : Ipsa
natura, (piac leijis ext instar iynorantihas /ef/cm. Tertalt., Adw Marcion.
5, l:-). ^cr 1)1. 3^afiliuc> (el)rt, bav ('»huc uub bav 3^i3fc \\{ ertcnncu,
lerne bcr 'Uteufd) ej- ipsa natura ^ }ioii er dovtr'uKt et Institationc ((!> homi-
nibns tradita ; ex leye nttttDve, (/a<(m non o/n<x est discere; cifra (/isci-
plinani et doctrinam. Hom. IX. in hexaemeion n. :>. 4.
^^enn bic .Uird)cniiiitcr and) teihueife bic bei bcn l)eibni|d)cn i^l)ilO'
füpl)eu oorfonuncnbcu iIBal)rl)citcu anf bcn Cfinflu)! bcr Cffeubaruutj \\\\i>
ÜbcrUcfcruug 5urüdfiil)rcu, fo tl)un fic bicv bod) uid)t au^ifd)licf^
lid) unb (el)reu überbicv auvbrüd'lid) , ba|l bic ^J.Miilofopl)en and) burd) bcn
rcdjtcu (^ e br au d) bcr iUrunuft ^Unil)rl)cit gefnnbcu l)abcn.
?j. llnfcrc Xl)cfc luurbc luni bcn d) r i i*t l i d) c n i^ l) i 1 0 f 0 p l) e u uub ^ ^ '^"^^
XI)C otogen, oou bcn groflcu tird)lid)en 2d)uleu bcc> lUtittelaltcrö unb alter '"' ^"'''"'^"'
^al)rl)uubcrtc gclcl)rt. Kst autem in liis , ([uae de Deo contitenuir,
duplex veritatis modus. Quaedam namque vera sunt de Deo, quae
omnem tacultatem humanae rati(»nis excedunt, ut Deum esse trimim
et unum. (^uaedam vero sunt, ad ([uae etiam ratio naturalis per-
tiiigere potest, sicut est Deum esse, l)eum esse unum et alia liuius-
modi; quae etiam philosoplii demonstrative de Deo probaverunt ,
ducti naturalis lumine rationis. Summa ('ont. gentil. 1. 1 c. :).
3:;cin cnt)pri"rf)cub ift ^ic Suniina contra üentilcs aiid) oiiinctcilt: bic b r 0 i ci|"tiMi
^üd}cr {)alioii Den ;^UHHt, biefc muüv(id)iMi ^^l^ahrdcitoii ,^u licUH'ifoii \\\\^ imii .Ivitüiiicrii
8 STfieoIogifdic @vfcnutni§rcr)rc. — ©rftcr ^Ibfd^nitt.
5U reinigen, mäljrenb ha^ öierte ^nd) bic übcrnatüdic^en üßa^rl^eiten dc^onbeü
(exceflentia intellectum humanuni).
Wü bem 1)1. Zljoim^ ftimmeu I)icriii ade (Srf)ü(aftitcr uor
unb uad) il)m, luie nidjt miubcr bic pofitincu !Il)co(ocicii i^olU
tommeu üb er ein. ^nbci befrfjräiilt fein ^(}eo(ogc bic iiatürlirf)c 5viil)i(^=
hit ber mcnfd)Iid)cn ^^enmuft auf bic btogc (^ottcc^crf eimtnii^ ; ade uinbijicren
biefetbc ine(ntel)r in g(ctci)er 35}eife für bic ©rfcnntni« be<o natür(icf)en
©ittcngcfc^ec^.
ait§ bei- Seine bei- 4. ^ie Ä i r rf) c ()at nnferc 2;()cfc l)ie(farf) ocrtcibigt nub anc>ciC|proc()cn:
^'^^^'' a. 2i^äl)renb bie Äird)c, unc nur in bcr (^)nabcn(cl)rc uäfjcr icl)cn
lücrbcn, bcn ^^ctagiancrn gegenüber bic moralifd)e Unfä()igtcit bec> gc=
fadenen l\)(cnfd)en ^^n einer uonftänbigeu nnb irrtnnuöfreicn C?rfcnutnie and)
nur ber natürltd)en 2Bal)r^citcn fcft()iclt, ijat fie cbcnfo cntfdjiebcn bic Öel)re
ber 9fi e f 0 r m a 1 0 r e n , ber ^ a j a n e r nnb ^ a n f e n i ft e n uertuorf en, meldte
bic nölügc Unfä^igfeit bee gefallenen 93ienfd)cn ju einer maljrcn natür=
Ud)en @r!enntni^> (^ottcc> nnb be^o fitt(id) Ö^ntcn bcf)anptcten.
b. ^n glcidjcr ^eife f)at fic bic 5(nfnnge einc-:^ bic 5>crnunftUHil)r=
I)eiten ^erftörcnben |.i f c n b o = ni i) ft i f d) e u unb p () i l o f o p t) i f d) c n 3 f e p t i -
ci^mu^ cenfuriert.
1)ie<? gefd)af) nanientüd)
a. im 14. i^alivlnnibcvt gegen i>iitolau!3 non lUtrieuvia, ber 1848 eine
9^ei()e cenfnrierter 2nt?e uor ber ^^arifer ^•afultöt miberrief iD^iiz'nuier, Encliiri<lion
n. 457-467);
ß. bnrd) ba!3 f ü n f t e a ( ( g e m e ine C a t e v n n = SV o n ,^ i 1 , "t^cii- nid)t bloj^ bie
![^et)re an5[prad), Daf? ^Hnmnnft luib (^)laiibe einanbev nirf)t uiibei|pred)en fönnen, [onbern
e^ and} aB ^t (irf) t ber d)r i [tl i d)en ^^Ui i (of op den erKärte, bie pracambula tidei,
fpeciell bie i^nbiDibnalität nnb Unfterblidjfeit ber 3ec(e, gegen bie iöefiantUnngen gemiffer
$f|iIofo^f)en jn nerteibigen. {Denziiuier, Euch, ii. 621.)
c. Qu ber neueren ^zW. I)at ber apoftoIi|d)c Stubf bic @rfcun>
barfeit bcr praeambiila fidel bnrd) eine ^)icii)c oon (Sntfd)cibnngen ucr^
teibigt, bic gegen einige bnrd) bcn ©inflnjl ber inobcrncu 'lM)i(ofopl)ie feit
(S:artcfini3 nnb ^ant and) auf tatf)o(ifd)ein '^n^ben entftanbenen neueren 3t)ftenie
gerid)tet lüaren.
§icrf)er gc()5rcn:
a. bie gegen ben 3:rab i tto naliC' nnu= ergangetuMi fird)lie^en (frflärnngen ber
fQtl)oltfc^en 8ef)re, in^befonbere fofgenbe im Siberriife 'ii^an tain§ nom 8. (Se|3t. 1840
nnb im 2öiberrnfe_S onettl)^ oom 11. ^nni 1855 enthaltenen ©ä^e:
Ratiocinatio Dei existentiani , aiiiniac spiritualitatem, hominis lihertatem
cum certitndiiie probare potest. {Drnzhujer, Ench. n. 1488. 1506.)
Eationis usus fidem praecedit et' ad eani liominem opc revelationis et
gratiae conducit. {J)enzin(jer, Ench. n. 1507.)
Methodus, qua usi saut D. Thomas, D. Bonavciitnra et alii post ii»sos
scholastici non ad rationalismnm ducit, neque causa fnit, cnr apud schohis
hodiernas philosophia in natnralismum et pantheismum impiniieret. (Drnzivncr,
Ench. n. 1508);
ß. bie 55erurteiaing De^^ ei)ftem^ Oon Öainennaie>, ^ivi nad) ber an^brücf*
lidien ©rflärung G^rcgor^ XAT and) n^cgen feiner Hon ber fat()oIifd)cn 8el)re ab=
n)eid)enben @rf enntniöt^eorte Dermorfen innrbc. {Denz'nKjpr, Ench. n. 1476);
y. 2)ie i>ernrteilnng bc§ .'permef if d] en ©Dftem^, 'dü^^ and) beeilialb eenfn-
riert Unirbe, meU e§ Hon ber aUgenu-inen 8ef)re ber fat()oUfd)en Sehnten be:,üglid) ber
93einei|e für^ ® afein (^otte^ abmeiert. (Deuzhigrr, Ench. n. 1487); '
r?. bie 53ernrtei(nng nmnd)cr o n t o l o g i [t i f d| e n' 2:i)efen. 2)er Öömencr ^^IJrofcffoT
Ubagl)^ t)Otte unter anbercm and) bie 9?ef)anptnngen anfgcfiellt, baj3 mir anj^cr
nnferem eig enc n Innern nid)t§ Üb erf.innUd)e s ol)ne Unterricht nnb
folgltd) in let^Uer ^nftanj nid)t ot)ne göttlidje Cffenbavnng evfennen;
ha^ ftd) bte metapf)l)fif(^en Sa()r betten nnb nam en tl i d) @ otte^J 3: af ein
§ 2. 3)ie itotürt. ?5öl)Hlf- ^^'^ incnfc^I. 5'ernttnft ;^ur ®r!cnntni^ ber praeambiila fidei. 9
nid)t ftreng betreifen Uffen; ba^ alle berartigen SBeineifc niehiiefir auf
ein ein fletuiffen natürHd)en (MIaubcn berufen unb auf i\cn soishs c()7n))ntn/s
5urücf,^ufü^ren finb. S^icfe Sä^c irurbcn burd) ®efvet ber röniifrf)en ^nquifitiou
üoin 18. Se|3t. 1861 unb burrf) ba§ t)oui ^apfte bcftätigte -^cfvet ber ^ube^-fonc^vcivitiou
Hon 1843 Henuorfen;
c. bie 33crurtei[unn bev ^etiren be;? ÜJJündjeucr ^h-ofeffor§ ^ a f o b ?^r o f) f rfj a m m e r.
ÖJegeu i()n unb feine (s^efiuuungögenoffeu bat bev apoftolifd)e @tub( and) ba§ i>ev=
mögen unb ba§ 9?ed}t ber 5>ernunft unb ber gefuubeu ^biUfopbic iuucr-
balb ber (^ren,^cn ibrer 3»ftönbigt:eit nad)briid(id) beniorgebobeu. So
fc^reibt ^in§ IX. aui 11. 3)e,v 1862 an ben (Sr^bifdiof uou lO?ünd)en: „Vera ac sana
philosophia nol)ilis;siuiuni suuni locuui haltet, cum eiusdeni [ihilosopliiae sit,
veritatera dilioeiiter inquirere. ac perniultas vcritatcs percipere, bene
intelligere, promovere, earnmque plurinias, uti /)ei i'.ristentidnt , mdura)}},
attrihuta, quae etiani tides credeiula proi»onit, per (n'(iunu')if(( er suis priurtpiis
petita demonstvarc, rimlicarc, defcnihre. {Denzhujer, Euch. n. 1526.) 5?gt. ^ie
euftiflita ^|tiu§ IX. üoui 9. 9?oli. 1846 bei Dciizinticr n. 1496.
(1. Tivo n n (^ c iii e i n c 33 a t i f a ni f rf) c >{ o ii ^^ i ( l)at in feiner b o i^
in a t i I ff) c u ^ o n ft i t ii t i o n u o in t a t d o I i f rf) c n 65 ( a n b c n f olncnbc ^Inilu'^
f)citen befhiiert:
y.. (*»)ott, bev 2 cl) Opfer unb .perr aller I)int3e taun buril)
b a 5 n a t ü r l i d) e Ö i d) t ber ni c n f d) l i di e u ^^ e r n un f t a ii v ben e r=
fd^affenen ^iuGCu mit (v^elui J3l)eit erfiuint lue r ben. Ecclesia
tenet et docet, Deiim, iPium omnium principium et finem, natural i
humanae rationis lumine e rebus creatis certo co^nosci posse. (*ai).
2 de revel. i^cjl. Can. fl, 1.
ß. rie iiberuatürlid)e Cffenbarnui-^ ift ^ur (irfenntnii? ber uatürlid)en
ilMU)rl)eiten nidit abfolnt notlueubiii, l)tlft jebod), h([\\ biefelben uon
allen expedite, firufu i-erfitin/inc et nuJIo adniijio rrroir ertannt merben
fönncn. ('ap. 2 (1(^ revel.
/. Ter ü b e r n a t ii r l i d) e (*•> l a n b e i ft uou bor u a t ii r 1 1 d) e u
orte n n t u i c> (>3 o 1 1 c c^ unb bev ^ i 1 1 e n i] e f e I3 e v lu e f e u 1 1 i d) u e r =
|d)icbeu. Cap. >) de lide. Si (juis dixeiit, tideui diviuaui a natu-
rali de Deo et lebus moralibus scientia uou di.stiu'iui .... aua-
tliema sit. ('an. 111, 2.
0. (Sc^ i^ibt \u\d) ber tatl)olifd)en Überlieferuni) eine boppelte (vr =
tenntnic>orbnnnii, iierfd)ieben nid)t nur bem '].M-ineip, fonbern and)
bem (^enenftiinbe nad) : bau ^}.^rineip und), u^eil mir in ber einen traft
nnferer n a t ii r l i d) e n ^< e r n n u f t , in ber anberen traft i^ ö 1 1 1 i d) e n d^S l a n ^
bcn^ö ertenneu: bem Wenenftanb e nad), med nuv aujler ben ^^intl)rl)eiten,
bie bie n a t ü r l i d) e i^ e r u n n f t e r f a f f e n t a n n , 0^ e li e i m n i i f e ;,n i)lau=
ben imrgeftellt merbeu.
Hoc quoquc perpetuus Kceh'siar eatliolicac cunseusus tniuit et tenet,
duplicem esse ordineni cognitionis. uou soluin prineipio, sed ol)iecto etiani di-
stiuctum : principio quideni, quia in altero naturali ratione, in altero Hdc diviiia
cog-nosJcimus ; obieeto aiitcni, quia praeter ea, ad quae naturalis ratio pertinirere
potest, eredenda nobis jiroponuntur ni.vsteria in Deo abseondita, quae, nisi reve-
lata divinitus. iniioteseere non possunt. Cap. 4 de fide et ratione.
e. ^s\\ ber (fnet)ffita Apfcnd Pafris uom 4. 5(nnni"t ISTO erörtert
Veo XIIl. in anocie.^eidiueter Ü^eife bie iHufgaben ber d)rtftlid)en '].^l)ilofopbie
unter ij^crnfung auf bie imu nnc^ oben annefül)rten (^teilen ber bedincn 2d)rift.
Primo loco magims hie et praeclarus ex humana i-atioue fructus
capitur, quod illa Deum esse demonstret . . . Deiiide Deura ostendit
omnium perfectioiiuui cuniulo siiigulariter .excelleie .... Ex quo
10 3:^coIogifc^c (^r!cnntiiif4ct)i-c. -— (Srftcr ^Hbffliititt.
consequi perspicmim est, ut linmaiia ratio plenissimam verbo Dci
fidem atque auctoritatem coiiciliet. . . . Pliilosophia iter ad veram
fidem quodammodo sterilere et iniinire valet . . . quamobiem a ve-
teribus modo praevia ad christianam fidew instltutlo, modo chri^fianiami
praeludiiim et auxilliim, modo ((d Evangelinw paedagogus iioii imiiio-
rito appellata est.
auöbcri^evmmft. 5. (S)ott ift bcr llrljebci* bcv nntüiiidjcii itiib ^cr übcrntttürüd)cn Orb=
imug. ^eibe Orbninin^n ergänzen fid) ciuaubcv. 51hic> Q>Sott in bcr ^JJntm*^
orbmnig grunbgdcgt, l)at er in übcrnatür(id)cr ^L^eifc in bcr (Mnabcnorbnnng
uodenbct, unb um« er in bcr (^nabcnorbnnng luMfcnbcn woUU, I)at er in bcr
^J^atnrorbnnng cjrnnbgelegt. ^n biefer J^MinbanicntaliPnl)rl)eit lictjt ber allgc=
meine (J^rnnb nnfere^ Sa^Ci^^ i^on bcr ucrnünftigcn S'rfennbarfcit nnb (Mc=
ungf)Ctt ber praeambiila fidei. Sic eiiim lides praesui)i)oint co^iiitionem
naturalem, siciit gratia naturam et ut perfectio perfectibile. S. Th.
1 q. 2 a. 2 ad 1.
'^M]l. .s^-) c i ti r t d) , Xoninatifd)o Ihoolof^io 1 «j 27 unb 2S.
"^yiad) bcm biioljer (befugten ift fat()o(ifd)e ii>nl)rl)cit :
xie ^^b'ätiflfcit ^- '^cr ^?cnfd), nnb ^^wav bcr 'JJicnfd) in feinem bcnnaügcn gefanc-
^'VeSt naÄv " ^ ^^ oiJftt^Ji«^^ \)at in fciucr Vernunft bic natiirlirf)e ?^'iil)igt"cit, bic prae-
erbfiinbc. ' ambula tidei mit (^eun|l()eit ;^n erfennen.
galfd^ ift mitt)in:
a. bic öel}rc ber 9?cf orm ator cn, i^ajancr nnb ^^^in'eniftcn,
bcr 'I>icnfd) Ijabc bnrd) ben SünbenfaÜ bicfc natürtidjc ^'liljigfeit ticr(orcn,
fo bag jebc uial)rc (Srfenntnis^ (^otte^o unb gött(id)cr l)ingc Dt)nc übcrnatür^
nd)e Offenbarung nnmöglid) fei. Cpfenbo* ober U( tra fnpranatura*
( i g in u !§) ;
b. ber pl)i(o| opl)ii c^c (Stcpticiomi^o, bcr iuic> pljilofopljifc^cn
^rünben, olinc ^Mrffid)t auf ben SünbcnfaU, bc()anptct, ba^ Ci? be^ügüd)
bcr 'Baf)r^cit über()aupt ober bot^ uienigftcn>? bc^üglid) jener übcrfiunlidjcu
5öaf)rf)eiten, bic man praeamV)ula üdei nennt, für bic nienfd)lid)e il^ernnnft
feine (^kiüigljcit gebe, ^öenn ba()er WiMitaignc (t 1592), and) ^nct
(t 1721) in einer nad) feinem Xobe gebrudten Sd^rift bic 'JJotiuenbigfcit
be^ Offenbarungeglanbcn^^ auf pl)itofopl)ifd)c Sfepfi^c^ grünben, fo ift ba^
eine falfdjc nnb gefä()rlic^c Tl)CDric, bic fo(gcrid]tig anftatt ben d)(aubcu ^u
ftnl^cn, bic natürnd)en ^unbamente bci^ (^lanbcn^:^ ;3crft()rt.
20. 2. "iDer iDicnfd) uermag bic praeambula fidei ,yi erfennen bnrd)
o^ne OfSli bag Öid)t ber 33ernunft am bcr natür(id}cu ^\?e(torbnung , alfo aud) ol)nc
^""3,;,J,j;;fj"°^S3ei{)irfe ber Offenbarung unb bee miuben^^.
••piermit fte^t im SBiberfprnd) bcr in nnfcrcm 3alU'I)uubertc u^eit ncr^
breitete ^rabitionali^^nne. ^in Äampfe mit bcm ^Hat ionaIicmm^> ftellte
Süualb (t 1840) bic Öe()re auf, ba^ bic menfd)üd)c 53crnunft alte il)rc
(Srfeuutniffe nnb begriffe, ine>befoubere bic rcligii3fcn unb fitttid}cn, nnr
burd) Uuterrid)t ücrinittetft ber Sprad)c empfange nnb empfangen
fönne. 'Da^er fei cc> abfolnt notmenbig gcun-fen, ba|? bcr crfte lUcnfd) bnrd)
(^ott felbft ober bod) burcf) ein non @ott nntcrridjtctc^o l)öl)crce ilVfcn untcr=
richtet morbeu fei, nnb gumr nid)t ctma bIo{3 - \m^ rid)tig U)äre - bc^üglid)
überuatürlid)er 5Ba()rt)eitcn, uicnn fo(d)e bcm il[)ieufd)cn :^n teil iDcrben fofiten,
fonbcrn aud) bejügrid) bcr natür(id)eu ^4Bal)rl)eiten, ber praeambula tidei.
§ 3. ^rriflc ?0?einitn(^cn. 11
liefen Untcvrid)! ^nbc inm (^ott ititrflic^ im ?(nfangc bcn 9]?cnfrf)cn erteilt
imb il)nen fo mit ber ^Sprarfic bie in ben SBortcn entl)a(tcnen ^bccit iuitc|C
tt'üt. ®o f)ätten bann in ber ^J^Jenfdienfamilic nnf bem '^tc\c ber Über^
lieferung mit ber 3prad)c and) bic Qbeen nnb iiHil)rf)eiten fid) fort(^cpftan,^t
t)on C^eid)(cd)t jn C^c|d)(edit. 'Die ein5ige CneKc alter 5Bal)rl)eit nnb ber
mit i^r uerbunbcnen (;^eunf3l)eit [ei ba^er bie Cff^nbarung nnb bie fie fort=
pflan^enbe Übcrliefernng.
^er Xrabitionalic^mn^^ unterfd)cibet fid) mefenttid^ oon ber Öel)rc ber
Sftcformatoren nnb ^anfcniften babnrc^, ba^ er
a. bie ^^otmenbigfeit ber Cffenbarnncj nnb bct-' Unterrid)te« nid)t anf
ben Sünbenfad, fonbcrn anf bie menfd)lid)e 9?atnr felbft grünbct nnb
]). bk D^otmenbigfeit einer übernatürlid)en Cffenbarnng nnb ©nabe nid)t
für ben einzelnen '^3? enfd)en bcjüglid) ber ])raeambula fid ei bcl)anptet,
fonbern einesteil« bie natürlid)e Überliefernng nnb anbernteilc^ bie natiirlid)e
33ernnnft alc^ geniigcnb erad)tet, um ^^nv (Srfenntniij biefer 35^a^r{)eiten ,^1
gelangen.
^m tvabitioimliftifdien Suflcmc ift 503 a ti v c ? mit ^ a l f d) c in ucriiuid)!. ii' n li v ift : _'i .
a. baf? Untcrrid)t uiib Ükrlioferung lln^ foniit Mc '^(utoritüt .'oaiiptqucllo aller iiMUinc; ltlt^
mciifd)li(^cn, nnnicntlidi ber religtöjcti itiib [ittIid)oii (Srfeiuitnii^ auf C5rbcn ift, iinb baf? V^'.'^J'vJj^'-''f !"!,
biefer 5d)al3 ber überlieferten ii'alir()eiten in ber nienfd}lid)en ('»kfeUfdiaft biird) 3prnd)e, "^''^inJI'.
(Sitte iinb (5r,^ie{iiinfl fid) fortpfIan;,t;
b. baf? (Mott irirflid) bie erfteii 'JJ^Mifdjen burd) übernatürlidje Cffenbarutu^ untere
rid)tet nnb er',oi]en t}at, wn^ ber inenfdjlidieti i^iatiir iinb ihrem 5iNerbä(tniffe ;,u CiU^tt
f)öd)ft ongeineüen mar:
c. ta^ bie aus! ber Uroffeubarung ftamineube unb unter allen ^Bölfern burd)
©proc^e nnb Überlieferuiui fid) fortpflan.^eube (frtenntui^5 unb Sitte in Sirflid)teit t\('
.Jauptquelle aller menfd)lid)en if^ilbuug unb namentlid) aller religiöfen (5rfenntni§ nn^
Überzeugung ift ;
(1. baf? ber ilK'enid) feiner Statur nad) ein geffllige§ iÜ?efeu iü nnb nur in ber
mcnfd)lid)en öefellfdjaft feine entfpredjenbc intelleftuelle, rittlid)e unb religiöfe (Sutmide
lung finbet unb obne bie Ö5cfellfd)aft unb it)ren Cfinflnf? nermilbert.
S^ogegen irrt ber Jrabitionali^'inu^^ barin:
a. ba\^ er bie abfohlte iltotmeubigteit einer übernatürlid)eii Offenbarung be-
banptct ;
b. ba^ er ber Vernunft bie l^töglid^feit abfprid)t, burd) ihre natürlid)e ,"yöl)igfeit
,Vir GrfenntniS nnb (^UMninbeit ber 'iiMihrbcit nberbaupt unb ber ijracambula ti<loi "in?
befonbcre .^n gelangen nnb foiuit xHutorität unb Unterricht für bie ei n,^ ige Cuelle
nienfd)lid)er ill'aljrljeitCH'rlenutuiö ertlärt.
(5ö ift and) nidjt ein,^nfeben, mie ol)ne biefe natürlid)c ^^öhigfeit ber '-iH'rnuuft
nnb bereu 3?etliätigung (2prad)e, llnterrid)t unb (glaube miJglid) mären , ba ber ^.Vceufd)
JQ nid)t im ftanbe märe, bie £prad)e unb ben Unterridjt ,^u nerfteben nnb Hon ber CiMaiib
lüürbigfeit be§ i^ebrers fid) ,^u über.^eugen. Xe^balb ,vn-ftört aitd) ber Irabitioiiali^oiuiii?
mic ber ©feptieiönius bie ^.^orauöfetMing be^ {*'Mauben!§.
3. 3[Benn ber i^ernnnft bie ?^iil)igteit, bic praeaml)ula tidei ^n ^
22.
erfenuen, ,^ugef|3rod)cn mirb, fo ift barnntcr fclbftucrftänblid) bic inbi oi= '^''iPmnmfr "^
buelle ii^ernnnft gemeint. vamennai?.
jDic!? ift l)cruor,^nl)cben gegen l'amenuai^ (f 1854), ber lel)rtc,
uid)t bie inbiüibneüe, fonbern bie allgemeine ober (^efamtuernunf t,
ber sensus ronmitütis (sens coninnnn gemäl)rc ^iLMd)rl)eit nnb (V)cminl)cit.
1>k^ (3t)ftem fd)Iof^ fid) an bcn trabitionaliftiid)en Wrnnbgcbaidcn an nnb
bilbete gemiffermaHcn bic (irgän.ynig bcc^fclbcn. 'K^cmx niindid) bic Xrabition
ber ein;^ige illV-g ^nr iilHi()rl)cit ift, fo crl)ebt fid) gegenüber ber 'JJiannigfal-
tig!eit ber menfd)lid)en nnb ,^umal ber rcligiöfen Überlieferungen bie ?vrage,
meldie unter biefcn ^rabitionen bic mal)re fei. , .s>icr lag nun bie '^liilmort
12 2:f)eotogtfd^c ®rfcnntni§(cf)ve. — @rfter 5lbfc^nitt.
iia()c, nirf)t pavttfulärc mit tl)vcn gegcnfeitigcn ^^iMbcrfpvi'ui)cn [cicn c^:?,
fonbcni bic uni ncr fnU\
%U> aber i^imcnitnie^ dorn (^Hauben uiib bcr !si\xd)c abfiel, i^^b er
feiner öe^re eine gan^ anberc üföenbnng. 9^nn unir i()m bcr seiis commuii
^a^o Urteil be« ^^olfe»?, be,ve()nngc^iueifc ber ll^(enfii)t]eit, in bcni bie nött(id)C
iöermmft nnb ber göttliiiie 'iiMlle fclbft fiel) anvipred)e. Triefe 2c[)xz batre
mieber i()ren (s^ninb in beni pantl)eiftifd)en ^iinibne, beni ber nng(ürflid)e
i^imennaic^ anbeinigefallen umr, nnb nad) bem i()ni bie (^)efamtuenmnft nnb
ber (^jefanitunKe bie göttnd)e ^ernnnft nnb ber gött(id)e ^IMUe fetber Juaren.
5(nd) bav 3l)ftein l^imennaic^* le()nt fid) mie jcber ^^'^'li^'i^ ^^^ ^i^ic
'-li.Hil)rbeit an, bie eö entftedt. ^Hderbiniv:^ ift, iinio bie Überlief ernng betrifft,
bie ^HUgemeinbeit ein ,Uriteriuni, bnrd) U)e{d)eö bie iual)re Xrabition uon
fatfdjen !Xrabitionen nnterfd)ieben U)erben fann. 'Hnd) iH\^üglid) ber Urteile
be£^ gefnnben IWnifdicnoerftanbe^o ift hk allgemeine Übereinftinunnng ein
^riterinm ber ^-ll^abrlieit. ^aranc^ folgt aber nidit, bafl bie inbiinbnelle 3,^er=
nnnft nnfäl)ig ift, bie natürlidjen 'iiMibrl)eiten jnit (V)eunf3l)eit ^n ertennen.
^{elmel)r l)at gerabe nmgefel)rt bie allgemeine Übereinftimmnng bie i3nuer=
läfügteit ber ©in^eluernnnft ^nr 33orancM*e^nng il)rer ^Intorität. ^enn bec^-
l)alb ift mal)r, unvo alle für uial)r bullen, meil bie^ö allgemeine nnb fonftante
5nrmal)rl)alten aller bemeift, baf^ bie gefnnbe ^^ernnnft in jebem OJienfdjen
bie fraglid)e ^^lnil)rl)eit mit (*9euii6l)eit ertennt, nnb baß ?lbtiieid)nngen baoon
anf ^rrtnm bernben. ^Tnire bagegen jeber ein.^etne nnfiibig, bie 3Bal)rl)eit
ntit (ii)euii|ll)eit ,yi ertennen, fo uniren ev and) alle in ibrer (*oefamtl)eit.
©etin'ffeit bev ^' ^^' unferer oben bemiefenen ^l)efe ift and) an^gefprodjen, baf^ bic
^^ernunTtcvfcmiV (^5emi|^l)eit, Uield)e bie blofle '^H'rnnnft uon ben praeainbula tidei erlangen
'"^- fann, eine oerniinftige, b. b. inif ^ernnnf teinf i d)t bernl)enbe (Sr =
fenntnic^, b. b. ein oerniinftigev 'll'iffen ift. Tiefe (>)eun|lbeit fann man
and) alc^ natiirlid)e be^eidinen im Wegenfat.^ ;n ber anf ber C%inben^o==
erfenntnic^ bernbenben, bie unr ii b erna t iir li d)e C^k)iM|ll)eit nennen fönnen.
r^er (An'nnb ber natiirlid}en (^eunf^l)eit ift entmeber bie eigene C5{nfid)t
in bie ii^ a b r b e i t b e r 3 a d) e ober b a c^ g l a n b m ii r b i g e 3 ^ ^^ 9 " ^ -'
einec^ anberen. ^^in^nn bie ])i'aeanil)nla tidei and) anf bac> ;]engnii~ ber
Altern nnb 'i^ebrer l)in in natürlid)em menfd)lid)en (^)lanben für umbr gel)alten
merben fönnen, fo ift bod) i)k\' nnr bie ^)iebe uon ber anf eigener ^infid)t
in biefe 'iiMil)rl)eiten bernbenben '^^ernnnftgeioinbcit, bie entmeber nnf bie
nnmittelbare (vin]'id)t in bie ^ii}al)rbeit ber 2ad)e, ober, une bei ben prae-
ambula tidei. anf bie anc^ euibenten (Nhiuiben logifd) rid)tig gefüljrtc ^De=
monftration fid) ftülit.
.piermit fteben im ^il>iberfprnd) jene mobernen 3l)fteme, bie, fei e--^
anf (^hnmblage ber fogenannten (sUanbenc>p btlof opl)ic ^acobi^o
(t 1819) ober anf (^h'nnb 1 1) e o f o p b i f d) e r ober o n t o l o g i ft i f d) e r 9ln^
fd}annngen bie ^^el)anptnng anfftellen, bie natürlid)e rsnMin|l()eit oom Tafein
(^otte^ fomie ben praeambula fidei überbanpt griinbe fid) nid)t anf 3>ernnnft=
eöiben5 ^^^^' Temonftration au^o euibenten 'il>abrbeiten , fonbern bernbe anf
bem nnmittelbaren nnb nnfreimilligen 3^iirmal}rbalten ber nn? angeborenen
ober bnrd) nnmittelbare 3lnf(^annng nm einlend)tenben ;jbee Q^ottci nnb bcr
übrigen 33ernnnftma^rl)eiten.
scfira^ifcn bcr ^' ^i^^)venb lütr anf ber einen 3eitc nad) bem '^^ic^bi*i'i9<^» bie ^al)tg=
^^Si'tnic-"bcv'' ^^^^ nnferer S?ernnnft, bie praeambula fidei mit (snMintll)eit 5n erfennen,
natüludici? fcft^alten muffen, ift cö anf ber anberen ^eite fatl)olifd)e '-ß}al)rl}eit , ba(3
j^a^rljeitcn.
§ 4. 3>pnb. 3?enunfc u. b. ocvin'mft. Ökniii^()eit b. ©(oubtvüvbigf. b. Offenb. ii. b.^ird^e. 13
bicfe 5äl)it3fcit ber Vernunft, ^imuü im gefadcueu ^Jlteufc^eu, megen il)rev
:iDefet:tibüität imb ber i)erfd)iebcnftcn ,ptnbcnn|fe ind)t an^$xdd)t , um allen
yJZcn|cl)cn 5U je ber 3^^^ ^^^^^ ^^"^^^ 3^^^^U^'f ^^^^ ^rrtitm üotUom-
men freie, u o H ft ä u b i g e (Srf emituir^ aller biefer natürlidjeu 35>al)rl)eiteu
51t Derfd)affen, imb Mf^ bal}er aurf) |cl)on be^üglicl) biefer 3Ba^rl)eiten bie
göttlid)c Offenbarung, 3UHir nidU abfotnt, aber bod) moralifd) unb re=^
latiu notmenbig ift.
§ 4. i^uu bcm ii^ciüctfc unb ber ucruüuftigcn (^ciüi^t)cit ber (i^laulj-
luürbigfcit ber Cffcubarmig «nb ber Äir^c»
5Pg(. ^ctnricf), 3)ogmatiicl)c Stjeologie I § 34—38.
I. %m ber (^rfenntni<3 ber praeambula fidei !ann bie 33ernnnf t «jijygjilj^it j,,,^,
bie 'JJtöglid)leit nnb in i^erbinbnng mit bcn Xl)at|ad)en ber @rfal)rnng •';,''^5^'5"^'J^[j'^,
nnb ber (^cfii)id)tc bie ^ongrneuä fomie and) bie 9tot men big teil einer lililen c'|fiMlba=
übernatürlidjen Offenbarung nnb einer unfel)lbarcn Öc()rautüritiit mit ''2"?vmmftf''
uernünftiger @emi|3l)eit folgern. 'Der ^kmeic* für biefe iBal)rl)cit mirb in
ber 5lpo log etil gcfüljrt.
II. r^n ^^e^ng anf bie (irfcnnbarfcit ber (^lanbmürbigfeit ber über-,,,, , -*i- . . .
natnrlid)en ^frcubarnug nnb ber .Uird)e i|t ec> tat()olt) d)ec> SDogma, t-ev übentatüv
ba|3 bie (^Maubmürbigfeit ber ^nm ,V)eile ber ganzen 'I^t e n f d) ^ '**;;■; Jj^tr
l)eit im 5lltcn nnb 9?cnen ^nnbe gegebenen, in ß^riftur> nnb 'i^n-mmu.
feinen 51 p 0 ft c l n 0 0 1 1 e n b e t e n Offenbarung, f 0 m i e bie (^ l a nb -
m ii r b i g f c i t ber t a 1 1) 0 1 i f d) e n Si i r d) c a u ^^ 0 b j e 1 1 i 0 e n (^ r ü n b e n
mit uernünftiger C^hnuiilbeit fid) bcmcifen täjst.
^ic ^^emeivgrünbc für bie (^lanbmürbigt'eit ber Offenbarung unb ^c^' M„iivfi"'(iv(ii-
yhrdje mcrbeu motini crcdibilifatix genannt, ba fie bie 33ernunft überzeugen, i.iiit.itis.
ha]^ bie il)r 5n glauben oorgeftcUten il!iMil)rl)eiten glaubmürbig finb, meil fie
uon (^ott geoffenbart finb, unb ba|l bie l^'ljrantorität, bie biefe !3liHil)rl)eiteu
uorfteKr, glaubmürbig ift, uicil fie oon (^ott eingefetit nnb mit Unfcl)lbarteit
au^ögerüftet ift. ;5u bcn niotiva credibilitatis gcljoren in ^erbinbung mit
bcn praeambula fidei unb anbereu uatürlid)eu gcmiffeu ii?al)rl)eiten jene
fid)tbarcu ^'^idjcn nnb 'JJierfmale, mit benen (^ott ba^o (il)riftentnui nnb bie
^tird)e auc^geftattct bat, bamit jebe gefuube unb unbefaugene Vernunft bcn
göttlid}eu Urfprung \\\\^ bie ^-liMibrbeit berfelben mit uernünftiger (^emif^ljcit
hi\xmi^ erfd)liej3en fann.
^agi auf ^k motiva credibilitatis geflutete UrteU, bie Offenbarung ,,,^,i^.r|^;,^ ^,.^.
nnb bie ^ird)e fei glaubmürbig, l)eiJ3t mdicium credibilifatü. ' 'liihint'Mtfs.*'
Da^ö iudiciuni credibilitatis ift mefentlid) ocrfd)ieben oon bem
(^lanbeuc^aft (as.^ensiay /idfl), une bie niotiva credibilitatis mefentlid)
ocrfd)icbcu finb oon bem inothiDu i>^zx ohiectum formale fidei ^ bem C^3l au=
bcn^ögrnnbc, ber, mic mir fpäter ]el)en merben, einzig unb allein bie giUt=
lidie 5(utoritiit ober ili.Hibrbaftigtcit ©ottec^ ift.
Unfere 3:i)efc ergibt fid): 2!>.
1. aib:^ ber beiligen 5d)rift beo :?llteu nnb 9^teuen Xeftamente^:^, fi^^,JX^
bie eine grofK '^Ipologie ber mal)ren ^Keligion nnb ber mal)rcn -^^ii'^'^)'^ '^'eM?JSi»v'^
ift. Uu5äl)lige :'Jiale beruft fie fid) für bie :ii3al)rl)eit ber altteftamentlid)en Umx offenoa.
mie ber ueuteftauientlid)eu Offenbarung auf fold)e ^emeic>grünbe, namentlid) ^^^''-j^^^^'^^^'l^lf^-
anf 'ii>unber unb erfüllte il^eiefagungen. T)a!? l)at (£l)riftuv felbft bei inelen"""®'!^,^;''^^"
Q^elegen^eiteu getrau unb um biefer Semeife, miüen bie Ungläubigen für
liiiii:
unent|d)iilbbar crtliirt. 2lud) jagt ^ic l)ci(igc 3d)rift oft, (Mi ()nbc gcrabc
be!?l)aUi feine (^efanbtcu mit bev .Straft ber ii?imber iiub bem V'id)te ber
:h>cii5fagimgen am^geftattet , bainit fic ah nbttlirf}e (^efnubtc firf) au^oiucifen
fön Uten ;
2. luic^ ber S^rabitiou. (^kftnl^t auf i)ic ^el)rcn ber t)eiligen 3rf)rift
()abcii bie l)eiligeu Leiter uub bie !Il)co(oi3CU, iiamentlid) bie ^^(potogcteii, unter
iBiUigmig ber ,Uird)e bie ^al)r()eit bec> (5()riftcntunbo uub ber AUrd)e burd)
bie niannigfaltigften uiotiva credihilitatis ju beiueifen gefudjt unb luirtüd)
(leuüefen. ' 5(uf ^runb biefcr :©euieife l)aben fie fobanu getcljrt, baf^ ber
(S3(anbe be^ ßbriften uid)t ein grunblojccv (eid)tc^läubigei? unb infofern blinbe^:^,
fonbern ein niüt)lbegrünbete!? unb uerniinftigev; ?snirunil)r halten fei; ja ein
leid)tfertigeo (Stauben fei tabehivuiert m\^ unerlaubt, ba eine gcnügenbe ucr==
nünftige ^ciiü^t)eit non ber(Mlaubiuürbigteit eine ^Hn-auc>fet^ung bev (^)laubenc> fei.
Nihil intei'im credani, uisi nihil temere credendum; temere
pono creditur, quodcunque sine origiiiis agiiitione cveditur. Ter-
fttlL, Adv. Marc. 5, 1. Quis potest credere, nisi aliqna vocatione,
hoc est aliqua reruni testiticatione tau^-atur. Auf/usf., Ad Simplic
1. 1 q. 2. Multuni falluntui- ([ui i)utant nos sine iillis de Christo
indiciis credere in Christum. Nani quae sunt indicia clariora, quam
ea, quae nunc videmus praedicta et imideta? Augnsf.^ De fide rerum.
ÜHd)arb uon ^t. 33ietor menbet fid) an (^)ott: si eri'or est, quem
credimus, a te decepti sumus: iis enim si^nis doctriua haec
(^onürmata est, quae uisi a te tiei i nou ])otuerunt. De Triuit.
1, 2;
aus bev M)vc ber -'>. (\m hiiii a u c> b r ü d l i d) e n (^ n t f d) e i b n n g e u b e r Si i r d) c , be=-
mn(}e: [onberc> in nnfercr 3^'^^/ ba biefe ^ii>a()r()eit uon ben ^Uationaliften unb anberen
geleugnet unirbe. 3o nuqlte ^a Uta in ir 1H()7) in feinem ^^^ibcrrufe and)
bie !Il)efe unterfd)reiben (8. 5ept. 1840): Ratio cum certitudiue autheu-
ticitatem revelatiouis, dudaeis per MoyscMi et clii'istianis per Jesum
Christum factae , probare valet. Unb in feiner Cvncijflifa oom
9. '^loüember 184() ertliirt "i^iuv iX.: Huuuiua ratio, ne . . . . de-
cipiatur et erret , diviuae i'evelatiouis factum dili^-enter inquirat
oportet, ut certo sibi constet, Deum esse locutum. . . . (^uam multa,
quam mira, quam splendida praesto sunt ar<»'umeuta , quibus hu-
maua ratio luculentissime eviuci omniuo (lebet, diviuam esse Christi
religlonem ! .... Itaque liumaua latio ex spleudidissimis hisce
aeque ac firmissimis arg-umeiitis clare aperteque coguoscens, Deum
eiusdem fidei auctorem existere. ulterius progredi nequit, sed qua-
vis difficultate ac dubitatione penitus abiecta atque remota , omne
eidem fidei obsequium praebeat oportet, cum pro certo habeat, a Deo
traditum esse, quidquid fides ipsa hominibus credendum et agen-
dum propoiiit.
X)a!? ^atifannm aber erflärt in feiner Coustitutio dogmatica de
flde catJioUca cap. 8 de fide: Ut nihilominus fidei uostrae obsequium
ratioui consentaneum esset, voluit Dens cum internis Spiritus Sancti
aiixiliis externa iungi revelatiouis suae argumenta , facta scilicet
divina, atque impriinis miracula et prophetias, quae cum Dei omfii-
potentiam et infinitam scientiam luculenter commonstrent , divinae
revelationis Signa sunt certissima et omnium intelligentiae accom-
modata.
§ 4. S^nm b. 33cuuM|c u. b. iioniüiift. C^muRdcit b. (Mtoubtuürbigf. b. Cffenb. it. b. Jlivrfjc. 15
Sobaim fütjt bae ^'ou^il bei, ha^ uamcnttid) and) bic .ßirdjc, bic uou
@ott aufgeftcKte Öcljnnciftcriu ber iirHi()rl)cit, o^Ö^^ic^ «^^trd) fid) fdbft ein
grogey, beftiinbig gcgenuinrtigec^ argumentum credibilitatis fei: Quin
etiam Ecclesia per se ipsa, ob j^uam uempe admirabilem propa-
gationem, eximiam saiictitatem et iiiexhaustam in omnibus bonis
foecunditatem , ob catholicam unitatem , invictamque Stabilitäten!,
magnum quoddam et perpetuum est motivum credibilitatis et divinae
suae leg-ationis testimonium irrefrag'abile. Quo üt, ut ipsa veluti
Signum levatum in nationes, et ad se invitet, qui nondum crediderunt,
et filios suos certiores faciat. tirmissimo niti fundamento tidem,
quam pro fiten tur.
@nbüd) fügt bac> .Uou^il bcu can. :) bei: si quis dixerit, reve-
lationem divinam externis signis credibilem tieri non posse, ideo(iue
sola interna cuiusque experientia aiit inspiratione privata homines ad
fidem moveri debere: anathema sit;
4. am bcv '^uUur ber 2ad)e. C^ott ber Uv()eber ber ^^cinimtft '^•'|^,^^''l^jjj'/"^
unb bc? (^(aiibcnc> l)ebt buvd) (elfteren bic Statur luib bic ^)icd)tc bcv crftercu
nid)t auf. Tai}cv iiuiil ber übcrnatüvlidic %U b^-:-' (^Maubcu!? ,yiglcid) uer^
nüiiftig fein. Vernünftig ift ber C^bnibciiCHift aber bann, uunni bie Vernunft
einfiel)t, ec^ fei vernünftig ,vi gUnibcn, uieil fie ertcnnt, batl bic ^Hntorität,
ber fie glaubt, eine göttlidje, ober ba|l ber :3u^)i^l^ '^*>'^' (^Manbcn^o luni Öknt
gcoffeubart ift : Xon crederet , nisi videret ea esse credenda vel
propter evidentiam sio-norum vel propter aliquid buiusmodi. S, Tb.
2. 2 q. 1 a. 4 ad 2.
>]\i glauben, eine Vcl)rc ici non (^nnt geoffenbart, uuil)renb man ;,ngleid)
mit feiner Vernunft einficbt, baA foldicv nid}t unilu' ober id)led)tl)in .vveifcl-
l)aft ift, entl)ä(t einen ^-li^bcrfprnd) , ber fomol)l mit bem (vilaubcn abo mit
ber Vernunft uuoertriiglid) ift. remgemän \)at and) ^nnocen,^ XL int l^ctret
Dom 2. lUiiiV) \iu\) folgcnbeu 3ai5 uennorfcn: Assensus tidei superna-
turalis et iitilis ad sahitem stat cum notitia solum pr()bal)ili revelationis,
imo cum tbrmidine, qua quis tbrmidet. ne non sit bicutus Dens.
Hl. Vetrad)ten U)ir bcu ('»x-genftaub unb bic 9?atur bcc^ burd) bie
motiva credibilitatis gefnl)rtcn VcUHMfcv unb ber baranf rul)enbcu (SSc
m^{}c\t :
1. Neffen ("»n-gcnftanb in bie H)atfad)e ber Cffenbarnng nnb H^^^t^ ^..^, ''Jl-j^^^j^
lid)eu (Stiftinig ber ,Vird)c, ober umc^ bacM'clbc ift, bic ))ied)tmäfngfcit unb bi-Ami) blo'
(^(aubunirbigfeit , l)icr alfo bie (^bttlid)fcit ber Slutorität, ber unr glauben, '',',n,-ta\is'fl7^
fcinciomcgc^ aber nnmittelbar ^cr ^ubalt bec^ (^Maubenc^; biefcr ift uielmebr, f»"»"'"^^'"'«'''''''-
mcuigftene infomcit er anc^ lU'l)ftericn bcfteljt, am innerem (>h-üubcn nid)t
beuiei«bar unb für bie Vernunft nidjt eoibcnt.
2. ^ic @ r ü n b c , burd) mid)C bief er Semei^ö fjergcfteOt mirb, finb : ^.^ ^. .. ^f\;^ ^ ^^^.
a. g e f d) i d) t ( i d) c X I] a t f a d) e n. Tie (^cmi|ll) cit, mc(d)e bc^^üglid) J^^f^^^j'^ ^^^[f^*;
biefcr X()atfad)cn non ber menfd)(id)eu Vernunft erhielt uierbcn tann, ift \aut ift." '
mitf)iu bic auf nu'ufdjüdicn ij'-'iHl^MT'^^i berubenbe l)iftorifd)e (^3emi)ll)eit. ^n
biefcr Ve,^)iel)ung gelten gau^ inib Icbiglid) bic (^runbfiit3e ber biftorifdjcn
.^ritü. I)ag aber bie burd) genügcnbc gcfd)id)t(ic^e Qeugniffe belegten ZhaU
fad)cu non ber Vernunft abö geit?if3 anerfaunt tncrben muffen, mirb in ber
Vogif gezeigt;
16 S;f)eoIogifcl^e (Srfenntnt^tc^re. — @rfter 5(bfc^nitt.
b. geuuffe m e t a p I) ij f i f rfi c u n ^ in o r a H [ d) e foiuie p () l) f i ! a H f df) c
35^11 f)rl)citcn, tncld^e bic S5crnunft iinb eine rtrf)tige 9^atitrbcobacl)tung,
nl[ü bic "t^ljücfopMc uiib bie 9iatunDt]"fcn|d)aft , an bic ^aub geben. X)ie)e
äl^nt)rl)eitcn finb uämlid) burd)au^^ notiuenbig, um am ben gegebenen ge)^id)t^
lidjen 2;r)atfad)en einen Sd^Iug anf ben übernatürUt^en Ürfprnng berfelben
nnb fomit auf bereu ^eujei^^fraft für bie (^ött(ic^teit ber Offenbarung
3U stellen.
3Benn bal)er bel)auptet n)orben ift, \>a^ '^afein (^otte^ u. f. \v. fönne
für bie 33ernunft nur au^ ben 2^I)atfad)en ber übernatürüd^en Offenbarung,
bie übernatür(id)e Offenbarung aber nur burd) bie motiva credibilitatis
bciüiefcn merben, fo ftel)t bie^ nid)t nur mit ber fat()o(ifd)en Öe^re üou ber
^eiuci^^barfeit ber praeambula fidei im ^iberipruc^, fonbern ift aud) be^=
Ijalb fa(fd), meil bie in ben gef(^id)did)en ^l)atfad)en (iegcnben motiva cre-
dibilitatis nur in ^crbinbung mit ben praeambula fidei für bie gött-
M}t Offenbarung ^emeicdraft l)aben, ober med nur auf Cskuub ber üer-
nünftigen (^eunj3()eit ber praeambula fidei ein ihitcrienbcmeie für bie
X{)atfad)e ber Offenbarung nnb ^ird)c mög(id) ift.
(ycivfMieit ^^- "^^^ ®emij3l)eit, meld)c burd) biefe ^cmeife geliefert mirb, ift
bcv2:i)iitiari)nmbeine ma()re , aber eine blofl uatür(id)e, unb ;^mar eine (^emig()eit, bic 5ur
b?v c fSiinnlmS! -^rt^ bcr l)iftorifd)eu nnb iufoferu moralifd)cu WeiDif3l)eit gcl)ört.
3ic ift alfo
a. eine uiaf)rc (^cmif3l)eit , alfo nidjt eine blof^e, iljrer i)latm nad)
bic l)töglid)teit be>? (^3cgcuteilc> unb fomit einen ucrnünftigen 3^^^^^^^ ^i^^=
fd)lief3enbe ^^al)rfd)cin(id)feit.
^a bic Offeubaruugetl)atfad)cn gcfd)id)t(i(^e XI)atfad)en finb, fo ift bie
(^n^mi|l()eit fetbftoerftäub(id) nid)t eine nuitl)ematifd)e ober mctapl)i)fi|d)e , and)
uidjt eine p()l)fifd)e, fonbern eine I)iftorifd)c (skMiM|ll)eit. T^ie I)iftorifd)e (^c-
mif^ljcit mirb and) moralifd^e am bcm (^runbc genannt, med bie C^laub^
mürbigtcit f)iftorifd)er ^^^iig^^Mfc i^iif <^^^ruubfiit3cn bcr "Dioral berul)t. @c^ ift
I)ier alfo unter moratifd)cr (S^emin()cit uid)t eine blofl fubjettiue C^e^
mij3l)cit gemeint.
%m bicfcr moralifdicn ober l)iftorifd)cn (^*>kMin|ll)cit ber 5^l)atfad)e bcr
Offenbarung folgt fobauu mit ocrnünftiger CEinben;) bie (%ubunirbigtcit
bcr geoffenbartcu ^x^cljrc, b. l). e^ö ift baburd) coibent, haf^ ucrnünftigcrmeife
geglaubt merbcn tann unb muß, uidjt aber ift baburd) bie ,yt glaubeubc iM)re
fclbft il)rem ^nl)alte nad) coibent;
b. eine bloß uatürUd)e, mcnid)lid)c (S)emif3l)cit, fciue^omege aber
bie übcruatürUd)c, göttlid)c (^(aubencn^cmifsljcit. Taijcv ift biefelbc aud) für fid)
allein nid)t im ftaubc, biefc ^laubcnogcmif^beit bcroor^^nbriugcn. (^crabe
l)ieriu bcftanb bcr ,s>auptirrtum bcc^ .Vi^-^i'nicv , bcr bic auf ben motiva cre-
dibilitatis beru^cubc, blof? uatürlid)c, ocruünftige (^'kmiHbeit für ben cigcut=^
(idjen C^5(aubemogruub, bav obiectum formale fidei, liiclt, mao allein bic
5lutorität (^ottee ift.
§ 5. 9lame uub begriff be§ (L^5(aulion^. 17
Bmcitcr ^Itfrijuitt»
^ou bcm Glauben, ber (^lau b euer c gel, bcii (^laiibcu^ quellen
uub bcm @(aitbcn£<riif)tcr.
3uni l^erftnnbiiio iinb ^ur 33cgrüubiuu3 bev Öel)ren lunt bcr (^ianbcn^'-
reget, beii (^taubeucniiicKeu unb bem @(anbciborid)tcr ift eine tlare uub uoU*
ftiinbige (^infii1)t in biK> ^^Befeu bcv (sMaubeny evforbcrliiii. ißir betrarf)tcu
baf)er 5uer[t aiiiofü()r(irf) biv^ 5i>e|cn bc^ö (^^laubeiK> uub (cl)rcitcu bann jnv
Unterfni^nng ber Cneüen bc<:^ (^lanbeno unb feiner "")5rüpofition burd) ba-^
tircl)U(i)e öe^ramt.
I. yon ticm (Olunbcit.
§ 5. ^)inme uui) iöcgriff bcö Ö^Irtiiöcu».
iBg(. .V) e i u V i d] , 5)ügniatifd)c !J()co(ogic I § 55—61.
I. 9^arf} beni feftftel)cnben fatl)oli[d)en 3prad}gebraud}e üerftel)t man (^5,^u(,pf j,,, ^^^
unter (glauben im aUgcmcinen bao mit (^3emiRl)eit ucrbnnbcnc Jünuabr' tiemeineii.
l)ülten, meld)ec' feinen Ö)runb in ber 5lutoritiit einee; anbeten ()at, bcm man
ba<? !iHn-tranen fd)entt, batl er bic 'ii>al)rl)eit miffe unb fage.
fvft bicfe xHutoritiit eine mcnfd)(id)e, fo nennt man ^en (^)lanbcn tides , .,^.'-
humana; ijt ]ic bie gottlid)C, fides (Itcuia. .SOicrmit i|t jcbod} bcr ^icgriff noniidievci^iauoe.
fides divina im cigentlidjcn 2innc nidjt crfd)üpft. ,^]nr 3upernatnralität
ober (^öttlid)tcit be^ nbernatürlid)cn C^'jlanbenö gebort niindid) nid)t nur, h<\]^ er
ftd) auf bie 5(ntorität be^ in übernatürlidjcr ii>eife fid) offenbarenben C^^ottc^o
ftü^t, fonbern and) bajl er feinem fnbjeftiocn i>rincip nad) übcrnatür(id) ift
burd) bic iibernatiirlid)e ober cingcgoffcnc 63nabe bc^o (*»Manbcnv, burd) iucld)e
allein bcr D^eufd) in ftaub gcfei^U mirb, ben überuatürlid)eu assensus
lidei in leiften.
II. 33ou biefcm in ber tatI)olifd)cu iß^iffenfd)aft feftftel)enbcn begriffe
bec> ^taubcnc^ finb iuol)l ,yi nnterfd)eiben alle jene manuigfad)en aubcren 53e=
bentungen, in benen bav ii^ort „glauben" tcil^o im gcmöl)nlid)cn i^eben, teil^o
in oerfd^icbeneu pl)ilofopl)ifd)en unb t()cologiid)cn 3l)ftemen gcbraud)t unrb.
1. 53or allem ift „glauben" \\\ nntcrfd)cibcn oon „meinen" (opinari) ^ , . 35.
b. ^. bem mit bem ^kmnifstfcin bcr Ungcmifsljeit oerbunbenen 5ürmal)rl)altcn; ^"''''Sä'^^n""
be^3gleid)en uom ^Hil)nc, b. l). bem ^uuir mit fubjeftioer ^^oeifcllofigfcit
üerbnubenen, aber objeftio unmal)ren 5iirmal)rl)altcn, mag nun baofelbe auf
fatfd)en C^rünben ober auf falfd)en 5lutoritiiten berul)en unb fomit ein miffeu^
fd)aftlid)er :3ri'tum ober ein irriger ß)laubc fein.
2. 5lnd) oon einem l c b i g t i d) auf f n b j c f t i o c u ^cmeggrünben bc= . ?^-. .
rul)enbcu milll'ürlid)cu gürma()rl)altcn ol)nc objcltioc (^jrünbc, fei V^iir\üäViJaff
ey ber 33eruunft, fei cö ber 5lutorität, nuijl ber (^Haubc mol)l nntcrfdjicbcn ^^^'^^f"^"""-
tüerbeu. Gin fold)Ci^ 5üruial)rl)alten ift ein Vorurteil oor ©rfenntni^o bcr
3ad)c nad) il)rcr objeftioen Sefd)affeul)cit au^ rein fubjeftiocu i^yemeggrünben
unb 53orauc>fet^ungen. iDtoberne Ü^atioualiftcn, namcntlid) 3d)opcnl)auer
(t 1860) unb feine (Sd)nle, l)aben ben (Glauben fo bcfiuiert. ^lllerbing^^ ift
ber (Glaube, loie mir fpäter fel)cn merben, ein freimilligcc> 5nini)al)rl)alten
unb grünbet fic^ nidjt mic t>a^ ^jCnffen auf bie Einfiel)! in bic *Usal)rl)eit ber
37.
38.
Unmittelbare
18 3:i)coIogifc^e (Srfcnntntigletjre. — ^^^^^^iter l>(bfii)nitt. — 1, 55on beut (^(oiibcn.
(5ad)c i'elbft, aber be^()alb ift ber (glaube lucbcr ül)ne objcftiucii ikknnb norf)
ot)nc nernünfttgc @inficl)t; beim fein objeftiuer (^runb ift bic gött(ifl)c 5lu=
torität mib üon bem iinrnidjen ^^orljaubcnfcin bicfcr ^tutoritiit I)abcn luir
bie auf ^laubiDÜrbigfcit^gvünben beru()cnbc uernünftigc (^emi|3l)eit.
3. @iiie feftc Übcvjcugimg uou einer ^adjc of)ne DoIUomniene C£'in=
■■'''SjfKU.®''' fid)t in beren äl\i^rl)eit, bic fogenannte moranfdje (^euii|l()eit, mirb
uielfarf) g(eid}faU6 ^(anbe genannt, ^n bicfem ®innc fagt man 5. 33. ,,^ii)
iDcif? e« niri}t, aber id) glaube e?? feft" b, (). id) bin feft baium überzeugt.
|)ier U)irb t>a§>, \m^ ber Sinfid)t mangelt, erfe{^t burd) bie @ntfd}iebenl)eit
hc§' '^iiUn^, bie auf me^r ober minber triftigen, namcnt(id) moraIifd}en
(^3rnnben berul)t.
4. ^n neuerer 3ci^ W ^"iii^ inclfad) jebc unmittelbare (^emi^'-
ipifiiKit^^ l)cit, alfo namcnt(id) bie auf @inben5 berul)enbc, (^Kauben genannt; allein
bieö it)eid)t fomo^l üom gemeinen atc> lumi t()coIogiiif)en 3prad)gcbrand}c aller
Reiten ab unb ift gefii^rlid) megen ber baranc> uiclfad) gezogenen
Äoufegnen5en.
3)a§ iminittei' ^' ^^^^^"^^^^^f^) erflürt ^acobi (t 1819) bie Überzeugung üon ^ottee
bare' siimain'. X)afein \n\b ben praeambula üdei überl)aupt für einen unmittelbaren 33crnnnft=
bauen. ,^acobi. gj^^jj^^j^ (j^^ 23). ^kxaw anfd)licJ3enb t)at man aud) ben übcrnatürlid)en (Glauben
für eben ein fold)eö unmittelbarem g-ürmaljrl) alten ertliirt, nur mit
bem Unterfd)iebe, bag ber übernatürlid)e (Glaube nid)t fold)e ^a^r^eiten jum
(^egenftanbe l)at, bic ans bem natürlid)en 3clbftben)uJ3tfcin , fonberu burd)
bic übcruatürlid)c Offenbarung une gegeben finb, unb and) nid)t burd) bie
rein natürlid^e ^raft bec> DJtenfd)en, fonberu mit ,§ilfe ber (^nabe ^n
ftanbe fommt.
s^erÄenarf, ^' C) c r m c ^ (tl831)nennt jcbe fefte unb ^meif eltof e Ü be r=
^ermexs. jcuguug Äubcu, auf ioeld)cm (^runbe immer bicfclbc beruljc, möge nn«, mie
er fagt, bie t^cologifdjc ober bie praltifdjc Vernunft ba^n nötigen. Wie bk^
mit feinem ganzen irrigen (3l)ftcm 3ufauunenl)ängt, merben mir fpäter fel)en.
3)ie9{QtiVnaii-teii ^^ ' "^^^ 9t a t i 0 u a l i f t c u pflcgcu büi:-' ^Mffen üon Übcrfiun=
unb ber ©taube, l i d) e m Äubcu ^u ucuncu, unb bic^^ ift if)r iHn*nnnftglaubc. ^n berfelbcn
Sluffaffuug^iücife l}at bie mobernc ']3l)ilofop^ie unb rationaliftifd)c 5^^eologie
ba^ g-ürmaljrljalten fold)er ^a^c, mcldjc burd^ bic tl)coretifd)c ^^ernunft
nid)t bemiefen merben fönucn, aber auf (^runb ber fogenannten praltifdjeu
^krnunft (^ant) ober bee religio fcn ^cum|ltfeinv^ ober ^ebürfniffec^ (3d)leier=
mad^er) angenommen merben, Glauben genannt. 5(ud) bie ^acobifd)e 2^^eorie
fällt unter biefc Kategorie.
2)cr ©itlibe nad, ^ ^' ^"1^^^)^^' (t 1^03) ucunt bic ^al)rncl)mung ber (Srfd)einungcn
©üntrjer. ^(^aucu, ba« n n m i 1 1 c l b a r c (^ r f a f f c n b e « 35} c f e n c^ am ber @rf dieinung
unb ht§ ©runbco au^^ ber ^irtung (glauben.
T^er moum ^^^' ^^" ^^^^" "^^^^"^^ ^egriff^bcftimmungen muffen mir ben rid)tigeu
cMiauben^begriff. tatl)olifd)eu ^laubeu^bcgriff mol)l unterfd)eiben.
^a^ S^atifanum erflärt in ber Const. dugm. de fide cath. c. 3:
Hanc vero fidem, quae humanae salutis initium est, Ecclesia catlio-
lica profitetur, virtutem esse supernaturalem, qua, Dei aspiraiite et
adiuvante gratia, ab eo revelata vera esse credimus, non propter
intrinsecam rerum veritatem naturali rationis lumine perspectam, sed
propter auctoritatem ipsius Dei revelantis, qui nee falli nee
fallere potest.
§ 5. "üflamc unb 39egrtff be^ (S5(au6en^. 19
'iflad) bicfeu iß>ürten be» Ü3atifaninnö I)eipt glauben: in ^raft ber
übernatüvtid) eu (^(auben^gnabe frcimiHig bic öon (S^ott ge^
offenbarte 3SaI}rI)cit nirf)t nermögc eigener ©infic^t, fonbern e inj ig
lue gen ber 3(ntoritiit bec^ fiel) of f enbarenben (S^ott e^ mit ber
biefem ^tanbcniögrnnbc entfpred)enben f)ödf)ften (S)(auben;3gen)igf)eit
für tvat)r I) alten.
4 t
1. 'I>cr (^(anbe ift alfo üor allem nnb ^unädjft ein S ü r tu a 1) r^ !Der ©taitbc cm
l)alten, mitl)in ein 5(tt bec^ ^ntellefte^o. '%j5bef'^
^ieci ift in ben 5al)llofen Stellen ber l)eiligen (Srf)rift nnb ber
Überlieferung auegefprod^en, melrfje ben (Glauben alö (Srfenntnic>
ber geoffenbarten 3[öal)rl)citen be^eid^nen.
^urii) ben (Glauben ernennen luir (^ott, ben ^c^öpfer: Fide
Intelliyimus, aptata esse saecula verbo Dei. Hebr. 11, 3., unb Qefum
(£l)riftnm, feinen eingeborenen So^u: Et nos credidimus et co(/novlmuSy
quia tu es Christus Filius Dei. Joann. (>, 70. (Glauben ^eif^t f ür n)al)r
^(\[iz\\, \>a^ @ott ift: Cveden enim oportet accedentem ad Deum,
(Ulla est. Hehr. 11, 6, unb baf? Qefu^:^ (It)riftui? ber ®ol)n (^ottee>
ift: Credo, Filium JJei esse Jesum ('hristum. Ad. 8, o7 ; Non cre-
ditis, quia ego in Patre et Pater in me estV Joann. 14, 10; Haec
scripta sunt, ut credatis, quia Jesus est Christus Filius Dei. Joann.
20, ;>1. (^Hauben l}eigt anncljmen, n)ac> bic ^Xpoftel in (£^rifti 'DJamen
nnb '^Inftrag gcprebigt l)aben: Docefe omnes gentes . . . docentes eos
servare (»mnia, quaecunque inandavi vobis. Matt/t. '2S, 19. 20. X)er
(S^lanbe ift eine f e ft e U e b e r -^ e n g n n g o o n b e n n n f i rf) t b a r e n 'Dinge n,
bie mir l)offen: Est autem tides sperandaruin substaiitia rerum, argu-
mentum non apparentium. Jfehr. 11, 1. Öftcr^ö mirb ber (Glaube aud)
"Jßiffen genannt: Scio enim, quod redemptor mens vivit. Job \9,
25; Scio, quia resurget in resurrectione in novissimu die. Joann.
11, 24.
5lUerbing-^> fonnnt in ber I)ciligen 3d}rift mie im gemijljnlii^en ^prad)=
gebraud)e bac^ it>ort fiJcs and) in anberen iöebentnngen oor nnb jmar
namentlid) :
a. im 3inne non Irene (tidelitas; im .V)altcn non 35erfpred)en :
Numquid incredulitas illorum fidem Dei evacuabitV Rom. :>, 3;
b. im (Sinne Don 2i>at)rl)af tig!eit in ber bliebe: Periit fides et
ablata est de ore eorum. Jerem. 7, 2^ ;
c. im (Sinne non (^kmiffen: Omne autem, quod no« est ex
ßde, peccatum est. Rom. 14, 23;
d. im Sinne üon @lanben^4el)r e : Multa etiam turba sacer-
dotum oboediebat pdei Act. G, 7 ;
e. im (Sinne non 33 er trauen: Postulet autem in fide^ nihil
haesitans. Jac 1, 0. |)ier fann jebod) tides and) in ber gemö()nlid^en
^ebentung genommen merben; benn i^ertranen nnb ^^offnnng entfpringen
au^ bem (Glauben.
(S^ nerftel)t fid), ha% biefe üerfc^iebenen Söebeutungen be^ SBorte^ an
bem eigentli^en ^lanbensbegriff ber Ijeiligen @d)rift nnb gefamten Irabition
nid)t^ änbern.
^ag ber Glaube, ber Einfang nnb ha^ gnnbament be^^ §eileei, nid)t, mie
bie ^Jieformatoren lehrten, in bem mit ©lanben^gemig^cit nerbunbenen ^er==
20 2:l)coloi3ifd)e @vfcnntnii8(ef)rc. — B^^^f'tcr 9(li[rf)nitt. I. 3?oii bcrn ö^lauben.
trauen, burrf) ^u^'^^^i^^^n t>cr (S)ercrf)tigfeit (J()rifti gcrcil)tfcrtigt 511 fein,
ober in bcr fogcnannten fides specialis, fonbcrn in bcni günr»al)rt)a(tcn
b e r 9 e 0 f f c n b a r t e n ^Imi l) r l) e i t befle()t, ift non ber .U irci)c öftere, 5n=
Ui^t bnrrf) ha<^ S3atitanum förmlirf) nnb fcicrUrf} au«ogcfprDd)cn morben.
Qft aber bie äl^a^rl)cit nl^^ foldjc ^kgcnftanb bec^ (ilaubenö, [o ift
fclbftDcrftänbüd) bcr C^Hanbe unmittelbar ein ^itt be^ ^nteücfte)?. Credere
immediate est actus intelleetus, quia obiectum liuius actus est
verum, quod proprie pertinet ad intellectum. S. Th. 2. 2 q. 4 a. 2 c.
T^a^cr ift mcber ber illUKe, beffen clgcntümlid)er (^cgcnftanb bai: ^ute , nod)
ba^> (^cfü()t, beffen eigentündidjcr (^kgenftaub bav 5(ngenef)mc ift, ^nniidjft
Gubjcft bes (Glaube n!o.
xev(?5[mibe ac- ^- ^Hleiu bicfer '^(!t be« ^i^f^^^lcftee, burd) UHld)en berfelbe bie geoffen*
1 ''^ {.'o^jjj'j^^f 'l'' barten ^a()rl)citen für u^aljr ()ä(t , ift n i d) t r c i n n n b au ^"^ f d) l i e [5 1 i d)
'\iniH"r!rtns.'' p u r e r ü: r f e n n t n i c^ a 1 1 , fonbcrn ein ooni freien 3ßiUen gebotener
©rtenntniCHift ^actus intellectus a voluntate imperatus); benn ,^nm
gliinbigcn 5ünoal)rl)alten mirb bcr ^ntcKctt nid)t burd) bie eigene (^infid)t
beftiniuit, fonbcrn burd) einen freien nnb tngenbliaf t en ^ilMtlcnc^att
(plus credeudi atfectus).
erlaube unti -V^icriu Ucgt ein uiefentlid)er Untcrfdjicb 5Unfd)cn (Glauben nnb
mmu ilBiffcn. i^ctUercio ift purer (IrtenntnicHift ; bie il>ernunft roirb I)icr lebig==
lid) burd) fid) felbft, burd) bie eigene (iinfid)t junt 5vünoal)r()aIten
beftininit. ^i^m ©lanben bagcgcn mirb ber ^ntcKcft nid)t burd) eigene
@infid)t bcftinnnt, fonbcrn burd) ben auf oernünftigen (^rünben beru()enben
freien C^ntfd)tu(3, glauben 3U m ollen.
^c<r>l)alb ift Ms> 2öiffcn nid)t ein freiunlligcc>, fonbcrn ein nottvenbige?
^iiruial)r^altcn ; benn notttjcnbig l)ält bie ^^ernunft ba^ö für \m\)v, beffen
S©a^rl)eit fic oollfomnicn einficl)t, alfo bae unniittelbar (Soibente ober auc^
coibenten ^orau5fet3ungcn mit logifd)er ^^hnmenbigteit i^efotgerte. Assensus
scientiae non subicitur libero arbitrio, quia sciens cocjifur ad assen-
tiendum per etticaciam demonstrationis. S. 'J'h. 2. 2 q. 2 a. 9 ad 2.
^cc4)alb ift hat-' $öiffcn an fid) and) feine Xugcnb nnb bal)er nid)t oer^
bienftlid).
^n einer gemiffen ^ejielinug l)ängt bac> 3ßiffen freitid) au(^ 00m
freien Sßillcn ab, unb infofern ift e»? @egenftanb uon 'iPflid)! nnb ^cr^
bienft. ^om freien 3ßil(en l)ängt ec^ niimlid) ab, bie jur (^infid)t in bie
ilBat)rl)eit fül)rcnbcu 5(tte ^u fetten, 5. ^. nad) ber il'al)rl)eit 5U forfd)en,
^Infmcrtfaiiteit unb glcijs an^^umenben, uor 5;:äufd)ungen unb (Sop^i^omen
fid) 5u l)üten, mit anbercu ifi>orten: nid)t bac^ "^üMffen felbft, fonbcrn bie
5ur Erlangung beefelben fül)rcnbcn 5üte finb frei, ^omc aber bie @in^
fic^t in bk 3iHil)rl)eit erlangt ift, tritt bac^ 5ürmal)rl)alten ber 3Bat)rl)eit
nottocubig ein.
Gvfeiumtkjiaube ^^m bal)er ^^^ermcc^ ben Glauben, ben er (^rtenntuic^glanb en
"iif* *'S"e"^^ "^"^^^ ' ^^^' „abgenötigte ^eiftimmung ju ben ^emeifen für bie '^a^rl)cit
bc^ (Sl)riftcntum!g unb eine anfgebrungenc (Sntfc^icbcnl)eit für bie 3i>at)rt)eit
bee ^emiefenen", ben „^erjenc^ glau ben" ober ben trirffamen (glauben
aber al? „eine freie unb unbebingte ^^ingebnug an ba^ 33cmiefcne" be^
5cid)net, fo ibentifi^iert er ganj in ber Sßeife bcr Sf^ationaliften ben ß^lanbcn
mit bem "il^iffen unb l)ebt, non allem anberen abgcfe^cn, beffen 5i'eil)eit unb
^erbienftlid)feit auf.
§ 5. ^lamc itnb begriff bc^ (5^(auben§. 21
riefcm mib ii()n(trf)cu Qrrtümcnt gegenüber erHärt ba^ 33ntifanuni in ■^.j.j.jj.^pft j,^,,,
ber Const. do<i'm. de lide cathol. (Jan. 111,5: 8i quis dixerit, assen- öiaubcihoam^^.
snni iidei christianae non esse liberum, sed argumentis humanae
rationis necessario produci .... anatlienia sit.
'Mil)vcnb biv$ 'iiMffcn ein notiucnbige^^ 3^ümia^r()a(tcn ift, ift baf)er ber
(^Iiuibe ein freier nnb tngenb bafter 5lft. dl'uijt (ebig(id) mit bem 3n=
tellett, fonbcrn and) nnb uor aüem mit bem ilMüen glaubt man, nnb ßiuar
mit freiem ^-liMlleu. X^er (glaube ift ein '^Itt bee (^e()orfa m?, meil eine
freimittige Untermerfnug unter bie '^(ntorität (^otte«: Per
quem accepimus gratiam et apostulatum ad oboediendum fidei in Om-
nibus gentibus pro nomine eins. Jioni. 1,5; eine freiuiitlige ;^n^
ft i m m u n g 5 n r n c r t ü n b i g t e n 5i> a b r t) e i t : Si quis .... non acquie-
scit sanis sermonibus Domini nostri Jesu Christi et ei, quae secun-
dum pietatem est, doctrinae, superbus est. 1 Tim ti, o. 4.
datier ift and) ber (e^^te nnb tieffte (^Hninb, me^^balb (^ott (Glauben
forbcrt, nnb bae (^efd}öpf 5nm (Glauben oerpftid)tet ift, bie abfolute 5(bs
1) ä n g i g f e i t b e !o (^ e f d) ö p f e c> u o n (^ 0 1 1 : Cum liomo a Deo tam-
([uam (.'reatore et Domino suo totus dependeat et ratio creata increa-
tae Veritati penitus subiecta sit, plenum revelanti Deo intellectus
et voluntatis obsequium tide praestare tenemur. Vatic. Const. dogm.
de Me cathol. c. '». Tie entgegcngcfet3te, ebcnfo nnnernünftige ak> anti*
d)riftlid)e ^cl)anptnng bagegen unrb mit bem 5(nat()em belegt : Si quis dixe-
rit, rationem humanam ita independentem esse, ut tides ei a I )eo
imperari non possit: anathema sit. L. c. Canon. III, 1.
"Dap l}ierbei C^ott bie red)tnui feigen :?(nfprnd)c ber ^Hn*nnnft bnrd) bie
uernnnftige (irtennbarteit ber praeambula tidei nnb motiva credibilitatis
befriebigt ^at, baben mir bereite (ij 2) gefeben nnb merben ee unten (§ 8)
nod) näl)er jcljen.
)). Tn (glaube ift nid)t nur ein fveier, fonbcrn ebcnfo uicfeiUlid) ein .. n«.
übcrnatürtidjer '^ttt nnb eine iibernatürli d)e 3:ngcnb, nnb aitnn* "jf,fi;%Ä^
gilt bicö non bem Wlanben alc^ foldiem, alfo and] nom toten (Glauben,
ber nid)t non ber '^iebe belebt nnb bcc^bnlb nid)t rcd)tfertigenb ift. Über=
natnrlid) ift ber (^olanbcncHilt aber gan,> nnb in allen fei neu 'JJiomen^
ten, b. \). nid)t nur iniofern er xHtt bce 5iMllenc^, fonbern and) infofern
er 31tt bc^ö QnteUeltec- ift. ^^ie jeber iibernatürli d)c 51tt, fo ift bal)cr and)
ber ©lanbe nur in .Siraft ber über natür l idien (^nabe möglid) nnb
njirflid).
IMc be^^fallfigcn ',?lnc^fprüd)e be^ Aransicanum IF. nnb bec^ Tribentiuniiio
crnenerub, ertliirt bao ^Hitifannm 1. c. c. :>:
Licet autem tidei assensus uequaquam sit motus aninii cae-
cus : nemo tamen evangelicae jnaedicationi consentire potest sicut
oportet ad salutem consequendam absque illuminatione et inspira-
tione Spiritus Sancti, qui dat omnibus snavitatem in consentiendo
et er ed endo veritati. Quare tides ipsa in se, etiamsi per charita-
tem non operetur, donum Dei est, et actus eins est opus ad sa-
lutem pertinens, quo homo liberam praestat ipsi Deo oboedientiani,
gratiae eins, cui resistere posset, consentiendo et cooperando.
(Sbenfo Canon. III, ö: Si quis dixerit ad solam tidem vivaai,
quae per cliaritatem operatur, gratiam Dei necessariani esse;
anathema sit.
22 2:^eoIogif(^c (SrfenntniStc^rc. — 3^^citcr Tn\. I. 3.^on bcm (Stauben.
!5)er S3ett)et^ btefer SBa^r^eit nu^^ (Srf)rtft imb !Xrabitton irtrb in ber
!Be^re t)on ber (^nabc geführt; bort iinrb and) gegen bic (Semipelagianer
gezeigt, baf^ nid^t mir ber ©lanbc felbft, fonbern and) jeber übernatnr(td)e
unb f)etlfame Slnfang bc^ @Ianben^ bie übernatnrlid)e @nabe äUJ" *^vin=
cip I)at.
& ift aber gnm (SJIanbcn bic (^nabe ntd)t eüDa b(og notiuenbtg, um
bic mcnfd)(id)e ^raft in i^rer Sc^trad^^eit jn nnterftü^en unb bic bcm
(Glauben entgegenftel)enbcn ^inberniffc unb ![^eibcnfd)aftcn ^u überlinnben,
foubern bic Ö^nabc ift be^^alb jum ©tauben nottnenbig, tüeit ber (Staube,
öon bcm t)ier bic 9?ebc ift, über jebe btüj3 natürlid)e S^ä^igfeit be^ C^efd)i)pfe§
fd)(ed)t^in erl)aben, supernaturalis quoad substantiam operis ift. Um
uömlid) jene ^uftinnnnng bc§ SKineu-^^ unb bc§ il^crftanbe^ gur göttlid)cn
S[BaI}r^eit in ber äöeife ju fc^cn, n)ie e^ §um götttid^cn (glauben
unb gur §ert)or bringung ber übernatürltd^cn (5^(aubenöge =
un(3l}eit notmenbig ift, ba^n befit^t bie mcnfd)(id)c ^iatur in fid) fclbft
feine po fit ine ^-ätjigf cit, fonberu nur paff ine (Smpf äuglid)! eit
(potentia oboedientialisi. ^iefe ^ät)igteit muJ3 i^r crft tierlic()en ipcrbcu.
'I)c§^aih ift bic ©nabe bc-:-' (^(anben« eine gratia supernaturalis im engften
«Sinuc unb abfolut unb pl)l)|ifd) notmcnbig. Xaljcv ift and) bie Xugeub
beö (SJ(aubcne> eine virtus per se infusa ober eine cingegoffene Xugenb im
engeren unb eigenttid)en Sinne,
öo- Svagt man mm , morin ber fpccififd) übernatürlid)e ß^arafter beö
übfrnQtitvtUetf (^(aubcuö beftel)t, fo antworten bie !Il)coIogcn: in einer übcrnatürHd)eu
©laukiiiS. (unb eben bcc^^alb gcl)cimnivOoUcu;) '^^tntcitnabmc am göttlid)en ^r^
fenuen unb Riffen. X)iefe '^.^articipation in it)rer i^otlcnbung ift bic
visio beata; ber (S^laube aber ift ein 5(nfang, eine geu^iffe 5(uticipation ber
visio ober scientia beata. 3Bie uäm(id) ber Selige ücrmögc be§ lumen
gloriae burd) bie 5(nfd)auung bc^o göttlid^en 3Bcfen^o fclbft jur (Srtenntnie (^otte<?
unb ber gi3tt(id)cn ^iugc erl)obcn mirb , fo mirb ber gläubige oermöge ber
(S^Ianben^^gnabe burd) bie ^tutorität Cv^ottc^o unb bie gi)tt(id)e 3Baf)rl)aftigfeit allein
5um güruiaf)rl)a(teu berfdben 3BaI)r()citcu beftimmt unb baburd) tcitf)aftig ber
abfoluten ^^a()r^eit unb (^euiif3f)cit bc^^ gött(id)eu (Srfeunemo felbft, Don bem jebe
3D?ögtid)!eit bcso ^rrtum? aucH]cfd)(offen ift. (^crabe I)icriu liegt bie über-
natürliche (^(aubcu^^geungf)cit, certitudo tidei, meldte nou jeber bloß natür=
(id)en ©eu)igl)cit, foumf)( bciS natürtid)cn 3Biffen^^ a(ö bc§ natürlid^en C^lauben^^
fpccififd) oerfd)iebcn unb über bicfclbe abfotut crl)abcu ift.
@£< ift a(fo ber übcrnatürlid)c (Glaube gerabe burd) feine Übernatür^
lidyteit fpccififd) iierfd)icbeu, uid)t nur nom uatürlid)eu SBiffen, fonberu and)
Oou jebem, ber natürlidficu .Üraft bc« yj?enfd)eu, möglid)eu, rein uatürlid)eu
(5)lauben, alfo namenttid) nid)t b(of3 non bem natür(id)eu (S^laubcn an meufd)=
lic^e Autorität, fonberu aud) oon einem bloß uatür(id)cn ©tauben felbft an
bic[ göttlid)e 5(utorität.
^al)er ift c§> g. 33. fein übernatürlicher ©taube:
a. inenn jemaub geoffcubartc 5Ba()rI)eitcu nur am bcm ©runbe für
ma()r f)ä(t, mii er am inneren ©rüubeu i^rc iii?al)rl)cit einfiel)!, ober meun
er au^ menfd)Iid)en 33eU)eggrünben , etlüa meit fie feinen ©efül)len u. f. m.
entfpred)en, fie freilüittig für uia()r ()ä(t;
b. wenn jemaub geoffenbarte ^al)r^eitcn nur barum unb infofern für
U)a^r ()ölt, a(^^ er mit feiner ^^ernunft cinficl)t ober cin^ufclicu glaubt, baf,
bic 3:i)atfacf)C ber Offenbarung eine bcuncfcuc l)iftori|d)e Xl)atfad)c fei;
§ 5. 9?amc unb iJ^cgviff bei? (>i(aiibcn§. 23
('. mcim ein ber Ö)(auben5guabc beraubter Ajäretifer gcoffenbartc il^a[}r=
l)eiten liegen ber 3(utorität (Lottes für lüa^r ^ölt. Unt»erf(J)u(bet Qrrenbc
fönncn t>ic übcrnatürltrf)c 03faubcu^^gnabe befi^^en unb befiücn fic fraft giltig
empfangener Xanfe, folangc fte bte (^nabc nic^t burc^ eine frf)uierc Snnbc
gegen ben (^(anben uerlorcn I)abcn.
Qn allen biefen ncrfdjicbencn fällen fe()It, abgefel)en uon anberem,
überall ba^ ircfcntlidje 'i^rincip bec> übcrnatürlirfjen (^lanhm§ , niimtirf) bie
übernatürlid)c ©nabe nnb bamit anrf) bereu 5Ötrhmg, bie übernatürUd)c
(5^1aubenc>geunj3f)eit.
4. I)er irefentlidje unb ch^ige (S^rnnb bec^ gläubigen ??ür^^^j^..^lY,;n fo.-
Uia()r ^iltcuiS, obiectum fornfale üdei, ift bie ü(utor ität bec> fid) maio'fldci.'
offen baren ben ©ottce, nid)t bie eigene (Sinfid)t in bie 2l^a^rl)eit be-o
Geglaubten, biK^ eben, infofern ec> geglaubt mirb, nid)t gefe^en
ober geirugt ift. 'änd-j biei^ ift fatt)o(ifd)ec> -i^oguta unb aufc> neue a(^^
foId)eö burc^ bas^ 3?atitanuui auc^gc|prod)cn uunben: 8i quis dixerit, fidem
divinam a naturali de Den et rebus moralibus scientia uoii distin-
gui, ac propterea ad tidem divinam nou lequiri, ut revelata ve-
ritas propter auctoritatem Dei revelantis credatur; aiiathema sit.
L. c. Canon. III, 2.
Seireife für biefe 353at)r^eit tönneu nur crtjcben aiK^ ber l)ciligen
Sd)rift unb am ber ?ct)re ber ^iird)e.
a. T'er fonftantc ^licc^tc^titel, auf ben l)iu bie '].h-opl)eten ©tauben
f orbern für bie ßel)re, bie fie im Dramen bec^ .ptrrn iier!ünben, ianttt un=
5äl)IigemaI: So fprid)t ber ioQxv. "Md) Qefue forbert (^Hauben, uieil
feine Öel)re bie Öet)re C^ottec^ bee iöatere fei, ber il)n gefaubt
^at: yui ac.cepit eins testiuioniuni, si^iiiavit, quia Dens yeiax est.
Quem eiiim misit Dens, verba Dei loquitur. Joa/ni. i), 3o. o4;
Sermonem. quem audistis, non est mens, sed eins, qui misit nie,
Patris. JoaHu. 14. 24. 5(ber md) um feiner f elbft unlfen faun C£f)riftuc^
©tauben oerlaugen, ba er ©ott, bie ii>al)rl)eit fetbcr ift: K^^^o scio
eum, quia ab ipso sum. ./<><( nn. 7. 29. Ad lioc veni in niundum,
ut testimonium peiliibeani veiitati: oninis, (jui est ex veritate,
audit vocem nieam. Jotftrn. 18. :\1. :l^al)er iierpflid)tet une^ and) ber
33ater, ba^ mir ^cin-:-' l)i3rcn, U)eil er fein 2ol)n ift : Hie est Filius mens
dilectus ipsum audite. Mr/ffh. 17. ö. ^ic 8d)ulb ber Ungliin^
bigen aber befte^t mefenttid) barin, ban fie bcm 3ot)ne ©ottc« ben ©tauben
nerfagcn: Qui non credit, iani iudicatus est, quia non credit in
nomine unigeniti Filii Dei. Joann. o, 18.
Seim ©tauben fommt ec> alfo uor attem auf ben an, ber offen*
bart. ©Ott glaubt man unb erlangt baburd) feine ©nabe: Credidit
Abraham Deo, et reputatum est illi ad justitiam. lionL 4, 3. T^er
3(pofte( glaubt (Jl)riftnc> unb ift feiner ^ad)t gemip, meit er meifi, mem er
geglaubt ^at: Scio cui credidi , et certus sum. 2 Tim. 1, 12.
5Benu (il)riftuc> ;)Um Seiocifc für feine ^el)rc auf ifi^nnber unb ^-Il^eiefaguugen
fic^ beruft, fo tl)ut er ec> , meil biefe ba^:-> ä^^^Ö^^i^ feinee S3atcrc> finb,
unb med baburd) feine eigene 5(ntori tat unb 3Sal)rl)af tigteit be*
glaub igt tuirb: Opera, quae ego facio in nomine Patris mei, liaec
testimonium perhibent de me. Joann, 10, 25. <So l)at and) (Il)riftu§
bie ^Hpoftel gefeubct, bamit fie feiu^ort oerfünben, mie er oom Sater ge=
24 $:f)coloc\ifrfio (^vfenntni§tc()vc. — 3tiifitov ?(Iifc!)nitt. T. 5?on bcm (^(nuticn.
fcubet lüar imb ncrüinbct l)nt, um« er non il)m empfangen: Yerba , qiiae
dedisti mihi, dedi eis. Jormn.ll,S,
Qu bcm 3^Kd'c, um fid) al^ 3(bgefaubtc (£()vifti ^u legitimieren,
untrbeu fie mit bor 5Buubcrgabe au^gerüftct. :^ie Dtcufdjeu aber foüen bne
3Bort ber %po]id glauben, mcil cc^ (il)rifti ^>ort ift uub u^cil, mer fie
l)ört, (S;i)riftum l)ört uub ben, ber il)u gcf aubt l)at: Qui vos
audit, me audit. Ltic. 10, 16.
T^cmgemä^ Ijaben and^ bic 5(poftcl uid)t, \mt-> fie felbft crbad)t ober
gcfuubeu, ober unK^ fie luui ^i^^ccufdicn , foubcru ma^? fie uom .V'crrn em-
pfangen, alio '^Ibgefaubte, StclhuM- treter, |] engen (£l)rifti
nertüubet: Ego eiiim accepi a Domino, quod et tradidi vobis.
1 Cor. 11, 23. "I^afür ^aben fie nid)t auf (L^hnnib unffenfd)aftlid)er 33emeifc
menfd)lid}er ^i>eiC^^eit, fonbern auf d^runb ber götttid}cn 5lutorität
unbebtugten Glauben, bemütige Untenuerfung be^> ^^erftanbe^^
unter bic 5(utori tat uub Sfi^eic^ljeit @ottec> geforbert: YA sermo
mens et praedieatio mea non in i)ersnasil)ilil)ns humauae sapien-
tiae verhis, sed in ostensione spiritus et virtntis, nt lides vestra
non Sit in sapientia honiinnm. sed in virtnte Dei. 1 Cor. 2, 4. 5.
Glauben Ijeißt bat)cr nad) bec'^ '^Ipoftclc^ Öeljre, ba^^ 3Bort ^ottcc; uid)t
ol^^ 9)? e u f d) e u m ort a n n e l) m e n , fonbern a l o ^ai< , m a <? c ö in i r f U d^
ift, aU$ 5ßort (^ottec^: Gratias ajiimns Deo sine intermissione,
qnoniam cum aceepissetis a nobis verbum anditus Dei, accepistis
illud, non nt verbum bomiunm, sed (sicjit vere est; verbum Dei.
1 Thess.2,\r>. ,^er (^taubcuc>g cgeufta nb al^o fold^cr ift unfid^t^
bar, bunte (, riitfell)aft — man glaubt, wa^o man uid)t ficl)t:
Beati, qni non viderunt , et crediderunt. Joann. 20, 29. — aber,
lüeil burd^ ^ottct-> ?(utorität oerbürgt, göttlid^ gcu^iß, fo baß mir Don i!)m ba<§
g e m i f f c ft e Sß i f f c n bcfi^cn. G) o 1 1 e c^ 51 u t o r i t ii t i ft ba^:> u n e r f d) ü 1 1 e r =
lid^fte g^nnbament ber (^>cuuf3l)cit, ber uutrügnd)fte ^emeiö
für ba§> Unfid)tbarc unb babnrd) eine i^endjte, ber mir in ber 9lad)t
biefe^> (^Tbenlebeu^o mit nubcbingtcm Vertrauen folgen muffen,
unb bie un^ fid)er l)infül)rt jum Xage ber feiigen 5(nfd)auung, mo mir
fdl)aueu, \va^$ mir l)ier geglaubt: Videmns nunc per specuhim in aenig-
mate ; tnnc antem facie ad faciem. Nunc cognosco ex parte ; tunc
antem cognoscam, sicnt et cognitns snm. 1 Cor. 13, 12.
b. i)af5 bie 5lutorität unb abfolnte 3.rMil)rl)aftigfeit 6)otte0 uub S^rifti
ber einzige uub gan,^c (i)runb unfere^^ C^taubemo ift, mar immer unb
überall uotortfd)c ^el)rc ber ÄMrdie unb C^^lanbe ber (£l)riftenl)ei t;
am mcifteu aber murbc bic 3id)crl)cit unb ^cligfcit biefee^ (v^lanbcnegrunbcci
gegenüber beut <2d)mau!cn unb Qrrcu menfd)lid)cr Ü^ci^^eit gerabe in ben
crften ^a^rlmnberten, biefer ^]c\t ber erften 33lüte beö ^lauben^^>lebcm:^, em=
pfunbeu unb au<ogciprod)cu , tcik> bireft, teib^ inbirctt in ben ^arftellungcn
über bie ^lutorität ber ^ird)c unb bie lat^olifd)e ®laubeu^n*egel, meiere ja
bie göttlidje 5lutorität ber Cffenbarung ^nr il^orauefetAung l)at. 1^em oer=
nuuftftül^en ^atioualicmutc^ ber ©noftiter unb Diauid)(ier, lomie ber
5Iriauer, uamentlid) ber luomöer gegenüber Ratten bic initcr befoubcrc
53eraulaffung , fid^ über biefc!^ gnubament be^ (^^lauben^ aug5ufpred)en.
!Dabei betonen fie auf ber einen (Seite bie abfolnte (S^emipeit uub
©id^er^eit bc£^ (S^laubcui'^, auf ber anbereu 3citc, uamentlid^ maei
^laubenögeljeimniffe betrifft, bcffeu 4^uuf clljeit, bie bie 3reil}eit bc«
25
^laubene imb ba()cr feine 33erbien|'t(i(i)feit bcgrünbe. Si ratione coiiviii-
cor, üdem alinuo. Ämhros., De excess. fratr. Satyr. 2, iir. 89. Ha-
bet 11011 taiii veiiiaiii. quam meritum igiiorare. quod credas. Hilav.y
De Trin. 8, 10. ri)i defecerit ratio, il)i est fidei aedificatio. Äiiq.,
Serm. 247 iir. 2. %(. S. Th. 2. 2 q. 1 a. 1 c.
5. T)a bic 5hitorität be^ firf) übernatürttd^er 3ß3eifc offenbnrcnbcn ^^^if^un.
^ottc^ ehtjiger iitib uiefentlidjer (^Inubenc^grunb (obiectum formale fidel) matvnaiofid
ift, |o föuncu fe(bftiievfttinblirf) nur fo(d)e 3Ö?a^vbciteu (55cgcnftaub bc^^ (S^Inu-
bcn^i (ol)iectnm jtfafcrialf Mev fein, iiield)c auf biefciu (5)(auben§gruub
berufen. Tal)ev fiub biefelbcu, iufoferu fie öici^euftnub bcö C^laubcuiS fiub,
uid)t burd) il)rc Guibeu^, fouberu nur burd) bic göttlid)e 5(utorität
uu^ evfcnnbar uiib gcinij^. "^av'm liegt bie i^om ©(aubcu üorauögefe^tc
35 c r b 0 V g e u l) c i t ober I^ u u f e I ^ e i t {oh^curitas) bc^o (^Haubcu^^gegeuftaubeic.
^timit eiue ii?a()rl)cit OHaubens^gcgcnftnub fctu fauu, mug foirot)! bereu
®iuu nw'^ '^\\{)i\\t , iine bereu Cffeubaruugc^diarafter burd) bie ^hitoritiit be^
fid) offenbareubeu ^otte^^ felbft erfcuubar \x\\h getuif^ fciu. Die^^ fauu iu
boppelter ^l^eife ber ^^ad fein: uu mittel bar ober mittelbar.
U u m i 1 1 e l b a r b^t fid) ^ott ,v iB. bcu '13 r o p f) c t e u gcoff eubart,
inbcm er il)ueu uid)t bloil 'il.'al)r()eiteu mitteilte, fouberu fie ([\\6) burd) tmt
j c b c u 3 r r t u m uu b ;^ lo e i f e 1 a u c>f d) l i e |1 e u b c ü bc r u a t ü r li d) e u u b
iuucrlid^e ßrleud)tuun über bcu nial)reu 3iuu uub bcu gi)ttlid)cu
Urfpruug bcr £ffeubaruug uuterrid)tete.
;^u ber loirtlid) beftebeubcu \\\\t\ allgciiieiueu Orbuuug
bcr göttlid)eu i^orfel)uug Uiirb bie für bie gau;^c 'J3i euf d)l)ci t uub ^u
il)rem |)cilc uou ©ott gcgcbeuc, iu et)riftuc> uub feiucu IHpofteiu
üolleubete Cffeubaruug oou @ott bcu eiu5clueu yjieufd)eu mittelbar, b. 1).
burd) \>(it- t)ou i^m ;,u bicfeni :^\\>zd^ ein gefegte \\\\\!> mit Uufcl)lbar =
feit in I^ a r l c g u u g bcr g c o f f e u b a r t e u 21mi l) r l) e i t e n a u « g e ft a t ^
t c t c f i r d) l i d) c i' c l) r a ni t ^u glauben oorgclcgt.
^iefe ^nn-legnug bcr geoffenbarten '^l.Hil)rl)eit burd) bac> uufet)lbarc
!ir(^tid)c li^el)ramt 'i)roi)ositio ecclesiaei ift cine^teibo oolltommeu gc =
nügeub 5ur (£Tniöglid)nng bc;? göttlid)cu Wlanbene (tides divina), uub
aubcrcuteilc^ unerläf3lid)e 5^ebiuguug beo göttlid)cn uub !atl)o =
nfd)cu (^taubenc^.
^ie "l^ropofition burd) bic unfcl)lbarc ^ird)C ift ,^ur 53cgrüubuug bcö
9Ött(id)cu (S^laubcue oollf onunen g e n ü g c n b : bcnu ba (^ o 1 1 f e l b ft bic
ürd^lid^e i^el)rautorität in bcr :^^e,^euguug uub (£rtläruug bcei fsHaubem^ burd)
fei neu 5^eiftanb unfcblbar ni ad)t, fo ift a(lc^3 ba^jenigc, uhk^ uu^
bie ^ird)c, ab> in ber oon (Mott ibr ^ur il^crtunbigung übcrgebeueu gcoffcn^
haxitw ^M^rl)eit entl)alteu, ,yi glauben oorlcgt, burd) \>\z 5(utorität
(^ottec^ felbft ücrbürgt.
.^icrau^ ergibt fid) m^ fofort, ha\i biefe göttlid)c 5(utorität
aud) bei ber mittelbaren Cffcubarung bcr ciu5ige (^lauben^ogruub
ift \m\> bleibt, bic tird)lid)c '13ropofition aber Wz- "M'xiiti ,vu' uufel)lbareu
(Srfeuntui« bc« rv^laubcnc>gegeuftanbc^> ift. 2l^aö bie ^ird)c le^rt,
glauben luir luegeu ber 5lutorität bcy fid) offenbareubeu ^otteö, ber \x\\§>
burd) bic Äird)e bic Dffeubarung§uial)rt)eit iu uufet)lbarer 5ü3eifc 5U glauben
öorfteirt.
^er auf unmittelbar er Offenbarung %oiit^> beru^cubc ©(aubc ift
tides divina, uid)t aber üdes mtholica; bei* auf bcr Vorlegung ber ge-
26 3:f)co(o3ifcf)c evfcnntni§tc!jrc. — 3>üeitci' 9fbf(^nitt. T. 5>ctn C^ciii (^Uniibon.
offenbarten ^^Q()rl)eit bnvrf) ba^ nnfeftlbnre !^e{)ramt bor tat()olifd)en ,^'trff)e
fid) ftül^enbe (^Hanbe ift fides divina nnb catliolica. X*er ^eqriff bcr
fides divina ift alfo n^eiter a(^> jener ber tides catholica.
(Sotpie aber nur öon (Mott geoffenbartc nnb üon ber ^ird)e ^n glanbeu
öorgefteüte 3[i'a{)rf)etten ©egenftanb bce ^(anben^^ fein fönnen, fo and) allec^
biefe^^ Porro fide divina et catholica ea omnia credenda snnt,
qnae in verbo Dei scripto vel tradito continentnr et ab Ecclesia
sive solemni indicio sive ordinario et nniversali magisterio tam-
quam divinitns revelata ci-edenda proponnntnr. Vatic. Const. dugm.
de fide cath. c. 3. Unb mit 9^erf)t; benn biefclbe '^(ntorität, bie für bao
©an^e ber d)riftlid)en i^el)re beftel)t, bcfte[)t and) für jeben 'l^nntt berfelben
o^nc 5In^^nal)nie nnb Unterfc^ieb. ii^er bal)er and) nur in einem *ipunfte ber
5lutorität ®otte^3 unb feiner ©telluertreterin, bcr Aiird)e, freiundig ben ö)e'
^orfam bt-$ ©tanben^^ öerfagt, l)at über()anpt, and) bejüglid^ aller anberen
"iI3un!te, feinen (Stauben mel)r; benn er ücrliert baburd) bie @Iaubenö =
gnabe, ol)ne bk ber @(anbcnc>att ntd)t übcrnatnriid) fein fann, nnb ucr=
leugnet ben (Glaube n c> g r n n b , minUid) bie gött(id)e ',?(ntorität, burd) bereu
unbebingte 5(nertennung allein bac^ Jvürmal)rl)a(tcn ein gläubigem ift: (Juius
ratio est, quia species cniuslibet liabitus dependet ex formali ra-
tione obiecti , qua sublata species lialütus remanere non potest.
Formale autem obiectum lidei est veritas prima, secundum quod
manifestatur in Scripturis sacris et doctrina Ecclesiae, quae pro-
cedit ex veritate prima. Unde quicnnqne non inliaeret, sicut in-
fallibili et divinae re«-ulae. doctrinae Kcclesiae, quae procedit ex
veritate prima in Scripturis sacris manifestata, ille non habet
habitum lidei, sen ea quae sunt lidei. alio modo tenet, quam per
fidem. S. Th. 2. 2 q. 5 a. :\ c.
53. 6. 'A^a bk güttlid)e 5Bal)rf)aftigteit ber (^runb, bie geoffenbarte unb
'^%m¥it'^' ^^^^ f^^^^ ^^^^ ^^^ nnfet)(baren SHvdn be;>cngte 5l>al)rl)eit ber (^egenftaub
unb bie gütt(id)e C^nabe bat> ^].^rincip be^^ gläubigen Jyürmal)rbalten£i ift, fo
ift bie (^ l au b en eigemig^ ei t eine jcbc uatürlid)e (Memi|3l)eit f cf)leci^tl)in
überfteigeube, abfolute unb göttlid)c (^cun(3l)eit, b. i). eine
®eungf)eit, burd) bie ber 'JJ?enfd) an^o i^mibc m ber abfolnteu nnb uufcl)l=
baren (5^etr»i§t)eit bct^ göttlichen ^^l>iffcuv felbcr participiert. -Dem eutfprcd)enb
ift berjenige ein (Gläubiger, ber bk oon (^ott geoffenbarte nnb oou ber
^'ird)e öorgelegte ili3al)rl)eit, mit bcr (Mlanben^^nemif^beit, ober mie mau and)
fagt, mmma cerfifiKliHe ober fintiissÜHc, finni:^><iin(f (fsscHxn für ma^r
Pt.
^ie (^laubeu^geU)i^l)eit nm^ jebod) uid)t infmairc . fonbern iqjpre-
fiative summa fein, b. l). ber 3d)ät^nng, md)t ber fubjettiDen
(Stärfe ober 3 n^^i^n^^ilüt ^e^^ '^lltcv nad). Appretiative summa
mug bie (^lanben^^geunß^eit fein, ba bk göttlid)e xHutorität ein abfoluter
^emig^eitögrunb unb barum umicrgleid)lid) fefter unb fidlerer ift aU jebc
meufd)lid^e @iuft(^t nnb 3lutorität.
ObUJo^l nämlid^ in un5iil)ligen giillcu bie eigene öiufid^t unb ba^
^eugnt^ auberer ^J)^eufd)en eine mal)re unb nollftiinbigc C>3eunj3l)eit geben, fo
ift unb bleibt bod) immer jebc meufd)lid)e Qrrteuntniö nnb ^^Hil)rl)aftigteit
eine uuöolltommene unb befettible. '4^esil)alb ift auc^ bie Dtöglic^feit eiue<S
grrtumg unb einer Öüge nid)t in ber abfolnteu 3i^eife au^gefd)loffen, mie
bei bem göttlidjen 3euguic> nnb ber auf il)m berul)euben OHaubcn!5geU3iJ3t)cit,
§ 6. 3?orf)QUui§ bc^ @(oubcn§ ,^um nntüvdc^on 2Biffcu n\ 27
tt)e({f)e jebc 9J?ög(irf)feit cine^ Qrrtum^ ober einer 3:äufrf)ung abfolut au^=
fci^Iiegt.
!:i)agegen fami ein intenfii) I)öd)fter ^vab ber (^Iauben^gcmigl)cit
niemals »erlangt merben, mcil c^ einen folcfjen nid)t gibt, no(^ geben fann.
2Bie feft bem ©rabe nad) id) nämlid) and) glaube, id) !ann immer nod)
feftcr glanben. @ine fo(d}e gorbcrnng fönnte ferner nnr 5U ©eiüiffenC^quat,
(Selbfttäufd^ung nnb 33cräiiieif(nng führen.
§iernac^ bcantmortet ]iä):
a. bie grage, ob bie (^(anben^gcirif^ijeit in aüen (Gläubigen g(eid)
grog fei. Apin-etiathr ift fie e^ aüerbing^, Intcnsirc aber ni(^t; in biefer
^egie^nng fann üiclmel)r einer einen ftärfcren (^tanben ^aben a(^^ ber anberc;
b. hk grage, mic fid) bit aih$ bem natürtid)en iß^iffen entfpringcnbe
(S^enjipeit jur ^(anbenggcmipljeit oer()alte. Appretiative, oermöge \\)vc^
objeftiüen Csirnnbe;? nnb be«^alb pure et simpliciter übertrifft bie ^tau-
ben^^gett)if3^eit abfohlt jebc natür(id)e ®euntl()eit. '5)agegen t)at jebe^^^ natür=
Iid)e 35?iffeu secunduin quid ben ^Sorjng, bafs mit i()m bie @infid)t in bie
SBa^r^eit ber Bad}c nerbunben ift, moraue eine grbilerc ^^ntcnfinität be^3
5ürn)at)r()a[ten^?, ftiirferec^, fubjcftiuev 0^efü()( ber r^cmigl)cit ^n entfpringen
pflegt. 'Taljer fagt man oon einem DJ^^nfdjcn, ber intcnfiü einen bcfonberig
ftarfen ©tauben \)at, er glaube fo feft, at^^ ob er ba^i Geglaubte mit klugen
fä^c. Certitudo potest ronsiderari dupliciter: uno modo ex causa
(•ertitudinis et sie dicitur esse certius illud, rpiod lial)et certiorem
causam; et hoc modo tides est crrtior {ak- biK-^ natiir(id)e 'Ä^iffen) ;
.... alio modo i)otpst considerari ex i)arte sul)iecti et sie dicitur
esse certius, quod plenius consequitur intellectus liominis, et
ex hac parte lides est utinus certa. Sed quia unumquodque iudi-
catur simpliciter (luidem secundum causam suam. secuudum autem
dispositiouem, quae ex i)arte sul)iecti est, iudicatur secundum
quid, inde est, ([uod lides est simpliciter certior ; sed alia sunt
certiora secuudum quid, scilicet quoad uos. S. Tli. 2. 2 q. 4 a. 8 c.
3Ba^> bie visio beata betrifft, fo fteijt ber ©taube be^ügtid) feiner
©etüipeit infofern il)r gleid), alv ©ott fetbft, bie veritas prima, ()ier mie
bort ber ©rnnb bec^ giirumbr()altonv ift; infofern mir aber in ber visio
beata baeicnige, \\y(\<c mir auf ©rnnb bev göttüdjen ©(anben^o^engniffe^
glauben, o^ne jn fc()cn, in fid) fetbft fd)auen, ftel)t ha^'> Sd)auen fd)lcd)tt)in
über bem ©tauben, mic über iebem natür(id)en 'iMffcn. T»ec>()a(b ()ört ber
©taube auf, menn bav 3d)aucn eintritt, fo b([\i> ©lanben nnb 3f^anen mit-
einanber in bemfelben Snbjeftc nnb bejüglid) beiofctbcn ©egenftanbe^ nnoer^
einbar finb.
§ 6. !!l^erl)ättui6 bc<5 (sMaubcn« ^,nm uatürlidjen iü^iffeu , inebcfonbcrc
ber praeambula iidei nnb ber burrt) inotiva credibilitatis kiuiefciien
^I)atfad)e ber Cffcubarung nnb Aiirrt)e.
iBg(. .f^clii vid), 3^oninatiid)o IhcoUiflic I ^ 57. 5<s. 61. 54.
T o^ ^^ "L i ' V • f^ r ' . ; - • - / . ©tauben uitb
i. -:l>or allem \]i l)ier biegrage 511 beantmortcn, ob in b ein) et ben ssiffen in bem*
^ubjefte be5üglid) berfelben ^sa()rl)cit ©tauben nnb \u\inx'^ll^^^^^§'f^^.^
l i d) e g S i f f e n n e b e n e i n a n b e r b e ft c l) e n t ö n n e n, ober ob ber ©laube t)en äöa^r^eit.
bnrd) ba^ natürlid)e ^iiMffen anfgeboben nnb au^^gefd)loffcn mirb.
l^icfe grage mirb lum ben Xbeologen 5unäd)ft be-^üglid) ber praeam-
bula tidei anfgcmovfcu. riefe |d)oii ber '^ermiufr ^^ngänglid)en 'l^i\\)x^-
l)eiten öon- (Bott unb bcn i^ött(id)cu fingen finb uäin(icl) and) in bcr Cften^
bttnmg cutl)nlteii imb ^imir nid)t blof? implicite in bcii (^lniibciic^gcl)ciiii
niffcn, foiibcrn and) explicite. Die alttcftaiiiciitlid)c Cffcubarmig I)nt ja
üor ntlem gcrabc bic 3öa()rt)cit bcr natürlid)cn ^Kcligion unb bc« imtiir^
lid)cn (^kfc^c^> bcn :Jv^*i*^ümeru bcc> .V)cibentum« gegenüber aii^ogefpror^eu, unb
aud) bie ^ird)e bat, namentUd) auf bcni üatifant|d)en Äon^tl , bcr falfd)en
%^^i(ofop^ie gegenüber jene iß^nl)rl)citcn , befonberv non bcm Dnietn unb
i}efcn Ön^ttCio, aU (^(anbem^rtifet be5eid)net. Ecclesia credit et confi-
tetiir, unuiii esse Deum vernni et vivum, Creatorem ac Dominum
coeli et terrae, omnipotentem, aeternnm, immensnm. Const. do^m.
de fid. cath. c. 1. (S^o tann ba^er feincni ä^ucifet unterliegen, bafi biefc
'-li^a^rf)eitcn unb ^unir unmittelbar unb explicite C*<^cgcnftanb bc? C^^lau=
bcn^> finb unb uon bcn (gläubigen iide divina et catholica geglaubt mcr^
ben unb geglaubt werben muffen.
3to ift ein boppclter galt möglid) :
1. ba^ bcr 0)täubige bicfc iiMil)rl)citen ,^unäd)ft nur burd) bcn
ß^ lau bcn ertennt. Obmol)! nämlid) jeber l^tenfd) uon ?iatur bic ^äbigl'cit
bcfit^t, bicfc 3.lHi[)rl)citcn burd) bie blof^c ißcrnnnft ,^u crfcnnen, fo gelangen
bod) bie im (S;i)riftcntum (^kboreucn ,^nniid}ft ntd)t burd) bie blof^e 33ernnnft,
fonbern burd) biv^ Öid)t bc^o Wlanben6 ;^nv (Srfenntni^o bcrfelbcn. Sic bcfilAcn
barübcr bic (^laubcn^gctt)i§l)cit , menn fie and) bie 53ernunftbcmci|c nic^t
fenncn unb ucrftel)cn. T)aranö folgt nid)t, bail il)nen bic vernünftige C^ottec^^
crfcnntniio fel)lt; bicfelbc ift inelmcl)r in bcr {^Uaubcn^^crtenntni^o mitentl)altcn
unb cntuncfclt fid) aud) in bcm l^cafic, alv bie religiöfc drfenntnic^ bcc^ (^lan^
bcn$inl)altC0 fid) entfaltet:
2. ba^ bcr (^51äubige aber aud) eine anvbrüdlid)c, ja eine ftreng U)iffcn=
fd)aftlid)c @infid)t in biefe $L^al)rl)eitcn befi^t, tine bie^^ bei ben d)riftlid)en
"!Pl)i(ofopl)cn ber Jnill ift. 'Jhni maren nid)t luenigc, bcfonbcrio bie X1)d =
miften ber SO?einung, ber (5^1anbe fei in bicfcm ^yaüc foiücit aufgel)oben,
al^^^ biV> natürlid)e ^iUffen rcid)c, fo bai\ bie praeambnla fidei üon bcm
gelehrten (5)läubigen nid)t geglaubt, fonbern gemußt mürben, mic folc^e^o
aud) ber l)cil. Xl)oma5 2. 2 q. 1 a. 5 auobrüdlid) lel)rt.
Diefe 51nfid)t miberfprid)t aber beriV'atur bec> erlaub en^o, ber allcv
ol)ne ^^tona{)me umfaßt, nnvö (^ott geoffenbart bat unb burd) bic Äird)c ^n
glauben öorftellt, fomie bcm d) r i ft 1 i d) c n ^ cm u ^ t f c i n unb ber (S r f a l) r u n g,
ba jebcr ©laubige mit übernatürlid)er C^lanben{^gcmif5l)eit and) jene iß?af)r^
{)eitcn glaubt, oon benen er bk flarftc ^crnunftcinfid)t bcfit^t. T)ac^ cntl)ält
aber auc^ gar teinen iiMberfprud). T)er (^'Hanbe gcmäl)rt nänüid) eine fpe =
cififd) l)ül)crc, meil göttlid)e ©cmifU)cit, mit ber aud) bic ooUtom-
menfte natürlid)c Ö^emigl)cit nid)t nerglid)cn merben tann. Der (Glaube fügt
bafter bem ^-liMffen eine gröf3crc ©emi|ll)eit bin^n, nnil)renb ba^ "iiMffen ber
I)öl)eren göttlid)en (^lauben^ogemii3l)cit nid)t-o biiiöitfügen unb nod) meniger fie
aufl)cben !ann. ili^a^ bac^ 55>iffen bem 0)laubcn btn'sufügt, ift nur bie'ocr^
nun ft ige (^infid)t in bie mit göttlid)er (S^laubenögctuif5l)cit geglaubten
3Bal)rl)citen. Da^cr l)cbt bie je @infid)t aud) bie ^reil)cit bec> (Mlaubenc> nid)t
auf, felbft für ben gall, baß fie bie i^n'cibeit bcc^ unffenfd)aftlid)cn ^ürmal)r^.
l)alten^ aufgebt, obglcid) bic (Suibcn^ bcr ^^iMibrbciten , um bie cc> fid) l)icr
l^anbclt, nid)t berart ift, ba^ fie aut^ jcben mmcrnünftigcn ^^mcifcl au$fd)licgt.
^a^ foeben öon bcn praeambula tidei gcfagt unirbc, gilt aud) non
bcr burd) bie motiva credibilitatis cnt)icfcnen'3:i)atfad)e bcr Offenbarung,
§ 6. 3>evf)ä(tnif> bo^ (Si(auben^ ,511111 nntüvlic^en Siffcii :c. 29
bcr äL^a{)rI)cit bcr Äird)c imb ber barauf bcni()cnbcn üeruünftigeu ®eiüi^l)eit
bcr (5)(aubcn^^IcI)rcn. 5(ut!) biefc 2;()at|ad)c imb btcfe (SJhutbtPÜrbigfeit
fönnen gcunigt imb öUgleid) mit bcr übenuitürlic^en (^eunß^eit
geglaubt ircrbcu. Uiib in bcr 2;^at mcrben ol)uc ä^ietfcl bic !I^atfad)cn,
M^ (^ott im eilten mib 'bleuen 5^unbe fid) geoffenbart l)at, bag bic tat()oli)cI)e
inrcf)e bic iM^rc unb in bcr i^c^cugung \vk in ber (Srflärung bcr gcoffen=
barten ^Ba^r^eitcn nnfcl)(barc 5{irc!)c ift, tide divina geglaubt, M fie ben
^"^auptinljalt unfcrcc^ ©tauben^? bitben unb in ben @(auben^>bcfenntniffcn au^=
brüdüd) anc^gcfprod)cn finb. I^aefctbc gilt Don jenen ^f)atfad)cn, tücldjc
^nglcic^ bie midjtigftcn motiva credibilitatis bilbcn, 3. ^. bag bic ^ro=
pt)cten üon C£l)riftue geiueic^fagt unb ibrc 'ii^eiefagungcn in (S^rtftnc> erfüllt
finb, ba^ a[)x\]tm bic in ber l)eiligcn 3d)rift er5äl)lten iBunber geunrtt,
baj3 er üon ben Xotcn anferftanben, bajs bic tatl)olifd)c .Vvird)c bic (Sigen^
fd)aften ber ßinbeit unb ^.Htlgcmcinl)cit, bcr ^Ipoftoli^itiit unb ,v>ciligfeit fidit^
bar an fid) trogt. xHücv bicc^ rnirb lum ben (^Uiiubigcn tide divina geglaubt
unb fann ol)nc ^Hnlcl^nng bcv Cv)iaubonc> nie unb nimmer be.^iveifclt luerbeu.
Qu gleid)cr Qdt aber fann allec^ bicc^ and) für bic ^krnunft gcnügenb be=
iriefen unb uon bcr Vernunft ah I)inrcid)cnb bcmiefcn mit natürlid)cr (^e*
unf^ljcit für mal)r gcl)altcn nierbcn.
IL 'Jiun fragt cc^ fid), in UHld)em ^Hn1)ältuic^ bie natürlid)c (^:rtenntniö «eiWiii§ kr
unb (^ieu)if3l)eit ber praeambnla tidei, iuc4icfonbcrc bcr C£7*iftcn5 unb il^at)r= uaturiidKn 61.
l)aftigteit (^otte^o unb ber !Xl)at)ad)c bcr Cffenbarung unb ^'ird)c unb ber plTJamhuL
bamit gegebenen ('»ilaubiuürbigtcit nnfcrcc' (^)lauben«objcttev ^nm übernatür=[j^*j'^'^jj5JJ',^,|5'uul
lid)cn (*olauben felbft ftcl)t. ben.
1. .^ier ift oor allem bie frül)er crtlärte iiHil)rl)eit f eft5ul)alten , bag
ba'ü^ lebiglid) auf oernünftigcn ^kmeifen berul)enbe natürlid)C 333iffen nie
(^Mauben^^grunb, obiectuni loniiale tidci. [ein fann, unc biec> |)cr mc^ lcl)rte
unb bamit bie Hbernatürlid)fcit unb and) bu ^reil)cit bc;? (^laubeno ocr=
nid)tete.
^äre uämlid) ba^> natürlid)e illMffen, ba\^ bic fat^olifc^e ii?el)rc oon
©Ott geoffenbart fei, bcr (5^laubenc>grunb felbft, fo l)ättc ber (^Maube leine
anbere unb größere @cminl)eit, alc^ bic, mcld)c meine il>crnunft burd) il)rc
öinfidit in bic 3tid)l)altigfcit ber für bie C^Tiftenj unb il>al)rl)aftigfcit ^ottc^,
fotüie für bie 5:i)atfad)c bcr Offenbarung gcfül)rten iöcmeife gewonnen i^at,
b. l). eine menfd)lid)e, nid)t aber bic jcbe natürlid)e (skMuif3l)eit übcrftei=
genbc gi)ttlid)c ÖMnubcnc^gciüif5l)cit. ^al)cr mürbe mit 'Ji'ed)t bereite oon
3nnoccn3 XI. am '2. 'JJiiir^ 1()79 11. 19 unb 20 bie 3ä^e uermorfen:
Voluntas nou potest efticere, ut assensiis lidei in se ipso sit magis
firmus, quam mereatur pondus rationuni ad assensum impellen-
tium. — Hinc potest quis prudenter repudiare assensum quem
Imbebat supernaturalem. Denzimjer, Euch. n. IO06 sq.
gerner miire aud) nid)t eine secuuduni substautiam übernatürliche
(^nabe absolute unb pbysice jum Glauben notmenbig, unb ber @laube
felbft märe nid)t eine virtns per se infusa, fonbern ber 3}lenfd) tonnte
au§ feiner bloß natürlid)en ^raft glauben unb bie !$:ugenb bc^ Glaubens ali3
bloße virtus acquisifa fid) crmerben. .pöd)ftcn^^ tonnte nod) , mie biefe^
and) ber l)ermefifd)en 0)nabcnlel)re entfprid)t, oon einer m 0 r a l i f d) e n 9^otmen=
bigteit ber Qdmbi 3U glauben gerebet loerben, uämlid) ^ur Unterftüt3ung
unferer ^raft unb ^ur Überrcinbung ber |)inbei-niffe be» (^laubene.
30 Jdeologifc^c @rfcuntuiillc()ve. — 3>veitoi- 9tb[c^uttt. I. ^l^on bcm @Ianbcn.
3Bärc übcrbie^', unc 4^erme0 behauptet, ber ^cnmuftbciuei^o , auf bem
ber C%iibe bcrul)t, üou glinngcnbcr (Sinbcuj, fo uuirc für jcbcu, ber bicfcn
^emeiig einfiel)!, bie Sn*eil)eit bec^ ("^Haubcns^ aufgctjoben. ^^c^L ii. 40. 47.
T}ai)cv ift hk mtnxüdjt iixkuntim bi^r ©riften^ imb ^i^a()rl)aftigfeit
(5)otte^ eben nur ein praeambuluin ad lidem, nub bccH^(cid)en ift bie any bm
motiva credibilitatis gefd)i)pftc, natüvlidje 0»3cunnl)cit uon ber ^{)atfad)e
ber Dffenbarnnii nnb .Hird)e nnb nntf)in ber (sManbiuürbigfeit ber luni ber
Mirdje nnc^ oertfinbctcn l^el)re nur eine natürlid)c ^nnnuvf c luing be^^
(^Innben^o, nid)t aber bac> gnmbanient bec>fc(bcn, ja nid)t einmal ein 5(n^
fanc; be^o übernatürlidjen (^laubcnv. l^al)er hmn and) biefc blofs natürlidje
(Sinfid)t am eicjcner Straft nid)t ,vnn (Glauben fül)rcn, fonbern ^u biefem
giverfe mnjj bie iibernatiirlid)e Öhiabc binf^utreten.
2)er rebte ©vmtb -* ^"^^^^^ ^^'^^'''^^^ fid) aber bie 5s'vai]C, U)eld)ec> bcnn ber l el5te C^n* nnb
be§ ©laiibeii'^/ über biv:> ultinuoh rcsolutiviDH bev ('»Uanbenc^ fei. Offenbar tann id) bie
einzelnen OHanben^^unibrl)eiten, ;yt^. bie i]öttlid)e Xrinität nnr bann certitu-
diiie fidt'i für UHil)r ()alten, luenu id) and) ceilitudiiie fidel für lua^r
l)alte, baf3 (>)ott e^'iftiert nnb in feiner Cffcnbarnuii abfolnt inal)rl)aftic| ift, nnb
ba|l (^3ott bie fracjlidje \.^el)re uiirflid) geoffenbart l)at. 3i^cnn Cv fid) ferner
um ben tatbolifd)en (*»^lanben baiibelt, fo bat berfelbe and) bie c^öttlid^c
(Stiftung ber >( ird)e nnb il)re U u f e b l b a r t o i t in '}> r o p o n i e r n n g b e r
ge offenbarten 'iiMibrbeit ^ur ^nn-auc^fel^ung. 'Jiun ift ec> aber offen^
bar nnftattl)aft, ;^u fageu, ba|l im C^Manbcuvatte biefe :linibrl)eiten, uield)e hzw
©taubencH-^runb, ba^o obiectuin fonuale lidei, bilbcu, felbft mieber auf
(S^runb einer anb enu artig en förmlid)en Offenbar nug für uml)r
gel)alten mcrben. ^ann müfUe niimlid) biefe leidere Offenbarung uneber
auf eine anbere Offenbarung gegriiubet uunben, nnb fo in infinitum.
Obuiol)l bal)er aüerbingc^ ir»ie uorbin n. 54) ge5eigt unirbe, O)ottc!o "Dafein
nnb il>a()rl)aftigteit, foipie bie 1()atiad)en ber Offenbarung nnb ,^tird)e and)
ati? au^~brüd'lid) geoffenbarte ::liHil)rl)citcu ;,nm ohiectum materiab' tidei ge-
l)i)ren nnb auf C^runb ber götdid)cn :Hutoritnt im eigcntlid)cn 3iune geglaubt
luerben, fo tann bod) im (*>)laubenvaffen[e felbft bicfer Js'ormalgrunb unfere«
©laubene^ nid)t bec>l)alb für UHil)r gebalten mcrben, meil er burd) eine anbere
göttlidie Offenbarung bezeugt ift, fonbern uu'il er ale bac^ giUtlid)e
|^eugnic> felbft unbebtngten (%niben forbert. I^aber unrb bae obiectum
formale tidei unmittelbar, b. b- nni feiner felbft unllen nnb nid)t mebr
au^^ einem anberen Wrnube, bac^ ohHctnin matrriair tidei aber um be^
obiectum formale unllen nnb auf Ö)runb bcffen geglaubt.
(Solnie baö 5tuge bie garbe burd) bac> ^^id)t, ba^o l^id)t aber nid)t
n)ieber burd) ein anberev ^id)t, fonbern unmittelbar burd) ba^o Öid)t felbft lt)al)r=
nimmt, nnb mie jebe burd) ^ernnnftfd)lüffe uermittelte S'rtenntni? bie
unmittelbare @infid)t in bie ü>al)rl)eit ber "i^rineipien, auf meld)e bieje
©d)lüffe aufgebaut finb, 5ur ^>oranc>fel^nng l)at , fo l)at ber auf ber gött^
lid^en ^Intorität, b. l). auf beut ^engni^o bec^ fid) offenbareuben QhoiU^^
beru^enbe (Glaube ba^ nnnnttelbare nnb übernatürlid)e 3^ttnr)al)rl)alten
be^i göttlid)en ^engniffes^, b. ^. ber gi3ttlid)eu ilHil)rl)aftigfeit ^n feinem
gunbamente.
^enn mir aber ben (Glauben einzig in bie :)lutorität nnb :il^al)rl)aftig=
feit (S^otteö and) be^üglid) be^ obiectum formale tidei fetten, fo leugnen
n)ir felbftoerftänblid) nid)t, ha^ ber (glaube oon ber ©infiiit in bie (^laub^
ipürbigfcit begleitet ift, nod) bel)aupteu lüir, ta^ man, um 5U glauben, fi3rnu
§ G. ilHT()nltni^ bc^^ ©Initbcn^ 3iun natürlichen SBtffen :c. 31
lid) uüu t)ic|cr (^nifi(^t abfefjcii muffe. Qm (Gegenteil tft mit htm Glauben,
lücnigften^ bei jebem bernünftigcu ©rinndjf cncn , biefe @inficf)t mc()r ober
iDcnigcr ucrbunbeu; nur gcfiört fic nidjt ßum ©iaiibcn^gninbc fclber, fonbern
ift lebig(id) eine ^oraiic^feinntg bcc^ bcn (^Uaiibcnc^nffcnc> gebictenben ^nlieueattec^.
2)ie grogc md) ^cnl ultimum resolutivnm tc^ ©tauben?, bie feit beiu 16. ;3af)r== vßev{d,iebene mu
^nnberte einge^enb bebnnbelt irirb, finbet bei ben Xbeologen üer[df)iebene Cö|ungen. @in= ficötea ber 2;i)eo=
gef)enb mirb birfelbe bargefteüt hei SÜentgen, Ibeologie bev S5or3eit IV, 4, 4 n. 3, logen über ben
2, ]ott)ie bei 5(lol)? Sd)mib, Unteriurf)ungen über bcn Ie(3ten @emiB()eit§gntnb tc^-' ^'^'^'\S
Offenbavnngi^glanbeniö. 3)?nnd)cn 1879. Tic uon nn^ gegebene (Svfiärnng ift bie üie(ev
angcfeljener ijtieologen unter ^übrung be§ gelefjrten 3 nar e,^. !lMi g o bagegen meint, ba;?
iudicium credibilitatis, t^a^^ unter bem Ciinfluffe ber (SJnabe gu ftanbe fomnie,
netjme boburd) einen übernatürlidjcn (ibarafter an nnb luerbe fo jnr (^Ianben!§gemißl)eit
ert)oben. 2)iefe§ mit übcruatür(id)er (^(auben^gemij^bcit uerbnnbene Urteil fei nunmel)r
geeignet, al^ obiectum tormale tidci jn bicnen. il>ergl. 31. 5(^mib a. a. O. @. 258 ff.
(Sine brittc '^Infidjt cnbtid) beftreitct bie ^^^otmenbigfeit, bafj im (^lauben^affenj^ ein
eigentliche^ ^-iirmabrbalten hct^ (^^laubcui^grunDe!? eingcidjloficu fei. Xerfelbe merbc üicl=
ntel)r nur vom SSillcn fcftgebalten ain^ (i-brfnvd)t gegen ben Unenblid)en nnb balier
mit ber größten ©ntfd)iebenbeit. :,"su bem (sMaubeui^^nMeno untermerfe fid) ber i^erftanb
ber 9(nl}änglid)feit be? ilNillenö on bac^ alfo feügebnltene ("«Uaubenömütiü, nnb auf biefe
SBeifc ftimme ber i^erftaub bem oliiectum materiale um i?C!o obiectum formale tnitlen
mit nbernotürlidjer föeunf?heit ,^u. ^^ergl. Xen.^ingev, ^)ielig. @rfenntni^> II, 495 ff.;
©br. ^4Jefd) in 3cttfdir. f. fatbol. Ibeologie 1886, 2. 8G ff.;'>vriu!? im ilatbolit 1886
I, 60o ff. S^ergl. and) ©djeeben, S'ognmtif I ^ 40, ^er, ber lel^^ten 3lnfid}t 3uneigenb,
bie ben beiben anbcren eigeiUMi Ä'abrbeit^momente mitauf^nnebmen fudjt.
III. mad) bem ^^icd)crigeu ift nun bk ^-rage leidjt 311 t'eanüuorten, .jj,^..^^^^^^^^ ^^^
imüiefcrn ber übeniatürlidjc Ojlaubc nun ber nntiirlid)en (Siufic^t in bie ^oiiauben^ öon
(^laubmürbigfeit abljäiigig gemad)t luevbeii taim, b. l). ob eine ^nrüdna()me '(ffnf!*t"in*i"
ober (Suspcnbierung bc^o (i^IaubencHiffeufec^ jemals fittlid) erlaubt ober gar ®^^^"^'^"'^^'9ieit:
ppi(^tgemäj3 merbeu tönue, locd ber C^lnubeube irrtündidier 3Beife auf äugt
3U meineu, bag feine genügcnbeu Csh'üube für, ober iibcrmicgcnbe (Mrünbc
gegen bie ©(anbiinirbigfcit fpredjeu.
1 . Den 9^ i d) t g ( (i u b i g e n tonnen u^eber geniigcnbc (^laubunirbig- ij«« }>tnßi<i)U
feitiögrünbe , uod) bac^ V'id)t nnb ber ;^ng gbtttidjer Wnabe beftinunen, au 3°"'^^"'
feinen irrigen OJceinnngen feft5nl)atten. (Sr i)at inelmel)r red)tmiif3igc (^rünbe,
biefelbcn in 3^^^*^Ü^'^ c^i Di*-'^)fii/ ""^ ^^^ ^l^pirf)^/ ^dm- bereu (^(anbmürbig=
feit eine genügenbe, iiernünftige C^kiin|ll)eit fid) ;^u nerfdjaffcu. ^Jljm ift
ba^er allerbing«? eine 5uvpenbiening bcc- C^Ianbenc>affenfe^^ biv ^u einer ge
uügcubcn (irfenntnic^ ber Wlaubiiuirli^igfcit ertaubt.
2. dagegen fann ber (^S t ii u b i g e u i e m a ( c^ 0 f) u e f d) lo e r c 3 d) n ( b J^j.^^fp,
aud) nur ei neu '^(ng enblirf mcgen nmngelnber (£'infid}t in bie praeam-
bula tidei nnb motiva credibilitatis ober megen nidjt gelöfter 3d)mierig=
feiten hcn ^(aubeu^Hiffeue fuc^penbieren. Der (v^läubigc befi^t nändic^ bereits
eine ireit {)ö^erc ak^ jene blojl uatür(id)e Wcunf3l)eit, näm(id) hk übernatür-
lid^e (^laubeuc>gemif3l)eit, mie 0011 ben ein;)Clueu Ö)(aubenc^mal)rt}eiten, fo aud)
uou ber S3}al)rl)aftigfeit 0)ottec^ nnb oou ber Xftatfadje ber Offenbarung nnb
Äird)e. 3Ber nur einftmeil en, folange niindic^ bie ^^a^r^eit nnb (^(aub=
unirbigfeit beS (y)eg(aubten feinem ^nn'ftanbe einleudjten, glauben tooKte,
t)ätte feinen OHaubeu, fonbern nur eine mcufd)Iic^c DJ^eiuuug; beun ein
fold)er (>Haubc ftüt^Ue fid) uid)t auf bie göttlid)c il^af)r^aftigfeit, fonbern nur
auf meufd)lid)c (5infid)t. ü^irb aber ein au^c^ ber übernatürlid)en (^(aubeu^=
guabe entfpringenber 3Itt göttlidjeu (^(aubeui^ gefegt, fo ift bou bemfelben
loie jebe ^JJ^öglid)fcit bes; ^rrtum^;, fo jeber ä^^^cU^^t "nb jeber ^iber^
ruf au5gefd)loffeu.
©läubigrn.
32 2:f)eoIogif(^c erfcnntui^Icfjre. — 3»veitev 9(b|cf)uitt 1. 53ün bein (i^Iaiiben.
Die^ ift ber ^auptgrunb ber nbfolutcn Ununberriif(trf)fcit bc0 (^Maubcnc>.
Dai:^ 35at itanum, t>ai:-> unfercn ©al5 inobcrncii J^rrtiintcrn, uamcntütf) beut
.spcrincfiani!^mu0 gegenüber al5 Dogma auc^)pri(f)t, bcgrünbct beni'clbcn
ferner burd) beu .^hilueisi auf bic ^ird^c, a(ö beii großen, allen, jumal
aber ben (Gläubigen, ftcti? uor fingen ftcf)cnben (^lanbiüürbig^^
lett^betüci^v founc auf bie, ^mnat bcn (*^läubigeu, nie fc^tcnbc gött=
liäjt ^nabe.
Ecclesia per se ipsa, ob siiam nempe adniirabilem propag-ationem,
eximiam saiictitatem et inexhau.stain in onniibus l)oiiis foecunditatem , ob
catholicam uiiitatem invictamque stabilitatem, niagiium quoddam et perpetuum
est motivum credibilitatis et divinae suue leg-ationis testimoniiim irrefragabile.
Quo fit, ut ipsa veluti signuiii levatuiu iu iiationes , et ad se invitet , qui
nondum crediderunt , et filios suos certioies faeiat , iirinissinio iiiti fuiidamento
fidem , quam pvofitentur. Cui quideui testiiuoiiio efficax subsidium accedit ex
superiia virtute. Eteniin benignissimus Doiuiiius et erraiites gratia sua excitat
atque adiuvat, ut ad agiiitioneiii veritatis venire possint; et eos, quos de tene-
bris traustulit in admirabilc lumen suuni, in lioc eodem lumine ut perseverent,
gratia sua contirmat, non deserens, nisi descratur. Quocirea minime par est con-
ditio eorum, qui per coeleste fidei d(tnuni catbolicae veritati adhaeserunt, atque
eoruni, qui dui-ti opinionibus liuuianis , falsam religioneni seetantur ; illi enim,
qui fidem sub Ecclesiae magisterio suscei)ernnt, iiiiUam unquani babere possunt
iustam causam mutandi, aut in dubiuni fidem eandcm rcvocandi. Const. dogm.
de fid. catb. c. 3.
Unb in bcn Cauunes (1. c. III, G) l)eif?t csS : Si (^uis dixerit , parem esse condi-
tionem fidelium atque eorum, qui ad fidem unice veram nondum pervenerunt,
ita ut catholici iustam causam babere i)ossint, fidem, quam sub Ecclesiae ma-
gisterio iam susceperunt, assensu suspenso iu <lubium vocandi, donec demonstra-
tionem scieutificam credibilitatis et veritatis fidei suae absolveriut ; anathema sit.
nir J*h . Malier ift eiö amii Dogma, ban bcm (Gläubigen mebcr bie
unb 6inreici)enbe®laubensgnabc, noii) bie jurcidjenbe @in|ia)t in bie Qdlanb'
JauÄybnfteit^uiirbigfcit o^nc feine eigene 3d)u(b jemal^o fcl)lt.
bei ben^ @iäubi= ^^^ l^-j ^^^.^^^^ ^^^^ Ci^läubigcn nimmcrmcljr erlanbt , ja ec^ ift it)m, fo=
lange er ein ©liinbiger ift, faftifd^ nnmögüc^, bie ^Hi()rl)cit feinet ö^lanbenö
äu bejuicifeln nnb üon einer in bicfem ßmeifcl nnternommencn ^^rüfnng
(examen duhitattoam) abl}ängig ^n mad)en. ^^i?ül)l aber ift eo nid)t nur
ertanbt, fonbcrn löblid) unb (jeilfam, bie (^rünbe feinc^o uniuanbelbar feft=
gehaltenen (?')(anbcn^o ^u bcm 3^nede ^n unter fnd)en, nm eine immer größere
@infid}t Don benfelben ^n erlangen (examen confinnatirum). D)e^^gleid)en
ift es ertaubt, neben bcn an erfter 3tcl(c an^nmcnbcnbcn iibernatür(id)en
9J^itte(n bec- ©ebctee, bee 3atramentencmpfangc^3, ber Xngcnbnbnng, aud)
burd) jene^ on fid) natürliche IDüttel, !i>erfnd)ungen gegen ben (Stauben ^u
übertDinben unb bie ^ntenfioität beö dUanbensaffeftec^ 3n erl)öt)en.
§ 7. S^on bem (^egeuftanbe (obiectum iimteriale) bes (^lanbcuö im
aögcmeincu unb uou bcn (i^laubcn^ge^cimniffcn inöbcfoubcre,
i>cil. §cinvid), Xoginatifd^e 2:i)oologie I § ol ; II § 12^—127.
60. ^ I. ^egenftanb be^^ ©taube n^o ift, mie mir oben (n. 52) fal)en,
ÄÄmat^i^ geoffenbarte ^a^r^eit, bie um uon ber ÄHrdje jn glauben oor^'
gemeinen, geftellt mirb. Die ^xü^c, \m§> geglaubt merben mufs, ift alfo l)icrnad) ein-
fach 5U beantmorten : ^2t 1 1 e c^ o ^ n e 5ln^ n a l) m c , m a ö Q) o 1 1 g e o f f e n =
bart l)at unb uns burd) feine ^irct)e ju glauben oorftellt.
§ 7. S50n bem ©egeuftanbe (obiectmn materiale) bc^^ @(aiibeu§ im aßgemetnon :c. 33
galfd) Ulli) (jiiretifd) fiiib bciniiarf) n((c -ri)Corieu, wMjc ^c^ ®ci3Ci^.^^j^.rt,/'l-,^^.^j.i^.„
ftaub bco (^(aiibcuc> iiad) einem aiibereu Kriterium, uamcitttid} aiid) nadj bem inerüuev.
^nl)a(t ber ^e^rc beftimmeii. ®o be()auptcu 5. );B. bic proteftantifd)eu
51 b t a p () 0 r i ft e n (^eter ^uvicit f I'^IS), Ö a t i t u b t n a r i e r (^otjamt. .^alec^
in (Sambribgc, y 1656) unb 3l)ufretiften ((^corg ß:ali^*tu^3 in .pelmftebt,
t I6Ö6), nur ber (glaube au fogeunuutc guubamcu ta tart if e( , btc
mau balb cugcr , balb uiciter bcftimmte , fei uotuieubig , U)äl)reub aubere alc^
gcoffeubartc ::liMi()rl)citeu ert'auute %YtiUi o()UC i>^ad)teil bc^> ^eilec^ geglaubt
ober nid)t getjlaubt merbeu föuuteu. (£d)leiermad)er bagegcu (el)rte, mir
jene feien ipefcntlidje (^laubenc^fä^e, bic üon bem fogcnauuteu re(igii)feu
©elbftbcimigtfein, b. I). üon bem 33ennigtfeiu ber abfolntcu 5Ib()äugigt'eit Dom
abfolutcu Slßcfeu geforbcrt feien. "Dicfe I^oftriuen ^ahni in ber fd)ou oou
!?ut()er gemadjteu Unterfd)eibnng eine^o im allein red}tfertigcnbcu (5J(aubcn
crfaf5teu centralen unb einec^ mcl)r perip()erifd)cu (V)laubcn^oinl)alte^o il)rcn
(S^runb.
llnfcr 3at3 ergibt fid) ano ber Öeljre ber bciligeu 3d)rift foinic anc^ ä^euH-ue'fUr bic
bem ^> e f c n b e 10 i^S l a u b e u ^o. aufiieitoiue x^i--
1. (Sl)rifluv mad}t bie Seligfeit abl)ängig 00m (glauben, bm bie Icl)^,,^, beriieuitei.
rcnbe Äird)e oerfünbet. "Dicfer aber bcfal)l er: Docete omnes g'eutes ' 2rf)rift;
. . . docentes eos servare omnia, quaecunque mandavi vobis. ü/r//^//.
28, 10. 20. ^av baljer 00m 3itteugefet3 gilt, gilt and) oom (sUanbcn:
Quicunque totani leidem servaverir, ottoiidat auteni in uno , factus
est omniuni reus. Qiii enini dixit: iion nioecliaberis, dixit et:
nou üccides. Jac. 2, 10. 11. ^$C^mn bal)er (Sl)riftu^o öfter-^^ atlee; in bem
glauben an il)u ßufannnenfaflt : Qui credit in Filium, habet vitam
aeternam. Joann. H, 36; Haec est vita aetenia : ut cojj;iioscant
te, solum Denni verum, et quem misisti Jesum Christum. Joann.
17, 3, fo ift im ('»Hauben an Übriftnc^ ber (^)lanbe an allcv, unio er gejagt,
mib ber (^kl)orfam gegen feine .^lird)e notmenbig eingefd)loffen.
iJBenn mau J*hiL 6, 15: (^uicunqut' ptM-fecti sumus. hoc scutiainus : et si
quid aliter sapitis. et hof vobis Dens revelabit in bem Sinne augileflt, ai-i 0L1 Der
9lpoftcl iiidjt iuiUftünbii]e ßinl)eit im (iJIauDen ueiiangte, fo ift ^a'o , uiie bev 3iM"rtiinneii=
t)ang :,eigt, eine gan^ falfrije '^(n^legung. Xenn nirf)t uom (^Hauben unb (^^ei'eb, foubevn
uou (s5un^engaben \n\^ Stufen ber 'iHiUfominenlieit ift hiev bie ^Kebe. ^A'ie tonnte awA)
bcr'ilpoftel iubiffeventiftifd)e Vel)veu lun-tragen, ba ci* bod) überall mit fo(d)er (Sntfd)ieben^
l)eit auf ber @iu()eit be<:! Glauben*? beftel)t, \\n^ jeben al-ö lum t^er .siird)e unb iumu .s^im^
mclreidje aui^gefd)loffen erfliirt, ber in irgeub einem ^^unfte oou ber iiebre (Sl)rifti unb
[einer Siird)e nbmeidjtV K.\ qiiibus t-st Ilynit-uaeus t-t Pliiletus , qui a veritate
exciderunt, dicentes resurrectioiiem esse iaui factaui, et subverterunt quoruu-
dam fidem. 2 77;;^ 2, 17. 18; ugl. 1 Tim. 1. 19. 20.
2. T)er innere (^runb unferer Xl)cfe ift coibent imb bcreit^o im ^e^ ^,"5 ©ImSl"
griff be^5 (S^laubeuö (n. 43) angegeben, ^av objectum formale fidei ift
eben für alte %>nnfte beo (>Uaid)envgegenftaubev abfolnt baefelbe.
.^ier ift aber mol)! .-^n untcrfd)ciben ^unfdjen üdes im-plklta, bie fid)
auf allcv im depositum fidei entl)altcne crftredt, unb rides rx/jllciJa, bie
fid) auf bav befd)riiuft, loa^o man ab3 im depositum fidei cinl)alten
fi)rmlid) erteunt; aber fomol)( fides implicita mie üdes explicita finb
fides divina.
II. ^ie oou (^oii qeof f enbarten unb oou ber ^nrd)e^ '•':'•,«
un§ 5U glauben oorgeitellten öel)reu )inb teibo iold)e '^al)rl)eiten, \m{d)t tieiten unb
bic ^^crunnft <\\xz- eigener .«raft unb an«? il)ren (Sr fenntnic^^ wei,cimmfK.
principien ^u erfeuncn oermag, teile unb oor^ugeioeife fold)e, bic
^e inrid) - Jpup^cvt, ilompenbium ber Xoßtnatif. '^
mit'
3ri?vift
34 Xfjcofogifcfje erfeiiutni!o(ot)vc. — B^vcitcr ^Ibfcljnitt. L 35ou bciii (sMaiibcn.
auf bicfc ilBctfc nirf)t crtanut lucrbcu föuncii. ))hu\ ift eine boppcltc ^{(affc
ber (enteren 3Bal)rl)eitcn iuol)l 311 iintcrfd)ctbcn. @^^ gibt niimlid) äl'al)rl)citeii,
bic man ül)uc göttlidjc Offenbarung u^bcr 5U crfcnucn, uod) ;>u bcuicifcu
ticrinag , bic aber an fid) für uufere Vernunft uidjt unbegreiflid) finb nnb
bal)er iiad) il)rer Offenbarung abiiquat unb uoKtoinuicn begriffen werben
tonnen. .v>ierl)cr geljört 5. 53. bic ^Hbftantniung ber 'JJtenfdjcn uon einem
(£tamminUer. 'I)agegen gibt e^^ and) auberc ^^al)rt)eiten, bie i()rer Statur
nad) für bie natür(id)e Vernunft einci;^ jebcu Ö)efd)öpfcö un=
er tennbar unb unbemei^^bar finb, unb batjer audj nad) if)rer
Offenbarung m e b e r 11 ni^ n a t ü r ( i d) e n (^ r ü n b e n g e in u (3 1 , n 0 d) a u ^o
inneren (^rünben bemicfcn uod) begriffen werben tonnen.
^ie<§ finb bie C^) el)ctmnif f e im engften (Sinne ober 'JJt l}fterien.
(vi. ^a§ bk Offenbarung fo(d)e llU'l)ftericn ent()ält, ja ba|3 biefelben bcn
f[aini'^>mV|l-ii^ 'i^^¥^^ ber d}riftlid)cn Offenbarung bilbcn, ift ein aüe.^cit in
ber ^irdje anertanntej? unb gan^ unb gar notorifdjeei l^ogma.
tcx i)ci[\(\cn 1. ^ ic I) e i li g e 8 d)r i f t Ui)rt, baf^ C^^iften;) unb i)latnv bev 33ater^5
unb bc>o 3ol)nec^ unb überl)aupt bcv breieinigen (^)otte^^ jebem 'l)(enfd)en
ncrborgen unb nur baburd) bcfannt ift, ba|l ber eingeborene 3o()n unc>
l)tittl)ei[nng bauon gemadjt bat: Xeino scit^ quis sit Filius, nisi Patei-, et
quis sit Pater, nisi Filius et cui voluerit h'ilius revelare. Lmc. 10, 2'2;
Deum nemo vidit unquani: uuioenitus J^llius , qui est in siuuPatris,
ipse enarravit. Joann. 1, IH; ogl. 1 Tim. (), 1(3; 1 Joann. 4, 12.
^ie .'-ll>at)rl)eiten bei^ C^3laubcnv finb teilmcife iold)c^^inil)rf)eitcn, bie nur ber tjeilige
(^eift, ber bk 3;:iefen ber Öhittl)eit burd)f orf d)t , tennt unb nuc^ mitteilt.
Spiritus omnia scrutatur, etiam profunda Del. . . . Quae Dei sunt,
nemo cognovit nisi Spiritus ])ei. 1 Ctw. "2, 10. 11. Tie profunda
Dei finb bie 'JJh)ftcrien im (^)egenfatje ^u bcm, quod notum est IJei
[Rom. 1, 19), bas> bie !iH'rnuuft aue ben ^ireaturen 5U ertenucn nermag.
T)iefe getjcimnisiootte ^^eiet)cit, bk sapientia in mysterio, l)aben bie xHpoftel
gcprebigt: Sapientiam loquimur inter perfectos : sapientiam vero
non liuins saeculi, neque jn-incipum linius saec-uli, qui destruuntur;
sed loquimur Dei sapienfiani in nuj^tcrio, qnae abscondita est. 1 Cor.
2, G. 7. ©ie be^ieljt fid) auf ^Dinge, bie fein 5(uge gefetjen, tein Ol)r gc*
l)ört, bic in feiuec^ 'JJ('cnfd)en .per^^ gebrungen finb : Quod omlus non
vidit, nee auris audivit, nee in cor hominis ascendit .... nobis
revelavit Dens. 1 Cor. 2, 9. 10, unb cntl)ält ^ii?at)rl)eiten, bie ber blog
natürliche 9Jknfcf) nid^t begreift: Animalis autem homo non percipit
ea quae sunt Spiritus Dei. 1 Cor. 2, 14; bie nic^t oon ^leifd)
unb ^lut, foubern 00m ^ater im .Spimmel geoffenbart finb: Caro et
sano-uis non revelavit tibi, sed Pater mens, qui in coelis est.
Matth. 16, 17; bie ben 5l^ci|eu ber 3I^clt uerborgen, ben steinen aber
offenbar finb: Abscondisti haec a sapientibus et prudentibus et
revelasti ea parvulis. Matth. 11,25, offenbar burd) ben ©tauben, burd)
bic bemütige Untcrtuerfung bec^ ^crftaube^ unter bcn C^el)orfam (£l)rifti : In
captivitatem redigentes omnem intellectnm in obsequium (^^hristi.
2 Cor. 10, 5. Iber and) für bcn gläubigen bleiben biefe $[>al)rl)citcn c^^-
l)cimut^4io(t, unb erft in ber (Glorie fd)aut er, loae er geglaubt l)at:
Nunc cognosco ex parte, tunc autem cognoscam sicut et cognitus
snm. 1 Cor. 1;^, 12. Setbft bie @ngel erfennen ba^ ©elieinntic^ ber ©rtö-
fung nic^t am^ eigener .Viraft, foubern burd) (^ottc^^ Offenbarung.
§ 7. 35öU belli ©cQcuftanbc (obifctum materiale) bcö Ö)(nii[HMb3 im adöcmeincu :c. 35
2. ^u Übcreinftünmumi hiermit teuren bie 35ätcr »üb Zijco^ J",^ s^-JJ,; '['.[J
logen, ba^ bk (^cl)eimni]'fc be^ (Sljriftcutinitio, ^riiiitiit, Qufaniation, iijeoioiiea;
(3mhi u. f. U)., oI)uc Dffenbaning imo frf)(crf)tf)in oevbovcjen uub aud) imd)
i^rer Cffcnbarimg imbegreiflid) inib ge^cimni^uoU finb itnb ^inar nid)t nur
für ben gefallenen ::Itcenfd)en, fonbern für jebe erfd^affcnc Vernunft al^
|o(d)e. t^c^l. I)icrüber .V)einrid), T)ügmat. Xljeolog. IV ^ 211 f. (öe()re
uon ber a(lcrf)ci(igftcn ^reifaltigfeitj.
o. Xie .^Hrd)e l)at in bcn .Hon^ilicn bec> '^((tcrtuniv bic großen (^e* nu-^ tcr ^'oinc
()cimmffe be^o (£()riftentuinc> einzig auf bac> iinn-t (^ottec> gcftiil^t nnb fo .,/jJ^,, ^^'J^-ii,,,
inbircft bereu übernatür(id}en nnb überüernüuftigen (>l)aratter an^ögefprodjen. be§' mtevtümc!;
gormed ()at bk<:-< auc^fü^r(id) 5uerft (Tregor IX. get(}an in feinem Briefe an ©«gor ix.;
bie ^rofefforen ber Xf)eo(ogie an ber 'J.^arifer .v>cd)fd)n(e am 7. ^nü 1223
{Denzinger, Encliir. n. 379). ^^(nbert(}alb ^al)rl)nnbert ipiiter [26. ^i^nnar
1376) nermarf (Tregor XI. bie 53cl)anptung bev :li'a iiitnnbue önduv, «vcoüv xi.:
baf3 ade @(auben6artitc( per rationes necessarias demonstrativas,
evidentes bciuiefcn luerbcn fönnten, fo ban für ben (^e(e()rtcn ba^o Riffen
an bic 3tc(le bcö C^laubenc^ trete unb biefe-i ^Mffen eine größere l^kmifsljeit
iierleil)e, aU ber blojse (^Maube {Denzinger^ Euch. n. 474 sqq.).
Qu unfercm Qal)ri)nnbert l)atte bie .Viird)c teilv bem l)crrid)enben
Dtationatiymui?, teile ben uon biefem ^Kationaliviiuiv angcftcdteu 2l)ftomen
einer üermeintlid) tatt)olifd)en ii>iffenid)aft gegenüber micbcrl)olt iui-anlaffung,
uufere iiHil)r()eit in 8d)ut3 ^n nel)mcn. ^iec> gefd)al) namcnt(id) burd)
(%egor XYI., ber in feiner (^ncl)tlifa nom 15. 5lugnfi ls:)2 crtliirtc : «^'n-nor wi.:
Superbi seu polius insipieiitis liominis est, iidei niysteria , quae
exsuperant oninem sensum, Immanis examinare pondeiibus iicstraeque
mentis rationi contidere.
^iusi IX., ber fd)on in ber (vnci)tltta uom 9. ':)iüOendier ls4() ii»b"i'';j.^.^^J|^,-.j|i'j''
in ber '^(llofntion nom 9. 'i^c^enUicr lsr)4 bie tatt)oliid)en (^)runbfiil5C über rvvXiiamimn- :
0Maubeu nnb ^Mffen aufH^nanbcrgeiet^U, l)attc bie bringcubfte i^cranhiffung,
biefclbeu in 3d)u^ jn nel)men, ale hk (^üntl)eri| d)e 'l.M)itüfüpt)ie
bie ^e()auptnng aufftedte, bie menfd)(id)c Vernunft fei im ftanbc, fämdid)e
(^tanbenegcbeimniffe a priori jn finbcn, 5U bemeifcn nnb 3n begreifen.
Cbgleid) bie ^diriften ÜHintberv bnrd) bav ooiii X\\\^]\z beftiitigtc ^etret
ber ^nbe^-fongregation uom S. Januar 1^57 iienuorfen luorben maren,
Rieften mand)e trotJbem an bcn in bcufelben auogcfprod)cnen ^^^'^ü'^^^'ii
feft. (*9cgen fie menbet fid) ber l)eiligc ^Miter in feinem :^^reue an ben .Uarbinat
oon C^eiffel, (Sr5bifd)of uon Äö(n üom 15. ^tt»' 1^*57 unb crtliirt genau
bic ein^etnen Qrrtümer (^5ünt{)erc^ , namcnttid) bcffcn Üiatioualicunucv
mie er in ber öeugnung ber Untcrorbnung ber ')3[)dofopf)ie unter bcn
(Stauben unb in ber i>crmifd)ung bee Uutcrfd)iebcv foUne ber ridjtigen
(^ren^en 5U)ifd)en C'jlanbeu uub ii>iffenfd)aft fid) ^eigt. 5(ud) im il^rcoe an
ben Öifdjof uon ^recdau oom 30. tl^air^ 1857 ertliirte ber '}>apft gegen
(^üntl)er, eö fei nid)t Sadjc ber ^>()dofopt)ie altitudineni scrutari
mysteriorum Dei, sed illam pie luiniiliterque revereri (Doizivger^
Euch. n. 1514). 5(Ic> bann groijf djammer bie £'e()re aufftcllte, bic
®taubeuögel)cimniffe fönnten ^mar nid)t a priori gcfuubeu luerbcu, aber
na d) bem fie einmal gef d)i(^t(id) gegeben feien, fei Ci? mög(id),
fie p()dofopt)ifd) ^n bemeifen uub ju begreifen, uermarf '").muv IX. in feinem
Briefe an ben (^r5bifd)of üou l9tünd)eu uom 11. ^c,^^cmber 1802 biefe neue
gorm be^ alten ^rrtumo unb be^eidjnetc c-y aiv öe^re ber Äirdje, per
3^
3(5 2:(}eo(oijifd)e @vfcmitni§(e()re. — 3^^^<'if'^^' 9(bfd)uitt. T. ^ou bem Glauben.
üdem ea nobis in Christo revelari mysteria, quae iioii soluiii liii-
maiiain pliilosopliiam, verum etiam ang-elicam naturalem intelligentiam
transcendunt quaeque etiamsi divina revelatione innotuerint et ii)sa
fide fuerint suscepta, tamen sacro adliuc ipsiiis fidel velo tecta et
obscura caligine obvohita permanent, quanidiu in liac moitali vita
peregrinamur a Domino, ^iefdbeu ^Hil)rf)eiten l}at bcr ^a\)\t nodjinalv
in feinem (Sdjrcibcu an btn ^i'^h\\d)o\ uon yjtüudjeu uom 21. :i>c5embcr
18().-> in ^ad)cn bcr l^tMhid)cner @e(el)rteni)erfnimidum3 cin9efd)ärft uub im
^IjUabuc^ namcutlid) bie ^el)au|.itunt3 oermorfcu: Omiiia in<lisciiniinatim
dogmata religionis christianae sunt obiectum naturalis seien tiae seu
l)hilosopliiae ; et luimana latio historice tantum exculta potest ex suis
naturalibus viribus et j)rincipiis ad veram de omnibus etiam recondi-
tioribus dogmatibus seien tiam pervenire , modo liaec dogmata ipsi
rationi tanniuam obiectum proposita fuerint.
^'^^ i'ü\ri"''^*^ (Inbüd) l)at biii:^ iuitifanii*d)e ^t'ou^il all bicfcn $jvvtümcrn cjcgeuiibev
"'' ' in feinem crften ^efvet boginatifd) au^gefprodjcn : Si quis dixerit, in
revelatione divina nulla vere et proprie dicta mysteria contineri,
sed universa lidei dogmata ])osse per rationem rite excultam e
naturalibus principiis intolligi et demonstiari: anatliema sit. C'onst.
dogm. de Jid. eath. Can. IV, 1. X)aJ3 bie '.)Jii)fterien aber aud), iiad)^
bem fie geoffenbart inib burd) ben (Glauben erfanut finb, unbegreiflid)
bleiben, crtliirt hai:^ ^atifanum, inbeiu cv ,>ugletd) ^eigt, ba|l fie nur nnuoll^
tominen nnb analogifd) begriffen luerben tonnen: Ac i'atit» (juidem fide
illustrata, cum sedulo, pie et sobrie (juaerit, ali(|uam, I)eo dante,
mysteriorum intelligentiam eanupie fructuosissimam assequitur, tum
ex eorum, quae naturaliter cognoscit, aiialogia, tum e mysterioium
ipsorum nexu inter se et cum üne hominis ultimo; nunquam tamen
idonea redditur ad ea perspicienda instar veritatum, (juae proprium
ipsius obiectum constituunt. Divina enim mysteria suapte natura
intellectum creatum sie excedunt , nt etiam revelatione tradita et
fide suscepta, ipsius tamen fidei velamine contecta et quadam quasi
caligine obvohita maneaut, quamdiu in hac mortali vita peregrinamur
a Domino: per fidem enim ambulamus et non per speciem. Const.
dogm. de fid. cath. cap. 4.
III. isföir l)aben bemnad) be^üglid) ber (^tanbenegeljeininiffe feft^
5nl)a(tcn :
■'•>-eu bev öiiau' ^' ^^*^ '^^t'ljftcrieu fiub übernatiir li d)C ill>al)rl)eiten, bie au i? ben
toii4ei)eii.unV-*']>vi ncipien bcr natürnd)cn ^> crnnnfter tenntniö nid)t crfeun=
bar nnb am benfelbeu nid)t beuiei^^bar finb, b. l). Jueber aU- nninittel=
bar euibeute ^ernnnftunil)rl)eitcn nadjgeunefen nod) anc> foldjcn euibenten
S^eruuuftuial)rl)eiten mit Iogifd)er ^iotmenbigfeit abgeleitet werben fönnen. @^o
fann alfo bie ©nfteng ber ll)(i}fterien ober, ha)] imb mar um fie finb,
nid)t bmd\ bie Vernunft beriefen, fonbern nur burd) bie Offenbarung nnb
ben (Glauben ernannt werben, ^ber and) nad) i^rer Offenbarung bleiben
fie für bie gläubige Vernunft unbcgreifUd) nnb fönnen nur
einigermaßen uub analogifd) begriffen luerbeu. ^er (3nmh l)ienum
liegt in ber Übernatürnd)teit ber ^I^h)ftcrien.
Mh^nm-nbine ui.b -3"^" ticfercu ^erftiinbnic^ muffen mir bie ^lauben0ma()rl)eitcn mie bie
fvde ix^ot/iiintcii. 3Ba^r]^eiten übcrl)anpt einteilen in notmenbigc nnb f r ei e 'ii3al)rl)eiten
(veritates necessariae et Uöeraej. ^iefe (Einteilung ift au^ bem (^egen=
§ 7. 5>on bcm ©enetiflanbc (obiectum materiale) bc5 Ö^(auOen§ im afföcineineu jc. 37
ft a H b c fjcvtjcuonimcn. '3t o t m e ii b i g unrb eine 35^a()rl)eit geimimt , luenii
bte erfamitc ^ad)c ctwnvS 9^otuicnbigec>, frei bagegcu, luemt bie crfaunte
Sinije ctirac' grcie^ ober Äoutingente^o ift mib bemnad) fein ober niif)t fein,
fü ober nnber^o [ein fann.
@^o ift nnn fdir, bog biK^ yj(*l)fterinni ber Xrinitiit eine notloenbigc
3Ba()rI)cit ift, bn (^ott notmenbig breifattig ift, nnb fomie er nicf)t nidf)t fein
fann, and) niff)t nirf)t breifaltig fein fann. $LUirben mir ba{]cr bnrd} bie
bloße ^ernnnft &ott gan5 oontoniinen , loie er ift, erfennen, fo mürben mir
aud) bnrd) bie blotle ^^ermmft einfefjen , ba^ er notmenbig breifattig ift.
5(ber eine fD(d)e Doüfommene ober abiiqnate (Srfenntnic> (^otte^o befitjt bie
erfti^affene ^^crnnnft nid)t; benn fie ertennt (^ott nnr an^3 ben (^efd)öpfen
inabiiqnat a(c> beren abfohlte Urfad)e: anv biefer natiirlid)en (3^ottei^erfennt=
nic^ ift hk 3^rinitiit ber 'ferfonen, bie ein (^iott alfolnt inner(id)ev, in ber
'^djbpfung nid)t jnr Cffcnbarnng getoniiiienec^ iHnliiiltniv ift, fd)led)t()in
nid)t burd) fonfUibcnte vSdjInffe ab^ydciten.
^a§ aber bie übernatürlid)en 'Ü'erfe (s^ottc^o betrifft, fo fann beren
@^-iften5 fdjon bcc>()a(b, meil fie lebig(id) ooiii freien 'ilMKen (^iottev abl)ängen,
nid)t mit Iogifd)er '^iotmenbigfeit a priori an^ö ber (£7*iften^^ nnb bein
äBefcn (ikutec^ gefolgert uicrben, nnb 5umr gilt bkU':\ mei( uon a((en göttlid)en
2Berfen, and) oon benen ber natiirtid)en Ovbnnng. <Ueinec>Uiegv finb aber
beöl)alb ade veritates liijerat' and) überna tiir l i d)e ® cl)cinini f f e nnb
bec>l)a(b an fid) nnbegreiflid). Ta^ö finb fie oie(nie()r nnr bann, menn
fie, mie bie Qntarnation, bie (^hiabe n. f. m., il)rein ^lU^fen nad) iiber=^
natürtid) finb. ^ie iibernatiir(id)en ^^in'rfc ©ottev fönnen bal)er nid)t
auC' natür{td)cn Ikrnnnftgrünben erfannt niib bemiefen merben megen il)rer
^ r c i ^ e i t nnb i()rer Ü b c r n a t ii r l i d) f c i t ; n n b e g r e i f 1 i d) a ber bleiben
and) nad) ber Offenbarnng fomohl bie Xrinitiit une bie iibernatiirltd)en
'2l>ertc G)ottee luegen il)rer Ü b c r n a t ü r l i d) f e i t.
%\m\. Tcv inn-fiirf), C-io (^Maiibcn^Miclinuiiunc aiiv- '-iMMiimiftnvünbcii ',u [ulinÜKii, _ . ^'V'. ...
ift in jobcv 5I^o,5icl)unn ucnuovfliil) 1UI^ oerbovblid): beim romini (in-:- '.i^n-
a. (fv ftcht au firfi im '■ll'i^ol•)'pvud) mit bcv 2('[)xc iiitl'cvc^^ liciNiicii (^Uuibniv, inmft.iviiiibc!!
bafj bie (^Mnubciu^t'\c(ioimiünc bov btofuMi ^iHn-imnft iiii^itiiniuilirf) finb. '''^uioSir'''
Ii. ©in ]o\dm- 'inniiid) ift ami) neiioii ^ic ^ntcviMTcii f>o-S OMaiibcti'?, ^a Die füu
bie iVcuftcvien iun-iiebviu1)ton 'iH'viuniftbeuieite nidit ftid)()iUtiii fiiiC» nnh fein tömieii, io
ha^ ^ie[e(be^ ben (j)laubeii iiiiv fompvomittieveu. V\u\\ inim aliijiiis ad proljaiuliim
fidi'iii inducit ratioiies, <juat' nun sunt coüentcs, cedit in irrisionciii infi(l(diinn.
CrfMlnnt enini qiiod huiusmodi rationibiis innitaniur et pi-oj)t('r cas crtMlanuis.
S. Tli. 1 q. .32 a. 1 r.
(\ (Su^nd) fiil)rt biefe^^ ^n'i|iinien fnft mit OlOtU1en^illt■eit ,',11 ^H'vfälid)UU|icu Dev
Toi]m(U^, ba foldie i"pefn(atiiie ^ouieife , bie uod} ^ll;,n [nft immer auf einem rnlfdien
philoUHd)ifd)en 3l)ftem bevnbeu, ',n einem c\an\ anberen aU^ bem fivd)(idien nni^ bemnad)
U'abren 'i^eiiviffe ber frai^lidien il^'iifterien rubren.
2. Coline bie blofK 3Sernnnft bie (Triften;) nnb ben (Mmnb ber ^^^, Simuift
'JJiDfterien, 5. '^\, haf^ nnb marnm (^n^tt breifaltig ift, nid)t bcmeifen fann, ^ifn'uui bie (sir^
fo ift fie and) nid)t im ftanbe, bae< 'il>efen ber lÜh)ftericn ,v ^^^- Hn^o aSiili'üär^u '^'J.
bie Xrinitiit ift, 0 oll f omni en ober abiiguat ^n erfennen. Ta bie "Ikv- ''""^'"•
nniift nämlid) all il)re ^ikgriffe ber natiirlidien ii^elt in ber il)r natiirlid)en
^■li^eife entninuiit, fo ift fie offenbar nid)t im ftanbe, mittele biefer i()rer
'^^egriffe abiiqnat, b. l). fo mie fie finb, '^l.Mil)rl)eiten ,yi erfaffen nnb \n
begreifen, ioeld)e in ber natiirlid)en ^il^elt il)rc>o (^leid)en nid)t baben. ,"^11=
miefern ein inabägnate^ö ober analogifci^c^:^ begreifen ber 'JJ(i)fterieii
möglid) ift, merben mir unten (n. 85 1 fe^en. .
38 2:(icofooifd)c ev!cnntni§(o(ii-c. ~ Btrcitev 9lbf(^nitt. I. 5?on bcin (^Honlicn.
yiatiirlid)e iiitb
^uiun* aber ift baraiif aufmcrffnm 511 marf)cn, baj3 anä) bit uatürlid^cn
iiTcrnntilÄ ili.Mffcufd)aftcii !:li>al)r()citcn cutlinltcn, uic(rf)c in irgcnb tpc(rf)cr ^^C5icl)nnc^ halb
'"''*^^''"""'^"^" nicl)r halb mmc^n' unbcgrcifüd) fiub , baf^ nbcv nicf)t£^bcftouicuicicr bicfc
illNnI)rl)eitcn uicfciitUrf) uoii bcu^(auben?gel}cimniffcn ]ui} imterfii)eibcu.
a. ^TlMc näinliri) and) c^clinffc pl)i(ofop^ifc^c :iiHil)rf)citcn, j. ^^\ bic ab--
folittc ^ül(fümmcul)cit ^ottco lüdjt abäqimt begriffen merbeii tonnen, obgleid)
fic uolUonimen ertennbnr unb erineiebar finb für bic 33ernunft, fo gibt c^
in allen ili^iffenfiijaften ÜlMil)r()eiten, non benen an^ ben '^^rincipien ber 'Il^iffen-
fdjaften fcft|tel)t, baß fie uml)r finb, obiDoI)! ba<:^ ^Bic nnb '^l>arnni nid)t ober
mir nnuontonnnen befannt ift.
dagegen bei ben (^Hanbcn^^gel)einniiffen , 5. ^^. bei ber Xrinitiit , ift
uid)t nnr bai3 ^IBie unb 'ilMirnm, fonbcrn and) biv:^ ^af3 ber bloJ3en
ißernnnft oerborgen.
'?J?an fann ba()er jene fogenannten natürtid^en ^c^eimniffe aU ein
inbnftioe^o ^^(rgnnient für bie übernatiirlidjen r^)ef)eimniffe beuü^en, aber fei-
nee^iueg;? barf man beibe gleidjfteUeii.
b. ra^n fonnnt, baf^ bie iibernatürHd)en (^kljeimniffc, and) nad)bem
un'c^ beren C^^üften;, bnrd) bie Cffcnbarnng betannt gemorben, in einem I)ö{)eren
^rabe nnbegrcifüd) finb, alc> bic ber 'Jtatnrorbnnng angcl)örigcn, ba jene,
5. 33. bie 3:rinität, in einem l)öl)cren G)rabe alc> biefc, 5. 33. bic 3?o((tom=
menl)cit nnb @infad)()eit bcv göttlid)en ifi>efen^^, über bie natür(id)en 5(na(o=
gien cr()aben finb.
^^, „'0. ■]. Tic Don Wott geoffenbarten ih?al)r()eitcn, feien fie M)(l)fterien ober
^'mSiciiciV^ nid)t, tonnen nie nnb nimmer mit ber 2>ernnnft unb ben natürlid)cu
fÄäcim^^^ ^e^al)rl)eitcn in ^iiM ber f prud) ftel)en, ba bic 2l^al)rl)eit ber
nifien. ^Hil)rl)eit uicmalc^ unberfpred)eu fann. ::^^o immer baf)er ein fold)er
$?iberfprud) be()auptct mirb, ift er nur fd) ein bar. 5(n fid) liegt c^^^ inner-
halb ber ^raft ber iöernunft, einen icbcu fold)en Ginmanb (menu and) Diet=^
Ieid)t au^o l^iangel an ber nötigen 'iCnffenfd)aft nid)t hie, et nunc) ^u lijfcu.
Cum fides infallibili veriiati inuitatur, iuipossil)ile autem sit de
vero demoustrari contrariuni, manifestum est, probatiuiies, quae con-
tra fidem iuducuntur, non esse demonstrationes, sed solubilia argu-
meuta. S. Tli. 1 q. 1 a. 8 c.
T^ic bc^^faÜfigen (Sntfd)eibnngcn bee^ fünften ?atcranfon,^iIc^ ernenernb,
crfliirt ba^^^ i^atitannm: Vei'um etsi fides sit suj)ra rationeui, uulla
tarnen unquam inter fideui et rationem vera disseiisio esse potest :
cum idem Dens, qui mysteria revelat et fidem intundit, auimo humauo
vationis lumeii iudiderit; Dens autem ueg-are se ipsum non possit,
nee verum vero unquam contradicei-e. Inanis autem huius coutra-
di('tionis species inde potissimum oritur, quod vel fidei dugmata ad
mentem Ecclesiae intellecta et exposita non fuerint vel opinionum
connnenta pro rationis effatis babeantur. Omnem igitur assertionem
veritati iUumiuatae fidei contrariam omnino t'alsam esse definimus.
Const. dogm. de fid. catliol. c. 4.
sdeimvibci- ^^' ^^^^^ ^^^^ fo(d)en Sd)einunberfprü(^cn folgcnbc ^liUc möglid):
fp'^üft)^ s^M'cijcn a. 'Ta^' ^ogma ift mirtlid) rid)tig crfaf^t nnb ber bagcgen uorgebrad)tc
2Ba"ÄüJn"imb(Sinuninb nnrf(id) eine natnr(id)c (ober übernatürlid)e, f. unten n. 72) 5i^al)r=
mmnnm. (^eit. ^Kx fymbcU cc* fift) (cbiglid) um ein 3opt)ie^ma, bnrd) beffen Gnt^
l)ünung bic ^ogit ben SSiberfprnd) 3U töfen I)at.
§ 7. 33on beut (Mcgcnftanbc (obiectimi materiale) bc§ (H(aiibcu0 int attgciiicincn ;c. 30
b. ^er 35>ibcrfpriui} ift logtfd) mirfüd) iiorf)anbcn; bann ift ein bop^
pc(tcr ?Va({ benfbar:
«. ^a<o ^ot3ina ift fatfd) aufgefaßt, fo bag bei* ^iberfpvud^ nii^t ftatt=
finbet 5it)ifd)en ber al-o Ginmanb t3ebraud)teu iiatiirtidjen ■:ß3a!)r()eit itiib beut
iilirtlidjeu tatt]o(ifd)en Toc;ma, fonberu ^tuifdjen jener äiHif)rI)ett nnb bent
fatfdjen, Ijiirelifdjcn ^^jerrbitb, bac^ man an bie vStede be^o fat^olifd)en ^ocj^
maß gefcljt tjat.
ß. 5ft aber bac^ Togma riditig anfgefaj^t nnb and) ber ^ii^iberfprnd)
logifd) begrnnbet, fo ift bie angeblid)c ^i}al)rl}eit, anf ireldje man biefen
3S>iberfprnd) bant, eine mmni()re 53el)aiLptnng, ein Qrrtum.
Qcber ^rrtnm ber menff^tid}en :K>iffenfdiaft ift mm an fid) bnrd)
menfd)Iid)e iiMffenfdjaft (In^bar. ral}er fann and) tum allen mit bem (sUanben
in 'iiMberfprnd) ftebenben, alfo falfd)en '^^e[)anptnngen ge5eigt merben, bafj
fie iviffenfd)aftlid) nidit beriefen finb; benn nnr für ba^o '^af)re fann e^:<
ftidj()aitigc Setreife geben.
^(Iferbingc^ ift ev mögtid), bail ein unffen!d)aftlid)er (Sinmanb gegen eine
(^lanbenc>mal)ri)eit faftifd) uon ben ^^erteibigern ber (^^Manben^-unibrlieit nid)t
gefi3ft merben fann; bann liegt aber ber (^hmnb bierium nid)t in ber ^ad)':
fetbft, fonberu in einem 'JJaiugel an genügcnber ii3iffenfd}aft ober an genü^^
genbcm Sd)arffinn bcrjenigen, meldje bie ^^öfung nerfndjen.
Qe niebriger bal)er ber 5tanb einer ^-liMffenfdiaft, je me{)r fie mit
Qrvtiimeru, Xrugfdjlüffcn ober uneninefeneu .VM)potf)efeu angefüüt ift, um fo
Icidjter erf)ebeu fid) fd)eiubare iiMbcrfprüd)e gegen bie geoffenbarte iiHi()rl)eit,
Uie(d)e aber in bem 'JJtaße oerfd]Unnben, alc> bie menfd)lid)e iiMffenfd)aft in
ber (irfenntni« ber ii.Mi()rI)eit ^'ort)d)ritte mad)t. Tal)er liegt ber 5vortfd)ritt
in luabrer '-li^iffcnfdiaft im :^s"tereffe bev C^Hanbenv.
Ta bie '^inil)rl)eit ber :li3a()rl)eit niemals unberfpred)en fann, fo ift and) -.,
ein 3Bibcrfprnd) 5Unfd)en oerfd)iebenen geoffenbarten ÜMÜirbciten nid)t nii^g^ . srf)f'»>fiji';i.
lid) ; ec< fann ba()er gegen eine geoffenbarte '^inibrbeit feinen tl)eologifd) rtci)=in'viri/iUnu'n\l^^^^^
tigen (Sinmanb geben. Sür berartige fd)einbare ^^i^iberfprüd)e gelten biefelben ^^^iiJukS
(^rnnbfä^e, bk eben (ii. 71 1 anfgeftellt mnrben.
?In« nnferer 5:;i)e|e ergibt fid) foforr, ^a]^ biK> fird)lid)e l'ebramt, 7.:.
metdje^o bernfen ift, nnfel)lbar bie geoffenbarten *!llnit)rl)eiten ,ui erflören nnb iiXn^.'diUut^
gegen alle (Sntftellungen ^n oerteibigen, bered)tigt unb iierpflid)tet ift, i^^be j;i;J.j^^'|^;;j|';^;;j';;j''
33el)anptung menfd)liei]er ilMffenfd)aft, uield)e mit ben geoffenbarten ^^ini()r^ junn- Von'bcv
beiten im ^i^iberfprnd)e ftel)t, alc^ falfd) nnb glanbenvmibrig ,vi i^erUHn-fen. ^£.-p^^^^^^^^^^
5Utd) ift jeber ,Viatl)olif oerpf(id)tet, ein angebiid) miffenfd)aftlid)Cv Oiefnltat -'iiMunteii.
al^^ irrig an3nfel)en unb nimmer feft3nl)alten, fobalb er erfennt, baf^ bac^felbe
mit einer geoffenbarten 3.inil)rl)eit im 'UMberfprndi ftel)t ober fogar anc^brürflid)
Don ber ^ird)e ocrmorfen morben ift.
Porro Ecclesia, quae iina cum apostolico uuinere docendi, maii-
datum accepit fidei depositum custodiendi, ins etiani et officium di-
viuitus liabet falsi nomiuis scientiam prosciibendi, ne quis decipiatnr
per pliilosophiaui et inauem fallaciam. Quapropter omues christiaui
tideles huiusmodi opinioues, quae fidei doctriuae contrariae esse
cog-uoscuutur, uiaxiuie si ab Ecclesia reprobatae fueriut, U(»u solum
prohibentur tamquam legitiuias scientiae conclusiones d<4"endere, sed
pro erroribus potius, qui fallacem veritatis specieui prae se feraut,
habere teueiitui* ouiuiuo. Vatic. Coust. dogui. de fid. catli. c. 4.
40 5'f)co(onifdl}c @rfcnntni5tef)rc. — B^^^fit^'^' 9rbfd)nitt. I. 58on bcin (^fnii&on.
l)cit.
71. ^ic ^cf)auptimg bagegcn, bie 3Biffenf(f)aft ^abe ba^> 9?crl}t, mit bem
bei- 'l'iiKnSSSft! ^^^^"^^^" in ^Bibcriprurt) ftcl)enbc 9^cfii(tntc fcft^ntjotten, bic Slhdjc aber fei
tiicljt befugt, foId)c Irrtümer 511 uemerfcn, foiibeni muffe oicImcl)v bereu
33erbefferuug ber ^i>iffeufrf}aft übertaffeu, ift fnlfd) mib ()iircti f ri). Qu
biefer 3reit)eit be^ glaubeu^Uiibrigeu Qrrtum^^ befteljt uid}t bie mnl)re, fou^
beru ciue fa(fd)c grei()cit ber 2[rnffeufd)aft.
Si quis dixerit, discipliuas Immaiias ea cum libertate tractan-
das esse, ut earum assertiones etsi doctriuae revelatae adverseutur,
tamquaui verae retiiieri, ueque ab Ecclesia proscrihi possiiit ; aiia-
tlieiua sit. Vafic. 1. c. Caii. IV, 2.
7ä- . T)er lUifgeftetltc (^Iaubeu^ofat> , ha]^ bie geoffeubartc 'ilMil)rl)eit bie
Sv'"2D?fS '^corm ift, an ber hk ^)^a\)vi)Q'\t jcber ^e^nuptuug meufd}üd)cr
csna^tben -"eine ^^^*^^^^^^f^ "^^^ 3S?iffcufd)aft , fomeit fic bat" (S^ebiet bcc> ^laubeu^^ berüt)rt,
58rrmimmioi)r^ gcprüft mcrbeu UIUJ3, uub bog eg ber ^ird)c jufte^t, nad) biefer ^D^orm
über bie 3Ö?a()r()eit ober Smlfd)[)cit ber 33ef)auptuugen jeglidjcr 'i'i>iffeu*
fd)aft, füiuo!)! ber pl)iIofopl)ifd)eu ak^ ber (Srfal)ruugv' uub uaiueutlid)
aud) ber l)iftorifd}eu '-llMffeufdjaft, uiit ^üd)fter ^^(utorität uub uufel)Ibarer (^ic^
un|lf)eit 5u eutfdjeibeu , folgt nidjt bIo(3 am bm ^J>riucipieu bCi:^ (^Haubeuc^
foubcru ift and) u eruuuftgemiifl. Tie ^^eruuuft felbft erfeuut umulid),
ba\^ bie untürlid)e ^l^iffcufdiaft irreu fauu, uid)t aber bie göttlidjc £ffeu=
baruug nnb uufel)tbnre öel)rautorität , fouue bn|l bivo (£()riftcutum inxb bie
Äird}e göttlid) fiub. 'Tafür bat bic !l^eruuuft burd) bie motiva credibili-
tatis eiue fo grof^c ücruüuftige r^emif3l)eit, bap ec^ uuucruüuftig un'ire, bie^
felbe burd) eiu^elue augeblid) miffeu|d)aftlid)e ^)iefultate uuiftür;^eu f^u laffeu.
7('>.
^Reditnuimfic ^utd) uufercu (Sa^ irirb aber bie red)tuiä jsige 5rei{)eit ber 2lMffeufd)Qft
i!Iffen/ci)aft. nid)t im miubefteu beeiuträdjtigt. C^cuu wmm bie i'iirdie uiit beut (^Haubcu
iu 3Biberfprud) ftel)eube ^c(}auptuugcu ber ^i}iffeufd)aft oermirft, fo
a. greift fie nid)t iu« (Gebiet ber 3iMffcufd)aft ciu; bemi fie füllt il)re
(^utf djeibuug uid)t wad) \v i f f e u f d) a f 1 1 i d) e u , fouberu uad] (>S I a u b c u !o =
priueipieu nnb fällt uid)t eiu miffcufd)aftlid)e^o Urteil, fouberu t)cr=
irirft eine glaubcui^mibrige 33et)auptuug. 'I)e?t)a(b
b. hdä^t fie and) ber 35}iff euf d)af t uo((e r e d) t un'i f^ i g e (S c ( b ft li u b i g ! c i t
uub greil)eit, iuuerljalb il)rec> (^ebietcci unb uad) bm \\)v eigeueu 'J.M-iucipieu
nad) ber 3S>al)rl)eit 5U forfd)eu. "^k ^ird)e verbietet eiufad), bafi bie Sßiffeu-
fd)aft ciueu gtaubeuc^mibrigeu Qrrtuui feftl)a(te nnb il)re C^h-eu^eu überfdjrei-
Unb \n bai: (^kbiet be^> (5^laubem^ eingreife.
Nee saiie ipsa P^cdesia vetat, iie hiiiusiuodi discipliuae in suo
quaeque ambitu propriis utantur principiis et i)ropria iriethodo , sed
iiistam haue Übeltätern ag-noscens, id sedulo cavet, ne diviuae doc-
trinae repuguaiido eiTores in se suscii)iant, aut fines ])io})iios trans-
gressae , ea, quae sunt iidei, occn])ent et peitnrbent. Vafic. 1. c. c. 4.
(sjiQube^inb i^cr. ^' i^uufdjeu (S^laubeu uub Vernunft taun nid)t blojs fein
minft finbcvn ^Bibcrfprud) beftcljeu, fouberu fie förberu fidi geqeufcitiQ.
bie 5<evmtnft ^- ^^^ ^^eruuuft nnb il)re iß}iffenfd^aft bicut bem (55lanbeu, inbem fie,
benoHauben; ^y)[^ xvix (§g 2 u. 4) fat)en, burc^ bcn ^euiei§ ber praeanibnla fidei nnb
ber Äubmürbigfeit be<§ Ö^taubeuv ben (Glauben oorbercitet uub oernünftig
begrünbet. JJerner l)i(ft bie 3^ernnnft, mic' mir gleidi (n. TIK 84 ff. - fel)en
merben, auf ©rnnb be^> (^Ianbeu^> bic tl)co(ogifd)e 3iMffcnfd}aft aufbauen.
§ 8. 5?on bcm miffnifrfiaftl. 5?cvftänbni§ ber ®(aitbcn§tt)nf)rficiten übcrf)au^it :f. 41
b. dagegen fc^ü^t ber Glaube bic 3?cnimift nor Qvrtünient imb gc^ bcv 'sumitu: bic
\mt)vt i^r sugleid) mandjcrlci ©rtenntni«, biird) bie fic auf bcn il)r eiöcn^ s^mmmt.
timilitf)eii Gebieten ju größerer imb tieferer (Sinfid^t gelangt.
Fides et ratio . . . opem sibi mutiiam feiniit, cimi recta ratio
tidei fnndamenta demoiistret eiiisque lumine illustrata reriim diviiia-
rum scientiam excolat; fides vero rationem ab erroribus liberet ac
tueatur eamqiie multiplici cogiiitioiie instruat. Vatic. 1. c.
^cr 35orted, ben ber (glaube ber ^^ernunft geiiHi()rt, ift iubee nidjt [«-V^.^^^jj^^J;;^, .^^„
i^u üerftef)cii, al^o ob bie übernatürlidieii 2[inibrl)eiten alo foldje in ben ^fveic^ tmm t-öv Sl-^
ber natürlid)eii ii.ii||en|d)aften gebogen unirbeii, fonbcrn inuj3 bariu ö^fitdit '^^l^'^f^jj^JJI^J^lij^^^^^^
luerben, haf] bie (^H'()eiuiniffe bes^ ©taubenc^ and) auf bie Gebiete ber natiir^ t^fftciit.
lid)en 2ßiffen|d)aften l'id)t merfen nnb bcnfelben ©rfenntniffe er|d)liej3en, bic
5!t)ar an fid^ bie (^ircn^en ber 33ernnnft nidit iiberfteigcn, aber ol)ne Cffen=
barnng ber ^ernnnft mol)! immer verborgen geblieben unircn. 93(an benfe
5. 5i an bie genauere 5^eftinimung be^^^ ^-^egriffec^ 'i^eriiniliditeit infolge be^o
X)ognuu^ ber Xrinitiit nnb Qnfarnation nnb an bie '.Hnf[d)lüffe , meld)c
Sünbenfall nnb (^rlöinng be^^üglid) ber C*»^cfd)id)te ber 'JJcenid]l)cit ge-
unitjren.
Qa, [0 gemif? bie gefallene menfd)lid)e 9uUnr moralifd) anjler ftanb
ift, of)ne .S^*)i(fc ber Cffenbarnng unb (Mnabe and) nnr il)re natür(id)e 53c=
ftimmnng gcniigenb 5U oermirflid)en, uicd fie uon bem natürlid) iinif)ren nnb
@uten oielfad) beficiert, ebcnfo geiinf; fann andi bic natiirlid)c '-li^iffenfd)aft
,^u ber tl)r möglid)en nnb gc;,icmcnben ^H^llenbnng nnr mit .*nilfe bco (^Man^
ben^ gelangen, mie biec^ and) bie (S)efd)id)te ber 3iMffenfr^aft oor luic nad)
(Jf)riftn^ ^nr (skniige bcmeift.
§ 8. il^on bcm unffcnfriinftlirticu il^crftnubui^ ber WInnbcnvUJn()rt)ctteu
übcr()nuvt nnb ber *^3h)ftcricn inebcfoubcrc.
'i^c\\. .V)c iuvid), 5^oi]iitatii'd)c Ibcotogic II § 120 ff.
I. ^ir bebürfen ber i^ernnnft ^um stauben nid)t nnr infofern, ak-^ ^^ .t!-.
ber (^Hanbe eine öerniinftige (5'rfenntni« ber praeanilmla tidei nnb motivas^onunuf^fSfi'
credibilitatis ^nr ^^oran^fc^nnig t]at, fonbcrn and), nm bcn Sinn ber '^lHd)r^ ''^;!;;4aV^^^^^^^
Reiten, bic mir glauben, ,yi ocrftcI)cn. (^)ott l)at nnc^ nid)t 'ilnn-tc obnc
8inn geoffenbart unb burd) hie Siivdjc ,^u gtanben oorgcftellt, fonbcrn and)
burd) fein äl?ort ben Sinn ber Cffcnbarnng, fomeit ec> il)m mol)lgcfaüig
unb uuio l)ei(fam mar, crfd)loff8n. 'rccd)alb i}at er in einer bem menfd)^
lid^en ©rfenntnieDermögen nnb nnferer gaffungvfraft angcmeffencn 51>cifc
^n um gerebct. (il)riftni^, in bcm bie d)riftlid)c Offenbarung ooücnbct ift,
{)at bie gan5e güüe ber geoffenbarten ^Hil)rl)eiten unb bereu allein rid)tigc!$
S3crftänbni^> ben 5(pofteln übergeben, bk beibe^^ ber Äird)e mitteilten. T)k
tefjrenbe .^ird)e aber ift Dom l)eiligen ©eiftc üerbeiftanbet, nid)t blof?, um
biefe il>al)rl)eiten bit^ an« (Subc ber ^'{citen gn bemal)ren, fonbcrn and) bcn
Gläubigen jencö rid)tigc 33erftänbni^o biefer S5>al)rl)eitcn unfcl)lbar 5U tier=
mitteln. Q()r allein fommt ec^ bat)er 3U, ben Sinn ber göttlid^en Offene
barnng mit nnfet)lbarer (^cmig^eit anc^^nlegen unb ^n ertlären.
ttuiii^ ' i)ei> Sh'v
42 2:f)oolonifcf)c (5i1cniitni5lc^vc. — B^^^^itcv ?lbfrf)uitt. T. SPoii bcni (^Uaukn.
^H;^^^^^ 1^(\c:-> i^crftänbui«? bcr geoffenbarten 3Bnf)rl)eitcii fauii ;,unu* iufof^'^"ii
ucrnonfoinmnct lucrbcn, alc> bic .ftini)c im ?aiifc bor .'icitcii bcii Qiü)alt imb
(ScniLov ^inii berfelben nH|citigcr iinb t^ cn au er ertlärt; and) fann bie tl)eo^
Dcitcn. locjifiije 3iMffenfd)aft unter Öeitunt3 bev tirrf)lid)en \?cl)ranite5 in bereu 5i>cr=
ftiinbuio tiefer einbringen, '^^ienialv aber tann ber luni ^?(ufang an oou ben
^Ipofteln überlieferte unb burd) bac> tird)Iid)e !LM)ramt ertliirte 3iun eineo
'4^ognu^o irgeubmie ueräubert merben. Ta alfo bie Tognien im \?aufe ber
;^eil nie einen auberen Sinn aunel)men tonnen, alv bcn, meldjen fie oon
?(nfaug an I)atten, barf bie meu|d)(id)e 'il>iffcnfri)aft fid) nie anmaßen, bie
Dogmen in einem auberen aU bem oou ber .^ird)e erflärten Sinne aui?Iegeu
5U moden unter bem ^Hn-uninbe, in ein tieferec> ^^erftiinbui^o berfelbcu
eingebrnngen ^u fein.
«1,. ^ ^ 'rai)er irrte Ö)iintl)er, menn er meinte, bie l^el)rentfd)eibuugen ber
^''u^my'^^ ()ätten nid)t ben abfolut rid)tigcn, fonbern nur beu 5ur ^eit biefer
ictianumn-^. ^'cijveutfdjeibuugeu unb bennmd) relatio riditigen 3iun ber Dogmen feftgc=
ftellt; hcn abfolut rid)tigen 3iun ber Togmen ,yi beftinuneu, fei ber
neueren 'ii^iffeufdiaft, fpeeiell bcr Ooüntl)erid)en '|>l)ilofotil)ie oorbet)alten. :Hnd)
grol)f d)a mute r und) t^on bcr '^iMil)rl)eit ab, inbem er lel)rte, bie Togmen
müjsten fid) nad) bem jemeiligen 7vortfd)ritte ber 'llMffenidiaft, namentlid)
and) ber 'Jc\Uurmiffenfd)aft, umgeftalten. '^n^l. Aiatl). \HiV.) II 3. l'.U.
^ , 82. riefen bac^ (Ihrifteutnm in feinen /"s-nnbamenten 5erftin*euben rsri"tiiiHCvn
ocQen biefc ^n- gcgeuubcr ertlart ba;? ^atttauum :
^"""''- NtMiue eniui tidei doctriua, (juani Dens ivvelavit, velut pliilo-
s(>])liicum inveiituni proiiosita est limuanis iHg-eniis pert'icieiida , sed
tamquam divinum depositum (-hristi Sponsae lra<lita, tideliter custo-
dienda et iufallibiliter declaranda. Hinc sacrorum quoque dogmatuui
is sensus perpetuo est retineiidus, quem semel declaravit Sancta ]\Iater
Kcclesia, uec unquam ab eo sensu, altioris intellig-entiae specie et
nomine, recedendum. Crescat ig-itur et multum vehementerque proliciat,
tarn singuloium (|uam omnium, tam uuius hominis, quam totius
Ecclesiae, aetatum et saeculorum gradibus . intelligentia, scientia,
sapientia: sed in suo dumtaxat genere, in eodem scilicet dognmte,
eodem sensu, eademque sententia. L. c. c. 4.
. 83- ^ 11. ^ie '^(ufgabe bcr tl)eo(ogifd)en ^^i>iffeufd)aft ift nad) beut bicd)er
iogtj(f)eit aiuifcu^ (^kfagten :
^^^' 1. bie oou C^)ott geoffenbarten unb oou ber .Viird)e be.^^engten '-li>al)r*
l)eiten treu nad) bem Sinne unb ben Örflärungen ber .^Urd)e bar^utegen
unb miH3(id)ft genau unb allfeitig bcgrifftid) ;^u beftinuneu;
2. fie fobann auc^ hcn duellen bev 0»Honbene, 'Sd)rift unb Xrabition,
5U begrünben (pofitioe Xl)eo(ogie);
o. eublid) in bereu 33erftänbniö fo tief einjubringcn , ak-> bic burd)
ben (S^Iauben ertend)tete i^ernnuft cv oermag (fpefulatioe Tl)eologie).
III. ^(V^ ben (et^Uen 'ipuntt inebefonbere betrifft, fo muffen hk
l13h)fterien unb bie übrigen C%iubeuC>U)a()r{)eiteu genau au^^ciuauber ge--
()alteu tncrben.
2peMntion-unb ^' 3^"^ gcoffcubarteu ?^a^rl)eiten , bie M^Ö^eid) ^>eruunftloal)rl)eiteu
reoffenbavtci^ev finb, UmKU fdbftoerftäublid) and) in bei* Xl)eoIogic ant-» ^öernunftgrünben
nunrnuaimjc.tnt. ^^j^.^^.^j^ uub pI)iIofop^ifd) bcgriffcu merben. Sonad) er|d)eiuen l)ier bie
rationes pliilosophicae ^ugleid) al§ rationes theologicae.
§ 6. 5>oii belli luiffcnfdjaftl. 5>crftönbnig bcv (5Mniibcii§tiiat)vbcitcu übcrl)nupt :i-. 43
8ö.
2. ^-a^$ bagcgen bic 9)hiftcrtcn betrifft, fo Ijat bic Tf)coIonic ^.cfuiatio.. uub
a. üov nllcm bcii biirrf) Me Cffcnbanmo mib beii ©hmbcn i^^ö'-'t^'^'ii'-'it nM)itniiH.
Qiil)a(t ciiicc^ Ci^oc}llUK' inög(irf)ft ndfcitig finr imb frfjarf ju crfaffcii;
b. bcu t3ct)cimnic4iol(cn J^n^alt biivrf) ^>crg(cid)c mit uatürlidjcu
illHil)r()eiteii, biivd) 5(nalügicn, unferem il^crftiiubiii? iuil)cr ,^u bringen,
^a nöinlid) bic 5l>erninift bic (^eljciiimiffc bC'C-> (^Mniiben^ö uid)t ]d}aut, fo
faiin fie bicfclbeii mir biirdi ^HTgIeid)e mib ibr betnmitc 5(nn(ogien einiger^
maf^en fid) flar mnd}eii. Xcio (^Hittlid)c \)(it immlid) in bcm Äreatürlidjcn,
mie ba-> ,s^ö()crc in bcm ?ticberen, ein unrtlid}cc> menn and) nnuoIUommencv
5(bbilb ; bnl)er finb foId)c ^Inalogien rid)tig, ober u n ii n g e m e f f en, i n a b ä q nn t.
"Tec^ljolb tcmmt iiKcc^ bornuf nn, gennn ,sn erfenncn, uhk^ nn bicfen ^Inntogien
innbnqunt ift, nnb bnc^ :3n^^'^^"^n"i^^*'' ^^^^'^) ^^^ ^^^^J" OHnubcn nnc^ gegebene,
nnbcgreiflid)e SS>n()r(}eit ^n berid)tigcn nnb ,vi ergänzen nnb bnbnrd)
unfcre nntürtid^en 53egriffc gleidjfnm ^n ncrflnrcn unb in 33egriffc, mic fie
bcr l)öf)ercn übcrnntürlidjcn Crbnnng entfprcdjcn, .yi trnnc>formieren.
-Tiefe riditigc tbeotogifdjc 'JJjcttjobc bilbet bcn gernben (^icgenfnl5 ,vi jener
fntfdjcn 3pefnlntion, bic bic übernntiirlid)cn ^-linibrbeiten ,^n nnfcrcn natiirlid)cn
unb cnblidjcn ^^egriffen bcvnb^ieljt nnb fie bnbnrd) notmenbig ucrfiilfdjt nnb
it)re§ nin{)ren (*'ni)nltec^ bernubt. Tädjt biefee ,s^^ernb5iet)en bcr Dogmen
5U nnferen 33egriffen, fonbern jcne^:^ (Srl]eben unferer 53egriffc ^n ben
nberoerniinftigcn Togmen ift '^(nfgnbe bcr tlieo(ogifd)en Spefnintion;
c. ben ^sni)iilt be'o einzelnen lÜtl)fterinmv ^n ocrgleid]cn fornol)! mit
bcn nntiirlid)en 'ii'nl)rl)eiten nlc^ mit bcn übrigen l\"i)fterien. '?(nf biefe ^^eife
tüirb bcr Jl)coIügc erfcnncn, bnjl bnc> cin,^e(ne lllilifterinm mit bicfen 'ilMil)r=
l)eiten in (Sintinng ftel)t nnb uon bcnfclbcn untcrftiitU mirb.
^icr fnnn bic ^^nn-muift inc^befonberc nnd)mcifen, bnf?
a. bic 9?ntfd)Iiiffe nnb il'ertc (Mottcv, bic veritates temporariae
ober contin<4entes, bcm il'cfcn nnb ben C5igenfd]nftcn (^5ottc^:^, bcr 9^ntnr
nnb ben 23ebürfniffen bcr Jirentnr, folneit foldjc bnrd) bic ^nnuninft erfenn^
bar finb, entfprcd)cnb, tongrnent finb nnb, obmol)! nn fid) felbft gc()eiin=
nieooll, Sid)t oerbreiten über nUe un^ befnnntcn ili>nl)rf)citcn nnb X()ntfnd]cn
nnb bie fonft nnbcgrciflidjcn 'l>rob(eme bcr Ok|d)id)tc nnb bc^o mcnfd)lid)cn
^afeinö in einer nilein bcfriebigenben ili>cife (öfen;
ß. bie veritates necessariae mit bcm bnrd) bie ^^crnnnft erfenn-
baren $Bcfcn (55ottce> in öinftnng ftel)en nnb nn^^ über biefe ^Hn-nnnfter=
fenntni^^ ^od) erl)abenc ^been tum bcr ^ol(fommen()cit (^ottc^o gcunibrcn;
d. enblid) ben gnn^cn ;^nfnnnnent)nng bcr nntürlid)cn nnb übernn=
türlid)en ii3nl)rl)eiten möglid)ft noKtommen ;,n erfcnncn. "A^nburd) Iend)tet
bie innere 5i>n()rl)eit bec^ ("»xm^en, mie aller feiner ein5elnen IWnnentc, bcr
^^crnunft mit großer ^Iarf)eit ein, ol)ne ba^ jebod) bie Unbcgreif(id)teit
bcr (*oet)eimniffe nnfgeI)obcn nnb bcr (Staube in ein blof^e^o ^Uffcn ner'
manbelt mürbe.
II. yon bcr (Ol(iubcu0vrf]icl. hat (Olanltcit^qttcUcu nnh htm
(f}ianbtn^vxd}Uv obcv tton hat o^tchtiDcn |tvi$tct|>tcn t»re
(Olrtttbcit^*
9^ad)bem mir bie ^JJntnr bee^ C^Hnubcn^^ nnb fein 3?erbn(tni(? ^ur ^er^
nunft betrad)tct l)aben, befd)nftigen mir nne^ nun mit bcr ^rnge, nnd)
meld)cr ^Hcgcl bcr C^)cgcnftnnb beö (^(nnbcncv bn^ obiectuni niateriale
8fi.
44 2;f)eoIogif(^c (Si!cnjitni^5(cfn-e. — 3tvoitcv ?ni[tf)nitt, IT. ^nm bcv (^MnuOciuSrcncI :i'.
fidd, objeftiii 511 bcftintmeu (regiila fidei), aiiö mdd)en CiicUcii
^cr|cUK ;)U |d)öpfcn ift, imb \iK\n l)icrbci bic a 11 to vi tat tue imb iinfcl)!'
bare (Siit|d)eibiing 5U|"tet)t (iudex controversiarum).
S i). ^ic fatt)üli|ri)c WlnuDcuc^rcficI.
'iM^l. .^ciurit^, ^oijmatifrfic Ilicoloijic l § &2—W.
^Die tntl)oU|'rf)e (^(aitbcu^rcget ergibt fid) luunittelbar am bem 33ei3riff
(yiaubciuMciui. j^CiS OMnubeiUo, i'ouiic a\b5 bcni, unvo über bcn (^iegeiiftanb bc^^ W(nubenc>
gefagt ift. 3ie lautet : *ill( a u ni u g 111 i t g ö 1 1 ( i di e in u u b t'a 1 1) 0 1 i f if) e ni
(^7 ( a u b e u alte ^o t>a c> j e u i g e g (au b e u , w a c> i 111 g e | d) r i e b e u e u 0 b e r
ü b e r l i e f c r t e u ^^ 0 r t e (>5 0 1 1 e ^o e u 1 1) a 1 1 c u i ft u u b uou b e r Ai i r d) e,
fei e ^5 b u r d) f e i e r ( i d) e Ö e t) r c u t f d) c i b u u g , fei e ^^ b u r d) i () r 0 r =
b c u t ( i d) e <? u u b a l ( g e ui c i u e ^o ß e 1) r a lu t , aU:> n 0 u C^h") 1 1 g e 0 f f c u =
b a r t u u ^o 5 u g l a u b e u n 0 r g e ft e 1 1 1 ui i r b.
J^u biefeu '^^ortcu ift eiu '^reifad)ev au0gcfprüd)eu:
1. baj3 atie^^ uub mir baejeuige 0)cgenftaub be^ (%iubcu^o ift, U)av
C»^ 0 1 1 iui 5nteu m\b im Tieueu Xcftameute g e 0 f f e u b a r t uub b u r d) b i c
^Hpoftel fciuer Xiird)e ^ur ^cmaljruug , i^lnnlüubiguug uub (irtliiruug
übergcbeu l)at: ba^ depositum fidci ober bie traditio divino'aimxtolira ;
2. ball biefe^^ 1)cpofituui bec^ (*'Haubeuc^ iu ber beiligeu v^d)rift
uub ber Ü b e r H e f er u u g eutl)a(teu _ift :
:>. \>a^ biefe^o iu 3d)rift uub Überlicfcruug cutl)alteue C^Uaubeuc^be-
pofituut b u r d) bic ^ i r d) e u u t^ 5 u g ( a u b c u 0 0 r g c ft e ( 1 1 uurb, uub
^mar iu boppelter ^iNeife: eutmeber burd) fi)rmlid)e rid)terlid)e C£'ut =
f d) e i b u u g ober burd) W^- g e m 13 1) u ( i d) e uub a (1 g e m e i u e ^)l a g i ft c r i u m.
^_ 33euor mir ,^uui pofitioeu ^J?ad)mcife ber fat()onfd)eu (^taubeu^oregel
'2^ie finiioitid)c fdjreiteu, müffeu mir eiuen (Siumaub ^uriidmeifeu , ber uameutlid) oou pro*
ScSus teftautifd)er ©eite gegeu uuferc '^emeiofübruug erl)obeu ^u merbeu pflegt.
vitiosus. ^jj^ uämU(^ bie aus ber {)ei(igeu ^d}rift ()crgeuüiumeueu 33emeife uou Dorm
I)ereiu ju neruid)teu, befd)utbigt mau uufere •^(rgumcutatiou eiuev circulus
vitiosus: mau bel)aupte fat^olifd)erfeitc>, baj3 ül)ue bie 5Irabitiou mcbev bie
^lutoritiit uod) ber mat)re 8iuu ber Ijeiligcu 3d)rift feftftefte \\\\b fül)re bauu
felbft \>t\\ ^emeic^ bafür auc> ber t)ciligeu 2d)rift, bereu ^Hutorität uub bie ^id)^
tigteit uuferer 5(uc>leguug üorauvfct^eub.
'i'ltleiu biefer ^^ormurf ift iu jeber 5>c5iel)uug uubcgrüubet uub
|opl)iftifd).
1. ^^or adeut t)abeu mir polemifd) \>n\ '}5roteftauteu gegeuüber Wi
^)ied)t, uu^ auf bie f)ei(ige 3d}rift gu berufeu, med fie bie (V)ött(id)feit ber
I)edigcu ©d)rift ,^ugeftef)eu uub i^ie .^Uarl)eit il)re€> Qul)a(te^^ bel)aupteu.
2. 5(po(ogctif d) föuuen mir bie (5dit()eit uub (^Haubmiirbigfcit ber
beiligeu '3d)rift axvi l)ift orif d) = f ri ti f djcu (*'n*iiubeu für bie ^un'uuuft
bart()uu \mh barauft)iu an§ i^r mie am eiuer gtaubmürbigeu Ijiftorifd^eu
Urfuube für bie 5(utorität ber .ftird)e uub il)rer Xrabitiou ^emeife er*
l)ebeu. 'I)a^er Xmwtw mir aud), mae^ bic 5luv(eguug ber l)ei(igeu 3d)rift'
betrifft, burd)au0 feftt)alteu, baf3 fie, um iu jeber '^e5iel)uug richtig uub uu=
fet)(bar rid^tig üerftauben 5U merbeu, ber .^ird)C \mb Xrabitiou bebarf, \\\6)iÄc
beftomeuiger aber uad^meifeu, baf3 bie ()eilige 3d}rift uid)t \>a^^ proteftautifd)e
88.
Xie flültlirtjc
§ 9. S)ic fntfiolifc^c ^laubenx^rcger. 45
2rf)rift|.n-incip, foubcrn bü§ fat()ü(ifd)c ^^vabition^^nnucip ak> nvd)vi\iM)c mib
non dl)riftii^- feilift lun-gefdjvi ebene (Mlaubeiic^regel bezeugt.
o. 2;i)eo(ügif d) enbtid) ift bie Xrabition ber ^ird)e, bie fid) felb^
ftäubig biird) cüibente 'JQievfmale mib 33einei|"e ah$ bie unif)re Ä'ird)e S()rifti
auiöireift, ba^ priucipale, bie l)eiüge ©d^rift' aber ein ()in5iigetüimueneci fehin=
biiveio ^^eiuei^oiiiittef, bav jebod) an] (>mn\b ber Xrabitioii uiib in ^cr =
eiiiiguug mit i()r iio(lc3Ültige i>^emeic^traft ()at. Jür ein iiub bicfetbe ^l^iü)r^
l)eit über 2;i)atfad)e ^mei aiifeimiuber fid) ftütictibe ^^^ugen, inenn md) ber
eine ber .p^iupt^euge ift, anzurufen, ift fein circuliis vitiosus, fonbern ein
bnrdjano rid)tigev nnb anf allen (Gebieten ait-^ gültig anerfanntee S3euieio*
uerfatjren.
J . 1^ i e 3 n ni .p e i ( e ber g a n ^ c n lU e n f d) l) e i t gegebene g ö 1 1 ^
( i d) e C f f e n b a r n n g i ft i n d () r i ft n v nnb fei n e n '^( p o ft c ( n u o U e n - c mMibarmui' in
bet nnb befinitiu abge] d)i oi i cn. Khien vipoftem
@ö gibt nnr eine götttidie Cffenbarnng, grnnbgelegt im ^]3rotocininge ^^'^"^'"^''^•
linm, fortgefübrt nnb entmirfelt bnrd) bie Offenbarnng bec^ 5Uten !5^nnbec^,
in (^()riftnv befinitin nnb für ade ^\Q'\t nodenbet. T^arnm ift bie ^dt (£l)rifti
bie l e t^ t e |] e i t , ober bie ^ ü U e ber ;i e i t e n. ^uunt Qefn^> and) in
uieifer ^^iibagogif feine jünger nnr al(mäl)lid) in bie (Mlanbenc^geljeinniiffe
einfiil)rte, fo l)at er bod) nor feinem ^^Ibfdjicbe am ber 'il>elt il)nen a((eö
mitgeteilt: ofHnia, quaecunqne andivi a Patre nieo, iiota feci vobis.
Joann. 15, 15. 5lnd) l)at er il)nen ben l)eiligcn (^eift gefenbet, bamit er
fie a n a 1 1 e « e r i n n e r e nnb in a i l e Ü^ a I) r l) e i t , f oiuie in bac^ il^er=
ftänbnii^ berfelben einfü()re. Tie Vcl)re St)rifti, uield)e bie '^Ipoftel gan^
nnb in n ollem ^erftänbnic^ empfingen, l)aben fie, bem ^efel)le il)re^3
9Jieifter^> gemäf?, ol)ne etuuio o o r 5 u e n 1 1) a 1 1 e n ber il>clt uerfünbigt : vos
scitis . . . ([uoniodo nihil snl)traxerini utilinni . . . Non snbtert"ii<>'i,
quoniinns annnntiareni oiniie consilinni I)ei voi)is. Act. 1^0, 18. 1^0. 27;
nad) il)nen follten il)re 'Jiad)folger biefe !iM)re nnoeriinbert oertiinben bic> ^nr
^M e b e r f n n f t b e ^^ |) e r r n.
'^oat-' bie l)eiligen ^Ipoftel felbft betrifft, fo ift e^ allerbingc> allgemein
anerfannte tatl)olifd)e l'el)re, baß biefelben nidjt blo|l mie il)re ^lait)f olger ^'enoiii^^^unfei)^
nnfel)lbare 53e5cnger nnb l^ertünb ig er ber Cel)re (^l)rifti , fonbern and)
in angerorbentlid)er ih>eife Organe g i3 1 1 1 i d) e r C f f e n b a r n n g maren.
^^lllein fie maren ba^^^ nid)t, nm bie i^el)re (£l)rifti fnbftantiell ^n ergän,^en
ober gar 5n luruollf ommnen , fonbern nm fie in bie 'iBelt ein5nfül)ren
unb aii: perfönlid) nnfet)lbare Organe be^^ l)ciligen Okifte^^ genauer 5U
erfliiren. Ac.cepistis illud (verbuni auditus Deii non ut verbuni
lioniinnm, sed (Sicnt est vere) verbuni Dei. 1 Thess. 2, 13.
T^ie in (il)riftn5i nnb feinen 5{pofteln ^nr 33ollenbnng getonunenc nnb
ber Airline ^nr ^>ertünbignng iibergebene ii>al)rl)eit ift bal)er ein für allemal
ber gan^e nnb oollftiinbige Qnl)alt bes^ fatl)olifd)en (^Manbenei, bae depositnni
tidei, nnb nnr biefei? allein tann (^3egenftanb bes (J^lanbeno fein.
5(nin. ^ viua toff onlui ni iii] cn fönucii ,^limv für ^eu, ^cl• cjcnügcuöo (^3cuiii^=^ «to.
l)cit bnvübcv kfil.n , C^cgcnftanb ber tides diriiui , aber nirfjt Wccjenftaiib ber lides i^riuatoffcnba^
cathoUrd feiii unb bal)or and) niuuiierniehr non ber i1lird)e nn^ ^u glauben norgefteüt vuii(]cii.
luerben. äi^enn bie .^Vird)e foldje ^^riuütoffcnbarungen approbiert, fo crflärt fie baburd)
nur, ^([)^ fie nid)t gegen ben (i5Iauben unb bie guten ©itten uerftoBen, foiuie baf3 triftige
Wrüube für il)re ©d)tbeit unb itiren übernatürlidjen Urfprung fpredjen. '^(ud) ift feft,^,u*
balten, baf^ "^riiiatoffenbarnngeu nie unb uiuiuier bie fatbolifdjc ^il'abrbeit fubftantiell
ueruüUtonuuneu unb fontit einen 5ortfd}ritt über biefe t)inau^ conftituiereu. ^oldje Offene
borungeu gibt (iioit nic^l.
89.
4() 4:i)cofofli[c-f)c (5vfoiintni^3(e{)vo. — B^ucitcv '?fii[cf)uitt. Tl. f>on bov (^.^(aubiMun-ciirf :c.
in. ^ /^-affcf) iiiib l)nveri|dj fmb öomiiad):
C-^äretiiciH' 'Kn ^ j^H^> 3i>fteii , Die eine u c u c u n b li ö l) c r e C f f tMi b a rii u (\ beliniiptcn, al^
'"''"' Diojoini^c, uiLid)o iiiuo üou ß()viftU!? biivri) bic '^(poftcl ,vi teil i'jo^'J'-^^'bcu , mögen [ie nun,
U)ie bie (iin oft if e r, eine (lSU b ei nil e b ve bev 5lpofte( unb eine i^ebeiine jtvnbition
onnebnieu, über , luie bie ^.Piontnn iften unb yjinu iri) äev, bie ^vaticedcn nnb
^.H nbön(]ev be^> emiflen (Suani^Vl i nni-S, bie ill' ieb evtci uf er, «Suiebenbor^
ilinner/ ^rl)i niiian er, u. f. m. auf eine ^^evuo 1 1 f o nnnnnng be^> ap oftolif d)en
t£l)riftentnnif> bnrd) neue Cf fenbaruni]e n pod)eu, bie ein,^ einen burd) ''^ri^
IUI te rle ud) tun g ober ber CS3ef am t beit bnrd) eine neue Sluf^giefjnug be^
b e i l i ij e n (ii e i ft e ö ober enb(id) bnrd) IVitteitungeu ber ® e i n e r nnb ah <^ e f d}ii'b e*
ner Seelen 5n tei( mürben. C-Im^I. ^Uiöbler, Snmbolif § 54—86; @d)neib, 2)er
neuere «Spiriti^Smu^. (Sidjft. 1880);
2. bie rtttionoliftif djen Siiftemt, bie eine ^eruodfommuuni] unb ^erbe[fe=
ruug bnrd) b i r e f t e M e f o r m ober m i f i e n f d) n f 1 1 i d) e U m beut u n g ber ©louben^ *
lebreu bebnupteu. Gtma^ gan;, anbcre!? ift ber ^' or tf d)r i 1 1, ber in ber (Sntfaltung
nnb (irflaruug bes^ apüftolifdjen (s^laubeu«§bepontum^^ bnrd) ba^s tird}lid)e öebrnmt unb
bie unffeui'diaftlidje CSrlenutui*:; liegt.
p2. II. 4Mc 'i^cljre ^cfii (il)rifti 11111"^ i^cr '^(poftcl ift ^ie obcrfte, aber
""'bnllu-lfcK" nid)t näd)ftc (S)IaiibciK>rencl. I^ariii ftimincn mit '2(ucniaf)mc ber 3c^lüär=
mcrfeftcn iinb ber ^Katioiuiliftcn alle (£()riften übereilt, ^ie närf)ftc ^^laii-
ben^recjel bagegcii aiituun'tet auf bie Jyrage, luie ber einzelne 511111 apO'
ftolifii)eii (^Haiibenc^bevofituni gelaugt, .^ieriu fteljeu ^iatl)oIi5ic>^
iiiuv uub '].n-oteftautiyiuuv eiiiauber entgegen. ^^Mibrenb uäuiliii) alle pro^
teftautifcljeii iBcfemitiiiffe alo im Jvormalpriueip bev '15roteftautic^muö barin
übcreiuftiimiieii, bie l)eilige 3d)ritt fei bie einzige (*»)Iaubcnöquene
mib bie einzige OHaiibeiivr egel, lautet bie tatt)o(ifd)e ^3e()re atfo:
51Üe^o bayjeuigc ift alc^ nou (^)ütt iu (il)riftuc^ geoffeubarte unb burd) bie
5(pofte( ber Äirdje übergebeue ^Mil)rt)cit 5U glauben, mag aUs folc^c ba§
i i r d) l i d) e Ö e I) r a m t unter bem ikiftanbc Ojotte-o an^ 8 d) r i f t unb
göttHdjer Überlieferung nm ^u glauben uorfteltt. T^ie burr^ C^ot-
t e ^^ ^ e i ft a u b u u f e t) I b a r e f i r d) l i d) e i^ r 0 p o f i t i o n ift alfo bie n ä d) ft c
unb unmittelbare Ütegel bco iiia()ren (^Maubeuc>.
5,3 "^er ^emci^o biefcv ^ai^c§> ergibt fid):
03fauiieitcneoei 1. au^o ber C*»kfd)id)te 5>efu (ilirifti unb feiner ^^Ipoftel. (Ihriftuy prc=
fd)ic()tc (£i)viitt bigte unb beauftragte bic üou il)m eruniblteu vlpoitel, an |cincr ^tatt
unbbcv?uione(. ^j^j^ luit feiner ^^Intoritüt aikn lUenfd)en feine öel)rc 5U uerfünbigcn.
^ainit fie aber bies ucrmögeu uub and) mirtlid} tl)uu, fte()t er d)ncu bei
(il>t att(). 28, 20) unb mirtet iu il)nen bnrd) bcn l)ciligcu Oicift (^ol). 14,
1(). 20; 15, 20; 16, 13). Da ferner (S()riftiic^ te[)rte luie einer, ber
(55eum(t {)at (l^hittl). 7, 29), fo legen and) bic ^^(poftel in ber Okiualt
St)rifti S'^'upi'^ i^ti uub finb bal)er nid)t nur autt) ent if c^c 3^" 9^»/
fonbern and) öcl)rer unb 9Ud)ter in ^[aubemofad)en. ^Bie mir fpiiter
auc^fü()rlid) begriinben merben, ift ber l)ei(. ^13etriii^ unter allen 5lpofte(n a[§
oberfter @teHü ertrete r dljrifti and) ber l)5d)fte Öcl)rcr unb
i)l i d) t e r t n Q>} taube uc> f a d) c u , mit beffen "^cljre alle (^Uieber ber Äird)e
ol)ue Uuterfd)ieb übereinftimmen uub beffen ^Kid)terfprüd)en alle fid) unter=
werfen muffen.
94. Diefe uon (^Ijriftn^ in ^etrn^ unb ben 5{poftc(n eingefe^tc 2Imt^^ =
^??fnnmt"^'' orbnung nnb 5(mtögnabe foK oermöge r ed)tmäf5ig er ^Succef f iou
allezeit in ber ^ird)e fortbaueru, benn e^ follen ja adeäeit unb
big ang (Snbe ber Qeiten bie c^riftlid^en 5Bal)rl)eiten geprebigt unb bic
|)eilc>gel)eiiuniffe gefeiert werben. De!§l)atb unrb ßl)riftug unb ber l)ei =
lige ©eift bei il)nen bleiben alleXagc big an^Sube ber ilöc(t.
§ 9. 3)ic fatfioüffljc (S^faitlicn^rcnel. 47
^ic bie ,^ird)c fcUift, [o muß and) ^sctruc^, il)r ginibamcnt, unüer^
giingürf) fein, '^a mm bie '^Ipoftel biini) bcu Zob ucvljinbevt umrbcu,
allezeit 5U bleiben (.'pebr. 7, 2^) , [o jel^ten fie 33iit{)öfc ein, bie ba§>
Depofitum be5 @(auben^ oermöge beö 33etftanb ce bes^ f)ei =
(igen (^eifte^ uniurf n(f cf)t bciua{)rcn fodtcn, nnb befat)(en i{)nen, narf)
(If)rifti 5luftrag, iineberum anberc auf aufteilen nnb benfclbcn b(V?, unvo
fie üon ben 5(pDftc(n empfangen, nlc^ treuen Mengen u n b 51 m t c^ ü e r in a l--
tern an^uoertraucn (2 Xim. 2, 2; Jit. 1,5), bamit biefelben aUe^", mivo
(£I)riftUy i()nen burcf) bie ^Ipoftel übergeben, einmütig tet}rcn, oon (i^efrf)leii)t
5U (?iefc^(ed^t. So bauert atfo bac^ apoftotifdje ii^e^ramt mit beut il)m
üer(iel)enen Sf)aric^ma ber 3S>al)r()eit alle Tage fort bic> auv (Snbe ber
Reiten, nnb mhk^ X^aiüm ^n ^imotl)euv^ gefprodjen, ift alten i^eruialtcrn be^
tird)tici)en ?e[)ramte^o nnb ber ganzen .Hird)e gefagt: ^en)al)re ba0 ^e =
pofitum bCi? (*>Haubenc\ 1 Xim. G, 20; 2 Xim. 1, 14.
"Da^o fird)lid)e Öcl)ramt ift benmad) eine gött(id)e nnb mefent(id)e Q"-
ftitution bev (ibriftentum^o, bie nur burd) eine neue göttlidje Cffenba^
rung büttc aufgcbobcn merbcn ti3nncn. i>on einer foldjen aber finbet fid)
feine S'pur nnb faun fid) feine 3pur finben, menn anber^o feftfteljt, mw
oben (n. S.Sj bemicfen umrbc, bafl auf libviftuv eine neue Offenbarung nidit
meljr folgt.
!:)lamentlid) liegt in ber aUmäblid)eu ^2lbfaffung nnb 3annnlung ber ^. st..
Sd)riften be^ i)kim\ Xeftamenteö iu feiner '-IBcifc eine ^Huf bebung ober sdnirtlonic
51 b li n b e r u n g b e r n r f p r ü n g l i d) e n .V i r d) c n o e r f a f f u n g nnb & l a u= ''f;^"i.[i'I'"frf^.;7
b c n ö rege l. I>enn 3<evfaiiuiiG.
a. fnmtlidje 3d)riften bcc> "Dienen Xeftamentec> finb erft nad), ^nm
grof?en Xeile lange nad) ber göttltd)en Stiftung ber .^ird)e nnb in
ber Ä i r d) c e u t ft a u ben;
l). fie finb nid)t an Ungläubige, fonbcrn an (^Hiinbige, au i^i^
fd)ofe unb fird)lid)e (^e meiuf d)a f ten, fnr^ anbic.UMrd)e gerid)tet;
(*. fie l)aben n i c^ t ben S^vtd, oollftänbige Av o m p en b i e u b e c> 03 1 a u^
b e ne , (^ e f e t3 b ü d) e r b e !? (£ l) r i ft e n t u m c^ unb il> e r f a f f u n g c^ u r f u n =
ben ber ,Viird)e ,^u fein, fonbern unter ^orauofet^nug be^ bereit^o befanuten
c^rifilic^en (sMaubeu^ö Xl)atfad)eu ober 3Bal)rl)eiten be^o (S;i)riftentumc> ie nac^
33ebürfnic> niil)er ^u befpredjen;
d. fie lel)rcn überall iu ber uad)brüdlid)ften 'ilunfc ba^^ fird)lid)e ^el)r=
amt unb bie 1^flid)t aller Gläubigen, bemfelben (Glauben unb @el)orfam ^u
fd)enfen. ^>gl. :Köm. IG, 17; "(^3al. 1, 8; ^3l)il. 4, 9; ^ol. 2, G f.;
1 Xf)eff. 4, 2; 2 Xl)eff. 2, 14; 2 Xim. 2, 2; .v^ebr. 2, 3. u. f. m.
2. X^at)er treffen mir oon 5lnbeginn immer unb überall in ber Äird)e ^. •*^- ...
biefe fatl)olifd)e Ö)laubenc^regel , oon ber nur bie ^äretifer abmeid)en, bie ©Lnibni'IrJid
eben be0l)alb .paretifer finb. ::a>ai5 aber oon Einfang an unb überall tjilt, ^^J!y'/''^'p(*J,f':'
fann fd)on ber dlatuv ber Bad)c nad) feinen anbereu llrfprnng l)aben al^:^
iu ber *2el)re (il)rifti unb ber 5lpoftel.
a. (Sl)riftu0 ^at uuc^ bie '-iini^r^eit , bie sapientia Dei, geoffenbart;
bk 3Ö3al)r()eit unb ben @eift Gl)rifti aber befi^en bie Slpoftcl unb oon biefen
il)re red)tmä|3igeu ^^ac^folger. X)al)er muffen alle, meld)e in ber 3iHil)r^eit
Übrifti oerbarren mollen, mit ibren ^ifd)üfeu übereinftimmen, bie im^gefamt
in ber Öe^re einig ftnb. "^le^:^ t|t bic !2el)re ber apo |tol i] d^en ^ a t e r. liiciHMi SMitorn •.
So fd)reibt ber ^eil. Qö^i^^i"-^ ^" ^^^ Q>knmnbc oon Sim)rua : Omues
Episcopo obtemperate, ut Jesus Christu.^ Patri; et presbyterio, ut
LinUtlluHi,
.rVrfiiäuv^.
4S 3:i)ooloi3ifi1jc(5rfoniitni^s(e()ro. — g^fiter ^Ibfc^nitt. II. "ison bev (5^(nubcu^rofle( ?c.
Apüstolis ; diacoiios autem revereamini iit Dei iiiaiidatiim. Sepaia-
tiin ab Episcopo nemo quidquam faciat eonim , qiiae ad Ecdesiam
spectant. . . . IJbi comparueiit- Kpiscopus, ibi et miiltitiido sit;
(|iieinadmodum iibi fuerit Cluistus Jesus, ibi catholica et Ecclesia.
Null licet sine Episcopo neque baptizaie, neqiie aga])en celebrare; sed
quodciinqiie ille probaveiit, lioc et Deu est beiieplacitmu, ut firmniii
et validuni sit onine, quod peragitur. (8 ii. 9.)
b. '^CH apoftolifrf)cii 5.^nteni rcil)cn fid) nuiiiittcnini* Tcrtullian iiub
bcr Ijcil. :3i*^'^^^ii^'^ ^^^b bereu ^^Jcunuiffc l)öd)ft luidjtii] fiub. '^^idjt auf Mc
l)eiligc 8d}rift, fo lcl)rt bcr crftere, m\b auf 'Dic^fuffioueu über il)re ridjtige
•^Hiuolcguug , fouberu auf bic 3:rabitiou ber 6iird)c uub bie ^^(utorität bc^^
apofto(ifd}eu (^cljramtec^ iiuig luau iu aüeu ^Maubcuoftrcitic^teiteu refurriercu:
Ergo non ad Scriptuias piovocandum est, iiec in liis constituenduni
certauKr^n . . . Ordo rerum desiderabat, illud prius pioponi, «luod
nunc soluin disputanduni est: quil)us conipetat tides ipsa? cuius
siiit Scripturae? a quo et per qiios et quando et quibus sit tradita
discii)lina, qua üunt Christiani? Tbi enim apparueiit esse verita-
tem et disciplinae et tidei cliristiaiiae, illic erit veritas Scriptura-
ruiu et expositionum et oniniuiii tiaditionum christianarum. De
praesc. 19. 3^*<^^ii"ii^^ ^■'^^^* W ^^^ tatl)olifrf)c (>3laubcu^:^regc( fo flar uub
aüfeitii^ eiitundelt, ha}^ feiu 3<^"9"i^^ i^^^^-'i» ^^^ apoftolifd)eu Urfpruuc} unb
h\c allgenieiuc (^kltuug ber tatl)olifd)eu C^Maubcue^regel im d)riftlid)eu ^Klter^
tum über jcbcu ^meifcl erl)cbt. '^cu ^^(poftelii l)at (£l)riftui(?, fo fdjrcibt
Qreiuiu^o, fciuc Öel)rc übergeben. 'I)iefe übergebeu fic bcr ^iird)c, b. l). bciu
fird)lid)eii Ikijramtc, uub fo fommt bie 'il>al)rl)cit üou beii ^orgäugcru ^u
bell l^tad)folgeru, gleidjfam lum .'paiib ^yi ^^anb bie ju uiu^. Diefe mat)rc
5:rabitioii fiubet fid) iu jeber tatl)olifdjeii ^iirdjc, bei icbeiu rcd)tmäf3igcu,
bcr Äird)C treuen ^ifd)of: Traditionen! Apostoloruni in toto mundo
nianifestatam in omni Ecclesia ad est respicere ... et habemus
annumerave eos, qui ab Apostolis instituti sunt Episcopi in ecclesiis
et successores eorum usque ad nos . . . Taiitae igitur ostensiones
cum sint, non oportet adliuc quaerere apud alios veritatem, quam
facile est ab Ecclesia sumere, cum Apostoli quasi in depositoriuin
dives plenissiine in eani contulerint omnia, quae sint veritatis,
uti omnis quicunque velit, sumat ex ea i)()tuni vitae; haec est
enim vitae introitus. Adr. haer. :>, 3. 4. :^-^efoubcr^^ autoritiitc^ooll
fiub iu biefer i^öe^ietjung hk großen uou bm ^Ipoftclu felbft gegrüubeteu
Äird)eu, uor alten aber bie römifd)e ^irt^c. "Denn mit il)r müffeu
megeu il)re^3 t)öf)creu i^orrauge^o, uäiulid) mcil {t)r 33ifd)of ber oberfte
Quljaber ber Öet)r gern alt, ber centrale Xräger ber apofto-
lifdjcu ^rabition ift, uotiücubig alle ^ird)eu ber !ü>clt über*
eiuftimmcu. Um ju miffeu, wat^ !atl)olifd)e ßel)re ift, braud)t mau bal)er
nur 5U fragen, wat^ bie römifd)c Slivd)t lct)rt. Sed quoiiiam valde
longuni est in lioc tali volumine omnium ecclesiaium enumerare
suecessiones : maxiniae et antiqimsimae et onniibus cognitae^ a glorlo-
sissimis duohus Apostolis Petro et Paido Bomae fundatae et cmistitutae
ecdesiae^ eaniy quam habet ah AposfoUs traditionem et annuntiatam ho-
mhühus fidem per suecessiones episcoporuni perrenientem usque ad nos
mdicantes; contundimus omnes eos, qui quoquomodo vel per sibi
placentia vel vanam gioriam, vel per caecitatem et malam sen-
§ 9. 2)ie fat^o(i[(fje Ö^Iaubcn^Svegcf. 49
tentiam praeterqiiam oportet collioimt. Ad haue enim ecclesiani
propfer potioreni (al. potentiorenii prlndpaWafem necesse est omnem con-
venire ecclesiani ^ hoc est, eoSy qiu sunt uncHque fideles, in qua semper ab
his, qui sunt undique, conservata est ea y quae est ah apostolis traditio.
L. c. 3, 3 n. 2.
fUicv bie üon ^m ^^voteftoutcn Sobiuell, ©rabc, Stieren imb feit [einem
"^IbfaUe uoii SöUiniiev gegen biefc ©teile erf)oDenen Srfjniievigteiten f. .^einvirf) I
©. 686 f., ^ScInicchKnin, S. Iren, de Kcclesiao Romanue princii)atu testimoniuiu
(Collect. Laoens IV.); uevgl. and) .§ i ftor.-p of. iLMöttev 7:5, 258 ff-, ^33 ff-
^f^oHon. 1. '2(U5 htw au9c[ül)vten Qeugniffcn, mit beneu bic fpötcreu^^^ amoe oi=
33ätcr, bie ^on^ilien unb bie Qpoftoü|d)en "Defrcte aller 3at)rl)iiubcrte übcrein- qan ber unfe^(=
ftimmeu, gel)t iiax ()croor, 'SJÄr
a. baj3 bao uou__ (£()riftiiei cincjci*ct3tc ftni)(id)c öef)vamt bae nftiuc Or* ^?iutontat.
gau bei* niife()([iarcit Überücfcnuig ber geoffenbiu-teu '-liHil)rl)citcu unb i()rev
riiijtigeu l^erftiinbniffeö ift, b. l). ber tatl)oliid]e (ipivtopiu in Übcretnftimimnicj
mit feinem gimbamente unb .paiipte, bem ^^tadjfülger 'l^etri ober bem römi=
fd)cn Stut)(e unb üor altem bicfer apoftolifdje 3tu()t felbft;
1). \>([]i> ber tetjtc imb übermnihlldje l^h-imb ber 5(iitorität mib Unfe()t=
bartctt ber diviua traditio in ber uoii (il)riftno biefem Vel)ramt i)er(ie[)enen
;?(iitoritiit unb bem bamit üertnüpfteu '^eiftaube liei]t, burd) beu
C£()ri|-tiiö mib ber l)ei(ige C^eift bav tird)(id)c Öe()ramt c\Ziy\\ }eben Q;rrtum
in ^>eiua()ruiu3 uiib '^(uvlei^img ber t3eoffeubarteii unb uou bcii ::)(püfteln l)cr
iibcrüeferteu ^ii)al)r[)eit fid)er ftclir.
T)ieö l)eben bie ^^niter überall mit :)tad)briid beruor: J^ie Übertiefenmg
ift ir)al)r iiub mifel)n)bar per charistna cerifatis certum. ilren., Adv. liaer.
4, 2Q 11. 2-; per <)per((tioneni Spiritus ^\. c. 3, 24 ii. 1;; per doctoreni
f)eritatis,qüi iioii siiiit ecclesias aliter intelligere, aliter credere (niimlid)
alv uon beu "^Ipoftetn überliefert). TertuI/., praescr. 28. il'er bal)er biefe Uber==
lieferuiig uerad)tet, uerad)tet nid)t -l'^enfd)en, foiiberii (^ott. Vinc. Leriii.
Commonit. 40.
')(((erbiiu>o liec^t in ber aUgemeiiieu imb beftiinbic^eu Übereiiiftimmmii] f\-i,,.
ber fatl)olifd)en .Uird)e unb ber gau^eu il\dt iu Uberlieferuui] berfctbeu ^u-fmlml' aulir
5l^al)r()cit aud) eiue uatürlidjc ^^^iiri]fd)aft unb in ber Sorgfalt biefer ^irdje y,"v,//ri"S^^^
unb il)rer ^^ifd)5fe, iuvbefonbere bev apoftolifd)en 3tnl)(e^o, burd) bie i^e^ l^uaull^^^.
eigneten Dtittet — gegeufeitige IK'itteiluug, i^ln^eignng ber 3^-rIcljren bei beu
Sifi^öfen, uament(id) beim römifdjcn 53iff^üf, ^on^ilien u. f. lu. — bie
©iul)eit bco (^(auben^o 5U bemaljren, aud) ein natürtid)e^ ^Irgument ber Uu=
i)crfälfd)tl)eit ber Xrabition unb \{)vci-> apofto(ifd)eu Urfprung^o, ba^o fdjon bie
ätteften i^erteibiger ber tatt)olifd)eu Vel)re apologetifd) geltenb gemadjt Ijaben.
Tert., praescr. 28. Ecquid verisiniile est, ut tot ac tantae (ecclesiae)
in unam fidem erraverint? Nullns inter niultos eveutus est uiius
exitus; variasse debuerat error doctrinae ecclesiarum. Ceterum
quod apud ninltos unum invenitur, nmi est erratum, sed tradituni.
l>iefe b(of3 menfd)(id}e unb Ijiftorifdje ^kmeicd'raft ber Xrabttion
motten bie ']3rotcftauten gelten faffen; bagegen bie göttlidje unb unfetjtbare
'^lutoritiit fpred)en fic berfetben ab. 5öenn fie nun ferner bel)aupten, bie
53äter ber erften brei Qa()rt)iniberte ()iitten nur biefe ()iftorifd)e 33ebeutung
ber Xrabition gefannt, aber erft nad) biefer ^eit fei bie Berufung auf eine
4)einrid) = $uppevt, .itompcubium öcv Xofluiatif- 4
100.
S^olfci^uiib lud;
50 S()coIogifcl^c evfenntni§Icl)rc. — B^ücitcv 3(bfcf)nitt. IT. 5>ou bcv (^Mniibcn^uTgcl jc.
göttlirfje ^^(utoritiit bcrjclbcii nufgcfonnucii, fo ftc()t bicc^ nad) bciii C^^cfaiV*-'^
mit bcr $L^nl)rl)cit uiib ^i^irflidjtcit im fdjreieubftcn 3iMbcr|pnid).
«9.^ 2. ^a nUc^v um« bic ^Jiad)f olger bcc> (jciligcu ^^ctnic^ iinb bcr ^^(poftcl
^i"aube'"b'cT Ic()rtcn, uoii bcn tatl)ülifd)cn (iijriflcn t3cglaubt mirb, unb ba bcrfclbc liciligc
niffiVh'Ä^^^ ^ci* bcn .s;^irtcn bciftc()t, rcd)t 511 Icl)rcu, aiid) bcn (^)lmibincn bic (S)nabc
lifrfjc 2vn^itiol^ qi[){^ xxdjt ^it glaubcH, iiitb baljcr bcm (Glauben fein Qrrtum bcigcmifdjt
fein tnnn, fo lendjtct ein, bafs bcr allgemeine nnb bcftiinbigc C^'Hnnbc bee«
d)riftnd)cn ^niUec^ ein l)crrlid)cc> ^'U^ugni^o bcr npoftolifdjcn Trabition ift,
anf bac^ man fid) and) ftetc> bernfen l)at, namcntlid) bcn i^iirctifcrn gegen=
über, bic mit bcm aOgcmcincn ©lanben bcc> tatl)olifd)cn ^olfcc^ im illMbcr^
fprnd) maren. ^^cnn bicfc .^')ärctitcr rcdjt t)iitten, fo uuirc, une ^Mneen;^
oon ßcrin fc^rcibt, notuicnbig, ut omiu^s omiiium aetatum fideles, oiiines
sancti, omnes casti, contineiites, vir^iiies, omneis clerici, levitae et
sacenlotes, tanta confessorum millia, tanti maitynim exeicitus,
taiita urbium, tanta popnloruin celeLritas et multitndo, tot insulae,
provinciae. reges^ gentes, regna, natiuiies, totiis postreiuo iam paene
orbis per catliolicam fidem Cluisto capiti incorporatus tanto saecu-
lorum tractu ignorasse, errasse, blaspliemasse, iiescisse quid credei-et,
pronuiitietur. Comnionit. c. ;)?).
Tabci ift aber nie ^n ucrgcffcn, baj3 bcr (S^laube beö ^^oUc;§ firf) anf
bic ^cl)rc bcr ."pirten grünbet unb oon berfclbcu abl)ängig ift: Quomodo
iirfjc« vei)mmt. e^edeut ei, quem non audiernnt? (luomodo auteni andient sine
praedicante? quomodo veio praedicabunt, nisi niittantui? .... Ergo
fides ex auditu. Roni. 10, 14. 15. 17. (vo ift benniad) bic paffioe Unfcl)lbarfeit
bcr (^)liinbigcn fi^lcd)tl)in abl)migig oon bcr aftiocn Unfcl)lbarteit bCio l'cbrerc^
3lnd) nnij3 nian bebenten, bail bav ^nUf explicite nur bie .^anpt^
lcl)ren in i[)rcn (^rnnb^ügen ,vi tcnnen pflegt, unil)renb bie tieferen nnb
namcntlid) bic impliciten ^Hil)rl)citcn nnb bic genancren ^rfliirnngen bcrfclbcn
il)m oiclfad) nnbcfannt finb. 51?cnn benniad) bcr (^Manbe bc!§ ^olfcr> ein
mid)tige^o 'Argument bcr tird)lid)en ßcl)re ift, fo ift cö bagegcn eine bnrd)
unb bnrd) falfd)c unb l)iiretifd)e il^el)anptnng, ba-!:-' 51mt bcr .V)irten beftcl)c
Icbiglid) barin, bcn GUanben bec^ ^n^ltcc^ in il)rcn Tiöcefcn .yi bezeugen
unb 5U fonftatieren. Q»)crabc nmgetcl)rt ift bcr C^Haube hct" ^n^lfcc^ au bcr
Öcl)rc bcr ^irtcn 5U prüfen unb nad) il)r ju beurteilen. Jyi'cilid) W^ ^^'^-
tatI)olifd)e feolt oft am mabrcn ÖHanben feft, mcnn and) einzelne ^5^^'^^'^^
Oon bemfelbcu abfallen, nnb bann lann bcr (^Maube be« ^^olfec^ fold)cn ab=
trünnigcn ^^ifd)5fen gegenüber al6 ^engni^ biencu.
'5)ic Quellen bce ^laubcn^^ finb bic l) eilige (Bd)rift nnb bic
!Irabitiou, bic iinr jucrft im allgemeinen unb bann jcbc für fid) jn
uuterfud)en l)abcu.
§ 10. 8d)rift uttb 2:rabitiou im aüfiemciucn.
^c\\. .^ ein rief), 2)ogmatifrf)e 2;l)cologic I § G7.
irabition im I. 93tit bcm Untcrfd)icb 5mifd)eu Cffenbarung nnb bcr tird)lid]en
m^Vime. ^c^eugung ber Offenbarung ober bcr Xrabition im bis^l)cr ertlärten meitercn
§ 10. ©cfjrift unb 2^rabitton im allgemetnen. 51
(Sinuc bnrf iiuin bcu Unterfd}icb 5Unfif)en ®d)rift unb Xrabitiou im engeren
(Sinne niiijt uenuccljfcln. T^ic l)cilige Srfjvift ift niimlirf) teincomegv fd)led)t=
l)in ibentifd) mit ber c3öttüd)cn Cffenluirnnc}, fonbcni mir ein infpiriertcv S^^W
nie berfelben nnb gcljört ba()er ^ur ÜberUefernng im meiteren Sinne:
fie ift bic id)riftnd)e im ©egenfa^e gnr münb Heiden Überlieferung.
Itaque, fratres , State et tenete traditiones, quas didicistis sive per
^^eiinonnn sive per epiatolmn nostram. 2 Thess. 2, ,14.
Qcbod) nnterfdjcibct fid) bic Ijcitigc Sd)rift fpecififd) uon ollen anberen !f">f(vit
fd)riftlidjen xHuf^eidjunngeu ber uou (^ott geoffenbarten unb uon ber ,^iird)euub anbcvVÄ
überlieferten 3öa()r()eiten '^cffeSb'iJnnuj""
1. babnrt^, hi\]i, fie infpiriert ift unb beeiücgen nic^t blojj ein unfe()(=
barcv ;]engnic^ uon ber götttidjcn 5Ba()rf)eit cntl]ä(t, fonbern im eigenttic^en
Sinne iC^ort ©ottec^ ift;
2. baburd), hay^ fie, nmc> 5uniid}ft ba^o S^ene Xeftamcnt betrifft, oon ben
'^[pofteln unb ßnangeüften, alfo üon ben urfprnnglidjcn ^engcn Si)rifti nnb
feiner öe()rc gcfd}ricbcn nnb ba()cr in il)r bivö apoftolifdjc Qcugniv in feiner
nrfprünglidjcn g^H-m nmuanbclbar fixiert ift. .^n äl)ntid}er '-föeife gilt h([-:^'-
felbe üon ben Sd)riften bec^ ^^(tten Xcftamentcv.
Qm 6k'genfal^e ^ur t)eiligen Sdjrift IjcifU bic gcfamtc, in ber !^c()re nnb ^,J^^^ „„
bem ^dKw ber Äirdic fidi fortpf(an,;enbe llberliefcrnnq Xrabitiou ober ntiioio» mI^ oo
Überlieferung i m c n g e r e n ii n b g c in o l) n 1 1 d) e n o i n n c, iuxm.
ober and) m ii n b l i d) e Überlieferung, mag bicfclbe wwd) anfgefdjricben ober
fonft botnmentiert fein, iine biev in ben Urtnnben unb 'I^entnuilern uon
:3al)rl)unbert 511 3a^)vl)unbcrt mirtlid) ber Ji^d ift.
IL Sdu'ift nnb Irabition finb bcmgenuif? bic bcibcn l^iittel, biird) ^^^^j-^''^*!,-^ -^^.^^
bie uon ber Aünl)e unb in ber Viirdie bic geoffenbarte ^^iniljrljcit überliefert t^tionwfanbniv
lüirb, unb bat)er aud) bie beiben C n c 1 1 e n , auv benen bie ma()re ^.'cljre '^"'"""''
5U fd)öpfcn ift. T^ecdjalb mar cv non ;Hnfang an tat{)olifd)er (^rnnbfali, baf5
bie geoffenbarten '-liMil)rl)eiten in Sd)rift nnb Xrabition cnt()alten, aue ben=
felben 511 fd)öpfen nnb biird) fie ^n bemeifen feien, mie biee ii>iucen5 non
Öeriu im 5lnfang feinem (iommonitoriuniö mit folgenben Porten anc^fpridjt:
Saepe ma^'no studio et smnma attei^tioue p(*r(iuireiis a ({iiam pluri-
mis sanctitate et doctrina praestautilms viris, (iuonani modo
possim ceita (luadani et ([uasi <ienerali ac re<>alari via catliolicac
tidei veritatem al) luiereticae pravitatis falsitate discernere, luüusmodi
semper responsum al) omiiibus t'ere retuli, quod sive e;^•o sive quis
alius vellet exurgentiiim liaereticorum fraudes depreliendere laqueos-
que vitare et fide sana saiius atque integer permanere, duplici modo
munire fidem suam Domino adiiivaute deberet : primo scilicet di-
vinae legis auctoritate, tum deinde Ecclesiae catholicae traditioue.
in. ÜHV5 nun ba^; ^erl)iiltniy ^mifdjen Sd)rift unb Xra*
bition betrifft, fo ift folgcnbe^o f eft5ul)alten :
1. '4^eibe ftel)eu einanber bariu nollfommeu glcid), hi\\i fie ii"i"tumc^lo^o ,,^y..^jJ|J'''-2^i^...^
unb 5Uüer(äffig eine nnb biefelbe geoffenbarte ^a^rl)eit eut()alten unb bc- 'unb imbitioii
3cngen. §ierau^3 folgt, ha\T> beibe niemals einanber unberfprcdjen ti3nncn, '"'" '^'''^"'^'^"^^''
fonbern notmenbig fid) gegenfeitig beftiitigeu.
2. "Der eigentümlid)e S^or^ug ber Xrabition beftel)t aber bariu, ^, ., Z^'''-.^.
a. batl fie ba^o urf prünglic^ c Überlief erungömittcl ber d)rifdid)eir %üiüii. ^
^ilHil)rl)cit ift. renn
4-
10
it>ov,uig bev l)ei(.
52 3:(joo(oi]ifdjc (yifeiuitni^Ie(}ve. — 3uicitcr 9lbfc^nitt. II. 3?ün bcv ©(oubciigvcgcl jc.
y.. ßl)riftu!3 fclbft (-ot nur niüiiMid) gclctjvt iinb aiidj ^cu V(po[tcln
mir bic müubtirfje ^ih'ebitjt iwx ftrcngen i^f(id)t gcmacl)t;
9:. bivo (I()riftentiim ift aiid) luirf(id) burd) bic nuiiiblid)c 'Prcbicjt in bic
^^Nc(t cingcfiiljrt, ucrbrcitct imb crljuttcn luorbcii imb inirb biv anc> (inbc bcr
^U^dt auf bicfe af(en 'JJ^cni'djen ^iigäugUdjc, angcmcffenc unb gcnügciibc 'U^cifc
ncrfüiibigt imb cr()altcn;
1). bajl bic miinblid)c Xrabitiou bcr ^iirdjc uuabljiingig luni bcr
5d)rift bcftc()cn tami imb abfohlt geuügcnb luäre, um uns aücc^ mitzu-
teilen, luac^ U)ir glauben unb unffen muffen, um fetig ju merbcn, une
^renänc^ fagt : (^uid autem, si iieciue ai»ostoli quideni scripturas
reliquissent iiobis, iioinie uportebat ordiiiem sequi traditioiiis, quam
tradiderunt iis, quibus committebant ecclesias? ('ui ordiiiatioiii as-
sentiuiit multae gentes barbarorum eurum. ([ui in Christum credunt,
sine Charta et atramento scriptam lialentes per Spiritum in cordi-
bus suis salutem, et veterem traditionem diligenter custodientes.
Ach. haer. 4, 1. Tagegen ift bic M)ci(ige 2d)rift ein ^ur Icbcnbigcn
Xrabition l)in,yigcfounucnec' Überlicfcruugemittcl bcr geoffenbarten 'ii>al)r-
l)citcn, bac> unabbiingig oou bcr Xrabition nid)t bcftel)cn t'ann, fonbcrn
inctmcbr .yir !:lkglaubigung , .^ur rid)tigen '^luvlcgung unb ^nr (5rgiin,^ung
fortunil)rcnb berfclbcu bcbarf.
o. Ter eigcntümlidjc ^or^ug ber 2d)rift oor bcr Ürabition bcftcl)t
Sd^riftV''"' aber barin,
a. \>a]] fic infpiricrtco 'iinn-t ÖUutec> ift unb al^:? fold)cc> eine in gc=
miffer ^c^icljung uncnblidjc ^i>ürbe unb Mraft bcfil^t ,^nr ^e(cl)rung unb
(Srbammg, une bicv feinem anberen ^nn'te eigen ift;
b. bafl fic atc> nniiuin bei bare 3d)rift ba^; ^^i^Ö^ii^^ '^»''^" '-^Ipoftcl unb
(Soaugeliftcn, biefer erften, nor^üglidjftcn unb urfprünglidiftcu ^cugeu bcr
geoffenbarten '-linil)rl)cit unocranbert in feiner urfprünglid)eu gorm in
bcr ^ird)e aufbeiual)rt. Tal)cr ift bic l)ciligc 3d)rift oor^ngc^uicife ba^ö
^Dcittet, um bic Übcrcinftimnmug ber Icbcnbigcn Xrabition mit bcr apofto^
lifdjcn l\i}rc augenfällig nadj^mucifcn;
c. baf3 fic mandjec^, namcutlid) C'kfdjidjtlidjco , '}.^ropt)etifd)e*:^ u. f. m.
cutl)iilt, \m^-^ mir obue fic burd) bic bloflc Xrabition fidjcr nidjt in berfclbcu
^^tntl)cnticität , iHUlfouuncnbcit unb (^k^iauigfcit befitjeu unirbcn. ^w biefer
S3e5iel)ung bcftcl)t namcutlid) bcr l)anptfäd)lid)fte ü'ert ber (Soangelicu barin,
\>a\i mir in iljucn eine fo anfd)aulid)c 3d)ilbernng unb -JJtitteilung oon beut
Ceben unb ben blieben C£l)rifti unb in äl)nlid)cr 'li>eife in ber 51poftelgcfdjid)tc
unb ben 53ricfcn oou bcm V^ebcn unb ben 'Zinnien ber 'i^lpoftel unb bcr
apoftolifdjcn .^(ird)e au^o bcr g-cber iufpiricrtcr '^lugcuäcugcn ober bod) ^zit-
gcnoffeu l)aben.
3S?ei( bemnad) bie l)cilige ^djrift einen cigcntLunlidjcn, in gciinffer ^e=
5icl)ung uncnblidjcn ilBcrt bcfiljt, fo l)at Ö)ott, ber in allen feinen 2i?er!cu
bie $ollfommcnl)cit liebt, obgleid) bie Xrabition ber ^ird)e ^ur (vrl)altung
ber 5um |)eile notmcnbigcn äBal)rl)eiten abfolut unb an fid) genügcnb gc=
mefen tnäre, berfclbcu nod) bic l)ctligc ©d^rift l)in5ugcfügt unb fic aU einen
überaiuo foftbarcn ®d)at^ bcr ^ird)c übergeben, me^ljalb bic .Vcird)e oer-
pflidjtet ift, biefen Sdjatj ^n ben)al)rcn.
§ 11. 5.^011 bcr (iciü(]cii ©d)vift in^bcfonbcrc, 53
§ 11. il^ou bcr ^eiligen Schrift ht^Iicfottbcrc.
•V^ c i n vi rf), X>oc]mntifd)c ii:{)coloflic I § 68 — 74.
5)11 bic @in(cttimg^^unf|'cnfrf)aft bie I)eiligc ®d)rift au^fü{)rlid) bc()anbclt,
fo ift I)icr um* bat^ bogmatiid^ 3Ö?id)tige ^crüorjuljcben.
I. Qnv ^ciUcjen ^Sd)rift geboren nur jene aber and) a((c jene 33üd)cr, ^.^^ \^l- ^
c^aw'^ im b in allen i f) r c n i e i ( e n , meldte bie f at()o(t|"d)c ^ ird^e a(y nciiincit %W\n.
IjeiUgc 3d)riften ancrfcnnt , nnb bic be^^ljalb im Äanon cntl)a(tcn finb, iine
i()n nad} ber bcftänbigen Überlieferung bcr rümifd}cu .'ilirdje bac^ Xribcnti-
num (Sess. IV) auf^^ neue oerfünbigt Ijat , oljue einen Untcrfi'^icb jiüiid^cn
ben fogcnannten protofanDuifdjcn nnb beutero!anonii'd)en ®d)riften ^u
madjcn.
II. 3iinitlid)c im -Ovanon cntl)a(tcnen 3d)riftcn be^o Eliten unb 9^eucu 109.
Xcftamente^? finb gan,> nnb in aUen il)ren X eilen infpiricrt. ifd'njä'^s^^^^^
X)ie5 befiniert ba^o Xribcutinum übercinftimmenb mit bem ^(orentinum
bure^ bie (Srflärung , baf] (^)ott bcr Ur()ebcr aller l)ciligen Sd)riften be-o
eilten unb 9^euen Xcftameute^^ ift: Cum utriusque itestameiiti) uniis sit
])eus auctor. unb baf^ jcbcr bcm ^Hnatljcm ucrfallcu ift, bcr nid)t alle
^üd}cr bee ^anon gau^ unb in allen il)ren Xcilcu, iuteg-ros cum Omni-
bus suis partil)U8, alc^ l)cilig unb fanouifd) anninuut. T)av ^atifanum
fy\t fobaiut in ber Constitutio dogmatica de tide catholica cap. 2. de
revelatione bie tribentinifd)c ^^el)rc iinebert)o(t unb bic ©rflärung l)in5ugcfügt:
eos (libros) vero Ecclesia pro sacris et cauonicis lialiet, non ideo,
quod sola Immaua iudustria conciunnti. siia deinde auctoi'itate sint
approbati; nee ideo dumtaxat. ([Und icvebitiouem sine errore contineant;
sed propterea, (luod Spiritu Saucto iuspiraute conscripti Deum habeut
auctorem, atijue ut tales ipsi Kcclesiae traditi sunt.
yiad) biefer autl]cutifd)cu ^iderprctation bc-o 3inucv bcr Siivdjc fügt
c§ cau. 4 (de revelatione 1 bei: Si quis sacrae Scripturae li))ros inte-
gres cum omuil)Us suis i)artil»us, piout illos saucta Tridentina Sy-
nodus receusuit, pro sacris et cauoiiicis uou susceperit, aut eos di-
viuitus iuspiiatos esse neo-averit: auatliema sit.
T^ie 3d)riftcn bcv '?Uten nnb '??euen Xcftauu'iUcv finb atfo uid)t blojl
bcioljalb beilige ober gbttlid)e 2d}riftcu, uicil fic uon göttlid)cn Tingcn l)an=
bchi, and) nid)t blon bcc^l)alb, mcil fie burd) befoubcrcn '^kiftanb (^'Vittc^o
frei finb non Qrrtum nnb fomit bie gi3tttid)c 'Unit)rl)cit rein unb nnncrftilfdjt
cnt()alten — ba« ift ,v 5^. and) bei ben ^ef)rentfd)cibungen bcr .^iird)c bcr
?^a(l — , and) nid)t meil fie nad)träglid) burd) bic .Vurd)c ober fclbft gbttlid)e
Offenbarung approbiert finb, foubern meil fic unter jenem ilkiftanbc bc^^
l)ei(igcn (^eiftcv, ben umn ^nm Unterfd)icb tum bcr blof)Cn '^lffiftcn.^> ^n-
fpiration nennt, gcfd)ricben finb, traft beffen i^Soit fclbft bcr Ur =
l) c b e r n i d) t nur bcr in ber l) c i 1 1 g c n ® d) r i f t e n 1 1) a 1 1 e n c n il^ a h v-
l)eiten, foubern and) ibrer ^(bfaffuug nnb ^arftcllung im
mal) reu unb cigentlid)en Sinne ift, mcungleid) burd) ^Hn-mittclung
unb ben ^ienft ber bciligcn 3d)riftftcllcr.
^iefe ^ÜHil)rl)cit mirb näl)cr bemicfen 3..^, ^'.l/vivati.,,
1. am ber l) eil igen 3d)rift nnb ^unir bei neit. ^dmrt
a. au^o jenen 5al)lreid)en Stellen, in bcnen c^^ l)ci6t, C^ott ober ber l)eiligc (^cift „„/'^|,7',"|(j^ ^,,,
I)abe burd] bie beiligcn 'Sd)riftfteller gcfprod)cn : Oportet impleri Sci'ipturam, ""^'sSvitt';''^'"
qiK/nt in-aedixit Spiritus s((ncfus per os David. Act. 1, Uj; ngl. Act.
54 S;^eoIogtfrfic ©rfcnutniSlel^re. — 3^''^''tev ^rbfd^iiitt. 11. 5Bon bcv ®(au6en§regcl jc.
4, 25. Paulus .... segregatus in evangelium Deiy quod ante
promiserat per proplietas suos in Scripturis sanctis. Korn. 1, 1. 2.
Non legistis, quod dictum est a Deo dicente vobis? Matth. 22, 31;
Marc. 12, 36;
b. an^o bcr nu«brücflid)cn (SrHävunc;: Omnis scriptura divinitiis in-
spirata, ttätä ypcf-d^ri '^zötzvvjixo:;. 2 T/y». 3, 16;
"'itv^Srd?" 2. am^ ber bcftiinbiiicn Öcl)vc bcr ^ird)e, mit bcr aud) bie
älteren ^arctüer uiib (Sdjicmtatifer faft of)uc 5(n^^nal)nic übcrciuftinimcu.
^ic I)ci(igcu 8d)riftcn finb uoiii Ijciligeu (^)ciftc gcfdjricbcn, per Spiritum
Sanctum Scripturae conscriptae sunt: T^aö ift uad) Or ig incö (Praef.
de Princip. n. 8) eine ausigemnd)tc (Staube n^^Jt)aI)rI)cit, in bcr,
iDie ber niiinlid)c Sd)riftftc(lcr bezeugt, bc^üglid) bcio 5Utcu Xcftamcntc^o Qu-
ben nnb (£(}riftcn übcrcinftiinmcn (Contr. Geis. Y. n. 60). "^k ()ei(igcn
(Sdjriftcn finb 5(u!c^1 prüdjc (S^ottc-^^, (veraces dictiones Spiritus
Sancti iClem. Rom., 1 Cor. n. 45), dictae a Yerbo Dei et S{)iritu
eins {Iren., Adv. haer. 1. 2 c. 38 n. 2). C^hUt l)at fic ge neben, nnb
er ift il)r Url)eber: vox Dei, qui dedit Scripturas (lim. A/e.r.,
IStrom. II p. 362). Dens prius per propbetas, deinde per se ii)sum,
postea per apostolos locutus etiam Scripturam condidit, quae canonica
nominatur altissimae auctoritatis (Aucj., Civ. Dei 11 c. 3), nnb ^toav
gilt bie^o non ber ganzen I)ciligcn 3rf)rift in ad cm niib jcbem bic^ in^
Heinftc. Xos qui perfectam veracitatem Spiritus etiam usque ad
levem apicem et lineam extcnidimus, non concedimus, neque enim fas est,
vel res minimas a scriptoribus esse temere positas. Greff. Naz.,
Grat. 2 de fuga n. 105. ^amit tcngncn bie ^^ätcr feinec^megev baf? bie
l)ci(igcn Sd)riftftel[er bei Hbfaffung bcr I)citigcn 2d)riftcn mit freier (Sclbft=
t{)ätig!cit mirffam umren. 5(ber fic umrcn cv unter einem folrfjcm ©infinffc
be^^ ^eiligen ^eiftec^, bafi if)r gcnv^e^o 35^er! principcdlter aU ein ^^cr!
bc^o fic infpiriercnbcn l)eiligcn (^)ciftec< ^^n bctradjtcn ift: fic maren, mie
'?(ngnftinn^o fagt, lunn .s^errn regiert, ä[)n(id) mic bie Ö)lieber uom .soanpte.
Ita(iue cum isti scrij)sernut , quae ille osteudit ac dixit. nequaqttaiif
äicendiim est ^ quod ipse )io)i scripserif: quandoquidem memhra ejus id
operata f^inif ^ quod dietaute eapife coc/novenmt. August. y De Consensu
Evangelist. 1. 1 n. 54. ^gt. Franzelin , De divina traditione et
Scriptura. pag. 3>29 sqq. (edit. 3'^).
Gl arifün- ber ^'^'^' ^^^ näl)cre 33cftinunnng ber ^nfpiration betrifft, fo ift benniad)
^iMpinition. nor oUem ein foId)cr (Sinffufl bti:" beitigen C^kiftee^ fcft^nbaltcn , ha]^ (^)ott
fclbft aU^ ber primäre nnb mal)rc Url)eber bcr [)ciligen 3d)riftcn er=
fdjcint. X)aän ift aber erforbertid) eine @r(end)tnng ber (Srfenntniei
über bn0, \m§> ^n fd^rciben nnb anbcrntcile ein ^(n trieb bce ifi>i((en^^,
ba^ fo (^rtannte an(^ luirflid) ^u fd)reibcn.
^w Q3C(^ng auf bie (Srlcndjtnng ift bcr 3"l)idt i^ii^ ^i»ii ^^^^ ^i^
SB a 1^ r l) e i t oon ber gor m i 1} r e ^^ f d) r i f 1 1 i d) c n 'ä n c^ b r n d e t^ jn untere
fd^eiben.
3Öa^> bcn3^nl)att nnb 3inn angc[)t, fo gc()ört nid)t notmenbig ,;nr
Qnfpiration, baf^ bcr infpiricrte Sd)riftftcl(cr bcnfelbcn ane cigcntlid)er gött=
lid)er Offenbarung ertannt t)at; oicImef)r. fann er i^n aud^ anc^ natürlid)cr
@rfat)rnng,' bcnr^^i^öniffe anberer (^nfa^O ober an^o Sd}riften, fetbft am
nid)t infpiricrten ^2 'Madjah.) fenncn gelernt Ijabcn. 5(bcr er müJ3tc
§ 11. i^oii bou ^eiligen od^vtft in^liefoubcrc. 55
babci Hüll @ott |D gckitct imb beeinflußt geiuefen fein, ba^ er ba^ienige
mib mir baojentöc fc^rieb, maö er mä) (S^otte^> Stbftc^t fd)reibeu foUte.
3n '^e^ug auf beii fpraifitid^en 5(ii^briicf ber C^kbanfcu ift c^
iiiri)t notipeiibig, eine Qnfpiration ber einseinen SBorte, gteirfifam ein ipört-
tidjey SDiftat be^o [)ei(igen ®eifte^> an^nneljuien. i^ielnic^r iinir ber (Sigen=
tümlic^feit nnb ^'reit()ätigt'eit ber ()citigen Sd}riftfte((er ein großer Spictrnum
gelaffcn. dagegen ift ev bnrd)an^^ nidjt i^ntöffig, bk ^Inc^briicf^olneife atö ct\va§>
aii^^|d)ticj3lid) in'enfd}lid)Cv 5n betradjten nnb niit()in bic ^nfpiration mir auf ben
Qn()a(t, nid)t aber auf bie gorni ber fjeitigen v5d)riften ^n be^iefjen. 'tJenn fonft
unirc (^ott rnol)! ber Ur()eber beo ^nf)a(t^5 ber ()eitigen @d)rift, nid}t aber
ber I)ci(igcu 5d)riftcn ak^ fo(d)er. (Sc> nuig bn^er feftgef)alten luerben, baß
Derini)ge ber (Sinunrhmg be^? lieiligen ©eifte^ bic tjeitigen ®d)riftftcUer fo(d}e
5ln0brnde iiiä()(ten, bie geeignet finb, ben Sinn nnb ^ntjdt in einer ben
5Ibfic^ten (^otteo nnb ber ii>iirbc ber l)eiligen 3d)riftcn angemeffenen SKeife
an^änbrürfcn. 'JJiit anbercn ^-U>orten: für bie gorm befaßen bk fjeitigen
Sdjriftftetter eine ((s^isfenfia bee^ l)eitigen (^eifte-o, für ben Qn^att bic eigent-
nd)e msjnrdtio.
,V)terniit |o(( jebod) nid)t in ^Jlbrcbe gefteüt merben, ba^ einzelne 5{n^^=
)prüd)c unmittelbar uon (^ott eingegeben finb.
.i*)iernad) ift ttar, baß ein rein incn|d)lid)c^^ 53nd) bnrd) nad}trag(id)e
gött(id)e '^kftiitignng, bic fogcnannte iiispiratio subsequens, ^n einem gött-
lidjcn 'S>er! nicmatc^ erbeben luerben fann, H)cc>l)atb eine inspiratio snli-
sequens bem tat()oliid)en :3nfpi^*i^t'i-"^"'^t^'-'Öi*iÜ tcinc-ciiricgs! genügt. Franzeliu,
De divina traditioiie vi Scri[)t. p. :)42 sqq.; Fr. Schniid, De Tiispi-
rationis Bihliorum vi vi latioiic Uiixiiiac ISS.").
iöic bic göttlid)c Cffenbariing in (J()riftiiv nnb ber ^ird)e HoKcnbct ^ 112.
ift (11. 88), |o ift and) ber Ovanon bcr()ei(igcn 3d)riftcucinfiira(teinatabge|^1)(offcnM)?ii7iien'2ri)nfSt
fo ba^ feine neuen inipirierten 3d)riften l)in3nfommcn tonnen, bie bffentlid)c 'ii'nnrinoiien.
2Uitürität in ber ^ird)c befil^cn. i^r iüa ti n [p i ra t i on ift aderbinge; ebcnfo
möglid) une '|.^riiiatoffenbarnng. i^g(. n. 9().
IIL. 3ouiobl bic 5(ntl)entie nnb ^^^^^^n^'i^ü^ ^^^^^ ii"^'^} bk ^\\]))kat\o\\ ^ n:!. ^
ber l)eiligcn 2d)riftcn bat für nn^ö nur bnrd) bae 3*-'ugnic> ber .*tiird)c 65(au=civUiir'^3„^/i'i;^
beuc^geuiißbcit. Tac^ iinirt bcy l)ed. ^digufttnuv : e<4-() Kvaufi'elio 11011 cre- fj^'^'JjJ'I^J'iJj^
derem, uisi inc eatliolicae Kcclesiae (•(»nimovert^t anctoritas, brürft amt."
ba[)er gan^ priiciv bic fatl)olifd)c (^Haubenciregcl bc^üglid) ber f)citigcn
3d)rift am.
ÜHiljrcnb bic älteren .v)iirctifer io\voi)\ bk Xrabition ak bic l)ci(igc
Sd)rift iiiidfürlid) beuteten ober iierfälfd)ten nnb auf fatfdjc l)cilige Sdjriften
unc auf falfd}e gc()eime prioate Xrabitioncn fid) beriefen, t)abeu bie ^Refor=
matoren bci: H). n^al)rt)iinbcrto bic bcitigc 3d)rift alte in iinb (0^ getrennt
oon ber A{ird)e, il)rer Überlieferung nnb l^cbrautorität für bie einzige Cuelle
nnb 9^orm bcv (^Haubenc^ erflärt.
'Die 3d)rift attein, sold Scriptum . ift biK> gormalpriucip xais^lLmr
bC'3 *}3 r 0 1 e ft a n t i ^^ m n ^o . ^'""/»p ^f i*/p
^c\ il)rer Trennung ual)men bie '13rotcftauten in aller llubcfaugenl)cit ^'^'*""f''^""'-
bic l)eiligc 3d)rift aU ed)t nnb gottlid) am ber fatl)olifd)cu Äird)c mit fid)
in bic .piircfic l)iuau^o. ?lllein nid)te fanu coibcnter fein, ak ba]] bk bciligc
2d)rift jcbe objeftio fid)ere nnb götdid)e 51utorität oerliert, fobalb mau bie
göttlid)e 51utorität ber ^ird)c nnb il)r bnrd) bic ^Iffiften^ be^> l)ciligen 63eifte^o
unfel)lbarc^> 2cl)ramt ocririrft. Xenii:
G-rfni)eit, ^iite
nrität , ^nfpiva
56 !^^eologifcf)c ©vfcnntnistc^re. — 3>t»citer ^Ibjc^nitt. II . 3?on bcr @(anlicn§regcl.
115. 1. T>a<$ 9^cuc ^^eftamcut legt ino^I im allgemeinen ^nigni«? für bie
f?ifriMiM-iri5. @rf}t{)eit nnb Qnfpirntion be^o 51(1 en ^eftamentec^ ab. dagegen bc^engt baö
9^enc Xcftaincnt nid)t fid) felbft; ja cc^ ift and) gcrabc^n nnmogliri), baf? ein
33nd) ober eine Gdjrift bie eigene (Sd)tt)eit nnb Integrität ober gar feine
Qnfpiration mit objettioer 3id)crl}cit be^engt.
2. @^o bleibt atfo nur ein boppelter üli>eg übrig:
HC. ^^ a. i\^^an fnd)t bie (Sd)tbeit, Integrität, Qnfpiration ber Zeitigen 8d)rift
bnrd) mcnfd)(id)c ^iffenfd)aft, nänilid) bnrdi l)iftorifd}e .^U'itif feftju^
i ift 00^)011!^^^ ftellen. 80 oerfä^rt bcr ^lfationalivnnic>. 5(llerbing^ö luirb and) bcr t'atI)olifd)e
\iianon anf bcm W^cc^c ber l)iftoriid)cn Virilit iinffenfdjaftlid) gered)tfertigt.
SIber menn mir lebiglid^ anf bie miffenfd)aftlid)e ^-efiftellnng bc^^ ^lanom^
angemiefen finb, fnl)rt biec> ^n folgenbcn Ungercimtl)eiten:
a. Wim menige @elel)rte tonnen fid) bnrd) eigene itritif eine miffen=
fd)aftlid)e Über^engnng uon ber (5d)tl)eit nnb Integrität ber Ijciligen 3d)riften
oerfd)affen. 5Iüe übrigen ll^cenfdjen bagegen finb genötigt, entmeber immer
5U jmeifeln ober bcr 5(ntorität einec^ menfd)(id}en ^Critiferv ^n glanbcn.
ß. ;^(ber and) bie Cs^e(el)rten tonnen bnrd) bie ^{ritit mie and) oon
anberen l)iftorifd)en 5^l)atfad)cn im beften Jyalle eine rein m e n f d) l i d) c
C^)eunj3l)eit geminncn, bie bie l)iöglid)teit bce J^rrtnni!? nid)t abfolut anc^=
fd)Iief3t.
/. 5{nd) biefc miffenfd)aftlid)c (^emif^l)eit tonnen bie proteftantifd)en
C^elcl)rten nnr bnrd) h\t-> ^^engnic^ ber fird)lid)en ^rabition erlangen, bie fie
bann freilid) nnr al« ein rein mcnid)lid)cc^ |]engnic^ ( argumentum proba-
bile) betrad)ten.
^. ^ie l)iftorifd)e .^vritit fann aber nur bie (£d)tl)cit nnb ^^ntegrität,
nimmermel)r aber bie Qnfpiration ber l)eiligen 2d)riften feftftellen. Üi}ol)i
mag fie jcigen, ba^ biefelbc im d)rift(id)en Rittertum für infpiriert gcl)alten
mürben; allein ba^ bk, meld)e fie lehrten, nid)t irrten, fann bnrd) bloße
33ibelfritif nid)t ermiefcn merben.
beruft iiinu fid) auf ^tc 5)cvl)cifuiußen ^e§ l)cilii3cn (*>n'iftOiS (in ^ic xHpoficI , fo ift
uovcvft ,^n cmiibcvu, Dafs l^^^^tuliti^ luib i.hiia^ feine '^Ipoftcl uuivon nn^ bcr uevtjcifjonc
^eiftanC» bc^^ l)eilincn ©ciftc^^ (t\va§ an^cl•cy ift aU$ bio ^"l'pivation. 'J(nri) ()iev ift fo=
bnnn ju bcnicrtcn, baf? ^uuir baf^ 9hntc Icftonicnt nn al(i]cincincn für bie i^n'piration
bc§ Hltcn 2cftanientc^ i\'^^^\\U *^^if >^^ii" (n- H-^) nefcbcn balu'n, ^af? fid) ^n^Cl]cn bnvd)an^o
nid)t ncJiügcnbc ^fiiÖ'iM'f^' füv bio ^nfpiration bc^^ tUcncn Xcftnnicnto^ uorlnini^en hiffcn.
2 ^^ctr. o, 15. 16 appvobicvt .^luar im ollqcinoincn i^ic ^n^lo^o ci-tftiovciibcn panlinifdji-n
Briefe, ol)nc nbcr fie l30va^c a(§ infpiriert ,-^u be;;eid)nen. !i-^e,^üglid) ^er (Sliauflelieu biiben
mir faiun Mirftigc '^In^cutungcn, v ^-^. 1 2: i m. b, 18 für i* u f. lU, 7 nnb )))ia 1 1 b. lU, 10.
£. ©nblid) I)at bie proteftantifd)e il^ibcUritit fetbft ben 3^cmeiv geliefert,
bag fie nie nnb nimmer (^jlanbenvfnnbament fein fann, inbem fie nad) nnb
nad) faft ade ^l^eile ber l)eiligen (Sd)rift angegriffen nnb, mie fie meint,
fritifd) t)ernid)tet ()at.
^117. b. 3Dhn beruft fid) mie bie proteftantifd)en 3upernatnraliften auf bac^
^tmiiittcÄ' i n u e r H d) e u n m i 1 1 c ( b a r e ß e u g n i ^^ b c « l) c i l i g e n (5) e i ft e £< , bat^ bau,
^irn^^mcf' "^^^ ^^^ f)cil'igc 3d)rift in rcd)ter iir>cife lefe, fomol)l non if)rer @d)tl)cit
iflen s,ei (,.. ^^^_^ .^^^^^^^ C^öttlid)fcit (^(aubcnc>gcmi|ll)eit ocrfd)affen foll. -J3ian ^at bicv bie
efficacia sacrae Scripturae genannt.
Stllein fo mal)r e« ift, ba\^ ^nl)a(t unb ^orm bcr l)eiligcn (5d)rift ein-
fräftigc^> inuerc^5 ^Irgument für i^re @d)tl)eit unb C^)öttlid)feit finb; fo
^meifelto^^ ec^ ferner ift, baf3 bie göttlid)e ©mibe mie ben C^Manbcn iibcrbaupt
fo and) ben Glauben an bie (^öttlic^fcit bcr l)ciligen 3d)rift nnv ocrlcil)t.
§ 11. 5?on bcr ^eiligen (Schrift in§bcfonberc. 57
unb fo gcunß cnMid) niäjt bc^tucifctt irevbcn !aim, ba^ bic (^uabc uiiijt
feiten ber I)cingen @d)rift fid) bcbicnt, um |old)c, bic guten 5i;^i(lcnö finb,
jnm mal)rcn ©lanbcn jn fül)ren: fo gcmig ift bic«? unmittelbare IJcngnt^o bec^
l)eili9en (Reifte« und) ber pofitiucn ^tnorbnung (33otte^^ nub und) bcr 9iatnr
ber ^inge burd)nuc^ nngcnügcnb, einen fidjcrcn %nnb be^> ©lanbcnc^ für bic
(Sd)tf)eit unb (^öttlidjfcit ber I)edigcn 2d}rift abäugebcn. '^cnn:
a. @^ fe^tt biefcm innerlid)en Qengni^i bic objcftiüc (Sid)erl)eit unb
jebe äuf^ere gött(id)e Beglaubigung, ^^er ücrbürgt beni ^efer ber I)eiligen
@d)rift, baf3 ba^ ^^cugni-ö, uieldjcc^ er für ober gegen bic (Sd}tl)cit unb QöotU
üdjkit eincx^ 3^nd)ec> ober einer Stctic ber Ijciligen 3d)rift in fid) ,yi fpüren
glaubt, oon (^ott fonunt unb nid}t ein rein fubjettioc? (^^efül)! , eine 3clbft=
täufdjung ober fogar eine 3^erfnc{)nng bec> böfen @eifte^> ift?
^3(uf jeben §aü ift ^ier nid)t bic bedige Sd)rift, fonbern ber (^3eift bc^o
öefer^, fei er nun oon ber (^nabe (^otte^ ober oon 3:;änfd}ungen bccinftnllt,
bic (c^tc unb ()öd)fte 5(utorität.
(Ic> ift bal)er nur eine tonfeqnente (Sntuncfclung biefcc^ i^rincip^o, menn
fd)on bic ilMcbcrtäufcr bec^ IG. Qal)rl)uubert^ unb in fpätercu >\c\Un bic
Cuiifcr, lUcetbobiftcn u. f. m. mit .Sjintanfcl^ung ber bciligcn 3d}rift bay
inncrlid)e l'id)t ak^ l)i)d)fte ©(aubcncn'egcl bctrad)tetcn. Tajl aber biefoo
inucriidje ^id)t, biefe i^rioatinfpiration, bic uncrfd)öpflid)c Onclle aller Wiii^
!ür unb v^djUnirmerci ift, bcbarf fcinc^o !:I-^eioeife^o.
ß. 3obann tanu biefe angebüd)e efticacia sacrae Scripturae offenbar
nur an benjcnigen fid) beioäl)ren, meld)c bic I)edige Sd)rift tcfcn tonnen unb
mirflid) (efen , mac> bei einem grof^en ^ci( ber Ih'cnfdicn nid)t ber Jyiiü if^
unb and) nid)t bcr /^-all fein tanu.
7. ^^lud) müfltcn alle ,yir Öefnug ber l)ciligcn 3d)rift bic rcd)tc ^io^
pofition mitbringen, unic bei Un,Vil)ligeu nid)t angenommen merben fann.
IV. ^n ben oben 'h. H)1)i angefül)rten 5üic^fprüd)eu be>? tribcutini|d)cn ^ ns.
unb oatitanifd)cn Aiou.^il^o ift and) bic (*»^(aubcnc>mal)rl)cit anc^gefprod)cn , baf^ ^S;\"IJ!,'.l'"^^t5!'''
hiW 5((te Teftament gcrabc i'o mic bav "^icue ^-linn-t (snntc^o ift nub bal)cr "'',';'",, ;;"''^'
and) für bic (il)riftcn gömiv1)e ^.Hutoritiit nub il^erbinblid)fcit bcfilit, infomcit
c^ö nid)t oon ^cfuv (il)riftuv aufgcl)obcu ober mobifi^icrt morbcn ift. 'Huf=
gel)obcu finb aber nur ieuc legalen unb cercmonialcn Bcüinnnnngcn,
bic fd)ou nrfprüuglid) nur für bav jübifd)C il^olf unb bic alttcftauieutlidic
3cit gegeben umrcu. Tagcgcu ber abfolutc nub mef entli d)c ^nl)alt
bc§> eilten 3:cftauicntcv ift burd) (il)riftnv nid)t aufgel)obcn, fonbern beftiitigt
unb erfüllt morben. Nolite putare, qnoiiiani veni solvere leg-em aut
prophetas ; non veni solvere sed adimplere. Matth. 5, 17; ogl. Luc.
24, 44. "A^cr innere O-^rnnb biefer ^\il)rl)cit liegt barin, baj3 im ^Hlten
Xeftauicutc bicfctbe Cffcubaruug (^nittc^^ unb biefelbc Cv^nabeuorbnung grunb=
gelegt unb oor bereit et murbc, bic in Sl)riftu^o unb feiner Äird)e
0 0 n e n b e t ift - n. 88). 4^al)cr ba^o ^^l;riom bec« l)eit. 5(ngnftinu^o : in vetere testa-
mento novum latet, in novo vetus patet. Aug., Qnaest. in Kx. (j. 7:>.
.•pieranö ergibt fid) für bic bogumtifd)C 5kmci^ofü^rung: o., ^'■-■- t,-,,
1. ^ac^ 5(ltc Xeftament l)at oollc bogmatifd)c Bemeivfraft in gan;> iäli"|ü(Jniiui
gleid)er 5l^eife mie bao ^Jieue Xcftauient. ' ^ ''i\|Scn"^
2. ^enc (^)runblel)rcn unb '^Infang^ogrünbc ber Üictigion, bic iut ^^Üten
Xeftament au^ofüt)rlid) eutl)altcn finb, im ^euen aber ooran«gcfcljt unb fuiV)
angebeutet merben, uiüffcu oor^ug-oiocifc au<? beut Sdten Tcftament bcmiefcn
nub crfliirt locrbeu.
llUMlll''ö.
58 3;f)coronifd^c (Svfcnntiii§(e()vc. — Buu'itcv M\d)mtt Tl. 55on bcv (^Hnubon§rciio( :c.
?^. Uinc|c!ef)rt finb jene !2c()rcn, bic cvft im 'J?cucii 2^cftaiiiciit noütüin^
mcu offenbar iinirbcn, oor^iig^uicifc am bcm ^>icucii Xcftanicntc ,vi bciuciicn,
ül)uc baf? jebod) ein .l'^inUHMC^ auf bic Spuicii bcrfclbcn im '^((tcii Xcftameutc
fcl)(cn barf.
4. 'J^ic tami eine« bcr bcibcn Xeftamentc fo er!(ärt luevbcn, ba]^ e^o
bcm anbercn unberfpi*irf)t. S3eibe ftc()cn im ooKfonnnenftcn (£intlanc^ , nnb
jebc '^(nc^Icgnng, bic einen '^Mberfpvnd) bef)anptct, ift notmcnbicj falfcl).
5. '^(nd) bie burd) \>a^> ))lcnc 5^cftament anfcjeljobcncn alttcftamentüd)en
(5inrid)tnnnen fönnen aU 'X\)pm nnb ^orbilbcr bnrc^ ben 5d)(nf3 a minoii
ad malus 5nr ^^n^ciriinbunö d)vift(id)er (M(anbcn^öUHil)ri)citcn nci^vand)t lucrben.
"I^ao tl)aten fd}on bie 5(poftc(, ^. '^\ cincicljcnb bcr l)cil. "l^anlnv im
^ebriierbricf.
(). 5lne bem Umftanbe , ba]] bic iiöttlid)c Cffcnbarnnci im Sllten
Xeftameute fortfd)rcitcnb fid) entfaltete, crtliirt eo fid), bap nemiffe 2öa^r^
l)eitcn, 5. '^. bie C^ott()eit bcc^ 'JJicffiao, bae ^uni' bcc^fctbcn, bic Xrinitiit,
in ben fpiitcren alttcftament(id}cn 3d)riften ttarer I)croortrcten al»? in ben
frnf)eren. ,pieran{^ crc^ibt fid^ bie l)oI)e 'iiMd)tiiitcit bcr bcnterofanonifd)cn
^^üd)er be^o '^(Iten Icftamcntc^^, bic c^cunffcrmaBcn ein 'JJ^ittcti^ticb ,viüfd)en
ben prütüt'anoni]d)cn '^-^iidjcrn nnb bem "i)tcncn Tcftamentc bilben, luie bie;?
5. ^. in bcr öe()re uom götttidjcn i^^givo fid) jcii^t.
120. ®cgeu bicfc 2Balir{)citcn l)nbon ueri'diiobonc (sv^'I^'^Hcr ucrftoHcn, naincnt(id):
^Jj"jf*{^l*c^^c!tcii a. uictc gnoftifd)c (gcften im 5((tcrtum nnb im iWittolaltcv, bie einen :li>ibeiiprncl)
matorcnüber^bac; S^^^if*^)*^" ^^'"' 'Otiten nnb ^)lcnn\ iteftamente beimnvtctcn (^.IH'nvcion), bae> '?(lte ^eftnment
\nite itnb :)i*cuc al§ ein Serf be^ 2)emturiien ober felbft beij böfen (''untovi uevmnvfen ;
Seftamoiit. j,^ j^j^ 9fJefovnmtovcn, bie niii)t blof? bie beutevotanonifilien 2d)riften iiennavfen, |on =
bern and) in boiimatii'd) i^an,^ fal[d)er ^A'eife einen CtieiienfaL^ :,nnfd)en bem Otiten nnb
Dienen 53nnbe, 3nn)d)en (S^efeb nnb (Süniu^elinm bebnnpteten , umbienb iicmiffe pvoteftnn^
tifd)e Seften bem ^^((ten 'leftanuMitc eine ®e(innn v'lrf)vieben, bie ec^ im Gt)viftentnm nid)t
met)v ()at;
c. uiele utobeviie '4-^voteftanten, befonber? 3d)(eievmad)ev, bie bem ?Uten Jeftnmentc
jebe botv.natifdje ^^cbenlnng für bie djriftlidje ('»Manbencilebve lüu^efpuodjen baben.
-..^^,.^^21.^^^^^^^ V. (Sinen ant()entifd)en nnb lec^aten Urtcji't ber l)ei(igen Sdjrift lybt
^outt)cniii({)c" cc^ nid)t. Tai^ci^cn ift bie ^^ntgata alc^ ant()cnt i f d)e Übcrfcliung oon ber
Uberfc^ntnn bcv
lieiligcn Sd)vift,
.^ircl^c auvbriiiflid) anerfannt: vulgata cditio .... pro anthentica lia-
Kjcntic.
t22. "^^ladj biefcr (Irflärnng
vimg'^Mcfn^^iui 1 • ^iu'c^t nnv bic .H'ird)c nidjt blofs bafiir , bajs bic ^^ulgata fein c n
^V r r t n m t3ec|en ben (^Hauben nnb bic (Sitten entl)ält, fonbern and) baf^ fic
in alten bk 4)lanbenv= nnb Sittcnlel)rc nnb bic (frbannncj bcr cjötttid)en
Üicügion betreffenben ^inc^en ben m a l) r c n 3 i n n b e c^ l) c i t i g c n
U r t c ^* t e c> r i d) t i 9 uncbergibt ;
2. befit^t nnr bie 33nlgata in bcr tl)eo(ogifd)en nnb fanonifdjcn ^e=
tDci^fü^rung (egale 5(utorität in ber Ä'ird)c.
'I)agcgen
1. ift nid)t ber Urtej.-t nnb ba^o 3i^^*"^'f9Cl)cn anf benfelben unterfagt.
5(üein ber Urteil l)at infofern nid)t bie 5lntl)cntic ber ^^ntgata, alc^ e^o eben
feine autt)entifd)e nnb !ird)lid) anertannte 5(nc>gabc bec^ llrte?.*tcc^ gibt;
2. ift ebenfouicnig ieber '^ai^ unb jebec^ 'ü^ort ber i^ulgata nnuerbcffcr^
liäj ; nnr bai!> fte[)t nnfet)(bar f cft, ba^ bic .33n(gata bai:-' 3Sort @ottc^^ feinem
©inn nnb 3S}efen nad) rein nnb rid)tig miebergibt, tinc c? jnr ^cinl)eit bcö
^lanbcu^ unb äum *pei(c bcr Seelen notmcnbig ift.
§ 11. 55on bcr fettigen ©d^vift inSbcfonberc. 59
!J)a bie ^irrf)c burd) ben S3etftanb bc^ (jeitigen ©elftem in bcr 35ctüal}ntug
unb (Srflänmg bc^ depositum fidei unfehlbar ift, bie I)ciligc ^djrift aber
einen integricrcnben Zt'ü biefe^ '^epofitnm^J bi(bet, fo ift e§ unniöglid),
bag jene Übcrfet^nng ber ^eiligen ©c^rift, beren ficf) bie ^irc^e feit ben
ätteften Reiten unb burd^ alte Qa^rt)unbertc bebiente, nid^t bie bnrd) ben
S^arafter unb ben Qwcd bc^$ göttlichen '^Bortee^ geforberte Qnüertiiffigtcit
nnb 3[Bid)tigfcit, mc and) ^Iraft unb 33}ürbe befit^c.
VI. <Sinb mir im S3efi^e ber ^eiligen ©d)rift, fo tonnnt e^o uor attem ^jc^j^flj- „„.^
barauf an, ba^ fie rid)tig, b. t). in bem Sinne aufgelegt iDirb, ben ber bei- f)eii.'^(£"cfnift
t)ei(ige ®eift in biefetbe gelegt t)at. ^er (Einn bev t)ei(igen (^eifteö fann aber nur ^{'-'^l %,lmu
burd) ben 33eiftanb bec> l)eitigen ^eifteio unfet)tbar erfannt irerben. ^a()cr ift
nur ba§> burd) ben ^eiftanb be0 t)eiligen (^eifte^^ unf e()( bare Öe()ramt bcr
Äird)e befä{)igt, in Sad)en ber (5^tauben^o= unb Sittenlehre ben iuat)rcn
Sinn ber l)eitigcn Sd)rift unfehlbar ^u crflärcn. So befinicrt ba§ Zvi-
bentinum sess. IV: Praeterea ad coercenda petiilaiitia ingeiiia decer-
nit (S. Synodiisj, ut nemo suae pnidentiae innixus in rebus fidei et
morum ad aedificationeni doctrinae christianae pertinentium, sacram
Scripturani ad suos sensus contorquens, contra eum sen^uni, quem
tenuit et tenet sancta mater Ecclesia, cuius est iudicare de vero
sensu et interpretatione Scripturarum sanctarum, aut etiam contra
unanimem consensum I*atrum ipsam Scripturam sacram interpretari
audeat.
^cn Sinn bio'cg refrctco ertliirt ba-o ^Hitifannni bal)in, ut in rebus
fidei et morum ad aecliticationem doctrinae christianae pertinentium,
is pro vero sensu sacrae Scripturae liabendus sit. quem tenuit ac
tenet sancta mater Kcclesia , cuius est iudicare de vero sensu et
interpretatione Scripturarum sanctarum; atque ideo nemini licere
contra hunc sensum, aut etiam contra unanimem consensum Patrnm
ipsam Scriptum ni saciam int(Mpretari. Const. ddiiui. de tid. catli. c. 4.
|)icrauc> ergeben fid) folgcnbe ^Kegeln: ^in-.ieiln'üi mo
1. J^ft ber UHil)re Sinn irgcnb eincv '^lue|prnd)ev ber l)ei(igcn Sd)rtft ^.'iii'.?(o!iun!i ^n-
burd) fbnnlid)c tird)Iid)e !Öel)rentid)cibnng ober and) bnrd) ba^o allgemeine ''"'"^"' ^"^''^
magifterinm ber A;ird)c firicrt, fo ftel)t ec^ bogmatifd) fcft, bafi bicfer, unb
lein anberer, ber cigcntlid)e unb prin^^ipalc Sinn ber l)eiligeu Sdirift ift.
Setnubare ^^ebcntniuicu unb mt)ftifd)e ^,Hn^ölegungen finb feincc^==
megc^ an^gefd)loffcn.
2. ^0 bagegcu eine iold)e autl)entifd)e Interpretation in einer förm^
lid)en Öel)rentfd)eibung nid)t oorliegt, mug bie unffenfd)aftlid)e Qnterprc^
tation nad) folgcnben ^mei '^^ormen fid) rid)ten:
a. fie barf bie beilige Sd)rift niemals in einem Sinne auflegen, ber
mit ben Dogmen ber -Uirdie im 'iiMberfprnd) ftel)t;
b. fie mug bem Sinne fid) anfd)liegen, ben bie (e^renbe ^ird)e für
ben rid)tigen l)ält, \vk er l)auptfäd)lii'i^ an^ö ber einmütigen ^In^^legung ber
bciligen ^^iiter 5U c-rfennen ift.
T)ieie ftrenge i^erbinblid)tcit ber tird)lid)cn flberlieferung erftrcrft
fid) jebod) nur auf Sad)en be^> Glaubens! unb bcr Sitten, bie ^ur 5lnfer^
baunng ber d)riftlid)cn !2el)rc gel)örcn; benn nur t)ierauf erftrcrft fid) and)
bie unfel)lbare Slutorität bcr Äirc^e; in 53e5ug auf anbere ^inge, bie bem
genannten Gebiete nid)t angel)ören, ift e^? erlaubt, oon ber 5luc^legung ber
^äter, menu fie and) allgcnunn ucrbreitct mar, abzugeben.
60 2:f)0ütonifrf)c (5vtcnntui^3lc()vc. — 3uuntcr9f(ifri^nitt. 11. ^^on bcv (Mduiboiii^vcnol ic.
^iv^ fub-cftiiic 'tiefem 0 b j c f t i ti c u Qiitcrprctntioiuopviiu*t|.i bcr fatl)oIi|d)cii .^iirdic
3"tnpietatioii^^. ftcljt bo^o 1 11 b j c 1 1 i u c bcv ^]3i'Dtcftaiitcii gccjciiiibcv, imd) bcm bcv ciii^^cliic
|fo"cftUn.. C^niiibigc bcu ^nl)alt feiiic^^ CsMnubcnc^ IcbinHrf) biirri) eichene
'?(u^4cgung nu^^ bcr l)ciligcu @d}rift 511 fd}5pfc^i bcvcd)tt(it
inib ncrpfndjtct ift. 'I)ac>)ctbc ift am fotgcubcu (%inibcii im l)altbn v:
Tiut Ifroicftan 1- ^'^' ^f^ ^^^ ^^^* I) c i H Q c 11 2 d) v i f t fclbft iiid)t bcgviiiibct, bic im
ti)*e qiitcnnc^ (*»7caciUciU luic )mv trüber (11. 93 f.) fabcii, bic fatbolifdic (^(aiibciivrcqcl
UMbcrfpricijt bevauf^o t(nr)tc nii*?|prid)t. ^tc mcmgcn Steilen, auf btc man ]id) für ba^
Dfitinni ed)vift. piptcftantifd)c i^riiictp beruft, rebeii luni gnu,^ nnbcrcn 'I)ingcn. 3o iiamciit^
(id) JoHun. 5, ;)9. Scrutamini Scii[)turas, iro (II)riftibo fid) auf bie
me|fiaiiiid)cit ^l^eic^iagimgcii bc^o 5((tcii ^Icftaiiiciitev beruft, uub 1 7V/^%s. f),
21. Omiüa probate, ivo bcr l)ciligc '}?auluc> criiiat)ut, bic r^kifteöäugeruugcu
5U prüfcu.
ro«n'nncftan= 2. (Sv ftel)t luit bciu 'U^efcu bcv OHaubciuo iiu '^iMbcrfprud) uub
SiSSir "^'^^'^^^ "^^^^ objct'tiüe uub gött(id)e C»Haubcuvgeuntl(}cit uuiiiögUd). ^a bcr
uiibeyHnid)t beut CsUaiibc luiiulid) uid)t beu ^^udiftabcii bcr bcitigcii 3d)rift, foubcru bic iu
?Ä-enr bcu !;l^ud)ftabcu cutl)a{tcucu 5i>nl)rl)citcu \\\ fciiiciu (^Vgcuftaube bat, fo nm|l
cc^ für '^iw C£iu;)Clucu eine iiiifcblbarc (^'nnuinbcit barübcr geben, iiic(d)Cv bicfc
^Hil)rl)citcu fiiib, uub bciuuad) iPc(d)Cv bcr iinibrc 5iuu bcr I)ei(igcu 2d)rift
ift. "I^icic uufcl)(bare (skiiiii3t)cit ift aber uuiuöglid) ol)uc uufel)Ibare ^uter=
pretatiou. (Siituicbcr luutl bal)cr bcr i^rotcftaiit fid) fetbft für uufebibar iu
feiner '^(uvlcguug \)\\\\i\\ ober ein für aKeniat auf '^'m iebc l)?ögtid)feit be{>
^rrtunic> uub ;5iiieif clv aiivfd)lie|leiibc (^) I a u b e n c^ g e m i 13 1) c i t be^ügtid)
bec^ umbreii ^iiiiieo bcr b*-'ilig»-'H 3d)rift il^cr,^id)t leiftcu \\\\\> mit einer
luif f eiif d)af tli r()eu Übcr^euguug fid) begnügen.
rcv ^).\üiomuic^ a. Xer ^liati oualic^muv, bcr bic bciligc 3d)rift tcbiglid) biird)
edvrtau?' inciifd)tid)e 5:l$eruuiift uub ^^iMffeiifd)aft aiivlcgcii und, niujl uotmcubig 511 beiu
\Tm- tel^Ucrcu fid) beteuiicn, luciiii er uid)t im ^^i>iberfprud) mit ber O^atur uub
Ö)cfd)id)tc bcv iueiifd)lid)cu (^3ciftev \\\\^ bcr niciifcblid)en 'ilMffeiifd)aft, fomie
im (^)cgeufal3 ^u feiner cigciicu '^^el)anptnng, ba)l bic gaii;,c il>or5cit bic^
l)iiiaiif 5U \>t\\ ^Hpoftelu iu ber ^^(uc^lcguug bcr bciligcn 3d)rift niclfad) geirrt
babe , bie Uufct)lbarteit ber cigeneu ilHn-nniift ober ber gcgcnunirtigeu
ratioualiftifd)en !üMffcufd)aft bebaupten und. (^3tbt bagegen bcr ^)iatioualift
l\\, ba)l feine (^;L-cgcfe bcr l)eiligcn 3d)rift nur nui)r ober iniiiber iiia{)r=
fd)eiulid)c 'JJiciuungcn 5U Xage förbern taiiii, fo iKr5id)tet er auf jebe
objeftiue ®laubeuc^gemif3l)eit, (euguct alle übcruatürtid)eii in bcr l)eitigeu
^d)rift ciit()attcucu oVl)cimuiffe uub gibt bie l)eitigc 2d)rift bcu lirgftcu
'JJiif3l)aiibInugeu uub ber völligen (viitlccrnng il)rcc^ iiicfcntlid)cu 3iil)altcc>
prei^^. ^emei^ö t)ierfür fiiib bie maniiigfaltigcn, nidjt miiiber uiirbriftlid)cu
aly uiimiffenfd)aft(id}eu 3l)ftcme, bie am bem ratioualiftifdjcu 3d)riftpriiicip
l)ert)orgiugeu. Überbic^? innf3 bcr ^)^atioualic>inut-i , mie er eö iu ::h.Mrtlid)feit
and) tbut, oorau«ofet,.eii, \>a^ bie ()eiligc 3d)rift blofl 33eriiuiiftma()rbeiteu
eutl)ält. 4>euu überiiatürlid)e (^)cl)cimiiiffc fönneii offenbar bcm Urteil ber
bloß uatürlid)eu Vernunft uid)t uutermorfeu feiu.
rcr^S-ftan^ _ ^' ^^^ protcftaiitifd)e *S u p Cr ua t u r a t i c> lu u C' , ber iu ber bedigeu
tTfci)c su^enta= ^d^rift ciuc übcruatür(id)c Offenbarung \\\\\> übcruatürlid)c (^ebeimniffe an^
biesrtniftaib? crteuut, bcl)auptet, baf3 bie f)eihge ^djrift bc.yiglid) ber 5UIU |)cile not=
leouno. mcubigeu 5[Ba^r()eitcu, a b f 0 I u t ttar fei (pers[)iciiitas sacrae Scriptuj-ae 1,
mcim aud) uid)t für iebcu, fo bod) für beu üoiu inneren (^uabcutidjtc
§ 11. 53on bev fieiligcn ©dfjvift inäbcfonbcrc. 61
cr(ciu-()tctcn Öcfcr. ^icfcö innere 2i(i)t aber lucrbe iebcni, ber bic
8d)rift lieft ober (cfcn ()ört, nnfeljlbor ^u teil unb fiil)re il)n nnfel)lbar ein
in bercn H)al)re<o l^erftiinbnic^ ^eibec^ finb iDillfürlidje ber l)ciligen 2ii}rift
nnb allen 5:i)atfad]en mibcrfpredjenbe 53el}aiiptnngen.
Ä. ^ie l)eilige Sdjrift ift nid)t bcrart !lar unb gemeinüerftänblid),
ba|l fie leine ^(n^lecjnng bebürfte, nnb fann e^^ and) ber 9?atnr ber Sadjc nad)
nid)t fein. ^Mele^o ift freilid) in ber Ijeitigen 'Sdjrift mit foldjer ^ilarljeit
cntl)alten, bajl ec> für jebcn (gläubigen cinlendjtenb ift, allein eine foldjc
.^clarljeit befitit fie teinc^^mego in allen bie ^lanbenic^ unb 3ittenUi)rc be^
treffenben i^unften, gefd)Uieige benn be5Ügtid) it)reö gan5en Quljattes. Qm
(Gegenteil ift nad) beni ^engni^ beio 5(püftelfiirften in ben 53riefen be^o l)eit.
'l^anhbo füuiie in ben fanonifdjcn 2d}riften bc^^^ 5llten nnb aud) be^^ 9^euen
!Ieftanientec\ foideit fie banialc^ in ben .piinben ber (^emeinben uniren,
niand)cc> entl)alten, iime tum llnnerftiinbigen mißbeutet tüirb ^n il)rem eigenen
^erberben. '2 Pctr. o, !(>. Wk foll aber biefec^ rid)tig uerftanben
merbcn?
ß. ih>enn (^5ott ^nm redjtcn ^erftänbnic> ber l)eiligcn @d)rift ben
gliinbigen, ja fogar and) irr^ nnb ungläubigen liefern feine göttlid)e
C^hiabe iierleil)t, fo ift biefec^ bod) uid)t bie (>)nabe ber Hufe 1)1 bar feit,
mee^l)alb bic l)eiligc 3d)rift allein unb bie innere Ö^uabe bei öefnug
bcri'elben teinecmegi? ^ur (Srlanguug nnb ^lkuial)rnng bc^o mal)reu C'jlanbcuc^
genügt. . . (£inc uufel)lbare (vrlcud)tnng in IHuc^legung ber l)ciligen 3d)rift
l)at(il)riftn^o beu(^in3elncu and) nid)t uerl)ei|leu, fonbern fie, mie mir frül)er 11.1)4)
)a()en, an bic .Uird)e, bie iiiifel)lbarc l^^l)rerin bc« (%iubcn^ö, uermiefcn.
^ie ^crl)eiJ3ungen bcv (*')ciftev, ber in alle ^Vil)rl)eit cinfül)ren mirb u. f. m.,
be5iel)cu fid) uid)t auf bie 'l^riinuanolegnug, fcnbcrn finb ber lel)renbeu
^lird)e nnb ben C^liinbigeu in ber Aiird)e unb im red)teu 1^ e r l) ii 1 1=
ni| 1 e 5ur Si ird)e gegeben.
'/. ^'k Xl)at|ad)en ber C^)e|d)id)te aber ^eigeu anfc> eoibcntefte, '^(\]]
biejenigen, uield)c lunn l)eiligen C^eifte erleud)tet, bic 3d)rift ;^u uerftel)cn bc=
Ijanpten, in ben mid)tigften 'l.^nnfteu fort unb fort cinaubcr miberfpred)cn,
ol)uc baf3 ec> nad) proteftanti|d)cm 'l^rincip irgenb ein WxWd gibt, 511 cut^
fd)eibcn, mer neu iljuen uom (^)eiftc ber ::fi?al)rl)cit, mer uom C'kifte bec^ Qrr=
tumc> regiert ift. il>ielmel)r muf? e>o jebem freiftel)eu, fid) allein für ben
@rlend)teten ^u Ijalten unb alle auberen für ,^iuber ber ginfternic^. CDail
bic!5 3d)märmerei erzeugt unb alc^ notmenbigen Oiegeufal; Unglauben
unb 3 II "^ U f <^ 1' c 11 f i '^ "i » ^^ l)cnHn-ruft, bemeift bie gan^e (^cf d)id)te beio
^^roteftantiemuv.
:>. ^ie protcftantifdje (^)laubemoregel uon ber sola Scriptuia ftel)t j^,. ^IJoteftan^
and) in ^Mbcrfprud) mit ber 5DLUi^o()cit (Lottes unb (Sl)rifti. .pätte t^irfn« aiitnpyc^
ö;i)riftuc^ 5ur (Srl)altung unb ^Verbreitung ber göttlid)en 'ÄHil)rl)eit nnb f eine^o uSn'pSt'^^bcr
^Nerfc^> auf ©rben lein anbere£s ^JOtMttel gemäl)lt al^^ bie t) eil ige 3 if) r i f t '^;;;,f '^^^^^^^^^^^^^
allein, fo l)iitte er ein 'JJiittcl gemal)lt, hat^ für bie l'J(el)r5aI)l ber
ll)teuid)en nn^nlanglid), nad) ber ^J^atur ber ^inge unb ber @rfal)rung aller
Qal)rl)unbcrtc aber für alle giin^lid) ungeeignet ift, jeinen i^merf ^n er=
reid)en. ^knt entfernt ben ^JJ(ni|d)en @Iaub cn!aeinl)cit unb ©lanbeu!;^^
g e m i g l) e i t ^u fid)ern, mirb es nämlid) n a-t u r n 0 1 m c n b ig 5 u einer
ein eile eublof er © (aub eu ^oft r ei ti gleiten unb (S^taub eusi5meif cl,
bie, m e i l ein 9i i d) t e r f e l) 1 1 , n i e m a U^ e n t f d) i e b e n nnb g e l 5 ft
uurben tonnen.
130.
62 3:i)OD(o|:|ild)e ©rfenntni^le^ve. — 3tt>eiter ^{bff^nitt. Tl. 5Bon bev ÖJtaubcn^reget :c.
^Qä Vunctan '^' ^'^'^ protcftanti|rf)e 3d)riftprinctp uiibci'fpvtd}t fo |cl)v bcr l\\itiir
fiSt-Syt" bor "^incje, ^nf3 c? and) bei hn\ |Motcftaiitcii fclbft niemals in 2Bal)r()cit
f?qiuMit b^^^^^^^ uun-bcu ift; bcr c^an^^c pcifitiüc Snl)alt il)rcc^ (^3ianbcn^o ftülpt
fiiijit. ■ |ji-i^ nicdiicljr auf bie alte fatljoUidjc !Ivabition ober auf eiuc Icbcubige
'^lutorität, uur uirfjt bk bcr uufcl)lbarcu ^iird)c, auf nieu)d)Hd)c l^c()rc,
Ijcrrfdjcubc ^)iid}tuui3 xn\b Sd)u(c. "^ic iKcfovnuitoreu l)abcu bao ^h'iucip
bcr frcicu ^d)riftforfd)UU9 ba^n bcuut5t, bic ^üitoritiit bcr fatl)oIifd)en ^iird)c
3U jcrftörcu uub btcjcuigcu, bic uou bicfcui l^riucip fid) ciuucl)incu üc)}c\\,
luni bcrfclbcu (ov^urcißeu. Tarauf babcu fic il)rc citjcue ii?cl)rc iu (^)laubeuv=
bcfcuutuiffc gcfajst m\h uiit .V)ilfc bcr uicltlid}cu (^3cunilt bicfclbcu aufrcdjt
crljaücu, obfdjou bic? mit bem (gdjriftpriucip iu grclkui Sibcrfprud) ftcl)t.
^i<o 5ur (Stuubc bilbct ba^ "J^riucip bcr frcicu gorfd)uug uub ber ^luer^
tcuuuug beftinuuter fird)Iid)cr i^cfcuutuiffe ciucu C^5egcufa^, bcu umu ^unir
tüuftüd) ucrl)ii(Icu, uicuuüv aber bcfcitigcu Umn, mic uiau aud) uur burd)
ilnnleuguaug bc? protcftautifdjcu ^-uubanicutalpriucipv oou bcr frcicu
A'orfdjuug ciuc '?(rt ttrd)lid)C (^3cuieiuid)aft unb ciucu 2d)ciu nou (*»Maubcu?^
ciul)cit aufrcd)t ,yi crbaltcu ucrmag.
^.^ !''^'-^ xH um. :!i^cuu bio '|>votcftQUtcii uiuo boii ilnnunivf mailjcn, miv ftcUtcu bio k\xd)c
ilbe^r k'^hniiflcii ^'^^^^^" ^'^" lioiliiio 8ii)vift, fo ift bicjev '^nn-Rnivf biivdiaii? uubciivüiibct unb boruljt auf
Srinift. ' ciuov 4:iiuid)inuv Tic hcilii^c Sd)vift ift üU$ ilnn-t Ci^otto^" unuorluürlilid)c§ (SicfoU für
bic Vcbuc nuh bcu (^Maubcu bcv Mivdjc, aber Die Jlivi1)c ift uou ^l)viftu>ö bciiuftvai-jt uub
uoui bciliijcu (Mciftc ucvliciftaubct, bic bcilii^c 3i1nift iii1)tiii :,u ucvftcl)cu \\ni> ausi;,ulcncu
uu>> Dabuvdi biu° '^innt o^ottc"? i^ci^cu bcu :l'(ifUnnud) bcr .v^nrctifcr ju fdjübcu. j'ic
Mird)c ftcht alfo uid)t über bciii ^Iihut (^iHntctö, foubcru ifi ibui uubcbiuiit uutcvuutrfcu,
aber ihre uufclilbare ?(utorität iu V(u^Iei]uut] bcc> flöttlid)cu ";Ii.HirtCi^ ftebt über bev ^-©ilt^
für ber .s?)öretiter, bie fid) aiiinancu, i^a^^ ^-llnvet (Motte«? iiad) ihrem ei(]euen 2iuuc
511 beuten.
Traduio di- ^ ' ' • ^ i c l) c i H g c ^ d) r i f t c u 1 1) ii ( t u i d) t a 1 1 c g c 0 f f c u b a r t c u
unb im a poftolif d)cu Wl aubcuob cpo f i tuiu begriffcueu ili)al)r=
l)oitcu auvbrücf(id); uiclui ebr fiub maud)e bcrfclbcu uur burd)
bie bogmatifd)c llbcrl i cf er uu g ber Avird)C bezeugt. X)icfe
uur burd) bic fradifio ilirinx bc;,eugteu ^^imi b r b ci leu l)abcu aber
bicfc.Ibe giUtn d)c ',!(utorität , uiie bie aud) uou ber 5d)rift
bc ,^cugt CH.
riec> ift betlar icr tcc> r ogiua mib ergibt fid) aud) axK^ ber
t a 1 1) 0 1 i f d) e u OS l a u b e u 10 r e g c l 1 u. 8()). .Vt (ar mirb bicf c '^^al)rl)cit iu
bcr l)ci(igcu 3d)rift fclbft gc(ct)rt: Stute et tenete fnu/ifione,^, quas
didicistis sive per Hernumeni sive per epistolam iiostram. '2 Thess. 2,
14. Quae uudisti a me per inultos testes, haee commenda fidelibus
hominibus, qui idonei erunt et alios docere. 2 Tim. 2, 2. i>g(. 1 Cor,
11, 2. 34; 2 Joann. 12; 3 Ji>ann. U\ Jocüüi. 20, :30; 2L 25.
gcftl)altcu an bcr a p 0 ft 0 li f d) e u Überliefe r u u g ift bie uuer=
fd)üttcr(id)c (^laubeucn'egcl , me(d)c fd)üu bic iiltcftcu ^liter bcr |)ärcfie
cutgegeuftcKtcn. "9iad) bem uämlidieu (^h'uubfatu^ l)aubcltc innuerfort bic
,^^ i r d) e.
3nUf d) ift bcuuiad) bic ^cl)auptuug luni ber a b f o l u t e u 3 u f f i ,^ i c u 5
<2iimsrc'nr bei- b c r t) c i ( i g c u 3 d) r i f t uub bcr 3^ c r w c r f t i d) f e i t a 1 1 e r t i r d) t i d) c u
'^"^"'^^" ^^'"^^•5:rabitiüncu, bie au^^ ber f)eiligcu 3d)rift uid)t bcmiefcü
tDcrbeu ft)uuteu.
93?ag bicfe ©uffisieu,; uuu iu f d) r o f f e r (^utl)cr i ober ctuni^^ g e m ii |1 i g =
ter gorm ^^rcuä uub (it)cmui^j bel)auptct merbeu, fo folgt, gauj abge|el)eu
viiia.
Tic obfoliite
§ 12. 3?on bcv ^rabition tn§6e[onbere. 63
bnooit, ha}^ bic ()ci(igc ®d)vift nirgcnbiuo i(}vc eigene ©nffl^icn^ bc()auptct,
am bcv ::)tatiir unb bcm ^^uuxfe bcr (}eiUgcu Srfjriftcu ha^ gernbc (Gegenteil.
Unter nüen ©djviften bc^^ Dienen Xeftamentes! ijat feine einzige bcn
3iuctf, ein erf(i)öpfenbc6 (S^Iauben^befcnntni^> ober ein uoKftänbigc^ (^efei^bnd)
be^^ C£I)riftentnm<? 5U fein. ^^ finb teilc^ l)iftorifd)e 3d)riften, teil^o an^
beftimnitcn ^(nlaffcn gefdjviebene ^i^riefc, bie einzelne i\^f)rpnnfte erörtern,
teilv äi^ei^nignngcn. ^nf] irgcnb eine biefer ^Sdjrtften ben 3^rerf l)abe, ein
Aionipenbinm ber gcfaniten d)rii"tlid)en ÜMi^rl)eit ^n fein, mirb bnl)er fd)Uierlid)
üon jcntanb bel)anptet luerbon fönnen. ^>gl. 11. 95.
I^agegen l}at man geltenb gemacht, bcr t)eilige @cift l)abe e^ fo georb^
net, bafs a ( ( e l) e i l i g e n S d) r i f t c n bct^ 5( 1 1 e n nnb ^l e u e n !I e ft n ni c n t e ;§
e i n a n b e r g e g e n f e i t i g e r g ii n 3 c n , f 0 ba J3 fie in il)rer (^ e f a m t () c i t
0 0 H 1 0 ni ni e n l) i n r c i d) t e n , nni bie g a n 5 e d^ r i ft ( i d) e iK> a f) r (} e i t an-^
il)nen fd)öpfen ^n fönnen.
35>ir geftel)en gerne ^n, bnf^ alle liciligen Sd)riftcn beo 2(ltcn nnb
Dienen Xcftanientec> ein Ouui,-;e^o bilben nnb nad) (s^ottec^ '^Inorbnnng ein=
nnber ergänzen. :?(nd) bel)nnpten mir, ba(^ fnft alte fatl)olifd)en 3iHit)rl)eiten
anc^brürflid) ober menigftcnio anbentnngc^meife unb in ii)ren '13rincipien in bcr
l)eiligen 3d)rift entbnlten finb, mec>f)alb and) bie iöiitcr nnb fat()olifd)en
XI) CO logen für alle ii.nil)r()eiten ber d)riftlid)cn (^Manbcmo= nnb 3ittenlctn'c
and) ftetc^ ben 3d)riftbcu)eic' fül)ren.
!5)agegen ift bie beilige 3d)rift nnr ein ll)ionient in bem ^nni ^i^'ccfe
ber Ö)riinbnng nnb (5rl)a(tnng ber uia()rcn ^Keligion uon (^ott gcfe^^ten Üi^erfe
nnb barf ba()er nid)t ane> ibreni ^nfannnen bange mit ber inrd)e
nnb ber X r a b i t i 0 n l) e r a n c^ g e r i f f e n m erbe n. i'Mun batjer and)
altcv, menigftene implicite, in ber l)eiligen 3d)rift entl)alten ift unb anc^ i()r,
menigftemö im "i^rincip begrünbet merben fann, fo fann bicv nur gcfd)cben
bnrd) bie Si i r d) e nnb il)rc Ü b erlief e r n n g.
5lniii cvf Uli q. Xic 3teUcu bcr liciligeu '2d)rift, auf bie uiau fiil) fiiv i()rc '^•'>-
©uffi^icnj beruft, bcfoubcrc; 2 3: im. 8, 16; Vuf. 1, 8; .^^Wofi. 2, s u. f. ul, vcbeu j| '^Kl-lffi.t
oou ijnn3 aubcrcu 3^iugcn. 2iiffi,^icii.', t>n
'il>cnn bie 'iMitcr bcn .v^nrctifcvu gegenüber, bie [tri) clltU1e^er auf gebciuie unb ^^^"''*'^''" -^^'*'"'
partitulärc 2:rabitionen beriefen ober bie geoffenbartc Sal)rl)eit burrf) il)re 3pefulationen
entfteütcn, öfter^^ fagcn , \>ci\i beui , uuu' im Ginnte (S^otteS gefri)rieben fei, nid)t!p bin yige-
fügt luerben bürfe, fo tjaben fie bamit teine^oineg^:> im noUen ÄUberfprnd) mit ilirer eigenen
'L'et)re be:,üglirf) bev tatboliidjen ('•Maubcn^regel bie 3nffi;,ieu;> ber lieiligen ©d)rift im
©inne ber ^|U-oteftanten gelehrt.
§ 12. 2^ou bcr J^rabitiou iuöbcfoubcrc.
5.H3I. .»peinrid), Xogumtifd)c 2:l}eologie II § 7G— 88.
I. 5(nC' bem ^ic^beriaen ergibt fid) bie 9tot menbigf e it ber Xra= i^c.
unb (£int(
bin- Zvabitioii.
bition 5ur 93c3eugnng, ©rftiirnng nnb (Srgän^ung bcr l)ei(igen ©d)rift. ^l)r nnbSefiunn
SBefen nnb il)re ^ered)tignng aber ift bereit« oben in ber öel)re üon ber
CV)(anbencn'ege( ^i:^ 9) nad)gemiefcn. .sjicr ift bie 9kbe oon ber traditio
divina ober doginatica im (^cgcnfa^ 5ur traditio ecdesiastka ober dlsci-
pUnaris. ^er (^runb biefer (Einteilung tiegt im (^s^cg cnftanb ber Übcr=
lief ernng. (Sie mirb nämlid) traditio divina genannt , infofern fie b i c
oon (^ 0 1 1 g e 0 f f e n b a r t c !ö? a t) r l) e 1 1 , traditio ecclesiastica ober disci-
6i 3:()cotogi[cf;c (Sifonntui^(e()ro. — 3^t)eiter 9(b|'ci^nitt. IT. 35ou bcr ©(aubcn^rcgct jr.
l)]i}i((rix aber, infofcni fic rein f i r d) 1 1 rf) c 3 a 1> u n g c n ober T» i ^o c i p l i -
ua ruorfiijriften 511111 (^cgciiftanbc l)at.
6itiS bin- '-^^^^'^ ^^^* 'JUtnuMi bigfeit bcr Xrabitioii folgt, ba|l biefe Tvabitioii
sivabitioii. ami) e^'iftieren imb al^ foldjc erfeinibar fein iniill.
1. ^11)3 bie i\1)rc (S:{)i*ifti iir f prüngli li) biird) bcvo (ebeubige ^^ort,
iilfo bitrd) Xnibitioii ucrbreitct iDiirbc, liif3t fid) iiid)t bcftrciten. X)a()ei- gibt
mau protcftanti|d)erfeit^o gcaii3()ulid) 511, h(\\i> tt^ urfprünglid) eine cd)tc apofto-
Iifd)e ilbcrliefcnnig gegeben l)at, bel)auptet aber, bicfelbe fei iiid)t rein cr^
l)alteii, foiiberii fd)oii frü()5eitig biird) niandjerlei Irrtümer cntftellt luorbcii,
fo baji cy nid)t iiiöglid) fei, bie ed)te Xrabitioii uoii ber fa(fd)en inenfd)^
(id)en 511 unterfdjcibeii.
ill^emi beul fo unire, fo föimte ec^ uor altem feine (5^taiiben^gemiJ3()eit
uoii ber (^5ötttid)feit iiiib @d)tl)eit ber l)eiligeit 3d)riften geben, mie früt)er
(11. 122 ff.) gezeigt iinirbe. llbrigeiiv beriit)t bcr gan^e C£iiuüanb auf einer
giin^lidjen ^-l>erfeniuiiig bev ^-li>efene unb ber Ji^rtpftanymg ber fird)lid)eii Über-
iieferung. Die tatl)otifd)C Xrabition ift ja nid)tv anbere^o al^5 bie beftiinbigc
tcbenbige l\1)re unb ber auf biefe ^el}re gegrünbetc (*>)laubc ber üou (Sl)riftu^5
geftif teten apofto(ifd)Cii uub oon 3tnnbe 511 3tnnbc att^eit g(eid)mäf3ig fort=
banernben .^iird)e. ^ie OJiöglid)feit nuuerfiilfdjter fird)tid)er Überlief eruiig
(euguen, l)cif3t alfo behaupten, co fei immöglid), baf3 bie Ä'ird)e C£l)rifti unter
bein ^ciftanbe bee I)eiligen (^3ciftev beftimmt unb f(ar iniffe, luae^ fie gefteru
geglaubt l)at, unb unvo fie l)eute glaubt. (So l)anbelt fid) alfo nid)t um ilberlie=
fcrungen biird) einzelne befeftible lyienfdjen, fonbern um bie autl)entifd)e unb
öffentlid)e Überlieferung ber inbcfeftiblen, unfel)lbarcn .iiirdjc (£l)rifti.
1:5s. I>af3 biefe Überlieferung uuoerfälfd)t ift, ergibt fid) au^ folgenbcm :
"criSitkMl.^ a. 3d)on ooin rein menfd)lid)en 3tanbpunttanv ift ey moralifd) nnmöglid),
baf3 eine lM)re, bie in ber ganzen .siird)e geglaubt mirb \\\x^ , fomeit bie
•Unube 5urüdgel)t, immer geglaubt iinirbe, einen anberen alv apoftolifd)eii
Urfprung babe; iiid)t ininber moralifd) nnmöglid) ift ev, eine öffcntlid)e,
burd) eine über bie gan^e ib3elt oerbreitete .V)ierard)ic iibenuad)te, biird) bay (^eiuiffeu
aller C^jliinbtgen gel)ütete unb über bie gan;^e ^il'elt verbreitete Überlieferung
unüfürlid) 311 iinbern unb unuermerft 311 fiilfd)en. Uberl)aupt ift eine bffent=
lid)c, autl)cntifd)e, in bleibenbcn organifd)en S'inrid)tungen unir^clnbe Überlie-
ferung auf allen anberen Okbieten oon l)od)fter C^3laubioürbigfeit unb meit
fid)erer aU> felbft fd)viftlid)e llrfunben. 3o bcrul)eu >. '-li bie ^)ied)teinfti^
tutionen ber gröflten Golfer, namemlid) ber ^Uomer, unil)renb oieler ;v5al)r=
l)unberte auf ber lebenbigen Überlieferung.
b. 'Da^u tommt ber eutfd)eibenbe 0>3runb : bie Unf el)l barteit ber
!st\x6.)z burd) ben '^^nftanb bc^^ l)eiligeu (Meiftey, ber bie lel)renbe .^^ird)e aw
alle^ erinnert unb in alle ;-IlHil)r()eit einfül)rt, bie (*»Mäubigen aber burd) bie
©mibe be^^ (^iaubenc> in Übereinftimmung mit ber lel)rcnbcu .Viird)c erl)ält.
civfoimScitber -' '"^^^^^^^ ^^"^^ '?t a d) ih e i ^o ber Xrabition betrifft, j'o ift ec^ eine irrige
ivaMtiüii. 33orftelluug , menu man meint, baf3 bie apoftolifd)e Überlieferung lebig^
lid) miiublid) bezeugt fei; nur im (^H^genfa^^ ^nr l)eiligen 5d)rift mirb fie
münblid)e Überlieferung genannt; bagegen ift fie uon 3al)rl)unbert 511 3^il)r=
l)unbert burd) 5al)llofe unb autl)entifd)e 4)ofumente bezeugt.
'^(\\)zx fel)lt e^^ and) uid)t an ll^^itteln, um bie fatl)olifd)e Xrabition
mit ooller ^id)erl)eit nad);)Umeifen unb uou falfd)en ^l^rioattrabitioucn ,^u
unterfd)eiben. '5^ay uäinlid) ift fatl)olifd)e Xrabition, may non ber fatl)olifd)en
^irc^e explicite ober luenigfteu^ implicite immer uub überall al^^^ geoffenbarte
§ 12. 35on ber $:rabttion in§be[onbcre. 65
5öa^vf)eit gclc()rt unb geglaubt tPorben ift, une ^incenj uon ^erin nac^ Xer=
tuüian unb '^tuguftiu fagt: magnopere curandum est, ut id teneamus,
quod ubique, quod semper, qnod ab omiiibus creditum est. L. c. n. 3.
2öac> aber btc AnUiruuci be^ S^rabtti ou^beineif e^ näher betrifft, ho.
jO raun Ivabition§ =
a. alten Gegnern gegenüber bav bereite t)ou Xertuüian in feiner J^t'^^eUe-^.
Srf)rift De piaescript. haereticorum auf^füt)rlid) entiuidclte unb gcred)ts
fertigte ^ r ä f c r i p t i o n o p r i n c i p gettcub gcniad)t unn-ben. ^ac^fetbe ift
einfad) ber für jebco 53cuiei^oi)erfa()ren gültige ©runbfat^, ha^ nidjt ber rn()ige
33efit3er fein Oted)t ^n bcmeifen t}at, foubern bag bem, ber ben rul}igen Sefi^^
angreift, ber 33einei0 ber Unret^tmiigigfeit biefe^ ^efi^eg obliegt, med für
bte ))kd)tmäp{gteit bie Vermutung ftreitct. (S^ 1:)at ba^cr nid)t bie ^ird)e
bie ^flid)t, ^u bemeifen, baj3 bac^jcnige, ma^^ fie ah$ apoftoUfd)c Öel)re glaubt,
and) unrtüd) apoftotifd)en Urfprnugci ift; bcnn bafür ftrcitet bie Vermutung;
foubern bcn .S^ii^'^^if^^'^i ^^^H^ ^^ o^^ ^^^ Unrcd)tniäf3tgteit be^o tird)lid)en
(^(anbeu0 3U bcioeifen, b. l). 3U beiveifen, baß berfelbc einen anberen al^>
ben apüftolifd)en Urfprung ()at. Diefer ^Semei^o ift nod) nienmt^^ be^üglid)
einer fat()olifd)en (5^Iaubeuvte()re geführt luorbeu, meil er eben nid)t geführt
lücrben fann ;
b. aber and) pofitiu aue ben Cneüen ber ^i^rabition, b. l). au^o
Urtnubcn uub I)eutinä(ern nad)geuiieicu uierbcn , Mf] hiv:<, unvö mir jetU
glauben, übcrad unb alle ^tit , uanientlid) aud) im d)riftüd)en ^lltertuui
ge(el)rt unb geglaubt morben ift.
ii. X)ie ö^uptbemeiomittcl ober Oncllen ber Xrabition finb : ^ ^, i^i.
1 . ^le a m 1 1 1 d) e u ^^ e n g u 1 1 1 e b e e 1 1 r d) 1 1 d) e n l' e l) r a m ttt\ bttion :
.f)ierl)iu gel)öreu : amtacije Beuq-
a . bie b e f i n i t i 0 e n V e l) r e n t f d) e i b u n g e n ber a U g e m c i n e n udX Mmmtli -.
S\: 0 u 3 i l i c u unb jener ^3 a r t i f u ( a r 1 0 n ;^ 1 1 i e u , bie bnrd) ?(nertennnug
unb 5(nnal)mc bev apoftoli|"d)en 3tul)leö uub ber gefanueu .Uird)e LUumeui[d)e
5(utorität erlangt l)abeu.
'J^id)t 5funteuifd)e ^on^ilien l)aben je nad) ber Q(i\)[ imb beut
5(nfcl)en it)rer !Ieilnel)mer eine größere ober geringere ^(ntoritiit. 'A^urd)
eine ^Heil)e |'o(d)er ^on^ilien auf bem gan,^cu ©rbtrciö ober an^o nerfd)i ebenen
•Reiten fann bie fatl)o{ifd)e Xrabition in febr oollfonuucner 'S'nMfe touftatiert
m er ben;
b. bie ,Vi at l)ebrale uti"d)eibungeu hct-> 'l>apfte«. C')emöl)n^
lid)e päpftlid)e ©rlaffe finb nid)t unfel)lbare (^lauben^nrteile , befi^eu aber
eine fe^r l)o^e 5Intorität jur ^onftatierung ber eckten Xrabition uub i^rcg
richtigen 33crfttinbniffe5 ;
c. bie tird)nd)en (^laubenc^befenntnin'e, fofern fie oon ber
l)öd)ften tird)lid)eu ^tutoritiit emaniert finb ; aber aud) anbere oon prioaten
^öerfaffern l)errül)renbe erlangen bnrd) bie 'J(ufnal)me in ben i)f f cntlid) en
(^ e b r a n d) unb bie Liturgie ber Sl i r d) e eine nuanf ed)tbare 5Iutorität ;
d . bie 0 f f i 5 i e H e n .Si a t e d) i !o m e u , 5. S. ber CafechisDm,^
Romunm, menn er and) nid)t W:!> 2(nfel)en einer fin*ndiii)en öel)rentfd)eibuug
ober eiuec> eigentlid)en @Iaubemofl)udmbo genießt;
e. bie oon ber Äird)e anertannten, 5 um Xeit iu^ l)i)d)ftc
3(ltertum binaufreic^enben Liturgien, ^ftitualien, ©aframen*
talien, bie näd)ft ben i^el)reutfd)eibungen unb ®(aubeu§befeuntuiffen ber
ÄHrd)c bie l)üd)fte ^2Iutoritiit befi^en;
^ciiivic^^ Jt'UPP^vt, ilompenbium bev Xogmattf. 5
initcr
(IG 'K)coloniid)o (5vfcnntni^o(of)ro. — H^^'i'itev '^lli]d)nitt. 11. ^-Ihmi bcv (^MauluMb'vonc^-
f. bcr gc faulte .^tii Uuc^ niib alle luni bcr 6{ird}c gciibtcii iinb em-
pfohlenen Ü b u n g e n 11 u b ® e b r li Uli) e b e e religio f c u !? c b c u c^ , f ounc
bie fauoutfrf)CU C^kfc^u ber ^ivrf)e.
i)iftovürf) c\ianb 2. ^J i f 1 0 v i f rf) g l ii u b Uui V b i Q e , uiel)r ober meuiger oou ber .^iircl)c
univbiijykiui iiiierfauute nnb burrf) einen bcfoubereu 53eiftanb ht":^ l)ci{igen (^kiftec^ nerbürgtc
,;)euguiffe. (£'c> fiub biet-' nnuientlid) bie Elften ber Ih'nrtlirer, ba«o
^eugnio ber «p^'i^iö^^^ ^*^^' ^tinibc bcc> ii)riftnd)en ^^oÜcc^, bie
t i r d) l i d) e n Q n f d) r i f t e u u n b ^ e n t ui (i I e r , biK> ^eugnic^ ber i>i i r d) e n-
u (i t e r nnb ^ t r d) e n f d) r i f t ft c 1 1 c r nnb ber Si ouf enc^ ber X l) e o l o g e u.
^ie beiben 5n(e^t genannten CncHen ber !ilrabition fiub nad) ben
anit(id)en ^^"Ö^^ilK^i ^^^i meiteni bie uiid)tigften, uiec^()alb unr fic eingel)cnb
erörtern nuiffen.
i;42 a. T^aniit ein tatl)olifd)er ^d)riftftel(er ale iiir d)ennater betradjtct
loerben fann, merbcn uon ben 5:i)eologcn uier (Stiufe erforbert: flocfrina
orfhodoxa et eminenSy ins'(/)Ni^ sancfifasj nofabiJis (Oif'KiuitaSy testimonmm
L\rlesi(f(\ 1^ac> letUe ^Keqnifit ift bac^ entfd)eibenbe. ^L^tnr jene '3d)rift=
ft c 1 1 e r f i n b k i r d) e niui t e r , b i e o o n ber f a 1 1) o l i f d) e n Sti r d) e a 1 «
foId)e betrad)tet nur ben. Ter leiste (%nnb bcr ^(ntoritiit ber ^ätcv
liegt bal)cr in ber 5(vprobation nnb benniad) in ber 5(ntorität ber Äird)e.
Il)sa (loctrina catliolicoiuni doctornni al) Kcclesia auctoritatem lia-
bet. l'iide niagis staiidnni est anctoiitati E(:clesia(^ quam ancto-
litati vel Augustini vcl Hieionvuii \v\ (•uiuscuni(ju(^ doctoris. S. 'J1i.
2, 2 q. 10 a. 12 c.
'Turd) bie ^(nertennnng ber ^{ird)e mirb aber teincc^megc^ eine oöllige
Qrrtnnic^Iofigfeit ober Unfel)lbartcit ber ein^selnen ^Miter au{^gefprod)en.
Ta()er liefern and) einzelne ilHiter nnb ^Hiterftellen feinen oontonunenen
bogniatifd)en ^emeie^, fonbern nur ber amsoisus patruui - nad) beni "?l;L-ioui:
C^uod apud mal tos uuum iiivenitur, uou est erratum, sed tradituui.
Ter/., De praescr. 2S — , ber burd) bie abuieid)enbe 'l^teinnng ein^luer
nid)t anfget)oben unrb. Tan aber ber cousensus ])atrum einen oolltouuuenen
bogumtifdien ^kineio liefert, fo bajl eine burd) bie (^)cfamtf)eit bcr ^niter ak-^
t"atl)oIifd)e (^Ianbcuc^= nnb 2ittenlcl)rc bcf^eugte ill^al)rl)eit 4)laubenc^geunf^l)eit
bcfi^t, ift eine uon ber 6iird)c ftctc^ anertannte, oon ben ilnitern felbft, ben
'^^lipften nnb ^^on^itien anc^gefprod)cnc !ilHil)rl)eit.
Tac> 3^i^9"i'-^ ^^i"^'*^^ einzelnen .V{ird)eniHUcrc^ begrünbet für fid)
allein bie i^ a l) r f d) c i n 1 i d) t c i t ber oorgetrageueu Öel)re, bie um fo gri3|ler
ift, je gri)|3er bie Autorität bee^ betreffenben ^^aterc^ ift ober bc^:> il^crtec^, in
uield)cm biefe ^el)re fid) finbet. %nt^ befonbercu (^^5rünben tonnen jebod)
and) einjelne ^^äterfd)riften einen uolUommenen bogniatifd)en ^^^euKie^ lie-
fern, menn fic uiiudid) förndid) oon ber i{ird)c approbiert nnb aU reiner
'^(uc^brud be^ fatl)olifd)cn Togmae ben Öel)rentfd)eibungen bcr ÄMrd)e cinucr-
leibt fiub, 5. ^. bcr 2. nnb o. ^ricf bes^ l)eiligeu SprilhuS oon '^lle;i-anbrien
an 9^eftoriu^ nnb fein vBd)rciben an ^ol)annec^ uon 5lntiod)icn.
Tie bogmatifd)e 5Intoritiit ber ^Miter erftrcrft fid) nur foincit , ak bie
Leiter aU ^cm^tn ber fird)lid)en Öcl)re nnb bec« tird)lid)cn (^)laubeu£; in
rebusj'idei et morum erfd)einen. ^ufotneit fic bloJ3 bie auf unffenfd)aft=
lid)cr opefnlation nnb tl)cologifd)er ^kgrünbung bernl)cnben eigenen 51nfid)ten
um oermitteln, befit^en fie nur eine m i f f e n f d)a f 1 1 i d) e '>lutoritiit. rec>l)alb
barf man fid) aber über fold)c (Sri3rtcrungen ber initcr nid)t leid)t l)inuieg<
fc^cn; uielmel)r ift and) il)rc iinffenfd)aftlid)c Slutorittit eine fel)r grof^c nnb
§ 12. 35ou ber $:vQbit{on in^befonbcre, 67
um fo övöf3cr, je kbcutciibcr bicfc ^l\kv cjcnibc in bcii frnijtirfjeu ?eln'^
ftüden finb, imb je größere« ^nfc()en fie in ber ^ird)c geuicfscn. l^taiui)cu
ßel}rern bc? 3lltertum^> iinb ber fpätercn Qtittn Ijnt bic ^ttrclje iibrigcn^o ben
5^itel Doefores EccJesuie beigelegt unb fie baburrf) foriiitirf) n(c^ gül)rer imb
Öeitfterue in ber l)eiligen älMffcnffl)aft nn« cmpfül)lcn.
5Beun ein .fiirrf)enDater niinbcr genau fir^ auebrütft, unie ntimentüd)
(eid)t ,vi einer ^^\\. gefd}cl)en tonnte, ba ein 'I>ogma nod) mcnig unffenirf}aft=
lid) bearbeitet, tirdjlid) nid}t fixiert nnb ber tf)eo(ogifd)e Sprad)gebraud) nod)
nid)t feftgcfteüt unir, finb feine 'iinirte fomeit a(c> nioglid) int 3inne ber
tatl)olifd)en l^el)rc ^u interpretieren, äl^o aber mirflid) ein Qrrtnnt uorüegt,
gitt ba^ ^ort bes (^eiligen Sluguftinu« : (^iiae vera esse perspexeris,
tene et Ecclesiae catholicae tribiie; quae falsa, respue et mihi, qui
liomo sum, ignosce. De vera relig*. 20.
^ie ^e i r d) e n f d) r t f t ft e H e r befit3en 5iinir nidjt baefelbe 5(nfe()en
luie bie ^cird)eniniter, iped fie bie 5(nerfennnng ber Aiird)e nid)t in g(eid}ent
^Dhiße geniefsen, nnb il)rer !2e()re unb ^^erfon irgenb iiic(d)e lyiängel anl)aften.
9Zid)tc^beftüipeniger finb fie 5nm ^eit fel)r geund)tigc, in ber Atirdje ange-
fel)enc 3*-'"9fi^ ^»-''^ l)üd}ften d)riftlid)en xHltertnni«, mcsöbatb and) auf fie bie
üorftel)enbcn ^Kegctn eine iierl)ältnic^niiifnge '?(inuenbung finben. 3o finb
Xertullian unb Crigene«, obmol)! erftcrcr fpäter uon ber ^iirdje fid)
trennte, (e^terer in niandje Qrrtümer fiel unb ^n nod) grbfseren Irrtümern
Einlaß gab, ftetv al« gcundjtige ^^engcn ber fatl)o(ifd)cn Überlieferung ange-
fcl)en UHH'ben.
b. T)ie fpiiteren 511) e otogen, bcfonbero bic vSd)oIai'titer, bie ....j^"*'^:
burd) ben ^{onfenc> ber .^tird)c alv reditgläubige, aber and) al« ()eroorragenbe "^'' ')«'^^9'^»
unb angefel)ene Vel)rer be« tat()oliid)cn (V)lanbenv unb ber beiligen ^Mffenid)aft
anertannt finb nnb ^nni Xeil burd) ben (il)rcntitel Dodorcf^ Kcc/n^ifte auvge-
5eid)net unirben, finb gerabe une bie ^\uer glanbunirbige |5*^ugen bee
fatl)olifd)en (Glauben«.
3i^ en n b a I) e r a ( ( e i n b e r Si i r d) e l) o t) e «? ^21 n f e 1) e u g e n i e g e n b c u
5: 1) e 0 1 0 g e n ber ü e r f d) i e b e n ft c n ß ii n b e r unb 3 ^^ i ^ e n - luobei
nneberum irrige (Sonbermeinung ein^^etner ben ^Uonfenv nid)t ()inbert — über
e inen 5a I3 a I !5 ü ber eine g e 0 f f e n b a r t e n n b 0 0 n b e r AC i r d) e
ü b e rl i ef e r t e ill> a l) r l) e i t ii b er e i n i't i ni in e n , f 0 i i't b i e f c v i l) r 3 *-'ii (1^
u i -ö ei n u 0 1 1 ft ä n b i g e r bog ni a t i ) d) e r 'h e w c i 0 unb b u r d) hl c
U u f e t) 1 b a r f e i t b c r Si i r d) e fei b ft u e r b ü r g t.
^'oUte man biec^ nid)t anertennen, fo miigte man mit ben Qi^iM'-'^i^'tt
nnb ben neueften .s^äretitern bel)anptcn, ha^j ^u 3citen in ber A{ird)e eine
allgemeine i^erbnnfelnug bc;/iglid) und)tiger (^5lanben£^^ unb Sittenlehren ein=
treten tötnie. riefe ^^cl)auptung ift aber mit ber Unfel)lbarieit ber ivird)e
abfohlt unoerträglid) nnb in ber ilMille AticfoniH fifh'i ipi'op. 1 1 alv l)äretifd)
nermorfeu: I^ropositio, quae asserit, postreniis liisce saeculis sparsam
esse, geiieralem obscurationem super veiitates gravioris momenti,
spectantes ad religionem, et quae sunt basis fidei et moialis
doctrinae Jesu Christi: haeretica. @in iil)ntid)er 2a^ mar bereites gegen
Cuec^nel burd) bie '^uüe UnlgenitHs (prop. 95) cenfuricrt.
il\") aber bie ^^eologen nid)t alc^ S'-'^^Ö^'^ ^^-^ überlieferten C^(anben^3
auftreten, foubcrn lebiglid) miff enf d)af tnd)e T^ebuttionen geben, l)aben fie
äl)nltd) mie bie ^iiter ui. 142) nur eine mif f eüf d}af tlid)e 5(utorität, bie um
5 ■"
6H 3:f)co(oi]ifd)o @rfciintni;?Io^rc. — 3^vcitcv 9((ifd)intt. II. 5>on bcv (sUaubcii^vcgcI jc.
fo gröf^cr ift, je mcljr itnb aiigcfcljcucrc üIjcoIoöch in |olil)en 1l)coloivniiCHcn
iibereinftiiiuiicii, iiub je grü)lcrec^ *i>(nfel)cn Mcfe (^5ütte^ogc(e()rteii in bcv .Hivd)c
geniefscii. "1^(1111 bar] banuu and) ()icr nur am-' ben triftigfteii (^rüiiben oou
bem Ä'onieiie ber 5^l)eüIogen iUniieid}en. i>m^ unftattl)aft aber ift e^^, bie oon
bcr ^irrije (]^''^ii^^cf*-'i^ tl)Cologi|d}en Öel)niieimnu^eu 511 iierari)teii mib ,vi
|ii)iiiäl)en. .pierfiir gilt bie l'rop. 79 ber iBude Äudorem fidd: Asseitio,
([iiae conviciis t*t c.ontumeliis insectatui- seiiteiitias \\\ scliolis catlio-
li('is agitatas, v\ de (luibus Apostolica Sedes iiiliil adliiic dctinieiiduiii
aut proimntianduni censuit : l'al:<a, temeiaria, in scliolas catliolicas
iiiiuriosa, debitae apostolicis constitutioiiibus oboedieiitiae derogaiis.
^ Jj'""-^,.^ III. ^ie lehreiibe .Sürd)e aftein ift bie noii (^ott nnfgcfte((te unb mit
i'c()vamt in \nu<^ unfe()lbarteit aiic^geru|tete ;Hutoritat uhc ^nr ^nMiniljnuig, |o aiid) ^iir ^xx^y-
"'^""^itfon. ''"' ^ c a » » 9 ^cr Überlieferung.
X^ie 2;rabition ift nidjtv anbere^^ nie bie iVl)re nnb ber 65Ianbe ber
.iiird)e. '4^iefe lM)re nnb biefer (^Hanbe finb in ben eben genannten Cnellen
ber 2^rabition bezeugt, liegen aber ebenfouienig tot in bent ^^nd)ftaben biefer
Xotnnientc alc> in beni '^■>nd)ftabcn ber l)eiligen ^d)rift, fonbern leben in ber
^iird)e. ^ie befil3t nnb uerftcl)t bie iual)re Velire nnabl)iingig uon bicfen
"Tofnuienten, nnb bav fird)lid)e Vebranit allein ift im ftanbe, autoritatin nnb
nnfel)lbar .yi entfd)eiben, mae bie überlieferte Vcl)re nnb il)r mal)rer (Sinn
ift. @c> ftcl)t bcmnad) bie leljrenbe .Vird)e ^u ben Cncllen ber Irabition
in bemfelben ^kn1)ältni^ö mie ,vir bciligen 2d)rift. T^al)er tann nid)t ber
©in^elne ober bie menfd)lid)c '^iMffenfdjaft nnabbiingig ucn ber ,Uird)e anc>
ben llrtnnben ber Ürabition ober gar anv einer ein,^elnen Oaielle berfclben,
5. ^. an!o einem .s{ird)enoater eruieren nnb entfdjciben, univ überlieferte
3i3al)rf)eit unb unic^ bereu rid)tiger ^inn ift; nur bao fird)lid)e ^el)ramt lann
l)iernber eine nnfeblbare (Intfd)cibnng füllen. Xaber bat '^lU7-anber VIII.
am 7. Te^ember 1G90 folgenbe '-l-)el)anptung uermorfen: Ubi quis in-
veneiit doctrinam in Auf>ustinü dare fundatam. illani absolute po-
test teuere et docere, nun respiciendo ad ullani Pontiticis bullam
(Prop. 30). (^erabe l)ierin aber liegt bac^ Sun-malpriucip ber neueften .S^^iirefie,
nad) meldjer nid)t ber tird)lid)en Vebrantoritiit, fonbern ber oon il)r unab-
l)ängigen ^-li}iffenfd)aft bie le^te (Intfd)etbnng über ^nl)alt nnb 3inn ber
Xrabition 5nftel)t, eine Xoftrin, bie ber l)catur ber ^i\6)t nad) an ^erbcrb-
lii'^feit ba^o proteftantifd)e 3d)riftprincip meit übertrifft.
§ lo. üBon bcm fircl)lid)cu iic^rnmtc unb feiner UnfcljIOarfeit.
55gl. i^cinrid), S^ogmatifdjc 2()eologic II § 84—111.
3Bir befdjriinfen nuc^ l)ier auf bie 51ufftcllung unb (Srllärung ber 5um
nollen Sßerftiinbui? ber fatl)olifd)en regnla fidei notmenbigen ©rnnbfäl^e. X)ic
bogmatifd)e 33egrünbung mirb in bcr 'I^ogmatit in ber l^el)re oon ber ^iird)p
gegeben. %1. n. lo.
c>n[ton%e§ ^' ^^)^'^f^"^ ^'^^ ^^" ^ U' d) 1 i d) e ^ C e 1) r am i, magisterium ecclesias-
lurfincDfn'uH' ticum. eingefe^t, W:> in Übung ber il)m oon ßl)riftue übertragenen öel)r=^
''"'Ss^''" gemalt unb inuerl)alb ber (^ren^en berfelben unfel)lbar ift.
§ 13. 5?on bem firffjUd^en Oefironite iinb feiner Unfef)Ibarfeit. 69
"^^ic ©infciiiing bc^^ fircfjüc^cn Öc^ramteso umr notmenbig, bamit aikn
^HUfent bic Öc^rc Sfjrifti Derfünbet, erfinrt imb gegen jebe g'n(fd)ung fti'^cr^
geftcüt inerben !öuutc. Unfe()tbnr mug bicfc^^ öcf)raint fein, meil C!;"^ fonft
l'ciucu Q^^^^^*^ 31^ erreichen ntrfit im ftanbc märe.
'.)Jhin nennt bie Unfef)(bai1eit be^o fird)(td}en öcin'amteö infallibilitas
adim jnnt Unterfd)iebe uon bcr infallibilitas passiva^ bic bcr I)örenbcn
Ä1rd)e nnb aüen (^^(äubtgen, fo lange fie bcn (Stauben beiüaljrcn, eigen ift.
^cr @(anbe ift ja abfofnt frei uon Qrrtnni. "l^a aber ber (^lanbc ber
(^tänbigcn bic 55crfünbignng bcr geoffenbarten :ö>al)rl)citcn burd) bic Stwdjc
;>nr 35oranc^fet-ung l)at, fo i]t flar, ba\^ bie paffioe Unfcl)(barfc{t luni ber
attiocn abhängig ift. "^hiv oon bcr (el5tcren ift (}icr bie ^If^cbc.
II. Ö)egcnftanb ber f ird)lid)en llnfcl) t bar feit finb primär
alle im (^(auben^öbepof itnm entl)attcncn 2Babr{)citen nnb
X l) a t f a d) c n ; f e f n n b ä r aber a n i^ alte jene S a i) r l) c i t e n n n b
Xl)atfad)cn, bic ^nr ^ciualjrnng, (Srflärnng nnb ^erfiinbig^
nng be£> (5^tanbc n^obcpof itnmc« notmcnbig finb.
^a^ö tird)üd}c ^ebramt ift a(fo ntd)t etma nnfct)lbar in ^^(nffinbnng
ncner, im deposituni tidei nid)t cntbaltcncr 'il>abrt)cttcn , fonbern (cbiglid)
in ber ^kmabrnng nnb (Srflärnng bcr bnrd) bic ^Hpoftel ber A{ird)e iibcr=
gebenen geoffenbarten ^^al)rbcit; ja gcrabc bic tird)lid)e Unfc()lbarfeit bürgt
bafür, bafl bie (c()rcnbe .fiirdjc niemal^o etume ^n glauben oorfteüt nod) oor-
ftcden fann, \vai:-> im depositum tidei nid)t cntbatten ift. ^J'-'bci^ 3>ogma
ift oon :?(nfang an mcnigftcn^:^ iinplicitc oon ber .Siird)c gelehrt nnb ge^
glanbt morbcn nnb bec^balb oon ber 3d)rift nnb Trabition, ober menigftcnc^
uon ber Icl^tcren be^engt. Senn bal}cr baö fird)(id)c Vc()ramt einen (3at3
nn<?> .^^n gtanbcn oorftelit, fo ift ec oermögc ber tird)lid)en llnfel)lbartcit oon
oornbcrein geioin, baf^ bcrfctbc im deixisitani tidei cut()atten ift.
1}a|3 bem fo fei, läilt fid) miffenfd)aftlid) bei jebem oon bcr ,Hird)c cr=
ftärtcn ©lanbeno^ ober 3ittenbogma anv bcn Cucden bce^ Ojlanbcnc^ nad)^
meifen. T)\c^:^ ift eine locfcntlidje 5(nfgabc ber tbcoIogifd)cn il>iffcnfd)aft.
Unfer (%uibe bangt aber feincciUicgo oon biefer loiffenfdjaftlidjcn iIkioeiö=
fübrnng ab nnb grünbct üd) and) nid)t anf biefclbe, fonbern bern()t anf bcr
nnfcl)lliaren ^Hntorität bcr >iird)e.
(Sc> ift babcr l)ärctifd), einer tird)lid)cn Vcbrcntfd}cibnug OHanbcii nnb
(^cl)orfam nnter bem ^^orioanbe ^n ocriagcn, bie 00m tird)lid}en Vcl)ramte
bcftarierte 55>al)rl)eit fei nid)t im depositum fidei cutbatten , uievf)alb ba-y-
felbc feine .Ifompctcn^ überfd)rittcn nnb eine ungüttige (Sntfd)eibnng erlaffcn
babe. 4^icfc ^xi)auptnng fcl^t an bic 3tcllc bcr oon (ibviftuc> eiugcfcl3tcu
l'cbrantorität bac^ ^]3rioaturteil im 3inne bcc> i^rotcftanticMuuc> nnb i)iatio^
nalt0mu!o.
1. 'l^- i m ä r e r (^jegenftaub bcr Unfeblbarfcit bcr tirdjc ift n u r .;<,i„,;/,;,^,\;,j^,,,
bavjenigc, aber and) a ( ( e ^o bac-jenige, m a 2; bcr ^t i r d) c oon b c n ^^''^^ J'^;^ ii"
% p 0 ft e ( n an g ö 1 1 1 i d) e n ^-li? a 1) r () c i t e n , an g ö 1 1 ( i d) c u
C^U f c I3 e n nnb g i) 1 1 1 i d) e n (E i n f e t^ n n g c u übergeben morben ift,
bamit fie c^ö unter bem S3eiftaube bcv bcdigcn C^eiftcv ade Xagc bi^o anc>
(^ubc ber '^i>clt treu nnb unocrfcbrt bcunibrc.
J. 4^amit fie bicc^ ooUftänbig fann, nuif? ibr and) ein befinitiocv nnb ^^.f'ij'jj;.^.^.^.
nnfcbUnirc^^ Urtcit ;)Uftef)eu über aÜc jene 3!Ba()r() etten nnb Xbntfad)en, <^;nin.nmirbn
oI)ne mcliljc bic C f f enbarnngvma()r()eit meber treu bezeugt, nod) ^'"f^""'^"^>'^''i-
Tio Unfol)lbav
feit bfc> flotvöl)u
70 3:f)co(oiiifrf}c @rfeimtni§Ic()rc. — ^i^^t'itcv 5(bfrf)nitt. Tl. 3?on bcv C^laitbonSvciV'I 2C.
rid)tig crütirt, norf) mirffain ocrteibigt inerbcn faim — fefiin-
biircr Ö^cgenftnnb ber Unfcl)(barfeit bcr ^iril)c.
;]. Unfehlbar ift bie Äirdjc im primären mic im jcfmibiiren @egcu=
ftaiib [oU)o()( in il)rcm g c m ij () n I i d) c n 9}t a g i ft c r i n m , fraft bcffcn
)"ie nnnntcrbrodjcn alle i^olfcr iii bcr OUanben^^ nnb ^ittcnlel)re ^n nntcr*
rtd)ten l)at, fomic in il)ren f o r m I i d) e n ^ e f) r e n t f d^ e i b n n g c n.
150. a. I^al)er ift non ber i)ff cntlid)en nnb aHgemeincn Öel)r=^
antorität ber .^ird)e jeg(id)er Qrrtnm miber bcn ©(anbcn nnb mibcr ba^
iiri)cn.i'finiifto iintür(id)e nnb übernatür(id)e 3ittcngefet^ gün^lid) anc^gcfd}(offcn. (S^^ ift olfo
a. nid)t möglid), bnjl in bie iiffentlid}e nnb allgemeine iM)re ber
^ird)e gegen ben C^Ianben nnb gegen bae 2ittengefel^, mo.^i and) bac> natür=
Iid)e ))kd)t geljbrt, uerftojlenbe Irrtümer fid) einfd)(eid)en. Ecclesia Dei
multa toleiat et tarnen, quae sunt contra fidem sanctam vel bonam
vitam ner approbat, nee taeet, nee tacit. Aur/.. Epist. 119.
T)ic entgcgenftebenbe '^^el)anptnng ift bnrd) bie '^^nlle Ancforew fdei (prop. 1)
aU l)iiretifd) nennorfen. Denzhujery Kncliii". n. VM'A\
ß. nid)t genügenb, nnr ba^jcnige al:^ tatl)otifd)e 3i^al)rl)eit an,yierfennen,
wxv:^ burd) förmlid)e !i?el)rentfd)cibnngen betlariert ift; mir muffen nielmebr
alle^o gtanben, mac> hk fatl)olifd)e Aiirdie in ber orbentlidjcn ilbnng il)re^o
i^et)ramte^^ attgemein nnb fonftant alv geoffenbarte '-linil)rl)cit lel)rt. ^^(llc
fi)rmlid)en ?el)rentfd)eibnngen finb ja anf (^)rnnb bicfcr allgemeinen nnb ton=
ftanten lM)re ber .^iird)e erhiffen nnb bie ^^-^eljanptnngcn ber .spii^^^tifer gerabc
bec^i)aib alo biiretifd) oermorfen uiorbcn, nieil fic mit bem bffentlid)en (^lan=
ben nnb ber allgemeinen Vel)re ber -Virdie in ilMberfprnd) ftanben.
^cmgcmiif^ fagt 'finv IX. in feinem 2d)reiben oom 21« "Te^cmber
1863 an ben ©r^bifdiüf tum 'J?iünd)en: Etiamsi ageretur de illa sub-
iectione, quae fidei divinae actu est praestanda, limitanda tarnen non
esset ad ea, quae expressis oecumenicoruni Concilinruni et Ixomano-
rum Pontificum Iminsiiue Apostolicae Sedis decretis definita sunt,
sed ad ea quoque extendenda, quae ordinario totius Eeclesiae per
orbem dispersae ma.i^isterio taniquani divinitus revelata traduntnr,
ideoque universali rt constanti consensn a catlndicis tbeologis ad
fidem pertinere retinentur. "l^a^^ ^^ a t i f a n n m aber erüiirt: Eide di-
vina et catholica ea omnia credenda sunt, quae in verbo Dei scripto
vel traditu continentnr. et ab Ecclesia sive solemni iudicio sive or-
dinario et universali uiagisterin tanniuam divinitus i'evelata cre-
denda proponuntnr. Const. dog-ni. de fid. catli. c. .'>.
löi- b. C^)an; befonberc' linf^ert fidi a(lerbinnc> tx^t" nnfel)Ibarc tirdilid)e Vel)r=
feit bcr fönn i\\\\i ui beu f 0 X \\\ \ I d) e u V e l) r e n 1 1 d) c i b n n g e n , bie ec^ abo l)od)|ter
^'t&iuwT^^^^)^^^ '^^ 03tanben^ofad)cn (index conti'oversiaruni i erläflt, nm bie fatl)o^
(ifd)e irHil)rl)eit gegen Qrrtel)ren ^n nertcibigen, tl)eologifd)e Atontrouerfen ,;n
entfd)eiben, ^^mcifet ^n töfen nnb fold)e Vel)rpnnfte bogmatifd) feft,^nftellcn,
bie in @d)rift nnb I^rabition nid)t mit foldjer Suiben,^ e;i*plicite entl)alten
finb, baj3 il)re Öengnnng ober i^e.^meifelnng and) ol)ne förndid)e tird)lid)e
Definition abo l)äretifd) erad)tet merben fann.
Tic undtbor '^' ^^^^ i^itntt bebarf l)ier näl)erer (Srörternng. 3oll bav nnfel)lbarc
feit in fac/is 9{id)teramt hk Ö)((inbigen gegen ^rrtnm fd)ül^en, bie Qrr(cl)rer enttarüen*
' '""" nnb nnterbrüden, fo mnf3 z^ bei feinen ^el)rentfd)eibungen nnfel)lbar fein,
nid)t blog in ahsfracfo^ fonbern and) in concreto, b. f). ec^ nnifl nid)r nnr
eine nnfet)lbare Gntfdjeibnng barüber geben tonnen, ob nnb inuneuieit eine
(logmaticis.
71
33cl)auptmu3 nou bcr fatf)o(ifrf}eu 3i^nl)rf)cit abmeiert, fonbern aud) barüber,
ob bief c 33c {)auptuno in einer beftinimten Srf)rift, ))ltbt ober
ßcl)re entt)a(ten ift. riefe Unfef)Unirfeit ber ^irclje nennt man anrf)
Unfc()Ibarfeit in facfis clo()maticis nnb uerftcljt barnnter 5nnärf)ft nnb oor aUeni
i()re llnfcl)Uiarfeit in (5nt|d;eibnng ber %x([%z , ob irgenb ein @alj int ob==
jeftiuen Sinne be? ';?(ntor£^ mit bem fat^oli|rf}en ^(anben übereinftimmt ober
i^m iinbcrfprid)t. ii>ir fagen im objeUiüen Sinne; bcnn über bie rein
innerlidje 'JJtcinnmj ober über bie mornlifdje Sd)n(b be^o betreffcnben
öefjrers ober 5[ntorc> nrtedt bie .Hird)c nid)t, fonbern mir über ben objet =
tioen Sinn feiner Öef)re, mie biefelbe an^o feinen ^Borten, an^5 bem oan5en
3nfanunenl)ang ober nne allem bem fid) ergibt, uioranC> ber Sinn biefer
^et)re objeftio fid) crtenncn läf^t.
'J?ad)bcm Qnnoccn^ X. am :U. 'JJtai 165o bie anc^ bcin ,AHngnftinnc^"
be!? Qanfenino an^^ge^ogcnen 5 Sälic iicrnrteilt t)atte, fteüten ?(rnan(b nnb bie
übrigen Qanfeniften bie '^el)anptnng anf, bie uon ber Äird)e uermorfenen
Sät3e feien aüerbingo t)ärctifd), nnb in biefer t()eor etif d)en (Srflärnng fei
bie ,fiird)c nnfcljlbar. ;Hbcr biefe Siit^e feien im genannten 3^nd)e bcv ;^anfenin^o
nid)t entbalten, nnb biefer felbft ()abc fie fcincvmegv in bem ncrmorfenen I)iireti^
fd)en, fonbern in einem gan^ red)tgliinbigen Sinne gelehrt; in biefer faf =
tifd)en J^rage aber fei bie .^iirdje nid)t nnfe()(bar, fonbern \)([\^^ l)ier inirf'
(id) geirrt.
^Uc^balb crtliirtc jcbod) :;)(k7-anber \ll. am 10. Oft. li\h^: (^uinque
illas propositioiies ex lil)ro praeniemorati rornelii Jansenii episcopi
Yprensis, cui titulus est: Anoiis^iiuis, excerptas, ac in sensu ab
eodem Conielio Jansenio inteuto damnatas tuisse defiiiinuis et de-
claramus, nnb forberte XiSi'A tum allen anfrid)tige Untermerfnng nnter biefe
(Sntfdjcibnng. (5(emenc< XI. beftätigte bnrd) bie 33n(le VnicKm Donünl
oom 1(). ^nli 170.") anfc> nene bie C£nt|d)eibnng feiner il^orgiinger nnb oer=
umrf ,^ngleid) ba^o oon ben ^anfeniften für gcnügenb erad)tete fogenannte
sUeufiuhi ohseqnio^um DenzhKjrrj Vau-Vw. w. DU 7).
9tiema(!r> l)at bie Aiirdjc in llbnng ibreö nnfcljlbaren ^Kidjteramte^o jene
janfeniftifd)e Unterfdjeibnng gemad)t ober 5ngelaffen. ^\\\ allen l^eiten l)at
fie uielmebr nidjt blojl falfd)e Siii^e in abstracto oenuorfen, fonbern and)
erfltirt, ba|l biefetbcn tum bem betreffcnben ."^srrtebrcr gelehrt mürben ober
in gemiffen Sdjriften entl)alten feien, nnb für biefe il)re (5ntfd)eibnngen
innerlid)e Untcrmerfnng geforbert. remgenüiil l)at bie .Stirdjc and) ,yi allen
^^eiten traft ibrec^ l)öd)ften lM)r nnb ^)i'id)tcramtcv anf ber einen Seite red)t^
gliinbige Sd)riftcn at^o fold)e anerfannt nnb bcftiitigt, mie bie Sdjreibcn bec^
Cil)ril( oon ^Hlc^'anbrien an ^^teftorinc^ logl. ii. 142', nnb anbererfcitc> l)äretifcbc
Sd)riften oermorfen, mie bie Sdjriften bec^ 9?eftorin^o anf bem (Spl)cfinnm,
bie fogenannten brei .H'apitel anf bem 2. allgemeinen .^onjd uon ^onftantinopel
n. f. m.
(5^0 ift aud) coibent, ba|l bav 9{id)teramt ber 5i'ird)e illnforifd) nnb
ben ,f)äretitern gegenüber mertlov miire , menn bicfelben jcbcr tird)lid)en
'i^i)rentfd}eibnng nnter bem ^ormanbe fid) cnt5iel)en tonnten, bie Äird)c l)abe
fie nid)t ridjtig oerftanben. "Der ^ivecf bee !Ocl)r= nnb ^Hidjteramtcv erfor-
bcrt ec> alfo nnbebingt, ba|l bie i'tirdjc and) über facta d(»g'matica nnfel)l^
bare Urteile fällen tann.
^aj3 bie .S{ird)e in factis do^-niaticis nnfcl)lbar fein mn|l, ift and)
nodj in einer anbercn oicl midjtigcrcn 33c3icl)nng cinlendjtenb. (5v faun
72 jTkoIogifdic (5vfciintni5lcf)vc. — 3tt)citcv STbfcfjnitt. Tl. 33ou bcr (Mlnubcn^vcc^cl :c.
niinilid) \nd)t bcm minbcftcn 3^^'*<^^ff'^ miterliccjcn imb ift fövmtid) biini) biv5
Üribcntimim aiic>gcfprod)cn, baj? bcr SHvdjc bn>? inifcl)(barc Urteil .yiftcl)t
über bic @rf)tl)cit, Qnfpiration imb bcn tDal)rcn ^iim bcr I)ciligcn •Bdiriftcu
(§ 11), bc-ogUndjcn über bic (5d)tt)eit unb bcn nml)rcn 3inii bcr tird)lid)cu
Überlief cnnu3 (§ 12). I'ac^ aücc> aber finb iiid)t ciufad) ooii (^5ott c^coffeu^
barte 5i^nl)rl)ettcii, fonbern !Il)atl'ad)en , bic mit bcn gcoffciibartcn ^^nt)rl)eiten
unaufH)^^(id) ucrbimbcu ftnb.
15H. 5Viie in bcni oben cvörta'tcn ^niKc bor ^^cmicvfmui (järctifc^cv SälK in
TtcUnfoiiibiivfint sejisu obieetivo auctoris, fo ift bic ^ird)c niid) unfct)Umv in bcv '^(ncvtcnnnnn bon*
' "bonmotif rfi"""^ Hl a t i [ d) c r 3) o f v o t c n 11 f\ c ni c i n c v .S| o n ,s i l i c n , b o ij ni a t i f d) c v M a 1 1) o b v a'l =
ri-f'iTt'i' -^ h'y cn tf d) oib nn i^cn bcv ^äpftc nnb infonicit and) in 5(noiicnnnni^ bcv bctvcffcnbcn ötn-
^i^npftc-^. nicni[d)cn j;ion,vlicn nnb ^-^npftc [c(b[t.
5Xnd) bic 2;t)ntfad)c, ^a\^ eine bcftininitc ^^cvion, 5. ^^. \^co XIll., bcv ^Jcad)fo(rtcv
^etri nnb bavnni ba^^ Obcrbanpt bcv i^cfanitcn Slivd)c ift, ift nod) bcv Vcbvc bcv nunftcn
nnb nngcfelicnftcn Jbcologcn bcni Öilänbigcn nid)t Icbiglid) bnvd) notüvlid)C!5 iiUffcn nnb
vein nicnid}Iid)c^ B^'iUVti-"* ^ [onbcvn bnvd) bic ucvniögc bcv göttlid)cn ^tififtcn;, nnfcbl-
b a V c '*^ V 0 p 0 f i t i 0 n b c v M i v d) c ii b c v n a t ii v l i di n n b n n f c b l b n v g c \v i {3.
^. i-'^|- 5. 3^i0{)cr inurbe bcr eine "isciii betradjtet, biif^ bic .Sl'wdjc eine in
^(in"imcn!" (^d)rift uiib ^trcibitioii eiitl)altenc 13 e 0 f f e n b a r t c ill>al)rl)cit a ( ^0 | 0 1 d) e
befinicrt unb bcr ganzen ,Hird)c ,^u glauben uorftcllt, ober einen Qrr^
tum ali? l)iircti|d}, b. l). (lU mit einer befinierten ober euibcnt in 3d)rift
nnb Überlieferung entbaltenen (^laubeu!?mal)rl)eit unmittelbar nnb förmlid) im
ä^^iberfprnd) ftel)enb, uermirft.
^Jtun pflegt bic Atird)C aber and) öfterv tl)eologifd)e 8iil5e mit nie =
bereu (lenfnreu ;^n belegen. Unter einer t l)eologi f d)en (ienfnr
ucrfteljcn mir l)icr ein autoritatiuev, luni bcr l)öd)[ten tird)lid)en '^Intorität
au0gcl)enbe^:^ Urteil, bnrd) meldjC':^ eine ben Wlanbcn ober bic ^ittenlel)rc
betrcffcnbc ^cl)anptnng in irgenb einer ^knfe abo tabelnc>mert bcäeid)nct mirb.
'Die t)anptfiid)lid)ften niebercn (ienfnren finb, batl eine Tbcfc gcbranb=
nmrft mirb alc^ ernmea , haeresi proxtma^ haeresim ,^aplenü, de Juferesi
suspecfa , fenierana , >^C(in(l(d(>^a ^ male sofKots^ inanini aurium off'ensmi,
schismaticuj impla n. [. \\\ Tic Üenfnricrnng gcfd)iel)t entnieber jo, baf3
jcbem ein.^elnen bcr ucrmorfenen 2alu* bie (ienfnr ober ::^iote beigefügt mirb,
über aber inbem mel)rere 2ätK '^' U^^^^^^^ uernrteilt uierbcn, fo \>m ouerft
alle cenfurierten -Tbefen anfge,vil)lt nnb ;^nm 2d)luf3 für alle ^ytfammen bie
flöten beigefügt merbcn. ^Jui legten gälte ift bnrd) bic i!>crurteilung nid)t
gcfagt, mcldjc ^>totc jcbcr cin,^ einen oerurteilten ']3ropofition ^ntoinmt,
fonbern nur feftgcftellt, 'b(\y-, jebe einer ber angefügten (Senfuren oerfallen ift.
^n ^k^^ng auf biefe nieberen Üenfuren ergibt fid) aiiö ber 'prariv bcr
Äirdjc, fomic ane bcm 3iHl'en nnb ^WKdt bcv tird)lid)en l^el)ramtec^ : 3ämt=
i'\d)t 0 0 n b c r l) i) d) ft en t i r d) l i d) e n 51 n 1 0 r i t ii t b e f i n i t i 0 e r ( a f f e n c n
Öci)rur teile uerpf lichten aud) ha, mo fic nur niebere dcnfurcn
auc>fprcd)en, jn rüc!l)a(t(of er, innerlid)cr, gläubiger ■]nftim*
muug. '^al)cr ift bie .Hirc^c and) inörlaffung biefer niebercn
Scnfurcu unfet)(bar. |)ierin ftimmen alle angefel)cnen Xl)cologen über-
ein; nur barin mcid)en fic oou einaubcr ah, bag bie einen, 5. ^\ ^iua, un=
ferc ^l)cfe für de fide, bic anbercn, 5. !:li Suare,^ unb l'ngo, für eine
0 0 ( ( f 0 m m c n g c m i f f c 1 1) c 0 ( 0 g i f d) e 3B a l) r l) c i t l)alten.
Tic unf^tbav- ^' ^^' ^^^ ^^^^* ^"^ ^^^ ?Vr«9^ h^ bcautmortcu, ob unb inmiemcit bic
fcu tn"lacf)?n' ^ird)e in ben ^cgcnftänben ber 'I^t^ctpHu nnb bec! .»^ultuc^ nnfcblbar fei.
^bcv^'T^i^dviin ^ '^c^tM'tiKrftänblit^ l)anbett cc> fid) bicr nid}t mn fold)c (^ocgcnftänbc bc^^ Atnltnc^
§ 13. 5!?on beut fivc^Iidfien Cc^^romte unb feiner Unfet|t6avfett. 73
ober bcr "^iecipltu, bic auf göttlicher ©tnfe^ung berufen unb geoffenbarte
^a()r^citeii finb, mic bic Saframcnte, bic ©ültigfcit ber ^inbcrtaufe, foit=
bern um ^i^ciplinareiuriditimgen unb ^ultuöuorfcijrtftcn, bie (ebiglitl) auf
2(norbnung ber kixdjc bernl)en unb fomit nid)t göttltd)en, fonbern tird)lid)eu
3^cd)tc? finb. 3^erner fann biefe gragc nur bcn Sinn l)aben, ob bie £ird)c
in if)ren bi^ciplinaren @efet5en unb 5(norbnungeu burd) bic gi^ttUc^e ^(fftftcn^
gegen jeben 3Bibcrfprud) mit ber (5^(anben^n)a^rl)cit unb bem gi3ttlid)eu (^efe|c
fid)ergeftcl(t fei.
^^Jiit ber 'Il('cl)r5a()( bcr Xt)eo(ogen ift uu|cre ^-ragc ct)ne ä^ucifcl bal)tu
,Vi beantworten, Mf^ IMc^ciptin unb .^inltuc^ ber ^Jirdjc, mögen fic auf auc>==
brüd"lid)er (^jefe^gebnug, ober auf @emol)nl)cit berul)en, mit bcn C^Hauben^o==
mal)rbcitcn nnb bem göttlidjcn, natür(id)en unb iibernatür(id)en, (^cfc^e nid)t
in ^iberfprud) ftcl)cn, fonbern im (^egcnteit bic Gläubigen ^nr (Srfcnntni§
ber 2öal)r^cit unb 5um emigcn >}kU ^u fül)ren geeignet finb.
il>on feinen ric^ciplinarbefrcten erflärt bav 5lpoftcIton,v( : Visum est
Spiritui sancto et iio1)is. Act. 15, 2s. ^^iViv in bcr ganzen .Svird)c be=
obad)tct mirb, ,^n bcftrciten, ift 5(nmafnnu3. Au(jt(i<f., Kyn^t. 54 c. 5 ii. (>.
I)ic allgemeine Übung in Ainltuv unb X)ic>ciplin l)at ftct^o in bcr .Siirdjc aU
bogmatifd)C£i 5lrgumcnt gegolten. '5)a^ .)(l o u 5 i 1 0 0 n ^ 0 n ft a u 5 erflärt
biejenigen für ,f)äretifcr, mcld)e bie ,^ommnnion unter einer C^eftalt angreifen.
Sbenfo belegt ba^ö üribent i num bic 'Eingriffe auf iicrfd)icbcnc X^ieciplinar*
nnb Äultn^:^uorfd)riftcn (Sess. \'I1. de sacraiu. in g'en. cau. !:>; 8ess. XXII
de sacrif. Missae can. 7i mit bem ^Hnatl)cm. *Dtad) ber '}>ra^-tc^ bcr ötn=
menifdjcn AJon^ylicn uon Aionftan^ unb oou Xrient banbcltc bcr apoftolifdie
2tul)l immerun'il)renb. 2o nermirft bic !^nllc Audomn fidei (i)i"0[). 78)
bie ^kl)auptung, ban man ^^mi f d)cn n ii 13 1 i d) e n , u u I3 1 0 f c u nnb f d) (i b =
Iid)cu Tic>ciplinaroor|d)rifteu unterfd)eiben nniffc, (}uasi Kcclesia, quae
Spiritn Dei rejiitur, (iisciplinnm constitnere poss(^t 11011 solum in-
utileui et onerosifireiii (|uaiii lilx'itas cliristiaiia patiatur, sed et
pej-ieulosain, ii<»xiani, iiiducciitein in snjieistitidiiem et materialis-
inum al^ö falsa, tcnieiaria , scaiidalosa , perniciosa, piariim aiiriuni
otfeiisiva, Kcclesia e ac Spiiitni \h^\, quo ij>sa re<zitur, iiiiuiiosa, ad
iiiiims eiTonea. ramit ift nid)t gefagt, b(\\^ bloil fird)lid)c riociplinar-
unb ,^uItuc4Hn*fd)riften abfolut noUfommcn nnb nnocrbcffcrlid) ober fd)led)t^
t)in uuueränberlid) finb: uiclmcl)r fönucn fic nad) bem i^-^cbürfnic! bcr ^^jciteu
gciinbert unb ocruolUommuct nicrbcn. Tic (£'ntid)cibung l)icriiber ftcl)t allein
bcr tird)lid)cn ;Hiitoritiit ;'^n.
7. (i'iiblid) untcrfud)cn bic C^nittcogclebrtcn an bicier 3tcllc, ob bic ^. jj>^5*'-j^^^^_^
.Vfird)c auc^ unfcl)lbar fei in ^^'Ippr obatt on bcr Orbcn nnb Crbcnc>= ^'icit'm'bcr'
regeln, fotuie in bcr Ai anoni iation bcr adligen. ''TSnwmb^''
a. 2luc> bcr 'Ji a 1 11 r bcr 3 a d) e unb ber Ü b u u g b e r Si i r d) c mufl ''''"J.'JiJf *;," ^""
in Überetuftinunung mit bcn gröfUcn Xbeologcu folgcnbe Xl)efe abgeleitet ='^"'^'"""
merben : l^ic \?cl)rc, bajl bic .Siird)c in bcr b c f i u i t i u c n , n 0 m ')>a pft c
0 b e r eine m allgemeine n S^ 0 u 5 i 1 c a n c^ g e 1) e n b e n 31 p p r 0^
b a t i 0 n eine r b e f t i m m t c n C r b e n ^> r c g c 1 , tinK> bic 3 u b^
ft a n 5 ber ))i e g c 1 betrifft , n n f e 1) 1 b a r fei , ift 1 1) c 0 ( 0 g i f d)
0 0 U f 0 m m e n f i d) e r , fo barl bereu !Oeuguung ininbcftcuc^ t c m e r ä r,
arge r u i ^3 g e b e n b nnb u n f r 0 m m ift. I^cin praftifdjcn Urteile bcr
knd)c, ba\^ ein bcftiminter Drbcn unter bcn gegebenen ^^)eitoerI)ältuiffen
opportun fei, mirb ber Äatljolit cl)rcrbietigec\ il^crtrancn fdjcntcn, oljuc 3U
74 Jficoloiiifrfio (5r!cuutni5(cf)iT. — ßiiuntev 9nifd)tütt. IT. ^hiu bcv (Mlaudoii^voni'f Ji'.
bc()auptcu, ba(3 bic "Il^öglic^feit cinc'T^ geljtcrei in bicfcm prafti|"d)cii Urtcitc
au!ogefd)lüffcn märe.
b. Ob bic ^ivdjt in bcni b c f i u i t i u c n Urteile über bie |)eiÜ9!cit
iiiib ^eligfeit eine^> '3Jicniii)eii u u f c l) ( b a r fei, luirb noii bcu aiu';ci'c()cnftcii
11)coIo9en bcjal)t, unifjrcub einige meinen, bei]] bivo Urteil ber .Hird)c in
b i c f e r ^adjc nnr eine D o K f o nun c n e ni o r a (i i c^ e @ e lu i fU) e i t
geiini^rc, \vM)c geniige, nnt einen .s^eiligen mit aller ®ifl)erl)eit jn iiercl)rcn
nnb an^nrnfen.
£)b aber bie Unfe()lbarfeit ber .Uird)e in ber ,peilig|'pred}nng de fidr
ift, nnb mitl)in bercn V^engnung bie 'Jtotc ber ^J^'^^'^Ü^' uerbicnt, mie ein
Üeil ber Xljeologcn bel)anptet, ober ob fie nnr sententla communis et certa
ift, beren ^cngnnng niebere (Scnfnren, namcnttid) bic ber Xcmcrität, ^ta\u
balofitiit nnb ^mpictät uerbient, mac> bic lÜ('cl)r,vil)l ber l:i)eologen an^n^
nehmen fd)eint, ift eine Streitfrage, meld)e bie .^iird)e nid)t cntfd)iebcn l)at,
iue^^l)alb bcibe '.Weinnngen ale probabel ancrtannt merben muffen.
^on (5ott brm 5^^i^iwnn
$ittteifutt(j.
©buiot)( in @ütt uermögc feiner abfolutcn (Sinfa(l)l)cit @?:iftcn5 mib
^Bcfen, 5öe|en unb (5iiicn|*d)aftcn, enb(id) 2Befcn imb 'l^crfoncn ber 3ad)c
nati^ 're) ibentifrf) fiub, |o muffen irir borf) ber 9?atnr bcv mcnfd)(id)cn ($r=
tcnntnic^ nnd) bicfclben ratione nitiocmata mUcrfdjcibcn. iliMr fjunbcfn
bal)er ^ncrft üon ber (S^nftcn^, beui 5Defen nnb ben (Sicjenfdjaftcn (5)üttec^.
333ic lüir in ber öinleitnnQ m. 1() ff.) fntjen, finb bicc^ and) natürUd)
erfennbnrc iü>a()rl)eiten nnb infofern praeambula fideJ unb (^kgcnftanb
ber 'i^^dofopliie. Sobann betrad)ten lüir bie "J^reipcrfönlidjfeit (^ottco, bie
ein ^laubcncu3el)cimni« ift nnb anc^fdjlief^tid) ber !I()cotogic antjeljört.
G-iiitciluiui bc^o
ivaftatC'o.
ÖBrllcr tdl.
|>ott bfm f inen ö>otf.
i^ 14. l'ic ij^ciucivbarfcit ber (^;riftcn,^ (^ottcci.
i>gl. |)o in vid), Xoi^iiintifdjc 3!()colofiie III § loO. 131. l,']o.
I. 'I)ag ^ott enftin-t nnb notuunbit] c^-iftiert, ift bie crfte uon
n((en (5^(anbenc>nuil)r()eiten: ('redt^e enini opoi'tet accedeuteni ad Deuni,
quia est. Hebr. 11. i\. 1^iefe ^^al)rl)eit ift and) in allen anbercn ^31anbcnv= oiiauboa^uiaoi-
nml)rl)eiten nnb im (^lanben felbft ent()atten. 3ie ift aber and) förmlid)
geoffenbart: Ego snm, qui snni . . . Qui est, misit me ad vos. Kxod.
o, 14. :remgemäj3 beginnen and) alle Wtanbenc^bcfenntniffe : Credo in mium
Deuni.niomit üor allem bie (S^nften^ (^otteö betannt mirb. 1)a^:? SSatifannm
aber erflärt: Sancta Catliolica. Apostolica, Ivoniana Ecclesia credit
d confitetur, nnuni esse Deuni verum ((Jonst. dogm. de fid. catli. c. 1),
unb belegt bie (5>otte!§Ieugnung mit beut 5lnatl)em (1. c. Canon. 1, 1).
Vermöge bes^ ©lanbens bcfit^en mir atfo üou Lottes ^afein bk übcv-
natürlid^c (^lauben^^gemigl)eit - certitudo fidei.
II. 'Daö ^afein (^otic§, bef^felben ^ottt§ , ben mir auf (5)rnnb ber ^159
©uabe unb Offenbarung glauben, ift aber aud^ burd) bk bloge i^ernnnft
au!^ ben (^cfc^öpfeu mit uernünftiger (^)euiij3l)eit ertennbar. Sind) bicfe«^ l)at
('»oüo^ tinc
i'rininftluiil)V'
100.
76 iiHMi ©Ott bcm 3)vcicincn. — GTftcv XcU. 5?on bciii (Sincii C^ott. A. 5.U-»u b. @;L-iftcn5 (^ottci?.
alten iiub neuen Irrtümern gec^enüber bac> iMititannin mic^gcfprodien:
;Si quis dixerit, Deuiii unum et vciinu, Cieatoieni vi Doiuiinnn
iiostrum, per ea, quae facta sunt, uatuiali lationis liunianai^ luniiiMi
certo cognosci nun posse; anaMienia sit. Ij. c. (Janon. II, 1.
.N^icrin ift lUb^gefprodjen :
1. baj] cc> nnabt)iingig uoni (^Hanben fiiv ^cn 'JJien|"d)en eine natnr^
Iid)e ©rfenntnic^ bec^ 1)a|einc^ nnb '^i>eienv (^'untev gibt:
2. baf; bcv (^)ott, iüeld)cr C^kgenftanb biefer CS'rfcnntnic^ ift, berfclbc uniljve,
fnbftantieK oon ber il?e(t nevfdjiebcne (^)ott nnb 3d)öpter aller ^inge ift,
ben and) ber (glaube mK> lel)rt;
;>. bajl biefe ©rfenntnic^ ^umr nid)t mit ber übernatnrtidjcn (^3(anbenv^
geuiifUjeit, aber mit ber natürlid)en ^^ernnnftgcmiilbeit ucrbnnbcn ift;
4. ha]^ biefe ©rtcnntnii? nnb (^)eUMnl)eit bnrd) bao l^id)t ber ^crnnnft
an^o ben ItYcatnren 9efd)üpft luirb.
Der pofitiue ^eiuci^o l)ierfnr nnirbe oben ij? '2> erbrad)t.
111. Unüerträglid) mit ber fatl)oliid)en ^-li\il)rl]eit finb bal)er :
5ni)d)c liftcmc: 1. allc 3l)ftemc, bie biefen UHil)rcn Wott lenguen: Si (juis uiiuni
a^QtcriaUi^imu^ veriuH Deuni visibilium et invisibilinin Civatoreni et Doiuiiiuni
iie<;-averit ; anatliema sit. Vatic. 1. c. Canon. I, 1. 'Jtamentlid)
falfd) finb ba()er ber IWi t er ialic^muö : si qnis praeter niatei-iam
nihil esse aftirmare non erubuerit ; anatliema sit. L. c. I, "J,
ber "ißantl) eic^muc> nnb ber C^manatic^mno in feinen uerfdjiebcneu
Yvonnen: Si (juis dixerit, nnani eandenKiue esse Dei et rernni onininm
snbstantiam vel essentiani; anatliema sit. L. c I, ;^. Si qnis dixerit,
res finitas, tum corporeas tum spirituales ant saltem spirituales, e
divina sul)stantia emanasse ; aut divinam essentiani sui manifesta-
tione vel evolutione tieii omnia; aut denique Denin esse ens uni-
versale seu indefinitum, quod sese deteiminando constituat reiuni
Universitäten! in licihmu. spt^cies et individua distinctam ; anatliema
Sit. L. c. T, 4;
sffptiri^^mii«^: 2. bie f t c p t i f d) e 11 3l)fteme, lucldie behaupten, baf^ bie Vernunft über
Dav l^afein nnb :ll>efcn C^hntev niemals C^nMyinljeit erlangen fi3nne. .Spierber
gel)brt namentlid) ber moberne 'i^of i tiui vmno, ber bie lU'injlidjteit einer
nernünftig gemiffen (>n4enntni^o ber Urfadien nnb beo '^i^efeiiv ber ringe
leugnet nnb beingcmiit] alle iHMffenfdjaft auf bie Nienntnic^ ber Cvrfd)einnngcn
in ^)^atnr nnb (^)efd)id)te nnb ber erfabrnngviiuif^igen (*>)efel^H' it)rcv (^)efd)el)env
befd)riintt ;
o. ade jene 3i)ftcme, bie an bie xHnfd)annngen moberner falfd)er 'l.M)i'
(ofopl)ie antnüpfenb leugnen, baf3 bie inbinibnelle menfd)lid)e il^crnnnft
il)rc (^otte^^erfcnntnio am ben Kreaturen fd)öpfe nnb bnrd) oerniinftige^o
T'cnfen luni ©otte^o Dafein nnb "ö>cfen eine oernünftigc (^eunf5l)eit erlangen
tonne. Xa fie jebod) bie C^ottec^crtenntnic nnb bereu 03cmif3l)eit nid)t (eng=
neu, fndjen fie bicfelbcn au^o einem anberen Urfprung l)er5u(citen nnb auf
ein anbere^o ^unbament ;)n ftül^en. .§icrl)er gcl)ören nantent(id):
^ bev i)nvciifrf)e a. ber l)iiretifd)e 3 u p e r n a t u r a ( i !o m n c> ber "l^roteftanten unb teilmeif e
superitatuvaiki ^j.^. :^Qiiieni|-ten , ber bem gefalleneu l^^^mfdien bk natür(id)e ^nibigtcit b.cr
mal)rcu (^otte^ertenntnic^ abfprid)t nnb al^^ einzige Caielle berfelbcu bie Offen*
barung unb ben Offenbarung^^gtanben be5eid)uet;
bcv ivobitioiui. b. ber Xra b it iouali^^muc>, ber ade (35otte^oertenntni^o auf bie bnrd)
bie 8prad)C überlieferte Uroffcnbarung 3urüdfül)rt n. 20 ].), unb ba^
liyimii^
§ 15. llvf^vuiifi bei* natiivlicf)cn 0^otte§cv!cnntni§. 77
DcrUHiiibte 3i)fteni ^ameminif^', ^cr fie nitf bic ^(iitoritiit bcc^ seusus com-
munis griiubct [W. 2'J);
c. btc üon ^acobi au^geljeubc mtb uon ^ul)u au^gcbitbetc ^^coric, ^acobi;
bic Ciicne inifcrer natiirürfjcn ©ottec^erfcmitni^^ liege in ber unf^ nngebo =
rencn ©otteioibcc, bic ^nglcic^ mit bcni vgelbftbcmußticin in nm cniniclie,
nnb ber leljte Cs>vnnb nnicver (55ciiMJ3l)eit mm bcr 'iLni()rt)cit bicfcv ^bce fei
bivo umnittetbarc nnb freiunlligc 3niniHil)v()altcn ober ein nntürlifl)cr
Glaube; ^u biefem fveiiinlligen 5ünna()r^aiten merbe aber bie ^i^'ernnnft
nitijt bnrd) ^kiucife, fonbcrn bnrd) bac^ innerfte (*')efül)l ober (>)cmiit, bnrd)
^er^cnebebürfnic^ bnrdi baö religiöfe nnb fittlidjc 53eunij3t|ein, bnrd) innere
Srfa^rnng beftinnnt;
d. bic iM)rc bec^ iiUercn (^J3(alebrand)e) nnb bc0 neueren (^ioberti) ^^ nlll?''^^^*
C nt ologienubo, bcr llltcnid) crfaffe nnb crtcnne biv3 gi)ttlid)e ^ein nnb
äl?c|cn nnb in i()ni alle 'il'al)r{)cit bnrd) nnmittclbare intcKcftncdc 5lnfd)annng.
^icfe Ve{)re ftc()t nid)t nnr mit ber ilHUifanifd)en (Srfinrnng, ha^ mir (^)ott
am bcn .Hreatnren erfennen, fonbcrn and) mit bem ^ognm im ^Mberfprnd),
bn§ ©otte^i 5Befen für jebcc^ nntnrlid)c ©rtcnncn nnfid)tbar ift nnb nnr bnrd)
biW Öid)t bie Wloric gcfd)nnt merben fnnn. 5lnd) ift fie iin^^brüdlid) bnrd)
b(K- ^ctrct bcr Coiipre^^atio indicis uom 18. September 1861 oermorfen,
namcntlid) in bem erften nnb ^iDcitcn bcr oernrteitten (Siit^c : Imme-
(liata Dei cogiiitin, habitualis saltem, intdlectui liumano essentialis
est, ita ut sine ea nihil cognoscere possit : siquidem est ipsuni lu-
meu intellectuale. Ksse illud , ([uod in omnibus et sine quo nihil
intellig-imus, est esse divinum, l^a in bem lel^^tcn SalK bat^ allgemeine
Sein mit bem abfolntcn göttlid)en Sein ibentifi^iert mirb, fd)tic(3t bcr Dm-
totogi^nnuö bie näd)ftc (*')efal)r bcv ^]?antl)ei^^mnc^ in fid), bem (^3ioberti and)
mirtlid) uerfatlen ift. Über bcn Cntologi^ounif^ fiel)e .!i{lentgcn im Äatt)olit
1867. I 3. 385 ff., bcfonberc^ aber Zif/Hcm/, J)ella luce intellettuale
e delP ontniog-ismo. Koma 1S74 nnb Lepit/i^ Kxamen idiilos. -llieol.
de Ontulogismo. Lov. 1874.
ilBenn bie S^-iften^ (^ottcv bnrd) bie btoflc ^>ernunft bcmicfcn mcrbcn
tann, fo er()ebt fid) eine boppette Jrage:
1. iiMc entftel)t bic erfte (^ottc^^ibee im 'JJtcnfd)en?
2. ifi>ic erlangen mir i^uMoi |l()cit, baf? bicfc Qbce and) bcr
^M r tlid)tcit entfprid)t, b. l). b(i\^ bcr (^ott, bcn mir bnrdi bicfc ^bcc
bcnfen, and) e^nftiert?
§ 15. llrfvrmig bcr natürlidjcu (iJottcöcrfcuutuiCv
ilHjl. i)cinvirf), Xocpiiatifi1)e 2:(icoloi-jie III § 134—136.
I. ^a bcr erfte ^Dtcnfd) im Staube ber (^nabe erfd)affen mar nnb _^. i^.'-
(^ott fid) il)m iibernatiirtid)cr il^cifc geoffenbart t)attc, and) feine 9tad)t'onnucn nf!mm§jev
üon ^inbl)cit an eine rcligiöfe (Sr3ict)nng empfingen, fo ift c^? Xl)atfad)c/ «- '-
bafi bie (^)ottcc^ertenntnio in bcn erften ?Jienfd)en unter bem ©infütffe
überuatiirlid)er Cffeubarung nnb (4)nabe entftanben ift nnb auf beut ^V-gc
bcö Uuterrid)tc^ nnb ber Übertieferung fid) fortgepflanzt \]at. 'i^aramo folgt
aber fcinec^megc^ bic trabitionaliftifd)e ?ct)re, ba(3 bic natür(id)c S>crunnft o()ue
Cffcnbarnng unb Unterrid)t nid)t gur ^otfesoibee gelangen fi)nne; üie(mc()r
ifteit 9JJenfcf)eii.
7S ^?on Ö5ott belli ^rclcincn. — Gifcv tcW. 55on bcm einen (Siott. A. ^^on b. ©nftcng C^ottc«.
[ctu OffnibnruHö imb Untcrrirf)t bic natürlirfjc gäljigfeit bcr U>cnmnft .yir
C£'rtcmUni« (^)ottc^o uiib bcr 5ä?al)rl)cit übcrl)aiipt uorau?.
„;,,. IL Wie fomnit mm bic 33ermmft .v^r ^bcc (^otteei? |3imäd)ft nimmt
^nn- muinSKn' ^*''^" ^-^*^^'^"^'^) ^^^^'^^ ^^^ äugcrcu 3iuuc bic firf)tbarcu 1)ingc unb biirrf) bcii
oMirXvfvmmiK^ iiiucvcu Siiiii |cin cigcuc^ imicrc6 lieben mib 5ßir!cn lua^r. T)urd) bag^
flciaiint. i,^,^(ijf_ ^f^i' ^^crimnft aber, ba-$ nid)t« aubcrc^ ift, ak^ bic 5äf)igfcit, am bcr
fimiftiüigcn (£'rfrf)cimmg biK^ ^cfcii bcr I)ingc 511 abftral)icrcn imb aus ber
'ii^rfimg auf bic Urfad)c ,yi |d)(icf3cn, crfcmum mir aik ^iugc imb un^^
fclbft alv t'oiitiugciitc imb cnblid}c '-ll>cfcn imb folgern baran-o traft bc« Stdu--
falitiitCH^efel^cc^ bic C^^'iften^ bcc^ notmenbigen nnb abfohlten ^^cfcn^, ba^^ attcn
bac> 'Dafein gab, unb bem alte i>olUomincn()cit , bic luir in cnb(id)er ^c^
fd)ränttl)cit nnb ^JJ?annigfattigfcit an bcn (^efd)öpfcn inal)rnel)mcn, in abfo=
(nter lilnnfc eigen ift.
.S^ierin ift ancigcfprod^en :
1. baf3 unfcre ©otte^ocrfcnntni^o nid)t, luic bcr Ontotogi^omus! meint,
am nnmittelbarer 5(nfd}annng bc^o gött(id)cn 'Befene^ entfpringt;
2. ban unr bcc>l)a(b (^ott nid)t fo crfcnncn, luic er in fid) fclbft ift,
fonbern anv feiner natiir(id)cn Cffenbarnng in bcn (^efd)öpfcn fd)(nfUDcifc
nnb ana(ogifd), a(fo nid)t pfr spprie))! propriani, fonbcrn jtpr speciem
.'). baj3 mir biefen 'begriff lum Obtt bnrd) bic natürlid)c Xl)ätig!eit
nnfercr ^iH'rnnnft geioinncn, inbem mir uon bcr finnlid)en 3iVi()rnc()mung
bcr (^kfdjöpfc 5ur intcllcttnellen C^rfenntnic^ il)rc5 3i^cfcnc^ nnb oon ba jn
i()rer erften nnb abfolnten llrfad)c anffteigen, baf3 unv atfo mol)l bic 5fi^)i9=
tcit nnb ber natiirlid)c Xrieb, (S^ott ^n crfcnncn, nid}t aber bie Ö^otte?^
ibcc al>? fertige :3^^^' sppcle^ indita, nnb ^unir mcber actii, nod) habitu,
anerfd)affcn ift.
""yia^) bcn oben (s? 14) nnb in bcr Einleitung (i? 2) angcfüt)rten "am-
ipriid)cn ber ,S^ird)e fann bic iKid)tigteit bicfer in Schrift nnb ^^^rabition
mol)l bcgriinbctcu (Srfenntnicitl)eorie ^ii. 18) , bic ^n alten Ijeitcn bie ^cn-
fentia rouumiHis ber tatl)olifd)cn ^Mffcnfd)aft mar, teinem 3'^^^U^^ untere
liegen,
j,;.. ^Hllerbing^o l)aben nnter bem (Sinfluffe ber mobcrncn '}3l)ilofopl)ic nid)t
?i^;.""^v''^^^\»;">' menige neuere Xl)eologcu, mic XI)omaffiu, (^Vrbil, .^lec, 3tanbenmaicr, Äul)n
u. a. bic Vcl)re uou bcr augeboreneu (^otte^^ibee ober uon bcni numittelbaren
(^3ottcobcmuf5tfcin nid)t blof? bnrd) p()ilofopl)i|d)c (*»h'üube , fonbcrn and) auy
3d)rift nnb ^^rabition 3U rcd)tfertigen gcfnd)t. ;Hlleiu Stellen, mie /'s. 4, 7 :
Siguatum est super nos lumeu vultus tui Domiue; Joann. 1, 9:
Lux, quae illuminat omnem liomiuem venientem in liunc mundum ;
Rinn. 2, L"): Opus le^^is scriptum in cordibus suis bcmcifen gar nid)t6.
y.s'. 4, 7 rebet oon \>t\\ (Knaben, meld)C ®ott J^^racl crmcift, Jonnn 1, 9
im giinftigften gälte mie 1\(ym. 2, L') uon ber 5äl)igfcit be« 'JJ^enfd)en,
bnrd) bic Vernunft (S)ott nnb ba^o Sittengefcli ;>n erlennen.
ill>enn 5^ertnllian (c. Marcion. \, 10» bic (^^otte^^^crfcnntnie^ (con-
scientia Dei) at^ a primordio dos animae bc5cid)nct unbQnftin (Coli.
ad (Iraec. 36) al^ 'iu.fjxoq r/j (jpüo-£t twv av^pwrrwv döla., mcmi ferner
Aflemen^o imn5(lc^\ (Strom. V n. 14) bcl)anptct, baf3 alle oon ^^^atnr nnb
ol)nc Untcrrid)t (ey/^^ÜTM; xat ac^rJäjtrr.):) (^ott crfcnncn, fo fagen biefe nnb
uiele iil)nlid)e Stellen nur, bie (^otteycrfcnntniv^ fei bcm ^JJ?enfd)en natürlid),
fo ba|3 e^o feiner gelcl)rten 5orfd)nngen bcbarf, um fic 3n crmerbcn. Tal)cr
§ 15. Urtpvniici ber natüv(iif)cn (Motte^erfemitni^. 79
fciin5cid)nct fic ^Henicnc^ non 5I(e^'aubvien n(^^ eine aügemeine mcnfd}(id)c Über=
jcngnug: populi omnes uiiam et eandem habeiit anticipatioiiem (7rp:c-
///^tv) de illo (Strom. 1. c); allein ba^n bebarf e^ tueber einer nnmittet^^
baren 5(n]'d)annnö nod) einer angeborenen ^btt (^otteg; c^^ G^i^ügt inclntc()r
5ur 9ied)tfertignng fold)er Slne^fprüdjc bic natürüdje giifjigfeit, an^o
ber crfdjaffcnen ^^clt (^^ott mit ?eid)tigteit nnb fo 5n fagen nmüiOfiirüd) jn
cr|d)lief3en, luic benn and) ba^o nntürlid)e (^efid)( ber 5(b()ängigt'eit nnb |)dK^^
bcbürftigfeit bcn ^^Jtenfc^en nnunüfürlic^ in p^l)fifd)er nnb geiftiger 9^ot ^nm
Okbet nnb ^nr ',?(nrntnng C^ottcc^ treibt, — eine i^at|ad)e, auf bie fd}on bie
iilteften 5Ipologcten b^K^ argumentum ex testimonio animae gegrnnbet
()aben. Terful/., De test. anim. cc. 1. 2.5.6; Apolog. 17 ; Cypylan.,
De idolor. vanit. n. 5; Clem. Alex.. Stromat. V u. 14 n. f. m. 1^aJ3
bie^o luirflid) bie 9J^einnng ber ^äter ift, lägt fid) an^ ber gefamten i^e()re
bcrfetbcn enibcnt nad)mei|cn. So erfüirt ^(enien^ non ^Ue^'anbrien bie
allgemeine mcni dilidje Überzeugung oom ^afein C'jottc^ mit bem .^inmeiö barauf,
bajl univeisalissimae eins opeiatioiies omnia aeque pervaserunt d. c).
llh'it il)m tet)ren alle ^iiter nnb ?el)rer be^ d)riftlift)en 5((tcrtum!o, geftül^t
auf bie IjeiUge (Edjrift (n. 18), bic fic^tbare ^e(t fei bie natürliche Dffen^
barung (*'bttec^ auc^ ber allen menigften« eine fonfufe (^otte^nbee fid) non
fclbft aufbriinge, falk^ fie and) nur oberfIäd)Iid) bie ©d)öpfnng bctrad)teten.
'^iMe bie gau,5C fir^tbarc iii>elt bie 3puren (>SdX\Zi^ an fit^ trägt, fo ift nad)
bcn beiligcn ^nitern ber ll)^Mifd) burd) feine Vernunft ein 5lbbi(b ber nuenb-
(id)en il^ernunft, mcc>l)alb fic biefelbe and) aU ein iöilb bec^ güttlid)eu Öogo?,
glcid)fam ate einen Jyunfcn ober aU Samen bec^felben, loyo:; oreopaTf/ö;,
be,5eid)nen, bem bic gäl)igft-'it 5idonnnc, auc^ beu ilreaturen (^^ott aU bereu
Urfad)e, llrbilb nnb (Sub^iel ^n erfeunen nnb an« tl)rer ®^*iftcn5 ^^^f K^^^^
^;L-iften5 ,^u fd)lie|lcn. JuMin , Ai)ol. 2 n. S. i:>; TerfulL, De aiiima c. 20;
(Ujyill., in Jo. Opp. Tom. 4 p. 74 sqq.
Ten anc^fü()rlid)cn 'Ikmcic^ m\^ btw ^^(itern fiel)c bei FranzeUn, De
Deo URO. Tlili. (). 7.
C^egen bic seutentia communis \)(\i man and) cingemenbet, ec^ fei ^.^. ^'j|:^ ^p^.
nmnöglid), auc^ bem (I'nblid)cn bic Qbec be^o Unenblidien ^n geuunnen, bat)eruunI^artin/Su;
muffe' jene ^bcc nuv angeboren fein. ^''" ^•"^"*^'"-
@in abäquater begriff bee Uncublid)eu läßt fid) aüerbing^o an^o bem
(^nblid)en nid)t gemiuneu; berfclbc ift für einen cublid)eu 33erftanb überhaupt
nnmöglid). Tagcgen finb mir gan,^ U)o()( im ftaubc, nom ©nblid)en auf ba«?
Unenblidjc ^n fd)licf3cu nnb nuv luui bcmfclbcn via analogiae et iiegatioiiis,
mie mir fpäter fel)en merben, einen inabäquaten, aber rid)tigen begriff
5U bitben.
§at man gefagt, man gcmiune beu begriff be^ @nb(id)en nur burd)
Limitation ber Qbce bcc> Uuenbüd)cu, fo oer()ält fid) bie Sad)e t()atfäd)lid) gerabc
umgefcl)rt. älMr crfcuncn ^ncrft bie eub(id)cn 1)ingc nnb il)re i^oüfommcu'
l)citen nnb gelangen oon il)ncn in ber uor^in (n.l62) angegebeneu ^^eifc^n einer
mittelbaren nnb analogen (£Ttenutui6 be^ unenblid) uolltommeneu 5Bcfeuio.
^^^011 bcn licilii^cu ^iNQtcvn voxxX> ®ott l)änfic} bcv Url)e[icr uuferer ©ottco*
crtcuutnii? (]cnauiit. 9)cit Uuvciijt unirbc jcbod) an^ bicfcu Stellen i^cfolflort, bic
(>kntc^ibco i'ci iin>3 aiiflotuncn. 5i>iclc biefer ©tcücii rcben nnnilid) noii ber über*
' n atiirli djcn ©otreecrfenntnis* , bereu Urheber allerb{m3!3 ®ott ift. ^n uielfad)er i^e*
,Vel)ung fnnii er aber oud) ber Url)ebcr iiuferer iiatürlidjen (>3ütte!;^erfeiintni!o genannt
tuerben, nnnientlid) meil er nn[ere '-Inn-unnft eri'd)affen l)at, meil er in ber natihiidjen
3d)öpfuncj [id) geoffenbart bat, meil er burd) U\\ concursus universalis nnb bic natür*
lidje ^-Pvoöibcuä ßu unfevcr natürlid^eu (äJotte^crfcnntni^ mitmirft.
(Motti'v^i'vfoniU
iii-
80 9.^011 i^ott ^clll Xvcicinen. — eiftcr Idl. 9>oii bcm (Siiicn Öiott. A. ^on b. (Sfiften^ ÖJotte«.
Tie n.Siviicfie ^^^* '''^^'^^^ '^"^'^'^^ gc(ef)vtc luib miil)ciiül(c '^cineiefül)rmu3 , 1on^e^l
@otti>^n"liint' Ieirf)t, ctnfttc!), faft imunnfüvürf) gelangt ber !l)ienfrf) ^ur ©rfcnntui^o (^ottcij.
nb5 ;;//^;f ""^ ^urci) feine gan^e 9ktnr unrb er ba^n getrieben, [omijl brndj i()re (>k'm,
wie bnrii) il)r (llenb. ^eruii3ge ber (^ottiiljnlidjfeit bnrd) feine il^ernnnft
nnb feinen freien Tillen ftrebt er nail) ber l)öd)ftcn 'ii^al)r()eit unb bem ()üfl)ften
(^Mite, ay feiner uoÜtominenen '3cligfeit. iDtit innerer ^J^otiuenbigfeit fnd)t
er bal)er nad) (>)ott, bi^^ er i^n finbet. Unb @ott ift nid)t fd)iner ^nfinben;
benn er ift jebcm na()e, nnb alleö in nn^o nnb anf^er nn^o gibt ^cngni^J uon
il)m: Fecit ex uno omne "^enus hominum inliabitare super imiver-
sam faciem terrae quaerere Deiim, si forte attrectent eiim
aiit iiiveniant, quam vis non longe sit ab imoquoque nostrum. In
ipso enim vivimiis et movemur et siimus. Act. 17, 26. 27. 28.
Unfere 3d)Uiäd)e nnb ^^lot aber briingt mh:< , ^n G)ott .yi beten, i{)n nm
Spiiic an^nfieben nnb feine iiMil)r()aftigfeit nnb (^ered)tigfeit anzurufen, mo-
bnrd) fid) bcntlid) bie natiirlid)e (^•nitteverfenntni^^ offenbart.
§ 16. il^üH l)cr (skiüif?l)cit i>cr nntiirüri)cu (Mottcvcrfcuutuie.
i8(}I. .s)ciuvid), 2)oc3matifd)o Ilicolocjic III § 131 ff. 143. 144.
if.f).
«JctmfuuMt bov I. 'I)ic (S }: i ft c n 3 bec^ bnrd) bk natürlid)c (^otteiSerfenntni^^ ge-
bad)ten m a l) r e n (^ 0 1 1 e ^o ift für bie natiirlid)e i^ernunft g e \v i (3.
^Tiev mar oon icl)er tatl)ülifd)e llber^engnng nnb ergibt fid) and) au^?
bem ilMitifannm: Si ([uis dixerit, Demu uiiuni et vcium, (Jreatorem
et Dominum nostrum, per ea, quae facta sunt, iiaturali ratiouis
liumanae lumiue cerfo cogiiosci non posse; anathema sit. L. c. II, 1.
@o fragt fid) aber , ob biefe Ö^emif3[)eit eine unmittelbare ober eine
bnrd) ^emeife 0 e r m i 1 1 e 1 1 c ober beibe-o ä^^gleid) ift.
Tic (suutfvtu; II. ilH'i()renb im ^Hnfd)Intl an 3d)rift nnb ^iiter nnb an bie beffere
!iult?mu'"lSi)üo antite, iuvbcfonbere ariftotelifd)e iM)ilofopl)io bie seiiteutia communis unter
^"^^btTsivriV''*' '^*''^* nn^meibentigen '^-^iÜignng ber ^tird)e bal)in gcl)t, baf] biv:^ X)afein (^otte^o
bnrd) eine ^Keil)e oon ^^Irgnmenten bemiefen merben fann, ftcüte bie moberne
i^l)iIüfop()ie bie .^raft biefer '^emcife oietfad) in "^brebe. l^'Jamenttid) in
'Deutid)Ianb lief? -^ a n t nid)t bie tbeorctifd)cn '^(rgumente, fonbern nur feinen
auf ein "J^oftulat ber praftifd)en il^ernuuft gcgriiubetcn fogcnanntcn moralifd)en
^emei^> gelten, l^er ibea(iftifd)e '}?ant()ei^^nnho, befonberc> ber § e g c ( 0,
erflärte bie tl)eüretifd)cu '^^emeife für ftid)()a(tig, aber nid)t für ben oon ber
'^elt oerfd)iebencn (^ott, fonbern für bac^ ber ^elt immanente nnb il)r ton=
fnbftantialc, abfointe 3i^efen. 5lnftatt nun bie fa(fd)e '|sl)i(ofop^ie bnrd) bie
lüa^re 3n befümpfen unb ^n ^cic^cn, ba^ bie l)erfömmlid)eu Ö^ottec^bemeife
üoügüttig finb unb nid)t ^^um ^?ant()eic^mu"? fü()ren, fonbern benfetben
strictissime miberlegen , gab man oielfad) , oon ber mobernen iIlMffenfd)aft
befangen unb ber alten fatl)olifd)en '-IiUffenfd)aft unfnubig, bie (^ottee^bemeife
prei^^, ja befiimpfte biefelben nnb fclUe bann an il)re Stelle ben übernatür=
lid)eu (Mlaubeu, bie natürlid)e Xrabition, ben seusus communis, bie ange-
borene (^ottec^ibec nnb ben natürlichen (glauben an fie, bie Intuition beo
Cntologivnuiv, ober man erfaub neue pl)ilofopl)ifd)c 2iifteme nnb barauf ge-
ftül^te ^ottevbemeife, bie, mie bei ,y e r m e c> nnb C>) ü n 1 1) c r allein gültig
fein follten.
'liefen mobernen >2i)ftemcn gegenüber l)at bie Äirc^e erklärt, ba^ bie
(^^•iften^ (^ottec> mflocinafione mit @ c lu i g l) e i t bemiefen merben faun.
(So 5unäd)ft, aber nid)t au0fd)ließUd) bem 2:rabitiouali0mu0 gegenüber, fo
K.
§ 16. 35on bor ßJeiripeit öcv natürlichen ©otte^evfenntnt^. 81
niic^ burd) ba^^ l^efret uom 11. Q^iiiil 1855, h(V$ oUglcid) bte ^efrf}ii(bigung
gurücfuicift , ba^o 5^eiiici^>tierfa()rcu ber ©i!)o(aftifer, nifonber()cit bc0 t)ei(.
Xfjonm^ unb bc^^ t)ci(. ^^3onaneutiira, füt)rc 511111 ^ant()cic^iiut!3 uub ^laturaUs^*
mu0. (Denzinger, Eiicliir. 11. 1508). (Tregor XVI. ()Qttc fdjon bm'd} ^efret
Dom 26. ^ept. löo5 bie öe^ve hc§> §erme)3 aud) au^ bem (^runbc cenfuriert,
lueil fie cntf}a(tc absurda et a doctiina catliolicae Ecclesiae alieiia
circa argumenta, qiieis cxistentia Dei adstriii confiimarique consiievit.
^af5 bivö rid}tii3c Genien nidjt 511m '^.^antljciiöiint^ ober ivgciib einem
nubcreu fal)d}cn Sijftciiic fül)ren faim, ergibt fid) übrigen^ fd)ou am bem
üom fünften ^ateranfon^it unb uom 33atifanum au0gefprod)enen (^(aubenc^fatj,
b a^ ein 3ß i b e r f p tu d) 5 m i f c^ e n 33 e r n u n f t unb Glauben
u n m ö g ( i d) i f t , foune nn^^ ber ©rflnrnng be^^ erftercn, e<o fei bte ^Inf-
gäbe ber '$()i(üfopt)ie, bic natürüdjen 53?a()rf)eiten, in^^befonbere hk ^mmateria^
iität unb Unfterblidjtcit ber Seele, 5U bereifen, ^ie ^e^uicifelung be^^
^aufatität*c^gefet3ce^ burd) 9tico(auc^ D. lUtricuria unir fdion tin 14. Qa^rl)un=
bert ccnfuriert luorbeu (n. IS).
'Ahiö iniobcfoiiDcvc bic jr()covic ^^ n () n 5 betrifft, fo (e()rt fic, bafs bie ©otte^beuieife i«»-
jinar einen abfolntcn @rnnb ber Ä^ett barthnn, nirf)t aber, ba^ berfelbe ein über= ^^'''°^"*'^ stni^n^.
iue(t(id)er ift. 3)er ^antl)ei^^ninc^ tonne baber nict)t Iebii]lid) bnrrf) biefe 33enHHfe, über=
banpt niii)t ^nrci) bloile^^ 3)enfen , fonbern im [el3ten (i^rnnoe nnr bnrrf) ha§ freiundigc
/^ünuabrtialteii Oev ani]ebürenen (i5üttC'oibce, ober, ma^^ ba§fc(be ift, bnrc^ ben natiirlidjen
(S^tauben an ('•'»ott überuinnben meröen. iTiefer (sUanbe fei infofern Hernünftig, a(§ er
bcnt fittlidjen '^^enmfuicin nnb ben Sebürfniffen nnferer uernünftigen i)catur entfpredje.
9(ber ber letzte (N^rnnb feiner (tieniif^bt'it liege in ber angeborenen ©otte^^ibec nnb ber
frcinnlligen ouftiinmnng ,^n Oerfelben. 2)nrd) bie fogenannten (s^otte^^bemeife mcrbe biefe
Wen)if3beit nid)t begrünbet, fonbern nnr für nnfer ^i>erftänbni-3 niiffenfd)aft(id) entluidett,
gcrabe fo mic bie tl)eo(ogiidje 2pefu(ation bie (Meniifjlieit ber (5)(anben§ge()eininiffe nid^t
begrünbc, fonbern nur ba^o inii'fenfd)aft(id)e ^.nn-ftanbni^o biefer bnrd) ben (i5(anben gelinffen
Ä^abrbeiten uerniittele.
Siefc !lbeorie Hnterfri)ei^ct fid) allerbing^o uon bem fa(fd)cn Snpernatnrati§mnö,
ber ade (Svfenntnii^ nnb ('')euii|3()eit lebiglid) anf ben übe r natu rli d)en (sManben ,^,n=
rürffiibrt, bec<gleid)en uon bem Xrabitionalic^mnsi, bem 3i)ftem Öamennai^', bem Onto-
(ogiömn^, fomie uon ber 'i'el)re jener 'Xbeotogen nnD '"|.^bifofopf)en, bie bebanpteten, bic
(S;'iften,^ (SJottCi^ fei eine vei-itas per se notti quoad nos.
2ie Unum()rbeit ber Änbnfdjcn 2;beoric liegt and) nid)t in ber iöef)anptnng, baf?
nnfer natürlidjci^ religiöfc^^ 'i^enniBtfein, ba^ natürnd)e Q^emiffen nnb attc t)öt)eren i^nter^
effen nn^ bemegen muffen, bic ©riftenr, (^otte§ freimiUig nnb nnerfd)nttcrlid) für \vüi)v
f,n l)a(tcn, menn mir and) bie miffenfd)aft(id)eii !öemeife nidjt genügenb ;,n erfaffcn nnb
bie ©inmänbc einer falfd)en Siffenfd)aft nid)t biin-eidjcnb ,^n miberlegen im ftanbe finb.
'^(ber barin irrt ^tnbn, Dajj er ben lel3ten C^jrnnb nnferer (s^ottei^gcmif3()eit in bem frei*
miUigen ?^nirniabrl)altni ober bem natürlid)en ÖManben fndjt, mabrenb er in 9tbrebc fteßt,
i)a§ 2^afein be>c* mm ber 'A'clt iierfd)ieDcnen CS)otte$ fönne on§ eüibcntcn 35ernnnftgrnn'
ben bemicfcn merben, nnb biefe ^öemeife nnr al^ nernün'tigc ^ermittelnngcn jener nn==
mittelbaren natürlid)en ÖManbenögemif3bcit uon (^otteg 2)afcin gelten laffcn mitt. 3)cnn
mic tijnncn biefe iPemeife bci'$ ^er)"tänbni!5 ber Übermettlid)feit Ö^otte^ nermitteln, nnrnn
fie gän.^lid) anfjer i'tanbe finb, biefe Überme(tlid)feit bar,5ntt)nn!
dJlan bot einen mefentlid)en '^^orgng biefer Öebre barin gefnnben, ball fie nadjlueift,
uidjt nnr ^a§ tbeologifd)e, fonbern and) i>a§ pl)i(ofopl)ifd)e ii>ii"fcn bernl)e in feinem lel5*
ten ®rnnbc anf nnmittelbarem (^lanben, jeneio anf bem übernatürlid)en, biefe^o anf bem
natürlid)cn. 5(Uein gcrabe barin liegt ein nener boppelter ^rrtnm biefer 2;:bcoric.
1. 3ii""d)ft tnrgt fie nändid) in fid) bic (S3cfal)r einer 35 e r m i f d) n n g bcö 9ktürlid)en
nnb Übernatürlid)cn nnb einer ©ntilellnng be^ rid)tigen 33egriffex" bcg übcrnatür*
lid)en (^lanben§, ber nid)t in einem nnmittelbarcn ^■ürmaf)'rl)altcn , fonbern in ber frei*
miüigcn, aber and) ucrnünftigcn Untermerfnng nnter bic ^Intorität bcftct)t.
2. dlod) größer aber ift ber 9kd)teil, ha^^ litnf)n mit ber üernünftigcn, anf (£t)i=
benj bcrnbcnbcn ("^emif3()cit ber praoambula fidei and) ben ©rnnb ber motiva credibi-
litatis nnb fomit bie notür t i c^ c SSoran^^ f et} nng bc§ ü bem otürUd)cn Ö5(an=
benö jerftört.
ipcinridö'^uppevt, itompenl)ium bev Xoflinatif. Q
82 '^nm (s^ott ^ol^ 3^rciciiicn. -- @vftcr 3'cil. 'i^'on bcm ®incn (SJott. A. ^i^on b. (Jviftcn,-^ (^ott^^.
/'•■•.. TTI. ili}cnn luir mm fcftl)aUen, bojl bai:> ^afein 0)ottcc^ au? ^cr^
%'ov'^^SVr' niinftQrüiibcu mit (^cunßljcit bcuncfcii mcrbcii faim, nuh |omit Onnt iud)t
*''^^"^"-- bloil geglaubt, foubcru aurf) pl)ito)opl)i|d) gcuniflt mirb, fo ift uor allcui, mic
bereite^ t3C|ai3t unu-bc, barau äu criuucru, bafs bic uatüi1id)c Übcr^cuguug uom
^afciu Ohittc^^, unc fic alle l^jicufdjcu tcik^ auf (^3vuub ciucö ncruüuftigcn
5lutüritätc>g(aubcuc>, teile auf ^knnb eigeuer (Siufid)t befil3eu, nou bei* ge=
(cl)rtcu iHMiHMvfül)ruug uuabljiiugig ift, nub ba|l cv uidit blof^ ciuc Bimbc gcgcu
bcu übcruatürlidjeu C^)laubcu, fouberu and) gegeu bac> uatürlidje 3itteugcfel3
ift, bac> "I^afciu (>3otte!o ,^u (eugueu, ju bc^meifelu ober bic^ ^ur (Sr-
briuguug uüffcnfd)aft(id)er ^-Icuicifc babiugcfteüt fciu ^u laffeu. T^er pofi-
ti\)i ä^^^'^U'^I/ ^^^i^' .'^eruicv il)u uioHtc, ift bal)cr nid)t blofl nuf bcui (53c=
biete bev überuatürlid)eu (^Haubeuo, fouberu aud) auf bem bcr uatürlidjeu
Oieligiou uub 2ittltd)teit ueruierflid). .pier une bort ift baljer uidjt eiu
exameu duhitaticinnj fouberu ciu exauieu ((oifirntativum, ober U)ic uiau
and) fagt, uur bcr uietf)obif d)e ^^veifel erlaubt, uub kbig(id) iu bicfeut
3iuue merfeu bic d)riftiid)cu "l^liilofoplieu unb Tl)eoIogeu bie ^-rage auf:
utium Deus sit S. 'J'h. 1 q. 2 a. ;>'.
170. IV. 33eoor bic 5;;i)co(ogeu bic eiu;>elueu iBeuieife für bac^ Xafciu
un m mlS' l-ir ^^^ erijrtcru, mcrfcu fic bic i^^vacic auf, ob bas^fclbc ciuc uu mittel bar
beute ^iMiDviH'it cui beute '^Mihrheit, ciuc vei'itas ner sr nota fei m\b bec^hatb teiuec^ ^c=
tiiioud sc. uicl)t I f ' ^ I I / '-'
(iuo;ui MOS. meifec^ bcbürfe. Tic seiitentia eoNmuotis et cerfa autuun'tet : ^i'lUerbiug^
quoad sc^ mii hLv:^ Tafeiu Okittec^ iui '^^egriffc (^3ottcc^ liegt, inib bac^ ift
bac^ 'li.Hil)re iui outologifdjcu '^^euicife, uid)t aber and) quoad nos y mic bic
^2(ul)äugcr bicfec^ '^euieifeo uiciucu. ^er begriff (Mottcc^ alc> bc«? actus
purus ift uiiuilid) feiuec^uiegv luie bic erfteu '^Hn'uuuftpriucipieu lum uoru-
l)erciu uub uuuiittelbar ciucui jcbeu eoibeut. ^^(bcr aud) bic (£iubcu3 ^icfe^
;5Öegriffec> uorau-ögefc^^t, fragt cc^ firi) für \\\k^ , bk mir C^ott uid)t fd)aucu,
ob biefeui ^^^egriffe aud) bie 'iiMrt(id)fcit eutfprid)t. T^auiit mir bic^> crfeuueu,
bcbarf ec> eiuer 1^cuumftratiou (wk-^ bcu Tiugeu, bereu @;rifteuf> \\m cin=
beut ift.
Tac^ Tafciu C^)Ottec^ tauu alfo uid)t burd) ciuc tlemoiisti'atiu propter
(juid ober (( prion y uod) a\K^ bcui blojlcu begriff (^ottcio, um« uiau aud)
demonstratio a sinndtanco c^nmwwi l)at, Uml)l aber a\h:^ bcu ili^crfcu G^ottCfo
ober a posteriori ober burd) \>k demonstratio (piki bcuuefeu merbeu:
Duplex est demonstratio. Tna quae est per causam, et dicitur
jtropter quid, et Imec est per priora simpliciter; alia est per etfec-
tum, et dicitur demonstratio qui(t^ et liaec est per ea. quae sunt
priora quoad nos. Cum enim etfectus aliquis nobis est manifestior
quam sua causa, per eÜ'ectum procedimus ad Cognitionen! causae.
Ex quolibet autem etiectu potest demonstrari propriam causam eins
esse, si tamen eins etfectus sint magis noti quoad nos; quia cum
elfectus dependeant a causa, posito ett'ectu, necesse est causam prae-
existere. Tnde Denm esse secundum quod non est per se notum
quoad nos, demonstrabile est per etfectus nobis notos.8. Th. 1 q. 2 a. 2 c
§ 17. ^ic i)cr;ri)icbcueu iöeiucifc für baö tafeln GJottc^?.
^M^l. .S^cinrirf), Xoi]mQti[d)c 2:^cologic III § 145—150.
I. Die ciuäclucu (^ottc^bcmcifc b.crul)cu auf ber ant" bcr (Srfal)ruug
uub beut rid)tigeu l^eufcu geuiouucueu ©rtcuutui« bcr (^cfd)öpfe, il)rcc>
äi^cfcu? m\b il)rcr Crbuuug, foiric auf bem ä$cruunftfd()luffc, bag bk (^c=
171.
I ie «^uUtevbe
un'iü' im ailni'
meinen
§ 17. 2)ic licri(l)icbeucn i;>n*ii)ct[e für ba§ Safein (3otk§. 83
l'd^öpfc imb bic gefamte p^t)fi)rf)e imb moran[cI)c 23?cItovbmtng bic (Spften^
(^üttc0 ak^ il}rer crftcn Urfiuijc m\b iljvcv kitten |]iele!3 5uv ^oraiiofeljimg
l)abcn. So cinbent bat)cr bie ©^'iften^ mib ^iontingenj ber (*»kfrf)üpfc tft,
cbcnfü cin(eiid)teub ift auf (^xnnb btefes* ©d)hiffe0 ba^^ 'unfein (S^ottc^3.
,f)icrau<o folgt,
1. baf3 fo oiele 33eircife für bat-' "I^afein ©ottee^ möglicE) fiub, aU c§
iicr|rf)iebene i^jcfrfjopfc imb frcatüi1irf)c Ovbnungcu gibt, alfo uamciitüd)
mctapl)l)filrf)c, pl)i)ftiii)e imb moratifiijc ;
2. bat3 jcbcr bicfcr ^eiucifc geeignet ift, ba^i 'Befen ^otte^" ooii einer
befonberen «Seite aii^^ ^u be(eniJ)ten. ^nfofern, nämlict) in ^cjic^nng auf
eine immer nonfominenere ©rfenntni^ bes* gött(id)en Sßefen^^, ergänzen firf)
bie üerfrf)iebencn (S^ottc^^bcmeife cinanbcr. T)icfe (Srgnn^nng ijat alfo nid)t
bcn Sinn, ak^ ob ber einzelne ^emei^5 für firf) allein nngenügcnb iDÜre, bie
(S^-iftcn5 bcc^ U)al)ren (^otteo bar^ntliim; jeber biefcr iöeiueife bemonftriert
inelmel)r ba-o I>afein bt§ üon ber 3Belt oerfd)iebencn ii>cfem^, in beffen ^e^
griff alle göttlid)en (Sigcnfd)aftcn implicite entl)alten finb.
11. IMe einzelnen 0^ottec>beuici|c laffcn fid) l)anptfiid)lid) auf folgenbe
^nrütffiiljren :
1. gaf^t man bav '-li^efen imb bie allgemeinen Seinc^bcftimmnngen ^^i* Tic uu-muri
natürlid)cn Tingc in-o 5(ngc, fo ergeben fid) baran^o bie iicrfd)iebenen meta- fdim ober h^ö
pl)l)fifd)en ober t\vömologifd)en ^^Irgnmcntc. (s'X?Ä>.
(STfabvnng nnb ocniünftigev T'enten tonftaticren , bay^ alle Dinge be^^
Uniocrfnmv t o n t i n g c n t c unb e n b 1 i d) e Snbftan,^cn finb, imb bafs ba^^
gan;)C llnioerfiim nidjtv anbcrev ift alc^ ber Inbegriff biefer nad) einer be-
ftimmten Orbimng mit einanber uerbnnbencn Tinge nnb bal)cr felbft fon =
tingent unb cnblid). Qm '-ll^efen be^c^ .Siontingcnten nnb (Snblid)en aber
liegt e^o, ben (^rnnb feinec^ Seimo unb aller feiner Seinobcftiminungcn nid)t
in fid) felbft 311 l)aben. 'I)al)er fel^t feine (S^'iften^ bie ©;ciftcn5 eiuev anbern
^il>efenr^ oorauv, bac^ an^o fid) felbft nnb burd) fid) felbft ober ab =
folut ift.
Die einzelnen "iürgumente, mie fie ber l)eil. Xl)oma!? 1 q. 2 a. o an=
gibt, finb mir Specifi^ierimgen biefev ^^^ciueifc^o.
a. '^tn bie Spitze ftellt Xl)oma^o alv pritiKt et manifestior via ba^$ -5.^,^. s)/^,|;';i., ,..
ariflotelifd)e ^^Irgnincnt e.r motu. Qu bemfcibcn ift, menn and) ^nniidjft, ~ motu.
fo bod) nid)t aiivfdjlicfslid) an, bie med)anifd)e, fonbern an iebe, and) bie
nitale, leiblid)e mic geiftigc, 33en)egnng ^n beulen.
Qu allen Dingen ift ^UMüegung ober, wxvS ba^felbe ift, ^eräu =
b e r u u g ober , \mv$ nneberiim bac^fclbe ift , ein 3ß e r b e n , ein Ü b e r =
gang u 0 n ']? 0 t e n 5 5 n m 21 f t , oon einer bloß m ö g 1 i d) e n 5U einer
11) i r ! l i d) c n 53emeguug ober Xl)ätigfeit. 9tuu ift c§> aber unmöglid), baf?
ctuni« in b c r f e 1 b e n ^ e 5 i e l) n n g nnbeinegt unb bemegt, tl)ätig unb
leibenb, feieiib nnb luerbeub, in potentia unb in actu ^ngleid) fei. (&§>
fann bal)er b^v$, ume in ')3oten5 ift, unb foioeit c§ in '^}>oten5 ift, nur burd)
ein anberev, biv:-> 51ft ift, nnb foioeit ee 5lft ift, am ber blogen fokw^ ^imt
9(tt, äur 3iMrtlid)leit gefül)rt merben.
::^ieberum aber ift e!3 unmöglid), alle 33emegung auf eine uncnblid)e
^Hei^e ober auf einen ^reiolanf bcmegenber Urfad)en 5iiriuf5ufül)ren, fo ba^
A oon B, B nou C unb fofort in infinitum ober x\ oon B unb B oon
A bemegt luirb. Dal)er feljen bie bemegten, fid) oeräubernben, lucrbenben
Dinge ein äBefen oorau^, bae felbft unbeipegt unb purer Ütt, bie abfolute
6*
84 ^>on (^)ott ^clll^lTieincu. — (^vftcv Xeit. inin bcm einen (siott. A. Ihm h. (Jnftcn,^ (^iottc^.
Urfnrfjc aller 33cu)cgim9, nllcc^ Sikvbcnc^, aller ^k-ränberiuiö ift. ^iefc^^
^^efcu ift @ott.
iTi. 1). ^icfdbc ^lHif)r^cit crc^ibt fid) am bcm ^mciten t[)üiniftiirf}cn 5(r=
ni?ionr^!-nus'ar ouiiicut cx rutime causae efficientis ooii einer anberen 5citc. @c> ift 3ll)at=
.•niri.niis. -^^^^^^^^ j^j^j^ j,,~ 1^ j^j.j^ I)iiic{cn biefcr ^>clt eine Üieil)eufo(gc jetiinbiircr Ur^
fadjen o^\ht, ha ein ^in^ bie bciuirfenbc Ilrfad)e cincc> anberen ift.
'ilinn tanii aber niditc^ fid) fclbft ()eriiorbrin9en; benn umö nod) nidjt ift,
tann aiidj nod) iiid)t luirtcn. Tarnni ift ein oirfel cjec^enfeitig fid) uernr^
fad)enber ringe nnniöi^lid). ^on einer (I'r|d)einnnt3 niiiffen mir bal)cr anf=
fteigen ßu einer oon biefcr oerfd)icbenen Urfad)e, bie luicber uon einer
anberen Urfad)e beiuirtt ift. 3d)(ief5lid) muffen mir ^n einer erften Urfad)C
gelangen, bie mir Urfad)C ober abfolnte Uriad)c ift. Tiefe Ur)ad)C
ift i^hiAi.
?lber gibt e^ nid)t einen regressus in intlnitnm, fo ba|l mir an eine
erfte nid)t oernrfad)tc Urfad)e überl)anpt nid)t gelangen?
OL. ib^ollte man bie OJiöglid)teit einer nnenblid)en 9{eil)e fefunbiirer Ur=
fad)en angeben, fo feigen alle biefe llr|ad)cn, bie fiimtlid) felbft 'ÜMrfnngen
finb, nnb nnter benen feine ol)ne Uriad)e ift, inegefamt anfun'balb ber nnenb^
lid)en ')ieil)e eine Uriad)c ooranc^, bie fclbfi nid)t ii^irtnng ift. (^Mbt ec>
alfo eine nnenblid)e ^)i\Ml)e fetnnbiirer Urfad)en, fo ift eine nid)t iiernrfad)tc
Urfad)C erft red)t notmenbig, ba fonft für bie ganje Ülei^e feine causa
siifficiens iiorl)anben märe.
ß. :?lbcr nad) ber rid)tigen 5hiffaffnng ift eine actn nncnblid)e 'Jicil)c
enblid)er Uriad)en nnmöglid). Ü^ol)I finb i'ie in iiitlnitum iiermel)rbar, aber
eben bevl)alb fönnen fie nie ,yi etmac> actu llnenb(id)em merben. Taber
tonnen and) bie anf einanber folgenben ^Jeitniomente nid)t eine loirflid) nnenb^
lid)e ^Hcil)e bilben, fo baf3 bie ^^]eit, mie grof3 fie anii) immer lei, notmenbig
einen 5(nfang l)atte.
5lnd) bie moberne 5iatnrmiffenfd)aft 5eigt, bajl bie ili^elt einen Einfang
()atte nnb nid)t emig ift. (Mn tbcriet fd)rcibt t)ierübcr:
„9(llc 9tatnvpro,^c[[c lucrbcn bnrd) UniinU oon potcntialcr CSncvgic in aftnalc nnb
nnuicfclivt, nlfo luni 3pannfvaft in unvllirfic ^^ciucgnni] nnb nnuicfcbrt ober uon einer
ii\niicgniuvoforni in eine anbevc eiini)iilid)t. lli'od) ben (SlQn[in!?'fd)en C^kM'el^en, lueldio
3nnari)ft bie ^i>ärnie ,^nni ?(n^c^ancj^^pnnft nelmien, ifr ober ein üoUftänbiger ^iMidnniiab
ber einmal uerinanbelten .^raft' ni"d)t möglid). Te^balli mnü ber 5>orrQt iion lelienbiger
Mrnft in ber Seit einmal er|d)öpft merben, fpeciell aller Unlerfd)ieb ber ^"tenfität ber
^^^M'iuegnnc] in ber fdjlief^lidjen i3leid)en Sürmeliemegnng aller 5ltonie nnfgeliobcn merben,
e<o fei benn, ^a\i ber firafmorrat ein nnenblid)er luare. -Tie^ ift aber meber mirtlid)
nod) möglid), nnb menn e^ mirtlid) märe, fo niüf?te bie nnueränberlid)e Uriad)e ber ^t--
meiinng," an^ meld)er alle ft'raft in ber ^3iatnr refnltiert, eine nnenblid)e slraft beim erften
5lnftoü" entmirfelt haben, alfo i'elbft nncnblid), b. l). (^Unt fein. ?lber ein nnenblid)er
93orrat üon ^raft ift in ber nuUeriellen Seit meber möglirf) nod) mirtlid). 5)enn ba
alle traft berfelbcu Hon ber 90?affe nnb ö^cid)minbigteit ibrer 53emegnng abl)üngt, fo
fet5t ein nncnb[id)er Üraftborrat eine nnenblid) grofje ?J?affe ober eine nncnblid) grof^e
@efri)minbigteit boranc>. ^hm ift aber offenbar bie 9}?affe be^> Unioerfnnii^, bie 5ln,^abl
ber ^^Itonic, nid)t nnenblid), ba bie leeren ^7{änmc bie 9J^öglid)feit gröfjercr iO?affen .^eigen ;
nnb bie (^cfd)minbigfcit ber ?3iaffen i)"t felbft in ber j'tärfften (Srregnng, t^K mir fennen,
in ber @onncnl)itJe, eine cnblid)e nnb nnm e^ fein, ba ein Jrlörper öon nnenblid)cr ®c*
fd)minbigteit einen beliebigen enblid)en 9ianin im 5(ngenblicfe, b. l). ol)nc Seit bnrd)lanfen
tonnte, "ma^o abfnrb ift. §at alfo ber SeltpragcB eine enblid)c 5)aner, fo mirb er nid)t
nnr nad) enblid)cr 3eit ablanfen, fonbcrn l)at aw&i uor enbl ic^cr 3e it onge=
fangen." 5)ie Xbeobicec. S. 9.
17. Die licvfd)iobenen 5^cuun[c für ^a^^ S^afoin ®ottc§. 85
c. ^ic|c(bc ilHil)r()cit irtrb burd) baö bvittc 5{rgunicitt ex posstbili ^ hö.
et necessario öon einer nnberen Seite in ein norf) l)e((cre^o Öirf)t gefel^U. ^n '^JiossTbifi'et '
allen Thingen bec^ Unincrunnc^ ift ein realer Unterfd)ieb 5nnK()cn ll\'ögtifl)= necessario.
feit nnb 3B i r t" t i d) f e i t ; benn a((e "^inc^c, bie entftet)en nnb oergcI)en,
tonnen fein nnb nid)t fein, nnb ^unir getjt i()rer ^Mrttid)feit bie ÜJii)gUd)teit
lunan^o. iH^as baf)er nid)t notluenbitj iinrfüd) ift, ift einmal nid)t mirflid)
geiuefen; uiirflid) umrbe c§ bnrd) etiuac- 3S>irflid)e'o ; benn Mnv$ moglid) ift,
tann nnr bnrd) ^^irt■lid)e^^ mirftid) luerben. I^a ec^ nnn feinen regressiis
in infinitum gibt, fo ift ec^ flar, ba^ bie fontingenten 3[9efen ipebcr
unrtlid) nod) niögtid) nniren, menn ec^ fein notmenbige^o 3I?efen gäbe, b. l).
ein 2Befen, beffen 3Birflid)feit feine blotje ^Dtoglidjfeit iiorl)ergel)t nod) uorljer^
gel)en fann , fonbern beffen ii> e f e n l) e i t a b f o l n t e 5B i r f l i d) feit,
((cfus purus, ift.
d. I>a^5 *?Irgnnieut beo Doctor Angelicus ex diversis gmdihus per- ^^^ ^^l^^(\^,
fectlonis bemeift (^ott anc^ ben enblid)en i^oUf omnienb eiten berdivcr.^isgvadi-
Dinge alc^ ba^o nnenblid) null f omni ene ^^^efen nnb bie causa ^^jY^;>i-^"' ^fis^;'''^'°'
pku'is et efßciens aller bicfcr enblid)en ^ollfommenl)eiten.
'-llMr merben e^o am einfad)ften fo faffen: '^(lle Dinge l)abcn ein oer==
fd)iebene0 l)(af5 uon ^^olUommenbeit ober, unvo bac^felbe ift, oon Oiealitiit,
Don Sein. Dav fcl^t aber ein ^llkfen Doran?, tac^ ii)nen biefer> llJiaß inni
^ollfommcnbeit ober, unvo ba^ofelbe ift, non ^Kealitiit mitgeteilt, aber felbft
feine 33ollfommenI)eit ober fein 3ein nid)t nad) einem beftimmten 'Maf^c
empfangen l)at, fonbern bte 55ollfommenl)eit ober bac^ Sein felbft ift, nnb
be>öl)alb bao Urbilb nnb bie Urfad)e aller 0)rabe ber il>ollfommcnl)eit ; mit
anberen iiHn-tcn: bie »-ntia />er purtici/Hiftonenf feüen bov ens impart'wi-
patum uorany.
^n bell bi^ol)cr bclvarfjtotcit X>(ri}uiiiemcii ift oqc; foiitiutjeute Sein in <ihstr<ivtn
\\\§> 3I11C10 ni't'aüt. lüiau tann aber bicfo iHvflumcurc aiid) auf öic ton treten C^efcljüpfe
aiiinenbcii, iiioMivrf} fic Dann flau', lieloubers! eiulciirfjtciib luerben. ©ü tann man ,^. "i-^.
,',eiflen, x>a]^ firf) bie 'i^ouiciniiui iiiici Crbmnuj ber .S^iniineU^förper ol)nc einen erften i^e-
mccjer nnb Crbner nidjt erfüiren löHt, baf^ bie (Snt[te()nni^ ber Or^ant^inen ol)ne eine
erfte ]if)öpferifd)e Urfndie immöglid) ift, ha^ btvo tV'iftUl^' \'eben m^S beut bloH ortianifdien
nid)t abgeleitet merken fann n. bg(.
e. Dav (/r(//fH/e)iff(hi e.r (jHbcfiKdione i'ertini bemetft auv ber ')3 1 a n^ ^ .,'''•..
m ä 13 i g f c i t nnb ^y m e d m [\ ]i i g f e i t ber f r c a t fi r l i d) e n O r b n n n g im Vn^j^^nSoiK'
groJ3en mie im fleinen bie ^TJotmenbigteit einev nnenblid) me ifen, aber ^■''^''"'^•
and) freien, 3^^^*-'^^ nnbOrbnnng fel^enben Url)eber>o nnb -Hegiererc^
Tiefer ^^eiueie, ber and) ber p l) l) f i f 0 1 b e 0 1 0 g i f d) e ober t e l e 0 1 0 g i f d) e ge*
nannt mirb, ift befonberc> popnliir nnb bem gefnnben ^JJienfd)enoerftanb leid)t
einlend)tenb. Dal)er mirb er and) in ber l)eiligen Sd)rift nnb tum ben
Tätern oor^ng-^meife angemenbet.
Da*? ';?lrgnment rul)t anf bei nid)t bloß bem nnbefangenen ^eumfjtfein
mit nnmiberftel)lid)er (*>)ematt fid) anfbrängenben, fonbern and) uon allen
grof3en Denfern nnb in^obefonbere oon ber 91atnnüiffenfd)aft anerfannten
2:i)atfad)e, bafl bnrd) alle ^Kei d)e ber 9^atnr , im gröfjten mie
im fleinften, im ganzen mie im einzelnen, eine anf l)öd)fte
3iiierfmiif3igf eit b egrünb ete Crbnnng l)errf d)t, eine Orbnnug,
bie and) in ber (Snt micf lungc^gef d)id)te ber^^atnr fid) offen*
b a r t. Diefe Orbnung fann aber n i (^ t in b e n oe r n n n f 1 1 0 f c n D i n g e n
felbft, fonbern nur in einer allnmfaf f enb en nnb alle Dinge
SG 5Pon (^ott bcni Tvcicincn. — (Srftcv Jcif. ^^on bcm @inen ®ott. A. 9?on b. ©^-iftcn;, (Mottc^^.
i^rein gnnscn ilBcfen naii) bcf)crrf rf)cnbcu nnb bcfttmincubcn
f)ö(f)ftcn 3$criiunft, b. l). in (55ütt, bcm uucublirfjcn ^kiftc il)rcu
(Bvnnb 1)11 bcn.
©ig läßt fid) bicfcc^ xHrgumcut bcfämpfcii burrf) V c ii ci lui iu-\ aller
^^^mccfmäßigfcit imb bamit nücr Orbnimg in bei "Olaim ober bmcl) bic ^k^=^
l)aiiptinig, bic Orbmmcj fei biK" %kob\iU bcc> 3ufalU>, b. l). bcc^ ab|oIut
^^crmnift^, ^MKä- nnb Orbniingc^Iofcn. 53cibe ©iminiiibc iuibcr|prcd)cn jcbod)
bcu cnibciitcftcit 5rijat|'ad)cu imb bcr gcfunbcii ^^-ntiiuft. ^kruft innii fid)
aber ,^ur (Srftänmg bcr Orbniuig ani bic iinmanciitcn Prüfte bcr
W a t c r i c ober auf n o t m c it b i g ui i r f e u b c '>i a t ii r g e f c 1^ e , f o mad)t
man ba^o ^lun (Srfläningc^gruube, \m<'< ertliirt luerben foü. 'A)af3 aber bic
paiitl)ciftif d)e b c r ))l a t u r i iii m a ii c u t e u u p e r f ö n 1 1 d) c ob e r b c ui u ß t=
lofc Vernunft ba>^ gan^c uninberbarc llnioerfum au^geiinrtt l)aben fofl,
Uicrbcn el)rlid)c *il?aiitl)cifteu uioI)( felbft nid)t glauben.
^a^o 5Irgnnient am bcr 5?aturorbnnng mirb nod) nic{)r inc^ ^id)t ge-
ftellt, uieun mir bebentcu, baf^ in bcr gau^^cu l^hitur uid)t nur ftreugc
(^cf e^utägigf cit nnb luruüuftigc 3^^^<^^^i"iif3^ H^f 1 1, fonbern and)
CTue mit oufaU nnb 5lMUfür nid)t ^n iiermed)fclnbc nnermeillidjc ^reil)eit
I)crrfd)t, fouml)( in bcr il-^eftinnnung bcr ;\\ck, alv in bcr iinil)! ber 'JJiittel.
Taburd) fteUt fid) bic '3taturorbnnng aber ab:-> ein 3i^ert bcr l)öd)ftcn uub
frcieftcu .^tnnft bar unb offenbart niiv fo nid)t blofi bic ^^ er nünf ti g f ei t,
fonbern and) bic ^M'cil)cit il)rev Url)cberc>.
Tic S)irt)to -• -^'^^ ^^^^- ^'^^' Pbl)fild)cn ii'eltorbnnng hifn fid) bac> l^afcin (^ottc^>
^f^j ;^^i;'"rtKiuic and) anc- bcr in bcr (>)efd)id)tc bc{< iy(enfd)engefd)lcd)tec> fid) offcnbarenbcn
y»ieL'''rüv bQ"gi5ttlid)cn Leitung bemcifcn. (5^o offenbart fid) niimlid) in bcr gcfamten ^c=
raicin (^)Pttov. ^^ji^j^^ cii^ mcifcr nnb l)ei(igcr ^^lan, ber meber ani:> bcm pl)l)fifd)cn 9^tatnr^
ianf, nod) anc^ bcn ?(bfid)tcn nnb ^anblnngcn ber Ü]icnfd)cn, fonbern nnr
an^o einer beibe bc()crrfd)cnben göttlid)cn i'citnng crtliirbar ift.
"am oollfonnncnftcn offenbart fid) biefer göttlid)c '^in-ttplan in bcn
übernatür(id)cn ili^ertcn Ö)ottec^ , infofern fie n a t ü r I i d) e r f e n n b a r e
^t)atfad)en finb. ,V>icr()er gcl)brcn bic C^laubmü r bi g tei tiobeme i f e
für bic üb crna tiirl i d) e Cffenbarung- bic ^AHtnbcr, bic (Erfüllung
bcr 3Bciefagnngcn, bic Js'ül)rnng ©ottcei im 5l(tcn 33nnbe, bcr (5t)araftcr, ba^:^
?eben nnb bic ^batcn Cil)rifti, bic (shuinbnng, ($r()altnng nnb '^(nc^brcitnng
nnb bic ^TÜd)tc bcc^ (il)riftcntnmv nnb bcr 5?ird)c, bic (£'igcnfd)aftcn bcr
letzteren -— , bic bic übcrnatürlid)e ^Offenbarung C^hntec^ nnb bal)er fclbftucr
ftäub(id) and) bic (i:;i-iften,-; (^ottci^ bcmeifcn unb feine (Sigcnfd)aftcn offenbaren.
^ie in ber @efd)id)tc ber gcfamten l'ccnfd)l)eit offenbart fid) bic
$S?irt"famteit bcr uatürlid)cn unb übernatürlid)cn 'i^rooiben^ and) im cin^ einen
'JJi e n f d) c n l c b c n , in bcr (>5 c f d) i d) t c b c r g a m i l i c n unb a n b c r c r
mcufd)lid)eu i>crbi Übungen. 5lud) l)ieraue^ ergeben fid) nmunigfaltigc
'^^cmeife für bac^ "Tafcin nnb bic ^Hn*fel)ung rs)ottcc>. 3old)e befonbcrc (Sr^
fal)rungcn bec^ 3d)nl^Acc> unb ber liebeooUcn Leitung ober ber 3trafgcrcd)tig=
teil (^otte^^ finb oft bic mirtfamften Slngununitc für bicienigen, bic biefclbcn
an fid) ober anberen erfal)ren. 33gt. Aufjust., De vera religione c. 25.
_^. ^"i'- ^ CS)cgcu ba§ '^Ircjuincnt am bcr p()t)fifd)cn Cvbmini] in bcr 9cotuv iinb bCv
^Jl^,^'-"^^',^}!^ ^JJ morali[cf)cn Ovbniiiiß, "in bcr (^5cfcf)icf)tc luirb al^^ ^auptcinmaub bic (Sj-iftcn,^ bcc!
iuio^5 in bin-'53öfcn unb bci^ Übclio in bcr i!\?c(t uornfbrafiit. Ter (ici(. jT^onm^^ hat bcnfclbcn
'O'oiit. nUo fornnilicrt: Xa (Nknr uncnbliil) iiiu ift, tonn nid)t^ ^öfcx-^ crifticrcu ; nun ober
c^ifticrt ^^ü)c$, alfü gibt cö feinen (^)ott. S. Tli. 1 (i. 2 a. o.
ISO.
iv iiiovalifilu'
§ 17. Tic mn-fcfiicbcncu ^.^oiucifo für biiy Tafein f^iottc^'. <^7
3ii bi'v Vd)vo uom Uuipvimg bcc> ^nifcii uub uou bcr ''^.H'ouibcu,^ luivb bicfcv Criu=
uuiiib foiuc nonftäiibic^c Vöfuug fiubeu. .^icr foü niiv bovniif aufmcrffnin iicnuu1)t
UHTbcn, ball au§ bcv lS;L-iftoit5 bc^^ ^^öfcn uic(iiui)r ein neneo -.Hrgnuient für bic (S^'iften,^
(•»iotteC' evbotuMi uurben fann. Tenn aln3efe()cn bauen, baf? ba-J ntovalifd) iiHife, mio mir
i^leid; fe()en uiovben, bas; Xafein (^^ottes uoran?fct3t, beiucift nirf)t§ fo fel)r bie .STontini-jonA
beu Sini]e, alc^ ihre Tefcftilnliriit, nnb offenbart fiel) in niii)t$ bic :ütarf)t nnb illHMöHieit
@ottc^^ fo fetir, al'ö in bcr 5(rt nnb Seife, mic biefc pt)i)fifcf)cn nnb fittlirf)en Übel bcr
alU-jcineincn Crbnnng nnb bcni (^hitcn bicnen. So antwortet onrf) bcr f)cil. Tf]onw^ mit
ben Aborten bcs ()eil, ^(ni^nüinnö : Dens cum sit summe bonus. nuUo modo sincret
aliquid ni«ili esse in operibus suis, nisi esset adeo omnipotens et bonns, ut bene
faceret etiam de malo. L. c. ad !"''••
o. Ter '.Hnc^brncf ni or alifdic^^ ?lrqnnicnt nnrb in qan,^ uerfd)icbcncni Sinne
, j ,-v . .. ^, . •' .- .» '1 I / ^ _, j-^ UHU Ulli
i"jebrand)t. ^ ic altern 4.()eolo(ien üer)tcl)en barnnter ntei)tcn^o ba<5 nnten .^t octradUcnbc (suiitcviimici
ariiumentum ex cnnscnsu i)(»pnIorum, anbere, nanuMitlid) bic nenercn, hcn 'i^cmeiiS bcr
l^riftcn,^ (*'>ottec> aw-:-> bcr (iriften^ beö 2itteni-\cfel.u^^ nnb ber fittliriicn 'in'rantmortnnii.
3n biefcm Sinne, in beni mir cy t}icr anffaficn, ()at c§ fdjon ^Hainmnb uon Sabnnbe
entmidclt. i^an] fa(fd) aber ift bcr moralifdjc iBcmeis^ Hantf>, bcr bie il'al)rf)cit noni
Tafein (s^otte^ nnr al^ '|^oftn(at bcr praftifd}cn '-Inn-nnnft bctradjtct nnb o()ne tbcoretifd)e
('»iemifsbeit ben (^^Manben an biefc '^v.'ahrbcit für nöti(] bä(t, meil bcr "il^hMifd) ohne fic
nid)t nunalifd) banbeln fönne.
^^Un ciufmijftcn läflt fid) ^(^^ luoralifdic :^(ri"juiiicnt fohicubcnua|lcii
faffcn: (5c^ ift eine für jcbc i^cfmibc ^Hn-mmft uon uornlicrciii abfolut gciiiiffc
ii.Hil)rl)cit, baf] bcr mcn)d)lid)c ilMüc frei inib .^nolcid) bitrd) ba^j (V}cuiiffcu
unbcbiiu^t oerpf(id)tct ift, bae^ über icbciii lUcufdieii itnb ber cjefamtcii '-Itult
in uimntaftbnrer Ih'ajeftdt l)crrfd)eiibc Sittennefcl> ,^ii beobnd)tcn. '3imi l)at
aber lute bic m'eibeit bec> iiieiifd)lid)eii 'UMllenc^ fo mid) bic (5rifteii;^ bc^^
Sitteiu^cfel>ec^ bie (S;-iften5 (s^ottcc^ ^iir notuicnbti^cn iH"traibofci3Uiuv X^eim
biK^ (^cfel^ l)at ber l'iciifd) fid) uid)t felbft cjcgebcn, bn Cv ein ^-ll>ibcr-'
fprud) ift, bnß ber lU'cnfd) (^efet^gebcr imb ;>iinl^'iii) uubebiugt Untcrc|ebcncr
ift. 5(iid) faini ec^ bcni 'JJt eufd)eii iiid)t biird) nt c ii f d) li d) c ^l u t o r i t li t
0011 aiij3en anfcrlcc^t fein, ba jeber l)('enfd) in n^eidjcr ^-li^cife fid) benifclben
nntcnuorf cn fül)(t. i^^:- mufl bemiiad) eine u ü bcr all e ii ll^i c u f d) c ii
ft e l) e n b e ii C^ e f c t5 13 e b er n c b e n , bcffcii (SJcfcli bic gan^c lDtcnfd)t)eit uer*
pflidjtct. liefen uenneii mir C^ott.
vvn biefer !^emei^öfül)rnnii mirb (^Unt nid)t umc bei Mant aKo '!).<oftnlat ber foi]c=
nannten prattifd)cn '^>ernnnft uoranijiv'ii'tu, fonbern cv luiri^ ani^ ber obieftio nemiffen
(iriften;, bcr ;vreibcif nnb bec; SittcnticfctH'o Die obieftiue (^ieunjlbeit Der Triften;, (3Vitte>?
ak^ bcr Urfadic beiber mit ucrnünftiflcr (^V-minbeit tiefoli^^vt, nnc biefc-? bei a((en bic^bcr
bctrad)tctcn iHri^uncntcn iiefd)icbt.
i)lnv eine anbere ^-affnni^ Dcv ctbifdjcn xHri]nmcntcy ift cc*, menn man, mic bcr
beil. iHnc^ n ft in n^^ nnb bcr beil. i^onauentnra tbnn, ant- bem notmenbinen
Sollen nnb ij^cgebrcn Dec; abfohlten (^Uitc^^ anf bic Sjfiften;, be^ leincrcn
fd)[icf5t, mic and) ba§ notmenbige iln-rlani^cn Der '^n^-nunft nad) Sabrbeit bic (Sjfiften,^
l^>ottec>, ber abfohlten Sabrbcit, bemeift.
4. l)tit bem etl)ifd)en 33cmeife l)ängt ba^ö üoii ueucreu ^Hpologeteu ^.^, nwvauu-iK
niclfad) angcinenbetc ai'f>-unientiim ad honiineiu aib^^ ber m 0 r a i i f d) e 11 uub fociau- -j.ot
II n b f 0 c i a l e 11 :)i 0 1 lue 11 b i g f e i t b e -^ (^3 0 1 1 e c> g I a u b e u c* ^iifaiuineii. (Sh-'^iauiuni.
"^a]} ber (^5(aiibc an bcii l)eiligeii iiiib t3ered)ten C'^ott, ben aldinffenbeii iiiib
allniädjtigen ^ergeltcr bec^ ©Uten nnb be^o 'i^öfeii, bav allein ano*
rcid)ciibc ^Minbamcnt aller 2itt(id)tcit nnb bamit ber ganzen
ge fellf d)af tlidjcn Orbnnng, folglid) and) aller luenf d)li d) cii We=
f i 1 1 n n g n n b ^B 0 () ( f a l) r t ift, t'aim nad) bcr Öcl}re bcr (^efd)id)tc nnb ber
^)catnr ber Sat^c feinem nernünftigen ;5^ueifcl unterliegen. Um aber jenem
5(rgninent am bcr fittlid)en nnb focialcn ^iotmenbigteit bec^ @otte^oglauben^>
eine fefte (^h-iinblage 311 geben, mnjl man cc> .auf ben C^rnnbfat^ fluiden, ba\^
88 S5on ©Ott bem 3)rcie!ncn. — erftcr 2;ci(. SBon bein @inen (55ott. B. 5?on bcrSBefcn^eit jc.
ba<§jcnigc, ina^^ ipirHid) gut, nü^Ud) unb 511:11 Scftanbc aücö (Stuten
iiotmciibig ift, iiid)t auf ^rrtiim ober ^nii|d)iing bcriiljcn fnim, foiibcrn
3[Bn!)rt) cit [ein iimfi.
5. 1)a^> argumenUun ex consensu populorum }\z\{{ \\d) in folgcubcr
In^Jn- ??onii bar : ^Jktigiini unb bie il)r 5U (^runbc licgcnbc Überzeugung oon ber
i.opuionun. g^.|ffj,j^, ©ottc^ ift 1 1) Q t f ü d) H d) ,, Q U c u i^ 0 1 f c r u unb Reiten g e=
meinjnm; bie übereinftiinnienbe Übcrjcugnng aller trägt aber bie ^^ürg=
fd^aft ber 2Ba()rI)cit in fid) : alfo e^ifticrt O^ott. ^ag ber allgemeine
^onfenc^ ein fidjere^^ ^{riteriuiu ber ^lHiI)r()eit ift, begritnbet ber l)eit. 5:i)oma^
prägnant: Falsa enim opiiiio infirmitas quaedam iiitellectus est . . .
Defectus autem per accideus sunt, quia praeter uaturae intentionem ;
quod autem est per accideus, iion potest esse semper et in omnibus.
S. c. gent. 1. 2 c. 34.
B. ^on ber g^efenlieü ttitb bcn ^ttti^ittcn i^oiU^,
§ 18. i^oii ber 5(rt nnb Si^cifc nufcrcr Wottcöcrfcuntni^.
T^(\{. .f)cinrid), Toipiintifdjc 3:(icoIoflic 111 § 156. 157.
(Sf)e nur 5ur $^eantiuortuiig ber ??rage, ina^> (^dii ift, ober ^nr Öe^re
oon bem ^^cfeu unb bcn (Sigcnfd)aften ^ottec^ übcrgel)cn, iDoHen mir bie
5^rage bcantuiorten, inmiefern unb mie ber 'JJtenfd) ba^o 3Befeu unb bie
^igenfd)aftcn ^ottec^ 5U ertcnnen nermag.
I. Qebeci Sö^efcn ift infofern erfennbar, aU^ ce mirflid) ift. '4^a nun
(S^ott actus purus ift, fo ift er an fid) nnenblid) crtennbar; aber eben
bec4)alb, med er nnenblid) ertennbar ift, fann er and) nur non bem uuenb*
lid)en Qntciteft noUfoinmen crfannt ober begriffen ir erben. 8. Th. 1 q. 12 a 1.
^ein ^efd)öpf tann barnm Obtt oonfommen begreifen. ^al)er ift er ber
U n b c g r e i f I i d) e , Incomprehensibilis ^ incompreliensibilis cogitatu.
Jerem. 32, 19; ogl. EccJm. 43, 34; Prov. 25, 27: Job 11, 7: Com.
Later. IV c. Firniiter. Unb ba man etunvö nur infofern in ^Borten
aiicM"pred)en tann, alc^ man c^^ in (>)ebanlen begreift, unb and) ba^ iiid)t
DoUftänbig, fo ift (^^ott and) ber Uli au c^ipred)li d) e, meffabdis, inenarm-
bilis. 3Sg(. 8. Tli. 1 q. 12 a. 7; Franzelin, De Deo uno. Th. 18.
■^^er ®runb, me£-4)alb feine .^ireatur (^ott oollfoniinen unb fo, mie er
ift, begreifen tann, liegt in bem allgemeinen, oberften CS'rfcnntuic^priucip, batl
ba^-^ ©rfannte in bem C^rtennenben ift nad) ber 3[Beife bes; C^rtennenben, mit
anberen ^-Unn-ten, bafi ber modus cognoscendi bem modus essend't bec^ (Sr-
!eunenben entfprid)t.
3{u^> biefem (Srtenntnic^princip folgt:
1. ^ie Sinne tonnen, meil fie törperlid^ finb, nur 5ibrperlid)e^
erfennen. '4^al)er üerftel)t ce fid) oon felbft, ha^ ^ott nie unb uimmermeftr
burd^ bie Sinne ertannt merben tann.
^x\ carne iiiea vidcbo \)v\\m meuiii {Job 19, 26) be;,ic^t fid) jcbeufüll^ iud)t auf
ein @et)en ©ottc^ iiüt (ei6(id)cn 2lugen; vidi Dominmn sedcnteiu super soliiim ex-
celsiim ( J.s'. 6, 1) unb ä(inlid)c Stellen reben üon finnlnlblid)en 3>iftonen. S. Th. 1 q.
12 a. 3 ad 3um.
2. 'I)eni ^('enfd)en, ber mt^ l^eib unb Seele bcftel)t, ift ec^ uatürlid),
ha^ Qntelleftuelle burd)'. ^Uiftrattion au^^ bein Siiinlid)en 5U erfennen. 'Ta
nun &ott nid)t bie forma einec> .^Tjörpere; ift, ja h<\, unv^ uod) meit mebr
bebeutet, fein 5Befeii fein Sein ift, fo fann er, fo mie er in i'id) felbft ift,
184.
Tic (s5ottc«cv:=
lfcnntnt'5 in
statu iiloriae.
§ 18 9?on bei- 3Irt imb 3Seife unferer ©otte^crfcnnttii^. 89
auf bie bcm 9}?enfdjcn eigene (Sr!emttni^^tüeifc, nämtid^ bitrc^ au^5 beut
® i n it (t d) c n a b ft r n f) i c r t c 5( 11 g e ni c i n b e g r i f f e a b ä q u a t niäjt
erfannt tt) erben.
3. 5(ud) bie (i^ngcl fönnen biii^ 2Befen (3otk§ \o, une e^^ ift, bnrrf)
i^re natüvlid)e ©rfcnntniefraft nid)t erfennen. "^^enn if)nen ift es^ ^unu*
natür(id), h(\^^ ^nteKcftueÜe nid)t burd) 5lbftraftion nu^^ (Sinnenbitbern,
fonbern i^rer rein geiftigen dlatnv entfpred)enb, burd) species intelligibiles
gu erfennen; aber ha and) in d)nen ^T^efen unb ^ein oerfd)ieben finb, fo
finb and) fie nidjt im ftanbe, ben actus purus abäquat gn erfaffen;
luo^I aber fönnen fie C^ott Doüfonnnener aU mir analog erfennen, ba il)r
rein geiftigec^ ^^l^efen ein uoüfomnieneree 5(naIogon (^otte^5 ift aU bat-'
9)?enfd)entpefen.
^ie Unbegrciftid)feit ©otteC^ gilt für jebejo erfd)affene 5Befen
al§> foId^e^^ Cbinol)! ba^er (^ott in übernatürlid)er 3Seife, in^^befonbere
burd) ba^ lumen ^-loriae, einer ^^reatnr bie unmittelbare 5lnfd)aunng be§
gött(id)cn 353cfen0 fdienfen fann, fo ift e^o bod) unmög(id), bae enblid)e (5r=
fennen ber .^ircatur ^u einem unenblid)en jn mad)en. Ö)ott bleibt alfo nid)t
bloß 'hl statu viae, fonbern and) in statu gloriae unb in statu union'is
hf/postaticae für bcn erfd)affenen Qntelleft unbegreif lid), menn and)
nid)t unfid^tbar.
3)al)cr lüiirbe and) bie iJ^c()aitptuu(] be^> '^liu^uft in uö 9foiuanu!§, ha^ bie
©eclc Sl)rifti (^ott abfolut beiireife, mit 9fiecf)t unb ilnter fouftnutev 3^n"tiiinmiiu^ beu
Äirc^c üoin 33n|e(cr .SUin,^i( iieruiorfen. Steücu, inic 1 Cor. 13, 12 finb offo' nom
<Sd)nucn, nicf)t tioni nbioluteu ^ei^rcifen ju oerftcfien. 3)ie @e(igen iiierbeu coinprclu'iisoi-es
nennimt, nidjt aicil fie (^ott UoUfoinnien begreifen, fonbern meif fie i()n fcf)auen nnb
befi^cn. S^gl. S. Th. 1 q. 12 a. 7.
^^nni. 5rnö beni 5^i§fierigen ergibt ficf) and), bafj ha§ Sefen ®otte^ bnrd) fein ^^,. i^'^-^, .
33i(b ober (S5(cid)ni^ abäiinat anetgebrncft inerben fann, nomentürf): ^nUlV^um^^^^^^^^
1. lueil fein freatür(id)ei3 i^ilb, feine ^rcatnr beni Sefen (^kitte^ g(eid) ift;
2. lueif in @ott ^A'efen unb ©ein ibcntifd) finb, \va§ bei feiner .Kreatur
bcr ^aü ift.
3. inei( ji-hc^:^ (^U'banfenbilb , jebcr ^In^griff nur einzelne (Sigenfrfjaften erfaßt,
mäbrenb @ott abfolut einfad) ift. 'iMi(. S. Tli." 1 (i. 12. a. 2.
IL ^eine ,<iireatur oermag auc^ natürlid)er .straft ^^ ^^ 1 1 ,^.^^^^ .j^^'jj^^^.^^^^
gu fd)ouen, b. l). i^n unmittelbar gu erfennen. Videri dicuutur, (pia*^ "inu. -- xac^
per se ipsa moveiit iiitellectum iiostruni vel seiisuni ad sui (.qo-, '^""''^^ ^^*^^''^®
nitionem. 8. Tli. i\ 2 q. 1 a. 4 c.
T^al)er ift @ott ber Unfid)tbare (1 Tim. 1, 17.) unb lucem
inliabitat inaccessibilem. ([ueni iiullus hominuiii vidit, sed neo
videre potest. 1 Tim. 6. 16. 5?gl. Ex. :)3, 20^1 Cor. 2, 9.
1)al)er vere tu es Dens ahscimditjis. Js. 45, 15. ^o lel)rten and)
bie l)eiligeu Leiter unb bie Xl)e otogen. I'ie ^-^el)auptnug mittelalterlid)er
@d)märmer aber, bcr ^egl)arben, bie fpäter oon bn\ Cnietiftcn erneuert mürbe,
ber SJ^enfd) fönue in biefem !^eben burd) bie natürlid)e .^iraft feinem* ^un-*
ftaubee o^ne bc[t^ lumen gloriae %i)i{ fd)anen, mürbe uon ,^Hemene< V. auf
beut ^ion^il oon 5>ienne oermorfen. ^Denzinger^ Encliir. n. 40o.)
'I)al)er fann ein erfd)affcner (^eift nur burd) eine übernatürlid)e {%^ht,
baö lumen gloriae^ gur 51nfd)annug (^otte? befäl)igt unb erl)oben merben
(S. Th. 1 q. 12 a. 5), unb e^ ift Xogma, b(\^ bie visio heata ber ben (Sugelu
unb i^Jienfd)en in statu termini beftinuute über natürlid)e i^ol)u ift (S. Th.
1 q. 12 a. 1). rie lüii3glid)f c it einer (£rl)ebung >^nv xHnfd)annug (^ottcy
00 Th^u (^unt beut Tvcicincn. — (5vftov XcK. 'r>ou i^oiii Glucn (^ott. "R. 5Pon bcr JCH'fcnfioit n-.
]d)ou in i'^tcicm i\^bcu ift fcfbftiKrftäuMiii) mög(id), ob je (traiiseuiiter)
uurtliil), ift bcftrittcn imb mieiitfcbicbcii.
,.,.,'';;'•. III. C5v c\'M für lubo l)iciifd)cii iii statu viar feine itnniitfcl^
iiiintiiic* niittii b a r e o^el• i u t in 1 1 u e , jonbcrn mir eine mittel b a r e mib feine a b a q n a t e,
^'TämuÄ fonbeni mir eine inabtiqnate ober analoge, nKeiii nid)tc>bcftoiucniger
unu)v. j^im^ ^iivdjaiiv uial)rc nnb rid)tic^e örfenntnic^ (^ottce.
riefer ^a\^ gi(t foinof)! ooii bcr natiirlidjen ak-' oon ber auf beut
(sM au ben bcrn()cnbcn, über na tiirl id)cn (Srfeuntnic> (^)ottcc^
1. Unfere natürnd)e (^ottec^crfeuntuic^ ift eine mittelbare, meil
fie, une anvfül)rlid) uad)i^eiiuefen umrbe m. IS; ITI ff.i, biird) bie (5rfeuiitiiic^
ber (^)efd)öpfe oer mittel t ift. ^li^eil burd) bie .sireatiiren oermittelt, ift
unfere (inieuntniv uom jli^efen (^)otteo eine analoge, b. l). mir föniien um
uon (^ütt nur und) ber :i'it)nlid)fcit bcr nm befannten Ä'rcatnren einen ^kgriff
bilben. 'ii>cil aber analog, ift biefc (Srfcnntuio inabäiinat nnb nun o 11^
fommen, ba unfere aiuo beu M'reaturen gefd)öpfteu eublid]en nnb menfd)''
lid)eu ^^egriffe, uicnn and) nod) fo fel)r geläutert uub fnblimicrt, nimmer
bem gleid)fommen, ma{> (>)ott an fid) felbft ift.
\Hiui) ^ol• Vclivr ^cl• ^nitcv iinCi Il)Cüloi]cii flclaiuv'ii w'w \n Mcfov CintoiiiitiiK^ rtiif
bi'oifadjoiii illMUic: ^i'' cdf/sd/ifaf/s. vi;i Hrffitf/ntiis uni> via rmhirntidc. %\\i- bcii
!:!i>crloit (^otti"'^. ^io iicvfdjiobcito 'iNoltfoimnoiihoitiMi aufiiuMicii, [djIiofuMi miu via caiisa-
litatis auf Wott ali? bovoii iibfodito llvfadjc, bio nllo i^Htlüoininonbcitoii bn- Mvon-
tiiroii bofibni iiiull. ©ic bcfiOt biciclboii aber Jiid)t wad) '^(ut bcu cnblidicu (Mcid)öpfi\
UH'öbnlb UHV via iicij-ationis jcbc UniioUfomiiiciibcit loiiiincii uub bnbitvd) brt!§ Sein uiib
^ic '^HiUfomiiioiibcit in (**^ott nl>§ uitciiblid) nnb bc-^tjalb alC' über t^a^-' 5cin unb bie
'^Hillfoniiiienbeit ber enblid)en 3^iiu]e \\\\^ nlle unfere ^-iM^^riffe via einintMitiae (/.y.5' u-eooxr,v)
uneiiblid) erhaben [eben. 3)ie brei 'ilnnie nnierer (*»knteeierfenntui!ji finb bnber nnr
bie uerf d) ieb en en , untrennbar ,^ n ein au ber i] e l) ö r e u beu, einanbcr
f or tief) reite n b eriiciu^en beu iiJJ^ o ui e u te ber einen U)al)rcu ('•iottc^cr^
teuntui^ö. Mur,^ fa^t bie-? ber beil. 'Xboniaö ,^u)auiineu : CooiHiyciuius de ipso (Dco)
haliiludiui m ii)>ius ad crcaTiiras. (juod scilirct onmiuni est causa; et diiilVrcntiani
( rcatuianuH ahipso. (jiiod scilicet ipse non est ali(iuid eoruin, qnae ab eo eaiisan-
tiir; t! quod liacc non reuiov^Mitni- al> co propter eins defectuni. sed quia supcr-
cxredit. S. Tli. 1 (1. 12 a. 12 c
'2. Irolibcm ift unfere natürl id)c (^)otteverteuntnio burd)anc> mal)r
uub rid)tig. Tav ergibt fid) fd)on an^o bem, \mv:-< nad) ber l^cbre bcr l)eiligeu
3d)rift über bie (irfeiiubarfeit ber (S;L-ifteu:, (^bttev gefagt nnirbe. (5c> er=^
fliirt aber bie bciligc 2d)rift and) auvbrüdlid), bajl nur aibo bcn (>kM*d)öpfeu
ba^o älH'fcn 63otte^ö 311 erfenucn oermögen: feine (^)üte uub 5d)önl)eit (Saj).
lo, 1 sq(i.), feine emige 'JJiad)t unb (^V)ttl)eit 'Hont. 1, 20). .'pinimet nnb
C5rbe finb ja oor allem ba^n erfdjaffen, hie C^rößc, Mtc unb .öerrlid)feit
(V)ottec^ beu lU'enfdjcn 511 offenbaren Ps. IS. 1-51.
:>. 5(nd) bie auf bem (glauben bernbeube übe rnatürlid)e (^)otte^o^
crfenntnio ift eine mittelbare unb inabiiqnate, ba and) bk übcrnatür^
lid)e Cffeutmruug (^)ottec> fid) gan;^ unferer irbifd)eu (^rfenntnivmeife auge=
fd)loffen l)at uub il)re '^^al)rl)eiten, mögen fie iunerl)alb ber ^h'en^en ber uatür=
lid)eu iBernnuft liegen ober übernatürlid)e (^kl)eimniffe fein, nnc> in ber ^-orm
menfd)lid)er, beu Kreaturen entnommener '^u\iriffc mitgeteilt mcrben.
4. '^H\[]v unb rid)tig ift aber and) biefe übernatürl i d)e (^ottec>=^
ertenntui^^. ©rfter unb mefentlidjfter ^]metf bcr überuatürlid)en Offenbarung
ift ja gerabe bie mal)rc ßrfeuutni'o 4)otte^^, fciueo ^-ll.>efeuc> feiner (5igen=
fd)aften unb feiuev 3Billenc>.
§ 19. Xic 5{icität aH incta|)^tifif(^c 2Bcienf)cit &vtU§. 91
SBcnn and) inabnquQt, fo ift bic übcruatürUd^o (Mottc§erfcnntnif> in ucrfcfiicbcncv
:J^c,^ic()iing bod) luilüoininoncr a\§ bic natüv(id)c: c§ uicvbcn m\§ {)öi)cxc ilMtlirlioitcii cjcoffcn^^
Imrrt; hat^ \M)t bei" (^Maubeiu^ ov(cud)tct uuieren '^M-rftaub, ja in auHcrovbcut(id)or Seife
fann (^ott aiid) burd) uninberlnu- mitgeteilte Sinneubilbev itiib einncgoffenc 3^cgrtffe tu
öonfoimnenereii '.Hnalogieii 311V (Si1euntni§ qöttlidjev (Mcheinmine luiö evliebeu. S. Th. 1 q.
12 a. 13 c.
galfd) imb l)ävct{|d) ift bat)cr jebe Öef)re, bic cntirebcr bic 1^^ ö g ( i rf) = ^^-i.^f jj^jjg\,,(,„„
feit einer id a I) r c n (^ 0 1 1 c j* e r f c n n t n i s? leugnet , ober eine '^ »«^fi; »»fevc
unmittelbare nnb n b ii q n a t c (5>otte^^crfcnntnt^3 bel)anptet. iüttc..ci ennt=
3n ben erften Qrrtnnt verfielen im 5iltertum bie 52 e n p l a t o n i f e r
unb ® n 0 ft i t c r , inbem fic tiuf (^runb it)re!§ fn(id)en ^natii^mne bie ab=
fohlte Unerfennbarfeit be^> ^i3(i)ften 0)ottee (ehrten; in ber neueren 3^^^^
namentlid) Ä a n t unb ber moberne '^l} 0 f i t i 0 i 0 nt u ^\
^a§ entgegengefc^tc (v^-trem begegnet un«?, abgefet)cn oon ben bereit^o
(n. 186) crtpäljuten fd)mnrmertfd)en ©eften unb ben ^^anttieiftcn, im '^((tcrtum
bei ben 5Inomöern, bie im 2Biberfprud) mit beut arianifd)en (5h*unbgc=
bauten an§ po(emifd)en ^-]mecfen eine abfotute unb aböquatc (Srt'ennbnrfeit
bee gi3ttlid)en 'iikfcnö bcl)anpteteu unb baburd) ben ilMitern, nnmcntlid) ^a--
iii'im, Oorcgor lum 'Jta^ian^, ©regor oon 92l]ffa nnb (Iljrljfoftonuh^ '^(nlag
gaben, unferc ^Mil)r()eit aufc> grünblidjftc ^u entmirfeln unb ^u obigen, baf^
unb mic tt)ir ba^^ Tafein unb SBefen ^otteö au;? ben ®cfd)öpfcn gU erfenneu
ücrmögen ak- bic fupcreminente unb abfolute llrfadjc aller freatürlid)en ^>ol(=
!ommeul)eit. OJ(and)c fd)mierigc 3teUcn bei ben 3?ätern über compreliensio
unb visio iutiiitivM f. bei Franztlin 1. c. Tli. ID.
§ 19. Tic '^Ifcitüt al-:? mctnpl)i)fifri)c 5ik)cnl)cit WDttce.
!iMl(. A^eiurid), 'Xogiiiatifd)e Ideologie III t^ IGO. 161.
I. 2i>ie mir in unierer analoocn (^ottec-erfenntni^o 333cfcn unb Ta= . ^ i^;-'- ^,
leiu uutcr|d)eibeu, |o and) ^lU'icn unb ©igen] djaften, obiool)l bicjc fcmint («ottcc^.
mic and) jene in (^)ott ibcntifd) fiub. Tenn mir tonnen bao uneublidjc
3ßcf en nid)t f 0 , m i e c ^0 i u f i d) f e l b ft i ft , nämlid) in ber abfolute n
@iufad)l)cit feiner uncnbtid)cn il>oUfommcnl)eit, fouberu nur
annäl)crungc^m ei f e in einer Jüllc analoger @igenfd)af tc>be =
griffe benfeu. Um fo oolUommcncr merben mir bac^ 'iikfeu (5)ottec^ er-
fenucn, je mel)r cv ww:^ gelingt, alle feine awt^ Sd^öpfung unb Offenbarung
crtennbareu, eiuanbcr gegeufcitig fid) crgänjenbcn (Sigenfc^aften ^n einein
C^cbanfcnbilbc .^ifammcn^nfaffen. So erfeunen mir b([Z\ mai< (^ott an fid)
ift, ober mie uuin ^u fagen pflegt, feine pl)l)fi|d)c ii3ef enl)cit , b. t). ben
Inbegriff aller feiner cffcutialcn (Sigen f d)af ten. Tal)er be^
äcidjnen and) bie (3d)rift, bie ^uiter unb bie 8el)rau^fprüd)e ber
Äirdjc bie essentia pliysica burd) bie ^ufummcnfaffung einer 5(n,^al)t gött=
lid)cr (Sigeufc^aftcu. So l)at namenttid) bac^ i>atifanum, <^uuäd)ft bem
%^autl)eiemuo nnb lyaiterialic^nubo ber ©egenmart gegenüber, C^ott befi^
niert alo uiium . . Deum verum et vivum, Oreatorem ac Dominum coeli
et terrae, omuii)oteiitem, aeternuni, immensum, incomprelieiisibilem,
intellectu ac voluntate omnique perfectioue intiiiitum ; qui cum sit
Ulla singularis, simplex omniuo et incommutabilis substaiitia spiri-
tualis, piaedicandus est re et essentia a mundo distinctus, in se et
ex se beatissimus, et super omnia. qnae praeter ipsum sunt et con-
cipi possunt, inetiabiliter excelsus. Cunstit. de fid. calliol. c. 1.
92 ^Non («Ott bcni 3>rcicincn. — ®rftcr3:ci(. 'r^oiibcin@incn@ott. U/T^oii bcvSclViibcit ;f
©tc metnpV)fifrf)c ^^^ '^^^'^^' ^^^f^^'^ 33cnmnft bcftrcbt ift, oUc^o D^innigfnUine louicl ak-^
^-^^^';K"'Hnt(suitti-c-. inön(iii) oiif eine I)öd)ftc ($inl)cit ;^iivücf3ufül)rcii , fo l)abcu flii) ^\'itci- lln^
iSdmiHLielu Xljcotoöcii ooii jcl)cr iiüt bcv gnifjc bcidjiiftigt, ob unter a((cii C£igcii|d)a[tcii
(^ottcc> uirf)t eine 311 fiiibcu fei, bic bcr Orbming wdd) 511 er ff an (^ott
erfaiint luirb, (^Sott nou a((em aubercu, lüaö ntrf)t Gbtt ift, unter fd)eibct,
uub am bcr fid) alle anbere @igcufd)afteu une auc> il)rem 13rincip ab=
leiten laffcu. (iine fü(d)e ($incnfd}aft 6HntCv nennt man bic nictapt)!) f i f d)e
'^i>ef enl)ci t (^^ottei? (essenfia nicfapJif/s/at^ <)r(((h(x c(})fsfiffUlrnfi, constitu-
tlruni )Hef(f/>hf/sicf(ni).
^Mcr llU'einuuiicn bci^ei^nen mir: Tic "i)huninal i ften fcnnen i()reni
^l)ftcme entfpred)eub teiue anbere nictapl)i)fifd)c 'il>cfcu()eit (^ottc^ alc> ben
;3 n b c (^ r i f f f li ni 1 1 i d) c r (S i g e n f d) a f t e n ; bic 3 c 0 1 i ft e n betrad)tcn alö
fü(d)e bic rabifalc Unenbli(^f cit ; nuiud)e Xl)oniiften be^eidjucn alö
bcbo ßonftitutimun bei? göttlid)en '^ikfcuö ba^ rabifalc ober a f t u a t c g ö 1 1 *
nd)c (^r fcnnen, uub gan^ üljulid) niand)c neuere Xf)eolocjcn bic abfolutc
(^ e i ft i g f c i t ober ^^ c r f ö n 1 i d) feit (^)otteö ; bic inerte l^^inung, bcr nid)t
nur bcr iirbflere ücil bcr Xl)oniiftcn, fonbcrn and) bic angefcljcnftcn
l^eljrcr anberer 3d)u(en bcipflid)ten, betrad)tcn ba^o I^Jsse a se, esxe i^uhsisfens^
esse purum, biv:-» abfolutc Sein, bie 21 f e i t ii t al^^ bie mctapl)i)fifd)c
'-li>cfcnl)cit (^^ottec^.
i;,,. IT. 1^ic ni c t a p () l) f i f d) c '© c f c n l) e i t 05 0 1 1 c !? beftcl)t in bcr
S)ii;mctayin)fiHi)c -o( i e i t ä t , b. l). barin, ban (^nitt bcr n er möge feinci^ 5öcfcnv ®ri =
ift bie xnfcitiit. |t i er eube, bcr burd) uub awi:-' 1 1 d) ;i:;eicubc, ba^o abjolutc ^jciu,
bao reine 3 c i n , in bcni fein i'iid)tfcin, bie p u r e uub a b f 0 1 u t c 'ü^ i r U
nd)fcit, in bcr feine bloilc ^yiögüdifcit, bcr (irfus puvus obcv purissimus ift.
A)ic !ilHil)rl]eit bicfcö oa^scv ergibt fid) :
3^icWit«ti't^a• 1- '^^11^^ ^cr l) eil igen 5d)rift: Ei^o suni, qui sum .... Qui est
Deiliocn ©cl)vift. iiiisit nie; £y&) üy.L b m . . . . b «V y-i^'.cfly.i u.Z. E.rod. 3, 14. (5)0tt
l)at nuv l]ier feineu '?ianicn geoffenbart uub fomit ben abiiguateftcn 5hho=
brnrf feincv ^-lin-feuv. I^iefcr 'Jtanic lautet: (}ui est, b w , nlD^; er bc=
T :
,^eid)net (^)Ott alv ben abfohlt 2eiciiben uub uuterfd)cibet it)n oon
allem auf^er il)m, uoii ben .N>eibeugöttcrn , bic uid)t finb , une oon ben Wc^^
fd)öpfcn, bie nid)t auv fid) felbft finb. ^n bcuifelben 3iuiie fprid)t C^ott
unter befouberer \;)eniorl)ebuug feiner Uiuuanbelbarfeit nnb (Sungfeit, foinic
feiner abfotuten Urfäd)lid)feit unb J^inalität : K^-d Dominus ir\)r\\ ^3N)r
primus et novissiinus ego sum. Is. 41 , 4 ; e;>o Dominus (ilin) ^jN),
lioc est nomen meiim: fi:loi'iam meam alteri nou dabo. Is. 42, ^^ ; ego
ipse sum. Ante me nou est formatus üeus, et post me nou erit. Ego
sum, ego sum Dominus (nlH^) .... et ab initio ego ipse. Is. 43, 10. 11.
T ;
lo. 2Ule biefe ^ilnc^brürfe finb .^nfaninicngcfaßt in ben 'ii^irtcn bcr xHp o f a 1 1) p f c :
Ego sum a et ^), principium et iinis, dicit Dominus Dens, qui est et
qui erat et qui venturus est (b wv xal b rrj v.cd b epyjuzvo;), omuipoteus.
Apoc. 1, 8.
^,,.._ 2. %m ben 33 ä lern. Ticfelbcu l)abcn naincntlii'^ IJxod. 3, 14 in
2)ic viirttiit iioi t^cni angegebenen Sinuc iicrftanbcu unb ba^ö abfohlte Sein alc> ben ^Begriff
bcit ^^sataiu ^^j.j^.j^jjjjj,f^ j^^ <^j.j^ ^yj^. (s^otte^ ^öcfcu aut funbanientatftcu unb ticffteu erfaffcu.
§ 19. 2)ie STfcitöt a\§ ineta)ji:}l)fi[rf)e 2öcfen(jeit (SJotteg. 93
^'Q^o gott(id)c Sein ift uämlirf) biK^ abfohlte ©ein, bai!> bic güdc adcö
©eiiiö, aller ^Kcalitiit, aller ^^üllfommenl)cit imb eben bcc^l)alb
bat^ beftimmtefte imb tontrete ftc, oon berSßelt itnb allem, tüa§
in i f) r , lu r i d) i e b e n e , n n c n b l i d^ c , e it» i g c , n n o e r ii n b e r U (^ e
nnb fd)led)t^in einfad)e ©ein ift, oon beni ha§ Sein bcr (^efd}i)pfe
nnb hat^ aii^- bcnfelben abftra^icrte allgemeine ©ein nnr eine entfernte ^Ina-
logie barftellt. Justin., Cohort. ad Graec. n. 25; deinen^ Alex. ^ Psiedag.
1, 8; Gveyor. Naz., Or. 6 n. 12; or. 38 n. 7; Hilar'ms, De Tiiiüt.
1, 5; Ämhyos.j Knarr, in Ps. 4;> n. 19; August., Confess. 1. 1 c. (>
n. 10; in Ps. 101 n. 10; Bieron., Ep. 15 ad Damas. n. 4.
o. '31 ne ber 9^at nr ber ^ad)c (n. 190); benn bie Ifcität befit^t loi.
alle @igenfd)aftcn ber e.ssentia metapliysica: ^virin'bnni-ll!
a. ^ic 5lfeitiit ift bü§ (Srfte, wat^ mir oon (^ott erfenncn. ii>ciliofo).'f)iici)cit »e
©Ott nämlid), mic bic ^emeife für fein 3)afein seigen, bie Urfad)e aücrjlnlfi^-ua^^^^^^^^
X)inge ift, fo fann er fclbft fein ^afein nic^t oon einem anbern l)aben, fon= ■.^^^^^'.■
bern ift notmenbig ber an^o fic^ fclbft ©eienbe. S'^xSmt";'
)f)lan bat dieö and) mit Dem niiubcr pai'lcubcn 5(uöbriuf be.^cidjiiet, (iJott |ci fid)
[cllift Ur]rtd)c, ((fusff SU/. 3)a§ baif jcDod; uid)t in beut obfiivbcn (Sinuc ücrftanbcn
luerbcn, a(§ tiatio (3oü fid) [clbn li cvii r fad) t, lonbcvu in bcni Sinne, baf? bc^^ügüd)
be^ (^ött(id)en Sein? bie Mniifalitttt fd)(ed)tl)iu {letcuc^net nnb fein Sein als ein iiid)t
0 cvurfn d)tc§ , n i d) t (] e m o vb e n e c; lie-,eid)net mivb. /\sf <i sc iioh cffcctirc. scd
Jornuilitcr.
hiermit ift and) gefagt, ba]] \>kk^ ©ein ober bie ©^'iftcn^ nid)t ctmav
5 n m ^^ e f e n (^ o 1 1 e «ö .p i n 5 n f o m m e n b e 0 , f 0 n b e r n b a c> ^1> e f e n
(S^otteö fclbft ift. (^5 Ott ift fein ©ein. ili^efen nnb ©ein, essentia
nnb esse, sive existere, finb fomit in CS)ott ibentifcl). ^rgenb meld)er reale
Untcrfd)ieb ,\miid)en beiben ift nnr bei tontingenten fingen mögtid), mcldjc
fein nnb nidjt fein tonnen, nnb in bencn fid) bal)er bac> 'ii^efen ^um ©ein,
mie bie "^^otenä ^nm ;Htt oerl)alt, miiljrenb in CS)ott aiic^:-' 51 ft, pnrer ^Htt
nnb md}t<'> blo^e ^oten^ ift. 8. Tli. 1 q. 3 a. 4.
l). 'A^urd) biefe^^ fein abfolnte^^ ©ein unterf d)eibct fid) @ott fd)led)t'tiic5licttätlmtev
^in oon allen tontingenten X^ingen, bie anc> fid) felbft niel)t finb, fon- ^mhi^Srntr:''
bern ben Wrnnb il)rer 'JJiöglid)fcit nnb il)rer ^Mrtlid)tcit einzig nnb gan5 in
(^)ott l)abcn nnb becd)alb nid)t ba? ©ein felbft finb, fonbern nnr ein be-
grenzt ec>, oon Wott empfangene^o ©ein {esse per jjarticipationein ^ esse
participatuni ) befil^^en.
C^0 mirb bal)er bac^ ©ein in einem anbcren ©inne oon ihSott al? oon
ben .^reatnren, fomit oon beiben nid)t unkoce, fonbern nnr ber 5ll)nlid)=^
feit nad) ober (oialof/ice an^ögefagt. T'e?l)alb birgt bie geftl)altnng ber
3lfeität alC' ber metapl)l)fifd)cn '-liH^fenl)eit ÖJottcc> tcincc^mcgc^ bie (^)efal)r
einer pantl)eiftifd)en 33ermifd)nng (^otte« nnb ber .^reatnr; oielmel)r ftellt
gerabe bie ^fcitiit ben Unterfd)icb 3mifd)en (^ott nnb ber '-li>elt am fd)ärfften
inc> 2\d)t. T)k 5lfcitiit ift a b f 0 1 n t int 0 m m n ni t a b c l.
c. 'än^ ber '^Ifeitiit laffen fid) ade (Sigenfd)aften ©otte^ mie a n 5 nuo bcv/iifcitiit
it)rem ^rincip ableiten, (^ott tommt nad)^ ben ^^^orten bee l)cil. S;j'|^^^^^^^
Tregor oon ^^azian^ bev^()alb ber ))1an\c bes^ eeienben ^n, meil '^i'^ '^''^^ItJ^^^^^^^^^
ganäcgütle bec(©cinv in il)m mol)nt (Or. 6 11. 12). (^ott ift nid)t biefec^
ober jenec> ©ein, fonbern baö abfolnte ^ein, ba>? ^ein felbft, ber
n n e n b l i d) e C c e a n a 1 1 e ^o © e i n ^^ ober , maö ganj ba^^f elbe ift , aller
inUlf ommenl)eit. Greg. Naz., Or. 45, 3; Joann. Dam., De fide
orthod. 1, 9 ; Dionijs., De div. nom. c. 5, n. 4. 5llle;5 ift nämlid) in*
Ol '^HMi (^knt ^c^l Tvcicincn. — Grftov Zdi. thm ^cl^ iS'uxnx CiH^tt. IJ. ilnm bcv 'Ak'[cu()cit n*.
fofcrii noHfonuncii; aU ti< mirflid) ift. (^ott, bcr ba^^ 3ciii ftlbft
inib in bcni teilt '?tirf)tfcin ift, iimj3 alfo itucnMid) uontommcn fein itnb n(lc
jene :isülltünuncnt)cilcn in mienb(ifl)cr ^^i^cifc in fic^ cin|d)lief3cit, bic mir in
unfcrev nienfii)Iid)cn 3i?ci|e unb nad) bcr 'Ji^nlid}feit ber ©cfc^öpfc in ben
iKr[d)icbcncn (Sigcnfd)aft^ibcgriftcn bcnfen. Secundum hoc dicitur aliquid
esse pert'ectum, secundum quod est actu. S. Tli. 1 q. 4 a. 1 c. Dens est
ipsum esse per se subsistens ; ex (juo oportet quod totam perfectio-
nem esseudi in se contineat. S. 'I1i. 1 q. 4 a. :? c.
^n bcr 5(fcität [inb bal)cr alle cjöttnd)cn @igcn|d}nftcn in eminenter
^iHMi'e ent()a(ten nnb tonnen am il)r nnc a\ic> einem oberften ^^rincip gefot^
i^ert mcrben. 3d)5n fprid)t bic£< bcr l)ei(. '^ku*narbnc> an?: ÜJla^ man
^ott gut ober grof^ ober feiig ober meife ober mic immer nennen, al(e^*> ift
in bem einen ii^ort cntf)atren: er ift ber ©eicnbc. "Denn Wat-^ altcc^
jettec^ ift, ba^^ ift feilt 3ein; nnb menn man l)nnbcrt S'igenfd}aften il)in ^n=
fd)reibt, cy ift nid)to anbcrec^ ak-> icin ^ein. lU'ag man ba()er attc jene
^^tainen nennen, man fügt feinem Sein itidjtc^ tjiu.iu; mag man alle jene 5^aincn
nid)t nennen, man nimmt uon feinein 'Sein nid)tö ^inmeg. De consid. 1. 5 c. 6.
Sf^olion. ^im bem (^kfagten folgt:
^i""^- 1. ii^citn (^)ott bao 3ein fd)led)tl)in genannt mirb, fo ift unter biefein
fein Qi.ftvafti-v viaiiicu t c i u c c> lu c g c^ b a c^ a b 1t r a 1 1 c , a 1 1 g c in eine ^tnx ober t)ai? esse
^■'"- couiimiiK^ ocrftanben, luie bac^ ^efrct bcr (^)iigf. Luiuisit. oom. 18. Sept.
18()1 iJ)r}izi}i(/rr, Kiichir. u. 1517 ^ nnb biv:" ^atitannm (('onst. de fid.
catli. ('an. 1, 4) auvbrücflid) crttiircn. I)icfcv aKgcmeinc Sein ift feinem
Umfange nad) ber all g eine i itfte, feinem ^nl)alte nad) ber (ccrfte
ilun-jriff. '^ccd)a(b |d)lic^t er irgenb eine tonfretc 3 ciitc^bcftiin=
mnng Mdditioi mebcr ein nod) an-o, ionbcrn ift u ielmel)r a Her
cmpfanglid). ^er '^■>egriff bcv abfolntcn Beim aber ift feinem Uin =
fange nad) bcr b eftimmt efte, tont retefte, abfolnt finguliirc
begriff, bcr (*')ott allein ^nfommt, feinem 3nl)altc nad) ber reid)ftc, ba
er bac> nnenblid)e alloolltommcnc 3ciit bc5cid)net.
Jac> foflcnauiitc voinc ^eiu .^ci]ch:? ift nid)t^o anbcvc^> a[§ \a\c^$ aU(^cmeinc
aburnftc 3ciii iiiiD ^ahol• ?ev abfolutc (Mcc]cniat? ,vmi nbttlid)cii Sein, ta§ uon bcn 'Xltcn
in einem cian,^ anbeven 3inne esse purum cjeminnt lunvöe, lueil cä nänilid) nur Sein
ifr, tiuituiii rssi', pnve iils ir f li d) f e i t, (fcftts pm-Hs, Untere >){ealität, ohne
^JnMmifdinni] ivi^Miö eineö 9?id)t=5ein^J, einer bloßen ilc'öi^lidjfeit. Xt'c oportet, si dici-
nuis (^uod Deus est esse taiitum, ut in erroreiii eonuu incidiinuis, qui l>eum
dixeruut esse illud esse univervsalc, (^uo quaelil)t't res forma liter est. Hoc
cnim esse, quod Dens est, liuius conditionis est, ut iiuUa sibi additio tieri possit.
Unde per ipsani suam i)uritatem est esse distinctum ab omni esse. S. Thom.
de ente et ess. c. 6.
Gin'ciuc''^Koa ^' ®^' ^f^ ^'^^^ mctl)obif d)er ^rrtnin, menn man irgenb eine ein=
fommniiKitcn 5elne 5?ollfommcnl)eit @ottec>, 5. ^^. \>iv% (Srfcnncn ober bic (V)ciftigfcit,
^';fi^^;;iit;Cei^'' ftatt ber ^^Ifcttiit alc^ bic mctapl)l)fifd)C 5l^efenl)eit Cv)ottc^ beäeid)net. i)enn
i^^^ilj^^l'^^l'jyj'l,'!^ biefe (Sigcnfd)a|tcn fd)liegen irol)( ber @ad)c, nid)t aber i^rein ^öegriffe
un"frffiviii)cn uttd) ttllc aubcrcu (Sigen|d)aftcn in fid) , fonbern nur bic ii^ollfoinmenl)citen
®""- il)rer 5Irt, 5. 53. bic intellcftnalen. "^m abfolntc 3ein bagegen fd)licJ3t
alle ^o(lfommenl)eiten in fid).
3ßBenn man bic (Ss^eiftigfeit (^ottcso ale* feine inetapl)l)fif(^c ilH'fcnl)eit
be5eid)ncn jn muffen glaubte, um gemiffc ^cfal)ren ^n befeitigen, fo bcrul)t
bic^o auf einer unbegrünbeten 5yitrd)t nnb ,>utet^u baranf, baf3 man ben mefcnt=
ltd)cn Unterfd)ieb 5iüifd)cn bem göttlid^en unb trcatürüd)eu Sein nid)t gcl)örig
§20. ^^011 bcv nnoub(.i>oüfonuHcn()cit(^iottc^> u. tf)vcr(Svfoimtni^^ buvcl) ©ii-jciifdiaft^bcQviffc. 95
bearfjtctc imb betonte, ^ic Kreaturen finb iiirfjt ba§> Sein ]"(I}(ed)t()in,
fonbent fie ()aben nur ein nad) 3(rt unb d)la^ befthnmte^^ , i^nen öom
vgrljöpfer mitgeteiltem Sein ober, iiias ba<sfclbe ift, irgenb iueld)e ^ollfoimncn'
t)eit. '^^iefe befonbcrc 5lrt bee <Seinc^ ober ber ^H'^ÜfonnncnI)cit unrb in bcn
befonbcrcn (Sigenfdjaftc^begriffen gebad)t unb burd) bie befonberen '!)canien
bc^eidjuet. I'iei'e 53cgriffc b rüden bat) er eine um |o gröjscre
iBoHf ommcnl}cit (im:-', je fpecieller ober tonf reter, unb eine
um |ü geringere, je allgemeiner fic finb. I^a^er entl}altcn be-
5uglid) ber Kreaturen bie allgemeineren '^^egriffe nid)t bie il^olltonnnenl)citen
ber fpecielleren, fonbcrn umgetet)rt bie fonfretcren bie ber allgemeineren in
fid). Qu ^^^^ ^treatnrcn be^eidinet barnm allerbingm ber 53egri|f ©rfenncn
eine gri3J3ere ^i>oÜtommenl)eit alö Sc bcn unb Ö eben eine gri3J3ere al^^ (Sein;
bcnn biefee Sein für fid) allein ift baö ^Ulernnuolltommenfte unb tann an
unb für fid) (sine addifione.' gar nid)t, fonbern nur in einem fonlretcn ^inge
{cion (((hlifionc) lüirflid) fein, (^krabe umgefcl)rt ocrl)iilt t^S fid) nüt bem
gbttlid)cn ober abfoluten (Sein, bac^ allem ^ein, jebe ^^olltommcnl)eit
einfd)lie(3t, ollem 9tid)tfein, jebe Unoollfommenl)eit aumfd)lief3t unb gerabe
baburd), \>([f^ em purem 3ein ol)ne 33eimifd)ung tum 9tid)tfcin ift, bam be =
ft i m m t e ft e , a b f o l u t ! o n l r e t c, u o n all e m a n b c r e n u e r f d) i e b e n e
Sein ift unb bal)er am abäqnateftcn (lottern uncnbtid)C SBefenl)eit aumbrüdt.
S. Tliom. S. c. o-eiit. 1. 1 c. i?8.
5tiisi nUciii bi^^hciii^oit oviiibt liri), i^an ^io fo oft bei 5i>ntcvu iiub 2:i)Cüloi]cu Uov- ^ J'^J-.f.
foinmcuboii 'JUiobvüdi', (^Unt fei bie ^yüUc bc;? 5oin«, basi rtnu;,c 3ciu, allc^-^ Sein, bitvd)^ 'jJrt! ©J[„? _
an^j nid)t im pantbciftiü1)on Sinuc :,ii mn-ftcbcii [iiu, fonbcrn &ic '?(bfo(utl)cit unb llnonb= ' i,iri,t'
(id)fcit bc« i3ött(id)cn ^^in-fcn^^ ober 3cnK> auC'ipvcdjcn, U\^ alö iold)os< fd)lcd)tliin unniittcil= panti)ci[tifrf).
bav unb nniicvniifdjbnv bc^ifilid) allci3 (5ublid)cu ift, mic 3^ioni)fiuo, bcn bie niobcruo
UniuiiTcnbcit bcc> 'i<Qutl)cis?ni"uc^ unb Scuiipautbci^ninsi bcid)ulbitit bat, beut t]ött(id)cn
illn'icu bie y.ixi^ilyj. ober bie iniiiarticipiibilitiis ,vifd)icibt, cuiiis nuUa est ciini ])iirti-
ciltantildis coniniixTiunis ((»iiiimniio. l)c div. noin. c 2 i? .'>.
IIL mim ber 5t fei tat ergeben fid) biefe ielbftuerftänblid)en ^^^<^^' r.^.u^nmm au^
fd^C : ^"t'v ^'ifeität.
1 . 03 0 1 1 i ft bie a b 1 0 1 u t c 3 u b ft a n 5. Latei'. 1 V. cap . Finniter
iDenzimjery Kncliir. 11. I),")")); Vafic.^ Coiist. de tid. cath. c. 1.
2.' ('>)ott ift bam abfolnt notmcnbige il>cfen — esse neces-
xdriuni
3. (5) 0 1 1 i ft b e r a b f 0 1 n t U n a b l) ii n g i g e , oon bem allem anbere
abl)äugig ift.
4. ^ott ift ber abfolnt ^olltommene.
i^ 1^0. 'i^üu i)er uucut>Iitl)cu 'isoUfonuucul)cit (^iottcm uut) iljvcr (^-rtcnutnim
Imrri) (^'igcnfri)aftmbcgriffc.
5813I. i^einrid), -^oipuatii'dje Iljcotocjie III § 163.
I. ^ie unenblid)e i^ollfommcnl)eit Lottes; ergibt fic^ mie anm ber
3(feität fo and):
1. anm ber l)eiligeu Sd)rift, bie ^ott alle ^olltommenl)eit ber ^j^J^^^^j^,^
@efd)öpfe im l)öd)ften 'D^age beilegt : Cui assimilastis me et adaequastis u^oafommenr}cit
et comparastis me? Is. 4G, 5, fo baß er ber allein ^rof^e, <^^^^ ^'^TtXuZ
55?eifc u. f. M\ ift: Domine Deus, qui solus es bomis rex, solus ' sdniftV'
praestans, solus iustus. 2 iMach. 1, 24. 25- unb ber abfolnt ©rojse,
9G iPon (^iott belli 3^rciclnon — @rftcv ^iToil. 3?on bciii ©inen Öiott. B. 55on ber 2Befenf)ctt ic
^cffc^ (^h-üf3C inib .sj)crr(icl)teit tciiic 65rcu,^cn fcunt: inagiius Dominus et
laiidabilis iiimis : et iiiagnitiidinis eins iion est finis. Ps. 144, 3; ugl.
Bar. :^, 25; h. 40, 15. 17; JMatth. 5,48; 1 2Vw. 6, 15 sq.;
nu- ^on^'Münn: 2. (1 u ^> bcr ö c l) v c bcv 33ätcr, Mc cbcufo n)ie bie (Sdjolaft if er
(^3ott n((c i^o(ffoinnicn()cit juirfjrcibcii unb bicfc 35}a()rf)cit am inneren
Oh'üubcn cutinitfcln. ilnjt. S. Tli. 1 ([. 4 a. 1 n. 2;
auv bn; vi'i)vf btn Ji. n u c> b c r b c f t ü u b i Q c n ? e l) r c b c r .H i r rl) c , bie luir beiitlid)
'"^^^'' miv bein i\\\). Finniter bev 4. l^itcran-^ion-ylc^ (Dcnzuuicr, Enchir. n. ;]55j
inib bcm ^MUitanum (Const. dugm. de fid. cathol. cap. 1) erfel)en;
s^Ä^uno. ^' ^^^ ^^^ 33oH!ommcn()cit ber ö^e)d)öpfe, une bie t)eitige
3ii)rift fdbft argumentiert: Ps. 9:'), 9 ; Is. ()6, 9. (^ott ift bie nbiolute
bcuurfenbe uub urbi(bltff)e Urfaii)c aller Dinge. Die Ur)arf)e cnt()ii(t
aber notUKubig bie il^oKfonnneuljeit ber 'ÜMrfuug \\\ fid), unb ^tnar, menn ec^
fid), luie Ijier, nid)t um ciue gleid)artigc leausa nnivocai , foubern um
eine u n g l e i d) a r t i g e 11 r \ a d) e (causa aequ'rvoca i l}aubelt, in eminenter
'-ll>ei|"e. ^sw (^ott fiub bal)cr uotmcubig bie '^nWl f omme n () ei ten aüer
UM r t li d) c u unb a 1 1 e r m ö g l i d) c u 0^ c f d) ö p f e i u e m i u e u t e r 'Ä^ e i f e.
S. Tli. 1. c.
^^iHilUo mau nmuciibcii, hicvaiiv foliio nur, baf? (^Knt uollfoiiiiiiciiev a(^ bie C^e=
|i1)öp^\ nii1)t nbcv, biif^ er nnciiblid) uoUfoiiiiiioii [et, lo ift l)ievaiif ;,ii enuiberu, M^ bie
l'i ö (1 li d) t e i t eiibliiljev 2)inno eine nnenblirfje ift, eine n n e n b l i d) e '))l '6(\l'i d) feit nbev
eine 11 n e n b l i d) e i!\5 i r f 1 i d) f e i t uoran^febt; fevnev, baj3 jebe S d) ö p t n n i] eine
iineiiblidie IVnc^t nnb be^balb and) ein n n e n b ( i d) e !C< 2 e i n ober eine n n e n b =
l i d) e ^Mt 1 1 f 0 m m e n Ji e i t b e ^o 3 d) ö p f o v ^"^ f orbert.
s)ev olSd) n- J'- C bmol)l UMr mit C5iiibeii,\ ciuiebcu, batl O)ott uueublid) iioÜfom=
teimt bie uii'-n^ men ift, 10 fiub mir bod) uid)t iui ftaubc, bicfe '^^oH f ouiuieuhei t, eben
t)cit (Mottc-ö nenn-' med |ic uueublid) i|t, ^yi begreireu. (*>)ott id, mte bac^ ^atifauuiu [\. c.i
tiiMiiib aiioinn f^^^^f^ sui)ei' omnia, quae i)raete]' ijisuui sunt v\ coueipi possuut, iu-
ettaliiliter excelsus. ^Jiur aualogifd) töuueu mir bie unenblid)eu k^o\U
tommeubeitcu (^ottc*:^ uuo oorfteKen, iubeni nur bie uuc^ befauuteu freatür^
Iid)en ^Hi(ltomiucul)eiteu (^5ott ,yifd)reibcu , alleo (vub(id)c uub Aireatiirlidje
aber au il)ucu uegicreu. 3o uerfiibrt bie Cffculmruug, uub fo red)tfcrtigt
ec> bie '^HM-uuuft. Dcuu offeubar ift allcv ciiMid)e Bein, iufofcru e^^ 3eiu
ift, bcm abiolutcu 3ciu iil)uHd), iufofcru cc> aber cub(id) ift, it)m nn =
iil)utid). Tabcr ueuut bie Offcubaruug uu^iibligc IV'ale bie Cv^cfdjöpfe
C^beubilber, Spiegel, 5purcu ('>)ottCv uub erftiirt auf ber aubercu
'Seite, bail feine .^trcatur (^ott ä()ulid) ift uub uiit ilim nergtid)eu mcrbcu
tauu.
.•pieramo föuuen mir fofort jmci Jyolgefät^e ableiten :
,,, :'.*'\„ „ 1. Die '^HHlfouuuenlieiten, mcld)c mir (^)ott fmfdircibeu, fiub für
tonimoiiDiMtoiun u u I c r c C^' r t e u u t u i c^ öiierlt in bcu .Hreatureu, ber oad)e uad)
ent .v.uMiimon. ^^^^^ ^ucrft iu (^uu t , bcr fdjöpf crifd)cu llrfadjc uub bem fupercmiucuteu
Urbilbe bcr Csk^fd}bpfc. S. Th. 1 q. i:) a. 6.
90:>. 2. Die .Sü'caturcu uub i()re i^oÜfouimenlieitcu unter fd) ei bcu fid)
ScviS« baburd) uou ei u au ber, bai3 fie bie uucub(id)c '-H'ciculjcit ober ^^oüti>m<
ber tvpatüvüd)oii mculjcit (^)üttcc> tu cublid)cr uub iierid)icbeucr ii>cife abbilbeu. Dal)cr ftcl)t
unf CTiISr ü)re fpecififd)c ^^crfc^icbcut)eit nid)t im.ilBege, fie in«gefamt auf (^ott, U\\
i)eit (Mottcv. nbfolnt S'iufad)eu ,yi übertragen: benn, ma? mir (^ott 5ufd)reibcu, ift \>k\^,
mav an il)uen Bein ober ^üUi:ümmeuI)cit ift; il)re fpecifif d)eu Uuterfd)iebc
§ 20^ Son bei- uncnb(.S5oßfommen^eit@otte:0 it.i()ver (Srfenntni^ burd)(£igeufd}aft^t)cgviffe. 97
aber, bk bie gotge t^rer @nbUd)fett finb, übertragen mir nid}! auf ®ott.
Qiiae sunt diversa et opposita in se ipsis , in Deo praeexistnnt
iit unum absque detrimento simplicitatis ipsius. 1 q. 4 a. 2 ad 1.
III. ^ie Siegeln, md) benen wix bie 35ollfommen^eiten ober @igen=
fd)aften ber Kreaturen auf ^ott übertragen fönnen nnb muffen, lüerben t)on
ben X^eotogen in fotgenben @ä^.cn auiogefprodjcn:
1. ^ie ^^oltf ommenbeiten aller inirflidien nnb möQ==^. ^'*-l.- ,.
nd)en ,^rcaturen finb bem götttidien 5Ö e f e n eigen unb ,^ m a r nes simpiiccs
hi t 2^6)- fectiones isim/dicifer) HimpUces fonnalife)', bic perfecUones >/</^'^(^e J"4Sue'imi-
nenter, aequi-
valenter ;tnb
ober secundum quid aber eminenter^ aequivcdenter unb virtualiter.
Sälm unter) d)eib et nämtidi : • vivtuaiiter in
a. perfediones {simplicite}' ) simplices^ b. l). |old)e 35o((fommen^citen, ^""^
bie if)rem begriffe nad) ober formaliter feine (Snb(id)feit ober Unoo(lfommeu=
^eit einfd)üef3en, 3. 53. ^a()r()eit, ©rtenntnii:, (^üte, ilMHe n. f. in. 'Diefe
@igenfd)aften tonnen bat)er nnenblid) gebad)t nnb bec4}alb i()reut eigent =
(id)en 33 e griffe nad) ober fonnalifer auf G)ott übertragen werben.
^üu biel'en perfectioiies (siinplifitcr) simpliees iinterfdjcibet mau iene 33oE'
fommcnf)citen, bic .^luar i()reiu ^i^ c 13 v i f f c narf) feine U im 0 1 1 f 0 111 m e n ^ e i t e n einfd)Uc^eu
unb bnfjcr forni<(lif('r nnf C^ott ülieitvogcn uunben fi3unen, aber ineil fie eine gegen*
feitige Siclation be ,^e i d) n en , in beiuielbcu Snbjefte uuuereinbav
finb, ,v ^. l^atev[d)üft nnb Sol]n)d)aft. (S^o finb biefciä bie prrf'ccfiones pcrsonidcs
et uotitjtKilcs, bie uon nid)t menigen Xt)eo(ogeu ])i'rfcctionos siiiii)lict's, im ©egenfal^
,^u ^n\ sini])licitei- siniplicfs genannt werben. .S^icruon in ber Xrinitcit^le()re (??§ 57.
59. 6U); diev fönnen mir baöon abfetien ;
b. perfediones mirtae ober ^ecnndain quid, b. l). fotdje ^^ollfommen*
l)eiten, bie il)rent ^^egriffe nad) mit einer ^efd)ränfnng ober llnüo(ttommen=
^eit bet)aftet finb — mixtae ^ unb bevl)alb jiuar für gemiffe ^Treaturen
— secundum quid — , nid)t aber fd)(ed)tl)in ^H^lüonuncnljeitcn finb, 5. ^.
alte förperlid)en Cnatitiitcn. 4>ie perfectiones mixtae finb in (^ott nidjt
formaliter, fonbern nur «'inmcnfer, infofern niinüid) and) biefe ^ollfonrnten-
(}eiten in ber nnenbüd)eu ^H">Ufommen()eit (^otte^ö atc> in it)rem eminenten
Urbilbe eingefdjloffen finb; <«'quicaleiifer, infofern bic göttlid)e ^onfommen=
()eit ein nncnb(id) iior5Üglid)cre^o xHquioalent bcrfelbcn ift; chiualiter , med
fie oou C^ott ücrnrfadjt, nnb bal)er in il)m luic bie 3iMrtiuig in il)rer Ur=
fad)e, il)rer causa aeciuivoca. cutl)alten finb.
3^ie pcrt't'ctioiics niixtat' tonnen nid)t im formalen nnb e ig en t ( i ri) e n , fon* . 204-
beru nnv im n nei ge nt( i d)en, f inn b il b li d)en, m e ta p bo r if d)en Sinne fiuf J^g {^'/^tTeTii
(SJott übertragen luerben, mie bie^S fo oft in ber tjeitigen 3d)rift gefd)iebt. 3o wirb bev Vni. 5cl)vtft.
(iJott Sonne {^[((L 4. 2), iWo r gen fte r n {Apov. 22. 16;, 5^"cr {Deut. 4, 24;
Hebr. 12, 29), ^il'af f c r g ne He (.Av. 2. 13) genannt nnb uor aücni bem öidjte
{Joann. 1, 9) nergticfjen. xHnd) meröen ibni menfd)(id)e Sinne, C^5(ieber, (Smpfinbnngen,
Ößiiblnngen 3ngeid)rieben. 5(üec^ öiev ift in n n e i g e n t (i dj e m Sinne nnb gnr
iÖeranfd)anlid)nng für nn^ l'ienfdjcn, feine^^meg^ aber im Sinne beö falfdjen 9Cntf)ro=
pontorplji^^mnsi :^n lierftef)en. (Sine foldje fa(fd)e ^orftellnng )d)(iefn bie beilige Sd)rift
l'eUift an'o, inbem fie bie)c *?(u^brüde alc> bilMidje begeidjnet nnb fie Mtrdj ,^a()llofe anbcre^
bie Unenblid)teit C*90tteii an^ifpredjenbe Stellen reftifi^ert. ili'enn fie ,v ^\ fagt, ®olt
\)ahi ^Ibain gefndjt [Ue.n. o, 9j, Rain fei weggegangen uon Wotteö 5lngcfid)t {(Jen.
4, 16), C^ott babe fid) nod) Sobonm begeben, nm .^i feljen {(len. 1<S, 21), er babe "öm
Satan gefragt {Job 1, 7), fo bclel)rt fie nn^ anf ber anberen Seite, ^a\^ bie 5(ngen
®otteg überall ftub {Prnr. 15, o), bafj (^ott alte '^>ege ber iOi'cnfd)eii bnrd)f(^aut
(1 Rnj. 16. 7; Ps. 138. 3. 4\ C^erjen nnb i)iiercn burd)forfd]t {Jn-. 11. 20; 17. 10).
2. 5lber and) bic perfediones simpliciter simplices, finb , mcnii and) <^i^ pei^tectio-
il)rem mal)ren unb eigentUd)en begriffe nad) ober formaliter , fo bod) " i f^l ^ »«^^^^'^^J^^^^^^^^^
Vi'iuvicl) Viivpcvt, .>ioinvi"ni)ium btv lofliiiotit. ~ unb in (Hott.
9S ^Hni (5btt hcm 3)rricincn. — ©rftcr Teil. S?on bcni ©inen ©Ott. B. 33on bor Sefent)fit jc.
in bcrfclbcii ^^eii'c in ^ott, luic fic in ben ^vcatuvcu finb, inib mic mir
fie burd) mifcrc iiicii|il)Iid)cu ^xH-^riffc bcnfcii , fonbcni in bcr al(ec^ frcatiir=
iirf)C (5ciii iiub a((c iiicu|d)lid)cii '^-^cgriff^^ übcrftcigciibcn iincublid)cu ^kifc.
^Hil)rcub bic il>oUtommcid)citcn bcr C^kfdjopfc unter ciunubcr unb üoui ^^cfcu
ber Eilige iicr[d)icbcii fiub, fiitb bic ^Hinfonimcnl)citcn in (^ott eine abfohlt
cinfad)c ^oÜfonnncnl)cit nnb ba^o güttlid)c 3i^cfcn fclbft. "A^k per-
fectiones sinipliciter simi)li('es mcrbcn bnl)cr 0>Hitt jinar formaliter, nid)t
nbcr nbäqnat, nnb infofcrn analogifd) nnb worJo emnenfiae beigelegt.
Da nur bte 5:lHiI(fonunenl)cit 6Hitte*o nnr bnrd) bie xHttributc ^n cr^
fennen ücrmögcn, nüiffen mir nnc^ nnn einge()cnb mit benfclben bc|d)(iftigen,
nnb ^mar .yierft mit ben '^(ttribnten im altgemeinen, fobann mit bcn einzelnen.
I. |!0$t t>cn ^Attrtbtttctt (Oottc^ im dUijicmcutctt.
i< 21. (i'iiitcilmifl ticr '^(ttriüutc Oiottc^?.
i^H-jI. |) ein rill), ^'oivnntifdic 3;i)aMoive III § ](j7.
(iintoiliinfl bor
ilüttlicl)cn Vlttri
iMiti- :
I. T^ic mid)tiguen (vinteilnngen ber göttlid)en äBcfen^attribnte finb
folgenbc:
ittrii.iit.i Ml- 1. 3^icrft luerben fie eingeteilt in attribnta affimuiflni nnb i)f'(ia-
^'n'i'-iuv/"'^ ^/fö. '4^cr C^hnuib biefer (Sintcilnng liegt in ber '?lrt nnjcrer l^ottec^ertenntnuo.
(^ott uermi)gen mir nämlid) nnr bobnrd) ^n erfenncn, baf3 mir il)m bie in
feinen ii^erfen erfd)einenben ^HiUtommcnljeitcn (attributa affirmafira)
beilegen, alle enblidjen 3einebeftinnnnngen aber an benfelben lengncn
I attributa 7ie(/afira . 51 f f i r m a t i u e '^Ittribnte finb : 5l((miffenl)eit, ^Hll-
mei0l)cit, .'pciligfeit, (^krcditigfeit, (Mute, ^arndier^igfeit, ii^a()rbaftigfeit nnb
5^renc. ^tegatinc ^(ttribnte bagegen finb: "i^iotmenbigfeit, llnbebingtbeit,
Unenbtid)teit, (Sinbeit, (Sinfad)t)cit, llnfid)tlmrteit, Unneriinberlidjtcit, ^Hll=
gegeumart, Unermef3lid}feit unb (Smigfcit.
3)ic af f i V IM a t i 0 c u ^Ittviluitc uunbcn aud) <(r)H))nnuc<fhf/ia, opci-atira o^t-
iiannt: Comminiicahilia (icii^cn fic, mcil fic, uiciin and) in cnblidjcv ^V'-''^'"' r bcn Öh'«
fd^öpfcn mitgeteilt mcrbcn fönncn nnb mirflid) niitgeteilt uicvben ; opcrdtira (rnni-
seuntia. actuosn. i'Jip'ir.-zi/x/.) , meil fie nl<? nnd) onf^cn fid) offenbarcnbe nnb luivffantc
(]ebnd)t lucrben. Tagetien fmb bic negotiuen ^(ttvibntc, meil fie bic Unenblidjtcit
(Ä^ottcö im UntevfdjicDc uon oÜcm Kontingenten nn-c<bvücfen nnb bal)cv bcn (SkM'd)öpfcn
nicuml? mitgeteilt uunben tonnen, fd)lcd)tl}in nnmitteilbar (inconinmnicabiliaj ; ba
fie bcx4)aUi in ben göttlidicn iii'crfcn fid) nid)t offenbaren, merben )"ie a\\6.) rnhenbe
(5igcnfd)often, atti'iltuta (/i/icscc/ifnf (ininiancntia. uje^Jipynrty.y) genannt.
abioiuto unb 2. @tne anbere mid)ttgc (Einteilung ber göttlid)en ^Ittribnte ift bic in aiv
folutc nnb rclatiue ober, mic man ^nr Unterfd}eibnng uon ben (Eigentum'
lidjteitcn bcr göttlid)en %^erfouen lieber fagt, refpettiue ober torrc =
fpcftioe. (Erftere finb jene (Eigcnfd)aften , bie bem göttlid)en 3^^efeu
a n f i d) nnb a b g e f e l) e n o o n b e u Ä r c a t u r e u äutommen , Ict^^
tere aber jene (Eigcnfd)aften, bereu !:l^e griff eine 33e5ie^uug (^ottec^
5U bcn ^vreaturcn ober oiclmct)r ber Kreaturen 5U (Mott mefcntlid)
eiufd)lie^t, 5. 33. ber ©d)öpfer, ber 5(llgegcnmiirtigc.
2)ie ©intcilnng bcr 5(ttribntc in abfolntc nnb forrefpcftiüe borf, iuie fdion ange-
bentet, nid)t tienucdifcit uunben mit bcr Untcrfd)ctbnng in abfolntc ober effenti'ale
nnb relatine ober perfön lid)e @igenfd)aftcii. ^v'etuere, uon benen in ber 'Jrinitöt^o^
lcf)rc (v^ 56 ff.) bie i'Kcbc fein mirb, mcrbcn bnrd) bie immanenten ))iclütionen bcr
g ö 1 1 1 i d) e n ''^ c r f 0 n c n ,^ n e i n a n ber, bie f orrcfpcftiuen aber bnrd) bie t r a n f c n n t c n
^ii e l a t i 0 n e n b e <^ g ö 1 1 1 i d) e n Ä^ e f c n ^0 5 u b e n (i^ e f d) ö p f e n foni'titniert.
vclatiue i'lttv
butc :
§ 21. ©nteilung bcr STttrilmte ®otte§. 99
?). ^JJciierbing«? teilt man bie ^(ttributc mtcf) öftere ein in fo(rf)e bcö ^^^jJJJ^^'f;^^^^^^^
göttlichen ^Scin?, bie ha^i gi3ttlid)c '^ein, nnb |old)e ber göttlidjen 2;t)ättg*un^^ini3LutTictn'n
feit, hk bie ^l)ätigt"cit (S^ottCo beftimmen. ^Mribntc bes^ g5ttliii)en Sein^^ ^Datiatctt.
finb bie C5inl)cit, (Sinfad)l)ett, Unüeränberlirf)fcit, 5lltgegcnuiart, Unermeßlid)*
feit, (Suiigfeit (S^otte^, inäl)renb jn benen bcr göttUdjcn !Il)iitigfeit bie (^eiftig^
fett, h([t^ (Srfennen, bie greiljcit, 5nimad)t n. f. \v. gered}nct merben. Qe=
bod) n)cid)cn bie einzelnen If)eologcn in bcr '^Infftelümg bicfer (Sigenjdjaften
üon einanber ab.
IT. %m biefen 33egriff^beftimmnngcn ergeben fid) folgenbc ©iitje:
1. 1)ie attributa affirmafiva irerben uom 3Befen ^otte^^ ^'^^^* sio aurii)uti
suh^frwfialifer anc^gefagt, lüetl fie iual}rl)aft bent 'Ä^efcn ober ber (Snbftan^ affirmativa
(^ottc? eigen finb. S. Th. 1 q. i:-^) a. 2. SSeil fie aber in @ütt nid)t in ber^^ ^"::;f,^!;t^.';tV^^^^^^
fetbcn $S3eife mie in ben erfd)affencn '^^ingen, niindid) nid)t alt" iKrfd)icbenc •iter,^_n&'^v :in;.-
enblid)e (ligenfd)aften cnb(id)er Scfen, [onbcrn al^o bie abfolnt einfad)e, mit '"'^fmu""''^'
bem gottlidjcn 5Befcn ibentifd)c, nnenbUd)c i^olÜonnnenI)eit finb, fo luerbcn
fie il)m nnb bcn ^rcatnren nid)t uuivoce, fonbern mir aiialogice beigelegt.
S. Th. 1 q. 1:3 a. 5.
2)n bie i»ro})rietates iiffinnativae beut iH'cien (^ottc§ substantialiter ^utommcn,
fo ift bie i^el)auptiini] oiiiii^cr fnlfcf) iiiib iiän.^licl) ;,u ucriuorfcn, ha\i aucf) bie affirmatiuen
l^tttvibute lebii^lid) in (S)Litt etiua'ö leiu]ncteii ober aber, Daf? fie (^U^tt nur a(>? bcn Urliebov
biefev @igen]cl)aftcn in txn Mvcatnron bc^eidjnetcn. Saiimri) univbc .^ ^. bcv *£at3:
(iJott ift gut nid)tc; nnbevoö Ingen, ah:-, er fei nid)t böft\ 00er er fei bie Urfadje be^o
(Mnten in ben Mrcatnren. i^cibec; ift fa(fd), ba bie iHiUfoniinen()eit ber Sirfnng not=
uienbig per eniiiHMitiani in ber Urfadje cntbnlten ift. (^iott ift nidjt gut, lueil er (S^utec;
l)ert»orbringt, fonbern nnigefebrt, tueil er in fid) felbfi gut ift, bringt er ©utes* {)crüor.
iil>ir haben ja and) bereit'^ gefeben, ba]] mir bie (Sigenfd)aften (Motte^v ,^mar aufS ben
^Vrentiiren fennen lernen, baf? fie aber ber ontologifdjeu Crbuung nad) ,^ucrft in (^kitt
wnh von ibui i>cn Hreatuveu mitgeteilt finb (11. 201). S. Th. 1 q. 13 a. G.
-. T^ie negatiucn (Sigcnfdjaftcn ober ^tamcn merben infofern uon ^ j^
(S^ott n i d) t i^ubi^tanf'iaUfpy anc^gefagt , alc^ fie '3Jegationen enblid}er (Scin^3=
beftinminngcn finb ; infofern fie aber via ne.üatiuiiis bie 5{bfohitl)eit nnb
Uncnblidjteit bc-ö göttlidjcn '-li^efcnv anc^brüd'en, be^eidincn fie Ok^tt ooll = 'i''^^i''VHmtiiH-ii
fo m m e n c r a l ^o bie a f f i r m a t i 0 c n ©ige n f d) a f t e n , bie bnrc^ fie erft
ber @nblid)fcit entfleibet nnb bem gbttlidjcn 3i'efen entfprcd)enb gefaf3t
merbcn.
:i. '-h.Hi!o bie torrcfpeftiocn (£'igcnfd)aftcn nnb ^J^nncn betrifft, fo ift^jj^, tonT,>iii
mobl ,;n merten , H^ biefclben mohl eine reale 9i e l a t i 0 n ber ^ r e a ^ ^-'^^^ i'ittviinui>
turen ,^u ^ott, eine ^Hetation C^3ottcc> ^n bcn Kreaturen aber feme-cmeg^o ^t^oau-o, abn
alc^ e 1 10 a ? in (*»^ 0 1 1 ::li' e a l e ^o , fonbern nnr u n f e r e m 55 e g r i f f e nad) ^Valion "11 S.
be^^eidjnen. @ott felbft ift niimlid) anf,cr nnb über jcber treatiirlid)en Drb^ «^'.ofiDöpun.
nnng nnb ^^e^icljnng. Taf)cr ftc!)t and) nid)t« im ^3cge, baf^ mir mit
®d)rift nnb Katern biefe forrefpcttiocn ^3^amcn (S)ott nntcr bcr Kategorie
ber 3^it 5nfd)reiben, b. l). fie tum einem bcftinnntcn ^eitpnnttc an oon (^)ott
ans^fagen. I)abnrd) fc^en mir nämlid) bie ^^ni in (^ott nid)t realiter, fon=
bern nnr nnfcrem begriffe nnb nnfcrcr 5lncH^rntfc^mcifc nad), mic mir hk^:^
in bcr Öel)rc uon bcr ©migfcit ('§ 2^) nnb uon bcn opera ])ei ad extra
niil)er fel)en merbcn. S. Th. 1 q. i:> a. 7.
92nr infofern biefe forrefpeftiüen %imcn eine göttlid)c 3;:i)ätigfeit ober eine
göttlid)e ©igenfi'^aft, bie ja mit bem gi3tt(id)cn 3S^efen ibentifd) finb, anc^brüd'cn,
be^eidnicn fie ctma^o DJcale^o in ®ott, aber eben bc^ol)alb ctunvo (^loigov nnb
fönnen baber infofern oon (^5ott nnr aeternalitei' anogcfagt merbcn. ^0
T)io lU'iialiuoii
'Ittiibittr bo
liollfomiiiciu'v
!10,
Unti"vfrt)ieb bcv
lüü Ihui L^h^tt boni 3)iTicineu. — ($rfter Steil. 3?üii bcin ©inen (3ott. B. 35on bcv Sffen^cit jc.
ift 3. 33. (^ott in bcr ßcit (Sd)üpfcr, iniüfcni irf) biird) bicfec^ 5Bürt biK>
^cr(jältni'5 bor (Mcfrfjöpfc 511 il)ni ait^:<briirfc; iiifofeni id) bagcgcn biirrf) bicfc?
'Ji}>OYt bk fd)üpfcri|d)c 5:i)ntigtcit (S^ottcc^, mic fic realiter in (^ott imb
mit feinem ^efen ibentifd) ift, be^cidjuc, mug id) fngen, öott fei emig
(5d)öpfer, emiger 'Sdjöpfer ber ^eitlidjcn T)inge.
i? 22. il^on bcm il^crI)nUnici bcr göttlidjcu (^ificufd)aftcu mib tf)ntigfcitcn
511 cinaubcr mib iVim (|üttUri)cu ^Vfcii.
5,H](. §c in rill), loipiintifdio Rheologie III § IG-s.
I. ^ie göttlid)en ßigeiifdjaften fiiib 0011 ciiiaiiber imb üoiii gijtt^
oiVttirctiönlstpVn (id}eit 'iJ}efeu nid)t ber 3a die [rr^ realder^ y-oLzd irpöiyua), ioxibnn nnv
ml5a'"un?'\'oin u H f e v e 111 ^U' g V i f f c 11 ii d) {nitiom'j coyitai'wne, menfaliter, ymt' imvoiav),
nöttiirfioniikion. j^^j^^^^■^^ tciiicc^iregv einem rein fnbjettiuen (mfione ratiocinanfis^ jnire
mentalifer>, fcnbeni nnferem in ber (Sa die notmenbig begrünbeten
33egriffe nad) [ratione nitioclnata^ cum fundamento in re^ rirfiialifen
uerfdjicben.
il>enn mir (Mott nad) ben bic^ber entmirfelten (^Hiinbfät^en rerfdiiebene
S'igeii]d)aften beilegen, fo benfcn mir gan.; riditig uon ibm; beim er ift
mal)rt)aft allev biv:^, univ luir biird) biefe :^kH3riffe benfen: er ift nnerineßlid),
aügegenmärtig, gnt, beilig n. f. m. ';?(llein biefe (iigen|d)aften finb nidjt fo
in 0)ott, mie mir fie beuten iinb in ben .Sireatnren mabrnebmen. ^nfotge
ber abfohlten (Sinfadibeit (S)ottev befteljt luim(id) ^mifdjen ben einzelnen
(vigenfd)aften fomie ^mifdien einer ieben nnb beut göttlid)en 3ik^fen feine reale
SBerfdiiebenl)eit idistinctio rea/is , lonbern eine begrifflid)e (distinctio
mentalis ober ruUonis .
Qebod) finb biefe nnfere begrifflidjen riftinftionen iiid)t rein fnbjeftii),
bloße Unteridieibiingen bem :ii'orte nad), distinctioiies rafionis rafioci-
7\antis — fonft miiren bie gintlid)en iWimen ja blof^e 3l)nonl)ma, mie Simon
nnb 'l^etru^o nnb 53ar Qoiia — , fonbern b^ben ibren (^)rnnb in ber '^aö^z
felbft (in i)ioi)rietate ipsins reii unb finb bal)er distinctioiies rafionis
rafiocinatae ober cum fumlamento in re. Ter ^^egriff (vmigfeit 3. ""l^. ift
mal)rl)aft ein anberer alc> ber ber 6Mite n. f. m., nnb (^ott ift mabrbaft aik^
bih:^, mac^ biefen iierfd)iebenen 53egriffen anf bae aUerooÜfommenfte entfprid)t;
aber biefe i^oIUoininenl)eiten finb nid)t fo in (S^ott, mie in nnferen 33egriffen
nnb in ben (^)efd)öpfni, oon benen mir biefe ^■>egriffe abftra^iert l)aben, luinüid)
in realem llnteridiieb uon eiiuinbernnb nom^Nefen, fonbern in jener einen, abfohlt
einfad)en i^olltonnnenbeit, bie bac> göttlid)e ih>efen felbft ift nnb mie bas>
Öid)t bie i)erfd)iebenen A'arben, [0 alle biefe ^^olltominenl)eiten in eminenter
@inl)eit in fid) fd)lieJ3t. Tiefe 5hloolltoinmcnl)eit, mie fie in fid) felbft ift,
merben mir in ber (^)lorie fd)aiien, menn and) nid)t begreifen: jet3t fi)nnen
mir fie nid)t fo benten, mie fie in fid) ift, bal)er and) nid)t in ein ein >8z^
griffe erfaffen nnb mit einem 9iamen nennen, fonbern nur g(eid)fain ftücf=
meife nnb allmä^hd) in ben mannigfahigen i^ollfommen^eiten, in benen ba§
göttlid)e l^id)t, gteidifam in garben gebrod)en, in ben @efd)öpfen fid) ab^
fpiegeU.
211. II. Tie bic^l)er erhärte ^Hi^rl)eit ergibt fid^
1. an^ ber t)eiligen S^rift. Tiefelbc legt (^ott bie üerfrf)ic*
benen 'Jtttribnte bei. So gemif3 baber ba^-^ 323ort (^otte^ nid)t tänfd)t, fo
'" sVvift:^''" Ö'-'^^^^ß U^^^ biefelben mat)rt)aft @ott eigen, '^hif ber anbcren Seite aber (et)rt
S)ic Vet)vc Hon
ben C£-iflcnjct)nf
ton (>)ottc>ö:
§ 22. 9?on beut 35cr[iältui^ bcr nöttürfien (Si(5eiifc^aften u. 2:f}Qtigfeiten 51t cirtanber tc. 101
bic Schrift ©ottc^^ abfotutc @infarf)()cit imb eiKärt, ba^ jebe^ bicfcr Slttri^
bute btvo göttlicl)c ^^efcii ober (^ott ]"c(bcr tft. (^ott ift bic Siebe (1 Joann.
4, 8), ba^3 !Oeben, bie ilBaf)rI)eit \Joann. 11, 25; 14, 6), bie ilBei^^^
^eit (1 Cor. 1, 24), bae Öii^t (1 Joaim. 1, 5);
2. 11 uc; bell 33ätevn iinb (Sntirijeibiutgeu ber ^irc^e. in ber ?er)vc
a. Um il)rc ^H^l)auptuug lunt einer abäquatcn ^kgrcifüe^feit bcio gött- ^""'^ "^^'^^"^'
lid^eu 353efeiK> mifredjt ,^u ert}nlten, (ei)rten bie ^Inoniöer, a((e göttlichen
5lttribnte feien 3iinoni)nia. ^()nen gegenüber l)aben bic 3>äter bic Sßa^r=
fjcit, aberUnüo(lfonnncn()cit nnfcrcr '^-^cgriffe uonben göttUdjcn (^igcn]rf}aften nnf^
grünblirfjfte uerteibigt, namcntüd) ^^Mifilin«, Epist. 233 ad Ampliilocli.,
Tregor non 9ii)n*a, Adv.Eiinom. 1. 12, Tregor Don S^asian^, Or.l2.
b. (Gilbert bc la 'l?orree (e()rtc, 5Un]d)en (^ott nnb (^ottljeit befiele
ein realer Untcrfdiieb. Cb er and) einen realen Untcrfdjieb ^unfdjen bcni gütt=
(idjcn ii}efcn nnb ben 5(ttribntcn, foune ^unidjcn bcn iierfd)icbencn 3Utribnten
nnter einanber bcl)anptcte, [oll ba()ingefte(tt bleiben, ^idjcr gab er 5(n(ag,
ba^ bie Öe()rer ber .*»virii)e, uor atteni ber I)ei(. ^crnt)arb, nnb bie fird)-
Itd)c 5(utorität, be|onbcrc> ^13apft (Sngen TIF. nnb bie @l)nübe oon
^H^eim? (1148), jebe reale Unterfd)cibnng ^miidjcn bcni ^-Ii>ei"en (^otte^^
nnb ben 5Ittribnten, foune ^mifdjcn bcn ucridiicbencn 5(ttribnten unter
einanber betanipften nnb iierumrfen. ^gl. Denzinr/er, Euch. 11. 329;
3. ant^ b e r e i n ni n t i g e n i' e l) r e ber f a 1 1) 0 1 i | d) e n X () c o( 0 ge n. .
I^ic in obigem fn. 210) Sal^^c an^geiprodienc Öe^re ift ^n alten 3af)r()nn^ '" |i,'ouwn.^"
berten bie >i<'ntenti<( ronimiDth ber grof^en X()co(ogen atter 2d)nlen ge-
mcfen nnb ergibt fid) anv ber n. 210 crtliirtcn ^^catur ber 3ad)c S. TIi.
1 q. 13 a. 4.
5Sercin,^e(t gab C5 auri) unter ^ou 3rf)olnftifevn alnueici^eiibe 9l)fctnungcn. S)ic
^uptfäd)(id)ftcn waren :
a. ber ^rrtnni ber iK o ni i na l ift e n, ii>eien nnb C£u]en]'rf)afteu (^^oüe^o feien »n^' -^-vtnuf böv ilio--
rationc rafifJvi/Hinfis ein)) c(nut<>tati(m(' (ul dirersos cffccfiis, b. {). an firf) nur ' minaliftcit.
trie öcrfd^icbcnc f|leicl)bebeutenbe llJanien berfelben 3arf)e , beiirifftirf) aber bnrd) bie 33e-
3ie()unn auf bie'jl'crfe (S^oUe^o oerfd)ieben. Xicje 3^oftriu ift lion ber scntcutia com-
numis ueruiorfcn, lueil fie in ben Irrtum ber (Snnoniianer ;,urüctfä((t nnb befonber^^ in
ber 3rrinttät^Ie()re ,^u ben t)erberblirf)ften rtonfeiiuen^^cn fülu't ; ^,j3
1). bie 5tnfici)t ber 3cotiften, bie ;,iuar in C^^ott nid}t bie fogenannte distiiictio üe cfisthictin
maior annebmen, mie fie ,^niifrf)en uerfrfjiebeneu !Xini]en unb ben berfc^iebenen unnima bcv
jteiten eine§ 3)in(^e'3 beftebt , be-?tileid)en aud) nid)t bie foßenannte distinctio minor, Äcotiftcn.
bie jmifd^en einem S^iui^ nnb feinen ll)^1^alitätcn ftattfinbet, bai^ct^en einen formalen
Untcrfd)ieb ,^iiiifd)en beni 'Sefen nnb ben l5-ii]enfd)aften nnb ben Sittribnten unter einan*
ber fefti}a(ten, ben fie distinctio Dihiinrd ober distinctio formdlls ex natura rat
nennen. 5(n^ biefe Setjre ift uon ber übermiegenben l)(el}rf)eit ber ST^eotogcn atler
«Schuten onfgegeben morben, ba ber formale Unterfd)ieb , ber oor nnb nnab{)ängig
bon unferer ® rtennt ni^lDeif e in Ö^ott befte()t, offenbar ein re.ater Unterfc^ieb
ift unb batjer mit ber abfotnten (Sinfadjbeit (Sbtte^o fic^ nidjt bereinigen Iäf3t.
IIl. X)a a(fo bie 5tttribnte mit bem ^il^efen (^ottc!^ unb nnter cin^^
anber real ibentifd) fiub, fo i[t flav,
a. bag bie 5(ttribute oon (^ott nid)t at^ Slttribute ober Onatitäten xtclttdauto
präbijiert uierben , fonbern fein 3ä>e[cn be^^cidincn. 3ie merben atfo oon^'^"''''^"''"*'^^^'"-
i^m nid)t accidenfaJiferj fonbern substanfialifer ober essenfialifer aui^gefagt.
5. Th. 1 q. 13 a. 2; ogt. n. 207 f.;
1). ba^ baljcr and) jebe^ 5lttribut ba§ gange gött(id)e ^l^efen fctbft ift, ^vcbc/mtvibut
fo ba(3 mir nid)t etma blog nad) 3(rt einer 3lebefigur , fonbern im ma()ren bas (iam mu
unb cigenttid)en Sinne ®ott mit bem 9?amen eine« jebcn feiner 5tttribute ^'^" '^^''^"'•
be5eid)nen tonnen : ^ott ift bie 5Ba^r^eit, bic Öiebc u. f. m. ;
102 iBoii (SJotr ^c!ll i'vcicimMi. - ©rftci Ici(. iiniii bciii öiucu CMott. B. ^noh bcv ^A'oiciihcit 2c.
3cbcc> 'vatvibut ^) ^^^6 i^^^^^ 5lttribut, ^uuir uiiijt unicrcm begriffe, luol)! aber
vcaiitci'ibcntiicDbcr ^ad)c luiii) aik anbcrcii 5(ttributc in abfohtter ^bcntitiit in fid) fri)licJ3t
C5iutiMluiin.
5 d) 0 1 i 0 11. (i5 u n 5 b a !;> I c l b c , ums^ uoii öoii lUttiilnitoii, i] i 1 1 au d) u o u b c n
iiiitcvirt)ieb bov i^öttnd)en Xl)ätiiitci ton (oi)eratioiu's), foiDolU bciioii :m1 intni, bic in bcv 'Iviiii^
liÄrl-üm^ "^^ '^*^"'''" ad extra, bic ,^iniöd)ft iii bcr 3(i^öpfinifici(d)vc erörtert uicrbcn.
iPcfcn unb bell IH u d) fic fiiib Uiebcr u o in iIi>oicn, uod) von i>cn © i i] enf d)a f ten nuiiffer,
(^ifloiuriiafti'it. - ] 0 n b c r u nur lutfhmc lUititniiKifd uc rfd) i o b cn.
10 ^;>atniintni. .S'-^icnvu^Mi fcliltcu bic (]ricd)iid) id)ic>iuatild)cn 'Inilauiitcn ober .^eii)d)aüen, beren
.^rrtuni and) uon nielireron fd]i'öniatiid)en 3i)nüben in Jtonftantinopel beftntic^t luurbe.
©ie lehrten, bie 'Äirffainfeit (^veo'/et-/) ('•Hittesi fei ,viiar euüg unb nneridjaffen, aber
uoni göttlidien ii>efen real uerfdjiebeu, iine bie 5tra()len uon ber 3onne, ober nad) ibreui
.•pauptariviniente luie bie ©lorie librifti auf :Iabor uon (il)riftu§ felbfr. Xie cjleidje Toltrin
ftatnierten fic foUierid)titi and) oon ^n\ xHttributen (^Uitte^ö. 3)auiit uerbanben fte ben
Rieiteren ^^^'tinn, baf? i\\\6] bie 3elif\en nur bie Cperationeu \u\\> 'Attribute ("»iotte!?, nidjt
aber ba^^ flijttlidje '.liHM'en felbft fd)auten.
2)iefe büretifdie unb uernunftunbriiie i.'ebre .^erftijrt bie Uuenblic^feit unb abfolntc
(Jinfadjbeit (^knte>3. 3ie berubt auf ber fiunlid)4ibautaftiid)en '^^orfteUuui], M)^ an«? (iJott
etunu-i (^i3ttlid)eo, nnvo aber bod) uidn felbfi Onnt ift, alfo fo^^nfaflen , iieiuiffc, mittlere
'ilH'fcnbeiten ;,uiifd)en (^)ott unb beu (S5efdiöpfeu euuniierten, \\\\\> fä'Ut baljer in bic enia =
natiftifdic CSHtttcx-lebre, unc fte bem (i^nofiiei^öinui? unb uielen pfenbo=nu)ftifd)en nnb
tbeofopbifd}en 3i)ftemen eilten ift.
II. |fou bell Attributen Oiottco im ciiuclnciu
1. I^on Den ncßativeu -AttrilJuten.
1^- :5u bell ncgiitincu 5(ttributcii bilbcii mx \\m biirri) ^^cgienmg ber cnb^
(id)cii inib foutingciitcn 3ciuvbc|'tiinminuicu einen ^^egriff non ber pofitiu
nn^^ nnerreid}baren Uneubliditeir bcv g5ttlid)en 3einv ober ber gi3ttlid)en
!:I^ollfommcnt)cit (ii. 20().20Si. (5iu Xeil biefer '^(ttribute ift fdjon oben bc^
trad)tct loorbcn, bie 9? otio enb igf ei t nnb Unbebingtbei t, nömlid) in
ber \.^cl)re oon ber :;?l|eitiit ii? l<h, bie llnenbli d) fei t bei ©rörtcrnng ber
nncnblid)en ^H^lUonnnenl)eit (^jottec^ (i:? 20), bie Unbcgreif (i d)f ctt unb
Unfid)! barfeit enb(id) in ber ?et)re non unferer (^^ottec^erfenntnic^ (^^18).
^ii^r biiben bal)er t)icr mir nod) bic (Sinl)eit, @inf ad) l}eit, Unöcr^
änbcrlid)fcit, öiuigfcit nnb Unerm efUid) f eit ^n bel)anbcln.
^ 28. '}}>m t)cr (>*inl)cit (>5üttco.
ilM^. Meinriri), Xoivnntiü1)e Ibeoloiiie Hl § lö]— IT)!.
(S c> i ft n n r ein (^) o 1 1.
1. 'ii>enn mir l)ier oon ber (5inl)cit C^bttci^ reben, |o meinen unr nid)t
bie innere ober af f irmatio e (£'inl)eit , bie ein tran^ocenbentalcc>
"Priibifat jcbcc' ^cicnben ift, fonbern bie ejefinfioe (S'int)eit nnb (5in;, ig=
feit 'unicitas, nhiUls rnujidantnüs , fraft ber nur ein (^ott nnb (^ott
allein (S^ott ift. ^iefe @inl)eit C^bttCf? ift eine abfolute unb befagt bat)er
nid}t nur, h(\^ faftifd) ein (^3ott ift, fonbern and), baf? nur ein (Mott fein
f a n n , feine (Sin^igf cit alfo n o t lu e n b i g ift.
W\i ber e^-f(ufioen @inl)eit ©ottei? nnoertriiglid) ift benmad) nid)t \\\vc
ber ')5oIl)tf)et^mu^^> ber .peiben, fonbern and) ber Dua (i^^^mnc^, mag er
nun neben (5nitt eine cmige lliaterie, ober neben bem guten (^ott, aU bem
i^rincip bcv (^^ntcn, ein cmige>5 böfe« ':B}efen, aU ha^ 'iPrincip be^ $Jöfen
anncl)men. ^>gl. bie ^'el)re oon ber 3d)öpfuug. (Jnblid) fte^en mit ber (5in=
(.uiiicitas)
<^JOttOC-.
220.
ic (Stnl)eit
&otm :
bei- l)ei(ifloii
§ 23. ^>ou bcr (Sinlieit (^ottc^. 108
{)cit (Lottes a((e tr itf)cifti [d)cn I^cutimgen bcr 5:rinität0(el)re im ilMber^
l*pnid)c, mögen fic bic Xrinität au;? einer ^^efcnsemanntion ober ani^ einer
Üeilnng ober avLi;> einer ^eruielföltignng ber göttlij^en ©nbftan^ crftören.
ib'gt. bie Öe()rc üon ber Trinitiit.
"^k (5in()eit @otte6 ift nid}t nnr Ü)lanbcn^Uel)re, fonbern anc^
eine l^ernnnf tmal)r^eit.
II. X)ie (5in{)cit (^otte^ ergibt fid)
1 . a u § bcr ^eiligen S d) r i f t. ^ie 33el)anptnng bc^S mobernen
Ütationdicmin^^, bac< 5(lte 3;:eftament erfenne neben bem iübifdjen 9^ationaIgott srfivift
3el)ooa and) bie (Götter ber .peibcn on, ift ebenfo b(a!opl)emi|d) aU bie
§abe(n ber (^noftifer, bie ben Qnbengott 3el)oiHi ^n einem nntergeorb =
neten xHon ober gar ^u einem böfen '^ämon machten. X)ie @inf)eit
©otte^^ ift bk 5^un b am enta(uial)rf)cit bc^ 5((ten ^^eftamente^.
1)a^ ^o(f ^mui in biefer ilHil)rt)eit ^n befcftigen nnb jn erl)a(ten, ift ber
obcrfte -^wai bec< (^efet5e'^ : X)er '5>cfa(üg beginnt mit bem 53erbote ber 33iel=
götterei nnb be^ö (>)öl^H'nbienfte^o i KaxL 20, 2 — G). Audi, Israel, Dominus
Dens noster Dominus Htiii^ est Deut. 0, 4), mirb aUS @rnnbbügma im
^enteronominm auf^o neue uerfiinbct. ^e()oiia a ( ( e i n ift C^ott nnb t e i n
a n b e r e r neben 1 1) m. Deuf. -1, 35. ^nm '^(bfd)ieb ma()nt yj?ofe<?
nod)ma(^^ nor "^(bgötterei : V'idete, quod eg'o sim solus et non sif alias
Dcnx praeter nie. Deut. :)2. :)1). lln^äljligcmat uneberl)o(en fobann bie
'']3ropheten in ben uerfdjicbenften ^Variationen bie 'UMi()rt)eit nnferer X^efe.
^sgl. Ps. 17, 32; 82, 1. 11); 85, 10; Is. 44, 6; 45, 5.
'AnMiii bic beilige ©c^vift bic Wöttcu bcr ."peibcn (S 1 o I) i in nennt, fü tl)nt fic ^a^j
im nänt(icf)en 2innc, luic and) \\m t>c\\ 'JJanicn (^^ott uon ben faifcljcn (Göttern gcbvand)cn.
Tnf? fic bic Ö5öttcv bcr .s^eibcn nid)t al^> uiirflid)c (*»>üttlieitcn anfiel)!, ift an§ il)rcn xHnö^
fprüd)cn über biefclbcn cuibcnt: Xic (Götter ber .Reiben fmb feine (Götter, finb
:)nd)t^ (Spötter {Dnit. 32. 21; 4 AV//. 19. 18; Jer. 2, 11); fie fmb Öügc, Jänfd)-
nng nnb (Site l feit {Jcr. 16,19; 2,5). Selbft nid)t^^, ucrniijgen fie and) nid)t!3
(/.S-. 11, 21). 2)abcr luerbcn (^^öt^cnbicnft nnb iI^iclgöttcvci alö 2^änionen= nnb 2^en^
feUbienft gcbranbnuuft {ß<ir. 1, 7; /'.v. lUf), 37), bcr feinen C^hiinb bat im l'tbfalt
üon (Mott, in ber (Smpörnng gegen ihn, in \H a t n r = nnb i'Jt c n f d) c nü c r g ö 1 1 c r n n g.
ilHMUi babcr ,',nr ^■^e:\eid)nnng (^ottc^^ bic ^lUnralform (Slobini gebrand)t mirb,
fo fann barin eine poh)tbciftifd)e lHnfd)annng bc§ xHltcn 2;;cftamcnte^> feincsiucgg gefnnbcn
lücrbcn. Tiefe g^orm ift uiclmcbr aliS eine j)lt(r<dis nidtcstdiiviis ober exceU(')ifi(ie
^n bctradjtcn, in ber sngleid) ein .s^^inmei^ anf M^ (^el)cimni§ ber 2;rinität entl)altcn ift.
'^aJ3 biW 'JUne Xcftamcnt mit ber gröfltcn ^^eftimmtl)eit bic (Sin=
l)cit (^ottC£< tc()rt, bebarf teincc^ näl)crcn l^iadimeife^o. St)riftibo bcftiitigt
cinfad) bic bec^fallfigc lk1)rc bcc^ 'Otiten XeftamcntC!? : Primum omuium
mandatum est: Audi, [siael, J)()miuus Dens tuus Dens antis est.
^ arr. 12, 29. Haec est autem vita neterna, ut coguoscant te
solaui Deum verum. ,J<Huin. 17, 3. UniL^ Dens et Pater omuium.
Eplies. 4, 6;
2. anc^ ber l'cl)rc bcr ^M'itcr. (^cftiitu auf bic l)ci(igc ^d)rift^^'^ ^''" ^uitn
nnb 5al)(rcid)c ilHnueife an<$ bcr ^nn-nnnft ocrtcibigcn biefclbcn bic (Sinl)cit
(%ttc^o gegen ben ^cibnifd)cn ^H')li)tl)cic^mny mic gegen ben gnoftifd)en l)na^
liömnc«. Dens si uon uhuh est. non est; quia digiiius credimus uon
esse, quodcuuque uou ita fuerit, ut esse de])el)it. Deum autem
ut scias UUUU1 esse debere, quaere quid sit Dens, et uou aliter
inveuies. TertalL, C. Mare, I, 3. ^al)er" fd)encn fid) bic l)cdigcn ii>äter
104 5?on (Mott bcni!J)rcleiucu. — @vftcv Xci(. 5?on bcm @incn ÖJott. B. S5on bcv 3[Öcfenl)eit jc.
ami) iiidjt bcn i^üU)tf)eic^mu^ at^^ 5ÜI)ei^mu^ 5U bcjcid^ncn: r/iv ttoXv^es-
r//T« oL^iözrr-OL elvai >£y3y.£v. Äthan., C. j^eiit. ii. 24. 40;
'''ba-^sHvd^^^^^^^^ ^' «"^^ ^cv ^cl)rc bcv Siivdjc. ^m 92icänii d)cii CsMaubcii^^
bcfcnntuiffc bcif^t cc^: Credimus in //???//// Deiim; im Sf/mbo/uni sithout-
sianum : Fides autem catholica liaec est, iit iinum Deiiiii in 'l'niii-
tate et Tiinitateiii in miifatc veiieieniur ; im il^efemitniffc bc^o iHcr=
ten ßnteranf ouöil^^: Firmiter credimus et simpliciter confitemur,
quod nnuii solus est veiiis Dens, ^a? ^atifanum aber "crtlärt :
Ecclesia credit et coiifitetur, nuHm esse Deum verum et vivum.
Const. dogm. de fide catli. c. 1 ;
''"^ninft^'' 4. an^:-' ber '-l^ernunft. ^J((k iHn-mniftbcmcifc für bas Xafciit C^^ottc^^
bcmeifcu aud) feine (liut)cit. 3ie ermeifeu uiimlid) (^ott aU ha^^ ein-:-' inib
b u r d) f i d) fei b ft f e i c u b c ^ii' c f c n. Tief ec> ii^ef en, in bem 3B e f e n I) e i t
II üb ö^-ifteu5 ibcutifd) finb, ift aber uotmenbig nur einec^. Tn ncimUd)
bie (S^'iftenj mefcntlid) bie (B in gulari tut ober Qnbiuibualität ein-
fd)Iiegt, fo ift jencc^ ü^efen, ba^^ mit feiner (S^'iftcn;^ ibentifd) ift, notmcnbig
e?:t(nfiii eine-o nnb tann cbenfomcnig fein ^^efen mie feine fingnlüre
@^'iften5 mit anberen 5l^efen gemeinfam I)aben.
Tie nieten nnbcren ^Hn-nnnftbemeife , bie für bie (Sinljeit ©otte^ er=
hvadjt merben fönnen, l)at ber l)ei(. T[)omac^ in ber Summa theol()<>ica
(1 q. 11 a. ;] c.) auf brei ,vu-üdgcfül)rt, inbem er biefe 5BaI)rl)eit bemeift
an^ ber @infad)()eit be^:^ gbttlid)en 3einc^, am ber nnenblid)en
53 oH f 0 m m e n b e i t b e v f e l b e n nnb aiK^ ber ß i n I) e i t ber 2B e 1 1. Qn
ber Summa c <j;eut. \. 1 c 42i bat er 17 ^Mrgnniente entniirfelt.
i< 24. 'Ison t)cr CN*iHfart)l)cit (^iottco.
^c\\. !r)(\]\x\d^, Toiiiitatifriic ^Tdcolonic IIF § 171 — 173.
Ä r a f t ber 11 n e n M i d) feit fein e r '^^ o 1 1 f o m ni e n b e i t i ft (^ o 1 1
abf oln t einf a d). (I'v ift bal)er jebe pl)i)fifd)e nnb metap^l) =
f i f d) e ^^5 n f a m m e n f e 15 n n c\ f eine {^ ^-li^ e f c n ^5 , f 0 uu e jebe l^t ö g I i d) *
if e i t einer ^] n f a m m c n f e t^ u u g ni i t ei n e m a n b e r e n 'ii> e f e n a n 6 ==
gcfd)Ioffen.
I. ^Jnm ^^erftänbnio biefer ^l'abrl)eit muffen mir feftljalten:
•D' (5"-( iioit ^' ^^^^ ^^^ abfolnt einfad) traft ber Unenb(id)feit feiner ^oÜfominen^
Viottov' umh I)eit, b. l). bie (J'infad)l)eit folgt unmittelbar am^ ber '^lllooÜfonunenl)eit. Ta=
wauiKi. jj^jj j|-j ]üiovt tlar, ban bie göttlidie (5tnfad)l)eit nidjt in einem ll^cangel ober
einer 3lrmut, fonbern in ber nnenblid)en ^ülle ber il^olüommcn^eit ober bes
Sein« it)ren Wrnnb l)at. lutinitudo est omuis pei-fectiouis et eutitatis
simplicissima et eminent issima complexio. Less., De perfect. div.
1. 1 c. 1 n. f).
22->. 2. Tie (Sinfad)l)eit leugnet j e b e n realen U n t e r f d) i e b nnb jebe
uia.\''nÄÄ^^ bernl}enbe |]nfammeni"et5nng, alfo nid)t nur bie fogenannte pl)l^fifd)e
liinfarinuMt. i^ufammenfetpung ^mifdjen oerfd)iebenen leiten einev ilBefenfi ober üerfd)ie^
bencn 5;^eiln)efen cinec> (^an^en, fonbern and) bie fogenannte metapl) i)f i f d)e
^ufammenfe^nng, bie 5mifd)en real t)erfd)iebenen (Beinebeftimmungen be^=
felben, ipenn and) pl)i}fifd) einfad)en 5l^efenö bcftel)t. Temgemäf? fd)liegen
mir Don Ö)ott nid}t nur jebe 'Di a t e r i a l i t ä t nnb jebe ^ u f a m m e u f e ^ u n g
22'S.
Qvvtümer.
. . § 24. 3?ou bcr einfad^^ctt (^ottc§. 105
au§ gorm unb 9J?atertc an§, fonbcrn aitc^ jcben Unterfif)ieb üoit *$o^
tcnj unb 5(!t, ^ßefen unb ©nftenj, 9^atur unb ©ubfifteuä,
© üb fta n5 unb 5lcciben5, ^cnu^ unb fpectf if c^er ^I^if f ercu^,
lüeil aÜe^ btcfe? mit bem begriffe bc^ abfolutcn, notiDCubigen unb aduoK'
fommenen Sein^ ober beö actus purus unoercinbar ift.
3. (Siegen bic aufgcftedte Z^c\t fehlen aüe biejenigcn, bic ba^ i^er-
^öltni^ bcr götttic^en 5lttribute ^um Sßefeu ©ottoo, bcr göttUc^en dlatm
5U ben ^crfoucn irrig auffaffcn (§ 22), unb |c(bftucrftiinb(i(!) alic ^antl)eifteu.
II. ^ic (Sinfad)^cit (^otte^> in bem crHärten (Sinne ift de fide unb ^-^^ itiiam^^it
5ug(cid) 33cruunf tmaf)rl) cit. @ie ipirb beunc[cu ^sottcö:
1. au^ bcr ^eiligen (Srf)rift. T^ic (^infarf)I)eit ©ottc^^ ift 5Unn* *" Ij^t^J'.^/-"'"
mä)t tt)ört(id) in ber I)ei(igcn ©cf)rift auf^gcfprodjcu, n)o()( aber
a. inbircft in anbcrcn göttUd)eu 5(ttributcn, bic entmeber, mie bic
5lfeität unb Uneubnc^feit, bcr ®ruub bcr @infad)^eit finb, ober, mic bie
Uuoeränbcrüc^fcit, (lungtcit, llucrme^(id)!cit, ^Utgcgcmnnrt bicfctbe ^ur
3?orau^fe^uug Ijabcn ;
b. birett in bcr reinen (^ciftigtcit, burd) bie jebe Dtatcriatitiit unb
jebe ^ufammcnfc^nng oon l\'atcric unb gorm negiert loirb, befonberc^ aber
in ben oben (ii. 211) bctrad)tcten 5tefprüd)en , bie ^ott mit feineu 5Utri^
butcn ibcntifi^iercn unb baber and} alle meta|.il)l)fifd)cu Seins*unter|"d}iebe ak^
reale an?fd)(ief^en :
2. a u c^ b e m .U o u f e u ^ö ber t) c i 1 i g e n ^ ii t e r , ber am-^ ^'''' ^^'" ^'^^''''^
brüdlid) , beftäubig unb aUgcmciu ift. lutellectualis natura siini)l(^x.
nihil onniino in se adjunctiouis aduiitteus, uti ue uiaius aiiquid
et inferius in se liabeir ciedatur, sed ut sit ex omni parte
|t/ova$, et ut ita dicani £va?. et mens. Orif/., De princip. 1. 1 c. 0.
©Ott ift i()ncn .s'^?/?/>//V;/.'>^s•i////^^' <'f nh (mtni ccmijKmtiinic iritiofi^siniHs ((U/rill.
Alex.. Tliesaui'. KJ, 2 unb 14, I. 2), summe simple,/- ^Aii(j.. De Tiin. (3, (i;,
una smpJicitutis cniivetifhi 'Dionf/s., De div. noni. c. 5). dinc Qnfanunen^
fe^ung m (^btt anucbmen, ift nad) ©regor oon 9tl}ffa, '^^afitiuö,
5lt^anafiu«, ;3 ol)^^^^"^-' ^ou Xama^fn^ö tt)örid)t unb abfurb,
un fr omni unb g ottcc^lii fterti d). l>g(. Fnmzeliv 1. c. p. 307 sq.;
3. a u !? b e r !l' e l) r e b c r Ai i r d) c. ^ic ,^ird)C l)at biefc lM)rc auf >" t-i;»- Ji;« bcv
bem oierten i'atcr auf ou3il gegen bic 5übi genfer unb anbcrc .piire^ '"' ^''
tüer fomie gegen ben ^^(bt J^oad)im JJevmif/er. Euch. n. 3ö5s(j(i.i unb
auf bem ^atifauum gegen bie (^ntftcUuugcn einer pautl)eiftifd)en unb
femipant^ciftifd)en Spefulation feierlid) aU ^ogma erftärt. Simplex om-
niiio et incommutabilis su])stantiM spiritualis. Vafic. Const. do.ain.
de fide catli. c. 1 ;
4. an^ bcr Vernunft. 'I^ie Xljcologcn erbringen biefen :^Hnueic> "'^ifuift'*^^'
in boppeltcr 3ßeifc : im all gemeinen, inbem fic geigen, baf^ bie (^infad)
()cit (Lottes auei bcffen 2Bcfeu unb (^runbeigeni"d)aften folgt; im bcfonbcrcn
burd) ben 9^ad)mei!o, bag aüe ciu.^etne 5trten pt)l)fifd)er unb m etap 1)1) fifd^ er
3ufammcnfct^Miug auf (^ott feine 3lnmenbung finben.
X)cn atlgcmcinen 33cioei^ fü^rt bcr I)ci(. 2^l)oma5 (S. c. gent. 1. 1 c. 18)s)ie ^Iwx^c bc^
auf fotgcnbe 2Bcife: rJ^iiÄt
a. (^ott ift actus purus; bic |]ufammcnfe^ung aber fel^t in bem Q\u Dnt (^iom-?.
fammengefc^tcu einen realen Unterfd)icb oon ^otcn^ unb 3(tt üorauc> inbem
1()6 '^Hin (^ott ^^^ Xvoioiiini. (Jvücv ici(. il^ou ^ol^ C^inoii (<>iütt. I>. iI>on brr :!l>rirnl)cit :c.
ein Teil 110111 aiibcreii o^cr alle Icilc vom (^an^cii irgciiMinc ^^ciii nnh
il^oHciibuiin eiiipfaiigcn.
b. (^ütt ift prunniii ctt.^', bao ^iompofitnui ift aber iuciiii3|"tciiö bcr
Orbmnig nad) fpätcr nl«^ feine !^cilc.
c. (^kitt ift r/fs a sc: jcbc 3iifii""ii*-'i^H'l3Uiui aber fel^U eine Urfad)C
ber 3"|tiiiiinen|c^nng inmuh^.
(1. (^^otr ift notnuMibic] nnb eiu ig ; bu^o ^i^iammcngefe^tc inücjüei)cr=
lueife (üc>bar.
e. ^ott i ft b n r d) f i et) f e l b ft u 0 1 1 1 o in in c n ; in einem ^ufaininem
gefetjtcn '-ll>efcn aber finb bie Teile an fid) nid)t Uülltoinincn, fonbern b(V^
i^mv^\: I)at feine '-iHiUtoiiiinenl)cit uon ben Teilen.
f. 3d)on in ben 6?reatnren iiuid^ft bie ^Hillfoiniiienlieit mit ber (iiii=
fad)l)eit ; ba-e^ n n e n b l i d) Doli 1 0 m in e n c 'iLHi"en ift balier nncnblid) cinfarf).
III. (£'c^ ift bal)er an (^iottec^ '$^c\m fd)lcd)tl)in ^^n negieren —
befonbcrer il^eiueic^ für bie C!^intad}l)eit C>^ottev — :
„,. f^;, 1. jcbe il)(a terialitiit; C^nnt ift abfolnt iinmaterien ober
tcvioiität(^Hmco. pnr er (^ei|t. Tteier <c(\^^ i|t de fide.
"^af] (^ott ^cift ift, fprid)t bie l)eiligc 3d)rift mieberbolt b ircftan^:
Spii'itus est Dens. Joanti. 4, 24; Dominus aiiteni S])iritus est. 2 Cor.
'i, 17. T)alicr fann ev and) fein irgenbiuie abäqiuUe^o, finnlid)ec> 53ilb uon
©Ott geben. Is. 40, 18. ^nbireft ift bie abfohlte ^mmaterialität (skntcv
im 'Eliten luic im 'JJenen Tcftamente in allen Stellen anvgc|prod)en, bie
©üttcci '^(fcität, Unenblidjfeit, Unfid)tbarfcit, Uiuicranbcrlid)fcit , llnermef^
lid)feit n. f. m. lcl)ren.
Vit l)eiligcn ^M'iter lel)rten ebenfo einmütig bie abfolnte
(^ciftigfeit mic bie (Sinl)eit (>^otteo. Tal)er betiimpften fie nid)t blojl bie
betreffcnben 5^rr(el)ren ber (^noftifer nnb lU\inid)äer, fonbern and) bie 11)0-
riditcn ^Hn-ftellnngen ber ")i n 1 1) r 0 p 0 m 0 r p b i t e n , bie (^ott einen Körper
,ytfd}rieben. iln^t. Hpiplntn.. Haeres. 70; Aufjusf.. Haeres. c. 50.
Cb il'i c 1 i t 0 u 0 Ji 3 a V ^ c !ci , i c V t u 1 1 i a 11 und CS p i p I) a 11 i 11 !^ mit ^)lod)t
n 11 1 1) r 0 p 0 iii 0 r p l) i ft i f d) c v :.Hnid)aiiiiiu^cu luM■d)^l^il^t un-rbcu, ift fclir .^uunfcllioft; c^5
)pvod)cii uiclniebr uiid)ti("jo OH•üll^c i^afüv, ^tc/Jlnflai^cii c^eiicii :Uiclito ml^ C5pipl)auiii^^ für
ullbcl]l•iul^ct ,^1 baltcii ull^ Die niiftöHii^cii xHuj^cuuiu^cu lovtiiUiaii!? in i]iitoin 2iiiuc ,^u
intorprcticvcii ('(•(»i'i)ns :=:: siiltstaiitia). "Sc^i. 'riu'oii»^-. Wirtfl». Dt- cssciit. Del art. 1
(Ed. Paris. 1S52 toiii. 2 p. oü sqq.).
"^ie Stn'd}c aber l)at bie Okiftigfeit (^)ottec^ nid)t nur i/nplicife in allen
il)ren 5(n!?fprüd)en über Ö^ottev abfolnte C£intad)l)eit, fonbern and) mit 'Hürf-
fid)t an] bie mobcrnen materialiftifd)Cii nnb pantl)eiftifd)en Irrtümer auf bein
ÜMitifannm (I.e.) r.rpllcifi' anc^gefprodien : nun siiio-nlaris, simplex
oinnino et iucomniutabilis snhstantia .^pirlfi/fdi^.
Unter ben iß e r n n n f t g r ü n b e n mirb luni ben Tl)cologen befon-
bcrö l)crüorgel)oben, bajl bie 'JJhiteric l^otcn^, ba|l fie ha§ Unoollfoinmenftc
ift, mib baj3 fie nid)t ']?rincip, am menigftcn aber erftec^ *ißrineip ber
iBemegung fein fann. ^^gl. S. Tli. 1 q. 3 a. 1 c. ;
^j^-^'- . 2. bal)er and) jebe 3nf amincnf ct3nng luui Ji^i'i" 11^^"^ '"i'iii'^^'i^^-
•fufamnu^S l^(\iteric üerl)ält fid) jn il)rer gönn mie bie ^^otcn^ ^n il)rem 5lft imb
^'""'-^^^j;,;'' ""^empfängt üon ber gorin il)re il^ollfornmen^eit. Qoott aber ift reiner ^?lft nnb
fann t^on feinem anbcreii 5cin nnb i>otlfommcnl)eit empfangen. '^Üi man
atfo ben 5Iu^obrncf forma auf (3ott anmeuben, fo ift Qoott aU bie abfolnte
l'urma subsistens ^u be^eidjucn. 1 (i. 3 a. 2 c.
§ 24. iBüii bcr @iufad}f)cit (^ottc§. 107
Ä^ciiu in bcr Iioiligen ecl)rift ha§ illnul vgcelo uoii (*oott c3cbrniuf)t mxh, ober
lücnn i{)m fec(iicf)c ^'(ffefte 5ugc]d)ricbcu lucrbcn, fo i[t ba^ ebcnfo lueta p f)orii d) 511
nct)incu, n(^ »ucnn il)in (citilid)e Organe itnb itt)ätiiifeitcu LuMi]c(ciit U1cr^eu.
'Jicbcn aber neuere ^-PbHoiopben iiiib 3;beo(ogen,uaiueut(id)ii3aaber, ^Bobine, @d)e((iiu]
lutb inobevne proteftantifdje Xbeolocjen uon einer 'Jintnr , einer blopen ''-potenj, einem
öunfeln (^rnnbe n. bgl. in i^oü, fo bernbt ba^ auf (\ün:y ober ba(bpnutbeiftifd}en 35or=
fteüuugen unb ift une ber .^rrtuin ber '^(nrbroponiorpbiten stultissiiiui liaeresis •
3. aüc mc tapl)i)|i| d^ eil ^uii^nimenfel^ungcn, mic fie bcn foutingenteu ^v,, „i'^^t" fci„c
Söefcn eigen unb in bereu ^lontingen^ bcgrünbet ftnb. Taljcv gibt ct-> in mctaDimnicftc
(S^ütt feine änfannneniet^ung ^^S;™'
a. au!? 13 0 t en^ unb 31 f L C^ott ift bac^ nnenblid)e Sein; aUe;? ""-' ^^'^^p^ ""^
©ein ift in itjm actu, fo ha^ ^^otcntialitiit 5n einer neuen SeincUieftimmnng
in il)m unmögtiii) ift, uuit)renb in fontingenten il>efen nie hiv^^ gan^e Sein
'^{ftnaUtiit befil^t, fonbern inuner nii3g(id)e Seinjobeftimnumgcn fid) finben, bic
oerunrftid)t werben tonnen;
b. anc> '-ll>ei enl)eit 'f!<seufi((> nnb (S;i'iften3. 'J?nr in fontingenten lllirtiiSr^^
^H'fen, bie fein nnb nid)t fein tonnen , b. 1). beren ilHrflidjfcit bic 'I^(ög^
üd)k\t ooraU(?gcl)t, bcftel)t ein realer Untcrfdjieb ^yinfd)en '-h>cfcnt)eit nnb
©ein, irenigften^o infofern, aU bic 2l'efcnl)eit bic ©yiften^ nid)t ocriangt.
^ie 2l^efenl)eit (^otte? (esse a sei forbert aber bie @^-iften5, ba fie über=
Ijaupt nid)t ah blof. niögtid) gebad)t merben fann, fonbern notmenbig ocr^
n)irtüd)t ift;
c. a n c^ via t n r n n b i> e r 1 0 u 1 1 d) t e 1 1. T)ic gottiidie yeatnr uerlangt ^;{cvfoiuiri)fcit ;
lücfcntlic^ ak> ^^Scrfon ^n fnbfifticrcn , fonft tonnte bie nnenblid) üoÜfonnnene
2Befen^cit abhängig nnb nnfelbftünbig fein, ^nfofern mcnigftenc^ finbet nmm
lid) in gefd)affenen Xingen eine nietapt)i)fifd)e ^^Miiniii^t-'^fel^nng (^mifc^en
'Jtatnr nnb ']3erion ftatt, alc> bic iliatnr nid)t notipcnbig in ber il)r eigenen
1>erfon fnbfiftiert, fonbern and) 5iarnr cincv anbcrcn fein fann. Ci^aci ift bei
bcr gi3ttiicl)en 'JJatnr nnniöglid), ba fie nnabljängig fein muj3. Diviuitas
est Dens et Dens divinitas. crftärte barnni hat^ Äon^t oon ^Ijeim-o
gegen Gilbert be (a i^oree (Deuzin</er^ Encliir. 11. 329). 8. Th. 1 q. 3 a. 3;
d. a n c^ 3 n b ft a n ,^ nnb 51 c c i b c n t i c n. ^ebc^o 5(cciben^^ ücr= uiVr^icIiSu'n:
lcil)t ber Snbftan5 eine ^Hillfonnnent)cit, bie fie an^^ fid) nid)t t)atte.
5ÖL^cnigften6 unrb mic beim nio baten ^(ccibenc^ bic Snbftanj a(c> ber
i^cruoUfonunnung fä^ig nnb bat)er nnooltfonunen g e b a d) t. ^ic nnenb^
tid)c Snbftan^ (^bttcc> ift aber feiner i^erootlfonnnnnng fii()ig unb fann
nid}t cinniat ab foId}e gebad)t uicrbcn. S. Tli. 1 q. 3 a. 6;
e. au!? (Gattung (j2-enus) nnb riffcren^. ^ie Gattung ift bcr S' ii||;^^^^^^^^^^
nicl)rercn SBcfen gemeiufanic i>>cgriff; bac> nncnb(id}e iÖ3cfcn C^ottC'o fann
aber nid)t ak> niel)rercu 3S>efcn gcnicinfani gcbad)t nicrben. ^ie (^kttnng fann
ferner nid)t c;fifticreu, fonbern crl)ä(t it)rc ©^'iftcnj crft biu'd) Die 3pecififation
burc^ bie ^iffercu^, für bie fie inbifferent ift. ^nire in (^ott ein genus,
fo märe ba()er @ott fefbft inbifferent gegen feine eTiften,^ 8. Tli. 1 q. 3 a. 5.
!Dal)cr fönuen mir (^)ott and) nid)t abiiquat befinieren burd) genus
proximiim nnb ditt'erentia spedtica; er ift itmo nnbcgrcif(id) , nnb alte
begriffe unb Definitionen, bic mir oon bcn Kreaturen auf il)n übertragen,
finb nur ana(ogifd)e;
f. au^o 353efcn nnb 5(ttributen, 2öcfcn unb X 1) ii t i g f c i t e u , ^^^Ij*^^^^^^^^^^^^^
mie mir biec> oben (§ 22) gefct)eu l)abcn. '^^31. ®ut beriet, Die Xljeobicec.
mmikv 1878. S. 85 ff.
108 5Pou («Ott beut 3)rcteincn. — @rftcv Seil. 5?on bcm GiuoiiÖJott. B. 5Boii bcv Scfcnlicit
a^iciibcviucltlicli
©dCioIion. 1. SBie ®ott in firf) fclbft abiolut einfach ift, ]o taiiu cv
icit (sVotu-x ■ aud) fclbftucrftäubürf) mit feinem aiibcrcu 3i?cfcn ircjcnb mcUi)c ^^ifainmcii^
fcl3Uiig bilbcn uiib (oinit uid)t Xci( cinc^i (^aii^cn fein, unc biejcnic^cu (c()veu,
bie (hott aU bic 5ßc(tfce(e bctrarf}tcii. (^)ott ift ber nbfohit Übcniult^
lirfje. 'Diefc cüibentc (^Iaubcnc>iiia()r{)e it crc^ibt fid) am un)crcr
Zijci^; bcnn luenn im gütt(id)cn Sß3cicu felbi't feine ^iifammcnfcl^nng mögüt^
ift, fo fann ©ott nod) uicl menicjer mit ctunio anbcrem eine ^nfammen^
fe^img bilbcn. .picriibcr l)^äl)cre^o in bor 3d)öpfnng^o- unb Qnfaruatione(cf)re.
..j„ 2. C5inc nnmittcfbarc ^\A(\c ber (5infad)l)cit ift and) bic ^nforvupti^
ric ^uroirup^ biHtät ober Unftcrbli d)f cit, bic übrigen^ and) nnmittclbar am ber
'" '^''' Slfcitiit, 'J^otiucnbic^feit, nncnblid)cn ^H)Ufommcn[)cit n. f. lu. foti^t.
i'.ii. i\. %m ber nbfointen (finfad)l)eit, luic am-' allen anbcvcn negatiuen
ulf^""?a^^^^^^^^^ ergibt fid) and) bie ^Hbfnrbität bcy ^l^a nt l)ci'£imnö
'""'^- unb i\^iaterianc<mnc>.
i^ 25. ül^üu bcv Uuucrnubcrüri)fcit Wottc^,
t^c\{. .s^cinrid), 2;oninatifri)o thcoloßie III § 17].
(^?ütt ift abfolnt nnuerii nbe r li d) foinol)! bem^ein alc^ bem
ilMrfcn nad).
-^ic iinfmäiibci- '• ^^*^ Uniieranberlid)feit C^nntcc^ ift C^)lanbenc>fa^.
^^^Tmin-iMiT' ^- ^-^^^^^ Stellen be^> 5(lten nnb ^^2cncn Xcftamentcv, bic bic 2(fcitiit,
nuö öcv i)n(inni@UM gtei t , Xrenc (Mottcc^ anvfpred)cn, finb cbenfoinclc 53cn3cifc für bic
©ci)nr"t: Unucriinbcrlidifcit, ba o()nc biefclbe jene (vigcn|d)aftcn fid) nid)t bentcn (äffen.
xHud) an^ob r ii dl id) crflärt bie l)eiligc 2d)rift: Kgo Dominus ifiin^j
et HÖH Hintor. Mal. :i, (> ; Ipsi peribuut, tu auteui permanes : et
umnes sicut vestiuientuni veteraseeut. Et sicut opertoiium muta-
bis eos, et uiutalmutur : tu autem kIphi i/)se es. et auiii tui non deti-
cient. Ps. 101,27. 2(S; Apud (juein )ioh e^if fnim^Hndatio nee incis.sifu-
(Jinis ohuHtömfio. Jdc. 1. 17. ^H^I. 'S um. 2)>. \\)\ 1 Req. 15, 29;
/^•. o2, 11: Fror. 19, 21; Sufj. 7." 27.
2. rie l)ciligcn ^niter be,-;eugen bie abfolntc Uniieränbcrlid)tcit
(^kittec> aU> (^)Ianbcn6(el)rc unb ucruicrfcn bic eutgegcnftel)cnbc l^c()rc,
namentlid) ber 3toifcr, aU t)cibnifd)cn '^a{)\\ Onij., Coutr. ('eis. 1,21),
Unc fic and) im Kampfe gegen bie '^Iriancr bic llnocriinbcr(id)feit ale not^
uicnbigc ^H-ärogatiue bec^ und)reu (S)ottev bem 3ol)ne inubi^iertcn lAhihros.,
De fide 1, 9j.
fccv vciirc bor ;»,. -^ic Ä i r d) c l)at bic Umieränberlid)tcit (^n^ttc^o al*? Dogma
betlaricrt, inebcfonbcrc be^üglid) bc<o 5o()ucc^ bnrd) ba« ^iicänum ben
:?(riancrn, bnrd) bac> ß t)a(ccb oncnf c ben ^JaniopbDfitcn gegenüber, gan^
adgcmeiu bc^ügtid) (Mtc^3 burdi bai-' uicrte Öaterantong il (Firmiter
credimus . . . quod uuus solus est verus Dens incoHimuta-
bilis. Denzinyer, Euch. u. 355) unb ba^ :ilMitif anum [inco7mmifabilis
substantia spiritualis. L. c. c. 1) auegefprod)en.
bcv :»Hn- 4. 'Die Unticränbcrtid)fett (^otte§ ergibt fid) and)
a. an'C-' beut begriff be^o actus purus, ba jebc ^^cräubernug einen
Übergang luui '13otcn,^ ,Vtm Ift cinfci^üej^t , unb folglid) im actus purus
unmoglid) ift;
ben ii>ätcvii
.Mivrf)c;
mmft.
§ 25. 5?on bcv UnneränberHcfifeit ^otte§. 109
b. am bcr (Sinfad)f)cit, bn jebe ilWinbcrung einen realen Untere
fcf)ieb 5Un|*d)en bcni bleuen nnb bem iökibcnben ooran^ofcl^t;
c. um bei* nncnblid)en ^oHt" omm enl) ei t, ba jebe 3Seränbening
einen 3i^9^^"9 ober Stbgang einer ^oIlfonnncnf)eit inüolüiert nnb ba^er non
bera unenblic^ luvüfommenen (^ott anegei'd^toffen ift. N. Tli. 1 q. 9 a. 1.
^gl. (^ntberlet a. a. C S. 100 ff.
Xa, iino lutr luiffcn, bic göttlid)cn C|un-ntioucu mit bcni göttIicf)on Scfcit ibcntifd) „ ^P- . .
finb, [o ift aiid) aUcs* göttüdjc Sirfen, [o iiiof)l bo^ iiotineiibige iid intra, q{§ t)a§ freie feuTe" nbu^
ad extra, immentlidi o(fo aiic^ has gijttlidje 2i> o 1 1 e u imiicränbevlidj. liefen äöoücit'j.
3)Jau pflegt bie Unu crän b er( i d)feit bes^ Si'oHeiig and) hnmutabilitas
7norali^ im Untevfdjieb noit ber U u m a ii b e l b a r f e i t be^ göttlidjen @ c i jt § , bcr im-
miitahilitds pliysica, mtferer 5>ürftetlung^meife uod) 511 nennett,
II. "I^ie ©inmänbc, bic gegen bie Uniieränber(id)feit (^otte;? ^^i^^ (ji,,)^;^;,^^ i c. ni
iin^^ ntetapl)orif d}cn '^(n^briirfcn ber I)eiligen @d}rift, teil^ an^ ben for-bic unmäiibW
refpcftiuen 'DJanien in. 200, h\t (Mott ex tempore jngefdjricbcn inerben, ^'^^^"^ "'^^^'"^'
tedö an^o bcni u c r j d) i c b e n c n nnb m e d) f e l n b e n ä> c r 1} ii ( t n i f f e b c r
Äreatnrcn 511 (^ott, tcik> nnc^ ber ^"ftirnation Ijergenoinnicn merben,
ipnrbcn bereit« uon ben Tätern ullfeitig bc(cnd)tct nnb iinbcrlcgt.
1. %{U 2(ncM*prüd)e bcr l)ciligen ©d)rift, in bencn (^ott ocrfd)icbcn=
artige nnb nicd)felnbc ?(f fette jngcfdjriebcn mcrben , 5. ^. baj3 %oii über
fold}cc>, bav er friil)cr gcuioKt nnb gct()an, Üi c n c enipfnnbcn, feine |)nlb in
^orn ücrlnanbelt l)abe n. f. in. , finb ni c t a p l) o r i f d) , b. (). f i n n b i I b Ii d) c
Ubertrognngen nicnfd)lid)er 5lffcttc auf ©ott. ^ag biefe ^^üiebrüde luirüid)
nnr mctapljorifd) ^n nel)nien finb, ift biird) alte 33euieife für bie Unueränber^
Udjfcit C')üttc^> cnibcnt.
2. 3[iHnni CO niiv fdjcint, @ott l)abc einmal angefangen nnb bann
luieber anfgcl)ört ;,n fd)affcn, fo l)at bie«, une bcr l)eil. Slngnftinnso bc:=
inerft, in ber Uniiüllfoninienl)eit nnferer ilHn*ftcllung nnb begriffe feinen
^riinb. ^iMr ftcllcn iin« (^)ott uor une einen l)icnfd)cn, ber non ber Üin(}c
5nr !Il)ättgfett übcrge()t nnb in feinen 0)cbantcn, (£ntfd)lüffen nnb .'ponb^^
hingen lncd)felt. ^^lücin in (Mott ift fein bcrartiger 5iived)fcl : er ift nid}t
anberö befdjaffen, u^enn er rnl)t, ntd)t anber«, mcnn er unrtt; inclnicljr ift
er rnljcnb nnb mirtcnb ,^ngleid) nnb cmiglid). Angnsf., De civit. Dei
1. 12 c. 17 n. 2.
:). :Dtiir nnferer i^orftcllnngv' nnb ^Hcbeuieife nad^ übertragen iinr
and) bic i^cränbcrnngcn in ben ^ncatnren nnb bie babnrd) beiuirftcn nenen
33e5iel)nngen berfclben ,^n C^ott anf O'Hnt fclbft, bie Urfad)e biefer ^uTänbernngen.
Sagen mir 3. 4i OuHt l)abe angefangen, bie !ii^clt ,311 crfd)affcn, fie jn
regieren, er fei ^I^icnfd) geuun-bcn, 10 fagen nur babnrd) nnr, baf3 bic (^e^
fd)öpfc anfingen 311 fein nnb regiert ^n merben, ha}] bic 'JJtcnfd)^eit (Sl)rifti
anfing im 'i'ogo« ^n fnbfiftieren. Meine^mege aber ift eine 33eränbernng in
bcr 2Bcfenl)cit (Spotte« norgegangen ober ein ncncg; ^Icciben^^, eine reale i}ic=
lation in il)r cntftanbcn: nnr bic .Sjreatnren l)aben angefangen mirflidi ,^n
fein nnb im ^Hn-Ijältnic^ bcr '^(bl)ängigfcit uon Cs^ott gn fielen. IiHiHKfdhilk,
nmtaiis onniia Ai((i.. Coiifess. 1. 1 c. 4 ii. 4i. So fagen mir and),
baj3 (^ott bem Sünber ^ürne nnb nae^l)cr fid) erbarme, babnrd) brürfcn
mir aber nid)t eine ^^'cränbernng in (^5ott, fonbern eine uon %oii bemirttc
33eränbcrnng im Sünber an^^. ^^äticrCiS in ber Öel)rc uoin göttlid)en 3?3illcn
nnb uon bcr Sd)5pfnng. i>gl. Auy., De eivit. Dei 1. 12 c. lO. 17;
(^utberlct a. a. O. S. 103 f.
:)5.
110 5>on ®ott bcm^rcicinen. — ©rftcr 2:cil. 3?on bcm (gincn (SJott. B. 5?on bcr SBcfen^eit :c.
4. ^cr am bcr 'JJ?en|"rf)Uicrbinici (^ottc^ gegen bic Um)cränbedirf)teit
C^k^tte^o l)crgcnoinnicuc C^iniuaiib mirb in bcr ik^vt uon bcr ^utnrnatioii
fciiic (Srlcbigmig fiiibcii. I^ovt mcrbcn mir )d)m, ba^ bic iHnna()inc bcr
incnfd)lii"f)cn ^>tatnr ;>unir in biefcr, fcinc^^iucgc^ aber in bcr gi)tt(iri)cn 'Jintur
ober '|^cri*önUrf)fcit eine reatc SScränbcrnng fe^tc.
5>i^l. .Speinridj, Xociuiatiirfjc 4^l)colot]ie IH § 17"). 17G.
(56 Ott ift et!) ig.
^MofS^^S'^ I. (^ott luirb in bcr l) eiligen 3d}rift n)iebcrl)o(t in ganj fingu^
imimn. Icirem nnb abfolntem 3inne ak> bcr öuuge bc;^eirf)net [Gph. 1. 1;
21, :J:J; Ps. 89, 2 ; 101, 26; 2 Mach. 1, 25 sq. n. f. U).i. 5luc^ ift bie (£'roig^
feit @ottC£< ein non allen Tätern gclel)rte<g, uon ber ^ir(i)c bet(arierte^>
iLafrr. I\cap. Finiüter; Vafic. \. r., uon teiner ^äref i e beftrittencc^
^ 0 g ni a , bivo and) oon ben l) c i b n i f d) c n i^ t) i l o f o p l) e n einig c r m a )1 c n
erfannt umrbe.
o.j,-,. IL ^nfofern bae 3ein ober bic (S;L'iften5 eineg iBcfene^ fortbeftc^t,
©einunb rauov. j^i^.j^ il)ni r)ancr iduratio) 5ngefd)ricbcn. 1)ic 1)aner ift initl)in uon ber
(i^iften,^ ober bcm 3cin nidit rraJifrr^ fonbcrn nnr rdtione raliocinafa üer=
fdiicbcn. Tic 'J)iatnr bcr Tancr ent|prid)t alfo ftet^^ ber 'Jiatnr bee '^i^cin^o.
X^ie ©luigtcit ift bic bcm abfoluten, bic ^^cit nnb ba<? 3nnfd)cn
;V'it nnb (Smigteit in gciuiffer :^c,^icl)nng in ber Ih'itte ftcl)enbc ^Hiuim
ift bie bcm tontingenten (Bein .^nfommcnbc T^ancr.
Xa nnn bac^ abfointc Sein
037. 1. notuunbig ift nnb niemat»:^ nid)t fein tann, fo tommt bcr (^ung-
lio (iiuinroit feit m c f c n 1 1 i d) bic '^I n f a n o (^ - nnb (^ n b l 0 f i g t c i t ,ui. (Ss* ift un^
oimo i^uDf. moglid), bat3 C^ott iemaic> nidit mar ober nid)t mc()r icm unrb. i^gl. vS. c.
ii-eut. lil). 1 c. If) arg*. :>.
illMMin babor niul) .Kreaturen biivd) (Skntc^o (^Sa\)<' nie aufl)örcn ,^ii foin iinb folbft,
lücuu mau auuobincu luoUtc, bau ein Wcfdjöpf lum ©miqfcit lior cr)d)affcn (|ciucfen
fei, jo umvc eine foldjc i]e|d)öpflid)e ^nteniiinnliilitüt uid)t bie '.>[nfani]^' nnb ©nbloficiteit
®otteC' , ba it)r bie "^Ifeität unb 9i 0 tm en bi cjf eit fehlte, inbein fie nnr bnvd)
(^Vittcs freie (i^abe beftcinbe;
2. nnii cranbcrlid) ifi nnb jcben Übergang oon 3cin 3n 92irf)tfein
lio (iuitiroii nnb nmgetel)rt an«fd)lic{5t, fo ift and) bic gbtttid)c Trauer abfotnt nnmanbel*
ÄmVi^Ü^^^^^ nntcilbar/einf ad), l^ic ©migtcit fd)(icrn bal)cr jebe ^Dciigtid)-
t c i t eine c> il^ c d) f e t « n n b c i n c r ',?l n f c i n a n b c r f 0 ( g e 0 c r f d) i c b c n c r
'JJt 0 m c n t c gän3(id) ano nnb ift babcr a b f 0 1 n t e 5 n c c c f f i 0 n c^ 1 0 f i g
tcit. Tic tontingenten '-Ii}efcn bcfit3cn nicmatc^ il)r gan5ec> Sein nnb Vebcu
nolltonnnen luib auf cinmat, fonbcrn in einem 5eit(id)en 9iad)einanber. ^m
nnoeränbcrUd)en ifi>cfcn tann cv fein "3tad)cinanbcr geben: (^ott befi^^t fein
cnblofeo lieben 5 n m a ( , g a n 5 nnb u 0 H 1 0 m m c n. 3o flicj'^t a(f 0 bcr
begriff ber ©migteit unmittelbar auc^ beut bcr Umimnbelbarfcit, mic ber iöe=
griff ber 3^it auc> bcm ber ^emegung ober 33eränbcrnng : Ratio aeter-
nitatis consequitiir inimntabilitatem, sicut ratio temporis conse-
qiiitur motum. S. Th. 1 q. 10 a. 2 c.
"^ie 3cit ift ja uid)t£^ anberesi aU ha^ Wa\^ unb bie |^al)( bcr aufeinanber-
folgcnben ^-^emegungen nnb il^cränbcrnngen tontingenter ii^efen: Temi)us
iiiliil aliud est quam numerus motüs secuiidum prius et posterius.
S. 'Hu 1 q. 10 a. 1 c.
§ 26. 3?on bcr ©migfcit. 111
1)ic brci ^JJtoinentc bcr (^migfcit, '^Iiif ang!?(o| itjf eit, @nMo|ig^^. j^-^: . .
t c i t imb 3 II c c c ] i i 0 U!?^ 1 0 i i g f e i t finb in ber allgemein rccipierten ^e^ bei ^fuienun""
finition bcr (Siingfcit Don 33oet(}in^^ |ci)ün snfanunengcfagt : inferminabilis
vifae totd mtud et perfecta possessio. De coiisol. philos. 1. 5 pros. 6.
%ut- biefcr ^^efiuition ergibt fid), bafl an ^ott ober, unvo ba!§[etbe
ift, an Ö^ottec^ ©ein unb STnrfen, an fid) jcgiirfje ^^itlirfjteit nnb fomit
jebc^ 3^it"^^B w"«^ i^^^^' Q^itmitCYidjkb, in^^befonbere a()o ber Unter-[ii}ieb
üon 33er gang enl) ei t, ©cgenmart nnb gntnnft ^n negieren ift. '^n
@ott ift aikt-> bie reine ^egeniüart, ba bit (Slingfeit ift nad) bem l)eil.
Xf)otna§: fofa smul exisfens. ^. Tli. 1 q. 10 a. 1 c.
^a ferner bie '^auer (^ottcc^ mit bem Sein %oiiz^^ ibentifd) ift, fo ift
(^ott feUiftnerftiinblid) feine ©lingteit ober W:^ eiinge Öcben. 8. Tli. 1 q. 10 a. 2.
@« ift baf)er mir eine 2(bftrattion nnferec> 33erftanbe^o, luenn nur bie @ung-
feit uom 2öefen O'^ottec^ nnterfdieiben. rarnm fann aber bie ©migteit and)
nur (^ott eigen fein: C^ott ift ber aHein @mige, nnb ba fein Sein pnrec^
Ö c b e n ift, ber allein U n ft e r b l i d) e : Qui sohis haV)et immortalitateni.
1 Tim. 6, K;.
111. Um bie ^migfeit nnb i^r i>erl)ältnic^ ^nr ^z\i beffer ^n ner^
ftel)en, muffen lüir ba« ^kfen ber ^z\{ niil)er ino ^^(nge faffcn.
Tie ^^eit ift tcincc>uiegc^, mie Maut bct)anptet, lebiglid) eine fubjettiue ^.^, iu'etwü'-
5orm nnfcrer '^Inidjaunng, fonbern ctuniv objeftiu ^Keale^o in ber mirt= lU.iortii. ^jiVau-/
lid)en 2lnfeinanberfolge bcr in ber cnblid)cn iiBelt ftattfinbcnben i^eriinberungen,
bk mir in unb außer unc> burd) innere unb äuflere ©rfa^rung iüal)rnel)men.
2(u^ berfelben abftra()ieren mir mit berfelben objeftioen 'ilHil)rl)eit mie alle
unfere '^tllgemcinbegriffc, fo and) bcn ^lUgemeiubcgriff ber ^^eriinberung, ber
^üifcinanberfolge unb ber ^]eit. iiMe beumad) bie Ciungteit ber ^aA)z nad)
ibentifd) ift mit ber Uuoeräubcrlid)teit be^o abfohlten 5einc>, fo ift bie reale
,^'5cit ber 'Bad)t nad) eiibo unb bavfclbc mit beii anfeinanbcrfolgenbeu ^^er^
iinbernngen in htw tontingeuten Tiugcii. Sie ift bal)er an fid) nid)t^o
anbercs^ alc^ bie ^^l u f e i n a u b c r f o l g c ber in i l) r e r (S ^* i ft e n 5 ei u
a n b e r g e g e n f c i t i g a u ^o f d) l i c 1] e u b c n f n b ft a n t i a l e n 0 b e r a c c i b e 11=
talen ^^eräubernngen in bcn erfd)affeneu l^ingen, nnb inbent
bie 33ernunft erfaf^t, mie biefc i^eränberungen relatio, b. l). burd) ilun'-
gleid)ung mit irgeiib einer 311 biefem ,3^iierfc geuni()lteu beftiinbigen nnb gleid)=
förmigen '^-icmcgung in uuferem 6)cii*te gemcffcn unb ge,^äl)lt merbeii lönueii,
bilbet fie beii allgemeinen ^^e griff ber ^txt. 'JJtit 5lriftotelec^ befiniert
bal)er ber l)eil. 3:i)omae bie ^-{eit aU numerus et mensura motüs se-
cundum prius et posterius. S. Tli. 1 q. 10 a. 1 c.
^arauf^ ift fofort flar:
1. d)ne 0 eränbcrlid)e ^inge unb anf^er il)ncn fann ec^ s-i,„e"i/evün£)e
leine mirMid)e Qeit geben. "T^ie ;^eit ift bal)er erft mit b e u nmn fiW 8cit
tontingeuten fingen burd) bie Sd)öpfuug mirttid) gemorben,
fo bag c§ oor ber Sdjöpfnng leine unrtlid)e ^]eit gab, mie ec^ and) leine
mirflic^e ^txi mcl)r gäbe, menu bie '-llult ber ueriinberlid)en ^inge aufhörte
5U fein, dagegen gibt e^o oor ber ©djöpfnng möglid^e, ibeale,
imaginäre ober fiftioe :^t\i. ii>ie nämlid) bie 'J3iüglid)leit be-o
tontingeuten Seinc^ notmeubig nnenblic^ ift, mäl)renb feine ^>irnid)=
teil ebenfo notmeubig enblid^ ift, fo liegt and) jenfeit« jeber mirflid)en
yeit, bie mie Wt-' lontingente Sein notmeubig eublid) ift, eine nuenblid)e
^JJi öglid)tcit auberer ä^'i^»-'»/ ^^^»-''^ auberer oea-äiiberlidier Thinge unb ^Ü^elteu.
1 12 il^on («Ott bem 3)rcieinen. — ©rfter 2:cil. 55on bem ©inen ®ott. B. S5on ber 2öefcnf|cit jc
Triefe imaginäre Qc'it ift inbc^-^ niii)te ilMrfüii)Cö, ioubern nur bie imaginäre
^orftcUnng inöglirf)cr Qc'ü nnb anrf) in unfcrcr 33orftcnnng nicf)t luirfüd)
nncuMid), ba mir bie nncnblid)e iy^öglid}tcit üon 'Joitcn nid)t alö mirtlid)
5U beuten vermögen, ^knn mir es 5U ti)uu üermeiueu, fo bern()t ba§
an] Qüufiüu.
^icübmntiiLi) ^' ^" feinem ^iune faun c^S in (^ott realiter >]c\t unb ^^eitüdje^
~rcit lioru-!!' geben, ba er abfolnt unueränberlid) ift. ^al)er ift (^ott abfotut unjeittic^
unb fi b e r 5 e i 1 1 i d) , e r l) a b c n über a 1 1 e ^ e 3 i e t) n n g e n b e r ^ e i t,
über alle ,3 e^^- ^'^ M'* bal}er ein großer 3^*1'^""^ ^^^fii" bie gütt{id)e
(Sungteit mit ber nur mögtidjen (imaginären) S^^^ uermedjfelt mirb. @^
ift ba^ berfelbe ^rrtum, mie menn man bao abfolute mit bem aügemeinen
^ein [u. 195), bie mirtlid)e Uneublid}feit (acta intinitum) mit ber unenb=
(id)eu lV'ögIid)teit (pütentia intinitum ober indefinit um i uern)ed}felt.
Da (^3ott erl)aben ift über alle ;5cit, fo fönneu ^eitbeftinnnungen nur
im uncigentlid)en 3iune auf Wott übertragen merben, nändid) unferer
meufd)lid)en ^i^orfte lluug unb ^Kebemeife nad). 5Üle berartigen
^eitbeftinnnungcn finb nid)t in (^ott, fouberu in bm Kreaturen mirftid).
Sagen mir 5. '^i: Ö^ott mar uor ®rfd)affung ber Ä^clt unb mirb fein
nad) bem dmbe ber ^n^t, fo l)eij3t bai? nur: mäl)renb bie 3Belt gemorben
ift unb einmal Hergeben mirb , ift (Mott nnmanbelbar. "Tac fagt aber nid)tö
auberev, aUo bafl bie il^elt .^^eitlidi, Onnt emig ift. Daljer mirb (^ott aud)
uid)t älter, mäl)renb mir älter merbcu : benu unfere Qal)re uerfliegcn, feine
(Smigteit aber ftel)t nnmanbelbar feft. (i^ fd)eint um nur, ba|l bie ^mig-
teit fid) bemege, mäbrenb mir nn^o bemegen.
, .„r'-:- 1\'. ©migtcit unb ^^]eit nerlialten fid) m einanber unc ba-i abfohlte
^cit unb nnb tontingente ^eui. Taraue folgt :
1. (^ott, ber (£'mige, ober bie (Smigteit ift Die abfolute Ur^
fadje ber ßeit.
2. Die CS'migteit überragt alle ^^]eit, b. l). (^ott ift 00 r, in unb
nad) aller |]eit, aber uid)t 5eitlid)er, fouberu emig er 'il>eife. il>ir bürfen
ec^ alfo nid)t fo beuten, atc> ob bie (iniigteit ber ^]eit ooranginge mie eine
frül)ere ^eit, auf bie ^^eit folgte mie eine fpätere ^>]eit, ober alei ob mit ber
;]eit, bie uerläuft, and) ein Teil ber (imigfeit oorüberginge mie eine iier==
riuneube ;]eit.
o. Dal)er foeriftiert alle mirtlid)e ^eit unb jeber Mo--
ment berfelben ber ganzen Gm ig feit, 5Öäl)renb Dinge unb ^^]eiteu
in fid) felbft oorübergeben unb bevl)alb bie l^iomente il)rer (5pften,^ im ^er=
l)ältniffe 5eitlid)er 3ncceffion, alfo ber ^nn-gangenbeit, (^)cgenmart nnb ^^n^
tiuift 5U einauDcr fteben, gel)eu fie nid)t norüber für (>)ott, ftel)t (^ottee
CS'migfeit ,^,u iljuen in feinem ^eitlidjen ::i?erl)ältniffe. ral)er ift jebe mirftid^e
^eit für Ökitt meber nergangen nod) ;)Ufünftig , fouberu gegeumärtig ''n. 238 1,
inbent feine Gmigfeit alle ^eit in unteilbarer nnb bec^balb nnauöge^
beljuter C^egeniuart umfpannt. ;Hn? biefer Ä'oe^'iften^ uon ;]eit nnb
©migfeit folgt aber uid)t, baj3 bk ^eitlidjen Dinge felbft eine emige unb
fucceffiouelofe (S^*iften3 Ijaben ober oon (^3ott alo emige nnb nid)t al^^ ^eit^
lidje erfannt nnb gemollt finb. Denn menu and) jeber l^ioment ber ^^ieit
ber ganjen (SiDigfeit toe^iftiert, fo foe;L-iftiert er berfelben bod) nid)t emig,
fouberu erft, menn er anfängt ^n fein unb bi^> er anfl)ört ^u fein. ']3räguant
mirb biec^ auegebrüdt: Tein])()i'aria oninia coexistunt fofi aeternitati
Dei, sed non fotaliter. Franzelin 1. c. pag. 354. S^reff eub ift ber
CS-unsitoit
§ 27. Sie UnermeBlic^!eit uub 2mgegenit)art ®otte^. 113
^ergteirf), ben ber I)eil. 2^^oma-o (c. gent. 1. 1 c. 66) au^ ber ^oqiften^
bc0 unteilbaren, unbetDeg(id)en 3Jhtte(puuftc^ eine«? ^reife^^ mit jebem fünfte
ber ^erip()crte l)cniiinmt. ^gl. (^utberlct a. a. €). <S. 169.
4. 3Sic biK^ abfolute (Sein baö eminente Urbilb aHc-3 enblid^en @em^
unb biefcs bat)er ein me^r ober minber üoüfommene^ 5lbbilb nnb fotgürf)
ein 5lna(ogon oon jenem ift, ]o ift and) bk @m ig feit ba§> eminente
llrbitb ber ^^]eit nnb biefe ba^er ein 5(nalogon ber ©iDigfcit. 3^^^ ^''^^
(^migfeit uerljalten fid) bemnad) ju einanber ntd)t mie 5(rten ber fei ben
Gattung, fonbcrn ftc()en in bemfelbcn analog en ^erljältniffe
tote ba^ enblid)e unb fontingente §u bem unenb(id)en unb
abfoluten oein.
V. CbiPol)( ^ottee> ©migfeit aU |o(d)e infommnnifabel ift, fo !ann Ta^^^mm
bod) ©Ott in einer analogen '^eife ben (^efd}öpfen g(eid}fam 5(nteU geben
an berfelben, unb er ()at er- in uerfdjiebencr 5l^eifc unb in oerfd)iebenen
Stufen getl)an. 3d)on bte ^eit ift, mie mir gefe{)en (ii. 243), ein gemiffec^
'toitogon ber ßmigfcit, mie übcrbanpt aUe^o enblid)e ©ein ein ^(nalogon
beö nneublidjen 3einö ift.
^a bie ©migfeit ane ber Unmanbclbarfeit entfpringt, fo ift offenbar
bie 'I>auer einec- @efd)öpfec- ber ßmigfcit um fo iiljulidjer, je unmanbelbarer
e^ ift, uub eine je gröfsere güüc oon 3ein unb lieben e^o numanbc(=
bar befi^t.
^ihin l)at Q>Sott 'iiH'fcn crfdjaffcu, bie nie me()r aufljören foden. (S^o
finb bie Qnforrupti bilieu, nämlid) bie (S'uget nnb bie ä)tenfd)en=
feelcn. ^iefe merbcn, infofern il)r ili>efen immer fortbeftet)t, unfterbüd)
ober aud) emig a parte post genannt, im (^)egeufa^ 5n ben 'Thingen, bie
(\U foId)c einer .Horruption unterliegen nnb nad) einiger ßcit aufl)ören 3U
fein, 'hinein finb jene 'An^fen and) il)rem iTn^fen nad) nnoergiinglid), immcr^
bleibeub, fo finb fie ev bod) nid)t tl)ren :Hccibcntien nnb Operationen nad),
mec4)alb il)ncn and) ber fucceffion^olofe unb nollc ^efii3 '\\)xzi> gun^en 'sieben«?
uid)t eigen ift mie ©ott.
Ta[)er nennt man biefe '?(rt oon nie enbenber Xauer jum Unterfd)ieb
uon ber eigcntlid)en (^migtcit aevion ober aevitemitas unb fann in
einem gemiffen Sinne fagen, bie aeriternifas fei ein mittlerem (^lieb 5mifc^en
•^eit unb (Smigfeit. S. Tli. 1 q. 10 a. 5 c.
(5iuc [pccififrfi luiUfonuncuovc, üLicvnatüvIicljc Xeilna()ine mib 2if)u(id)tcit mir bcv c]ött= ^^^ Ju^igtvit
lidjcu d'iiügfcit ak- E>io bloHc ^nfoniiptiliilität ift Mo auf bem lumcii liloiiac beviUjeubc bcc; Jpimmel'?
tnsio beata. 3^io|clbc ift infofcrn oiu iHnalogoii Der ititfiininabilis vitae perfecta nnb bev ^loUc.
possessio, ü(ö bie Seligen
1. ^ie il)iien eigene ^^oUenbung erlangt \]aiy:\\, nnb in ihnen feine (Sntiinrfeüing
nnb 33cmegnng ,^n it)vem ':^xd<: bin mef)r ftattfindet, nnb nf? fie
2. C^ott felbft, ibv (£n^,^ie(, bcfi^uMi nnb in feiner '.'(nfdjannng ruben. Partici-
pantes aeteriiitateni ex ipsa hei eonteniplatidiie. S. Tli. 1 ij. 10 a. o ad 1.
©ernbe das (iJegenteil gilt uon ben inn-danunten, Die, it)re!? ßit'teö nnb bamitjeg*
lirfjer 9inbc beranbt, alle ''feinen einer enMofen 3i'if empfinben. S. Th. 1 (j, 10 a. 3 ad 2.
§ 27. ^ic Uucrmcfilidjfcit uub ^(ürjcgcuuiart Wottc».
^gl. |)einrid), 2)ogniQtifd)c 2:beologie JII § 177. 178.
(^ott ift uuermej^tid) nnb traft feiner Unermej3lid)!eit all-
gegenmärt ig.
T. (5l)e ber 33emei^:< für biefe llicfe angetreten mirb, muffen bie ^e^
griffe ber Unermeglid^feit unb Slllgegenmart genau feftgeftcllt merben.
Jt'^cluvicl) ^•»uvpevt, .HompcuMuui ^^'l• loi^matif. ft
114 ^Non (i5ott beut 3)reictnen. — (Srftcv 'Xcil. iPon boni (finen ®ott. H. 3>ou bev 3\>c[en()cit jc.
•i^oiiriff" Ml- ^- ^w^'i'J) ^^c Uneniicf3lid)tcit mirb iiu (Mott jcbc ^Käiiinlid)tci t
um-vnufuiiDfdt. luib jcbcc^ ^)hui 1110 c v l) ö 1 1 11 i 0 i^clciiöiict. Tcv ^cgriff ber Uiicniic|llid)fcit
ift iiljo enger olc> ber hex Uueiiblid)feit, bie jebc ^kfdjriinfiing bev gött^
üd)cn 3eiu? ober ber göttlichen ^o(Uoiiinienl)eit negiert. 1)cr^Dhiiiic foniint
5. ^^i imr bei Baruch ->, 25: iua<>inis est et non habet liiiein : ex-
celsus et imtncnms nnb im Stjinh. Äthan.: imniensuH Pater. ^Dic
3ad)e ergibt [id) nninittclbar aiic> ber Uneiiblid)tcit nnb (£infad)l)cit C^otte«;
bcnn ')iäninlid)teit nnb :)i\ninuierl)ältniffe |ct3cn ein enblirf)Cir> !:)tcbcn^
u n b 51 u f3 e r e i n a n b e r u o r a n o.
5(nd) l)ier erinnere man fid), baf^ bic gött(id)c Uncrmegtid)tcit mit bein
g5tt(id}en ili>e|en ibent i| d) ift, nnb baf^ foinit (^ott feine Uncrincßlidjteit ift.
X a f^ (Sott an | i i1) u u c v in c f? l i d) i ft , iit feinem ))innniucrbältntffc ftc()t iiub
bQl)cv and) non feinem »innm nnifdiloffen luevben fann, luoüte man bnrrf) baiS iH^ort Qn^=
brütfen, d^^ott fei fid) felbft ^Kanm, ober er [ei in fcinev Une r nie f^l id)f ei t ber
abfülntc i)ianm. Antf oniiiiii \)v\\^ erat soliis; iitsc sil»i et rnnmlus et locus et
oninia. Tcrt., Adv. Trax. c ."> ; in >t* lialdtabat Dens, a])n(l sc liabitabat et ajtud
sc est Dens. .1////., Knarr, in ps. 122 n. 4.
^en ^^egriff ber göttlid)en Uncrmef^lidjteit geiuinncn mir, inbein mir
an bein gött(id)en 3ein ober 'ii'efen iomol)l bie ränin(id)e '?(nc>bel)nnng
nnb eircnmfcriptiue (V)egeiimart an einein Crte, mie fie ben
it ö r p e r n eigen ift, al v and) bie '^-^ e f d) r ii n f n n g ber im r t n e 1 1 c n
C^cgenmiir tig teit anf beftimmte Orte nnb ^Känme, mie fie ben
gcid)affeneii (^eiftcrn 5nfommt, leugnen nnb eben babnrd) (^)ottcc^
(Ä^ c g c n m ii r t i g t c i t a ( ^o a 1 1 u c 11 n n e n b ( i d) f ci3en.
^Ho viff' bev -• ^^^^^\^ feiner Unermcf3lid)tcit ift bal)cr @ott aüge genmii rt i g.
x'uiiicflcinuavt. T)ie '^(l( ge gen ma r t bc^^cid)net niimlid) ba«? i>erl)ii(tni^o bec; niiranmlid)eii
(^otte;? ;)nm -Kanin, b. t). ^n ben ränmlid)en Tingen, ober rid)tiger, bav
il>crl)ältnic^ biefer ^n il)in. '5)a nun (^nnt nnerinef^lid) ift, ift er allen Thingen
unb il)ren Orten nnb Oiäninen, loie im ganzen, fo jcbcin Xeilc ber-
f elben n n g c t e i 1 1 g e g e n m (i r t i g , a ber nid)t in r ii n in l i d) e r nnb ö r U
lid)cr ^-Il^eifc, fonbern in ^^i^eife ber Unermcf^li d) teil, b. l). ber ^x--
l)abenl)eit über alle Oi'iinmlid)feit nnb Crtlid)feit. l^tan l)ar bicc^ andi fo aii^o^^
gebrücft: O)ott fei nid)t rirctntfsrripfirc loie ein -Uörpcr, nid)t definitire mie
ein (^kift, fonbern repletivc gegenmartig. '-Injl. (^hit beriet a. a. 0. (E. lOO.
raljer ift 05ott nid)t teilmeife in ben oerfdjicbenen Xeilen bec^ ^lianmev;
fonbern gan^ im gan,^en nnb gan^^ in jebcin ücite nnb gan,^ anner allem
unb über allem.
ilBcil (^)ott überall ift, aber iiidjt in riinmlid)er 'ÜH-ife mie in einem
Orte ober einem ^lianine, fo lann man in biefem 3iimc and) fagen, \>(\)^ er
an t e i n c m Orte, in leine m 9ianine fei, niimlid) ö r 1 1 i d) nnb r ii n in^^
lid); beim eigentlid) ift nid)t er an einem Orte ober einein :)ianme, fonbern
alle Orte nnb 'Jtiinme finb in feiner (>5egenmart. Qnod nhique est, ita,
dici videtur, non qnod in omni sit loco (omiiino eiiini in loco esse
non potest), sed qnod ei adsit oninis locus ad euui capiendum,
quum ipse non suscipiatur in loco. Atque ideo uusquani in loco
esse dicitur, quoniani ubique est, sed non in loco. Baefhius^ -De
Trin. c. 4. 05ott ift baljer mie ^Htl)ana f in ^o fagt: ubique et extra
,„ -^«- oiunia. Kpist. ad Serapion.
»uüitiflessentia .). 'l^ic)c boppelte ^A>al}rl)eit, ba|3 (^)ütt in allem unb ö"9i^'ii^)
""rtanua" aujlev aHeiu, baf^ er an allen Orten, aber niii)t ort lid) ober in
§ 27. i^on öer Unerino^(ic^feit itnb Mgegeniinu-t (S^otte^S. 115
räumlicher ilöei|c gcgemuartitj ift, barf mau uid)t fo miteiuaubcr
uerciuigeu woikn, cik-' ob (i^ott nur fciucr ^p c r r [ d) a f t uub SB i r f f a m=
fett, uid)t aber feiuem äBefcu nad) allgegcumärtig fei. @r tft üiclmelir
allgcgeuunirtig uid)t uur /)otenfi(f, iufoferu alle? [ciucr .öcrrfd)aft uutcr^
luorfeu ift, unio (^3uoftitcr , ^Jaiuidjöer uub aubere ^unlifteu (eugueteu,
uub aud) uidjt uur, mie umu fagte, pntesenfid^ iubem fciue meife ^or=
)et)uug alle^ umfaf^t, ma? 3. ^. bie 'ituerroiftcu Icugueteu, bie bie ^ür=
fel)uug auf bie l)5(icreu 4^iuge befd)räutteu, fouberu, mouou ()ier juuiidjft bie
3?ebe ift, essentia dve subsfantia. S. Th. 1 q. 8 a. 3.
Essmtialiter ober siManiialiter aber ift (5^ott gegeuunirtig, uid)t aU ob
er, mie bie ')3autl)eifteu unil)ueu, bac^ ^^efeu ber 3i>e(t, ober alc^ ob
er bie (Seele, foniia ber 'iBelt, ober alc> ob er irgeubune a c c i b e u t e U
mit ber 'SBelt oerbunbeu lüäre, fouberu er ift iu alleu 1)iugeu gegeu^
märtig ak^ bereu abfohlte fd)öpf erif d)e nwh erl)a(teube Urfad)e.
^er (S^ruub ber g5ttlid)eu ";^l(lgcgcuuiart ift atfo feiue abfohlte ^iitt^,sHini/hn- aott*
falität. (^ott ift al(eu '4}iugcu gegeuunirtig alc^ il)re abfolute llrfad)c be^oiiciicn xnüacrtni:=
Seiuv^, uub 5umr uid}t luittclbar, mie bie (^iioftiter uub 5lriauer tet)rteu, '^""^"
fouberu uumittelbar. Deus est in (unuil)us rebus , uon ([uideui
sicut, pais esseutiue vel siciit accidens, sed sicut a<ieus adest ei,
in quod a<iit. S. Tli. 1 q. S a. 1 c.
Taf; aber biefc (*>kgeuuiart (^H)ttec^ iu allen 4>iugeu aUo bereu fd)öpfe=
rifdje Urfadie eine fiibftautiale OV-geuunu-t ift, ftel)t mau fofort ein,
mcuu mau fid) eriuuert, baf3 bac^ iiMrfeu (*>)ottec^ mit feiuem Söefeu ibeutifd)
ift. '^^euu bal)er luui 3cotuc^ u. a. eiugemeubet unirbe, e^o taffe fid) bie
fubftautiale (^kgeuuuirt aiiv ber Ataufalitiit allein nid)t erlliireu, meil eine
llrfadie aud) aiiv ber ^"ycrnc biird) non il)r auögel)eube ^iriifte, mie
bie 3ouue biird) il)re 3tral)lcu , uurten fönnc, fo ift biefer (iiifiuaiib auf
(S^ott abfolut iiuaumeubbar , uieuii man nid)t in ben '^>al)n ber ^^alamitcn
ober ber (^uoftitcr fallen mill.
-i)ic lt)coloi]ou liol)aiibo[u liicv aiid) bie ?^vni]c , ob Wott iu hnx iiitaiiinciren ,^. .."'***\ s-,
J)iQiimcu nuf?cvl)alb bov 4iH'lt i]cc]onu)nitic] fei. X'k ^xMal)uni-{ bicfor ^vagc l)at felblV iimmiuiivoi/
uevftniiMicl) nuv ben 5imi, baf? (^knt, uu'nii or aubovc '-llVlteii uub ))iaumc fd)üfc , aud) ^iiNiuiuo.
iu il)uou goijLMniuivrii] uuire. ^.Jimvö obou ui. 241; luiu ^cu imaiiiuävou |)Oitou ijo|"at]t
unirbo iu '^^o;,ui] ww] bie ©mintcit, gilt aud) uou bcu iuiagiuiirou ^)iäunieu m 43c
,^ug auf bie Uucviiu'^lid)fcit.
,;5uüfd)en ber Uuerine|llid)teit uub ^^lllgcgenumrt befielen folgeube imtnuiiiebo
Uuterfd)iebe : Tie Uue rmenlid)f ci t uub bie \>([x\\\ begriinbete *i)jt ö q l i d)- ,^>^'iüi)^''t ii"^»'
teit ber vtugegcnuuir t iit eine abiolute, bie mtrtlidje vi II -»mataniunut.
g e g e u m a r t eine f 0 r r e f p e f t i u e (iigenfd)af t 5btte^o ; jene ift a b f 0 1 u t
u 0 1 m eu b i g , bieje b e b i n g t not w e n b i g , b. l). unter ber 53ebiugung
ber auf freier 3d)öpfuug berul)cnbcn (Triften > oon .Kreaturen. Ta{)n' ift
jene (^3ott tum (s^Muigf eit , biefe für bie ,^jeit ber betreffcuben
"Eilige uub ^){äuiue C^ott 5U3iifd)reibeu.
U. rie Unermef5lid)feit uub ^^lllgegenmart (^nntev finb (sUaiibeuv* lic u'm'rmoK
m a l) r l) e i t e u uub ^ e r u u u f t m a b r l) e i t e u. i'^iif^''^ ""^ ;'"
1. 5llle stellen ber l)eiligeu 3d)rift, meiere bie U n e u b l i d) l e 1 1 (swaubribö uu^
bartl)uu (u. \S)X), bemeifeu aud) bie Uiierme j^lid) teit (u. 24()). :Hud)
mirb (^ott aii^öbrürfti d) ber Uuermeillid)e genannt (u. 24()i. Tie :Hll=
gegeumart aber mirb uon ber l)eiligeu 3d)rift ucrtitubet, ba fic lcl)rt,
C^Sott felbft fei überall gegeuuMirtig im .v>immel uub auf (^r^
'jH'vnunrtuuil)v
l)oiti'n.
116 3?üu (55att ticm2)reieiuen. — (Srfiev3:oiL iöou bem einen ÖJott. B. 35on bcr Sßcfen^eit 2C.
beu (D^wi. 4, 89); bal)er gäbe c^ tcincii Ort, luo er nid)t gegen=
lüiirtig iiuire iPs. 138, 7 ff.); er crfiiUe .V)imme( unb C£'rbc
[Je rem. 2o , 24) luib fei jebem nal)e, ba mx in il)m leben, lueben
unb fiub [Act. 17, 28). ^g(. So/;. 1, 6 ff.; Rom. 11, 36;
(7o/os.s. 1, 16 f.
2. ^H bcr ©rftiiruiig bcr Xl)e)c unirbcn fcljon i)erfd)iebene Stellen
ber I) ein gen ^iiter angefül)rt, in bcnen bie fiibftantiale (>3egemnart
C^ottec« I)eruorgcl)oben iiiib gegen fnl|rt)C ^orfteünngen gefff)n4U mirb. ^ic
gan^e ^oftrin bcr beiligen initcr lii|lt fid) in bcn ^nt^ ,^nfanunenfaffcn, ber
in bem, lucnn nid)t oom beil. :Hngnftin felbft, fo bod) nnter feinem (Sin-
fluffe nerfaincn iiMberrnfc bcc> pclagianifd) gefinnten yj('önd)c« Veporin^
{ms> l)taffilia (ugl. .v>ergenrötbcr, .V)anbb. ber allg. ,^iird)engefd). :V^lnf(.
^. 448) fid) fiiibet: \)iiVi^ capa.r est, sed iiou ca/ndn/is, penetrans^ sed
non penefrabilis, implens, sed non implebilis. xHnefiü)rlid} unrb ber ^e=
tuciö am bcn l)eiligen ^^^iitern gcfübrt non ;p einrieb TII (S. 482—493.
:». rie ,^iird)e befennt (^ott in il)rem ^(nnbcnebefenntniffe al§ ben
Uner]nenlid)en: Synib. Atlianas.; l.at. IV c. Firmiter ; \'atic. 1. c.
c. 1 nnb trögt biefe "^cbrc und) lun* an niclcn Stellen il)rer Öitnrgie nnb
in i()rcn .st a t e d) i c^ ni c n , bcfonbcr«? im r ö m i f d) e n ihited)iomnc< (Pars 4
c. 9 q. 18).
4. '^Ind) bie ^ernnnft forbert (^)ottcc> Unermcßlid)feit nnb 5111^
gegcnunirt. C£inem Orte gegenunirtig ^n fein ift eine ^oll f ümmenl)eit;
biefelbe ift nm fü gröf^cr, je mel)r Crten einer gegenwärtig ift. 1)a C^ott
jebe ilnVlltommenbcit befiiu , nnin er allen Crten gegenunirtig fein, aber
nid)t mit ber UniuVütommcnbeit, mic Mörpcr nnb (.^kiftcr einem Orte gegen*
Unirtig finb, fonbern frei mm allen llnoollfonnnenljeiten ber ränmlid)cn nnb
örtlid}cn (S)egenmart, non allen 2d)ranfen bcv ^ianmec^ nnb bec^ Crte^,
b. {]. C^ott mnf3 allgcgcnuuirtig nnb nnermcf^lid) fein. ^Hnbere ^>ernnnftbeuieife
ficl)e bei (^hit beriet a. a. C. 3. 161 ff.
^ic auanmnnc ^^ "^^^ ^^ c i f c , in ber (^)ott alv bie id)öpferifi'^e nnb erl)altenbe
unb bcumbmc Urfadjc in allen (^)efd)öpfen fnbftantial gegenunirtig ift, nennt nmn ben
"^?omr^ modus naturalis praeseiitiae Dei. 'I^ie na tiirl i d) c CMcgenunirt ift, mie
mir unffen, eine notmcnbige, erftrerft fid) eben becd)alb auf allee, nnb
ift fomit 5(llgegcnmart.
i>on biefcr praeseutia naturalis ift oerfd)ieben bie freie, gnäbige,
über natürlid)C (^)cgenunirt, ucrmögc meld)er (^3ott nur jenen Ö^e*
fd)öpfen gegenunirtig ift, bcnen er nad) feinem freien Tillen in biefer
ilBeife gegenunirtig fein mill. '.iJian pflegt bicfen modus specialis prae-
sentiae Dei in creaturis mit bem 5lnc>brnd inhahitatio gn be^eidjnen nnb
brei ifi}eifen nnb Stufen ber übernatiirlid)en ^ nnemolinnng l)enun'=
5nl)eben : ben modns r/n/fiaf sive sanctificationis, ben modus glonae
sive (/lorificatio)iis nnb ben modus nnionis hypostaticae sive personalis
ober specialissimus.
^on biefer praeseutia specialis ift bk 'Jiebe, mcnn gefagt mirb,
ba(3 (^ott an einem Orte, 5. )8. im .önumcl, fei nnb an einem anberen
Orte, 5. 53. in ber |)ölle, nid)t. SBenn e^ ferner l)eigt, ha^ er fomme ober
fid) entferne, fo bebentet büö nid)t^ anberen , al^? ba^ er jcneö übernatürlid)e
(Sein, alc^ beffen Urfad)c er innemol)nt, einer Kreatur üer(eil)t ober entfiel)!.
A)ie iöeränberung gcl)t alfo in ber iircatur oor fid), nid)t in (^ott.
§ 28. ©jtftcn,^ itnb ^fJatur bc§ göttlid^cn ©rfenncnS. 117
"Durd) bicfc Untcrfff)c{bmtcj ,Vt)ifrf)en ber allgemeinen, nonnenbigcn
mib bcr befonbercn, gnäbigcn ©egcnunxrt erkbigt fid) and) ber (Sinnmnb,
®ott tonne luegen feiner ,pei(igfeit nid}t in ben ^3ö[cn, int (Satan, in ber
*po(lc gegcnnnirticj fein: modo g-ratiae et gloriae fredid) nid)t, mo^I aber
modo natural], inbem er and) ben 5^öfcn il)r ©ein gibt nnb erf}ätt ; ha^
©ein aber ift etumc^ (Mntec^. Q)ott ift a(|o in ben 53öfcn , fomeit fie finb
nnb gnt finb, nid)t aber, infofcrn fie bö^^ finb, b. (). uon einem ©ein ober
einem (^hitcn, ba^o in ibnen fein follte, beficicrcn. 33gt. S. Tli. 1 q. 8 a. 1 ad 4.
2. J>ic aifixmaüven ^ttxl^nU i^oiie^,
'Die abfohlte ©eiftigfeit C^nittee ergibt fic^, mie mir fa^en (n. 227), ^51
unmittelbar aui^ ber nnenblid)en ^odfommenbcit nnb @infad)^cit C^ottc^^. rcv ))ontiDo3^c
(^inen pofitiocn ^^egriff 00m (Meifte aber gcminncn mir ane ben nn^o be== ^wdftiflfcu ^
fanntcn inneren ?(tten be^3 (*oeifte!o, bem ^rfenucn nnb 5B ollen, nnb <^ottct^.
beren änf^crcr ^^n^ tl)ätignng. Dcmcntfprcd)cnb loirb um and) bcr nn=
enbüd)c C^eift pofitio babnrd) faßbar, baj3 mir (V)ott ©rf enntni^o , Sitte
nnb ll't'ad)t ,^nfd)rcibcn nnb bicfclben auf bem oon nn^o betrad)tctcn 2Begc
ber 9?egation ale nnenblid) raffen. 4>ac^ götttid)c ©rtcnncn, ber
göttnd)e 'iöitle nnb baran anfd)ticf3cnb bie moralifd)en 5(ttrtbute,
enblid) bie ?(t(mad)t (^n^ttcc^ muffen babcr 5nm ©egenftanb eingc()enbcr
Unter fnd)nng gemad)t merbcn.
a. Pas» göttfit^e i^rilcnnctt.
§ 28. ($;ri)tcu^ uni» 9latur be^ rjöttlidjen Grfcuueu^.
53gf. §cinvtd), Toipiintiirfjc X()co(oiiic DI § ISO. 182.
I. ^ott ift unenb(id)c ^y^^'-'^liöcu^.
Tiefer Bai^ ift ^3lanbenc4 e()re, anc^ ©d)rift nnb ^ r a b i 1 1 0 n ,^.^^j^ :^^;,,^^,j^^
coibent nnb oon ber ^ird)e an«brüd(id) anc^gefprod)cn. (^^o ift übcrftüffig^iicDeCsntdiioen;,.
bie 5al)t(ofcn ^'^cngniffc für bicfe Sal)rl)cit ^nfannncn^^nftedcn. Ten anofül)r=
Ud)en Semci^ö fiel)e bei .v>cinrid) III ©. öi:) ff.
3ng(eid) ift er eine 33er nun ftmabrb cit, bie mit ber mal)ren natür^
tid)en (^otteeerfenntni^o gegeben ift. Ta()er l)abcn alte M)tenfd)en nnb ^nUfcr
nad) bem 'Jjtaßc it)rer (^)ottC!;Hn-tcnntnic^ and) oon bem Riffen nnb bcr Sei^o=
^eit (^)ottef^ eine mc()r ober minber erhabene ^bce.
Tie nncnblidie :Jntc((igcn;^ (^Hittcv pflegt man an^o bcr '-l^ernnnft ^n
bemeifen
1. a priori a\K^ bem 2ßefen C^ottcc^ nnb ^mar
a. au^ feiner :^HU(f ommcnl) cit im allgemeinen. ^vidcUigcn^
ift eine perfectio simpliciter simplex nnb bal)er in (^ott ^n affirmicren.
Tiefen S3emei^ö fiibrt man and) bnrd) ^nbnftion. d'in Cskfd)5pf ftcl)t um
fo l)ö^er, je oollfommcner feine intelligent ift. Tac^ l)öd)ftc il^cfcn ift alfo
bie l)öd)fte ^s"l^lliiicn,> ©0 X()om. in 1 dist. :>5 q. 1 a. 1 ;
b. inebefonbere ant-< feiner ^mmaterialität nnb (Steift ig teil.
S. Th. 1 q. 14 a. 1 c ;
2. a posteriori ani> ber in bcr crfd)affenen 5B?clt fid) offcnbarcnbcn
5ßei^5^cit. in 1 dist. 35. q. 1 a. 1.
II. "^ai: erfennen 03ottc>? ift mit bem göttlid)cn Scfcn ^cj,^,;^;";^^^^^^^^^
ibentifd). (S^^ fonnnen i()m bal)er fämtlid)e, bie gi3ttlid)c ^?lbfolntI)cit niibcr bi-v nöttuciKn
beftimmenben, negatioen (gigenfd)aften ^n. ^nsbefonberc ift benuiad) bem
göttHd)en (^rfcinicn 3n5ufd)reiben :
IIS '^Hiii Wott ^cll^TvciciMcu. (5rftov'^oil. '-Ihmi ^fln (f'incii (Mott. 11 "ühui bcv 'l\>cinil)cit n*.
^j^, .^j^-;'.y..^ j,^,.^ 1. "Tic '^(icitiit. 1^cl^(lClluin crtcimt (^)ott allcc> ucrmöc^c i'ciiico
suutiiiDcn eh- ^iis e f c u !? , o^cr , luic man niid) fnc^t, a ii o , i n mib ^ ii r d) f i d) |* c l b ft.
fntm'it?. ;iim-Q. ©rtcmicu ift uon bcii Cbicttcii aiiHcr imc^ abl)ännic| iiiib burd) fic
ocruri"ad}t. Taiiciicii fiiib bic frcatiirlidicii Cbjcftc ii i d) t bic Uvmd)c bc;?
i^öttlid)cii (Srfcmicnv: uiclmcbr ift iiiiu-<ct^'l)vt bav iiöttlidic (ivfcuneii bio Ur=
iad)c bcr frcatiirlidicii Dbjcftc, umc mir nuten in bcv Vcbrc uoni C^cgcnftanbc
bcv n>^tt(id)cn (irtcnncnö niil)cr [eben ivcrbcn.
^io ^MufariiiKit ^^' -^ ^ ^' '^ ^ l' ^^ ^ ^^ ^ ^' C£' i n r n d) l) c i t. Taranv f o((^t uor allem :
\-'j aöttiiiDcn a. ^ivo i^öttlidie (irtenneu ift nid)t ein ^leeiben;? ober eine Cun(i=
M^>in"kdt^^^^^^^^^ tot bev c|öttlid)en 'li^efeuv, fonbern bac> iuUtlid)e SBefen felbft. hi-
tellip'ere Dei est eins substaiitia. S. Tli. 1 »i. 14 a. 4 c Scientia non
est qualitas in Den vel liabitns sed snbstaiitia. S. Th. 1 (\. 14a. 1 ad 1.
r'-'- . -fiit ^icfer DcvnünftiiVMi iiub__cl)viftlid)cn '^l^nl)vl)cit, baf? (>^ott brt!5 obioliito (Svfcnncn
abi'iiiifrron?n^ ^-liMfini ift, bavf uiot^cii bcv ^iiliiilid)fcit bc5^ ^^iHU-tlnutc^> bcr .S^cci clfcf)c Snl5 uid)t
ucnucd)i'clt lucvbcu, CMott fei bcu^ (ibfolutc Xcnfcii, bcv abfoditc (*t>cift, bic ab)o=
liitc 3bi'^' '•^^i^^' '^f^"? 3 ein iiio Tc lifo lt.
Ta§ .s3e(tolfd)o abfolutc ?onfcii in iiiditv uiciiiiicv <\\-% bcb:^ obfoliitc i]öttlid)c ßv=
fcniicu, fonbcvii eine :'lbflvaftioii bcö eiiblidjeii iiiein'diUdieii Teiüen?!, bnc; enbiidje T'enfcn,
abiio'cbcii t)on beni beiifeiiben 5iibjeftc mib bciii c]cbad)rcn Cbjcftc, bic foriimlc lonifrf)^'
'Xenlbeu! Clin Uli; bas^ 5ein aber, mit bcm biefc^o Xenfen ibcntifd) fein foU, ift iiid)t ba^>
abi'olute i^ittlidie i^cin, foitbevii biUo 3ein bcv 'li'elt, bcv enblid)cn Xiiic^c. 2^a<§ nb|oliite
i^öttlidie (jvfenncn baiVH^'n ift mit feinem Cbiefte iiiiv infofevn ibcntifd), nlc^ C-Unt felbft
bicfcs* Cbjeft ift. Xie uon (^Unt cvfannteit tvcntiiv(id)cn 2)iniic aber finb fcinc<?nicii^-^ mit
bem iiöttlid)en (Svfennen fönmilitcr ibcntifd), fonbcvn nnv virtiiMÜtci- nnb ('iiiiiiciitr'r.
infofevn niimlid) (Mott bic llvfnd)e nnb bac* Uvbilb atle^^ 3cienbcn nnb atter !i\.>Qbvbcit ift.
^a>-."Stiirto ^** -^'^'^"'"^Hl*-' ^'•'i' göttlidien (£-infad)l)eit ift ferner im iiöttlidien (S'rfennen
liTtninon .ictiis fein Unterfd)ieb ;,mifd)en l^uen;, , .VMibitiiv nnb ;Htt. (vc^ c^ibt alfo in
''"'"^''- (snnt uieber ein rnbenbec^ ©rfenntnic^oermin^en , noeb ein bloflec^ bnbitnalev
'iiMffcn (scientia pei- nioduni liahitusi, fonbern nnr hintere^o aftnnlcv
©rfcnnen ober 'iiMffen: buv i^i^ttlidie Cfrtennen ift eben ^/c/^^.s- punix.
-^.v-^'ln'ttiidu- **• -^^^'^^^^^^^^ i'wx^^t in ("»iott fein bivfnrfioeo (ir tennen ober
ihfninoit nirtit Teilten ftntt: uieber ein ilberi-;oiui uon einem örtenntuiv^ o b j c 1 1 ^,nm
^"'^"'"^'' nnbercn, nod) oon einer ©rtenntnicunuM-a ti on ^nr anbcren, nod) tum einem
(i'rfeiuitniv m om ent ,^nm nnberen. (^)ott fonnnt bnber nid)t, mie ber enblidic,
inbefonbere ber menfd)lid)e 3>erftanb bnrd) 3^ilbnnc^ inib ;^nfammenfaffnni^ uon
^^x'c^riffen ober bnrd) bic ^-^ilbinui non Urteilen nnb 2d)lnf^folncrnnnen nl(mnblid)
;>nr (i'rfcnntniv ber nollen ^^iMibrbeit, fonbern fd)ant nlle :il.nibrbeit .yunal in
ber nbfolnt einfndien nnb nnenblidien ^Mibrbeit, bie er felber ift. Tiefcv ein-
fad)e nbfolnte 3d}nnen fd)liefn alle i^olltommenbeit bec> mniniii^faltinen nnb biv
fnrfinen frentiirlidien (S'rfeinienv in eminenter Ünife ein, lunbrenb cc> non aller Un=
oolltommenbeit nnb (inblid)feit bevfelben frei ift. S.Tli. 1 (]. 14 a. 7 nnb a. 14.
, ,/•;-•.. f1. ?(nv ber abfolntcn (Sinfadibeit bec^ ^'-^itlii'fn'n (Srtennen^o folnt enb-
^?!<uiiKit lulir lid), ban bie ^Melbeit nnb iijt anninfnl 1 Ul f •■' 'i "^^'i* Cbiefte, bie (S)ott
^''^'""'"*-'^''"- crfennt, im iiöttlid)en C?rfennen f'elbft feine ilMel()eit nnb 5?er==
f d) i e b e n 1) e i t o o n (5 r t e n n t n i c^ a f t c n n it b C£' r f e n n t n i c^ m e i f e n bc=
mirtt. '-liH'nn man baber, mie mir unten 'ii. 27.') fel)en mcrben, nad) ber
iHn-fd)iebenbeit ber Cbjeftc nerfd)iebcnc "Wirten ber QÖtt(id)cn (irtenntnic^
unterfd)eibct, fo be,";iel)t fid) biefc llnterfdieibnnii nnr anf bic Cbjefte, nid)t
aber auf bac^ gött(id)e (^rlenncn an fidi, nnb fpriebt nnr bic ^l>al)rl)cit auc^
baf^ bav abfohlt einfadie ni-^tthdie '^iMffeii bic iicrfd)iebcncn Objefte (\U ner=
fd)iebeu nnb ein jebc^ö Dbjcft feiner ganzen CS'itjcntünUidjtcit nad) crtcuut.
S. Th. 1 q. 14 a. 1 ad 2.
§ 20. ®ic '.nUivifionbcit mtu§ lul^ ^cl• (Mcc^cnftaiib bc^^ flött(id)cn evfonncn§. 110
fcnnciif'.
-j«;!.
l)er allc^o umicränbcvlid) inib einig, b. l). ol)nc ba^ feiner (Srfemitnifo je^jicDfcu imb
irgciib ctume in ivneiib einer "il^eife bnrcf) ben in bcn Itreatnrcn ]iatU nlmfdlcn Ssi^
finbenben 'iiH'd)|eI ;>nt3el)t ober abgelit. .Honnte ber göttlidien @rfenntni^> je
etUHK> :>n'' ober abgeljen, [o ba|l (^ott etunio ,yi unffen anfinge, ma^o er
iior()er nid)t gcnniflt, ober etnuiv ^n miffen anfljorte, umso er gunor gelangt,
bann iinirbe C^^ottee i^ollfonnnenlieit 5eitltd) 5n= ober abneljmen; fo fänbe im
göttlidjen (Srfennen unb bal)er im göttlid)en 5i>efen ein beftänbiger Übergang
t)on ber ^oten^ ,siiin 5[tte ftatt nnb nmgefeljrt, imvo mit bem äBefen (^3ottee^
in ilMberfprnd) ftel)t. S. Tli. 1 q. 14 a. 15.
4. Tie '^Ibf ohitI)eit be? göttlidjen C^rfennen^o ,^eigt fid) barin,
baj3 (*oott altev nnb alte« uolUominen erfennt. (So ift bat)er » u m ö g - ®';;;'J,^J^;^^^^^^^^^
(id), ha]^ i^Sott irgenb etunvo CS'rfennbarec< ntd)t erfenne. Unb ^\mv erfennt ci-vfnuu>uc^.
(^ott al(ec> C:t'rtennbare oonfommen, ba er e^^ im ^l^efen ber A^inge nnb
in i()rem Iiöd)ftcn ')>rtncip erfennt, bac> .er fetber ift.
i^ 29. ^ic 'iUhuif|cul)cit Wottcv nnb t»cr (^kj^cuftaut) bc^ göttUc^cu
^NHl. .^oiinid), 3^oiiiii<utidic Ilicotogic III 180. ISl. 1S8— 190.
I . (^uu t i ft a 1 1 ui i f f e n b : b e n n e r e r f e n n t o o ( t f o m m e n a U e ^o j^j^ ^iiiSifcniioit
^(ir teniiba re, b. l). aUec^, luac^ irgenb mic ift, nnb er erfennt e^^ wottcc*:
'gerabefo, mi e eö ift.
I)ic ATbefe ift fo eoibeut, bav; fie fanm eineö ^^emeifev bebarf. . ^ , ...
1. Tie belüge ^d)rift )pru1)t oon bie]er ^MUun]ienl)eit m mannig^ ©cin-tft;
faltigfter ^^cife. (^ott befitu alle (Srfenntniv, omnem (omniiim) .scien-
tiam [Ecchiii. 42, 19: FM. 14, 14): balier ift fein ^Biffcn nnergrünb==
(id), inconipiclicusilnlia sunt iudicia eins et iiivestioabiles viae eins
liont. 11. :-):)), nnb alle 2d)äl3e ber ^li>eivl)eit nnb ©rfenntnis^, omnes
rhesanii sai>ieiitiae et scientiae Co/. 2. )\) finb in il)m. "^eoljalb
luirb er and) Dens scientiarnni genannt (1 /»Vv/- 2, :>). !^siic^bcfonberc
erfennt er fid) felbft, oninia scnitatur. etiani proftiiHla Dei (1 Cor.
2, 10) nnb alle >ircatnr, iion est ulJa creatnra iiivisibilis in cou-
spectu eins: oninia auteni nnda et a])ei'ta sunt ocnlis eins. Hehr.
4, i:-^>. ^ac> mirb nad) allen 3eitcn bin fpecifi.ycrt nnb nament(iel) l)eroor=
gehoben, ban ^"»nnt and) bav (^nn-ingftc erteiuit, mie ben 'Sanb am yJieere,
bie Xropfen bcv :Keqenv Hcclux. 1, 2> nnb bie .paare be£> .^')aupte«
{Matfh: 10, m\
^suvbefonbere erfennt Wott alle ,s>anb(nngen be^o 'JJienfd)en, bie änf^er=
lid)en mie bie innerlid)en, onines ^ressus eoruni (lionünuni) considerat
Joh .'U, 21 i: ogl. Ps. :)2, i:') ff. X^ao .per^, fonft nnergrünbUd), ift oor
i^'unt nid)t nerborgen, cor lioniinniu investio-avit ( Fcdu^. 42, 18); er
erfeimt bie gc()eimften C^kbanfen, coida scnitatur Doniinns et universas
nieiitiuiH cotiitatioiies iiitelli<>it 1 Par. 28,*^^), bie uerborgenften
3ä>infel, ante te onnie desideiium nieuni , et gemitus mens a te
11011 est absconditus [Px. ;)7, 10), ba^o (>)nte nnb bat-< W\c, omnia
opera eoium velut sol in conspec'tu Dei {KccUii<. 17, U^; ngl. P^.
H8, 1()), 53ergangeneo, ©egeniiuirtigev, ^iif^^ftigCiT^ seit praeterita et de
üitniis aestiniat: seit veisutias seimouum et dissolutiones argn-
120 33on®ottbcm3^rcicincn. — (Srftcr Teil. 5?ou bcm (Jincn ®ott. B. 3?on bcr SK>cfcn()cit jc.
meiitorum: si^iia et moiistra seit anteqiiam fiant, et eventus tem-
poi'iim et saeculorum. Sctp. ^, 8; ügl. I's. i:i8, 5; Ecchis. 42, 19.
bnbcui<rttnH; 9, ^(((c^, btC!? Ijabcii Mc ^Wi t c i* uiul) aKcii Seiten I)ni cutluicfclt
imb in bcr niauiiinfiiltif^ftcu ^ÜHMfc über Me luieiiMidic ^o((foininciif)eit
beo göttlid)en 'ÄMf|cnc> fid) auegefprodjen. :3|*t bac^fclbe bod) eine iuefeHtlid)c
33oran0[e^img ber luidjttgfteu (^Uaiibenc^lc^ren, imnientlid) bor !Oe^rc üon bei*
aniunfaffenbeii ^ovfel)img, bev @nabc uub (^7ered)tigfcit C^)otte«, unb eine^ ber
mirffainftcii l^iotioc be^ö rcligiöv=|'itt(id)cn ^'cbcuc>.
MtvSc^mbhH- '^' '^*^'^^ ^^'^' f^^i^'-'J^t*^" ^-^^^}^'^ ^'^^' t}cilioeii (5d)rift uub ber
sftcounKit: Leiter ftinuut ber Si o u [ e u v ber X l) e o l o g e u , bie fouftnute \! e l) r e b e r
^itrrf)c tu il)reui Uuterrid)t, il)rcu liturgif d}eu (^Ubeteu \n\\> an^y-
brü(!Iid}eu (Srtliiruugeu iibereiu. So l)at uod) biK> allgemeiuc unti=
fanifdje ^iouäil erflärt, ba^ (^ott, befj'eu ^utelligeu^ uub illMHe
unb icgli(f)e S3ülÜonnuen^eit uneublid) ift, „nllce, wat-^ er er=
f d) a f f c u () n t , and) bn r d) i e i u c- '^ r imi b e n ,^ fort tu ä I) r c u b f d) ü t,^ t
uub regiert, oou eiueui öubc bi^o 5 um aubercu uiirteub träf =
tigHd) uub allev orbueub niilbiglid). Tn\\\ uor | eiueu '.Hugeu
i ft allc^:^ u a cf t uub 0 f f e u , a u d) b a c- j e u i g e , \v a v b u r d) freie
!X^ntig!eit ber fsWfdiöpfe ^^utüuftig ift". C^iist. dogni. de fid.
catli. c. 1.
eine jvinbaunii 4, "^{q ^Hiiunffeuhcit (^kutev loirb and) uou feiuer uueublidieu
t>i'v 5'i'vnunft M / ' ' I
^ 0 Ü 1 0 ni ni e u l) e i t gef orbert uub ift bal)er eine ^Hn-uuuftunil)rl)eit.
II. '^\\\x gcunuercn ^^^eftiuiiniuig ber göttlid)eu 51llU)iffeul)eit uuter=
fd)eibet uiau:
^ 26«? ^ 1. I'av ohuciam pnmunum berfelbeu, bnc> (^Uut fei ber ift. (^btt,
immarium bev bcffeu guit^ev 3iH^|cu ^-liMrHid)lett luib folglid) ertcuubar, uub beiieu uit=
"^SniKü'' ^»^^^f^^'^ 3Befeu ititeublidjc CS'rtcuutuiv ift, erfeuut ebeu bcvl)alb fid) ab=
folut. ^arauc^ fiel)t uiau aiid), ba|3 Oknt baburd), ha)^ er fid) felbft uo(l=
fouuueu begreift, uid)t uereublidit unrb, ba ja feiu 1^eufeu ebeufo uueub(id)
ift, a\^ feiu :ll>eieu. S. Tli. 1 q. 14 a. iMt. a. 3;
a)a3 obiectmn ^' "^^^'^ Medn\n miniddriHni ^ itiiuilid) alle v S{ r e a t ii r l i d) e. Ta
secundarium @ott bie nbfolute llrfad)e ber Aireatureu ift, uitb ."^untr iu jebcr ^e,yel)uug,
?unuiÄ^^^^^^^ fo ift flar, ba^ (^ott oenuöge ber abfoUitcit (Srfeiuituic^ feiuec^ eigeueu t^z\nK^
uottneubig aÜec^ .^reatürlid)e oollfouiuteit erfeitut; beuu er unirbe ja fid)
felbft al!^ bie causa prima uid)t uolltouinieu erteitueit, uieiut er uid)t aüev,
beffeu Urfad)e er ift ober feiu faint, uollfouuuen crteuucu unirbe. S. Tb. 1 (j . 14a. 5.
'^♦^^- ^ec^balb erteuut (^3ott aud) alle v außer i l) ui , b a c^ ^^t 13 g l i d) e
ni(c^? in oou- UM e b a c^ UM r t ( i d) e tu abjolut uolltoutuieuer !Ü?ei)e, uub ^\mv
u t d) t etwa nur f o , m i e e c> i u e ui i u e u t e r 5B e i f e i u (^^ o 1 1 , f o u --
b e r n f o , uu e e *? i u f i d) f e ( b ft i ft , u i d) t i ui a ( ( g c ut e i u e u u u b
uub eftiiu tut eu [in confuso , fonberu iui eiu^etueu uub iit feiuer
foufreten ^eftiiuuitt)cit. 3ßürbe (^ott alte ^reatureu uur in confuso,
b. ^. m bem, luac^ fie mit eiitaitber gemeiu t)abeu, erteuueit, uid)t aber aud)
iu il)reu ®igeutüm(id)tciteit, bitrd) bie fie fid) oou eiuauber uuterfd)eibeit, fo
unire biefe ^rfenutitic> uuüoüfoiitmeu. "^ai^ götttid)e (Srfeitueu ift aber, aiid)
iufoU)eit eö bie Kreaturen umfajst, uueubüd) ooüfoutuieu. ^ubem itiimlid)
(S^ott fid) felbft Doüfomutcu erteuut, erteuut er aud) oodfoiuiuen jebe 5(rt \x\\h
323eife, iu ber fciue uueub(id)e ^olttomiueu^eit uad)at)iubar ober mirflid)
uad)geal)mt ift. Oportet dicere quod alia a se cognoscat propria
creto.
§ 29. 3)ic 5f(üiMffcn!)ctt (^ottc§ unb bcr (S^cgcnftonb be§ göttttd^en ®Y!etTnen§. 121
cognitmiey non soliim secimdiim qiiod commiiiiicaiit in ratioiie entis,
sed seciindum quod iiiium ab alio distinguitur. S. Tli. 1 q. 14 a. 6 c.
(^>ott crfcnnt fotnlid) Mc Kreaturen rnd)t z\.\m mt imfer ^erftanb nur ^69.
burd^ Slügcmciubcgvif f e, ober, luic einige meinten, (\\x^ iljven a%e'„i^f"i,uf^"Sfl
meinen Urfadjcn, fonbern and) in i^rer Singntarität, mie mir ha§> (Sin^ gemcinbeßriffc.
5c(nc nnr bnrd^ bic (Sinne ertennen. "^xt abfoint einfädle göttliche ©rfennt-
ni^ bereinigt ba^er in fid) per eminentiam bie i^onfommcn^eit nnfere^
getfttgen nnb ]'innlid)en ©rfennenc^. Necesse est quod esseiitia eins sit
principium sufficiens cogiioscendi omnia qiiae per ipsum fiunt, non
solum in univeisali, sed etiam in shujulari. 8. Th. 1 q. 14 a. 11 c.
Die enb(id)en "I^inge finb nnn entmeber b(oJ3 möglid) nnb nie
mirfüd), ober mirt(id), ober bebingt jn fünft ig.
a. Die btüfl möglid) en nnb nie mirflid)cn Dinge merben anc^ (ssot/Semu
nmi entia genannt, niri)t aU ob fie in jeber '^•>e5iel)nng nid)t miircn — ba^^ ouc^ bio§ 9)iöß=
mögli^e Sein ober gcnaner hit yjtög(id)feit bec> Seinc^ fommt if)nen näm(id) ^'^"' IX-^^''^'
5U — , fonbern meil fie nie mirtüd) finb. (S^ ift nnn tI)eologifd) nnb p^i(o=
fopl)ifd) gemig, baf^ (^ott alte^ bloß ^Jibglidie erfennt, benn er ernennt
nid)t nnr al(e^% mav für feine 5(I(mad)t, fonbern and) a((e^>, mav für bie er=
fd)affenen .^iräfte jeber unrtlidjen nnb möglid)en Äreatnr in alten mirtlid)en
unb mög(td)en '^e^iebnngcn nnb iHn1)ii(tniffcn mög(id) ift. S. Tli. 1 q. 14 a. 9 c.
Der pofitioe ^^^emciv bierfür iimrbe oben (n. 268) erbrad)t.
.f)ieranc> tend)tet and) ein, bafl mie überall, fo and) bei (^ott bie (Sr=
fenntni^o bec^ lyiöglidien anc^ ber örfenntni«? be-ö ^ZlMrtlidien entfpringt, mo^
burd) ber ©iniuanb loiberlegt ift, uon ben non entia, bem 'Dtid)tc<, t'önne man
feine ©rfenntni'ö haben.
"l^a bic lDtöglid)feit, loie mir miffen, eine nnenblid)e ift, fo ift flar,
bog ^ott aud) bie nnenblid) oielen mannigfaltigen, möglid)en Dinge unb
jlrar sing-nlaritei- erfennt. Denn fein nnenblid)e>:^ 5i>efen fdilieflt in fid)
bic Urbilbcr aller möglid)en Dinge, nid)t etuni nnr in ^,>lllgemeinbegrtffen,
fonbern ibrer fingnliiren (5igentümlid)feit nad). Daber mirb bie Jyrage, ob
(^ott u n c n b 1 i d) u i e 1 e c> hifixitii crf cnne, allgemein b e j a 1) e n b bcant^
mortet. "^{k-^ ftel)t aber nid)t mit ber früher n. 174 1 erörterten ^l^a^r^eit
in 5]L>iberfprnd), \>([\] eine nnenblid)e v^abl nie mirflidi merben fann; benn ^ott
erfajlt in finita nid)t nad) nnb nad), bnrd) ein Dnrd)fd)reiten uon ^']al)len
unb 9ieiben, ma^ felbftoerminblid] nnmöglid) märe, fonbern ^nmal in ber-
felben einen unenblid)en nnb nnteilbaren 5infd)annng, in ber (^ott fid) felbft
begreift. 8. Th. 1 (|. 14 a. 12 c. nnb ad 1. ^h]1. Aiiy., De Civ. Del 1. 12
c. 18; C*^ntberlet, Dac^ Unenblid)e, metapl)i)fifd) nnb mat^cmatifd) be^
trad)tet. a^iain^ 1878. § 7- 9.
b. De^ogleid)en erfennt C^ott uoUfonnnen allec^ fontingente 3iMrf= 271.
lid)e, alfo fclbftoerftiinblid) and) baejenige, mae unö unb jeber Kreatur „JJ^fpjf^^^^^^^^^
oerborgen ift, 5. ül-^. bie (^ebanfen, bie ^BillencHifte, bie 5(bfid)tcn. ^rgcnb sBü-mc^c.
etmas als uerborgen für ^ott anfcl)en, l)eij3t bie 33efd)ränftf)eit nnfcrer ©r^^
feuntniö auf (^ott übertragen. De!ogleid)cn erfennt (^ott b^w Vergangene,
©egenmiirtige nnb ;]nfünftige. Seimus, quia Deo futurum nihil est,
ante cuius oculos praeterita nulla sunt, praesentia non transeunt,
futura non veniunt, quippe quia onine, quod nobis fuit et erit, in
eius prospectu praesto est; et omne, quod praesens est, scire
potius potest quam praescire. Greg,, Moral. 1. 20 c. 23. 'änä) ba§
Unfreie unb biv:> Jyi'cie , ba«ö C^ute nnb ba^ -^JÖöfe ift (^cgenftanb bes gött^
122 'inm OnUt boiii 3)vciciiu'ii. OJvftor ^oil. '^hmi ^l■m i^iuoii (Mmt. II. '^hui ^ol• ^^oofcnlicit ;i-.
liri)cii (^'rftMniciic\ ^^nc^I. oben ii. 265. Über bie C^vfeimtniö beei 53ö|en f.
unten ii. 1^75. i^7().
,,.^,„ ^.j";^:|;„j j,,,,, ('. Tic uon einigen uerncintc ?^rage, ob (^ott and) bac> bcbingt ;5n=
beb i mit .-;u füllt tiinfti gc fufunt rondifiomda) ernenne, b. I). ob er unffc, unvo nntcr gc=
'"^'' ^"" "'"'luiffen ^^ebingnngcn geid)cl)cn unirbc , cbmol)! cv luegen l^iid)teintvitt biefcr
'^^ebingnngcn nicnuid^ gcfd)iel)t, ift mit ber xcHtoituf ('(»inmoih o()nc ^^mcifel
,^n bejal)en ; bcnn :
Moiu-ii. 2ciivift: oc ^1^. l)ciligc 3d)riit cntl)iilt anner bcn nllgcnicinen Stellen über
C^otte^:< 5ni)iiiffcnl)cit n. ^2iSh\ eine gan.^e ^)ici()c ^.Hneiprüd)e banibcr, baf3
(^ott und) nllcv bac> mciil, umc> eine Kreatur nnter geuuffen '^kbing-
nngcn, nnb ;^unir frei moKcn nnb tl)nn nnirbc, obiuol)! bie[e ^^l^ebingnngen
nnb baber nndi bic freien 5(fte nieniaiv uurflid) luerben. C^^ott gab
bcni Taoib anf bic ^yrage, ob 2anl ibn \\\ C£cita belagern nnb bic '^u'
mobner bcr 3tabt ibn bann anclicfcrn unirben , bnrd) bcn .V)ol)enprteftcr bic
t'atcgoriid)c ^Hntuun-t, beibcv uierbc geid)eben, ^Vibec^ g*^frf)(itl nber nid)t,
uieil Taoib anf biefe 'Hntuun-t bin cntflob. 1 /^y/. -'>. K) ff. 3o gemij^
(>^ott nnr nnfcblbar '^iMibrcv fagen fann, fo geunfi ifi ec^ bal)cr, ba|l (S)ott bac^ bc=
bingt ^^nfiinftigc nnfcblbar mciiY Ta^fclbe gilt oon beni ii^orte CSt)rtfti,
U\Y^ % \) r n V nnb 2 i b o n '^■> n tl c g e t b a n b a 1 1 c n , menn bei il)nen gc=
fd]cbcn uu'ire, nnio m (ioro,>ain nnb '^x'tbfaiba gcfd)ab. M((tfh. 11, 21.
'Hn eine Aioniettnr ober blonc ^licbefignr in foldicn ;Hnvbriidcn ,vt bcnfeu,
ift bnrd)anv< nnftattl)aft. ^>gL and) Sap. 4. 11.
^'Wv^lSvT' r^- "^^^ (jeingen il^ätcr erfdircn biefe Stellen ber beiügen 3d)rift
int Sinne nnfercr ^^cbanptnng. '?(nd) niad)en fic oon ber 'il\ibrl)eit, My^
(^HHt and) bav bebingt ;^nfiinfrigc crfennc, anf mannigfaltige '^i^eife 'Hinnen^
bnng. 3o trieften fie mit bem (^)ebantcn, ba)*^ (^ott bcn lh*en|d)cn Xrübfalc
ober felbft bcn Tob fenbe, n^cil er ooranc^fcl)c, h(\v^ fie in gliidlid)eren il^cr=
biiltniffen ober bei längcrem Vcben fünbigen nnb uerloren geben unirben :
(>h*egor oon 'Jil)f ia in ber 'Hebe dt^ iis. qui praeniatnre abripinntnr. Taber
finb bic bciligcn il\iter mit bcn (^Mioftifern nnb OJaircionitcn barin einig, baf^
r^ott bac^ bebingt •^nfiinftige erfennt, nnb betiimpfen nnr bic falfd)cn .Hon=
fegnen^^cn, bic bic .v>äretifer baranc> ,>ogcn. J^Ih-jI. Jffcro/L. Dialo^i*. 3 c
Pelao". 11. (•), (vbenfo ocrfäbrl ^}[n g n ü i n n ^ö gegen bic S c m i p e I a g i a n c r,
inbem er bic C'rfcnntnic^ bcv bebingt ;3ntiinftigcn (^unt anvbriirflid) 5nfd)reibt
nnb nnr bic falfdie '^(nmenbnng, bic jene ^iiretiter uon bcrfclben mad)ten,
^urikfireift. ^^31. De (•orrept. et ^rat. c. S n. 19; De doiio persev. c. 9
11. 22 sq. S. FniHZflin. 1. c. Tlies. 45.
bu- aiincnimu- y. "^[^ allgcmcinc ^^lnfid)t bcr Tl)c otogen ftimmt mit bcr
itKoioiwi': bciligcn 3d)rift nnb bcn il\'itcrn iibercin, menn and) ;^ngeftanbcn uicrbcn
mnj3, ba|l ec> Tl)eo(ogcn gab, bic C^ott be^üglid) bcv bebingt |]nfiinftigcn
nnr eine tonjc ftnra Ic CS'rfcnntniv 5nfd)ricbcn ober ancb biefe (engnetcn.
i^g(. gran^clin, a. a. C
^:r". ^.'I^!*-'^"^^'" 0. Tavfelbc nnrb and) bcftiitigt bnrd) bac> d)riftlid)e ^eUHnltfcin.
Tac^ C^kbet ber (Stiriftcn nnb bcr ganzen .Viird)e, batl (^ott nnei geben möge,
tnaci unc^ ^nm .steile bien(id), nnb ocrfagen, maci nn^o fd)äb(id), mic nidil
minber ber Ö)(anbe nnb ber Troft ber (Il)riftcn, ba|l Cv)ott nid)tv fd)idt,-aIo
iin>o nn^o bcilfam ift, finb cbenfooiclc ,Sengniffc für bac^ götttid)e ^i^iffen bc^5
bebingt ^wfiiiif^'O^'^^-
£. %\\{i) bic i^ernnnft ertennt auv ber nncnblid)cn i^olltommcnbcit
C^ottce^ baf5 (^ott and) \>m bebingt ^i^fnnftige miffcn innjl.
^^oumti-tfoin:
§ W. Tic '^llÜui)Tcul)cit (,^)ottcc> llu^ bcr (,S)ci]euftaiib bO'ö i]üttlid)cn (Sifoiinoii!?. 12H
III. dlad) bcr i^cr|d)icbcul)cit bcr Cbjcftc iuitcrid)cibct iiuiu ucr^ (sinu-ianm ^^-^
fci)icbcnc 3(rtcn be^o göttlirf)cii iiUffcnc>. '^^ici'c Untcrfd)cibiingcii finb alfo nöm. /iiu'iicnij
bcgrünbct (cbiglid) in bcr iHn*i'd)icbcnl)cit bcr Cbjcftc, iud)t aber in bcm ab== "'^^^ 'jcn"'^
fohlt cinfnd)cn cjöttlid]cn (Srtcuiicu [clbft. ^Mc ^^cgriffc itiib '^tarnen bcr
ncr|d)icbcncu (vrfcmitnicHxrtcn [inb iclbflucrftänblid) inifcrciii iiuni'd)(idicn (fr^
fcimcii cnt(ct)nt imb nur analog auf CS)ott übertragen.
Turd) bie Unter]'d)eibnng bcr ncrfdjicbcnen 5(rtcn bc^-^ göttlid)en (£r^
tennenc> nad) [einem SDbjcftc ift unebernni bie ii>al)r()eit anegciprod)en, hay^
(^ott bnrd) fein abiolnt cinfadjce 'iiMffcn jebcc^ Cbjeft fo crfennt, wie
t§ ift.
1. ^^or allem pflegt man bie göttlid)e (^'rtenntnic^ in bie notmen= , . -y}-
, . / • .• ' • V <• - • c --ii- • i.- sc-H'ntiiv lie-
bt gc (sei entia )i(r('Xi<ari((' nnb bic freie ober ;^nfal(tge scientia eossaiia unb
Uhera siye ronf'nKi^'iia) cin^ntcilcn. (>)cgcnftanb bcr scientia }i('cexii(in(i ''»•'»■^'•
ift t\i\z- abfolnt l)aumcnbigc, niindid) (^)ott felbft nnb allc^^ 'JJ( öglid)e
d^ fo(d)C£*; (^cgcnftanb bcr scienta lihcni ift bac^ fontingent ili>ir^
nd}c ober bic (v;i"iftcn,^ bc^-^ (Snblidien. "Ta nänüid) a(lec> ($nbüd)e
fein ober nid)t fein fann, fo l)ängt feine CS^iften^ im Ictiten (^Munibc non
bcm freien 'ilMHcn ober Tc trete (^jottec^ ([h. 4^cr scientia libera
tonn bal)er nnr eine bnrd) ben freien W\\k\\ (^nitteC' beb ingte (1)l)po^
tl) e t i f dl c ) '^l 0 t m c n b i g f c i t 3ngefd)rieben merben.
2. 9lcin fpetnlatiu (scientia ^pccu/afira' ift @ottec^ (Srfenncn, ^^.^^^^•.';i- ^ ^^^
infofern er felbft C^egeuftanb bcofctben ift; fpefnlatiu nnb prattifd) cuintiva imb
jngleid) (scientia .^/xcn/fffira et pntrfiai aber ift ba« Siffen C^n-)tte^^ i.ractica.
Pon alle n .V{ r e a t n r c n. Unb 5umr liat On^tt n o n b c m '3Jt ö g l i d) e n
nnr bcm (^cgcnftanbe isecnndnni ohiectuni , nid)t ober and) bcm
;5icle nad) 'secnndnni tineni . luun *iiMrtIid)en aber bcm (^egen=
ftanbe nnb bcm ;^iele nad) eine praftifdie, bal)er nmgctebrt lunn
^13iögnd)cn bem ;iiele nnb bcr iluMfc, uom il>irtlid)en aber
nnr bcr 3ä>cifc nad) ' secnndnni niodnnn eine fpefnlatiiu CSrfcnnt^
nisi. S. Th. 1 q. 14 a. IC. c.
'^ic f pefnlatiue (Jrfcnntnic^ bat lebiglid) bie i^Vtrad)tnng nnb ($r=
faffnng bcr ^iMibvbeit ;^nm ^^med, bie prattifd)e aber ift in irgenb
einer !^e,vcl)nng auf bic .Nocruorbringiing einec< ^^ertec^ gerid)tct.
Cbuiobl (^'Hitt nii'f)tc> ilnn'cv^ moüen ober tl)nn fann nnb bavfelbe
infofern für (i^ott fein o])eral)ile ii*t, fo fallt cv bod) infofern unter feine
praftifd)e @rfcnntnic>, (\\<> er ec^ ,^ulaffeu ober nid)t ,utlaffen fann, unb
al^ö cv feiner ,perrfd)aft unb Veitnug nutermorfcn ift, in qnantinn pcrn/'iff'f
vel hnpedit vel on/rtKff. S. '111. 1 q. 14 a. 16 c.
o. ^ie Tl)eologen nennen bic göttlidic (Srfenntnic^ bcc^ Wüten scientia ^..^,j;/!;; .^ ,_
<(l>l>r()h<tfi())iisy bie bcv iluifcn scientia iniproJu/fiovis. ^ie f)eiligc <3d)rift inohationis u.
bi,^eid)nct ofimalc^ bie scientia (ipiirolxiflomx einfad) alc> ^ enn cn/""■""''''^'^"'•■•
2i^ i f f c n , bie scientia wiprohathmix alv T^ i d) t f e n n e n , 9^ i d) t m i f f c u :
Novit I)(aninns viani instoinni. 7^'. 1. 0; ngl. Px. 36, 18; Jcmn.
1, 5; Jocüw. 10, 14; 2 Tim. 2. 11>; ugl. and) Gen. 1, :)1. 3Som ^bfen
aber l)cij3t C0: Nescio vcs, nnncinani novi vos. Maffh. 7, 2o; ngl.
Uic. 13, 27.
.S^iermit mirb felbftucrftänblid) bie nou bcr «Sdirift mit grot^em
^J^ad)brnd nerfünbigte 2i:al)rl)eit uid)t geleugnet, ha]] (^ott and) allcö '^n^'e
U")eij3: inferiins et i)erditin corani Domino: qnanto niagis corda
ftliornni lioniinnm? Prov. IT), 11.
124 S?on Qfiott bnn Trcictncn. — ®vftcv Zeil, i^ou bcin Cincn (^ott. B. 53on bcv Scfcnficit jc.
5luf bic ^nige, lüic 6^Dtt bivo 58öfe crfcmie, ba er bort) a((c "^Mngc
in fid) fclbft n(^5 il)rcr Ur|acl)c luib il)rcm Uvbilb crtcinit, bivo 4^^ö|'c aber
lücbcr cansaliter iioil) exemplariter in i()m fciii faiiii, ift ,^u cnutbcni,
bag (^ott bnc^ il^öfc cinfarf) n(^^ bac^ crtcnnt, iuac> ec> ift, aU^ T)cfeft nnb
■iPriuation be^i (i^uteii unb bciuuad) buvc^ bn^o (^ute, uon bem cö
abiücid)t, imb beffcu llrfadic uiib Uvbilb er |c(bft ift, sicut per lucem
cognoscuiitur teiiebiae. S. Tli. 1 q. 14 a. 10 c.
5(ud) ucrftcl)t cc> fid) neu [clbft, baj?, incim (^ott ha^ fontingentc (^iite
noKfoninicii crfcmit, er iiotiuenbin nud) alle mi^glidjcn unb iinr!lid)en X^efettc
beefelbeii lucijl.
sciontia sim- ■^- '-^i^^"^) 'Hmilogic Hufcrev mcuid)lid)en (irtemieiiö luirb , ba mx biK>
p|jcis mt.'iii- 9?id)tnnrtlid)c Icbiiilid) beuten, bac> ^liMrflidje aber fd)auen tonnen, bie S'r=
^vi.sionis. tcnntnic> bev nur 'JJtbglidien scitMitia stutpHcix intclliijcntlaey bic bcei
5öirtlid)en scientia äsvmh genannt, AU'ineoineg^o aber foll l)ierburd)
(*»)ott oon beut blon 'l^ti^glidien eine nnuolltomniene, überliaupt eine anberc
C^rfenntniv alv oon bem '-ll>irtlid)en ^ngefdjrieben luerbcn. ;Hn^o bem (S^e=
fagten ergibt fid) uon [elbft, ha\i, bie bi>:^l)er betrachteten ücrfd)iebencn (Sin^
tcilungen bCv gbttlid)en '^iMffcnv einanber nid)t an^ofd)lief3en, unb wnt fie
fid) mit einanber tombiniereu.
>{ombfna'tiomMt ^^^^^ f ^ ^^^ f e 1 b f t l)at Wott eine scicMitia absolute necessaria, mere
p^x Qcnmntcn sprcuJafira^ apin'ohatmm et riKionis; uon bem nur Wöglidien eine
^^'""'^'"'^"^^"'* scientia absoinfr uccrssaria, srcKttdidH pnoH spccidaflva, secundum oh-
iecfiDii pradira, .<imj)H('is ifth'/fit/rnficK' nnb ^umr apjfrohafionis be;^üglid)
bec^ mbgliriien ("»hiten, bnpntbatlimis be3iiglid) be«:? möglid)en ^öfen. '-l^on
bem 1 0 n t i n g e n t '-ll^ i r f 1 i d) e n aber l)at (^ott eine scientia libera^
scciofduni p'nf'uf practica^ sn/ou/Hnt iKodian xpccnlafiva^ ridanh unb
5tt)ar appyobatitnt'i^ be;^üglid) bev (^uten, improbationis be^üglid) be!o
33 Öfen.
scfJntia ^^' ^'^^^ 'JJiolina pflegt man ^ie (irtenntnic> bCv bebingt ^5u*
"media. fiiuftigcu, bie C^nnt obne allen /iiueifel ;^nfonunt iji. '212), scientia
media ^n nennen, meil fie meber fd)led)tl)in scientia simplicis intelli-
g^entiae, nod) id)led)t^in sciiMitia visionis fei. Tagegen bel)aupten bie
!I^l)omifren, bie scientia, bie media genannt merbe, fei scientia simplicis
iutelligeutiac, infoireit fie auf einen nie mirflid) gemorbenen C^egenftaub
fid) beliebe, infomeit fie aber ben -'^iid)teintritt ber ^x^bingung 3um (^)egeu=
^{([wb l)abe, scientia visionis. l^e»?l)alb oermerfen bie !Il)omiften bic
scientia media aU überflüf fig.
280. '^1 II 111. ^nfofcni CiJott Die 3iicaM'uou bcc^ Moutiiuiciitcii, Da^? ,^1 ciiiaiibcv im
Ta§ iJ^ovlKv 3citucvl)ältiiiifc ftcf)t, orfoniit, rcbot mau oon einer (Sr i n ii c vu n i^, cmciii 5> o v l) c r^
ttjtffcn Wottcc'. lyjifeii (^ottc^o. TaMirrf) itntcriuovfcu iinv ^ae göttlici)o (iilcnncu folbft iiirf)t cincv
3eitlid)eii Siici-cffion. ^n bii'l'cm 5iiiiic faqcii bic 'i^ätcr oft, \>a\\ cvü fein ii>orbcr-
uiiffcii, loubcrii iiuv ein ^-liUifcn Wottcö fläbc, ma-? Soänn>? n. n. abgcic^maittcv
ill>ci[c uon bor Vciuniuiui bc^^ i3öttlid)cii iHn-t)cnuif[cn6 iicrüchcn mollcn. 2)cn 3inu
[otrfjcr ';?(u'obvüitc crtlnrt ,v '^■^. 'Xncjnftiu (de div. qq. ad 8imi)lic. lib. 2, 2 n. 2):
quid est ])r;U'.«:cieutia uisi scientia futurorum? quid autem futurum est Deo.
qui oinnia super^i'reditur teiupora? Si eiiini scientia Dei res ipsas habet, iion ei
sunt futurae, sed praescntes, ac per hoc non i)raescientia, sed tantuni scientia
dici potest.
^ § 30. 3Son beni 53or^ei1t)iffen ber freien 3Bitten§a!te insOefonbere. 125
§ 30. 3.^011 bcm S-^or^crtuiffeu bcr freien 3öi((eu^afte iu^liefonbeve.
!ögl. |)eiiuid), 5^oc]mati|d)o ilhcologic III § 187. 2gj
@ 0 1 1 ID c i 13 e 111 i g u n b u n f c 1} I b a r alle freien 5( 1 1 c ber o c r^ i?o!-t)emiff*'
nünftigen (^cid)i3pf e; baburd) mirb aber bereu grcit)ett ^ i c^ t ^'^^^ ^^■'^*^" ^'"''
nuf ge()oben.
1. ^nj3 Qoott (Ulli) alle freien 5(fte einig unb unfel)(bar lueijs, fnuit
auf mauuigfaltigc ifi>etfe eriDiejeii merbeu: in ber iieitiflcn
1. i^ie l) ei (ige 3d}rift, bie auf jebcr ^eite bie greitjeit be^ ©c^rift;
crfdjaffeueu 3.i>i((cibo Iel)rt, bel)auptet ebeufo beftimmt, ha^ (^ott eiüig uub
uufel)(bar md) bie ^ufüuftigcu freien .püubluugeu ber ©efc^öpfe fennt; unb ^iDar
a. |prid}t fie bie;? oftmals ausbrütfUd) au^: intellexisti cogi-
tationes meas de lon^e .... omnes vias meas praevidisti.
P.S. 138, 3. 4. l^g(. ])au. 13, 42. 43; Ecchis. 39, 24. 25; 23, 28;
Joatin. 0, 65 n. |. lu.;
b. ein tljatf äd)lid)er 33eiueic> beso göttüdjen ^ürl)enuiffenö ift
bie iU*opl)etie, bie 5uni großen Gleite freie |)anblungen ber 3)i'eufd)en
5U il)reui (^5egenftanbc Iiat. Praescientia Dei tot liabet testes, quot
fecit proplietas. TeytuU.j Adv. ^laic. 1. 2 c 5.
2. raf5 (^ott and) bie freien \1anbln1u3en ber (^efdjöpfc uon ^^^^^9' oei t.ni i^ütonr
feit l)er lueijs, iiJiu- bie unbeftrittcne ^el)re ber l) ei (igen ^äter; ja bi^ auf
bie apoftü(i| i1)eu Initer (afst fid) biefcr (^Maube iierfo(gen. ^a()er be^
äcid)nen bie fpütercn ilniter bie i'engnung bec^ gött(ic(}cn iBor()eriinffcn0
a(!§ eine gott(o|e unb ueniuiiftinibrige i^1)re. 2o fagt ber ()ei(. 5(uguftinu0:
„^eteunen, ec^ fei ein Wott, unb (engnen, baf3 er bie ■^ut'uuft uorau^luiffe,
ift ber offenbarfte llnfinn." De Civ. Dei üb. 5 c. 9.
3. Malier ertliirt and) bac^ iuitifaunin <Const. de tid. catli. ;„ ^^.j. y^., ^.^.
c. 1 in fine), iiio ev uon ber götttidien iß>eltregiernng rebet: Oniiiia imda ber Mivd)!^
et aperta sunt ocnlis eins, ea etiani, quae libera creaturarum
actione futura sunt.
4. rieilni()r()eit nnferec^ ^ixi^'cz^ ergibt fid) anc^ anc^ ber ^erunnftunbälüar ,., .^^
a. (i priori ano ber ^ 0 ( ( f 0 in in e n () e i t , U n u e r ii n b e r ( i c^ f e i t nöttn'äcn 'Sou'
nnb C^iuigfeit bev gütt(id)cn 5iMffen0. »nn ®ott nändid) nid}t n((e^> ^'JJfX^^^^^^^
^]utiinftige iinif^te, fo iinire er nid)t atlnnffenb; nnb luenn er ec> nid)t oon
dmigfeit ()er luiifne, fo iinire feine Grfenntniv nid)t einig unb nnoeränber(id);
b. a poi^tcriori anc^ ber g b 1 1 ( i d) e n ^^ e ( t r c g i e r u n g unb au0 ben
einigen gött(id)en :)iatf d)(üf f en, auf benen fie beruht; beun einige
unb unneränber(id)e g5tt(id)c 5li'atfd)(üffe unb eine ber Unab()ängig!eit, .'pcrr-
fd)aft nnb nnenblidien '-li^eic>l)eit C^jotte^o entfprcdjenbe 3i'e(tregiernng finb o()ne
jenev einige nnb unfel)lbare iHn-()eriniffen nid)t inögtid).
51 um. ^^Ihmiu fidi bac> :ii>ürt (>3otteo mitunter einer bnbitatinen
?Vorme( bebient, ,v ^^- Joann. 4. 10; 5, 46; 8, 19; Jerem. 26, 2 f.;
Ezech. 2, 4 f., fo ift ,>niiäd)ft 5n benierfcn, baf? bie ^^u(gata biinfig bie
%^artite( av mit fon^itan nberfel^t, obg(eid) bnrd) biefc 'T3artite(, meint fiCxuijitanbe5>aiö'
mit bem fsubifatin ncrbnnben ift, teinevinego etmae^ ,^ineife(()afte^o aiuogebrüdt ^vücfe in bev
inirb. 3Bo immer aber ctnc Ungelni|3l)eit ancH^c|prod)en inirb, ijt bieietbc
nid)t bcm gött(id}en ÜMffen, fonbern bem menfd)(ic()en .Sji^nbeln ^ngefdjrieben.
33g(. Hieron., h\ Jerem. c. 26; Gregor ^L, IiiEzecli. 1. 1 hom. 2 n. 8.
5o(d)e (Stellen beineifeu ba()er ebcnfo menig ctinac> gegen bae abfo(ut
uutrüg(ic^e gött(ic^e ^^iffen, a(« bie 9^id)terfü((nng bebingter pro^
-^<cvl)OViviiiirii
126 '^Hin (Hott belli ^»vciciuen. - ©i-ftor Tcif. 'inni bcm (Sum\ @ott. 1'.. 5>ou ber i83cfent)eit jc.
p l) etil d) er ^H Hb r Ol) Uli gen iiiib :Hlltii^^i iiuun cii, bereu (Erfüllung
biinl) ^-^iinc ober (S)ebet lUn^eiueiibet iinirbc. ^c^l. Jon. .*> sqq.; /.s. :\H, 1 sqq.
I L. (Viegeii uiifere ^iiHil)r()eit l)at fid) noii jel)er ber inilgüre einiinuib er=
l)oben, haf^ bie Uiifel)lbarteit biefe^o 33orl)eni>iffeiho mit ber $vrei()eit be^o
freatiirlidieii '^iMUeiiv uunertriiglid) fei.
1. .v>ieraiif ift oor allem 511 fagen, biifl, meiiii mir aud) nid)t be=
^;n'ü)oiV." ■" griffen, m i e ilHn'l)crmiffen imb 7vreil)eit fid) oereiuigeii laffeii, mir bcmiod)
mid) beni xH^iom : iucertitiido ntodi 11011 tollit cei-titudiiiem facti, beibcö
feftl)altcii muffen, mcil bcibec^ biird) (Ä^Iaiibe imb Vernunft uii,yueifcU)aft feftfte()t.
'2. '))l\t bem l)ci(. X()omac^ merbcii mir bie Sd)mierigtcit am beften
auf folgeube ^^i>eife löfcu:
ö^ott erfeuut bie foutiiigeuteii ^^(fte uid)t mir, mic fic in il)reu Urfad)cu
finb, fonberu fo, mie ein jeber biefer xHttc loirtlid) in fid) felbft ift. Ob-
mol)l uäm(id) bie foutiiigeiiteu iHtte ber Wefd)öpfe aümä()(i(^ in einer 5eit=
lid)en 3iicceffioii iiiö r^afeiii treten, fo erfennt fie bod) (^)ott nid)t mie mir,
(*5ott iTfcnnt bio"*^^^^ uub luid) iii einer 3eitlid)en 2neceffion, fonberu auf einmal; beim mie
freien intte in fciii Seiii ift aud) fein ©rtennen emig iinb nmfaf3t ai(e ^^}eit. ^at)cr ift
•^iea^nuiS'f^^^^ '^^^^'^ "^^^"^) """^ ^'^^^"^^ ^" ^^^' ^y^^ nn"rf)icl)t, ciuig gegenmärtig uor C^ott,
niib ^mar iiid)t etma, loie einige meinten, infofern ak- bie ^bt-'^^^ ii^l^'^'
ringe eiinglid) in (^>ott finb, fonberu meil ('»nnt oon (5migfcit allev in
(*'H\^enmärtigtcit fd)ant. (iv ift bal)er offenbar, fd)Iief3t ber englifd)e l'el)rcr,
baj3 C^ott alle fontingenten '^Üte unfel)lbar erfennt, infofern fie il)rer (^egcn=
unirtigteit nad) ber eiingen gbttlidien (Srfenntniv untermorfen finb, mäl)renb
fie im ^Hn-gleid)e ^n il)reii iuid)ften Urfad)en, .v ili >nm menfd)lid)en 'iiMllen,
.^utiinftig uub tontingent finb. S. Tli. 1 q. 14 a. i:i c.
3o menig bal)er bie nnfel)lbare (irfenntniv uergangener ober gegen=
miirtiger '-liMlleiivafte bereu ^-reilieit anfliebt, ebenfo menig mirb bie ^rei-
beit ,yitiinftiger iHtte babiird) oernid)tet, bail (^>ott bicfelben mie gegenmiirtigc
imn (imigteit \]n' fd)aiit. ^ielniel)r ift gerabe bevl)alb, meil C^ottec^ ^iMffeu
unfel)lbar ift, bie 5reil)eit jener xHtte gemif?: benn (Mott mciJ3 ja iiid)t
nur nnfetUbar, baf? biefe '^(fte eintreten, fonberu aud), bajl fie frei
fein m er bell, ('um (Miiiii Dens sit |)ra(^scins volinitatis nostrac, cuius
(\st inaescius, ipsa erit. (.pierbei ift ;^u bemerten, baj] '^lugiiftiu un=
^^äl)lige 'I^ial burd) rohnifas ben freien '^iMlleu be5eid)iiet.j N'oluutas ei'g'o
erit, qiiia voluiitatis t!st pracscius. Xrc voluiitas esse poterit, si
in i)otestate iioii erit. Kriio et potestatis est [)raescius. Xoii
ioitur per eins praescieiitiaiii potestas mihi adiiuitur, quae prop-
terea mihi certior adtM'it, quia iUe, cuius praescieutia uou fallitur,
adt'uturuni mihi esse praescivit. Aug., De lih. arh. 1. :> c. :>.
Ter (iinmaub, ba|l bac\ mao (^n^t uorl)ermeif3, notmenbig gefd)el)e,
:'>iotioeiibigteit uub Sn-cil)eit aber mit eiiianber uimcrträglid) feien, beriil)t
bemnad) auf ber '^Hn-med)feliiiig ber am ber freien Set^Ming bev fraglid)eu
'^Ifte^o cutfpriugeiiben 11 a d) f 0 ( g e 11 b c n uub b e b i n g t e n '}^ 0 tm e n b i g f e i t
i's5. (iiecessitas i^HbseqHcji^, condltionata, (uni^cqapntiat'^ mit ber bein %\.it
bSSiu^^^^^^ ^')^^ beftimincnben uub baburd) feine ?\'reil)cit am:-
*"''"iehr"'' fdilief^cnben abfolnteu :9lotmenbigt"cit (^necessitas ((nfccedens, aUolüt<(,
('(»isequf^ttfisi. Solange ein ^-IvMlleiivatt nod) nid)t gefetzt ift, ift ber Wiik
in '^^e^ng auf beufelbcu inbeterminiert, taim il)u fet3en ober nid)t fet3cn.
^m ^Hngenblitfe aber, ba ber ^MUe ^u bem '^(fte fid) benimmt, ift biefe
;^ubiffereii3 aufgel)oben: ber "?(ft ift gefet^u, m\b eo ift uumöglid), baf] er
§ Bl. 5Son beut a}?ebtinn bc§ göttticfjcn ©rfemten^. 127
mrf)t 9C)ct3t ift. Taf; ^ic|cr ::?ltt c^cfcl^t, mib ba^ er frei gefcl^U ift, ift
fomit eine cm ige imb uniuaubc Ibar e :ilHi()r^ett, bie nl? |oirf)e ©egen=
ftanb be^o iinfe()(baren unb unuiaiibelbarcii gi)tt(id)en 35}iffeu? ift. ^(((erbtng?
ift e^^ atfo necessitate mbsexpienti notmeubig, bog alle freien 5lfte, bie
(S^ott iiorl)eriüeii3, gefd)e^en; ober er lueifl fic uorljer, lueil fie gefcljctjeU;
mic er ami), fallc^ fie nirf)t gefrf)el)en unirbeu, it)ren 9tid)teiutritt iHn*l)er luüf^te.
111(1111 l)at bie^3 niid) in fotgenber ^nnfc au^^gebrüdt : hi^y^, allec^ gc^
fd)icf)t, ma^^ C^ott (xU ^iifunftig uorljenncifs, ift iiotiueiibig in sensu cotuposito,
nämlid) fo, uüe et- bem göttlidjen iI>or Ijenri f fen unterftellt
unb mit il)m uerbnnbcn ift, nid}t aber in sensu diviso^ b. l). an
unb für fid) betrad)tet.
.S^icrüber bcftcl)t teine .SUintriuierfe. Tic 3d)Unerigteitcn beginnen
crft, menn man näl)er nad) ber ^^eife, mie, nad) bem 'JJiebinm, bnrd)
bat> C^ott bie freien ^i'lfte erfennt, gefragt mirb.
i^ :)1. ^i^ou bem ^^Jccbium bce göttlidicu Grfeuncu^:?.
'iM]l. ^I^Tcinvid), Tüflniatifdic Jbcoloivc III i^ 190. 191.
I . O)ott erfennt f i d) f e l b ft n n mittel b a r , f o ba|l oon einem
medium cooiiitionis nid)t bie ^Kebe fein tann. T^av ift aiiv bem feitber
ÖV^fagtcn euibent nnb mirb mm allen !It)eologen getel)rt.
II. ^n 53e,yig anf alle (^kujcnftiinbe be^^ güttlid)en C£'rfcnnen^ö anf^er
bem göttlidjcn ^-liH^'cn gilt folgcnbcv :
1 . Taö l^t 5 g l i d) c crtennt ("»Vnt in fein e m e i g e n e n '-li.^ e f e n , ^ . ^.««- .
ber abfohlten Urfad)e aücv ::U(öglid)en, ak" bem ber Crbnung nad) ^uerft tvum' (Iultt\'i)iu'
erfannten iDiittel (medium (■(Hjnituni ober medium hi (/ho). 'I^icv ift bie -"^i'^'»"'
seutentia cowtnirm^i, bie gegen anberc, namcntlid) iBac>qne3 feft^nl)altcn ift,
metdie meinten, Wott crfcnne uermögc feinc^ö '^nM'env alc^ ber abfoluten allcv er
fennbar madjcnben nnb repriifentierenbcn s/icdcs hifr//i</i/nll,^ (medium utcojjKi- ^ -^s-,.
tum ober medium 7//0 alle llh'i>gltd)feitcn nnmi tt el bar in i Ijuen f cl bft. ,4-nnÄtf'iu
2. iJÖei bem iiMrfnd)en muffen mir nntcrfd)eiben: fnm-m ^iiu-fon.
a. l^tllcc^ (vrfd)affene ertenm O)ott bnrd) feine fd)öpfcrifd)en We=
bauten nnb iiMllciboafte: res creatas videt Dens in suis decietis atquc
ideis arclietypis, Uiirtrr, 'J'lieolo^i'. (l()<»'m. Comp. Tom. 2 p. 47.
^Hnm. bec> ^crauvg. 3omeit a\K- ben l)interlaffenen 'ilkn-tcn bec>
ilHn-fafferc> t)eruorget)t, mar bicv tl)atfad)lid) feine 5(nfid)t. :^erfelben ftel)t
biejenige grau^elinc^ n. a. entgegen, bie für bie scieiitia visiouis f^- ..
nad) nnferer ©rfcnntni^ömeifc fotgenbe Orbnnng im göttnd)en (Srfennen nfnim^ÄuTu
aufftetlen: a. diviiia esseutia imitahilis ad exti-a ; h. i>()ssil)ilia ''"'''''''^^^Jj^'''^'"''
omuia ; e. divina iutellectio imitabilitatis essentiae et in liac
iutellectio omuium possibilium, ut sunt opeiabilia a Deo ipso;
d. intellectio operabilium et existentiarum efficiendarum piaelueens
voluntati eit'ectrici, et voluntas libei'a intellectioni couiuncta im-
perans existeutias pro aliqua tempoiis ' ditlereutia ; e. veritas
existeutiae pi-o ea difterentia tempoiis; f. scieutia visiouis linius
existeiitiae. Fmnzelin 1. c. p. 422.
'iiHi{< üon bcn erfd)affencn fingen gefagt mürbe, gilt and) oon ben
ilMrfungcn notmcubig mirtenber Urfad)en.
b. Qu ^^H'^ng auf bac^ (Srf ennen ber ^ u f ü n f t i g e n frei c n ',H 1 1 e
l)errfd)en unter ben Tbeologen oerfd)iebene 9tnfid)ten.
128 3Son ©Ott bcm 2)vciciucn. — (Jrfter2:ci(. 5Bon bcm einen ®ott. B. 5Jon ber SSefen^eit ic.
xi, jürünftiflcn ^- ^'^^ X^miftcn (c^ren, ö^ott erfcunc bicfelbeii in feinen emigen
freien ^^iftc ei- imb n u u c v ö n b c i* H (f) c u f v c i c H iil^ 1 ( I c 11 c^ b c f r c t c n. 5(iui) bic göttüd^e
na'^'beifilo ^1*^^"»^"^^^ ^^^' tüi | c H obcv f Uli Mjii f t c II ^^Ütc cvKävcii bic :^l)üiniftcii am
miften in feinen bcmfclbcu ^}3riiicip. Ru bicfcm ^^^lüccfe iiiitcrfdieibeu fie ein boppettee; oött-
JßJiUcnC'bcrvetcn w. V -, rrv t i. • i i. ■ • < t < m ^. c TA« - - .
Udjtt^ X^ctret, ein decretum pemmsicain, biird) bac^ (v^ott bae^ 53ü|e, |oit)cit
C!^ ein T)ciett ift (formale peccati), jiiliißt, uiib ein decretum posifivum^
burrf) bao er, iiniv an bcm liinbigcii :?(ttc 2ciciibcy ift ^inatrr'utJe peccati),
aU erftc Urfad}c loirft. 'Dav göttlid)e ^ilMffcn oon bcn bebingt freien
Elften grünben bie '^(nl)ängcr biefcr ®d)u(e auf bic fubjettiu un be-
bingt c u , 0 b j e 1 1 i u b e b i u g t c u einigen gött(id)cu ^Tiatfd)lüffc (decreta
absoluta ex parte subiecti, cüuditionata ex parte obiecti ober
fur5: obiective conditionata).
buÄic^i^i"?!- ß- •''-^^ 1^ ^ i ^^ i^ / iöellariniii, ^cciuuic^ ii. a. iial)mcu an, \>a]i (^ott
fompvdKniion nerniögc feiner nnciiblid)en :^iitcUigeii;^ einen jcben erfdjaffenen '^IMllen fo
^''^ Än?r" ^n')lItoinincn bnrd)briiigc iiiib begreife, ha]T> er uermoge biefer 3npertoin=
prcl)enfioii niifctjlbar ertciine iiiib id)aiie, uio^n berfelbe in jebeni gegebenen
^nftanbe nnb unter allen gegebenen Uinftiinben uub (^inflüffen fid) ent=
fd)eiben luerbe. I^iefe ßel)re mürbe luni beii ineiften 'JJJoIiniften uerlaffen.
i^gl. Suarez, Opusc. II 1. 2. De scieut. coud. fut. (Routing, c. 7 n. 4.
(Ed. \i\^^, Tom. 11 p. oOf).)
%?oiüiutnr'in" 7- ^<^¥^ grünben bie lueifteii fpiitcrcu lU'oliniften nnb ^ton=
bcrobicrtii.cn gruifteii bac^ göttlidie ^orlieriinffen ber unbebinqt luie ber bebinqt
freien virtc. ^utuuftigeu freien vlfte aur bic obicttiue 'AnUjrbeit ber)elben nnb
auf bic uneublid)c '^ollf üiniiicul)cit be£^ göttlidjen C^rf eiiiien^,
\>at^ aue uub burd) fid) fetbft ;^ur (^rfenutni^o jeglid)er '^^at)r'
()eit beterniiu iert ift. Potest ohiediva ratio praescieutiae intelligi
ex rerifate iptiii(^ a(ii(f< llheri, quod scilicet ad huuc potius quam ad
alium actum creaturam in tem])ore se lil)eie determinare. ab
aeterno verum est. Franzelin 1. c. \). 4:^9.
51 um. bec^ ^eranc^g. (^ine anc^fül)rlid)e ^h'itit ber beiben unter
a nnb y angefüt)rtcn '?(nfid)tcn fiel)e m ^. 628 ff. 1)ort mie ()ier ent=
fdieibct fid) ber ^crf. uicbcr für bic eine noct) für bie anbere. (Sr ()ob
inc(iiic()r, iinc er öftere im pcrfönlidKii iHn*teI)rc beincrftc, feine (£'ntfd)eibiiiig
für bcn Xraftat de .aratia auf. ^i^eibcr folltc er bcnfclbcn nid)t mcl)r
fd)reibcn. Jyiu* bic (N)iiabciilebre ift biefe ^-rage uon ber gröj^ten 2Bid)tigtcit.
'^(in beften bürfte C^ntbcrlet bie 5(nud)t bec^ ^^erfaffer^ getroffen babeii,
\>a er in bcm eben ueröffentlid)ten <'^. '^aiibe «S. 470) ber ^ogmati|d)en
5^()eotogie fd)reibt: ,,X^nrd) bie Uii3ulanglid)fcit ber 5a()lreid)en, burd) ^a{)x*
l)unberte l)inbnrd) mit bein gröfltcn 3d)arffiiin oerfud)tcn örftärnngen mirb
nn^ ber (Gebaute nabc gelegt, baj3 ec^ bie ^^ernnuft I)ier mit einem magren
@ef)eimniffe 5n tl)nii bat, beffcn 1>nntc( fic im '^ie^ofeit^' nie gan3 auf3nt)enen
im ]\a\\bt fein bürfte."
§ 32. l^ou bcn göttlid)cn 3^<^fi^-
5>i^{. .r^c i iiviri), 2^o(iinatiid)c Ihcoloflic 111 ^ 193.
Pccn in OJott
'^^j m... 3"^ tu eiteren (Sinuc mirb bacr 'Äkn*t Jbec oon jebeni begriffe,
alfo üon ber species iutelli^ibilis gcbraud)t, burd) bie bie Sad)c, bereu
^ilb jene ift, birett crfannt mirb; im engeren Sinne aber beäeid)net ^bee
§ 32. 5ßon ben göttlichen Qfbccn. 129
ben p r a f t i i rf) c n ^ e b a n f e n ciiic^o ntög(irf)cmcife ober mirfUd) 511 [tf)affenbcu
3Bcrfc0, bat^ narf) jenem (Gebauten aU nmf) feinem Urbilbc l)ernor9ebrad)t
uierben tann ober mirKiil) f)cvoorgebrac(}t luirb. '^anad) tonnen mir benr^
teilen, inmicfern nnb in metdjem Sinne (^ott in ^e^ietjnng anf fid) felbft,
iniüiefern be^ügtid) ber Äreatnren ^^been, be0g(eid)en inmiefern t^m nur
eine, inmiefern il)m niete ^been sn^ufc^reiben finb.
1. ^HH-ftel)t man nnter Qbec eine jebe, and) bie rein ipetntatioe TieTbWttc
(Srfenntnis, [0 f)at ^ott oon fid) fetbft, meit eine abi\itnte (^rtenntni?, and) 3bce wotteinuni
eine abfohlte ^bee. iiunni man bacjegen nnter ^bee mir prat'tifd)e '"'* ^'^^'^^•
Ö^ebanfen oerftct)t, fo t)at @ott feine Qbee uon fid) fetbft, fonbern nur oon
ben Kreaturen, meit nur in 33e5ug auf biefe feine ©rfenntnie eine prattifd)e
ift. S. Th. 1 q. 15 a. 1 ad 2. ^^l n. 275.
2. 3Bottte man unter Qbee eine oom ^efen be^ ® ^*^^"^^^"'^^^^®ic^ybcT@otte§
oerfd)iebene .^pecies inteUigibilis oerftet)en, fo erfennt (^ott überhaupt fotn seien.
nid)t burd) ^^been; infofern it)m aber fein 3Befen fetbft species inteUigibilis
ift, fann man fageu, baf3 bie ^bcc @otteg fein eigene-^^ ii>efen ift, unb
bafl er burd) biefe Qbee, ak^ burd) ba^ö Urbilb atter Thinge, aik^$ 9Jii3gtid)e
unb aik'-:-' ^iLMrttid)c erfennt. 8. Th. 1 q. 15 a. 1 ad 3.
3. |)iermit ift and) bereit^^ bie S^age beantmortet, inmiefern (^ott ^(„j^j^f jf^;. ^^tt^
nur eine, nnb inmiefern er uiete ^been ^at. 53erfte()t man nnter Qbee uciicn ^sboon.
bie species qua intellig-itur, fo ift nur eine Qbee in (^5ott, fein eigene^^
!ißefen; oerftel)t man aber barunter ben (^egenftaub ober ben ferminus
scientiae (id, quoff iutelli«itni>, fo finb in ihm fo oiete Qbccii, alv er
mögtid)e ober mirftid)e Dinge erfennt. Denn ha C^ott jebeö ^iiig fo, mie
e^ ift, sltHjidarifer nnb cug'iiitione proprhi erfennt, nid)t aber mie mir
burd) attgemeine '-liegriffe, fo ift flar, baJ3 (^ott oon jebein din^etbinge
eine befonbere, bemfetben entfpred)enbe nnb ootlfommen abäquate :3bee
t)at. 35gt. S. Th. 1 q. 15 a. 3 ad 4.
X'ac^ '^Uife erfennt (^3ott jebod) nid)t burd) eine Ijbee beo 33öfen,
fonbern burd) bie 3b^'^' ^t-''^ (Eliten, beffen i^rioation ee ift. 8. Th. 1 q.
15 a. 3 ad 1.
b. per ^mix^t piüV.
§ 33. C^'^iftcu^ uui) ^3Jntur t)cö güttHd)cu iBiUe«^,
^c\\. §c inrief), ®ocjinntild)c Ilioologie III § 194. 195.
I. (^ott ift, mie unenblii^e^^ (Srfennen, fo aud) uneub* ^-„..f/ttMie
tid)ei§ 5B ollen ober hieben. äyoueu
1. T)ie f)eitige 3d)rift oerfünbet biefe illni^r^eit faft auf jcber ^"|ri,^ftf""
•Seite. Qft bod) bie gan^e natürtid)c nnb iibernatürlid)e Drbnnng ein
2öer!, be^iebnngc^meife eine ^ulaffung bcc> freien götttid)cn 'Billene^, ber ber
unfreien mie ber freien Kreatur (^^efelje i)orgefd)rieben t)at. 1)en Tillen
^otte^S 5n ertcnnen unb ,^u oottbringen, ift ba()er bie :)(ufgabe ber 9J?enjd)en
unb ber (Imget. ^gt. Matth. 7, 21; 12, 50; Mmx. 3, 35; Luc. 22,
42; Jounn. 4, 34; 5, 30; 6, 38; 1 Joann. 2, 17; Rom. 12, 2;
Ephes. 5, 17; Ilebr. 10, 7 n. f. m.
2. Qu ber l^e()re oon ber Sd)öpfung, oon ber (^nabe u. f. m. merben Jj^ 1^0^(0 n'i"
mv un5af)Iigen ^2(Ui^fprüd)en ber t) eilige n ^äter nnb 3:t)eologen be= ""''"' "^"'"
^ e in V i cö = i;-> u p p c vt , itompenbinm ber Xogmatit. 9
udd) bor Vrlivc
mtnft.
130 5Pou aUitt bcni 3)rcicincn. — (^rftcr^rcif. ^on bcni @incn (3ott. B. 5?on bcv 33?cfcnl)cit jc.
gcgncn, in beucn ber SöiUc (S^otte^ auc^brücflid) gclel)rt ober t)oraii«gC'
|ct3t wirb.
?). T)[v:^ im ti tani[rf)e ^onjU I)at Me 5vet()cit bc£< göttildjcu 2ßi((en^>
in ^"^e^ug auf alle feine il>evte narf) aumx inib bie ^^otmenbigfeit ber Siebe
(^ütte^o 511 fiii) fetbft nlö d)rift(iii)c C!>^nmbtual)r()eit auc^gefprod)en. Si qiüs
Deum dixerit 11011 voluntate ab omni iiecessitate libera,
sed tarn necessario creasse, quam necessario amat seipsum ....
aiiatliema sit. Const. dog'iu. de fid. cath. Cau. J, 5.
4. ^üi!- beu 53ernunf^t^c^^ci^^ betrifft, fo pflegt man benfelben
im iiüc^cmciiien luiv ber (^5ttlid)eii 53 0 ( 1 f 0 m m e n l) e i t , ba ber c^bttlic^e
itöille eine perfec.tio siinplicitci- simplex ift, mib iuc^befoiibere aiho ber
göttlid)eu :^iitell e ttual itiit ,yi fü()reu ; beim jebem iutelleftuedeu 'iiVicn
at« fo(d}em ift ilMdc etilen, '^ebev ii>efeii ftrcbt iiiimlid) iiad) bem il)m
entfprcdieubeu (S)nte ober ru()t in i()m, menn e^^ bac^felbe befii^^t. Diefe
liabitudo ad boiium mirb bei nernnnfttofen 5L>efen appetitus naturalis^
bei ucrniinf tilgen aber rolunfds genannt. 8. Th. 1 q. 19 a. 1 c.
i'i'5. II. '^(nd) bem göttlid)en 'iiHiKen muffen alle netjatioeu Slttribute bei=
b^l^'^fi\utÄ Ö'-^^^-^lf mcrben, mie bem göttlidien (vrfennen (u. 256 ff.). Qnc^befonbere
siioiiniv. i|-( |J^^^lJQ. j^^^J^^ f^öttlid)en iöollen ^yi^nfdireiben :
i".».:. 1 . bie a b f 0 1 n t e U n a b l) ii u g i g f c i t. Somie bac* ©ein uub @r=
unaiuÄSnt tcnueu (^kntev teilte Uriad)e anjler Obtt l)at nnb liabcn fann, fo aud) fein
^'"V^'JuMt*!^^'"" 'il'ollcn. :ral)er tann Qid nnb ^kmeggrnnb beo göttlid)en '-ÜMllenc^ nur bie
nnenblid)e (^üte bec> gött(id}en ii^efeuv felbft fein. 8. Th. 1 q. 19 a. l ad H;
i".'T. 2. I)ie abfohlte (Sinf ad) ()C it. X)aramo folgt:
(ShifartiDoit i?cv a. '^er 'iiMüe ober bie Viebe (^ottcc> ift uou bem gi)tt(id)en ^-Ißefen
flotti. ^^«ooKcii^^. jj^^^ ^^^j^ göttlid)en (S'igenidiaften, inc^befoubere ooin göttlid)en ßrfennen nid}t
realiter, fonbern nur virfua/ifer ober ratione rafiocinafa uerfdjieben. Dens
Caritas est. 1 Joann. 4, 8. IG.
b. rer gbttlid)e iiMlle ift purer 9üt; t^ fiubet alfo in il)m fein
realer Unter id)ieb 5iinfd)en 'l^oten^, öabitnc^ nnb 5(t"t ftatt.
c. ^iiH\^en ber 'DJiannigfaltigteit ber Cbjcfte bee göttlid)en ^^ollen;?
ift bavfelbe bod) nid)t in f i d) oerfdjieben ober mannigfaltig. 3Benn bal)er
non illMlI euvbef d)Iüf fen (voluntates Ps. 102, 7; ^c^. i:>, 22), 'üaU
fd)lüffen (consilia Ps. 65, 5) nnb 'Dcfreten (^ottec^ gerebet mirb, fo
mirb bie l\*el)r()eit oon beu treatürlidjen Objeften be^3 gött(id)en 53}o((enc>,
nid}t oon bem göttüdjen 'il>ollen an fid) au^gefagt. Den C'h'unb l)ieroon
fprid)t ba^o eiiifad)e ^ilnn-t bec^ l)eit. X()omai5 au^?: Sicut intelligere
divinum est uuum, quia multa uou videt uisi in uuo ; ita velle
divinum est uuum et simplex, quia multa non vult uisi per uuum,
quod est bonitas sua. S. Th. 1 q. 19 a. 2 ad 4.
298. 3. ^^te (Smigteit nnb Uno cränbertid^! eit. iH^aö immer
unbWSfbJv (^ uiiü, mill er nnneriinberlid) nnb emig. ^irb bal)er gefagt, baj3
itiiif>;^.tK-v(\ottt. ^^jj. etuniv anberev moüe, alc^ mac^ er junor gemotlt, hi\y^ etma^o il)n gereue,
b^^ er oer^eitje, nad)bein er gezürnt, fo ift, abgefe^en oon ber metapl)orifd}en
Übertragung menfd)(id)er '^Iffefte auf (^ott, hk ^eränberung nidjt oon'bem
göttlid)en Söolten an fid), fonbern oon beffen 'iöirfnngen in htw
^h-eaturen ju oerftet)en. Aliud est mutare voluntatem, et aliud est
velle aliquarum rerum mutationem. S. Th. 1 q. 19 a. 7 c.
99.
(^)Ott ber evfte
§ 34. JBon belli (^^egcnftaub, hm 3[vtcn iinb bem S[Rotiii bc^ göttlid)cn Soüeng :c. 131
§ 34. i^ou bcm (skf^cuftaub, bcu 5(rtcu mib bcm 9}lütiu bc§ o>J^^^i^f«
ill^oÜcuy ober bcr ßottlidjcu iiictjc,
^tjl. .s3cinvirfj, Xoc]inntifc()c Ideologie HI § 1%. 197. 198. 200.
I. (^ott fclbft ift bcr crfte uiib formale ^cgenftanb
(obiectum prhuarhmi ^i formale bee gött(id)en SBoüen^^; bie
Kreaturen finb nur ictuubärcr unb mat e ri cUcr (^eg enftanb
(obiectiiin secundariHm et materlale\ bC!ofe(bcn.
1. (Erbringen iptr ^ucrft bcn ^Bemetc^ für bic 2öa^rl)eit biefcr
a. 'I)aj3 Ö)ott ber crftc unb formale ©cgeuftanb feine? SBotlen^
über fetner ^iebc ift, liegt fcl)ou in bcm ilöortc ber ^eiligen @d)rift: unb foymäie
Dens Caritas est. 1 Joann. 4, 8. 16; fobann in hiw ja^lreidien innc?5Soaen§.
5tefprüd)cn. ha^^ (^ott alte? 5n feiner (S()re nnb ^^erl) errltdjung,
n m fein c r f e l b ft loi l ( e n mirfc ober ;)n(affe (Ephes. 1 , 5. 6.12; Rom.
9, 2;); Js. 4:'), Ti; baf] er fid) felbft genügt nnb in feiner 3ä5eifc
ber (^ e f d) ö p f e b e b a r f ' Äcf. 17, 25 ; Ps. 15, 2 ; Jo/> :)5, 6) ; bag
ane«? oon feinem älMllen abljiingt, er felbft aber oon allem
unabl)angig ift. Roni. D, 20 f.) Qnbiretr ergibt fid) bic? au? ben
3lu?fprüd)cn über bie .S) e i 1 i g f c i t , (^ e r e d) t i g t e i t nnb ® e l i g ! e i t
@otte?, ba bicfe Üigcnfdjaften bie nnenblicbe l^tcbe (V)otte? ^n fid) felbft
5um 'i^rincip, .yir '^^orauofeljnng nnb ,;ur Jolge I)aben. "änd) am ber ^^er-
nnnft ergibt fid) biefe iiHi()rl)cit. (^)cgcnftanb be? 'iinillen? ift biV^ er=
tannte (>)nte; nun aber ift ba? nncnblid)c '-töefcn (^otte? felbft ber princi-
pale (^egcnftanb be? gött(id)en (^rfennen? ni. 'JiSi')), alfo and) bc? göttlid)en
^-IlHillcn?. S. c. ;^eiil. 1. 1 c. 74 arg-. 1. ^gl. bort and) bic übrigen ^Ir-
gnmente ex ratioiie.
I). Ta|l (^Unt and) bie 5i'reatnren mill nnb liebt, ergibt fid) eben- itc Mmitm-en
fall? an? bcu eben angcfül)rtcn 3tcl(en, foiuic and) an? ber (Srluagung, ^^"'6 j|jJ,\'J\^jJJ,^^^^ ""^
(^ott, ba? nncnblu'be i^^mi, feine (^nitc nnb ^Hilltonnnenl)eit anberen mitteilt. il<rt bi-^ \mi.
Pertinet ad voluntatem divinaiu, ut bonum suum aliis per similitu- '-^^''"'^"'^•
diuem commimicet. S. Th 1 q. 19 a. 2 c. 3ln? ben foeben erU)äl)nteu 5lu?=
fprüd)en bcr l)eiligen 5d)rift unb an? bcr :DJatnr bc? göttlid)en 5öollen^
folgt aber and), baf; bie .Sireatnren jmr fctnnbiire? nnb materielle?
Objeft bcr görtlid)cn Viebc fein föiuien; benn hk Kreaturen fönnen nid)t
(Snb,^^icl unb erfter '^Umo cggrnnb be? götdid)en 2Öollcn? fein.
2. ü>ollen mir ba? iii^efcn ber i'iebe (^otte? 5n fiel) felbft nnb ^n j^>^. |^^^
ben (^efd)öpfen genauer tenn5cid)nen, fo muffen mir uoran?f(^iden, ha^
Öiebe ber erfte unb f unba mental fte Slffett be? Sillen? ift. Siebe
ift bie 9^cigung ,^u einem erfa unten (3 nie al? folc^em. @iu
geliebte? @nt, uod) uid)t erlangt, ift (^cgenftanb be? Verlangen?, ber
|)Dffuuug, ber ^kgi erbe [d^iwov concupiscentiae ober r/mc/em); befeffeu,
ift e? ©egenftaub ber '^U f r i e b i g u n g unb ber g r e u b c (amor com-
placentiae ober (jaudii >. ^ie 51 f f e 1 1 e be? § a f f e ? , ber Z r a u e r , ber
gurd)t ()aben bie idiebe ^ur 3Soran?fel3nng unb finb gegen ba?jenigc gerid)tet,
um? bcm geliebten ® u t e e u t g e g c u g e f e ^ t ift, il)m U)iberfprid)t, e? oer-
uid^tet ober bebrol)t. S. Tb. 1 q. 20 a. 1 c. i)aran? ergibt fid):
a. 1)ie Siebe @otte? ^n feinem eigenen Söefeu ift amor co?>//;/a-rie?ie"b7@otte'5
centiae, ^itbc be? ^ol)l gefallen?: @ott ift felbft fein ^üd)fte? (^ut, M^ ^"cSmiiir'"
er geniegt, unb in bem er rul)t. . ceutiuo.
9*
n- i'lffeft bev
l'teiie.
302.
132 ^nm (i^ott boni ©rcieinen. — ©rftev !J'ei(. i^on bem @incn ®ott. B. 53on ber Scfen^eit :c.
'IMl (^ott fid) iclbft a((c^5 (ijiit ift, |o ift in if)m jebc !i?iebc bcr
^^ki"^icrbc (r/y>/o>- concupiscentiae) abfohlt uuniöglid). ö^ott faiin nad) ntd)t^
ocrinugcn, lucil er in fid) fclbft allcc^ befiiU ober üictnicl)r ift. Dens meus
es tu, quoniain boiioium meoriim iioii eges. Ps- 15, 2. ^em amor
concupisceiitiae cntlcljiUe '^(uc^brüde locrbcn ba^cr üon (^ott, tuie unr
imtcu (n. H33i fc()cii luerbcii, nur mctapl)orifd) (^cbraud)t.
30.1. X^ic ^icbc bcr ^rciinbfdjaft Uitnor aniicltlae, bic 5mifd)cn ocrfd)ic=
i'"mÄn>^v''bn^^^^^ ^j^erfoiicii beftcljt luib paffcub bcfiuicrt luirb al^o : amor mutiiae beiie-
amici'tiuo' v<>lentiae fiiiidatiis super aliquani conimunicationem , bcftct)t in nbfo^
intcr 'li>cifc ^nnfdjcn bcn i^ött(id)cn ^Un-foncn, mic mir in bcr ßc()rc oon bcr
3:rinität fel)cn mcrbcn.
^. .•■*'»>• 1). ^ic .Kreaturen tönucn an nnb für fid) für (*»^ott mcber (*>^ccicn'
ju boii (^ic itanb bce^ amor concupiscentiae, nod) Wcgcnitanb bcc> amor compla-
^^''^'^''"- centiae fein; benn (^^ott fann fein ^\z\ auf^er fid) fclbft l)abcn, mcber nm
banad) ^n ucrlaniien, nod) nm Cy jn gcnic(3cn nnb in il)nt ^n rnl)en. il^ol)(
aber finb bic ,Hreatnren (^kgenftanb bec> göttlid)en il> o l) Mu o H e n ^ö , bc^
amor benecolenfiae. xHnf Örnnb bicfer reinen Vicbc bcv il>ol)lit)oüene^ fann
and) bc^üglid) bcr ^ircatnren uon einem i3Öttlid)en amor complacentiae
bic ^)icbc fein, inbcm niimlid) (^ott an feiner eigenen (S^ütc, infofern biefelbe
in bcn l^'ittcilnngcn an bie Okfd)öpfe fid) offenbart, ilHi^lgefaltcn l)at; and)
uon cineui amor concupiscentiae tann man infofern reben, ale er am
purem 'iiHil)ln)ollcn nad) bem ^eile nnb ^il>ol)l bcr (^efd)iipfe oerlangt, b. ^.
baefelbe nnll ; cnblid) tann man (^kttt uneber auf (^h*unb ber ^encoolen^ bcn
amor amicitiae 5nfd)reiben, infofern er 5Unfd)en fid) nnb bcr Kreatur auf
(shuinb ber übernatürlid)en OhiabenmitteiUmg ein ^crl)ältni6 bcr 5rcunbfd)aft
begrünbet.
.;o5. ^cr l)eiL !Il)onuvo erflärt bic bcncoolcntc ?icbe (^ottc^ 5U ben (5^e=
^^u4o^S?"\iid)inn iii^^ ^fi* ^(nalogic bcr geid)öpftid)en i^iebc. ^n jcbem Sefen liegt
^''V'bom'uii" ^^^^^^^ ^^^^^ ^^^'^ Streben nad) bem ibni entfpred)cnbcn (^5ntcn nnb grcnbe an
"'^iDonlao.'' ' bcinfclbcn, fonbern and) bae 3treben, ba^o (^nte, ba^o e-;; befit^t, mitzuteilen
nnb baburd) äl)nlid)ev (^Mite l)eroor5nbringen; bal)cr ift in allen oernünftigcn
A^-caturcu nid)t nur bie natürlid)e Xenben^, fid) fclbft (^utci:^ ^n mollen nnb
fid) barin ,yt freuen, amor eoncupiscentiae et complacentiae, fonbern
aud) bie Xenben^, anberen C^utec^ ,)U niollen, amor benevolentiae, nnb
jirar ift bicfc '^eneuotenz um fo gröjser, je größer bic C^üte eine^ ucruünf^
tigen ^-a3cfcm^ ift. S. Tli. 1 q. 19 a. 2 c.
3. Hu^5 bem bi?t)er (^kfagten ergibt ficf),
•w,. a. bag (5^ott, inbcm er bie Kreaturen wUi nnb liebt, biefe nid)t ale
'l^^^ma fein (Snb^iel, fonbern uielmel)r fid) fclbft alö il)r ©nb^iel miü.
tuvon. Dens vult et se et alia; sed se ut fiuem, alia vero, ut ad finem.
S. Tli. 1 (1. 19 a. 2 c ;
••507. b. baf3 bcr le^te ^^cmeggrnnb, nie«l)alb ®ott bie (^efd)öpfe loill
uwuub k'v nnb liebt, nid)t in bcn C^efc^i)pfen nnb i^rer enblid)en (^üte,
'iinMSZpfn^^ einzig nnb allein in (Mott fclbft, in feiner unenblid)en
Hiuc mu. (^üte liegt. Dens alia a se vult volendo bonitatem suam. S. Th. 1 q.
19 a. 2 ad 2;
^ :5os. c. baf3 nid)t bie C^üte bcr Kreaturen bie Urfac^e ober ber
vi?bi%u-uvfX^^3runb ber göttlid)en Siebe, fonbern nmgefel)rt bic göttliche iMebe
bn- Wüte h-v ^ i (^ U r f a d) e bcr (^^ ü t e b e r .^ r e a t n reu i ft ; bap atf o (^ott bie ^^rea-
turcn im legten (^runbe nid)t liebt, lueil fic gut, fonbern baf^ fie gut finb.
fsiott licOt alle
Hveatuvcn.
10.
§ 34. ^on bcm ©cgcnftonb, bcn Wirten iinb bcm Tlot'x^ bc§ c3öttUd)cn Sollend jc. 133
lücU er fie (iebt. Amor Dei est infimdeiis et creans bonitatem in
rebus. S. Tli. 1 q. 20 a. 2 c.
II. .^')icvnad) bcnntuiorten ficf) andj fotgenbe gragen:
1. Siebt (^ott alle Kreaturen? ^iefe grage ift imbebhigt ^u
bejaf)en: diligis omn'ta, quae sunt. Sap. 11, 25; ngl. Sa]). 6, 8;
11, 24. 27; 12, 1. 18; Matfh, 6, 26-28; 10, 29. @r liebt a(|ü nidjt
btog bie gegenuuirtigen ^h-eatiircn, foiibern aud) bie ^u fünf t igen;
bcnn er (iebt jn mit emiger Siebe: in caritate perpetua dilexi te.
Jer. 31, 3.
'5)arnue folgt fd^on, bag bie göttlidje Siebe alt nnferer Siebe nnb alt
mifereu 33erbicnftcn nornu'ogetjt nnb beren llrfac^e ift; in hoc est Caritas,
non quasi nos dilexei'imus Deum, sed quoniam ipse prior dilexit
nos. 1 Joann. 4, 10; ugt. S. Tb. 1 q. 20 a. 2 ad 2.
'^w^ ha<^ mir l^Üigtidje alc> fo(d)e^o (iebt (^ott in ber Siebe gn fic^
felbft unb feiner :?(l(iiiad)t, ntfo amore complacentiae et inelticaci, uni()^
renb er ba^o 55?irf(id)e amore benevolentiae et etticaci (iebt. ^g(. S. Tb.
1 q. 20 a. 2.
2. Siebt 5)ott alle Kreaturen mit g(eid)er Siebe? ^er gött(id)c 5(ft
be^^ 3Bi((en^i ober ber Siebe ift, meil abfolnt einfad) unb nnenb(idj, in Sie- Kiöth-/Vu Von
§ie^ung auf alte .fireatnren gleid): mit berfelben nnenb(id)en Siebe, mit ber •'^^■'^'^^"^■"'•
^ott fic^ fetbft (iebt , (iebt er and) ade^ aiif3er fid). ^enn man bagegen
ha^ Dbjc!t ber gött(id)en Siebe iui? 5Iuge faßt, fo ift biefe Siebe in ^e--
jic^ung auf bie t)erfd)iebenen .sn-eatnren fe()r iierfd)i ebenartig nnb nn=
g(eid) nad) ber 5(rt nnb fsH-öRe ber (^üter, bie (^)ott ben ®efd)Dpfen an«?
Siebe mittedt. ^iefe (^Miter finb teilv natür(id): esse, vivere , sentire,
intelligere, tei(o übcrnatiir(id) : «^ratia, gloria, unio bypostatica, nnb
in biefcr Ük^iebnng finb iierfd)iebene "Wirten nnb (>)rabe ber gött(id)en Siebe
gu untcrfd)eiben. i^g(. 8. Tb. 1 q. 20 a. :>.
IIL |]nm (£d)(nffe mnil nod) ba^o ^er()ii(tnic> bef^ gött(id)en
!iöo((en0 ^nni '^Uifen niib 5 um Übe( unter fn d)t m erben.
1 . ^a^i f i 1 1 ( i d) 53üf e, hk 3 ii n b e (malum cidpae) , m i ( l (^5 o 1 1 j,^,, ^;ll^{^ .^.^^,
in f e i n e r 33} c i f e u n b ^^ c 5 i e l) n n g , m e b e r a n f i d) 1 ])er so, n 0 d) ^^x^hn piuc
um eine c^ a n b e r e n (^ u t e c^ lu i 1 1 e n per accidens - . 51> 0 1) l aber mi ( (
(^ott um einec^ l)ö()ercn Ohitev milten ^iinben 5n(affen. 1)ie
^^al)rl)eit bicfe>? Bai^t^:^ mirb nn^o gelel)rt
a. üon ber l) eiligen (£d)rift nnb ^inar inbireft an aßen »SteKen,
hk uon (^ottec^ nnenb(id)er .S^^c i (igteit, Ö)ütc nnb (^ered) tigfeit
^anbetn, nnb bireft, menn fie 5. ^. fagt, hay^ ^ott bie Sünbe üerab^
fd)cut [Sap. 14, 9; Fs. 72, 27) nnb bnrd)an^5 nid)t tritt, h([^
irgeub eine (Süube gefd)el)e (Ecclm. 15, 11 ff.; Ps. 5, 5), fo
hi\^ and) niemals eine 3Serfud^ung ober ^Inrei^nng jur ^üube uon
i()m anc>ge()t, owi bem nur Q^x\k§> unb a{{z§> %\\U fommt [Jac. 1,
13. 11).
^0 gcmif? es aber ift, h^\^ nid)tc> mora(ifd) 33öfe^^ uon C^ott in irgeub
einer $ßeife gemollt fein tann, ebcnfo gcmig ift es aber and), \>(^y:> @ott
aCIe^ 53i3fe, \^a^ gefd^ie^t, burc^ feine aKmäc^tige 33or fel)ung
gut SSermirt(id)uug feiner lueifen unb ()ei(igen 5(bfid)ten
eeriüenbct unb ben Ö^uten 5um ^uten bie neu tagt. ^g(.
Rom. 8, 28;
134 3?on (^^ott bein 3)reictncn. — (Svflor Ze'ü. ^nou bem (Sinen ®ott. B. 5?on bcr 3Öefcnf)ett k.
b. t)on bcn ^ctügcn ^.^iitcrn unb ben Xl)co(oc|cn fotinc öon bcr
^ird)e fdbft, bic jenjirljc ^jrrlcljre, iuc(d)c, fei e<? in 5lkiic bcr 6hioftiter
imb l)iauid)iier, fei Cv in ^^l^eifc bcr ^}3 r ab cftiiuU inner, C^ott ,yiin
Url)cber bcr 3üiibc iimdjte, auf bao entfd)icbenftc ocnuarf; ini(. 7V«V/.
sess. G de justif. can. G:
c. Don bcr 33ernuuft. Obieictum formale be^ 3ßiÜcn$ ift ba^s
^utc; bn-o ^^öfe fauit nur c^cumüt inerbcn uuc^cn bc^> @utcn, mit
bcm c<$ uertniipft ift suh rathme h(nü\ X^ov C^hitc unrb bal)er per se^ biVo
'^3öfe per accidens gcuiollt. Ta luni Wott fein l)öt)cre6 %\\i luolleii taim
alö f i d) fei b ft , bae f i 1 1 1 i d) :^ b f e (maliiin calpae i aber iii bcr H c x--
ft ö r u n g b e r .S^ i u o r b n u n c\ f, u nt u n e ii b I i d) c u (^ u t e beftet)t, f o ift ec(
ebenfo unniöglid), ba^ (35ott bno fitt(id) )^'^\z per accidens uioKe, alö es;
unmogUd) ift, baf? (^)ott firi) fclbft nid)t liebe. S. Th. 1 q. 19 a. 1» c.
@inc Okit}c fpecieller i^ernnnftbeircife, bie übrigcnc> alle in bcr eben
anc^cfid)rten ilkuicic>fül)rnnc^ bcc> beil. Xl]onuK> entbnlten finb, fiebc bei
Bel/armin, De coutrov. Toni. 4 1. i^ c. 10.
^. •'^^/ .,, ^- '^tc natürlid)en Übel mala uatHrae) nnb 2trafübel (mala
^\m\fmly^[< poenae) uiill C*»)ott, nidjt aber nni il)rer felbft nullen per se^, ion-
bfvmüilimZ.^^^^^ ipctien einec^ l)öl}ercn C^Mitee, mit bem fic uerbunben
finb iper accidenx>. ili^ivo bemnad) 0')ott l)ier null, ift nidit bao Übel bcr
9^atnr ober bcr Strafe an fid), fonbern ein %\x{ , ba^:^ anc^ jenem Übel
folgt, nnb ;,mar ein t)öl)ercc> (^nt, ai-% jene^o, bac> bnrd) bic natürlidjc
,^iorrnption ober bnrd) bie 3trafe ;^erftört mirb. 3o mill (^ott, inbem er bem
l\'enfd)cn bie liere -^wx '.Wdjrnng gibt, ben 3^ob bcr !Iicre, nm ba^o \^ebcn
bcr 'D(enfd)en ^n erbalten; menn er bie 'I^airtljrcr fterbcn Imi , null er nidjt
an fid) beren ^eitlidjen Tob, fonbern il)r emigcv Veben; ftraft er enblid) bie
Sünber, fo mill er an fid) nid)t bic "^^ein bCfS Sünber^o, fonbern ben 3ieg
bcr ^crcd)tigfeit inib bic :;)lnfred)tl)altnng bcr fittlid)cn Crbnnng.
'I^af? (^in^tt bie natiirlid)en Übel nnb bie 3trafiibel mill, ergibt fid)
flar anc> ber beiligen 3d}rift: Bona et mala, vita et mors, panpertas
et honestas a Deo sniit. Ecclm. 11, 14. Si erit mahim in civi-
tate, qiiod Dominns noii fecerit ? Arnos :>, 6. ^nvbefonbere bie
Reiben, bie ben (^cred)ten treffen, finb non (^ott georbnet Gen. Ab, ^;
Job 1, 21; 2 Reg. 16, 10; Act. 2, 23; 4, 28)," mie and) bie Strafe
g e r i d) t c über ben S ü n b e r [2 Betj. 12, 1 1).
(Sbenfo Kar lcl)rt aber and) bic l)cilige '5d)rift, baf3 (^ott hk']^ Übel
m&)ipersc, fonbern ;7e/- accidens luill. ^>gl. Geu. 50, 20; Rom. H, 28.
51 u 111. :^oii bcn mala Hdturdc uiib pocuac flcitcu alle '^liu"fprücl)c bcv licilicicii
Sd)rift, bic @ott a\^ bcn Uiiicbcv uoii Übeln bc,^cid)iicn ; 3. ^.: Ei;o I)oiniiius .'. .
creans inaluni. i.v. 45, 6. 7.
§ 35. il^on bcr 9Jütiucnbigfcit nnb Jvrcil)cit bco göttlidjcn 5l>i((cn^.
iH](. .s>cinuii1), Xogmatifdjc Xlicologic III § l'J9.
313. ©Ott milT nnb liebt fid) felbft mit D^ottvenbigteit, allec> anbere mit
unbSKü'bl^ 3^^*^^^^ ®'^ ^[^ ^^^^^^^" ^^^^ gbttlid)e 3ä?illc in ^cjicljung auf fid) fclbi't ein
fliitttici)cn' ~ abfolut notmenbiger, in ^->c^^iel)nng auf alleg Ärcatürlid)c aber ein fd)lcd)tl)in
^fi^iiienc-. j^.^1^^. ^j(jg^ ^^^pU ^^^^ (^^^^ -^^ ^jjj,jj^ .5lreatürlid)en, haz^ er mit g-reibeit
miü, notmenbig fid) felbft mill nnb liebt, fo ift fein freier 3Billc bc^iiglid)
ber Kreaturen feiner göttlid)en 51^ei^:;l)eit nnb (^jiite in allen feinen göttlid)en
(Sigenfd)aften notmenbig fongrncnt.
. § 35. ^Nou bcr g^üüucnbigfcit iinb ^rei^cit bc^^ göttlichen SUIcn^. 135
T. ^a|3 (^ott fid) felbft mit 9^otluenbtg!cit iriß imb tkbt, Ijat @,tt'Stndi
bac' adncntcine n n t i f a n i f d) c l^on^xt aU (5^ ( a u 6 c n ^o iiux I) r ^ c 1 1 au«ge= feibft notiuenbici.
]>rLHl)cn (ii. 294). 5lud} bic ^eilige vSd)rift fprid)t bic[c 3Ba^rI)eit
überaft aiis^, luo fic (^ott alio bac^ uotmcitbige ©nb^id aller ^iuge be^eii{)tiet
unb @ott bic moralifdjen (5igenfd)afteu beilegt, bie iiotineubig fütb mib bie
Öiebe @otteo 5U fid) i'ctbft ^ur 33orau§fet^ung ^abcn (11. 299). gentcr ift eö
im^meifeniaft fat^olifdie ^ct)rc, ha^ ber ()ciligc @eift Dermöge bcr notionateu
iBiebc bcß 33ater^5 unb bc^o Soljiic^o, bie mit bcr cffentialen Siebe realiter
tbentifd) ift, uou bciben auegetjt. ^a aber bie ©piratton bc^^ ^eiligen
@ciftcc> notmenbig ift, fo ift c^ anc^ bie I4ebe ©otte^^ ^u fid) fetbft (§ 56 ff.)
5lud) bic Vernunft (c^rt mh$ bk ^^lotmcnbigfcit bcr Siebe ©ottCio
gu fid) fetbft. ^tbcY ^i((e f)at bat^ (^ntc fd)lcd)tt)in 5U feinem notmenbigen
^cgenftanbc unb ;^kU. 3oba(b er baefetbe nid)t in confuso erfennt, fon=
bcrn fd)ant, muil er e^o lieben nnb fann nid)t me^r bnrd) einen ^rrtum in
einem uermeinttidjcn C^5ntc fein l)öd)fte^o (^nt ^n finbcn mät)ncn. '^afjcr ift
eö bcn Seligen im ,SpimmeI nnmöglid), (^ott nid)t über alle^o ^n lieben.
Um fo mcl)r ift cc^ notmcnbig, baf? 0)ott fiif) liebt, ba er fid) a{c> hivS ^öd)fte
unb unenblid)e C^Mit erfennt. 5lnberc 5Irgnmcntc f. S. Tliom., S. c. gent.
1. 1 c. 80.
I)arauc> ii't and) ttar, ha\^ (^ott fid) felbft notioenbig liebt, nid)t nur
quoad specificationem , fonbern qiioad exercitiiim.
II. 'iUe bk Siebe Ö^otte^o au fid) felbft abfolut notmenbiq, fo ift biv^-' . ^^- ^.
ilöollcn unb Sieben (>)ottc5 b e ,vi H i ^ ii) bc r Si r e a t n r c n a b | 0 1 u t frei. (Nk;ifi)öpfe^mit
^enn mir l)icr oon fvreibcit reben, fo iierftcl)cn mir barnntcr bie 3öa()l^ aoioiuta- Svd
frei^eit, ba^:^ Uheruw arUfrinm. Triefe ilHil)tfrci()cit ift einem 51>i(lcno=^
atte bann eigen, lücnn bcr ^ollcnbe bat-, unic^ er mill, and) nid)t mollcn,
unb umgefef)rt bat-, voiv:- er nid)t mill, and) mollcn fann.
1. 1)iefe 3ä?at)rl)eit ift ,^unäd)ft gegen bie ,soärcfic unb bic falfd)c
^^ilofopl)ie 5U bemcifen (^Ibiilarb, .V)ermec^, Cs)üntl)cr). "^^af^ @ott alle^
^reatürliii) c mit ber eben befd)riebenen 353al)lfreil)cit loill, ergibt fid):
a. auio ber l) eil igen 3d)rift, bie alle '-IBcrfc C^otte^? einzig nnb ^.-''i'^;.
allein auf feine freie ^föabl vn'iidfiibrt : omuia , quaecuiKiue voluit,o5pVi!^^'ii[ä'''nV
fecit. Ps. 11:;, 11; ogl. JoA 2:5, 1:5. Operatur omiiia ^ecunduin ^^^^j;;.,^^^^^^^^
consilium voluutatis snae. Eph. 1,11; ugl. .ly^oc. 4, 11. i^on feinem
freien 'ilMÜcn biingt bie *?lneteilnng bcr natürlid)cn (bitter (Jereia 21, 5)
nnb bcr übcrnatiirlid)cn &)abcn Rom. 9, 15 ff.; 1 Cor. 12, 11; E2)h.
1, 5; Gal. 1, 4) ab.
^a^cr fann niemanb ol)ne göttlid)e Offenbarung bie 9f^atfd)liiffc (^)ottc^^
mtffen. Qiiis enim hominum poterit scire consilium Bei? aut quis
poterit cogitare (|uid velit Dens? Sap. 9, lo. (Siienfomenig fann nnb
barf ein @efd)5pf mit (^ott rcd)tcn ; mav er tl)ut, ift rcd)t, nnb nid)ti^ ftcl)t
über feinent freien SBillen Sap. 12, 12; Rom. 9, 20);
b. aue^ bcr Scbrc bcr l)ciligen ^ätcr, bie beut l)cibnifd)en unb^'^^" ^"^^^«t'"^"'
^ärctifd)en X)etermini^-^muc> unb gataiic^uubo gegenüber bic göttlid)c grciljcit
alg (^runbmal)rl)eit bcö C£l)riftcntumv oerteibigcn; libertas, non iiecessitas
Deo competit. Tert., Adv. Hermof>-. c. 16; Iren.. Adv. liaer. 1. 2 c. 5 n. 4.
Sola bonitate ac liberrima volnntate fecit Dens, quid(iuid fecit.
Atig., De civ. Dei 1. 11 c. 24. hiermit ift oon felbft gegeben, baf3
(^ott allcv, wat er mirflid) mollte, aud^ nid^t l)iittc mollcn fönnen, unb bag
er unenblid) oictc» ^(ittc mollcn fönnen, maö-er nid)t gemollt l)at. ^icC^ ift
jiimft.
136 !öon ©Ott bein ^'rcicincn, — ©rftev STcif. 3.^on beiii (Sitten ®ott. B. 5Poii berS3?efcn^fit je.
benn and), tvic ^etaniitf^ (De Deo 1. 5 c. 6) ^eigt, bic !?cl)rc aUcr
33ntev;
i'on bin- Mivc^e; c. lUie bcv i^cljvc bci ÄUrd)c. '^Jadjbciu bicfclbc belli betreff ciibcii
Irrtum ^Ibiilarbs (Capitlila Abaelaidi a Conc. Seiion. a. 1140 et
ab Iniioceiitio II damiiata, cap. 7. Doizinger, Euch. n. H16),
SBicIif^, ^erincö' unb (^üntl)cvc^ entgegengetreten mar, crüiirte fie
nuf beni 5.^a ti f aniiin bie ^^TCtbcit ber Si'eltidjöpfnng aU> '^ognia. Dens
liherrimo consilio coiididit cieatniam. Const.
dogiH. de fid. cath. c. 1 ; og(. 1. c. Canon. I, 5;
d. an^:^ ber ^^ernnnft. ^av ^BoHcn non .^\reatiirlid)eiii tonnte nur
bann notiuenbig fein, mcnn cntuiebcr (N^ott ,yir i^crmirflidjiing nnb i8ollen=
bung feiner eigenen 33ontoniincnt)cit nnb 2cligtcit bcffen bcbürfte, ober bac<
SÖöcfen ber ^reatnr fo(d)ec> erforberte. 53eibec> aber ift fd)Ied)tl)in nid)t
ber ^aü. Tenn ^ott ift an^^ unb burc^ fid) felbft unenblid) t)ol^
foinnien nnb feiig, nnb co ift ^yi biefer 53o(lfommenI)eit nid)tö anbcre^
notiuenbig, aU bajl (v^ott, une er ba^o l)öd)fte (Mnt ift nnb alo fp(d)ec> fid)
erfeinit, and) fid) felbft nncnblid) liebt. Tie C^efdjiHife bagegcn, bie aW
il)re (^iite nnr oon ^ott empfangen, nnb bereu (^üte ftetc> nur eine enb(id)e
fein fatni, ocrinogen ber gintlidjen i^olltoininciil]eit nnb 2cligfeit nid)t^> I)in=
jn^nfügen. S. Tli. 1 ([. 19 a. :> c. Ta« ^^i^efen ber Kreaturen oerlangt
nid)t ein notiocnbigco ü^ollen in 6btt. ^a il)re (S^-iften^ eine nidjt not-
menbigc ift, ergibt fid) oietniel)r aiidi aw^i' bem 3ä}efen ber .^freatnren, baf^
fie nnr iin freien 'iiMllen (^nntec> il)rcn (^rinib I)aben. 33g(. S. Tlioni., S. c.
gent. 1. 1 c. 81.
2. Tic ©diciiuiriinbc, bic i]ci^cii bic ^vcilicit bc^^ flötttirf)on il>iUciu5 bc.^ügüd) be§
^irSSeit^'^bc" '^^"^^"fl^"^''" lior(^cbrnd)t mcrbeii, fiiibcn waA) bciii, lun? über bic 'Jiatur bcf^ n^^^t^'f^if"
ßöttiidicn ' Ü^oÜen'^ fl^'nilf iftf I'^^rf)^ i^^'c (Srlobij^uiu] :
Si^'iii'"'^- a. nncrbiiu3v miU C^kttt nllci^ Moiitinc^eutc, ba^o cv luill, c lui n unb iiniicv =
äubevlid), obcv mit ^rci^eit; balicr faiiii uuil)I , mic luiv unten (n. 320) fc^cn
Uunben, Uon einer iiccrssitas sufiscf/i/ms , nimmer aber l>on einer n^'ccssitas a7ifp-
crdrns bie ^Kebe fein ;
b. oUerbiuii'^ unll (Mott n o t ni e n b i n feine eichene (^Wite; be^meiien mill er
aber nid)t notmenbii] bn^o Montiui^entc, bcvo er nw;-' ®üte miK; ("»Uitt nnb fein 2\ii(le ift
unenblid) gut, er mag Kontingente!^ moden ober nidjt mollen;
c. and) ift tlnr, i>i\\i ber göttlidje ^i^iüe babnrd), bo^ er Stontingentec> miK, nid)t
felbft fönt in gent ift: nid)t (^btt nnb fein ^iMUe, fonbern tat> (Mcmonte ift
fontingcnt. 3)ie Hontingen,^ ift eine mefentlidie UnnoUfommenlicit alle^o .^Ireatiirlidjeu;
in feiner Ä^eife ift fie C^^Uitt nnb feinem 'il'ollen eigen, ber Don allem Streatürlidien abfo*
Int unabbängig unb ebenbc^^halb ibm gegenüber abfolut frei ift;
d. and} fann nuiu nidit tagen, ^ay, ber göttlid)e il"l>ine, menn er nid)t begüglic^
aUer S^inge mit innerer ^Jiotmenbigfeit fid) beftimmt, bnrd) außer i b m liegcnbc
C^^rünbe beftimmt merbe; er luirb oielmebr (ebiglid) beftimmt burd) feine abfolut
freie 33 e n e u o t e n 3 ;
e. falfd) ift and) ber Sd)(nf? üu^o ber ^'cotmcnbigfcit bc^o gi)ttlid)cn ©rfcnnen^ auf
bie l^JotiDcnbigteit bef^ göttlid)cn tll'oden^^. '^lllerbing§ meiß (^uitt uotmeubig alle S^inge,
mie fie in ibm felbft, nömlid) in feinen emigen ^been finb; ber göttlid)e ili>ille aber l)at
nid)t bie 3)inge ;,nm (Ä^genftaub, infofern fie in biefcn emigeu ^s^cni in (^^ott, fonbern
infofern fic au^er @ott in fid) felbft fmb ober fein foüen , unb fo fiiib fie nid)t notmen*
big, fonbern fontingcnt. S. Th. 1 q. 19 a. 3 ad 6.
. ^-ii^: . . 3. ^enn mir ®ott be^üglid) beö Äreatür(id)en ^'al)lf reil)e4t
IrtS^'oimcun! (liberum arbitrium) im mal)rften nnb ooüften (Einne bt^^ 35>orteö 5U*
iioiifommeni)cit. fff^veiben , fo muffen mir (^5ott felbftoerftönblid) an biefer göttlid)en ?^reil)eit
alle Unuoll!ommenl)citen unb DJtiingel oerneinen, bie mit ber greibeit be«
crfc^affeuen ^öillene oerbunben nnb folgen feiner (^nblid^feit unb ^efefti^
31-
SU (i>ott Ictm-
tranctatu
' § 35. 3>ou ^cl• :)tütiucuöiijtcit uuö 5rcil)eit hcß gött(id)cu Sineu^. loT
biütät finb, fcine^iuege aber jum Sßcfeu bcr SS^iüen^frei^cit nl^^ fo(d)cr
gehören.
a. 35or nnciH ift felbftucrftnnbUrf) eine ^nit)! 5iin]'d)cn fittlid) ^^öfcm
imb fittlirf) @utcm ( libertas contrayietatis) in ®ott abfolut iinniöglid). (^ott in'lcnas cdu
tami nur (^utec^ moncii. T)er böfc 2Bi((e ift ein fc()(crl)nftcr, nid)==
tiger Wxik, ber nur in foIrf)cn ST^cfcn möglid) ift, bic au^ beut 9lid)tir^
ftammen, nnb in i^nen lüirtüd) lüirb, UKnn fic üon (^ott, bcnt nncnbUd)en
%\xit mtb bcm Urfprnng nlle« ©Uten, fid) nbrncnben nnb gtcid)fam, luic
S?nter unb 3rt)cotogen fagcn, ^um 92id)te ^nrüdftrcben. Sittlid) 93öfcc^ mollcn,
ift bal)er ein "^cfcft bcr greiljcit, gctjört aber nid^t juni 2i3e|cn bcr
2Bn^(frciI)cit.
yhtr in gcuiificr Q^csiclmnn (sefiuuliim quid) ift bic SDi ö gl i d)! c i t einer '^ia\)[
3tt)i[c^eu (Mntcm nnb 53öfein für bic .^rcatnren eine 5>ol(t'onnncnlicit, olfo eine per-
fectio secundum (juid ober mixta (ii. 203), bic anf C^ott nid)t übertragen nun-
ben fonn.
b. 5(nd) ift biK^ liberum arbitrium in (^ott nid)t lü« blojlc "^^-^
ten^ i\\ beuten; bal)er fann c^ and) im gottlidjcn ^MÜcn nidjt, uuc bci~
\\X{^ , einen mirflidjeu ä^^ftaub ber Qnbiffercu^ 5Uiifdjeu SS>oncn nnb 'J(id)t=
uiollen geben. 353n5^ (^ott null ober nidjt Unit, mitt er ober und er nidjt
adu Don CSMuigteit Ijer, obumljl er jene«? nud) nidjt UioIIen, biefcc^ audj
UioUcn tonnte. Taljer ift ber göttlidie SlMKe be5ÜgIidj eine;? jcbcu
f outingent eu !Ieruiinui< [einec^ ^l>oÜen? euug entfdjiebcn nnb
unlra übet bar, fo baf^ ee nnuioglidj ift, ba|l (^ott bac^ einmal ©emülltc
jemals nidjt moKe. Qufoferu moljut bem göttlidjeu äi>ollen bec> .^Uuitinnenten
allerbing« eine ^lotmcubigteit inne, aber uidit eine uecessitas anfecedens
ober ahsohiia, fonbern nur eine necessitas i<vhsvqveni^ ^ Injiwilidlca sive
ex sn2)2)omfio7u'. Tcnn roraucgcfet^t, baf? C^'V'itt etU'ac> mill, ift ec> nnmoglidj,
hüfj er c« sugleid) nid^t moUe, ober bcif^ er, ha ha^:" göttlidje 2S}olleu purer
3lft unb beeljalb uuiicriinbcrlid) ift, biefe feine ^IhiIjI jeuuitc^ iinbere. S. Tb. 1 q.
19 a. :] c.
^ag ber giUtlidjc 3[l>iUe aber unumubelbar ift, ift nidjt ein iDiangel ^.^, u,;'j'„anbc^
an $S3a^lfreiljeit, fonbern uueublidjc ^^ollfommeuljcit berfelben. Tic älHinbcl* navfcit h-ö nött;
barfeit bee; erfdjaffenen ^Mllcnc^ cnlfpringt nidjt an^:^ feiner Sreiljcit, fonbern !jVjlu»ui)dL
auC^ feiner llnooUtouuucnljcit nnb SdjUnidjc, auio ber llnoollfommcntjeit ber
i^n Icitenben örtenntnii? nnb anc- ber 5(bljangigfcit oon aubcren. Tagegen
ber 2Bitle bcs; 5lllmi f fenben tarnt nidjt burdj oeriinbertc (Siufidjt, ber
Söilte beg 5(llmä tätigen nidjt burdj il^cränberung bcr äußeren Um =
ic ii>al)U'vctl)cit
(^inttc-? leine
^|.^ütcll5.
a n n c
ftäubc, bcr ill'iltc bc^> 5nimeifeu unb 5(llljcili gen nidjt burdj
unb gruublofc SBillfür geiinbert merbcn.
c. ^§ fann baljcr bei (^ott oon 35>illfür, bic im fdjtcdjten Sinuc .„^mteinc
biefcC> SBortcei nidjt« anbercs ift, aU ein 5ufä(lige0, lauucnljaftcc> J^oKen " ai^iufüv.
ol)ne oeruünftigeu ^i:d nnb (>5runb, nidjt bic 9^ebc fein. Tav göttlidjc
SBollcu entfpringt immer au^o uncublidj meifcn unb Ijciligcu 2lbfidj^
teu unb ftctjt in allen 33e5ieljuugen mit bcr unenblidjcu ^olltommenljcit
(^otte« unb bec^ljalb aud^ mit bcr Statur ber Tinge im (Sinflangc. Tic
Xfjcologen pflegen biefe Slugcmcffenljcit unb ©ottc^mürbigfeit bcr göttlichen
9^atfd)lüffe bc^üglidj bc«? ^rcatürlidjcn unb folglidj audj bcr barauio ljcroor=
gcljcnbeu opera Dei ad extra im Untcrfdjicbe oon Diotmcnbigfcit Uou^
gr ueuä ober ivonoeuicuä ju nennen.
1B8 S^on (5Jottbem®rcieincn. — @vftcv$:ci(. 55ou beiii einoii ©ott. B. SInou bcv illH'fonf)cit 2C
S)evtaifci)o Mdu gembc ()ternuö l)iu iiuiii folncni inoUcii, bajs (^ott mii)t mit
cviimi^^niuc> Jyrcif)eit bivo, uni^o if)m beliebt, [onbcru iininer am ^Aitiuenbiqfeit bivo, uni^
voibntä'. er Ol!? bac^ ^^c|tc erteimt, uial)lc; ocnnogc leiuer 5l((ii)i]ieu(}eit tciuic er
bivo ilkftc, uiib ocnni3gc fciirer iineublid)en (^ütc unb ^iebe muffe er eö aud)
uui()len , foiift iinireu bic ilikrfc (^otteö mid) auj3en feiner iiidjt mürbifj.
'I)iefcr Sdjeiugnmb beriit)t auf lauter falfd)eu ^Hn*au§fetniuf^eu , l)at aber
5(bä(arb, Öcibui^ u. a. ^u i()rein falfd)cn Optimiomuv ocrfüt)rt.
(Siegen benfelbeu ift uor altem ^u fageu , bail mir beibcv feft^altcu
muffen, bie uucublid)c 3Beic4)eit uub (^üte ^otte«, mic bie abfolute grcil)cit
feinem ilBilleuc^ be^üglidi allec^ ^reatürlid)cn , aud) mcnu mir uid}t ucrftüu=
bcu, bcibc^o mitciuaubcr ju oereiuic^eu ; beuu bcibe ^iMil)rl)eiteu fiub geoffeu^
bart unb burd) ^H'rnuuftbemei|e bet3rüubet. ^nbci:-> ift ec^ uid)t uumöglid),
bicfelbcu 5U nereiuigcu.
••■'-'»• . 2llle .Kreaturen fiub mefeutlid) foutiuc^eut; baljcr töuueu fie feiu ober
ai.Vo!ut""ionimi nid)t fciu , fo obcr imhCYi^ feiu: wenn fie aber fiub, fiub fie uotmcubig iu
"i'nuSu toilnu '■^^^^^' c u b l i d) e u ^H'ftimuubeit uub nou einer e u b l i d) e u (V)ütc, bie iu
il)rem le^Ueu (^ruube üou uid)tv aubcrem abijiiugeu faun, alv imn bem freien
^Mdeu Ö)ottec>. X)al)cr l)at jebe .Vireatur Gkntev mol)l notmeubig eine mb--
lid)e (^ütt , nbcr uid)t notmcnbic^ biefe euMid)e C^üte; bc^^ialb ift aud)
jebe iircatur, infoferu fie ift, notuieubic^ gut; aber ebenfo notmcnbig liegt
jenfeit^^ il)rcr 'iiMrflid)teit eine uncnblid)e ll\'ögtid)teit uou '-I-^eff ercm ; in ber
'^lMrflid)teit fanu c^ö alfo eine befte .Sireatur überhaupt uid)t geben.
3iH->l)l aber tanu umu in einem r e l a t i u c u ^Sinne fagen, baJ3 atlco,
UHVo ^ott tl)nt, bao ^efte ift, nmulid) für uu^^ für ('>)ott aber ift fein
(^)efd)i>pf bav möglidjft befte, meil feine ilV'ivl)cit, (^nite, '^lllmad)t in feinem
enblidien il^efcu fid) crfdjbpfen tanu, fonbern jebe freatürlid)e ^Mrtlid)teit
nuenblid) überragt.
, , •'-^^; , '3tur infofern (^ott felbft bem 0'kfd)LUifc fid) fcbenft, mie bic«? im
emijiuiüic. l)od)|ten ^inne bei ber ^ u f a r u a 1 1 o n uub C£' u d) a r i |t i e ber ?vaü iit,
ift biefe C^xibe and) im abfoluten Sinne bie bci'te, lueil uncublid)
gut. ""Mkin biefe Selbftmittcilung l)ängt ciu;>ig uub allein oom freien ill>illeu
(^3ottc^^ ah, unb nur ©ott felbft ift iu biefen C^^aben ba{< 53ei'te, bic freatür^
lid)e 5>olUounuenl)eit aber, bie burd) biefelbeu mitgeteilt mirb, ift eublid).
'I'al)cr ift jebec^ llU'af? fomobl ber 'Statur, al^o ber (^)uabc unb (Glorie eub-
lid) nnb tanu bcmuad) gri3ßer fein, al« es ift.
.picranc^ ergibt fid) and), unvo mir oben (n. ^22) bel)auptet, umulid)
baf^ alle opera Dei ad extra mic abfolut frei, fo aud) aubcrntcilv allen
göttlid}cn (5igcufd)aften üolllonunen angcmeffeu, fougruent fiub.
§ '-W). ^i>üu bcu müralifri)cu '^(ttributcu (^lottcc^, iuobcfoubcrc uou ber
.s>ciligfctt, Wcrcri)tigfcit, ij^nrml)cr^igfcit, ^2l^a()r()aftigfcit nut) Jrcnc.
UhjI. .'poinridi, '5)oivnatild)e 2:i)eo(otvc HI § i^Ol— 204.
®ic uiovaitfciu- "^^^ 2^l)eologcu pflegen jene @igenfd)afteu, bic Wott nac^ ^^Inalogic ber
(^iütc bev' flött; mcufd)lid)eu Tugeubcu beigelegt merbcn, m o r a t i f d) e 5lttribute ^n uemien.
iiri)cu tiüiiicn-. Unter Xngeub ocrftcl)t mau ben $)abitu^o, ber eine 5ä()igfeit ber eeele :^n
guten 5ltteu tüd)tig unb geneigt mad)t. 8. Th. \. 2 (\. 55 a. 1 c. Xugeub im
engeren 3iunc toumu nur bem 5iM 1 1 e n 3U. S. Tli. 1. 2 q. 5() a. ?> c.
X^er ilBille cineö (^efd)ijpfe0 ift f i 1 1 U d^ gut, menn er mit bem
§ 36. S3on ben moraIif(^en Slttributen ®ottc^ :c. 139
©ittengefc^c, ober, \va§ baöfelbe ift, mit bem gött(id)en 2öt(Icn übcreinftimmt;
iirib fittlid) böfe, uienn er bemfelbcn lt)tbcrf|3ri(f)t.
2luö bcm 33ie4)erigen ift !(ar,
1. ba^ bcr SlMüe ®otte§ abfolut ift mib nid)t^ 33öfe^^ in itjin fein faiiii;
2. baß bie moralifdje (S^üte.be^ göttlictien SS^illen^^ tiic^t in ber Über-
einftinmnmg mit einem ©efe^e auger unb über i^m, fonbern in ber Über*
einftimmung mit feinem güttU(i)cn SCBefen, bn§ bie lex aeterna felbft ift,
beftef)t;
n. ba^ biefc C^üte bct- giittlic^en $3i((cnc^ nidjt ein accidens , eine
Qualität ober ein habitus , fonbern actus purus , bie göttlidjc ©nbftan^
felbft ift. ^nf)er fann man and^ ben 5lu«brn(f 5^ n g e n b im eigentlidjen
©inne oon &ott mäjt gebranrf}en, ebenfomcnig nne bie ^(nsbrürfe 9}( oral u
t ä t unb © i 1 1 1 i d) f e i t.
I. 1)ie ^ e i ( i g ! e i t ift ber Inbegriff alter moraüfdjen (Sigem
fdjaften (Spotte? in it)rer abfointen i^nik unb abfolnten @infad)t)eit. @ic ift,
luie Don felbft eintendjtet, ibcntifd) mit ber ^iebc, mit bcr CsSott feine
e i g e n e (55 ü t c n o t m e n b i g , ha^:^ e r f dj a f f c n e ^ u t c frei mii
ober liebt, '^a^er mirb @ott iior5ngiomeife mic bie Siebe, fo and) bcr
§ e i l i g e {Is. 6, oi, unb mie bcr allein (Snte, fo and) ber allein .*p e i=
l i g c (1 Reg. 2, 2) genannt.
:3nbcm (^ott aik§ &nk liebt, iierabfd)cnt unb l}af3t er fclbftoerftiinblid)
alle^ 33öfe ücrmögc berfclbcn notmcnbigcn Öiebc, mit ber er fid) felbft nnb
in fic^ allcv (snitc liebt Ps. 44, 8; Babac. 1, i:i; Fron. 8, 13; 15, 0
n. f. ir.).
@ö iierftet)t fid) Don felbft, baf^ Siebe nnb sy\f] in (^)ott nid)t ^n
bcnfen finb a\i< ''ä f f c 1 1 e nnb S e i b e n f d) a f t c n , fonbern ali?
lauterem 3B ollen, i^gl. Aug., Conf. 1. 1 c. 4. 5lud) haf^t (^ott ben
©ünber nid)t, infofern er fein (^cfd^bpf nnb gut nnb feicnb ift, fonbern in*
fofern er böfe ift. S. Th. 1 (}. 20 a. 2 ad 4.
T)ie |)eiligfcit (^^ottec^ ift bie nrbilblid)e, bcmirfenbe, finale
U r f a d) e aller t r e a t ü r l i d) e n f i 1 1 1 i d) e n ^ o 1 1 f o m m e n ^ c i t , bef on^
bcrö aber ber n bcrna tu rl i d) cn ^eilig feit, bie eine bnrd) bie über*
natürliche (^nabe Derliel)ene Xcilnal)me ift an bcr ,^ciligfeit C^ottc^o.
^a|l (SSott nncnMid) l)cilig ift, bezeugt außer bcr l)ciligen 3d)rift bie
cinftimmtge Sel)re bcr l)eiligen ^niter nnb nid)t nur ba^S d) r i ft l i d) e,
fonbern and) bat^ n a t ü r l i d) c , allgemein m c n f d) l i d) c 93 e ==
lüugt fein, ^ie ^ i r d) e aber l)ebt bie ,s^')ciligfeit ^ottct^ in il)rcr
Siturgic (Sancfu,^ bcr beiligcn ?3icffc) bcfonber^^ IjcrDor nnb bclcnnt fic bnrc^
i^re gefamte @laubcnc^= unb 3ittcnlcl)re.
II. @ e r e t^ t i g f e i t im m eiteren ©inne bcbentet ben 3n^^^''®iiMs;mri)tintoit
griff aller moralifd)en (Sigenfc^aften nnb ift glcid}bcbeutenb mit .^Jeili gleit. ,'!|ff^*^,'; ^iJJi,
@ercd)tigfeit im engeren Sinuc bcftel)t in beut b e t) a r r l i dj c n cuncvcn sinno;
Collen, einem j c b c n ba§ Seine ober ha^^ i ^ m (^ e - "'"^'"-mJ. ^'^''
bü^renbe ^n geben, (^ott ift bal)er gcred)t, luenn er jebem @c=
fd)ö]pfe ba^jenige mitteilt, \mt^ ibm ^ufommt ober gebührt.
1. T)ie ^cred)tiglcit (Lottes mirb eingeteilt in
a. iustitia legislatoria, bnrd) bk für bk Dcrnünftigcn unb freien
@ef(^öpfe eine fittlidic Orbnung feft gefegt mirb;
b. iustitia iiidmana,. bie r i d) t e r l i d) e Ö)ered)tigfcit, bie mittclft
S 0 1) n nnb Strafe bk feftgcfct^tc fittlidjc Crbnung a n f r c d) t c r l) ä 1 1 ;
140 ^^on («Ott bcm ^'vcicincn. — (5vftcv3:cir. ^l^on bcm @incn Ö^ott. B. 5I^on bcr Scfcul}eil 2C.
c. iustitia disfributiva , bic bcn (^cfrf)öpfcn if)rcv ^latnv iinb ncr^
fd)icbcnnrtigcn 3i^iirbtgfcit cntiprcc{)cnbc Qdütn aufteilt. 3Bcim l)icr uou
einer ^ d) 11 1 b b e V 05 e r e rf) t i i^ t c i t {dehltnm iio^t'ifme) C|e)"prod)eu
unrb, 10 ift 51: bcmcrfcn, bnn biei'elbe auf einem ilir 0 0 v a 11 {^ c^ e l) c 11 b c u
freien g ö 1 1 ( i d) c n 'ilM It c n ^3 a f t c bernl)t , unb baf, (viott nid)t fo*
uiol)( ben (>)ciri)öpfen, alo f i d) f e ( b ft gegenüber jene ^Ked)t^:?|d)nlb ^at.
Si recte attenditiir, Dens cieatiirae debitor iioii dicitur, sed suae
dispositioni impleiidae. S. Tliom., S. c. <^ent. 1. 2 c. 2\).
Die iustitia commiitaflva hinn im ftrengen unb eigent(id)cn 3inne
auf (^ott feine '^Inmenbung finben. 1)enn (*oott fann üon feinem (^kid)öpfc
nici)t in ^z'\\i ftrengcr ^)ied)töiierpf(id)tung ab()ängig fein, unb \>(\'^ (*^efd)öpf
befit>t am fid) felbft nid)t{^, mav ev (^)ott geben ober t[)nn tonnte, um barauf
nad) bem (^)cfet^c bcr auvgleidjcnben (^)crcd)tigtcit einen ^Kcd)tc>anfprnd) ^n
grünben. (^uis })ri(»r dedit illi, et retribuetur ei? Rom. 11, :55. ^g(.
S. Th. 1 (1. 21 a. 1 c. il>o(jl aber tann (^ott f r e i m i I li g unb a u v p nr er
C^ n a b e burd) ein 53 e r f p r e d) e n feinem (^kfd)öpfc einen '^(nfprud) ner=
kil)en. I^nrd) fold) gniibige ^Hn1icii"uing cntiuringt für ('•btt bic 3d)ulb
ober il>crbinblid)tcit bcr Sirene dchiinm pdelifatis). ^g(. bic öcl)rc uon
bcr (%abc.
Dail (S)ott (Mcred)tigfcit ,vifi-'^ini"t , mirb unc^ unaufl)ör(id} in bcr
5 d) r i f t iiernd)crt. (^)ott ift bcr obcrftc <SS c f c 1^ g c b e r
, beffcn C^cfc^c g c r c d) t , gut, [) c i l i g , m c i f c finb
11; Rom. T, 12: 1 Tun. 1, 8): [ic m a d) c u ben, bcr
g(üiflid) Suf,. (•), 11). 20: Maffh. 11, 29; 19, 17;
bcnn in il)rer '^Vobad)tung erfüllt ba^^ (^3cfd)öpf feine iBcftim-
mung unb cntfpridjt bcr einigen ^"sbcc (^)otte^ Eccii. 12, IH .
''}lad) feinem gcrcd)ten ökfe^c rid)tct (?!^ott bic 'Bclt, ba^^ @utc
b et 0 l) n c n b , b a «? '^^ b 1 c b c ft r a f c n b in 3^if ^^""^ (Smigfeit.
S'i n e in j e b c n m i r b 0 0 n b c m g e r c d) t c n (^Ui 1 1 e 0 c r g 0 ( ==
tcn nad) feinen ':^> c r t e u </^•. HH, 1:>T; Job :)4, 10. 11;
3Iaffh. 1(), 27: 2 Cor. ö, 10: 9, (*) : Gal. 0, 8<: uid)t bae; flcinfte
(V)ut bleibt unb'elol)nt MaffJi. 10, 42i, nid)t bic geringfte
3 ü nh c n n g c ft r a f t JLiffJi. 12, :)()). ^^lud) bic gan.^c 05 c f d) i d) t c
ift eine Offenbarung mic bcr Ürbarmnngcn fo bcr 5traf gerid)tc (^otte-5:
bic gefallenen @ngci, ^^Ibam nnh fein (^efd)lcd)t, bic Sintflut, 3oboma unb
(^omorrl)a u. f. ii\
5(uf Onrnnb biefcr cuibcntcn 3d)riftau^fprüd)c l)aben bic l)ciligen
i^ 'd t c r bic 0)crcd)tigtcit (*^)ottev alv eine (s5ritnbmabrl)eit bcc^ (^)laubcii«? cr=
fliirt, bic and) auv beut '^U'griff bcc^ n n c n b 1 i d) u 0 11 1 0 m m c n c n
O)otteci fid) ergibt.
3. '?lu« bcm bi^obcr Okfagten ergibt fid) namentlid):
j)ic iibum hn- ^* ^^^^' ^^^ Übung bcr göttlid)cn 05crcd)tigfcit, lueil fic in bcr Öicbc
c^eroriSdt' (*»nittcci 5U fid) felbft il)rcn (^)runb bat, u 0 t m cn b i g ift, menn and) bic 5trt
notm-iibifl. jj^^^ s)^>^.|^-p jjj^j^ ^j.^. umfiiiig ([ji-er ^^(uvübung unter bic g5ttlid)c ?^'rcil)cit fällt.
Jyalfd) ift bal)er bic focinianifdie Öel)re, bie Übung bcr göttlid)en O^c-
red)tigtcit babc il)ren Oh'unb nid)t im $i>efen O^ottc^^, fonbern (ebiglid) -im
freien i^MUcn Onntcv unb fei bal)cr in feiner 33c5iel)ung notmenbig:
-> r?"!^«« s ^- brtß ^cr lelUe 05runb mie aller gött(id)cn iikrfe, fo iiböbefonbcrc
M-v sxkn-rc ^cv bcr 'ii^erfe bcr 0)crcd)tigfcit tu (v5ott )c(b)t liegt: um |einer eigenen @t)re
;{i'i».
2. l>i
2)ic (^HnTri)tirtrcit
(*iotto^öin2ct)ritt \) C l
1 i g c n
unb Ivabitiou. . j ,
33, 22
iPs.
18, 8
) i c
l) ii l t ,
Jac.
. 1, 25)
§ 36. 35on ben mornli[c^cn Slttrtbutcn ®otte§ tc. 141
^alfd) ift bat)er bie ^el}niiptimg, bag (^ott nur ^um heften bcr Mrea==
tur bic Strafe anbrolje unb fic nur iioU5icI)c, bainit biefe ^2lnbrül)mu3 iiidjt
ktx unb mililo^' [ci, ober tüie |)ernic^ meinte, lueil bie @erec^ten auf bie
^eftrafung bcr Uugererf}tcn ein 9ted)t t)ättm. '^ie göttitdjen (Strafen finb
uia^rl)aft poeiiae vindicativae unb nid)t (ebigtid) poenae mediciiiales; .,.^^
c. bag bie gi3ttUd}e ^ercd)ticjfcit , inebefonbere bic (Strafgcred)tigteit, s)te flöttac{)c®o
nidjt im ^Mberfprud) ltet)t mit ber göttüdien Siebe ; fie ift ja ber 5luc.f(uf3 'lirßömtrif
bcr unenblid)en l'iebe öiotte^o 5U fid) felbft, bie bie 33ebint3ung unb Quelle aller '^'''"^''•
Siebe jn ben .^vH-eaturen ift. il^eun aber biK-^ 0)efd)öpf freimillig non ber
göttlidjcn Siebe fic^ abmeubet , fc fann Q^ott fid) nidjt felbft untreu
lüerben. iöol)l aber bemeift C^ott feine freie (^üte and) gegen bie 3iinber,
inbem er fie unbefd)abet feiner (^ered)tigfeit uon ber Sünbe unb i^rer
«Strafe befreien inill: infofern mirb bie göttlidie Siebe ober (^iite 3^ a r m *
()er5igfcit genannt. ^i.^äSiUi,
II l. ^ie i-) a r m l) e r ,•; i g t e i t iU in (>^ott felbftuer|tänblid) nidjt t^'^ f^^" 'ifT)»,
une beim lÜienfdjen ein ^K f f e 1 1 , ein S e i b e n ber 5(uc^brnd '■M i t -- ^Mim'
leib mirb bal)er luni (^)ütt nur m e t a p 1) 0 r i [ d) gebrandjt --, fonbern
ber reine ilM 1 1 e n e = ober S i e b e cmU t , bie (^efdjöpfe uom
^-^öfen ober 00m llbet ^n befreien, ^gl. S. Th. 1 ([. 21 a. :•] c.
'^armt)cr;)igfeit l)eiJ3t alfo bie göttlid)e '^-^ e n e 0 0 l e n ,\ , infofern fie
(SJuteö mitteilen mill .yir '^lufljebung uon 'l^öfem, uon Übeln unb gemiffer^
magen felbft lunt einfad)en lUiiingeln, uuiljrenb, oou biefer ^^^^uerfbe^ieljung
abgefeljen, bie gi)ttlid)e (^iüte einfad) (Anite ober Siebe ober Jreigebigfeit,
liberalifas^ genannt mirb. 1)a alle lUtitteilnng ber göttlidjen (^üte
abjolnt frei ift, fo ift e^:^ and) inc^befonbere bie göttlidje (Jrbarmnng: uuiljrenb
alfo ®ott n 0 t U) e n b i g feine eigene .peiligfcit unb bie auf il)r beruljenbe
^eilige Drbnung unb fomit irgenb meld)e 5lnfred)tl)altung ber C^kredjtigteit
luill, muf5 er niemalv feine '^^arml)er;^igteit offenbaren, fonbern ift nielmeljr
in biefer i^öe^ieljung abfolnt frei, iinil)! aber ift bie Übung ber ^^arml)cr^ig=
feit feiner beneuolenten Siebe überauc^ a n g e m e f f e n, je nad) ^erfd)ieben==
^eit il)ree (*>H'genftanbec^ in uerfd]iebenem 'JJiagc. Qu ber ^irtlidjfeit l)at
Ö5ott 5umal für nnc^ l)(enfd)en feine ^^krmljer^igteit nor allen anberen (Sigen=
fd^aften geoffenbart. Jac. 2, V\; ugl. Kr. 20, 6; Ps. 144, 9. ^a,
bie gan^e Offenbarung ift ein beftiinbiger ^emeiv für bie ©üte unb ^arm-
Ijer^igteit (^)ottec^ fo ba^ e-ö überflüffig ift, bieje :?lttribute (*>^otte^o au^ Sdjrift
unb 4^rabitiou ,^1 bemeifen.
"^ie ^armljcräigfeit mirb S a n g m u t ober (^ e b u l b genannt, info^ ^^jc vaiwuiit
fern (Mott mit ber Strafe ^ögert unb bem Süuber ^^^^ ^^^^ @nabe §ur ®'^"^"^-
^uge gibt ; ^^ a r m l) e r 5 i g t e i t i m e n g f t e n Sinne aber, infofern
er bem reumütigen Süuber C-htabe fdjeutt unb felbft bie Strafe ber Uu=
bugfertigen milbert.
'^i?ie in allen göttlidicn äVcrten ^-^armljer^igteit unb (>icred)tigleit mit^ ^i^nvmiin'v'Uni
cinauber oerbunben finb \Ecdiis. 5, 4-9: P.s. 24, 10), ift leid)t einAit="»i^®mHt)iinfoit
fel)en, menn man bebentt, ba^ C^)ott in jebem freien ^^erte |einer 33eneiio^ Däitniffo ,^u
ieng notmenbig fid) felbft unb feine .^^eiligfcit mitl unb liebt. einan^ol•.
Qe nadjbem nun eine vernünftige Kreatur entmeber bie 3)arml)er5igleit
ergreift unb ber Crbnung ber 0)ered)tigfeit fid) untermirft, ober aber bie
(Srbarmung äurüdmcift unb gegen bie Orbnung ber (>iered)tigteit fid) empört,
tritt il)r gegenüber, fo^ufagen, bk 23arml)er3igleit ober bie Ökredjtigt'eit in
ben iBorbergrnnb , inbem il)r im erftcn galle- (Srbarmung unb |)eil 5U teil
S5ic ^iiMihvimitia
142 3>ou (Mott bcni 2)icicinen. — ©vfterTcif. $on bcin (Sinon ®ott. ?.. 5i>on bci-Scfcnl^cit:c.
mtrb, jcbod) |o, ba^ eben bnbiird) Me Orbniing bei* rv^ercd)tigfeit ueriinrfnrfjt
uiirb, im aiiberen gaüe aber il)r @ercd)tit3tctt unbevfä()rt , nid)t aber ü()ne
biifl aud) 33arml)cr5igfett geübt luirb, bic ^iir ^Ifcttung bcr iiug(üd[c(igen
^h-eatur bcvo ^l)rige tl)ut imb in bie 3tnifc fclbft iiod) 'Jj^ilbc cinf(icf3cii
läßt. T^ie (^h'cii^liiiie aber 5Unfd}cii 0)crcd)tigteit mib 'ikriulicr^igtcit, b. l).
bac^ l^Jiaß bev (et5tcren ift nid)t biird) ein (^kfclj bcr '^totincubigfcit, foiibern
biird) bell cbcnfo freien ak-< m\}m nnb l)ei(igen, für nnv aber nncrfürfd)lid)en
^^iMUcn O)ottev beftimmt. S. Tli. 1 ([. '21 d. 4.
[y. ^ie '-IImi I) r I) a f t i g t e i t {veracltax) (;^bttcc> befte()t barin,
\>([]] (^ott, foiDic er ^k ^-lini()r()eit felbft ift nnb in feiner (Srtenntnie nid)t
irren fann • ngt. i^ 28 > , ebenfo in alle n O f f e n b a r n n g e n n a d)
a n )1 e n n o t u> e n b i g n n b a b i o l n t m a l) r l) a f t i g ift. So nn=
niöglid) ec^ ift, \>i\\i> (^)ott in irgenb etuuic^ f i d) t ii n f d) t , ebenfo nnmög-
lidj ift ev, \>({y^ ('»kHt in irgenb einer iinnfe t ii n f d) e n um 1 1 : nur 5 u *
l a f f e n tann (^nnt ^ri'^^"^^ ^^"^ Xänfd)ung, mie er and) bie ^m'bt iw-
liiflt '11. :)11 . il^criuöge feiner abfolntcu iiiib n 0 t lu e n b i g c n
'-ll^ a l) r b a f t i g t e i t tann bal)er (^nnt in feiner '^1^ e i f e , ivcbcr
1 e l b ft , uod) in b e r 0 0 in ^> c r b n m a n g e n 0 in m e n e n 111 e n f d) --
l i d) e n ^''i a t n r , uod) burd) 3 t e l l 0 e r t r e t e r , loeber bnrd) '<ll^ orte,
uod) burd) •] e i d) e 11 nnb T b n t e 11 , lueber b i r e f t , uod) bnrd) a b =
f i d) 1 1 i d) e ;^ in e i b e n t i g t e i t c 11 lügen, [eine 0) e f d) ö p f e
t ii n f d) e n nnb in ^ r r t n in f n b r e n. Unb ;)n)ar ift biec> nidjt beo=
l)alb uuiiiöglid), iiu'il (*>iott nid)t tiinfd)en null, fouberu lueil er oermöge feiner
g ö 1 1 1 i d) e n iV a t n r uid)t tiiiifdieu f a 11 u.
l^ie 'ii'al)rbaftigfeit Wottec> ift baber and) eine ^>ernnuf tuial)rl)ei t,
bie anc^ ber u n e n b l i d) e n ^^ 0 l t t 0 in m e n b c i t C^)otte<5 fid) ergibt.
iUar nnb niiviieifelbaft ift fie audi iu ber b c i l i f\ c u 3 d) r i f t entl)alten
Sinn. '2:\/\\)\ Ps. ^h, 15; JShifth. '!•>, IG: Murr. VI, 14: Ijüc.
20, 21; Ji^arw. :'>, "»:'>; N, 2(;: 17, 17: /A>///. ->, 4: 2 Tim. 2, i:>
u. f. 10.^ nnb 0011 bell b*-'i^i9^^ii '^Mit c r n gclcbrt inorbeu, beioiiberc^ gegen
bie ""l-^- i c^ c i H i a u i ft e n , bie für ibre '^ebauptuug, bie öüge fei erlaubt,
auf bav '^^eifpiel (Sbvifti nnb (^^ottec^ felbft fid) beriefen. I^ie V e ^ r e ber
Ai i r d) e ogl. im ^^ a t i t a n n m ("oiist. dojL^'in. de fid. cath. c .'*>.
Salfd) ift folglid) <\\\A) bic ^kbauptuug ber ^){ ef or inatoren be-o
IG. ;3al)rb Huberte^, cc^ gebe einen mit bem geoffenbarrcii göttlid)cu ^^l^illen
'Vüliintas mjm) im ^ii^iberfprud)e frcbeuben ocrborgeneu ^)iatfd)lii|l (^)ottev
(volnntas heneplaciti .
V. Vermöge feiner '^reue l)ält (^)ott fein '^inn-t : Fidelis Dominus
in Omnibus vevh'is suis { Ps. 144, i:')), fomol)l luenit er 0 e r f p r i d) t, al«?
(SotTcv. mcuii er a u b r 0 1) t. Nnm. 23, 11); 1 Cor. 1, !>: 2 Petr. 3, 9.
Über bav debitum fidelitatis f. oben (u. .'J28j.
§ o7. i^on bcr 'J(Umart)t nnb ^^iMvffnmfcit bcv göttlirtjcu ^4i>incuv.
i^g(. .f)ciuvid), ^ognmttfc^c J-lieolooic III § 20G. 207.
®tc Ivouc
!:58.
I. @ 0 1 1 i ft a n m ii d) t i g. T) i e 5( ( ( m a d) t i ft bic a 1 1 i 0 c
^isoüe?"^'* Motens be«§ göttnd)en ^-ll^ef.cn^^, f r a f t b c r e n (^)ott allc^o
i)Ji ö g (i d) e , ha^ er m 0 I ( e n tann, l e b i g l i d) bnrd) fein
^ 0 U e n ä u D e rtü i r t n (^ e n ü e r m a g.
Xie ])Otenti
35on bev mtmad)t iinb Sirffamfeit beg göttlirfjeii Siaen§. 143
1. ^a jebC)5 Gefeit imd) bcm ä)tagc fcinec^ Seine aftiuc 'Dtatijt l)at,
fo ift notuicnbig bie afttDe 9[}(arf)t bc^ imenb(ifl}cn 3i^efeng unb 2ein§ un^
e n b n d). 8. Th. 1 q. 25 a. 2 c. '^^nraii^^ folgt aber fetnef^ineg^, ba^ and) bie
SiMrtmigen bcr g5ttlirf)en SDIadjt, niimlirf) bie burd) fie ^erüonjebradjteu ®c-
fdjüpfc, iincnblid) fiiib. "I^afo ift inehnel}r immoglid), ha jebc treatürüd)e
iß}irtlid)teit cnblid) ift unb mir i^re 9?iög(i(^f ctt feine ^renjen ()at.
ißgt. n. 324.
(Bott nenvirt(id)t nllee^ burd) f e i n e n 3B i H e n. '^afjer faun er ndeio
uiirfen, ums er uioden fnnn, unb nur baö fann er nidjt unrfen, \mv$ er
nid)t moUen fann. @ott fann nidjt ha^-' 33üfe tDoUcn unb e^? barnm and)
nid}t ocnnirflidjen. '^(nd} ba§ nietapf)i)fif d) Unniöglidje fann (^ott
nid)t moUen, ba e«o mit feinem ^efen im Söiberfprud)e fte()t.
S. Tli. 1 q. 25 a. o c. ^nburd) mirb bie 5(nmad)t ^otte§ aber nid)t anfge-
t) 0 b e n über b c f dj r ii n f t , • f onbern ak- bie ilMrfungc^fraft bes; n n e n b==
(id)en, nncnblidi o oll f omni enen ^Ufenc^ d)araftcrifiert.
2. Tic 3^l)eologen pflegen bie ])otentia Dei nlxitluta unb ordinafa
5U unterfd)ciben. Potentiä l)ei onJinafd ift baejcnige möglid), unvo nad) Dei aiisoiut-
ber burd) ben freien mtUn Cs)ottcv feftgefeliten Orbming mögüd) ift; ""^»^i'^'i^i^'^^^
potentiä (ibs(>Jnfd ift allcv möglid), univ beni 'ilkfcn Wotteo nid)t Unber^
fprid)t. Tici'ec^ ift bcr allein rid)tigc Sinn bcr fraglid)cn (Einteilung nad)
bcr sententia eontiiuDils et (munno certa.
Tagegen l)abcn mand)C 2^l)eotogcn, ,v ^^- '-^^erti, ^^torie mit bicfcn
5tu£>brüdcn einen falfd)cn 3inn nerbnnben. 'Jiad) il)rcr 5lnfid)t ift bie
poteiitia ordinata bie ',Hllmad)t Onntec\ mic fie burd) bie übrigen gi)ttlid)cn
(Eigenfd)aftcn, ,v 33. bk ^kivbcit, bie (^uitc, bie @crcd)tigfeit georbuct ift;
bie poteiitia absoluta aber bie 5(llmad)t a b g e f c l) c n luui bicfcn
@ig enf d)a f teil. Ticc^ ift aber nid)t blof? eine uid)tigc, real unmöglid)c
5lbftraftion, fonbcrn eine cinbcntc Uniiml)rl)eit, ba c>o eine oon ben anbcrcn
göttlid)cn (£'igcnfd)aftcn getrennte unb unabl)ängige, eine gleid)fam luilbc
5lüma(^t mcber gibt nod) geben fann. 3>iclmcl)r ift bie xHllmad)t, gerabc
meit fie 5lll=lh\id)t ift, and) mefcntlid) 5ai''ii^ei^^l)cit, mu^ütc u f. m.
Tamit fallen aiidi alle ^onfequen:^en, bie man in ocrfd)iebencn (^lanbcnc^^
(cl)rcn am biefem falfdicn Sinuc obiger (yintcidmg gebogen bat. ^gl. bie
öcl)re nom status [nirae iiaturae.
)). Tic ?lUmad)t (^)ottec> mirb an oiclcn Stellen bcr 1) eiligen r^-^'illl;^^^^^^^^
Sd)rift ocrfiinbct. (^)ott fclbft l)at fid) bcm 5lbrabani alö ben 5Ul=(^iottcfin2'ctuiit
mäd)tigcn gcoffcubart: Ego Dens ounii/fofni,^ {nZ' bN"'jX). (^(^ff- ""^^'■^'^''*^^"
17, 1. 35gl. Gm. 28. 3; :i5, 11; 43, 14; Jerem. 32, 17; Ps. 103,
24 ff. Apud Deum omiiia possibilia sunt. Maffh 19, 2(). Non erit
impossibile a]jud Deuiii omiie verbum. Luc. 1, 37. i^gl. Marc.
14, 36; Ephe.^. 3, 20 n. f. m.
Taf3 bie l)eiligen ä>äter einmütig bie 5lllmad)t (S^otte^^ lcf)ren, braud]cn
mir nid)t nad)^umeifcn f^Miterftcllcn f. TU S. 822 ff.); mirb bie 5111mad)t
ja and) oon l^iid)td)riften, menn fie nur ben mal)ren ®ott crfcnnen, bcfannt ;
benn fie gcl)ört ^u ben 21?al)rl)eitcn, bie and) beut l)cibnifd)en S5olfe nad)
bcm ^ci^Ö'iM'fc ber Seele geläufig maren. 3?gl. August., vSerm. de
dieb. Pascli. c. 2 n. 2 unb Tcrfull, Adv. Marcion! 1, 10. Tal)er
finben mir bie l>lllmad)t (Lottes and) in allen ©lanbensibef enntnif fen
bcr Äivc^e, uom apoftoUfd)en angefangen.
1 14 'i>ou (^iott belli 3)rciciiicu. — ©vftcr Toi(, 5^on boiii einen (SSoü. }^. ^nm bcv 3i?c[cnf)cit jc.
11. 'Der i3Öttlii1)C ^illc ift Mtrd) [i d) felbft b'ic Urf ad) c
a Her X) 1 11 (\ c. (&v ift b a l) c r a ii v im ^ b ii r d) f i d) f c l b ft lu i r t f a in,
unb iiid)tiö tanii feilte (^rfülliniii ()inberii.
rnrniho folgt,
_ -ii-. 1. ball (^5ott ,yir ^emnrtlidmitc; bev uoii il)in (^k'iuollteu feinet
(4üocouivtt lU'ittel^o bcbiirf, lueber eiiie^o 3roffev, nod) uon ibiii uevidiiebcner Airnftc;
unmiticiiuiv. s^^^. q5itlid)e ^^iMlle in Mird) fid) lelbft iiiib uiiiuitteUnir erite llriad)e. S. 'rii.
1 (i' 19 a. 4;
^nuc/'i't\iiiri) -• ^^^^^ iilleö, iini^ö irgeiiMuie ift, biird) (^Uutev ^^iMlIeii ift uiib
'bcViüih-n uid}t fein tann ol)ne il)n.
Vn^.i"'!-' X^ic (I7*iftcn5 bev ^i3fen bilbct biergegen leinen (i'inuninb, bn baefelbe
missiv.". ^,jj^ X)efett, bicfer I)efeft aber uon C^5ott ^ngctaffen ift. ^^c^i. n. 819. 311;
■>r.. ;;. bajl ber göttlid)e ^U^ille n n f e b l b a r u e r lu i r 1 1 i d) t luirb , nnb
-^uil;^^^^ luiberfteben tann. i>gl. r^. :\'2, 9: h. 14,27; 4(;, 10;
flotti. -imiciv. j^^i^ 2;>, i:i n. 1. lu.
Ten (>h-nnb bit'i'füi' fpi'id)t ber {)c'[[. Zijonuv:" mit ben 'ilnn-ten aiiv:
Cum vüliintas l)ei sit universalis causa omiiium rerum, iuipossibile
est quod diviua voluntas suum etl'eetum noii coiisequatur. S. Tli.
1 ([. 19 a. () e.
Taraiiv folgt aber teineviocgv, loie bie .^tnr';fid)tigfeit einer fa(fd)en
iMiilofopbi»-' Hiib Xl)eologie meinte, ha]) allev mit 'J^otmeiibigfcit gefd}iel)t;
allcv gefd)iebt oielmebr in ber 'il?eiü% luie ('»nur loill, ba|l cv gefd)eben foll.
(^)ott mill aber, ban bie erfdjaffenen llrfadien teilo m i t ))l o t lo n\bi g t e i t,
teilc> mit ^reibeit luirten. S. Tli. 1 q. 19 a. 8 c.
:^nfofcrii nun (^)ott loill, haf] etuniv biird) ben freien '-llMtlen oer=
niinftiger (^kfd)öpfe gefdiebe, ,>nglcid) aber ;)nliint, bail biefe ('»kfdjöpfe,
il)rem (Sigenmillen folgenb, bem göttlidien 'iiMllen ;,nuMberl)anbeln, fanit man
fagen, baJ3 ber gbttlidjc '^^ille nid}t erfüllt loerbe. \M)cavi, et renuistis
Fror. 1, 24; ugt. Is. G5, 2.
.•i, rabiird) loirb aber bie abfoliite ^liMrffainteit bey göttUdjeu '^iüen^
ricabiohitc uidit beeinträditigt,
(^ötti. ÄUücnv a. loeit ba^ 03efd)öpf bac> ^ermijgcn nnb h\z Tyreibeit, fidi gegen ben
tvdrinint. gottlui}cn '^>illen ;)ii be|tiinmen, nuT)t am ]id), jonbcrn ans (^ott l)at;
b. meil bae ('>)efd)bpf nur mit (^nntev :]iilaffnng fid) fo beftimmt nnb
beftimmen tann, iiHibrcnb (*»)ott ec> biubern nnb and) ben ^iMÜen bec> C^e=
fdjöpfev ol)nc '2(ufl)eben feiner 3reit)eit anbcrs beftimmen tonnte;
c. meit and) \>a, luo ba^ (^efd)öpf im iföiberfprnd) mit bcin göttlidieu
'iiMllen t)anbc(t, nid)t be^ (>3efd)öpfcö, fonbern C^otte^ '^(bnei)t oeruiirflid)t
mirb. Quod recedere videtur a divina voluntate secundum unuin
ordinem, relabitur in ii)sam secuiKlnm atiuni ; sicut peccator, qui
quaiitum est in se, reeedit a divina voluntate peccaiido, iiicidit in
ordinem divinae voluiitatis, dum per eins iustitiam punitur. S. Tli.
1 q. 19 a. 6 c.
••^15. e d) 0 n 0 n. 5tad) bem ©efagtcn imterfd)eiben ^niter nnb Xl)cotogen, unbc=
J^ottrSüi^^^^^^^^ ]d)ahzi ber abf otnten (Sinfad)f)eit be-§ göttlidien 3iM(leny, einen u o r a n « g e l) e n b c u
nnb nad)f olgenben (voluntas aufccedenx v\ rons('<[ueH>i, ober einen
erften nnb jineiten (voluntas ^^r/ma et secundcv, bcegleidjeu einen
. ' ■ ^ ■'■ • § 38. 5Son ben übrigen (Sigenfd^aften ®otte^. 145
bcbingten imb unbebingteu (voluntas conditionata et absoluta^
^Müen. ^er iiov()crt3el)cnbe unb bebingte 'li^iüe fium uniiurt jam (inefficax)
fein, nicmab aber bcr nadjfofgeubc 5ß}i((c; biefer i[t uotH)cnbit3 unb immer
mirffam (efficax^. initer unb Xtjeologcn machen biefe Unter[c^eibungen
meiftenc^ jpccieü be^iigüd) be^ |)eilvrat[d)tuf fes (^ottcc>, ber mit feiner
voluntas anfecedemj bie beö^atb and) i\U W\\\i be$ ^ol) It3ef all ens'^
(beneplacitum; be^eidjnet mirb, ba^o §ei( aller, mit feiner voluntas
consequens aber bie 33ermerfung ber nnbnj^fertigen ©nnber mill. 3?g(.
Franzelin 1. c. Tlies. 47.
§ 38. l^on i)cu übrigen (£'igcn]d)aftcu (^ottce.
55g(. ^cinric^, Dogmatifc^c Jlicofogie IIT § 208. 209.
9iac^ bem ^ie^erigen ift hat^ ^^erftänbni§ ber übrigen göttUd^en 5(ttri*
bnte nid)t fdjmer. ■^\^^.
1 . (S^ott ift bie a b f 0 1 u t e, n n e n b l i d) e, l) ö d) ft e 'ü^ a l) r l) e i t (Joann. '^ 2i^af)vl)dt.
14, G) nnb ber (5^rnnb aller erfd}affcnen 'ii>al)rl)eit, fomol)! be^o ^ein^,
aU be^ ^rtennens. ^a (^ott ha§ fid) fclbft abfolnt erfennenbe nnenblid^e
(Sein ift, fo ift in il)m bie abfolntc Übereinftimnnmg, ja bie Qbentitiit t)on
Sein nnb (Srfennen, ad'o bie abfolnte iiHil)rl)eit. S. Th. 1 q. IG a. 5 c. ui.
'2. (S)ütt ift ba V n n c n b H d) e , l) b d) ft e (s5 n t nnb b i c U r f a d) e ^^" ^^;'t."'^^''''
unb bae Urbilb allev (^ntcn. (itmac^ mirb gnt genannt, fofern e^o
^egenftanb bev ii^ollen^o ift; bal)er ift bac^ fid) fclbft nnenblid) liebenbe,
nnenblid) oolltounnene iöcfcn nnenbüd) gnt nnb bec^^alb and) bie Urfad)e
aller treatürlid)cn (^üte. S. Th. 1 q. 5 nnb G. .54^^
3. 5llc^ bie abfolnt einfad)c unenblid)e 3Sülltonnnenl)eit ift @ott bie^^^ottbieabfotute
bem nnenblid)cu ^i^^^'ll^^^^^ nnenblid) mol)lgefallenbe abfolnte Sd)önl)eit
unb biv:^ eminente Urbilb aUcv 2d)öncn. il^gl. Sap. 7, 29; 13, 3;
Ecclm. 24, 19; Canf. 1, 15; Ps\ 44, 3; 9.'), G n. f. m.; ngl. aud)
S. Th. 1 q. 5 a. 4 ad 1. .^^.^
4. %k^ bie fid) felbft abfolnt ertcnnenbe, befil^cnbc nnb geniegenbe unenb^wott bio'uncnb-
üd}t a\il)rl)eit, (S)üte nnb Sdjimbeit ift C^ott bie nnenblid)e Seligfeit, »**= ^'^^ifl^^^-
in se et ex se heafissinius (Vatic, De fide catli. c. l),nnb bcr 11 r quell
aller Seliglcit, bal)cr and) bav leljte ;]iel alles ^erlangene: totus
desiderabilis. Canf. 5, IG. l>gL 8. Th. 1 q. 2G.
5. ^ott ifr bay abfolntc i'eben, bas abfolnt Sebenbige (Dew^. ^^i^tt ^'^J aö,-^,,
5, 2G; Ps. 41, 3; 83, 3; Joann. 5, 2G; 1 Thess. 1, 9; Apoc. 7, 2 i"te i'ebcn.
u. f. U).), im ^egenfa^ ju ben toten @ö^en (Ps. 113, 13; Sap. 14, 21;
Js. 41, 29; Jer. 10, 15).
l^ebenbig mirb ein ÜBcfcn genannt, infofern cc^ tl)ätig fein fann nnb
t^ätig ift nnb jngletd) bac^ 'l^rincip feiner 2:f)ätig!eit in fid) felbft l)at.
(^ott ift aber purer '.Mft am nnb burd) fid) felbft nnb ^mar bie allerüoll*
t'ommenfte, niim(id) inteüettnalc :;?lftnalität. S. Th. 1 q. 18 a. 3 et 4.
.v>ieranc^ ift and) flar, inmiefern man (^ott ^kmegnng 5nfi^reibcn
fann: infofern bie 33emegung Xl)ätigleit ift, ift ^ott bie abfolnte 53emcgnng,
infofern aber i^ert)egnng bem näd)ften unb cigentlid^en Sinne nad) einen
Übergang uon l^otcn^ jum 5lft nnb mitl)in eine ißeriinberung, ein ^-ort^
fd)reitcn ^n einem Qkk l)in bebeutet, ift (S)ott abfolnt nnbcmcglid), bie
abfolute 9iul)c.
4>Pinvicl) C"*"P^<'i''t' itomvcnbium bev J)o6inntit. \()
146 5?on ®ott belli !3^icieiTicii. — ©vftcv J^cil. S?on bcm (finni ÖJott. B. 53on bcrSefcn^eitJc.
©Ott bk uncnb ^^- ^^^'^^ ^^^' abfolut unQbl)nn9igc unb anDolÜoinincnc unb qIö bcr
lirtic ^jijaintät |)crr aller Xincjc ift (>^ctt bie imcnblid)c 3)iaicftät unb .'pcrrlicl)=
unb.v^enuri,rnt.j.^j^. ^^^^^ maiestatis [Deut. 5, 24; P.s. 28. 3). rex gloriae, pater
gloriae (Ps. 2)\, 7—10; /.>/<. 1, 17).
Regi aiiteni saeculoium immortali, iiivisibili, soll Deo, honor
et gloria in saecula saeculoruin. Amen. 1 Tim. 1, 17.
^on Öer afferöeifiöften preifaftiglidt.
l^orbcmcrfuuf^.
§ 39. 2)ie ^4^crfönlitt)teit Wottcö im aUgcmciucu.
3391. .So ein rief), 3^ogmatild)c ^'deolocjie IV § 210 ff.
"Die i^evf Olli iii) fei t ©ottcc^ im allgemeine u ift eine
(^laubenc^- unb eine ^ ernnnf tmal)rl)eit ; feine ^reipevfön*
l i li) f e i t aber f a n n b i c b 1 0 fl e !2l? e r n n n f t m e b e r f i n b e n n 0 1"^
b e m e i f e n.
I. ^ag C^ott ein periönlirf)e!? ^llscfen ift, ergibt ficf) 352.
1. ane ber gefamten rffeubarnng, bk bie^^ überall lefjrt imb fcf/eViJcfnS
oovanc^felit, menn and) ber abftrattc "i)?ame 'l^erfon ober .^otipoftaf e nid)t^''i'f^"^^"""n
üortonunt ; nunft.
2. a n ^ö b e r i' e l) r e b e r Ä i r li) e , bie ben mobernen Irrtümern,
namentlid) bem 'Pantl)eiemue gegenüber, biefe 'UHil)rl)eit förmlid) auc^gefprod)en
ijat, inbem fie erfliirte, (^ott fei nna singularis .... substantia
spiritualis. (Jone. Vaf., Const. dogin. de lide cath. c. 1 ;
H. ane ber i^ernnnft, iine Xxv:^ üatitanifc^c ^on^U bie^ aud)
anebrüdlid) erllärt (1. c. Can. II, 1). ^enn
a. 'T3erf5nlid}leit ift eine peifectio sinipliciter simplex m. 203),
ja bie le^te 33ollenbnng eine^o il^efeibo, iiie^ol)a(b fie (^ott formaliter eigen
fein inuj3. Persona signiftcat id, quod est perfectissimum in tota
natura .... Unde cum omne illud quod est perfectionis Deo
Sit attribuendum, eo quod eins essentia continet in se omnem
perfectionem, conveniens est ut hoc nomen persona de Deo dicatur.
S. Th. 1 q. 29 a. 3 c;
b. ber 33egriff ®ütte^3 unb ber ^^erfi3n(id)feit felbft oerlangt eg. @^
luirb luimlic^ ein uernünftige^o 5öefen infofern perfön(id) genannt, a(^ e^
felbftänbig für fid) beftel)t: naturae rationalis individua substantia.
"^a aber @ott abfotut für fid) felbft beftel)t unb ocrnünftiger (^eift ift, fo
ift er offenbar im ^öc^ften unb üoüfommenften Sinne perföntid^. 35g(. S. Th.
1 q. 29 a. 3 ad 1. ^.^ Snit,*^
SBenn aber ®ott im ma^rften unb pd)ften «Sinne ^erfön(id)feit jnge^ fcu ©oncf orinc
fd)rieben lüerben mug, fo oerfte^t Ci5 fid) oon, felbft, bag alle UnüolIfoinmen= fif„'„,lci*i;!t
10*
148 5?on C^^ott bem !3)reicinen. — 2. Ütcil. 5?on bev atlcrf). 3)reifoltifl!. A.^ofitinc J)ortegiing jc.
l)citen Oüu ®ott auc^äufdjlicf^eii fiiib, Mc einer erfii)aifeucn ^erfon, ab einem
enMidjcn 'Ä>e|cn nnb einer enMid}en ']3eriönlid)teit eigen finb. ^jind)bem ber
l)ed. !i:i)onia-ö mit obigen (ii. :)52i ^l^orten bie *i^eriönlid)teit (Motte? beiuiefcn,
fügt er bal)er Ijin^n, biefelbe fei jebod) in (^)ott nid)t eodem modo, quo dicitur
de creatiiris, sed excellentiori modo; sicut et alia nomina, quae crea-
turis a nobis imposita. Deo attribuiintur. S. 'I'h. 1 q. 29 a. 3 c.
lic xm>vfön ^^' ^0^^^^'if ^'^^ii't)^ ^i*-' 33ernnnft. dagegen ift ec> ein nbernatnr(id)e£5
'^J^^'^'Lf!""/^^ CMcl)einniic^ bae nnr am ber Offenbarnng ertannt uun-ben tonn, baj3 (Mott
in brei '^3erfonen fubfiftiert.
^ral)er fann bie 33ernnnft bie burd) ben (Mianben nm befanntc nnb
i'iii(^3i'l)iniunt^
.•;ö5.
nintft" in j^csuflgetüillc :^rinuat meber beuunfen nodi u^ibcrlegcn, fonbern nnr il)r Unoer
nur bio
fiiltiflfcit
""^ ^'I ":,l"''jv niögen be;^iiglid) biefcc^ (^)el)cininiffev betennen. ^^l>ol)I aber innf^ fie einge=
tonnen inninafl. ftel)en, ba\^ bie Unbegreiflid)teit biefev 0)el)einniiffev fein oernünftigcr C%nnb
ift, bac^felbe ^n Icngnen. ^^Ind) bac> oerinag bie ii>ernnnft cin,^nfcl)en, baf3
bac^ Trinitiitvbognm beni uuil)ren C^nHtevbegriffe, loie il)n bie 'l>l)ilofopl)ie 5n
erreid)en oerniag, nid)t loiberfpridjt, fonbern bcnfetben in iibernatnrlid)cr
5h5eifc oeroollfonininet. Tiev ,^u geigen, ift aber nid)t niet)r '21nfgabe ber
^13[)ilofopl)ic, fonbern ber !Il)eologie. ^iefelbe l)at alfo ^nerft bie 5:rinität0=
lel)re anc> ben Cnetlen bec> C^Hanbcnv ,\n bereifen nnb fobann fie tt)eologifd)
5n entioideln. Ih'it biefcr boppelten '^Infgabe ift bie (Sinteilnng ber 2^\)vt
oon ber allerl)eiligften 'rrcifaltigfeit oon felbft gegeben.
A. "J^oPttiPC Patfcöitttj; itnb ^{cc^rünbuitö ber Srittitätöfelire a\t^ hex
^ciü^cn Or^rift «nb bcx ^ffenüantng.
I. pir iclftc t>cv licUioicn ^d|rift «bei* bn« ^rlielmiti*
ticr (iUcrl|cili$ltcn prcifulti^hcit*
l^J^it ber 'JJiel)r5al)l ber !Il)eologen beginnen mir ben pofitioen 53eUici^
für ba« (Mel)einniiv ber ^Irinitiit mit bem 3d)riftbemeie, bem ber ^i^rabition^-
bciüeiio mit ber Tarlegnng ber fird)lid)cn (5ntfd)cibnngen angcfd)(offen mirb.
Um bie 5idic unb Mraft be^^ 2d)riftbeuieifec^ ^nr 5(nfd)anung ^n
bringen nnb ftnfenmcife bav tl)eologifd)e ^nn-ftänbniio bec^ ^ogma^ oor^n-
bereiten, ftcllen mir ben '^emeic^ am bem Eliten !Xeftamente an bie Spi^^c.
1. pir Ol^rinitüt im ^Urn CrÜumrntr,
V? 40. ^idigcmciuc 5(Mbcutuugcu ber Xriuität im 5((tcu ^eftamciitc.
3>gl. ^eiiirid), 2)oginatiid)e 2;t)eoIogic IV § 214.
3ofi. :5>er göttüd)en |)eit<?bfonomie entfpred^enb ftellt ba§ 5üte ^eftamcnt
^L iTa* Uv" bem T?o(t)tt)ei?nnt? gegenüber bie@inl)eit bec^ göttlichen 3Befene in ben
öö"|^ifj^^^jjj^^-' 35orbergrnnb. ^ie !Irinität mnrbe nnr in bem 3}?af3e geoffenbart, abo bie
ü onomu. g|3jj^j.{^^j^ ^^er fönen in i(]rer perfi)n(id}en @igentüm(id)feit burd) bie ^lUenf(^=
merbnng ba:^ 3oI)ne? nnb bie '^(n?giej3nng bcc> ^eiligen ©eiftei?, auf wMjc
oorbereitet mnrbe, nad) außen fid) offenbaren, '^(ber gerabe beel)alb, rneil
bat^ 5((te 2:eftament bat" ))hm oorbereitete, mufste e? ant^ biefec^ I)üd)fte
(^)el)eimni^^ btt-> (5I)riftentnm-o immer met}r erfennbar madjen. ^ie betreffenbcn
Offenbarungen l)abeu aüerbings erft i^r ooüeö Sid)t im Svenen !Ieftameut
§ 41. ^cr ^'ciioüo^engd. 149
cntpfoiigcn. '^(itf C^h'uub bcr ucutcftamciit(id)cu Offcnbarungcii lucrbeu fic nou
bcn ^^ätcnt unb Tf)coIogcn ntit üodem ^f^ei^tc tion ber 2^rtmtät Dcrftanben,
waren aber nuii) bereit? für bie (Gläubigen unb naincntUct) für bte befonbcrö
crtciiditctcn im 5((tcn Xeftament nirf)t 9än5(iii} iicrfrf}(üffen, irie fic auc^ nad)
bem ;]eiignic> bcr (Sunugclien bcn ^^citgcuoffcn (£l)rifti irgcnbinic befannt
iiniren. ^hir biu^ non (5()riftuc^ abgefndenc ^ubentum unb ber ^i'ationaU^mu^
gibt it)ncn eine antitrinitarifdjc Deutung.
1. (Sd)ou in bcni erften 5^crf c ber ®enef i § erbüden mandic 3?äter ,, .J"*^- „
unb 2.i)eologeu eine ,piun)ei|nng auf ba^o tnnitari|d)e (5)laubenc>gct)ennnt§, bcutungcu bcv
inbem fie unter bcni erften '$}ovk r\^Z*H^2 ^^^^ '^oijix oerfte^en, \va^ nad) ^""^t"^-
bem '?(nfang be§ Qot)annec^eiiangctium fel)r begrünbet ift.
2. (gine meitcrc Slnbentung liegt in bcn 'Jtamen (S(ot)im, tHbonim
u. f. m. in 53erbinbnng mit ber ©in^at)! bc^^ 3Serbum^^ fomie tu ber fo
t)äufigen 33erbinbnng bQ-5 '^lamen^o @lo^im mit anberen ^otte^namen in bcr
3ingu(arform, inc^iefonbcrc mit Jctjoiui.
8. Tia^n fommen bic Stellen, mo ©ott von fid) unb mit fid) fclbft in
iiruralform rebct Gen. 1, 26: 8. 22; 11, 7.)
5Benn biefelbe and) alö Phivalix niaiesfaficHs aufgcfafst mcrbcn fann,
)o bleibt e^o immerl)in mertunirbig, bafs 'jji'ü|cc> unb bic i^ropbctcn bie ^orm
($ ( 0 1) i m unil)(tcn, obfdjon bic l)cbräi)d)c 3prad)c eine boppcltc oingularform
biefe^o ^^ortec^ ^yi (skbote ftcUtc. inni nod) gröflcrem r^cund)te ift e-^, menn
^ 0 1 1 u 0 n f i cb i e t b h i in 1^ l n r a l unb ;> n g l e i d) mi e b c r im o i n g n^
(ar rebct. Kt (df: Facimnux lioniiiiem ad ima^inem et similitu-
dinem nostram Kt crearif Dens liomiiieni ad iuia^inem siimn:
ad imaignem Dei creant illuni. Gen. 1, '26. 27. 3Sgl. Js. 6, S.
4. ^^cfräftigt ircrbcn bteie allgemeinen '^Inbcntnngcn bnrd) ft)mbo(ifd}c
^inmeifnngcn auf bic Xrinitiit. C£'inc füld)c crblirfcn inelc i^iitcr unb Xljcologcn ®i)mMifci)c
in bcn brci ly^iinnern, bic nlc> ^Kcpriifcntantcn Jvcboime bem ^t b r a 1} a m ^f^"^^JJ5'^^^^^^^^
erfd)iencn [Gen. l^<; ogl. Com. a Lap., In Gen. \H, 2); in ber brei=
maligen 2lnrufung bec> ü^tamens? J^cljoua im l)o^cnpriefterltd)en
ecgen (Nufn. (>, 24 20); ferner in bcr brcimatigcn 9Unnnng
@ottes^ bei ber fcier(id}en (Srtitirung bcr göttlid)cn (iinl)cit im 4^eutcro=
nomium {Beut. (>, 4; üg(. Com. a Lap. in li. l.j; cnbüd) in bem brci=
mal .\^ eilig bcr 3erapl)im in ber ^nfion bci^ ^3rop()cten Qfaiaö Js. (), o;
ügl. Com. a Lap. in li. 1.). Dicfc fcl)r attgcmcincn 5lnbcntungcn genügen
freiließ für fid) aücin nid)t; aber fie crl)attcn fd)ün im 5((ten Xeftamentc
(Srtliirung unb 33cftätignng bnrd) bic Sjffcnbarnngcn über bcn 'JJt alc ad)-
^c^oua ober =(5lol)im, über bic (s3ottl)cit bcc> 'J3?cffia^^ unb bic
•^crfönlidjfcit ber gi)ttlid)cn ^[Bcivljeit.
§ 41. ^cr 3ct)0Ua=(i:u(ic(.
S3gl. ^oinvic^, 2)oginatiid)c 2;(}co{oc]ic IV § 215.
Der 33unb es; enget, bcn lUcatadnac^ als ben |)crrn fetbft be,^eid)nct ^ f»«
fveniet ad templum suum dominator, quem vos quaeiitis et angelas ^'^\.,iö"" ^'"
testamenti, quem vos vultis. MaL :>, 1), crfd)cint burd) ben ganzen 33er^
lauf beö ^iüten Deftamcuteg! at? ber (5 n g e ( Q e t) o n a !§ , b e r @ n g e l b c ^
?Ingcfid)tcc^, in bem ber 9^ ante (^otte^ ift, in bem @ott fetbft
er fd) eint, unb bem bat)eral(e göttlid^cn 5lttr t bn te beigelegt
B, 1
ff-;
Ut
. 24
; 22,
15
; 31, 11
1 o .
. lo;
32,
- 2
; 13
?
L>1;
e/oS.
5,
i'> ff.;
JvdJc.
. 2,
Osee
■ 12,
4
11. f
. tu.
ift,
haf;
in
bcn
Xi)Copt)anicn u u v
bcr 3
Ot)U
l'ofloi*.
150 3.^011 Ö^ott beni Svcicincn. -- 2. ^oil. iBon bov nffcvf). 3^reifalttgf. A- ^ofitinc 1)avlcnuufl:c.
ircrbcn. Gen. 16, 9ff. ;
24 ff.; 48, 15. 16; Ex.
1 ff.; 6, 11 ff.; Js: m, 9
360. 'Ä^enn cc^ nud) inirtd)tig ift,
cnßeumf'b'cv C^ottCi? l)abe cvfd)ciucn föniicii, imb lucim c« aitd) nad) bcr l)ciligcn
^d)rift inib bcu 5>ätcni geimp ift, bag bic gött(id)cn Cffcnbanmgcu imb
(Srfd^cinungcu im ^Uteu 33unbc biird) bcu 'I^icuft cinc^^ Snget« ober ber
@nget ücvmittclt maren, fo faiin c^ bod) nad) bem ®efamtinl)dtc bcr (Sd)rift,
foiinc und) bcr IMjrc bcr Filter imb bcr aiitjefcljcnftcn 3d)riftauc4egcr feinem
^meifct imtcrliegcn, baj3 ber l'ogo^> ec^ umr, bcr in bcm ©iigel m\h in bcr
®d)cd)imi im Elften ^mibe fid) offenbarte, bic^ er cnblid) and) J^lcifd) gc=
iporbcn ift. '^J^alicr ift and) jener lUtalead) Qel)ot)a nid)t ^u öeriücdiicln mit
einzelnen, jnmal im 3^cucn !önnbe non Ö^ott gefanbten (Sngeln, h'xt au§
biefem Ö^runbe öfter*? @nge( bc>? .v»errn genannt merben.
^a(3 mir aber mirttidi bcn im 3cl)i^^^f^^ö^in^l erfd)cinenben ^errn al^
nifld r1n""i^uH-itc eine uou bcr erftcn gött!id)en 'l>erfon iierid)iebene ,^meite %^crfon, al^^
nottiidK i^cvfon. ^Pj^ (^^) gp,^ faffen, ba,yi l)abcn mir im einzelnen folgcnbc ent|d)eibenbc
©rünbc :
1 . X) i e a n 1 1) e n t i i d) e (5 r f l ii r n n g b e c^ 9^ c n c n X c ft a m e n t e ^
iinb bic !irci^Iid)c Ü ber li cf ernng. i^gl. 1 Cor. 10, 4. 9. 11;
Jud. 5; Hehr. 3, 7 ff.; S, 9;
2. jene ©teilen, in benen bcr im 9}ialead) erfd)eincnbe 3el)oua öon
einem a n b e r c n Q c I) o n a , bcm ^ e b o r> a i m .^ i m m c 1 , u n t c r f d) i c b c n
mirb. Gen. 16. 9 ff.; 1!>, 24': Jerem. 50, 40; Anw^ 4, 11.
tiefer Unterfd^ieb ift flar H an«gcfprüd)en, um bcr im 3c{)oua=@nge(
crfd)eincnbe Qct)oüa aU üon ^c^ot^a gefenbet be^cic^net mirb. Zach.
2, 8. "Denn bic (Senbung fe^t einen per[önlid)en Unterfd)icb
5mtfd)cn bem ©cnbcnbcn nnb bem (sUfanbten noran^^. 55g(.
unten § 57 ff.:
3. bic 5lnbcntnngcn ber l)eiligen ©d)rift, baf3 bcr im iHtalcad) er*
fd)einenbc :3cl)oiia mit bcr %kn*fon bc>? 3}ieffiao nnb bcr t)l)poftatif d^cn
5l^ci^^l)eit ibentifd) ift. !:l^g(. § 42 nnb 43.
^n bcn alttcftament(id)cn (Stellen uon bcm @nge( be!3 ^errn unb
bcn (Srf d)cinnngcn bec^ .S^^errn finben fid) bal)er mand)c 5ln*
bentungen eineö ']?cr f onennntcr[d)i ebec* in ®ott; aber hat" (5^el)eimni§
bcr Xrinitiit ift in bcnfclbcn fo ocrl)iillt, mie cc^ ber älteren j^eit ^eiracl^
angcmcffcn mar. Ci'rft im l^id)te bc£< 5?encn Xcftamentec> geminnen biefe
vBteÜcn Älar^eit nnb il)rc oollc i^-iebcutnng. 5luöfü^rlid^cö über bcn Qel)oüa'
(Sngel f. hzi 9i einte, 33eitriigc. 4 3. 355 ff.; 3ff^o!tc, Xt)eol. ber
«ißropf). 1. 3:eir § 40.
§ 42. ^xt fie^rc uou bcm 9)^c)ftaö.
35gl. .^ciiirid), 2)ogmotifd)c £l)eolo(jie IV § 216. 217.
»ic hJdtc Ott ^^^ gefamte meffianifc^c 5öei^fagung, bic bcn 9J?effia« ale "^^a^'-
itct)c ivcifon infonnncn ^^Ibam^v "I^aüib^^^ ^.Hbra^amsi, ^nba^v al^i grn d)t ber @rbe, al^^ eol)n ber
^ScT§£nitS7 Jungfrau fd^ilbert, tenn^eidinet il)n and) fortmä^renb nnb burd)ang aU eine
übermenf d)lii^c ^erfon, aU fd)le(^t^in ergaben über altera*
triarc^en, Könige nnb 'iPropl)eten, benen bcr 9lamc iSol)n ^ottc^o nur
im uucigcntlid)cn Sinne beigelegt merben lann, mäl)rcnb bcr '.)^icffia§ in
, aU
ber
uub
äur
31;
13,
§ 42. 2)ic ^(i)xc oou bem 9)?c[fta!§. 151
einem eminenten Sinn <S o ^ n (^ o 1 1 e g, S p r o g 3 e f) o d a ö, ja Q e l) o lui,
51 n er ^ ein öfter, Slbonai, (^ott ber >> eerf c^aren genannt irirb, ber
|e(bft fein ^olf, bk gan^se 'D^enfd^^eit, ertöft nnb aU eiüiger ^önig regiert.
1. ^ie^ ift fcf)on im '13 r o t o cu a n g e l i u m nnb i n b e n patviavä)a^
t i f d) e n ^ e r 1) e i g n n g e n ber gad , inf of ern ber )Slt]]ia§> ai§ ber $),.. |Socuan
Sd^Iangensertreter (Gen. 3, 15) nnb ber 3egen aller 3301! er actium.
[Gen. 12, 3; 18, 18; 22, 18; 26, 4; 28, 14; 49, 10) begeiciinct irirb. ;;,„.
2. klarer tritt bie @ottl)eit be^ 9)2effia^ ^erüor in ben ^ falmen. ^rtcincifiamiciHn
a. 3n bem ©efalbten Qel)ot)a^^ gegen ben bie 33ölfer ficf) ergeben, <;i|al"rV;
luirb gefproc{)en: Filius mens es Tu, eg'o hodie ^eiiui Te. Ps. 2, 7.
Mad) ber autl)entifc^en ©rtliirnng besg 92. X. (i?e^r. 1, 5) nnb ber ein^
mutigen :3nterpretation ber initcr nnb X()eo(ogen finb biefe 3Bortc äunärfjft
nnb jnerft uon ber e m i g e n 3 ^ " g n n g nnb f omit uon ber m a ^ r e n
! 0 n f u b ft a n t i a t e n ^S o t) n f d^ a f t ^u oerfte()en. (E^S wirb ba^er babnrd)
fomo^I bie ©Ott ^ ei t bes So^netc, mie beffen perföniid)er Untere
fd)ieb 00 m il^atcr bemiefen.
b. ^m 15. ^fa(m mirb ber ^JJcffiac, ber dlidjtcv ^^md§, aU ber ^^^''^i'» '-^^
|) eil ige (^otte^^ gefdjilbert, ber bie 33crmefnng nirf)t fd)ant
Sed)ten ÖJotteö emige grenben genießt, luac^ btc '^Ipoftel {Act. 2
35) auf ef)riftuö be^ie^en.
c. ^m 44. "t^falm, beffen iDkffianität nad) ber ©rflärnng bc§> 92enen
5:eftamente£^ Hebr. 1, H) nid)t be^mcifelt merben tann, mirb ber 'D^effia^^, ba^ i'iatmn;
fd)önfte ber 3)Jenfd)cntinber, ^ugleid) ai^ (^ott be^eidjnet, beffen Xl)ron
eil) ig ftel)t, alö ber oon @ott gefatbte (5) Ott, al^3 ber anbetnng!3=
mürbige .sjcrr, ben alle ^^ölfcr emig pretfeu. Sedes tua Dens in
saeculum saeculi: virga directionis virg'a regni tui. Dilexisti
iustitiam et odisti iniquitatem : propterea unxit te Dens Dens tuus
oleo laetitiae prae consortibus tuis .... Populi confitebuntur
tibi in aeteruum. Ps. 44, 7. 8. 18.
d. 33on bcmfelben ^önig^fol)ne ^eigt e§ im 71. '13falme, bag er über ^^f'ii>»'i;
alles nnb emig l)errfd)e, bag alle 33ölfer il)n anbeten merben, it)n,
ber ^ernieberfteigt, mie ber Xan auf ( ©ebeons) ^lieg, nnb (5^ercd)tig!eit nnb
grieben bringt. Ps. 71, 5. 7. 8—11. 17.)
e. Den 109. 'T3falm: üixit Dominus Domino meo: sede a dex- iMaim loi);
tris meis l)at (£l)riftui? fclbft ^Matih. 22, 44) oor allen anberen @i^rift=
ftellen au^gemäl)lt, um bnrc^ il)n bie ^nben snr @rfenntni^5 ber göttlidjen
Statur nnb '^erfönlid)feit bes '^Jteffias^ ,^n fül)ren. 'Dementfpred^cnb ^aben
and) bie 5lpoftel auf biefcn 13falm ein befonberc^o (^emid)t gelegt d Cor.
15, 25; Hehr. 5, 6; 7, 17). 'l^anib erblidt ben DJ^effia^ 5nr 92ed)ten
©otte^ in jener ^erriid)teit, in bie er burd) feine SSertlärnng cinge*
gangen, nnb in ber er bie göttliche |)errfd)aft nnb ba§> göttliche
92id)teramt über alle (^efd)öpfc an^^übt. Dicfe ©r^ebung l)at bie @ott=
l)cit bc§ IWeffiaö nnb be§l)alb feine emige (Geburt nom 33ater ^nr
33orau§fe^ung. 1)a5 ex uteio ante luciferum genui Te ber 33nlgata
entfprid)t ^mar nic^t bem maforet^ifd^en, ij'6d))t mat)rfd)einlid) aber bem
urfprünglid)en l)ebräifd)en Xe^le. 3$gl. Manien im ^at^. 1865 II
S. 129—174.
3. 92id)t minbcr flare Stellen finbcn fid) in ben ^ißrop^eten. f^'^-
a. Qfaia^i nennt ben IVccffiac^ nid)t bloß bie 5rnd)t ber @rbe, ^'\^|;;;^';'"'
fonbern aud^ ben Sprögling ^e^ooa^ Js. 4, 2). (^leid) barauf
152 3?on®ottbcm3)vcicincn. — 2. $;cil. 5?onbovQtterf). 3^rcifaltigf. A.^ofitiuc^^avlcnunflzc.
^evcmiac>;
(Jjcdiicl:
2)nnicl ;
9) unb ftcl)t aUen
ferner C^ütt unicv
!ü.^a)"|er bec^ l'cbenö
bie
(7, 14) nennt er ben ':)3(e)finv ©mmannel. T)af, l)ier nnrüirf) ber 9D?cffia^
genteint ift, ftel)t un;)UHMfell)aTt feft bnrd) btc (Srtläruno bcc> ^Xencn Xeft(^
mente^ (Matth, 1, 2;J; Luc. 1, :)}). "Tiefer ^JDccffinc^ nber ift (imniannel,
b. ^. bcr mit nnb bei unö feicnbc Cv^ott; benn er ift ber .*perr ber
.*p e e r f d^ a r c n (Js. 8,13), ba^^ g r o g c !i' i rf) t , ba^ bie Sßelt erleu(l)ten
trirb (9, 2), bat" Äinblein, bat> m\t> geboren, ber '3of)n, ber nnö
gefd)cnft ift (9, 6), auf b ef f en Sci)n(tern bie .'perrf rf)af t xnljt,
unb ber genannt ivirb nnb ift ber "illUtnberbave, ber 9{atgeber, ber
ftarfe (^ott, ber 53ater ber ©migfeit, ber ?t;t*i cbenc>fürft (9, 6),
beffen ^kid) bec> 5\'t*iebem3 nnb ber (*'Hn'ed}tigteit euug banert (9, 7).
%nii) bat-' 11. unb 12. .^iapitel entl)alten eine ^l^eit)e Don 5(nbeutungen
ber göttUd)en ^latnr unb ^13erfön(id)fcit bcc^ ^l?teffia!?. SS^enn aud^ in allen
@ercd)ten ber lieiligc (^eift uiobnt, fo rnl)t bod) auf it)m eine foId)e ® eifteö=
fülle, ba^ mir auc^ berfetbcn auf bie gött(id)e D^atnr fd)Iiegen ft)nnen.
I^acM'elbe tritt nod) ftarer t)enHn* bnrd) all bac^ r^)ro)lc, bac^ ^f^^^^-' ^^^^^ ^^»^
^^^meig auc^ bcr '-IiMn\^el ^cffc lUTtiinbigt. (£r rid)tct nid)t nad) beut
B d) ein, fonbern ift bcr .S^ c r 5 e n c^ f u n b i g e i^l 1 , o. 4) ; er bcbarf feiner
irbi)d)en 3i'affen, fonbern uernid)tet feine JV'-'inbc mit bcm .Soand)e
feine« ^Hhin bec> (11, 4); er bringt bcn Tvrieb cn unb bie (^lücf=
fcligteit bc« ^^arabi cf e v ^nriitf dl, (> ff), erfüllt bie gnujc
(S r b e mit b e r @ r f e u u t n i 0 b e v >5 c r r n 11
9hl t i 0 neu 5 u m |^ e i d) e n (\\, 10). (£'r ift
.•peilanb, aue beffen Cuellen mir mit ^reuben
fdjöpfeu f ollen (12, 3).
©Ott felbft fommt, um ^n erlöfen; bami merben bie fingen bcr
S31inben fid) i)ffncn u. f. m. <35, 4 ff.; ngl. Jlatth. 11, 5).
Ter 93ieffia« ift ber ^lied)t nnb ?(necrUHil)lte, au bem (^ott fein 3[Bo^l=
gefallen l)at i-/«. 42, 1; ngl. Matth. 12, IS;, ber erfeljnte ^ ei la üb,
ben bie .'pimmcl [)erabrcgncn, bie (£*rbc bcroorfproffen foll. '-/s. 45,
8; 64, 1).
"^Ule Könige nnb ilnüfcr beten i l) n an ^49, 7). C£r ridjtet bie
33i3lfer (50, 11), nnb bnrd) feine (Srniebrignug mirb er über alle^ evl)ö^t
'52, 13; 53, 11). (Sr ift :;^el)ooa bcr\*pccrf d)arcn, ber @ott bcr
gan^^cn ^rbc (54, 5). -Ter 'JJtcffiao, über bcm ber (^cift bcc> .*perrn in feiner
J^nillc rnl)t, unb ben (^ott gefanbt l)at, bie frol)e i2nitfd)aft ^u nerfünben,
fagt uon fid) felbft: i d), ^el)»-^^^^^ Üf^^^' ^^^^^ i)k6)i i'A, 1 ff.; 63, 1 ff).
*iDiit J^faiac^ ftimmen bie anberen '').^ropl)cten überein.
b. ^0 nennt ^ crem iaö ben ^Jicffiae ben Stifter be? dienen ^unbec-,
3el)oüa unfere (5^ered)tigf eit (23, 5. 6). ißgl. aud) -Jer. 30, 8. 9;
33, 15. 16.
9lad)bem 53arnd) bie göttlid)e 3i'ei?l)eit gcfd)ilbcrt, fd)lief3t er mit
ben merfmürbigcn ^^orteu : „Tanad) erfd)icu er auf (Srben unb manbeltc
unter ben 93icnfd)en" (3, liS), mav bie 5.^äter non ber l)l)poftatifd)en gött-
lid^en 333eic>^eit ocrftcl)en. ^gl. ^K einte, 9:i?eff. ^iBeiff. 4 B. 491 ff.
c. ^ie ^faiax^, fo fd)ant and) @,^ed)iel bie (Glorie ^cl)oua<o in
5J?enfd^eugeftalt auf bem :Xl)rone (1, 2i^ ff. 2, 1).
d. (^0 fiel)t aud) Daniel ben yJteffiac^ ale ben Dienfd)enfol)n 5U
bcm 5lltbetagten (bcm ©migen) fonunen, oou mcld)em bem (Srlöfer emige
(bemalt unb ^ c r r f dj a f t gegeben . mirb, fo ba^ fcinec> j)ieid)eß fein
§ 43. 2)ic Ce^re be§ 3llten jleftomenteS öon bem Sorte unb ber Sei^^eit (Soltek. 153
©nbc fein hJtrb (7, 13. 14). T)e^>glci(^en ift in ber ^rop^etic öon beii
ficbjig Qa^rtüodjcn bic (^ott()eit be? [einer ^JQ?etifd)f)ett narf) getöteten
OJ^effia^ baburd) angebeutet, ba(3 er als ber Sandus sanctorum (9, 24)
k5cici)net mirb.
e. ^^Iviii} bit fUincn "ißrop^eten enthalten Slnbeutnngen über ^'^^ ^f*^'""^ ^^^^'^
hie (3otti)t'\t be$ 9}?cffta^. Joel 2, 28 fögl. ^c^. 2, 16 ff.); 3Hdi. 4, 5; ^''''''"'
5, 2 ff.; Zac/<. 3, 8; 6, 12 ff.; ilia^. 3, 1 ff; 4, 2. 5.
§ 43. 2)ic Sc^rc bcö Eliten ^eftameutcö \)on bem 2Bortc mib ber
mi^tit (^otM,
93g(. .^cinrid), ÜDogmattfcT^e 2f)eoIogic IV § 218.
I. Sind) in niant^en öon bem 3ßorte (^ottt§> ober be§ .^errn <j)„fv^o,t
rebenben (Stellen be^^ 3lltcn ^eftomentec^ finben fid) 5lnbcutungen übcr^^nW im^t.s:
bie jtücitc göttlidje ^^crfon.
(Bo lüirb )"d)on im anfange ber (5^cnefir> ba^ fd)affcnbc 5lnn*t
mitcrfd)iebcn oon bem Reifte (^otte;?; Dom Sßortc ift and) an mand)cn
fpäteren ©teücn bic Ü^cbe, bie auf bie ®d)öpfung fid) be5ic()cn. Verbo
Pomini coeli tirmati sunt : et spiritu oiis eins omnis virtus eoruni.
Ps. 32, 6; Fecisti omnia cerbo tuo. Sap. 9, 1. 33gt. § 40.
gerncr get)ören f)ierl)er jene (StcUen, in bcnen bat-» S5>ort ©ottec^ aU>
eine ben 3Inftrag Ö^ottec^ ooU 5ie!)cnbe ^^crfon bargcftclft unb
mit bem SOc e ) f i a ö , ber 2B e i c^ l) e i t unb bem Q c l) o lui = @ n g c ( ibcnti=
fixiert mirb. Js. 55, 10. 11; Sap. 9, 1; 18, 14. 15. ^^gl. Ps. 147,
15. 18.
II. $Beit tlarcrc 5lubeutungcn einer cmigcn ^Ijpoftafc s)u.'(;öuticf,r
ber Sßeioheit in ®ott cutliattcn bie in ben ^apie ntia(bud)ern-^^:i'^'iH:it v^ iie"
gegebenen ^d)ilberungcn ber uncr jdjaff eucn gottddicn büctimt.
5öci^^l)eit.
Qu ben 2apicutialbüd)ern ift oon einer boppciten Jil^eiotjeit bic ^Ji\'bc,
ber erf d)a ff cuen, ;>. '^V im '^(nfang ber Proverb., unb oon i{)rcm Ur==
bilbe, ber unerf d)af f cucn gb tt lid)cn ^IVi^e^bcit. T^ic unerfdjaffene 35^ci^^
l^eit toixb in folgenber ^Ihmi'c ge)d)ilbert:
1. 8ie mar oor ber 'ii>e(t[d)öpfung uon ömigteit tjer empfangen: Ab 2)j^.'''^j;j^jj,,,
aeterno ordiiiata snni .... iiondum eiant abyssi, et e^o iam Äk'iöDeit i^on
concepta eram. Proc. 8, 2:;. 24. Sic umr emig bei (^ott {Ecdus, 1, 1 ; ^'^"Sijfd^^ '"
24, 14} unb bleibt and) in (^niugtcit [Ecdus. 24, 14); fic mol)ntc ber
5öeltfd)öpfung bei [Sap. 9, 9) unb miri^tc bei allem mit, \mw (>)ott tl)at:
Cum eo eram cuucta compoiiens. Proo. 8, 30; aücö ift bnrd) fie
gemacht: ego feci in cuelis, ut oiiretur lumen indeficieus. Ecdus.
24, 6; fie umfaf^t unb bnrdjbringt alk\-: Gyrum coeli circuivi sola, et
profundum alDyssi peuetravi. Ecdus. 24, 8.
2. Sie erfdicint l)icr nid)t blof? mie eine göttUdjc (Sigcuf(^aft, fonbcru ©ieoötmrfic
\mt eine anbere 'i^erfon in C^H^tt. Sic mar oor aller (Sd^öpfung hei ^;r^%^^,
©Ott, bit Xeilnel)merin an feiner Sdigfeit unb ber (^3egenftanb fcine>r> '"^W^ott.
Söo^lgefaden«. Cum eo eram . . et delectabar per singulos
dies, ludens coram eo omni tempore. Prov. 8, 30. Sie ift bic
33eifi^erin an (^otte^ I{)ron {Sap. 9, 4). ^iefe ^ei^l)eit fpri(^t Ecdus.
24, 5: Ego ex ore Altissimi prodivi, primof»enita ante omuem
creaturam. Sie ift vapor . . virtutis Dei^ et emanatio quaedam
2)ic flött(irt)c
.'571
151 i^on (Mott beut 3)vcicincu. 2. $'ci(. ^him bcr aflcvli. 3)vcifnlti}]f. A. "^ofitiUc 2)avlcfliiufl 2C.
claritatis omiiipotentis Dei sincera .... caiidor . . lucis aeternae,
et si)eculuiu sine maeiila Dei maiestatis. et imao-o boiiitatis illiiis.
Et ('Ulli Sit iina, omiiia potest : et in se i)eniianeiis oiuiiia iiniovat.
Sap. 7, 25—27.
^ '). Tic 3öcic>l)cit ift Doli 2kbc ;\n bcn lO^Miidjcu unb iüüt)nt gern
^ci'Ä-uTn mitei* il)nen: Deliciae meae, esse cuiii filiis lioiiiiiiuiii. Prov. 8, P>1.
Sn^Ä ^ic ift Mc Vk'{)vmciftcrin bcr|c((icn Pnw. S, ;V2 ff.i, bic Ur()ebcviii
iucnfiDcn. ficr üiigciib, bcu i^mabc inib be^o l^cbeuc^: Kgo mater piilchrae dilectionis,
et timoris, et aguitioiiis, et saiictae spei. In me gratia omnis
viae et veritatis, in me omnis spes vitae et virtutis. Kcdnx, 24,
24. 25. ^^uvbcfonbcrc aber finb 3c>raii uub bic :?luvcninil)(tcn il)r (Srb=
teil imb il)r ii^oljufil^: In Jacob inliahita, et in Israel liaereditare,
et in electis nieis mitte radices . . Et sie in Slon firmata sum.
/vr/;^^•. 24, m. 15. ^Sgl. Bar r>, ^6 ff.
%{k^S bicfc^o nur ([k^ poctifd)C ']?cn'puififntioucu bcr (Sigcufd)aft bcr
göttlid)cu 'iBcic>I)cit ,yi bctrad)tcu, ift buvd)auo uuftattl)aft, ,-;uiiia( mcuu mau
bcbcuft, btiH biiv 'j?cuc ^cftiimcut, uaiucutlid) ^sobmiucv uub i^au(u{<, alle
bicfc ^Huebrüdc über bie '^ciöt)cit uou bcni Vogoc^, bciu 3ot)UC (^ottcö
gcbraud)cu.
'il\K> bao '^^ er l)ä (tu ic> bcr ^ii>c i{^()C i t ,ynu :K>orte betrifft, fo faun
Ä^ovt. \m\\ in SdjL \). 1.2: fecisti oninia verho Tuo et i^ajupiifin Tna
constitnisti hoinincin eine .v^inbemuuii auf ^bcutitiit non ^crt uub 3öci!?=
bcit crblitfcu.
^ 44. ^ic i!cf)rc bco '^(Itcn Icftamcute^ uom Weifte (^^otte-^.
'^H]l. .s>c iurid), Xoi]iiiatii(1)c Ibcoloivo I\' >; 219.
^^n d) t u 11 r b a 0 tIB i r f c 11 , f o u b e r u a u d) bie g ö 1 1 ( i d) e "^ a t u r
uub bic uiitcrf d)ieb eiic i^M- f bulid)f c it bco bcitigcu ('9ciftec>
i ft i lu % 1 1 c u X e fta m c u t c a u g c b c u t c t \\\\\> b a b ur d) bie u o U c
Offenbarung biefcr ^iöabrbcit im '.)ieueu Xcftameute oor*
ber eitet.
^^72. _ 33on t>em (^ e i ft c , b e m (^) c i ft e (^Ki 1 1 c « , b c m iSS c i ft c b e ö
"'Im*?? i"!"'' .v> er ru, beut 1) ei (igen ('»kiftc ift a\\ uiclcu 3tel(cu \\\\'i> in touftauter
ili^eife bic iTicbc, mcuu aud) uid}t fo flar mic uom '^inn-tc uub ber ^Beiö-
l)cit (^^ottcc>.
3Uö fd)affeubc^5 i^riucip fd)mebt bcr C^Uift (Slo()im^o im xHu=^
fang ber 5 d) ö p f u u g ii b er b e u ^-li^ a f f e r u ; burd) ba^S ilnn't uub
bcu h^S c i ft ;3 e 1) 0 IUI c^ f i u b bie 'ü^ c 1 1 c u g c in a d) t Gen. 1 , 2 ; Ps. .'>2, 6).
^uc^befoubcre ift bcr iW'eufd) burd) bcu C*^eift (^ottec> crfc^affen
morbeu Job .3o. 4i. ^at)er erl)ä(t uub erfüllt ber (^cift ^otte^^ alleö
1%). 1, 7: 12, 1; -Job :J4, 14. 15: P^. 103, :)0).
^u gau5 bcfoubcrer 3Ö3eife ift bcr Cv)eift 65ottec^ bac^ "^riucip bcö
übcrua türlid)eu ^'ebeue^, ber 6Wiabe. (Sr crlcud)tct, reinigt, beiligt
uub ftär!t bic I1^cuid)l)cit uub fül)rt baburd) ba^ ^ii>erf bc^o D^effiaö jur
iMcubuug. (/o^ 32, 7. 8). ^u feiner pUe ift er beut ^D^ef.fia^
eigen Ja. 42, 1; 61, 1), ber biefeu C^eift über hk gaujc OJieufdit)eit auö*
giejgeu mirb. Etfnndam Spiritnm menm super seinen tuum. Js. 44,3.
33gl. Js. 59, 21; Joe/ 2, 2H f.; A^ec//. 11, 19; 18, 31; 36, 27;
37, 14; 39, 29.
§ 45« 2)ic ^cuQuifi'c beö Dieueii ^leftaiucntcä für bic Xvinitnt im aUgenicincH. 155
Xcif^ bcr Ö)eift, üon beut im Mtcu 3:;cftamciitc bic 9^cbc ift, i^Hl^rcr2^^,^. (^^'^J^^^iotu-o
(S^ott ift, unterliegt feinem 3^^^^^f^t- ^^"^^ baC^felbc, unvo non (^ott, lüirb tu \mi)xn wott
aud^ üon bicfem (Reifte aue^gcfagt. (gr eiieurfjtet bic ^ropl)eten (2 Eeg.2r>,2;
Is. 61, 1; ^^ec/i. IL 24; 2>«n. 4, 6; Zach. 7, 12). i)cr @ci|t
\)at and) felbft ba^^ ^^otf bnrd) bie SBüftc gefül)rt unb ift non il)m betcibigt
worben (Is. 63, 10).
9'Jid)t fo flar aber ift e^, ob unter beut (Reifte C^ottcö nur bic g ö 1 1^ ^^^^ ©ciftsottc^
l i dl c ,^ r a f t unb 35^ i r f f n ui ! c i t , ober bie b r i 1 1 e i^ e r f o n bcr (Mott= ^it-^ ^ntto oött^^
I)eit 5U üer|te()cu i|t. ^Tiad) bcr auobrudluiien (Srtlarung bcr ^tird}c gebeutet.
(Credo ... in Spiritum sanctum .... qui locutns est per Pro-
phetas) unb be^^ bleuen Xcftamentesi [Act. 2, 16 f., 2 Petr. 1, 21)
ift (e^tcre^^ unbebiugt ,^n bcja()en, mic e« nud) non 33ätcrn unb !J^()eo(ogcn
allgemein gelehrt mirb, uni^reub nur bic neuere protcftantifd)c unb rationa^
(iftifd)e d^-cgefc et- in ?(brebc fteüt. Offenbar incifen auf bic pcrföntid)c
(Subfifteng bc^^ (>^eiftec> bcfonbers alle jene Stellen I)in, in bencn bcr (*>kift
^ottec^ ak> Subjcft pcrfi)ulid)cr Xbätigfeit bargcftcllt unb non Qct]oiHi uuter^
fd)icben mirb, 5. 33. lücnn bcr ^rop()ct fagt, ba|3 (^ott bcr ^crr unb
fein @eift il)n gefcnbct l)abe: Dominus Dens misit me et spiiitus
eius. 78. 48, 16. Über bie '13crfönlid)teit be^o (Reifte;? im :^-5nd)e bcr
SBJci^^eit f. ©utbcrlct, ^a^^ Sud) bcr 3r^cir^r)cit. S. 66, 179 ff. u. f. m.
2. 5^^ (Trinitiü im |lcucn (?"r|lrtmcnti\
3iMr I)abcn in bcn 2d)riftcn bcc> 5Uten Xcftamcntcv uuinuigfadjc Cffen=^
barungen über bie aKerljciligftc ^reifaltigtcit gcfunbcn. i!oo\)[ unircn bicic
Offenbarungen für ba^ Äinbec>altcr ber^^elt, mo ^t-mcl in bcn erftcn
©lementcn bcr .Sj^it^^tc^vc befeftigt merben foKtc, mit l)ei(famcm Sd)Icicr
ncrt}ünt. ?'iad)bem aber in bcr mcffiauifd)cn ;]eit biefer (Sd}(cicr ()iuiiicg=
genommen unb bcr einn bcr ^eiligen Sd)riftcu bc^o Otiten Xcftamentcc^ uno
burd) (£l)riftuc> erfdjloffcu ift, fcl)cn mir, baf^ allc!.-^, wiw (5()riftuv unb
feine Stpoftcl offen unb unnerl)üüt au^f^radjcn, bereite üon 5(nbcgimi an
ge^cimnisöott üor^ernerfünbigt gcmcfen ift.
§ 45. ^ic ^f^Ö^Mf*^ ^f' ^JJcucn Tcftamcntc^^ für bic Triuitüt im
nUf^cmcincn.
3?g(. ^eiiirid), 2)ortinQtifd)c Kicolügic TV t< 220. 221.
SÖßic ba§ 3llte Xeftament id)on im (£d)öpfungc^bcrid)tc unb in allen ^. -ijj. . „^
großen ^Qiomcntcn bcr Cffcnbarungvgcfd)id)te bic Xrinitiit anbcntet, fo im\."^i."'t(av
fprid)t hü§ mnit ^eftament bicjelbc mit üollcr ^larljcit ane auc^ömnocDen:
1. fc^on bei ber ^> erf ünbignug ber 93cenfd}merbnng be^ ©oljue^o ^nh^vikv^
^otteg {Luc. 1, 35); '""''
2. fobann bei ber fcicrlidjen @tnfül)rung (51)rifti in fein
mcfftanifc^eig 5Bir!en bei ber Xanfc im Qorban Matth. 3, 16. 17; Joann.
12, 28);
3. über bie Xrinität l)at ei]riftnc^ bie Ipoftel namcntlid) in feinen IJ^^Ji; ^]|^^'!
legten hieben üollfommen belcl)rt, mo er üon feinem 33erl)ältni0 ^um
S5ater unb jum l)eiligcn (Reifte fprid)t (Joann. 14—16);
4. üor feiner .S^iinmelfalirt bcfal)! Qefu^ bcn 5lpoftcIn 5U taufen in *" /;;^;,,J^""f=
nomine {ei; zb hcy-oc) Patris et Filii et Spiritus Sancti. 'Va% in
biefer gormcl nur 'uon ^ott bie Diebe fein fann, ergibt fid) barano, baß
Oct bcf laufe
Gr)iilti ;
156 3^on ®ott bcm 3)vcteinen. 2. 2:ci(. 2?ou bcr affcvf). !3)rcifQlttnf. A. ^^ofitiöc 2)ttrlcgimfl jc.
inci)t ein (S^cjcljöpf, lonberu nur Wott cc^ fein fann, in bcffcn 5Inftrag unb
^oUniarf)! bic Xanfc gcfpcnbct, bnrd) bcffen ^raft unb ^ii^i vffamtcit
bic iliMcbcvgcburt bcunrft, bcm eben baburd) ber ÜMcbcrc^ebürenc aU>@igen=
t u m c\ c Hl e i l) t unb 5 u m ^ i c n ft c u c r p f (i d) t c t mirb. ^ic[cr (^ott unrb
bcäcidjuet ak> b e r 1^ a t c r unb b c r S 0 1) n unb bcr l) e i H g e (*'k i ft. Daf]
btcö nid)t iicr)d)icbcnc 9^amen, fonbcrn brci unter)d)icbenc "ipcrioncn
finb, ergibt fid) fdjon gramni a tif a( i f d) a\h:-> bcr ÜMcberI)oIung bee %\'
titcl^o, ift aber and) bnrd) beu begriff luni il^nter unb ^ol)n cuibcnt,
UHirauv bann and) uicgen ber ublligen (MIeid)l)eit bc^ ^^(nobrudce; bcr ')3cr=
|ünenunterid}ieb be^üglid) bcc> l)ciligen Weiftec> fid) ergibt. 5Ilö etum« Un^
p c r f ü n t i d) e c> tann meber bao ii>ort (S 0 ^ n nod) ber 5(u^:^bruif t)ciligcr (^cift
aufgefaf^t luerben, ba nad) ber '^Jatnr ber 3ad)e unb bem fonftanten Sprad)^
gcbraud) bcr l)ci(igen 3d}rift nur in bem ^JJamcn unb auf beu 'JJamen einer
^'iHM'fon getauft luerben fann. ^gl. 1 (Jor. 1, 12. lo;
''^it">(Äl'" ^' <^nb(id) gcl)ören l)icr()er bic trinitarifdien (Stellen in beu i^riefen
ber 5(pofteU namentlid):
1 Cor. 12, 4-G: Divisiones vero gratiarum sunt, idem autem
Spiritus: et divisiones ministiatiouum sunt, idem autem Dominus :
et divisiones operationuin sunt, idem autem Dens, qui operatur
omnia in omnibus.
2 Cor. 1)), K): (iiatia Doniiui nostii Jesus Christi, et Caritas
Dei, et couiuiuiiicatio Saudi Spijitus sit cum omnibus vobis.
1 PHr. 1 . 1.2: Electis . . secunduni praescientiam Dei Patris,
in saiictiticationeni Spiritus, in oboedientiam et aspersionem
san(j;uinis Jesu Cbristi.
1 Joann. 5, 7 : (t)U(>iiiam ties sunt, qui testimonium dant in
coelo : Pater, \'erbuui et Spiritus Sanctns : et lii tres unum sunt.
Obg(eid) bie leiste 3tclle bcftritten ift unb mot)l be<ol)alb bcn Hrianern
gegenüber uon bm !:!>iitern mcnig gebraudit iinirbc, fo l)aben mir bod) meber
äuilerc, nod) innere ftid)l)altige (^^riinbc, bicfe uon ber il^ulgata bezeugte,
midjtige ^emcic^ftellc aufzugeben.
•^".^- 'itHi'o bic 2d)rift3eugniffc für bie einzelnen göttlid)en i^erfonen betrifft,
sdn-m'füv 'bicfo tonnen nur l)ier ron beu ^^'i^H^hfcu abfeben, bie fid) auf beu il^ater
lidjni^'lflu-)^^^^^^^^^^^ be,^iel)en, ba biefe non feinem .piiretifer beftritten mürben unb
iu^bcf^nbcrc &CU i^cr '^xMiHMc- bcr göttlid)en 'Verföulid)feit bcü> ^^^ater!^ auv bem l)iad)meio ber
(Mottl)ett unb i>erfbnlid)feit ber bciben anbercu 'J.^erfonen non felbft fid) er=
gibt. iHMr befd)riintcn umö bal)cr barauf, bie (^ottl)cit unb '13erfi3n(id)fcit
bef> ^o^ne^o unb be^o l)ei(igen C^kifte^:^ ,yi bemeifen.
^Il.^ac< ,yniäd)ft hm crften 'l.^untt betrifft, fo beftcl)t ja bcr ^paupt^mecf
bcz- dlnmi 2;eftamentev unb inc^bcfonbere bcr ©oangelicn barin, nad)5umcifen,
ba^ ^c]\h:^ ber 0 e r l) e i 13 e n c ll^i e f f i a «? unb ber m e f e n c^ g I c i d) c So 1) n
C^ottce ift. Somol)( bic Spnoptifcr ale i5ol)annc-j fü()ren beibe 33emcife,
menng(eid) ber let3tere bie (*^ottl)eit bcv öogoc^ mit gan^ bcfonbcrem ^lady-
brucf l)enHn*l)ebt.
3)a bicic (gtcücu iiu^flcfamt oou bcm 9}iciiirf) gcmovboncu ©ol)iic [)onbcln, fo' finb
fic and) cbcnfotiiclc 53cmeilc für hat^ ^iifarnation^bogma, nub in bicfcv iBc5iet)uni3 incrbcn
ftc in bcr ^nfarnntion^tcdrc gelten b gcntacfit.-
§ 46. Süriftug, ber eingeborene Softn ®otte§ be§ 55ater^. 157
§ 46. e^riftu^, bcr ciugcliorcnc 8oI)ii (^Jottcö beö ä^atcr».
^^gl. ^einrid), 3)ogmatiid)e 2;i)eo(ogic IV § 223.
377.
(I()viftu§ WaijX"
t)aft bev Sol)u
^ie l)ci(ige Srf)rift be? 9^enen Üeftanicnte^ nennt (^fjriftn^ ^^" .„,
®o()n (^ottc!?, (V)ott bcn 33ater (£l)rifti nnb jmnr nirfjt in einem ''"©ottVr
nneigcnttidjcn ober movalif cijcn, jonbevn in bem eigentUrfjen
nnb mctap()i)f ifc^ en Sinne.
"^k^ ergibt fid) .,7,
1 . baran? , bafl bie n a t ü r I i rfi e S o (i n f di a f t ft r e n q n n t e r= ®^' ®'^^"i''^"^'^
fd)lCbCn mxb 5lboptiü= ober
a. uon ber 5lbopttDtinbid)aft ber ©länbigen. (Sl)riftn§ iftis^SÄ-fe^
ber (£oI)n (^ottee Don 9^ntnr (Joann. 1, 14); nn§ ):)at er bie ^Ilkd)t
gegeben, Äinber (Snittee; 5n iperben, nid)t bnrd) natür(id)e Generation,
fonbern bnrd) ü b e r n a t ü r l i di e ifö i e b e r g e b n r t am beni 5Baff er nnb
bem l)eiligcn (^leifte iJocmn. 1, 12; Born. 8, 14 ff.; (7(i/. 4, 5 ff. n. f. ft).);
b. oon ber ^Iboptiutinbf d)nft ber (Sngel, uon ber 5. 53. Joh
1, 6 bie 9Jcbe ift. So I)od) aber ift (il)riftu^ über bie ©ngel erl)aben, alv
fein 9iame 2o()n crt)nben ift über i^ren %imen. Hehr. 1, 4;
c. Hon ber nneigen tlid)cn (^ot tc e^f 0 ()n j rt)a ft ber SteUoer^
t r e t e r (^3 0 1 1 c v , bcncn im ^^lltcn Teftnmcnte öftere^ ber 9iame (S ( 0 () i m
gegeben mirb, ;,. !!l^. Kr. 22, 8; Ps. 81, 1. ^m (^egenfat^ 5n ben
Stelloertretern l)eij3t cc^ : niultifariam multisque modis olini Dens lo-
queiis patribus in i)roi)helis: iiovissinie, diebus istis b cntus est
nobis in filio. Hehr. 1, 1. 2. ll)(ofe*? mar X^iener , til)riftn? ift ber So ^n
(Hebr. 3, ö. H). ^Jn ben '}>arabe(n oom äikinberge nnb uom Gaftmal)le
ift er ber Solm, bie *i^ropl)eten nnb 5(pofte( finb bie ^{ncd)te bc^o ^ünigc>
{Matth. 21, r,a ff.; 2'2, 2 ff.; Luc. 20, 9i. Tal)er ber Sdjhig a minori
ad niaius : Si ilk)s dixit deos, ad qnos sernio Dei factns est, et
non potest solvi sciiptui-a : quem I*atei- sanetiticavit, et niisit in
mundum, vos dicitis, qnia blas})benias : qnia dixi; Filius Dei suui?
Joann. 10, 35. 36.
%n§ bcni (Mcfagtcn [olgf, ba§ (Il)vi[tiic> uirijt ctma, luic bie ^lintioualiftou uiollcn, io()u Wottc^
nnr per eiiiinentiuni unb in bcin 3iniic 3otni ('»'ottc^ ift, in boiii nnrf) ein rein uicnid)= ^cseicftm-t niriit
lidjer 9Dieffin$i fo genannt luerben tonnte, dx ift e§ uieliiielir im l)öd)ften nnb eigent= ^uii.jj'J'^JJiJ^^iai
(idjen Sinne. Xaber brürft ber ::)canie 3o{)n Wotte^ niri)t etma blof? bie 9JieffiQö= fonbcvn Kine'
luürbe Slirifti, fonbern feine göttlid)e ^erfönl i d) f ei t an;?. Xk^ ergibt fid), abge= flöttridic ^4.h-vioii
fe()en uon ben fpäter ,^n betradjtenben 3?en)eifen uon ber 6)ottbeit Sbrifti nnb abgeieben l'iljrett.
bQüon, bn^ and) fd)ün ba§ 5(Ite ^Teftanient bie (L^ktttbeit be^ 9J^effia6 ani§fprid)t, nanient* ,.^^^
üd) au<§ folgenben 2trgunienten : (iDvifni'i? untov-
1. (£briftnei benüibt fid), feine jünger nnb .befonberiS bie fleifd)lic^ gefinnten ^uhcn fdioibct fdnc
,Sn ber (grfenntniö ,^n fübven, baf? ber Tkm§ itn eigentlidjen Sinne Sobn ©otte^ 1'^^^- fon"S'°mT'bm>n
Quid vobis videtur de Christo? Cuius filins est? dicunt ei: David. Ait illis: (sjeian'btcii
quomodo eriio David in spiritn vocat enni Dominum, dicens : Dixit Dominus ©ottcc.
Domino meo . . . Si ergo David vocat euni Dominum, quomodo filins eins est? ;58i.
MaWi. 22, 42 ff. ?ic Csuben
2. 2)ie ^nben üerftel)en i^efn^^ and) bal)in, ta^ er im eigentlid)en Sinne Sobn 5iÄ''"ion^''b?r
®otte§ fei ; benn fie befd)nlbigen ibn, babnrd), ta]] er fid) Sobn (SJotte^^ nenne, mad)e ^ cionitticiien
er ftd) ©Ott g(eid): propterea mai^is qnaerebant eum .Indaei interfieej-e: quia So'Jiffrfxift nnb
.... patrem suum dicebat Deum. <i(upudein se faciens Den. ,J<>((nn 5, LS. '^'^^'efott '"'^
3. 2tnd) bie in feier(id)em 5tngenblirfe erfolgte '.Hntmort anf bie ?^rage be^ .^^2'
.^obenpriefter§ : adinro te per Deum vivum, ut dicas nobis, si tu es Christus (irivifniö befviif^^
Filius Dei (.1A?//A. 26, 63), fann nnr auf bie eigent(id}e @ otte§ f ob nfd)aftt!at ferne riflont-
belogen merben. 2)emcntfprec^enb forbern ond) bie ^nben üon i^latng ben STob ®f)nfti, "^\^f J;j;^^^^^^^
nid)t nur n^eil er fid) äum ftönig i^froel^ {Joann. 18, -33 ff.), fonbern anc^ med er ftd) Sdnuuv.
löS 5[?on Wott bell! 2)riMcincn. 2. 'J'cil. 5?on bev nllcrfi. 5)rcifattiflf. A. ^ofitiöc !J)arIenitnq ?r.
511111 3ol)u (iJüttc^^ 0''""^^^^ ^)^^'^ {Joann. \\), 1), unter ^^enifunc^ auf bn^ C^Jefe^ gegen
bie (iHitte^4nftevuu(] {I.er. 24, IG).
'•^•■•- 4. Xciiielbeu 5iun bat bagä ^eteuutui<^ ^4^eti'i: Tu es Christus, Filius Dei vivi
il-tiH^fmü^ lt>, 16; ogl. ./m//r/^ 6, 70), bac; ^^^ e f eu u t ui^5 bev ir?art^a: t^o credidi,
Ulli) lijavtDav' 'l^ia Tu OS Christus, Filius Dei vivi, qui iu liuuc uiundum venisti, al§ ®runb
^rtiiub- ^0'^ iljves (s^laubeuö, bai3 (£t)viftU!3 bie Slufevftebuug m\^ bos l'eben ift (Joann. 11, 25 ff.); ferner
"^'''^Tumii''^^''^"'^"'^ beul "iprolog eutfpreii)eube 2d)IuJ3Uun-t be^ Guaugelium^ be§ 1)1. 3ol)ön"eg: Haec
'' ' auteni scripta sunt, ut credatis, (juia .lesus est Christus Filius Dei. Joann.
20, 31. iH](. aiul) Joann. 9. 3;") ff. ':)iid)t bcr (^Maiibc an ivgenb luelt^eu :iO?effui§ niarf)t
felifl, foiibcvn bev i\\\ beii eingcbovenen 3obn (Siottc-^;
2. auö bcu @pitl)cta, bie ba^o ^Jttwt Xeftament bem 9Zamcn SüI)u
(^)ottce, luo er auf C£t)riftuc^ aiicjciucnbct luirb, beifügt, (^^rifte \mxh
genannt
a. bcr eigene 3ül|n, Filius proprius^ idio; (Rom.H, 32);
onu^tiuneiio l). ber e i u g e b 0 r e n e , un ujenifus, ij.ov oyzvr,^ (Joann. 3, 16;
^'""" 1 Joann. 4, 9), ber im 2ri)o(3e be^o ^aterc> ift (Joann. 1, 18; og(. ba«e!
nnkm im '^(püftol. (^'Haubeuvbct'.) :
c. uial)rer 3ol)u Ö^otte^, I^'ilius verusj a/.r,3i>d; (1 Joann. 5, 20);
d. ber geliebte Bo\)\\, Filius dilecfus^ in bem (^ott ftd) iuol](gc=
2oi)"- fällt (Matfh 3, 17), nub ber 3ol)u bcr iMcbe, F'ilius dilectlonls
il Co/. 1, 13.
.-.sl.
Tic tipitlicta
l)i>':> 2 01)110 V
Dcv ciiionc 3ol)n
^el•
^ln• luativo 2ol)n
ber ßcUebtc
:is5.
\'cl)ve bi>'J 1)1.
^'sol)aiuu'v i'on
bom
>? 47. ^ic l'cljrc bcv ':)icucn tcftamcntcv uou (Nl)riftuv aliJ bem ^föorte,
bem '.Hbf^lau^^c \\\ih bem O^bcnbtlbc bc0 il^ater^.
■iMil. \Teini-ii1), XoivmUi|d)c ^beoloiiic I\' ^j 224.
T. ünig-(Miitus a Patre pleiius <>iatiae et veritatis ift ibentifrf)
mit bem ^-li^orte, A:yc;, Vrrhtnn 'Ugl. Äpor. 19, 13), bdt" Jylcifdl) ge^
morbeu. i^oii boiii A:yoz Icbrt .V^bauucv im (Eingänge feinet @üange=
' liuniv,
1. baf^ bcr Acys; oou (iMiiigteit ift, uhmI er am '.Hufaug ber ;]eit
bereite mar: in principio erat N'erhuiu il. li:
2. ba]] er bei (^ 0 1 1 , alf 0 e i u u 0 n i l) m ü e r f d) i e b e n e c^ 3 n b--
jcft ober Snppofitum ift: Verbuui erat apud Deum (1, li;
3. ba\^ er fclbft (^ott mar: />^//.s- erat Vei'bum (1, l,;
4. baf^ burd) il)n alle^o ot)ne xHncMial)me crfd)affen ift: onmia
pei' ipsuui facta sunt, et sine lj)so factum est nihil quod factum
est (1, 3>;
5. baJ3 er bac> Vebcn burd) fid) felbjt l) a t : in ipso vita
erat < 1 , 4) ;
6. ba^ er bac> lMd)t nub bie Onelle alles !Bid^tee ift: vita
erat lux hominum (1, 4);
7. ha^) er bie Urfad^c ber (^ottcstinbf d)af t für alle ift, bie
an il)n glauben: dedit eis potestatem tilios l)ei fieri, bis, qui
creduut in nomine eins (1, 12).
aso. II. !ÖNa6 2ol)n nub ih>ovt befagcu, brürft ber Ijcil. '13auln^ am,
IbenofÄttÄ ^cnn er ben ^ol)n be^eid)net
1. alö (Sbenbilb — imago, üv-wj — Trotte f> (2 Cor. 4^ 4),
be^o Unfidjtbarcn {Col 1, 15). (S^riftn^ ift aber nid)t etma mie ein @nget
ober mie 5lbam ein erfd)affene^, unoollfommcucei , fonbern vermöge ber
^l)poftatif d)cn Bereinigung bc-o emigen ^ol}ne^^ mit bcr menfc^lid)cn
9^atuv ha^ abfolute, uncvf ct)aff ene unb be^^alb m c f e nj^glcid^e
§ 48. e^rtflug — §err unb ®ott. 159
(Sbenbilb bc^ il'atcr;^. X)cim in iljm Uiot)nt onmis pleniftalo dhimfafh
corporaliter ^Col. 2, 9), b. 1)., inie bie beftcn (^^cgcteii interpretieren, bic
gan5e C^)ott()eit nid)t bnrd) bie ©nabe, fonbern bnrd) bie f)l)poftatii"d)e
ilun-einignng. 33gl. Col. 1, 19. Vermöge biefer nbfointen @bcnbi(b(id)=
feit !ann (Sijriftne mit üoKer S5}nl}r^cit fagcn: „^T^er ntid) fie^t, fiel)t and)
ben Spater." Joann. 14, 9 ;
2. a(§ splendor qloriae — et fiaura suhstantiae eins — dizaijyy^daa 387.
znq oo::nz xat y aocf.y.r-^p zr^c, vT,o^za(iZ',)q, clvzov. Hehr. 1, 3. ^gl. Sap. ^jibgian^ bco
7, 26 nnb im Sjmb.' Nic.-Coiist. Jnnien de lumine. ^aJ3 bnbnrd) ber ^^ata-^-
(5o()n ai§> wal-jxcv ^ott erflärt irirb, ergibt fid) anc^ ben fofort folgcnben
^Borten: poitansqiie omnia verbo virtutis snae unb ben unmittelbar
t)orau^geI)enben : per quem fecit et saecula (^er^ 2);
3. aU forma Dei: Qui cum in forma Dei esset — ev u.op(fYi ^ -^»8.
zov S eov v-doiwj —- , non rapinam arbitratus est, esse se aequalem ~fonfa Dei!*"
Deo. FM. 2, 6. Tcnn bag bic forma Dei bie göttlidie Statur ift,
ergibt fic^ nament(id) <\\\^ folgcubem:
a. (£()riftu5 luar in forma Dei, cl}e er DJknfd) ipurbe.
b. ^e«()alb f)ielt er ec^ nid)t für einen "^l^w^^, esse se aequalem Deo.
c. "^tx (S^cgenial^ }^\\x forma Dei ift bie forma servi; fo genug
alfü biefe bk mcnid)(id)c Statur bc^^cidjuct, ebenio gcmifi bcjeidjnet jene bie
gött(id)e Statur, ^n bcr ;Hunal)mc bor forma servi liegt aber eine uuenb=
lid^e Selbftcntänncrnng : semetipsum exinauivit (^ers^ 7). ^^cil ber (Sol)n
jcbod) baburd) nid)t aufborte, (^)ott ,^n fein, fo fagt ber ^Ipoftel: in simdl-
tudineni liomiiium factus et liabitu iuveutus ut homo (1. c.\ §ier==
bnrd) mirb u^cber bic 'ii'abrbcit bcr nicnfd)lid)cn Statur geleugnet, uod) bie
similitudo Icbiglid) auf bic '|.Miifibtlitat bcfd)räuft;
4. al<? /frimo(/e}tifHs onniis creafurae -- 7:y,)Zczoy.oq r.äaric, zriaeojg ^ »so.
{Col. 1, 15). T^ie^i ift jcbod) fcincc^mcgc^, mie 'bie ?lrianer bel)anptcten, prh^iVÄid^^^
gleid^bebentcub mit itrimorrmt^ix^ fonbern cntl)ält bic boppelte äl.Htl)rl)cit,
a. bag Cil)riftuc> cr,-)Cngt ift oor aller ^trcatur, mic bie 5llseiöl)eit fid)
nennet, primogeuita ante duniem cieaturam Ecdus. 24, 5);
b. bajl er bac> abfolutc *¥rincip aller uatürlid)en unb übernatürtid)en
(ügl. Äpoc. 3, 14; 3d)öpfung ift.
X)a§ bcr 5(poftcl ben ^ot)n uurtlid) in biefcm 8innc ben ßrftge^
borenen Dor aller Sd)bpfuug nennt, crtliirt er fclbft in ben folgcnben Werfen
Col. 1, 16 unb 17 : (^uouiam in ipso coudita sunt universa in coelis et in
terra, visibilia et invisibilia, sive throni sive dominationes sive
principatus sive potestates : omnia per ipsum et in ipso creata
sunt, et ipse est ante omnes, et omnia in ipso constant.
§ 48. (£()rift»^ — ^err unb ^it
53gl. .^cinricf), 3)ogmnttid)c 2:i)eologic IV § 225.
I. ©in 6;^riftu2i gan^ bcfonber^^ angeeigneter 9^ame ift bcr 9Jame
|)err, xuoio;^ Dominus. Cbmol)l and) biefer 9^ame il)m and) ak^ 9}icnfti^, "^eiv
alg beut |)auptc aller 5ulommt, fo ift er bod) principaliter feiner (5^ottl)eit
eigen, t)ermi3ge meld)er er ber abfolutc |)err über alle^ ift. ^emgemäg
toirb er and) genannt
1 . solus Dominator et Dominus — {j.6vo q otar.öz-fiq /.y.l -a-j^lo ;
— Jtcd. 4;
omius crca-
turac.
;t<)0.
160 5?on (5^ott bcin 2)reie{ncn. 2. Teil. S?on ber ciUnir S^retfaltigf. A. ^ofttiöc ^^orlegung jc.
2. Y.Tjj^Loq ej ojpoLvov — secundus hoino de coelo coelestis.
1 Cor. 15, 47;
3. Dominus gloriae. 1 (V»'. 2, 8;
4. Dominus Dominorum lln^ Kex Regum. yi/>or. 17, 14; 19, IG;
5. ^tT eine .pcrr, i^iivd) bcu aüc^, mie bei* 33ater bcr eine
(S^ott ift, nu^ bem a(k^^. (1 Cor. 8, (3).
cifniftiS*^' wott. ^^- ^^^^ ^^^* '^'^^"^^' ''^'^^'^'^* ^'^*-'^* äiiHMtcii, 10 unvb bcr 5?amc (i^ott
bcr crftcn *i^erlon Oür;im3oiuci|c ^iic^cctgiict. '^^\>dd) \t\)\x cc^ aiui) nirf)t an
^Stcüen, in bcncn bcr ^^^anie (^ott bcni 2;ol)nc beigelegt luirb. Einige
biefcr Stellen l)at man bnrd) ^ntcrpnnttion nnb gc^mungene At'ünftrnftion
IM entfräftcn gefud^t, — eine überfliiffige ^emüljnng, M, menn aud) alle
biefe Stellen nid)t iiorl)anben uniren, ber ^^eiuei^o für bie (^ott^cit beg
Sol)nec^ gerabe fo feft ftänbe. T^ic .panptftellen finb:
1. ^er 5ln^rnf bc^> 2;i)omas: Dominus mens et Dens mens.
Joann. 20, 28. ratl fic^ Dens anf (It)riftn^^ bc5iel)t, ergibt fid) un*
mittelbar anv bcm .U'onte^'te nnb ift überbie»? uon bem 5. ö!nmenifd)cn
•Uün^il (55H) gegen !It)eübor n. l^topfneftia amjbrürflid) ertlärt tüorben.
i^gl. Denzinge)\ Encliir. n. 183.
2. Act. 20, 28: Attendite vobis et universo gregi, in quo
vos Spiritus sanctus posuit episcopos regere ecdesiam Del^ quam
acquisivit sangnine suo. T^ie 0Jtcl)r5al)l ber (Sobice^ lieft rcO Bto'j,
unibrenb mir menige ftatt Beob xupi'oj, anbcre zo'j zjot'rj xai ^io'j l)aben.
o. Rom. 9, '): Kx quibus ^Tsraelitis) est Öhristus secundum
caniem, qui est super omnia Dru^ beuedictus in saecula.
4. Tif. 2, i:>: Exspectantes beatam spem et adventum
gloriae niagni Dpi et Salvatoris iiostii Jesu Christi, ^er Salöator
felbft mirb (^ott genannt, mie tlar auv bcm grie(^ifd)en Zc^t bnrd) bie
Stellung bcv 5lrtitclv l)eniorgcl)t : zc'j usydlc-j S-ssü zat (T^.)TnQoc.
'). Hehr. 1, s f. unrb ber SoI)n bnrdi ?(nmcnbnng bcr meffianifd)en
^t>falmftclle Ps. 44, 7 f. in priignantcftcr ^li^eifc abo (^3ütt bc5eid)net.
Tlironus tuus, Deu.>^y in saeculum saecnli proptera unxit te,
Deiis^ Dens tuus. ::l>gl. u. :>64.
(). rcr 1)1. ^^oI)anncc^ fd)lie|lt bie (Erörterung über bie (^ott^eit Sl)rifti
in feinem erftcn '^^ricfc mit bcn '-liH)rtcn: Hie est verus Deus et vita
aeterua. 1 Joann. .">, 20; ngl. ^>, 16.
§ 49. ^ic (iöttürt)cu ^ilttributc, ^^i^crfe mib Oicttjtc (£^rifti.
injl. ^ctnvid), Xonmatifdje 2:beoIogie IV t? 22(j.
^\i bic4)crigcn allgemeinen ©rflürnngen über bie göttliche ^$erfon
Sljrifti merbcn beftiitigt nnb bclcnrijtct bnrd) alle jene Stellen, in mcld)en
gt)riftn^^ bie göttlid)en 5(ttribnte, 3i^crtc nnb ^Hed)te, in^be^
302. fonberc bie infommnnüa bcln, ^n gef d)r icbcn m erben.
•.nnvibutcaÄ- ^* ^"^^ ^^^^ göttlid)cn ?l 1 1 r i b n t e n mirb C£l)riftnö ^ngefd^riebcn
Mc' lltüicifcit! 1. bie 55or5eitlid)feit nnb (Emi gleit. @l)e 5lbral)am luarb, ift
er Joann. 8, ')>^\ ugl. 1, :>0). Seiner 'JJienfd)l)eit nad) empfängt er bie
,^errlid)teit, bie er befaf^, el)e bie ^>clt mar {Joann. 17, .') ; ügl. 6, 63).
§or (%ünbnng ber ^^i>clt mar er üom JlMiter geliebt. fJoonn. 17, 24);
^''lirftdr^^ 2. bie Ü b e r m e 1 1 1 i d) f e i t. (Er ift nid)t au!5 ber i^elt,
fonbern uon ^ott, uon oben, ans bem |)immel berabgcftiegen Joann.
§ 49. 2)ic göttlichen ?rttri6ute, 2Bei1e unb 9?erf)te ^vi\tl 161
6, 42; 8, 23) unb bcjs^atb über ade ergaben: Qui desursum venit,
super omnes est. Qui est de terra, de terra est et de terra
loquitur ; qui de coelo venit, super omnes est. Joann. o, :>1. ^h--
iDoI)( unter nn^ mofjnenb, ift er im @(^of3e bcr^ ^^aters {Joann. 1, 18 ngt.
1, 14). Qrbifdje^ unb i])?enfcf)Iid}C0 fommt i()m nur feiner 9^?enf(^l)eit
nad) 5U (Rom. 1, 3). ^ie 5Inna()mc bcr meni'c^Iid)cn 9^atur ift eben ha%
^erabfteigen uoni ^imme(, eine uncnb(id}c Se(bftentäuf3ermu3. X)a()er finb
ttud) bie in ber Citjriftologie 5U betrndjtenbcn ©teücn über bie l)c'enfd}Uicrbmu3
cbenfooiele ^eUKife für hk @üttl)eit (£l)rifti.
3. ^ie 5(feität, h(\§> nbfohite (£ein unb Öeben. 5öie ber t-n« 3ijeität;
S3oter ba^ ßeben in fic^ felbft \)ai, fo ()at aud) ber Solju au^o bem ^ater
\>(x^^ \?eben in fid) felbft (Joann. 5, 26).
'3)a^er ift er aud) t>a§> Öeben felbft unb bcr Spenber alteC^ Öebcne
{^Joann. 1, 4 ff.; 10, 10; Act. :i, IT); 1 Cor. 15, 45). '^{U ber abfotut
(Seienbe ift er aud) Urgruub unb ßnb^iel alter ^ingc: Ego sum A et Ü,
primus et novissimus, pi'incipiuui et finis (Apoc. 1, 8; 21, G ; 2'2, 13).
4. 1)ic 5(ng egeniuart. ^er auf @rbeu ift, ift aud) im §immel ^'^' jjjö''0''"'
(Joann. 3, 13), im (Sd)of3e be§ 33ater0 (Joann. 1, 8). 'I^at)er finb auc^
feine ^ertjeigungen bei Mafth. 18, 20 unb '2S, 20 im eigentlichen unb
lrörtlid)cn 3inne 5U iierfte()cn.
5. Tic g b 1 1 1 i d) e U n b e g r e i f 1 i d) f c i t. 9iur bcr ^nitcr fcnnt f"^' j""f 'f/"'''
unb begreift i()n MaitJt 11, 27; Luc 10, 22; Joann. 10, 15).
('). Tic Vlllmif fcnbeit, bov nbfolntc ^-liMffcn. (il)riftu^^p'^-^^'iti.»"''H'»iH"it
erfeunt (ii(ienJ5l)ottcnbc§
a. ha^ göt tu d)e ^efcn unb bie gbttlid)cn ^Urfoucn, unb
5U)ar ift biefe @r!enntnic>
Ä. abfolutee 'ICnffcn,
ß. iicrmögc unmittelbarer 5(nfd)anung,
7. bcm Sol)ne mit bem ^Hitcr unb l)ciltgeu (^kifte allein eigen, fo ba|l
Kreaturen nur auf ©runb göttlid)cr 'JJiittcilungen barau participieren tonnen,
unb l)at
$. i^ren ©runb in bcr göttlid)cn '^latur, bcm C^inefetn mit bem
35atcr, bem '^ein im Sd)oße hzi: S3aterc^. Nemo novit Filium, nisi
Pater, neqne Patiem qnis novit, nisi Filius (4 cui volueiit Filius
revelare. Mattli. 11, 27. Deum nemo vidit unquani; uiiigenitus
Filius, qui est in sinn Patris, ipse ciiarravit. Joani. 1, 18. Ego
scio eum, quia ab ipso suni. et ii)S(Mn(^ niisit. Joani).!, 29. Xon
quia Patreni vidit qnisquani, nisi is, qui est a Deo, hie vidit
Patrem. Joann. 0, 41). Sicut novit nie Pater et ego cognosco
(ytyv&W/.r/)) Patrem. Joann. 10, 15;
b. alle göttlid)eu 9?atf d)lüf fc. Amen amen dico tibi, quia
quod scimus loquimur, et quod vidimns, testamur {Joann. 3, 11),
fprad) 3efu0 5U 9'iicobemur>, alc^ er il)m bie ^)iatfd)lüffe (^)ottc? unb bie
(^el)eimniffe ber ©rlöfung nütteilte. (^)ui nie misit. verax est, et ego,
quae audivi ab eo, liaec loquor iu mundo. Joann. 8, 20. ^gl. aud)
3, 32; 12, 39 f.;
Ülicv bü!.' 9lic^tunf[cn (ii)n\t\ uom jüngftcn @erid)t unb Die ^ragc (I()rifti 9Zäf)crc§
in bcv ß;t)viftotogic.
c. alles Kontingente, aud) bie ©ebanfen (Mafth. 12, 25; Marc.
2,S;Luc. 6, 8; Joann. 2, 25 u. f. m.;-, ba^5 ^ulünf tigc Matfh. 20, 21 ff.;
J^eiuvic^ = puppert, 5tompenbium bcv Xojjniattf. \\
C£l)riftue :
162 5.^011 ®ott belli 3)reieiiien. 2. ÜTcif. 55on bcr allcrf). 5)reifaltigf. A. ^ofitit^e ^nvlocjung :c.
Marc. 10, 32 ff. ; Luc. 21, 12 ff.; Joa7in.'2\, 18 iinb die äi^cic^fagimgcn
C£l)i-ifti) imb bivo bcbingt -^ii fünft iß c ^Maffh. 11, 21 j. '4)a()cr univbc
auii) au^o feiner ::?((üinffenl)eit anf feinen gottliiljen Urfpnmc^ gefiijloff en : fo
Don ^J?atl)anae( iJoann. 1, 49), uon ber 3amariterin (Joann. ij 29) unb
befonber^o uon ben Slpoftcln { Joann. 16, oO). Apoc. 2, 23 fpricl)t (S{)riftn^
mie ^eljoua bei Jerem. 17, 10: Kgo sum scrutans renes et corda, et
dabo unicnique vestrum secundnm opera sua. yjing ja ber 3!S?c(t=
riff)ter bie ^igenfd)aft ber HUunffen()eit notmenbig bcfit5cn. Wxi ^Ked)t
fagt bal}er ber 1)1. i^anlnc^ in (£()riftn^o feien oerborgen (Hiines tliesauri
sapientiae et scieiitiae Col. 2, 3).
bie^aimac^t: 7^ ^ t c 5111 m ti d) t u n b 21 (I tu i r f f 0 m f c 1 1. ^^ie ber 55ater all*
luirtfam ift, fo and) ber ®ol)n Joann. 5, IT ff.V Slüeö im ©immel nnb
anf @rben ift feiner 03iad)t nnteruun-fen 'Maffh. '2H, IS; Eph. 1, 21;
Col. 1, IG; 2, 10). Triefe 0Jiai1)t l)at er ^unir and) feiner ll)tenfd)l)eit
nad) empfangen, principaliter aber ift fie il)m feiner (^ott^eit nad^ eigen.
3ü l)at er in eigenem :9Jamen and) ^l^nnbcr gemirtt Maffh. 8, 2. 3. 8. 9),
Snnben uergeben [Mafth. 9, 6) nnb anberen bie ^JJMd)t ücrliel)cn, in
feinem 9^amen baefelbe ^n tt)nn (Maffh. 10, 1; Marc 3, 15; 6, 7;
16, 17. 18; iig(. Ad. 3, 6; 16, 18 . Über ii'ebcn nnb Xob, .^^immel
nnb |)ö((e gebietet er mit nnnmfd)ränfter 'JJ?ad)t < Joann. 17, 2; Ajmc.
1, 18; 3, 7).
^ii'jiuHainri)cii 8. ^ie m 0 r a l i f d) e n 21 1 1 r i b n t e nnb ;^UHir in a b f o l n t e r n n b
eminenter ^eife, mie fie feinem blojsen (^efd)i3pfe mitgeteilt merben
tonnen, 5.^. bie ^eiligteit iAcf.'S, 14; 4, 27; Hebr. 7, 26; 1 Pefr.
3, 18;.4;;o^. 3, 7), bie 2Bei^>t)eit Co/. 2,3), ^er cd)tig!eit (iJoa^n?.
2, 29), bie ^^^ a l) r l) e i t nnb 'A^ a () r l) a f t i g f e i t (Apoc. 3, 7 ; 1 Joann. 5, 6).
II. ^^iMc bie göttlid)en 2lttribnte, merben C£l)riftnci autl) bie gbttlid)cn
iiu-vtc ciDvini. ^i^erte, inc4iefonbere bie intommnnifabetn, 5ngcfd)rieben:
1. bie 3d)bpf 1111(1 Joann. 1, 3. 10; 1 Cor. 8, 6; Col. 1, 16;
Hebr. 1, 2);
2. bie ©r()altnng, ^kmegnng nnb OUgierung aller 'Dinge
{Hebr. 1, 3; Col. 1, 17);
3. bie ^penbnng bec^ natiir(id)cn, in^^befonbere bec> iiberna-
turnd)en \>id)te« nnb Öebenc^ Jotvm. 1, 4. 9. 10 ff.; 8, 12;
10, 28; 14, 6);
4. bie 2Bieberl) erftclhmg ber gi3tt(id)en (Sf)re unb bie
S' r ( ü f n n g b e r 'I^i e n f d) t) e i t 0- ^^^ '^^¥'^ ^^^^ ^'^^ fteltüertretenben ^enng=
tl)nnng (il)rifti im Ürattat uon ber ©rtöfnng § 115 ff.);
5. bie ^rünbnng ber Äird)e nnb bie bie gan5e Äird)e befeügenbe
nnb l)eingcnbe (^ e g e n m a r t nnb ilMr i f a m t e i t (f. bie öe^re non ber
.^ird)e nnb ben 2aframcnten);
6. bie C^rmerfnng ber Xoten {Joann. 5, 21; 6, 55) nnb
bas allgemeine ^erid) t ^Matth. 24, 30 f.; 25, 31; Ad. 10, 42;
17, 31; Rom. 14, 10).
III. :Dal)er ftcl)t (S()riftnc> 5n ben ®cfd)öpfen in bemfelben 33er4)ält=
nie mie (^ott ber ^Miter nnb l)at auf alle^^, \\n\^ (^ott allein ge^
bül)rt, Üied)t!oanfprnd).
1. 5Ulc vernünftigen (^efd)üpfe fd)nlben bem <£ot)ne Slnbetung
''©cSöpfen'^ (ciiltus lafriüe. '^at^ forbert et)riftui§ felbj't, inbem er fagt, ha^ alle
l>ltti-ibuto.
IlC (^OttltCl)lMl
WM.
Tic ^h'crtit-^an
Ünüdie Cil}vini
unb iciu X'hh-
§ 50. SSevt)Q(tnt^ be^ So^nesa ^um 35ater unb ^um f)ei(igen ©elfte. 163
bcn @o()n e^rcn muffen, \v>it fic bcn 33a t er ti)vtn (Joann.
5, 23). ^Murf) bic (Sngcl muffen i()n anbeten (Phil. 2, 10;
Hebr. 1, 6) nnb alle Kreaturen (Phil. 2, 10).
5(n il)n foKcn mir and) bao 33itt9ebet ridjtcn, nnb er fclbft erhört e^ :
Si quid petieritis me in nomine meo, hoc faciam. Joann. 14, 14;
üg(. 14, 13. T)cmgemäg beten t()n bie 5(pofte( nnb (S^Iiinbigen an {Luc.
24, 51 ff. ; Joann. 9, 38), rnfen feinen 9iamcn an (1 Cor. 1 . 2 ; 2 Tim.
2, 22; Act. 2, 21; 9, 14; 22, 16) unb beten gn if)m (Act. 1, 24). ^n
feine .*pänbc cmpftcf)(t ®tcp()anu0 feinen @eift (Act. 7, ~)^). Wit an ben
ii>atcr nnb ben I)ei(igen (^eift finb an il)n bic Do^-ologten gerid)tet (Ro?rf.
9, 5; 16, 27; 2 Tim. 4, 18; Hebr. 13, 21; 1 Petr. 4, 11; 2 Petr.
3, 18; Apoc. 1, 5 f). ^n ©migfeit mirb er ba^er aud) mit bem ^ater
uon allen (i!)efd)öpfen gepriefcn nnb üer^err(id)t (Aiwc. 5, 11 — 14; 7, 10).
2. 5öie im 9^amen ^efn gebetet mirb, fo merbcn and) anbere reli^
giöfcn 5lfte, bie nur in (^ott nnb feinem ^^^amen gcfd)el)cn tonnen, im 9^amen
Qefn iicrrid)tet. ^m %imen Qefn mirb gefegnet (1 Cor. 1, 3), ge-
fd)moren ^Iiom. 9, 1), getauft (Act- 2, 38) nnb ba0 ©atrament
b e r legten Ölung g e f p e n b e t ( Jac. 5, 1 4). ^m ^JJamcn Qefu
mirten bie ^Ipoftel 3ßnnber {Marc. 16, 17; Act. 3, 6; 4, 10).
3. (£l)riftn>? ift (^cgenftanb nnb (^runb (obiectum materiale
et formale) ber göttlid)en ^Ingcnben: 'ükn- feiig merben mill, nmp
an il)n glauben Joami. 3, IS. 3(); (), 40; Art. 16, lU ; 20, 21;
1 Petr. 1, 8). e-r ift unfere Hoffnung A Tiui. l, 1; Col. 1, 27)
unb muj3 mie (^5ott über allcv geliebt merbcn 'Mafth. 10, 37; Joann.
14, 21. 23; Rom. 8, 35; 1 Cor. 16, 22).
§ 50. ÜBcr^ältuiö bc^ ®ol)ueö jum l^atcr mtb ^um ^eiligen Greifte.
5l>gl. |) ein viel), 3^oginatifcf)e It)co(ogie ]V § 227.
T)ie (^ottl)eit unb ^}.^erfünlid)teit bc^ 3ol)ncy ergibt fid) enblid) au)3
allen ^lu^fprüd^en bcy Svenen Xcftamcntecv burd) meli^e fein ii)erl)ärtni<§
5nm 35 a t e r unb 5um 1) e i 1 i g e n (^ e i fte näl)er erfliirt mirb.
I. ^ie l)eiligc 5d)rift lel)rt eincvtcil^:^ bcn perfönlid)en Unterfd)ieb
unb anbernteilo bie fubftantialc (Sinbcit nnb gegen feitige
^mmanen,^ bc^> '-Initerc^ nnb bce 2ol)ne^o. Unterfnd)cn mir nun näl)erl)iu,
mie bie ()eiligc 3d)rift bac^ ^>erl)iiltui{^ 3mifd)cn 33ater nnb 3ol)n bari'tcllt,
um barau5 auf bie gi)ttlid)e ^JJatur bec^ 3ü()nec^ fd)lic(3cn 5U lönncn.
1. ^n allen Stellen, bie überl)aupt non bem 3ol)nc ober bem 3öorte
reben, mirb er Dom 33a t er alc^ eine anbere '5?erfon unterfd)ieben. 3?ater "'üom "«ateV
unb <Sol)n ftcben überall ak^ ^mei untcrfd)icbcne 3nbieltc einanber gegen^ ""^Slion^''"'^
über, al^^ Qd) unb ^u; fo f|.ircd)cn fic 5n einanber unb ooneinanber.
'Der (Sol)n ift bei bem 33atcr Joann. l, 1. 2); ber 3>ater ift ein
a über er ak ber 3ol)n; Alius est, qui testimoninm perliibet de me
(Pater). Joann. b, <i2; ügl. Joann. 3, 17; 5, :>6. 37; 6, 27 ; 8, 16;
10, 15. ^ater unb 3ol)n finb bal)er mehrere 3ubjctte: Ego et
Pater nnum sumus (nic^t umis) Joann. 10, 30. ^al)er ift ber 3ol)n
nid^t allein, meil ber 33ater mit il)m ift (Joann. 8, 16. 29; 16, 32).
'Die beiben, ^^ater unb 3ol)n, finb aber öernünftige nnb freie 3ub'
ielte. 3ie erlennen einanber [Matth. 11, "27; Joann. 1, 18; 6, 46),
11*
•Mb.
Xev ©oftn eine
16-4 ^^011 ©Ott belli 3)reicinen. 2. Xeil. 9>on bev nllcrl). !l)reifQltigf. A. ^^of^tiüe j^orlegiing jc.
(icbcu {Jocmn. i^ 35; 10, 17; 14, 31) unb uer^errlici)cn cinanbcr (-Jmnn.
17, 1. 4. 5); unie ber ^^nitcr iniü imb t()ut, U)i(l imb tt)Ut and) bcr 3ol)n
(Jo«ww. 5, 17. 19. 21).
^. 39G. ^HiÜte man eimucuben, (Stiriftuö fei feiner ä)^c nf d)I)e i t nacf) eine oon (iJott
Si" (l^iivHiT^chic^^*-'^'^*^]^'-'^*^"'^ ^-Perfon, fo ift 311 enuibcrn, ba§ au^ bein ilM^lierigcn erhellt iinb in ber
flöttiici)c. t£()riftologie al§ fatljolifrfje^ 3^opnia bargelegt unrb,__ ^a^ bie ^erfönlic{)fcit lilirifti eine
fcl)lcd)tl)in göttlidje, alfo aiirf) eine emige ift. Überbie^ ift bie ''|<erföiilid)teit nn*
teilbar iiiib intominiinifabel. Skalier tann (iJott niinmernicbr, luic 8abellianer nnb "^liatri-
paffianer meinen, fid) felbft in (Sbriftn^ als? eine gmeite ^Inn-fon gegenübertreten, luenn
nid)t ein eiuiger ^|^erfoneniintcrfd)ieb in (53ütt ift. Übrigen^ lebrt awd) bie l)eiligc 3d)rift,
trie lüir fallen, an nieten Stellen bie eiuige ^^rüej-ifteng bcö A670C luie and} feine eirige
?^ortbüuer. 53gl. 11. 392.
2)al}er fann bie ©teile 1 Cor. 15, 24. 28 : Deinde fiuis, cum tradiderit
reijiuim Deo et Patri . . . Cum auteiii subiecta fiierint illi omnia : tunc et ipse
Filius subieetus erit ei, (lui subieeit sil)i omnia, ut sit Dens omuia in omnil)us,
nimmermelir fo interpretiert merbcn, alc^ ob ber 3ol}n feine pcrfönlidje Snbfifteng nerlöre.
^'iefe Stelle rebet übcrbaiipt Pon bcm 3olme nid)t feiner göttlidjen, fonbern feiner
menfd)lid)en llcatnr nad), in bcr er bas^ |)anpt ber ll?enfd}beit ift nnb bei bcr 35oU*
ciibung aller !Xinge fic^ nnb fein !j)icid} uoUfoinmen bem i^atcr nntcriinrft.
xev 2o\m bcm 2- ^ ^ ^ '^^ e i' f ü 11 b c 0 3 0 () 11 c ö @ 0 1 1 e ^ t f t bem ^ a t e V a b f o^
is'niev abfohlt \ix{ gl Cid). X^QC^ QC^t iiiit ©üibcn^ tiuc- aUcii Stellen l)eruor, bie über^
^'" '■ l)aupt bie (Äüttt)cit bcv 3ül)ucv bcuieifen.
',?Ulc stellen, bie Pon einer llugleidjbeit (ilirifti nnb bes?^ i^ater5 reben, belieben
fid) bal)er notmenbig auf bie 3)ienfd)beit CSbrifti, fo nainentlid) JiKinn. 14, 28:
3'ater maior me est. mie fid) fdjon an^? ben nnmittelbar uorbcrgebenben Sorten: Vado
ad Tatrem ergibt. 5)enn nid)t al^ (^Unt , fonbern nur al?? ^JJtenfd) fann er non einem
i^ingange jnm il^atcr reben. 3o ift and) überall felbftiieri'tänblid) non ber llcenfd}t)eit bie
^IiVbe, mo non feiner ''lU-äbcftination, feiner .N>eilignng, feiner !iHn1)errlid)nng n. bgl. bie
Sffebe ift. Ocimmermebr aber fann be.^üglid) ber göttlid)en ^4-^erfi)nlid)teit (Sbrifti non
einer Ungleid)beit ober Unterorbnnng gegenüber bem iBater gercbet luerben. Sflwx rdt'nnie
or'ujinis ij't ber il>ater bie erfte nnb ber 3obn bie .^meite ''l^erfon; ba? tonftitniert aber
fd)led)tl)in feine llngle id)be i t, mie mir fpäter naher fehen merben. i^gl. § 56 ff.
•*'^'^- . 3. ilMiter uiib (2obn finb ciiwiiber nidit nur abfolnt qleidi,
nnb einv. 1 0 11 b c v 11 f i c ] 1 11 b ti b | 0 1 u t c 1 11 ^ , e i n ^^ c ) e n , b a c^ | c ( b e g o 1 1 1 1 d) c
iföefen, bcrfclbc (^ott. ^^lud) bic[ec> folgt fdjon nii£^ ber gefainten
Öc^re bcr l)eiligcn 3d)rift: bcnn nad) biefer gibt cc^ nur einen (^ott nnb
ift baö göttlid)c ih>efcn abfolut cinf ad) nnb unteilbar. ra()cr föiinen
bie gi3ttlid)cn 'l^erfonen bem 3i'efcn nad) nid)t i)crfd)icben fein, fonbern alte
Teilung nnb 33croielfältignng bcc^ göttlid)en ^efen^o ift unniöglid).
'A^icfe (I'inl)eit unrb aber and) non bcr l)eiligcn Sdjrift aue^brücflic^
aihogefprod)cn :
a. Hin 5U crfliircn, iue6l)alb nid)tc> im ftanbe ift, feine 3d)afe feiner
.^anb 511 cntrciilcn, fagt ber .NSeilanb: ^d) nnb ber 33ater finb üw^.
JiKuin. 10, 30. X\z D?ta(^t bee 5>ater{^ nnb bc^ 2ül)ncc^ ift bicfelbe 5(Ilmad)t,
mcil hixhz einec^ !©cfcn^o finb. (^o oerftanbcn and) bie ^uben bie Diebe
ei)rifti {Joann. 10, 31 ff.).
1). @ine "j^^Xo^t biefer illsefcnc*cinl)eit ift bie "^cri d)orcf e, bie im
mefentlidjcn barin bcftcl)t, ba|l ber initer im 3ol)n nnb bcr 3ol)n im ^niter in
abfolutcr 3öeife ift: Pater in me est et ego in Patre. Joaun. 10, 38.
Tu Pater in me et eg*o in te. Joann. 17, 21. 9^äl)ere5 l)ierübcr § 60.
3)a§ biefe^ @ ins fein nnb i^ n e in an b erfein be^ 5>ater^ nnb be^ Sonnet'
nid)t blof? im moralifd)en ©inne non einer Übereinftimmnng beä Sillen^ ober non einer
'JJJitteiInng nnb ^nnemohnnng biird) bie Q^nabe ju ner)"tel)en ift, mie bie^ atlerbingö non
ben (Äilanbigen gilt, menn ber ^err fagt: ut omues unum siiit, sicut tu l'ater in me
et ego iu te, ut et ipsi iu nobis unum sint .... ego in eis et tu in me
§ 50. 35erf)ältnt§ bc§ ©ofincS ,vtm 35ntcr itnb jum f)ciligen (55etflc. 165
{Joaiin. 17, 21. 23), ergibt firf) nic^t nur au§ ber firdf)ltd)en iUierlieferimg, fonbern aud) ait§
öcr ()ci(igcu Sdjrift lelbft, bie überall bie J^onfubftantialität be^ 35ater§ unb bc^ @ol)ncs
lcl)rt, bie Stoni'ubftantialttät (iJottc^ unb ber Kreatur aber leugnet. S)ie 3Seien§einl)eit
unb M§ ^neinaubcriein be^ i>ater^ unb beä @obne§ ift eben 'i^a^ eminente Urbilb be5
siJertä(tnif|ej§, in beni bie (SJlänbigen nutereinanber unb gu ®ott ftel)en follen, gcrabe
jü luie awd) bie qöttlidje i^ollfomnienl)eit Urbilb unferer i>ollfonimenf)eit fein foll
{Matth. 5, 48).
c. ©ine lucitcrc golge ber ^^efen^ibentität 3iiiifrf)cn bem ^ater unb
(Bü^ne ift es auci), ba|3 adc^, nnvo bem ^i^atcr eigen ift, mit aüeiniger %\\^'
na^me ber ilHiterfd)aft aud) bem 3of)ne eigen ift, unb ningefe^rt, bng aüe^^
iras bem So(}ne eigen ift, mit alleiniger 5(u^na()me ber ^of)nfc^aft, anc^
bem U^ater eigen ift. X)iefec> |prid)t (i()riftu^ö and) förmlich au^, trenn er
§. ^. fagt: mea omnia tua sunt, et tua inea sunt. Joann. 17, 10.
33g(. Joann. 16, 15. ^emnad) finb and) alte 5(u«fprüd)c, in benen ha^^
fetbe (Srfennen, Sollen, Sirfen, biefelbe .'pcrrfd^aft, |)errlid)teit unb @l)re
bem ^Miter nnb bem Sol)ne gemcinfam 5ncrtannt merben in. :-^92 ff.), nur
fpecielle 51nmcnbnngen biefec^ l)ijd)ften "(.^rincip?, baf? — mit einziger 5(n^=
nal)me ber eigenen ']3er[i)nlid)feit — bem ^l^ater unb bem (So^ne allc^^ in
a b f 0 1 u t e r 3 b "^ ^^ l ^ t ä t gemcinfam i ft.
4. :^er (Mrunb f omol)! ber p e r f ö n 1 i d) e n i> e r f d) i e b e n 1) e i t alc^ ^r.uM-cnSnttität
ber 2Bcf cn!?ibentittit Aiuifdien ilnitcr unb Sohn liegt barin, \>a^ ber uu^ -j}cvjoncn^
S3atcr emiglid) ben ^ol)n seugt nnb il)m baburd) fein gan5ec> 5i}efen uninbct im ^nu^ö
ungeteilt mitteilt. '""^^'iSr
$i3äl)renb nom inUer niemalc^ gefagt ijt, er fei ge5cugt ober aihoge-
gangen, ift ber Sot)n non ilmi gc.^cugt nnb am il)m I)crnorgcgangcn: Ep:o
enim ex Deo processi. Joann. 8, 42. T^iee tann aber fcinec^megc^ oon
ber 'Il^enfd)m erbung auf C^)rnnb ber (Beübung oerftanben mcrben; oicl-
me^r ift, mic unfere Stelle aud) auc^brüdlid) fagt (ex Deo processi et vem)j
unb lüie irir in ber ^'el)re non ber nmsio genauer fel)en merben, ber emige
Slusgang bie ^orauefel^ning ber 3eitlid)eu missio. 33gl. unten § 61. T^ie
^olgc baoon ift, ha^ ber 2ol)n nid)t etma bloß al^^ l^icnfd) unb in
relatioer 3ä?eife, fonbern aud) alc> Ö^ott in abfolutcr Seife alle^^
Dom 33ater l)at. 5{ud) in biefer 53e5iel)ung gilt bal)er, bag er allesg Dorn
^ater empfangen l)abe, ha^ er nur rebe, \m<> er ooin 3>atcr gel)ört ^ Joann.
8, 2i6), nur tljue, ma^o ber ^>ater tl)uc, unb unvo er ben 55ater tl)un fel)e
{Joann. 5, 19; 8, 2^).
2(u§ biefen Stellen, mcun fic anr bie göttliri)e i^hitur bc.^ogen merben, eine
Ungl ei d)l)cit ^nnidjen ^i^ater nnb 3obn folgern," märe bemnad) falfd). 2Benn SbviftuS
fagt, baf? er olleä awt-' bem 5Sater nnb nid)t^ an^^ fid) tbue, fo fagt er ,^ngleid), er felbft
tl}ue alleä, mas unb mic ber inater ec^ tbut. (5r mirft, unb ber ^ater, ber in ibm
lüobnt, mirft in il)m {Joann. 14, 10).
^m ®efen ift bemnad) 0)leid)l)eit unb nur ratioiu- orujifiis eine 9[bl]ängigfcit,
menn man biefc^ Sort bier gcbraud)en iuill, infofern nämlid) ber 3olni at^ fold)er ai§
gmeite ^erfou oom ilMiter au^^gebt unb alles uon ibm empfängt, i^gl. unten § 55.
IL ^ie (^ottljeit unb ^]?eriönlid)feit be^ eol)ne£^ ergibt fid) ebenfo ,,^,^,f,;.f;'^,*;-. ^^,
am feinem ißerl)ältniffe ^um l)eiligen (Steifte, ^enn tt)enn ber l)cilige (^^eift ^,^fj;^";;;'"^^g|^,
itial)rer @ott ift, öom 3?ater unb oom Sol)ne anc>ge^t nnb Don il)nen ge^ '" "^'"
fenbet mirb, fo ift aud) ber Sül)n notmenbig göttlid)en Sefen^ mit bem
33ater. X)aiion im golgenbcn.
101 .
166*^^011 ©Ott bcin ©vciciucn. — 2. Jcil. ^I^on bcv nncrt). Xvcifaltii]!. A. ^^ofitiüc 3:;avlcflunn2C.
§ 51. ^ic i*cl)rc bci^ 9hucn 2cftamcutc«? uou bcr Wott^cit inib '•^-^crfön^
il^9l. .s) c i n r i cf), S^ogiiiatildio Iticologic IV § 22S.
^jiuc pöttiiciien I- 9^^ 5at)lrcirf)cn 3tc((cn fü()rt ba^o ^hnt Zc]Umm\i mcit tlavcr imb
j,^^"'[fii"'7Sm>^^M"cittgcr alc^ bac^ 3(ltc Ücftameut ade g5ttlid)cn 5l'crte, inebcfonbcvc ba§
'w)d)viciHMt. ' 3i^crf bc^o |)cilc^> , luic auf bcn ißntcr unb ^So^n , f o auf ben f)ciligcn (5^eift
alc* bic abfoditc, güttlid)c Ur|nii)c äiirücf.
1. ^cv l)ciligc (^)cift I)at bic '^?rop()ctcu bcö 5(ltcn Xeftamcntcc> in^
fpiricrt [Maftk. 2'2, 4:-i ; Act. 1, Ki; 4, i^'); i> 7Vr. 1, i^l); m\ il)m
luirb 3ol)anue£^ bcr Xiiiifcr erfüllt \Liic. 1, 15), lucrbcn bcffcu Altern
©liiabctl) {Luc. 1, 41) imb 3 ^^ i"^) ^ ^* i i^ -^ '^wc. 1, 67) crlcucfitct, empfängt
(Stmcon <Iaic. 2, 25) bic 33cr{)cij3ung, ben @r(öfcr 5U fd)ancn.
2. 1)nrrf) ben l)eiligcn (^eift imirbc bic ^nfarnation bctüirft
{Lttc. 1, 35).
o. !^n (Sl)riftnc^ lu o ^ n t bcr l) e i l i g c (^ c i ft b 1 c i b c n b < Joann. 1 ,
3:V) unb in feiner Js-ülle Joaim. :>, :)4; Act. 10, 88), unc bic^ and)
bic '].H-opl)cten gcUKiefagt l)abcn -Mr/Z/A. 12, 17 ff.; Luc. 4, 17 ff.; ugl. 7s.
42, 1; 61,1). ^)nni 5-^euicifc bafür fani er nnter beni 3l)nibol ber
!Xanbc anf (£l)riftnc> l)erab \M(itth. :>, 16; il/^or. 1, 10;. L?/c. :>, 22;
Joaun. 1, :)2). @r l)at ilm and) in bic ii^üftc gefül)rt 'Marc. 1, 12;
Luc. 4, 1; M(ftf/i. 4, W ^s^\ AJraft bcc^ l)ciligcn (^kiftec^ toninit ^efUfS
and) aU'C^ bcr '-liMifte ;^nriirf (7v/^c. 4, 14). ^i'^ heiligen Ounft l)at (Sl)riftn!5
f e in m c 1 1 c r l ö f c n b c •? C p f c r n o 1 1 b r a d) t J/rhr. 9 , 18. 1 4) ; it)m
lüirb and) bic :^cnMrfnng bcr 3Inf er ftcljnng ^^rifti appropriiert
[Rom. 8, 11).
4. (£ ^ r i ft n ^^ teilt bcn "D?? c n f d) c n bcn f) c i I i g c n &ü]t mit:
ipse vos haptizabit in Spiritn sancto et i^-ne (Matth. 8, 11). T)em==
gcmiiil l)at (il)riftnv ieinen !^iingern, bcr .Siird)e, ben C^liinbigcn ben l)ciligcu
^eift uerl)ciJ3cn alv emig bleibenben ^eiftanb ^Joann. 14, 16 1, atsi
bcn C^) e i ft ber ^l^ a I) r l) c i t , ber i in m er bei i l) n c n bleibe n iJoann .
14, 1 7 I, fie alle«? I c l) r c n nnb an a l ( c ^o erinnern tt) i r b ' Joann. 1 4,
25 f.; 16, 18); ber ^]cngnic> non il)m geben Joann. 15, 26); bcr
bic 3B e ( t 0 0 n ber 5 li n b e , n o n bcr 05 e r e d) t i g f e i t unb ü o n b e m
(^5erid)tc übcrfülircn Joann. 16, 7—11) nnb bnrd) alle^^ biefcc^
C£ l) r i ft n c> u e r l) e r r (i d) e n m i r b 'Joann. 1 6, 1 4). 'I>arnm f ollen bic ?{poftc(
nnbcforgt fein, unic^ fic in ber 3tnnbc bcr ^^crfolgnng rebcnfollen; cc> UMrb
it)nen bae rcdjte ^Ji'ort gegeben merben; bcnn nid)t fie, fonbern
bcr l) et (ige (V)cift ivirb bnrd) fie fprcd)cn Malth. 10, 19. 20;
Marc. 18, 11: Luc. 12, 12. ilnm biefeni l)ci(igcn OHnftc jagt (£l)riftuc^
nac^ feiner 5(nferftel}nng, inbcni er bic 5(poftcl an()and)tc : Accipite Spiritum
sanctum. Joann. 20, 2'2. 33or bcr ,*r)iininclfal)rt (ibrifti mar jcbod) bcr
l)ci(igc (^cift )iod) nid)t nolUommcn gegeben 'Joann. 7, 891
5. ?ün ^^fingfttagc fommt unter beut ^innbilbc uon 3tnrmc«=
braufen nnb feurigen jungen ber t)ci(igc Cocift auf bie 5lpofte(
unb bie gan^e Äird)c t)crab, erfüllt bie 3{poftcl unb ner(eit)t il)ncn,
in fremben ^prad)en ju rcben (Act. 2, 2.4). 1)er ^eil. ^J^etru^ 6er*
fprid)t allen C^Häubigcn bicfelbc (55ciftc^mittet(ung 'Act. 2, 88).
6. ^on ha ab mirtt ber heilige @eift in ber .^ird}c unb in il)ren
^licbern in aujserorbentlidjcr nnb in orbcntlidjcr ^^^cifc.
§ 51., 2^ic Cct)vc be^ ')kucn Xeftameutcg öon bor (^ottficit unb 'iH'vföulid^feit jc. 167
@r belehrt ben ^etru^ über bic 2lufnat)mc ber Reiben in bie
^irif)c (^(^^ 10, 19 1, beruft ben fanin§ unb ^arnnba^ jur iU^iffion unter
bcn .Speibcn iAcf. 13, 2), leitet bic ,f?ird)c auf bem ^^(poftetfon^it \Äct. 15,
28), fül)rt bcn ißörfcrapoftct in augcrorbcnttidjcr Seife bei feiner iWiffion^^
tt)ätinfcit [Act. 16, 6. 7) unb fe^jt bic 33if(i)üfe ^ur Sf^egierung ber ^irrfjc
Uct. 20, 28).
7. ^er ^eilige i^txit üerlcif)t nad) feinem Söillen unb gum
^ e ft e n b e r ^ i r rf) e b i e nt a n n i g f a ( t i g ft e n ® n a b e n g a b e n (1 Cor, 12,
7 ff.), namcntlid) hk (Babc ber 5Bei<?fagung {Act. 11, 28; 20, 23; 21,4;
Eph. 3, 5; 1 Tim. 4, 1).
8. S3oni l)eiligcu (*»)eiftc empfangen mir uid)t btog bic S()ari<omcn
(gratiae gratis datae) , f onbern aud) alle l) c i l m i r ! e n b e n Ö) n a b e n
(gratiae gratiim facieiites) ol)ne 5luc^nal)mc, fomol)! bic af tu eilen (Knaben,
al^ and) bie l) a b i t u e 1 1 e (5^nabc. £ ^ n c i l) n f ö u n c n mir n i d) t ei n-
mal bcn 9?amcn ^efu ,^um ,V)cilc auc>fprcd)cn i1 Cor. 12, 3).
I)urd} ben l)ciligcn @cift mirb bic g ö 1 1 1 i d) e "iM c b c in bie .p c r ,^ e n a u 0*
g e g 0 f f e n ' Roih. 5. oj ; burd) i()n merben mir m i c b c r g c b 0 r e n (Joann.
3, 5; ngl. Maifh. 3, 11), erneuert (Tit. 3, ö), gcl)eüigt Moni. 15,
16; 1 Cor. 6, 11), Äinbcr unb (S'rben ©otte^^ (Ro^n.S, 14 ff.). @r
ift ber Urheber aller Xugcubcn Gal. 5, 22. 23). ^urd) feine ^nue^^
mo^nung finb mir Tempel CV)ottc« (1 Cor. 3, 16; 6, 19); üon il)m
f ommt and) bie 33 c l) a r r l i d) f c i t , bic (^i 1 0 r i e unb hiv^ e m i g c !2 c b e n
iRom. 8, 11; 2 The^s. 2, 13). CSt fd)cuft um bic (>oabc bce (sU^uteö
unb betet f c l b ft f it r u n v mit u u a u c^ f p r c d) l i d) c n 3 c u f ;^ c r u ' Rom.
8, 26), erfüllt unc^ uiit (vr tcuu tni!r> unb :il>ei!ol)cit M Cor. 2, 10.
11), ö c r e i n i g t u n c^ mit (^ 0 1 1 (1 Co/-. 6, 17) unb mad)t une t e i l*
^aftig ber göttlidjcn 9'Jatur (2 Petr. 1, 4; ogl. *punbl)aufen, T)a§ 2.
*^cmtififalfd)r. be« 5(. ^^ctru^^ S. 143. 156).
IL '^er l) eilige (3)cift ift nid)t nur ba-o götttid)e 3Bcfcn, mcld)e^5 4'».i'.
@eift ift, ober eine 3i>irtung Ö^üttec> in ber ^trcatur, f onbern c i n e Syt'V;;? ' n\m^^^^^^
göttlid)e unb RUmr bie b ritte l^crfou. .'"l^^T-^"'
^ie^ gc()t fd)on am3 ben angefül)rtcn Stellen l)croor, in beucu er neben
bem ^ater genau in berfclbcu 3[Öcife mie biefer crmiil)nt mirb. 2Im coibenteften
ift bieö in ber Xauff ormel, um fo mcl)r, ba nur im 9^amen einer "iperfou,
unb gmar einer göttlidien 13erion getauft merben tarnt. 3ßenn baljcr bie
3ot}aunc0jünger ,yi (5pl)cfuc^ auf bic ^-ragc bco \)<:i{. X^anini\ ob fie bcreit^>
ben Ijcitigcn (^k\]t empfangen l)ättcu, aiumortcu: Sir l)aben nid)t ein--
mal gemufät, baf] ein t) eil ig er @eift fei, unb ber 5lpoftel nun fragt:
31 uf ma!o feib il)r benn getauft? fo ift barin bie ^].UM-f önlid}f eit
be^ ^eiligen ©eiftc!.^ flar auc>gefpro(^cn *Acf. 19, 2. 3).
Qnc^befonberc aber crl)ellt feine '}>crf5ulid)fcit im Untcrfdjicbc oou
^^ater unb '3ol)n am folgcuben Stellen:
1. Sie ber 3ol)n bem !:öatcr aLö ein anberer, aU eine anbcrc
't^crfon, bie oom i^ater anc^gcgaugcn unb gefeubet ift, gcgcuübcrgcftcllt mirb,
cbenfo mirb ber l) eilige C^)cift oou beut 33ater unb bem Sol)uc
untcrfd)ieben. C5r ift im Unterfd)ieb uom Soljuc ber anbere ^^.^araflet,
ber tie Stelle bc-o Sol)nee ücrtritt [Joann. 14, 16; 15, 2^; 16, 7. 13);
er gel)t 00m ^ater au$i {Joann. 15, 26) unb 00m Sobne (f. unten
§ 56j unb ift üom iluUcr unb oom Soljuc gefeubet (Joann. l-i,2{j\
168 5?ou ©Ott beut Trciciucn. 2. ^Tcil. inin bcv atlevf). 3)vcifa(tiflf. A.^ofitiüc ^^nrlcgunn 2C.
15, 26; IG, 7; L;(c. 24, 49; ^ä()ere^o über ben ^tegaug be^ l)ei(igcn ^c'\\k^
l 8 56).
2. @c^ inerbeu bcm f)citigcit Reifte aUe ^(ttribiitc cine^ erteil
iicnbcn uiib luoHciibcn ©ubjcttcv, foUiol)l bcit bcibcn aubcreii
gottlirtjcu i^cri'oncn, a(c> bcu .Vivcntiivcn 130 gen über 5ugci(l)ricben:
a. (i:r crfeunt aHcsr^ and) bic Xicfcn ber Cs)üttt)ett (1 Cor. 2,
10. 11).
b. ©r ()anbclt be5Üg(iii) ber Kreaturen mit 00 Her ^^reiljcit, divi-
deiis siii<>ulis, prout vult (1 Cor. 12, 4 ff.; Act. 2, 4).
c. xHlic '^(ftc, bie bciu 3ol}uc bc^üglirf) ber (>5cff()üpfe beigelegt lucrbeu,
luerbeit aud) d)nt 5ugefd)ricbcu. iiöie ber ©ül)n tel)rt, \m^ er üoin 33ater
ncruomincn, fo (cl)rt iinb oerfünbet ber I) eilige (^cift, tva§ er Dom
53atcr unb 3oI)ne l)ört Joann. 16, 13 f.). iö3ie ber 53ater üom ®o()ue
a(^ ein au ber er v]cugnic> gibt unb ber Sol)n uom 33ater, ebcnfo jeugt
ber 1) eil ige Weift uom 3o()ne [Joann. 15, 2^). iföie i^ater unb
So()n einanbcr ocr^crrlid)en , fo uer() errlid)t ber l) eil ige ®eift ben
(S 0 l) n {Joann. 16, 14). iiMe ber So()n , fo r i d) t e t aud) ber ^eilige
(^eift bie ^il^elt < Joann. 16, M ff.i. iH>ie ber 3ol)u aUe.^eit bei beu
(^(äubigcu bleibt, fo aud) ber l)ci(igc (^knft Joann. 14, 16), U)ä()renb
bie 2Belt, mie fie beu 3ol)u uid)t crfcuut uub aufuimmt, aud) beu I)eis
ligcu (^cift uid)t erteuut uub uid)t empfaugeu faun Joann. 14, 17;
ugl. 1 C'oy. 2, 14).
o. ^Hud) ba>? (i r f d) c i u c u i u i u b i oi b u e 1 1 c r C^ e ft a (t 1 Maft/i. 3,
16 u. f. m.) beutet bie '].^ e r f ij u l i d) tcit bc^5 l)eiligeu (^cifte^ an.
4. 5(ud) bariu ift bic %^cr f i3u(i d)f eit bc^S I)eingeu C^eifte^
augebeutet, b a 13 0 0 u 3 ü u b e u Matth. 1 2, 0 1 . o2) uub ß ü g e u gegen
ben ^eiligen Ö^eift Act. 5, 3) h'xz 3^ebe ift.
i,);i. erf)o(iou 1. J'oinuad) faiiu iiiitov bcm ficilincii ©cific iiirf)t ücrftanbeii tncrbcn
"^^riTb''?^ ^lü'^ 1. ba ^J n^^t t(irf)c ^A^cfcn, ini'ofern c^5 (^'kift ift: Spiritus est Deus. .frxoni.
[id)c ^l^iXn,''' in ^> -^- ^c»» bcv l)cilic]c Weift luivb Dom 'initcr unb uom Solmc 11 u tc v[d)i eben, bog
)üfcvne«(Hni"tift. ii'cfcn nbcr ift ibcntiid) mit jcbcv bcv bvci 'l^cvfoncn, unb infofevn ift icbc i^cvfon (^Vift,
abcv nuv bic bvittc '^Unfon ift bcv (s^m ft a\§ bcfonbcvc .N^upcftafc obcv '*.|Jcrfon.
^^(nrf) fann man fid) nid)t flcgcn bic '|^cv|önliri)fcit bc^3 bcitiqcu (^kiftc^ auf jene
(Stellen bcvufcn, luo bcv hcilinc Weift Weift be^ ^atevg, Weift be§ So^ncS ge*
nannt uiivb, a[^$ ob biev in c3(eirf)em ©inne gcvcbet uiQve, mie man uom Weifte eineg
9)?enfd)cn ]pvirf)t. Wott bat feinen Weift; (^HMt ift Weift, 'il'ic ttjir fpätev fcben uicvben,
finb ba()cv jene Stellen cbcufouiclc ^eiueiff, meil füv ben ^tu^gani], cind) füv ben pcvfön^
(id)en Untcvfd)ieb bes Weiften' uom ^iHitcv unb uom Solmc ;
2. bie i]öttlid)c Sivffamfcit obcv 'ii>ivfnng unb eine auf bcvfclben bcrnl)cnbc
2)cvi)eiiifl'c(^K'ift ^'^^'^^^^^^"^i^'i^ bc^ menfd)lid)cn Weiften, fo bajj bcv "^tu^bvnrf bciligev Weift ibentifd)
ntci)t Mo flottiiriic tnä VC mit : W c i ft b e ^ W e v e d) t c n , d) v i ft ( i d) e v W e i ft , W e i ft b e v d) v i ft l i d) e n
JiMvffamfcit. (^ 0 m c i u f (^ a f t. 3)cnn :
a. 2)ic Wnabe ift nid)t bcv bciligc Weift fclbft, fonbevn eine illMvtuni] bc!§ belügen
Weiftet, unb bic beilige 3d}vift untevfd)cibct aufei gcuauefte bie Wnaben nnh Waben beg
belügen Weifte;^ uom heiligen Weifte fclbft: Divisiones vero urutiarum sunt, ideni
autem Spiritus. 1 Cor. 12, 4. ^Hud) Luc. 1, 35 finbet fid) bicfcv Untcvid)icb.
b. ili>ivb bev beitige Weift eine Wabe, cfonum, genannt: per Spiritum sanctuni,
qui (latus est iiobis {Uom. 5, 5), fo fann bicfcv 9?ame eincv ieben ^^^cvfon, infofevn
fie ^wxd) Beübung unc^ gegeben ift, beigelegt mevben: Filius clutus est nobis. ls.\),<o.
"^Qux beiligcn Weifte abev uüvb biefcv 9kme bcfonbcv§ ,^ugecignet, ireil ev bic Öic4)e,
bie ßiebc ahzx taß evfte Wcfd)ent unb ber Uvfpvung allcv Wcfd}enfc ift. ^iBgl. S. Th.
1 q. 38 a. 1 et 2.
c. !3)a bcv bcilige Weift in befonbever 5Betfc bic Uvfad)e unfcrcv .^eiügung unb
unfeve^^ übcvnatüvlidjcn ?ebcn§ ift, fo mirb gefagt, bof^ ev in ben Wereditfevügtcn uiobne,
(1 Cor. 3, 16; 2 Tim. 1, 11), bofj fie ben Weift Sb^ifti obcv ben beiügen Weift bcft^eu
01U\
§ 51. '2^ic '?c()rc tcß Tiquqw 2:^cftaincntc5 Hon bcr Ö^ottf)cit iinb ^crfönlid^fcit ic. 169
(Rom. 8, 5. 10). 3)a()cr uiivb bcr (Mcrccf)tc aurf) liomo spiritualis unb ba§ ^nabcn^
(eben in ii^in ober aiic^ er [ctbft, infofcru er biirrf) bie (^nobe geheiligt tft, (Metft, nirfjt
aber bctligcr Greift genannt. Xk\c übernatürlidjc Spiritnalttät ber iTreatnr ift baljcr
nirf)t bcr beilige (steift felbft, fonbern eine Ö)abc nnb ^i.'irhing be^^fclben, Wie e^ ja and)
^ei^t, tafi ßbi'iftn^ in nn^ lebt.
Sc^olion 2. ^^(nf bie /^rage: marnni bie b ritte ^erfon t) eil ig er (Steift 105.
genannt merbe, antwortet ber Catechismiis Romanus, c^ gebe pvav für ben 5J[ug* ^^'^'i"" ^'f^^'^'^
gang bcr gmciten ^Jperfou eine freatürlidjc 3ina(ogie in ber 3f"9iing, nid)t ober für hm ^n'f" gnlamu
3(nigang ber britten ^-peifon; baber fei and) für biefen 5fu^gang nnb für biefe ^erfon nnrb.
fein eigener i'canie jn finben. Te§{)a(b babc man ihr einen ©ott eigentümlid^en 5?anien
fpecieü appropriiert. P. 1 e. 9 (]. 3.
^ür biefe ^Ippropriation gibt nnn ber {)\:'ü. 3:iionia^ (S. Tli. 1 q. 36 a. 1 f.)
3n.ici (^rünöe an:
1. 2i?ei( bcr bi'iügc Ö^eift ooni i>ater nnb ooni Sobne an§gef)t nnb beiben gc*
meinfani ift, fo mirb er and) paffenb bnrd) bk beiben 'i^erfoncn genicinfamen 9?amcn
(SJ e i ft nnb b e i I i g be,^cid)net.
2. Spiritus foninit üon spirare , lüobnrd) bie SelDcgnng bcr Siebe bejeid^net
lüirb; bcr (^eift gebt aber nom $atcr nnb Sobne per niodum (imoris an§. f^^crner ij"t
aöc5 ^ci(ig, nuu^ auf (iHnt abhielt nnb mit (^ott nerbinbet; bie^ ift aber ber Siebe
eigen, fo ha\^ mit -Kedit bie per nioduni (uiioris ausigehenbe "l^erfon ()ei(ig genannt
tnirb.
III. ric 3tet(cn, ivctdjc bcincifen, bafl ber ^eilige (^eift Dom
^atcr nnb ooni 3ol)nc, alv einem "iNrincipc nnb burrf) eine
(Bpiration anc^(^c()t, uoUenben sngteid) bcn 53eiüeic^ für feine (^ottf)eit
nnb feine göttlidje '|.^ er f ön ( i f()feit.
1. ^er ()ci(igc (^cift Gc()t tunn ÜMiter an^^ [J(xuin. 15, -^6). ^^r Ä ©eifi
^e?l)a(b inirb er ber (^)eift be«:^ ^ater^o genannt (Mfdfh. 10, 20; Äow. geijt imnl sBatcr
8, 11) nnb and) a(« (V>cift (^hutc^^ (1 Cor. '2, 10. 11 ; 1 Joaun. 4, 12. 13)
nnb ^eift nnc^ Wott il Cor. 2, 12) be.^eicljnet. (Sine weitere gotge bc§
?(ne>gangee^ bes {)eiligen (^eiftcc> üoni ^niter ift bie, ba^ er and) Dorn 55ater
gefenbet Joinoi. 14, 16. 26) nnb ücrl)eif5en iLuc. 24, 49; Act.
1, 4. ift.
2. ^n benifclbcn i^er()iiltnif fc, in bem ber l) eilige 03 e ift 407.
5 n nt iui t e r ft c l) t, ft e l) t er an d) 5 n b e ni e 0 f) n e. ^ef/t Sm ^SJ,^
a. rie l)ei(ige ed)rift nennt ben l)eiligen ^eift, luie ben f^kift beö ''"'^•
^aterö, in abfolnt glcidicr '^l'eife ben (^eift be^> (So()ne^^ (Gol. 4, 6),
ben (^eift Cii()rifti (/i'o;/;. s^ 9 ; 1 Ppfr. 1.11), Qefn Gt)rifti iPhil. 1,
19). Qft aber bcr l)ciligc (Sk\\t, mie ber (*»)eift bee^ 33ater^^ and) ber ^eift
bc§ ^o()necv fo ift berfclbe notmcnbig gerabefo tüie t»oin ^Hiter anc^ Dorn
(2obne an^c^gegangen; benn nnr vermöge be? innnanenten 5togangec^ !ann,
iDie ,]Unfd)en (Meift nnb ^atcr, fo and) ^unfdjen (s3eift nnb Süt)n ein Unter^
f(i)ieb, eine iöe5ic()nng befte()cn.
1). C^3erabefo iine bie ()ci(igc Erfjrift (e()rt, baf3 ber 53ater ben fjeiligen
^eift fenbet , fd)reibt fie biefe 3 e n b n n g unb iDH 1 1 e i 1 n n g b e ö () c i^
ligen CS)eifte!3 and) bem 8o()ne ,yi ^Lnc 24, 49; Joann. 15, 26; 16, 7;
ügl. Joann. 4, 10; 7, :>7 ff.; Act. 2, :>3; Tit. 3,6). ':Dieg fet^t aber,
line mir in ber Se()re non bcr niissio (§ 61) fef)en merben, ben slu^^gang
00m Süf)ne ooranc>.
c. "Der 3(nc'gang be^o l)ci(igen @eifte6 Dom (So()ne ergibt ftd) aber
and) unmittelbar an« Joann. 16, 14. lö: Ille me clarificabit , qiiia de
meo accipiet et annuntiabit vobis. Omiiia, quaecimque habet Pater,
mea sunt. Propterea dixi : quia de meo accipiet et annuntiabit
vobis. Hernie ber eobn ben 33ater babnrd) iier()err(id)t , baf^ er uon if)m
gefenbet ift nnb it)n ber iBelt fnnb nmd)t, fo ncrt)errlid)t ber ©eift ben
170 ^HUi Wütt ^cm Xreicincn. 2. Xcit. i^on bcu nllcvd. 2)rcifalti(]f. A. "!|?üfitiüc Savlcguuii jc.
^ül)n, inbem er, inic uom 53atcr, fo aiirf) non if)m gcfcnbct, feine 3Bal)r[)cit
hinb inaif)t inib fein ^^erf oollfülirt. 'Tiefe (Scnbung iinb ^ei*l)crrlid)img
benil)t baraiif, ba^j ber l)ei(ic|C (^kift aiirf) Dom 3ol)ne nctjinen iiiib eni--
pfangeu luirb; einpfaiincii taiiii bcr lieiltc^c (^nnft, bcr UHiI)rer T^nUt ift, nur
bnrcl) bic in ber attiucn ^piration becjrünbete '-li^efcn^ouiitteiinng. T^er ^ol)n
ift aber mit beut 33ater ber Spirntor bc^ l)ci(igen ^ciftcö, ba aüeö, \m^
ber 33ater ijat, auä) Eigentum be^o 5ol)nc^5 ift. (Si? ift alfo ber ^eilige @eift
gerabcfo be;? ^oline^o mie bec> 33ntcrc^ (^)eift unb gcl)t bcnnmcl} gerabcfo nom
v^oljnc mic oom 33ater am.
xer iKütie (^<mt '^- ^^^^- ^^^* ö^^^t-'i^^ angefül)rten 3teüc gel)t and) l)crnür, bn^ bcr l)eilige
"ScDt uoni iiatcr C^^eift nid)t etuni bnrd) ^mci ucr[d}iebenc 3pirntionen, uon benen bic eine bem
""\iuri)" eine'"" i^ater nnb bie anbere bem 2ül)ne eigen ift, fonbern bnrd) bic eine unb
Äpirntion ouc. q in i g c ^ p i r ii t i 0 n , bic bem 53 n t c r unb 3 o () n e g c m e i n f a m i ft,
uon beibcu nn^^^gcfit. Triefe 'i\?aln1)eit ift and) in jenen 3tcUcn an^^ge*
fprodien, bie bc.yigtid) ber Beübung bec^ l)eiligen Weifte^o il^ater nnb 3o^n
cinanber nolltominen gleid) feigen.
Tarauv erflären fid) and) bie ;Hnvbriide ber l)eiligen 2d)rift, bie bc^^
^üglid) bec> bciligen (^kifteo bie uoUtonuncnfte C5:inl)eit nnb iiHH-t)felfeitigfeit
,^mifd)cn ^^atcr unb 3ol)n bcfnnbet. 3o fenbet 5. ^. bcr 3ol)n ben (^cift
Dom 3?atcr (Joann. In, 26), nnb ber ilMitcr fenbet il)n im 9^amen btt^
3of)nc^o [Joann. 14, 2{V}.
jo'.t. 3d)olioii. Tic fd)i£iiiuiliid)cii (*«niiHl)iMi IciuitUMi ^on lHui?i]aiui bcö bcilit^cii (^cifte^
XiejcI)ivSnmfi)d}enpoin 3ol)HC. 3ic [tütM'ii il)vc '^riiüdit faft niiyii bnraiif, .liKuin. IT), 2() ftclic Doiii l)ci^
0vuHi)ni. [\(^^\\ (\sä\{ i^oicl)vicbcn, biiH or iui 111 ilMitcv aii^oj^olit, uuiliroiiD bcvi'dbc '^(uc^bvuit noiii
3ol)iic in bcv liciliiicu 3i1)iift uicMuaNo uovtoiiuiic. Tio'"cv '^hmium^ö umvc ftirfjlialtiiv lunin
bcv lHii!?fpvud) bei Jounn. lö. 2(3 cj'flitiiu uiüve. '.Hbcu bov 'iHti''onrtHi] bc^^ bcilit^cii
(i^ciftcö Qud) uoiii ®o()nc ift bort mcbcv ber ^orin, nod) ber 3ad)e iiad) ousqefd)lo[[en,
fonbern uiclmef)r notmenbig einf|eid)(offen , mie au!3 adcn oben angcfidjrten Stcßcn fid)
ergibt, bie tn\ 3(uSgang be;? heiligen ^eifte^J and) üoni Seltne nngmeibentig an§*
iprerfien. ^a fogar anö Jounn. 15, 26 lä^t fid) mit ÖJeluiBbeit bie i'ef)re ber 3d)i^=
matifer a(6 i^rrtum enueifen. l>g(. FranzcVni. De Dco Trino. Tliess. 82 sqq. nnb
Kxanicii (loctrinac Macarii liulijakow Kpiscopi Hussi Scliisniatici et Josephi liiingen
Xeoprotestantis Bonnensis de proces.sione Spiritus Sancti. raraliponienon trac-
tatns de SS. Trinitate. IJoniae 1876.
II. 5it0 ?'rinttSt$^ocn«** ^w bcv S'vrttiitto«.
%\\^ bcr Xrabition fi3nncn mcl)rere '^emeifc erI)oben merben für baö
(5^el)eimniv ber a((crf)ei(igrten rreifaltigfeit. ^-liMr merben ,innäd)ft ben pofi=
tiDcn (Mlanben ber .^^ird)e uon ^?lnbeginn unter fnd)en nnb fobaiui ba^ ^^tx-
()aUen bcr ^ird)e ben trinitari|d)cn Qrrlebrcn gegenüber.
§ 52. ^ic 5:nuität — aUf^cmciuc Hücrlicfcrnufi bcr .^Urd)c uon 'iüibcginii.
3.?g(. ^einrid), Dogmatil rf)e Ibcologie IV § 229— 2:{2.
5((^o ba^ 9^iciinum bae ^rinitätvbogma formulierte, l)at e^o nur ben
urfprüng(id)en (^Mauben bcr Anrd)e an^ögefprod)en. '?(üe cntgcgenfte()en^
ben 5^el)auptungcn bernlicn cntmebcr auf abfid)tlid)cn ^erbre()nngcn ober auf
it)2i§r»erftänbniffen Dornieänifd)er 33äter, bic bac^ uon alten geglaubte 'I>o^ma
mitunter in ungenügenben '^(ne^brücfen nnffenfd)aft(id) gn erflären fnd)tcn.
tiefer (Glaube, ber nad) ben 5lnc^fprüc^en bcr 2?äter bie cigenttidic
U n t c r f c^ c i b u n g ^^ 1 c l) r e ber (£l)riften gegenüber ben ungläubigen ^uben unb
|)eibcn mar, murbc Don Anfang an in ber ^ird}e gelel)rt unb feftgc^attcn.
§ 62. ®ic jtrinität — aügcincinc Übevliefcvuitfl bcr ^ivd^c üou 5(nbcginii. 171
1 . @r tft f ö r m n (i) u n b f c i c r ( i dh t) o n b e r ^ i r db e b c ! a n n t i^o- ..
a. biirii) bie !^auf formet, ^cbc !^au|c, bie ge[pcnbet umrbe, iDor, boqma in ber
lüic fie 60 aiirf) t)ente ift, ein fcierüdieö 53cfcnutui^^ ber 2:rimtät; ^"i'lilftScn""
b. burd) bie G^ntfaltung ber Xauf f onncl im n p o ft o H f rf) e n @ I n u b e n ^= Stnifie'' unb
bcfenntni^!. "^k römifc^e formet lautet: Credo in Deum Patrembcn Toioiogifu.
ominpotentem ; et in Jesum Christum Filium eins unicum, Dominum
nostrum . . . . FA in Spiritum Sanctum;
c. burd) bie iu bcu iiltefteu Öiturc^ieu cutf)alteueu 'A)o^*ologicu auf
bie !Iriuitiit.
2. SDem apüftoIi|d)eu @(aubcu£ibefcuututc> reif)cn fid) bie ^taubem'' 3.^^, ^Vi'mthtc.^
f ormelu m , bie luir bei bm ättefteu ^nitcru uub ^irc^eu[d)riftftc(tern iinb Viimi in bcu
5ivar auc^britrflid) aU hirje 3ufiii"»^c"ff^ffn»9 ^<^- Ö^Iauben^^ ber ^ird)c fiu^ '\5SvmciT'
bm. ^Ufcbcfonbere
a. bie 5^'orme( bc^^ bci(. ^srcuäu^>: Kcdc^ia per Universum orbem
us(|ue ad tines terrae dispersa (dj (qxfsfoli^ et eoruni discipulis e((nf
fideni ((cccpif; quae est in unum Deum Patrem omnipotentem ....
et in unum (,'hristuni Jesum, Filium Dei iucaruatum pro salute
nostra et iu Spiritum Sanctum. Adv. liaer. lib. 1 c. lU;
b. bie i^'ormct beC- J c r t u 1 1 i 0 u : l nicum quidem Deum credi-
mus, sul) liac tarnen dispensatione, quam oeconomiam dicimus, ut
unici Dei sit et Filius, sermo ipsius, (jui ex ipso processerit, per
quem omnia facta sunt et sine quo factum est nihil. Hunc missum
a Patre in virginem et ex ea natum , liominem et J)eum, tilium
hominis et tilium Dei . . . Qui exinde miserit, secundum promissio-
nem suam, a Patre Spiritum Sanctum, paracletum, sanctificatorem
fidei eorum, qui credunt in Patrem et Filium et Spiritum Sanctum.
Adv. Prax. c. 2;
c. Oric^eucc>: Species eorum, (juae \)ey /iraedicafmiem apoi^toliann
ma/Nfesfe traduntnr, istae sunt. Piimo quod unus Dens est ....
Tum deinde, quia Jesus Christus ipse, qui venit, ante omnem crea-
turam natus ex Patre est . . . Tum deinde honore ac dignitate
Patri ac Filio sociatum tiadiderunt Spiritum Sanctum. De princ.
lib. 1 praef. § 4 ;
d. bie (^Maubcucn'enel bcc> beil. (Tregor !^^aumaturgoc>: Fnus
Dens Patei' Verbi viventis, Sapientiae subsistentis .... Unus
Dominus, solus ex solo, ])eus ex Den .... Unus Spiritus Sanctus
ex Deo subsistentiam habens et per Filium eti'ulgens .... Trini-
tas perfecta, ([uae gloiia et aeternitate et regno non dividitur nee
alienatur (Galland. Bibl. vet. PP. III p. "»85).
o. (Sinec> ber mid)tigftcu ^^cuquiffe bzz^ ^öc^fteu c^rift(id)eu ^(Itertumö ^^^. innität^-
fiub bie ij-^ e t c u u tu i | f e , uuid)c bie 9}i a r 1 1) r e r fomof)! für bie !X r i u i t ä t bonmaj in bm
im attgemeiueu, alss iuc^iefouberc für bie(^ott^eit (Et)rifti abgelegt ()abeu. SfXmlm-.
.f)icvl)cr iic()öi-t nov oncni bn^" CMcbct be§ ()ci(. ^^oÜ)tarp: (iJoritico te cum
aeterno et coelesti Jesu Christo, dilecto Filio tuo, cum. (jiio tibi et ^Spirihii
Sancto gloria et nunc et in futura saecuhi (Ruinart Act. Mart. p. 31 n. 12.
Ed. Veron.). 3)cr f)ci(. ©pipobius bcfcnnt 5U l^i)on im ^a()rc 178: i'hrisium
rum Patre et Spiritu Sancto Deum esse conpteerr. (L. c. p. 65 n. 6); unb bcr
l]cil. 58inc entlud im ^afirc 804 ,^u ^>a(cncia : Dominum Christum confiteor Filium
.'iltissimi Patris, uni^i nnicnm. fpsum cum lettre et Sph'ftu Sancto unum so/um
Deum esse })roptcor (L. c. p. 325 n. 5). i^gl. bie "^ctcuntuiffc bc5 Ijcil. (Siiplu^
172 3?on (^ott bcm 3^rcieincn. 2. 5'ci(. 5.^on bcv n((ctb. ^rctfattigf. A. ^ofitiöc 3)QrIfgunn 2c.
(304), ber f)cil. 5(fra (303 ober 304) iinb anbcvcv ai^arturcv bei FranzfUn , De
Deo Trino p. 158 sq. (ed. 3. Hoinae 1881).
ia§ idiiitätc- 4. ^a^trctd) finö aiirf) bic ßcngniffe bei* il>ätcr bh$ in bic äücften
^''^'"atmi ^'" ^^*^^^^^^ t)iiiauf. 4>on bcr Sc()rc bcr 'initcv bezeugt bcr l)cit. 5hiciuftinuc^ :
Omnes , quos legere potiii , qui ante me scripseruiit de Triiiitate,
quae Dens est, divinorum libionim veterum et novoriim catholici
tractatores, hoc inteiidernnt .secuudum Scripturas docere, qiiod
Pater et Filius et Si)iritus Sanctiis unius eiusdeiiKiiie substautiae
iuseparabili ae(|ualitate divinain iusiiiuent iiuitatem, ideoque noii
sint tres Dii, sed iiiius Deas, quamvis Pater Filiuin o^enuerit, et
ideo Filius uou sit dui Pater est .... Spiritusque Sanctus nee
Pater sit uec P^ilius .... Haec et mea tides est, quando haec
est catholica fides. De Triuit. I, 7.
^Hin einzelnen ^fnO'iil'ff" f^ib bcfonbcv^ bcrnor^ubcbcu :
a. Ter f)ci(. SUcmcMiö uou !?K o in betont uiiebcvbolt bic C£inbeit inib (£in =
,^igfeit (S^otte^ (K\). 1 ad (^-or. 43. 6; 59, 4), fprirfjt obev cbenfo f(ar bie :2^vinität
anh, tuenn er frnflt: .pobcu nur iiicfjt einen C^ott nnb einen (SbriftnöV ift
nicfjt ein (55 c ift bcv (Mnabc über nn^5 an^gegoffen luorbenV (L. c 46, 6.)
b. Ter ()ei(. ^gnatin^^ üon 9{ntiüd)ien frijveibt an bic ®emeinbc oon
DJagnefia (13, 2): Subiecti estote episcojx) et vobis mutuo, ut Jesus Christus I'a-
tri secunduni carnem et apostoli Christo ff Patri et >S]>irifu(.
V. '^l tbena go vü!§ meift in fetner 3cliul5frf)rift für bie S^riften (c. 10) ben S^or*
nnirf be^5 5(tbeiönni$? ,Viviicf, inbeni erfragt: Quis non niiretur. cum atheos voeari
audit eos , iiui docent l>euni Tatreni et Filiuni Deum et Spiritum Sanctum,
eornniqne ostendunt et (■ssr))f}(n)i in latifftfc et disfinrtionfvi in ordinc f
d. (Siegen bie G-nianationslchre bec; Wnoftici5nnif> Ie()rt ber beil. i^^reniin^ bie
a b f 0 1 n t e (5 i n f a d) b e i t be§ güttlid)cn ili'efeni? nnb bie Sl o n f n b ft a n t i a l i t ä t bc§
5>ater-o mit beni 3übne. ^I'en lieiligen CMeift nennt er 'ii?ei^5 t)e 1 1; bnrd) fie nnb bnrrf)
ben ^'ogo§ {)Q.hi ber ^Nater alle^o erfdjaffen, jeborf) nid)t luie bnrd) ii'erFsengc, ba ber
Öogo^ nnb ber (Steift emig bei ibni feien. Adv. haer. 1 3 n. 4,
e. ,^(enicn!§ uon 5( (er an b r ien : 0 miraeulum niysticnml Unus quidem
est uuiversorum I\itei\ uuuni est etiani Vrrhum nniversornni et Spiritus Sanctus
unus, et ipse est ubiqur. Paeday-. 1. G Wxi einem begeiftertcn ©ebeie an ben
b r c i e i n i ge n (M o 1 1 fdiliefjt ber Wn^r/^^r.'^ö'^ (3^ 12),
f. ill'enn Crigene? and) mand)e uiif;uerftänb(id)e 'Xn^brürfe über ba^ Xrinitöt^*
bogma gebrand)t bat, fo ift bod) gemiö, M\>, er nid)t nnr in feiner (5) I a n b e n ^ r e g e l
(n. 411) ben t r i n i t a r i f d) e n (SU a n b e n flar be.^engt, fonbcrn and) baf? feine
^Srf|riften eine groüe ^üUe tiarer ;>ngniffe für bie fatbolifd)c 2;rinitätä(e()re ent()a(ten.
De prine. 4, 28; In lioni. 1. 8 n. 5; Jn Xuni. Ilom. 18 n. 2.
!>•. Xertntlian ()at nn§ ba^ trinitnri)d)c (Mlanben^^betenntni^o ber .^ird)e über«
liefert (n. 411). 3» feinen niiffcnfd)aftlidien '?ühöeinanbcrfel3nngen baben mand)e Xbeo^
logen arianifd)e, fnborbinatianifd)e, bitbeiftifd)e nnb tritbeiftifd)e Irrtümer gefnnben. ^n^
beö entf)alten feine 3d)riftcn fo rid)tigc_ nnb genane Tarftednngen be;? Xrinität^bogmac^
tia^ luir bered)tigt finb , .^neibcntige 'Jiufurnngen in günftigem 5inno an^.^nlegen. 3o
(e^rt er bie abfo(ntc öin,^igfeit nnb (5infadibeit ®otte§. (l^gl. Adv. Mareion.
1, 3.) 2)ie (55ottf) e it Sbr'tfti bebanptet er überall anf ba^ nad)brürflid)fte nnb fd)reibt
bcm ©ot)ne cj-flnfin göttlid)e ^?tttribnte nnb ©erfe ,yi. (^gl. Adv. I'rax.
c. 23. 27.) ^en (Mrnnb bcr mabren (5Jott()cit mie ber ^crfön(id)feit bee Sobne^ erblirft
2:crtnUian im immanenten :?(n?gange beö 5ot)neö nom 33a t er. (3?g(.
Apoloyfet. 21.) %\\&i bif (^ott()eit nnb '"$erföntid)feit be^ b eiligen (SJciftcs nnb
beffen ?( n ^ g a n g n o m is a t e r nnb n o m 3 o b n e fprid)t er mieberbolt flar anö.
(i^gl. De Baptism. e. 3; De cultu foem. 2. 1; Adv. Prax. c. 9.) Über ha^$ (^ e ^
beimni^ ber Srinität überbanpt fpric^t ftd) I^ertnllian befonbcr^ in feinem i8nd)e
Adrerstis Pra^ceam fcl)r forreft an?. 5?gl. c. 2. 3. 8. 9. 10.
5. 3lu(^ ben .s^cibcn voax ber ©laube ber (S^riftcu an bie ^rei =
faltig! ei t befannt. Maw braud)t nur an ben @ib ^u benfen, ben ber
.treiben. (Spötter Öncian im 'T?t)t(opatri^^ ben Xrtipfton Don .^ritiaf^ f orbern lägt.
il>gl. .'peinrid), I)ügmati|d)e Xt)colügic 11 3. 92 ^nm. 2.
414.
To5 IvinitätC'
tioflma unb bic
■' § 53. 53ett)eiö bev 2'vinität an§ ben nornicänifc^cn .^civefien ?c. 173
6. 5(iic^ bie |)äretitcv legen ^t^iiö^i^^ f»^' ^ii^^ Xrinitiitsbogma ab, -j.^- ^J.f,\^at^,
ba fic entiueber an bac^felbe glaubten ober, mm\ fic es; (cugneten, i^ren Qit== boflma imb 'bfe
tum unter täufdjcnben gormcn ^u Herbergen ind)ten. '^ie ^irrf}e aber be= ^^^^'f^t^^»-
!ämpfte [ofort unb entftfjieben aik gegen biefec^ ^ognia gerichteten ij^^'^f^^^^-
tiefer ^anipf ber Siivdjt unb if)re ^el)rentfrf)eibungen muffen genauer unter-
fuci)t merben; mir merben jucrft bie uorniciinif d)en unb bann bie
fpätereu ^rrleljren in S3ctrarf)t 5iel)en. ^ie friil)eren unb fpäteren Jyrr^
(ct)rcn, bie fpeciell gegen ben [)eiligen (^3eift gerid}tet maren, merben ber
Überfid)t(id}teit megen in einem eigenen '13aragrapl)en bc!)anbett.
§ 53. iBcttici^ ber 5:riuität ani" ben uoruicftnifrf)en ^äreften unb il)rer
fird)Hd)eu il^cnuerfun(j.
^^g(. i^cinvid), Docinmtifdjc 1:()co(ogio IV ^ 233—236.
':^ie autitrinitarifd)en ^r^'t^'^)^*''^^' Uierben in brei Waffen nnterfd)iebcn: xtc antStvini
1. bie ebiüuitif d)en ober bl)namifd)en xHntitr initarier, bie ^'^'''jjf^lj^^'''"
bie S'inperfünüd}teit ^^otte^ö bel)anpteten, bie (^)ott()eit unb ^kn-|önlid}feit
be^5 Cogo^^ unb bec^ l)eiligen (Mciftce aber leugneten;
2. bie '13 a t r i p a f f i a u e r unb '))l o b a l i ft e n , bie äUnir gtcid)fa((^> bie
T)reiperiön(id)teit (^ottec> (eugneten, aber bie (skittl)eit (St)rifti bel)anpteten,
inbem fie il)n aU:^ ben im ^-leiidic crfd]icncncn einperfönlidien C^)Dtt ober
^ater betradjteten ;
3. bie 2nborbiuatianer , bie ben 3ol)n unb (*»)eift al> uom ^>ater
mefcntlid) üerfdjiebeu unb für geringer ale ben ilniter betradjteten.
I. 'Die e b i 0 n i t i f d) e n ober b l) n a m i f d) e u ^Hutitrinitarier fa()en ^j, ^s^Hontten
3;efn0 aU einen rein menfd)lid)eu 'J3ieffiac>, ah> puren iDienfdjen unb ben ""/'.•inT s^er^
^o^n 3i^KP^)'^ i^"- -i*-' .Vauptocrtreter bie|er 3^"^'^^'l)^''^ maren Tl)Cobot, mo .sdvctK.
ber % e r b er, ^ l) e o b o t , b c r 'li^ e d) c^ l e r, unb bcf ouberc^ ^]3 a n 1 u o n
3amofata. Der uad)nicaui)d)cn ;5eit get)ört ')>l)otin luui 3irmium an.
!Il)eobot, ber C^)erber, umrbe Dom i^apfte '^m c t o r ob feiner ^el)re
öon ber Äiird)cngemeinfd)aft aucgefdjioffen, 13aul uou 3 am of ata auf
ber 2(ntiod)eni f d)eu (Sl)nobe tum 269 abgefetzt unb biefe« Urteit ben
Äird)eu mitgeteilt. '13()otin aber mürbe auf einer 9^ei()e 5um %z\\ femi-
arianifd}er 2l)uoben oerurteilt unb bicfc ^Hnnrteilnng fpiiter imn ber
Ä'ird^e mieber()olt; ja fogar bie Xaufe ber iM)otiuiauer mürbe burd) bie
@l)nobc imn 5lrle0 für ungültig crtliirt.
II. 'Die yj( 0 b a t i ft e u ober 2 a b e 1 1 i a u e r , bie üou 5ltl)anafiu0 unb
5lngnftiune i\\ ben "l^atripaf f ianeru geredjuet merben, lel)rten: boinomv,
^Hiter, 3ol)u unb l)eiliger @eift finb nid)t brei emige i^erfonen in
^ott, foubern brei Offenbarung c>meifen (S)otte^> in ber Seit. @ott
^eigt 33a t er, iufofern er fid) aUo 3d)i3pfer unb ^efet3gcber be^ eilten ^^efta^
mente^', 8ol)u, infofern er fid) alc^ ©rlbfer, beiliger ^cift, infofern er
fit^ ale .^')eiliger ber Seeleu unb ^Hcgierer ber .Hirdje offenbart. Sinb
33atcr, (Sol)n unb l)eiliger (^eift etuuvö in (S)ott, fo nidjt brei 'I3erfonen,
foubern brei göttlid)e unb jmar üorü bergcl)enbe Xljiitigf eiten.
Scannten fie bicfelben and) ^crfonen ober ttjs:?^.)::«, fo öerftanben fie ba==
runter bod) uid)t mal)re |)i)poftafcn , foubern brei ^Hollen, bie ber einper=
fönlic^c (^ott fpielt. Diefer 9J('obali?mu!o tann einen beiftifd)en ß;i)arafter
l)aben, meim man bie brei modl lebiglid) alc^ opera Dei ad extra anf=
fagt, ober einen p a n t ^ e i ft i f d) e n, bcäiel)uugc^melf e f e m i p a u 1 1) e i ft i f d) e n,
41H.
Vc()ve bev
174 5>on Wott bcm ^'vcicincn. 2 Icil. Uhiii bcv allevd. 3)vcifafti(if. A. ^ofitincS^orlcginig jc.
lucini man fic aU ©cin^meifcu bc«o göttnrf)cii '^Bcfen^o fctbft betrnf()tct. (£e
ift inöglid), haf] bic !i^ct)rc be0 ^abcKiiho, bcr biefc inodi bcr flöttliiljcii
Cffcubnnmg mit 5luybriufcn bcr bamatigcu ftotfrijoi '}^M)i(o|op()ic^ nlv ein
^ i d) au 0 b e ^ n c u imb © i d) 5 u f a m m e u 5 i c l) c n bc>o (]ött[td)cii '^i>c |ciic>
bc5cid)nct, (c(3tcrcn ßl)avaf'tcr Ijat.
^icfc ^rrlel)rc unirbc überall , luo [ic auftrat , oou ber ^irdjc nnb
ibrcu !2cl)reru ^uriufgcmicfcu unh iu mauuii^falttgcr'-ll>ci]"c bic mal)reÖe()rc crtliirt.
Tfv 2aboiiia ^' 'l^iipf^ ^^ ^ H i ft u ^^ c^*fomiuuui,ycrtc bcu 5abclliue unb oermarf
ni'öiiiuö uon ^cr hiermit bcffcu Öchrc. T)ic ^v^ird)C bat bicjc ^ermcrfuuq fort unb fort bc--
mn-ovn 1,0 Itatigt, 3. )ö. ber fa\)]t ^ama)Uv lu ciuein |ciucr ^^n'icfc. )}{nd} ^^ippo^
fänunt. ixjtü^ mürbe lücgeu fciuer iuborbiuatiaui|d)cn l\^[)rcn nom "}3apftc kattiftuo
cj:!ommuui5icrt uub bicfcn ^vrlcbrcu gcgcuüber üom uämtid)eu ^3apftc bic
!Irinitiit^olc()rc formuliert, ^gl. A}blliuger, .'pippo(i)tue^ unb .^atliftu?.
^)icgeuc>burg 1853.
2. ^]?apft ^ i 0 n l) f i u c> rid)tete ein ^^cbrfd)rciben an ^ i 0 n l) f i u c^ 0 0 u
'Jne^'anbricu, ber im ^fampfe gegen 5abeüiuc^ nnuorfidjtiger '^(u^Jbrücfe
fid) bebicut l)atte. ©0 batte er 5. ^i bcu 3ol)n als Tr^t/jaa zal ycv/)rov
©ottc^ be^eidjuet. :3u feiner 5(n^oeinanberfelMing ber fatl)oIifd)cn Xrinität^-
(e^re crttärt fid) ber beilige ^initer I^ionljfiu^^ gleidjmäilig gegen bm
3abc((ianifd)en '33?onard)i^5nnic^ ber ^^ater unb 3ol)n ibentifi^ievt, mie gegen
biejcnigen, bie bie l)eilige l)?onac> in brei gefonberte :il^efen anflöfeu. T)ie
m n n b e r b a r e unb g ö 1 1 1 i d) c @ i n l) e i t i ft n i c^ t in b r e i Cn^ 0 1 1 f) c i t cn
5U trennen, unb e^o ift uid)t burd) bcu '3himen (^efd)öpf bie
^> ü r b c uub u n c n b l i d) e (3 v ö n e b c c> ,p e r r n i) e r a b 5 u U) ii r b i g e u ;
foubern mir muffen glauben au (S^ott beu ^ater, bcu :!IH =
miid^tigen, uub an (£ b^'M'tnm ^efnm, feinen ^ol)n, nnb an bcn
b e i l i g e n (>i c i ft , u u b m ii f f e n glauben, ba^ bai-> 3[B 0 r t b e m @ 0 1 1
aller ^ i n g e geeinigt i ft. X) c n n : i d) nnb ber i^ a t e r , f a g t e r,
f i n b e i n c> ; unb: i d) bin im ^ a t e r , unb ber '4.> a t e r i ft i n m i r.
T) e n n f 0 m i r b bie g ö 1 1 1 i d) e X r i n i t ii t nnb bie l) e i l i g c Ö e b v e
DO u b e r 'M 0 n a v d) i e u n ü e r f e l) r t b e lu a b r t. (5. bei Migne, Patr.
Graeci. Tom. 25 col. 46:') sq. .
5(n^^ ber ^Kedjtfertignng^f djrif t bev T i 0 n \) f i u v u 0 n '^l l c pi u b r i e n
erfel)cu mir, baf3 er im (^Hauben nnb in ber V'cbro mit bem römifd)en
^ifd}ofe übcrciuftinnnte.
:>. ^w bem non X n r r i a n n c> anfgefnnbenen 3d)reiben uou fed)v
^ifd)öfeu aw '}3anl mirb ale tides, quam a principio accepimus, et lia-
bemus traditam et servatam in catholica et saiicta Ecclesia erflärt,
esse unitm Deum ingcnitum et Flliinn (jenifinn, ioii(/enifu)n, Sapienfiam
ff Verbiuii i(c Virfufcni De't ante (»unia i^aeciüa^ tum j)rae('Of/Hitione (mic
bicji %^anl üon Samofata uon dbviftne^ aU Sobn Okntco yigab), .W sub-
stcüftia et lujpostcm JJenm, Del FUimn .... Qui autem contra dicit,
Filium Dei nun esse ante constitutioneni niundi. dicitque, credei'e
et confitei'i (Filium) esse Deum non esse aliud (luani dnos Deos
praedicaie : luuu* alienum esse ab ecclesiastica regula aibitianuir,
et omnes catliolicae ecclesiae nobiscum consentiunt. {Mansi, 6onc.
Coli. I, 1033 sqq.)
4. 33 li t e r uub ^ i r d) e n f d) r i f t f t e ( ( e r bef(^ränften fid) uid)t
barauf, ba^ überlieferte 1^ogma ,yi bezeugen: fie bemübten fid) and), ba^ofelbe
m i f f c u f d) a f 1 1 i d) ^n erftiircu unb 5U red)tfertigen. '^cil aber begriffe
§ 53. ^emei^ bcv S'vinität a\\§ ben t>oi-nicänifd)cn .f)ärcften k, 175
unb 5(u0brücfc, bic man fclbftucrftänblui) nur frcatürliiijcii 3(na(ogien cwU
(c^ncu tonnte, nod) nid)t gcnügcnb fuicrt umven unb übcr()anpt bie t^eologifrfjc
©pcfndition in i()vcn 5[nfängcn ftanb, fo ift ci-^ nidjt jn oemnnbern, ba^
i^ve ^arfteünng 5unt 5^ci( xcd)t nnuoUfonnncn, ja ftrcnrj genommen unvidjttg
war, obmo^l bie Sdjriftftellcr im (glauben felbft nid)t irrten.
^on iJ^PP*-''^^).^^'^ unb rionl)!' iu6 uon 3Ite^-anbrien f)aben mir
bie^ eben gefe{)cn. x^(l)nlid) erging ee* Xertnllian, inbem er ^nr (^rflä-
rung beg "^pcrjonennnterfdjiebcö jmifiljen ^atcr unb v^oI)n ftd) ber Slnalogte
bes gebad}ten unb gc[prod)cncn ::U>ortecv bec> verbum inentis et oris, be=
bicnte unb fagte, aUS Aöyog ivc^taSviTd; fei ber 8o()n ein^ mit beut ^ater,
als Aöyoq T.poiOQoiv.ö;, ber gum ä^ede ber 5Be(tfd}öpfung (jcroorgebrad^t
fei, aber Dcr]d)iebcn üon i^m, mae allerbingo einen mobaliftifdjen 3d)ein
{)Cii. Slüein baburd) (e()rt XertuÜian teine!?megc>, b<[^ bie göttUd)e ^\n'fon
beg (So()nc^^ er fr jum |]merfe ber iß?e(tfd)öpfnng f)croorgebracl^t ober gar
gefdjaffen morbcn fei, iiort)er aber nid)t cpfticrt l)abe. "I^a übrigcnc^ ^er=
tniiian an inelcn 3teücn bic e m i g c %^ e r f ö n I i d) f e i t bc^> Köyc; (el)rt
unb ben realen Untcrfdiieb 3unfd)cn bem \6yo; vjdioL^rr.6; unb KjOs^Qjcpiicd;
leugnet, fo ift bod) tro^ biefer ungenauen unb and) trol^ einiger fuborbinatianifd)
Hingenben Sugcrnngcn an ber ^)icd)tgliinbigteit 1crtnt(ianc> be^üglid^ ber
2;rinität nid)t ^u ;,meifchi.
Singer X e r t u 11 i a n , ."p i p p o 1 1) t u o unb '^ i o n i) f i u s o o n
511 e y a n b r i e n befämpften and) *C r i g e n c v unb 9i o u a t i a n träftig
ben 3Jtobati^omuc^.
III. 3^^^Mrf)'-'i^ "^^"^ ^abedianic^nubo unb "i>(riani^mu^> Jte()t bie g n o =
ft i f d) e @ m a n a t i 0 n ij ( e l) r e. Sic betrad)tctc bie Sonen a(^ bem cs-manaTion-i
l)öd)ftcn (Motte untcrgcorbnctcliJiittcImcfen .voifdjcn il)m unb ber $i^elt; jebod) '''^'^■'''
bcl)auptete fie nidjt eine (£' r f dj a f f n n g, fonbcrn eine Emanation
berfelben anö ber l)öd)ften ^3ott(ieit. ^icfe gnoftifd)e C^nmnation tüar aber
nid)t bie trinitarifd)e processio ober emaiuitio a<l intra ^ fonbern ad ex-
tra, bo. nad) ben C^hmftitcrn in biefen (Emanationen ba^ g5tttid)e ^^l^efcn nic^t
in feiner ganzen ^-üüc unb unteilbaren @inl)cit fubfiftiert, fonbern in ftnfen^
meiö 5unel)menbcr '?tbfd)miid)ung oercnb(id)t, geteilt unb oon fid) fetbft ent=
äuj^ert ift. 'I'iefe Qrrlel)ren unirben befonbcrc> non 3: e r t u 11 i a n in
feinen a n t i g n o ft i f d) e n 3 d) r i f t c n bcfämpft.
SBa^ ben 51 r i a n i t^ m u v inc^iefonbcre betrifft, fo ift feine Öel)re „^f,,, j,,- o^,;,.
bie folgenbe :
1. @£^ ift nur ein mabrcr, nug c;,eugtcr, auf ang^olof er,
emiger (^)ott. :^erfelbe ift nid)t immer ^ater gemefen; er ift e^ erft
gemorben, aU er bem ^ogoi? bac^ ^afein gab.
2. I) e r 3 0 l) n ober ö o g o « i ft n i d) t oon (S mi g f e i t
a u ^1 bem Sß e f c n b e ^ ^ a t e r §, fonbern
a. eö gab e i n e 3 ^ ^ ^ / ^^ ^ ^* n i d) t m a r (-^v ttote 5'rs oijy. 'h^) ;
b. e r w u r b e o o n (M o 1 1 a u c^ freiem 333 i (l e n aw:^
n i d) t § (e^ oux. cvtwv ) e r f d) äffe n ;
c. e^ befte^t 3n)ifd)en Später unb 3ol)n a b f o l u t e ü^ e f e u ^^
ö e r f d) i e b e n l) e i t unb a b f o 1 n t e II n t e r o r b n u n g bc<-> 3ol)nc0
unter ben ^ater.
"äU golgefälie ()ierauy (el)rte 5(rin^o namentlid):
a. ^er 3üt)n e r f e n n t ben 53 a t c r n i d) t u o 11 f o m m e n,
begreift er ja nid)t einmal üoütommen fein eigenes ^Befen ;
120.
lic flnpftifri)i'
17G 55on 05ott bcm Tvcioincit. 2. iJeU. 5>ou bev attevl). dreifältig!. A. ^oritioc 3^ov(ogung:c.
ß. "Der (So^n ift uianbcUuiv, inebcfonbcrc bc^o (Eilten iinb ^^ofcn
fäl)ig iinb bn()cr nirf)t oon Statur, fonbcni biird) bcii guten (^5ebrauci) feiner
g'reil}eit gut nnb Ijcilig.
y. 'Der Sogo^o ift nid)t bic u n c r [ rf) a f f c u c 'Ä c i ^^ l) e i t , b e r c U) i g c
gi3ttlirf)e ^ogo^c^, bcn 5lrinc^ ak^ bic göttlid)C C£igenfd)aft ber il^ernunft
unb ber 3i^ei£^I)eit be^eidjnct, fonbcrn er participicrt nur in cnblidjer iinb
uioraIifd}er ^eife unb aiK-' C^nabc an jener nncrfd)a|fencn ^^eicit)eit.
0. 'Dicfe (^nnbc Ijat il)ni aber C^)ott oerlieben, meK er uon (Sungteit
iHn*l)eruni(3te, ha^ er fid) il)rer untrbig nuidjen uierbe.
a. 9iid)t^ beftomeniger legte '^Iriuv mit Über|d)n)änglid)fcit alle gött=
Iid)en 9^amen beut 3o()ne bei, ja er nannte il)n ben ftarfen (^ott {i'7yy/oz
3--d;), bcn 0 0 ( ( f 0 ni ni e n e n (5^ o 1 1 \T:Hp-n; Bi6;\ ben @ i n g e b o r c n e n
(aovsysv/j;) uub UuUMi u b cl ba r c n • ävaÄ/:[V.)To;i: allcv aber in einem
uucigcntltd)en unb unuial)ren Sinne.
5(nc^gel)cnb niimlid) luni bcm bualiftifd)eu ']3()i(ofDpl)em bc«^ 'l^bilo nnb
ber ^^knplatonitcr, bac^ and} bic (^uioftitcr aboptiert l)attcn, ber I)öd)ftc
(^ott tonne mit biefer it>clt nid)t unmittelbar in 'l^crül)rung treten, Icljrtc
5(rtuc>, ©Ott ^abc oor allen Dingen ben l'ogov erfd}affcn, um burd) il)n bie
Ül^elt 3n erfd)affeu uub fortan fid) feiner alv il^tittter 5U)if d)en fid) nnb ben
Aireaturen ;)U bcbieuen. ^n biefem Sinuc nennt er ben 3ol)n prinio-
genitus oninis creaturae, fd)reibt il)m '^H)ruieltlid)fcit , '^^or,";citlid)teit,
ll'rl)abenl)eit über bic .Kreaturen ^n, bic alle burd) ibn crfd)affcn feien.
Somol)! um biefer feiner erl)abcncn Stellung unb 'Jiatur, alv um
feiner ^>erbicnftc millcu \)(it C^nnt it)m ben ',Vaincn Sol)u uub (^3ott gc^
fd)cnft uub il)n gi)ttlid)cr (Sl)ren unb iHn-cl)rung tcill)aftig gemad)t, nid)t a(«
ob er ber l)öd)fte (^ott märe, fonbcrn mcil er oi-Jzioo; i-höz, ;)meiter unb
uutcrgeorbnetcr (^ott ift.
2iMo ?u-hKo"oino ~^' v]""^ beffcren '^nn-ftäubni^^ ber Irinitiitvlebrc moUeu mir ctmaei
3vvioi)vc lu- ' uäl)er bctrad)tcu, mic %x'\m feine l^el)rcn 3U bcqriinbcn fnd)te, unb mic
avunbde. ^-^ s^^..j^^. .j^j^ mibcricgtcn.
a. Spefutatiu fud)te '^Iriue feine i'el)re baburd) jn begrünben,
bC5icl)ungc^meifc bac> tatl)olifd)e Dogma ^n betiimpfcn, ba|l er 3unäd)ft bic
freatiirlic{)e '^Inatogic ber -^engnug abiiqnat auf (^)ott übertrug unb beinnad)
bcl)auptcte, bcr'i^atcr fei notuicnbig uor bcmSol)ue gemefen.
'^(uf bic fatbolifd)c '^(ntiuort, bic göttlid)e ;5fngung fei ein emiger
%Ü uub bal)cr ber ^Hitcr emig '-iHitcr unb ber Sol)n cm ig Sol)n, nnb
feiner uon bciben ol)nc ben anberen, cruiiberte er, cy tonne überhaupt non
einer ^'^ugnug, einem 5Iuc^gang, einem ^(bglan^ u. bgl. bei G)ott nid)t bie
Üicbc fein. Denn bao fei emanatifti f d) unb fc^e eine Leitung bcy gött=
lid)cn "ö>cfcmö noranc^. ^a atfo ber Sol)n meber auc^ bcm ^^efcn be^o
iHUcrc> emaniere, nod) auv einer iiorl)anbeucn l^uitcric gcbilbct fein tonne,
fo fei er notmenbig burd) bcn freien :ilM(Ien ©otteö aiic^ nid)tc^ erfd)affen.
%k-> bie ^äter il)m antmorteten, teinc!omcgc> finbe burd) bie ^^'iiHiuHl
eine enianatio ad extra unb eine S^eilnng bec^ göttlid)eu ^l>efenc^ ftatt,
ha ber 3oI)n ba^> göttlid)c ^^efen gan^ unb in unteilbarer 5ül(e in -fid)
trage unb nid)t aujaer, fonbcrn in bcm ^initer fei unb bleibe, meinte '?(riuv,
U)enu ber So^n gbttlid)eu 3i>efeu^ unirc, fo tnäreu jmei (Spötter, 5mei abfolute
^Ncfen. 'Jtad) ber tatl)otifd)cn ^el)re ift biefer Sd)luJ5 feincvmegc^ bercd)tigt:
bcuu gerabc l)ieriu beftel)t bas ©laubcn0gel)ciuuüc> ha]^ biv:-> numerifdj
§ 53. 33cn)ei^ ber ^l^rinität au§ ben fornicänifc^en ^öreften jc.
177
eine imb initctlOarc göttnd)e ^Befcn ungeteilt unb imuennctfiittigt in
ben brei gottlidjen '^erfonen fubfiftievt. ^arin tag aber gerabc bie §ärefie
bc^ 5(riu^, tag er biefec^ unbcgreiftidje @e()eiumic> leugnete.
3ubem nun 5h*iut^ an 3te((e bec^ Ö)(auben^>ge^cimuif[e^J feine angcblid)
bie 33ernunft noüfommeu befricbigenbe unb ber Schrift unb Überlieferung
Qugebtid) entnommene ©rfinbung fe^te, geriet er mit ben erften ^ßa^r^eiten
ber Vernunft unb be^ Gljriftentumc^ in ^UMbcrfprnd). 92ament(id) geigten
bie ^äter,
a. baf3 '?(rin€> burd) feine öcugunng ber 3;;riuität bem abtrünnigen
Qubentum, burd) feine Scljnuptung aber, ber !i?ogL>3 fei ein erfd)affener unb
untergeorbneter ß^ott, bem göttlictje (Jt)re 5U ermeifen fei, bem §eibentum
DerfaKe ;
,i. ba|3 bie öel)re uon einem iW'ittetmefen ^mifdjen ß)ott unb ber
Kreatur, mag man es mit 'Dhniplatonifcru unb (Mnoftitcrn ato eine ©inanation
ober mit 5(rin0 aU:> ein (^efd)üpf bctradjtcn, mibcrd)rift(id) unb miberoer^
nüuftig ift. ^enn jebec^ 51>efeu ift cntmeber fd}Ied)tl)iu göttlid) ober fd}led)t=
Ijin freatürlid). (£'iu lUittetmcfen ift unmöglid), ein unuernünftige^ (^ebilbe
ber ^()autafie.
'5)ag @ott aber mit feiner .Sireatur nid)t unmittelbar in ^lun'üljruug
treten fann, iinberfprid)t bem ^^egriffe beibcr unb füljrt überbiee^ 5um
regressus in iiifinitum. renn nad) biefcr Xl]eorie ift uid)t ein^ufeljeu,
mec^balb ber Acyoq nid)t mieberum burd) ein anbcrev 'JJiittelmefeu erfd)affeu
merben mu|l — eine .«onfequen^, bie im (^nofticivuiuv and) mirtlid) 5U ben
langen 'iionenrcil)en fül)rte ;
y. ba J3 bie i'eugnung ber .sfonfubftautialitat be^o 2ol)nee^ and) ba^ (^e=
l)cimni§ ber Qntarnation unb brr CS'rli^fnng unb batnit ba^ gan^e 'i^efen bec^
ßl)rifteutumc^ 5erfti3rt.
b. ^]?ofitii) fud)te '^lriuc> feine \^el)re burd) falfd)e 3d)riftau0=
legung ^u bemeifen, iubem er namentlid) Stellen, bie üon (il)riftut^ als*
S02eufd)eu l)aubeln, nou bem Vogoc> alv foId)em au^4egte. ^u biefem
Qmtdc brad)te er bereite^ bie fpiiter 00m ^Ipollinarivuui^^ auc^gebilbete .piirefie
Der, ber i^ogoo l)abc in (ibriftuv bie Stelle ber oeruünftigen Seele erfet^t.
5lud) ältere i>äterftclleu unb tird)lid)c '^(nvfpriid)c mi|lbentete er, mobei er
namentlid^ and) ba^^ ili\n*tfopl)i«?ma amoenbcte unb a/ew/irsc, ungebeugt
mit dyi-un'o;, ungemorbeu ucrmed)felte.
IV. 'Mm biefen liinfdjungcn ber .s>aretitcr gegenüber l)at bae allgemeine ^
^ongil öon 9?icäa bac* tatl)olifd)e ^ogma folgeubcrmajsen befiniert:
1. Credo in iDiuni Deum, Patrem omnipotentem, factorem visi-
hilium omninm et invisibilinm.
hiermit ift an^ogefprod)en
a. bie abfolnte ßinl)cit ©otte^ö;
b. \>a\i biefer eine Wott mal)rl)aft ber ^^ater feinem eingeborenen
Sol)ue§ ift;
c. h([\] berfelbe eine (^ott ber 3d)5pfer aller "^iuge ift, uid)t etma
blo§ ber unfid)tbareu, fonberu and) ber fid)tbaren, moburd) bie öel)re uon
einem n)eltfd)affenben 3}iittelmefen au?gefd)loffeu ift.
2. Et in unum Dominum Jesum Christum, Filinm Dei, natum
ex Patre (ycvvyjSsvta ey. tov zoLzpiq) u)d(jenUn))i, hoc est ex snbstantia
^einvidj^^uppevt, itomvcuJiium fccr Xoßinatif. \2
423.
i§ nllgemcine
Aionsit uoii
i'Hccia unb bev
?lnant§mu§.
178 5.^on (^ott bcm 3)vcieincn. 2. 2:cif. SBon bcv aI(cv{).3)vcifQttigf. A. ^ofitiüc 3)Qrtegung ic.
(ex rnq ovaiac;) Patris. '^a§> crftc allgemeine ^oii^il 511 ^ionftantinopel
fügte Ijiu^ii: ante omnia saccula.
.picrbiivd) ift auegcfprocljcii,
a. ba^ er Sot)u am bcm äl^cfcn bcc^ ^ater^;, alfo nid)t ctuni
aibo einem anberen ^^cfen ober einer anbcren Snbftan^ geboren ober gemengt
nnb be^l)alb and) nid)t ansei nid)tc> erfd)affen ift;
I). baß er allein gemengt, bc{^I)atb ber UnigcHitus ift;
c. baf3 er c,uug, bal)cr and) nnucriinberlid) ift. @^o gab alfo
feine ß^it, fein xHinmi ^n. 244), ba er nid)t mar. 5lnd) barf man nid)t
fagen, benor er gemengt mnrbe, fei er nid)t gcmcfen. Tal)er l)at
ba§> ^ticännm feinem ^cfenntnie^ nod) folgcnbe 2(natl)ematiemen beigefügt:
Eos autem, qni dicunt: eiat aliquando, quando non erat (^v
TTOTS 5re oux /yv), et i)riiisquam nasceretur, non erat, et ex nihilo (el
ouy. cvT^ov) factus est, aiit qiii ex alia substantia vel essentia (el
hipa-g i)uo>7zo(T-j,)zr, ouTta;) (licnnt esse, aut creatuni aut convertibileni,
aiit mutabilem Filium Dei: ]ios aiiätheniatizat catliolica et apostolica
Ecclesia.
3. Deum de Deo ((:)£:> sx. t)-:0), lumen de Iiimine, Deiim verum
de Deo vero, genitum, non factum (y£v>y;S-£vTa, cv r^ovri^iMza).
^ierin ift namentlid) anc^gefprod)cn
a. ber mefentlid)e Unterfd)icb .^uifdjen ^engen nnb er=
fdjaffcn, gemengt fein nnb erfd)affen fein;
b. ball ber (§ol)n nid)t ein nntergeorbncter, nncigentlidjer ^ott, ber
arianifd)e oi-j—ozz (-)£c;, fonbern iinil)rer (^uut oom uuiljren ©ott ift.
4. Consuhstantialem Pafri (iaoojTtsv tw llaTjOt)-
^a bao 'Jiiciinnm in biefem xHuvbrnde bie gan^^e fatl)olifd)e l^eljre
5ufammenfaf3t, fo brel)tcn fid) nni il)n ()anptfäd)lid) bie folgenben ^fiimpfe mit
ben 5lrianern nnb Semiarianern.
xif (Ifnnjönbe '^' ^^^ 3lrianer nnb 3cmiariancr menbeten gegen biefcn ^(nsbrutf
fcer^lviaiicvneflen ein, hi\^ ^Ort CU.C0'j7lCZ
ben *Äu>>bvu(f ' • r '• • • ^ . . .
buoo<j<Ttoc. Ä. fomme nid)t m ber l)eiligcn ^d)ri|t üor. 5tllerbing0 nid)t
biv:^ 'l£^oxt, aber bie 2adje; nnb mo fte()cn in ber l)ciligen 8d)rift bie
arianifd)en gor mein?
i. merbc oon ben 0 0 r n i c ä n i f d) c n ^Mi t e r n n i d) t gcbrand}t.
X^ie üorniciinifdjen ^^niter l)abcn aber fid)er ben begriff oon by.oovnto;
gelehrt, ba fie fagen, bie brei ']3erfoncn feien biefelbe qvtlx. %üd} ba^
^ort cy.cc-j7Loz mirb in biefcr '^cbentnng oon il)nen gebrandjt; ja bnrc^
bie iun-ljanblnngcn ^mifdjcn fa])\t 1^ ion l)f iuc^ nnb "^^^ionijf in^ oon
Slle^'anbrien l)atte e? bereite^ einen fird)lid)en Cil)arafter erl)altcn. "^a^
bixQo-jd.oq oon oorniciinifd)en initern gebrandit unirbc, bezeugt and^ ©nfebin^
oon diifarea in bem unmittelbar nad) bem '^Jiciinnm an feine ^ird)e
crlaffenen (Sd)reiben. 33gl. §efele, ^ion5iliem(^cfd)id}te. I § i>3;
7. fei oon ber 3i)nobe 5U 2lntiod)ien gegen "ipaul oon
iSamofata oermorfen morben.
^enn bie ©teile bce^ 51ntiod}ennm ed)t ift, fo ift fie gegen ben iD^ig^
braud) bec> 3i^ortec^ bnrd) "^^anl oon v^amofata nnb bie (Sabelliancr geridjtet,
bie fid) l)änfig biefec^ 5lnc^brndv, mie and) ber '^Inc^brücfe asvs-jufjts;, ctjv-
oO<7to;, Ta-JT:-:üo-to; bebicnteu, nm nid)t nur bie mefentlidje, fonbern and) bie
perfünlid)e 3^'<>'ntität bev 3>ater§ nnb bee 3ol)nec^ 3n bel)anpten, ober c^
§ 53. 53eiucig ber jtriuität ait^ bm nornicönifci^en .^ärefteu 2c.
179
ge]'d)a^, luie '^(tl)annf{ih5 imb ^afitiu^^ meinten, lueil ber (2amofatener ben
Äitatl)olifcn uonimrf, nnd) il)rcr l^cl)re fei ber Boi^n by,oo-ü(jio;, tw WolxoI in
bem ©inne, baj3 er ein 5Uieite^3 gött(id)ee ^efen ober ein 3:eii be!3 Qött^
lid^en Sßefcnö fei.
^iefe^ tonnte aber hat> 'Oiicänum nid)t abf)alten, bas $i}ort öy-oo-jaio;
in feinem rid}tigen ©inne jn fixieren nnb in ben tird)Iid)en (Sprad)gebrand^
aufännet)men;
0. fei 5iiieibentig nnb merbe oielfad) uon ben ^rofanfd)riftfte((ern 3nr
33e5eid)nnng ber blofs fpecififd)en @int)eit gebrandjt, bie nnter ben uer=
fd)iebenen Qnbioibuen berfetben (^^attung beftel)t.
5llferbing^ tannten bie atten (^ricd)en feine anbere als bie ^attnng^^
eint)eit. 5Uier bn^ D^icänum l)at jene§ 5Bort in feinem tt)coIogifd)en ®innc
^nr 23e5eid)nnng ber nur anö ber Offenbarung nne bctannten numerifdjen
@inl)eit bes ^[Öefens^ ber brci gi3tt(id)en '|>erfonen feftgefteltt nnb baburd)
l)ier jeben anbcren Sinn anc^gcfdjtoffen.
b. 'I^agegen iinirbe Su.olo:;, ebenfo une opoi-oücrts;, menngteic^
t»on manchen im tatl)o(ifd}en Sinne nerftanben, uon ber Äird)e uermorfen,
weit c§ oon 5Irianern üon einer btoß m 0 r a l i f d) c n "ä l) n (i d) f e i t üer*
[tauben ipurbe nnb aud) an fid) jur 33e5eid)nung be^o ^^J(t)fteriumc^ ber altera
^eiligften Trcifaltigfeit nid]t geeignet ift. 'ilMe '^(tl)anafins bemerft, ift näm=
lid) 'iB e f e n c^ ii l) n l i d) t e i t mit $L> e f e n {^ 0 c r f d) i e b e n () e i t nid)t nur uer=
einbar, foubern I)at fie genau genonuueu fogar ^ur 33orau«fet3Uug.
Sd)otion. .'pier molleu mir ba^ 3^otmenbigfte über bie übrigen für
bie 3^rinität6(ei)re mid)tigeu 5IuebrÜLfc bemerfen.
1. 5öalD uad) Dem ^Jcicänimi ftct)t oOaia im ^iiinc uon ii>e[cn ober iJBeicn*
t)cit fcft. 5'i'iil)i'^' ii'nv'^'-' c^^ (^i'rf) i" ba-'^obciitung imii 'l^crfon iicbvniuijt. 9Jod) (i^vcgor min
9h)ffa nennt (Adv. Eun. 12) ben 'i>ater rrjv ur, yvrjr.Büauv o\j(ti.uv, nnb luonn lHtl)anafiu§
fügt, bü^ er (^ütt nid)t luie 3abcUin^J ryovooOdtoc nenne, fo fetu biefeg bm (^cbxaud)
besi Sovtec> oüdia im 3inne üon ^^^evi'on lun'anss.
2. Otto «TT am; mnrbe bem profanen 3pvad)gelirand) gcmn^ oielfad) g(cirf)be*
bcutenb mit ovTt« gelnandit, 5. '-i^. uon Tioni)[iu-§ >Koninnn§, lUtbannfins«, (ypipt)a»iii^/
felbft nod) non (ipriUnei uon 5Ileranbrien, nnb nod) .f^ieroniimn^ (Ep. 57 ad Dam.)
Juarnt oor bem ©ebrond) biei'cs? ilHUtes, bcffen fid) bie ^^(riancr bebienten, um bie gött*
(id)en ^erfonen ait" iier[d)iebene ii'efen ^n be^eidincn. '?(nd) ha§ 9?icännm gebraucht,
mie lüir n. 42H) gegeben b^ben, ÜTroataTi; nnb oO^ta nliS Sunoninna. i^^'i^od) iinirbe fd^on
in ber nienni)'d)en |]eit uielfnd) uTTOTraTt; im Unterid)ieb uon oOo-ia jnr i^egeidjnung uon
^^erfon angemenbet. ^m Crient lunrbe OroTTc/.o-tc ,^nerfr ber berrfdjenbe ^^(n!3brnrf ,yir
^H',^eid)nnng ber '|<eri'on. ,1m '.H ben b l an b e unirbe ■jTOfTTUTK; übcr)et}t mit suhstantia
=='ii?e)en. ^Iber aud) im Crient umrbe ba^^ 'iiH'fen burd) uTroo-rao-i;, bie ^^erfon burd^
TTjOÖffw-ov be,^cid)net. Xk^^ fiebt man namentlid) an^ö bem ^i-^eridjte bes ^Ubanafinö über
bie Uon ihm ^ur Beilegung be§ 3treite§ ,^iuiid)en -D?e(etin§ nnb "ipaulinn^ gebaltene
aIcyQnbrini]d)e Sunobe. 2^er eine lebrte brei götilid)e ^Upoftafen, ber anbere eine
^^poftafe, tnäbrenb beibe in ber ^a&jii uoUfommen übereinftimmten.
S)icfeö 3d)iuanfen b^^ £prad)gebrand]e^ ()örtc für immer auf, nad)bem ha^
.^"onjil ^n St)aIeebon C£l)rifto e in e .s^i)p oftaf e nnb ,^iuei yZaturen ,^ngeid)rieben
t)atte.
3. 3)a!§ 2?ort t: pöc oi-rov-jK-rsoud unirbe uon ben Sabellianern mi|5braurf)t,
um bie uerfd)iebenen güttlid)en 'Innionen a^3 b(oBe (Sr f d)e in u ug§ m ei) e u ober mudi,
nad) brm ncid)[ten ett)mo(ogifd)en 5inne gleid)[aui als ll1ta>?fen ober ^Holten be^ einperföu^
(id)en ©otteg^ jn be3eid)nen. 8päter borte mit ber mobaliftifdjen i^^ärefic biefer l'^ipbraud)
unb babcr aud) bie mit bem SiSorte ucrbnnbenc ©efabr auf.
425.
ücvtvorfen.
426.
ouffla-
äi^ffenlieit.
427.
ä^egriff bev
xjTzoaruatq,
TrOOiTwTTOV-
12
4-2\\
180 ^Non O^ott beut 2)rcicinen. 2. 5:cil. 53on ber aUcvt). '3)reifaltigf. A. ^ofuiöc^iavlegungjc.
§ 54. ^ic ,?>nrcficn (jccjcu bic firri)Iid)c ücl)rc uom i)ci(ißcu (^cift.
üjgl. ^e in rill), 5)ügniQti[rfjc 3:l)Cülügic IV § 2;}7.
Tic a1^u•c^oni= ^- ^^^-' ^^^ ^''J^ueb o niaiicr bic ariautfrf)c .v>ärc)'ic and) auöbrücflid)
ancv unb ii)ve bc^ügUil) bcy I)cilit3eii 0)ciftCi3 lcl)rtcn, iiibcm fic bcufc(ben alö ein (^cfrf)öpf
otuutei uiifl. ^^^^^ ^ol)nc^^ bc^cirijiictcu unb bcm 3ot)nc ak^ "Diener — ^laxovo;
- nn terorbnetcn, tüurbc bici'e .s^ärefie junlcid) mit bcn ^i'^"^^'^)^*^'" ^^-^
^[riibo, ^nbcdiiic^, ^l.M)otin unb 5(poÜinaric^ uom 'i^apftc 'Tainafu^ö an] ber
röinifcl)cu 3i)nobc uon :)7H ober :>T1> in einer 'Jicil)c fc()r priicifer ^Hnatl)e=
nuUir^nicn ucrniorfen. Ta-:-> crfte allgemeine ^ion^il ^n iionftantinopel aber
fügte bem ^Uanbenc^befenntniffc nad) ben^^orten: P^t in Spiritum Sanetum
ben ^^ufa^^ bei: Dominnm et viviticautem, qni ex Patre procedit, qni
cnm Patre et Filio est adorandns et conülorificandns , qni locntns
est per i)roplietas. 'JJiit ber processio ex Patre mar bic Äonfnbftan--
tialitiit be^ l)ciligcn C^eiftci? anvgei"prüd)en, mie bie^ and) Damafn^5 ertliirt
I)attc: 8i qiiis non dixerit, Si)iritnni Sanctnni de Patre esse vere ac
proprie, sient Filins de divina snbstantia et Denm verum, ana-
tliema sit. Anatliem. IG. ^gt. and) Anatliem. 18: Si quis dixerit,
Spiritnm 8anctnm facturani ant i)er Filinm factum, anatliema sit.
3lnd) bem l^iobalic^mn^^, bc;^icl)nugc^mci|e C£'manatic^mnc> ber ^rifcidi^
aniften gegenüber mnrbe bie fird)lid)e Xrinitätc^Iel)rc fel)r genau e;i'pli5iert,
namentlid) bnrd) bie Ep. Leonis Mag-ni ad Tnrribium [DcHzInf/erj Euch.
n. 98) unb bac> baranf fid) grünbenbe ^ton^il ^n Zokbo uon 447. il>gl.
Denzinger 1. c. n. 113.
^ 1:50. IL ^n bcn bogmati|d)en Stümpfen ber erften ^a()rl)unberte traten
iiiSirilcTif^^^^ S'vagen in '^c^ng auf bic 'l^crfon bcc^ l)ciligen (>3eiftcv mcl)r in bcn ,^inter=
uom ^<atcv unb qj-mij;^ 3ümic abcr bie Unitcr über bic Xrinitiit im allgemeinen unb über
burd) brn 5oi)nben t)edigen 0)ei|t uiöbeionbcrc fid) erflarten, ipradien fie nid)t nur ba§
110111 ^.iMitov. j^j^j^j, 5l^erl)ältnic^ ^^nm 3ol]nc, [onbcrn and) bcffcn ^Uivgang uon it)m unb
bcm ^Hitcr alc^ eine ancrtanntc, fid) uon fctbft iierftcl)cnbc ^^iMil)rl)cit, tcilc^ in^
birett, teilv birett unb anc^brücflid) in iierfd)iebenen formen ane. ^^iament=
(id) finben fid) ^mei Formeln: bic eine im Cccibcnt, ber l)eilige (^eift
gel)e non bem 5>ater unb bem 3ol)ne au^ö, bie anbere im Orient,
ber beilige Cs^ift gcl)c bnrd) bcn 2ol)n nom ilniter anc^. Qcbod) fommt
jene 5'01'ui^'t and) bei ben Cricntalcn unb biefe bei ben Cccibentaleu nid)t feiten
Dor, loic benn and) beibe gormeln biefelbe ih>ül)rl)cit in ucrfd)iebener ^eife
anc^brücfen. (>kmi|l ift, ban nad) bcm OManben unb ber Cel)rc ber orien^
taltid)cn mie ber occibentalifd)cn ^niter bie aftine Spiral ion bem
^Batcr unb bcm (Eol)nc in ungeteilter (Sinl)eit g cm ein f am ift.
dagegen l)atte bie .^ird)e bkic '^inil)rl)cit, ba fein '^Inlaf^ ba^n Oürl)anben mar,
mcber bnrd) eine allgenuMue l'cl)rentfd)cibung beflariert unb in eine beftimmte
gormel gcfaflt, nod) fie auvbrüdlid) iuv C^laubcnc^iefcnutui« aufgenommen.
^k fie bal)er ^nerft auf f p a n i f d) c n 'i^ a r t i f u t a r t o n 5 i li e n, 5. ^.
. 5U S^olebo 589 unb mabri'd)cinlid) and) fd)on 447, förmlid) anc^gefprod)en
mürbe, mar ber Qniai^ Füioque^ ber fel)r balb allgemein in ber ^ird)c reci=
piert mnrbe, lebiglid) ber 5tuc>brucf einer ftet^ geglaubten fatl)olifd)en '^al)r^
^cit. (Sine fürmlid)e unb feierlid)e '^^ctlariernng bnrd) bie l)ijd)ftc t'ird)lid)e
Vel)rgcmalt trat erft ein unb muj3te eintreten, als? z<:> fid) um bic ^Meber^
nereinigung ber f d)ic^matif d)en (>h'ied)cn mit ber ^^ird)e banbcltc.
4''i- ']?l)otin-o l)atte bcn '^hhogang be^^ l)eiligcn CMciftc« and) nom 3ol)nc
förmlid) geleugnet unb bcffcn '^Inc^gang uom Sßater allein alc^ ^ogma auf^
§ 55. .(l'trd^Iid^c (Siitfd)cibungcn (^cnenü6er bcn antitrinitavifd^cn ^rrtünicvn tc. 181
gcftettt. ^tc Srf)i^5matifer beriefen fid) baraiif, bng hiv$ FiJ/oque in bm
attcn @(anbenc4iefenntniffen fiii) nid)t finbc. ^ie alten Sl)mbüla mürben nnf
ben UnionefDnoben i()nen o{)ne ben ^nfat^ geftattet, ba ber 5J(u^gang and)
Dom So()nc impücite in il)nen ent()a(ten ift; bagcgen unirben fie anfgeforbert,
bit in bcni |]nfal3 an^^briidlid) nn^gefprodjene iö}al)rl)eit an^nerfennen. Um
aber jeben ,4'^^*^U"*^i ^^^^ bcr 'ilM-il)rl)cit ,^n beieitigen, l)at bie Äird)e nnter Qiu
ftinunnng ber (^n-ied)cn id)cn an] bcni jiueitcn a Hg em einen -H'onjil
gu Öl)on feterlid) ane;gefprod)cn , baf3 ber licdige ®eift eiDiglid) imm 53ater
unb So()ne, nid)t a(0 uon 5Uiei 'l^rincipien, lonbcrn üh$ non einem "^^irincip
unb bnrd) eine (Spiration anc^gebt. riefclbe ©rfliirnng unirbe anf bem
allgemeinen .^ion^^il uon gloren^^ in bcm Union?betret (Sngen^^ IV.
n)ieberl)olt, mit ber 53emerfnng, babnrd) merbe bavfelbe auf^gebriidt, \m\§> bie
!i>ätcr burd) bie Formel, ber l)eiligc C^3eift gel)c uom Spater bnrd) ben
@ol)n an«, an^^gefprodien l)aben. "iß3c^ol)alb aber ba^o Ä^on,^il ber lateinifd)en,
bnrd) bav l^ngbnnenfe 11 näl)er erfliirtcn /vormcl oor ber gricd)ifd)en gormel
bcn ^Sor^ng gab, nnb lueldjec^ ber 2inn feiner Jyormet fei, mar ^nuor bnrd)
bie forgfiiltigftcn iHn-l)anb(nngen mit bcn (^3ried)cn feftgeftellt morben. i^gt.
|)efcle a. a. O. '^i 7 3. 707 ff.
§ 55. Äird)Iid)c (^'utfri)cit)unrtcu ncgcuüljcr i)cu autitriuitarifdjcu Irrtümern
bcr mittleren unb ucucrcu ^cit.
5Bi](. ^cinrid), Xoipnatifd)e Ideologie IV § 238.
5Z)biüül)l im .Kampfe mit ben antitrinitarifd]en .sjärefien bcv ^lltertnm-o
bie fird)Iid)e nnb tbeologifcbc i\M)rontunrfelnng Der Xrinitätelel)re ^n uoll=
fommencr ^Hnvbilbnng gelangt umr , gaben bod) bi^o anf nnfere 3^Mt l)erab
mand)c Qrrtiimcr 5lnlaf3, einige ^J.^nntte bey CDogma^> nod) näl)er ,^1 präcifieren. ^ 4:i2.
I. ^or ber ^Hef ormation begegnen mir nod) i)erfd)iebcncn :3v^■^SüSS*^^^
tiimern : •'iVformation:
1. ^Hoocelin oon Gompiegne, ein e;i'tremer 9?ominalift, lel)rte |",',;j,'A!^^^^^^^^^^
nad) bem 53erid)te bcc> l)cil. ^Infelmnv, bie brci göttlid)en i^erfonen feien
brei n o n e i n a n b e r g e t r e n n t e T i n g e , jcb od) f o , bafs mir ein iB i 1 1 e
fei unb eine ^JJtad)t. T^ie Vcl)re :)io0celinc> ift bal)er tritl)eifti f d). '^luf
ber 3i)nobe non ©oiffono bec^ ^a[}xc^> 1092 marb fic nermorfen.
2. C^Htbert be ta fovxd (t 1154i, ein ertremer ^ealift, bcl)anptete ''''^|;j;.,^;: ''^
einen realen Unterfd)ieb mie ,v^nfd)en 6)0 tt nnb ber @ottl)eit, fo aud)
,^mifd)en ben brei göttlid)en %nM- fönen nnb bem güttlid)en $i?efen. T)al)er
befd)ulbigtc man il)n mit ^)ied)t, er lel)re einen incrfad)en realen Unterfd^ieb
in (äott nnb fomit eine Caiaternität. inn* (Sngcn IIT. auf ber @l)nobc
tion ^"K^eim^^ (1148) bnrd) ben l)cil. ^Uu-nbarb feine^:* ^Ttnm^? übcrfül)rt,
miberrief er benfelbcn.
:-5. ^oad)im, 5(bt ^n glorie^ in CSalabrien (t 1202), oermarf bie ^^'ibt ;^oad)im.
rid)tige Xrinitiitcdel)re Dec^ \^ombarben nnb bcl)anptete, ec- fei in (^ott
nid)t ein einsig es* 5i^eien, bav il^ater, 3ol)n unb (^cift ift, fon=
bern ct^ feien nur bie brei iUn* fönen; eine (Sinl)eit bcftel)e nnter iljnen,
aber nur eine gebadete ^ollcttiiuinl)cit, mie uiele aVenfd)cn ein 3Solf
finb. i:iefer Xritl)ei^5mn^5 mnrbe auf bem vierten all genuinen
^^on^il im Öateran nermorfen (Cap. 2 bei Denzinger 1. c. n. :)58).
l^a^^felbe '4^efret üermirft and) bie mobaliftif d)^pantl)eift i f di e
Deutung be^^ 3:rinitätc^bogmac^ bnrd) 5lmalrid) uon 'lUna (t 1204).
Denzinger 1. c. n. 359.
182 5?oii (Mott bcm ^'vcicincn. 2. Xq'ü. 5>on bor altcrf). 2)iTifa(tig!. A. ^ofitiüc 3)av(cfluufl jc.
;'intitdnitavtirf)c ^^' 3»i ^ 1^ 0 1 c ft 0 11 1 i £^ Hl u § bcgcQncii lüit aücii ^auptformcn antu
\^iTtümor Im triiiitari|rf)cr Qrrtümcr:
mui"2odniancr 1- '^tl^rf) ^CU (^ OC i 11 1 ll U C V U tft C^Ott C 1 11 p C l* )' Ö 11 H d) , (£^riftU5
"'IcrtciiT' P»i*cr iD^eiifd^, bcr l)eiHgc (Steift eine göttnrf)c ^raft uiib ilöir!^
faiiife it. ^er Sociiiiaiii^Miiiic^ iinirbe non ^^aul IV. flJonstit. Owm qico-
rundam a. 1555) luib .^Ieineiu3 VIII. (Breve Z>omima ,^>t//?8 a. 1603)
oermorfcii. 5Bg(. Denzingey 1. c. n. ^^80.
^n bem cngli|ii)cn Uiiitaric>niiic^ imb bcm beutfc^eu vulgären
Diatioiialii^^niu^ !ani bic ^Doftriu Socimi«' |el)r adgcmciii ^^ur ,*perr|ri)aft.
Sluci) bcr fal|d)c opiritiiali^Miub:^ bcr ilMcbertiiiif er, '?Jc c ii u o iii t c ii,
C u n f c r , 111 ii l) r i | d) c ii il^ r ü b c r, .v> c r r u l) ii t c r imb lÜi c 1 1) o b i ft e ii f ül)rte
5U einer |]urücffctnnig nnb ^^crflüditigung bcc> Xrinitiitebogina«.
^»cbcnbpf • ^' "^^^^ f a b c n i a iii f di c ii llV o b a l i ^ m u z> ernencrtcn S e r ü e t
(t 1553) unb ber fanatifd)c ^(iititrinitarier 3iü eben borg (f 1T72), ber
bie brei "^3er|oneu a(c> brci ^^^Ittribntc bcr einen götttid)cn ^^crfon barftcKte.
^^'JDnif; 3. Q>n bcr ^beofopbic ^Vitob ^öl)ine^o (f H)24) ift bcr alte
gnoftifd)c ^rrtiim bcr C£'nianation in bie 5^riintiit«lel)re micber ()ineinge:=
tragen morben.
%%d?nitfdiS' ^' 3" ^^^ ncneren protcftantif d)cn XI)CüIogic ift bcr fabcl=
(iani|(^c O^rnnbgcbanfc in i">cr]'d)icbcncr 3i^cifc aufgetreten: in bciftifd)cm
3innc bei beii u n l g ii r e n i\\ a t i o n a Ii ft e n ; in p a n 1 1) e i ft i f d) e r J^orni
bei (Sd)eHing, $)egel nnb Sd)Ieierinad)er.
,^ni(!r^ii(ci ^^^' -^^^^^^ innerhalb bcr fatI)oti f d)eii Atird)c {)(\i bie nencrc
mmflcninnevDaibunb ncncftc ^^cit bc.uiolid) bcr Triiiitiit irrioc 'JJiciiiunqcn hcroorqcbradit:
,^iidic: 1. vlnf bcr ^(ftcriDnobe ,yi "lM|toja blatten bic ^an|cni|tcn nnb
^^'^'ifToTa; *" Sofcp^nicr ben 5ln«brnd gcbrand)t, Obtt fei ,,ui brci ^erfonen nnterfd)iebcii".
$^a bicö ben Sinn I)aben fann, ba^ göttlidie 5!Befen fei in ben brci ^er=
foncn nnter f d)iebcn, ncrmirft bie 33n((e Aurforpin ßdei (28. 5(ng. 1794)
biefen 2Iiic>brnd. Denzhufer 1. c. ii. 1459; ugl. and) ii. 1460.
^aabcr; 2. '^"^ a a b c r (t 1H41) reprobii^ierte be^iiglid) bcr Xrinität ben tl)co^
fopl)ifd)en (^nofticieinno Qafob 53öbinc^ö nnb feinem fraiiäöfifd)en (>)cifte^^
genoffen i^^uiü? Gtanbe bc 3 t. lUartin (t 1803). Über :öa ab er f.
|)affner im ^ird)en^?c^\ 1 3. 1781 ff.
ö""tiHv. a. ^l(^^) %\\\\i{)zx (f 1863) ift bic ^rinität bas i^robuft be^> gött-
H(f)cn (Se(bftbeiüufUfein^>pro5cf f C0, ber fid^ emig(id) nnb notmenbig
baburd) t)o(I,^ie()t, ba J3 ha^-^ gött(id)e ^efcn bnrd) (Emanation fid)
ücrboppelt nnb bicfc beibcn ^13rincipien ober ^aftoren in boppcU
fcitiger ©manation bac> göttlid)e 3ä?cfcn gnin brittenmat
f c ^ c n nnb bnrd) bief ec> b r i 1 1 e ^h* i n c i p d)rc 3B e f c n § i b e n t i t ät nnb
abfolnte (^Ici d)^eit bejahen, ^er (5^üntl)eriani0mu^ (e()rt a(fo eine
!i;ripli5iernng ber gött(id)cn Snbftanj nnb tengnet babnrd) bic nnme=
rifd)C @iiil)eit (^)ottc^, an beren 3te(Ic eine blof^ qnalitatiuc (Mlcid)=
^cit gefegt mirb. T^ie ^iikrfc Cs^üntberc^ nnirbcn bnrd) Xefret oom
17. Februar 1857 auf ben ^iibc^* gcfclit nnb ^'\m IX. be5cid)nete in einem
33rcoe nom 15. J^niii 1857 an ben @r5bifd)of uon ^ö(n h'\t Xrinitätc4cbre
(^ünt!)er§ aU bebentenb abmeid)cnb a catliolica fide siuceraque expli-
catione de imitate Diviiiae snbstantiae in tribus distinctis sempi-
ternisque personis. (Denzinger 1. c. n. 1509.) 5(ud^ hat^ non '^ßin^ IX.
beftätigte 'Protiin^iatton.^il non .^öln oon 1860 ccnfnricrtc hk anti-
trinitarifc^e Spetulation (^üntt)crc^ (P-ars 1 c. 9 u. 10).
§ 56. 5?ou ^cn gött(id)cn '•^i-ojcifioncu. 183
B. g^eofogifrfic ^ntwid^dnn^ imb grilfäntng bct ^tiniiäUte^xc,
4:55.
Irtuitäte^
i>or allem tft fe)X^uf)a(tcn , baf] bic Xrinitiit \\\d)t etiim nur mc ba^ ^a,
gütt(id)c 3ßc)en nnbegrciflirf) , fonbcrn im ftrcngeu (Sinn bc§ SBortc^^ ein "flcöcimniö unb
(S^ I a u b c n C' g e () c i m ii i -o ift , fo baß fic a([o aib^ bloßen 33ernimftprin= ^^^ ^^^'^ '^^^^'
ctpicu nid)t nur tiidjt a b ii q u a t begriffen, [onbern nic^t einmal erfannt
unb bcinicien merben fann. 1^agegen fte^t fie mit bei* ^^ernunft aud) nid)t
in 5Bibcrlprnd), fonbern fann ine(mcl)r, bk Offenbarung unb ben (Glauben
üorau^gefet^t, analogifd) begriffen merben. ^ie Xf)eo(ogie befd)ränft fid) batjer
nid)t baranf, bk gegen ba^:^ Wcf)einnii^5 iun-gebrad)ten (Siniininbe ,^urücf^umeifen,
fonbern iierfnd)t aud) nad),)Umeifen, bai^ unb mie ba^; jenige, ma^^ ba§ ^I^ogma
üon ber t)edigen ^reifaltigfeit le()rt, mit beut im (Sinflang ftel)t, ma^ bic
i^erunnft non ber uncnbüd)cn ^oüfommenl)cit (^jotteo erfennt.
!©iefen 9tad)mei-o ,^n fübren, banbeln mir in ',)(nfd)(nj3 an ben {)ei(. ^5j„/p^y„
Xbomaso 5uerft oon ben giHtlidjcu '].m' 05 cf [ioncu unb ben am if)nen fid)
ergebenben Oietationen; bann geigen mir, mie burd) bie real iierfd)iebencn
^f^etationen brei real iicrfd)iebcue göttlid)e *iUr fönen fonftituiert merben.
.^ierauf faffen mir bie ()ierau^o fid) ergebenben ^^^otionen hh$ 5(uge unb
reiben bavan bie Erörterung ber anc^ ber .Honfubftantiaütät f(ieJ3enben gcgen^
feit igen ^s»" cm ob nun g ber göttlidicn l^crfoncn unb fd)Iießen mit ber
![?e^re uon ben 5(ppropriatioueu unb ber 3cnbung.
§ 56. il^oM bcu (\üttHri)CH ^4^ro,^c||iüncn.
'i^Qi. .f^cinvid), -Toiiiiiatiidic Xhcolüfitc }\ § 240 ff.
I. (£^^ finb in Ooott cm ige unb immanente 2(fte ober %n§--
gänge, processiones^ acfia^ Notio}iaIes. S. Th. 1 q. 25.
1. '^lue^gang, proccss/o, iy.zcoi-j7iz, nrj^ztrh be5ci(^net im a((ge= sp,j,J.-^- ^^^^
meinen i r g e n b einen 11 r f p r u n g b c *o eine" n n 0 m a n b e r e n. ^a^, ^^ut§flauflc^^, bcv
maö anöget)t, nennt man ben iermhao^ processioiiis; ba^^jenigc, non beut i"^"'""'"'^-
i§> an«gc()t, ba^^ imnc'qinim processioiiis. Qebe processio beru{)t auf
irgenb mcld)cr Xl)ätigfcit ober '^Mrffamfeit bc? 'principe. Se^t nun ba^:>
•^rincip feinen !Icrminuc^ anger fid), fo ift bic processio eine processio
ad extra ^ ein t raufe unter ^?(u>?gang, mie ber 5(n?^gang bes (5tra()Ie(? öon
ber (Sonne, bec^ mcnfd)lid)cu 3ol)ne^o uon feinen ©ttern, bti> .^unftmerfe«
Dom ^ünftter. Sc^U aber bae; ^lU'incip feinen Icrminnsi in bcm ^}3rincipe
felbft, fo nennt man bic^o eine processio ad hifra y einen immanentctt
'^(u£igang. 3old)e innere ^Hue^giingc finb bac^ (Srfcnnen unb '^^oden; benn
i^r 3!;erminiK^, ber (^)ebaufe unb ber iiMKciuoaft , ift etma^^ bem erfennenben
ober mollenben (Reifte felbft ^nnemot)nenbe^o. S. Th. 1 q. 27 a. 1 c.
2. X)icfe 53egriffe auf Cv) 0 1 1 angemeubet , nennt man ade 5Berfe, ^.^ ^^^^ „^ ^
burd) bie (^ott etmaö uon if)m il^crfd)iebcne^o anf^er fid) fe^t, proccsslones ad \x St^^
extra. ^lOian fiel)t, nur Uumiffenl)eit tonnte baraue eine 5(nf(age auf ^^an=
tt)eiemtu^ unb ©manatiemue gegen 2l)onuvo unb bic Sc^olaftifcr t)erleitcu.
33ei ber processio ad extra fann bic abfotute Urfacf)e at^o iiöirfung
auger fid) entmcbcr eine freatür(id)e ©nbftan,^ fe^en (@d)üpfuugi ober eine
S3emegung, ^eräuberung, neue ^)?c(ation an bereit« bcfte^enben, crfd)affenen
®ubftau,^en, ma^ bei aikw anbercu natürlid)cn unb übcrnatürüd)en ü^erfen
ber gaü ift.
lb-1 3>on (Mott belli ^Trcicincn. 2. 2:cil. Sl^on bcv oÖcrl). Trcitnlti^f. P. !Jf)coI. @ntn)i(fchmg :c.
'5)ic ^H'o.^cffioncn be«? 3o()ncf> unb bc^ @cifte^3 .finb alfo feine pro-
cessiones ad extra, uicber im crftcu Sinne, luic bie 5(rinner meinten, nod)
im (ct3ten Sinne, mie bie 'JJtobaliften (ct)rtcn. CS'v finb inctnidir iuima^
nente nnb bec>l)alb einige 5(nciC}ängc.
!ö?n^ bcn 'J?Qincu betrifft, fo finb e tum o lüi'iif cl) piocessio imb emauHtio flleld)*
beöcutcnb ; ba^ lebteve ^A'ovt aber ift ,vi lunineibeu , lueil esg aücjciuein üblid) gemovben
ift, baSfeliie auf bcn fal[cf)eu ($inanati§iiiii§ an,5iiuieiiben.
H. @in 5Ina(ocjon einc^o fo(cf)en innnancnten ^(n^^gangeö ^aben mir in bem
b^c'MÄnKMio ^;)(ucnvinci bec> ^cbanfcn^o, bcv ^-I^cgriffcc^ bor ^^bec, beo verbnm nientis uom
TuuVaün%"v bentenben (Reifte. Hoc niaxime palet in intellectu, cnins actio, scilicet
>i>?o1!|Ä^ intelligere, manet in intelligente. Qnicnnqne antem intelligit, ex
hoc ipso qnod intelligit, procedit aliqnid intra ipsnm, qnod est con-
ceptio rei intellectae ex vi intellectiva pioveniens et ex eins notitia
procedens. S. Tli. 1 q. 27 a. 1 c.
A)ic '^(natogien bei* göttliii)en i)i-ocessiones muffen aber )dbftocrftanb^
(iri) nirf)t im .Viorpcrlidicn, fonbcrn nnr im C^kifte gefnd)! merbcn. ^ic im-
manenten ')>ro;^effioncn in (^)ott finb niimlirf) uiefcntlid) geiftigc ober, mic
man and) fagt, intettig ibile i^ro^^effioncn ober '^(fte. '^ie finnlidjcn 2(na=
(ogien hzt^ 5(nc*gangec^ mie fie nid)t fetten luni 5d)rift nnb 33ätern gebrand)t
merben, 5. ^. be^ OMan.^ee nom ^idUc, be^o '^(bbrncfec^ nom Sieget, be^
J^tnffey nnb ^^ad)cc> oon ber Cnellc, beo Vid)tey nnb ber i:IiMirme uom J^cucr
n. f. tu. finb bal)er btojle yJt etap()crn, entfernte ;H()ntid)feiten, vestigia.
S. Th. 1 q. 21 a. 1 c.
JI. :^n Ö^ott finb 5 m c i nnb n n r ,smei i m m a n e n t e i^ r 0 ,s e f f i on e n,
bie \>zt> Solinev uom 53ater, bie (jpneratio, nnb bie bey I)ei(igen (^knfte^ 00m
33ater nnb üom 3ol)ne , bie spirafio ober processio im engeren Sinne.
Tk^-' ift bircft in atlen Stettcn ber ticiligcn Sdirift aue<gefprod)en,
bie ben Sol)n ak-^ uom i^ater ge;)engt, bcn l)eitigen (^eift ak- uon beiben
an!ogegangen bc,^eid)ncn. ;,^nbireft ergibt e^o fid) an^o ber gan^^en Xrinitätö-
lel)re. 'Änd) ift e^o crtliirtcc^ ^ogma.
ßc^ gibt in (^)ott aber nnr ,yuei '"}?ro,^cffionen. ^on einer britten
processio ift nirgenbc> in ber l)eiligen Sdjrift bie ))kbc. ^^äter nnb 5:^eo=
togen erflärcn e^5 analogifd) babnrd), ba^ and) im crfd)affenen (Reifte nur
gmci immanente 5Ifte ober '^(n^giinge fid) finben, be«? i^erftanbeio nnb beö
WHlkn§. S. Th. 1 q. 27 a. 5.
III. "^ie (Generation ift ber 5(n!?gang in 393 e i f c ber C£' r t e n n t n i 0,
in-ücessio per modam inteUedaSy bie Spiration ber :!(n^ogang in ^^eifc
b e ö ^M n en ^o ober ber l* i e b e , processio per iHodum voluntatis seu
amoris.
T)ic§ fte^t aU> tatl)o(ifd)e $i^a^r[)eit fcft nnb fann ol)ne Xcmeritiit nid)t
geleugnet mcrben.
Irr sJin ei)t ^' ^^^ ^^^ ^^^)\\ \\\ '^l>cife bcr (Srfeuntnie^ 00m i^ater an£*get)t, fprid)t
i^atm- in bie t) eilige Sd)rift nad) bcr einmütigen '^Inc^egnng ber ^niter nnb Xt)eo=
logen babnrd) au^o , b(\^^ fie benfelben alö bie gejengte 3ä^ei9l)eit unb
al^^ ben Öogoö, biv:^ verbion mentis be§ 35ater^o bc5eid)net. 5Iuc^ icne
Stellen, bk ben Sol)n al^> ©benbilb, Slbglan^, (Geftalt (^otte^^ be=
,^eid)nen , unb bie il)n in bcfonberer 3äkife ba§ 2\d)t unb bie 3Sat)r^eit
nennen, beuten auf bie perfönlid)c (SigentümUd)feit be«3 Sol)ne^o ale^ bc^
^^ 0 r t e ^o unb ber 1) l) p 0 ft a t i f d) e u iJiU i ö l) e i l l)in.
■JIO.
unb nur .^ivci
i^vojcinoncn.
uout
il^info bcv (iv
rcnntniC' an
§ 56. 3?on bcit göttlicf)cn ^rojefftoncn. 185
1)ng bcr eo^n aber nidjt Icbigltrf) bc«f)a(b 5Bort ^eigt, meit &ott
burd) i^n 511 bcu .^rcatnvcn gcfpvodjcn l)nt, fonbcrn lucit er fid) emiglii^
unb innerlid) in it)in ausiprid)!, ergibt fid) gleid^faü^ a\hS benfclben ©teUen
ber ^eiligen 3d)rift imb ift einmütige öe()re ber ^niter, namentlich bt€^
I)ei(. ^Htt)ana[iu§, bee l)eit. Tregor tion ^la^ian^, be^ ^eil. 5Utguftinu§ nnb ber
großen 3^t)eoIogen aller 3^^^^^- '^^-' innerlid) gcfprod^ene 3S>ort ift aber
n\d)t§ anberc^ als ber (^ebanfe. Tal)er ift and) in (^ott nic^t, tine ©cotu^
toili, 5tüifd)en int elligere nnb dicere unb mciter^in jmifc^en velle unb
spirare ju unterfc^eiben, menigften? nid)t in einem anberen ^innc, ak^ mir
fpäter 5mifd)en bem effentialen unb notionalen (Srtennen unb 3Bo(len
unterfd)ciben mcrben.
2. Tag ber l)eiligc Q^eift in ^il^eife b^^^ älMllcnö ober ber ^iebc aue>* j.,, f,pft|^' (y,j,-t
get)t, ift gleid)fall^^ in (3d)rift unb Überlieferung !lar enthalten. ßctn^.'j^siH-tie
5)arauf meift nämlid) bic Sd)rift l)in fomol)! bnrd) ben Spanien TivsOp. «, bcv'ticbe"Qi%"
Spiritus aU bnrdi bic '^-^e5eid)nnng l) eilig; benn r.vi-ju.cf. beutet auf bie
Äemegnng beö iiMlleuv , bie 5( f p i r a t i 0 n ber Ö i c b e , ' unb bie Öiebe ift
Wi i>rincip ber .pciligfe it. ^cmgcmäg eignet and) bie l)eilige
®d)rift bie ^Urfc ber Siebe bem l)eiligcn Reifte 5U. 'I^aö fe^t aber
t)orau6, ba^ ber l)ciligc (Jkift bie t)t)poftatifd)e !öiebe ift, ha bic gu^ignung
göttlid)er (Sigcnfd)aftcn bereu ^^il)nlid)feit mit ber perfön(id)cn @igentümUd)=
feit bcr bctrcffcnbcn '^>erion .^nm Sinibamentc l)at. ®. § 61. ^ag bcr
l-eiligc C^cift bie ln)poftatiid)e Vicbe ift, mirb and) nou ben ^Hitern unb
^f)eologen allgemein unb fonftant oorgetragcn unb jmar nid)t aU eine ©pefu-
tatiou, fonbern ale; eine allgemein ancrfannte 5ll^al)rt)eit. 33gl. Augnst., De
Trinit. 9, 12 11. 17.
3. ^iefe V\i)vc |omol)t in ^^c^ug auf ben eol)n mic auf ^<^n ^eiligen .p^j^.^.^/;^;^^^ ^j
®eift ift ftet^ fo allgemein ancrtannt gemcfcn, ba^ fie in ba^^ an^fü^rlidjeunb.statcciii^imie
^la üb cuebefenntnif^ bec^ 7V^^rt;//^;>i XI unb fetbft in ben ^ ö m i f d) e n Mc'S'fÄ^
^atcdjismuö (i*ars 1 c. 2 q. 10 aufgenommen untrbe.
IV. '4} i e ^]> r 0 b n 1 1 i 0 n b e 5 ^ai> 0 r t e ö b u r d) b a ö n 0 t i 0^ nouvr.uio mit
n a ( e (S r f c n n c n i fr m a l) r l) a f t e ,>^ e u g u n g b c ^^ (S 0 ^ n c ^. spiratio.
33 0 n bcr f/euerafio i ft b i e spiratio u i d) t realiter^ m 0 l) ( aber
virtualiter 0 c r f d) i e b e n , b a b u r d) , b a^ ber I) e i (i g e (^ e i ft
n i d) t in ber 2B e i f e ber © r f e n n t n i c^ unb b e ^ ^ a l b n i d) t
a t !? S 0 r t u n b (S b c n b i l b 0 0 m i^ a t c r allein, f 0 u b e r n i n
ber 2ß e i f e b e r Siebe a l 0 (^) c i f t ober § a u d) 00m 33 a t c r
unb <S 0 l) u e a l ^^ einem '}> r i n c i p c a u ^ g e ^ t , m e 5 ^ a ( b and)
bic ^ p i r a t i 0 n bie (^mmi c r a t i 0 n 5 u r 33 0 r a u ^ f c ^ u n g l) a t
unb bcr O r b n n n g nad) auf fie folgt.
1)ag eg in ®ott ein uncnblid)e« ©rfennen unb ^Bollen gibt, ba^ @ott
felbft ift, ift eine auc^ oon bcr 33ernunft erfennbare 3Bal)rl)eit. "Dag aber
bat" gbttlidie (Srfenucn bai:" ^ii>ort unb ba^> göttlidjc Sollen ben Cv^eift, alfo
bic göttlid)en .p^lpL^ftiiini ober ^^.^erfoncn probu.^icrt, unb baf3 baburd) ber reale
Unterfd)icb ber gottlid)cn i^crfonen lonftituicrt mirb, ift ein ber 33crnnnft
oerborgencc^ Übcrnatürlid)e0 @et)cimnie. Sol)l aber fönnen mir auf (^runb
bicfes, burd) bk Cffenbarung unb ben (glauben une gegebenen ©c^eimniffe^
ein anatoge^^ 33erftiinbnii^ oon bemfclben erlangen.
^n biefem Sinne unb auf (Mrnnb bcr geoffenbarten 3Balirl)cit geigen
33äter unb Xt)eologcn , b a J3 unb m i c bav g i) f 1 1 i (^ e © r t c n n c n ober
n)al)vl)aftc
186 95on (^ott bcm "Tvcicincn. 2. Zd\. 5.hiii bcv allcvli. 2)vcifaltigf. H. Zhcoi. (Snnuicfcliimj :c.
inncvii äj t <S p r c rf) c ii b c ^^ 31^ o r t c § bic 3 c u g u u g b e ö m c f c n <§=
g ( c t (i) c 11 (S b e n b i l b c ;:? ober b c -3 3 o l) u c ^^ i ft, unb lui e f t d)
b a 0 0 n b i c ^h' 0 b II 1 1 i 0 u b c !5 ^ c t f t c c; a l c> b c r f o ii [ ii b ft a n-
t i a I c n ^ i c b c ii ii t c r [ d) c i b c t.
Tic ^oMiftiou ^- '^^^' ^^^^^'^^^^^ ^^^^' ^^'^^ inncrlid)c ii?ovt, bai!' verbiiin inei)tis, ift
bc§ ii^orteö ein (Sbcnbilb bc«^ @ebad)ten ober (Srfamitcii in bem crfeimeiibcn ober
beiifenbcn ©elfte. il^(it()iii ift bev (gebaute, in bcm (Mott fid) felbft bcnft
ober erfciuU, bac^ iiuicrlid)c 'il>ort, in beut (^ott fid) felbft auefprid)t, ein
@ b c u b i ( b ® 0 1 1 c £^, unb meil biiv gött(id)c Ci'rfenucn unenblid) unb ab^
fohlt oonfommeu ift , bne u u c n b t i d) o o (1 1 o in m c u e , a b f o ( u t
g l e i d) c ober a b ii q u a t e (£* b e n b i l b. Taniquani se ipsum diceiis
Pater ^eniiit Verbiiiii si])i aeqiiale per omnia: uon emm seipsum in-
tegre perfecteque dixissct ^ si aliquid minus rel (onp/iiis esset in eins Verho
quaw in ipso. Aug., De 'J'riii. 15 c. 14 ii. '2'.\.
Ta enblid) in C^ott nid)tc< accibcntal, fonbern aücc> fubftantial, ba§
göttlid)e 5Ii>efen felbft ift, fo ift biefec^ gött(id)c ilnn-t ober ©bcubitb fnb=
ft a n t i n 1 unb bal)cr bein (irtennenbcn a b f o I u t f o n f u b ft a n t i a I.
:i^hiu ift aber ^ e ii g u n g im engere n unb e i g c n t (i d) c u 3inuc
oorijonben , loo ein 1 e b c u b c c> 3i^efen ein mit i l) in f u b f t a n t i a t
0 c r b u n b c n c « unb i l) in f p e e i f i f d) ii t) n (i d) e ^> iÜ3 c f e n b u r d)
einen l) i e r 5 u b e f t i in in t e n g e n e r a t i o e n ^ e b c n ^ a 1 1 l)eroor'
bringt — oiig-o alicuius viventis a priiicipio viveiite couiiincto secun-
(Uiiii ratioiieni biimilitudiiiis. S. Tli. 1 q. 27 a. '2 c. Ta altes bicfeö bei bcr
'}3robnftiou bcc> göttlid)en '^Inn^tes ober (ibcnbilbec> in abfotutem ^Siunc ^u^
trifft, fo ift bk ']3robuttion bcö 'Ilnn-te^o i n 'il> a l) r I) e i t eine 3 ^ 11 9 u n g,
fo ba^ bei-:-' ^^ort mit ^)ied)t unb ^mar im mal)rftcn unb eminenteften 3innc
(B 0 l) n unb ber ^^^Ö^"*^*^ ^^ a t c r genannt luirb. Üknn mir ba^er biefe,
mic ade anberen gbttlid)cn '}^amen, ^\m\' ber O r b n u n g u n f c r e ^> (S r^
t c n n e n c^ nad) ben ,^Mcatnren entlc()ncn , fo ift bod) in ber £) r b n u n g
b e c> 3 e i n {^ ©ott bav fnpcremtncnte Urbilb mie allec^ .^Ireatürtic^en, fo alter
treaturlid)en ^niterfd^aft unb 3ot)n)d)aft: Ex quo omiiis pateniitas in
coelis et in terra nominatui-. Eph. :>, 15.
Sic igitur processio Verbi in divinis liabet rationem g-enera-
tionis; procedit eiiim per modnni iutellipibilis actionis, qnae est
operatio vitae, et a prinf'i{)io coiiiuncto ... et secundum rationem
similitudinis, qiiia coiiceptio intellectus est similitndo rei intellectae
et in eadem natui'a existens. quia in Deo idem est intelligere et
esse l'nde processio Veidn in divinis dicitur freiieratio, et
ipsum Verbum procedeiis dicitur Filius. S. Th. 1 q. 27 a. 2 c.
446. 2. ^Hin ber processio Verbi, bk mat)rl)aft generatio ift, ift btc
^ie^lSn!" processio Spiritus Sancti nad) ber ?e()re bec^ OHauben? oerfd)icben. ^afl
mm. ^g^. Unterfd^ieb ,viniii^cn bciben '^(uc^gängen nid)t ein realer ift, fonbern
nur ein oirtnater distiiictio ratiouis ratiociiiatae) ift gleic^fallC^ fatl)o=
tif(^ec> X^ogiim unb folgt am bcr (Sinfad)t)eit (v^ottci^.
^er Offenbarung gemä|l (11. 442) ocrftel)en mir ben ^lusgang be^^
l)eitigcn Okiftec^ abo processio amoris, secnnduni quam ((ynatum est in
amaniey sicut per conceptionem verbi res dicta vel intellecta est in
intelligente. S. Tb. 1 q. 27 a. 3 c.
33on biefer tu ©ott pro,^ebierenben Cicbc gilt basfelbe, mas Dom ^Borte
gilt, niimlid) bag fie md)t etmaö :;?tccibeuteüeö , fonbern baö göttlid)e iBefen
§ 56. a>on ben göttlirfjeii ^rojcffionen. 187
fetbft unb fomit ^ott, bcm öiebenben, b. !). bcm S3ater unb bem (Sol)ne,
f onf üb ftautial ift. Quidquid est in Deo, est Dens .... Et ideo
per quamlibet piocessionem, qiiae non est ad extra, communicatur
diviiia natura. S. Th. 1 q. 27 a. 3 ad 2.
^ic ^bcntität bct-> göttUd^en SÖ}oÜcn^ mit bcm götttidjcn ^Bcfcn !amt
bie ^^crnunft üu§ fid) crfcnncu; nidjt aber, ba^ ba§ göttltd^c SöoÜcn ober
Sieben ein oon bem ^^ollcnben ober Siebenben bnrd) reale 9te(ation öcr-
frf)iebene^ "l^robuft Ijernorbringt. 97ac^bem aber biefer relatioe Unter^
fd)icb nn^ bnrd) ben (glauben gegeben ift, fcl)en mv ein, ha^ ha^-> '^robnft,
tDeü mefenljaft, nnr eine Dom Siebenben rcat ücrfdjiebene ^tjpoftafe
fein !ann, mic mir gleid) nod) nät)er nad)meifen merben.
"I^ag aber bie processio Spiritus feine ^^i^Ö^^Ö ^ft/ ci'ftärt \id} au§ ^.^ nSe^sio
ber ißerf d}icbent)eit be? (Srfennenö unb ^i^oUen^ unb i^rersi>iiitussancti
"iProbnfte. 3^Hi()renb c? bem ^ntetteftc aU foldjem eigen ift, im ^ebanfen '''"' '^""'"""•
ober iCnn-te ein (S'bcnbitb bcc^ ©rfanntcn ^n erzeugen, ift bae^ 'Probnft beg
2Bo((en!o ober Sieben« feiner (5igentümlid)fcit nad) nid)t ein (Sbenbitb be§
(^emoüten, fonbern ine(mel)r bie Steigung ^nm (^emoUten, ba? 2Bo()(=
gefallen an i()m ober bie Siebe gn d)m.
Processio igitnr, quae attenditur secundnm rationem intellectus,
est secundum rationem similitndinis ; et in tantnm potest habere
rationem g-enerationis , qnia omne geneians generat sibi simile.
Processio anteni, quae attenditur secuuduni rationem voluntatis, non
consideratur secundum rationem siniilitudinis , sed magis secundum
rationem impellentis et moventis in aliquid. Et ideo quod procedit
in divinis per modum amoris, non procedit ut genitum vel ut filius.
S. Th. 1 q. 27 a. 4 c.
3{ttevbing§ ift bcv beilicie (^knft, meif bcm 5Satcr iiiib Sobn fün[ubftantia(, kibcn ^^^^ jicidcm
bcm ^^i^cfcn Uttd) abfoliit nlcicf) unb älm(id), iiiib in [o fern mirb cv imn ben ^^ÄtciMi -£f,,]Jf ^"r (JJi"ij^c
öftov^ inKKjo iKifKralis. s/i/Uhna Filii u. i. \v. (\cnannt. 2)icfc 3{u§brüctc licntf)cn (^)cijt \nu\ixo
o()'o auf bcr :ilHM'cii!§Qlcid)!icit mit initcr nni> 3oliu, uid)t aber auf ber pevföulicf)cu ©i^cn- thM ncnnunt
tümlid)fcit bc§ bcilic^cu (S^Mftcö. Der 2obu bac^cgeu ift uid)t etU)a blof? iregeu feiner
ii>efcn<5g(eid)beit , i'onbern and) rocgeu feiner perföulidicn @igcntümUd)fcit a{§ 4i>ort unb
9o()u ebeubilb bei? ii^ater^o. ^^cmgemafj ift and) bcr 2(u5i]aug bcä ()eiligcn ÖJciftc^ nom
spirator gmar eine processio viventis a principio .viveiite coniuncto. nid)t aber
ratione simUifiidinis. %\\d) ift überbaupt uid)t jebc ^ibuHdjfcit, fei fic and) nod) fo
gro^, ein 2tbbi(b im cigcutlid)cn 3inuc. ii>enu ber l)ei(ige ®eift mitunter, 5. iö. Hon
Sl)ri(I Hüu tHIcranbricu: rcrhiivi ff mens Filii geuüuut mirb, fo gefd)ie()t bieg uid)t
ttjcgcn feiner perfönlid)eu CS-igcntüm[id)feit unb feiucc^ '^üicn^nuge^ nom 5obn , al$ ob er
Dom ©obue i)er moduui intolloctus a(g bcffcn ilHirt ausginge, fonbern, uiie (Sl}riU felbft
nät)cr crflärt, nicil er bie ^v'cbrc, ben iv'illcu, bcu 3inn bc^ 3obncg nu§ funb tt)ut.
5lnö bem ©efagten erfenncn nur bereite einigermaßen ben ^rnnb, mec^*
^alb hk ^ r 0 5 e f i i 0 n b e c> b e i ( i g c n ® c i f t e ^^ ber O r b^
n u n g nad) auf bie O'i e n c r a t i 0 n b e « (£ 0 f) n e s^ folgt, unb
iües^alb bcr ()citige (>5cift nid)t 00m il^ater attein, fonbern com i> a t e r unb
^ 0 ^ n c an^^gcl)t.
V. 3w'ii tieferen i^erftänbni^o muffen aber nod) ^mei mid)tigc fragen
beantmortet merben :
1. 2Bie üer^ält fid) jenc«^ ©rtcnnen unb 353oI(cn ober Sieben, mo=
bnrd) bat-' $Bort gemengt, begiebungemcife ber ^eift fpiricrt mirb, ^u jenem
ßrfennen unb 5JUo(icn, b([^ in ber Sebre t^on ben göttlid)cn (5igenfd)aften
betrad)tet mirb unb bcu brci ^)3erfoncn in gleidier ^Beife eigen ift? Mit
1S8 5.^011 (S^ott bcni ^rcicincn. 2. Tq\\. 5?on bcr afferf). Drcifntttgf. B. Thcol (Sntmirfching jc.
aubcrcn ^Borten: mic üer{)nlt fiii) bae> uotionatc (Srfcnncu iinb 5[l^o((cii ,yi
bcm cffcntialcn ©rtcuncn iiub 3i^o(len?
2. 'ÜMc iicrf)altcii fid) btc bcibcn actus notioiiales ober bic proces-
siones ,^u ci minbcr?
n /^-^j s. ^iif^) ^"^f^* Grfliinmq be^? ^oiuil^ oon t^lorciu gilt folqcnbcr (55ninb=
sttji'cfKn bin |at^: in divinis omnia sunt unum , ubi non obviat relationis oppo-
uSiÄfUMi^itio. (I)ecret. pro Jacobitis. Deiizinger 1. c. n. 598.) ©in ^cgcnfa^
-i»cnbotbrn^i>io ^ei* ^Kclatiiui bcftel)t aber uid)t ,;ini)'d)cn bcn bcibcn innnancntcn gött(id)cn
']3ro5ef|'ioncn nnb beut göttlid)cn 'il\^fcn unb bcv()aUi and) n i d) t ^unf d)eu bcm
nottonalen nnb cffcntialcn örfcnucu nnb ^-IBoUcn. :?(ud) ^unfdjcn ben bcibcn
innnancntcn gi3ttlid)cn 'l^ro^cffioncn bcftcl)t ein foId)cr ©cgcnfa^ nid)t. ^a^
I)cr ift non üorn()erein flar, \>a^ fomol)! bic cffcntialcn unb bic notionakn
5(ttc, a^o bic bcibcn in-o^^effioncn, generatio nnb spiratio, nid)t realiter
noncinanbcr oerfd)ieben finb. i^nibl aber bcftcl)t 5Unfd)en beni cffcntialcn
nnb notiona(en (£'rfcnncn nnb ühiKcu, foinic and) 5Uiifd)cn bcn beibcn
ininianentcn göttlidicn 'i>ro,^cffioncn ein oirtualcr Untcrfdjicb (distinctio
rationis latiocinatae seu cum fundamento in \v>.
Ätonunen nur nun ;,Hr ^^caunuortnng bcr gcftcKtcn ?>ragcn.
450. 1. Um bc'^üglid) bcr Trinitiit riditig ,yi beuten nnb ,yi fpred)cu, muffen
?r"rcnnnt''ünb ^^^^^' "i^^) '^'^^* unuollfommcucu 'il>cife uufcrcr ürfeuntnic^ f^mifd)cu bcm effen^
^imwn %h-m tialcu nnb uotionalcn (vrfeuueu unb 5i3ollcu unterfdicibcu. '4}euu ba nadi
imb 3i.ivation. beut roquia nid)t bac> qottlu1)e "iin^ieu, lonbcrn bic ^|ser)ouen ^]Nrincip bcr
^^engnug nnb bcr ^piratton finb, fo ift and) nid)t ba>:> cffentiale, bcn brci
i^crfoncu gemeinfamc, foubcru baö bcr ')>criou eigcutümlid)e ober uotionatc
örtenuen nnb ^il>ol(cn alo bac^ inn-foneu probu^icreube ä'^^H^'^i ii""^ Spiricren
5U bcnfcn. lila res (natura divina non est preneraus neque genita,
sed est Pater, qui ofenevat, et Filius, qui fri^nitur, et Spiritus Sauc-
tus, qui procedit, ut distiuctiones sint in personis et unitas in na-
tura. Conc. L((fer. IV c. 2. Doniugir, 1. c. n. ;ir)8. Dae cffentiatc
(Srfennen nnb ^^i^oltcn ift, uieil bcm ^^i>e)en, einer jeben 'Pcrfon eigen. 1)cm=
gcmäil erfcnncn nnb moltcn ^l^atcr, 3o()n nnb (^3cift fid) fclbft nnb aüe!?^ \m^
immer fic erfennen nnb moKen, burd) bac^ cffentiatc (5rfcnncn nnb 3Botten,
nid)t aber burd) bac^ uotioualc Cfrtenucn, burd) bac> nur bcr ^^ater bcn
3oI)n jeugt, be;^iel)uugvmeife bav uotioualc 'iBotten, burd) mcld)Cv !i^atcr
unb @ol)n ben (i)eift fpiriercu.
'5)a{)cr mibcrruft bcr l)ei( '^(uguftiu (Ketr. lib. 1 c. 2{\\ eine mit>
iierftänb(id)c ^Huf^erung, bcr ii^atcr crfeuue unb fei meifc burd) bic gc^
jcugte ii?eic4)cit ober bcn 3ol)u, unb ^eigt (De Triuit. 1. 15 c. 7), ,^n
n)cld)cu 5Ibfurbitäten cv fiil)rt ,su fageu, bcr 5?atcr ^abc feine 3i^cie^()eit uom
^ot)ue. ^cc^g(eid)eu merbeu ^niter nnb 5ot)n nid)t erft burd) bcn l)ci(igen
(S)cift unb beffcu 3piration liebenb. :^sebe ']3erfou ift oielmebr ocrmöge i()rc'?
gi3tttid)cn 'ÄVfcnC^ essmthliter bic uucublid)c (Srtcuutuiv unb Öicbe fclbft.
Jäi- ,v>icrau^5 ergibt fid) and) bic '^tutmort auf bie grage : uie^o{)alb nnb
nicf)t uMcbcv einen iDtc 10 bcr ^ot)u burd) iciu S'rtcuucu nidit micbcrum cm 'Ann-t ,^eugc, unb bcr
Ict-nurtXioba- ^)^^^^^ ^^^l'^ '^^^^^ fciu dTtcuucu uub ^icbcu nid)t micberum ein 'il'ort ^^engc
einen (^jeift uu^ ciiicu %t\\\ fpiricrc nnb fo in infinitum. ytwx ha^: cffentiatc (Jrtcnncn
'^"''" ■ ift bem <SD()nc nnb I)ciligcn (s3eiftc, nur bic effcutiate Öicbe ift bcm ()ei(igcu
(Reifte eigen, mäl)rcnb bie uotioualc , hat- 5öort äengcnbc (Srfenntni^o active
au5f d)lief3lid) bcm il>atcr, passive aus fd) lieg tid) bcm 3o()ue, bic no-^
452.
§ 56. 5?on ben göttUrf;en ^^vojeffioncn. 189
tionale ober ipiricrcnbc Siebe aber acfke ait^^] rfjlie fit id) beut S3atcr imb
@ol)ne a(0 bem einen spirator imb passive a ii«| d)li egiid) beut ^eiligen
®ci|"t eigen ift.
Um nnn aber ba*^ 3ßefen be^o notionalcn C^rfennen^ nnb ^ßollen^ in
[einem ^erlialtnis jnm cffentiakn jn oerfteben, muffen mir ba^^ princijnum
processionis näl)cr inc^ 5(nge faffen.
33ei allen 'bitten eine^ö tl)ätit3en ii>efeno nnterfdjcibet man uon bcm Pi-incipium
principimn qiiod . b. 1). Hon bem ©nbjeftc ober bem 3nppofitnm, metdiesi uuod; princi-
mirft, nnb oon bem bae vl^-iom gilt: adas sunt suppositorum, hiv:^ princi- pioximum et
lyium quo ober \>at- ^>ermögen, traft beffen hiv:$ principium quod i-^'»iotum.
m i r ! t.
^a6 piincipium quo nnterfdjeibet man mieber in principium quo
proximum nnb in principium quo rcmotani ober radicale. Se^tere^> ift
Mt^ ^efen ober bie i^iatnr, erfterec^ bie .straft ober biK-^ ^^ermögen biefer
9iatnr, an^> bcm bie fragUd)e 3^l)atigtcit l)croorgel)t. So ift 5. ^. biefer
3)i e n f d) "J.^ e t r u « ba^^ piincipium (piod , bie m e n f d) l i d) e 9^ a t n r baö
principium quo remotum nnb fein (Ir f enntni voerm ög en h([^ princi-
pium quo proxhnmn feiner ©rfenntni^nitte.
Tiefec> anf C^nttt angcuienbct, ift ber ^Miter ba^^ principium qiiod,
h(\t^ g 5 1 1 1 i d) e ^i^ e f e n ober bie g ö 1 1 1 i d) e 9t a t n r ba^o principium quo
remohim (radicale > , ber g ö 1 1 li d) e Q n t e 1 1 e 1 1 bac^ principium quo pro-
ximum i)c§ notionalen ©rfennen-o ober ber (^)eneration. ^üirßer lautet bie^^
atfo : '^ c r ilMi t e r e r 5 e n g t b e n 3 0 1) n a n^o f eine m äl> e f e n b n r d)
fein m e f e n 1} a f t e c^ 0 b e r f n b ft a n t i a l e c^ (S r f e n n e n.
SÖL^enn mir aber nnn auf fold)e ü'eifc ben ^Miter al^o bac^ principium ^^ ;i53.^
quo ber ^^engnng oon biefer ;]engnng felbft alv feinem :?ltte nntcrfdjeiben, ''pffi^^^^^
fo bfirfen mir and) t)ier nid)t oergeffen, haf] ber Uiuerfd}ieb ^mifdjen ^cnr'"JJ|^^^^J^; ^^^^^l^a^
Seugenben nnb feinem ^']engnngvatt, ber in ber ,Hreatnr ein realer ift, in C^ott ^Viißung fcibft.
fcinec>meg<o ein realer ift, fonbern nur ein oirtnaler, eine distinctio
Talionis ratiociuatae. Qn ber treatürlidjen ^dt e;i-iftiert biv:-' Snbjeft bes^
(Srfennen^^ ober ^nigen^o, beoor e^ erfcnnt ober ,^engt, mäljrenb in ^ott nid)t
nur allec> emig, fonbern and) bie '|>erfon bev ^Miterc^ nur babnrd) ift, ba(3
fie 3engt ober erfennt. 3o mie mir bal)er fagen muffen, haf^ ber ^^ater M^
^rincip ber ^^]engnng ift, fo muffen mir and) nnugetebrt fagen, haf] (^ott
burd) bie Qengung ^Hiter ift; benn, mie mir in ber 3'iilge näber fel)en merben,
werben eben bnrd) bie 3^'ii9»ng bk Ütelationen ber Paternitas nnb Filiatio
nnb babnrd) bie relatioen Unterfd)iebe ,vinfd)en ben göttlidjen '^.^erfonen nnb
babnrd) biefe felbft alc^ uerfd)iebene ^]5erfonen fonftitniert.
'^iefec^ bie i^erfon bev ^^aterv nnb bev 3ol)nec^ fonftitnierenbe notio- . 451-
nate (Srfennen - bac^'elbe gilt oon bem bie "ikrfon bee ©eiftee fonftitnie^ ^'cnntniSi*J|)''
renben notionalen ill'otlen ift aber, mie bereit^o (u. 449) gefagt, öon bem^'j^/JI^/^^j^^J^^jf^^-
effcntialen ©rfennen nur ratione ratiocinata , nid)t aber realiter iicr= tionauter -
fd)ieben, mie ja and) ilniter, 8ol)n nnb l)eiliger (^Jeift üoni göttlid}en 3Scfen ""pSve.*'
nid^t realiter, fonbern nur virtualiter oerfd)ieben finb. @^ ift eben bie^
f e ( b e a b f 0 ( u t e i n f a d) e nnb n n e n b I i d) e g ö 1 1 H (^ e @ r f e n n t n i ^,
lüctc^e, inbem fie bac^ Söort ^eugt, bie "ißerfon beio 33aterc> imb So^necv nnb
bie abfohlt einfad)e nnb nnenblidje götttidje Siebe, bie, inbem
fie ben ^eiligen ©eift fpiriert, biefe britte 'i^erfon fonftitniert. Wem biefe
gött(id)e ©rtetmtniö, bie bem göttlidjen iBefeu nnb einer [eben ber brei
i^cflcnftonb be
notionalon (£v
190 3?on ®ott bcm ^Treioinen. 2. ^ei(. SBoii bor atted). ^rcifottinf. B. J'licol. (Sntluicfetung jc.
^13cr[oncu essenfialiter eigen ift, ift notionaliter ober personaUter active wwx
bem Sinter nnb jxissire nur beut ^ol)iic eigen, mcil eben mir ber ^ater
priiicipinm ober origo nnb nnr ber 3ol)n buv pi-iiic-ipiatuni ober biK>
probn^ierte 5i>ort biefer (Jrlenntniv ift. (£ben|o ift notionaliter W iMebe
«c^/re nnr bem i^ater nnb 3ol)n aly einem iM-incip nnb passive nnr bem
Ijeiligcn Reifte eigen.
455. ^iefe !:ItH"iI)rI)eit brürft man and) mit ben Porten an^o, baf^ biefelbe
Tennt^nr^ba*^^ obfoüit cinfad}e nnb nnenblid)c d'rfenntni^ö nnb Siebe bem ^atcr alö
>Bo"t^bSeüiqe i^ ^' ^ ^^ ^ ^ P ^^^ i^W^^^ i^^^^ 2piration , bcm 2 o 1) n e u c r m ö g e | eine r
ci5oiit" liebt Qi'i l^engnng uom ^ater, bcm l)eiligen Reifte iierml3ge feines^ 51 uc^^
^''' ""febc'."^"^'^ gang ei? oom l>ater nnb 3ol)ne eigen ift. Qn biefein 3innc fagt ber l)ei(.
ytngnftinne: ^ciunt ergo invicem Pater et Filins, sed ille gignendu,
iste nascendo. De Trin. 1. 15, c. 14 n. 2:). 5i3ollftiinbiger nnb genaner
fdjreibt ber l)ei(. !It)onuvo: Sicut Filio, licet intelligat, non tarnen
eompetit producere Verbnni, (piia Intellif/ere ronrenit ei nt Verho
procedenti ; ita, licet Spiritns Sanctns amet. essentialiter accipiendo,
non tamen cunvenit ei qnod spiret amoreni, qnod est diligere
notionaliter sumptnm ; qnia sie diligit essentialiter ut amor procedens,
non ut a quo procedit amor. S. Th. 1 q. 'M a. 1 ad 4.
,f?l-v V-. '^^"-' ^"-'"^ (^cfagtcn ift and) ftar, bajl bac^ notionate (Srfennen, ba e^
mit bem effentialen ber 3ad)c nad) ibentifd) ift, feinen anberen ^cgenftanb
nnb Q;nl)alt l)at alv biefcv nnb bal)er nid)t etani ein partiale^^ (Srfennen
ober ein l^ioment cinco (i'rtcnntnic^pro^effec^, fonbern eben hat-» totale, nn--
enblid)e, abfolnt ei nf ad)e göttlid)e (Irfennen alte^^ C£'rtenn=
baren ift.
@^o I)at alfo (^u feinem C^egcnftanb prima rio (^ott ben Dreieinen in
ber (i;inl)eit feincv 'ÜNefene nnb im llntcrfd)icbe ber i^crfoncn, secundario
aber alle mögtid)en nnb niirflid)en ^reatnren: Patei- enim intelligendo
se et Filinm et Spiritnni Sanctnni et onmia alia. (|nae eins scientia
continentnr, concipit A'erbnni, nt sie tota Tiinitas \'erbo dicatur
et etiam omnis creatura. S. Th. 1 q. :54 a. 1 ad 3. ^njl. De verit. q.
4 a. 4. '^al)er: In nobis snnt diversa verba secnndnm diversa, quae
intelliginins. Sed qnia Dens nno acta et se et omnia intelligit,
nnicnm verbnni eins est expressivnni non solnni I^atiis, sed etiam
creatnrarnni. S. Th. 1 (j. 34 a. 3 c.
157. (Sbenfo ift (>Hnt ber l^reieinige principaliter nnb formaliter nnb
nSSvic^^^^^ bie .kreatnren secnndai'io, virtnaliter nnb eminenter ber ö^egenftonb
mie ber effentialen fo and) ber notionalcn l^icbc.
158. ^ierane erl)ellt and), in meUtem 3inne gefagt mirb, \>i\v> ^ott alle^
au?f ^lud" bae ^1^^*^) "^^^^^ '^'^'^^'^ ertenne nnb bnrd) ben (Mcift liebe, ß'y l)eif3t bac^ nid)t,
ü^oit unb liebt baJ3 ba0 i^>ort bao ^.^-incip bec> göttlid)en ©rlennenv nnb ber (^cift bac>
""'^Ä'^ ^'" '^rincip ber gi)ttlid)en !i?iebc fei, H fie ja nmgcfel)rt bercn 'Ih'obntt finb;
c^ t)eißt oieImel)r, ba|l ba^o 3Bort ba^o i^robntt jener göttlid)en (Srfcnntni?
unb ber (^eift \>iv:^ ']3robnft jener Siebe ift, bnrd) bie (^ott fid) nnb allerg
crfennt nnb liebt.
^n gteid^em Sinne fagen mir and), baJB ^Miter nnb 3ol)n einanbcr
bnrd) ben l)ei(igcn (^eift ober im l)eiligen (Reifte lieben, obrnol)! ber l)eilige
(Meift bav ']?robntt biefer Siebe ift. i^gl. S. Th. 1 q. 3>7 a. 2.
§ 56. 5?on bell göttüdfjen ^-Pvo^cffionen. 191
2. 2öa^ ba§> ^cr()ä(tni0 5Uii[d)cn bev gmeratio imb ber spl- ^^JJ^^^g
m/^o 5U ciiunibcv betrifft, fo finb fic fclbftnevftänblicl}, ha feine rela- sÄeu bev
tio origiiiis ^tuifdjcn iljiieii bcftel)t, aud) iiidjt realiter üoncinanber üer=^''"'jjf/auo""^
fd)icben. äi^ol)l aber muffen nur eine tlistinctio rationis ratiocinatae
^lüifd^cn i^nen feftljalten; bcnn etnia^ anbere? bentcn mir in bem S3egriffc
be^ (^rfennenc^ , ctinn? anberc«o in bem 33egriffe bee^ ^^oüen^, nnb beibes^ ift
feiner gan5en 2Bal)rl)cit nad) in ber nbfolnt cinfndjcn, nneiibtidjcn ^oKfonmien^
\)t\i (^3otte^o entt]a(tcn. llnb ^umr beftcl)t ^mifdjcn ßrfennen nnb holten
notirenbig bie Crbnnng, bafs hat- ä9üUen bac^ (Srtcniien ^nr ^niranefe^ning
{)at. ^al)er gel)t bie 'T.^robnftion bee äBorteici ber Crbnnng nad) {online)
notmenbig ber ^^robnftion be^ (^eifte^^ ooranc^. '4}cr l)ei(. ä^l)oma!?> erttärt :
bic^^ mit bekannter ^H'äcifion folgenbcrmagcn : Licet in Deo non sit aliud
voluntas et intellectus, tarnen de ratione voluutatis et intellectus
est, quod processiones, qiiae snnt sernndum actionem utriusque,
se liabeant secundnni qnendani oidinem. Non euim est processio
amoris nisi in ordine ad piocessionem Verbi. Nihil enim potest
voluntate amari, nisi sit in intellectu conceptum. tSicut igitur atten-
ditur quidani ordo Verbi ad principinni, a quo piocedit, licet in
divinis sit eadem ^ubstantia intellectus et conceptio intellectus;
ita licet in Deo sit idem volunias, et intellectus, tarnen, quia de
ratione amoris e^t, qnod non procedat nisi a conceptione intellec-
tus, habet ordinis distinctionem processio amoris a processione
Verbi in divinis. S. Th. 1 q. 21 a. 3 ad :>.
(S^ ift ia jener nnenblid) nolltommene actus purus, ber (^ott felbft,, _ ^'^'^- , .
ift, tt)ic in ber Vel)re oon bem iibeien nnb ben @igenid)aften ©otte^ betrad)tet i<cvi)äitmffe§
n)irb, mal)rl)aft nnb im ()üd)ften 3inne nncnblid)cc> G-rfennen nnb nnenblidjeö ""'^ pm-us.''^"^
SiBoüen. Tal)er fd)reiben nur beibec> mit ooller ^ii.nil)rl)eit (^3ott ^n; nnb
jrnar muffen mir, nm rid)tig ,yi beuten, beibe»? 5n einanber in ber Orbnung
auffaffcn, bie bem ijkgriffe beibcr entiprid)t, atfo fo, ha]^ hat' (Srfennen bem
Sßoüen ber Crbnnng nac^ i)ürangcl)t, obrnol)! bie C£-rtenntnii§ nnb bie i^iebe
beö (Srfannten in &)on nid)t mie in nut ^mei oerfdjicbene nnb anc^ ^mei Der=
fd^iebenen 5?crmbgcn l)enHngcl)enbe 5ltte finb, fonbern nur ein einziger, ab--
foint einfadjer, nnenb(id)er nnb mit bem göttlidjen ilBefen ibentifdjer 5(ft,
ber ai§ ^rfenntnieatt bac> ^Ünn-t nnb alt 'ii.^i(lenc>att ben (^)cift probn^iert.
'^ie!? entfpri d)t and) anfc^ ooUtümmenfte bem Togma, insbcfonbere bem= _ 4<;i.
jenigen, meldiei? bie .^iird)e uom ^^(nc^gang bec> l)eiligen (^eiftec^ (el)rt, ,^14 cvlnunfl
niimlid) baj3 berfclbc lumi ilnitcr nnb bem 2pl)ne alt oon einem ^]Nrincip"'^rt))bc>ö©o^m-^
burd) eine 3piration anvgel)t. i^t ift niimlid) ber notionalc QxUimU %\tmmm
mtatt hct ^ater^, bnrct) ben er ben 3o^n 5eugt, ^nglcid) in realer, nntei(== ®^^^^^^-
barer @inl)eit and) ber notionale 5lt't ber Öiebe, bnrd) htn er ben ^eift
fpiriert. ^Hi()renb aber biefer eine 5ltt alv ©rfcnntnicnUt hat ill^ort probn^
jicrt nnb infofern bem ^ater allein active nnb bem 3ol)n aüein passive
eigen ift, ift bie ben (^eift probn^ierenbe notionatc Öiebe bem ^ater nnb
bem (So^ne gemeinfam nnb folgt ber Orbnnng nad) auf bie (Generation.
VI. (^^o t)crfte()t fid) Don felbft, ha\^ bie actus notionales nid)t fon= 402.
tingent nnb bat)er and) nid)t an§ freier ^Hit)t ()eroürgegangen , fonbern n 0 1= J/j,°*;^^?;,^^ö''^^[,^.
menbig finb mie ^ott felbft. ^^otmenbig erfennt ^oit fid) fetbft, not^notionaren 9ifte
menbig liebt ^ott fic^ felbft, nnb ebenfo notmenbig ift hat gött(id)e ©rtennen
jengcnb nnb bae göltlid)e i.H-)llen fpirierenb.
notiimnlcn iHft
jiuii rtöttlirt)cii
192 ^^^ü^ ®ott bcm ^vcieinen. 2. ^cil. ^^on bcv aUcxi). 1)vcifa(ti(jf. B. Zij^ol (5ntmic!c(img. jc.
@bcnfo flav ift aber and), bnjl bicfc ^lotiuciibicjtcit i^ren (3vm\b im
c^öttnd)cn ^ii^cfcn ijat , \\'\d)t aber in einer ircjeubnne aii|ler (^ott licgenbeii,
beiiurfcnbcii ober finalen, Urfad)e, fo batl l)ier ebenfouienig oon einem linjseren
^lüiHig, mic Don einer necessitas finis bie Üiebc fein fann.
!.*!:■■- ^,.,. 'fi'^cnn man ba()er fragt, mie fid) bie notionalen '?(ftc ^nm göttlidjen
^IMKen oerl)alten, fo ift ^n antmorten:
1. ^ie notionalen 5ltte geben nid)t luie Me 'ii^erte (^ütte!$ nai"^ antlen
anc^ bem freien 'ilMlIen beruor, fonbern anv ber Oiotmenbigfeit ber gött^
Iid}en ^J^itnr.
2. ^ie göttlid)e ;]engnng ift, obmol)! fie alc^ (ärtenntni« ber Crbnnng
nad) ber (Spiration alc> bem 'ii>o(ien uorancge()t, oon bem 3B o 1 1 e n,
n ä () e r ^ i n Don ber ^ i e b e b c c> ilUi l) 1 g e f a 11 e n -o begleitet.
3inb ja ©rfennen nnb '-l^Hillen, ,;5engen nnb ^pirieren ber ^ad)^ nad)
ibcntifd).
3. ^Hin ber Spiration aber ift }^\\ jagen, baj] fie nid)t bloß üon
ber i'iebc bec^ 35}o^lgefatlene begleitet, fonbern f ö r m l i d) b i e f e iM c b e,
at^ n 0 t i 0 n a l e, f e l b ft ift.
4. "^iefe ö i e b c \> zi^ ii^ o l) l g e fall e n e , bie bie i^fiiQung be«
5ol)nev begleitet, nnb bie ^piration bcc> ^eiligen (>3eifte^:^ ift, ift fo n o t^
rj e n b i g mie (S^ott felbft. -Tic notionalen ?lfte finb bal)er al^o u('tu>i vo-
hintani, sed lum liberi ^n be^eidinen.
:3n biefem Sinne tonnen bie '-I\iter lagen, bajl be,^iiglid) ber göttlid)en
•]engnng — nnb baefelbe gilt oon ber 3piration - - fomol)l bie Jreiljeit
al? bie 9J 0 t m e n b i g f e i t ;^n lengnen ift. ^aranc> erllärt fid} aud) , in
metd)em ©inne bie 3>äter ben ^^l r i a n e r n gegenüber erfliiren, ha\^ ber
5?ater ben 3ol)n n i d) t a n v 'ii^ i l l e n , fonbern o o n '.H a t n r ^cuge.
^^gl. S. Th. 1 q. 41 a. '2 c.
§ 57. ^i^ou öcu ^HclatiüucH.
i^gl. i^ ei II viel), 2)oi3inati)"d)c iJ;i)colO("iic J \' § 245.
4.54.^ 5(n£^ ben beiben innnancnten 'i^ro^effionen ergeben fid) je 310 ei, 5 n=
tkmcn: ü)v Unter f ^^ ^" ^" ^ ^^ ^^ ^ H^ ^^ i *■' ^* 91 e l a t i 0 n e n , niimlid) : bie ^■) e 5 i e l) n n g b e ^
fci)icb. ?j c n g e n b e n \ n m (>S e ,^ e n g t e n , bie f/eitcrafio ad im ober p<(f('rnifüs ; ^ic
^Öe^iebniig bec^ ^5e;)engten }^\\n\ ^S engen ben, bie f/efurafio passira
0 b e r fili((t/(i ; bie i>-> e ,^, i e l) n n g b e 0 2 p i r a t 0 r v \ n m 2 p i v i e r=
t e n , bie spindio actiai; bie ^"^ e 5 i e l) n n g b e c> 2 p i r i e r t e n 5 u m
(S p i r a t 0 r , bie spiratlo passiva.
^S mi f d) e n ben e i n a n b e r e n t g e g e n g e f c t5 1 e n 9J e I a-
t i 0 n e n b e r f e l b e n '1> r 0 ;, e f f i 0 n , a l f 0 5 mi f d) e n b e r ^ a t e r=
f d) oft n n b b e r 3 0 l) n f d) a f t , f 0 m i e 5 m i f d) e n b e r a 1 1 i 0 e n
n n b p a f f i 0 c n S p i r a t i 0 n , b e ft e l) t ein reale r 11 n t e r^
f d) i c b. 'dagegen 5 mi f d) e n ben 9K^ l a t i 0 n e n nnb b e m 35} e f e n,
b e n ^ r 0 5 e f f i 0 n e n nnb b c n ^^ e r f 0 n e n , f 0 m i e 5 m i f d) e n
ben n t d) t e i n a n b e r e n t g e g e n g e f e I5 1 e n ^]U' l a t i 0 n e n, a t f 0
ä m i f d) e n ber a ! t i 0 e n S p i r a t i 0 n e i n e r f e i t c^ nnb ber ^ a t e r=
f d) a f t nnb S 0 ^ n f d) a f t a n b e r e r f e i t c^ beftel)t t e i n r e a l e r,
fonbern nnr ein 0 i r t n a l e r U n t e r f c^ i e b {disfinctio ndioith ratio-
cinaf(tfi.
§ 57. 5Bon ben ^Rektionen. 193
I. @^ ift ^ogmn, ba^ in ®ott bret reell t)erf(f)iebenc '1^ ^ r= ^^.^. ^j|^*;5;.,-^,j^j,
] 0 u e n finb, unter bencn i l) r e ni ^ e f e n ober a b f o t n t c n @ e i n mä} mwv ben biet
)(^lcci}tt)in tein Unterfc^ieb befte^t. |)ierm ift Uav an^gefprot^en, baß unter fS^^l'Stn'iJen
ben bret göttHdjen ']3erfonen fein a n b e r e r U n t c r [ d) i e b e^iftiert a(^ '"'"'I"^eWt"n
ber iljrer ge genfei ti gen Segie^nng. T)ie^ ift and) förmüd) Don ber ;Kciatioucn.
^ird)e ertUirt, fo uon @ngcn IV. im Decret. pro Jacobitis : In divi-
nis omnia sunt unum, iihi noti obviat relationis oppositio unb auf bem
elften Ä^onjit oon Xotebo (675), ba^ üon ^nnocen^ III. ein
aut^cntifc^eg Ä'on^il genannt mirb : In hoc solum nuinerum insi-
nuant, quod ad invicem sunt; et in hoc numero carent^ quod ad
se sunt. il>g(. S. Th. 1 q. 28 a. 1. 0)?ad)en aber bk 9te(attonen ben Untere
fd)ieb 5n)ifd)en ben 'ßerfonen, fo muffen bie Ütelationen fetbft
r e a ( oon e i n a n b c r o e r f d) i e b e n fein. S. Th. 1 q. 28 a. 1 c.
II. "^^ic göttUd)eu ^)Jc(ationen finb bemnac^ reale in bem Urfprung
b e ö einen o o m a n b e r c n b e g r ü n b e t e, f u b ft a n t i a ( e 33 e 5 i e t) u n g e n.
Um biefeg ^u oerfte^en, muffen mir begriff unb 3Befen ber S^ela- .>^p ^^/«„„i,
tionen nii^er betrachten. äiMefx^t'er^^ieia-
^n ben treaturlidjcn X)ingeu nnter|d)ctbet man bie reale unb
bie nur mentale ^Ketation. ^Heal ift eine ^Kelatiou, menn in bem "^inge,
ba^ 5U einem anbcren in ;5Öe3iel)nng ftel)t, etunic^ ^Heale^o fid) finbet, morin
bie ^Jtetation il)ven (^kunb l)at, ,5. ^^. bie 5d)merc ober ^iln,^iebungc>traft in
jmei Körpern. 'JJiau nennt biefcö 9{eale biv:-' futuhnnention re/afimii,^, ober
aud^ ba^ esse relationis in (sc. subiecto) ober and) bie relafio inhaeyens^
m\{ baö guubament ber ^Kelation eine bem 3ubjett berfetben inl)ärierenbe
Qualität, alfo ein ^^Icciben^^ ift.
^Jlbgefel)en oon bicfcm realen gunbamente ber ^Kclation ift bie blo^e
^e5iel)nng ^um Xcrmiuuy ber ^Kelation ober ba-o esse ad (sc. terniiuum
relationis) ober bie relatio ntere assisfens nid)t0 3lMrtlid)e^:?, fonbern nur
tt\va§> (^ebad}teö. 'Da^er ift auc^, mo baö reale gunbament fel)lt, bie 9iela=
tion fclbft feine reale, fonbern nur eine mentale, 5. ^. ba^o ^i>er()ältnic> ber
Specie^S 5um (^ennc*, mie lioino unb aninial.
1. "im allem ift nun flar, baf^ bie iHelatiouen in (^ott nid)t, U)ie ^o?.
Gilbert be la i^oree meinte, bloJ5 mentale, fonbern reale ^Kclationen li ci^otniiT"
finb. (S§ finbet fid) in i^neu niimtid) alle«, masi ^n einer realen 9iehition ge= ^■^'"'•
^ört: ein reale!§ '3 u b j e f t, ein realer S^erminne, ein realer Unterfd)ieb
beiber unb ein reales gunbament ber ^Kelation.
2. "^er ©runb biefer realen ^Kclationen finb einzig bie immanenten -^.^ inTathmax
%ttt ber 3 ^11 91^ "9 i^Ji^ (^piration, b. l). bie göttlid)en 9ielationen nnb rehuiones
finb relationes originis. ^gl. S. 'J'honi. De potent, q. 8 a. 1 c. ongnub.
3. Unmöglid) aber fiinneu bie ^Kelationen in @ott etmas ^Jlcciben= ./•'^•.
tale^ fein, mie in ben Ätreaturen; bcnn megcn (^btte^ abfoluter @infad)^eit finb j«bi"nntia(..
finb 5lccibentien in il)m unmöglid). 'A)al)er finb bie göttlid)en ^Helationen
oom iBefen @otte^3 nid)t realiter fonbern nur ratione ratiocinata oer=
fc^ieben; fie finb biefer ilBefen felbft; m. a. üB. fie finb fubftantiale,
nid^t accibentale 9telationen. Quidquid in rebus creatis habet esse
accidentale, secundum quod transfertur in Deum, habet esse sub-
stantiale ; nihil enim est in Deo ut accidens in subiecto ; sed quid-
quid est in Deo, est eins essentia. 8ic igitur ex ea parte qua
relatio in rebus creatis habet esse accidentale in subiecto, relatio
§cin V id) - V»Vl^ e J-'t' Äompcnbium ber Xogmatit. |^
194 5>on ÖJott bcin !^reieincn. 2. Jcil. 5>on bor allevl). 3)rcifaltigf. B. ^Tficol. entlvirfchnig jc
realiter existens in Deo habet esse essentiao (Hvinae, idem omnino
ei existens. In hoc vero, quod ad aliquid dicitui", non si^niticatui"
alicjua habitudo ad essentiani , sed magis ad suuni ()j)})osituni. Et
sie manifestum est, quod relatio realiter existens in Deo est idem
essentiae secundum rem ; et nou ditf'ert nisi secundum intelli^eutiae
rationem , prout in relatione importatur respectus ad suum oppo-
situm, qui non importatur in nomine essentiae. Patet ergo quod
in Deo non est aliud esse relationis et essentiae, sed unum et idem.
S. Th. 1 q. 2S a. 2 c.
35 io Nidationen ^oluic iilfo , luic mir oben (n. 449") fal)cn, bivo gött(id)c ^^\:in\ mit
unb bn«^ 'Bi'icn bcH ^'Pro^cifiüucu, über bic c[fcntialeu mit bcn notiouiücn '.Httcn bcr 2ad)c
®'^"'"^" narf) ibcntifd) nnb nur ratione ratiocinata iicrid}icbcu fiub, genau fo ocr^
\)'dii e^o firf) aud) mit btn burd) bic uotioualcu 5(tte Gcfc^Ucu ^)iclatioucu.
5ie finb mit bcm g ö 1 1 1 i d) e u ^^ c f c u i b c u t i | d). @^o ift bal)cr tcin
realer Uuteri*d)icb ;^mifd)cu bcm g ö 1 1 1 i d) c n ^1> c ) c n eiucri'citc^ uub
ber p<(frnNt(tx uub ßliatlo, fomie ber spintfio artird nnb jfusslnt aubercr^
feiten "Dagegen finb paternitas uub iiliatio uub bc«g(cid)cu bic spiratio
activa uub passiva ber ^)iclatiou uad) gegen] eitig mdifcr üou-
ciuauber uer|d)iebcu.
'»'1-. riefe^o abäquat ju begreifen, ift um5 freilid) uumöglid), med nur über=
ilnbeflUnuil" I)aupt (^ott uid)t abäquat, fouberu nur uad) ber ^lualogic eublid)er Thinge
"^'*',,^,'^!|^",""*^' 3U beuten üermbgeu; mol)l aber \hnm\ mir eiufe()cu, bag ec^ bem ^^efeu
©otte^ nid)t miberftreitet, iiielmel)r abfolut augemeffcu ift, baf^ feine uueub*
Iit!)e uub eiufad)e ^üütümmcul)cit mal}rl)aft uub in eminenter ::li>eife fomot)l
ba^jeuigc in fid) fd)üe|lt, mat^ mir burd) btn begriff be^ ^>efeu£(, al^ ba^^
jeuige, mao mir burd) bic il3egriffc ber i)ielatioucu beuten, uub baf? bal)er
fomot)! ba^o numerifd) eine ^i>cfcu alc^ ber rclatioc lluterfd)icb uub bic rela
im (£'igcntümlid)teit ber mit bem ^'efeu alc^ fold)em ibeutiid)eu iHelatioucu
in (^ott mal)rl)aft uub mirtlid) fiub.
^. ^72. T^arau!^>, batl bie ^7k(atioueu in (^ott fubftautial fiub, crtliirt fidi aud),
!onftitnieren bon baf5 uub uue bic gottlid)eu ^Kclatuuicu uid)t mie bei btn ACrcaturen, mo ]ie
""enblefto.^'' »»i' 3(ccibeutieu fiub, bzn Unter fd)icb il)rer 3ubjette 5ur ^^orauc^f etiuug
l)aben, fouberu inclmcl)r biefeu Uutcrfd)ieb f oufti tui ereu: Relatio
praesupponit distinctionem suppositorum, quando est accidens; sed
si relatio sit subsistens, non praesupponit, sed secum fert distinc-
tionem. Cum enim dicitur, quod relativi esse, est ad aliud se ha-
bere, per ly aliud intelligitur correlativum, quod non est prius, sed
simul natura. S. Th. 1 q. 40 a. 2 ad 4.
pateJnita^ III. ^Da uur bie eiua üb er eutgeg enge fetzten ober biejeuigen
fiHatio'iuii Nidationen, bie aufo berfelbeu l^ro^effton eutfpriugeu, einen realen Unter-
ibrnir^^^^^^ fd)ieb fe^eu, fo ift tlar, h(x]i bic paternitas nnb tiliatio ooueinauber,
nifioäucinanbcv. jiifijt aber ÜOU ber spiratio activa reell t)erfd)iebeu fiub uub meiterl)iu, baJ3
fie Dou ber spiratio passiva uid)t at^ paternitas uub tiliatio , fouberu
lebiglid^ aU spiratio activa fid) reell uuterfd)eibeu, mie mir aud) oben
in. 459) fal)eu, bi\^ bie generatio uub bie spiratio al^^ ?lft n\d)\. j-eell
Derfd)iebeu fiub.
474. ip^^^'^^i^'^ erl)ellt, h([\\ ber ^eilige (^eift uotmeubig nom 3Sater uub 3ot)u
ä ^i'onr^^ah^ ^ S^^iir alö DOU einem 'l-^riucip uub ^urd) eine spiratio aueigel)t.
nnb uom^2oi)ne %'\n^t bcr l)eilige C^kift uid)t uom ^o^ue (\n<\ fo märe er üou il)m aud)
§ 58. 3^on bcn bret cjött(icf)cn ^erfonen. 195
n'iäjt rec(( iicrfrf)iebcn, ha ja bann jmifrfjen beibcn feine relatio originis
nnb folgliii) aud) fein realer Unter|rf)ieb beftänbe.
33?ül)( meinten einige X^eologen, haf] ein foldjer Untcrfd^ieb and) bann
bcftc^en fiinnte, mcnn ber IjciUge (Steift and) nid)t nom ^ü()ne an^ginge.
5(((ein gan^ abgefe^en non ber ^^(bfnrbitiit, ba^ in ®ott felbft etunic^ mögtid)
fein fönnte, uiao nid)t uiirf(id) ift, ba bod) (^ott in jeber 33e5ief)nng luirflic^
unb notiucnbig mirflid) ift , fo ift bie entgegenftefjenbe ^DJeinnng be£i l)eiL
2^f)oma0 (1 q. 30 a. 2) nnb ber sententia communissima bie allein
richtige, lüie fie benn and) anf bem ^(orentimnn af? nniiiiberfprod)ene
3Bal)rl)eit uorgetragen iimrbe.
%m bemfelben (^5rnnbe gef)t ber ()eilige C^eift and^ nottuenbig uom
S3atcr anö.
ßbenfo notuienbig gef)t er öom ^>ater nnb ®o()n a(^ uon ^ i n e m 3^^.^. ^^Jf^^ ^^^.^
iM'incip nnb bnrd) eine 'Spiration an«. I>ie SMnf)eit ber Spira^ t.itvd) eine stt-
tion ergibt fid) an^ einem boppelten (^rnnbe, ^'^^"'" '^"'*^^'^-
1. meil über()anpt in C^ott nnr eine 5piration, med eine nnenbnd)e
2id)t, ift unb fein fann;
2, med bie 5(nnat)me üon ^mei uerfd)iebcnen Spirationen nnb 5pira^
toren 5n einer enblofen kette oon ^Ibfurbitätcn fül)rt. Wäre bie aftioe
Spiration be^ U.>aterö eine anbere ali? bie be^:> 3ol)ne!o, fo mären and) ,^mei
©pirierte, nnb bod) märe unebernni ber 00m ^Miter 3piriertc nid)t uoin
Sol)ne nnb ber 00m 3ol)ne 3pirierte nid)t oom ^ater iierfd)ieben, med
5mifd)en il)nen bie relatio oiiginis fc()lte.
Ä^eil bnrd) eine 3piration, ge()t aber ber l)ei(ige (^eift oom ^^i^fcr ^^,^. ^^ijj; ^^,j^.^
unb Solju nid)t alo oon ^^niei 'l^rincipien, fonbern aU oon e i n e m ^ von nnnu
*}5rincip ane, ba ilniter nnb 3oi)n nid)t be^^üglid) ber Spiration, fonbern "clp^fpinnV
tebiglid) oermöge ber genei-atio ooneinanber oerfd)ieben finb.
3)cr bei beii tiviorfjijdjoii 'iNntevn oft Dorfoininoiibe 5(iu^bvmt, ha\i ber liei(ii]c ®cift p. . 'J*^' . ., .
au§gef)c ex toO Uuzpb^ oiu toü 'VtoO [pvidjt genau biefelbe 'il>al)rl)eit awt^ , f)ebt jK-rVuiuiu
ober bobei ()crüov, bü6 ber 5ol)U a\^ 2ol)n Uoiii ii^üter bie si)iratio activu l)Qt. Quia spiritumSiiue-
Filiiis habet a Patrc quod ab eo procedar Spiritus Sanctus , potest dici , quod t"'"-
Pater per Filiuni spiiet Si)irirum Saiietum, vel quod Spiritus Sanctus procedat
a Patre per Filiuni , (inod ideni est. S. Tli. 1 q. ^6 a. 3 c.
3)ie Mivd)e bat bi'in bei ben V'ateineru norbenidjenbeu, and) bei hm OJrted)en,
3. ^. bei tfpipbanin^-^, (£i)viU uon %kv- fid) finbenben '^tn^bvnde Fil/ot/uc ben i>ov,yig
gegeben, nanuMitlid) luobl and; beol)alb, mcil er bie 'A^abvbeit abäqnat an'jbvürft, baji
^Qter unb 5ot)n unicuni i)rin( ipinni ber 2piration [inb.
§ 58. il^üu bcu brci (jöttlit^cu '^-^crfoucu.
Ih}!. .^einvid), 5)ogniatiid)e Ifjeologie IV § 246.
T) i e b r e i real 0 0 n e i n a n b e r 0 e r f d) i e b e n e n relatio)if's orig'nm 47s.
ber Paternität, giliation nnb paffioen epiration f 0 n ft i = %nf5uci;.^'''
tuieren in (^Jott brei |)l)poftafen ober ^].^erfonen, ben ilniter,
ben (5o^n unb ben ()eingen (^eift, bie ber ^Helation nad) {se-
cundum esse reJatirtiin) 0 0 n e i n a n b e r 0 e r f d) i e b e n , b e nt 5B e f e n,
b e r ';)J a t u r , ber (S u b ft a n 5 ober bem esse ahsolHtinn n a d) a b e r
numerifd) einc> finb; m. a. ^^. ba^o feinem abfohlten 9 ein nad)
nnmerifc^ eine gi3ttn(^e 2öefen fnbfiftiert in brei oermöge
be^ ®egenfa^e^> ber relatio originis ober bem relatioen 9 ein
nad) real o er fd)i ebenen |)t)poftafen obe.r %Ur fönen.
13"
1% !i^ün Öiott bcm ^'vcieinen. 2. 3:cil. S>on bcv oÜert). 3^veifültigf. B. Jlieol. (Jntunffeding }c.
^ic!o ift r/^ /i^/^» unb bcr ganje ^nl)alt bcc> 2;rinität9bognia^3.
^^, :*''*•. c, . ^- ^^"^ ^'^'^ (^^cfagte rid)tig 511 ocrftel)Cii, nui|fen mir mit ben ^^di^^
poÄ luVb ^;^Ii' brücf cn !ü^efen ober oiibftaii^ mib Jpljpoftafc ober 'iUM-fon ben üdy
^"''"- tigcu ^iim ucrbinbeii, bcn bic ^ird)c in il)rcn il^el)rcnti'd)ei billigen an'] C^riinb
ber ^ri)rift nnb Übcrliefcrnng bamit ncrbinbct. Qcbc Änbernng iinb ^äU
|d)ung biefcr ^^cgriffe ^crftört notmenbig |"omo()l bivö Iriiiitötobogma mie
beffen rid)tige6 fpefiilatiuec^ ilHn*ftänbniö.
(Sine "i^crion ift bic .pi)poftai"e ober btvo Snppoiitnm einer
öernünftigen ^Jiatur. ^er Uiiter|d)icb 5mi|d)en .pDpoi'taje nnb i^erfon
liegt bal)er in ber "^ e r f d) i e b c n l) c i t b e r l^t a t n r , nid)t in bem, mae t>a^
'ilH'ien ber 4^l)pofta|e aho foldjcr auvinadjt. ))lad) bein 3prad)gebrand) ber
Aiirdje mcrben pcr^^ona \1lp6z(^^uo^J) nnb -j-röorao-i; (suppositum , sub-
sistentiai anf ber einen nnb '^i>eicn (essentia, oOo-ia), :9tatnr (iiatnia,
<püau), 9nbftan5 isubstantia) auf ber anbcren ^citc alc^ gleid)bcbentenb
9ebraud)t.
^l)poftafc ober v^nppo|itiim ift eine alc> (S^nn^ei? für f i d)
befte^cnbe einzelne '^nbftan,^. 5)al)er fönnen mir OüUftänbige
unb gan5e ^iibftan;^en .v^Dpoftafen fein. ',?(ccibentieii bagegen fomie
3!^ eile cincc^ C^Vm^en tonnen nid)t .V>i)poftafen fein, ba fic nid)t in fid)
unb für fid), fonbern nur in einem anbcren nnb für ein anbere« finb. Qu
bicfcin ^inne ift alfo eine .NODpoftafc nid)tv anbercö alc> eine für fid) be^
ftel)enbc, in genere subsfanfiae inbioibueÜc v^ubftan.v
^m fonfreten ^innc ift mit()in bie .S^^^ppf^iif*-' baofelbe, maö bie arifto=
tdifd)C T:pG)z-n QVGLcc, bie substaiitia prinidy bic f ü r f i d) b c ft c l) e n b c (^' in 5 el=
fnbftan^. ^>on biefcm für fid) beftel)enbcn Üin^elbing iinterfd)eibcn mir
burd) ^Mbftrattiou beffen ^>efenl)eit ober bie substaiitia sranida , burd)
bic ein X^ing bac^ ift, mas^ ec> ift, ober bie (/itidditus rci. 'Daö il^efen
f a n n n n r in ei n c in b c ft i 111 m t e n @ i n ;, e I b i 11 g , in einer .'p l) p 0 ft a f c
mirtlid) fein, nimmermel)r aber, mie bie '}>Ia ton it er meinten, in feiner
ibealen ^Hngemeint)eit.
.'pierau^o ift and) fofort tlar, ba\i, mäl)rcnb bie "ii'cfenbeit imn allen
Qnbiinbnen berfelben :Hrt priibi^ierbar nnb alfo fommnnifabel ift, bic
S^ \) p 0 ft a f c ober bao 3 n p p 0 f i t n m f d) l c d) 1 1) i n i n f 0 m m u n i t a b c l ift
unb 0011 teinem anbercn 3nbjette priibi^iert mcrben tann.
^n biefcm Sinne ift bie allgemein angenommene Xefinition be^
33oetI)iuc>: Persona est ndlomdls natKnte 'Dtdiridud ^uh^tatdia anf^n^
faffen: nur \){\y^ ber l)ei(. ^l)oina!o, um l^iiilocrftäiibniffe aiiv3iifd)lief3en
unb bie "Definition namcnt(id) für bie '^(nmcnbnng auf (s^ott brand)bar 311
mad)en, ftatt mhi<t<intki lieber sidjsisfeHfi(( fagcii loill.
lic .WDibua ^^'^^'^ i^^H^ ^^^ |)l)poftafe ober i^erfon 5ur .V')l)pofmic ober ^]>crion inad)t, ift
atät^ai'3 ratio jeuc i u b i oi b u c 1 1 c 2einc>mcife, oernmge meld)er eine Subftan; ober 'Jcatur ober
4)j)Poftaic. and) inel)rerc ^ubltan^cn ober ::Katnrcn 5U|ammen atc> cm ielb|tanbige^
©ubjeft im Unterfd)ieb uon allen anbercn felbftänbigen 3ubjeften berfelben
ober einer anbercn %itur für fid) beftel)en. (Se; tann bal)er eine i)l)po^
ftafe mit anbcren ^^l)poftafen bie 9^atur gemeinfain l)aben, nnb cbciifo tann
eine c^')l)poftafc mcl)rerc unb i)erfd)iebene ^J^aturen oercinigen. ^Dagegen
fc^tie^t eine ^5i)poftafe jebe anbere ^pi)poftafc fd)led)tl)in oon fid) au^o. Diefe^^
bebeutet ber 5(uebrucf, bajs bie ^5l)Pof^ö1^ ober bie i3erfönlid)feit fd)led)t^iu
i n b i oi b u a l ober i n t 0 m m u n i t a b e t ift. "Die Q; n b i 0 i b u a l i t ii t
ober 3 u t 0 m m u u i t a b i l i t ii t ift ba^er ha^ ilöefen, ber begriff, bie
§ 58. 35on bcn brei göttlidjcn ^erfonen. 197
ratio formalis , bk essentia metapliysica, bü^5 constitutivum meta-
pliysicum bcr i^crfünUti)fcit. (S^ tft bcmnad) 911115 rid)tig, iDCim ^Hirfjarb
t)on (St. ißift er bic göttlid^e ^^crfoit befinicrt aU divinae naturae
inconi in u n kaJ)}IU e x i 8 1 e n t i a .
Qm Unteifd)icbc Don bcr ^Jiutiiv (essentia, substaiitia secuiida) ift
ba^cr bic |>t)poftn|"c ober 'ipcriönlidjtcit eben b i c f c i n b i ni b u c (I c ober
i n ! 0 m m n 11 i f ii b c t c @ e i n ^^ 10 c i 1 c (modus esseiidi , tootto; ry?^
hr>dplz.r,)z) , traft it>cld)cr eine ^t)poftafe im Uuterfdjiebe üou einer anberen
tt)irftid)en ober nur niög({d)en .s?l)poftafe für i\^) be]"tct)t.
($iiie 9?atur ift ntfo biiburd) .^i)pofta)e, ha\] fie in ber angegebenen ^j^ |i',;o,-tafe
3Beife für fid) bcftel)t. ^w biefcm (Sinne fagt man, bie .^l)poftafc fei ba^ba'iÄonnjtcment
^ 0 m p l e m e n t , bie ii> 0 (I e n b n n g ber ::yjatnr ; bnr(| fie loerbe bie
9?atnr nlfinio terminiert ober f 0 m p ( e t i e r t , frcitid) nid)t in
genere ludunie sive essottkir^ ha bic .'plipoftafe ober *53erfi3nlid^!eit ber
9^atnr a\t-> foldjcr eine il>oüfommcnt)cit nid)t l)in5nfügt, fonbcrn in genere
suhatantiae sive .iubsisfmfiae , inbein bie 9?atnr bnrd) bicfe^^ Komplement
5U einem für fid) beftel)enben Snbichc mirb.
$i?enn mir I)iernad) bie .V>i)pofta|c oon ber 9catnr n n t c r f d) e i b c n ^^^ .,fJ^Ytv ba«
unb n n t c r f djc ih c n muffen, fo fönncn mir fie aber tcincc^mcg<5 oon »>unbamcnt bei-
i^r t r e n n c n , alo ob beibc uon ciminbcr getrennt c^-iftieren tonnten, eo •^'''"^'''''^""•
lücnig eine D'iatnr anberc^ alö in einer beftimmten, bcr eigenen fon =
natnraten ober, mic bei ber I1icnfd)l)eit (i{)rifti, einer anberen böt)cren
.^l)poftafe c^ifticrcn tann, ebcnjoiocnig tann e^ eine natnriofe .^l)poftafe
geben. 'Die 'Jtatnr ift oicImcl)r ba^ gnnbament ber .s;")i)poftafe.
So mie bal)cr bie .v^npoftafe iebe anbere .^l)poftafe au^ofdjlicf^t, fo
fd^liegt fie mcfentlid) menigftcno eine 'JuUnr ein - bei ber ']3crfon (Sl)rifti
5m ei :i)?atnren - , eine ^"»lainr, bie eben bnrd) fie für fid) beftel)t. ^al)er
l)at bac> ilBort .^Dpoftafe ober ']>crfon einen engeren nnb einen meiteren
Sinn, ^m engeren Sinne ober birctt bc,^eid)net e§ biefe inbioibneüc
ober intomnumifabele Seinc^meifc an fid), im meiteren Sinne nnb in^
bireft begreift ec> and) bie 'Jcatnr in fid) nnb be5eid)nct bie im Untcrfd)iebe
üon attcn anberen .v>i)poftafen bcrfctbcn ober einer anberen S^atnr t)l)poftatifd)
für fid) beftel)enbe Oaitnr.
5öenben mir bie^^ nnn anf (^knt an, fo tonnen mir bie 9Ötttid)e 'D^atur^^ic.fjiJrfoncn in
ober Snbftan,v i n f 0 f e r n fie bcn brei ^^ e r f 0 n c n g e m e i n f a m i ft, ^^u"te"irf)tcr"
ober, MhhS bac^fclbc ift, bac^ göttlid)e '^iVfen abfoint genommen 'secundnm
esse a])solutuni), nid)t atc; .s>i)poftafc ober 'J^erfon be5eid)nen, ba bie
9Öttlid)e 'Statur ober bae göttlid)c '^ikfen ben brei '^^erfonen ge^
ine infam, bie 'l^erfi3nlid)teit aber intommnnifabel ift. ' 5Bo^( aber tonnen
nnb muffen ivir bic brei ^Kclationcn, pateinitas, filiatio nnb spiiatio
Passiva, ba fie uermöge bcr oppositio lelationis reell ooneiimnbcr ocr^
fd)icbcne, aber nid)t accibentate, jonbern fnbftantialc Üiclationcn, b. l). ba^
9Öttlid)e iBefcn felbft finb, al0 .S^ppoftafen ober "i^erfonen be,^ei(^nen. T)enn
in ben genannten brei iKelationen fnbfifticrt hat-> gött(id)e üH^efen, bat-> aU
fotd)e^^ ober secundum esse absolutum ben brei 't^erfonen in nnmcrifd)er
(Sint)cit gcmeinfam ift, in einem brcifad)cn, intommnnitabelcn Untcrfd)icb.
'Der 1^ e r f 0 n e n n n t e r f d) i e b ()at mitl)in feinen (S^rnnb in ben in com -
municabiliter ober individualiter ooneinanber oerfd)iebenen ^)?e(ationen.
T)a§ aber biefe ^Hetationcn ^l)poftafen ober ']?erfoncn nnb nid)t bloße
;'iatuv iiiib 'J-mh-
lom-ii untrcnii
bav.
(Hott.
198 5Isoii (^ott^c^l Xvcicinon. 2. Teil, thm bn- nUorl). Xvcifoltigfcit. B.2:t}eo(. Gntiüiifclung jc.
3(ccibcnticii ober 'JJhibalitätcn finb, ift in il)rci* Gubfta iitiali tot ober
^ÜL? c I c n () a f t i fn f c i t bci^'ünbct.
%m bcm (^icfiu^tcii lciid)tct ami) ein, bail iiicbcr bic ^Kclationcn, nbgc^
|ii)cn uon bcm '^ik'fcii, nod) bivo illH'fcn, abc^c)"cl)cu uoii bcn ^Jklationcn unb
bCH biird) |ic c\cfct5tcii Unter |ri)icbcn, .s>i)pofta f eii ober 'i^crjonen nc=
nnimt uierbcii tömieii : bcibec> geljört uiefentlid) unb untrennbar .yimnnnen.
I\elati()nes in divinis, etsi constituant liyi)(istases, et sie faciaiit
eas subsisteutes, hoc tanien faciunt, inquanUim sunt essentia
divina. Relatio enim, in(iuantum est relatio, nuu habet, quod
subsistat vel su])sistere faciat ; hoc enim solins su])stantiae est.
Distinofuunt vero lelationes, inqnantum rehitiones sunt; sie enim
Oppositionen! liabent. S. Thom. De potent, q. 8 a. )> ad 7.
II. Oiod) beni ij^ivberic^en löfcn fid) oon felbft nicbrcrc tl)Cologi|d)c T^rac^cu,
bereu 33cantuun-tuuc^ ,yir nollfonnneneu '.^klend)tnng nnfcrcc^ (^cgcnftanbc^o tüt)rt.
Tic Äiutr ^' ^^^^" ^^^^^"' iutereffiert nn^o l)ier bic T^rage, ob unb inunefern man
subfiftcnj in aujlcr bm bvc'i r c l a 1 1 lu n 3 n b f i ft e u ,^ e u eine a b f o hi t c 3 u b j i ft e u 5
in (SSoit bcl)auptcn tann.
^liMrb bao '^i^ort 3ub|'iftcu;> ton fr et, b. I). g(eid)bebeutenb mit
.'pl)poftaie c]ebrand)t, |"o fonn feine vViontrooerfc beftebcn, baf^ ec* in (^ott
uur brei ^nbiiften^en i^bt.
Ihm ben 3d)ohiftifern mirb ei< aber and) ab [traft gebraud)t, unb in
biefem 2inne lcl)rten Turaubnc^ n. a., in (^^ott fei uur eine abfolutc,
bcm '^Ikfen ,^nfonnncube 3nbfiftcn,^, oermöiic mcld)cr bie ^Kel'ationcn fub-
fifticrten. '-linillte I'nranbuv u^citer uid)te bel)anpten, alv bafi bic brei ')ic=
lationen nur, infofcrn fic ba^> c^öttlid)c '^i^cfcu felbft [iub, fubfifticrcu, uub
bay, bal)er, mie mir 00m beil. X b OJHH'^ Ijörtcn 'U. 4s4i, bie 3ubftau,^ ec^ ift,
meld)c fubfifticrt unb [ubfiftieren niad)t, fo ift gec^cn feine l^ebrc uid)tc> eiuoumeubeu.
i^lnd) bie lUtciunng (Jajetan*^ unb oiclcr !I bi"» iniftcu, nufur bcn brei
rclatioeu 3 nb )i fte u,^eu fei eine abfolute 3ubfifteu,^ 511 bc=
bauptcn, fraft meldier C^ott, abgcfebcn oon ben '}3erlonen inib nor bcufclbcu
gcbad)t, in fid) felbft fnbfiftiere, fann in einem rid)tigen 3inne oerftanben
merbcn. '^nni einer abiolnten unb oon brei rclatiuen 3nbfiften,^eu fann
mau im nämlid)en 3iinie rcben, mie uür and) fagen, ba\'>, ein (>')ott ift unb
brei 'l.^crfoucn finb, oon beneu eine jebe nid)t nur biefelbe (^ottljcit l)at,
foubcru bcrfelbc (^ 0 1 1 ift.
:^5nbc^o \)(it bic sententia communis mit ))kd)t biefc ')iebemeifc uid)t
gebilligt. ,Vtaun mit bcr ?ebre bec> Turaubno uub C£ajctanc> ein mal}rer
(3iuu uerbnuben merben, fo ift bod) biefe ?(nc^brurf^^meife ucrmirrcub uub
irrcfübreub, ba ec> im fird)lid)en 3prad)gebrand) allgemein üblid) ift, burd)
bcn '^luc^brnd subsistentia bae Qu f om m nn i f a bc l e , für f i d) ilU'
ftcl)cube bcr göttlid)en .VM)iioftafen ^u bc,^cid)ncn, maö and) fad)lid) bcm
ooUcn ^^egriff bcr 3ubfiftcn5 entfprid)t. (£0 ift ba^cr mit ^mkhiuc^,
(S^rcgor oou 3?a(cutia, ?ugo, ^'i'an^cUu cinfad) 5U fagcu, ba^ ba^^-^ einfädle
gött(td)c 'l^qm unb 3ciu nidjt anber^o aU-> in brei rclatiöcu 3 u b-
fiftcu^eu e^iftiert, nid)t aber baneben oou einer abfohlten, ben brei
').Hn*foneu gcmeinfamen 3nbfiftcu5 ^u rcben.
»w. ^ 2. '^auad) bcautmortct fid) aud) bie g-rage, mic fid) in (^ott
|) l) p 0 ft a f e ober "i^ e r f 0 u imb 'Delation 5U cinauber ocr{)a(tcn. I) c r
^"^ananba- '" ^ ^^ f^) ^ ^^ ^^ rf) f^"^ 1^^ ibcutifd), bagcgcu unferem begriffe nad) ocr^
fdjicbcu. iöii^rcub uämlidj in beut begriffe bcr Oiclatiou lürmaliter
'l>cvfonon unb
§ 58. ^ou beu bvci ciött(ic^cn ^^evfonen. 199
nur bie ^^c^icfjuiig 511m anbcrcii Tcnnimi!^ gcbaci)t ift, tft in bem 33cgriif
,N3l)poftnfc ober ^.^crfon bic (Subftantiantöt bcr 9ic(ation üuc^gcfprocl)en.
Wtin in bcn g ö 1 1 li rf) c 11 Nidationen ift bic (^ubftantiatität nnb in bcn
ni)ttnrf)cn .^l)pofta|"cn bic NJclatioitiit matenalikr eingcfc^toffcn ober
[npponicr t.
r>. %\x<^ bcni (^^cfa(^tcn ergibt \\A) and), in ive(rf)cm 3innc 2(ngn= ^^^''\
ftinniS (De Triii. 1. 7 c. 6) [agt, eine jcbc göttlidjc "l^erfon, in specie bcr i^JrfotTin ^""*^
^ater, fei '^^erfon an fid) ober in 5^e,^iet)nng ^n ]'\^ fclbft lad se). '^''^'""eW ^^*
(5r lengnete babnrd) nid)t; bafs bcr |^cr|"onennnterfd)icb ctmaö Üiclatiöc^,
alfo bcr ^^ater nnr be,^üg(id) be^o 3ol)nc*:? ilnitcr ift, fonbern \\n[{ nur jagen,
mie ane bem Äontertc fid) ergibt, baf, bic 'Kelationen in (sk^tt fubftantiate
finb. So crfliirt and) bcr ()ci(. Xl)omaö (S. T\\. 1 q. 29 a. 4 ad 1)
bicfe v^tcKc.
4. !i?eid)t ift and) bic Srage ^n bcantuiorten, in mcld)cm 'Sinne bcr ^-^^ biT'vjhimc
^?tainc "^ c r f 0 n bcn brei l^erf onen gemein f a m i)'t. Sc(bftocrftänb(id) ^;^cvfoii bcn bvci
nnr nnfcrcm X^Ugriffc nad), inbem mir in einem ^HKgemeinbegriff t^aii mdS S.
infomnnuiifabelc "^w- nnb ^'iirfid)befte()cn anc^brüden, ba^o einer jebcn bcr
brei '^l.^erfonen in bcr ilnien eigentiimlid)cn ^kife bc^o ^aterö^, So()nc>^ nnb
(5)eift-2einc> eigen ift. '^^g(. S. Tli. 1 ((. :)0 a. 4 c
5. '^{xv:^ bem |eit()cr ^efagten crl)el(t and), ba)l in (^ott ^^>erfon 481».
nnb ^B c f c n n i d) t r c a ( , f 0 n b c r n n n r yatlonc nit'Kfr'ntida t) e r f d) i c b e n i^JldKn ^Sfon
finb. Cbit>ol)( mir m'imlid) bnrd) bcn 'Jiamcn i^erfon hi^^- rclatine, ""^ 2iMen.
infonnnnnifabclc J^nirfid)fein, bnrd) bcn 'Jiamcn ^Befen aber ba^^ gemein^
fame abfolnte Sein bcr brei 'i^erfoncn anobrürfcn nnb beibcci bcr üoüftcn
Ä^al)rl)cit nad) in (^)ott ift, fo i)*t bod) bcibcc> bcr 3ad)c nad) ibentifd),
\>(\ (^btt in feiner abfoint cinfad)cn nnb nnonblid)cn nnb bcc^l)a(b fnpcrcmincntcn
il^ollfommcnljcit mal)rl)aft bav ift, mao mir bnrd) bic :i^iamen bee abfohlten
Seini^ ober 5Bcfenc<, fomic bac^jcnigc, mac> mir bnrd) bic '.)^amcn bcr brei
'Perfonen ober bco brcifad)cn rclatiocn 3cinc> an^brüden. @ott ift alfo
mal)rliaft h{\^ eine göttlid)e ^l'cfcn, nnb fo l)at biefci^ ill>efen, mic bic !II)C0'
logen fagcn, ratioiieni absolnti; bcrfclbc Wott i)"t aber ma()rt)aft i^ater,
SoI)n nnb beiliger (?neift, bic ocrmöge bcr Nidationen real ooncinanber
Derfd)iebcn finb, nnb lomit l)at bac^ göttlid)c 'il>cfen ,>ng(eid) mal)rl)aft rationem
relativornni.
(). .öier moden mir nod) fnr; bic ^-rage beantmorten, inmiefern ^ ^•"*;
^al)icn anf Wott anmenbbar ]\\\^. fünucn ,^aiiicit
Qnfofern bic ^^al)l nnter bic .statcgoric bcr Cnantität fättt, ift fic ' -J^^f J^JvJf'.f?''
[dbftocrftänblid) anf (^ott nid)t anmenbbar. ^i>enn alfo nid)t<obcftomcnigcr
3a()lmörtcr oon (^•^ott gebrand)t merben, jo gcfd)id)t biefe^, mic nad) %m^
brofin<5 bcr ![?ombarbc bemertt, nid)t nin in ®ott eine cnblid^c Cnanti*
tat 5n beja()en, fonbern nnr nm ctmao ;,n ocrncincn. 5^cnn mir atfo
fagen, c§ ift ein (^ott, fo 5ät)(en mir il)n nid)t aU einen nnter tnden,
fonbern (engnen, bafl neben il)m cm anberer fei ober fein tönnc. 2i}cnn mir
ferner oon bcn Notationen nnb 'l>erfonen bic illt'c^rl)eit ausfagen, fo ^ii^ten
mir biefdben nid)t a(§ oerfd)icbcnc !iikfen ober ücrfd)icbcnc 3Befen^>tcitc,
fonbern Icngncn nur bc^ügtid) bcr cntgegengcfet^ten Nktationen bic Untere
!d)icb0tofigteit. @^5 ftd)t alfo bic (Sinl)cit bcc^ Söcfcn^^ 5n bcr ^rcil)cit ber
'l?crfonen, nnb c^^ ftel)en bic brei ']5erfoncn jn cinanber nid)t in einem enb=
lid)cn |3al)lcnocrl)ä(tni^, al« ob bic brei 'l^crfoncn X c i l c bcr (Sinl)cit mären
ober bie ©in^eit bic »Summe bcr brei 'l^^crfoncn. 39}o^l ift bic numcrifdjc
200 3?on («Ott bcin3)rcieincu. 2. Xeir. 3?pn bcr ancr(). Xreifnltiflf. B. I^cof. (Sntuiicfeümfl jc.
©in^cit bCi^ ilkfcnö imb bic ^rci()cit bcr "iHn-foncii ein ^cl)ciiniiiö; aber
eö cntl)ält feinen ^^iberiprnd) gegen lliatljematit unb 'JJ(Ctapl)l)nf. "I^er
^rnnb feiner Unbegrciflid)fcit aber liegt ein,vg in ber alle nnfcre iöegriffc
iibcrfteigenben ^^oI(fonnnenl)eit be^S göttlicljen ^cim, biv:^ in feiner einfad)cn
llnenblid)feit bie abfohlte (S'inl)eit bc^o ^i^cfen^o nnb ben relatinen Unterfd)icb
bcr ^^erfoncn in \id} fdjliegt. ^g(. Aiu/usf., De Civ. Dei 1. 11 c. 10;
8. Tii. 1 q. :;o a. :) c.
§ 59. ^i^on bcn ^^(otioncn.
5?nl. ^einvid), TogiimtifriK :j{)coloiiic IV § 248. 249.
2^cfltiff"bcv ^-^^^ ^^^^^ gi3ttlid)e Üi'cfen bnrd) bie proprictates essenfiaks^ fo mcrben
^.'iotioiiiu. bie göttlid)cn ^^erfonen uon nno bnrd) il)re proprietates jtersoHfdcs ober
fiofiones Hatitc, /asjy.v.vr^.i^, si^-iia distinctiva, propriae i)ers()nae
formae) crfannt. Unter ^^iotioncn oerfteljt man bal)er jene Öigentüm-
Iid)feiten, bnrd) bie mir bie einzelnen göttiid)en ^l?crfonen erfennen nnb oon
einanbcr nnterfd)ciben. Notio dicitur id, qnod est propria ratio cognos-
ceiidi divinani peisonani. S. 'I'h. 1 k\. \V1 a. H c.
.'*''^ 1. '^nn- allem oerfteht e^> fid) unebernm oon felbft, '^^\x bie ::)2otioncn
MiotiPiion upii t) 0 n ben '}> c r | o n c n n n b u o n b e m 'ii^ e | e n nnb, m e n n b e r | e l b e n
'bärt^ononn" '1^ c r f 0 n m c l) r c r c 9^ 0 1 i 0 n c n 3 u t o m m c n , a n li) n n t e r einanbcr
unt> luMii ^Ä'oü 11. n i d) t rvdlitfr, f 0 n b e r n n n r nttiotw ndiovindta 0 e r f d) i e b e n f i n b,
unil)rcnb .^rnif d)cn ben einanbcr e n t g e g e n g c f e ^ t e n 5c 0 1 i 0 n e n 0 e r^
f d) i e b e n c r '}? e r f 0 n e n ber reale U n t e r f d) i e b ber i)k l a t i 0 n
b c ft c ^ t.
4!<;i 2. Tic '?i 0 1 i 0 n e n b e r n I) e n fei b ft 0 c r ft ä n b l i d) a n f ben
^In^^i^;hv" reJiftionfs orij/ltus (S^^ fann niimlid) nnr .anc> ^wci y!)(omenten ein nnter=
latipucn. fcl)cibenbec^ 'JJicrfmal ,^unfd)en ben gi3ttlid)en ^.^crfoncn entnommen luerbcn;
niimlid)
a. ob eine '']?erfon imn einer anbcrcn ancnicl)t, oon me(d)er nnb bnrd)
meld)e '13ro,^effion:
b. ob oon einer ^}?crfon eine anberc anegelit, mc(d)e nnb bnrd) uicld^e
^^ro.^cffion.
Ta^:^ fagt fiir,^er, menn and) nnootlftänbiger ber ^ai^: (t quo aliia^ et
iini (ih (flio. S. '^rii. 1 (1. :V2 a. )> v.
$>ünf ^totioiuMi: '>. T'al)er faden bie 'Jiotionen entmcbcr mit ben rehtfione^ originia
,^nfammen ober laffen fid) bod) anf biefelben ,^nrürffül)rcn. .^icrane ergeben
fid) fünf ^lotionen, bie oon ben !^Mitern nnb !II)eoIogcn aügemein ange=
nonnncn, oon ben tird)tid)en Vel)rcntfd)eibnngen im ein^el.ncn anc^gefprod)en
nnb im atl)anafianifd)en 2i)mbolnm fnr,^ ,^nfannnengcfte(lt finb.
a. T e m ^ImU e r a n c> f d) t i c (3 1 i d) ift eigen
a. bie iHHascihilitas^ bie 5Igcncfie. 3elbft oon teiner anbcrcn "^^cr^
fon an^gegangen, ift er 'i^rincip bcr beiben anbcrcn ^^crfonen. Tal)cr mirb
il)m ber 5iame iugenitus (äysw/jrc;) ober and) 7>r///('//^//<yy/ beigelegt; Ic^^tcrcr
fcibftoerftiinbtid) alc^ nomeii /irrsonulf, nid)t a\§ nonien exsentialej aU
meld)er er bem ^^efen nnb bal)cr ben brei ']?crfoncn ^nfommt;
b,c liat.rnitas: ^^^ ^.^ j)afrniif((^. Tcv ""MuK pater at^> nomen personale ift glcid)=
fa(Ic> nnr bcr erftcn 'i.^erfon eigen. Ta^cgen a(« nomen rsscKfi'dr fommt
and) biefer '??amc bem !ö>efen unb ben brei ^erfonen 5U nnb fann nur
ratione similitudinis bem 53ater appropriicrt tücrben. 5tlö nomen essentiale
bif iimasci)
Utas;
bic filiatio;
§ 59. 55on ben ^3?otionen. 201
ift bic ^aterfdiaft (^ottt§ ber Ä'rcatur gegenüber nid^t im eigenttit^eu
unb üollcn <3inne perfecta ratione paternitatis, wnz ber crften '^^erfon
gegenüber ber jmcitcn, fonbern nur ana(ogifd), ber 'S()ntid)feit nad^ (^ott
eigen nnb jumr in ncrfdjiebcnem (%abc nad) ben ncrfdiicbenen 5(rten unb
©tufen ber bnrd) bie götttid)e ^nnfalitiit beunvtten 'Jil)ntid)feit ber Kreaturen
mit Ö)ott. Ratione simililudinis restif/ii mvb @ütt ber ^^ater ber iKr=
nunfttofen ®e[d)öpfe, ratione ^imilitudinis Imaginis in l)öi)erem ^inne
S3ater ber vernünftigen ^efd)öpfe, ber i^3knfd)en nnb nod) met)r ber @nge(,
ratione similitndinis cjrdtiae in fpccififd) ()öl)erer, Weil übernatürlidjer
SBeife ^^ater ber 33egnabigtcn, in nod) roncnbctcrcm ^Dinlle ratione simili-
tudinis (jlorlae 33ater ber ©eligcn genannt.
T^a^ eminente Urbilb aller biefcr nncigenttid)en ^>aterfd)aften
ift bic eigent(id}e, emigc ^^ater)d)aft be^> ^niten? gegenüber feinem einge-
borenen So^ne; ba^cr ift Dom 3^ater gefagt: Ex qno omnis paternitas in
coelis et in terra nominatnr. EpJies. o, 15. i^gl. Cat. Rom. P. 1
c. 2 q. 9 u. q. 10; S. Tli. 1 q. 3:J a. 8.
b. ^em (Sol)ne fonnnt ju bie filiafio:
c. bem i^ater nnb 3ol)ne aU einem ^}3rincip bie spirafio acfira; ^"actha^-^''
d. ausifd)tief^lid) bem l)ci(igcn (^kifte bie spin/fio passira. t,ip spiiatio
^ag Don bem t)ci(igcn (^kifte feine anbcre '^.krfon anc>gel)t, mirb nid)t p-i^s'va.
alr^ notio bcjeidjnct, mcil bicfcc> eine pnrc 9ccgation, nid)t aber mie
hit innascibilitas eine pofitioe 5L>ollf ommenl)ci t, ober, mie bic
2;i)CoIogcn fagen, eine di(jnitas ift. ^ic eigentümlid)c ^ignität be^5 t)ei(igcn
(^eifteö liegt niclmcbr barin, baf^ er Dom 35atcr nnb ^ol)nc an^^gc^t nnb
babnrd) bic Jrinitiit glcid)fam ab|d)licf3t nnb Dollcnbct.
8d)on oben m. 492) mnrbc gefagt, bafl bic l^iotioncn bcrfclbcn ikr* 4'.'5.
fon nid)t realiter, mol)( aber ratione ratiocinata Doneinanbcr Der= „,lb^p;X'n\'iu^^
fdj)iebcn finb. @^ ift mitt)in bic innascibilitas nid)t eine anbcre ^(\d)z aU ^X-rmiX\o
bie pateinitas. 5BoI)l aber finb nnfcrcm 3kgriffc nad) biefe bcibcn 9^0- unb spiratio
tionen Der[d)icben; bcnn in bem ijkgriffc ißatcr bcnfcn mir hi\z^ ilkrl)ältni^^ '"'^''""
5um (EoI)ne, in bem 3kgriffc ber Ungc,^cngtl)eit aber bcnfcn mir unmittelbar
nur, h(\^ er nid)t Don einer anbcrcn ^krion anc'gcl)t. (Jbcnfo ift bie ^\)i-
ratio activa ber ^ad)c nad) ibcntifd) mit ber jiaternitas nnb tiliatio.
5{bcr mir bcnfcn in bem ^kgriffe ber si)iratio eine i>ollfommenl)cit, bic in
bem ^Begriffe ber iHitcrfd)aft nnb Sol)nid)aft nid)t cntl)altcn ift, obmol)l mir
miffen, \>([^ bic paternitas nnb tiliatio ber ^ad)c nad) bic spiratiu activa
einfd)liej3cn , mic mir and) miffen, h(\\] \>([Z^ göttlid)c (Srfennen ^uglcid) nnb
in abfolntcr (5infad)l)cit bic göttlid)c ?iebe ift.
3tnm. ÜMcto lJf)co(oiicn iicuucu bic iKttionos inc'qofaiiit oud) proprietafes per- 4%.
sonales. 2)cr l)cil. ^Xliomoä u. a. uioöcn bicfc ii?r,^cid)nunq für bic spiratio activa Tic ^:»(ottoiifit
nic^t gelten laffcn, tocil jtc beut 33otcr unb 8ot)nc gcnicinfani ift. Coriwinnis -V'^irafio ^J'^\^J^^[^^l[''^
non est proprietas, quia convenit duabus personis. S. Th. 1 q. 32 a. 3 c.
tatcs porsoiia-
Ics.
§ 60. 2.^011 ber triuitarifriicu ^Jicridjorcfc unb ber ÜJIeit^^eit ber
flöttlit^en ^^-^erfoueu.
5Sgt. ^ ein vi dl, Xogniati[d)c 'Ideologie IV § 251. 252.
I. ^ic trinitarif d)c *}?crid)or cf e (Trspix^^y] 7f.^, curumin-
cessio) ift ba§ g cgenf eit i ge , abfolnte :5neinanberfein, Qncin= SS^A'^
anbercingel)en ober bie gegenf citi ge • Qmmaneuä ber gött=
Iid)en "ißer fönen, il^on il)r i)ei|t c$: Pater in me est et ego in
4117.
202 ilNon i^SoU ^el^ l^veicincn. 2. Zdi. ii^on ^cv aUcrfi.I^rcifaUiflf. B. 2:f)eol. @ntttii(fc(mifl jc.
Patre. Jotoin. 10, 38; ngl. 14, 1). 10; 17, l?l ; imb iincbcnim: Qiiis
eiiim liominum seit qiiae sunt hominis, nisi Spiritus honiiins, qni in
ipso est? ita et qiiae Dei sunt nemo cop^novit , nisi Spiritus Dei.
1 Cor. 2, 11.
Tic -iSum-fc ^- ^^iitcr iinb 1l)coloncu crflärcn bic trinitarifdjc ')3crid)ürc[c für bc=
Ik f^X\l^lT f*^"^^^"-' Geeignet , nni foiuol)! bic 'il^ e f e n c< e i n 1) e i t , nlc> beu *^ c r f o n c n=
i)U\iiib""bn" unter) d[)ieb hm nerfdii ebenen .N^ii^'^i^J^ gegenüber anf^o fd)nrffte unb gc=
^'''fZ"r^'^ nanefte auc^,^u|prcd)en, ba bie gegenfeitige ^^nneuiolinnng ber göttlid)en ^^cr^
foncu fouiot)l il)re perfönlidjc il^erfd)iebenl)eit, ah^ il)rc nnnieriid)c 'iL^c[cnö'
ein!)cit norau^ofet^t.
Collen bie 'l^erfonen real einanber iinieuiol)nen, fo muffen fic 5nnäd)ft real
, luni einanber ncri'djieben fein, ^^o fein realer Unterfd)ieb ift, fann tum einer
gegenfeitigen ^nueuiü()nnng nid)t bie ^Jkbc fein. Tcnn nid)t ctina bloß
unferein 3^egriffe iinb miferer '^Hn-fte(lnng uad), unc bie göttlid)cn (5igenfd)aften
in C>k)tt fiiib ober (Mott inneuiol)nen, fonbcrn mditct' ift eine '15erfon in
ber anberen, UHVo bcn realen Unterfd)ieb beiber iioranc^fet3t : bal)cr fagt man
and) nid)t, "i^a^ bie t^crfoncn bem '-ll^efen, fonbern baf? fie einanber inne-
mol)nen. 5iMe fid) amo ber 'i^eridjinefe bie l^ll^ef enc^c inl) e it ergibt, merben
unr gleid) iel)en; benn uienu fie bao ^nnbainent ber '}.^crid)orcfe ift, fo fann
fic eüibent am^ berfelben gefolgert UKrben.
(^hunriinb ^' "^^^ (^H'unb unb J^nnbament ber gegenfeitigen ^nncuiol)mnig ift
rvimbainnit bfi nid)t bic abfotute '|.h-(i f ent ialitiit ('Kni^i unb and) nid)t ,^unäd)ft bie
^<cvtriuncu-. Uneub lid)fcit (^^otteo (3nare,^), fonbern mit ber sententia communis
^^n bc^cidjnen
a. bic A{ 0 n f n b ft a n t i a l i t ii t b c c< 'ii^ e f c n c> ; benn ba jebc
ber t^n-fonen bav göttlid)c '^in^fcn, berfelbe Wott ift, h(\^> göttlid}e ^efen
aber nimmermebr im 3inue ber Tritl)ciften ober ber Ginanatiften aufier fid)
fetb)! fein fann, fo finb bie göttlid)en *lkn*foncn notmenbig nermögc il)rcr
5l^efenoibentität abfolnt iiieinanber. Cum id , quod [»roprium est Patri
nempe divinitas, sit rs.sr Filii, conseciuens est, ut et Filius in Patre
sit et Pater in Filio. Aflnm.. Orat. :> c. .\rian. n. :»;
h. bie ^ m m a u c n ^^ b e r ')3 r o .^ c f f i o n e n. Tief el beu finb näin-
tid) nid)t, luie ber (Jmanatioiun^o meint, etiinvö am (^ott .pinanc^gel)enbe<?\
fonbern abfolnt immanente 5lfte , iiibcm, unc bie ilniter unb Xl)eologeu fo
oft anc^fül)reu, ber gi)ttlid)e (^ebanfe (\:yo;, latio, verbum) bem benfeuben
(Meifte (voO; , mens, bei hm 3pätereu oft memoria^ unb bic !?iebe bem
Viebeuben inueuiobnt. Aptissima et vald<' clara est ostensio , quod
Verbi est ex mente processi(» et sine passione geueratio, et utique
S^enitum neu dividitur; .stv/ imo manet In mente (jeiierante et omnino
höhet in .^e ipso in entern f/eneranfeni. Cf/nll. Alex., Dial. 2 de Trinit;
('. bie (^) e g e n f e i t i g f e i t ber 'Jt e l a t i o n e n , traft )iield)cr
feine ^Kelatiou unb beel)alb and) feine 'i^erfon ol)ne bic aiiberc gebad)t uier=
hm fann. 1)iefer ^runb ift aber nid)t ontologifd)cr, fonbern logifd)er
%itur fS. Tli. 1 q. 42 a. 5 c.) unb bal)cr für fid) allein nid)t genüxjenb,
bie 'i^erid^orefe ^n erfliiren.
®^ fann bemuad) mit bem l)cil: Xl)onuvo fur,^ gcfagt merben, bag bic
göttlid)en 'l^erfoncn einanber iuuemol)ueu : essefttia^ online et relatione.
S. Th. 1 q. 42 a. 5 c.
§ 60. SScfii her trtnitarifd)cn ^eric^orefe unb ber ©leid^fieit ber göttti(f)cn ^^erfonen. 203
11. 2(ii^^ biefcr circumiiisessio ober cjcgcnfcitigcn Qnimancn^ fällt ein 500.
l)eüeg 2'\d)t auf bic ^xac^c , iniefo eine jcbc ber brei ^^crfoncn unb ^lüav in .fel'f ount ^'J!
jeber Sc^ie^mtg imenblid] notlfommen imb ba()cr mdjt nur bie eine ^ißcrfou fammcn in feiner
fo üoKfornmcu ift aU bic aubcrc, foubcru and) bic brci "^^crfoncu ^ufammcu Jfencv finS^'aTi
nidjt gröficr m\b oodtomnicucr fiub alsi eine jcbc bcrfclbcu, luic ^lugufttuuö ""''•
fagt: In illa summa Tiinitate taiitum est uiia (sc. persona), quaii-
tutn tres simul , nee plus aliquid sunt duae, quam una. Et in se
infinita sunt. De Trin. 1. 6 c. 10 n. 12.
;^snfofcru eine jcbc '^erfou bai- uucnblirf)c 53}cfcu fclbft ift , unb ber
uncubüd)cn ^ülltonnncnt)cit mcber ctain^5 fcl)len, nod) etUHv5 beigefügt luerben
fonn, ift bic^ Icid)t ein^ufclien.
^ic ^d}Uiicrigteit für unfer T^enfeu beginnt erft bei ber S^rage, lüiefo
bcun aud) bic notionalen (Sigenfdjaftcn nid)t ber einen ^crfon 2>DUfontmcn^
Reiten ücr(cil)cn, uic(d)c bic anberen 'i^erfonen nid)t bcfit^cn, unb micfo bic
brci ^erfonen mit if)ren notionalen (5igenfd)aften nidjt bod) ctuni!? (^röj3crc0
finb, a(0 nur eine ').^crfon mit il)ren S^otioncn.
5(l(ein bic 3d)Uiierigfcit liegt nur barin, ba|l Unr bic Unoollfommcn*
t)eit unferer 5^cgriffe auHcr adit laffen. ?^iir unfer 'Renten ift allerbingf?^ ber
33cgriff bcö 5^^e|enc> ein anbercr al<? bic begriffe ber 'i^erfonen ; ebeufo finb
bic 5^egriffe ^Miter, 3ol)n unb beiliger (^eift unb bic 33egriffe il)rer 'Jlotioncn
öoueinauber oerfd)ieben. 1^a()cr finb felbftocrftäublid) biefc 33cgriffc ^lu
fammcngenonuncn etnnic^ ^H^llfonuneucrec^ ak-' jeber cin;^eluc für fid), b. (). uür
benfcn unb ertennen in allen ;^ufannncngenoinmeu mc!)r alc^ btof^ in einem
biefcr Ü-^egriffe. *?lber bao , univ in unfcrcn ^^egriffen geteilt ift, ift ein£^ in
©Ott. ^al)er nntcrfd)cibcn mir rnobl in unfcrcn 93egriffen hiv^^ ü^cfen oon
ben ^crfoueu , miffen aber, baf^ jcbc 'J>cr)on bac^ nnenblid)e ^Vfen ift, unb
bog bic brei '^3crfonen ^ufanunen uid)t mel)r unb nid)t meniger fiub ah$ hiv^-
fclbc uncnblidjc 'iikfen , meld)e^o bic gan^^' !iHilltonnnenl)eit allec^ bcffen, \vat->
nur in ben Gegriffen nid)t blofl bec^ ili>e|enc> unb feiner CS'igcnfd)aften,
foubcru and) ber '•l^erfonen unb il)rer S^otionen benfcn. in unteilbarer Ginfad)l)eit
in ftd) begreift. Bo crlliirt and) bao Ldlnamnxv IV: liia quaedam summa
res est, quae veraeiter est Tatei- et Filius et Spiritus
Sanctus; tres simul personae, ac sin^iillatim quaelibet earundem.
Cup. Düina. [Denzuuiir, Kncli. n. o58).
©0 trennen mir and) in nnfcreu (^kbanfen bic brci ^?crfoncn ooueim
anbcr unb rebcn ,v ^- ^^om ilnitcr , abgefeljcn uom Sol)uc unb ^eiligen
(Steifte, allein mir miffen babci, batl ber ^\itcr mcber ol)nc feinen immanenten "lÄ'i ';',"J^"
Sot)n nod) ol)ue ben il)m innnauenten l)ciligcn (*')eifl ift. I)al)er ift bie
notionale il^oUfommcul)cit bC!o ^ol)ncc> unb beo t)eiligcn Ökifte? and) bem ^^ater
eigen , u i d^ t a ( ^ feine ^ c r f ö n I i d) t c i t f 0 n ft i t u i e r e n b , foubcru
at§ Ücrm i nug feiner notionalen 51 1 1 c ber Generation unb 3piration.
5i^nlid)e£^ gilt bc^üglid) ber beiben anberen 'Perfonen. @incr jcben 'T?crfon
finb il)rc notionalen ^^ollfonnnenl)citcn fonnahter eigen, bic ber anberen
^crfonen aber bcfil^t fic alo Z e r m i n u ;§ ober iM immanente^ ^ r i n c i p. So
ift bcm 3?ater mal)rl)aft unb oolltonimcn ber (So^n unb ber ^eilige @cift aH
ha§> oon i()m gemengte immanente i^inn-t unb bic oon il)m fpirierte immanente
Siebe eigen. (Sbenfo ift beut ©ol)ne ber i^ater aU fein notmenbige^^ unb
immanente^ '^rincip unb ber l)ei(ige @eift a(5' fein unb bcö il^atcrö Geift
ÖOI.
fOic bic iuitio=^
natc ^Hillfom=
X^(x\d\\ bi'v
nubevfn cißcn
ift.
204 53on ©ottbem 3)retcincn. 2. 2'oi(. 5Pon bcr nlleil). dreifältig!. B. 2;^eot. entmicfflung jc.
502.
Clinc bcn
A6yo<;
tü'dvc (Motl
504.
5Inbci-c tivfld
ntnflcn brv
2vinttät:
3Ji(f)Qvb üon
(St. 5Pictov.
eichen. .S^')iim}icbcrum Ijat bcr (^eift ben i^ater unb bcn ^ol)n a(ö fein 'ßrincip
in fid).
2)ic§ moUcii nud) bic ^Nntcr [ngon mit bciii öftcvi? üovfoinmcnbcn Bai^c, oliiic bcn
Ao'/o; ober bie ao^^iv. luQVc C^ott vXoyo;, obov ao-o^o; nidjt alig ob ibiii bann bie förtcnut*
iii^, bic ia ba^5 flöttlidjc Scfoii fclbft ift, foliltc, foubcvii in bcm Sinuc, ta^ ucrniögc bcr
notmcnbigcn nnb nncnblid)cn ilHiUfoinnicnhcit bcr (iöttlid)cn ^iatur ba§ göttliche Svfcnncn
bae> l)i)püftati[d)c ili>ort pvobujicvt, fo bn^ cö oI)nc bicfc^ iH^ovt ond) fein gött(id)c§ ®r=
fcnncn geben fnnn. 2^0^ 9?änilid)c gilt bc.^üglid) bc§ ^eiligen CMeifte^.
*^[nt^ bcm ©efagtcn ergibt fid), baß bic b r c i ']3 c r | o ii c u c i n n n b c r
I d) ( c d) 1 1) i H 9 1 c i d) f i ii b. 21 u d) bic ^^^ c r f d) i c b c n I) e i t bcr %^c r=
f 0 11 c u unb i 1) r c r 'JZ o t i o ii c ii b c 13 r ü ii b c t in feiner 5Iö c i ( c
eine U n g ( c i d) l) c i t. Unb n i d) t n n r i f t feine b e r b r e i ^p e r^
fönen g r ö f? e r nnb 0 0 r ,s ü g (i d) c r a I <§ bic a n b c r c , f 0 n b c r n c ö
i ft and) bic g a n 5 c X r i n i t ä t b c r '3 a d) c n a d) n i d) 1 5 @ r ö |1 c r c es,
qH eine jcbc bcr brei '13 er fönen für fid).
3S>ol)( bcftcl)t in bcr Xrinität bie bcftinnntc Drbnnng be^ Ur^
tprnng!^ lordo orif/iins)^ fraft iue(d)cr bcr initcr bie erftc, bcr 3ol)n bie
^mcite, bcr l)ciligc (v^eift bic britte i^crfon bcr (^otti)cit ift. 5ll(cin bicfc
Orbnnng ift eben nnr oido or/r//y//.s nnb begriinbct feine Drbnnng be^
^angc^>, be^ '^^or^ngee^ bcr ^^ollfoinnienl)eit; iiiclniel)r ift jcbc ')3erfon bcr
anbcrcn glcid), nid)t nnr bcm '-liefen, fonbern and) bcr perfi3nlid)cn 5,^ot^
fommcnl)eit nnb 'Mirbe nad) (S. Th. 1 q. 42 a. 1). Sic finb a(fo 5. 33.
gl cid) cioig la. 2), g(eid) groß (a. 4), g(cid) mtid)tig (a. 6).
Qn 5^c,yig anf bie (Siiugfcit bcr brei i^rfonen f)aben ^^iiter nnb
jl()CD(ogcn bcn anf plnmpcn '?(ntropomorp()ivmcn bernl)cnben Ginuninben bcr
9lrianer gegenüber ge;>eigt, ba\; in C^^ott bie l)enHn-ge()cnbc 'l^erfon mit il)rem
^i^rincipe notmcnbig gleid) euüg ift, med bie notionatcn '^(ftc notmenbig
nnb nncnbtid) uollfonimen finb. 1^cnn ba^ bai:-> ')3rincip bcr 3^it na(^
bcm 'l^robnftc norangcl)t, fann entmeber in bcr nnnoUfommcncn Airaft ober
in bcm freien "iiMKcn bco *i^rincip^o ober in ber Unno(lfommen()eit feinet
3(fteci feinen (^hiinb l)abcn. ^UIc^^ biefcc^ ift aber anf bie immanenten gött=
tid)en 5hic>gänge fd)Ied)t()in nnanmcnbbar. I^enn: Manifestum est, quod
Pater nou ^enerat Filinni volnntate, sed natura; et iterum quod
natura T^atris ab aeterno perfecta fuit ; et iterum quod actio qua
Pater ])rodueit Filium non est successiva. 1 S. Tli. q. 42 a. 2 c.
T^ao (^Icid)e gilt uon bcr ©piration bc^^ beitigen C^ciftc^o. 'Jbtmenbig ift
ba^er ber So^n bcm 55ater nnb ber beitige (^eift beibcn g(cid) etrig.
ed)oIion 1. ^nbcni uiir in beut '^i^bcrigcn bic ^trinität ouf (Mvunb bc^- bcfla»
vierten 2)ogniQ§ nnologifd] (uu° bcr processio rrrbi et tnnoris cvtlävtcn, [inb niir bcm
gcluölin(id)cn '.Il'cgc gefolgt, bcn ^ic Cffcnbarung gcnügcnb inbiycrt unb bic ^Nfttcr, uament»
iid) 5{uguftiuu^ in feinem grof^en 'An-rfc De Tr'niifotc, unb bic uuMftcn 3d)o(aftiter ein*
gcfc^Iagcn baben. Xaneben begegnen mir nud) anbcrcn rid)tigcn nnb einlcud)tcnbcn tSr^
flärnngcn. i£o grünbet ber beil. 5^ on 0 t» entura bie (Srflörung bc!§ Xrinität^^bogma^
auf bie unenbtid)e (i5ütc ÖJotte^ , ber and) eine inncrlid)c, nnenblid)e, fub-
ftantialc Sclbftmittcilung cntfprcdjc, bic nur in ber ^^robuftion bcr göttlidjcn ^erfonen
ibre abfolutc unb abägnate 3>erunrf(id)ung liabc. Bonum dicitur diftusivuin sui.
Sumnuim iuitur bonum summe diffusivum est sui. Summa autem ditTtusio non
potest esse, uisi sit actualis et intrinsera, substautialis et Iiypostatica, natura-
lis et voluntaria, liberalis et necessaria, indeficiens et perfecta. Ifinorarium
mejitis in Deiim c. G n. 1; ugl. Rrevilaquium p. 1 c. 2.
^n äl)nlid)er Seife bat bereit-^ ^Tiit^arb üon ©t. 5? i ctor bie Xvinitat au^ bcm 'A'efcn
ber nncnblid)en Oiebe unb (?!J l üdf c l i g f eit (^bttc^ crflört, inbem er auäeinanberfct^t,
t>a% bic göttlid)e ^icbe, um uncnb(id) tjoüfonunen 3U fein, gegenfei tig fein muffe
§ 60. 3?on öer trinitarifc^cn ^^crlcfjouefe unb bev ©leidjbeit bev göttlichen ^-pevfonen, 205
unb nidfjt nur einen Öicbenben unb einen ©eliebten, fonbern and) einen 9Jntgen offen
biefer öiebe, bober eine ®rei()eit göttlidjer ^erfonen forberc, nnb ba^ bie^ notiüenbig fei
gur göttlichen ® I ü cf f e l i g f e i t. De Triiiit. 1. 3 c. 2 sq.
(Solche ©rflärnngen finb öortrcffltc^, lüenn man fie nid)t, lüie einige getban nnb
babnrd) ^i'^'tum bfvbeigefü()rt baben, ai^ ftringente, oprioriftifdje ^^ernunftbemeife be^o
@ef)eimniffe^ ber iJrinität, fonbern mit b(n genannten S^beologen aB anaIogifd)e
.^ongrnen^grünbe betrad)tet, ano benen man einigermüJBen einftetjt, luie fet)r M§
jtrinitöt^bogma nnferen böd)ften 5^egriffen uon ber nnenblidjen ilNoUfomnienbcit (^otte^
entfprid)t, unb mie in ^^olgt' baoon bic 2:rinität ba§ fnpereminente Urbilb aüer er=
fcfjaffi'nen @üte, l'iebe, ©d)ön^eit, ^oUfommenbeit unb ©eiigfeit ift.
2. 3)ie neuere ^^it ift reid) an mißlungenen iionftruftionen nnb 33etDeifen ber . 5<>5.
Srinität. Solche finb nid)t nur non Ungläubigen, bie mie fd)on ?(malric^ uon Sbar* *^'^vmncn^bcr'
tre§ unb 2)ayib uon 3)inanto unb in unferer ;^)eit SdjeUing unb ^egel bie ivinUcit, be==
2:rinität im pant b t'iftif ci) en ©inne aui'legen , unb ^^'^'fl^öubigen, fonbern aud) oon lonbcvö buvrf)
fiatbolifen ausgegangen, uon benen nur C^üntljer genannt fei, beffen (^runbirrtum in ^*^»nti)cv.
bem 'Ü'aljue beftebt, bafs er bie lDh)fterien be^ (ibriftentuui!^ au^$ feiner ^4-M)i(ofopbie be==
weifen unb begreifen fönne.
äl^a§ bie jlrinität betrifft, fo bemonftriert er biefelbe au§ bem göttlid)eu
S e l b ft b e 10 u ß t f e i n i? p r 0 ,5 e f3 , ber in feinen brei äliomenten ba§ göttlid)e il*ef en burd)
(Emanation breimal fet?t, e§ tripli giert. „I^ie Sclbfterfenntni!^ CMottei? umfafjt luie
beim gefdjaffenen (Reifte, bie beiben in jeber örtenntni^ mefentlidjen l)J^omente ber 3)iffe=
reugierung nnb 3»fi^"iii'i'iifi^ffinU] ' ^^ i^t'er in C^btt eine (iJegenüberfteUung uon Sein
unb @rfd)einung ober äußerlid) uermitteltem öinbrurt au§gefd)ioffen ift, fo uoUgielit fid)
bie 2)ifferengierung unb y)Ufammenfaffuug bei? göttlid)eu livleunen!^ am göttltd)en Sein
felbft. C5rftere fiubet ftatt , iubem hü§ güttlid)e Sein im (^-rlenneu fid) felbft fid) gegen=
überfeLU aUi (irfeuueubei? unb ©rfanutet", Subjeft unb Cbjett, 2a^ unb ®egenfaij ; bie
3ufammenfaffuug uoU,^iebt fid) baburd) , ha^ biefe beiben gemeinfam ibr Sein fid) felbft
lüiebcr gegenüberftellen aU ein britte-J , ali^ Subjett^Cbjett ober (iJleid)fal5, morin fie
ibre abfohlte ^bentität au>?fpred)en." }ilird)enle^-. f) S. 13o().
l>ian fann baber, fo uerfud)en bie (Müntberiauer Miy "Jrinität^bognm iuiffcnfd)afilid)
gu erfltiren, fagen , bafj bie brei Subftangen in (Wott burd) bie gegenfeitige ^egiebung
unb 3i'^"iii^"'ibme fid) miffenbe ober ovfenneube Subjefte b. b- 'l^erfouen mcrben. 3)aö
abfolute '*.|<rineip mirb fid) fomit offenbar al^^ 2a\h (Xbefe), (SK'gcufül3 C^tutitbefe) unb
®leid)fül3 (Sl)ntbefe). Taber begrünbet fid) bie abfolute ''|>erfönltd)feit in ber (Sinbeit Uon
brei fid) imumnenten Snbl'tangen. Tiefe in ibrer Totalität bilben bie eine abfolute
;3d)beit ober ^|<erfönlid)teit b. b- ^c^''- t'i"i' reale, abfolute unb unmittelbare Selbftbemufjtfein
(A^otte-? uon fid) al'§ abfolutem llrgrunbe. Tie^o allein genügt, um gu geigen, mie
notiuenbig e^^ mar, t>a\i bie Mird)e t^cn (Siüntberiani'c<uubo and) begüglid) ber 'Xrinität§=
et)re oermorfen t)at.
§ (U. il^ü« beu ^IpvröVrirttioucu unb ber 31issio.
ilnjl. y)eiurid), XoguuUifd)e Ibeologie IV § 250. 253.
I. Xa bie göttlid)en (5ii3cnfd)aftcn (proprietates essentiales, attri- ^^^^.
buta), mit bem göttlid)eu '^i?c|cu ibcntifd) finb, fo fommen fie felbftnevftiiiib^ .»..^'ßy*^ .^''^'
üd) einer jebeu 'J>evfün in abfohiter ö)lcid)l)cit inib ^bcntitöt 311 ober finb "^ "
ii)nen eigen (i)ropriai. 9tid)tebeftoiiienit3er uanben bie einzelnen ^^Utribnte
je üerfd^iebenen '}5erfonen in befonbercr ^U*ife angeeignet (appropriata).
^iefe ^^Ippropriation ()at atfo nid)t ben ^inn, nl? ob biefe @igenfd)aften nnr
ben fraglichen "l^erfonen, ober al? ob fie i()nen in einem i)öl)eren ^JJtage aU
ben anberen i^erfonen eigen uniren, fonbern gefd)ie()t nnr g(eid)ni'o meif e,
ra t i on e sim Uitudin is .
'■h.Mr bebienen nn-o niimlid) biefer 5(nabgie, nm hk ©igentiimlidjfeiten
ber ']3erfonen nnferer U5orfteünng niitier 511 bringen, h([ bie göttlid)en ©igen-
fc^aften un^ befannter finb aU bie @tgentümlid)feiten ber i^erfonen. T^at)er
fd)reiben mir in ber '.Appropriation bie gi3ttlid)en(Sigenfc^aften in befonberer
iHVPvovviation.
(iiiiteiluin^ bov yr..^
20G 'inni (ikitt bcm ®vcieincn. 2. Xeil. 5^on bor nl(al). 3)rcifaltigf. B. Zt}eo\. enttvirfehmg k.
"^li^cifc bell '13cr|oncn ^n , mit bcrcn pcr|önüd)cr ©igcntümtif^fcit fic eine ge^
luiffe :Hl)nnd)feit tiabcii, iiniljrenb mir iuo()t luiffcn, ba|l alle C£igen|d)aftCH
einer jeben 'i^erfon in nnter[d)ieb^o(ü|er C£'inl)eit eigen finb. S. Tli. 1 q. :>9 a. 7.
@benfo merben and) bic gött(id)en 'ÜUrfe obmol)t fie, mic bem ^efen,
and) einer jeben '^>erfon in abfotnter Qbentitiit eigen finb, gcmiffcn ^crfonen
ratione similitudiiiis appropriiert.
T^ie 2^1)eologcn I)aben bie 'illppropriationen anf gctüiffc ®e)id)t-opnnftc jn^
3nfü()ren gefnd)t. "I^er I)cil. Xl)oinac^ tt)nt eci in folgenber 'Ukifc : '^IMe
uiir bei ber ^etrad)tnng einev jeben T^ingec^ ein ^ierfad)ec> in iöetrad)t äi^-'ljcn,
beffen Sein, bcffen (5 i n l) e i t, beffen Si r a f t, beffcn 'l> e r l) ii 1 1 n i c> 5 u b e m
non i()ni ^^crnr fad)ten, fo and) bei ber 2^rinitiit. l^aranc^ ergibt fid)
fülgenbc (Sintednng :
1 . T^eni ^ater unrb alo beni 'l^ r i n c i p ber 2: r i n i t ii t bic aeterni-
tiiti, beni 3ül)ne ak> beni CS'benbilbe (Mottcc> bie 3d)ünl)eit ober and)
bic 25^al)rl)eit, beut (^k^fte bie IMebe ,yigceignct. Aeternitas in Patre,
iipecies in iniagine, usus in nnnu'i'(\ Anf/i{st.. De Trin. 1. 6 c. 10.
2. rem ^Hiter mirb appropriiert bie (Sinl)eit, bcm 8of)nc bic
(^l c i d)l)cit, me(d)e (£'inl)eit in tk^UQ m] einen anberen ift, bcm ^cil.
(^3ei)"te bie Ü b creinft innnnng ober ^Um'c in ignng, iinvo bie C£'inbcit
nnter ^lueien ift. "^l^gl. AH(/i(sf., De doi-tr. clirist. 1. 1 e. 5.
:>. T^cm !i>atcr unrb alc> bem i^rincip bie iytad)t, bcm So^nc al^ bcm
'^^ortc bie '^Nci-olic i t, bem l)ciligen 05cifte aly ber fpirierten 'Oiebe bie
(^üte angeeignet, meld)e^> bie brei in biefcr Orbnnng anfeinanber folgenben
'i^rincipicn alle^ '^Mrfen-? finb.
4. ^^c^iiglid) bec^ ^>erl)iiltniffe{^ ber Urfad)e ^n i()rcn ^IMrfnngen mirb
ba^$ ex (jKo bem Initer al«:^ bem erften tn-incip, ba^o per que^n bem 3ol)ne
al0 bem principinni de principio nnb bem '^oorte aho 'Ü^ei'T^ljeit nnb ^\m]\,
enblid) bav in (juo ober in quem bem l)eiligen (Reifte aV:> ber aüec> nm=
faffenben nnb ^nm ^^iele fid)renben i^iebc nnb (^üte angeeignet, (^noniam
ex ipso et per ijisnni et in ipso (zl; ol-jzcv) snnt oninia. J^om. llj^AJ.
^ei biefen nnb allen anberen 'Hppropriationen fonunt ec< nor allem biv
ranf an, baf? mir ba^o ').^rincip berfelben, bie ratio siniilitndinis rid)tig er-
faffcn nnb baranfl)in bac^ ^Hppropriicrtc oon ben 'l^roprietäten nnb ^Jiotionen
U)ot)l nnterfd)eiben.
II. 'Jiad) biblifd)em nnb tird)lid)em 3prad)gebrand)C mirb oft gcfagt,
Tic n'iTssio. «^iiß ^^^' ^ol)n Dom ilHUer, ber l)eiligc (^eift uom ^Hiter nnb nom ^o^nc
g c f c n b c t merbc nnb baf] ber (^ c f c n b c t e l)erabgcfticgcn — descendit —
nnb in bic ^^clt gcfommcn ift.
1. ^^ei jcber 3enbnng tommt ber tenninus (( (/uo nnb ad quem
in 33ctrad)t.
a. ^iLHic> ben terminns a quo betrifft, fo ift e^o megen ber abfoluten
(^(cid)l)cit ber gi)ttlid)en ^i^erfoncn felbftoerftiinbtid) nnmöglid), ba|5 eine gött<
tid)e ^l?erfon imn ber anberen götttid)en 'l^erfon gefenbct mcrbc secundnm
hnperbiiu, mic ber 'Wiener uom .perrn, ober (wid) nnr secundum consiliuut.
mie ber g-rcnnb nom gn-ennbe. ^eibeo fd)lic|lt niimlid) eine gemiffe (^upc^
rioritiit bc^^ Senbcnben über ben (^3efcnbcten ein. (S^o fann alfo nnr üon
einer missio secniidnni orif/iuem bk iTiebc fein. T^ic missio ift bal)cr
nid)tv anbere^^ ale^ bie procesi<io, ü c r bn n b c n mit ber ^ e 3 i c ^ n n g
anf e i n c n t r e a t ii r l i d) c n X c r m i n n 6.
r)<);i.
iH'flviff t>cv
missio aif? bcm
terminns a
quo.
51(».
Xov tenninus
nussio.
.11.
oinuit'fi'vn bie
§ 61. ^^on bell ^rppvopriationen unb ber Missio. 207
!4Mc ^erfon, bic ad intra nu^>gef)t, ift ad extra gefenbct Hon ber
^ßerfon ober uon btn ^Pcrfoiicn, uon ber ober uou benen fie au^gel)t. ®a=
^er ift ber ^ater nid)t gefeubet, imb ift ber ^ol)u oom 53ater, ber
^eilige ©eift oom ^ater unb oom ®ol)ne gefenbet, aber fenben Umn
ber IjeUige (i^eift nid)t, loeil oon i^m feine "»ßerfon nugget)t. ^aß ber Sol)n
oom ^ater gefenbet ift, fngt atfo nur, ba^ ber in bie ilklt gefommene,
3Ll?enfi^ gemorbene 3o^n cmig oom ^ater bnrd) bie (^jenenition nnögel)t;
be^og(eid)en fagt bie ©enbnng be^ l)ei(igen @eifte^ oom Leiter nnb ^ol)nc
lebiglid), baj3 ber ^erabfommenbe , in um iool)nenbe (Steift eioig oom ^ater
unb vSo^nc nu^oge()t. 8. Th. 1 q. 48 a. 1 c. unb ad 1.
b. ^at" ben terminiis ad quem betrifft, fo bc^eidjuct W:^ infotge ber
missio eintretenbe .Socrabfteigen ober kommen eine neue 5(rt be^ '^*^!!!^*',Vi ^"'
©egenioärtigfeimö in ben ^Creatnren, inbcm bnrd) eine Sirt'fandeit @otte^
und) aujlen eine ^ireatur jn (^ott in eine neue 3U1ation tritt, bie ber ge=
fenbeten ':13erfon entioebcr ani?fd)(iej3lid) eigen (Incarnatio) ober menigftene
appropriiert ift, mie bie ^)icd)tfertignng beut t)eiligen (>3eifte. ^^gt. 1 q. 43
a. 1. ©si fügt alfo bie missio ber processio biefe ^irfung nad) anjien
bei: missio includit processionem aeternam et aliquid addit, scilicet
temporalem etiectum. 8. Tli. 1 q. 43 a. 2 ad 3.
^om Filter tann man jioar and) fagen,baj3 er ocrmöge ber (^nabe unb ©torie
5uun$ f omme; nimmermel)r aber, hi^y^ er gefenbet fei. S. 'V\\. 1 (j. 43 a. 4 c.
51ue bem (^efagten ift and) fofort flar, in mcld)em ^inne nnb in
mcld)cr ^e5iel)nng bie Scnbnng etma^o 3eitlid)e^o ift. 3ie ift ec^ in ^^e= \\\!ftjj^,e^"-,f
5iet)nng auf ben terminus ml <piem, auf baö kommen nnb ^^ot)nen in ben
Kreaturen, uic^t aber in ^e^ng auf ben terminus a quo; benn ber imma-
nente xHmogang bc« 3ol)ne^o oom ^Miter nnb bec< ()eiügcn C^eiftey oon beiben
ift emig. ^ihmI aber missio liin Unterfd)iebe oon ber i)roeessi() eben biefe
^e^iebnng ^nm trcn tür nd)en nnb ;)eitlid)cn Xcrminnc< anc^brüd't,
fo loirb bie missio einfad) alc^ 3eitlid) be3eid)net, U)äl)renb fie felbftoer=
ftänblid) be,^üg(id) bc? terminus a quo emig ift. 8. Th. 1 q. 43 a. 2 c.
Da fid) bic missio auf bie ])rocessio grünbet nnb eine llUanifeftation ^j^, uf/ssio unb
bcrfetben nad) anilen ift, fo ift fclbftoerftänblid) feine Offenbarung einer ^b«;;;
götttid)en 'l.^n'fon auf (*»)rnnb ber missio mbglid) ol)ne ben auf ber iirocessio
bernl)enben Unterid)ieb ber göttlid)en ')>erfonen. 'Diec^ l)at man in neuerer
3eit uienig paffenb bnrd) ben 5(nebrud be5eid)nen loollen, bie Offenbarung^^
trinität ^abc bie ^Befcnc^trinitiit ^nr ^oramofetnmg.
T)a ferner ber procedeiis nnb missus oon feinem i)]ineipium nnb ^./^'-l- ,.
bem 3enbenben real oerfd)ieben ift, fo bern()t bie missio ber götttid)enfnne'biöüe^'^p=
^krfon a(0 fold)er nid)t auf einer bloßen ^Hppropriation. vvopviation.
2. IWau uutcrfd)eibet eine boppelte missio, niimtid) bie vv*.sv7>/7/8 jj^. ;j*/i^;^i^ j,-^
unb bie invislhüis. '■'»^' doppelte:
a. ^id^tbar mirb bic Beübung genannt, menn bie gefenbete ^^erfon
fid)tbar erfd)eint. gür eine fo(d)e fid)tbare Beübung fprec^en bie näm(id)en
Äongruen^grünbe mie für bie finnfäüige Offenbarung be^ Unfid)tbaren über=
^aupt. (Jonveniens fuit, ut etiam invisibiles missiones divinarum
personarum secundum aliquas visibiles creaturas manifestarentur.
8. Th. 1 q. 43 a. 7 c. '^\x ben missiones visibiles get)ört oor allem bie
^■nfarnation bes; ^il>orte^; ferner bie ©enbimg bes l)edigen ©eifte^^ in (^e=
ftatt einer Xanbe bei ber Xanfe (£l)rifti, in @efta(t feuriger ä^^Ö^n
am ^13fingftfefte u. f. m. 33g(. 1 q. 43 a. 7. '
'VlOlU'll
uiUoiid)ii'b.
firf}tbav
»nficf)tbiu-.
515.
'JlU'Sbnicfo, Ml
eine
208 5Jon ®ott bem '5)reieiiien. 2. Teil. 5ßon ber otterf). Dreifaltigf. B. 2:t)Col. enttritffliing jc.
b. Ulli iri}t bar ift bic Scnbimg, lucim bic gcfenbctc '^Jcrfon in in=
uercn mi]'icl)tbarcn C^nabcnmirfungen firf) bctl)ätigt. Unfiii)tbar ift bic Sen-
buiuj bC!? t)eiltgcn C^eiftev^ in bie 3eele ber C^3ercd)tcn bei ber :Kcd)tfertigung.
S. ^rii. 1 q. 4:i a. 3, 5 u. 0.
§ &2. Oicgclu, um uoii bcm Cikl)ctmui|fc ber aUcrIjciligftcu 1)reifaltigfcit
ridjtig ,^1 fiircdjcu.
!i>g(. ^einvirf), S^oguiatifiljo '^l)eologie T\' § 247.
U>üu bell! cr{)abcnen Xrinitiitc^bogma iiiuf? man iiüt ber gröj^ten !i^ori'id)t
rebeii. iVanient(id) nuifien alle '^(ibobrüdc ueriniebeu luerbcn, burd) bie ent^
lueber bic ariaiiii"d)c '^-^cljaiiptung cinc«r> ^^i^cfen{>imtcr|d)iebC'? ober bic |abellia=
ui|d)c l'cugmuig bcv 'J.krfouemmtcr|"d)icbcc^ iuU)c gclctjt merbeii fömite. X)a
„ex veibisinoi'dinatepiolatis iuciinitur haeresis" (8. Tli. 1 q. :Ua. 2 c),
ift c^ für bic i^rcbigt iinb bcn tatcd)ctifd)en Untcrrid)t fef)r iuid)tig, über
biefeei C^eljeinmiv rid)tig 311 rebeii uiib fid) an bic oon ber iiird)e förmlid^
approbierte nnb allgemein iiblid)e t()eologifd)e xHnc^brnrfouieife ^n l)attcn.
1. Qu meibcn ift icber xHnobrnd, ber eine X ei hing beö ^l>efcn^
^auiinoi.n ober eine "il^ e f c n c^ u c r f d) i e b c n l) c i t nnb eine baran-^ f olgcnbe Od e f d) i e b e n=
^*'ädd)ncn. *" t) c i t , X r c 11 11 11 11 g , II n g l c i d) t) c i t ober U n ä l) n t i d) feit ber i^ er fönen
be3cid)iien tonnte. S. Tli. 1 q. :\\ a. 2 c. ral)er barf man nid)t jagen, ber
3ol)n fei ctmae anbcrcc; (aliud) aU^ ber il>ater, med ba'-:s 'Jicntrum bie
9^atnr bc^cidinct. (vbcnfomcnig ift biv:-> ^ii^ort triplirita^i jidäffig, ha e^> eine
5^cilnng inbi^icren tonnte. IWui tann bal)er and) nid)t fagen triplex Dens
ober tnpli'x Deitas. ^iiHil)! aber tonnte man, ba bav 'JJ^i [30 erftiinbni^o bnrd)
bcn '^"^eija^^ aiivgefdiloffen ift, oon tripivr per^^imd, mie uon dinjlcx pnjcenHio,
ober and) oon trip/irlf((s in /xrMjtus reben. Tod) mirb bicv nngebriind^(id)c
^ii^ort beffcr oermieben.
51.;. 'J. ;^nr ilHn-mcibnng bcv 3abelliani^omnv muffen mir nn^ oor allen
\'higuhxr\t jnicn xHnvbrüdcn l)üten, bie irgcnb eine Vengnnng bcc^ 'i^eri"onenunterfd)iebe^o
"°Mlr^;.r''''" ßnbenten tonnten. ^c^öl)alb fagen uielfad) bie il>äter nnb Xt)cologen, befon
ber;? ber [)\. Il)onia«? d q. VA a. 2 c.), man folle (^ott nid)t sitifpdaris,
unicHs, solifaritf.^ nennen. Tic '^e;^eid)nnng s(Jhx fann in ta tegore^
niati|d)cin 3inne ober gleid)bebentenb mit so/ifuriiif^ meber oon (^ott
nod) üon einer göttlid)en ^.>erfon anc^gefagt merbcn. ^^ol)l aber fann fo(d)e^
in f l) n t a t e g 0 r e m a t i f d) e m 3 inne gef d)el)en , moiuid) baz^ ^>ort allein
au6fprid)t, bajl eine effcntiate (5igcnfd)aft ober Xl)ätigfeit mir (^ott nnb
feinem anberen '-ll>efen, ba-o nid)t (35ott ift, snfommt. ^n biefem 3innc
fagen mir, baf3 (^5ott allein emig, allmiidjtig n. f. m. ift. 'Ta nun febe
^]3erfon biefer allein mäd)tige (^ott ift, fo fann man and) fagen, ber ^ater
fei ber allein 5lllmiid)tigc; nnftattl)aft aber ift e^o ^n fagen, ber ^at er
allein fei allmiid)tig. '^>ol)l aber ift ber ^atcr allein i>atcr, ber
3ol)n otiein 3ol)n.
5i^_^ 3. Über bcn (^kbrand) ber effentialcn 'J^amen, bie einer jcben
ber brei gött(id)en ''^icrfonen mie ber gcfamtcn 2^rinität ^n^nfi-^rciben finb,
ift folgcnbe^ jn bcad)ten:
a. Tic ton treten fnbftan tioif d)en "il>ci'cnc^namcn, namcntlid)
bic ^^^anicn (l^ott nnb ^^err, fbnnen, ha fie hat^ Üi>c]tn , fo mie e^ in
feinem (Suppofitnm ift, be5eid)nen, ^iir 'i-ie3cid)nnng bc^o 'ii^efenei unb
einer ober mel)rerer ber göttlid)en "lierfonen gebrand)t merben. Tal)er bie
tanu?
ÜJcbvaud) ber
efientmicn
'Jfamcn.
§ 62. S'tegeln, um non bem Ö5ef)eimniffe ber oüev^. Dveifaltigfeit richtig 511 fpved^en. 209
Dflegel: Nomina roncrefa e^i^entialia ^iipponunt pro persona. Ob ein fo(rf)er
D^ame haz^ ibl<\t\\ ober eine ikn-fou bebeutet, iji bem 3"Hii"Jnen^ange ber
SRttt 5U entne|)mcn. dagegen bürfen fie nie in ber ^J^ e f) r g a ^ I, fonbern
nur in ber @ i n 5 a f) l §ur ^^egeic^nung ber 'l^erfonen gebrau(f)t lüerben.
b. T)ie abftraften (Snbftantiüa, luie befonberö ber ^laxwt
@ottl)eit, beäeiii)nen in sensu fornniH nur \>(\^ göttiit^e ^efen. T)a^er
fönnen jie nid)t ^ur '^e^eidjuuug ber "")3er|on gebrand)t merben (non sup-
poniint pro persona). T)emgemng fann man jmar fagen: Bens Deum
generat; bagegen ift e§ unftattljaft jn fagen: Divinitas ober essentia generat
ober generafur.
' c. ^a bie effcntialen ^(bjeftioe nnferem begriffe narf) 5lcciben*
tien beäeirf)nen, ^^Iccibentien aber bem 3nppo|itnm eigen finb, )o tonnen
biejelben üon ben ^l^erfonen nnb ^loar and) in ber lUeI)r^al)( anegefagt
merben. "Da jebod) biefe ^^Ibjettioa and) fnbftantio if d) oerftanben merben
tonnen, )o foü man e^ oermeiben, fie in ber QJ^e^rja^I oon @ott ^n ge-
braud)en, fonbern fie nur in ber (Sin3a^l uon ben brei göttlichen ^^erfonen
auöfagen. ^0 fd)reibt e^ and) ba^ 5(tt)anaf iannm einfad) oor, mo()I
au0 bem (^rnnbe, meil biefe 5ln«brücfe non ben ^(rianern mipraud)t
irurben.
4. 3}ie t r an «öcenben taten ^^rübitamente (eus, res, aliquid, 5ih.
uiium, verum, bouuui) fiub, ba fie and) ben .S>l)poftafen a(§ foId)en beigelegt önitaJn%räi)i=
merben tonnen, nad) ber ^\a[)i ber göttlid)en i^crfonen multiplizier bar. ^amente.
9)hin tann alfo uon fres rex^ tria entia fpred)eu, obgleid) e^^ ratfam ift,
biefe mie and) bie anbei en berartigen vHnebrüde burd) ben ^']ufa^ relatio
näl)er jn beftimmen.
Qm populären Uuterrid)t ift ec^ geboten, nur ber in ben Ce^rbefinitionen
ber ^ird]c uortounucnben uub allgemein üblid)en '^lu>öbrürfe fid) ^n bebienen,
bagegen aller uugeuiol)nlid)eu, bem allgemeinen '^^crftiinbui^ irgcnb meiere
3d)U)ierigteit bietenben m\b beel)alb nielleid)! irrefül)renben ^uebrüde fid^
5U entt)alten.
gür bac> miffenfd)aftlid)e 3tnbinm bicfe^o erhabenen ©el)einuiiffe^3 aber
bete ber 2;t)eologe uiit beut t)eil. 5luguftiunv: Domiue Deus , uua spes
mea, exaudi nie, ue fatijiatus uoliui te quaerere sed quaeiam faciem
tuam semper ardeutei'. Tu da quaereudi vires , qui iuveuiri te
fecisti, et uiagis uiagisque iuveuieudi te si)em dedisti. C.'oram te
est firmitas et iutirmitas mea : illaui serva, istaui sana. (.'oram te
est scientia et iguorautia mea: ubi mihi aperuisti , suscipe intran-
tem, ubi clausisti, aperi pulsauti. .A[eniiuerim tui, iutelligam te,
diligam te. De Trin. 1. 15 c. 2^.
^eiurirf)^ Jpup pe r t, itompcubiuin ber lüfliiiatif. ]^4
I^ott btv 0djöfifiiit0.
§ 63. (s*t)ara!tcr »nb 'ÜiMriitiflfcit bc<5 ^ogmn<5 Don bcr Srijöpfung.
(i'iutciluiiß t)co Irnftatc^.
3>g(. ^cinvicl), Soflinatifcfjc 2:()C£^Ioilii' V § 258.
519. I. Obmol)! bic ©rfdjaffinig aller l^iiigc buni) (^ott eine non bcm
dn'efSS^ i'id)tii3cn C^^otteebegriffe mitrcnnbiu-c 5Bennniftnnil)ii)ett mib iiifofern lein
i'*.^flf*ji''^»'^^'(5^el)eininic> ift, fo ift jic bod), uiie OHntcv '^iH^fcii inib C£'igenid)afteii, eine
ü b c r n a t ii r l i d) g c o f f e ii b arte '^i> a l) r l) e i t. xHmi) ift ev eine g e j d) i d) t =
lid)C Atl)nt)ad)e, baf3 lueber bic l)eibni|d}e, iiod) bie mobenie nnd)riftlid)e
i.M)iIofopl)ic bieje ^Hil)rl)cit genügenb evfannt imb feftgel)a(teii l)at. ral)ev
uerbantt bie ili>eU biefe (%mibunil)rl)eit tl)at|'iid)lid) ber Offenbarung.
aBicötMeit ber ^^' "^^^ iinil)rt)eit non ber 2d)öpfnng ift bie (^h-nnbuial)r l) eit ber
ii^ai)vt)eitiHnibern)al)ren ^13liilofopl)ie nnb bie ilHn*anc^fet5nnq aller unil^rcn ^Keligion nnb
ÄScÄkv. 5ri)niniigleit.
^^lidjtc^beftomeniger baben in ber neueren 3*^^^ ^'"^ 'JJienge ^]?feubO'
tl)Cologen nnb ^^fenbofronnnc, nanientlid) 2 d)le i erniad)cr, bel)anptet, bie
3d)öpfnng fei nur eine pliilof üpl)ifd) e CTpotl)efe be^nglid) be^ Ur-
fpntngce ber "Dinge; einen religiöfen nnb tl)eülogifd}en '-liiert aber l)abc fie nid)t.
'3tad) 2d)leierniad)er foll niinilid) nur biv:-' tbeologifd) fein, uni^ ein
iiiefentlid)e6 Ih'oinent beo frontnien 3elbftbeunitltfeinc> bilbe; ba3n gel)i)re
aber ber abfolnte ^Hnfang ber Dinge nid)t. Denn nnr bae^ '^euni|3tfein ber
nnbebingten 5lbl)ängigteit uon (^nitt niad)e ba^ ill>efcn ber iKeligiofität au^^.
Dabei ift ber 4'>intergebanfe, baj] biefee< fromme '^^enntßtfein and) im ^}3an^
tl)eiöinu« nnb in il)m erft red}t feine oolle iBefriebignng finbe.
3lllcin :
1. ^ini« geglaubt merben ntuf?, beftimmt nid)t bai^ fogenannte fromme
33eunigtfein ober fonft ein fubjettioe^^ Urteil, fonbern bie göttlid)e Dffen^
barung; nnb bie d)riftlid)e grömmigfeit beftel)t nid)t in einem foldjen fub-
jettiuen ^eunij^tfein ober C^3efnl)l , fonbern in bem (Glauben an bie göttlid)e
^Hi^rljeit nnb im (^el)orfam gegen ba^o gi3tt(id)e (^efe^, bnrd) ben bie l^iebe
erprobt mirb.
522. 2. ^aC^ religiöfe 53en)uf3tfein beftel)t !eine?meg^5, mie 3djleiermad)er
'^mA^üU^^v'^' '^'^ einfeitig nnb falfd) beftimmt, lebiglid) in bem ^emuf^tfein irgenb meld)er
njuBtiein befteDt. nnbebingten ^bl)ängigfeit oon (>3ott, fonbern im '^eunigtfein ber abfolnten,
t r e a t ü r l i d) e n 51 b l) ä n g i g ( e i t nnb bal)er ebenf o mef entl id) ber f r e a -
türlid)en ^elbftänbi gleit nnb greil)eit nnb ber baranf bernl)enben
33eftimmnng 3n einer freien nnb innigen (Gemein f d}a ft mit (^ott.
521.
2)a'? fvonujic
Sclbübctüu^t
fein 3d)lcicr-
macftevv.
§ 63, S^arofter unb SÖid^tigfeit be§ 2)ogma§ oon bev ©d^öpfung. @tntei(. be§ Straftaten. 211
3. ^ie 33cfriebigung biefc« tral)rcn religiöfcn 33euntgtfein!§ \}at aber .h,,j^.-c"^^.u„^
bie (Sf!)öpfnng jum me) eut(td)cn @nuib imb juv im cr(äßnrf)en bro'e^ «ewußt-
3Soraii^|e^ung; benn nur a\§ (S^cfdiöpf ireiß icf) mid) ^""^"
a. abfolut iinb in jeber ^ejie^nng ab()ängig üon ®ott unb @ott ab=
folut nnab^öngig non mir, mcil id) ba^ 3öcrf feinc^o freien Söilkn^ bin nnb
niäjt^ in unb an mir ift (bie @ünbe an^^genommcn, bie eine i^rioation ift),
ipa^ mir nic^t burd) ben freien ^>iUen feiner Siebe gejd)cntt luäre;
b. auf (>3runb biefer treatürlid)en 51bl)ängigfeit Don ®ott !reatür(ic^
felbftänbig unb frei burd) @ott; bcnn baburd) bin id) ein (^5efd)öpf unb ein
freiet Ö^cfc^i3pf, ba^ (Bott mid) burd) feinen freien ^iWen unb feine 51(1=
mad^t ba^n gemad)t tjat.
Qu biefeu beiben fingen aber liegt bie l^Ji ögnd)!eit ber innige x ^d* b-
]i e n (^ e m c i n f d) a f t mit (^ o 1 1 ; benn Sctiöllfimp^ Me
(X. tüeil id) gan5 burd) ©otte^ freien Eitlen bin, fo ift 5n)ifd)en mir imS-n^^^V^^^^
unb i^m nid)tc>, mae mid) uon i^m trennt, unb in meinem ganzen $ßefen «^''"'''"'^^'"f^-
nid)t^, mw ifyu fremb ift;
ß. unb med id) ein fetbftiinbigc^^ unb freie^o ^>efen bin, fo !ann id)
miii) gan3 unb frei (^5ott fd)cnten, mie ond) er fid) mir fd)enten tann.
4. Qu bem ^))la\]c bagegen, al« ba^^ ^d)i)pfungc^bogma geleugnet unb ,,.^'^:-'^\
gefäl|d)t mirb, mirb biW religii)fe ^eunifUfein unb bamit bie ^Keligion bJ? veUölöfolf
gefälfd)t, u er f rüppelt , i)ernid)tet. ^ae ift ber ^aii ^^^mmidm
a. bei bem gnoftifd)en nnb jebcm anberen 5^ual i^^^mn^o, ber eine"" ^"'^^''""'^'
emigc iVcaterie ober einen nou bem l)öd)ften @ottc oerfd)iebenen ^^eltbilbner
annimmt; beim I)ieruad)
a. mcijl id) mid) nid)t gan^ oon ^ott allein, fonbern teilmeife menig-
ften^^ Don ber 'JJ^iterie ober bem ^emiurgen abl)iingig, nnb
ß. barum meifj id) mid) and) nid)t fd)led)tl)in felbftänbig unb frei
burd) ÖJott, fonbern teilmeife unb gerabe in bem l^tafle, al^o id) uon (^ott
nid)t abl)ängig bin, abl)ängig oon ber l\\\itcrie, bc<^iel)ungc^iiieife uon bem
'^jemiurgen ;
y. be^obalb bin id) ami) auJ3cr ftanbe, gan^ unb unmittelbar mit (^ott
öereinigt ^u merben; benn meinem materiellen Xeile iiad) bin id) it)m cmig
fremb, unb mo ein *JJiittelmefen angenommen mirb, ftel)t bie^ nid)t etiim
blog binbenb, fonbern and) trennenb ;3mifd)cn mir nnb (^ott ;
b. beim ^antbei«?mu^o, ber ba^o religiöfe 33emugtfein nid)t blotV"^-^''"""^*"'""^-
oerfruppelt, fonbern, menn man il)n llar üerftel)t unb bie täufd)enben füllen
abreifst, i)ernid)tet. ^enn
a. unil)renb ber '53antl)ei^omuei ben lügenf)afteii (Sd)ein einer abfoluten
5(bt)ängigleit be^o 'JJtcufd)en uon ®ott um fid) nerbreitet, negiert er biefe
5lbl)ängigl:eit , ba (^ott ja in gan^ gleid)er ^Beife uon ber Söelt nnb bem
9}?eufd)en, in benen er erft jur ^ermirflid)ung unb jum 'Selbftbemngtfein
fommt, abl)ängig ift. "Die ^ant^eiften miebert)o(cn bie^ unjii^tigemal in
ber gorm: ol)ne bie ^tit ift @ott nid)t (^ott;
ß. mä()renb ber ^$antl)eicmin^> auf ber anberen @eite ben od)ein an=
nimmt, alö oerlei^e er bem ^Dienfd^en eine unenblid)e Sä>ürbe, 5reil)eit unb
©elbftiinbigteit, iiernid)tet er biefelbe fd)led)tl)in , meil er it)n unb alle^ 3U
einer nid)tigen, flüd)tigen, unter bem (^efel^ abfolnter ^totmenbigteit ftel)em
ben (5rfd)einung im naturnotmenbigen i^ebenepro^effe be^ Slbfoluten mad)t;
14-
212 55on ber ed)öpfung. A. ^^on bcv Sdjöpfung im aügeincinen jc.
'/. unil)rcnb ciiMid) bcr ^iPaiit^ci^inu!? iimigftc (l)Ciiiciiiid)aft, mcil
5i^cfene^cinl)cit, 5ii)i)d)cit C^^ott iinb bcn yj(cni'd)cn uorfpicgcU, ift in iBirtlirf)*
teit auf bcm 53obcu beefelbcii jcbe mal)vc rcligiöfc ^Bereinigung 5iui|d)en i^ott unb
9Jknfd)en uubentbar. 'I'enn une uad) biefem vSl)ftem (^ott fid) jclbft ninuner
iüat)v()aft unb nbfolut erfennt, liebt unb befi^U, fo tanu and) ber !Dicu|d)
C^ott nimmer üolltommen unb emig crtcnucn, lieben unb befitu'u. I)cr 'i^an-
tbeift tanu nur fid) felbft miffen, unb ^luar ak- bie bal)infd)minbenbe unb nnfeligc
@rfcf)einung bec^ in fid) felbft nid)tigeu unb uufeligcn pfcubo=abiohiten
^^efenö. Da^er ift ber 'ißef f imismu« uou 5lrtl)ur 3d^opeul)aner
(t 18()0) unb (Sbuarb nou .Startmann nur bie gan^ foufeqneute (Volgerung
OU0 bem '}3antl)ei^onnic^
52,;. III. T)ie ![?e()re uou bcr (Sd)i3pfung bebanbeln mir in brei 5lbfd)nitten:
^i**^*'f""^.v* ^^' ^^^^ ^^^' ^i'^^öpfnng im allgemeinen unb uon ber Grl)altnng, ^e^
hVc"^'^ megung unb ^){egicrung aller ringe burd) (^Hnt.
B. i^on ben (Engeln.
C. ii>on ber ®rfd)affung, ber 'Jiatur, bem llr^nftanbe be«? yj^enfc^en,
uon bem Günbenfallc unb ber (£'rbfünbe.
A. yon bcr 5d|ö)ifiin$ im nU^icmrtncn «itb tiaw t>cv if:v-
l|filtuit(|i, i^riuc'^nno %xn^ lU^^Uvtxn^ nUcr Sttt^e hxivd) (Datt,
^ 1)4. ^ao fntl)ülifri)c 3d)i)Vfuug^?bügmn in t>eu fird)Hri)cn l*cl)rcnt=
)d)cilmugcn, bcr l)ciligcu 3ri)rift nub trabitiüu, fouiic bcficu iöcgriiubmig
am bcr il^cruuuft.
'i^c\\. .S^cinvid), roivnatiid)e 2:i)cologie V § 259—265.
- J'V^o ■ ^^" mobernen ^vrtümcrn gegenüber, bie ba^^ 2d)öpfnngc^bognm leugnen
unfl-?bofl'mQ nart) ober irgcubmic uerfälfd)cn , l)at ba^o allgemeine imtitauifd)e .Uou^il baefelbe
bem ^Müfamun. ^^j^^^^j ^^^^ allfcitig fommlicrt.
^Jlarf)bem ec> in ber ('oiist. dogm. de tid. cath. c. 1 öon C^^ott ge^
lel)rt, bag er eine ein,^ige, abfotut einfad)e unb uniuränberlid^e,
n) i r n i d) unb ui e f c n 1 1 i rf) o o n ber 3i> e 1 1 tu r f d) i e b c n e g e i ft i g e
(S)Ubftan3 unb in unb an« fid) felbft uuenblid) feiig ift, fäl)rt
e^ atfo fort:
Hie solus verus Deus boiiitate sua et oninii)()tenti virtute non
ad augendam suani beatitudinem, nee ad aeijuirendam, sed ad niani-
festandam peit'eetioiieni suam pei- bona, quae creaturis inipeititur,
libei'rimo consilio simul ab initio temporis utramque de niliilo con-
didit ereaturam, spiiitualem et eorporalem, anoelicam videlieet et
muudanam, ac deinde liumanain quasi eonimuneni ex spiritu et cor-
pore eonstitiitam.
^n ben biefem .^hipitel beigegebenen Canones (1 — 4) aber oermirft ha^
^on^il ben iDiaterialienuio, ferner in feinen ^Ji^^^P^f»^^*»^^^^^ ^^^^ 'I3antl)eieum5
unb ©manatig^mn^o unb bamit bie ^el)anptnngen, (^ott unb bie Tinge feien
Don einer unb berfclben 3ubftan3, unb bie enblirf)en 'Dinge, törperlid)e 'ober
geiftige, feien au^ @ott emaniert.
hierauf crflärt e^> im Can. 5: Si quis non eoniiteatiir, mundum,
resque omnes, (iiiae in eo eontinentni-, et spirituales et materiales,
seeuudum totam suam substantiam a Deo ex niliilo esse productas ;
528.
05ott allein
^n(cl)vcr.
529.
'^iVVvopviation
§ 64. 2)Q§ fat^olifc^e ©c^öpfung^bogma in ben firdjlidjen Cefirentfc^etbungen jc. 213
aiit Deum dixerit non voluntate ab omni necessitate libera,
sed tarn necessario creasse, quam necessario amat se ipsiim;
aiit muiidum ad Dei gloriam conditum esse negaverit ; aiia-
thema sit.
3(u^ bic|cr 'Tciiiiitioii hct^ ^l^atitannnv$ ergeben fid) folgenbc ®ä^e:
I. T^er nial)re (^ott nUcin ift ber Sdiöpfd* aller "I^inge.
Triefe 3i'al)rl)eit ift and) oft anebrüdlid) ancn^cfprodjen in ber t)eili' ^aöWTi"
gen 2 dir ift: E^o sum Dominus, faciens onrnui , extendens coe-
los svlus. Is. 44. 24; ng(. 42, 5. ^crabe babnrd) nntcrfd)cibet ferner
bk I)cilige ed)rift fo oft ben nnil)ren C^ott oon ben (5^ö^en, 5. 33. Jerem.
10, n — 16; 1 Cor. 8, 5. 6. ^al)er tnirb and) (^ott einfad) ber
(5 d^ Opfer genannt (b Tzomaoiq: 3Iatth. 19^ 4). '5^ie 5(pofteI prebigen il]n
ben .Reiben oor altem aU ben 2d)5pfer bec^ Unioerfum^- {Act. \-i, 14;
17^ 24) nnb be.^eidmen gerabc ba§ aU i^erbred)en ber .V)eiben, baß fie ben
(5^efd)öpfen, anftatt beni 2d)öpfer bicnen (lioHf. 1, 25).
'-Jlidjt nur f)ärctiicf) unb anticfjriftlid) finb bahcr aüc <Si)ftcmc, mcldjc, mic bic
2Rorcionitcn, ?3?nnid)äcv, '|U-i§ci(lianiftcu, ein böfcc^ 'A'ofcn ober, mie anbcre .(^noftüer,
einen on^ beni l)öd)ftcn (i^ott emanierten , gefallenen ober nid)t gcfaUcnen 5(on, ober,
rcic bic ?(rianer, einen gefd)affcnen i'ogoso für ben iöilbner ber '-Unit dalten, fonbcrn fie
jerftören nnd) bac> ^unbauient aller natürlid)en Salirbeit nnb ^•li'eligion.
Wie alle Opera Dei ad extra, ift and) bic 2d)öpfnng beni göttlichen
3ÖBcfcn unb foniit ben bret "i^erfonen eigen. il>ie mir oben fal)en '§ 61), ba^''ii''övfünfl.
iüirb fie oor allem beni i^ater appr opriiert, aber and) bem <Sol)nc nnb
bein ^eiligen (Reifte, nur in anbcrcr ilnMie. ^a nmnlic^ (5nitt bie i^elt
burd) feinen ^ntcUeft nnb ^IMUen crfd)affcn bat, fo jagt man and), er l]abe
fie burd) ba'-:> 'ii^ort nnb ben (^^cift crfd)affen, infofern niiiiilid) bie notionalc
(^rfenntniö nnb i^kbc bie effenliale in fid) fd)liej3t. VA secuiidum hoc
processioiies iiersonarum sunt rationes productionis cieaturarum, in
quantum incliuluiit essentialia attributa, quae sunt scientia et vo-
luntas. S. Th. 1 q. 4.") a. 6 c; ogl. q. 14 a. s n. q. 19 a. 4.
II. (^ott l)at alle I^ingc ibrer ganzen ^nbftan^ nad)
anä nid)tö erfd)affen. auV nt'd}ti5 a
Qu biefein 3atjc ift anogefprod)cn, baf; bic ^nbftan^ ber CDinge gan^, '*"^'"'
alfo n i d) t et \v a b l 0 11 t e i 1 U) c i f c , naiiicntlid) nid)t etiim blof^ ber J^ 0 r m,
fonbcrn and) ber IWitcric nad) (Mott ^nr Uriad)e l)at, unb baf'i bie
©nbftan,^ ber ^ingc fd)led)tl)in mcbcr bic göttlid)c 3nbftan5 nod) ein 51u$*
flnj^ berfelben ift.
rer '^Inc^brnrf er niJulo bcbentet bal)er, ba|l bic erfd)affenen Thinge
oor ber 3d)öpfmig nid)t ba nnircn (ex niliilo sul<, nnb baJ3 für bic @r*
fd)affnng fein £nbftrat oorl)anbcn mar (ex nibilo sabiedl. ^tcincemegc>
aber }ü}t biefcr '^tnc^brnd, \ViK> "^Ibinrbität ober ocrfd)lcierter ^nali<^ninei
märe, biv:^ Siid)tö al3 causa materlalis ber Xinge. 5?ielmcl)r leugnet er,
bci^ fie eine causa materialis babcn, nnb bcl)anptet, ba|l fie ibrer gan^^cn
6nbftan5 nad) erfd)affen ober in biefcm 3inne am nid)tö gemad)t finb.
^clbftoerftänblid) bcbentet ex n/'Julo and] nid)t, bafj bie 3Belt feine bc*
mirfenbe nnb nrbilblid)e Urfad)C l)abc. Qu biefcr 33c5icl)nng ift bie
2öclt freilid) nid)t am bem 9^id)t^^, fonbcrn anc> (^ott, bem nnenblid)en
2ein, bac^ fomobl bic beunrtcnbc alc^ and) bic nrbilblid)c nnb finale Urfad)c
beö cnblid)cn 3einc> ift.
Va^ bie $d)öpfnng in bem erfliirten ®innc ex nihilo, eine productio
5:50.
Wott Dnt aÜ(-S
5.S1.
iPcnviff bcv
croatio ex
iiiliilo.
532.
214 3Son bcr 3d)öpfung. A. 58on bcr ©d)öpfung im oCfgemcincn jc.
totius esse ex non ente (8. Tli. 1 q. 45 a. 1 c) ober eine productio
alicuius rei secundum suam totam suhstantiant ^ nitllo praesupposifo
(S. Th. 1 q. 65 a. ;\ c.) ift, luirb _gclcl)rt
rte creatio ex ^' ^^^^^^ ^ ^ ^' tjcüigcu ^i'^vitt- "^^^ ^H'^c 8a^ bcö "?(. X. cntl)ält
nihiio ui bin" bicfc 5lMil)rl)cit. Iii piiiicipio creavit Dens coeliim et terrara. X^aß
Dcihncn 2ct)v,ft. j^Ip^. ^i^ ci-eatio ex nihiio gemeint ift, ergibt fid) aib$ bem il^ortlaut. ^a^
'^ort xiB tnirb im Sial in bcn ctiini 70 ©teilen besi Sitten Üeftamente^^
T T
in benen ct> nortonunt, nur non einer götttid)en Ütjätigteit gcbrand)t im
@egenfat3 ;^n 1>^> := bilben. '^Pci x*)D ^^^^^'^ ^^il)*-'!' ii»rf) nicmal^^ ber 'Stoff
- T TT
angegeben, anc> bem (^ott etumo mad)t, ober bno ^i^ert ,seng, beffen er fid)
bebicnt. (S'o bcbentet balier überall c^^icl anc^gcnonnnen) traft ber
^Htlmad}t C^ottec^ etmac> l)cri)orbrin gen, ma£^ nod) nid)t oor =
l)anben mar, ol)ne iegtid)e6 (Snbftrat: ex nihiio sui et subiecti.
1^al)cr fann x^;^ and) Gen. 1, 1 nnr üon ber (Srfd)affung bcr ül>e(t an^
T T
nidito oerftanben merbcn. IMe^o ergibt fid) and) an<? bem 33?ortc n^l^'N*!!!/ ^«^
nad) bem 3prad)gcbrand) bcr l)eiligcn 3d)rift f nbftant iui f d) nnb abfo =
Int ,yi ncbmcn ift. (S"e bc;,cid)nct bal)cr bcn fd)lcd)tl)in nntcilbarcn 'JJcoment
bcc> bnrd) Cv^ottev 3d)öpfcrmillcn gejetstcn 5(nfangc^ allci? treatürlid)en 2ein^%
mit bem !il>elt nnb l^eit begann, nnb uor bem cö !ein cnblid)e0 Sein nnb
be!^l)alb and) teine cnblid)c Taner gab, fonbern ®ott bcr ©mige allein mar.
333eini aber oor bcr Sdiöpfuug nid)tc^ eriftierte anfun* (^ott, [o nnif^ alles^,
ba cc^ eine (Emanation ano bem göttlid)cn ili^c|en nid)t fein tann, am nid)t^
crfd)affcn fein.
2)ic Gvjdmttiinc;, Hon bcr Gen. 1, 1 rcbct, nennt man creatio prima ^nm
llntor[d)icb oon bcr aUniälilidjcn (Mcflaltnng bcr uon Cikitt crfilioffcncn ©clt, bic man qI^
creatio sci-tnuhi bc,^cid)nct. 5lnin il)r ift in bcn folgcnbcn ^^>crfcu bcr (i5cncft^ bic i'licbc.
Gincn ipecietlcn .V>inmcic^ anf bic (5rfd)affnng aller Tingc anc> nid)t^^
enthalten bic ilßorte bcc> ^faiac^ an bie Wöt^enbiener : ecce vos estis ex
nihiio, et opns vestrnm ex eo , qnod non est. Is. 41, 24; nod)
mcl)r aber bic !il^ortc be^^ ^Ipoftclc^: vocat ea, qnae non sunt, tani(|nam
ea quae sunt. Born. 4, 17. 'I^ajl and) bie :,Vi»>CH ti» ^ic (Srfd)affung
auö nid)tc^ glanbten, crfcl)en mir anc^ bcn '^^ortcn bcr matfabäiid)cn iWnttcr:
Peto, nate, ut aspicias ad coelum et tenam et ad omnia, quae in
eis sunt, et intellijras, quia ex nihiio fecit illa Dens, et hominnni
g-enns. 2 Mach. 7, 28.
Unfcrc !Il)cfc ergibt fid) and) anc^ allen Stellen bee eilten nnb 'JJenen
Xcftamcntec> , in benen C^^ott alc> ber a b f o l n t S c i c n b e ' Kxod. o , 14 1,
a(^ bcr ßrftc nnb Setzte, bcr 'Einfang nnb h(\t> (Snbc, bic erfte nnb
abfohlte Urfad)c aller ^inge h. 41, 4; 48, 12; Apoc. 1,8; 21, 6;
22 y 18^, alc^ ber allein (Smige, ber Urheber atlec> Scinf^ (n. 528)
bc,^ei(^net mirb. 3?on nod) grötlerem (^emic^tc finb jene Stellen, bic bie
33ernrfad)nng aller Thinge cin,^ig nnb fd)led)tl)in anf bcn alh
m ä d) t i g e n $? i H e n , auf hi\z> iC^ o r t , ha^^ iD? a d) t g e b o t (Lottes
^n rücf führen, (^noniani ii)se dixit, et facta sunt: ii)se niandarit,
et creata sunt. Ps. r>2, 9; 148, 5. Tu creasti omnia, et propter
voluntatem fuam erant et creata sunt. Apoc. 4, 11. ^icrnad) gibt cö
fd)Ied)tt)in feine anbere Urfad)e bc^^^ frcatürlid)cn Sein^', aU einzig ben
ilMllcn (S^ottec^.
§ 64. ^'q§ fatf)o(tfc^e ©c^öpfimgöbogma in ben ftrc^lic^en ?ef)vcntfd)eibungon jc. 215
(Segen bicfc flarc Öof)rc bcr f)ciligcn Schrift l)at nmn [d}on int ^ütcrtunic ringe*
ttjenbet, Sap. 11, 18 mcrbc öon ber aüniadjtigen .f^anb (Mottet fl^'fngt , fie l)obc izn
(grbfreiS m§ beut gcftnltlofen Stoffe (ex inateria invisa) eVfc^affcn. ^n^i'^ ift
an jener eteüc nad) bcr aHgeiiieinen 9(nfid)t bcr i^ätcr unb jr()coIogcn, nnc c^ and)
gang bem .vVontcrtc cntfpridjt, uon bcr creatio sccundd btc Siebe, nämlid) üon ber ^'\U
bung ber (Srbc nnb all il)rer ^^icr auä bem Gen. 1, 2 ermälintcn d}aotifd)en ©toffe.
Sind) bic ii^ortc bc^ 3lpoftel5: Fide intelligimus, aptata esse saecula verbo Del,
ut ex inrisibilibus visibilia fierent {Hehr. 11, 3) tuerben niciftcn^ auf bic creatio
fieciinfU' angemenbct. ^^erftel)t man fie üon bcr creatio prima , fo bat nmn nntcr bem
llnfid)tbaren cntmeber hat> 9Md)t§ ober, mie ber l)cil. 3:i)omag(,In omn. D. ]'auli
epist. commenT, In Hebr. Jl, o), bic Urbilbcr ber Singe in ben gJ3ttlid)en i^bccn gu
üerfte^cn;
2. 0 0 11 b c u t) c i li q c u !i^ ä t c x ii. ?(nc i^ötcr mib ^irdicnfdjviftftcnci* 533,
bc6 2lltcitiim0 ki)vcu bic ^ d) 0 p f 11 n g aller T in q c biir d) b c u freien lui b niinio bei tm
annuid)tiqcH iliMHcii a)otte!ö^ nl;? ©riuibboGiiia be^5 (Sl)r iftcu = ""'*""^ ^'"*^^■"•
tum^. 8d)on im 'l>aftor bc^^^ .v^erma? ift bie^^ aU felbftüerftäiiblic^e
®Iaubeib5UHit)r{)eit aiii?gcfprod)en: Primiim oniiüum crede, nimm esse
Deiim , qui oiiiuia creavit et coiisunimavit et ex iiiliilo fecit omnia.
Lil). 2 iiiaud. 1. ^ie ©laubeucn-cciel bei Qreiiäu^^ (Adv. liaer. 1. 1
c. 16 11. 1) bcfennt: Deiim Patrem omnipotentem, qni fecit coelnm
et teiram et omnia, (juae in eis snnt. 5^crtiillian ucrtcibigt bic
8d)öpfiing6(el)rc in einer bcfonbercn 3d)rift cicgcn .V)^^*"^'^9^J^'^^ "^^^
ftcüt De praesciipt. i:> bic (?5(anbenc>rcqcl auf, nimm omnino Denm
esse, nee alinni praeter mnndi conditorem , qni nniversa de niliilo
l)rodnxerit per Veihnm snnm priino onuiinin emissnm. ^c\i. Theo-
yhUus, Ad Aninlic. 1. 2 c. 10; OrUfnusj ])e piinc. 1. 2 praef.
n. 4; Lactanfhi^, Divin. instit. 1. 2 c <l; Aflianasiu.^, De Incarn.
Verbi n. 2; (lu-i/sosfouius, Hom. 2 in (leiies. n. 2; Ämht'osiuxj
Hexaem. 1. 2 e. 1 ; Au<)astinus^ De (lenes. contr. Manicli. 1. 1
c. 2 11. 4;
:>. 0011 ben W l a n b c n •? b e f c n n t n i f f c n nnb V e l) r e n t f d) c i b n n q c n ^ j^ e?eatio ex
bcr .^Mrd)e. ^h^I. ^ifuib, Apos/. Xiawii. n. f. m. ; bic öntfdjeibnnqen ^lünio in bcv
bcg toktanifdjcn a^"l cnartoii;,i (0 f. bei Daizhujer , Kndiir. n. lU/'^'"^'^' ^''^■•^^'^•*''•
122; LateranLHse IV c. FlriHitcr bei DcHZuKjcrj 1. c. n. 355; Vatic.
f. oben 11. 527 ;
4. luui ber i>ernnnft. ^afl bic 3d}öpfnng lui^^ ind)tö and) eine ^ 535.
5>crnunftival)rl)cit ift, ergibt fid) anc^ bcr Öcljrc ber ^eiligen ^d)rift ^^JihiiTc-iur''
(t»gl. Sap. lo, o ff.; Born. 1, 18 ff.), bcr ^niter nnb ber grogen !atl)o== ^Hvm.mttvafn-
lifdjcn 3:t)co(ogcn unb '].^l)i(ofopl)en (ügl. S. Tli. 1 q. 44 a. 2 c.) nnb auö ben
l^el)rentfd)cibnngcii bcc^ ^Mitifanniih^ (ngt. Const. de fid. catli. c. 1 u. 2).
Unb .^iinir taim bic ^H'rininft ben iöeiret!^ erbringen a posteriori, iii=
bem fie am ber C£'nblid)teit nnb Äontingcn^ bcr Eilige auf il)r @rfd)affcn*
fein fd)licgt; fie tann aber and), üon bem am ben C^cfdji)pfcn gemonnencn
^ottc^bcgriffe anc>get)cnb, ^^cigcn, ba^ Qdott bic Sd)öpfmig^miad)t bcfi^t, nnb
bag iiid}t!o c^'iftieren fanii ak> mir bnrd) feinen a(tnuid)tigen ^Bitten, ©obaim
faiin bic i^ermmft at(e CSiinininbe iinbcrlcgcn, bic gegen baio (Sdjöpfnng^-
bogma ex ratione crt)oben mcrbcn.
a. 5Bic mir in bcr ^cl)rc non bcr natiirltd)cn (S^ottcgcrfenntniö (§ 2) ^ 536.
mib öon ben 33en)cifen für ba^ "I^afcin (J^ottes (§ 14ff.) gefe^cn t)abcn, er^ "
teimt bie rid)t{g benfenbc 3>ernniift mit Dotier ^cmipcit, ba^ ba§ Uni*
ücrfnm nnb atlc^?, ma? in it)m ift, bat^ ab f olnte Si^efen aH
Ur f a dj e f e i n e lö X^ a f e i n £^ ü 0 r a n j^ f c tj t. ^cnn alte ^cfen, bie geifttgcn
mmftbcttjciö.
216 S?on bcr <£d)öpfimg. A. 3?on ber (gd^öpfung im oügcmcincn jc.
fouioI)l lüic btc !örpcr(id)cn, finb cnblid) mib toutingcnt; fic ft üb nid^t
bat^ Sein fclbft, fonbcni fiabcn um* ein bcftinuiitc^ cnbIid)c^o 8cin, könnten
bal)cr aud) nid)t fein; imb inic a((c ciii.^clncu "I^ingc, fo ift mtd) bcvcii ^n-
bcc^viff^ ba-o Uiiincrfuni , cnblid) nnb fontingcnt nnb l)nt bnl)cr bcn C^rnnb
fcincc^ T^nfcino nnb 3ofcine nid)t in fid) fclbft. 2o gctuitl bal)cr für bic
53crnnnft cinc^4cil^^ bic (STiftcn,^ nnb anbcintci(c> bic (5nblid)tcit nnb .^ontin-
gcn,^ aücr Tingc ift, cbcnfo gcunf; ift cc>, batl bicfclbcn feine anbcrc Urfad)c
il)reö 'A^afcinö l)aben nnb Ijabcn tonnen, ak-' (^ott allein. ^>gl. S. Th. 1 q.
44 a. 1 ; S. c. geilt. 1. 2 c. 16).
.picrniit ift aber ,^nnleid) geUM|l, b(i\^ fic anc^ nid)tc> crfd)affcn finb :
benn, iric unr gcfct)cn I)abcn, l)at bcr «Snt^: atlc Thinge finb nn^^ nid)tc^ er-
fdinffcn, feinen anberen 3iim ak^ bcn, baf^ (3^ott allein bic Urfad]C il)re^
gan,u'ii 2cino ift. (5c^ ift niitl)in an bcn ringen nid)t«, iinic^ O^ott nid)t
,^ur abfohlten Uvfadjc l)ätte. f^ott ift bal)cv nid)t 'ctiM nnr Urfad)c if)rcr
•ülccibenticn ober il)rcr ^knregnngcn ober nnr eine« Xcilc^^ it)rcr 3nbftan^,
etum ber fnbftantialcn )5'pvni, fonbern il)rcr gan,^cn (Snbftan,^, alfo bei
förpcr(id)cn ^^efen and) iln*er IWitcric. ißgl. S. Th. 1 q. 44 a. 2 c.
'-li^cit entfernt bat)cr, ba\] bic l^Hnnnnft bic 'J3(öglid)feit nnb 5l^irf(id)*
feit ber ^d)öpfnng be.^iocifcln ft)nntc, ficl)t fic iMclnicl)r mit Goiben,^ bic Un-
niögtidifcit ein, baft, ctnme e;i"ifticrt, nnic^ nid)t oon Wott anc^ nid)t^^ crfd)atfcn
ift.' ißgl. S. Th. 1 q. 45 a. 2 c.
@t)ibent ift aud), baf3 nnr ®ott fdiaffen fann; bcnn i£d)affcn l)eif3t
bd^y ^ein fclbft ncrlciftcn, unvo nnr bem abfolnt 2cicnbcn möglid) ift. W\t
bic 5lfcität, ift bal)er and) bac> Sd)affcn infomninnifabcl (S. Th. 1 q. 45
a. 5), unvo and) bic ^^iiter bcn '?lrianern gegenüber gcltcnb niad)ten.
(^imräubf' o'-ocn h. T^ic gcgcn bic l\'öglid)fcit ber 3d)öpfnng uorgcbrad)ten ßinuuinbc
lll ©Ä'hmn: ^^^^"^fJi ^^^^-^ i^»f inangell)aftcn 33cgriffcn, teils* anf Xrngfd)(iiffcn.
nu'> mrfuv uMvb y.. Ter 3at^ „ane nid)to iiurb nid)tc" anf bic causa materialis
mrf)t§; bejogen, fann oollc 'ii^atjrbcit beanfprnd)cn für bic ']3robnftioncn partifu-
tiirer mib fr ca türl i d)er Urfadien , nid)t aber für bic erfte nnb un =
crfd)affcne Urfad)c, ber cc> ,^ntoinnu, nid)t nnr 3cicnbeö ^n ncriinberu,
fonbern ba^o 3 c i n f cl b ft ,^ u o c r ( c i l) c n. il^gl. S. Tli. 1 q. 45 a. 2 ad 1 .
flcidinffcn tun- fs, ^i(nf ^cn (^iuipaub, bav rv^efd)affcnuicrben felK, u^cil e« ein 33}erben,
ii<eiänDcvunf( ; ciuc Ji^cranbcrung ober ^^x'Uiegnng an^obrnae, ctunic^ uorau«, uhk^ oeranbcrt
ober bciucgt ivcrbc, ift ,yi anttuorten, ba^ nur unfercr i^orfteUung,
nid)t aber bcr 3ad)e nad) bic 3d)öpfnng eine 3?cranbcnnig ober 5^cuic=^
gung anebrücft. "I^cr 3ad)e nad) fprid)t fic oic(niel)r lebiglid) an«, baj3
ba^^ 3 c i n b c ^:^ (^ e f d) ö p f c c> b n r d) b c u 3 d) ö p f c r u e r u r f a d) t i ft.
^ierau« ergibt fid), baf^ ba^" (^efd)affcniein lebiglid) biefc 'Kclation bcr
Kreatur ^nm 3d)öpfcr cntbält. il^gl. S. Th. 1 q. 45 a. 2 ad 2.
^jei'n*nV"'2?in /• '^üif bcu Giumaub , ^^ UM f d) c u '^ t i d) t f c i u iiub eciu beftcl)C
^''^tf/?!. •■'""" ein n n e n b l i d) c r nnb b c e b n l b n n ü b c r f d) r c i t b a r e r 51 b i't a n b , ant^
ftanb. ir»ortct bcr l)ci(. ^l)onia^o einfad), bice bcrnl}c auf bcr fal|d)cu iHn-jteUnng,
aU ob 5Unfd)en beni 5lid)tö nnb (Stuni^, mie ätt)ifd)cn .^tuci Xcrniini, etma^
in ber 'J3(itte liege: Obiectio illa procedit ex falsa ima^iuatioue, ac
si sit aliquod iutiuitum medium iuter uihilum et eus . . . Piocedit
autem falsa haec imapinatin ex eo, quod cieatio si^niticatur, ut
quaedam mutatio iuter duos termiuus exsistens. 1 q. 45 a. 2 ad 4.
^ei bcr 3d)i3pfung finbet mcber ein Übergang Pon cinein Xcrminu^ <^um
anbercn, uod) ein ^urd)gang burd) ein SJkbtnnt ftatt, fonbern bas abfolutc
§ 64.' 2)0^ fat^otifc^c Sd)ö|)fimg§bogmo in ben fircf)Iic^en ?efircntfd|eibungen 2C. 217
©ein fe^t unmittelbar ein cnbtic^c^^ Sein. 9^i(J)t!o aber fann cinleuc^tenber
fein, al§ ba^ cc> bcm uncnblicf) <Scienbcn cnt|prid)t, ja mtcnb(id) (eid)t nnb
natürlid^ ift, ^Scienbc^^, nämlid) cnblic^ vBeicnbcö ^erüor^nbringcn. 5(((e
'ißrobnftionen, bic üon Ärcatnren au^>gcl)en, finb nämlid) nnooKtommcnc %b-
bitber nnb 5[naIogicn bcr ©d)öpinng, mobci erfat)rungö= nnb natnrgemäg ba^
®efe^ beftel)t, bafl hat^ Unnontommcnc nom il>oü!ommencn f)crborgebrad)t
hjirb, nnb baf? jcbcc> 35?eicn nad) bcm 'J^caßc feiner ^^pKtommen^cit probnftio
ift. ®o natürlid) cs^ bem Sidjte ift, ^id)t ^n fpenben, ebcnfo natürlid) ift
cg bem abfohlten Sein, nid)t irgenb b(oJ3 ein accibentellcf> , fonbern fubftan=
tieüe^ ©ein fdjöpfcrifd^ mitzuteilen, unb bcm uncnb(id) i^ollfommencn, bie
Urfad)e aüer cnblid)en ^HiÜfommcntieitcn ,^u fein, fclbftt)crftänb(id) nid]t an^
9^atnrnotmenbigfeit, fonbern an^ $LMl(cnefrci()eit. i^gl. S. Thom., Comp.
theol. c. 68.
III. (5^ 0 1 1 \)ai b\t 2B c ( t ah initio femporis c r f d) a f f e n ;
b a g c 9 c n i f t b e r g ö 1 1 1 i d) e ?( f t , b n r d^ ben ® o 1 1 bie
Welt er f d)uf, cm ig.
1. 'Dag bie SBelt nid)t immer mar, fonbern ,^ e i t (i d) anfing ^n ösk
fein, ift auf^ Harfte in ber bcitigcn ed)rift [Gen. 1, 1; Ps. 89, ^^ f^JlSuÄa'
101, 26; Prov. S. 22 ff.; Joann. 1, 1; 17, 5; Ephes. 1, 4) nnb Zva^^
biti on (f. Pahnicri, De Deo rreante Tlies. 18) entljalten unb tiom
!?ateranenf c lY (Tap. Flrmiter^ nnb ^^atifanum (Const. dogm.de
fid. cath. c. 1) befiniert.
.^icrmit ift gegeben, baj3 eine emigc C^^'iftcn^ ber 2Be(t nit^t not=
ft) e n b i g nnb i^r 5 e i t H d) e r 51 n f a n g m ö g l i d) ift. 'Diec; ift aud^ eine
3Sernnn ftmal)r^eit non l)öd)fter Gniben.v ^cr l)cil. Xt)oma€^ miberlcgt
alte ^inmänbe bagcgen bnrd) bic 5^cmcrfnng, baf3 nur (^ottc^^ (S^iften^ not=
njenbig, bic bcr Ärcatnrcn aber 00m freien ^l^iKcn C^^ottcy abhängig unb bef^^
{)alb and) ber 5tnfang unb bie 'Iraner bcr 3ä>clt bnrd) (Mottc^> freien 'Tillen
bcftimmt ift (S. Th. 1 q. 46 a. 1 d. Tann mibcricgt er bie ein^chtcn ariftote=
Iifd)en 2lrgumentc für bic ömigtcit ber ^iisclt d. c. ad 1 ad 10). ,§icrin
finb alle Xf)eo(ogen einig.
2. "5>agcgen ift eo eine Streitfrage, ob bcr 5cittid)e 5lnfang ber ^3^^
2BeIt fd)on burci) bie btoilc ^^crnnnft ober nur am5 ber Cffcnbarung ocmifi «lööiidjfcit einer
i)t. 3jico t)angt mit bcr 3ragc ^niammcn, ob c^^ nioglid) |ci, bc[]i> bie funß nacf) bcm
Seit immer erfd)affcn gemcfcn; benn nnire eine emige (3d)öpfung ber J^ctt ^"^- 2:Doma§.
möglid), fo tonnten mir nur au^? ber Cffcnbarnng miffcn, bag ®ott bie
5BeIt nid)t oon Gmigfeit, fonbern am 5lnfang ber ^{\i erfd)affcn I)at.
1)ie 5!}? ö gl id) feit einer emigen Schöpfung mirb Dom t)eil. 2^I)omaö
(S. Th. 1 q. 46 a. 2 c. ; Opiiscul. 27 de aeteniit. mimdi) gclet)rt, bem bic
jT^omiften, aber and) 3nare,^, 5>ar>qne5, in unferer ^eit gib erat ore
n. a. fid) anfd)(ie(3cn. Tic ^ragc ift oon bcr Äird)c nid)t entfd)icbcn;
entff^icben ift nur, baf^ bie 5Bctt mirtlid) .^citlid) anfing, nic^t aber, baf^
bie^ notmenbig fo fei, nnb bajs mir c«? bnrd) bie bloße 33ernnnft ^n erfennen
vermögen.
S^id^tc^beftomcniger geben mir bcr anbcrcn lT)?cinnng ben i^or.sng, ba^ xieSionn
bie 5BeIt nur einen zeitlid)en ^(nfang t)aben fann, unb bi\\^ biefe^ fcfjon "'*t ei«i(? fein.
b n r c^ bie il> c r n n n f t c r f c n n b a r ift. Tafür fd)cint nn^^ ^n
fprcd^cn
a. b i e 51 u t 0 r i t ä t b e r i^ ti t e r , bie übereinftimmenb nnb ton=
ftant e^ atö nnzmeifel^afte 3Bat)rI)eit au<^fprei^en , ^t\ii'\^lt'\i unb
218 53on ber <Scf|öpfunn. A. 5?on ber ©c^öpfiinn i"i affgemetnen :c.
5citrtd)cr 31 n f a n g |ci beut (S) c f r!) ö p f c olö f o t tf) e m cbcnfo
m c 1 c n t ti ri) , UM c (^ o 1 1 b i c 31 u f a n g ^> ( o f i g f c i t ii n b (5 mi g^
feit. ^0 ^rciiäue^ (Adv. liaer. 1. 2 c. ;>4; 1. 4\'. 1 1), 9ltl)ana| iu^
(C. Ariaii. or. 1, 29), Tregor Hon 1^? i) f f a (Adv. Kiiiiom. \),
5luguftinu^5 (Civ. Dei 1. 12 (•. 16), S' » l g c n t i n ^> (])e fid. ad
Petr. c. o) unbanbercd". bei ^etaoiueO. :3ol)annc^ Don "Dnmaöfn^
faf^t bie 'D^einnng bei* ^niter fnr^ in bem 3i'orte .vtfninincn : Creatura, cum
voluntatis Dei sit opus, iion est Deo coaeteiua. Nou euim natura
fert, ut quod ex niliilo ad esse protectum est, coaeternum sit ei,
qui principio caiet estque semi)er. De lide urtjjod. 1 , 8. ^TJnincntlid)
im Kampfe mit ben 9lviancni galt e-? m^ beiben 3citen alö an«gemad)tc
5{^n^rl)eit, bntl adc^o (5rfrf)aifenc and) einen ,^eit(id)cn 5(nfang l)aben muffe;
b. abgc|cl]cn oom l)eiL Tljomao bie xMntoritiit ber b c b c n t e n b f t c n
® d) 0 I a ft i f e r. ^ct)r entfd)ieben treten für nnferc 5(nfid)t ein 21 1 be r t uö
yQ? a g n n £"> , ;M ( e y a n b e r o o n ^^ a ( e so , 3^ o n a u e n t n r a n. n.
(^ c 0 t n ^> ift nncntfd)icben. :^lnd) bie 'JJi e l) r ,^ a () l ber fpiiteren
X^cologen ift für nnfere "illicinnng. T^iejcnigen, meld)e und) beut
3?ntifannm fd)rieben, l)aUen bie 3(nfid)t bec> l)oi(. Xl)om(v:^ and) nad) ber
coustitutio dti^niatica de tide catliolica nod) für ^yiliiffig, fd)lief^en fid)
aber ,^nm größten Teile ber anbcrcn IV'cinnng an, fo ha^ bicfelbe alö bie
jet^t l)errfd)enbe bC5cid)net merbcn fann;
c. b i e il^ e r n n n f t. ^Klerbing^^ folgt anc; bem (^efd)affenfein ber
^elt, mac^ nad) TI)omac^ attein eine bemonftrabetc '-l^ernnnftuml]rl)eit ift, nur
ba^^, ba|l (v^ott ber ii>elt, une bie Urfad)e ber illMrtnng, ber Orbnnng nad)
norl)ergel)t, nnb infofern unire e^> m ö gl id), baf3 eine eioig perfcftc Urfad)e
and) ibrc 'ilMrtnng cmig gefeilt l)ätte.
?lUein ec> fd)eint nn^3 ber 5Citlid)e xHnfang ber ^-li^elt barauö 5n folgen,
baj3 bie 3 '^ i 1 1 i d) f e i t bie bem Kontingenten mefentlid)e 9lrt ber Iraner
ift nnb eine u n e n b l i d) e Zeitenfolge a parte mite, alfo eine n n-
c n b H d) e ^ a l) l a n f e i n a n b e r f o l g e n b c r 35 e r ä n b c r u n g e n
n n m ö g l i d) ift , b a n i d) t c^ G n b l i d) e cM n i r g e n b e i n e r !:B e=
;, i e l) n n g ((cfu n n e n b l i d) fein f a n n. '-llMe jenfeitc^ einee jeben mirf-
lid)en 'Kaume^o ein nncnblid) mi)glid)cr ^Hanm liegt, fo and) jenfeitö einer
jeben Qcit eine nnenblid)e 'J?(ögtid)feit anberer ;]eiten. 31^ill man fid) auf
bn^ aevicm a parte post berufen, um anö bemfelben bie 'JJ?öglid)teit eine^
aevum a parte ante ,^n bemeifen, fo ift ,yi antmortcn, bajl gerabe an^ biefer
3lnalogie bie Hnmöglid)teit einer anfangvlofcn ;^eit flar er()ettt; benn bie
enblofe ^nfunft mirb niemals! mirtlic^ Hollenbet nnb abgefd)loffen. (Sbeufo
ti^nnte and) bie llnenblid)feit ber möglid)en Taner a parte ante nie ooll=^
ftänbig ucriinrflid)t fein, nnb bal)er nuifl notmcnbig bie mirflid)e Tauer be^
(^efd)öpfe!3 mit einem erften 'J3iomente beginnen.
:>. Sonne ba§> (Srid)affene loefentlid) ^eitlid) ift, ift ber göttlid)e
S d) ö p f u u g ^Mi ! t, meil mit (^otte^o ÜBefen ibcntifd), ebenfo m e f e n 1 1 i d)
^^'anc""*^' emig. Ter (5inmanb , baf3, menn ber Sd)öpfnng^^att eung fei, and) ha^$
@rfd)affeu etoig fein muffe, rul)t auf einer 3?erfenuung ber primärften ilinil)r=^
l)eiteu. 35gl. oben ii. 209.
^»2. Xamit crfebii^t fiel) aiid) bie ^-rai^c, \va^$ (>>) o 1 1 ü o r ber 3 c^ ö p f im n g c t () n n
ci^VSr'uniTi l)^^^^ ^i*" -v5i'cȊu'3 ciufad) ttl^> freiHlbafto "Jkugicrbc nbincift, Origcnc^ aber biird)
pcttfän l)abc. feine falfrf)e i^^bcorie uou einer iineublirfjeu Seftcnreihe ,^,u (Öfen meint. (5ö bernbt biefe
^ragc anf bcv irrigen ÜJorftcUnng, al^ ob c^ uor ber i^^ett eine mir fliege o^i^ »nb
5n.
flöttliriic"
§ 64. 3^a5 !ott)olifcf)e St^öjjfunq^bogma in ben firrfiltd^en ?ef)rentfc^ctbungen k. 219
a\S ob c§ übcr{)aupt für @ott eine B^it gäbe. ''^ai^QX löft 2(uguftinu0 jene ?^roge,
inbcni er cinfad) barauf onfmerffam madjt, bo^ (^ott ber Seit üoi1)ergc{)t perpetuitate
permanente. (So f)at oud) @ott bic Seit emig gegenwärtig, aber nid)t al§ ein if)m
gleit^ ewigem, [onbern alä ein oon i()ni erfc^affeneg, geitticfjeg 23?efen.
IV. C^ 0 1 1 l) a t b t c 2B c It mit a b f o l u t c r g r c i t) e 1 1 c r=^ c^.J^^^; i,,,
f d^ a f f e u. (5 ö tr a r b n I) e r tr» e b c r u o t n? e n b i g , b a f? er ü b e r^ edjöpfung.
l) a u p t f d) u f , n 0 d) b a (3 er g c r n b e b a <;" c r f d) u f , ȟ a ^^ er e r=
f d^ a f f e n l) a t. 3r^ 0 l) ( aber e n t f p r i di t b c i b c e> feiner 9 ö 1 1-
n d) e n ^^ 0 U t 0 m in c it t) e i t ; i n « b c f 0 n b e r c e n t f p r i d^ t f e t n e r
2ithc, b a J3 er | d) u f , u u b feiner 5B e i ö l) e 1 1, m a ^ er f d^ n f :
b e n n \va§ C^ 0 1 1 immer f d) a f f t , i ft n 0 t n? e n b i g g I c i d)-
förmig feinen e m i g e n Q b c e n, b c r e n c m i n e n t e ö U r b i ( b
er fei ber i ft.
5(Üe!o biefcc^ ift de fiele nnb Don bcm Vaficanum ben nerfdjiebenen
mobernen ^r^'^i^^^rn gegenüber befiniert morben : Solus verus Dens boni-
tate sua et omnii)()tenti virtute, non ad angendam suam beatitu-
dinem , nee ad acqnirendam , sed ad manifestandam perfectionem
suam per bona, quae creaturis impertitnr, liberrimo consilio simnl
ab initio temporis ntraniqne de iiiliilo condidit creatnram. Const.
dogm. de fid. catli. c. 1. Unb : 81 qnis .... Denm dixeiit non
voluntate ab omni necessitate libera, sed tarn necessario creasse,
quam necessario amat seipsnm .... anatliema sit. Can. I, 5.
1. SDben (n. ol5 ff.) mnrbe ber 5^emci*^ gefübvtr baf? b c r g ö 1 1 (i c^ e j-|^,2p^^|,{\.gj{,eit
5B i 11 e, i n f 0 f e r n er b i e ^' r c n t n r c n ,^ n m (^ e g c n ft a n b ^ a t, ©ottcö bei ber
a b f 0 I n t frei i ft, nnb ,^mar im einnc ber il^ a l) l f r c i l) e i t. ^aran§ '2*ö^f""0-
folgt,
a. baf^ 0»)ott fd)nffen ober nid)t fd)affcn tonnte (libertas ^'^J'^T^I/t^i'.
exercitiiK *©enn alfo (^ott mirflid) eine 'XCnlt erfd)affen modtc nnb erfdjnf,
fo lüotite er fie crfd)affen, obfdjon er biefec> and) bätte nid)t motten tonnen,
unb erfd)nf fie, obfd)on er fie and) nid)t !)ätte erfd)affen tonnen. @ine
9? 0 t m e n b i g t c i t ber 3d)öpfnng ticgt and) mebcr in ber ÄH* e a t n r ,
bie m e f e n 1 1 i d) f 0 n t i n g e n t ift , nod) in (^ 0 1 1 , ber ba^^ a b f 0 I n t
u n a b !) ii n g i g c , a b f 0 t n t 0 0 1 1 t 0 m m c n c , a b f 0 t n t f e t i g e
Sefen ift. '-)^id)t ocrmögc ber notmcnbigcn Cicbc alfo, bie C^ott ,^n fid) felbft
i)at, fonbern nermi^ge ber a b f 0 t n t freien Siebe ber benevolentia,
bcren (^egenftanb bie ^rcatnrcn finb, t)at (^)ott bie 2^ett erfd^affen, nid)t
um feine !:l^ot(fonnnenl)eit nnb C^üte erft ,^n erlangen, fonbern nm fie ,^n
offenbaren, nid)t nm felbft fetig ober feiiger ,sn merben, fonbern nm
burc^ bie (5rfd)affnng be^ trcatürtid) (^nten feine (^ e f d) ö p f e g t ü d-
f e (t g ^ u m a d) e n. riefe^> nnb biefec> allein motten bie 33 ä t e r an^^
brüden, menn fie fagen, C^ott l)abe bie ^^ctt nid)t ^^n feinem eigenen 53or-
teile, fonbern ^nm ^hit^en nnb ,^nr ^efetignng ber Ä'rcaturen gefd)affen.
It'einec^meg^^ aber motten fie, mie man cc^ gebeutet l)at, bamit au^^fprcd}en,
bag nid)t bic iBert)errtid^nng ©ottec^ fonbern bie 3eligfeit ber (5^efd)öpfc bac>
(Subgiet ber @efdt)öpfe nnb alter götttid}en 3Berte fei;
b. bog (^ott in ber Sd)öpfnng and) bic nnbegrengte libertas ^'y^^^^- ^ ,^J.jfl;;''tjonis
ficationis befaß, ^enn et- muß and) in ber abfolnt freien 35?al)I be^^ ^p ^p^^' '^^ ^ "
enbtid) uollfonnnencn göttlid)en $i^illen^ ftet)cn, metd)c unter ben nnenblid)
t)ielcn 'Il?öglid)fciten fontingenten ©einö er üermirfli(^en mollte, mcld)e nid)t.
SBenu lüir aber in biefem <3inne fagen, bag (^ott alte^^, ma^ mögtid^ ift,
220
5?on ber ^cf)öpfun(\. A. 5?on bcr Sd)öpfimn im ottgcmcincn jc.
545.
Ö'ott bic uiiic!
causa extMu-
plaris bcv
516.
C^vvtünicv:
'i<antf)ciftcn,
(Snianotiftrn,
(MiintfKV
tüoHcn unb fdjöpferifii) ncriüivftid^en fönitte, |o bcf)aiiptcn mir bamit |e(b)"t=
nerftänblid) nidit, bafl Wott, ,^iiinnl (simul) ober und) cinanbcr, eine inienb=
lidie foutingentc 3[iMrf(id)fcit l)nbe luoKcii ober idjaffcn tonnen; bcnn hv^ ift
nnmöglid), meil fid) fclbft n)ibcrfpred)cnb.
2. 33}enn mir nnf bcr einen Seite bic unnmfd)rän!te J^rei^eit be§
(Bd)öpferc^ bcfcnnen muffen, muffen mir anf ber anberen Seite feftt)atten,
baf? (^ott, mcnn er fd)afft, altes^ nad) feinen notmenbiqen, cmic^en nnb
nniKrnnbcrlid)cn ^^bcen, beren eminentem Urbitb er fetbft ift,
erfd)nfft, nnb ba^ bc^alb notmenbig a{\ci< , \mt^ immer er erfdjaffen miü,
mal)r, qnt nnb fd)ön, lueit irqcnbmie ein ?(bbilb nnb eine l^arftet^
l n n g feiner n n e n b ( i d) c n 'il> a t) r t) e i t , (^ ii t e nnb S d) ö n 1) e i t nnb
b c ^ ^ a ( b @ 0 1 1 e c> m ii r b i g i ft. (^ott ift alf o bnö n o t m e n b i g c U r b i l b
(causa exemplaris^ ber Kreaturen.
@^ gibt nlfo teinec^megö, mie ^Mato trönmte, nnflev C^ott feienbc
llrbilber ber Tinge, fonbern bie Qbeen bcr ^ingc finb non (Smigfeit nnr in
ber @rfenntnic> bec^ gött(id)en S^efen^; ein nnbere? Urbilb ber Thinge gibt
c? nid)t (lU bat-> 5Befen (^ottec> fetbft. C^ott felbft ift bal)er nnd) causa
u}uc(i exemplai'is ber 3d)öpfnng. '^i.Me (^ott felbft, finb bal)er and) bic
^been aller möglid)cn ^inge euug, nnneriinberl id), notmenbig, b. I).
emig nnb nnucn'inberlid) ift ec^ mal)r nnb oon (^ott erfannt, baj3 ba^ gött^
lidie Ti?cfen in nnenblid) nieten cnblid)en JVormen nnb in meld)cn cö mci}^
gebilbct merben fann. ^^gl. 8. Tli. 1 q. IT), a. 1 n. 2.
^ao ift ba<? einzig 5^otmenbige an ber 3d)öpfnng, nämlid), ba|l (^ott,
menn er fd)afft, nnr nad) feinen emigen ^bccn fd)affen fann, mie fie objeftio
in feinem "iiH^'en nnb formell in ber mit feinem 5Befcn ibcntifd)cn (5r=
fenntnic> biefec^ '-llV^ien^^ nnb feiner treatnrlid)en ^i^itabilität gegeben finb.
T). Jvalfd) finb bcnmad)
a. alle ^el)ren, bic in irgenb einer iBeife ober 5k5iet)ung bic Srei=
l)eit ber Sd)öpfnng leugnen nnb in irgenb einer ^^>e,^iet)nng bie ^^otmen-
bigteit ber 3d)öpfnng bel)anpten. 3old)e^^ t^nn oor allem bic "i^an^^
1 1) e i ft e n, (5 m a n a t i ft c n nnb X l) c o f o p l) c n, aber and) alle jene, bie .^uar
bie 3d)i3pfHng am? nid)tc^ bnrd) bcn göttlidien 5Billen fe)*tl)alten , aber bie
mal)rc '-liMil)lf reil)eit beei fd)öpferi|d)en ilMUeno leugnen. So '^Ibiilarb,
5Biclif, bic fpätercu Optimiften, in unferer IV'it .S^')ermec> unb namcnt^
lid) (^üntl)er, ber bic '?] otm enbigfcit bcr Sd}öpfnng fomol)l quoad
exercit'mm mie (luoad specificationem lehrte.
'^^la^) beut CS^ünt hcv'icf)cn Xuali!5inu^> foU nänilid) bcv nött(id)c Ji?c(tgcbanfc
bei* notlucnbii^c C^^cbanfc bc§ „i-^öttlid)cu l)ci d) t ^3 d)"; ^f^" notiucubigc (^cncnfats
bic .STontrapofition (S^ottc^ fein; bic ilNcnn irtl id)u u q bicfc^ (^cboufcn^ bcä
flöttlid)cn 9Hciit=3d) in bcv 2cl)öpfunfl abcv fott cbcnfo notmcnbic^ [ein a\-i bic
3> c V mi V f 1 i d) n n n b e ö (^ ö 1 1 1 i d) c n :^v d) n c b n n f e n ^> in b c v 3: v i n i t ä t. @vft bn vd)
bicfc manitVstatio ad extra üoUcnbc fid)"baö göttlidjc Siffcn , bic göttlidjc |)evvlid)'
feit nnb bie c^öttlid)c .s3evv[d)aft.
©cini^ ift bic yivcatnv nid)t (S^ott, nnb babcv fann man fagen , ^a^ ,^uiifd)cn it)v
nnb (Mott, gniifd)cn bcm Kontingenten nnb '^(bfolnten ein ®e(^enfa^^ bcftcbt, allein nid)t im
Sinne (S^üntliev^^ , nad) beni bic 'i?clt ein (^ott ivgenbmic bebinncnbev nnb ev(]ön,^cnbev
^cgcnfat^ iU, \\n^ C^ott nnb Seit ,^ovvdate finb. 3" biefcm Sinne ift bic Seit nihnncv^
mcbv ein ®ei]cnfat? obev gav bcv notmenbige nnb niefentlid)e (^egenfa^? @otte!§; uiclmcbv
ift fie fdiled)t()in non (Mott abliännig, (Mott aber fd)Ied)t()in non il)v nnabbängig. 3ic ftebt
ntc^t (Mott ncgennber, fonbevn ift @ott fdjlcdittiin n n te vg eo vbnct; fie ftebt babcv
in biefem @innc gn @ott ni(^t im il^crt)ältni^ bcv O^cgenf ät^^li di feit fonbevn bcv
^Ibbilblic^fcit;
§ 64. Xa§ fat{)oliid)e (Sd[)ö)jfung§bogma in ben firdjltc^en Öef)rent[(^eibungen 2c. 221
b. alk !It)coricn, wddjt leugnen, bag al(e^ md) ben c tu igen unb ^"(?q"4!-|J°^'^^^
notnjenbigen göttlichen Qbeen, beren eminente^ U r^
b 1 1 b ba§ g ö 1 1 ( i d^ e 5B e | e n f e l b ft i ft , erfd)affen mürbe, '^^iee
leugnen alle bieienigen, wüdjc bie (5ntfte()nng ber 5Be(t aU bai-' 3Berf be^
3 u f a U ^, einer b ( i n b e n ^3ha t u r n o t lü e n b i g f e i t ober beö b I i n b e n
& 0 n e n 0 b e £1 U n b e um fl t c n betrachten. )änd) S a r t e f i u ^^ unb
alle jene get)ören t)ierl)er, bie bie ^Jbeen tebiglici) aU 3Bert' be^ freien gött=
(id)en 3ßi(teu^ unb a(§ etma^ 3BilltürIici)e^ an[el)eu.
V. ^ i e ^ e r f) e r r I i d^ n n g ® o 1 1 e ^^ ift ber e r f t e Qwcd :^tvld\n
unb ber e r ft e 33 e m e g g r u u b mie aller gi)ttlicl)en ^Ä^erfe fo and) ber s^öpfuna-
(5(i)öpfung unb U)irb bal)er n o t m c n b i g unb i ni m e r e r f ü 1 1 1. "^ i e
^ e f e l i g n n g ber (^^ c f dl) i) p f e ift il)r f e t n n b ä r e r 3 U) e cf unb
f a n n o e r e i t e 1 1 werben.
^tefeö ift de fide unb ^ugleidl) 33 e r nu n f t U) a l) r l) e i t ; jebe 5(b^
nieid)ung baoon ift alfo ^äretifd) unb üernunftunbrig.
1. (^5ott ipirft alle§ um feiner f e l b ft U) i 1 1 e n ober ju feiner ^j^ ^^.«evu^iji*-
^ e r ^ e r r n d) u n g. ^iey fprid)t bie t) e i l i g e ^ d) r i f t mit größter nm wottes
tlarl)eit am, nor allem an jenen Stellen, in bcnen (^ott ber Urgrunb '^''^^'' ^^'^•
unb ba0 ©nb^iel, ba^ A unb i2 aller 4)inge genannt mirb (Is. 41, 4;
48, 12; Apoc. 1, 8; 21,0; 22, 13) ; fobann fagt bie l)eilige Sd)rift, ba]]
^ott alle^ ol)nc ^lus^na^mc u m feiner f e l b f t m i 1 1 e n gemirft l)abe unb
tt)irle {Prov. IG, 4; I.^. 4:-), 25); ferner, ba^ a\k§> 03 o 1 1 e r^ @ i g e n=
tum, i l) m u n t c r m o r f e n , f ü r i l) n fei ' Hoin. 1 1 . liG ; 1 Cor. 8. 6 ;
Hebr. 2, 10; Co/. 1. 10 f.), fclbft (it)riftmo feiner ^JJienfci)l)eit nad) (1 Cor.
15, 28). ^ie ;i^ c r l) c r r l i d) u n g (Motte«? ift bal)er ber oberfte ^merf ber
ganjen 3d)öpfung: (Joeli eiiarrant gioriam l)ei. Ps. 18, 1 ff. Plena
est omnis terra gloria eins. 78. 0, T). il^gl. Ph 78, 9; 148 — 150;
Job 38, 7; Ecdus. 17, 7 f ; Is. 4:). 7; Luc. 2. 14; Jixani. 9, 3; 11, 4;
17, 4; Ephes. 1, 5 12; 1 Cor. 15, 28 n. f. m.
'J)iefelbe Ül.Na^rt)eit mirb oon ben '-l^ ä t e r n unb ü l) e o l o g e n un=
5äl)ügema( gelehrt unb ergibt fid) and) anc^ ber Vernunft, bie %oi{
aU ben Urgrunb unb barum and) ale bac> (Jnb^yel aller '5)inge ertennt.
2. ^Huf ber anbercu Seite ift alles^ (^rfd)affenc 5 u m 53 e f t e n unb ^
549.
~ik' iöefeüguitfl
5 u r ^ e f e l i g u n g ber ue r n u u f 1 1 g e n © e f c^ ö p f e \Gen. 1 , 27 ff. ; ^"- (Siorfjöpfe
Rmi. 8, 2>i). ^\m i'iebc l)at (Mott allce erfd)affen, um bie .Kreaturen feiner ^'^""^""'^"'"*'
(^üte unb 3eligfeit teill)aftig ;^u mad)en. '4}al)er bat^ l)äufigc ^ort ber
Leiter, bie ^Nelt fei für ben Dienfdjcn, ber 'JJienfd) für @ott erfd()affen, nid)t
ol^ ob @ott bec> 3Jienfii)en bebürfe, fonbern bamit ber ^JJh^nfd) in @ott feine
Setigfeit finbe. ^ott mill bie (Mute unb (Mlücffeligteit ber (Mefd^öpfe 5U
feiner U>erl)errlid)ung, unb in ber ^^erl}errlid)ung (Motten finben bie (Mefd)öpfe
i^re eigene (Mute unb (Mlüdfeligfeit.
3. !5)ie Offenbarung ertlärt and) au^^brüdtid) , in U)eld)em ^^i'f)^^^^'.K,,iäftnibicfcr
niffe biefe beiben ^^a^rt)citen 5U einauber ftel)en. 'I)anad) ift bie i>er^err= ^'"iwSe^ir '''^
lidt)uug CMottec^ uid)t ba^ a)?ittel ^ur ^^efeligung ber @efd)öpfe, fonbern bk """"^"^i-
^efelignug ber @efd)öpfe ba<:> W\nü jur il^erl)errtid)ung 4)otte^. ^ie ^^er-
l)errlid)ung (Motten ift alfo mie ber erfte unb letzte ^^ed ber ^inge, fo and)
ber erfte ^^emeggrunb be-o göttlid)en 533illen^.. Qu ber %\)ai vo'wb bie
@l)re (Motte^5 überall als bie nnbebingte unb le^te 5ibfid)t (Motten be=
222 'i^on bcr Schöpfung. A. ''Bon ber 5rf)öpfinu] im aUgenieiuen jc.
3cief)net (7.9. 43, 25; 48, 11; Ps. 78, 9; Prov. IG, 4; Hehr. 2, 10
lt. f. ID.). "Dcr^^alb ift er nud) ba^> A imb 11 (^^^or?. 21, 6; ugl. 4, 11).
Fiuf^^o M' '^' ^^^^ nä!)crcn (Srfläning imb 53efeitigung Don ^JH^üevftänMiiffen
rantis unb^lini.s UntCrfd^CibCt mail
^^*"""'- a. fiuis operanfk, b. l). benjcnigcn IJmetf, ber eine ncrnünftige Ur*
\(x6)t 5um ,'panbeln bcmcgt. Finis operantis est, quem piincipaliter
operans intendit. S. T/iom. In 2 Sent. I). 1 q. 2 a. 1. tiefer 3^^^^
ift bei ^ott, unc luir gefel)cn I)abcn, notmcnbig er felbft; benn aue^ ber
nütluenbigen Siebe bcr ^'omplacenj , bic (^^ott ^u fid) felbft l)at, cntfpringt
erft bie freie Siebe ber ^knenokn^ gegen bie Kreatur, il^gl. n. 304 f.;
b. finis operis^ b. l). benjenigen Srvcd , auf ben ein 3Bert feiner
Statur nad) gerid}tet ift. Finis operis est hoc, ad quod opus ordinatum
est ab agente. S. Thom. 1. c. 1)iefer 3^üecf ber 3d)öpfnng ift (^5otte^
!:8 c r l) e r r I i d) n n g , nid)t alö ob fie ber innere n .S^errlic^teit (gloria
interna) ober ©eligfeit ^otte^o etiua^ {)in5nfügen fönnte, fonbern inbem er
biefelbe nad) außen in ben .Kreaturen offenbart {^glonn externa}.^, o.
bie Stelle a\K> bcm 51>atitanuin n. 54:). 'iki (^ott, htm actus purus, ift
e^ niimlid) nid)t, une bei ben (^efd)öpfcn, biefen ageutia imperfecta , bie
in all il)ren ilMrtnngen nid)t blojl mirtcnb nnb gebcnb, fonbern and)
Icibenb nnb empfangcnb fid) uer()altcn unb bal)er au^:> il)ren 2i^irfungen
irgenb einen ^Jlnt3en, eine lHn-nic()rnng i[)rcr ^o(ltonunenl)cit nnb ©lürffelig'
feit |d)üpfen. (^ott ift iiielnic()r in feinem ^Urtcn ad extra lebiglid)
mirfenb unb gcbenb nnb in feiner 33e5ie^nng (ei ben b unb em=
pfangenb. Primo agenti, (^ui est agens taiitum, non convenit agere
propter acquisitionem alicuius finis , sed intendit solum communi-
care suam perfectionem , (juae est eins bonitas Nun agit
(Deus) propter suam utilitatem, sed solum propter suam bonitatem.
8. Th. 1 q. 44 a. 4 c. n. ad 1.
Giorfa^obiec- '^- ^^^^^'^ ^^^^^"^ ^'^^ ^Hn1)crr(id)nng (^otte« bnrd) bie (^cfd)üpfe betrifft,
tiva unb Kloria fo unterfd)eibct man
^^"""^'''' a. bie gloria obiecHva, bie einfad) barin beftel)t, ba^ alle (Mefc^öpfe
bnrd) il)r 3ein unb it)rc '^^ontonnnent)eiten bie (^Mite (Mottet abbitbtid)
nuinifcftiercn;
b. bie gloria formdlk, n)eld)c bie uernünftigen (^efd)öpfe ©oft frei*
millig bnrd) 5(nbctung unb C^el)orfam eruicifen.
(). ^n jeber bicfcr 33e5iel)nngen ift @ottee! @l)re finis primarlus ber
3d)5pfnng, bie 53efe(ignng bcr Wcfd)i)pfe finis secmidariusj ber bcm erften
.^iDcde mefentlid) nntcrgcorbnet ift.
3Bie beibe ,^ufammen()migen, ift enibcnt. ^ebe^ @cfd)öpf ift nämlid)
in bcm )))la]]c glücfüd), abo t)iv$ (^utc, bnrd) hat^ e^> (^Soit<:i:'> .Sjcrrlidifeit offen-
baren foU, in it)m uerunrflid)t ift. Denn uon (Mott fommt bie (£'utftcl)ung,
Sn1)altnng, ^>crmel)rung nnb ^erooütominnung aller trcatürtid^en (^Hiter unb
folglid) bk Ö^lüdfeügtcit. Q^ifofcrn erftrcben bal)er and) alle @efd)öpfe not=
menbig (^ott, aU fie notmenbig nad) ^eroolltomunnmg unb Sefelignng ftrcben.
Unaquaeque creatura intendit consequi suam perfectionem, quae
est similitudo perfectionis et bonitatis divinae. Sic ergo divina
bonitas est finis rerum oniuium. S. Th. 1 q. 44 a. 4 c.
Triefe i^re ^eruollfommnnng unb ^efelignng tonnen bie ^efd^öpfe
aber nur erreichen, inbem fie, fei eö naturnotuieubig, fei e^ wie bei
553.
(£-inl)eit ber
§ 65. 95on ber (£in()eit bcr 3i>eft iinb bor 5^cvfcf)ieben()eit unb Ung(cicf)()eit k. 223
ben Kreaturen mit greil)eit (g-loiia formalis), bem 5föU(en ober ber
Drbnmig (^ottt§ gel)ord)en. ^>ermöge bcr X)ef et tibili tat ber @cfcl)üpfe
unb insbefonbere be^^ $L>itIem3 ber vernünftigen (^efdiöpfc fönnen fie t)on
biefer Drbnung abuieidjen, unb bann mirb infoiueit ber finis secundarius
ücreitctt, nidjt aber bcr finis primarhis, bem, lüic mir fpäter [et)en
merben, and) bie '^^cfefte unb ba^ ^öfe bienen muffen.
Senn ^crnte^^ meinte, bie Öel)ve Don ber (5()re (^otteg al§ bem (Snbäiel feiner
SÖerfe bürbe (SJott ©elbft [ud)t anf, fo ift bie^^ ein tläglic^er ^rrtnm, ber bnrd) taS
h\§i)n @e[agte uoüftänbig miberlegt ift.
§ 65. 1^0« bcr S'iu()cit ber Söclt unb bcr il^crfd)icbcu()cit unb nug(ctd)f)cit
bcr (i^cfc^ü^jfc.
i^g(. .^^einrid), S^ognmtifdje Xtjeologic V § 2G(>.
I. Dbmo^t eine 3}te[)rf)eit foe^iftierenber ober einanbcr fuccebierenber _..
Letten möglich ift, fo entl)ii(t bod) bie ()ei(igc «Sdjrift nid)t bie minbefte "^'^ '^bÖu
5(nbentnng, baj3 (^ott neben bem uuö befannten Uniocrfum nod) anbere
^^elten erid)affen l)at. Unb bod) uuire c^ in biefcm gälte I)i)d)ft angcmeffen
gemefen, ha^ er ^nr oolUommeneren Offenbarung feiner ^JJtadjt nn^ baoon
Äunbe gegeben l)ätte. Qm (^3egcnteil fprid)t ber gcfanitc 3n()att ber t)ci(igen
©d)rift bafür, bajl (*»^ott nur c i n e Ü>ett er)d)affen l)at. 'Diefc @inl)eit mirb
and) üon allen ükfen in il)rcn gegenfeitigen ^k'5iel)ungcn manifcftiert. Ipse
ordo in rebus sie a Deo creatis existens unitateni mundi manifestat.
S. Th. 1 q. 47 a. :] c. ©nblid) cntfpridjt ber (Sinljcit (^ottc^> and) bie
(S i n t) c i t ber älU^ 1 1. ^eibc ^>ernunf tgriinbe faf^t bcr () e i (. Z\)o m a ? alfo
äufannnen: ^Fundus est unus, (joia dcbent omnia esse ordinata uno
ordine et ad ununi. I^ropter quod Aristoteles ex unitate
ordinis in rebus existentis concludit uuitatem I)ei gubernantis; et
Plato in Timaeo ex unitate exeniplaris probat unitatem
mundi, quasi exemplati. L. c. ad 1.
IL T^ie eine ii^clt beftel)t au§< einer ^MCÜicit oerf d)ieb enartiger, ^^i,. s5j^iQ„„ifl.
einanbcr nnglcid)er Wcfd)bpfe. Tac^ ift eine ber erftcn 5lHd)rl)eiten, faitiöteir ber
bie biv^" .pcjL'aemeron an bie ^pit^c ber göttlid)cn Offenbarung ftedt. 1)ie ^^^^''*''^'''=-
5ßiel()eit unb llK'annigfaltigfeit unb bamit and) bie llng(eid)t)cit bcr (^e|d)öpfe
bernl)t bal)er gan,) unb gar auf bcr nrfprünglid)cu C£'inrid)tnng ber fdjöpfe^
rifcf)en ^ei5t)eit unb ®ütc. "^er Ijcil. Il)omaio begrünbet bie^ mit folgen^
ben 5l^orten: Produxit enini (Dens) res in esse propter suani boni-
tatem communicandam creaturis et per eas repraesentandam ; et
quia per unam creaturam sufticientei' repraesentari non potest, pro-
duxit multas creatuias et diversas , ut quod deest uni ad repi-ae-
sentandam divinam bonitatem, suppleatur ex alia. Nam bonitas,
quae in Deo est, simpiiciter et uniformiter, in creaturis est multi-
pliciter et divisim. S. Th. 1 q. 47 a. 1 c. Dicendum est, quod sicut
sapientia Dei est causa distinctionis rerum, ita et inaequalitatis.
L. c. a. 2 c. 35g(. Aug., De Civ. Dei 1. 2 c. 2o. @£i gibt mithin eine
unermeg(id)c (Stufenfolge frcatnrlidjcr 3[Befcn, gleid)fam üon ber C^en^c be-o
^Jid)tc^ b'w 5ur 'odjmcllc be^o göttlid)en 2^l)rone0. 3i^eit entfernt, ba\^ bicfc
Ungleid)l)eit unb namentlid) bie ^Jtiebrigfeit ber unterften (S^cfd)öpfe ctma^^
^öfeg märe, offenbart fie bie 5i$oUfommenl)eit ber (S^cfd^öpfe unb bie 5perab^
taffung ber gi)tdid)eu l^iebe.
555.
224 3)on ber Sdjöpfimg. A. 3Soii bcv Sdjöpfumj im oUgemeinen jc.
5Hö glaubcn^= unb uenurnftiüibrig fiiib bal)cr |enc ßet)rcn ju uermcrfeu,
bie b i c n a t ü r n d) c 33 c r f c^ i c b c n l) e i t ini b U ng I c i c^ () c i t b e r ^ c-
|d)öpf e nid)t auf bcn iliMUeii bcö Sdjöpfcrö, |onbern auf irgciib ein anbcre^
^|3nncip ^urüdfü^reu; mag mau nuu bie il>cr[d)icbcu^cit imb Ung(eid)^eit ber
^Befcu in material iftif d)er ih?et|c auc> bei* ^ufäüigeu ober uaturuotmcii'
bigeu ^cmeguug bcr 'JJi'atertc, ober iu pautl) ei|"ti|d)cr ^^Neife auö ben
uerfd)icbcucu otufeu ber 3elb|"tDeni)irflid)uug bcö 5lb|oIutcu, ober iu ema*
u a t ift i f (^ e r ober b u a li ft iiä)c r ^>ei]c crfliircu. ^lid)t miubcr oenuerflid^
fiub ba^er aber auc^ jeue ^^eoricu, meiere bie natürnd)c Uugleid)l)eit
3U)iid)eu Sugelu uub 'JJicufd)Cu ak- ^\^U}C cinev Ji^^^c^^ »nb oer)d)ie'
beucr CMrabc bcc^ ^crbicuftcc> ober bcr ^^cr | d)u( buu g ciue^ ur*
Iprüuglid) abfolut c i u e u uub g l e i d) e u (^ c i ft c r r e i d) e ö, bie ui a t e r i c 1 1 e
'^elt aber al? (ebiglid) ^ur Strafe uub ©ül)uuug jene^
Jalle^o l) erüorgcbrad)t au|el)eu, unc biec^ gegeu Crigeue^ ocnüorfen
ift {Deiizingery Kiicli. ii. 187 ff.). 5(ud) bie mobcrue 2:t)eofop^ie
(^öl)uic uub ^aaberi l)at bie 'JJcaterialificruug bcr i^Belt uub bie i'eib=
licl)feit be0 'JJieufdjcu aU bie golgc eiue^o i)ormcltlid)eu 3aUee bctrad^tet.
Saia^ aubcreu foU ba^o Xol)uuiabol)u ciue ^^l^irfuug bc^o 5«Uec^ bcr @uge(
fein uub bie (i£'utftcl)uug gemiffcr l)af3lid)cr uub fd)rcdlid)cr licre bcr ilöir!-
famtcit ber I)ämoucu 5U3U|d)reibcu fciu ( Jricbr. u. Schlegel, D^et)er, iüiat)er=
i)ofcr, ^;:fZ\\\\\ 0. 3d)ubcrt, 2(ubrea<? ^^aguer u. f. m.i.
S)ie (iin!)nt bcv ^^^- "^^^ ^'\\\\)t\i bcr ill>elt ift mitl)iu uid^t eiue S'iuljeit ber
cvbnunrt in bn 3 u b f t a u ^ , f 0 u b c r u c i u c (5 i u l) e i t bcr O r b n u u g. ^^lüe @cf d^öpf e
^^''""" mirteu uiit htw il)ueu uou (^ott ücrliel)cucu .^h'iiftcu uub \\(\6) bcu it)ueu eiu=
gepflan^tcu C^V'fe^eu ^ur '^HnMpirflid)uug bcr gcfamtcu fd)öucu 'ii^eltorbuuug ju^
fammeu. Mundus iste niuis dicitur, iinltate orrlinis^ secunduni quod
([uaedaui ad alia oidiuantur. S. Tli. 1 (i. 47 a. :3 c. A)al)cr fiubct iu biefer
Crbuuug eiu U'»cd)fc(fcitigcc< "^(ufciunuberfolgcu ftatt, uub gerabc baburd) mirb
t)auptfäd)lid) biefe fd)i3ue Orbuuug oerU)irflid)t. (^uaecunque autem sunt
a Deo, ordiiieni liabeiit ad invirem et ad ipsuui Deum. S. Th.
1 q. 47 a. :) c.
& ift baber uid)t blojl bcr 'J>autl)cic>uiuc^ uub bie !i?cf)re, ba^ gauje
Uuiuerfum fei eiu oou ber '-ll^cltfecle belebte«? orgauifd)c«? 'Ü^cfcu (db. üou
.V)artmauu), uiit bcr d)rift(id)cu Vel)rc uuucrtriiglid), foubcru aud) bie ^JJatur^
pl)ilofopl)ic (^üutl)cr^o uub jcbce iil)nlid)e 3i)ftcui, bav alle 'Jiatunnefcu a(^
„^cfoubcruugeu \u\h @rfd)ciuuugcu bcr ciueu ^^aturfubftau^" bctrad^tet. ^sl^gl.
Pesch, Pliil. nat. p. :]0'2 sqq.
556. IV. -)in^ ^er Offcubaruug miffcu mir, bajj (^ott iu ber ciueu iüSclt
^®d)fpf?nfl-^''^i'^i gro^e Drbuuugeu oou ^U^efeu gcfd)affeu ijat, bie ßugel, bie !örper(id)e
^^elt uub bie ^JJicufd)cu.
§ 66. Sdbftäubigfcit, i^iitc m\'i> ^cfcftibüität bcr Kreaturen; begriff
unb Urfprung bcö iööfcu uub bc^ Übcle im aUgcmciucu.
55gl. ^ e i n V i (^, 2)ogmatifd}e 2^^co(ogic V § 267.
557. I. X)ur(^ bie Sd)öpfuug fiub bie ^reaturcu für fid) beftc^eube
fev^^Simn^ ui^^ bat)er felbftäubige, cublid^e ^ii^efeu, alfo mcbcr ba^ götttid)e äöefcn
ober 5:ede beyfelbcu, aud) uid)t bloße (^cbautcu ober iöiüeu^atte ©otte^
bev Mveatuven.
§ 66. ©etbftänbigfeit, @üte unb ©efeftibilität ber Kreaturen tc. 225
bic ja mit bem götttid)en ^cfen tbentif^ finb, fonbern md) (5)ottc^ Qbce
unb burrf) (^otk§ ^Müen feicnbe cnb(id)e 3Bc|cn.
3(1^ fo((i)e ^aben fie ein üon (SJott i^nen t)erlie()cne^ unb be^^atb oou
i^m |d)(ed)t^iu abl)iingige5( , aber burd) @otte^3 (^abe i()uen eigene^ ©ein,
2Birten unb Öeben; bie t)i)c^fte Stufe freatürtid^er Selbftiinbigteit unb Öebenbig^
feit liegt in ber ^ernünftigfeit unb 5reit)eit be^ enbtid^en ©eifte^.
II. 'Die enbtic^cn Dinge finb, ha fie Don &on unb und) bem ^Sor- mu'mh
biii^t @ottec> gcfd)affen mürben, gut; meil fie aber nid)t C^ott felbft, fonbern £.^ff/.!i5i!jfi*.
toutiugente ^efen finb, fo ift i()re @üte begrenzt ober cnblid) unb
befettibel, b. i). eine folc^e, bic uid)t uotmenbig ift unb bleibt, fonbern
mögtidjer 'Ä^eife anfl)ören fann ^u lein. ""Jim (^ott ift oermögc feinet ^efen^
unenblid) unb uuücränbcrlid) gut unb üoÜfommen.
1^emnad) ift bic tMt unb jcbc ^ereatur in il)r, foferu fie ift, gut.
'Dae ergibt fid) unmittelbar au^^ beut Inbegriffe C^otte? unb bem ^^c=
griffe ber Kreatur. Da»? gan^c 3cin ber 5t\eatur ift uiimlid) burd)
ben 3iMllcn @otte^^ ocrurfad)t; ("»^ott fann aber nur &>\itt§ mollen, unb ma^
(^ott mill, ift eben baburd) gut. 'Die C^efd)öpfc finb nad) ben emigen Qbeen
(^otte? er]d)affcn: bie göttlid)eu \^bcm aber finb fd)lcd)tt)in gut, unb e^ gibt
feine ^^htc bee ^bfeu. ©ine böfe (Subftau^ ober ^Jktur im eigcntlid)en
Sinuc gibt a^ alfo uid)t unb taun c$ and) uid)t geben. S. Tli. 1 q. 48 a. 1.
(Jbcnfomenig ^at ba^ ^öfc per se eine bemirtenbe, urbilblid)c ober finale,
fonbern nur eine bcficiercubc Uriad)c.
"^lllcin fein (^eld)5pf ift uotmenbig unb unocriinberlid) gut mie @ott;
ba^er ift e^ au fid) min3lid), bafj ec^ feiner i^Siitc irgcnbmie beraubt mcrbc.
^lllerbingc^ fann (*')ott einem (^efd)öpfe Q^ntorrup t i bi l itiit ocrlci^eu;
bann ift ce^ intorrnptibel burd) (^ottcc> (^kbc unb fann, infofern c5 inforrup*
tibel ift, meber burd) fid) fclbft, nod) burd) bic d'inmirtung anberer (^efd)öpfe
jerftört ober feiner C^üte beraubt merbcn.
"Diefe r e l a t i o e ;3 " l ^^ i* ^' " P l i ^^ i ^ i l ^^ l W ^^oH mirflid) einem Steile
ber (^5efd)öpfe ocrlic()cn, auberen bagcgcu l)at er fie nid)t ucrliel)eu; t^ gel)ört
niimlid) ,yir i>ollfonuncnl)oit ber '-ll^elt, mic (^h^tt fie in feiner Ü>ei^5l)eit unb
nod) feinem freien iinllcn crfd)affen l)at, ha]] ec> nid)t bloß iiicorruptibilia,
fonbern and) corruptibilia gibt. Perfectio uiiiversitatis rerum requirit,
ut noii solum sint eiitia iiicorruptibilia, sed etiam corruptibilia.
8. Tb. 1 q. 48 a. 2 c.
III. Daburd) nun, baJ3 ein forruptibelc^ ober, ma^ ba^^felbe ift,
befeftibele^^ gcfd)affenec> 3Befeu ber il)m ^nfommenbcn @üte irgcnbmie ober
in irgeub einem 'JJ^iile beraubt mirb, cntftel)t ha^ Übel ober ba-^ 33öfe —
mal um im m eiteren Sinuc.
1. 'Da^^ Übel ober hi\^> ^öfe im m eiteren Sinne begreift
foiuo^l ba^> pl)l)fifd)c, al^o ha^ moratifd)e Übel in fid) unb ift bem^ einriu-iwation
nad) bic 33eraubung (priratio) oon etma^ (S^utem, ha?> einem @e=
fd)öpfc eigen fein f bunte unb follte. (S? ift alfo feine^mcg^, mie
bie falfd)e %^l)ilofopl)ie, namentlid) ber "i^aut^ei^mu^^, lcl)rt, eine pure 9tega=
tiou beö @utcu, ein cinf ad) er *i)3iangel, eine blo^e ^^efd)ränfung , bie
©nblic^feit al^o fold^e, fonbern c-5 ift eine ^JK^gation, ein ^JJ^augel uon etma<3,
toa^ an bem fraglid)en (^efd)öpfe fein fann unb fein foll; eg
ift ba^ Deficicren einer erfd)affenen Urfad)e oou.bem, ma^ fie mirfeu
fönnte unb follte, alfo eine ^^rioatiou im eigentlid)en Sinne, ^aö
^einrici) = öupVevt, Äomi)enbium bev Xoflmatit. ]^5
559.
^V'bc? mal um
206 3>on bev Sdjöpfmicj. A. ^^ou bcv ^rfjöpfung im atlgeineinen jc,
ift ber Sinn hc§> 51^'iomc^: Malum privatio est honi et non nef/atio pura.
^>9(. S. Th. 8. c. g. 1. :\ c. 7.
!Da^ 33öfc ift aljo mci)t, wie (J^noftifcr uiib ilVaiuii)äcr meinten,
eine bijfe (Snbftan^ (S. Th. 1. c), und) niii)t, wk ber mobcrnc ^i^uitl)ci^=
mn^> nnb 5nm !^ei( and) ber '^ei^^mn? m\{ , bic mit ber (i'nblid) tei t
ber ^h*eatnr uerfnüpfte 33e| d)räntnng, fonft unire t^iv:- ^öfc notmenbig
nnb a{{Q-$ :ii>irflid)e böfe unb id)(ed)t (^^cf f imiömnö).
xa^^ ^ubü'ft bi--« -• ^^'^^^ ^^^'' ^^^f*-' ^^^^^ ^H-imition uon cUm^ (S^ntem ift, |o ()at e^^
m7n ift biv/ b a ^ (S^ n t c 5 n feine r ^^ 0 r a n c^ f e ^ n n g nnb tann nidjt an nnb für fid),
■*^"^'' fonbcrn nnr an einem an fid) gnten (^efd)öpfc ale: 'l^riüation irgenb
einer biefem (^efd)öpfe al« feinem 3nbjette ^nfommenben ®ütc beftel)en;
b. I). ba^ Snbjeft beo ^öfen ift ba<o C^hite. Suhiectum w(di est
homim. 8. Th. 1 q. 48 a. :i c.
|)ieranc< folgt, baf^ ba«? ^i)fe ^at^ Qdwiz, bem cei inl)äriert, nie uo((=
ftänbig, fonbern nnr tcilmeife iHn'nid)ten tann.
^ .'•'•>: Si'iiQt man aber, mie mcit bicfev gcid)el)cn tonne, fo ift an jebem 'li^efen,
cÄ^'S bä'ö ^«^ (Snbjeft einec^ Übclo ober ^öfen ift, ein breifad)ec< bonuni ^n nnter=
iööic aufflet)iuion fiiieiben
a. ba^^ honum , qiiod est suhiectum maVi , \>([^> 65nte, an metdiem
h([^i> 33i)fe al^o an feinem 3nbjette l)aftct. riejev (Mnte mirb bnrd) ^a^
^öfe mebcr iiernid)tet nod) geminbert. (I'«? ift eben bie ^^i^ef enl)ei t be€>
3nbjettec>;
b. h([^ honum ppposittim malo^ ha^> C^^ntc, bae^ eben fein fo(t, beffen
aber ba^o Snbjett bec; llbebo gän^lid) beranbt ift, nnb in beffen UHn-nid)tnng
ober 'i^rioation bav Übel ober ba^ö :^^öfe beftel)t:
c. ha^ (^nte, bac^ bnrd) h([§> Übel ^mar nid)t oernid)tet, mo()I aber
gefd)mäd)t nnb bel)inbert mirb, niimlid) bie Juihilitas ad ((ctton , bie
^üd)tigteit nnb ö)eneigtl)eit bcv 2nbjettec> ^n ber feinem ilin^fen natiirlid)en
nnb entfpred)enben Il)ätigfeit. ^iefe Xiid)tigteit bec^ 3nbjeftec^ tann mel)r
nnb mel)r gefd)miid)t nnb bel)inbert, niemals aber gan^ vernichtet merben,
med fic in bem illkfcn bc^^ ^nbjettec^ felbft unu\^elt, inbcm jebeo ^^n'fen bie
'iUiten,^ .yi ben il)m fonnatnralcn ^Jltten in fid) trägt, fo ^(\]^ biefe "X^oUw^ nnr
mit bem ^^iH*|en felbft oernid)tct merben tann. ilnjl. S. 'I'li. 1 q. 48 a. 4 c.
sSo Ijcbt 5. ^. bie ,Slvantf)cit, [oiueit fic rcid)t, bie ®efitubl)eit (boninii, quod est
oppositimi malo), uid)t aber ben (ebenbic^en Crnoni^^Jint!? (bonnni, quod est subiectum
Diali) unb jebe ^-üljigfeit unb ^üd)tigfeit 3U ben il)nt uuM'ent(iri)en Vebensitbiitigteiten auf,
iuo{)l aber frf)Uiärf)t nnb liennnt [ie let3terc. 3o ,^erftövt bn^o Vafter bie ilun entgegengc*
fe^Ue Jngenb, nid)t aber ba^5 '-il'efen ber freien nnb ueriiünftigen Seele nnb bai)er ant^
nid)t bie ^'ät)igteit ,^u nernünftigen nnb freien ^^(ften, übfd)on e^o bie 3:üd)tigteit ba.^u
fd)U)äd)t unb bebiubert. 3o mirb in ber nbcvnatnrlidjen Crbnung bnrd) bie oünbe ha^
Veben ber (^nabe liernid)tet, ba^3 Ül^efen ber 5ee(e aber bleibt unuerfebrt, U)ül)renb ihre
3rüd)tigteit nnb (lieneigtbcit 3uni natürlid) (^nten nnr ge)d)n)äd)t nnb gebeninU lüirb.
"Da ^iernad) h([Z^ 33öfe nnr an einem (^nten aU eine teilmeife ^^xim-'
tion be^^felben ift, fo fel)cn mir and) anc^ biefem (^)runbc ein, h([]i, zt^ meber
ein fd)led)tl)in böfec^ 'iBefen ober eine böfe ©nbftanj, nod) and) eine abfolnte
Urfad)e bec> ^i)fen geben fann, fomie %oii bie abfolnte Urfad)e alle^> -(^3nten
ift. S. Th. 1. q. 49 a. 3 c.
3. 9^nn fragt e? fid) aber, mobnrd) fomo^I ha^ p^i)fifd)e Übel
mie \>a^ fitttid) ^öfe mirtlid) mirb, unb meld)ee> bie Urfad)e feiner
^föirtlid^feit ift.
' L§ 66. SerBftänbtgfeit, mte unb 2)efc!tibmtät ber .^reoturen tc. 227
a. ^a ba§> ^öi'e eine ^riöation ift, fo gibt e§ !eineC^lvcg§ in ^.„..^.J^-,-, i,-t
bemfelben <2inne unb in berfclben Sßeife eine Uvfadje be^ 33öfen, mc c§ nrd)t\HTuvjact)t
eine Urfad)e be^ C^utcn gibt, lieber eine causa efficiens; bcnn h{V$ ^öfe ift ""'^ ^''^ ®"^''"
tein effectus, fonbern ein defectiiSy norf) eine causa formaJis; benn ba^
S3üfc ift irgcnblDie eine privatio formae, eine deformatioy nod) eine causa
finaJis; benn bi>$ ^öfe ift eine pricatio ordinis ad linem debitum.
.^as ^öfe cntfpringt uielmeljr gerabe baran^, ha^ eine erfd)affene
Urfadje (causa secunda) ziX0K\^ nid)t mirft, lua^ fie n^irfen foU.
^a^er \)ai h([% S3öfe, mie man fid^ an^brücft, nid)t eine causa efficiensj
fonbern eine causa deficlens.
h. Tiefe? Teficieren einer causa secunda ift aber alterbing^ ücr- ^ •^63.
urfarf)t bnrd) eine anbcre causa efticiens, bie jene causa deficiens an 'Vnaium"einc^
it)rer redjten ^et()ätignng ()inbert. Qnfofern ^at ba§ 33öfe ober "'''^*'' "''^•
Übet allerbing-o eine Urfarf)e, aber nid)t per sc , fonbern per accidens:
Necesse est dicere , quud omne malum aliqualiter causam habeat.
Malum enim est defectus beul, quod natum est et debet liaberi.
Quod autem aliquid deficiat a sua naturali et debita dispositione,
non potest proveuiie nisi ex ali(iua causa traliente rem extra suam
dispüsitionem. S. Th. 1 q. 49 a. 1 c. Tiefe Urfad)c aber fann nur etma«^^ an
fid) @nte?, lueÜ cin^cienbe?, fein, ba nur ein foldjc? luirtcn tann.
(Sie ift aber nid)t bie f or ni a l e , fonbern bie a c c i b c n t a t e Urfad)e be^o ^i)fcu.
(So betoirtt in ber pl)i)fifd)eii Crbnung bk (Generation bcv einen bie ^Korrup-
tion beö anberen. '3o ift in ber moraIifd)en Crbnnng foioot)l ber %U be^
freien 'UMüeuv an fid), al-o and) ba^3 enblid)e (^nt, ba? geiuoüt unrb, at?
and) ba? Innlangen nad) OUüdfeligt'eit, ba? ^n aücni ^Bollen antreibt, an
fid) gut; ba? ^^öje liegt Icbiglid) in beut biird) jene? 'ü^oUen uernrfad)ten
kid)tuiollcn eine? bbi)cren, julct^t be? l)öd)ften (Gute?, ba? man motten foüte ;
nur biefer Tefeft ift ba? '^-^öfe a(? fold)e? , jene (i:ffctte nur beffen acciben^
teile llrfad)en. \Hlle? bie? fafst ber l)ei(. Xl)oma? in bem ^at^c ^nfammen:
Malum secuudum nullum modum habet causam nisi per ac(-idens.
Sic autem bonum est causa mali. S. Tli. 1 q. 49 a. 1 c.
('.. ^nfofern etma? (^Mite? accibeutale Urfad)e be? ^ijfcn, (Bqü aber ^ ,^''^- .
bie erfte Urfad)e alle? (Guten ift, fann atlerbing? and) (Gott gemiff ermaßen ^'mS"t..c/
al§ accibeutale Urfad)c be? '^öfcn be3eid)net merbcu. .pierbci ift jeboct) ber "'-'•"»^ ^i*-
n)efcntlid)c Unterfd)(eb uiol)l ^n bcad)tcn, ber ;^uiifd)en ben trcatürlid)cn acci-
beutalen an fid) guten Urfad)en be? ^i^öfen unb (Gott ftattfinbet. Tie acci=^
bentale i^ernrfad)uug be? 33öfen bnrd) eine erfd)affcne Urfad)e tann fetbft
njicberuui bnrd) ein oorl)ergel)enbe? Teficieren biefer Urfad)e nerantagt fein;
fold)e? ift bei (Gott aber nnuiöglid). Ta? götttid)c ^^olten nnb ^ilMrten ift be?l)atb
and) in ber accibentalcu ^^Hn-nrfad)nug uon Übeln, meil nie nnb nirgenb?
beficierenb, fd)led)tl)in gut nnb in feiner 'ii3eife unb in feiner
^e5iet)nng böfe. Qubeut bal)er (Gott alte? @ute mill nnb mirft, momit
accidentaliter Tefefte ober Übel oerbunben finb , mill unb mirft er nur
biefeö (Gute. Ta? bamit oerbunbene 33üfe aber mill unb mirft er in feiner
äBeife. Ett'ectus causae secundae deticientis reducitur in causam
primam uon deticientem, quantum ad id, quod habet entitatis et
perfectionis , non autem quantum ad id, quod habet de defectu,
sicut quidquid est motus in claudicatione, causatur a virtute motiva ;
sed quod est obliquitatis in ea, non est e^ virtute motiva, sed ex
curvitate cruris. Et similiter quidquid est entitatis et actionis in
15*
pat'. poeiuit'.
228 5>on bev (5d)öpfiing. A. ^on bcr (Sd)öpfiing im oügcmcincn n\
actione mala, reducitur in Deum sicut in causam ; sed quod est ibi
defectils, non causatur a Deo sed ex causa secunda deficiente.
S. Th. 1 q. 49 a. 2 ad 2.
fxir. ^Qg (Sjott rtbcr foliiic^o (^utc luirft, uic(rf)e^ per accidens ^öfe^o ücr-
(ijutcc^tDtvrt, au>öur|nd)t, l)at Icbicjurf) bann iciucn (^)nnib, b(\\] )o(d)C'o ^u bcr uou il)m einzig
^'föifl"".''' ""^ inirtfam bcabf i d^tigt en (^ütc iinb ilniU tomnic nl)eit bc^g
e r 1 d) a f f c u c n 11 n i u c r | u m o gel) ö r t. 3o gcl)ört bic (^;L-iften5 torrup-
tibcicr ilWi'cn mtb Me Korruption bcr einen bnrd) bie (Generation ber anbercn
5n ber ^oUfonunen()cit ber uou (Gott geuiolUcn pl)i)fi|"d)cn 'il>cltorbuung: be^-
gleid)eu gel)ört bie OJiöglidjtcit bcr 3üube, bereu particlle^o (£-iutreteu burrf)
ben lUiifjbraud) bec> freien 'iiMllcuv uub il)re 'ik'ftrnfung 3U ber oon (Gott
gcU)oütcu uun'aliid)cu Crbnung, in mcldjer (Gottes (Gered)tigtcit ben )))h^^
briiud) ber greiljctt, nid)t ober il)re Uugeftraftbeit f^uliifn. "i^gl. S. Th.
1 q. 49 a. 2 c.
»mJvr'tiin 5(umcrfung. 'Jicbcu ber bereite^ (n. r)r)9) angcfül)rtcu (£'iuteiluug bee
toiiunoni bcv malum in lualum plu/^icHm uub malum iHorah finb uod) folgcube (^in=
""''""'■ teilungeu 3U beuierfeu:
naturale uiib l. bic iu uialuni ndtunde uub malum ^upcrnaturdle. Aeuey be--
|tcl)t ui ber 'l^runitiou ciucv uaturlid)cu, bie|ev in ber eiucv ubcruaturlid)en
(Gute«. 'Jiiil)ercc^ t)ierübcr ]"iel)e iu ber Vebre oou bcr uatürnd)cu uub übcr=
uatürlirfjen Crbuung ;
i'atura»-. rill- 2. bic IU maluui uaturae , malum cHJpae uub malum pornae.
'ilnil)reub bie bcibcii crftcu (Glicber im aügcniciucii mit bcu pl)i)fifd)cu uub
moraliidjcn Übeln fid) bcdcn, töuueu |ouiot)l jene, al<? biefe ben (£l)aratter
ber Strafe Ijabcn.
§ 07. ^ao .öcjai'UicrDu.
3>gl. .S^cin vid) , 2)ogniatifd)e Xbcologie V § 2G8.
^ie uäl)ere (Erörterung ber iu nuferer ^dt nicl umftrittcnen J^age
über ben mofaiid)cu 3d)öpiuugvbcrid)t iu feinem ^^erbältuic^ f^nr 9latur^
uiiffcufd)aft gcl)i3rt iu ba«^ (^Sibkt bcr d ;• e g e f c uub ^H p o l o g c t i t. "i^iur
einige bic 1)ogmatit berübrcubcn "i^uutte feien l)ier t)crnorgcl)oben.
5(M. T. Tic 3d}öpfuugvgcfdiid)tc ber (Genefi^o ift 51^ ort @ottec>. '^a^cr
2*öpÄfl*' fiiun biefelbe feine Uuuial)rl)eit cutl)altcu uub iu tciuem '13nufte mit un=
S*^^ "^aber 3^^^^iT*''^l)t^f^^it ^Hil)rl)eiteu ber uiuürlid^eu 'iiMffcufd)aft im iHMberfprnd^e ftel)eu.
nidn autiHMiHici) II. (Einc autl)cntifd)e örtlärung bec> vBd)öpfuugc>berid)te^> oou feiten
crfiavt. ^^^^ tird)lid)en Vel)ramte^o gibt et- nid)t. 1)ie i^ird)e l)at fid) barauf befd)riiuft,
bat-' 5d)öpfuuge^bogma 5U umt)reu, im übrigen aber (Vi*<^it)»^it gcftattet. (it> ift
bal)er jebc :?luvleguug ;>uliiffig, bic mit ben i^rincipien bco (Glaubens uub
einer gefunben (E^*egefc nid)t im 'ii>ibcrfprud)e ftel)t. 5(uf ^mei ^l>uufte mad)t
ber l)eil. X^oma^r^ l)ier befonbere aufmcrtfam, mobei er fid) auf ben ^ei(.
5lugnftinn^^ beruft: In huiusmodi quaestiouibus duo sunt obser-
vanda. Primo quidem, ut veritas Scripturae iuconcusse teneatur.
Necundo, cum Scriptura divina multipliciter exponi possir, quod
nulli expositioni aliquis ita praecise inhaereat, ut si certa ratione
constiterit, lux^ esse falsum , quod aliquis sensum Scripturae esse
credebat , id nihilomiiius asserere i)raesumat ; ne Scriptuia ex hoc
al) intidelibus derideatur, et ne eis via credendi praecludatur. JS. Th.
1 q. 68 a. 1 c.
§ 67. S)a§ ^cjraemcron. 229
III. 9?im crt)cbt bie 'J?aturunffcnf(f)aft t)crfd)icbenc Scf)Uncri(^tcitcn .^.„„j^t^^^ic^i -
gegen beii 3^crid)t hci> ^J)lo']ct\ 5(m gröfltcn cr[ii)eincu bicjcnigcn, iretdjc feit mp t»eit'
a\k bcr ^V'Inn,^en== itiib Xicnnctt crt)oben mcrbcn. l>iad) bcr C%tcfi^5 "sc*"
erfd)Uf Cv^ott .vicrft bie 'i^ffnii^^cn , bann bic $CHiffcr=, 2n}t' unb ^anbtierc.
9^un finbcn fid) in (Srbfd)id)tcn, bic {)öd)ft iral)vfd)cinlid) unif)vcnb bc^5 Sed^^^-
tagemerteo cntftanbcn finb , 3>erftcincrnngcn oon Organismen. llUan lofltc
meinen, hie ^Kcil)enio(ge bicfcr g^offilicn mü|ltc fid) mit bcr ^}icil)cnfotgc bcr
nad^ bcr (5)cnefi^> cridjnffcnen ^ingc bcifcn. '4}cm ift aber feincc^meg^o )*o.
3?ielmei)r mürben in bcn (ittcftcn (2d)id)tcn and) fd)on ticrifd)e Organiemen
gefnnbcn nnb in bcn fpiitcrcn (Bd)id)tcn oielc nenc ^^fhin^cn fomie and) üielc
nene Xicrformcn.
1>icfc nnb anbcrc 5d)micrigfeitcn .^n löfcn, I)at man in iicrfd)iebcncr
5S>ctfe iierfnd)t. ^ic mid)tigftcn 5(nffa)*fnngcn bce; .'pc^-aemcron laffcn [id]
anf fünf ^nrncf fiU)rcn :
1. t)ic bn(^ftäblid)c 5(nffaffnng t)ält bic fcd)^o ©d^öpfungsitage für^. ,, '^';|-..^,(j.p
^citriinmc non 24 3tnnben. A^ie mciftcn il^ i'i t c r nnb ältere X () e o I o g c n 'V^nilvunV ''
t)nlbigtcn bicfcr ?lnfid)t. Unter bcn ncncrcn mirb fic ncrtrctcn non bem
iH-cteftanten Ty r. .^t c i l, uon Ö a n r c n t , fv^ a 1 1 i , ^U f i ;> i o, ^i e f d), ^^ cm.
^nngmann, 3tcntrup n. a. 3ic berufen fid) baranf, bie (Srgebniffe
bcr (Geologie nnb ^.^aliiontol ogic feien ^n nnfid)cr, aU baf^ man um
il)rctunücn bcn litteralen 3inn bcr l)eiligen 3d)rift iKrlaffen follte; bic
foffi(ienl)a(tigcn (5rbid)id)tcn aber nerbanttcn il)re ($ntftel)nng bcr 3intf(nt.
i^g(. 53ofi;>io, (Geologie nnb 3intf(nt. 'JJaiin,^ 1877. Csnittter bagegen
tiernrtcitt biefe (5rtlärnng fel)r fd)arf nnb meint : „1}iefc ftreng litterak 5(nc*^
tcgnng nuifj fid) gän.^lid) anf biK" Jvelb be^> iiMnibcr^o im tl)coIogiid)en Sinne
5nrnd,vcl)en; fic Icngnct ba{> fanfal natnrncfc^Iid)c ilnn-ftänbni^^ bcr 5d)öpfiing
unb trägt ^n einer .parmonie ,^nnfd)cn Cffcnbarnng nnb ii^iffenfd)aft nid)t^o
hü/' .iiird)cnlc^-. :>, lusa.
2. T^ie ibeat ifti f d)C xHnffaffnng Icnqnet bic anmäl)tid)e (5r=^. •'^<^- .
|d)affnng unb (^cftattnng bcr (Srbc m real Dcr|d)iebcncn anfcinanbcrfolgcn- ^luffauunfl.
bcn ^^eitmomentcn nnb nimmt an, (>nitt I)abe bac^ Uniuerfnm in einem
^J)?omcnt erfd)affcn nnb fertig geftcüt. Ta-o 3ed)c<tagcmcrf brürfe bal)cr nid)t
eine ?( n f c i n a n b c r f o l g e b c r ^] c i t, f onbern bic O r b n n n g b c r 'Ji a t n r
anc>, mie bic (Sngel fic crfannt, 'JJioico aber ,^nm bcffcren 5>erftänbniffc be^o
3?o(tc^o nnb ,^ur (£'infd)ärfnng bcc> C^cbote^o bcr 3abbat()ru()c in Js'orm anf^
cinanbcrfolgenbcr Tagcmcrtc bargeftcKt liabc. ^iefe Xt)Coric, bie jebe lV?ög=
lid)fcit eine« *ii^ibcrfprnd)Cv ,vuifd)cn bem 3d)öpfnngc^berid)t nnb bcr 9^atur=
miffenfd)aft anofd)Iic|lt, unirbc ucrtretcn non 'Hn g nft i n n ^o, ^ l c m c n ^^ % I ex.,
Origencc^, '^ltl)ana finc^, ^^afilin^o, ^linpcrt luut^cnt^, Sajetan;
in neuerer ;]cit lunt lU i d) c l i cv 4^ a 1 1^ c r, ')i c u f d), 3 d) ä f c r, ^^ o 1 1 m a n n,
Sd^ult? u. a.
3. ^ic ^Heftitution^ot l)cor ic bcl)anptct, im 3cd)5tagemcrf merbc ^ r^Ti.
nid)t bie nrfpriingtid)c (Srfd)affnng bcr (£*rbc cr5äl)(t, fonbern bie ^Mcber^ t1öu«MiimuV
^crftcllnng einer friil)cr crfd)affencn, bann aber micber, nad) einigen in
folge be^ ^-aitc-o bcr ßngel, ^erftörtcn il'cit. Xic foffi(icnl]a(tigen 3d)id)tcn
gcl)örcn nad) bicfcr Xl)coric bcr crften, bcr aügemcincn ^Bcrmüftnng norauc^^
gcl)enbcn (Sntunrfdnngc^periobc an, mobnrd) alte Sd)Uncrigfciten bcr (Geologie
befeitigt finb. Triefe Tl)corie ncrtcibigcn SBiKiam 33nd1anb (in bcn
S3ribgen)atcrbüd)crn i , ill> i f e m an, ^15 o f c n , $ e n g ft c n b e r g , ^ n r I3 ,
8d^nbcrt, Steffenci u. a,
Ttf >U1nfln■^llH,^
tl)covie.
230 35on bcr ©d[)öpfun(^. A. 5?on ber Sd^öpfiinq im aügcmcinen k.
3)ic t'ifione^ ■*• ^^"^ i>ifioiic>{)l)potf)efc faßt bae^ 3cci)^tagcmcrt aU fcc^^
inippti)cic." 3?i|ioncii an], in bcncn (^ott bcn Stanumnitcr ?(bani bic (Sd)ö^ifuiigC>^
iicfd)iti)tc l)abc \d)anc\\ fnffcii, bcr fic biird) ünibitiou fortc\cpf(aii,^t l)abc.
^(nbcrc |ri)rcibcii bicfc ilMfioiicn ',^3?oicc^ fclbft ,^u. "Dicfc .•pi)potl}cfc, bic
fd)on im I)ci(. Qol)anncc> (5l)rl)i oftomu;^ it)reu il^crtrctcr qcfimbcu l)attc,
unrb ucrtcibigt min ^d)ccbcn, Äur^s ®d)un3, fv^üttlcr iinb in bcr
iicncftcii ;]cit bcfonbcr^> uou ^unniic Inner in f einem 1805 in %^ari^^ cr-
[d)ienenen Aionnncntnr ^nr C^encfi«:^.
5. Tk ^ontürban.stl) Coric fafst bic )ed)<g Za^c nl^ fcc^§
@pod)cn bcr c^öttlid)cn (Sd)öpfmi9'^tl)ätif^feit nnf, ül)nc bercn C>^rönc nnt)cr
^n bcftinnnen. Tiefe '}.^ er i oben ftnb iMeImel)r [o c^rofl, n(c^ bic 7^'ürjd)nngcn
ber (Geologie für bic (5ntmidclnn(^c>p()afen ber (5rbc fie nerlnngen. 'I^ic Äon-
forban,^tl)eorie umrbe uon ^V^un ^^cdtnrforfdicrn, .v>ngl) 'JJcidcr nnb ^nmcö
T^ann, entmideU, bcnen fid) eine ^Heil)C proteftantifd)cr unb !ntl)Dlifd)cr
Tl]coloiicn iinfdUoffcn: Gbrarb, 3^^^^^^^'' Te(itM'd), 'Hnbolf Sc^mib, •^fiancinni,
i^faff, ^ed)i, t^almieri, ')icnfd), 'JJtcignnn, .s^ettinger, (^ntber(et, S^an^
n. f. m.
Tic Tcntnng ber Tage nlo grof^e ;]eitperiobcn ift fid)er ,^n(iiffig
nnb unrb bnrd) UHd)tigc (^h-iinbc nntcrftiit^t, mec^tialb fic and) uon bcr y}?c^r^
,^nl)l ber nencrcn Ideologen aboptiert unrb. I'ie CSn-flärnng ber cin;>elncn
Tage nad) bicfer 2l)eorie f. in ber CS'regcfe. ^liH'nn mir bic fonforbiftifd)C
?(nffaffnng für anneljmbar erad)ten, fo finb mir aber mcit baoon entfernt,
bcrfclbcn eine apobifti|d)c (Mcuujlljcit .yt oinbi,ycrcn. 'Tiefcc; muffen mir um
fo mel)r betonen, M auf ber einen 2citc bic natnrmiffcnfd)aftlid)en >^M)pO'
tl)cfen über (5rb nnb 'ii^eltbilbnng '.^ant4^aplace, 'l.Mntonionuiv , ^>ccptnni^^^
muv) fcineviuego nnnmftöfllidi finb, anf ber anberen 3eite aber mcbcr bnrd^
!ird)lid)e l^etirentfd)cibnng nod) bnrd) ben 5^e;t ber l)eiligcn ^d)rift nod)
bnrd) einmütige nnb fatliolifdie Trabition ber <2inn ber mofaiid)cn 2^d)öp'
fungc>gcfd)id)te im cin;^elncn nnb nnfcl)lbar feftgeftellt ift.
§ 68. il^o« ber C^rljnÜunt^ niib i^cmcgunq bcr (Mcfdjö^jfc.
il^l. -ficiuridi, Toi^nmtifrfic '^licolo(^ic V § 270 ff.
,- . z^'-*- ^ I. ^H 1 1 c (^ e f d) ö p f <^ i "i e i n A c I n c n m i c in i t) r e r (>} c=
(V5cfc6öi'fc nari) ] a m 1 1) c i t , g a n ,^ nnb in allen 1 1) r e n seilen, t o n n e n nur
b a b n r d) f o r t b c ft e l) e n, h a i^ bcr freie g i3 1 1 1 i d) e ^^M 1 1 c fic
rvnunft. unmittelbar nnb p o f i t i o c r l) ä 1 1.
'Ta^^ ift (^e fiele nnb ^^ c r n u n f t m a l) r l) e i t.
1. Älar unb nn;^mcifcll)aft ift bicfe ^Ini^r^cit in ber l) c i l i g c n
e d) r i f t cntl)alten. Obne ben 'ilMücn (^otte^o fann nid)t^ fortbeftef)cn
{Sap. 11, 26): ber 2ol)n, ber allcv fd)nf, trägt aud) aücc^ bnrd) h(\t> 333ort
feiner Äraft Hehr. 1, o); (^nnt gibt lieben nnb '^(tem nnb aüec^ {Äd. 17,2;");;
bec^l)alb leben unb mebcn nnb finb mir in it)m {Act. 17, 2^).
2. '^ülc ^^iiter unb 1l)c otogen lehren cinftimmig, bajl alle Tingc
nur baburd) fortbeftel)en, baf? Wott fic in jcbem 'IV'omcnte im 'Tafein crl)ält.
33gl. Chrißost.. Hom. 2 in ep. ad Hebr. 1, H; Amjust., (^en. ad lit.
4, 14; Änselm , ^[onol. c. 12; S. Th. 1 q. 104 a" 1—4. 2icl)e aud)
Catechis. Roman. P. 1 c. 2 q. 21.
3. 'I^ic (5rl)a(tung unb i^rc ^J^otmcnbigfcit ergibt fid) aud) unmittcl^
bar auö bcm begriffe bcr Kreatur; bcun baö Sein bcr Kreatur
grfivift, 2va^
tion unb
§ 68. 3?on bcv (Sr^dtung unb Semegung ber ©efc^öpfe. 231
ift burrf)Uieg ein esse per participatumem ; baljcr I)at c^> nicf)t cttua blo^
in feinem ^^(nfnng, fonbcrn immer nnb in jeber 33c,^iel)ung (5^otte^o ^^illen
unb Wxxhw 5n feiner abfoluten Urfadje. S. Tli. 1 q. 104 a. 1 ; 8.
c. g-. 1. 2 c. 25.
^n ber (SrlialtunQ ber Kreaturen ift 6)ott abfolut frei, ebenfo mie
in it)rer ©rfdiaffnnc^. (5r tonnte bal)cr bie Äreatnren and) nid)t ert)n(ten;
bann mürben fic in Hz^ '?2id)t^^^ .^nriicf teuren, i^gl. S. Tli. 1 q. 104 a. o.
51knn Wott e0 non (Smic^feit fo gemoUt l)iitte, ftünbe bie^o mit feiner göttüdjen
UmiHinbelbarfeit felbftoerftänblid) nid)t im 'liMberfprnd).
5U(ein in ber !ilMrflid)feit erl)ä(t (>^ütt an^o freiem ^Bitten alte ^rea^
turen. Didici, quod omiiia opera, qnae fecit Dens, perseverent in per-
petimm. F^cclesi. :>, 14. 5l^gl. S. Tli. 1 q. 104 a. 4. ^ieci erfdjeint and)
Überansi tongrnent.
ir. (^ 0 t t l) a t b n r d) \>'\t ^ d) ö p f n n g einer j e b e n Ä r e a-
t n r eine i b r e m 51^ e f e n e n t f p r e d) c n b c 51 r a f t 5 n m i r f e n
unb b a b n r d) f e l b ft U r f (i6)z < cansn secunda ) ^n fein gegeben
unb e r 1) ii 1 1 b i e f e l b e.
3liMfd)cn ber cansa prima nnb ber causa seaindn beftet)t fotgcnbeö
^er^ältni^ :
1 . © ü mi e b a c^ 3 e i n n n b Ts 0 r t b e ft eben, f 0 i ft a n d) 575.
a H c 0 'il^ i r f e n ber Si r e a t n r c n c i n u 0 n W o 1 1 b e m i r t" t c ^5 J,i^«,5"M'
unb f d) l e d) t b 1 11 a b b a n g i g e ^o.
^iefec< ift bie g ij 1 1 1 i d) e ^.H 1 1 m i r t f a m t e 1 1, uon meld)cr ^d)rift
unb .<ilird)c lebren, ^av> (^)ütt al(ec> in allen Aireatnren mirft. Operatur
omnia in omiiibus. 1 Cor. 12, (*> ; ngl. /s 2i;, 12; Pö-. lOo, IHff. ; 140,8;
Äd. 17, 25, 28; 1 Cor. 4, 7 n. a.
X^aranc^ folgt aber fcinevUiegc^ h(\\] '^([^^ ÜMrfen ber Aireatnren (ebigtid)
(i^otte^ nnb nid)t ber ACreatnrcn eigenem nnb felbftänbigec^ 2iMrfcn ift.
C^erabe nmgefebrt: foiuic bie Aireaturen babnrd) fclbftänbige ^l^efen finb, baf?
^ott ibnen biefec> ibr 3ein uerleibt, biibcn fie and) gerabe babnrd) ein
cigenet^ felbftiinbige^o iiMrfen nnb '^Hnuegcn, hay, ibnen bavfelbe non (^ott
üerlicben mirb. ^ii'ac^ alfo immer eine .Hreatnr mirft, mirft fie
f c 1 b ft u n b m i r f t fie g a n ,^ , aber fie ui i r f t e <o \>\\ r d) (^^ 0 t i,
ber i 1) r a n c^ freier ^-^ e n e n 0 1 e n ;, b i e f e ö S> i r t c n gibt n n b
5U eigen gibt. T^tefec< ift ber eoncnrsus Del universalis^ aU ber
prima causa alter treatürlid)en '^tfte. (iv finb bemnad) bie %Uc ber .^'rea=
turen unb bereu (Sffefte gan^^ bnrd) bie causae secundae unb gan^ burd)
bk cansa prima, bnrd) letuerc abfoint nnb primär, bnrd) erftere
r etat in nnb fefnnbiir gcunrft.
D.vo 3 11 1 11 »^ 1" c n m i r f c n ber causa prima nnb secunda ift
atfo nid)t fo 5U beuten, at^3 ob fic nebeneinanber ,^u einem ©ffette f^nfammen^
mirften, fo ba|l ein Zc'ii bicfe^^ (Sffefte«? uon ber causa ju'ima unb ein Xeil
t)on ber causa secunda gemirtt mürbe , fonbern bie causa secunda ift
ber causa i)i'ima abfoint fnborbiniert, fo baf] il)r ganjeö ^Mrten bemirft
ift burd) bie causa prima.
2. ö^ott, bie causa prima, gibt, mie fd)on im eben (^efagten ^, •7«-.
liegt, enicm icbcu (^3e|d)opfe at^o ber causa secunda ba^o feiner y^atur cnU un „„b bie
fpred)enbe ^ilM r t e n. ©r mirft bal)er fo, baf^ iebe^ @cfd)5pf mirtt -''"1;;;;.^^^^^^^
unb fo mirft, mie cy il)in äufommt nnb feiner :D^atur cutfpridjt. 3(uf @ruub
abfintiflicifcit
(Motte?.
232 3?on bcr «Sd^öpfung. A. 3?on ber 2rf)öpfung im oUgcmcincn :c.
bc<o c^öttlid[)cn ,S?Dnhirfce> |ct5cn alfo bic (^c)d)öpfc il)rc n a t u v n o t m c n--
b i g c 11 ?{ftc mit ^3i a t n r ii o t ir» c n b i g f c i t , il)rc freien %Uc aber
. mit grcil)eit. ^^gl. 8. Th. 1 q. 105 a. 5.
577. 3. l^k Kreaturen fiub in iljrcm 3iMrfcii a b f o l u t n b t) ü u g i g ö o n
5;bbinic|t9ffit ber @ o t t , mÖllVCllb (^>Ott Q b f 0 l U t U U Q b b Ü 11 Q i Q t» 0 11 i l) 11 C H ift.
T)aranö folgt nnmciitliri), ba\] (^ott alte il^irhiiigen , bic er burc^ bic
caiisae secinidae mirlt, and) ii ii in i 1 1 c t b ar u ii b o ^ n c b i c ) c cau-
saelsecundae tt) i r f c n t a n n. S. Tli. 1 (j. 105 a. 1—3.
1)01)01* faiiu er aiici) in iiiib oii ben .Kreaturen ^i^irfinigcii t)ert»orbriiigen,
bic nid)t in bciii iiatürnd)cii ikrmbgeii ber Kreaturen liegen, ferner ift
^ott and) in feiner ^cifc an bic am bcr 97atnr ber cansae. secundae
cntfpringeiibcn (^cfet^c ober an bie pl)i)fifd)c Crbiinng gebnnbcn, fonbern
kbiglid) an bic mit feinem ^ikfen ibcnti)d)e lex aeteiua. S. Th. 1 q. 105
a. 6. ^arane^ ergibt fid) bic 'JJi o g 1 i d) t c i t bcr ^mi n b c r.
^ i)i). Tic (jöttlirt)c il^orfcljnng ober il\>cltrcgicrnn(^.
iH]l. .s|-) c i 11 V i d), Toginatiid)c Ilicologic \' v< 271 ff.
ÖTH.
S'orffDunci i
»tfitpren" unb
^^orfclning im m e i t c ft c n 3 i n n c ninfajlt bic gefaintc, an bic
ir-eaeren uno -rf)LHn»"g fid) anid)licf5enbe ^ ii r f 0 r g c (^otte^ö für bie C^cfd)öpfc.
engeren Sinne. ^111 c n g c r c n Sinnc ift bic 33orfcl)nng bcr 5(ft bcö gött(id)cn ^n-
tcüeftc^, bnrd) ben ^ott allec^ (5rfd)affcne 5n einem |^ie(e {)inorbnct ratio
ordinis;,, ucrbnnben mit beut ?ltte be«? göttlid)cn '^iMl(en^\ bnrd) ben er biefc
Drbnnng iioU,vcl)t (execntio onlinis . Tic .piiunbnnng ^nm ;]ie(e mirb
and) 'l.M'iHiibcn,^ im engften (^iniic, bie 5(nc>fiil)rnng bicfcr Crbnnng in ben
^rcatnrcn ^Kcgicrnng (gnher^iatio) genannt. ^>gl. S. Tli. 1 q. 22 a. ] ad 2.
'ü9. I. A)ie (S ^' i ft c n ,^ b c r i^ 0 r f e t) n n g ift eine g e o f f e n b a r t e nnb
^'^■'''Änul'^''^ 5»9lcid) eine n a t ü r I i d) c ^^ a l) r l) c i t.
1. 'Die gan.^c f) c i ( i g c (2 d) r i f t ift ein ein^vö^v 3^emci£^ bafür,
ba|l Oiott, ber allc^o fd)nf, and) für aüe^^ forgt <SV//). (i, 8; 12, 13); ba\^
feine ilikic>l)eit iion einem (S'iibe ber Tinge bio ^nm anbcren traftüoü mirft
nnb allcv licblid) orbnet {S(q). S, 1 i. '?(üco nnb jebeo, bie geringften Xier^
lein nnb ^}.^f(än,^Icin, and) jebeo ^aar nnfercc ,s>niptccv ift (>^cgcnftanb bcr
göttlid)cn ^nirforgc : mic inel mel)r bic l\'enid)cn, bat- ^oU (^ottct^ , bic
(^liinbigcn, bie :?Ub?eninil)ltcn, bic "i^lpcftct Mattli. 6, 25 ff.: 10, 29 ff.;
Luc. 12, 22 ff. t. '^Ind) über bie Unglänbigen nnb 3ünbcr maltet Cv^ottc^
Iiebreid)e ^i^orfel)nng Matfh. 5, 44. 45). >2elbft Übet nnb 3ünben muffen
ber il^orfcbnng (^otteo alc* il^t'ittct ^nm (Anteil bicnen<G>;/. 50, 20 ; f>aV?/.s.
11. 14; P.S. 32, 10; Is, 4H, 10). ^a bie Cv^efd)id)tc bcr llicn)d)t)cit nnb
beei gcfamtcn Unincrfnnbo , gan,^ nnb in allen leilen, uon it)rem i^eginne
biei ^nm cnblid)cn '^lbfd)lnffe in bem 51^cltgerid)te, ift bae ii^erf bcr gött=
Iid)en 3>orfet)ung nnb bic 5lNoll5icf)nng bcr in bcr '13ropl)ctic im üorau^ Dcr=
fünbctcn emigen ::7^atfd)lüffe. il^gt. 3fd)offe, 2'l)eo(. bcr 'l.^rop()Ct. § 44.
Unbegrenztem ^^crtrancii anf bie gi^ttlid)c ilHirfe()nng ift bal)cr ^^flid)t, 'iL^ci^=
t)cit nnb ©lüdfctigteit \Jn\ 17, 7. S; Ps. 22, 1: 54, 23; Prw. 12, 21;
1 Petr. 5, 6. 7).
2. ^k beiligcn ii> ä t c r ucrteibigcn bem gatali^inn^^ , (Spifurci^mu^,
^toici^mu^, fomie bem gnoftifd)cn nnb inanid)äifd)en '^ualic^mn^ gegenüber
§ 69. 3:ie göttliche 3?orfef)ung ober 2Scltregierung. 233
bie @?:iften5 ber gött(id^cn 55orfc^ung unb bic ©in^ett bcr 2BeItorbnung.
33gl. Mw. i^'e^., Octav. c. 17. 18. 36; Athenag., De resuirect. c. 18;
Ciem. Alex., Strom. L 4, 5.
3. ^ic Äü r cf) c t)at ftets in iljrcm öffcuüid)cn U n t c r r i d^ t c
(Catechism. Rmn. P. 1 c. 2 q. 21. 22 unb P. 4 c. 11 q. 2) mie in
il)rer ö i t u r g t c (Orat. pro Dominica II p. Epiph. ; Dominica IV
et VII p. Pentec.) bcn (glauben an bic i^orfc^nng ucrfünbigt. 3?g(. Vatic.
Const. dogm. de fid. cath. c. 1.
4. I^tt^ alle r^cfcf)öpfc tion bcr göttlid^cn 3.^or)cI)nng regiert ircrbcn,
fann and) bic il^ernnnft erfcnnen nnb ^mar
a. a posteriori au? bcr cin^citlirf)cn nnb aKmnfaffenbcn Drbnung bcr
Kreaturen ;
b. a priori au« ber ®üte, 55^ei«l)eit nnb ^Hlmad^t @otte§. 5^g(. 8. Th.
1 q. 22 a. 1 c; q. 103 a. 1 c.
II. ^egcnftanb bcr ^roüibcn^ finb aUc ©cfd^öpfe, a(lc6 ©r- 58o.
I d) a f f e n e o l) n c 51 n c^ n a t) nie , nid)t bloß int ganzen , fonbern aud) im ®5fot/c?IIn9^'''
ein^clnftcn. C^oott ift ja nid)t nur bie crftc Urfad)c bc?? Scinf> nnb ^ort-
bcftet)enc>, fonbcrn nnd) bc^o 5Birfcno nnb 5^cuiegcnc> aller .^Ircatnrcn (n. 574).
Die 33euiegung gc)"d)iebt aber ^n einem ,^ie(; bicjcf^ ^^iel, fomie bie bcn
t)er|d)icbcncn ^^efcn cntfprcd)cnbc il^cife feiner örrcidnmg ift burd) bic all-
tücifc (Srfcnntni? ©otte^^ getannt nnb burd) feinen allmirffamcn 5LMUcn ge*
iroüt. 8. Th. 1 q. 22 a. 1. 2; q. 103 a. 5. 7. 8.
jDie göttlid)c 33orfel)nng ift, ma^> bcn göttlid)cn ?l f t an fid) bc- 2« ''^^^" t,
trifft, bc,^ügiid) aüer ^ireatnren abfolnt gl cid) nnb ein«, meit uneub 'i/o^Bng!'^
V\^: maC^ aber bic 51>irtung ber göttlid)en 'l^ronibcn^ ad extra betrifft,
ungicidi nnb iurfd)ic benartig.
1. VI n g 1 c i d) ift fie, infofern C^ott , mic er bcn ocrfd)iebenen (^e* ^ .'»82.
fd)öpfcn ein ücrfd)iebcne« 5JaiJ3 bc« 3einc^ nnb ber Mtc burd) bic <Sd)öpfnng VniV<Sis,
gegeben ()at, fo m6) ein iierfd)iebcncc^ l^cail non (^ütc burd) bic ^roinbcn^^j^^^R'^^i^^J'^^^
il)nen fd)cntt, ober, mic man and) fagt, ein iicrfd)icbencc> 'JDcaf^ proDibcnticüer
^ürforge il)nen ,s»ii^cnbet.
T^emgcmiiß nnterfd)eibet man im großen nnb gan.^cn Providentia
universalis, bie alle .Urcatnrcn obne 5Incnabme, alfo and) bie t)ernnnfttofcn,
specialis, mc(d)e bic ncrnünftigcn, sperialissima , mcld)e bie (^crcd)ten nnb
2(u^crn)äl)lten jum ©egenftanb i)at.
9?ur im 2.^crglcid) ,^ur Providentia s])('(ialis unb si)e('ialissiina uürb bic 33ov*
fct)ung be^üglid) bcr jticrc g(cirf)[ain nirf)t^ genannt: iiunuiuid <le bobus cura est
DeoV 1 Cor. D, 0. 3)a|3 icbod) nud) fio (^cgcnftanb bcr 3^^orfcf)ung fmb, ^cigt bcr
©d^Iu^ bc§ .f->cilanbcf> Hon bcn Sperlingen nnb bcn i^clbbluntcn auf bic 3in5crtt)ä{)(tcn.
2. ^^ c r f d) i e b e n a r t i g ift fie and) il)rcr ii? i r f n n g ^^ m e i f e ^ 583-
nad). |)icr untcrfd)eibct man namentlid) iKituräiKsYi-
a. Providentia naturalis wwh SHpernaturalis obcv r/ rat iosa. 9^ « t ii r- ijjj!;]'/;,^^';;!^^^
üd) mirb bie *}?rooiben5 genannt, infofern fie bic .^'reaturen burd) natürlid)c tmordinaria.
•Gräfte unb ^Dhttel 3U natürlid^cn fielen, ü b c r n a t ü r l i d), infofern fie
bicfelben burd) übernatürnd)e .Gräfte unb ^JDtittet, in«befonbcre burd) bic
(Knaben unb 3>eranfta(tungen bcr übcrnatürtid)cn .^cil^orbnung 5um über^
natürUd^cn Qkk bcr Glorie fül)rt;
b. Providentia ordinaria unb extraordinaria ober miraculosa.
DrbcntUd^ ^cißt bic 'l^roüibcn^, infofern fie- innerhalb bcr %n\\it\\ ber
234 SBon ber St^öpfuntj. A. 53on ber ©c^öpfuncj im oßj^emeincn k.
nKgcntcincn iinb gcniöl)nlid)cn ^Jlaim^ unb (^nabcnorbimng fid^ bctl)ätigt,
a II il c r 0 r b c n 1 1 i d) ober n.) ii n b c r b a r aber, iuiofcni [ic bicfc (^rciiäcn
übcr]cl)rcitcnb, 511 it)rcm ^^tuccfc ^^IMinbcr luirtt.
.^plcrbci ift .sitgtcirt) 511 bcnicvfcn, haf^ a((cy ^Jcatiu1tri)c bcm Übcnmtür^
Iirf)cn iintcrf^corbuct, btvo '?(ufKrürbcut(td)c unb ilMmbcrbarc aber mit ber
gciiHil)nlid)cn Orbmmg ber I>iu(^e im (^ött(td)cn ^Ukltplaii ,vir iiolüommcnftcn
(5inl)eit ucrbuiibeii ift. T'aljcr taiiu 5Unid)eu bcn iicrfdjicbcnen 'Wirten unb
Orbnimcjeu ber ^j^roDiben;, nimmer ein ^ilMbcrfpriid), foiibern mir nodcr ©in-
tinug beftel)cn.
unmtttdbave - ''' TviM'^Hc^'ii ^^^ pronibcntieKc Crbitung be,^üg(id) ttWer Thinge oljnc
mittelbare sPor- 5(u^inal)me bic^ iuo tlcinfte unb ein.^elnftc burd) bie '-li.^cic^l)eit unb beu freien
febniifl. ::^uii(en (s^otte-o fcftgefet^t ift ober qimid vationem ordinis ift bie ^^orfel)ung
(^ottc^o immer eine unmittelbare; be^ügüd) ber 5lueifüt)rung biefcr
Drbuuug, quoad executionem ordinis aber mirft fic oietfad), ja in ber
^Hegcl mittelbar, inbem (^ott fid) ber causae secnndae ,yu- '^^erunrt=
Iid)ung feiner proinbentiellen ^?lbfid)tcn bcbient. '^ie^o tl)ut er felbftoerftänb-
lid) nid)t, meil er ber C'H^fd)öpfe bebarf, fonbcrn meil er il)ueu bie 3Bürbc
ber .^aufalitiit iicrliel) unb fie .-^u il)rer (51)re unb ^eglücfnng aud) an feiner
prooibenttcüen Iljiitigfcit teilnebmen laffen mill. Sunt aliqua media di-
viuae piovidentiae, quia iuferioia ^iiibeinat \)^v suiKniora, nou
propter defectuui suae virtutis, sed propter abuudautiam suae boni-
tatis, ut dijrnitatem causalitatis etiam creaturis commuuicet. S. Tli.
1 q. 22 a. H c.
585. IV. (^ 0 1 1 regiert alle Ai r c a t u r e u in einer i l) r e r
^b?m «?i*S"r'' ^yi a t u r e u t 1 p r e d) e u b e u '^l^ e i f e , a l f 0 bie 0 e r u ü u f t i g c n
fntfpvcrt}enb. ^^^^^ f r c i e u '-1\> e f c u , m i e e c> i l| n e n , bie 0 c r n u u f 1 1 0 f e n
unb unfreien, m i e e c> i l) u e u e n t f p r i d) t.
1. "Daber folgt au'o ber '^Ulgemeinbeit ber '}.H*ot)ibeu5 feiue^meg^, ba^
alle Ä'reaturcn lunmenbig il)r ;5iel erreid)eu, ba (^ott biefelbeu fo regiert,
ball bie notmenbigen 'il>irtungen mit '?iotmenbigteit, bie {ontingcnten mit
^ontingen,^ erfolgen, (^nilmsdam ettectilms j)raeparavit causas neces-
sarias, ut uecessario evenirent; quibusdaiu vero causas coutiug'entes,
ut evenireut continj^euter, secuudum conditiuuem proximarum eau-
sarum. S. Tli. 1 q. i>2 a. 4 c.
(5^5 taun alfo gefd)eben, baf3 tontingent unrfenbc '«li>efen il)reu uäd)ften
^u^ecf nid)t errcid)en, tueil fic uid)t mirfcn, mie fie mirfen foUen.
586. 2. .S^^ieranc^ ergibt fid) ber '^^egriff ber göttlid)en ?, n 1 a f [ n n g im
^@oS^ (J^cgenfat^ ^yir proinbentiellen p 0 f i t i 0 e n '-I^ c r u r f a d) n n g.
'Uhi^; nämlid) l^ e f e 1 1 ift, ift in feiner ii^eife alö f 0 l d) c r oon
Cv^ott uerurfad)t, ba ec^ nid)tc^ i^ofitioec^ ift, mo^l aber infoferu ^uge laffen,
aU O^ott 5U feiner ilun*l)errlid)nng unb ,yuu 'il'ol)le bev (Mauf^cn irgenb meldje
l^efette nid)t oerl)inbert, obmolil er c^o burd) .peroorbringung cntfpred)cu=
ber (Sffefte tonnte.
'^Inm crtuui^ 1. 9hir in bcm ^iimc, ha\; &oü bcm lÜ^cnfc^cn freien Sitten
(}Cf|ebcn bat, nidit aber, al^ ob bie ^^orfchun(^ i^cleiuvict unirbc, hcif,t e^ /vrr/?/s": 1.^,
14: reliquit illniii in manu consilii sui.
gg^ 5{nmcrfuni] 2. ^nfofern aUc^o, waß fid) crcic^net, bnrdi bie i]ött(id)e '.prinnbenj
äufoä. (^corbnet ift, gibt C0 feinen ^'U^^ltr nämlid) bc,^üg(ici) ber 'I.U'oviben,^ ®otte^ ; bacjciien
irirb mit ^ed)t be,v"'nlid) ber l^rcatnrcn alle§ ba^jenige 3idalt genannt, \va§ an^erbalb
ber Orbnnng i^rcr 53orfid)t geid)iel)t; m. 0. ib3.: e^ gibt einen 3 " f f^ 1 1 b^SÜnlirf)
§ 69. ®ie gött(tcf|e 3?orfe{)ung ober 55?e(tregterung. 235
bcr provisores jmrticulares, nid^t aber begügtid) be§ provisor universalis ; bcnn
modus contingentiae et necessitatis cadit siib provisione Dei, qui est univer-
salis provisor totius eiitis , non autem sub provisione aliquorum particularium
provisorum. S. Th. 1 q. 22 a. 4 ad 3; üg(. 1 q. 22 a. 2 ad 1.
^efe!tc läf^t ^ott aber ul^ provisor universalis ^u, nirf)t tüei( fie .^^^^^-^^^^
Übet für bicjenigeu finb, mddjc fic betreffen, fonbcrn ineit c^^ gut ift üSei smäfet.
unb 5ur 33crl)errtid}uug ©ottcc^ uub 5ur iu-)ntommcnl)eit beö
(^^an^cn bleut, ha% fic ^ugclaffcn mcrbeu. Cum igitur Deus
sit universalis provisor totius eutis, ad ipsius providentiam pertinet,
ut permittat quosdam defectus esse in aliquibus particularilms rebus,
ne impediatur 1)onum universi perfectum. 8i enim omnia mala
impedirentur , multa bona deessent universo ; nou enim esset vita
leonis , si non esset occisio animalium ; nee esset patientia mar-
tyrum, si non esset persecutio tyrannoium. S. Th. 1 q. 22 a. 2 ad 2.
^a^er miberftreitet meber ha^^ P^l)fifd)e uod) ha^ morQltfrf)e Übet in
ber 3Be(t ber gi3tttid)cn 'iproüibens ; inehnet)r ermcift bicfc an i^nen i^re
35^ei^f)eit unb Äraft.
o. 2Ba^ in^^bcfoubcrc \>([t^ \\\ o r a li f d) c S ö f e ober b i e ^ ü n b c betrifft, a^nvmn ©ott bie
bic eine "5? r i o a t i o n eine«? fittlid)en (^utc^> ift, fo liifit fic (^ott im a\h sünbc ^uiafet.
gemeinen 5 n m e g e n h tt- größeren (^ u t e ^^ ber f r e a t ü r^
Iid)cu ?5rcil)eit. Qnbem er fie aber in iKniicfdari ^nici^t , l)anbc(t
er t)or allem g e r e d) t gegen bcn ^iinber, ben er ,^ur gercd)tcn 53eftrafung
feinem böfen Tillen überliiflt; er I)anbclt aber and) mcife unb gütig, in^
beut er fclbft ba^^ 3^öfe, hv:> bie 3ünber tbnn, bnrd) feine al(m(id)tigc Mte
gum ^o\}i bc^ (sHin.^eu, ,^um 5^eften bcr (^^uten unb mitunter fclbft <^nm
^cik bcr ^ünber orbnet unb uermenbet: Deus omnipotens nullo modo
sineret malum aliquod esse in o])eribus suis, nisi usque adeo esset
omnipotens et bonus, ut bene faceret etiam de malo. Aur/., En-
chir. c. 11.
Qu jeber Se,^iel)nug aber, |omol)l in ordine iustitiae al^^ in ordiue
bonitatis et misericordiae gcrcid)t bie l^nlaffnng beö 53i3fen ^ur 3?er=
{)errlid)nng (Mottec^ fo baf^ (^ott bie 2ünbc mirflid) ,snlaffen fanu.
%m ber (J^iften,^ bc§ moralifdjcn Übck^ tanu barnm ebeufomenig
gegen bk 'i^roinben,^ argumentiert merbcn mic au^^ ber @?:ifteu5 ^^^ PW'
fifdjien Übcl<?. (Sine nollfommenfte 5lU1t mibcriprid)t ber 9^atnr bct^ tontingenten
©cin^.
Sdjolion \. Tic fd) ein bar uugercd)te unb nn,^mccfmä(3igc ^.^crteilnng
ber (fixier unb Übel, bcr J^reubcn unb i^eibcn ift fein 33emei!§ gegen bie gött=
tid)c 33orfel)ung; bcnn
a. bicfc 3>ertcilung entfpringt üielfad) an§ uatürHdjen Urfad)en, . •^^'^•
bereu 3Bir!ung (5^ott uid)t aufl)cbcn mill; fev^iun'S
b. e^5 cutfprid)t gar nid)t ber jittlid)cn Orbnimg, ba^ [ofort bie
3:ugcnb bnrd) irbi|d)c^ 5!S}ol)lfcin belol)nt, bie ^Sünbc burd) irbi|d)C Reiben
beftraft merbc;
c. bic äugcren 'I)ingc mad}cn mcbcr uia(jrl)aft glürflirf), nod) mal)rl)aft
uuglücflid), fo bog ber 2'ugcnbl)afte mitten im äugercn Unglürf innertic^ un-
t)erglcid)nc^ g(ücf(id)er fein fanu a(§ ber Öafterl)aftc in feinen Erfolgen unb
(5^cnüff eu ;
236 5?on bcr (Sd)öpfunfl. B. 5?on bcn (Sngcln.
d. (^lücf unb lliic^lücf )inb nid)t imd) einem beliebigen ©ntuücfelnng^-
momente, fonbevn nad) beni befinitiucn @nb erfolge ,^u benrtcilcn, b. l).
nid)t in biefem ,^eitlid)en ^eben, jonbern in bcr ©lüigfcit.
3a bic ^Iserteilnng Oon (^liic! nnb llnglücf ift fogar ein i^emeic^ für
bie göttlid)e ilnn-fclinng , ba (^ott bie ^ünben ber (^nten nnb ^^nßfertigen
auf biefer 2i>elt niilbe [traft, bat^ C^tc aber, bai<> bic eiing 33crlorenen gc^
tl)an, anf biefer ^elt gcred)t be(ol)nt.
50,. (Sd)oIion 2. ^n C^ott ift une atlce iüMrfen, fo and) Sd)affcn, @rl)a(ten
sdniffen. L^r nnb ^icgicrcn realiter ein«, ratUnfe ratiocinata aber ücrfdiicben; bc=
pb öcrftfiiebPH ;>nglid) b e r k r c a t n r c n aber jinb bie @r)d)a|fnng, (Srbaltnng, ^Kegicrnng
boiiciminbcv. ^^ jj ^^ ^ ^^^ n c r 1 d) i c b c n, mie 2 ein, /Vortbeftcl)en nnb ,snni ^-^iel fid) be=
uiegcn nerfc^icben finb. Qniofern folgen 3d)öpfung, C£rl)altnng nnb ^Hegiernng
ber ^eit ober menigften^o bcr Crbnnng nad) anfcinanber, nnb in biefem
(Sinne l)at (^ott anfgcl)i3rt ^u fd)affen nnb angefangen ^n regieren.
§ 70. 9?nmc, 23cf^riff, ö^^iftcu,^, 'M^){ nnb Crbnnncicn bcr (fnöcK
^M^(. .sjcinvidi, Toipnatifd)c ^bcoloivc. \' § 2S2.
592. I. I^cr '?^ame ßngel, oon ä.yyzKo^, bc<^cid)nct mie hK\^ t)ebräif(^c
^Sngn"" i^'?^'^'^ ""^ ^^^^^ d)albäifd)e D'TD ^ic ^"^^1 i^l^^ 33oten ^ottee> nnb ift
bal)er, mie ber I)eil. '^(ngnftinnv iagt, ofticii nomen, nou iiaturae (In
Ps. 103 serni. 1 n. IT)).
^m m e i t e ft e n 3inne uurb bcr '?iantc (Sngel non alten erfd)affcncn
reinen (Meiftern, ben f e l i g c n nnb bcn g e f a ( I e n e n, gcbrand)t, gembl)n'
lid) nnb im engeren 3innc aber nnr uon bcn l) e i I i g e n nnb f e l i g c n
reinen (^ciftcrn im (^'kgcnfat^ sw bcn gefallenen, ben böfcn (^eiftern, ben
^Teufeln ober Dämonen, ^m e n g ft e n 3inne mirb bcr 'Jiame (Sngcl ber
nnterften Crbnnng bcrfclbcn beigelegt.
59.3. II. Tic (Jngel finb luni (^) o 1 1 e r f d) a f f c n c, f n r fid) b c=
^^(?n d^'"^ ft c l) e n b e , o c r n ii n f t i g c , freie, rein g e i ft i g c '^In e f e n. "^ic^
"^'^' ift X^ogma nnb ergibt fid) anc> allen Stellen, bie mir glcid) fel)cn merben.
3)al)cr fmb bic (5n(^cl uicfcntlid) ucvidjicbcn Hon bcn (Göttern iinb .'palb«
n ö 1 1 c r n bcv b c i b n i i d) c u lU? u t h o l o i^ i c, min bcn fl n t c n n n b böfcn 3) ä ni o n c n ,
bcn (Mcnicn nnb (Slfcn i'omic non bcn i^ntcn nnb böfcn (^ciftcvn bc'5 pcr=
fifdicn 2)nal if^ m n^o. '^tnd) bic Vcbrc "pioto^o, nnd) bcni bic (5nc]cl bi rette ober in=
bircftc ©nionationcu bc^ ^i^t'^^rfi^" Unncfcn^^ , nnb ^^bilo§, bcni bic @nqe(
nicbcrc ©nionationcn ober and) Urbilbcr ber Tingc finb, ift falfd). .Uid^t
niinbcr ift bcr rot ionalift if d)c "j^ro tc ftant i^ m n f^ ,^1 ucruierfcn , bcr bic guten
Gngcl (\U 5 i n n b i l b c r non (Knaben, bic böfcn nl^ 3 li ni b o l c bcr böfcn
V? c i b cn f d) a f t c n n. f. n». anffafu. Gbcnfo irrt 3 mc benborg mit bcn niobcrnen
8 p i r i t i ft c n, ircnn fic bic (Snget al^ Seelen berftorbcner 9?Jenfd)cn bctrQd)tcn.
594. III. Xaß oon b e m '^X e n f d) e n nnb ber g e f a m t c n «H ö r |.i e r-
^^Srei ^'^^ ^P c 1 1 m e f c n 1 1 i d) n e r f d) i c b e n e, über fic c r l) a b c n c, inte X-
"^^ ■ t i g e n t e ^ e f d) ö p f e ^ o 1 1 e i?^ c ^* i ft i c r c n, ergibt fid^
1. ane bcr 1^ eiligen 3d)rift, nnb ;^mar au^^ ben ältcftcn oor-
e^-ilifd)en ^üd)ern bec^ 51. %, , mie an^^ bcn fpätcren "Proplictcn nnb btw
' § 70. '^a\m, 3?egviff, ©fiften^, 3^^^ ii"^ Crbnungen ber @nge(. 237
^üd)ern be^5 9^. Z. ^^i. Gen. 3, 24; 18—19; 28, 11 f.; 32, 1; Exod.
2ö, 22; Jos. 5, 13; Ps. 33, 8; 90, 11; 102, 20; Ezech. 1, 12. 20;
9—11; Apoc. 4, G; 5, 6—14; 7, 11; 14, 3; 15, 7; 19, 4; Matfh. 1,
20; 4, 11; 16, 27; 18, 10; 22, 30; 25, 31; 28, 2; Marc. 16, 5;
Liic. 1, 11. '2Cy; 15, 10; 22, 43; Act. 1, 10; 5, 19; 12, 7 u. f. ir.
II. f. ID.;
2. au6 bcr !^c()re bcr 33äter, bic bie S'^nftcuj ber @nge( a(^
(SJ(aubeneii)a()rl)eit bctenncn. ^i^gl. Auguxf., In Ps. 102 serm. 1;
Greg. M., Hom. 24 in Evang.;
3. an ei bcn ^ctenutnif f cn bcr .^nni)c. Credo in nnum
Deum .... factorem coeli et terrae, visibilium omnium et invisi-
hilimn. Dens utramque de nihilo condidit c.reaturam, spintiiaUm
et corporalem ; angeUcam videlicet et mundanam : ac deinde liunia-
nam, quasi comnuinem ex spiritu et corpore constitutam. Jjtter. IV e.
Firmiter. ^>gl. Vatir. Const. dogni. d. lid. catli. c. 1 ;
4. awt^ bcr Vernunft CiU t)bd)ft fongruciit. W\x fc^en l)icr
üoraus, mnc^ mir g(eid) bcuieifcn lucrbcn, uiimUd) t>i\]i> bic (Sngcl reine
^eifter finb. ^]ur relatincn ^>olltommcnl)eit ber 'Üklt 9c()ijrt ce, t)a^:>
bie .^p a n p t f l a ) f c n ni b g l i di c r (5) c f d) ö p f c in einer b e m
9i e i ri) t n ni e Qh o 1 1 c c^ c n 1 1 p r c d) c n b e n g ii 1 1 c u e r m i r 1 1 i d) t
finb. Tal)cr cntiprid)t cc> bcr illkM^ol)cit C^ottccv ^'^^V» i^iMlcr ber rein
förpcr(id)cn nnb bcr luiö l^cib nnb @cift änfanuncngcjc^tcn ^^clt and) eine
^elt reiner Okiftcr c;iiftierc. ^iec^ ift nni fo gemiffcr, ba bie reinen ^eiftcr
bie u 0 n t 0 ni ni c n ft c n n a t ü r t i d) e n C f f e n b a r n n g c n n n b
© b e n b i l b e r b c c^ g b 1 1 1 i di e n ^1.^ c f c n ? f i n b. '^(nd) entiprid)t t^
bcn göttlid)cn Sigen|d)aftcn , \>i\\] bic göttlidjc ::li>eicd)eit nnb ii'iebe, bie üom
ä)^enid)en a b m ä r t s* bi*^ an bie iinf^crfte (^H-cn;)C niöglid)en Sein? alle^^
mit törperlidjcm Sein nnb "^eben erfüllt l)at, and) uon nnc^ a n f U) ii r t 0
bie jn ben 8tnfen il)rcc> !I()rüncv aücc^ mit einem mcit l)ül)cren, gotte^^
iDÜrbigeren, med rein geiftigen 2cin nnb V'cbcn, crfiidte. ^gl. S. Th.
1 q. 50 a. 1.
3)ie ^Jiottuciib igkit bov (Sv]d)affung bev @ugc( .^i bc()aupten, une bie?? nament-
lich bev Optimi^oiniho uilb bev (S^üntbcviani^oiiub^ tl)at, [tcl)t bagegcn mit Ö^lauben unb
S^ernunft im ^i'ibcrfpvud)c.
5(nf bie ^ragc, feit mann bie C^ngel eji-ifticren, ift nad) ber allge=
meinen '^lnfid)t bcr Il)Cologen ;^n ermibern, bajl fie g(eid)5eitig mit ber
^D^aterie erfd)affcn mnrbcn {si}niil ah uütio fentporis. Later. IV c. Fir-
miter.) 35gl. S. Th. 1 q. 61 a. 2 nnb :i.
IV. X)ic 3a 1)1 ber öngel ift eine übcran^^ gvojsc, mie (Sd)rift
[Gen. 32, 1. 2; Deut. 33, 2; P.s\ 67, 18; Dan. 7, 10; Matth. 2ij,
53; Hehr. 12, 22; Apoc. 5, 11 n. f. m.) nnb initer (Gregor. M.^ Moral.
17, 13; Cyrill. Hieros.. Cat. 15, 24)lcl)rcn nnb bie ^^ernnnft ane ber
ÖJrö§e Lottes unb ber 5(na(ogie feiner nne betannten ^^erte
fdjUegen fann. ^^gl. 8. Th. 1 q. 50 a. 3.
V. '?iad) ^(nbcntnngen ber l) e i ( i g e n (S d) r i f t (Gen. 3, 24 ; Is. i'),2;
Ezech. 10, 3; Col. 1, 16 u. a.) nnb nad) ber fonftanten nnb allgemeinen xü- neun"* e^öve
Überliefernng ber ^ird)e mcrben iHnfd)iebenc .klaffen ober Orbnnngen ^^"^ ®"9^i-
ber @ngei nnterfd)ieben. ^afj fold)e e^iftiercn, ift ^ Iauben^mal)rt)eit.
^ag fold)er Crbnnngcn aber gerabe nenn finb, nnb ba^ biefelbcn miebernm
595.
3al)t i>ev
596.
238 3?on bcr Schöpfung. B. ^i^on ben ©ngetn.
in b r c i .SO i c v ii v d) i c ii mit je b r c i d () ö r e n jcrfaKcn , ftef)t iiid)t mit
glcid)cr (^3ciingl)cit fcft, ift jcbod) )o aUgcmcine Xrabition, baf? C6 uermeffen
lüiire, uou bicfcr i^'lirc ab^inucidjcn. ^cr oberen ^icrard)ic gei)ören an:
Seraphim, ('lierubim , Throni; ber mittleren: Dominationes, Virtiites,
Potestates ; bcr nntercn: Principatiis, Archantj;eli, Aiigeli.
©in^elne (^ngel merben in ber Ijeiligen 3d)rift enuiiljnt: ^JJH d)ae(,
(S^ a br i el , )){ a p l) a e l nnb bie | i e b e n C^ n g e l , m e l d) e u o r b e m 1 1) r o n e
(^otte^o ftel)en.
§ 71. ^ic '•Jiatur bcr (f-ugcl.
^^g(. .Spei 11 rief), 2)oginatiid)e '^Ijoologie \ § 284-288.
T. '4)ic (5ngel finb tomplete, rein ge ift ige »^nbftnn^^en.
T^af5 bie (£'ngcl ge ifti ge ^nbftan^en finb, folgt am allen Stellen ber
l)eiligcn 3d}rift, luo uon ben (^'ngeln bie ^Kebe ift. ^ic^ ift ^ogma.
.w. T^af3 bie C£'ngel rein geiftige Snbftan^cn finb, ift 3mar nid)t de fide
^eifti^r'^ioftMi" ii^^t^'i* ^^"^i"^) fi^^^^ pntxinmm nnb ergibt fid)
1. a n c> ber l) e i l i g e n 3 d) r i f t. 'Die l)eilige ^djrift nennt bie
(S-ngel Ö^ e i f t c r [Hehr. 1, 14; Matth. H, IG; Lhc \0,20-Apoc. 1,4).
3Benn and) bie S e e l e be^o lU'en|d)en C^cift genannt mirb , fo merben bod)
bie öngel niemalc> Seelen genannt: and) ift nie mic uom (Reifte b. i).
bcr Seele bee Dienfd)en, fo oon bem (^H^ftc be^ö ß'ngeUö bie iKebe. 'Die
(i'ngel finb (^eifter nnb merben oon ber 3d)rift fo genannt, aber nie luirb
gefagt, baJ3 fie einen Ö^eift ober eine 3eele baben. 5tnd) merben bie gnten
mie bie böfeu öngel oon allen törperlidjen '^*efen , in^^befonbere oon bem
9J?enfd)en, oon 5leifd) nnb '^Int nnterfd)ieben. Ephes. (J, 12;
3)ic fidjtbnven (yvjd)ciiunigcn bcr (*ngcl, inögcu ]"io miv '^ifionen ober tnxd) einen
@rfd)ciuung'oleib ucriiiittolt fein , foiuie bie liinuurfnng ber (Sngel anf SlXirper bemeifen
nid)t, M]i bie (Jngel einen ^'eib baben. ;ynlfd)lid) mirb ond) (fc/i. 6, 2 al^ ^^trgnment
für bie Hi)rperlid)feit ber (Sngel angefüljrt ; benn bort ift nid)t uon hn\ (Engeln, fonbern
non ben 'J?ad)foininen 3etl)^ t)iic $Kebe. S.'IMi. 1 q, .")! a. 3 ad. G. 'i^gl. .s) u nbb anfen, 2)a^
^meite '|NontifiraIfd)reiben be^^ '^tpoüelfürften ""l^etm-? 3. 274;
2. a n ^^ ben l) e i l i g e n 55 ii t e r n , bie in il)rer gri3|3ten iy^el)r=
l)eit bie rein geiftige ^Jcatnr ber (£*ngel ki)ren. '^^gl. Petamm^ De Ang.
1. 1 c. 3.
Di'ondje ^initer fdjreiben ben (Engeln eine gemiffe 9)?a ter iol i tat gu. ^iele non
biefen aber nennen bie (Sngel jiuar innnaterieU im 55ergleid)c jnr fid)t baren
ih> e 1 1, i m '^N e r g l e i d) e ,^ n (S5 o 1 1 aber m a t e r i e 11. Xiefe (engnen baber nid)t bie
reine, fonbern nnr bie abfolnte (iieiftigfeit ber (^ngel. ^^tnbere reben nnr b i I b*
l i d) nnb u o r g l e i A) w e i f e lum ben l^nbern ber (5 ngel. i^lNieber anbere enblid) neigten
fid) ber iD^Mnnng ^n , bie (^ngel feien an^o (^ e i ft n n b \^ e i b ,^ n f a ni in e n g e f e ö t,
nur bafj [ie nid)t einen groben nnb fdjiueren, fonbern einen feinen unb iitberifdjen l'eib
tjütten. ^Xnd) ber bt'il. ^ernborb umgte biefe Jyrage nid)t ,^u entfdjeiben;
3. a n c> ber Ö c l) r c ber ^l\ r d) e. Daö Laier, IV l)at ^mar bie
.^örperlofigteit ber d^ngel nid)t anebrüdlid) erflart, aber bod) bcntlid) gcnng
gelel)rt, inbem eö bie c.reatura spiritualis oon ber creatura corporalis
unb beibe oon ber creatura liumana nnterfd)eibet. ^at)cr l)aben and)-nad^
biefer ©rflärnng bie !Il)eologen aller 3d)ulen mit oerfd)minbenben 3ln^na^men
bie reine ^Spiritualität ber (Jngel al^ eine über j e b e n ^ m e i f e t e r-
l)abene tatl)olifd)e ^Ba^r^eit crad)tet.
§ 71. 3)ic 9?atm ber @ngel. 039
II. ^ i e @ n g e ( f ö n n e n fein nnb ] i n b id i r ! U d) n n 598.
einem b e ft i in m t e n Orte g e g e inu ii v t i g , aber itidjt drcumscrip- |if |e9einv.art
tive, jonbeni definitive. %\\d) tonnen j i e b c n Ort i l) r c r (^ e g e n= "üia'ume/"^
m a r t m e c^ | e ( n.
1 . (^ott a n e i n ift n n e r m c § n d) nnb a U g e g e n mii r t i g, lueil
er()abcn über jebe ©diranfe be^ 9i'anmc^3. '^at)cr finb bie @ngel nid)t
lüie @ott überall gcgcnuuirtig. Sie finb aber im .p ^ ^" ^^^ ^ ^ {Marc. 13,
32) ; fie finb an u e r f d) i e b e n e n Orten auf @ r b c n iMatth. 1,
20; Luc. 1, 11; 2, 9. 13; Joann. 20, 12; Act. 5, 19 u. f. rv.);
bie abtrünnigen (Snget finb a n ^ b e m |) i m m e I g c ft ü r ä t morben
Luc. 10, 18;, mo fortan fein ^(at^ me^r für fie ift (Apoc. 12, 8).
2. :^Me ein Äi)rper, ber mit feinen Steilen bie eniäelnen 3::eik bes 599.
^Kanmc^o ane^füKt, fönncn bie CSngcl aber nid)t im ^Kanme fein, ba fie feine ^4^p,-Jf/j^Jit^^'^
Steile l)abcn. IHnd) bürfen mir nnf^ bie (^H\3enmart ber öngel im ^Kannte
nid)t benfen, al« ob fie einen ^unft im Üi\inme einnäl)men. 'I)ie fo
benfen, manifeste decepti sunt ; nam punctum est indivisibile habens
situm ; sed Angelus est indivisibile extra genus quantitatis et sitüs
existens. S. Tli. 1 q. 52 a. 2 c. 'JJiit bcm l)eil. Tljomaei muffen mir inel^
met)r bie grage nad) ber ?lrt nnb '^HMJe ber (^3cgenmart ber (Sngel im Oüiume
beantmorten : fie finb nid)t gegcnunirtig bnrd) ben Äontatt il)rer ^ i m e n-
fion, fonbern bnrd) ben ^iontatt il)rer Straft. Someit fid) im ^Kanme
ber iBirfniu3c> freie ber .Uraft cinec^ (Sngelc^ erftredt, ift er in biefcm ^Hanme
gegcnmärtig, nnb 3mar oermöge feiner unteilbaren C£-infad)l)cit gan^ im
ganzen nnb.gauo in jcbcm Xeile bec^ ^Kanmcv. .v>ieranv^ ift and) flar, ba|^
ber C^eift nid)t oom ^)ianme nmfd)loffen ift, fonbern oielmcl)r ben :Hanm um=
fd)neJ3t, infofern ber :)ianm feiner 'UMrtfandcit nntcrmorfen ift. S. Tli.
1 q. 52 a. 1 c.
3. raf^ bie (Sngcl oon einem Orte ^nm anbcren f i d) b e m e g e n goo.
fi)nnen, nnb 5mar mit einer grofjen 2d)neUigteit, nnb baf^ and) ben ge^ '^'beftiT^""^
fallenen (Engeln, lomeit fie nid)t ^nr »Strafe gebnnbcn finb, biefc natürlid)e
Säl)igfcit nid)t entzogen ift, ergibt fid) am ber l) e i l i g e n S d) r i f t
<P.s'. 103, 4; Luc. 2, 13; Hehr. 1, 7; Job 1, 7; Luc. 10, 18) nnb
ber einmütigen Vel)rc ber 1^ ä t e r nnb X l) e 0 l 0 g e n. ^^n ^-öe^ng auf
bie 5h't nnb 'Ukife ber ^euu'gnng l)alten mir an ber !i'el)re bec^ l)ei(. Xl)onm§
fcft, Daj3 ber (£ngel nad) feinem freien 'iiMllen fomol)t in f 0 n t i n n i e r-
n d) e r ^emegnng mit 'I>nrd)fd)reitnng hc^:- ^}unfd)enranmec^, ale and) o()ne
letztere in b i « f r e t e r ilnnfe , n i e m a l c^ aber /w hintan fi feinen Ort
ueriinbern fann. S. Th. 1 q. 53 a. 2 nnb ^).
Hinmntiuifl. 5)c!oi]lcid)on tonnen fie fid)tbnv cvfd)cinon, nnb jumr enmiebcr
in :il>ei[e einer bnvd) fie ober bnrd) (^ott beUHrften i^ifion ober bnrd) einen lUJ'^ injenb
iiicld)en törperlid)en (Elementen qebilbeten, jebod) rein uierf5enijlid)en (5r[d)einnnqeleib.
«gl. S. Th. 1 q. öl a. 2 nnb 3; Auy., Civ. Del 1. 15 c. 23.
IIL Qu 33e5ng auf hiK" (S r f e n n e n ber ßngel ift ;)n bead)ten : ^^j
1 . 1)ie ^ n t e (l i g c n 5 ber (£' n g e l i f t 0 0 11 f 0 m m e n e r, ra§ evremien
g 0 1 1 ii l) n li d) e r alt-» bie ber i))i e n f d) e n , aber, m c i l e x--
f d) a f f e n n n b e n b U d) , m e f e n 1 1 i d) n n ö 0 11 f 0 m m e n e r a l ^
ha^ g iU t ( i d) e ill> i f f e n. %(. Hebr. 2, 7 ; 2 Reg. 14, 20. '^^iefe^
ift de fide.
2. ;r) a ^ @ r f e n n e n b e r (S n g e ( i ft e i n r e i n g e i ft i g e g.
3llö reine ©eifter erfennen fie nid)t burc^ phantasmata^ fonbern burd^ Don
ber (Sngel.
240 *üSon bev ^c^öpfung. B. ^^on beu kugeln.
©Ott anerfrf}a|7cnc species connafurales. T)ag ba^ (Srfennen ber dngel ein
rein g e i ft i g c c> ift, t)nt biefdbe (S^eung^eit, mie bie ^^^al)r()eit, ba^ bie
©ngel pnrc (^cifter finb. ^gl. n. 597.
3. D(it-> (Srfcnncn ber Cl'ngel nnifailt ^ o 1 1, i () r c i g e n e ^ ^^ e | e n,
bie übrigen Öi c f rf) i) p f e , md} im einzelnen, bie 5 n t ü n f =
t i g e n "D i n g e , foiucit fic al^o 'iLUrfnngcn in il)ren notmenbig tüirfenben
Urfai1)en crfcnnbar finb. ^ivo ergibt fiil) aüe^^ nuö il)rer üoUfommenen
^ntelligens.
dagegen finb bie übcrnatürlicljen (^e()cimnif f e, bie }ä)U6:)U
l)in inner(iif)en freien (^Ubanfen ber n ernün f tigen ®efii)öpfc
nnb bae< tontingent ^nfünftige bent natiirlidjen (5rfcnnen ber (Ingcl
entzogen, ^gl. oben m. 65 ff.) über bie ^el)eimniffe. — 2 Paralip.
6, 30; 3 Berj. 8, 39; Jer. 17, 9. 10; 1 Cor. 2, 11; Hebr, 4, 12. —
7s. 46, 9. 10; Jer. 17, 9. 10. X^iee; ift tk fide. Über ba^ ©rfennen
ber @nge( f. S. Tli. 1 q. 54-58.
:>( u m e V tu 11 g. 1. (Sott ertcnneu bie @ugc( nur Qbftvaftiu aii§ beu ^vca*
tuven, lucnn and) noUfonunoucr une bie iOieiifdien : bagegen ge[)t btc intuitive @r*
tenntni^ über bie ^Jiütuv bcv (^iigel l)inüu^.
2. 5)te tilget evfeunen bie eiid)üüeneu 3^inge in fic^; ,^ur visio betitifit-a cv»
f)obcn, evfeunen fie bieielben aud) in (SJott, iubem fie bie emigen ^been @otte§
fd)Quen. 3)iit beni beil. ^^(uguftinusi pflegen bie 'Xheologen bie elftere (frtenntui^ cog--
iiitio nspt^rfiiid, bie lebteve )n<ffiifin<i ,yi nennen. S. Tli. 1 q. 58 a. 6 unb 7.
3. 2)ie 3 p r ü rf) e docufio) bei* (ingel befte()t büiin, ^a]^ fie gegenfeitig il)re C^e=
bauten einonber fdjaiien (äffen. il^elel)vt ein ()öl)erev (5nge( einen nieberen, »o mirb bieg
,ynn Unterfci)iebe non ber niutua locutio al'? iUuvi'niatlo bejeicfjnet. S. Th. 1 q. 107.
602. IV. ^>ie jebem üernünftigcn ^Ufen ift bem (Snget freier
^^LvTngei/ ' ^Ml(e eigen. I)iev ift de fide nnb in ber Ijeitigen 3d)rift überaü
anc>gefprod)en, mo fic lct)rt , baf^ bie CSngel fünbigen fonntcn nnb und) mirf*
lid) fünbigten.
"dagegen ift ber freie ^IMlte bc^> ©ngel--^ nid)t mie ber göttlid^e
unenblid) oolltomnien; er ift meber pnrcr %U , nod) abfoint nnöer=
iinberlid) nnb inbcfettibel, luic ber 3nnbcnfa(l ber (i^'ngcl bcmcift.
'^i>ol)l aber ift ber 'UMllc nnb bie Ji't-'ill^-'it bcv @nge(>? DoUtonimener
aUo ber 'il^iüe nnb bie 5i'<^il)<^if ^^^-^ lUicnidjcn, nid)t nnr ucrmiige ber reinen
(^eiftigfeit bee englifd^en '^l.^iüenv, traft n>eld)cr er uon allen Sinflüffen
finnlid)cr .S{ontnpi^ocibi(ität nnb ^Jrae^cibilitiit frei ift, fonbern and) ucrmögc
ber il)ni üorlend)tenben uoUtoinmeneren C£'rfenntnie^ nnb ber it)m inneiüül)ncnben
gröf^eren Energie. S. Tli. 1 q. 59—60.
603. V. 'Die CSngel befi^en eine fet)r grofK ::)3hic^t, bnrd) bie fie auf-
^''Uf^*^ ^'^ einanber, anf bie fi3rpernd)en ^inge nnb anf bie ^JJ^enfd^en
eimuirfcn tonnen. Xa-o Ie()rt nn^S bie Off e n b a r n n g nnb bie ^ e r-
n n n f t.
1. Die (Snget tuirten anfeinanber ein bnrd^ illuminaüo (n. 601).
33gt. S. Th. 1 q. 107 a. 2 c.
2. "^af? ein %d\\ anf bie förper(id)en T)inge nnrfen, fie beiuegen
fann, ift bem ^efen be^ %i\]\tt^ im l)öd)ftcn Ö^rabe angemeffen; baf3 ^'ngel
ond) mirtlid) fold)e ili>ir!nngen l)eruorgebrad)t, ftel)t mit (^eungl)eit an^- ber
Offenbarung feft, menn and) bie *?lrt unb 'ii^eife, mie ber C'^eift auf bk
30kterie einmirft, nn^^ uerborgen bleibt.
Diefe '^irffamteit ift jebod) cnbtid). 1)er ßngel fann meber förper=^
\\6)t <Subftan§en in^ Da fein rufen, nod^ biefelben in it)ren natürlidjen
§ 72. SBcftimmung imb Uvftanb, ^^rüfimg, 5?el)arnmg unb ^aU bcr ©ngcl. 241
@igcn|rf)aften unb Gräften ü c r m a n b c ( n,' fonbern fic nur localiter b e ir e g e n
iinb fü bereu uatiir(id)cu Prüfte nad) beu (S^efet^cu bcr Dcatur 5ur |)crüor^
briuguug uatürlidjer ^Urtuugeu beuu^^eu. ^gL 8. Tli. 1 q. HO a. 2 u. 3.
o. :5hscbcr eiu guter uorf) ein böfer @uge(, lueil überliaupt fein er-
l"d}Qffcner (^eift, fann beu ^iiJiUen be^ ^JJ^eu|cf)cu unmitteUmr üou innen be^
iDcgen, iinbern unb beftimmen ober benfelben mit einem ()öl)ereu Vermögen
iiuerüften, \vk biec^ Q6ott allein burd) feine (^}mhc oermag; nur uou äugen
ober moralifd), nid)t pl)i)|i|d) tann er auf benfelben eimnirfen burd)
Sele^rung unb Uberrebung ober and) burd) (^inmirtnug auf hiv$ finu(id)e
33egel)reu. S. Tli. 1 q. 111 a. 2 c.
VI. I^ic ßngel finb aU imnmterieüe geiftige ^li>efeu inforrnptibel 604
ober unftcrblid). ^sgl. 3Iafth. 1^, 10; 25, 41; 2 Petr, 2, 4.;Äpoc.S, ^' ""^'
3 ff.; S. Th. 1 q. 50 a. 5.
§ 72. ^Bcftimmuug uuti Urftaub, ^^^rüfuug, iöel)arruug unb gaü bcr
(^ugel.
Th}{. ficinrirf), 5)oginatiid)e JlieoUigie \' § 2.S9.
Xie UnftevOüd):
feit bei- (ingel.
605.
I. Ö^ott l)at alte (S n g e ( an^-' pure r (^ u a b e 3 u r vi.4o heata
b e f t i m m t unb nad) ber sententia cumninnis uid)t erft nad) einer i^or^*''|J;S"öt,p;"^^
tiuqel.
r.ofi.
^riifuttii ber
bereitnug, mie mand)e 3d)o(aftiter meinten, fonbern 00m e r ft e u 9Ji 0 m e n t e
mit ber l) e i 1 i g m a d) c u b e n Qh n a b e, alfo mit ber iustitia orii^iualis
unb allen iibcruatiirlid)eu Xngenben , nanu'utlid) U\\ göttlid)eu I^ngcnben
auvgeriiftct. Job ?>^, 7; M((tth. \X, 10; M((ir. S, :>8 ; yly>or. 4, 5. "Dap
and) bie gefalle u e u (i:ngel bic l)ciligmad)enbe @nabc befaßen, loirb an*
gebeutet Joann. ^, 44 unb Jud. 0. il)gl. and) Cateclm. Rom. P. 1 c. 2
q. 17; S. Th. 1 q. 02 a. 1-4; q. ()3 a. 3.
II. Qu biefcm xtafu^ riar batten fic eine iniifung ^n beftel)en, in ber
fie fid) bie emige 3eligteit oerbienen füllten. T^ajl fie biefe '^J.^rüfnng mirf- ^'amiei.
iid) 5U beftel)eu t)atten, folgt auv allen Stellen bcr l)eiligcu ^d)rift, an
beuen oom "^^aWt nu1)rercr (ingel bie ^Kebc ift. '-IH3I. u. 009. 9tad) ber aüge*
meinen 5Infid)t ber ^t)cologcn mar bie iM-üfnugv^cit f e 1) r t u r 5. 8. I'li.
1 q. 02 a. 5.
in. T^ e r größere !I e i l ber (ingel b e ft awh jene "P r ü-
f u u g , inbem er, meun aud^ ol)ne ^d)manteu , ^^^^igcrn unb Ä\"impf , aber
burd) einen pofitioen '^(tt, in ber u r f p r ü u g 1 i d) e u W e r e c^ t i g f e i t
unb iM e b e b e l) a r r t c. Triefe (ingcl bcfaf^en alfo bic gratia efficax unb
h(\^ donum perseverantiae finalis ; fic gingen fofort ^ur visio beata eiu
(8. Tli. 1 q. 02 a. 5) unb empftugeu bic il)rem i^erbienfte cutfpred)cnbc Stufe
bcr Seligteit (8. Th. 1 q. 02 a. 0), bie nid)t essentialiter, mol)l aber
accidentaliter iL^ic. 15, 10) t)ermel)rt merben tann (8. Th. 1 q. 02 a. 9).
IV. 5(uö .S5od)mut unb mo()l and) au^> 9tcib (ogt. Ecclus
10, 15 ; Js. 14, 1 1 ; 1 Tiw. 3. 0 ; 8. Th. 1 q. 03 a. 2), oic(leid)t in ^esie()uug '"'"tn^^i
auf bie :3u^arnation , ift burd) einen 5lft freier Selb fteutfd) ei bung,
balb nad) il)rer @rfd)affung (1 Joann. 3, 8; 8. Tli. 1 q. 03 a. 5 u. 0),
auf 5(nftif t en mol)l beö l)öd)fteu ber (£'ugel (8. Th. 1 q. 03 a. 7), bem bie an=
bereu — bie augeli diaboli — jnftinuutcn, unb hm fie nad)al)mten (8. Th.
1 q. 03 a. 8), eiu 5a^(reid)er, jcbod) berfteiuere Zt\\ ber (iuget,
^einvictj^^u^pert, ^tom^enbium bev Xopmatit. lg
l'ef)avvutu] bcr
nuten (innel.
"iHbfaU ber bofeit
(iyiftciij bei-
242 '^on bcr Sdjöpfung. B. ^^^on ben Engeln.
iiic((eicl)t nit^^ allen Orbimngcn, uon (^ott, i()vcm übcrnntürlic()en ^itU,
a b 9 c f a 1 1 c n.
1. X)cr SünbenfnU bcr öngcl imb bic ©^'iften^ bcr Teufel
Teilfeir' ift (Je ßde. '^ic l) eilige £rf)rift, mit bcr bic %[\izx übcrcinftinimcii, lel)rt
c^ |cl)r Ijäiificj. Discedite a me iiialedicti in igiu^n aetei nuni , qui
paiatns est diabolo et angelis eins. Maffh. 25, 41. üeus an-
gelis peccantibns non pepercit, sed ludentibus int'erni detractos
in tartarum tradidit, crudandos. 2 Petr. 2, 4. ii^gl. Job 4, 18;
Lue. 10, 18 n. f. ID. 5(nrf) l)at bic ,^i^ird)e c«? nnebrüdlid) nl^ 1)ognia
an^:^i3c[prod)cn : Diabohis et alii daeniones a Deo qnidem natnra creati
sunt boni, sed ipsi per se facti sunt niali. Co)ir. Later. IV c.
Firmiter.
f)auei*^iei- Usn- "• "^^^ gefallenen ßngcl finb emig ucrbammt ^ Maffh. 2."), 41 ; Jml. B;
' öamninic^.'' Apoc. 20, 9. 10), )o ba|l cc^ f c i n c CS-rlöfnng für fic gibt. ^^')ärcti)d) ift
batjer bic !^el)re bc0 Origence nnb nid)t meniger neuerer 'J.n-otcftantcn uon
einer äTrozaraoraTi; rwv r.dvzw. 8i quis dixerit, quod uniuntur Deo
Verbo per omnia similiter coelestes virtntes, et omnes lioniines, et
diabolus, et spiritalia neqnitiae. ut ipsa Mens, qnae dicitnr ab ipsis
Christus, et qnae in forma Dei est, et exinanivit, ut aiunt, semet-
ipsani; et quod ünis erit regni Cliristi : anatliema sit. (^an. ('onc. V
contra Origenem. Can. 12.
611. i]. "^n- Cs^nabe nnb (Miorie nnb fomit atlcr iiberna tiirtidjcn (^v<
%i'Sl'(fü(^'t^\\\\tn\t^ nnb !Ingenb giin^lidj beranbt nnb mit bcr ganzen .^iraft il)rcr fittlirf)
faücnen ^^:llfleI. üerbcrbtcn 9^atnr anf bae ^öfe gerid}tct, befi^cn bic böfen C^kifter nad) bcm
'JJiaße il)rer natiirlid)en '^kgabnng nnb il)rer friil)crcn 2tel(nng eine mcl)r ober
minber gro|lc, jcbod) bnril) llnmiffenl)eit nnb :3rrtnm getrübte S'rtenntni^
bcr natiirlici)cn nnb and) iibernatiirliitien '^inge, non bencn fic ein natiir=
lid)cci 5lMffen I)abcn, nnb bic fic, bnrd) bie ©oibcn,^ bc^unnigcn, mibcnüiltig
für uial)r ()a(ten. 1)ai< bcbcntet uiol)! J(tr. 2, 19: Daemones credunt et
contremiscunt. ^g(. 8. Th. 1 q. ()4 a. 1.
Qt)r ^l^illc, 5n allen übernatürlid)en 'Elften f rf)lcd}tl)in, 5n allem
natürlid) C^^nten moralifd) nnfiil)ig, ift ;>mar pl)t)fifd) frei, aber t)cr*
möge bcr serrifff)^ (jehennae ,Uned)t ber l'ügc nnb ^oc^l}eit nnb ol)nc praf*
tifd)e ©rtenntnio bc^o !!li>al)rcn nnb (^nten, fo baf? man auf il)n EcclL 9, 10
anmenben tann: Nee lutio, nee sapientia , nee seientia erunt apud
inferos.
^l)re natürlid)e ilMrtung«fä^igf eit ober ""^Tiai^i bc5Üglidj anberer
Kreaturen l)aben bie böfen (5^eifter nid)t uerloren, aber fic fönncn biefelbe,
mie überl)anpt alle .^ireatnren, nur infofern gcbrandjcn nnb üben, alc^ Ö^ott
e^> anlägt.
@tvor>n bev i' ^' ^^^^^ ^'^^^^''^^ ^^^"^^^ 3d)nlb leiben bie gefallenen (J'ngel Strafe
faüencn (inflei. uub ^iDar i)oena .^PMSU^ nxib poe7ia daimii ; bk poena sensus felbftDcr*
ftiinblid) nid)t aU passio appetitus i^ensifivij fonbern abo passio appe-
titus spirifuaUs. Secnndnm (juod (dolor et liuinsmodi) noniinant
simplices actus voluntatis , sie possunt esse in daemonibus. Et
necesse est dicere, quod in eis sit dolor ^ secundum quod siguifi-
cat simplicem actum voluntatis; sie enim nihil est aliud, quam re-
nisus voluntatis ad id, quod est vel non est. Patet autem , quod
daemones multa vellent non esse, quae sunt, et esse, quae non
sunt. 8. Th. 1 q. 64 a. 3 c. ^a§ fd)liegt bie Reinigung bnrd^ förpcrlid^c
§ 73. 5Bevf)ü{tni§ brr guten (Sn%(\ 311 ben 9}?eufc^en. 243
ü'orturcn jcboif) nirf)t aibo. '^m mefeiit(id)cn bleibt bie Strafe ber '5)amonen
unucrtinberlid); accibenteü ift fie einc^> 3»iinid)ie'3 fä^ig. '^üif^^ t)öd)fte
fteigcrt fie fid) accibenteü am jüngften ^age. ^i^o ba^in finb fie tei(^^ im
3(bgrunb gefangen (2 Petr. 2, 4; Jw(/. 6), tei(^ tft it)nen (Eintritt in biefc
mdt geftattet (3/a//A. H, 29; L?/c. 8, 31; Eph. 2, 2; G, 12), mo fie
i^re '13cin mit fid) tragen (S. Th. 1 q. 04 a. 4 ad 5). ))laii) 'O^atur nnb Strafe
befte^t eine Stufenfolge unter ben 'Dämonen, aber feine ^^i^i'^i'^li^ ^^i* ^i'b^
nung nnb bec^ @et)orfamei. ^l)r ^Jfeid) ift ein Oieid) ber llnorbnung, bcr
!2ift nnb (bemalt. S. ^IMi. 1 q. 109.
§ 73. i^cr^ältui^ ber guten (fuge! ,yi ben 9Jkuf(^cu.
l<gt. ^einvid), ^rogniotiiclje Ideologie V § 290.
"D i e f c t i g e n (Enget f d) a u e n nnb ü e r t) e r r ( i d) e n @ 0 1 1 nnb . j^^^-
nehmen aU wlmiiiisfraforii sj)irififs ober ((HjjrJi am i^ 0 1 ( 5 n g e ber p r 0 = ^'^ ^cDinsensei.
üibenti ctl en Crbnung bienenb teil nnb 5mar im grof^en nnb ganzen
mie im flcinen nnb einzelnen.
I. ^^ier Sät^e finb l)ier anoeiuauber 3n t)alten :
1. "^af] bie guten ßngel 'U'erf^enge bcr inn-fcliung (^ottc^o für bie l^J^en^
fd)en finb, fomie bie allgemeine Vel)re, ba|l e^o Sd)nt3 enget gibt, ift
de ßde.
2. !5)af3 jeber (^Miiubige einen Sdjutumgel l)at, ift sententia certa.
3. T^ail jeber t^J^eufd) einen Sd)n^engel l)at uon ber (Geburt bi-o ^um
Slübe, ift sententia cinnmunis tlieolot^ormn.
4. Tsap aud) j e b e ^0 ^)i cid), j c b c c> 'i^ o 1 1 einen eigenen Sd)u^engel
{^qX, ift sententia probabilis.
IL ^ie ^emeife für biefe Sii^3C merbcn crljoben gh.
1. (iix^ ber ^eiligen 3d)rift. sSSÄ
a. ?ll{e Offenbarungen C^Uittec^ im ^^(iten Xeftamente gefd)at)en \uui) ^-^^^^^^-^If
ber Öet)re bcr l)ciligcu 5d)rift bnrd) ben Ticnft bcr (Engel [Ad. 7,35. 53;
Hehr. 2^2; 13. 2j; bie ßugcl crfd)eincn alo iHillftreder bcr gotttidjcn
5)eU0ratfd)luffc mie ber göttlidjcn (^erid)tc ^Gen. 3, 24; Gen. 19; Kxod.
12, 23; Nmn. 22, 23. 31 u. f. m.i. "i^wx ;Huftragc (i^otteo merben uon
ben (Sngeln belel)rt, gefüljrt nnb gefd)ütu bie ')3a t r iar d)en [Gen. 1<S;
Gen. 22-, 28, 12; 32, 1; 48, lO;, bie :)iid)tcr iJos. 5, 13; Judic.
'6, 11; 13, 3), ^lönige (1 Pandip. 21, 18» uub 't^'opl)eteu (4 Reg.
1, 3; Dan. 7, 10; 8, 13; 9, 21; Zavh 1 , 9 ff . ; 2, 2 ff.; 4, 5. 6
u. f. tu.)
Qm 9^euen Teftamente tritt biefe Il)ätigfeit ber (Sngel nid)t minber
3U 2^age. (Sin (Sngcl fül)rt '].H^truv nnb 3;ül)anne6 (im bem Ö^efüngni'? [Art.
5, 19 ff.); bnrd) einen (S'ugel mirb (iorneline( an "Petrus gemiefen ^Act.
10, 3); ein ©ngel befreit *¥ctrn^o oon (^efaugcnfd)aft nnb Zoh (Ad. 12, 7).
33g(. aud^ uod) Ad. 1, 10 f.; 12, 23; 27, 23).
2Bie burd) biefe 5H)atfad)eu, fo bezeugt bie l)citigc Sd)rift and)
au^brücf t id), baJ3 bie @ngel ^nm ^ol)(e bcr 3J?enfd)eu tl)atig finb: An-
gelis suis mandavit de te , ut custodiant te in omnibus viis tuis.
Ps. 90, 11. Nonne omnes sunt administratorii spiritus, in niini-
sterium missi propter eos , qui haereditatem capient salutis ?
Hebr. 1, 14.
10*
244 ^on bev ^djüpfung. B. 5:^011 t>n\ enflcfn.
1). A^af] jcbcr ^Mniibigc, ja jcbcr ^Jienfrf) einen 3rf)nt3enge( tyit
mä()renb bei* gan.^en 3^it |'einec> irbifd)cn l'cbenc^ luirb im %iU\\ leftnnientc
anqebcntet (ogl. Ps. 33, 8; 90, 11), im 'Jicnen 3:e[tamcntc aber fo ge(cl)rt,
ba\] cci 5UV sententia certa ober bod) comnuiiiis mnrbc. Videte, iie
coiiteniiiatis imum ex liis pusillis ; dico piiim vobis, qiiia anoeli
eorum in coelis semper vident faciem Patris mei, (^ui in coelis est.
Maffh. 18, 10. Angelns eins fPetri) est. Art. li>, 15.
c. .3(n^> bcm, wat" bei "Tanicl '10, 13 ff.) über ben ^d)n^en9cl
ber ^^erfer nnb (^ricd)cn nnb über il)(id)ael, ben 5d)iitHn- be^o ^i>olfe^o ^ottec^
gefdjricben fte()t, tann mit ^Kcd)t gefolgert merben, bajl ^nUter nnb ^Kcid)e,
iiberl)anpt m e n f d) l i d) e (^U m e i n f d) a f t c n , and) Orte nnter bem bef on=
beren 3d)n^c uon Engeln fte()en;
1?. an^ bcr ?e^rc ber ^^ätcr. ^Kte Stellen ber l)eiligen 3d)rift,
bic mir foeben angefiit)rt, m erben non initern in nnferem Sinne ansgelegt.
©in^elne 5ln«fprüd}e f. bei Pdarim^ J)(' Angelis 1. 2 c. 7;
3. auc^ ber ßcl)re ber !Il)e otogen. ^^g(. 8. Tli. 1 q. 113;
4. an^i ber ^el)re ber .Üird)e, bie ein eigene?; %t\{, hi\§> Sd)u^ =
engctfeft, cingefe^jt l)at, nnt bic I)ciligen Sdjn^cngel ,vi ücrcl)rcn. i^gt.
and) Cafech. Rom. P. 4 c. 9 q. 4— (>.
;a>ie bk%d)uu^ III. *!h>irb gefragt, mobnrd) nnb in meld) er ^ll^eife bie ^mget
engei lüivfcn. ben Dtenfd)en 3d)n^ gemiibren fönncn, fo ift nad) ber attgemeinen Vel)re
ber initer nnb Xl)eologcn nnb bem allgemeinen (^lanben ber ,Uird)e barauf
jn antmorten:
1. Sie bcUHil)ren nn^ö oor (^)efal)ren be« l^eibcc> nnb bcr Seele, inf^^
befonberc nor Qrrtiimern nnb llnbcbad)tfamteitcn, oor 3?crfnd)nngen nnb
Siinben ;
2. fic fd)iit5cn nnc> gegen bie ^Hngriffe nnb ^^erfnd)nngen böfer (^ciftcr;
3. fie ermal)ncn nnb nnterftnl5en nn?< jn allem (^ntcn;
4. fic tiinnen nn^? mit oinbifatiuen, iior;^üglid) aber mit mcbi^inalen
Strafen ;)nd)tigen.
9llle^ bicfc€> aber fönnen fie fomol)! natürlid)er ii'eife bnrd) i^re
n a t ü r 1 i d) e .^ r a f t , mie and) bnrd) (^ o 1 1 e ^> .^il' r a f t nnb Ö^ n a b e ; lefe-
tcrec> mieber anf boppelte '^i^eifc, inbcm fic ben iyicnfd)en i>Smhc nnb .'oilfe
bnrd) il)r (^kbet oon (Mott erflel)en, ober inbcm fic fold)c in Ö^ottec> *^(nf^
trag ak> beffen 'A^iener nnb '^UM't.^engc ben llicnfd)cn übermitteln.
i'-i«. IV. So gemig e^ oernnnft^ nnb glanbene^mibriger (S^öt^enbienft märe,
^ISÄr ben Engeln göttlid)e (^l)re iciütw^ lafriaei 3n crmcifcn, cbenfo gemiil ift
e^^ erlaubt nnb (^ott mot)lgcfällig, ben l)ciligen Engeln megcn (^3ott nnb
5n @ottc^> @l)rc jene 3Sercl)rnng nnb Öicbe 5U ermcifen, bie il)ncn
nad) bem göttlid)cn ^>illen al^^ fo oolltommcnen, natürlid)cn nnb übernatür-
lid)en (Sbenbilbern 65otte^o gebül)rt (cnltns flnluie). Wuijt gegen biefcn oon
ber l)eiligen Sd)rift fclbft gebilligten 5lnlt, fonbern gegen ben cultus lati-iae
finb Stellen Une Apor. 19, 10: 22, 8. 9 gerid)tet. Col. 2, 18 mcnbct
fid) gegen ben jübifd)^gnoftifd)en ©ngel^Vfult. ^^
^er @ngel<ofnltn^:i ift ur d)r iftli d)e Übung, mie alle A)o!umente' ber
^rabition, oon ben ölteften angefangen, e^ bc5eugen.
§ 74. 3>er^ottni0 ber böfen (Sngel 511 bcn 9D?enft^en. 245
§ 74. i^cr^ältni^ bcr böfcn Qn^d ,yi bcn 9)kufcf)cn.
il^gl. .^ciuvid), 2)ogmQti[d)c 2:()cologic V § 21)1.
T)ic böfcit Ö)ciitcr fönitcn bic^ ,^um jüiioftcii Xagc nnt^..^^^,Ji"^-^^. ^^^
Qutaffung (5)ottcö biird) il)rc iiatüiiidjc Äraft auf bic t)cr=^ faucncn Gnocr
nunftUfe 'Jlatnv unb auf bic lü^cnid)cii, auf IctUcrc foiüol)l ^^"^ ^'^^ ^^^^■"•
moraüfd) ucrfucljcub a(^ Iciblid) iure; cumltigcub, ciulüirfcu.
1)agcgcu )iub fic gän^Itd) außer ftaubc, bcu freien Tillen
bc^> 'JJicnfd)cu 5U nötigen unb ber Seele ol)nc il)rc ©inmiHi-
gnng 3d)aben ^u^n fügen. %nd} [inb fic uue ber l1Jtad)t ber
guten (Sngel fo and) ber iü?ad)t (£l)rifti unb feiner Äird)C
unterworfen.
^a bie (Sngcl bnrd) if)ren ^all il)re natürlidie y}?ad)t nid)t ncrloren
I)aben, to befi^jcn fic a n f i d) bie 'J3iögltd)teit , bnrd) bicfclbc auf bic
anberen (^efd)öpfe ein^^nmirfcn. öbcnfo cnibcnt ift cv aber, ba|l fic bicc; nur in-
fouicit iierniögcu, a(c> (^ott ec> ^nlüßt. T^a)l C^ott aber bänuntifd)e (Simuir^
fnngen in ber ^l)at ,^ulii|lt, ift in ber heiligen 3d)rift mit fold)er 5l'Iar=
l)cit anc^gcfprod)cn, ba|l nienianb, ber bic 3d)rift aU3 5Bort (^otte^ aner^
fennt, cc^ (engnen taiui. 'Jiid)t minbcr flar ift bic Ü b c r l i c f c r n n g unb
bie auc^brürflid)c Vel)rc ber .^iird)c.
I. !iLVK> bic (Sinmirtnug auf bie Sl ö r p c r m c 1 1 betrifft, fo genügt ^^.•,^J^,iJ!J^^„
tt\ auf bic 5d)(angc im ^l^irabicfc ^Gen. o», auf bic ,s>cimfud)ungcn ^vobi?> btc «övmwctt.
[Job 1; 2), auf bic Tötung ber J^rcier Sarac^ ber Tod)tcr ^1iaguelc> (Toh.
6. 14; 7, 11 f.) luib im 9tcncu Tcftamcutc auf bic ,v>crbe ber (^krafener
{Luc. 8, 82) [)iu,viuicifcn.
II. ^ic (Jinmirtung auf bic 'JJicu|d)cu iio(l;,icl)t fid) auf brcifad)e
3S^eifc :
1 . 'M 0 r a I i f d) bnrd) 5( n r c i ;> n n g u n b ^^ e r f n d) n u g ,^ u r 5 ü n b c. ^i,,J^^, (c.i„,
a. "^cr ^Teufel fann bic 'iy(cn|d)cn in boppcUcr 'ilVifc ocrfud)cn: bnrd) »u'ifunn. nuf mc
bcn Sinnen mal)rncl)mbare (infu'rc CS"rfd)ciuungcn 'iSm, (5l)riftuc<), fobann -• ^"' '^"•
inncrlidj bnrd) (Sinmirfnug auf bcn lciblid)cn CrganicMiuiv, um bnrd) (5r^
mcrfung oon ""JiljantacMneu ncrfndjcnbe (^)cbantcn luib baburd) unmittelbar ober
mittelbar böfc !:^cgierbcn ^n erregen unb 10 bcn 'ilMllen ,^ur Sünbe ,^u
rci.^cn. 'I^agegcn eine unmittelbare (Sinmirfnug auf bcn freien ^i^illen ift
bem 3atau unmöglid). 'Mäj mirb ntd)t lebe ^^erfndjung bnrd) bcn Xeufcl
licrnrfad)t. q?gl. 8. Tli. 1 q. 114 a. :\.
h. "l^afi Satan bic Wenfd)en ocrfud)t, mirb
a. nn^ätjtigcmal in ber heiligen 3d)rift befaunt. Tic Sünbc
ber Stamme itcrn (Gen. -)}, ber ^^rubcrmorb .^iaino (1 Joarni. )>, 12),
ber ^^errat bcc> -^subac^ [Liir. 22, :>; Joann. !:>, 2) beruhten auf biabo-
lifd)cn ^^crfud)nngcn. Tec>gleid)cu tiiinpftc er gegen bic '^(poftcl, inc4icfon=
bere gegen 'ifctruio (Luc. 22, :U) unb tämpft gegen bic gan.^c ^ird)e (Matth.
16, 18) h\^ 5um IctUcn .^ampf mit bem 5(ntid)rift. 5(nd) mirb bie '^(U gern ei n:^
l)cit biabolifd)er '?lnfcd)tuugcn bcutlid) anvgcfprod)cn : Sobrii estote et
vipfilate, quia adversarius vester diabolus taniquam leo ruf^iens cir-
cuit, quaerens quem devoret. 1 Petr. 5, 8. il^gt. Eph. 6, 11. 12;
ß. Tie ^ i r d) c aber h^t fcicrlid) crflärt : Si quis non confitetur . . .
Adam . . . incurrisse . . . captivitatem sub eius potestate, qui
mortis deinde liabuit Imperium, lioc est diaboli, auatliema sit.
246 5Son ber @d)öpfung. B. 3Son ben @ngclu.
Coric. Trid. Sess. V. 2^af^ non 5(bnm gilt, gi(t aud) t)on feinen 9^a(i)=
fontmcn, n)ic bic ^ird)c hei jebcr Xanfc burd) bic (5?:orciemcn bcfcnnt.
T^a^er mirb (Satan bcr J^ürft ber 5^clt genannt, nnb bie Sünber,
in^bcfonbcvc bic fa(|d)en *"}?rDpt}etcn nnb bic J^^cinbc (£I)nfti unb feinet 9f?eid)c^
f)ci^en .^Mnbcv beo !Icnfcli?.
(£l)riftn^ fyit ^mar bic iX)iad)t bcö ©atan^ gebrod)cn; aber erft im (5nb*
geritzt mirb bcr Tcnfcl uoKftänbig nnb anf cmig gcfcffcit.
c. illknn bcr 'JJtcnfd) and) nod) fo oicl oon 3atan i"icr|'nd)t unrb, )o
fonn er bod) jebc banionifdic ^^crfnd)nng übcnuinbcn |*d)on in .^raft bc^
freien 3lMüencä, bcfonbcr!5 aber bnrd) bic nie fcl)lcnbc ^nrcidjcnbc (^nabe
nnb unter bem Sd)ut^c bcr il^prfcl)nng, bic nienmnb über feine Äräfte öer*
fuc^t tpcrbcn läj^t d Cor. 10, l))).
d. 'Ta^o ^Hnl)ältnic^ (*^ottcc^ ^n ben |atanifd)cn 53erfnd)nngen fprid)t
'Xl)oniaö mit ben 'il>orten ans: Impngnatio ipsa ex daemonnni malitia
procedit . . . Sed ordo impn^iiiationis ipsiiis estaDeu, qui Ordinate
novit malis uti, ad bonnni ea ordinando. S. Tli. 1 q. 114 a. 1 c. .hier-
bei ift ,^n bcmcrtcn, bafl bic !:lkn-fnd)nng alc^ 5?erfnd)nng in feiner $^eifc
©Ott 5um Url)cber l)abcn tann. l^cnn l>ens intentator malnrnm est,
ipse autem neminem tentat. J((c. 1, ^'^. ili^ol)l aber fann fie a(^
Strafe uon il)m ;^ngclaffen nnb georbnct fein. 8. Tli. 1 q. 114 a. 1 ad 1.
,,,^ ./?:"• „ . i\ T^ e r 3 a t a n t a n n a n d) p h li f i f di b n r d) clrcifinsessio ober
iDivfuiui ani bni ohsessio u w 0 poss('st<f(t all] b c n iH c n 1 d) e n m i r t cn.
^^''"Jdclbnf''" H. 'mm nntcrfd)cibct ,prei Wirten pl)i)fifd)cr Ginmirning anf ben
'J3(cnfd)cn. ^^iMrb ber tum biabolifd)cr i^snfcftation (Geplagte nnr änfurlid)
gcqniilt nnb bcliiftigt, fo nennt man biefen l^^iftanb circnmsessio ober ob-
sessio, unil)rcnb possessio ben ^^]nftanb eigcntlid)cr 5^cfeffcnl)eit bc,^cid)nct,
in mdd)cr bcr "Tämon bcm i\Mbc bcc> Ungliirf(id)cn inncmol)nt nnb bcffcn
Icibtid)c Crganc nnb nieberc 3cctenträftc bcl)crrfd)t nnb miflbrand)t. ^ie
(Sprad)c bev ^Utertnubo fcnnt bicfcn [prad)lid)en Unterfd)icb frcilid) nid)t
nnb gcbrandjt namentlid) ben '^(nvbrncf obsessio für bic cigentlidje 33e'
feffen()cit.
^mkn'L-i^c ^*- ^^^^^'^ ^^^'^ '-li^efcn bcr 33cfeffcnl)cit angcl)t, fo ift oor allem feft^
ümitiKtt. ,^nl)alten, baf^ mcbcr eine l)\)poftatifd)e nod) eine fnbftantiale ^i^crcinignng be§
l^ämon mit bcm 'JJ(enfd)cn, nod) eine bircttc (Sinmirtnng anf ben ^Billcn
becifelbcn möglid) ift. 9hir bie (cibtid)cn Crganc nnb bic niebcren pl)l)fifd}en
nnb pfl)d)ifd)en Äriifte tann ber Xcnfel gemalttt)ätig bcl)errfd)en.
'ral)cr ift bae signum distinctivnm bcr 3^efcffcnl)cit, baj3 fid) in
bcm Unglüdnd)cn g(cid)fam eine boppeltc '']?cr f ö n(i d}f cit fnnb gibt:
bie mcn|d)nd)c nnb bie biimonifd)c, meld) letztere in bcm 'JJ(cnfd)cn
ber mcnfd)lid)en '^^atnr frembe nnb nnmi)g(id)e 5Birfnngcn nnb (Srfd)cinnngen
l)eroorbringt,
'Dal)cr ift bcr moralifc^e ^uftanb be^ 33efcffenen an fid) nnabr)ängig
oon ber !:^cfeffen()cit ; jebod) tann bie mora(ifd)c 33cfd)affcnl)eit biabo(ifd)em
33cfi^ergreifen ben 5lkg bat)ncn, mic and) nmgetcl)rt ber ^cfeffene moralifd)
bem Ücnfel fid) überliefern tann.
Sc.yiglid) bcr Qnlaffnng bicfcc^ cntfct5(id)cn Übclc^ gelten bie aUgemrincn
(^rnnbfii^c über 3iitiiffi"i(l ^Cv 'Mim übcrl)anpt. (5^> tann ^ngclaffcn lucr^
ben änr ^rüfnng nnb ^nr Strafe, ^nr 5?cr^errlid)nng G^rifti nnb bcr ^ird^e,
^nr 3S?arnung bcr '.Wcnfd)en.
möjmxthcv c- ^'^^ lü?öglid)fcit ber Sefcffen{)eit folgt ans ber ^ad^t bcr
ißcieffenljcit.
§ 74. 35er^ättnt^ ber böfeu ©nget 311 ben 9)feuf(^en. 247
5)ämonen, fotrcit (^ott C!§ ^^ulägt, an jebem Orte int iHnitm biird) Äontaft it)rer
^rnft cjcgcniinirtig 511 fein 'ii. 599) imb bnrt!) iöeiiKgung ber iDiaterie nne auf
alle .Körper, fo auf ben (cib(irf)en Crgaiiic^imi^o bc!r> 'JJtenfdicn unb babiird)
mittelbar auf beffcu iiiebcre 3cclcutriiftc cin^^inutrfcu luib folölid) and) (5r=
[(^eiinmgcu Ijeroor^ubringcn, meldje bic natür(id)e Straft be^5 l^Jknfd)en über=
ftcigcn.
(]. '^ic illMrf(id)fcit ber ^efeffculieit ergibt fid) gegen bte -^i a t i o> 2j^^.j(|j^,j;^^ ^p,
nntiftcn, uield)c feit 3em(er bie ^^^efcffen()eit aU gemö^nlidje (^cifte^g^ iPcfcnmiicit.
ober !i?eibeöfrantl)eiten aufgefaflt luiffen luolleii
a. a u c> ber l) e i ( i g c n S d) r i f t , bie ,^at)Ireid)c ^erid)te über 33efeffenc
nnb beren .?)ei(ung biird) (£l)riftuc^ entl)iilt, mobci Weiften- nnb ^eibe^ofrant^
Reiten gernbe^ii aucgefdjloffcn finb. Unuubcrlcgbar finb 5. 5^. fotgcnbc
(Etelten: Et curavit miiltos , qui vexabantnr variis laiigiioribiis et
daemoiiia miilta eiciebat, et non sinebat ea loqui, quoiüam sciebant
eum. 3I((rc. 1, 34. Kxibant autem daenionia a miiltis, clamantia
et dicentia : (^iiia tu es Filius Dei Lhc 4, 41. Luc. 8, 27 ff.
fragt ^efns^ bie Teufel, bic iu ^^icufdieu unircn, nnb erl)ält 5lutuun1en.
3?gt. and) Matth. 4, -J-i; s, 10. (il)riftu^o gibt aud) feinen '^Ipofteln bie
(bemalt Xenfcl aufzutreiben nnb trennt biefelbe luni ber ^abc , SlwmU ,^n
l)eilen: Dedit illis potestateui splrituuui iuimundoruni, ut eicereut
eos, et curareut ounieni lanouoreui et oiuuem intiruiitateni. Malfh. 10, 1 ;
ß. auö berl^el)re ber ^M'iter. ilH3l. Tcrfidl.. A])()log-. c. 2:); Iren,
Adv. haer. 1. 2 e. :>2 u. 4 ^iMele ^>]cngniffe f. bei llurfcr, Patr. upusc.
selecta t'asc. 1 ;
7. an^o ber Ve()rc ber .Siird)c, i^ie iiniucr (i ;L-orcift eu uicil)tc nnb
^nr '^HH-uabnie ber Tcufelobefdiuiörnugen beftiuuute Si^i''»»-'!^ Oürge|d)ricbcn
l)at. 33gl. IiU. JioiH. J)e exorcizaudis oljsessis a daeuionio. Tit. 10 c. 1.
Ob in einem eiu,^elucu $^alle iKefeffeul)eit norliegt, nuif? nad) inne =
reu nnb Untieren ^iriterien cutfdiieben merbeu. Tac> Gnburtcil ift ber
Ä4rd)e ,^u überlaffen, bk, menn and) eiu;>eluc i[)rcr (^lieber burd) it'eid)!--
gliiubigteit gefel)lt l)abcu, iu il)reu Untcrfndjnngeu l)ieriiber ftet^o feljr tritifd)
5n ^-li>erfe ging.
:,Hnin. 2)ni3 i'^o .^uv ;VMt iSliiifti fouiclc ^^^cfoifcnc (\a{\ hatte einen boppelteu (^Hiinb. -j^rfe,-,>,;(*rit ,1,
©iniual luiuiiue ber 3^eiifcl fid) baiiiaho lum'ometir auf, ba mm feine l'iad)t flebrodjen nnuiffon ;3citfn.
luevben follte. (^ott (iep bie^^ ,^n, ineil ^abnl•dl auf ber anberen Seite bic Tiadjt (Sdrifti
um fo beutlid)er fid) offenbaren fonnte. '.Hu!? ben nänilid)en (Srünben treten and) bei
@infül)runij ^ei3 (SbrifteiUnuüJ unter heibnifdjen ilHMfern ,^al)treid)e bämonifdje Gimuir^
fungcu auf.
Über bog ^-^nrürftreten ber '^efeffenbeit in fi^'^uiMon 'l^erioben f. :^yeiler im
Ä'ird)enle;-iton, ^b. 2 S. 017 ff.
3. 'Äderte bämonifd)er 'JJ^a gie finb nidjt^o anbereci al<o non Dämonen rdniontfcöc
bcmirfte 'l^fenbo^iHniber unb =il^eic>faguugen. ^^'''^''■
Qnmiefern iold)e möglid) finb, ergibt fid) amo bem bic4)er ©efagten.
'A^afl foId)e mit j]ulaffnug (^ottev, je ;,u ;5eitcu, ^nmal in ben ^^eiten
bCiS xHutidirift, mirtlid) norfouuuen, ift flar in ber l)eiligcn 3d)rift entl)alten.
^gl. Matth. 24, 24; 2 Thes.^. 2, 8. 9; Apoc. 13, 11 ff. .V>ier ift
and) flar gefagt, ba|l bie l^äuloucu il)re 'l^fenbo^l^nnber burd) l\'enfd)cn,
aU it)re Ticncr unb il>erf5euge mirfen. Xa(3 im .v>eibentum bie Orafel
nnb 'l?feubo='ii.Mniber, bic burd) (^^öt^enbilber ober (v^öt^enbiener gefef)al)cn,
iDenigftcnci ^nm Teil bämonifd)cn Urfprnngc^ maren, beutet bic l)eiligc
248 5>on b. 'Sdjöpfung. C. 5?oii b. 3)?cnfd)cn. I. Uifpr. b. erftcu 3«cnfc^cn. ^atnv b. 2«enfc^cn.
^d)rift tlav gcmin an. ^c\\. 4 i^vy. 1, 2; 1 YM/. L^S, 7; /Jr^. 8, 9 ff.;
l(j, 10 ff. Tojl im ^ötu'nbtcuft founc im l)cibni|rt)cu Dratcl- imb
^^Viubcrlucfcn bämonifcl)c ©inflüffc mirffam unircn, ift nml) bic ^ctjxt ber
i^ntcr. ii>gL irm., Adv. liaer. 1. 5 c. 24; ,v^l)lvcid)c il^atcrftcllcn f. bei
Palmierij De Deo creante p. 479 sqq.
'iinvo uom alten .pcibcntum, cjiU mcl)r ober mcnigcr aud) non gcmiffcn
(Scftcn fpiitcrcr ^^cit. 'Tcmgcmöjj I)at luid) bcm ilnnbilb bcc> alten (^kfc^ce>
(j^^;ror/. 22, 18; Lev, 19, :il ; 20, 27; Deut 18, 10) nnb bcm iBcifpicIc
bcr ^(poftcl (^c^ 19, 19) bic Ä'ivd)c ,^n allen ^^eiten alle yj?agie nnb
'ilMilirfagevei, bie .yi ben Dämonen nnb il)rcm trügerifdjen 'ilMrfen in irgenb
UHld)cr ^^e5iel)nng ftel)t ober and) nnr bic C^'kfaliv |Dld)cr 3^c,^icl)nngcn nat)C
legt, al« 8ünbc bctrad)tet nnb giin^^lid) nerboten. il^gl. "(.Miillipe^, Sel)rb.
b.* 5tird)cnr. o. ^^Infl. i< 191.
Cb nnb intincfcrn im ein.^elncn ^([\k eine biabolii"d)C i^^titmiilnng
ftattfinbct, fann fclbftocrftänblid) nnr (Mcgcnftanb cinc^3 mel)r ober minber
fid)ercn mcnfd)lid)cn Urteile fein, ^m ^^^meifel fprid)t bie ^i^ernnitnng nid)t
für bie, ftct>o eine ?(nonal)mc bilbcnbc, prätcrnatnralc bämonifd)e i>crnr=
|ad)nng, (onbcrn Co finb natürlid)e llrfadicn ober !Iiinfd)nng ober ilktrng bcr
'J}tcn|d}cn an,^nncl)mcn. i^gl. and) ii. 1)2.').
-s ^'^!jj. 4 'Hnni. Sic C^ott biivil) bic 3d)öptung bic untüvlid)c ii>c(tciul)cit i]c)cUt hat, [o
©ottcZ unb^ bcv f)rtt iiurf) feine '^^voiHbcii;, für bicfc^o n<^"V' UnilHnfimt in bcv notüv(i(f)cn nnb iibcrnatür«
'Sntnii'^. lirf)cn Crbnnng eine cinlicitlii1)e (^Vfd)id[)te bi§ ,^nni (Jintvitt be§ emigen ^Keid)e§ gctnollt.
'Jcad) ber voluntas Dei antecedens foUte bicfe Ciiefdiidjte ohne jec]lid)e 'Störnng bnrd)
bie 3ünbe in l)eilic]ev Crbnnng fid) uoü.^ieben. ':)iad)beui aber bnrd) bie 3ünbe, ^nerft
ber @nge( nnb bann ber 'JJienf"d)en, ^<\t> ^Hife in bic '^l'elt gefomnien , bat Wott jene
Orinbeit be"?> Uniucrfnin^o nnb feiner (5ntniirfelnniv^gefd)id)te nid)t anfgebobcn nnb be§i)alb
innerbalb ber bon feiner Sei!?bcit nnb ^^lünuidjt iieftedten (*'Hen,^en and) bent !^öfcn nnb
feinem ^Keidie eine freie ili'irffaniteit nnb eine biftorifd)e Cntnudelnng geftattet, nni cö
bnrd) ^a'^^'^ (*<Uite ,^n überminben, baniit bcrgeftalt in beni Mampfe be^ fatanifd)en ^Hcid)c§
miber 'i^c^^ ^Keid) C^^ottec^ fid) bie ilH'nuorfcniieit ber 3iinbe nnb bie (•^ered)tifltcit (^ottc^,
in bcm vgicge aber be^o nöttlid)cn >)ieid)eö bie Mraft nnb .S^}err(id)fcit ßt)rifti nnb feiner
.^ird)e nm fo glorreid)er fid) offenbare.
C. Moit bcm ptcttrdicn*
i? 75. "t'xt (<^r)ri)nffinig bc^^ ^?.^kn)ri)cn.
i>gl. .f)einrid), 3^ogmatifd)e 3:(ieolonic \\ § 294.
I> i c e r ft e n 'D? c n f d) e n , 5( b a m nnb (5 o a , o c r b a n f e n b e r n n --
m i 1 1 e l b a r e n ^i^ i r t f a m f c i t W o 1 1 e ci i l) r ^ a f e i n.
1}cr ^emcic^ für biefco "^ogma ergibt fid)
j^27-. 1. anci ber t) eil igen 2d)rift. '^a^o crfte .^{apitcl ber (^cnefie> be==
lic tÄaffünfl^'^fijtet nnc> bic ©rfdjaffnng bcc> IVcnldjcn im allgemeinen: Et creavit
t>f§ .wcnfcticn. Dens liominem ad imaginem suaiii: ad imaginem Dei creavit illum,
iiiasculuni et feminani creavit eos. Gen. 1, 27.
'A)a^o ^mcite Xhipitcl gibt genan bic '^Irt nnb 'il^cifc an, mie (^lUt
bie ^tammeltcrn bec^ y^i cnf d)engcf d)lcd)tcc^ in^ 'I^afcin rief:
Formavit igitur Dominus Dens liominem de limo terrae, et inspi-
ravit in faciem eins spiracnlum vitae , et factns est homo in ani-
mam viventem. Gen 2 7 ^om 3Ö3eibc aber l)eij3t eö: Immisit Do-
§ 75. 3)tc (grfc^offung be^ 9[)^cnfc^en. 249
minus Dens soporem in Adam: cumque obdormisset, tulit nnam de
costis eins et replevit carnem pro ea. Et aedificavit Dominus
Dens costam, quam tuleiat de Adam, in mulierem: et adduxit eam
ad Adam. Dixitque Adam: Hoc nunc os ex ossibus meis , et caro
de carne mea; haec vocabitur virago, quoniam de viro sumpta est.
Gen. 2, 21 sqq.
.•pierin tft beuttid) au!?cjcfprod)cn :
a. ©Ott f)at ben il}icni'd)cn beut !i?cibc nad) auö bcm limus
terrae gebilbct uub b u r d) b i c o o n i t) in c r | d) a f f c n e ^ e e ( c b e f e c 1 1 _ .^ 628. ^^^^^
Unb belebt. 51(|D: unmittelbar' Hph
a. !?cib unb ^cclc fiub unmittelbar uou (^ott, uid)t nou ciucm *'^j;4 gm "cS"'
^emiurgen, nid)t non (Suckeln gemad)t. S. Th. 1 q. 91 a. 2.
ß. ^cr ?eib aber ift oou (Mott nu^^ bcm limus terrae gebilbet. 53c|l.
Job 10, 9; EcclL o, 20; 12, 7; 1 Cor. 15, 47. T^er Stoff bc^^
Ceibeö ift atfo uidjt umiiittclbav nuö nid)tc^ crfd)nffcu , foubcrn aiw oor()nU'
bcncu förpcr(id)cu (Slcniciitcu gcbitbct. ^ic Otiten ingcu il)rcr pl)l)fifatiid)cn
5(nid)auuu9 gcnui|l, limus terrae fei nur a potiorl gefngt. Qu ^UUrt(id)fcit
entt)atte bcr iÖicufdjcnteib alte ©(erneute. S. Tli. 1 q. 91 a. 1. '^Ibcr uid)t mm
ftd) felbft l)at bic (Srbe ober bie 'Jiatur ba\ y3(cnfd)euleib probu.^iert , fon=
bern C^otteö 3l((niad)t bat il)u burd) bie lelite 3d)öpfiingc^tl)at gebilbet.
7. ^ i e 3 e e I c i ft f ü r i l) r e u i' e i b uub b i c f c r f ü r f i c e r =
f d)a ff eu, idfo ift uid)t, U)ic bie ^iird)e gegen bie origeuiftifd)e i^räe^'ifteu;^
(e^re cntfdjiebeu I)at, bie 3ecle oor beut V'eibe crfdjaffen, ober gar ,^ur
Strafe in benfctbcu eingcid)(offcn. Anima, cum sit pars liumauae
naturae, non habet naturalem perfectiouem, nisi secuiuhiui quod est
corpori unita. S. Tli. 1 q. 90 h. 4 c. 5(ber cc^ ift aud) bnrdjauo nid)t a\v-
^nncl)nieu, ba|l ber ^eib ber j^cit nad) oor ber Seele umr. Tic beilige
Sd)rift lel)rt feine ,^eitlid)e Succeffion, fouberu fd)ilbert in meu|d)lid) au=
fd)anlid)er 3[Beife, \mt^ in einem 5lfte gefd)al), lüobei ber l'eib als ^{V$ nk-
bcre, ber gan.^eu Crbuung ber C^icuefiö eutfpred)cnb uub ,vn* ^^iMbcrlegnug
jegtidjer *}?räe^-ifteu,-\lebre, ,yierft genannt mirb. Tac> ift um fo geuuffer, ba
bie Seele forma corporis ift. Contra lationem pertectionis primae
institutionis rerum est, qnod Dens vel corpus sine anima vel ani-
mam sine corpore fecerit, cum utrumque sit pars liunmnae naturae.
Et hoc etiam est magis inconveniens de corpore, (juod dependet
ex anima, et non e converso. S. Th. 1 q. 91 a. 4 ad :>.
b. 'I^ie Seele ift anö nid) 1^3 erfd)affcn. ^ae spiraculum vitae tjc iSe aii§
ift feinem näd)ften unb eigentlid)eu Sinne nad) bie oou (^ott erfd)affcne Seele, nrcm^evidiaffcn
tt)eld)e bem ?eibe fein uatürlid)ec^ J^eben gibt. Salfd) unb abfurb ift bal)er
and) bie lllteinung, bie Seele fei auc> einer bereite oorl)anbenen allgemeinen
(5^eiftec>fnbftau5 gebilbet morbeu. '^llfo ift bac> spiraculum vitae uid)t
cc. ,^uuäd)ft bie t) e i l i g m a d) e u b e Ö^ u a b e. ^a^ ergibt fid) f d)on
baran^^, M^ ber 2)?cnfd) burd) bac>felbe gemorben ift ^u einem lebeubigcn
5Befen — in animam viventem. Tat^ mirb aud) 00m 5lpoftel: factus
est primus homo Adam in animam viventem beftätigt, ber bicr blojl
t)on bem natürlid)en Di)knfd)eu rebet. i^gl. Aug., (1v. Dei lo, 24.
^iefe näd)fte unb eigentlid)e 53ebeutung ftel)t nid)t im ^iiMberfprnd)
mit ber für bie ?el)re oom Urftaube fo mid)tigeu X)eutuug nid)t mcuiger
33äter, 5. 33. (Sl)ri(l^ oou 2Ile^*anbr icu, ^^afilius' u. a., bie unter
bem spiraculum vitae aud) bic ^eiligmac^enbe (^nabe oerftet)en;
250 33on b. Sd)öpfung. C. 5?on b. 2)^enfc^cn. I. Uvfpr. b. erftcn SO^enfc^en. 9?Qtur b. 2)?cnf(f|cn.
ß. cht 5(nefluj3 bcc^ göttlirfjcn 'Bcfcn^^, lüic biefc^ inanc!)C
l)cibniid)C 'iM)ilo|opl)cn, bann bic (^noftitcr, I1?anid)ncr , ^'J^ric^iaianiftcn,
iMcnbo=^l^3h)ftifcr unb Il)co|opl)cn, aiui) nick IVobcnic, in cmanatifti)d)cnt
ober in Dödin pantl)eiftifd)cm ^iiiiie gclcl)rt l)abcii. T^icfcr illHil)n ift üer=
iDorfcn biird) biv:^ .^oii^il ooii !Iolebo '447) auf (Mnmb ber Kp. dog-
matica l^coc> b. (^h*. ncficu bic ''PriociKiniiiftcii: Si quis dixerit vel cre-
dideiit, aiiimani Immaiiain Dei poitioiiem, vel Dei esse substaiitiam,
anathema sit. i>^od) oft umrbc bicjc ^iTlcl)rc in g(cid)cr ilöcifc uon bcr Äird)c
,Virü(fqcuncfcn, fo biird) ^ol)ann XXII. qcc^cii (5cfl)nrb (Prop. 27;
Deuzintjcf^ Kiicli. ii. 454^ biird) ^vJiiuu'cn,^ XI. gccjcu 'ytoliiuvö (pi'oi). 5;
Benzinger j Kiicli. ii. 10!)2); cnblid) biird) bivo J^satifaiiuni de fide cath.
Can. I, 4: 8i quis dixerit, res tiuitas, tum coi'poreas tum sj)irituales
aut saltem spii'ituales, e diviua sul)stautia emauasse, auatliema sit.
T^iio inspinnr bcr (Mcncfiv bcbcutct alfo foincl aUs creare spiritum
uub brikft .yicjlcid) am, M\\ bic ^cclc bcni i'cib (\\<> forma gcgcbcu ift.
^^gl. S. Th. 1 q. 1)0 a. 1 ad 1.
Tic l)ci(iiic 3d)rift crüiirt bic 3cclc für ciu (^cfd)i)pf (^ottc^o fomol)!
birctt, ,v i>^. /ach. 1 'i, 1. unc i üb ircft m allcu Stcllcu, bic bcu lÜJcu^
fd)cu übcrl)aupt alc^ (Mcfd)öpf (^nntco crfliircu uub bcr ^cclc trcatürlid)c föigcu^
|d)aftcu uub ^^uftiiubc ,yi|d)rcibcu. .v>icrauc \\\\^ unnicutlid) aud) m<> il)rcr
'I^cfcftibilitöt bcuicifcu bic I)cilincu 33ätcr, nor.yujc^UKifc bcr ^eil. 5(ugufti-
\\\xt^ , bic .^ircntürlid)fcit bcr 3cc(c: Ipse Spiritus homiuis, cum aliquaudo
eri'at et aliquaudo prudeuter sapit, mutabileui se esse clauiat. quod
nullo modo de uatuia Dei las est credere. AtKj.y (4eu. ad lit. 2, 8.
I^cr l)C!(. !II)outac> füljrt attcc« bicfc^> bnrauf ^urürf, ^a]] xw bcr 8ccle
5Ift unb ^;^otcu^^ ocr|d)icbcu, C^^ott aber actus purus ift. 8. Tli. 1 q. 90 a. 1.
a ,/'f- . c. '^(uc bcr 3citc 5(banic^ l)at C^ott b ic Gua qcbilbet, uad) bc^^
tfüii. ■ lUauncv dln^ubdb, uuc bicicr und) C»Untc<? ©bcubdb crfdiaffcu ift. ^ßgi.
Gen. 1, 27; 2. 20; Matth. 19, 4: Marc. 10, 6; 1 Cor. 11 , 8. 9;
1 Tim. 2, i:V; Kphes. 5, ^0.
Taf^ ift uid)t Hoßc^^ 2l)mbo(, foubcru X l) a t f a d) c },\\x ^ii^at)ruug
bcr nollfornntcuftcu öiubcit bco '.y(Cufd)cugcid)lcd)tc^o; ,wgtcid) bcbcutct bicfc
5:batiad)c moralifd) bao ilHn-l)iiltuio bcv ilkibco :^\m 'JJiauuc iibcrl)aupt unb
bcfonbcre in bcr (Sl)c uub uu)fti|d) bcu ,V)cnioriiaug bcr .^iird)c auc^ CSl)riftu^.
■^ic ?clirc nou bcr ;Hubroi^l)uäität bco Urmcufd)cu \\\\\> nou bcr
3:ci(uug bcr Cv^c)d)lcd)tcr infolge bce 2ünbcnfa((cc^ ift bal)cr eine mit bcu
flarcn il>ortcu bcr l)ciligcn 3d)rift unb bcr "^clirc bcr ^Urd)e in '^Mberfprnd)
ftcl)cnbc .piircfic unb p()ilofopl)ifd)c xHbfnrbitiit;
xtc chidiaffuiu; ^- ^^"^' ^^^ ""^^^^^^ ^^^ l)ciligen iö ii t c r. (%gcn bic ucrfd)icbcncn l)ärcti:=
bcj i^cnUn/ fd)cn l^cl)ren über bic(5ntftcliung bcr erftcn 03(enfd)cn ncrteibigcn fic bic a\\t> bcr
l)ciligcn ^d)rift focben cntuiirfcltc ®lanbcnvlcl)re. Xou angeli feceruut uos
nee nos plasmaveruut, nee angeli potueruut facere imaginem Dei,
nee alius quis praeter verbum Domiui. Iren , Adv. haer. 1. 4 c. 20.
Slnbcrc Stellen f. bei MazzeUa ^ De Deo creante p. 356 sqq. ;
o. anc^ ber i^cln'c bcr X l) c o ( o g c n. ^^gl. S. Th. 1 q. 90-92;
4. an0 bcr ^cl)rc bcr ^ i r d) c. Dens . . . condidit . . . huiua-
nam (creaturam) quasi communem ex spiritu et corpore constitutam.
Conc. Vatic. Const. de fid. cath. c 1 ;
5. an^ bcr Unlialtbarfcit aller (£' u o 1 n t i o n ^M l) c o r i c n , bic
pl)ilofopl)ifd) feftftcl)t. ^^gl. (^ntbcrlct, l^cl)rbnd) bcr :;>(pologetit I 3. 16(5 ff.
imd) bcv ivnbi
lipii u. f. tv.
§ 76. einfjeit bc^ 9D?enfd^engej(^Iec^te§. 251
§ 76. (^in^cit be^ 5)lenfrf)engef(^(crf)tc^.
33gr. |) einrieb, S^oginntifdje Ibeoloiiie VI §299.
2Ibam unb (5öa finb bit (Stammelt cm bc? ganjen
30^cnf d^ engei(i)Iedite£i.
I. "5)106 ift ein @ r u u b b o g ni a , lueil uon it)m bic "Dogmen t)on (fi^cft ^c§
bcr ©rbfünbc unb ber (Srlöfung unb fomit baö gan^c ßt}^*n"tfiiti"» ^^-ri-'JÄrunb
abfängt. 3?g(. i?om. 5, 12-21. '^'iiiw cyJonn"
C^clcugnct unirbc bice ^ogmn befonber^ oon Qfaaf bc In *l^ct)rerc,
ber aus ilDiij^ncrftänbuic^ imn Born. 5, 12 ff. kl)rte, bnfj iior 5(bam fdion
onbcrc 9[)?cnfcf)cn gelebt l)ntten '*1^- ä a b a ni i t e n). 5lnbevc glaubten ^^ur
©rfinvung bcr ^Knffennntcrid)iebc ^ o a b a mite n annclimcn ,^1 muffen,
b. l). 'D?enfc!)en, bic gleid),^eitig mit ?lbnm unb öua cr|d]affcn morbcu feien.
(Sclbftticrftnnblid) leugnet nud) ber moberne ^^ a n 1 1) c i c> m u c^ unb ^Ji a t c^
r i a i i c> m u « , iuc>bcfonberc ber T^ a r m i n i c^ m u <^ unfer 'I)ogmn. )!fl(id)
i^nen fiub bic 'JJieuid)eu, meun fie übcrl)aupt einmal entftanbcu, überall ent*
ftanben, wo bic allgemeinen 9^aturbcbiugungeu M^n norbanben unb bic an^
geblidjcn "iTtatnrpro.^effc bi<? .yi il)rer ').^robuttipn fortgcfd)ritteu uniren.
IL l^at-' Xogma nou ber (i-int)cit bec^ 'i)Jieu|d}eugejd)lcd)te6 ergibt firf) T^,p (vf,ffcit bc^^
1. auö bcr l) c i l i g c u 5 d) r i f t. ^ nicnidicn^
a. Gen. 2, 5 bc^^eugt auc^brmflid), bafl oor ^^Ibain fein anberer ^l^iVnfd) "' ^'^f^r^'b "^^
mar (honio non erat, qui operaretur terram); Ge}L 2, 20 aber mirb Jinbiiion.
crHärt, baf^ ef^ uor ber (5rfd)affung Qmt-> feinen anbercn ^JOccnfdjeu gab
(Adae non inveniebatni' adiulor siniilis eins), '^iee ift nud) in
Gen. l^, 20 cntl)alten, uuniad) (Sna bic 1^'utter aller Vcbcnbigen ift. Über=
l)mpt ift in ber llrgcfd)id)tc nur luni ^Ibam unb CSnni bie 'Kebe, burd) meld)c
bic (Srbc bcoölfert irerbeu follte Gen. 1 , 2S ). ^^n fd)iirffter ii^eifc fprid)t
Sap. 10, 1 uufere ^niln1)eit a\b>: Haec (sapientiai ilhnn, qni ]>rimus
forniatus est a Deo pater orbis ten-aiuni, cum solus esset creatus,
custodivit.
b. 5(nd) bac> 'O^cuc üeftament ncrfünbct bic in ^^Ibam griinbeube C5in=
l)ett bit" iT)(V^fdlengefd)led)tec^ 2ie mirb luni ""l-^auluc^ geprebigt im 5{reopag:
Fecit (Deus) e.r uno onine i,^enus honiinnni inhabitare super univer-
sam faeiem terrae. Act. 17, 2«). Tic ?lUgemcinlieit bcr (Jrbfünbc aber
leitet ber ^HiUerapcftcI i\\\^ ber 5(bftanunung aller ^JJicnfdjcu non eiuciu
©tamniDatcr ab Jiom. ö, 12 ff.i;
2. au^ bcr !Öel)re ber i^iiter, bereu cinftimmigen Äonfen^ nud) ^faaf
be la 'J^ctjrere zugibt, ^o fd)rcibt ber l)eil. ^luguftinuö: In ipso exordio
Adam et Eva parentes omnium gentium erant, non taiitummodo
Judaeorum. Tract. 9 in Joann. 5lubere 8tcücu f. bei Mazzdia 1.
c. p. 880;
3. au^ b c r ![?c^ rc ber U i r d) c. '^l([6) beut 3?orgaugc bc^ l)ci(. 'J.^anln«
leitet a\x^ b(\t^ ^ o n 5 i ( non !I r i e u t bic ?Ulgemeinl)cit ber (Srbfüubc
au^ bcr 5(bftammung aller yOccnidjcu luni bem einen 5lbam l)er. Sess. Y
Decr. de peccat. orig-in.
III. Tic a b f 0 l n t e (^ e m i f^) e i t ber (Sinl)eit be« iDi'eufdKu- ^^. J'-y^- ^^,
gefd)(ed)tec> ift unc> nur burd) bie Cffeubarung gegeben. (£t> läf^t fid) näm^ jJSicn'''
lid) burd)au« nid)t bic yj? b g l i d) t e i t beftreiten, bav> (^ott ftatt bc0 einen ''^if sj^f^lff
erfteu ^JD^cufc^cnpaare« mef)rerc, niete 90(eufd)enpaare gleid^^eitig ober in oer-
fd)iebcncn ^^t'xUn l)ättc iuö Tafein rufen tönneu. Taf3 alle ^J^cufc^en ^u
252 2>on b. ©djöpfunn. C. 3?on b. 9Jienfc^cu. I. Urfpr. b. crftcn äiecnfc^cn. S)iatüx b. 9D?cnfcf)cn.
einer 3 p c c i c i^> (jcl)örcn , ift frcilid) eine in^U)cifcU)aftc ill^al)rl)cit and)
imtürliiijcr ^i>t|icu|d)aft. 'A^cmi bic l)icn|i1)cu aücr ^Haffen, ^sölfcr imb
(Stämme pflnn^^en fid) biird) gc|d)(cd)tUd)c il^crbinbiing in imbcgreu^^ter ^^vndjU
bnrfeit fort, \mv:-> bei aücii oriianifd)cii '^Bcfen mir imicrl)alb berfelbcu 3pecic§
ftattfinbet. l>ec'(^leid)eii trnc^eu alle 'JJteii|d)cu Ictblid) iiub geiftig bicfelbcn
uie|"entlid)eii Gicjciifdjaften ber lUteuid)emiatur in iljrer ganzen ^ollftiinbigfeit
an fid). XHber luenn mid) am bicfen (^hünben bie fpccififd)c (5int)eit ber
l\'en|d)en für bk i^crnnnft feftftclit, fo ift l)iermit bod) nid^t bie ©inl)clt
ber 5(bftanunnn(^ barc|etl)an. J^nbec^ nermaci and) bie ^^ernnnft biefc (5in()cit
anc^ triftigen änileren nnb inneren (>)rünben ,yi ertennen.
1. 8elbftuerftänb(id) fpred)en bafür alle (^5rinibc, meld)c bic l) t ft o=
r i f d) c (S^ l a n b m ü r b i g f c i t ber ^iid)er 'JJiofic^ bemeifen.
1?. T)ic ^^Ibftannnnng alter l^ienfd)en non einem Stammimtcr mirb
bnrd) bie T r a b i t i o n e n b c r OJi e n f d) l) e i t , inc^befonbere bnrd) bic
allen il^ölfern gemeinfamen Überliefernngen über ben oünbenfall nnb bic
(Srlöfnngobebiirftigfeit beftätigt.
)). @e^ fpred)en alle 1) i ft d r i f d) e n (^) r ü n b c bafür, baf] ba^$
i)}?cnid)engefd)Ied)t nnr non einem OJiittclpnnftc an*? über bie gan;^e (irbc fid)
ncrbreitet l)at, nnb ba\] inc^Kionbere bic mit ben '3ioad)ibcn begiunenbc mo^
faifd)c ilHHtcrtafel l)iftorifd) glanbmürbig ift. ^^3!. ^il^ciß, l'el)rb. ber '-ll^eltgcfd).
3. 5lnp. 1. 33anb. öinlcitnng 2. LXVI-l.XXIX.
4. I'afl bie gan.^c 'J3ienid)l)eit uon einem ^13aare abftannnt, ift and)
ber göttlid)en 'ilHnc>l)cit nnb IMebe l) ö d) ft a n g e m e f f e n. 'Tic Gin^
t)cit bc^o l)ienfd)engcjd)lcd)tec^ alv einer A'iimilic nnb biermit baü^ (^runb-
gefet? ber fsH^üilfdiaft nnb gefcllfd)aftlid)cn '^Intoritiit, lomic ba^ C^efet,^ ber
brüberlid)en Viebe ift bnrd) bie "Jlbftannnnng üon einem 3tannnoater nnb
einer Stannnnnutcr bebingt, u>ie and) bac^ '-l^erl)ältnic> ,^unfd)en biefen beiben
bnrd) bie nr)prünglid)e 53ilbnng be^o '^inibee an^o bem 'JJianne grnnbgclcgt ift.
'35. IV. '^ic Cv^rünbe gegen bic CSinl)eit bco 'JJtenfd)cngefd)lcd)teo finb
2)ti' ^Hoffen uiib „• 4 . ,%; j.t.,ri.- .
2macf)imtcv »ullt |tid)l)altig I
*^"^'*f^^- 1 . X^ie -)i a f f e n n n t e r f d) i e b c, bic übrigen^ nid)t fo grof^ finb,
mic fic banfig bingcftellt merbcn, laffen fid) anv ben CSinflüffen bcc^ .^ilinm^,
ber '?ial)rnng, ber Vcbenomcifc n. f. m. l)inreid)enb erfliiren. I>al)er ftcUcn
ja and) mand)e '^catnrforfd)er gerabe.^n bie Xbefc anf, ba^ alle üerfd)icbencn
^ierraffen non einer Urform bcrrül)ren; bie l)(öglid)feit aber mirb uon allen
.angegeben. Tatl bic ^Haffen il)rc (£'igcntümlid)feiten innner bcmal)ren, and)
mcnn cin.^clnc ^^v^^i^^i^iicn bcrfelbcn in oöllig neriinberte ^^crl)iiltniffc gebrad)t
merben, t)at feinen (^irnnb barin, baf] bie ^)vaffcnnntcrfd)icbe einen tonftantcn
(5l)arafter angenommen babcn.
2. T^ic 3 p r a d) n n t e r f d) i e b c , bercn Ur iad)e (ren. 11, 1 — 9
er.^äblt mirb, finb gtcid)fally fein ^^V^mei^o gegen bie (5inl)eit bec> l^ienfd)cn^
gefd)led)te^^. "Olad) ben ^Hefultaten ber oergleid)enben 3prad)miffenfd)aft ift
cc> uielmebr l)öd)ft mat)rfd)einlid), ba|l alle 3prad)ftämmc in einer Urfprad)c
ibre :ö>nr,^el baben. 33g(. .Vlanlcn, Die '^prad)uenuirrnng ^n 33abcl;
(^Htttlcr, 'Jtatnrforfd)nng nnb 53ibc( 3. 237 ff.; 8d)an(^, '^(pologie bc^5
(£l)riftentnm^5 I 3. 318 ff.
'Da^er mirb and) bic (5inf)eit be« i^^(enfd)cngcfd)lcd)teö oon bebentenben
9^atnrforfd)ern gelcbrt. ^^llexanbcr non .?>nmbolbt fd)rieb: „^nbem n:)ir
bic ^inl)eit bec> l)i\nifd)cngefd)led)te^:* bel)anptcn, miberftel)en mir and) jeber
mierfrcultd)en 2lnnal)mc öon ^öl)crcn nnb nicberen 'I)tcnfd)cnraffen." Äo^^mos I
lii^ iHltev be^
■JJ{cnict)cn=^
§ 77. S3eftQnbtciIe unb (S'intmt ber meufdjlic^en 9?Qtuv. 253
(S. 385. SOtit i()m ftimincn übcrcin Öinne, 53uffon, ßunier, Dum, Ouatrc^
fagc^, "^c^djd, ^ncr u. f. lu.
©d)o{ion. 3" ^c^nQ a"f ^<i^' ^Utcr bc^^ ä)icn|(i)engc]cl)(erf)tcä ift bcv djvono- ^ r.ao,
Iogifd)cn ii^iffcufdjaft großer ©piclvauiii gdaffen , t>a feine (ibronologie uon ber i^ivdje
bognmtiid) feftgefteUt ift. dlad) bem ()ebvüiid)en Jext uub ber au il)U fid) Qnid)lief^enben jj'^fjjlc^t"^
S>iilgata beredjnet fid) bie 3t-'it uon ^^Ibani bh$ auf Üliriftiuo auf 4004 ^at)re ; M^S fird)-
(id)e iDiarn)rologiuni aber nimmt , iui mefentlidjen ber Septuaginta folgenb, uon 9(bam
bi§ (Sl)riftu5 öl 19 ijabre an. 5Uid) bie i^äter unb 3:i)eologen fteUen gan,^ iierfd)iebene
d)ronologifd)e ^ered)nungen auf. ill^ährenb .V)i er on i) nnu^ uon ^^Ibam bi«§ (Sl)riftU'^ nur
3941 :3iü)re ,^ä[)(t, red)uet ftlemenö oon ?( (e j'an b r ien C()21 ^ahxc.
Senn man tiiernad) and) einen beträd)tlid) größeren ^^'it^iiiii" i^l'^ 4000 ^alnc
Don 9lbam bi^o Sbriftuc: annehmen barf, fo fann man jebod) feine^>meg^o jene überlangen
3eitränme ,^ngeben, bie ber uioberne Unglaube behauptet. 'J'ie 9JciUionen uon ^^b^"'^'"/ öie
üon Slbam bi^3 6briftu^> lu-rfloffen fein foUen, entbehren jeber hiftorifdjen (^Haubmürbigfeit.
Sag aber hiftorifdjen Seit [)üt, fteht mit ben ^Hngaben ber '^ibel im (Sintlang unb geht
über 6000—7000 ^ahre nid)t l)inang. i'gl. Mirdjenleriton III, 310 ff.
§ 77. iöcftanbtcilc uub (inuijcit ber mcu|d)Hd)cu ^JJatur.
5>gl. .•peinrid), ^ogmatifd)e Iheologie VI ^ 29"),
"D e r 9)? e n [ d) b c ft c 1) t f c i ii c r i^i ii t ii r ii n d) a n ^^ 5 u? c i . yf^'- .
^ e ft n n b t c i ( c 11 , b c iii ni a t c r i c 11 c ii V e i b im b b c r g c i ft i cj c u ^jTentonntu "
Seele, bie nid)! nur ^^n einer ,V) i) p o ft a f c o b e r 'P e r ]o n,
1 0 n b e r n 5 n c i n c r lU' e n f d) e n n a t u r b n b n v d) m i t e i n a n b c r
0 e r b n n b e n ] i n b , b a tl bie 3 e e l e mal) r l) n f t (rere , b u r d)
fid) f e l b ft {per se) u n b u n in i 1 1 e l b a r innuediafc) h a^- 3 e i n ^-
unb C e b e n « p r i n c i p fornid > b e c> l' e i b c >? i ft.
1)iefec> ift tu tl)oli f il)c (Mlanbcnc^lel)r c, aber .yigleid) and) eine
auf @rfal)rnng nnb rid)tigein Renten bernl)enbe il>ernnnf tiua l)rl)eit.
1. Ter iöeiveic^ für biefe ÜHil)rf)eit ergibt fid)
1 . a n c> b e r 1) c i l i g c n 2 d) r i f t , bie n n r 3 m c i ^eftanbteile be^o .;a8.
iWenfdien, l'eib nnb Seele, tennt: Gm. 2, 7; J\«. 15,0. 10; Sap. ^^^^^Ji^^l^u^
10. 11; Ez. 37, 3 ff.; Mafth. 10, 'JH; Luc S, 55; 12, 22. 23 ; »uU Da'acbvift.
1 Cor. 7, 34; Jac. 2, 2(*> n. f. in.
^Mat^ fie Seele nennt, nennt fie and) (^)eift: Sap. 15, 11; KJ, 14;
Is. 26, 9; j5r//-. 2, 17. 18; Lhc. \, 40. 47.
^eingeiniif^ be;>eid)net fie bie Seele, 5. 43. 6^^;/. 2, 7; JoZ^ 12, 10;
Lwc. 12, 20; JiHoiH. 10, 11; Act. 20, 10 n. f. lu. nnb in gan^ g(eid)er
^-a^eife ben C^ieift, 5. il3. Gen. 7, 15; 45, 27; Job 12, 10; SV/y>. 10, 14;
Luc. 8, 55; 23, 40; Act. 7, 5S al« l'ebenc>prineip bee Veibec<, bnrd^ beffen
Atrennnng üoin Öeibe ber Zob eintritt.
Seele nnb (>Sc\\t finb baber luid) beni Sprad)gebrand) ber bt-'i^ö^n
Sd)rift ba , luo fie jnr ^e^^eid)ming cine^o !:l>cftanbteile^o ber inenfd)lid)en
9^atnr gcbrand)t lucrben, offenbar Sl)nonl)nia. ^Jiirgenb£< aber be,^eid)nen
in ber l)eiligen Sd)rift Seele nnb (^eift 5iuei ber Snbftan,^ nad) iierfd)iebene
Seelen im i)Jienfd)en.
Sie 5;rid)otomiften, b. b. biejenigen, mcld)e txn ä)?enfd}en au<$ brei S'efen§=
beftanbteilen, bem Veibe, ber i^eibfeele nnb ber Vernünftigen *£eele, beftehen laffen, haben
fid) auf einige Stellen berufen, in benen ,^mifd)en -^^xri (aniiiia) unb Trveüf/a (spiritus)
irgenb ein Unterfd)ieb geumd)t lüirb, nämlid) 1 Thess. 5, 23: Ipse auteni Dens paris
sanctificet vos per omnia , ut integ-er spiritn?^ vester et anima et corpus sine
querela in adventu Domini nostri Jesu Christi servetur unb Hehr. A, 12: Sermo
Dei .... pertingens usque ad divisiouem animae ac spiritus. 2)a nun ober ber
na et)
Iratitimi
2o4 ^^on b. 3(f)üpfung. d ^on b. 9)hMifdjeii 1. Uv[pv. b. evfteu 3)?en|d)en. dlainv b. a;?enf(f)en.
5(po[tc( iinmöglid) , im 4l'iber)pvudj mit bcr gesamten fjciligen Sd)iift imb mit fidj felbft,
Xiid)ütomift fein taiin , fo miip man, menii er rrv-u/za uiib ^"-»/^ unterfdjeibet,
unter erfterem entmeber in ed)t 'l^aulinifc^cm 6prüd)gebraud) bie ©nobc ober ben gi)tt«
lidjen (^kiit, mie bieg in ber erften Stelle ber Jyall fem tann, ober aber ben böberen '3:ei(
berjelben unteilbaren Seele uerfteben ;
tiiuljeft bn- - • ^^ " '^ ^ ^ ^* 9 *^ f '^ "^ ^ ^ " I V a M t i 0 n. %nd) bk 1^ ä t c r tennen nur
Dienidicniiatuv l^eib iiub 3cc(c. gi^lj^^''-'^^^)*'' ^teüCH |. bci ^pciiivid) VI 3. 91 ff. ^>cnn
niid) fie mitunter '|j//i iiiib zveO^-a untcr|d)cibcn, )o Dcrfte()cn fic unter
let3tcrcni teiU~ bie l)eiligmad)cnbe Wnabc, 5. ^i menn fic fagen, burd) bie
Siinbe l)abe ber 'JJienfd) bac^ zvz'ju.oc nerloren unb empfange e^o miebcr burc^
(i^Ijriftuc^ über bie (^3ered)ten ftünben am jiingften 2at3e auf mit aao;, Ij/y)
unb 7rv£-j/ji3f, bie 33erbannnten aber inir mit rjdpi unb 'l^JX'n, ober fie'uerftel)en
barnnter ben Unterfd)ieb ^mifdjen ber I)ijl)cren unb nieberen *See(e. "Dem^
genuif? befämpften bie ^niter ben platonifd)en, gnoftifdjen unb apoI(inariftifd}en
Xrid)otomic^mn^o unb ^umr nii1)t etuni blof? megen feiner fatfd)en '^^(nmenbung
in ber :3ntarnationc4el)re, fonbern an unb für fid) unb fd)led)tl)iu ;
:). (lUi: ber l' e () r e ber St i r d) e , bie barüber bei ben üerf d)iebenften
^^(nläffen anfv tlarfte unb beftimmteftc fid) anc^gefprodjen ()at:
a. i)ie allgemeinen Aion.ylien lum (J'pl)e|uc^ unb dljalcebon fomie
ba^o 3meite unb britte oon ,U onftantinopel fpred)en fid) tlar für bie ^mei=
teilung bec^ l)ienfd)en an^o : fie aboptieren einen :Huobrud bee I)eU.
l£ l) r i 11 u c^ 00 n ^.H l e ;• a n b r i e n , in bem bie menfd)lid)e 3^atur caro
animata anima ratioiiali genannt mirb. ^m •?( 1 1) a n a f i a n i f d) e n
{">) l a u b e n c< b e t e n n t n i ^o mirb biefe l'el)re in bie iliUn'te ^ufammenge-
faj3t: Anima rationalis et caro uniis est liomo.
b. rac^ ad)te iHnmenifdje Stow^ü, bat> üierte .yi .^lonftantinopet, ertlärt
in Can. 1 1 gan;, allgemein (\k^ g e 0 f f e n b a r t e unb ü b e r l i e f e r t e
l^ebre, ber lUienid) babe nnam aiiiniam rationalem et intellectualem,
unb belegt bie l'el)re, ba\^ ber lUcenfd) ^mei Seelen ()abe, mit bem 5tnatl)em.
Denzwger, Encli. n. :^74.
c. rac^ fünf;,el)nte allgemeine .Uon;>i( yi ^Menne erfliirt hm für einen
,p(iretifer, ber behauptet, qnod anima lationalis seu intellectiva non sit
forma corpoi'is liumani per se et essentialiter, gan^ im 3iune ber
allgemeinen |d)olaftifd)en i^el)re. Den::w(ier, 1. c. n. 409.
d. T^av fünfte Vateranfon.yl erneuert bie Definition bec^ ^on.ytö uon
^ienne, ba|l bie anima intellectiva vei-e per se et essentialiter hu-
niani corporis forma ift. Denzhuier^ 1. c. n. G21.
e. ^ i u f^ IX. {)(\i in feinem '>^d)reiben m ben @ r 5 b i f d) 0 f ü 0 u
^' ü l n nom 1"). ^uni 1857 in 3ad)en bcc^ Ö^ ü n 1 1) e r i a n i ^ m u c^ auf^
neue alo fatl)olifd)e Vebre be^eid^net, h(\]^ anima eaqne rationalis sit vera
per se atque immediata corporis forma. Denzinger, 1. c. n. 1509.
^n feinem 3d)reiben an ben Jy ü r ft b i f d) 0 f uon ^ r e 9 I a u uom
30. 5(prd 1H60 erftärt ber nämlid)e ^^apft gegen 33 a 113 e r, nad) ber !Oel)re
ber .^^ird)e fei im ll)(enfd)en iinum principinm, animam scilicet ratio-
nalem , a (jua corpus quoque et motnm et vitam omnem et sen-
sum accipiat. 'i)a0 fpred)en and) bem (^üntl)erianionmi? gegenüber bie
%^ r 0 t) i n 3 i a l f 0 n 5 i l i e n oon ^ o l n (ISüOi unb non ^lis i e n (1858)
au"^ j
j)ie tiini)eit bcv 4. QUO ber Öe()re ber X t) e 0 ( 0 g e n. Unfere Xt)efe ift bie e i n^
nalr'^ciTfDeo^ Hl ü t i g c ^ c () r e aller 1 1) e 0 l 0 g i f d) e n 3 t-^ u l e n, bie biefelbe nid}t
iofleu uut) bev etma auf (^runb eine«? p^ilofopl)ifd)en 3l)ftemv uerteibigen, fonbern ouf
§ 77. 33eftonbtei(o unb @in()eit ber menfd)Iid)en dUtnx. 255
@nmb bcr Dffcubanmg imb bcr Hrd)nd[)en öe^rcntfrf)eibimgcn. ^g(. aS. T/jow.
S. c. g. 1. 4 c. 35; 1 q. 75 u. 76. W\t bcm f)etl. Xlioma^ ftinuncii
ade 8(l)oIaftifcr imb alle re({)tgläubigen 9}il)ftifer mir imb nad) ii)m über^
ein. ^g(. ^^einrirf) VI B. 1:^0 ff.;
5. ai\^ iB e r n u n f t 9 r ü n b c n :
a. 'Durd) fein (S e l b f t b e in u js t f e i n be5iel)t ber ^JJ^enfd) nid)t
nur bic gciftigen nnb animalifdjen, fonbern and) alle negetatioen 3^l)ätigteiten
anf fid) felbft aUo beren ibentifd)ec^ Snbjeft.
b. 3ll(e geiftigcn, fenfitiuen unb uegetatioen Snnftionen ftel)en im
9J?enfd)en in einer fo innigen @inl)eit nnb .parmonic nnb in fold) gegen^
fcitiger 5(bl)ängigtcit üoneinanber, une fie nur an« ber (^'inl)eit be^o ®ein^^
unb ÜL^'beneprincip^ fid) ertlären läjlt.
IT. @« ift I)iernad) t a 1 1) o ti f d) e 3iMi I) r () e i t ,
1. b a f3 ber lUc e n f d) nur a n c> 3 m c i 33 c ft a n b t e i ( e n, r,u.
ß c i b u n b S e c l e , b c ft e f) t , unb b a tl ;> tu i f di e n ^ e e l e n n b , .^ f;^; ^^^^'«^"i* ^
r (j I / O01t0l)t Ulli' ClU^
@ c i f t ein 1 u b ft a n t i a l e r U n t e r f d) i e b n i d) t i ft : vcib unb @ceie.
2. b a f3 i^ e i b nnb 3eele n i d) t e t in a b t 0 |1 ^n einer t;ti'.^
^ e r f 0 n ober l) i) p 0 ft a t i | d), f 0 n b e r n a u d) 3 n eine r ^Ji a t u r '''cf„""jatm'^'
ö e r b u n b e n f i n b, m e l d) e w e f e n 1 1 i d) a u c^ l' e i b unb ^ e e l e
5 u f a ni ni e n g e f c I5 1 i ft.
^a()er ift uieber bcr V'eib ol)nc bie 3cele, nod) bie 'Seele Dt)ne ben
Ceib bie ü 0 K ft ii u b i g e nienfd]lid)c ':)iatnr, ilHi'enl)cit ober Snbftan^ (sub-
stantia comj)lef(f) , fonbern bcr l^nb ol)nc bic Seele, une and) bic Seele
o^nc ben l'eib ift nur ein Xeil bcr nicnfd)lidjen ^^latur, eine n n 0 0 1 1^
ft ii n b i g e Snbftan^ (substantia inconipJda ;
o. baf3 bie Seele, une ba^o 'i>rincip bec^ gciftigen Vebenc> nnb ber ,143.
geiftigen Xl)ätigtcit, bec> renfene^ nnb '^l>ollenc>, fo and) b c 0 l e i b l i d) c n, ^''^cf "^oJS'J"'''
ine^bcfonbcre finnlid)cn Vcbcn^> unb feiner Xl)ätigtcitcn im 'JJienfd)cn ober,
une bie Sd)olaftitcr fagen, bie forma corporis ift.
(£'^^ ift bal)er mit bcr tatl)oliid)en 'Anibrbcit nid)t ,yi ocreinigcn, mcnn
mau bel)auptet, baf] nid)t bic ocrnünftigc Seele ober bcr C^kift, fonbern etunvo
anberee> ^H'iucip be^o iiegctatioen unb fenfitiuen i^ebcnc>, ja fogar, mic bcr
®üntl)eriani^omue meint, bc^o nicbcrcn ober bcgrifflid)cn rcntcuö fei, mag
man nun bie Vcibe^öfcele ak- eine oom Veibc ocrid)icbcnc Snbftan;^ ober ale(
lücfen^cinc^ mit bcm ^eibc anfcben. ^ctUcrc^o ift bic !?et)re ('»3iintl)erc^, ber, in
biefem "l^unftc gan;^ auf ben (^rnnbgcbantcn bcr Sd)elling'fd)cn ^J?atnrpl)ilo-
fop^ie einget)enb, bebanptet, bajl bas^ Seelenleben bi^ l)inauf 5nm teufen
bee 33egriffe-^> bie l)öd)ftc Spil,H' nnb ^^lüte bcv ^^tatnrlcbcuv fei , nnb ha]]
nur ba«:^ "I^cntcn bee^ (^h'unbe^? bem 6kifte eigne, ber mit bcm Icbcnbigcn
i^eibe uid)t ^nr @inl)cit ber 'Statur, fonbern, mie bie (^3üntl)eriancr fid) an^o^
brürfen, ^nr formalen (Sinl)cit, jur (iinl)eit ber i>crfönlid)fcit ucrbunbcn fei,
roa^ QUf^ mit il)rem falfd)eu "}3erfönlid)teitebegriff 5ufammenl)ängt ;
4. b a f3 b i e S c c l e b a e 'l> r i n c i p and) b e ^ l e i b l i d) e n r,44.
unb f i n u t i ct|_ e n ^ e b e u €^ ift : c^onforl^Ssr.
a. esse)diaJiter b. l). nid)t nur ((rridnifaJiff^r^ fonbern iiermi)gc il)rer tiaiiter, i.er se
Statur unb mefentlid)en ^eftimmung, al« l)(enfd)enfecle ben menfii)=''^
üd()en i^eib 3U befeelen;
b. per se et mmediate, inbem bie Seele felbft nnb unmittelbar
hix[ i^eib befeelt. 'Dat)er mirb bie i^erbinbung 5Unfd)eu i^eib unb Seele nid)t
üermittelt burd) etmaö anbere^, ha-:^ 5Unfd)en beiben in ber ÜJiitte ftel)t nnb
250 ^Hin b. Srf)üpfung. C. 3?on b. a)fcn[if)cn. I. Ihipr. b. erftcn OJJenfrfjcn. 9f?atuv b. 9J?en[c^en.
bcibc mitcinanbcr ucrbinbet, fei bic^o mm eine nnbere (5cc(c ober etiua^
.iiürperüd)e!?. S. Th. 1 q. 70 a. 7. Qa ber l)eil. ^l)üma^> meint, ba^ im l'eibe
nid)t cimnal eine gemiffc accibentcüe Tiieipofitiou, bm'd^ wMjt ber ?eib jur
'il(iifmil)me ber Seele bi^^poniert mcrbc, aii^mie^men fei. '^eim, ha ber menfd)^
lid)e l^'ib biird) bie Seele ift, mae er ift, fo ift er niid) üt)ne fie gar nid)t
ate mirflid) imb mit gemiffen "^ic^iofitioiien nihogerüftet 311 benfeii. S. Tli.
1 q. 70 ca. 0.
C45.^ 91 n inert unc^. 9(uf bic ^-rnge, mi c bic ucniünftlgc Seele ^-Priucip bc^ fenfitibeu
fJ?ma^[^on>oris""^ tiegetatiüeu !i\Hien<8 fein tonne, cintuiovten bie ©d)o(aftifev, bo^ evfläve fid) am bem
'ift. QÜgenieinen C^Mil^f. baf? in einer jeben [)i)l)eren ^yorni bn<? '^Nerniögen liege, nnter ben
notiuenbigen i^ebingnngen t)i( ^-nnttionen ber niebeven ^-ornien ooÜ5ict)en ,^n tonnen;
benn bcvo '^HiUtoninieneve fd)lieüe biv? llnüoUfoniinenere ein. Forma perfectior virtute
contiiiet (luidquid est iuferioruni forniaruni ; et ideo unii et eadem existeus per-
fioit niateriam secundum diversos i)erfe('tionis o^radus. Una euim et eadem
forma est per essentiam, per (niam liomo est ens aetu, et per quam est corpus,
et per quam est vivum. et i)er quam est animal, et per quam est liomo. S. Th.
1 q. 7G a. 6 ad 1.
.^eine«auieg$ ober ift ha^$ Unigelelirte niög(id), nnb foniit fann feine nieberc forma
bie Sirtungen einer l)i)f)cron, alfo nnnuMitlid) feine bIo{3 Qniniölifd)e ober blojj Dege*
totiue ober gar bie fornilofe DJuiterie geiftige illiätigfeiten l)erDorbringen.
r.it;. ®cotu§ u. a. nabinen eine eigene forma substantialis be^ organifd)en 2)?enfc^en*
Tic J'o'i»»^} leibe^' an, bie fogenannte forma co/'porfifdfis , burd) uield)e ber für bie vernünftige
corportMtatis. ^^^^^^ beftiuunte unb nou il)r belebte Sl'örper ift. 3» biefem Äörper nabnien niandje
mieberuni für bie ein.V'lnen Xeile fefnnbiire ^^ornuMi an.
♦'•*'•_ dienere fatt)olifd)e H-^l)i(ofopl)en nnb 3:i)eologen, ,^. 53. J^ongiorgi, ^l^ianciani,
Xcv^iltomu-mu'^. g^, ^,^jj jj ^ betrad)ten unter iBenuerfnng ber forma corporeitatis unb ber unter*
georbneten ^-orinen, ber naturuiiffenid)aftlid)en .^ijpotbefe ber niobernen ^Itoniiftif ent*
fpredjenb, ben Veib aUo buv njed)anifd)=d)einifd)e ^^robuft ber ^JJJolefüle, ^a^$ uon ber oer^
nünftigen Seele burd)brungen unb belebt mirb, bie in biefem Sinne forma corporis ift.
^nbe^o erbeben fid) fomobt gegen bie fcotiftifdje, mio gegen bie neuere Wuffaffung
fdimere ^ebenfen.
c,4H. '-)iarf) ©ntberlet finb bie Stoffe be^ iTörper^ nid)t burd) i^re eigene Energie
Xic jcl)Dianiid)o üftuiert, fonbern ertialten burd) bie Seele i()r aftuale^o Sein, ta^ .ingleic^ bic tt)efentlid)en
unb atoiiiiitifdu' (jigeufdjaften be^o Mörper^o unb ba^^ ber Seele eigentünilid)e Veben in pl)l))"ifd)er @inl)eit
^^^^n^niot/'^^ üerbinbet. ^yür biefen fubftantiierenben ©influB ber Seele ouf ben Stoff ift e^^ un*
mefentlid), ob man fid) ben Stoff atouiiftifd) touj'tituiert beult ober i'tetig au^^gebebnt.
„'Iliefentlid) i)"t nur, baf^ bie Stoffe bi<? in ihr innerftei^ fubftantiale^ Sein unter beui
t*inf"lufj ber Seele uerüuberlid) finb. ll^it Uured)t aber luirb non uielen eine fold)e ^Ber*
änberlid)feit ber 'Xtonu' geleugnet. %\ic d)emifd)cn (^k'febe bleiben befielen, menn umn
bie }>Tonftituierung einex' iDiolctüU^ nu? 5ltomen nid)t mit ber 3«l)l »"b 53efd)affent)eit ber
lebteren abgefd)loffen benft, fonbern auf^erbeiu nod) ein fubftontiale^ ^rincip forbert,
meld)e^' had Jä'ompofituiu ,^1 einer neuen Subftau,^ nmd)t, in aield)er t>ic ^ttome il)re Sub«
ftautialität Derlieren , bereu fubftantiale J^ormen burd) bie be§ i^ompofitum^ uerbrängt
finb." 2)ie ^^fi)d)olo gie S. 290. So fud)t ber gelel)rte ^|Jl)ilofopt) bie atomiftifd)e
^i)potl)efe mit ber peripatetifd)=fd)olaftifd)en gefd)icft gu bereinigen, ^gl. aud) be^felben
33erf. 9?oturpf)ilofopl)ie «5. 29. ^JJäf)ere^ l)ierüber mirb in ber ^^bilofopbie gelehrt.
6i\). 3)a bie ,^ird)e bie SDJeinung ber Scotiften bulbet unb eine (5ntfd)eibung biefer
5rcii)cit bcv Streitfrage bi§ jet?t abgelehnt ^at, fo fmb biefe unb aud) anbcre lUieinungen ^nläffig.
•i)ieuuutflcii. ^no^.g^j ^H^ aufommt, ift t)or allem, bafj bie ©iuljeit ber menfd)lid)eu dlatuv unb bie föal)r*
l)eit feftgebalten mirb, bafj bie uernünftige Seele ticn iuenfd)lid)eu l'eib belebt unb 3um
menfd)lid)en i^eibe uiad)t, unb baJ3 )'ie felbft unmittelbar ta^ "-.princip mie be§ geij'tigen,
fo aud) be§ finnlid)en V^eben^' ift; benn biefe ii>übrf)cit bangt mit ben U)id)tigften ^'e^rcn
be§ ®lauben^ unb ber 'JJioral auf-g innigfte 3ufammen.
§ 78. Fortpflanzung be^^ 9)cen[cf)engefd)ted)te§ unb Uri'pvung ber @eefe. 257
§ 78. 5ortvpau,vnig bev ^JJlcufd)cugcfcl)(cd)tc^ \n\'t> Ur)>ruug ber 6celc»
iBgt. ^einrid), 3)ogmatifd)e Jljeotogte VI § 299.
9^ a rf) b c in u 0 n (^ o 1 1 ü o u 5( ii f a u g au gegebenen
n a t ü r (i d) e n ö^ e f e Ij c ber 5 o r t p f l a n 5 u n g uu r b b a^
302 e n I cl) e n t i n b b e m 8 e i b e na d) ü 0 n feinen (Altern e r=
5 e n g t , b i e u e r n ii n f t i g e Seele aber unmittelbar Don
Ö^ 0 1 1 e r f ff) a f f e n unb 5 n? a r im ^J)2 0 m e n t e ber 5 r u f t i f i^
f a t i 0 n.
I^ies ift t a 1 1) 0 1 i f d) e 1? e I) r e unb oi^Ö^'^i^) i^i"^ ^^ a ^ r () e i t ber
natürlid)en ^>ernunft.
I. I^aß alle iVienidjen nial)rf)aft uon ben Stainmclteru bee> ^JJ?cn[d)em ,^.j,vtlJfianjun0
gefd)led)te^> leiblid) abftanuneu, ba\^ bie ,Hinber uon il)ren (Altern burd) be'?«icnic()cn-
(i^encration i'eib unb lieben empfangen, ift fo allgemein anerfannt, bafs ee fl^'^*^'^*^'^'-^-
feinet meiteren 92ad)meife0 bebarf.
II. :i)tid)t fo leid)t ift bic grage wad) bem Urfprung ber Seele 311 tov >{uatiani§=
beantioorteu. T^ie unmittelbare (Jrfdiaffiiug einer iebeu 'JJccufd)eufeele burd) imi§ m ^cijvift
(SJott — ber 5treatiani^öume — ift meber in ber beiligen Sdjrift mit eoibenter ""^ -^^"öuion.
0ar^eit au^gefprod)en, noii) uon ber ^Hrd)e befiniert unb bal)er nic^t '4)ogma,
aber nn^meifelbaft tatt)olif(^e i'eljre, nad) mand)en Xbcologen fogar sen-
tentia fidel inoxima, bie ol)ne ben ^erbad)t ber .p^i^'^-li'-' "id)t geleugnet
lüerben fanu.
Der 53emeic> für bie 5öal)rl)eit be^o Ä^eatiaui^ouuic^ ergibt fid)
1. au^ ber l) eil igen Sd)rift. 'ii>ie oben w. ()'2H gezeigt mürbe,
ift bie Seele 5lbam^o nmuittelbar oon C^ott erfd)affen morben. T^a^^ ©efefe
bc» Urfprunge? ift aber and) ha<-> (^efeti für bie Jyortpflan^ung. l)al)er
erfliirt and) bie beilige Sd)rift uon allen ',Vad)tommen ^Ibaniv, ba|l il)r l'eib
bem Staube entnommen ift unb bec4)alb mieber ;)U Staub mirb, bie Seele
aber 5U ©ott 3nrüdfel)rt, ber fie gegeben l)at: Et revertatur pulvis
in terram suaui, unde erat, et Spiritus redeat ad Deum, qui dedit
illum. Kccii. 12, 7. gcrner merben niemal^o bie leibl{d)en (Altern alö (^r-
jeuger ber Seelen be;,eid)uet; mol)l aber nennt ber ?lpoftel (^W^tt, im (^egen-
falj ,yi ben ^' ii t e r u b e v 5 1 e i f d) e t> , ben ^-I> a t e r ber &ic\ ft e r : Patres
quidem caniis uostrae eruditores habuinuis, et reverebamur eos :
noii multo magis obtemperabimus Patri spirituum et vivemus?
Hebr. 12, 9. ^gt. Zach. 12, 1;
2. au^^ ber l'ebrc ber ^liter. 'li>enu mir uon Ter tut liau unb
^ufinn^^ abfegen, fo laffen fid) oor xHuguftiun^ für ben C^kmeratiaui^omue^
feine ^^ugtüffe, mol)l aber fold)c für ben ,ilreatiauic>mue anfübren. S. jabl^
reicf)C Stellen bei ^Jeinrid) a. a. £). S. 288. DaJ3 bie Überlieferung
beö Oriente bem Äreatianicmin^o günftig ift, mirb allgemein jugeftanben.
^gl. ^einrid), a. a. O. S. 289. ',?tnguftinu£^ felbft neigt ^um
Ä'reatianic^mu^, magt aber nid)t fid) für bcnfclbeu ^n entfd)eiben unb ben
(^eneratianicmtu^ 5U oermerfen, ba er fid) uid)t tlar barüber mar, mie er bei
3lnnal)me be^ ^reatianiemnc^ bie gortpflan^nng ber ©rbfünbe gegen bie
^^elagianer erf füren follte. 5fnf bem Staubpunfte be£> ^eif. ^Inguftinn^o ftel)eu
nod) mehrere ^al)rl)unberte laug and) aubere grof^e fatl)olifd)e lM)rer. ^Dagegen
fprid)t fid) bei meitcm bic größte 'JJicbr^abl ber ilniter jur j]eil bee^ b^il.
5luguftinu6 unb nad) il)m entfd)ieben für ben .Hreatiaui^omu^o am;
^einvic^ = |)upvert, üompenbiuin bev Xogmatit. \'J
(-.52.
Ter ältno \mi>
neuere (^5eiu-va
tianivtnuv.
258 3>on ^. Sf^öpfuuö. C. 5l>on b. ^Jcnfrfjcn. T. Uvjpv. b. erften SD^cnfc^en. 9ktur b. 9Df?cn[d)cn.
3. a u « b c r Ö c () V c b c r X 1) c 0 1 0 g c ii. Seit bcm 5(u^ogangc be^^ patri^
fti)d)cn ^citaltcr^o ift bcr 5£rcatiani!?imiv sententia communis tlieolooorum.
'Der t)ci(. Xi)oma& ncmit bcu ©cncratiant^^mu^:^ fogar ()ärcti)d). Haere-
fieum est diceie , quod aiiima iutellectiva tiaducatiir cum semine.
S. Tb. 1 q. 118 a. 2 c. ^>9(. .peiurid), a. a. £). ©. 292 ff.;
4. anc> bcr !2c^re bcr ÄMrd)c. i^co b. @r. bc^cidjuct in feinem
55riefc an ^nrribiu^ (dt^ cntholica ßdes, ha]\ ©ott ber creator animarum
ift. ^ni gkid)cn ®inne ipred;cn fid) ans; ^^Inaftafiuö II. in feinem
©djreiben an bic '^-^ifdjöfc (^aUien^o, i^eoIX. in einem (§^(auben?betenntniffe
{Deyizingery Kncli. n. 296), iBcncbift Xll. in feinem 3d)reibcn an
bie tonenicr, ßco X. auf bcm fünften i^itcrantonjd , 5(1 c^*a über YIL,
inbem er non ber (Seele DJ^arien« facjt, fie fei im erften ?(ngcnblirfc il)rer
(£rfd)affung uon ber ^rbjiinbe nnbeflcdt beunil)rt morben. T^ie ©rtlärung
5((c^'anber^^ VII. ift aber aui>brüdlid) in h'\z bogmatifd)e ^nUe 'l.Mn?' IX.
Dom 8. "4) C5 cm bcr 1854 aufgenommen uiorben. @iuc bcu (^eneratiani^'
mu^^ Dcrteibigenbc 2d)rift gr o l) ( d) a m m c r e^ bagegen mürbe am 5. 9Jiär5 1 857
auf ben '^w'^^ gefeilt;
5. ([\xi:> ber offenbaren Unl)altbar tcit aller gcncratia^
n i I d) e n !X I) c o r i c n :
a. A)er ältere (^encratianic>nmc> ober Xrabnciaui«nnif^ (Xcrtullian u. a.)
Iäj3t bic Seele W:> ^iinbe^o burd) ben ^^{cugnngc^ftoff auc^ bcu ©Itern (juasi
per traducem überf(ie|lcn. Triefe '?lnfid)t uiibcrfprid)t ber (£'infad)()cit
ber Seele.
1). ^er neuere (^cucratianicmm^^ ' 5rot)fd)auuner u. a.) be5cid)net al^
abiiqnate Urfadje mie bec^ !?eibec< fo ber Seele bcc> ,Siinbeö bie |}enguug§=
tl)ätigteit ber Altern, benen er bal)er eine fog. fcfunbärc Sd)i3pfung^=
mad)t 3Uid}reibt. ^HUein bic fd)öpferifd)e .Uraft gel)ört, mie oben m. 528)
gezeigt umrbe, ^n ben abfolut iutommunitabel en 5lttributcn (^otte^.
c. ^)i 0 CMU in i liij^t nad) 5lriftotclec^ bie fiuulid)C Seele öon ben
(Altern cr^^eugt merbcn; biefe finulid)e Seele mirb baburd) ^nr oernünftigen,
h(\^ bie ^bee bc^^ Seinc^ il}r aufgcljt. 'iiMberlegt ift biefe 5lnfid)t fd)on
ooui l)eil. !Xl)omae 8. Tli. 1 q. 118 a. 2 ad 2; oou ber .Üird)e aber umrbe
fie ueruiorfeu am 14. T^e^^ember 1887.
'Die .Viauptargnmeute bcr ^cueratianer finb mibcrlcgt S. Tli. 1 q. 73
a. 1 ad 3 unb 1 q. 118 a. 2.
III. ^ic Seele mirb Don ®ott erfd)affeu im 5lugenblirf ber grufti^
fitation. Diefer ©a^s rid)tet fid)
^^53. 1 . qeqen ben ^p r ä e ^- i ft e u t i a n i ^^ m n £^. ^^Picxö.) ']> l a t o , C r i q c n e ^
tianismuö. u. a. ep)ticrte bie ^celc lange oor ber Crr^engung ale reuier (^eijt auf ben
(S^eftirncu. i\\\x Strafe umrbe fie bann in ben Äi)rper cingcfd)loffen. Qm
mefcntlid)cn umrbe biefe ^el)re aud) oou bcu i^rif cillianiftcu, iiatl)areru
unb Socinianern oertretcn. "Die ^^räepften5lcl)rc aber uiiberfprid)t
a. ber l)eiligen Sd)rift, meld)e lel)rt, ha^^ Qhoii allc<o gut er*
fd)affcn l)attc, unb bie Sünbc erft burd) bcu gall ht<^ Staunuoater^> in bic
^JJ('enfd)en gefommen ift;
1). bcr Öel)rc ber ^ird)e. Sd)on 'luipft i^co oermarf biefe -!i?el)re
ber "^.^rifcillianiften in feiner Epist. dogm. ad Turribium {Denzinger,
Encli. n. 107); t)C[^- fünfte allgemeine ^'onsil aber fprad) ha^ %mt\)tm über
bic ^räcj-iftcnjlc^rer au^ [Denzinger, Ench. n. 187);
Ter t'Sräe^-iften
§ 79. 3)ie ^nbiütbuQlität unb (g^pivitualität ber ©eele. 259
c. imfcrcm Selbftbciuitßtf ein, ha§ einc^> t)omcIt(id)en '^^afein^
fid) nid)t erinnert;
d. beut Sä^Ufen ber Seele, bie nid)t jnfädig, fonbern ifjrcr 9?atnr
nad) forma siibstaiUialis corporis ift;
2. gegen bie i^eljrc bc^5 ^eil. 2;t)oma^> nnb ber meiften ®d)o(aftiter, 2ßjj„,/'^i{: @,,i,.
bk (5cetc mcrbc crft erfdjaffen in bein genügenb DoKenbctcn Orga- »^v)ct)affi>n luht..
ni^mn? nnb mit bcm[e(bcn aU i'cben^oprincip vereinigt nnter 5(nff)ebnng
ber in Ä'raft ber (cibtidjen 3*^^^9"tt9 probu^ierten anima(ifd)en nnb t)cgcta=
titjen intermebiiiren gornien. S. c. g. 1. 2 c. 89. ^a nmnlid) hk Seele
and) bie JBirfnngen ber nieberen gormen ()en)orbringen fann, |o (e()rt bk
ncnere 2lMffenfd)aft mit )Hcd)t, bie Seele merbe mit bem 5üte, bem ber Öeib
feine @ntftel)nng ncrbanft, niimlid) mit bem 3cii9it»9'^i^ft^ 9cfd)rt|fen nnb mit
bem ![?eibc aUS ^ebeneprincip Dereinigt.
§ 79. ^ic Subiüibunütiit nnb Sviritunlitüt ber Seele.
i>(]l. i^ciurid), Toipimtiidjc Ideologie VI § 297.
I. Qcber iUtenid) l)at traft ber n r f p r ü n g 1 i d) c n nnb bleibe w- ^ . 6^'>''-
ben '^(norbnnng bco Sd)i)pfcr^o eine eigene, non bcn Seelen aller anberen bn'\mnfrt)iidKn
^JJ^cnf d)cn f u b ft a n t i a l n e r f d) i e b e n e Seele. ^^'''''•
1. "iDiefe ^Mil)rl)eit ift in allem, luac^ Sd)rift nnb Ü b erlief ernng
Don bem 9Jt^enfd)en nnb ber ^JJienf d)enf eele fagen, entl)altcn nnb ooran^o-
gefegt, (^an^ befonbcrc^ ift bic^o ber Jall in allen ^JciHlniff^-'^i fü^* bie (sk ift ig-
le it nnb Unftcrbl idjtcit ber Seele. '?lnd) in ber tird)lid)en i^ermerfnng
bct^ (ämanatic>mn£^ nnb i^uitl)e i«mn^ö in feinen Derfdjicbcnen formen
(Dgl. Lateran. IV bn Denzhif/er^ Encli. n. :>.')") n. Vatican. Const. do^ni.
de fid. catli. Can. I, 1-5» liegt bie ^nnmerfnng ber (£'inl)eit ber Seele
in allen lUienfdjen, ba biefe Vel)re mefcntlid) anf pantl)eiftifd)er ^^oranc^feljnng
beruht, (^egen bie auerroiftif d)e Vel)re uon ber (i'inl)cit beo Q^'l'-'l^
leitet in allen iyienfd)en unirbe bie Qnbiuibnalitiit einer jeben ll)(enfd)en^
feele non l^eo X. anf bem fünften l^lteranfon;^il befiniert. S. Denzin(/e)%
Ench. n. 021.
5In5! nnferem Selb ft b e m n }] t f e i n foiuie anv m o r a l i f d) e n @rünben
ergibt fid) bie ^^^ibioibnalitiit ber Seele and) al«? ^uM'nnnf tuui l)r l)e i t.
2. 'ral)er ift falfd) nnb l)äretifd)
a. bie origen iftif d)e !i?el)re oon ber nrfpriinglid)en nnitas ideii- Oäü-tuäe 'in-
titate substantiae, potentiae et virtutis aller C^knfter. ('anon. '**^''"'
Conc. V. c. Orio:enem. Can. 2. (Denzingn-, Ench. n. IS8>;
b. bie anf pantl)eiftifd)er (Nh-nnbanfil)annng bernl)enbe l^el)re uon ber
©in^eit ber Seele ober be^o (^eiftec> in allen ll)cenfd)en, ber gegenüber ba<'>
Lateran. V. an0fprid)t, ba^ bk Seele ift immortalis, et pro corpornm,
quibus infnnditnr, mnltitndine singulariter multiplicabilis et multi-
plicata et multiplicanda. De}izinger, Ench. n. 621.
II. ^ie Seele ift eine Dom ^cibt mefentlid) Derfd)iebene geiftige
Subftanj.
tiefer Sa^ ift (S^lanben^^ nnb .yigleid) 53ernunf ttDat)rl)eit.
1. ^ie l) eil ige Sd)rift fprid)t bie (^eiftigleit ber Seele in allen
Stellen an^, bie ben Unterfd)ieb 5mifd)en ^nb nnb Seele l)erDorl)eben
17--
65(;
isoH'dje unb
r.57 .
(>Ji'tfttflrL'it ber
:ccle förpevlid)
ßi'unnnt wirb
2G0 il>ou b. v5rf)öpfinig. (\ ^oji b. lüitMifri^cii. I. Uvfpv. b. elften 9Jien)d)ou. ')IüU\x b. 2)?enfd)cn.
iGen.2, 7; 1, 27; Eccll. 12, 7 u. f. in.), bcr 3cc(c ober bcin Reifte
Ci'rfcmitni^o unb freien ^^illen ^ufdjrctbeu {Sap. 9, 15; Ps. 138, 14;
1 Paralip. 2S, 9; Ge7i. 23, S; 1 Cor. 2, 11) unb ben ili>ert ber ^ecle
ay nnücrg(eid)(id) l)öl)er olc^ ben bec^ l^cibee^ be,^eid)nen (Matfh. 10, 28;
1(), 2G). iöef ünberc> luo üon ber (S^ o 1 1 e b e n b i l b l i d) f e i t beö 'JJien)d)en
nnb ber Unfterbnd)t:eit ber (Seele bie Oi*ebc ift, luirb inbirett bie (^eiftig=
feit ber >3ecle bezeugt.
2. ^ic (^eiftigteit bcr 3ce(c ift uon ben i^ätcrn tonftnnt ge(el)rt
iporben nnb im 3l)nibolnm bec^ Lateranense IV nn^gefprod)en, ha^ nad)
Unterjd)cibnng ber i)}atm in natura corporalis nnb spirituaUx ertlart, bie
nien|d)lid)e 'JtiUnr fei: quasi cümmunis ex spiiitu ei curpoie constituta.
"^icfci^ iöetcnntnic^ l)nt bivo ^Mitifannm ((-onst. dogm. de üd. catli. c. 1)
aboptiert.
058. 5(niiierf Uli c^. '-li?cnii bie !i>ätcv mitunter fnflcu, bie 3ee(e fei nid)t purer
ä"i^'^fSvIIpHirf, ®^'l'^ ""^ '" ^'^"^'^' fli'J^iiU'" ^ejieliuiu] lörperlid) , fo fagen fie biefe^5, luie Qud) be.^üglid)
m ,P, , ^ ^^^ (fnqe( (,i_ b\ri), nur im OU^ienfai^ ,^u ber ubfoluten (Meiftiijfeit (^otte^o , in U)eld)em
e^5 feine blofje ^^oteutialitöt gibt. 'ilnMiu 3"ertullian meiter gegangen uuire, fo mnre e;^
eben ein 3i^i"t"ni-
«59. :-3. X^ic ® e i ft i g f e i t bcr 3 e e l c ift and) eine n a t ii r l i d) e 4l^ a l) r f) e i t,
bcr^^eeeirnm- bie bireft C[\x^ ber Unabl)ängigteit ber 2eele oon ber 'JJcatcrie im Sein nnb
is'crminftwaDr .«f^anbeln founc inbireft anc> ber Unuml)rl)eit beo il^iaterialic^nui'o nnb 'l^an=
tl)eiomne nnb enblid) anc> bcr allgemeinen Überzeugung bec> 'JJ(eufd)engefd)(ed)te0
beriefen unrb. S. Tli. 1 q. 7") a. 1 nnb 2.
l>a bie Seele eine geiftigc Subftan^ ift, fo tanu fie and) ol)ne ben
l^ub beftel)en nnb ift infoferu eine forma subsistens , meun fie and) aliö
DJKMifd)enfeele in il)rer ;5ii9cl)övigfeit jnm i^ibe substantia incompleta ift.
§ 80. ^ic nnftcrlilirt)fcit bcr 3cclc.
^sgl. ^peinrid), TogmQtifdje Xbeologie VI § 29.S.
T) i e Seele einec^ jeben lUieuf d)en i ft traft i l) r er e r f d) a f f e n e n
D^atnr, atfo bnrd) bie (Mabe be^o Sd)öpferc^, unftcrblid).
^iefe^o ift "Togma unb il^ernuuf tmabr l)eit.
^er ^emeic^ für unfere !Il)efe ergibt fid)
1. anc> bcr l) eiligen Sd)rift nnb ,vinir
^?*\..-^ ^^- "^^'^ eilten Xeftamentcv. Tiefer ^ciuci« ift befonber^o uiid)tig,
^^^ bcr moberuc ^Kationalic^nubö bel)anptct, ba^o xHlte Üeftament, mcnigftensi
xe^amcnte ^^^ 'l^cutatcud) , fcuue bic Unftcrblid)lcit ber Seele nid)t. ^(üerbing^^ trat
in ber oon ber '^IVnc^beit @ottec> geleiteten ^JedcHitonomic bee 5(lten :Xefta=
mcute^o bic 5citlid)e S?ergeltnng fcl)r in ben ^nu-bcrgrunb: aber alle ^üd)er
beö 5lltcn üeftamentec^ , and) bie iilteften, cntl)alten bie i^i)rc oon ber Un^
ftcrblid^fcit ber Seele.
OL. Sd)on bcr Sd)öpf nngöbcrid)t betnubet in bcr (^^cifti gleit
nnb ® 0 1 1 e b e n b i l b li d) ! e i t ber Seele bereu U u ft c r b l i d) 1 c i t (Gen, 2, 7 ;
1, 26 f.) i^gl. ba^u Sap. 2, 2:-). 5lnd) au^> beut Xobecwirtcil [Gen. 3,19)
nnb nod) beftimmtcr ano bcr im '}?r otoco au gel inm (Gou 3, 15) -Der*
l)eif5encn ©rlöfung folgt bie Unftcrblid)fcit bcr Seele.
ß. @in tl)atfiid)lid)er ■Snx^t bcr Unfterblid)lcit ber Seele ift ^enoc^
(Gen. 5, 24; ogl. Ecchi^. 44, 10; Hehr. 11, 5) nnb fpiiter ber ^}3rop^et
eiiac^ (4 Beg. 2, 11; ngl. Ecclus. 48, 9).
»ie UnfU'vbIt
feit tcv <£oelo im
§ 80. ®ie Unfterbtic^feit ber Seele. 261
y. 'T^em 5(bral)nm t)nt Wott fid) jclbft a(e^ übcrgrojscn ?o{)n ncr^
l^eigen (6^^;^. 15, 1), uhto fcincemcgio auf bcii irbifdjcu ?ot)n be)'d)ränft
trerben !ann, fonbcni auf bcii ciingcu ^cfilj (^ottc^^ belogen mcrben iimf^.
J. T^ic ^|3tttriarrf)cn mib 03crcri)tcn bcc> ?Utcn Siinbcö l)abcn auf
bic 5lufrf}auuug (^5ottcc^ im ?aubc bcr ^cbcubigcu gcl)offt. '6rg^i. 49, 18;
Ps. 16, 15; 72, 25; Tob. 2, IS; ,S(^7>. 6, li). 20.)
£. Jv{)r irbifdiC!^ Öcbcu aber l)abcu fic a(v ciuc il^a üb er fdjaft
Gen. 47, 0; Ps. HS, 19) uub '^zw %^h k\\z> ciueu .Viiugaug i\\ bcu i^ätcru,
eiu il^erfammdüucrbcu %\\ il)rem 3?p(fc bctrad)tct iG'rM. 15, 15; 25, 8;
35, 29; 49, 32; .Vwm. 20, 24; Judic. 2, 10; 3 lieg. 2, 10 u. f. m.),
rua^^ Dou bcr 5^eftattuug im Sini"ficiit^*-'9^"i^i^iii^ auc^^ulegcu, abgcfd)macft \x\\\>
bei iÜtofe^^ uub 5Iarou uid)t ciuumi uiöglid) ift.
'C. ^a!?ielbc bcmcift ^w^) bic gau;^c Vc()rc neu bcr Uutcrmclt, beut
?(u fcutl) alt Charte bcr abgcfd)icbcueu 3ee(cu, bcm3d)co( (6'c/i. 37, 35;
^um. 16, 30; Toh. 13, 2; %x 16, 13 u. 1. ui. ; [crucr bcr (^cbraud),
bic ^{bge)d)icbcucu Wott ,^u cmpfcl)(cu, bafl er fic aufucl)uic, \\\\^ für fie ,^u
beteu \\\\\> ^u opferu 2 3i(/c7/. 12, 43 ff. , foune bic ^iu'bittc bcr ,S^")eiligcu
<2 Mach. 15, 12 ff.).
■//. .^icrl)cr gel)Lirt aud) bao i^ er bot uub bcr lUMtlbraud) bcr
X 0 1 e u b c f d) m ö r u u g c u ■ Lei. 1 9 , 31 ; Deid. 18, 11); burd) bic bei
ciucr fo(d)eu Ooe(cgcul)eit eiugetrcteuc (5rid)eiuuug ^auuielv 1 lk(j. 28, 7 ff.)
mirb bac^ J^ortlcbcu ber 3celc ttiatfiidi(id) botuuuMUicrt.
5-. ^u bcr förmlid)fteu :ii>cijc lcl)rt bav ;Hltc ^eftanunu bic Uufterb^
lid)tcit, iubem cv bac^ cungc i^cbeu n(^? bav v]icl bcy llicu]d)cu \\\\\> bic
.^offuuug bcr (^kredjtcu bc^cidjuct. Toh. 2, IS: Filii sanctorum sunuis,
et vitam illani cxspcctauius, quam Mcus daturus est liis, qui fideui
suani nunquaui uuitant alj eo. Tcuigcuuijl te()rt bic 2eele im Üobe
^u (^ott 3urürf, bcr fic gegebcu l)at {Ecdl. 12, 7); \>i\\\\\ tritt für bic <S^\\{m,
nuc für bic 1:^0 fcu ^ur '^cfd)äuuiug bcr (ct3tereu bic emige ^nn-gcltuug eiu
[Sai). 3, 1 ff.; 4, 7 ff.; 5, 1 ff.. Talicr uicrbeu bic Onittlofcu ocr-
fpottet, bic ba fagtcu, quia ex iiihilo uati suuius et post lioc eiiuuis,
tanquam uon fuerimus, quoniani fuuius ilatus est in uaribus nostris :
et sermo scintilla ad coniiuovenduiu cor nostrmn : ([ua extiucta,
cinis erit corpus uostrum, et Spiritus ditliiudetur tanquam niollis aer,
et transibit vita nostra tanquam vestiglum nul)is, et sicut nebula
dissolvetur. Sai). 2, 2. :>.
i. 5Uid) bcr (Glaube <\\\ bic 5(uf crftcl)uug bec^ l'cibee bemeift bic
Unftcrb(id)!eit bcr Seele: ^lulti de liis, (jui dormiunt in terrae pulvere,
evigilabunt : alii in vitam aeternam, et alii in opprobrium, ut vide-
ant semper. Dan. 12, 2. Xac> uäm(id)e gilt uou ^t\\ ^oteuermcifuugeu
(3 Ee(j, 17, 17 ff.; 4 Eeij. 4, S ff.; 13, 21).
/.. ©ubtid) fiub alte uieffi au ifd)eu 3Beic>faguugeu ebenfoincle
53eU)cife für bic Uuftcrblidjfcit ber Seele, ba fic ja aud) fold)cu gegeben
mürben, bic fd}ou ijaljrtaufcubc uor ber 3lufuuft '^t^ 'JDt'cffiac^ geftorbcu UHn*cu.
!fi>euu inituntcr qcfagt mirb, baf? bic Xotcn nid^t leben (Js. 26, 14) ober bcm
^errn nicfjt leben (/.s-.3S, 18; Bar. 2, IT; inil. i'.s-. 3G, 86; 38. 14; 145,4; Jo/;7,21;
14, 10), fo ift [o(d)eg, uienu nic{}t uoni lcib(id)en Xob ober ber eungcn ^^^erberbni^, baoou
^u ücvfteben, boR bie (Seelen ancf) ber C^crecfiten in ber Untenuelt meber etma? .^cilfanic^
mirfen norf) aud) (Mott fd)ancn tonnen. ^Tiefer (ct?te Uniftanb bat überbanpt int 'HUen
*nnbc einen ^djatten tiefer 3:raner über \>^^Z- '^n\\n\^ iiemorfen, ber eift bnrd) CSfjriftn^"
^inrocggenomnicn lunrbe ;
262 58ou b. ^djöpfimg. C. 55ou b. 9Jieufc^cii. I. Urfpv. b, elften 9!J?enf(^en. 'Jlatnx b. aWenfc^en.
Tj, £,.i„jri, l>- ^^^^^ 'J^ eil eil Ücftanicntc^o. %id) bcr nucifül)r(id)cn 5^cgrün=
foit ^^• 2cdo hun(\ am bciii 5(ltcii l^iiiibc öciiügt Cio, auf einige Stellen l)in,^innciicn:
icUS. ili^^'//'. 10, 28; 16, 26; Luc. 2:^,43; 1 Cor. 15; i/e^r. 9, 15; 1 Fetr.
3, 19. 20; Apoc. 6, 9. 10;
Tic uniininifi). - • ^^ ^^ -' "^ ^ ^' ^ ^ ^^ ^^ ^^ " ^ e 11 ? e t) i* c bei* !:I> ii t e r. 33g(. Athenagoras^
reit ivv 5aio De resurr. mort. : Auaustinus. De inimortal. auini.; Ambrosius, De
in bei- 2vab ition. , i.- r
bouo mortis u. |. w.
'^i'cnn bie ißntcv 1'nc]cit, baf? bic Seele uid)t abi'oliit mie Wott, foubern nur in
einer geuiiffen :il.'ei]e, nid)t üon 'Jiatiir, [onbern an^5 (^^nnbe nnfterblid) fei, fo ift nnter
(L^5nabe bie gratia naturalis bev Sdjöpfnnq nnb ©vlialtiuu] uevftanben. Unfere Seele
ift nondid) uerinöcic il)veC> i^eiftigen 'iiM'fens uon ^hUnv unftciblid) , nid)t aber aii^ fid)
felbft u>ie (^kitt, fonbein bnvd) bie freie C^nbe be^^ 2d)öpfer!e! nnb Grbalterö;
3. ane bev ^el)re ber ,riird)c. ^m ^Utertiun l)iUtc bie ^ird^e
feinen ^Hnlnjl, bie Unfterblid)feit ber Seele aiic^brndlid) ^yi erflären, ba bic=
fclbe, abiiefel)cn uon ben fügenannten Aralncl ober ,V)^)pnüp fl) d)i tcn, bic
lelirten, 'i>K\\\ bie Seele erft bei ber ?liiferftel)iing ber Veibcr luieber auflebe,
iiid)t geleugnet iiMirbe. Selbftucrftnnblid) ift aber bie Unftcrb(id)feit in beut
(^5laubeuvartitel uon ber 5(uf crftebung beo J^-Ieifdieo nnb beut euiigen
^^ebcn entbalten. '^Indi l)atte bie Mird)e auf beni Latcraneme V. fic befiniert.
[Denzinfjer, Kuch. u. &2\). I^snfofcvn bie Veugnung ber Uufterbnd)=
feit ber Seele iin 'JJi' a t e r i a l i v m n c> , 'i> a n 1 1) e i c^ in n c^ nnb CS* ni a n a t i c^-
uiii^ö iinir^elt, ift fie ;>iigleid) mit biefen falfd)en Si)ftcinen biird) bac* ^ati=
tan Ulli ueriuorfeii. Coust. de tid. catli. Cau. 1, 14;
^''^^'- 4. aiic ber i^ernunft. 3S>ic bat" fünfte \?atcranton,vt au^^^brücflid)
flu- bic iinitcvb ertlart, i|t bie llii|terblid)teit ber <^ce!c and) eine pt)ilD|op!)iid) eriiieic^barc
^"^eccu^' iHn-iuinftiinil)rl)eit. l^iefelbe folgt uinnittelbar aibö bciii 'il^efeu ber Seele al^
einer g e i ft i g e ii S n b ft a n ,v renn eine fold)e tauii lueber per se aufl)örcn
,;n fein, ba fie intorriiptibel ift, \\^&\ per acädens, luic bic inateriellen
^'ornieii, bie nur in ber 'JJuUerie fein nnb unrfeii tijuneu, t>a fie, ireil geiftig,
für fid) fubfiftieren faiiii. ^^tur baö finiilidie, nid)t aber W:" geiftige Sein
unb !i\^beii bev ^Uieiiid)cu l)ört mit beni 2obc auf actn ,yt fein nnb bleibt
nur poienfid beftebeii. S. Tli. 1 q. 75 a. 6; ngl. (}. 50 a. 5; q. 89 a.
1; c. -•. 1. 2 c 79 81.
'Jiiir C^iott tonnte bal)cr bic Seele üeruid)teii, meuii er mollte. 5(((ein
(^oü oernid)tet iiid)t^o uon beiii, iiuvo er erfd)affeii; um fo nicniger bie iiad)
feinem (Sbenbilbe erfd)affciie geiftige Seele. ^Hiid) (^)ottec> 5i}cicW)cit unb
(^ ü t c , OUm- e d) t i g t e i t unb ^il> a l) r l) a f t i g f e i t , ferner bic 'Ji a t u r b c ö
llJt e 11 1 d) c n , be f ouberc^ fein n a t u r ii o t m e n b i g c c* 33 c r ( a n g e n nad) ber
a b f 0 1 n t e n il^ a l) r l) e i t unb bem l) o d) ft e u (^ n t e , in bem aüciii er
unuergiinglid)c (^lüdf clig f ei t finbcu taiiii, nerbürgen, baj3 (^ott bie
Seele niemals; iieriiid)tet.
3ni (^Hauben au bie Uiiftcrblid)fcit ber Seete ftiinmeu and) alle
ilnUfer aller ^^'^l^ii übcreiii , \mv$ nur in ber 3iHil)rl)eit biefcr ^elire
feinen Ohuinb l)aben fauii. iBgl. über alle 5^civ>eife am ber ^^ernnuft
^nabenbaucr, ^ac^ .^engiiio bcc^ l\'euid)engefd)led)tec^ für bic Uufterblid)^
feit. Jvrcibiirg 1878: Js-ell, T'ie Uuftcrblidifeit ber menfd)lid)en Seele.
greiburg 1892; C^u tbcriet, 5lpologctif 1 S. 97-114.
^'^■*; ^^tnni e rf nnn- 3» ber Seele finb i^^efen, ^oten^ nnb '^Ift reell lierfd)ieben.
imr*i"ft'^ir"ov ^- ^\ 1 *!• '^^ ^- 1- '-'^*^^^' ^*^" iierfd}iebenen Ibätigteiten nnb ibren Objeften merben nerfdiie»
2ccic. bene ^eelenfräfte nnterfdjieben (S. Th. 1 q. 77a. 2 nnb :]), teil^ geiftige, 3"teUett nnb ^Bilte,
teil^ fold)e, meldte bie ^Cerbinbnng mit bem Ceibc gn ibrer 5?oran^iet^nng babcn. (S. Th.
1 q. 77 a. 4). 3)cr tjeil. S^boma^ ^anbelt üon ben Scclenfräften 1 q. 77—90.
§ 81. 2)ic 2!öiacn§freif)eit. 263
§ 81. ^ic SBiflcnöfrci^cit.
35g(. .^cinrid), 'i5)ofimati[c{)e 2:f)co(ogic VI § 304.
^ e r 3!}c c n [ d) b c f i t3 1 ein gel ft i g c >? ^8 c g c l) r u n g ^ö n c r mögen,
ben 3Bi(len, ber lueientlid) ober uevmoge ber geiftigeu "Jhitur
ber inen|rf)nrf)en (Seele frei ift.
^icfc %\}cic ift ^ 0 g m a unb Vernunft lu a l) v l) e i t.
I. X^er S^eiuci-o für bie ^Mden^frei^eit luirb crl)obeu
1. aiii^ ber ^eiligen 3d)rift. ^ie ^n'ciljeit be^^ meufdiüdjcn ^ 6<;5.
3BiIlen? ift non ber gefilmten l)eiligen 3d)rift nid)t nur für ben Ur,^nftanb, ^n^eit^iMn"
fonbern and) für ben gefallenen ^^nftanb ber 'J3(enfd)en überall gclet)rt i^^^^iSif^HoiV^Ja-
t)oranc>gefet^U. ^n bem ben erften D?enfd)cn gegebenen (Gebote, il)rer niuutiuninncit.
%^ V ü f u n g , i^r er 3 ü n b e nnb S träfe ift bie ^reil)eit tt)atfäd)(id) am-
gefprodicn. ^^(ber and) nadi bem gallo ift fie geblieben nnb au?brücf=
iid) iUeuf. :>0, 1.") ff.: Ecdiis. 15, 11 ff.; Mafth. 19, 17; 2o, o7
u. f. m.), foiiiic implicitc bnrd) iebe^o C^ebot nnb jeben ^Jiat, jeben lUil)n
nnb jebe Strafe, jcbeo S^. o b nnb ieben X a b e ( bezeugt ;
2. anc> ber !!^el)rc ber il>äter, bie bie J\'reil)eit be*? menfd)lid)en
2öillenö alö eine '^iHil)rl)eit be£^ (^Manbcn*? nnb ber ilsernnnft nnb alv !iHn*anc^'
fel^mng nnb (shntnbbebingnng bcc> gan5en (£l)viftentumo uerteibigt l)aben.
6. .s^cinrid), a. a. O. 3. 418 ff.;
0. anc^ ber l'el)re ber Äird)c. ricfelbc l)at bie menfd)lid)e 'ilMllene^
freil)cit uerteibigt gegen bie (^noftiter, 'JJtanid)iicr, i>r if eillianift cn,
'l^räbeftinatianer, inc^befonbere gegen 'i>k proteftantiid)en Irrtümer
(Trid. sess. VI caii. 4- G , gegen ^a juo (Prop. IH) unb ()7) unb ^aw-
feniuö (Prop. :>. unb 4;
4. a u !5 b e r il> c r n u n f t. Unf er (Selb ft b e m n |1 1 f e i u , ber k o w
fens aller 'JJienfd)en nnb iBiJlter nnb bie "O^atnr unf er er Seele
bcmeifen cnibent bie ^n-eil)eit unferec^ ^-liMllenc^. S. Tli. 1 q. Sl) a. 1. ^Jiäl)ereö
über biefc '^Irgumente f. in ber '•]il)ilofüpl)ie.
11. ^n !^k;^ng auf bav ih^Ufcu bec> 'ilMlleuö nnb ber 5>reil)cit ift
l)auptfäd)lid) folgeubey ,^u bead)ten:
1. X^ac^ "^oxi 'ilMllc beAeid)net fomohl bie luUeuA alc> ben .S'^abi- ^ •^«'.'- .
tuö unb bcu '^Ift bec^ !^egel)rnngouermijgenc<. Unb ^mar mirb ber ^luc^brucf cWvnt 5imtc
35^ i 1 1 e im mciteren Sinne aud) uom |i n n l i d) e n ^k g e 1) r n n g c^ o e r- '^'-' x^o\(^\^
mögen, aber im engeren unb eigcntlid)en Sinne nur non bem uernünf-
tigen 5^cgel)ren gebiand)t.
^u biefem Sinuc ift ber 'ilMlle alc^ '|3oten;) bie 3^äl)igfeit bcö ner^
nünftigen O'^cifteö, l)ier alfo ber vernünftigen 'JJienfdjenfecle, ein ertannte^
@ut 5u begehren fappetitus rationalis. Tiefer ilBille ift infofern freier
3Billc, libera voluntas, libenun ar])itrium ober arbitrium fd)lcd)tl)in,
alö bamit bie lDUglid)t'eit ber 3.1^ a 1)1 3mifd)eu t»crfd)iebeuen näd)ften
l^ielcn itenniiii) üerbunbeu ift, me^4)alb er aud) 3ßal)lii ermögen (vis
electiva) genannt mirb. T^cr iü^ille ift mitl)iu aU is>'\\k eine pofentia
activa, b. l). eine ']>oten,^, bk fetbftucrftänblid) auf (^runb ber abfotuteu gött^
lid)en Urfäd)lid)t"cit bie l\\id)t in fid) trägt, fid) felbft ^u beftimmen nnb .yi
bemcgen, im (^cgcnfat^e ,^ur poteiitia passiva, bie nur in ber gäl)igteit
beftel)t, uon anbercm bcmcgt ^u luerbcn. Tarau!§ folgt:
264 5^ou b. Schöpfung. C. i^ou b. 9Jieufcf)cn. I. Urfpr. b. erften 3JZenf(^en. ^iatiiv b. 2}?cnfcf)cn.
6«7.
Lihertas a ^- '^''^'^^ ^^^^^ ^cgriff bcö ^^Biüciiö ftcl)t bcr i^UMuig (coactio) im
coactione. ^IMbcvfpnul), |o biif? bcv ilBüIc aU \o\d)cv uicfcntlid) frei ooii jcbcm i^iuangc
ift. Jlid}t h(ii> ^HiKcit 'exeicitinin voluiitatis^ , fonbcrn nur bcr i^oÜ^^ug
bcö (S)ciuol(tcu (executiü voluiitatis •, b. I). bic actus exteiui a vüluuiate
imperati töuucu beut ^'^nnuinc uutcrliciicu.
'^(Üciu bici'c bloße lihcrfas a coactiotte fouftituicrt uod) niii)t bic '^xcu
l)cit bcö '-li^ideu^i. T^ic cntgcgeuftcl)cnbcn mcuiciftcuo bc^^üglirf) bc<o gcfadcncu
'il»(cn[d)eu aufgcftetltcu ^kl)auptuugcu bcc^ iliajuc^: (^)uod voluutarie fit,
etiamsi necessario Hat, libeie tarnen fit «Proi). HO) unb bcc^ Qnnfe^
uiu^: Ad merendum et demerendum in statu natura e lapsae non
reqiüritur in huniiye libeitas a necessitate, sed sufticit libertas a
coactione (Prep. 3i [iub ucriuorfcn.
LiJ.ertas' a ,.e- ^>- ^^^fc potentia activa muf? nud) libera fein a necessitate in-
^^^^tvrul '" ^^^'^^^^' ®'" 3ßiücnc>nft ift bat)cr nur infofcru frei, n(o c^^ in bcr 5i>nl)( unb
bemalt bce 'ii>ol(cnbcu unir, bicfcn illMlIcucHift ^yi fetten ober uid)t ,^u fc^cn.
S^rci ift aber bcr '^IMUc nur in ^c^yig auf bncicnigc, um« er moUen
ober nid)t moUcn fann, uid)t aber in ^^c;^ug auf bac^jcninc, \mt^ er mit 9^ot*
mcnbigfcit miü. '^Jotmcubig aber uuK er ba^ö C^huc alc^ fold)CC^. 2Bie
uauilid) bic inn-uunft an bic ill^alnbeit unb m il)re erften "Principicn gc^
bunben ift, fo ift bac^ (^>ute bac^ notuienbige ^'^icl bcc> iiMlleuc>: bat" ift bic
necessitas natnialis ober necessitas finis bc« ilMllcn«. S. Tb. 1 q.
H'2 a. 1. iliHiö immer bcr ilMÜc miÜ, mid er bcninad) notmcnbig i<nb specie
honi. S. Th. 1 (|. ^i2 a. 2 ad 1. Tal)cr mirb ber ^ilMUc and) bcfiuicrt
ab^ facultas aj)petcn(ii bouum.
C^cgenftanb ber 'ii^al)! ift mitl)iit nid)t bac^ Wüte ale fo(d)ec^ bac^ bdiium
universale, ober lun^^ ba^^felbc ift, bic Scligfcit im allgemeinen, fonbern
nur bic ncrfdiicbcncn J>()}ia jx/rficKldria, bic ein;^clncu (^üter a(«o ^'JQcittct ,^nr
(5rreid)iing bcc^ einen unb uotmcnbig begel)rteu ,Siclcv, bee^ abioUitcu (^ntcv,
bcr abiolutcu beatitudo; fur^ ber '^IMllc ift nid)t frei ([iioad finem, sed
quoad ea, (jnae sunt ad tineni. S. Th. 1 q. ^2 a. 2.
Liborta^' (011- -* ^'''^^^ ^^^ g-rciljcit bcc* '^iMIIcuc^ im angcmcincn ift bic ^l^al)(=
\raii<'tatis. f r c i l) c i t ,^ iiu f d) c u Content unb S3i)fcm 'libertas contrarietatis) mic
eine s/vf^c/Vs o o nt (jenus 0 e r f d) i e b e n. (5c^ faun bal)er nur ,^n ben grö|3teu
^vrvtümcru fül)rcu, meun mau bcibc miteiitanber Dcrmedifelt.
^y^ifofcrn bie ill^al)!freil)cit ^mifdicn %\\i unb 33öc> bic lU(öglid)feit
gcuuil)rt, bav !öi3fe, b. l). uugeciguetc l^'ittcl ,^um uotmcubigcn j^ielc ober
bona paiticnlaria, bic auftatt ,yir 3cligtcit I)iu,^nfül)reu, non il)r entfernen,
,^n UHil)Icu, ift fic an unb für fid) eine nniiol(tüiiuucul)cit. ^o ift fic
niimlid) meiter niditv alo bic T ef ef ti bilitii t bcr ^rciljcit, luni bcr (Mott
oou 3iatur, bie (Bcligeu auv (^abc unb auf Ö^rnnb bcr (^nabc burd) i^r
ilkrbieuft frei finb.
.fijo. ^ufofern fic bagcgcu bcr Kreatur bic ^JJ^iJg(id)feit gcmäl)rt , \)(\t>
ilhSas"con- Qbwi^ frei ^u miil)lcn, \i\ fic für bic .fvreatur eine i^oUfommculjcit. C^ott
^iolinimm^^^^ nämlid) Don 9^atur ober awt" unb burd) fid) fclbft notmenbig beilig luib
' Mt. be!ol)alb fid^ fclbft (^efct^. I^icfc abfolute göttlid)c .S^ciligfcit ift iufomuunii:^
fabel. T'ic Kreatur faiut nur burd) Uutermerfung initer bac> göttlid)c (^l\i\^
unb nur burd) !Icilital)mc au ber göttlid)cn .v>ciligfcit fittlidi gut, beilig
mcrbcu. 5tuu ift c? aber ceteris päribus eine grbj^ere 33ol(tommenbcit
unb @ottät)nlid)fcit , aiiö freier '-Il^at)! fid) bem göttiid)cn @efc^e ^u uuter^
§ 81. 3)ie Sittengfrei^eit. 265
itjcrfen unb bcr göttiid}en ,'peüigfett fid) tcil!)afttg 5U machen, a(^ o^ne freie
Söat)t unb mit innerer ^^ottnenbigfcit bn5n beftimnit ^u merben.
3. '^er ^ilU t)at bic ©rfcnntniö ,;ur ^oi'ii"^| e^ung,,^.^^ *^;^^j, 2,^,^.,
ift aber in feiner (Selbftbeftimninng in letzter Qnftan^ Don ftant>.
i^r unabt)iingig.
T^oniit niimlid) ein freier 2Bi(Ieneentfd}InJ3 möglid) fei, ift eine boppelte
(Jrfcnntniiö notirenbig: "Die (Srfenntnic; bcr bona particularia , 5rt)ifd)cn
benen bie ^al){ frcifte^t, nnb bie (Srfcnntni^^ ber eigenen 3[^al)lfrei^eit , üer=^
möge me(d)er ber ST^Üe .s^^err feinee (5ntfd)luffeö ift.
Stber and) beim 5lMllen?cnt|d}liiffc fclbft ift bcr Qnlellctt notmenbig
mittt)ntig, niimlid) bnrd) bat^ iiidiciiwi pradicum, zt> fei bcffcr, bem
einen ücrminn^o nor bcm anbcren bcn ^^or^^ng ,^n geben.
hinein obmot)! bicfcs iudicium practicnm mcfcntlid) ^nm 33?iUen0=^ ^^„ fudicium
entfd)tnffe gcl)ört nnb mit bemfclben ^nfammcnfänt, fo mirb bennod) bcr SS^itle ^in-acticum.
feinesmcg!? mit 9lotmcnbigfcit bnrd) bicfcn ©rtcnntni^^nft bcftimmt nnb .^rnnr
auö bcm cinfnd)cn Ghnnb, med bie ^yatlnng bicfcc^ iudicinm j)racticuni in
le^tcr Qnftan^ cin,V9 ^^^^^ "^^"^ freien 5lMllcn nbl)iingt. (J*c> ift eben ein actns
inlellectns a voluntate imperatns. 'I^cnn ber 5lMlIe mn§ nid)t bne-
jenige mähten, ww:- bie ^^ernunft an<o objcttinen C^rünbcn aU \>(\t^ $^cfferc
bc^eid)net, fonbcrn cc> ftcl)t in feiner 93(nd)t, bie ilscrnnnft ,^n beftimmcn,
gegen biefc (^rünbc bac> Urteil ^u fällen, eo fei beffcr, etmno nnbercio ,yt
h)äl)len, mcil e? fo bcm Spillen gefällt. ^Dii^ oermag aber bcr 3iMllc, meil
ber ^viilft^*-'fl K^t^Ü unter bcr .v^crrfd)aft bcc> freien ^mIIcuö ftcl)t nnb nad)
feinen 33cfel)lcn tt)ätig ober nntt)ätig ift, bal)in ober bortl)in feine '^lufmcrf-
famteit mcnbct, rid)tig ober fopl)iftifd) beult unb fdilicfu, !il^al)rl)eit fud)t ober
!i?ügcn erfinbet. X^icfc^ brürft bao fd)olaftiid)c '^^Uiom (WX^:^: Intellectus
movet voluiitateui ut tiuis; voluntas auteni ivspiciens l)oiiuni in com-
muui movet iiitellectnui etiective. i^gl. >^. Th. 1 (]. 82 a. 4 c. T'arau^
ift and) tlar, baf3 nnb mic ^^ntellett nnb 3S>illc, mcld)e bic beibcn uiefentlid)cn
^oten^cn bec^ einen nnb unteilbaren @ciftcc> finb, einaubcr ciufd)licfn'n. "Tic
(Sd)olaftifcr brürfcu bico bnrd) bcn (2at; ([\k-: Jutcllectus intelligit, volun-
tatem velle, et voluntas vult. iutellectuni iutelliofeie. S. Tli. 1 ([.
82 a. 4 ad 1. 1^ie l)errfd)cube ^}>otcU(S aber ift bcr 2ä.Mlle.
35>ic ber W\\U in bcr auQcqebcncu äi^eife bcn rsutcllctt bcl)crrfd)t, fo «";'•
l)crr|d)t er and) über bic nicbcrcn ^eclcnlrafte unb 33cgicrbcn, |o baf3 er niovbni.
burd) fie nicumle ,^ur (Siumilliguug genötigt merben fann.
^alfd) ift bal)cr bic 33cl)auptiuig bc<? pl)ilofopl)ifd)cn nnb t^cologifd)cn j.2-^';;J;„,„,,,,
^etermini^muc^ hi\^ bcr iiMUe mit 5]otmcubigteit baejenige molle, mo^u ^^ mliV"'"""
it)n bie ftärferen 33cmcggrüubc bcr i^ernnuft ober bie ftärtcren S3egierbcn
einer ^eibenfd)aft treiben. "Ter freie ^CmIIc fann fid) luclmctir, mie -Cffeu''
barung, i^ernunft nnb C£rfal)ruug uno bclel)reu, and) gegen bie ftärtften ilkr=
nunftgrünbe nnb gegen bie ftärlftcu 33cgicrbcu frei eutfd)eiben.
4. 5l^on bem freien 5lMllen alc^ ber bloj^cn "^.^oten^, mollen ober nid)t
irollcn, biefe^ ober jenc£< moUcn ^n tönneu, ift },n untcrfd^eiben
a. ber 51 !t bee S53ollcuc^ bnrd) ben fclbftt)erftäublid) be^^üglid) biefee r.75.
mm bie Qnbiffercu5 be« W\\U\K^ aU mirllid)c ^subiffcreu,^ aufgehoben mirb ^" fjl"' "^^
unb nur al^o bloß möglid)c bcftcl)en bleibt;
b. ber ,V)abitufv; berfclbe ift eine !^üd)tig!eit ober and) (S^eneigt^eit <;7<i.
ber ^^otenj ^u ben bem .r^^abituö cutfprcd)cubcn bitten, ^ic (5d)olafti!er ^"^S.."^*
fagen: Habitus est forma permanens vel qualitas informans aliquod
266 i^ou b. ^(^öpfung. (' i>oii b. ä)?en[(^cn. 1. Ui-[pv. b. crfteii ilUcnfcfjcn. ))iatnv b. äJfcnfc^cn.
principium elideiis actum. T^al)cr fami man fachen, bcr .t)abitu^ fei
glcid)inm ctimiö lU^ittlcrcö ,^unifl)en ')3otcn^^ mib 5(ft. i)e habitibus I)anbclt
bcr l)cil. !Il)ünin^^> 1. 2 q. 49 54.
(Stil )olri)cr §abitiiv bcr ^^otcn^^cii bcr Seele übcrl)aiipt iiiib bcc< freien
2[öl((cnö inc^befonbcrc faiin fein
«. habitus naturalis, ^^cbcc^ 'll^cfcn l)at nämlirf) in feiner "^iiitur
nirf)t nnr bie ^nil)igfcit, fonbcrn aiid) eine gciuiffe !Xiid)tigteit nnb Wcneigt-
I)cit ^^n ben feiner 'J^atur entfprcdjcnbcn '^(ftcn. 3o f)at and) bcr 'il^iKc, ab-
gefcl)en imn feinem aKfjcmeincn nnb notmcnbigcn 51$crlangcn imd) C^lüiffelig^
feit, eine natürlid)c r^i^opofition .yi allem natiirlid) fs^nten, ba'c il)n ;>n feinem
Ic^Uen 3^^^*^ ö" fül)ren geeignet ift. T^a!o ift bcr habitus naturalis ad
omnes virtules;
ß. habitus acquisifus. (Sc> begrünbct nämlid) bie ^ilMebcrl)o(nng bcr
5lftc eine immer gröf?erc Tiid)tigfcit nnb ^^icignng bcr l^otcn,^ ,^n 'Elften ber=
felben 5(rt, feien fic gute ober böfc. T^ao ift bie (*'WMuol)nl)ei t, uield)c
oft im engereu nnb bcionbcren 2innc .wibituo genannt mirb;
'/. habitus supeinaturalitei' infasas. "tiefer ift nid)t blojl lüol)!
^n iinterfd)eiben oon ben liabitus acquisiri, fonbcrn e^3 ift and) bcr Untere
fd)ieb ^mifd)en bcm liabitus iut'iisus per se nnb bein habitus iufusus p^r
accidens mol)l ;>n bcad)tcn.
Tinrd) erfteren mcrbcn bcr 3cele ü b e r n a t ü r l i d) c O n a l i t ä t c n ncr*
liel)eii, biird) iueld)C fie nid)t etiini blojl eine (^encigtl)eit nnb gröflere .^raft,
fonbcrn bac> ii^ermögen ober bie '].^oteii;> fclbft ;,n fold)cn xHftcn empfängt,
;^n benen fie oon 'Statur 'i>k attioe i^üten.^ fd)lcd)tl)in uid)t beflißt, fonbcrn nnr
bie Gmpfänglid)feit, luni (^5ott ba,yi crl)obcii nnb bcfal)igt ,^1 luerben. T^iefe^
paffioc Iscrmögcn ober biefe (5mpfänglid)feit uurb poteutia oboedientialis
genannt. ^Ter liabitus per se iut'usus iinrb and) l)änfig liabitus iufusus
fd)led)tliiii, cingegoffcuc Ingenb genannt.
Per accidens eingcgoffen ift jeber .v>abitibo, bcr möglidjcnneife and) er-
morbcn merben taini, lucil bie O^atiir ,yi ben il)m cntfprcd)cnbcn ;Htten bie
aftiüc '}3otci^ befit5t.
T^cr habitus per se iufusus ift mitbin sccHndinn suhstantlam^ ber
habitus per accidens iut'usus l)iiigegen srciindum niodmn übcrnatürlid).
S. Th. 1. 2 q. 51 a. 4.
5. T^iefe^o uoranc^gefet^t fbnuen mir ben ^^cgriff bcr nat ürlid)cn,
ber moralifd)en nnb bcr übernatnr l id)en S'rcil)cit niil)er bcftimmcn.
•i77. a. Die natnrlid)c ^-rcibcit ift nid)to anbcrcv alo bao liberum
,vvciiKit. arbitrium alc> '^oteii;^ bac> ^H'rmogcn ber freien 'ibal)l.
••.7H. b. Unter moratifd)er ober fittlid)er Jvreit)cit ucrftel)t man ^n*
m-oüK^^^^^^^^^^^^^ ^i^ moralifd)c S'äl)igleit nnb Xiid)tigfcit, bac^ (^)nte frei ,vt mollen.
nufba;ö natüiiirt) ^^.^ (S)ittc tauu abcr ein boppcltec^ fein:
lull (yutc. a. bav natnrlid) Qbxxit. l^iv^n bcjit^t ber llUcn|d) alle;^eit bic blor>c
natiu-lid)e '}3otcii5 nnb and) einen habitus naturalis, '^(ber biefcr .Sjabi-
tmS b. l). bie moralifd)e Xnd)tigteit nnb ©encigtl)Ctt lann bnrd) (£imbc nnb
fd)led)tc (^en)o!)nl)eit mel)r nnb mehr gefd)mäd)t merben, ja bnrd) bie enb^
lid)c iöefeftignng im ^öfen in bcr 45erbammni^o (servitus <2^eheiniae) gan,^
nerlorcn geben;
ß. ba^o übcrnatürlid) (^ute , ,>n bcm bcr lÜK^nfd) bnrd) bie (Mnabc
fon)ot)l bie ^-äbigfcit mic and) hk Xüd)tigfeit nnb (skncigtl)eit empfängt. Darin
beftel)t bie libertas gratlae. Dnrd) fic mirb and) bie relatioe moralifd)c Un=
§ 82. 2)i? natürliche unb übernatürlidjc ©ottebenbilblic^feit be^ SRenf c^en im allgemeinen. 267
tü(J)tig!eit beö gcfaüeucn 9}2enfd)en jum natürlid) (^utcn me^r unb mcl)r
geI)etU.
T)iefc libertas gratiae toivb öon bcr t)eiligcn Sdjvtft uiib üon bcn
S3ätern auä) libertas a peccato, ?^vcil)eit bcr ^iiibcr ®otte^>, greit)eit
f(i)(erf)t^in genannt, 5. 23. Jocmn, 8, 06; Rom. 8, 21; 1 Petr. 2, 16,
n)ä()renb bcrcn ilkrluft öftcr^o cinfad) and) aU> Unfrcil)ctt ober 6lncd)tfd)nft
be^cidjnct luirb. ^ie 33el)auptnng bagegen, ba^ bie l)ei(igc 3d)rift feine
anberc aU bicfe übcrnatürlidje ^reil)cit tenne, non bcr natürüd)cn ifi>nl)lfrci'
l)cit nbcr nidjt? Unffc, ift ii\\\6) nnb Iinretifd) nnb a\t> foldjc namcntlid)
ücrmorfen in bcr Prop. 41 bce Buius: Is libeitatis modus, qui est a
necessitate, sub libertatis nomine non reperitur in Scripturis sed
solum nomen libertatis a peccato.
(5olüol)l bie natürlidjc nioraliid)c Jyveil)eit, a(ö bie übcrnatürUd)e S^xtv-
f)cit ber (^nabc ift in einem lDicnid)cn nni fo größer, je ntel)r bcr natür*
lid^c, bcäicI)img0Uieife ber iibernntürlid)c gnte .S^'^abitn^^ in il)nt erftart't ift.
;g^rc I)öd)fte iNoIIcnbung ift bie libertas yloriae, in ber icbeo ^cficieren,
alfo jcbc (Sünbc .^lunr nidjt pl)l)fifd), aber luornlifd) munöglid) ift. ^em
ftet)t gegenüber bie servitus peccati, bcrcn iHillcnbnng bie servitus ge-
heniiae ift, in bcr nUcö (^utc nidjt pl)i)fifd), fonbcrn nioralifd) unmöglid)
geworben ift.
II. I^ie uxfpxün(^Vt(^e natitrfirße ttnb nüctttatürfic^c (^otMenUth-
fir^licit bc^ J^lcnfr^cit.
§ 82. ^ic natürlirf)c nnb übcrnatürlirfjc (^ottcbcnbill>Iid)fcit bcö
9Jicuft^cu im allgemeinen.
i^C}(. .N> 0 i u V i d), Toi^matiidie .Il)colo(]ic \'I § .'JOÜ.
I. 2(üe (^efd)öpfc t)aben im uicitcftcn ©inne eine gemiffe % 1) n ( i dy-
feit (similitudo' mit (^ott. ?{bcr nur bie similitudo specifica et proxima ima^^o'imb
bcr t) c r n ü n f t i g c n C^c|d)öpfc, bie (SSm vermöge bcr perfectiones vcstigiumDei
simpliciter simplices iil)nlidi finb , pflegt man im engeren 3inne imarjo,
(^bcnbilb (^Hittec^ ^n nennen, iinil)rcnb im Untcridjieb bauon bie ^Hl)nlid)tcit
ber t) c r n n n f 1 1 0 i c n Äreatmen mit ('')ott , bcncn mir bie perfectiones
secundum quid ober mixtae ,^utommcn, vestigium genannt u>irb. S. Th.
1 q. 9:i a. 2.
.t>icranc folgt fd)on, baf? bie natürlidjc Wottcbcnbilblid)teit bcr 3 c et e
gnfommt, un'iljrenb ber 2db beo 'JJicnfdjcn nur ein vestKjlum ift, mcnn and)
ha^ oolUonnncnftc unter allen. S. T. 1 (\, '.))) a. 0. iiUil aber bie (Seele forma
corporis ift, fo mirb nad) bein C'H-nnbiatJ: a iiotiori fit denomiuatio ber
SOknfd) mit ^Kcdit pure et .simi>li('iter (S'bcnbilb (53otteö genannt, unit)rcnb
er secundum quid vestigium ift.
Qe gröflcr bie natür(id)c ^Hilltomment)cit cinc^o crfd)affcnen (^eiftcc> ift, ^^^^^
um fo größer ift felbftocrftänblid) feine (^^ottebcnbilblid)feit. ^n biefer ^^S.^'J/"^^,
33cäiel)nng ift bal)cr ber @ngel ein oolltommcncrc^ (Sbenbilb C^ottcö al^ bcr
iWcnfd). 8. Th. 1 q. 93 a. 3.
lll?cnfd)en nnb (5nge( finb aber Hon 'Jiatnr .^rnar UHil)re, aber nur cnb-
lic^e nnb nnoollfommcnc CS'benbilbcr C^bttcso. ^ic abfolntc (5bcnbilblid)fcit
fetjt Qbentitiit bcö ^i^efenö ooran^ unb ift ba^er nur bem (Eingeborenen
^ol)nc (^ottc§ eigen. 8. Th. 1 q. 93 a. 1 ad 2.
iUeitfrficn qI§
(ibfiibilbcv
ÖOttCö.
268 SBon b. Srfjöpfung. C. 5?on b. 3D^cnfci)cn. IL Xic urfpr. ®ottcbcnbt(blic^f, b. 2)?cnfrf|en.
fi8i. "A^cn 3ot)n, bivo niicrfd)affcnc (Sbcnbilb, fcl)CH bal)cr nnd) niete ,yinnd)ft
"^"leSfn/i'^'rt^ ^oö llrbilb bcc> crid)affencu (SbciibilbeM an, unil)rcnb aiibcvc und) beut
imnm '^^^'^^ ^^^ ^d)rift ad iniagiiiem nostram bnss ücriiünftigc (^eid)opf a(^
Gbcnbdb r^ottc<§ bc-^ T>rci einen bc;>eid)nen. ^c^UerefS mirb bann nn()er
fo bcftininit, \>(\^, meil ^ott vermöge bcr (Srfenntnic^ nnb Siebe feiner felbft
brcifaltic^ ift, bei* 'JJtenfd) bnrd) bie J^äl)i(]f eit, (>5ütt ^n ertennen nnb ,^n
lieben, ein potentiell cv, birrd) bie iüirttid)e !^icbe nnb CSrfenntni^
(^^ottc^a aber ein aüucllccv be^icljnng^omeifc t)abitnet(c^ (^benbilb (^ottcö
ift. Et sie ima^o Oei attenditur in auima, secundnm quod t'ertur
vel iiata est tVri-j in Demn. S. Tli. 1 q. WiS a. S c. 'I>a aber bie Seele
felbft üerntöc^c it)rec^ cjeiftigcn i^efeny ein iBilb Cv^otte^^ ift, fo fann man and)
fachen, baf? fie bnrd) bie (Srtenntnie nnb l^iebe il)rer felbft ein 33ilb bcr
Trinität ift. S. Tli. 1 q. 93 a. S.
^, , . f ^- . I r. 'Jinn qibt ec< aber eine n a t ii r l i d) e nnb eine ü b e r n a t ü r l i d) e
ubeimitiiviiriif (rrteinitni^o nnb Viebe Wolter, ^oiine bic ^icfal)tcjnng }^\\ ber erjtcrcn m
öottebenbUM.d)^ ^j,^, ,y^^^^^^^ ^^^^ a\\Miid)en il)ren (^rnnb l)at, fo l)at bic iBefäljignng ^n ber
iibernatiirlid)cn (Jrfenntnic^ nnb Viebe C^k^ttcv il)ren (^rnnb in jener über-
natiirlid)en Teilnabnie an bcr i]öttlid)cn '?catnr, ober luac^ ba^fclbe ift, in ber
übernatiirlid)cn il^eräl)nlid)nnii mit il)r, UHld)e in statu viae (v^nabe, in
statu t ermini Wl o r i e nnmnnt mirb. l>urd) fie alfo ift ber ^Q^cufd) ein
übernatürlid)e*5 Gbenbilb (viottco: iniaj2:o (jratiae nnb gloriae,
^ J,^]- . »5cit bcv il^ätcvAcit ift ci üblid) üciuovbcn, bic übe r iintür 1 id)c GbcnbilMidifcit
fad)itd)er iiiitcv buro) bcii vlu^bviiff .sutnutnat) ^^u bc^cidjucji , itiib inanajo uioUtcu birlc^o fdion
fdjieb ,smifct)cii (Uu. 1, 2(i. 27; 5, 1 augcbciitct finboii. 3d)iiicv(id) ift jcbod) bicfcv Untcvfd)icb im
shiilimuio ^'^i^'H^'" '^c;-tc cntboltcu , mic nud) il>ätcv iinb '-tbcoloiioii iniago nnb siiiiilitudu inolfac^
al5 3i)nont)ina i]cbvaud)cn.
Xcv fad)lid)c llutcvfd)icb ;,UMid)cu ima^^'-o luib siinilitudo im anncgobcncii »Sinne
ift bngcgcn flar in bcv bciligcii Sdivift enthalten. Tcnn obmolil bev iD^Mifd) bnrd) bic
«Siinbe in einer '-J^e.vetmng anfgebört bat, Wott äbnlid) ,^n fein, nnb bem :Jicrc (/'.v. 48, 18),
ja bem lenfel {Joann. S, 44) äbnlid) gemorbcn ift, fo ift er bennod) ftets in anberer
^e^icbiuui ein Gbenbilb (^otteö geblieben.' {den. J), (i; 1 Cor. 11, 7; Jac. 8, 0.)
2)er eiMJfnfdi ^^^' ^'^ ^^^ ^^"" !atbolifd)eci ^ofima, batl bcr erfte l^^cufd) nid)t bloß
etti natüritrfics burdi fcinc h c r u ü u f t i Q c '}^atnr, bic felbftoerftiinblid) qan> c\\\{ nnb
iX^"Snbiib P^inc bbfe ,v>abiinalitat, u^enn and) mit bcr natiirlid)en UnoolUommcnl)eit nnb
(Motte«. Xcfettibilitiit ano bcr >h}a\\^ bcv 3d)i3pfcv^^ l)crooriic(^anc^cn umr, ein n a t ii x--
lid)e^o, fonbcrn and) ocrmbc^e bcr il)m bnrd) bic übernatürlid)c (%abc
iicrlicl)cncn ü b c r u a t ii r l i d) c n C^ c r c li) t i i] t e i t , mit bcr noc^ anbcre
fv^nabenc^abcn nerbnnbcn iinircn , ein ii b e r n a t ü r l i d) e ^^ (5 b c n b i I b
Ooottco mar.
§ 83. i^on bcm (?nb,^ic( bc^^ "iW^cnftficu nnb bcu ucr)d)icbcncn Stünben
bcr mcn]rt)Iitl)cn ^JJatnr.
il>nl. .N>einrid), Xügmatifd)e Xbeologie VI § oOl. 302.
I. "Die gan^^c Sebve oom Urftanbc , non ber Grbfünbc nnb oon bcr
^nabc l)at bie i^ebrc uom (5nb,^ielc bec^ 'I\\mfd)cn ,^n il)rcr O^rnnblagc. Ta^
l)er muffen mir ba^ö '^lotmcnbigftc bnrüber l)icr tnr,s anbentcn.
685. ^§> \\X '4^ 0 9 m a ,
uficrblS csnb'- 1- ^^6 ^ott bic ll^(enfd)cn mic lUid) bic {Sugel ,^nr visio beafifica
ÄrAcn '^^'^' i'orem G n b 5 i e l e beftimmt l)at, nnb ba\^ bicfc fomit il)r einzige«,
C8(J.
§ 83. ^an bcm (Snbsiel be§ 2)^enfd)en u. beii öevft^iebencn ^tönben bev incnfd)(. y?atur. 269
I e ^ t c ^> 3ie( ift. S^ann c§> and) mcl)verc unb nerfrfjicbenc u n t e v g c*
0 r b n e t e Qkk geben, |o tarnt bori) ba§ @ n b 3 i c l nur ein e i n 5 i g e ^
fein, bem ade anberen, |cfnnbären ^icle nntergeorbnct finb;
2. baj8 biefe^ ©nb^icl ein ü b e r n a t n r (i i() e « ift, nidjt nnr be^>= ^
^Qlb, meil bie visio beatifica über jeglid^c^^ U>cvnii)gen ber bloj^en iftatUY ift übeuintiu-^
eri)aben ift maturae siiperacklifa) , fonbern and) meit fie ber 9^atnr ^'*'
n i i"^ t g e I d) n ( b c t (naturae 71071 (lehita) ift;
3. ba^ ©Ott ben 9)icnfd^en 5ur visio beatifica nid)t t)ätte bcrnfen, ,;87.
fonbern bei bcm btojl natiirlid)en QkU t)ätte bctaffen tonnen, hiv^ mit ber ^^^„^»"^["^iJef'^
C£rfd)affnng gegeben nnb ber nienfd)lid)en 9iatnr gefdjnlbet ift. (^^ott l)ätte alfo wenicfieii.
ben ^D(enfd)en 3n einer bloß natiirlid)cn (S'rfenntnic^ nnb Siebe (Motten nnb einer
il)r entfpredjenben natürlid)ea OMüdfeligteit beftinnnen tonnen, menn er geiooUt
4. bafl ©Ott, ha er ben 93(enfd)en mirflid) 5nr visio beatifica nnb ,;88.
jimir aU 2oi)n beftinnnt l)at, il)ni and) notmenbig bie ^nr ©rtangnng biefe^i i^rffe 'SfelS^^
^ol)ne^ notu^enbige ©nabc ber ü b c r n a t ü r 1 i d) e n © e r e d) t i g t e i t reu.
al§ donum iiatuiae sui)eradditiim et non debitnm gefd)enft t)at, ob=
tDoi)i er il)n and), une bei bem blofs natürlid)en ^kk im 2tanbe ber
Wollen 5?atnr in statu natnra(^ purae ()ätte belaffen tonnen.
'^^iefee finb bie ©rnnbprincipien, anf benen bie nnn nii()er jn be=
trad)tenben 'ilMi^rl)eiten bernl)en.
II. 33e;^iiglid) bec^ ^^erl)ältniffe« ber menfd)(id)en '^latin* ^u i^rem (lnb= ,;j,c)
äiele pflegen bie !Xl)eologen oerfd)iebene 3 t ii n b e istafHs) jn nnterfd)eiben.^'«'ög'*«j^fnen
@^ finb biefeci : istJLy,
1 . "Ter Status mdurae jnirae. 3" bemfelben I)iitte ber ^JJienfd) n u r ^^.^^^^ ^^^^_
bie m e n f d) I i d) e ^)l a t n r , l' e i b n n b ^ c c 1 c , befeffen mit allen i'^^e purae;
in i I) n e n \v> n r 3 c l n b c n (£' i g e n f d) a f t e n, Si ruften, 9? e i g n n g e n
unb "D i ci p 0 f i t i 0 n e n. 5(n^ogefd)loffen märe aber iebe^ donum naturae
superadditum, non debituni gcmefcn. (£in fold)cr 'JJienfd) märe bal)er ber
^'ontnpic^cen^, ben i'eiben nnb bcm 2:obc nntcrmorfen gcmefen, nad) meld)em
er 3n einer n a t ü r ( i d) e n 2:cligtcit eingegangen märe.
^er Status puiae natuiae ift möglid), mar aber niemato mirt(id).
2. ^er Status 7iafurae i7ifeorap. r\n biefem Staube mären mit ben . ,
natnrlic^en (^^»aben nod) bie p rate r n a t n r a l e n ©naben ber greit)eit rac intetin.e;
oon ber ^tonfnpic^cenä, oon Sl{\hz\\ nnb 00m Xobe nnb einer grofsen ill^eie^eit
imb ©tiidfcligfeit oerbnnben gcmefcn ; aber ^nr visio beatifica märe ber
Ü)tenfd) in biefem Staube nid)t gelangt.
!5)er Status naturae inte^rae mar nad) ber sententia comiuuuis
niema(c> mirflid), mäl)renb er nad) ber öc()rc bcrer, bie ber ^^erteit)nng ber
^eiUgmad)enbcn ©nabe and) im Urj'tanbe eine 3«-'il ber ^Vorbereitung oor^
an^gc^en laffen, and) toirtlid) mar. S. n. 708.
3. ^er Status naturae eleratae (status iustitiae oruf'malh, Status ^t^tus natu-
mTfioceMtiae), in me(d)ent bem ^JJtenfd)en bie t)ei(igmad)enbe ®nabe luib anbere ^ae eievatae;
nberttatürlid)e ©abcn ^nr übernatiirlid)en .^edigteit itnb ^nr (irtangnng ber
visio beatifica oertiel)en merben.
tiefer ^iawh mar mirflid) nnferen Stammeltern Dor bem Sünbenfaü
t)erüc{)en.
270 5)^on b. Srf)öpfnnn. C. ^l^on b. SWcnfff)en. II. 3)io iirfpr. (5iottcbcnbUbIi(f)f. b. 50?cnf(l^cn.
Status natu- 4. T)cv stcitus natiirae lapsae. !^n i()in fyii ber 9??en|d) nüc i()m
rae iap«ae; jjj»j.j|p(jgjjj,jj [npcmaturnlen unb prdternaturalcn (^abcn biirrf) feine 8üubcn-
|d)iilb iicr(oren.
^11 biejcm Staube bcfaiibeii firf) niifere 3taininc(tern nad) bcm 3üiibcn=
faU ; niid) luerbcii alle ::)^id)fommen berfelbeu in bic|cm Staube i3eboren.
rai^repanuäe. '^' '^^^* status natump reparcffae, b. \). ber »)irf(id)e 3taiib ber biini)
bte (^huibe (Jl)riftt luieberljergeftellteii ^Jhitur.
§ 84. i^oii ber nr)>riiiiflüd)cu C^crcrijtigfcit.
'i^Qi. .Vpeinvid), 2)oguiatifd)o 3:()eologic VI § 300.
'-^n 'f'-tanb ^^bfl"t bcfaiib fid) nor bem gade in einem a n b c r c n n n b b e f i e r e n
>jibani"Vm'Xe. ^iiftiiii^f, «^^ Ji'ii* j^l^t geboren werben, nnb ^mar traft göttlid)er (4)nabe.
^düiiiaitev unb Ter ^^öeuiebo bleich nod) gan^ allgcnicincn ^at3ec> ergibt )id) üon iclb|t
rjiationQiiftoii. ^^jj^^ s^^,^j folgenben fpeciellen '}>ropofitioncn. (^klengnet iDnrbe biefe '-ll.Hil)rl)eit
mm ben ''^ e l a g i a n e r n, nad) bcncn xHbani nrfpriinglid) in bemfelben ^n-
ftanbe fid) befanb, in beni luir jetu geboren merbcn. ^ik'5eid)netcn fie ben
Urftanb aU^ :5nftanb ber Unfd)nlb nnb (^kred)tigteit, fo meinten fie bamit
nnr, ba\] 5(bam eben nod) nid)t gefünbigt nnb feine fünbt)aften .v>abitna(itiiten
fontral)iert l)atte. Scannten fie feine 'Jiatnr nnocrfel)rt (iiitegnij, fo be-
trad)teten fie and) nnfere ^^iatnr in gan;) g(eid)er ^^i^eife alc> uon Geburt nn-
uerfel)rt.
l^iit il)ncn ftinnnt ber gefanne ^)i a t i o n a li e m n e^ nnb ))l a t n r a-
l i 0 m n ^o überein, ber iiberbiev ben Ih^iftanb ak-> einen ^jnftanb ber ^B i l b==
l)eit ober, Juie .N^ e g e l fagt, nnucrmittelter ^Uol)eit nnb ba^i^ ')3arabiec5 aU
•}J^ \) 1 1) n ci betrad)tet, meld)er bav bem O.Uenfd)cn al0 (Snb^iel üorfd)mebenbe
Qbeal aUo ^Kealitiit an ben Einfang uerfet3lt'^
.<'9i.. . ^Hillcn mir ben bcfferen |]nftanb ";?(banuo ntil)cr fenn5eid)nen, fo
^oUghu!\is. muffen mir 5nnäd)ft folgenbe Xl)efe anfftcllen :
T i e er ft e nnb m e f e n 1 1 i d) ft e (^ n a b e n g a b e mar b i c
ber n r f p r ii n g l i d) e n (^ e r e d) t i g f e i t (iusfifia oriyinalis) i m
enge r e n 3 i n n e.
I. ^>a^ ha^^- 'li^cfen ber nrfpriinglid)en C^kred)tigfeit betrifft, fo ift eö
de fide , h ([ \] fie b i c b n r d) b i e l) e i I i g m a d) e n b c (^Hi a b e b e=
m i r f t e n b c r n a t ii r l i d) e (S^ c r e d) t i g f c i t nnb f o m i t ein
donnm Dei superadditum nafurae et twi) dehifKw mar.
T^ie ^ered)tigteit xHbam^o mar alfo
«92. 1. nid)t , mie bic "^j^ c ( a g i a n e r meinten , bloge \5 d) n ( b ( o f i g-
iSt^Änt'?^'?' ^ ^^^' ^^^^ P^ ^^^^^ ^^"^ Status naturae purae eigen gemefen märe, fonbern
fitiöe (ijevcrfjtifl p 0 f i t i 0 e @ c r e d) t i g f c i t. Ta^ ^^ort ökred)tigteit mirb aber l)ier
^•^'^ '|\n,^['^"'"nid)t in feinem e i g e n 1 1 i d) e n nnb engeren Ginne non ber fpeciellen
^arbinaltngenb ber (^ered)tigteit ober ber iustitia specialis, fonbern in
m e t a p ^ 0 r i f d) c m nnb m c i t e r c m Ginne üon ber iustitia generalis
ücrftanbcn , ber 5Ö o l) ( g c o r b n e 1 1) e i t b e s^ g a n 5 e n 9J^ c n f d) e n
nad) bem ill^ i It e n ^ 0 1 1 c ^>. Justitia iniportat rectitudinem quau-
dam ordinis in ipsa interiori dispositione hominis, prout scilicet
supremum hominis subditur Deo, et inferiores vires animae sub-
duutur supremae, scilicet rationi. S. Th. 1. 2 q. 113 a. 1 c.
51. %.
§ 84. 5>on bcv utjpvünglid)cn (^Icrcdjtigfcit. 271
!5)a^cr ift and) bie Seck in i () r c r (S i n () c i t it n b ® a n 5 1) e i t
© u b j e f t b i c f c r ® e r c d) t i g f c i t. ^Bo \mc aber bic Seele in t)er=
f(f)iebcncn Gräften je mä) bcm Objcfte i^ver S^^ätigfeit fid) entfaltet, fo
Der^uieigt fid) and) bie @ered}tigfeit in bie Der|d)iebenen Xngenben, bie fie
virtualiter in fid) fc^Iicßt, nnb beren Qnbegriff fie ift.
^e nad)beni nnn biefe Orbnnng bcr @ered)tigfeit bto^ natiirlid) ober ^.^ J"^^.
übernatür(id) ift, ift bie (^)cred)tigteit fclbft natiirlid) ober übcrnatür^feit^ibomgüber^
Hd). ^ie (^ered)tigfeit 5(bamg aber mar ""^"'"''*-
2. nbernatürlid) nnb bat) er ein doniim superadcUhnn, non de-
bitum.
II. T>cv S3eniei^ biefer 5lMi()rl)eit ergibt fid)
1. au^ ber ^eiligen 3d)rift.
a. ^n ber ©enefiö mirb ber erfte DJienfd) im altgemeinen aU j)/if,stitia
33i(b nnb (^Ieid)nir^ ©ottec^ be5cid)nct nnb i()m jene nnbefangcne Un= oiiginaiis im
fd^ntb beigelegt, uon ber gcfd)riebcn ftcl)t : Emt autem uterque nudus ...
et non erubescebant. Ge7i. 2,25; ng(, nnten baio donum lectitudinis.
@^ ift bicfe^o ienc (Einfalt ^smpUclta^ , ä-nlöz-n^) , nm mc(d)e bie (Sd)lange
bie @ini betrog (2 Cor. 11, o). Jpierin ift alterbingc^ bic übcrnatiirtid)e (^k-
red)tigteit nid)t e.T})iicitp an^ogcfprod)cn ; allein, mcnn man l)in3nnimmt, uhi§
bie @enefiv uon bcn Dffenbarnngcn C^^ottec^ an ^^Ibam nnb bcm ^^crtel)r mit
i^m entl)ält, fo ift barin flar an^ögcfprod)en, bajl ber iDicnfd) nrfpriinglid)
5n ©Ott in einem iibernatürlid)en ^erbiiltnic* ftanb.
Triefe Öel)re bcr ©enefi^o mirb Kccli. 7 , oO mit ben ^l>orten anzöge-
briirft: Solnm modo hoc inveiii. qnod fecei'it Dens lioniinem recinm.
Taf? l)iernnter aber bie (*»)ered)tigfeit oerftanbcn ift, bie bcn 'JJicnfdien C^ott
uiol)tgefällig nnb bcr emigen v^cligteit unirbig mad)tc, gcl)t an^o bem allge^
meinen 8prad)gebrand) bcr l)eiligcn 3d)rift beroor, nad) bcm rechis fo oicl
bcbcntet aUo iustus, mcobalb mit biefem ii^orte fouiol)l ®ott ^Deut. 32, 4;
Ps, 24, 8; 91, 10) ale and) bic .^eiligen be;^cid)net merben iJoh 1. 1. S;
2, 3; Ps. 7, 11 ; :n , 11 : 32 , 1 : rö, 11 : 50. 12; 72, 1;90, 11;
106, 42; 139, 14>.
b. T^a«9^ene 2'eftament crtliirt, ba|l bie (*»iered)tigleit bnrd) ßl)riftn^
bie $IM e b e r l) e r ft e 1 1 n n g bcr nrfpriinglid)cn , Hon '^Ibam oerlorenen (5^e* miginaHs^im
red)tigfeit ift. Renovamiiii anteni spiiitu meiitis vestrae, et Indulte 'ii%'.
novum liominem, qui secniiduni Deuni cieatus est in iustitia et sanc-
titate veritatis. Kph. 4. 2)). 24. T^ic ^ict^tfcrtignng bc^^ Sünberci ift
alfo eine 3Bieberernencrnng nnb ein 5ln3iel)cn be^^ nenen älienfd)en, bcr nad)
©Ott gefd)affen ift in uml)rer ©ercd)tigfeit nnb ^'^eiligteit. llJuig man nnn
unter biefem neuen llJ{cnfd)cn bcn '.?lbam ober ©briftne^ (7?ow. 13, 14) oer^
flehen, in jcbcm gallc ift bic ^)icd)tfcrtignng in (^l)riftnc> al5 eine ^Ueber^
^erftcünng ber nrfprünglid)en ©ered)tigteit bc5cid)nct.
'A)a^^felbc fagt CoL 3, 10: Indueiites novum (liominem), eum,
qui renovatur in agnitioiiem sec.nndum imaginem eius , qui creavit
illum. S;)m- ift ba^> 5ln5iel)en bcc> neuen 9J(enfd)en mit offenbarer 53e*
jie^ung auf bic ©encfi^^ alo 'ilMcberbcrftcllnng bcr nrfprünglid)en ©ottäl)n=
Ud)feit be3eid)net.
'i)?un ift aber bie d)riftlid)e ©ercd)tigfcit, mie mir in bcr Qnftifi*
fatiomole^re fel)en merben, ein 'l?robnft ber l)eiligmad)enben ©nabe nnb
supernaturalis quoad substantiam. ^a^ermar es and) bic nrfprünglid^e.
(•.95.
S)ie iustitia
272 5?on b. ©d)öpfung. C. ^'on b. 2J?en[d)en. TT. 3)ie mfpr. ÖJottebenbilbtic^f. b. 3J?enfd)en.
^aC^fclbe ergibt fid) niirf) inbircft nibo bcr unten 3n bctrac^tcnbcn
3d)rift(c()rc über bic (^rbfünbe;
2. au^ ben ^eiligen Tätern. T)ic[clbcn unter|rf)eiben bic btoßc 33er=
nünftigteit nnb 5reil)eit, bnrrf) metil)c ber yj^enfrf) ein blof? natürUcl)e^ C^ben-
"''*iUitVm''''"bilb (^ottc^o iinir, uon ber bnrrf) bie 3nneuiol)nnng be^^ l)ei(igen (<^cifte-o il)m
ucrliel)cnen ^eiligteit, bnni) bic er bie übcrnatürlidje (^ottäl)nlid)feit bcfa^.
l^CY t)eil. ijrcniinc^ lcl)rt, burd) bie ©üubc fei ber ^JJ^enfd) im i^arabicfe
bcr (^nabe beranbt nnb anv einem pneumatif d)en ein nnimatifc^cr
lUkni'd) gctüorben; in biefcm ^^5"|"tanbe trage jimu* feine 9^atnr nod) ha^
n a t ü r l i d) c S i l b C^kntcv an fid) , bic ii b e r n a t ü r ( i d) c ^ o 1 1 ä I) n (i äy-
feit aber, bic (^ott il)m gegeben, l)abe er uerloren (Adv. liaeres. 1. 4 c. 37).
9^ad) bem niimlid)cn ^ird)eniniter l)at 5(bam uom l)eiligen (^ieiftc bic sancti-
tatis Stola crbaltcn Adv. liaeres. 1. :> c. 23«. ^er l)eüigc (^eift, fagt
^afiliu^^ ftcüt in bcr Xanfe bie nrfprünglid)C (S^otte^>finbfd)aft lieber t)er,
füt)rt inc^ 'inirabiee 3nrücf, anv ber (^ottcntfrembnng ^nr (^5ottc^ogcmeinfd)ait
(De Spir. Sancto c. 15 1. :A^er l)eil. (Sl)vrian be^engt, xHbam Ijabe bie
accept^ divinitus gratia nid)t bcmal)rt (De bono patient. c. 19j.
Ter ^eil. S()rl)f oftomn^o In den. liom. 1() c. 1) nennt wie bcr l)ei(.
:3ot)anne« T^amaocenn^o (De fid. oitliod. 1. 2 c. 12) ben erften
'JJienfd)en einen alter an<^-elus ober angelns terrestris. T^cv l)ed. ^lu-
guftinnc> nneberl)olt innner nnb innner bic Ü>al)rl)cit, baj^ 5(bam üor bem
5a(le ber (Seele nad) ein liomo splntualk mar bnrd) bie ^cr ed)t igfeit
nnb (5^ottäl)nlid)f eit, bie 65ott il)m bei feiner @rfd)affnng gefd)entt l)atte,
nnb bic muo bnrd) (£l)riftnv miebergcfd)cnft mirb iGenes. ad lit. 1. 6
c. 27 sq.).
9(nnicvfung 1. l^a^^ bcv (leiligc (^eift 9IbQin ^ur .^ciligung mitgeteilt irorben
®a§ spiracu- jei , fiiibou ^ V e H ü 11 ^ , ^^ a i i l i u !? , t£ i) v i l ( n o u % l e j- q n b r i e n u. a. in bei* @in*
M^-TustüTa Uli- ^'""^^""-^ ^^'^ spiraculun» virae [den. 2. 7) angobcutot. ^in '?ln)cl)lut3 hieran lel)ren
" Vn«li^- ^^^^^ niandje '^iitev, (£l)iiftiho liabe feineu ^""Ö'^iii ^\nd} 5(n()auc^en \ii\\ l)eiligen (iJeift
mitgeteilt, meil bie erfte (äinl)Qud)ung be^ C^eifte^? infolge bei* 3ünbe uerloven ge«
gangen mar.
"iBenn nun Huguftiuu-?, unb mit ^Jfed)t, jene 5(u!?legung beio spiraculnm vitae
bei* (iieuef^o nid}t annimmt, fo ftimuu er bod) in bei* 5adje mit jenen 'i^ätevn uoüfommen
übevein.
097,
G98.
^.,,„ ?[nm. 2. ©egenübev ben ©noftifevn ,• meldje bie .speiligfeit be^5 3}fenfrf)en in bei*
Tie ^jnoum.v bem göttlid)en 'L'irf)ti*eid)e emanierten pnennmtifdjen Subftan^ erblidten, l)oben bie 5Bäter,
tiict)e 3ubitan.^ namentlid) 3renän^ nnb bie 9(lej'anbriner öfterf^ berüor, baf^ bem DhMifdjen traft ber
^"uub"Sio''' 5d)öpfung unb uon 'Jiatur nur bie Einlage %\\x .peiligreit, nid)t ober bie .S^eiligtcit felbft
^muv. eigen fei. 3)iefe muffe niehnebr bnrd) ben guten (i^ebraud), ben bcr i)J?enfd) uon feiner
^reibeit nnb feinen Einlagen mad)e, ermorben merbeu. 3)urd) foldje Steüeu moUten fie
aber feiue^oUieg!^ bie üon ibnen anberunirti? flar bezeugte urfprünglidje unb eingegoffene
®ered)tigfeit leugnen, foubern nur jenem (^runbirrtum be? ®noftii*i§mn§ entgegentreten,
ber bie ^eiligfeit be'o lO^Mifdjen olt^ eine pb^)fifrf)'' ^efdjaffenbeit unb bal)er and) bie
(Jrlöfung unb 'Jied)tfertiguug al^ einen pbtjfifdjen ^-pro,^e^ betrad)tete, bnrd) ben n i (^ t
ber ganje 3)?enfd) erlöft unb gel)eiligt, foubern Die pneumatifc^en l'idjtteile uon it)rer S3er*
binbung mit bcr <räp5 unb -^-^XQ befreit merbeu;
3. avi^ ber'^^efirc ber ^Hrd^c, bie über unfere Ce()re ben üerfd)ic=
benen alten nnb neneren :3rrtümcrn gegenüber in el fähig fid) anögc^
f protzen l)at.
^. <.'^^-,.,. a. T)a§ Arausicanum II faot can. 19: Natura liumana, etiamsi
originaus nacf) iu lila lutegTitate, in qua est condita, permaneret, nullo modo se
^Zn'i^aZe' ipsam, Creatore non adiuvaute, servaret. Uude cum sine gratia
\ ■ § 84. 53on ber urfprüngltd^en ©ered^tigfeit. 273
Dei salutem non possit custodire, quam accepit, quomodo sine Dei
gratia poteiit reparare, quod perdidit? ,^ier ift Uav au§9cfprod)en,
ba^ ber crfte 93kufd) ha^$ $ei(, b. (). bie |)et(tg!cit ober (^crcd)tigtett, biird)
\vdä)c bie ©eligfeit erlangt iinrb, burd) bie (S^nabe (^otte§ empfangen fy\t,
nnb nad)bcm er fie empfangen, ol)ne bie @nabe ntd)t beuiat)ren tonnte. ^a=
ran^ iDirb bann ber ed)ln§ anf ben gefallenen 'JJ(en|d)cn ge5ogen. xäeuistitia
b. 1)ag !Iribentinum erflärt, bag 5Ibam bnrd) bie (Sünbe verloren originaiis auf
f)at bie sancfifas ff histitia, in qua consfifutus fiierit (Sess. 5 can. l)/""|vten/. ^''"
ober bie er üon (^ott empfangen ^at {accepfa a Deo. can. 2). "Daß
aber nad) bem Xribentinnm burd) bie (Siinbe nid)t ein 23eftanbted ber
menfdjüdjen 9^atnr oerlorcn ging, mirb in ber ^et)re non ber ©rbfünbe
gezeigt.
2)ie SfiefoviiiQtorcn lic,^cid}nctcn bie urfprünglicf)c (Mevcd)tigfeit , adgcfeficn üon bev
Unftcrb(id)tcit unb ^mpf^fUtnütät, al§ bie 9(nlage uiib 2:üi1)tigfcit ,^ur (£rtenntni§ unb
Öiebc (Mottcig unb ,^uv (frvcid]ung bo-3 cmigen l'clicu"^, oline boi3 fio l)iovbci ^mifdien
notürlidjev unb übcvnatüvlidicv @ricnntui<^, Vicbo unb (iU'ved)tigfcit nntevid)tobcn.
'Jiod) bev ^Jlugc^burgcr Sonfcffion bcftonb bie ur|prüng(id)e (Meved)tigfeit in ber
@ottegfurd)t unb in bem ©ottucvtranen.
So be,^eid)net and) (£aluin bie (^\eved)tigteit 2(baui>5 a(^5 bie g'iibigtcit , ÖJott nnb
bie emige t£eligteit ;^u evtennen, bivo (^hite nnb i^öfe ,^u unter[d)eiben, btiS ®ute mit
g^rei^eit jn mollen nn^ ,vi uoUbvingen.
2)iefe (iWned)tigfeit cvtliiiten fie, unter !i>ernierfinu^ ber fatl)o(ifd)en Vef)rc, nid)t aU%
eine übernatürlid;e (ijnabengabe, fonbern alv bie natürlidje l^efdiaffenbeit be<5 i^tenfdjen.
c. llnfere 5Ba()rt)eit ift ferner an^oge|proei)cn bnrd) bie 33nÜe ^in^o V. . yoi-
Ex onmihus affiiiiwnihuA Don 1507, beftiitigt bnrd) (^h'egor XITT. in ber ^aTufSbcr^ble
mWt FrorisioHis nostnie Hon IhV.^ nnb nod)malo bnrd) bie iönde Ur= '"'''äi,^;■^^^■
b a n ^> \' 1 1 i. In Eminenti non 1 ()41 gegen ^D? i d) a e I 53 a j n <->.
2)er (i^rnnbirrtum be!§ '^aju'? ift in l'roj). 21 ou'^gefprodjen : Ilmmniae naturae
sublimatiü et cxallatio in coiisortiiini diviimc naturae dcbita fuit intt'oritati
primae conditiuuis, et itroindt- naturalis diceuda est et iion supernaturalis.
A^ieruad) unb wad) beui gan,^eu 3id)a(t feiner Ve()re leugnete '-^ain^^ nidjt, nue bie
Sffeformütoren, bafj bie urfpriinglid)e CMeredjtigfeit eine i^oUfommenbeit, eine exaltatio
iu cüusortiuui diviuae naturae unb baber naturae sujicraddita mar; ober er be*
t)onptete, mie bie visio bcatii'ica fei nud) bie (Mered)tigfeit nnb ber gnnje porabie*
fifd}e 3iiftanb ber nuMifd)lid)eu i'cntur gefd)ulbet (naturae debita) gemefeu, t)(i biefelbe
o()ne biefe (iinbe böfe unb uiiglüdlid) gemefen märe, ^"fi^fi'vn geftebt il^aju^S (l^rop. 9)
ju, e§ tonnten bie (Skben be^o Urftanbes fursitaii non improbanda rationc (iinoben
genannt merben ; nimmermel)r aber feien fie im uoUen nnb eigentlidjen 3iune (S3na=
ben, bo fie ber ycatnr gefd)ulbet nnb bec!()alb nid)t übernatürlid) gemefen feien.
2)aber bei^t e-? Proj). 2G: Intej^rilas primae ereationis non fuit indebita
humanae naturae exaltatio, sed naturalis eius eonditio, unb l'rop. 78: Tuiuior-
talitas primi bominis non erat gratiar bencficium, sed naturalis conditio.
2)aran5 folgt bann meiter, bafi ber l'obn be'o emigen i^eben^^ für 9)?enfd)en unb
@ngel nrfprünglid) nid)t (^nabe, fonbern pure^S 'innbienft mar, meil eben biefe^' iBerbienft
nid)t auf ®nabe, fonbern auf ber bem Dieufdjeu gefd)n(beten natürlidjen "i^efdjaffeiUieit
be^ Urftanbe^o bernbte. !Jaber bie ikianifd)en ^iit^e : Honuni o])us ex natura sua
est vitae aeternae nieritorium (l'rop. 2; ugl. l'roj). Ül). 1)emnad) fnib nad)
biefent i^wletjrer bie guten Serfe obne jebe meitere 3tüdfid)t nnb on nnb für fid) ber
visio beata mürbig. ©. Prop. 4 sqq.
3ft aber bie iustitia or<^-inalis ber ^iatur gefdjulbet, fo folgt barau«? enblid) bie
Unniögtid)feit be^ status nafin-ae jmrdf. ."pieranf begieljt fidj bie S5ermerfung ber
Prop. 55: Deus non potuisset ab initio taleni ereare boniinem, qualis nunc
nascitur.
d. 'Die Qrrle^re be§ 53ain§ mnrbe bnrd^ h'xt ^anf cniften erneuert nnb ^.^^ ^^«^.^ ^^^
fortgebdbet nnb bal)er irieber oon ber,^^ird)e öermorfen. '^\ti> gefd)al) namenttid) ^altVniÄ über
burd) bie Sullc Unigenitus, in ber 101 (Sdi^e be^j Qanfcniftcn ^]?a|d)a- odgruliii*
^einvicft '^u^^crt, ftom^enbium bev »oomatif. ^^
274 Ji>on b. Sdjöpfmig. C. ^on b. iWenfc^en. II. 2)ic nvipx. ®ottebenbiIb(i(^f. b. 9)?on[(^en.
]iu^> Qiic^^ncl ücrurtcitt iimvbeii. Prop. :>5 lautet: (Iratia Adami
est seqiiela creationis, et erat debita naturae saiiae et integrae.
%US bic Gl)nobc uon ^^tftoja bicfc i^c()rc micbcr erneuerte, üermarf
^int^ VI. burd) bie ^u((e Audorem fidel (1794) a\\\<:^ ueuc hn\ Qrrtum,
bcr ^uftanb ber urfprimg(id)eu iuuerlirt)cu übcruatürUd)eu .Sj^^^^^öfcit ^Hbamö
sequelam fuisse creationis, debitum ex naturali exigentia et
conditione Immanae naturae, non gratuitum ])ei beneficium
(Prop. 16j.
ön- ic5^übor b> ^' ^^^"^) § <^ ^* "^ ^ ^' ^)^^^ ^^^ i^erteuuuug bc£i ilBcfcu^ bc^^ Überuatür^
iusüua'origi-' (id^cu bic ße^re aufgcfteKt, bie ur[prüuglid)e (^kred)tigfeit fei ciue gotgc ber
nahs. iiatürlid^ c^utcu '^k'fd)a|7eul)cit be^o 'JJteufdjcu cjcmefeu uub l)abe iu bcr .S^^^*^"
fdjaft ber ^>cruuuft über bic 3iuulid)lcit uub iu bcr Überciuftiiuuumg be^5
iilMUcu^^' uiit beni uatürlid)eu 3ittcm3eie^ beftaubeu. '^iefe l'el)re unu'be
üou Tregor XVI. ccufuricrt.
Über .permcs^, (S^üutt)er, .V)irfd)er ogt. ,^Icuti3eu, Xl)eo(og. b.
33in\^eit II 5. 17!) ff.; über bic l)icrlicr gcböric^eu ."päreficu übcr()aupt f.
5d)eebeu, ^^'xiubbud) bcr tatl)oli|d)cu ^ogntatif v< IGl.
§ 85. ^3JnI)crc Cs'rflnruuji bcr fnt()ülifri)cu l'c()rc uou bcr ur)Vrüuc((id)en
Wcrcri)tirjfcit.
%c\\. ^ c i n V i d), Toipnati|d)c 3:i)co(ot]ic VT § 30G.
<04- I. 5l'euu bic tatl)oUfd)c ^i^ird)c (el)rt, bie urfprüugtidjc (?'5cred)tigfcit
uvUnüISirtKii fei ciu douum naturae superadditum et non debitum gcinefcu, fo fprid)t
(Mevectniflrcit. ji^ bamit uor allem au^o , baf^ bicfelbc m e b e r c i u 33 e ft a u b t e i l , u o d)
e i u e a u e r f d) a f f e u e Qualität ber ut e u f d) ( i d) e u 5i a t u r , u o d)
burd) htw ^ebraud) bcr uatürnd)cu i^räfte erreid)bar mar.
CS^o bcftel)t alfo bic übcruatürltd)c (^Vn'ed)tigteit ober ^cdigfcit uid)t m
bcr bloJBCu Überciuftinunuug mit bcm untürlid)eu 3itteugefc^, foubcru iu
bcr !ö c f ii l) i 9 u u g ^ur ü b c r u a t ü r l i d) e u C£rteuutuir> uub '^iebe
^üttec! ober iu jener ü b e r n a t ü r l i d) e n Bereinigung mit Wott , tücldje
burd) bie l)ciligmad)cube GMiabe bcgrünbet m\\> in bcr (>Moric ootlenbet mirb.
Qft nun aber bicfe (^ered)tigfeit ober (^Uüdfeligfeit im ftrengen 3inue
überuatür(id) (naturae superadJita) , fo ift fie and) eben bamit ber ^atur
uid)t gefd)Ulbet (naturae non debifa).
'JJiau unterfd)cibet ein boppeltcö debitum:
705. 1. ba{< debitum e.r merifo, traft beffcn nad) bcm ^cfct^e ber ^ercd)=
oHghiaUs^dn Hgfcit für iicrbienft(id)c ili^crfe ein cutfpred)cubcr !2ot)n gefd)u(bet mirb. ^n
debitum ex ^^y; ^fl^i^c ooui Bcrbicuft uurb gezeigt, in mc(d)em Sinne isSott gegenüber
ciu 33erbienft bcr .Kreatur möglid) uub mirflid) ift. Bo incl ift gemif^, ha^
jebe bcr gi3ttlid)cu (^aben, burd) bereu guten (>kbrand) ba^^ Berbienft be^
grünbet unrb, nid)t felbft ocrbieut fein fann nad) bem ^I^iom: principium
meriti non cadit sub merito. 33ou einem debitum ex merito fann
alfo bejüglid) ber urfprüng(id)en ö^ered)tig!eit feine Sf^ebc fein.
70G. 2. ^ai:-> debitum naturae ober secundum, conditionem naturae. @^
oHghuiHs Vdn f^^^)^ f^f^ "^i^ß einem jeben C^cfd)öpf uon i^iatur allcö bac^jenigc gebül)rt, \m^
debitum na- ^ur (^rrcid)uug feiner uatürlid)en ^cftimmung notmeubig ift. "^a nämlid)
turae. ^^^^ ^.^^^ uuoeruüuftig uub mit fid) felbft im älMberfprnd) fein fann, fo ift
iu bem gött(id)eu "ü^ilten, bie 97atur uub bie 9^aturorbnnug ju erfd^affen,
§ 85. 9?ä^ere (5r!tärung ber faf^olifc^en Ce^re üon ber iiriprüngl ^ercc^tigfeit. 275
notiüenbig nmi) ber 2Biüc enthalten, ben ^cfrfjöpfen bie @rreici)img t()rer
nntürlidjcn Qkk gcnügcub 511 crmögUd)en. 3(uf bie Wittd pr ©rrcirfjung
be« ber 5)Jatur entfpreci)enben QkUt-> l)at bal)er jebe^o @efd)öpf einen natür==
Iid)en 5Infprnd) ober ein natürUc^e^S Mcd)t.
|)ierau0 ergibt fid) aber fofort, ba^ a\k§ , \m^S feinem äBefen nad)
übernatürlid) ober iiaturae superadditum and) naturae noti (UUhmi ift.
T)a^ ift aber bie übernatürliche Bereinigung mit (Mott in ®nabe nnb ©lorie.
diejenigen a(fo , voM)z bie nrfprünglidje (^nabe für ein debitum
naturae l)atten, muffen and) bie 5(nfd)anung (^otte^> für ein fo(d)eei anfe()en
nnb bemgemiig bcl)anptcn, ba|l bie visio beata \)([^^ natürnd)e nnb natnr^
notmenbige ^\z\ nnb (Snb^iel be^ iy?enfd)en nnb überhaupt eines; jeben üer^
nünftigen (^c|d)öpfec> ift.
"Daj^ mir mirflid) jnr visio beata beftimmt finb, mirb non ber ^ird)e
ge(e()rt nnb Don ben t)icr in 53etrad)t fonnnenben ,J)äretifcrn feftgel)a(tcn.
^Dagegen meinten bie %^e(agianer, ber ^JJicnfd) fönne am3 Knicr ^.^_^;;.*JJj^.^^^^,^.
natürtid)en Avraft nnb bnrd) bie ikobad)tnng bev natürlid)en C^k^felje^o biefc unb OiVfovma»
33eftimmung crreid)en. 5lnd) bie ^Kef ormator en fd)einen nad) bem oben J'^^lrtjumi blv^
(n. 700) (^efagten l)ierin mit ben ^^clagianern überein^nftimmen. "^ajs aber ^'«'^ ''*''^^'''-
biefe IVeinnng mit ber Dffenbarnng nnb ber 9^Unr ber ^i\6)t in ^iber*
fprnd) ftcl)t, mirb anbermärt^o, namcntlid) in ber l^e()rc lunt ber @otte^^=
ertenntnic> nnb in ber (^hiabenle()re anc^fül)rlid) nad)gemiefen. Bgl. 1 Cor.
13, 9 ff.; hw Tli. 1 q. 12 a. 4 n. 5; 1. 2 ([. f)" a. 5 sqq.
^>enn mm bie ^^a ja n er nnb ^anfeniften bie 3npernatnralität ber jj^,,,^^;!;^,;^,^.^,,^^
visio beata nnb be^o65nabenftanbec^^Vigaben nnbnid)tvbeftomcniger(engneten,baf5 .\anioiuftnt über
beibe naturae ??o??. r/e^/7a(Minb infofern natiirlid) feien, fo berul)t bie<? auf ber „l,Vi.eu(ynabcn=
irrigen 'JJ^einung, (^ott l)abe, bie (Srfd)affnng bcc^ 'JJ^m|d)en iioramogefet3t, '*'^"^-
benfelben notmenbig .yir feiigen 5(nfd)auung beftinuuen nnb bal)er notmenbig
aud) bie (^)nabe ber C^5ered)tigfeit aly bao notmeubigc "lÜiittcl ba^n üer(ei()cu
muffen, med fonft ber 'JJtenfd) im ^-^.Mberfprnd) mit feiner ^Jtatur bU nnb
unglücf(id) gemefen märe.
^^5nr llnterftüt^nng biefer Sld)xz berief man fid) auf niete ^^^teden ber ^^^^^ ^,^
3$äter nnb '3d)olaftifer, nameut(id) bev l)eil. '^(nguftin nnb be*? I)cil. 'i^vuiä,^ oime
2;^oma^^, bie einfad) ^u jagen fd)eiuen, baf^ nur bie '^(nfd)auung ^otte^o umriiuiiirti'ut.
ba§ natürnd)e Verlangen ber ^cele nad) ©rtcnntuiv nnb 3eligfeit ^n ftiltcn
nermögc, bafs ber l'tenjd) ;)U biefem ^k\ beftimmt nnb bal)er nngtücffclig
fei, menn er e^> nid)t erlange.
^^ülein ade biefe Stellen fpred)en tebiglid) bie ^ÜHil)rl)eit au^, bafs ber
93Jcnfd) tl)atfä(^(id) ^ur visio beata at^c^ feinem einzigen leisten ':^\dz
beftimmt ift. 5lber biefetben Bäter nnb Xl)eotogcn tel)ren ebenfo Har, biefe
Beftimmnug fei eine überuatürlid)e nnb bem ^JJ(enfd)en nid)t gefd)ntbet.
^al)er l)ätte (sbtt ber ^^tatur bev lU'enfd)cn lein Unred)t angefügt, menn er
fie i\i biefer l)i3d)ften nnb übernatürUd)eu Beftinnnung nid)t erljobeu, fonbern
bei i^rer natürlid)en Beftinunung betaffen l)ätte, (v^ott in natürlid)er äBeife
5n erfennen nnb ^n lieben nnb barin il)re natürlid)e ©lürffcligfeit .yi finben.
@tma§ gan^ anberec'^ ift alfo bie !ilHil)rt)cit, baf? Cv^o tt hixt^ notmcnbige (^5^,^^ y,,'^^ „^^^
3iel hi^ Dernüuftigen ^efemo ift, nnb ctma^o anbere^^ hk ^lMil)rl)eit, baf3 bie luniMai- 3tct,
visio beata fein notmenbige^^ ^iel ift. S. Tli. 1. 2 q. 2 a. 8. Vaf] ber a)i^enfd) '^'' ^mt "'"''"
nur in ber (^rfenutni^3 nnb i^icbc (^ottes^ feine Seligfeit finben taun, ift
eine fd)on bnrd) bie Vernunft erfennbare 2Bal)r^eit, me(d)e ber l)cd. Tl)oma^3
(1. c.) aud^ au§ Bernunftgrünben bemeift. T)agegen est aliquis tinis, ad
18*
11.
276 5Pon b. «Schöpfung. C. ^i^on b. 3)ien[d)eu. II. 2)ic iirfpr. ©ottebcnbitbtic^f. b. gWenfrf^cii.
quem homo a Deo praeparatur, uaturae liumanae propoitioiiem ex-
cedeiis ; scilicet vita aetenia, quae consistit in ^visioiie I)ei per
essentiam, quae excedit proportioneni cuiuslibet uatuiae creatae,
soll Deo connaturalis existens. S, Tliom, De Veritate q. 27 a. 2 c.
"Die pöVeutia X^eiiigcmöil bcfit3t and) bcr ^Dtenjrf) ^nr visio beata nur bie pa|%
""^'^uv* visiü''''' n ^^ ^ ® "^ p t ii n g l i d) f c i t ober bic potent la ohoedientialis. ^Jiur infofern
beata. fauu lüfo iiud) bic il)rcni ^>cfcn nad) ü^cruatürlidjc ^^{nfd)annng (^ottc« a(c>
bcni iDtcnfdjcn natnriid) nnb feiner ^JiiUnr cntfprcd)enb be^eidjuet merben:
Visio seu scientia beata est quodam modo supra naturam animae
rationalis, in quantum scilicet propiia virtute ad eam pervenire
non potest ; alio veio modo est secundum naturam ipsius, in quan-
tum scilicet secundum naturam suam capax est eius. 8. Tli. 3 i\.
9 a. 2 ad 3.
712. 3)urd) ta§ 5^iö()erigc ciicbigt fid) and) bcr fo oft gctivQiidjtc (Siniuanb gegen bie
(Siniuanb au§ Supfviintuvalität bev visio beata, bn|l bcr inniiift bcrfclbeii (poena damni) i>a^ 'ÄH'fcii
tev poena j,^^^. .f)öUni[tiafo au§inad)o. 5o ift c^ näiiilid) luivflid) in bcr bcftcljcnbcn übcrnatürlidjcu
camui. Cvbming, ]o uuirc (§ aber in bcr Orbiuing bcr puren ^Jiatur nid)t bcr ^^yall gciucfcn.
))luv bcr iBcrluft ein es? Wutc^o, ha§. man l) q b c n foll nnb fann, "ift Un*
glüct, ^l^cin, Strafe. I5in cntttirontcr JtiJnig, nid^t ein llntcrtban, ein bcgrabierter
^jh-icfrcr, nid)t ein Vaic ift nnglüdlid) nnb in 3d)anbc. 2)a^^n foinnit nod), baf3 bcr luirf*
lid) ,yini iibcrnotürlid)cn 3'^''^' bcfiiiiniitc ?Jicnfd) and) feine natürlid)c i^eftiiiunung, i^oU*
fonnncnbcit nnb öeligfcit nur nntcr bcr '^Vbingnng crrcidjcn fann, bafj er fein über*
natiirlid)cci ^icl crrcid)t. Tenn er fonn fid) nid)t in ordino sui>ernaturali öon CMott
trennen, ohne fid) ,^nglcid) in ordine naturali non il)in ab,^niucnbcn. ^y#()( aber bätte
(Sott i()n in statn purac naturae bclaffen tonnen, ^ann mnren ibni 5nr (Srrcid)nng
feiner natiirlidjcn ^^cftinniuing ?Jiittcl gegeben gcmefcn, meldte beni tion feiner iibernatür'
lid)en 5>^eftinnnnng abgefallenen ^^ünber traft geredeten (55crid)tex^ ucrfagt finb.
.,, *?3- .. II. '"JiCid) ber se)ite)iti(( communis et probahilior hat bcr erftc
^'^onii OPV fv)to 1/1
mnid] ^ie l)ienfd) bie Ijcilignuidjenbe C^^nnbc i in \iH o ni e n t e f e i n e r d r f d) a f f n n g
^Ä^m"^' empfangen. l)J(\ind)C :il)eoIogen , une 33 o n a o e n t u r a , 5(1 c ^' a n b e r
^fanm-n Dat. ^n^ „ .'p ii ( e ^^ , 3 c 0 1 u ci , 5( l b e r t u c^ Diagnn^, in nnfcrer |)eit 'JJiül)(er,
waren bcr lyccinnng, 5(bani l)abc bei feiner C£n-fd)affnng nur ba^ donum
rectitudinis (n. 718 ff.), bic ()ci(iginad)enbc ("dnabt aber erft nad) einer
gennffen, mit aftneücr C^hiabe ^n ftanbc gefonunener ^Vorbereitung empfangen;
fie meinen, babnrd) mcrbe bcr llnterfd)icb 5U)iid)cn 5?atnr nnb C%abc,
3nnfd)en rectitudo nnb institia, bcc>g(cid)en bie libera susceptio gratiae
and) für ben erftcn 'JJicnfdjcn fd)ärfcr nnb noUfommener gcUHil)rt.
Triefe IK'cinnng ift nid)t förndid) nerunn-fen. *i3aüaüicini (Histor.
Conc. Trid. 1. 7 c. 9) bcrid)tet, biv^ 3::ribcntinnni ^abc biefe Äontrouerfe
nid)t entfd)ciben uudlen nnb bc{^t)a(b Sess. V ftatt be^^ im (SntU)nrfe ftel)en^
ben in qua creatus fueiat ben 5(nobrncf in qua constitutus fuerat
gcunil)lt.
(Hvünbeba- "^^^^ fpred)en für unfern Ga^j nid)t blofs ber ()ei(. 5:()oma^ nnb bie
bit-iVmaiioiuonteaügemeinc 5(nfid)t ber T()eo(ogcn, fonbern and) bic '^arftcHnngcn ber I)ci^
fiinTflcfÄTei.^^9^'" 3d)rift nnb ber ^viter, bie 3(n>obrnd^^uicifen ber alten ^{'on3inen,
immentlid) be^ Arausicanum II, foii»ic and) innere (S^rünbe.
1. 5(nc^ nad) nnfcrer !OcI)rc lüirb ber Unterfd)icb 5iüifd)en ^^atnr nnb
(S^nabc, fomie 5Unfd)cn rectitudo nnb institia nonfoimncn feftgel)aUcn nnb
nur eine 3eitlid)c 5(ufcinanberfo(ge uon 'Jiatnr nnb (^nabe, rectitudo 'nnb
institia geleugnet.
SBa^ aber bic freie 5lnfnal)mc bcr (^nabe betrifft, fo ift eine^tcilg an
bie ^inbertanfe, anbernteil^o aber baran 3n erinnern, baj3 and) bei nnferer
§ 86. 2)ie präternaturalen ©oben be0 Urftanbe^. 277
^hinung eine libera siisceptio gratiae möglid) imb iiad) beut 5(quinaten
u. a. luul) iuat)rfd)ctnlid) ift. Cum motiis voliintatls iion sit contiiums,
iiiliil piohibet etiam in pvimo instauti siiae creatioiiis primum ho-
minem gratiae coiiseiisisse. S. Tli. 1 q. 1)5 a. 1 ad 5. ^^l. In 2
Dist. 29 q. 1 a. 2.
2. "änä) bic Scotiften (c()reu, ba|l bie ©ngcl im l'»^^onicntc i^rer (&X'
ft^affiing bic I)ciliginad)enbe ^nabc cinpfingcn, bc^og(cid)cn, baß 5(bam, luemt
er nid)t gcfüiibitjt l)ätte, feine (>mabc anf [eine 9^ad)tomnien ol)ne il)rc WiU
mirhnig üererbt l)iittc. '^^arnm foU (^ott niinber freigebicj gegen 5lbani ge^
lücfen fein?
o. (£^ ift and), iine luir unten fel)en luerben, angemeffener, bie rec-
titudo am bor iustitia cutfpringcn, alo biefc auf jene folgen ,^u (äffen.
4. ^ei* (S()arafter bei* übernatüvlidjen (ikred)tigfcit aly liabitus per
se infusus unrb enblid) burd) bie oorl)evrfd)cnbe 5lnfid}t fidjerer geftcKt, atö
bnrd) bie cntgcgengefeljte IDKnuung.
§ S6. Tic vrntcrnaturalcu (v^nDcu bcö llrftaubcö»
iM](. .^eiiiric^, ^^oi^imitiidjc :I()ootoßic VI § o07— 311.
Stußer ber l)eitig ni ad) e üben (^hiabe nub ben mit biefer^. -i^-
eingegof f enen iiberna tiir I id)en Ö)uaben befaßcn unf er c ^n natural iT
(Stammeltern and) nod) eine ^)iei()e anberer doita ^><P''^'^f*^<^if(h TZ^-'^^lol^t^^^^
non ddnta, suiuM-natu-
iUiau l)at rnol)! and) atte (s^aben bev llrftanbe^^ mit bcm Stuvbrucf '■''^'''•
urfprüug(id)c Were d)tigf eit bc,\cii1met. J^^nbev ift ec< ber .Hlarl)eit
megen beffer, mcnn mir nur 'bk l)eilignuut)cnbe (^Miabc nnb bie mit il)r ein=
gegoffenen abfolnt iibernatürlid)en (^abcn aho iustitia origiualis be,^eid)ncn.
'itcfc (^aben allein finb bann and) überuatürtid) im engereu unb
ftreugften Sinne; alle übrigen (.^efd)enfe C^kitte^o an 'i'lbam aber finb
dona praeternatKraUa. l)tit ')icd)t fd)eibct man bie praeternaturalia
üon ben supeniatnralia , meil jene nid)t fd)on jcnev consortium divinae
naturae, in bcm bie Snpcrnatnralität bc^^ eigentlid)en ©nabenftanbev beftel)t,
bcgrüuben, fonberu nur in ei n er ber b l o g e n ^?t a t u r u n c r r e i d) b a r e u
uub bal)er übcruatür(id)en ii^eifc bie 'Jt a tu r iunerl)a(b il)rer
Spl)äre öcrPoHtommneu. X'iec^ gilt jebod) nid)t nom donum scientiae,
fomcit CS iibernatiirlid)e (^el)einuiiffe .yun Wegenftaube \)ai.
Sold)c dona praeternaturalia gibt es fünf : -^.^ füi^lona
I. jDaS donum rcctituHinh : pi^^^^f^rnatu-
II. ^aS i\(m\m\ scientiae;
IJI. 1)as donum immorfalifafis;
IV. "^iv^ donum impassihilifafis ;
V. TiV$ donum ber ,p e r r f d) a f t über bic ^} a t n r.
2)io jtI)co(ogcn pflcgfu bic ^iatur ^Ibaiiiö, luic [ic im !i>oUlicfil3c ^icfcr (Mabcn,
ilia.
namcnt(irf) bc§ donum rectitndinis (aiicf) intet^ritiitis) fiel) bctauD, iiiitma int((/r(i Xatma inte-
obiT nud) luitura srnia 511 nennen. (55 ift hai)cx ein fd)äb(id)e!5 ll'JiBüevftänbni^S , luenn kih ihm bnt
mandje ncneren '3:(ico(oi]en biefen Ocanicn non ber blof? natürlid)en 5,HiUftänbtiiteit oev^ nu^ml)a^Vcurvcu
ftonben l)Qben , uiäbrenb alle anbeien Xbeoloi^en (ettua mit '^(n^nnhme be^ '2)nrnn^n5) iDcoloflcn
nad^ bem S^organge ber i>äter nnb namentlid) beö beil. '^(ni^nftin nnter biefem ^Jiamen
bic mit ben übernatiivlidjcn nnb pvätcrnatnrnlen (^oben qc.yertc nnb in biefem Sinne
3u einer übcrnQtiirlid)en, be,^icbung'3meife präternatnralcn 3>oUtümmenl}eit integrierte ober
perficierte 3Jatur öerftc^cn.
Ri'ftitud
uu'itinon iiui»
ruflovcn 3iimc
278 3>on b. ^cf)öptunc\. C. 5i>ou b. iiVicnfcfjcn. II. 2)ic urfpv. C^ottcbcnbilblicfjf. b. 2)^icnfcf)cn.
1. ^nc> (loiiuiu rectitudinis ober ititegritafis.
u!f;... ;... ^' '^^^ 5(uc^bnuf recfitudo luirb im nUcnucitcftcii 3iiinc noii bcr gc^
f 11 111 teil übcruatürli(i)cn 5(u^oftattuuc| bcr crftcii y3(cnfd}cii gcbrand)t.
^i1)üu ciuicr ift bcr ^kgriff/ Hicim rectitudO iiüc oiid) integiitas nur bic
p r ii t c r 11 a t u r a l c ii bcii Stniiimcltcru ucrlicljciicii Okbcn bc.^cidjiict. ^ilMr
ücrftc^cn l)icr unter rectitudo ober integiitas im engeren unb eigcut=
Iid)en ^innc bic uolHoiniuenc unb uubcrftanb6to[c Untcrorb^
nung bc^> nicbcren unter bcn l)i)l)er cn 'JJ^eiif d)en, ober bic 5\'rei=
l)eit uon bcn bem (v^ebote bcc> freien iiBinenö ^nuortoinmen^
b e n unb i l) m mibe r ft r c b c n b c n u n f r e i m i U i g c n 'K c g u n g c n b e r
nntürnd)en 33egierlid)t:eit. 3el)r flar befinicrt CSarb. ITUi^^ella
bivo donum rectitudinis alc> innnuiiitas a coiicupiscentia, sen inte-
giitas, ([iia seiitieiidi appetendique facultas, tarn liahitu quam actu,
ita voluutati subdebatur, ut nee eam praevenieiido, iiec eidem re-
sisteiido ad nialuin inipelleret aut a bono retaidaret. De Deo
creante p. 542.
i^j _, 'J. T^ a \] b c r 'J?( e n f d) b i e f e C^ a b e o o r b c in ^ a 1 1 c b e f a f? u n b
nad) beut Jynlle iiidjt mcl)r be|ilM, ift T'ogina.
liiU bov- (lunm
i).,gma. ^leo lcl)rt
a. bie l)eiligc ^d)rift.
a. Erat auteni utei(iue iindiis ... et nun erubescel)ant.
Gi'H. 2, !?;■). 5lbnm unb (5ini fdjamtcn fid) aber nid)t, med bie Urfadjc
unb bcr G)egenftaiib bcr 3djom, niimlid) bic unorbcntIid)c iBcgierIid)tcit bei
ibnen nid)t iiorl)aiibcn mar.
ß. S'crner ift bicfcc> 'iDogma an all jenen 3te(lcn au!ogefprod)en, mcld)e
bic .Stontupic^cen^ aU eine Jyolge bcr 3ünbc bc^eidjuen, ,v 53. Rotn. 7,
14 ff. :'>tal)crcc; hierüber in bcr i^el)re uon bcr (^rbfünbe. eobann
tcl)ren bicv
b. '^[z l) c i l i g c n ^M'i t c r , bic iiu:^gefaint ha^^ erfte 5luftretcn bcr
.Vumfupivccn;, mit bcr 2ünbe in il>erbinbung bringen;
('. bie f i r li^ I i d) e n (5 n t f d) c i b u n g c n. T^a«^ k on^il neu Trient
crtliirt (Sess. V De i)eec. orig. can. 5), baf^ bic .^ontupic>ccn,^ eine ^ünben>
folge n\r pei'cato) ift. 5\'erncr Iel)rt bico I>ogma
d. bcr Cafeclusmus Boniaitiis, bcr bei (Jrflärung bcö Urftanbeö
bic l)eiligmad)ciibc (^hiabc unb bie iicrfd)iebcucu prätcrnaturalen (^nabengaben
genau aiivcinanberl)iilt : Postieinuni ex liiiio terrae liominein sie corpore
ett'ectnni et constitutum et'tiiixit, ut iion (|uidem natura e ipsins vi,
sed diviiio beiieficio immortalis esset et impassibilis. Quod autem
ad animam pertinet, eum ad imaginem et similitudinem suam
formavit, liberuniqiie ei arbitrium tribuit: Omiies praeterea motus
animi at(iue ai)i)etitiones ita in eo temperavit, ut rationis imperio
niUKiuam uon parerent. Tum original is iustitiae admirabile donum
addidit, ac deinde caeteris aiiimantibus praeesse voluit. P. 1 c.
2 q. 19.
y.jo. 3. '^ag ba-o donum rectitudinis natume superaddHum, non de-
Tic n-ctitudo ^-^ ^ Ift j^^.git^t ,-j^j
ein floiium ikmi > ' «j i /
debitum. a. barauv, baf^ bac^fclbe im iWomcntc be^> ©ünbcnf all c^^
ücrtorcn ging. Geti. 3, 7. 11. ^a§ aber bcr 3)2cnfd) burd) ben
§ 86. 3)ie präternaturalcn ®aben öe§ Urftonbca. 279
(SünbcnfnW ucrtor, fiiib md)t natürltdjc ©igcnfdjaftcn, foiibcni ©nabengabcn.
T}\C'5 ift luid) bic ciiuiiüticjc mib fonftantc l^cl)rc bcr ^Mitcr luib !Xl)eolon cn.
^al)cr bcincift bcr t)cit. 5:i)omaö bie 3upcniatuvalität bcr parabtc|ifd)cn
(Silben cinfad) aiu^ bcr 2;;t)at)ad)c, ba^ nur fic nid)t mcljv bcfi^^cn. 8. Tli.
1. q. 1)5 a. 1 c;
b. an^ bcr auöbrücf(id)cu ©rfliinmg bcr () eiligen ^äter. Quid
est gustato cibo pioliibito, imditas iudicata, iiisi peccato uudatiim,
quod gratia coiitegebat? Gratia qiüppe Dei magna ibi erat, iibi
teireiiuiii et animale corpus bestialeui libidinem non habebat.
Augustinus, C Julian. 1. 4 c. 16;
c. im§> bcr 33 c r w e r f u u g bcr Prop. 2() bccs 33 a j u ö : Inte-
gritas primae creationis non fuit indebita humanae naturae exal-
tatio, sed naturalis eins conditio;
d. am bcr dl atuv b e r 3 a dj c. "Ta jcbcr 33eftanbtci( bcö
incnfd)Iid}cu iikfcitö bav non ^hitur il)iii (Jntfprcdjcnbc uub '?(ngcncl)mc bc^
gc^rt, fo cntftcl)t nnturgcinäf^ ,^unid)cu bcu ucrid]icbcucn, I)5l)crcn luib uicbcrcu,
^'räftcn bc^o ll)icii|d)cu ein u a t ü r I i ri) e r ÜMbcrftrctt. ii^cuu bicjcr ili^bcr=
ftrcit in nnfcrcn Stnnnucitcrn an^>gcfd)(offcn \vax\ fo mar bic5 alfo feine
bcr Tiatnv gcid)nlbctc, fonbcrn eine über il)rc l^catur I)inauc>gel)enbe i^oU^
fommcnl)eit. Ci^icc^ ift um fo geiniffcr, ak- bic ^nn-nunft uub bcr freie
^BiÜc im '3tanbe bcr reinen "Jiutnr bac> genügenbc il^crniögcu gcl)abt l)ätten,
bic natürlidjc .Hontnpiecen,^ nnb Qracaibilitiit, luenn and) nidjt ol)nc 'JJ(ül)c
mib Ä\impf, 5n be()crrfd)cn. X^cr 'JJicnfd) unire bat)cr in biefcm ^^nftanbc
an bcr (Srrcidjung feinc^o natür(id)en j^iclcy cbcnfouienig gel)inbcrt geuicfen,
aU nm in statu natni-ae rcparatac bic iiontnpivccn,^ nnb ^rac^cibilitiit
an bcr (Srrcidjnng nnfere^o übcrnatürlid)cn ^ictec^ l)inbcrt.
4. 2Ba0 ba^ 3> c r l) ii ( t n i !^^ bcr reditudo 5 n r iustitia betrifft, fo
ift feft5ul)a(tcn, nruüüio ,^uv
a. bafl beibc nidjt notiuenbig miteinanbcr uerbnnben finb. Tcnn
a. il^crnnnft nnb ^^i>itie tonnen bnrd) bk iibcrnatürlidjc Weredjtigfcit Wott
untennorfen fein, ol)nc baf^ bcr natiirlidjc ilMbcrftrcit bc£i niebcren y^icnfdjcn
gegen ben ()öl)cren anfgel)obcn ift. 3o ift ec> jel^t loirttid) in statu naturae
repaiatae bcr ^-all. 5(bcr and) im Urftanbc ()ätte C^ott, menn er gcuuillt
l)ättc, bcni 'JJtenfd)en bie (^)ercd)tigfeit obnc bie rectitudo nnb bic übrigen
präternatnralcn (s^nabcngaben ncrlei()en tonnen.
ß. ©benfo fann aber and) nidjt in 5(brcbc gcftcKt loerben, baf^ (^ott and)
üor bcr (^cred)tigfeit, ja fclbft 0 I) n c bie Cskrcdjtigfcit bie rectitudo nnb
anbcre präternatnraten ('•)abcn bcm 'JJicnfdjcn l)ättc fdjenfcn tonnen ;
b. bag in ^M r t ( i d) f e i t ba^ donuni rectitudinis in bcm
donum iustitiae fein ^n'incip l)at. I'emcntfprcdjcnb fagcn bic initer nnb
3r()eologcn, bic 33crnnnft l)abe bccd)alb jene nollfornmcnc |)errfd)aft über bie
©innlid)tcit befeffcn, meil fic fclbft fo ooIUommen bcr .sj)errfd)aft C^ottcö
nntcnrorfen mar, inbem bic I)ciligmad)enbc (^hiabe berart fraftooü auf ben ganzen
yjienfd)cn einunrttc, ba|l alle Triebe nnb Steigungen bcrnl)igt, georbnct nnb
bcr gel)eiligtcn Seele folgfam marcn. ^Hllein biefc fo oolltonnnenc 3rnrtnng
ber l)ciligmac^enbcn ^nabc and) anf ben niebcren l)Jtcnfd)en mar bc^l)alb
eine bcfonbcre (v^nabengabc, meil fic an fit^ nid)t fdjon im 31>cfcn bcr
(5^ered)tigfeit liegt nnb bal)er and) ,^>nm Seftanbc berfelbcn nid)t fd)tcdjtl)in
notmenbig ift. S. Tli. 1 q. 95 a. 1 c; 1.2 q. 82 a. 3 c.
1.
ij<rvl)ältni'? ^cv
20al)il)citiMt.
280 Ü^on b. erf)öpfuug. V. Ü^ou b. 2)Jciifcf)en. II. Xk urfpr. (^ottcbcnbiIbIicf)f. b.2Jicnf(f)en.
^>iffi'ftc Dov bcm a. im "i^avaMcfc bei bcm 'JJ?cn)d)cu alle c^utcu 5( f f c 1 1 c ober pas-
sioiies, l^icbc, .s^offiumg, i^crlniigen nad) bciii (Vmtcn, ??rcubc iior!)anbcn
umrcii, aber in uoUtoniincuer Untcrorbmmg unter baö (^cbot ber 55crmmft
unb beC' freien '^IMUenc^ ;
b. atlc b 0 f e n i?l ff e f t c bagcgen, foiine and) jene guten 5(ffctte,
bie ba^o il^öfe ^ur il^orauo1el^ung Ijaben, 5. 33. 'Keue, J?urd)t au£i9efd)toffcn
unireu. S. Tli. 1 q. 1)5 a. 2 c.
II. ^aö donum scientiae.
'ii^ e i I in statu vlae, b c f a f^ b e r p a r a b i e f i f d) c IDJ e n f d^
n 0 d) n i d) t h'iz f c I i g e 21 n f d) a n n n g (^ 0 1 1 e ö ; a ( I e i n er lü a r
b n r d) b a !? !Ö i d) t b e ;§ ü b e r n a t ii r t i d) e n (^ ( a u b c n 0 e r=
l e u d) t e t unb mit ein e r l) 0 b c n , i r r t u m c^ f r e i e u e i n g c-
g 0 I I e n e n il^ i f f e n f d) a f t n a t ü r l i d) c r n n b ü b e r n a t ü r=
i i d) e r 'il> a l) r l) e i t c n a n it> g c r ü ft e t , c n t f p r e d) e n b f 0 U) 0 ^ (
feiner p e r f o n l i d) e n ,v> e i l i g t e i t n n b (^H ü d f e l i g ! e i t, a l ö
feiner 2 t e 11 n n g n n b 2( n f g a b e a l {< :iMi t e r , .V) a u p t unb
($ r ,^ i e l) e r b e 1^ 'JJt c n f d) enge f d) l e d) t c -^.
^'ibam'boi.it; ^ • '^^^^'^ ^^ ^ " "^ ^^ ^ ^^ ^ ''^'^ ^'^'^^ " '^ ^^ ^^ [ ^ u a t ü r I i d) e r n n b
(uofu- Mcuntid? ii b e r n a t ii r 1 i d) c r ^^ a l) r I) e i t c n b e f e f 1 e n \) a t, ergibt fid)
natuvliri)ci- unb ^ . . , . ^ ^
ubanatiiviirt)cv a. ([\\z^ ber l) e 1 1 1 g e u ^ d) r i f t.
a. l^iad) 6^^/i. 2, 19. 20 benannte 'Hbam alle licrc nomimbus suis,
b. l). mit ben il)rer 5^atnr entfpred)cnbcn '?^amcn. ^iec^ fct5t aber eine \t\)x
uolltommcnc n a t ü r ( i d) e (S'rfenntniv ber nernnnftlofen '.)^atnr uorau^o unb
ift ein 3^'i^)<^ii l)öd)fter !ilViol)eit.
ß. '^^c;^üglid) ber ü b c r n a t ü r I i d) e n '-liHil)rf)citen ergibt ec< fid)
n. a. C[\\<> bcm ^Hn1el)re (Motte^o mit ben l^ienfdjen, anc^ bem t^rüfungoge^^
böte unb ber bamit oerfnüpften Trül)nng unb ^^erl)eifmng , au^> bem 'J(u^^
fprnd)e '^Ibaubo über bac^ 3l^cfen ber (5l)e, in bem bie Üniter ,>ngleidi eine
"l^roplietie auf (ibriftne unb bie ,^ird)e crblitfen. T^emgemiin fd)ilbcrt Ecdus.
17, 5 ff. bie allfeitigc unb erl)abcne ^ii.UMvl)eit bc^o erften 'J3{enfd)en ;
b. a n c^ b e r V e l) r e ber ^ ii t c r unb ü l) e o l 0 g c n.
a. ii>on ber unferem Stanuniniter uerliel)cneu n a t ü r ( i d^ e n il^iffen=
fd)aft unb 'ii^civl)eit ()attcn fic in it)rcr (^kfamtf)eit bie crl)aben)"'teu ^In-
fdiannngcn. Ter l)cil. % n g n ft i n fprid)t uon einer cxccUentissima sa-
pientia '0[). imp. c. Jul. 5, 1), unb ber l)eil. !It)omaci fd)reibt ben
3tanuue(tern bav eingegoffene '^i3iffen aller "I^inge ^n, quaecunque iiatura-
liter homines co<i:iios('ere possunt. S. Th. 1 q. 94 a. »i c.
ß. ^Vod) fd)ärfer betonen 5>äter unb 21)cologen bie übcrnatürlid) e
33}ei^ol)eit ber erften 'JJicnfdjen. .V>ier meifen fie and) auf baci allgemeine
(5^efet^ l)in, hK\\i bie erj'tcn (Smpfiinger gi)ttlid)cr Offenbarungen oor allen
anbereu ,yu* (Srfenntniv ber geoffenbarten 'il\il)rl)eiteu erlend)tet unirben;
c. a n ^^ ^ 0 n g r n e u ,^ g r ü n b e n.
a. :liHVo bav natiirlid)e '-I^Jiffcn betrifft, fo bcfaf^ 2lbam nid)t
bloß oermöge ber rectitudo eine gri3f5cre 1üd)tigfeit 5ur ©rmerbung einer
uatürlid)en .Svenntniö ber (^efd)bpfe unb an^o il)uen be^ ©d^öpfer^, fonbern
ec^ UHU* and) fongrucnt, ha\i ber ^önig ber (^cfd]öpfe nou uornl)ereiu mit
einer eingegoffenen (Srfcnntnic^ auc^gerüftet, unb baj3 mit biefer augleic^ eine
eutfpred)enbe 8pradjeugabe öerbunbcn lüar.
§ 86. 2)ie praternatiiralen Öiaben bc^ UrftanbeS.
281
ß. 2ßn§ bic QUO bcm glauben entfpringcnbc nhcvnatnxüd^t @r=
!enntni^> betrifft, fo mußte 5(bam meuigften^o (^ott aB feiu übematür(id)e§
3iel uub bic uotiiieubigcu ^J^tittel ^ur ßrvcidjuug be^fclbcu crf ernten. S. Tli.
1 q. 94 a. 3 c.
Db il)m autf) nnbcrc $i}al)rt)eiteu ber übentatürüd^cu Drbuuug, 5. ^.
ber gaü ber (Sugct, iraö bie meiftcu i^ütcr annel)men, biv$ (5)e^cimui^ bcr
Qufaruatiou u. f. lu. geoffeubart maren, Iiif3t fiii) uiti)t cutfrf)eibeu. i^gl. S. Tli.
1 q. 94 a. 2.
2. T)aö doiiuin scieiitiae \mv ein doiium naturae siqmmdditum,
non dehitnm.
a. (Somcit überuatürlidje T\}al)r()eiten C^cgeuftanb be^3 donum
scieiitiae fiub, oerftel)t fid) bicc> nou felbft.
b. 5lber aud) bic cingegoff cuc uu r f (i d) c (Srf cnntnic> u n t ü r 1 i d) e r
3Ba^rl)eitcn mar fciucc^meg^, mie bic 23niancr uub Qaufcuifteu beljauptcu, ber
Statur gcfd^ulbct, nielmetjr genügte bic gäf)igtcit, bic notmcnbigen
fittlid)cn uub re(igii)feu i^euutuiffc o^uc nlt^u große ^d)mierig!cit erincrbeu
ju föuueu, um bcr gorbcruug hz-% reiucu 9iatur,^uftaubc!5 ,^u geuügcu.
3ur il^crtcibi(}iin(i ilircv irrii^cu '-Inliauptuuii (cl)rtcu bic ^^ajnnor uub i^anfcniftcn,
tüic fd)on friUicr bic 9i'cforniatüvcn, \>a^ jcbc llnuni'fciitjcit, fdbft bic iuiuci1d)ulbctc, ctum^
5?öfcg fei. HUcin uiiücrfd)iilbctc Uinniffcnbcit ift .^uar ein natürlid)ev yj^auflcl,
\\\&)X aber eine Sünbc. S^iefcn ^r^tii"' Ji«ttc bic üou 5llc;i-anber VIII. am 7. 2)c,v 1600
öeniiovfcne V\o\). 2 für bcn Status naturae Urpsitc bclianptet: Taiuetsi dctur igno-
rantia invincibilis iuris naturae, haec in statu naturae lapsae operanteni ex
ipsa nun excusat a peccato t'orinali. S'a^ gilt aber and) für \}C\\ status na-
turae ])urao mxii felbft für ben status histitiae nrif/iitdlis.
3. 5(mo beut doiium scieiitiae folgt fciuc^>mcg^o bic ^ubcfcttibititiit
nub fomit bie abfolute Qrrtumc^frcifieit ; fonft un'irc ja bcr J^ctrug bcr (3d)laugc
unmög(id) gcmcfeu, mcun aud) bcr ^erblcubuug bcr 51>crmiuft eiue ^imbt
be§ ^ilMIlcu^ oorauc^gcgaugcu ift.
IIT. 1)a^:> donum imtnorfalitafis.
i^ou Statur fterblid) bcm ?cibc nad), mar bcr para*
bicfifdjc y?(cufd) burd) bic (Mabc ber Icibtid)cn llnftcrblid)-
feit, mcnu er bic ur f pi-üng(id)c C'U r c d)tigtcit bcma()rtc, frei
t)ou beut natürHd)eu Übel bc^o IcibHd)cu Xobc^> nnb märe,
o^nc ftcrben 5U muffen, ^n feiner ^^5cit iit bcn ©taub ber
iioUenbcten 33erf(ärung nnb fcligcu ^lnfd)auung eingctrctctt.
1. Triefe 5l^al)rt)cit ift flar citttjaltcn
a. in bcr ^ciHgcn Sdjrift. Gen. 2, 17 mirb bcr ^ob nnb bic
@terbtid)fcit al^^ Strafe bcr oünbc angebrol)t nnh Gen. 3, 19 mirf-
lid) Dcrt)äugt. ^n ber (c^Ucn 'Stelle ift and) flar au?gcfprod)Cn, baß bcr
leiblid)c Xob gemeint ift. "l^k leiblid)c Unftcrblit^feit 51bam^> ift aud)
mtjmcibcntig cntl)altcn in Sa^h 2, 23. 24: Dens creavit hominem
inexterminahÜem , et ad imagineni similitudinis suae fecit illum.
Invidia antem diaboli mors introivit in orbem terrarum. 3?g(.
Rom. 5, 12; 6, 23; 1 Cor. 15, 21;
b. in bcr Se^re bcr l) eil igen bitter (f. .^cinrtd) a. a. D.
®. 573 f.) uub ber ^Hcologcn. Corpus hominis ante peccatum
immortale fnit non per natnram, sed per gratiae divinae donum.
S. Th. 1 q. 76 a. 5 ad 1;
c. in bcn öel)reutf d)cibungen bcr ÄMrd)c. ©cgen bic "ftia--
gtaner erflärten ba^ ^ougil t)on äRi(et)c uub ba^ ^le na rfonjil t)on
724
Taä donum
i>cientiae ein
donum non
debitum.
72.5.
iiidit jcbc Un»
juificnlictt ift
5ünbc.
720.
r^onum scion-
tiao uub i^xx^
tuui«fvcil)cit.
727.
Tic Uniteiblirfv
feit bcv cvftcn
2)lcuiri)cn.
72K
IDii- UnftcvlUidi
282 2>on b. S(^öpfung. C. 5>on b. 2y?eni(^en. II. Xxc itrfpr. ^ottebenbilblic^f. b. 2«enf(^cn.
Änrtl)ago (418): Quicuiique dicit, Adam primiim hominem mor-
taleiii factum, ita iit , sive peccaret, sive iioii peccaret, moreietur
in corpore, hoc est de corpore exiret, non peccati merito, sed iie-
cessitate iiatiirae, aiiathema sit. Caii. 1.
2.1)10 lcibnd)c Uli ft er bUd) feit luar eine an bie 33 e^
feit ciii"((onuin lu ii l) v 11 11 Q btv u v f p r ü u H H d) e 11 Ö^ e r e di t i a f e i t q e f n ü p f t e p r ii t e r-
"""'•"''""•naturale ^abe.
Tiec> erc^ibt fid)
a. a ibo b e r l) e i l i 9 c n 3 d) r i f t. ^JJad) Gen. 2, 1 7 foKten bie (Btamm^
cttcni mit bem ^^erluftc bcr l)ciligmad)ciibcn (^)iiabc [ofort and) bie (^^abe ber
lciblid)en Uiifterblid)fcit iHnlicrcu. iHiid) in ber v^traffcutcn^ fclbft ift bieö
anogcfprodjcn, ba ber ??(cnid) ^n beni verurteilt luirb, iinK> er eigentüd) ift:
Pulvis es, et in i)nlverem reverteris. Gen. ;>, 19;
b. au^^ ber is^eljre ber ^(iter. 2. .speinrid), a. a. O.B. 5To ff-
Aliud est, fagt 5(ngiiftin, 11011 posse niori . . . .; aliud posse non inori,
secunduni quem moduni prinius creatus est lionio immortalis, quod
ei praestabatur de ligiio vitae, non de constitutione naturae
^loitalis eriro erat couditione corporis animalis, immortalis autem
heneficio condiforis. (leii. ad. Iit. 1. (> c. 25.
l^^idjt bie iinmortalitas maior ober bao non i)osse mori, luie bie
öiu^cl, foubeni bie fog. iinmortalitas ml}ior ober bac^ posse non inori
bcfafl ?(bam im l^arabiefe iiub .^UHir biird) (^onabeiigabe. (5o beftaiib für
it)u alfo Üc boppeltc 'JJiönlii'^)^">''i^ S" ft erben ober uid)t ^^u ft erben, je
iiad) ber ©rfüftimg beö gi)ttlid)en (^cbotey;
c. an «3 ber 2cl)re ber ^tirdje. Prop. 78 beö il^aju^^ lautet:
Iinmortalitas priini hominis non erat gratiae beneficium, sed na-
turalis conditio ;
d. aiii^ ber Statur ber 3ad)e. Secundum naturam iuforruptibel
finb nur bie c^eiftigcn 3ub'ftan;^cu; secnndKtn forniam iut'orruptibcl tami
aud) ein materieüev '-ll?e)cii fein, niimlid) burd) iniaiiflöc4id)e il^erbiubuiiö ber
il^tatcrie mit einer iidorriiptibeleu Js'orm. Ter menfd)lid)e l'eib ift mm allcr^^
biug^o mit feiner int'orrnptibeln 2cele uerbnnbeu, unb barin liegt eine c}C=
luiffe Tic^pofition ,vi einer Xcilnal)me an ber ,^vHtorruptibilität ber 2eele.
hinein am eigener 'JJiad)t nermag bie 3eele nid)t il)rem l'eib biefe Unfterb-^
lid)leit 5u i)erleil)en; biv^n iinirbe fie nur burd) jene übernatürlidje (^abe be=
fät)igt, bie fie burd) bie 3üiibe nerlor. S. Th. 1 q. 97 a. 1 c.
Tagegen mar bac^ ^cbcn bc?? l^eibco and) im "i^arabiefc an bie iiatür-
lid)en il^ebingungen be^ irbifd)en Öebeiro, ^Dtabrnng, 3d)taf u. f. lu. (S. Th.
1 q. 97 a. 0) unb nad) ber mol)l begrünbeten l^ieinung ber Tl)eologeu and) an
ein überimtürlidiev l^iittcl, ben Öebeuöbaum ^S. Th. 1 q. 97 a. 4i gefnüpft.
:^sm 3tanbe ber i^erflärung aber, in bem bac> Öeben nid)t inel)r ein irbifd)=ani=
malifd)e^o ift, bcbarf ber ^.D?enfd) jener lltittel nid)t mel)r. 5lud) I)icrauf
fann man anmenben 1 Cor. 15, 45: Factus est primus liomo Adam in
animam viventem, novissimus Adam in spiritum viviticantem. 33gl.
S. Th. 1 q. 97 a. 3 c.
TV. Ta<o donum impassibUitatis.
Tic 8 t a 111 111 c 1 1 e r n ir» a r e 11 im *13 a r a b i e f e frei non
allen l e i b l i d) c n unb g e i ft i g e 11 'JJiMi l) f e l i g l e i t e 11 unb
Reiben.
§ 86. 2)ie präternaturalen ©oben bcä Urftanbcl. 283
1. ^ie^ ergibt fid) ^.^ J^^;^^^j.
a. an^ bcr I) c i l i cj c n © dj r i f t, Mc bo« '^farnbic^ aU einen biiitas bei- nftcn
30.
Ö^artcn bcr 2ä>onnc (Gen, 2, 15), bic 3^c|djn'crbcn unb ^djnier^cn bcö ^^Jcnirfun.
Söeibc^ aber, bie Untrnd)tbnrtcit bcr (Srbc, bic 3)iüt))at bcr Slrbcit aB
(Strafen bcr «Sünbe {Gen. 3, 16 ff-) crftnrt;
b. an§ ber einmütigen ^el)rc bcr 53 ät er nnb 2:f)eo(og en (S. .^cin^
rid), a. a. D. ©. 585). "^ic (Srinncrnng nn bie Wirffctigfeit beö
erften ^nftanbe^^ I)at fid) and) in bcr Ü b c r (i c f e r n n g aller ^^ b l f c r
anö bcr Uroffenbarnng crljaltcn, irie bic^> in bcr 51 p o l o g c t i ! mit Dkdjt
geltcnb gcmad)t mirb.
2. ^ i c 3 m p a f I i b i ( i t ä t mar eine p r li t e r n a t n r a l e ^■,, hipassi
^ahc. T^k^ bebarf cigentlid) feinem 97ad)mciice> mcl)r. SBcnn bcr iWenfd) ^^J^^^lf^f ;;i;;^
Don 9^atnr ftcrblid) nnb bie übcrnatürtid)e ^rcil)cit tum bem gri3ßtcn aller \iebiium.
natürlid)cn Übel il)m teincemcgc^ gcidjnlbct mar, fo gilt bie]ce> and) bc^iig^
tid) bcr au^^ ber natürlid)en(^kbrcd)lid){cit bcr mcnid)lid)cn 9tatnr nnb bcr 9?atnr
ber^i>inge überl)anpt cntfpringcnben^i^cibcn nnb 53cid}mcrbcn. 8. Tli. 1 q. 07 a. 2.
'iDaranö ergibt fid) and), ba^ Reiben mie and) bcr Zoh nid)t notmenbig
mit ber (Sünbe ,sniammcnl)ängcn. '^al)cr fonntc ©ott einen fünbclofen
3UJenid)cn nid)t nnr in statu iiatinae pnrae, [onbern and) in statu
gratiae bcnjelben nntermorfen fein laffcn, mie bieö bei SOiaria mirflid) ber
galt mar. ^c^l)alb mnrbe and) bie Prop. 73 bcc> ^ajnö nermorfcn:
Omnes eins (Mariae) affiictiones in liac vita sicut et aliorum ius-
torum, fuerunt ultiones peccati actualis vel originalis.
V. ^ie .^crrfdjaft über bic 9hitnr.
3n bem il)m üon (^ott bereiteten (^Vuten ber^ *!l?arabicic^> mar ber
SOknfd), frei öon jeber 9D(ül)|al, in einem 3"^^"^^ ^^-^ J\-riebcnt> nnb
bcö 3i>ol)l)einc^ nnb bcfaf^ nid)t nnr bie natnrlid)e, fonbern and) eine
übernatürlidic n oll l omni cnc §crrfd)aft über bic ®cfd)i)pfe.
1. ^iefe 5:i)atiad)c ftcl)t fcft
a. nad) ber t) eil igen €d)riit. (Sic bc,^eid)nct bac> ^^iraoic^^ ^^^^^jJton Si^bü'
Drt bcr 2i> o n n c {Ge7i. 2, 8) , al£^ einen (^ a r t c n o o 1 1 f r n d) 1 1 r a g c n ^ ^ ^'"iätuv.
ber SBiinmc, in bcffcn SOiittc bcr 3^ a um bcr (Sri enntui i^ be^(^utcn
unb bc^^ 51Ui|"cn nnb bcr 5^anm bcc> ^ ebenem ftanbcn (Gen. 2, 9 f.).
^ie Xl)ätigfcit bcc> 9)icnid)cn ^nr iln^HUinng nnb ^cmal)rung bicfc^^ ^^ara^
biefes l)ätte nid)t bcn 6l)araftcr mül)|'cligcr 5lrbcit nnb cincc^ be =
fd)mcrlid)eu unb geiäl)rlid)en Kampfe«? mit bcr Unbiinbigtcit ber
S^aturträfte , ber Unfrnd)tbarfcit ber (5rbe unb bcr ilMlbl)cit ber 2:ierc an
fid) getragen; benn allcc^ bicfcc> ift crft al^^ S'olgc nnb Strafe ber <Sünbe
eingetreten [Gen. 3, 15 ff.);
b. nad) ber allgemeinen 51 n f i d) t ber 3: l) c ol o g en. In statu
innoceutiae . . . nihil ei (liomini) re])Ugiiabat, quod uaturaliter deberet
ei esse subiectum. Omnia autem aniuialia sunt homiui subiecta.
S. Th. 1 q. 06 a. 1 c.
2. "^a^ biefer Suftaub aber einer p r li t e r n a t u r a l c n (^abe (^ottc;? ^^^..^ J?enfdtaft
5U t)crban!cn mar, folgt befonber« an^o ber i^ollftrcrfung beö UrteiU5 inuin iionum non
$arabie§. (So lcl)rcn and) einmütig i^äter nnb 3: l)c otogen, inbcm fic ^®'''^""'-
erflärcn, baj3 bie parabiefifd)e Cberl)crrfd)aft über bic Dcrnunfttofcu äi^cfcn,
in^befoubere über bic 2;iere, infolge ber (Sünbe verlorenging. Inoboe-
dientia ad hominem eoium, quae ei debent esse subiecta, subsecuta
est injpoenam eius, eo quod ipse fuit inoboediens Deo. S. Th. 1 q. 96 a. 1 c,
31.
^ic .<>civfdiaft
284 9?on bcr Schöpfung. C. S3ou beut 93?enfc^cn. III. Tn ©ünbenfaö imb bie ©rbfünbc.
T^cr l^iiftanb bcr n ü l ( f o m m c u c ii Untcnncrfiing bcr yiainv unter
bic .'pcrr|'d)aft bcy ll^ciifd)cu ift ucrlorcn ni-'nunficii, nidjt aber feine natür^
nrf)e .Sjcrrfdjaft , bic er jcborf) nur in \^Jiü()c unb ^lainpf üben tonn, il^gt.
Ge?i. 9, 2; L'ccius. IT, 4; S. Tli. 1 q. DO a. 1. e. aud) .Sjcinriri)
a. a. O. e. 599 ff.
gff ooli*?i"it bcÄ S cf} 0 1 i 0 n. 2) 0 a ( l c b i § {) c V q c u a u u t e n (^ a b c II dofia naturae super-
piirae. purae erfdjnffcu unb bclaffcn fön neu: sf((tas naturda pure w est possib'dh.
3^icfc ,<Tün[cquen5 an^ bcn in bicfoni ^^aracjrapbcn erörterten '-IlMtbrbeiten ift au^o*
briiftltrf) n^'^oflen bnrd) bie 'in-rtuerfuni] ber oben (h- ''Olj aiu^efülirten Prop. ').") beiS
i^niu!?. 3^ie ^ebauptnng ber focj. ^H u g u ft i n e r f d) n l e , CMott hätte iiotentia <ihso-
hita ben iUieufdjen in statu iiatiirae i)iu-a(' erid)affen fönnen,_nid)t aber potentia or-
dinatd ift fd)on nm bec^iuillen falfd), meil fic h(\\ ^-^enriff be;?^ Übernatürlidjen ^erflört.
Snrd) unfern ^a\} mirb nidjt auisgefprodjeu, bnf? ber status naturae purae
in je ber i"^c,^iebnug beni Status naturae lapsae gleid) gemefeu luäre. ©(cid) finb
fie nur in ^e.^iebung auf ba^ IV i djtuo rbaub euf ein bcv übe r uatür l id)en
(Stoben: bngegen märe itn yjaturftanbc uieber 3d)nlb uod) v^trnfe, uod) bie .^errfd)aft
bc3 '^enfel«5, uielniebr eine gan;, aubero Cibnuug bcr 'iUcuiben,^ iiorf)anben gcmefen.
;^ni 'i^^aturftcinbe umre Xxx^ ''J?id)tiun-l]Qubenfein ber fupernaturaleu m\^ pratcrnaturoleu
(Mobcn ei!U' ''J? e g a t i o n , jetM ift C'S eine ''|< r i ü a t i o n.
%\\6,) ift e^5 uid)t burd) ben (^Mauben verboten, an^uncbnien, baf? bie Moufupi^ceng
unb in gennijer 'AH'ifc aud) bie ^ll^oran,^ in statu naturae purae uiinber fd)linun
gcnicfcn luäre, Qie> fic in statu naturae lapsae ij't.
III. Per ginnbcnfair ttitb bic gtüfnnbc.
§ 87. ^^-^riifuug unb '^aii bcö 93knfd)cu.,
^c\\. .^^cinrid), Xügiuatifdje ^lieologie VI § 312 f.
3>ic iilanatm- ^^^^^ ^^'"^ '.^^iol)criiicn Ijobcu mir muo bcu fittlid)cu l^nftnnb bc«? erftcn
lirtK Dabiniaic y3(eufd)cu uid)t, unc bic 'J-^chujinncr lcl)rtcn, ale bloBc 3 d)ulbto fiepte it unb
^]hm^^- fittlid)c ijn^tffcrcn,^, ionbcru aU pofitiuc unb ,^iüar übcrnatürHdjc,
i)abitua(c .'peil i n fei t unb fsUr cd)t i ^f cit ^^u benfcu. "^a :?(bmn
uid)t i\U i^inb, fonbern in plenitudiiie aetatis ([\k> bcr >>:)mb Wottec> l)cr^
uorgcc^iinc^en, fo unir bic il)ni einc^cgoffcnc (Mcrcd)ti(^tcit niri)t uhc bei ben
(getauften ACinbcrn eine rein l)abitnalc, fonbern umrbe non oornl)ereiu mit
bcr nftucücn (Mnabc Öbttc^> bnrd) bie freie 3:i)iiti(ifcit 5(bani!^ irgcnbiuic
bett)ätigt.
'^luf bcr iinbcrcn 3cite aber lunr bie f^creditigfcit ^^bantig nid}t fd)on
non oornl)crein pcrfbulid) bciiiii()rt unb nollcnbet. 5lbam nnir üic(mel)r in
einem j^nftaube tinblid)cr Unbcfangcnl)cit, unb infofern fonntc ^^'^^^^^^^'^
(Adr. haer. 4, :^S) \\)\\ aU ÄUnb bc;,cid)ncn. ^n biefcm tinblid)cn
^>]uftanbc mar il)m bav 3^ö]c infrfern unbefannt, aUo er uod) nidjt gcfünbint
Äattc unb and) uod) nidjt -^n ctma$^ ilHifcm nerfndjt morbcu mar. 'I^arau^o
folgt aber feincc^mcgio, bajl er and) ba'o (^ntc ah5 io\d)c§, feine eigene "i^^vci^-
tjcit unb bamit bie 'J?ü^glid)teit bc§ 53c>fcn nidjt mcuigftcn^o implicite cr=
fanntc. 9hir jene unbefangene Uufd)ulb fann baljcr gemeint fein, menn non
il)m gefagt mirb, er l)abe oom löaumc ber @rfenntuic> be$ (^nten unb iBi3fen
uod) nidjt gegeffeu. ^eiue^^mcg^5 aber mirb er baburd) einem luifdjulbigcu
Ä^iube glcit^gcftcdt, bat^ nod) nidjt ,vt ben llntcrfdjcibuug'ojaljreu gcfommcn
ift, menn audj mitunter in ber tjciligcn ^djrift ber 5(ue^brmf r,ba^ ^ute
unb ba^ 33öfe nidjt uutcrfdjcibcn", biefen 3iuu I)at. i^gt. Deut. 1, 'J9f
Is. 7, 15.
§ 87. ^rüfuncj unb ^ali t>t§ SWenfc^en. 285
r35.
M\otnt nmvai)v unb nnd)rift(id) aber ift bic bereite erliiäf)nte natura^ ^^,^. ^^^,.^^^^ j^.,^
liftifiljc ^üiffaffimg bc^ UrftaiibcC^ aU cinc^ 3"^^^^^^'^ ^cr Unmünbigf eit ^^^mtanb bcr
ober bcr 9tol)cit imb ^MIb()eit, foiric bie iWcimmg, bcr ©ünbcufaü '^''*^^"^-
fei bcr erftc ^d)ritt jur ^J3lünbig!cit unb ber uotiiHnibigc ^Durd^gangspunft
5ur 3itt(iLi)!eit gemcicu. 9^arf) bcr ur[prüngtiii)cn Drbmmg ©ottCfg foKtc ber
!:)Jicn|d) üic(me()r, oI)uc bivo 33öfc nu^o eigener @rfal)rung fcnncn ^u lernen,
5nr uoUfommenen §ci(ig!eit unb ©eügfcit gelangen, lüie e^ bei ben guten
@ngc(n ipirHid) bcr Salt luar.
^^o()l aber mar irgeub ein 5(n(a^ 5ur freien @ntid)eibung nottucnbig.
1)ie|"er unir unrflid) gegeben in bcni gi3ttlid)cn (^kbotc unb in ber ^erfud)=
ung burd) bie @d)(angc. §icr finb nun folgenbc ^^unftc genau f eftju^alten :
I. ^ie (^r5ä()hmg bcr (^cnep über ^^rüfung, ^criud)nng, ^intbe^.^^^.;-*^^^^^^^ j^^^.
unb Strafe ber (Stannneltcrn ift nid)t allegDrifd), fonbcrn ^iftorifd) 3U
ne()mcn. '4^ic^ ergibt fid)
1. an^ beut ganzen ^ontc^*tc foinie a\i§ anberen 3tenen ber l)eiUgcn
(Sd)rift (Sap. 2, 24; Ecclus. 25, 3:i ; Joann. 8, 44; 2 Cor. 11, 3;
1 Tim. 2, 14; Aiwc. 12, 9);
2. au0 bcr gcfamtcn fird)Iid)en Überlieferung. 'Die ^D?ei^
nuug beC> (Sajctan , bie 5$crfnd}ung babc in einer inncr(id)en (Sinflüftc*
rung bc§ i^atan^i beftanben, mürbe aügcuicin ^nrüifgcnnefcn;
3. ant-> bcr 9^atur ber Sad)c; benn cc^ ift bod) l)i)c^ft bebenftit^,
ben ^(ufang unb hat^ ^unbamcnt ber ganzen l)ciligcn @efd)id)te mit einer
?(üegoric ober einem ^JJil)tI)U>o 3n beginnen.
II. ^Ugenftanb bcr il^crfndjung mar bac> Verbot, uom ^aume
^tüiiimeltovi
lliniuifct).
(>5efli"n[tanb bor
bcr (Jnlcuntnic^ bc^> (^utcn unb bc^ ^^ofen ^n effcn. ^^H-vfucmmg ber
itammeUevn.
1. X)ie g-rndjt an fid) mar gut, il)r Cv)cnnj3 bat)er an fid) iu =
biffercut unb nur megen bev pofitiueu 5i.^crbütc^3 fünbl)aft. X^iefe^^ pofi*
tiüc ^Ibftinen^gcbot mar gegeben ^nr '^.h'üfnng. Ta\] bancbcn für 5lbam
ba^^ gcfamtc '3iatnrgcfel^ fomic and) bai:-> am bcr urfprünglid)en übernatür-'
lidien ^5nabcnorbnnng flicjienbc übcrnatürlid)e C^cfcl^ beftanb, bie il)m bnrc^
bac> (S^emiffen unb ben bcdigcn (^)cift in«? ^^er^ gcfd)riebeu mareu, Derftel)t
fid) uon fclbft.
2. ^ie^ ^Ibftincn^gcbot entfprad)
a. ber (^)crcd)tigt cit (Mottcc^; benn c^o cntfprid)t bem (^runboer^
()ä(tui^o bc^3 l1J(eufd)cn ^n i^Soit unb ben (^3cfd)üpfen, baf? ber lÜtcnfd) au^o
(^et)orfam gegen (^ott bcc> (^cbraud)e^ einer feiner ^errfd)aft untermorfencn
Kreatur fid) cntl)ält;
l). ber ©Ute &>otk§ unb bem Staube bcr parabi ef if d)cn Un =
fc^ulb, med ec> (eid)t jn crfültcn mar.
III. "Der Url)eber ber iüerfnd)uug marj^er ^atan (Sap. 2, 24;i^.jj^.^J.^J-g^.5ßj^.^
Joann. 8, 44; 2 Cor. 11, 3), ber fid) ber ^d)(ange aU ^U^erfseug üictjung ber
. c. , ,>y o . ,., ' ^' I ^ / V 0 V 2taminertern.
bebieute (Gen. .5, 1-b).
Obmol)! ber and) in statu originali befeftibete $ßi(le an§ fid)
felbft glitte jur Sünbe fommcn tonnen, fo mar e§ bod) beut parabiefifd)eu
Quftanbc angemeffcn, baj3 bie ^erfud)ung uon aufsen fam. Sic founte
aber mcber oon i^Sott ausgeben, nod) oon einem guten (Sngel, nod) oon
ber unseren 9^atur, bie bem ^JJienfd)cn Donfommeu untermorfen mar,
nod) oon ber Sinnnd)feit unb ben nie bereu Seeleufräften, bie
unter bcr üot(fommenen ^crrfd)aft ber i>ernunft ftauben. ^a^er founte fie
nur oon bem gefaUenen @ngc( au^>get)cn. "
7.(9.
286 55on bcv ®cf)öpfiing. C 53on bcni 9J?en[rf)cn. III. !J)cr (SünbcnfaU iinb bic Svbfünbc.
^af3 5atan firf) bcr 5(f)(angc alc^ ^crf^ciig bcbicnte, cutiprarf) bei*
3i>ci^l)cit, C^3iitc imb C^cr e d)t igteit (^otte^; beim:
1. 5Iu^ bcn ^KcbcH bcr Gd)(angc fonntc bcr ^.D^ciiid) bcii böfeu imb
lügenhaften (^eift |id)cr erfcnncn nnb mit ber göttüdjen (^nnbe (eid^t
ü b e r U) i n b e n.
2. ^m gälte bc^o Übcminben^ erunid)^> an§ biefcr S3erind)ung eine
gri)|lere 5I5er()crrtid)nng C^ottec^ nnb eine gröfsere ®t)re nnb 53eg(ücfnng für
ben llU'enfdjcn, im gi^lle bev Untevliegcno aber einigerma|lcn eine (£'nt)d}nlbi=
gnng für ben uerfül)rten %'enfd)cn. ^g(. S. Th. 2. 2 q. 165 a. 1.
(Bvunb fevcvftcn ^^ ' ^^^' ^ 1* ^^ " "^ ^^'^' CY]U\\ 3ünbe be^o l)ien|'d)en mar luebcr
^2ünbe. 3innlid)t cit, nod) and), luic bie ilieformatoren meinten, Unglanbc, fon-
bern |)offart. Gen. :>, 5; 3, 22; Ecclus. 10, If). ^ieö ent|prid)t
and) bem ,3iiftanb ber nr|prünglid)cn (^kred)tigteit, in bem ber niebere
l)(en)'d) bem l)ül)eren nntergeorbnet umr. T^al)er begann bie 3ünbe not^
uienbig mit ber ^Hbtrcnnnng bec^ l)ül)eren 'JJten|d)en uon C^ott; biefc tonnte
fid) aber mir babnrd) iioÜ5iel)en, baf] ber lUienfd) ein geiftigee (^nt gegen
(^ottet^> Orbnnng begel)rte, b. l). bnrd) ben otot^. @rft anci bem ^tolje
cntfprang ber Unglanbc, bie ]innlid)e 'i-^egierbe nnb bie bie Sünbe üoÜem
benbe 5:i)at be^^ Ungel)ür)amc>. S. Th. 2. 2 q. \(V,\ a. 1.
Xcx illM.üe, mic (^iott ,vi fein, wax ielbftüovftQiiblirf) nid)t auf t>a^ Uninöglirfjc, bic
'A*c[ciu> i^ l ei d) l)eit, fonbcvii auf baiS 'JJJiJgliiljc , bie (SJ o ttä l) u l i d) f ei t gerichtet,
bie ber üDioiiid) über iiidjt auf bem '^iHU^e bec; (^el)ovfaui5, fonbevu iu Uugclioifani er=
ftrebte, iubeui ev fid) iu :ii>ibev|pvud) uut Obtt iiad) feineui eigenen il'iüea iu ben ^Öefi^
einer l)öl)even (Jrfenntui>^, ^reil)eit, .S^evrfd)aft unb Seligfeit fe^en moUte. S. Th. 2. 2 q.
loa a. 2.
"'^0. V. ^^^a^ö bie 3d)mere bcr crftcn 3ünbe betrifft, fo ift xn bemerfcn :
eilten 2 ünbc. 1. 'Tic 2ünbe nnfcrer ^tannneltern mar eine Xobfünbe ex
gravitate materiae et ex pert'ectioiie actus, '^i^egcn bcr i'ectitudo
nnb be^o donnm scientiae mar bie perfectio actus bcfonbcrc^ groß. (S^
ift fogar eine ^iemlid) allgemeine t()eologifd)e 'JJtcinnng, b(i\] in statu origi-
iiali bloJ3 läf5tid)e ^ünben m o r a l i f d) n n m i) g l i d) marcn. ^gl. 8. Th.
1. 2 q, 89 a. :i
2. ^ n einer g e m i f f e n 'B e 3 i e l) n n g i ft bie erfte ^ünbe bie
fd)merfte mcn|d)lid)e Sünbe; bcnn
a. bie .p^n^^^*^ ^f^ secundum speciem peccati bie fd)merftc
Simbe, menn and) bie ^^offart '^(bamci nid)t jnr l)öd)ften 5(rt nnb ^nm
t)in1)ften ^rabe ber .Sj^ft^^^'^ 3^^"^ (^otteol)affe, fortge|d)ritten ift;
b. and) in 5(nbetrad)t il)rcr Umftiinbc mar bie Sünbe bcr 3tamm^
eitern bie fd)mcrfte, niimlid) megen bcr 'JJtilbc bec^ (^ebotcci, ber 'JJatnr ber
^^erfud)nng; uor altem aber megen ber C^nabe unb ber $Bürbe 5lbam^ nnb
ber baranc> für bat-> gan^e *DJienfd)engc|d)(ed)t fid) crgcbenben go^Ö^^» ^^^
eünbe. S. Th. 2. 2 q. 163 a. 3.
5(nui. (Sinige bolten bie 5ünbe ^tbaui^, onbere bie 8ünbe @Da§ für fd)iuerer.
2)er heil. 3:f)onuvo bält bafür, bie Snnbe @iiq^ fei .^mar secunduni speeieiu peccati,
bie Sünbe ?(baui!§ aber megen ber Uiuftänbe, nor altem aber, ma§ pränalierenb ift, megen
bev «Stellung '^Ibam^g al-g beiS i^aupte^ be;^ ^'eibc^ unb be;^ gongen 9LUenfc^engcf(^led)te!o
größer gemcfen. S. Th. 2. 2 q. 163 a. 4.
^^ § 88. ?5olgen unb Strafen ber ©ünbe für ben crften ÜJ?enfc^en. 287
§ 88. S'olgctt mtb Strafen bcr Süubc für ben erften ^Jknft^en.
^g(. §ciiirid), 3)ogmatild}e 2:f)eologic VI ^ 314.
lUicr bie golgcn unb (Strafen bcr ®imbc für imfcrc (Stamm eitern
merben lüir non ber I)eiligen Sdjrift unterrid}tet , \omc bnrrf) bie Öet)rent'
fdjetbnngen ber ^irrf)e.
I. ^ie (^enefi«
1. be3eid)net al« nnmittelbarc golge bcr crften <Sünbe bie „„J//gj(,^^j.g
©rfcnntni? ber 9tatft()eit unb bie Sii)am , fobann bie gludjt nnb bivS i>er^ joiöe ber evftcn
bergen oor Lottes 5Int3cfid}t. Gen. o, 7 ff. Qn erftercm offenbart fid) '^""^^'
bcr ^^ertnft ber rectitudo, in letzterem bcr ^crlnft bcr iustitia;
2. rcit)t baran biw (S t r a f n r t e i ( nnb ^umr
a. bat-' Strafnrtcil gegen bie © d) I a n g c. Gm. :i, 14. 15. "^a^-- <^J%^^^^
fetbc ift 3nnäd)ft gegen ba0 2:ier, ba^^ ^^erf^cng bee^ ^^erfn()rcrei, gerid)tet, ^Koen bie
t)anptfäd)lid) aber gegen bicfcn [cUift; eiDiange.
b. bat-' Urteil gegen (& o a. ^acM'elbc tantct : laJ^iuteii
a. Multiplicabo aernmnas tuas et conceptus tuos; in dolore flegen (Swa.
paries filios. Ge7i. ?>, !(>. ^^cine^^uicg^o unrb aber babnrd) bie natnrlid)c
gortpflaii^nng al-o Jolgc ber Sünbc be^eidjnct. T^ie ©l)e ift üielmel)r im
*}^arabiefc cingefc^it nnb it)r bort )d)on bcr Segen ber 5rnd)tbarfcit ocrlic()en.
Gen. 1, 28; ogt. S. Tli. 1 q. <>S a. 1. 9tnr bie mit ber J-ortpflan^nng
jc^t oerbnnbencn Sdjmcr^cn, ^ejd)Uicrbcn, nanientlid) and) bie fiinbl)afte Regier-
lid)fcit finb aU Strafe über ba§> Sl^cib oerl)ängt. S. T\\. 1 q. 98 a. 2 c. ;
2. 2 q. 164 a. 2 ad 1—3.
ß. Snb viri potestate eris, et ipse dominabitur tui. Gen.
3, IG. I^icfc ü'orte bc,yel)cn fid) nid)t anf bie Untcrorbnnng nnter ben
2)iQnn |d)(ed)tl)in, fonbcrn auf ben tned)tlid)en CSl)arattcr bcrfclbcn infolge
bc$ (Sünbcnfalle^^. S. I'li. 2. 2 q. 1()4 a. 2 ad 1. ^ae|clbe gilt bc3Üglid)
aller anbcren "Wirten mcn|"d)lid)cr nnb gcicllfd)aftlid)er Übcr= nnb Untcrorbnnng,
namcntlid) be;,üglid) bcr initerlid)cn (skunilt. S. Tli. 1 q. 9() a. 4 c. 9hn' in
bem angegebenen Sinne ii"t c^o ^n ocr|'tcl)cn, menn ilnitcr nnb !It)eologen
Ungleid)l)eit nnb :perrid)aft abo golgc nnb Strafe ber Sünbc be;)eid)nen.
^gl. S. Th. 1 q. 90 a. :) c;
c. bat-> Strafnrteil gegen ^^Ibam. Gen. 3, 17. 18. 19. Über bie in ^ J^,f\ .,
bcmfclben anc>gefprod)cnen Strafen, an benen and) ba^^ ^^eib teilnimmt, ift neflcn mam.
5U bemerfen:
a. 31k> (Strafe oerl)ängt ift bie 9Jiül)f eligfcit ber 5lrbcit, nid)t ba^
Wirten unb Sd)affen jclbft. 5Ibam follte ja ba§ ^\irabie§ bcbanen 5nr
^cr^crrlid)nng @otte«, ,yi feiner 5renbc nnb 5nr ^cr|d)iJnernng ber 9tatnr.
ß. 'Dnrd) bie i^erflnd)nng bcr (Srbe ift biefe fclbft nid)t böfe gc^
uiorbcn, fonbern il)rer priitcrnatnralcn parabicfi)d)cn ^ollfommcnl)eit beranbt
nnb nnter eine Crbnnng bcr ^In'ooiben^ geftcUt morben, in bcr fie natür-
lid)cn Übeln nnb bofen ©inflüffcn mcl)r nntermorfen ift. ^gl. S. Tli. 2. 2
q. 164 a. 2.
y. Über ben ^>erlnft ber Unfterblid)fcit nnb Ceiben^frei^eit f. oben
n. 727 ff. U.^gl. S. Th. 2. 2 (j. 164 a. 1.
IT. 1)ac< ^ribantinnm (Sess. V Decr. de pecc. origin. can. 1) s)a§^2riben=
pröcifiert bie Strafen nnb golgcn bcr erften (Sünbc bat)in, ba^ Slbam bnr^ ^'|"?if?n'Jnö''
bie Sünbc fofort « folgen bei- evftcn
' ' ^ünbe.
288 5^011 bcr ©c^öpfung. 0. 95on bein 90?cn[d)cn, III. !J)cr GünbenfaU unb bic (Srbfünbe.
1. bie .^')ei(ig!cit imb (5^ercii)tigfcit uertorcu fyü;
2. ein ^cgenftaub bcv göttüiijcu ^ovmt^ imb lHbid)cueö gcmorbcu ift;
3. bcm Xobe,
4. bei* .^crrfiijiift bc^o 2^cufcl^> untcnuorfcu unb
5. übcrl)aupt luui) Mb unb Seele ocr|ci)(erf)tcrt mnrbc.
Si quis 11011 coiiütetur, primuin lioniinem Adam , cum man-
datum Dei in paiadiso fuisset transt»Tessus , statim sanctitatem
et iustitiam, in qua constitutus fueiat, amisisse, incuriisseque per
offensam, praevaricationis huiusmodi iram et indig-nationem Dei,
at(iue ideo mortem, quam antea illi comminatns fuerat Dens, et
cum inorte captivitatem sub eins potestate, qni mortis deinde
habnit imperium, hoc est, diaboli, totumque Adam per illain prae-
varicationis üffensam secundum corpus et aniiiiam in deterius com-
mutatum fuisse: anathema sit.
Da bicfc 5'olgeu aud) auf bie 9^ad)fommcn ^?(bamö übergingen, fo
lücrbeu nur fie in bcr ßel)rc dou ber (Srbfünbe bctrad)ten.
51 um. ^yidd) Sap. 10, 2, foiine nad) bcr einniütigcn V^c()re ber ^MUv
unb bem (^Hniibcn ber Mird)e unirbcu bie beibcn StannncUcrn für il)re ^tv^
)on burd) (5l)rifti (^^nabe gerettet. C^^o ^iemte fid) aud) nic^t, ba§ bie
Stainineltcrn be«;^ l)('enid)enge|d)(ed)tec^ bem Teufel ^nr 'öentc luurben.
§ 89. ^ic (i'fiftcn^ bcr erbfüiibc.
35g(. .^einvid), :2)oginati[(^e Ideologie VI § 316. 317. 318.
^ i e 3 ü u b e 51 b a in t> i ft an] alle feine ^)i a d) f o m m e n ü b e r ^
gegangen, fo ^a\] alle 'JJ('enfd)eu luui (Geburt Sünber finb.
r^ie^3 ift ein (^h'nnbbognia bcr ganzen d)riftlid)en iBal)rl)eit, üon
bem bie V'el)re uon bcr (£*rlöfung unb ))i*cd)tfcrtignng, iuöbefonberc aud) ba^
"I^ogina ber !Ianfe abl)ängt.
^en pofitinen !^euieic> crl)cbcn mir
1. a u c> ber l) c i t i g c n 3 d) r i f t.
jie ^Tbiünbc ^' "^'^'^ ^^^^^-^^ '^^^^^ ^eftainent ift ein ein^ige^ groge^ 3^i^9"^^ f"^
im killten icftn- bicfc (^h*nnbiual)rl)eit :
a. (J'^^ jcigt 5nnäd)ft l)iftorifd) in 5lbani^^ '3tad)foimnen eine allgemeine
unb ftet^o 5nncl)mcnbc ,'perrfd)aft bcr Sünbe unb \{)\'c^$ ^knhct^, fo ba^ in
ben klagen l^toc«? mar cuncta cogitatio cordis intenta ad malum
omni tempore . . . omnis quippe caro corruperat viam suam super
terram. Gen. 6, 5. 12. 5Uier and) bie ^JJad)tonnuen !:)^oe^o finb g(eid)er
3üubl)aftigfcit unterworfen. A^at)er ift e^o pure ^armtjer^igfeit , ba^ @ott
feine Sintflut inel)r foinmen läf?t, unb loie jur (5ntfd)nlbignng fprid)t ber
§err: Seiisus enim et cogitatio luimaiii cordis in malum prona
sunt ab adolescentia sua. Ge7i. 8, 21. Unb je länger, um fo mel)r
niimnt oon "^loe b'it^ 5lbral)ain unb oon 5lbral)am bi^> ®l)riftm5 bei ^uben
unb Reiben ba^^> Sünbcnoerberben 5U. "^^ie^ te^rt anä:) bie profane @c=
fd)id^te.
b. ^on biefer Süubt)aftig!eit ift uiemaub aihSgenonnnen : Quis potest
dicere: Mundum est cor meum, purns sum a peccato? Pro?;. 20, 9.
Non est enim homo, qui non peccet. 3 Reg. 8, 46; 2 Par. 6, 30.
Non est qui faciat bonum, non est usque ad unum. Ps. 13, 3.
mentc.
§ 89. ®ie ^fiflens ber ©rbfünbe. 289
2)ie 5[nna()nic bor ^elagiauev, e§ fei biei'e aügemcinc ©ünb()aftigfeit (ebiglid)
ba^y ''^xotiitt pcrfönlicfjci- 5ünbcn iinb ^.icrfönlici^er ©ünbeugeiuot)iü)eit , ift frfjon auS^QC-
fc^loffen
«. boMirrf), bnfi ha^^ ^llte jteitamcnt (e()rt: fecit Dens hominem rectum. 2Bie
märe e§ aud) mögdci), bofj feiner geredet erfunbeu mürbe, loenn aüe üon ©eburt gut
unb geredjt mären'?
p. burri) hie i'd)X( be§ 5((ten jteftnuicnte!?, ber Tob, ber and) biejeuigeu trifft,
bie perföulidj nid)t gefünbigt l)Qben, fei Sünbcuftrofe. ^c^\. >SV/y>. 1, 13;
7. burd) bie ' Srtlärung, bie (£ünbf)aftigfeit fei oUen 9)?enfd)en üon 5(nbeginn
an eigen.
c. 'A)a£( 5((tc 3^cftamcnt fül)rt au^brücfüd^ bie ndgcmeinc (Snnb^afttg=
feit jurüd :
a. auf bie natürlidjc 5(bftammimg ; bemt c§ ift unmöglid), ha^ non
Unreinen 9ieinc abftnnimen. '^^a^cr ift nicmanb rein, ancf) nid)t bat^ nen=
geborene ^inb. Quis potest facere mimdum de immimdo conceptiim
semine? nonne Tu, qui solus es? Job 14, 4. ^0 naä) ber ^utgata.
^ad) bcm I)cbräifd}cn Xt^t: Quis dabit muudum de immundo?
Ne unus quidem. ^ie ^erfion ber Septuiigiuta lautet: Quis enim mundus
erit a sorde? At nemo, etsi unus dies sit vita eins super terram.
'^^enn in (Sünbe ift ber DJienfd) empfangen unb geboren. Ecce enim in
iniquitatibus conceptus sum : et in peccatis (*oncepit me mater mea.
Ps, 50, 7;
ß. auf bie ^ünbc ber Stannneltcrn. A muliere initium factum
est peccati, et per illam omnes niorimur. KccIhs. 25, :)o;
'/. auf ben 3atan, ber burd) bie ilHn-fü()rnng ber Stammcltern bie
Urfadje be^ Xobe^o unb ber 3ünbe alter lunrbe {Sap. 2, 24).
d. %\Xii) bie gefamte nieffianifd)e '].>ropI)etie, \>(\^> gan^e a(te ©cfc^j
unb ber tl)pifd)e Aiultn^o uieifen auf ben 5iinbcnfalt unb bie ßrbfünbe ()in.
^a^i 53euni|ltfein ber altgeuieinen unb angeboreneu 3ünb()aftigteit unb ^x--
löfung-obebürftigfcit burdjbringt überljaupt bac< gan^e 5((te Teftanient in feineu
(Gebeten, '"]3f atmen unb 't>ropl)ctien. ^a|l bie Quben an bie @rb^
fünbe glaubten, gel)t auv uerfdjicbenen Stctten be^i !Iatmnb ttar ()erüor.
%t. Tract. Sanhedrin 11.
2. 9?od) uieit genauer, attfeitiger unb tiefer be;^cugt unb erftärt ha^^ ^ ^-i^-.
yceue ^leitament bie C^Tiltcn3 ber (^-rbiunbe. u" -''''^"^'"
a. ^ r a f t feiner n a t ü r H d) e n 5( b ft a ni m u u g i ft j e b e r iDi e n f d)
f(eifd)tid). Homo animalis. 1 Cor. 2, 14; caiimlis. Rom. 7, 14.
'^a()cr fann er nur burd) bie ÜlMebergebnrt a\\<:i bem t)eiligen (Reifte burd)
h(\^% ÜHiffer ber Xaufe jur ^inbfd)aft (^otte^ unb jur Xei(ual)me am ^immel*
reid) gelangen. Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu 8ancto,
non potest introire in regnum Dei. Quod natum est ex carne,
caro est, et quod natum est ex spiritu, Spiritus est, Joann, ?), 5. G;
ügl. 1, 12. 13. '^ie (SJered)tfertigten ober bie ^iinber @otte^^ im (>3egenfal^
5n ben burd) it)re natürlidje 5lbftanuuung fünbigen lytenfdjenfinberu ftnb
bal)er renati non ex semine corrnptibili, sed incorrnptibili, per
verbum Dei vivi et pennanentis in aeternum. 1 Petr. 1, 23;
ügt. 1 Jomm. 3, 9.
b. tiefer t)on (Geburt fleifd)lid)e DJi'cnfd) ift maf)r{)aft fiinbig
unb f d)ulbbetaben. T^enn er ftel)t unter bem ^ornc ©otte^o. 'Dat)er
bleibt ieber, ber nid)t an (£l)riftuC^ glaubt, unter bicfem ^orne (Joc//m.3,36).
^cinvid) '4>»PP»:vt, iiomVcubtum bcv lofliuotif. J9
Ai'ltaiiieute.
290 3?ou bcr Schöpfung. C. S3ou bem 9Wcnf(^en. III. 2)er Sünbenfaü unb bic (Srbfünbe.
"iDcnn uoii 9^ntur, b. I). fraft unfcrcr natur(id)cn ^Ibftamnmng fiiib mv
St'mhcv bc^S 3oi*nc^o: Kramus natura filii irac EpJtes. 2, :>.
c. ^ic oou (Geburt f(ciiii)Ufi)c, |Tmbl)aftc, beut ^onic (Lottes imter^
tnorfcne 9}icnfd)f)cit unrb luui) ii>clt genannt, ■aotu.oz, saeculum. ^on
bicfcr 'K^dt aber Ijeißt ce: Muudus totus in malvjno positus est. 1 Joann.
5, 19. Sic tennt Ö^ott nirf)t ilJoann.?), 1). Sic \)a^i CSljriftn«
nnb bic 3 einigen iJoann. lö, 18). v^ic ift nirf)ti^ al$i 51 n genin ft
nnb S(ci fil)ec^lnft unb ^^offart be^^ Öebeu^ {l Joann. 2, W)). )^\)x
prft ift Satan (Joann. 14, :iO; IC), 11). 5(m5 bic|cr ili'eU, bcr
jcbcr !d)tcn[d) oou (^)cbnrt alc^ Ö^licb angcl)i)rt , rettet un«? nur bie
(S^nabc (S;()rifti. Qui eripuit nos de potestate teiiebiarum. Col. 1,K>.
'Daljcr unrb jene eine Sünbc, burd) bic alte iünbf)aft finb, h dp.apzia
zo'j y.ö'j^o'j genannt, uic(d)e ba{< Öamm (S^otte£< an] fid) nnb non nno l)in'
uicgninnnt {Joann. 1, 29).
d. ^ni ^^nfamnienl)ang l)icrniit )d)ilbcrt bic Zeitige Sd)rift aUc
eins einen perfonlidjcn 3ünbcn aU 5rüd}tc cincc^ bi3fcn
^^annicc^, bcr, mcil er böfc ift, feine guten 5riid)tc bringen fann. lh\in
fann nid)t 5:^raubcn uon dornen unb S'ciö«^» ^^on I^iftcln famnicln {Matfh.
7, 17 ; Luc. 6, 43).
Qu bemfelbcu Sinuc ftcKt 'i^auhbo ha<:^ (^icfc^ bc^^ (^kiftce> nnb öebcn§
in (il)rifto bem (.^kici^c bcr Siiube unb bcv ^obe^o gegenüber ^Gal. 5, 1() ff,).
tiefem (^V^fct5 finb alle uutcruiorfcn, bic^ (5l)riftue^ fic befreit, unb int 9tauicn
aüer fagt ber 5lpoftcI: Ego carnalis sum , venumdatus sub peccato
(Ro?n. 7, 14). ili>enn and) bie 3d)i(berung bee^ ^ampfe^^ 5Uiifd)cn (^eift
nnb S'fcifd) ^Boni 7) nad) ber begrüubeteu ^^(ufid)t bcr meiften tat()oIif d)eu
'^lu-olegcr üou ber ^i^ntupioccu^ , u>te fie and) uod) im OVn*ed)tfcrtigteu fid)
fiubct, 5U iicrftcl)cn ift, fo ift biefcy Aiapitet bod) and) für bie (i:rbfüubc be^
meifcnb eiue^otcÜ!^^ , mcil bic ^ontupic^cen^ ant-^ ber ©rbfüubc ftaunut unb
anbcrentcilc^, mci( nad) 7, 25 unb 8, 1 nur bic (^5uabc (£l)rifti Don bcr Sünbc
nnb ber ^crbauuuuie^ befreit.
'48. e. il^on bereite^ C^kfagtem abgcfclicn, fpridit fidi bcr (icd. ^auluö
über bic tsrb< uiit bc|onbcrcr 5^icfc nnb (^H-uublid)feit über bic @rb|unbc auc^.
'""^^' X. Q üb ireft unb im angeuiciueu Ief)rt er bk ßrbfüube im erftcu
Ü^cilc bc^^ ^Ki)uicr= unb C^klaterbricfes^ , mo er aU Q6vm\b ber adgcmeiueu
(Srlöfnng^^^^ unb (^nabenbebürftigfeit bie altgcmeinc Süubl)aftigtcit be^cid^net:
Causati enim sumus, Judaeos et ftraecos omnes sub peccato esse
.... omnes peccaverunt et egent gloria Dei. Rom. :\ , 9. 23.
Conclusit Sciiptura omnia sub peccato. Gal. 3, 21.
ß. Spccicil unb unmittelbar ^anbclt bcr l)ciUge 5(poftcl uon ber ©rb-
füubc Rom. 5, mo er au^ofprid)t,
oLx. baf5 burd^ einen ^JJienfd)cu bie Sünbc in bie ^^clt
g c f 0 m m e u ift nnb burd) bie Sünbc bcr Zob , nnb ba)^ fo ber %Qb auf
alle l13ienfd)eu übergegangen ift iRom.b, 12). ^icr Unrb ber Xob aller
ah$ Solge bcr Sünbc be^o (Sinen bc^eidiuet unb 5mar aU eine burd) bic
5(bftauuuuug aller luut beut ©inen vererbte golge. T)cc>l)alb mirb v. 14.
befonber^o l)eruorgel)obeu, ba(3 biefc Sünbcufolgc and) biejeuigen trifft,' mcld)c
nid)t in similitudiuem praevaricatiouis Adae, b. l). burd) perföulid)e
llbertrctung eiucc> pofitineu ®efe^c<s gefünbigt l)abcn. 5llci C^ruub bicfcr
Vererbung bcr jlobesftrafc auf alle mirb v. 12 angegeben, £9' 63 Travre;
§ 89. 2)tc (Sjrifteng ber ev6[ünbe. 291
■'fm.oLpzov (Viilg. : in quo omnes peccaverimt). gür imfer 'Dogma ift
c^ gleichgültig, ob man mit ben meiftcn fat()olifd)eu 3Iu<o(egcnt einfacher unb
tiefer bie Überfettung ber i^utgata annimmt, ober ob man ic^'w mit quia
überfeljt. ^cnn and) bann ift auc^gefprod)cu, baj3 alte gcfünbigt l)aben, maö
nur in 5(bam gefd}e()en fein fann, ba ja nad) v. 13 unb 14 nidjt aüe per=
föntic^c (Snnbcn begangen ()aben;
ßß. baf3 burd) bie 'Biwxht be^ ©inen bie ^erbammni^^ auf alle ge-
fommen ift (v. 18). 'Da^ fet^t aber ben Übergang ber ^mht ooran^>; benn
oljne Siinbe feine ^Verurteilung, ^iefe-o fpridjt aber and) v. 19 fofort l)err=
\\^ an^' in ben Sl^orten, bafs burd) ben Üngel)orfam bec^ (Sinen bie 33ielen,
b. \). alle 5U ©üubern gemorben finb : Per inoboedientiam uiiius liominis
peccatores constituti sunt multi (et TzoXkoi). ^ieö alleö mirb nod)
flarer burd) bie l)ier (v. 19) unb an anbereu (Stellen au^>gcfprod)ene (^^egcn-
iiberftcllung ^Ibanuö unb (^l)rifti. So mic mir burd) 5lbam nngered)t mürben,
merben mir burd) (Sl)riftu£^ gered)t. 511fo gilt and) umgetel)rt : mie mir burd)
ß;t)riftne( gcred)t mcrben, fo finb _ mir burd) 51bam Sünbcr gemorben. 9hir
bie Urfad)C unb bie äikifc beso Übergangec^ ber 3ünbc unb ber (^ered)tigteit
finb oerfd)icben : bort bie natürlid)e (Geburt, l)ier bie übernatürlid)e iHUeber*
geburt.
'/. (Sin tlarev Si^iiÖiii'^ fii^' '^^^ ©rbfiinbe ift and) Ephes. 2, 3: Eramus
natura filii irae. i^gl. oben n. 747.
d. 1 Cor. 15, '22: vSicut in Adam üuines nioriuntur, ita et in
Christo onines viviticabuntur. 15, 49: Sicut poitavimns imaginem
terreni, portemus et iniaginem coelestis , be^ielit fid) ,viHir 5unäd)ft
anf Zoh unb '5luferftcl)ung , bemeift aber and) iibcrl)anpt nnferc natürlid)e
@leid)förmigteit mit bem fünM)afteu 5lbam.
£. 2 Cor. 5, 14: Si unus pro omnibus moituus est, ergo om-
nes mortni sunt, legt 3mar eine anbere nun'alifd)e Deutung ual)e (2;i)omac!,
3tllioli); allein nad) einer gleid)faUv fel)r allgemeinen '(Sorncl. a i\ipibc)
unb bered)tigten :;?lnvlegnng liegt barin and) ein bircftec^ ^'V^ngni^o für b'it
^rbfüube; inbirett ift fclbftocrftiinblid) ber lob (^l)rifti für alle ein ^emeiö
für ben Sünbeutob aller;
II. au0 ber Cel)re ber Etiler.
5l^ie bie (S r 1 ö f n n g mar and) bie @ r b f ü n b e o o n Anfang an o f f e n-
funbigejo "Dogma. "Die itiubcrtaufe unb bie mit berfelben oerbum
bcuen (Sjforcic^m en finb ein bcutlid)er ^cmci^o bafür. 'Dal)cr founte ber
l)eil. '^lugnftinne^ mit ^)ied)t fd)rcibcu: Non ego ünxi originale pecca-
tum, quod catliolica tides credit antiquitus. De nupt. et conc.
1. 2 c. 12.
51ber aud) in ber 3*-'^^ ^^^^' '^Ingnftinu^o mnrbc bie (Srbfünbe üou ben
^eiligen Tätern in tlareu ^Hnvfprüdjen gelcl)rt.
1. @ricd)i f d)c ^(iter:
a. "Die apoftonfd)en ^iiter (el)ren anfielen (Stellen, baß ß^ljriftu^
ber (Srlöfcr aller ift, unb baf] bie blof3e 9catur außer ftanbe ift, bat- .Vieil ^u
ermerben. (Sl)riftu^o l)abe ben i^ebeuc^baum un^? 5urüdgegcben, ber umo burd)
ben Ungcl)orfam %hü\m uerloreu gegangen. Ep. ad. Diogn. c. 9. 12.
?i^uUd) .SUemenö non ^Ifom 1 Cor. 7. 38.
b. Dftmab^ machen bie 5(pologeten bie allgemeine Sünbl)aftigfeit,
bie alle 9)?eufd)cn Dom 'Stammt)ater erben, für bie D^otmenbigteit ber @r=
19*
749.
©ic Ci'vbfünbe
bi't ben
nvu'ct)ijd)i'n
'■i^ätont.
292 3.^011 ber ©djöpfiuig. 0. ^Ihm bein "lOicnfdjcn. III. 3)cr ^ünbcnfoU imb bic C?rbfÜTibe.
»nft
n
Apol. 1 c. (U. 5i5g(. aud^
750.
35 if (ivbfünbe
bei ben
latiMiufrt)fU
5i<ätevn.
751.
(Siniüänbe.
löfimg inib bcr Üaufc gcücnb, 5. ^.
Dial. c. Trypli. c. 88. 100.
c. ^rcnäu^> ift reid) au äeucjniffcn. ^u 5Ibam ()abcn ade 9J?cn|cI)cn
(^ütt beleibigt: Tu primo quidem Adam oti'eiidimiis nou facieutes eins
praeceptuin. Adv. liaer. 1. 5 c. K). 9?iir nom (S^cfrcii^igtcu cnipfauc^cn
unv .Sj'^'i^i^^^Ö ^^^^^^ ^'^^^^ ^^^^^^^ ^i^ '^'^i' 2rf)Iangc: Xoii aliter salvari homi-
iies al) autiqua seipentis plaga, uisi credaiit in eum, qiü secuii-
dum similitudinem cariüs peccati in lig-no martyrii exaltatur a
terra. L. c. 1. 4 c. 2. (i:i)riftuc> l)at bind) feinen (^e()ürfnni am Slvcw^
ben Uugel)or|am t3el)eilt, be[|"eu luir an«? am iöaume be« ^)3arabiefe<? fd)ii(big
gemad)t: Eam, quae in ligno facta fuerat inoboedientiam, per eam,
quae in lio^no fuerat oboedientiam sanans. L. c. 1. 5 c. 16.
3Benn ^i'C"«^"^ ciniiml bni (s^iioftifa-n qcnoini^n'r fagt, biivcf) 1)? a d) a () mu u g
feien mir jTinbev be^* J^eiifeUJ geuiovbeu, 10 fanu bao niininevinet)v im 2l^iberfprud) mit
ber gefamteii \!d)xc be^^feUieu im pe(agiauiid)cu 3innc gebeutet luerben.
d. 2lud) .H(emeuc> nou 5(lc^'aubricu unb Origeue^ ()abcn
^al)(rcid)c unb burd)au^ forrefte ^euguiffe ; ja felbft bie origeuifti|d)c "frä^
ejL'ifteu;>lel)re ift ein ^^ngui^^ für uufer T^ognui, meuu and) eine falfd}e unb
ba<?felbc ^erftijreube CSrfläruug beofelbeu.
e. il^ollfo^nneu tlar m\\> genau ift bic ^cl)re ber fpiitercu ^Mitcr.
Go fd)rcibt 5ltl)auaf iuc^: Onmes, qui ex Adamo oriuntui', in ini-
quitatibus concipiuntur proavi sui damnatione collapsi. In f*s. 50
n. 7. rer l)eil. C^Jregor oon 'Jta^ian^ mat)ut: (j)ueniadni()duni in
veteri Adamo mortui sumus, ita in Christo vivamus. Or. :)8 n. 4.
^(uberc ^teHeu f. .Sj ^' i ^^ ^' ^ ^)/ i^- i^- ^- ^- '^'^- f-
2. ^atciuifd)e ^^Mitcr:
a. ^XertuUiau, beffeu Xrabncianicsnuic^ be,vig(id) be« Urfprungc^
ber 3ecle ,^i uemierfen ift, l)at bie JJi-n'tpflan^nug ber 3iinbe :^(bamo auf
alle l)icnfd)cn fel)r tlar unb forreft getef)rt. i)ie .v>auptfte((en fiel)c .^ciurid),
a. a. O. B. 744 ff.
b. "änt^ ber (Srbfünbe bcmeift C£l)priau mit über (50 aubercn
33ifd)öfcn in ber Kp. ad Fidum bie 5^otuicnbigfeit ber Aviubcrtaufc.
c. 5lmbrofiuc> fd)reibt: Fuit Adam, et in illo fuimus omnes;
periit Adam et in illo omnes perierunt. In Luc. 1. 7 c. 15. il>g(.
aud) Apolog-. David c. 1 1 n. 5(). '^(nbere ^teüeu f. .p e i u r i d), a.a. £). ^. 747.
2)ie (Siinnäubc, mcldje bie ^l^elatnaner nuf> einigen 9>tttevfteflen gegen bie ©vb*
fünbe cvl)oben, bcruben auf 3.liiB0crftnubui^5 unb !i>erbrel)ung. ^J^anu^itlid) ift ,vt bend)ten,
ha^ bie i^üter, 5. 2Ö. S i) r i l ( u o n 3 c v u f a 1 e m unb 5( u g u ft i n u ^^^ ben (iJnoftitern
unb !iUianid)äeru gegenüber mit 9ied)t beruorbobcn, bie ©ünbe babe nid)t in einer notür*
lid)en i^i^efdniffenbeit, [onbern im freien ^i^llen il)ren Wrunb. 3)nmit leugnen fic ober
bie (Srbfünbe nid)t, i)a, mie 5(uguftinu§ lUhobrürflid) bemerft, and) bie (Srbfünbe im freien
ÜlMÜen nid)t be^ ein,^elncn 5lbaui!?tinbe^o, fonbern '^(bam^ ibr ^4-^rincip hat.
9Jomentlid) lUb^ (£bri) foftomu x^ bat man 5ab(reid)e ©iumanbe er()oben. ^lUein
bie Ortboboj-ie bicfe^o .S^XMligen ift nad) bem 3i''ifl"i5^ ber gan,^en alten ^ird)e iU)er jeben
^meifel ert)aben. @^ finben fid) bei ibm uiole flare 3^'"n"iffe für bie (Srbfünbe, ;?. ^. :
iuitio dedit nobis Dens vitain sollicitudine luboribusque vacuam ; dono ubusi
sunius, atque ex inertia tanto eversi bono jtaradisum amisinms. Tu Joaini. honi.
36 n. 2. 2)ie mi^braudjten (Stellen rcben meifteng gar nid)t non ber (Srbfüube, fonbern
non perfi3nlid)en ©ünben, ,v 5^. menn er ,^n 9?eo|jl)l)ten , alfo ju @nüad)fenen fagt,
bie 3:aufe fei nid)t blofj ,^ur inn-gebung ber Sünben, mie man an ber '^aufe ber .^Tinber
febe, benen nid)t vSünben Hergeben, fonbern bie sanctitas, bie adoi»tio, bie
liaereditas mitgeteilt unirben. 3^af^ er baburd) in ben ß'inbern bie (i'rbfünbe nid)t leugnet,
liegt in biefen Sorten felbft, ba ja bie (Srbfünbe in ber non 9lbam uerfc^ulbeten ^e«
^vvlcl)vc be§
i<clafitit§.
§ 89. 2)ie eytftena bcr (Srbfünbe. 293
raubung bcr uriprünc^tic^cn .f>citigfeit, .^fnb[d)nft unb (Srb[d)aft boftcbt. (SJctauften fonnte
er an einer nubercu 3tcUc fagen , M^ mir nirf)t burrf) 5(baiii^ , lonbcru hnxd) eigene
>8ünbcn ücrloren gc()en, unb iia^ bcr jtob etunvo (L^hitc^ unb ein .'pciliuittcl [ci. Sl^cnn er
fobann in 33c,5ug auf bie ®crcd)tcu bc^ 2((tcn ^iHiubc^ fagt, utd}t aüc feien burd) '^(bauiiS
(Sünbe (£ünbcr, näuilid) STbatfünber geworben, fo leugnet er baburd) cbeufouicnig bie
Igrbfünbc, al^ er bie ©d)ulb bcr (Srbfünbc leugnet, luenn er bebauptet , biefelbe beftebc
in beul :Iob unb bcr 3>crbaniuini5, bie luir uon 5lbaui erben. (Sr null baburd) nur bie
©rbfünbc üon bcn perföutic^en ©ünben untcrfd^cibcn, nid)t ober bie ©c^ulb icncr (eugnen ;
III. an§ bcr ?et)rc bcr ^trd^c.
1. "^(1^$ tnt()onfrf)c X)ogma non bcr (Srbfünbc unirbc 5ucrft öffcntlid) ^ 752
üou '13c(ai3iuo angegriffen, bcr nad) iD?ariuc^ 'Dtcrcntor feine ^rr(el)rc Don
beut fi)rifd[)cn '"]3rieftcr Ütnfinnö empfangen l)abcn foU. (Seine Qrrlet)rc
mürbe uon fcincnt (^enoffen nnb Sdjülcr ßölcftini^ näl)cr entunrfeU
nnb unffcnfrf)afttid) l)auptfäd)Ud) üon beut 53ifd}of ^nlian üon (Sciannnt
ücrtcibigt.
"i^clagtn^:^ fprad) feine :^^rr(et)re 5ncrft in feinem Kommentar ^nm ^liömcr*
bricf an^-, inbem er Rotn. 5, 12 baljin crflärtc, bie 3d)n(b nnb Strafe
5lbam5 treffe nnr jene, bie bnrd) freimidige Ö5efcl,;cc>übcrtretnng bie Sünbe
5(bam^3 nad)al)mcn, feincc;meg^o aber alle, bie bem Sleifdjc nad) üon il)m
abftannnen.
■^^ie i^c()re bcy (iolcftinv geben 5lngnftin 'De ^est. Pelag'. 2H) nnb
ebenfo y}iarinö yJtercator (Conim. 1) in folgcnbcn Sätzen an:
a. Slbam märe gcftorben, ob er gcfünbigt ober nidjt gefünbigt l)ätte.
1). "^ie Siinbe '^(bamo fdjabcte nnr it)ni, nidjt aber bem iDienfd)en^
geff^tedjte.
c. l^iengeborenc Äinber befinben fid) in bemfelben ,^}nftanbc, in bem
5(bam üor bem Jvi^llc unir.
d. 'A^cgen bec^ Xobe^o nnb bcr Siinbe ^Hbamci ftirbt hiv^ l)tenfd)en=
gcfd)(ed)t cbcnfomenig, alo megcn bcr ',Mnfcrftcl)nng 6l)rifti bac^ gan5C IWnfd^cn^
gefd}ted)t anferftcl)t.
e. T^ie Aiinbcr erlangen bao emige lieben, and) menn fie nid)t getanft
merbcn.
X'a bcr teilte 2ai> mit Joann. 0, 5 in offenem 5lMberfprnd)c ftcl)t,
fo fagten bie ')3clagiancr, bicfc 6finbcr feien nnr üom reguum coel(»rnni,
md)t aber üon bcr vita aeterna anc^gcfd)loffcn.
^aran reiben fid) bic^ in bcr rN)naben(el)rc nii^cr ,yi bctrad)tenbcn, aber
and) t)ier cingrcifcnben pc(agianifd)cn 3äi:C, bcr l^icnfd) tonne traft fcine!5
freien J^liMÜen^^ nnb ol)ne (il)rifti C^nabe gän;^tid) fiinbcnlo^^ leben, me!ol)alb e^o
and) üor (Il)riftne üotttommen fünbentofe .V)cilige gegeben l)abe nnb ba-3 (^efet^
ebenfo in ben .S^'^immel fii()rc mie bac^ öüangelinm.
X^iefe Irrtümer unirben atc^batb anf einer Sl)nobe üon Äartl)ago (411) 753.
ücrmorfen. 5(nf ber Sl)nobe üon 4}ioöpoli^5 ober Öi)bba (415) ent5og fid) bi^iSoÄ^
'ipelaginc^ teilc^ burd) ^^iberfprnd), teilst bnrd) tänfd)cnbe Interpretationen
feiner Sel)ren bcr 3>crnrtcilnng nnb mnrbc bcr .flird)cngcmcinfd)aft für mürbig
crflärt. 5(llcin alc^balb mnrbcn feine nnb bcc^ (Sölcftin^o ^rrlel)rcn anf Si)nobcn
üon ^'artl)ago nnb lytilcüc ücrmorfen, bcren ^kfd)lüffc bnrd) i^apft Qnnoccnä I.
beftätigt mürben. Qns^befonbere crflärt hi\^-^ l^'ilcüitannm II: Placnit, ut
quicunque parvulos recentes ab uteris matrum baptizandos negat-,
aut dicit in remissionem quidem peccatornm eos baptizari, sed niliil
ex Adam trahere originalis peccati, quod regeiierationis lavacro ex-
pietur, unde sit consequens, ut in eis forma baptismatis in remis-
294 S5on ber @cf)öpfuug. C. 5Son bem SD^cnfdjcu. III. 2)er ©ünbcnfaü unb bic ©rbfünbc.
siouem peccatorum iioii vera, sed falsa iiitellip^atur, aiiatliema sit:
qiiüiiiaiii 11011 aliter iiitelli<>;eudiim est, (iiiod ait Apostolus: Per
iinuiu hoiiiiiieiu peccatiim iiitravit in luuiiduiii, et per peccatum mors,
et ita in onines lioinines pertransiit , in qno (unnes peccavernnt :
nisi qnemadmodnni P^cclesia catholica ubique dittusa semper intel-
lexit. Propter lianc eiiini reg-nlam lldei etiani parvuli, qiii nihil
l)eccatoriini in seineli[)sis coinmittere potuernnt, ideo in peccatornni
reniissioncm veraciter l)a[)tizantnr^ nt in eis re^'eneratione inun-
detnr, qnod generatione traxerunt. Denzhujet-y Encliir. n. 65.
^HTUun-fcii unirbcii bic :^svvlcl)rcu bc«:^ ^^ctaiiiuo imb (Jölcftiibo lUid)
iwx] bcr (">>cncral]i)nobc luni .Hartl)iuio (418), aw bcr 200 ^)iid)öfc tcilual)incn.
Tic .Sianoncv bcrfclbcu nci^cii bcii t^clac|iaiiivnuic> uiurbcn uoni 'l^apftc ^^^ofi=
iniiv bcftiitii^t burd) bic loöcimimtc Ei)istola tractatoria , bic an fämtlid)c
il^ifd)öfc bcc^ 'JJ(oröcib inib '.Hbcnblanbcc> 51U* Untcr;^cid)muig gcfd)idt tüurbc.
751. 2. Tic icinipclagiaiiiidjcn :^^rvtiimcr bcrülnlcii iufofcni bnc^ Togiiia
iSnormTüiiT ^Hni bcr CS'rbfüiibc, alv fic bcl)auptctcii, bcr llicn[d) töiuic auv eigener Straft
^H-vmtciiinnv einen Einfang bc^o C^)lanbcnv nnb foniit fcinco .pcilcv iinrfen. Tal)cr uncbcr==
l)oItc C5ölcftin 1. in feiner F.idstola ad cpiscopos (Jalliae (431) and) bic
latl)oli|'d)c Vcl)rc oon bcr (i'ibfiinbc, inbcni er crtliirtc, in praevaricatione
Adae oiiiiics lioniines natiiralein possihilitatem et innocentiain per-
didisse (c. 4 ; c. 12 mcift er mit xHngiiftin nnd) auf bic ©^•orciemcn nnb
:^^iifiifflationen uor bcr üaiifc bin nl-o anf cuibentc 3^cuici[c htz-^ tird)lid)en
(^'Maiibcibo uon bcr (i'rbi'üiibc. Dcnz'uKjer^ Kncli. n. SS. 06.
Tivo bnrd) bic '^Intoritiit bee ^^apftci^ ilkniifa,^ IL einem aUgemeincn
.^hm.vlc gleid)ftcl)enbc Aransicaiinm II (520) ertliirt can. 1 unb 2:
Si qiiis per (»ffensain praevaricationis Adae non totuin, id
est secnndnin corpns et animam, in deterins dicit liomineni com-
mutatnni, sed animae libertate illaesa dnrante, eoipns tantnmniodo
coi'niptioiii credit obiioxinin , ]^da<rii errore deceptns adversatur
Scriptnrae dict^nti: Aiiinia, qnae peccaverit, ipsa morietnr ....
Si qnis soli Adae praevaricationeni snani , non et (dns pro-
g-agini asserit nocnisse, ant certe mortem taiitnm ('or[)oris , quae
poena peccati est, non antem et peccatum, ([uod mors est ani-
mae, per unnni hominem in omne genns humannm transiisse te-
statur, iniustitiam J)eo dabit, contradicens Apostolo dicenti: Per
unnm liominein peccatum intravit in inundnm et per peccatum
mors in omnes homines ])ertransiit , in qno oinnes i)eccaverunt.
Denzingcr, Encb. 11. 144. 145.
755 i). Tic lM)ran!:<fpriid)c gegen 'i^clagiancr nnb £cinipclagiaucr l)at "i^a^
XVimr^lx^'vxl'^^^^'^^^^^^^^^^^^ in feiner fünften 3iunng faft uii)rtlid) unebcrI)olt nnb nod)
tivbiiiubc. uäijcr priicifiert :
Can. 1 f. oben n. 745.
Can. 2 : Si qnis Adae praevaricationeni sifei soli, et non eins
propagini asserit nocnisse, et acceptam a Deo sanctitatem et iu-
stitiam, quam perdidit, sibi soli, et non nobis etiam cum perdi-
disse; ant inquinatiim illiim per inoboedientiae peccatum mortem et
poenas corporis tantum in omne" genus humannm transfudisse, non
autem et peccatum, quod mors est animae: anathema sit, cum
contradicat Apostolo dicenti: Per unum hominem peccatum iiitra-
§ 90. 3)ag 2Bcfen ber ©rbfünbe. 295
vit in miindum , et per peccatum mors , et ita in omnes homines
mors pertraiisiit, in qno omnes peecaverunt.
Can. o: Si qnis hoc Adae peccatum, quod origine unum est,
et propag-atione, non imitatione, transfusum omnibus inest unicui-
que proprium, vel per humanae naturae vires, vel per aliud reme-
dium asserit tolli, quam per meritum unius mediatoris Domini
nostri Jesu Christi, qui nos Deo j'econciliavit in sang'uine suo. . . .
anathema sit.
Can. 4: 8i quis parvulos recentes ab uteris matrum bapti-
zandos neg-at, etiamsi fuerint a baptizatis parentibus orti, aut di-
cit in remissionem qnidem peccatorum eos baptizari, sed nihil ex
Adam traliere originalis peccati, quod regenerationis lavacro ne-
cesse sit expiari ad vitam aeternam consequendam, unde fit con-
sequens , ut in eis forma baptismatis in remissionem peccatorum
non Vera, sed falsa intelligatur : anathema sit.
Can. 5: Si quis per Jesu Christi Domini nostri gratiam, quae
in baptismatt^ confertur, leatum originalis peccati remitti negat,
aut etiam asserit, non tolli tolum id, quod verani et propriam pec-
cati rationem habet, sed illud dicit tantum radi aut non imputari:
anathema sit.
IV. '^(u^o bei* ^^cr^u^ft (öfU fid) bic ($;i-iftcn,^ bcr ($rb|ünbc uid)t ^u- Gnijunbe
bcuicifcn. T^ic Übel, iucld)c non ciniQCii Ibcoloocu alc> ilkuici«? l)craucjc^ ""^ulnr■^''^''
,^ocjcn iiicrbcu, l)abcn il)rcii (^n-unb nid)t notuicnbig in bcr CS'rbfüubc; il)rc
(5;nftcn3 ift iiiclincl)i' aud) ol)uc dTbliiubc ertliivlid). *:)^iit beut l)cil. !Xl)oina^o
(C. g. 1. 4 c. b'J) tanu am bcu Übeln nur ein 'ii>al)rf djcinUd)! cit^^^
bciucic^ für bic (5rb)ünbc crljobcn luerbcn, ber erft bnrd) bic Offenbarung
ba<$ rcrf)tc V^id)t erl)iilt. "Tic ^^Inlliiniie an eine CSrbfüubc bei ben niciftcn
l)cibni|d)en ilHÜfcrn finb cntmcbcr 'Kcfte ber llroffcnbnrnnn ober nur bnnllc
5(t)nnngen. ^t^l. Villen, 'A^ic Ürabitionen bcc> lltcnfdjcngcfdjlcdjtcc^ § 29
unb § 44.
§ 90. :5'flv? 5lkfcu bcr (^^rbfiinbc.
35(]I. .^cinrid), 3^oipiiatif(i)c Ülicologic VI § 819.
I. 5(u£^ ben eben bctrad)tetcn gengniffcn ber ^djrift nnb Überlieferung
ergeben fid) folgenbe ^ät^c:
1. ^ie ©rbfiinbc ift eine, einem jcben 'IV' enf d)en inneuioljnenbc .5-
(SÜnbe. ^'p CSvbfiinbc
luoDitt ifbciii
^•alfd) ift bn()cr bic ai^cimiiui b^5 ^Ubcrtu^^ '^^in^iu^ (tl542) iiub bc^^ 5hn= -'JJnifcDcn innc.
brofiu^ 6a tlmri 11110 (f 15ö3), ba^ cincntMd) ©ünbbaftc an bcr Grbfünbc
fei bic ©üiibc 5(baiii0, bic einem iebeii feiner i1hu1)foninicn lebifl(id) 311 (]c ved)net,
impnticrt incrbe. 3)icfe bnrd) einfeitic^c nnb (Uf^fdjIicHlidjc (i5c(tcnbinad)nng eincö
SRonientCi? an bcr (Srbfünbc falfdjc '^lnfid)t umrbc nid)t mir non t>cn J()eoIogen al^balb
bctampft, fonbern and) beren <Streid)nn(] in ben betreffenben ili?erfcn bnrd) bic Congre-
gatio indicis ongcorbnet.
!Dic 5a(fd)^eit biefer SJ^einung nnb bic 2Ba^r^ett nnferer 2:f)efe ergibt fid)
a. antoben an«brikf(id)en il^orten bef^ Xribcntinunho 'Sess. 5 can. 3) :
Omnibus inest unicuique proprium :
2% ^011 bev Sd)öpfung. C. 3?on beut ^Wen|cf)en. III. Ter Sünbcnfnll iinb bic ©rbfünbc.
)). lUiC' bcr tatl)ülifd)cn l^cl)rc, ha^ bic ^iuihc 'ähaim für feine 5?ncl)=
toinnicii (Srbfünbc, b. l). auf bic ^JJari)fünimcii Henninge bcr ^Jlbftaiuimmg
übertragen, propaifatione transfusum {Trid., Seiss. 5 caii. ;]), alfo nicljt
lebigliil) ,vtgcrefl)nct ift;
c. a\h5 beul ''}3araüclic>nub^ bcr (Srbfimbc nnb ber C^5cred)tigfcit ou^
cyi)riftu^. ""Jhm ift aber (ct5tcrc nn^:^ nidit (cbigtidi imputiert, tüic '^ut^cr
bel)auptcte, fonbern eigen: cordibus inhaeret {Trid., Sess. 6 can. 11),
alfo ift ec^ and) bic (Srbfünbc;
d. an^^ bcr (Srfliirnng bcc^ üribcntinnni^^ 'Sess. 5 can. 5), tnonaci)
bnrd) bic ^l'aufe in beni ^JJ(Cnfd)cn bac^, rfnod veram et propriam peccati
rationein h(d)et, getilgt, alfo nid)t blof^ nid)t ,vigcred)net mirb. 33eftünbe
nanUid) bav '^in'fcn ber (^rbfünbc Icbiglid) in ber ^^nredinnng ber ^iinbe
^Hbanic>, fo fönnte and) il)rc ^Hnfljcbnng nur in bcr 'Jiidjt^urcdjnnng berfclbcn
bcftel)cn.
758. 2. Tic CS'rbfünbc ift einem jebcn nid)t baburd) eigen, baj^ er fic per-
nSt SÄ ^ ^ " '' ^ ^^ begangen, fonbern baburd), ba]] er fie nermiige feiner natür^
fpnbcvn ficviit. U d) c u % b ft ü ui u\ u u g 11 0 u 'Jl b a m e r c r b t l) a t.
Jyalfd) ift bal)er
a. bic pclagiani f d)e Vel)re , bie 8üube '^Ibanuo gel)c nidit pro-
papatioue, fonbern iinltatione auf feine '3iad)fouuueu über (Tnd., Sess.
T) can. IV);
1). bie l^ct)re be« ^i^ r ii c n ft c n t i a n i c> m n c> ; uienn bie cin,^elnen 'Seelen
in il)rer "l^räe^-iftcu,^ gefünbigt l)ätten, fo unirc bic augeblid)c (3:rbfüube nid)t
eine non ?lbam ererbte, fonbern eine pcrfönlidjc 3üube;
('. bcr (Srfliir nugvocr f nd) einiger !Jl)e otogen, bic Seele
l)abc im 'JJunneute ibrer ^H'reinignng mit bem l^cibe bnrd) eine ungeorbnete
IJnneiguug ,^u bcmfelben gefünbigt. "I^iefe 5lnfid)t ift and) nod) um bc^^-
millcn falfd), meil biefc ':)icigung alc> eine natürlidic nnb fomit bic Grbfünbc
felbft ak^ ct\m\^ '9^uürlid)cc^ in bcr l^iaturaulagc ber Seele !:l^cgrüubctc^o bc=
5eid)uct mirb.
751» :\. Tic S ü u beut l) a t '^l b a m o a l ^o f o l d) c ift nid)t bie (Jrbfünbe,
"^iLStrirfonberu bic Urfad)e ber (S'rbfünbc.
''''^"fünbc^^^ "ünvo uiimlid) oou ^Hbam auf bic ^Jiad)founuen übergegangen ift, ift
nid)t baei i)ecrat um ((duale ^^Ibanuo, fonbern bac^ bnrd) biefc !Il)atfünbe iicr-
urfad)tc peccatuni Imhitmde. 'Tiefc^o peccatuui liabituale ift mitl)in
feinem Urfprunge nad) nur cincv, origine unani {Trid., Sess. 5
can. 3) ; allein in feinem Übergänge auf 5lbamv 'Jiad)founuen ncruielfaltigt
cc> fid) nad) bcr ^](\{)\ berfclbcn, gerabe mic and) bie meufd)lid)c ^Jiatnr, bie
nrfprüuglid) in foufretcr (Siul)eit mirflid) mar, nad) ber ^>^al)l ber nou it)m
abftaunnenbcn ^nbinibucn fid) uennelfiiltigt.
7«io. 'I^er C'hittung nnb beut Urfprunge nad) ift bal)cr bic (Srbfüube
iidiKiVba- ^" «Hcn I1icnfd)cn eine, bcr |]al)t nad) aber ift fie eine in jcbem ein=
^tivbfunbc. 5 einen 'J3ceufd)cn, in allen aber ift fic eben be^l)alb fo nielmal t>orl)anben,
aU^ '.l}ieufd)en finb. Peccatum originale est unum specie, et in uno
homine non polest esse nisi unum numero. In diversis autem Jio-
minibus est unum specie et proportione , divcisum autem numero.
S. Th. 1. 2 q. S2 a. 2 c.
761 4. ^l u r jene 11 r f ü n b e , bie ?lbam a l •:> St a m m o a t e r
^i^^UfKtnbc u n b |) a u p t bcr lüi c n f d| ^ c 1 1 begangen ^at, ift auf feine ^3^ac^fommen
§ 90. 2)a§ 2Be[eu ber ©rbfünbe. 297
übergec^angen. Per uniim liominem peccatiim in limic mundiim intra-
vit. Rmn. 5, 12. In Adam omnes morinntnr. 1 Cor. 15, 22. Adae
peccatnm . . . origine nnnm transfusum Trid.^ Sess. 5 can. 3.
"I^arau^ folgt :
a. 5(nbcrc p e r f ö u (i d) e ^ünbcu 5(bnni!o fiiib n i d) t übergegangen.
b. 9^ u r 51 b a m ^ (S ü n b e, nid)t bic ©ihibc ©na^ ift übergegangen.
"^G^zx bic sententia commnnis, bafs, luenn 5(bam nidjt gefünbigt l)ätte,
bie (Sünbe (Smvo nn^o nid)t Ijiitte fdjaben fönnen. S. Th. 1. 2 q. 81 a. 5.
c. ©benfomcnig gc^cn bic liünbcn ber unmittelbaren (5 1 1 c r n
ober a n b c r c r i^ o r f a l) r e n auf nn^o über. 9cid)t bie ^ünben einzelner
S!}?cn)d)cn , fonbern einzig bie II r ) ü n b c b e !o © t a m ni n a t c r ö nnrb
übertragen, äl)nlid) iiüc and) bnrd) bic (SItern bic nten]'d)lid)e 97atur übcr^
tragen njirb. 8. Th. 1. 2 q. 81 a. 2.
3n biefcm Sinuc ftc(}t go'djricbcu Azrr/?. LS, 2U : Filius udii i»ortabit iuiqui-
tateni patris. Scuu c;^ bahov Kx. 20, f) lici^t: Y.ixo suni Dominus Deus tuus
fortis , zelütcs, visitans iniquitateni i)atiuni in tilios, in tertiani et qiiartani
^^enerationem eoiuni qui uderunt me, [o tann baö buidiauiS nidit Hon einer cii^cnt*
lidieu (id)nlb nnb einer eiflentlidjen Strafe lunflanben uieiben, bie nur beni Sd)n(bii]cn
eigen fmb, fonbern nur uon S ü n b e n f o l g e n unb ä u f? c r e n St r a f i^ e r i d) t e n, nieldje
bic 9Jnd]fonnnen nerniöne ihre^ natürlid)en ^^^ufnnnucnliange^^ mit idreu (Sitcrn nnb i^or*
eitern treffen tonnen, nber für fic nid)t ben (Eliaralter ber Strafe, fonbern lebiglid) einer
^eimf ndjunfl l)aben.
II. 2B 0 r i n b e ft e 1) t aber b a c> c i g e n t li d) S ü n b t) a f t c
an ber (5 r b f ü n b c , hat> Don ?( b a ni a n f j e b e n feiner 92 a 6)^
! 0 nun c n übergebt, i b nt i n n c m o b n t nnb i b n ni i J3 f ä I (i g
unb ü e r b a nt ni u n g t> lu ü r b i g o o r 0-^ o 1 1 ni a d) t , b. l). \>a t^
$B c f c n ber (5 r b f ü it b e ?
^\\x .^{(arfteUnng bicfcr Jvrage fd)Iicf;cn mir ,^nniid)ft bic faffd)cn ?(nt^
mortcn a\\t> nnb ftcKcn fobann bic rid)tigc auf.
1. "I^a? ii>efcn ber CSibfünbc bcftcbt nid]t in einer böfcn '3nbftan,v ^. J^r'-.. ,
jDie $L^al)rbeit bicfc^o Sal^cc^ ergibt fid) uor allem baraibo, h(\^ cc^ eine feine böie 2ub=
böfc <Snbftan,^, alfo and) eine böfe forma substantialis überl)anpt nid)t '^""^"
gibt nod) geben fann. ^il^örc bie (5rbfünbe übrigcn^:?^ eine fubftanticllc ^-ornt,
fo märe bor gefallene nnb nid)t gefallene 93icnfd) iüd)t met)r bac^fclbe ill^efen.
^gt, Belkinnin, Controv. De amiss. grat. 1. 5. c. 1 sqq.; Suarez^Dit
pecc. orig. disp. 1) s. 2.
(Siegen biefe 3:iKfe nerftief^eu befonbcr5 .^mci i^rrtnnier: '*^^'\,
a. ^'ie Cebre ber (^^noftifer, uield)e bie beui tWcufd)en anneborene Sünbe a{§ JJJpVbk'^'i'vb'^
ctloag Snbftüutiellcö, ntiiulidi alt- bie uicfentliil* böfe ^JJiaterie anfaben, unirbc bereit"? funbc. 3iattüna=
in ber Sd)öpfuniK4ebre miberlegt. (n. 559). ^w fleuiiffer '-TiHMfe uernninbt baniit ift bic lii^nm^ unb
Ce^rc be5 ni ober u e n t^i a t i o'n a ( i ^^ m u ^o nnCi ^Jß a n t b e i ö ni n§, benen bie Vebre uon "l^antfict-^mus.
ber Srbfünbe nid)t5 anbcreg ift, nho bie natürlid)c UiuioUfonnnenbeit ober @nblid)feit.
b. 3in ^icforniation^,^eitalter fteütc ^' l a e i u ^^ ^lluricu^ (t 1575) bie and) 764.
üon ^roteftauten be^ ?Jianid)äi^.nin§ befriiulbiijte Vebrc auf, ^ic (Srbfünbc fei nid)t mir '>^'Hiu§ 3iii)vi=
eine Cnalität, fonbern etnnvj SubftanticUe^o, substantia ; fpäter iier,^id)tcte er auf taß '^"®"
JiJort substantia nnb luöblte i>Qn ^^(u^brnff vires substantiales. >)}üd) bicfeni ^rv*
teurer ift bic nienfd)liii}c Seele bnrdi bie (Srbfünbc fubftantiell nerönbert ttiorben , au§
einem ©bcnbilbc Wotte§ ,^n einem (Sbenbilbe bc?> 5:eufeU" ; Jinc im l'eid)Uom ftatt ber
Seele bie forma cadaverica fei, fo merbe nad) ber Sünbc ^tbam^ bic Sec(e bnrd) eine
forma teterrima substantialis informiert. 53cjl. 2)?öbler, Si)mboIif § 6 ff.
2. ^a^ 353cfcn ber d r b f ü n b e b c f t c 1) t n i d) t in ber ^ o n^ 76r>.
fupi^ccn^, b. l). ber unorbcnt(id)cn 53egicrlid)feit nnb ber "D^eigung ^nm „fdn mc^ K
Sööfen. X)ieö ift i)ogma, mic in ber 3"ftifif<itionöiel)rc au^brüdlic^ gc^ upiäcm.
7()6.
298 33on bcr ©d)öpfiing. C. 33on bem 21?cnfc^cn. III. 3)cc SünbcnfaU unb bic (Srbfünbc.
5cigt unrb. @iiifad) iiiib iiitiiiittclbar ergibt ftd) bicfcr (^(nubcn^fat^ |rf)on
baramo, baß bic .ViontupicH'cn^ and) in bciii (sicrcii)tfcrtigtcn bleibt, in beut
bod) nid)tc> ^crbammlid)e^^ ift. il>g(. /i*om. 8, 1 ; Trid., Sess. 5 caii. 5.
l\Mt bicfcr 'ilnil)rl)eit ftel)en int '^iMbcr|prud)
lifr"^"'"!^"'^ a. bic ')3 rote ft ante n bcs? XVL fVahrhiinbertö, ivctdic in bicfcr
fiiubc. iöc^icljung m ^mci viPtnden irrten, namlid)
a. barin nnb biefec> ift bic .*panptfad)c , bafi fic bic il^crberbni^^ bcr
ntcnfd)lid)cn 'Jiatnr ober bic .^iontupi^^ccn;, a n f i d) nnb lu c f c n 1 1 i d) al^^
^ünbc bctradjtctcn. Tafl bic nicnfd)lid)c "O^atnv irgcnbiDie bnrd) bic ^iinbc
ucruninbct ober ocrberbt lunrbc, nnb H\^ bicfe ,^hn*rnption bcr '?iatnr ober
bic Aionfnpic^cen;^ ein ,yir CS'rbfiinbe in näd)fter ^k^ieliung ftcl)cnbev Übel ift
nnb fid) ,yi il)r, unc bie 3d)olaftiter fagcn, sicut quiddam niateriale
(8. Tli. 1. 2 q. 82 a. o c.) ocrl)iilt, Iel)rt and) bic fatl)olifdjC 1()eoIot3ic;
allein ^ntl)cr erftärte anvbriirflid), cc> fei nid)t c\amc\, bie .^iontupic^cen;)
alo ein anv bcr 3ünbc cntfprnngeneo nnb ^n il)r in ^•^e.^ictjnnrj ftel)enbe^o
Übel 5n betradjten, fonbcrn fic fei fclbft 3iinbe nnb 3d)nlb int cigcntlidjcn
^innc;
ß. barin, baf; fic bic '^HU'berbnic^ bcr nicnfd)tid)en '^^atnr übertrieben
bi^$ ;^u einer oöUigcn ;)erftörnng ibrcr natiirlidjcn Oüttc nnb Wottiiljnlidjfcit.
.V)icrnbcr nnten in bcr \!c\)vc oon bcn J^-olgen bcr (5rbfünbc (§ 92);
. '•^'- b. 3^ a j n ^o nnb bic 5v ii n f e n i ft e n, bic benfelben Scrrtnni er^
^aiifcniftcn übcrncucrtcn. "I^ericlbc unu'be bcjonberc^ oon ber .^iird)c ucrioorfen in bcn i9
^''tii^'fünb^'' cenfurierten 2äl,^en biefec^ Qrrlct)rcr^^.
Prop. ',)0 lantct: Prava desideria, qiiibns ratio non consentit,
et quae Iiohk» invitus patitur, sniit proliibita piaecepto: non con-
cupisces, nnb
Prop. 51: Con('ni)is('entia, sive lex nienibronnn, et ])rava eins
desideria, quae inviti sentiunt homines, sunt vera leg-is inoboe-
dientia ;
."ocvmclübcvb.v' ^'' ^^ ^ ^" ''^ ^ '^ ^^'^^ aiiborc 11 c 11 c r cu T l) e 0 l 0 n c n, bic glciif)fan^
jivknbcv tsvii~ bat b niel)r, balb weniger bic '^^cgicrlidjfeit alc> bac^ iikfen ber (5rbfünbe
'""^'- betrad)tct l)aben.
s)ic (iviliünbc •^- '^ '•"' ^"^) ^^^ c n i g c r b e ft e b t b a <<> !ö> c f e n ber (S r b f n n b c
niiDt VTibon unb [ \\ b C U \^ C i b C 11 11 U b i lll X 0 b C.
^^] ' 'I^iefc Xbefc ift anc^briicflid) bnrd) ba^ Xribentinnm (Sess. 5 cau. 2)
?rtovin%iVö iib^ ^ 0 g ni a erflärt.
^m>c X'rnt 4. ^ a ^> ^^ e f e n ber (5 r b f ü n b c b c ft e I) t fonnaUter in bcr
'l^riiuUion ber nr f prün glid)en (^nabc nnb ber bnrd) ficbe^
mirtten nr f prüngHd)cn C^ercd)t igf eit iin engeren ^innc.
X^tefe 'Prtoation aber gcrcid)t nuö ^nr ^d)u(b nnb ift
bcf>{)a(b ma^rc nnb eigentliche ©iinbe, uuil wir fic in nnferem
S t a m in o a t c r b n r d) b e f f c n U r f ii n b c o c r f d) n ( b c t I) a b c n.
^. pi-. , a. T^ae^ tird)tid)c T^ogina Iclirt uon ber örbfünbe:
unb iDvc ecfjuib. y-. ^ic ßrbiimbc i|t eine b e r ^ii? e e l c i n l) a r i c r e n b e, lo a l) r c
unb c i g c n 1 1 i d) c o ü n b c {Trid., Sess. 5 can. 5). Unb bicfe ^ihibc
ift ber Xob bcr 2ce(c (Sess. 5 can. 2).
ß. 2((ö ©ünbe fonftituiert fic ■unil)r()aft eine 3d)ulb, bcn reatus
peccati originalis, bcr bcr v^üt)nc bebarf nnb mirtüd) bnrd) bie l)eiligc
§ 90. 2)a§ Sefen ber (Srbfünbe. 299
STaufc gefü^nt unb ausgetilgt unrb (Sess. 5 can. 5). ^a{)er fyiben nud^
bie ^äin imb btc alten ^on5ilien m^ ber Äinbcrtaiifc in remissionem
peccatonim inuncu unb immer iinebcr bcu ^ünb^ iiiib (9d)ulbd)aratter ber
©rbfünbc bemiefcn.
gragt man mm aber, tuorin jene ber 3ec(c inl)äricrcnbc ^ünbe, iiield)c
ber Xob ber @ce(c ift, nnb morin inc^befonbere bereu 3d)u(b, mit a. ^\,
wov'm b(i^$ formale peccati oriftiiialis beftctjt, [o antu^orten alte angefetjenen
!i:t)eo(ogen mit ber oben (ii. 770) anfgefteUtcn Il)e[e.
b. ®euov mir ben 33emeic> für biefe 5^t)efe antreten, muffen mir >^ic ^^.^^^^ J^^.^^-^ ^^^^
(Sünbe aU 5(ft nnb atc^ l^uftanb ober bie 8nnbentl)at nnb ben eunbenftanb.
(Siinb enftanb nnterfdjeibcn. "A^k (Bünbentf)at ift in bem IDcomente,
in bem fie noübradjt ift, and) oorübergcgangen; ber vSnnbenftanb aber
bleibt nad) ber ennbent()at nnb b e ft c l) t n n m a n b e t b a r fort, folange
er nidjt anfgel)oben mirb. ^sii^cm 5(bam gegen (^otteö ®ebot fid) anf(et)nte
nnb bie Xljat bee^^ Ungel}orfamc> uollbradjtc , fel^Uc er bie <Sünbentl)at
(peccatuni actucde), bie ak^ Z[)at oorüberging; aber ber bnrd) biefe Zl^cit
öernrfad^te ^ünbenftanb blieb in il)m. tiefer ^ünbenftanb ober baS
peccat um liahituale mar etunv:> real in b e r 3 e e l e 53 1 e i b c u b e S. T^nrd)
btc (Eiinbentl)at l)at fid) ber ^nlle nou (^k^tt abgemenbet, nnb er bleibt
00 n it)m abgemenbet. Turd) bie l)eiligmad)enbe (^nabc mar ber
3}?enfd), inöbefonbere 5lbam, realiter OHtt aXt- feinem übcrnatür-
nd)en (Snb.^iele ^^ngemenbet unb untcrmorfeu nnb mit il)m
realiter bnrd) ba^o ^^anb ber l) eil igen überna tnrlid) en Siebe,
als Äinb mit bem ^Miter, o er einigt. 'Tnrd) feine 8ünbe aber rij3
er fid) loc^ oon Cv^ott nnb nötigte benfelben, il)ni bie l)eiligmad)eube (Mnabe
ber ^^inbfd)aft ,^u ent5iel)en. 'Taburd) oermanbelte fid) hai> 53erl)ältntS
ber greunbfd)aft unb Äinbfd)aft in baS ^^erl)ältuiS ber^^einb^
fd)aft unb ber (Sutf rembung oon (^ott. ,8"9tcirf) oerlor baburd) bie
3ecle ben (^ l a u ;^ nnb bie £ d) ö n l) e i t il)rer ü b c r u a t ii r l i d) en (^^ o 1 1-
ä ^ n l i d) t e i t [similitudo) unb mürbe babnrd) b e f I e rf t nnb l) ii f3 1 i d). X^iefeS
ift bie 2)?alet ber (^üube in ber übernatürlid)eu Orbnung. 1^eSl)alb ift
bie fünbige Seele nid)t nur n^egeu il)rer oorübcrgegangeneu ^l)at, fonbern
and) mcgcn ber in il)r bleibenben nnb il)r innemol)nenbcn 33eflecft=
l) c i t n n b ,V) ii g l i d) f e i t e i n Csk g e u ft a n b b e S g i) 1 1 1 i d) e n 31 b f d) e u e S.
i)arauS ift and) tlar, hi\\i> ber im l^iomentc ber 5:i)atfünbe mit 9^ot^
menbigfeit eingetretene ilnnlnft ber l)eiligmad)cnbcn (^nabe, nnb bamit ber
übernatürlid)en ®ered)tigfeit, .S^eiligfeit nnb Ö)ottec^finbfd)aft, nid)t nur eine
golge unb 3trafe ber 2ünbe, fonbern bie in ber (Seele bleibenbe ober
^abitnale 3ünbe felbft, meld)e, meil bnrd) ben freien ^^illen bcS
SünberS oerurfad)t, bemfelbeu jur 3d)ulb gereid)t, eine felbftoer--
f d) u l b e t e "13 r i 0 a t i 0 n ber *p e i l i g f e i t, (^ e r c d) t i g t e i t u n b (^ o 1 1 e S-
f i n b f d) a f t , eine f d) u l b l) a f t e ^k f l c cf n n g ber Seele {maciila
cidpae) ift.
T^a nun, mie mir gefel)eu l)aben, bie C^nabe ber urfprünglid)en
.•p eiligfeit nnb C^ered)t igteit bem 5lbam nid)t nur für feine ^^erfon,
fonbern für fein ganzes ®efd)led)t gegeben unb il)re 33emal)rung für
fid^ nnb feine S^ad^fommen an bie (Erfüllung bzt^ parabiefifd)en (Gebotes
gefnüpft mar, fo I)at er bnrd) feine Sünbe jene (^nabe uid)t nur für feine
$erfou, fonbern für ba^ gan^e 3)2euf d)en g cf cl)lcd^t ober für bie
300 S?on bcv Grf)öpfiin(i. (\ 35ou bcin 2)icnfd)cn. III. 2)cr (SiinbcnfnK unb bic (5rbfimbc.
meiif iljlid) c "iJJatiir in allen il)rcn ^^n^i^^^^^^^i^ ucrioren, bic luui) C^ottcö
ur|>-üii9lid)cni .V)ci^3rat|d)lii|l mit ber mcnid)lid)en ^J^atur aiid) bic iirjprüng-
lid)c (^imbc bicfcr 'J^atur ererben loKtcn.
c. T^k örb|iinbe fd^liejlt nlfo ein X^üppcltc^^ in fid) : bic '}3r i luU ion
ber urfprünglidjcn (^crcd)tigfeit nnb bic 5ßcr) d)nlbnng bicfcr ik'iuation,
uiic c^5 in nnferer Tl)efc cntl)aUcn ift.
®ie Lhbfitiibe bie ^' '^^^f^ ^^^ örbfünbc in ber '13rii)atiün ber nrfprünglidjcn ®c^
•;<riontion ber rcdjtigtcit beftcl)!, ergibt fid)
'ScSigreit" «^- 'iii^^ ^i'i" l>ognia oon ber :;T?cd)tfertignng be^^ 3iinberc^ ^^IMc bnö
Tribcntinnni fugt, luirb bnrd) bic Janfc getilgt id , (|iiod verani vX pro-
})riam ratioiieni habet peccati (Scss. 5 can. 5). '3lnn luirb aber burd^
bic Tanfe, luic bac^ Tognia (cl)rt, bic l)ciligniad)cnbc ^nabc cingegoffen nnb
babnrd) bic Seele anv beni 3tanbe ber llngcredjtigtcit, 3ünbe, Ungnabe
in ben Stanb ber (^krcd)tigtcit ober (Mnabe gefetzt. (5o beftc()t alfo ha<s
^i>efen ber (Srbfünbe in ber ^j^riinition ber nr|priinglid)cn (^nabc nnb (^c^
rcdjtigfeit;
ßß. an^^ bcni ^ii^cfen ber iH^fitia orUjbialis. l^i\t> 31>c|"en ber ©rb^
fiinbe ift hat^ gerabe C^H-genteil uon beni ilkfcn ober ber tbrnia ber
ur)"priinglid)cn ('»kn-cd)tigfcit. ^Vnn beftcl)t aber \>{v:^ üll^cfcn ber nrfpriing^
lid)en C^eredjtigfcit im engeren nnb eigcntlidjcn »Sinne in ber Untcriuerfnng
ber Seele unter C^Unt unb in ber ^Bereinigung mit il)m bnrd) bic l)citig^
mad)enbe Cs^iabc. ?U|o beftebt baci 'il^cfcn ber G'rbfünbc in ber 'Beraubung
bicfcr OMiabe nnb ber bamit gegebenen l^üc>trcnnnng tum (ibtt, il)rem über^
natürlid)cn (5nb,ycl.
774. .f)icvaii'^ ovnibt fid) [ofort, baf? bic Jfontiipi^con,", ,5iiv Svbfünbc in bcmfclbcn il^cr*
fi^onnii)i"*cir^'^v*^'^^^"^'' P^'^^^' '^''^' ^^^ rectjtiulo ,viv iustitiii ori^inalis. Sotuic bic übcniatüvlic1)c (Mc*
"Vri'liinb"'!^"^ vcri)tii^fcit ^at^ 'ÄHlcmlid)c bc^ UvftaiibCi? ift, bic rcctitudo aber ctiim»^ .yir (^crcd)tic]fcit
.s)in,vuicfonuiicuc^^, fo ift nud) bic 'lUiinitioii bcv rcctitudo unb bic bamit (]ci]cbcnc un=
ovbciitlid)c Monfupiincn,^ eine ^oli^c bco i^cvln[tcc> bcv nvfpvünnlidjcn (Mcrcd)ti(^fcit, nid)t
abcv bic Unflcvcditiiifcit [dbft. l:a{)(x bcftcbt baö '^i'cfcn bcv (jvlifünbc in bcv 'lUiuation
bcv (^Wncd)tii]fcit, nid}t in bcv ''^^viiuition bcv rcctitudo obcv in bcv Monfnpi'occn'v
'^aiS Uiollcn bic ^d)ola[tifcv mit bcm ^(u^bvnrf fairen, bajl Ict^tcvc jn cvftcvcv |id)
äbn(id) ücvbaltc, mic bic l'Jiatcvic ,^nv ^-ovm. 3onnc nänUicl) in einem conii)ositum
pliysicuiii bic ^JJiatcvic bnvd) bic ^-ovm \\\ bcm bcfiimmten Iin(]e luivb, j'o ift bei*
fonfiipi^öcibilc lOicnfdi nid)t fdion ucvmöiie bcv Monfapioccn^, fonbcvn bnvd) bic '!|.U-iinition
bcv (''Hncd)ti(]feit 3ünbcv.
si^eifrfiJil^inqbrr ß* '-^^^''^ ^'^'^^Ö^ ^'-^ 1^^"^^' ^^^^^ ""^ moburd) bicfc ^J^riinitii^u bcr urfprüug^
^«nöatioit. lid}en ^cred)tigfeit jebcm ^^(bamefinbc ;^nr 3d)nlb gcreidjt nnb bc-otjalb
Sünbc ift.
5lMe mir in ber ^cbrc oom Urfprunge be>^ Übclc^ (i< ()()) gcfcl)cn l)abcn, ift
ein T^reifad)ec^ ;^n untcrf d)eibcii : b e r b l o \] c 'JJi a n g c ( , bic '}.m- i im t i o n ober
bac^ Übel nnb bic ncr f d)nlbct c ^^rination, bic eigcntlid)e Sünbe.
.Viiittc (S)ott bcn l\\mfd)en in statu natui-ae purae bclaffcn, fo tinirc \>([€>
'Jtid)tuorl)anbcnfein ber nrfprünglid)cn Cocred)tigfeit ein blogcr H^angcl,
eine i)ura ne^-atio gemefen. %U 33eranbnng einc^o fein fi^nncnben nnb fein
füücnbcn GHtten ift fic ein Übel. Tamit aber bicfc 'l.n-imUion nid)t blo|3
ein Übel, fonbcrn eine eigen tlid)C Sünbc fei, mng biefclbe frei
iurfd)ulbet fein.
'3>aj3 bicfc 'iPrioation ber g-ratia unb iustitia ori^inalis unb bic
bamit gegebene 53cfleiftl)eit , macula ober and) Xob ber Seele für 5lbam
fclbftiierfd)nlbct mar, leud}tet ein. 'A)enu er l)at fic ja bnrd) feinen freien
5i>iücn öcrurfad)t.
§ 90. 3)a§ Sefen bcr (Srbfünbe. 301
T)a^ aber biird) ^en freien 3Si((en^^aft 5lbam€^ aurf) für nUc I c i n e ^^^ ^1"^;,^^;^,^
9^ad)fommen eine ^d)ii(b fontra[)iert luirb , imb bajä nntl){n bic jcbem oSeimni§ bev
5(bam^^finbc tnncuiof)nenbc ^^rinntioii bcr {)ci(igmnrf)cnbcn (^nabe anä) für ^"^■^f""^'"-
e0 eine oerfiijulbetc nnb fomit niti)t Mofs ein Übel, fonbern eine ©ünbe
ift, barin bcftel)t üorßügUrf) hat-' (^e()cimni^ ber ©rbfünbe.
(&§ märe nämlici) falfrf), bk b(oJ3e "^riDation nnb bcn bloßen |)abitn!?>
ber (i^nabentofigfcit nnb bcr bamit uerbnnbenen ißerbcrbni^? ber ^i)^atnr o^ne
9iücffirf)t auf ben 5n ©rnnbe liegenbcn freien äBitlen^^aft
5lbani§ al0 ba§ ^an^e ber ©rbfünbc ^u bctrarf)tcn; bann unire fie iiiol)l
ein (Erbübel, nic()t aber eine ©rbfünbe. X)enn nnr, ims bnrd^ ben freien
Tillen üerfdinlbet ift, ift ^ünbe.
X\c\(§ leugnete ^aiit^. (5v lie()nuptete näiiiüd), ber liöje ^abitii^ ""H'^'*''^ S^ajits'übev bie
9Biüen6, in beiii mir i^eboren mcrben, fei Sünbe oline ^Küdfidjt niif ben '-Ii>iUen!3aft ^^(baniio, ^i<er)d)u(buiin ber
in beni biefer .SpabitU!.^ feinen Urfprunq nnb feine Urfodje bat. ®iefe Öefjre ift üon ^vbiünbe. "ji^er-
bev ^irdjc ueviiun-fcn. ' mteiumg.
l'rop. 46: Ad rationeni et dctiiiitionem peccati non pertinet voluntariuni,
nee definitionis quaestio est, sed causae et oriyinis, utnnn oniiie peccatuni debeat
esse voluntariuni.
Prop. 47: Tnde peccatuni originis vei-e liabet rationem i)eecati sine ulla
ratioue ac respectu ad voluntateni, a ([ua oriiiiueni liabuit.
Prop. 4(S: Peccatuni orii^inis est liabituali i)arvuli voluntate voluntariuni
et habitualiter doniinatnr parvulo : eo quod non <^t')it contrarium voluntatis
arbitriuin.
ill^Q!? l>m letzten 2q^5 in^^befonbeve betrifft, fo liegt barin ein boppelter l^^rrtnin:
cine^teiUo baf? hüt> Sefen ber ©rbfünbe in bie blofje Oieigung be^^ 'ii^iUcnci .yiiii ^öfen
ober in bie Monfiipi^een;, gefetzt nn^ anberented^o , baf^ ^iefer fd)liinine 'ii'iUen^jnftanb,
abgefehen non ber i8erfd)ulbnng in ?(bain als? ba^:^ iian.^e i!l'efen ber (Srbfünbc be,^eid)net
juirb, nuibrenb da^o '^in-fen ber (Srbfünbe nid)t im bloßen liabitus ober ber Äonfnpi^ocen.^,
fonbern in ber ^^riuation ^er nbernatiir(id)en Weved)tigfeit beftcbt; biefer ^^nftanb aber
ift nidjt, abgelesen non ber 'iH'rfd)lII^lIng im 2tainmnater, Sünbe, fonbern babnrdj, bnfj
mir in »'(bani biefen ^i'ftnnb iierjd)ulbet baben.
I)ie ^-ieuicifc für biefc ^n^r f rijnlbitnn bcr "priuation ergeben fid) tts.
aa. am Rom. :>, 12: in (pw onnies peccavei'unt. 'jDabei gilt c*? bev tirbfimbe
glcid) ob i^j^'m mit in quo ober mit <iHi(( überfct^t luirb m. 748). 3id)cr Unrb ''^»"'f'^|''
als; (s^-unb, luarnm xHbamc> 2ünbc nnb il)r 3olb, bcr Z^\> , anf alle über^ ""' s'irm ;"*^^"
gegangen ift, angegeben : m e i l alle i n % b a m g e ( ü n b i g t l) a b c n. 5lnd)
Rmn. 5, 19 ift bic ilun'fdjulbnng ftar au^ogcfprodjcn : Per inoboedieiitiam
unius hominis jteccatore.^ constituti sunt midfi;
ßß. aui: ber i^el)rc ber ^äter, bie Rom. 5, 12 in ber näm^'^"-^ ^''" ^^^f^'i»;
lid)en SJ^eife an^^legen, mie co eben gcfd)cl)cn ift. 2lud) fprcdjcn fie fclb=
ftiinbig biefe 'ii.Mil)rl)eit am, menn fie fo oft fagcn, bafs mir, ha^ hat" ^JJicnfdjen-
gcfd)lcd)t, hafi alle in 5lbam gcfüubigt, mic mir oben ai. 749 f.) im Xrabi
tion6bcmcic> gcfcl)cu l)abeu. '^abcr fönuc, lel)rcn fie mieberl)olt, bie (Sünbe
5lbam^> jmar in einer gemiffen ^c^icljuug al-o eine nm frembe (Sünbc, alc^
bic (^üube eiuec> auberen bc^cidjuct merben, infofern nämtid) 5lbam eine imn
un^o iicrfdjicbcnc ^erfon ift, nnb mir nid}t in eigener ^^crfon, mic er,
gefünbigt l)abeu ; ha^ aber in anbcrcr nnb ebenfo mefentlid)er i^e^ieljung jene
^unbe für nue; nid)t eine uuc^ frcmbc, fonbern unfere @ünbc fei, meil
mir alle beut llrfpruuge nad) in ^Hbam maren nnb ber 9^atur nad) mit il)m
cinC> finb. @an5 tlar fd)reibt bcr l)eil. 5lugnftinu^^: Et illud, quod in
parvulis dicitur originale peccatuni, cum adliuc non utantur arbitrio
voluntatis, non absuide vocatur etiam voluntariuni, quia ex primi
hominis mala voluntate contractum, factum est quodammodo haere-
302 5Bon ber 3d)öpfung. C. 55nu bcm ^J.)^nifcf)on. III. 3)er ©ünbenfaU mib bie erbfünbe.
(litariiim. Retract. 1. 1 c. 1;). 5(uf (^lciif)C 5Bcifc crflärt bcr ()ci(. !I()oinaf>
bi>o voluntarium bcr @rb|iinbc : Privatii» g-iatiae sanctiticantis in qiio-
lil)et liomiiie liabet ratiunem ciilpae ex hoc, qiiod per voluntatem
pi'incipii naturae , i. e. piimi liominis inductus est talis detectus.
In 2 8ent. dist. 30 q. 1 a. 2;
""!r ^MuriK.'" Th ^^ " ^^ ^ ^ ^' l^ c () r c b c r ^ i r li) c. ^^gl. Trid., Sess. 5 can. 3 ;
bic Propp. 40—49 bcc^ l^Baju^^ (n. 777).
Tie ^Sation ^^- ^^i^* "^^ff^^^ ^^^f"^ ^'^^^^"^^ fcitl)attcn, uäinlid)
"i)\vf S^nl^J'öv^ a. b n g b i c ß r b I ü n b c formaVifer i n b c r ^l^ r i i) a t i o n ber msWiia
civbiiiiibi-. originalis b c ft c l) t , eine ^U' i luu i o n, b i c j e b e ni *?( b a ni «o f i n b e \v a l) r-
l) a f t n n b i n n e r ( i d) eigen i ft, u n b
(3. b a |1 b i e f e ^h* i n a t i o n and) in j e b e ni 5( b a ni ^> t i n b e eine
in a f) r e 3 d) n ( b f o n ft i t n i e r t , nu i l b i e f i c ü e r n r ) a d) e n b e 3 ii n b c n-
tl)at '^(bamf^ nid)t blof? il)ni nl^o (Sin^clper f on, fonbern and)
feiner g a n 5 e n ^V a d) f 0 ni ni e n f d) a f t ;^ n g e r e d) n e t \v i r b.
^. J^J,^.. ^ 3(dcin in einer gan,^ anbcrcn ii^cifc ift bie 3nnbe 5(bamc^ ibm felbft
ba'M>^ftatuin nnb m einer anberen ^-»eije leincn ^Jtad)tomnien eigen: 51 ba in namlid)
naturae. ^^j^. p e r [ ö n H d) e 3iinbe, ben '3tad)tonnnen aber nid)t aU |.ier)önlid)e
3üiibe biefer einzelnen iyienfd)en, fonbern alc^ 2iinbc bec^ iyienfd)en^
g e f d) l e d) t e c^ , beffen (^lieber ade ein;^elnen fiiib , alv 3 ii n b e b c r (^^ a t-
tnng, mit ber bie ;3nbioibneii generifd) ein^> finb, ober, luie bie ilniter nnb
X()cologen am l)äiifigftcn fagcn, ak^ 3iiiibe ber 9Jatnr, peccaf um naturae.
'Khy I)aben bie 3ünbc ^Ibamo nid)t perföntid) begangen, '^arnm ift and)
nid)t nnfere '}>erfon im Unterfd)iebe uon nnferer ^Jatnr mit ber 3d)nlb biefer
'3nnbe be()aftet, nnb infofern ift fic \mt> freinb, lüie and) '^(bain eine anbere
'}?erfon ift ak-' id). Jyalfd) nnb mibcrfinnig ift baf)er and) bk 58orftel(nng,
ba\] mir perfönlid) in :Hbam gefiinbigt l)ätten ober pcrfönlid) in il)m gemefen
iiniren.
Tagegen baben mir bie 3ünbe ^^Ibanho genan infofern begangen, aU
mir mirtlid) in il)m nnb mit if)m eiiuo maren, luiinlid) ber 9^atnr nnb
(^sWittnng nad), mic fid) biefe»? aiiv bcm -^^erl)ä(tni^o bec^ otammuaterf^ 511
feinen 9tad)fommen ergibt. 'ÜMir luimlid) in 5(bam bie gan;^e *OJienfd)f)eit,
bie mcnfd)lid)e '^latnr in i[)rem Urfprnngc in tonfroter ^nbiinbiialitiit mirtlid),
fo bat and) in "^Ibain bie l)tenfd)l)cit, bie menfd)lid)e ^Itatnr gefiinbigt, auf
um aber ift bnrd) bie ^^5ei^9i»Hl ^in"c bnrd) i()re Sd)ulb gcfalicnc DJt'enfd)en'
natnr übergegangen, "ili^ir participieren baf)er genau in berfelbcn 5öcife an
bcr oünbc ";?(baim^, mic mir an bcr Statur ^Hbaiuv tcill)aben, niimlid)
ucrinögc ber auf bcr ',>lbftaminnng bernl)cnbcn gcnerifd)en 9^aturciid)cit.
Hbam di'i)autit ^^^^^* ^^^^'"^'■^fi^" ^^^'^* "i^i^ 'iiii'f) 5^^ erfcniicu, mic nnb marum nur jene
nnb jHepräieniant e r ft c Güubc '^l b a lu ^ aiif uiUo übcrgcljt uub nid)t ade feine übrigen
^^Llriien" ^üuben , 11 li 111 ( i d) m e i ( er f e n c e r ft e o ü n b e i n f e i n e r (£' i g e n f (^ a f t
gejc^iedjtc'S. q ( e, ^')anpt \u\h 9f c p r ä f c u t a u t b c ^> g a u ^ c u 'JJ^ c u f d) c ug c f d) ( c d)t c^
begangen fyii.
Ta(3 e^> fid) aber fo uer()ä(t, {}at feinen (^vnnb in bcr ebcnfo freien,
al-o meifen, gcred)tcn nnb gütigen 5(norbiiung (^3ottc^o. Ö^ott ()at bcm 5lj^am
bie mcnfd)lid)e ^Jtatnr nid)t btojl für feine '].^erfon gegeben, fonbern and)
hamit er fic auf alle feine 9tad)fommen übertrage, ^n gan^ g(cid)cr 5öeife
gab er it)ni and) bie (Shiabc ber nr fprüngl id)en (^cr ed)tigf eit nid)t
nur für feine Werfen, fonbern aud) für bat-^ g a u 3 e ^J3i e n f d^ e n g e f d) ( e d^ t.
§ 91. 2)ie ^ortpflangung bcv erbfünbe.
!5)ie 33ctpn()nmg bicfcr (Smbc für if)n imb fein (^cfd}(cd)t fyU aber ®ott an
bic (SrfüKung jene? (S^ebotcc^ öctnüpft, beffen Übertrctmuj md) berjelbcn QÖtU
i\d)cn Drbnimg bcn ^erluft biefcr @iiabe für il)n imb fein (^ef(i)leii^t jnr
golge l)atte.
^icfe^ ift ber (£inn fpiiterer Srf)olafti!er , bic nntcr |)inuieic> anf
Os. 6, 7 Ict)rcn, (^ott ^obe bnrd) bat> f. g. decretum aUigathmri, mag mnn
bnefetbe mit einigen aU^ pactum virtiiale, mit nnbcren al6 pactum formale
nnffaffcn, ?(bam jnm 9iepräfcntanten ber DJtenfrf)l)eit gemnd)t unb infofern
alte an bie iiMUcn^oentfdjeibmig bec^ ^tamnuiatcrc^ gcbnnbcn. '5)abei bürfen
mir jebod) nidjt ucrgeffen, hafj bic ::Keprtifentation bc« 'JJ(cnfd)engefd)(e(^te^^
bnrd) 5Ibam nid)t Icbiglid) anf bem mora(ifd)cn ober jnriftifd)en 33anbc eine^>
foId)cn Tcfrctc^> ober i^ertragc^ bern()t , fonbern in ber uon @ott gemoKten
pf)l)fifd)cn (^attnng^ocin()cit ber yjtenfd)cn mit 5(bam feine ©rnnblagc ()at.
?iad) allem bicfcm ift bic (£' r b f ü n b e bic i) o n b c m
9Ji c n f d) e n g e f d) ( c d) t c i m 3 t a m m o a t e r n e r f d) n ( b e t e n n b
bnrd) alle (^ e n e r a t i o n e n f i d) o c
r c r b e
n b c ''p r i u a t i 0 n
c r e d) t i g f c i t n n b @ o 1 1 e ^> f i n b f d) a f t,
(^ 0 1 1 , n n f e r c m ü b c r n a t ü r l i d),e n
ber n r f p r ü n g ( i d) e n (k^
ober ber 31 b f a 11 o o n
(£ n b ä i c (.
3d)onon. ;?luc^ bem C^kfagten ergibt fid), ba}^ h(V$ 3nbjeft ber
©rbfünbc mie ber nriprünglid)cn (^3cred)tigleit nid)t ber ?eib, fonbern bic
(geeie, in specie ber ÜUÜe ift, bie ja allein ^nbjcft uml)rer 3ünbc nnb
3d)nlb fein tonnen, ii^enn man bagegen Stellen mic Eo)n. 7, 18 nnb 23
eingemenbet l)at, fo ift ;^n ermibern, ba\] bieie nnb dt)nlid)e 3tc(tcn nid)t
oon ber eigcnllid)en 3ünbe, jonbern oon ber ^Uonlnpi^öccn^ l)anbcln.
iinviv:-' gan;) anbercc^ ift bic 5ragc
jnr 5ortpflan,;nng ber Ü-rbfünbe ftel)t. '
in meld)em ii>crl)äUni'? ber !?eib
^mon mirb gleid) bie iHtbc fein.
782
)a§ decretum
alligativuin
bei ben
2cl)oIaftifern.
783.
©cfinition bev
(irbtiinbe.
784.
©ubifft bn
(iibfünbe.
785.
bfnnbc erbrad)t mnrbcn, ä""n i>n nxb-
lüube iiad)
2d)iift, Jrabi=
tioit unb i8ex=
mm ft.
§ 91. Tic JyPvtvflnn,iU"fl '^^^ (frbfünbc»
^gl. i^einvid), 3^ogiiiatifd)c 'Jlieofogic \J § 320.
'^ic 3ünbe ^Ibam^o gcl)t bnrd) bie natür(id)c ^ortpf lan^nng
anf feine 9iad)fonuncn über.
I. "Tie^o ift "^ogma nnb ergibt fid) an^? allen ^^kmeifen, bie feitl)er
für bie ®^'iften5 •§ 89) nnb bao 'iikfcn >< 1)0) ber ©rbfünbe erbrad)t mnrbcn,
namentUd)
1. au^> Ps. 50, 7: in ini(initatibus conceptus sum : et in
peccatis concepit nie mater mea; Job 14, 4: de immnndo concep-
tum semine ; Ephes. 2, 3 : natura lilii iiae ;
2. an^> bem !it ri beut innm: Sess. 5 can. 3: Hoc Adae pecca-
tum .... propagatio7ie .... transfusum omnibus inest; can. 4:
Etiam parvuli, qui nihil peccatorum in semetipsis adliuc committere
potuerunt, ideo in remissionem peccatorum veraciter baptizantur,
ut in eis regeneratione mnndetui', quod generatione contiaxerunt ;
8ess. 6 cap. 3: Homines, nisi ex semine Adae propagati nasceren-
tur , non nascei entur iniusti , cum ea propagatione , per ipsum
dum concipiuntur, propiiam iniustitiam eontrahant;
7H(
304 5?on bev Sd}öpfung. 0. 55ou bcm 9Wenf(^en. III. 2)cr ©ünbcnfott unb bic ©rbfünbc.
3. QU ^5 bei* 9^at nr bcr (Snc^c. ^iirrf) bie 3^"9«"9 9<^^K ^i^ ^^atur
5(bam^^, bic men|d)lid)c ^Jt'atiir , auf aüc [eine 'Jtafl)fonuncii über. ^J^it ber
meiifd)üd)cn ))latnx tuirb aber aud) ber l)abituale ^^uftanb bcr|c(bcn, bca^
l)eccatum iiaturae, b. (). bic (Srbfünbe, fortöeppan^t. ^ic men|d)lid)e
'J^ituv lunre in statu naturae purae mit il)rcn natürlid)cn Einlagen, in
statu naturae elevatae mit i()ren fupcrmUuraicn unb prätcniaturaleu (^nben
fortgepftauot uun'ben; in statu naturae lapsae aber luirb fic, burd) '^(bam^
©d)utb atler^ nid)t jur ^J^atur gcl)öreubeu (^aben beraubt, fortgepflanzt.
IL Über bie 5(rt unb il'cife, mic luir nn^o bie gortpfian^ung ber
bfr""'"' ©rbfünbc burd) bie natiirlid)e (^^cncration ^u beuten l)abcn, bcftanbcn Der-
oortpTianjuiui. i^^jicj^ene l^J^Munugcn. Dcandjc l)aben geglaubt, nur unter il>orau^o|cl^uug bc^
!Irabuciau i£>niuc^ ober (>3cueratia niömuc> biefe gortpftan^ung ge-
uügeub erfliiren ^u tijuneu. üllMe mir (i^ 78) fa^eu, miberftreiten biefc
2i)ftcnu^ ber fatf)oliid)en l?cl)re unb ber iiHn-nnnft. "Die Seele mirb oie(me()r
unmittelbar oon (^5ott erfd}affen (.^reatiani c^mn>?).
.,.., '1^'. .. ^>enu ber ilreatianienui^o hcn llrfprung ber 5ee(e al^ einer einfadieu,
be3 .qfreatinni'^ gciftigeu eubjtauz auf bte <i^d)opfnng unnuttelbar 5urudful)rt, fo barf man
'""^' fid) bie 2^ad)c nid)t fo üorfteKcn, ak> ob bie Seele unabl)ängig Dom ^eibc
unb ber leiblid)en (S)eneration entftünbe, unb fonad) l^etb unb Seele nriprüng--
lid) getrennt e^ifticrten unb bann miteinanber ocrbnnbcn mürben; oielmel)r
muffen mir annel)men, hc[\] bei ber C£'utftel)ung bcy l^J^enfdjcnfinbe^ ber gött^
lid)e Sd)öpfuugc^^ unb menfd)lid)e ;]eugnngvatt ^ufammeumirten, iubem letzterer
Urfad)e ber ^yiaterie, crftcrer Urfadjc ber §orm be«? einen ^^robutte^o ift,
fo baf3 ber l^Jenfd) gan;> unb in ungeteilter S'inl)eit Okfd)5pf (^otte^^ unb
it1nb feiner ©Itern, be,yel)nng^omeifc ^Hbanbo ift, mte fold)e£i in analoger ^eifc
auc^ bei ber urfprünglid)en 3d)öpfung ber i^aii mar unb in bcm gefamten
Sd)öpfungc>ratfd)lnn bcgrünbct ift.
(irfiäJum ber * 1)anad) läjlt fid) and) im ih-catiaui^mn^o bie Jyortpflau^ung ber @rb=
jNortpnaniuiui'üu fünbc crflärcn. T^ie Seele einee^ jebcu 'JJicnfd)entinbC'o ift üon ^Jhitnr bec^=
l)alb ber (^nabc ber urfprünglid)en Wercd)tigfeit beraubt unb infolge baoou
ein ^inb bc^^> 3örne^^>, meil iHbam biefc ))latm' für fid) unb alle biefer
(^)ercd)tigtcit beraubt l)at. I^icfe ^kranbnng ift bcvl)alb für jcbcn l'>ieufd)cn
eine Sd)nlb unb Sünbc ber :i^iatur, meil biefc l^iatnr in ^Hbam frei^
miliig gcfünbigt l)at. ^cbe^3 ^JJknfd)entinb aber ift ber Sünbc unb Sd)ulb
^Ibauho cinfad) baburd) teill)aftig, bafl eei ein 'JJ^en f d)enf inb ift; ein
l)tcnfd)cntinb aber ift e^o baburd), baf^ c^$ burd) uatürlid)e .^eugung
oon 5lbam flammt, ^ic 'JJicnfd)cnnatnr ift an fid) gut unb einzig
burd) bie Sd)ulb ';)(bam>o ber (Mnabe unb (^cred)tigteit beraubt unb mit ber
Sd)ulb beö 5(bfalli? belabcn; nur in 5(banuo Sünbc l)at alfo bat^ vitiuni
naturae feinen (^kunb. So ift aud) bie natürlid)e gortpflan.^nng ber
'JJienfd)cnnatur an fid) gut; burd) ^Hbanuo Sd)ulb allein ift fie mit bcm
Vitium generationis bcl)aftet, bac^ barin beftel)t, ba|l nun bic natürlid)e
(Generation mit ber ^^Jatur uid)t, mie c<ö in ber parabicfifd)en Orbnung ber galt
gemefen märe, bie urfprünglid)e (Gcrcd)tigfcit mit il)ren (l^nabengaben, fonberu
bie Sd)ulb unb bie Süubeumatcl bcc^ gefallenen :?tbam fortpflanzt.
IIJ. S'ragt man bal)cr nad) ber Urfad)e ber ©rbfünbc, fo gilt
f otgcubc^ :
89_ ^^ 1. Wit bcm ()eil. ^uguftinmo mufl barauf geantmortct merbcn, baj3 bic
einzige causa efficiens, nid)t i)liysica, fonberu moralis mie ber (^'ntftcl)ung
(fvbninbe. jp Qjj^j jjg^. Fortpflanzung ber drbfünbc bic Urf üube 2(bam<^ ift, bc^
S?reatiani'öiiui>:>.
Urjacbe ber
§ 91. S)ie ^ortpflangung ber @rbfünbe. 305
Ütepräfentantcn be^^ gefamten 9J^enf c^engef djlec^teig. ,,5Sa§
fragt man narf) einer Derborgencn 9ii^e, ba ber 5lpofte( bn^^ offene Jt^or
mit ben ^^Borten 5cigt: ^urd) einen 3}^en]d)cn, bnrd) eine Über-
tretnng, bnrd) bte ©iinbe cine^ OJ^enf^en." S. Aug., De impt.
et conc. 1. 2 c. 28. il^or()er (c. 26) J^atte ber §^^^^9^ \^)^^^ gefd)rieben,
eg gäbe feine anbere Urfad^e ber (Srbfünbe aU bie freiunllige (Sünbe
?(bamö.
2. $teran§ ergibt fid), in iDerd)em ©inne gefugt lüirb, bie^^ugnng . ym
fei bie Urf ad)e ber gortpftan^ung ber ©Tbfiinbe, nnb in nicld)cm ©inne S?ih-Ä"bcv
ber 5(uebrucf 5n üerfte()en ift, bie 3eele merbe bnrd) ben Öcib mit ber Sünbe ^vbfünbe.
befledt. ^iec> ift nimmermc()r fo jn i)erftc()en, alc> ob bie ^^ngnng a(^>
causa efticieiis ber ©rbfünbe anfgefaj^t Serben tonnte, ober aU ob ein %\\i
im 3amen loare nnb ber Ccib üerbcrbenb anf bie (Seele mirfte. ©bcnfoiDenig
tt)irb l)ierbnrd) ber Sldh aU causa efficiens ober gar causa formalis ber
©rbfünbe bc5cid)nct. 53ic(me()r fagen alte biefc 5lnc^brütfe nic^tg anberc<3,
al^ bag mir ocrnmge ber Ieiblid)en ^'^"Öi^^Ö "^^i* gefallenen äl^enfd)ennatnr
teitl)aftig nnb ^inbcr '^Ibani;? merben. Per virtutem seniinis traducitur
liumana natura a parente in prolem , et simul cum natura naturae
infectio. Kx hoc enim fit iste , qui nascitur , consors culpae i)rimi
parentis, quod naturam ab eo sortitur per quandam generativam
motionem. 8. Tli. 1. 2 q. 81 a. 1 ad 2.
?). X'ie0 ()at man and) fo an^gcbriidt, bie f(ei|d)(id)c (Sr^cngnng 791.
bcf^ fonfupiöcibelen l'eibe^o fei ber %x\\\\h ober bie i>eranlaffnng , uic!^l)a(b ®'| SlfS
^ott ber Seele be« 5Ibam«tinbe^o bie I)eitigmad)cnbe (5^nabe nid)t fd)enfe, fteieu ?eibeä.
'Dic^^ barf aber miebcrnm nid)t fo oerftanbcn merben, a(^ ob in ber fleifd^-
Iid)en ^^cncration ober in ber .^onlnpieccn^ bie cigentlid)e Ur )ad)e nnb Sd)ntb
ber Beraubung ber l)ciligmad)enbcn (^nabc liege, ^iefclbe liegt oielmel)r
einzig nnb allein in ber 3iinbe 5lbamf>, be^o .panpteö be^
93ienf d)engef d)lcd)te^^. ^ie ^cngnng aber ift meiter m^i^^ aU bie
33ebingnng ^nr Jortpflan^nng ber C^rbfünbe. 5lnd) fann bie Generation
mit bem l)cil. X()omac^ alc^ causa Imtrumentalis ber (Srbfünbe be^^cid)net
merben. In seniine cojporali est peccatum origiuale sicut in causa
iiistrumentali, eo quod per virtutem activam seminis traducitur
peccatum originale in prolem simul cum natuia liumana. S. '^i^li. 1.
2 q. 80 a. 1 c. T^ireft nnb pl)l)fifd) toirb aber bnrd) bie ^^engnng nur bie
mcnfd)lid)e 9^atnr fortgepflan3t, per concomitantJam bie ber mcnfd)lid)en
9^atur innemol)nenbe (Srbfünbe.
4. 5lng bem !^ic>l)erigen ergibt fid) and), bafl nnb loe^^alb %oii in Tt>L>.
feiner SBcife nnb ^^e5iet)nng Urfad)c ber ©rbfünbe ift. I) cnn ni d)t ba^ IdVuS"
bnrd), baj3 %oii bie 3eele crfd)afft nnb mit beut ^eibe oerbinbet, unrb ba§
3)tenfd)cntinb fünbt)aft, fonbern allein bnrd) ben in 5lbam t)erfd)nlbeten
galt be^ 9Ji enf d)engef d)led)tet^, nnb nnr in biefem galle liegt
bie Urfad)e, mec>l)alb fid) bie nrfprünglid)e (^ered)tigfeit anf bie 9iad)^
fommen 5lbam§ nid)t fortpflanzt. @^ ift baljer ein uufentlid)er Unter*
fd)ieb 5Unfd)en ber gor tpflanjnng ber ©rbfnnbe nnb ber gort*
Pflanzung ber n r f p r ü n g l i d) e n ^ e r e d) t i g f e i t, menn fein galt ftatt=
gcfunbcn l)iitte. £)bn)ol)l niimtid) letztere mit ber 9^atnr fid) fortgepflanzt
^ätte, fo lüiire bod) biefe gortpflan^nng nid)t bnrd) bie ,^raft ber ^Jiatnr,
fonbern bnrd) (^ottec< ^ÄMrf famf eit gefd)el)en, mäl)renb hk natürli(^e
Fortpflanzung, äl)nlid) toie bie (Satramente, nnr. causa mere instrume^italis
$cinric^ = |)u^i)evt, Äom^jcnbium ber Xoflmatif. 20
bcv gibfünbe.
306 3>on ber 6rf)öpfung. C. 35on bem 2Kenfd^en. III. '^n ©ünbcnfoU imb bic ertifünbc.
cjciücfcn unirc. Non fiüsset transfiisa (iiistitia origiiialis) per virtutem
semiiiis , sed fiiisset collata liomiiii statim (*um liabuisset aniiiiam*
rationalem; siciit etiam statim, cum corpus est dispositum, infun-
ditur a J)eo anima rationalis, quae tarnen non est ex traduce.
8. Th. 1 q. 100 a. 1 ad 2.
"Die (Srbfiinbc bacjcgcu pflaumt firf) (cMglid) vermöge besi vitium naturae,
in feiner !:li>ci|c nnb ^V^icliuug aber burd) i^Sott fort. 5(ne ber §anb (Mottet
ge()t bic ^ccle inc(mel)r uatürlid) gut uub rciu Ijcroor, mit ber Süube be-
fledt uiirb fic, meuu fie mit bem ii^eibe ^ur meuid)lid)eu 9iatur vereinigt
ipirb. Anima rationalis non liabet immunditiam peccati ori^-inalis,
nee a se, nee a l)eo, sed ejr unione ad carnem: sie enim lit pars
liumanae naturae derivatae ab Adam. y(^). disp. De Malo q. 4
a. 3 ad 1.
793. gättc (^ütt aber uid)t, um bie gortpflauAUuq bcr (Srbfüube \\\ biuberu,
notiaiict)e ivovt 5(bam bcu ^egeu ber uaturlul)cu /yortpftau^uug ue()meu muijeur' ^euic^^-^
^b^e^'^üS^ ineg?! 4^a|l er iljm biefeu 3cgeu bclaffeu, ift inchucl)r eine ii.Hil)(tl)at unb
lieü- ^unir ]d)ou au \\\\^ für fid), meil bao uatiirlid}C l>a|eiu etuiac> Cs)utc^> ift,
nod) Dielmel)r aber im .sj)iublirf auf bie ßrlöfuug burd) (i()riftu^, für bcn
^s^^^ ^il(euid)eugefd)led)t fortgepfIau;^t mirb.
794. 5(ud) bcr lum bcu ^J.Hlagiaueru gegen bic (Jrbfüube crliobcue \\\(^ uou
csiSu^Ä'H. ^^(nguftiuuc^, uameutlid) iu bem ^^erfc de nuptiis et concupiscenüa, miber'
legte (Ä:imnaub, bic ^^euguug m\'i> folglid) bic (£-l)e fei etunK> iÖiifcio,
uicmt baburd) bic ©rbfiiubc fortgepflanzt mürbe, ift ([\k> beufelbcu (^h'üubcu
gau,^ unb gar l)iufiil(ig. (^n'rabejo mie bcr tum (^ott bem ?(bam erl)alteue
^egcu ber uatürlid)cu S'LH'tpflau^uug etumo (^)utcc^ ift, ift aurf) bic @l)c, burd)
bic wüKi) (^ottee 5luorbuuug biefcr 2egcu oermirtlidjt mirb, ctma« C^utc^.
^ic Jyortpflau^uug , iufofcru fie bcu 'JJieufd)eu bac^ T^afeiu gibt, mirb aud)
baburd) uid)t .yi etumo ^^öfem, 'ixyy^ hk ^^iatur, meld)e fortgepflanzt mirb,
bcr urfprüuglid)cu C^kred)tigteit beraubt mirb; hu\\\ uid)t bic (J1)c unb bie
^]euguug, fouberu einzig bie 3üubc :^(bam« ift fdjulb, baJ3 hK :9^atur im
Staube bcr Uuguabc fid) befiubet.
j)ioÄon?u{u^?cfn^ 5. ,S>ier muffen mir aud) bie grage berül)reu, iu meld)em 5>crl)ä(tui^^
^or ciitmiWbic .Uoufupic^ccuz ber Altern jur Jyortpflauzuug ber ©rbfüube fte^t. @»o ift
bie tiibfunbe. j^-.j,j^|^^ j,-j^ y^^-^ ^sätcru uub Il)eologeu, aurl) bei 5(uguftiuu« unb Xl)oma^
uid)t feiten norfounucubcr 5Iuc^brurf, uid)t bic Ökucratiou aU foId)c, foubern
h'\t mit bem vitium concnpiscentiae bct)aftcte Generation fei bie Urfad)C bcr
S'ortpftauzuug ber ßrbfüube. ^\\m ^^erftiiubui!? biefci? (Ba^esi uuterfd)eibet ber
l)eil. !II)omac^ eine breifad)e Hhido ober conciqnscentia'. bie frei gemolUc
uuorbeutIid)c S3egicrbc, bic bei gcred)teu (St)eleutcu uid)t Dorl)aubeu ift;
fobauu bic a!t nette uuorbcntlidjc 53egicrbe unb Öuft, mcld)e ([\xd) gered)tc
@t)cleute oI)uc uub miber il)rcu iliUttcu erteibeu; eub(id) bic ^ou!u==
pi^>ccuz al§ blof^cu §abituc>. ^Ixxx biefcr ^'^«t^ttuf^ bcr ^ou!u*
pi^ccuz fei ber Gruub, me£;l)a(b bic (Srbfüube burd) ^cuguug fortgepftanjt
mcrbc. '^nxw (^ott ba^er aud) burd) eine mmibcrbarc Guabeugabc bic aftucHc
!2uft aufl)i)be, mürbe beuuod) megeu bcr i3orf)aubeucu t)abitua(cu ^oufupiöceuz
bie ©rbfüubc fortgepflanzt merbeu. '4^arau§ erfliire fid) axxd), me€4)alb fclbft
bic f)ciligfteu Altern mit ber ©rbfüube behaftete Äiuber scugcu. @ie zeugen
fie uiimlid) uief)t, iufofcru fie .peiligc, fouberu iufofcru aud^ fie ^lieber be^
iu 5lbam gefallcueu ll)teufd)eugefd)led)te^ fiub. S. Tliom., In 2 dist. 31
q. 1 a. 1 ad 3 uub S. Aug., De nupt. et conc. 1. 1 c. 18.
§ 92. 3)ie ^folgen ber ©rbfünbe. 307
'Dic!3 aik§ ()at offenbar feinen nnbcren ©inn, aU ba^ bie 93?cnf(^en
im gefallenen 3"ftii"^ ^^^c^-" )^^ ^"^'^) U^^* ^¥'^ "i^crfon an<3 (5()riftu^o gered)t^
fertigt finb, bod) bnni) bie natürüd)c Generation nid)t bie @nabc nnb (5)e^
redjtigfeit (^^rifti, bie nny nnr bnrd) bie ilisicbergebnrt 5n teil mirb, fonbern
(ebigtid) bie in 5lbam gefallene ^Jtatnr il)ren Äinbern mitteilen, nnb ba^ in=^
fofern bie natiir(id)e gortpflan^nng nnter bem (^efel^e ber gefallenen ^Jiatnr
fte^t nnb eine b(oJ3 ftei|d)lid)e ift.
§ 92. ^ie Solgcn ber (^rdfünbc.
$g(. ^ctnrid), S'ogmatifdjc 2:{)co(ocjic VI § 321.
'5)ie Solgen ber (^rbfünbe befleißen nad) bem ;)meiten Ä^on^il üon^ 'i>'"--
Orange (cap. 1) nnb beut allgemeinen Mon^il oon Xrient'^^''^'j'ünbe. ^'^'
(Sess. 5 can. 1 ) barin, baf^ ?lbam nnb in il)m bac> gan^e ^Dienfd)engefd)led)t
bie nrfprünglid) e (^cred^ti gleit nnb alle bamit uerfnüpf ten
(Knaben gaben gän3lid) oerlor nnb ber gan^e lücenfd) an i^eib
nnb Seele n e r i d) 1 e d) t e r t m n r b e. ^a^of elbe pflegen bie X^eologen
mit ben 'ii>orten anc^.yibriiden, bnrd) bie C£Tb|iinbe fei ber ^JJcenfd) b e r
Gnabe beranbt nnb in ber ^Jtatnr nermnnbet morbcn (spoliafus
gratuiiis, vidnerafus in naiurdlihus .
1. ^Die erfte nnb loefentlidje 3'ölgc, meld)e bie erfte 3iinbe für 51bam J'^^.
felbft nnb fein (^k)d)led)t l)atte, ift ber il^erlnft ber t) e i l i g m a d) e n b e n IjSisimSU^^^^
G n a b e nnb bamit ber n r f p r ii n g 1 i d) e n ii b e r n a t ii r l i d) e n .Sj c i l i g l e i t '^'"'^^''•
u n b W e r e d) t i g l e i t n n b (*•) o 1 1 e c^ l i n b f d) a f t. 1>a|l nnb mie in biefer
burri) bie d^rbuinbe uerfd)nlbcten ^^rioation ber nrfprünglid)en (^)ered)tigfeit
b(\iS ^Ufen ber (Srbfiinbe nnb ^ngleid) beren erfte nnb mefcntlid)c
golge nn b Strafe beftel)t, l]aben mir (n. 770 ff.) gefel)en. "dagegen muffen
mir beren (^röfle nnb Umfang l)ier niil)er in^o 51nge faffen.
1. $or allem ift baranf anfmcrfi'am ^n mad)en, bafj mit bem 5^>erlufte ir;,.,u.fi' ^ev
ber nrf prüngli d) en Ijabitnalen iibernatiirlidjen (^nabe and) alle bamit 'i»i"Unt libci-^
öerbunbenen aftnalen iibernatürlid)en (^3naben oerloren gingen. T)enn eg "''Se.''"
gibt, mie mir in ber Gnabenlel)re näl)er fel)en merben, für ben Dienfi-^en nad^
bem Sünbenfalle feine anbere aUo Cibr ift i (35n ab e. Somit l)at ?lbam nnb
fein gan^eo (^)efd)led)t bnrd) ben Sünbcnfail ol)nc (Sl)rifti (^nabe jebe yJibg-
lid)feit nid)t nnr m e r i t o r i f d) e r '.Hfte, ^n benen anf^er ber aftnalen and)
biz ^abitnale %\\abz notmenbig ift, fonbern and) eineg jeben l) e i l f a m e n
%iit^ Derloren.
2. T) a f3 alle 30U n f d) e n , bie mit ber (S r b f ü n b c b e l) a f t e 1 2<p,(„ J-'J,';^ c,j„.
a u ö b i e f c m Ö e b c n f d) e i b e n , o t) n c 51 n ?ui a l) m e n o n ber % n f d) a n -- Äammg @otte" .'
ung (^otteö an^gefd)lof fen finb nnb cm ig mit ber yjiafel nnb
ber Sd)ulb ber(^rbfünbe bz\)i\\izi bleiben, ift (^lanbenölcl)re.35ie,> Subens-
a. ^ie Sßa^r^eit biefe<o '^a{}zt- ergibt fid) wa^xm bc
a, auö ber ^eiligen S d) r i f t. Nisi quis renatus fnerit ex „,,g j,^','^'^"^^;^^,,,
aqua et Spiritu Sancto, non potest introire in regimm Dei. Joann. :>, 5 ; ^ ©cf)vift;
ß, anf^ ben öel)rentf d)eibnngen ber ,^ird)e. So fprid)t bie ^ ^^ ^
Smeite Sl)nobe oon ^Hiileue, bie oon ^nnocen^ I. beftiitigt mnrbe, b([§> ""^x llx^i^!^
3lnat^em über jeben a\x§> , qiiicunque parvulos recentes ab nteris ma-
trum baptizandos negat (can. 2).
20^
308 ^^on bcv ecf)öpfunn. ('. ^son beiu 93?cnfrf)cn. III. 5^cr eünbcnfnll imb bic erbfünbe.
iClf ^frafliani)rf)e 2)ie pclaflioitifrfjc 9lH-§flurf)t , bic odnc Xanic ftcvbcnbcn .<tinbor cilangtcu ,^uiar
Unterid)fibuii|]^^ „iff^t ^q^ rei>-imiii cocloruni , iiäiuliri) bic ©ciucinfcljaft ßtjrifti, wohl aber' bic vita
?oeVon'inf uitb" '^^^'^' bcatitudo aetiTiia , univbc üon _ bcn ^Mtmi nuf^ cnt[d)icbcn[tc bcfämpft iinb
vita aeterna. iiauiciitlidj gezeigt, bafj ©d)vift imb Übcvlicfcnuuj einen folcf)en Untcrfd)ieb ,^uüid)eu
reguuni coeloruni nnb vitii actenia nid)t fenncn. Cb bic ^^clogioner nntev ibver
vita aeterna bic ^Hnfd)annng (^otte^> ober eine blof^ notiirlidjc ScUgtcit ucrftanben, mag
bobin gcftcüt fein, ^cbcnfallig Unigneten [ic bie ^'erbaninuing bcr ungetanftcn Slinbcr,
mcil fie bie (Srbfiinbe Icngneten nnb bcnigeniüf^ bcr .Slinbcrtonfc nidjt Günbenucrgebnng,
fonbern nnr bic 5{nfnol)nic in bie Äirdje nnb ha€ ^Rei(^ (S^ljrifti sufdjrieben.
5'crncr Icljrt bat^ ^ o n 5 i l n 0 n 3 l 0 r c u 5 im Unionc^bcfrct , illo-
riim aiümas , qiii in ac.tuali mortali peccato vel solo orighiali dece-
(lunt, mox in infeiiuim descendere , poenis tanien disparibus
pnniendas.
•^tt^^ ^ 0 n 5 i l ü 0 n X r i c 11 1 cnblid) belegt alle mit bem 5(uat()em,
Uie(d)e (el)ren, parvulos .... niliil ex Adam traliei-e orig'inalis i)ec-
cati, quod regenerationis lavacio necesse sit expiari ad vitam
aeternam consequendam (Sess. 5 can. 4);
'fev^Saär' 7- ^"^^ ^^^' '^iiitur bcr ^aä)c. 'K^n mit ber C£TbiTmbe beftedt ift,
befi^t nid)t bic l)eiligmad)cubc (^5iiabc ; o()ue bic ()ciligmad)enbe (3Muibc aber
fami nieinanb einc}cl)en ;)m* bciclicjcnbcii ?(nfd)anung (^ottcc>.
mmmren: ^- 5^^^f^^) ^'^ ^^^^^^^' ""Ö*^^* ^^^* Qrrlcl)rc ber \^elagiaucr
(iQiöin, Äiee. «. ^ic ^el)re (s;aloin^>, bie ^tinbcr ber (Gläubigen unirben burd) bcn
(5^Iauben il)rer Altern gcrcd)tfertigt nnb baf)er o()ne Xaiife felig;
ß. bk 5(n]'id)t iHcec^, bcn .^{iiibcru mcrbc im ^^lugcnblidc il)rcsi ^Ib-
)d)cibcnC^ bie notmcnbigc ©rtcnutnic^ imb C^5nabc 511 teil , um burd) 33c=
gierbetaufc bat-< $eil am (iljriftuo erlangen ^n tonnen.
c. ilöas nun aber be^5 nä()cren ba§ ^ot- ber n n g c t a n f t e n
^ i n b e r i n b c r (S mi g ! c i t betrifft, fo ift folgcnbcci jn bemertcn :
«ie ungetauften ^- '^ttlc Xl)eologen finb barin einig, ba|l bic ol)ne Xaufc l)infterbcnbcn
''^Sn-liiuim^'^ ^inber cinfad) im 2tanbe ber (Srbfünbe bleiben nnb bc«l)alb mit bcr ()eilig=^
liiottU'baaubt. mad)cnbcn (^nabc bc^o ö i d) t e e^ bcr (S^ l 0 r i e nnb fomit bcr % n f d) a n ^
n n g (^ 0 1 1 e ^> bcranbt finb (poena damni).
©regoi^^b!' @ro{je ß- '^^^^'^ ^ic poena spHsm betrifft, fo meint ber l)eil. ^?(ngiiftin nnb
u. a. über bie niit ilmt mclircrc anbere 3?ätcr, mic (Tregor ber 65rof3C, Mbor non 2eüilla
n. a., bic)c ^^mber l)atten and) bic poena sensus 5U leiben, iic tauten in
bic .V)ölle, in W^- emige g-cner. Sltlc aber finb barin einig, bc[]i bic ^inbcr
uon ber gering \\ e n 3trafc, poena mifissinia, betroffen mcrbcn.
sbie um Jtnuften ^Inbcrc ^^ütcr, lüic ^ r c g 0 r 0 0 n ))l a 5 i a n 5 , (cl)rcn, bic .Vt'inbcr
.Hinbev ofne^" crlaugtcu junir nid)t bic (S^loric, erlitten aber and) nid}t bie ^^einen bcr
KntK'com- ^Jötlc. X)iefe lUicinung mirb uon bciu l^ombarbcn, 2:i)oma^>, iöonaoentura,
munis. Stotn^^ nnb faft allen fpäteren Xl)eologen bal)in präcificrt, baf^ fie bie poena
damni, nid)t aber bic poena sensus crlciben. Unb in bcr Xl)at fd)cint
biefe 5infid)t am beftcn in ber %Unr bcr ^a6)z bcgrünbct 5n fein. ilMc
bie l^cilige 5d)rift (Apoc. 18, 7) anbeutet, cntfprid)t bie (Strafe ber Ginne
ber b ö f c n ö u ft , bic ber X l) a t f ü über in bcr § i n m e n b n n g 5 n r
Kreatur fnd)t. Sine .pinmcnbung jur Kreatur, ein fiinbl)afte§ 2l^ol)lge=
fallen faub aber in bcn Seelen bcr ^inber nid)t \\aii, incc>l)a(b fie and)
nid)t mit bcr biefer Unorbnung cntfpred)enben poena sensus beftraft mer^
ben. 3[BoI)l aber finb il)rc Seelen burd) ba^3 vitium naturae (oe^getrennt
öon (^ott, mcel)alb fie and) in ber ©migfcit öon (^ott getrennt finb burc^
bie poena damni.
§ 92. 2)ic folgen ber (grbfünbe. 309
y. 9}?and^c 5:t)Cülügcn cjingcu nod) lucitcr imb [rfjricben ben ^inbcrn ^-^ nJ*fäi(id)e
eine in ber natürlidjcit ©rfcnutni^o unb Siebe (^otte^ bcftc^enbc natürUdjc ©ninfeit bcr
©cHgfeit ^u. 3o ■t()oma^^ ^Suarc^, Öcifiuc^ it. a. tScn^riUer
iß^enu bic privatio iustitiae origiiialis uia^r^aft ben (£I)avaftcr bcr
3d)ulb im Uiitcrüijicb Dorn statiis naturae purae bcfi^t, |o muß aller*
bing!^ tturf) bic ^H-iüatiou bcr ©loric für bic tu ber ©rbfünbe gcftorbcttcu
^iuber irgeubiinc eiueu ß;^ara!ter ber ©träfe ^abm uub fid) baburd) üou
ber bcm Status naturae purae eutfprcd^eubcu Seligfeit uuterfdjcibcu.
(^i\ViV5 aubcreö aber ift bie S^'agc, mie bic ^iubcr biefc (Strafe cm*
pfiubcu. |)icr lägt fid) meuigfteit^o fageu, ha^ fic bc5ÜgUd) ber (Srbfüubc
feiuc @ ctü i 1 1 e u c^ b i I ] e , uiie be^üglid) pcr|öu(id}cr Süubeu Icibeu föuueu.
^af? fte aber nid)t eiumat, mic maudjc, 5. 53. Z^oma^ , ©uarc5,
!2effiu^ meiueu, megcii bc$ 33cr(uftCi3 ber CsUoric !Xraurigfeit cmpfiubeu,
U)irb nou jcucu 5^f)co(ogcu bamit begrüubct, ba\^ bic uugetaufteu Äiubcr fid)
über bcu ^crluft ciuc^o il)ueu iiubefaiuucu (^utC!? uid)t bctrübcu föuueu.
5lubcrc, mie 53e(Iarmiu, uc^iueu an, baj3 bic ^iiubcr ciue gemiffc Xraurigfeit
über beu 33er(uft bcr visio beatifica empfiubcu. baburd) ift aber uid)t
auc>gcfd}loffcu, ba|l fie fid) \n ciucr gemiffeu ^k^ic^uug i[}rc^^ uatür(id)cu
^afciu^^ nnb bcr bamit iicrbuubeueu uatürlid)cu &>ntc frcucu föuueu. ^cr
l}cii. Tl)omac> urteilt hierüber fcl)r utilbc: Quamvis pueri nun baptizati
sint separat! a Deo, ([uautuui ad illam couiunctionem , quae est
per gloriam, uou tarnen ab eo penitus sunt separat!; imo ipsi con-
iunpfuntur ])er participationem naturaliuni bonorum, et ita etiam
de ipso ^»-andere i)üterunt natural! co^nitione et dilectione. In 2
Sent. dist. 00 q. 2 a. 2 ad 5. 33g(. (^Q. disp. de malo q. 5 a. 3
ad 4.
II. Qu 53c;^ug auf bic ^erf d)lc djteruug b eö gau^culDUu*
fd)eu bem Seibe unb bcr 2c de nad) ober bie ^crmuubuug bcr
meufdjlidicu ?'Jatur ift fotgcubcc^ fcft5u()attcu :
1. ^ic 'JuUiu' al6 füldie bcftcht aud) uad) bcr (Srbfüubc iu ihrer ^. ^^^^'-..^
u a t u r 1 1 d) c u i*> 0 1 1 |t a u b i g f c 1 1 uub mit all d)reu u a t u r 1 1 d) c u Mräfte getien
^ r ii f t e u , iuc^bcfoubcrc mit bcr ^cruuuf t luib bcm freien ü^ i 1 1 e u. "'^^ ^"^"''"•
(So crflärt bay 5t'ou,^il uou Xricitt au^obrüd(id), liberum arbitrium niinime
extinctnm esse.
S' a l f d) ift bal)cr
a. bic V'cl)rc bcc^ attcn '^ rote ft a u t i <3 m u t^ , nad) mcld)cr bcr gc* ^.^ !^^^^ ^^^
faUcue il^icufd) in rebus divinis ober in rebus spiritualibus jebe Siit)i9= '^-^^tf^*""''^"'"^-
feit bCi^ QutcllcftcC> uub beo SiUcu^o ucrlorcn unh nur bc^üglid) bcr res
externae et liuius mundi über bc^^üglid) bcr iustitia civilis nod) einiger-
matlcu ^.^ernnuft uub freien ilMllcu bcmal)rt l)abcu foll unb infofern eine
creatura rationalis genannt mcrbcn tönnc. .piittc mau uitr gclcl)rt, bcr "lytcufd)
^abc jcbe gäl)igfcit für bac^ übcrnatürüd) ober Öcil briugcube ©Ute ücr*
loreu, fü föuntc mau bamit einucrftanbcn fein. 5l(leiu bcm ift uid)t fo, ba
bie ^Reformatoren bcu Uuterfd)ieb :^mifd)cn bcm itatürlid^ unb übcruatürlid)
(^uten nid)t anerfanuten unb bic nrfprüuglidjc 6)ercd)tigfeit a(v einen 53c*
ftaubteit bcr mcnfd)lid)cu 'Jtatur bctraii)tetcn. "^cmgcmäö l)abeu fic and) bk
fat()olifd)c ?cl)re anebrüdlid) ncrmorfcn nnb bem gefallenen ^J3icnfd)en bie
natürlid)e J^ä^igfeit für allc-J 6^ntc unb 3rHtI)rc abgefprod)cn;
b. bic Scl)rc bcr Q a u f e u i ft c u , bcr Mtn]d} Ijabc biird) ba\ galt ^.^ wr^^ ^^^
ba§ liberum arbitrium ucrlorcn, fo ba|l il)m jcgtid)c^o (^ute uumögUd) fei, ;3anicniitcn.
310 i>on bcr 8i1)öpfmuv C. SBoii bciii 2J?cnfc^cn. III. 2)cr ©ünbcnfall unb bic (Svbjünbc.
iinb er iicriiiöcjc bcr coiicupisceiitia victrix ^a^ ^öfc mit innerer ^Jiot*
luenbii^tcit moUe.
lliu aber für bcn gefallenen *iD?en)d)en bie |5»i*^i^)^"^»9-^fti^infcit bc=
l)nnpten ^^n tonnen, [teilten bie Qanfcniften ben l)iircti|iijen nnb uernnnft-
unbrii^en (^hnnbfal^^ anf, in statu naturae lapsae fei ^ur ^kgrünbnng
Hon i^crbienft nnb £d)nlb nicljt libertas a necessitate interna, fonbern
nnr bic libertas a coactione erforberlirf). "^af] and) ber cjefallcnc
'JJienfd) nod) uial)rl)aft ba§ liberum arbitiiuni nnb bic natürlid)c jii^igf^^it
natürlid) guter %Uc bcfil;t, mürbe in ber \?el)re ooni freien 'il>illen (§ 81)
ge^^eigt; and) in ber l^)nabenlel)re unrb nüd)nialv b(Won bic ^)lebe fein.
80". t.
Oaiifeiiiftcn — ÜlHMiu 3^"K»iÜ^'» ini"^ 'lUotcftautcii fid) für il)ic Vcl)vc an^ bcn l)cil. ?(ufluftinii§
|votcftamni imb i^,^,^.|^,^^,jj^ l'o bcnil)t bic!o auf oiiicv iviii.^Iicijcu 'iHnfouuiinfl [ciiicv i^obvc, iu bor cv ficf} allc-
füiuis;'. '■ ' ,V'it treu iicblicbcu ift, un^ auf 'Jj^ij^ucrfttiubui^^ uiauiijcv neu ibui c]cbrauri)tou 'Hugbvücfc.
'il^cuu bor .s^cKiijc fai^t, bor lUicufd) ()abc burd) bic 5üubc bic libertas ncrlorcu
unb an bereu 3tcllc fei bie neci'ssitas peccati uub bic difticultas boni ^etreteu, fo
verftebt er uuter jeuer libertas bie libertas iiratiae \n\i> uuter ber necessitas bic
servitus peceati ober i>cn 3taub beu Uiupmbe, iu uield)eui i>a$ überuntüvlid) (Mute uu=
uiöntid)f bn^> uiUürlid) ("»hite nber fo fdnnierig ift, bof? e^? uiuuuer yoüfoiuuuMi fleübt miib.
.^■>ierüber bot fid) ber beil. 5lui]uftiu uiieberbo(t auf^5 Uavfte auöiiefpiodjeu. ^Jidjt bic
■il^atur be!5 freieu 'i\>iUeu'o ift und) ibui burd) bie 3üube uerloreu gccviuiieu, fouberu feiuc
i^uxd) bic beilitiiiuu1)eube Wuabe uub bie übrii^'U (^Miabeu be!?> Urftaubci? boiuirfte über*
uatürlid)e (^kn"ed)ti(^teit. 3ouieuii] aber bie (^^uabe hi'm ilMÜeu bie Jyveibeit uiuuut, für
bivö '^öfe fid) eutfd)eibeu ,^u töuueu , ebeufouieuifl eut,vebt ber 3tQUb ber 3üubc bem
'-ilMlleu bic 5rcil)cit, ber böfeu ^eiiierbc ,^u uiiberftebeu.
3?Ja^3 beu 3prad)i]ebraud) betrifft, fo barf uuiu uid)t überfebeu, baf? ?(uguftiu, luie
überl)oupt bic populäre 3{cbeuieife, bie 'iiHUte rolimfus, [ihcrtus, fcrucr sjumfannon,
rolimtiirium, lihiTum, eublid) nccvssitds \u\h coadio nietfnd) fi)uoui)ui gcbraurf)t.
'2. ^Hnf ber anbcren ^eite ftel)t feft, ba|l bie nienfd)Ud)c '^^atnr nid)t
iiiel)r in beni guten ^^^uftanbe ift, in bem fie nor bem J^allc mar, nnb
inf of cru ift fie u c r f d) 1 e d) t e r t, u e r b e r b t , u e r m n n b e t. (5;? fragt fic^
Sil. nur, iu UHid)cm ^inne biefc^ ,yt uerftel)en ift.
■J^iv^ bvcitnctio ,
honiun natu- a. 'ii^ic uur bcreit£< tu ber Vcl)re lumi Urfprunge bcv ^uifen (n. 5bl)
fal)en, ift mit bem l)eil. 1l)oma^o (8. Tli. 1. 2 q. 85 a. li ein brcifad)e^
bonum 5U nnterfd)cibeu:
Tie v^ubftan;^ unb bie C£igenfd)aftcn ber '^latur, morin bie 'Jiatur
fclbft beftebt;
bie ^üd)tigfeit \\\\\\ ':)teignng ber '.)iatur ,yi bem il)r eutfprcd)enben
@nten;
bie übernatürlid)en Oinabcn nnb (^aben, burd) metd)c bie Statur in
einen |)Uftanb fupernatiiraler, be,yel)ungc>meife priiternaturalcr 5>olltonnnen^
2,..'honum ¥^^ crl)oben mirb.
uatunip unb (Jv, ijt nun ftar, ha\] ha<> honuni naturae im erften ^inue ober ba^o
bonum, ([uod est subiectum mall, burd) bie 3ünbe meber ^erftört nod)
oeriiubcrt ober oerminbert morben ift.
(Sbenfo flar ift, bafi ba>D( bonum natui'ae im brittcn ^inue burd)
bcn A^ünbenfall gün^lid) nerlorcu ift.
5^a^o aber bac^ l)ouum naturae im ^meiten Sinne, bie !Iüd)tigfeit
unb ^^icignng ^nm natürlid) (^)uten, betrifft, fo unterliegt e?? feinem ^>]meifcl,
bag ba^^felbc burd) bie at tu eilen Sünbcn mel)r unb mel)r oerminbert mirb,
\m\> fünbl)aftc Steigungen a\\ bie Stelle ber naturalis inclinatio ad vir-
tutem treten. ?lu ber angegebenen Stelle rebet ber l)eil. Xl)ouuvo 5unäd)ft,
menn nid^t anefd)(ieglid), oon bcn 3ßirfungen ber aftucücn Sünbe.
810.
frt)lcri)tovt.
§ 92. 3)ie folgen bcr (gvbfüube. 311
b. 1^tc Ä^ontroucrfc dc^ügtid) bcr ^rbfünbc bref)t firf) nun um btc ©egeiSi, ^^,
^rac^c , ob bic infolge bcrfclbcii für bic 9tad}tüiniucu ^Ibaiii^ eingetretene ^oimoberie.
iHTfdilimniernng unb ^^cnonnbnng ber ^^catnr Icbigtid) im ^erlnfte
bcr bie ::)tatnr pcrf icier cnben (*9nabengabcn, namentüd) bc^>
donum rectitudinis, bcftcl)t, ober in nod) etuuv^ anberem, niindid) in einer
y}|inbernng bcr natür(id)en Xüdjtigfeit unb ® cnc igtl)eit jnm
natürlid) Önten.
a. '^cn ^Reformatoren unb fpätcren 33aianern nnb Qanfeniften 9^9^'ii^.Kcvtmmbmi ber
über gatt e^, bcfonberc; 5n betonen, eincc>teil^o , h(\n hk ^Jlatnv bnrd) bie^iatm- burdo bie
©rbfünbe nid^t fnbftantiell oen"d)(ed)tcrt unirbc, nnb anberntcit^^ ba|l bie fona^'süp^^^^^
Äont'npiecen^ an fid) nidjt eigenttidjc 3ünbe fei. l^al^cr ()ob man licroor, -i'^^^i/ii: sen-
bic ^iNerbcrbniö unb il'-erunmbnng ber ^Uatnr be|tcl)e metentlidj in ber munis.
^U* i t) a t i 0 n bcr bie :^t a t n r ü b e r n a t ü r I i d) p c r f i c i e r c n b e n dona
superadditay nnb bic gefallene ^3tatnr fei ocrfd)lcd)tcrt nnb nerberbt im
il^erglcid) ,^u bem übernatürlid) ocnioüfommneten Qin'liiii^ ^»«'i' iüd)t gefallenen
9iatur. 1^ac> brüdte man and) fo aibo, an fid), niimlid) abgcfcl)cn non
bicfcr ^>]erfti3nmg bcr iirfprünglifben fupernatnralcn nnb prätcrnatnralcn
33ollfümmenl)cit, nnterfd)eibe fid) ber Status uaturae lapsae nid)t oon bem
Status iiaturar. purae. ober ber gefallene ^JJicnfd) nntcrfdjcibc fid) non bem
9}?enfd}en in statu uaturae i)urae gerabe fo, mie ein ber Meiber be^
raubtcr fid) non einem nrfprnnglid) luuftcn niitcr|d)eibct. Tiefe 5(nfid)t ner=
tcibigcn bcr l)cil. ^bomao, CSaietan, 3narc^, (^)rcgor non 3?alcncia nnb faft
alle ncneren 2l)eologcn. ^nare^ nennt fic bie communis et vem seuteutia.
ß. 3(nbere !Il)eologen, and) l^.}iöl)lcr, bielten biefe l^arftcUnng für nn= .siö.
gcnügenb, \>a fic hk 'Jtcigiing bcv gcfaücncn l^icnfdjcn ,^nm ^"^öfen uid)t gc= -^JulSrip^^Jc,
nügcnb ertlärc. Ta^:< fei nur mi^glid), lucnn man eine bnrd) bic (Srbfünbe '^ccicnfviiftc.
nernrfad)te innere 3d)mäd)nng bcr 3eclcnträftc anncl)mc. l^iefer
(^5rnnb ift jcbod) nid)t ftid)l)altig , ba fid) bie (i'ntinidelnng ber 3üiibe im
gefallenen yJienfd)engcfd)led)t and) auf anbere 'ii>cifc l)inrcid)cnb crUärcn liifst.
c. 3^>aö nun bie foqcnannten vuluera bcr 5celc im einzelnen be^ «»•;•
trifft, |o pflegt man jic nad) ben nicr ^ eclentraf ten (ratio, voluiitas, sede im cin=
appetitus irascibilis , api)etitus (Miucupiscibilis) nnb ben nicr .^tar^ '^'^^"''"•
binal tilgen ben (prudi^itin. iustitia, fortitudo, teiuperautia) auf ba^>
vulnus igiiorantiae , mcditiaCj iufirmitafi^ nnb coucupisceufiae ,yiriid^ii=
führen (.s. Th. 1. 2 q. 85 a. :V).
"^k 3:i)cologcn pflegen biefc^o nod) in folgenber 'il'eife niil)cr ^n be=
taiütcrcn.
a. 53c5Üglid) bcr i^crniinft mcifcn fic auf bereu Unmif f enl)eit ^ hit.
in ben übcrnatürlid)cn nnb aiid) in ben natürlid)cn iinil)rl)citeu I)in, ferner ^■^^*""^,"J,flt^' ^'^^''
auf il)re 3tiiiiipfl)eit, incld)c bie 51iiffinbnng bcr *ilHil)rl)eit crfd)inert, auf
i^rc 5: r ii g l) c i t unb unftetc 9t e u g i er b c , cnblid) auf bie ^el)inbcrung
unb 33cläftiguiig non feiten beö ?eibe!§. Corpus eniui, quod corrumpitur,
aggravat auimam, et terrena inhabitatio deprimit sensum multa
cogitantem. Sap. 9, 15.
ß. 53c,^üglid) bc^^ ^^illeno mirb nor allem l)ingeunefen auf bie unor= wmfbni b «
beutlid)e (Selbftliebe, (^lcid)gültigle it gegen ba^o 5!Cnd)tigfte, bic 'Siicn«.^^
unrnl)ige i:lUgierlid}f eit nnb gnr d)t fani feit um 9^id)tigee^, bie
3d)lnäd)e nnb 3d)Uiierigtcit im ('')nteu, bie Vcid)tigt'cit nnb
^c ibcnf djaftlidjfcit bc^üglid) bcy iBöfen, bie Unftetigtcit nnb 11 n*
312 ^on bcr Schöpfung. C. 3Son bcm 9[)?enfc^cn. III. 3)cr ©ünbcnfan unb bie ©rbfünbe.
si^». cntf d)icbcul)ci t bc^o 'ilU((cn^>. ^ki nll beut foninicn aber aiid) bie
nic?mn%cdin-liabitiis cicqiüsiti gnv fel)r in ^etrarf)t.
^^"'^•^ '/. ;^c,^iig(id) bei* nie bereu (Seclciif räf te tüirb namciitlid) I)er=
iiorc^cl)obcn bie Ungcorbuctl)ci t bcr 'l^tiantafic im ^i?ad)cn unb ^d)(afen,
fobanii bie Ungcorbuctljeit bcr bcni '-liMUcn bieiienbcu ^r^^-^'i^^i^it^^ in
!it raiir i cj tcit, llngcbiilb, ^^üriiniiitigt ei t unb bcö nicbercu ^c-
gel)rungc*ncrinögeno in Öitft luib l^cgicrlidjtcit.
T^n^u foinmeii bie (eiblid)en unb ^citlidjcn Übel, bie .^crrfd)aft unb bie
"i^ad)fte(lnngcn bco ^ntancv ba>? ^k'rbcrbni^o ber ^I^elt, bie ^oc>l)eit bcr ^D(cnfd)en,
unvo allcy in bcr Crbunng bcr reinen '^iatnr fidj anbero uerl)altcn l)ättc.
§ 93. 'Tic (^rbfüubc in i()rem 'i^erfiältui'^ ?^nx (^cvcrf)tiflfcit, ^i^eisi^cit
Hub i^iitc iSSotU^.
^2^^ il>(]l. .f)cinvirf), ^'ofliiiatifdjc 3:i)coIoi3ic VI § 322.
©if (f'rbfiitibe
unb Mr @orrc{)= I. T^u^^ (^kl)cininio bcr (5rb|'ünbe unberftreitct nid)t bcr (^crcd)tig=
'*>^^"^ ®^^"^-- feit (N)otteo: beun
1 . nid)t eine frenibe , fonbern bie n n f c r e r "i^l n t n r eigene
3ünbe unrb beftraft;
2. bic]c 2ünbc loirb genau fo bcftraft, unc cc^ beut C»k|e^^e ber
(^ercd)tigtcit cntiprid)t ;
H. bie (^Vibcn, bie bei ber (Srbiünbc uerloren gel)cn, finb dona
indebita. ilMc Wott fie bei C5r|'d)affung ber nien|"d)lid)en 'J^itnr iKr(eil)en ober
nid)t iicrleil)en tonnte, fo tonnte er fie and) bebingt üerleil)cn unb, uad)bcnt
bie 5k^bingnng nid)t erfüllt Sorben, ol)ne ^Iscrlcl^nng ber (^^crcd)tigfeit iüieber
'J-i- ent5iel)en.
unb"^McVi^"i"i)oit II. '4^cr ^l^ e i !3 1) c i t unb (^Wi t e C^otte^o unbcrfpridjt 'i>ix-:i Wel)cim=
""^®"^^®'"'"' nic^ ber (£'rb|Tmbc nid)t nur uid)t, fonbern ift il)ncn fogar nöUig a u g e ^
ni e f f e n. CS'c> ift nmnlid) ein ^Huvflnil bcr gütigfteu 'A^ei^ol)cit (^otte^i,
1. ^([\] O^ott bie gefanite l^ienfd)l)cit auc> einem ^tamniüater Ijcroor^
gel)en lief^ ;
'2. bajl er it)r 5uglcid) mit ber mcnfd)lid)cn 'J^atur fd)ou im (Stamm^
natcr bie nrfprünglidic rs)cred)tigtcit mit ben übrigen (^nabengabeu aH @rbe
Derlicl)cn l)at ;
.'>. ha^ bem l^ienfd)en and) nad) bcm J^-altc ber ^cgen ber J^ort-
Pflanzung unb ba^o (^nit bec> natürlidjcn 4>afcin-o crl)altcn blieb ;
4. ba|l h([<i natürtid)e T^afein unb bie natürlid)e J^ortpftan^nng bem y)?eu=
«^vbnunn t>e'^' ^^^^^^ gcgcbcn uub erl)alten ift ,ynn ^'^luecfe il)rer '^lMebcrl)erftel(nng in (Il)ri)"tu^.
^eiiv. ' Tic (''Hn-ed)tigfeit unb '^iHivl)eit (^^ottec^ forbern aber, baf^ bicfe 3[i?ieber==
I)erftcnung bem 'J3(cnfd)en auf einem anberen iiVgc alei auf bcm ber ein für
allemal ^erftörtcn nrfprünglid)en (*»)nabenorbnnng ,yi tci( lücrbc, niimlid) nid)t
an^o bem fünbigen '^Ibam, ba bie C»krcd)tigteit bieö nid)t bnibct, and) nid)t
n n a b f) ii u g i g o o n bcr (5 i n l) e i t b e ö i^Jt c n f d) c n g c f d) 1 c d) t e o einem
j c b e n c i n ,^ c l n e u , ba bic^^ mit ber non ber eungen, nniuanbelbaren
!il^ e i c> l) e i t gcorbnctcn n a t ü r ( i d) e n n n b übe r n a t n r U d) e n (S i n=
l) e i t b e e> 'JJt e n f d) c n g c f d) ( e d) t e c^ n n t e r c i n e m f o n n a'i u -
r a l e n .v> a n p t c nnoertriiglid) märe , fonbern einzig unb altein a u ö
(£ l) r i ft u ^ , bem 5 m c i t c n unb g ö 1 1 ( i d) c n "^Ibam, ber bie 2ünben
bcr i13tenfd)l)eit fnl)nte, nnb beffcn C*'>crcd}tigtcit bem 'JJienfdjcn nid)t burd) bie
ftcifd)lic]^e (^^eburt, fonbern burd} hiz übernatürlidjc 35}icbcrgcburt 5U teil mirb.
§ 94. 2)ie unbeflecfte (£mpfängni§ Tlaxiä. 313
Qn biefcr Orbmmg bc-5 ^ciU-5 unb ber (Sdöfung bient ber (Stanb
unb bie ©träfe ber gefallenen 5latnr bcni l\'enfrf)en, ber nid)t beftnnben Ijat,
ai§> er in (St)re nnb ,^errUd)teit \mv , ^nr ^Uige unb il^erbemütignng nnb
babnrd^ äur Vorbereitung auf bic Ü)nabe ber ©rlöfung.
§ 94. ^ic mibcflccftc C^mvfängniö ^Hariä.
3>gl. .^cinrid), 2)oginatifd)c 'll)eo(ügic VII § 351.
3)? a r i a i ft i nt c r ft e n 5( n g e n b i i c! c i l) r c r (S nt p f ä n g * 82;|,
n i ^ b u r d) eine b c f o n b e r e C^^ n a b c nnb 33 e D o r 5 u g u n g ^ü',§naSme"^t?oT
b e ^ aUmä d)ti gen (^ 0 1 1 e ^^ in 21 n b e t r a d) t ber 33erb ienfte ^'j'jyf'jj^'^,;:
Q e f u (S t) r i f t i , b e 0 (S r l ö f e r 0 b e ^ 9Ji e n f d) e n g e f d) l c d) t e ^v buis.
0 0 n j e b e r 9}hi t e I b e r (5 r b f d) u l b u n n c r f e ^ r t b c \v a l) r t
nj 0 r b e n.
3ßä()renb ade lütenfdjen mit ber (Srb|ünbc bc()aftet finb, ift lüiaria
baüon auc^gcnommen luorbcn. "I^ie unbcflerftc (Snipfängni^5 '•Maxi'd ift am
8. ^e^ember 1854 üon ^i\w JX. burd) bie 33nl(e Ineffah'dis ahi ^ogma
befiniert luorben : Declaramus, i)roiiuiitiamus et defininius, doctrinam,
quae tenet ]]eatissiniam Virginem ]\Iariam in prinio instanti suae
conceptionis fiiisse süigiilari omnipotentis Dei gratia et privilegio,
intuitu meritoium Christi Jesu Salvatoris liumani generis, ab omni
originalis culpae labe piaeservatam immunem, esse a Deo reve-
latam atque idcirco ab omnibus fidelibus lirmiter constanteniue
credendam.
I. X'aö ^ogma üon ber nnbeflcdten ömpfängniö Dhiriä
ergibt fid)
1. a u ^> ber t) e i ( i g e n ® d) r i f t.
a. "Tiefelbe cut()ält t c i n % r g u m e n t gegen bie nnbcftecfte (5m^ bef icui cn
pfängnic*. 'I^cnn bie 5(u0[prüd)e über bie iHllgemeinl)eit ber ^mhz nnb ber ^ ©dfrifMeln
erlöfung Rom. 5, 12; Ephes, '2, 3; 1 Joann. 1, 8 u. f. m.) ftel)en mit ^^^f 'l^^^^^^^^^
biefer auf ber (S r I d f n u g ö g n a b c b e r n l) e u b e u f i n g u l ä r e n cimpfängmö.
31 u ö u a l) m e nid)t in ilMberfprnd).
triftige 5( r g u m e u t e f ü r ^ ^^^--^ ^,
(SiitpfänniüC' im
, 3, 15) ift m\ 'Mavia ebem ^^'^^1^^'"
bcv ücrl)cif3cue (^ame be^o ilkibec»
Qefu^ Gf)riftnö ift.
5Bic nun in ber ganzen (Sntmidelnug ber gött(id)eu Offenbarung , fo
finb and) in biefer erftcu nnb grunblegcnbcn Verl)eif5ung unferes« 4')eiIc^o nnb
beel)alb and) im einigen ^Katfdjlnffc (S)üttc^3 ber ßrlöfer nnb feine
lÜJutter unauf lö^^tid) miteinanber oerbunben; beibe fteljen in
e UM g e r S e i n b f d) a f t 5 u m 33 i) f c u nnb feine m ^)i e i d) e ; ü ber beibe
t) a t b e r © a t a n t e i n e @ em a 1 1 ; f 0 m e u i g a ( ^ an b e m @r I ö f e r () a t
berfelbe einen 3;;ei( an feiner jnngf räulid)en D^httter. ^iefe
5Ba^rt)eit ift im '}5rotociiangelium anegefprodjcn, umg man ipsa ober ipsu7n
Icfen. Satan t)at aber teil an bcm tl)ieufd)en burd) bic Sünbe. ^C^nui er
abfolut feinen 5lntei( ()at an ilJiaria; menn ^unfdjcn i()m nnb ber CMotte^^=
nnittcr a b f 0 ( u t e ^einbfdjaft befte()t, fo I)at bemuad) lltaria niemat^^ burd)
bie Bmbc unter feiner .'perrfdjaft geftanben: ^JOiaria ift oon ber Grbfünbc
b.
dagegen entl)ält fie ü b
e r
a U!5
b
i e f e ö
(^(
: l) c i m n i c^ :
a.
r^m
^1> r 0 1 0 c n a n g e l i u m
iGcn
fo
geU)i|3
bk
9iebe, alc> ec> fid)er
ift,
bafl
82H.
)ic iinbcflccftc
314 SSon ber ©d^öpfnng. C. SBou bein 9T^cnfci)en. III. Xn ©ünbenfatl unb bie ©rbfünbc.
beuml)rt c^cblicbcn. (Gegenüber bcr erftcn, fünbigcn (Soa njar 2>kria bie
3111 citc, füubculofc (Sua.
ß. Ave, (jratia plena {y.ix\9'-'^^*^y-^'^'^') 1 Dominus tecum, beiiedicta
e^ilpfämvu^^^ tu iu uiulieribus. L?ic. 1 , 28.* ©c,vcl)cu fid) bicfc 5i^ortc aurf) in bc^
^'' gutig'"^'' lüubcrcr 'il^etfc auf bie uuniittclbar bciun-ftii)cnbc Ctaibc bcr göttlid)cn
y3hittcr|d)aft , [0 fprcdjcu fic bod) cbcniogcunjl aud) lUbo, um^o iU^aria be*
rcitö mar. X^a fic im ^(uftragc (^ottci? abo bie CshtabcuuoUc )d)lcd)t=
l)in bcgrüf3t mirb, mit meld) er bcr .^crr ift, fo fd)licj3t bieö ein, bag
fic i in m c r bie O^nabcnooKc unu* unb feinen '^H n g e n b li d i!)rc^ T^afeiu^
ol)nc (^)nabc, b. l). im 3tanbc bcr 3ünbc mar.
y. A^a^u fommen bie üou bcr ^t^irc^c auf 'JJuiria bc,^ogcncn Stellen
bcc^ ^ol)cn(icbcc^, bcr ^^f atmen unb bcr ^apicntialbüd)cr. Sicut
liliuni inter spinas, sie aniica mea inter tilias. Ca7if. 2, 2; Tota
pulchra es amica mea, et macula non est in te. 4, 7; C^uae est
ista, quae progreditur quasi auiora consurgens, pulchra ut luna,
electa ut sol , terribilis ut castrorum acies ordinata ? 6, 9. 3.^g(.
Prop. 8, 22; Kccius. 24, 12; Ps. 45, 5 n. f. m. Über Waria in
bcn:^^üd)crn bc^^ 'Hltcn üeftamentc!:!; f. ^d)ccben, l^ogmatif 111 8. 4()0 ff.;
2. a n c> b c n i> a t c r n.
Sic immqidcf) '^' ■&^^i' fom^"cn ,yniäd)ft in 33etrad)t bie 5al)I(ofen i^(nc>fprüd)c bcr
liitc j>ciii!irrit ^.^ötcr über bk nnticrcilcid)lid)c, fclbft bie ^licinhcit bcr (Snnet übcrtrcffcnbc
2^ntcrn. mcniljcit uub '^nnbcnloiigtctt 'Aunria, bic nur luni bcr ab|olntcn .peiligtcit
Ok^tte^o übertroffen unrb. ?(nd) finb feineomeg^o bicfc 3tcl(cn lebiglid) auf
bie Qnngfriinlidjfeit 'JJiariä 5U befd^rmifcn, bic aUerbing^o ben d)rifto(ogifd)en
•l^ärcficn gegenüber im '?Utertnm im iHirbergmubc ftanb.
^väbS bic ^^- ^^^^^' bicin erl)abenen :^s^ec non bcr nniKrg(eid)(id)en ^}icinl)eit
bim bell i!«'Qimi uub ."p c i l i g f c i t '))lav'\ä cntfpringen bic ,vU)Uofcn n c ga t i nc n unb p 0 f i -
^^Tcrbcir'^^ t i 0 c n ''iH-äbifatc, bie üon ben Tätern l^iaria beigelegt merben: Xic^Kcinc,
Unbcfterftc, *il3t af cHofe, UnDcrfel)rte, Unücrbcrbte, bie .f)ei =
(ige, (M 0 1 1 g c l) e i I i g t c, Ü n f d) n I b i g e, 3 d) n I b ( o f e, ^}{ eine, (^ d) ö n e,
(^cbenebeite , bie .peiligftc, 3d)ünfte, ^Ueinfte, bie gan,^ ^)icinc,
gan^ (3d)n(blofc, bnrd)anc> .V)eiligc.
sPiibovTr5Hitcr. c 4^ic gän;,lid)e Unbefkdtl)cit iDiariä mirb üon ben ilHitern in oiclcn
!5lMlbern ani^gebrüdt, inbcm fic llWiria reiner unb flarcr ak-> ben
'J^ionb, bic 3onne, biv:^ ?id)t, ben .*oimme( nennen nnb fic alc^ bie
reinftc ?i(ie, bic ^ilic unter dornen be^cidincn.
Dinri.rbie neue d. T^a^^ und)tigfte ,^cngni!o ift bie nrd)riftlid)c '^(nffaffnng *03?aria^
<^"«- at^^ neue, l)immnfd)c (5ua. Utraque iKva) aeque pura et simplex
constituta est. Ephmem bei Assemani bil)l. Orient. JI p. 57. Xaljcr
mirb llWiria and) bem 'l.^arab i c f e, bcr ^]?ara bief e^ocrb e, bcm?cbcnc*=
bäume ncrglidicn.
2).n i)d('?hnu ^- -^^^^^ i^ctagin^o bic 'JJinttcr C^^otte^^, quam sine iieccato conßteri ne-
tVinu'^ iiba- bic cesse est pktati, a(c^ 5(rgnmcnt gegen bic ©rbfünbc an^ofpieltc, gab 5Ingu-
"'^'Sir'^ ftinu!? bie befannte 5(ntiiiort, in bcr bie ^^l n ^> n a () m c ft c 11 n n g a^iaricnö
principieü au^^geiprod)cn ift: Excepta ig-itur Sancta Virgine Maria, de
qua propter honorem Domini nullam prorsus, cum de peccutis
agitur, haberi volo quaestionem — inde enim scimus, quod ei phis
gratiae collatum fuerit ad vincendum omni ex parte peccatnm, quae
concipere ac parere meruit, quem constat nulhim habuisse pecca-
tum. De nat. et gr. c. 36 n. 42. 33cäicl)cn fid) bicfc ^orte aud) äunäd)ft
832.
§ 94. 5)ie unbeflecfte ©inpfängni^ Tlaxiä. 315
auf a!tuc((e (Si'mben, fo ift bod^ bic 9?cgel iinb bereit 33egnmbung gang
a (I g e m c i It. Qa, ba e^> fid) ht bcr Äoittronerfe mit ^^elagiii^^ mit bte
(Srbfüttbc brel)te, I)ätte 5(itguftiitite^ ittd)t nerfrfjineigcit bürfen, ob 3}?arta aitd)
Don ber @rb)ünbc an!ogenoininen fei. 5(ud) gegen ben '"^^elagianer ^vwUan
fpriti^t 5lnguftittU!3 bic 5(neital)ntcftet(nng 'i'^ün'ictte^ ait^^. ^crfelbc \)attc 'üjm
öorgemovfeit : Tu ipsam Mariani diabolo nascendi conditione transcri-
bis. ^er ^eilige antwortete: Non transcrihimus diabolo Mariam con-
ditione nascendi, sed ideo, quia conditio nascendi solvitnr gratia
renascendi. Oj). inip. 1. 4 c. 122. .S^'^ier oerneint 5Uignftinn^^ oI)nc i^meifel
bte ©rbfünbc in IDiarta, ba fonft feine 5(ntiiiort üöüig il)r ^\z\ iierfe()ten tinirbe.
f. '^a^n fonimen bic ^^a()lreid)en 5(n0ipriid)c bcr fpiitcrcn ^nitcr, )t)e(d)e
eine nnnnterbrod}cne Xrabition biö gnin 53eginne bcr inittcla(tcrUd)cn ^oit= ^'"'^^'
troüerfc bilbcn.
(gtcßcn, iuc(d)c [ancn, ®f)riftu§ allein fei füuben(o!3 , ober , $IRaria [ei crlöft, c;e= 3tt)eibciiticie
reinigt, gefieilint, licuieifcn nicf)f>;^ gegen bie nnbeflertte (Snipfängni^^ , ba 90?aria nid)t in ©teücu bci?)en
bcrfelben Jik^fe nnb nid)t anö benifelben Wrnnbe, uiie S()riftn^5, nnb nnr bnrd] i()n ä*ätevit.
fünbcnloig ift. yZod) lucnigcr finb Stcüen ein ^emeiS , in benen '^a^- ?y(eifd) SD'Jariä
caro peccati genannt mirb, 'i:^a ja and) 'ita^ ^'(cifd) ßl)rifti, infofern e^ anö ber fün-
bigcn 9D?enfd)fieit anqenonniien ift, nidit feiten fo genannt mirb;
834.
3. an^' bcr C^U^ fri)id)tc ber ^t ontroo er f c. ^n bcnt (V^lanben S)iL> mittdaitev-
an bic cji'ccptionctic .pciligfcit y^iariii unir bcr (^Manbc an bic inibeflccfte @in^ ''^'^luMm^^''^'^
pfiingniö cntl)aUen. @inc !?et)rentid)cibnng ber Äird)c über bicC> ^rioilcg ®cotiu^-
fclbft, nod) über ben Qn()alt bcc^fciben gab cc> in bcr vntriftifdjcn ^^cit itid)t.
^tn 12. ^^af)rl)nnbcrt fing man im ^IbcnManbc an, ba-o 3^eft ber nnbcftcrftcn
ßmpfängnii^ ,^n feiern. (3kgenftanb bicfcö Jycftc^o unir aber bic fleifd)nri)c
(Smpfiingni^o *i)]iarien^> , nidjt bic .*pcilignng il)rcr 3cclc. W\z für (5l)riftii^>
fo (engnetc man für DJtaria bic ^lotmcnbigtcit bcr .Spciligmtg.
(?kgen bicfc in boppcUcr ^V^icbnng falfd)c 5lnffaffnng mcnbctc fid)
mit noücm ^i'cd)tc bcr I)ei(. 9Uritl)arb in feinem bcrü()mtcn <Sd)reiben
an bic (Jl)orl)errn oon i^l)on (1140). ^n feinem bcrcd)tigtcn (Sifer gegcit
bic ^l)oncr ge()t er aber ,^n meit nnb (cngnet, \^<\\i i)3(aria in il)rer ©in-
pfängni^^ gcl)ci(igt morben fei. 5lnd) bic 'J^arifer llnincrfitiit crtlärtc fid) tnic
ber l)ei(. ^ernl)arb cntfdjicbcn gegen "^iv::^ gcft bcr ömpfiingniö 5Qiartcit(>.
^cr ^ampf batte fid) immer met)r gugcfpil^t, al^^ 3^ o n a 0 e n t u r a
nnb X l) 0 m a c> auf bcm ^vampfplat^c crfd)iencn. .§ e i I i g n n g b c ö
S l c i f d) e ^^ ober .^ c i (i g n n g ber Seele ö o r (prins natura)
ber (Singicgnng in ben ?cib imb bamit and) ^i e i n i g u n g b c ö b c ^
f ( e tf t c n g I c i f d) c !o maren bic beiben Grf(ärnng^^Dcrfnd)C bcr 3?er=
teibiger. W\i S^z6)i ncrmarf bcr ()ci(. 3:f)oma!o beibe 5(nffaffnngcn, ba bnrd)
bicfclbcn bic 5(((gcmeinl)cit bcr (Srlöfiutgc^bcbürftigfcit in S^agc gcftctlt
mürbe. ^lücrbingio gcl)t bcr engtifd^c l'cbrcr and) meiter nnb bci)anptct,
qiiod sanctilicatio B. Virginis fuerit post cmhnationem. S. Th. 3 q. 27
a. 2 c. ^cr ©tanbpnnft be^^ I)ei(. ^^oina^ mar nad) bcm bamaligcn
©tanbc ber ^ontronerfc mcnigftcnji cbenfo !orrc!t a\§> berjenige ber 55er^
teibiger ber nnbcflcdtcn @mpfängni^>. '4^ic S^'agc mar nod) md)t gcflärt;
bic 5Biffenfd)aft arbeitete nod) ^al)rl)unbertc lang, big bic Scl)rc oon ber
mtbcftecften ©mpfängntg mit bcr 5(((gemciitl)cit ber ©rbfnnbc mit noKcr
^tarl)eit in ßinüang gebrad)t mitrbe.
<S c 0 1 u g mar bcr erfte, bcr beibe Öc()rcn miteinaitber vereinbar
crtlärte. Einige feiner Orben^genoffcn oerttcften- bic ^cfjre i{)rcö 9[}?eiftere>^
316 5>on bcr 3cljbptiiiii}. G. 53on bem iWeufcfjen. III. Xcx Sünbcnfall unb bic Grbfünbr.
fo baf^ bic J^r a ii c i (3 1 a ii c r bcgciftcrtc ^^crtcibigcr unirbcu, uniljrcnb bic
X' omiiii fancr ^^iim !Icil |cl)r I)Cftig bic uubcfictftc CSmpfiiugniö bc^
fämpftcn. Xic 'i^arifcr Uiiincrfitiit ftcKtc [id) mm auf bic (Seite bcr ^van--
ciefaucr unb iicrpflid)tctc fognr aUc il)rc Ih'itcjücbcr ^ur S3crtcibiguug uufcrcr
i^cl)i*c. ^D^'cut il^Mipiclc füigtcu aubcrc Uuiocrfitiitcu, ,v 53. lUaiu^, ^tölu
u. f. U).
"Tic ^trönuuu3 i^cgcu bic uubcflcdtc (^uipfiiucjuii^ galt alfo uid)t fo
fcl)r bcr ^cljrc fclbft, aU$ falfd)cu (Srfläruugcu bcrfclbcu.
llugcad)tct bicfcr unffcufd)afttid)cu Montroucvfeu mar übrigcu^3 bcr
Ö^laubc unb bic xHubadjt bcr .sJirdjc unc bco i^oltc^^ ftct^o für uufcr (^c
l)cimuic^ ;
^»a/Mt brv ^' '^"'^ ^^^ ?vcicr bc^^ fycftcci bcr uubcfkdtcu öuipfäuguiö. ^m
uiibcfierfu-u Gm Oricut gcl)t bic J^cicr fid)cr ;^urüd bii^ iu^ö 7. ,"val)rl)uubcrt. ^ilMc uuil
PfaMflino. ^Ij. ucr breitet unir, icl)cu unr barnu, ha^ ade üricutalifdjcu ^tirdjcu, audj
bic fd)ou fcl)r frül)c gctrcuutcu 3cttcu, bac> Jycft bcfit^cu. ii^ic populär
boö J^eft UHir, erfel)cu mir baraue, baj3 felbft 'JJtot)ammeb baoou im Ä'oraii
fprid}t. ^m '^Ibcublaubc finbcu mir ba^^ J^-cft .^ucrft in "J^capcl mib Si-
cilicu fd)ou uor beut 11. j5al)rl)nHbcrt, un'iljrcub cc^ crft (Subc bcc> 11. ober
5(ufaug beo 12. ^vi^l)rl)unbcrtv allgcinciu uuirb.
itnire bic dnipfiiuiiuiv '))laxm uid)t ol]ue 3üubc gcmcfcu, fo l)iittc bic
.^lirdjc biefcc^ ^-eft uid)t bulbcu fönucn, ba uur ctmac> ^Jkinc^ (^egcuftaub
eiuco tird)lid)cu Jeftec^ feiu tauu:
^ic vciln'nticfm i"). iui^:^ bcr 1^ c l) r c bcr .^nrd)c:
^üb?r'b^c\m^^^^^^^^^ a. Xac^ Tcfret bcr 2l)uobc nou i^Mifcl (8ess. oO) l)at .^mar, mcil
fieifte o;mpfän!iaiou ciucr fdjivuiatifdjcu ^Hn-faiuuiluuö auvgctjaucjcu, feine (^ülticjfcit, be3eugt
"'"* aber bcn a 1 1 g c ni c i u c u (^) l a u b c u.
l). ^Si?:tuv IV. Dcrbot bic ^un-fetun-ung bcr fid) uod) immer cut*
gcgciu'tcljcubcu IWiuuugcu bcr "Tomiuitauer unb ^yrii^'^'i^-^fiin^^i* / billigte aber
^uglcid) bic J^cftfeier uon 'JJairiä ©mpfäuguic^ unb nerumrf bic 53cl)auptuug,
bic .Uird)C l)abe bei bicfcm ^tfte uur bic spiritualis conceptio uub
^sauctiticatio im ^(uge.
c. "Dac^ Äouf^il oou ^Iricut erfliirtc : Declarat taiueii liaec ipsa
sancta Sviiodus, iiou esse suae iiitentioiiis, comprehendere in hoc
decieto, ul)i de ijeccato oriofmali ap:itur, beatam et immaculatam Vir-
giiiem Mariaiu, Dei g-eiiitricem , sed ol)servandas esse constitutio-
nes lelicis recordationis JSixti PapaelV. sub poeiiis in eis constitutio-
nibns contentis, quas iniiovat. 8ess. 5 caii. 5.
d. ^'Piu^o V. ucrmarf 15(>7 in bcrProp. 7o bcv^^ajuc^ bic^^3el)auptuug,baf3
bcr Xob l^cariii i^emeiv il)rcr 3üubl)aftigteit fei. Denzhujcr, Kncliir. n. 953.
e. ^aul \. ocrbot bic öffcntlid)c !:l->ctanipfung bcr unbcflecftcu (Sm=
pfiiuguic^, (5h-cgor X\'. and) bic in '}.H-iiiatfolloquicu.
f. '?llc;i'auber VIT. erneuerte 1661 in bcr berül)mtcu 93ullc SoUici-
tudo omnium bic frül)crcn Tcfrctc unb crflärtc a(^5 bic 'J3icinung bcr .Uird)C
bei allen il)rcn ;?(norbnnngcn unb inc^befonbcre bei bcr J^u^'tfeicr, P)eatae
Virginis animam in i)riiuo instanti creationis et infusiouis in cor-
pus fuisse speciali Dei g-ratia et privilegio intuitn meritonini Christi
. . . . a macula ])eccati originalis praeservatam immunem.
g. X^ic T^cfinition bcr unbcfleiftcn ($mpfiiugui^3 alc^ '5)ogma burd)
unfaetiorftni' e'ml 6. a u !3 b c r ft c t V u> a d) f c u b c n ';)( n b a d) t b e v il^ o l f c v u üb o o r
Vfängnii^.
838.
§ 94. 3)ic imbcf(e(fte (5ni)jfängnt!3 SO^ariö. 317
nUcm bcr ^eiligen. X^icfe 5(nbad)t umrbc aurf) bcfonbcit^ fonftatiert
biircf) bie ber bogiimtifcljcu '^cttaratiou iUu«' IX. oorau^^gegangcne ^xUlv-
rung faft nücr ^i|e{)öfc, foiüie aller Drben unb bcr an9cfel)euften fird)Uc^en
II. ^Baci ben (2 i n n be^ X)ogina^^ betrifft, |o ift in ben entfd)ciben=
bell 3ß}orten f\n§' IX. in bcr ^ullc Ineffabilis imn 8. 1)e5. 1854 an§^
ge)prort)en :
1. ilJkria ift im erftcn ^Ingcnblirfc it)rer (^mpfängni^> t) o n i e b c r g;,i,,i„ ^,,i i„„
Maid ber (^ r b f ii n b e q (i n ,U i di frei — hnmunis — b e = jp^^f ^^afei,
in a l) r t luorben. ^,u^cen3, um
a. ':i^a iWaria frei ift ab omni originalis peccati labe, fo ift fic frei ^"J'^J^S^niu".'*
a. non atlent, nni^ veram et propriam rationem peccati habet,
a(fü oon bcr macula culpae nnb bem reatus poenae. "Dic^^ ift nnbe-
bingt de fiele. 2ic ift niclnictjr ansigcftattct mit bcr l}ci(igmad)enben @nabe
unb bcr itinbfd)nft 6^ottc« nnb be^uiegcn (^cgcnftanb bc^o gi3ttlid)cn 2Bo()l=
gefaüen^ ;
ß. o()ne 3^vcifcl nnb nad) bcr senteiitia communis nnd) uon allen
jenen folgen bcr ©rbfünbc, bic irgcnbinic eine ,V»inncignng jnr Sünbe
cnt()a(ten nnb bal)cr in einem nncigcntlid)cn 3innc 3ünbc genannt merbcn,
alfo namentlid) uon bcr .^iontnpic^ccn^.
^^ol)l aber ivar fic, mie (itjriftnc^ felbft, bem leiben nnb 2^obe, aber
nidjt 5ur Strafe nntennorfen. 'Der fromme C%inbe an i()re leibtid)e 5lnf^
eruiecfnng nnb ';?(nfnaf)mc in ben .^innnct ift bnrd) bic Überlief crnng bcr
^ird}e mol)l begrünbct nnb bem Stanbc i()rer Un)d)nlb nnb il)rem !iHn*t)ält^
niö 3n (£l)riftnc> im l)öd)ften @rabc angemcffen.
b. grei uon ber (^rbfünbc ift l)iaria bnrd) '^emaljrnng — prae-
servatio, alfo nid)t bnrd) nad)trägnd)c Befreiung, ^ic^ loirb
nod) mel)r bcftinnnt bnrd): in primo instanti snae conceptionis. 9^id)t
uon bcr concei)ti() acHra oon feiten bcr cmpfangenbcn l^inttcr, fonbern
oon ber conceptio passiva, bem empfangenen .^iinbc, ift benniad) ()ier bic
9iebe. 3n ^icjcr conceptio i»assiva barf alfo nid)t ein erftcr nnb ^meiter
DJbment nnterfd)ieben nnb bic nnbefledtc (i'mpfängni^o anf ben ^meiten 9Jb==
ment befd)ränft loerbcn.
"^ya^d) bem '^^ogma gab cc> ba()cr leinen ^^Ingenblicf, in bem bic
Seele 'JJiaricnc^ erid)affen nnb mit bem l^eibc ocrcinigt mar, ol)ne oon ber
©rbfiuibe beioal)rt nnb mit bcr l)eiligmad)cnben @nabe anc^geftattet jn fein.
2. ^Dcaria ift nnbefledt empfangen si)i(jiilari gratia et prknleciio^ in-
hdtu meritonim Christi. (5c^ ift alfo bie nnbefledtc C£mpfängnic>
a. eine fingnlärc 51nc^nal)mc oon bem allgemeinen (^efet^c;
b . p n r e (5^ n a b c n m i r f n n g nnb ein (^ n a b e n g e f d) c n f ; ^.^ liX-iecf tc
c. (*^nabcnunrhtng i n 51 n b c t r a d) t bcr ^ e r b i c n ft c S 1) r i ft i. (^-mmängm^ eine
|)ierbnrd) ift bic 51nfid)t mand)cr, l^taria fei nid)t gratia Christi i?^f/^^/i- (b^llnjc^gnabfoe^
ptoris^ fonbern gnitm Creatoris originaliter gel)eiligt morben, nid)t meiter >^'Wt''^^i»'°"oö«'e.
äu oerteibigen.
3. 3(n^^ biefen 53eftimmnngcn ergibt fid), ^.^ uXfiedte
a. ba|3 ba^o T^ogma oon bcr nnbcfledten (Smpfiingni^5 ba§ "Dogma oon ber 5111= empfän^nis unb
gemeinl)cit bcr ©rbfünbc nnb bcr (Srlöjnng nid)t bccinträd)tigt, fonbern beftiitigt; ^'^ gS""^^'
b. bafl bicfc^> "Dogma 'JJiaria nid)t, mie ber Unoerftanb läfterte, über
hk Spl)äre be«-o @efd)öpflid)en crl)ebt, fonbern oielmel)r gan^ unb gar aU
^efc^öpf unb alö 3Bert ber göttlid)en ^nabt be5eid)net;
318 55on bcr Schöpfung. C. 5Son bem 9J?enf(^en. IIT. 2)ev ©ünbciifQÜ unb bic (Srbfünbc.
c. baf] bind) bicfcf^ T^oginn (II)riftu^:^ imb feine (^nabe nid)t nerbiintelt,
fonbent iierl)errlid)t iinrb.
MonnvuJiis ber ^^^' ^'^'^^^ M"^ "^i^ iiubefleifte (I'iupfiingniö 9)iariä jmar nirf)t uo^
unbefUHttoii' (jmMücnbig, ttbcr im l)i)cl)ftcn (^rabc tougnicnt:
Piaixqm^s. ^ ^^^. ^-jj^gj,((^^.p„ s^i^üvbe ber ()ei(igcn lUhittcr (%ttec> cnt|pvicl)t and]
eine fingittiirc (^nabe unb ^ciligteit.
2. ^icfelbc eut|prid}t and) ber @()re ber ^Dienfd)l)eit Sf)rifti unb bem
^er()ä(tni0 yJiaricn^ 5U bcn güttnd)en ']3erfonen.
^icr fei boron erinnert, bn^ in bem einigen 9{at[d)Iuf5 ber 2J?cnfc()Uierbung iDiaria
al^ bie i'Jhitter l^cfn mefentlid) eini^efdjlofi'en unb mit il)rem Gol)ne bc§ göttlirfjcn ;:li>ol)l'
gefallen'^ teiü)oftig mar. 5)er C^ebttnfe, bafj bcr (^^ottmenfrf) , niid) nbgefel)cn uon bem
6ünbenfa(Ic unb ber @v(ö|ung, ber '^(nfong unb bQ§ ®nb,ycl aller göttlid)en '-li>crte, nnb
^ü^ in bem nnbebingten ?Kat[d)(nt3 ber i^^ntarnation and; bie ^^^räbeftination 9D?arien^
,yir nnbeflertten @mpfängni-§ entlialten gcmeien fei, bemog nid)t menige ^Jbcologen, bo^
iU'incip ber nnbeflectten (Jmpfängnii^ lebig(id) in ibrcm m ü 1 1 e r l i d) c n iB e r l) ä 1 1 n i §
5 u m (SJ 0 1 1 m e n f d) e n oi)ne ^Hüdfid)t onf [einen S{)arQftcr aH @rlö[cr üon ber (£ünbe
^n erblicfen.
9(ttein, menn mon and) annimmt, bafj ba§ il'ort ^(eifd) gemorben märe, anc^
menn fein Snnbenfall ftattgefnnben bätte, fo ift es^ bod) in ber 'AMrflid)feit ,^nr ©rlöfung
bei^ gefallenen 11tenid)engefd)led)te^ i'Jieni'd) gemorben, nnb mie lUJaria nid)t blofniiabvbaft
iDiutter Sbrifti, fonbcrn and) niahrhaft 3rod)ter "^rbani!? ift, fo l)at and) il)re nnbeflcrfte dm^
pfängni"? nid)t blof? in ibrein mütterlid)en 5>er()ältni'o ,^n Sl)riftn-?, fonbern and) in
beffen (Srlöfung^nerbienft nnb ©rlüfnng^ognabe ibven (SJrnnb. ^e^^balb braud)en mir aber
and) nid)t mit Snare,^ n. a. jn fagen, and) fie babe in 9lbam gefünbigt ; t)ie(mel)r
nehmen mir lieber an, ball fie, bnrd) ben emigen ?}iatfd)lnfj ©otte^' uon bem ®efel5e ber
(5rbfünbe gän.^tid) au^Jgenommen, in feiner 'il'eife bie ^d)nlb 5(banuo fontra()iert bat;
ha^ fie aber fo omni ex i)arte üon ber 3ünbe oniogenomnnm ift, üerbanft fie hcn 'i>(X'
bienften be§ ©rlöfer^, ber fte eminentiori modo erlöft nnb gebeiligt bot.
3. &ott, ber in feinen 'Werfen be^^üglid) ber ^JJ?cnfd)en oom UnüoU=
fommcncn 5nm ^Hilltommencn fort^nfdjreitcn pflegt, tief? naincnt(id) ber
l)?enfd)merbnng eine ftctv fortfd)rcitenbc ^nn-bcreitiing nornn^ogel)en. Die
le^te, l)öd)ftc nnb nnmittelbarfte ;5nbercitnng ber mcnfd)(id)cn ))}atnv auf
bie l)l)poftatifd)e Union ift bie nubeflecftc Jungfrau.
4. Sie ift o^iglcid) bac^ nodfommcnfte ii^crf bcr (^iiabe, in bem ec> fid)
am l)err(id)ftcn ^eigt, bajl bie (v^nabc ftiirfcr ift aU bie ::)tatnr nnb baljcr
bie 3ünbe nid)t nur 5n tilgen, fonbern aud) gän^lid) ju l)inbern Dcrmag.
5. (5'C> mar ferner angemcffcn, bail fid) im ^Kcid)e (S;i)rifti and) in
duem puren !:)Jienfd)en bie uolitommcne Unfd)nlb uorfiinbe.
G. CSnblid) ift ec^ fongrnent, ba\] <S\)i'\]tm l)J^u*ia aU-< bie ßmeite (Soa
3ur Seite ftel)t, ba|l in il)r bat-' mcib(id)C (*'kfd)(ed)t uer()errlid)t ift, nnb baf3
bat)er ^)3iaria an ber |)ciligtcit unb an bcr Glorie ©()rifti ben noüfommenfteu
2Inteil l)at, ber für eine bloße Kreatur mijg(id) ift.
^oit hn ptcnrd)iitttbmt0 mth (BvVifxm^.
6v|'d)eiiiung ;
incaniatio:
§ 95. begriff mtb ^^lamcii ber ^Jkuft^tucrbmig unb (J-rlöfmig»
33gt. § einrieb, 3^ogtnatt[cf)c X^cotogie VII § 324.
I. ^k 0}knfd)tuerbung unvb geiDo^iiIirf) befiniert al§ bte ißercini= Tcfmubn bei-
9 u n g ber m e n f ci) U d) c n unb g lU 1 1 i rf) e n 9^ a t it r in b c r ^ c r f o n ^JJ^cmctituerbung.
be^ Sßorte^.
IL !^ie]e^ ()öd)ftc 3[l^erf @otte^^ unrb üon ber (jcitigen ^djrift, noii '■'/^•s,,.
ber ^ird)C, non ben ilnitcnt unb ^Jlicologcn mit mannigfaltigen 92 a m e n «iVnSnbimg
me^r ober minbcr abaqnat bc^cidinct.
1. ^er adgemeinftc unb nnbcftimmtcftc 92ame ift or/ovo{x''a, oeco- oecoiu.mia;
7iomia, bnrdj bcn ^JicnjdjUicrbnng unb ©rtöfnng a(^ §ei(^orbnnng be=
5eid)net luerbcn.
2. (Sine ^meite klaffe Hon 9iamen djarafterifiert "^(^^ ^)e()eimni^J ber
3}knfd}n)crbnng al« bie O f f e n b a r n n g , bic (^ r j d) e i n u n g ^otte^ ober
bte ©rfdjeinnng ^otte!o im 5(eifd)c (1 Tim. :■), 16). .pierfjcr gel)ören
bte oft gcbrand)ten ^Hn^^brücfc s-i-favs^a. -^avipcoaic, H-scfaveia, aco[jLaT'.x7^
ercLcpaveia ; apparitio, manifestatio, revelatio, adventus Dei.
3. SBeit ()änfigcr unb midjtigcr ift ber anf ben ''|>roIog be^> Q;o()anne^^
eoangelinmö (1, 14 fid) grünbenbe ^Huc^brnd Incaniatio, svaapxcoa:;, aap-
xwa:?, tüobei ba§ im ©egenfal. .-^u ben ^oteteit gcbrand)te 'iBort gletfd)
bein (Sprad)gebrand) ber beiligen Sdjrift gemiig hk gan^e menfdjUd^c
92atur be^eidjnet. Incaniatio mirb ebenfo für ben 31 ft ber 9}^cnfd)iiier=
bnng mie für ben biird) biefen ^Hft bemirften ßiif^iiii«^ gebrand)t.
4. Seil ber Sogoc> babiird) 9Jicnfd} gemorben ift, ba§ er bie ntenfd)-
Itd^e 9iatur mit fid) nnb feiner göttlid)en D^atnr anffo innigfte
vereinigte, fo mirb hiV^ (55e()eimni^5 ber illtenfd)tuevbnng and) s v co a : ; ,
auv^eac?, auvoooc. unio, adunatio n. f. \v. genannt. Um ben 33e= »'"io;
griff unio gegen monopI)l)fitifd)en Qrrtnm ^n fd)üt^en, ift ber 5(n«brud
@inf)eit ber ^crfon nad) ober ber .v»l)poftafe nad), t)i)poftatif d) e
iU r e i n i g it n g , s v co a : : -aolW 0 ti 6 a x a a l v , unio hypostatica ber al(=
gemein ^errfd)enbe gemorben. %\\A) W unio !ann gtcid)fa((g ben tili ber
ä)^enfd)iüerbnng ober \>a^ ^ r o b n f t b i e f e ^3 2( ! t e ^ , ben b ( e i b e n b e n
Quftanb ber I)t)poftatifd)en ^Bereinigung bc5eid)nen.
5. T)a enblid) h{\§> Sßort babnrd) 'Uknfd) gemorben ift, hi\^ e^ hk
menfd)Iid)e Statur in feine götttid)e ^erf onlid)! eit aufnahm, fo
l)eigt bic aj^enfc^merbnng and) -poaXr^ '];l;, avdXrj'];:;, assumptio, assumpuo;
susceptio. Assumptio !ann im a ftioen itnb paf fit)en ©inne gebrandet
tt)erben: assumptio activa et passiva,
^einvid) Apuppcvf, >Jomprnbium bev Xogmatif. II. 21
320 5^011 bcr !3J?cn[d)Uirvbiini-} iiub (Srlöfiing.
R44. ^ic brci Ict-t genannten Miauten , näinlirf) incariiatio, unio nnb
un^a^assnnV assiimptio finb Me UHi1)tigftcn nnb allgemein iiblidjcn. ©ic finb uenuanbt,
''"'biS"*'"'^^^^^' ^"^^^ 9lcid)bebentcnb. '
Tcv allgcnieinftc nnter i()ncn ift bcv 'Mnc^brnd' '^.^cr ci ni gnng, ?<?^^o,
bcr cinfad) bic ^)i c l a t i o n b c r b c i b e n l)l)poftattfd) ncreinigtcn 'J?atnrcn 5n
cinanbcr anc^ipvid)t. *:)Jian tann bal)er ebcnjo fagcn, ha]] in C£l)vifto bic
göttlidjc ^)iatnr mit bcr mcnid)lid)en, iinc nmgetcl)rt, baf? bic mcn]d)(id}c mit
bcr göttlid)cn 'V;atnr l)l)poftati[d) vereinigt ift.
^Jlnbcr^o nerbalt ci< fid) mit bcn bcibcn anbcrcn '^(n^brücfcn. Soinol)!
bic 3 ^i f 11 1' 1^ ii t i "-"^ 1^ iil-' ^^^ a f t i u c ^J( ] ( n m p t i o n tann n n r bcr ^ c r ( o n
b c <■>■ 'X)} 0 r t c !§ , bic p a | j i n c % f f n m p t i o n aber n n r b c r m c n ]' d) U d) c u
^^latnr ;^ngejd)ricbcn uicrbcn. Ter 3ol)n C'^ottc^o ift 'JJicnid) gcmorbcn,
i n f a r n i c r t , er l)at bic m c n f d) l i d) c ^Ji a t n r a n g c n o m m e n. ^5^iiifd)en
bem begriffe bcr incarnatio nnb bcr assumptio activa bcftel)t nnr bcr
Untcrfd)icb, ban bcr ^'ogo«o in bem ^öcgriffc bcr ^nt'arnation al^o ^nr
menfd)lid)cn 5tatnr l) cra b ftcigcnb nnb fid} mit il)r lurcinigcnb,
in bem bcr aftinen ^Mnna()mc aber ciU bic mcnfd)lid}c ^tatnr ^n fid)
crl)ebcnb nnb fic mit fid) uereinigcnb gebadjt inirb.
§ 0(). 5rcil)cit, 'J(nr^cntc||cnl)cit nnb J^iuccf bcr !:))icn)rijiücrbnug uub
C^rlüfunrj.
^^cjl. ipcinririj, 3)ogmati)rf)c Idcoloi^ic YII § 325—329.
si-, I. 2 0 111 0 l) l bic (S r l b f n n g b c r g c f a n c n c n 20t c n f d) I) c i t ,
rwiMiKit 11 ^j.-ot Q ( § j^ i j. vjj^ c II j ([^ ui c r b n n g b c v 2 o I) n c § ^ o 1 1 c ^> i ft c i n c a b*
iii'nifct)UH-vbunn. | 0 l n t f r c i c X () a t bcr g o 1 1 1 1 d) c n ^ i c b c.
^ 0 n einer i^t o t ir c n b i g t e i t b c r f c ( b c n ! a n n a I f o n u r
i n b c m relativen 3 i n n c c i n e r a n f freiem g ö 1 1 li d) c n ?fl a U
f d) l n f f c b c r n l) c n b e n ^ necessitas decreti) nnb b c b i n g t c n (neces-
sitas (-(»iditionata) 9J o t uuMt b i g f c i t , f o mi c in bem nncigent-
l i d) e n 3 i n n c b l o ]] e r 5( n g e m e f f c n I) c i t 'necessitas conyrucntiae)
b i e f)i c b c fei n.
^niiioimo'Avn ^- '"^'"'^^ ^^^'^' S>erfe ^ottcv^ nad) anncn i^opera Dei ad extra), Ijot
iH-it bnw'inirti and) bic ü}tenfd)uierbnng feinen anbcrn lelitcn (^rnnb a(^5 bcn freien
uH-vMtmv sr^qji^ji (5Utte^?. a'ic ift ein abfohlt freiem il^^cr! (5kmc^>. 33g(. oben
n. :^25 nnb n. 540 f.
i^ie abfolntc 3'rcil)cit bcr Ü3ienfd)Uicrbnng nnb ^rH)fnng ergibt fid)
anc> allen Stellen bcr bciligcn 3d)rift, in benen fic uor,yigf^mcifc n(ö ^^crfc
bcr Ghi a b e nnb (Srbarmnng gepriefcn merbcn , ;,. 33. Joann. 3, 16;
Eph. 1, 5 sqq.: 2, 4 sqq.: Tit. 2, 11; ^>, 4. 7; 1 Joann. 4,9. Tic
!iöal)rl)eit biejco 3at5e^5 folgt and) anc^ bem 3B c f c n bcr g ö 1 1 1 i d) c n
5reil)cit (i? 35). ra{)er ift ce de fide, baf? cc^ für (^ott feine neces-
sitas antecedens nnb ahsolata bcr ^J}?enfd)mcrbnng gibt.
"i^lllc '-l^ ii t c r nnb T I) c o l o g e n finb barin einig. 9hir anf @rnnb
p a n t () c i ft i f d) e r , e m a n a t i ft i f d) c r '-Inn-ftcllnngcn nnb anf (33rnnb cinc-^
falfd)en Optimiömn^^ (iiicibni^ nnb 3Dialcbrand)c) fann eine berartigc ^lOt-
locnbigfeit bebanptet uicrbcn.
HiT.^ 2.(^-^3 beftcl)t aber andi feine t) t) p o t () e t i f d) e '^cotmenbigfeit, uicbcr
^uHTbiuuf Jülir itntcr 33oranefct^uing bcr 2d)bpfnng, nod) unter ^^oran^ofe^nug bcr (^nabcu=
§ 96. ^rci^eit, 9Inncincffcn{)cit unb S^vcd bei* 3Rcnfcf)tiicrbung unb (Silöfung. 321
orbnung, norf) unter ^orau^jcl^mig bc§ ^Bünbcnfadcg, nod) inttcv i^orau§=^ *'^K?f'i!t^'
fe^ung bc^ @rlöiiui9C^rat[rf)Inf]C!o im allgcmcineu. ^cnn obuio()I in bcr
3S>irtliii)feit bcr ^^icnfiijiucrbnncj bic übcrnatürlicljc ii^oUcnbnng ber 5ii)bpfung,
bic ^ronc ber (S)nabenürbnnng nnb ha§> uollfouuncnftc Wittcl bcr @rlü)ung
ift, fo ift e§ bort) fcineemctv^ notiucnbig, baf3 ®ott bcr Sd)üpfnng, bcr
(j^nnbcnorbnnng, bcr (Srli3]nng bic je l)örf)ftc 33o((enbnng gab. iHclnicl)r
Ijiittc er bic 3ßelt in statu iiaturae purae betaffen tonnen, bic ^nnbenorb^
nnng mit bcr l)ciligniaii)enben ®nabe abfcl)lici}cn , bcn gefallenen SJ^enjdjcn
nidjt ober in einer anbercn nniioKfonimencn '-H^cife erlbfen tonnen.
;]. 9tnr im 2innc ber necessitas decreti tann non bcr 9^otiocnbig*^. «i^- .,
feit bcr DJtcni'djUicrbnng nnb bcr (Srlöjnng bic ^Hcbe fein, nämlid} nnter berdecrcti bVi bev
33oranC>)et;nng, baf^ ein freiet nnb cuiigcö "^dxü ©otteö bic üollfommcnftc*^'""^"^"^'^'^'''^""^-
Seife ber ©rlofnng bnrd) satisfactio de condigno nnb bic ()öd)fte 33ollcn=
bung ber 3d)öpfnng nnb C^^nabcnorbnnng im (^ottmcnfd)en, foune eine gloria
externa Ö^ottcy oon nncnblidjcm :ii.kn'tc motttc. ^H n f ® r n n b b i c f c <§
^ e t r c t e ^ tann eine b e b i n g t e ::)totiiicnbigfcit (necessitas conditionata)
bcr 9J?cnfd)Uierbnng nnb ©rlöfnng bct)anptet mcrbcn.
4. i)a bic ':)Jienfd)mcrbnng im t)öd)ftcn (^rabe fongrnent ift
(n. 849 ff.), fann man and) im nneigcntlidjcn 2innc non einer necessitas
congruentiae rebcn.
II. ii^enn and) abfotut frei, fo ift bic 93ienfd)merbnng bod) ein ^ sj*'-^
über a n ^^ f o n g r u e n t e c; 5i>crt Lottes?, ^niter nnb Xl)cotogen fnd)cn ^ukSSniul
bic§ bnrd) mannigfaltige '.Hrgninentc nadi^niiicifcn.
1. 5^ic I1icnid)merbnng ift 6^ Ott angemeffcn: bcnn fic ift bic ood=^. •^^■^'>-
fommenftc Offenbarung aller göttlid)en (vigen]d)aften, uameutlid) buna ift <^iott
a. ber ^ i e b c, unb sinar fomol)l ber Öicbc ö^ottec^ ,yi fid) felbft, at^ and) ^^"«''•"HKn.
jn bcn ilrcatnrcn; bcnn biefe l)bd)fte l^titteilnng (i)ottcg an bic ,S^reatnr be=
unr!t and) bic l)i)d)ftc '-l^crl)errlid)nug (>3otte^^ in bcr .Streatur;
b. ber 5( t ( m a d) t , bereu gröfUe^o Sßerf fic ift :
c. ber |) c i l i g f e i t , ^) a r m l) e r .^^ i g f e i t nnb (^ e r e d) t i g f e i t ,
njic in bcr ßrlofnug^^lebre ge^^cigt luirb;
d. ber 2ö c i V 1) e i t , meld)e in bcr ll1ieufd)loerbnng bic cr()abcnften
nnb gottcöumrbigfteu •^uierfc bnrd) bav cntjprcdjcuDftc, cinfad)fte unb uurf=
famfte Wxiid ^n oerunrflid)en oerftebt.
2. "^iUxÄ) bcn Ä'rcaturcn ift fic febr angemeffcn: lu- Mrfma-
a. I^em l)Jienfd)en ift bic fsnfnvnation bic oollfommcnftc nnb auge= buiui ben sina-
meifcuftc Offenbarung , ba (^ott rur il)n nosr-ihdis, amafnUs, tmiUt-
hilis unirbe.
b. ^cr g e f a 1 1 e u c l^ccufd] inc4icfonbere empfangt bnrd) bic Qnfar^^
nation bic nollfommcufte iiMcbcrbcrftcllnng feiner Unfd)ulb , feiner C^bre,
feiner 3etigteit, nauieurlid) bnrd) bic satisfactio de condigno.
c. !4^'m*d) bic !:)Jt'enfd)mcrbuug mirb and) bic y:)^cuf d) l) c i t unb ba£^
gan^c Uniocrfnui in ber böd)ftcu 33olltommenbcit geeinigt, gcl)ciligt,
tJcrfUirt nnb ,^1 einem gött(id)cn ^Kcidic crbobcn, beffen .\)anpt ber @ott=^
mcnfd) felbft ift. il^gl. S. Tli. :> q. 1 a. 1 n. 2.
3. Wc ©inuuinbc gegen bic «ongrucn;, ber l):iteufd)Uicrbnug ^'^^^'^^ ^.(„j,,;^^^- ,^,,^,,1
gieren fid) auf bic 53e()anptnng, c<^ fei Cs)ottC!o unioürbig, bic menfd)lid)c, ja mc .ioniinu-ii,^
bie gefallene i^tatur an^^^nne^men. Tiefer C^inmaub fdjminbct oor ber ^in< ^"' -fiH!^'^'''
fid)t, ha^ hk ^nfarnation feine '^^eriinbernng unb baber and) feine (Srnic-
brigung in @ott fclU, fonbern tcbiglid) eine (Srl)ör)nng in ber menfd)lid)en
21*
>ivoatuv.
322 5Son bcv a)?cnfd)tücvbiuic) iinb ©rlöfung.
intb überhaupt in bcr crfd)nffcncn ^latnv ,yir gvöjlcrcn, önf3cvcn (S()rc (^ottef^
Sl^ac! aber bic gefallene Statur betrifft, fo ift an il)r nidjtö böfc iinb (^ottc§>
nuiinirbig ciU lebiglid) ba^> maliim culpae, uiib bicfe^ ift non ber lU?cnfd)=
l)cit ei)rifti abfohlt aib5gefd}loffcn. ^c^{. S. Th. 3 q. 1. a. 1.
III. £)blüol)( bk 9DK^glid)feit bcr 3[}knfd)Uierbiing ber beibcn aiiberen
göttlid)en ^erfoiien nid)t in ^v?(brebe gcftellt irerben tann, fo \\)av bod) bic
y3ienfd)Uierbung be^^ 3 o l) ii e § fel)r foiißrueiit. ^enn :
Tio iSri)»uor 1 • ^^ entfprid)t ber t r i n i t a r i f d) c n O r b n u n g , bajl
^'T^IrffTv^ a. ber ^ater fid) biird) ba§ 3ßort, biird) iüetd}eö er fid) ad iiitra
trinitnvifrf)cn au^^fprid)t (n. 441), aud) ad extra offenbart;
cvbnuiifl. 1^^ ^^^ j; ^p^. j,j^^jg^ © 0 l) n (^ 0 1 1 e ^^ and) in ber ^cit 93? e n f d) e n f o I) n
lunrbe: ne Filii iiomen ad alterum transiret, qui iion esset aeterna
nativitate Filius. Gennadius, De eccles. dogm. c. 2;
c. baf5 fid) bcrjenige al^o 'JJ^enfd) beni ^^Initer nntenrarf, ber and)
in ber !itrinität ratione originis Hon il)ni abfangt;
d. h'^xx-, bcr v^ol)n 'JJtittler unirbe .^tuifdjcn C^)ott nnb ber 3.l^cU, iDcil
er and) in gemiffer ^^i^eife bic mittlere ^|>crfon in bcr ürinitiit ift.
801. 2. 'J^id)t niinbcr c n t f p r i d) t c c^ b c ni il^ c r l) ii 1 1 n i ^ b e ^ (S o ^ n e ^
biinV^or^lZco ^ iircatnr, inobcfonbcrc ;^nni l)icnfd)en, ba|l
cntipvicöt Kinnu a. bcr l^icufd) bnrd) bac^ '-Unn-t, bnrd) n)eld)ee er erf d)af f en ift, anch
Uli eb er l) er gcftellt luerbe, unc i^ e o ber ^roju jagt: iit . . . ciiius
erat conditor, esset et reformator. Serm. 64;
b. bajl ber 3ol)n, h([t^ nnoeränbcrlid)c n n er f d) a f f en e (Sbcnbilb
Ö^ottcö, bic .sn-catnr, bav ;^crftörte c r f d) a f f c n e ©bcnbilb (^otte§ unebcr*
l)crftellc ;
c. baj3 bic oerlorenc .s^inbfd)aft bnrd) ben Eingeborenen
S 0 l) n bein 93knfd)en uiicbergcgebcn luerbc;
d. \>i\y^ bcr 'JJtcnfd) , bcr bnrd) bic (Sünbc !ii^ e i ^^> l) e i t nnb (^ o 1 1=
ii l) n t i d) f c i t anflrebte, bnrd) bic nncrfd)affcnc 'ii^ e i c; l) c i t ber Erfennt*
nic> nnb bnrd) ben lu e f c n <? g l c i d) e n 3 o l) n bcr göttlid)en 9latiir teil=
l)aftig, ^nglcid) aber il)iii aU feinem .V)errn nnb ^liid)tcr nntermorfen unirbc.
^^gl. S. Th. 3 q. 3 a. 8.
jy. %\\'^- bcm ^cfagten ergibt fid) and) ber ^ m c d bcr 9}^cnfd)U)cr='
:cSuiv&un(i. billig. (£'r ift bic n ii c n b l i d) e ii n f3 e r c ^^ c r l) c r r l i d) n n g %oiit§>
b II r d) b c n (^) 0 1 1 m c n f d) e n n n b bic e r l ö ft c ^M c n f d) l) c i t , f o m i e
bic @ r ti) f n n g , ."o e i l i g II n g n n b 33 c r ! l ii r n n g ber 9Jt e n f d) l) e i t
nnb j e gl id) er ^rcatnr. (2. n. 851). 5öie bd allen il>crfen
(^ottc^^ ift bic ^>erl)errlid)nng (S^ottcc^ bcr primäre 3^^^^'^^ UHil)renb bie
übrigen nur fcfnnbär fiiib. il^gl. n. 548 ff.
Bim^rf'kn- 1- '^iivane^ ift !lar, ha^ ivic bic 'Ärfnng, fo and) ber 3^^^*^'^^ ^^^*
5()jenfci)tucvt.imc) 93Jcnfd)mcrbiing fid) nid)t auf bie bloflc (Svlöfnng ooii bcr Siiiibe bcfd)riinft,
"' ivtöUuifl. ""^ fonbern nod) uunt .V)'-^^)^^'^'^ i" f^rf) |d)lieJ3t.
S57. 2. Ci'inc anbcrc ^^ragc ift tZ\ ob (>)ott and) i)3tenfd) gern or ben
imb"L*^^^^^^^^^^ iiHMin bcr ^ünbcnfall nid)t ftattgef unben \)'ciiiz.
^ie DJioglid) teil bcffen fanii fclbftucrftänblid) nid)t geleugnet mcrben.
5i>a^ ben unrllid)eii Üiatfd)liiJ3 GUnte^^ betrifft, fo mirb niifcre grage
Don ben !Xl)cologcn ocrfd)icbcn bcantiuortct.
ii)omS-<-imc ^' "^^^ ^^^' ^^)'^"^i^^ ücrneint.bicfelbc. S. Th. 3 q. 1 a. 3. ^er ent==
IKnfaiilcinc fd)cibenbe G^rnnb für bic lllicnfd)Uicrbiing ift nad) bicfcr ^^lnfid)t bcr©ünben=
AuWftMunbumv^^^jj^ fo Wy, ol)nc benfclben bie yj?enfd)iiicrbiing tl)atfäd)tid) üon ®ott nid)t
3»ufcf bcv
§ 96f ^'vcif)cit, 5(ngcmc[fcnf)cit unb Bwcct bor Dicnfrfjincvbiing unb (grlöfuiu]. 323
bcft^Ioffeu luovben iinire. Wit bcm 1)1. 3:()onia$ ftimincn überein 33ona:=
11 e n t u r a , (Tregor ü o ii ^^ a I c u c t a , 3: o l e t u ^ , il^ a «3 q u c 5 , 8 e ) ] i 11 ö ,
Äleittgeu, §111* t er unb bic m elften 3:^eo(ogen. (Sie begrünben i()re
ä)ieinnng bnrri) folgenbe 9(rgnuiente:
a. ^a bie 9}Jen[rf)n)erbnng ein ^erf bc^> freien göttUi^en ^U((en§ ift,
fo fann bie 5(ntinort auf bie üorgekgtc ^^vac^c nur au§ ber Offenbarung
gefd)i3pft werben; biefe aber bc^cirfjuet bie ©rBfung ei nf ad) unb fd)(ed)t==
l)in aU ben Qwcd ber iD^enfdjiuerbung. Lue. 19, 10: Venit enim Filius
hominis quaerere et salvum facere quod perierat. ^g(. Joann. 3,
16. 17; Rom, 3, 25; 1 Tim, 1, 15; 1 Joann, 3, 8. ed)on ha^ ^ro-
t 0 e D a n g e U n m unb alle "iß r 0 p f) e t i e n be^eidjuen bie ©rlöfnng al<3 ha§>
il^erf be^> y^icffias: Gen, 3, 15; Is. 61, 1 sqq.; Dan. 9, 24 u. f. lu.
jl 9^id)t wenige X^iMz r fagen au^briuflid) , menn ber iD^enfd) nid)t
gcfaücn luärc, iinirc ©Ott nid)t ??teufd) gciuorben. ©0 fdjreibt ^Xt^ana=
f i u ^ (Or. 2 c. Arian. n. 54) : Sine qua (hominum necessitate) car-
nem minime induisset; 5(ugnftinuö 'Serm. 175): iV^^^^r^ causa fuit
veniendi Christo Domino, nisi peccatores salvus facere. Tolle mor-
bos, tolle vulnera, et nulla est causa medicinae. i^gt. Qrenänö,
Adv. haer. 5, 14; J?( ni b r 0 f i u cv De Incarn. c. 6 n. 56; :^eo SSil,,
Serm. 48 n. l. Über \^k gan^e g-ragc f. and) |)nrter, Leonis M.
Serm. sei. p. 77 sqq.
y. ßnblid) berufen fid) \>k If)oniiften auf \>k ^i>orte bc^^ 3 l) nt b 0=
I n m § : Qui propter nos honiines et piopter nostrani salutem des-
cendit de coelis.
b. @ c 0 t n ö , 3 u a r e ,^ , ber 1)1. S' r a n \ n 0 n vS a t c ^> n. a. b e=
j a I) e n obige ^x^w. ^(^&) il)ncn iinirc ber 3ül)n (V)ütteio iDirflid) D^hnifd) lUeniÄvbuno
geiuorbcn, and) menn ber ©ünbcnfaK nid)t ftattgefnuben \)[\{k, '"'^^Sfau'""'
(Sie betrad)ten benfetben nur alc> befonberen Oh'uub ber 'JJ^ 0 b a ( i t ii t
ber il}^enfd)Uierbung, nanicnttid) ha\^ Wi> il>ort caniem passihüem ange=
nomnien ()abe. dagegen fei ber Wottnienfd) al^o ba^o (5nb;,iel unb bie i>o((en^
bung aller gi3ttlid)en Serfe üon (V)ott ahsolnte unb abgefc[)en u 0 ut
©ünbenfaUc gesollt, ^ie Scotiften ftül^^en if)rc 5(nfid)t auf folgenbe
Söenjeife:
OL. Qu ber () e i n g e n (S d) r i f t unrb Sf)riftu!3 ober ber 2oI)n alg
primogenitus omnis creaturae {Col, 1, 15), a(c^ oor aller Slreatnr
präbeftiniert (1 Cor, 2, 7; Eph. 1, 4), aU ha^$ ^anpt ber ^elt unb
lDknid)l)eit (Col, 2^10; ogl. Ep/i. 1, 20 sqq.; Phil, 2, 9; Hehr, 2, 8)
be5eid)net. I^icfc Stellung be:3 (5)ottnuniid)en int ^lane (S^otte^ ficl)t Don
einer (Srlöfung nöllig ab, fo baf^ luir auf (^runb berfelben mit ?ilcd]t an-
nehmen bürfen, @ott l)atte and) ol)uc 3üubenfa(l bit 3}Zenfd)merbung be-
fc^loffen.
■1 !Den ."panptgrnnb für ibre ^Xnfidjt finben bic (Scotiften barin, eö
fei uuäiemlid), baj3 ba§> l)i)d)ftc aller g5ttlid)en Sßerfe üon einer ;,uftilligen,
ja fünb^aften 3:i)at eine^o (^cfd)öpfc^ abl)augig ^cbad}t unb nur al^ 9}^ittel
^um ^Mmi ber SBieberl)erftelluug be^ l]}^enfd)cn betrad)tet merbe. 9)?an muffe
bal)er nid)t fouuil)( fagen, bk Qntarnation fei luegen be§ ooran^gefe^enen
SünbenfalB oon (3ott bcfd)loffeu, aho üielmel)r, ber Süubenfall fei im §in=
bUcfe auf bk ^ufarnation unb örlöinuii ^ngetaffen morbeu.
1)ie Äird)e l)at biefe gragc nid)t entfd)ieben. 5(ud) finb bie ange= uvteiuibei- bicfc
führten (Sd)riftftellen wofji nid)t entfd)eibeub : bie für bie negatiue ^Jkinnng^"^'^"'^"'^**"!.
859.
ciCüttfteu
Stil
2)a§ flöttiiiDc
324 T>on bor SRnifdjUicvbiinn mib ©vlöfu^n-
aiigcfiil)vt uicrbcii, rcbcn nur üoin uiirflid) (Sk]d)cl)cncn, inib bic für bic
an'inmUioc (]cltcnb gcii!ad)tcn (affcii fid) and) unter '-i^ürau^iclj-ung bcr ncga=
tincii yjtcinung noüfonimcu crfUircii. ^cnn, lucnn (Mott nud) bic lUcnjd)^
incrbuiui iiH'gcii bc^^ (Siinbcufn((c^5 bcidjlof?, l)nt er beiniod) ben (^5ottmcnfd)cu
511111 ^kU iiücr ringe nnb ^nr causa exemplaris et meritoria unferer
i>räbeftiiiatiün geinadjt. !Da für feine ber beiben ^Hufidjten bnrd)]d)lagcnbe
^5rünbe oorgebradit uierben nnb bie ,S(ird)c bcibe biilbet, fo ift jebe bcrjelbeu
^uHiffig, luennglcid) mir megcn ber :ii3id)tigfeit feiner (^rünbe uui^ in
bicfer j^rage lieber auf bie 3eite be;i> 1)1. ^l)omiv3 fteüen.
§ 97. ^ic Seit bcr *i).1?cniri)Uicrbnng nnb ©rlöfimg iiub bcrcn ilongrncnj.
(5^iutcihiu(^ bcy Jraftatc^.
5?g(. .V)ciiivtrfj, 3^onniati[rf)c 2:f}co(onic VII § 330—342.
I. ilMe bei aUen 'ii>erfcn ©ottec*, fo ift and) bei ber Qnfarnntion ba^
ä^oiu'iVmtti' gbttlid)e ^>üllen nnb ^^i^rfen an fid) ,yi iinterfd)eiben luni ber il>eninr^
bdT^Änn n d) n n g bc£i (i^ciu ol It en. Ta«^^ g o 1 1 1 i d) e "ii^ ollen ober bcr gbtt=
tion. lif^ic ^iatfd)(nil, uüe nid)t iiünbcr bav mit biefein ^i'odcn ibentifd)e gi)tt=
lid)e 'iBirfen, lueldjcv bic einzige effi,)icnte Urfnd)c ber ^ufarnation ift,
ift an fid) fclbftucrftanblid) eiuig, t^iK-' göttlid)c $}efcn fclbft; bagegen ha§
•^^robntt biefe^:^ gi3ttlid)cn ii>üUcn« nnb '-liMrfen^, niiinlid) bic
örbebung bcr inciifd)lid)cn ^^itiir (yt)rifti in bie '}?erfönlid)fcit be^5 einigen
^THn-tcy ift, luie bav gan^c '^}cvt be^o (^Untmcnfd)en oon feiner crften ^^or*
bercitiing bi^^ 511 feiner le^Uen ^nillenbiing etiiuvo (5r f d) a ff enc^ nnb
3 e i t (i d) c ^>. '^n einem b e fr i m m t e n , oon ber Offenbarung unb bcr
35^c(tgcfd)id)tc genau bc5eid)netcn ;^citpuntte ift ba«? ^ovt ^-kifd) gciiun-bcn.
^^Hnüinelnu- ^Hc ^t-'i* ^3 ^ i t p u u f t bcr Qnfarnatiou ift im .sSinblirf auf bic ^^oKcn^
MMcDiumivn hT billig bcr il^orbcrcituiig bic Ict?tc >^cit (Cien. 49, 1; Num. 24, 14;
^"i^S^s^ J^cid. 4, 30; Is. 2, 2; Eicch. r>8, 16 u. f. m.; ncrgl. .t)unbl)auf cn
511 1 Pctt\ 1, 5), im ."pinblirf auf bie 6)efamtgefd)id)tc bcr 9)?cnfd)t)eit
bic il'^iittc {Hahac. :■], 2) nnb im .vinblitf auf ba^o ooin (5^ottmcufd)eu
noKbradite grunblegenbe ^l>erf, oon bem allec^ .S^^eil aU noii feiner llrqiieüc
auvge^t unb über ade ^^nUw rüdiinirtv unb noniuirtc^ fid) verbreitet, bic
^SüHc bcr ^^Mten {Gcd. 4,4; Eph. 1,10).
T'k ,Siongrneuf, biefc!^ |jcitpiinftc^> pflegen ^iiter nnb Xl)eü(ogcn
in mannigfaltiger ^Ii>eife ,";u begrünbcn.
^•^•^- . , 1. @^o iinir anacmeffen, \>a]\ bic l^(eufd)iuerbung bec> (Srlöfcr^ nid)t
.^tuifiDnt 2ün \ 0 f 0 r t a u f b c u ^ u u b cii f a U rolgtc. Teiiu :
^öfuMflTot^oi^^ a. ^ii^ gnu^c aVenfd)l)eit minltc auf bic (vrtenntni^> bcö @r=
^citvmim uifl. ( ö f c r ^^ uub bic f r c i ivi 1 1 i g c ^^(ufiial)mc unb ^Incignung feiner
@r l ö 1 n n g !o g na b e n o r bereitet locrben. C binol)( bal)er bic örbarmung
(5^otte^ uidit ;>bgert, fo iinirtet bod) bic göttlid)c Ji>eic^l)eit, einem ^Hr.^tc äl)n'
(id), 5ur T^arreid)uug ber ^Hr^nci ben rid)tigcn ^c'U^inift {-[b. S. Th. 3 q.
1 a. 5 ad. 1. '^aiicr ging ber 'JJ(cnfd)inerbuug uub drlöfung jene lange
iK>eItpcriobc uorauv, uield)e biird) bie Cffcnbarung ber C^Un-ed)tigfeit im ^efel^;
(S. Th. 1. 2 q. 98 — 106) foioic in ber 33erl)cimiug nnb $ropl)etic, bcr au^=
brücflid)cn unb tppifd)eu, al§ '^Vorbereitung bieiite.
b. T^a§ cutfprad) and) beut ^kfcl^c bcr aUmiif)nd)cn ©ntuiicfc^
hing, mic C!o bem auc> Vcib m\h @celc bcftel)enbeu yjienfd)en eigen ift.
§'97. 3)ic 3cit bcr tühniidjiuevbiuii] unb (S-vlöfiing unb bcvcu .^'ongrucns. 325
I)a!)cr bcobadjtctc O^ott mic in bcr natürlidicu fo nud} in bcr übcrnatür:=
tidjen Orbnuni] ba§> @cfct^ fort|'d)rcitcnbcr ©ntundclnng üoiu minbcr ^SoiU
fomincncn guin il>o(Uümnicncrcn nnb ^oüfoimncnftcn. Sßic bcr iUtcnfd) bcn
^d)hig ber ^djöpfnng bilbct, fo bcr (5)üttmcnfd) bcn ®d}tuj3 bcr @cfd)id}tc
ber 0}t'cnfd)^eit.
c. 5(nd) bic 3B ür b c n n b (5 f) r c b c § @ r ( ö ] c r § forbertc c^ , bafs
bem ^iJnig bcr \^crrlid)fcit eine nudtnnifaffcnbc ^^criobc bcr 33ürbcrcitnng
nnb eine lange 9icil)c non Wienern nnb ^^orliinfcrn voranging, nnb baf3 er
fein 3öerf in einer 3cit üoÜbradjtc, in uictd)cr er feine göttlid)e Äraft nni
Doflfommenftcn nnb glorreidiftcn offenbaren nnb Don aden, bic gnten SBideng
umrcn, am beften erfannt lucrbcn tonnte.
d. ^esbalb crfdjien ber Srlöfcr in jenem ^JJtomentc bcr 2öe(tgcfd)id)tc,
ha feine 5(nfnnft nnb fein ^ er f bic gröfuc 5rnd)t bringen
fonnte, niindid) ([\§> biV^-> 9?i\mfd)cngcfd)lcd)t auf bem ©ipfcl feiner
n a t n r l i d) e n @ n t lu i d e t n n g ftanb, f o bail er bnrd) feine ©nabe nnb
feine k\vd]c bie n ni f a f f e n b ft c , inte n f i n ft e nnb n a d) () a 1 1 i g ft c Wnvh
fandeit üben fonnte.
2. l^cv l)?oment ber Qnfarnation fodte aber and) nicbt ocrfd)obcn locrben «<^!i-
big 5nm (Snbc bcr 3ö3clt. :^enn: ' tSSSui*!
a. (Sin adjn langer 5(nffd)nb ()ätte bie oorangcgangenc '^.^orbercitnng '^^n^^c m'^'t^*'
uiieber ocreitett, bcn (3)tanbcn ertötet, bic .^offnung nnb ©c^nfuriit in
SBer^iociflung ober pcffimiftifcbe Ülcfignation oenimnbclt.
1). @ö ,^iemte fid), baf^ auf ba^o 5l>cttatter bcr ^HH-bcrcitnng ein 51^ e ( t=
alter ber (JrfüHnng nnb ber '-lHn1)crrlid)nng ßbrifti bnrd) eine al(fci=
tige Dffenbarnng ber ^raft nnb äBirffandeit feiner @nabc in bcr 5vird)c
folge, i^gl. S. "T1i. :) q. 1 n. C.
II. ^ie Öcl)rc oon bcr lUicnfdjiiicrbnng nnb (Srlöfnng \)at fid) natnr^ csintcuim bc^
gcmiiil ;^nnäd)ft mit ber 'ißerfon bcc> ©rlöferg, bem ©ottmcnfdjcn ''ii-äftatk/'
Qcfn^ 6()riftni^, nnb bann mit bem ÜBcrfe bcv CSrlöfcrö, ber (Srti^fnng
felbft f,u bcfd)äftigcn. llnfer ^Iraftat ;^crfiit(t bal)cr in .^oei 3:cile: i^on
ber ^crfon be« (Srlöfero nnb: 33 on bem 5.1'crfe bc^ (Srlöferö.
'Der erftc ^cit, bie Gbriftolo gic, l)at ^nerft bag ^.l^cfcn bcr ^erfon
beö (Srlöfcrs f^n nntcrfnd)en, niindid) feine göttlid)c nnb menfd)(id)c
9tatnr, fobann bic Bereinigung bcr bei bcn 9hitnrcn nnb cnblid)
bie i^or,^üge, meldic bcr mcnfdilid)cn 'Jcatur (ibrifti als fold)cr
an§> ibrer Bereinigung mit bcr göttlicbcn i^aUur in ber ^^crfon bc§ ^l^ortcg
5nf(icf5en.
I^er ,^meite Xcil, bic S ot cri ologi c, bcbanbctt ,-;uniid)ft ha§ brei=
fad)c 31 mt beg (Srlöfcr^o unb bann ha^:-' 'K^cvf bcr (Srlöfnng in ber
fteüoertretcnben ®cnugtl)nung unb bcui ftcllocrtrctcnben Berbienftc (5l)rifti.
siu;
A. pir $0ttHd|c ttitl» m(nrd)U4|e |lrttnr in Clirifttt^»
i< 98. !5^ic göttliche 9Jntur unb '^^.^crföiilirfjfcit G^rifti.
5^g(. .'pcinridj, 2)oi3Uiatiid)c 2:{)coIogic VII § 345.
1. T^ i c ,^ IV c i t c ^ c r ) ü n bei* a H c r l) c i li g ft c u T) r c i f n 1 1 i g !' e i t,
T,v3oi)iM>iottcc>f^c^. @ol)n, ift iWcnfd) gcuiorbcn.
uunbcn. ciiniituv 1. ^H bci* !Ivuuthtc>(cl)vc luiivbc gc^cigt, biij^ bci* eol)inüal)rcr ^ott,
mi)xn o>ütt. j^^^jjj !i^ntcr imb IjciUgcu ©ciftc foiijubftantial, aber bcr ^crfon nad) non
bcibcu Dcrjd)icbcn ift. il^gl. i^ 46—49.
2. X)af? bicfcr (Bol)n 3}^cnfd) gciDorbcn, mib baf? ^efu^ (yi)riftuö
bic[c^ 9J^cnfd) gcmorbcnc 2Bort ift, gcl)t glcid}faü^> am bcr !Irinität^IeI)rc
cnibcnt l)cnior, ba ja bcr 33cuici^> für bic (Mottljcit bc^ Sogo§
(,>? 46 — 49) mtb bcit pcriönlid)cn Untcrfdiicb noin ilnitcr unb nom Ijci-
ligcn (Reifte (§ 50) faft gaii^ am '3tcl(cu crbradjt ircrbcn iiuif^, bic Don
(il)riftn^ l)anbc(n.
8. ^a nun, unc cbcnfalt^^ in bcr Xrinitnt^^Ic()rc gc^^cigt untrbc, jcbc
gbttlidjc ^crfoii bic unteilbare güllc hc^ gottlidjcu äBcfcu^^ befi^U ober Diel?
uicl)r mit biefcni ^^efeu realiter ibeutifd) ift (§ 60,, fo ergibt fid) g(cid)fal(ö
üou fclbft, ba J3 iu (Jl)riftu^ bic güUe bcr (^ottl)eit uiol)ut, unb baf3 er
um{)rcr ®ott ift.
rcv soi)n aiinu ^^- ^ i c lOi c u f d) tn c r b u u g ift bag SUscrf bcr aHcrljciligftcu
fft mniä) PC :4^r cifaltigfc it ; aber nur bcr (Soi)u, nid)t bcr i^ater unb
ömovDcn. j^.^^j ^^^. {^j^iii^j, (j^^lfj^ 1^^ mcn\d) gcmorbcu.
8,;j, 1. §icr utüffen mir ,^uerft untcrfd)ciben ^mifdjcn bcr beuurfenbeu
Causa (.fiicu-iisUvfadjc unb bem !Ierunnuö bcr fvufaruation. ^ßerurfadit ift
bcv.^nravimtion. btc ^utaruatiou , unc alte gotthdjcu ^"»erfe nad) auf^cn burd) ha-$ gott=
lid)c illUfcu (u. 506), unb bal)er ift bicfc i^crurf ad)uug bni brei ^erfoucn
iu bcr (£inl)ctt be^ 5ö}cfeu^ eigen (propria), nur appropriiert mirb
fie öor^üglid) bem I) ei ligcn (Reifte aU^ 3Bcr! bcr l^icbe (n. 507). ^a^
gegen bcr Termin U!o bcr ^ufarnation ift nur bic ^crfon be^ 5ß}or*
tc^; bcun nur in biefcr $erfou ift bic uieufd)lid)e 9?atur (5f)rifti f)l)pofta:=
ftert; ba()er ift nur ha§> 5Bürt glcifd) gemorben. W\i anbercu Sßortcn :
^ie nienfd)lid)e 9^atur ß^rifti ift von ben brei ^erfonen mie Don eiueui
^Principe erfd)affcu morbcn. 5Bic icbc!3 opus ad extra, fo ift aud)
biefe^ ben brei gottndjcu ^erfoneu gemcinfam. ';i)agcgcn ift bic alfo cr=
fc^affenc uicnid}(id)c Statur nid^t Don bem aücn brei ^crfonen gemeinfamen
§ 98. 2)ic göttlidjc mahn unb ^crföulic^feit ef)rifti. 327
gbttlidjen 3Bcfen angenommen luorben, fonbern nnr üon ber ^erfon beö
SCBorteg. @rfd}affen l)aben bk brei göttlirfjen ^erfonen bic menid)ltd)e
"^atnv (S:i)rtftt aU ein göttlid)cg fd)affenbeg ^rincip; f)l)poftafiert aber mirb
biefe menfc^lid)e dlatm Dom @of)ne nlö oon einer oom i^ater nnb I)eiltgen
(SJetfte nnterid)iebenen ^erfon. i)a()er ift nur ber SoI)n ^lm]d) geworben,
nid)t aber ber i^ater nnb ber ^eilige ©eift. Assumptio diio importat,
scilicet actum assumeutis et terminum assumptionis. Actus autem
assumentis procedit ex divina virtute, quae communis est tribus
personis; sed terminus assumptionis est persona. . . Et ideo id quod
est actionis in assumptione commune est tribus personis; sed id
quod pertinet ad rationem termini, convenit ita uni personae quod
non alii: tres enim personae fecerunt, ut liumana natura uniretur
uni personae Filii. S. Th. 3 q. 3 a. 4 c.
T^aranö folgt:
a. ^ie menfd)(id)e 9^atnr S[)riftt ift unmittelbar oon ber '^cr^jjj^, mScDUcijc
fon be§ Sßorte^, nid)t aber üon ber gbtt(id)cn ^;)?at nr angenommen morben. 9?atui Wftt
9^ur mittelbar, infofcrn niimlid) bie göttlidjc 9^atnr in ber ^erfon be^o bTA^cvfon! mit"
5i>ortcö fnbfiftiert, I)at bie (^)ottt)cit bic 9J^cnid)r)eit,^bie göttlidje ^)?atnr bie^;[;|ff4^,75j^^^^^^^
menfd}(id)e 'JJatnr angenommen. 9hir in bicfem <^innc fommcn berartige angenommen.
2lu0brücfe bei ben l)eiligen i^ätern oor. ^iire bie men]d)Iid)e 9latnr nnmittel=
bar mit ber gi3ttlid)en "D^atnr vereinigt morben, fo uuiren alle brei ^cr==
fönen 2)?enfd) gcmorben.
b. i^cv ©iniininb, menn eine göttlidie '^^erfon 93?cnfd) merbe, mufften ,^^^^,,„^ ^,.Up ^^^^t,
alle brei göttlidjen 'J^crfoncn ilU'cnfd) lucrben, ba fic bnrd) bie eine nnenb^ i^cvUrn auenirij
Vi6:jt 9?atnr abfolnt ein€^ feien, ift nad) bem (S^efagtcn ()infäl(ig. *?(((erbing<o S' 'Sr^k
gibt e^ nnr eine götttid)e 'Jtatnr, bie jcber ber brei ^erfonen in abfointer «»^f^en.
Qbentitiit eigen ift; aber bie S^rägcr ber ^^latnr finb ratione originis
oon einanber real ocrfdjicben (n. 465). Tum ooll-^icljt fid) aber bic DJJenfd)^
merbnng in ber ^IBeife, bafl ber SoI)n, al£* Träger ber göttlidjen 9?atnr,
,^ngleid) and) nod) Xriiger ber menfd)lid}en l^iatnr mirb. X^a er aber aU
3:rager ber götttid)en Statur real nnterfdjicbcn ift oom initer nnb oom
l)eiligen (Reifte, fo ift biv:?, wa^- il)m al^ 5^räger ber göttlidjen D^atnr eigen
ift, nid^t and) ben bcibcn anbcrcn, real oon il)m ocrfd]iebenen ^Irägern ber
gi3ttlid)en Statur eigen. 'I^aljcr fonntc ber 3ol)n 9J?cnfd) tüerben, o^ne baf,
bic bcibcn anberen ^erfonen e^5 and) merben mnilten.
5lud) an^ ber t r i n i t a r i f d) e n ^s e r i d) o r e f e folgt f eine^megö, ba]^ ^ .^ ^ «^t k ^^^^ ^
bei ber 2)ienfd}merbnng be^> 3ol)ne^^ and) bie bciben anberen gi)ttlid)en '^ßer^ unb birktlcnld)^
fönen DJtenfd) geworben finb. ^ie trinitarifdjc ').kTid)orefc ift büß auf ber »"^'vbnnß.
.^onfnbftantialittit bcß 'ilU'fcn?^, ber ^v»"iiii^i'-'"o ^cr ^^^ro.^effioncn nnb ber
(^egenfeitigfeit ber 9^hlationcn bcrnl)cnbc, gegenfeitigc, abfolnte Qncinanber*
fein ber göttlichen 'Perfonen (n. 497 ff.), ^l»^ berfclbcn folgt nun aller^
bing^, bafl ber ^Miter nnb ber l]eilige ®eift in befonber^ inniger il^eife mit
(J^riftnö Oereinigt finb; aber fcine^meg«, baf? fie in (Sl)riftn^^ 'iOtenfd) ge*
morben finb. ^enn menn fic and) fraft ber ^cridjorefe mit ber mcnfd)^
lidjen 9^atnr in innigfter 33e5ie()nng ftcljcn , fo ift bod) gerabc bie ^cridjo*
refe ein 33emei^^ für ^ben llnterfd)ieb ber brei göttlidjen ^erfoncn (n. 498),
fo ba^, mag einer ^erfon al^ ^erfon eigen ift, niä)t and) ben anberen
^erfonen eigen fein muß. @§ gilt alfo and) trol^ ober oiclmcljr megen
ber trinitarifdjcn ^cridjorefe alle^ ba§ , mag eben (u. 870) gefagt mor==
ben ift.
328 ©vftcr ^ci(. 3)cr C^iottmcnfci) ^cfiiS et)viftu^. A. 2)ic flöttl. un^ iiicnfd)!. y^atuv.
nii^ 5ci)vift uiib a. (lu^ ocr l) eil igen ^i\)x\]{, bic auf ber cuicn (i^citc bie vJccn]d)*
ivabition. jpgj.^„„fj (il^ ^^c^ 5ßerf ber brei gbttlidjeii ^}5erioncii barftcdt (Li^r?. 1, 35;
Joaim. 3, 16; Fkil. 2, 6. 7), auf ber aiibcrcu 3citc Icl}rt, ber '3ol)n
()abc bic nienid)Iid)c ^D^ituv angeiioiiinieu {Joann. l, 14);
b. nu^ bcv cinftiinmigeii Öcl)rc ber '^Mitcr. ^(\\. August, De
Triiiit. 1. 2. c. 5;
c. aii^> ber Xi c l) r c ber 6^ i r d) c. ra^^ 1 1 . .SUm^il uon !Xülebo ^675)
crfUirt :
Incarnationem .... Filii Dei tota Triuitas operasse cre-
deiida est, quia iiiseparabilia sunt oi)era Trinitatis. Solus tarnen
Filius formam servi accepit in singularitate personae, non in uni-
tate divinae naturae, in id quod est proprium Filii, non quod
commune Trinitati. {Dn/iuH/cr, Euch. n. 2:]1). l}a^ Lateranense IV
aber jagt: ünig'enitus Dei Filius Jesus Christus a tota Trinitate
communiter incarnatus. ^Deminyer, Encli. n. 356).
§ 1)1). ^ic 3l^at)rl)cit iiub il^üUftnnbtrjfcit ber mcufd)lid)cu 9Jatur 6f)rifti,
5>gl. A^ciurirf), Toniiiatifif)c 'I[)co(ogic VII § 347.
^ ^ .«73. 1^ c r 3 0 ^ n (^ 0 1 1 e V I) a t eine lu a () r e ini b ü o 11 ft ii u b i g c
ba"ZMlirf)firiKn ni c n ) d) l i d) c ^l a t u r a n g e n o iii ni e n , b e ft e \) e n b n ii c> eine ni id a I) r e n
^iinuxx (SDiiüt. j„ a t e r i c U e n ^ e i b e u n b c i u e r in a l) r e n u e r n ü u f t i g e u (S e e l e , bic
in bcrfelben ^ilWM|c inic in jebcni IV' en] dien .^ur (Sinljeit ber
mcnfd)(id}en ':)tatur niiteinanber üerbunbeii finb.
Tieci ift (Mrnnbbogina beö (£l)riftentunK\
I. ra^>ielbe ift mit bödjfter ©nibcng uon ber () eiligen Sdjrift
an!ygefprod}en.
-^ic ic^ü'-divit ^' '^^)'^" ^^^-' ^^^^^ Xeftanient bc^eid^net ben l)Jieffiaö a(^ U)al)rcn
^m-niit c^ij^iftib^ OJtcnf d)en, aU^ Samen be^> "il^eibe^o, ^auibc^ n. f. \\\ 3'^^ ^Jicnen Xefta-
sj.)jenSnl]o'i)n. Hieute unrb ^efiiy uiieberl)oU {\\§> lllienfd) be;,eid)nct. Nunc autem quae-
ritismeinterficere/iom^?^em. Jo(nni.S,AO.I{o))io Cliristns Jesus. 1 Tim.
2, 5. Per liominem mors, et per hominem resurrectio mortuorum.
1 Cor. 15, 21. l)ienfd}cnfol)n nennt fid) ^efuio felbft faft (junbertmal nnb
iinrb and) uon anberen fo genannt, 5. 33. Luc 24, 7; Act 1, 55.
2. !^'ie beilige 3d)rift fdjreibt ^efnö einen w a l) r en m e n f d) li d) c n
2c\b ,vi {Matth. 26, 12; Joann. 19, 38; 1 Fetr. 2, 24), mit glcifd)
iJc"inTdjK"vi)ci nnb 33 (nt (Luc. 22, 19. 20; Joann. 6, 55 sqq.; l\om. 1, 3; 9, 5),
i.flcn^rtjnft. jj^.^ iciblidien Organen (Z^/c. 22, 41; Jocmn. 8, 6; 12, 3), leib.
Ud)cm Urfprnng <n. 884) nnb 3ßad)^tnm iLuc. 2, 12.42.52; 3,
23), r c i b U d) e n 33 c b ü r f n i f f en (Matth. 4, 2 ; Zw/r. 4, 2 ; Jo«W2. 19, 28),
(eibüd)en ^JJöten (Joami. 4, 6) nnb kiblidjen ^nftiinben {Luc. 8, 23).
^an5 befonber^^ 5eigt fid) bic ^eibtid)teit (£l)rifti in feinem Xobc {Matth.
26 sq.; Marc. 14 sq.; Luc. 22 sq.; Joann. 18 sq.) nnb feiner 5(]if=
crftel)niig, nad) ber Sl)riftn^ felbft W jünger non feiner unil)ren ^eib-
(id)!eit überzeugt : Videte manus meas et pedes, quia ego ipse sum ;
palpate et videte, quia Spiritus carnem et ossa non habet, sicut
me videtis habere. Luc. 24, 39.
87.Ö.
2Bal)vl)ctt bi'i?
iucn)'ri)Iicl)cit l'ci
§^ 99. 2)ic äl>afirf)cit imb 35oaftänbigfcit bcv nienfc^Iic^en matnx S^rifti. 329
giüfcf) tft bal)cr bie M)yc ber ^ofeten ober ^()ant af iaftcn,
6:f)riftu^ i)alic nur einen ^d)ein(etb angenoutiiicn. gegenüber biefer
Qrdcl)ve t)nt iuo()l ber i)cxl Qolinnne^^ (1, 14) ba§> X'ogma, baf? bn^ Wort
^D^eni'd) geuiorbcn tft in ben @al; gctlctbct: Verbum caro factum est,
nm bnbnrd) bie ;Si^eiblid)feit ef)ri[ti )d)arf ()enior5nt)cbcn. J^a bcnjcnigen,
ber biefes ^ogma leugnet, erftärt er gerabc.^n für ben ^^(ntid)riften : Om-
nis Spiritus, qui confitetur Jesum Christum iu carne veuisse, ex
Deo est, et omuis Spiritus, qui solyit Jesum, ex Deo nou est: et
liic est anticliristus. 1 Joann. 4, 2, 3; ügt. 2 Joann. 7.
3. ^n gteidjer :$LHnfe fc^reibt bie l)eiltge 3d)rift (5I)riftn^ eine iiinf)re^. ^'J^..^^
nnb nonftänbige nienfdjUdje @ec(e ^n. eie fprid)t niinilid) üon lcdc".VJ!u iadi
ber (Seele ^v^fn in ben nänilidjen 5(n^brncfcn iinc Don ber 3ce(e be^ ^'iSt'"
a)t'enfd)en {Matth. 27, 50; Luc. 23, 46; Joann. 10, 17). Sanier prä-
bi^iert fie oon ^i']\\t^ alle (5 i g c n f d) a f t e n , 2; l) ii t i g f e i t e n , ;^ c i b e n ,
^nftiinbe ber iucnfd]Iid)cn (Seele: ^renbe {Joann. 11, 15), ^Iraner
{Matth. 2Q, 37. 38; il/r/rr-. 3, 5; 14, 33; Luc. 22, 43), ergriffen^
^ett {Joann. 11, 33. 35. 38), IhniuUcn nnb ^orn (iT/r/m. ll,20sqq.;
21, 12 sq.), m\i{^\\> ^ Matth. 14,14), (Sifcr {Joann. 2, 15. 17), ^^er^
111 n n b e r n n g [Matth. 8, 10), ein oon bcm göttlidjcn nnterfdjicbeneig m e n f d)=
nd)cs ©rfennen nnb ^3 ollen 'f. nuten § 107). ^Hnd) menfdjlidje
3;^ n g e n b e n Uicrben Qefn^^ ,yigeid)rieben, ,^. 33. (^^ e l) o r f ii ni {Joann. 6, 38 ;
Phil. 2, 8., :remnt {Matthh\, 29; J'hü. 2, 8). ^icfc ^Ingenben fönnen
nur in ber nie n f d) li d)en Seele Sbrifti e;i-iftieren. ^\n !2obe l]at fid)
biefe Seele oon ilirein i^'ibe getrennt: euiisit spiritum {Matth. 21, 50;
Ljuc. 23^ 4(); Joan)/. 19, 30' nnb ift ,^nr llntenoelt l)inabgeftiegen.
^e^gteid)en fetit alle^, nnici oon ber ^]>riibeftination ber ©nnbe nnb
ber ^ßerflürnng CSbrifti gcfngt uitrb, bcffen unibre 'JJ(enid)l)eit, inc^befonbere
feine vernünftige Seele oorauv.
X'iQ 3(ii§brürfc in sintHitnduttnit honiiiiiiin {l'h'fl. 2, 7), in s'rni'd'diulinein ^^^ ^iniliitudi-
carnis peccati {liom. S. o) (oiifliioii niff)t bie iimlivc ?Jcciifd)l}cit, foubcvuiücifcn ^unäc^ft Hrnilioiniuuiu.
auf bie ^^affibilitiü uiib Siinbclofit^fcit, mcitcvtiiii niid) auf bie (sbttdcit (Sl)rifti l)iu.
II. Tie iliHil)rl)eit nnb !:lH-)llftiinbigtcit ber nienid)lid]en 5)^atnr (5l)rifti
unirbc and) oon ben bei I igen ^Mitern mit l)öd)ftcr Ä^larl)eit anc>ge=
fprodjcn.
1. Sie nennen Cseinc^ einen rcrus, nloius, pofectus liomo nnb ^.^!,^:,,
loeijen anf bu' .SUin]eiinen,;en hm, bie axK^ ber l'engnnng bie|e§ ^ognia^Mienncn cimiitu^
fid) ergeben. ^^Ihmiu ßbriftuc^ nid)t loabrbaft IWenfd) geioefen fei, bann ^'^'''^'^ i'""^^.
feien toir nid)t erlöft, bann fei er and) nid)t (^ott geioefen, bann falle übcr=
f)anpt h([^:^ J^^inbanienr bco d]riftlid)en Ji'ebcn^^. 8i solum ad speciem
(To ooxcivi sunt liaec peracta, et eiio solum specie tenus yinctus
sum ; quid vero et meipsum morti destiuatum tradidi ad ignem,
ad o'ladium, ad bestias? . . . Tantum in nomine Jesu Christi, ut
simul cum ipso patiar, omnia sustiueo, ipso me roborante, qui
perfectus homo factus est. S. L(jn.^ Ep. ad Smyrn. u. 4.
2. ^k fd)reiben il)ni ^k ein;,elnen i^eftanbteile ber nicnfd)lid)en
9'Jatnr ^n.
a. ©egen bie :D o f et e n oerteibigen fie bie lo a l) r e Sei b l i d) f e i t _^ ^st-j.
ei)rifti. 5üif il)ren 'I)nalienin^5 geftittU, Iet)rten biefe ^noftifer nämlid), "^^'jfl^.^eS'"
(Sl)riftn!a l)abe nur einen reinen Sd)einleib gel)abt ober einen fiberifd)en,
ober einen ooni |)inunel niitgebrad)ten pncn matif d)en )i!.t\i\ ber bnrd)
330 ©vfltT Xc'ü. 2)cv C55ottinfuf(^ 3c[u§ 6f)riftu5. A. Die nöttl. unb incn[d)I. 57ntui'.
yjiariii, unc Ä^nffcr biirrf) einen ^nna(, bnrrf)ncgangcn fei. tiefer .^ävcfic
gegenüber umrbe non bcn 33iitern, bcjonberci üon ^rcnnn^v Xertnllian
nnb 5?Ienienö uon 5((e^-anbrien ba^ 3^e!enntni§ uncbci1)olt, ba|l
Sl)nftnö einen iiui^rcn i'eib I)abe, uiie alle anbcvcn 9J^en|d)cn.
^. '''!*'*.•. b. ^af5 (Jl)vtftnö and) eine lualjrc nicn jd)li(i)e ©eele t)atte,
Vccir'i'inilti'' erflären bie IjeiHgen il^äter frfjon babnvd) , bajl fie i^n al^ tun()ren
'nvuinn! mloiii-l!^^^ noKfornniencn llienfdjen bcf^eid)nen, ^n beni and) bie 3ec(c gehört.
naviftcn. Übevbie^o rcd)ncn fie and) an^brndlid) nnter bie 33cftanbtei(c bei* nienfd)^
lid)cn D^atnr Sl)rifti bie nicnfd)lid)e Seeic.
^d)arf unirbc biefcr iicl)rpnntt f)cvt)ovgeI)oben
a. fd)on ben '^trianern gegenüber, uicld)e uielfad) Iel)rten, in G^riftn^
l)abe ber Üogo^^ hie 3te(fe ber 2ce(e vertreten. *i^(nf b\c']c "^i^eife tonnten
fie bie non ber 2eete (£l)rifti banbclnbcn 3d)riftfteUen für il)ren Snborbi^
natiani<onnic> üermerten. 'Jtad)bcin ber l)eil. 'iHngnftinn^, tuie iuir(ii.876),
an£^ ber l)eiligen (gd)rift beipiefen, ba\^ (Sbriftnc^ tDaI)rt)aft eine 3ee(c {)attc,
fäl)rt er fort: His saiictarnm Scripturaiiim testimoniis non resistant
fateaiituiMiue, Christum non tantnm carnem, sed animam quoque
Immanam Verbo uiiif>enito cooptasse, ut esset nna persona, quod
Christus est, Verbum et liomo ; sed ipse homo anima et caro.
Contr. serm. Arianor. c. 9 n. 7 ;
,3. ben ^(poHinariften gegenüber, bie anfiinglid) in (S^riftn^
and) nur einen nienfd)l{d)cn Veib angenonunen ^n ^aben fd)eincn, fpiiter^in
aber nnter ^^^O^'i'^^^l'-'Öi^^^Ö ^'■'i* pIatonifd)en Trid)otoniie i()ni ;^unir eine
nienfd)Iid)e 'l^'^yj, ;^nfd)rieben, aber ben vernünftigen ©eift (voO:,
7:v£0[Aa), an beffcn 3te(Ic ber ;^ogo^5 getreten fei, leugneten. I^iefe ^rrlel)re
uuirbe nanientlid) bef iinipf t tum % 1 1) a n a f i n t> , (^ r e g o r non 9^ l) f f a ,
C5pip^anin^>. 5tnd) (5l)rinne^ uianbtc fid) fi1)arf gegen ben '^(pollina^
ri^önin^> nnb be^eidmete in uerfd)iebcnen 8d)riften gegen biefen Qrrtnni bie
nienfd)lid)e ^latnr aU^ caro conmafif (tninut rdtionali; corjyfis liaheiis
airimmn intellectualem ; carnem, cai anima inest rationalis. ^\\
ber ^L'ebre ber ^niter f. Fefar., De incaniat. 1. 5 c. 11 sq. Über bie
33el]anptnngen 5U'anbcr£^ nnb ^e ^ii^etteö über bie alteften S3iitcr f.
Framelin, De Verbo incarn. p. 09 ^ed. 3a).
^. ««1- TU. T^ie Jlird)e bat biefe« T^ogma immer qele()rt. "^a^ ^on^il
icit ber men)ct) tion ^ c I c ü a fprid)t lu letncui <^i)inbüluni ben ©tauben an^ an ben v^ol)n
^fciÄ7kr ^^^^^-^ cfapy.ox^l-svTa xal Evav^hpo-r^aavTa. (^5egcu bie 5(pültinariftcu lel)rt
siivA)e. ^^apft X^amafuö loTS), baö '^Hn*t l)abe angcuoninicn animam nostram,
id est intellig-ibilem. T)a§ ^on^yt ^ou (5pt)efu^^ nennt ßl)riftu^ homo
iuxta nos homines. "^hid) beut ilonyl uon ($;batcebon bcftet)t GI)riftn^*^
ex anima rationali et corpore unb ift consubstantialis nobis secun-
dum humanitatem. ^ie drftärungeu ber .^lon,ylieu non ^onftanti^
n Opel (553), uom V^aterau 1215), üon iMCuuc unb g-toren^ f. bei
Dend7iger, Euch. n. 175. 356. 408. 601.
IV. 'I)ie ratio theoloyica ift et)ibent.
1. 'I^ie meufd)lid)e 5catur beftcbt mefentlid) au§ beut Seibe nnb .ber
it)n betebcnben, vernünftigen ©eele. 9htr, uieun ba^ är^ort beibe^ an=
nüf)m, ift e^ uial)rl)aft l'l^enfd) geiiiorben. ^^irb biefes^ geleugnet, fo föttt
bie gan^^e d)rift(id)e Ü^eligion. Eversum est totum Dei opus . . . mors
Christi negatur . . . negata vero morte nee de resurrectione con-
§ 100. 3)er Uvfprung ^xi\ü feiner 90f?enfc^f)eit md>. 331
stabit .... resurrectione Christi infirmata etiam nostra subversa
est. TertulL, Adv. Marc. 1. 3 c. 8.
2. ilBcmt Qeiitg einen blof^cn (Sd)etnleib angenommen f)titte, fo
umre ba§ gan^e Seben nnb :^ciben Qefn gleidjfafl^ bloger @d)etn, nnb
lüir mären bnl)er nirf)t mirüirf) erlöft.
3. ^ättt ^efn^ nidjt eine vernünftige men]rf)lid)e (Seele angenom=
mcn, fo fjiitte er nirf)t nerbienftUd) mirfen nnb fo(glid) ha§ Wtvt ber
©rlöfnng nid)t nodbringcn fönnen.
4. ill^enn Sliriftn^ , ber fid) fo oft alö 93lcnfd) befannte nnb ftet^5
al^ DJ^enfd) fid) ,^cigte, nid}t mirflid) 'I\'cnfd) mar, bann mar er and) nid)t
©Ott. Si cum homo non esset, apparebat liomo, neqiie quod vere
erat perseveravit h. e. Dei Spiritus, neque veritas quaedam erat
in eo; non enim illud erat, quod videbatur. Iren., Adv. liaer. 1. 5
c. 1; Dgt. 1. 4 c. 33; S. Tli. 3 q. 5 a. 1—4.
§ 100. ^cr Itrfpruug (ff)rifti feiner ^J3Jcnfd)I)cit natf) an§> feiner mnl)rcu
nnb ali^eit jnngfräuHri)cn 9Jhittcr ^I)Jaria.
53g(. ^ ein rief), 2)ogmatifd)c ^^ficolocjie VII § 348 u. 349.
T)a^ 'Ä^ort bat nnfcre oon 5(bani abftammcnbc 'Jiatnr angenommen, . «»2-
aber nid)t oermöge natür(id)cr ^engung, fonbern anö DJhir ia,mni?d)iÄ^jia'^
ber Qnngfran, bnrd) ilMrfnng beö ()eiligen (SJeifte^. nu- t£i)vi[ti.
I. (Sl)riftn^ l)ätte ,^mar and) auf anbcrc 5Bcife bie menfd)(id)c 9iatur shu.
annel)men tonnen; aber tt)atfiid)lid) ift er oon i^Jtaria nnb an^ ^D^aria .J|rt'i•n^|J,","^^
geboren morbcn. flcmovben.
^iefe il>at)r()cit ift de fide.
1. '4^er 33cmci£i für bicfe^ ^ogma ergibt fid) . ««i-
a. a n § ber l) e i l i g c n «S d) r i f t. (Sd)on im \H 1 1 e n X e ft a m e n t e nicn!S?n^Sa=
mirb ber iW'cffiac^ alC^ semen mulieris [Cien. 3. 15), atö ®ame -t^^-a^ tl'^^^.^.J'^'j^* |J*
^auho {Gen. 22. 18) nnb Taiubsi (P^. H8. 3(j sqq.) be5cid)nct. 5tn^brürf= ~ öitip'n.
lid) I)ei|lt e^ fobann: Ecce virgo concipiet et pariet iilium. 7.9. 7,14.
d^lit 33e5ng anf biefc mcffianifd)c ^i'eiffagnng mirb ber Jungfrau im 52enen
Xeftament bie ^otfd)aft gebrad)t : ecce, concipies in utero et paries
filium. Luc. 1, 31. 'U^etterl)in mirb SI)riftu£i gctcnn,^eid)net ait^: quod
iiascetur ex te {Luc. 1, 35 1, a^3 natus de Maria (Matth. 1, 16), at^>
de fructii lumhi David {Act. 2, 30), aU5 e.r semine David {Rom.
1, 3), al^ f actus ex niuliere ^Gal. 4. 4);
b. anö ber i^el)rc ber ^nitcr. 5(nf bie eben ermä()nten (Stellen
ber ()eitigen Sd)rift berufen fid) bie ^iiter, um ben Qrrtnm ber ^ofeten
5nrüd'5nmeifen, al^o fei Sbriftn^^^ nur bnrd) 9)taria {)inbnrd)gegangcn, ol}nc
oon it)r gleifd) nnb S3lnt an5nnc()num 'U. 879). ®o fd)rcibt ber \)\.
5(tt)anafing: Non enim absolute dixit (Gabriel), quod gignetur
in te^ ne extrinsecus in illam inductum corpus eins putaretur, sed
ex te dixit, ut quod vere genitum esset, origenem ex illa sumpsisse
manifeste crederetur. Ep. ad Epictet. ;
c. an^ ber Sel)re ber ^ird)e. Qm ap oftoIifd)en CsUanbcmS^
befenntniffe l)ei|lt e^5: natus ex Maria Virgine, nnb im 5(t()anafia^
nnm: homo ex substantia matris. '^(nd) fpridit bie ^ird)e nnfer ^ogma
überall ans, mo fie 2}hria a(^3 bie yji'ntter (^otte^aic<^cid)net. ^i^gt. unten
§ 105. Qm ^on^il non gtoren^ l)at fie überbie^^ \>(i<s ^Hnatl)cm anege^
332 (Siftcv Seil. IDci- (S^ottincnfd) ^c\n?^ e()riftu?>. A. 3)ic flöttt. iiub iiicn[d)(. gfiatnv.
fprori)cn über bic ^cl)rc, Dei Filium niliil de Virgine matre cepisse,
sed corpus coeleste siimpsisse, atqii(3 transisse per uteriim Virgiiüs,
siciit per aquaeductum defliiens aqua transcurrit;
^^''- .. ^ d. aii^ folqciibcn ^onqrucn,;qr ünbcn:
Miv bic v^iobint a. T^ic (S) c v c cl) 1 1 ^ t c 1 1 ucvlaiigt, bn|^ bcrjcuigc ®ciniC5t()uunc\ Icijtc,
(ii,rifti^aih> iKn ^^^. f^j,jn^j^^^f j^^^^. ^Hiho bcv jünbigeit ll)icn]d)cnnatur foUtc barum bor C£t=
Iü]ci* l)cruorgcl)cn.
,1 "^zx ::l'^a villi) er.-; i n fei t (S^ottco ciUfprad) c^>, '^^\\ niid) baC> uictb=^
lid)e {^)cid)lcd)t gcabclt mcrbc, iiibciii aiho ciiiciii jeiiicr (^)licbcr bcr (S'vlöjcr
l)cnHn'i3ing.
y. '^ic ^H 1 1 in ad)t (^)ottc^o iinivbc biinl) bic l)tcnid)mcrbinig nu^> llUariii
iicrl)cn-Iid)t, ba (^)ütt aiic> bcr ncrborbciicii iiiib |"d)Unid)cii ::)tatur bcii l)cr^
norgcbcn licf^, bcr bic I)öd)ftc ^^IMirbc iiiib l)iad)t bcfaf^ 5ögl. S. Tli. 3 q.
4 a. G.
880. 2. ^Hdciii (5()viftiho ift iud)t in bcr '-IiHMfc bcr blof^; iiatürlidjcu ^3cnc=
bo^ ' ml-n)rt)u'(t)?n Viitioii , joiibcrii iii Üb c \ 11 ii t ü r l i d) c r ^i^ c i f c b ii r cb Ül> i r ! u ii g b e ^
viatuv tiiniiti bciliqcii ÖUM f t c 0 HÖH bcr fsiiiii^i^'i^ii ciiiprauqcii iiiib qcborcii luorbcn.
giiiicii luir null bic tbcologi|ct) iutd)tigc ^-ragc luui) bciii iiicii | d) l id)cu
Hub g b 1 1 1 i d) c it ^!)> r i ii c i p bcr (Siiipfaiigniv ^I)rifti feiner l)3tcu)d)()eit nad)
uiib bii^o ^^crbcH bicfcr OJicufdibcit iiiibcr iu^> ^Hnge, fo gi(t folgciibc^^
a. Qu '^^c;^ug nuf bic couceptio activa :
^ ^ ^^'- . a. ra^> priucipiile uiib id}lcd)tl)iu nftiDc pbl)it[d)c ^^riu^
fVicrtSi^'riuHiu' c i p ift C^Sott biird) fciii a 1 1 in ii d) t i g e c^ ^^i^ olle n. ijii bicfcr ^c;)icl)iing
J^nint^^(iVlS '^"^ "^^^^ C£iiipfiiiigiiio fd)lcd)tl)iii übcriiatiirlid) uiib iiniiibcrbar, nu]ler bcr gc*
faulten ^WUnrorbiiiing bitrcb beii alliiuid)tigeiP^lMlleu (i^ottc^o beiuirft. ^icfc^
gbttlid)c ^^i'crf, luic alle opera Dei ad extra, ift bcin gött(id)cn 'Ii>efcu
uub bccd)alb in fd)lcd)tbiii ibciitifd)cr 'A>eifc beu brci **]>crfoneu eigen unb
liurb nur luic übcrl)aitpt bic '^innde bcr (^3uabc beut liciligcn (Reifte gngc^
eignet <u. 808 i.
Qu einer geuuffen 33e,^icf)iing, näiiilid), uue bic 5^bco(ogeu fagcu, secun-
(lum mdteriion conecptionis^, b. l). bc;,iiglid) bcr in it 1 1 ert i d)c n g-uuf-
tiüii tiinii bic CSinpfiingui^^ Übrifti aU uatürlid) bc^cidjuct lucrbcn, iu=
fofcru nainlid) bcr ^L'eib dbvifti bcr 2 n b ft a\\}^ feiner l) c i (i g c u IV u 1 1 c r
cntftamnit. '^ihmI aber iiid)t bic 'JJiaterie, foubcru bic grorin bac> iÜH'fcu einer
3ad)c beftiinuit, unb nid)t bai> paffine , foubcru ba^o aftine '^.^rincip zwU
fd)eibet, fo ift bic Cvinpfiingui^o iSbrifti pure et simpliriter iibcrnatiirlid) uub
iiuiuberbar unb nur scrtindidn quid uatürlid) ,^u nenueu. '-I^gl. S. Th.
r> q. 33 a. 4.
il'cil lV\iria Gbviftuv uuil)rl)aft cnipfangcii uub er um[)r()aft feine
iiieufd)Iid)e '.)iatur oou ibr at^o feiner 'JJtiittcr erl)a(tcu l)at, fo ift fic uml)r=
()aft uub im Doüfteu m\h cigcntlid)fteu 3iuiic l^hittcr ß;i)rifti.
sss. ß. ^ic iiiornHfd)e l^titiiürfnng IWiriciUo bei bcr 'l>(cnfd)iocrbung
^^'u^S^^ cioigcn ^Iinn-tc^:^ bcftanb bartu, bafVlVaria mit bcr C^hi ab c C^)otte^
vicib5. ^ e V 33 0 1 f d) a f t b c ö (£' u g c t ^ Gabriel ;, n ft i in m t e , bic i u n g f r ii u=
n d) e *OJt u 1 1 c r b e i; ^^ o 1} u e ^> (55 o 1 1 e ^^ , n n f c r c ^^ (^ r l ö f e r ^ , 5 u
m erben.
IMc^> ift f a 1 1) 0 1 i f d) e ^ l a n b c u §^ m a I) r () c i t , ba eg im g c f _d) r i c^
beueu ^ii>orte (^)ottc^ eutbaltcu uub oou bcr tatI)oli fd)eu Über=^
l i c f e r u u g mit l) ö d) ft er (£- i u m ü t i g f e i t uub ^ e ft i in m 1 1) e i t bezeugt
ift. 55g(. h({§> ^ugclu^gebct.
§ 100. Xcx Uri>rung ßfirifti [einer mmi(i)i)c\t md). 333
®ie S^ongriiensgrü übe für bie 5>erfunbigimg biird) bcn (£ugel iinb bic ©in* «89.
luiüigung Tlanä gibt ber i)[. Xlmia§ (3 q. 30) erfdjöpfeub a([o an: mrlKSi,^
aa. iit prius mens eius de ipso instrueretur, quam carne eum conciperet rJ^^'tnjirtmin'BJa-
ßß. ut posset esse certior testis huius saeramenti, quando super hoc
(livinitus erat instructa;
YY- ut Yoluntaria sui obsequii munera Deo offerret, ad quod se promptani
ol)tulit, dicens : Ecce ancilla Doniiui;
o5. ut ostenderetur esse quoddam spirituale matrimonium iutcr Filium
Dei et liumanam naturam. Et ideo per aununtiationem exspeetabatur consensus
Virg-iuis loco totius liumanae naturae.
©c^olion. .^ier woüm mir bie ^-ragc tieantmortcn, inmiefern man lagen fann, -^„juif^fcnt ma-
^laxia ijahc nerbient, bie äThitter föotte§ .yi merben. i^on einem i^crbicnft tann nnr da ticvbicnt i)at,
in bem Sinne bic ^ch( [ein, ha]^ fte auf (S^innb ber il)r ge[d)enftcn, nnuerbienten ©nabc J^iuttev (^ottc:?
bnrd) ifjre freie iDtitmirtnng jenen (^)rab ber i^eiligfeit (au^inentum gratiae) oevbiente, '^" ^vnbcn.
mobnrd) fie in fongruenter 9i>ei[e nnirbig mar, bie 2}hitter besS i^eüanbe^o ,^,u merben.
Beata virgo dicitur meruisse portare Dominum omnium, non quia meruit i])sum
incarnari, sed quia meruit ex gratia sibi data illum puritatis et sanctitatis
gradum, ut congrue posset esse mater J)ei. S. Th. 3 q. 2 a. 11 ad 3.
b. 33c5Üglid) ber co\\ce[)tio j^ass Iva ober ber ©ntftcl) iing ber
Ijcitigcn iVt cnid)l)eit (Sl)rifti ift folgenbcy 511 beadjtcii:
a. @ö ift de fiele, biifl bie Qntarnattüii be^ ili^ortee iinb hk ^^^^^-^.nux^mtlm bi<i
ftel)ung ber Ijciligcn I1teufd)l)eit in einem iinb bemjelben iütomeiitc ftattge=2i^ovtt-? u. tinr^
funben hat, fo hay^ alfo bie Ijcilitic l)ienfri)l)ett nieinnlfg nnber^o aU in ber lESVu^
i)ppoftati]ri)cu Union ober in ber *^]serion bec^ ^ii^orte« luirflirf) uuir. S. Th. fli^^'fijseitin.
3 q. 3:3 a. 3.
[1 ^aranö folgern bie 5;;i)eologen, baf^ ber Öeib (Sfjrifti im erften w-'- ,
•IVomentc ber (^mpfiingnis^ uon feiner oerniinftigen ^eele bcfeelt uuir, ba f^pu.ä1'^?/'^^'JJ
ha§ ^^}o\'t bie nollftiinbige 'JJienjd)l)eit, bie caro animata anima ra- ^"'^^'1^^,'^^^* '''""
tionali nngenommcn l)at. Siniul caro, simul Dei Verbi caro: simul
caro animata anima rationali et intellectnali. Joann. Damasc, De
fid. orthod. 1. 3 c. 2. X^o,\. S. Th. 3 q. 33 a. 2.
y. .^"^iernn fdilief^en bie Ideologen geiiuilinlid) bcn tI)eo(oqifd)en Sal^, ««a.
ber i^eib 'ei)rifti fei non ^Hnfang on nolltommen gcftiütet (8. Tli. 3 q. ö^4"vXrunb
33 a. 1), feine Seele aber im noUen iöefit^c il)rer natürlid)en Prüfte, in^^- J;^ s|"i'„/\!;;^^^^
bcfonbcrc il)re^^ freien 3BiUenc>, foinie aller ihrer nbcrnatürtid)en ^Hillfommen'
l)citcn geiiiefen nnb l]abe baljcr ^^crbienfte eruierben tonnen nnb unrflid)
cruun-ben. ^gl. S. Th. 3 q. 34 a. 3.
II. Qefnö ift an§ einer allzeit j n n g f r ii n l i d) e n llltnttcr geboren, ^ . ^^}-
't>i\ 'JJtaria ante partum, in partu nnb post partum Qnngfran ift. uX' llSmn"
X)ie 3;^mgfränlid)feit l)iaricn^^ ift de fide. (Melengnet unirbe fie '" pai-u;,,/.'"*'^
gnn^ ober menigftcnc^ in paitu nnb post partum üon ben (^'bioniten,
6: e I f n f^ , ^ 0 1) i n i a n , .s> c In i b i n « , ^U n 0 f n ^ nnb bcn 51 n t i b i t" 0 ^
mar ianiten.
^er ^emei^o für hk %\]z\t ergibt fid)
1 . a n c^ ber l) e i li g e n © d) r i f t , meldjc lel)rt :
a. ^IWtria mar Qnngfran aoit/j partum. Ecce viryo concipiet et 895.
pariet filium, et vocabitur nomen ejus Emmanuel. Is. 7, 14. '^ii^^,^\'euÄ-k"t?
l)ebräifd)c 5lUn-t für virgo, almal), bc^eidjnet eine nnöcrljciratctc Qnngfran; anto partum
ber 5(rtitet l)a aber beutet an, baf3 bie Jungfrau im eminenten Sinne'" ^" '^*'""^'
gemeint ift. 'JJtaria ift aber and), une c^^ im l)cbräifd)en "Zz^t l)cij'^t, eine praeg-
nans virgo; fie l)at alfo a(^:> Jungfrau empfangen nnb bnrd) bic ©nt'
334 ©iftcv XäL S)cr ©ottmcufcf) ^efuS e()riftu^. A. 2>ic göttl. unb nicnfd^I. SfJatur.
pfaiigiii^ nid^t {I)rc ^iingfräu(td)!cit ncrlorcn, mci( bic (£mpfängni^> biirrf)
unuiberbarc ÜlMrtinig bc;? l)ciügcn ©cij'tcö erfolgte, il^gl. Zz^e. 1, 35. T)ic
^uiigfräiili(f)tett «??ie partum ergibt fid) and) aii^^ bcm ^eridjtc bc^ ^^Iciicii
2:eftamcnteö über bie CSuipfdngnt^^. ©in @ngel iinrb ^ur Jungfrau gefnnbt,
bie übcrnatiirlid}cr !iBei]c empfängt, ^nbei unrb ^e^iig genomuieu auf
Is. 7, 14. i^gl. Matth. 1, 18 sqq.; Luc. 1, 26 sqq.
Tic T!m flau • ^- '^^^^^^'^^^ ^^^'^^' Jungfrau e'^z partu. '^{ce> ift iincberuni au^gefprod)eu
lirfifcu ^jjjarifn^ö iu ber uu^ffiauifdjcu 'il^ctffaguug Is. 7, 14. ^^ic cbcu gejetgt unirbe, ift
'" ' 2rt!dft" ^^'^ ba^ ecce viryo concipiet iu sensu compusito ^n iicrftel)en ; bann ntnfs aber
„et pariet" ebenfo Dcrftanben werben, fo baf^ 'JJiaria and) alö ^nng =
fr an il)ren ^ol)n ^nr iilVlt bringt, b. l). ol)ne il)rc ^nngfrtinlid)feit ^n
nerlieren. )!ili\A) bem ()cbrai]d)en Ic^'t ift and) bie]c$> ftar, ba berfclbe l)eif5t:
rirgo praegnans et paricns. ^n ber niiinlid)en ii^cije iinc l)ier ift bie
^^irginitiit in partu uoni ßngel (^nibriel an^gefprod)en : ecce concipies
iu utero et paries filium. Luc. ], 31.
807. c. 'JJiaria blieb Jungfrau ^lost partum. ilBenn hk beiligc 3d)rift
iSfer^Ätm? ^ic§ i^»rf) "irt)t an^^briicflid) lel)rt, fo fann eö bod) mit 9kd)t fd)on an^ ber
irtTcV^rtviT ^^»^^'^i'i^i^iöiii^fi gefolgert loerben, ba hiv% '-I^erl)alten 'JJiarienc^ {Luc. 1, 34)
anf ben '^.^orfa^^ ober h([^ (>n1iibbe ber 3nngfranltd)feit fd)lie|len Uif^t. *iHnd)
empfiel)lt ber fterbenbe ^efn^o feine IV'utter nid)t etiiui il)ren 2i)t)nen, wie
e§ bod) natürlid) gemcfen unire, fonbern bem 1)1. Qol)annc^.
Über bie [og. trüber ^<i\\\ \. 3d)iiflcr«.^o(3Qinmcr, ^anbbud^ iwx 53ibli[c^cn
(iic[rf}icf)tc II ©. 100.
^w ^n\ 'ii^ovteii: iion coiinoscebat eani, donec peperit tiliuiu suum primo-
geiiituni {Mdft/i. 1, 25), fagt ber (Suangclift nur, \va^^ h\§ ,^ur Geburt hc§ (£rftgebo=
reuen nidjt ge]'d)et)cu ift; über M^j , \viv$ uac^()er gefd)el)cn ift, fdjmeigt ber t}eiligc
(Sc^riftftcaer ;
f ^. . 2. an^o ber ^el)re ber 33ater. "i^tuiiefangen mui ben apoftolif d)en
luiIfdt'Äi'Jn.? 3Sätern l)aben biefelbcn 'JJiaria immer begriifU aUo Virgo, semper Virgo,
bn bell jHitmi. YiygQ mater. ^nr (Srfüirnng ber ^Mrginitiit in partu meifen fie auf
bie '.Hllmad)t 65ottey l)in nnb anf analoge ^iiMinber. Ipsa virtus per in-
violatae matris virgiuea viscera menibra iufantis eduxit, quae
postea per clausa ostia uiembra iuveuis iiitroduxit. August., Ep.
137 ad Volus. n. S. I^ie l^mgnnng ber iMrginitiit post partum nennen
fie ifi>al)nfinn, ©otteciranb, scelus ac hlasphemia, cciecus furor.
Kieron.. C. Helvid.:
890. 3. nn^ ber öel)re ber .Siird)e. il^om fünften allgemeinen
lirtiTeifärnSö iUui 5 i l (Cau. 2), bem 2ate r an fon,^ i l unter ^JJcartin I. (G49i, fomie
"^^•r^^ivdK''^'^^^ ber ^onftitntion Cum, quorundctni *!)5anlc> IV. gegen bie Socinianer
mirb lHiaria immer ale^ semper Virgo be3eid)net. >5. Deminger, Encli.
n. 173. 204. 880. ',!(nd) in allen (S^lanben^betenn t nif f cn nnb
Liturgien inirb l^taria alei Jungfrau iierl)errlid)t;
9(10. 4. an^3 .s^ongrneuf) grün ben. '^er 1)1. Xl)oma^ gibt eine
'\-üfbk^^^^ ^^cfer ^rünbe an, ^k an^ bem il^erl)iiltniffe bes ^^orte^^ 5nm einigen
fväuiirtuek a)hi ^ater, ber 5i} ü r b e b e ^ ^ o 1 1 m e n f d) e n , bem 53 e r l) ä 1 1 n i f f e 'Dt a r i e n-^
5nm l) eiligen Reifte, bem 3^^^^^'^'-' *^^^' Dtenf d)mer bnng, ber
Zeitig feit ber 93Zuttergotte!o nnb ber Stellung be? 1)1. '^o^
fcpl) entnonnnen finb. S. Tli. 3 q. 28 a. 1-— 3.
§ 101. 2)tc ®tnr)eit bcr ^erfon Sf)rtfti. 335
©d^oHon I. 2tu0 bein ©cfagten ergibt ftd§:
1. ^axia iDav frei öou jeglichem ©djinerj Eici bcr ®e6urt \i)xc$ @o()nc0 , foluie ..'^fi; . .
oon jeglicfier Unreinheit, ben ©trafen (Söa§. 95g[. S. Th. 3 q. 35 a. 6. ®a()er f)at '^■'7,„ „^^^^^^^^^
fie firf) auc^ bem Ökfct^e ber 9?einignng nidjt alk einer 3i ecf) t § p fti cf}t, fonbern, mie
S^riftn^, bem ®efe^c ber Sefd)neibnng, au^ (55ef)orfttni nnb 2) e m n t nntenuorfen.
%r. S. Th. 3 q. 37 a. 4.
2. ®aB 3)kria bie :^nngfrQuIidf)feit getobt f)attc, ift Luc. 1, 34 fo flar flu§= 5^^.,^||!Jfi•(,J,g j,^,^.
gefproc^en, bo^ fd)on bie ältcften ^>ätcr bk (Sfiftenj biefe^ (i(^elübbe§ bebaupteten, 5. 33. ^^uniifväuHcinvit
(Sircgor üon 5fil)ifa (Sermo de uat. Dom.) nnb 3(ngnftinn<§ (De virg-iiiit. c. 4), n"^ t'ü' ^'K
5iid)t§befto!yenigcr mar i{)re burd) bie göttlid)e ^ii>ei§bcit gcorbnete (S. Th. 3 q. 29 a. 1) ^^^f«^'^'»'^-
(£{)<* init bem bl. ^ofept) eine mat}re (£bi\ quantum ad rotiseihsum ijiufuac pari
pertinet et cducandae prolis (h'Jyitinn. i^gl. S. Th. 3 q. 29 a. 2. Über bie gan,^e
^rage be^ ©elübbe^ nnb ber @be f. ©djeeben, i^anbbnd) ber fatf)olifd)cn 2)ogmatif.
S3b."lII n. 1569-1586.
@ d) 0 l i 0 n II. Senn bie ^eiligen i^äter (cbren, X>a§> Sort \)ah( eine natura ^ no;^.
communis angenommen, fo motten fic bamit [agen, bie mcnid)(id)c 9^atur Sbrifti fei ^'),|"^,/\/'"""
ber nnferigen mcfent(id} gleid), nnb \)ivi 2Sort \)abt fie bnrd) mirf(id)e nnb mat)re Ökbnrt an?^ C£i)riftu?"
9Waria angenommen. koine?meg§ aber bcbanpten fie , ber ©obn (Lottes? babe nnr bie
menfd|lid)e 9?atur in (ihstnu-to, in ibrcr 51(1 g cm e i nb e it ongcnommcn, mic fic gar
nidit in bcr '-Kirflidjfeit, fonbern nur im iVrftanbe be§ ®efd)öpfe!§ ober ö>otte^o fein fann.
S. Th. 3 q. 4 a. 4. 2tud) nidjt in bem ©inne mirb bie menid)Iid)c ^.'tatur Sbrifti com-
munis genannt, at§ ob ^a^^- iJ.l>ort biefclbc in mehreren ober in aiUn ihren ^nbiuibnen
angenommen t)ätte, benn babnrd) mürbe \iit 93(ebrheit ber meufd)lid}cn ''4.^er1onen nnb
folglich bie t)on ®ott gemotttc Orbnung be^5 iDcenfd)cngeid)lcd)te^> aufgehoben. S. Th.
3 q. 4 a. 5.
S()riftu§ hat uic[mehr bie menfd)(id)c Diatui //? indiridi/o augcnouimen. Stber
ttuc^ bieg ift micber nid)t mtfi'^unerftehen , ba ber menfd)lid)eu 'J^atur (£hrifti bie (cl?tc
SSotIcnbung ber DJatnr, bie tonnaturale '|^erfönlid)feit fehlt nnb fic in bicfem Sinne feine
substantia indiiridint ift. 5.h]1. 11. 480. Jiidividua ift aber bie menfd)lid)e ^JhUnr
Sbrifti, infofern fie aUS Oiatnr atle inbiuibueUen (5igcHtümlid)feiten einer für fid) beftchenbeu
üJ?cnfd)ennatur an fid) trügt, ^n biefev 33c,^iehung ift Shriftu^ ein Ü}Jcnfd; unter aubcrn
9T?enfd)cn : Priniogeuitus in niultis tVatribus. Ji'onf. 8, 29.
3(nf bcr anberen Seite ift (Shi"iftuc> nid)t ein ?JhMifd) mie anbere 9J?cnfc^eu nnb ,^mar
nidjt bloß beshfllb, meil er .^uglcid) (^ott, ber Sohn (^UittCi? ift, fonbern and), meil er
feiner ä^Jenfc^beit nad), ähnlid) uiic ';>(baut, aber ootlfounueuer al§ er, ha?- Urbilb
unb i)a§ .*paupt aller 3}?cnfdien ift, mc^balb er and) in biefer iPe^iehung ber ,^meitc
5tbam, ber 3D?enfd) unb ber 1)? enf d)e uf obu üor,yig§meife genannt uiirb. 2)ic^o ent=
fprid)t auc^ fomob( feiner göttlid)en 'iH'rfönlidjfeit, fomie feiner Stcünng a(§ i^aupt unb
Üfcpräfentant ber ä)ceufd}beit. Xarnad) bürfte fid) and) bie ^-rage über bie Öeibcggeftatt
St}rifti entfd)eiben, baf? er mar unb ift sjn'ciosus prar fdiis hoinintini.
B. pie l|t||i0flfitird|c Idtian bcr bribcn |liitttrcii in Cl)vtfftt^*
i^ 101. ^ic (i'iut)cit bcr %a']m (si)rifti.
35g(. ^einric^, 2)ogumtifd)e Ü'hcologic. \TI i< 357.
£v n (£ f) r i ft 11 c> i ft b i c m e 11 f d) l i di c iH' n 1 11 r mit bcr q ii 1 1 1 i di c n ,.. .''*"• ,
9^ a t u r in bcr c i 11 c n ^^ c r \ 0 11 b c c^ ih> o r t c 0 ü c r c i n i g t. (^'« gibt x^n-m.
bal)cr nur einen ßliriftnö, eine nnb ,viMir bie g ö 1 1 ( i d) e ^ c r f o n , in
H)eld)er bie gbttlidjc nnb hk nicni'd)tid)c ^Jiatnr, ol? in itirent 2nbjc!te
fnbfiftiercn, bie güttlid)e ^lainx eiing nnb notiucnbig, bie nienid)lirf)e ^Jiatnr
üom 3^itnioment ber l^Jienfd)iiierbnng an nnb fnift bcr gnäbigen ^^(nfna()nie
in bie gi3ttlid)c ^^er)'5nlid}teit.
^iefeö T^ognia mirb beiuicfen
I. an« ber t) c i ( i g e n 3 d) r i f t :
1. @^ ift nnr ein Sl)riftn5 (16W. 8, 6), ein .s^err (Ephes.4zji).
2. !l)iefcni einen Sl)riftn^, bici'cr einen ^]$erfon uierbcn aber in "^■•'•«^'" ^^■^'»■•'f
g(cid)er 3i>ci|c nnb ^nglcid) hxt ^^ttribntc bcr gbttlid)cn
§ein rid) =i^u^) pevt, iiompcnbium bev loßutatir. II. ^)^)
•lO').
(iiiü)cit bor
'iH'vioii in bcr
3or» ©rftcr Jcil. 2)er (SJottmenfrf) ^cfu§ Sf)viftii2i. B. 3^ic f)t)|3oftotifd^f Union.
11 nb ber iiienf d)Hii)cii 92ntitr ^ugcidjitcbcn. !^crfe(be ^ogo?^, bcr
al^ magrer (^ott uon ^^(nfaug an beim il^nter mar {Joann. 1,1) ift DJ^enfd)
gcmorbcn [Joann. 1, 14; ogl. i^om. 1, 3 imb 6^a^. 4, 4). :i^üu ©ungfeit
l}cr unil)rcr ®ott, naf)m er bic .STncd)t§gefta(t an, fo baß ein imb bcrfclbe
in forma Dei %oti luib äugleid) in forma hominis yjienfd} ift {Phil.
2, 6. 7). ^crfelbc, ber aU a)Zenfd) nid)t 50 ^al}re lä^i, fagt: (Sl)e
^(bra()am marb, bin \&j{Joan7i.9i,bS), nnb fo an üicicn äl)n(id)en Stellen.
Überall fprid)t ber eine (Jl)riftnci, baöfclbc ^&) Don fid) alg lualjrcm
©Ott nnb aU unil)rem iUicn[d)en. ^a^ d)lcid)c tl)nn bie \Hpoftel. Christus
secundum carnem, qui est super omnia Deus benedictus in saecula.
Ro7n. 9, 5. ^L^e^te^^ (^nbjeft aller ^Hnojagcn, bie üon einem S53efen ge=
mad)t luerben, ift aber h^^^ Snppofitnm. T^a in (Il)riftn^^ alle ^(nc^fagcn
üon einem gcmadjt luerben, ift (£l)rifm^o nur ein «Snppofitnm, nnr eine
^erfon.
3. 9htr an-o biejer @inl)eit bcr ^crfon Icif^t eö fid) erflören, baj3 in
6:i)rifto bem 9Jtenfd)en gi)ttUd)e nnb (*'5ott, bem (Soljnc (S^otte^,
m e n f d) I i d) c *i}3räbifate beigelegt lucrbcn. ^er 3ol)n (^otte^ ift an^o SQhma
geboren {Lue. \, 35»; ber .s^crr bcr .s^crrlidjfcit ift gefren^ygt (1 Cor.
2, 8), ber Urheber be^ Sebenö getötet {Act. 3, 15) Jvorbcn. föott l)at nn^
erfanft mit feinem 33lnte {Act. '20, 2^)] nnb nmgefel)rt ^eif^t e§ : Filius
hominis, qui est in coelo. Joann. 3, 13. ^^gl. unten i:? 105 h\t commu-
nicatio idiomatum.
4. '^icfe eine "^lierfon, bicfer eine Qefnö (S;i)riftn^^ ift nid)t eine
mcnfd)li(^e, fonbern eine gottUdje "ißerfon nnb jmar \>\z 5Uieite ^crfon
ber ^ottl)eit, '^^^> einige Sßort, '^<x^l> 5'lcifd) gemorben ift, ber (Eingeborene
Dom S3ater, bcr unter nuv iüol)net {Joann. 1, 14), bcr in ©otteö (5^eftalt
nnb (^ott gleid) mar, aber fid) fclbft cntauf^erte nnb 9}?enid)engeftalt an-
nat)m Phil. '2, 6. Ti.
5. ^ie @inl)eit in Sl)riftn^o ift feine moraUfd)c, fonbern muß
eine ontologifd)c fein, ba bic angcfül)rtcn Stellen bcr l)ei(igcn 3d)rift
nnr bann nid)t gegen bie obcrftcn Siegeln bcr (l^ranunatit nnb :^ogif Der-
ftojien, menn ei)riftng ein reales^, ontologifd)e£( Snbjeft ift;
. ^x/'- II. a n ^ b e r :2 e 1) r c b e r ini t e r.
^;<c^-fSn'b\n^hn Doß bic ^^mcitc ^crfou ber ^rinitiit bnrd) ?lnnal)me ber 3}ienfd)en^
[)i iiätnn. iiQtiiv g^^enfd) gcmorben, baf? SljriftU't^ ober ^efne bicfer 5J^enfd) gemorbene
(^ott, nnb baf3 in il)m nur eine *pcriönlid)feit, bie göttlid)e bc^ i^ogo^S ift,
unirbe üon allen, and) ben atteften i^iitern in ben mannigfad)ften gormen
nnb in ben flarftcn nnb i'd)arfften ^luebrüd'en getelirt nnb at^ ba^ grof^e
@cl)eimni^- bc!? (Jl)riftcntnm^>, ha§ nKtgnani pietatis sacramentum befannt.
^er l)ei(. ^gnatiu^ nennt ßl)rlftu!5 i^i carne natus Deus. Ad Eph.
c. 7. %a\\i nn^meibentig fprid)t bcr l)eil. Qrenän^ unfer ^ognm gegen
bie ^noftifer au^: Jesus, qui passus est pro nobis, qui habitavit in
nobis, idem ipse est Verbum Dei . . . Unus et idem ostenditur
A^erbum et Unigenitus et Vita et Lux et Salvator et Christus et
Filius Dei et hie idem incarnatus pro nobis. Adv. haer. 3, 16.
^ie übrigen ^niter treten in gleid)cr ^eife für bieg ^ogma ein. Videmus
duplicem statum non confusum sed coniunctum in una persona'.
Tertull., C. Prax. :^7. ^l^cnn and) nor (Il)rtllng bcr ^^In^brncf secun-
dum hypostasim nid^t allgemein gebrand)lid) mar, fo ift b od) ber (Sad)e
nad^, mie an^ ben angcfül)rtcn nnb uiclen anberen v^tellen fid) ergibt, bie
irftoviiiiü
111 Itv.
§ 101. :2)ie einfielt bev ^|?crfou ^(irifti. 8a7
f)l)poftatifd)c Union beiber 92atnren in Sl)rtftü immer gele()rt luorben.
Übrigen^ begegnen mir and) fd)on bei 5(tl)ana)in^ bem 5(n^brnc! unitas
secundum liypostasim. ^er ^^^^^^9^ erflart gegen bie ?(po((inariften, bie
menfc^tidje 9^atnr fei ber göttüd)en nid)t mefenöglcid) gemorben, aber tro^*
bem fei e^ ber nämüd)e, ber ^oijn ®otte§ ift, nnb ber gelitten \}at. Con-
substantiale .... cum coiisubstantiali uon habet imitatem secundum
hypostasin sed secundum naturam, secundum liypostasim vero ex-
hibet proprium perfectionem. C. Apoll. 1. 1 n. 12. 5(nd) @pip{)a^
nin^ lehrte, ba^ ir^ort l)nbc mit fid) ncreinigt corpus, animam, mentem
in unam unitat em et in unam spiritalem hypostasi?i. In tlieor.
Incarn. n. 4. '^ad) ber ;3rrlef)re beio S^cftorim? mnrbe bie Sc^eidjnnug
unio hypostatica adgemein nblid). ^^g(. Fraiuelin, De Verbo Incarn.
Thh. 18 sqq.
Söeun 33äter, ta'^ concretum pro abstracto gctu'au cf)cub, uon einer assumptio
hominis rcben ober (SfjriftniS avl)-^(-)-o; iHsö-^opo;, hoiuu deificus ober dominicus nennen,
fo finb bie^ ungenane rtjetoriidje ^icjuren, wddje [päteu nad) beui '^luftreten bc^ 9ieftoriQ=
ni^uiUiS öerniieben tünrben nnb 3n uernieiben fiub ;
III. a n ig b e r i^, e l) r e ber ^ i r d) e.
1. ^em dl e ft 0 r i a n i ^ m n§ gegenüber mnrbe <yierft nnfcr '^ogma
Don ber Ä'ird)e aüfeitig formntiert.
9'Jeftoring (el)rte, ber Don iH^aria geborene S()riftn^5 fei ein llJtenfd),
eine menfd)Iid)e ^^J^erfon, nnb ber Ag^o: uiol)ne biefem ll)knfd)en inne. dlad)
^Jleftortn^ ift alfo ber lUccnfd) Sbriftnö eine nnbcre nnb ^mar eine menfd)-
üd)c ^erfon, ber iiogoö eine anberc nnb ^^mar eine gi3ttlid)e '»Pcrfon; mic
5tt)ei 'JitUnrcn finb in (£l)riftn^ and) -',mci '^^.^erfonen. T^aljer beftel)t 5mifd)en
ben beiben 'Jiatnren nidjt bie @inl)eit ber *:|icrfon, hie l)i)poftatifd)e C£inl)eit,
fonbern nnr eine moralifdje, mcnn and) überaii^^ innige (Sinl)eit, eine
retatioe @inl)eit, eine svcoai; za-a a/ia:v, ay ctixy^ , c>'jva'^£'.a zax' svlp-
ysLÄV, y^axa )rap:v n. f. m. I)ie il^ereinignng beiber 'Jiatnren ift fpecififd)
ik nämüd)e mic 3mifd)en ®ott nnb ben , peiligen, nur bem @rabe nad)
ift fie öerfd)ieben. l^k iS'Oic^^ baoon ift, ha]^ man bie menfd)lid)en 2(ttri=
bnte, namentlid) (i)cburt, Reiben, Xob nnr oon bem iüienfdien (£()riftnö,
nid)t aber oon (^ott, bem iiogoy, auc^fagcn fanii. 9'iid)t ber ^ol)n ©ottes^,
fonbern ber 'D^mfd) (£l)riftn^3 ift oon lUarta geboren. Dal)er ift fie and)
nid)t im magren nnb eigentlid)en 3inne f>-£C/Tozo:. fonbern XpLaxoToxo:
gn nennen, mie and) ber lÜ^enfd) (£l)riftu^^ etgcntlid) nid)t (^ott, fonbern
2;räger ber (5)ottl)eit, H-so-^opo;, ^u nennen ift.
fVn iil)nlid)er älunfe batten hie (^ n o ft i t e r nnb ^ a n ( t» o n 3 a m o* . •'."•^■
fata lebighd) oon einem Qnnemol)nen be!5 ^ogoy m bem 9}^enfd)en ^imiui mm
^efn^ gerebet, freilid) mit bem mefentlid)en llnterfd)ieb, baj^ fie ben Öogoio ^'^"'^^''^^'i-
ntd)t aU ^meite ^ßerfon ber (^ottl)eit anerfannten, nur eine oorübergebeube
^Bereinigung bc§> ^ogos mit bcin I1^enfd)cu Qefu£? lel)rten nnb enblid) oiel=
fad) bie nbernatiirlid)e C^mpfangni? unb (Geburt S()rifti ans llVaria ber
Jungfrau leugneten, ^n biefen fünften mid) 'Jieftoriu^ nid)t oon ber
!at^otifd)en Sebre ab. 5(ud) ftel)t er uitt biefen .püretifern in feiueut t)ifto=
rifd)en 3iiÜ^iiii»*^iit)«nge. Qnfofern feine ^rrlel)re eine frül)ere CueKe I)atte,
liegt fie in ben a n t i o d) e n i f d) e n Xbeologen : 3^ I) e o b o r o o n )))l o p --
fneftia, feinem ^ei)rer, nnb ^iobor oon X^arfn^:?, bie bereit-o bie
^erfi:^iebenl)eit ber beiben *?laturen ^u einer ^^erfd)iebenl)eit ber .pi)poftafen
gefteigert ()attcn.
99*
33H (Srftci- Xn\. 3)er öJottiiieufd) ^(\n& ef)iiftu§. B. Xie ^t)))oftQtifcf)e Union.
^'im liboiie bc§ ^'^'^^^^^' "^^ ivQcnb ein ^rrlc{)vcr l)nt ^Jkftoriuö {eine ^pärefie buvd)
*"lKüdu>s/' ort()obo^- flinnnibc "^diöbrütfc üerborgcii. (Sr fngte, (J^riftus« fei nici)t
blo|^ ^JJ^cnfii), fonbern aiid) ^ott, aber er ncrftaiib bie^ nur in einem nneigent=
Iid)en ©inne, nünilid) uon ber ^nneinol)nung beö i^ogoö im 9Dlenfd)en Sliriftnö.
@r gab and) ^n, (Sl)riftn)o jei ungeteilt, mie and) ber @ol)n @otte^ nnge^
teilt fei; benn e^ gäbe nid^t ^mei (S;i)riftu^ , une and) nid)t ^mei ^ö^ne;
ja er nannte fogar bie ßiubcit in Sl)riftu^ eine ßiul)eit ber $erfon. 5(ber
er nerftanb baruuter uid)t bie l)l)püfta ttf d)e, fonbern bte movalifd)c
(Siu^eit. ^enn, menn er (£l)riftuc> eine "^^^erfon nannte, fo meinte er uid)t
eine pl)^fifd)e, fonbern nur eine moralifd)e ^^erfon, wie d)hmn unb
^^eib in ber @l)e eine *:}3erfon feien. Gocgen biefen 5^rug erflärt ha^ fünfte
allgemeine ^on;^il: Si quis unam subsistentiani cj-oaTaaLv) Domiiii
nostri Jesu Christi ita intelligit, tanquam suscipientem multarum
substantiarum si^nificationem, et propterea conatur introducere
in mysterio Christi duas subsistentias vel personas, et ab eo in-
troductis duabus personis unam personam dicit per dignitatem et
honorem et adorationem, sicut Theodorus et Nestorius insanientes
conscripserunt .... anathema sit.
•^(nd) eine gemiffe communicatio idiomatum (§ 105) nal)m 9iefto=
riu^^> an, inbem er bem 'JJteufd)en dbriftuc^ gcmiffe, öor allem moralifd)e
^Httributc @otte« , namentlid) göttlid)c ill'ürbc unb göttlid)e l^erel)rnng,
jcbod) altc^ nur in einem nneigcntlid)en ©inne beilegte. Tai^egen bie
Übertragung ber nu'ufd)lid)cu ^^Ittribute, bec> ^eborenmerbens^, bc§ ^^eibenc^
unb (Bterbeuö auf ben ^'ogoc^ luolltc er burd)au!r> uid)t 5utaffen. eelbft
D-soToxo; molltc er SÜ^aria nennen , aber nid)t meil fie ben (©ol)n ^otte^
feiner 9Q^enfd)l)eit nad) geboren , fonbern lueil fie ben ^Ilt'enfd)en (Sl)riftu!§
gebar, in meld)em ber Öogoö oon Einfang an in ber üon il)m bel)aupteten
3Beife iuül)nt.
5i<eruvtd?unß be§ '^^^ ^ird)e licß fid) nid)t tiiufd)en. D^eftoriu^^ untrbe verurteilt 5uerft
^jieftorme. ' Dou "ij^apft ß 13 1 e f t i u auf ber römifd)cn ©Duobe oon 430, fobann in
bemfelben l^a\)vc auf ber ale^'an br iuifd)en 3i)uobe, \vM)c ba^ bogma=
tifd)e 3d)reiben bes 1)1. S l) r i 11 u ^ unb beff en ^mölf ^i n a 1 1) e m a t i ^ m e n
gegen 'Jieftorin^ fid) aneignete, ^aefelbe gefd)al) al^balb and) bnrd) ba^
allgemeine vSv0U3il nou S'pl)efu«. ^Hud) ba^> .S^on^it non Sl)aleebon
unb ba^ ^meite ,;u .s^ onftantinopel oerurteilte bie neftorianifd)e Qrrlel)re.
tirrtan br>^ '^^"^ gcuauefteu unb au^^fül)rlid)fteu ift ba§ fatl)olifd^e ^ogma in beui
(£vi)crtmun?/ Doui @pl)efiuum beftiitigtcn 2d)reibeu bec^ 1)1. ©l)rillu<o eutl)alteu, au0 bem
^ngleid) l)eroorgel)t, mic ireit bicfcr .peilige uon jeglid)em 9J?ouopl)l)fiti^mn^
entfernt mar. Quod ipse Unigenitus Dei Verbum Dens .... incar-
natus est et liomo factus, h. e. carnem suscipiens ex sancta Virgine
et propriam sibi faciens ex eins utero, nostram sustinuit nativita-
tem et processit liomo ex muliere, non abiciens illud quod erat,
sed licet factus sit in assumptione carnis et sanguinis , etiam ita
manens quod erat, Dens videlicet natura et veritate. Neque car-
nem dicimus mutatam esse in divinitatis naturam, nee in carnis.
naturam conversam esse ineffabilem naturam Dei Verbi
Carni ergo Verbum secundum hypostasim ujiitum confitentes, unum
adoramus Filium et Dominum Jesum Christum, non seorsum po-
nentes et dividentes liominem et Deum velut sola dignitatis et
§ 101. 3)ip (Einheit bev ^ev[ou SEivifti. 339
auctoritatis imitate invicem coiiiunctos : haec enim innovatio est et
aliud nihil.
^cn üerjd)tebeneu gönnen bcr neftoriani|d)en Se^ve fte((t ba§ ^on^il ^ ;'i'--
Don (Sp^efn^ bte ^mölf 5(natl)ematigmcn bc^ {)I. (Jl)rt(hi§ gegenüber, üon tiL^ÄrS'
bcnen mir nur ben ^^mciten nnb britteu ()erüor()eben: Si quis non confi- ^^viiau^.
tetur, carni secundum substantiam i zai)-' uTwoaiaaiv) unitum Dei Pa-
tris Verbum, unumque esse Christum cum propria cariie, eundem
scilicet Deum simul et hominem, anathema sit. — Si quis in uno
Christo dividit substantias (uTroaTaasic) post unitionem, sola eas
connexione coniungens, quae secundum dignitatem fit, vel etiam
auctoritatem et potestatem, ac non potius conventu, qui per uni-
tatem factus est naturalem (zai)-' svwaiv -^üaxr^v), anathema sit.
^er 5(n^brnif vmoic, zaO-' O-caTaaiv Ijat t)ier nod) nid)t ben ic^U^ "»i;^-
gc6ränd)lid)en ©inn, une fid) anä) anö ber altcften Überfe^nng ^^'^^^^^'^^^^^^^^,^^'
!^iefen erl)ä(t er erft auf bem fünften allgemeinen ^on^il. Qnbc^ ift ber
(Sad)c und) bie fatljoUfdje ^c()re and) bauiat-5 fdjon in biefcni ^(n^brncf
ent()a(tcn, luie bicc^ ant^ bem Qwcd bcr betrcffcnbcn .Shinones^, bie ncftoria^
nifc^e 3i'i*^^f)^*c '>ii nernrtcilen, jouüe am ben übrigen (SrfUirnngen beö
^'ongil^ flar t)en)orge{)t.
jDie vmT.; y.aH-' O-oaiaaLv ift gteid)bebcntenb mit ber evcoaic cpu-
a'.xYj, lüie beibe 9(nC'brüdc ja tl)atfad)lid) and) ]l)nont)m gebrandjt merben.
^er 5(n^brnrf svoai; yjT.v.y] bc.^eidinct aber, ha]^ bie (Sint)eit ber beiben
9^atnren nid)t eine bloft moralifdjc, jonbern eben bie l)l)püftatifd)e ift. T^ie
••ptjpoftafe ift ja and) nid)t^ 9)?oralifd)e«, nid)t, une man in neuerer 3<^^t
me^rfad) gefagt I)at, bie fogenannte fittlid)c ''^ierfönlidifeit, ber fittüd)e ßl)a=-
ratter, fonbern ctWiV^ ^I)i) jiid)cc>, niimlid) bie individua subsistentia
ber 9^atnr. ^eine^tucg^^ aber ocrftclKn (Il)rilübö nnb ba^ Äon.yl unter biejem
XHnöbrnd in monop()l)fiti]d)em 2innc eine (i'inl)cit ber iJJatnren aU> fo(d)e.
^n bemfelben ®inne fagte (Sl)rilln6 , e^> fei in (£l)riftnc> iina na- .^^J-*^"^-.
tura Dei Verhi incarnata ([xia y'j'Z'.z zr^'j il-soO ägy^'j a£aapxto|i£vy;). Dei Verhi
Überbie^^ ift ^n bcad)tcn, baj^ Sl)riÜ fid) mit biefem X^In^brnd gegen 9^efto= '»C'^^'i»'*'^-
riuö menbet, ber unter -^-jai; bie ^^erfon nerftanb nnb baber non ,^mci
9'ja£Lc in (Jl)riftn^ rebete. l^af] Sljrill bicfcc^ nid)t im monopI)t)fitifd)en
(Sinne Derfte^t, erftärt er an«brüdlid) in ber ep. 2 ad Successum, in ber
er fid) gegen be«fa((fige SSoruuirfe rcd)tfertigt : Si dicentes unam natu-
ram Verbi , tacuissemus et non adiunxissemus illud incarnatam^
esset forte illorum ratio non inepta, dum interrogare se simulant :
ubinam est in humanitate perfectio, aut quomodo realiter extat illa
nostra essentia : sed quia illa in humanitate perfectio demonstrata
est, dum, dicimus incarnatam, desinant baculo inniti arundineo.
33gt. Frameliii, De Verbo Incarnato. Th. 35.
2. ^em g}Unopl)l)fiti«mnö gegenüber fprad) bie ^irdje nnf^^,,^^.j;;f^,^^^^^
neue nnb nod) fd)iirfer an^, hav^ bie (£"inbcit (^l)rifti nid)t in ber @inl)eit 2«onopt)i)fiti^>
ber Staturen, fonbern in bcr ©inl)cit bcr "^crfoncn begrünbet ift. ^o er= "'"^'
flärt ba^ ^on^it oon (Sf)a Icebon (451 >, beibe 'DIatnren feien uereint in
unam personam atque subsistentiam. Deminger, Euch. n. 134.
llnb b([§> ,^)veite aügemeinc ^onjil non Äonftantinopel be;,eid)nct bie (Sinl)eit
ber beiben '^latnrcn k\U @in()eit secundum compositionem, id est secun-
dum subsistentiam. Deminger, Euch. n. 175. ^on ba ab ift ber
^(n^brud ^l)poftatifd)e Union in bem je^^t üMid)en ©inne gebrand)(id).
340 Gvftrr 2cil. 3)er ©ottinonfd) ^c\n^} (5[)rifiu5. B. 3)ir l]i)poftati[cf}c Union.
(«üntiicr. '^- ^^^ ^^^^^'^ (^iuitl)crc^, bic infolge (ciiics^ f'^M'i'ljcn "ißeiionbcnriffce^
iicftorianifd) ift , unirbc in bcm ^rcüc *"]sin^^ IX. an bcn (Sr^bifiljof non
rOue CStnl)eit
.^öln tiom 15. ^nni 1857 ücrtüorfcn. Demivyer, Ench. ii. 1509;
IV. an^^ bcni tl)eologi f d)cn '^cnfcn. ^IBiircn Mc göttlid)c
;iis.
j,g„ , ^ , , ^IBiircn Mc göttlid)c nnb
-. feine nicnfd)li(^c 9?ntnr nid)t in einer 'ifcrfon ucrcinigt, fo gäbe c^> feine
nSnf ÄS: ^^-^^ c " f ^^) ^^^ c r b n n g nnb feine (£' r l ö f n n g. ^einc m c n f d) ip e v b n n g :
bcr 3üi)n (^otte^ ift nnr bnnn ä)?enid) geworben, incnn er ^nl)aber
einer menfd}lid)cn 9cntnr gcivorbcn ift, luic jcbe^^ menfd^UdjC Qn^i^^'^"^'"^
Qnl)abcr einer nienfd)(id}en S^otnr ift. Qnljobcr einer menfd)tid)cn 9?atnr
fonn ber ^Sobn ©ottcs^ aber nur babnrd) fein, baf^ feine ^erfon and) bic
nienfd)lid)e 9]atnr tragt, bie I)ier uon ber il)r fonnatnralen ^erfon nid)t
getragen mirb. ^eine ßrlbfnng: ol)ne bDpoftatifdje Union unire bic
CSniöfung nid)t oon O^ott, fonbern oon einem SJienfdjen geleiftet luorbcn
nnb foniit feine ©rlöfnng.
§ 102. 2)ic bcibcu ^J^aturcu in bcr I)i)Voftati|d)cu Union.
^c\\. |)cinridj, 2)ognmtifd)e 2:iicüIogif. VII § 362 ff.
V n (i 1) r i ft n c^ f i n b ^^ iv ei u o 1 1 ft ii n b i g c , Don c i n a n b e r o e r =
yfatumi. fd)i ebene 'D^atnren, bic andi nnd) iljrcr ^^crcinignng in bcr
'^erfon ^att^ 5l^ortc« oollftiinbig nnb ncrfdjicbcn bleiben.
':i>iefc5? 1)ognia ergibt fid)
I. an^^ ber l) eil igen 3 dir ift, bcr i^cljrc bcr ^-l^iiter nnb ber
.s^on^itien. '4)icfer ^cn^ei^^ brand)t l)icr nid)t mc!)r gcfül)rt ,^n merben,
ba er oben bei ber Ji!el)rc oon ber tnabren (^ottbcit nnb ber uia!)rcn lD?enfd)=
l)cit ^\)x\']X\ [^ 98 n. ij 99^ bereite erbrad)t ift;
II. a n ^ b e r 1* c l) r c b c r St i r d) c.
1. (Snti)d)c^, ein ^^(rdjinmnbrit in Slonftantinopel, lengnetc bic beiben
^latnrcn in Sfn'iftnc^ inbent er Ui)rte, nor bcr (Sinignng feien 5iiui 5^iatnrcn,
nad) ber (Einigung aber fei nnr eine 'Jiatnr in (Sbriftn^^ genicfen. ^l^obnrd)
biefe Einigung nad) ber ^nn-ftellnng bc^5 (5uti)d)e^> cntftanbcn, nnb une fid)
berfelbc bk ^^erfd)iebenbcit beibcr 9^atnren uor ber Bereinigung bad)te, Ui^t
fid) mit übUiger Ökiuif3l)eit nid)t fcftftcKcn.
SR{\6) ^bcoboret nal)m (5nti)d)ee eine ^^(bforptton bcr menfd)lid)en in
bic ginttidic 'Statur an : unc ein tropfen .^onig im .vtcKcfpont 5crrinnt,
fei bie menfd)(id)e 'D'iatnr uon ber gbttlidjcn abforbicrt luorben. ?(nd) fd)eint er
gemeint i\\ l)aben, baf? tt)cnigften>o bic 3ecle (Sl)rifti fd)on nor bcr ^Bereinigung
mit bcm 2ogo§ bcftanben \\(\{k. '4^al)er tnnrbe mitS'tcdit bem (Sutl)d)e^ iiorgcuior=
fcn, er faUc in boppelter .V)infid)t in bcn ^J?cftoriani^>mn£i ^nrücf, ba nad)
feiner iiel)rc oor ber '-^Bereinigung nidjt blof^ 5Uici i^iatnrcn, fonbern and)
,^mei .pt)poftafen, bic g5ttlid)c unb bie menfd)lid)c, c^-iftierten, \\a^ bcr il^cr^
cinignng aber ß^briftnö nid)t me^r fonfubftantial mit 9}^iria, nnb baf)cr biefc
nid)t mel)r iual)rl)aft feine ÜJhitter fei.
eutiuS" i>cr "^^"^ C£utt)d}iani'?mu^^ unb in il)m aUc "Wirten non a}?onop!)l)fiti€^mn^
uytnäsu unirbeu bnrd) baö Äon^^il uon ßl)a(cebon uermorfcn, meld)c§ bcn fatbo=
lifii)en ©lanben foIgcnbermaRcn formulierte: Sequentes sanctos Patres
imum eundemque confiteri Filium et Dominum nostrum Jesum'
Christum consonanter umnes docemus. eundemque perfectum {t£A£iov)
in deitate. et eundem perfectum in liumanitate, Deum vere et
hominem vere, eundem ex anima rationabili et corpore, consubstan^
"ji'.i.
(iutl)Cl)Cv.
(il)alcebon.
§ 102. 2)tc beiben :»^nturen in ber t}i)poftQtifcf)cn Union. 341
tialem (6|ioo'jcyLov) Patri secimdum deitatem, consubstantialeni nobis
eimdem secimdum humanitatem , i)er omnia nobis simüem (G(iglov)
absqiie peccato ; ante saecula quidem de Patre genitum secundum
deitatem, in novissimis diebus eundem propter nos et pi opter salu-
tem nostram ex Maria Virgine Dei Genitrice secundum humani-
tatem: unum eundemque Christum Filium Dominum unigenitum, in
duabus naturis iyiconfuse {y.n'r(yy-b)z) , imimitahiliter ( aips-Tcoc),
indivise (aocaipiTO);). inseparahiliter (a/copiaTO);') agnoscendum, nus-
quam sublata naturarum ditferentia propter unitionem (svwaiv)
magisque salva proprietate utriusque naturae, et in unam perso-
nam (-p6ao)-ov) atque subsistentiam ('j7:6aTaa:v) concurrente, non in
duas personas |)artitum ([jLsp'.^TojXiVov) atque divisum (ocaLpo6{Xcvov),
sed unum eundemque Filium unigenitum Deum Verbum Dominum
Jesum Christum : sicut ante prophetae de eo et ipse nos Jesus
Christus erudivit, et patrum nobis symbolum tradidit.
^cn d)nlceboucnfijd)eu Tcfrctcu liegt ^kvZ^ bogimititd)e ©rf)reibeu '^co^o -j,^^. ^;|^[;j^^j^^j^
ht§> (^rof^eu (\\\ beu ^^atriarrf) g^laoiau non ^^ouftnntiuopcl ,yi C^ruube, ^duTibcn vooi*
bn^ Don bell ^I^iitern beö .s^on.^ilc^ mit bcm begciftertcn 'Kufe aufgenonuncn ^"^'^ <^^^'^'^"'-
iimrbe, $etra^ ^ahz burd) J^co gefprodien. ^u biefem 5ri)vciben beißt e<?
cap. 3: Salva igitur proprietate utriusque naturae et substantiae
et in unam coeunte personam, suscepta est a maiestate humilitas,
a virtute infirmitas, ab aeternitate uiortalitas, et ad resolvendum
conditionis nostrae de])itum natura iuviolabilis naturae est unita
passi])ili: ut quod nostris remediis congruebat, unus atque idem
mediator Dei et hominum, homo Jesus ('hristus et mori posset ex
uno, et mori nou posset ex altero. In integra ergo veri hominis
perfectaque natura verus natiis est Deus, totus in suis, totus in nostris.
%xo\^ beö (S;^alceboneui'e gingen (wxii bein @uti)d)iani^jnuic^ eine S^iei^e s^^i^v ,>!^men tc^
öou Qrrlel)rern l)en)or, meld)e ben ^r^'f^i^^i i^*-'-' (5ntl)rf)e^^ in nerjdjiebener »io»'^t'i)j^iti'i=
5öeifc mobifi^yerten. (S^ treten folgenbe oier ;>onnen auf,
a. bie nieniri)Iid)c 'Statur Gbi'ifti fei in bie gbttlid)e unigeumnbclt;
b. bie göttlidje Ülaiwx ß^rifti fei in bie menfd}lid)e 9^atnr umgc-
umnbelt trorben;
c. lui^ ber ^^erniifd)nng beiber ^^catnren fei eine anbere mittlere, fo
^u fügen gottmenfd)lid)e 'Jiatnr entftanben;
d. bcibe ^^^atnren feien nnuermifdit geblieben, aber ,^n einer ^Jktnr ,^n^
fammcngefcljt, ,^n ber fie fid) mie Teile ;,um (^3anf,cn uerbieltcn. 1)iefe^
fd)eint hk 9)^einnng manrf)cr gcmäfligtcn (5ntt)d)ianer geiuefen ;,u fein, meldte
i^tüar angaben, \>(i^ beibe Staturen nad) ber iun-cinignug nnüerfe^rt fortbe^
flehen, aber nic^t^beftotreniger bie Öe()re be^^ Sbatcebonenfe t)on ben 5n)ei
Staturen in (Sl]rtfto üenuarfen unb eine 9?atnr lel)rten, ttja^ ntd)t anberö
nerftanben luerben !ann, ale bail biefc eine 'Jtatur ans beiben ^Jlatnren ^n^
fammengefetjt fei, fo baf3 bie göttlid)c unb bie menfd)lid)e Statur Teile bicfer
einen ^'^atnr Sbrifti al^ ^Katnr mären, mie ber ßeib nnb hk (Seele bie fid)
integrierenben Teile ber einen, aber f^ufamnuMigefet^ten 9J?enfd)ennatnr finb.
?(lle biefe monop^l)fitifd)en gönnen finb bnrd) ^a^ ^on^yl Don ß:i)al*
cebon öermorfen.
2. %U eine befonbere gorm unb ^onfcquen;^ bc^ 9)lonopbl)fiti^mng ^rcv iSoüa«-
ift nod) ber fogenannte T^eopa^d^iti^mnö bcrüor5n()eben. ii^enn näm= cftitismu?^ '
lid) ^etrn^ gullo bem Trifagion hk SKortc: Qui passus est pro
Tic (Mlflubon
bcfcnntniffo
Vutl)or unb bic
342 tS-rftcv Xni. 2)cr («ottiitciifd) ^efnö ei)riflu5. I'.. 3)tc f)t)poftatifd^c Union.
nobis beifügte, mib lucnn er nnb feilte *i|3nrtei ben ^dtöbnicf : „^oit iDiirbe
getreu^^igt," „öiner anö bcr Üvinität I)at gelitten/' ,^u il)reni 5elbgefd)rci
niad)tcn, fo tljnten fie e« int iitoitopl)t)]"itiid)eit Sinne, ba\] niimlid) (^ott nl^
^ 0 1 1 , über bnf^ bie g i) 1 1 1 i d) e ))l a t n r gelitten l)abe. "^nljer l)at ^a^ft
.'porini^bn c^ mit D^iedjt bkic iHiiöbriide luegen tl)rer ^cnbenj unb i^re^
ntüitop^t)fitifd)eit Qiil)alteö, obiuol)! fie an fii"^) o^Itiffig finb, nnterfagt.
(Ep. K)7 ad Justiiium imperat. il^gl. 5^l)iel, Epistolae Romanor.
Pontif. p. 959). I^iefeIbelt babett freilid) and) einen rid)tigen Sinn, meitn
matt niiinlid) ba^ ^ort 㨟tt" ober ,,@iiter au^ ber 3^rinitiit" Don ber
^crfon, b(\§> „©etreit^igtuicrben" bicfer $er|on aber Don bcr inenid)(id)en
dlatnv oerftel)t. ^al)er I)at bie fünfte allgeineiitc 2l)nobc, nin aüeit 5JHJ3'
ucrftiinbniffeit ein (£-itbe 511 madjeit, biefe ^Mnc^briide geftattet nnb fanftioniert,
aber ntit beut ä^M'i^tpc „beut 5t<^M'rt)c nadi": Si quis non confitetur,
criicifixnm carne Dominum nostriim Jesum esse Deiim verum et
Dominum gloriae et unum de Sancta Trinitate, talis anatliema sit.
Can. 10 de trib. capitul.
If^;^ 3. '4)aö •?(tl)anafiannin nitb faft alle fpüteren (^(anbenöbefenntniffc,
nameittlid) aber ba^ üierte ßatcranf on^^il I)aben in uerfdjiebenen formen
bie d)alcebonenfifd)cit (Sittfd)eibnngeit tineberbolt.
4. (Snti)d)iaitifd) ift aitd) bie l ittl) e rifd)e Qrrlebre, ber !2eib St)riftt
MniotVfov/" fei aügegenUHirtig (llbiqnitiit§le()re), nnb bie ntenft^lid^e ^^'Jatnr ^abc nbcY^
baitpt bnrd) bie Qnfarnation bk @igenfd)aften ber göttlid)en !:)'iatur, 5(I(*
inad)t, ^M(Iiuiffenl)eit n. f. u\ angeitontnien. ^>ii(^t niittber nont inonopl)l)fi=
tifd)en Qrrtniite aitiieftedt ift bie Öel)re ber bitrd) bie (S^iefVner ülbeologen
nertretenen ii 1 1 e r e it ,Sl e n 0 1 i f e r , ©bi"iftnc> babe ftd) bei ber yJknfdjUier*
bnng ber göttlid)en (Sigeitfd)afteit für bie Vamv feiiteö (Srbenleben^ üöllig
eittiingert. 5(nd] bie ?(nfid)t ber neueren A^enotüer ^iebner, ©ef^, Jiint*
barbt, 3. ^^\ Sauge, ©brarbi, bie 03ienfd)Uierbitng babe fid) bnrd) bie ^^er=
luanblnug ber mefentlid) göttlid)cn iit eilte mefcutlid) inenfditidie ^afcin^^forin
uoll.^ogen, fiiüt in ben y)kntopl)l}fiti^oiitn^^ 5nrürf. @§ bebnrfte feiner ^^er=
iiierfnng inel)r alt biefer Sebren, ba fie bnrd) bie früberen Jiiebreittfd)eibnngen
ber ilirc^e bereite^ öernrteilt uniren:
•'-•'•.. .^, III. an^-' ber ^-I^ernnnft. (E§> luiberfpridjt itamlid) ber 3.scrnnnft,
mui'luü^Spiirtit 1. baf3 bk inenfd)lidie ^?iatnr oeniunibelt luerbe in bie göttlidje 9^atnr,
bei- ^Hnmtnrt. ^^^ ctipac^ ®rfd)affene« nid)t 511 etiinif^ llnerfdiaffenent luerbeu fann;
2. ball bie göttlid)e '?iatnr uenuanbelt luerbe in bie inenfd)lid)c D^atur,
ba bie göttlid)e 9latnr nnueriinberlid) ift;
3. baf5 bk beiben D^atnren ibr 3ein uerliercn unb ^n einer neuen
2nbftan,^^ uerfdjinol^^en luerben, ba (^ott nnoeranberlid) ift nnb bk ineufd)=
lid)e «Seele, bie nur gönn ift, eine fubftantielle 33eriüanb(uug nid)t ^ulÖJ3t;
4. baf3 bie beiben ::)taturen iiüe l'eib unb Seele ein britte eiul)eit(id)e
Subftan^ bilbeu, ba fie in biefein Jniüe iufoinplete Subftan^en iiuiren;
:T)hntSmti-' ^^' ^"^' ^^^^^ tbeo(ogifd}en teufen, ^cr 9Jionopl)l)fiti^ntu^
nüie uiibcvfmidit ;^erftört folgeube bogntatifd)e 2i>al)rl)eiten, niimlid)
'TSflmcn'" 1. ^"f3 ei)riftu^^ luabrer (S)ott nnb mal)rer lUkiifd) ift; benu ba^ märe
er in feiner ber uier inouopbt)fitifd}eu g-ormen;
2. baf^ bie ^ipeite ^^ßerfon ber allerl)ei(igfteit ^reifaltigfeit 9)?eufd) ge=
morben ift; benu uad) ber monopbi)fitifd)en i>ereintgung ber beiben 9^aturen
lüäre bie gan^e ^reifaltigfeit ^Jienfd) gemorben;
'.»28.
§ 103. i:()cologifcf)e erfiävunc; bc^ ^vV^faruation^bogmaS. 343
3. baj3 (S^^riftu^ itn^ crtöft \}at, beun ba§> fomtte er nur, tüeun er
h)a^rf)aft (^ott imb DJ^enfd) sugfeid) inar.
51 nm. 1. 3}knci)e i^ätcr rcben üon einer fxl?:^ nnb zpaai^ ber betbcn ^^^
9?atnren. ^Diefe ^In^brücfe begeidjnen immer nnr eine a c c i b e n t e H e 33er^ ' y.pla-""
binbnng, iine fie bei ber Qnfarnation burrf) bie gegenfeitige ^nnemo^nnng
(§ 105) gegeben ift. dagegen mirb ba^^ 5i>ort tjy/'jcjl; (confusio), ha§
einen monop()t)fitiid)en 3inn l)ätte, uon ber ^Bereinigung ber bciben D^aturen
in ßi^viftuö nienuiB oon ben initern gcbraud)t.
2. ^ergbttlidjt mirb bk menjd}Iid)e i^hitur (Ii)rifti genannt, ba fie i'-"'.-
burd) bie i^r üor^ugemeije Dcrlicl)eue Oonabc in l)eniorragenber il^cifc (^ott kr'SnSu.
äl)nlid) geu^orben ift. Qu biefem 3iuuc fpridjt fogar bie fed)fte allgemeine
©l)nobe (680) üon caro Christi deificata, Don voliintas deificata. il^gl.
Demi7iger, Encli. n. 238. ^gl. n. 970.
§ 103. 5:^eologift^c Grflärnug bcs^ 3«f<inmtiouöbo(jma^»
5Sn(. .^e i n rief) <®ut beriet, 3)ognmti[d)c Rheologie Vll § 362 ff.
I. .5)ier, iric in ber Xrinitiit^(el)rc, fommt alleö barauf an, baf^ mir .jjJu^.\„i,
bie rid)tigen ^kgriffe üon 9^atur nnb ^erfon fcftl)alten, mie fic burd) x^nm-
bie götttid)c Cffenbarung gegeben nnb burdi bk tird)lid)cn ^el)rentfd)eibnngcn
ein für allcuml feftgeftellt fiub.
^a b(\§< Toguui Iel)rt, baf? in Cibriftuc^ ,viici 'Staturen fiub nnb nur
eine, bie göttlid)e ^crfon bes :^ogo^\ fomic bnf^ beibc 9^aturen gcrabe burd)
biefe @int)cit ber ^crfon miteinanber oerbuuben fiub, fo fragt e^ fid) üor
allem, m i e ü)i a t u r nnb ^ e r f o u fid) o o n c i u a n b c r nute r f d) e i b e u ,
nnb mie fie fid) 5 u ei n a u b c r 0 c r l) alten.
^niren 5iatur unb ^^erfon nid)t oerfdiicben, foubern fd)led)tl)in ibeu^
tifd), mie fold}e? fomol)l 'Dieftoriu«, al$ bie 9Jiouopl)i)fiteu nnb frül)er fomol)l
bie 5(rianer, at§ bk v^abelliaucr uuMutcn, bann müjlte mau notmenbig,
menn ,^mci 9?aturcu (\\\d) f^mei ^scrfoucn, ober mcuu eine ^erfon ([\\6) eine
D^atur auncl)mcu.
@6 ift aber uid)t genug, nur *;J>crfou unb 5^atur f^u unterfd]eiben, e§
ift and) ebenfo notmenbig unter bicfeu Dülmen bac^ ,^u oerfte^cu, ma« £ffen=
barnug unb ^'ird)e barunter oerftcl)eu.
^Jcun mirb aber nad) firdilidjcm unb allgemein meufd)lid)em ^prad)-
gebrand) eine f ompl etc 3ub ftauf^, mcuu fic f cl bftiinbig f iir fid)be= "'TÄon
ftc()t, im allgemeinen .VM)poftafe, nnb menn biefe 2ubftan5 eine oernünf*
tige ift, ^erfon genannt, ^ie^ fagt bie allgemein angenommene ^cfi=
nition be^ iöoetl)iu^5: Persona est rationalis natiirae uidividua suh-
stantta, ober, mie ber 1)1. Xl)oma^5 lieber fagt, suhsisteiitia.
.spierau^ gebt bereite beroor, baf^ e? burd)au« uuftattl)aft ift, ;,mifd)en
.s;>l)poftafe nnb ^^un'fou al^ fold)er ,-;u uuterfdjeiben nnb bemgemiiil in
Sl)riftnö 5 m e i §i)poftafen unb eine ^^U^-fon ,^u lebren, ober umgefebrt.
5)ie^ ftelit and) mit ben "^^ebrentf d)eibungen ber Äirc^e in
^^iberfprud) , bk au^^brüdlid) ^erfon unb .^Upoftafe in eiiriftn«? abfolut
gleidjbebcutenb uebmcn unb baber mie eine ^J^erfon, fo and) eine .spDpoftafe
in ßbriftue (el)reu. (Je folgt ferner au;^^ ber 9iatur ber 2ad)e. ^eun
mae eine .*pl)po)'tafe ^nr ^erfon mad)t, liegt nidjt in ber ,p^)poftafe ale f 0 1 d) er ,
foubern in ber 9^atur, bk in il)r fubfifticrt. Persona super hypostasim
non addit nisi determinatam naturam, scilicet rationalem, is. Th. 3 q.
1.
.'Öl)^üftaftC' unb
344 erftcr Jcil. 2)er eMottmcnfd) ^e\nß ehriftu^. B. 2)ic l)t)^oftoti|cf)f Union.
2 a. 8 c. Jfii (Slirlfto ^^mci .VM)poftaicn bcl)nupten, ift bn!)cr purer ^3?cftorinni^=
nubo, bcin man and) nid)t babiird) cntcjclU, ba|l man noii einer ^erfon ober
^^3eriönUd)feit rcbet. lUnn lierftel)t bann niimtid) unter biefeni ^(uöbrncfe ctunis
anberee> a\^ bie ^irdie barunter tierfte()t unb oebraud)t Wn'§f(üd)tc, unc
^^icftoriuc^ ti()nl{d)e ncbraud)t I)at. !:IhiI. oben ii. 909.
'kcibnith'n unb ^^' '^^^^^^^^ ^^'^^^ ^^^^^ touiplete eubftan,^ unb ^unir nur infofern fic
■ ''^cih- roino iclbftänbig in unb für firi) beftel)t, .VM)püfta]c ober *:|3cr]on genannt
1. 33 ( 0 11 e ^^( c c i b e n t i c n ober b ( o fu Qualitäten, U)eld)e uid)t
in fid), fonbern nur in ber 3ubftan,v ber fie int)ariereu, mirflid) finb unb
unrflidi fein fönneu, bürfcn nid)t .v>t)poftafen genannt u^erben.
2. ^bcufouicnig finb 'leite ei nee (^auf^en, uie(d)e fid), luie Veib
unb v^eclc, a{§ ^orm unb 'Jjiaterie ober aU^ (^lieber eine^ Drgani^^nui^
ober in einer öbulidien 'Iikiie ,;u eiuauber nerbalteu, aU^ .VMipoftafen ,^,u be=
;^eid)nen. ^hiI)1 tonnen fie in cineut gemiffeu 5inne Snbftan.un, nänilid)
infomplete 3ubftan;>en, nid)t aber ,pl)poftafeu genannt irerben, mcil fic
eben uid)t für fid) befteben, fonbern nur in beni 0)an;^en, beni fie ange=
bin*eu. ^0 bilben .v ^. Seib unb @eelc al^? iufoiuplete ^ubftau^en bie
eine uienfd)lid)e ^^hUnr; fo bilhm bie oerfd)iebeueu OHieber eiue^ Organi-o--
muö einen X^eib. riefen iufouipleteu 3ubftan,^>en ober 5:eiten eine^ Drga=
niömn^ ift in beni Sinuc ^"^sn^ii^i^nalitat ,^u5ufd)reiben, ha\] fie, unc jcbe^
uurftid)e ^l^efeu, uid)t etuniv 5nigenieiuec>, fonbern etunie ^in^etne^^ ober
i^3cfoubere!§ finb. ^^^H'^f^-'^'^i bagcgeu burd) ba^o illnn-t ^ubinibuatitat, une in
ber Definition bc!?> 5^oetl)iu£i (individua substantia), bat^ iubiiubuelle
3'ürf id)f ein auvgcbrürft mirb, finb fic feine ^ubioibnen, fonbern Xeilc
bc^ ^nbioibnnui^v beni fic augcl)oren.
^'iiclnfunt) ^^^' ®^"^ fonipletc 3ubftau;, unb nur fie ift bcuinad) geeignet, eine
>>t)voitaic. .s>i)poftafe ;>u fein, unb fic ift ct^ unrflid), uicun fie feUiftiinbig in unb für
fid) fclbft beftet)t.
2Bir babeu bal)cr bier ,yiuäd)ft nid)t ba§> 53crl)ältni^> be^ 3öefen^ ober
ber 3ubftan5 ,^n bcn ^^(ccibentien ober ,yi ben Teilen, anö benen fic be=
ftel)t, fonbern -^n it)rer ,'f)i)poftafe, i()reui euppofituni in§ 5lnge ^n faffen.
V^a§, wa^ ein Xing ift, ober bk quidditas rei, nennt man fein
il^ c f e u , fein c ::l^3 e f e n b e i t , essen tia , oOafa ober and) feine ^}at u r ,
jcbod) mit ber 'J}iobififation, batl in beut ^(uc^brud 9^at nr bie 5BcfenI)eit ,^u=
näd)ft al^o iuucrlid)cö jwincipium (juohc-^ ^-li^rfcn^ ober ber X^ätigfcit auf*
gefaj3t mirb. il>gl. S. Th. 1 q. 29 a. 2 ad 3.
1^ic ^U^efeul)eit ober i^catur unrb infofern a(^ etuiaö 5ingenicine§
be5eid)nct, aU üiele oerfd)iebene Tingc biefelbe 'Jtatnr ober 3[öefen=
I)cit babcu unb bc^dalb gl cid) artig finb. 5(llciu cö oerfte()t fid)
oon fclbft, ha\] eine 'ÜH-fenbeit tu biefer '^(llgcuiciu()cit mcber unrflid) ift, nod)
mirtlid) fein fauu. ',l(l(geiucin ift fic nur in unferem au^ bcn fonfretcn
1>ingen abftrat)icrtcu ^Hllgcmciubcgriff ober and) in it)rer 2öeife in ber ur=
bi(blid)cu 3«^^'-' (^nntcs^. i^irfltd) ift eine 'i^3efcnl)eit iunuer nur in concreto
ober m indiridiio in einem (Siu^ctbiugc alc^ inbiuibueUe Subftanj, sub-
stantia individua.
(Sine für fid) bcftef)enbc inbiDibnene ©nbftan^ mirb nun, ipic gcfagf,
eine § \) p o ft a f e , unb mcnn ec^ eine o e r n ü n f t i g e Subftan^ ift, eine ^ e r=
f ou genannt. I^cr .*pt)poftafc ober ber '^erfon ift baf)er ein b o p p e ( t c §
eigen, nämlid) in fid^ fclbft eine fonfrcte @inl)ctt unb oon allen
M.
§ 103. .i^eo(ogifd}c ertlärung bc0 ^<nfarnation3bogmo§. 345
nnbern .^t)poftaien t)erfd)icbcn ,yi (ein. Persona . . . significat
substantiam individuam rationalis naturae . . . Individuum auteni
est, quod est in se indistinctum, ab aliis vero distinctum S. Tli.
1 q. 29 a. 4 c.
T)ie snlel^t cjeminnte (Sigenfdiaft bcr .pi)poftafe iinrb and) burd) Ht> j.^. ^jj^,^,jj.
il^ort incommunicahilis unb incowmi{7iicahilitas ober, nni^ ba^jelbc ift, immicabnitas
inassumptihilis unb inasstimptihilitas nn^gcbrürft. ^te incommuni- ^" -'^'^^^'^'^'f-
cabilitas ober inassumptibilitas ift bic luef eutlid)c @igcnid)aft ber
.*pl)poftafe ober ber ^erfon.
@ö ift bcmnad) uiof)( inögüd) luib and) mirflid), bnil iKrfd)iebeueu
§l)poftafen biefelbe ))latnv gemeinfain ift, fei e^ in gcueriid)cr @inl)eit,
iine bei ben o er fdii ebenen Qnbioibncn bcrfelben (Gattung, (et eö in nnme-
rifdjcr C2int)cit, mie in (^ott, ober and) baj3 mel)rerc ^^tatnren, foinol)!
infoinplcte, wie im 9J?enfd}en 2cib nnb Seele, n(§ and) toinplete, ivie
bie beiben 9^ntnren im ®ottmenfd)cn, in einer .^l)pofta}c ober ^erfon Her-
bnnben finb. 9timmeriiief)r aber fönnen mebrerc ,^^l)pofta]en ober ^erfonen
,^n}ammen eine .v>t)poftaie ober eine ^erfon bilben. "Da^ nnire ein 5Bibcr=
fprnd) mit bem ili>efen ber .pi)poftafe. l>ie .S^H^oftafen finb intom-
mnnitabel, bic "iferfonen fd)IicfKn eiiianber aiiio.
.^ieran« ift flar, ba|l ber ?ogov nid)t eine menfd)nd)e ^]5erfon an^
ne()mcn tonnte, fonft tiiitte er anfdören muffen, eine i]öttlid)e ""^^erfon ,^n
fein, nnb bag e§ triberfinnio ift, in bem einen Gbriftnf^ ;,mei .pl)poftafen ober
^^^erfonen ^n nntcrfdieiben. ^^^^i. S. Th. 8 q. 17 a. 1 et 2.
IV. Qn ber bis^ticricjcn ^Hne^einanberfe^nncj l)aben mir bie .'pl)poftaje s-^D^oftaK im
ober ^erfon aU eine für fid) beftebenbc nnb Hon allen anbern §i)poftafen iln-iuni-n^unb
üerfd)iebene D^atnr ober Snbftan,^ be^cidjnct. G« ift alfo in bem 5(ne^brnd '""'''" ^'""'
.^t)poftafe bie 97atnr ober 3?3efenbeit miteinbegriffen, ^^hin muffen mir aber
an biefer §l)poftafe im m eiteren Sinne miebernm nnterfdjeiben bie
9?atnr, mc(d)c in ber ^Dpoftafe mirttid) ift nnb bie |)t)poftafe,
in m e ( d) e r b i e f e 5^ a t n r m i r f ( i d) i ft. Raffen mir bie .S^Dpoftafe in
biefcm engeren Sinne anf, fo ift fie bat^ ober ber Seienbe ober
ba§ Snbjeft, metd)eöift; bic '?Jatnr aber ift ba^ jenige, mobnrd)
bicfe^ Snbjeft ba§> ift, ma^ e« ift. '3)al)er nennt man bie .pl)poftafe
(suppositum , ^crfon) b(\§ principium quod fest, agit, patitur), b(\§>
5Befen ober bie iflatuv aber baei principium g^o (hypostasis sive per-
sona est, agit, patitur). ill^cnben unr bicv auf diiriftn^ an, fo finb in
iljm^ ein principium quod, nümlidi bie g5ttlid)c "J^erion, nnb 5m ei prin-
cipia quo, ncimlid) bic göttlid}c unb bic menfd](id)c 9catur.
|)ieran§ ift fofort flar, ba^ bie .pDpoftafc ber Jräger ober biv^ Snb-
jef t bcr 9^atnr nnb aller ibrcr ^(ccibcnticn, ^bätigfciten, Reiben ift. Tan-
tum hypostasis est, cui attribnuntur operationes et proprietates
naturae et ea etiam, quae ad naturae rationem pertinent in con-
creto: dicimus enim, quod hie homo ratiocinatur et est risibilis et
est animal rationale. Et hac ratione hie homo dicitur esse sup-
positum, quia scilicet supponitur his, quae ad hominem pertinent,
eorum praedicationem recipiens. S. Th. 3 q. 2 a. 3 c.
il^enn mir aber Statur nnb §l)poftafc ooneinanber nntcrfd)eibcn, ,,. •'■^!''jj„j,
fo bürfen mir fie nimmcrmebr trennen, al^^ ob eine 9?atnr bcftiinbc ober .s.ij*pS/nirin
beftel)en tonnte 0 1) n c |)i)poftafc ober anj^cr bcr .SpDpoftafe ober, alv ob eine si^-tn-nnt.
.^ijpoftafe obnc ^^catnr e^iftieren fönnte. ilMclmef)r fann bie ^Jhitnr nnr in
SUnicl)cii i'iatitv
346 erftcv Zeil. 2)cr ©ottmcnfd^ i^efuS Sljriftu^. B. 2)ic I)i)poftati[d)c Union.
einer ,*pl)poftafc iinb eine .^tjpoftnfe nur öcrmi^gc einer 9^atnr unrtürf) fein.
(&^ ift niimlid) bic .pl)poftnfc im Unter)d)ieb üon bcr 9^atnr nnr beren in*
biuibneile ©ein^meife, bnrd^ wcldjc eine 9ktnr al^ felbftänbige^, in fid)
fclbft abc|C|d)Iol"fcne^, Doüenbetc^, l^on allen anbcrn, iinr!lid)en ober ntö9lid)cn,
.s>i)paftafen nnteridjicbcncs^ enbicft mirüid) ift. ^^(n^ bieicin ©rnnbe nennt
man and) bic .piipoftafe bic Ic^te SSoltenbnng bcr ^^iatnr, id quo
natura ultimo terminatur et perficitu7% fclbftücrftiinblid) nid)t ratione
naturae, fonbern ratione hypostaseos ober personae.
Man fie{)t baran^J, baf^ bk ^^(nC^brnrfc 5^l)poftafe, ^erfon, Suppofitnm,
substantia prima inbircft bk ^atnv, bic essentia ober bic substantia
secunda in fid) begreifen, bireft aber nnr bie bie D^atur pcrficierenbe ober
terminiercnbe inbinibneüe fclbftänbinc Sein^meife be,^eid)nen.
untSncb ^^'^^ f^^^^ ^^^^^^ aber D^atnr nnb ,pi)poftafc non einanbcr öerfd)ieben?
^n ©Ott finb, mie mir in ber Xrinitat§kl)re (n. 489) fal)cn, 3^atnr
nnb .pl)poftafc nid)t realiter, fonbern m\x rvirtualiter i>btx atione ratio-
cinata ooneinanber oerfd)icben. Ob c^^ and) bei ben S^rcatnren fo fei,
ober ob l)ier ein realer Untcrfd)ieb ,^mifd)en ^.)tatnr nnb .Spilpoftafe beftel)t,
ift eine nnentfd)iebcnc «Streitfrage.
Unö fd)eint ee^ einfad)er nnb rid)tiger ^n fein, ^w fagen, and) bei
ben Kreaturen feien 9]atnr nnb .'pl)poftafe nnr ratione ratiocinata oer=
fd)ieben, me^I)alb bie |)l)poftafe nid)t, mie allerbing^ groj^e tl)eologifd)c
nnb p{)ilofopl)ifd)e *?tntoritdten annel)nten , ber Statur etma^ ^)iealeö Iliu^n^
füge, fonbern nnr auc^brücfe, baf^ bie 9^atur nid)t in einer anberen .sjlipo^
ftafe, fonbern fclbftiinbig für fid) bcftcl)t. ^n biefcr ^Hnffaffnng bc§ Unter=
fd)iebe^ 5mifd)en ::)Jatnr unb 4^l)poftafe ift and) fofort flar, baf? bcr menfd)=
iid)en 9?atnr Sl)rifti, babnrd) baf^ il)r bie menfd)(id)e .^l)poftafe fet)It, nid)t§
ü^ealc^i entzogen ift.
V. ^enn nun nad) bcm 53i^^l)crigen feine 9?atnr anbcr^> aU in einer
öötKvc.t^i)püfta)c. .s^t)poftafc c?.*ifticrcn fann, fo ift bamit nid)t bc()anptct, ba§ eine fomplcte
97atnr notmenbig in il)rer eigenen §i)poftafe fubfifticren muffe nnb bal)cr
nid)t in ber .sSt)poftafe einer anbcrcn, l)i3l)ercn ^latnr fubfifticren fönne.
5I(Icrbingio fnbfifticrt in ber gan,^cn nnc^ bcfanntcn 9laturorbnnng jcbe fom-
picte 92atnr in il)rcr eigenen ,"pi)poftafc. T)a()cr fommt e^, baJ3 bie antite
I)cibnifd)c $l)i(ofopl)ic 5^itnr nnb ^i)poftafc nid)t genau nntcrfd)icb. iß}enn
aber bie .püretifer meinten, ba^^ maö in ber natürlid)en Drbnung bcr (5^e-
fd)öpfc mirflid) ift, fei abfolut notmenbig unb gelte bat)cr and) für bie
nberuatürlid)c Drbnung jd)lcd)t^in , fo tag barin ein groj^cr :3ri*^"i^i iiid)t
nnr gegen ben glauben, fonbern and) gegen bic i^crunnft.
^n frember öt)pofta]e ;^u fubfifticren, ift nur für bie gi3ttnd)c
^^latnr nnmbglid), ba fic notmenbig in ibrer eigenen .pi)poftafe, b. l). in
il)ren brei .^upoftafcn, in ben brei g5ttlid)en ^erfonen, fubfiftiert unb mit
bicfen i^rcu ^l)poftafen emig unb notmenbig real ibentifd) ift. 'I)al)er ift
cö aud) abfoint nnmbglid), ba% ba^^ göttlid)e ^^efen in einer freatürlid)en
.Sjijpoftafc fubfiftiert. ^icfc llumöglid)feit lcud)tet nod) mc()r ein, menn man
bebenft, ba^ bie ,pl)poftafe , bcr ^atur übergeorbnet, ba^ §öd)fte ift
unb bie D^atur al^ i^r eigen befi^t, bef)crrfd)t unb ooücnbet.
;pierauö ergibt fid), ba^, menn in (Jl)riftu^^ (S)ott[)eit nnb 9J?enfd)bcit
in einer ^erfon vereinigt finb, biefc ^Ncrfon nur eine göttlicl)e, nim=
merme^r aber eine f reatu r l id)c, eine menfd)Iicf)c fein fann.
Gtflcne iiiib
§ 103. 3:^coIogi[(^e (£rfläninfl be§ :3fnfornation§bogmo§. 347
VI. ©c^int aii§ bcm ^i§(}crigcn ift niid) cbibent, bn^ buvrf) bic cx„j^^j^;,jjj,„
Qnfnnintion in @ott felbft fd)lc(^t()in teinc i^cr äub er ung gefegt mirb : fefn" SeiS-
lueber in ber gottüdjen 'Jiatiir, bic ja ab johit iinücrtiubert imb unöer^ nmo in (^Jott.
mtfd)! bleibt, iiod) in ber göttlid)en '?3er)önlid)feit, bie tu " S()riftu§ eine
rein gbttUd}e ift unb bkibt.
^senn bal)cr bic ^l^erfon S^rifti öfter eine persona composita genannt . 940.
lüirb, fo ivirb bamit nidit bet)auptet, bie ^^crfon et)rifti at§ fotd)e fei nirl^ümiloTua".
5nfanimengefet,U ; bcnn fic ift ja bic abfolut cinfad)e, göttUd)e ^ßerfon be^^
Sogoö; fonbern ee ift baburd) (ebiglid) nur gejagt, baj3 bieje göttHd}e
^]>crfon h(\§ (Suppofituni ber bcibcu Staturen ift unb eben baburd) beibe
miteinanber vereinigt. Licet sit ibi ununi subsistens, est tarnen ibi
alia et alia ratio subsistendi: et sie dicitur persona composita, in
quantum unum duobus subsistit. S. Th. 3 q. 2 a. 4 c.
$ßoÜtc man cinincnbcn, ba^ euuge ^ii>ürt l)abc baburd) eine ^eriin
berung erlitten, baf^ cc^ uor ber Qn^ii^'^ii^i^^Ji ^11^^' ^ott uuir, nad) ber=
felben aber and) ^JDienfd) ift, mec^balb aud) eine .yufannnenfeiiung ber ^]3er jon
(Sl)riftt ^n bel)anpten fei, ,';nnial ba bac^ göttlid)e 3Bort nid)t ber gan^e
(Sljriftn^ fei, ber mefcntlid) (S^ott unb lÜicujd) juglcid) fei, fo ift 5U er*
tvibern:
1. 5}ie nicnfd)lid)c '3^Unr tonnte ber uncnblidjcn 5ßüüfonunent)eit be§^ j^^i-
gogo^ meber etma^^ biuvifügcn nod) etunic^ ent;^iel)en, ii^rabe fo luenig al§ ^Ifäuotmriii^iüm
bie (2d)bpfung ober irgeub ein anberc^o opus ad extra an ber unuianbel=^'' '"/„"j;^!''^""
baren i^olitomnienl)cit unb bem untuanbclbarcn ^Sein (5^ottc^o etunit^ iinbert.
©Ott ber ©obn l)at Don feiner augenonnncueu uicufdilidien '^^itur nid)tg
enipfangen, fonbern ibr Icbiglid) 53olIfoniuicnbcitcu , nor altem bie nuenb^
(id)e 53oÜtommcnbcit feiner gbttlid)cu ^crjbnlidjfcit mitgeteilt.
2. ^aber ücrbaltcn fid) audi (^kntl)cit unb OJicnfdibeit in S()riftn£^ xn .> ''fr;
einanber nid)t une 5^ eile eines' treatnrlid)en wanden. illHMin baber mitnimflbevmcnici)
bem XHtbanafianum isicut anima rationalis et caro unns est homo,buulrbcn'?o9o->
ita Dens et liomo unus est Christus) gejagt mirb, bic menfd)lid)c Statur
in Sl)riftu^ fei mit ber göttlid)en in Ü^eife einer Jcilfnbftan^ ner=
bunben, fo ift ba§ eben nur eine Slnalogie, bie gerabe barin inabiiqnat ift,
baj3 fid) (Siottt)cit unb DJ^enfd)t)eit in (S;i)riftn^^ nid)t mie Teile ober tuie
infomplete (Subftan^cn ^n einanber üerl)alten. ^nfomplete Bubftan^en, mie
Scib unb Seele im 5Jtenfd)en, ergiin^^en einanber ber 9tatur nad) unb
bilben bal)er ^ufammen nid)t nur eine §i)poftaje ober ^erfon, fonbern eine
§nf amiu engcf e l^Uc ^hitnr, bie uicnfd)lid)e ^J^atnr. <So üerl)(ilt eö fid)
aber feine^mcg^ in (El)riftn§. '^af? bie gbttlid)c 9^atur Don ber menfd)lid)cn
nid)t§ empfängt, l)aben mir bereite gefebcu; aber and) bie menfd)tid)e :)iatur
mirb ai§ 9?atur Don ber göttlid)cn i^iatur unb ^erfönlid)t"eit nid)t ergänzt,
fonbern ift unb bleibt aU menfd)lid)c 9^atnr gan^ unb Dollftänbig. dTidjt
ratione nattirae, fonbern nur ratione kyjwstaseos ober perso7iae mirb
fie Dom göttlid)en 3l^ortc mie übert)aupt bie 9]atnr Don ber .*pl)poftafe fom-
plettert unb perficiert, b. t). fie empfängt Don i^r bie perfectio ober ba^
complementum be§ periönltd)en giirfid)fein^.
|)ierau§ ift and) flar, bafi, menn mir Don 5mei Staturen in Sl)rifto
reben, biefe Staturen nid)t mie Teile eiue^ (5^an5en ober mie ©röf^n bcr=
felben Drbnung ge<^äl)lt ober abbiert merben; mir bebienen nn? Diel=
me^r nur infofern eine^ 3al)tenbegriff0, (\U mir beibe 9Jatnren Doneinanber
iinterfd)eiben.
jii;;.
348 erftcv Ti^i. 2)cr (Siottmeufd^ :3fcfu§ ef)riftu§. B. 4Die ^t)poflatifc^c Union.
(gbcnfo ift e§ and) nur eine Vlnatogic, unb ^mor eine fe^r inabäquate unb beg*
l)ülb woiji beffer 3U ücvniciben, lueuu mau fugt, Dajs in Sl)ri[tuö bie uicnfd^lic^e 'ölatux
311V göttlirf)en ii^nlid) uuo ein 5lccibcn§ 3U feiner (Subftauj fidt) uert)a(te.
X^lljü iiidjt in Ö)ott ift biird) bic ^iifaniattou irgenb eine i^crtinbc--
ning gefegt, foubcrn (cbigUd) in b c r m c 11 f d) lidjc u ^Jt a t u r , iuclii)c iiu
glUtltd)CU ilfC^oxk l)l)püfta]icrt ift.
VII. iliUc bcrcit;3 öcfagt unirbe 'n. 939;, liegt in feiner crfd)affcneu unb
bal)cr and) iiid)t in ber nienfd)Iid]en ^hitnr bic 'Jcütiuenbigfeit, in eigener .popo=
ftafc 5n fnbfiftieren. (^ott fonnte bal}er bie ^pljpoftafiernng ber nienjd)lid)cn ""kainx
in ber ^erfon be^ 'il^ortc^ moden nnb unrten nnb l)at C6 in C£()riftnö unrflid)
getl)an. (S^o ift bicfesi eine abfolnt ein,^)ige 5In^nal)nK uon ber ganzen
übrigen :9iatnr= nnb (^huibenorbnnng. ^al)er fann c^3 für biefelbe and) nnr
gan^ inabaqnatc i^tnalogien geben. !^ie l)anptfiid)lid}fte ift bic oft gebrand)tc
be!§ *:?ltl)anafiannnbo. 3"^ l^tenfdjen ift mirflid) bk leib(id)c nnb bie geiftigc
^J^atnr jn einer ,*pi)poftaie vereinigt. T)arin bcftel)t bie 'Ä()nliii)feit. "^dlcin
bie llniil}nlid}fcit liegt, uüe mir uüffen (n. 637 ff. 1, barin, ba]] beibc and) ^n
einer :i)iatnr oerbnnben finb. ^av ift bei ber ^nn-einignng ber götttid)en
nnb menfd)Iid)en i^iatnr in Sl)riftny nid)t ber JaÜ. ^n it)ni ift t>k fom-
plete yj?enfd)ennatnr in ber rein güttlid)en .pDpoftafe bev äBortec^ fnbfiftierenb
nnb bnrd) biefe Cvin()eit ber |)l)poftafe allein mit ber gi)ttlid)en ))latm nereinigt.
VIII. 'JJuin bat g e g e n b a y &> e l) e i ni nie ber .p l) p 0 ft a f i e r u n g
ber 9J2cnf d)enn atnr in ber göttlid)cn "jierfon be-:? '-li^orte^ nament(id)
fülgenbe (i£' i n m ii n b e erhoben :
^ic ini^nüiiiric ^' ^^^'^"^^ (il)rifto bic nicn|d)lid)e ']3erfönlid)feit fel)lt, fo ift bie nicnfd)^
*^).otuv tiDiini lid)e :9tatnr C£l)riftt feine ©nbftan,^, fonbern ein ^^(ccibene ber göttlid)en
''"' *''''^''"''' ^Jtatnr, lueil fie nid}t in fid), fonbern in einer anbercn, niiniUd) ber gött>
lid)cn 'Jhitnr unrflid) ift.
a. '4^ie nienfd)lid)e l^tatnr (£l)rifti int)ariert feinesgiucg^, lua^ ab*
fohlt nnnibglid) ift, ber göttlid)en ^i^iatnr inie ein ^^Icciben^, fonbern ift
eine n)al)re nnb fomplete ^nbftan,^ isubstantia secundai, ber aU
fold)er alle nienfd)lid)en ^.Hccibentien in Sl)rifti inl)iirieren.
b. XHnd) fei)lt il)r feincc^iuego ba-:: einer Snbftan;) uiefcntlid)e Snb=
fiftieren; benn fie fnbfiftiert ja im göttlid)en ^l>orte nnb empfangt uon il)m
jene i^elbftanbigfett, U)eld)c in ber gcuiöl)nlid)en 'Jcatnrorbnnng bk menfd)-
iid)e 9^atnr oon il)rer eigenen menfd)lid)en ,pl)poftafe crl)ält.
Tic ^'nbimbua^ ^* ^^^^^ ^^^ menfd)tid)e '^erfönlid)feit feblt ber 'I)?enfd)l)eit Sl)rifti bic
üm}(v mmv :3 n b i oi b n a l i t ii t.
Dcit tiDviiti. s)(((erbing« fe^U hk ^nbiuibnalitiit ber menfd)tid)en dlatnv ßfirifti
beren ^nbfiften^ in einem ©nppofitnm uorau^3 ; allein biefelbe fnbfiftiert
ja in ber göttlid)en .SjDpoftafe bes ^ortc^5 nnb empfängt babnrd) ii)rc inbi=
oibneüe ^•>cftimmtl)cit alö biefe menfd)lid)e ^^^atnr be^3 ^ol)ne^ (S^otte^. i>cr^
möge biefer il)rer ^nbiüibnalität befi^^t bk 2)2enfd)l)eit (£l)rifti nid)t nnr bie allen
älknfd)en gemeinfamen nnb 111 e f e nt l i d) e n (S i g c n f d) a f t e n iproprietates
essentialesj oon mand)cn and) naturales genannt) ber OJienfc^cnnatnr,
fonbern and) bk fon freien @igcntümlid)f eiten ^iiitl) Proprietäten
personales genannt) biefer bcftimmten ^JJ^cnfd)cnnatnr ^cfu (S^l)rifti. !^iefc
perfünlid)cn @igcntümlid)teiten ppegcn bie 3^^eologen signa personae 511
nennen, meit bnrd) fie bie beftimmte *»]3erfon erfennbar genmd)t ift. Dbn)ol)l
bic ^eriönlid)feit (Sl)rifti aU fold)e göttlid) ift, fommen il)r bal)er üermöge
il)rer menfd)Iid)en '^tatnr biefe menfd)(id)en signa persouae 5n.
§ 103. S:i^eo(ogifc^e (£r!(ärung be§ ^nfarnation^bogmo:§. 349
3. SSemt ß^^rifto bie nienici)lid)c ^^crfönlictjfcit fe()It, fo fe()(t it)r 946.
fogar ba-g ^cftc mib |)ücl)fte am a}ien]d)cn, uuiö cbcii bic ^criLniad)fcit ift ; ^f;'V."S
bal)cr ift bic SOten]d)l)eit ß()ri|ti ii n u o 1 1 ft ä n b t g unb u n ü o H f o m in e n. ^-^'"tuv (imifti.
a. ^ie inen|d)üd)e 9hUur (S;i)rifti ift nid)t nur eine üollftiinbige, fon=
bern and) bic üoUfommenftc 9J^enfd}ennatnr.
b. T>er nienjd)lid)en ^^^atnr (i;i)rifti icl)It bie ^erfönlid)!eit nid)t, ba if)r ja
bie ^erfönlidjfeit bcio üogo^ nnb bamit eine unenblid) l)ül)erc ai§ bie blo^
menfd)liii)e ^crfonlid)feit eigen ift. ^nrd) biefe göttlidje ^erjönlidjfcit befi^t
bic nienid)üd)e D^atnr (il)rifti eine unenblid) ^ö^erc ^ignitiit, al§> \\)v
bic nienid)tid)e ^^^cvji)nUd)i:eit üevlei()cn tonnte, bie i()r eo ipso eigen umre,
luenn fic nid)t im ^^ortc fubfiftiertc. Persoualitas in taiitum pertiuet
ad dignitatem alicuius rei et perfectioiiem, in quantum ad digni-
tatem alicuius rei et perfectionem eins pertinet, quod per se exi-
stat; quod in nomine personae intelligitur. Dignius autem est
alicui, quod existat in aliquo se diguiori, quam quod existat per
se. Et ideo ex hoc ipso liumana natura dignior est in Christo,
quam in nobis, quod in nobis quasi per se existens propriam perso-
nalitatem habet, in Christo autem existit iu persona Verbi. S. Th. 3 q.
2 a. 2 ad 2. ^abci fii^rt ber l)t. Jljomac^ bic jd)bnc XHnalogic an, fo fei and)
bk ^enfnalität im 9}?enfd)cn cbicr, mcil fic einer b5()crcn forma, niinüid)
ber vernünftigen Seele, angcl)Lne, al0 im 5^icrc, in bem fic (clbft forma ift.
IX. %n§ ben bigl)crigen (Srörtcrnngcn tonnen fotgenbe (^d)lnf3fol^
gerungen gebogen mcrben:
1 . ^ic l)l)püftatifd)e Union ift tcinc blof^ a c c i b c n t c 1 1 c ^-l^ereinignng.
a. S3eibc DJatnrcn bilben bal)er nid)t ein compositum physicum imt.
accidentale, mie ber ^^cib unb 'i){\t- Mlcib, t>m S^a\\t> unb feine 53en3ül)ncr, SinjIösiS
h([§> il-crf^cng nnb ber, mcld)er ce l)anbl)abt. ^Ä^cnn baber bic 9JlcnHi)l)eit p^^^'^^'«^^^^^^^^
S^rifti baci i^lcib, bie 'ii'olinung, ber Tempel, ba^ il'crf^cng bec^ Öogoö ober
ber ®ottl)cit genannt mirb, fo barf bice nimmcrmcl)r im neftorianijd)cn
3innc alg eine bloJ3 accibentalc, pl)l)fi|"d)c 33ercinignng oerftanben lucrben,
fonbern nur nad) einer gciuiffcn nnb ;^\vc[x entfernten ^^(nalogie. ^ie 9)?enfd)l)eit
tann infofcrn ^ilcib bc^^ 2ol)ne^ (Mottec> genannt mcrbcn, aU ber ^ogo§ bnrd)
fic nn^3 fid)tbar, aber and) ncrborgen ift ; .v>an« ober Tempel, infofcrn ir»
il)r bie jnide ber (^ottl)cit mol)nt, aber nid)t accibental, fonbern l)l)|.ioftatifd);
aU> ein ^Berf^cng ober ein Crgan beC^ Öogo!§ tann bie 9}?enid)l)eit be5eid)nct
ircrben, infofcrn er bnrd) bicfdbc mirft, aber nid)t mic bnrd) ein iinf^er^
lid)e^^ Qnftrnnu'ut, ein blojjcc^ (*')licb ober eine blofse ^raft, fonbern mic
bnrd) feine eigene mcnfd)lid)c ^^tatiir. %\\&) ift nid)t 311 uergeffen, baf^ mcnn
bic mcnfd)lid)c 'Jtatnr Sljrifti ein 'il^crf^ciig genannt mirb nnb ift, fic nid)t
ein oernnnftlofcc^ nnb unfreie^ , fonbern ein ocrnünftigeö nnb freic-g Slöer^
5cng ift. ilNgl. S. Th. 3 q. 2 a. 6.
b. XHiui) ift bic 33crct_nignng bcibcr 'Jcaturen nid)t eine blog mora^ ^^ . j'»«-
1 i f d) c ^Bereinigung bnrd) Ü b c r c i n ft i m m n n g ber (^ c f i n n n n g nnb nm hxltmlZ
ht§> iß i He US. '*^"*' i"'«i"int.
c. Sie ift and) feine blof? bnrd) bie (^nabe, niimlid^ bic gratia _^ ;.'i'»- .
creata bemirfte übernatürliche in-rcinigung. ißenn bal)er ^Hugnftinnc> fagt, ^Vvc^^'birSaJe!
ea gratiä fit ab initio fidei suae honio quicunque Christianus, qua
gratiä homo ille ab iuitio suo factus est Christus (ogl. S. Th. 3 q.
2 a. 10), fo ift l)ier gratiä im Sinne ber .gratiä increata, bec^ gniibigen
350 @vftcr Xt'ü. 3)er ©ottmeufd) 3;e[u§ S^riftu§. R. 3)ic f)l)poftnti|d^e Union.
^inen^> imb 9hit]d)(uffc§ (S^ottcg, gemeint. ^al)er Wirb biircf) bicfc 3Borte
bic ^iifarnntiüit nk^ ein ^^crf bcr 9bttlid)cu (^^nnbc unb ©rbannimg unter
^Hu^jil)luf5 eine^ jcgUfl)en debitum naturae, unc cineö jc9lid)en debitum
meriti be^eidiitet. '^ic ilki)aiiptiing bagcgcn, cö jet bie l)ciligmad)cnbc (S^nnbc
ba^^jenige, moburd) (^^ottl)cit unb ^J}tcnfd)l)eit in (£l)viftiic> ncvciiiigt feien, ift
^^eftoriani^nm^. T^enn bie t)cilignuid)cnbe (^nnbe ift ein übernatüi1id}e^
^^(cciben^ ber nienfd)tid)en O^atur; buvd) fie luivb ber 53hnfd) nid)t per=
fonlid) 6)0tt, nid)t ein natiivlid)er, foiibern ein angenüminener t^oljn (Lottes;,
ein übernotürlidjec^ (Sbenbilb, eine similitudo participata (S^otteö, nnb
barin beftel)t jenec> coiisortiiim divinae naturae (2 Fetr, 1, 4), ba§
bnrd) bie l)eiligmad)cnbc C^nabe bcgrünbet iinrb.
:il.H)l)( ift bie *OJienfd)l)eit (S()rifti mit ber ()eiligmad)enben (i^nabe anö=
geftattet ; allein bie beiligmadienbe ^hiabe ift nid)t Urfad)e ber l)l)poftatifd)en
Union, fonbern in (ibriftu;? eine 2ä>irtung nnb S'^^^Ö*^ berfelben. 8iel)e
nnten >? 106.
Tic ovnuiic tiin ^' '^^"'^^ ^^^ fügcuannte f o r m a 1 e ©in l) e i t ber 'Perfönlir^teit ®t)rifti,
Vdt'bn-'\Jün" meld)e bie (^Mintl)crianer lebrten , ift ,yi uermerfen, ba fie nid)t!o anbere^
tDniancv. |j-j ^^|^^^ ^-^^^^ acctbentale moralifd)e ^ereini^nng ober aber ein il^ort üt)ne
bcftimmten >^inn. 9cad) ber (^)üntberifd)en nnb über()anpt einer in ber
mobernen 3Biffenfd)aft niel uerbreiteten ^cijvc beftel)t M^ ^efen bcr "per^
fünlid}feit in bem iinrtlid)en 2elbftbeunifufein nnb bcr unrflidjcn ©etbft^
beftimmnng, mec4)alb man aud) einem nod) nic^t felbftbemnfUen oernünftigen
'il^efen nur Potentiale, nid)t aber unvflid)e >)3erfbnlid)feit ^nfdjreibt.
*j.Hnf biefe X()eorie geftüt^t, iiürb bann bem lDienfd)en (i^riftno eine
menfd)lid}e "^^erfönlid)teit ^ngefdiriebcn, hk mit ber göttlid)en "ißerfon be^
5i^ogo^, mie fie fageu, eine formale i^'inl)eit bilhct. ^icfe eine formale
$erfbnlid}feit mirb a potior! al<3 göttlid)e ^^crfbnlidifeit be,^eid)net. spkv^
nad) ftel)t (Il)riftn^3, ber 'Htcnfdjcnfobn, mit bem (i^otte^fot)n ^mar in einer
überan^ innigen, aikt- übertreffciiben, aber immerl)in nnr moraIifd}en (£int)eit;
feine<omegc> aber ift (Sbriftuv im 2inne bev fatbolifd)en Togma^^ eine pl)l)=
fifd)e ^^3erfon nnb ^^mar bie rein göttlidjc ^^nn-fon bec> i3ogo$. ^enn obmo^l
bie (^üntl)erianer ibrc formale C£'inl)eit inni bcr ctbifd)cn @inl)eit bc£^ "^icftor
ring nntcrfdjcibcn molltcn nnb bem ^Ä^orte unb ber rarfteUung nad) and)
fd)einbar nntcrfd)ieben, fo ift fie bod) fdjlicjVid) nidjt^ anbereg alg eine
etl)ifd)e (Sinbeit.
^tmu-fmi bic ^' '^ic l)l)poftatifd)e Union ift in feiner 53e5ic^ung unb in
'i)t)poftIittictic' feiner Steife (Sinl)cit ber "Statur, (^ottl)cit unb 'il^hufdjljcit bilbcn
"SU'i'mlb'' in (£l)riftu!g nid)t eine 2nbftan;v niimlid) eine substantia seeimda, nid)t
nibnantini iit. ^[^^^ ^hitur — y'j'j'.z — . eine ^sefcul)eit — essentia — , unb in biefem
einne fann uunt fagen, bie l]l)poftatifd)c Union fei nidit eine pl)l)fifd)e,
cffcntiale, fubftantiale C£inl)eit.
Qnfof cm bagegen in (Sl)riftU!ä n u r ei n e p l) i) f i f d) e ^^ e r f o n , eine
substantia lyrima ift, metdje oon 9?atur mit bem göttlid)en '^i^efen, bnrd)
hk Qnfarnation aber mit ber menfdjlidjcn iVatur, mie bie ,\St)poftafe mit
i{)rer 92atnr Dcrbnnben ift, fann nnb mu|3 hk f)t)poftatifd)e Union aH
eine p^l)fifd)c ober fubftantiale bc^eidjuet merben.
.WcSnbie '^- 5(uf bie grage, ob bie I)i)poftatifd)c Union etiimg ©firifto 9^atü'r=
'inipoftattfdie Hd)C!§ fei, ift 5U autmorteu: bie l)l)poftatifd)e Union mit alten ibren folgen
^)i!Sirf5''"nib ift infofern nid)tg D^atürlidjCi;?, fonbern etmac> Überuatürlid^e^^, atg fie nid^t
nSuctjeJ'ift. ^"^ ^^^ mcnfc^Udjcn ^y^aim unb il)ren ^rincipien l)erüorgel)t. i)agegen
§ 104. SBer^ältni^ ber ^erfon (E{)rifti ju ben 2:eilen jc. 351
fann fie iiiiofcrn al^^ ß^vifto uatürlid) bc^eidjnet trcrbcn, aU bic iiienfd^lid^e
S^iatur (S^rifti öon i()rem erften Urjpriinge an im Söortc jubfifttert, imb a(^
bie gött(t(^e '»^crfon, meiere traft ber l)i)poftattf(^en Union aU Supposi-
tum bic uicnfd)lirf)e D^atur trügt , oon 9iatnr ©Ott nnb ^o!)n ©otte^ ift.
S. Th. 3 q. 2 a. 12.
4. ^nfofern bie ()t)poftatifd}c Union nnr im ^Hknfdöen S^riftnö, _. 9^3. _
nid)t aber in @ott etnnvo Sf^ealcö jc^t, ift fie, mie aüe opera Dei ad extra ^untJrÄas ^
ürva^ ©rfdiaf f enc^, aber nidit etmaö Uncrf^affcnc^^ 5n nennen. S. ^'^f^^ff^"^'^-
Th. 3 q. 2 a. 7.
X. WI^ 9kfnltat ber t^eologifdjcn (J'rflarnng be^5 ^nfarnation^^bog^ ^^nnunation
ma^ bürfen mir ben ®d)lng 5iet)en, bajs bac^ grofse (^k^I)cimni^ ber lOknfdj* nui)t yevmmft-
iperbnng be^ So^ne^ (^)otte^ gmar oon unö nid)t begriffen merben fann, *'^'^'"^"
aber bod) mit ber Vernunft in feinem 5öiberf prndje ftet)t, ber an§
bem begriffe ^ c r f o n , b c m 5Ö e f e n ber g ö 1 1 1 i d) e n ^3H t n r nnb
^erfon, bem älUjen ber menfd)lid)en D2atnr, ber iln-reinignng
ber b e i b e n ^ a t n r c n in einer "»^i e r f o n l)croorge{)cu f önnte. Dafs bie
Sßernnnft fogar bie 5( n g e m e f f c n l) e i t ber Qnfarnation 5n erfennen oermag,
ift bereite oben (§ 96) erörtert luorbcn.
§ 104. l^cr^ältui^ ber IJ^erfon (ffjrifti ^u bcu teilen, ^^>utcu5eu mib
D;ierationcn feiner mcnfd)lid)cn ^JJatur.
S5g(. §einvid) = (S5utbeilct, 2)üijinatiid}e Xljcologie VII § 362 ff.
I. S'^ fragt fid) ,^ncrft, loi c f i d) bic g ö 1 1 1 i d) e '»^ e r f o n ober
bit ^ l) p 0 ft a t i i d) e Union 3 n b c n 'l] c ft a n b t c i l e n b e r m e n f d)=
H d) e n 9^ a t n r , Ö e i b nnb 5 c e l c , nnb m c i t c r l) i n 3 n b c n
^öl)eren nnb niebcrcn 5^ e i l c n ber 3cclc (voO^ nnb '\)'r/Ji)
ü e r ^ a ( t e.
2U^ fatl)oIifd)c ilHil)rl)cit ift in bicfcr gragc fcft^nbaltcn:
1. ^te Xcilc ber mcnfdjlidjcn 92atnr (Jbrifti finb fo mitcinanbcr ucr-
bnnben nnb fo ^n cinanber georbnct, mic in jcbcm lÜ^enfd)en, fonft müre
(St)riftn^ nid)t mnl)rcr 'D^enfd). Diipoitatiuiicn
2. Tit mcn]d)lid)e 'dlatur ift in il)rer X 0 t a l i t ii t in bie ()l)pofta=
tifd)e Union aufgenommen, fo ha]^, m i c b a ^o ('^ a n 3 c, a n d) j c b c r !I c i l
biefer 9^atnr n n m i 1 1 c l b a r in ber gi3ttlid)cn ^^crfon bc$ 'il>orte;§ fnb=
fiftiert.
1)at)er ift auf ber einen 3cite bic "iHnfidjt einiger 5n ücrmerfen, in
S^riftnö feien 2cib nnb 3eele nid)t mic in nni^ aU$ forma nnb materia
unmittelbar m i t c i n a n b c r , fonbcrn n n m i 1 1 e 1 b a r in i t b c m
2 0 g 0 ^ nnb erft bnrd) bicfcn mitcinanbcr oerbnnbcn gciiicfen. ^^on allem
anberen abgefet)en, tiinnte nad) biefer i^orftclhmg meber oon einem mal)ren
menfd)lid)en Seben nod) oon einem mat)ren mcnfd)lid}cn (Sterben Sl)rifti bie
Sfiebe fein. 35gL S. Th. 3 q. 2 a. 5.
5(nbcrerfeit^ ift aber and) bic 33orfte((ung abjnmcifcn, al^^ ob ber £ogo^3
unmittelbar nnr mit einem, niimiid) bem oberften Gleite ber mcnjd}lid}cn
S'^atnr (5l)rifti, mit ben niebcrcn Xcilen aber nur mittelbar, näintid) mittclft
biefe^ oberen ^l^eilc^ oerbuubcn uuirc. ^Uh'UU bal)cr bk '-Initcr, namcntlid)
5ur ^Biberlegnng ber arianifd)cu nnb apolünarifti)d)eu grrlcbrc, oftmal^>
fagen, ba!3 5öort t)abe ben Öeib mittel ft b er Seele (mediaute auiuia),
4)eiitvtct)-^up|jevt, Äompenbium bor Doflnuitit. 11. 23
055.
~.'Ulc Zvik bov
iiu-n)cl)l. 'Juituv
total uub Uli'
inittiibar in bcv
Xiu^ tritluuiii
mortis
352 drftcr 1n\. '5)er ÖJottmenfd) S^fu^ Sijriftu^. B. 3)ic f)t)poftatifc^e Union.
bk 4'^X^ mittelft bc^ voö^ aiujciionimeii, fo luodcii fie bnbiird) mcber eine
5citlid)c Succcffion in bcr 5lnna()nie, nori) eine blofi mittelbare l^evbinbnng
irgenb eine^3 5^eile^ ber menjd)lid)en 5^atnr mit bem öogoö bel)anpten, Jon*
bern nur bie fatljülifdje 5Bal}rl)ctt an^fpredicn, bnf? ber ^oc\o^ indji blofs einen
menfd)lid)en :^cib, fonbern and) eine menjd)lid)e 3eelc, ober einen oon einer
menjd)lid)en 3ecle informierten öeib ani]enümmen I}abe. S. Th. 3 q. 6
a. 1; q. 50 a. 2 ad 2.
J5''-, (ixiK gülge nnferer SBal)rl)eit ift, bail ber Öogoö iDäl^renb be^ ^obe^
(Sl)rifti (triduum mortis) , mie mit ber Seele, and) mit bem £eid)nam nnb
allen feinen Zeilen l)l)poftatifc^ ocreinigt blieb nnb bal)er and) ber Öeid)nam im
^^orte fnbfiftierte. iiMr befenncn becil)alb im mal)ren nnb eigentlid)cn (Sinne
im ^lanbenöbefenntniio : Filius Dei sepultus est. ^gl. 3 q. 50 a. 2 n. 3.
!tö7. II. ^ i e m e n f d) l i d) e m i e bie g ö 1 1 1 i d) e 9^ a t n r S ^ r i ft i
mcä^Än. i Ü eine u e r n ü n f t i g e 9^ a t u r.
@ö ift bal)er in Ö;i)riftuö neben bem göttlid)en ein mcnfd)lid)e^
^Mffen nnb folglid) neben bem göttlid)en and) ein m e n f d) l i d) e -g
33emnf5tf ein. ^ac> göttlid)e 5Öiffeu nnb ^^cmnf3tfein ift felbftücrftiinblic^
actus purus, mäl)renb im mcnfd)lid)en äöiffen nnb ^eiinij3tfein fomol)l
potentia alö actus nnb habitus nnterfd)ieben mcrben. S. § 107.
©!§ ift aber nur eine '*;t>erfün nnb bal)er nur ein ^d), ein Selbft, U)eld)em
biefei? boppelte ^^lUffen nnb ^^nMinifUfein pcrjönlid) eigen ift. .p^*-'^'^^^^^) ^^^M^
alfü bie eine göttlid)e '^^erfon fid) felbft al^^ ß^ott nnb al^ 9Jienfd), nnb ^tüar
mi\] fie alö priucipium quod bcibeö mit einem boppelten Qntclleft nnb
3lMffcn al^ priucipium quo. .pierans ergibt fid) iincbernm, mie üerfe^rt
nnb gefäbrlid) c^ ift, ba§> S>eien ber ^$erfi3nlid)fcit in ba-^ SelbftbemnfUfein
,^n )c^c\\ nnb bemgenui^ bie ^^erfünlid)feit ah:> fid) felbft miffenbeö Sein ^n
befinieren.
058. III. 5ß3ie mit ber CErfenntnie, fo üerl)ält e^ fid) and) mit allen übrigen
']n 0 1 c n 3 e n , "^l f t e n nnb .p a b i t n a l i t a t e n b e r m e n f d) l i d) e n 9^ a t n r ,
int^befonbcrc mit bem menfd)lid)en 'iiMllcn.
1. Qni iöeftrcben, bcn 9Jtonopl)l)fitiomnö ab5nfd)inäd)en, (ehrten bie
95^onotl)eleten, in (Sliriftni^ feien jmar ^mei D^atnren, aber nur ein
^ille. ®iefe i^cl)re ift bäretifd), mag fie behaupten, ber menfd)lid)c
'K^'üit \)abc gefcl)lt, ober er fei eine tote '13oten5 gemcfcn, ober er fei
mit bem göttlidjen '^löillen ^n einem güttmenfd)lid)en üermifd)t morben.
^ie^ ergibt fid)
a. an^ ber l) eiligen Si'^rift, bk oom göttlid)en unb menfi"^=
lid)en 3öillen (Sl)rifti rebct nnb übcrbicc> ben mcnfd)lid)cn il\>illen oom gött=
lid)en auvbrürflid) nnterf d)eib et. Non mea voluntas, sed tua fiat.
Luc. 22j 42; Non quaero voluntatem meam, sed voluntatem eins,
qui misit vie. Jocmn. 5, 30. 33gl. Matth. 26, 39; Joann. 6, 38;
b. auö ber Öel)re ber '-Initer, bie fid) anf bk eben genannten
Stellen ber beiligen Sd)rift gegen bk 'D^onotbeleten berufen, namentlid)
Sopl)roning, ^J^atriard) oon ^ernfalem nnb 9Jta^*imn^, 2Ibt in ^on-
ftantinopel. ?(nd) ftü^Acn fid) bie ^>äter fe^r büufig auf ben (S^runbfa^:
Cum duae in Christo naturae sint, duas quoque in eo actiones dicere
necesse est. Joann. Damasc, De orth. fid. 1. 3 c. 15;
c. an^ ber öel)re ber ^ird)e. ■ ^er 9Jconotl)eletigmn^ unirbe Der=
urteilt oon ''^liapft '^Igatlio in bem bogmatifd)en Sd)reiben ad imperatures,
ba^ üon bem fed)ften allgemeinen ^'on^il angenommen unirbe. T^aö iion^il
.An tihrifio
iiu-nfcl)l. -l-ywi
§ 104. SBcr^ättni^ ber ^^Jerfon ß^rifti 311 bcn Xcikn jc. 353
erflärt: Duas naturales voluntates in eo, et duas naturales opera-
tiones (5uo cpuaiza^ d-zXriazic, rizry. ^^£Ay)[JLaTa sv aOiw, zal S60 cpuaixa?
£V£pY^'-^^' indivise, inconvertibiliter, inseparabiliter, inconfuse secun-
dum sanctorum Patrum doctrinam adaeque praedicamus ;
d, au§ bciii tl}cülügiid)cn Dcnfcu.
a. ^ebe 9^atiu' l)at aiid) bic i{)r eiitfprcd}cubcn 5ii()ii3feiten. X)iefe(bcn
leugnen I)eij3t, bic yiainv felbft leugnen, ^gl. S. c. gent. 1. 3 c. 69. ®o
geiuig alfo ßl)riftu^^ uial)ii)aft bte uienjdjHdje d2atnv bcfi^t, ebenfo getüijs ^at
er and) einen uienfdjUdjen 3ßiUen.
ß. ^citte (I()riftuö feinen uienfd)Iid)en , fonbern nur einen göttlidjen
SSiüen, jo iptiren alle feine ii}erfe ber gejamten Treifaltigfeit gemeinfam.
y. OI)ne bcn menjd)(id)en ^löillen in S^rifto fann üon einer üxiö-
fung nid)t me^r bie Diebe fein.
6. SSon ber l^erfc^uiel^ung ber bcibeu '^l>il(en gilt biv5 S^iimlidje, lua^
oben (n. 926) Don ber ^Hn-jdjuiel^ung ber D^aturen qefagt luurbe. ^gl. S.
Th. 3 q. 18 a. 1.
2. ^ie Statur ift ba^5 principium quo be^ ilBirfen^^; bk ^45erfon aber ^. .'^^9;.,..
üerl)iilt fid) ^n ben Sitten ber beiben i^tatureu, luie ^u biefen :D^aturen felbft. itt'm buvcJ'S
!iDiefe Slftc finb alfo ber ']3erfou gerabe fo eigen, iine bie DJaturen unb bereu -'''if"»'^""-
gä^igfeiten, nad) bem 'Sl^iom: actus sunt suppositorum. T)ie eine
g ö 1 1 1 i (^ e ^J3 e r f 0 n lü i r f t b a l) e r , e r t e n n t unb lui 1 1 b u r d) b c i b e
9^ a t u r e n baö b e n f e l b e n CS* n t f p r e d) e n b c.
T)arau^ folgt insbcfonbere:
a. X)a!§ göttlid}e unb uieufd)lid)e iU>ü(leu unb il^irfen (S()rifti fteljen in "jo<».
ü 0 n f 0 nun e n ft e r , meir p e r f ö u ( i d) er (S i u l) e i t. (Sin 3ßiberftreit ,S!?1i^irieu
ätt)ifd)en beufclbeu ift bal)er uid)t nur uici]cu ber .V)eilii]feit C£l)rifti uiora= '" i^'j'i^.'j^'"*'''''
Hfd), fonbern megen ber (iiul)eit ber ^^erjon and) pl)i)fifd) uuuiöglid).
©egen bie einen ::h>iberftreit ber beiben :födlen bel)aupteubeu 'H^ouotljeleten
er!lört ba^ fed)fte allgemeine ^on;)il: Praedicamus et duas naturales
voluntates non contrarias, absit, iuxta quod inipii asseruerunt liae-
retici , sed sequenteni eins liumanam voluntatem et non resistentem
vel reluctantem, sed potius et subiectam divinae eins atque omni-
potenti voluntati.
b. Sind) bie rein nienf d) l i d) eu Sitte ßbrifti finb Slfte ber gött^ ^ ?^i-
in il)vcv ilk-
jicDiiiifl 5ur
CY\ ' *■ ..„,.. ^, .... , ^^ 9ütttirt)i-n ^.'iatuv
ycatur luirte bai^ ü)v eigeutuuuid)e tu (2)emeinid)aft mit ber anberen ycatur.
c. ^ie oefamte Xbiitiafeit (£brtfti fann aB qottmenf dilidie, •"•-•
ihsavopr/.y^ evcpycia, bc,^eul)uet mcrbeu. Xie yjcouotl)eleteu oer|tauben licDoiDütinreit
biefen Sluöbrnd in l)äretifd)em 2iuue, ber im ^ateraufouäil unter llJt'artin I. ^''^'"''"
{Deminger, Ench. n. 216) oermorfeu uuirbe; ber Slusbrucf felbft aber
iüurbe gebilligt. Qn ber Xl)at fönncn and) b'K Sitte ßljrifti gottmenfd)Iid)e
genannt werben in oerid)iebeucr \')iufid)t:
OL. SlUe ^^erfe S^rifti finb gottmcufdjlid), lueil il)r principium quod
ber ^ottmenfd) ift.
ß. ^lad) ber (SrfUirung be^ fed)ften allgemeinen ^onyl^^ nnrft jcbe
ber beiben Staturen cum alterius commimiojie quod piopriiiui est,
b. l). gottmenfd)lid).
Ud)en ^»ßerfon unb ftel)en b u r d) b i e f c ']> c r f 0 u in (S i u t) c i t m i t "b e r '■'^''"'*^- ^■^"''
g5ttlid)en ::)hitur. ^iefe ilöal)rl)eit luirb aud) bal)in formuliert, jebe ä'^'i'"'HV5"^-
<)0;].
354 ©iftcv teil. 2)ev ©ottmenfd) ^efu^ ei)riftii^. B. 3)ie l)l)poftatif(^c Union.
y. 33eibe 9ktuven bringen oft eine ^>ir!nng Ijcrüor, luobei bic gött=
lid)c ^l)iitigteit bcr mcniii}lid)en fid) al^ ^l^crf^eng bebient, ^v ^. ^^^i bcn
äßnnbern. ^gl. S. Tli. 3 q. 19 a. 1 et 2.
IV. 3n ^e^ng auf bic X^ au er ber ^l)poftatifd^en Union gelten fol=
genbe (Bäi^t:
ruMn,poftatifct)e 1- ^^^ l)i)po|tatiid)e Union öod^og fid) im ^ugenblid
Union bei bei- ber (^ ui p f ü u g u i ^ S l) r i ft i. T>ic^ ift T' o g m a , nad) lueldjem ber ßogo^
•mpranflm«. j^j^-^ enipfaugcu unb geboren iinirbe, une bie^ in ber Ijeiligen (Sd)rift
(Luc. 1, 35. 43) unb bcn (S^laubcnöbefeuntniffeu ber ^ird)e (Credo in
Deuin ... et in Jesuni Christum, Filium eins tmicum, . . . qui
conceptus est de Spiritu Sancto) gekijrt unrb.
-^xci'''io' fc&c 2. 'I)ie t)l)po ftatifd) e Union lüurbc niemals aufgeBft.
ViVon^dnmii/ ^?(nd} biefer ^(\i^ ift de fid e. W\v bcfenncn unferen (S^Iauben baran im apofto=
auifldöit. lifrtjcu Ö^(aubenc>betenntni«, ba mir uom 3ol)ne Ö^otteö fagen: passus sub
Pontio Pilato, crucifixus, mortuus et sepultus, descendit ad inferos.
!Danad) maren alfo ant^ 5nr ^eiben^^eit unb felbft nad) beut Tobe ^eib unb
«Eeele mit ber ^crfon hc§ 3Borte^o uereintgt. ^,>(nd) ba^ ^hit ßf)rifti, ba^
beim Xieiben oergoffcn unb bei ber XHuferftel)ung mieber in ben 2db anfge*
nommen mnrbe, mar nad) ber aügemeiuen '^lnfid)t ber !Xl)eo(ogen mit ber
göttlid)cn *i|$erfon l)i)poftatifd) oerbuuben. l^gl. Sd)ecben, .p^^"^^^« ^^^'
fatl)ol. '^Dogm. II, 2 n. 494.
2)ev ^cfjnu'vsen^vuf be§ göttlidien .'oeitanbc^: Deus meus, Dens nieus, ut quid
dereliquisti nie? {Matth. 27, 4G) LuMucift nid)t bic 5(ufUifnng ber l)i)poftati[d)en Union,
fonbcrn bie 2:r oftlofigf eit (Jl)ri[ti.
i>t'.5- 3. ^ i e I) l) p 0 ft a t i f d) e Union b a u e r t e m i g. ^Tiefe^ 1) o g m a
^unhinwi^ift Har au^gefprod)en in ber beiligen 3d)rift : Jesus Christus heri et
hodie, ipse et in saecula. Hehr. 13, 8. Hie autem, eo qiiod maueat in
aeternum, sempiternum habet sacerdotium. Hebr. 7, 24 unb mürbe
üon ber ^ird)e immer gelel)rt. So erfUiren ba^ vierte allgemeine ^on^il
5n (J()a(ccbon (451), bie 11. 2i)nobe oon Xotebo i675) unb bc[§> fed)fte atl^
gemeine ^on^il },\\ i^onftantiuopel (080), bie beiben 9^atnren feien in ß^^riftn^
mseparahilüer nereinigt. ^gl. Demmgerj Ench. n. 134. 230. 237.
i< 105. ^ic S'olöcn bcr i)i)poftatifc^cu Union.
33gl. ^ e i n r i d) * ® u t b e V l e t , 3)ogniatifd)e ^^eologic VII § 367 ff.
;»nr,. ^ic 1l)eologen 3a()len f ii n f Jolgcu ber l)l)poftatifd)en Union auf,
ilmTrt)\'n''nS! "^i"^^^^ ^'^^ ^]3erid)orefe ober circuminsessio ber beiben 92aturen in
dbrtfto, bie communicatio idiomatum, bie n a t ü r l i d) e (^ o 1 1 e 0 f o I) n-
fd)aft be^ ^D^enfd)eu (5l)riftuö, bie Wn b etun g^ m ür b igf eit bcr
a)ienfd)l)eit (£l)riftt unb bie ^01^ ü r b e OJ^i r t ä a(^ tDhitter ®otte^>.
I. 1) i e ^ e r i d) 0 r e f e ober circuminsessio.
007. "iD i e ^ e r i ri) 0 r e f e 0 b e r circuminsessio b e f t e () t b a r i n , ba f?
it\)f ^jSSjmfc. ^ c r m ö g e ber l) l) p 0 ft a t i f d) e n Union b e i b e ift a t n r e n e i n a n b e r
i n n e lü 0 l) n e n ober b\\ r d) bringe n.
1. T'er begriff ber '$erid)orefe ift Dorjügtid) geeignet, um fornol)! bie
^Bereinigung als and) ben llnterfd)ieb ber beiben 9^aturen au^^^u-
brüden. ^enn b'xt beiberfeitige I^'urd)briugung l)at ben Unterfd)ieb 3ur
^^orau^fe^uing unb fd)licj3t ebenfofc()r bie ^bentifi^iernng al5 bie !^rennnng
ber beiben Staturen an^.
§ 105. Die ^o(ncu bcr ()lipoflati[(^eii Union. 355
^ic|c an^ bcr ^l)poftattf(!)cn Union cntfprinocnbc "ipcrirfjorcfc , nid)t
eine nionop^l)i'itij(i)c Q^f^^ife^^^'i^^^Ö t)ber ^erniif(!)nng moltten bie 33tttcr anC^=
brücfcn, menn fic [ic^ ber SBorte {xlbc, -/paaic. mixtio, commixtio bcbicntcn.
SSgl. oben n. 928.
2. 5Iuiii in ber ^rinitiitölc^rc (§ 60) ^aben mir eine ^crid^orefe tenncn u„tcl|öicb
gelernt. ^Hllein bic ^cric^orefe ber i^erfonen in @ott ift ioefentlid^ oer^ tn^niSiidJn
f(i)ieben oon ber ^cric^orefc ber beiben 9^atnren in S()riftn^. u. ciniüotofliiciicn
^lejer Unter] cl)teb hei]t oor altem
a. barin, baf3 bcr @rnnb ber trinitarif d)cn ^^erirtjorefe in bcr
(Sin^eit bcr 9^atnr, bie ber d)riftotogif ci)en aber in ber ©tn^cit
ber ^crfon liegt;
b. barin, haf] bie g cgcn[ citige ^nnemotinnng bcr gi3ttlid)cn
■^ß er fönen mcgcii bcr Qbcntität bcc( 5Bcfen^^ nnb bcr 3'i^i"ii"'^''5 ^f^' ^ii^=
gänge eine ab folntc nnb für alle brci ^crfoncn abfoint gteic^ ift,
mäl)renb bie QnncmoI)nnng bcr nien fd)tid)cn in bcr gi3tt(ic^cn
Statur n i m nt c r ni e !) r b i e f e I b c nnb g t c i d) e i ft , une bie ber g ö t U
li(^en in ber mcnf d)Iid)cn. "^ic nicnfd)(id)c d}atm' fann mol)! oon bcr
9Ötttid)en gan,^ nnifaßt nnb bnrdjbrnngen mcrbcn, feineemcgö aber bie gi3tt=
ticf)e oon ber incn)'d)tif^cn. Dens enim capax est, sed non capabilis,
penetrans, sed non penetrabilis, implens, sed nun implebilis. Lepor.,
Libell. emend. n. 4. ^l^ol}( aber ocr(cit)t bic gött(id)C DIatnr babnrd), ba^
fic bcr nienfd)(id)cn inncmotjnt, and) ein rctatiuc^:^ Qnncmobncn in il)r.
3. 1)ie d)riftoIogifd)e 'l.kn'id)ore)c folgt an§ bcni i>er Ijiittnis bcr 5,<p^.i,^-['t;|j,3 ^^,^.
•Cerfon ni bcn 'J^atnrcn. 1>ic 'ikrfon bcfiM nänilidi nnb bnrdjbringt^i^fvfonsm-^jjatuv
gan,^ bic 9?atnr, bie m d)r fnb|i|ticrt, nnb bic '^^itnr ift gan^ anfgenoninicn ^u cinanbcv.
in bie ^^crfönlidjfeit. ^n S()riftnc^ atfo bcfitU nnb bnrcbbringt bic göttlid)C
^erfon gan^ nnb ootlfoninicn bic in il)r l)i)poftaficrtc incnfd)lid)c ^latnr. 1>a
aber mit bcr gött(id)cn 'pcrfon bic göttliche 9^atnr real ibentifd) ift, fo mirb
and) in gtcid)cr ^ilVifc bic mcnfd)lid)c 9latnr oon bcr götttidjcn bnrdjbrnngen
nnb bnrci)mot}nt. ferner ift bic mcn|d)lid)c 9?atur in bie gött(id)c 'J^crfon
imb fotgtid) and) in bic götttidjc 9^atnr anfgcnonnnen. 1>abnrd) mirb aber
ba^^ ^Befen bcr beiben D^atnrcn in feiner iHV-ifc gcänbcrt, nanicntlid) mirb
babnrd^ bie menfd)(id)e ??atnr nid)t il)rcr (l-nblid)fcit nnb '^(b^iingigfeit, nnb
bk gött(id)e nid}t il)rcr Unenb(id)fcit imb Unabt)ängigfcit cnttlcibct. T'a«
le^tcre mitt and) ber oon Tätern nnb T()eo(ogcii gcbrand)tc ^(nc^bruc! fagen,
bie götttid)c 5?atnr fei in (5t)riftn^^ bic l)errfd)cnbc, bic {)cgcmonifd)e.
4. (Sine ^olgc bicfcr 'T3crid)ovcic ift and) bk deifi ratio, bic ^ ergo tt= yMnnimlUunrt
Iid)nng ber menfd)tid)cn 5^atnr. (5^o mirb atfo babnrd) fcinc^^mcg^o cinc^''^' "'.'"/jfj'^'^''"
53ermanblnng bcr mcn|d)Iid)en in bie gött(id)e '3?atnr im ©innc bc§ I^Jono-
p^tjfitis^mne^ bei)anptet, fonbern nnr bic anv bcr C5in()eit ber ^erfon entfprin*
genbe innige ®emeinfd)aft bcr beiben 9laturen. t^of.. n. 929.
5Ü15 bcr ^erid)orcfc mirb tt> and) nod) ttarer, inmiefern bh Z^ai'x^
feiten ber mcnfd)(id)en ^atnr Ci^rifti .^savop'.xal ivlp^siac genannt u^erben.
339t. n. 963. Über bic d)rifto(ogifd)e 'J^eridjorcfe über^anpt f. Petavius,
De Incarn. 1. 4 c. 14 sqq.
II. 'Die communicatio idiomatum.
1. Ontoloqifd) ift bic communicatio idiomatum (aviiooaic ioko- ^, ^"i-
{xaxiovj bic ©in^eit ber |)l)pofta|e, m ber ^mei ocrfdjicbenc Staturen catio idioma-
mit i^rcn ©igentiimrid^feitcn vereinigt finb. ©ine a}2itt eilung (coinmu-^"'"''"^''^''«*^*-
Vif cnnimimi-
ciitio idioina-
tum loflifcl).
'.17;$.
Coiiimunic-ati
in coiu'iPtc».
a56 erftci- Xcil. 2)cr ©ottmcnfd) ^c[u§ (5{)riftu§. B. S)ic f)l)|3oftatt[(^c Union.
nicatio » faiib in bcr 5J(cnfd)U)crbimn iiäinnrf) imc!) bcr fntI)olifrf)cu !?el)rc info=
fern ]tatt, aU bic göttlidje ,'pi)pofta|c bt§ ^nn-tce^, in ber bic gbtttidjc %itur
l'ubfifticrtc, bcr mcu|d)lid)cii 9^atur nie |)l)poftofc mitgeteilt \mvb, in bcr nun
aiid) biefe [nbfiftiert.
2. öogifd) beftel)t bic communicatio idiomatuni barin, ba^, bcr
ontologifdjcn cnt|>rcd)cnb, Don bcm ^o^nc ^ottegi nicnfdjHdjc SIttribntc, Hon
beni l)icn]d)en (S()ri[tnv göttnd)c ^^(ttribntc an^^gefagt lucrben. ^n biefcm
Iogifd)cn Sinne unrb ber ^ütvbrncf communicatio idiomatuni gemöljnlid)
gcbrand)t. 5Inf bic communicatio idiomatum im (ügi[d}cn 'Sinne muffen
mir nä()er cingetjen, um ben Umfang berfclben genau gu beftimmcn.
'^iefclbc göttUdjc ^ipcrfon mirb (^ott, eol)n @ottCi§ genannt
alö Snppofitnm ber göttlidjcn D^atnr, nnb iDccnfd) als enppofitnm ber
mcnfd)Iid)en 9?atnr.
4^ic yerba concreto, ©ott nnb yjicnfd), nnb il)re Sl)nonl)ma bc^^cid)-
neu niimtid) nid)t bic gbttUd)e nnb mcnfd]lid)e 9^atnr alc^ fold}c, mie bicfe^
bic verba abstracto, (s^ottl)eit nnb 'JJienfd)()cit nnb alle verba abstracta
tf)un, fonbcrn alt" in bem ^-Ti^ orte t)i)poftaf iert. 8ie fd)(icj3en bcmnad)
bic "ißcrfönlid)fcit ein.
^ieran^o erfiirt fid) bic bogmatifd)C flieget , baf^ in C£^riftu^ fämt(id)e
9^amen ober bic bnrd) bic 9^amen bc^cid^netcn C£igenfd)aftcn ober (^igcntiim-
(id)feiten, idiomata, proprietates, gegenfeitig tion einanbcr i7i concreto,
nid)t aber i'fi abstracto anc^gcjagt mcrben. Communicatio idiomatum fit
in concreto, sed non in abstracto.
^k communicatio idiomatum in concreto sive in subiecto kiig=
netcn bic 9^eftor ianer; bic communicatio in abstracto sive in sensu
formali bcl)anptcten bic 93(onop()t) f i ten,
.'piernad) fann man fagen: C^^ott, ©otte^^ So^n, bac'^ SBort ift 9}^cnfd),
l1('enfd)enfol)n, ^^Icifc^ nnb nmgefel)rt: biefer D^icnfd}, ber yj(enfd)cnfol)n ift
(^ott, eol^n (^ottee. '^ec^gleidjcn fönnen non (^ott, bem So^n (Motten, bem
'-li^ortc alle 'ifräbifate bcr menfd)lid]cn nnb non bcm 9D?enfd)cn, bem 9D?enfd}cn»
fo^n ade ^riibitate bcr gött(id)en Sflaiwx nnb non bem einen (El)riftn^^ ^ngleid)
göttlid)e nnb mcnfd)(id)e ^]3räbifatc an^gefagt merben. Ta(}er !ann man fagen,
(S^ott, bcr So()n @ottec> ift geboren, gcftorben n. f. m., nnb ber 9!}?enfd)cn=
fo^n, ber 'JJienfd) ^efnc^ ift aUmäd)tig, adgcgenmärtig u. f. m.
\^(ne berartige 5(n?brücfe finb cigcntlid) abgcfiir^t für: ^crfclbc, n)e(d)cr
feiner gbttlid}en ftaiwx nad) ®ott, emig n. f. m. ift, ift feiner mcnff^(id)cn
Statur nad} iDtcnfd), geboren, gcftorben n. f. m.
T^ic bcilige Sdjrift bcbicnt fid) f)änfig iold}cr 5In^brücfc. 33g(. Act. 3,
irtVviftlö; 1 Cor. 2, 8 n. f. \v. ^ie bciligen 5^äter oerbinben oft in glänjcnbcn
unb ^^>dtovu. 9(jttitl)cfcn bic @igcnfd}aftcn beibcr 9latnren: Ineifabiliter sapiens sapien-
ter infans, mundum implens in praesepio iacens, sidera regens,
ubera lambens, ita magnus in forma Dei, brevis in forma servi, ut
nee ista brevitate magnitudo illa minueretur, nee illa magnitudine
ista brevitas premeretur. Aug., Serm. 187 n. 1.
Tic communi- "Dagcgcu ift c§ bnrdjan^^ unftatt()aft jn fagen: bic (^ottlicit ift bic
7'atio nictit in 9L)?cnf(^^eit, bic (i5ott()cit ober bic gött(id)c 9?atnr ift gcftorben, bic 9}(cnfd)=
abstnxcto. ^^.^ (s;^rifti ift angcgcniinirtig ; benn bie.bnrd) bic abftraftcn SBörtcr be^cid)--
netcn Staturen finb nid}t ibentifd), mie bic bnrd) bic fonfrcten bcäci^ncte
^erfon c^ ift.
'.tTl
lic romminu
catio in
§ 105. 3)ic (folgen bcr t)t)|)oftatifd)cn Union. 357
SBcnn btt^cr abftratte 9?amcn bcr einen 9latnr al§ idiomata bcr onberen ,^nge=^
[^rieben lücrben, tuie bieg in bcr '^eiligen ©(f)rift nnb f)äufig bei ben 35ätern ge[d)ief)t,
fo ift an i'olc^en ©teilen in rbetorifdfjcr ii?ei[e ha§ abstractum pro concreto gefc^Jt.
Um nid)t blof? bejüglic^ bcr commiiiücatio idiomatum ben rid)tii3cn
@prarf)gcbraitd) ju fid)eni, fonbcrn über()aiipt fatfd^c ober boc^ mi^üerftänb==
Iid)c unb mög(id)emeifc anftögige 5(ib5brücfc fern 511 Ratten, ^nben bie if)co=
logen nnc^ für ben ©cbraud) bcr iiomina concreta mand)erlet D^egeln anf=
geftcdt, non bencn mir folgcnbe ^cmorljcbcn:
a. ($g ftnb äu ücrmeibcn viu^bvürfc, bie
a. alle 5tebriufc, Uicld)c eine mcnfii^Hdjc ^crf önnd)!ei t in ^''^^l^i^^^^^^^^^^^^^^
ß^riftu^ anzeigen fönnten. "^aijcv ift 5. ^. ^n fagen: Dens factiis est
liomo, aber bcr 5Inc>briuf liomo factius est Dens, ift ,yi niciben, incil er
eine bcr Qnfarnatioii Uürau$ige(}cnbe menfd)(id)c 4^t)poftafe inbi5icren fönnte.
5Bg(. S. Th. 3 q. 16 a. 6;
[1 aik 5üi^obriicfc, bic burd) einen 33eifa^, redaplicative, bie ^räbi^
Xaiz bcr einen 9latnr nnf bie nnbere %Unr aic> fo(d)c be^icljen. J^mlfd) ift
ba()er: liomo, qua homo, est Dens, Dens, qua Deus, est passns;
Juo^t aber !ann man fagcn: liomo, qnatenus hie liomo, est Dens, mcil
hie bic "»Pcrfon bc^cidjnet.
5(nf bic S'ragc, ob man fagcn fann, Christus, secundnm quod liomo,
est persona, ift ,^n antmortcn, ha^ bicfer ^Hn^obrnd aUcrbing^o einen rid)tigcn
Sinn t)aben fann, menn man buri"^ bcnfetbcn nmnlid) nid)t eine mcnfd)=
Hd)C .^ijpoftafe bcljanptct, fonbcrn bic .9M)poftafiernng bcr iiienfd)(!d)en 9^^itnr
in ber gött(id)cn ^crfon bc^^ SiVntc^^. U^gl. S. Tli/:> q. 16 a. 12;
Y. (x\it 5(n6briidc , bic eine C c n g n n n g ber a n b c r e n 9^ a t n r cnt*
fjatten, 5. 33. Christus est pnrus homo , i)urns Deus. Tabin gcl)ören
and) alle 92cgationcn, ,v ^^- ^bi'iftn^o ift nid)t cmig, ober nid)t leibcn^ofiibig,
ha biefe negatioen Siit^e nnincricU finb nnb bic (Smigteit, i'cibcne<fii()igfeit
n. f. m. übcr()anpt gän^tid) anc^fdjlicf^cn. Soll l)ier bcr falfd)e Sinn an?>=
gef(^Ioffen iDcrben, fo mnf3 man bic ^?ebnp(i!at i on bcife^cn: S^riftn^S ift
nid)t cuiig ber 93lenfd)!)eit nad), nid)t (cibcn^fiiljig ber C^ottbcit nacl^;
0. alle 9(n!3brürfc, bie (5igentümlid)fciten bc^^cidjucn, mcldjc nur ber
9^ a t n r a t ^ f 0 ( d) c r ober nur ber ^^ e r f 0 n ({\t> f 0 t d^ e r ^nfommcn.
3lbfotut falfd^ ift ba()er 5. 53.: Verbum est assumptum, liomo assnmp-
sit Verbum.
b. @§ finb aber felbft 5(n^obrüde , bic an f i d) einen rid)tigcn Sinn si(„^t,J^J,;, ^j^
()aben^ jn nermeiben, menn fie uon .v^iiretifcrn im falfd)cn Sinne gcbrand)t miK^unitänMirf)
iimrben. Cnm haereticis nee noniina debemus habere communia.
S. Th. 3 q. 16 a. 8 c. So foü ber 5(uc^brmf : (£f)riftn^. ift eine Äreatnr
ober ^at angefangen ^n fein, o()ne bie ^licbnplüation feiner 93^ e n f d) I) e i t
nad^ nid)t gebrand)t merben. (Sine .ftrcatnr ift niindid) Sf)riftnc^ nur, info-
fern feine menf(^Iid)c 9^atnr tum @ott erfd)affcn nnb mit ber ^^erfon bc§
5öorte§ l)l)poftatifd) vereinigt mnrbc. S. Th. 3 q. 16 a. 8—10.
c. ^n^befonbere uor beut 3?olfc finb ade ^^(n^obrndc, bie anftöj^ig fein
fönnten, ^n Dermeiben, 5. )&. dtjriftne ift geringer aU ber 33ater u. f. m.
Über bie ganje ^rage f. S. Th. 3. q. 16 a. 1—12.
in. ^4:) i c (5^ 0 1 1 e § f 0 f) n f c^ a f t S t) r i ft i.
^ e r 9JJ e n f (^ (S; f) r i ft n ^ i f t n? a b r e r ober n a t ü r ( i d^ e r , 'f'ciafr'G^rifti
nid)t5lboptit)fo^n (Spotte g.
nnb bntjcv %\\
nu'ibcn finb.
978.
lie WpttcSfolin
070.
9JatiivIirt)c2ol)ii
irtjaft imb
Ter l'u-nfd)
6l)viftue 2ol)n
358 (Srflcr Xnl 2)cr ©ottmcnfd^ 3cfu§ (J^riftuS. B. 3)ic t)t)poflatt[d^c Union.
1. 3^^^'^ 33crftänbni^> btcfcr ^f)cfc bcmcrfcn mir:
a. Tic n n t ü V (i (^ c ®oI)nfif)nft bcfte()t in ber biirrf) ^cugunn nuö
bcni 3,^atcv bctuirftcii 93?ittcitmu3 bcr gleidjiirtic^cn 9latm\ "Die 5lb Option
bngegeit ift und) ber aüiicniciii angcnoiniuencu T^cfinition personae extraneae
in filium et liaeredem gratuita assuniptio. SSgl. S. Th. 3 q.
23 a. 1.
^^?.\.:.. ^^' "^^^^ ©inii inifcrer ^l^efc ift folgeuber : bicfcr 9}^nfd) ober bic
göttlid)c .*pl)poftafc ift and), ba bie incn|d)(id)c ^7atnr non i^r ()l)pofta)icrt ift,
bcr nntürlid)c So^u Ö^ottc^o infolge if)rcr einigen (Generation noni ^^atcr.
^n biejeni Sinne ift bie ^()efe ÖHa nb cn^> f lU^.
93iittc[a(tcrlid)c 2:()eoIogen, bcfonber^ ©na reg nnb 33ae^quc5, Der*
teibigtcn bic OJt'cinnng, (I()riftn!3 fei and) feiner ni cn )' d)Ii d) cn 92atnr
naäj , f r a f t feiner m e n f d) I i d) c n 9^ a t u r natürlid^er (£ol)n (S^otte^.
5Diit ber aUiicnicincn 9(nfid)t bcr ^^bcologcn I)nlten luir biefc ^JJteinnng für
fa(fd), ba Sd)rift nnb ^rabition nnr eine vSol)nfd)aft ßl)rifti fcnnen, näni-
lid) bie, uietd)e anf bcr emigcn ^^^Ö^^i^Ö icmr göttlid)en ^crfon anö bem
33ater bernl)t. ^'nr^ mcift ber ()(. !It)onia^o jcbe anberc So^nfdjaft ^nrücf:
Christns non debet dici Filius Dei neque ratione creationis, neque
ratioue iustificationis, sed solum ratione generationis aeternae.
S. Th. 3 q. 32 a. 3 c. ^gl. Fra^i^eliv 1. c. pag. 355 sqq. ;
<3 d) c e b c n , ^^anbb. b. !at()ot. '^ogm. III § 241 a ; |) e i n r i d) = ^ n U
beriet, Togm. Xl)co(. VII ©. 630 ff.
^'iboinim'k-nni- ^' ^^"^ ^' Q^^'^}^"^)!^^^'^^^*^ bef)anptetcn bic fpanifd)cn 33ifd)bfe 5en;L'nnb
inin-.-nniv. (j ( j p ^^ jj [^ jj ^, ^ j^jj^. ^^^. ^Qi^pr, cil^o Öogoc^ fci natürlidjcr ©o^n (S^ottc^, bicfcr
ll(enfd) (S;i]riftnö fei fein natiirlidjcr, fonbern ein an ^inbc^ (Statt angc=
nonnnener So()n. "^iefc Ce()re umrbe mit 0Htt()cif,nng bc^ ^^apfte^> ^pa^
brian I. oon bcn ^^on^ilicn jn ^icgcnc^bnrg nnb Jy^'^nffnrt al^^ l)äretifd) ncrnrtcilt.
(Gegen bcn 5( b o p t i a n i c^ m n c^ Uicnbetcn fid) befonber^^ *ip a n li n u o n
51 q u i I c i a nnb 5Ucnin.
^^ ,.:'^-:.. . ^.. 2. Tic äl>al)rl)cit nnferer Zi}c\t in bem crflärtcn Sinne ergibt fid)
o?PüAun)n)c(}of't a. a n £^ bcr l) e i 1 i g c n S d) r i f t , in bcr immer nnr non Sl)riftn^
c^Dvifti. ^^^^^ ^,pj^ einem Sol)nc, nicmatf^ aber al« non ,s^nci Söhnen bie bliebe
ift. 5ll(e 5-^cincifc, bie crbrad)t unirbcn, ba^ (5l)riftnC^ bcr eingeborene Sol)n
©ottc« ift m. 377 ff.), finb cbenfonicic ^cmcife für unferc 2;^cfe;
b. an^ ber ^el)re ber 33 ät er, bie namentUd^ gegen S^eftorin^^
geltcnb mad)tcn, baf^ nid)t 5tnei Söl)nc, fonbern nnr ein So^n fei;
c. a n ^> ber •? c 1) r e bcr Ä i r d) c. 3d)on 'ifapft T a m a f n t^ fprid)t
b(i§> 5lnat^cm über alle anf\ qui dtws Filios asserunt, unum ante sae-
cula, et altenim post assumptionem carnis ex Virgine. Ter 3(bop^
tianiemnc^ fclbft innrbc ncrnrtcitt non bem bnrd) ^^ap)*t .pnbrian I. bc=
ftätigten ^onjil non Jranffnrt 794). 33g(. Dev^ivger, Ench. n. 253 sqq.;
d. a n ^ bem 1 1) c o ( o g i f d) e n T c n f c n. Tic So^nf(i^aft eignet
nämtid) bcr ^crfon, nid)t ber D^atnr. Tat^ ^T^ort So^n (Gotte^>
bc5cid)nct alfo bic ^U r f o n (S^f)rifti. Seiner "^^crfon nad) aber ift er ber
natürlid)c, bcr mcfen!cg(cid)c Sol)n, bcr Unigenitns a Patre, nic^t nne
(Sngel nnb 3}lcnfd)en ein 5(boptinfol)n. Tiefer UHif)rc Sof)n ^otte^ ift aber,
mie feiner göttlid)en 9^atnr nad) mafircr (Gott , fo and) feiner mcnfd)lid)ni
Diatur nad) U)al)rcr DOccnfd). Tal)cr ift bicfcr ?Jicnfd) ß:^riftn^, med perförn
iid) ^ott, ber natürlid)c, nid)t ein ^(boptinfo^n Cs^ottc^o. Filiatio proprie
convenit hypostasi vel personae, non autem naturae. ünde et in
§ 105. 2)ic ?5oIgcn ber ^t)|)oftQtifd^en Union. 359
prima parte dictum est, q. 33 a. 2 et 3, quod filiatio est pro-
prietas personalis. In Christo autem non est alia persona vel
hypostasis, quam increata, cui convenit esse filium per naturam.
Dictum est autem supra, quod filiatio adoptionis est participata
similitudo filiationis naturalis. Non autem recipitur aliquid dici
participative. quod per se dicitur et ideo Christus, qui est Filius Dei
naturalis, nullo modo potest dici filius adoptivus. S. Th. 3 q. 23 a. 4 c.
^l?cnn bahcr bie ^^(boptiancr bcii 9?^cnfrfien (2I]vtftuö nidit al§ Filius _ '•^«•■^•. .,
proprius, lonbent nur aU Filius adoptivus anerfannten, lo fomiteu fte mucoieftoria^
bicfcg nur unter bcr 33cbincjiinc} tl]un, baf, fic S^vifto nid)t nur eine "^'*-
menfdi(id)e Statur, foubcrn nnd) eine ni e n f d) ( i d) e ^!|3 e r f ö n H d) f e i t ^n-
fd)ricben, b. ^. in bcn ^^eftoriani^nui? ,virüif fielen. ?((§ neftovi anifd)
lüurbe bal)er and) ber ^^(boptianiC^mn« non bcr Slird)c nermorfen.
2)cr 9ru§bru(f adoptio tt)uvbc mitunter non 9ftcdf)ti](öubigcn im Sinne oon assnniptio
gebrnndjt nnb in biefcm ©iune auf bie nienfrf)(icf)e dlatux S()vifti angcuu'nbet. i^ebod)
mirb megen td 5tbopttani!§mn§ nnb be§ gemijt)nlirf)en tivd)Iicf)en S^rad)gebvand^e§ bicfev
5(u!5bvud deffcr nermiebcn.
3. 3;i>cnn bic[cr 5D?en[d) ®firiftn§ um()vf)aft (Motte^> Boim ift, inmieferu tnnn er bann ':[^^\
P^ncdjt (5^ 0 1 1 c § geimnnt merben ? >mrfu "'iotko
a. :^m 9?euen S'eftamcute, in bem bie C^khcimniffe (5kitte§ nn^' bentlid) ge»
offenbart finb, mirb Sf)viftu§ niemals «ned)t (i^otte^ genannt. Senn e5 non i(im fagt,
er l)abe bie fnrwd serri angenommen {l'h'd. 2, 1), fo erbebt ef^ ibn bod) aU ben öobn
(SJotte^ über aflc @nge( (Ifchr. 1, 4 sqq.) nnb fteüt idn ben eigentlidjen .^uecf)ten gegenüber
{Hebr. 3, 5. 6).
b. 3)aö 5(tte "Jeftament nennt a(lerbing§ ben SDh'ffia^^ bäufig .^nedjt trotte?,
©öju ift 5u bemerfen :
a. ^u\ ?((ten Xeftamente foUte bie aKertieiligfre 2^reifa(tigfeit nad) ber meiien .s*^ei(3-
öfonomie (?^otte^> nur angebeutet uierben (n. 356 ff.); bal)er tonnte bie (S5ottefM'obnfd)aft be?
@rlöfer^ nid)t t(ar au§gefprod)en merben.
ß. ^ad) bem bt. jTtiomaS be,^eid)net serviis non soliiui pcisouani , sed etiaui
naturam (S. Tli. 3 q. 23 a. 4 ad 3). "iHuf bie ^erfon fann eö nad) unferer 'Xbefe
nid^t belogen uierben; auf bie i^catur belogen, brürft e§ eine @igenfd)aft berfelben auf>
nnb ift gleid)bebeuteub mit C^ott untermorfen ober untertbünig. '2)iefe (Sigenfd)att
fommt aber ber meufd)lid)eu 9?ntur ßbvifti in breifad)er 33e5iebung gn , näm(id) secun-
duni ^radum bonitati.><. prout scilicet divina natura est ipsa essentia bonitatis,
natura autem creata liabet quandam i>articipationom divinae bonitatis,
.... Secuudo liumaua natura subieitur Deo quantuui ad Dei potestateui, prout
scilicet natura liumana .... sul)ia('et opcratioui divinar dispositionis. 'Portio
modo specialiter huuiana natura Deo subiritur (luantum ad proprium suum actum,
in quantum scilicet i)ropria voluntatc ol)ocdit maiulatis eins. S. Th. 3 q. 20 a.
1 c. 3Sgl. Fr<(nzcli)i 1. c, \)?i^. 3GG sqq.
4 .^ier unterfud)en \:f\c Ideologen nud) bie ^nage, ob (SbriftU!? Oorbcrbeftimmt wö.
fei. 5?eranlafn ift bie ^rage buvd) ben 5fuf^brud ber ^^ulgata praedestinatus Filius Dei ü*; ;J^ovt)erbc=^
[ifom. 1, 4). 5n§ erlebigt fönnten mir ^x^ betrad)teu, menn mir bemerfen, '^a^ nad) bem "i'ljri'ft!!''
gried)ifd)en .Jeyt uou ber 'iHn-()erbeftiu!uniug uidit bie gfiebe ift (öpi;eiv ermeifen).
3nr 'Bad)^ felbft fd)rcibt ber 1)1. jtbcum'? : Praedestiuatio ])roprie accepta est
quaedam divina praeordiuatio ab aeterno de liis, quae per i;ratiam Dei sunt fienda
in tempore. Est autem hoc in tempore factum per gratiam unionis a Deo ut
homo esset Dens et Deus esset homo. Nee potest dici, quod Deus ab aeterno
non praeordinaverit hoc se facturum in tempore, quia sequeretur quod divinae
nienti aliquid de novo accideret. Et ideo oportet dicere , quod ipsa unio natu-
rarum in persona Christi cadat sub aeterna Dei praedestinatione: et rdtioue
hums Christus dicitur esse praedestinatus, S, Tli, 3 q. 24 a. 1 c. S?gl. Franzelin
1. c. p, 371 sqq.
IV. X) i e 5( n b e t n n 9 0 uui r b i 9 f e i t bcr 9)^ c n ]' di I) c i t (5 () r i ft i, ^^^.{^^^^^^^^
'Die SD^cnid) l)cit (S^r ifti i ft in nnb uucjcn ber l) t) p o ft a = ^ Mnfcit 'bcv '
ttfd)en 33ereini9nng mit bem ^^^ortc anzubeten, nnb ^mar '■'^ctim^
gilt btefe§ üon ber menfd)Iid}en ^J^atnr (S;^rifti int gan5en,
987.
Cultus latrii
iinb duliae.
HKS
llJatcrial- unb
360 (5rftcr Jcil. 2)cr ©ottineufd) ^c\m ef)riftu§. B. ®ic ()t)poftotijd)e Union.
UM e ö 0 n allen 1 1) r c n 2: e 1 1 e n , 5. 5i^. b c m $ c r 5 c n , b c m 33 1 u t c ,
bcn SiBunbcn, bcr <Scclc.
1. 3^1"^ ^^crftöiibni^ bcr 3:()cic fd)irfcn unr Dorau^:
a. 5lnbctnng, adoratio, im mcitcrcn ©iinic ift jcbc ^ercl)ninn,
bic einer ^crfon il)rcr l)öl)crcn ilnn-^ügc mcgcn 5ufümmt. ^Die religio je
^>erct)rnng ift eine boppette: bic S^crelirnng, bic nur ^ott enuicfen mirb,
(\U beni uncnblirf) ^^oUtoiiuncncn (cultus latriae), unb bie 5I^crcI)r^ng, bie
®eid)öpfcn cnuicfcn unrb (\\\\ (^3rnnb il)rcr iöc^icl)uugcn ,^u Qboii (cultus
diiliae). T)ic ^crcl)rnng, mclrfjc bcr SDhittcr ^otte§ cnniefen unrb, unrb
cultus hyperduliae genannt.
b. Obiectum materiale bcr 5(nbctung ift baö 5Befen an fid}, bcm
t>cv i'lnbctuiifl
'.»89
("ultus absolu-
tns
tiviis
^^onitaiobicft ^Hubctung erunefcn unrb; obiectum formale aber ift bcr (^runb, uic0l)alb
" ""'" bic *?(nbctnni] erunefcn unrb. gerncr nmg ^unfdjcn X 0 1 a l = nnb *i|3 a r t i a U
objeft ber *i^lnbetnng nntcrjdjicbcn uicrben.
c. 'Die lUi\nifd}l)cit (5()rifti gcl)brt ,^n beut fubftantialcn ^txw bcö
unb voia- (5iottnienid)en nnb ift ba^er in fid) obiectum materiale bcr ^Hnbctnng.
Triefen Mnltn^o nennt nnin cultus absoliitus, bcr fid) anf baio Xotal^ wie
'^.^artialobjcft crftrccfcn fann. 'Serben bagegen anbcrc Thinge i)ere()rt, bic
nid)t 5nm fubftantialcn ©ein be^ (^ottnienfd)en gel)örten, fonbcrn in einer
niel)r ober uieniger engen ilk;)iel)nng ^n i^m ftanben, 5. 33. ,^Uciber, hiv^
Slx'tiv^, bie 3}?arteruicrf5cnge n. f. w., fo nuig, lucnn es fid) um bic eigent-
lid)e 3lnbctnng l)nnbclt, Giott fclbft and) biv^ 'ütatcrialobjcft biefer 33cr^
el)rnng fein. iUhin nennt bicfclbc cultus relativiis.
^snivh'fmi bic ^' ^^^^^^* ^f^ ^^^' ®^"^^ nnferer ^Iljcfe folgenber : "jltud) bic 3}^enfc^l)eit
CSlinfti anbc
tun(i>^nMivbi(i ift.
H'.M.
'4^ctriM)c für bic
"Jlnbctunf^iSixmv
))jcnfrf)bcit Cibrifti ift Tl a t c r i a l 0 b j c 1 1 bc^o cultus latriae ; ^ 0 r nt a 1 0 b j c f t biefer
^^(nbetnng ift aber nid)t bic lllknid)l)eit, fonbcrn bic (^3ott^eit i51)rifti. ^otal-
objeft ift bcr ^ottuicnfd) , ^ß a r t i a 1 0 b j e f t bie 932enfd)l)eit. 'J^id)t blof?
ber ganzen 9[l?enid)l)cit (E^rifti gebül)rt ber cultus latriae , fonbcrn and)
allen teilen bcr nienfd)lid)cn l^tatur; für- bicjelbcn bcfte()t nänilid) ba^
glcid)e ^-ormalobjcft bcr ^Hnbetnng U)ic für bie gan,^c 'JJtenid)l)eit, ba and)
fie unmittelbar in ber ^^erfon bc^^ 3ol)nc^^ ©otte^ fnbfiftieren.
2. 1}er 33eiüei!§ für nnfere X^efe ergibt fid)
a. an^^ bcr b eiligen 2d)rift. (£l)riftn^^ ucrlangt für fid) bie^
Äri)i)dt ^^^^^^ ®^J^ ^^^^^ f"^' ^^^^ ^^ntcr. Omne iudicium dedit Filio, ut omnes
cimifti au ? honorificent Filium, sicut lionorificant Patrem. Joann. 5, 22. 23.
ifrabuiöli^ ^ic ^^(nbctnng fd)nlbcn ibm aUe (^eid)i3pfe: ut in nomine Jesu omne
^enu flectatur coelestium , terrestrium et infernorum. Phil. 2, 10.
'^^gl. Heh\ 1, 6; Äjwc. 5, 8 sqq. ^^Ind) unirbe bic ^^(boration ber DJcagicr,
bcr jünger nad) bcr \Hnfcrftel)nng, bc!§ ^linbgcborcncn immer in ber ,^ird)e
al^^ cultus latriae bctrad^tet. 33gl. and) oben n. 392 ff.;
b. a n ^ b e r Ö el) r e b e r 33 ii t e r. ^m ©inne nnferer X^cfe fd)rctbt bcr
l]I. "^It^anafin^: Neque corpus aVerbo dividentes seorsimadoramus,
neque Verbum adorare volentes ipsum longe a carne disiungimus; sed
cum sciamus Verbum carnem factum esse, hoc ipsum etiam in carne
positum Deum agnoscimus. Ep. ad Adelph. c. 3. @benfo betont and)
^ol)anne^ oon Tanm^cn^S bic (^inl)eit ber '^(nbetung, bic ®l)rtftn^ gebül)rt;
c. a n ^ b e n S e ^ r a n ^5 j p r ü d) e n bcr ^t' i r d) e :
a. ^a^ ^on^tl t»on (S'p[)e]n^ approbierte bcn 5lnatl)emattömn^ be^
^l. ß^t)ri(ln§, ber fidi gegen bic @inl)eit ber ^Inbetnng beö @ottmenfd)en
rid)tete. 33 gl. Deiisinger, Euch, n, 80.
§ 105. 2)ie fjolgen ber {)l)poftati[cl^en Union. 361
ß. ^nfi fünfte dlgcmeincÄon^il crHärt: Si quis adorari in duabus
naturis dicit Cliristiim, ex quo duae adorationes introducimtur semo-
tim Deo Verbo et semotim homini; aut si quis ad peremptum carnis
aut in confusionem deitatis et humanitatis unam naturam sive essen-
tiam convenientium portentuose dicens, sie adorat Christum, sed
non una adoratione Deum Yerbum incarnatum cum eins carne ado-
rat, iuxta quod Sanctae Dei Ecclesiae ab initio traditum est, talis
anathema sit. Can. 9. Deminger^ Euch. n. 180.
y. ^n^ ficbeutc aügcinctnc ^on,^il bcfiiiicrt: Cum Christus adora-
tur, non separatur humanitas a divinitate . sed utraque ut unum
adoratur.
0. ^w bcr ^\\\{t Aurtorem fidei ücmirft ^\m VI. bcn Baiy.
Propositio, quae asserit, adorare directe humanitatem Christi,
magis vero aliquam eins partem, fore semper honorem divinum
datum creaturae; quatenus per hoc verbum directe intendat re-
probare adorationis cultum, quem fideles dirigunt ad humanitatem
Christi, perinde ac si talis adoratio, qua humanitas ipsaque caro
vivifica Christi adoratur, non quidem propter se et tamquam nuda
caro, sed prout unita divinitati, foret honor divinus impertitus
creaturae, et non potius una eademque adoratio, qua Verbum in-
carnatum cum propria ipsius carne adoratur: 'ex concil. CP. V.
Gen. Can. 9): falsa, captiosa, pio ac debitocultuihumanitati Christi
a fidelibus praestito ac praestando detrahens et iniuriosa ;
d. a it ^^ b c in 1 1) c 0 1 0 G i i d) c 11 T^ c n f c n. 0»kcicuftanb bcr i^crc()rung xic Won, h-v
ift bic ^erfon. ^n nun in Ciliviftu^^ nur eine "^crfon, fo ift and) ^^^^^''^^^1'^^''^}^^^^^^
eine 3?erelirnng, nnb ba biefc ^^crfon bie ^uuMte ^^crfon ber (^ott^ett ift,
fo ift bie !i^crct]rung tatrcntifri). Proprio honor exhibetm' toti rei sub-
sistenti. S. Th. :] q. 25 a. 1 c.
5(ngebctct mirb alfo bcr i^ogo^^, aber nirf)t blof; nl^ (^ott , fonbern
nnd) nl^ iWenfd), lueil ber :^ogoc> uuiljrljnft 30?cnfd) geuun-ben, nnb biefer
SDknfd) n)al)r()aft @ott ift.
Wivh bn^cr insobcfonbcre bcr ifeib Gbrifti angebetet, fo mirb er an-
gebetet ([{§> ber l^eib be§ ^>orte^>, alfo b(\?^ ^l'ort in biefem mit il)ni
I)l)poftatitd) oercinigten i^eibe. Adorare carnem Christi nihil est aliud
quam adorare Verbum Dei incarnatum. S. Th. :> q. 25 a. 2 c.
©c^olion. ^ann bcr a)^cnfrf)(icit ddrifti niid) in fid), b. l). abgcfc()cn t)on bcr '•••.*;'•
t)t)poftntifd)cn Union, 53crcf}rnng crniic)en mcrbcn? KJSiu-it
CuUus tdfriae ftdjcr nid)t, ba bcrfclbc nnr (^^ott ,^nfonunt. itann aber bcr nicnid}* timini an liri)
Iid)cn ^atuv ©hrifti an fid) Dulid ober l/i/pfnlulia eriyicfcn n^crben ? luviiut mvhcn
2)cr {)L 2:f)onia§, ©narc,^ nnb anbcrc 2:i)coIogcn bcia()cn biefc ^ragc , uiäl]=
renb ^Sa^qncj, ^^bontafin n. f. m. fic fdiarf bcfiinipfen. Potcst intelligi adoratio
humanitatis (liristi quae fit latione humanitatis Christi ])erfectae omni munere
i*Tatiarum, et sie adoratio liumanitatis Christi non est adoratio latriao, sed ado-
ratio duliae, ita scilicet quod una et eadem persona Christi adoretur adoratione
latriae propter suam divinitatem et adoratione duliae propter perfectionem hu-
manitatis. S. Tli. 3 (1. 25 a, 2 c
Wix t)aben norbin (n. 993) a((crbing§ a{§ (S^cgcnftanb bcr S5ercbrnng bic ^cr*
fon beseidjnet. ^nbc§ ift bic§ nidjt fo an^fd)Iici3(id)", mic mir gcfc()en haben (n. 983),
ha^ bie ©of)nfd)aft firf) i nun er nur auf bie ^evfon be5ie{)cn fann. ©aber mirb üon
bcr (5inf)cit bcr ^^erfon nid)t abfolnt bie Sinbcit bcr 53crct)rung gcforbert. 3:i?cnn üon
bcn 55fttcrn biefc ein()cit febr betont nnb jcbe 3meil)cit bcr 3?crcbrung hc§ ®ottmenfd)cn
oermorfen mirb, fo gcfrfiaf) bieg gegen bie 9kftorianer, nie(d)c bcni Verbum cultus latriae
bem 3??enf(^en e§riftu§ nur cultus hyperduliae .ertt)icfen iniffen moUten. Über bcn
raun.
3fi2 (5ifcr Zeil. 2)cr (Mottincufd) i^cfu^ GfiiiftuS. h. Xk f)l)poftatifc^c Union.
^ntum bc§ P. 33cnut)cv S. J. f. ^ c iniid} -(5^ ut beriet, 2)ogmntifdjc Xficologie VIT
e. 329. 669 f. iBgl. Franzelin 1. c. pag. 474 sq.
5?crciiniua biv '^* ^"^ ^^"^^^ ^^^* 3)icn)rf)()cit ß:f)rifti im ganzen, gilt aiirf) noii
2ctie t). *knirt) i c b c m Zz\{ bcrfclbcu in bcr @{nl)cit bc^ ^anjen unb in bei*
^iU?firi)t)püftatiirf)cn Union mit bcm älUrtc.
a. ^n bcfonbcrcr 3[öcife Dcrc^rt mcrbcn biejenicjen %t\\t bcr mcnfd)'
lid)cn ^Jlatnr (If)rifti, bic in f)cnnn*niöcnbcr 5Bci[c bei bem (^rtöfung^iuerfc
in 93(itlciben)d)aft gebogen marcn, bie 3Bnnbmale, Dor allem bic (Seiten-
lüunbc, \>([§> f oft bare 531 nt, hi\^ Ij eil ige 5lngc firfjt, bnö ^t)cr5.
©egenftanb be§ ciiltus absolutus latriae finb bic genannten ^cile
bcr 5J?cn(rf)l)cit G^rifti nur, infofcrn fie mit bcr ^er(on bcö 5Borteö I)l)po=
ftatift!) ticrcinigt finb. Tcm 53lnt, h([t^ in ben 2ciben^^tngcn anö bcn 'ilMm^
bcn flof^ nnb in bcr göttlid)cn ^crfon fnbfifticrtc (n. 965), ge6ül)rtc balicr
and) abfolntc ^Hnbctnng. C^in^elnc 33lntc^tropfen, bic nergoffcn nnb Mid)t
mcl)r in bic mcnfd)Iid)c '^Jatnr bc^> .V)cilanbcc> anfgcnoinmen iintrben, fönnen
aber nnr cultu relativo ücrcl)rt lucrbcn.
b. 3.1his^ inc^icfonbcrc bic 33crcl)rnng bc^> .*pcr^cn^ ^cfn betrifft,
fo ift folgenbcö ,yi beachten:
xic .<ser^ ^ciu= ^- ^^^ l^(poftolifd)e vStnI)t I)at bic befonberc 33erel)rnng nnb Slnbctnng
3<nci)nnm \ioin bcÄ ,^cr,^cn^ ^vt-M^^ bnrd) bic ^^ullc Aiictorem fidei (prop. ^i2 nnb 63) in
^tuili^u'rtSnt Sd)nt3 genommen nnb bic 3d)mäl)nng bcr ^a^H'cniften, bog bicje 5(nbad)t
unb oiiivr"Di)ini. jji ^(.j. ^orm, mt fie öom bciligcn 2tnl)l gebilligt ift, ncn, irrig nnb
gcfäbrtid) fei, aU propositio falsa, temeraria, perniciosa, piarum
aurium offensiva, in Apostolicam Sedem iniuriosa, bie i:l^erlcnmbnng
aber, bafl bic (^liinbigen ha^> >Qzx:^ ^cfn, abgcfcl)cn iion bcr ^^erfon beö
'^i^ortc^ nnb bcr Onntl)cit, anbeten, alö captiosa, in fideles cordis Jesu
Christi cultores iniuriosa t>ermorfcn. '^^cgriinbet unrb biefc denfnr tsa-
mit, 'b([\\ bic (^)liinbigcn \>(\^^ .^'^cr^ ^cfu anbeten ut est cor Jesu, cor nempe
personae Verbi, cui inseparabiliter unitum est, ad eum modum
quo exsaugue corpus Christi in triduo mortis sine separatioue aut
l)raecisione a divinitate adorabile fuit in sepulcro. Prop. 63. 5lnd)
^^in^ IX. empfic()lt bic .pcr5=^cfn^^-l^crel)rnng in bcr ^catififation^nrfnnbc
bcr fcf. 5L)iargarctl)a ^dacoqnc.
(Mcpcultanb bcv ■>' ^ c g c u ft a u b bcr .t)cr5^3cfn^5öerer)rnng ift ,vinad)ft ha?^ p l) \) f i f d) c
•^;.";VvV)it. ,s^cr,^ bc!? (£rUifcr«o, bcm luic jcbem anbcrcn mit bcr "iperfon bcö 3i^ortc^
ocicijiuniv j^^^ppj-j^^jlj^j nercinigten 5:ci(c bcr 2}2cnfd)l]cit Sl)rifti cultus absolutus la-
triae gcbiil)rt. C^Knenftanb bcr .pcr,V'^cfn=^^^ercl)rnng ift ferner bie nncnb-
Iid)e Siebe bc^o göttlidicn .v^cilanbc^. %^}nm and) bic friil)crc ?(nfid)t, \>a^-
.S^cr,^ fei ba^^ lciblid)c Organ bcö (^cmüt^olebcn^^, pI)l)fiologifd) nnl)altbar
ift, fo ftcl)t ba« .sScr,^ bod) and) nad) bcr neneften ^^t)l)fiotogic im
innigften |^nfammcnl]ange mit bcm gan^^cn Seelenleben nnb befonbcr^ mit
bcm i^icbc^^lcben bc^^ 93knfd)cn. T'icfe X^atfad)c, foune bcr llmftanb, ha^
hivt" ,*pcr,^ aU bcr Sil^^ bcr IMcbc gemöl)nlidi, mcnn and) irrtüm(id), bctrad)tct
uiirb, finb triftige (^riinbe, ha^^ |)cr5 ^nm Sl)mbo( bcr Siebe ^n UHil)lcn.
^n bcm pl)l)fifd)cn .per^^cn bcö ^ottmenfd)cn, mit bem fein gan,^eg
Siebcgieben in innigfter 33e5icl)nng ftanb, ncrebren mir ba^er guglcid) bic
nnenblid)c ?iebe bc^ @rlöfcr§, mic biefclbc nom ^Ingcnblidc feiner DJ^cnfd)^
merbnng an fid) offenbarte. "^I^^^i) bicfcm @rnnbgcbanfen ber §erä=^cfn=
ilHn-cl)rnng finb and) bie firdilidicn ^^ag^citen üom göttlid)cn ^cr^en ^efn
abgcfajst.
§ 105. ^ie f^olgen bcr l)\)poftatifc^en Union. 363
^nö p 1) l) i i j d) c ^ c r 5 uiib bic ^idn finb bnl)er ^^ a v t i a l objct'te
ber |)ei\^^Jyc|ii'ißercl)ning, UHi()renb ba^3 gormalobjeft bic ^^'ev[on beö
(Sol)neö (5)ottC)o ift, bereu 5lfte iinc bic Teile bcr 9}^cnfcl}l)eit (Il)rtfti cultu
latriae 511 ücrel)rcn [inb.
y. T)te ^cre()rmig bc^5 ^er^eit^^ Qefu luirb lubi ctgcntlirf) ^uerft üom .^^^ ^^J^> . ^
gi3ttli(^en ^pcilaiib jclbft euivfül)leii: Discite a me, quia mitis sum et i^nWunV früiKr
humilis corde. Matth. 11, 29. i^ou bcn iilteftcu Reiten l)er unirbc bal)er ""^ '^'■^^■
uoii bcn .peiligen baö .per^ ^e[n i)crl)crrlid)t. ^gl. bic fd)öncn 5öürtc bc^^
1)1. 53ernl)arb in bcr 2. ^JioÜurn bec> Cffi^inuic^. :;>((Igemein begann bie
ilNcrcl)rnng bos |)cr5cn^5 ^efn crft in ncnerer ^eit, ale bie ^rioatoffcn-
biirnngcn bcr fei. ^I^^ a r g a r e 1 1) a % l a c 0 q n c bcn ^^(nftof^ ba^u gaben, (äott,
ber in feiner tDcifcn ^^roüiben^ ^n allen |]eiten and) bie beftcn .S^ci^iöiingö-
mittel nerlcil)t, l)at für nnferc gla nbcn^^lof c nnb liebclcerc ^zxi bic
5lnbad)t ^nni .perlen ^^']\\ al« ©cgeni^ift nn^ anfbcuui()rt.
0. 3^^^C'-"f ^'''^' >üibad)t 5nin .S^cr^cn ,;3cfn ift W8.
aa. bie grofac Opfer liebe be^o (^^üttnienfd)cn uon bcr .Sh-ippe bi^3 J^lu'^^^vveS
5nm ^ren^c nnb fein gan^ce Xn gen bl eben ^n bcljcr^igcn ;
jjß. Gegenliebe in \x\k^ ^u cnuecfcn;
yy. 3ül)nc nnb ?(b bitte ^n leiftcn für bie il>erad)tnng nnb ^Kiltc,
n)eld)e bic nncnblid)e ^iebe be^o göttlidjcn ^'^cr^cnsv^ fo oft üon nnbantbaren
SÖ^enfc^en crfdljrt ;
00. nnferc ij^^*.^^^^ '^'^"^ •'pcrjcn Qcfu möglid)ft glcid)förniig ^n ntadjcn.
Über bic .f)ci-5=^cfn'^>evc()i-nng f. ^nnflmo""/ 5'ii"i SöL^c über bie ^erj-^^'f»'
9Inbadjt. 3""^^i^'- 1Ö69. Xilles, De ratiunibiis tVstoriini ss. Cordis Jesu etc. 5. ed.
Innsbr. 1885; Xix, De cultii ss. Cordis. Aui^fsb. 1886; ^Jiolbin, ®ie '^Inbadjt jnni
^eiliqen ^er^en ^ei'n. 4. '^(ufl. 3"ii^br. 1890.
V. ^ic 35>iirbe lHiariä algi Dtnttcr (>3ütte^^. '^mk
m a r i a i ft b i c m n 1 1 e r (V) 0 1 1 c ^? , Dei Genitrix. ^^l^mt'"
X'iefc ilMiln1)cit ift de fide. Oklcngnet umrbc fic oon ^Jcftortny,
bcr 'JJiaria ^luar l)tntter (^l)rifti, X p: ^to toz 0;, aber nid)t lÜintter
©ütteö, D-eoToy.o;, genannt unffcn luolltc.
1)cr ^ciuci? für biK-> X o g ni a bcr 'JJi n 1 1 c r g 0 1 1 c e )v n r b c lU\u'ien^
ergibt fid):
1 . a n -0 bcr l) c i l i q c n 3 d) r i f t. ®d)on im xH 1 1 e n X e ft a m c n t c ^ . ^'">''-
ijt btejc 'ibal)rl)cit ancn^Mpvodjcn: hcce virgo coucipiet et pariet iiliuni (iuntoc* m bn;
et vocabitur iiomeu eins Emmanuel. Is. 7, 14. Xa^ ^Jt'cnc ^Xcfta '""'"'^''" -**"^-
ment aber nennt lUtaria inelmaly bic 'JJinttcr ^cfn, bc» $)errn, bcc^
eoline^ (S^ottcii ^Matt/i. KIH; 2,11. 13.20; 12,46; Marc, 3,32;
Luc. 1, 43 n. f. m.i. ^^cfn^o ift bie Jyrndjt bcö i.'cibei? lUiariii (Luc.
1, 42); fic liat ibn mal)rl)aft empfangen ^Liir. 1, 31), ii)al)rl)aft in
i l) r e m (B d) o |1 c g c t r a g c n 1 Matth. l, 18; Luc. 2, 5. (3 1 , uuU)rl)aft
ge b oren i Matth. 1, 10 ;
2. an^ ben 53ätern, bic bic lÜiiittcroottcsnuirbc ID^arien^o ant^brücf- t..^^*!!,^\,
Itd) an!?|prcd)cn nnb ]idi ,^nin ^-öcmciie für bice ^jogma anf bic eben er= ouitte? bei ben
uuilintcn Stellen bcr heiligen 2d)rift bcrnfen. Contempta traditione ^-^^'^f""-
sanctam Virginem Deipaiam esse neo-at (Nestoiiusi. Cyrill. Alex.,
Quod unus sit Christus. ^Jiamentlid) mcifcn fic bcn oben (11. 879) er*
mäl)nten :3rrtniu bcr X)ofctcn ^urürf, alv fei Cibriftns nnr bnrdi ^J)laria
bnrd)gegangen, obnc uon il)r Jylcifd) nnb '^^Int an^nnclimcn. Non enim
absolute (lixit (Gabriel), quod gignetur in te, ne extiinsecus in illani
inductum corpus eins putaretur, sed e;r te dixit, ut quod vere ge-
364 @vftcr $;eil. ^cr GJottmenft^ ^t\uS S^rtfiug. B !J)ie ^i)poftatif(^e Union.
nitum esset, originem ex illa sumpsisse manifeste crederetur.
Äthanas,, Ep. ad Epictet. ;
1002. 3. an§ bcr Öe^rc ber ^ird)e. ^a^ Äonsil uon @pi)c[u^ er^
&JtuTTllx fliivtc: 8i qiiis non coiifitetur, Deum esse veraciter Emmanuel, et
i'eftrt- bcr itivd)c. propteiea Dei Gejiitricem, sanctam Virginem .... anatliema sit.
(Can. 1). ^a^ allgemeine ^oiiäil 511 ^onftantinopct (535): Si quis abusive
et non vere Dei Genitricem dicit sanctam et gloriosam semper
Virginem Mariam .... talis anathema sit. (Can. 6). äl)nlid)e
©rtlärimgcn entf)a(teu bivi Äon^il ju (£l)a(ccbon {Deminger, Ench.
n. 134), hivi> Öatevanfon^il üoii 649 \De7i^inger 1. c. n. 204) imb
\>a^ ^S^onjd üou ^loren^ {Deyieinget' 1. c. n. 601);
'^ic aShmcr ot ^' ^^^^'^ "^ ^ "^ 1 1) c 0 1 ü g i i d) cu ^ c u f e n. ©e^eugt unb geboren wirb
teömüvbcnari) b. bie ^erfoH, uidjt bie '^^atur aU foldje. (£l)riftm5 ift aber nur eine,mib
^jiatuvbcr3art)e.,jjj^^^. bie g 5 1 1 1 1 il) e ^;Uu- f 0 u beö Ji^ügo^^. ^cr 3:ermimi6 ber Beugung
nnb Geburt an^^> iDi'aria nnir bal)cr bie ']3er)on beö ©ottmcnf c^cn, [o
ha^ 'Diaria unil)rl)aft l^tuttcr (^otteö ift. Überbiec^ e^-iftierte hit meufd)-
(id)c ^^latur (Sljrifti, lueber gnn^, uod) in irgenb einem i^rer ^eite jemals
au^er ber .pi)püftaie be^ iinn-tec^, fo baf^ and) 'JJtaria niemals bie il^huter
eineö blojsen lUteniMien, foubern üom crften D^oniciitc i^rer 'JJhUter|d)aft an
^DJutter ©ütte^ mar. äBenn fie aud) uid}t bie (^üttl)eit (i^rifti l)erüorbrac^te,
|o ift fie bod) ebenfo 'JJintter (^ottec^, mie eine gemöljnlid^e 'JJtntter mirtlid)
'JJc'nttcr eineö lit'enid)en ift, obfd)ün fie bie 8eete nidjt i)eruorgebrad)t l)at.
Concipi et nasci personae attribnitur et hypustasi secundum
natnram illam, in qua concipitur et nascitur. Cum igitur in ipso
principio conceptionis fueiit huraana natura assumpta a divina
persona . . . consequens est, quod vere possit dici Deum esse
conceptum et natum de Virgin e. Ex hoc autem dicitur aliqua
mulier alicuius mater quod eum concepit et genuit. Unde conse-
quens est, quod B. Virgo vere dicatur mater Dei. Solum enim sie
negari posset, B. Virginem esse matrem Dei, si vel humanitas
prius fuisset subiecta conceptioni et nativitati, quam homo ille
fuisset Filius Dei, sicut Photinus posuit; vel humanitas non fuisset
assumpta in unitatem personae vel hypostasis Verbi, sicut posuit
Nestorius. ütrumque autem horum est erroneum. Unde haere-
ticum est, negare B. \'irginem esse matrem Dei. S. Th. 3 q. 35 a 4 c.
^ i<^>ö4. 3 d) 0 1 i 0 n 1 . (5 i n e r nnb b e r f e l b e ift bemnadi malirer 8obn
Sinne Don eim-v (S^otte^ uiib mal)rer ^o()u l'iaria, jeney jeiiier gottlidjen vcatur, bieie^
^'f^}'^^fJ'"p^.J['"' feiner meufd)lid)eu 'Statur nad); jenev uermöge ber cmtgcn gottlidjen (Geburt,
uunbcn rann, biefe^^ oermoge bcr 5citüd)en menfd)lid)en 6)eburt. ^n biefem Sinne, ber
mit ber §iircfie bcr xHboptiaucr (U. 982/ abfolut nid)t<5 ju t{)un Ijat, fann
man non einer boppelten 8o^nfd)aft ßl)rifti rebeii. Dbmol}! nämüd) nur
einer ber Sol}n (^3ottcv ift, ber oom 33atcr emig gemengt unb oon iDtaria in
ber 3cit geboren loarb, nnb obmol)l in biefem Sinne, med nur ein Filius,
and) nur eine filiatio befte^t, fo ift boc^, menn man bie boppctte (S^eburt
ß^rifti, bie emige au!3 bem 33ater unb bie äeitlid)e au^ ber Jungfrau, in
33etrad)t ^ie^t, in biefem Sinne eine boppctte Sol)ufd)aft ju uuterfdjeiben.
Si>cnn man ba^er bat^ 'il>ort filiatio, rvaß jebod) ote((cid)t beffer oermieben
mirb, g(eid)bebeuteub mit generatio ober nativitas gebraud)t, fo fann man
in biefem Sinne oon einer boppdten filiatio rebcu, mäl)rcnb, menn uuin
§ 106. 2)a§ mcnfc^üc^c Siffen ^efu (Sfirifii. 365
biefe^ $öovt t)on bem ©ubjeftc bcr Generation üerfte^t, nur eine filiatio,
n?ei( nur ein Filius, ift. ^gl. S. Th. 3 q. 35 a. 5.
(Sd)olion 2. I)ie iH^ürbe ber iDhittergotte^ ift, abgefe^en öon ber^. joos-
2öürbc bcr lUten]if)^ett (£t)rifti, bie t)üd)fte Sürbe, 5U ber ein ®e|(i)öpf "^t'e5wür"Äe^'
erl)oben vocxhm fnnn. B. Virgo ex hoc, quod est mater Dei, habet ^''^*'"**^ ^-^"^■^'^•
quandam dignitatem iufiiiitam ex bono infinito, quod est Deus. S.
Th. 1 q. 25 a. 6 ad. 4. ^iefe ^^ürbe ift and) bcr (^ninh aller ©naben^
üoräüge 9}hu*icn!^. U)g(. n. 823 ff.
C. pi^ tn?r tnatfdjixdjttt |t<itttt* ^i^eni^tt ttUcrimtitrUrfirtt ^itU^n
txn^ P0\ih0t%unat\}tiUxu
^nrd) bie l)l)poftatifd)e Union ift bk menfd)tid)c 9?atur ai§> fo(d)c
nic^t ocränbert, fonbcrn beftef)t in i^rcr ganzen Integrität unb (Sigentüm^
üd)feit fort.
5i^o()I aber ift bie menid)(id)c 9^atnr (El)rifti bnrd) ben (Sinflu^ feiner
gött(id)cn 'pcrfiDnüiiitcit nnb 9?atnr 5n einer nnfere begriffe überfteigenben
übernatürlidjcn ^oütonimcnljeit erl)oben nnb mit übernatürnd)cn Gaben an^^=
geftattct, loie fie in biefer ii^eife nnb in biefcr güüe teinem pnren Gefd)öpfe
eigen finb nnb eigen fein fönncn.
i? 106. ^av «icufd)Hd)c ^-Ji^iffcu 3^1" (^t)rifti.
^g(. ^cin V idj»(^hitber(ct, 5:ogiiiati[d)e 2:i)co(ügic VII § 37G— 380; Franzi im
De Verbo Iiicurnato. Tli. 42,
%\m bcr 3^u<^^^)'''^^ ^^"^ S^atnr nnb bcr ooüen ^iL>irfIid)!cit bcr beiben
9latnrcn ergibt fid) üon felbft, h([\i, in (It)riftn^o nid)t btofl \>iv% abfoUite gött=
lidjc iliMffcn, bie scientia diviua, me(d)e abfolnt cinfadj, nncnb(id), actus ^^n"^'" "• '■^^^üf'^"-
purus ift, fonbcrn and) ein ni c n j d) l i d) c y ö r f e n n e n unb '-li> i f f e n
fid) fiubet unb jiuar potentia, actu et habitu. ^^gl. 8. Th. 3 q. 9 a. 1.
|)ier bcfd)äftigcn nur mbo mit bcr Sragc nad) bcr ilkfd)affenl)eit bicjcv
menfc^Iid)en 'iiHffen^o. i^gl. n. 958.
Qn biefer fnbtilen J^'age, über bie näl)cre fird)Iid)e (5utfd)eibnngen
nid)t oorlicgcn, finb ^mci .sUippen ^n ocrmeibcn. (Sinc^>teiU3 bürfen mir bie
^reatürlid)teit nnb bamit bie (5nblid)fcit biefec> ilMffcn»? nid)t anf()cbcn, mic
3(ngnftinuo ^Homanuc^ tl)at, inbcm er bae menfd)Iiii)c ilBiffen (I^rifti bem
göttlid)cn fc^ted)t()in glcic^ftcllte in beut 3at^e: Auima Christi videt tarn
clare et intense Deum, quantum clare et intensive videt Deus se
ipsum. 5{nberentei(c^ bürfen mir aber aud) bie ^o(ltomment)eit be^o menfd)=
Iid)en SBiffen^ ßtjrifti nid)t nntcrfd)ätjcn, mic hn l^^cftoriancr, and) bie
Slgnoeten, niete '^rotcftanten , aud) mand)e Güntl)crianer, bie in l)üd)ft be=
bentlii^er 5öeife oon bem ßrfennen St)rifti fprad)en nnb 00 n einem
©rmad^en bcö ^JJceffiac^bcmn fit f eins rebeten.
^iiMr mcrbcn am fid)crftcn gel)cn, mcnn mir nn^o bcr uom t)I. Xf)oma^^>
3 q. 9 — 12 oerteibigten sententia communis anfd)üegen.
I. ^ie (Seele (S^rifti bcfag 00m erftcu Slugenblide it)re!r> i()07.
T)afein'§ bie befeligenbc 5Infc^auung Gottes^, visio heatifica, tlica^'ber Icdi
^ieö ift sententia co^nmitnis et certa, bereu i^eugnung mcnigften^ ^\)xm.
bie ücnfnr bcr Xcmcrität oerbientc.
366 ©rftor ZtiL 2)cr ®ottmcn[c^ ^cfu§ Sf)riftu§. C. 2)ie bcv menfcf)Ud^eii jc.
vi?fo bei- ^* -3""^ ^cmcii'c bie[er !^()cfc mcrbeii gemö^nUd) folgcnbe *iI3iin!tc
tifioa ai)vifti in geltciib gcmad)t :
IStiöif '^' '^-cnn bie () eilige ^d^rift un[ere Z[}z\t and) nid}t bire!t aug=
iprid)!, |o nennt fie (:£^riftu^V'^ö^) plenum gratiae et veritatis {JoaJin.
\, 14). $ßenn aber in bem l)tenfd)en|ol)ne bie güllc ber ^al)r^eit U)ü{)nte,
fo ift in berfclbcn anc^ bie l)üd)ftc unb üoüfouiuienfte entl)a(ten, bie bem
9J?enfd)en in ber visio beatifica ^n teil rnirb. 5^rner fagt S{)riftn^ non
fid) felbft: Qiiod scimus loquimur, et quod vidimus testamur ....
Et nemo ascendit in coelum, nisi qui descendit de coelo, Filius
hominis, qui est in coelo. Joann. 3, 11. i:]. 55gL Joann. 8, 38. 55.
b. %x\&) bie Ijeiligen iUiter betonen I)äufig bie abfolnte güHe bc^
^öiffenei (5I)rifti, otmc jcbod) auf bie einzelnen ^^(rten biefe^i 5öiffen^^ nä()er
ein5ngel)en.
c. 'J^agegcn lehren bie 2! l]e otogen einmütig, geftüt^t anf bie
5(nbcntungen ber l)ciligen ©d)rift nnb ber ^liter, (£()ri|"tnö l)abe uom V(ngen=
blicfe ber (Snipfiingni^i an bie visio beatiüca befcffen.
Unb fie geben biefc Öeljre nid}t auf, obfc^on fid) au-^^ berfetben für \ia%
Reiben (El)rifti grope Sd)uncrigfeitcn ergeben. Sie ftellcn üerfd)iebene .p^P»^'
tl)e]en auf, bicje od)Uiierigfeiten ju löfen; aber an ber 2^()atfad}e ber visio
beatifica rütteln fie nid}t.
d. '^ie Üljcologcn argumentieren oor allem auö ber i)tatur ber
© a c^ e :
a. ^\t f)t)poftatifd)c Union begrünbct offenbar eine loeit ooüfommencre
^Bereinigung hi-i> menfd)lid)en ^ntellcftec^ Sl)rifti mit ber (^3ottl)eit al^ baö
lumen gloriae.
,j. (ibriftu^o ift uial)rer natürlid)er 3o^n ®otte^ unb al^
foId)er and) natürlid)cr @rbe bec> .pimmcti^. (Sr brand)te fid) baljer \iai^ (£rbe
feiue^3 55ater^5, bie visio beatifica, nid)t crft ^u uerbienen mie '^xz ^^Iboptio-
finber, fonbern ev iimr angemeffcn, ^^ay-^ biefelbe il)m fofort mit feinem ^a=
fein 5U teil unarb.
M^\9. 2. 5(uf bie ^5iiiiptld)iuierigfeit, baJ5 biefc visio beata ber Seele (£^rifti
tificr mib bio mit bem Status viae unb bem X^eibcn (£l)rifti, fomie mit ber 5Bal)rf)eit, ^^^aS^
'^'^^'cFiKUtu^^'^'* (it)riftu0 crft nad) feinem lobe in bie Glorie eingegangen ift, unocrträglid)
fei, antroorten bie 1l)coloiKn, baj] (il)riftu^o nur bem obcrftcn 'leite feiner
Seele nad) bie gi)ttlid)c 5(nfd)anung genoi3, ^a]-^ er aber beut nie bereu
Xeile ber Seele nnb nod) mel)r bem S!^z\\iz nad) auf bie Ö^loric ucr5id)tete.
@r unir bal)er viator unb comprehensor ^nglcid): viator, infofern er
einen leibcnvfät)igeu Seib unb eine leibcuvfat)ii]e Seele befaß unb becU)alb ber all^
feitigen Ö^lüdfeligtcit cntbcl)rtc, bie il)m crft nad) bem Xobe ^u teil merben
füllte, comprehensor, iufoferu feine Seele ber visio beatifica fid) erfreute,
il^gl. S. Th. 3 q. 15 a. 10.
^cmentfpred)eiib bctrad)ten bie X^cotogen and) hk Xrauöfiguration
al^^ ein oorübergel)enbe^o §eroorlcuc^tcn feiner oerborgeucn (Glorie. 53gl.
S. Th. 3 q. 45.
^Hig in^^^befonbere bie Öeiben ß^rifti betrifft, fo erfliirt ber 1)1.
Xl)oma^^: Yirtute Divinitatis Christi dispensative sie beatitudo in
anima continebatur, quod non derivabatur ad corpus, ne eius passi-
bilitas et mortalitas tolleretur: et eadem ratione delectatio contem-
l)]ationis sie retinebatur in mente, quod non derivabatui' ad vires
1012.
Ü^Mucifc Tür
scieiitia ii
fusa.
§ 106. 2)a§ inenfd)li(f)e 5Siffen ^efu S^riftt. 367
sensibiles, ne per hoc dolor sensibilis excluderetur. S. Th. 3 q. 15
a. 5 ad 3.
3. Qn keglig auf ben Umfang bcr visio beatifica ift 5U bea(f)ten, 1010.
ba^ bcr Seele S^rifti uimmerinel)r, mic mir bereite (n. 1006) gcfef)en ()aben, ein vis^'beatmca.
abfoliite^ begreifen (3om§> 5U5uiii}rciben ift. 3Sg(. S. Th. 3 q. 10 a. 1.
Ex visione beatifica erfemit fie luot)! aikS' inirfUd) Kontingente,
aurf) ba§ bebingt ^Dib gliche, nid)t aber atlcö unbebingt ÜJ^ög-
lii^c, meit bieg ein üoüfommeneg begreifen beö gott(i(i)en ^efen^ üorau5=
fe^t. 8. Th. 3 q. 10 a. 1 et 2.
II. "Die (Seele (S;brifti befaß Dom 33 e ginn ibreg '^afeinö lou.
-' . < .. r -X i •( t- • 4.- • r i< ; 1 • - -Tic scientia
a n : e i n e l) 0 c^ it d 0 1 (t 0 m m e n e scientia mfasa aller e r ] (!) a f f c n e n infusa csDriin.
^inge, tn^bcfonbere ber gefamten übernatnrlirf)en ^eilg-
orbnnng.
(S;i)riftui3 erfannte bieg alleg, mie mir eben fal)en, bnrd) bie visio
beatifica. 5lbcr bag fd^lie^t nid)t an^, baf^ er eg and) crfannte bnrd) bie
scientia infusa. ^nrd) bie scientia visionis crtennt (S;i)riftng allec^ im
göttlid)en ^efen, bnrc^ bie scientia infusa aber erfennt er alleg in propria
natura per species intelligibiles huinanae nienti proportionatas.
S. Th. 3 q. 9 a. 3. @g ift bal)cr eine ^eroolltonunnnng bog intellectus
possibilis Ci^rifti, mcnn il)m bie fonnatnaUcn species intelligibiles ein»
gegoffen merbcn.
1. '^aß Ci^riftug scientia infusa befcffcn l)at, ift sententia com-
munis ber X^eoiogcn, bie fid) auf folgcnbc 'iJeiueife ftn^t:
a. CS^riftuö miire nid)t ploius veritatis {Joa7ui. 1, 14), ircnn er nid)t
bie erfd)affenen (£'rfenntniebilber aller Dinge befiine. 3(nd) merben in ber
l)edigen Sd)rift (il)riftn^:5 alle Sdjiiv^e ber ^UHnel)cit nnb iLUffenfd)aft 5ugc=
fd)ricben. In quo sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae ab-
sconditi. Col. 2, 3. Requiescet super eum Spiritus sapientiae et
intellectus, Spiritus scientiae et pietatis. Is. 11, 2.
b. T)tv 1)1. !Il)omag begiiinbet bie scientia infusa be^o (^ottinenfdjen
alfo: Decebat, ut natura humana assuinpta a Veibo Dei imperfecta noii
esset. Onine autem, quod est in potentia, est iinperfectum, nisi re-
ducatur ad actum. Intellectus autem possibilis humanus est in
potentia ad uinnia intelligibilia; reducitur autem in actum per
species intelligibiles Et ideo oportet in Christo ponere
scientiam inditam, in quantum per Verbuin Dei aniniae Christi sibi
personaliter imitae impressae sunt species intelligibiles ad omnia,
ad quae intellectus possibilis est in potentia. S. Th. 3 q. 9 a. 3 c.
c. Die Stellung (Il)rifti, bie crl)abcncr mar alc> bie beg parabicfifd)en
3(bam, er^eifc^tc and) eine oollfounncncre (irfenntnig, als bicfem gegeben
mar. 5tbam bcfag aber bie scientia infusa. i>gl. § 86. 511^ Äonigunb
|)aupt aller Kreaturen burfte bcm (^ottmenfd)cn ([\i6) nid)t bie C^rtcnntniö^
meife ber (Sngcl fel)(en, bie fid) beg eingegoffencn ^iffeng erfreuten, i^gl.
§ 71. Sie märe er aber ber ^]3ropl)et nnb (^efanbtc 4)otteö zax'
sg^xY^v gemefen, menn il)m nic^t jene (Srlcndjtnng oerltcl)en gcmefcn uuire, \>\t
üorübergcl)cnb gemöl)nUd)en ^ropl)etcn nnb (^efanbtcn C^otteg gcmiil)rt mar?
2. Den Umfang ber scientia infusa befd)rcibt ber ^l. Xl)omag
ba^in, bag ei)riftng bnrd) fie erfannt l)abe, mag bnrd) bie natürlidje Kraft Smia^üi-
beg i>erftanbeg erfannt merben tann, fomie alleg, mag §u ben menfcl)tid)en i"-^'^-
Siffenfd^aften gehört; ferner aüeg, mag ben ü)^enfd)cn burd) bie göttUd)e
4>einric^-.!euppcit, ilouipenöium bev Xüflmatif. II. 24
101
1(»14.
Tie scientia
:ic'(iiiisit;i
(£l)vifti.
368 (^ifcv teil. $)er Öiottmenf(^ ScfuS (^f)riftu§. C. :5)ie bet mcnft^Iid^cn k.
Offenbarung befannt n^irb, fei e^ burd) bic (^abc ber 5Beie^{)eit ober ber $ro*
pl)ctie ober jebe anberc (^abe bc;^ l)eiltgcn (Sjcifte^. S. Th. 3 q. 11 a. 1.
3. ^iefe (SrtcnntniiJ befaß (i{)riftnö liabitualiter jumal, felbftuerftänb=
lid) aber nit^t adeäeit acta. S. Tli. :> q. 11 a. 5.
III. ^ie menfd)n(^e (Beete S^rifti befaß and) crnjorbene^
Riffen, scientia acquisita.
Tieio ift bic gcuiöl)n(id)e 5(nfid)t ber 5;;()eologen, bie ber ^1. $rt)oma^,
eine frül}ere lHnfid)t unbcrrufenb, in ber Summa tlieologica oertritt.
3 q. 9 a. 4.
1. T^aß (il)riftu^, unic^ er auc^ ber fcligcn "^(nfc^ounng ober an^ bem ein=
gegoffenen 3iMffcn erfannte, auf beni '4.l^ege ber (Srfal)rnng unb be^ natura
lid}en nicnid)Iid)cn Tentcn^i^ crfenncn tonnte nnb oiclfad) ernannte, unterliegt
nid)t bem minbcftcn ^mcifcl. X)ic i^iignung loärc eine 2lrt X^ofeti^mu^.
!Die nnd)tigfte ^eiftes^fraft be^ älicnfdjen ift nämlic^ hk, 33egriffe ^w
erzeug en. ^^ ift aber unbcnfbar, \>i\^ biefc und}tigfte «raft ber meufd)-
{'\6)z\\ Beek in (£t)riftU!o nid}t 5ur (S'utfaltnng gcfomnicn fein foü. ^n biefem
gniUc glitten ja and) bie 2)inne bev (^Hittmenfd)cu eine nur untergeorbnete
nnb fid)cr nid)t bic ilk^bentnng gcl)abt, uicld)c fie für jcben anbcren ill^cnfd)en
^aben. Bo genug bal)er Ciln'iftuc> eine mcn)'d)Iid)e 9^atnr l)atte, ebenfo genjiß
befaß er auc^ cruiorbcucc^ $Cnffcn.
loiö. 2. Über bcn Umfang bicfcö Siffen^o (5l)rifti fd)reibt ber 1^1. X()oma^:
s( ivi"ti"'uc(?iu- Sicut per scientiam inditam scivit anima Christi omnia illa, ad qua e
^'^^- intellectus possibilis est quocunque modo in potentia; ita per
scientiam acquisitam scivit omnia illa, quae possunt sein per
actionem intellectus agentis. S. Th. 3 q. 12 a. 1 c.
loui. 3. ©egen bic mobcrnc, rationalifierenbc ^Hnfid)t, in (S^riftUiS ()abc fid)
fltbraudrSti. b 3 elbftbeuuißtjein erft anmä()(ic^ entnnrfclt, f)a(tcn U)ir an ber
sententia connnuui^ feft, \>i\\\ Cil)riftn^o üoni crftcn Vlngenblicf feinet ^a--
feiuö a\\ bcn ^^ernnnftgebrand) befaß, ^ie^^ oerlangt bie il^nrbe nnb
(Stellnng bec^ (^kittnicnidjcn, nnb ba ei> feinen ^iberfprud) enthält, muffen
mir biefe 5ln0äeid)nnng bem menjd)Ud)cn illUffcn (Sl)rifti äucrfcnncn. !i^gl.
S. Th. 3 q. 34 a. 2; iniL and) Hehr. 10, 5 sqq.
IV. Ökgcn bcn Umfang be«? ii^iffcnc^ d^rifti, oon bem, une bcfonberc^
bic '^Mitcr |cl)r i"d)arf l)croorl)cben, jcbc Unm if fcnb cit anc^gefdjloffen ift,
mcrbcn oor allem 5n)ci Sc^ancrigteitcu geltenb gemacht.
Taf^'^i "eil ^' S^"^^^^)!'^ ^^^^^*^ ^^^^-' Marc. 13, 32 nnb Matth. 24, 36 cingcmenbet,
(£i>d[tl nnb bor ber ll^cnfd)cnfol)n miffe bcn Tag be^ (^eridjteö nidjt.
^'?idnc^?!^'" darauf mürbe non bcn l)eiligen i^ätcrn crunbert:
a. Sbriftuc^ mußte allcrbings and) mit feinem menfd)lid)en SBiffen bcn
jTag bCiS (S^erid^tc^, aber nic^t scientia communicabili, ^a. ber ^iTag nad^
bem ^Katfd)luffe (S^ottc^ ncrborgeu bleiben follte. T^aß (Sl)riftn^> tliatfäd)ticl)
ben Tag bc^^^ (^crid)tcc^ fanntc, miffcn mir baran^, \>a]i> it)ui, bem 9J^cnfd)en*
fo^nc, hat- gan^c (^crid)t übergeben ift \Joann. 5, 22. 27), fomie an!§ ber
Jl)atfad)e, ha^ il)m and) \>k näl}eren Umftäube be^ ®erid)te^ befannt maren.
b. Einige ^(iter fd)rciben biefe Unmiffcnl)cit ber lVenfd)l)eit ^n.
5(nbcrc crtlärcn bicc^ näl)cr babin, bic mcnfd}lid)c 9^atnr ^abc e« ^mar gc^
mußt, aber nidjt an ^5 fid) fclbft, fonbern bnrd) bie HHtteilnng ber gött^
lidjcn 'D^atur. "Diefe ^rflärung ift einmaubfrei, unb fo fönnen alle 5(u^^
fprüdjc ber !l^äter t)erftanbcnmcrben, mcld)c gegen bie 5lrianer unb 5lpollinariftcn
üor allem bic (^üttl)cit bc^^ ^ogo^o ^u ücrteibigcn Ratten.
§ 107. S^on ^el• &mht St)nfti.
8.
tfdivitt
2. ^enii S^riftiB im 33onbc[i^e bt§ äöiffcn^ gemefen lüäre, fo fönnte ^^^ ^^^^^^
t§> feinen gortid)vitt im ^Mffen bei i^m geben, iDä()renb bod^ üon ibm im/kjS
gefagt mirb: proficiehat scqne)itia {Luc. 2, 52). ^^'"^''"
a. I^en 5lpü(Iinavi[ten gegenüber ^aben numäjc 33äter bie[en 5ortfii)ritt
^efn a(^ ^emeiig benut3t, bag S()riftn^ eine am()re men)"d)(ic^e i^ernnnft
gehabt 1:)abt. Slbev and) fie ^aben bamit feineemeg^ in jeber Sejie^nng
einen gort[d)ritt ber menfrfjtidjen 5Bei^t)cit ge(ef)rt; im Gegenteil fpred^en
bie ^äter unb ^\mv um ]o bcftimmter unb Harer, je me^r bie St)nfto(ogie
in ber ^Kiffenfc^aft ber Äird)e fort|'d)ritt, fid) gegen einen inneriidien
ober fnbftantialcn 5ortfd)ritt jener ii.^ei«i)cit am unb üerfte^en Luc. 2, 52
öom gortfc^ritt i^rcr lÜhuiifeftation nad) äugen.
b. ^a^ e r m 0 r b e n e ^-liMff en fann and) i n n e r ( i d) f ortgef d)ritten fein.
c. %uiS) ba^^ fann man nod) ^in^ufügcn, ba^ bie scieutia infusa,
bie habitu ftetö üodfommen mar, ftufenmeife nai^ bem gortfdjritte be^
5l(ter^ aftuaüfiert merben fonnte nnb oieüeid)t and) aftnalifiert mürbe.
§ 107. 'Bon ber (iJuabc ^^rifti.
SJgl. ^einric^^ÖJut beriet, 2)ügmati[d)e Xf)eo(ogie VII § 374. 375; Franzelin,
De Veibo Incarnato. Tli. 41.
3J?an nnterfc^eibet bie (S^nabe (£l)rifti, infofern fie il)m eigen ift al^o ^.i^i;'-
(Sin§e(menf d)en, prout est quidam singularis Lomo (^Ö. Tli. 3 q. 7i,c?i,HjtVhrl'in'^
unb infofern fie il)m eigen ift aU bem .stäupt ber ^ird)e, secundum ^^"^^^'^ '^'''^^''^'""'^•
quod est caput Ecclesiae uS. Tli. :> q. 8j.
33cibeö ift aber bem iföefen nad), secundum siihstantiam, bie =
f e I b e ©nabc nnb nnr ber '^^ e 5 i e l) n n g n a d) , ratione, lu r f d) i e b e n.
^enn anö ber gülle ber ©nabc, bie (il)rifto aU (Sin,^elmcnfd)en eigen ift,
entfpringen mie anö il)rer CncKe alle Ö3naben (<»ratiae Christi), meld)e
ber oernünftigen Kreatur a\\i:> (5l)riftno mitgeteilt mcrben. De plenitudine
eins nus omues accepimus, et gratiam pro gratia. Jocuin. 1, 16;
Benedictus Dens et Pater Domini nostri Jesu Christi, qui benedixit
nos in omni benedictione spirituali in coelestibus in Christo.
Ephes. 1, 3.
Sind) fei nod) bcmertt, baj3 mir l)ier nur oon ber .peitigfeit ber
menfd^Iid)en 9iatnr in (£t)riftn^ rebcn, miibrenb oon ber |)ei(igteit ber
göttlid)en 9^atnr al(ey gilt, wni^-' § 36 oon ber $eitigfeit (^otte^ ge-
fagt mürbe.
I. ^ e r M e n f d) (£ l) r i ft n 0 i ft suhstantialiter l) e i l i g. lo-o.
1. ^ie .peiligteit be^> (^cfd)öpfe^^ beftcl)t oor allem in feiner ^eäicl)nng ^.^'eiii"rdr'ref"
äu (55ott. 9^nn ift bie mcnfd)(id)c 9^atnr (il)rifti aber ()i)poftatifd) mit ber ' ;S!»if!'.S"
göttlid)en 'ißerfon be-S iß}orte!3 ocreinigt. i)iefe ^e3iel)ung ift eine fnb-
ftantiale, unb be^l)alb ift aiid) bie |)eiligfeit (Sl)rifti eine fnbftantiale.
'^iefe ^eiligfeit ift bie l)öd)ftc, bie einem @cfd)öpfe ^n teil mcrben tann,
nnb objettio nnenbtid).
2. ^ie fnbftantiale ."p^^^^Ö^*^^^ C£l)rifti mirb flar in ber l) eil igen .1021.
(3d)rift gelel)rt: Quod nascetur ex te Sanctum, vocabitur Filius T)ei.j^,\^-,]^^^''il^^,
Luc, 1, 35. Verhum caro factum est . . . plenum gratiae. Joann. *'Vf*J'|Jfo,""^
1, 14. 53efonber5 bie Salbung (5l)rifti mirb auf bie fnbftantiale ,V)edigfeit
gebeutet. iBgl. Z9.6I, 1; Ps. 2, 2; 44, 8; Act 4, 2id sq.; 10, 38"; Hehr.
1, 9. "^iefe Stellen merben namentlid) oon ben l)eiligen ^>ätern betont :
24*
lil)Vt(tUiJ.
370 (Siftcv t(\\. !^cv (Mottincnfd) :^efu§ Sf)iiftii^. C. :2)ie bev menfc^Iic^en ic.
Ipse se ipsum uiixit .... Est vero divinitas unctio humanitatis.
Jomin, Dawasc, De lid. ortli. 1. :i c. 3. 33gl. Gregor, li^az., Orat.
30 11. 21. 33eftimmt jagt bcr t)l. 9liigiifttuu^: Sanetificavit se in se,
hoc est Jiommem se in Verho se. In Joaiin. tract. 108 ii. 5.
Tif fubuintiaic ''^' "^^^ fiibftaiitialc .^eiligtcit luivb and) ^ii^ei^c an (^ott genannt.
^s>ciii(Uint ni'^ ^nbe^ ift bicfc 3ikil)e nidjt ctiini^ö rein >Hnf3crli d)eö, feine blofse conse-
i'MMn- nu (s5ott. (.j-atio externa, ba bnvd) bie fnbftantiale .S^ciligfeit bie inenid)lid)e 9^atnr
C£^rifti and) inner(id) uernoUfonunnet unrb, u^enn and) bie ^eiligfcit ©otteö
nii^t bie 3ovnialnr)"ad)c bev .'peiligfeit ber nien)"d)Iid)en 9Jatnr fein tann.
j.J"jj^|j. 11. 'I'ie ^JJienid)()eit (il)vifti Luiaß uom erften 51ngenblitf
mactjoiibe (iiabc i ^ v e «5 ^ tt f e i n i?> an bie l) e i (i g ni a d) e n b e (^ n a b c.
m cii)iittuv. tiefer ea^ luirb Don mand)en, 5. ^. uon 3narc5, alö ®lauben^fat5
be5eid)nct, unil)renb anberc biec^ beftrcitcn, aber bie ^engnnng aU tenierär
branbniarten, 5. ^i ^iHieqne,";, (Tregor 0. ^ndentia, ^^etanin!§ n. j. m.
1. llnbebingt notmcnbig ift bie accibentelle .peiligfcit bnrd) bie
l)eiligniad)enbe (^Muibe für bie lÜten)d)l)cit (il)rifti nid)t, ba fie bnrd) bie fub--
ftantiale ^eiügfeit allc;^ befag, unic^ bnrd) bie accibentelle i^r öerliel)cn
lücrben fonnte.
-^irhdiifl -• -^^^15 1"^^ ^^'•"''^" ^^^ l)ei(iiimad)enbe C^^nabe t^atfäd)lid) befafl, ergibt jid)
imirtunbc (Hn.ibc a. üni^ bcr l) eiligen 3d)rift, in ber ii[]x\\tm jdeiius gratiae
nllrt)' 2riuift, {'TocHDi. \, 14), 2>le}ius Spiritu Sancto \Luc. 4, l) genannt luirb. gerner
UHunolliiVni? ^^^^^^ ^'^ ^^^^" ^^^"^- Kcqiii^^scet snper eum Sjriritus Domini. Is. 11, 2.
Tnifni. I)cr beilige Ö5cift nerleil)t and) ben lUicnf d)en bie l)ci(igniad)cnbe (^^nabe. ^ci
ber 'JJiitteilung bcy l)eiligcn (^)cifte^o an Ül)riftne^ l)abcn mir ba()cr 5nnäd)ft
an bie (^nabe ju benfen, bie bcr beilige (^)eift and) ben ^JJ(enfd)en mitteilt,
nämlid) an bie l)eiligmad)cnbe ®nabe;
b. an? ber l^ebve bcr ^äter, bie unter ber unctio per
Spiritimi Sanctiim bie gratia liabitualis Derftel)en. 2. ^äterftellen bei
Petavius 1. 11 c. 0;
c. an? beni .S^onfen? bcr XI) eo logen, bie in ber (Sadl)e fctbft
einig finb, u^enn fie and) über ben (^rab bcr (^ennpl)eit t)erfd)iebenc 51m
fid)ten I)abcn;
d. au? beni tb eologif d) en Teufen. Tie l)eiligmad)enbe (S^nabe
ift ein in ber ©ecle fetbft liege übe? übernatiirlid)e? ^^rincip. @in
fold)e? lüar aber (Il)rifto fel)r angcnicffen nnb tro^ ber fubftantialen .peilig=
feit nid)t 5111 cdlo?.
OL. Tnrd) bie l)l)poftatifd)c Union ftanb bie 9Jknfd)I)eit ß:i)rifti in
innigfter ^cjiebung ^u C^^ott, bein Url)eber bcr bciligniad)cuben (^nabe. Qu
je niil)crer 33e5iel)nng aber ein (Snipfiinglidie? jnr niitteilcnben Urfad)e ftebt,
befto mcl)r ninunt c? an il)rcni ©inflnffe teil.
,3. (il)riftn? follte allen 'I^icnfd)en bie beiligniad)enbe (^nabe oerbienen
unb fpenben, U)e?t)alb e? fongrnent mar, h(\^ er fie felber befafs. S. Tli.
3 q. 7 a. 1.
y. Übrigen? barf ber menfd)lid)cn 9latnr dbvifti feine übcrnatürlid)e
S3ollfonunenl)eit fel)len, bie fie überl)anpt befit5en fann.
3. ^em ^[Bcfen nad) ift bie l)eiligmad)cnbe ©nabe (Il)rifti bie nitm=
lid)c mie bie unferigc. Sonft aber beftcl)en jmifdien beiben tief gel)cnbe
Untcrfd)iebe.
^.i«-'5;. a. ^n Sl)riftn? ift bie Urfad)e ber l)ciligniad)cnben (^nabe feine gött=
mari)Jnfcr[innhlid)c '^^erföntid)feit ; bicfe le^tere gel)t bal)er ber erfteren üoran?, jiüar uid)t
107. 5?ün bcr (^nabc Sf)rifti.
371
bcr Qtit, aber bcr ^^atiir bcr (5ad)c unb bcr Drbimng md). 3Sgl. S. Tli. 3 q. 7
a. 13. ^al)cr bcfil^t (S^riftu^ bte ^ei(igmad)enbc ^nabe notmcubig unb
lucfcuttic^ al$ bcr ©ingcborctic üom initcr {Joann. l, 14), inii^renb in
un§ bic (]eiügmacf)cnbc ©nnbc bic einzige prin5ipn(c Urfaiiic mtfercr .'pciUgfcit
ift. ^al)cr tft fic mv$ ntc!)t notiDcnbig unb mefcntlid) eigen, fonbcrn au§
d^nabe gefd^enft unb fann burrf) unfere Srfjulb ücrlorcn ge^en, lüäljrcnb fic
in (£()riftu^ uuDerlterbar ift.
b. "Die 90?cn[rf)^eit (^f)rifti befi^t bie ^üUc bcr (^nnbc unb äUmr
in einem abfolnt einzigen (Sinne. X^ic« luirb nn!c oor allem bcftätigt in bcr
l)ei(igen Schrift: Plenum, gj-atiae ... Et de plenitudine eins
nos omnes accepimus, et gratiam pro g'ratia. Joann. 1, 14. 16.
In ipso complacuit omnem plenitudinem liabitare. Col. 1, 19. Non
enim ad mensiiram dat Dens spiritum. Jocnni. 3, 34. ^>g(. and^ Is.
11, 2; Luc. 4, 1. :?(ud) bic 33ätcr nnb XI) eo logen nennen bie @nabe
e^rifti nnermeßlid). 55gl. S. Th. 3 q. 7 a. 9.
Die ^nnbenfüllc ßl)rifti fann aber infofern, ale> fic an^ feiner 05011=
f)cil fid) unerfd)öpflid) in feine l\'cnfd)l)cit ergief^t, al^o nncrmef3lid) be5eid)net
merben, mcil fie fo groR ift, ([U nur bic lH'enfd)bcit in bcr gcgeminirtigcn
Cv)nabcnorbnung fic faffen fann, nnb med fie al« gratia capitis im Über^
fluß bie ©uabe für alle (^efd)öpfe in fic^ fd)licgt. .stcine^^megsi aber ift bic
i)eiligmad)enbc (^nabc (il)rifti im eigenllidKU Sinuc uneublid). Unenblid) ift
bic (^nabc bcr i)i)poftatifd)cn Union, meil bic göttlid)e '}.^erf5nlid)fcit unb
9^alur unenblid) ift, miihrenb, mie feine menfd)lid)c 'Jiatnr fclbft, fo and)
bic il)r eigne l)ciligmad)cnbc @nabc alc^ gratia creata felbftoerftänblid) enb=
\\6) ift. iBgl. S. Th. 3 q. 7 a. 11.
33e{ (S5 c f d) ö p f e n fann nur in einem r c 1 a t i o c u Sinuc non (^naben^
fülle bic 9?cbe fein. I'ie l)eilige Sdu'ift gcbraud)t bicfcn ":?(n^obrud, um über*
Ijaupt ben Üleid)tum bcr (^nabc, 5. 51 Ephes. 3, 19, ober um eine befonberö
groge nnb oor^üglidic (,^5nabe in ein.^elncn 5(u«crmäl)ltcn, 3. 33. Luc. 1, 28;
Act. 6, 8, 5U bc;)Cid)ncn.
4. 'Da Sl)riftue^ oermögc icincr göttlid)cn '].^crfoulid)fcit bie plenitudo
gratiae 00m erften iyi\uncutc bcr ^nfarnatiou an mcfcntlid) nnb notmcnbig bc*
fag, fo fann Luc. 2, 52 {pro/icichat gratia ^ nid)t oon einer iunerlid)cn
3una()mc, fonberu nur oon einer fortfd)reitcubcn '^^ctl)ätiguug bcr ©nabe
oerftanben merben. S. Th. 3 q. 7 a. 12 ad 3.
III. Die mcnü1)lid)c Seele (51)rifti bcfaf^ and) bic eiuii cg off euen
Xugenben, fotücit bicfelbcn uid)t eine Unoollfommcn^eit ciufd)lief3cu ober
oorau^^fe^cu, bie ©abcn bcf^ t) eiligen ^eiftc^> nnb bie (£^ari^5meu.
1. Die burd) bic l)ciligumd)cube ®nabe bcmirftc (S^crcditigfcit nnb
.•pciligfeit oer:',mcigt fid) ben ocrfd)icbcHcu ^Criiftcn unb Ö^egcnftänben nad) in
t)crfd)iebene 2;ngenbcu. ^Inibrcub bal)cr ßl)riftn^3 aU ^ott bie abfolute
|)eilig!eit ift, finb il)m al§ 9)?cufd)cn 0 c r f d) i c b c u e Xu g e n b c u eigen, mic
fie t^m and) an ^a^llofcn Stellen in bcr ^eiligen vSd)rift §ugcfd)ricben
njerben. 33gl. S. Th. 3 q. 7 a. 2.
Qcbod) tonnen il)m jold)e Xngenbcu nidjt beigelegt mcrbeu, mcld)e nur
in einer gemiffen 33e5icl)ung ^nUtf ommcu^eit finb, aber mcgen
einer mit il)nen notmenbig oerbnubcnen Unoollfommcnbcit fid) mebcr mit bcr
gött(id)en '^crföulid)feit noc^ mit bcr (^nabenfülle (S^rifti oertrageu.
2. S^riftu^ bejag ba^cr
in Gbvtftu-j
notwcnbifl unb
uniicrlicvbnv.
1026.
Tic »vüüc bcv
(^nabe in
(£()vii'tuv.
1027.
inwiefern bie
(^htabcnfüllc
(SÖvifti uncinicK
lief) ift.
102s.
(^^nabenfüllc bei
(^HM'cluH'fott-
102!).
Xie ,>^uiial)nif
bei- (^innbi- in
(il)vi)"nii'.
lir luflcnbcn
in (it)riftu'?.
10;{3.
Tic (lona
iü;{5.
372 Crftcr STeif. 3)cr (S^ottmcnfd^ ^cfn§ (Sf)riflu5. C. Xk bcr mcn[(i)Iicf)cn 2c.
xicStrfjni ^- ^^^^» ^^11 göttnrf)cn ^Ingcnbcn bic IMcbc id)(crf)tl)in, bie §off =
"^Ä-ilfr' H"^i9 ^^^^^' '^n\om\i, aU5 fic bie l)iinmli|rf)c i^crl)crrliri)imii feiner iX)ccnfrf)^eit
,ytm (^cgeiiftiiiibc I)atte, iiid)t aber, foiucit fic ficf) auf bie ^(nfdjaimng mib
bell ^^cfi^ (^Dttc^> bc509. %(. S. Th. 3 q. 7 a. 4. ^er Glaube bagcgen
fann il)m in feiner 323eife nnb ilkjietinng ;^ngefd)rieben iDcrbcn, bn if)m, bem
Url)ebcr be£^ (^Ianben?\ bc,yiglic^ (5^otte£! nnb nüer götttii'^en ringe ein jeben
(?»)(anben anc^fd)lief5cnbeö :ilMffen eigen ift. 'i^cii. S. Th. :> q. 7 a. 3;
riemuiriKHiH^ ^^' ^on ben fittlidjen Xngcnben befaß er fid)er nid}t bie ^hiße,
(icnbcn isinini. uieil biefelbe bie (günbe norau^^fetU. 5öic er freigebig! ei t nnb 3}?äj3igung
befaf3, f. S. Tli. 3 q. 7 a. 2 ad 3. Über bie 5'nrd)t ngl. S. Th. 3 q. 7 a. 6.
3. ra|l CSf)riftn0 bie (/o')ia Sjnritvs Savcti befeffcn \)ai, mirb nn^
'iii'^G^'vu^^^^^^^^ ber |)eiligcn 3d)rift anebrücfUd) gcfagt: Iiequiescet super eimi Spiritus
Domini; Spiritus sapientiae et intellectus, spiritus cousilii et forti-
tudiuis, Spiritus scieutiae et i)ietatis, et replehit eum spiritus
^^^.^, timoris Domiui. Z^. 11, 2. 3. ^^g(. Lue, 4, 1; S. Th. 3 q. 7 a. 5,
Tio gratiae 4. 5{nd) bic (/rcdi(fe gratis datae befaf? Cil)riftn0, mt aus all ben
^ürSvilm^^'' stellen ber l)eitigcn 3d^rift erl)c((t, nad) benen feiner 9[)(enfd)l)eit ak> bcr
causa iustrumeiitalis bcr ili^nnbcr in einem geunffcn Sinne bic 3Bnnber=
gäbe ^n^ufd^eiben ift. ^gl. Matth. 8, 3; Lac, 8, 46; S. Th. 3 q. 7 a. 7 et 8.
Kratia ac- IV. (^^> fragt fid) nun nod), ob bcni (^3ottnienfd)cn anc^ gratia actualis
Strni^" ,^Hänfd)reiben fei. ^nfofcrn (il)riftnc> iiial)rl)aft mcnfdjlidjc %\iz fe^tc unb bic
gratia actualis bac^ nbernatiirlid)e ^rincip ^eiliger nicnfd)(id)er %\it \\\, ift
bie probabcicre IV'cinnng für bie ^3ejal)nng biefer ^rage {Suaree, De
Inc. disp. 18 sect. 4). .pierbci ift aber uiol)I ^n nicrfcn, bafs bie göttlid)e
i^crfon 'i>i\^ principium quod aller ^Hfte Sbrifti ift unb fomit ade 5(ftc
feiner nienfd)Iid)cn ^tatnr unrft unb t)citigt. ^a^cr ift ber 9^eftorianifd)e
(Sf^ebanfe bnrd)ani§ fcrn^n^alten, aU ob bcr l^ogoc^ bnrd) bie aftnalc (^nabc
ben ^D^nifdjcn (Sl)riftnc> iinc anbcrc D3icnfd)cn jn guten 5(ften angeregt l)ätte.
T^eeliatb fagen bic ^nitcr, in (Il)riftnc> fei bic attualc (^nabc nid)t excitans,
fonbcrn nur cooperans genjcfcn.
§ 108. I^ic abfohlte Siinbculofigfeit nub Si^iUc^^frcil)eit G^rifti.
^Hl(. |)c{iivid)'@utbcv(et, 3)ogmotifd)c ^bcologic VII § 3fi6. 374; Franzdin,
De Verbo Tncarn. Th. 43 sq.; ?( 15 berger, Tie Unfünblid^feit (Sfjrifti. mün6)t\\ 1883.
Tie'aMühttc I. GI)riftu^^ ift a u d) alc^DJicnfd) abf olut fünbenlo^^, f o ba fi
^""Jbdm"^^ nid}t blofs niemals gefünbigt l)at, fonbcrn ha^ aud) in
i()m jebe (Sünbe uumöglid) ift, nnb ^umr nid)t blog moralifd),
fonbcrn aud) pl)t)fifd) uumöglid).
l^e^^g(cid)cn ift er and) abfohlt frei oon jebcr fünb^
baften ^on!upi«cenä unb be0f)alb a\\6.) oon jebcr inucrnd)cn
33 e r f u d) u n g 5 u m il^ ö f e u.
^iefc abfohlte Sünbenlofigteit (Sl)rifti ift de fide.
1. ^icfe (i^(anbenc^ma()rl)eit ergibt fid)
Tic süiibcn- a. a u c> ber () c i ( i g e n (S t"^ r i f t. ^ n b i r c f t ift fic in ben StcKcn
ÄT^Sfn^ ül)riftuc^\ile ben |) eiligen, ben ^Hlcr f)citigftcn
scinüt. be5eid)nen, bircft in jenen ©tcüen, meld)c ade^, tt)ae> ©üube ift, ^nr
©üube fübrt ober ^u ibr in 33e5ie()ung fte^t, fd)Ied)tbin oou i^m au^--
f (fliegen: Quis ex vobis arguet me de peccatoV Joann. 8, 46.
Venit princeps mundi huius, et in me noii habet quidquam.
§ 108. 3)te abfolutf @ünbcuIoftgtcit uub SittcnSfrcificit (5l)tifti. 373
Joann. 14, oO. Peccatuni in eo iioii est. 1 Joann. 3, 5. Qiii
peccatum iion fecit, nee inventus est dolus in ore eins. 1 Petr. 2, 22.
Non noverat peccatum. 2 Cor. 5, 21. Talis enim decebat, ut nobis
esset pontifeK, sanctus, innocens, impollutus, segregatus a pecca-
toribus. Hehr. 1, 26. Tentatum autem per omnia pro similitudine
absque peccato. Hehr. 4, 15.
5to btefen ©teilen folgt ^\mv ämuirf)ft bic t()atiärf)(i(^c (günbcm
(oftgfeit, bie jebod) fo fd^avf betont unrb, ba|l unv and) bic Unfäl)ig!eit
5U fünbigen barau<§ fd)Uef3cn fönuen. 3ßcnu ferner bcr gürft biefer 5Be(t
an G^rtftu? übcr{)anpt md)t§ ijat {Joanii. 14, 30) fo ift bamit äugleic^ bic
Ji'ci^eit oon ber ^onfiipi^occnj an^^gefprüd)en ;
b. au^ ber Öe()re ber '^Miter, me(d)c einiiintig bie grci^eit (SI)rifti xi/alf„t,cn.
oon icbcr ©ünbc nnb oon ieber jünblinften ^^eqierbc , bal)cr and) oon {eber Jo'tfljeit aijriftt
^- Y »> - r ^ ^ . Y \ XA A- 1 1 • /^ . bot bell il^atera
mncrlid)en il"«cr)ud)nng geleljrt Ijaben. Dens ^ erbuni cum voluisset m
carne nasci, velnt freno regebat corpus sunm, et pront v eilet,
ab inutili omni carnis actione coliibere ])oterat. Epiphan. Anco-
rat. n. 79. ^ic 5>äter (c()ren aber in (£l)riftnc> nid)t b(on eine 2ünben=
(ofigfeit, \\m fie and) einem (^efc^öpfc eigen fein fann, fonbern tcngncn
jebe SOUglidjfett ber ©iinbe in il)in, iva^^ feinem (^efd)ijpfe eigen fein
fann. Nisi enim fuisset C/hristus ideni, (^ui erat Dens Verbum,
non poterat esse aUenus a ])otestate peccandi. Nemo enim
est, qui peccare von po.^>^it, nisi unns Christus, sicut et Pater
Christi et Spiritus Sanctus. Diony!^. Ale.r., Ep. ad. Paul. Samos. ;
c. a u f^ ber ß c () r c ber ^ i r d) e. 2 d)on hat^ Si on^il üon @ p f) e f n ^> -^ .^. ®linbcn^
(can. 10) erflärt: Non enim egnit oblatione, qui peccatum omnino fouiirnt ttf)^^^^^^^
nescivit. ^as ^on.yl üon Sl)a(cebon nennt Ci()riftn^o per omnia nobis"
similem absque peccato. T)ac^ ied)ftc allgemeine ^'on^il nennt hat^
5Bo((cn (Il)rifti deificatiun totum, moburd) nid)t allein bic fattifd)e 3ünben=
lofigfett, fonbern ani"^ bie Unfiinbf)aftigfeit erflärt ift. 51it0brücflid) mirb
and) nod) oom ^on^il t)on ^lorcn,^ bie JVrcil)cit (il)rifti oon ber C£'rb =
fünbe gelet)rt. Deminger. Knch. n. 602. Tarau^ fi^nnte ant^ fd)on
ber ©(^Inf^ g^öogen tücrbcn, (il)riftn^o fei and) frei üon bcr ^'onfnpi^ccn^,
einer golge ber (Srbfünbc. @cgcn ^l)cobor üon ID^opfneftia lüirb bicö aber
and) üom fünften allgemeinen .^'on^il auebrürflid) al$ fatl)olif(^eg T)ogma
erflärt: Si quis defendit Theodorum impiissimum Mopsuestenum,
qui dixit , alium esse Denm Verbum, et alium Christum, a
passionibus animae et concupiscentiis carnis molestatum, et a malis
paulatim separantem se, et ita ex profectu opeium melioratum,
et ex vitae conversatione incontaminatum constitutum
talis anathema sit;
bov Ätivrt)rit
fcDvc.
loio.
I l)omtftcii unb
d. an^ bem tl)eologif d)en T^enfen unb bcm Äonfcnv ber
jri)cologen. Qn ber ^ad)t ielbft ftiminen bic 2^^eologen überein. 9^ur ^'acötifteu
über ben ©rnnb bcr abfolnten Sünbenlofigfcit irar eine ^ontroüerfc 5iüi)c^en
ben X ^ 0 m i ft e n nnb ® c o t i ft e n , inbem erftcre fie an<3 bcr ^ t) p o ft a t i f d) e n
Union, letztere an^o ber visio heatifica ()erlciteten. W\i ^h^i ^(\i \\^
bic sententia communis ber DJieinnng ber Xf)omiften angcfd)loffen, bic in
ber göttlid)en '?erfi)nlid)!eit ß^rifti bie mcfentlid)e nnb prinzipale Urfad^e bcr
Sünbenlofigfeit erblicft. ^enn ba bic mcn]ij)lid)en Slfte (£t)rifti ber *^^3crfon
eigen finb, fo mürben )ünbl)afte 21ftc (^l)rifti 5tftc biefer göttlid)en ^]3erfou
1011.
-'H'VfltCl)'
10» 2.
loit Cil)riftt i
374 ($rftcr Seil. 2)er ©ottmcnfc^ :3fefu§ (ll)riftu§. C. 2)ic ber mcnfc^ridien k.
fein, tvivS inunöglidj ift. @e> fann alfo mir unter i^orau^^fe^img bcö 9^cfto«
riani^imt^ ober ber mit 1>ogma unb 3,^crmmft im iii^ibcrfprucl} ftct)eubcn ^e*
Ijauptung, burd) ciuc ©ünbc (£l)rifti iinirc bic I)l)poftntiid}c Union nufgelöft
luorben, non bcr tWbg(id)fcit einer ^ünbe in ßl)riftn^ bie S^ebe fein.
5Iuy biefer nbfointen Sünbcnlofigfcit folgt and), ba^ Sf)riftnö ni d)t inner-
iirnjcn (si)iifti. (id) ücrfudjt Uierbeu unb äußeren !i^erfud)ungen in feiner 3Beife ^uftimnicn
ober i[]nen gegenüber einen IWoment unentfd)ieben fein fonnte. Über bie ^er-
fndjungen (It)rifti unb i^re Mongruenj, f. S. Tli. '^ q. 41.
T)a()er finb aud) bie ^EL^orte : transeat a me calix iste unb : quare
dereliquisti me feine«uieg^>, mie SaUnn n. n. meinten, aU ^Äij^ernng ber
Ungebulb, ber .^leinmütigfeit ober bce ^^er^uieifetne anf^ufaffen, fonbern Icbig-
lid) aU Offenbarung hti< inneren Öeiben^.
II. 'ilMe bic abfotute (eünbenlofigfeit, ift aber and) bie $l^a^Ifret=
i)öircii)riftt''in l) c i t , Uhcrum arhitrütm, b e ^> m e n f d) 1 i d) e n SlMlleu^ (Jbrifti
ivabition. r ogma.
1. ^iefec> Xogma fotgt
a. unmittelbar iwxt^ beut gegen hk 2}t o n o 1 1) e l e t e n b e f ( a r i e r t e u
X)ogma, ha^ in (Il)riftuc^ neben bcm gi)tt(id)en ein iüal)rer menfd)Iid)er
^Müe unb ein nHit)rei? menfd)nd)c^o ii^ollen ift. 33gl. n. 958. 'i^nm
^^ e f e n bcc^ men|d)lid)en 'ilMlleno gel)ört aber nor allem hc[t> liberum arhi-
trium ober bie libertas a ')itcessitate i'nterna. S3g(. § 81; S. Tli. ^5 q.
18 a. 3;
b. ([\\§> ber Ö c l) r c ber l) e i ( i g e u (S d) r i f t unb 2! r a b i t i o n ,
baj3 (St)riftuc> aües^, \\x\t^ er ^^w unferem .v>eile tl)at, f r e i m i l ( i g getl)an \)ai,
\>a^ er uamentlid) freimiltig f i d) opferte unb ftarb {Is, 53, 7;
Joann. 10, 17). 'I^a^fetbe ift and) in allen Stellen on^^gefprod^en, tt>eh^e
oon bem ®et)orfam (Sl)rifti gegen (^ott reben (oboediens usqiie ad mor-
tem Fhil. 2, 8), unb baium, baf3 er aüeo aue purer ^\i\^t, alfo nid)t
^\\^:> 'Diotiueubigfeit ober and) auv einer ftreugcu 'ißflid)t ber (5^ered^tig!eit ge-
tl)an l)at ;
c. ^\\% bem ^ogma oon bem '^^erbieufte ß^rifti. ^tww ticr-
bient t)at er al^^ ^JJ^eufd), unb oerbicuen \i\^i ^öilten^fr e i^ eit üorau^.
^gl. Trident., Sess. 6 de iustific. c. 5 et can. 4. 5; Propos. damn.
Jansenii 3. iDeminger, Euch. n. 968).
2. 5rei mar bal)er (Sl)riftn^ö in^obefonberc in all jenen .Sjiinblnugeu, burd)
104:5.
(^H"flcn)tanb bev
Cil) villi.
1014.
Libertas
Miicn?rvcir)cit bic er (^enngt^nnug tciftete unb oerbiente, alfo uamentlid) nid)t blog be^üg-
lid^ ber 5lrt unb 'U^eife feinet Öeiben^ unb Sterbend, fonbern and) be^nglid)
b e g ö e i b c n <§ unb S t e r b e u e^ f e l b ft. @o fagt (5l)riftuö felbft :
Potestatem liabeo ponendi eam 'animam), et potestatem habeo
iterum sumendi eam. Joann. 10, 18.
3. '^ie greibeit ß^rifti in allem feinem ^l)un unb Reiben f(^(iegt ein
ccTactiöne' uiib b 0 p p c 1 1 c ^ iu fid), uümlid)
a lu'cessitate . . i.i , ,• /^/».-x o-^ •- ^ r r- < v , <. ,•
interna. a. bic libertas a coactione w. 667). ß^ri|tu^ befag ntd)t nur ha^ pah
%)osse, fonbern and) ha^^ posse non pati, fo ba J3 e^ in jebem 3}?omeuteJu
feiner )Bhd}t ftaub, ftatt ju leiben, feiig ,^u fein, ^a^er ift im oollften
Sinne n)al)r: Proposito sibi gaudio sustinuit crucem. Hehr. 12, 2;
b. bie libertas a necessitate interna (ii. 668), bic m\§> ^icr 5U=
uädjft bcfd)äftigt.
§ 108. ®ic abfohlte ©ünbenbfigfeit imb 2öiüen5frct()cit S{)vifii. 375
III. ^n 33e5iig auf bte libertas a necessitate iyiterna [inb 5tüei
ipid^tige grogcn 5U beanüuorten, nämlid):
1. ^ie Her trägt fid^ btc abfolute (Sünbenloftg- ^^^f^^g
feit ß^rifti mit ber ^Ba^lfrci^eit feinet menfc^Hc^cn sünbcntonnteit
SRI t r r o tt .5 9 ""^ ii>nl)tfrctt)eit
5115 1 1 1 e n 5 i' (ct,vi,-ti.
Qu bor Öcl)rc Hon ber 2BiUenC>frci()cit bc§ 9}?cufd}cn (n. 669), io=
Juie im Xraftat Dorn 3Si({en %oiiit- (n. 318 f.) iimrbc gezeigt, bag btc iDtög^
Iid)!eit ^u fünbigen, b. ^. \>\t 93^13 gücijfeit, biird) ^JHgbraud^ be^ freien
2öiücn§ ber ^nerf)ti'd)aft ber ©ünbc inib ber .pöHe fid) 511 übcrUcfern, leinet*
meg^o ^mn 5Befen ber ^a()(frei^eit (\\\ fid) gcl)ört, fonbern bafs ba^u nur bie
äJ^öglid^fcit ber 55?a()( 5Unfd)en irgenbluc(d)cn üerfd^iebenen Ülermini ge=
forbert ift.
5inerbing^ liegt bn§ @ ü n b i g e n ! ö n 11 e n in ber f r e a t ü r (i c^ c n grei-
\)d{, nber nid)t n>egen ber %itnr ber g-rcilieit, fonbern mcgen ber einem
jebcn (^efd)üpfe eigenen ^ef ef tibilit iit ber greiljcit.
5(bgefe^cn non ber l)t)poftatifd)en Union ift ba^er bie menfd)(id)e grei*
t)eit Don 9^atnr moralijd) befcftibcl. 5lllcin bnrd) bie {)l)poftatifd)e Union
ift biefe natiirtid)e ^cfeftibilitiit ber nienfd)Iid)cn greibeit in ßbriftn^ oon
2(nbcginn nn nnb fd)(ed)t()in iibenunnbcn nnb anf iiel)oben. Unb meil
bie menfd)lid)e 'J^atnr mit ber ^crfon bcc> gi)ttlid)en ^ortcf> Pbt)fiid} nerei*
nigt unb au^er ber t)t)poftntifd)en Union nimmermehr mirtlid) ift, fo ift bie
9}ienf(^t)eit ß^rifti fubftantial, p^l)fifd), notmenbig, abfohlt fünbento^^ unb
heilig.
^^abnrd) aber, ha^ bie ^t)poftatifd)e Union bie T^ ef ef tibilitüt ber
grei^eit beö menfd}lid)en ^Bidcnei Gl)rifti abfolnt anf()cbt, bebt fie nidit bie
grei^eit felbft auf, fonbern mad)t fie Diclme[)r noUfommcn, inbcm fic
biefelbe t)on aller 9Jtange(t)aftigtcit frei niad)t.
2. 3S^ i c ^ a b e n un r u n c« h\z i n b e f e f t i b i ( e iö a 1) t f r e i ^ e i t loir,.
e^rifti be_5ügli(^ feiner H e r b i e n ft( i d) e n 5l!t e n ber ^a np tl^aVSm^^^^
nnb i n § b e f 0 n b e r e b e ,^ ü q I i d) f e i n e ^o ? e i b e n ^^ nnb '2 t c r b c n ^ ^'^ ^J<evbicn[tc
5 u b e n ! e n ?
DJhin t)at gefagt , 't(\ e!o ber ^Mde nnb W^> (^ebot (^otte^ u^ar, hi\^
(S^riftUi? leiben nnb fterbcn fottte — hoc mandatnm accepi a Patre meo
{Joann, 10, 18) — , fo miirc cc^ Ungcfjorfam gegen (^3ott unb folgtid) Sünbe
getrcfen, menn er fid) bcffcn geiveigert bütte. Üi^olle man alfo bie abfointe
©ünbentüfigfeit nnb fnbftantiale .^eiligfeit ßl)rifti fcftt)a(tcn, fo miiffe man
eine au§ bem Ö^ebotc be§ 33ater§ entfpringcnbe , innere D^otmenbigtcit be^
menfd)nd)en 'il^o((cn§ Sbrifti annel)inen ; uienn man biefe aber leugne, muffe
bie 3)(bii(i(^fcit ber >Sünbe yigegeben merbcn.
^^dtein biefe^ Dilemma beru()t oor altem auf ber 33orau^fc^nng, ha^
@ebot beö ^ater§ ):\ahc bem ^Sitten (J^rifti at^ ein unter (Sünbe üerpftid)*
tenbeg ®ebot gegenübergeftanben. ^ics ift aber feine^meg^^ ber gaü. ^ic(=
mel)r ift jeneg (^kbot ein (£t)rifto ^n freier 5lnnal)me oorgetegtcr ^ a t f d) ( u g
(heneplacihwi) be^ S3ater!o, bem ber 5ßitte (Sl)rifti mit noHfommener 3i^af)l*
frei^eit ^nftinunte, entfpred)enb ber ^efinnnng , bie er Joann. 8, 29 an^*
fprid)t: Ego, quae placita sunt ei Patrii, facio semper, mäf)rcnb e6
d)m t)om 33ater in bie ^abl geftedt mar, biefcö and) nid)t ober etuni^
anbcre^ 5U njolten.
376 eiftci- icil. 2)cv Wottmcujcf) 3efu§ iStjriftihS. ('. 3)ic bei mcnfdjlidjen 2c.
GDvifm/'eVfüutc a- ^^6 ^^»^ fö f^^' ^'^*9^^^ U^) uamciit(irf)
feilt ojcbot, a. aus! bcr flarcu (S r tUir im (^ (Il)rifti {Joann. 10, 18),
^ben^S bi^l er (Uh^ freier 'IS^(\\){ fein uneben bal)iiigcbc : Potestatem liabeo poiiendi
bc§ ü<atcrv. eaiii lanimam meam), iuä()rcnb er äuglciii) crf lärt , ^^^^^ er eben babiini)
b(U^> '^^oljlgcf allen bcö 35atcr!? erfülle : hoc mandatuiii accepi a Patre meo ;
jl (\\\^ bem ^loitfcuö ber ^iiter. I^u ben ^IBortcu ei)rifti : Patris
mei jyraecepta servavi {Joann. 15, 10) bciuerft ber 1)1. ^o^aiiuc^^ Sl)rt)=
foftomuö: Itenim humano more procedit oratio; neqiie enim legis-
lator praeceptis siibicieiidus erat. In Joann. liom. 76 n. 2. @ineu 33 e-
f c ^ l fd)lief?t aurf) bcr 1)1. ^ a [ i t i n ^o awt^ , tüenn er fd^reibt : Inxta
sensum Deo dignnm, praeceptum intelligamus voluntatis traditionem
instar forniae cninspiam in specnlo relncentis a Patre in Filinm
aeternaliter diniananteni. De Spir. Sanct. c. 8. ^Mcberum faj^t ber
1)1. ^ 0 l) a n n c § (£ h r l) f o ft o in u ö ben ilU f e l) l bc^ 33ater^ auf : Cum
dicit se praeeeptnm accepisse a Patre, nihil alind declarat, quam
Patri placerc qnod ipse facit, ne occisnm postea ipsum putarent a
Patre derelictnm et traditum . . . . Si praecepto opus habuisset,
cur dixisset: a nie ipso pono lanimam); iiam qui a se ipso ponit,
non eg-et praecepto. In Joann. hom. 60 n. 2. 3;
Y- a 11 ^> bcr i>J a t u r b c r ® a rf) e. T^cnii imrfi bcm (^cfc^e ber ^e-
rcd)tigfeit iirnr (Xbriftiho uirf)t ^unt Öeibcu iun*pflirf)tet ; uiclnicbr gcbül)rte il)m
bie .?>crrlid)fcit. ^al)er mußte C^ott ba^^ ßcibeu uub ©terbeu C£()rifti mm
ber freien ©iminlliguug Sl)rifti abt)aiuieu laffcn. ^sa c^^ ift, luie mir (pciter
)cl)eu luerbeu, bicfc 3'i'«-'il)nf i^oh icber 5iHn-pflirf)tuug ein U)cfeutlid)e^i lÖcomcut
ber ftcllticrtrctciibcn (5^cmu3tl)uiiug.
@5i bcburfte aber and) fciuce5 Ö^ebotcö , iinc es .v^iied)tcii gegeben
luirb, bei bcm ^ot)ue, bcffcu 3lMlleuCnibcrciuftimmiing mit bem 33atcr allc^^cit
gciuiß ift uub uminiubelbar beftel)t.
©in Ät bco ^'- ^^9^'^ ^^^'\^ Ci'rtliinmg uicrbeii ucrid)iebeuc (^d)iüicrigfcitcu erhoben.
^''l'f!^J""""'** ^' ^'fJi^e^ J"iii^ ^11'^ ^^xi ber 3d)rift ein: Ojxjrtet Filium hominis
pati mnlta < Mfn-r. 8, 31 1 uub : nonne haec oportuit pati Christum? {Luc.
24, 26), fo ift gu enniberu, baj? l)ier üou ber auf ber (Siutütlliguug
(il)rifti berul)eubcu neccssitas hiipothetica et snh.'^eqNens bie 9?ebe
ift. (5r mutete leiben, meil er luolltc \n\b e^ mit bem 33ater befd)loffeu
l)atte ; bec^^alb fagtcu et- and) bie ^^ropl)ctcu norau«.
,3. ^a§- 3i^ort: non mea volnntas, sed fna fiat iLuc. 22, 42)
brücft burrf)auö uid^t einen ^IMberftaiib be^o freien ^lMlleu§ ant-, fouberu nur
ba§ uatürlirf)c 'ÄMberftrcbcn bce^ u i e b e r e u 53 e g e l) r u u g !o n e r m 15 g c u §>
m\b bie unbebiugte (Siuunlliguug bcC^ freien ^illeu^\
Y- 5luf ben (Siulüaub, baf^ ber (^e^orfam ein @cbot üorauöfe^e, aut^
luortet ber l) l. Z l) o m a -o : Volnntas snperioris , quocunque modo in-
notescat, est quoddam tacitnm praeceptum, et tanto videtur oboe-
dientia promptior, qnanto expressnm praeceptum oboediendo prae-
venit, voluntate snperioris intellecta. 2. 2 q. 104 a. 2 c.
c. ^ir luerbeu in ba^ ^^erftäubuic^ beffer einbringen, ireun mir be=
nacljflcuncfcii
Jücrbcn.
km;
~cv flottlirfje
^siiiue fein bcufcu, büf^ bCY mcufrf)lirf)e ^ille ßl)rifti feinem göttlid)en 5lM(Ien ^umr al^
fvcmbev 2cnuc. ^-^^ aubcrcr ^iM 1 1 c , uid)t aber al^ bcr ^Mlle e in e^ anb e r eu uub
iufoferu nid^t al^ ein fr cm ber 2ö.ille gegeuüberfte{)t , uub baf; beibe
^Mlleu uic^t nur in o r a l i f d) übcreiuftimmen, fouberu biird) bie (S i u ^ c i t
bcr ^erfou miteinauber öerbuubeu finb.
§ J09. 3)ic 2)töcf)t bei- SlZcnfc^^eit (Sf)riftt. 377
T)af5 nun bem S o g o ^ cjcgcnübcr Don einem Gebote beg S5atcr^ ni(^t ,<c,f,a{f,^j-^ i,p§
bie ^Hebc fein fann, öerfte^t fid) t)on fclbft. ^er 'MiU bc§> 3Sater^ nnb ber ^mcnfciindien^
mau be^ eofine^a finb berfelbe, eine, abfohtt freie ^IMKe. 5i?af. aber bergömiSS..
(So^n mit bem SSater nnb bem beiligcn Reifte emigltt^ mit nnenblic^er ^rei* '" ^^^'ft"^-
l)cit nnb aü§ pnrer Öiebe iüilt, baß mit! er and) in ber Qtit a ( § 9)^ e n f d)
mit feinem m e n f d) H d) e n ^^iflen mit DoÜfommenfter grci^eit nnb an§>
pnrer ßiebe. 5öir bürfen nämlid) nie nergeffen , ba^ ber m e n f d) l i d) e
2B i l ( e S^rifti, mic über()anpt feine m e n f d) l i d) e ^lat n r non bem erften
30bmente ber 9^ienfd)merbnng an nnb allezeit beut ®o{)ne ©otte^ p e r f ö n--
l\d) eigen ift. X)a^ ^c^cimnieootle für nns liegt in ber 5lrt nnb ü^cife,
lüie ber Öogo? mit feinem göttlidjen ii>iUen ben mcnfd^Iid)en ^öillen bcfi^t
nnb beftimmt, of)ne bie mirflidjc grei^eit biefeg menfd)lid)cn SKillen^ irgenb=
luie anf^nljeben.
yjian t)at fid) biee fo nor^nftelten gefnd^t, ba^ fid) ber ^^ogo^ mit einer
fold^cn menfd^(id)en ©eele uerbnnbcn ^abc , non meld)er er noran^^fal) , bag
fie nntcr ben bcftimmtcn @nabenüert)ältniffcn and) o()ne ^ereinignng mit ber
gött(id)cn 9?ntnr allc^^ 33öfc mit Srci()eit mciben nnb alte^ i^r anfgetragcne
@nte DoKbringen mürbe.
5I((cin bicfe S3orftcHnng ift bnrd)an^5 nnl)altbar. '5)enn non allem
anbcren abgefel)cn, ift bie menfd)(id)c 9iatnr (il)rifti feinen ^Ingenbtid anJ3cr
ber ^t)poftatifd)en Union, nnb ber menfd)lid)c il>iüe ift nic^t ctma auger,
fonbern i n ber t)l)poftatifd)en Union nollfommen frei.
Offenbar bebt biv:^ emige ii'ort , inbcm co bie menfd)lid)e 5^atnr in
fid) §l)poftafiert, bie oon it)m crfd)affcnc menfd)Iid)c 3'^*ci^)^if i^i^jt ^nf/ ii^"=
bern ergebt fie jnr ^öd)ftcn 33o(lfoinmen()cit nnb iierleit)t ibr eine, all nnfere
S3egriffc überfteigcnbe ^cilnabme an feiner götttid)en ii3eic4)eit , (Srfenntni^^
nnb ^kbt nnb bemirft babnvd), baf^ fie cbcnfo nnfcl)(bar al§ frei allezeit miU,
maö ber 33ater mill. @ine gcmiffe , freilid) nnr entfernte ^(natogie bietet
etma bie m i r f f a m e (^nabc , aber megen beö fpecififd)cn nnb nnenb(id)en
Unterf(^iebec> ?imifd)en i()r nnb ber l)l)poftatifd)en Union fet)en mir and) oon
biefer Slnatogie lieber ah.
§ 109. 1>ic 9Jkrf)t ber 9Jkufd)r)cit (y^rifti.
53gl. |)ciuricf)*®utlicrlct, 2)oiiinatiic()c Xl)coloi]ic VII § 381.
^ie 9}?enfd)beit Gbrifti befibt aU C r g a n b er g ö 1 1^ io5i.
1 1 d) e n 31 1 1 m a d) t c i n c n n e r m e [3 1 1 (^ e m a q t. iijenfcöticit
1. SBie fid) ant-' bem ^^egriff bc^. 3.lMmbfr^3 ergibt, fann nnr <5^ott ^^^•'J|;^^,\^""'^"
causa principalis ber 3Bnnbcr fein. X'iefer ^l^af)rl)eit miberftreitct nid)t
bie 2^^atfad)e , ba]^ and) bie .^eiligen *il^nnber mirften ; benn @ott bebient
fiil) feiner ®efd)öpfc aU 5Berf,^enge (causae instrumentales sive mini-
st eriales) feiner 5inmad)t. (Sr allein aber ift nnb bleibt causa prin-
cipalis.
5(nd^ bie l)eitige 9}?enfd)l)eit 3^fu (i^rifti at^^ fo(d)c fann nid)t nll= 1052.
mächtig fein. 9^id)t^beftomcniger befil^t fie ak^ lebenbige^> nnb mit ber (5)ott= "Sfcn'
f)eit anf bie benfbar innigfte il^eife ocrbnnbencö Drgan ber göttlid)cn 5(11== '^•^^^ji.fjj-"*
mad)t eine große 3)iad)t. 33ermöge biefer innigen il^erbinbnng in ber f)i)pofta=
tifd)en Union ift bie ^^('ac^t be^o C^5ottmenfd)en nid)t befd)ränft mie bei ben
^eiligen, ©ie erftredt fid) anf alle übernatür(id)e ^^Mrfnngen, bie mit bem
Qmdt ber a)lcnfd)n)erbnng in ^^erbinbnng fte^en, mie überl)anpt anf allec^
378 @rftcr ütcil. 3)cr C«ottmcnfd) ^'cfuS (lt)riftu§. C. 2)lc bcr inenf(^(t(i)cn jc.
tüii^ einem (^cfdtjöpfc möglid^ ift. ^nritm tft, tüte bei* ^ (. ;il l) o nt a ^ an^--
fii^rt , mir bic @rfd)affmig nu^^ nidjit-' mib bic ^^ernic^tung , tnfomeit ein
^efdjöpf nofl) nici)t einmal al^^ i^lkrtjcng ba,^n mitnnrfcn fann, für ben (^ott*
menfdjen nnmög(id). Si loquamiir de anima Cluisti secuiidum pro-
priam natiiiam et virtutem sive naturalem sive gratuitam, poten-
tiam habuit ad illos effectus faciendos, qui sunt animae convenien-
tes; puta ad guhernandum corpus et ad disponendos humanos ac-
tus, et etiam ad illuminandum per gratiae et scientiae plenitu-
dinem omnes creaturas rationales ab eins pei'fectione deficientes,
per modum quo hoc est conveniens creaturae rational!. Si autem
loquamur de anima Christi, secundum quod est instrumentum
Verbi sibi uniti, sie habuit instrumentum virtutem ad omnes immu-
tationes mii'aculosas faciendas, ordinabiles ad Incarnationis finem,
qui est instaurare oninia, sive quae in coelis, sive quae in terris
sunt. Immutationes vero creaturarum , secundum quod sunt ver-
tibiles in nihil, correspondent creationi rerum, prout scilicet pro-
ducnntur ex nihilo. Et ideo sicut solus Dens potest creare, ita
solus potest creaturas in nihilum redigere. S. Th. 3 q. 13 a. 2 c.
Tic St ba -^- ^^^* ^elüci^ für bie unermeftlid)e 'Madjt S()rifti ergibt fid^
wonfciiiKit a. aus ber fieiliqcn 3 dir ift. 'Jiad) ihr bcfibt C£l)riftnC> bie in=
unb ivabitioit. Itrunieutalc lUad)t, Wnabcn ^u ipcubcu, ubobeionberc bie ^niibeu nadj^u-
(äffen, ^ßmibcr 5u mirtcn unb (^erid)t 5U I)n(tcii, mic er fetbft e^^ fo glän^enb
unb au^brücftid) bezeugt. Data est mihi omnis potestas in coelo et
in terra. Matth. 28, 18. Virtus de illo exibat et sanabat omnes.
Luc. 6, 19. il^gt. Matth. 8, 3. 15. 26. 32; 9, 2—8; 15, 28; 21, 19;
Marc. 1, 34; 7, 33 sqq.; 8, 23; Luc. 4, 40; 8, 46; Joaiin. 5, 22; 6,
54 sqq.; 9, 6; 13, 3; Col. 1, 18—20; Eph. 1, 3—10. 22 sq.; 5, 29 sq.
u. f. lü. Wxz fid) a\xt^ ben angcfül)rtcn Steffen ^iir Oknüge ergibt, Doli*
,^iel)t fid) h([hz\ bie nienfd)lid)e l)iad)t in mannigfaltiger ^eife, balb biird)
einfädle innere iiMdenserfläriing , balb begleitet üon änderen 3^^^^^^ ^'^^^
.s^'>anb(ungcn ;
b. a u ^> ben Ö e l) r a n 0 f p r ü d) c n b e r ,^l i r d) e. (£0 bc^eidjnet
bac^ .s^on^il Hon S'pliefnc^ im ^anon 11 bie beilige l^icnid)l)eit ß^^rifti megen
ibrer lil)poftatifd)en '-l^eretnignng mit bcm gottlidjcii 2o^^t- C[U caro Bei vivi-
ficatrir — quia facta est propria Verbi cuncta vivificare valentis.
©bcnfü rebet ^'wxt-^ VF. in bcr Sude Auctorem fid ei ber Sl)nobe t>on
^iftoja gegenüber luni bcr caro rivifica Christi;
c. an«? ber Ö e l) r e ber ^mI t e r unb !X ^ e 0 l 0 g e n. ')Rad) il)nen
ift bic beilige l)(cnid)lieit (Il)rifti hiVi Icbcnbigc Organ ber Ö^ottI)eit. il^gl.
,V 53. Ci/rillas. Kxpl. XII. capitum ; .loann. Damasc. , De fide orth.
1. 3 c. 17; 8. Th. 3 q. 13 a. 3 a. 1 et 2.
^c,^ügli(l) bei" @trcitfvai-|c, mic bic itnerincRtirf)c {(traft Sf)rifii ,^u faffcn ift, ob ol§
p l) l) 1 i f d] c , inic bic X b 0 ni i ft c n meinen , ober ai^ ni 0 r a ( i f d) e , nnc bie @ c 0*
tiften be()anpten, ober al§ organifd^e, lüic ©d) eeben lebrt, fie^e §einrtd),
2)ogui. 2:f)coIogic a. a. O.
§ 110. ^Ic (i^ebrcdicn ber 9}lcnfcf)fteit (T^rifti.
3>gl. .s^einrid) = 0^ntbcrlet, 3)oginati|d)e Tbeologic VII § 382.
I" e r (5 0 f) n @ 0 1 1 e g l) a t eine mit U n u 0 1 1 f 0 m ni e n I) e i t e n
behaftete m e n f d) l i dj c 9H t u r a n g e n ü m m e n.
§ 110. Tic ©ebrcc^eit ber aTicnfc^deit Äifti. 379
1. '^er ©of)n ©otte^^ ift 9)?enfd) geiüorben, um bic gefallene d^lmidy- Tje aJf mein
l)eit äu erlöfeii. ©o imangemejfeu nun bev ^i)kn)ii)l) eit (i;^rifti alle jene mau-dlriciien un*
©ünbenfolöen luarcn, bie eine 'JJtinberung ober aurf) nur eine ^^erbun!e(ung ^''"^aSi^'^'^''"
feiner ^^eis^eit unb ^eitigf eit einfd)liej3en, ebenfo angemeffen mar cg für
unferen ^^o^enpriefter unb unfer i^orbtlb, ba^ er ade Reiben ber SJhnfd^^eit
auf fid} nal)m, aber eben bes^alb nur bic a (( g e ni c i n m e n f d) H d) e n ,
nid}t bie p a r t i t u I a r e n unb e ^* c e p t i o n e U e n. S. Th. 3 q. 14 a. 3,
iÜHis insbefonbere bie j^asslojies fetner Seele betrifft, fo empfanb fic^. i'*^!^;.
Slngeneljuice nnb Unangcneljine^, fouioljl burd) fümattfd}c (Smpfinbungen, ^'^erieJu"*^^
ba fie forma corporis unb ^rincip aüer kiblid^en (Smpfinbungen ift, aU ^^"'""
burd) f e e H f d) e 5(ffcftc, namentlid) bcc^ l)öl)cren ^egel)rungC4iermügen^o, be==
^ieljungsmeife ber Qraectbilitiit. 5((le biefe nienidilidjcn '^Iffefte maren (^I)riftu^^
eigen, jebod) mit ber uiefenttidjcn 33efttnimnng , ba}^ burd) bie gniüe feiner
'ilH'i^ol}eit nnb ^^'-'i^iöf'^i^ ^^^^^ niibcbad)tfanien, nnorbenttidjen nnb jünbl)aften
^^(ffeftc abfolut ane^gcjdjloffen maren. ^ie '^Iffefte (£l)rifti fonnten ba^er mebcr
einen fünbl)aftcn (^cgenftanb l)abcn, nod) "aud) fonnten bie guten Iffefte ber
.perrfd)aft feiner ^nn-nunft nnb feinem freien ÜMlleny fid) cnt^iel)cn , nnb
ba{)er meber beni ücrnünftigcn ^-li^iUcn ^noorfonunen nod) il)n mit fid) fort^
reiften. Unter biefer (iinfd)rantnng uniren aber (il)riftnc^ alle menfd)lid)en
Vlffeftc oolUommen eigen: i)iene, '^^ erlangen, ^eruninbernng, ^orn, 2 d)recfen,
Trauer u. f. m. i^gl. S. Th. 3 q. 15 a. G sqq.
^Hin ber loebcii evuiäl)ntcn Uüllfoimiiencu .v>cvv|ci)aft bor inniuiuft un^ ^C!? Ijeilii^on lor»»;.
3iMÜcn^ Sljvifti über bic 9lffcftc ift eine anbcvc ii^-vai^o ßanj ucrfdjicbcn, nänilid) ob ßl)vi[tu!? ^'5 ^i^iinit>ajtät
tai l^cibeu be^ l'cibe^ imb ber ©eelc, uue bie Xbeölotieu lai]en, (v- y/r(v^s^s77^/^> y////?//v/r 'f,[^^j'','J"(^^^^^^^^
ober nur öurd) eine f r e i mi 1 1 i c\ e u n b \v u n b e r bare !r) e r a b 1 a [ f u n g , c](eirf)[ain in
^iMberiprnd) mit feiner natürlidjen (Sridjaffnng, nnterinorfen mar.
ipier ift c^ eine nnbeftrittene '-linibrbeit, ha^ Gbriftus nid)t leiben niuiste , luenn er
nid)t gemoüt böttc , nnb bnfj er bie :'JiQd)t beiaj^, mcnn er uiollte, jebec^ l'cibcn Hon fid)
fern ^u ()tilten. i>gl. § 108. IIB. 2^n^o ift aber bier nid)t bie ^nagc, fonbern e^o fragt
fid) üiclnief)r, ob ha§ i'Qihai ber beiligen :l'ienid)beit mit i)iotmenbigfeit anö ber ^^affibilitiit
fotgt ober gegen bie ^^ei'd)affcnbeit biefer !iUcenfd)beit in statu viae eintrat, fo bafj a(fo
bicjelbc eigentlid) impaffibel gemefeu märe. Cbmobl einige Qngefel)ene Ibcologen ha^
le^5tere uerteiDigen, fo fann bod) ^ie ^)iid)tigfeit ber anbereu, and) uom 1)1. Jbonui^ üer-
leiDigten unb liingft jur sentt-ntia coniniuuis gemovbeuen 5(nfid)t nid)t beut minbeften
Biveifel unterliegen. il>gl. S. Th. 3 ([. 14 a. 2.
2. ^aj3 bie menfd)Iid)c ^^catur CSl)rifti bie allgemein menfd)lid)en ©e= ^ lor,
brechen auf fid) genommen l)at, mirb bcmiefen
a. a n 0 ber () e i l i g c n S d) r i f t. Tae gan^e Öeben Qefu uon
feiner Geburt blt- ju feinem Xobe, mie eö oon ben ^}.^ropl)cten gemeic^fagt
nnb t»on ben ©nangeliften cr,Vil)lt mirb, ift eine nnnntcrbrod)cne Klette oon
Reiben be^ i^eibeö nnb ber Seele nnb bemgcnuiß ein beftänbiger i^emei^ für
bie @ebrcd)en ber mcnfd)lidien '^ktnr (£l)rifti. i^gl. Is. 53, 1 sqq.; Ivo/».
8, 3; Phil. 2, 6; Hehr. 2, 17; 4, 15; 12, 2 u. f. m.;
b. a n ^ b e r !2 c l) r e ber ^ i r d) c. (5^ genügt, auf bai3 a p o ft o=
Iif(^e (^lanben^befenntni^ bin^mueifen: passus , cracifixus , fomie auf
ba£i ^on^il Don @pl)efnc>: Si quis non confitetur, Dei Verl)um pas-
snm carne, et crucifixuni carne, et mortem carne gustasse, factum-
que primog'enitum ex mortuis, secundum quod vita est et vivifi-
cator ut Dens, anathema sit. Can. 12;
c. an^ ber öel)re ber 5?äter in i^ren kämpfen gegen bie 4^ofeten,
!Xl)eopa^d)iten unb 5Ipl)tarbüteteu ;
t£l)rini luict)
IvaMtiüii.
380 ©rfter teil. !j)er (^ottmtn\df ^fcfu« Wftu$. C. '^it bcr ntenfc^rid^cn jc.
1058.
iiongrucnj*
d. a 11 ö f 0 r 9 e n b c n ^ o n g v ii e n 5 g r ü n b e n :
^'ÄeSn^" a. T^cr ©ol)n ®ottc^5 mar SQJcnfd) getuorbcn, um für bie (Sihibcn be^
^i>n\ti a}?cn)ti)ciigcfrf)lcd)tci? (S^cnugt^uung 511 leiftcn. X'ie Unoo((foniment)eitcu unb
@cbrc(^cn, mc Zoh , .S^^ungcr, 'I^iirft 11. f. \i\ finb aber Strafen für bic
@ünbe, ir)cl(i)c burd) 5lbam in bic 3i^elt gcbrad^t tinirbc. !l)a!)er geziemte c^
fid), ba|3 (i^^riftUig biefclben auf fid) na^m.
ß. T^urd) bic mcn]"d)lid)cn (^cbrcd)cn mürbe ber ©laiibe an ba^ Qöc^
^eimnis^ ber 'JJtcnfdjiuerbiiug crleid)tert, ba (S;i)riftuö gerabe biird) fic a(^
U)al)ren ä)i'cnfd)cii fid) offenbarte.
y. 4>aburd), ha^ (£^riftn!g bic (^cbrcdjcn ber menfd^lidjcn 9^atnr über-
nü{)m, ift er für nnc> ein ^^orbilb gemorben, mt mv ade l^eiben mit (^ebnlb
tragen foUen. 35gr. S. Th. 3 q. 14 a. 1 c.
5a$ 15et:a g^ttfti.
§111. ^aö 3l^crf (fljrifti im aügcmciucn.
I. ^ n c ^ , lua^ e()iiftii6 t()at unb tl)ut, ift im lu e i t e ft c n © i u n e
fein S e r f. Qm engeren Sinne wixh fein iil^erf biv^jenige genannt,
\va^ er ^n statu viatoris 5 n r iui l Hi r i n g n n g b c !5 u o n i () ni f e l b ft
im 5U t e n iB n n b e b n r d) b e n ^ i c n ft b e r C5 n g c l n n b "ißr 0 p l) e t e n
ü 0 r b e r e i t e t e n @ r l ö f u n g s? m e r f c «? g e 1 1) a n l) a t ^Joami. 4, 34 ;
17, 4), fomie b a ^ j e n i g e , \\u\^- c r b n r d) b e n t) e i (i g e n (3i^ e i ft u n b
b u r d^ b e n ^ i e n ft feine;? f i d) t b a r e n S t e ( I ü e r t r e t c r ^ in
b e r ^' i r d) e a n ^ f ü 1) r t b i ^^ 5 n r i^ 0 K e n b n n g a U e r ^ i n g c im
2B c ( t g e r i t^ t.
^iefeö eine grof^c xHmt nnb 'Bert entfaltet fid) ber ©c^rift, nralter
fird)lid)er ^nffaffnng nnb ber ::Vi\unr ber vgadje gemiig in breifac^er
2:^ätigfeit, uield)e man bic p r o p l) e t i f d) e , l) o l) e p r i e ft e r H d) e nnb
t 0 n i g l i d) e ,yi nennen pflegt.
"^^iefe breifad)c 2;()atigfeit, bie alkrbing^ in ber ()ol)enpricfter(id)en if)rcn
tiefftcn ©rnnb l)at, ift in ben brei "ikrioben bes peil^irerfe^o ftet§ oereinigt,
jebod) fo , ha]-^ in ber ^^cit ber ^>orbercitnng met)r bie propl)etifd)c, im
(£tanbe ber ^rnitbrigung bic l)ü^cprieftcrlid)e, im Stanbe ber @rl)ö{}ung bie
föniglid)e nnb miebernm im Öcben ^\)x'\\t\ , im i^e()rn)anbel bie prop^etifd)e,
in ber ^ßaffion bie ()ol)epricfter(id)e, in nnb nad^ ber 2(uferftel)nng bie tönig=
lit^e ^^iitigfeit in ben ii^orbergrunb tritt.
II. T)ie gefamtc 3:t)iitigfeit G^rifti l)at if)re gefamte ^^oran^fe^nng
in feiner ^erfon, nämlid) in feiner @igenfd)aft al^ (^ottmenfd). '^U fo(d)er
ift er Don D^atur ber DJ^ittter, mediator, jtrifc^en (^ott nnb ben 9J?en=
fd)en nnb 'i^az^ ^anpt, caput, ber ^D?enfd)l)eit nnb aller ^reatnren. Qn
biefer boppetten ®igenfd)aft ift er im ftanbc nnb im t)öd)ften 9J?a|le ge=
eignet, %^{i bei ben ^JJ?enfd)en nnb bie ^JJ^mfd)en hzx ^ott jn vertreten nnb
alte Kreaturen in fid) nnb bnrd) fid) mit ®ott 5U vereinigen. Der ^iir^c
megen werben mir mit ben meiften S^^eologen (S:i)riftn^ alö Ü)^ittler gelegcnt*
(ic^ feines pricfterlid)en, nnb al^ §anpt gelegentlich feinet föniglid)en 5lmtest
betrad)ten.
1059.
^a§ äBevf
(rt)rifti im
Jueitevcn uiib
cnöi'ven 5imie.
io*;u.
Xte breifad)c
Iljätiflfeit
^l)viiti.
lor.i.
liitttlev unb
i2>aitpt.
382 Snmttx %ci\, 3)q5 Scrf (S^irifti. A. 3)a§ propfictifc^e ?{mt Sfirifli.
§ 112. (i^riftuö ein ^^^ro^Ijct
S ^ r i ft u ^ i ft b e r e r ^ a b c n ft e "ip v o p 1^ e t u n b S e l) r c r.
tii • -**"'"it a(- ^' ^^^'^P^^'^^^^^ ^^" lucitcren Sinuc fiub Xi c l) r e r bcv Inilfc^; im engeren
j'vi'Xt'l'cr 'Sinne werben biejcnigcn Öc()rcr ^ropl)cten genannt, bcnen bk C'^abe ber
''"Juy"fn.t"^^ »»^ ^'^^' iill^-'iii ^^^' 3Bei^]agnng ucrUel)en \mv.
^m luciteren mic int engeren Sinne ift ß;i)riftuc^ ber '15rüpl)et. "äU
1olrf)er iiuirbe er im Sllten ^nnbc o e r l) e i g e n : Prophetam de gente tiia
et de fratribus tuis siciit me suscitabit tibi Dominus Dens tuus.
])eut. 18, 15. ^gl. 75. 2, 3; 55, 4; 61, 1 sqq. n. [. m. ^dl)rcnb jeiueö
irbi((l)en ?eben^^ ü b t e (Sbriftu^o b([^ 'propt)ctenamt burd) 33eiipiek nnb ^ort,
bnrd) 5lMuiber nnb ^^iHÜc^|agungen. inil. Matth, 11, 29; 16, 18; 20,
18 sq.; 23, 10; 24, 5 sq.; '2^, 18 ^sqq.; Lac, 19, 43; 21, 23 sqq.;
Joarm. 3, 2; 6, 14; 10, 37 sq.; 11, 37; 13, 13 sqq.; 18, 37 n. ). m.
^ii« 'hvfoima ^' ^^^^'^ ^^^^ "Eilten mie im dienen Xeftinncnte bezeugte ^Na()rl)eit,
t"ovon louDuJii baf5 (i:()riftn!o öel}rer nnb (^efc^gebcr (ngl. bie ikrgprebigtj i[t, l)aben
tum *'iS^ :)iefürmatüren infolge il)rer ^}ied)tfertignngc^(el)re beftritten ober bod) bc^
foifli; ii)vcv j)fcri)t= eintriiibtigt. Traber erfliirte ba^ !X r i b e n t i n u m : Si qiiis dixerit,
Cliiistuni Jesuin a Deo honiinibus datum luisse ut ledeniptorem,
cui fidant, non etiani ut legislatoreni, cui oboediant : anathema sit.
8ess. 6 de iustific. can. 21.
Somie man näui(id) ancrfennt, baf^ ber 'J3^en[d} bnrd) freie lUitiuir=
fung mit ber C^^nabc nnb inncrlid)e Umiininblnng ber (Srlöfnng teilbaftig mirb,
fiel)t man and) ein, baf^ nnb iine bie Vel)rtt)(itigteit (il)rifti jnm (Srlöfnng^j^
mertc gel)ört, niimlid) nic^t nur iufofern fie üerbicnftlid) unb jatic^faftorifd)
ift, fonbcru and) infofern fie burd) IKMttednng ber '^a()rl)eit unb bnrd) (Sin=
fd)ärfung unb '^nn-uollfonunnung bcv (^cfct^eC^ bie I1^'ufd)en jur 1Hed)tferti=
gnug bi^öponiert unb ^u einem beiligcn ^^^eben anleitet unb antreibt,
untciirti'u-tc '^- "^^^ lM]rtbätigtcit (Sl)rifti ift über bie i^el)rtl)ätigfeit aller anberen
,snjiid}nit£i)viftu.>i^i-üpheten burd) foloenbe ©iaeufdiaften fpccififd) erhaben:
Ulli) bell auboion ^ ^^ r-t r^ \ tJ . • ^ ^ • -i -z \ \ < -i i t^
iHopDctcn. a. (ibriltuc> let)rte nid)t eine i^m geoffeubarte nnb öon i()m geglaubte,
fonbern bie oou il)m abfolut gemugte ^ilHibrI)cit. Jocnin. 3, 11; 8, 2&.
^a, er ift bie 'il>al)rt)eit ^Joaitn. 14, ()) unb bac^ ^x?id)t {Joaiin. 1, 4. 9;
8, 12; 9, 5) fclber. Xeuuiemiiil ift feine i^'()re b\t gütle ber ^al)rf)eit unb
'-ll>et£il)eit, in ber atte natürlid)c unb iibcrnatürüdie 25>abrf)eit unb 5Bei«^cit
il)re i^olleubuug finbct, unb meld)e in fid) felbft noUtonimeu unb imperfef=
tibel ift. ral)er fann wad) (i^riftn^ uid)t einmal ein l)öl)erer in-opI)et ober
eine p()eve Offenbarung tommeu. ill>aö (£()riftuv gelebrt, f oll barnm immer
unb überaH ocrtüubct merbeu. Matth. 28, 19; Marc. 16,15; Joann.
10, 16. ^Iwx bie '^lufdjaunng beffen, ma^i mir glauben, fte^t uuö
uod) beüor.
©teilen uiie Joann. 16, 12; 1 Cor. 3, 12; llebr. 5, 12 be3ief)en fid) \\\6)i auf
einen 5ortfd)ritt ber uon Sl)riftn^ geoffenborten iiiMif)rlHnt, fonbern anf tn\ ^ort)d)ritt ber
i)cen[d)en in (Srfenntni^ nnb il^erftänbni^ biefer 'ii?Ql)rliciten.
b. SQ^it ber Öel)re Qefn ift md) bie gülle ber (Srlöfungc^gnabe üer=
bunben, me^^alb ßl)riftu!5 uid)t blog bie^Hi^rl)eit, fonbern auc^ ber Ü^eg
unb biv:i Öebcn ift. Joann. 14, 6.
§ 113. 5^evbieuftlic^fcit t>e§ 2Berfeg S{)rifti an fic^. 383
B. ^Ä« ^0l}tpvxtfttvi%ttn Cl|rtfli.
1)ic ^o()epriefterIid)e ^I^ätigfcit St)rtfti bcftcf)t barin, bay, er biirrf) fein
uiicnblid)C9 ii^erbienft bic @l)re (^otki^ IjergeftcÜt luib oollcubct, für unfere
©üiibenfdjiilb ©enugtliumig cjeleiftet uub um bic (^nabc imb @(orie t)er=
bicnt ^at.
@^ ift baljcr 511 rcbeii 5muiri)ft uon ber '^^ e r b i e n ft l i c^ ! c i t b e ^o
3Bcrfc§ S{)rifti an firt) uub nou beffcu '-I^crbicuftlid)tci t für uu^^.
^obauu u^erbeu luir bic Diotuuubigfcit, ^fongrucu^ uub 5)hUur
ber fteüuertreteubeu @cuugtl}uuug (£l)rifii erörtern.
§ 113. ^i^erbicuftüdjfcit bcv !!!l^crfc« (^*()rifti au fid).
5sc}(. ^einrid)*(S)utbciiet, 2)oi]imui)d)e 2:iieoloi3ic \JI § 386.
I. Unter 33erbienft, meritum, üerftelien mir bie 'il^ürbigf eit ber^p^^.j^y^Jj^'\,j^.j^,j^
guten Sßerfe, be(ot)nt 5U uierbeu,im (^kgenfai^ ,ynn demeritum, böferbi-c? ^jM-vbionfte^:?.
$öerfe, meldte Strafe Derbieuen.
Qft ber Öo()n nad) ber Orbnung ber @ er e d) t i g f e i t gefd)i[lbet, fo
mirb ha^ ^nnbienft uieiitum de condigno ober meritum im e n g f t e n
(Sinne genannt; mirb aber ber Öobn nid)t anc^ ftrcngcr ^)ied}t0pfiid)t, fonberu
nur au5 einer gemiffen 53illigfeit uub 3 d)i dl id)f ei t gegeben, fo nennt
man h^t^ ^u (i^rnube liegenbe '^.^erbienft meritum de coitynio.
Satisf actio beifst ba^ Iserbienft, im" 0 fern ev ;^nr ®enugtt)uung va.'^,'Svb teuft
ober 'liU e b e r g u t m a d) u n g f ü r e i n U n r e d) t 0 b c r eine ^^UM c i b i^ at-? (sii<iiun=
gnug bient, bereu 3d)ulb baburd) getilgt unrb. ^H'rbienft uub Oknngtl)unng """'"s^-
(^t)rifti tönnni uid)t noncinaubcr getrennt merbeu , ba Cibriftuc^ mit bcn
nämlichen Elften un^^ (Knaben oerbiente uub für nnc rs5cnugtl)uung leiftete,
fomie aud) mei( menigften^o ^nm Xeil bac '-l^crbicncn uub ba^o (^enngtl)un
an bie nämlid)en ^ebingungcn gefnüpft finb.
511^ C^'^ott, b. l). mit feiner göttlid)cn 'Statur tonnte (£l)riftu^o nid)t
oerbieuen. i^erbieut l)at er alc IVenfd), b b- uiit bcn Sitten feiner menfd)^
litten 9^atnr.
II. "5) i e ^ a n b l u n g c n (£ l] r i ft i finb an i'id) de condigno m e r c= j.^^ M<cvt-ienit
tori fc^. ^.Dnftt il«' coii-
'I'iefeg ^ 0 g m a ergibt fid) non fclbft pofitio am bcm unten nn^^ Vi^KlrbisSöm
<Sd)rift uub Ülrabitiou ^n fül)rcnbcn ^^cmcifc, baf^ hk .S^'^anblnngcu (£l)rifti
öerbienftlif^ finb für uui?^.
@f^ ergibt fid) aber and) anc^ ber 9^atnr ber Sadje. rie ^nm
meritum de condigno C^ott gegenüber crforbcrlidjcn ^cbingungen finb
1. ex parte operantis
a. Status viae
b. sanctitas;
2. ex parte operis
a. libertas,
b. bonitas supernaturalis ;
3. ex parte Dei remunerantis promissio mercedis.
"Diefe 53ebingitngeu finb aber in (S;i)riftnc> in oolltommcncr il'^cifc er= Ta.-/Snbtenft
füllt uub \VOi\X GDvifti cifüut
1. ex parte operis: bcv inentm.. a.«
a. Obmo^l in einer 53e5iel)ung comprehensor, ift (5t)riftuv in einer f^*''»'^ •*-'"•'•
Jöfini id) V IIP p''vt . iiompenbium Der J^oßmatif. II. OTv
iüg;
a84 3tt)eitev Seil. 2)a§ SIBerf Stjrifti. B. Dq^ ^of)eprieftertum Sbrifti.
niibeni ^iic5iel)img juglcid) imb t)aiiptfiid)liii) gerabc ^u htm Qwcdc, um ineve^
torifd) lüirfcii 511 fonncu, viator. '^hjI. 11. 1009.
b. 'T)ie .pciligteit S[)rifti mar ucnuögc ber plenitudo gratiae
bic Uüllfoininciiftc, bereu eiu ®c|d)öpf fn^ig ift, ücrinöge feiuer götttid)eu "pcr^^
föulidjtcit aber uueublid);
2. ex parte operantis:
a. (Sciue 5Berfc uub öeiben luarcu, mic mir früher fal)cn '§ 108), iu
emiucu tefter ilöei|c frei, uic^t uur Dou iiuf^ercui Q^rniug, foubcru a\\&)
Oüu iuuercr ^;)iütiiieubigteit.
b. A>e^gletd)eu umrcu fie nou ber l)üd)fteu überuatiuiid)cu (^iite
uub 5UHU-
a. entitate operis , iDcil fie atfectu uub effectu in uollfümuicufter
Ubereiuftiuuuuug mit ^em gbttlidicu !föol)lgcfal(eu fid) befaubeu;
j3. ueruiöge iljree piincipiuni qiiod , uiiuUid) i'^er göttlid}eu ^^erfon,
luareu fie oou uueublid)em ilBerte, uiouou fpätcr bic ^)tebe fciu wirb;
3. Tae^ güttlid)e ^HH*|pred)eu bcc> *i'ol)ueö liegt in bem ^l{atfd)luffe ber
H^eufdjmerbiing wwh ber (^rlöfuug fclbft, iu bem mefcutlid) aud) ber gercd}te
'ii>iÜeueeutjdjluJ3 (^^ottev eutljalteu ift, bac^ il>erf (£l)rifti feiuem iuuercu ^i^ertc
eutfpredjeub burd) bie '-iHnKäruug (£l)rifti uub bie ^eguabiguug ber ^c(t ^u
belül)uen, uüe biefe^^ bcreit^^ iu bcu uieffiauifdjeu 3Bci^:^faguugfu augebeutet
ift. Si posuerit pro peccato aiiimam suam, videbit seinen longae-
vum. Is. 53, 10.
III. 33erbieuftlid} unireu t)icruad} alle ^^aubluugeu uub l^eibeu,
bie (Sl)riftuc^ i\U viator gemirft ober gebulbet bat.
1. ^^w ^e^ug auf bie 8^it, ba C£l)riftii6 ücrbieute, gelten fü(^
geube oäl;e:
a. dliriftiic^ oerbieutc u 0 ui ^^(ugeubHcf feiner 'Dt' eu f d) m er=
Tinürnom buug UM. Ingrediens mundum dielt: Hostiam et oblationem nolu-
iSein-rtnuevbuna isti, corpus auteui aptasti mihi. Kehr. 10, 5. @? ift uäiulid) miu=
vxi sum lobe, ^cfteu^^ sententia communis, baJ3 bie 3eete Sl)rifti nou 2Iufaug au in ooüein
^efi^ ibrer ^utelligeu^ m\h ibres^ freien ^MUem^ H)ar, uub baJ3 ber .v^eilaub
feine ^clbftentänj^erung iu ber Mued)tc^geftaU aud) bnrd) feinen menfd)(id)eu
l'oWUw frei gemollt \m^ aufgeopfert bat. '^^gl. S. Th. 3 q. 34 a. 2 et 3.
b. (^liriftuc^ uerbieutc biö ,-;nm 5(ugc üb liefe feine« ^obec>, mit
bem ber status viae \\\\\> bamit bie D^öglid)teit bee ^erbtenfte-3 enbete.
^H biefem ^inue fagte ber .'peilanb üon fid^ fclbft: Me oportet operari
opera eins, (lui misit me, donec (fe9 est; venit nox, quando nemo
potest operari. Joann. 9, 4.
xte>ialMtoi)una ''^^^^)^ meretorifd) unir baljer bie ^Huferftel)uug, uub ebeufotpeuig uniren
xt .Vntcv^jeuatioii e^. 'i)\z "^^Ifte , uieldie ßbriftu^o iu hn\ üieryq Xageu uor feiuer öimmel^
im öimuicl iüd)t r.^r,^ ' uao -v
'ÜHMiu c§ liom. 4, 25 {)ni^i, S()riftu§ lei aiiferftaubcn propter iustificatioiiem
nostram, fo lüirb baMivd) bie ^^(ufcvftel)ung nid)t o(^ causa meretoria. fouborn aH Unter*
pfonb uub @t)uibol uufcrev >Kcd)tfcvtiguug be,^ei(f)nct.
^<^^euu il>äter üou bev ^i>ovbicuftlic^teit ber Seiteuiuunbe Sljrifti rebeu, fo mar
uur ber ÜBiüe be;3 uod) l^ebeubeu, biefe Ä'unbe ,^u empfangen, meretorifd). 3)afe au<§
biefer 4i^unbe bie Satramentc getloffeu uub bie .Viird)c l)erüorgegangen, ift tDpifd; uub
ft)mbolifd).
^^ludi bie ^ii^'^^'P'-'ll^tiüu St)rifti im ipimmel {Rom.>^,M', Hthv.
1, 25; 1 Joioin. 2, 1) ift nid)t ein meretorifd)e^ 5^ir!en, fonberu (^eltenb^
lOG'J.
(ihriftuy Der
§ 113. 55crt)ienfttid)fcit beg Scrfe§ Slirtfti an ficf). 385
ntad)ung bejg iu statu viae emorbenen ^erbienftcö beim S3ater iinb Qu^
menbung an un^.
2. iI>on feiner (Smpfängni^ bi^ m feinem Zobc tierbientc Sbrite i^ti.
nur onrcij jene ^^ttc, btc er als vtator, nia)r burd) jene, bic er anf nidit au^ com-
^rnnb ber visio beatifica aU comprehe^isor feilte. Nee tarnen per ^i'|^^t^"t^5^''i,-t';,^^^^
caritatem meruit, in quantum erat Caritas comprehensoris , sed in
quantum erat viatoris. S. Th. 3 q. 19 a. 3 ad 1.
3. Unter ben Elften C£l]rifti üerbient bnö (^)ebet eine bejonbcre ^c=
trnd)tung.
a. (Belbftüerftänbltd) ^at (^IjriftU'S gebetet ntdjt al^o C^jott, fonbern ^^ ^ ^ ^sfnutuJ^'S'at at«
3)Unfd^; benn nnr ak^ foldjer ift er bcm il^atcr nntermorfeii. ilH]l. S. Th. luenfi-ii otnu- '
3 q. 20 a. 1. m^ ^^enfd) l)at C£l)riftne aber ^ ISl^S^Ä
a. 0 t) n c U n t c r l a g nnb in ber o o 11 f o m m e n ft e n 'ii^ e i f e gc=
betet, ba ha-^^ %d^ü bie @rt)cbnng hzi- .per^cnc^ 5n (*>H-)tt, inniger 'i^erfet)r mit
^ott nnb bie öoÜtommenfte unter allen religiöfcn !Inqcnbiibnnqcn ift. ^gl.
S. Th. 3 q. 21 a. 1 ad 3;
j3. anc^ hat^ 53ittgebet ücrridjtct. I)av ^^ittgebct, qnaedam ex- ^^^. IJ^^^tgebet
plicatio propriae volnntatis apud Deum, ut eani impleat (8. Th. ' \ii)viiti.
3 q. 21 a. 1), tommt (il)riftnc> feinem mcnfd)lid}en 'ii^illen nad) .^u, fofern
berfelbe nid)t bnrd) fid) felbft, fonbern bnrd) Ö^ottev It'raft luirtfam ift nnb
in (Srfüdnng gel)t. ^-In^t. S. Th. 3 q. 21 a. 1 c. ^lüerbing^^ tonnte
(S;t)riftn^> bnrd) feinen göttlidjen ii^iUen allei< unrlcn; aber er mollte burc^
fein ©ebet offenbaren, ba^ er al« ^JJ?enfd) allec> non (^ott a n ^> C^ n a b e
t)abc, mie er aU C^ott oon "^Jatnr alle^-^^ uom 53ater bat oerinogc feincv
5hhogangci^ luni it)m. V(nd) ;, u u n f e r e r '^ e l e b r n n g bat er gebetet nnb
bc£?^alb nid)t blop im ^.Verborgenen, fonbern and) laut nnb oor ben Ih'enfdjen.
Joann. 11, 42. 53gl. S. Th. 3 q. 21 a. 1 ad 1.
b. ^ic gragc, ob (£l)riftnei nid)t bloß für nnc^, fonbern and) für fid) ^n'Svn
gebetet l)abe, i)'t infofern 5U bejnben, a(v e« fid) nm C^aben l)anbclte, bie er »iiivut«^ fm- uii)
dispensatione divina in statu viae nod) nidit befafl, alfo I)offte '^'''^'"*''^'
(n. 1031), 3. iö. Claritica Filium tuum. Joann. IT, l. ^-I^gl. S. Th.
3 q. 21 a. 3.
c. ras (^ebct C^bvifti ift immer er bort loorbeu, infofern ec> ben ^sjiövun^' bc^^
freien nnb n n b e b i n g t e n 'ilMüen Sbrifti anc^brücfte. K^o autem (^it-ocu-? amn.
sciebam, quia semper me audis. Joann. U, 42. '^^gl. IJchr. 5, 7.
Tagegen tonnte >vo C^ebct ß:i)rifti and) nidit erl)ört merben, menn es, mie
ba§ Öebet am Ölberg, nnr ein '-l^erlangen bco n i e b c r e n Segel)rnngc<iier*
mögend ober, mie bas C^iebet für feine .SCren,yger nnb für bie ^)iettnng aller
aJknfd)en, nur einen bcbingten ^iiMllen an^brncfte. ^gl. S. Th. 3 q.
21 a. 4.
d. Tie gnrbitte (Sbrifti im .'oinunel ift ni d)t meretorifd), une mir . .^^"''- ..
gefel)cn f)aben (n. 1070 1. ^\t ift aber and) nidit r ein i m p e t r a 1 0 r i f d) ; /Mimpeiiation
benn (Sl)riftibo bittet um baSjcnige, mas er in statu viae u e r b i e n t , ^'';iv,',-rt"'ifr'''
unb morüber er and) als ^Dknfd) ;^n uerfügen bat. @ie ift alfo ber fort=
mä^renbe ^^n^obruet, baf^ (Sbriftne^ feiner 'JJienfd)beit nad) alle^o, mas er nn^
jumenbet, 00m i^ater empfangen bat.
e. Obmobt S^riftu^ für nn^ betet, ift es bod) nnftattt)aft ;,n fagcn :(,i,j.j^t|,'";,^:ap,.o
Christe, ora pro nobis, meil biefe 53itte an bie *}^crfon gerid)tet ift nnb »f>i''^
fotglid) arianifd) ober neftorianifd) nnire. ^gl. Suppl. q. 72 a. 2 ad :».
25*
386 Qm'ikx Seil. 2)a§ Ifficvf (5l)vifti. B. 2)a§ ^ol)epneftertum St^rifti.
(Siniitu^iHi- 4. (S^ ift bie IVeimmg bcr .S^')ci(igeu iinb 5:^cologeu, baß Sl}riftu^
b'icute\u)no iiuil)renb feinem? irbifii)cii 2tbcm o l) n c Unterlag '-l^erbicnftc cnuarb, iu=
untoriaii ^^,jj^ p^. j^j^.j,j ^^j^^j^ viitualiter, foubcni md) actu C^ott liebte inib Sitte be^5 (S^e-
l)orfamv imb Opfcvv fe^te, umv er oermögc ber scientia infusa tonnte nnb
üeruÜHjc feiner großen l^iebe luoüte. Ego quae placita sunt ei (Patni,
facio semper. Joami. 8, 29.
Tiv%^4'vbirnft ^^' ^^^'^'^^^)^ ^^^^ ^ \xm\\ 5lfte (i^^rifti tamquam viatoris Derbicnftlid^
liiniftrunb foinuiaren; fo pflegen bod) 3d)rift nnb Xrabition bav ik'rbienft nnb bie (^e=
''"^'"' nni3tl)nnng ^{)x'\\X\ anf feine % a f f i o n ,^nrnct5nfnl)ren. Nisi gianuni iVu-
nienti cadens in terrani moituuni tueiit , ipsum solum manet; si
autem mortuum fuerit, multum fructum att'ert. Joann. 12, 24. 25.
^Neil niinilid) nad) bec^ i^aterv ^)uUid)(nJ3 nnb Sljrifti Wxikw all fein 'ii>irfen
im Cpfertob oollenbet unirbe, fo finb and) alle Sitte (It)rifti oon il)ni gciuirft
nnb Dor (i^ott oerbienftlid) in uicientlid)er ^e^ieljnng ^um Opfertob.
§ 114. Sl^crt bcö il^crbicuftcö (£()n|U
^nqI. .^einrid)*®ut beulet, 2)oginati)d)e 3:beologie VII § 386.
I. T)ac! ^öerbienft Qefn (5l)rifti l)atte einen nnenblidjen ^>ert.
^**^'^- , 1. 1)er ^olin (^5ottee^ hat (lU 'JJi e n f di oerbicnt. 3ein '^H'rbienft ift
unonMidic /«Jcvt benniad) ein m e n i d) 1 1 d) e c^ '^^erbienjt, ba^ infolge ber ]ittlid)en ®nte ber
bov mu uiniin. g^«(eifteten ^ikrte junir fet)r groll, aber an fid) bod) enblid) uiar. Xa aber alle
Sitte (Sl)rifti traft feiner göttlid)en ']Nerfönlid)feit Sitte bec^ Sol)ne^ (^otte^
UHiren, fo ift bav anf benfclben bernl)enbe '-l^erbienft göttlid) nnb ba^er nn^
enblid). ^ie Uneiiblidjteit be^ ^^erbienfte^ Qefn Gt)rifti l)at bal)er i()ren cin=
^igen (^runb in feiner gi3ttlid)en ')3erf5nlid)feit. .piermit ift and) fd)on ber
©inmanb (Müntl)erci nnb anberer 1l)eologen luiberlegt, ber ^J^nifd) (£l)riftiig
babc bie 33crbicnfte enuorben, UKvl)alb biefelben nur enblid) fein tonnten.
xasSTbienit -• ^^-^^^t beui t) l. 5^ l) 0 m a c^ be5eid)net \>k sententia communis
SSiicUer^ ^t biefen 35?ert pure et simpliciter als nnenblic^; bie (Scotiften jebod)
enblid); nirfit iiiciiiten, er fei nid)t pure et simpliciter unenblid), i]ebi)re aber einer fpeci=
^'bLaanr'' W% l)5l)eren Orbnnng an, (ü^ jcbee treatürlid)e ikrbicnft. ral)er lel)rten
and) fie, \>(\\i> bie ^^ erb ienftltd) teil eine^^ jeben Sitten ß;i)rifti nid)t nur ben
'liiert a((er freatürlid)en iu'rbienfte , fonbern and) Wt^ 'JJ^iguerbienft aller
©ünben nnernieglid) übertreffe, fo ha^ ^a^^^ '^^erbienft ^^\\\ Sl)rifti ^^^luar
nid)t meiitum simpliciter intiiiitum, aber meritum superabundans fei.
Warn l)at nntfomcniger (^nmb, an biefer fcotiftifd)en Subtilität feftäu*
l)alten, ha ber Sübobriuf n n e n b l i d) e ^^ S.^ e r b i e n ft S l) r i ft i burd) ben
allgemeinen nnb tonftanten tird)lid)en 2prad)gebrauc^ fanftioniert ift.
vaioro{)iec- ^' ^^^^^^ "^^^^^ ^^^^^^ ^^^^ ^^''■'^"^ '^'■'-' ^erbienfte^5 (£l)rifti al^ einfacl) un=
tivus unb radi- enblid) beäeid)nct, fo leitet man biefc UnenMid)teit bec^ ißerbienfte^ ah a\x^
^'^\^m^^^'^ ber göttlid)en '].Um* f o n , bcm principium quod, n)eld)e^i eben be-o^alb prin-
cipium digniticajis genannt luirb , aber nid)t an^ bem principium quo,
b. ^. ber menid)lic^en l^^itnr nnb ben menfd)lid)en Sitten, nicld)e entitative
ober secundum suhstaiitiam operis felbftnerftiinblid) nur t)on enblidjem
S.l^crte finb. 2Bir l)abcn bal)er bei ben nienfd)lid)en Sitten ß^rifti einen bop=
pelten altert ^n nnt:rfd)eiben, ben valor ohiectivus, b. b. benjenigen 'il'ert,
lüeld)cn fie alö menfd)lid)e Sitte befi^en, unb ben valor personalis ober
radicalis, b. \). benjenigen iiH'rt, ben fie al«^ Sitte ber i^erfon be^o ^ol)ne^
§ 114. Sert bc3 SBerbtenfieS etirifti. 387
^ottt§ tjabcu. "Der valor ohiectivus bcr mcn|rf)tirf]eii 5(ftc ß;t)rifti ift e n b=
li rf) ; bei" valor radicalis u n c n b I i d). ©o ift ja au(i) bie mcn]d)Itd}C
^Jtatur Sl)rifti an fid) cnblid) unb ba[)er non cnblid}cni 5Berte; aber fic em-
pfängt oon il)ver i3i3tt(id)cn ^^crfün(id}fcit einen nncnblid)cn 3S>ert, ineil biefer
^JJ(enfd) perfönlid) ber unit)rc @ott ift. Digiiitas caniis Cliiisti noii est
aestimanda solum secundum carnis natiiram, sed secunduni perso-
na m assnmentem, in quantnm scilicet erat caro Dei, ex quo habe-
bat dignitatem infinitam. S. Th. 8 q. 48 a 2 ad 3.
Slbcr baranv, hi\^ ber valor obiectivns enblid) nnb nnr bcr valor
radicalis nnenblid), fot^t nid)t, ^([^ mit bcn ^cotiftcn bcr ^iU^crt^bcr ^^cr=
bicnfte ß^rifti 5Umr fupcrabnnbant , aber nidjt nncnblid) ift. Über^anpt
gibt e§ ein fo(d}e^ D.Vittclbing 5tin'd)en cnb(id) nnb nncnblid) nidit, mcol^alb
einfad) baran fcft5nt)a(tcn ift: bcr ii?ert bcr .SjnnMnngcn nnb ^erbicnftc
S^rifti ift ncrmöge bcv principinm dignificans imye et simpUciter w n-
enblic^ nnb nur secundKm qidd, niimlid) feinem x^hv ohiectivus W(\6),
c n b H i-^.
4. ^{\x^> bcm gejagten ergibt fid) jofort, baß bcr vakir radicalis ^,^1^^,,,^!'^^^; >,.^.^.,
atlcr ?(fte (Slu'ilti, tncil niicnMid), abfodit gl cid), bcr valor oldectivus 'c^u-i'fn^K't ^-r
aber fe^r lurfd)icben ift. 'ilV'd aber Übriftuy feine nncnb(id)e i'icbe auc^ '' ^' '"^""'
in feiner l\\mfd)l)cit moglidift uolltonnncn nric^ bemeifcn molltc, fo l]at er
nid)t bnrd) an fid) geringe tlinn-fc, obmo()l bao tlcinfte niegon feine^:^ nnenb^
liefen valor radicalis genügt hätte, fonbern bnrd) möglid)ft große 'ilnn-fc,
beren valor obiectivns möglid)ft l)od) ift, inebefonbere bnrd) bie ancrooll' •
fommenftc .pingabc feiner fetbft im ^ren^^cc^lobe, nn^ erlbfen mollcn.
IL %\\\ bie ^rage, für locn nnb uuiv C£l)riftn^o bnrd) bcn nncnb(id)cn (£„,|,-/,',V\,cv
'Ü'ert feiner .v>anblnngcn iierbientc, ift ,yi antmortcn : vxmr.
1 . ^ i d) f e 1 b ft nerbientc er jene ^^ c r li e r r l i d) n n g , bie er in '"^JJ.'^.'.'JJrtfHVn'- ^
statu viae n o d) n i d) t b e f a f^ Luc. 24, 2(); Joa^ix. 17, 5; Phil.
2, 9; Hehr. 2, 9). .S^^^^* M't nbcr ein großer Unteridjicb ,viiild)cn (:£I)riftn^5
unb n]\t\ Tic .^')errlid]fcit, bie ßhriftnv fid) ocrDicntc , gcbül)rtc ihm and)
fii)on Don 'Statur megen feiner gbttlidicn '}.^eriönlid)tcit nnb bcr baran^o ent==
fpringcnben mcnid)Iid)cn .pciligfeit. il^gl. n. 1020 ff. Taß er aber bie
t)on ^DJatur ihm gcbnl)renbe .^crrlid)leit and) ocrbientc, hi^t feinen Aion--
grncn.^nvnnb barin, ha\] biee feiner mcnfd)lid)en ))latnx' angcmeffen nnb
für il:n feiner lUcnfd)l)cit nad) rnl)mrcid)cr mar. S. Th. 3 q. 19 a. 3.
2. 1^ e n 1^1 c n f d) c n ncrbicnte (i[)riftn^o b i e S ü n b c n ü e r g e b n u g , 05^,7bc'u!"iS
(5^ n a b e n n b (Glorie nnb bereu I c ^ t c n (^ r n n b , bie "^ r ä b e*
ft i u a t i 0 n.
3. 'i>eu Engeln l)at (il)riftnc^ bie Ohiabc nnb (^Horic ni d)t .n;^,.'!!*!,^.;,^,,,
primario mic nuv ll(enfd)en oerbient. 'ilVmn c6 bahcr heint: Per eu.m ^ou t'^nndn m-v^
.,. . . / . p. . ' ' . . Monte.
reconciliare omnia in ipsum, paciiicans per sanguinem crucis eins,
sive quae in terris sive quae in coelis sunt iCol. 1, 20) nnb: In-
staurare omnia in Christo, quae in coelis et quae in terra sunt
{Eph. 1, 10), fo be^ietit fid) bicfcc^ nid)t auf eine (Srlöfnng ber (Sngcl, fon=
bcrn auf bie ^^erföl)nHng ber \'3?enfd)cn and) mit bcn (Sngetn nnb auf hk
(^rgän^nng ber I)innnlifd)en .S^')ierard)ie. ^M(lerbing^> aber ift secundario bnrd)
ba§ 5Bcrt (5()rifti anc^ bie %{oxk unb 2c(igfeit bcr @ngc( öcrm ehrt morben.
%\\&j ftet)t nif^t-s im ^egc, bie nrfprüngtid)c (^nabe nnb il^c()arrnng bcr
(Jnget auf bac* 33erbicnft Sf)rifti 5nrncf,^nfü()ren.
TiK< Vlltf li'wa
x\n hi)it bic
2itlI^l■lIUCl• x.j 'y
nctnuifl nnf '
388 Bwettcr Seil. Xa$ SBcrt Gdrtftt. B. 3)a§ ^ot)cprteftcrtinn Si)vtfti.
§ 115. i^oit bcr ftcllöcrtretciibcu C^cnngt^mmg mtb bcm ftcüücrtrctcnben
!l^crbicnftc C^^rifti und) bcr ftciligcu Schrift.
'i^c\[. .f) c i itv i d) - (sS 11 1 b c r 1 c t , 2)oc]inatif(i)c ^ l)colocjic V 1 1 § 887.
(Sl)rtftuc^ l)at biird) fein gan^c^^ Öeben, bcjonbcr^ aber
buvd) fein Öciben nnb feinen Xob am ^ren^ ^enugt^uung
gelciftct für bic 3ünben ber 5ö?e(t.
^cmcifcn mir biefc ^Ijefc jnerft ane ber l) eiligen 3d)rift.
A. ^Hltec^ Xcftamcnt.
1. Xie meffianifd)cn iirni^fagungcn bec> 5lUcn !Ieftamcntce fd)i(bern ben
mVm h-Difbic ^|effia^> aÜcrbingc^ alc^ ^ obrer nnb 'lM)ropl)et {Is. 42, 3; 50, 4; Jer.
->a, 5; Joel. 2, 23\ ak^ Mönig nnb ,t)irtcn {Is. 40, 11; Ee. M, 23
nnb bie nieiften nieffianifd)cn 'i^falnien) nnb bc^cidjncn alc fein 'liiert bic
Stiftnng bey ncncn nnb cmigen, hie gan^^e ^^clt nnifnffenben 33unbe£i nnb
)){M}ci Is. i)0, 1 sqq.; liaruch 2, 35; £'^. 37, 26).
5(l(cin bcr C^^-nnb bicfcv ganzen 'iinn-fce^ ift bie Snnbenncrgcbnng
ils. 1, 1() sqq.; 43, 25: E^. 30, 25 nnb innere .s>eingnng ber
*i>tcnfd)en, bic Uniiuanblnng nnb '?i c n f d)af f nng bcr ^cv^^cn {Jer. 31,
33; Ee. 11, 19; 36, 26) bnrd) ben l)ciligcn (^eift, ben ber yj?effia§ an^=
gießen mirb über aüe^^ ^Vlcifd) {Joel. 2, 28; JS'^. 36, 26).
"IMcfc ^^^cgnabignng ber $S}eIt \)at aber i()rcn (^)rnnb in ber 53 er*
föf)nnng, uicld)c bcr l'JtcffiiVo, bcr cuüne ^rieftcr Ps. 109, 4), bnrd)
feine freiinilligc Scibftanfopferung Is. 53, 7) in feinem Öciben nnb Sterben
{Ps. 21 ; Is. 53) babnrd) uollbringt, ba|l er bie 3iinbcn ber %Mt an] fid)
ninnnt {Is. 53, 5. 6. 11\ bnrd) feinen ^ob tilgt nnb eben babnrd) bic gan^c
']5rüpl)etic erfüllt, ben ncncn nnb enngen 33nnb ftiftct, feine !öniglid)e ,^^crr^
fd)aft unb bao ')icid) ber (^krcd)tigteit grünbet iDav. 7, 24).
2. Ter gan,^e a(tteftanicntlid)e 5inttncv bcfonbcre^ ber OpferfnÜnc^
lidKCDü'v- nmr bic litnrgifdic rarfidlnng biefer 55^al)rt)cit, irclr^c aud) bnrd^ bie großen
^"^^"'" gcfd)id)t(id)cn'Tl)pen, ^^ 5^- ^^l^'I nnb Ijsfaaf, ^^(n^^^ug an^ 5legl)pten, :)iücffcf)r
an^o ^abi)(on gefinnbilbct nnrb.
Tan bic f[cifd)(idien Qnhen bat- (^c^cimnic^ be^ ^rengce, ber ^i^er^
föbnnng nnb bcr Ö^nabc nicbt crfannten, fy-[ttc in i^rer 33crb(cnbnng feinen
(^rnnb nnb mar il)r '-l^crbcrbcn. Taber hat bat' 'J^eue 'leftamcnt biefc ^Ii^al)r-
t)cit ncbft ber C^5ottbcit (Sbvifti uor allem in^ ßid)t gcftellt.
B. ^^encc^ Tcftamcnt.
^m ^Jtcncn Teftamcntc rnirb nnc^ bac^ $L^cr! (i^rifti in einigen grojlen
d)araftcriftifd)cn ;5ügcn uorgcfübrt.
rnc^ilSf'cstivini I- ^'^iinäd)''! mirb bn^> Üi^crf Gbrifti ait G^rlöfnng {reäemptio,
in d-viöfmir,,!,. t,. ic-oÄ'jTpoai;) bc5cid)net. ^ic (Srlöfnng fd)lief^t ein b o p p c 1 1 e e 3[J?oment
ein, ein negativ ce nnb ein pofitince.
^WeimtMinb ^ --,, hmxxii bic ^;B c f V c i n n g
a. Hon bcr 3ünbc: In quo habemns redemptionem per san-
guinem eins, remissionem peccatorum. Eph. 1, 7;
b. non ber ^ned)tfd)aft bcr '^ünbe {Rom. 8, 1. 2) ober t)on ber
fünbigen 'Il>e(t: Qni dedit semetipsum pro peccatis nostris, iit
eriperet nos de praesenti saeculo nequam. Gal. 1, 4;
c. oon alten folgen bcr ^ünbe, in^^befonbere oom ^lud)e nnb bcr
.^ncd)tfd)aft bzt (^efcl^cc*, mc(d)c^o bcucn, bic cc^ nid)t erfüllen, ;>nr
33erbammni^^ gcrcid)t, bie (^nabe ^u feiner örfüUnng aber nid)t in fid) felber
108
2)rialttcftiitin'nt
§ 115. SSon ber ftettocrtretenbcn (S5cnugtbuung iinb bein fteüöertretenben :c. 389
trägt: Christus iios redemit de maledicto legis. Gal. 8, 13. 3Sg(.
Eph. 2, 15;
d. Don bcr ©ciüalt ber J^tnfternt^: Qui eripuit nos de
potestate tenebranim et transtulit in regnum Filii dilectioiiis siiae.
Col. 1, 13;
e. t)on ber (^ c 11) a 1 1 beg Xobc^ iinb be^^ 5:eufel!§: Ut per
mortem destriieret eum, qui habebat mortis Imperium, id est dia-
l)olum. Hehr. 2, 14.
2. 2lber ntd)t blog öoni Söfen I)at itii^ S^riftug befreit, j'onbcrn aud^ .^eitiflung.
^Rcd)tf crtigung, .Noeiltgung, Öebcti, 3engfeit im Überfluil mt^^
mitgeteilt: üt omuis, qui credit in eum, iion pereat, sed habeat
vitam aeternam. Joann. 3, 16. Ego veiii, ut vitam habeant, et
abuudantius habeant. Joann. 10, 10. (^ui factus est nobis sapientia
a Deo, et iustitia et sanctificatio et redemptio. 1 Cor. \, 30.
IL ^6:^\:)\\ ([\x^ bcm 33i^>{)crigen ergibt fid), "^aii h\t ^rtöfung nid)t
1089.
rie (i-vföfuiiii
(ebig(id) burc^ bic öet)re unb bac> '^cifpiel li[)ri|'ti geunrft ift. remiriit b(o§ vriirc
Unteri'c^ieb 5Unid)eu bem ^^ibcutum unb (i:t)ri|"teutuni befte()t ja gerabe ""^ '^'^\^^^^
barin, batl t>Ci-^ (£^riftentum nid)t nor^ngc^meiie @e|et^, fonbern uor adem
@nabe ift. ^iec^ ergibt fidi ferner barau^v ba^
1. h'xz (Srlijfnng burd) S()riftnv, ba-o agnus orcisus ah origine
mundi {Apoc. 13, 8, mit il)rer Airaft and) bic gi^na^ ^^or^eit nm=
fagt, unb ha\i,
2. bie ©rlöfnngc^gnabc (il)rifii abfolnt notmenbig ift ^nm ,?)cik
alter, and) ber Äinber.
111. ^a^^ 35? e f e n bcr (Srlöfnng beftebt in bcr '-I^ c r ] ö l) n n n g b c r
lUenid)cn mit (^ott nnb (Mottec^ mit bcn 'JJienfdicn bnrd) 2ül)ne
bcr ^ünbenj d)nlb.
1. Die bciligc 3d]rift jprid)t l)iinfig ano, bic ^ünbcr, mcldic iilöTie ciSui iit
fold}e C^ütt entfrcmbet unb feine Jyeinbc maren, [eicn burd) bcn Tob ©l)rifti ^iücient(frf}^<cr
mit (^ott unebcr ncrföbnt morbcn: Cum inimici esseuuis, reconciliatl ^''^"""^•
sumus Deo per mortem Filii eins. Ixom. 5, 10. Et vos cum essetis
■ali(iuando alieuati et inimici sensu in opeiibus malis, nnue autem
reconcilinrit in C()ri)ore carnis eins per mortem, exliibere vos
sanctos et immaculatos et irreprehensibiles coram ipso. Col. 1,
21, 22.
(^ott bat bnrd) (5l)riftne nnb in Gl)rifinc> bic ^i>elt mit fid) nerf5l)nt:
Omnia ex Deo, qui nos reconciliavit sibi ])er Christum, et dedit
nobis ministerium reconciliationis, quoniam quidem Dens erat in
Christo mnndum reconcilians sibi. 2 Cor. h, 18. 19.
1>al)ev bie apüftolifd)c illiabnnng: Pro Christo ergo legatione
fungimur, tanquam Deo exhortante per nos. Obsecramus i)ro Christo,
reronciliammi Deo. 2 Cor. 5, 20.
'Wie bie '3}hnfd)en burd) bie Sünbe nid)t bloj^ mit (^ott, fonbern
aud) mit ben (Engeln unb nntcreinanber nerfeinbet mürben, fo t)ebt bic
35crfö^nnng mit ^ott burd) Sl)riftnni and) biefc ©pattung unb geinbfd)aft
auf. Tai)cx ift S^riftuö bcr allgemeine 5;l^erii)^ner nnb /S'i'i cbcnf> =
ftifter (V*^^M"d)en |)immel nnb @rbe (Col. l, 20;, 5mifd)en ,'pcibcn nnb
Quben {Eph. 2, 13 sqq.^. ^^^j
2. I)iefe 35crföl)nung bcr I!tcnfcl)cn mit ©ott gefd)iel)t aber tcinc^omeg§ Tjc ^<crföf)mtnfl
t)or5ug^?mcife unb Icbiglid) babnrd), bay, bic :Wenfd)en ibrc 65cfinnnng gegen '"i\tflr/süjn?^
bcv Sdjutb
KV.
390 Blüeiter Ini. 3)q5 ^LVrf S()rifti. B. 2)a§ ^o{)epricflrrtum ©^rifti.
OVitt iinbcni, inbcin fic, brndj bic ?ct)rcii unb bn^ 33cifpicl S^rifti unb
nnmcutlid) bmd) bic 5ktrad)titiig |'ciuec> i^'ibcn^o oerül)rt, auff)örcn, ('»^ott 5U
f(icl)cn, il)u 511 l)affcn 1I^^ ,^u bclcibicjcii, imb anfangen, il)n ^n lieben unb fo
aib^ ^-einbcn J^'i'ciinbe (^3otte^^ 3U U1er^en. ilMelniel)r l)at bicfe v^innecninbeiung
unb ^^kfc^ruuö ber lVcui"d}en uiib bie baburd) uoU^ogcnc 5Iuviöl)nung bei*
'il1^eu)*d)cu mit (3ott bie 2ül)ne il)rer ^d)ulb unb bie baburd) bemirttc
!i^ e r j 13 1) n u n 13 i^i 0 1 1 c -o mit b e u llV' e n f d) e n ober bie 5( u f () c b u u g b e ^
göttnd)eu ^^orne^^ ^^n* 3?oranvie^ung.
.^raft jeiner (^ered)tigteit l)afu unb [traft (^ott uämlid) notmenbig
bie Sünbe. '^^gl. n. :V2S ff. revf)alb finb oUe ^Il?eufd)eu, meil Sünbcr,
.Uiubcr be^^ :Sovut^ {Eph. 2, 3; Rom, 1,18; ugl. 11. 747 ff.) unb bem Xobe
unb ^^'lnd)e nerfaücn. Anima, quae peccaverit, ipsa morietur. Ez.
18, 20. Maledictus, qui 11011 permanet in sermonibus legis huius.
Deut 27, 26.
Tic ^ünbe \\\ 1 filmen unb ben gött(id)en '^dxw auf anheben, ift aber
fein 'I'ienfd) imftanbe. riec> Iclirt bie heilige 3d)rift babiird), h([\] fie
eineeteilv alle 2ünbennergebnng nnb 'liVd)tfertigung al{< pure (^nabe unb
©rbarmuiui be3eid)uet (ugl. bic Vcl)re uon ber 'li'cd)tfertignug nnb anbern=
teiU^ erllärt, nur C^liriftibo alc- poiitifex saiictns, iiiiioceus, impollutus ....
excelsior coelis factus ilJehr. 7, 26) babe bicfe 2ül)uuug iiollbrad)t unb
nollbringeu föunen.
^IhmI nun (Sl)rifiuv bicie 3ülmc nad) bem (sk^ic^e unb ^ur ^efriebiguug
jm<irimb"Mc' ber göttlidicu ÖJcred) tigfc it geleiftet l)at, fo be5eid)net ber 5(poftcl h(\^:>
^'"'l^nlS!'^ (SrH3inng<oUierf al^o eine C f f e u im r 11 u g ber g ö 1 1 1 i d) e n C^U^- e d) t i g t c i t.
Lfsfitia enim Dei in eo revelatur. Fom. 1, 17. Quem proposuit
Dens propitiationeni per tideni in sanguine ipsius, ad ostensionem
iiisütiac suae propter remissionem praecedentium delictorum in
sustentatione Dei, ad o.^tensionem iustitiae eins in hoc tempore,
ut sit ipse instus et iustificans eum, qui est ex lide Jesu Christi.
Born, a, 25. 26.
^.1- iSTinnma^- ^icruiit ftcl)en bic ?lu«iprüd)c, meldjc ha^ ßrlöfuugvUierf alc> '^Il^er! unb
'nn-vf un^ Mc' Cffeubarnug ber göttlid)cu 53a rm l) cr5ig teit unb Ciebc barftellcn, 5. 53.
■Manni,n-j,aic.t j^^^^^^ o^'j^.. j^>^,^^^ 5^ ^ gq . ^^,j^ 9, 8 sqq. j Tit 2, 11; 3,4, bnrd)^
au^ö uid)t in 5l'iber)prnd) Tarin, ha^-^-» ber 8ol)n (Mottec^ für uufere Süubcn
geuugtl)at, offenbart fid) bie (^ered)tigfeit, barin aber, baf? 5U biefem ^WKdz
ber 'iMitcr ben 3ol)n nnb ber eobn fid) felbft bingab, offenbart fid) bie
53arml)er,^igteit (ikntev.
lUMt Unredit berufen fid) bal)er 3ocinianer unb :lktioualiften gegen
Uv^> ^i^ogma oon ber ftellocrtretenben (^)eungt^unng auf bie Stellen ber
^eiligen Sd)rift, in bcncn geüigt mirb, ha]-\ mir ©rlöfnng, Sünbenuergebnng,
eeligfeit a\\<^> Oinabe empfangen l)abeu. '^^iefe Stellen belieben fid) teil»?
auf bie 3iJ^^^ c^i^ 11^^ 9 '^^^' Grlöfimg^ognabe an nnc>, bie rein freimillig
(gratuita) ift, teilet auf bie (^)ratuität ber l)ienfd)merbung nnb ber Seiftung
ber Sati^^faftion felbft.
IV. ?^Tagt mau nun, in meld) er il^eife (5l)ri)*tibo biefe 3ü^uc
geleiftet l)at, fo antmortet bic l) c i l i g e S d) r i f t :
ra>"^ v'S-tb füv ^' ^^^*n"l«^^ leiftete bic Snl)ne baburd), h([]^ er W^ ööfegelb ober
" bic' eiinbo. ben "l^rci^^ {pretium, redemptio, hjzpo'/. avTiX'jTpov) für bie Sünbc
ge5al)lt l)at. 1)iefer *}3reic< ift fein 33 (ut. Non corruptihililms auro
yel argpiito redempti estis . . . ., sed pretioso sanguine quasi agni
§ 115. 5[^on bcr ftcüöertretenben ®cmigtf)ininfl unb bem flctffevtvctenbcn 2C. 391
immaculati Christi et incontaminati. 1 Petr. 1,18. 19; ng(. 1 Joaom.
1, 7. 'äU ööfcgelb unrb aii(^ be^^cidjnct fein ^ob [Hehr. 2, 14 1 am
Ärcuä {Joann. 12, 31 ), bic A^a()incjabc feiner Seele, b. l).
feinet Öeben^: Filius hominis . . venit .... dare animani suam
redemptionem (X'jxpov) pro multis \Matth. 20, 28), bie 51 nf^
opfcvnng feiner felbft: Unus et mediator T)ei et hominnm,
homo Christus Jesus, qui dedit redemptionem (ävTiX-j-pov) seme-
tipsum pro nobis. 1 Tim. 2, 5. 6.
2. Tenfelbcn C^ebanfen ber ©rföfnng fprid)t bcv "^(ncbrncf an^:?, (If)rtft!ho ^^J^^^^^
l)abe ber gi3ttlid)en C^ered)tigfeit babnrd) (Menni3t{)nnni3 geleiftcr, biif; er firf) 2iü)n-*unb
felbft a\§> eül)n= nnb 53 nnbcc^ o pf er biiroebrarf)! l)at, inbem er bie ^-^'""^^'-'^^^''^■»■•
(Sünbcn ber 5öelt nnf firf) nn^ni nnb bnrri) fein ^^'eiben nnb sterben für fie
^enngtliunng leiftete.
^ag (5l)riftn^> felbft ba^ 2 ii I) n * nnb 5^^ n n b e 0 o p f e r \mx, mirb
uon ber l)eiliöen 8rf)rift in oerfdjiebencr ii^ei^e geteljrt.
a. (£()riftnc^ ift im eigentlidjen Sinne be^o ^ortc^5 aho ber legitime (sx^xmi ift
Tarbringcr einec> iinf-ereu nnb cigenttid)en Cpferv [Hehr. 5, 1; S, 01 -i'üctta-.
•iPriefter {Hehr. 3, 1; 4, 14; ö, 10. 5(nc> bem ^nn'^nge bec^ '^^riefter^
tumc^ nnb Dpferc^ Cibrifti nor bem iübifrfien ben '-l^or^ng bec^ ^Jcenen
leftnmentec^ nor bem 5((ten ^n .^eigen, ift ber .'panpt^mecf besi .s>ebriierbriefc^\
1^05 Cpfer, UH'Ubce (£l)riftnv alc^ "l^riefter (^ott bargebrad)t bot, ift
aber nirf)t irgenbmeldjev Opfer, hostia, Ji-jaia Hehr. 7, 27), fonbern
ein Sül)n Opfer, propitiatio, :Äa:7TY^p:ov (Boni. 3, 25) nnb 53 n n b e c^ =
Opfer.
a. ^ie bintigcn 3ü()nopfcr bev eilten 53nnbec\ inebcjonbere ba^o Opfer (soviftÜI'ak
am '-1^ erf öbnungc^tage {Ler. 16 Uhu-en 5>orbitbev, nmhra futurornni ^"imo^ifcr.
bonorum (Hehr. 10, 1-. Ter ^lued bec^ Siibnopfcrc^ umr bie 3iil)ne einer
©d)iilb, bie man fid) burrf) (Mefet^eviibertretnng ^nge^ogen b^tte. X^iefe Sül)ne
gefd)al) burrf) i^ergiefnuig bec^ 5Untec>, biK^ nad) ber 5{nfd)annng bco 5Uten
feunbec^ für bav öeben be^o ^eibe^o felbft gilt {Ler. 17, 1). Taber: Sine
saug-uinis etfusioue nun fit lemissio. Ifehr. 9, 22. ^tllein: Imi)ossi-
bile est, sanguine taurorum et liircorum anferri peecata. flehr. 10, 4.
Xe^obalb [)at ber Sobn (^)ottec^ bie menfd)lid)e ^?catnr angenommen, nm an=
ftatt biefer an fid) frnftlofen Opfer, bie (>knt nid)t befricbigen tonnen, feinen
Öetb unb fein 53Uit jnm Opfer ,^n bringen [Hehr. 10, 5 sqq.). Tiefet
Opfer l)at er am .sM-en.^e fterbenb gebrad)t, nnb, in ben .pimincl eingebcnb,
ftellt er e^^ emig bem ^niter bar. Tat^ 5^orbilb banon mar ber .^ol)eprieftcr,
ber im 55orl)ofe bat-> 5>erföl)nungvopfcr fdjlad)tete nnb bann tu hat> ?Üler=
^eiligfte eintraf, um t>iV$ Opferblut üor bem X[)rone (^^otte^o bar^^nbringen
{Hehr. 9, 7 sqq. 24).
5lllcin nnenblid) grofs ift ber llntcrfd)ieb be^o %srieftertnm? unb 0=pfcr!§ unuSicb
bc6 5(lten nnb bei? Dienen 53unbe£*. ^tuiüinn^^^ncftny
a7.. ^Der alten ^riefter maren oiele, meil fie ftarben. $5efni^ aber \)at, ^ie"! mfnmt
ircil er emig bleibt, ein emigeö ^]3ri eftertum, nm alle, bie ^n i{]nr-^^^'"''" ^^""^^-■
Eintreten, fclig ,^u marf)en {Hehr. 7, 23. 25).
[j,3. ^ene alten l^riefter l)aben 5Unt ber Xiere geopfert; (il)riftnf' fein
eigene^^ 531nt {Hehr. 9, 11 sqq.).
YY- ^ene b^ben ^nerft ,^ur 2ül)nc tl)rer eigenen Sünbeu unb bann
erft für bic Sünbcn bc^ 5'^olfe^^ geopfert; (Sl)riftn^, ber unfrf)ulbige unb
lO'.ni
(Stiviftuc- aU'
392 3iüeitci- Xcil. 2)a§ ^ert (5f)nfti. B. 3)q§ .^of)cprieftertum ßfirifti.
fünbciitüic .Vot)cpricftcr, l)attc nid)t notmenbig, für fiii) felbft ein ©ü^nopfcr
biir^ubringcn. (Sr l)at cv alfo bargcbrnd)t nur für un^ {Hehr. 7, 27).
00. X^ic alten Opfer imirbcn, incil fie frafttoc^ umrcn, jät)rlifl), ja tiig^
Uli) iutcbcrl)o(t; (St)riftui5 aber l)at, inbein er einmal litt, ein für adc^
mal fein Cpfer iiollbrarf)t {Hehr. 9, 25 sqq).
c£. 'A>ie alten Opfer bemirftcn mir eine legale ^Kcinignng be^?
?^leifc^e^^; ba^o 3Mnt (£f)rifti aber reinigt bie (^cmiffen, inbem cö bic
eünben tilgt, anrf) bic 3ünbcn berer, bie uor (Il)riftn0 lebten nnb bic ikr^
l)cif3nng battcn {Hehr. 9, 13 — 15. 2S).
ZZ. X^cr (^)rnnb bcr .^raft bec Opfcr<? (£l)rifti liegt einerfeitij in
feiner 2 ü n b e n l o f i g f c i t , anbercrf cits in feiner g ö 1 1 1 i d) e n 13 e r f o n.
X^ementfprcd)enb ging er and) nid)t in ein iiergänglid)c^^, irbifd^cö ."peiliglnm,
fonbcrn nad) i^oll bringung ber cmigcn Grlöfnng in ben .^immel ein, luo er
emiglid) fem Opfer mn* (^)ott gcltcnb madit Hehr. 4, 1'4; 7, 26; 9, 24).
Tj. X^af^ 'Snl)nopfer Gbrifti ift .^uglcid) :jI^ nn b cc>o pf cv. Xer 53nnb
^i^imbcc'iVfev- ober bic 3?ercinignug ^mifdicn (Mott nnb ben l^tenfd)en t)at bie 33erföl)nnng
,^nr '-I^oranvfc^Ming, nnb biefe l)at jene ,yir 'ilMrfnng. ral)er gab e^ uorbilb^
lid) and) fd)üii im eilten '^^nnbe ein 5^nnbec^opfer, 6'()riftn^o aber ift melioris
testamenti Sponsor {Hehr'. 7, 22 >, nieliorfs testamenti mediator
iHehr. 8, 6 , novi testamenti mediator (Hehr. 9, 15 1. I^nrc^ feinen
Zob bat er bicfcn ^^-^nnb gcftiftet nnb gemcibt; bnrdi feinen Xob l)at er
nad) einem anberen '^ilbe bae neue Xcftament uoll5iel)bar gemad)t 'Hehr.
9, 16—18).
süjn*^unb ^'- ^^^^'^^ (Il)araftcr alc^ Snbn- nnb ^unbcvopfcr \)at (Sbriftn^^ and)
.«unbf.Huncr in in bcr Stiftung be^o cn di a r ift i f d)cn Opfer« fnr,^ an^geiprodien, inbem
^.T"L?ÄS^^^ er fein i^^lnt beVidmcte ak^ bae 3^1 nt bcc^ ^J?cnen 5^nnbe^v ba§ für
bie 51 p 0 ft e l nnb für bic ^m e l e n n e r g o f f e n mi r b 5 n r 33 e r -
gebnng ber ^ünben {Matth. 2i\, 2><] Lue. 22, 20; 1 Cor. 11,25).
3?gl. Ex. 24, 6-8: Hehr. 9, 19. 20. ^0 ift and) fein J^leifd) ba£< für
ba^^ ?eben ber 3lklt geopferte [Joatni. 6, 52i.
. ^^ J^'^IJ;^- ^^^^^ c. ÜHic^ bcr .pcbräerbrief über Gbriftn^^ al^o bac^ 3ül)nopfcr be<s Svenen
i^'trus übin baii 3^nnbcc> UHMtlänfig au^fübrt, l)aben and) bie anberen ^Ipoftel gelet)rt.
.'f "iTScnS. ^t) |d)reibt ber \)[. :3ol)annec>: Ipse est propitiatio i'Ä7-a|io:) pro
peccatis nostris, non pro nostris autem tantum, sed etiam pro totius
mundi. 1 Joaiü). 2, 2. Unb ber 1)1. ^)3etrnc>: In oboedientiam et
aspersionem sanguinis Jesu Cliristi. 1 Petr. 1, 2. ^Im^I. and) Ephes.
5, 2: Tradidit semetipsum pro nobis oblationem et hostiam Deo in
odoi-em suavitatis.
J^^-. 'Hu-a bcm '^^iiSlicrigcn ergibt fid), luic uubogrüiibct bic fücinianifd)e :5cliQUptung
Scvfan" Mtcv- ^^'^' (St)riftib5 fei n u r ücviiiögc feiner ^^yiUcrpoUat'ion im $imiiiel ^H-ieftcr. ^Ud) ber
tum Giivtftt. tloren Öeljrc ber lieiligcn ^Bd)nft ift bod) ba^ Cpfer am Hreii^e (^k-iiub unb i^orauS»
fel^ung feiner ^nterpeltation im ^^immel, in ineld)er er biefe^ Opfer für un§
geltenb marf)t.
Übrigen^ gebiert, mie bereite gefagt tüurbe (n. 1069 ff.), nid)t blou bie 3,^er'
gie^nng be§ i8lute§ nnb boC^ Sterben, fonbern and) alle^, inas Sbi'iftu^ gctban unb ge-
litten i)at, gu feinem Opfer. 'ilUS unfer getreuer .^obeprieftcr, unb um iÖarmbcrAiafeit
an nn§ ju üben, ift er in altem un§ äbnlid) gemorben (Ilebr. 2, 17). ^eine (SJePetc
opferte er in ber 3cit feinet irbifd)en Saubelö : Qui in diebus carnis suae preoes
supplicationesque ad enni. qui possir illuni salvum facere a morte cum clamoi-o
valido et lacriniis ott'erens, exauditus est pro sua reverentia {Hehr. 5, 7). ^Seiu
2:0b aul (5!Jef)orfam ift bie iöoüenbung feines^ Opfert: Fa quidem cum esset Filius
%, 115. 33on öer fteüöertretenbcu Öienugtf)uinig unb bcm fteüöcrtrctcnbcu k. 393
Dei, (lidicit ex eis, quae passns est, oboedieiitiam, et eonsumiiiatus factus est
omnil)US obteniperautibus sibi causa salutis aeteniae, appellatus a Deo pontifex
iuxta ordineni Melcliisedech. Hehr. 5, 8 — 11.
d. (Sf)riftit^ ift '^^ricftcr nid^t nur burd) hm blutige Opfer m&) bcr Orb= csDriftunvicm-v
uuug 5(rouc\ fouberu a\\6), uiie mir in bcr ?el)re uou bcr C£'ud)ariftie ]et)eu uicrbcu, inbaciucinntfiii.
bur(^ hix^' cud)arifti| d) e Opfer undi bcr Orbuuug be<? "DJtcldjii'ebcd). J^nt
S3riefe an hk ^ebriier jcbod) t)crgleid)t ber 5(poftc( beut uäd)fteu ^^uecfc
btefe^^ Sriefe^^ eutfpred)enb (St)riftur^ mit 5Q?eId)ifebed) in einer nnberen 5jk=
jie^ung, nnmiid) in ^"^e^ng auf feine (Srt]abeul)cit über ^^Ibrntiam nub in
S3cf,ng auf "biK^ gött(id)e "^rincip nnb bcn einigen ^^"^eftanb feiue^^ ']?rieftertunbo :
Sine patre, sine matre, sine penealogia, neqne initiuni diernni
neque fineni vitae habens. Hehr. 1, 8.
e. (5^an^ ba^=felbe, \m<> bie Stellen luni beut *i^ricftertuui nnb Opfer ^^^^1^'^^,.
ßhrifti faqcn, mirb and) auc^nebrüdt ^v'nmm, bcffen
. .>-, i -r^ . • -.1. iJMut un§ rictltft
a. burd) bie 3)e,^cid)nung (il)riiti <\U> Agnus Dei, qui tollit pecca-
tum mnndi, aU uie(d)e^^ Qotiannec^ ber Käufer d)n oerfünbct Jomin. \,
29; ug(. 1 Joann. 3, 5; ^\^> hm Ofterlamni, ba€^ für unC> gcjd)lad)tet
lüurbe (1 Cor. 5, 7i; al^ hm uiafetlofe Öainui, burd) beffeu '^^(ut mir
erlöft mürben (1 Fetr. \, 19 1;
,1 au aüen ©teilen, bie einfad) fagen, h\\\\ hm iBhit (Sl)rifti uu^o non
ben (Sünben reinigt (1 Joanv. 1, 7i.
3. :3u beul ^^cgriff bec- ©ül)uopfer^^ liegt meientlid) bcr 53egriff bcr 2üi„/oWcv mx^
ft e H ü c r t r c t e n b c n C^) e n u a t b u n n q , satisf actio ricaria. l^m- 3 iihn^ ftoiiiuvtvetcnbc
Opfer uurb namhd) mit ber ^unbe bec^|cnigen, \\\x bcn ec> bargebrad)t mirb,
belüftet nnb ^nr (^enugtl)uuug für biefe 3üubc ge|d)(nd)tet. .v^at fic^ alfo
(JI}riftn^o alc^ 8üt)uopfer für uiiv geopfert, fo folgt baraiiv ooii felbft, ha^^
er, mit unfereu ©üuben belaftct, an iiuferer Statt geftorbeu ift, um h([
burc^ für unferc (©ünben gcuug.yirl)uu. (Sr ift alfo nid)t nur ^n
u n f c r e m 53 o r t e i I c (mors Christi salutaris), fonbern audi an
nnfcrer (Statt, alc^ uufer Stelloertreter (mors Christi ricari(n am
,^reu5 geftorbeu.
Tic? (obtcrc Iciunicii bie Socininiicr iinb ^K d t i o n a ! i ft c u , inbciii fic bie, . !^^^- ^
2(uöipvüd)c ber 3d)rift, '(S()riftu§ fei für im?- nt'ftPvbcii {Hom. h, H sqij.; S, 32), (cbinlid) ^^ilXmimtcn"'
baburd) crflärcn iroUen, er fei \\\ luifcrrin Vorteile cieftovbcn, nnb biefer 5.^ortci( fei
»üefentlid) anf boö S3eifpiel .^nrürfjnfntiren, ha^ er in feinem Ceiben nn^ gegeben.
5löevbing§ ift bcr 3:üb (5f)rifti nnd) ein 5?eifpicl für nn§: Christns passus est
pro nobis, vobis relinquens excniplum. 1 rctr. 2, 21. 5tIIein ^a§< fd)lie{3t bie
.f)anptfad)e, bie fteUnevtrctenbe ÖJcniigtbniing, nid)t a\\^, mic ber \)\. ^ctni^ a(^>bn(b qh^-
brüdlid) ()erborf)ebt: Qni peccata nostra ipse pertnlit in corpore suo super
lignum, ut peccatis mortui iustitiae vivamus. cuius livore sanati sumus. 1 Ppfr.
2, 24; Dgl. Is. 53, 5.
2)a^ ferner bie Vortitel oTisp in bcr i^ebcntung ,^ n ni 53 o r t c i l Porfonnut,
unb 'ba^ e^ oorgng^meifc in biefem Sinne I]cif?r, mir foticn füreinnnbcr fterbcn,
h)ie (5f)riftu§ für nn§ geftorbeu ift H Joann. 3, 16; Pgl. 2 Cor. 1, 6), bcmcift utd)t
bQ§ 90'Jinbeftc. "J^cun bicf.' '•^artifct mirb cbenfo im Sinne Pon n n ft o 1 1 un^ babcr
neben nnb g(eid)bebentenb mit ävx{ gebrand)t.
Söenn aber Pon a)^cnfd]cn gefagt ift, baf^ fic fürcinanbcr (eibcn, fo bcif^t c^> audi:
Numquid J'aulus crucifixus est pro nobis? (1 (-or. 1, 13; Pg(. Iiovt. 9, 3 , obUiol)l
aud) 3D'?enfd)en in ftellpcrtrctcnber Söeife » einigermaßen füreinonbcr ©enngthunng (eiften
fönnen. 5Bgl. Col. \, 24.
Xic ft etlocrtrctenbc Ö)cnngtl)unng (£l)rifti mirb u\ ber Ijciligen
Sd)rift an^brüdlid) gelel)rt:
394
Smxtn Tnl T(\9 'Bni (5f)rtfti. B. !5)n5 .^of)c|)rifftertum Stirifti.
(MvituTinit ^' ^^^^ '^^^^ imfcre Süllben auf i()n gelegt; er aber ^Qt unferc Süiiben
uinnc lünini gctvac^cii iiiib lucgcu if)rcr inib 511 if)rer Sü(}nc gelitten. Vere laiiguores
übnuoiiimnt. ,,()s|^,.Qg jp^^, U,]if ^^ doloies iiostios ipse portavit . . . Ipse vnliie-
ratus est propter iiücniitates nostras, attritus est propter scelera
nostra .... Posnit Doniiiius in eo iniquitatem onininm nostrnm.
/.s\ 5o, 4 sqq. Tiefe ^^rop^ctie ift burd^ 1 Petr. 2, 24 aiitl)cntiii1) aufgelegt.
3I^euu Mdtth. 8, 16. 17 jaic il'ortc bc5 ^[«ifi^ «»f ^ic ^vanfcnl)ci(iuu]cn bc,^oiicu
uicrbcn, [0 ift bic cic^cntlidic inib liniiptinc()liitc iJ^cbcutunc] berfolbcn biivd) bic Vlniucnbiing
auf eine imtcrflcovbnctc unb tupifd^c Sivfinin bcr (Siiöfuiui nid}t bccintriid)tiijt.
(Jbcnfü ift bcv focinianifd)c (Stimnmb, portare fei g(cid) aufene unb tollere
l>eccata, biufälliij. Tcuu bcr ^'^^"»"'•'('"tH^un uiifercv Stetlc jcigt, ^a^ portare )iid)t
Icbinlid) iu bicfcui ^iunc gcuicint ift; in Sirflidifcit \)a{ ^a^ tollere \>a§> portare ju
feiner ^^orau^fcl^ung.
,„ .}^^\ .. b. Tag C£l)riftuc% inbeni er semel pro peccatis nostris mortuus
uib^ Ä"r 5»"^c est, lustus pro iniustis (1 P^efr. .-5, 18) im eigentlid)cn e)inne luijer
flnvorboii. 3t eUuer treter unir, briidt bcr 1)(. i\iidiiv in bcr fduirfftcn ii^eife au^o,
mcnn er fagt, Sl)riflnc\ bcr 3iinbcnIofc nnb .Nj^^^'^Ö^» f^i f^ii* ^^^^- d^^^' ^Liiibe
nnb ^nin }^[nd)c gciuorben: Enni, qni non noverat peccatnm, pro iiobis
peccation fecit , nt nos efficeremur iustitia Dei in ipso. 2 Cor.
5, 21. (Iiristns nos redeniit de nialedicto legis, factns pro nobis
maledictum, qnia scriptum est: nialedictus oinnis, qni peiidet in
ligno. (ial. )\, 13. Dcvl)alb mirb (il)riftnc> aud) fl]inbülifiert burd) bic
am ^ren3ec>pfal)(e erl)öl)te, el)erne 2d)lange, bicfc^o iBinnbilb ber Sünbe xmh
ber (Srtüfung .yuiteid). 53gl. Jodim. ?^, 14; Num. 21, 9.
^iniftl/Jn-iittbic ^' ^ii'^iii"^*^^) n^^^^i*' ^iif) Cit)viftiiv 5ur 3ül)ne ber eiinbe, bic er auf fic^
strafe b. 2iinbe.gcnomuu-u, bic 3trafe ber 2^nube , ben Xob, erlitt — stii)endia peccati
in(»rs {Born. 6, 2:)
leiftcte er für bic 3ünbc (^^enngtliituug , l)ob fie
1110.
^itjviftu^o um-
nidni'tc bni
3cl)Ulbbi-icf.
1111.
fiövil'tu'? unb
l'lbam.
a\\\ unb mit il)r bcn J^Iud) De^o (V)cfe^cc^ bcr bie ^'O^ll^ ^^1* Übertretung be^
(^c|"etn*^> ift: maledictus oninis, (pii non pennanserit in omnibns, qnae
sciipta sunt in libro le^ns, nt iaciat ea. dal. '^, 10; ögt. Deut. 21,
26. (Sr l)ob alfo auf ben Js'lnd) bcc> Ökfe^ci? , nid)t inbem er ba^ %i\i%
abfd)affte, fonbcrn ec> erfüllte nnb fo bie 2ünbe al^5 3ünbe Perbaiumte, in*
bcin er bic Strafe bcr Sünbc litt unb babnrd) bcr im 6)cfe^e gcoffcnbartcn
(^H'red)tigfcit (^nittc^^ gemu3tl)at : Nam qnod inipossibile erat legi, in quo
infirmabatnr per carneni, Dens Filinni snnni mittens in similitn-
dinem carnis peccati, vi de peccato damnavit peccatnm in carne,
nt instificatio legis impleretnr in nobis. l\om. 8, ?). 4.
d. Tiefe 5Iuc>tilgnng nnferer Snnben bnrd) ben lob G^rifli (ugl. 1
Petr. 2, 24 1 mirb nod) ncrbeutlidjt bnrd) ba^^ ^^3ilb bc^ im^ üerbainmcnbeu
S d) u ( b b r i e f e c^ , ben (Sliriftiiv am üxcw^c nerniditetc : Et vos, cum mor-
tui essetis in delictis .... convivificavit cum illo, donans vobis
omnia delicta, delens qnod ad versus nos erat chirographum decreti,
([uod erat contrariuin nobis, et i[isnm tulit de medio, affigens
illud cruci. Col. 2, 13. 14.
e. (Snblid) ergibt fid) h'xt ftellncrtretenbe @eniigtl)nnng S()rifti unb ilire
^^laixxx a\x^ beut 33erglcid)e G l) r i ft i mit 5Ibam. ^^ie mir bnrd)
5lbamy Sünbe Sünbcr gemorben, feine Sünbe nnfere Sünbe ift, fo merben
mir burd) (il)riftt (^cred)tigfcit (^ered)te, unb feine öenugt^uung mirb uufcrc
(^knugtl)uung: Sicut enim per inoboedieiitiam unius hominis pecca-
tores constitnti sunt mnlti, ita et per unius oboedientiam iusti cun-
stituentur multi. Rom. 5, 19.
§ 116. 2)ie fteüüertretenbe @enugtf)uung S^rifti in bcr 5'rabition. 395
§ 116. ^ic fteüuertreteube (^cuugtrjimng iiijxi^ü in ber 2:rabitiün.
S^gl. ^ c i n V i d) ' (i) u t b e r I e t , ©ogmatifc^e 2:f)eoIogie VII § 387.
1. T)\c Filter i*pred)Cii ba§> Xogma öon bcm ftcnoertretcnben ®ü^n* -,„l^/eLn
Opfer (Sl)rii"ti im engen Slnjitliiffc an bic allfeitigcn unb flaren 5(u^^fprücl)e cimlnue lum kv
bcr t)eili9eu Bd)vi\i im5iil)ngemat Qiiy. (S^ ift ba^er :iict)t nonnenbtg, für xnSf m^^^^^
ba^felbe Stellen au^^ bcn ed)riften bcr ^nitcr Ijkv anjnfn^rcn. 9^ur eine
öfter iDJeberfeljrcnbc Tarftcllnng nnfere!? T^ognme fei ermähnt, ^ie ^iitcr
kf)rcn nänilid) tiiinfig, ß^riftn«? ):)abc bie ^D?cnfd)l)eit au^ ber §errid)nft be^
Zm^tU befreit, inbeni er fid) bemfelbcn al^* iööfegelb l)ingab nnb (o bic
yjtenfdjcn luiö bcr C^cfaniKnid)aft bc^ 3^enfclö loc^fanftc; biefer aber fy\U
büvd) bie ^^ötnng bec^ Unfd)nlbtgen fein Üicdjt über bic Sd)nlbigcn nerloren.
^ie£i ift felbftücrftänbüd) nid)t fo 511 oerftcl}en, aU ob bcm 3:enfel ®e=
nngtlinnng gcleiftet irorben fei; bie ^eiligen ii^1)rer nioÜcn bamit uielmc^r
nur fagen, bnrd) bic @ 0 1 1 i]eleiftcte C^k'niigtl]unng fei bk üon Qoott ^ur
(Etrafe über bie Ü)tenfd)cn oerl)ängte .pcrrfdjaft beö J^eufel^ iicrnid)tct
morbcn.
2. ^ic @ l a n b e n 0 b e f e n n t n i 1 f e fpred)en einftimmig ba^:^ "Dogma j-j, (sua/iben^be
au«, bci^ (Sljriftuc^ propter nos liomines et piopler nostram salutem tomituiffi- übov
(Symb. Constant.) lU'cnfd) maib nnb ftarb. ^0 Ijeigt e^^ im (S^Ianbenc^bc-- Vo\ibi'(imi!i=
fcnntnie ber 11. 3l)nobc uon !Iolcbo '075^ oon (£l)riftn^3: Solus pro *""""'-^-
nobis peccatum est factus, id est, sacrificium pro peccatis nostris.
^aö ^lonjil üon gloren^ aber ertliirt ak> (^lanbcn bcr fatl)ülifd}cn .Sfirdje,
neminem umqnam ex viro feminaqne conceptnm a diaboli domina-
tione fuisse liberatnm, nisi per nieiitnm mediatoris Dei et liomi-
num Jesu Christi Domini nostri, qui .... linmani geneiis hostem,
peccata nostra delendo, solns sua morte prostravit. Decret. pro
Jacobitis.
3. (^cgen pclagianifd)e unb femipclagianifd)e Qrrtümer lunrbc üielfäl^ ^.^^^-..^
tig in bcn ^on;, ilien bic 5iHi()rl}eit anvi]ctprod)en, bog niemanb uon ber r.bcv biriuVm-
(^unbe befreit mcrbcn fbnne aU:-< allein bnrd) (ibrifti ^>crbtenft, bac; and) bcn (sSjl],"^^^^^^^
^inbcrn bnrd) bic Xanic ^ngcuunibet mcrbc. ricc> gefd)al) namcntlid) auf
bcr 5it)eitcn 3l)nobe üon lU' il c 0 e nnb ebenfall^o ber ^ivcitcn üon O r a n g e.
il^gl. De7winger, Euch. n. 64 sqq.; n. 144 sqq. ferner crHärtc bat'
^on^il t)ou 2;rient: Nos J)eo reconciliavit unus mediator Domi-
nus noster Jesus Christus in sanguine suo, factus nobis iustitia,
sanctificatio et redemptio. 8ess. 5 de pecc. orig. can. 3. Huins
iustificatiunis causae sunt . . . meritoiia . . . Dominus noster Jesus
Christus, qui, cum essemus inimici, propter nimiam caritatem, qua
dilexit nos, sua sanctissima passione in ligno crucis nobis iusti-
ficationem meruit et pro nobis Deo Patri satisfecit. Sess. 6 de
iustificat. c. 7. Is igitur Dens et Dominus noster, etsi semel se
ipsum in ara crucis, morte intercedente, Deo Patri oblaturus erat,
ut aeternam illic redemi)tionem operaretur, quia tamen per mortem
sacerdotium eins exstinguendum non erat, in coena novissima, qua
nocte tradebatnr, ut dilectae sponsae suae Ecclesiae visibile,, sicut
hominum natura exigit, relinqueret sacrificium, quo cruentum illud
semel in cruce peragendum repraesentaretur eiusque memoria in
finem usque saeculi permaneret , corpus et sanguinem snum
sub speciebus panis et vini Deo Patri obtulit. Sess. 22 de sacrif.
396 3»yfitcr Xeil. 3)q^5 Scvf ßtjvifti. B. 2)a§ .^ol)epricftcrtiim Gdrifti.
Missae c. 1. ^n ^e^iig auf bn^$ ^^ricftcrtum (5i)rifti l)attc fd)on ba^
vS^on^il 1)0 II (^'pl)cfHs? evtltirt: Pontificem et Apustoluiii coiifessiuiiis
iiostrae factum esse Christum, divina Scriptura commemorat. Obtulit
enim semetipsum pro uobis in odorem suavitatis Deo et Patri. Oan. 10.
1115. 4. 5llle Öiturqicu bcruheu auf bcni C^h'uubqebanfeu , haf] CSliviftue^
übcv bic (^k-mui für uu^ (S)cuui3tl)uinu3 gclciitet fyU.
*^""'"^- "Den auc>fül)rliri)cu 'i:rabitiouc^bcuiciv f. bei ^riörbott, ^ic öc^rc nou
ber ^cuugtf)uuug (Sl)rifti.
§ 117. ^JJütiucubir^fcit uub Müiiflrucn^ bcr ftcUucrtrctcnbcu (^cuufltljnuug
(£I)rifti.
'^H]l. .S^cinviri), Xoipnütifd)c Xlieoloflic VII § 82.Ö ff
^ iii'"'- ^^^ 1. T^ic ^3hHuicubigfcit bcr ftellücrtretcubeu ®cuugtl)uuug unrb nou ciuigcu
2inncbic(Wmui«al^ uecessitas f'onyrueiitiae, uou aubcrcu al>? necessitas hypothetica,
Sili äniv' tuieberum uou aubcrcu (\k> necessitas decreti \\\\\> eubtid) aurf) al^ necessi-
tas Simplex br )Cid)nct. Tic ber Ic^tcrcu 5Iufid)t l)ulbigcu , ncrfte^cu biefc
9'iütuieubigtcit jcbod) nur \h\d) bcr uiirflid)cu Orbuuug bcr göttlidjcu C^ered)^
tigfeit uub 'iluMebcit, une nur fic auc> bcr Offeubaruug feuucu, UHil)reub fie
uid)t leugucu, hay^ (^)ott potentia absoluta auf aubcrc, \\\v:^ uid)t uiil)er be=
fauute ÜHMfe ober aud} gar uid)t l}abe erlöfcu föuucu.
^u bcr S a d) c ftiiuineu biefc oerfdjicbcucu l^^ciuuugcu überciu. Sclbft
bic (c^tc l)äU bic ^n-eit}cit (^kHtCv, bic allcu fciueu ^^erfcu wad) aujlcu mcfeut^
lid) cigcu ift, aufred)t, iHn-auc^gcfc(3t ^af3 bcr Uutcrfd)icb 5unfd)cu potentia
absoluta m\\) ordinata rid)tig ücrftaubcu luirb. ^H3l. n. :>89.
Tagcgcu ftc^t fcft,
1. '^([ii (^ott bie ii^clt burd) bic (S)cuugt()uuug <i\)x\\X\ mir f lid) e r=
(öfcu lüolltc, luomit bie necessitas suhsequens ober decreti gegeben
ift. 5?üu biefcr necessitas rebct bic bciligc Sdjrift überall, ivo fie fagt,
M^ et)riftuc^ leiben mu J3 1 e ;
2. \>K\^ biefcc^ llU'ittcl uotuieubig uuir, u^cuu Ö)ütt eine satisfactio de
condigno Uiollte: necessitas rcniditio'nata ober hypothetica\
3. h(\^ e^o fel)r f ougrucut mar, baj^' (^ott ciue satisfactio de con-
digno forberte : necessitas eongraejitiae.
^n biefcui brcifad)cu 3iuuc tauu üou ciucr 'Jiotmcubigfeit bcr fteUucr-
tretcnbeu (^k'uugtl)uuug (Sl)rifti une nud) ber D(cufd)mcrbuug übert)aupt
(n. 845 ff.) bie ^Kebc fein. rac> ift aud) bic a 1 1 g c lu c i u c 5lufid)t ber !Il)eo==
logeu. i)cr l) l. '^l u f e l \\\ u o u Ü a u t c r b u r i) ( t 1 109) bel)auptetc aller-
biug^ in fciueui bcrül)uUcu ^il^crtc Cur Dens homo, (^ott müffc für iebc
il)m jugefügte 53clcibiguug cutmcber eine cutfprcdjeubc 2 träfe ocrbmigeu ober
eine eutfprcd)cube C^3euugtl)uuug forberu; bic cuiigc Strafe I)abe er aber über
3lbani uub beffeu 5lad)fouuucu uidjt oer^äuoeu föuucn, hd wad) cmigem ^(\U
fd)luffe bic ^J?tcufd)cu bic Si(5C bcr gefalleucu (Sugcl eiuuel)mcu follteu;
ba nun ciu ^I^?cufcb für bic uueublic^c 2d)ulb ciue uueublidje (*'k^uugtl)uuug
uid)t Iciftcu fouutc, fo l)abe ber (^^ottmeufd) fie leifteu muffen. 33gi. Sdjmaue,
^ogmeugefd)id)te III 8. 298 ff.
"I^ic 5(ufid)t beC^ 1)1. 5Iufelui faub fofort il)re (Gegner m\h mirb beute
non iciuem !Il)eologcu mel)r gclcl)rt.
1117- II. "Dagegen ift bic ftellt^ertretcube (^euugtbuuug (S;i)rifti mie im^ bie
liinini war ton- 93huid)mcrbuug [W. 849 ff.) in l)ol)eui (^rabe t ougrucut m\t> fauu luioferu
ijvuent.
im uueigentlid)eu Sinne aud^ al? u o l m e u b i g be5eid)uet merbcu.
§ 117. 9f?ottt)enbigfeit unb ^ongvuens ber fteüoertvetenbcn ®enugtt)uung ©firifti. 397
gür bie ^iebevf)erftel(un9 bc^ gefnücneii 93knfc^en burc^ bie ]kiU
üertrctenbe @enugtt)uung (s^^rifti fpred)en alle (5H'ünbe, tvddjt aiid) bie l^on=
grueng ber 9}2cnfcl)Uierbun9 bart[)un (n. 849 ff-)-
"^ag ®ott bes gefall eneu ^Dienfrfjen firf) erbarmte, ti»ä()renb er nad)23,^,.ii,^,/^(yottMf
feiner (5Jered)tigfeit bie gefallenen (£' n g e l oennarf, lägt fid) an^ einer 9fteil)e ^J^jl^!;[-7p"„'VjJ-
Don ^ 0 n g r u e n 5 g r ü n b e n erflären. ' erbarmte.
1. ^ie ©ünbe be^ iierfü{)rten DJtenfdjcn iimr geringer, a(^ bie bt§ üer^
fül)renben S^enfeli?.
2. '^k natürlid)c unb übernatürtid)e Begabung be^ ^Dknfd^en iimr
fd)iDa(^ im ^ßcrglcidje gur 9^atnr unb (^nabe ber (Sngcl.
3. Der menfd}Iid)e 'UMlle ift manbclbarcr a(^ ber iiMKe ber reinen
(S^eifter unb nic^t fofort im iööfcn bcfcftigt; bal)cr ift er für bie 33efe^rnng
leid)ter empfiinglid), ma!r> fit^ bei bcn erftcn 'JJ^enfdjen and) in ber alöbalb
cintretenben 3nird)t unb !;l-)cfd)ämuug geigte, bie aüerbing^o, fomcit fie l)ei(=
fam iDar, auf ^nuürtommenbc (^nabc 3urütfgefü()rt merben mng.
4. (Snblid) ift Don l)üd)fter ^iindjtigtcit ber Umftanb, ba^ in 5(bam ba^
gan^e lUteufd)engcfd)led)t fiel nnb alle feine ^Jiad)t"onunen, junädjft ot)nc per=
föntid)e ^erfd)ulbnng, beut i^crberben überliefert mnrbeu. Malier mar e^ an=
gemeffcn, bag ber gefamteu l)cenfd)t)cit oor ber DJiinber^al)! ber (Sngcl , bie
alle perfönlid) gcfüubigt l)atten, ber ^or^ng gegeben uuirbc, ha]^ alle 'Dtcnjd)cn,
bie guten iBillcn^o finb, |t(^ retten fönnen, luie bie iy('el)r;,a^l ber @ngel burd)
®ütte^ QJnabc unb il)ren guten ÜMllen uor bem gälte bema^rt blieb.
5. Der letzte (^)runb aber liegt in bor freien '-H}al)l (^btte^o, bem cc^ ge^
fallen ^at, in ber ©rlöfnng ber gefallenen l)teufd)l)ett bie (^röge feiner ^arm^
Ijcrjigteit, in ber ^i^ermerfnug ber gefallenen ßngel bie Strenge feiner Q^c--
rec^tigteit jn offenbaren , nnb bie i)iiebrigen 5U erl)5l)en , bie ^tol^en aber
Dom D^rone ^n ftogen.
III. 3ft t)ieruad) bie Sieberl)erftellung bc^i gefallenen iH^Mifdjen fon= sionm!m^n-
grueut, fo ift ec> and) angcmeffcn, baf^i biefelbe burd) eine nollfouuuene (^ t-- «^'nmutiniunö.
nngtl)unng gefd)al), ba nur burd) biefe bie burd) bie (£ünbc oernrfad)te
Unorbnung in jeber ^e^iebung aufgel)obcu mirb.
Die 3nnbe t)at niiuUid) eine b 0 p p e 1 1 e '^iMrfnng, bie macula cul-
'pae unb ben reatiis yoenae. ^m'i bcftel)t in bem ^erlnft ber l)cilig'
mad)enben %\\i\bt unb ber V^K^treunung uou (^)ütt, bem übernatnrlid)en ^wb--
5iel. Der reatus aber bcftel)t in ber burd) biefe ^>eleibigung Lottes; fon^
tral)ierten ^d)ulb, meld)e 3trafe nnb 03euugtl)uung forbert. Die macula
mirb bemnad) getilgt burd) bie '^iMeberoerleiliuug ber l)eiligmad)enbeu (^nabe,
ber reatus aber burd) bie @cuugtl)unug für bie 3d)ulb. Ad peccatorum
perfectam emundationem duo requiruiitur, secunduni quod duo sunt
in peccato, scilicet macula culpae et reatus poenae. Macula qui-
dem culpae deletur per gratiam, qua cor peccatoris convertitur ad
Deum; reatus autem poenae totaliter tollitur per hoc, quod liomo
Deo satisfacit. Utrumque autem lioruni efficit sacerdotium Christi.
S. Th. 3 q. 22 a. 3 c.
^^eibe^ fte^t 5U einanber in bem ^erl)iiltni0, baß 0 b f e f t i n bie ^-IlMeber* s,<p,j,Jt\"„% j,,,
üerlci^ung ber (^nabe bie Tilgung ber 3d)nlb ^nr ^orausfeliung h\t. ^ ^^i^ieberm-^
^Ml)renb nämlid) in bem fd)ulblofen ^D^enfc^en, luie er auö ber .panb be^ .^^""üjunoer
(3d)öpfer0 ^eroorgegangen, fein i^')inberni!^ xvax , ba% bie göttlid)c l^iebe ibm '^^m^-
bie l)ciligmai^enbe @nabe mitteilte, fe^t in bem fünbigen il)ten)d)en bie
398 ^mitn Xni. 2)o§ 2Berr ®{)vifti. B. 2)q§ $of)eprieftcrtum etjrifti.
(Sii)ulb ocriiiögc bcr göttlid)cn ^crcd)tig!cit bicfer iiicbc ein ^inbcrni^^ ciit*
gegen, uicUljc^^ burd) bic (^cmigtt)nnng entfernt luirb.
11-^- ilBo^ bell i£prnd)c3cbraurf) betrifft, fo mirb bni§ S3erbienft Stirifti im lueiteren ©tnne
meriuuu ■'^^'^^''^f'*^'^'^^^ genannt, infofevn e^ gnr Stufliebnng beg reatus poenae bient;
nuritum im engeren Sinne Ijeifjt eci, infofern e§ bie ©nobe jnr Jilgnng ber
macula ciilpnc nn^ enuirbt. 3)iefen Spradjgebranrf) t}at und) i}a§ 2:ribcntinnni
(Sess. 6 de iustif. c. 7) in ben il^orten aboptiert: Jesus Christus . . . nobis iusti-
ticationeni nieriiit et i)ro nobis ])eu Patri satisfecit. Soiuie a(fo macula nnb
reatns bie beiben nntrennbaren ^^omente ber ©nnbe finb, fo bilben meritum nnb
satisfactio bie beiben nntrennbaren 'JJtomente ber (Sriöfnng.
itonflvu'^ns bev ^^ ' ^^^'^^^ ^^^ ih>iebcr{)erftellnng be^ gcfaUencn lUcnid)en burd) eine
satistHcti'o de ^n (ciftenbc (^knuigtl)iuing erfolgen, fo mar ec> angemeffen, ba|] biefelbe nid)t
con igiio. j^j^.^ ^^ congruo, fonbern de condigno, b. l). ber 3ünbcnfd)nlb iiqni=
u a l e n t uuir.
^Jhir burd) eine satisfactio condigna tonnte niim(id) bie üerte^te
Orbnung in j e b e r '^U 5 i e l) n n g 0 0 U f 0 ni ni e n l)ergcfteüt merben
nnb äunir
1. belügt id) @otte^5, beffen burd) bie ^iinbe bceintriidjtigte glo-
ria externa ooUtonuuen reftituirt mirb ;
2. b e 5 ii g l i d) b e e ^ ii n b e r v felbft, ber uolüonuuen in ben frül)eren
^^uftanb ßurüifuerfe^t luirb. I^eun fomie uor ber vSiinbc nad) ber Strenge
ber (5^ered)tigfeit feine 3d)ulb k\\\ il)ni mar, fo and) ict^t, nad)bcni feine 2d)ulb
nad) ber Strenge ber (^crcr^tigfcit oollfonuucn getilgt ifr.
Mcii/(S'rf)öpf ^ • ^^^^^ satisfactio de condigno tann aber mebcr ber Siinber fetbft,
rann eine (>inuinnod) iraeub ein aubcre^ , meun and) fd)u(b(ofc^3 nnb nod) fo ooüfommene«?
dipio leiiten. ww^ erl)abencc> (^)eui)opf teilten.
1. :föav ben oünber felbft betrifft, fo fomuit 5U beut Untftaube, bag
er ein bloßec^ (^efd)öpf ift, nod) ber aubere, ha^ er obne bie ®nabc (S^otte^
5U jebeni nicritorifd)en 5(tte abfolnt nnfäl)ig ift.
2. ©ine satisfactio de condigno für bie 3ünben ber 'Ilieufd)l)eit
tann nberl)anpt fein b l 0 ß e t^ (^) e f d) 5 p f leiften, anc^ luenn ec^ t>a<^> reinfte
nnb l)eiligfte miire. ^enn:
a. T'ie 3d)nlb ber Sünbe l)at megen ber nnenb(id)cn ^-liUirbe ^ottc^^
eine gemiffe U n e n b Ii d) f c i t , mag man biefelbe mit ben Xl)omifteu aU
eine intrinseca ober mit ben Scotiftcn al^ eine extrinseca be^eid)^
nen. ^ec4)alb nnif? and) bie (5^enugtl)uuug für fie einen nnenblid)en
ib^ert ^aben. Peccatum contra Denni conimissum quandam infinitatem
habet ex infinitate divinae maiestatis : tanto enim otfensa est gra-
vior, qiianto maior est ille, in qnem delinqnitur. Unde oportuit
ad condignam satisfactionem, ut actus satisfacientis haberet effica-
ciam infinitam. S. Th. 3 q. 1 a. 2 ad 2.
^ebeo hUt^ freatürlid^e 33erbienft ift aber fc^Iei^tl)in nnb in jeber ^t-
5ief)ung enbH d).
b. Ta "ix^^^ ganse l)?cnfc^engefd^(cd)t fünbbaft ift, fo ftetit bie ®enng=
t^uung einec^ einzelnen (^efd)i3pfe§ ;>nr ^d)nlb aller lUicnfc^en in
feinem i^erl)ältni!o. Quia tota humana natura erat per peccatum cör-
rupta, nee bonum alicuins personae vel etiam plurium poterat per
aeqniparantiam totius naturae detrimentum recompensare. S. Th.
3 q. 1 a. 2 ad 2.
§ 117. S^otmcnbigfeit unö S^ongruens öec fteüuertrctenben 6Jenugt{)uung S^rifti. 399
!Dic^ gilt aud) Don einem @nge(, bem übcrbie^ bie ®attnng^^
ein^eit mit bem l)tcn)d)cn nnb bamit ba^ natürlidje ^•""'^«»i^nt
b e r 8 1 e n ü e r t r e t n n g abgebt.
c. (^nblid^ gehört jn einer äquiüiilenten @cnngtl}nnng, ba^ fie ge^
(ciftet irerbe
a. ex propriis. 1)ie^ ift aber bei einem bloßen ©efdjöpfe nid)t mög^
lid); benn allein, lua-^ eg oon 'J^itnr ober bnrd) (4)nabe bcfi^t, ift (^otte;?
(Eigentum ;
.3. ex 7ion dehitis. V(ud) bie0 ift bei jcbcm blogen @efd)öpfe nn=
möglid); benn aüejg, mn^ mir oermögen, finb mir %ott fdjnlbig, nnb menn
mir alles getljan l)abcn, bleiben mir nad) ben ^ii>orten be^o göttlid}cn §eilanbe-5
unnü^e Äned)te {Luc. 17, 10 i.
VI. ^^iac^ bem '^i^5^erigen muffen mir eine boppelte 'Ba()rl)eit feft^
galten :
1 . 51 n d) n n t c r ^^ o r a n c^* c fe n n q b c r @ r l ö f u n q b c ft e ti t . ^i- '.•
t e i n e a b | o l u t e yc o t U) c n b i g t e 1 1 einer satisf actio de condigno ^iotmeiibififcit
bnrd) ben © o t tm en f d) c n. Xcnn (^)ott l)ättc fid) aUerbings mit einer ^aV'S^^^^^^^
nnoüüfommcnen Ö5enngtl)nniig, fei cc^ bnrd) ben 3ünber fclbft, fei e*? bnrd)
ein anberes (^kfd)opf, begnügen nnb b(ii> gcblenbe aus :^arml)eräigfeit nad)^
hiffen föniien. ö^ott ift and) frei in bcr Übung feiner (Ä5ered)tigteit, nnb bie
gloria Dei externa l)at nid)t biefclbc '^lotmcnbigtcit uiic bie gloria in-
terna. .Ja (^3ott biitte, menn es il)m fo gefallen l)iitte, and) o b n e j c b e
(5^ enn gt l)nnn g ben lU'euid)cu bie 2iiube ocr^cibeu t ö u n c n. llnbcbingt
notiuenbig mar nnr, bafl ber l^tenfd) bie 'iiMberfe^lid)leit gegen C^ott b e^
reute; bann tonnte C^btt feine 53arint)er5iqfcir malten laffen nnb
t)erjeil)en.
2. fsebod) ift bie satisf actio de condiqno, nnb bas foüte bnrd) alles i'^ö.
^iSl)erigc gezeigt merben, u b c r a n s a n g e m e 1 1 e n. ^ev .satistaetio
de condigno in
^iefe ^iongruen^ mirb in einem neuen nnb böl)eren 'i\d){t crfd)einen/y;^.'''/,"p;
natuv
menn mir bie übern a tür l id) e Orbnnng , meld)e in ber 'ilMrflid)teit bnrd) '«rtK" crMmmv
bie ©rlöfung mieber^ergeftellt mürbe, in örmägnng ^le^en.
^ie 3ünbe l)at niiiiilid) allerbings aud) fd)on in ber natürlid)en Orb=
nnntj jene gcmiffc llnenblid)feit, oon ber bie ^Kebe mar, mesl)alb ein C^efc^opf
aud) fc^on in ordine natural! nnfäl)ig ift, für bie 3d)ulb einer rein natür^
Iid)en Sünbe de condigno genug5ntl)un. '21nd) in ordine naturae purae
tonnte bal)er nur ber (^ottmenfd) bie @iinbenfd)nlb de condigno aufgeben,
^(llein t)ielleid)t fönnte man fagcn , im ^i^ll bes Status naturae purae
\)Ciht eine qemiffe ^t^ongrnen;^ bafür gefprod)en , baf3 @ott mit einer nnooll*
fommenen ®enngtl)nnng fid) begnügt nnb nid)t bie il)(enfd)mcrbung unb hi\^
Dpfer feines (Sol)ne^ als 9Jhttel ^ur 5Bieberberftellung ber bloß natürlid)cn
Orbnung gemäl)lt bütte.
5ßenn mir bagegen ermägen, ba\\ Oboit ben ^JJicnfd)en ^ur üb er na-
türlid)en Äinbfd)aft erbeben nnb in übcrnatürlid)cr ii>eife oon il)m ocr-
berrlid^t fein moUte, fo erhellt barauS bie mcit größere; ja f p e c i f i f d)
anbere @d)ulb ber ©ünbe, bie unter biefev ^oraiiSfe^nng ben Sbarafter ber
©mpörung beS ©otteSünbes gegen ben ^ater unb ber ^erftörung ber über=
natürlid)en Crbnung ber @nabe nnb (Glorie an fid) trägt. ^Dabnrd) erfd)eint
ba§ übernatürlid)e 2Jtittet ber iD^enfc^merbung um fo angemeffener.
|)ierbei brand)en mir jebod) nid)t ftel)cn ^u bleiben, ^ie ^Dtenfd)mer^
bung unb bas Dpfer beS Sohnes (5^ottes ift nanUid) nid)t bloß ha^ MxtUX
^eiiutci) • vupp ei t , itompenbium ber ^ogmotif. 11. 26
lliG.
400 3tt)citcr Seil. 3)a3 3Öcrf (S^rifti. B. 3)a5 ^ot)eprtcficrtum (£()rifii.
3nr ^Bicberljerftcllung bc^ ^JJhnicI)cn in ben ©tanb ber ®nabe uub bcr über^
natür(irf)cii ^^iiibfdiaft , fonbern iiud) bic ©ninblaöe uiib ^oUcnbung ber
ganzen übcruatiirtid)cn Orbnung mib infofern al<3 ^^ e l b f 1 5 w e cf ju be-
tradjten.
;3ft iiiimlid) bie inciifd)lid)e Statur noii (SiDigfcit in Gf)riftu^5 3ur l)l)pofta*
tifd^cu Union mit beni i^ogi^^ inib bic gaii^c 'JJicufd)l)cit ^ur 3Scrcinigung mit
S()riftii^, il)rcm A'^aiiptc, non ©ott bcftimmt uub baburd) berufen nnb bcfäl)igt,
C^ütt nidjt bloß eine cnblid}e, fonbern in (il)riftn-o nneublid)c äußere @l)rc
nnb 53crl)errlid)nng ^u ermeifcu, fo Ijat bcr l^^cufd) bnrc^ feine Sünben, fo
Diel an i()m lag, (3ott bicfe unenblidje i^er^err(id)ung geraubt , fo ba^ nun
bic ilVenfd)mcrbung unh ha^ 3üt)uopfcr be^o Wottmcnfd}en als; bas* fel)led)t()in
entfpred)enbe iViittel erfdjcint, um biefe unenb(id}C '^Hni)crrlid^nng @ottC£J
tro^ ber ©ünbe ^u oermirflid)cn.
Unter biefcm (^efid)t^opunfte l)at bc[^-> Ä'rcn^c^opfcr, abgcfe^cu oon feinem
bic ^d)utb ber iyicufd)l)eit fübueuben S()arafter , einen abfo Inten "K^cvt,
ak^ haii and) secundum eiititatem operis rioUfonunenftc i^obopfer ^nr ^^er^
l)errtid}ung (^5ottcc> nnb a\^ bie l)öd)fte Offenbarung meuid)lid)cr .Sjciligfctt
(^ir @t)re bc^5 (^ottmenfd)en nnb ber menfdilid)eu 9iatnr überl)aupt.
§ 118. ^latnx bcr ftcUucrtrctcnbcu (^cuugt()unug (£I)rifti»
359I. §cinrid)«®iitbcvlct, XotpnQtifdjc 3:i)eo(ogic VII «5 387.
I. T^ic (Genügt I)nnng (S;i)rifti für bie (Sünben bcr '-ll^elt
ift de condig')io uub siiperahundmis.
^.^, ^^^^^^^^ ^ 1. ^Tic ©enngtbuung Sl)rifti ift ^7e condigiio, b. l). fie ift nad^ bem
tin?unrtt£i)vilfi'ct' ftrcngen (Mcfe^^e ber (^ercd)tigfeit ber ^n füljucnbcn ^d)nlb Doüfommen g(ci(^-
füllt nilc^Hebinfl*,.; fT^p„„ {j^ tff
^"^'^dinio^^"' a. ex principio dignificante üou uncnbHd)cm ^Bertc;
b. meun and) nid)t ex entitate operis ober öcrmogc il)re^ princi-
pium quo, fo bod) nermöge ibre^o priucipium quod ex propriis. CDcnn
hi\ bcr göttlidjcn '}3erfou bic ^Ifeitiit nnb bie abfohlte ©clbftl)crrlid)fcit 5U=
fommt, fo ift fie and) abfolnt nnb traft eigenen 9icd)tc0 $)err il)rer menf(^=
üdjcn 9Mur nnb all er burd) biefelbe gefegten %\it unb ermorbenen
i^crbicnftc.
I'ie @d)uücrigfcit, auf bic and) uuindjc neuere X^cologcu il^re 5lnfid)t
ftü^cu, (S()riftU!o I)abc uid)t ad rigorem iustitiae (S^enngtl)uuug gelciftet, ha
bic yjicnfdjnicrbung fclbft eine grogc ^nabe %oiizü> fei, unrb il)re ©rlcbigung
finben bei ber 3lutmort auf bic t^rage, mem ßtjriftuc^ ^enugtbnnng gdeiftet
\)i\i. ^^g(. n. 1131 ff.;
c. ex 71071 debitis, ha ß:i)riftuö ^u feiner !i?eiftung, inöbcfoubcrc nid)t
5um öeiben unb Sterben für mvi iierpflid)tet mar. ^Im auf (^runb einer
freimilligen Übcruabme, gtcidjfam ex pacto, ober, mie man anc^ fagt, au^
einer ^ürgfd)aft^4ibcrual)me, ex spousione ober fideiussione, fann oon
einer 3Scrpf(id)tnug hk Diebe fein.
'Die C^3enngtl)uung (St)rifti entfprad) bal)er in allen ^c^icljungcn bem
ftrengcn @efc^e ber ©credjtigfcit nnb lüar il)rem ^föerte bcr ^w fübnenbcn
vBd)nlb minbcftcn^ iiquinaleut.
Die baoon iierfd)icbeue gragc, ob i^rc (Geltung für nn^ auf ftrenger
Ö^ered^tigfeit ober auf ®mibc bcrul)t, mirb nuten betrad)tct. ii^gl. n. 1137.
'^ic 4!pa-Qbun= ^- ^'^^ (^cnugtl)unug Sljrifti ift nid)t allein iiquinalcnt, fonbern and)
^anj^cv(^cmt0. fuperabunbant, b. l). uon l)öl)erem 2Berte al^ hk ^djulb.
tl)uunfl (£l)vifti.
§ 118. 9?atur bct fteüüettretenben ®enugtf)uung (Sfjrifti. 401
a. ^icg ergibt fid)
OL. au6 ber l) eiligen Schrift. Ubi abundavit delictum, swpera-
hundavit gratia. JKom. 5, 20. ^gl. aud) Rom, 5, 15. 16; 1 Gor. 6,
20; Kehr. 9, 28; 1 Joann. 2, 2. ^Hugcr ber überreichen (^enngt()unng
lüirb bie güHc ber @nabc unb bcr> eiüigen Öcbcne a(!§ grud}t ber yj^enfd)=
luerbung be^eidjnet. Ego veni, ut vitam liabeant et abimdantius habe-
ant. Joann. 10, 10. Abnndantiam gratiae et donatioiiis et iustitiae
accipieiites .... per uiium Jesum Christiiiii. Rom. 5, 17. ÜSgl.
Ephes. 1,7;
ß. aug ber Öcl)rc ber 33äter. ^cr 1)1. S I)rl) | o ftontufa
l'd^reibt, bns 33crbienft S^rifti übertreffe unjcrc ed)n(b, \mz ber Cccan einen
'Ä^affertropfcn. Multo plura, quam debebamus, persolvit Christus,
ac tanto plura, quaiito stillam exiguam immensum pelagus excedit.
Hom. 10 in Rom. n. 2;
y. a n ^> ber ß c ^ r e ber 2^ () c o I o g e n. ^cfannt ift biv3 5öort be^o
^ I. 3: () 0 nt a ^ : Cuius (sanguinis) una stilla salvum facere totum
mundum quit ab omni scelere ;
0. a n !?^ ber Ö c i) r e b e r ^' i r d) c. ^Hemcn^o VI. be5cid)nct in ber
^nb it iium^3 bn n c nom 3al)rc 1349 hiv:- ^crbicnft ^{)x\]n aU infinit us
thesaurus unb crtlärt überbicv , ha^ fd)on ein ftcincr Xropfen bc>? foft=
bnrcn 33(utcv propter urdonem ad Verbum jur (£Tlö|ung bc$ ganzen
^Dtenfd)engcid)Icd)tev genügt l)iittc. Extravag. 1. 5 tit. 9 c. 2;
£. nn^o beut 1 1) c o l o g i f d) en Renten. Vlllc ^Hftc be^> (S^ott=
menf^en tuaren oon nncnblid)cm '-likrte, ba fie ?(fte be^^ 'So()nev ÖJotte^
mnren unb jcber 5ltt feinen ^Ä^ert er()iilt non ber '•]3 c r j o n , bie il)n fe^t.
^gl. n. 1080 ff. ^ie ^cnngtt)nnng (£l)ri|ti überftcigt bal)cr an 3Bevt bie
Seteibigung, meldjc (5^ott bnrd) bie 2ünbe ^^ngcfügt mirb.
^^oüte man hiergegen cinuienbcn , ^a\] ja and) bie 3d)nlb unenb(id) jf„^,„j,|i'^ff;.ij ^^,^.
ift, io ift äu antworten, bafl ki.Uere uncnMid) ift secioidum, quid, bie (Me= ^d)u^^ unb bcv
nngtl)nnng (Il)rifti aber Rimj)liriter. rie nnenb(id)e 'il^ürbe C^ottec^ fonunt *^"'*'""iUi)inina.
nändid) in gan,^ anberer 5Ö3eife bei beni '-l^erbienfte (il)rifti (\U bei ber 3d}n(b
beg ^J}^enfd)cn in iöetrad)t. ^^ei jenem ift bie göttlid)e *^>erfon ha^ formeüe
^ißrincip ber (5)enngtl)unng nnb bal)cr bay ^^^erbienft in fid) felbft simpliciter
Don nnenblid)cm Ä>crt ; bie 5ünbcnfd)n(b aber ift nidjt blojl il)rcm princi-
pium quo, fonbern aud) i^rem principium quod nad) formaliter enbtid)
unb entlel)nt nur au^j ber %kr[on be^o ii-^cteibigten eine gemiffe Unenblid)fcit.
^ie tiui'^ere (^l)re ©otte^^ metd)e ber 'JJi'enfd) frcilid) mit nnenb(id)eiii Un=
red)t (^ott ent5ie()t , ift bat)er an fid) enb(id), uni^renb bie ändere @t)re,
xoM)t ber Ö)ottmenfd) jum (Srfalje leiftet, an fid) uncnblid) ift.
b. ^2(uö ber Unenbnd)teit unb «gupcrabunbang folgt t»on felbft
a. bie 92id)tig!eit be^ focinianifd)en @iniranbe<s , bie @nuigtl)nung^„^.i,-j,',;„,-^jj^j ^i^.
S^rifti fei bc^t)a(b nid)t äqniualcnt, med mir bie .^^")öne Derbient, G^riftui* unv iicOüDunbe
aber nur bcn äeit(id)en 2^ o b erlitten bnbe. (5t)riftu^^ ^([t un? nid)t ha- ~ ^Jibon.'^'^'
burc^ erlöft, ha\^ er hk \m^ gebüt)renbe Strafe gelitten , fonbern babiird),
baß er biefe Strafe burd) äquiualente (^knugti)nnng aufgeboben bat. äqui-
öalcnt nnb fuperabunbant ift aber ber ^^ert biefer (^enugtbnung nid)t ex
entitate operis, fonbern ex principio dignificante, me^3()atb aud) ber ge^
ringftc 5Ift et)rifti ^n unferer (griöfung genügt bätte ; ^nSi^a\ m,
,3. baj3 hit ©enngt^nunq unb ba^^ ^crbienft (£l)rifti ^nr 3iibne atter mösiiiction
iiillirt)fit
9^:? :{: t'Jnabcn nevMcut.
mirfHd)en fomie aud) atier möglid)C'n 3'iiubcn unb ^ur ßi'langung ,f 'iuj''„ '^''"''"^
ll.il.
Xie siiv <^>cnufl
402 3meiter Xeil. 3)q3 Serf ©t)rifti. B. Xüq ^ot)eprieftertnm (£t)rifti.
aller möglid^en ©imbcn genügt. I)ie uon (Sljriftu^ üerbiente ^hiabe
gratia Christi, ift bal)er größer als bic iiriprünglid) Derlicl)ene ®nnbe
iTennuul) ift and) bie ^crljerrlidiuiu] (^ottec^ imb bic ^efeligung ber ^ireatur,
bie au«? ber iiri>rünglid)en (^nabe entipriugen follte, burii) (il)riftiic> nicl)i
bIof3 uiieberl)ergcftcüt, fonbern lueit übertroffen mib bal)er ber ed^abeii ber
8ünbe iibcrfliepeiib gut gciiuui)t. Noii sicut delictum, ita et donum.
Mom. b, 15.
II. (£l)riftuc^ l)at a l c> 'JJi e n f c^ ©emigtl)uung geleiftet ^ o 1 1 b e in
T) r e i e i n i g c n.
(Se^ ift ^^Uiom, ba^ bie @eiuigtt)umig einem anbcren geleiftet a^crben
muj3. (^'0 fragt fid) baljer, ob nnb inuncfcrn bei ber (^enngtl)unng (il)rifti biefer
3'orbcrung genügt, ober, une man and) fagt, biefe alteritas Uürl)anbcn fei.
1. JviiMi"i) ^i^i"ii'f i^tc '^Intmort, biefc alteritas l)abe in bem göttlid)en
tT)iuinsvvfort)7vti'"]3crfüneminterfd)ieb il)rcn (^^Hrnnb, inbem bie '}3crfon beö v^ol)ne^ ber '13er fon
"^Ümlm^lv ö^^ i^atcrc> bie (^)enngtl)uuug geleiftet l)abe. :Dcr ^eleibigtc, bem bie ®enug^
"^^'^uiuol^tier''^^^^^^^^ geleiftet iinirbe, ift nid)t bic eine göttlid)c 'Iserfon im Untcrfd)ieb
üüu ber anbcren, fonbern bao göttlid]e 'ii^efen nnb bec4)alb ber Dreieinige,
bie brei 'il3er|oncn in ber (£'inl)eit bec^ :IiHM'enc\ ba ja alle iöc^iel)ungeu (Lottes
3U ber i^rcatur bem 'ii?cfcn eigen finb.
lor unta-frtiub -' '^^^' ^^^^^^^')^%^^^^ ^Unfdjcn bcui, bcr bie (Mcnugtl)unng leiftet, nnb
jnjifrtjon biMii Die ^cm, bcr fic cuipfüngt, liegt bcmnad) tciueioiüege in ber ^.Urfon,
icilS-rS fonbern in bcr '.)iatnr. 5Uc^ 'JJienfd) l)at (Iliriftu^ (^^ott (Ä^enngtl)unng gc=
'ihH!t""in'bn" ^^n'tct Hiie er and) aU:^ fold)er ber llJtittler nnb ^erföljner ift. Linus
'''atitv. mediator Dei et liomimiui, liomo Christus Jesus. 1 2wi. 2, 5. ^gl.
8. Th. 3 q. 26 a. 2.
5)^nn ift aber bcr l)('enfd) (il)riftn« perfönlid) (^ott. T^a^er ift ee aller-
bingc> biefclbe g b 1 1 1 i d) e 13 e r i o n , mcld)c (^cnngtljunng leiftet mib biefe
(^cnngtl)nnng in nngeteiltcr (5int)cit mit ben beiben anbcren 13erfonen empfängt,
bcibe^ aber in gan^^ oerfd)iebencr 'Ji a t n r nnb (Sigcnid)aft. v^ic leiftet
(^enngtl)nung al^ ^nppofitnm bcr menfd)lid)en iVatur, fie empfängt
(5^cnugtl}nung ak^ 2uppofitum bcr g5tttid)cn 3iatur. %U Xräger ber
menfd)lid)cn ^J^atnr ift l£l)riftui:> and) Iräger ber 13f(ic^t berfelben, ö^eniig^
tl)nnng ^u Iciften. '^llv Irägcr bcr gött(id)cn 9^atur ift er 3^rägcr bee
^Kcd)tC!ö, (^)enugtl)nnng .^n forbcrn. ^icjc ^crfd)iebenl)eit bcr ^^iatnrcn unb
bcr iljucn cntfprcd)cnbcn Ütei^te nnb 13flid)ten genügt ooUfonnnen, um ba^
^Hn-l)ältni^^ ber (^cniigtl)unng nnb bie l)icr5U erfürberlid)e ^>erfd)icbenl)eit bcy
9{cd)tvfnbjcttc6 jn begrünben, feinc^^meg^> aber ift bie 33erfd)iebenl)cit ber
pl)l)fifdjcn 13erjönlid)tcit t)ier,^u erforbcrlid).
cEinrierfon ^' ^^^^ 21 u a l 0 g 0 u bieten bic mcnfd)lid)en ^l?ed)t6üer^ä(tniffe, moeine
ciuäübiflJJ «nb unb biefclbe pl)l)fifd)c i^erfon )Kepriifentant iierfd)iebener ))kd)t!5fubjefte, be^
(Sct)u(bnev. @i(^u{)iger!§ uub bcö 3d)ulbner^5, ^ngleid) fein unb infofern ocrfd)iebenc
mora(ifd)e ober juribifd)e 13crjönlid)teiten oertretcn tann. Der i^or-
mnnb, mcUlicr ougleid) (Gläubiger fcince 'JJcünbcl^^ ift, ,^al)lt aU 33ormunb fic^
felbft h'\i vgdjulb, bie er ak^ (^Häubiger ^u forbcrn bat.
^0 rcpräfcnticrt and) (£l)riftu<3 ale l^^enfd) bcn a)?cnfd)cn unb feine
^d)ulb unb ift ak> (^ott ,^nglcid) ^ubjeft bce göttlid^en Df^cd^tC!? ouf ^cnngtl)uujig
für biefc 2d)ulb. Unb jmar ift bicc^ nid}t etma blog, mie fold^cö in mcnfd)=
iid)cu 9icd)t^iierl}ältniffcn ber 3^all ift, eine fogenannte fictio iuris, fonbern
ein realcc^ 53crl)ältnic^ \>(x basfelbe emige ih>ort, ha^ feiner (^ottt)cit
nüd^ @cnugtl)nnng ^n forbcrn l)at, ^ugleic^ ir)al)rl)üft ^JD^enfc^ unb als foli^er
§ 118. 5?atur bei- fteflttcrtretenben ^enit(]tt)uung (Sfirijtt. 403
^anpt imb 33ertreter bcr [d)ulbigen 9J?enl'(f)(}eit ift. @o ift alfo ba^ ©e^eiiit*
ni^ ber ftcKtiertretenbcn (^cnugtJinung gati^ nnb gar auf ba^ (S^e^etmni^ bcr
9J^cn[cf)mcrbimg gegrünbct. 4^ag bcrfclbe G(]riftii<? a(« ^Zcnfd^ ^cnugt^uimg
letftet imb al§ (^ott fie empfängt, ift fein anbcrc^ unb fein grögerc^ ®c()eim'
ms, als baß er maf)rcr (^ott nnb ma{)rer iütenfd) ^ugleid) ift.
4. 2Bo(Ite man nun fagen, baj3 bcmnarf) in (e^ter J^nftan5 (^ott fclbft, ^^^^^^ ^^jj-^^|-.^^ ^^^
meil Urfa(i)e ber Qnfarnation, anci) bic erfte bemirfcnbe Urfad)e ber it)m lüivfonbe lufnciic
ictbft gekifteten (^enngt^unmi fei, fo ift ^n ermibcrn, baß biefes alterbingg ^- ''''""^''"'""ö-
ber i^aii ift nnb mcgcn bcv rsh-unbuerf)iiltniffe^o (Lottes ,^ur Kreatur aucl) gar
ni d)t anber« fein fann. 1)ic gött(i(!)e ?icbe ade in ift ber (e^te @runb nnb
bk erfte llrfai^e mie aikt" .^reatnrlid)en, fo and) bes gan5en ©rtöfung^o^
merfcv, mie biefes ber 5(poftc( auvbrütflirf) fagt: Dens erat in Christo
mimdnm reconcilians sibi. 2 Cor. 5, 19. Taraus folgt aber bnrdjanS
nirf)t, baj3 bie ®enngtf)nung (5f)rifti nirf)t secnnduni rig-orem iustitiae fei.
Tic genngt^ucnbc "^^^crion mar bic ^].^crfon hc?-' 2ot)ncS Oiottes, melrf)c and)
bie mcnfff)(id)e '^latnr nnb alle ^äf)!gfeiten bcrfclben als mirf(id)cS (Eigene
t u m befaß
5(bcr meS^alb moüte bcnn bic unenb(td)c ^iebc Lottes unS nid)t nn* sJ^5^„slJaI?'(«ott
mittelbar, o^ne bic Ta^mifdjcnfnnft ber ^nfarnation nnb ^otisfaftion (^nabe uicDtunmittdbar
|d)enfcn? ricfclbc nncnblid)c ^'iebc, mcldic bic leote Urfadic unferer '''""Lm.'"^'"
5[Biebert)erfte((nng iibcrf)aiipt ift, l)at and) bicfe imfffonnneuftc ^^3eifc ber
5öieberf)erftc(lnng bnrd) bic satisffK^tio de condipfno gcmollt. Taß aber
auf bicfe 55?ciic (Mott ber ^ieber()er)'tcllcr feiner eignen (5l)rc ad extra ift,
tann um fo mcniger bcfrcmbcn, ba er ia and) burcl) bic 2d)öpfung unb ur-
fprünglid)c (Mnabe ber erfte Urheber bicfcr feiner äußeren (Sbre ift. (^ott,
ber ad intra cnng fid) ietb)"t abfolute @l)rc unb '-l^erl)crrtid)nng ift, t)iit
bnrd) bic vBd)öpfnng unb urfpriingtid)e (^nnbenorbunng bicfe feine ^(oric
nad) außen geoffenbart, inbem er bcr .Kreatur ba^ natür(id)c nnb nbcrnatür'
lid)C Sein unb lieben fd)enfte unb if)r baburd) bic ^)Tiad)i ncrlieb, als causa
secnnda it)n ^u el)ren unb ^yi iicrt)crrlid)en. "i^^adibcm nun bie ^J7atur uon
bicfcr il)rcr '^cftimmung abgefallen ift nnb babiird) (v>ott bic (5l)rc unb fid)
felbft bie 2e(igfcit geraubt t)at, l)at ö^otteS unenblid)e ®üte bnrd) bie ^lüccufd)'-
merbnug unb baS Opfer ^efn dbrii'ti feine (Sbvc unb bic Sctigfcit beS
ü)?enfd)en bnrd) itberfließenbc rv^enngtf)nung nMebcrl)crgcfteüt nnb fo bnrd)
feine ©rbarnning ben 'JJ(enfd)cn in dbriftnS bie l)iad)t iicr(iel)cn, ber gött^
(idien Ö^crcd)tigfeit oollfommen ^u genügen.
III. St)riftus ^at an unferer Statt, als unfer ©tetUier =
treter für uns genug getban.
Tic 5i^abrt)cit bicfcr Xbcfc babcu mir ans 2d)rift unb Trnbition cingct)enb
boiucfcn § 115. 116). @S erübrigt unS nur nod), ben Gl)arafter bicfcr SteÜ-
oertretung näl)er bar^ntegen unb bic l)auptfäd)(id}ftcn ©inmänbc ^nrücf^^nuicifcn.
1. Ter ©auptoormurf bcr Socininncr gegen bic fntl)olifd)c l^cl)re -^(^ (j^pf,^ ^f,,.
Den ber ftcdiiertrctcnbcn ö^cnugtbnnng 6^l)rifti mar, es nnbcrfprcd)e bcr inifl(£f)viftiu. bie
(5)cred)tigteit, ba^ ber Unfd)u(bige anftatt beS ®d)urbigcu geftraft mcrbc nnb '^HnTcDtiofeit.
letUerer megen beS 55crbtenfteS bes erftercu 3?cr,^cil)ung unb (^niabc empfange,
mie and) bic (Sd)rift ausfprcd)e, ba^ bcr Unfi-^nlbigc nid)t nicgcn frember
ed^utb ge5üd)tigt merbe. (Deut. 24, 16; E^. 18, 4).
a. ältcrbings nerbictet bic (^ercd)tigfcit, Don bcm Unfd)u(bigen (^cnug-'
t^nung für ben Sd^ulbigen ,^u forbern ober gar an feiner Statt
tf)n ^^u ftrafen; altein feiueSmcgS ocrbictct baS (^efct3 ber (5)crcd)tigfeit
404 B^vfitcr 2:cil. 3)a§ 53?evf ©{jrifti. B. 2)o5 .t)o^e^rieftertiim ©(jrifti.
belli Uiiid)ulbi9cn, jene (s>cnuc^t(}iinn(^ 511 (eiftcn; cbenfotueniii ocrbietet cö
belli ^^klcibic^tcu, bicfelbe für bcii ^d)ii(bigen aii^imeljiiieii. iMeliiicl)r cnt=
|prid)t cc^ bcr C^krerfjtigfctt, bog, menn iinrtlid) ber Unfd}iitbige mit @in*
UHlIigiiug bec> 5^clcibigten bic C^)eim9tl)iniiui ciclciftet ()at, mm an(i) bcm
3dm(bigen 2d)ulb inib Strafe iiadigetaffcii iinvb. "1)16^5 ift aber bei
(Sl)riftiiv ber Jsall, ber uid)t, lucil er muffte, fonbern iDcit er troUte,
bicfe (^Hmiigtljumig für iiiho leifietc imb ^umr luid) bem ilBiUen (^otte^, ber
biefelbc für iiib:^ nud) aimaljin.
<^bMJ''innohnc ^' ^^^^^ Ö^^^i.^ üiibere Srage ift e^o, ob (^ott und) bem C^Ufeljc ber
bcr ftciunntvlten (^^ e r c d) t i g f e i t uerpflidjtct mar, bie ^jcnugtbuimg ß;{)rifti für uiiv aw^iu
^Sl^^'S"^^^^^^^^^^^^^ ^-'^h ^^^ ^i^ (^eiiiicitl)ininG (i*l)rifti ftcÜDertretcnb iinb beilfam mar
veditirtfiit oba- tfjv jm^^ (^j- fitulo iustlfiae ober e.r gratuifa aceeptatione.
a. T^eiii (Sil über negeiiiibcr ift ec^ offenbar pure ©iiabc, memi
C^ott, aiiftatt il)ii ^^ii ftrafen, (ibrifti (^eiuicjtl)miiig für i()ii aimimmt. -Ter
3üiiber l)at luiinlid) ebciifoiociiig ein 'Ued)t, ooii (5^ott 511 forbcni, hci^ er
(Sl)rifti ^emigtl)imiig für iiiic^ auiiel)ine, alv er ein 'üt^)i l)atte, imii G^riftu^
5U forbern, baf] er fic leiftc.
[1 ^cnn Gl)riftnv and) obne ^(cceptatioii oon feiten (^kittc^5 einen
^? ed)t^5anf p r iid) anf ^klobnnng feiner ^Vr!e batte, fo befianb bod) an
nnb für fid) ein fold)er nid)t, baf^ (^^ott bie ^l^erbienfte ßl)rifti a(ö
(^kmngtl)nnng für bie 3ünben ber lUienfd)en anncl)me. (^oii bat aber
(It)riftnv jnm 3 1 e 1 1 lu r t r e t c r nnb .p a n pt be^ gefamteii 'J]^mfd)en=
gefd)lcd)tev öcmad)t. Cibiiftn^^ ift bal)cr nad) bem '«llUllen C^k^tte^:^ ber
33er treter bcr l\^^enfd)l)eit; mac> er tt)nt, mill (^ott al$ üon ben IVcnfc^en
get()an bctrad)ten. Tie C^enngtbniing, bic er leiftet, ift bal)er in ben 'fingen
(^ottee bic (Sknngtbnnng bcr 'JJicn]d)beit. ^hiit ift e^o aber eine Jvorbernng
bcr C^kn-cd)tigfeit, baf^ bcr ^^-^clcibigtc bic ber '^^clcibignng cntfprcd)cnbe (^e-
nngtl)nnng bcv '^^clcibigerv annimmt. Unter ber ^Hiranefe^nng alfo, ha^
%o{i (5l)riftnc> jnm 3tcÜocrtrctcr bc^^ fünbigcn ll\'enfd)engcfd)led)te? beftcüt
l)at, mie bic«? tbatfäd)lid) ani^ bcm gan;^en @rlöfnng>^plane Ö^otte^o fid) ergibt,
ift bic '?(nnabmc bcr (^knugtbnnng (il)rifti für alle l)iciifd)en non feiten
C^otte^o ein ;Htt mal)rer (S)ered) ti gf ei t. '^iev mirb nod) flarer, menn mir
eine anbcre 3d)iincrigfeit nntcrfnd)en.
^^ b it ' ulaltn ba- -' ^^^'^^" ^^'^^ luimlid) ferner eingemenbet, bem bnrd) eine ^T3riöatiniiirte
^Kid)tain2traf beleibigtcn "Pr i uat manne ftebe cv mobt frei, bic 0>cnngtbnnng einc^
n-nb7^SÄ^ U^^' ^^^^ '^nlcibiger gelten ^n (äffen; cbenfo tonne and) ein ^H'iüat^
""11 falill"'"'" iniinn feine 'ln'iiiatred)tvanfprüd)c auf einen anbcrcn übertragen. I^ie^^ fei
aber einem i)\ i d) t c r in 3 traf fa dien nid)t erlaubt, nnb bein 3ünber fte^e
C^)ott nid)t mie ein ']?rioatmann feinem Ö5egncr, fonbern al^> ^)iiii)tcr gegem
über, ber ben 3d)nlbigen ftrafen inüffc nnb nnr it)n ftrafen bürfe.
,f)icranf ift ^n crmibern:
a. ©Ott ftct)t feine^meg^' einem (55erid)t?bcamtcn gleid), bcr einfach bag
©efe^ 311 imll,ycl)en l)at. ^ie(mcl)r ift er ')iid)ter in eigener ^([d)t nnb
überbiec> ber l)öd)ftc ^^lerr nnb (^kfct^gebcr, ber and) hat- Ükgnabignngc>red)t
befiljt. (2d)on anc^ bicfciii @rnnbc fte^t nid)t0 im 353cge, baf3 er bic üon
einem Unfd)nlbigen geleiftctc (^enngtf)imng für ben 2d)iilbtgen annimmt.
b. ?(Uein gan;> abgcfet)en baoon, mirb bei ber ftcüücrtrctcnbcn (^eiing=
tfjnnng bcr (^ered)tigtcit genügt, menn ber Unfd)n(bigc ,sn bem
3d)n(bigen in einem fotd)cn 33er"bä(tnif fe ftct)t, baj^ w^xd) ber
O r b n n n g bcr G) e r e d) t i g f e i t e r ft e r e r bcr r e d) t m ä g i g e 3 t e 1 1 =
§ 118. '^atnv bcr fteßoevtretenbcn %nucjt^uung (Jf)rtfti. 405
ticrtretcr beg Unteren ift unb bte (i5enugt()uinig bc^ erftcren
r e rf) t m li 13 i g auf b e n ( e t^ t e r c n ü b c r g e I) t.
Skibe^ ift aber bei (Jl)riftu^ unb bem füubf)aftcu 'I)Jtcufd)cu bcr S^^^i (CDviftui^aicM-
unb ^wav auf @runb ber bnrd^ bic ^^^f^^'i^^i^it^ii gefetzten realen @iu^citientcintu/i)omo=
5mifi-f)cu bciben unb bcr üon fs^ott getroffenen ^cftcünng bt^5 ®ottnlcnfd)cu^^"ji';„fc;J",fJe^^
5Um ^^crtrcter bt^i 'j]tcnfd)cngcfd){cii)te^^ G()riftn^^ ift bal)er bcr iHeprä= Wnf)tH^.
fcntant unb hiK-' homogene ,panpt bc!§ ll^(enfd)engcfd)(cd)tc^o. Qu
biefcr (5igeufd)aft ift er im ftanbe unb fyü ba^ 9ied)t, bie gan5c tlVtenfc^l)cit
gu ücrtrcten, bie i^rerfeitc^ ben ^^(nfprud) crficbcn !ann, ba^ bit 53erbicnftc
unb bie (5^cnngtf)nnng i()re^> ^auptc^o auf fie, feinen Öeib, übcrget)en. Caput
et membra sunt (luasi una persona mystica, et ideo satisfactio Christi
ad omnes fideles pertinet sicut ad sua membra. S. Th. 3 q. 48
a. 2 ad 1. Meritum Christi se exteiidit ad alios, in quantum sunt
membi'a eins, sicut etiam in uno homine actio capitis aliqualiter
pertinet ad omnia membra eins. S. Tli. o q. 19. a. 4 c.
Tiefe (Sinl)cit (Ifirifti mit unC^ fraft feiner nieufd)(id)en 9^atur i^t^ Tie (s'inilcit be&
©runb ber moralifdien Sotibarität ,;uuid)en ibm unb nn^o (ebren 3d)rift unb ^^-O'^ircticniic "
i^ater in mauntg|ad)cr ^^eiie. einiftu^ m
a. Qin (Sd)rif tbcmci^o (i^ 115i merbcu 5a()(rcid^c etedeu hierfür ^^"■\i{ji";,/^^'^'
augefül)rt. llnfere (jinlicit mit C£t)riftuc> mirb burd) bic ^Innlogic bt^
,*pauptc§ unb bcr C^Hieber ncrbcntlidit. ^[ulti unum corpus sumus in
Christo. Born. 12, 5. 3?g(. unten § 120. ral)cr ift (il)riftuc^ in nn^,
unb mir finb in it)m, fo baf^, unvo (£I)rifto eigen ift, and) uno gel)i)rt.
Taraut^ crtlärcu fid) bic \Huc^fpriid)e, baf? luir mit it)m geftorbcn, auf^
erftanben, in ben .^inuncl crl)öl)t finb. Si autem moi'tui sumus cum
Christo, credimus, quia simul etiam vivemus cum Christo. Nom.
6, 8. Si unus pro omnil)Us moituus est, ej",2"o omnes moitui sunt.
2 Cor. b, 14. Convivificavit nos in Cliristo .... et ("onresus-
citavit et consedere fecit in coelestibus in Clii'isto Jesu. Ephes.
2, 5. 6
|j. ric t)eiligeu ^^iitcr crlh'ircn gcrabc.yi, ber ^ol)n ©ottCi? Ijabc
burd) bic 5(nnabnic bcr menid)Iid)cn '^Jatur bic gan,^e 'JJi euf d) I)e it, alle
iÜicnfdicn augcnonnncn. ¥A ])er assum[>tas a nobis [»rimitias tota
virtualiter contemperata est massa . . . propterea Dominus semel
fit mediator Bei et hominum, rojiKUnis hommem per semetipsum
deitati. Gregor. Nijss., Contr. Eunom. Unum cum Patre secundum
spiritum, nohiscani rero secundnni canieni. Athanas., De Incarn.
n. 22. '^(nberc ^^iitcrftcKcn f. bei Petavius, 1. 12 c. 1 et 2.
Y- Tatjcr mirb uon '-iHitcrn unb !I()eologcu (S()riftu^^ and) ber ^meitc
Slbam genannt, infofern er nämlid) ä f) n ( i d) mie 5lbam ,V)aupt unb
^epräfcutant be? 'Dicnfd)engefd)(cd)tec^ ift. .V)icrbei bürfen jcbod) bie mefcnt=
Ud)en U u t e r f d) i e b e nidjt außer '?(d}t gchiffcn merbcn.
aa. ?(bam ift in bei; 'Ji atur o r bnung unb infofern mit ^^^^tur^ >^,,i„i/f-'J/,>)ibam
notiucnbigtcit aU u a t ü r l i d) er St a m m lui t c r alter ^JJt'cnfdieu bat- .stäupt j'"^ (ii)viitu^
ber iütenid)l)eit. (Sr luar aber and) au^o (^nabe ,*paupt ber ui(en|d)l)eit in incuhDon unb.
bcr ©nabenorbnung , inbem bic ®nabe, bic er alc^ Stamnumter
empfangen, auf ade übergc()cn foKtc, mec^ljatb and) feine Siinbc bic (Mnabc
für alle oermirftc. (£()riftuö bagcgen ift nid)t in ber 9?atnrorbnnng unb
mit einer auf il)r berut)cnbcu 'Jiaturnotmcnbigfcit etanunuater unb .S^^upt,
fonbcru burd) bie freimidi ge 5(nna^mc ber menfci)lid)en
406 B^feiter 'Jfil. 3)o« .®crf d^rifii. P. 2)q5 S^önigtuni ef)riflt
^atur, tüa^ ein buri^au^^ iibernatürltd()eö 5Berf tft unb gnnj bcr ü6crnotür=
(idicn Orbuung angcf)ört.
^n feiner @igenfcf)aft aU$ mitürlid)er Stainmöatcr ift ?(bam einiger^
magen ein nntürUd)er> ^öorbilb ßf)vtfti ; uermöge feiner iibcrnatnrlicl)en Stellung
al^ |)anpt ber D^'n)ri)l)cit in ber (^nabenorbnung ift er aber and) ein iibcr^
natürli(i)e^ ^bhüb (£l)rifti.
2iuc ibam unb ?^ ^cnientfpred)cnb uerl)ält fid) (il)riftu^ in gan^ anbcrcr 5Beifc ,^ur
(£i)viituo rid) jHv Siinbe a(6 5(bani unb feine "i)?ad)fonnnen.
%ba\n l)at bie Sünbe begangen, nnb anf bein 35}cge ber Fortpflanzung
gel)t biefelbe ^ngleid) mit ber iiienfd)lid)en ^^^atur auf nm über.
(£l)riftu£i bagegen, ber abfolut 2iinbenIofe, t)at bie 2ünbe 5lbam^ unb
feiner ^Jiadjfonimcn burd) frciuiilligc ^iirgfdjafteleiftnng auf fid) genonunen,
unb mir luerbcn ber (^)cnugtl)uung nnb bcz^ ^erbicnftes C£t)rifti nid)t auf bem
Ußege eincc^ ^;)Jatnrprü,^effe'?, fonbern anf bem $Bege ber (^nabe unb i^rti--
l)cit teiü)aftig. I^ao le^tcrc mirb in ber l^ef)re üon ber 'TJec^tfertigung
bcc^ Sünberv bctrad)tet, mo mir and) fel)cn mcrben, ba^ mir ber Ö^enug*
tt)nung Cit)rifti baburd) teill)aftig merbcn, ^aj3 mir burd) bie t)eiligmad)enbe
(^nabe in eine reale, übernatürlidic (^emeinft^aft mit (5t)viftu^> treten.
^^'^^.»;}^^.^^ ii^a« aber ba^ erftere betrifft, nämlid) ha^ tSf)riftn^ unferc Sünben
cstniftu'/ unfeve auf fid) geuommeu t)at, fo ift fd)on aiic< bem 53i^3l)erigen flar, ha^ (yt)riftn^
?cnömnton"i)(!t!^'"irt)t ^" ^<^"i Siuue fie auf fid) nal)m; baj3 er oon ber macula culpae
beflecft unb burd) bie Sünbe ber lD^enfd)l)eit formaliter ein (Eünber ge-
morben märe, mie aüerbing^o burd) '^Ibaine* 2nnbc feine ^Jhd)fommen forma-
liter Sünber merbcn. ^Jhir bie ^ c ra n t m o r t( i d) f c i t für nnfere ^ünben,
bie *!PfIid)t, für nnfere Sünben ^enugtl)uung ,^u (eiftcn
unb baburd) ben reatus j)oevae anf5u{)ebeu, \\a{ er auf fid) genommen unb
eben baburd) bie 2ünben uid)t blof^ t)on nnc^ ()inmcggenommcn, fonbern aud)
il)re vSdmlb gctitgt.
ii4j. ?^ragt nuin nun, mef d)c £ ü n b en (£l)riftu« in ber angegebenen ^i^eifc
Lqlvinuc^1i"iffirt)rtitf firf) genommen bat, fo ift ^n antmorten: ^IHe menfd)lid)en Sünben, fo*
ocnon.uu-u Hat. ^^p|^( bie'Urfüubc 51 b a m ^^ , mc(d)e für uu^^ örbfünbe ift, a(^^ fämt-^
lidie af tue Ken Sünben 5lbam« unb feiner ??ad^fommeu. ^nfofern aber
bie Urfünbe in gemiffer 5Beife ber Urfprung unb bie ^l^ur^el aller mcnfd)=
Iid)en Sünbcn ift, fann man fagen, bag er bauptf ä d)li d) ^u if)rer (Sübne
^D^eufd) gcmorbcn unb geftorben ift. '-l^gl. S. Th. 3 q. 1 a. 4.
€. 5ii0 :ßonl$tttm ffil|tirti-
§ 119. ^a^ l'cibcn, bn^ ^(Ofteigeu ^^wx Uutcrmelt, bie ^üifcrftcfjnufl, bie
,^immclfnl)rt unb ba^? Siljcn ^nr ^Kcd)tcn bc^ il^aterö.
1115
I^ii- föitirtlirii
Ö^l)riftu6 ift baÄ -Vanpt ber 93^cufd)l)eit unb aller .^Treaturen unb übt
(B^ci^aa ciiVriTti. al^ fold)cc^ fönignd)e föemalt au^^. 'Seine fünigtid)e Tl)iitigfeit cutfaltete
er fd)on, al^^ er in hk UntcruH^lt ^iuabftieg, unb bann in immer l)öl)erem
(iJrabe in feiner ^lufcrftebnng, in ber .pimmelfabrt nnb im Si^en ^^ur
^ed)ten bcc^ 3?ater^^. Qin .Fimmel maltet er nun emig al^ ^önig, ®c=
fe^geber unb y^ic^ter. ^coor mir auf biefe fi)nignd)e X l) ät t g !e i t e n
^\)X\\\\ näber eingeben, fdncfeu mir fur^ bie ^e^rc oon ber @ r n i e b r i g u n n
in feinem ß e i b c u unb Sterben t)orau^.
§ 119. 2)Q§ Ccibcn, ba§ 5lbflcicjen jur Untcrrt)c(t k. 407
I. Qn ^e^ug auf ba^ öetbcn S^rifti ift norf) fofgenbe^ ^u bcaä)itn:
1. ef)riftu^ f)at f r e { UM H i 9 gelitten unb ift f r e i ir i U i g geftorben. esf,nfÄfm.
S5gL n. 1042 ff. ȟiftio geattcn.
5(iif bcn (Siniranb, firf) fclbft bü§> Vebcn ^ii ne!)meu, fei unerlaubt, ift
^u autiüorteu: 'äU (S^ott founte St)riftu6 aücrbiuge^ über fein menici)lid)ey
geben frei öerfügen; aU ^J}^enfri) aber ijat er feinen ^ob nid)t bireft ncr-
urfa(i)t, fonbern il)n erlitten, inbeni er ber (5^ereci)tigteit treu unb (^ott gc-
l)orfam mar bi« in ben Xob. i^gt. S. Th. 3 q. 47 a. 1. X>ie ^3:}(enfd)en
aber ^aben ß;t)rtftuc> au^^ 53o^l)eit ermorbct, unb ba^> 33erbrcdKn biefe^^ ^ufti^^
morbeg war in?befonberc unau«fprcdi(id) groß für bie |)äupter be^ ifraclitiid)en
S3o(!c^, für "ipitatu^^ unb ^nba^.
2. ß:briftu0 litt alle ®dlmer;^en, bie ein llltenfd) leiben fann ,r^ .-'^^l- .,
a. ex parte liomiiium, a quibus passus est. Passus est enim ^^"(l'j'Jj;," ß*"^
aliquid et a gentilibus et a Judaeis et a masculis et a feminis ...
Passus est etiam et a i)nncipibus et a ministris eorum et a popu-
laribus . . . Passus est etiam a familiaribus et notis;
b. ex parte eorum, in quibus liomo potest pati. Passus est
enim Christus iu suis amicis eum desereutibus; in fama per blas-
phemias contra eum prolatas : iu houore et gloria per irrisiones et
contumelias ei illatas; iu rebus per hoc qutd etiam vestibus spo-
liatus est; in aniuia per tristitiam, taedium et timurem ; iu corpore
per vulnera et flagella :
c. quautum ad corporis membra. Passus est enim Christus iu
capite puugeutium spiuarum corouam ; iu mauibus et pedibus tixio-
nem clavorum ; in facie alapas et sputa et iu toto coipore flagella.
Fuit etiam passus secuudum omuem seusum corporeum. vS. Th.
3 q. 46 a. 5 c.
Über bie ©rof^c biefer Bdimcrgen f. S. Th. 3 q. 46 a. 6: ugl.
aud^ Mennig, 33etrad)tnngen über bat^ bittere l\'ibcn Qefn ßl)rifti.
o. ^-ie,^üglid) ber Äongrnen;, beo i^eibcn^? unb Sterben-^ unb feiner .<j,,,^V,,tnsbc-
Umftänbe ugl. S. Th. 3 q. 46 a. 3. 4. 9. 11. vriboi.. ecMfii.
Qnsbefonbcre ift ba^^ Xfeiben unb (Sterben Stirifti
a. bie t) 0 1 1 f oni ni c n ft c 5D f f e n b a r n n g
a. feiner m a l) r e n iDi c n f d) l) e i t ;
ß. feiner .^^ eil i g f ei t;
b. bie l) ö d) ft e 3? o 1 1 ,^ i c ^ u n g feiner ni c f f i a n i f d) e n ?( ni t e r ,
unb ^tvav
a. feinc^> ße^ramte^^ bcnn ba^:^ Reiben ift ein berebte« ^^^^Ö^^^-'
für bie 3Ba^r^eit be§ mefentlid)cn Qnt)alteg be^ @t)angclinnuo, ein erbabene^o
S3orbilb ber d^riftlidien @cred)tigfeit unb ^i^ollfonnucntieit, erqnirfenber Troft
im ^ampf, Reiben unb Zob;
ß. feine^^ ^MMeft ertum^, ba bnrd^ ben ^^reuge^tob bat-' (£rlöfnng^^=
Opfer ant^ entitate operis öolltonunen mar ;
Y. feine^^ .^önigtnm^^ 5lm ^reu^e \)at ei)riftn^> fid) alc* ber gute
^irte bemäbrt; t)om ^ren^c ant' ^ielit er alle§ an fid); bnrd) bat^ .^reu,^ ift
er ant^ in feine §errliii)!eit eingegangen.
408 ^wcitn IqW. 2)a§ 2BevI (E{)rifti. C. Xa§ mn'ic{tu\u (E()rifti.
9(ud) mar cs^ foiigniciit, bn(3 e:i)riftib^ in bcr güt^c bcr 3<^it «'" Öfter-
fcftc, in bcr ^tl^l^e bce* Opfcrc\ nor bcii Xljoreii Qcru|a(cm£i, am Ärcu^c
über bcr (5rbc crl)öl)t, Dor ^\ubcn mib ^^cibcit in ber fcierlidjftcn iinb er=
l)abcnftcn ^^i>ci|c ftarb. Vc\[. 8. Tli. :\ q. 46 a. 9. 10.
Ta8 »cfliäbni- ^' ^^^ '"^^ ^'^"^ Vcidjiiam e^rifti bic (^öttlid)c 'l.^cr|on ncrciiiigt blieb
^ifu. (^11. 064 ), mar bereite in feinem !i:obe ber Zob nom lieben Derfdjlnnöen nnb
bcficgt. Obmot)( dljriftu^^ bal)er ^nr ^^cfiegehmg feine^o !Iobey begraben
umrbc, mar c§ bod) nid)t mög(id), ba^ fein i\ib bie 33crmcfnn9 fd)autc. (Sr
mollte aber begraben merben,
a. nm bk ilBal)rt)cit [cine^^ !Iobc^o ^n befräftigen;
b. nm bie .^offnnng anf nnfcrc eigene einftige ^öiebcrermecfung au^3
bem C^habe .yi ftärren. i^gl. S. Tli. :\ q. 51 a. 1 c.
TicaJcu'^tiinuii '^' ^^^li^^U^' L^er V^cib (Sbrifti im (^)rabe rnl)te, mar feine Seele in
üt ta- untmucit. b c r U n t c r m c 1 1.
'Der descensus ad inferos \ ft 'D o g m a. (5^o ift ba^cr nii^^t btofs
falfd), fonbcrn and) l) ä r c t i f d) , bcnfclbcn gleid)bebcntcnb mit Tob ober ^e=
griibni^o ^n l)a(tcn.
Unter Untermclt, infernum, ift ber Ort .^n ucrfte^en, an bem
bie (^crcditen bcc^ 'Eliten ^^nnbec^ nnf bic ^^(nfnnft be-o C5rli)ferv nnb il)re 5(nf^
nal)mc in ben A>immcl unirtcten. (ir mirb and) 33 o r l) ö (l e nnb limhus
patrum genannt.
1. Ta^^ .s^inabftcigen ber ecek (i()rifti in bic ^^orl)ölte mirb ge(et)rt
a. luui ber l) e i l i g e n (^ d) r i f t. \on derelinques aninmm
nieam in Inferno. Fs. 15, 10; ngl. Art. 2, :>1. VA bis, qui in car-
cere erant, spiritibns veniens praedicavit, qni incrednli fuerant ali-
quando. (inando expectabant I)ei patientiam in diebns Noe, cum
fabricaretur arca. 1 Petr. :>, 19. 20]
b. u 0 n ben l) c i l i g e n 3.^ ä t e r n , bie befonbcrc> bei ©rtlärnng
imn 1 Petr. 3, 20 bie fatl)oliidie Vcbrc uon ber 5(nmeicnl)cit dbrifti in ber
i^orl)öUe nnb feiner 3i.Mrffamfcit bafelbft tlar ocrtcibigen;
c. n ü n bcr ^ i r d) e. 3d)on im a p o ft o l i f d) e n (^lanbcn^^bc=
fcnntni^o l)ei§t cc^ : descendit ad inferna. Peminger^ Ench. n. 3. 6.
7. 8. Descendit ad inferos bcfcnnt bac^ a 1 1) a n a f i a n i f d) e ei)mbO'
Inm, fomic ba^o 4. "SL^atcranf on^il. ])e)l^inger, Kncb. n. 137. 356;
d. luui ben 31 1) e o l o g e n. 3?gl. 8. Tb. 3 q. 52.
2. Über ben bnrd) 3d)rift nnb Xrabition be^^cngten descensus ad in-
feros ift nad) ber öcl)rc ber Xl)eülogcn folgenbcc^ 5U bcad)ten :
TcvCrtanbcm ^' '^^^* Ort, m bcui bic SccIc et)rifti mciltc, mar
^^^ lüciitf^'^''^' ^* secundKm. suhstantialem praesentiam, ber limbns patrum
ober bie 3.^ürl)ülle. Gl)riftu^o mar alfo nid}t in ber .Völle, jn ber aud) ber
limbns puerorum gcl)i3rt, nnb and) ntd)t im gcgfcncr, obmo^t ber 9lame
Untermclt (Scbeol ^ im meitercn Sinne überbanpt baz^ 91eic^ bcr Toten, bie
nid)t in ber Glorie finb bc5eid)net;
jj. secundum effectum and) bie ,pöl(c nnb ba^o ^cgfencr. Über bk
(Srlöfnng cmpfanb bic .'öölle Sd)rcdcn nnb Onal, b(\i-> gegfeuer Xroft nnb
."Ooffnnng. ^^gl. 8. Tb. 3 q. 52 a. 2 c.
b. ^ic !Xl)ätigfeit ^l)rifti in bcr 33orl)ö(tc beftanb barin, b([^ er
1152.
Xie Stjätifltcit
§ 119. 35o§ Reiben, ha§ 3lbfteigcit gut Unteriuelt jc. 409
ben 2ukn ber (^eredjtcn bie frot)c 23üti(i)aft bcr ©rlöfmig üertüubcte (1 Fetr. ^^^i^^^''
3, 19) imb nnd) bem 33crfpre(i)en, bag er beut vciiiöeit (Sc^ärf)er iiegcbeii
(iwc. 23, 43), bic bcfetigcnbc ^Hnfd^aumtg (5^ottc^^ fc^eiiftc. ^iird^ bcii (Sin=
tritt S^rifti in ben limbiis patrum auubc berfelbc beveiti^ in ein ^ara =
bie^ üevmanbelt; bie @infii{)vunc^ bcr (Skredjtcn in ben eigenttic!)en .^immel
fanb inbe^ erft bei feiner |)immelfa^rt ftatt. ^i^gl. Ephes. 4, 8.
'Die $Öir!nng be^ descensus crftrerftc [id) alfo in biefer 53e5iel)nng xev cieScensus
nid)t anf bie 33erbammten. W\i llnred)t bernfcn fid) bnrnm mand}e ""jt'^,,5'inu?|f^^
moberne Jl)Cologen nnf bic §ö((enfa^rt Sljrifti im Sinne einer aTioxaTa-
axaai; twv -avTtov, bie mit bem l^ognia üon bcr (Sungteit ber §öUcnftrafcn
im 3Siberiprnd) ftedt. i^gl. S. Th. 3 q. 52 a. 6 et 7. 35?enn and)
früt)c gried)ii'd)e il^äter nad) 1 Fetr. 3, 20 bie a}(i3glid)feit, fid) für @ott
IM entfd)eiben, nod) inc^ Qenfeitsi nerlcgt t)aben, fo unirb bod) feit '2lngnftinnf>
biefc i^el)re gan,^ an^^na(]nuo(o^^ neniun-fcn. ^twt Stelle ift bat)cr mir Hon
fold)cn 5n oerfte^en, bic nor i()rem 5:übc in bcr Sintflut fic^ be!ef)rten nnb
Ö^nabc empfingen.
3luf bie Seelen im gegfener bcu^g fid) ber descensus ;\nnäd)ft nid)t; j^^. Je^cen^us
jebo(^ ftci)t nid]tc^ im i^lBcgc, einen rcid)en Strafcrlafl für bic armen Scetcn unb^Me avmni
in jenem gnabenreid)cn 5(ngcnbtict iin5nncl)mcn. ü^irflid) befreit mürben nad)
bem ^I. 2^f)omac^ nur jene Seelen, beren Strafzeit abi]cfd)loffen mar. Si
qui inventi sunt tales, quales etiam nunc virtute passionis Christi
a pui'gatorio liberautur, tales nihil prohibet per descensum Christi
ad inferos a purgatorio esse liberatos. 8. Th. 3 q. 52 a. 8 c.
III. T^ie 5lnfer|tel)nng Cbrifti ift ba^5 Oh-uubbogma bc^:^ f^H'if^^ rio^nulontoimno
(t(f)cn (SJlanbens. Quod si Cliristus noii lesuirexit, vana est tid es ba? (Wunbboflnui
vestra. 1 Cor. 15, IT. ral)cr fnd)t bcr Unghinbc baofelbc bnrd) ^ler^^' ^""'''"^"""•
fd)iebene .?^l)potl)efen über ben "l^h (il)rifti ,yi leugnen. S. l)ifrüber bie
^(potogctif. |)icr ift folgcnbe^o ^yi bcincrfcn:
1. (5l)riftne ift anfcrftanbcn an^-^ eigener .straft, ba'bcr i'ogivo i» (£i,,|,-,i';^*;ft auc-
ungeteilter @inl)cit mit bem ^vitcr nnb bem beitigen (Reifte bie causa effi- nsioner svaft
ciejis ber 5lnfcrftel)nng mic aller ^^l^erfc ad extra ift. Potestateui habeo '^"'^'^i*""^'^"-
ponendi eam animami, et potestatem liabeo iteruni suuiendi eam.
Joann. 10, 18 i^gl. 2 Cor. 13, 4; Gal. 1, 1. 5(ppropr iicr t mirb bie
5luferftel)ung bem i^atcr nnb bem l)ciligcn C^5ciftc. il^gl. Act. 2, 24; Eoni.
8, 1 1 . 51 u f e r m e tf t ift (£I)riftn^o feiner lU* c n f d) t) e i t nad). i^gl. S.
Th. 3 q. 53 a. 4.
5lnfprnd^ auf bic 5(uferftel)nng l)atte ö;i)riftnei auf (^hmub bcr l)i)pofta=
tifc^en Union ; bnrd) feine i^erbienfte crmarb er fid) and) nod) 3lnfprnd) auf
biefelbe nnb ift bemnad) atv llicnfd) and) causa meritoria feiner '?(nf'
erfte^ung.
2. (£^riftnö ift anfcrftanbcn in feinem gefr eu^igt en, nun ^^ ^ ^^ (ii,n,-,\|f i>t i,,,
!lär tc n nnb m i t b e n l) e i l i g e u ^^ u n b m a ( e n g e 5 i c r t c n ^ Jor///;/.flcfmt^ifltcn,Der
20, 27) Sizxb. «gl. S. Th. 3 q. 54. Qu feiner 33ei1lärnng befaf? (£l)riftu^^ "'^'[^lUÄn?"'
bie üier (Sigcnfd)aften cineö nerflarten ?eibC!o, nämlid) impassihllitas, sith-
tilitas, agilitas, claritas. Fhil. 3, 21; 1 Cor. 15, 41 sqq. 33gl. S. Th.
Suppl. q. 82—85. 1)a!§ gcmeinfamc '^3rincip biefer @igenfd)aften ift bie
öoüfommene nnb munberbare .V)errfd)aft ber nerndrteu Seele über il)rcn Öcib,
ttjc^^alb biefer and) ein geiftiger Öeib (corpus spiritualei genannt mirb.
^arau^ erflärt fid) ba<o .S^en)orgcl)en mt^ bem oerfd)(offcnen @rabe, bcr Xurdi^
410 BrtJettcr Zeil. 2)o5 Serf Sfirifti. C. 3)q« flönigtmn S^rifti.
ßnitg biirrf) ücrfrf)loffene 5^l}ürcn, ba^ un((für(iii)e @r|d^eincn unb ^^crfditüinbcii.
3?g(. S. Th. 8 q. 54 a. 1 ad. 1.
afviftunic uv ''*' ^^^'M*tw^ ift bcr crftc g(orrcid) aufcrftnnbenc ^J^eiifd) unb bal)er
fVdic unfciin bic U vf n ci) c II H f c T e i* ^(iifcrftel)img. 5(u^ beibcii (^rihibcu ift er bcr
^^(ufcvftcminn. pi-iiiiogeiütiis ex mortuis ' (7o^. 1, 18), bei* primogenitiis mortiiorum
' Apor. 1, 5). I)cn l^iifannncnljnng 5miiii)en ber ^^üiferftel)inig C£t)rifti iinb
unfcrcv eigenen 5(nfcrftc{)nng bcgrnnbet ber t)(. X^oma« auf folgcnbe 3[i?eife :
Principiuni hiimauae vivificationis est Verbum Dei, de quo didtur
in Ps. 35, 10: Apud te est fons vitae .... Habet autem hoc
naturalis ordo rerum divinitus iustitutus, ut quaelibet causa primo
operetur in id, quod est sibi propin(iuius, et per illud operetur in
alia mag'is remota . . . Kt ideo Veii)um Dei primo tribuir vitam
immortalem corpori sibi uaturalitei' unito et per ipsum operatur
resurrectionem in omnibus aliis. S. Tli. :> q. 56 a. 1 c.
imifcfeni Uufcrc ^lufcrftcliung ift eiuc boppcltc, bie l c i b ( i d) e unb bic gciftigc.
(stidftuö uv)actn- a. Uuferer lciblid)cn 9(urcrftel)nng Urfadjc ift ber anferftanbcne
II"'5dft/fliM^l'!*if" ^cilaub feiner OkittI)cit und] iik> causa efficievs, feiner l^icnfd)t)eit und)
ciüeDung ift. ^^|,^ causa i}ifitn(n}entalis. für bie ^ered}tcn überbicv aW- causa e.rem-
plaris unb burd) fein Reiben and) causa nwritoria uue für feine eigene
^.)(nferftel)nng n. 115()). ^^gl. S. Th. 3 q. 56 a. 1.
b. Qu 53e,^ng nuf nnferc peiftige '^{nferftc()iing, b. t). ^)icd)tfertigung
ift (Sl)rifti 5(iiferftelinng ,^nnnd)ft ber Xl)pn<?. 5(lc> '(Mott ift bcr 5(uferftan-
bene aber and) causa efficieyts unferer ^Hed)tfenignng. ^^(nd) ftet)t nid)tc> im
^^ege, bie uerflärte Wenfd)l)cit Ci{)rifti in befonbercr 'Ä^ctfe aU> causa in-
struweiifdlis unferer ^)?editfcrtigung unb .v>cdignng .yi betrad)ten, hi\ fte hi\t^
uniucrfale ^^i'crf^cng aller O^nabcnniittcitung ift. i^gl. Rom. 4, 25; Cat.
Born. P. 1 c. 6 q. 12; S. Th. 3 q. 56 a. 2.
-.jottiSeubi.fnt ^' ^otmcubig mx bie 5Iuferftel)nng
bcv ?iufcvftoi)inia a. ^ur ^^erl)crr(id)nng ber gött(id)cn (^er ed)tigfeit, meldte bie =
^^"^^'" jenigen erhötit, bie fid) nni (Mottec^ ^iMlteu crnicbrigcn. ^-l^gl. Phil 2, 8;
b. (^nr Stiirfnng nnfercc^ (^lanbenc>, i>a bie '^(nferftet)nng C£l)rifti
ein unuiiber(eglid)er ^^^emei^o feiner (^oltl)eit ift. 33gt. 1 Cor. 15, 14;
c. 5ur 53elebung unferer .Sooffnung, ha bie 5Inferftet)nng St)rifti,
nnfcref^ |)anpte^, eine 53ürgfd)aft ift, bajl and) mir, bie nur feine (S^tieber
finb, anfcrftel)en uierben. 1 Cor. 15, 12; 1 Thess. 4, 13;
d. ^^nr Ci-rnuifnug be« übernatür(id)en iUbcuy in uuci: Christus
resuigens ex mortuis iam non moritur .... Ita et vos existimate,
vos mortuos quidem esse peccato, viventes autem Deo in Christo
Jesu Domino nostro. Born. 6, 9. 11;
e. ^nr ^enüirfnd)nng unferer eigenen ?(uferftef)nng n. 1158 f.».
i^gl. Cat. Born. P. 1 c. 6 q. 12; S. Th. 3 q. 53 a. 1.
TieViSW-t ^^ ' '^^^^)^^"^ 6;t)riftne unibreub eine^o, feiner (Glorie megcn furzen, für
(fiirifti in bcn nuv aber genügcnben ^eitraumc^ bic '^i.Hit)rf)aftigfcit feiner 5(uferftcl)nng an^=
^'"Ti/elu '^' eriüäljlten ^^^"9^^^ bargetl)an l)atte, ift er in bcn |)imme( anfgefat)ren.
1. 9^id)t bic Örbe, bcr locus generationis et corruptionis, fonbern
ber .N^ininiel, ber locus incorruiMonis, entfprid)t beut ncrflärtcn ..spei^
lanb.^ S. Th. 3 q. 57 a. 1 c. pr bie 0?(Vnfd)cn aber mar cc^ nü^Iid),
h(\^ au bie Stehe ber finnlid) niat)rnel)mbaren ^egcnunirt 6;t)rifti bie übcr=
finnlic^c unb übcrnatürlid)c ©cgcniDart trat mtttetft ber ©nabc
unb im Saframente, inbem babnrd^
i. le aseensio
super omnes
eoelos.
§ 119. 2)a5 Öciben, ^a§ 2lbfteigen äur Untemclt ?c. 411
a. ber glaube reiner unb oerbieuftlidier;
b. bk ^Öffnung fefter unb |cl)ujüd)tiger;
c. ble !ifiebe t)inimliic^er u^^ bcö^alb btii^ $erä jum ©mpfang beg
^eiligen ©elftes empfänglicher mürbe. S. Th. 3 q. 57 a. 1 ad 3.
2. S^riftuö fnfjr anf
a. feiner !iOienfd)t)eit nad); ugt. S. Th. 3 q. 57 a. 2;
b. in eigner ^raft. ^ie unmittelbare causa efficiens ber ^j^. p^^^,f^^^ ^^.j
§immelfal)rt unir bie ber Scete St)rifti inneuiobnenbe unb in ben Öeib übcr= eiens bei-
ftrömenbe (Glorie, bnrrf) bie bem l^eibc bee iunHärten bie (^abc ber agilitas ■'="'""""^^f"^^"*-
t)erliel)en mar, b. ^. bie gäl)igfeit, überaül)in fiil) ^n bcmegen. Alia virtus
in liumana natura Christi est virtus gloriae, secundum quam Chri-
stus in coelum ascendit. S. Th. 3 q. 57 a. 3 c. Da aber bie (Glorie
buni) bie Tciüui()me an ©ott ucrnrfad)t ift, fo ift ber (c^tc (S^rnnb ber
4^immclfal)rt bie gottlid)c straft (S;()rifti. Prima origo ascensionis in
coelum est virtus divina. Sic igitur Christus ascendit in coelum
propria virtute, primo quidem \irtute divina, secundo virtute animae
glorificatae moventis corpus, prout vult. 8. Th. 3 q. 57 a. 3 c;
c. super omnes eoelos, b. l). ber Crbunng nad) über alle fürperlid)en ^ nea.
unb gciftigen .su-eatnren {Eph. \, 21), über bie er erl)abcn ift, nnb bie il)m
untermorfen finb. %\k^ biefer (i-rt)cbung (^t)rifti über alle ^treatnren folgt,
hi\]^ er in l)üd)ftcr Mutualität il)r ^^err nnb .paupt ift, fie alle tragcnb, um-
faffeub, erfüllenb unb bcl)crrjd)enb. Ascendit super omnes eoelos, ut im-
pleret orania. Ephes. 4, 10; ngl. S. Th. 3 q. 57 a. 4 et 5.
3. 1)ie ^^;)inunclfal)rt (£l)rifti ift U r f a d) e unb 1^ o r b i ( b u n f e* ii64.
r e r 51 n f n a l) m c in b e n >> i ni m c l , mie feine Mluferftel)nng Urfad)e ^g\'vim iffif
unb ^orbilb unferer 5lnfcrftcl)ung ift (n. 1158 f.». 33gl. 8. Th. 3 q. 57 a. 6. ",;y;;;7i,fj[.„
V. 5lufgcfat)ren in ben |)inunet, filmet er ^nr Ü{ e c^ t e n b e i^ '"'^'immei/"
^ater^. ^^^^
1. Sedere bebeutet 3Bolnien unb ^)hil)en, aber aud) .V)crrfd)cn unbsedere ' 'ijew-
3fiid)teu. ^i>a$ 8i^eu bev Sobueö ;^ur ^Hed)ten bes ^Mitcro bebeutet alfo, ^^'*^"'
baj3 C£l)riftu0 mie an ber 3eligteit fo aud) (m ber .v>crrfd)aft unb rid)ter=
lidjen (^^emalt bes Initer? teilniuuut. ^^gl. 8. Th. 3 q. 58 a. 1.
2. Sbriftue fii^t jur Üiedjten bcv '-Initcrv titniiW juv
a. alc> ©Ott in abfolnter (^lcid)l)cit mit bcm ::8ater, fo hc()^ in biejer '^1^^^]^:^
Se^iebung ber ^Huobrucf ad dexteram nur bcu '4>cr Jonen unt er jd)ieb,
feinesmege aber eine ^cr]d)icbenl)eit ber D^atur unb ^ürbe begeidinet;
b. a ( ö M e n f d) unb .^mar
a. traft ber l)l)pofta t if d)en Union, infofern uämlid) oon ber gi)tt= \udKu u'üom
lidjcn ^erfon alg bem ^uppofitum ber mcnfd}lid)cu 9^atur bie '^Rthc ift.
^n biefer 53e,^iel)nng fit3Ct Sbriftuc^ als lUtenfd) ^ur 9ied)ten bes ilvUer^^ in
bem eben angegebenen abfolutcu ^inue. Si ly secundum quod (homo)
designet unitatem suppositi, sie etiam secundum quod homo, sedet
ad dexteram Patris secundum aequalitatem honoris, in quantuni
scilicet eodem honore veneramur ipsum Filium Dei cum natura
assumpta. S. Th. 3 q. 58 a. 3 c; - . ,
p, traft bcx plemtudo grattae in relatioem ^inne, iniofern bic mcu|d)^ tudo gratiae.
lidje ))latnv (ii)xx]ti als fold)e über allen Kreaturen @ott an ^eiligfcit nnb
©etigfeit ^;unäd)ft ftebt unb mit ber föniglid)eu nnb rid)terlid)cn (^)cumlt
über alle Kreaturen ausgerüftet ift. Si ly secundum quod designet con-
ditionem naturae . . . Christus, . . . secundum quod homo, sedet
Uli? (^iott;
aU ilieiild):
412 3»veitev ^Tcil. 2)a§ Serf (£()riftl. 0. 2)a8 Äöuigtuni ©t)rifti.
ad dexteram Patris, i. e. in boiiis paternis potioribus prae ceteris
cieaturiS; i. e. in maiori beatitudine et habens iudiciariam potes-
tatem. S. Th. 3 q. 58 a. 3 c.
^n jeber bicfcr 33c5icl)iuigcn fomiut ba^ (Si^en ^nv ^){cd)ten bcig il^atcr^
ßlirifto allein jn. Ad qnem angelornm dixit aliqnando: ,.Sede a
dextris meis ?" 51>g(. S. Th. 3 q. 58 a. 4 c.
>iiMe\uh' Miv ^'^" f^^^^^ ^^^^^^^* 5"^* ^licd)tcn bc^o '-iHitcrc^: consedere fecit [Ephes.
^)iVrt)ten bic' 2, 6} qui vicei'it, dabo ei sedeie niecum in thiono meo (Äj^oc.
batn.^ fit.HMi. .^^ 21)^ iji jcj^p^. eminenten ^Betjc nnr in ßlirifto nnfercin |)anptc, nnb in*
fofcrn ©briftn^o nne aU feinen il)in nutcrc^corbncten ©liebern an feiner (Selic^feit
nnb ^errfd)aft 5(nteil gibt, deiner l^tiittcr liat er biefec^ consedere in einer
il)rer 3iMirbc nnb 2tcl(nng entfprcd)enbcn iHn'5Üt3lid)en nnb finguUiren ^^eife
gegeben.
§ 120. ^^riftn^ Äönig, ^crr, G^efcijgclicr nnb liHit^ter.
S3gl. ^einrirf)-(S5iit beriet, 3)ogmatifd)e Rheologie VII § 380.
1168.
■Vanvt bcv
llicii)rt)cn.
1169
I. T)([^ Äönigtnni (J()rifti l)at feinen ©runb barin, ha^ ß:i)riftn^
h a ^ |) a np t b e r ^ i r d) e , b e r lUt e n f d) e n n n b a 11 e r ^v r e a=
t n r e n i ft.
1. ^av .panpt luirb Sl)riftii!?> gleidjnieiueife genannt, lueil er ^n feinen
llntertlianen in einem äl)nlid)en '4.H'rt)aUniffe ftel)t,, iiüe bcii!^ .'panpt jn ben
ÖHiebern feine? Öeibe^^.
a. 9hin ftel)t aber ba^> |)anpt in b r e i f a d) e r ^l^ e 5 i e l) n n g über
$nui)t(;c> lun- bcn feineii (^liebem
"*''"'^'"''"" a. ordine, infofern ec> ba-o erfte nnb iiür^üglid)fte ©lieb be^ Öeibe^
ift: prima pars hominis, indpiendo a superiori, et inde est, quod
omne principium cunsnevit vocari capiit. 8. Th. 3 q. 8 a. 1 c;
(3. perfertione, ba im |)anpte in l)öl)ercr '-ll^eife alle ^Hillfommenl)eiten
vereinigt finb, hk in ben ©liebern nur nnoollfoinmen nnb ucrein,^elt fid)
ftnben. In capite vigent omnes seiisus et interiores et exterioies,
cnm in ceteris membris sit solus tactns. S. Th. 1. c ;
Y« virt/ite, ha hk ©lieber uom .pumpte il)re ^raft, ^eiuegnng nnb
Ü^egiernng empfangen. Virtus et motus ceterornm membi-orum et
gubernatio eorum in snis actibns est a capite propter vim sensi-
tivam et motivam ibi dominantem. S. Th. 1. c.
. .ii^^o. b. ^iefc brei ^orjüge fonnnen (Sliriftnio gn:
b^iÄ' winfl a. (Sr ift ber ©ottinenf^ nnb bec>l)alb l)öl)er alc; alle^. ^n i^m ift
bic gülle unb Cnelle aller ^al)rl)eit uiib ©nabe. Gratia eins altior est
et prior, etsi non tempore, quia omnes alii acceperunt gratiam per
respectum ad gratiam ipsins. S. Th. 1. c.
ß. SSermbge biefer güüc ber ©nabcn ift er nid^t nur üolltommencr
al§ alle ©lieber be^o Öeibe^v fonbern aud) ber eminente Inbegriff all il)rer
^oll!ommenl)eit.
y. 3lu^ feiner gülle empfangen mir alle (^nabz über ©nabe. -De
plenitudine eins nos omnes accepimus. Joann. 1, 16.
^. ^i''J- ^ c. ^\t fonad) ber ^ergleid) Sl)rifti im ^erl)ältni^ 5U un^ mit bem
ai)vittiai^lS"?,sSaiiptc im il^ert)ältiii^ 5U feinem Öeibe unb beffen ©lieberu rid)tig, fo ift er
'IJSui'nur^^^^ mie alle ^^Inalogicn nur i n a b ä q u a t. I^enn:
ein ®Iteb bev
li{enfct)l)eit ;
§ 120. ef)riftii3 ^önig, §crr, ©efel^gcber unb 5Ric^ter. 413
a. ^n^ ^üüpt ift felbft ein ©Heb unb Zdi be^ Öeibe^. etjriftn^
bagegen fann n)ol)l in einer geunfjen jefimbaren 33eäie^nng a\§ ein ®lieb
unb Xeil ber a3('en]d)l)eit be5eid)net luerben, infofevn nämUd) nnd) er ein ^Dknfd)
unter ben Dielen ÜJ^enfdjen ift unb al^ jold)er 5nnt mt)fti]d)en Seibe ber
3J^enid}l)eit gel)ört, bcffen ijanpt Ö^ott ift, luie er and) an§> ber 9}^en(d)t)ett
al^ ein 9tad^füuinie ^Ibaui^, freilid) in übernatürlidjer ^^eife, l)erDorge()t.
^agei^en in anbercr unb ^uuir ber ^auptfädilidjen unb lue f entlid)en ^e*
5ie()nng ift (5l)riftu^ nid)t ein ©lieb ober leil, nid)t einer, menn nud) ber
erfte unter uielen, jonbern ber abfolnt (Sine, ber ©ottnieufd), ba§>
a b f 0 I u t e ^ a n p t.
ß. ^a^ .paupt tcitt ben (SHiebcrn nid)t btof^ ct\))a§> mit, fonbern eni= emJäÄ^^^
pfängt nud) niand)ec> uoui Öeibe, 5. 33. bie (Srnii()rung. (Sl)riftuö aber em«i'oafeinciiu'eibe;
pfiingt nid^t^ üon feinem ^cibe unb bcffen ^liebem. I)enn in i()m iuol)nt
alte güde, unb au2i feiner g-üdc empfangen alle alle^, \m§ fie finb, ()aben
unb ipirfen.
Y. 'Daö |)anpt ift nid)t anc>fd)lie6(id) Ouclle unb iD^ittcIpunft bcc lcib= ?!'^l'|',fiS^^^^
lid^en Öcben^3, fonbern ha^ finb and) anbcvc Crgauc, 5. 33. ba§ il)mpatl)ifd)etiiviirtHMii'eben<5;
9^enienfl)ftem ober nad) populärer '.Hunaffungöiueife ba§ §cr,^. Sbriftu^
bagegen ift eiuf, ige Cuelle unb ein,üger lU^ittelpuntt aüe^o überuatürlid)eu
12eben^ für feinen gan5en i'eib, ber nid)t etma nur hie ^T^egicrung unb 93e=
njegung, fonbern and) bie inuerfte ^Belebung unb @rnäl)rnng, allcC> Öebcu
unb ^ein non it)m empfiingt. 'Datier fönnte er and) mic ba^o ^J^^^'P^ i'^
ba5 |)er,^ feinet Öeibecv bev Hirdie, genannt uierben. ^er ))lau\c ,paupt
aber mürbe, mie ber 1)1. Ibonuvo fagr, gemiiblt, mcil ba^ofelbe fid)tbar über
ben Öeib l)ert)orragt, mii^reub bav ."per;, üerborgen ift unb innerlid) mirft.
Dal)er fann man ben innerlid) mivtenben bciligeu C^)eift mit bem .S^cr^^en Der-
gteid)en, mobei aber nid)t ^t ocrgcffcn ift, hciy, (Sl)riftn^^ mit bem '^niter
^^rincip be§ l)eiligen (i^ciftee; ift, ihn (enbct unb burd) il)n mirft. 35gl.
S. Th. 3 q. 8 a.^ 1 ad :i
0. (Snblid) bringt bat^ .V)aupt feinen Öcib nid)t berDor, fonbern unrb P''^'''y-: ^^'}' "^'
,^ugleid) mit bem ßeibe in ber (iinlieit bec> Organi^^mnö l)eniorgcbrad)t. inict)cn voibec^.
(£^riftn^ aber ift alei ber Url)ebcr allec^ übernatürlid)en Öeben^ and) ber Ur==
l)eber feinet ml)ftifd)cu ^eibe?.
2. 'UMrb nun gefragt, meffcn .v^aupt (SbrifiUi? ift, fo ift oor allem „,.,..'''v
5U bemerfcn, ba]^ in ber bciligen 2d]rift am biiufigften ber allgemeine ^Hu^= ^äifiurift^
brucf gebrand)t mirb, er fei bac^ ^'^aupt ber Äird)e. Ipsum dedit (Pater)
Caput supra omnem ecdesiam, quae est corpus ipsius. Ei^hes. 1,
22; iigl. Ejphes. 4, 15; 5, 2.3; Col. 1, 18. D)ic^> eutl)ält and) allec^, menn
man ben 5Iu£ibrucf im meiteftcn ©innc fafU unb unter ber .S^ird)c nid)t
nur bie 9J?enfd)en, fonbern and) bie (Sngel unb unter ben 9J?cnfd)cn nid)t
nur jene, bie irgenbiinc actu, fonbern and) jene, bie nur potentia (^lieber
ber k\xd)z finb, begreift. Qu befonberer il^eife aber ift Sl)riftuf^ ha^
|)aupt ber ^^eufc^en unb jumr jener, meld)e aftuelle ©lieber ber ^'ird)e finb,
unb auf biefc be^ie^en fid) 5nnäd)ft bie oben angefül)rteu Stellen.
9^iil)er^in ift nun (Sl)riftu^
a. b([^ öaupt ber 9)^ e n f d) e n unb ^n^ar 11^3.
a. am DoUfommenften berer, bie mit it)m in ber (^l 0 r i c in ooüfommeufter ;^!;"^^^ f'^'^
2Beifc mirtlid) Dereinigt finb — bie t r i u m"p l) i e r e n b e ^ i r d) e ;
414 S^vdttx Xeil. 2)ag iffievf (Jljvifti. C. 3)ail Königtum (JJjrifn.
pl. berjciiigcn, Me mit i^m per caritatem, b. l). t)urc^ bic I)cilig'-
imui)eiibc (S^iiabc luirflid) ocrbunbcn fiiib. X)ic]e |inb bic lebenbigeu
(^lieber bcr i)^iril)e, bie u ii j i il) t b a r e Äird^c, bic 3 e c ( e bcr ^'ird)e;
y. berjenigeii, bie ^luar iiid}t biird) bie Öiebe, aber boc^ burd) ben
Glauben ober, lueiin and) iud)r burd) biejeii, burd) hm 2^aufd}Qriifter unb
hk iiujjcre ^iird)en9Ciuciujd)art il)ni unrflid) aui3ct)ören;
0. berjenigeu, bie mit ibui iu feiner ^^l^cifc actu, fonbern nur poten-
tia üereiuigt fiub. Die^^ fiub alle lV'cu]d)eu, bie er ja iuöijejamt erlieft
uub äum (iii^cutuui fid) cnuorbeu l)at, miuj nun biefe ^l^otcn^ eiumal unb
auf immer ad actum übergeben, une bei ben *lH*iibeftinicrteu, ober niemals
über menigftenö nid)t auf immer, uüe bei ben ^Heprobierten, bie mit bem
3lnötritt aue bem lieben gän,^Iid) \\\\\> auf en»ig uou (^l)riftu« unb feinem
ml)ftifd)en i?eibe abiieidjuitten merben. '-l^gl. S. Th. 3 q. 8 a. 3;
:,^.Scvn ^- ^^^'^ .piinpt ber ii n g e l. Qui est caput omnis principatus et
(£öviftu§ ba^ potestatis. Col. 2, 10. (Sr ift aber bae .V)aupt ber Smael, infofern er
ift- a. über alle (Sngel e r b 5 l) t i|t. Coiistituens ad dexteiam suam
iu coelestibus, supra omnem priiicipatum et potestatem et viitutem
et dominationem et omiie nonien, quod noniinatur uoii solum in hoc
saeculo, sed etiam in fnturo. Ephes. 1, 20. 21;
[1 über alle S'ugel t) e r r f c^ t. Onmia subiecit sub pedibus eins.
Ej^hes. 1, 22. ^^Hjl. Fhü. 2, 9 sqq.; 1 Fetr. 3, 22;
y. für alle (iugel II r q u e 1 1 b e r C^ u a b e u u b (M l o r i e ift. .pat er
bie (^mgel and) nid)t erlbft, ja ift er bod) UHmigftenc^ aU C^ott ber Urbeber
il)rer ^nabe unb aud) aU Dienjd) uicnigfteuv ber '^^ollenbcr ibrer (^Morie,
ba er burd) bie 'JJ(euid)uierbung allen i^reaturcn eine ^öt)ere ii^ürbe unb
©eligteit erlangt ^at. t^^i. n. 1085; S. Th. 3 q. 8 a. 4.
Ls^iftuJ^aupt ^- ^^'^"H'tuc^ ift feiner C^ o 1 1 1) e i t n a d) in bem 8iuue .^anpt
üiö jyo« - aic- aller Kreaturen, alfg er il)r (5^ o 1 1 unb ^ e r r ift. Slüeiu ba ba^ |)aupt
mmiö). ^j^ij j^^jjj y^^-^^^^ berfelben ^^latur ift, fo ift er im e i g e n 1 1 i d) e n ^inne
a l ö )))l e n f d) b a !? b o m o g e n e |)aupt, caput univocum, ber 5^ird)e,
felbftüerftaublid) uid)t loegetreuut uom ^^i>orte, fonbern ale ber im '^^orte
fubfiftiereube 'JJ^mjd) ober aly ber (^)ottmcufd).
Unb ,^mar ift (Sbriftuc> alc> 6)ottmcnfd) .V)aupt bec^ göttlid)eu ^Jieid)e0
a. uou :)i a t u r burd) bie bi)poftatifd)e Union uub bk plenitudo
giatiae;
b. burd) fein '-Inn'bienft, mie mir iu ber ßebrc oom 'InTbieufte (Sl)rifti
ndl)er gefel)eu l)abeu. §ieroon l)eif3t eso : Ego vici et sedi cum Patre
meo in throne eins. Äpoe. 3, 21.
(£inX^ai>^ 4. 5U^ :paupt ift C£briftuc^ unfcr S t e 1 1 u e r t r e t e r unb Mit U
jpainjtunfer ler, uub l)ierin baben aud) ha^ ^^3rieftertum unb ^]3ropl)eteutum Sl)rifti
^leiiDevtvetci. ^^^.^^^ realcu (^niub. ^nbem er aber bie 5i*iJi"i)fc feiner t)ol)enpriefterlid)en
S^^iitigfeit ,>ngleid) mit bcr Don i^m oerfünbeten ^ii$al)r^eit ben 'i)ienfd)en
^yimenbet unb fic ^n il)rcm ^k\z ^iufül)rt, fie bc^errfd)t unb in il)nen uer=
l)crrlid)t loirb, ift er unfcr Ä ö n i g. Rex sum ego. Joanyi. 18, 37.
Habet iu vestimeuto et in femore suo scriptum: Rex regum -et
Dominus domiuautium. Apoc. 19, 16. J^al)er ift haz^ Königtum (£l)rifti
^iel unb i^ollenbung ber beiben anberen 5imtcr , obmol)l binmieberum \><\^
"iNriej'tcrtum infofern über bem Ä^önigtum ftcl)t, at« (S;i)riftu^ fid) fclbft unb
fein ''^üixd) @ütt ülö eungcy l^obopfer barbringt.
§ 120. (Sbriftug Äönig, ^err, ©efetgeber unb 9fftc^ter. 415
II. m§ mni^ ift e()riftu§ auii) ^ c r v.
1. 3itnäd)ft ift ß;t)riftu^5 |) c r r aller ü b c v ii n t ü r l t d) e n @ üt e r , (^fjviituTiim- ber
alter Bd)'ü^c ber (S^cmigtljuiing, ©iiabe uiib Btüi^Uit, über bie er nerfücjt übentaturuAen
wie über fein (Eigentum, inib bie er aibMcilt nad) feiucni $öül)(gefallen.
X)i\ (Sl}riftuö ber ^^perr ber übcniatürlid)en @üter, ber 'il^af)rt)eit iiub
^iiabe ift, fo lag t^ aud) gaii^ in feiner bemalt unb freien 5öal)l, t>\t
iBeife unb gorni f^n bcftiuimen, in ber ik um :)ngciuenbet luerben foüen, alfo
namentlid) bk ^ird)enäinter unb 3atranientf cin.^uieli^en : Ego autem coii-
stitutus Sinn rex ab eo super Sioii moiitem sanctum eins. Ps. 2, (>.
|)ieranci ift flar, bafs, luenn (£l)riftnv feiner Stixd)^ ein fidjtbarev Cberl)anpt
unb fid)tbare i^i^'^*-''^ 9^^^^ baburd) fein Königtum nid)t aufgehoben, fonbern
öielme^r ausgeübt unb betbiitigt unirbe. '-Injl. S. Tb. 3 q. 8 a. 6 c.
2. ^Jlnn fragt ey fid), ob unb iuiinefern (£briftn>o aud) .'pcrr aller
u a t ü r l i d) c n ^D i n g e i ft ?
a. Va]^ er als? (i^ o 1 1 unnuifd)riinfter .perr alle r Aireatnren ift, ^i,^.i,'J,I\,,^.
uerftel)t fid^ uon fclbft. @r ift aber and) a l !o OJt e u j d) ü)r ,perr. Dabo bov luitüviutm
tibi gentes bereditateni tuam et possessionem tuam terniiiios terrae. '""^'^
Ps. 2, 8. Data est mibi onDil.^ potestas in coelo et in terra. Matth.
28, 18. Diefe ^^ln^jprnd)e erleiben toine ^^eid)rdnfung unb :Hu^ouat)uie.
b. ©benfo gcmif^ ift ev aber aud), baf^ (ibriftuc< feine .V)errfd)aft über
bie 5citlid)en X)ini]e nid)t in Seife eineo irbiid)en C5igcutnuivrcd)teo ober
einer n)e(tlid)en ,V)errfd)aft lueber ielbft in statu viae auvgeübt l)at, nod)
burd) feine tird)lic^en ^tellucrtreter ausübt. ^Melnicl)r hat er in |cineiu
irbifii)en Öcbeu fid) bie 5(rnint eruniblt, fo ban er dou fid) fagen fountc :
Filius bominis non babet, ubi caput recliuet. Matth. 8, 20. ^er
•^(paftcl aber fagt ooui .v^eilanbe : Propter vos egenus factus est, cum
esset dives, ut illius inopia vos divites essetis. 2 Cor. 8, 1). Qe
bod) befaf3 (£^riftUi^^ ^ur 'Belehrung ber Seiuigen '^^rinatcigontnm, unb ebcnfo
fann unb folt auii^ feine Äird)e bac< il)r uon ber ^iHn-fel)ung ge]d)enfte
irbifc^e Qbni aU- beitigec^ unb nniierlet;lid)ev (5igeutuni (il)rifti nad) (^bttcc^
Sillcn befit^en.
Sind) erfannte (ibviftuv bie irbifd)en (Meuuiltbaber an, gab bcni ^^'aijcr,
tra^ WS ivaijer!^ ift, unb befal)l bac^felbe and) ben ^einigen [Matth. 22, 21).
^on beut 9ktd)e aber, \>a^ er ftiftete, fprad) er ;^nui ri3mijd)en '^^rofonfnl :
Regnum meum non est de hoc mundo. J()ü)i)i. 18, o6.
c. Senn aber (Sbriftn^o, ber J)err aller Tinae, bie öerrfd)aft über b^v:^ ,, ,„',''•'•. „
3cittid)e tüii^renb feiner irbifd)en Sauber fd)aft nid)t au^^iibte unb fie and) burd) uub iibtüDc^
feine auf (Srben pilgernbe unb ftreitenbe Äirdie nid)t ane^^übt, fonbern nur burd) ^'si'^"'""'-
feine prooibentielle 9^egiernng unb feine @erid)te, fo folgt barau^^ feine^^^
uieg§, baf^ bie iuelt(id)e Gkmalt unb \>^^ irbifd)e (Sigentniu nnuuifd)ränft, "^k
irbifd)en ^JJ?ad)tbaber bagegcn non (Il)riftu^o abfolut unabl)ängig feien, renn:
a. ß()riftu^5 ber .'perr t)at ben irbifd)en Cv^eumltbabern nur in ben;, eit= ^h\-rtm\n-
nd)en unb u^elt(id)cn "I^ingen (^eunilt gegeben; \i\ allen ^^lnge(egenl)eiteuivbiirtu'n(Moniait=
aber feinet ü b er na tu r I i d) e n 9fieid)ec\ bac^ er in hoc mundo geftif tet ''^"iildu..
I)at, b. l). ber ^ i r d) e , ()at er i^ncn jeglidie (bemalt nerfagt unb biefelbe
au^ft^lief^lid) fid) felbft uorbel)aIten. "Tie ^^Inc^ibung biefer (^ciralt b^^l ^^
auf feine ^tedöertreter in ber ^ird)e übertragen, UKld)e bat)er in biefeni il)reni
kirnte nur unb fd)led)tl)in oon (£l)riftuC> abl)iingig; üon l\'eufd)en \\\k> uierifd)^
(id)en ^eiuatten aber unabhängig finb.
^einrid) = .<;■> m^pcrt , yunnpi-nbium bcv rpflimitif. IL 27
416 ^m'iUx 5:ci(. '2)Q§ 2öerf e&nfti. C. 3)q^ Königtum Sfirifti.
H,lb'i„u>ic' I^* ^^" (^cfctjcu ßf)rifti unb feiner ^ird)e finb alle 6:t)rifteu Dl)ne
njoit jcbei; boii Unterfd)ieb bec< Staitbe^o, nlfo und) Mc d)riftlid)eii Cbrigfoiten im öffentlid)en
imuSvrvn'?n^^ luie iiii priiHiteu lieben CV)cl)oriam id)ulbig, uieim onber^o fie m CSliriftiic> uiib
feinem .^eile teilbabcn nnb feinen 5eitlicl)en unb emigen @trafgcrid)ten nid)t
uerfallen moüen. '-li>ie fie bal)er il)re irbifd)en 'Ji'ed)te nnb (S^eiraltcn üon bem
.pcrrn empfaniien t)aben — ■ per me reges regnant et legura coiiditores
iusta deceniunt. D-ov. S, 15, — fo finb fie and) nerpflid)tct, it)re ®e=
malt nad) bcm ^iiMÜen unb juv i>erl)errlid)nni3 (^ottcö nnb ^nm 'ii>olUe ber
^?trd)e (Sl)rifti an^oäuübcn. X'ie ^iird)e aber l)at biW 9Jed)t nnb bie ^]>f(id)t,
fie liieren ^n crmal)ncn nnb im '^iamen (^l)rifti hmd) bie üon (£l)riftu^ i()r
übertrageneu 'JJiittel an^nljalten.
dtniflu^" bov ^I^- ^^^' ^^^*^"^9 *f^ (It)riftu^^ and) ber @ e f e t> 9 e b e r b e f> 9^ e u e n
(NH'fcyßcbcv bo§ ^ U U b C i^.
3(lei foldjer \](\t er ben ilHnl)erfai3ungen ber "^rop^eten gemiij3 ha^ (^c-
ic\^ be^ eilten ^nnbeö in feinem c c r e m o n i a l e n nnb legalen Xeile
aufgehoben, in feinem m o r a l i f d) c n nnb r c l i g i o f e n aber b e-
[tätigt unb u o 1 1 e n b e t. il>gl. Joann. 5, 17 sqq.
Taf^ Sl)riftuc> nid)t blon ^Hn-fün^iger ber '^nil}rl)eil, fonbern aud) (5^e=
fel^geber ifr, umrbe im ijon^il oon Orient gegen bie proteftantifd)e Öel)re
au'obriidtid) crtliirt. 8i quis dixerit, Cliristum Jesum a Deo liomini-
bus datiim fuisse ut redemptorem, cui fidaiit, noii etiam ut legis-
latorem, cui obediant : anatlienia sit. Sess. 6 de iustif. c. 21.
(initu^ni^^ IV. "äU Äöuig ift C£l)riftu^^ aud) 9i i d) t e r. Omiie iudicium dedit
^>firtim"Vncv Filio. Joann. .5, 22. Cum venerit Filius hominis in maiestate sua,
SÄtmiX^t omnes angeli cum eo, tunc sedebit supei sedem maiestatis suae,
et congregabuntur ante eum omnes gentes. Maith. 25, 31 sq.;
ngt. aud) 25, 32 — 46.
1. Sl)riftu^5 ift Oiid^ter feiner © o 1 1 1) e i t unb feiner 3)? e n ] d) l) e i t
nad) nnb ^mar
a. feiner g ö 1 1 l i d) e n ^ c r f o n nad^ appropriatione, infofern
bac> (^crid)t ber '-llHnc>l)eit, bie ^U^eic^ljeit aber bem 3ol)ne angeeignet mirb.
^iH3l. S. Th. 3 q. 59 a. 1 c ;
b. feiner W^ e n f d) l) c i t nad) a(§ unfcr ^ o m o g e n e ^? .^ a u p t.
Potestatem dedit ei iudicium facere, quia Filius hominis est. Joann,
5, 27; ngl. Act. 10, 42. (^n^geben ift il)m bie rid)terlic^e bemalt feiner
meufd)lid)en 9latnr nad), mie fie auf (5^runb ber ^ufarnation unb feiuejg
^Hn*bieufte6 il)m gcbiibrt (S. Th. 3 q. 59 a. 3 c.) unb feiner gottlidien
*iPerföniid)feit nad) il)m eigen i|"t. %x\^ ber göttlid)en ^erfon c n t f p r i n g t
bie (bemalt, in ber meufd)lid)en ^iatnr mirb fie g e ü b t.
2. ^ie ri(^terlid)e %t\m\i ei)rifti erftretft ftd)
i.JJ^- ^j, a. 5 u n d d) ft über bie SO? e n f (^ e n nnb alle m e n f d^ l i d) e n
^jtirf)tey*"iU)a'bie^ i n g e in bcrfelben ii3eife mie bie föniglid)e (bemalt im allgemeinen.
^jjknfrficn. '^iefc 'bemalt übt (Sl)riftuc^ nid)t blof? in iudicio particulari et uni-
versali (S. Th. 3 q. 59 a. 5), fonbern aud) fd)on in bicfer ^i\X
nnb gmar
a. in ber 5ln^teilung unb ©ittäic^unn ber Knaben ;
(j. in ber ^wlcilung 5eitlid)en i^ol)ne!o unb 3eitUd)er ©träfe auf bem
^l^ege ber 5$orfel)nng;
§ 120. ef)riftii§ .^öntii, .^err, (55e[e^gebev unb 9f?id)ter. 417 ,
Y. biirc^ feine 3tc((öcrtretcr in bcr ftrdjHc^en ©eric^tsbarfeit in foro
interno imb in foro exteriiu.
^atiegcii ijat ß^riftu^ bie Übuiiö meül id)cr ^erid)t^bartcit bculuclt^
iiä)tu 9?id)tevii überlaffcii, imb nid)t fclbft üben iiioUeii. Quis me constituit
indicem aut divisorem snper vos? Luc. 12, 14;
b. and) über b i c @ n g c ( , 511 benen (II)riftn^3 uid)t bio]] aU$ ©ott, ^if^.ii|,^f„„^
fonbcni and) alv Dieiifd) in einem rid)tcrlid)cn ^^er^ältni^:^ ftel)t, in[ofern er ^Kidnov äOa- mc
d)r ,V)'Uipt ift. ^ie ijnten ©ngcl empfangen üon i(]ui bic ^-l^oüenbnua il)rec> ^""'^'^'
Colones, bie bofen @ngel bic i^ollenbung ü)rcr Strafe, i^gl. S. Th. o q.
59 a. 6.
V. 3n biefer Q^it tjerrfc^t (il)riftne bnrd) ba^ Ä^ r e n 5 nnb im .„u/cliStiu^,
Kampfe; am jüngften läge ift feine .V)ervfd)aft aftucU noKenbet nnb aüev, ^^^'iievvmn!"''
\va^ nid)t (^)ott ift, it)m üoütommen nntenuorfen : bie 3(noenini()Iten in ber
Orbnnni] ber (^nabe nnb OHorie, bic ^erbammten in ber Orbnnng ber @e=
redjtigfeit. T)iefe .perrfd)aft (il)rifti baiiert e \v i g. Ilegni eins non erit
finis. Lue. 1, 00. iögl. im 5i)mbolnm: cains regni non erit finis.
Tiefer 3a^ ift foiuol)! gegen jene .'oäretifer gerid)tet, bie, luie bie
(Sabetlianer unb mo^l and) lUiarceUnc^ oon 5(nci)ra, bel)anptcten, ber l'ogoi^
fei nur in ber ^^jeit am (.^ott Ijeroorgetreten nnb tel)re am S'nbe ber X)inge
mieber in bie unterid)iebv(o|e güttlid)e C£'[iü)eit ^nriid, alv and) gegen jene,
metdjc etimi ein Vlnfljören ber :Utenfd)l]eit ß()ri|ii ober il)rer l)i)poftatifd)en
^Bereinigung mit bem i^igoe anncl)men. Ter erftc ^rrtnm ^erftört bav
Togma bcr Irinitiit, ber ^meite jenev ber ^nfarnation.
Tie Qnfarnation banert benuiad) c m i g fort, nnb e m i g bleibt bae^ , '•«-•
infarnierte Jl^ort |)aupt feiner ^iird)e nnb Sieger über Xob nnb .pbllc. ilnju'iarjudrf)
ÜNenn eö bat)er 1 Cor. 15, 24 sqq. beijst, ba\^ ber ^ol)n, menn il)m al(e£> ^"" '^J,X "^'"
unteriuorfcn ift, bat-» ^Jhid) bem ilniter übergebe, fid) felbft il)m unternierfc,
fo baf3 bann ^ott alles? in allem fein merbe, fo ift btcc^ nid)t anber^^ ^u
Dcrfteben, ale^ bat*3 (£l)riftnc^ feiner iyienfd)l)cit nad) nnb mit ibm bic ge=
famte il)m nntermorfenc 'iik'lt i^htt nntermorfcn fei nnb il)n iierl)errlid)e,
nid)t aU ob (£briftn^> feiner I1ienfd)l)eit nad) nid)t jd)on je^t unb innner bem
33ater uutenuorfen unire, fonbern iiieil mit ber aftuellcn Untermerfnng aller
T)tngc unter (£l)riftnc^ and) il)re Untenuerfung unter (hknt uollenbet ift.
T)iejelbe 5llsa^rl)eit fprid)t ber 5ipoftel am^, menn er jagt : Omnis viri caput
Christus est ... . caput vero Christi Dens. 1 Cor. 11, 3. ^gl.
S. Th. 3 q. 8 a. 1 ad 2.
5( n m. 3)n bor 2 c 11 f e l bcr crftc Url)ebcr bcr Sünbc uub iuiofcrn aUcf. 5.^öfcii
ift unb fortiiiäl)rcub 511111 3lbfaÜc ncrtübvt, luciui er niid) iiid)t jcbc Süubc luirflirf) ocr=
urJQC^t, faiiii er b q •? .s^i q u p t bcr ^o[cn, rcx super uiiiversos filios superbiae
{Job 41, 25) unb bcr ^ ü r ft b c r S c 1 1 genannt luerbcn. ^Ngl. S. Th. 3 q. 8 a. 7.
äfnfofern ber '?! n t i rf) r i ft , menn er and) nid)t ot-o eine ^ntnrnation be^S Satan§ tH'=^
3eid)net merben tann, rpcgen ber ®rö§e feiner ^ivSlu'it büö iiollfonniienftc unb i'or-;üc3*
Uc^fte SiVrfjeug bc^jclben ift, tann oiid) er .s^i ü 11 p t bcr S3ö]en genannt merben. 'i^gl.
S. Th. 3 q. 8 a. 8.
27*
3j0it htv ۟vd)t.
§ 121. ÜDcrfid)t luib ©intcilinig,
., ..".fj- , I. Hie uou (ihriftuc^ ncrbicntc unb in itim alc^ unfercm öniiptc cnt=
(fDvimtö iii)iunu iprmgeiibc mxahc iinrb bciii cm^cincii vJccn]a)cn burd) bic bcm l)euigcn (3)ct|tc
Krf)\'(ii)vmS 1^1'^ ^^^'^^' bciinrfcnbcii lln*arf)c nppropriicrtc ^Hcc^tfcrtigitng ^ugeuicnbct. Tiv-
^"^■^''" an. i^iiyfjj j^ficr incrbcn bic l)tcn|"rf)cii mit Sl)viftibo iljrcni .pauptc unb uiitcrciu^
anbcr 511111 iin)ftifd)cii t^Mbe (il)rifti ober ,^iir Aiird)c üercinigt. Turd) bic
']3rcbi9t imb bic 2pciibiiiii] bcr an fid)tbarc 3'^ii'^)cn ak-^ causae instrumen-
tales gefnüpftcn (>5nabcn mad)t bic ^ird)c aU T)icncrin (^t)rifti, causa
ministerialis, bic einzelnen lh'cni'd)cii oiiQl'^^i"^) i^*^^" 'ii>^i)i*licit nnb Ö3nnbc
(^l)rifti tcill)aftii3.
Da^er fnnn man iad)gcmiiB an bic öcl)rc uon (it)riftne 5nntid)ft bic
öcl)re non bcr Stivdjt nnb l)icran bic ^cl)rc üon bcr (3nabc nnb 9{cd}ticrtigmu3
unb bcn l)ciligcn ^atramcntcn anfdjlicpcn.
Dac> gallo*-' '-^'^^'f '^'-'^' 'pt^ili^linig nnb ^Bereinigung bcr 'JJ?en|c^t)eit in
bcr Äird)c ober bic 5(nefül)rung bce (£'rI5fungeiucrfee mirb bem l)ciügcn
Reifte angeeignet (n. 507); mie bcn (^(liubigcn, fo luoljnt er and^ ber
^ird^c infolge biefec^ 'ii^irfcno, 5U bcm er gefcnbct ift (n. 508 ff. i, in be=
fonberer 'iiunfe inne.
ii'^^- II. fcu ber 5Uio(ogctif mirb bie (^öttlidifcit bcr ^irdie nad)ge=
etym, unD boviincien nnb gegen alle Eingriffe ncrtcibigt; m bcr 1 1) c 0 l 0 g 1 1 d) e n Cr r ^
f e 11 n t n i c^ l e () r c aber luurbe bic l^el)rc non berj^ird)e fd)on bel)anbe(t,
infofern M^$ fird)Iid)c ^ct)ramt nnb bic fird)(id)e Überlieferung (^(auben^=
quelle ift *ii. 13). .pier Ijabcii mir bal)er nur hat-' $i3 c ] e n unb bie
@ i g e n f d) a f t e n bcr ^'ird)c 3U nntcrfud)cn unb bie f i r d) 1 i d) c
§ i e r a r d) i c. Qu beiben !Ieiku biefc^^ !Iraftate^ merbcu luir un« aber
barauf bcfd)ränfcn, bie b 0 g m a t i f d^ e n $^emeife ^n eri3rtern, mälirenb mir
bic 5(rgnmcntation aibo bcn imtürlidicn "ii?al)r^eitcn, bie auc^ oI)nc befonbere
göttUdjc Offenbarung crtannt mcrbcn föiinen, ber SIpologetif übcrlaffen.
A, Wtftn xxnh iBx^txxfdjafUn t»ct ^tril;e»
§ 122. Urfpruug bcr ^ürdjc.
^Ngl. Billot. Tractat. de Ecclesia Christi. Pag. 63 sqq.
S {) r i ft u § Ijat eine ^ i r d) e g e f t i f t e t in g 0 r 111 einer
0 0 n ber e l) n a g 0 g c 0 e r f d) i e b e n e n (^ e 111 e i n f d) a f t.
I. ^eoor bicfc Xt)efc bemiefen unrb, muffen mir gum befferen -3Ser==
ftiinbni^ einigc^^ iioranc^fd)icfen.
Tie -Xc bcv ^' "^^^^^ -^^^'^^ ^f^ 9^^9^^^ ^^^ ^^ ^ t i 0 n a (i ft e n gerichtet, ^laä) bcn'
?watipnaititen, felbcu molltc ^cim fcinc ^ird)c grünben, foubern nur bie ^(nfnnft beö gött^
icfn^luiVr fl'e» lid[}cn ^J^eid)C6, b. l). bcc> ocrgciftigten ^Il^effia^reicf)e^ ü e r f ü n b i g c n.
ftiftet.
Jvartatc?.
§ 122. Urfprung ber ^hd)t. 419
'^a^er bcabfid)tigtc ^t)n§ awd) fcine^ineg^, ben jübifd)cn ^nUn§> ah^n']d)a^\cn
unb eine neue ^icUgion nn bic ©teüc bcr inoiaifd)cn 5U fe^eu; üiclme^r be-
obaii)tctc er felber hv$ 05c[e^ 'D^ofi^3 bi^ 511 feinem !Xobe. (Irft narf) beut
Zobc J^efu trat infolge ber @iferfui1}t ^iinfdjen ^ctnit'> nnb ^auhi^ eine Don
ber Siinagogc iicrfrf)iebcnc .siird)e in^i ?ebcn, bie nn^? einem boppelten ©temente
^nfammengefet^t mar, bem f ü b i f rf) e n , ba^- non "13 e t r n t^ oertrcten marb,
nni^ einem nenen g e i f t i g e n , ba^o ']? a n ( n c> feinen Urfprnng oerbanft.
(^egen biefe rationaliftifrf)e 5lnffaffnng baben mir ^^n bcmeifen, ba\] (5I)riftne^
nic^t btoil geprebigt, fonbcrn mat)rt)aft nnb mirtliii) eine religiöfe (^emeinfii)aft
gegrünbet ^at.
2. Über bat" 33erl)ä(tnic> bcr iiord)rift(i(^en !;Ke(igion ^n ber non
ef)riftmo gegriinbeten ift folgenbee* ^n bead)tcn:
a. I^er iDiittelpunft aller ^IJeligion nad) bem Siinbenfalle ift ber (ci,,.!,!;]^' i,cv
(Sriöfer ^c]^ G^riftng, ol)nc ben c^^ non bcr Sünbe ber ^tammcltern'^^ittcamnftaKcv
an fein .?)eil gibt. Ta()er mnrbe er and) g(eid) nad) bem 3iinbenfa(le ben ' '"'^"""
i^Jtcnfd)en ocrl)cii3cn. 'I^iefe iHn'bcii^nng nnb bie .v^offnnng auf (if)riftn^o
füllten bie 2tammeltern il)ren ^ i n b c r n , biefe in iliren ?5 11 ni i (i c n
crt)alten nnb ben mat)ren (Mottcv^ nnb (il)riftne(=,^^nttn^3 pflegen. Unter ber
güt)rnng ber ^n a t r i a r d) c n mar biefe ^Keligion bnrd) baci iinflere !ik=
tenntni^o nnb bie Opfer eine fid)tbare C^emeinfdiaft, menn bac^ ^anb ber
@inl)cit and) nod) fcl)r lofe nmr. Tnrd) bat^ m 0 f a i f d) e 5^ n n b n i ^o
folltc bie mal)re ^Keligion im ifraelitifd)en ^Hilfe Iren bema()rt merben, miil)rcnb
für anbere i^ölfer ba^o patriard)alifii)c 3t)ftcm beftelien blieb.
"I^ic (Sinl)cit ber .Hird)e fpridit ber 1)1. Il]omac> tlar aiicv menn er fd)rcibt: i^^nil^hcx
Saiicti patres non insistebaiit sacranieutls l^'galibns tainqnam qui->firrt)c iin;jiitcn
biisdam rebus, sed sicut inia<riiübus et unibris futurorum. Idem " ■'^"'^"
autem est motus in imaginem, in quantnm est iniafro, et in rem
Et ideo anti([ni patres servando lep:alia sacranienta, ferebantur in
Christum per fidem et dilectionem eandem. qna et nos in ipsnm
ferimur, et ita patres antiqui peitinebant ad idem corpns Ecclesiae,
ad quod nos pertinemus. S. Tli. :> q. cS a. ?> ad 3. ^ic ^ird)C bc^o
eilten nnb Dienen 53nnbec> ift bat)cr bem üi^cfcn nad) eine; mie bie @tnfe
ber "^ 0 r b e r c i t n n g üon ber 2tnfe ber i> 0 11 e n b n n g ift bie i^ird)e
bee eilten oon bcr bcc> 9tcncn ^cftamentcc^ ucrfdiicbcn. :3cbod) pflegt man
nnr bie Aiird)e bc^o '>?encn Xcftamcntcv alc^ 5tird)c im engeren 2 i n n e
5n be5eid)nen.
'5)aß (il)riftn0 and) ba!ö ;p^uipl bcr (^liinbigcn int 5(lten 53nnbe ift,
ba^ biefe burc^ ben ©tauben an ben oerl)cit3cnen STli3fer nnb bnrd) feine
©imbe bae ,v>eil erlangen tonnten nnb and) änf^crlid) ,^>n einer fird)lid)en
(Memeinfd)aft in einem (Glauben, einem ,V{nltnc^ nnb einem Äird)enregimcntc
ücrbunbcn maren, ift bie cinftinunigc V'cbre bcr ^äter luib X()eologcn.
^iefe (Sinbeit bc^ bitten 53nnbcc^ mit nm im (^Hanben nnb in (il)riftn^5,
aber and) in ber ängcrcn Cskmcinfd)aft be^o ^kfenntniffecv btt" Sinltm nnb
bec> 9iegimcntcc^ fübrt aud) bcr ^h-ief an bie .vi c b r ä c r nät)er an^.
33gl. namcntlid) c. 11.
^m meiteften Sinne ift bal)er bie .Hird)C fo alt mie bie 51^elt. '^ic.^tp/j,^,^'',;;,^,,,
(Stemente ber (^emeinfd)aft treten anfange^ fel)r nnoollfonnncn, bann immer
oollfommencr auf, am uollfommenften in bem non (it)riftnc^ gegriinbeten
|)eit9inftitntc.
420 53on bcv .^irc^o. A. ifficfcn unb (Sigcu[(^aftcn bcr ^irdf)c.
Obgleich bic ^ird)e im lüeitercn ©innc mit ^Ibom itircn 9rnfang hat, fo pflegen
bod) 3?Qtci' unb 5:t)co{ogcu bcn Urfpning bcrfelbcn nid)t auf '^(bom ^jnvürfsiifülircn, fonbern
anj %bd, bcr ha^B crfte (Mott uiot)lgcfäaige Cp^v barbrarf)te. 35gl. Matth. 23, 35;
/A'ör. 11, 4.
vic MivdK bc" ^* ^'^Ö^" ^^^ ®iul)cit ber ^ircl)C be^ eilten unb 9?eucn !Ieftnmcntc^
.'i^/ll.W.^Äu^V§l)at man cingcuiciibct, bcr 5(tte inib bcr ^J^ciic 33unb feien (^ c g c n | ii t^ c ,
'ä\inu^?[H-" i^^i^' ^^''^"ci; «Hb C^)iiabc. X^a^ ^>{Itc Xcftanicnt ift jebod) fcinc^uicg« blog
(^c[c^, lüiibcrn and) (S) n a b e n o c r t) e i J3 n n n / unb bic (^crcd)ten be^
5((tcn ^nnbce crlanc^ten bnö .peil nid)t buri^ t>a^ ® c f c ^ allein,
fonbern bnrd) bic (^ n a b c. ^a^o ift bcr (S^rnnbgebanfe bcr panlinifd)cn
^^•^riefe an bic ')i ö ni c r nnb an bic (l^ a l a t c r. 5(nf bic @in^cit bcr
,s?ird)c in beiben Xcftanientcn bcrnfcn fid) nad)briicflid)ft bic 51 p o I o i^ e t c n ,
um ben ilnn-unirf bcr ^)^ c n l) c i t bcö (il)riftcntninö ^urücf,^nnicifcn.
untcviiiicb ^' ^^^^f '^*^^' lieberen ^citc ift ber 11 n t e r f d) i c b 5Unfd)cn 3l)nagoge
^uiifiiuu -^t)na- unb ,Siird)c, bcr il^ o r bereit n n g unb ^^ o (l c n b u n g , bem ^ d) a 1 1 e n
(loflo u. Miictio. j^j^^ ^^^^^ ^v ^ I ^ j^ ^ ^^^ o|jjV ^^ g j^ m^j^ j^j,^. |) c r r i n , bem U n m ii n b i g e n
nnb bem 'JJi ü n b i g e n genau feftäuljaltcn.
'-föenii bicfev Untcviri)teb uou älteren ^.^äterii mitunter in all.yi fd)roffer Seife
QU^gefüt)rt mirb, fo ift jn bebenfen, ^^a^ bicfelben nid)t bic auf St)riftu§ uorbereitenbc,
fonbern bic uou ßl)riftui^ abgefallene 3i)nagogc im 3hige liattcn.
5Iuv bem gcfd)ilbertcn 35erl)ältnie> ber et)nagoge ;ur .^{ird)e folgt, baf^
alle 'i^oKfommcnljciten ber 3i)nagogc, nid)t aber bereu Unoollfommenl)citcn,
mic bic 4^äretifer ber tatl)olifd)en ^ird)e oor^nmerfen pflegen, auf bic fat^o=
lifd)e ^irdjc übergegangen finb. ^^gl. Hehr. 8, 6.
^ic '{'mii- in ^- ^^'^^ ö^briftU!o in feinen iicrfd)icbencn Stäuben, nämtid) ber ^x-
iirvcm binnirtKnuiebrignug unb bcr (^rliölinug, bcrfclbe ift, fo ift and) feine ^ird)e in statu
Mm\\r>i^- ^^[^Q iii Statu pui'gationis unb in statu gloriae, b. l). bic ftreiteube,
Icibcnbc nnb triumpl)icrenbe s\\x&)z eine unb bic fei be in ben
uerfd)iebencn ;]uftänben unb 2tufcn il)rcr ©ntuurfelung. 5Bcnn mir ben
Urfprung ber .Uird)c unter)ud)cn, befd}iiftigcn mir umo fclbftocrftänblidj nur
mit ber ft r e i t c n b e n Äirii^c.
4. ^nrb nad) bcr b c m i r f e n b c n Urfad)c ber ^ird)e gefragt, fo ift
^u antmorten, ba(3 (^^ o 1 1 ber T r e i e i n e bic b e mi r f e n b c Urfac^c,
causa effiriens ber ^irdjc ift.
xic MhdK tac> ^- - ^^' ^Tird)c mirb überall in ber beiligen 5d}rift, mie and) oou ben
acpcvr bce xiTi^ ^i^ätern alc^ 5B e r f (^^ o 1 1 e c> , b e !§ T r e i c i n e n , be5eidinct, \>([^^ in
i'tncu:
oerfdjicbcueu 33e5iel)ungcu ben iierfd)icbenen 'ferfouen angeeignet mirb,
unb jmar
bi-v? ^><atovv, y ^ c in 33 a t e r , a u c> b c m bic ^\x di c i ft , in jenen Stellen,
meld)c bic gau^c .v>eil^^orbnung, ine^befoubcre aber bie 53erufnng ber '^Ipoftel
unb il)rc iöegnabiqnng, fomie bic 53erufiing bcr (gläubigen auf ben ^^ater
5urüdfüt)ren. 53iif. Rom. 11, 36; 1 Petr. 1, 2\;' Matth. 16, 17;
1 Cor. 8, () n. f. m.;
ö^j 5oi)m->, ^j. ^ c m 3 0 l) n e , b n r d) ben f i c i ft , unb ber überbie^o a l §>
lU e n f d) il)r .s>aupt, Stifter, .'pirt, 5lpoftel, !:I^ifd)of, ,f)ol)erpricfter, (Mrunb^
ftein u. f. m. ift uiib fic mit feinem isl^lntc ermorben nnb gegrünbet bat.
i>gl. 1 Cor. ]i>, 27; Ej^Iies. 1, 22. 23; 5, 23; Col. 1, iS; Act. ,20,
28 n. f. m. llnfcrc 3:i)efe be,yebt fic^ auf bic Xl)ätigfcit Sljrifti, bie er al^
'JOlcnfd) in ber Stiftung bcr ^ird}C ausgeübt bot;
be« Dcti. ©ctftc§. y^ ^ c 1,1 l) c i I i g e n (S^ e i ft e , uou bem fic e r l e u d) t c t , in
alle ^ri'al)rt)eit ciugcfül)rt, gebeiligt unb ücrflärt mirb 1 Cor. 12, 13).
198.
§ 122. Urfprung bcr Stirci)c. 421
3313I. afle öoit bcr ©enbimg mib ^irffamfcit bc^ ()ciligen ©ciftc^^ rcbenbeu
etellcn (n. 401).
b. -pi^i'ii^d) ift baC- ^]^ r i u c i p , biivd^ uielrf)e^o bie ein^^chtcn ll)knfd)en ,^.^ <s!rmi>mxn
5ur ^irc^c Derbunbeu mtb in bcr Ä^trc^c mit iicrfd)(cbeiien Suitcni betraut, mit wx r^c
mit bcfonbercn (^eiDiiItcn iinb ^abcu au^^i^criiftct finb, (5^ 0 1 1 ] c l 6 f t , iSinbunJ mu
(S; ^ r i f t u !? , bcr I) c i l i g c ® c i ft. Tic ^crbinbiiiu] bcr (S^licbcr bcr ^"'^"■
^ird)c untcrciimnber l)at jomit i^rcn (^ r 11 n b in i () r c r ^ c r b i u b uii g
mit ® 0 1 1. Unb ^rnar ift bicc^ nufjt etwa blof^ bei bcr @ntftel)iing bcr
^irdjc bcr gall gcirc[cn, fonbcni cs^ ift fortiinil)rciib unb biird)iueg fo, mic
and) fofort cin(ciid)tct, mcnii mau bcbcut't, baf5 bic kl)rcubc ^ird)c burd)
bic gottlid^c (S)uabc unb ©cmalt, übertragen in bcr 'ii^cil)c unb 3enbnng,
bic börcube .Svirdjc aber burd) bic ^-iiMebergcbnrt am^ bem iBaffer unb beut
^eiligen Reifte fort unb fort entftcl)t unb beftebt. Turdi bie 'il'eil)e unb
Beübung fomic burd) bic 3öicbcrgebnit mirb aber eine uuiuittclbare ^^er=
biubnng mit @ott unb eine übernatürliche @(eid)förmigteit mit il)m beiiurft.
T)icfc iBae)rI)cit ift and) auc^brnefüd) au-?gefprod)en rk ^Siißuua
a. in bcr l) c i li g e n B d) r i f t , uunin fie lcl)vt, baf? luir '^i^'^ii^*rf)IJ\"Lt'in(|rf)nft
ein ;i^eib in bcr .s^ird)e finb, meil uiir alte getauft finb in einem Reifte ' u. ivabttion.
(1 Cor. 12, 13). |)ierl)er gel]öreu and) fämt(id)e Bteden über (5l)riftu^,
ba§^ ."paupt bcr .Slird)e. 5?gl. 11. 1168 ff. ^abiird) bnbcu mir ferner nac^ bcr
l)eiligcn 2dn*ift u n t e r e i n a n b e r rs)cmeinfd)aft, baf; mir (i)cnunufd)aft
t)aben mit (^ 0 1 1 tu (i l) r i ft u « (Joa)nL 1 7, 20 sqq. ; 1 Joanii. 1 ,
5. sqq.'i. ''){\\d) bic 33crnu1)rung ber (£I)rifteugemciube burd) bie 'l^rcbigt bcr
^npoftel ift ein ilUn-f bc^^ ^errn ^ Act. 2, 47);
|j. 11 0 n \>e\\ () (. 33ätern, bic febr oft uucberbolen, aUe Cil)rifien
feien 6^licbcr ciuec^ l'eibcio, mcil ein Wott, ein CSb^iftuv, eine 'v^kn-nfnug, ein
%t\\i ift. ^-Md) ergibt fid) bicv
Y- a u « b e r l>i a t n r b e r 3 a d) c. X ie Aiird)e ift niindid) eine
über u a t ü r 1 i d) e (^)eineiufd)aft, in ber mir mit @ott unb (5l)riftuc^ ucr=
bunben finb; bal)er fanu uid)t etmao 'Ji a t ü r l i d) e c^ , fonbcni nur C^) 0 1 1
f c I b f t bic bemi'rfcube Urfad)e bicfer '-In'rbinbiing fein.
(Se gebt bciiinad) ,;mar ntd)t uotmeubig ber ;^eit, mol)l aber ^ ^ ^'xic ^sa-biitbuna
C r b u u n g n a d) bie i^erbinbung mit (il)riftuc> bcr 3$erbiubung mit bereit <^sott u. bn
Ä'ivd)c, mie bic llrfad)e bcr il'irfuiig noranc^ mie and) bcr 33crbiribung'''',!t^Je„f"i,i',Je,l''"
(£l)rifti mit uu« bie 33crcinigung bec> ^'ogoc^ mit ber ll)(cnid)l)eit (il)rifti unb ^-!^"i)'i't"M"ic.
ber ^nn-binbung bcr ^^(poftel uutercinanbcr i()re '-^Bereinigung mit (il)riftu^o
burd) i()rc ^-^crufung ^u i()m i)orauc<gcbt.
ll)^it bcr ilMil)rl)eit, baf^ in bcr Crbnung ber causa efficiens bic
^crbinbiing mit (il)riftue bcr ^^erbiubnug mit ber .^iird)c ooraugcl)t, ftebt
fciucc^mcgc^ im ilUbcrfprud), baf^ bie ^1rd)c bie causa iiistrunientalis unb
ministerialis ift, burd) mc(d)c (i:i)riftu!5 bie 'JJicnfd)en mit fid) oerbinbet. (5c^
ift t)icluicl)r beibc$ fcft^ut)altcu, niimlid) baf? niemaub ,\nr ^iird)c fonunt
außer burd) Cil)riftU6 unb ben ()eiligen (Mcift, bic causa efficiens bcr ,kird)c,
imb ^i\\] unu3ctcl)rt mcuigfteuc^ in ber gemöl)nüd)eu (^)nabenorbniing nicnmub
äu Sl)riftu!r> fonunt ali^ burd) 'i>k ^ i r d) c , bic causa histrumentalis unb
ministerialis.
^-föenu mir in nnjerer It)eje bebaupteu, (£l)riftuö I)abc eine .ViMrd)c gc^
ftiftet, fo uurb er bamit uid)t au^:fd)liefUid) aU hiv:-> '|5rincip biugcftcllt,
burd) meld)ec^ bic l)^eufd)eu ,^ur .Uird)c ocrUuibcu merben; bic Xl)cje gilt
1201
422 5?on ber .^irc^e. A. 2öc[en unb (5igenf fünften bcr l^ird^c.
üic(incl)r uon bcr X^iitigfcit, bie S{)riftu§ aU Wtn)(i) in bcr ©riuibmig einer
üon bcr ®l)na9üi*ic ncr)*d)iebcncn rcligiöfcn (3knicin)'d[)aft entfaltete.
II. I'cr ^^^emcie für nnfcrc Z{)c]c criiibt fici)
1 . a u ^:^ bcr b c i l i g c n @ d) r i f t.
a. ^^ci feinem erftcn '^(nftreten Dcrfünbct Qcinc^: Poenitentiain
oeionüiK" ag'ite, appropinquavit enim regnum coHonim. Matth. 4, 17. il^gl.
Matth. 4, 2?^: 10, 5 sqq.; Marc. 1, 15. "Ta^ regnum coelorum, regjium
Dei ift offenbar bac^ ni c f f i a n i f c() c ^i'cid), bat-' S^riftn^? a n f @ r b e n
griinbcn uioütc. T^ag cc^ nid)t biv^ cunge 9kid) i m ^^ i m m e t ift, crfe^en
mir tiar an^ bem llntcrfdiiebe, une ^cfn^^ non feinem ^eid) anf (Srben nnb
üon feinem :)ieid) im ,\>immcl ipridit. 'iinil]rcnb er crftcre^ in bic näd)ftc
l^nfnnft ocrfcl^t: quoniam impletnm est tempus, et appropinqnavit
regnum Dei, poeiüteniini et credite Evangelio {Marc. 1, 15), ftetlt
er Ic^terec^ crft am (Snbc bcr |]citen in '^ln?fid)t, ba ber 3[}?cnfd)cnfot)n mit
lD?ad)t nnb .'ocrrlidifcit fonunen mirb > Matth. 25, 31 sqq.i.
T^icfcv meffianifd)e ^licid) ift aber iHn-fd)icbcn non bcr ^ijnanogc, mic
Qcfnv im (^)eipräd)e mit bcr Samaritcrin iJoann. 4, 7 sqq.) anbentet nnb
bei einer anbcrcn CMclcgcnbcit and) anobrütflid) crfliirt : Lex et jirophetae
usque ad Joannem: e,r eo yeqnum Dei eranqelizatur, et oniliis in
illnd vim facit. Luc. 16, 16. 5lsgt. Matth. 11, 12.
^if tudnuiiitoii ^- 3*^^"^^'^ ^^ c r f p r i d) t , eine .^^irdie ^n griinbcn: Aedificaho
^L^trmcnto i^n Ecclcsiam meam (Matth. 16, 18) nnb bereitet in ben brei ^al)ren feiner
*^"'^''" öffentlid)cn ii>irtfamfcit and) allec^ uor, bamit biefc iicrl)eigcnc ^ird)c ins
Öcben treten fann. dr fcl^t bat-' ^Saframent ber üanfe Joann. 3, 22)
ein nnb beim lct3tcn '^lbcnbmal)Ic bic (Sndiariftic nnb bae Cpfer; er fammelt
eine 5In;)al)l ^i^^^Ö^'^* ^"'^ fi^'i)/ ^^^^^ bcncn er ,)mölf ^n feinen '^Ipoftcln mad)tc nnb
and) ,^>iucinnbficb5ig anbcrcn große i^oümad)ten übertrng; biefc nmftcibete er mit
feiner eigenen '^Intorität: (^ni vos andit. me audit, et qni vos spernit,
me spernit. Lac 10, 16. Ten 5(poftcIn at^er übertrng er bie (bemalt
3n binben nnb 5U löfcn: Amen dico vobis, qnaecunque alligaveritis
snper terram, ligata ernnt et in coelo, et qnaecnnque solveritis
snper teiram, ernnt solnta et in coelo. Matth. 18, 18. 'il>er fie
nid)t I)ört, ift barnm mic ein s^^xbt nnb öffcntlid)er Sünber [Matth. 18, 17).
Tic me|cnt(id)cn (Elemente ber fird)(id)en (^cmeinfd)aft maren atfo uor()anben,
nnb e« bcbnrftc mir nod) eine« 'il^ortce bc^o @ottmenfd)en, bnrd) bat er bic
^^crl)cignng, eine ^'ird)c 5U ftiften, erfüllte.
Tic ihSipfcit ^- ^t'^uni am Tage ber '?(nferftet)ung beginnt ^^iwt' fein ^^erfpret^cn
Cvchi füv ieine cin.uilbfcn, ba er ;n feinen ^^(pofteln fprid)t: Sicnt misit me Pater, et
^?iiir"infuM)impbi^ ego iiiitto VOS. .foan)i 20, 21. ^Jictrne aber gibt er ben vinftrag, feine
,5m\Mniii;oirai)vt. q'Ijjjjjjj,^. jjjjj^ fciiic ^d]afc ,yi \\\t\bz\\ [Joann. 2\, 15 sqq.). Unmittelbar oor
feiner .V>immclfal)rt fcnbct er bic elf 5tpofteI awt mit ben feierlichen ^i^orten:
Data est mihi omnis potestas in coelo et in terra. Enntes ergo
docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris et Filii et
Spiritns Sancti, docentes eos servare omnia, ([uaecnnqne mandavi
vobis. Matth. 28, 18 sqq. "^xt (Senbung ber 5(poftc( fo(( fid) aber anf
alte ^:^nt crftrcrfcn: Ecce ego vobiscnm snm omnibiis diebus usq-iie
ad consnmmationem saecnli. Matth. 2^, 20.
^a§ wniinrvit ^' ^^'" t\'\^^Xi 'l^fiiigftfcftc trat bie ^ird)e iiuo ^eben. T^ic ben 35>oitcn
bcv (^•.ebm•tC'tao '«ßctri glanbtcii, btlbetcn für fid) eine non ben ^nbcn getrennte ®emcinfd)aft
bcv.ntvrtncii,n,tt. .^^^^ 2, 40 sqq.; 5, 13), bic oon Xag ^n ^lag mnd)^^ {Act. 4, 32; 5, 14)
§ 123. SnaxiK unb 33cgvift bcr .^ircf)c. 423
unb t)on ben 5(pofte(n, befonber<s tiom ()(. "iNetru« (^r^. 9, 31 sq., gc*
leitet unirbe.
Qnbe? lüurbc in biefcr Qdt aiid) norf) bat^ (Siiremonia(*(5^e|et^ oon ^.^,ij,^!,^ff; ^.^^
ben ©Triften beobad)tet, ums ja burd)an!ö feinen ^Mberipvnrf) entl)iüt, ba bnö- iuei>r> fiu- ben
felbe ni(i)t luie baö ,§eibcntnin eine falfclje ^l^eligion bavftellte, fonbern biejj^ljJcn^^^iJj^T
53orbercitnn9 anf eine nenc .?>eiU3üfonümie. eolanöe nnv Qnben ^nr innren "^^^»^ »"^•«"■^^^•
^irdje gel)örten, bcbnrfte bieie ^rnge feiner (£'rürtcrnnc|. 9'Jnri)bcui aber norf)
im erftcn Qabr^elint narf) bem Xobc bt§ .peilanbev mul) .v>eiben in bie
apoftolifdje Äirrf)c nnfgenonnnen irorben (Jr-f. 10, 1 sqq.; 11, 1 sqq. n. f. U).)
unb megen ber ^-^eidjneibnng Streitigfeiten an>^gebrori)en uniren, entfrf)ieben
bie 5lpoftc(, bie befel]rten ,*peibcn feien ,^nr ^eobnduiing be^:* nioiaifd^en
©efet^ec^ nid)t uerpf(id)tet: (^uoniani andivimus. <inia quidam ex vobis
exenntes tuibaverunt a^os verbis, evertentes animas vestras, quibns
non mandavimns, placuit nobis collectis in nnnm eligfere viros et
mittele ad vos cum caiissimis nostris Barnaba t^t Paulo, liomiiiibus,
qui tradiderunt animas suas pro nomine Domini nostri Jesu Christi.
Misimus ergo Judam et Silani, qui et ipsi vobis verbis referent
eadem. Visum est enim S})iritui Saiicto et nobis, nihil ultra ini-
ponere vobis oneris, quam liaec uecessaiia : ut abstineatis vos ab
immolatis simulacrorum et sanguiiie et sutf'ocato et fornicatione, a
quibns custodientes vos beiie a^etis. Art. 15, 24 sqq. %m bieten
ill^orten get)t mit ©oiben,^ beroor, nidit nur ha\] bie ^Hrd)e oon ber ^Vfiuv-
goge nerid)ieben umr, fonbern and), bail bie 5(poftel bie oberfte (S)cmalt über
bie C^emeinfd)aft ber (V)l(inbigen aneübten.
^lhm\ '^(pofte(=Ä'on;,i( an oerbreitete fid) bie Acird)e rafd) über ben ganzen .,.^.^.i,^'jj*^,; j,^,^.
(Srbfreie, fo ba^ ber f)l. '^^aulne an bie ^Kömer jd)reiben fonnte: In onniou ^ >iivd)i-.
terram exivit sonus eorum, <^t in fivcs: orhis terrae verba eoium.
Rom. 10, IS. 5(1(0 (£l)riften aber nniid)lang bav '^Miub berfelben i^ e l) r e
{Rom, 1, 8; 1 Cor. 4, 17; Ephe.^. 4, 5; 1 Thes^. 1, 8), berfelben
©aframcnte (1 Cor. 12, 12; Ejj/ies. 4, 5; Hehr. 13, 10) mib bcr
apoftolifd)en 5( n t o r i t ii t (1 Cor. 5, o sqq.), uon ber aüe '^^riefe ber ^Ipoftel
ein nnnnterbrodjencio ^^'i^O^i-^ fiii^-
Qn ber näintid)en 'ü^eifc folltc biefe uon bcr 3i)nagoge ocrid)icbene ^.^,^.^^'^^^l;. ^^^
(^^emcinfd)aft ber OMiiubigen f or t bau er n, donec occiirramus omnes in ^iirfic
unitatem tidei et agnitionis Filii Dei, in virum pei'fectum, in
mensuram aetatis plenitudinis Christi. Ephes. 4, \M
2. a n ^> bcr Ö c l) r e ber f) c i l i g e n ^> ä t c r n n b Z\) e o = ciDviftuT'juirb
( 0 g e n. 33on ben älteften j^eiten an ift Übriftuc^ immer ale ber Stifter yon aiicn aii
ber ^ird)e betrad)tet morben; niemalc^ aber mnrbe ein anbcrer ate C^riinber ^^'iSJS'.^^^
ber ^ird)e crmät)nt. X)ic ii>al)rbcit ber (^M'iinbnng einer ^iird}c bnrd)
(J^riftn^o ift übrigcn^^ in Sd)rift unb !Irabition fo ftar entl)a(tcn, ba\] fie and)
öon ben .v>eiben, Qnben unb Qrrlebrern nidjt geleugnet mirb.
§ 128. 9^amc mib Ü^cgriff bcr iUrri)c.
5BgI. Palmieri, Tracfat. de Romano Pontifice. Pao-. 7 s(|q.
I. "Der ^1(\\m ecclesia, iv.vSKrplx (£y.xa>io)i fommt in bcr beiligcn
®(^rift in oerfd)iebcnen 53ebcntungcn nor.
1 . ^ad) bem profanen n n b a l ( g c m einen 2 p r a d) g c b r a n d) K,.,,]/Jfi„, ^,,,
be^ciif)net er irgcnb me(d)e 5?crfannnlnng ober ^-iHn-cinignmi uon lyicnfdjcn, ''^i''" swaci)^
5. 33. Ps. 25, 5; Act. 19, 32. ^n engerem Sinne aber mirb ix-z-Xy^afa ''''^'""*^'-
424 Ü^oit bcv Jltvdjf. A. Scfcn iiiiD (Sigcnfcf^aftfu bcr ^ird)c.
neben TJvaywYy'^ Hon bcn ,^nr 2ln{)örnng be^ (^efc^cö ober j^uin (5«^ütte£!bicnft
uerfinnmcltcn JJcn'aelitcn öcbvnnd)! nnb nberl)anpt uon ber jnbifcljen ©enieinbc,
iniüfcrn fie eine religiöfe (i'inriiijtnmj uuir. Deut. 23, 1 sqq.
iP^ui bat Mo ^avtitcl iv. ax\6) bic 5(u§fd)cibung nnbcutcn laffcn lnollcn, inaö fad)«
lidi rid)tifl, nbcv in beut Spradji-jcliroud) nidjt bogvüiibet ift.
Koci?sia ii. -• 3" I P c c i fi f d) rf) r i f 1 1 i d) e ni 3tnnc foninit ecclesia Dor
iVriitiiriicm a. ^nv ilk^^cid)nnng ber ganzen .Si i r d) c anf @rben, ,v 53.
^*""*'- Mafth. 16, 18; 1 CV. 10, 32; 11, 22; 12, 28; Ephes. 1, 22. 5(nrf)
bic t r i n ni p l) i c r c n b c Äird)c unrb miteinbegriffen. Hehr. 12, 23;
b. für einzelne ^ e i l c ber a (l g e nt e i n e n AM r d) e nnb
^\mx für i-^ a r t i f n l a r f i r d) c n {Art, 8, 1 ; 9, 31 ; 1 Cor. 1,2;
1 Thess. 1, 1. A])oc.\, 4. 11. 20), foiuic für nod) eni^re 53ereinignngen
in d)riftlid)en .pänfcrn, iiieüeid)t fogar für d)riftlid)e ^-amilicn. CoL 4, 15;
Fhilem. 2 ; Rom. 16, 5 ;
c. für bic 33 o r ft e l) e r b c r Ä' i r d) e ober bie ( c l) r c n b c ^ird)c :
Die Ecclesiae. Matth. 18, 17. T^ng biefc Stelle nnr fo nnb nid)t ctuni
oom allgemeine n 'l^ricftertnm ber 'i?roteftantcn oerftanbcn irerben fann,
ergibt fid) nid)t bloß anc^ ber fatl)oliid)en Xrabition, fonbcrn and) nnmittel*
bar an^o bcm folgenben ^erfc, loo bie ben "^(pofteln erteilte ^inbe= nnb ^öfe=
gemalt aUo (3h-nnb angegeben unrb, mec^balb man bic .^^ird)e l)ören nmg;
d. für bcn il^ e r f a m m l u n g e o r t ber (Sl)riftcn. 1 Cor. 11, 18.
22. rie^^ ift eine fe^r nal)eliegcnbc 'JJtetapljcr, bic oom ^1. ^^(nguftinu^ nod)
erflärt unrb: Ecclesia dicitnr locus, quo Kcclesia congregatur.
Quaest. s. Levit. 3, 57.
^ \) n a g 0 g c ift a n f i d) glcid}bcbcutcnb mit Ecclesia. Qm ^Hltcn
ccifsia. !X.eftamentc uicrben beibe ,vir ^■^e>eid)nnng ber jübi[d)cn (^)cmcinfd)aft gebrandjt
(Detä. 23, 1 sq(j. i, frcilid) o o r w i c g c n b Tyrx^(«y;y,. ^m '?Jeucn Xcftamcnt
unrb aujV'r Jar. 2, 2 mit Tr/oc\'or[y\ innncr bic iübijd)e (^cmeinbeucrfamnu
Inng bc^eidinct, unibrcnb Ecclesia für bie (V)cmcinid)aft ber (£l)riften refennert
bleibt, riefe llnterid)eibnng ^unid)en i'r/y,';«)';-/, nnb Ecclesia umrbc batb
nnb blieb allgemeiner 5prad)gebraud).
II. :^ft bnrd) bac^ iK^ort Ecclesia bic Kird)e gan,^ im allgemeinen al^^
bic (^cmcinfdiaft ber Gl)riften bc^eidinct, i"o unrb b a c^ 'li^ e f e n biefer
(?»H^|elh*d)aft uon ber l)ciligcn 2d)rift bnrd) eine ^)icil)C oon ^-^ilbein nnb i^er^
gleid)cn nadi ben ocrfd)tebcnen ^^k<vcl)nngcn l)in genau bcftimnU.
5Dte ftf/rfK bo^ö 1- 5luid)tieneub an ba«? il^orbilb J^vrael^^ al*^ bec^ Siönigreid)c^ ^e^oua^
jHeid) <>}ottcö. unb an bic '^IVic^fagnngcn uom nu'ffianifd)cn ^Keid)e mirb bie ^ird)e am
l)änfigftcn nnb abäqnatcftcn al«? ^f e i d) ober .^ ö n i g r c i d) b e ^^ ."p c r r u
be^^eid)nct. "^ie fird)lid)C C^)eicllfd)aft ift alfo eine fold)e, bie in einem Obcr=
l)anptc ober .ftönig bai!> ']3rincip il)rcr @int)eit nnb il)rc^> 33eftanbeg l)at; fie
ift fomit eine societas inaeqnalis.
?täl)crl)in aber mirb fie genannt regnum coelorum, ßaacAsia iwv
oOpavwv {Matth. 3, 2; 5, 10; 19, 12),' ^ c i d) (S l) r i f t i {Matth. 20,
21; Eph. 5, 5; 2 Petr. \, 11), ^Tlcid) @ o 1 1 e c^ Marc. 1, 14; 4, 11;
Luc. 23, 51 ; Ephes. 5, 5» ober b a t^ Oi c i d) fd)led)tt)in {Matth. 8, 12).
I>aj3 bic|\\^ )){cid) ibentijd) ift mit ber ,^i^1rd)c, ergibt fid) an>^ aüem
^-olgenben, nauumtlid) aber baran^v baf3 in gan3 glcid)er ilöeife uon ber
ecclesia Sanctorum «1 Cor. 14, 33), ecclesia Dei {Act. 20, 28; 1 Cor.
1, 2; 10, 32; 11, 16; 15, 9; 2 Cor. 1, 1; Cal. 1, 13; 1 Thess. 2, 14;
1 Tim 3, 5), ecclesia Christi (Rom. 16, IC)) bic Üiebe ift.
§ 123. 9?omc iinb begriff bcr .^ird}c. 425
(Jbenfo {)at bat^ 5i(tc 5:eftamcnt ha<5 am bcn .Reiben auegeid)icbcnc,
am bcr ^nec!)tid)aft 5(gt)pteuy errettete, üon @ütt burd) feine ^teOüertrcter
regierte S3ol! ©ottc^ nid)t Mo§ al§ )Rci d) , [onbern aud) aU ecclesia Dei
ober Domini > Nu^n. 20, 4; Beut 23, 1 sqq; 2 ^^r/r. 13, 1) imb
ecclesia sanctorum Ps. 88, 6; 149, 1; Ecclus, 31, 11) bc^^eidjiict.
^ie|e iöcncnnungen foiuiueii mit lueit gröHcreiii ^)ied}te bein ^li'cid)e be^o
932ci'fia0 5U, beffen großct^ 5i^erf bie etiftmig bev burd) bie Äird)e be^
Sitten ^nnbe^ üorbereiteten uniuerfaten nnb noUfonimencn 'Keidje? (5)ottev ift.
Qn Übereinftinunnng mit ben mc|finnii"d)en Tlki^^fagungen d)arafteri[icrt ^.. /,ij[j'\;,-t^,„
ha^ S7ene Xeftnment bac^ i)ieid) bc^> ?3(C]7iiK> niil)ert]in alc> ein ^1i*cid), bac^ bc^ memanüciioii
a. I c I n e m ill> e i e n n n b U r i p r u n g n n d) n i d) t u o n
biefer ^elt, alfo nid)t ein natiirlidiec> nnb meltlid)ec% fünbern ein
übernatnrtidje^o nnb geiftlid)ee ^Heid) ift iJoarni. 18, 36; (f'al. 4, 26;
Äpoc, 21, 2);
b. e m i g banert iLuc. 1, 32. 33) nnb
c. a (I e ^^ lU t e r , bie g a n ,^ c iDc e n f d) t) e i t n m f a f3 1
(Matth. '26^ 13; Marc 16, 15: Born. 1, 8; Äpoc. 7, 9,.
Tiefen Stellen lunn ;:li'cid] entfpred}en jene, mo (SI)riftnc> bcnen, bie
an i^n gtanben, bie 3^eilnal)me an feinem ^)i'cid)e uerfpridjt Lac 22, 29;
t)g(. 2 Tiyn. 2, 12), nnb mo bie (il)riften bc^cidjnet merben aU genas
electum, regale sacerdotium, populus acquisitionis. 1 Petr. 2, 9.
33gr. Äpoc 5, 10.
2. Vicict^ ^leid) mirb aud) 2tabt genannt: civitas Bei {Äpoc -^.^^, ,JJ^^.y^;. ^^^^^
3, 12), civitas sancta {Äpoc 11, 2, dilerta (Apoc. 20, 8), tforn, ^tabt.
coelestis Jerasalem [Apoc 3, 12: Hehr. 12, 22). lila . . , quae,
sursum est Jerusalem, lihera est, quae est water iiostra. (ud. 4, 26.
Sind) a\^ >2 t a b t auf b e m l:}-^ c r g c mirb bac^ ^Keid) ©ottcc^ auf (<:rben
be,^cid)nct Matth. 5, 14\
3. roran reil)t fid) bie 5^e5cid)nung ber Aiird)e alv .*p a n ^o iinb ,^mar -r^, /«f^rt,;. ^.j,,
in bcm boppelten ^innc, niimlid) ^ •^"^^•
a. b c c^ ® c b ä u b e C\ 3ie ift (/onias Dei (1 Tim. 3, 15; Hehr.
10, 21; 1 Petr. 4, 17), domas Christi (Flehr. 3, 6), domus spiritaali^,
an n)eld)cm bie OHiinbigcn lebcnbigc 3teine (1 Petr. 2, 5i, bie '^3rüp()cteu
nnb Slpoftel S^unbameutc ^Ephes. 2, 20), (sl)riftuv bcr ßdftein (1 Petr.
2, 6;, '^zum aber bcr fteducrtrctcnbc (Sn'unbftcin ift {Matth. 16, 18»;
b. f einer 3^ c \v o l) u e r. Xa-ö '^Mlb bcr ba^^ eine .f) a u c> b c ^
in 0 l) n e u b e n 5>' a m i l i c tritt uu4)r in bcn ^Hirbergrnub, mcnn bie
gläubigen domestici Bei genannt merbcu [Ephes. 2, 19 1. ,V)icrl)cr gel)ört
and) domus magna, in bcm uuutnigfad)c (5^efäf3e ber (51)rc nnb lhui)re fid)
bcfinben (2 Tim. 2, 20).
4. "Ta \>a^:> ^am ber ^^ird)c l)ei(ig ift nnb Cs5ott ange()ört -- taber- ^-^^ ]^^^^^ .j,,
naculum Dei cum hominibus \Apoc 21, 3) ^ , fo mirb bie ^iird)e ami) ^^-^^^\>^\■
% e m p c ( genannt unb ,^niar ein oon (^ott fclbft erlend)tctcr nnb bcfcelter
5:empel, bcr am Icbenbigen ^■>auftcincn fort unb fort fid) erbaut in Cil)riftu^o,
in quo omnis aediticatio constructa crescit in templuni sauctum in
Domino, in quo et vos coaedificamini in habitaculum Dei in Spiritu.
Ephes. 2, 21. 22; Dgl. 1 Cor. 3, 16. 17; 6, 19; 2 Cor. 6, 16.
5. Qm .^oinblirt auf it)re Qnbefeftibititiit nnb Jsnfii^^i^ililiil ^i^i^'^ "^^^ ru- Sc m
^ird)e columna et firmamentum veritatis genannt 1 Tim, 3, 15). snutcbcvjBaDv
5?on bcr .^irrf)c. A. Wefcn unb @tgcnf(J)aftcn bcr ^irc^c.
1218.
Tic ÄivAc bcv ^' 53cfonbcr« tief unb rcirt) ift bic ^e^cit^niiiuj bcr ^irrt)c al{5 i' c i b
^\'eib (il)viiti. (i I) r t ft i.
'?taii)bciii mv oben (ii. 1 168 ff.) bic @i9cntüinlirf)tcit (£()rifti bc«? .^') a u p t c t^
iii feinem !!l^crl)ältnic^ ,;,ii teiuem nU)ftifd)en i^cibe bctrad)tet l)aben, muffen
lüir l)icr bic (5ii3eniümlid)teitcn bieicv Öeibee im ^ci1)ii(tiiic> ,^u feinem
,V)nnpt cnDÖgcn.
@c> ift ober bic A{in1)e ein ^eib, /nunn coi-pus ^ J\om. 12, 5;
1 (hr. 12, 12 sqq.: 10/ 17; Kj>hes. 4, 4^ beffen .vxntpt Gbriftu^o ift.
'4jal)er ift biefer l'eib (S l) r i ft i 1^ e i b , bic (i()riften aber finb ©lieber
(i l) r i ft i nnb bc^4)aib and) (5)licbcr n n t e r e t n a n b e r , membra de
inem])ro (1 Cor. 6, 15; 12, 27; Ephes. 4, 25; 5, 30).
Qn biefcm ^^^ilbc luirb cinc-otcil^^ bic ^m e l l) e i t unb 1)( a n n i g ^
f a 1 1 i g f e i t bcr (^lieber, aubcrcnteilo aber bic (5 i n l) c i t b c ^
i* c i b c c^ unb bereu U r i a d) c gc^ciiit.
Tic aSttnfni^ ^- ^^^'^^ '■'^^ ^^'*-''^^ ^^''^^^ (sMicber liat, fo and) bic ,s^ird}c (1 Cor. 12, 12).
tiflfeit bcv wiie- 5(ticr bcr l^cib bat uid)t nur niete, fouberu and) nianniqfaltiQe, einanbcr an
(iintfti. '-IVMirbe nnb '^iMrffamfeit nutert■^eor^nete Csilieber, oou benen jcbcv uuebcrum
feine eii]eutÜ!iilid]e 'iiMrfnuii, '^n'ftimnnuui unb l^crrid)tnun l)at, nnb gerabe
bicfc 'JJianuigfaltigfcit fonftitniert ben Seib in feiner ciaw^^w 3d}önbcit nnb
'-iHMtfommeubeit. (^)uodsi essent oninia niinni nienibrum. ubi corpus?
1 Cor. 12, 19. 3o ift cc^ and) mit ber ^i:ird)e. 1^ic ^Mclbcit beftcbt in
bcr '^Mell)eit bcr 'JJicnfd)en nnb aud) bcr partifniarcn ^l'irii)en, bic 'JJainnig^
faltigfeit aber in ber ^^erfd)iebenl)eit ber natnrlid)cn nnb iibcrnatürlid)en
®abcn, il-^crnf^oarten unb Vlmter. ^im biefer mol)lgeorbncten nnb ürganiid)en
^^crbiubnuii bcr uerfd)iebeiuirtigen (^Hieber eninid)ft bic (Siul)cit bcc^ l'cibcv.
Et ipse dedit quosdam quidem apostidos, quosdam autem proplietas,
alios vero evangelistas, alios antem pastnies et doctores ad con-
sumniationem sanctorum in opus nunistrrii. in aedificationeni cor-
poris Christi. Ej>hes 4, 11. 12. ^sgt. 1 Cor. 12, '26 sqq.
@!o ift alfo bic ^'irc^e ein irol)lgcürbueter nnb, luic befonberc^ l)eriior=
gel)oben mirb, ein lebenbiger, burd) bic ^raft be^o .pauptec^ nnb
bic rieni'tlciftniig bcr (^lieber ft c t v m a d) f c u b e r Veib. 3?gl. Ephes,
4, 16; Col 2, ^19.
XaäScU'bcv ^*- ^^^^^^* ^^'^"^^^ ^^^" Crgauivunic bcr Ö^liebcr, fouberu bic i^ e e l e ift
(£-ini)cit unb ba^o li ö d) ft c "l^ r 1 u c i p ber (ii u 1) c i t nnb ^^ e b e n b i g f e i t
?cOcnbia!cit bcs . ^ r> -r -
Vcibeö C5l)vint. bc^^ ^ClbCi^.
riefec^ iuucrlid)e ^l^rincip, gleid)fam bie 5 e c l e ober forma ber
Aiird)e, ift bcr bciligc (sj c i ft , ift (sU 1 1 . ift (S l) r i ft n ci. *:IiMc
mir früt)er (n. 1171) faben, beftcbt bie Xl)ätigtcit (Sl)rifti barin, ^(x^ er ab^
•Vanpt feinen Veib nid)t mir regiert, fouberu and) l)eroorbringt nnb belebt,
mic ber ^i'eiuftorf bic ^Kcben iJoanii. 15, 1 sqq.). '^^iefe^^ ber ^l-^flan^en-'
melt entnonuueue il^ilb bat biefelbe 53cbentung, mie jene^ uom .'pauptc nnb
ben (sUiebcru. G()riftn^o mirft aber a(Ie^3 biefc^o burd) ben bciligen C^kift, in
bem unb burd) ben alle jn bem einen ^eibc, bcr ^ird)c, oerbnubcn merben
(1 Cor. 12, 13 . ^al)er ift bie .^ird)e unb finb mir in il)r niitt nur ein
i?eib, fouberu and) ein (*o c i ft. Unum corpus et iinus Spiritus,
sicut vocati estis in una spe vocatioiiis vestrae. Ephes. 4, 4.
T)ic^caasae c. (5l)riftn^o uub ber beilige (5oeift mirfen aber in ber .tird)e unb cr^
ü"'?nft?un?e?- ^^'"^" bicfclbc, iubcui fic fid) ber 3(poftel, il)rer ©cl)ülfen unb ^Jiad)f olger
taies bn fivci, alc> X) i c u c r , causae ministeriales [Ephes. 4, 11 sq.; Col. \, 25) unb
liri)cn CS-iiU)eit.
§ 123. 9?Qme unb «egriff ber Sirene. 427
ber ^eiligen ^aframcntc aU SÖ3 e v 1 5 e ii g e , causae instrumeritales, bt-
bienen. 'Da^cr fiiib nud) bie :^e^ve, bcv 4^'ie^ft unb W% Üicgiment ber
5lpofte( unb i()rer 9lad)folgei- ober ber ©laubc m i^r SÖ3ort unb ber (i5et)or^
fam gegen it)ren ^efel)l foiüic bie 2aframente unb bereu gemeiufamer
©ebraud) bie öcrinittetnbe Urfnd)en, caiisae secundae unb äugleic^ fid)t=
bare Dffenbarungen ber fird)Iid^en (Sinl)eit. Unus Dominus, una lides,
unum baptisma. Ephes. 4, 5. ^ov allen 8afranientcn aber lüirb bie
2; a u f e ah ber U r f p r n n g unb bie @ u d) a r i ft i c aU bie 55 0 ( ^
I c u b u n g ber l:ird)tid)cn (Sini)eit bcroorgeljobcn unb oon i^ueu gcfagt,
burc^ fie [ei bie Äird)e ein ?eib unb jirar ber !^eib (J(}rifti. In uno
Spiritu omnes nos in unum corpus baptizati sumus, sive Judaei,
sive gentiles. 1 Cor. 12, 13. Quoniam unus panis, unum corpus
multi sumus, omnes qui de uno pane participamus. 1 Cor. 10, 17.
^cr ^erg(cid) ber Äirdjc mit einem ^i^ r 0 t e , mt er l)ier gebrand)t ift,
imirbe uon bcn ^eiligen i> ii t e r n mit ^k^^iel)ung auf bie (Sudjariftie
üiclfad) näf)er auc>gefül)rt.
7. lU^it ber 53c5eid)nung ber Äird)e al0 be« l'eibe!^ ß()rifti l}ängt bie -^.^ Jr^-^-^ ^.^,
^e^eidjunng berfelben alc> ^^ r a n t (£ l) r i ft i ^uianuncn. iBic niiiulid) ^^^vaut cim-ini.
^Jiauu unb ^H'ib ein Veib finb, ber l^ainn aber biv:-» .paupt bc^:-> ^Vnbe«? ift,
fo ift es auü) modo eminentiori mit (il}riftu6 unb ber Äiirdje. -Ta^er ift
uid)t etnja bie @l)e bac^ llrbilb ber ^iird)c, fonbern bie ,Veird)e unb uieiter^iu
bie Qnfarnation ba^ Urbilb ber C£1]e, uield)e in bicfer '^-^c^ieljung magnum
sacramentum in Christo et in ecclesia [Ephes. 5, ''V2) genannt luirb.
^\t\tx ^erglcid) luirb (Ej>/ies. 5, '2;] — ii^) ^m ^elel)riing ber C£l)cleute im
einzelnen bnrd)gefül)rt unb ift befonbersö barin fongrnent, ba|3 in ber (£1)e
bie beiben (Sl)egatten bnrd) frei c CiiniriÜignng mit einanbcr nerbnuben
mcrben, mie and) bie l^(en|d)en mit Cil)riftiic^ in ber .siird)e.
8. Xaran fd)liegt fid) bann bk ^■^e^cidinnng ber ^ird)c als w n f »^ t*3)ie,ji\.rtKun)cv
aller 9JMi 1 1 e r (('(d. 4, 'Jij, unb alv bac> uou ber (Sonne nmgnrtetc, -rnntuv.
mit ©lernen getrönte, 5ugleid) aber in 2d)nur.;en unb unter ^^erfolgung bes
"Dradjcn il)ren 3ol)n gebärenbe 'l'C^nb [Äjtoc. 12, 1 sqq.). ^iefe ^ifion
mirb mit ^JJed)t ;,ugleid) ale^ ein '^^ilb ber l) l. 'JJi n 1 1 e r g 0 1 1 e ^ betrad)tet,
bie, lüic bie Filter un,\iil)lige lU\ilc bcnui-tcn, ber mal)rfte unb fdjönfte 2;i)pu^>
ber Äird}e nnb in gcunffcr ^^i^eife il)r Uriprnng ift.
9. Qnfofern $aupt unb Veib eine finb unb bie Äird)e üou Sl)riftu^o ^i, suväi? t>n-
mui) feinem eignen iöilbe nnb feiner 'Jil)nlid)fcit gefd)affeu ift, mirb bie ;^\|''!ji^',
^ird)e felbft ß l) r i f t u 6 geminnt, ber nU)ftifd)e (£t)riftu«. X^aoon l)eißt es:
Sicut enim corpus unum est et membra habet multa, omnia autem
membra corporis cum sint multa, unum tamen corpus sunt : ita et
Ohristus. 1 Cor. 12, 12.
10. )Ba§> in bcm ^^isi^erigen in bilbtid)er 3ßeife auc^gebrüdt ift, fprid)t
ber ©eilanb in feineu Icfeten Dieben, namcntlid) im ti 0 ti c n p r i e f t c r = DoiH-iuntejtei-
I I d) e n ® e b e t e [Joann. 17 ol]nc 33ilb an^^.
Ter le^tc ,3 ^^ ^ d bcö 3S3erfec^ (Sl)rifti ift : ut omnes unum sint,
sicut tu Pater in me et ego in te, ut et ipsi in nobis unum sint,
ut ciedat mundus, quia tu me misisti. Joann. 17, 21. Tie «trd}e
ift alfo bie ^Bereinigung ber (^Manbigen in S^rifto unb bem ^ater ^n einer
@inl)ett, meld)e bie ©inbeit ber göttlichen 'i^erfonen unb meiterl)in bk tjiipo-
ftatifd)e C£'inl)eit ber beiben 52aturcn in (£l)riftU!o ^um ^orbilb bat. A)iefe
(Siu^eit ift aber nid)t blof5 eine unfid)tbare; foubcru aud) eine mefentlid)
C£ln-iftu'3.
1225.
ic Mivcf)o im
428 '-Pon ber ^'\xd)c. A. 2öcicu unb (Sigenfc^afteu ber .^tirc^c.
l'id)tbarc inib"gerabc babiird) biv$ gro^c 3^^^^)^"' ^^^^'^^) ^^^ ^ic ^^^^'^t ^on
ber (Ä)otti)cit (^l)iifti überzeugt luerbcn foU. 1)ic 5(pofte( aber, ^etniö au
ber epit5e, finb, mie ber gait^c übrige Qnt)alt ber ^Jieben imb bee! ^ebcteg
(i:brii"ti 5eii]t, aUo Wiener iiub ^tcüuertreter (il)rifti bie fiil}tbaren ^^ermittlcr
biefer tird)lid)en C^iii^eit.
^. \r'*"'-, 11. ©icran reihen luir bie üerfdiiebeneii "B a r a b c l n b c 0 ©oan*
über Mc MivcDi-. g c l 1 11 in « , lucldjc luu"^ ber Vluc^lcgimg ber iooter iiiib beiii inneren ^11=
faniinenl)ang oor^iigoiueifc, menn and) nid)t aüe anc^)d)licJ3lid), auf bie .Hirdje
l'id) be5iel)en nnb bereu 'Ä'fen nad) uerfdjiebcnen leiten l)in uerbentlic^en.
Xie ^ird)e ober bac> 4')iinnielreid) mirb ücrglid)en
a. mit beut bk gun^e ^e(t bcbentenben 51 cf e r , auf bein ber ^äc--
manu (£{)riftn^^ feinen Hainen au^^ftrent, ber je nad) be^o 53obenf^ ^eid)affeu=
l)eit ein iierfd)icbcne«:^ 3d)idfal l)at. Matth. lo, 4 sqq.; Marc. 4, 3 sqq.;
Luc. 8, 5 sqq. 1 ;
b. mit b e m f e l b e n XH d c r , auf bem ber geinb U n t r a u t unter
ben ^nijen fiiet, iueld)e£5 bann ber .perr bec> 3(rferc^ iiiad)fen lii^t b'\^ ^ur
<^d)cibnng am (irntetag {Matth. 13, 24 srjq.; Marc. 4, 2G ; sqq.)
c. mit bem ^n einem ^^anin bcrangemad)fenen ^ e n f t: 13 r n l e i u
{Matth. l:\, 31 sq.; Marc. 4, 31 sq.; Luc. 13, 19);
d. mit bem bie gan5e lUiaffe biird)bringcnbeu 5 a n e r t e i g (Matth.
13, 33; Luc. 13, 21);
e. mit bcin im 5(der uerborgencu 2 d) a ^3 e ^ Matth. 13, 44;;
f. mit ber einzigen, um jeben ']>vck^ 3U ertaufenbcu ')3 e r ( e {Matth.
13, 45 sq.);
«•. mit bem alle Wirten "^iidjc in fid) jd)licnenbcn ^^i c ^ e i Matth.
13, 47 sq.i;
h. mit bem 3 d) a f ft a 1 1 nnb ber ,p e r b e \Joa7in. 10, 1 sqq. > ;
i. mit bem g rotten .v> 0 d) ;^ e i t c> m a l) l c bz^z^' ^it'önigsifobne^o {Matth.
'2'>, 2 sqq.);
k. mit bem i' i d) t e auf bein ^cmbter nnb ber 5 t a b t auf bem ^erge
{Matth. 5, 15; Marc. 4, 21; Luc. 8, IC); Matth. 5, 14).
<n^""h'.- ^^^ biefen (^Meid)niffen finb bcfonber<? folgenbe lyi'oiiiente Deranfd)au(id)t:
inuabdn i'ci^nn* b'xz ^t a 1 1] 0 l i c i t 0 t ber ^ird)e r^Säemann, 9te^, Sd)afftall , baz- aüinäl)tid)e,
fct)auitd)en. ^^^^^^ nnaiifl)altfame ii n fu r e ih> a d) v t u in (3enft'ürnleinj, bie bie ii^elt
ningeftaltenbe innere 'Ä^ i r f f a in f e i t ber ,^ird)e ((Sauerteig), bie linier*
fd)eibnug il)rev boppclten ^ u f t a u b e -o , be« Status viae, luo ®ute
unb (Ed)Icd)te in it)r iiermifd)t, unb be^5 Status termiiii, mo alle ^öfeu au^^
geid)iebcn finb (Siiemann, 'Jiel^, .s>od)5eit^^mal)Ii, ibre (^ i n 5 i g ! e i t, 9^ 0 t -
m e u b\ g feit unb il)r nnenb(id)er, aber üerborgencr 3iU r t (3d)ai>, ^^erle).
^ ^r\. Überbie>o bctrad)ten bie il^iiter al? biblifd)e T l) p e u ber ^irdie
biv .Hivdie. naiucutlid) ba<> % a r a b i e c^ , b i c Vi r et) e , ba« .p a u ^o 31 b r a ^ a in ^ ,
bie vS t i f t c^ l) ü 1 1 e , bav 2 d) i f f l e i u ']$ e t r i u. f. lu.
ijiernad) tonnen mir folgenbcn fompletcn begriff ber ^Urd)c fefti-tetlen :
^ .. i.2,^-^- . T) i e ^ i r d) e i f t bie n 0 n ß 1) r i ft u « b u r d) b a 0 "^M i u i ft e r i u in
i?ird)c. %^ e t r i unb ber 5( p 0 ft e l g e ft i f t e t e , mit i l) m a l ^ i ^ r e m
$ a u p t ö e r b u u b e u e , b u r d) f e i n e u ^eiligen ö) e t ft t n u e r -
l i d) belebte nnb geleitete, ä u ß e r l i d) unb f i d) t b a r b u r d^
feinen © t e 1 1 ü c r t r c t e r ben ^ a p ft unb bxt mit i ^ in ö e r *
b u n b e n e n 33 i f c^ ö f e regierte, g e i f 1 1 i d) e unb f i d) t b a r e
(^) e m e i u f d^ a f t ber b u r d) b zn einen glauben, b i e f e l b e n
Tic Definition
i^oliavniiniA.
§ 124. 3h)C(f ber tirc^e. 429
•Saframentc iinb beii ©c^orfam gegen i> a§ eine Ober-
haupt D e r b u n b c n e n @ lä u b i g e n , eine @ e m e i n f (^ a f t ,
bic na d) ber orbentlic^en ^eil^öfonoinie ba^ einzig
r e d^ t ni ä 6 i g c n n b u n f e l) I b a r e Organ ® {) r i f t i 5 u r 35 e r =
t ü n b i g u n g n n b @ r t) a ( t n n g feiner ö e ^ r e , 5 u r , 3$ e r =
ui a 1 1 n n g feiner § e i I ^ g c ^ e i ni n i f f c n n b 5 u r Ü b n n g
f e i n c !§ ^ i r t e n a nt t e ^ i f t , n n b m e ( d) e , () i e r auf @ r b c n
p i l g c r n b , i l) r e r ^mi t) r t) e i t n n b .p e i I i g f e i t n n b c f d) a b e t ,
neben b e n © e r c c^ t e n and) ^S ii n b e r in f i d) f d) ( i e g t , i u
statu t e r m i n i aber n a d) 5( u ^ f d) e i b n n g a ( ( c r im vg t a n b e
ber U n g n a b e ^ e r ft o r b e n c n u n b unter 51 n f ^ c b n n g i b r c r
nur für b e n s t a t u s v i a e b e ft i ni nt t e n (S i n r i d) t n n g e n
u n b 3 ^M't ö n b e a l ^3 t r i n nip t) i e r c n b e Ä i r d} e e lu i g in ber
(S^ ( 0 r i e f 0 r t b a n c r t.
T^ic ^ieniüit allgemein angenommene Definition ^^ e H a r m i n 5* : ^"^^*^'
Ecclesia est coetus liominnm eiusdem cliristianae fidei professione
et eoruiidem sacramentorum communione colligatus sub legimine
legitim oiura pastorum ac praecipue uiiius Christi in terris vicaiii
Romani pontificis (De Eccl. milit. c. 2) be;)iet)t fid) ^nniid^ft auf bie
f t r e i t e n b e i7ird)e nnb bebt bereu fid)tbare ©cite beroor. Diefctbc ge=
nügt uoÜftiinbig, um bie UHil)re .Hirdjc uon allen ^djiCMnen nnb Scftcn ^n
nntcrfdjeibcn nnb bie falfd)cn Definitionen, 3umal ber ']3 r 0 t e ft a n t e n ,
au^5nf (fliegen.
§ 124. ^\\)C(f ber .Slird)c.
Pdlniu'i'i, l>e l\oniiiii() I'uiitiHce. I*;i;;'. 17 s(|(|.
3 ui e tf ber Ä i r d) e i ft bic Jy 0 r t f e t^ n n g b e ^ b r e i *
fad)cn Vtmtci?^ ß t) r i ft i.
I. ^ad) bem oben »n. 1218 ff.) (Mcfagten ift bie Äirdje ber oon (S^riftn^
bnrd) bcn ()ciligen ©eift beroorgcbrad)tc, belebte nnb regierte mt)ftifd)c i^eib
(£l)rifti, in UHid)em bie cin;,elncn (^Miiubigen mit Cibriftnc; im tjeiligen Reifte
oerbunben finb nnb ocrbnnben fein follen.
Sluö biefer illHÜ)rt)cit folgen 3nnäd)ft bicfe 2iit5e :
1. Die ^irdje ift il)rem Urfprung nnb 'Äfen nad) eine ii b c r n a t ii r =
t i d) e ^Hn'binbnng lum 'JJtenfd)eu, eine societas super naturalis. Da fie soi-iet;i.s super
aus einem göttlid)en nnb einem menfd)lid)en Elemente beftel)t, fo fann man
fie jJüar nid^t in jenem l)öd)ften unb eigcntlid}en Sinne mie ha<o Verbum
incarnatum, aber bod) in analogem Sinne g 0 1 1 m c n f d) I i (^ nennen.
@^ ift ba()cr bk Äird)e m e f e n 1 1 i d) i> e r f d) i e b e n
a. Don ben in ber Orbnung ber Sd)öpfnng begrünbeten rein n a t ü r - ^■,, ^j|^^;^- y^i^p
n d) e n ^ e r b i n b n n g e n be^> ^.)Jtenfd^cngefd)led)te^, 5. ^^i ber J^mmdie, 'T;"^.';J^J'"^*^''"
be§ Stamme« u. f. m. ^)iid)t bie 3(bftammnng oon 5lbam, ben (Altern, ^'^ '" """'
bem Stammvater, fonbern bie übernatürlid)e t^erbinbung mit Sljriftnc^ ift
if)r 'ißrincip;
1231.
I L>:12.
iinljc eine
b. t)on ben burti^ bie 9iatur mie bnrd) menfd)(id)e 5reitt)iitigtcit nnb ^j^.
1234.
.^{iv(i)c feine
gefd)ic^tltd)e (Sreigniffe begrünbeten p 0 (i t i f d) e n unb f 0 c i a l e n ^jptitifdie ober
i^ e r b i n b n n g c n ber IDc'enfdjen ^n Staaten unb ^Heid)en. 'U^ol)( finb ' dniflunr
aud^ biefe i^erbinbungeu 'iBerfe ber gi)ttlid)en ^-l^orfe^ung, aber nid)t mic bie
* 430 53on ber ^ircl)e. A. Söefen unb (£igenfd)Qften ber ^irrf)e.
SHrdjc, bcv mmiittclbarcii unb übeniatürlid)en, [onberu 5nnäd}ft mir ber aiU
gcincineii unb natnrlid)cn ^^irouibeuä;
Tie MhiiK niiDt ^- ^^^^^ ^^^^ "^ '^ ^' ^^^ t^ i 0 J3 c n iö c r t r a g e n t ft a n b c n e n nt c n | d) =
"Mvk) ü^iitvan i i d) c n ^ c I e 1 1 f d) a f t c n.
ontiianben. ^^ X)ic itird)e ift Hiit (Jljriftuc^ unb bcni I)ciligcn Reifte u o t lu c n b i g
3)ie>{tvrfK'iümn \i \\ b u u a u f l ^ ^ ^ i i"^) u c r c 1 u 1 Q t , fü ha^ fic üon i^nen mcber bcm
'"'löiiii mu"^^ ^^U g r i f f c na d) , nod) 1 1) a t \ ä d) l i d) getrennt lucrben fann. ^iiso bie
^fn:jft"f »^^.^5|'Uhrd)e ift, ba ift and) ber I)ei(ige ®eift, unb wo ber l)eilige C^eift ift, ha ift
\uXnibcn.''' and) bie ^ird)e. (£l)riftu>o aber ift ba^:-' Öid)t ber ^^elt, bnrd) bcffen (^Han^
bie Ä'ird)e bie gan^c 'A^elt erleud)tet. T)al)er fann fic aU iöraut (^t)rifti
uid)t 5uni @l)ebrud) Herleitet luerben, f onberu ift fenfd) unb nnbeflctft. ^gl.
Cyprian., De uuit. Eccles. c. 6.
So menig ber 3d}üpfer oon feiner 5d)öpfnng, ber l^ogo^ oou (£l)rifti
^Ilieufd)l)eit getrennt loerben fann, ebenio nnniöglid) ift ec\ baf^ bie ,^ird)e
uon (£l)riftu^ unb feinem beiligen (V)cifte getrennt merbe.
A)ie '^Bereinigung hz^ einzelnen Dtenfdjcu mit (£l)riftue, beiu lieiligen
©eifte unb ber ^iirdje ooir>iel)t fid) nad) ber allgemeinen unb
0 r b e u t ( i d) e n ,p e i l 6 o r b n u u g in folgenber '-li3eife :
^. 1 -•■*"• a. ^ e r ein \ e l n e lUi e n ( di m i r b (i l) r i ft i unb b e $
mitfoit fiiv boii l) e 1 1 1 g e u (^ e i |t e !5 t e 1 1 l) a f 1 1 g b u r d) bie b i e n e n b e U> e r *
lÄoH. uiitteluna ber ÄtM r d) e.
^■^^f«i"ui""fl mit ^icfc ^Hil)rl)cit luirb gelcl)rt
a. ü 0 n ber l) e i l i g e u 2 d) r i f t. I)ie :?lpoftelgefd)id)te er;)äl)(t,
ber l)eilige (^eift fei am ^^.^fingfttage ein für allemal unb unmittelbar auf
'].^etrue, bie ^^Ipoftcl unb bie übrigen (Gläubigen l)erabgetoiiimcn. ^hmi ba an
aber fel)eu luir überall bav aUgeincinc (Mcfe^ luirlfam, baf^ ber beilige (Steift,
bie ;ilHit)rl)cit unb (^hiabe (il)rifti bnrd) bie '^Hn*initteliiug ber '^Ipoftel ober
ber .surd)e bem I1(enfd)eu mitgeteilt mirb ;
p. 0 0 u b c n l) l. 35 ii t c r n , uieldjc biec^ alc> hie oon (^ott gefegte
allgemeine unb bleibcnbc .peilcnn'bnung bc^eidjuen.
So üerglcid)t ber 1)1. (£ U p r i a n bie ^ird)e unb ine^befonbere il)r
Oberbaupt mit ber einen Sonne, oon ber alle Stral)leu, mit ber einen
^ÜMir^el, oon ber alle 3^^^eigc, mit ber einen Quelle, oon ber oiele 53äc^e
aui>gcl)en: „'Heifse einen Soiineuftral)l oon ber Sonne loe; bie @inl)eit be-o
Öid)tec> ift ber Teilung uid)t fal)ig. ^om 33auin brid) einen '^Ift; ber ab=
gebrod)cne loirb uid)t oermögen ,Hnofpcn ^n treiben. i:^on ber Cuelle fd)ueibe
ben 33ad) ab; ber abgefd)nittene oertrocfnet." De unit. Kccles. c. 5.
^n biefen ^-li^orten (Sl)prian'o ift and) ber Ä o u g r n e u ^ g r u u b
biefer Orbnitug angegeben, uiimlid) bie (S i u l) e i t ber Ä i r d) e. Somie
uiimlid) ^ott, um alle lh'eufd)en .uir @inl)eit 311 oerbinbeu, fie fd}on oon
einem abftammcu lieg, fo f)at er and), um alle in ber (^in^eit ber Ä'ird)e
5U oerbinben, georbuet, baf^ alle bnrd) i^erinittelnng ber einen ^ird)e aü<$
bem einen (^bviftne ^^al)rl)eit unb (^mht empfangen. ^al)er ift bie ©inbeit
loie ha^ Q\d fo and) ber Urfprnug.
b. d; ^ r i ft u !ö unb ber l) e i ti g e (^ e i f t führen a I 0 b e =
U) i r f e u b e 11 r f a d) e j e b e n , ber i l) u e n folgt, 3 u r Od e m c i ji --
f d) a f t ber ^ i r d) e , and) in jenen augerürbentlid)cn gnillen, wo ein
^JJ^enfd) o^ne äuflere '-iHn-mitteluug ber ^ird)e unmittelbar oon ©ott gelel)rt
unb get)eitigt mirb.
rief er So^ ergibt fid)
§ 124. S^td ber ^ixdj(. 431
a. au^ ber f) eiligen Schrift. Obmo^l unmittelbar öon
S^riftu^ 5um %po\td berufen uub oon i^m belehrt {Act. 9, 15; Gal. 1,
1. 12), wtnbtt ]\d) ^13 a u l u ^ und) bem ^efei)(c be^ .perrn an bie ^ird^e
{Act 9; Gal. 1, 15 — 24). S Omelind, ber @r[t(ing ber |)eibentt)e(t,
wirb an 'betrug geunefen, ber il)n nad) erteiltem Unterrid)te tauft, obmo^l
ber ^eilige ^eift fc^on auf i^n ^erabgefommcu iDar * Act. 10). ^ie ber
^t. S t) p r i a n bciuerft, gefdjal) bk^i, ut nihil praetermissum videretur
quominus per omnia divini praecepti atque Evangelii legem
apostolica magisteria servarent. Gyprian., Ep. 72;
^. %\x^^ bem t ^ e 0 l 0 g i 1 c^ c n T^ c n f e n. Dag ift nämlid) ba^
eigenfte $S?erf beg ^eiligen (^eifte^, alle jur ^Bereinigung uub 33ollcnbung in
S^riftnö uub feinem ml)ftifd)en Slüht, ber ^ird)e, in ber er felbft feinen
2Bol)nfi§ ^at, ^u fül)ren.
II. Da bie l{ird)e eine übernatürlidje @emeinfd)aft ift, fo ift and) i^r jer ^i^td bev
3tt)ed ein ü b e r n a t ü r l i c^ e r. ©y füllen aber alle 'JJtenfd)cn burd) bie >ttvä)i' iibei-
äirc^e mit (it)riftu!^ uub bem l)eiligen Reifte überuatürlid)er 'iBcifc uereinigt
lüerben. Dicfe übcrnatiirlidic Bereinigung ber iD^enfc^en mit (^ott mar
aber and) ber ^med ber l^teufd)mcrbung bev ^^inn-tcg, ber burd) ba^> brei^
fac^e tot (^l)rifti crreidjt merben füllte. Tarauv fülgt fdiüu bie il^al)rl)eit
unferer Xl)efe, ber ^^uecf ber .Siirdje fei hk gartfeijung bec> breifad)en Slmteg
S^rifti; benn ma? (£l)riftug burdj feine 3^l)ätigteit alö .s> i r t e , .'p ü ^ e r =
priefter uub ,Si 13 n i g crreid)en mülltc, ba^o füll burd) baz^ niiiulid)c brei^
fad)c 5lmt bie ^irdje big ^nm ^wbt ber ;3eiten oüllbringcn. 3ic fann
aber aud) bireft aug ben ^^ürteu beö Stifter!^ ber iiirdje bemicfen merben.
1. (i^riftns fagt ^u feinen ^(püftcln gan,^ allgemein: Sicut misit xie 3?nbimß
nie Pater, et ego mitto vos. Joann. 20, 21. @beufo, bal)er aud) ^d^w init" ^«
5um nandid)en ^^merf, mie ber Batcr ben 5ol)n gcfcnbct bat, fü fcnbct bor * ^"^^^ '
©obu nun feine 5lpüftel. Da er im ^^egriffe ftel)t, in ben .Sjimmel ^uriid^
5u!el)ren, füllen bie 5lpüftel baz^ ^i>3crf fürtfc^en, ^u bem er gefenbet mar.
^ie feine Beübung, fü erftredt fid) aud) bie ber ^2lpüftel auf alle
5$ ölt er bei ganzen ^^elt Matth. 28, 19; Marc. 16, 15) big jum @nbc
ber SBelt {Matth. r^fS, 20 1. Die @leidil)eit ber eeubung bebingt ani"^ bie
@leid)l)eit ber ^^lutüritiit: Qui vos audit, me audit, et qui vos spernit,
me spernit. Qui autem nie spernit, spernit euni qui misit me.
Luc. 10, 16.
2. 5üic^ bie ein5elnen ämter merben ben Slpofteln angbrüdlic^ "^^^^* vir>imtci^i£i)iiiti
tragen, nämlid) ^u. bei- ^^ipoftet.
a. b a g .V) i r t e n a m t , ba ß^riftug ben 31püfteln befahl gn prebigen
unb §u taufen: Euntes ergo docete omnes gentes, baptizantes eos
in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti, docentes eos servare
omnia quaecunque mandavi vobis. Matth. 28, 19. 20;
b. b a g ^ ü l) e p r i e fr e r l i d) c 51 m t , alg Qefu« beim letzten
^benbmal)le bag ^eilige ^JJ^cgüpfer einfette: Hoc facite in meam comme-
morationem {Luc. 22, 19) unb Oür feiner |)imme(fa^rt ben 5lpüfteln bie
©emalt erteilte, bit ©ünben nad)äulaffen unb ju bcl)alten: Accipite Spiri-
tum Sanctnm: quornm remiseritis peccata, remittnntur eis, et
quoium retinueritis, retenta sunt {Joann. 20, 22. 23) ;
c. bat^ ! ö u i g li (^ e 31 m t , ba Sl)riftug ben ^Ipüfteln bie ©emalt
IM binben unb ^n löfen öerUe^: Amen dicö vobis, quaecunque alli-
f»cinrict)'4)«ppert, .^iontpcnbiuin ber iJogmatif. II. 28
1211.
432 5!?on bev ^ixdje. A. 5Bcfen unb ©icjenfc^aften ber ^\xd)(.
gaveritis super teriam, ligata ermit et in coelo, et quaecunque
solveritis super teiram, erunt soluta et in coelo. Matth. 18, 18.
'K Tu 5lpoflcl betrad)tcn fid) auä;) aNo govlfc^cr bc^ ^^crfee C£l)rifti
unb aU ©ejnnbte ii}Yt^ ^JJ^dftcr^ : Sic nos existimet homo ut ministros
äiuife* ciDiifti (^^iii.jsti et dispensatoies nn^steriorum Dei. 1 Cor. 4, 1. Pro Christo
ergo legatione fungimur, tamqiiam Deo exhortante per nos. 2 Cor.
5, 20. Xanad) l)au^cltc^ ftc aud), mic bie Ipoftdgefc^idjte cr^ii^t, inbem
fic (elu'tcn, bie 3atrainciuc fpenbetcu inib hk S^ivd)c regierten. Ündj it)rc
'J?ad)fot9er, bie ^iidjöfe, l)aben bie nämlid)e ^Infgnbc: Attendite vobis et
universo gregi, in quo vos Spiritus Sanctus posuit episcopos regere
ecclesiam Dei, quam acquisivit sangiiine suo. Act. 20, 28.
§ 125. ^J^ütiucubigfcit t^cr Äirtt)e.
iBcjl. l*(dmii'i'i, De Romaiiü l^ontifice pag-. 20 sqq.
T) i e t) 0 u (I l) r t f t u ^^ g e f t i f t e t e ^ i r c^ e i f t \\\x alte
lU c n I d) e u 5 u ni ^^ e i I e n 0 t in e u b t g , unb 5 m a r i ft b i e f e
'3t 0 t ui e n b i g f e i t n i d^ t bloß eine necessitas praecepti, | 0 n b e r n
a u d) eine ')iecessitas medii.
I. T)ic ^^lotmenbigfcit bev ^iird)c ergibt fid)
1242. 1. auc^ bev l) e i l i q c n 3 di v i f t. 2ic folgt fdion (\\i<ü bem
feitbeviiirdje in güttlid)en ')üUid}lut3, biiß iilU, bie ßl)n|tuö ange!)oren, lUid) bev ^üvd)e ange=
bev iKii. ecunft {^'^xm folleu. ';)luvbviicflid) ift jie aber buvd) ben W]i\j{ ^{)x\\i\ auegefpvüdjen,
bie 5(pofteI joUteu alle (el)vcn unb taufen. {Matth. 2^, 19). ^al)ev lüirb
and) bev 2luofd)luf3 anc> bcni .S^imnielvcid) unb bie 53cvbammnic^ all bencn
angefünbet, bie fid) nid)t taufen laffen [Joanit. :•>, 'S), bie Cel)vc nid)t
glauben {Marc. IG, 16) unb ber ^iivd)e nid)t gel)ovd)en Matth. 18, 17).
Xvenunug oon bev ,^iivd)e ift baliev eine Sünbe, bie oom ^immelreid)
an^:fcl)liej8t {Tit. 3, 10. 11; 2 Fetr. 2, 1 ; 1 Joann. 2, 18 sqq.; 2 Joann.
7 sqq.; Jud. 13. 'Tiefe 'i)^otU)enbig!eit ift ahtx nid]t nnv necessitas
praecepti, fonbevn and) medii, ha bev (^egeuftanb be!o gött(id)eu ©ebote^
bev 3Beg ^uui ^eile ift, bev nad) bev bcfte^cnben ,s>eil«öfononiie eingefd)(agen
uicvben muß, falls jenmub übevl)aupt fein emige^^ ^k\ evvcid)en null. (5in
aubcvco Ih'ittel ^nv ^oligfcit ftel)t beni l^tenfd)en nid)t juv ^evfügnng. ^n
biefcui 2inue l)eif3t ee^ and) luni ^efnc^: Non est in alio aliquo salus.
Nee enim aliud uomen est sub coelo datum hominibus, in quo
oporteat nos salvo.s fieri. Act. 4, 12. "Die 2^l)ätigfeit ^Jefn, ol)ne ben
t<- fein S^ni gibt, inivb abev fovtgefe^t in bev ^ivd)c, ot)ne bie e^ ba^cv and)
fein >Qt'\\ geben fann;
.,>^"*^'ent)i 2. a n ^^ ben l) e i l i g e n ^mI t e v n. Tiefelben oevg(eid)en bie
teu^ciÄhdKbli <^ivd)e oft uiit bev 5Ivd)e, hwx^ h'xz allein bie l^^enfd)cn oov bem
ben i<ätevn. ^j^t^vg^ij^g jj^ ^^y- eiutflnt gcvettet muvben. Quisquis ab Ecclesia
segregatus adulterae inngitur, a proniissis Ecclesiae separatur.
Alienus est, profanus est, hostis est. Habere iam non potest
Deum patrem, qui Kcclesiam non habet matrem. Si potuit evadere
quisquam qui extra arcani Noe fuit, et qui extra Ecclesiam foris
fuerit evadit. Cyprian., De unit. Eccles. n. 6. Quicunque extra
haue domum agnum comederit, profanus est. Si quis in Noe
arca non fuerit, peribit regnante diluvio. Hieron., Ep. 15 ad
Damas. Pap. ;
1-^44. 3. a u V bev ö e h v e b e v ^ i v d) e. Da^ oiertc Sateran^
Xte ^Jiotwenbifl
§ 125. 9?ottt)enbigfett ber ^irc^e. 433
fon^if (1215) erflärt: Una vero est fidelium universalis Ecclesia/^'^fj^^^'^^^'^'j^^^^^
extra quam nullus omnino salvatur. Cap. Firmiter. J^n ber bcn
!il^ a I b e n I e r n üorgefd)ricbenen Professio fidei [)c[^t e§: Credimus ....
Ecclesiam . . . . , extra quam neminem salvari credimus. T)a^
,^1 0 n 5 i l ü 0 n g 1 o r e n 5 enbltd) bcfcnut, nullos intra catholicam
Ecclesiam non existentes, non solum paganos, sed nee Judaeos
aut haereticos atque schismaticos, aeternae vitae fieri posse parti-
cipes. Decret. pro Jacobitis ;
4. a u § b e m t () e 0 ( 0 g i f rf) e n T) e n f c n.
a. 2lUe^ .peil foimnt üon ei)riftib5 unb ooüäicl)t fid) burd) bic ^^n'-^ xk ^Hulmbir-
einigung mit if)m. "^^icfc '^Bereinigung unrb aber bewirft burd) bte uer^ feit ber Mird}e
mittelnbe Xf)ätigfeit ber mvd)c n. 1238 ff.i. ^^i^ie c^^ ol)ne (Sf)ri|tug fein |)ei( Äcn VeS^^^^
gibt, fo faun alfo aiid) ot)ne bie Äirc^c nicmanb felig merben. Cil)ri[tno
l)ätte and) eine anbere ;pcilc>i)tononiie begriiuben tonnen ; aber 1 1) a t f ii d) l i d)
mollte er fein ^Berf fortgefetst miffen (n. 12:>8 ff.) in ber fidjtbarcn Äird)e, bie
er n^^ftiftet hat (§ 122). 5ö3er ba()er an bcni (vrtöfnngc^- nnb .peilignnge!^
iDcrfe ßt)rifti 5(ntei( ^aben milt, nmg and) ^ur ,Uird)e (Sljrifti gcl)i3ren.
b. ^ic ^irc^c ift ber Ceib S()rifti, Cit)riftn^5 it)r |)anpt. l^ie uoni
ßeibe St)rifti getrennten ©lieber ()abcn fein iibernatürlid)es^ lieben nnb tonnen
ba^cr mnnög(id) i[)r -peil unrten nnb erlanncn. (Getrennt ooni i^eibe (il)rifti
finb aber ade, bk nid)t .yi feiner .sJird)e geboren. T^ie 3i'9^l)'-^^*J9^*''^^
jnr ^'ird)e ift ba(}er nnbebingt notmenbig, nni bav iibernatürtid)e •'Jiel ^n
crreid}en.
c. Xie .^ird)e nnb ber l)cilige @eift finb untrennbar mit einanber oer=
einigt, ^er bat)er oon ber iiird)e fid) trennt, trennt fid) and) 00m Zeitigen
(Steifte. yJtit bem t)(. *;)( n g n ft i n uc^ tinnien unr barnm argumentieren:
Ecclesia catholica sola corpus est Christi .... Extra hoc corpus
neminem vivificat Spiritns Sanctns, qnia, sicut dicit Apostolus,
Caritas Dei ditfiisa est in cordiltus nostris per Spiritnm Sanctum,
qui datus est nobis {Born. 5, 5 . Non est autem particeps divinae
caritatis, qui est hostis unitatis. Non habent itaque Spiritnm
Sanctum, qui sunt extra Ecclesiam. E]). 185 ad Bonif. C)l)ne bie
®nabe bev beitigen (*>kifte^o aber fann ber 'JJienfd] nid)t feiig merben.
d. Tk necessitas mecUi ergibt fid) nod) befonbcrc^ baran«, h\f^ bie
^ird)e mit il)rer *^?rebigt, i^rcn 3afriimenten nnb il)rer ^i*3ciplin b{V$ aiU
gemeine nnb orbentlid)e iDtittel ;,nr ^Jhtteilnng ber 2^al)rl)cit nnb ©mibe ift.
II. ^u'nn bie ^ t 0 t m c n b i g f e i t ber ^tird)e bel)anptct mirb, fo ift >,.irt,/'|,i'ii:, ^^^
bannt feine^^meg^ gefagt, baf? alle, bie nid)t 5nr Sih'djc n^ljören, oerbamndniiDt ,^ur kivdoe
lüerben. 1)ie laufe ift and) ein ^nr 5eligfeit notmenbiges ©atrament, nnb ^''I,Smmt^*^"
boi^ fönnen and) fo(d)e in ben .'pimnui cingel)en, bie nid)t in re, fonbern
nur in voto btefe^^ oaframent empfangen baben, b. l). feften ^mien^ umren,
ba^felbe 5n empfangen, \aM ibnen biefe« mogtid) ober alc> ^^efe^l d^otte^^ befannt
märe. (So oer^ätt e^^ fici^ überbanpt mit allen auf pofitioer ?lnorbnnng (^otte^ be=
ru^enben l)htte(n 5ur Seligfeit nnb bemnad) and) mit ber ^nge^örigfeit 5nr ^ird)e.
5Ber baf)er auf^ n n ö c r f d) n t b c t e m ^rrtnme bie ^ird)e nid)t ^,s\\^^ll\^,.
fennt, fann feine Seele retten, ooran^^gefelit ba|3 er ben WxXkw l)nt, alle^o>nvctH>' in rV u.
5U t^nn, ma^i %oti üon i()m oertangt. ^Benn er bann and) nid)t in re ^m
^irc^e gel)ört, fo ift er bod) in voto ein öHieb berfelben, ha er iniplicite
bereit ift, ber oon (S^ott al^o ^JJtittet 5nr Setigfeit gemodten .^iird)c beijn^
treten. W\z mUbe l)ierüber bie .^ini^e urteilt, fann man an^> einem ^-li^orte
28*
m voto.
434 ^^NOii ber Sirrfje. A. Sefen mit» @igcn|c^aften bcr ^ird)e.
bc^o 1)1. Xhüiimsi Über ciucii iit)nliil)eii gall cr|et)cn. Noii sequitur incon-
veniens posito quod quilibet teneatur aliquid explicite credere, si
in silvis vel inter briita aiiimalia nutriatiir: hoc enim ad divinam
piovideiitiam peitinet, ut vuilibet provideat de necessariis ad
salutem, dummodo ex parte eins non impediatur. Si enim aliquis
taliter nutritus, dnctum naturalis rationis sequeretur in appetitu
boni et fuga mali, certissime est tenendum, quod ei Dens vel per
internam inspirationem revelaret ea quae sunt ad credendum
necessaria vel aliquem lidei praedicatoreni ad eum dirigeret sicut
niisit Petrum ad ('orneliani. (^ Q. disp. De Verit. q. 14 a. 11 ad 1.
^«aieumbiin ^^''^ ^^^ ^^^^^^^ *''^"^' ^ c r l c H 111 b II 11 Q gcgcii bic fatl)ülifd)c ^ivd}c,
flcflinMeMivdKii' luciui bcl)auptct luirb, fic lcl)rc, alle biejeiiigen, iiietrt)e fattifd) bcr fid)tbareu
leDiT. >i>nfö jx. (S3cnieinfd)nft ber Äird)c iiid)t aucjclibrten, iinirbcn uerbaiuint. Sllar unb be=
ftiiumt [](\t ^)> i u e IX., jener ^l>ap[t, bcn man jo gern bcr Qutülcran^ an--
gcfliigt l)at, bicfe 2(iiid)nlbigiing ,;nri'ufgeiiiic|cn. ^w bcr ^^Üloaition am
9. rc^cmbcr 1854 crtUirtc er: Errorem alterum nee minus exitiosum
aliquas catholici orbis partes occupasse non sine nioerore novimus,
animisque insedisse plerumque catholicorum, qui bene sperandum
de aeterna illorum omniuni salute putant, qui in vera Christi
Ecclesia nequaquam versantur Absit^ Venerahiles Fratres,
ut misericordiae diri)iae, quae injuiita est, terminos aiideawus
appoiiere; ahsit, ut perserutari velimus arcaiia coiisilia et iudicia
Del, quae sunt ahyssus riiuUa, nee hunuDia queunt eogitatione
penetrari. Quod vero Apostolici Nostri muueris est, episcopalem
vestram et sollicitudinem et vigilantiam excitatam volumus, ut,
quantum potestis conteiidere, opinionem illam im{)iam aeque ac
funestam ab liominum mente propulsetis, nimirum quavis in religione
reperiri posse aeternae salutis viam Tenendum quippe ex
lide est, extra Apostulicam Romanam Ecclesiam salvam fieri
neminem posse .... Sed tarnen pro certo pariter hahendum est,
qui verae reliyio)iis iynora}itia lahorent, si ea sit i^irincibilis,
nulla ipsos ohstriitgi huiusce rei culpa ante oeulos Domi^ii. %\\
bie Jrtarbiniile mib 'l-)iid)öfe ^talienö aber jdjrieb ber rümi|d)c ^^apft am
10. Sluguft 18()3: Notum Nobis Vobisque est, eos, qui invincihili
circa sanctissimam nostram religionem ignorantia lahorant, quique
7iaturalem legem eiusque j^raer-e^^ö i')t omnium cordihus a JJeo
insculpta sedulo servantes, ac Deo ohedire parati, honestam rectam-
que vitam agunt, posse, dirinae lucis et gratiae operante virtute,
aeternam consequi vitam.
TiW Sv ^xx'^ dagegen ift bie ^^et)auptung, Irrtum fei immer imuerfd^iilbet, §äre[ie
tum ift uniici- mib Unglaube bal)er nicinal« Siinbe, meil man eben feiner Überzeugung
'*"*^*^^' folge, fal|c^ unb unfittlirf). Sie berul)t niimlic^ auf bcr ^Dt'eiuuug, in Se^ug
auf bie @r!ciuitni^o unb hat^ 5'üruial)rl)alten gebe es feine fittlid)en "ipflidjten,
iuöbeionberc epfticre feine i3flic^t, h\t natürliche 'ilni^r^eit ^u fud^en unb,
fobalb fie gcnügcnb erfamit ift, berfclbeu ^u^uftimmen ; ebenforoenig muffe ber
'JJienfd) bie gcnügcnb aU> gUuibmürbig erfaunte übernatürliche Dffenbanmg
burd) ^z\\ Glauben für \m\\)x l)alten. ^icfc fa(fd)cn iöef)auptungen ergeben
fid) au^ ber gän3lid) üerfef)rtcn uiib f)äretif(^en X>fnfrf)auung, bie meufd^Iic^c
33ernuuft fei abfolut unabhängig unb (^ott felbft fönne if)r ben Cv^lauben
nic^t gebieten, eiue V^äfteruug, meldte ^i\^ 33atifauum mit bem 5lnat^em belegt
§ 126. 3)ic ©td^tbarfeit bcr ^trc^c. 435
^at: Si qiiis dixerit, rationem liiimanam ita independ entern esse, ut
fides ei a Deo imperari non possit ; anathema sit. Const. dogm. de
fid. cath. IJL, 1.
§ 126. ^ic Sit^tbarfcit bcr .^ird)c.
3Sg(. Palmieri, De Romano Pontifice pa^-. 32 sqq.
:l^ i e .'R i r df) c e ^ r i ft i t ft f i dl t b a V.
T. 5Bät)renb bic 9^^ a t i o ii a 1 i ft e n (eugncit, (il)riftii« l)abe eine Äird)c ^.^ ^^^^^^ ^^^^
geftiftet (ii. 1190% geben bie 'i^ rote ft a n t e n , biirrf) bic ^I)(nrf)t ber ber Weftantifdicv
t)etligcn Sd)rtft cntnomincncii ^^emeife gc,;niungeii, biefe ft)rüiibuiig 511. llnt '^"^Sidubal.""'
aber itire, 5nlirt)unberte nad) (Sbriftu-o cntitmibcnc Äirdie (([§> bie iiial)re ,^ird)e
(S;brifti bar(^utt)ini, bcfiniercn fic biefelbc ([U bie ^ott aHein befnnnte nnb
biil)er für nnv n n f i d) t b n r e (^enieinfd)aft ber burd) ben (^lanben (^ercd)t^
fertigten, daneben ncf)men fic frei(id), bnrd) bcvo prattifd)e ^^^ebiirfnic'^ ge^
brängt nnb burd) ihre eigene Cl"^-iften,^> genötigt, and) eine fid)tbare ^ird)e
an, bie an ber ^ißrebigt bc§ iva()ren ©imngelinin^o nnb ber red)ten ^HM'iuattnng
ber maliren 3afraniente erfennbar ift. Qn ^it-1*^^' fid)tbaren liird)C gibt Cio
bann and) ein '13rebigtamt nnb ein Äird)enreginient. ^^(nd) finben fic^
in berietben neben ben ®ered)ten Un(^cred)te, b. l). (^Uanben-olofc unb
::)icprobiertc.
Triefe ^^(nffaffnng l)ängt enge mit bcr prütcftantifd)en ^ e (^ t f e r t i = j^^. unniitoavc
11 n n g c> I c b r e jnfannnen. ■)iad) berielbcn mirb nämtid) ber 'JJienfd) bnrd) ^Hvdjo mtb bic
ben (^ I a n b e n allein gered)tfertigt nnb bnbnrd) (^lieb bec^ ^^eibc^o (ibrifti Ä'fS^^^^^
ober ber nnfid)tbaren .^{ird)e. .'inr .^ennn-bringnng biefev red)tfcrtigenbcn '''"^■^"•
^(anbcng ift aber nnd) protcftanti)d)cr l'ebre eine anbere iinßerc i^er=
mttteinng nid)t notiuenbig nnb and) luni T^ott ntc^t gegeben, aU bie '^^ibe(
allein, bnrd) bercn i'efnng bcr cin,^elnc ucrmogc ber efficacia unb per^pi-
ruitas saci'ae Scripturae (n. 117. li^9' bie eimngcli)d)e 'ü^abrbeit ertcnnt
nnb fofort traft ber fides specialis bao .v^cil ergreift. 2elbft hk 3afra=
niente, bercn Ci'iii|cl3nng bnrdi Ü()riftiio inib te:lUHMfe '.)^nuicnbinfeit man
nod) let)rte, finb nad) bicfcni ^pftem nid)t mcfcntlidi },\xx S^editfertignng.
^a&) bicfer !i^el)re ift eine f i d) t b a r e .^ird)e mebcr notmenbig, nod) ji/--;^^,^,^.^,
gegeben; nur bnrd) eine, frcilid) mnt bcr ^^^atnr ber Tinge geforberte ^n= xhdK bn-
fonfcqncn^ mürbe bieielbc in bac> proteftantifdic 3l)ftem anfgenonnnen. T^ic ^^^^■^^♦''"'"'t*^"-
"l^roteftanten bilbcten niimlid), nad)bem fic imn ber Mirr()c anc^gefd^ieben
maren, f i d) t b a r c Bereinigungen, in benen bie neue !2et)rc uom
allctnfcligmac^enben ©lanben gelel)rt nnb bie 3aframente nad) neuem 9^itn^^
gefpenbct unirben. Unb ^luar gefd)ab bie^o bnrd) angeftcllte '}3 r e b i g e r ,
obmobl e^ nad) ber ?cbre ber ^ieformatoren ein luni (ibri)*tn^ eingcfclitcv be*
fonbercio Öe^ramt nnb ^]3rteftcrtnm nid)t nibt, ionbern jeber getaufte 'JJ?enfd),
lU^anu mic il^eib, htt> adgemcinen ^]>rieftertniii^ tcil()aftig unb baburd) mic (^ir
^u^legung ber beiligen 5d)rift, )o awd) ^nr "^mx ber Satramentc, unabt)angig
Don jeber äußeren Slntoritiit, befä()igt nnb bercd)tigt ift. ^Itlein hiK^ ^^kbürfni^^
nad) Orbnung unb bac^ eigne ^^ntereffe nötigte ba^n, uon Einfang an ein befonbere^
^^'rebigtamt mit feierlid)er äinfübrung in baefclbc bie proteftantifd)c Orbi*
natton) ftrengften^ aufrecht i\\ crl)alten. T)emfelben mürbe fogar auf ^runb
ber üon bem '^rieftertum unb ber tird)lid)cn ßebr= nnb i1kgierungc>gemalt
^anbelnben Sii)rift* nnb iHiterftcKen eine grof;e 5lntorität beigelegt : %[k<->
unter bcr obcrftcn 5(ntorität nnb lOiad)t ber meltlid)cn Obrigteit, befonber^
436 55ou bcr .^ivd)c. A. 'A^cfcu unb @igcn|d|aftcu öcr ^ivc^c.
bCi? ^aiibe0l)ernt, a(c^ bcei summus ejnscojjus, ben mau al^ ben Don Q^oti
öcfc^tcii Oicpräfcntautcii bcr (Memeinbe betrad)tetc.
^jH-vDäfniii^ bcv -Vi^i' W^^ "^i^ii ^11^^^ ^i^i^ <^"i*c^ 'l^rebigt, Safraiiicnte imb ^orftcl)er
if*^^{r'nVfantn: ^"^^^^^^^^*^' ^vird)c. ^vaötc uiati aber, in U)eld)cni ^erl)ältni^ bicfc )id)tbarc
Im- im)ictitbaicnMirii)c ^u bcv iiu fid) uufid^tbarcn magren ä'\Yd)C (Stjriftt ftcljc, |o lag bic
MtviDc. ^;)(ntuun*t nal)e, (entere fei in bcv crftcrcn |'id)tbar gciuorben nnb ^\mv babnrd),
ba|3 bic (^lieber bcr nn[id)tbarcn ^trd}c, bic bicUjcr ücrborgcn gemcfcn, ^u
einer )id)tbaren (^kmcinfdiaft fic^ ucrcinigt nnb ^n i^rer (Srbannng unc jnr
|)anb{)abmu3 gntcr Drbnnng ^ird)cnrcginicnt, ^rebigtamt nnb gcnieinfanicn
^ottcc^bicnft eingc?iil)rt Ijätrcn.
>FM>biurifbic vrü= Si^iigt»-' itmii mciter, moran bicfe fid)tbare il^erciuignng ber iini()rcn
h>itantifci)e ficf)t (Ä^läubigcn ^n ert'cnncn fei, fo antmortcte man: 5(n bcr 'Isrcbigt bcs ma{)ren
^'"^' barlS.^**^ ©iHingcliunuo, ndndid) uom aHeinfeügmad)enbcn (J-Kanbcn nnb ber 53ibel ale
einziger (^)IanbcnvqucUc, founc an bcr rcd)tcn 3atrament^^fpenbnng, namcntUd)
bcm '^(benbmal]le nntcr bcibcn (^U^ftalten. .V)iernad} ift alfo bic UHil)re fid)t=
bare ^hrdjc bic fid)tbarc Bereinigung bcr ©lieber ber unfid)tbarcn .siird)e,
bie an bcr rcd)ten i^rebi.qt nnb ber rcd)tcn ^aframcnt^sfpenbnng erfennbar
ift. ^^(icbe man fid) fonfeqnent, fo gel)ortcn bcmnad) nnr bie .peiligen,
b. t). bic (^cred)tfcrtigten nnb bic i>räbcftinicrtcn ^nv fid)tbarcn ^ird)e.
3(Üein and) bicfee l)icU man, biird) bie 'Jtatnr bcr rinne gcäiDungcn, nid)t
feft, fonbern lel)rte uielmcl)r, bicfer fid)tbarcn ^ird)e feien and) 3nnbcr nnb
33erU)orfcne beigemifd)t. 5(nd) uon Wienern bc^ 3ß3ortc5 fonnte loeber bc--
t)anptct merbcn, fie gcl)örtcn inc^gefamt 5n ben ^^InitHn'u äl)ltcn, nod) and),
fie feien traft gbttlid)en ^)icd)t^^ nntrüglid)e i\*^rer bci:^ iual)rcn (Soangclinme
nnb allein bcred)tigte nnb bcfiit)igte ^Scnualtcr ber Saframcnte nnb Qnl)aber
be^ ^ird)cnregiment^o. Biclmel)r nutilte jcbe berartige 5>c^anptnng, mie üiel-
fad) fie and) oerfud)t mnrbc, ftet^^ ben ^Sormnrf einer unprotcftantifd)en
^Hnmaj3ung fid) gefallen laffen. Tamit crfd)cint bann miebcr bie fid)tbarc
Äird)e aU etUHK> Unmefcntlid)ec\ aU eine bcm 33erbcrbniö nntcnuorfcnc
menfd)lid)e ^inftalt, bie mal)re liird)e aber al^^ tt\viK-< fd]lcd)tl)in nnb allezeit
Unfid)tbareö.
o^- ^^•'^f' r*. il- ^^"^^ ^»^i" ^^^icnfd) in bcr natürtid)cn, bcr ©ottmenfd) in ber über=
bavu.unfid)tbar. natnrlid)en ^rbiinng ]id)tbar nnb nn]id)tbQr ;>nglcid) iit, nnb im U)cenid)cn
Seib nnb 2eele, im (^)ottmenfd)en (^ottl]cit nnb SD?cnfd)l)cit nid)t getrennt
merbcn fönnen, fo baf3 nic^t ein boppelter llJicnfd) nnb nid)t ein boppclter
(5^riftnc% fonbern nnr c i n 1)( e n f d) nnb ein S l) r i f t n ^ ift, luie ferner
im (Saframcntc ba^-^ fid)tbarc ^^^eidicn nnb bie nnfid)tbarc (^nabc n n t r e n n--
b a r ocrbnnben finb, fo ocrt)ält ee fid) and) mit bcr Äird)e.
rie „Sibcn, 1 . 11 11 1 i cl) t b a r nu bcr Sird)c ift
Gicmcntc bcv a. 1 1) r g ö 1 1 1 i d) c c^ ^ r I n c i p ober ibrc forma ivtertia, aljo
>{Hcf)c. jj^^. ^^.^^ ^^ feiner 'ÜMeberf iinft am jüngftcn 5Iagc nnfid)tbarcc^ ^^anpt (£l)riftnö ;
1). ber l)ctligc ö)cift, burd) ben (5^riftuc> feine Äird)c belebt, leitet nnb
^eitigt. Unfid)tbar finb ferner
c. an fid) alle iibernatiirlid)cn ^ßirfungen Sl)rifti nnb bee l)eiligen
©eifte^o in bcr .snrdjc;
d. ebcnfo bie anc^ biefcr übernatürlid^cn nnb göttlichen it3irffam!eit
cntfpringenben @aben nnb Tngeiibcn foiüol)! ber le^renben nnb ^örenbcn
Äird)e, 5. 53. bie ^nfallibilität nnb ^nbefeftibilität, al^ and) ber ein^^elnen
(^lieber ber ^ird)e, unc namcntlid) bie "göttlid)en ^ngcnbcn.
2. '3 i d) t b a r bagegen finb
§ 126. 2)ic ©ic^tborfcit ber mx(i}c. 437
a. visihilitate sensihiU bie fid)tbnren Stellnertrctcr ßf)rtfti nad) ^j^, |f|;i,^,^.p„
i^rer t)ierarri}ii"(i)en On^nimg inib ha^i gläubige i^olf, foinie bereu finnlid) eicmentc bcv
tt)at)rne()nibare ^^anblungen, iiäinlid) bie X^el)rtbattö!eit, \>([§> ^t\t\mi\\\t\ ber '^"^^''"
Ä'ultu^ u. f. 113.;
b. visibilitate intelligihili bie i\\\ fid) mifidjtbareii iiiner(td)cn (Gliben
mib Xugciiben ber Äirc^c unb it)rcr ^lieber, fomeit fie a\\^ iiugereu X^at=
fadien erfdjloffcn luerbeii fi)imen. ^ ii t e (l i g i b e ( iDtrb biefe ^idjtbarfeit
genannt, mcil fie auf bcm Urteil bcs 33erftanbe^ bcrul)t, hay^ jene fidjtbaren
älJanifeftationen $L^irfungen be^ unfidjtbaren nnb übernatürlid)en "^rinctpc^
ber ^ird)e unb ba^urd) ^euuMfc i()rc!^ giittlid)en llrfprung^^> finb. Qn 33c==
§ng auf H§^ ^ort visio benierft ber ^\. Xl)onia^o üon X^lquin: Primo
impositum est ad signiücandum actum «eiisus visus; sed propter
dignitatem et certitudinem hiüiis sensus extensiim est hoc nomen
secundiim usiim loqiu'iitium ad omiiem cog'iiitionem aliorum seii-
suiim .... et ulterius etiain ad cogiiitioiiem intellectus. S. Th.
1 q. 67 a. 1 c. $ierl)cr gel)i3rcn nanientlid) bie ©' i n ^ e i t , 51 (I -
g e ni e i n ^ c i t , |) e i l i g f e i t unb 51 p o f t o ( i c i t ii t , nietete eben
bcö^atb äug(eid) innere, unfid)tbare @igcnid]aften unb iiugcre, fiii)tbare W^zxh
mak ber i^ird)e unb uti? jene (>)egcnftanb be^? (glauben?, alv biete äugleid)
^egenftnnb cincc^ tjerniinftigen ilMffcnc^ [inb.
3. rie Äird)c ift bal)cr f!d}tbar ober crfcnnbar ^imiSn bie
a. n ( 0 r e 1 i g i ö i c (Gemein)' d) a \ t mic jcbc nienfd)lid)e ^efeÜ^ Ätvd)oiid)toavtit
fd)aft, bereu ©Icnicntc burd) bie 2inne niat)rgeuoniiueu ober auc^ ]tnnlid)en
'ilMibrnebnuingcn gefolgert lucrben;
b. a ( e ü b e r u a t ii r l i d) e (^ e ni e i n i d) a f t , infofern fie burd)
ttugere lÜlcrfmate al^ jene ®efcUfd)aft offenfnnbig fid) rcpriifcutiert, ber bie
WxittX bc^o S^ixU nou St)riftu^o anuertrant finb.
III. X^ie @ i c^ t b n r f e i t ber .Svird)C ergibt fid)
1. a u ^ ber ^eiligen 3 d) r i f t , in?bcfonberc nuv beni ^orbilb xii- (s'uiltbavfcu
ber Sl)nngoge; nuo ben iBcicM"agnngen ooni l)(cffianifd)cn :)ieid)e ; i^ii-^ i^^^^'^i Jjf/jl,''*'3rt".f/t^'
oben 111. 121:^ ff.) nngefiil)rten 3d)ilbernngcn unb :i3ilbern ber ,Uird)e, nanient^
lid) oon ber 2tabt auf beni iöerge, beni lMd)te auf bciu l^end)ter ; ferner
aitg ber (Sinfet5ung be^^ l^e^ranitec\ be^ ''^.^rieftcrtnutv, ber 'ßrebigt nnb ber
©atranieute; kw^:^ beni iöefel)le, ben (v^lanben ;,u befennen, ba-r^ Smangelium
5U t)erfiinbeu, ben lD(arti)rertob für benfelben ,^u leiben; aibo beni (Gebote,
ben ^orftelicrn ber ^ird}e ;,u gebordicn, ba« Opfer 511 feiern, bie ^afranieute
,^u fpenben unb ,;u empfangen. 2lüe biefe Stellen lel)rcn bie Sid)tbarfeit
ber ^ird)e an^brüeflid) ober fe^cn fie ooraiiv. %unenttid) fönnteu hk m--
geführten ^efe^le nid)t erfüllt locrben, ineuu bie rv)lieber ber ^tird)e einanber
unbefannt iiniren unb bie .Svird)e alc^ iiuibre Mird^e Cibrifti nid)t erfaimt
mcrbeu fönnte. Tie 5lpofteIgefi^id)tc aber foioie bie ^Briefe ber '.Hpoftel
[teilen nuc^ bie fid)tbare i^ird)e at^ X l) a t f a d) e cor klugen;
2. a u c^ ber V e l) r e ber l) e i l i g e u '^ ii t e r , hk fid) alle auf jj, -Sbaifeit
bie ber ganzen 3Ö3e(t offenbare 3id)ibarfeit ber ^ir(^e berufen, inc4iefonbere ^i;v>iiyri}ebnben
auf bie Dier großen ^O^erfinale. 3d)on im befannten Streite über bie (5^iltig= """51,"ruin/^"'
feit ber oon ,'piiretifern gefpenbeten ^^aiife fe^te ber l) t. S i) p r i a n bie •'f"0"itiinic*.
(3id)tbarfeit ber .Slird^e oorau^, \mm\ er aud) in jener .^ontrooerfe ;nnfcf)en
giltiger unb roürbiger Spenbung ber oaframente nid^t unterfc^ieb. 5lud)
gegen bie 'Ji 0 0 a t i a n e r , T 0 u a t i ft e u unb ^ c l a g i a n c r mürbe
Don ben ^öätern unfere Xl)efe gelel)rt, \>([. fie bie Öcl)re ber genannten
438 55on bcr ^ivd^c. A. Scfcu unb (gigcnfc^aftcn ber ^irt^e.
.^äretifer ücriuarfen, nur bic C^crcd)teii ober Sünbcnlofen gcprtcn ^ur
^ird}e. ^kmentücf) ^at 51 it g u ft i n ii c^ bcn Xonatiften gegenüber bie
(Sidjtbarfcit ber Jlirri)c nai^ allen ©eiten t)tn nad^geunefen unb gezeigt, ba^
unb lüie mv nur burrf) bie [idjtbare ^ird}e ^u beni nn^ nn[td)tbaren Stjriftu^
gelangen. T)a^er ift beni 1)1. öet)rer bie ^id)tbarfcit ber ^lird)e ebenfo gc*
mig mic bic @id)tbarfeit (Il)rifti jelbft: Qiicniodo confidimus ex diviiiis
litteris accepisse nos Christum manifestum, si non inde accepimus
Ecclesiam manifestam? Ep. 93 n. 23;
Tic afdnbavreit 3. a u 6 ber !2 e l) r e ber ^ i r d) e. T)ie Öct)re beö |) u g , bie
bcv ?irrt)c iinrfi ^trd)e befte^c au^ ber ©cmemfd^aft ber ^ r ii b c ft i n i e r t c n , icurbe Dom
^'V^irdic/'^ 51 0 n 5 i l c Don ^ o n ft a n 5 unb öon 90^ a r t i n V oernrteitt : Unica est
sancta universalis Ecclesia, quae est praedestinatorum universitas.
Praesciti non sunt partes Ecclesiae, cum nulla pars eins finaliter
excidat ab ea, eo quod praedestinationis Caritas, quae ipsam ligat,
non excidit. Praescitus, etsi aliquando est in gratia secundum
praesentem iustitiam, tamen nunquam est pars sanctae Ecclesiae.
33on ben in bcr ^onftitution Unigenitus nom 8. (September 1713 Dcr=
urteilten 3ä^en Q u e § n c l ^^ gel)ören l)ierlier: Nota Ecclesiae christia-
nae est, quod sit catholica, comprehendens et omnes angelos
coeli et omnes electos et iustos terrae et omnium saeculorum.
Quid est Ecclesia, nisi coetus filiorum Dei, manentium in eius sinn,
adoptatorum in Christo, subsistentium in eius persona, redemp-
torum eius sanguine, viventium eius spiritu, agentium per eius
gratiam, et exspectantium gratiam futuri saeculi? Ecclesia, sive
integer Christus, incarnatum Verbum habet ut caput, omnes vere
Sanctos ut membra. Ecclesia est unus sohis homo compositus ex
pluribus membris, quorum Christus est cai)ut, vita, subsistentia
et persona; unus solus Christus compositus ex pluribus sanctis,
quorum est sanctiticator. ^nd) tnarb folgcnbe Don ber ^S t) n 0 b e d 0 n
^ i f t 0 i a aufgeftcüte Tcfinition ber ^irci)c Don ^ i n ^ VI. in ber 5^uüe
Auctorem fidei DcrJDorfen: unum corpus mysticum coagmentatum ex
Christo capite et fidelibus, qui sunt eius membra per unionem
ineffabilem, qua mirabiliter evadimus cum ipso unus solus sacerdos,
una sola victima, unus solus adorator perfectus Dei Patris in
spiritu et veritate. S5gi. and) Conc. Trid., Sess. 6 de iustif. can. 2S.
@nblid) l)at bic ^ird)c Don icl)cr nnfcrc !I{)efc f a ! 1 1 f d) burd) 3?er^ängung
ber @ ^' t 0 ni mn n i f a t i 0 n gelehrt, bie mefentlid) eine ?(n^M*d)lic§nng
an>o ber fird)lid)cn (Mcmcinfdiaft bebeutet unb bereu (Siditbarfcit Dorau^fc^t
unb cnt^iitt;
sBibSvucö 4. a n £i bcr 9^ a t n r bcr B a d) c. @ine unfiditbare ^ird)e
fincv unfiAt» ftc^t im cDibeutcu ^ilMberiprud) mit ber 9^atnr bc^ 55?cn)c^en, bem 5öe[en
bami >uvrf)c. ^^^ (S5ottmcnfd)en unb bcni ^iDCcfe ber Offenbarung überhaupt, ©ntmcbcr
l)at ba^er ß^riftuiy feine ^ird)e geftiftet, ober aber, mcnn er eine ^ird)c
geftiftet fyit, ift bicfclbc fid)tbar: eine unfiditbare (^emcinfd^aft unter
9[l?enfd)cn ift mibcrnatürlid] ; eine ,Sj»ei(^anftalt, in bie alle ^J)?cnfd)en berufen
finb, of)ne ba^ \i)\m\ bie y3?öglic^feit gegeben mürbe, biefelbc ju crfenn^en,
tonnte nur Don einem unfiilngcn 20?cnfd)en, nid)t aber Dom Ö5ottmenfd)en
gegrünbet fein.
IV. 5In^> allem 5^i<o^crigen ergibt fid^,
3)te ©Stbavfeit ^' ^^^ ^^'^ ©ic^tbarfcit ber Äircl)e ebenfo jum 'ilU f e n berfclben
§ 126. 2)ic @i(^tbarfcit bcr JTirrf)c. 439
gehört, mic bo^ Unfid)tbare an il)r. (&§> tft bat)cr eine uiifici)tbarc ^{rd}e *^*ue[J„t1t'S^'^
eine contradictio in adiecto;
2. baß ba^ Unfid)tbarc nn ber ^irt^e ^um ©idjtbarcu an beilclben^jj^tcvieu^/j^üvu;
fid) t)erf)ält, mie bie gorm ^ur ^^^aterie, bie (Seele ^um 2cib, in (^()riftU!^^ i'ev Äivd)e.
bte ^oit^eit ^iir ^JJZenfrfjbeit. @^ finb bie^^ jebod) lelbftuerftäubUd) iimbäquate
2Ina(ogien, biird) it)e(d)e bie '^^erbinbnng ber ud)tbaven Ä^ird)e mit ibrem nn^
fid)tbaren |)anpte nnb bcm ()eiiigcn ©elfte tucbcv al^ eine D^atnroerbinbnng,
mz bie 5)üifd)en Öeib nnb ©eele im ÜJcenfd)en, nod) aU t)t)poftati|d)e Union,
lüic bk ,^n»ifd)en ber göttlichen ^^erfon nnb bcr mcnfc^lidien SQatnr in
6:^riftnc^, be^eidinet u-irb. Sie ift üielmel)r eine in ibrcr iüvt eigentiim(id)c
SBerbinbnng, bie [oipo^I mit ber ^nn-binbnng C^otte^^ mit ber Seele biird)
bie (%abc, at^ and) mit bcr 33erbinbnng bcr fs^iabe mit bem faframcntalen
l^eid^eii etiüaö gemein bat.
V. QiiY Cö]nng bcr 5lrgnmente, bie man gegen bie Sid}tbarfcit ber
^ird)c uor^ubringen pflegt, ift befonber^ 5n bead^ten :
1. T^ie Stellen ber tjeiligen Sd)rift, anf bie man fid) beruft, rcben ^^jj^l^^rloreuen
teil? gar nid)t oon ber ^ird)e, teile non ben nnfiditbaren (Elementen aü-^ bcr uctttöeu
berfelben. ®**-
a. Senn ^c\n§ bcn ^liarifäcrn öntmortet: non venit regnnm Del cmn obser-
vatione {Luc. 11, 20), fo ift bicfeg reünum Dei feinc^meg^ i3(ctrf)bcbeutcnb mit einem
unrtd)tbarcn 9fieid), fonbern bie J^VQqcfteüer, uieldie nad) ber ^^'it be§ reüuuni gloriae
fid) erfnnbic]en, merben nnr belehrt, bie |]eit, mann biei'e^ 9^ieid) bei^innen merbe, fönnc
niemanb im ooran^ miffen. .f)ier ift alfo nid)t non ber Jiird)e, fonbern non bem regnuin
gloriae bie 3febe. Um bie 9kn(^ierbe ber ^barifäer über t>a§ re<iiium gloriae gn be-
feitigen, meift er fte [ofort auf ein anberes iHcid) bin: ecce enim rei>-niini Dei fmtra
vos est (21). 5)amit moüte er fie ermabncn, ta§ dkid), t)a§ er mit feinen ^ü^n^ic^r
mitten nnter ibnen ftebenb, vepräfentierte, an^^ncrtennen nnb bomfelben fid) an3ufd)lief5cn.
2)icfer ©inn ergibt fid) an§ bem Slonteyte; mitl man aber lieber ba^ hifr<f ros atä
flleid)bebentenb mit w rordibus rcsfris anffaffen, fo bejeid^net ta§ regnum Dei nnr
btc nnftd)tbare ©eite ber .^ird)e, ohne t^ci]^ hie fid)tbore iji '.^Ibrebe gefteüt mürbe.
b. 3m ©cfpräd) mit ber ©amnritcrin fleltt ^efnS hm tultu§ be^ gf^enen 2:efta=
mente§ bem oorbtibIid)en be!§ 5((ten Steftamente'? nnb bem falffl)en .Hnltu^ ber Somariter
gegenüber nnb bejeic^net in biefer (i^ogenüberfteüung bie '^(nbetung beio ')lQUcn JeftamenteS
als eine 5i[nbetung /?? spinfu H rent((t(' {.hxmn. 4, 23). 5(n eine l'engnnng ber
©id^tbarfeit ber .^ird)e ift alfo bifv nid)t 5n benfen.
c. Ipsi tamqiiani lapides vivi superaediticamiiii donius spiritualis, sacer-
dotium sanctum, offerre si)iritnales liostias, acceptabiles Deo per Jesum Christum.
1 Petr. 2, 5, (Sin domus spiritualis mirb hier bie ^'irdie genannt im (S^egenfat^ ,^um
Stempel in ^'cvnfalem, ber au§ irbii'd)cm ®efteiu erbaut ift, unibrenb bie .^'irc^e non bem
©eifte, ber in ibren einzelnen (i^liebern mobnt, jn einem ^Jempel auferbaut mirb.
3)ie Opfer be§ 9^enen jTeftamente^ merben spirifiNflnt genannt, med fte ibrem Sin'fen
unb i^rer ^orm nac^ geiftig finb.
d. ^eremiaS befd)rcibt ha§ 9ieue Icftamcnt mit folgenben Sorten: Hoc erit
pactum, quod feriam cum domo Israel post dies illos, dicit Dominus: Dabo
legem meam in visceribus eorum, et in corde eoruni scribam eam .... et non
docebit ultra vir proximum suura, et vir fratrem suum, dicens: Cognosce
Dominum ; omnes enira cognoscent me a mininio eorum usque ad maximum, ait
Dominus. Jerem. 31, 33. 34. 2)aS (öefel? beS dienen 3:eftamenteg ift iuS .^^er,^ ge«
fc^rieben, meit S5erftanb nnb Sitte bnrd) bie ®nabe erleud)tet nnb geftärft tnerbrn, h^^^^--
felbc gn erfennen nnb ^u beobad)ten, nid)t aber al§ ob e§ oljne h^^ öffent(id)c V^ebramt
ber ßird^e erfannt mürbe. (Sbenfomenig mirb biefeä Öebramt nnb bamit bie ©id)tbarfeit
ber Äirc^e geleugnet, menn ber ^.^ropbet fagt, fortan merbe ntenmnb mebr feinen ^Jiäd)ften
ober feinen 53rnber belehren; nielmebr mirb burd) biefe Sorte nur bte ^efdjräufuug ber
tüahren Öebre auf eine ^fJation geleugnet unb bereu 5tnSbebnnng auf bie gange Seit ge*
le^tt, mie bie§ auc^ non (Sl)riftnS au5gefprod)eu mirb: P^untes ergo docete omnes
gentes .... docentes eos servare omnia, quaecunque mandavi vobis. MaWi.
28, 19. 20.
440 3^011 bcr ßii-cf)c. A. Sefcn unb ©igcnidjnfteu bei .^ird|e.
ras unffitbaic ^- ^^"^^ ^^^^* '^" "^^^ ^^^^'^)^ 9 I ii u b c 11 , fo ift md)t ba^ Biditbnrc
tu-rmrciHu^kwn -ttii il)r ©cgciiftaiib bcci ©laiibcne^, lonbern ba^ U ii f i rf) t b a r c , niimlid)
(Siaubenl. biig fic buc^ ^l^cirf) (£l)rifti imb bc^o l)ei(igcii (Mciftc^ ift. 33ci bcm (Glauben
an ßl)ri|"tiic^ mib an Mc I)ei(lgcn Safraincutc iHTf)ä(t fid) bic« in bcr näm=
Iid)en 5lBci[c.
§ 127. Tic ^ubcfcftibilität bcr .^Urttje.
^^fll. J*<((nfieri, De Hoinaiio rontitice i>.i^-. 27 s(|q.
Tic .wcfttbi^ ^ * ^ .^ i r d) c i ft i Ji b e f c f t i b c I ober u n D c r cj n ii 9 l i d) ,
iität%cv Mirdjr. b. l). [ i c b ii 11 c r t i 11 b c r !I 0 t a l i t ii t unb Integrität i t) r c ö
il> c f c n !§ , i l) r e r ^ c r f a j i u ii g unb i l) r c r @ i g c n j d) a f t c n, f o -
U) i c ]' i e n 0 n C£ 1) r i ft n ^^ g c g r ü n b c t i ft , l) i e r auf @ r b e n
in statu v i a e fort b i ^? ^ u in @ n b e bcr il^ e 1 1 , bei b c in
f i c g n n 5 i n b c 11 s t a t u s g 1 o r i a e übergebt, in lu c l d) c ni
fic bann e lu i g f o r t b a n c r t.
I. Über biefe 3i^abrbcit in ;ncrft folgcnbee ,^,n beiuerfcn.
1. "^nrd) fic luirb auc^gefd)(o]fen
^io Mh-A* \mxi> '^' ^ ^^^ ^ ^ '^ ^^ f^ a 11 1 i a l e 33 c r u o ( l f ü m in n n n g b e r Ä i r d) c
nirfit" fubftautiai b n r d) (^ 0 1 1 , lüic ciiic fold)c aüerbingv in bcr Sl)nagogc bt^^ auf (Sl)riftu^-
'CÄ^^^^ .S^äretijd) ift bat)cr bie \^cl)rc ber IVontaniftcn unb alter
anbcrcn 3ct"tcn, uield)c eine fpiitcrc iiiib oolltouiuincrc lUiittciUuig ber äii^abr*
bcit unb (^hiabc, atv Sl)riftnv urfprüng(id) unb ein für allemal bcr Äird)c
nerlic^, unb bciucnt|prcd)cub eine Uiugcftaltnug unb iöcruollfomniuung ber
,tird)c bnnl) neue göttlidic Offenbarungen unb neue '?übogicguiigcu be^^ l)eiligcn
^eiftce bcl)aiiptctcn.
X)ic 0011 bni ^R a t i 0 n a l i ft e n bcl)auptetc ^erüollfoininuuug bcr
'licligiou unb ber ^Hrii)e bnrd) bie lUcufd)eii unb bereu ißcriiuuft i:}([t bie
Vcugnung ber Bupcrnatnratität bec^ C£l)rifteiitnin5 unb bcr ^ird)c fctbft gu
il)rcr 3?orauvfetqing;
Tio ih^d'o cv ^^' ^ ^ " '-' 33 c r b c r b u i c> b c r .S^ i r d) e b u r d) b i c iDi c n f d) c n ,
icTbct'fctjK ^-i^cr^iiHC fo(d)e bie .v>ärctifer bnrd)iucg beljanptetcn, befoubcr!? bie ^looatianer iiiib
^''■Än^^^^^^^^^ unb^fpiitcr bie i^roteftantcn, ipcld)c nur ibrcr u n f i d) t b a r c n
^ird)c Qubcfcftibilitiit 5uid)ricbcn.
-otc ^Sftiin^ ■^' ^^'^ (jUbcfcttibilität fd)licJ5t (\U i^r crftcei unb iuefciitlid)ec^ 'JJjoincnt
ütätunb:.)nfaiii^ bic ^ u f 0 II t b i I i t ü t in ber Ö e l) r c unb im (^) l a n b e n ein ; bcnii
*^''*"'* bie ^irct)c iiing nor allem in bcr 3ö a I) r l] c i t , auf ber fic gau^ unb gar
berul)t, inbefeftibcf fein. 1^er 3>cgriff bcr ^nbefcftibiütät ift aber m e i t e r
al^^ bcr bcr Unfel)Ibarfeit; bciin er begreift bic gefanitc ^.Hn'faffiing unb ba§
gefamtc l'ebcn bcr ,s{ird)c in fid) unb fprii-^t am, ba^ bic ^^irc^c nic^t blof^
bic ^-linibrbeit unb ba^:-^ ©efc^ (Sl)rifti, fonbern aud) bie (^nabc unb 3l^irf=
fainteit Sl)rifti unb bie üou ß^briftu^ feiner ^ird^e gegebene 33erfaffnug uu^
nmnbclbar bciimbrt bi^ m^ @iibc ber 2öelt.
ree>l)alb bat bic ^ird)c uid)t blofl bic 33et)auptung, ba^ in it)r jemals
eine d'utfteKung unb 33erbuufetnug ber 3Bal)rl)eit eingetreten fei, ftets alö
falfd^ unb biiretifd^ oermorfen (Constit. Äuctorem fidei. Prop. l,bci
Deminger, Encliir. n. 1364), fonbern aw^ biz ^ct)auptiing, ba]^, je ^u
Reiten bk Xi^ciplin bcr ^ird)c iierfälfd)t unb bcr Weift Sf)rifti in il)r er=
loid)en fei (Constit. Auct fidei. Propp. 51; 52; 67; 76; 77; ^nUe
Unigenitus. Propp. 95; 96; 99; 100).
§ 128. 2)ic Unfet)lbavteit bcv ^irrf)c. 441
II. T^ i e a n 1 e i t i 9 e Q ii b e f e ! t i b i li t ii t b e r t i r d) e <p,»»,etff für bic
lüirb QUg;gc)prod)en ^t^Hi^^"'
1 . ü 0 n b e r t) e i I i g e ii 3 d) r i f t iiiib .^imir beionbcv-o
a. in allen jenen Stellen, lucldic non bei* 11 n u c r g ii n g I i d) f c i t
bcg 9^ctd)eg et)rifti reben (/^. 9, 7; D(m. 2, 44; L^^r-. 1, 33);
b. in ben i> e r l) c i g u n g e n (£i)vifti, bag er fclbft unb bcr l)eilige
@cift alle Xage bi§ an§> @nbe ber 3.Velt bei ber ^trd)e bleiben luevbe
(Matth. 2S, 20; Joann. 14, 16);
ein ben ?l n o r b n n n n e n (£l)rifti, nad) benen bie %n-ebigt hc§
©üangelinm^^ [Matth. 28, 20), bk gcicv be§ cud)avifti[d)en Opfcit^ (1 (7or.
11, 26), ber ^cftanb nnb bic SBirffamfcit ber *pierard)ie (Ephes. 4,
11 sqq.) fortbeftel)en foll bi^ö ^unt @nbc ber 5Belt ober bi^^ jnr ^^eberlnnft
bes §errn;
d. in beut ^ e r i p r e d) e n be*5 .peitanbee, baJ3 ber ^eUo, anf bcm
bie tird)e rul)t, uon ben i^forten ber .V)öÜe nid)t ioll übermältigt werbe
{Matth. 16, 18).
2Benn mau fic^ bem gegenüber auf Me Seiöiagungen öon ben legten ^ntm nnb
bem ?lntirf)rift bevnft {Matth. 24; 2 Thess. 2), fo ift ^u cvmibern, b^B jene ©teilen
ninnnerine{)r fo oerftanben merbcn fönucn, him au^ ihnen ein Sibevfprnd) mit ben Haren
©teüen oon ber ^nbcfeftibtlität ftd) ergibt, ©icfelben finb aber anrf) meit entfernt, (t\va§
berartige^ ju Icbren; uietmebr frf)ilbern fie, mie aucf) bie ^(potaltipfo, ben in ben leisten
Seiten beionberg l)eftigen ^ampf be§ 9ieid)e^ ber Seit gegen ba^$ :?)teicl) ber itird)e nnb
JDeifen bie Sbriften an^bvücfltd) an, fid) burd) nid)tg irre mad)en ^u laffen, fonbern unc
an SliriftnS, fo an bev ilirc^e unb if)rer Öcbrc feft^ubalteu. ^ubireft läßt ftd) ba()er and)
au3 biefen Stellen bie ^iiöefeftibilität bemcifeu;
2. ti 0 n ben b e i li g c n ^-I^ d t e r n , iucld)e gegen bie 9^ o r» a =
t i a n e r nnb T o n a t i [t e n bie UnDergänglid)tcit ber .s^ird)e nad)briidttd]
nerteibigten. ^gl. August.. In I's. 60 n. 6; In Ps. 103 n. 5;
3. ü 0 n bcr « i r d) e , uield)e ibre ^"snbefeftibilität in bem Credo
unam sanctam ecclesiam catholicam ftete* au^ge^prodjen bat ; mnß bie
Äird)e aber a 11 ,^ e i t g e g l a n b t m e r b c n , fo i ft fie allezeit.
i< 12S. ^ic llnfclilbarfcit bcr .^Urd)c.
i^gl. rdimiori, De KdUiauo rontitice iiau-. 159 <{H[.
^ i e .^ i r d) e i ft n n f e b l b a r in 33 e \v a l) r n n g , @ r f l ii r n n g ^^i^uiSarfci:
unb 3? c r t e i b i g n n g ber im a p o ft o l i f d) c n %\(\ w b c n ö - t>ov .nird)c.
b c p 0 f i t n m e n 1 1) a ( t e n c n © l a n b e n c^ = nnb ^ i 1 1 e n l e b i' c
I. ^\\m niiberen ^^erftänbnic^ biefcr il.^al)rbeit ift folgenbc£^ 5n
bemerken.
1. Cbn)ol)l anf^ befeftibeln 9}?enfdjcn beftct)cnb, ift bie ÄMrd)e ^ii^'d) bic^^^^^.^^^,^^^-^- .^.
(SJnabe nnb Ätaft (^ottee in allen il)ren anf gi)ttüd)er (Sinfe^nng bernbcnben 'uitfcDdiavfcit.
^nftitiitionen unb @igenfd)aften, üor allem aber im mabren (Glauben
inbefeftibel bnrd) ben Tienft be? bnrd) ben ^eiftanb ei)rifti
nnb feinet t) eiligen Reifte« infalli beten Öe^ramtcc^. 4^cm=
gemäg nnterfd)eibet man bie Qnfallibilitiit im Öcbven ober bie aftiuc
Qufallibilitiit (iutallibilitas activa) öon ber Qnfalfibilitiit im
Glauben ober ber pa ffioen Qnf allibilität (infallibilitas 'passiva).
(Srftere fommt ben Prägern beö fird)lid)en Öebramte^^ al^ foldien
ober bcr lebrenben Äird)e fecclesia t/or-e?^^;, Ic^tcre bcr fird)lid)cn
(^efamtljeit, ben gläubigen, ber t>i3renben .siirdjc (ecclesia
442 5?on bcr ^irdjc. A. 2öcfen itnb ©tgenfc^oftcn bcr J^iid)e.
ai(diens) 511. 33cibc t)crt)Q(tcn fid) ,ui cinanber luic 11 r f a (^ c iinb
^l^ i r f u 11 g.
ToMSnitcftc -• -^'^ ^"f 53cunil)rini9, (SrfUirmicj iinb SBertciMgung öcr fattiolijdicii
vfinnmt unb bii (S^Iaubcnö^ uub 2ittciUcl)rc qcriditcteii ^Hftc finb entmcbcr q e lu öIi n I i di c
cntfc{)cibunflcit. u H b Q 1 1 g c 111 c iii c '^( f t c b c ö 0 U g c 111 c 1 11 c 11 2 c l) r Q iit t c ^ obcr
n 11 13 c r 0 r b c n 1 1 i d) c u n b f o r ni li d) c ^U li r e n t f d^ e i b u ii g e u o b c r
;iiicl)rbeflar nti oncii.
^ag null bac^ fird)(id)c öti)vniiit in jener ober in biefcr ^ßetfc eine
5l^al)rffeit aU$ eine non (^^ott geoffenbarte nnb im fird)lid)cn T)epofituin cnt*
baltenc um 311 glauben uorüelien, in beibcn i^-äiicu ift es^ inifel)lbar. ^nr
ber llntericl]ieb beftel]t .^UMJdien beibcn J^dlicn, \>a^ eine jcbe einzelne
föruilidie X.'el)rcntfd)eibung bie (^UMiml^r ibrer Unfel)lbarfcit in fid) trägt nnb
babcr für fid] allein genügt, um ^uin 65lanbcn ^n nerpfiid^ten nnb einen
uoden bogniatifdien ^^elpeic^ ;ii begrünben; uml)renb bei bem geuHif)nlid)en
orbentlid)en DJtagi'tcrinni einzelne '.Hfte nid)t genügen, nm bic llnfel)lbarfeit
nnb ben tat^olifd)en Sbaraftcr bcr burd) biefelben bc^engten Öel]rc aiiger
^Hicifel 311 ftetlen; e^ iiiinl t)ie(inel)r ber 9^ad]iiiei^ einer boginntifd)en
Xrabition geliefert, b. t). gezeigt merben, bag bie fraglid)e Öel)re fonftantc
öcl)rc bcö "^Kpoftotifdjen 3tnl)lei: ober allgemeine nnb nom '^lpoftolifd)cn
(Stnble ancrtannte ^el)re ber .^irdic ift.
^. 1275. 3. 4^ i e b e UM r f e n b e VI r f a d) e i causa efficiens) ber Unfehlbarfctt
uvfndie bcr un= bec^ tird)lid}en l'el)ranitec', ]oiihm]1 m ]cincr orbentlid)cn nnb aügemcinen
fcDibavrcit. :^>cl)rtl)ätigfeit, alv inobefonbcre in jebcr befinitioen Vel)rentfii)eibung, ift
ber g b ttt id) e 3^eifta nb.
ubkrnr'^^bicft ^- ^ ^^^\^^^ ^^^' a f t i 0 e n Unfel)lbarfeit ift bie l e l) r c n b e .s^irdje,
nunfei)ibavfcit. b. l). büt^ üoii (Jbriftiie cingcfct^te !i^et)raint, nämlid) cntireber ber '^apft
allein, iiienn er ex cathedra jpridit (n. 141. l.")l) ober bcr ^^Mipft nnb
bie m i t i 1) in 0 c r einten 53 i f d) b f e.
vSnbjeft ber paffioen Unfet)lbarfeit ift bie gefanite .Üird)e.
5^ Über ba«? Cbicft ber Unfel)lbarfeit fiebc 11. 147 ff.
^icunfeiiibax- H. ^ic Unfel)lbarfeit ber Äird)e ergibt fid)
:::n:^Z. l-"-^ bcvl,cil,gcn 2d,rtTt.
a. (Jt)riftnc> bat feiner .shrdie iierfproc^en,
a. ba^ er fclbft mit ber lel)renben .s^ird)e fein merbe bi§ ^nm
(5nbc ber '-^in^lt. Dorete omnes gentes . . . doceufes eos servare
omnia .... Et ecce ego vobiscum sum omnibus diebiis usqiie ad
consumniationem saeculi. Matth. 28, 19. 20;
p. baf3 bcr ^eilige (55 c ift, bcr (^eift bcr 5öa^rl)cit in C^Muigfeit
bei ber ,^ird)c bleiben merbc. Ro^abo Patrem, et alium Paraclitum
dabit vobis, iit maneat vobiscum in aeternum , Spiritum veri-
tatis nie vos docebit omnia et suggeret vobis omnia,
(juaecunque dixero vobis. Joann, 14, IG. 17. '2*0:
y. ba^ bie Ä^ird^e niemals üon ben 'iPf orten ber ^iUlc luirb
nbcruiältigt m er ben. Matth. 16, 18.
b. r^er \)[. 'l^aiiln^^ nennt h\t >^ird)e columna et finnamentMm
veritatis. 1 Tim. 3, 15. Ta^^ tuürc fic aber ntd)t, lücnn fie ni d)t nn=
fe^lbar unire. T^en ^^mecf bc§ ftrd]lid)en öebramtc^ bcftiinmt bcr ^Si^lfer-
apoftcl ba^in : ut iam non simus parvuli fluctnantes et circiim-
feramur omni vento doctrinae in nequitia hominum, in astutia ad
§ 129. 3)ie 2Rerfmolc bev ^rc^e. 443
circumventionem erroris. Ephes. 4, 14. '4)iefer Qwcd fönnte aber
iii(i)t cvreid)t uun-bcii, uuive bic Äirdjc bem Qrrtiune auögefc^t;
2. aiie tier iief)rc bev iluiter, U)eUl)e inimer bie ^irdje al^^^^^'^^^i'iMtion.
Df^egcl bev äi>al)vl)cit, CueHe bev ^Jll^al)vl)cit, 9iid)t]d)nuv be^
©laiibcn^ be^eit^nen. Dl}ue bnö (Sl)avic>ma bev Uiife{)lbavfeit fiimen aber
bev Äivdjc biefc ^väbifiUe feiiie^megg ^it ;
3. au^ bev Öel)ve bev ^'ivd)e, bie in il)vev beftiiubigen ;^el)ve
imb ad iljveii ße()vent|d)cibinu3en ben uufel)lbaveii 33eiftanb be^ (}eiligett (S^eiftc^
entiuebev üüvaii!5]e(3t obev aiijobviictlid) auf beufelben fid) beviift;
4. aii^ bcni t^eo lo g i f d) e n Renten.
a. ^a^ bk Ätvd)e ^iiv mal)ven .^livdje (E^vifti iiiad)t, ift üov aüciii TeJ^'^^atre
bev ma^vc (Mlaiibe, lueldjcv beöbalb üoii ^nitevii luib 2t)eolügeii alc^ csTiaubc ba§
<Seele, 2ciiic>- iinb 1< e be iic>pv in c ip bev ^tivd}e be^eicbnet luivb. ^''^^Sc!^
Qiibciii bal)ev bie ^3läiibigcn in beii fivd)lid)en (S^Iaubcnc>befcmitnif|*en bie
eine 1) e i l i g e ^ i v d) e ß l) v i ft i befemieii iinb alle Zü(\c bis an^^ (S'iibe bev
SBelt fie befemieii muffen, bcteiuien fie eben bomit beven Uli f el)lbav!ei t
i ni 11) a l) V e 11 &i a ii b e ii ; beim in bem ^.Hiigenblicfe, ino bie ^ivd)e and)
niiv in einem einzigen '}3untte abn)id)e uoii bem iiiefentlid) nnteilbaven
einen unil)ven 6)laiiben, t)ätte fie a n f g e l) b v t , b'i e lu a ^ v c iU v d) e S 1} v i ft i
5n fein.
b. .Siönntc bie itivdje eine f e I b ft ü e v f d) n l b e t e e i g e n 1 1 i d) e .-j^j^^, Sl,ibav^
^ ii V e f i e Icl)veii obev aiid) nuv u n i> c v f d) n l b e t e m Q v v t n m e uevf allen, nit tit biv^ ®ebot
fo unive bas (^kbot, bie .siivd)c ^ii bovcn iiiib mit i^v im (Glauben iibevein^ bevattui?i^^^^^^
5nftimmen, nid)t mel]v beveclitigt, ja 311 einem gaüftvirf geiuovbcn. ""müfladl"'
c. Qebcv (glaube nnb jebe ®lanbcncuieiüi6l)eit iriive jevftbvt; beim inenn
bie ^Uvd)e in einem einzigen '^.Huitte mit obev ol)ne (2d)nlb ivven tonnte,
fönnte fie cv and) in allen anbcven *lM.nltcn, nnb bie 'f vüpüfition bev Ä{ivd)e,
n)eld)e ixis^ (sHanbeneobjett füv iinc^ bcfiimint, nnb beven abjolnte Si^al)vl)eil
53ebingnng bec> 03lanbeite ift, uune tviigevijd) nnb fonüt bev ^lanbe fclbft
uninöglid) geiuovben.
§ 129. ^ic 9,^icrfmnlc bcr Mird)e.
''^C[l. Pabnieri^ De Koiiiaiio Poiitilice i)a,ii-. 180 — 219.
'^ie ^ivdie bat bie 3Infgabe, alle yJU'nfdien bi« Anm Cinbe bev ^. ^H^«- ,
jföelt ^nv eiüigiii ^eligteit ^n fnl)veii : bteje abev tjaben bic ftveng ebcv.«tict)eu. iine
^ftid)t, i^v anjngebi^ven. 3ollcn bie IVenfdjen biefe ^flid)t evfiiden ^-'''^^»^^^•"^mi^^'^^-
tonnen, fo mufs bic ^ivd}e alv maljve ^ivd)e (£l)vifti evtcnii bav fein.
"Diejenigen (^igenfdjaften bev ^ivdje, bnvd) iüeld)e fie at^ bie einzige nnb
Um^ve ^\x6)t S^vifti evfannt nnb uon allen anbeven .^ivd)en nntevfdjicben
tüerben tann, lüevben ä)(' er finale inotae) bev ^ivdje genannt.
^ie i^e^ve üon ben 3J^erfmaleii bev ^iniK lüivb an«fül)vlid) in bev
f a t ^ 0 l i f d) e n '^( p 0 1 0 g e t i f be^anbelt ; miv befdjviinfen nn^ t)iev auf
ba!^ 9^otn)enbigfte.
1. '^ie ^JQ^evtmak bev ^ivd^e- muffen folgcnbe (Sigeufdjaften l)aben: md^iernnt^
a. Bic inüffeu fid)tbav nnb leid)t evtennbav fein, fo baf^ fie nmic bev mvdje
Don allen 3}?enfd)en luabvgenommen mevben fönnen. r^al)ev finb nit^t ade ^^^^dSnin.'""
@igenf(^aften bev ^ivd)e and) lUVv!maIe bevfelben, fonbevn imv jene, bnvd)
lüeldje bie ^ivd)e als lüa^ve Äivd)e ß^vifti leidet evtannt nnb oon alten
falfd)en ÄHvdjen nntevfd)ieben raevben fann. 1}a bie v<ftivd)e ans ibncn ev-
fannt mivb, muffen fie leid)tev evfennbav fein al^ bie ^ivd)e felbft.
444 ^-l^on ber ^ird)c. A. Se[en unb (^iflenfc^aften bcr ^irrfjc.
b. 2ic niüffcn ßiun ^iöcfcii bcr ^'ini)c ncl)^H'cn imb uon it)r im *
trennbar jciii.
c. (Sic iiiiificit ber ^vird)c au!o f fl)Ii c ßH d) ^iifoniiucn.
1^»-^- 2. T^ic '|>r otcftaiitcn iiiüßtcn bei il)rcr Vc^rc üou bcr un|id)t'
öeVIvotcftanton. b a r c n ^ircljc l'onjcqi:ciitcr ^iv^cifc noii Ih'ertiiinlcii bcr Alird)c lüUün nbfcljcii.
'^"^'tÄ!*^'^'3f"^^'-' ^abai aiidj [ic ciiiicjc Mritericu auiiicftelli, nii bencn bic mal)rc .Siird)C
Sf)rifti crfmuit luerbcii foK, luiiiilid) bic uial)rc lUl)re imb bic rcd)te
'S p c n b u 11 11 bcr S a f r a ni c u t c. iJ3cibc tijniicii aber uiunöölic^ aU l^Ji'erf^
ina(e bcr .^ird)e gelten ; benn :
a. Tic unit)re V^-^rc iiiib bic rcri)te Satramcntcnfpcnbnng [inb nid)t
leid)t crfcnnbar iiiib nod) lucnigcr lcia)tcr crfcinibar iM bic .^i!;ird)c [clbft. iS:^
fcblt ibncn bal)cr bic crftc nnb mcfcntlidifte (iigcnfcbaft cinc^^ lUkrfnml^^
l)iid)t an£^ bcr ^l^at)rl)eit bcr Vcl)rc fiinn bic ^^l^il)rl)cit ber Älrd)c erfannt
uierben, fonbcrn an«? bcr ^ilMil]rt)cit bcr .Si'ird)e bic 'A^al)rl)eit bcr Cc^rc. TaC^
niinilidjc c\\U uon bcr Spciibniuj bcr Safrnnicntc.
b. 5Üle Äird)cn bcl)aiiptcn, bic unibre IMjrc ^u befi^cn, incobiilb bic-
felbc aU Unter(d)eibnnii^nierfmal nnbraud}bar ift.
c. @y ninil inelmct}r bnrd) iinbcrc iijkiiicife ftargeftcüt lucrbcn, ob bie
^d}vc einer .^ird)c imibr ift. (iiu .Uriterinni aber, bac^ luiebcr eines anberen
^ritcrinnic^ bcbavf, []ai bain.it aufi^cbort, ein ^iriteriuni ,yi ^ fein. '-In]l.
Bülot, Tractatns de Ecclesia Christi, p. 131 sqq. Über bic non
ben rnffifdicn ort'oobo^cn 1l)coloi3cn anfiieftcütcn .striterien ngt. Bülot
1. c. p. i:)5 sqq.
^ie ukvVoücn ^' '^^^ 'JJicrfinalc ber .s^ird}c finb bic ©inbeit, .v^ ei li gf eit,
^■uierrmaic bcv .V^ a t b 0 1 i c i t ü t nnb Vlpoft 0 lici tat. 'I)icfe iDJcrfmale irerben fd)on in
^*^*^* ben iiltcftcn (^Uanbcn^bcfonitniffcn i]cnannt. So hcifU e^ im Nicaeno-
Constantinopolitanuni : Credo im am, sanctam, catholicam et
apostolicam Ecclesiam. '.Hncb bic beiligcn '^niter ,\äblcn fd)on \\\ ben
friibeften ^"^^abrb'.nibcrtcn bic>e 'JJicrfinale auf. In catliolica Ecclesia ....
multa sunt, quae in eins gremio me iustissime teneant. Tenet
consensio populorum atque ^k^wtmxw unitas,\ tenet auctoritas nüra-
culis inclioata, spe nutrita. caritate aucta .^mi('tita>i)\ tenet ab
ipsa sede Petri apostoli, cui pascendas oves suas post resurrec-
tionem Dominus commendavit, nsque ad piaesentem episcopatum
successio sacerdotnm apostolicitas) ; tenet postremo ipsum catlio-
licae nomen, quod non sine causa inter tarn niultas liaereses sie
ista Ecclesia sola obtinuit, ut cum haeretici se catliolicos dici
velint, quaerenti tarnen peregrino alicui, ubi ad Catholicam con-
veniatur, nullus haereticorum vel basilicam suam vel domum audeat
ostendere {catholicitas). August., Contra epistolam fundamenti c. 4.
4. '-li^ir ircrbcn nun nad)uicifcn, ba|3 bic ^irc^c (Sljrifti bic oior grojlen
9J?er!nia(e bcr (Sinbeit, ^eiligfeit, ii\itbo(icität nnb iHpoftolicitdt befi^en
ntng, nnb ba^ nur bie röniifd)4atl)olifd)e ^ircbe biefelbcn tbatfadjlid) bcfi^t,
unibrenb feine anbere ^)^cligion^ogemeinfd)nft bcrfelben fid) erfreut.
xieÄber ^' ^ '^ ' ©inbcit bcr «ird)e.
Äivdje. T) i e t) 0 n S b r i |t n ^^ g e ft i f t e t e ^ i r d) e i f t not w e n b i g e in't^;
bie non ß^^riftn^? feiner ^ird^c oerli ebene (Sin^eit foinnit
aber nur ber r ö ni i f d) = ! a 1 1) o l i f d) c n t i r d) e 5 n.
lic^b^iS'arte "^^^ (^inbcit bcr ^ird)c ift nid)t bloJ3 eine nnnicrifdjc, fonbcrn
tiintleit. ' aud) eine innere Tl^ef en^^cint) e i t. '))lan nntcrfdjcibet eine breifadjc
§ 129. 2)ie aWerfmoIc ber ^rc^e. 445
@inf)ctt, tuiuilid) bic @irit)cit bcv ^i rrficnr egicritn g (imitas re^^-
minis ober hierar chic a), bte (^inl)eit beö ©Inuben^ (unitas ^^e*
über symholica) imb Mc ©int) eit bc^5 ^ ul tu g itnb ber 8a!ra^
niente (imitas communionis ober litiirgica). '^er uni!)ren .^ird)e
©l)rifit ift biefe brcifaii)e C^'intjeit eigen nnb ftnbet fid) t^atfad)lid) nur in ber
rönit]d)=fatl)oli|d]en ^\ird)e.
1. T^ng bte nnil)re Äird)e Sl)rifti in biejer breifac^en ^e^ie^nng not=
luenbig einig ift, ergibt fid)
a. a n ^ ber heiligen © d) r i f t nnb jiimr
a. a n ^ b e ni () o l) e n pr i e ft e r l i d) e n ® c b e t e b c ^ S^ c r r n. _.. }^^S s.
Pater sancte, serva eos m nomine tuo, quos dedisti mihi, ut smt ^nx6)i m\ m^r^-^
unum sicut et nos Non pro eis autem rogo tantiim, sed ^^'^ISe*^"
et pro eis, qui credituri sunt per verbum eorum in me, ut omnes
unum sint, sicut tu Pater in me et ego in te, ut et ipsi in nohis
unum sint .... Et ego claritatem, quam dedisti mihi, dedi eis,
ut sint unum, sicut et nos miuyn sumus. Ego in eis et tu in me,
ut sint consummati in unum, Joann. 17, 11. 20 sqq. T)ieje« ab =
l'olnte ©ebet Sl)riiri ningte in aüeni erfüllt u^erben. T)ie ©indeit, nin bic
®l)riftu^ betet, nuir ober
%%. bie ©inbeit be$ ©lonben«. Ü^cnn nlle ein$ fein f ollen ^»'^^■'ntH-itiio'j
ivie ber ^ater nnb ber 2ol)n, jo uuin biefe Sinbeit bod) fid)crlid) eine
C£'int)eit be^ 33erftanbc>o fein, mit beni alle bie nändid)c ^^al)rl)eit erfaffen.
^^Ind) mirb ja für bie gebetet, nuidic burd) bog ^]3reb igt n ni t ber 5lpoftel
an (£l)riftnö glauben (o. 20 . Tiefe :J^nterpretation beg l)ol)ciipriefterlid)en
(Skbeteg unrb ooni 1)1. ^l>aHüiv beftotigt, uienn er fdireibt: Ii)se dedit
quosdam quidem apostolos . . . alios autem pastores et doctores
ad consuramationem sanctorum . . . ., donec occurramus omnes in
unitatem fidel , ut iam non simus parvuli fluctuantes et
circumferamur omni vento doctrinae in nequitia hominum, in astutia
ad circumventionem erroris. Ephes\ 4, 11 sqq. Übrigen?^ bat Qefnc>
felbft bie ©inbeit beg (Mlanbenc> unmittelbar uor feiner ,V)ininielfal)rt feinen
5lpofteln 5nr ^^3f(id)t geinadit: Docete onnies gentes .... docentes eos
servare omnia, quaecunque mandavi vobis. Matth. 28, 19. 20. Daher
loar ben \Hpoftelu h'\^ (iinbeit ^cv (Miaubenc> fo geunil mie bie Einheit ibre^
\^errn: Unus Dominus, uva fides. Ephes. 4, 5. %S^tx non ber (Sin=
l)eit ber ^ebre abmeidit, jollte baber nidit niebr ,snr @eineinfd)aft ge,^,ablt
merben : Haeretlcuni hominem post unam et secundam correptionem
devita. Tit. 3, 10. Die '^Ipoftel ermabncn aber immerfort ^^nr (Sinig*
feit im (glauben: ngl. 1 Gor, 1, 10; GaL 1, 6 sqq.; Phil. 2, 2;
ß|j. bie (Einheit bc§ ^nltng nnb ber ^aframente. :)i\iftj bic atnf)eH bcs
bem lebete (Shriftt foUten alte ^DhMifd)en eine grof^e ^emeinfd)aft bilben,
tt)ag er and) früher iineberholt anegefprüd)en l)atte [Joann, 10, 16; 11, 52).
(Sine inenffhlid)e (55efe(lfd)aft mnj3 aber bnrd) änf,ertid)e, finnlid) umhr^
nehmbare Dinge äufaminengehalten merben. 5el)lte biee^ ber Don ©hviflit'^^
geftifteten S^ird)e, fo fönnten ihre (^lieber nid)t unum nnb nod) uieniger
consummati in unum genannt iDerben. 3o haben and) bie ^^Ipoftel \>'k
öon ihrem iDkifter erbetene Einheit oerftanben. "^k itird)e ift ihnen
unum corpus . , , compactum et co7inexum per omnem imicturam
suhministrationis. Ephes. 4, 4. 16. 35gl. ferner Act. 8, 14 sqq.;
1 Gor. 10, 16 sq.; 11, 24 sqq.; 12, V;^;Jac. 5, 14 sq ;
446 ©on ber ^ird^c. A. 5Befen unb ffiigenfc^aften bcr Äird^e.
Die einijeit biv YT- ^'^ @ i H l) c i t bcv ^irrf)enr cgi criinc}. @inl)cit im (5^(auben
vfflimmfl. uiib iii bcu ^atvainciitcu ift innnöglid} oliiie bic l)icrarii)ifii)c @inl)eit, bie
bciiS giiubninciu bcr bcibcii aubcrcii ift;
ji287-. ^ p, auw^ t^cii C^Hcii1)niffcn be^> .pctlanbc^, in bcncii er feine Äirdjc Dcr=
^tWc"iiV^bcn ' glciiljt mit bcin il>cinftoifc iiiib bcii )Rcbc\\ iJoann. Ib, 1 sqq.), bem
'''im^Äat""^ •& ' ^' * ^ " unb bcr §crbc {Joami. 10, 16). XHnd) baran^^ ba(3 bie
i^irdic bcr ^cib (5l)ri[ti genannt mirb {Uom. 12, 5), ergibt [id)
i()rc (^'inl)cit ;
y. anc^ ber (^inje^nng bec^ ^^rimate^, ber bie I)öd)ftc
l)icrarc^ifd)c (Äinlicit ift unb bie bcö ^(anbcnc^ nnb bcr Safromente bcbingt;
^- rt"^^-. .. ^. auv bcr l'el)rc bcr bciligc^i 33ätcr. Deus unns est et
iiiv*e bei bcn Cliristus iiuiis et Kcclesia Ulla et cathedra iiua super petram
innitiien Ji^ätevn. j^Qn^jj^i yQ^.ß fuudata. Aliud altare constitui aut sacerdotium
novum fieri praeter uiium altare et ununi sacerdotium uon potest.
Cyprian., Epist. 40 ad pleb. ünum esse altare in Ecclesia et
uuam fidem et uiium baptisnia, Apostolus docet, quod liaeretici
deseientes multa sibi altaiia fabricati sunt, non ad placandum
Deum, sed in delictorum niultitndinem. Hieron., In Osee c. 8.
5Bgl. Iren., C. hacr. 1. 1 c. 10; Clem. Alex., Strom. 1. 7 c. 17;
Athmias., De decret. Nie. n. 4;
^ • ,1^^?'-. ^ c. a u ^^- b e r b e ft ii n b i a c n ^ c 1) r c b c r Ä^ i r di c. 5d)ön bat ha^
Mircije narf) bem^4.Mit i f annm im|crc Übcic ^^uiammengctaiU: Pastor aeternus et epis-
i<ottfanum. ^.^p^g auimarum nostrarum, ut salutifeium redemptioiiis opus
pereniie redderet, saiictam aediticare Ecclesiain decrevit, in qua
veluti in domo Dei viventis fideles omnes unius ßdei et caritatis
vinculo ('onti)iere)it(i}'. Quapropter priusquam clarificaretur, rogavit
Patrem non pro Ai)OSto]is taiitum, sed et pro iis. qui credituri
erant per verbnni eornm in ipsum, ut omnes unum esseiit, sicut
ipse Filius et Pater niium sunt. Quemadniodum igitur Apostolos,
quos sibi de mundo eleg:erat, misit, sicut ipse missus erat a Patre:
ita in Ecclesia sua Pastores et Doctores usque ad consummationem
saeculi esse volnit. Ut vero episropatus ipse unus et ivdivisus
esset, et per cohaerentes sibi invirem sacerdotes credentiam multi-
tudo unirersd i)i fidei et communionis unitate conservaretur, heatum
Petrum caeteris Apostolis praeponens in ipso instituit p>erpetuum
utriusque unitatis principium ac visihile fiindamentum. Const.
dogm. de Eccles. Christi.
3(niu. ?(u§ bicfer M-eifadjen (Sinheit ergibt fid) oon felbft bie nuinerifdje ^\w
l)ett bcr Äird)c.
2. T)ie rümifd)=!atbolifd)c ^i^ird)c allein befi^t bie brcifad)e Sinl)eit.
Tie Sidi== ^- ^^^ ^f^ '"^'^^'^ ^^"'i"^ gemefen nnb ift c« gegcniiuirtig in i^rcr
ratf)oii)ciieÄivct)c@lauben^4ebrc; ebenfo im .Sltiiltn^ nnb in ibrem Ober^aupte. i^n i^m
t)t etntfl. {^^^x\^{ l'ic^ ipie mir focbcn uom ^nitifanum gebort \)a{m\, perpetuura
utriusque unitatis principium ac visibile fundamentum. X)a^er ift
and) ibre Sinl)cit feine anfällige, fonbern bernbt auf bem fcften gunbamentc
bci^ ^^rimatc^.
b. ^cine anberc rbriftlidje Dfieligioneigemeinfdjaft bcfi^t bie breifac{)e ©inbeit
OL. nid)t bie Orient ali)d)^fd)4^matifd)e ^ird)e, bie fein ein=
beitlid)e^ ^ird)enrcgiment befi^^t, fonbern in Derfd}iebene 3taat^3fird)en
(ruffifdie, ferbifd)e, rnmänifdjc n. f. m.) aufgelöft ift;
§ 129. 5)ic 2«ei!malc ber Äirc^e. 447
ß. n i rf) t b'u p r 0 1 e ft a n t i f d) e n 9^ e (i g i o n ^ g c f e ü f rf) a f t c u ,
bie fein gemeiuiame^ Obcii)aiipt bcfitjen, im ©Uiiibeu aber in iin3ä()lige
3eftcn gefpatteii fiiib.
II. l}tc ^etligfcit bcr ÄMni)c. . i;oi.
^ie Don e^riftu^ geftiftete ^trr()e ift uie|cnt(id) ()eilii3; ^ia-ftvi)!"'
b'n t) 0 n d () r t ft u § feiner ^ i r d) c t) c r (i e () e u e ,V) e t ti g t e i t f o m m t
a b e r n nv b e r r ö m i f d) - ! n 1 1) o 1 i f d) c u ^ t r d) e 5 u.
^eiiiöfeit bcbeutet Bereinigung mit (^ott. Bgl. 8. Tli. 2. 2 q. 81 ^.^, i^^;^-.^^^^^
a. 8. @ine religibfc @emeinfd}aft fann mm in .^iueifad)er 33e5ic()nng l)ei(ig .s^eüiiifcit'bev
genannt lucrben, niimtid) in 33 e 5 n g an] b i e i f) r e n (^Hebern u e r * '^ "'^"'"
nel)enen 93Httel nnb in '^e^ng anf Die perfönlidjc .*peilig =
feit ber l^J^tgtiebcr feUift. "Tie pcrfonlidjc .sjt^itigfeit \)at je nad)
ber Bereinigung be^3 9J(enfd)en mit ®ott uneiiblid) Diele (S^rnbc, bereu
{)öd)fter and) uon ber () c r 0 i f d) e n .^eiUgfeit nid}t erreid)t luirb.
Top bie Äird)e, bereu Qwcd e^3 ift, bie ll)ieufd)en ^n (^oit ^n fübrcu,
in il)ren 'JJ^itteln beilig fein muf?, uerftebt fid) uon felbft. Tagegen ift cy
nid)t notmcnbig, bafl and) alle ibre (Mtieber ober and) nur bie meiften beilig
finb. (Sine religii)fe (5^emeinfd)aft fann inelmel)r in biefer 53e,^iebung fd)ou
bann beilig genannt luerben, WKmx in ibr .'oeiligc fid) fiubeu, bie ec< burd)
bie 'i^irtfamfcit ber ^Hrdje gcmorben finb.
(Snblid) ift nod) ^n bead)ten, b(\^ bie ^^'-''^'Ö^eit nur infofern ein
9J?erfnml ber \m\i)vm Äird)e ift, ak^ fie fid) burd) äußere ;5eid)eu offenbart.
1. Tafj bie Äird)e (Sbrifti mefentlid) bcilig ift in ibveu i^J^itteln mie
in il)ren (^Miebern, ergibt fid)
a. a u £! ber b c i l i g e u 8 d) r i f t. Bon bcn "^ r 0 p b c t e n unn-b bie jie,spoiTi*^rcitbev
Äird)e aU l)eiligeo :Heid) uerbeinen (Ks\ 71, 7; /.s'. 60, 18. 21; E>ech. «ivctje m ber
36, 25 sqq.; 'l)an. 9, 24); (^briftu^o aber erflebte and) bie .speiligteit p^."^''^'«^'" ^*^''^-
feine Äird)e: Sanctifica eos in veritate. Joinn/. 17, 17. ""Md) ani!>
beut ©rlöfnngvU'erf folgern bie 5lpoftel bie .N^eiligteit ber ^{ird)e: (j)ui dedit
semetipsum pro uobis, nt nos reilirneret ah (»idiI Iniqnitdtc et
mundaret sibi populum acceptahilem, sectatorvni honorum openi])},
Tit. 2, 14. Unb iibulid) l)eigt c^o: Christus dilexit Ecciesiam et
seipsum tradidit pro ea, lU illani .sun/ctifiri/ret, )iuui(Ian.<! lavacro
aquae in verbo vitae, ut exliiberet ipse sibi gloriosam ecciesiam,
non hahentem, maculam aut riigititi aiit aliquid liuiiismodi, sed ut
Sit sancta et immaculata. Ep/ie.s-. 5, 25 sqq. Süie imuiila et riiya
ift bie ^ird)e an fid) nnb uermöge ibre^> gött(id)en ']3rincipc>,
obmobl fie in il)ren uu'ufd)lid)en (^liebem öielfad) uon ber .'peiligfeit
beficiert unb erft in statu gloriae and) in allen ibren ©liebem uoll-
fommen mafelloig nnb heilig ift. 2oiueit bie menfd)lid)e 2d)Uiäd)e co ^n^
läßt, finb aber and) menfd)lid)e ©lieber ber iiird)e in oerfd)iebcnem ©rabe
^eilig, tüa€^ fid) and) auö ben 9^amen ber ^ird)e, iine sponsa Christi,
corpus Christi, templum Dei u. f. m., ergibt;
b. a u £i ber 2 e b r e ber Bäte r. Generaliter quidem omue ^ . 'f; ,. ,
peccatoruni genus, quae per animam et corpus perpetrantur, Mimie bei bcn
curat et sauat Ecclesia ; eadem vero omne possidet virtutis geuus, '"' ^^'''^""
in factis et verbis et spiritualibus cuiusvis speciei douis. (hjrill.
Hier OS, , Catech. 18 n. 23. g^^ft überall, . mo bie 1)1. Biiter non ber
^ird)e fpred^en, be5cid)nen fie bicfelbe aU beiüg;
Öeinricö = ^uppevt, jtompeiibium bcv Xogmatif. II. 29
448 5?on bcr Äirc^c. A. Scfcn iinb @icicnfd)aftcn bcr ,<Tird^c.
i.^;';^: , c. 11 it c> b c n (^ I a u b c u ^> b c f c 11 11 1 11 i i f c 11 ii ii b Sl o ii ^^ i l i c ii , ooii
bin'Iiiäl- in Von bellen bev ^ini}e ftet^o ba^> ^^riibifat savrta bcigelci^t luivb ;
^^^'"ä'irtmt)"r'' d. aii0 il)rem iiöttlidjcii Ur | priiii ^e, il)rein iiii]"icl}tbarcii ,pii»pte,
i()rem ^luerfe, il)reu 'JJtittelii foiiMC auc^ ber Xl)atjad)e, bajl esi in
i^r immer .SJ)ci(ige gegeben [)at luib gibt, and) (oldjc, bic l) e r o i f d) c
^eiligfeit üben.
2. ^Oinr bie vümiid)=fntl)oli|'die Avird)e ift l)eilig.
Ti/uhSiri-- ^' "^'^^ röiniid)4iUl)olijd)e ^tirdjc ift beilig
farDoiiiiiu- Mivriio OL. iii il)rer Ji^el)ve, bie beiligcnb onf ben ein;)elnen llVen|'d)en, iinf bie
"■'""'*'^- Familie unb bie (^k)ellid)nft luirtt;
jj. in ibrcn (^nabcnm i 1 1 el n , bie ben .V>anpt,^UHHf I)aben, ben
;i\)^enid)en mit (^)ott ^n oereinigen;
Y. in il)ren t^) l i e b e v n , ba [ie i m m e r and) l) e r o i j d) e .v^eilige
anf^nmeifen l)at, bereu ^eiligteit bmd) ^l>iinbcr uon ^ott beftiitigt ift;
0. in ber '^^ e f e I) r n n g b c r '-li> c 1 1 uon ibrer ^^-iinbnng bic> auf ben
beutigen !Iag.
Mniu'niibriT ^*' ^^HKÖ'-'ii ^^^'i^it fciiie uon ben anberen d)riftlid)en ^KeIigion^gemein=
?)idioi'onvaiMi-li fd)aften bic uon (Sbviftno feiner .^vird)e uerliebene ^'^eiligfeit:
^'^'"'^ ''""''''^- a. nirht bie or i e n t a 1 i f d) * f d) i ci ma t i f d] c ACird)e, ba fie
feit il)rer ^^rennnng noii bcr rbmifdien kivdjc feine .v>eiligen b'-'i'^^or-
gebracbt bat;
jj. n i d) t b i c p r o t c ft a n t i f d) c n ))\ e I i g i o n c> g c m e i n f d) a f t e n ,
beren Stifter, Vebren nnb l£' inr i d) tnng en iiid)t l)cilig finb, iiK^balb
fie and) feine b c r o i f d) e n , uon (Mott bnrd) ^^i^nnber aiivgc^^eicbncte .p<^digen
anf^niueijcn babcn.
^. i-^-'^. . .. III. rie Matbolicitiit ber .Hird)e.
bev M ivrtu«. Vic u 0 n Cy b i" t |t n ^^ g e |t i f t e t e Si i r cb c i |t not m c n b i g
f a t b 0 1 i f d) , nnb b i e f e o '.Ui e r f m a l f i n b e t f i d) a n c> f d) l i c fU i d) i n
b e r r o m i f d) f a t b o l i f d) e n (^) e m e i n f d) a f t.
„ .}-''\ k a t b 0 l i c i t ii t ( za.l-' oXov i bebentct 51 1 1 g e in e i n b c i t nnb ift
irt)iebrnc viiton bic a 1 1 g c m ci 11 c -I^ e r b reit n n g b c r Si i r d) e n b c r ben g e =
bov>;aii,oiuität.j^^jjjj^,jj (grbfreiv.
1^1 an unter fd)cibct bie catliolicitas i/irls nnb bie catliolicitas facti,
je nad)bem nur ba^^ ))l e d) t ber '^HiK>breitung über bic gan^e ib^üt ober bk
1 1) a t f ii d) I i d) c 'Jliivbrcitnng in ^^etracbt gc5ogen mirb. (^' o r m a l luirb
bie catliolicitas facti genannt, mcnn bie eine oben ii. 12M4 ff.) niiber be--
fd)riebenc Avird)e überall ncrbreitct ift. ^j^bblifd) iiuire bie tbatfiirblid)e
formale .SJatbolieitiit, mcnn alle l)tenfd)cn obne ^Ins^nabine (^lieber ber einen
UHil)ren .Uird)e loiiren ; in o r a l i f d) aber ift fie, loeiin fie ^unir nid)t alle,
aber bod] fooielc 'JJienfd)en überall in fid) begreift, baf^ fie babnrd) al^ bic
iinibre ^ircbe ii[)Y\U\ erfannt merben fann. ©nblid) fann hk ^{atbolicitiit
ber .s^ird)e abfolnt ober r e l a t i u genommen loerbcn, je iiad)bem bie
3abl ber (>Hieber bcr .Hird)e an fid) ober in ^H e ,^ i e b n n g ,^ n ben
@ l i e b e r n a n b e r e r ))\ e l i g i o n <? g e n o f f e n f cb a f t e n betraditet luirb.
i'!'»'>- 3Beiin loir oon ber Vatboticitiit ber umbren ^ird)c (Ihrifti rebcn, fo
iLumahMiuna^ iier|tebcn nur barnnter bie 1 1) a t ] a d)l i li) e , formale, inoralivd)c
'''IkHiü.'''^ .^atbolicitiit. Qn ben ucrfcbicbenen ©tabicii bcr ©ntmiifelnng ber .iTird)c
mar biefe i^atbolicitiit felbftoerftiinblid) ocrfd)ieben, miibrenb bic catlioli-
citas iaris immer bie iiämlid)c blieb nnb uoii nieinanbcn beftritteii unirb.
Xie it\itbolicitiit ber Ä'ird)e fagt bemnad), ba|3 bie Mird)e alö M^^
§ 129. 2)ic 3)levfmalc bev .^ivc^c. 449
dtcid) bcö ilBcltl)cilai!bc^^ bie iö c ft i m muu 13 f)at, bic gau^c "^^If^^^i^)'- ji, .iallUdm
t) e i t b ( c i b e 11 b in j i d) 5 u 0 c r c t n i g c n ; ferner, ba|l fic aU bcr eluDäit ein bvci-
Öeib ei)rifti aiui) bao ü bc r 11 a t ür U d) e il^ er iii ö ii cn mtb ^ t e ^"^^'' ^^^^"'"'"*'
Ä r a f t bcfi^t, b i c f c i l) r c 53 e ft i in in 11 11 g 5 u n c r lu i r f (i d) c n ;
imb eubltd) biiB fic biciclbe a 11 d) 1 1) a t f a d) l i d) a l ( e 3 ^ ^ ^ u c nui r f =
i'\d)t, jo baf3 C0 feinen ^eitranm geben fann, in bem bie i^ird)e nirfjt
t ^ a t ) ä rf) n d) n n b mi r f 1 i d) f a t () 0 (i f d) in a r e.
^eines^meg^ aber ift bivo ^iiMberftrebcn uieler gegen bie ^ird)e nnb
ber %b]ali nieler üon ibr mit il)rer AviUljolicität nnuereinbar, ba lueber
jcne^ ^>ibcrftreben, nod) biefer ^Hbfad bie .ShU()Dlicität ber Ä'in'^e anf()cben
ober and) nnr jineifeUjaft niad)cn fnnn.
2)ic i-*c()auptuuf| ber 1)onn tift cii, bie Slütf)o(icitnt ber itlrdjc beftcl)e bavtn, ha^
fie aÜQ^ (ef)ve iinb (lalte, )va§ ßliriftu^ einl]e1e^^t, uirf)t aber in ifirer 5(n§(neituiu] uiiD
bcr SDieuflc if)rcv Slnfiöiu^er, iiibeiii oicdnclir bie fleine ;]al)( ein 3cid)c» ber .Sterbe (^bvifti
fei, unirbe bereite aÜfeitiQ ooiii t) l. 51 11 (\ u ft i n u ^^ U1i^crlct3t.
1. Tap bie .^tird)e Gbvifti notmenbig fatbolild) ift, ertjedt
a. an-o bcr b »-^ i l i lU 11 3 d) r i f t. ^. ^'^f ;. .,..,
a. Tie iliHn^ofngnngcn bcv 21 1 1 e n X e ft a ni e n t c ^ fd}i(bern ^ii^^ IJJuj^Jif'-Jtn-fn!
mejfianifd)c 9veid) alv ein ilUMtreid). In te benedicentur ictnrersae
cognationes terrae, (^'en. 12, ■). '^Hiid) bie übrigen ben **^^ a t r iard) en
gegebenen nieffiani]d)cn iHn1)cif?nngen entbalten ben näinlidien (^3ebanfen.
ißgl. Gen. 18, 18: 22, 18; 2(), 4; 28, U. Tic ^m- 0 p l) e t e n uer^^
tünben gleid)fa((^ bie .^iird)e alo über ben ganzen (irbfrci-? an^gebrcitet.
Repleta est terra scientia Domini, sicnt aqnae nuiris opeiientes.
In die illa radix Jesse qiü stat in signnni popnlorum, ipsuni gentes
deprecabnntur. Is. 11, 9. 10. Dedi te in Inrem gentinni, ut sis
Salus mea usque ad extremuni terrae .... Ecce isti de longe
venient, et ecce illi ab aqnilone et niari, et isti de terra australi . . .
Leva in circuitu ocnlos tuos et vide, omnes isti congregati sunt,
venerunt tibi: vivo ego, dicit Dominus, quia omnibus bis velut
ornamento vestieris, et circumdabis tibi eos quasi sponsa ....
Ecce levabo ad gentes manuni nieani, et ad populos exaltabo
Signum meum. FA afferent lilios tuos in nlnis, et filias tuas super
humeros portabunt. Is. 40, 6. 12. 18. 22. Paravit Dominus
brachium sanctum suum in oculis oniniuin gentium ; et videbunt
omnes fines terrae salutare Dci nostri. Is. W2, 10. 33gl. Is. 58, 11 sq.;
04, 1 sqq. rie ^'^sf atmen uerfünben in berebten 'AHn'ten bie .Shitbolicitiit
bcr ^ird]C : Dabo tibi gentes haereditatem tuam, et possessionem
tuam terminos terrae. Ps. 2, 8. In omnem terrani exivit sonus
eorum, et in fines orbis terrae verba eorum. Ps. 18, 5. ^g(. Ps.
49, 1 sq.; .56, 5 S(i.; 71, 8 sqq.; 85, 9.
ß. Qm ';)2enen Xeftamcntc gibt ^efn^ ben ^kfct)!: docete o/y^>^6^.s'
gentes {Matth. 28, 19; nnb fd)iift feine ^(poftel in bie ganje üi^elt:
Euntes in mundum Universum praedicate Evang(4ium omni (^lea-
turae. Marc. 10, 15. ^(nbere ]ct)r tlare Stellen finb : Matth. 8, *1 1 ;
24, 14; 26, 13; Lac. 24, 44 s(iq. XHnd) \>([t-' C^)leid)ni§ nom vSenftörn
lein (n. 1226 f. i prebigt bie ^at()olicität. Qu ber 21 p 0 f t e 1 g e f d) i d) t e
tritt uu^^ bie ^atbolicitat nid)t lueniger Uar entgegen: Art. 2; 8. '-IhjI.
and) Rom. 1, 5; 10, 18;
29*
450 S3on ber ^ivd^e. A. 59cfen unb @igcn|cl^often bcr Äirc^e.
xie iSoikität ^- ""^ ^^^' '^^^^^^ ^cv ^äter. ^en ©d)riftbcn)ei^ cntuntfelt ber
bev.^irrtKbcibnil)!. ?( u cj u ft i H u ^> ui bci* nömlid)cn ^l^cifc, mc c^> eben 9efd)cl)en in einem
jiuitevii. ^^.|^j c^cc^m bic ^onntiften. '^ie Sejcidjnnng fatf)olifd) mirb ber Si\ni)t
^uerft Dom t)t. ^gmitim^ beigelegt: Ubi fuerit Christus Jesus, ibi
(■atholica est Ecclesia. Ep. ad Smyrn. n. 8. ^ann begegnen luir
biefem 9^imen aber imniermnl)renb, befonber^ im Mampfe ber 1)1. ^äter
gei]cn bie .S^'^ärctifcr unb Sd)i^^matifcr. ^on ber jtuciten ^;)i\\\U be^o 4. 3al)r=
l)unbcrt^ an lunrbe bn^^ ^>ort aUgemein gcbrand)t nad) bcm befannten ^^In^^
fprnd)e '»^^acian^ : Christiaiius mihi nomen, Catholicus mihi cogiiomen ;
rio .v/X'iicitöt c. an^ ben (5^(au bcn^^utenntniffen unb Äon^iUen,
VvMivct)inac() luctdie bie ^latholicität ftet^ unter bie 9J?erfinate ber luabren Ä^irdie
beut su'ecfc bfv uajnui ;
^'*'^**- d. an§ ber ^eftimmnng ber Äird)e, alte Golfer aller Reiten
3n t)edi9cn. 'I^qL n. 1231 ff.
1^ Tk rbmiid)=fatl)o(ifd)e .Viird)e nltcin ift fatfjoHld).
xuviimiid)' '^' "^^^ ^l)ntind)e allein, haf] bie römifd) tatl)oliid)e Äird)e feit bem
fari)ouirt)eMivri)f 4. 3ii^)^"^)i'Ji^'^^"t immer unb oon allen bie tatl)oli|d)e genannt mirb,
iSnlbUirMatt i^l)»c ^iin d)i' ^ic(cr Üitel ftreitig gemad)t mirb, genügt, hk ß^-iften^ bieje^
i'^i'^t- yjtcrfmalo ,vi beiveijeu. !Ireffeub bcmcrtte )d)on ber 1)1. 5luguftiun^:
Veliut uülint, ipsi quoque liaereticj et scliismatum alumni, quaudo
uon cum suis, sed cum extraneis loquuutui-, Catliolicam nihil
aliud quam cathülicam yocaut. Non euim possunt intelligi, uisi
hoe eam nomine disceruaut, quo ab uuiverso orbe uuucupatur.
De Vera relig'. c. 12. *:liMil)rcnb anbcrc 'HeI:gion«gemein|"d)aftcn bie
ortl)obo^-c, bie enangeli | d)c, bie reformierte, bie apofto(ifd)e
u. f. m. genannt loerben, l)cij3t nnjere 5iird)e cinfad) bie fat()olifd)e unb
ift unter biefem 9^anu^n überall bcfannt.
Unb mit ^)icd)t. 3d)on im 2. 3at)i'I)iiii^f^"t fonntc ber 1)1. Qreniin^
bel)anpten, hk Slixdjc fei oerbreitet per Universum orbem usque ad fines
terrae lAdv. liaeres. 1. 1 c. 10). T^ac^ nämlid)e er5äl)len uon i^rcr 3^it
6:i)priannc, ^^It^aiuifinc^, (il)rl)foftomn^>, .^ieronl)nui^v 51ugnftinnö n. a. !Da^
gilt aber überl)anpt oon allen d)riftlid)en Qal)rl)nnbertcn; loenn aber bie
Äiid)e einmal in einer Ökgenb l^iitglieber oerloren l)at, fo Ijat fie in
anberen JL'änbern mieber reid)en ßrfal^ gefnnben. .'ocntc gibt e^ auf bem
gcfamten (^rbfrei*? ungefiil)r 240 lUiillionen ^i'at^olifen, unil)renb alle
proteftantifd)en heften nnr 150 93^illionen nnb bie oricntalifd)en Sd)i^ma'
titer nnr 98 ^JJtillioncn 'JJiitgliebcr ,^ät)lcn.
b. .steine uon ben anberen d)riftlid)en Dieligion^gefellfc^aften befit^t ba^
Meine aiibevc
ofcüflioib^flcuu^ ^JJterfmal ber Äiatt)olicität
)cliart i|t
fotholifd).
OL. n\ä)t bie orientall fd) = fd)i!omatifd)e ^tird)e; bcnn gan^
abgcfel)en baoon, baf^ il)r infolge be^^ 'Hcauiielr^ ber (Sin^eit (u. 1284 ff.) bie
formale Äatl)olicität m. 1299) fcl)len mag, ift fie in territoriale '3d)ran!en
eingeengt, bie fie and) nod) nie bnrd)brod)cn bat. Qa felbft innerl)alb biefer
©d)ranten breitet fie fid) bnrd) 53efel)rungen nid}t meiter an^>;
ß. n i d^ t bie p r o t e ft a n t i f d) e n 91 c 1 i g i o n ^ g e m e i n f d) a f t e n ,
bcncn gleid)fall'^ bie ^^ o r an^^ f e^ nng bcr ^atl)olicität, bie (Iinl)eit, fe^lt
(n. 1284 ff.). Überbie^> finb fie ßanbe^3tircl)en nnb tonnen feinen \^(nfprnd)
erl)eben, ^ird)en gn fein, meldte bie gan^e ^^elt nmf äffen. 5lnd) maren fie
lange ^eit gar nid)t baranf bebad)t, bnrd) 33etel)rungen üon .Reiben fid^
meiter auszubreiten; fcitbem fie bieS aber tierfud)en, l)aben fie tro^; aller Drittel
i:3o;
§ 129. ®tc mtxtmak ber ^irc^c. 451
mib ©itfe nitf)t bic grognrtigcu (Erfolge auf^iUDeifen tüte bk röinifd)*
fat^o(t|d)e ^trd)e.
IV. ^ic ^rpoftolicität ber ^ird)e.
^ie ^ird)c Gtjvifti ift notmeubig npoftoU)d); bie^ Tie?(^o,-to(tcttät
9}? e r ! m a l b c f i ^ t aber nur b t e r ö in i f d) = f a 1 1) o tt f d) e ^ i r d) e. ^^^ ^^'^^i--
5lpoftoiifd) ift bie Äird)e, lucnn fic in il)rcm llrfpruuge, ^^^*^^* ^^e nffT',>(vtei
Öefire, i^rer i^erfaffintg iinb in it)rcn i^or fiebern auf bie ?(poftet bev%o[t"oiicU(it!
^nrücfgefü^rt tvirb. T^ie *?(pofto(icität ber i^orftcI)cr fe^t biz bcö
Urfprnnge^^ ooran^jmb ift ein ®civci^5 für bic 5(püftolicitat ber ^3cf)re
unb ^ e r f n f i n n g. Übrigen!^ !önnte and) eine f a t ( d) c ^He(igion!3gemcin^
fc^nft im Uriprnng, in ber i'el)re nnb ^-l^erfaffung anf bie \Hpofte( ^nrücf*
ge^en, fo baj3 anö biefer breifad)en ^(püftoticitiit bk n)a[)re ^ird)e (£{)rifti
ntd)t §n erfennen uuirc. dagegen ift bie 5(poftolicitnt ber ^orftcl)cr ein
90^erfmal ber Äird)e. ""Man nennt biefe 5(poftolicität and) bie ^^(poftolicität
im engeren 3inne nnb üerftel)t barnnter bic t»on ben Qciten ber
21 p 0 ft e ( l) c r n n n n t e r b r o d) c n c f o r m a ( c 3 n c c e ( f i o n ber ti r d) -
Itd)en 35orfteI)er. X^amit biefe ^Ipoftolicität ein ^JJ^ertmal ber ^ird)c
fei, barf bic ^Hei()enfo(ge ber 2?orftet)er nid)t nur nid)t nnterbrod)en fein,
fonbern mnj^ and) eine formale fein, b. f). bie ':)cad)fo(gcr ber ^^(poftel
muffen and) in ber ®int)eit bco (33(anben^o mit ber gefamten Äird)e t)er=
bnnben fein nnb nntcr bem gemeinfamcn Obcrl)anptc ftef)cn. @in f)äretifd)
ober fd)iömatifd) gemorbener ift mot)l ein matcriater, aber nid)t ein
formal er 9^ad)fo(ger ber ^Mpoftel.
1. T;a§ bic mat)rc Mird]c (i()rifti notmcnbig apoftolifd) ift, ernibt fid)
a. anö ber ^eiligen 2 dir ift. (Sl)riitu^ö ^at feine ^ird)c inif j^e^Sidtät
^etru^ nnb bie *i>(poftel gcgrünbct ^Matth. 16, 18 S(i .; 18, 18; 28, 19 sq.;bcy MinDe m per
Marc, 16, 15; Joann.^20^ 21; Act. 1, 8; Ephes. 2, 20; Jud. 17 sq/"^"^'" ^^^'"^'•
n. f. n?.). 33on ben 5(poftcln foütc alle (Mcmalt auf il)rc ::)iad)fo(ger über-
get)cn ; lüic ntit ben ^Hpoftcln, fo molüe er and) mit il)rcn ^tadifotgcrn fein
ol)nc Unterlaf3. ^([ ,;u ben Vlpoftcln rebet er, al^5 ob fie bi^o ^nm (Snbc
ber '^^ett lebten, uuic> offenbar nnr ben 2inn {)abcn tann, baj3 bie "i^tpcftel
in i{)rcn ::)hid)folgcrn fortleben: Ecce e^o vobiscuni sum omnibiis
diebus iisque ad consummationem saeculi. Matth. 28, 20. 9hir
bic Äird)e fann bal)cr bic mal)rc ,stird)c Sl)rifti fein, beren ^isorftcl)cr, bie
(Sinl)cit bcö ^lanbcnc^ ooran^ogcfetU, mit ben 5(pofteln in nnnntcrbrod)cner
9?eil)enfolge ^nfammcn^iingcn; allen anbcren tird)lid)en 33orftel)crn gilt
nid)t bie göttlid)c ben '^Ipoftcln gegebene 3?er^eif^nnn : ecce ego vobis-
ciim sum ;
b. ([li^ ber Öcl)re ber 1)1. il^äter, bic fid) in ben ^iinipfc" rie >ian)oUcität
mit ben ^rrlel)rern oft auf bk "^Ipoftolicitiit ber mal)rcn ^ird)e berufen, i^nbettt)i.2?ätcvn.
um bie ,^äretifcr ,yi überfüt)ren, baf^ bereu ^1rd)e nid)t bic ma^rc fein fönne,
b(\ fie biefer (Sigcufd)aft fid) nid)t erfreue, ©egen bie yjhrcionitcn fd)rieb
!^ er tu in an: Ad quos merito diceudum est: qui e>itis, qiiando et
unde vejmtis? .... Mea est possessio, olim possideo, prior
possideo, habeo origines tiruias ab ipsis auctoribus, (luoruui fuit
res. Ego sum liaeres Apostolorum. Sicut caverunt testamento
suo, sicut fidei commiserunt, sicut adiuraverunt, ita teueo. Vos
certe exhaeredaveruut semper et abdicavenint ut extraueos ut
inimicos. De Praescript. c. 37. Habemus enumerare eos, qui ab
Apostolis instituti sunt Episcopi et süccessores eorum usque ad
l.ilL'.
iliiiftliiDc >)i\ii
452 Sl^on bcv .^irdic. B. Tu S^fifaffiuig brv Jtird}e.
uos. /r<?7/., Adv. liaer. 1. o c. o. Nee Kpiscopus compiitari potest,
qiii evanp:elica et apostolica tiaditioue contenipta nemiiii siiccedens
a se ii)su ortiis est. Cyprian., Ep. 70. '-I^^l. Optat. Müev., De
scliism. Doiiat. ]. 2 c. 2.
2. Die rümij(^=!atl)üli]d)c Äivd)c allein ift apoftoliid).
^ir'vo.müi) ^' '^^^ rönnfd)4atl)olifd)c .^iird)e ift apoftolijd)
faMioini-DonviDc a. in il)rcin Urfpniiiqc, ba |ic im 5hiftragc Sl)rifti non beii ^(pofteln
nt .numoiiici,. ijj s^^^. ^^^^jj,^jj ^^^^,jj iHTbrcitct luarb;
i^. in i^rcr ^el)re, Me mit bcr Öcl)re bev '.Hpoftcl nnuiii iibereinftimnit;
Y. in il)rcr 33erfa[fnnö, bie fie luni ben ^^(poftcln empfangen nnb
b\§ je^U beuial)rt l)at;
0. in il)ren '-l^ ovftel) er n , bie in nnnnterbrod)ener matevialer nnb
formaler ^)ieil)enfoUie biö anf bie ^Hpoftel .yirüdreidjcn. ^)(iibere^o l)ieriiber
f. in ber ^Hpolocietif.
1). Slc'mc oon ben anberen d)riftlid)en 'Keligionögefcüfc^aften ift
apüftolifd)
iit npoitoiVirt)! a. n i d) t b i e 0 V i e n t a l i ( d) ^ f d) i ^o m a t i f di e Sl i r d) c. ^Hlc> f d) i ö *
matifdje ilird)e uerbantt fie il)ren llrfprnng nid)t ben Vlpoftetn. ^t)rc
S^ifd)öfe finb ,^mar giltig geiueiht, aber nnr waierinliter nnb nid)t forma-
Irfer ?^ad)fülner ber 5(püftel, ba fie nid)t nnter bem gemeinfamcn Obcr-
l)anpte ftel)en (n. 1285 :
,3. n i d) t bie p r o t e ft a n t i f d) e n 'U c l i g i o n e^ g e f e 1 1 f d) a f t e n ,
bie nieber in il)rem Uriprnnge, il)rer Vet)re nnb ^^erfaffnng apoftolifd) finb
nod) ilnn-ftcber befilU, bie and) nnr materiale, gefd)UHMge benn formale "OUdy
folger ber Vlpoftel finb.
H. 5tc ycvfiilTnnci ^cr furdfc»
§ 130. .'picrnrdiifrijc (^Hicbcrnurj ber ,Slird)c.
^c\\. Ptihiiivri, De Koinaiio Poiititicc paii'. Gl i<q(|.
(S l) r i ft ni: , b a ^o .S^^ a n p t b e r ^ i r d) e , hat f i d) ;> n r (^S r ii n b n n g ,
rvoiu'i ilitf ii)ifv ^M n c^ b reit n n g nnb @ r l) a 1 1 n n g b e r ^ i r d) c b e ^5 ^]3 e t r n t> n n b
-''•uDfoinn-. ^^,^. q(piiftel \tl^? feiner ft e 1 1 n e r t r e t en be n ^l^erfäenge be =
bicnt nnb il)nen be men tf pr e d)enb bac^ i'ebramt, baa^ *:]i rieft er-
a m t nnb f ö n i g l i d) c *?l m t mit aller b a ;^ n n o t id e n b i g e n 35 o l N
mad)t, WeiiMitt nnb tiHm t Cuj n a b e übertragen. '^Imt, ©eiualt
n n b 51 m t ^o g n a b e geben anf i t) r e ',\' a d) folg e r ii ber, n i d) t
a b e r a n d) i l) r e r e i n p e r f b n l i d) e n 'l.^- i ui l e g i e n.
'ilMc bal)cr ßbriftnc^ causa efficiens ber .^irdje ift, fo finb eö and)
feine 3 tel l ue rtet er, nid)t aber jjritvnrio an«? eignem tRed)te nnb
an^^ eigner ,v^raft, fonbern seciindario in ber '-lnillmad)t nnb ^raft ß:i)rifti,
al^^ causa instru mentalis nnb ministerialis.
1-^ niiliist.-ii- I- ^ l) 1' i f^ 1^ -' ^1 1^ ^ ^11-' miiiisteriKm ecclesiasticum e i n g e f e 1^^ t.
iCcH-hvsiasti- rtefe!t> ift nnfere 3;i>al]rl)eit in gan^ allgemeiner J^-affnng.
^"""'" ©ctciignct luurbc fie uaiiieiitlid) uoii bcii foi^Miniintcu 3i cf or uia torcii biivdi Ihre
8e()re üoii bem n Kg ein eine u ^-Pvi eftevtuin aller (M lii ii b i gen. ^^'f'i'^" (t^Hiiulrige
fei iiömlid) unmittelbar uon C^^ott erlend)tet nnb babnrd) geuüfj, um§ er gn glanbcn babc.
3^ber ©etanfte fei eo ii)so ^^riefter, nnb in .Sadjen ber 9^eligion {)ahc ber (iMäubige
feinen anberen Obern über fid), uon bem er abhängig uuire, al^ (Mott ober Ghriftn^.
.^iri1)(idie '^nn-fdiriften fönnteii ihn nnr infomeit binben, aho er feine (yiniuiltignng ba.^n
gegeben, nnb l)ierin be[tel)e „bie euangelifdje Freiheit".
Viiiitrv ^l'^
§ 130. |)icravff)ifcf)c ö^liebevunq ber .^ircf)c. 453
9Bic 2)?öf)lcv tvcffeub beiiicvft, flelit Mcfc „cöaui]o(ifff)c ^neif)cit" niit ber l*ef)ve
t»ou ber Unfreiheit bcS incnfd)lirf)cn '-llMüeng in uödii^cm (Sintlmu]. C^evnbe bcsiljalb iiniii^
lief), uiei( iiüd) ber l'c()rc ber ^Heforiiiatoreii ber i'Jieni'rf) einfiel itnb mit iVotiueubic-jfeit üoii
(^ott beiuegt luirb, neriuerfeu [ic einen jeben niornlifd) nnb ntcnfdjtid) nerinittclnben @in^
f(nJ3 eines StirdjenaniteS. 3lber and) hier unirbcn [ie, bnrd) bic 9Jatnr ber Tinge ge^
brängt, prafti|d) ibreni ^^Jrincip nntren, nnb fd)ün bie confessio Augustana [teilte ben
®rnnbial3 anf: De ordine ecclesiastico docet, quod nemo debeat in ecclesia pub-
lice docere et sacranieuta adniinistrare. nisi rite vocatus. ^Hlein meit fie bic
göttlidje (Sinie^nng hc§ .Slird)enanite§ gelengnet, fo fonnten fie e§ nnr al-5 eine
inenid)(id)e (£inrid)tnng betrad)ten nnb it)ni bnbcr in 3nd)en ber 9ie(igion feine tuo()re
2lntoritQt nnb C^enmtt ,^nfd)reiben, obid)on fo.ld)e!3 nnter 33ernfnng anf @d)rift nnb
^Xrabition uielfad) geic^at). itonfciinent baben nnr einige fleinere'n Seftcn an beni
proteftantifdjen ^rincip uoni aügenieinen '^H-ieftertnm feftgebatten.
^er 33cuici0 iiufcrc^o (Sa^^co crc^ibt fiti)
1. a H 0 ^ e V l] c i l i 9 e n 3 d) r i f t uiib \\vav p^^.. nulfisteri-
a. aus bcm ^^orbilbc hc§ %hcn Xcftaiuciitcv, in bcm c^o l^ricftcr »"» t'^-^'i^'^iasti-
iiiib l^ucn gati; mi^x grfn-ift,
b. tuig nlleit jenen ©teilen, iucld)c iibei1)nnpt lunt ber Wvnnbnnij
ber ^ird)C reben, bic ja nid)t nnberc> olc> bitrd) bic Ü'i nf cljnnc^ 'J.^ctri
nnb ber ^Hpoftel erfolgt ifr. t^c\\. Matth. 10; IG, 18 sq.; 24; Luc.
6; 9; Joann. 20; 21;
c. an^ ber 53e,^eid)nnng ber Mird)e al^> i'cib (5l)rifti, bie k\\\\ bie
5?crfd)iebcnl)eit ber ©lieber ]rf)licfu'n lii)lt:
d. nne ben iierid)iebcncn ^J^anicn, bie beni miiiisteriuiii ecr,lesia-
sticum beigelegt mcrbcn nnb biiv .Siirrt)cnnint founc beffen Iriiger nad) ner=
fd)iebencn (Seiten ^in bc,'>eid)nen. Oainicntlid) unirbc ba£^ niinisterium
ecclesiasticum genannt mhiisteriiim oiay.ovia et apostolatKs Art.
1, 17. 25; 6, 2"sqq.; 20, 24), XEiTO-joyia (Row. 15, 16; Art Ki, 2;
Phil. 2, 17 1, e2nsroi)atus (Art. 1, 20; I TiDi. 3, 1), or/.ovo'xfa, dii^-
jiensatio (1 Cor. 9, 17; Ephes. :-5, 2; Cot. 1, 25). Tic ^^räger bc^o
Äirri)enanitei? aber l)eif;en arrhiterti d ('or. ;>, 10), pastores (Ephes.
4, 11), patres {iCor. 4, 15; Gal 4,^ 19), episropt (Art. 20, 28; Fhü,
1, 1; 1 Tim. 3, 2; Tit. 1, 7 , prvshyteri ( Art. 14, 22) 1 Tim. 5, 17;
Jar. 5, 14), angeli [Apor. 1, 20; 2, 1 sqc^.; 3, 1 sqq. i, mivistri (1 (7or.
3, 5; 2 Cor. 3, 6), dortores (\ Cor. 12, 28; Ejihes. 4, 11), praesidcs,
praepositi (1 2V?;?. 5, 17; Jr^ 15, 22 , oeroNo)))/, J)ci (Lur. 12, 42;
Tit. 1, 7), domestiri Bei (Ephes. 2, 19), leqiiti iJei, legati pro Ermt-
gelio (2 Cor. 5, 20; Ej)hes. li, 20 1, tesies Christi ' i Lnr. 24, 48;
Joann. 15, 27; Art. 1, 8; 10, 41», [»raerones Christi (1 7V;y/. 2, 7;
2 T^w. 1, 11; iigl. Matth. 10, 27), rooperatores Bei (1 6V/r. 3, 9i.
'l^iV^n fonnnen ,vil)lreid)e @leid)niffe; s(/l terrae, lu.r mandi (Matth. 5,
13. 14), pisratores honmuon ^ Matth. 4, 19), servi Regis (Matth.
22, 3), operarii messis [Matth. 9, 37) n. f. hl;
e. an^ ber 3^1)atjadie, baf; Cibriftnc^ bie 5(poftel non anbcrcn anc<-
eruuil)lt {Luc. 6, 13; Marr. 3, Di; Joann. 15, 16) nnb il)nen ncr^
frf)iebene bemalten uerliel)en l)at (Matth. 16, 19; 18, 18; 28, 18 sqq.;
Luc. 22, 19; Joann. 20, 21 sqq.).
Da^^ ben ^^Ipofteln übcrtra;.]cne ^ircf)cnanit fodte mit beni 3:obe bcr^
felben nid)t anflibrcn, fonbern bi^S ^nni (gnbc ber ^^eiten fortbanern.
^aö folgt notmenbig aus bem ^\<^i^ ber .S^irc^c (§ 124) foiüic ane bcu
35ert)eij^nngen (S;i)rifti, er mcrbe bis f^nni @nbc ber ^zxxzw bei ben '^Ipoftcln
bleiben (n. 1309). . 'Danarf) l)anbeltcn m\\) " bie 5Ipoftel, inbcm fie 5Init5=
454 S5on brr fiivt^c. B. 3)ic 53crfaffuncj ber »^irc^c.
mid)foUicr einfetten. Art. 14, 22; 20, 2H. il^gt. nnd) bic (5igcii)rf}nftcn,
mcldjc bcr 1)1. i^auln^^ uon einem ^i]d)ofe ocrlangt (1 Tim. 3, 1 sqq.).
2)ic non bou §ävctifcni n^'flf" ^«^^ .^ivdjcnnint nngcnifcncn «Stellen, \vk Is. 54,
la; J^^/-. 31, 34; .Afc. 1, r>; jo^r//;?. G, 45; 16, 13; 1 Joann. 2, 20. 27; J/r/Wi.
23, 8. 10 bcUHÜfen iiid)t ^a$ !:Wiiibefte. ©ie rebeii entiuebcv oon bcv inneren (5r«
len(f)tung, ober fd)reibcn nnd) adi^iMneinem biblifd)en Sprad}(3ebrand) nnniittelbnr
(SK^tt ,vi, um^^ er bnrd) t:'ü§ Mirdjenauit, bie causa seciinda, mivft ; nircjenbc^ ober fd)(irf^en
[ic bOiS ÄirdjcnQnit an§, [onbcrn feigen ba^^felbe, une ber (]an,^e «onteii-t jeigt, üornn^5;
Tn--< niillisteii- ^- ^^^^^' ^^^' ^^^)^'^ ^ ^ ^* ^ 0 1 c v , bei" ^c l) i* c Uli b *ip v lU' i ö b e V
unreciiesiasti-5^ i V d) e. T^ie 1)1. ^Mitcv lel)icu foiiftaiit bic Qöttlidjc ©infetiung beö
^^SiiüV'lmb^^ev ^^ Hiib bcu m} gbttlid)cv ^cftinnmiiig öcgrünbcteu llntevjd)icb
inavic>b.>(iict)c. >j^ijji(jcji ^^Icvu^^ iiiib 51$olf. 3ie foiiuten nud^ nid)t a\\i>cx§> Icljren, bn bie
^lird)c ftcti? nnd) bicfeii (Mrnnbfä^^cn I)nnbcUe. 5\>ciin fic bcin 33olfc aitd)
bac> ^)vcd)t ^iigcftanb, nlc> !Iriigcr bc^> Mird)citanitcf^ bcftimintc "!|>crfoiicn ;^u
uuiiifdjen iiiib Oüi\^iif d)lagcn , fo toiuitcii bic (^liiubic|cn bod) iiicmnlö
bic fird)nd)c 6)cuiaH übertragen. 2d)on in bcn np oft oli|d)cn
,s^nnonc^^ l)icf^ cc>: Si qnis episcopus saecularibus potestatibus
usus pcclesiam per ipsos o])tiuuprit, deponatur, et se^regentur
omnes, qiii illi coniniunirant. 4>ac^ ',^i i cn en um aber ertliirte: Epi-
scopiim convenit maxime quidem al) omnibus qui sunt in provincia
episcopis constitui .... Firmitas autem eorum quae geruntur per
unauiquamque provinciam metropolitano tribuatur episcopo. 5t()ulid)
cntfd]icben hat- .^meite .^ton.^il uon ^^liciia (can. 8) unb bnö ad)tc
n II 13 e nie ine 5lon,^il (c. 22). Ta^ Mon^il non Ürieut aber er^
Härte anebrürflid): Si quis dixerit, in ecclesia catholica non esse
hierarcliiam diriva ordinatione institntani .... anathema sit.
Sess. 23 de Sacrani. ordinis can. H. "^lad) ber ^raji'iö nnb l'el)re ber
A^ird)c unir eigcnttid) bie ^^(nfidit anc^gejd)loffcn, alle fird)lid)e ©eunilt fei
luni Ooott bcn d)riftlid)en Okineinbcn rierlielien, bie fic auf bie .^irten ber
flird)c nbcrtrünen. 'T^a aber bie eDiiobe uon '^jiiftoja biefe "O^e^re auf*
ftellte, iinirbe fic anebrücflid) in ber ^nlle Anctorem ßdei (Prep. 2)
ncrmteilt. (i'incn alten :5^*^"t^^"^ ^^'^^)t ^^^^^^' ^^^ unil)re ^el)re ber alten
.Qird)e erneuerten bal)er bic ^Hl t f a tl)o (if en mit il)rer l'e^re ooin allge=
meinen '}>rieftertnm. ^^gl. Palwicri, De Rom. Pontif. p. 70 sqq. ;
'"^>"- . o. an^o ^ Oll qruen A g r iinb cn, bie fidi fd)oii aii^ bein qau;> all=
um ecoiesiasti- gemeinen 0)cici3e ergeben, ba^^> (^)ott in allen feinen 5I^crtcu bcobad)tet. Tic
aür\^[Jll!intn^ (^ejd)öpfe füllen luiiulid) iiidit bloß il)rein 'ii^efen, fonbcrn and) il)rein 'Äirfen
flvünbVn. jiiirt, ein ^sllbbilb (Mottec^ fein. 'I^cc^jalb l)at er alle Sil'efcn ju einer fd)önen
Orbnnug ocrbunben, in mcld)cr er allcc^ bnrd) cntfprcdjcnbc causae secundae
mirft, iiibem er bic einen Ärcatnren bnrd) bie anbcrcn, iii^4icfonbcre bie
niebcren bnrd) bic l)bl)ereii, bemegt, l)eroorbringt, crnäl)rt. ^Bo ift eö in ber
uatürlid)en, fo and) in ber überuatürlid)cii Drbiinug, in^bcfonbere in ber
^ird)e, in uicld)er ($^l)riftnC> in einer meifcn, bciligcn, oon il)ni feftgefcfetcn
Orbnung bnrd) (Stcüncrtrctcr mirlt, mie im organifd)eii l'eibe ha^ .N^'^anpt nnb
bie ^cclc ber ticrfd}iebciien (^lieber fid) bebicuen. Dens sna opera in sni
similitudinem producere voluit, quantum possibile fuit, ut perfecta
essent et per ea cognosci posset. Et ideo, ut in suis operibjis
repraesentaretur, non solum secundum quod in se est, sed etiam
secundum quod aliis influit, haue legem naturalem imposuit om-
nibus, ut ultima per media reducerentur et perficerentur, et media
per prima Et ideo ut ista pulchritudo ecclesiae non deesset,
§ 130. §icror(^tf(^c ®tiebcrung bcr J^ird^c. 455
posuit ordiiiem in ea, iit qiiidam aliis sacramenta traderent, suo
modo Deo in hoc assimilati, qnasi Deo cooperantes; sicut et in
corpore naturali quaedam membra aliis influnnt. S. Th. Suppl.
q. 34 a. 1 c.
T)cment|prcd)cnb I)at ©Ott iiiirf) btc incnid)ttd)c 9^atur fo cingeridjtet, ^.KptSißfott
bag bie 9}?eni(^cn bcr gülinmg biird) niibcrc bcbürfcn, iiub bafi bal)cr in ^^"^Jjjj^"'
jebcr (^c(etl|*d)aft eine mit ?(ntorität aa^^geriiftctc Obrigfcit beftcl)en mnJ3
nnb ,^unir nin fo me^r, je uollfoiniiicncr eine (^efe(lfd)aft, je l)ö^er biv^
Qid ift, ,^n beffen (5rreid)nng fic beftiinmt ift, nnb je öri3J3er bie ^d}Uneri(^^
feiten finb, u^eldje überuntnbcn nicrbcn niiif[en, bit" ha^ ^\d erreid)t ift.
!l)at)er ift and) bie Öinfelning ber tird)Iid)en Dbvigfcit, menn and) nid)t
abfotnt, bod) infofevn notmenbig, aU ot)nc bcftiinbige iUMmber ber ^^ocrf ber
^trd)c üline .^ird)enamt nid)t erreid)t merben fnnn. $BciI aber bie (^eu^atten
beC^ ^irdiemimteö niejentlid) üb er natürt id) finb, (o föniien fie nnr
üon (^ott mitgeteilt merben; b. 1). ba^? Slird)enamt ift notmenbig gi3tt =
1 i d) e r (ä i n | e ^ n n g.
^cgen ba§ 5Bi^f)crinc mirb hoiiptfndjlicf) c i un civ cn bc t,
1. baj? bog Slirdjenamt ficf} nid)t mit bcr cl)v ift( t cf)cn ^reif)cit ober bcr^ ^ i^^i^.
©einiflcnSf reibe it »ertrage, hierauf ift .yi antuiortcn, M^ bie rf)rtft(idic ^Vi'eifieit, jf'J,-/;^^^^*^^^^^^^^^^^
lt)e(d)e in ber ^reitjcit Oon ber .s^icrridjaft bcr ©üubc iinb im (^chorfam gegen _(^ott bc^ fvoiiicit.
ftebt, bnrd) ha§ .viirdjcnamt nidit onfgebobcn, fonbern n cnui r f l i d)t mirb. Übrigen^
ftjiberfpridjt nid)t jebe Unterorbnnng bcr ^reibeit, fonöcrn nnr, mic ber bl. 3:bomn§ be*
mcrtt, bie eigent(id)c .^ncd)tfdiaft im Xicnfte nnb r^nm iThit^cn anberer. Snbiectio sprri-
tufis reput^uai. libeitati : quue servitus est. rinn aliiiuis doniinatur aliis ad sni
utilitatem subieotis utens. Talis autem subiectiu non retjuiritur in ordine, per
qnem, qui praesunt, salutem subditoruni qnaorere debent, non propriani utili-
tatem. S. Th. Snppl. q. M a. 1 ad 1 ;
2. bo^ ,^mar im ?)?cid)e ber ^.'tntnr nnb in ber biinm(ifd)cn .f>ierard)io <'•"'' -f^, .i/'^t^^\,^„it
Unterorbnnng [tattfinbc, mei( bier and) eine natiiilid)c, be.^tcbnngc^iueifc iibernatiirüd)c j^/^'iP^J'^^.JJJ^'fifi.,
Ung(eid)beit beftebe ; bn^ fönnc aber nid]t nnf bie Mird)c nngcmcnbet mcrben, ba tirfion lupcnbcn.
aik 2J^nifd)cn nnb (^Innbigcn bcr 'Jiatnr, bc^iicbnngt^mcifc bcr (^^nabc nad) g 1 c i d) feien;
jebcnfoü^ fönne nid)t crmicfcn merbcn, bon bie 3"tHibcr bcr .'ilird)cnämtcr ibren Unter»
gcbenen nn nntitr(id)cr Xnd)tigfcit nnb an übernatür(id)cn 'Jngenbcn überlegen feien.
.f)icranf ift ,^n ermibern, bn^ bie Irügcr cine^ jcbcn 5(mtc<3 nic^t if)re eigene,
fonbern bie Ci5emalt ibreö !i>oUmad)tgcbcr§, beim ,Hird)cnamt alfo bie (Steinalt ©bvifti anS--
üben. 2)icfc (SJemnlt mit bcr cntfprcdjcnbcn j^ratia uratis data bcfil3cn aber bie 3;rägcr
bcr ,^ird)cnämtcr mirflid) infolge bcr Übcrtragnng non feiten Sbrifti, tunbrenb ilirc
Untergebenen ftc nidjt befiluMi. '.Unf bicfe Vlmt^^gcmalt nnb 'Hmt^gnabe fommt c§ aber
l^ier jnniidift nnb allein an. '■■!1'q"§ bie nntnriid)cn (^kben nnb bie g-ratia g-ratiim
faciens betrifft, fo ftebt bcn }tlird)cnlun-ftebcrn al^ fold)cn nn nnb für fid) fein 5>or,^ng
t)or allen übrigen ,^n; jcbod) bietet bie .viird)e nad) ber '.Hnorbnnng (Sbvifti nnb bcr
Slpoftel (ugl. bie ^aftoralbricfc) allcö anf, bamit ibrc 3)icncr and) in biefer iPc^icbnng
mög(id)ft iiotlfommcn feien. 5Iber nnr ta, tno ein moblgeorbnctc^^ Hird)cnamt beftebt,
fann für gnte 'I^rägcr bci^^felbcn geforgt n'crben, nnb bicfe @orgc mirb nm fo mirtfamer
ibren ^\md[ crrcid)en, je böbcr nnb beiliger ba^ Slird)cnttmt ift nnb gcl)altcn mirb. il'o
bogegen jeber lehren nnb gciftlid)c ^ninftioncn ucrrid)tcn fann, nui ba§ «ird)cnamt eine
rein mcnfd)lid)c 5tnorbnnng ift, ober mo anfKrorbcnt(id)c (^eiftc^^gabcn nnb nnnüttclbarc
;3lnfpiration ^nr ^rebigt crnüid)tigcn follcn, ift jeglid)er 9(nma^nng nnb 3:anfd)nnq 3:bov
nnb Xbür geöffnet, i^gl. S. Th. Suppl. q. M "a. 1 ad 3; "
3. büB jebe ^^räUtnr in ber .^ i r d) e mit bem (Mciftc bc5 ®nan* '.•.'-l•
gelinm^ nnoerträglid) fei, mcld)e^3 gebiete, ha^ einer nnter bcn anberen fid) i'v* tn IJcm b""
niebrige. .^ieranf ermibert ber b '• Ibomaö: Qnilibet dehet se reputare in- (iuanflcltiim?.
feriorem merifo, sed non officio. Ordiiics autem officia ({uaedani sunt. li. c.
ad 2. 2)a3n fommt noc^, ba§ nad) bem iDiaßc ber erl)abenl)eit beg ^fmte^^ bie ?[)iöglid)-
feit, bie ^flid)t nnb ber eintrieb 3nr i^erbcmütignng nnb liebenollcn 3^icn)'tfertigfcit
größer ift.
II. S^riftn^ l)at bie tird)lid)e ©emalt nriprünglid) bem
4Ö6 5?on ber Jlircfjf. B. 3)ic 35crfaffunfl bcr ,^irdf)e.
nmt'-niniioit unb ^^ ^* %^ ^ ^ ^* ^^ -' 111^^ 1" i t 11 H b 11 11 1 c i* b i c | c 111 bcit übrigcii ^(poftcln
i.öiiöniiriK Übertrafen.
'^'''5iÄ*or ^'' s)(ii,%ei. tiefer ^tmtöoclua 1 1 \]at (^briitib^ bcn ^^(poftclii and) nori)
p c r ) b n l i li) c ^^^ r i n i l c g i c n innlieljcn, bic nid)t auf il)rc 'Jiadif oltjcr
übergingen.
-'u>oftol"7in uHi ^' ^^^^^^"^^1^ ^"^ ipcitercn (Sinne and) (S^enoffen bcr 5lpofte( nnb bie
tovcniinbciincvni crften (^3laiibcib^4ioten ^Hpoftcl genannt lucrbcn (P/i^7. 2, 25 sqq.)/ fo fomint
~'""'"' bod) bicfer 5^aine iin eigcntlid)cn 3inne nur bcn 5 tu öl f ^Hpoftcln
nnb bem 1)1. 'i^aiihi^^ ,yi, bie S^riftn^, apostoliis et pontifex con-
fessionis nostrae. nn mittel bar gcfenbct l)at, inie er nninittclbar
Oüin 3$ater gcienbct ift. ^l)ncn übergab er bie 2d)lü]fel bc^ ,'piininclrcid)^^
iMatth. 16, 19), bic er t)oin ^^atcr empfangen (Apoc. 3, 7); fic fetUc er,
bcr ^rnnbftcin, ;,n ©rnnbpfcilcrn bcr ^ird)c {Ephes. 2, 20), er, bcr
'Kid)tcr, ,^n ^iiditcrn bcr '^l^clt iMatth. 19, 28) nnb ,^n bcn Grften in feinem
mädjt (1 Cor, 12, 28).
2. "Tic pcrfönlid)cii '^MU-^iigc bcr ^Ipoftcl fiiib
rirnmmthibnvo '^' ^^)^"'-' Hiiiiiittclbarc Scnbimg. '4>cc^lialb finb fic ba^5 J^nn^
©onbmifl bei- ba iiiciit, aiif bciii bic ^irdic aufgebaut ift ^ Ephcs. 2, 19. 20; Apnr.
- Vota . ,j^^ -j^. ^^^^^ Irerf., Adv. hatT. 1. :> i)raef. 1. I^ic nnmittclbarc Scnbnng
foiiimt obne ^^^lueifel aiul) bcin 1)1. ')?anln^> 511, bcr Don fid) fetber fagt:
Paulus Apostoliis, )io)f ah hoinhnhiis iieque ]ie7' howinem, sed per
Jesffw ChristanL Gai. \, 1. 33gl. and) 1, 11 sqq. "iMnd) bcr 1)1.
'J)hUl)iao ift niimittelbar uon Sbriftne cnuiil)lt nun'bcn, uuil)rciib bic
'^Hpoftcl nur ;iuei 'JJainncr ,;nr ^Mit)l prüf ent ic r te n (Ad. 1, 23 sqci.).
^>gl. Bellarm., De Rom. Pont. 1. 4 c. 23;
^ '•-•'• 1). bic ü bcr bic q a n \ c $? e 1 1 fid) e r ft r c (f e n b e a p 0 ft 0 l i f d) c
vipoüd. (>uMii a 1 1. oie nnb nid)t unc bie ^|>ropl)cten blof^ ,^1 xVli'i^cl, lonbcrn ,^ii
allen ^>bltern gefenbet Mntth. 28, 19; Marc. 16, 15; Art. 1, 8;
9, 15; Rom. 10, 18). Tc^^balb liegt il)iicii ob sollicitudo omiiium
ecclesiariim (2 Cor. 11, 28» nnb mar bic ^Mihoübnng il)rcr apoftülifd)cii
(>HMua It nidit anf einen iöc^irf bcfd)riinft, mic bic^^ glcid) uon Einfang bei
bcn '^^ifd)öfeii bcr Jyalt mar {Art. 20, 28). ^al)er maren and) alle
(Mlanbigcn il)iicn unmittelbar nntcrmorfcn, nnb fic l)attcii unbegrenzte
^ciimlt überall ;ii Icbrcn, ^trd)en ^n grünben, 33ifd^öfc cin,^nfct^cn, mic bic^
bic '^(poftclgcfdiid)tc cr^äblt nnb bie .s^ird)e Don iel)cr geglaubt l)at. Daf^
babiird) bic 11 n t c r 0 r b n n n g 11 n t c r ^ e t r n ^3 nid)t geleugnet mirb,
merben mir fpätcr fel)en.
Cb alle '^(poftcl unmittelbar oon Gbriftu^ al§ ^ifdjöfe eingefet3t lüurbcn
ober nur "^Petriho unb burd) ibn bie übrigen f. Bollarin.^ 1. c. 1. 1 c. 23;
^ic unMiiboi- ^' ^^'^^^ ^^^^f ^viM"pii*ii ti Oll bcrnl)cnbc pcrfönnd)c Un-
fdt ^a■ 'äppiic i. f c l) l b a r t c i t. Tail bie '^Ipoftet iiid)t bloil Xriiger bc^ niifcl)tbarcn
fird)lid)en Scl)ramtec^ maren, fonbern and) traft einer bcfonbcrcn (^abc be^5
l)ciligcn (^ciftee^ perföiilid)e Unfel)lbarfcit bcfaßcn, ift in bcr l) eilt gen
£d)rift flar aihogefprodien (1 Thess. 2, 13; Gal. 1, 6 — 13) nnb Don
bcr fatl)olif d)en Äirdic immer gelcl)rt morben. ^^ermöge bicfer Unfcl)^
barfeit ragen fic mcit über il)rc '^tadifolgcr, bie nur Präger be^ fird)lid)cn
öel)ramtc^^ finb, l)inan^o nnb finb, äl)nlid) mic bic ^rop^cteii, Organe bcr
göttlid)cn Offcnbarnng, nid)t, um bic Offenbarung 6;i)rifti jif ocruollfommiien,
fonbern niii fic in bic 'iBelt cin^yifübrcn nnb al^^ unmittelbare nnb in=
fpiricrtc ^ßerf^enge be^5 l)ciligcn (5)cifte^ 311 erfUiren. ^aran^ crflärt fid),
§ 131. 3)er ^^limat bc§ f)(. ^ctru§. 457
bnß ble 'MtcY bic 2c\)vc bcr ^(poftcl aU (S5ottc<? ^ilUrt be;^cid)ncn iinb
neben bic i^c^rc (^Ijvtfti [teilen. Stiidete ig'itnr confii-mari in
doctrinis Domini et Apostolonim. Ljuat., Ad Mag-nes. c. K>;
TertulL, De praescript. haeret. c. 28. Triefe Unfclilbarfeit nnb
Qnfpiration infinnicrt and) bn^ Sonftantinopolitannm II (553), mcnn
c^5 beni ^apftc '^Mgitin^>, nm il)n :\nv Tcilnabnie am ^on^il ,^n bc-
ftimmen, anf bai^ S3eifpicl bcr ^Ipoftcl binmcifr, Mc im Äon.yl oon ^crnfalcm
tieriammelt gcmefcn feien, licet Sancti Spiiitns giatia et circa singnlos
Apostolos abnndarct, nt non indigerent alieno concilio ad ea, qnae
agenda erant.
^ ti r et i | d) ift bal)er
a. bic Öcl)re ber (^noftifcr, bic in ilircr iikijo bnrd) bic mobcrncn^ „ l^'^Jc^iaiu-,,
9{ a t i 0 n a l i ft c n crncncrt unirbc, bic "^Ipoftcl biitlcn bic ivm^e ü^alirbcit Viu'vinmbitit.
entuiebcr nid)t erfannt ober bod) nid)t allqcmcin nnb öffcnttid) n^pvebic^t.
?(ücin )ie folltcn allcv Icbrcn (Matth. 28, 20; 10, 27 > nnb babcn
e^ and) n^tlian {Art. 20, 27; 1 Tirn. G, !■]. 14^ $vl)i"^^ 5^ad)fülncr
l)abcn bal)er Icbii^lid) ba^o dejioHtum /idet ;,n bcnnilnen (1 Tiw. 6, 20;
2 Ttm. 1, U' n. f. ]i\). il^ot. ^'c^^- Adv. liaer. 1. 3 c. 5. 12;
TerttUL, De praescript. liaei'. c. 22 sqq.;
b. bic l^clirc ber IV o n t a n i ft c n nnb nnaloc^cr ^ d) m ii r m c r ^ ^., J^'|,f j^-i,,,,
feften bc^o lUiittelaltcre nnb bcr ncncrcn ,']cit, UH'ld)c eine nad)apDftolijd)e n.unav.oftoiiiriH'
!:I^crt)olltommnnnQ ber !i'cl)re (Jljrifti bnrdi bcn bcilii^en O-kift bcl)anptctcn. mutric^w^^
';?Ulcin bic 5lpoftcl finb in alle ^^.Mihrbeit ciniicfiilirt bnrd) bcn l)eiliiKii ^"'''^''
(Meift, ber Icbiglid) non (Jl)rinnv ^^enc^nic^ ^ibt nnb oon bem ^^cinigcn
cmpfiinc^t {Joann. 16, i:^. 14). Tnrd) bic ^Hpoftcl finb bic (sMiinbic^cn
bal)cr reidi an aller (Jrfenntnie nnb mit bcm gan.^cn .v>cil^u-atfd)lnf^
©otteö befannt {Art. 20, 27; 1 Cor. 1, 5^ Tcv^lialb fann and) fein
@nnel it)ncn ein anbcrec^ (i-oamiclinm hrinqen nlc> bac^ a p o ft o l i f d) c
{Gal. 1, 8).
8. ^ilMic> bao cincntlidjc ^H m t bcr ',H p o ft c l betrifft, ^t>^ in .^^^. Jjjj;:;;^,.^^,^
il)rcn ^J^ad)folgern bic^ a\h:^ (S'nbc bcr iiklt fortbanert, fo finb fic -'i.nt ^a• ^duMU-r.
a. ©cfanbtc Ci l) r i ft i 'Joa)r}f. 20, 21; IH, Dn;
h. a n 1 1) c n t i f cb e ^] e n gen CS l) r i ft i iJoav ii. 1 5, 27 ; A rt.
\, 8). l^Kt^ ift bac^ (^)rnnbgcfci3 ibrer Ibiitiöfcit, uon bem a n 1 1) c n t i f d) e c^
^^eugnie ab,-;nlcqcn, unK^ dbrifUho il)nen mitöcteitt [Art. 1, 21.22;
2, 32; 3, 15; 5, 32; 10, 31); 2(1, 16; 1 Cor. 15, 15; 1 Frtr. 5, 1;
1 Joann. 1, 1-3-. Sobann folltcn fic uncbcr anbcrc antbentifd)e j^engen
anfftcllcn (2 Tim. 1, 6. 8 ; 2, 1 S(jq.);
c. 2^räger bcr (M c m a 1 1 G b r i ft i. 3ic finb nidit blon einem
l)ö^cren ')iid)ter alo blofn^ llrtnnbepcrfonen ober '^kmcic^mittcl nntcrftclltc
^engcn, fonbern co ift il)nen and) b i c (^) c \v ([\{ (£ b r i ft i übertragen,
in<e>bcfonberc bic (sUnralt ,^n lebren, bcn (^^lanben ;,n oerlangcn, bic .S^^eilc-
gel)eimniffe ^yi ncnraltcn nnb bic Mircbc ;^n regieren.
^ 131. ^cr ^^.^rimnt bc^^ 1)1. '}^t\x\\^^.
iL^C]!. l\dmu-r}, De Hom. I'oiitif. Tlies. 1 s([(].
L ;■] n r S c ui a l) r n n g ber (5 i n l) e i t b c r .s^ i r di e bat (£ b r i ft n ^^ ^.j^, ^^^^^ ^^..
bcn l) (. '13 c t r n ^o ,^ n m g n n b a m c n t nnb f i d) t b a r c n O b e r = di- ;Mtvuv.
() a n p t bcr ?( p o ft e ( nnb b e r g a n ,^ e n $1 i r d) e g e m a d) t nnb
i l) m i\\ b i e f e m 3 m c (f e n n mittel b a r li n b b i r e f t b e n ')> r i m a t ,
i'cilieifeung:
458 SBon ber ^irt^c. B. 2)ie SUerfaffung bcr ^ixä}t.
11 i rf) t b 1 0 f, b c V @ l) r c , f o n b c r n a n d) b c r Cs^ c in a 1 1 {iurisdictionis)
u n b 5 lü a r n i d) t et lu u in (M c in c i ii f d) a f t mit a n b c r n , t c i 1 tt) c i ) c
u 11 b n 11 r f i'i r n ii fun- o r b c ii 1 1 i d) c J^mI 1 1 c , f o ii b e r n i 1) in a H e t n ,
in bcr g n n ,^ c n J ii 1 1 c , f ii r i in m er 'i^xc l) ö d) ft c (^ c h) a H (jyleni-
tudo potestatis) n h er alle a n b c r e n ^M p o f t e l n n b b i e g c | a in t e
^ i r d) c ii b e r t r n g e n.
1. T^cr 3^ c m c i ö für bcn 'iH'intat luirb gcfiiljrt
lic^^hfiiiflc ^- '^11^^ ^ci' I) eiligen ^d)rift, namcntlid)
>rt)mt irtjit bnt a. IUI!? bein il^orbitb be^> ,N> ohenpr i e fter t n in§ i in %ittn
^iovbii^: 3:efta in eilte;
ji'amniflcbuiui; ,3. u 11 f^ b e r ^l ii 111 e 11 g e b n n g. Iiituitus autem eum Jesus,
dixit: Tu es Simon filius Jona; tu vocaberis Cephas, quod iuter-
pretatur Petrus. Joanii. 1, 42;
y. an ^5 ber ©rüärnng bcö ^^lamenö unb ber 3(n!ünbigung
bcr f ü n [ t i g e n Übertragung b e ;§ *i|5 r i m a t e §. ^ctrii^ ^t\^i
%t\^ , m\\ er ber J^ c l ^> fein lu i r b , auf bcn Cil)riftu^ feine Äirdje
erbauen unrb. P]^u dico tibi, (luifi tu es Petrus et super hanc petram
aedificaho ecclesiam rneani. Matth. IH, 18. ^^\\ biefein 3^ernfe luirb
Gbriftnö ibin bie 2diliiffel bee *oiinniclretd)e!^, b. l). bic bodjftc (^^etualt
über bie ^irc^e übergeben. Et tibi dabo claves regni coelorum, et
quodcunque ligaveris super tenam, erit ligatum et in coelis, et
quodcunque solveris super terram, erit solutum et in coelis.
Matth. 16, 19.
^ie« ift ber e i g c n 1 1 i d) c unb n ii d) ft e 3inn biefer Stelle, neben
lueldiem nod) fcfnnbiire unb entferntere ^(u^legnngen ft^on öon ben
1)1. 33atcrn geltcnb gcinadit unirben nnb and) berechtigt finb.
W\i linrcdit luerbcn bnl)er anc> benfelben (5 iniuü übe gegen ben niii^ftcn
nnb eigentlid)cii 3inn bcrgeleitct. @^ genügt, bie unditigftcn an.^nbenten.
aa. "iHllcrbingv: ift (5l)riftn« ber Jet« ober ba^ gnnbaiiient il Cor.
3, 11), aber '^^^etrn^o ift c6 bind) i^n nnb alö fein fid)tbarer
S t e 11 0 e r t r e t c r. Den I^ o n a t i ft e n gegenüber l)atte ber ^l. 5(ngnftinu§
allen (^rnnb berinn-^nbeben, \>([\\ Cil)riftnc^ priwario bac^ g'nnbainent ber
^ird)e ift, mie and) (il)riftn^> tauft, irenn 'Petrus tauft.
,3,^. Der ^H a n b e '^^setri ift Jnnbainent ; aber nid)t ber ÖJlanbc
a ( ^^ f 0 1 d) c r , f onberu "^ e t r u i?^ in traft f e i n e ^^ @ ( a n b c n §.
YY- Cv» "^er arianifd)en ^^eit luar e^o natürlid), h[\^ bie ^Hiter oft
auf h{V^> iJ-^efeuntnic^ *"^^etri : Tu es Christus, Filius Dei vivi, alc> auf
ba^^ gnnbainent ber Mirdie .yirücftainen.
1^ie 5al)lreid)en ©teilen bcr ^niter, ircldjc bcn (glauben ^ctri aU
gnnbaincnt bc,^eid)iien, finb auf bcr anbercn ecitc uon großer 2öid)tig!cit,
nin ,^n bciucifcn, baf^ bie !;>^cniabrnng bcr 9ieinbcit nnb Ciinl)cit be^5 C^lanbcn^
ber crftc nnb ti)cfciitlid)fte 3^iKcf bc^ '^riinatesi ift;
^T-Äfbc'" 5. an? ber il>eiic, U) i c e()riftnf> ben 1)1. i^trnC. be*
Monbeitr; [^ q u b c 1 1. Gt lct)rt uoiu (Sd)ifflcin $ctri an^^ {Luc. h, 3); tüol)nt in
bcffcn .S^aiifc {M(ttth. 8, 14) nnb ,^a()tt für ibn nnb mit i^in bcn ^m^^--
grofd)en [Matth. 17, 23 sqq.). 5lnrf) htx bcr 3^n|ln)afd)nng ^eid)nct er if)n
au^ {joann. 13, 6 sqq.) foiüic and) nad) bcr 5lnferftcl)nng {Marc. 16, 7 ;
Luc, 24, 34; Joann. 21, 1 sqq.; 1 Cor. 15, 5). T>ie 5ln^3eid)nimgcn,
bie bcin 5(püftctfürftcn ;,n teil unirben, erregten bic @ifcrfiid)t ber anbercn
5(poftcl, bie uon (5;i)riftn^ ^nrcdjtgcmicfcn merbcn, teils burd) ^inioci^
§ 131. 3)er ^vimat be§ f)t. ^etru§. 459
auf beit 9?atfd)luj3 ©otte^ (Matth. 20, 20 sqq. ), teil^ biirrf) @rina()nung sur
X)euuit (Xz<r. 22, 24 sqq.);
£. nii^ beut (lebete, bnj3 ^etri (Staube iud)t b c fi 5 1 c v e , ^''f^.f ,^;^^^^^^^^^^^
u n b b e in 51 u f t r a g c , feine trüber 5 n ft ü v t e n. Ego autem
rogavi pro te, iit non deficiat fides tua: et tu aliquaiido conversus
conßrma fratres tuos. Luc. 22, 32;
^. a n ^ b e r f e i e r U d) e n S c ft e U n n g 5 n ni D b e r ^ i r t e n "''^o!;f,f,J}'p| .^'^
ber gan.^en ,^crbe. Cum ergo prandissent, dicit Simoui Petro
Jesus: Simon Joannis diligis me plus his? Dicit ei: Etiam Domine,
tu scis quia amo te. Dicit ei: Pasce aynos meos\ Dicit eiiterum:
Simon Joannis, diligis me? Ait illi: Etiam Domine, tu scis quia
amo te. Dicit ei: Pasce agnos meosl Dicit ei tertio: Simon
Joannis, amas me? Contristatus est Petrus, quia dixit ei tertio:
Amas meV et dixit ei: Domine, tu omnia nosti, tu scis quia amo
te. Dixit ei: Pasce oves meas: Joann. 21, 15 sqq. iDJit biejen ^Borten
tt)irb bem \)\. ^etrn5( allein bie :?}ieflierungC^gcuuiU über bie ge =
famte Äivri)e, bie einfad)en ©Uinbigen lagnii mie bie fird)lid)cn ikn-ftel)er
(oves), übcvtvagcn ;
Yj. ans; ber ^^(n er f cnnnng ^^^etri aU5 be^ erften nnb be^ tiS^I'/mS
^QUptcö ber \^lpoftcl burd) bie \Hpoftel nnb ©luingeli ften. aiMtnipauptan;
U^gl. Matth. 10, 2 sqq.; Marc. 3, 13 sqq.; Luc. G, 13 sqq.; Act. 1, 13;
2, 14: Petrus cum undecim. 1^er l) (. ^|>'anhti^ l)at bem ^^J^rtmat ''l.^etri
fi(^ nnterlDorfen (6'^/^. 1, IS»; bie bcm (Scp()ac^ erteilte correctio fraterna
[Cial. 2, 11 sqq.) ift jebenfaü^ fein ^^eiuei^o gegen ben ^^rimat;
i)-. a n ^ ber uu r 1 1 i d) e n nnb a 1 1 f e i t i g e n Ü b n n g b e c^ übunfl^ m x^x\'
^rinintc^ bnrd) ^:|3etrnc>: ^ii>al)l bc^> ^JJ^ittl)ia^3 {Act. 1, 15 sqq.i;
'iPfingften nnb erfte (St)riftengemeinbc (Act. 2, 14 sqq.); erfte^5 "Ol^nnber (Act.
3, l'sqq.i; ^efenntni^^ Dor bem (Sl)nebrinm^(.4rf. 4, 1 sqq.; 5, 17 sqq.»;
^^(nania^^ nnb 2apl)ira {Act. 5, 1 sqq.); ^auiaritaner nnb 3inion yj^agm?
{Act 8, 14 sqq.); ^ifitation ber ^t'ird)e (Ae^. 9, 32 sqq.-; ^.Hnfnal)ine ber
^t\\>t\[ {Act. 10, 1 sqq.); (Mebet ber Ä^ird)e nnb bie 53efreiung *>^etri {Act.
12, 1 sqq.i; ^(poftelfon^il {Act 15, T sqq.); Urteil über Vxz 8d)riften ^anli
(2 Petr. 3, 15. 16). '^^ie (^^efd)id)te lel)rt, baf? ^etrn^^ in ^^(nttüd|ien,
bnnn in ^Ifoni refibierte, luo er [tarb, nnb baf? er uon iHoni anö bnrd)
a)hrcu^ '?(le;i-anbrien grünbete; bal)er bie i^atrinrd)ate ;
b. on^ ber 3:rabition.^ ^ rcv ii^Lt in
OL. 'Die ibäter iier|tel)en bie c:: teilen ber l)eiligen ^d)rift uon einem t>ei ivabition.
magren '»^r i mat e ^]3etri.
^. T)al)er nennen fie il)n caput, princeps, Vertex Apostolorum,
primus mundi praeses n. f. m.
y. @ie fül)ren ben ^]5riinat ber römifd)en ^ird)e, b. \). bes römifd)en
@tul)le§ auf iV'trng ^nrücf, ber in feinem 9^ad)folger, bem ^npfte, fortlebt.
^a{)er geliören t)ier^er and) alle Stellen über ben Primat be§ ^apfte^ nnb
beffen göttlid)e (^infe^umg;
c. a n ^ ber £ e ^ r e ber AM r d^ e. ^ie ®efd)i(^te ber Äion^^iüen ^^^^ ^^^^ ^^^^
ift ein tl)atfäd)Ud)er 53en)ei^ be§ ^rimatcö. ed}on ba^ 5 tu e i te allgemeine be\- Wöve bev
^on^il Don Sl)on aber (1274) erfUirt an^brüdlid): Ipsa quoque **'''^'-
sancta Romana Ecclesia summum et plenum primatum et princi-
patum super universam Ecclesiam catholicam obtinet; quem se
ab ipso Domino in beato Petro apostolorum principe sive vertice,
460 ^^on bcv ,^ivcf)c. B. 3)if 5>cvfai'iinui bcr ^ircf)c.
ciüus Romanus pontifex est successor, cum potestatis plenitudine
recepisse veraciter et humiliter recog-noscit. Ta^ .stoii-^il luui
J^'lorcii,^ (14:J9) bcfiuicit chciijo bcftiiiimt, Pontifici Romano in beato
Petro paseendi, legendi ae gubernandi universalem Ecclesiam a
Domino nostio Jesu Christo plenam potestatem traditam esse.
'^0!? il^otifanum ciiblid) crfliirt: Docemus itaque et declaramus,
iuxta Evangelii testimonia primatum iurisdictionis in universam
Dei Ecclesiam immediate et directe beato Petro Apostolo promis-
sum atque coUatum a Christo Domino fuisse . . . . 8i quis igitur
dixerit, beatum Petrum Apostolum non esse a Christo Domino
constitutum Ai)Ost()lorum omuium principem et totius Ecclesiae
militantis visibile caput; vel eundem honoiis tautum, non auteni
verae propriaeque iurisdictionis piimatum ab eodem Domino nostro
Jesu Christo directe et immediate accepisse; anathema sit. De
Eccles. diristi c. 1.
i:m. 3(nin. 1. ^-alid) ifi i^aim
^^!bx^Zv.^' 'i- ^i^' ''<^''^'^' ^^'^' flniiä Big teil C^hU lif a iicr, bcv lif. ^^ctni^ babo nur einen
2ei( bcr obcrften Stird)emjciun(t eiiipfangcn;
1>. bic l'elire ber (S^allifancr bcö IT). 3af)ri)unb er t§ iinb ber ^cbvonianer,
''4>otrii§ babc feine (Steinalt niri)t iininittelbar iion S()rifti^=v fonbern uon ber SlHrd)e er*
baUen. i^n ber il^iiUe Au<f<u-rnr fhhi luiirbc babcr mit ^Jied}t biejc i'ebre ncrnrteilt:
l'ropositio, ([uae statuit, L'onui/Nmt I'oufip'rcfn fssp <a/H(f niiiiisternt/e; sie
e\p]icata, ut i-vomanus l'onrit'cx non a Cliristo in persona Petri. sed ab
Ecciesia potestalcin niiiiisterii accipiat, qua vdut l'erri successor, verus Ciiristi
vicarius ac totius Ecclesiae caput i)ollet in nniversa Ecciesia: haeretica.
i:«:!:"). iHnin. 2. ^nnoceii,^ X. bat 1G47 bie iPebaiiptung: Sanctns Petrus et Sanctus
AnmHcii', X. Pijiiius sunt duo Kcclesiae principes , qui unicum etliciunt, vel: sunt dno
Ecclesiae catholicae corypliaei ac supremi duces summa inter se unitate con-
iuiicti, vel: sunt neminus universalis Ecclesiae Vertex, qui in nnum divinissime
coaliierunt, vel: sunt du» Ecclesiae summi pastores ac praesides, qui unicum
Caput constitunnt, ita exi)licatam, ut ponat onuiimodam aeqnalitatem inter
Sanctum Petrum et Sanctuni l'aulum sine sub(»rdinatione et subiectione
St. I'auli ad St. Petrum in potestate suprema et regimine universalis Ecclesiae
al^o bcirctifd) ucrmorfen. "SMe^o i]i(t and) ron bcr mobernen Träumerei, '^^etru^ babc
b e n ^4-^ V i Hl a t b c y ^)i c g i in c n t c v; , "Panlib? b c n '4-^ r i m a t b e r ^ e b v e
empfangen.
2. ^ic (S'iinuiinbc c^cgcu bcu ']?rimat ^]^ctri rcbucicrcu firf) baranf,
,,. ...\-'-"'- ,, a. biiil mau alle Stellen, uuldic bcu *!Krintat bciucifen, nidit lum bcr
mv ^^•■^ Dl. Vi Hl t V c\ c in d 1 1 , lonbcni uou rem p c r i o ii li d) c u 4. u c^ c u b c u , C^:» n n b e n
^^'''^^""■' nub iMn-;iic3CU in'tri beutet. Tic periöulidjcu C£ic^cufd)aftcii i>ctri fiub
freilid) .s{ ou gr u e n 5 1] r ü u b e bcr @runil)(ung 'J.Netri inib uierbcn oud) nou
bcu ()(. '-Initcru fo aufcicfaßt. '^(ber babei mirb bic tl)atfiid)lid)c ^erlci()uut3
bcc^ ^^riiimtcc^ uoraue^ge je (5t ;
b. ba\] man bcl)auptet, bic übrigeu 5(pofte( I)ätten bicfclbe O^ovalt,
13:;
lio (^5i-iuait b
lii. -iH-tniöu. bcvuite ^^^ctruc^ empfangen, unb uuio ,;u il)in, fei aud) 3U d]iicu cjcfprod)eu.
"''*•'"' ''^'''"'•T)ic^> berul)t auf (i-ntftcUung bcr 253a()rl)ctt, baf] bie aubereu ^Ipoftcl nücr^
biug^o aud) unmittelbar luni (Xbriftuc^ bie ^an^c 3'iiit''' ^^^' apofto(ifd}eu (Bc-
undt empfaucjeu babcii (u. 1324 ff). ^Mbcr fic cmpfiugcu biefelbc iu aubcrcr
^ll^cife aity füvm : 'l>etru^:^ cmpfiui] fic uid)t blon ßiierft, foiibcru audji alc>
baci alleinige Cberl)anpt unb felbftäubig; bie übrigen ^Hpoflcl aber empfingen
fic gcmciufam nub in Unterorbnuug unter "in'truo. T)al)cr l)at aud)
^ot)auue'o XX ir. im ^s([\)\'^ l'J-'^ ^^^ ^V'l)anptnug bce ^JJiarfdiuv non
*^?abua üermorfcu, quod B. Petrus apostolus non plus auctoritatis
§ 131. 2)cr ^rinmt bc6 {)!. ^etru§. 461
habuit, quam alii apostoli habiierimt, iiec alionim apostolorum fuit
Caput. SCcu uon ^nnoceng X. ücntvtciltcn jaufcnifti|d)cu Sal^ f. n. 1335
^ic^ iprid)t niid) bic ttaififrlic, uou ben ©ci^iicni uiclfmi) ^^liß^^^'i^iif^^^ Tei-Jdmnt at-^
(Stelle bcö 1)1. (^l)prian auv: (^uamvis Apostolis oninibus p()StiTauv(^)nmöt>ev
resurrectioiiem suam parem polestatem tribuat . . . , tarnen ut ^'^'^^'"Ji" ^"''
unitatem maiiifestaret, unitatis eiusdem originem ab uno inci-
pientem sua auctoritate disposuit. Hoc erant utique et ceteri
Apostoli quod fuit Petrus pari consortio praediti et honoris et
potestatis; sed exordium ab unitate proticiscitur et primatus Peti'o
datur, ut una Christi Ecclesia et Cathedra una monstretur. De
unit. Eccles. c. 3. llumöglidj fauii man nniiiUd) bcni 1)(. (5i)prian bie
9}leiuung untevid)iebcn, alc> l)abe bk ilkuüVj^ugung '^Pctri nur bie (^iutjcit
bei* Ä^ird)e ( i) in b o H j i c r c u , nid)t aber bcn b l e i b c n b c n n n b lui r 1: =
l'amen (^runb bicjer (Sinl)cit biird) bcn "ißrimat (cgcn foKcn, ba bcr
^eilige bod) in Übcrcinftimiiumg mit bciii ganzen d)riftlid)cn ^Hltcrtum
bcn ^J3rimat aU rcatcn (^ruiib bcr }:ird)lid)cn (Sint)eit anffaptc. ^g(. über
biefc (Stcttc Palmieri, \. c. p. 276 sqq.
II. ^ctrnc^ t)at nad) gt)rifti (Sinfc^nng nnb fornit iure ^^^^Jr^-^-^^^
divino einen 'Ji a d) f o t g c r in \ c i n c m D b c r 1) i r t c n a m t c b i ^o -'nuinoinov, ^em
3 n m (S n b c bcr il> e 1 1 , nnb b i c i c r iV a d) \ o l g c r i f t b c r r c d) t -- ^^ "Sm.^"'"
müßige römijdjc i^ifdiof.
^aö l>ati!annm crtliirt Ijicrübcr: Si quis dixerit, non esse
ex ipsius Christi Domini institutione, seu iure divino, ut beatus
Petrus in primatu super universam Ecclesiam habeat perpetuos
successores; aut Romanum Pontiticem non esse beati Petri in eodem
primatu successorem ; anathenia sit. De Eccles. (Jhristi c. 2.
X^iefelbc ^Unibrlieit ift bereite^ burd) bac^ ^uuitc all gern eine
It^onjil oon ßl)on nnb bac> .^lOUäil uon Jy l o r c ii ,^ bogmatifd)
bcflaricrt iinb lüar Don ict)cr fo offenbar (^(aiibe nnb '^k'fcuntiii^:^ ber .Uird)c,
baj3 fic o()nc ^Jiircfic nie bc^iucifclt mcrbcii tonnte.
l.l^ie ^ncccffion iibcr()anpt ergibt fid) cuibcnt anc> bcr .,.^,tuH'ubirttvit
l)eiligen '5d)rift nnb ber Xrabition, ba bac; gnii^i^J'icnt iinb ber Obcrl)irte ^"' ^"5J^'''^'"
ber Älrd)e fo lange bcftcl)cn imi|l, aho bic .sjird)c [elbft, nämlid) bic^ ,^nm
@nbc ber 35>elt. ^o argnmentievt aiid) bao '^mt t i f a nuin : (^uod autem
in beato Apostolo Petro prin('e])s pastorum et pastor magnns
ovium Dominus Cliristns Jesus in peipetuam salutem ac perenne
bonum Ecclesiae instituit, id eodem auctore in Ecclesia, quae
fundata super petram ad finem saeculorum usque firma stabit,
iugiter durare necesse est. L. c. c. 2. ^ic £ucccjfion iiber(]aiipt ift
bal)cr gcforbcrt non ber ^ n b c f et t i b i t i t i'i t ber .fiirdjc (§ 127) foune
and) üon bcm ^nude, 511 bcm ßl)riftiic> ben 'In-imat eingefel^t l)at. ^^gl.
Palmieri, 1. c. Thes. 7.
2. "I^ajs aber bcr römifd)c ^Mfd)of biefcr "iK a d) f 0 1 g e r jer i^iilmu bt-ö
i ft u n b ni i t () i n "iß e t r n ^> i m ^3 a p ft e f 0 r 1 1 e b t , i ft u 0 n 51 n fang |JJ'i'''^il!'i7,f ^
an f a 1 1) 0 ( i f d) e r © t a n b c. "^ic g e f a m t c 2; r a b i t i 0 n bezeugt bac^ \uw\C '
factum doymaticum bcr r ö m i f d) e n S n e c e f f i 0 n . ^ac^ '-I^ a t i t a n u m
crfliirt biejclbc mit folgenbcn 3i>orten: Nulli sane dubium, imo saeculis
Omnibus notum est, quod sanctus beatissimusque Petrus, Aposto-
lorum princeps et caput tideique columna, et Ecclesiae catholicae
fundamentum, a Domino nostro Jesu Christo. Salvatore humani
131:
462 S5on ber ^ivd^c. B. Xu SPerfnffung ber ^ivcfje.
generis ac Redemptore, claves regni accepit: qui ad hoc iisque
tempus et semper in suis successoribus, episcopis sanctae
Romanae Sedis, ab ipso fundatae, eiusque consecratae sanguiiie,
vivit et praesidet et iudicium exercet. Unde quicunqiie in hac
Cathedra Petio succedit, is secundum Christi ipsius institutionem
primatum Petii in universam Kcclesiam obtinet. Manet eigo dis-
positio veritatis, et beatus Petrus, in accepta foititudine petrae
perseverans, suscepta Kcclesiae gubernacula non reliquit. Hac de
causa ad Romanam Ecclesiam propter potentiorem principalitatem
necesse semper fuit omneni convenire Ecclesiam, lioc est, eos, qui
sunt undique fideles, ut in ea sede, e qua venerandae coniniunionis
iura in omnes dimanant, tanquam membra in capite consociata, in
unani corporis conipagein coalescerent. L. c. c. 2.
Dae^felbe ergibt fid) aber aiid) mit (S u i b e n 5 au^ ber (^ c f d) i d^ t e ,
V^apfterinbir ba ')>etriho in i)lo\n ftarb unb bort ) einen ^^adifolger ;^urüiflief3, foiuie aii^
okict)ict)tc. ^ ^ jj^ j^ I ^1^ j ni i n b e r e ni b e u t e n '^^ e r n u n f t f d) l u [5 , baf3, luenn
^ktriie einen successor im 'i^rimnt l)at, bicfe^ ber römijd)e 'l^apft
ift, lued nie ein anberer eö aud) nur jn fein bel)anptete.
3. ^^m 1>ogma uon ber Sncceifion be^o rüiiiijdjen ^tid}üf'3 im ')?rimat
^üv\ ift au^^gefprodjen,
rev ikunat unb ^- ^^^6 ^ ^ ^" ^^ ^' ^ ^^^ ^^ ^ ^^^'^ ^^'^* ^' ^ "^ ' 1 ^^) ^ ® ^^ ^ '^ ^ "^ P ^^ ^ nüiibeftcn^
^ bei- römiicijf uemiüoe apoftoUidier ^Hnorbnnnq ']>etri, nad) ber aüqemeineren unb luolil-
begrunbeten 'JJieinung aber (uspos'/tfojie (liniui et iure divmo mitem-
anber in ein«? uerbuuben fiub ;
b. ball berjenige, uicld)er inie ecclesiastico rcd)tiiia|liger ^JIad)foIger
"ij^etri im romijdjen (£' p i c< t o p a t e ift, iure d(ri)io fein 'JJad)iü(ger ift
im '13rimat nnb unmittelbar uon (^ott bie i^rimatialgeiualt über bie
gan^e ^ird)e er()ält;
^ }'^^f- . . c. '^aVy ber iemeilige iMipft nnb er allein successor 13 e tri
ift .^nDnbcv ba u w't) i\\^ f 0 ( d) er ^ u l) a b e r b e r (^^ e in a 1 1 '13 c t r i i ft. T)ie ^^o(^
a. b e r 3 t n l) l ^]3 e t r i , luenu barunter etunvo anberer üerftanben
mirb, a(c> ber jemeiligc ']>apft alc> foldjer in feiner ^Hmtc>eigenfd)aft, mie bie^
Don feiten ber (^all ilaner gefd)a^ ;
^. b i e römifd)e ,^ i r d) e alc> bie (^kmein|d)aft be^ rbmifd^en
5^teru^:< nnb 'inilte^:! allein ober mit bem römifd^en ^^ifd}of. ^3^id)t uon ber
rbmifrijen Äirdje l)at ber *13apft feine (S^eunilt unb fein '^(iifel)en, fonbern bicje
^ivd)e l)at il)r '^ütfel)en nom '}3apftc ;
Y- b i e ^ e f a m 1 1) e i t ber 'J? ii p ft e in il)rcr ^Keil)enfolge, mic
^öffnet meinte. ^^g(. Palmieri, 1. c. Thess. 8 — 11.
III. Ä^a§ ben ^w^^d be^> "^^^rimate^o betrifft, fo ift feft^ubatteu :
1345 ^ e r 3 ^^^ ^^ ^^ '^ "^ r i m a t c ^ i ft bie ^ c g r ü n b u n g u u b
"jrimate^. ^' @ v l) a ( t u u g ber @ i n l) e i t ber 61 i r d) e , \>([-^ honum unitatis,
"^ax'xw ftimmen alle iiniter unb ^l)eo(ogen überein. "^iefe ^ii}al)r^eit t)aben
mir oben (n. i;338i fd}on nom 1)1. ßl)prian gel)ört. xHn ber näinlidjeu
Stelle l)eigt e<o nod) meiter: Ecclesia Domini luce perfnsa per orbem
totum radios suos poirigit. Unum tamen lumen est, quod ubique
ditt'unditur . . . unum tamen caput est et origo una et una mater
foecunditatis successibus copiosa .... Hanc unitatem qui non
tenet, Dei legem non tenet, non tenet Patris et Filii fidem, vitam
§ 131. 3)cv Primat be^ ()I. ^etni§. 463
iion tenet et salutem. gvü()cr fii)on l)titte ^rcnäii^ bie miin(iil)e
^a^rl)eit in bem berü()mtcn @a^e au^gejproc^eii : Ad haue (Roniaiiam)
Ecclesiam propter potiorem principalitatem iiecesse est omiiem
conveiiire Ecclesiam, hoc est eos qui sunt iindique fideles, in qua
semper ab liis qui sunt undique conservata est ea quae est ab
Apostolis traditio. Adv. haer. 1. 3 c. 3. i^g(. Amhrosms, In Ps.
40 n. 30; Hieron., Dialog, adv. Lucifer. n. 9; fiel)e and) Palmieri,
1. c. Thes. 12.
'Der 'ißapft [oll nlfo nirf}t tix^a ein (ecree> Sinnbilb «^f^ic^Vrovi/aiSift bie
(£ rf) e i n e i n ^ e i t , f o n b e r n bie b e lui r f c n b e U v f a A) e b e r U) a l) r e n l)cuMrfcnbe uv.
unb uoUtonimenen firrf)Hd)en (Sinl)cit [ein. ^e«l}alb I)at il)m''tv^'[i^^^^^^^^^^
and) ß;[)ri[Uh3 bie gnnje ba^n notUHUibige ©eiualt übertragen, bie feine ge=
ringere [ein fann aU bie gülle ber fird)lid)en (^Vninilt, bie l)i3d)[te nnb uoUe
J^e^r^ nnb ^Hegiernng^ogcmaU. ©o lel)rt and) an*?briirflid) ba»? '-I^atitannnt
in ber (Einleitung jnr Constitutio de Ecclesia Christi: LJt vero episco-
patus ipse unus et iudivisus esset et per cohaerentes sibi invicem
sacerdotes credentiuni multitudo universa in fidei et communionis
unitate conservaretur. beatum Petrum caeteris Apostolis praeponens
in ipso instituit perpetuum utriusque unitatis principium ac visi-
bile fuudamentum, super cuius fortitudineni aeternum exstrueretur
templuni et Ecclesiae coelo inferenda sublimitas in liuius lidei
firnütate consurg-eret. Später [o,. 3) gibt '^a^^ ^fon^il bcn „^^uied ber
C£'in[etpnng bec> 'i^riniate^o genau bal)in an, ut, custodita cum Komano
Pontitice tam communionis, quam eiusdem lidei professionis unitate,
Ecclesia Christi sit unus «i-ex sub uno summo pastoi'e.
IV. Die (bemalt beo ^^^rimatc-o unrb uoni ^^mU i fannin tni\> 9C> j;^. „J^IJ^^l^ j,^.^,
fenuAeidinet : Si (juis dixerit, Komanum Pontificem habere tantum i^'ivm':^i"id)bcm
modo oliicium inspectionis vel directionis, non autem plenam et
supremam potestatem iurisdictionis in universam Ecclesiam, nun
solum in rebus, (|uae ad lidem et mores, sed etiam in iis, quae ad
disciplinam et regiinen Ecclesiae per totuni orbem ditiusae perti-
neiit; aut eum habere tantum potiores partes, non vero totam
plenitudinem liuius supremae potestatis; aut haue eins potestatem
non esse ordinariam et immediatain sive in omnes ac singulas
ecclesias, sive in omnes et sin^ulos jyastores et lideles; ann-
thema sit. L. c.
1. :9iad) ber De[initiün bev ^^nitifanumv i[t bie (^nMinilt be^o i^ap[tcci ^j^. ^^^^^ ^^^
a. e i n e lu a l) r e nnb e i g e n 1 1 i d) e 3 n r i ^:i b i f t i o n , bie (id) ([\\\ ^;Mipfu-:* :
aüe^ er[trecft, nja^ jn beni ©lanben, ben 'Sitten nnb ber ^Kegiernng ber ^""'UmbnV'
Äirrf)e ge^ijrt, nnb nidjt ein blofu^:^ '^(uijidjt !^ - ober i^eitnngC' =
red)t, lüie ber Sebroniani^ni nc^ moütc;
b. bie gan^e güUe ber l)od}[tcn tird)lid)en ö^emalt unb nid)t, unc i'^ue (ikiuatt;
ber ©aintani^mnö (cf)rte, nur ber oor,uigIid)e ?(ntci( (potiores
partes) an bie[er Ö^eiualt;
c. bie l)öd)[tc (^en)alt, metdjc e^o in ber ilirdje gibt; DöcDiuMMeamit ;
d. eine ©eiualt, bie bcin '|3ap[te fra[t [ eines; ^.Hmtc^o nnb n i d) t ^^imt^^-tmut ;
e t U) a b ( 0 g für a n il e r o r b e n t ü d) e gälte ^nf ouunt < potestas
ordmariai ;
e. eine unmittelbare (s)euuilt, in[o[ern ber ']3apft [ie nnniittel- luim.ttcumvc
bar üon (Et)ri[tn^ empfängt nnb ol)niJ 5>erm it t e In ng anberer,
Jpeinvidj-^uppevt, ftüiupciibium bcv XDflmatit. II. 3Q
''')C»ualI
i:!i<,».
464 5>ou bei- ^irrf)c. B. 3)ic SBevfoffiiug htx ^ivd)c.
tt\m ber 53ifrf)bfc, über alle cinschic ^irti)cn, icbcn (S^Iäubigcn iinb jcbcn
^-I^üvftcl)cr aiic^übeu !aiin (potestas iwmeiliata).
2. ^cr 53cuicic> für bicfc xHuffaffinig bcr ^rimatiatQCUHiIt ergibt fid)
Tic in-iniatioh a. ii u $( ber l)eingcu 3rf)rift. ^em I)(. 'i^ctnif^ luerben bic
iKU)au ui bcv ©d)(üf)el be? ^inimelr e id}C'o übergeben; er ivirb pure et sinipli-
iHiiunn ^.Dutt. ^^Y^^. ^^^jj^ ^^^^ i r t e u ber g e f a in t e ii ^ e r b e , ber Sdjiife mie ber Ciinnner,
cmgefcfet.
.^"^icr^n bemerft ber i}[. ^^Un-nl)arb: Tibi universi crediti, iini
imus. Nee modo ovium, sed et pastorum tu uiius omniiini pastor.
Unde id probem qiiaeris? Kx verbo Domini. Cui eiiim non dico
Episcoporum sed etiam Apostoloriim sie absolute et indiscrete
commissae sunt ovesV Si me amas. Petre, pasce oves meas.
(juasV illius vel illius populos eivitatis ant regionis aut regni?
oves meas. inquit. Cui non planum non designasse aliquas, sed
assig-nasse omnes? Nihil excipitur, ubi distinguitur nihil. De
Consid. 1. 2 e. 8;
^io ^^vi'lluiti.ii^ ^^' ^ " '' ^^^' ^^^ ^ ^ ^"^^ id}tc b e r %^ ii p ft e , bie [ rf)ün oon ben erften
flciuait unufe d)rift(id)cn ^^al)rl)nnberten an bieie 'l.n*iniatia(geiiHilt anoübtcn, bcr aüc
im.nnaiioflci.bt.^-|^^ nntcrumrfen, mcmi fic non ber .s{ird)e fid) nidjt trennen luollten. i^gl.
l)ierübcr bie .s{ird)enge|d)id)te;
^io i!?[matiai' **• ^^ ^^ '^ ^ ^ ^^ '2( u c^ ]' p r ü d) c u ber "^Mipfte, iueld)e biefe (Jkumlt
neiuaitiuiiv^oiumfür [id) h\ ^Hufprud) nebnicn. 2o bcbanptct 'Jtifolanc^ 1. bem ihiifcr
^''\ina'nuilt. ^' gegenüber, se ins habere non solum monaehos, verum etiam quos-
libet clerieos de quacunque diueeesi eum necesse fuerit ad se con-
voeare atque eeelesiastieis exigentibus opportun itatibus invitare.
^^g(. iiud) ])e}i2i liger, Enehir. 265 -270;
?ir uMnifrttc d- i^ii*^^ ^^"^^ l)^- '-i-Mi t e r n , uicld)c ben römiid)en 33iid)of be5eid)nen
iiinis. (il)alccbon nnterid)reibt bcr papitlid)c Vegat: Paschasinus episcopus
Lilybetanae, viearius beatissimi atque ai)()stolicae loiirersalis
Ecelesiae Papae urbis Romae Jieonis. Sco ielbft aber legt fid) ben
Xitel bei episroims romanae et uiiiren^alis Ecelesiae;
r 10 ^;^i•inIatiah ^' ^^^^' ^ ^^'^ ^^^ ^^ -^ 1 P V ü d) c u b c r 51 0 n 5 i Ii c n.
iKumit a\\\ t»tMt a. 3d)on b n ^> u i e r t e ö a t c r a n t o n a i l (1215 > hatte bie 'ii'abrbeit
feierlid) ancH3eiprod)en : Romana Ecclesia disponente Domino super
omnes alias ordinariae potestatis obtinet princii)atum, utpote mater
universorum Christi fidelium et magistra.
[1 ^ae auf beut 5 in e i t e n .Si 0 11 ^^ i t non Sl \) 0 n (1274) uon
^Di i d) a e l %^ a l li 0 l 0 g n c> abgelegte (^lanbeihobefcnntni^:^ cntbält folgenbe
Stelle: Ipsa quoque saneta Roinana Ecclesia summum et plenum
primatum et principatum super universam Ecclesiam catholicam
obtinet; ([uem se ab ipso Domino in beato Petro apostolorum
principe sive vertiee, euius Romanus Pontifex est successor, cum
potestatis plenitudine recepisse veraeiter et humiliter recognoseit.
Y. T^a^^ llniintebelret be^> Ä'on^iU^ oon glorcn5 (1439) crflärt :
Definimus, sanctam Apostolieam Sedem et Romanum Pontifieem
in Universum orbem teuere primatum, et ipsuni Pontifieem Roma-
num successorem esse beati Petri principis apostolorum, et verum
Christi vicarium, totiusque Ecelesiae caput et omnium Christi-
anoi'um patrem ae doetorem existere ; et ipsi in beato Petro
a. ber i^apft ift ben ^')ifd)5fcii ^unn* bcr 'UUti)e nac^ g(eiil), ^''^^"*-
b e r ^ u r i ^^ b i f t i 0 n n a rf) aber ft c ^ t er ü ber i i) n e n. ^cr llntcrfrfjicb oidiuis u. iuris-
§ 131. ®cr ^rinmt be§ f)l. ^etvii^. 465
pasceiidi, regendi ac gubernandi universalem Ecclesiam a Domino
nostro Jesu Christo plenam potestatem traditam esse; quemad-
modum etiam in gestis oecumenicorum conciliorum et in sacris
canonibus continetur.
0. l^a^ 'Satitannm bc|'rf)rc{bt in ber Constit. de Ecclesia
Christi c. 3 einge()enb bie ^]?rimatialgeaia(t md) i()rer Dhitur, if)ren
@igen|'d)aften, i()rer 5(n^bef)uung, i()rer 33crpfHd)tung, iljrcm
^cgenftanbe unb fa|lt fie fiirj in beut oben (n. 1347) angefü()rtcn
5^nat^einnti^Mnu^> Sufnmmen.
%m ber d}atnv ber %^riiiiatia(geiimlt ergibt firf) folgenbe^o:
nierarohia
uis u. in
5n)i|rf)cn ]iierarchia ordints unb liierarcliia iurisdictionis ift ba{)cr
bm-(i}aii^^ feft5n()a(tcn.
b. 1)ie^ gilt iinc oou jebcm einzelnen '^^ifrf)of, i'o aiui) uom ge= concuhim
famten @pif4opat, mag er über bie- @rbe 5crftrcut, ober in einem aU^ supi-a papam?
gemeinen ^on.^il oercinigt fein. 5a(|ii) ift bal)er ber ^Sa^: Goncilimn
supra papam., bcr .yicrft auf bcm ^^Nifanum bc()anptet nnb bann non
conciliariter niib iuol)l mir mit !:öcfii)riinfinig anf ben gad be-3 @rl)ie^ma^o
Dom ^t'on^il ,yt .ft'onftair, aibogcfprod)cn mnrbc. C£r ftc()t niimtid) mit
bcr :)iatiir bcr 3ad)C in ^^Mbcriprud), ba er anf ber Jittion einci> altge^
meinen .ston5i(v o()iic i^apft, b. l). bcr ^tird)c ol)nc i()r oon (^ott gcfcl^tcv
^anpt bcrnl)t. ^at)cr mnrbc er and) ftcty uom apoftotifdjcn Stid)(c iiiib
ber ,sHrd)e ncrmorfcii. 3ii<?bcfonberc unirbc er ;)Uglcid) mit ben ga((ifaniid)cn
5)cf(arationen oon Qnnocen,^ XL, 5(1 e raub er VIII. imb bnrd) bic
^itllc Auctoreni /idei "•]5inc>' VI. ocrnrteilt.
c. "5) a 1) e r i ft bcr ^P a p ft b c r 1) ö d) ft e ))i i d) t c r in bcr AM r d) e , j-^,^. ^^I^^^i j,,^.
öon m c( d)em b e^o l)a(b an feinen l)öl)ercn ^)iid)tcr a p p c 11 i c r t d^hiiüo »iMintov in
U) erben tann, namcnt(id) iiid)t an ein allgemeinem^ .sjonjil.
I^iefe 5(ppedation iinirbc bercitv oou |miiv IL biird) bic '^^iü(c E.cecrahilis
ocrbotcn. T)aö ^Mitifaiiiim aber crfliirt: Doceinus etiam et declara-
mus, eum iRomanum Pontiticem) ^i^':^^^ indic.em supremnm fidelinm
et in Omnibus causis ad examen ecclesiasticnm spectantibus ad
ipsius posse iudicium recnrri ; Sedis vero Apostolicae, cuius aucto-
ritate maior non est, iudicium a nemiue foie retractandiim ueque
cuiquam de eius Heere iudicare iudicio. (^Hiare a recto veritatis
tramite aberrant, qui att'irmant, Heere ab iudiciis Romauorum
Pontificum ad oecumenieum coneiHum tamquam ad auctoritatem
Romano Pontifice superiorem appellare. L. e. e. 3.
d. So geiüij5 ba^^ allgemeine Äon;,iI nid)lo anberee ift aU bic - c v^ri„u. !^ai!,-t fei„
fammlnng bcr lcl)renben .Siird)c, b. l). bcv (^picdopatcy unter feinem aiiannmu-s
.i>anpte, fo gcmig ift fein allgemeinem^ ^on,^! möglid) ol)ne ben l^apft. ''''"'' '
'Dat)er l)abcn and), luic bic gefamte Xrabition (cl)rt, .^on5iliarbefd)(üffc nur
burd) bic au^öbrüdlic^ ober ftillfd)meic]enb erteilte 53eftätignng bem> i^apftc^^
öfumenifd^c ©ültigfeit.
Daf^ oom ^]>apft bereit? cntfd)iebcne Sad)en mit bc^ ""J^apftcc^ i^c-
Unltignng anf einem allgemeinen ^on^il nod)malm> bct)anbclt mcrbcn, ftel)t
mit biefer !ilMil)rl)eit ,nid)t im ^iberfprnd). (S? gcfd)iel)t fold)c^o ^nm iöeftcn
bcr ^ird)e, nid)t examine duhitatiro, fonbern examinc confiymatiro,
mic and) ^n allen Reiten bercitv auf einem nllgemcinen ^on^il entfd)icbcne
466 U^on ber .^ird)e. B. 3)ie SSerfaffung ber ^ivcfjc.
(Sadjcu auf fpiiteven ^^onäilien nodjinal^ nntevfmljt iinb anfc^ neue be-
ftiitigt iuurbcn.
-• J-^- r s e. 'Der "i^apft aU ein (lat bic siiprema iurisdictio in bcv Ä^irdie
biMH^^ünMUMui'or iinb nidjt blof? potiores partes. %\\ ber suprema potestas l)at lüeinaiib
^'"'''^' teil, mirf) nii1)t bie (^e[amtl)cit be^ (£'pi^^fopatcf>. i^iclmel)r fiiib aUc '^■)i|d)öfc
ber piipftlidjeii (skiunlt in jeber ^e^ieliiuuj juborbinicrt, in leiner '^C5iel)un9
aber foorbiniert.
^a- i>nThatbic ^' ^^^ piipRIidjC Qnri^biftion ift einf ad) bic () i) d) ft c o p o ft o li | d) c
*iHni)iio W\MCi\\ ober b i f d) ö f l i dj e o r b e n t (i d) c (bemalt über bie g a n 3 c ^ i r d) e
''^'\ii.'Ar'^' nnb alle (^lieber ber ^Mrdje ol)ne ^(n^nalpe. X)er päpftnd)en
(^eiuaü finb bal)er alle ^artifn(arfird)en, alle ^^ifdjofe, lücld)cm ^Kitno fie
and) angel)örcn, alle 'J.M-iefter nnb alle (^Kinbigen nnniittelbar nnteriiun-fen
nnb 3Umr in allen tird)lid)en ^Dingen, alfo une xw ^ad)en bec^ (3Uanbenc> nnb
ber 2itten, fo and) in ^ad)en ber Diociplin nnb be^ ^Hrd)enregimcntö; nnb
5U)ar nid)t etiiui b(üf3 in an|lerorbcnt(id)en Jü^^t-'H/ fonbern nad) ber allge-
meinen nnb befliinbigen fird)lid)en* Orbniing. ®o befiniert anebrüdlid) \>a^
^> a t i f a n n ni : J)eclaranuis, Ecclesiam Jiomauam, disponente Domino
super omnes alias ordinariae potestatis obtinere principatum, et
lianc Romani Pontiticis iurisdictionis potestatem, quae vere epis-
coi)alis est, immediatam esse: erga quam cuiuscuiique ritus et
digiütatis pastores atque fideles, tarn seorsum singuli quam simul
omnes, ot'ticio liierarchirae subordinationis veraeque oboedientiae
obstring-untur, non solum in rebus, quae ad fidem et mores, sed
etiam in iis, quae ad discipliuam et legimen Kcdesiae per totum
orbem dittusae pertinent .... Haec est catbolicae veritatis
doctrina, a qua deviare salva fide atque salute nemo potest.
L. c. c. 3.
^ie^^ nnb nid)tci anbere^^ l)at ^3onifaein^5 VIII. in ber ^n((c
IJnam SdncUim bogniatifd) erlUirt: Porro subesse Romano Pontifici
omni humanae creaturae declaramus, dicimus et diffinimns omnino
esse de necessitate salutis. ^a\i er fid) in biefen '^l^orten teinerlei
^JJiad)t in uieUlid)en Thingen aU? jold)en ;)ngejd)riebcn, l)atte er bereite^ nad)=
beni man bie ^^nlle Clericis lalcos uom 25. g-ebrnar 1296 mijluerftanben,
in ber ^ulle AnscuUa fdi uom 5. '^cooember KiOl ertUirt.
^. ,V'*'''. . g. ferner ergibt fid) an^o ber plenitudo potestatis, ^{\^ bie
jHojon.unecDtf. U w t c r | d) e I b u 11 g ;, U) i ] d) e n lu e ] e n 1 1 1 d) e n u n b n n lu e | e n 1 1 1 d) e n
^)ied)ten bec^ ']3rimatev injofcrn nnb in bem 2inne faljd) ift, al^> barnnter
nerftanben unrb, ba|l bic fogenannten nnuieicntlid)en ^)ied)te bem ^'^^apftc
nur infolge einer llfnrpation ober einec> ,3"gn*^^iiibniffeö oon feiten ber
^ifd)öfe ober uie(tlid)er (^3eioalten ^uftiinben, unibrcnb ber ^]^apft in 3i^al)r-
l)eit iure divino bie Onninüt l)at, alle jene ^h'efennUionen ^n mad)en, bie er
5nm ^^^eften ber ,^ird)e angemeffen erad)tet. ^-In-^l. TriiL, Sess. 14 De
Poenit. c. 7. Die iöebanptnng ber ^l)nobe oon ^l^iftoja, bie ^^ifd)i)fc
finmten propi'ia auctoritate piipft(id)c ^Keferoatred)te abfd)ütte(n, ift bnrd)
bie ^ulle Auctorem fidei (prop. G — 8i oermorfen.
li. "Dabnrd), baf^ ade ^ifd)bfe bem *^^^apfte oon Gl)riftn^3 unterfteüt
1:501.
i ic bi)d)öflirf)e
(ssi\m\x uiivb finb, luirb bic orbentlid)e bifd)bf(id)e Quri^^biftion in feiner ilH'ife bcein^
&,?riU'"d^^^^ '^if papftlid)c (^kurntt ift üiclmcbr bie (^runboefte, anf n)eld)e
tvädnint. (ibriftnö bie b i f d) ö f 1 i d) e 5Intorität gegrünbet {)i\{, Tantum autem
abest, ut haec summi Pontificis potestas ofticiat ordinariae ac
§ 132. 2)ie Unfe^I6ar!eit bei ^ap\k§. 467
immediatae illi episcopalis iiirisdictionis potestati, qua Episcopi,
qui positi a Spiritu Sancto in Apostolorum locum successerunt,
tanquam veri pastores assignatus sibi greges, singiili singiilos,
pascunt et regimt, ut eadem a supremo et universali Pastoie
asseratur, loboretur ac viiidicetur, secundiim illiid sancti Gregorii
Magni: Mens lionor est lionor universalis Ecclesiae. Mens honor
est frati'um meorum solidus vigor. Tum ego vere lionoratus
sum, cum singulis quibusque lionor debitus non negatur. Conc.
Vatic, 1. c. c. 3.
§ 132. ^ic nufcljlbnrfcit bc^ 'iV^n^ftc^.
33fl(. Pahnirri, De Koiiiano rontifice Thes. 25 sqq.
X)cr ^apft tft in feinen (eljra m t(i rf) für bie 9« »ä c rte uijeinbav.
^ i r d) c c r 1 a f f c n e n (S n t f d) e i b u n g c n in 3 a d) e n btf (^l a n b e n -o tnt bc-^ ^>awtc^
u n b b e r bitten ! r n f t b e r i () in in *^ e t r n § erteilten g ö 1 1 1 i d) c n
5( f f i ft c n 5 in b e iii f c l b c n 3 i n n n n b U in f a n q , mi e b i e ^ i r dj e
überhaupt, n n f e l) l b a r ; b a l) e r f i n b f eine (S n t f d) e i b n n g e n
a n ^ f i d) , ii n b n i d) t er ft f r a f t b e r Qn ft i m in n n n b e r Sl i r d) e ,
irref or nia b e (.
Itaque Nos tiaditioni a tidei cliristianae exordio perceptae
fideliter inhaerendo, ad Dei Salvatoris nostri gloriam, religionis
catholicae exaltationem et chiistianoinni populorum sahitem.
sacro approbante concilio, doci^nins et divinitus revelatum dognia
esse defininins: Ixomanuiu l'ontiliceiii, cAim ex catliedra loquitnr,
id est (Ulm oiiininm ehiistianoriiiii I'astoris et Doctoiis muneie
fungens pro sn[)rema siia Apostolica anctoritate doctrinam de tide
vel moribus al) universa Kcelesia teiieiidam detinit, per assisteiitiam
divinam, ipsi in beato Petro promissam, ea infallibilitate pollere,
qua divinns Pcdemplor Kcclesiain snam in detiiiienda doctrina de
fide vel moribus iiistrnctam esse voluit; idenqne einsinodi
Romani Pontiüeis detinitiones ex sese, non auteni ex consensu
Ecclesiae irreformabiles esse.
Si quis autem linic Xostiae detlnitioni contradicere, quod Dens
avertat, praesumpserit; aiiathema sit. !7///r.. 1. e. c. 4.
1. ^eiun* mir hk Unfelilbartcit bc^o ''^.^npftco bclucifcn, fd)idcn nur
,vun Üaren ^Hn-ftiiiibnic^ bcrfelben fobjenbc^o Uünub^>, iiuiö ber mitit'anifdjcn
i^efinitton entnoiumen ift:
I.Ter %^apft ift itiifci)lbar al-s fütd)er, al§ ,Sj) n n p t ^ c r ^^,^.,^/-|;||'':.jj^^^
^ i r d) C , alfo fdnbmalc^V^niU't
a. n i d) t a 1 ö % r i n a t p e r f o n , and) nid)t aU 53ifd)of Hon ^Uoin, ^"' •^"^'^"
a(ö ^^atriard) beö ^Xbeublanbec>, fonbern in feiner (Sigenfdjoft ntö Oberl)anpt
ber gefilmten ^ird)e;
b. lueil ntv .v>anpt ber .Vlirdje, uuber getrennt luui i I) r , nod)
il)r nn ter g eorbne t, fonbern eben n l ^o i l) r .S^ii'^pt, nnanfUvolid) mit
i()r üerbnnben nnb irefentlid) it)r übcrgeorbnct.
2. r e r 1^ a p ft i ft n n f c l) l b a r in ben (Sntfdjeibnngen ex ^ ^^^ .^^^^^\^^ „„,
cathedra, idfo relltbar in t5nt=
a. nid)t in anbern (Sntf djcib nn g en ober nur in einfadjen ^^'cÄira?''
5tußernngen ;
b. b(of3 in bem, uui^ eigentlidje "tnt()ebrale '4^efinition
iMb.
ii'i U'oii'ntliitc
468 5?on bev ^irc^c. B. 3)ie 3?crfa[fun(^ bcr ^irtf)e.
ift; alfo nid)t in allen anbcrcii, tvcnn and) baniit in 3»f<i"^"^<^n^ö^^9
ftclKiibcn '?(uf^crHiu-jcn, ilkMvcic^füljrnngcu, 'JJiotiinciniincii, obiuol)! and) bicfe
ein I)ol)ec^ 'Mnjel)en i^eniejlcn nnb injofcrn non bei* i)öd)ften ilMdjtigteit finb,
ah3 iiu^ il)ncn bei* uia^vc @inn bcr ©ntfdjcibnngcn entnommen mcrbcn tann.
0. (Sine [üld)e @ntfd)cibnng ex catliedra liegt nnr bann nnb
}i;\inionVo7iVu'v inf ouuit uor, aU-< bcr *^^apft
''KX"' ^- fi'iift feiner l)i)djftcn apoftolif d) cn *;Hutorität in feinem
5(mtc alc^ .v>irtc nnb :^el)rcr aller (^Miinbigen, b. l). fraft feiner l}öd)ften
^nricibiftion;
b. eine 0) l a n b e n «o = ober Sittenlehre, alfo eine ? e l) r c ,
im Unterfd)iebe oon ber ^Inmcnbnng einer X!el)re anf ein;,e(ne i^-älle, betreffe
fie nnn ben (^)lanben ober bat^ 2itteni]efel^, bcmnad) bie nnmanbel^
bare ^-IimU) r l) e i t ober baS' nnmanbelbare (^efe(3 (Motte^^, im
llnterfd)ieb tum blojl menfd)lid)en (Jkfe^um nnb 5(norbnnngen bcr ^it^ciplin
ober be^i .^iird)enrcgimentev;
c. a l ö f ii r bie g a n ,^ c Sl i r d) e o e r p f l i d) t e n b b e f i n i e r t. (£§
mn|l alfo, bamit eine fatl)ebrale CSntfd)eibnng oorliegt, ber ''i^apft ben 'ilMllen
l}aben nnb tiinbgebcn, bie gan^^e .Viird)e traft feinei> i^iirnmte«? ,^nr gliinbigen
llntermerfnng unter bicfe feine (5ntfd)cibnng ;\n ocrpflid)ten. Ob er biefe^o
gctban, ift entiueber an^:^ feiner ancbriidlid)en (5rtlärung ober anö ben Um=
ftiinben ut entnebmcn. @ine beftimmte Jyorm ift ber l^iatnr ber Sad)c nat^
nid)t oorgefdjrieben; namentlid) ift e!o nid)t notiucnbig, baj3 bie entgegenftel)enbc
;^el)re mit bem 5(natl)em belegt luerbe, obmol)! bic^? in bcr ^Kcgcl gcfd)icl)t.
^•■^•>''- 91 Ulli. T^ic llicoloflcn pfloi^tcii iiorf) nnb ovo ^-^c b in flunci cn einer .^Tatbebrol*
''"uVant'^'iiu"" ^'"ffi'J)*^''bnni5 nnf^^nfteUen, namentlid), ha\^ fie nad) fovi]fälti(ier ^^k-üfnnf) nnb il^evatnnß,
Mlltlu•^l!lu-nt' "'irf) '^Hnvnfnnji be-o l)eiti(}en (i^eifte^^, and) bnvd) öffcntlidje (^kbete, anf C^vnnb ber
fiiji'ibim.i. 3d}rift nnb jtrabition erlai'fen fei. Unb in ber .Xlmt ift e>^
1. einbent, ^a^ fatl)ebvale ®nlfd)eibnniien, fo geuiin fie ©lanben^- nnb Sittenlehren
jnm C^e(]enftanb liaben, nnr an^> beni in 2d)rift nnb Jrabition enthaltenen
(Ir/»osittnit fidri^ fei ey nnniittelbar, fei e^ bnrd) (Sd)(u§fülgernngen gefd)öpft luerbeu
fiinnen. l^a^t- 'i^atifonnm bat la and) an^brüc!(id) erflärt, 'i>ai^ bie ^^äpfte ftet^ nnr
fo(d)e!o befiniert haben, quae Sacris Scripturis et Ai)Ostülici.s 'rraditionil)us conseu-
tanea, l>eo adiutore, coi^noveraut. Neque cnini P»'tri snccessoribus Spiritus
Sanotus proniissus est, ut eo revelante novam doctrinam i)atefacerent, sed ut,
eo assistente, traditam per Apostolos revelationeni sen tidei depositniu sancte
custodirent et tideliter exjjonerent. L. e. c. 4;
2. i'elbftberftänblid), bafj ber ^^apft eine en t [p r c d) e n b e Sorgfalt anf bie
Unten" nd)nng einer ihm ,^nr (5nti'd)eibnng uoriiegenben ©lonben^fac^e üeriuenben
nnb and) bie geeigneten ?J? i 1 1 e l 3 n r (J r ( a n g n n g b e ^ g ö 1 1 ( i d) e n 33 e i ft a n b e ä
ergreifen ninf^, uiie bie^' and) immer geid)ah nnb gefd)ieht. ?(nd) ^a^ Satifannm hat
feftgeftellt, 'i>([^ bie ^äpfte fathebralc Snti'dieibnmjen erlaffen haben nunc convocatis
oeeumenicis eoiiciliis ant exi)lorata Eeclesiae per orbem dispersae sententia,
nunc per Synodds particulares, nunc aliis, quae divina sujtpeditabat Providentia,
adhibitis auxiliis (1. c. c. 4). 9(llee> biefe§ mnf? ber ^^^apft, meil er ni d)t bnrc^
^nfpiration, fonbern bnrd) ^(ffifteng, uield)e bie men)d)lid)c lliiitmirtnng oor*
on^fel^n nnb einid)(ief5t, nnfel)(bar ift. 3.>g(. n. lo(i7;
3. bagegcn ebenfo gemifj bnrd)anf^ nnftottl)aft, bie ©ültigfeit einer päpftlid)en
Slatl)ebralentfd)eibnng unter bem 5?oruianbe yi befireitcn, es.^ habe babei an genügenber
Unterfud)nng unb iiiureid)enben ©ebetcn gefehlt; benn baburd) unirbe jei^e (5ntfd)eibung
ber fnbjettiiHMi AM U für preix^gegeben unb fomit idufiniidi geHuid)t. iNieline()r ift e^^, mic
alle großen 3:hcologen (ehren, non norn herein geuiif?, ^a]^ bei jeber formal
gültigen .vt a thebralentfd)eibun g aucf) bie uotiuenbigcn materiellen
ilM'bingnugen erfüllt finb. Xiefelbe göttlid)e Vtfüften,^ nnb ^-prouiben^, bie bem
"ij-^apfte überf)aupt in (Srlaffnng lum slathebralentfd)eibuugcn beifteht, ucrhinbert niimlid)
aud), bafj er je ohne eine genügeube 'iHirbcreitung eine fold)e erlöf^t. Sollte aber je ein
^uieifel entfielen, ob eine päpftlid)e @utfd)eibung ex catiiedra fei ober nidjt, fo ^ütte
§ 132. 3)ie Unfe[)lbartcit bc6 '!ßap\k§. 469
barüber [e(bftticvftänMid) uid)t bic Ji>ifi'cnfcf)aft ober eine iintcrcieovbuctc 3(utovitnt,
[onbern bic f)öcf)[tc tircf)Ud)c Slutorität, nnin(id} bcr ^-^apft mit ober obnc
^on^tl bog bcfinitioc Urteil 311 faden.
4. !Der $apft ift iii feinen ^ e l)rcntf d)c i bnng en unf el)(:= ^^,^..^.;,^^,*|;j,-j„„,
hav f r n f t bcr b e ni ^ (. ^ e t r n ;3 n n b feine n 91 a d) folgern ue r * fmmn- fiuft «ott^
I) e i ß e n e n g ö 1 1 H d) e n 2( f f i ft c n 5. IMc päpftlidjc Unfel)rbarfeii^ bcrnl)t ^''■^"' ■''"'^''"'^•
olfo nidjt auf Q n f p i r a t i 0 n nnb 9i c t) e ( a t i 0 n im e i g c n t li d) e n ^ i n n e".
J^retlid) luirb im ui eiteren ©innc t)iinfig jcbe ©nnbeneiniuirhtng,
nnmentüd^ auf ben Siden, aU" Q n f p i r a t i 0 n be^etdjnet, nnb in biefem
(^inne fann biefcr 5ln§brmf and) üon ber bem 'Isapftc iHn1icl)cnen gött(id)en
5(ffiftcn§ gebrandjt merben, obgtetd) er be^o l^JifUHn-ftdnbniffe^^ megen beffer
ucrmieben lüirb.
^icfe göttlid)c ^(ffiftenj ift bem I)(. ^^etm-a nnb feinen 9iad)=
folgern üon (S;i)riftuö ^ngefidjcrt. @^o ift mitl)in b a c^ Oberl)anpt ber
St i r d) e , luie c-5 and) in ber ^latnv ber Sad)C liegt, ber Xriiger biefcr
il)m iicrl)eiiVnen befonbcren 5t m t v g n a b e gratia gratis data, cliarisma .
^erabe bicfe (^abc ber Unfel)lbarfeit in Übung feine^^ I)Lni)ften ^d)x^ nnb
9iid)teramte5 ift bie bem "fapftc ^nin '^^eften ber .s^ird)e iierliel)cne iibcr=
natürlid)c @abc, fraft mcld^cr er m a b r b a f t b a v J^ n n b a m c n t bcr
Ä i r d) c ift. 5lnd) bilbct eben bicfco iibernatür(id)e cliarisma veritatis
ben m e f c n t li d) ft e n Wegen ft a n b b e c^ f a 1 1) 0 1 i f d) e n ® l a n b e n c^
belügt id) be^3 ^^rimatec^, mic bics? and) bav *initifannm an^>fprid)t:
Hoc igitur veritatis et tidei nunquani deticientis cliarisma Petio
eiusqiie in hac Cathedra successoiibus divinitns rollatum est, iit
excelso suo munere in omiiinm salntem fnngereiitur, ut universus
Christi grex per eos ab erroiis veiienosa esca aversns, coelesti?
doctrinae pabnlo nutriretnr, ut, snblata schismatis occassione
Ecclesia tota uua couservaretnr, atque suo fuudameuto innixa
firma adversus iuferi portas cousisteiet. L. c. c. 4.
5. ^a ber *5?apft in feinen ^at()cbraten(fd)cibnngcn bnrd) ben gbtt^ j^^, .slauHbvat-
(Id^en 33eiftanb nnfel)lbar ift, nnb ba fomit bicfe .Siat()cbralcntfd)cibnngen nttüiKibuinKn
fd)Ied)tl)in m a l) r nnb u o n bcr gotttid^cn ^(ntorität gc= idJn^"^^^^^^^^^^
tragen f i n b , f 0 f i n b f i c f c l b ft u c r ft (i n b ( i d) i n nnb b n r d) '""[Ijjjrtj",^,^^'""
f i d) f e l b ft , ex stese, i r r c f 0 r m a b c l nnb u c r p f ( i d) t e n b i c
g a u 5 c ^ i r d) e 5 n m gl ä n b i g e n (3 c l) 0 r f a m.
^atfd) nnb b ä r e t i f d) ift fomit bic g a l ( i t a n i f d) c 33 e-
^ a n p t n n g , bie päpft(id)en ^cbrentfd^cibnngcn erlangten it)re 3rreforma=
bilitiit ober bcfinitioc (53ültig!cit crft bnrd) bic 3 " ft i »i m n n g b e r Sl i i*d) e ,
mag man mm unter Ä i r d) c mit i^offnct ben @pi^:^fopat ober mit
neueren Parteien ^ (cm i- n n b '1^ 0 l f ober cnblid) bic 3B i f f e n f d) a f t
unb bie @ e f d) i d) t c oerftel)cn.
^ie gaüifanifd)e Öe^re mürbe aber in einer f d) r 0 f f c r e n nnb in .,,^^^.j J;:|;'^;^,iji.
einer mitberen gönn oorgetragcn. "Viad) jener fonnte ber ^apft inrämnaountoba-
^atl)ebra(entfd)eibnngcn irren, nnb crft bnrd) bic g^M'^inunung ber ^^^irdie^M^j^/i^llSil^J'^",,.
iimrbe gemif^, ba^ er faftifd) nid)t geirrt t)abc. i^iad) biefcr ^I)coric bat bic inuMtnim.
aftioe Unfet)(bar!cit i^ren testen CHtfd)cibenbcn Xräticr in bcr i^Jhiioritiit
bc!§ C£'pi^>fopate§, m a§ g a n ,^ nnb gar gegen bie @ i n f e I5 n n g
(S ^ r i ft i i ft. Um biefe ^onfcqnen^ ^n ocrbcrgcn, Iel)rtc 53 0 f f n c t , ^n
einer unfet)Ibaren (Sntfc^eibung fei bie Übcrcinftimnuing non 'l>apft nnb
(Spi^fopat notmenbig; fotangc bal)er bicfe nid)t oort)anbcn fei, liege eine
LS
i:$70.
470 35on bev Jtircf}e. B, 3)ie Sßevfnffung bcr .^itirt^c.
bcfinitiöc @ntf(i)eibunc^ iiic^t öor. ^tefe Übereinftimnmnci trete aber not^
luenbii^ ein, bn ,^iiiar bcr cin,^e(ne 'J.^apft, nid]t aber ba^$ ^apfttum
irren fiiiuic. 'Bikini bal)er ein '|.^apft eine irrige J5iitfrf)cibiiiic^ gegeben, \o
iperbe er felbft ober einer feiner :)iad)tolger in Ubcrcinftimmnng mit beut
(Spic^fopat biefetbe oerbeffern, nnb erft bann fei bie befinitinc nnb nnfe()tbare
CS'Htjdicibnna eingetreten, t^erabe l)ierin beftelic bie QnbefcftibiUtät nnb
^snfaüibilität be!o ^^apftejo nnb bec^ apoftolifiijen ^tnl)le^^. \Huein and) biefc
l?el)re ift gan.^ uu U ! ü r l i d) , um b e r f p r i d) t bcr (5 i n f e Ij n n g
(I l) r i ft i , 1) e b t j c b c (^ ( a u b c n ci f i d) e r l) e i t auf nnb gibt 5 u =
( c ^U bie @ n 1 1 d) e i b u n g einem l) i ft 0 r i f t^ e n "ip r 0 5 e f f c
a n l) e i m.
Tic mumnnm ^^^f^ ^^^■'^'"Ö^' gallitani|d)e ,!i'el)re fnd)te man babnrd) ,^n milbern, baf3
boc> bi-Mopntoc'inan bel)anptete, bie ;5iM"timmnng bec< C£'pi^ofopate!§ gebe einer piipft(id)en
niuM^siaU)'lI?au^vatl)ebralcntfd}eibnng nid)t i{)re befinitine (^iiltigfeit nnb llnfeljlbarfeit, aber
nuirticibiinn. jjj. |-j.j 1^ ^^ ^, jj jj j, V l ii f? li d) e nnb a U e i n n n t r ii g (i d) e ^JJ? e r f m a ( ,
an bem man eine ^tatl)cbralent|d)cibnng aU foldic erfcnne. '^(llein ba^> fütirt
praftifd) ^yi bcmfelben ^Hejnltat. 5(((erbing^^ ift bie allgemeine ^(nertcnnnng
be«? (ipietopate^? ein ^^nucrliiffigec^ ^^]engni^> einer ^latl)cbralentfd)eibnng ;
unire aber bcr .siatbebrald^arattcr einer CSntfdjcibnng 5UKifcü)aft, fo ftel)t bat-»
enbgültigc Urteil f)ierübcr nidjt bem ©pi^-fopat allein, fonbern in le^ter
^nftan^ bem '}?apfte ,^n.
iinciiblVr'citbc^- ^^' '^^^^'^ ^^^ bogmatifdjcn (5ntfd)eibnng erhellt aud), in uield)em
^MUMtov'Wntl Dn 1^ c r l) ü 1 1 11 i c^ b i c 11 n f c l) l b a r f c i t b c ^> '•}3 a p ft c c^ nnb bie 11 n ==
''i'Xim.rT f c 1) l b a r t ber ^t i r d) c ;^n ein an bcr ftcl)cn.
^'"•^"^^'i- '3inuie c^o nnr eine ^ird)e gibt, bcren .^anpt bcr ''J^apft ift, fo gibt
e^o and) nnr eine attioe llnfe 1)1 bar teil, bcren !Iräger bcr
"13 a p ft nnb b c r mit i I) m o c r b n n b e n e nnb i t) m m e f c n 1 1 i d^
n n t c r g c o r b n c t c (S p i £> f o p a t i ft. Tiffe llnfcblbarfeit fann aber i n
n c r f d)i c b e n e r '^IW^ife, niimlid) anflcr bem .Uon;,il bnrd) ^atl)ebral=
cntfd)cibnng nnb anf einem ^pn^yl bnrd) .s^on^iliarbefrctc, fiel) bctl)ätigen.
5lbcr 0 I) n c bie 1 1) ii t i g t e i t b c ö .S^'^ a n p t c ^o , ändere fie fid) nnn bnrd)
eine 5i'atl)cbralcntfd)cibnng anf3er bem .^'on^yl ober anf einem foldicn, ober
bnrd) '^^eftiitignng einer .'^ion5iliarcntfd)cibnng, t a n n b a l) c r nie m a 1 ö
eine b e f i n i t i o e nnb i r r c f o r m a b c 1 e (5 n t f d) e i b u n g in
(>H a n bc n !? f ad) e n eintreten. S^at fie bagcgcn in ber einen ober in
bcr anbcrcn ^-orm ftattgcfnnbcn, fo ift bie gan,^e .ftird)c, fo finb alle (^Hiebcr
bcr ^ird)c ol)nc ^Inc^nabmc i()r gegenüber ^n gliinbigcr llntcruicrfnng ner-
pflid)tet. T>cc^l)alb fann man meber fagcn, bafl ber ^^apft getrennt oon ber
Ä'ird)c, nod) baf? bie ^1rd)e getrennt oom 'l^apfte nnfcl)lbar ift; inelmel)r
finb *^ a p ft n n b Sl i r d) e n n a n f 1 ö ^^ 1 i d) mit c i n a n b c r o e r =
b n n b c n , nnb ber 1) e i 1 i g c @ e i ft f n 1) r t .*p a n p t nnb 0«^ 1 i e b c r in
alle 51> a 1) r l) e i t ein, j e b e n in ber r c d) t e n O r b n u n g feiner
^l)ättg!cit, inbem er bcunrft, b(\{] ^iipft inib 3Mfd)i^fe red)t
lebren nnb bie ©länbigen red)t glanben. ^l'^enn aber Streitigfeiton ent^^
ftel)cn, fo ift ec> immer fd)lie|llid) bcr ^nr ^icgicrnng ber gan.^en .^ird)c
gefetzte $apft, bcr in l)ini)fter Q^nftan^ unter bem 33eiftanbc bc^^ l)cil1gen
(^cifteS cnb gültig entfd)eibet.
(sicflcnS unb ^- ^ c 9 c n ft a n b nnb 11 m f a n g ber llnfel)lbarfeit bct^ %\ipflc^ fi"^/
umfaiifl ^a• UMC fid) au^ bem '^Hn1)ergcl)cnben nnb ant-> ben Sn-flärnngen bc-o 5.^atifannm§
^'^dllbavfeit!"' ergibt, biefelben mic bie ber nrd)lid)cn llnfel)lbarteit übcrl)aupt.
§ 132. 5)ic Unfef)tbarfeit bc§ ^ap\k§. 471
^a§ 3?atifanimt erHärt an§brücflid)> ba^ bcr 'fapft in feinen ^at^ebral^
cnt[f^cibnncjen ea infallibilitate pollere, qua divinus Redemptor
Ecclesiam suam in definienda doctrina de fide vel moribus esse
vohiit. 9?ä^erc^5 über ben (^cgenftanb bei* Unfel)lbarfeit f. ii. 147 — 156.
IL T)ev 33cn)et^ bei* päpftlidjcn Unfel)(bar!eit tarnt auf folgeube Seife
geführt mevben:
1 . "^ü^ '^Mi t i f a n i f d) e 51 o n ^^ i 1 fclbft argumentiert 5unäd)ft baraiiCv ^^^. ^^^;^ ,,^,„^.,
b a f3 ba'$ f) ö d) ft c ;^ c t) r ^ u n b 91 i d) t c r a nt t b c r e r ft e u n b l) ö d) ft c amt m ba- \nfte
33 e ft a n b t e i t b e r l) i3 d) ft e n f i r d) 1 i d) c n bemalt ober :3 ^^ i* i '^ ' iiSllnf Sejüatt.
b i f t i 0 n ift, nnb b a [3 b t e f e p (^ ft c (^ e m a ( t b e ni ^ a p ft u n b i ^ nt
allein 5ufte^t. Ipso autem Apostolico primatu, queiu Eomanus
Pontifex taniquam Petri principis Apostolorum successor, in uni-
versam Ecclesiam obtinet, supreiiiam quoque niagisterii potestatem
comprehendi, liaec Sancta Sedes semper tenuit, perpetuus Ecclesiae
usus comprobat, ipsaque oecumenica Concilia, ea imprimis, in
quibus Orieiis cum Occidente in fidei caritatisque unionem con-
veniebat, declaraverunt. L. c. c. 4.
^n bcr ^t)at ift bic^> nidjt b(o|l c ui b e n t c T r a b i 1 1 0 u , foiibern
l ä n 9 ft f ör nt l i d) b e f l a r i c r t c c^ X^ o g ni a , nanicntttd] crtlärt
a. bnrd) bie öftcr^o nnb ^n(ct5t auf bcni Constmitinoi)olitanum ^^FoimuiaPapae
feiertid) bcfanntc formula Pajuie Hormisdae: Prima salus est, reg'ulam Hormisdae.
rectae fidei custodire Et quia iion potest Domini nostri
Jesu Christi praetermitti senteutia dicpiitis: Tu es Petrus et super
haue petram aeditical)o Ec(desiam meam; haec. (juae dicta sunt,
rerum probantur eft'ectibus, quia in Sede Apostolica immaculata
est semper conservata relipfio, et sancta celebrata doctrina. Ab
huius ergo fide et doctrina sejiarari miniuie cui)ientes . . . . ,
speramus, ut in una counminione vobiscutn quam Sedes Apostolica
praedicat, esse mereamur, in qua est iutegra et verax Cliristianae
relig'ionis soliditas:
b. bnrd) bivo Lufiflunensc LI, nHld)c^o crfliirtc: Sanctam Roma- xa^m-itc
uam Ecclesiam summum et plenum primatum e( [»lincipatum super ><t^"ciii von vdpu.
universam Ecclesiam cathnlicam ()l)tinere, quem se ab ipso Domino
in l)eato Petro, Apostoloiiim principe sive vertice, cuius Komanus
Pontifex est successor, cum potestatis [)lenitudine recepisse vera-
citer et humiliter recogtioscit; et sirut ^^rr/ß meterls te^ietur fidel
veritatem defendcre. sie et, -n quae de fide suhortae fuerint qiiaesti-
07ies, siw dehent iadir-lo defiviri:
c. bnrd) b({t^ g r i c d) i f d) e Uni 0 n !o b c f r c t luut 3^ 1 0 r c n .■; , u>cld)c^o ^^^. flvicd)ifrf)c
erftört, bcr ^^apft fei al^o >o^\\\);^\. bcr 5iird)c iöatcr nnb i^i)rcr aller (51)riften. litüiniobchTt ,su
Pontificem Romanum, verum Christi Vicarium. totiusque Ecclesiae
Caput et omnium Christianorum patrem ac doctorem existere.
l^^innnt ntait ba;,n, bafi im 3:r ibc n t i f d)cit (^(aii beit^>bcf ciint^ ^.j^. jJ,J/p;,jj^^^,
\\\§> ein jcbcr bcm ^^apftc al^^^ bcm obcrftcn J^chrer bcr 5!ird)c UHibrcn ~foit idnon mn-
Goc^orfam |d)mort, )o ijt e^ ftar, mee^balb f a |t aflc an gc| ebenen pcicuvt.
3:;i)e otogen tiingft oor bcm '^Mitifannm bie piipfttid^c Unfcf)lbarfc!t, ircnn
nid^t für de fide, fo bod) für jn'ope de fide erfhirtcn. ?(n^ bcm tängft
beflaricrtcn '^ogma oon bcr obcrftcn öc()rgcmatt bcc< "l^apftcc^ folgt nömlid)
unmittelbar nnb bnrd) einfad)c (S^*ptifation bie Uttfe()(barteit feiner l)öd)ften
^kitben^^entfd^eibungen.
472 SBon ber .^ircfic. B. 3)ie 3Scrfaffimg bcr ^irc^e.
5BcHn bn!)er "^^iu^ TL bic ^Appellation öom ^apftc an ein nüge^
incine^:^ ^^on.^il unter Strafe ber G^-fonnnnnitation ncrbot; menn Si^-tuö IV.
bie 3^t)eie bec> *il3etrnsi uon C«nia: Ecclesia urhis Romae errare potest
cenfuriertc; luenn bcr apoftolifc^e v^tn^l bie g a 1 1 i f a n i [ d) c '^ c 1 1 a r a t i o n
fofort nnb U)ieberl)ott nenuarf unb bcren ^?(nnal)nic bnrri) bie ©l)nobe Don
'J.^iftoja in ber ;jI3n(le Auctorem fielet aUo temeraria, scaiidalosa . . .
Apostolicae 8edi summopere iniuriosa be,^eid)nete; menn ferner
';?( le^-an b er VIII. bic ^eljauptnng: Fiitilis et toties convulsa est
assertio de Pontificis E-omani siipra concilium oecumeiiicum auctori-
tate atque in fidei quaestionibus decernendis iniallibilitate ncrunirf
nnb mit bcr CS'^'tomnuniifation belegte, jo geljt an^^ allem bem flar l)criiür,
baf? bie ga(lifanifd}c ^cl)vt feinec^uiegi? jenuitö eine freie unb i3leid)bercd)tigte
l^Jteinnng mar, fonbcrn allzeit nnb entfd)ieben oon ber .Siirdjc
m i f; b i 1 1 i g t unirbe, foiric and), baj3 cc^ fid) nnr an^o einer an|lerorbent=
lidien "il^'ilbe nnb '-Inm'idjt be^o apoftDliid)cn 3tnl)le^o erflärcn liif^t, bay^ fie
nidjt fd)on längft abo l)äreti|d) bc;,eid)net uun-ben unir.
2. .pieran jdjlief^en fid), luie and) b{K> i^atifannm ^crüorl)ebt, bic
1^ l) a t f a d) c n ,
l^'^- a. ha]'^ bcr apoftolifd)e 3tnl)l ftcte fein l) iui) ft e ;? ^et)r^ nnb
Tcy %-av\t übt
immer fein
l)öcf)ftc>ö Vclir unb
^Hiclitcramt.
^1,»
t37".>
Tic Mirrt)o m
)i i d) t e r a m t a n « ü b t e , für feine (^lanben£^cntfd)cibnngcn immer ö o u
b e r i] a n ,^ e n ^ i r d) c g l d n b i g e n (5^ e l) o r f a m f o r b e r t c , fie at^
bcfinitinc (5ntfd)cibnniien a n f r e d) t c r l) i c 1 1 nnb n i e m a l (§ b n l b c t c ,
baj3 fie and) uon einem allgemeinen ^on,vt in ^^meifel ge;^ogen mürben, mie
bieC' namentlid) anv ben ^?{ften ber ^on.ylien Hon (Spl)cfn^^ nnb (£f)alcebon
mit @niben,\ l)eniorgel)t :
b. ba\^ anf ber anberen Seite bic g a n ,^ e ^ i r d) c f i d^ in alle n
firniitc^biMiörfiftc ^ l a n b e n t" f a d) e n a n b e n "^ a p ft a l -o ben l) ö d) ft e n ^H i d) t e r
i^a'^pftJSIncni^^ ui c u b c t c , feinc (£'ntfd)eibnng a l ^o b e f i n i t i n e a n c r f a n n t e , nnb ba^
in'Jbefonbcrc bie a 1 1 g e m eine n ,U o n ,^ i l i e n ibn aU$ il)r .^ a u p t cl)rten,
niemat-c; bie "M e f o r m a t i o n einer p ii p ft t i d) e n ^ e l) r e n t f d) e i b n n g
fid) anm äfften, bagegen i()n nm 33cftätignng il)rer '^efd)(iiffe
b a t c n , nnb ba^ n i e m a l c^ o I) n c bct" ^ a p ft c c^ ß n t f d) e i b n n g
eine ^ o n 5 i li a r c n t f d) c i b n n g ai-5 ö f u m e n i f d) a n e r f a n n t
m n r b e.
■^ic Smii-i)o '^* "^'^^^' f^^ anvbriuf lid) bic ^ r a ^ \ c^ nnb i' e l) r e ber Ä i r d) e be=
unfcijibiufcit in ,^engt, biv$ ergibt fid) and) flar anc^ ben '^l^orten ber l) eiligen Sd)rift,
^erin'il?:" ^^^*-'iii^ Ji'i^^^ fi^' iit ibrcm nad)ften nnb eigentlid)en Sinne nnb nad)
ber trabitioncUen 5(ncdegnng, foiine bem ^f)aratter bcc^ gi3ttlid)en :il^ortc^
entfpredicnb in il)rer üollen ^ebentnng nimmt.
3iatth.i6,i6.io; ^^ s^^^^j^ Mfittk. 16, 16. 19 bcrnl)t bie ^'^nbefettibitität ber ^ird^e
im (S^lanben offenbar auf ber ^^ n b e f c !t ib ilität ^^etri im ©lanben;
bec>gleid)en begreift offenbar bie Sd)IüffelgeuHilt al^^ (5rftc^3 nnb 5?ot*
mcnbigftes ben Sdilüffel ber ^^cl)rc in fid); ma^ aber ^ctru^ anf
(Srbcn löft nnb binbct, ift gelbft unb gebnnben im .'pimmel, atfo and) feine
ß c ^ r e n t f d) c i b n n g.
Luc. 22, ■62; ^ j^^^^.^ 99 ;.>2 ucrl)eigt Sl)riftn? fraft feinet @ebete^, bi\t^ immer
erl)ört mirb, bem ^^^etrnc^ ^ n b e f e t ti b i l i t ii t b e ö ® l a n b c n ^ nnb
beauftragt ilin auf (^)runb bcrfelben mit ber ^^eftärfung feiner
trüber, '^l.'^ö.) bem gan3en ^ufammenl)an9, ber D^Unr ber Sadjc unb
§ 132, 3)ic Uufcf)(barfeit be§ ^apfte?. 473
ber uralten ^^rabition be^tc^t fid^ bice^ t)aiiptind)Iid) nitf bn§ beiii ^etni^
mtb feinen ^ladjfolc^crn iicrlicf)enc t n f a U i b c I e i^ e t) r am t.
c. Jocmn. 21, 15—17 luirb bcm l]l. ^etrn^:? aU ©tcüucrtvctcr Gl)riftt •^'Jöü.'l^f'
|jwre et.sinqdiciter ba^ .'pirtenamt über alte übertragen, .pierbnrc^
luerben felbftnerftänbUd) alte ücrpftidjtet, \m bem guten ."^irten fclbft, fo
and) feinem ^teltüertrctcr ^n folgen unb auf feine Stimme ,vt ^öreu. ^iefe
3timme barf ba{)cr nie ^nv 'Stimme cineö '-iH-rfü^rerio unb eine^ 35?iber-^
fad}erö (Sl)rifti mcrben. ie^^()alb fet^^t ba^o |)irtcnamt ^^etri feine llnfe^l-
bar feit in (^(an ben ^^'a d) en ooranc^.
Scubct nmu ein, Don allen 5(pofteln fei t]ei'a(^t: ,/-i9er (Snd) liöret, t)öret niid);
\va§ ^\)X (oft nnb binbet, foK im ;^iunne( gelöft unb i^clninben fein/' unb bn^ allen
bic !i^erl)ei^nnn be5 l)cilic]en (Sjei[te^> i^flebeu inovbeu, fo beben biefe aUgemetnen 5[n§=^
fprnd)e bie Untevorbnung aller nntev ']ietvu§ ntrf)t auf. 'Hnx in ber (5inl)eit ni i t itjin
nnb in ber Unterovbnuun unter ihn finb fic ,s>ivten, ^clirer unb 3iirf)ter nnb uetunen
an ber ^nfollilnlitöt be^ fird)lid)en Veliranitec> teil. :^l)re i^nfatlibilität bat bie be§
^etru^ ;;n iljrer 'i>oran§f etwm g \inb ibrein ^nnbaniente. Tenn alle finb gc^
grünbet auf ben (Scfftein, ber (SbriftUi? ift; ßbriftn-3 aber bat an feiner Statt ben 'i^etru^
3nni 3^cl§ ber Stird)e genmd)t. in Tetro eruc omniuni furtiriKlo niunitur et divinae
ÜTatiae ita ordiuatur auxilio, ut tinuitas. quac per (jhristum Tetro tribuitur, per
Petruin Apostolis cünferatiir. Lcif .1/., Serm. 4 in Annivers. Assumption.
d. "Dam fommt nament(id) nod) bav '^(rgninent au^> bcm ^ o r b i l b ^'3'^V"^'?'''''-? ^''^
be§ ,^ o^enpr icfter ^ , ber unter bem ^^Hiftanbc (^ottec^ in ()öd)fter
$5nftan5 entfd)eibet. ^i^gl. Ni/m. 27, 18 sqq. ; DeHt. 17, 8 sqq.
4. T^ i e b (. 33 ii t e r b c ,; e n g e n ei n ft i m m ig nnb b n r d) alle ^.^, J^'natcv
Q abrl)nnbertc im Dricnt iinc im Cccibcnt, bail i^ctribo in feinen 'Jiad)== »"bn- bu-päuft-
folgern fortlebt, regiert, Icbrt nnb entfdjcibet, bajl traft (il)rifti (Sinfci;nng 'VJ't:^!^'^^^^^^^^^
bie gan^e Äird)e notmenbig mit bem 'J(poftolifd)en Stuhle iibereinftiniinen^j^-^'JIIIIJ'-^"^^^^^^
muj3, baj3 biec> fatl)olifd)c (^Manben^^rcgcl ift, unb baJ3 nad) dljrifti il^cr^m)mii«3, ^^.»luratiti-
^cif^ung ^^etri Otad)folgcr nie in gtaubcnc^mibrigeu Jrrtnm fielen nod) ccJ^ijfJfonS
fallen tonnten.
T^er b l. ^1 r e n ä n c> fd)reibt : (^uoniam valde long-um est, in
hoc tali volumine omnium Ecclesiarnm enumerare successioiies,
maxiniae et antiquissimae, et omnibns copnitae a gloriosissimis
duobus Apostolis Petro et Paulo Komae fundatae et constitutae
Ecclesiae, eam (juam habet ab Apostolis traditionem et annuu-
tiatam hominibus tidem per successionem Kpiscoporum pervenieutem
usque ad nos indicantes, confundimus omnes eos, qui quoquo modo
vel per sibi placentia, vel vanam o-loriam, vel per caecitatem et
malam sententiam praeterquam opoitet collig'unt. Ad haue enim
Ecclesiam propter potior em prinripalitatem itecesse e.H omnern convenire
Ecclesiayn, hoc est eos, qui sunt n)iiHque fideles, i/)i qua semper ah
his qui smit undique ronserrata est ea quae est ab Ajiosiolis
traditio. Adv. haer. 1. 3 c. 3. 9^ad) bcm bl. 5lmbrofin!5 ift ha bic
^ird)e, mo ber ^apft ift. Uhi Petrus, ihi Ecclesia. Enarr. in Ps. 40.
i^on ben Sd)i^matifern fd)rcibt ber bl. ß^Dprian: Xavigare audent
ad Petri cathedram atque ad ecclesiam principalem .... nee
cogitare eos esse Romanos . . . , ad ([uos pertidia habere non
possit accessum. Ep. 55 ad Cornel. 'Ter 1)1. .so icr onl)mn^o fd)reibt
an ^amafn^^ (Ep. 15): Ego nulluni primum nisi Christum sequens,
beatitudini tuae, i. e. cathedrae Petri commuuione consocior.
Super illam petram aediticatam Ecclesiam scio .... Qui tecum
non colligit, spargit, h. e. qui Christi noh est, antichristi est. ^\\\
1382.
Tic Vcl)if bin-
ri'tilbavfctt:
It)oiiiaC', (£nnu
2UiUTä.
474 SBon bcr ^irt^e. B. 2)ie SBerfaffung ber Sird^c.
folgcnbcn 33ricfc (Ep. 16) erfliivt er fiir^: Si qiiis cathedrae Petri
iiiiigitui', mens est. %l^ im pc(acjianifd)cn vStreitc bcr '^ßnpft ciitid)tcbcn
I)attc, ruft ber ^l. ^Iiigiiftinii^^: Causa finita est ; utinam aliquaudo
finiatur error. Serm. 31. Ter 1)1. ']3etru£^ (£ I)n)iü l ogu^o cnnal)ut
bcu (£utl)d)csi mit folcjcubcu ^-H'ortcu : In omnibus autem hortamur te,
frater honorabilis, ut liis, quae a beatissimo Papa Konianae civi-
tatis scripta sunt, oboedienter attendas, quoniam Beatus Petrus,
qui in proi)ria sede et vivit et praesidet, praestat quaerentibus
fidei veritatem. Kp. ad Eutycli. n. 2.
5. Wü bcr i'cl)rc bcr l)ciligcu ^nitcr ftimincu aud) alle grojlcn
Hc^ wi^rfurt f iin "^ ^^ ^' '■^ ^ ^^'^' fpütcrcu .^^^^cit übcrciu. '^(uf bic ^-riu^c: Utrum ad
" Suinuiuiu Pontificem pertineat fidei symboluni ordinäre, autmortct
bcr () 1. Xl)üma^>: Nova editio symboli necessaria est ad vitandum
insurgentes errores. Ad illius ergo auctoritatem pertinet editio
symboli, ad cuius auctoritatem pertinet finaliter determinare ea,
quae sunt fidei, ut ab omnibus inconcussa fide teneantur. Hoc
autem pertinet ad auctoritatem Sumnii P<»ntificis Unde et
Dominus Petro dicit, quem Summum Pontificem constituit: Ego pro
te rogavi, Petre, ut non deficiat fides tua, et tu aliquaudo con-
versus confirma fratres tuos. VA liuius ratio est, quia una fides
debet esse totius Ecclesiae . . . quod servari non posset, nisi
quaestio fidei exorta determinetur per eum, (^ui toti Ecclesiae
l)raeest, ut sie eins sententia a tota Ecclesia firmiter teneatur.
S. Th. 2. 2 q. 1 a. 10 c.
'J3icld)ior (Sauuo (y ir)()0) fni-jt bc,;üolid) bcr l^nu^tnug bcr piipft=
lid)cn Uiifcl)lbin1cit: Nolumus liic Ecclesiae sententiani piaevenire,
sed si ad generale cencilium referatur, liaereseos nota eri'ori illi
innretur. De btcis tlieol. 1. 6 c. 7. 2unrc;^ aber crftiirt: Veritas
catholica est, Pontificem definientem ex catliedra esse regulam
fidei, quae errare non potest, quando ali(iuid autbentice proponit
universae Ecclesiae, tamquam de fide diviiia credendum. Ita
docent boc tempore omnes catliolici Doctores, et censeo, rem esse
de fide certa))}. De fid. disp. 3 sect. 8 n. 4.
XicUnfSavfcit ^- ^"^^ 1 1) c 0 1 0 1^ i j d) c T^ c u f c u bcftaticjt bicv aüc^^
eine mnbenuui a. '^^o^^ ^Miut bc^ ^l^^iipftc^o cil^o bc^> obcrftcu Ji' c l) r c X ^> bcr ^iVilu'^cit
^iimtiSl'uib bev öcrlauc^t unbcbinqt bivo (Sbart-oina bcr Uufcl)lbart"cit, iiicuu bcr ^^apft bicfcm
iivd)iiri,en Gin. ^)(,„t^ nadifoiumcu i'ofi.
b. ilMc mir uom 1)1. !I()oma!? l)örtcu, ncrlaugt bic Ojlmtbcus^ ciu =
l)cit in bcr lvird)C and) einen unfcl)( baren ^)iid)tcr. ©in a((cjcmcinc§
^on.^il 3u berufen für aüe cutftct)cubcn Streitigfeitcu nub ^??icinunciic>iKr=
fd)iebeul)eitcn, ift nidit mögtirfi. 'Tic @lanbcn^ocinl)cit tanu nur baburd) cr=
,veU uicrbcn, h([\i, ^^lucifcl bnrd) bac^ nufe()lbarc Urtci( bcc> t'ird)lid)cn C'ber=
l)auptec^ bcfcitiiit lucrbcu, bcm bann afic fid) ;^u nutcrmerfeu l)abcn, bic nod)
^ur ^irrf)c i3cl)i)rcu mo(fcn.
„ ^ i-!'^^- , c. Tic 263 l^apfte, meld)c hV% iebt bic .^^urd)c 61)rifti regierten, l)abeu
i'on einem ^i'iiniite u i e m a U> ciucu ^rrtuHi gclcl)rt. Ticy marc aber numoglid), menu
''ViSvt'" fic ^^W ^^^ ^t)rcn (^laubcuc>cntjd)eibungeu bnrd) ^ottec; ^eiftanb nnfel)lbar
gemefen mären.
Ginujänb? (leiten ^^^- ^'^ ^^^ päp)trid)e Unfel)(barfcit de fide ift, fo fiub felbft^
bic unfe^tbavfcit. iicrftöublid) a U c (S i u m ä u b c soliihüia argumenta. 5(ber fetbft iucnu
1380.
ftaiatioii
t
§ 133. 2)te ^iidjöfc. 475
au^ SOhnigel an uiiljcrcu !Diaiijrid)tcn ober biird) Sd}iUb meuid[)tirf)cr 3ßi|'fen^
fd^aft ein fo(d}e^ (S^etjcnavgiunent 5m* Qc'it niil)t genügenb gelöft merben
iöniite, fo uuirc bic^^ lucbcv eine ^Icdjtfevtitjnng, an bcr lide divina ge^
unffen 3Bal)vl)cit ^n ^^lueifeln, nod) ein oernünfticjcr (?>)vnnb, bie gnn^ nn=^
5U)eifeü)aften pofitiuen ^emcifc für nnjeve '-liMil)rf)eit in ä^^^^if*-'^ o^^ ■)iel)en.
^n 'UMrfltd)lcit aber finb ade, nanientlid) bie ano bcn ancjeblidjcnjjrvtümern
ber "Rupfte l)ergenonnnenen ^inuuinbe tängft genügenb gelbft. llber b e n
gall be^ )^ibertn^, ba^ Constitutum Ut- 5>iginnC> nnb bie ^Um- =
n r t e i t n n g b e ^ ."p 0 n 0 r i n ^ burd) \>([^ britte allgemeine .SUni^il tum
^onftantinopcl [ic()e näl)erc^3 in ber ^ird)cngefd)id)tc. §ier genügt bie eine
33eniertnng, ba (3 in feinem biefer giiUe eine il a 1 1) e b r a ( c n t j d) e i b n n g
oorlag, me^ljalb fic bei ber Unfel)(bartcit \>t§> '53a|.ifte!§ nbert)anpt nid)t in
^etrad)t fommen fi3nncn.
V(n|ler ben gcfdjidjtlidjen ^djinierigfciten bat man gegen bie Unfel)^
barfeit bc^3 ^]>apftcc; l)anptjäd)Itd) fotgenbe C^inmiinbe erl)oben:
1. '5)ic Tetfaration bicfe^3 "Dogmas l)abc bie '^^er^^i^j
f a f I n n g bcr Ä i r d) e g e ii n b e r t. 5(l(ein ba^ T^ognm oon bcr Unfel)!^ ^^"- unfcDibavf
barfeit f)at an bcr ^erfafinng bcr .Vtirdjc nid)t hi\^> !:)Ji'inbcfte geanbert 'jriSÄ
nnb and) nidjt (inbcrn fbnncn. iS:t^ [)anbclt nünUid) gar nidjt mm bcr ^■'^^•'i\ifiunö.
^crfaifnng ber ^itrd}c, fonbcrn non bcr gTJitia gratis data bcr lln^
fefjlbartcit, bie bcr %a\^\X in '.Hn^übnng feiner (s^ciualt alc^ obcrftcr ^'cl)rcr
ber ^irdjc bcfit5cn mn|l. raf; aber bcr 'i^apft allein bie plenitudo
potestatis über bie gan;,e .s^ird)c bcfit,^t, ift l ä n g ft b c f l a r i e r t e c>
r^ügnm (n. 1374 ff.) nnb luui ^H n b e g i n n bae S ^i ^i ^i^ Ji^ ^'^i ^ ^^^
ü 0 n (i l) r i ft n «0 b e r .Sl i r d) c gegebenen il> e r f a f f n n g.
2. l^ic Unfcbibarfeit be^o '»^^apfte^^ l)abc beffen >;-> c it ig = j^, J:;.JJ^„,.j^.^
feit \\\x ^^ oran^ fc ti nn q. tiefer Ciinnmnb ift eine ^Inmcnbnng bcr tu unabDännifl
bonatiftiidjcn Qrrlcl)rc anr bao l'cl)ramt. '2i>ic bic gnltige ^penbnng bcr iici,en .s>niinfoit.
^aframcnte ift and) bic nnfcl)lbarc ^^ctbiitignng beei !2cl)ramtco nnab^
I)ängig oon bcr pcrfbnlid)cn .peil ig feit (g-ratia g-ratum
faciens;.
3. ^ i e p (i p ft ( i d) c U n f c l) ( b a r f c i t b c e i n t r a d) t i g c bie t 10^0^0111.=
b i f d) ö f n d) e 51 n 1 0 r i t ii t nnb bic b c ^0 a l ( g c m eine n ^{^ 0 n 5 i f ei. kDUnnrcit tun-in-
^ie^^ ift aber fo locnig bcr Jall, ha]] fic oidmcl)r bic uiefcntlid)e ^ilVJä'ülVuo^d)^
^ t ü I3 e nnb ha§ n n c n t b e f) r l i d) c g n n b a m c n t bcr ^(ntorität bcr **'"''^''-
53ifd)öfe nnb ber altgcmcinen iion^ilicn ift. ^^(nd) niad)t fic bic ^on,^ilicn
ni^t überflüffig, fonbern gibt oiclmel)r bic gröfUe (^eUHil)r bafür, bafl ber
^apft ftet^o ein aUgemeinec! ^^'onjil bcrnfcn toirb, 100 c§> ^nr befferen
©rniernng bcr :ü*al)rl)eit notiocnbig ober nül^lid) ift.
§ 133. ^ic 23i)c()ijfc.
35g(. Palmieri, De Roniano Pontitice Thes. 28; pag. 84 sqq.
I. ^ie ber "iprimat, ift and) ber ^'pi^fopat gött(id)er j-^.^.g^;;f-'^^^jj^j
@ i n f e t^ u n g. ^oöttncöev c£in-
^ie übrigen \Hpoftct empfingen oon (SI)riftn^ mit '*]>ctrn^3 bie güüe '''^'""^'
ber fird)(id)en CV)cmalt, aber in llntcrorbnnng nnter 13etrnc^ nnb in
l)ierard)ifd)er ^Hbl)ängigfeit oon il)m. "^zixm nnb bie ^(poftcl l)aben nad)
(Sl)rifti ilMücn nnb ^Mnorbnnng !^ifd)i)fe cingefet^t, iüe(d)e bie cin^^dnen 5;;eile
ber ifiird)e regieren folltcn, nnb i()nen jn biefcm Qmccfc einen Xeif if)rer
totögeioalt übertragen. 4^ie 0 r b c n 1 1 i c^ c " ^ m t ö g e m a 1 1 ber 9fpoftc(
476 3Son bcr STivcl)o. B. 2)ic 5>ev[a[fung bcv ^'ird)c.
^vua./J^; bcn ^^^- ^'^^^- ff-' ^'*^ ^^'^f ^^^^'^ 9'taii]foIc\cr, bic ^^ijd)in"c, in inicictcittcv (Sinf)cit übcr^
n^min nur Me gcgiiiu^cn iiiib baucrt unc bcr ^|>rimnt bcv 'l^ctnic^ in (^inl)cit mit il)in inib
JluJcT in!^X> in Untcrorbnuiig initcr il)u fort bic^ ;,iim («^'ubc bcr ^^Init. '^ic ^i(d)öfc
"irt)t- fiiib ^al)er fraft göttlid)cii ^)icd)tcc^, luimlid) nad) bcr noii bcii
^^Hpüftchi ooK^oöciicn göttnd)cn '^(iiorb ii ii n g 5^ad)folgcr bcr ^JlpoftcL
^k finb aber bcn 5(poftclu iiadigcfolgt in bcr o r b c ii t li d) c n ^.H in t (^^ g c iii a 1 1,
nid)t in bcn p c r j ö n l i d) c n i^ r i u i ( c g i c n < n. loJ?4 ff. i. J^vncr ift b i e
(s^ c I lun 1 1) c i t b e r 33 i f d) ö f c b c r (^5 c f a ni 1 1) c i t b c r 31 p o ft c l fncccbicrt,
inbcni fic il)rc 3Bcif)c uon ^iid)öfcn l)crlcitcn, bic nrfprünglid) non 5Xpoftcln
gcuicil)t nnb cingcfct3t iimrcn. ^^^i^^^' 9 ii ^ ^ i 9 gcuicil)tc '^-^i f d) of ift
bal)cr ein 9tad)foIgcr bcr '^(poftcl, einerlei, auf iuctd)cn cin^ctncn
'^{poftcl feine '^iH'i()e jnrücfjnfnfjrcn, b. l). lucldjcn tHpoftcl^o fpccicller iVad)^
folg er er ift.
IL ^liMi^^ bcn ^lucd, bic (^cunilt nnb bic (Silben h:t- (^pi^=
fopate^^ betrifft, fo ift jn benicrtcn :
, ^ V'-"<- • 1 . 4> e r 3 ^^^ ^^^ ^ ^ '^ ^ P i '^ t ^^ p a t c 5 i f t , bic ^? i r A e in b e n
ropnti-?. c i n ,^ c l n c n X c 1 1 c n bcr ^^b c ( t ^^ n r c g i c r c n. Die '-Bi) d)of c ]inb bic
über bcn ganzen ©rbfrciv? ocrtcittcn ^tcKucrtretcr ^cfn ßbrifti. ^^n il)ncn
nianifcftiert fid) mitbin ,>nniid)ft bic V(llgcmeint)cit bcr .Vvirdjc; fic ade aber
bilbcn eine nntcilbare (£'inl)eit, inbcm fic nnter bem einen .panpte, bem
*:)^apfte, einen .Svörpcr bilbcn, luic nnd) alle i()rc .perben bie eine S^cvbc
ii\)x\\ti finb.
rv5e^T%-s 2. Tcmcntfprcdjcnb ift je bcr ^^ifd)of in feiner ^iöccfe al^
mA)oil u. bcvcu 9^ a d) f o l g c r bcr ^H p o ft e l ^n l) a b e r b c r b i f d) i) f ( i d) c n ^t-
^rtiränfunii: ^^^ ^^ ^ ^ i^^^^'^' "^'^ '■'i^'-'^' »^ ^^ V P *■' ^ ^ ^ ^^ ^^^ ^ f c n 1 1 i d) c n 33 c f d) r ii n f n n g ,
niimlid)
^"x*^'%^f'"!l','^'^ a. bnrd) bic glcid)c GuMiuilt feiner l)i i t b i f d) ö f e , mit
'iimuifl-" bencn er in nnteilbarcr (Sinl)eit in solidunii bcn Cvpic>tüpat befi^t. ^ic
^olge baüon ift,
a. ha]^ jcber i3ifd)of feine bifd)öf(idie ^Hntoritiit nnb 6kunilt be^yiglid}
bcr ganzen .>cird)c nnr in Csi c m c i n f d) a f t mit bcn übrigen
^ifd)öfen üben fann, mie bicc^ anf bciii allgemeinen ^onjil
bcr gall ift;
^J. bajl jcber 33ifd]of in bcr anvfd)Iief^liri)en Übnng feiner (J^ciiialt
anf feine ribccfc bcfd)rantt nnb bcr regclmiifugcn fird)(id)en
Crbnnng nad) nid)t bcred)tigt ift, in bie Tiiüccfc cincc^ anbern 33ifd)üf^
cin^ngreifcn;
Muri) Me (^ifiuait \y^ \>, n y ({j ^ j f () [s () c r c (S) c lu a ( t b c § ^E a p ft e 0 , bem alle 33ifd)bfc
nntcnuorfcn finb, nnb ,^uuir n n mittel b a r nnb fraft bcr o r b e n t =
tid)cn ^^( m t c^ g cm a 1 1 bec^ '^Mipfte^. Tic 3^ifd)öfe finb alfo f^unu* iure
divino cingcfc^At : aber bnrd) baffclbc göttlid)e ^Ked)t finb fic atte bem
■^apfte nn t er luor f cn. ^aoon ift namentUd) bic %^\%z,
OL. baf3 nnr jene 33ifd)i3fc rcdjtmailig il)rc Okiiuüt anhüben tonnen,
lucldjc mit bem '}?apftc in (i- i n l) e i t ftct)cn nnb oon ibm aner^
fannt finb ;
j3. ball cc^ bem '^.^apfte 5nftc()t, bcn 33ifd)öfcn i()re 5prcn-ge(
a n ;, n m c i f e n nnb ibnen babnrd) ^ n r i ^o b i 1 1 i 0 n über bicfclben , ^n
pcr(cit)en.
W\i bicfcv ^Anü)vl)cit bat bic .STontrüuerfe nid)t^ ,Vi tbiut, ob bic ^^ijdjöfc il)vc
^uri^bittion^geuiült u 0 11 (kSoix u c v iii i 1 1 c l ft b c >3 '4-^ a p i't e ^ ober u 11 m i 1 1 cl b a v uon
§ 134. 2)ie ©ficber bcr ^irc^c. 477
©Ott empfangen. Sottten mir and) bcr gtnciten STnfic^t &c{pf(id)ten, uiäf)rcnb bic crftere
au'$ inneren nnb untreren ©vünbcn ma ()rf djeintic^er ift, fo müßten mir bod) aner*
fennen, t>a^ bic ^Sifc^öfc nnr in ber Untcrorbnnng nnter bcn ^^apft if)re bijdjöflidje ^uvi^^*
biftionggemalt ausüben fi)nnen. 9.^gl. MazzeUa, De vera rel. et Eccles. p. 782 sqq.;
y. baß bcr "^ßapft bei* 9iici)tcr bcr Sifd)öfc ift, mib hay^ bcmmui)
öoit bem Urteil ber ^ifiljofc m bcn "^apft appcilicrt mcrbcn fann;
5. bnf3 bcr ^npft iure divino \>\\^ Mcd)t l)at, bic 5ln5Übnng
ber bi]fl)üf nd)eit :3it^*i^^i^^^'^" bitrd) Üicjeniatiün en 5U bc==
1 d) r ii n f e 11. I^iefe 'U^al)rl)cit ift üom 2;ribeiitinnm nii^^brüd'lid) au^Hjciprodicn
lüovbcn. "^k l)ieriuit in ^Hbcrfprnd) ftcl)cnbc ^Hl)a nptnng bcr g e b r 0 n i n n c r,
bic päpftlid)cn Ü^cferoationcn feien 5(nniapn ng cn, lucldje üon bcn ^ifd)üfcn
propria auctoritate abgcfdjüttclt luerben tonnten ift in ber 33nUc Auctorem
fidei (Prop. 6 — 8) üerirorfcn luorbcn;
£. b([% ha alte 53ifd)öfc iure divino cinanber gicid) nnb nnr bem
^apftc nntergeorbnet finb, bic Q uu f d) c n ft n f e n bcr § i c r n r d) i c
— ^r5bifd)i)fc, ^^rinuUc, i^atriard)cn — , infofern baniit eine mirflidjc
^uriöbiftion über 5^ifd)öfe uerbnnben ift, nnr an^^ einer n ns^b r ürfli d) en
ober ftiUf d)Ui e igcnbc n Über tr a tjnng non 'Vriniatialred^ten bnrd)
bcn "53apft I)crgcleitet uicrben fönnen.
3. Qn ^enicinfd)aft nntcreinonbcr nnb mit bem ^nipftc nnb in Untere ,i,„-^.j,,|,^^|.^j;ij j,^^.
orbnnng nnter il)n par t i ci p i cren bic 53ifd)öfc traft göttlid)er ^-yticDofe.
51 f f i ft c n 3 an bcr f i r d) li d) c n U n f c l) l b a r f e i t , loic fid) h\c^$ nament=
lid) iinf bem aügcmcincn Mon^il ^eigt, bcffcn uom "^^iapfte bcftiitigtcn ^efdiliiffe,
infomeit fie Vcl)rentfd)cibnngen in 2ad)en ber (MIanbcnc< nnb 2ittenlcl)re
barfteüten, nnfel)lbar finb.
^ d) 0 ( i 0 n 1 . ))l n r b e r ^^ a p ft nnb bic iB i f di ö f c a l c^ „ J;^''l- ^
i)ind)foIger ^utri nnb ber :?lpo|tel |inb iNrc dirino gcjc^t, ;iniii!öfo öaben
bic Äirii)e (J^otte^ ,^1 regieren. Tnber fnnn niemanb in bcr ^'' "'^fj^^fl';',,:^" ''"
^\x6.)t Qnri^^biftion befiUen nnb üben, alc> nnr, infofern il)m eine fold)e Dom
'^^apfte ober bem 33ifd)ofe übertragen ift.
^äretifd) ift bcmnad) bic '^etianptunn, ^l^favrcr ober anbere 'Isricfter hätten
traft eigenen 9^ied)to^ irgenb einen ^Hnteil an ber Mirdjengenuüt nn^ bereu ^^(n«?=
übnng ober überlianpt anber^? aUö bnrd) Übertvagnng uon feiten bc!§ 53iid)ofi§ irgenb-
meU1)e ^nri^biftion. Taber nnirbe and) bnrd) bie ^l^nUe Aurforcin fidei (l^rop. 9—11)
bie l'e()re ber ©i)nobe uon 'i^ftoja uermorfen, monari) bie ^^farrer mit bem ^ifd)of anf
ber 2)iöcefanfi)nobe in Sadien be^o ©(anben^S nnb ber Ti^oiiplin ;,n entfd)eiben ^aben nnb
nnr jenen ^efd)lüffen ber 4Mfd)öff..^^H'iHn-jam fd)nlbit] finb, gn benen fie anf ber 3)ibceian'
fi)nobe i()re ^nftimmnng gegeben. Über ben 'ÄHnbennterfd)ieb ,^niifd)cn 33ifd)of nnb ^.^riefter
fiebe nntcn beim (Safroment_, ber "l-U-ieftermeibe.
^d)olion 2. Über bic übrigen ()icrard)ifd)cn ö)rabc unrb in bcr
Sel)re üon bcr ^^.^rieftenocil)C ba^o 9UHigc gcfagt merbcn.
e) d) 0 1 i 0 n 3. 4^ i c .>> i c r a r d) i e , ober bie l c 1) r e n b e ^l i r d) c s,^,,!,;^!!»^^ bcr
n c r I) ii 1 1 fid) a l ^ 3 1 e U u e r t r c t c r i n ß; t) r i ft i 5 n r l) ö r e n b c n AMevovcijio jm-
^ird)e, uu c (Sbriftn^^ al^> .panpt fid) ;, n ben (S3lanbigcn ^^ ( .-,^^'"^-^"^^'" ^^'^•rf'^•
f e i n c m m i) ft i f d) c n S c i b e n e r l) ü 1 1 , alfo mic ber ^^^t)rer .yi ben
(Sd)ülern nnb bic Urfad)c ^nr 'ilMrfnng. Traber ift ein jebcr nnr babnrd) C^lieb
bcr Ä^ird)e, bajl er mit bem ^■iifd)ofc bc^iebnng^omeife bem *»)3apfte oerbnnbcn ift.
§ 134. ^ic (^lieber bcr Slirc^c.
55g(. Palmicri, De Romano Pontitice pag. 190 sqq.
^lUc 9J?en fiten Dt)nc ^In^nabme finb bernfen, (^Hiebcr.. ^^^ ^
bcr ^\x d) e 3 n u> erbe n. '-11^ i r f l i d) c ::Üi i t g l i e b e r finb nur bie Mivct)c.
478 ^on bei- .^ivc^c. B. 3)le iöevfai[ung ber ^ivcf^c.
ÖJctauftcn, iuchl)e bcii ÖHnitbcn bcr ^irdjc bctenneii iiub biird) ©efiorjain
gegen '^ifd)ü| mib ^iopft bic ©inljcit imb :i!icbc bcunUjrcu, aljo lucbcv
biird) §iivcfic ober ^d)iv?nia, norf) burd) (S^'foiniuunitatlou uon bcr Siixdjt
getrennt finb.
äi5evSt uiv ^H U c ^J}^'n|d)en [inb bal)er materia remota, bic eben bc^eidjnctcn
.MivdKQetioit- -(S^liinbigcn materia p^'ojd^na ber ^tird)c. ^H n 0 ge ) d) l o f j en uon il)r
HC ^uiibev. ^-.jjj^ iinti)iii bic Ungctanftcn, bic .parctüer, ^3 d) i 0 nia t i t e r nnb
ü^to ni m n n i ^ i e r t e n , nid)t aber bic 2 n n b c r , luo^n and) bic nnr
inncrlid) Un nnb ^rrgliinbigen geboren, fonuc and) bic ^)icpn)biertcn,
uield)c crft bnrd) ben lob uon Ü()riftnv nnb feiner .S^trd)c getrennt luerbcn.
T>ie ^iinber gcl)brcn fredid) nid)t ^nr 3cclc bcr ^ird)e, ha |ic nid)t
im 3tanbc bcr C^huibc finb, UHiI)rcnb fic ,;nni ^Ocibc ber ^i(rd)c gcl)i)ren,
mcnn fic bcr iinjlcrcn fid)tbaren C^3cuieinfd)aft angel)ören. llnfcr ©atj über
bic ÖHicbcr ber ^iird)C beliebt fid) aber lucber anf bic, n)cld)c nnr bcr
(Seele, nod) anf bic, iucld)e bcin ^eibe nnb bcr Seele bcr ^'ird)e
angcl)örcn, fonbern anf alle, U)e(d)c Icbcnbigc ober tote (^lieber am Öeibe
ber ^ird)e finb.
-dvi-tunbiva= "T^er !^Umium^> für nnfere Xbefe ergibt fid) aiuo 2d)rift nnb
l^ition über bie Ürabition, uuniad) nnr bicjcnigen ÜHicber bcr .siirdjc, discipnli, tilii,
fratres, domestici Dei, tideles, cliristiani, saucti n. f. lu. finb, bic,
anf ben (5)rnnbftcin ^^>ctri nnb bcr xHpoftcl gegrünbet nnb getanft, bic :^cl)rcn
nnb ©aluingen ber ^^(poftcl nnb il)rer ^)iad)folgcr befennen nnb baltcn.
))lad) ben nändid)en (^Hanbenvq neuen aber finb bic llngetanften, .S^iirctifer,
5d)i^5matifcr nnb (iTtommnni^icrtcn Don ber Ätird)e au€^gcfd)loffen, tcine^iueg^
aber bic Sünber, bic ;>uiar tote, aber in nnb uon ber ^vird)c luicbcr ,yt cr^^
luccfcnbe ^lieber finb nnb bleiben, bi^^ fic cntiuebcr uom tird)lid)en rHid)ter
c^'fommnni^^icrt ober uom gi)ttlid)cn ^)iid)tcr bnrd) einen nnglürffcligcn ^ob
uon bcr ^ird)e abgcfd)nittcn lucrbcn. ^Dic i^atcd)nmencn tonnen infofern
5nr ^ird)e gercd)net luerbcn, alc^ fic anf ben Eintritt in bicfelbc fid)
uorberciten.
T^ic Öcf)rc, bajl nnr bic ^^riibcftinierten ober nnr bic @crcd)ten
uu linriurfn bu' jnr ^ird)e gebi)rcn, unbcrfprid)t ber lM)rc ber l) e i U g e n S d) r i f t
'T'^ivriif' {Matth. a, 12; 13, 24 sqq.; 13, 47 sqq.; 22, 10 sqq.; 2o, 1 sqq. n. f. lu.;,
bcr ßinfe^umg be^ ^nßf af r amente^o nnb bcr fteten l'cbre ber
^?ird)e, uicld)e bic l)ierber gcl)örigcn :3rrtümer beö.pn^^, Onc^^ncl
nnb ber 2l)nobe uon '^liiftoja uernrtcilt {]at. ^^gl. Conc. Constaut.
ai't. 1. 3. 5. G. 21; Bulla Uniyenitiis ?\\)\). 12 — 78; Bulle Auctorem
fulei Prop. 15.
Mliebev bi'v
139i»
Tiei^väboftinii'v
^u Jd)ve trau htv ©imbe.
^cr tnnerlicf)c ^^or^nng, bitrd) mctchcu bcr füiibdaftc ^Jienjrf) bcr (Sr^ 3ufammntf)ana
(öfiiitg (^f)rifti tci(l)nf titj iiürb, []cifu 9^ c d) t f c r t i g ii n cj , iiistificatio. ^k- mit bou fvüDevcn
felbe fommt, iDcniiiftcin?' bei bcm (Snüarf)fcncii, 511 ftonbc biirct) ba«? ^w- ~^'^ *" '""•
inmiiicnnürlcn bcr c;öttlid)cii (^mibc iiiib bcr iiicii[d)Iid)cii 5rcitt)atigfcit in
bcr $i?ci|e, ha^ crftcrc bic abfolutc uiib primäre, (entere bic relatioc uiib
icfunbiire Urfnd)e im]erc^^ .*pci(c^5 ift.
'^tad) bcr öe()rc uou bcr (Srlöfmui biircl) beii 'JJ(eiii'd) gemorbeneu
©ol)n (S^otte^o iiiib uon bcr ^irdic, bcm ]'id)tbareu 9{eid)c ßhrifti, folgt bal)cr
bic Mc^rc öon bcr (^ 11 a b e , bcr 9i e d) t f c r t i g 11 it g inib oou beut Ö c b c u
in bcr @nabc nnb feiner 5rnd)t, bcm '-lu^rbi enftc, luoburd) bic
.^errfrfinft nnb W^ ^Heid) Sl)rifti in ben 3ec(en bcr (Sin^'lnen iicnuirftid)t
nnb bie ";?lnfgabc bcr .stirdic erfüllt luirb.
§ 135. 'begriff nnb (Einteilung bcr 65nat>c.
5BgI, ^einrirf), 2)ogmati|d}c 2;(ioo(oqii' VT § 305: Mazzelhi, De gratia Christi.
i)isp. 1 a. 1.
^a^ 35>ort gratia, yip:z. l)at numnigfaltigc '^-^cbcntnngcn. 'Dc^^idb sj3ji,-,i,l.n„rf, i^,..
fiel eö ben .pärettfcrn lcid)t, baffclbc jnr ^H'rbcd"i(ng ihrer :3^rrtümer jn -^^^'»■^^''^ jxratia.
mi|lbrand)cn nnb llntnnbigc ,^n tiinfdien. ^abnrd) mürbe cc^ notmenbig, bic
33cgriffc ridjtig ;,n ftellcn nnb bnrd) 33eifiignng beftimmtcr ^eiuiorte ^n
unterfc^eiben. '4)a()er bic üerfd)icbenen (iintcitnngcn ober \Krten bcr ^nabc,
mic fic bnrd) bic tbcotogifdjc 'iiMffcnfdjnft nnb teilmcife bnrd) bic öef]r=
cntfd)cibnngcn bcr ^iird)e felbft ben uerfdiiebcnen Irrtümern gegenüber
fij;iert umrben.
1. ^iV$ ili}ort gratia l)at fomül]( im profanen 8prad)gebrand) mie
and) in bcr ()ctligen ^d)rift nnb bei ben '-Initern iierfd)icbcnc Öebentnngcn.
(S^? bebentct
a. h(\.§> ^-IB 0 I) Im 0 I (en, bie (^5nnft, bie man einem anbcren |ii)cnft. ,,^.,^^j|^'*'--„..^,j,^,
Qn biefem <cinne rebct man foiuobl uon bcr (^nabc ober %m\]i O^ottc^^iiHUhnunbi^iunn
— Noe invenit gratiam coram Domino. Gen. 6, 8; Invenisti ~Su^""^
gratiam apud Deum. Luc. 1, 30 — , a(^^ oon ber (55nabc ober (Mnnft
cinc§ iWenfd)cn, namentlid) eine^o .v>ül)erge!relltcn. Gen. 30, 27; 33,8;
Ruth 2, 10. 13; Esth. 2, 9. 17 n. f. m. ^Diefcö ^TUoblmoüen fann
t)crfd)icbene (5)riinbe {)aben. (So fann reincö 'Boblmoüen fein nnb lebig^
lid) an§ einer gan^ nn ei gen n ii trugen Siebe l)crüorgel)en; cy fann aber
and) bnrd^ bie @üte nnb 3d)bnl)cit, bic (^efinnnngcn nnb .'oanbinngen
bcffen l)ert)orgernfen fein, bcm nuin fein Sol)ln)oÜcn fdjcnft. Tal)cr mirb
and) bie, Sicbx nnb (^nnft I)ert)orrnfenbc (5d)önl)cit nnb 5(nmnt mit
bcm 59orte gratia bc,-;eid)net {Ps. 44, 3; Prov. 31, 30; Luc. 4, 22),
4>cinvid) = ^uVpcvt, Äompenbium bev Xofliuatir. II. 31^
1405.
Gratia iiicre-
480 2)ie Öc^rc üon ber (^mhe.
juie and) ber X)an! uiib ber SoI}n für (S^efimiungen imb .^anblungcn
eine^> anbcrcn (Luc. 6, 32 sqq.)j
Gratii"*^"^o>abc. ^- ^^^ ^"^ Irgeiib luelrtjcut 3Bo()liroüen benijenigcn, Jiield)em innn
'mo()( iinll, gcfpciibete ®abe, mag lum biejclbc 511m 'Danf ober 511m
S 0 l) n , über mag fic aii^ reine m So 0 () l m o U e n gegeben fein. I^iefes;
reine ^^olilmoUen unb bie an^^ il)m gefd)enfte ^abe mirb jebod) üor =
^ng^iueife (^nabe genannt, foirol)l nad) bem profanen mie nad) bem
l)eiligen 3prad)gebrand}. ^gl. Bo7n. 11, 6; Ephes. 2, 8.
(MöttiicijriMmibo '^' ^^^^^f ^JUUt angeiuenbet, bcbeutet alfo (5) n a b e im m eiteren
^liioDinjoüoii (Binne fomol)l ha^ Si^oljlmoUen ©otte^ geqen feine ^efdjopfe, al^ bie
'%oni^.^''"' 11»^ biefem ^^ü^üuoüen bem ^efd)i)pfe ^nfiiegenbe '^solilt^at ober ©abe.
,3111 engeren v^ i n n e nnb nad) bem gcu)öl)nlid)ercn (3prad}gebrand)e aber
mirb ba^ SBort gratia, x^P'?: ©nabe, ^nr 33c5etd)nung ber il^o^(tl)at ober
(^abz angciuenbet.
33eibccv h<i\^ gi)ttlid)e iß}o{)luuVllcn, loie bie göttlid)e 3öo()ltl)at, l)at
feinen (ei^uen (S^rnnb in ber abfohlt reinen i^ebe (^otte^. ^at)er ift
ba^> (51)araftcriftifd)e aller göttlid)cn (Knaben in il)rem angegebenen boppelten
(Sinne il)re (^ratnitüt, b. l). baj^ fie rn feinem 9kd)te nnb innbienfte
be^ ©efdibpfeso, fonbern in ber freien unb reinen ^eneüolen^ (^otte^g iljren
legten @rnnb \)([i, h([^ fie r eine ^5 ® e f d) e n f , bafs fie gratis gegeben
ift. (^ott fd)en!t ben (5^efd)öpfen feine ;^iebe nnb burd) biefe öiebe feine
Liebesgaben. ^Hnci Ö^nabe fd)enft (i^ott ben ©efd)öpfen (S^naben.
'4^aS g b 1 1 1 i d) e '^i> 0 b l m 0 11 e n , hivz^ nnerfd)affen, emig, mit bem
Hta- -ratia göttlid)en 'Sl^efen ibentifd) ift, loirb gratia increata, h'\t baranS ent=
fprnngene Si^ ob It bat , metd)e ein opus Dei ad extra, etmaS (Srfd)affeueS
in biefem meitcreu (Sinne unb etuui? ;]eitlid)e« ift, gratia creata genannt,
^er 5(iic^brud gratia increata mirb and) in einem anberen Sinne
gebrand)t. llJian pflegt niimtid) fene opera Dei ad extra, burd) n)e(d)e
@ott fic^ felbft feinen (^efd)öpfen fd)enft, als unerfd)affene (^hmbe 5U be^
^eidinen : f 0 baS f ( e i f d) geworbene ^ 0 r t ; ben l) e i (i g e n Ö^ e i ft ,
infofern er unS gegeben ift.
X'ie gratia increata in biefem Sinne ge()ört alfo, infoferu fie ein
'Ber! (Spottes ift, ,^ur gratia creata in bem oben angegebenen (Sinne,
^n biefem gembl)ulid)eren Sinne nebmen nur l)ier ha^t^ $ßort gratia creata.
3. "^k gratia creata, alfo hk gniibige @abc (^otteS, ift
a. gratia naturalis. 9iatürlid)e (S^naben finb alle il)rem S5>efen
nad) uatiirlid)en iii^obltl)aten ^otteS. 5(lle iBerfe ber Sd)öpfung, @rl)altuug
unb natürlid)eu '^^srooibeu,^, moburd) bie @eid)öpfe il)r natürlid)eS ^afein
unb ibre uatiirlid)eu S^oüfonnneul)eiten empfangen, lonnen in biefem Sinne
als ©mibe, niimlid) als natürnd)e (^nabe be5eid)net merben. Qu biefem
Sinn mirb 5. ^. bie Unfter blid)teit ber Seele nnb ber (£'ngel eine
©mibe genannt (n. 662 1. J^u biefem Sinne ift and) alleS 2öirflid)e burd)
bie (^nabe beffen, ber allein oermöge feines SBefenS ober oon Ta\i\\x \mxh
lid) ift. ^arin beftaub nun ber plumpe ^J^ifsbraud), ben bie alten
•^^elagianer unb bie mobernen 9ia ti 0 n a liften unb 9^atura(ifteu
mit bem SBorte ©nabe trieben: fie bef,eid)neten niimtid) unter Sengnung ber
übernatürlid)cu ©nabe bie natürlid)e (^nabe einfad) als (53 w^^'t^t nnb
geben üor, l)ierburd) merbe ber d)riftlid)e (^nabenbegriff erfd)öpft. Qm
engereu nnb gemül)nlid)eu (Sinne mürben febod) bie natürlid)cn ©aben uid)t
(S^nabe genannt, fonbern oielmel^r üou Sd)rift, ^Hitern unb "Ibeologen,
MOC).
ratia ua-
tnraJis.
14(»it.
latia interna
§ 135. 53cgriff unb ©inteifung ber ®nobe. 481
fotric im !trrf)Iirf)cn @|3racf)gebraud} aU 52 a t u r ber (5) n a b e g e g e n =
ü b e r g e ft e ( 1 1 ;
b. gratia supernaturalis, Ü b e r n a t ü r ( t d) c Knaben finb ade oratla^super-
SßoI)(tl)aten, XoM)t über jeg(id)Ci3 i^erinögen ber b(o|3cn 9?atur fd)ted)tl){n natmaiis.
erf)abcn unb ber 9?atiir itidjt gcfd)ittbet finb, dona naturae
superadditüj non dehita. i^gl. § 83 ff.
4. '^ie gratia siipernatiiralis, uie(d)c im meitcren ©iune a((e über-
natürtidjen ^^ol)(tI)ateu (S^ottef^ in fid) begreift, gan5 befonber^> aber bie
(S^nnbe ßt)rifti : Appariüt gratia Dei Salvatoris nostri omnibus
hominibus. Tit. 2, 11; Lex per Moysen data est, gratia et veritas
per Jesum Christum facta est. Joann. \, 17, ift miebernm
a, gratia externa, ÜbcrnatiirUd)c iinf^ere Knaben finb aüc nur G,..,\ffex-
Don außen, burd) ^clebrung, 33eranfd)anlidmng, (Srmcdung 5unäd)ft natür^ ' tenia.
lidjer %\\z\Xt ober SBiücn^bcftimmungen, auf un^^ unb ^u unferem über-
natürlidien .peile mirfenben übernatürlid)en Cffcnbarungen unb ^^eran=
ftaltnngen; mie bie äußeren Offenbarungen ö)ottec> im ^}3arabicfe, bie iiugeren
Cffcnbarungen unb fid)tbaren iibernatürüdjcn ©reigniffe bco 'Eliten leftamente-o,
"^xt ;^el)ren, 33cifpiele unb ^ii^unber (Sbrifti unb feiner .peinigen, bie ilird)e mit
alten i^ren fid)tbaren iiHn-anftaltungcn, bie ^aframente, infomeit fic fid)tbare
3eid)en finb unb als; fotd)e and) pfijdjologifd) mirfcn, bie beilige 3d)rift, "^xt
^rebigt be^ (Siuiugelinm*^ ;
b. gratia interna. Xk inneren iibernatiirlid)cn ßhuiben finb^^
alte irgenb uüe auf ba^o iibernatürlid)c .v>eil ab^^ielenben innerlid)en ®aben
unb ©inmirfungen (Mottec^ auf bie ^ecle; mie \>k übcrnatürlid)cn unb ,5um
2;eil and) bie präternatnralen (^aben bec^ llrftanbeo, bie attuale unb bie
I)abitnale @nabe, bie eingcgoffenen ^ugenbcu, bie (ibari«men, aber aud)
jene befonbere ^nneuiobnung ©ottcv, in>öbe|onbere bec^ bciligen ©eifte^,
in ber 3eele, me(d)e mau ah^ gratia increata in biefem engereu ^inne
be^eidinet.
92ur \>k innerlid)e (^^nabc uurb (^uiabe im engften unb
etgenttid)en 2iuue genannt. 3ie ift genuMut, uienu bie t)eiligc Sd)rift
unb hk ^ird)e oon ber (S)nabe reben : baber fprid}t bie ^un-mutung ftet^>
für biefe 53ebentuug, uicnn in ber beiligen ®d)rift unb in fird)lid)eu
5(utoreu unb Urfunben uon (^nabe bie ^)iebe ift. Qu biefcr 33e,^ie()ung
l)at ber atte unb neuere "^J^elagianiemnc^ mit ben ii u n c r li d) e u ü b e r =
na türHd)eu (Shuiben bcufelben ^^^if^brand) ^nr 33eeintriid)tignng ber
iunerlid)cn (^nabe getrieben, mie er biefc^ mit ber natürtidjen öhmbe t()at.
5. ^ie gratia super naturalis interna ift
a. gratia gratum faciens. Unter biefer uerftebt man jebe über= ^
natürliche innerlid)e (^^nabe, meUbe i()rer nddiften S3eftimmung nad)
unb unmittelbar auf bie .v^eilignng unb bie emige 5eHg!cit
il}re§ (Smpfiingerg unb eubjette^o abhielt;
b. gratia gratis data, b. (). jene übernatürlid)en unb inneren ,
©nabeugaben, uie(d)e <^ u n ii d) ft unb u n m i 1 1 e ( b a r uid)t \>at^ §eil ibres
©mpfiinger^ unb 3ubjette^, fonbern hat^ |)eit anberer, ber ^lird)e, ber
®efamtl)eit be,5it)ecfen. Cum gratia ad hoc ordinetur, ut liomo redu-
catur in Deum, ordine quodam lioc agitur, ut scilicet quidam per
alios in Deum reducantur. Secundum hoc igitur duplex est gratia,
una quidem, per quam ipse homo Deo coniungitur, quae vocatur
gratia gratum faciens; alia vero, per quam unus homo cooperatur
31*
1 110.
tia fjratuni
faciens.
1 in.
(lat;
1112.
482 3)ie Öef)rc öon ber ©nobc.
alteri ad hoc, quod ad Deum reducatur; huiiismodi autem donum
vocatur gratia gratis data. S. Th. 1. 2 q. 111 a. 1 c.
Obuiol)l iiüiiüid) nüc Ohinbc gratis gcfd)cnft ift {Rom. 3, 24j, fo tDcrbcn
bcniiod) nad) i^om. 12, 6: Habentes donationes secundum gratiam,
ey^ovzBC, y^aploixT.zcc y.aia ty^v xapiv tv/^ ooikTaav y^[x'.v, joiüic nad)
1 Cor. 12, 7: üiücuique datur manifestatio Spiritus ad utilitatem
imb 1 Petr. 4, 10: Unusquisque, sicut accepit gratiam, in alteiu-
trum illam admiinstrantes, sicut boni dispensatores multiformis
gratiae Dei, jene (Mnabcugnbcn in bcfoiibcvcr ^Bcifc gratiae gratis datae
ober nud) Sl)nri«mcn cicnnnnt, m\d)c 3uuiid)ft niri)t ^niii heften bcg
(Smpfiingcr^^, foubcru bcr C^cfamtlicit gegeben u^erben, mögen fic nun
lUifKV orbent H d)e nnb uum ber bare ober für hiv^^ ^eben ber ^ird)e
in 0 r b e n t U d) e r nnb r e g e l in a |1 i g e r Sei je uerlieliene nbernatnrlid)e
^aben nnb Prüfte für befrimmte 33ernfcmrten nnb !Il)titigfeiten fein.
<Sotrf)er (Sl)arit^nien ,^iil)lt ber 1)1. "^^Isanhic^ nenn auf: Alii quidem
per Spiritum datur sermo sapientiae, alii autem sermo scientiae
secundum eundem Spiritum, alteri fides in eodem Spiritu, alii
gratia sanitatum in uno Spiritu, alii operatio virtutum, alii
prophetia, alii discretio spirituum, alii genera linguarum, alii
interpretatio sermonum. 1 Cor. 12, 8 sqq. ))lad) ber xHnsIegnng be^>
1)1. Xboniac^ (1. 2 q. 111 a. 4 c.) be,^iel)en fid) non biefen (Ibarienien
fides, sermo sapientia nnb sermo scientia anf bic ^^^e^^iY^^rZo cogni-
tionis divinorum, gratia sanitatum, operatio virtutum, prophetia nnb
discretio spirituum anf bie confirmatio doctrinae, cnblid) genera
linguarum nnb interpretatio sermonum anf '^k jiropositio doctrinae.
Später (v. 28) fügt bcr 5lpoftel nod) bei : Apostolatus, opitulationes
nnb gubernationes. 5BgI. Eph. 4, 11. (2d)on au^ biefeni 91ad)trag gcf)t
beroor, ^([^ ba^ ^Hn-,^eid)ni^ (1 Cor. 12, 8 sqq.i nici^t crfd)öpfenb ift, menn
ev and) ein gröf^erev 3i)ftcni uon (£()ari^oinen entbdlt.
Ta bie gratiae gratis datae nid)t iine bie gratiae gratum
i)7r VirnviTiiuMu facientes ben (Empfänger unmittelbar l)eiligen nnb mit %oX[ vereinigen,
fonbern .>nnäd)ft nur gegeben finb, nm anbere ,^nr .^eilignng jn bi^ponieren,
fo finb fie oon m i n b e r e m ifö e r t e nnb befi^en eine geringere
iiBürbe, aU lct5tere. ^ae ift and) anebrüd(id) in ber beitigen Sd)rift
anc>gcfprod)en. ^cr .S^crr fclbft erma()nt feine :3ü^^9^^V V^ foüten nid)t
fomobi über bie il)nen oerlicbcnen (^baric^mcn fid) freuen, al? über bie 6hiabe,
bie fic f^nm cmigen l^^bcn fül)rt : In hoc nolite gaudere, quia Spiritus
vobis suV)iciuntur; gaudete autem, quod nomina vestra scripta sunt
in coelis. Liic. 10, 20. Unb ber Slpoftel mal)nt: Aemulamini
carismata meliora. 1 Cor. 12, 31. dinen ireit I)errlid)eren ii}eg null
er .geigen, ben iiikg ber ^'kIk, o()ne ireld)c alte (^nabengaben nid)t ^nm .v»ei(e
fül)ren: Excelleutiorem viam vobis demonstro .... Silinguis
hominum loquar et angelorum, caritatem autem non habeam, factus
sum velut aes sonans aut cymbalum tinniens. 1 Cor. 12, 31; 13, 1.
il^gi. and) 13, 2. 3. $ier()er gel) ort and) hk 25>arnnng ^{)x\\ix Multi
dicent mihi in illa die: Domine, Domine, nonne in nomine, tuo
prophetavimus, et in nomine tuo daemuuia eiecimus, et in nomine
tuo virtutes multas fecimus? Et tunc confitebor illis: Quia
nunquam novi vos, discedite a me, qui operamini iniquitatem.
Matth. 7, 22 sq.
lll.S
Sinnt ulI^ 'ii^iivbe
§ 136. 9?äf]ere ©nttüicfehntg be5 53egriff§ ber ü6ernatür(tcf)en inneren @nabe. 483
1414.
T)a bie gratiae gratis datae ^um 9(U^en anberer gegeben iiHH-ben, ^.^ Göavi-^mcu
fönnen fie, obiiHiI)! in ber D^egel beii bitten unb Zeitigen i)ov5iig^*i"'t> bie sanbcv.
ineife befd)iebcn, borf) aiid) Sünbevn niib 33eniior feiten 5U teil tt>erben.
Sa§ bcn S p r ü rf) g c (1 V a n cf; betrifft, fo ift ju bcinerfen, bnß bcrfelbe in bent ^ i-üo-
angegebenen @innc feit bent M- 2: t) 0 ni a ^ feftftebt. 9fn iinb für fid) ift jebe (S^nabe, ^^\^ fc?'(S"i
and) bie g-ratum facieus, lueil von Ö5ott gratis gefcf)entt, gratia gratis data, ^nbeni narfit)om2pvnd)=
man bann aber jene ®nnben, bie man gratum facientes nannte, an^fcf)icb, blieb ber ßcbvaud).
gemeinfnme ''^JJame gratia gratis data für jene ©nacengaben übrig, bie nirf)t gratum.
facientes finb.
Senn baber, mie e^ uon nmnrf)cn älteren Sdbotaftifern gefdjaf), ber 9(n§brnrf
gratia gratum faciens uor^ng-ameifc jnr ^e^eicfjnnng ber gratia hahitualis o^er
sanctißca/is gebrandet mirb, fo fallen nnter ben 5(nibrmt gratia gratis data and)
bie ^itr Vorbereitung anf bie 9icd)tfertignng gegi^benen a f t n e 1 1 e n ®naben. ®a
übrigens and) biefe (i^naben bie Heiligung ibreS (Smpfängcr^3 nnmittelbar bejmorfen, fo ift
flar, ha^ ^wax nid)t ber D?ame gratia habitualis, mobl aber ber 2(nSbrnrf gratum
faciens ober and) sanctificans anf fie angemenbet nnnben fann, nur nid)t in bem
eminenten Sinne, mie biecs bei ber gratia habitualis ber ^afl ift. 3)a fid) nnn längft
ber @prad)gcbraud) bal)in feftgoftcllt bat, '^<:\\ ?tn!§brncf gratia saiictip'cans nnr für
bie gratia habitualis. ben 5(nSbvucf gratia gratum faciens aber iomol)l für bio
gratia habitualis, alö für bie gratia actualis },n gcbrandjcn, fo ift an biefein biird)an§
jmecfmäßigcn Spradjgebrand) feft^ibaltcn. ij^e.^üglid) ber 3ad)e felbft bat nie eine ä)?einungä==
t)erid)iebenbeit beftanben. Vgl. .s5 e i n r i d) , a. a. O. 6. 470 ff.
6. ^ic oratia gratum fciciens luirb eingeteilt in
a. gratia originis^ originalis, gratia creatoris gleiiijbcbcntcnb Gratilull-i-inis
mit originalis (benn and) bie gratia naturalis luirb gratia creatoris - s^/^^t7a
genannt); gratia saidtatis nnb gratia Salratoris, Christi, recii-
perata, medicinalis. Über bie nr f pviin gtidi e (*')crcd)tigtcit f. i? 84 ff.
1)ie gratia Salvatoris luirb bent fünbigcn lU'enid)en trolj feine^^ Ü)?if^
öerbienfteg nnb megen bef> i^erbicnftec^ ß^^rifti luieber oerUcfjen ^nr SKieber^
^erfteKnng be§ ücrtorcnen Cs^nabcnftanbev ober ber ncrberbtcn i>tatnr.
5Bät)renb bat)cr bie gratia originalis ber ^latitr nur ,;nr iiberitatür(id)en
^ercd)tigfeit, be;^iet)nngvuicife ,^nr präternatnralen ^crüoKfoiiiinniing ber
^D'iatnr gegeben nnb infüfern nnr gratia elerationis ober elerans wav,
mnj3 bie gratia Christi nid)t blon bie iibernatürtid)e (^)cred)tigteit ücr=
leiten, fonbern and) bk Ungercd)tigteit nnb 35erberbnie* ber ©iinbc anf^cben
nnb infofern nidjt bloß elevans, fonbern and) medicinalis fein;
b. gratia actualis nnb hahitualis. Actualis, luirftid), f)ciHt,^.i..^,i|^'*.[.!ti,a]is
bk (^nabc, infofern fie bie übcrnatürlidje Urfad)e guter 5(fte, hahi- - iiabituaiis.
tualis, infofern fie bie übernatür(id)e llrfad)e eine§ guten .sj^ibitn^^ ; b. (). be^
Qiiftanbe^o ber nbernatiirlid)en (^)ercd]tigfeit, (S)ott4Bo()lgefä(ügfcit nnb kinb*
fdjaft ®otte^3 ift. l^e^3l)alb luirb and) nad) beut bcntigen Spradjgebrand)
gan^ allgemein bie gratia hahitualis <\U gleidjbebenbenb mit gratia
sanctificans betrad)tct. 53g(. n. 1415.
§ 136. ^JJn()crc (^ntiuicfclnufi bc^ ^er^riff^ ber überuatürlirfjcn
inneren Ohiabc.
Vgt. §einrtdj'®ntberlet, 3)ognmtiJd)c Xbeologie VIII § 389. Mazzclla, De
gratia Christi. Disp. 1 a. 2.
I. ^ie ^htabe ift ein G5efd)enf (^otte?^.
1. $ßenn alle^, iua§ bie (55efd)öpfc finb nnb l)aben, in feinem tcl^ten 3^^,,. ,_,|.;.|,'^;f, f,„t
©ritnbe ein ®cfrf)enf ber Qi)tt(iii)en 53cneuokn; ift, fo ift c^^ bod) bie reinaid rhvjt
(S)nabe m etner gan^ beionberen 2Bci|e, tniofern ber lDten|d) m temcr ^bct|c
unb in feiner 33e5ie^nng ein ^l e d) t auf bie (5^nabe f)at, lueber
a. fraft feiner ^Htur; benn uermöge fetner 9^ttur ()at jcbc^
1420.
GÖviftu^j in bio
causa iiieri-
484 2)ie Öctjre öou her @nabc.
iBefeii nur auf ba^ jur ikmirflic^ung feinei* natürltrfien 33efttmmimg 9^ot=
luenbige (debitum naturaei einen 5(njprucf). ^ie Ö^nabc aber tft etma^
Übcrnatnrnd)e§ nnb übcrfteigt jeben Hnfprud) nnb jebe^ notiuenbigc
iöcbürfniio bcr 9^atnr, al^ [oldjer, omnem exigentiam naturae, iDie
bic !I()eo(ügcn fagen. @ic tft bal)er ein, ber Statur ni(^t gcfrfjnlbetcö
nnb il)r Ijin^ugefügtcö ®efif)ent: donum naturae superadditum, non
debitum; nod)
b. fraft ein CO ^erbienfte^. X)at)ün unten bei bcr (^ratnitiit
ber (t'^nnbe.
^ i«!'.'- 2. ® 0 1 1 i f t b i e b e lu i r f e n b c U r f a cl) c , causa efficiens et
c-AxiL v{L\ens2)nnci2)cilis, ber (^nabe, nnb nur ^ott fann e^ fein; benn
bcv L^imbc. ^ (^^^pjj a\{m\ tann innerlid) auf ben erid)affencn (^eift cinmirten nnb
nanientlid) otjne i^keintrtid)tigiing feiner ^n-ciljcit bcn äi^iüen bciuegcn ;
b. (5^ütt allein fann ba^o (^cfdjöpf -yi nbcrnatürlidjcn 5(ften nnb einem
übernatürlid)en .^abitnc^ crl)eben; benn bao Übernatürtidie, h'n Xeilna^nie
an ber göttlidjcn 'Jiatnr, iiberfteigt ja fd)(ei1}tl)in bie natürlid^e ^raft
etnc^^ jeben Gkfdjopfe^o. Nulla res potest agere ultra suam speciem,
quia semper oportet quod causa potior sit elfectu. Donum autem
gratiae excedit omnem facultatem naturae creatae, cum nihil aliud
sit quam quaedam participatio divinae naturae, quae excedit
omnem aliam naturam. S. Tli. 1. 2 q. 112 a. 1 c.
3. Causa meritoria bcr 6)nabe ift ber (^ottmenfd) ß^riftuö,
ba ber ©ol)n (Mottec; (\U ?J^cnfd} nn^i alle (S^nabcn Dcrbient ^at. 3Sg(.
tona^nwnabr.j^^^j^j^ u. 1065 ff. 9htr auf Qoxwwh bcö ^^erbicuftc^ e()rifti nnb in ^raft
feiner ©nabe fann ber (^5crcd)tfertigtc ein augmentum gratiae üerbienen.
5?gl. unten bie lki)re ooni ^^crbicnfte.
Tic ^nl^rdicit '^' ^^i'i)^UUf tonnen nur cdiis'de instrianentales ber ©nabe fein,
aininiuub'i'ic b. t). 9}Nttel, bnrd) meldte G)ütt nad) feinem 'ii>ol)(gefallen feine ©nabe
?ausarinst?u^i*«^i" instTumentaliter anbcren @efd)öpfen mitteilt. @^ ift aber bie
mentales bcv ?3? c u f d) l) c i t (5f)rifti (\\t> ]M)t bic u u i HC r f a ( c causa instrumentalis
bcr C^^nabe, fcfnnbärc nnb partifniäre instrumenta gratiae finb bie
^aframente. 58gl. Conc, Trid,, Sess. 6 de iustitic. c. 7 ; and) fann
Q^Sott icbc!o (^efd)öpf, 5. S. bie (5ngc(, ^n einem ^nftrnmcnt feiner
©naben mad)en.
xie causa fina- ^^' ^ausa finalis bcr Ö^nabe ift bie (^l)re (^otte^ nnb bie
lis bcv önabc. :p c i t i g u u g ber i))l c n f d) e n.
II. ^ i e (^ n a b e i ft eine i n n e r li d) e ^ahc (kS ottt^, donum
iyiternum.
iic(S5S"ctanv^ 1)ie (^nabc ift ein ^,?(nef{u|l ber gött(id)cn !i?icbc. ^ic göttlid^e ^kht,
bem :)jjcnfii)olr mc(d)e bcHi ll}knfd)cn (^ntc^ mill, bemirft aber and) ha^, maö fte mitt.
ISam'v'^unb ^. § 34. ^cöl)alb bciuirft ober fet^t bie (^nabe immer etnja^ in
5 a l f c^ ift ba^cr bie öcl)rc ber "»ß e ( a g i a n c r nnb ber 9^ e f o r m a t o r e n ,
bic %\mU fei Icbtglid) tixmt^ in d^ott, niimtid) ba^^ 35^oll(iuottcn C^^ottes,
bcr favor divinus mere externus ober bie 9^id]tiinrcd)nnng ber vSünbe.
W\i -}icd)t mürbe ba(}er ber 11. ^afe beö C^ncönel üon ber ^irdje
ucrnrteitt: Gratia non est aliud quam voluntas Del omnipotentis
iubentis et facientis. quod iubet, nnb cbenfo ber 19. @a^: D^i
gratia nihil aliud est, quam eins omnipotens voluntas ; haec est
idea, quam ipse Deus nobis tradit in omnibus suis Scripturis.
§ 136. ■!fl'dijext (SnttüicfeUmg be0 Begriffs ber übernatürlichen inneren ®nabe. 485
Merbingö ift bie @nabc ^uerft, mit eh)tg, a(g 5Bof](U)o((eu in ^„^„[/fevn bic
(^ott, aber ba^ göttit(J)c '-llHi^tuioIIcn ift nad) nugen imb in ber ße i t^^J".«^'^.^^j^>i'io."»i'
mirffam. ^Unnt aV]o ^ott einer Ä'rentnr @nte^, ^ier ba§> übernatiirUd)e '"^''""^■
£)eil, und, (o nnrft er nud) in il)r bn^ @nte, ba§ er U)i((. Est differentia
attendenda circa giatiam Dei et gratiam hominis; qiiia enim bonum
creaturae provenit ex voluntate divina. ideo ex dilectione Dei
qua vult creaturae bonum, profluit aliquod bonum in creatnra.
Voluntas autem hominis movetur ex bono praeexistente in rebus.;
et inde est, quod dilectio hominis non causat totaliter rei bonitatem,
sed praesupponit ipsam vel in parte vel in toto. Patet igitur.
quod quamlibet Dei dilectionem sequitui' aliquod bonum in creatnra
causatnm quandoque, non tamen dilectioni aeternae coaeternum.
S. Th. 1. 2 q. 110 a. 1 c.
III. ^ i c (^ u n b e i ft eine innere üb e r n a t ü r l i d) c (?) a b e ,
donum interniiw supernaturale.
1. @g gibt nämlid) eine boppeltc Viebe, ein boppelte^^ ^i?ot)(> nc iiipcmeiue
ivoKen (^ottCig: "Sc'''ätu-'i'
a. b n c^ n 1 1 g eni e i n e, burd) uie(d)e^i (5kitt alle ilreatnren liebt unb
ilincn i^r nntürlid)ec^ ^ein nnb ilire natürlidie C^^nte iierlcil)t.
Differens consideratur dilectio Dei ad creaturam: una quidem
communis, secundum quam diligit omnia, quae sunt .... secun-
dum quam esse rm^^/y^/e rebus creatis largitur. S. Th. 1. 2 q. 110
a. 1 c;
b. bie befonbere 5i?iebe, bnrd) iucld)e 6kitt bie oernünftige Mreatnr
über il)r natürlid)e^3 Vermögen l)inanc> ^n bijljerer, ii b e r u a t ü r l i d) c r X e i l -
nal)mc an beut göttlid)en eein ober ber göttltdjen (Mute erbebt.
Alia autem dilectio est specialis, secundum quam trahit creaturam
rationalem snpra conditionem naturae ad participationem divini
boni; et secundum hanc dilectionem dicitur aliquem diligere sim-
pliciter, quia secundum hanc dilectionem vult Dens simpliciter crea-
turae bonum aeternum, quod est ipse. 8. Th. l. 2 q. 110 a. 1 c.
jDicfe Xeilnabme am bonum divinum intrb in il)rer 33o(lenbinig in
statu termini gloria, visio heata; in statu viae aber übernatür^
li d) e (M ercd)ti gleit ober .V)^i^igf <^if genannt, "^xt inuerltd)c nnb
übernatürlict)e göttliche (Ml'^t aber, UHidjc biefe nbernatürlirf)e (Mered)tigfett
mib .peiligfeit beiuirft, beyebnng^uuMJe auf fie vorbereitet ober fie ^ur
aftuellen i^etl)iitigung befiiljigt nnb bemegt, beifU überuatürlid)e (Mnabe
im engeren Sinne.
2. Tser 33euui^ be^3 @cfagtcn ergibt ftd)
a. aiiC^ ber belli gen 3c^rift, nnb 5n)ar au^ all jenen Stellen, j^^^, ü'^^^^llj^ti^.,
tücldje ber ^nabe ^eiligenbe ilraft .yifdireiben, 5. 33. Act. 20, 32 ;f^*fl■itbcl(^inabo
J^om. 5, 15-21; 6, 1—23; 1 Cor. 6, 11; Eph. 2, 5; Tit, 2, 11. 14. ''''aVrifu
T)ieie burd) bie (^nabe beiuirfte .Viciligfeit be;^eid)net ber \){. '^^etriic^ al£i
consortium divinae natiirae (2 Petr. 1, 4; nnb ber ^l. ^}3anlnv al^^
eine fo innige ^erbinbnng mit (Mott, baj3 burd) biefelbe ®ott nnb ber 93e=
gnabigte gleidjfam e i n @eift finb : Qui adhaeret Domino, unus Spiritus
est. 1 Cor. 6, 17. @g ift nämlid) bie ,p^'^^J9'"^9 ^^'^ (ibi'ifteu eine
Heiligung burd^ ben bettigen ®eift nnb _ in beut beiligen (Meift. l^ie
golge baoon ift jene ü b e r n a t ü r Ii d) e ä f) n 1 i d) ! e i t ber Kreatur mit
©Ott, burd) n)eid)c biefetbe ein Äinb @otte^ ift; bie S^oUenbung biefer
486 2)ic Öc!}re uoii bcr ®nabe.
5ifin(irf)fcit iinb 5?inbfdiaft aber ift bie (5Uoric, in bcr mir (^ott frfinucn
itiib in fein 53ilb gleirlijnm transformiert merbcn: Nunc lilii Dei suinus,
et nondum apparuit quid erimus. Scinius, quoniam, cum apparuerit,
similes ei erimns. quoniam videbimus eum sicuti est. 1 Joami. 3, 2.
Nüs vero omnes revelata facie gl(»i'iam Domini speculantes. in
eandem imaginem transformamiir a claritate in claritatem, tamquam
a Domini Spiritu. 2 Cor. 3, 18. 33ielc anbcrc t^telien bei ber öet)re
uon ber ^edbtfertinnnö;
lic übmuiiiii- ^' ^^^"^ ^'^^^ ^^^' ^i^^crn, uiclri)c in c^an^^ c\lcid)cr 3ßeife bie (^huibc
lcl)foit^a•(;ilIo^l•nl^> cttna^^ nun bcr 9?atnr nnb alten nntiirlid)cn ©abcn nnb *pü(fcn 33cr=
^'" ^"' ^''^^''" frf)iebencc\ njcfcnttid) Übernatiir(id)eC^ bc5cid)ncn. Ter l) 1. ^^(uguftinu^
crtlärt mit nicr anbcrcn ^Mid}öfen: Haue Apostolica doctrina gratiam
non iminerito ist(» nomine appellat, (jua salvamnr et instificamur
ex tide Clii'isti .... 111 am vero gratiam qua crc^ati snmns liomines,
etiamsi ita ai)pellandam non immerito intelligimns, mirum est tarnen,
si ita appellatam in nllis legitimis, propheticis, evangelicis,
apostolicisque litteris leiiinins. Ep. 177 ad Innoc. n. 8. *i^orI]er
fn. 2) fdjon batten bie '^-^ifdiöie liegen ^^etagiiis argumentiert: 8i Episcopi
eum (Pelaginm) catliolicum pronuntiarunt, non ob aliud factum
esse credendum est, nisi quia se dixit g-i'atiam Dei confiteri, et
ait posse bominem sno labore ac yoluntate inste vivere, ut ad
lioc adiuvaii Dri p-ratia non neparet. His enim auditis verbis,
ratbolici antistites nullam Dei gratiam intelligere i)otuerunt, nisi
quam in libris Dei legere et populis Dei praedicare consueverunt,
eam utique. de qua dicit Apostolus : Non irritam facio gratiam Dei.
"?(nd) bc^cid)nen bie 1)1. !^^äter alo uicfentlidic ^^irtiing ber @nabc bie
.v>eilignng bcv iU(*en[d)cn : h(\<^ ^l^cfcn ber d)riftlid)cn .*ociIigfcit aber crHären
fie babin, ban \>\t £cete bei^ beiligen (Reifte« tciU)aftig nnb babnrd) bie
gcfd)affenc ,^fncd)t^onatnr bnrc^ ©ottef^ ?](ad)tgebot über fid) felbft erI)oben
nnb göttlidier v^raft nnb 3^oI(fommenl)eit teilbaftig nnb ber gbttlicben 9^atur
neruninbt mirb. Dens traliit ad se . . . . ut efficiat divinos, et cum
tales effecerit, iam ut familiaribus loquatur, Deus Bits nmtus et
cognitus. Greg. Naz., Orat. 1. ^>g(. and) Jonnn. Damasc, De fid.
ortbodox. l. 2 c. 3; Cyrill. Alex,, In Joann. 1. 1 c. 10;
^uMibminiüv ^' '^ '' '^ ^ ^ ^* cinmütigeu Öel)rc ber fatI)on|d)eu Theologen
llrt)fctt^lnM^•.IIo^ca U er *ed)nlen. ^M\i bem I)(. Tboma^> ftimmen alle überein, h)cnn
^'" unlci^"" bcrfelbe fd)reibt: Oportet, quod primum donum, quod gratis homini
infnnditur, bunc babeat eli'ectum, ut ipsam (animam) in quoddam
divinum esse elevet, ut idonea sit ad divinas operationes. In 2
dist. 26 q. 1 a. 3. Donum gratiae excedit omnem facultatem naturae
creatae, cum nibil aliud sit quam qnaedam participatio divinae
naturae, quae excedit omnem aliam naturam. 1. 2 q. 112 a. 1 c.
^Darau^^ fonnte bcr cnglifdie Öcl)rcr bcn «edilnil ;,ie[)cn: Gratia et gloria
ad idem genns referuntur ; quia gratia nibil est aliud quam qnae-
dam inchoatio gloriae in nobis. S. Tb. 2. 2 q. 24 a. 3 ad 2.
T)er 9f^ömifd)c ^ated)i^>nui^^ brücft hk nam(id)e S33al)rl)eit in nmgcfcbrtcr
5orm alfü auv : Gloriam autem quid esse dicemus, nisi gratiam
quandam perfectam et absolutam? P. 4 c. 11 q. 11.
üiiinnatmurtnoit ^' "^^^ biel)cr betrad)tcten 5(u^ofprüd)e ber beiligen @d)rift nnb Xrabition
^actuaiis'' ^^ö^^^)^^^ U^) ii^lcrbiug^^ nor^ng^^ m e i| e nnb 5 u n ä d) ft auf bie gratia
1430.
§ 137. dotiere (Erörterung bcr Übernotürüd^feit ber (SJnabe. 487
hahiiiialis; aber fte f)aben nurf) Dottftnnbig i^re Rettung für bic gratia
actualis, mddic f^u ben auf bcn ©iiipfaiig bcr gratia habitualis norbereiten^
bell actus salutares uiib 51t bcii bic (Glorie ücrbieneiibeii actus meritorii
ber (S^ereditfertigteu tüditig madit iinb bcipcgt. "^iefc 5(fte finb luiniUd) nur
baburrf) f]ei(iam, be5ie()uucj"onicife ucrbicuftlidi, ban bic @nabe if]r 'ßriucip
iiub bie Glorie \\\x 3^^! ift.
^k natürlid)eu itnb übernatürlidicu 5(ftc ^(\hn\ iiäuiUd) ^ti^ar mit ein- i^iobmcf) bie
aubcr gcinciu, bail fie actus humani fiub ; fic imterfrfieibcu fiel) aber oor »'i^uviicCKn unb
aUem burrf) W::-' ?)\^^, luif ha^^ fic gcrid)tct iiub ,^u bcffcu @rrcid)uufi fie ine fU unter-
geeignet finb. "Die natürtidjen 2(fte l)abeu ein b(oJ3 natürlidjc^v bie über- f*"t'C"-
uatür(id)en ein überiiatür(id)e^o ,^iel. ®ic luerbcn ba^cr and) actus divini
ordinis genannt nnb a(?^ fo(d)e be,^cid)nct, uicld)c biefcin übcrnatürtidicn ^xdt
foinproportional, b. b. ^n beffcn (Srrcid)nng tanglirf) finb.
^I>iaii fann ba()er an bcn iibcrnatüriid)en ^^Itten ein roppeltc^o nnter== ^-^^ substantia
fd)ciben, ben artus hiimanus ober bic sahstmitia ober oititas ojieris nnb<n>eiis nnb bic
bk 5iir (Jrrcidmng bef> iibcrnatürlidicn l^ide^o cntfprcd)cnbc liidittgfeit ober htarTperis.'
bie super naturalitas operis. Tciuentfprcd)cnb pflegen bie Tbeologen bie
aftnclte (^nabe, infofern fie nur bie incnid)(id)e 5iraft nntcrftüt^t, um bie
entitas operis 511 feigen, ober bie ber gefallenen *i)?atiir cigcntüiii(id)e
(Sd)mäd)e l)eiU, gratia entitatira ober and) gratia medicinalis im
engeren ©iniic, infofern fie aber bic supernaturalitas operis bemirft,
gratia elevans ober gi"atia sujiernatiiralis im engftcn ©inne
5n nennen.
'^s\\ bcr ^h'egcl ift bic (^inabc bcibc^: entitativa nnb elevans: niög= ^i, ^|^?'g;.,,tia
tid)ertt)eife fann fie jebod) tebiglid) einem bnrdi bic natürtidie .^?'raft ^^^^ita-i'it'j j^uHtaj^wa
tive gefetzten '^Iftc bie Snpeniatnratitiit ocrlcilicn ober nmgcfcl)rt Icbig(id) "" Jcüi nmn.
bie natürlid)e .VJraft }^\\x SetMing blofl luUürlid) guter 'Hftc nntcrftül3cii nnb
belegen. ^k']z letztere befonberc (Mimbcnl]iilfc ift 0011 bcm coucursus univer-
salis (^5ottef% aUo bcr prima causa nllcv !;.Hcmcgeuc^ nnb 'ilMrfen^v nnb
t)on ber bloß natiirlid)cn ^Nroinbeii,^ ,^n nntcrfd)eiben nnb umf)rt)aft gratia
Christi. 33g(. Ma^^ella, De gratia Cliristi. Disp. 1 art. 1 u. 27.
$Bei( jebod) ben mit fo(d)cr O^nabe gcioirftcn, blof^ natürlid) guten
5(ften bie Übernatürlid)tcit fcblt, fo pflegen bic Xbeologcn für biefc
bloß entitatioe (>uiabe gcmöbnlid) nid)t ben ?(uebrmf gratia, fonbern ben
allgemeineren auxiliinn 511 gebraud)en.
§ 137. 9tüi)erc Grüvtcrnng ber Übcrnntürliri)fcit bcr (^hiabc.
3?qt. .ficiiirid), 2oqinati[if)c 3:licolüglc \' § 277 [f.; M<i:czil1<f, De gratia Tliristi.
l'isp. 1 a. 2. 7.
Um ben 33egriff bc^^ Ü b c r na t ü r I i d) cn rid)(ig \\\ erfaffen, muß
man öor allem über ben ^^egriff bcr 'Statur flar fein.
1. 9[)?an fann allcrbingv 5unad)ft bic 9?atur aU bloj^e ^oteii^ ocr^ xiciatuvoi^
flehen, näm(i(^ aU5 ba§ burcf) bic Sd)5pfung gcfcl3tc 2Befen bc^ ^Jccnfc^cn i^toBc ^;>otcnä.
mit ben burrf) biefctbe (Sd)öpfnng in basfelbc 'gelegten Gräften nnb Einlagen,
^n bicfem ©inne liegen bie 3lftc nnb bic biird) fie ermorbcnen .pabitnalitätcn
(hal)itus acquisiti) über bcr 9?atur : fie finb eine "Iliiitigfcit bcr 9'Jatur
nnb eine burd) bie ^etf)ätignng ibrcr natürtid)cn Gräfte ermorbcue 'Ijabitnate
35 er 0 0 Uf ommnung ober and) Jßer f rf)( e d) t ernn g ber ^Vatnr.
Slllein bieg ift nid)t üw^a^ Übcrnatür(id)eg im 2inne bcö (J^Iauben^
UM.
natu
US i
siti.
U85.
488 ®ie Cefjrc üon ber ®nabe.
unb ber X()eoIog{e; ja c^ fann mir 511 f(^db(i(!)cn Errungen füf)ren, trenn
mnn c^ mit biefcm 9'^amcn bc^cidjnct.
Tic natüviidim ^'•'^ DJiVufd) bcfi^t nümlid) in feiner iöernnnft bic natürUd)e i^'ä\)\c^^
Habitus aciui- feit, ba-o fittlid) ^nte inncrl)a(b ber Ö^ren^en ber ^Jiiitnrorbnunc^ ^n er=
fenncn ; in feinem freien iliMllen aber befit^t er bie natürlirfje ^(iijic^tcit,
bac^felbc and) bnrd) natürlid) gnte ober fittlidie 5ltte jn iiermirflid)en. !i)nrc^
bie :ilMeberl)olnng foldier 5lttc entftebt nnn eine immer größere 5;:üd}tig!eit
unb (S^eneigtl)eit ^n 'Elften ii{)ntid)cr 5(rt, ein habitns acquisitus, eine er=
uiorbene ^ngenb. ^enn mie febe natürlid)c ^Viraft, luirb and) in^^befonbere
bie ilunuinnft nnb ber freie Wük bnrd) Übnng gcftärft nnb an^gebilbet;
aber al(e^ bic^ ift feinem 353efen nad) nid)t iibernatürlid), fonbern rein
natürliif), nnb nur aU etma^o l^t 0 r a 1 i f d) e £< ftel)t eö bem *^$ ^ D f i f d) e u ,
!eine^oUiegy aber a{t> etirae U b e r n a t n r l i d) e 0 bem ^1^ a t n r H d) c n
gegenüber, (^c^ ift bic natürlidie ^etl)ätignng nnb ^Hne^bilbnng ber Gräfte
ber menfd)lid)en ^Jatur, meld)C ;^n allem bicfem bie 5ä()ig!eit, ha§
i^ e r m ö g e n , potentia activa, in fid) felbft trägt.
ö?ott bie causa -" '^^'^^* t)aben nnn frü()er gciel)en, baj3 (^ott nid)t bton bnrd) bie
prima ber ©c^öpfnug bcu Mrcatnreu biefc natiirlid)en Gräfte nnb 5äl)igfeiten gegeben
immcbticficn j^^^^ ^^^^^ biefelbcu bnrd) t>k @rt)altnng fortbanern täfU, fonbern baf^ er and)
bnrd) ben concursus naturalis ober universalis bie causa prima
il)rer 53ctl)ätigung, unb infofern biefe 33etbätignng eine gnte, burd^ feine
natürlidie ^|srooiben5 in einer befonbercn '^innfe bie Urfad)e biefer i^rer
(5)üte ift. ^H3l. n. 574 ff.
3(ber and) ba^3 ift nidit übernatürlidje C^nabe, fonbern liegt innerl)alb
ber natiirlid)en Orbnnng nnb ergibt fid) unmittelbar an^i bem 33 e griffe
ber 5tM*eatnr, bereu Sein ein esse per particiiuitionem ift
(n. 574).
ricunttn-rtüiuinn ^' ®'^ ^^^"" ^^^^^^ allcrbingö gefd)el)en, \>(\]^ @ott and) in einer über-
"ber natiuiiiDon natürlid)cn, b. b. über feine bisher gefd)ilberte Xl)ätigfeit innerbalb ber
m-n mMtiri)cn. Viaturorbunug bman-ogcbenben '^l>eiie bic natnrlid)cn .strafte in il)rer an \\a)
rein natürlidjcn ^otl)ätignng bemegt, nntcrftü^U nnb leitet. Unb er t^nt
hk-% mirflid) bnrd) bic ^nabc (£l)rifti; ja c-3 ift, mie mir fpäter (n. 1484 ff.)
fel)en merbcn, biefe UnterftülMing ber natürlid)en ^raft bnrd) bie ^nabe für
b\\ gefallenen 'JJKMifd)cn inoralifd) notiuenbig, bamit er nid)t oon ber
(Srfenntni^o ber natürlid)en 5l'al)rl)ett nnb oon ber (Erfüllung ht^ natür(id)en
©ittengcfetK^^^ üiclfältig nnb fcbmcr abmeid)t.
hinein and) in biefer blofBcn Unterftü^nng ber natürlichen ^raft
liegt hk ©npcrnatnralität ber (^nabc im ftrengen nnb eigentlit'^en ©innc
immer nod) nid)t.
xie sumna^ 3. '^iefclbc beftel)t i)ielmel)r bariu, b a g bie (^nabe bie menf d)lid)c
turamät bei- 9? a t u r nnb bereu '^Itte ^n einer im ftrengen nnb fpccifift^en
ludnV'linnc' ©tnne ü ber n at ürlid) en ^olltomm enl)eit ergebt, bie eben
a l ^ f 0 1 d) c über j e b e ^^ n a t ü r l i d) c i^ e r m ö g e n ber ^^ r c a t n r
f d) l e d) 1 1) i n c r l) a b e n i ft. ©crabe bcel)alb nntcrfd)eibct man bie entitas
nnb bie siipernatiiralitas operis unb eutfpred)enb hk @nabe alö entita-
tiva nnb elevans. ^h]1. n. 1431 f.
iici>sadniflnni '^^^ ^Bereinigung be^^ natürlid}*menf(^lid)eu unb be^^ übernatürlid)en
^c§ natiirHcficn ll^ouieutc^ iiu actus supematuralis '^ai man in einer boppelten ^i'eife
iü?)cn%h"neiucö fid) oorgeftcllt, entmcbcr fo, bafs bic @nabe bem au^ ber eigenen ^raft be§
inbcn.^ciBaftcn.j„gj^j(jj(j^g^ ^ßitlcu^ l)erüürgel)enbeu 5lfte bie fupernaturale 33olltommen()eit
§ 137. 9?äf)ere Erörterung her Übcrnotürlidjfeit ber ®nabe. 489
^tngufügt, ober fo, baf^ bte (S^nabc bie natürliche ^raft beg 9}lcnfd)en felbfl
in il)rent inncrftcn ©runbe übernatürtid) ergebt unb üeröoüfommnet, fo ba^
atfo ber SJIenfc^ fetbft in ^roft ber @nabe bcn übernatürlidjen 5(ft f)crDor-
bringt, ^arbinal DJhijäeüa ftedt ()icrübcr folgenbc Xf)e}e anf: Libera
voliintas, praeparata ac rohorata per gratiam, virtute etiam propria
ad actum salutarem efficiendiim, iiti partialis causa concurrit:
ex gratia ergo et lihero arhitrio unum constituitur adaequatum et
proxinmyn actus salutaris efficiens principium. De gratia Christi,
1. c. Prop. 6.
4. Um bic v^npernatnralität ber ©nabe in il)rcni 33crt)ä(tni^i ^nr
9^ntnr an05nbriicfcn, bebicncn fid) bie Xf)eologcn, iuc(d)c and) ^ier bic Sc=
griffe nnb ^um %i\{ fetbft ben epradigebrand] ber 1)1. initcr lincbcr geben,
derid)iebener Slnebriicfe, bcren rid)tigc£' ^Hn-ftänbni(? nni fo und)tioer ift, je
mc^r fic in nenefter ;^cit tnifnicrftanbcn uiorbcn finb.
a. !^ie 3;:iieoIogcn nennen niinilid) W (^nabe eine perfertio ober ein^^j^. JJ^^^ ^-^^^
complementmn naturae ober nod) qenaner activae potentiae natiirae, peitectio ober
ntd)t in bem (Btnne, aUo ob bie D^atnr al-o 9cat nr nn o oll ftanbtg tum naturae.
luäre nnb bal)cr ,^,nr 3?onbringnng ber il)r fonnatnratcn 5(fte nnb jnr
@rreid)nng ber natürlid)cn ^^cftinnnung be« 'JJicnfdien einer ©rgiin^nng
bebürfte, fonbcrn in beni 2inne, batl bie 'Jtatur in fid) felbft bie
a ! t i 0 e ^^ o t c n 5 n i d) t t) a t ,^ n r ^ e 1^ u n g ii b e r n a t ü r l i d) e r 51 1 1 e ,
u^eld^e geeignet finb ,^nr ßrreid)nng nnferer iibcrnatürlid)cn 33eftiniinnng.
3Ufo nid)t bc^üglid) i()rer natiirnd)en ::I^ o llftä n bi g t c i t , fonbern
be5Üglid) bti: ii b ernatü rl i di en ^ßielcs^ bebarf bic 'Diatur einer
©rgän^nng nnb ^croollfoiinnnnng ilirc^^ natürlid)cn ^crmögcn^v ba^^ für
übernatürlid}c 5(ftc nid)t bic aftiuc 'i^otcn,>, fonbern (cbiglid) jene in ber
nntürlidicn CS)ottebcnbilb(idifeit bcgrünbetc p a f ii 0 c (5 ni p f ä n g Ii d^ -
feit bcfil3t, ii)cld)c bic Xbcologcn potentta ohoecHentialis nennen.
33gr. n. 711.
"Diefe^^ ift and) ber ^inn bc^^ 5(nC>brncfc^3: Gratia complet ober
perficit naturmn.
b. (^anj baffelbc fagt and) ber anbere 5(nebrnd, bie @nabc i^'^i'I'-'il)^^ ji,. ©,{„?;. i,cv.
bcn SO?enfd)cn eine altlor natura ober, inie man im Tentid)cn nencrbing^^ tTintcinc aitior
natura, Ubcv=
natur.
§n fagen pflegt, eine Ubcrnatnr. Crc^ l)cif3t ba^^ nid)tc> anbere^^, (([<% baf^,
mie bie 9^atnr bae abtiqnatc ""^srincip nnferer natürnd)en
Ül t) ii t i g ! e i t , fo bie (^ n a b c , bc;Jc(]nng?niciic bic ti 0 n ber ® n a b e
e r ^ t) b t e 9^ a t u r b a ^ a b ii q n a t e *»]> r i n c i p nnferer ii b c r n a t ü r ( i d) e n
X^ätigfeit ift.
c. S^*agt man aber, morin jene perfectio, jene§ complementum, hk tjc übcnmtür^
aitior natura bcftel)e, fo antmorten bie Xt)cologen, C!§ fei bie natura^''^^^^^''^^^^J^ll^^^^
divina participata. ,'piermit molfen fic aber fagen, bie mcnfii)(id)e 9?atnr aivina partici-
iverbe bnrd) bie @nabe ,^n einer ()bbcrcn k\\^:^ ber il)r oon ^aitnr eigenen, ^^'^^^'
atfo ^n einer übernatürlid)en 05üttäi)nlid)fcit erhoben nnb babnrdi ^n übcr>
natür(id)en ober gott form igen "Elften bcfäf)igt, fo hi\]\ fie ;,mar nid)t
f n b ft a n t i a ( , aber a c c i b e n t a ( an ber gi3tt(id)en '^tatnr p a r t i c i p i e r c ,
äbniid) luie 5. 33. ein bnntler Körper, menn er er(end)tet mirb, an ber
9^atnr be^ (eni'^tenbcn Äörper^ participiert. [d euim, quod substantialiter
est in Deo, accidentaliter fit in anima participante divinam bonitatem.
S. Th. 1. 2 q. 110 a. 2 ad 2.
d. ^iDag ift and^ ber Sinn beg ^Hnöbrncf^, ber 3J^enfd) erlange bnrd)
490 2)ie 2d)xt üou bcv ®nobe, A. 2?on ber a!tueöcn ©uobc.
'Va/consor- ^^^ C^Habc ciit consortium diviyiae naturae. (5^5 ent^äft bic^ aber biird^*
trum divinae aiiio n(i'!)t bcii luibcrfiiniigeu imb l)tircti|i1)cn @cban!cii, lU^ ob btc göttUd)e
i)^itur ober gar ein %z\{ bcrfctbcn ein ^(ccibcn,^) bcr mcui'd)tiii^cn 5?atur
inerbc, ober nitc^ a(y ob eine !i^ er b i ii b iiit g bcr ntcnfrf}Iirf)cu uiib Q(tiU
(irf)en '?iatiir im ®inne einer l)l)poftati|*rf)cn Union eintrete. -Da^5 con-
sortium divinae naturae bcbentet oielinelir nur, baf? b i e nt e n f d) (i d) c
9^ a t n r b n r d) b i e (^^ n a b e einer ü b c r n a t ü r ( i d^ c n 65 o 1 1 =
iilinlid^feit tei({)aftig lui r b. Dens deificat communicando
consortium divinae naturae per quandam similitudinis participa-
tioiiem. S. Th. 1. 2 q. 112 a. 1 c.
§ 138. «^iutciütng bc§ ^raftatc^l
1443.
(Sintciütno ^c»
^'Jadibcni unr bcn 53egriffber übernatiirndien (^^nabe nnb beren (Sin-
svaftotoe. teilnng fcftgeftellt babcn, incrben trir junädift oon bcr a f t n e ( l e n Ö5 n a b c
5u reben baben. Sobatb mir über ba^^ il^eku biefer @nabc im^ !(ar finb,
muffen mir bercn 'J^ o t m c n b i g t c i t , it)r '-1^ e r b ii 1 1 n i ^ ,^ n m freie n
^ÄUlIen nnb cnbtid) bie (^ratuität nnb ^n^teihing berfe(ben
unter fudum.
'^obann nuin bie U)id)tigc i^cbrc oon bcr b ab itncHcn (Mnabe ober
ber 9? e d) t f c r t i g n n g eriirtert merben, nnb ^umr it)r ^In e f e n , h\t
35o r b er c i t n ng auf bicfelbc nnb cnblid) ihre (j i g e n t ii m U d^ !e i t en.
"^tn brittcr '2tc((c mnJ3 bann nod) oon bem i^erbienfte nnb ben
guten '^l^ e r f e n bie 'Hebe fein.
A. |lon bcr ithtiicUen (Oimbr*
I. ?9efcn \xxi\^ "^lofnienbirtllcit tsn alltttelTett (^wabc.
§ 130. iJ^cgriff nnb C-intcilintg bcr aftucücu (^nabe.
i^gl. .C^ e i n r i d) ^ ® u t b c V ( e t , 2^oi-(niatiirf)e Hicologic \Ul § 391 ff. ; Mazzeüa, De
gratia Cliristi. Disp. 1 a. 1.
1444.
tucücii (HltObf.
I. '^ic aftneUe @nabc i f t eine innere, üorübcrge^enbe
(S i n )r i r ! n n g Ö5 o 1 1 c c> auf bie ^ e e ( e b e ^ 93? e n f d) e n , b n r d^
m e ( d) c b e r f e ( b e b e f ä I) i g t uu r b , ü b e r n a t ü r ( i d) gute 51 ! t e
5n fetten.
^IftucH mirb bicfc (^nabc genannt, mci( fie hk Urfad)e übernatür^
Ud)er 9lfte ift, im ©egenfat^ jnr l) ab i tu eltcn (^hiabc, bie einen über-
natiirlidicn ^"ft'^i^'^' hahifus, ber ®eele fonftitnicrt. "Der ^hbobrnd
niirtlid)e ©nabc unterfd^eibet bie gratia nctualis nidbt üou ber
haHtnalis, \>(\ bcibc um r ! ( i d^ finb. 9iid)tigcr !anu fie n o r ü b e r -
g e l) e n b e (^nabe genannt uierbcn, infofern fie feinen ^ ii f* ^ i^ »^ r fonberu
nur 51! t e uerurfad)t. ,'picrmit fommen Uiirlmieber auf hm 5ln^brucf
a ! t u e H e 6Mtabe, bcr?il)r 55>cfen am beften fenu^eidiuet. ^^m fofgcnbeu
merben mir i()re ^latnr uäber fcnncn lernen.
II. 1)tc gratia actnalis mirb eingeteiU
1. tu 5^e5ng auf bie menfd)ndK ^äf)tg!ett, meld)c
b e e i u f ( u f3 1 m i r b , in
itia intei- ^' gi'^-tia intellectus, illvstralionis, gratia ilhimi')}ans, infofern
lectus. fie bcn ^^ e r f t a n b crlcud^tct, a(fo ,>nm tljcorctifdjcu ober |.n*a!tifd^eu (Srfeuneu
uub Urteilen beftif}igt, unterftü^t \xxi\> bemegt;
1445.
Gratia intel
§ 139. 33cgrtff imb Einteilung ber aftucaen öJnabe. 491
b. gratia voluntatis, movens, confortmis, in]ofcni fic bcn Grat/a^voiim-
3Ö i U c n ^u ^idcn^aftcn befäijlgt luib bcmeöt. Die ©nabc luiilt uäm(id) 'tatis;if)ve
feinc^megg blog i n b i r e ! t auf bcn 5öiUen uermittclft bc^ ^crftaribcC^ ^'^"^^amfci?*'^'
über aw&) bcC^ ©cfü^lc^o, iubciii fie ben il^erftaiib blojl crleud)tct unb baburd)
ba^ bonum appetendum unb bic 'I^totinc ^ur (SniHi{)luiU3 be^jetbcn bcm
äi^iden tiorftcdt ober aud) burdj 5lureöimg hzt^ (S^cfüljlcc^ auf bie 3iUIieu^^=
beftimniung ©influf^ übt ; foubcrn hu (^nabc irirft auc^ unmittelbar
auf ben äTnÜcn unb in beut SS^iücn, beufclben übernatürlid) ()eitigcnb,
ftcirfenb, bemegcnb. Da^ brücft man aud) fo a\\^, bic C^niabe mirfc nid)t
b(oJ3 ui 0 r a li I d) , foubcrn aud) p 1) l) f i f d) auf bcn 3iU((cn. 'J)amtt unrb
aber fclbftücrfttinbtid) nid)t gcfagt, mie nmn ec> mif^ocrftanbcn I)at, bic (S^nabe
unb if)re SÖJirfnng fei etu^a^^ 5 u r 'Jt a t u r @ e l) i3 r i 9 e 6 iiub bcftimmc
ben Tillen unter ^Hnf()cbung feiner nioraIifd)cn grctljcit mic eine 9t a t u v =
n 0 t m c n b i 9 f e i t. Xic C^nabc ift oielmcbr c t ui a § Ü b c r ii a t ü r ==
( i d) e ^ unb e r l) ö b t nur bic fittlidjc J^'t-'i^l^'d bcc^ $}illeuv, anftatt fic
5U t)crnid}tcn.
Die aftucKc Ci^nabe loirft bemnad) p t) \) f i f d) unmittelbar auf Tip\tn-ifc{e
ben 33crftanb unb auf ben 'iiM 11 c n. Xa^o ergibt fid) aud) (iüuuivfun/bcv
a. a u c> ber l) e i l i n e n ^ d) r i f t. Illumma oculos meos. Ps. |tantuu"yucn
12, 4. Tu illumi)i(is lucernam meani. Fs. 17, 29. Dens Domini in bcv ficuincn
iiostri Jesu Christi, Pciter gloriac, det vobis spiritum sapientiae ^*^»f^'
et revelationis in aynitione eius, üluminatos oculos cordis vestri,
ut sciatis, quae sit spes vocatioiiis eius. Ephes. 1, 17 sq. 51>g(.
2 Cor. 4, 6 u. a. Viani mandatorum tuoruni cucurri. cum dilatasti
cor meiern . . . hulinu cor meum in testimonia tua. Ps. 118, 32. 36.
33gl. Jomm. 6, 44 ;
[1 a u c> bcn 1)1. ilMi t c r n. Tsta opera bona, si ea nont>^i ^'-n iinitmi
praecessissent cogitatio)ies bonae, nuUa essent. August. , De grat.
et lib. arbitr. c. 7. Noluiit homines facere quod iustum est, sive
quia lateat, an iustum sit, sive quia non deleciat . . . . Ut autem
innotescat quod latebat, et suave Hat, quod non delectabat,
gratiae Dei est. August., De peccat. meiit. et remiss. 1. 2 c. 17;
Y- <\\\^^ ben (Gebeten ber .si i r d) e , in benen oft umi" ^fi- vituvoic;
@rleud)tung be^ ^nn-ftaubc-o unb l'entuug be^o 'iiMllcu^o ^n (^^ott 9cflc()t mirb ;
0. a u c> b c r ^.' c () r e b c r .Si'o n 5 i (i c u. Tangente Deo cor Xti^xm^Tin
hominis per Spiritus Sancti illuminationem. Conc. Trid., Sess. 6 Mird)i-.
de iustif. c. 5. 8d)on h([t^ ^on.yl 0011 'JJi i t c o c bc^cidjuctc beibcö i\U
dotium Dei, et scire quid facere deheamus, et diligere, ut faciamus\
2. i n ^ e 3 u g auf ben %\i , 5 u bcm fic 0 c r (i e l) e u
U) i r b , in
a. gratia excitans. Gratia e.vcitans unrb bie aftuedc (Mnabe Grf,t;i*t"xci-
gcuannt, infoferu fie 0 l) n c unfcre freie 9Ji i t m i r t u n g ^shie ta,is.
nohis) @ r I c u d) t u n g c u b c ^ ^^ e r ft a u b c c; unb 5( u m u t u n g e n
b c g 5B i U e u !?^ 5 u m (^ u t c u in u n ^5 1 in nohis i I) c r ü 0 r r u f t ,
um 5 u freien über u a t ü r (i d) c u '^l 1 1 c n a u ,^ u r c g e n.
Die gratia excitans mirb nad) bcm allgemeinen tt)co(ogifd)eu 3prad)^
gebraud) aud) gratia praeveniens, antecedois, operwns, praeoperans,
praeparans, vocatio genannt. ^'^'^'-''^'^ merbcu burd) biefe oerfd)icbeuen %\\§>'
brüd'e oerfd)iebenc leiten ber (Sad)c l)crt)orgcl)obcu.
Fraeveniens ober antecedens l)eigt rtämlid) bie ^nabe, infoferu fic
492 Die Cf!)re üoii ber ®nabe. A. Sort ber aftucöen (5Jnabc.
iinfcrent freien Wiikn u o r a u ö g e ^ t , operans, infofcrn fie o ^ n e b i e
^JJM t UM r f u ng imferev freien 33L>illcn*o in nn^o luirft, excitans, infofcrn
fic nn^ babnrc!) ^n freien iÜMüen^atten anregt ober and) bcfäl)igt unb eben
babnrd) nn^^ r n f t , gratia vocationis, nnb nnjeren Tillen ^unt äöoden
vorbereitet gi'atia praeparcms.
,., ,V^^^- ,. 5i>a^> bie g-ratia excitans luirft, ift alfo nod) nicftt ba^ freie
rxcitans wirft, ^s 0 1 1 e n fctbft Ober ber actus deliberatus, fonbern tt> finb n n lui U ^
f ü r l i d) e 5(tte unfercr (Seele, actus indeliherati, bie ^um freien Collen
anregen, feien e^o nun (Srlend)tnngen be!o ^erftanbe^, 33en)egnngen hz§> (S^e=
fübte^> ober 'Jlnnuitungcn be^o '^IMÜenv;
G- r^^'^^'dui ^' ^^^^^^^"^^^^> coopercnis, concomitans, infofern fie ha^ über =
vans. n a t ii r l i d) e % r i n c i p b e « freien ^U 11 e n ^^mi f t e ^ , be^ actus
deliberatus, felbft ift, il)n nute r ft ü t? e n b , iljui ni i t lui r f e n b , i^n
b e g ( c i t e n b , nid)t ([[<- ob fie ^n bcni an^ fid) felbft ivollenben ^i>illcn
erft Ijin^ntiinie, fonbern oicIniel)r fo, baf^ ber ii^ille mit ibr Unrft nnb fie
bie e r ft e nnb ü b e r n a t ü r l i d) e , ber ä^MÜe aber bie 5 ui e i t e nnb
n a t ü r l i d) c Urfad)c be? fraglid)cn übcrnatürlidicn freien '^(fte^ ift.
1451. f'tft biernad) uratia excitaus nnb adiuvaiis ,^n nntcrfdieiben, fo
jiuifciirn gratia bnrfcn tDU" ]ic bod) nutit trennen. SDieiclbe C^)nabe ijt, mbeni ]ie oa^
gSua"a(iiu-^ ^>ernii)gen ,yi iibernatürlid) guten Elften nnb bie 5(nregnng ba^u gibt, ,^u=
vans. erft excitaus nnb fobann, inbeni fie bac- '^inillcn nnb ^Vollbringen felbft
nerleibt, adiuvans. 5lnd) fel)lt bie gratia adiuvans nie, mo guter ^^ille
uorbanben ift; molU aber tann bie Conabe anc^ eigener 3d]nlb bei? l)(enfd)en
Uiirhingc4o^o bleiben. ,Jsn bieieni gall iinrb bie aftnelle (>3nabc gratia mere
sufficiens, l) i n r e i d) e n b e fs^nabe genannt; ivenn bagegen hn ©nabe
bie beabfid)tigte !il>irtnng bat, alfo ber !:llMlle traft ber C^nabe ben guten
^[Bidenc^aft fet^U, fo unrb fie eflicax, U) i r t f a ni e C^htabe, genannt, .pierüber
f. unten § 146 sq.
^ ,.^'^^2-. Gratia suhsequens unrb gleid)bebentenb mit gratia adiuvans
Gratia siibse- ... .^ . . . ^ . ' . . ^ ■
quen.s. genommen, uiioferu bieje auf bie gratia excitaus folgt. \^n einem anbern
nnb Ricitern 5imie aber begreift bie gratia subsequeus bie gratia
excitaus n n b adiuvans .^lölfid) in fid). i^k aftnelle (^3nabc luirb näm-
lid) and) subsequeus genannt, infofcrn fie einen guten 5(tt ober bat^ gnu^^e
5i^ert itnfer^o .^eibo bi^^ ,';n feiner '-I^ollenbnng fortfiil)rt. Qu biefem ®inn
fagt bac< Tr ib entiniim: Ipse Christus Jesus ... in ipsos iustificatos
iugiter vir tut ein influit, quae virtus bona eorum opera semper
antecedit et comitatiir et suhseqiiitur, um aiho^^nbrürfen, baJ3 an ben
nbernatnrlid) guten iinn'fen ade^o luui Einfang bis? 511 @nbe ein 'ii>erf ber
@nabe ift.
■^ie^amtoiie '^wb^^:-' Uicrbeu alle bicfc ^^^c,^eid)nnngcn ber attiieüen (^nabe bei ben
«nabe unb bic einzelnen Atl)eologcn oerfd)iebcn gebrand)t. i^gl. vV)einrid)=@ntberlet a. a. C
lTifnm?i"a* § 394. ©id)er ift, ba)^ bie aftnelle C%abe ben ^JJ? e n f d) e n ,^ n
bition. i e b e m ü b c r 11 a t ii r l i d) guten :ii^ c r f e anregt unb b a C^ f e l b e
and) 0 0 1 1 b r i n g e n t) i I f t. ^iei§ ergibt fid) nämlid)
a. a u fi ber l) e i (i g e n S c^ r i f t. Dens est, qui operatur in
nobis et velle et perficere. Phil. 2, l;]. '^^gl. Rom. 8, 26; EpUes.
5, 14; Apoc. 3, 20;
|3. an^ ben l)(, ^.Mitern. Superua pietas prius agit in uobis
aliquid sine uobis, ut subsequeute quoque uostro libero arbitrio
bonum, quod iam appetimus, agat nobiscum. Gregor. Mg., Moral.
55on ber D^otnienbigfett bcr ®nabe im atlgemctnen. 493
1. 10 c. 11. Quis istam etsi parvam (Petro) dare coeperat cari-
tatem, nisi ille, qiii praepaiat voluntatem et cooperando perficit,
quod operaiido iiicipit. Quoniam ipse ut velimus, operatur inci-
piens, qui vulentibus cooperatur peiliciens . . . . Üt ergo velimus,
sine nobis operatur: cum autem volumus et sie volumus ut facia-
mus, nobiscum cooperatur: tamen sine ipso vel opeiante ut velimus
vel cooperante cum volumus, ad bona pietatis opera nihil valemus.
Äug,, De grat. et lib. arbitr. c. 17 n. 33;
Y- a u ^ b c n Gebeten ber ^ i r c^ e. Excita, Domine, corda
nostra ad praeparandas Uiiigeniti tui vias. Dom. 2 Advent.
33g(. aud) Dom. 24 post Pentec. unb bay (^ebct am Oflcrfefte: Vota
nostra, quae praeveniendo aspiras, etiam adiuvando prosequere;
0. ü u ^> b c n Ö c 1) r a u 5 f p r ü d) c n b c v Ä o n 5 i l i c n. Si quis
dixerit, liberum hominis arbitriiim a Deo motum et excitatum nihil
cooperari assentiendo Deo excitanti atque vocanti, quo ad obtinen-
dam iustificationis gratiam se disponat ac praeparet, neque posse
dissentire, si velit, sed veluti inanime quoddam nihil omnino agere
mereque passive se habere : anathema sit. Conc. Tricl., Sess. 6 de
iustif. can. 4. ii3iiL aud) 1. c. c. 5.
§ 140. I^OM bcr '^JJütiucubinfcit bcr OJunbc im aUtjcmcincu.
1. 5Bcnn lum ber 'Jt'otireubiafcit ber (^^nabe qcrebet luirb, fo ift .. J*f^- ^.
a. bie y(Otuieubiii(eit |elbiii)cr)taiiblu1) nur be;^utilia) bec^ vJccnidjcn, u-it t>ov (s>imbc.
nid)t b c 5 ü g l i d) % 0 1 1 e c^ ,^u ucritcbcn :
b. unter ^^-^tiucnbigfeit nid)t eine ben ii^illcn mit ^^^otmeubi gfeit
bcfttmmenbe '^i3 ir f f amte it ber (^)nabe ucrftanbcn. 'Die« fei fd)ou l)icr
^eruürqel)üben, med Qanfeniuv bel)auptete, '.Hnguftinuv I)abc in biefem ^tune
ben '^^>elagiaucrn gegenüber luni ber ^>iotmenbtgfeit ber (5i)nabe gcrebct.
2. Tann ift mol)! ;>n nnterfd)eiben,
a. i n m a % ,
b. i n m e 1 d) e m ©in n e ,
c. f fi r m e ( d) e n s t a t u s eine '^lotmenbigteit ber (^nabc be*
Rauptet mirb.
a. %\\\ bie 5rage, ,^n m a c^ bie (Mnabc notmenbig ift, lautet bic^,,,,,^,^,;-^-];';;,^^
^Intmort im allgemeinen: $)\\\\\ (^' n t c n. 'Jiun ift aber genau ^:^u ' lu^tii-Hnbin ift.
nnterfd}eiben
a. bae^ übernatürlid) %\\iz , actus saliitares et meritorii;
fj. bai.> btoil natiirtid) ®ntc, actus naturaliter honi, boni
et honesti.
^Jierbei ift .^n bemerfen, bafj bie bei (ige S(^rift, ,v 33. Eph.
2, 10; Tit. 2, 14 u. f. m., fomie i\\\&) bie ^Üter, menn fic einfach üom
(S)uten, non guten ^Berten reben, barnnter l)iinfig nur h([?> übernatürlid)
(S^ute öerftel)en, mas (\\x§> bcm 3'n"iiJ"i"^ii^i^iUl h^^ entuebmen ift. "hit
^äretifer aber baben fo(d)e Stellen üiclfad) benn^t, um bie abfolute
U n f ä ^ i g f c i t ber blopen 'JJatur ju jeglid)em, (\\i6) blofs n a t ü r I i d) (5^utem
5U bemeifen.
b. Wnh gefragt, in mcld)em 2iun hk @nabc notiucnbig ift, fo o^„ ^^eM,^.„,
mufl eine boppelte 'Oiotmenbigfeit unterfdjieben merben. CS? gibt ndmlid) ehmcMcWnabc
iiotlucnbtfl ift.
494 5ric Öcbrc öon ber (Shiabc. A. 35on ber aftueßen ^nobe.
a. eine pl)l)fifrf)C unb be0f)aUi nb[olute D^otmcnbigfeit. ^^^iefelbe
liegt üor, uiciin bciii iUtcn|"ii)Cii 5111* ^el^iing eiiicio ^^(ftc^^ bie attioe ^otcnj,
bic pl)l)[ifd[)c il\'Ö9lid)tc it, ü{)iic bic (S)nabc iri}led)t()m fc^It;
ß. eilte morali|ci)c imb veUttüe ^JZotiueiibigfeit. DJUralifd)
n 0 1 ui c u b i g ift bcni 9J^eniil)eii bic Öhuibe, lueiin er §tt)ar bie nftiüe
^oteu5, bie pl)i)]'ifd)e 9}^ijglid)tcit, ,^u einem 5(!te oI)ne bic ©nabc befi^;t,
aber lue gen je in er 3 d) lu li d) e ober '-lun-f el)r t l)ei t oijnt bie (^nabe
bie fraglid)cu ^Mtc nid)t ober nid)t genügcub jeljen fann.
^ni erften galle niug bie ^imbe eift ba^ '1^ er nti3geii, bie ^otcnj,
Herleiten, im hinteren ba§> t)or()anbene natürlid)e ^^ermögen unter:=
ft ü ^ c n.
^. 1^5'- c. Unter 3tanb ober status oerftcM man ben i^nftanb, in
etänbc. metdjcm iid) bie mcnid)lid)e 'J^iatnr oe^nglid) d)reö legten ^^ictcy bc|mbct
ober mögliii)cr 323eiie fid) befinbcn tonnte. S>ic frnber (11. 689) gezeigt
lunrbe, fann man fünf uerfdjiebene *3tänbe nnterjd}eiben
a. Status naturae purae;
,3. Status naturae integrae;
Y- Status institiae originalis ober vaturae elevatae;
0. Status naturae lapsae;
z. statu s 7iaturae reparatae.
r^ie Definitionen ber ein3clncn 3täube f. u. 689. S3on hm brei erften
3tänben, oon benen nnr ber britte mirflid) mar, mäl)rcnb bic :>mei anberen
blog möglid) finb, uuir in ber öel)re uon ber nrjprünglidjcn ^erec^tigfcit,
110m oicrten Staub in ber i'ebre non ber (Srbfünbc h\t Ötcbe.
.pier reben mir üon ber '^lotmcnbigteit ber %\mhz in statu
naturae lapsae et reparatae, inbem nur bie fd)mierigerc ^n'agc über bic
!:)?otmenbigfe(t ber aftncUen (^hiabe für ben llrftanb, nnr fomcit nötig,
berüt)ren. ^-ür ben gegenmiirtigen tl)atiiid)(id)en Qnftanb be^> 9)2enfc!)cn=
ge|d)led)tec> l)aben irir aber ;>n nnter|nd)en, ob nnb inmiemeit bic
aftnellc (>S\[(\\>z für ü b er n a tu r l i d) e nnb natürlid^e 5(ftc not-
menbig ift.
§ 141. ^JJütiucnbigfcit ber nftiicllcu C^nabc 511 allem überuatürltd) bitten.
3?gl. .Spciurirf):= Ci3iitbcr(ct, 3:oi}mati)d)c 2:()co(oiiic VlII § 39G— 400; Mazzella, De
i^ratia Christi. Disp. 2 a. 1 sqq.
..^ .}^^l'- , ■. i\ 11 »■' i H e m j e b e n ü b e r n a t ü r l i d) gute n vH f t e i ft nuoad
bcy (sinabc jum supernaturalitatem operts eine c n 1 1 p r e d) e n b e a 1 1 n c 1 1 e (S) n a b e
"^7Jutnu^'^^' 11 11 b ;> m a r n i d) t b l 0 § gratia intellectus, f 0 n b e r n gratia volu7itatis
abfolnt uotmenbig.
1. 311111 ^Hn-fttinbni!? biefe^^ Salje^ fei fotgenbesi bemerft:
1. "^k 9totmenbigteit ber (S^nabe mirb nnr für ü b er natu r Iid)
gute Sitte be()anptet, niimlid)
a. für bie actus salutares im engeren Sinne, bnrd) mc(d)c ber nod)
nidjt ^ereditfertigte auf bic ^Kedjtfertignng fid) vorbereitet nnb
b. für bie actus yneritorii, bnrd) meld)e ber ^ered)tfcrtigte ^cr=
mebrnng ber l)eingmad)enben ©nabe unb Seligfeit ucrbicnt.
^ag für bie actus meritorii ber 3"f^^iii^ »^c^* 9^ e d) t f e r t i g n n g
crforbert ift, mirb nntcn in ber Sebre 00m '-iHTbicnfte nad)gemie|en.
160.
attucüc®rta=
notiuenC'ig.
J§ 141. ^fJotmeiibigfeit bcr aftueücn (55nabe 511 allem üdernatürüc^ ®uten. 495
Tic ^^otmcnbtgfcit bcr gratia actualis für bic actus salutares im
engeren (Sinne ift fatl)o(ifd)c§ 'Dogma, UHil)rcnb fic für bic actus meritorii
t)on mand)cn bcftrittcn unirbc, mcldic bic gratia habitualis für an^^'cic^cnb
l)icltcn. 3nber> ift bic :)(Otmcnbigfcit bcr aftncKcn ©nabe and) für bcn (5)cred)t=
fertigten nad) bcr aUgcm einen 5(nfid)t bcr 5::^eotogen feft3nl)aUcn.
2. (S^> mirb für jebcn übcrnatürtid) gntcn 51 ft 0^ ne-^-^^^J^^^^^^^^^^^^
3lu^naf)me bie D^otmcnbigfcit bcr aftncücn @nabe bel)au|itct. Ticc^ rid)tctbe iit für ieben
fid^ namcntüd) gegen bicjenigcn ;;3rrlcl)rcr, mcldjc bic ^JJotmcnbigfcit bcr fluS'?i\plol:=
^nabe ^lun 5{nfange bc^:-^ (^laiibcns Icngncten. n^\]\m\ gegenüber ftetlt ^enbiß.
unferc Zi)c\t bie fat()o(ifdK ^l^al)r()eit anf, ba^ ^n jebem übcrnatürlid}cn
5lfte, a(fo and) ;,n jebem, bcr auf bic Jl?ed)tfcrtignng pofitin bii^poniert,
gratia actualis elevans notmenbig ift.
3. @c^ mirb bie 9^o tiü enb i g f c it bcr Conabe behauptet, alfo nid)t-..^,^^jj,
bloB, ^viiv$ bit "i^elagiancr ^ngcben mollten, bit iDii3glid)fcit. ^^^'■'^'^^"i be.^ietit iTc in u
fid) fült]cnbcr Ä'anon be^o ür ib en ti nnniö: Si quis dixerit, ad hoc „,^vaiUi^^^
solum divinam giatiam i)er Christum Jesum dari, ut facüius honio ^^H-nbinfeit.
iuste vivere ac vitam aeternam promereri possit, quasi per liberum
arbitrium sine gratia utrumque, sed aegre, tarnen et diff'iculter
possit: anathema sit. Sess. (> de iustif. (.an. 2.
T)ie p t) t) f i f d) e nnb n n b c b i n g t c (n. 1 456 > "Dlotiucnbigteit mirb
nur bel)anptct bc,^üglid) bcr v^nper na t nrat it ii t bC'c^ il^erte^o. Die
entitas operis, fomcit fie nur eine natürlid)c X()ätigtcit btt- ^^Uüen« ift,
nnb fomit auc^ bie :lHillbringnng bloH natürlid) guter ^2(fte liegt, mie mir
fpäter (i? 142) fcl)cn mcrbcn, in bem ilHn-mögcn bcc^ freien 'ilUllen^s iiii»^
nur infolge feiner 3d)mäd)e ober mora(iid)en '^^ertclu'tticit ixWi in bicfcr
33e5iclmng eine m 0 r a l i f d) e nnb r c l a t i 0 e ^^lotmenbint'cit \\\. 1 45()) bcr
attueücn (Mnabc in statu naturae lapsae ein «gratia medicinctUs).
Sog bcn Urftonb betrifft, fo bc|'tet)t oud) für il)n be.^iu^licf) bci^ Übernatürlid)en ,j,^,j,y^!*,'^' ^^■
biefelbe obfolutc ^iotmeiibii^fcit ber (i^imbo, uiä[)reno be,^üfllid) bc^5 luitürlid) (ihitcn Jiici)t bi'v ("„" ^o\m
in beinie(bcn iDJafH' lUl^ in gleid)er 'il>ciie \mc im QcfaUom'u ^iMti^nb eine Uutcvftübuni] Uvftaitbe.
biird) bic C^^nobc notmenbig mar. .^icniiit miiKcii mtv aber tiid)t gerabc bcf)aiipteu, baf^
bic natura integra ohne aftnelle (Mnabenbilfe ieben ^'''fj'f^ift moraliter f)ätte uer-
mcibcn fönncn.
In statu naturae integrae, quantum ad .suflicieiitiam operativae virtutis,
poterat honio per sua naturalia velie et operari bonum suae naturae proportio-
natum, quäle est bonnm virtutis ai-quisitae, non auteni bonutn supei exct^lens,
quäle est bonum virtutis iufusae. Sed in statu naturae corrnptae etiam deticit
homo ab hoc, quod seeuiidum suam naturam jiotest, ur non i)ossit totum buius-
modi bonum implere per sua naturalia. Quia tarnen natura bumana per pecca-
tum non est totaliter corrupta, ut sei licet toto bono naturae privetur, potest
quidem etiam in statu naturae corruptae per virtutem suae naturae aliquod
bonum particulare agere .... non tamen totum bonum sibi eonnaturale, ita (juod
in nulle deficiat. S. Tb. 1. 2 q. 109 a. 2 c.
D)ie Untcrfd)cibung jmifdicn bcr pl)l)fifd)en Urifiitiigfcit bcr ^'^''f^^" „.^j-j/j^f'^r-f v.^.
^JJatur 5nm übernntürlid) (^^ntcn nnb bcr moralifd)en Unfabigfeit bcr umScibunn
gefallenen 92atnr and) ^nm natürlid) C^ntcn ift uon bcr l)üd)ften ^-^i^iditigtcit. ,-J^;f*';y;|^^^^^^^^^
ly^an mnf; fie and) immer oor klugen baben, um bcfonber« mand)e Stellen ''Irt)"' unfäf)i(i
bcr l)ciligen 3d)rift nnb ber initer ,^n uerftet)en, mcld)c oon bcr i)(Otmcnbig= "^ '^""' '""*'"
feit ber ®nabc t)anbcln nnb uon bcn ©ärctitern 5n (fünften bc« :3rrtnnu5
anggelegt merben.
a. 5Bcnn e^ 5. 33. {)i\^i: Sine me nihil potestis facere \Joann.
15, 5) nnb: Dedit eis potestatem filios Dei lieri [Joann. 1, 12), fo
^einvict)='§ uptjevt, itompcnbium bei- Xoßmatif. II. 32
496 2)ie Öc^rc t»on bcr ©nabc. A. 9?on bcr oftueücn ÖJnobe.
gilt biefe^^ üon bcr necessitas physica et absoluta gratiae quoad super-
naturaJitatem operis.
b. 'iDagcgcii fc!)ilbcrt Rom. 7 lior;>U9^^Jveifc bic auC> bcr SdjUuirfjC mib
.^loiifupiiocenj bcr gcfaücucii 9^nnir l)croürgc^cnbc nioralifdic Untü(i}tig =
feit, aiiti) fclbft quoad entitatem operis imb bc,^üglid} bc$ natürlid)
©utcii. ^n bicfem Sinuc !aun bcr ^(püftcl fagcn: Velle adiacet mihi,
perficere aiitem boniim non invenio iv. 18), UHil)rcnb und} bcm nmnlidicn
Vlpoftct quoad supernaturalitatem operis bcni 'JJicnfdjcn, Qbgcfcl)cii üou
bcr potentia oboedientialis, jcbc gä^igfcit fcl)lt, cmci§ |)ci(fnmc« in l)ci(=
famer 5ßcife irgenbunc ju ivoUcn ober jn bcgc()rcn.
c. I^er ^(. 5Iugnftinu^o ()at in feinem Kampfe mit bcn ^setagi^
ancrn in al)n(iii^cr 5l^eife bic ^^lotmenbigfeit bcr @nabe ^mnr and) an^ bcr
Supcrnatnralitiit bcv $cilc!r\ nor^ngc^mciic ober anc^ bcr mor ali f d) cn
(B d) lu ii d) c unb i^ c r b e r b 1 1) c i t t>t^:-> gefallenen ^JJ(enfd)cn bargctl)an. ^ie
•^clagianer (cngnetcn näm(id) bcn Sünbcnfall nnb bcl)anptetcn, bcr 'DJknfd)
fönne blofl in Äraft fcinco freien 'iUMlIeibo frei Don jebcr ©ünbc, ja Don
jcbcr ?eibcnfd)afr (eben nnb bat" (^efc^ uolltoinmcn erfüllen. Tiefer Sel)rc
gegenüber mar ee natürlid) nnb l)öii)ft angemeffcn, gerabc bic moralifd)e
(Sd)mäd)c nnb ^^^erberbtl)eit bcr gefallenen 9iatur in bcn 5Sorbcrgrnnb
5n ftcllcn.
i4g:i. 4. T'ic ;^n l)eilfamcn Elften notmenbige Q^uahc ift nid)t blofs gratia
(?nabcUpnÄ foubcm aud) gratia coluntatis. ^ic^ mirb Dom^'onjil
inteiiectus unMi on 'JJtM ( c u c anvbrürflid) crfliirt : Quisquis dixerit, gratiani Dei per
voinntatis. jgg^,j^ Christum DdUiinum nostruni propter hoc tantum adiuvare
ad non peccandum, quia per ipsam nobis aperitur et revelatur
intelligentia mandatorum, ut sciamus, quid appetere et quid vitare
debeamus, non autem per illam nobis praestari, ut quod faciendura
cognoverimus, etiam facere diligamus atque valeamus, anathema
sit. Cau. 4.
II. ^eim '^ e m e i f e für bic aufgeftcUtc !I^cfe mirb bic p l) l) f i f d) e 9^ot=
menbigfeit bcr gratia actualis elevan^ für jcben übcrnatürlid) guten
?Ut ermiefeu merben. ^o c« ^medmäing ift, merben mir auf bie ^Jiot==
menbigteit ber (^nabc and) ju bcn 5ln fangen bc^ |)cil^ unb im
(5^ er e d) tf er t ig t en befonber^ l)inmeifen. Ter Semci^ für unfercn (Satj
ergibt fid) aber
^ 14.U. 1 . a u £^ ber l) c i l i g e n © d) r i f t.
h'U bei- («nah- a. *i)iad) bcr Sit\\xz bcr ()ctligen Sd)rift ift bcr 9}2enfd) üou 9^atur
"'^%^;U-t*^^ ein Äinb bec^ i^orne^ {Ephes. 2, 3.; ÄMicd)t bcr (Sünbc
[Rom. 6, 17); er ift tot ^Rom. 5, 15; 2 Gor. 5, 14; Ephes. 2, 5;
Joamu )\, 5). ^n biefcm ^^uftanb fann bcr ^JJ^enfc^ aber nid)t^ ^u
feinem .V^cilc tl)un ; er fann feinen einzigen .Sjcil^aft crmccfen, auc^ nid)t
bcn ";>l n f a n g feinet .pede^^ mirfen. ^r ift eben übcrnatürlid) tot
unb fann baber in bcr übcrnatürlid)cn Drbnung ebenfo menig einen 5lft
fc^cu, mic ein natürlid) toter ^JJienfd) in bcr natürlid)en Orbnung.
b. %\\^ pofitio mirb bic 9^otmenbigfcit ber (S^nabc gelehrt. Sine
me nihil potestis facere. Joann, 15, 5. Nemo in Spiritu Dei
loquens dicit anathema Jesu. Et nemo potest dicere: Dominus
Jesus, nisi in Spiritu sancto. 1 Cor, 12, 3. Non quod sutficientes
simus cogitare aliquid a nobis quasi ex nobis, sed sutFicientia
naci) bell t)cil.
'§ 141. 9?otit)enbigfett ber oftuettcu ©nabe gu aücm übernatüdid^ ©iiten. 497
nostra ex Deo est. 2 Cor. 3, 5. Deus est enim, qui operatur in
vobis et velle et perficere. Phil. 2, 13.
c. Qn all biefen ©teilen ift aud) bie $i?a()r()eit enthalten, baß ber
SO?en[(^ 5U ben erften |)ciI^oatten ber (^nabc bcbarf. 5lU!obrü(f(id) auf
bicfelbeii begießt eg fid), irenn e^ \)d^i: Nemo potest venire ad nie,
nisi Pater, qiü misit nie, traxerit eiim. Joann. 6, 44. Qiüs prior
dedit illi, et retribiietur ei? Rom. 11, 35. Quis te discernit?
quid aiitem habes. quod non accepisti? si autem accepisti, quid
gloriaris, quasi non acceperis? 1 Cor. 4, 7.
d. 5lud) für hk (5^er e d}tfert igten ()aben bie angefüfirtcn 3teüen
üotte (Geltung. Übrigen^ finb bie ^l^orte: Sine me nihil potestis facere
{Joann. 15, 5) ju @ered)ten gefprod)en, unb bie ^Ipoftel beten:
Adauge nobis fidem. Luc. 17, 5;
2. an« ber öe^re ber 33ätcr. gür jcben, auii) ben Ö'^'xic ^fotan-nbiA
ringften übernatürlichen 5lft forbcrt ber l) (. ^^Ingnftinu^ bie i^fttt<^ü»'' ^^^^f^,^'^jJ^J,\".^^^^
©nabe. Ne quis putaret, saltem parvum aliquem fructum posse a
semetipso palmitem ferre, cum dixisset: Jiic fert fructum multum,,
non ait, quia sine me parum potestis facere, sed sine me nihil
potestis facere. Sive ergo purum, sive multum sine illo fieri non
potest, sine quo nihil tieri potest. In Joann. Tr. Sl n. 3. Unb
lüiebernm jagt ber nänilid)e t)eilige l^et)rer : Sine illo vel operante, quid
velimus, vel cooperante, cum volumus, ad bona pietatis opera 7iihil
valemus. De grat. et lib. arbitr. c. 17 n. 23. 51nberc 33äterftellen
f. Mazzella, 1. c. p. 178 sqq.; p. 188 sq.; p. 203 sq.;
3. a u ^> b e n l^ e l) r e n t f d) e i b n n gen b e r ^l i r d) e , h\^--
befonbere gegen bie ^^> c 1 a g i a n c r unb S e m i p e 1 a g i a n e r.
a. ^ic $ c ( a g i a n c r.
a. '^^cr !atl)olifd)en ?el)re Hon ber '^(OtUKnbigfeit ber (^nabc 5nnt über-
natürlid)en %\\U\\ ftel)t bianietral gegenüber ber in ber neueren |]eit uom öiamn-'
© 0 c i n i a n i ^^ m n c^ unb S\l a t i o n a li ^^ ni n « erneuerte ^ a 1 a g i a n i ^o ^
mu^>. ^ic "ipelagianer bet)anpteten, (äSwahz im eigentlid)en '^Sinnc be^> ^ii^orte^o
gebe e$ überl)aupt nid)t; fie fei anc?^ nid)t notuienbig, ha ber 5Q^enfd) lebig=
i\d) tu ,^raft feine«? freien ^IMUen^o iinftanbe fei, ba^5 gaii5e (S^efc^ nollfomnien
5U erfüllen unb in noüfoinmcner ^^(naniartl)efic nnb ^Hpatl)ic jn leben. ID^it
9^ed)t mürbe biefe Öebre Hom bl. .v>ieronl)nin9 (Kp. 123) aUo ftoif d) bcjeic^net.
^ie pelagtanifd)e .piircfic bernl)t auf einem boppeltcn Qrrtum, ben bie
^röbcftinatianer met)r ober UKuigcr mit il)nen teilen, niimlid)
7.7,. auf ber i^erfcnnnni] unb l'cngnnng be^o Unterfd)iebe^ ,;tinfd)en ber . i^'''-
natürlii1)en unb übernatürlidien (^^nite nnb r^)cred)tigfeit. ^^elaginc^ fennt tniSiuinSmuI
lueber im Urftanbe nodi im (Sbriftentuni bie iibernatürlidic (^ered)tigfcit.
^ie ^eredjtigt'eit, bie er al^o '^^ebingung ber Seligfeit forbert, ift bie
(Erfüllung be^ natürlidien 3ittengcfel3ecs
ßjS. auf bem 'iL'aljne, ha]^ fcbe (5:iniüirtung ber gi5ttlid)en (^Miabe auf
ben 5Billen, inie and) bie (Srbfünbe unnerträglid) fei mit ber ^-reibcit bcc^
Sßillemo, bie "^elagin^o al^^ abfolnte Unabl)iingigteit non jeber nid)t in feiner
eigenen ©clbftbeftimmnng liegenben ©inuürhing betrad)tcte.
3Beil aber biefe Öe^re tu fd^rcienbem 2Biberfpruc^ mit bem (Sbriften= , ,^^^ ^le'V•Ia
tum fte^t, rcbeten bie ^clagianer ;^\v([X non ber ©nabe; allein fie Herftanben iViirr \tnu-v
barunter ben freien 5Billcn felbft, baei (^kfefe fomie bie ?el)re unb bn^*-"'^^"'"'^""^'"
S3cifpie( ßt]rifti, ferner bie (Sünbenoergcbung nnb enblid) bie bloße @rleud)tung
32*
■198 2)ic ^c^vc t»on bcv ®nabc. A. S5on bcr aftucUcn ©nobe.
bec^ 3>crftanbc^o. 5(iif<? äiigcvftc ßcbriingt, ^abcii fic uicKcirfjt niid) eine gratia
voluiitatis iiub i[]rc '3^11^311 lijfcit, aber irrbt bcven D^otuicnbigfcit gugcgcbcn.
^jHnuvuSmi bi-3 '?• "^^^ 'ßcliigiani'-^uiiie amrbe fofort unb nidfäUig u e r ii r t c i ( t
7.7.. auf bell 3 l) u 0 b e n t» o u .Si a r 1 1) n 13 0 unb yjc i I c 0 c , n)e(rf)e
üon ^ n n 0 c e n 5 I. bcftiitigt unirbcn, fonne bnrd] haz^ ^ ( c n n r f 0 n 5 1 (
Don ^ a r 1 1) a g 0, ivcld)ce< uon ^^ipft ^d\\ m n c^ feine 53cftätignng ei1)ielt.
©. D 671 ein g er, Enchiridion n. 64 sqq. ;
,j,3. bnrd) bie iitteia tractatoria bc!? l^apftec^ 3 '•M i "^ 11 ^' ^ J'iit ber
aüc Sifd)öfc mit 5hi^^nal)nie Don ]icb,;el)n unter 5hifid)rnn9 non Julian,
53ifc^of t)ou ©clnnnni in 5lpu(icn, cinucrftanbcn mnrcn;
YY- uon bcn i^äpften ^> 0 n i f n t i u c> I., ß 0 c I e f t i n 1.,
^ i ^* tu ci III. n. 11.;
00. 5ugleid) mit bcm i^icftoriani^^mufo a\\\ bem ^ 0 n 5 i ( 0 0 n
@ p () c j n ^o ;
Sc. öUgleid) mit bcm 2cmipclngianic^nuuo bnrd) bn«? oou ^onifntiuö II.
bcftiitigte Arausicannm. II (529 1. Deminger, 1. c. n. 144 sqq.;
r^. bnrii) ba^o !si 0 n .^ i ( u 0 n 2; r i c n t : Si quis dixerit,
hominem suis operibus, qnae vel per humaiiae natura e vires vel
per legis doctrinam tiant , absque divina per Jesum Chrihitum
gratia posse iustificari coram Deo : anathema sit. Sess. 6 de
iustif. can. 1.
Si quis dixerit, ad hoc solum divinam gratiam per Jesum
Christum dari, ut lacilius h(imo iuste vivere ac vitam aeternam
promereri possit, quasi per liberum arbitrium sine gratia
utrumque, sed aegre tauien et difficulter possit: anathema sit.
}j. c. can. 'J.
Si quis dixerit, sine praeveniente Spiritus Sancti inspira-
tione atriue eins adiutorio hominem credere, sperare, diligere
aut p(»enitere posse, sicut oportet, ut ei iustiticationis gratia
conferatur: anatliema sit. L. c. can. 3. 53g(. and) 1. c. cap. 16.
>>uituSrtfoit ^^^^f^ i^el)rcntid)cibnngen gelten nid)t bloJ3 für ben nod) nid)t ©credit^
ba- (^•.luibe für fertigten, fonbcrn gnn^ unb nnbcbingt anc^ für bcn © e r e d) t f e r t i g t e n.
MC (Wvcci)tcn. Cn.p^.^j^H:, crfliirt bac^ !I r i b c n t i n u m nod): Cum enim ille ipse
Christus Jesus tamquam caput in membi-a, et tamquam vitis in
palmites, in ipsos iustificatos iugiter virtutem influat, quae virtus
bona eorum opera semper antecedit et comitatur et subsequitur,
et sine qua nullo pacto Deo grata et meritoria esse possent: nihil
i[)sis iustificatis amplius deesse credendum est, quominus plene
illis quidem operibus, quae in Deo sunt facta, divinae legi pro
huius vitae statu satisfecisse, et vitam aeternam suo etiam tempore,
si tamen in gratia decesserint, consequendam vere promeruisse
censeantur. Sess. 6 de iustif. cap. 16. @^^ l)at alfo and) bcr @crcd)t'
fertigte 5U jcbem übernotürltd) guten ^Iftc bie attnede ^nabc, nnb ^mar
bie praeveniens, adiuvans nnb consequens notmcnbig, nnb e^^ genügt
nid)t bie bloge t) n b i t n c H e @nabe ober ber bloge ^obitu^ ber
@ercd)tigtcit.
vclne ber'^cmi- ' b. ^ t c (£ c m i p c ( Q g i a u c r.
»3oiafliQnor. Ä. 4^ie ^cmipclagiancr befd)ulbigten ben 1)1. 5Inguftinn^> p r ä b e f t i ^
'§ 141. 9^ottücnbigfeit bcr aftuetten ®nabe 311 allem übernatürlid^ Ö5utcn. 499
n a 1 1 a n i i (^ c r Übertreibungen iinb bc!)aupteten, 5tiii[d£)en i^m unb ^^elac\iu^
hk vid)ü<^t Tlittc ju galten.
(Sie lebrlen aber, ber 93?cufd) föimc au§> eigener ^raft im äl^erfe
feiner 9^erf)tfertignng menigften^ ben 5lnfani3 niadjen, niimtid) bnrc^ ein ()ei(-
fame^> 33erlangen narf) ^em (3^lanbcn unb bem |)ei(e, nub babnri^ ^wav
nirf)t de condigno, aber bod) einigermaßen bie 'l^ed^tfertignng n e r =
bicnen. 9^ad) erlangter 9^ed)tfcrtignng aber bebürfe er feiner befonberen
^nabenbülfe, nm gntc Derbtenft(id}c "K-zxU .^n t()nn nnb in bcr l)ci(igmad)cnben
(^nabe h\^ nnio önbe ;u uerbarren.
(Sie lebrtcn alfo ^mar be5Üglid) ber 9^ e d) t f e r t i g n n g f e I b |t
eine nnbebingte S^otmenbigfeit bcr C^^nabc; adein fie tengnetcn eine |old)e
be^^ügtidb ber 5( n f (i n g c bc«? .'pci(^% nnb bcr jierseveranUa finalis.
|]nr ^^cgrünbnng ibrcr ^Jcl)rc beriefen fie fid) auf Sd)riftfteUcn, mcUi)e, .H,^.,t^-[,"f' f,^,^.
o^ne bie (Mnabe ^yi crunil)ncn, ben 'JJtenfd)cn ^^mn (Mebctc, ,yir il^efebrnng n. f. lu. iniuvieianianov
anfforbcrn, nnibrenb fie bie flaren :i'(n^ofprüd)c bcr beiligen (Sd)rift nnbcad)tct''"^ VS, ""^
liegen, uield)e bie nnbebingte ^JJotmcnbigfcit bcr (^^nabc ^n atlen .S^^il'^^ift^'ii
gang nngmeibentig (ebren.
^tbntidi Herfuhren fie mit n or n u g ufti n i f d)e u ^^äterftcUen. 'Etiler
bing^ babcu bie u 0 r a u g n ft i n i f d) e n '-Initcr, b\c uid)t ben ''l.^ctagianivnnbö,
fonbcrn ben bie ^yreibcit (eugneuben bcibuifd)cn J^a ta l i ^^un^o nnb
SO^ani (^ äi 0m u ?^ ^u bcfauipfeu bnttcn, bie An-ci()cit bc^ mcnfd)lid)cn
S33illcne! in ben ^-l^orbcrgrnnb gcftcKt, nnb ,^mar oft in einer an unb für
fic^ mif^iHn-ftiiublidicn ii^eifc. Sclbft "i^tngnfti unc^ ging in feinen auti^
manid)äifd)cn Sd)riftcu fo nor nnb befenut nou fid) fclbft, er b^be frid)cr
bk S^otinenbigfeit bcr (^nabc nid}t gcuügcub crtannt. *9^icmalv aber mar
bie Äird)c fcmipclagianifd). '^iMc miirc e^> fonft and) bcnfbar, baf^ fie beii
©cmipetagiancru fofort mit fLdd)cr (Sncrgic entgegengetreten märe?
,j. 2luf0 fd)ärfftc u c r n r t e i 1 1 mürbe bicfc ^rrlebre auf^cr luni ben .)i^,,.m.t'eiüin be'^
t)ciligen 33iitern, bcfonbcrc> uon 5(nguftinuc^ unb mu *1?ro^^pcr n 0 u icmipoiaaiamc-
51 q n i t a n i c n , biiiiptfäd)lid) """'■
aa. non 'T^^apft (iölcftin I. in feiner epistola ad episcopos
Galliae (431). Qncxit niuuut ber ^^>apj"t ben bt. '.Muguftinuv in Bd}\\\}
gegen bie femipclagiauifd)eu 3.^crbiid)tiguugeu : nee uuqiiam liimr sinistrae
snspicionis saltem rumor aspersit (c. 2>. Tann erflärt Sötcftiu,
neminem de profuudu illius ruiiiae per liberum arbitiium posse
consurgere, nisi eum gratia Dei miserantis erexerit (c. 4; neminem
esse per semetipsiim bonum, nisi participationem sui ille douet,
qui solns est boiins (c. 5 ; neminem etiam baptismatis «ratia
renovatnm idonenm esse ad superaudas diaboli insidias et ad
vincendas earnis concupiscentias, nisi per quotidiannm adiutoriuni
Dei perseverantiam bonae conversationis acceperit ic. 6); quod
nemo nisi per Christum libero bene utatur arbitrio (c. 7):
ßß. bnrd) bie üou 53ouifatin^^ Tl. bcftätigte ® t) n 0 b c u 0 n D r a n g c ..j^^^^^ i,V/'Ji„,-anQ
(529). Tiefelbe t)at in 25 .^vauonce iiad) ben uon t^apft Jclir IV. bcmbi-c-^nj'oafu-^in
©r^bifdiof Gäfarino non ^Hrle^^ ,uu"!cfanbtcn Sentenzen, mcldjc l)auptfiid)lid) ''"^^5^a?c.^''■"
ben ©d)riften ^uguftin^ unb ^J>ro!r>pero entnommen marcu, bie fcmipcla-
gianifd)e Öct)re aüfeitig üernrteitt. ßi^^^i^^)!"^ ^^^^^'^ ^^^ 3[L^abrbeit aiic^^
gefprod)cn, ha^^ all c § übcrnatürlid)c CsHitc H 0 n fei n c m c r ft c n
?(nfaug an ein 5öcrl:" ber (S^uabc ift. Si qnis sicut angmentum,
ita etiam initium fid ei ipsumque credulitatis affectum ....
500 2)ie ?cf)rc öon bcr O^uabc. A. 5Bon bor aftucüen (?5nobe.
11011 per gratiae donnm . . . . , sed naturaliter nobis inesse dicit,
Aix'Stolicis dogmatibns adversarius approbatiir, Can. 5.
raticr ciiipfaugt bcr 3}(cuiii) nid)t ctlini crft auf fein Q>kbct f)in ©nnbc,
,^,^,j,^,j\|'';;,j,^^^^, lonbcvn boi? (hnbü iclbft ift eine (shuibcnunrfnng. Si quis ad invoca-
tioiiem liumanani gratiam Dei dicit posse conferri, nou autem
ipsam gratiam facere, ut invocetur a nobis, contradicit Jsaiae
prophetae vel Apostolo ideni dicenti: Inventus snm a non
qnaerentibus me, palam apparui bis, qui me non interrogabant.
Can. 3.
^cv^2~*'iiu'''nrfHH ^^^^ cruHirtet alfo nid)t, bnß iiiir luni 3ünbcn ciercinic^t fein inodeii,
iTofoDmi lIn^ Hc füiibciii cv fclbft bcluirft biivd) Ciinc^cbniui be^o ^eiligen Okifte^v ba^ Mm
*"""^'' biefc^^ 1110(1011. Si qnis, nt a peccato pnrgemnr, volnntatem nostrani
Denin expectare eontendit, non antem nt etiam purgari velimns,
per Saiu'ti Spiiitns infnsioneni et Operationen! in nobis fieri con-
fitetnr, resistit ipsi Spiritui Saiicto per Salomonen! dicenti:
Praeparatnr volnntas a Domino, et Apostolo salnbriter praedicanti:
Dens est, qni operatnr in nobis et velle et perficere pro bona
voluntate. Can. 4.
i^TT. Tabcr irirb bic (^)nabc iiid)t iniferciii (^Maiibcii, ^Violfen, 53crlangen,
~ üiJaX K'v" Streben gcfdiciitt, foiibcru bic .uUHn-toiiiiiiciibc (S^nabc ift fclbft bic Urfarijc
^^'Äi"n^!'''^ aller bicfcr 5ltte. Si quis sine gratia Dei credentibus, volentibus,
desiderantibns, conantibns, laborantibns, vigilantibus, studentibus,
petcntibus. quaereiitibus, pulsantibus nobis misericordiam dicit con-
ferri divinitus, non antcni nt credamns, velimns vel haec omnia, sicnt
opoi tet, agere vabamns, per infusidiiem et inspirationem Sancti Spiri-
tus in nobis fieri confitetur, et aut bnmilitati ant oboedientiae humanae
snbiuiigit gratiae adintorium, nee, ut oboedientes et hnmiles simns,
i])sius gratiae doiium esse consentit, resistit Apostolo dicenti : Qnid
liabes, quod non accepisti? et: Gratia Dei snm id, quod sum. Can. 6.
u^ovbmiütncinuf St^bilid) faiiii aiid) iiicmanb aut-' ciiicncr ^raft fid^ auf bic ^cdjU
^•■'''^'f^t^'^'^'fl"invfcrtic\uug üorberciteii unb ,^ur Xaufe getaugcu 'can. 8). @ottc^3 (Babt ift
ee^ iüclnicl)r, lucun mir ettinv^ (5^uteö beuten iiub noui 53öfen iiu^^ abincnbcu.
Divini est muneris, cum et recte cogitamus, et pedes nostros a
falsitate et iniustitia continemns. Qnoties enim bona agimus,
Dens in nobis atque nobiscnm ut operemnr, operatnr. Can. 9.
%{ki-> bicico fagt biK^ ^ou,^il not^inabo ,uifaniuicu in ben ^Sorten:
Hoc etiam salnbriter profitemur et credimns, qnnd in omni opere
bono non nos incipimus et postea per Dei misericordiam adinva-
miir, sed ipse nobis nullis praecedentibus bonis meiitis et fidem
et aniorem sui prius inspirat, ut et baptismi sacramenta fideliter
requiramns, et post baptismnm (cum ipsius adiutorio) ea, quae
sibi sunt placita, implere possimus. Can. 25.
iJiP; . ^ki biefcn ^cl)rcntfd]cibuugcii gegen bic (Scmipclagianer ift nod)
.s?cii"anrift'bicbcfonbcr^ ^u bcac^teu, baj3 c^? fid) in benfclbcu nur um ii b c r n a t ü r (i d)
gute, ©Ott m ü I] ( g e f ä (( i g c , 5 u m ,v> e i ( c n ü ^ li d) e 5I!tc
baiibclt, um jenen (^Maubcn, jeiics^ ^^crlaugen uiib 5Bolleu, sicut oportet.
^aö ^Irauficaimm bat bicc* in bie Sl^ortc gcfleibct: Tales nos amat
Dens, quales futuri sumus ipsius dono, non quales sumus nostro
merito. Can. 12.
^^ ftcÜeu bal)er biefc ^c^rcutfd}eibuugcu uid}t in 2lbrebc, ba^ bcr
,§ 141. g^otiDenbi^fett ber aftueßen (S^nabe ju allem übernatürüc^ ©utcu. 501
dMtmd) nu^ eigener ^^raft iroenb melAc n a t ü r (i d) ante %ttc [eben, '^^o.
uiib baß bie baraiif beni()cnbe natürlir^e 2ittlid)feit in t)erfd)iebenen iicrfd)icbenaiSd0ener>{raft
fei; allein es ift nnbebingt \üiidj, ba^ foldje n a t ü r l i d) gnte ^H f t c ";/;jffXr'
unb ein fold^er natnxli ä) guter ^ a b i t n ^^ irgenbiuie ein •jJlnfang
im 3S? e r f e n n f e r e ^ .^ c i ( c ^^ [inb ober bie (5)nabe ber ^Kcd}t=
fertignng and) in iljren erften ^(nfängen irgenbiuic uerbienen ober and) nnr
bcbingen ;
4. a n ^ b e m t () e o I o g i f di e n I^ e n f e n.
a. ^chQx übernatürlid) gute ^Hft ift auf bac> übernatürtidie ^iet bc^ imb^-iuittei
Ü)ienf(^cn, bie visio beatitica, geriditet. |^5 i ^ I nnb iDH 1 1 e ( muffen abcrnuificu nunnh-r
in i^ e r t) li 1 1 n i ö ^u einanber ftel)en. TiV^ quuad substantiam über- ^'"^^^"j-JU^^^'^^'^'^
natürliche ^^iel, bie visio beatifica, erforbcrt baber and) quoad substantiam
Ü6ernatürlid)e '^(fte. ;^n ibnen nuig babcr ber lH^enfd) bnrd) bie gratia
elevans erl)oben merben. Videre Deum per essentiam est snpra
naturam uon solum liominis, sed etiam umnis creaturae ....
Naturalis enim cognitio cuiuslibet creaturae est secuudum umdum
substantiae eins .... Omnis autem rognitio, quae est secundum
modum substantiae creatae, deficit a visione divinae essentiae,
quae in infinitum excedit omnem substantiam creatam. Unde nee
homo nee aliqna creatnra potest consequi beatitudinem nltimam
per sua naturalia. S. Th. 1. 2 q. 5 a. 5 c.
b. 'Die femipe(agianifd)e ^3et)anptnng, ber Dicnfd) tonne (im eigener ^^,^. ij^^f-j^^j,^
^raft irgenbmie einen % n f a n g b e r i)l e di t f e r t i g n n g mad)cn, n^iaiu-Muib? item
miberfpridit ' ' " "^iJ^SUr
a. beut U n t e r f d) i e b nnb ^^ e r li ii I t n i v ,^ m i f d) e n 'Ji a t n r ^^^^'^^nDe.tcn.
nnb @ n a b e , inbem barin entuiebcr bcbanptet mirb, baf^ man iibernatiir^
(ic^e 5(fte am btof; natür(id)er ^iraft feigen ober bnrd) natiirlid)e Vltte
Übernatiir(id)ec> benun-bringcn nnb erlangen fbnne, uumon bae eine fo miber-
finnig, ift luie bai^ anbere ;
ß. ber a b f 0 ( n t e n C») r a t n i t ii t ber (?^nabc : ^i>gl. ij 149 ;
Y. ber d) r i ft I i d) e n i^S r n n b m a t) r b e i t , ban C^ott bie e r ft c
Urfad)e nnfcre>^ .^eites ift, eine (^3rnnbuiat)rbeit, in bcren praftifd)en Hnerfennnng
bie tüabrc d)rifttid)e 'Demnt nnb ^-röinmigfeit liegt. ^}(\d) bem Semi=
petagianic^muy ift iiid)t (Motte^:< Grbarnning nnb (Sbrifti (^nabe, fonbern be^o
•iÜJcni^ten eigene^5 'i;f)un Einfang bc^o -peile^o, mo,vi bie (^nabe gleid))am
c r g ä n 5 e n b bin^ufommt.
c. T)ie 'Jlotiuenbigfeit ber aftiuilen (^nabe für ben (M e r c d) t uk'..
fertigten ergibt fid) am fotgenber Grunignng. I)ie f)abitnel(e (^nabe '^^'^""" "■ '"^■
öerlet^t 5Uiar ben .'ö a b i t n c^ ber übernatürlid)en ^ngenbcn; allein bieier
^abitn^^ bringt 2^ n g e n b a 1 1 e nid)t non fid) felbft l)en)or. Da.^n bebarf
eö jebeemat eine^^ neuen felbftänbigen 'iiMllen^mfteo. Soll aber biejer
iöillenöaft ein ü b e r n a t ü r l i d) e r fein, fo fann er nidjt bie blof^e
X^ätigfeit be!§ $öi(Ien^, fonbern mnil oor allem bie aftnede C^hmbe ;)nm
■^rincip baben. Daber bebarf ber ^krcd)tfertigte ^n jebem actus meri-
torius gUHir nid)t eine!§ neuen eingegojfencn ^abituc;, mobl aber einer neuen
gratia actualis. Homo in gratia existens non indiget alio
auxilio gratiae quasi aliquo habitu alio infuso. Indiget tarnen
auxilio gratiae secundum alium modum, ut scilicet a Deo moveatur
ad recte agenduto. S. Th. 1. 2 q. 109 a. 9 c.
502 3)if Oel^vc öon bcv (Wiiabc. A, 5Bon brv aftueffen @nftbe.
§ 142. ^^Jütwcubigfeit bcr (^nabc 511m untüdidj (^utcu.
ÜM^l. .'pciniic^-Öiutbcvlct, 2)otiinati[c^e 2;f)co(o!:|ic VTII § 116; Mazzelia, De
gratia Christi Disp. 2 a. 6.
1 181. 5? ü r b c n g c f n U c n e n ^J3? c n f d) c n i ft b i e ^ra^^a medicinalis
hn''"m"?c'\^um 1" 0 r a 1 1 f d^ ober r c f a t i n n o t lu c n b i n , u iit (\\\t n n t ü r (i d^ c u
imtüviirt} (Muten. 91 c l i Q i 0 11 ^ tu a l) v ^ c { t e 11 9 c 11 ü g e n b 5 ii e r f c 11 11 e ti , bog g c f a m t c
11 a t ü V (i rf) c (S i 1 1 c 11 g e f c ^ t) 0 H ft ii 11 b i 13 5 n c r f ü H e 11 , a (( c 33 e r =
i 11 d) u 11 G c 11 , 11 a 111 c 11 1 n d) b i c f d) in c r e 11 , 5 u übe r iv i 11 b e n imb
beimiad) 0 11 f b i c ^ a 11 c r n 0 u f d) lu c r e 11 S ü 11 b c n frei j 11
bleibe 11.
T. ^^euor luir biefeii ^Snl; bcuicifcii, fei auf folgeiibe^ aitfiiicrffain
gemacht.
jj^.^ 1. ^ier ift iiid)t bic 9{cbc uou ü b e v 11 ii t ii r ( i d) c n Elften, bie
M iiatüviirti lind) bcr iiorI)crgcl)ciibeii Ttiefc eine gratia elevans öorau^>fct|eii, foiiberu
gÄ'I-w.^^^^^^^^ 5(flcn bcci ^-iHTftaiibc? mib bee^ ^IMIteii^. ©ine
nictn iiPtiiH-nbMv ^.j..^li^ elevavs- \\m\> bn()er für bicfc '^(ftc iiidit gcforbcrt; fic beinegcu fid)
jn in bcn 2^d)rniifcii bec^ l>iatür(id)cii.
2. Qu ^^^e.^iig auf bic ciii,^clncii Teile imiercr Üljcjc ift ,^u
benierfeii:
iJ«»!- a. "I^cr 93(cnid) I)at niid) im ^^M'^mib bcr gcfndencu ^?ntur bie
ntJ^t^bi^Ä (\'äf)igfeit nid}t ncrloreiu jebc mitürlidjc rcligiöfe ^I>al)rl)eit
miiüvuriio'veu^^ ö" erfeiuicii, aber infolge be^? vuliius ignoravtiae ift er 111 0 r a U f d^
niöfo -ji^nDiDott aiitlcr Staub, fic 0 0 I l ft ii 11 b i g , 0 (1 11 c 5^ e i in i f d) n n g 0 0 11 Q r r -
,^1 oirmncn. ^ ^^ ^^^ ^^^^^ ^^^ j ^ 8 i cIk r l) c i t biird) feine natihiidic Äraft ^n erfcnnen.
ii^".- 1). ßbcnfo ift il)ni and) bie (Srfnflnng j e b e ^ natnrlif^en Sitten-
m bic"vin}Iiici)o gcfcliC!? uinir p l) D f i f d) in ö g ( i d) , ni 0 r a l i f c^ aber n 11 in ö g l i d)
^^SvüriK '' i^HHicn be^> vnlnus roliodatis, nauient(id) locgen ber 5?- 0 n ! n p i ^ c e n 5.
aitteiincjoo ,^u ^Hv gilt nnnientlid) oon bcni liöd)ften natürlid)en rskbote, (^ott aU ben
lUHiun. 2d)öpfcr bcr Dtatnr mit natürlid)cr ^icbc über allc^o äu (iebeii. ^eim
obmoi)t ber 'L']?enfd) biefe x\)\\\ fonnatnrate Siebe in statu naturae purae
liaben fönnte, fo bod) nid)t gcnügcnb in statu naturae lapsae. Homo
in statu naturae intograe dilectionem sui ipsius referebat ad
amorein Dei sicut ad tiuem, et similiter dilectionem omnium ali-
arum rernm; et ita Denm diligebat plus (jnam se ipsum et super
omiiia. Sed in statu naturae corruptae homo ab hoc deficit
secnndnm appetitnm voluntatis lationalis, quae propter corrup-
tionem naturae sequitur bonum privatum, nisi sanetur per gratiam
Dei. Et ideo dicendum est, quod homo in statu naturae integrae
non indigebat dono gratiae superadditae naturalibus bonis ad
diligendum Deum naturaliter super omnia, licet indigeret auxilio
Dei ad hoc eum moventis; sed in stcitu naturae corruptae
indiget homo etiam ad hoc auxilio gratiae naturam sanantis.
S. Th. 1. 2 q. 109 a. 3 c.
UnSieb ^^^ ^^^^ ölinfd)en natürtidier nnb übernatürtid)er Siebe nnb @efe|e^*
?iunirtietVmuüv erfüttnng ein fpeeiftfd)er Unterfd)icb beftel)t, mürbe, mie mir fpäter
^'^uuüviirtia-" ^^^^^^^^ K^^^^ anobrücflid) gegen ^^ajn^o nnb bic Q^nifcniften entfdiieben. ^'^gl.
(MotteMiebe. nutcr bcu ocrurtcilten Siitscn bc^^ 5^ajn^. Prop. 61 nnb 62; in ber 55nüe
ünigenitus (S^tenien^o XI. Prop. 44 nnb 64; in ber 53nne Äuctorem
fidei Prop. 24,
§ 142. ^'Jottrenbigfett ber (S^nobe ginn natürlich ©uten. 503
c. ö e t d^ t e 33er|ud}itngcn !ann ber 9D?enfd) and) im gefallenen ^i^evfuSen u.
gnftanbe Ü6evh)tnben ; aber ^nr Überiüinbunn aller, and) ber firmeren, ^'^"^^^^•
S3erfud^nngen bebarf er infolge ber 3Si((en^fd}n)äc^e bc§ göttlichen S3eiftanbeC\
Sind) biefe D^ottnenbigfeit ift alfo feine p I) i) f i f c^ e , fonbcrn eine
m 0 r a 1 1 f d) e.
3. 5(n^ bicfem allem folgt ba§> m o r a (i f d) e Unt)ermögen, a n f
b t e '5) a n e r o ^ n e C^ n a b e o o n f d) m c r e n © ii n b c n frei
gn bleiben.
4. 1)0 bie mora(if'i?öe Unmöglic^feit, ol)ne &uabc (^lotte-S alle xie äum^natür»
natiirlid^en religiöfen 51'a()r{}citen ^n erfenncn, atle natürlid)en Gebote Sit ^i*„if c%„"$,V
beobachten, alle i^erfnd)nngen ^n übenrinbcn nnb bcmnad) alte 3iinben ift gratia me-
§n mciben eine f^'O^QC ber bnrd) bu (Srbfiinbe ber 9^atnr gc]*d)(agencn
$LMinben ift, fo ift bk ®nabe, uk(c^c biefc natür(id)c Unfäbigfeit befeitigt,
ein gratia medicinalis.
IL "^^er 33en.iei^^ für nnfcre ^bn'e ergibt fid)
1 . a n ^ ber f) e i I i g c n (5 c^ r i f t.
a. 'Die UnAnlännlidifeit ber menfd)Iid}en i^ernnnft ,^nr (Srfenntni^^ ber ^. /^''i-..
gcfamten naturlid^cn 'iimbrbeitcn unrb alfo an^gcfprodien : Lntellexi, quod licDteit ber ^i^cr-
omniiim opei-um Dei nullam possit homo iiivenire rationem, """JicIJJi'lt.^''^"
eorum qiiae fiiint sub sole: et qiiando plus laboraverit ad qiiaeren-
dum, taiito minus inveniat: etiam si dixerit sapiens se nosse, non
poterit reperire. Ecclesi. 8, 17. Unb micbcrnm : Cogitationes
mortalium timidae, et incertae providentiae iiostrae. Corpus
enim, quod corrumpitur, agsiavat auimam, et tenena inhabitatio
deprimit seusum multa cogitantem. Et diiticile aestimamus, quae
in terra sunt: et quae in prospectu sunt, invenimus cum labore.
Sap. 9, 14 sqq.
b. Tie "iyjotmcnbigfeit ber ^nabe ^nr (Srfüünnq be^^ ganzen natiir^^. i^"'^'- ^.
liopen ^ittengeiet3cc^ unrb tlar unb beitimmt oom 1)1. ^Isaulu^o gclei)rt : feit ba- (^snabc
Velle adiacet mihi, perficere autem bonum non invenio. Non enim J'^'J IVj'/^!!""^
quod volo bonum, lioc tacio, sed quod nolo malum, hoc ago '''^'';i "''.'■^' ^''^"
Video autem aliam le^em in membris meis. repugnantem legi
mentis meae, et captivantem me in lege peccati, quae est in
membris meis. Infelix ejio homo, quis me liberabit de corpore
mortis huius? (^ratia Dei per Jesum Christum Dominum nostrum.
Rom, 7, 18. 19. 23. 24.
c. 1)cr (^nabe (Motte^o unrb ,^ng':fd)ricbcn, baf^ ber *illicnfd) in ber ^.^ iev'-m-iun
3?erind)nng nid)t fällt: Tn te eripiar a tentatione. Ps. 17, 30. Oculii^ol^i^'ö^ooinabc
mei semper ad Dominum, qnoniam ipse evellet de laqueo pedes"'^^' ^''^ ^^"^^^'^'•
meos. Ps. 24, 15. Impnlsus e versus sum ut caderem, et Dominus
suscepit me. Ps. 117, 13. Tentatio vos non apprehendat nisi
humana ; fidelis autem Dens est, qui non patietnr vos tentari supra
id quod i)otestis, sed faciet etiam cum tentatione proventum, nt
possitis sustinere. 1 Cor. 10, 13. 3?gl. and) Ephes. 6, 11;
Matth. 26, 41 ;
2. an^^ ber :^ef)rc ber 1)1. 53äter. T^iefclbcn betonen bic 9^ot- noi.
tüenbigfeit ber (Shnibc oft berart, ba^ (t-^ ben ?lnfd)cin bat, al^ ob fic bcn -.Vil-fSSr
5[J?cnfd)cn überbauet für nnfäbiq bielten, etma>? fitttiit C^Hite^^ ,yi tl)nn. Tn Äum natüriicf)
hoc agone, cum confligimus, Deiim habemus spectatorem ; m hoc ocit. ^Mmn.
agone, cum laboramus, Denm poscimus " adiutorem; si enim non
1406.
Xtc i'iotttjcnbifl
feit bcr (^inabo
,Sum mitüvlid)
504 2)ie Q(i)xc oon bcr (Sinabe. A. 58on bcv nftucöcn ^imbe.
ipse nos adiuvat, non dico vincere, sed nee piij2:naie poterimus.
AuQKst., Senn. 156 c. 9. !i^g(. awd) August. ^ De perf. inst,
liom. c. 2 ;
Tte ^.Sa.buv o. awt^ bcr Ccl)rc bei- ÄMrd)c. 1>a^ ^oii,^i( üoh Orient
'feit bcv oiiuibo erfliirt 5unäd)ft iin angcincincu bic l^orniptioii bcr mcii|d)lirfjcn 9?atm* burc^
Snin'bo'? bic ^üiibc ^Ibam«^ : Si quis non confitetnr .... totnm Adam per
'''''iifb hn''*'^^^^"^ praevaricationis offensam secnndum corpus et animam in
iDeofoflcn. deterius comnuitatum fuisse : anathema sit. Sess. 5 de pecc.
orig-. c. 1. (Sobann bcfiuicrt c^o mni) bcfttiiimtcr : Qui se existimant
Stare, videant ne cadant .... Formidare enini debent, scientes,
quod in spem gloriae et nondum in gloriam renati sunt, de pugna,
quae superest cum carne, cum mundo, cum diabolo, in qua
victores esse non possunt, nisi cum Dei gratia. Sess. 6 de
iustif. c. K^ ;
4. a u c^ b c r V c l) r c bcr II) c o l o g c n. l^iit bcin {]\. Z\)\> in a ö
ftimnicn alle XI)cotoiicii iibcrcin, mcitn er fd)reibt: In statu naturae
corruptae non potest homo implere omnia mandata divina sine
gratia sanante. S. Th. 1. 2 q. 109 a. 4 c.;
5. au «3 bem tI)eoIoni 1 dien I)enfen. l^zx f)l. Xt)omag ht--
ineift, \>([^ ber ©ünbcr ot)uc bic (3^nabc bic 3iinbc iiicf)t immer meibcn fann
(Hüten nncf) belli mit folgciibcti 5(rc|iimcutcn.
1)1. iDoimu'. ^ ^^^^^^ Q\\\\\\ mens hominis a statu rectitudinis declinaverit,
manifestum est, quod recessit ab ordine debiti finis. Illud igitur,
quod deberet esse in affectu praecipuum tamquam ultimus finis,
efficitur minus dilectum illo ad quod mens inordinate conversa est
sicut in ultimum finem. Quandocunque igitur occurrerit aliquid
conveniens inordiiiato fini, repugnans fini debito, eligetur, nisi
reducatur ad debitum ordinem, ut finem debitum omnibus praeferat,
quod est gratiae etfectus. Dum autem eli<>itur aliquid quod repu-
gnat ultimo fini, inipedimentum praestat gratiae, quae dirigit in
finem. Unde manifestum est, quod post peccatum non potest
homo abstinere ab omni peccato, antequam per gratiam ad debitum
ordinem reducatur.
b. Cum mens inclinata fuerit ad aliquid, non se iam habet
aequaliter ad utrumque opp<»sitoi-um, sed magis ad illud, ad quod
est inclinata. Illud autem, ad quod mens magis se habet, eligit,
nisi per rationis discussionem ab eo quadam sollicitudine abdu-
catur; unde et in repentinis signum interioris habitus praecipue
accipi potest. Non est autem possibile mentem hominis continue
in ea vigilantia esse, ut per rationem discutiat quidquid debet
velle vel agere. Unde consequitur, quod mens aliquando eligat
id, ad quod est inclinata inclinatione manente; et ita, si inclinata
fuerit in peccatum, non stabit diu, quin peccet, impedimentum
gratiae praestans, nisi ad statum rectitudinis reducatur. S. c.
gent. 1. 3 c. 161 ;
6. au^^ bcr @rf a ()ruug.
^■"b'iivf^T'u 6(f)o(TOii 1. @5 ift eine ©treitf r acjc, ob im Doütonnncnen ©vfüflung be§
re'>^ii\uuvnc)e"e? "'^'^'^I'^^'" OiV'fet3c^o bio gratia arfu(flis c\mn(\c, obcv ob nud) bic «j-ratia IwhituaJis,
aufi) i,MJit'ia iia- nI[o bor ® 11 a b c n ft n n b , cvforbcv(iff) fei. ^'cr b 1. !£ I) o ni a § iinb tticlc Xbcologcn
^"luMilr ""^"^ ^"^^ ^^^ Ict?tcrcn 9D?cimtnn. ©ic bcgrünben bicfctbe bomit, nur im (S^itobenftonb fei ba§
um ifl Mt. ^^^^ Ij^ @ott befeftigt, ober nur ein in (S[5ott bcfeftigte^ ^erg üermögc QÜen
1198.
'§ 143. ^ottrenbigfcit etne§ befonbereii (Mnabenprioilegg gur 53ermc{bung jc. 505
SBerfud)iingen gu lüiberftefjen, feine§tt)eg0 aber ein üon ®ott getrennte^ uub ben Kreaturen
giigclnenbete^ §er3. In statu naturae corriiptae indig-et liomo gratia habituali
sanante natnram ad hoc, qiiod omniiio a peccato abstineat .... (Hun enim homo
non habet cor simm firmatum in Deo, ut pro nuUo bono consequendo vel malo
vitando ab eo separari vellet, occurrunt multa, propter quae consequenda vel
vitanda homo recedit a Deo, contemnendo praecepta ipsius, et ita peceat morta-
liter. S. Th. 1. 2 q. 109 a. 8 c.
3uni ^.lofitiiien ^etxiei§ beruft man fid) 3. ^. auf I\om. 8, 2. Lex spiritiis
vitae in Christo Jesu liberavit me a leije peccati et mortis, auf manche ©teÜen
ber ^oujiden \\\\\> 5tu§fpvüd)e ber bl. 5>ätcr. 5(nbcvc grope 'Xbcologen b^Ucn biefe ©tcÜcn
nicbt für cutfdjcibcnb uub (cf)reu, baß ®ott bloB ^\\x6) gratia (ictuaifs medicinalis
einen 9}?enfrf)en tior ieg(id)er frfimeven Übertretung be§ iTJaturgcje^cs bemaf)rcn fönne.
2)icfe 5[l?ög(id)teit fanu C[an^ gemift uirf)t in 5(bvebe gefteüt merbeu. ©benfo geunfi bürfte
aber t^a^ anbere bte Siegel fein. Bo inn-ctuigt S u a r e ;, bcibc 5(ufid)teu. ^-l^gl. De
gratia. 1. 1 c. 27.
@rf)pliou. 2. 1)a\] and) ber ©credjtfertigte, uui auf bic Dauer non (eber «1, ^ v,. ß.
ftl^treren Übertretung be§ OnM'et3e^^ frei ,^u bleiben, ber g-ratia aetnalis bcbarf, ift vcrfjtc^ebavf bei-
unbeftritten. ?für überna türi i d)c 5[fte bebarf er ber gratia elfrans, mie in ^er gratia mertici-
öorigen 2^befe narfigemiefcn mürbe. ?lber and) g-ratia wcdicinnlis ift ibni notmenbig, naiis.
bo and) in bem ®ered)ten, mie bie (Srfabvung einem jeben bcftätigt, bie Sj^egicrlidifeit
unb Scl^mäd)e be? ©iftenä ber Überminbung üon '-l^ertud)ungen fid) cntgegenfteücu.
§ 143. ^Jotwenbinfcit eine« bcfonbcrcn (Mnabcnpriuilcrt'^ für bcu (i^crcrf)t=
fertintcu ^^ir i^ermcibunn rtUer läf;Iiri]cn Sünbcu.
33g(. .^einrid)-(Mut beriet, 3)ogmatifd)e tbcologie VI FI i? 400; MazzeUa, De
gratia Thristi Disp. 2 a. .").
I. Obgteid) bei (^crcditfcrtigtc iin [taube ift , mit ber (v^nabc ®ottc^ ^^^^. ^^/^,^^-.^^j,^p
aüc Xobfünbcii 511 meibcii, 10 ift er bod), ber gratia liabitualis uub "aiu-i- läfau-iicn
ädern ad) ber gemö () iil i d) eii C^iia b eitor bnit iig nerli ebenen gratia ^"^^'''Sccim'Jv'
actualis nngcad^tet , nioralifdi anf^cr flanb , ami) (\.\\': t d ß I i (^ c n j*!j^'^j^!JJ^^
(Sünben, nanicitt(iil) bic senw/fUberata ober suhreptitia, liineicre ^nipiimicflö-
3cit 5n mcibcn, trenn er and) jebc einzelne an nnb für fid) nieiben iti'vb i^ofivmt
!ann nnb eben bcc^l)a(b fünbigt, fat(^5 er fic nid)t nteibet.
2)iefe !Jf]efe ift gegen bie ^^etagianer gorid)tct, mcld)e bcbaupteten, ber ^-DJcufd)
fönne bnrd) feine natiiriid)eu ^röfte alte 5iiubon obne ?(u^nabine meiben uui? gan,^ uoff^
fommen (eben. 5I?g(. n. MH6.
T^er 33 e ui e i ci für nnieren ^([ih tinrb cjefü!)rt
1. an§ ber lieifif|cn 5d)rift. In mnltis ott'endimus omnes. J^r^^ iumi k-v DcUigcn
3, 2. 8i dixerimus, qnoniam peccatnni non habemns, ipsi nos sedn-
cimus, et veritas in nobis non est. 1 Jocidv. 1, S. Neqne enim
est homo, qni non peccet. 2 Par. 6, 36. Septies cadet instns.
Brov. 24, 16; ba^er mnf^ nad) ber 5(norbnnng (^fjrifti and) ber ö^eredite
in 5öaf)rl}eit täcj(id) beten: Dimitte nobis debitanostra. Mnffh,
6, 12;
2. an^^ ber Öet)re ber !)(. 3?äter. Nemo sine peccato esse ^'"^äkräf"
potest, et quisqnis incnlpatnni se esse dixerit, ant snperbns ant
stultus est. Cypriafi., De mortal. n. 3 sq. Firmissime tene et
nnllatenus dubites, etiam instos atqne sanctos liomines .... sine
peccato hie neminem vivere posse. Fulgent., De fid. c. 41.
Necesse est nos snbiacere peccato .... fragilitate et mntatione
voluntatis hnmanae, quae per momenta variatnr. Hieroo)., Contr.
Pelag*. ]. 2 n. 30. Nee qnisquam tam arroganter insaiiit, nt non
sibi pro suis qualibiiscunque peccatis Dominica oratione opns
0tfd)ca Icnfni
506 3)ic ?ef)re öon bcr (S^nabe. A. 53on bev oftueflen ®nabe.
esse arbitretiir. August., De peccat. merit. et remiss. 1. 2
c. 13 n. 18;
bou bcr Mirdic; 3. Qu^ bcu Ö c I) i* ii u ö )' p v ü d) c 11 bcv ^ir(i)e. 1)ic (5t)nobc
Don ^Jiitciu ciKiirt: Placiiit, quod ait S. Joannes Apostolns:
Si (lixerimus, quia peccatum non liabeinus, nos ipsos seducimus, et
veritas in nubis non est: quisqiüs sie accipiendum pntaverit, ut dicat
proi^fter huynilitatem non oportere dici, nos non habere peccatum,
non quia ita vere est, anathenia sit. Can. 6. Xa!?>]'clbc mirb Can. 8
üon bcH 5iHn'ten : dimitte nobis debita nostra crflärt. ijm Oan. 7
aber unrb bic 5(uv(cpm3 bicfcr $iHn*tc ocniiorfcii, ate bete bcr (5^ercd)te bie=
l'elbcn pro aliis potius quam pro se. I^a^ i^on^it üon Orient
aber [prid)t i-jan^ bcftimiiit aue: 8i quis hominem semel iustificatum
dixerit .... posse in tota vita peccata nmnia, etiam venialia,
yitare, nisi ex speciali Dei privilegio, quemadmodum de Beata
Virgine tenet Ecclesia : anathenia sit. Sess. 6 de iustif. can. 23;
i'i;!l„^i"V^!!!?ii?. ^' ^^^^- ^^^^^ t l)colLU"^i| d)en Deuten. Die nicnfd^(id)e" (^ebr cf^ =
I i d) t e i t iinb ^^-1 e f|i er l i di f ei t iiiiflert \^m\) \\\ bcni ()eiUgftcn, fo lange
er nur Grbcu ift, Wi^^d) ihre iicrbcrb(id)en ^TlMrfungen. In quo quidem
statu gratiae hal)itualis potest homo abstinere al) omni peccato
mortali, quod in ratioue consistit . . . . , non autem potest homo
abstinere ab <»mni peccato veniali propter corruptwiem inferioris
(qrpetitus sensualitutis, cuius motus singulos qnidem ratio i'epri-
mere potest, et ex lioc liabent rationem peccati et voluutarii, non
autem omnes, quia dum uiii resistere nititur, fortassis alius insurgit ;
et etiam quia ratio non s«-mper potest esse pervigil ad huiusmodi
motus vitandos. vS. Th. 1. 2 q. 109 a. 8 c.
II. '?{llerbini3^o fann aber (5)ott einem 'JJtenfdicn bic 5^n*eil)cit üon allen,
aiicvidtnttcn nud) ben flcinften l ii f; t i di c n 3ünben bnrdi ein b e i o n b e r c ^o ^^ r i ti i l e g ,
ba-] bcionbcrc b. \). ciue uon bcu g c ^0 1) u 1 1 d) e n C^Muiben ocr|d)iebene, gan;^ anfser^
ti?S.u'iJn' ovbcntlidie C^^nabengabc ncrlciben.
allen iäfu'ict)en X b a t f ü d) ( i d) UHU'bc bicv bcfouberc O^iabcuprioileg bcr anerfcligften
bictben. ^nngfran l'iaria gefd)enft. Du^^5 i|t
1. bic einniiitigc i\i)re ber 1)1. ^Mitcr. 2d)on ber ^l. 5luguftinuy mid
?Jtaria üoii bcni allgemeinen (''^cfet- nnvgenonnnen miffen : Excepta Sancta
Virgiue, de qua propter liouorem Domini nullam prorsus cum de
peccatis agitur, haberi volo quaestionem. De nat. et grat. c. 36
n. 42. Der l)(. '^->eruarb aber fdu'cibt : Ego puto, quod et copio-
sior sanctificationis bt'uedietio in eam descenderit, quae . . . .
vitam ab omni deinceps peccato custodiret immunem; quod nemini
alteri in natis quidem mulierum creditur esse donatum. Epist. ad
Canon. Lugdun. ;
2. bie Öc()rc bcr .^lird)e. l^at- Äon^ul tion Orient bctrad}tet
e-3 al^^ bie ^ebre bcr .Vtirdic, h(\\> 'JJ^iria bie^o ©nabenpriniteg bcfail. Sess.
6 de iustif. can. 23 f. oben n. 1499.;
3. eine ^-orbcrnng be^^ t^ e o( o gt f (^ en Denfen^. SDkria mar
frei Don ber (5'rbiünbe nnb allen S'^^Ö^n bcr[clben, bie trgenbiüie eine §in=
neignng jnr 3iinbc cntbaltcn (n. 838). Der (^rnnb, me^^balb bic anbercn
^J??cn]d)en alle liif!lid)en Siinbcn im (Siiine unfcrcr 2^l)cfe nid)t mcibcn fönnen,
fällt alfo bei ibr bnrd) ein befonbcrc!? (5)nabenpriintcg meg.
^^lud) gesternte e^ fii^, bajs "i^k ?J?utter beC^ ©rli3fcr^^ tjon je ber
1500.
(>>ott hat tri
§ 144. S)ie ©nabc ber 33el)övrl{(f)feit. 507
501.
eitjcit t'on
(Siinbc frei blieb, tvic ber \)\. 33crnnrb argumentiert: Decuit Eeginam^.^^J
Virginum, singulaiis privilegio sanctitatis, absque omni peccato aiicn Tm^Vn
ducere vitam, quae dum peccati mortisque pareret peremptorem, ^i'Jv^gJjS*^
munus vitae et iustitiae omiiibus obtineiet. L. c. ^er 1)1. 2;^oma5< ^^tte-^-
aber fd)Iiegt an§> ber 'JJiiittcriDÜrbe DJcaricu^^: Et ideo simpliciter faten-
dum est, quod Beata Virgo niillum actuale peccatum commisit, nee
mortale, nee veniale, iit sie in ea irapleatur, quod dicitur: Tota
pulchra es, amica mea, et macula non est in te. S. Th. 3 q. 21 a. 4 c.
!!l^on teincin aiibern ^eiligen, nud) nid)t oou beii in utero sancti-
ficati, ift ba«[elbe *^^^rit)ilcg lüic bei '^hma criinefen. 33eim ^I. Qojept)
tüirb be^ügliel) ber 5^ugenb ber 9^i e i u ^ e i t ein fotd)ef> ^^riöUeg aügeinein
angenommen, mie biej'es^ cind) anbere ^eiligen menigfim^o teilmeife
befagen.
§ 144. ^ic ©imbc ber 3^cf)arrliri)fcit.
55fl(. §cinricf)«@ntbcvlct, 2ogniQtifd)c 2:ticologic VIII § 4Ü3 [.; Mazzella, De
^ratia Christi Disp. 2 a, 4.
'Der ® e r e dl t e b e b a r f , um in ber (^Um- e di t i q f e i t b i ^ . 1502.
5 u m @ n b e 5 n d e r l) a r r e n , b e ] o n b c r e r g 0 1 1 1 1 d) e n |) n l r e , ^^eiianiidifcit.
m e ^ () a l b b i c e n b l i d) e ^U i) a r r l i d) f e i t mit 9i e c^ t magnum
donum genannt lu i r b.
I. 3^111 ^^erftänbni^> ber ^l)efe muß folgenbc« nornu^^ge|d)idt merben.
1. @^> ift l)ier hk ))iebe non ber perseverantia finalis, luni ber^^ i5f>3. .
iBet)arrung i m engften 3inne, nermbge meld)cr ber l^tenjd) niirtlid) ^mm u^J^^^^
bit^ jum @nbe in ber I)eiliginad)eiiben (^niabc bcliarrt unb in ber (^iiabe ^i'^m ^inm-.
ftirbt. (Sie ift bal)cr ibeutifd) mit ber @nnbe be^o guten Zobct^ Tic
perseverantia finalis ift alfo jn untcrid)eibcn
a. Don ber fpeci eilen lugenb ber perseverantia, niimlid) ber
^tanbl)aftigteit ober 43e^arrlid)teit, bie fid) burd) nidit«? nom guten 33orfa^
abbringen lä^t;
b. Don ber allgemeinen Xugeub ber ^kl)arrlit^feit, meiere
jebem ©ercdjten eigen unb mit ber l)ciligmad)cubeu (Mnabe eingegoffen inirb ;
c. oou bem aftuellcn ^^^el)arreu unibrenb längerer ,3eit in ber
(5)uabe, ma§ ül)ue aftuclle entitatiue unb fupcrnaturale C^nabc uid)t möglid)
ift, med mau ol)ue fie einc^^teilc^ movaliid) unfobig ift, alle fd)mercu Süubcu
gn meiben, unb mcil man übernatiirlid)e "^Utc fe^en muf^, um uidjt in
fri)mere Sünbcn eublicb ju faden.
2. Tai^ donnm perseverantiae l)at mit()in nur bcrjcuigc, ber mirflid) pgj.„e^^4'j.'.;„^j.^
im vBtaube ber @uabe ftirbt. activaund''
|)ier ift nun ein boppelter ^aii mög(id): *"''''''"•
a. Stirbt ber (^)ered)tfcrtigtc al^obalb uad) erlangter 9fkd)tfertiguug,
ol]ne bafi i^m irgeub meldje 4)e(cgenbcit ^^um Stampfe gegeben mar, fo beftcljt
ba^ magnum donum perseverantiae Icbiglid) in ber (^uabc be^ guten
5lobeg. ^iefe 33e{)arrlid)feit mirb perseverantia j^assiva, genannt, med
fticr bie 33ebarrung ot)ne jeglidjc eigene iDtitmirfung bec> ^kl)arrenben ftatt*
finbet. ^a^ ift namenttid) bei beu nad) ber 1)1. ^aufe fterbcuben ^inbcru
ber gad. darauf fanu man anmenben Sap 4, IL
b. ^ei bem @rmad)fenen, ber nad) ber 5um legten ^aU empfangenen
Siec^tfertignug nod) längere 3^'it lebt, ift aber, um 5U einem feiigen Xobe
1505
508 3)ic 2chxc Hon ber ®nabe. A. 55on bcr aftuetten ©nabe.
511 gelangen, immer aiid) perseverantia activa notiucnbig. ^a^ donum
perseverantiae befte^t balier in Mefem gade ntc^t in einer einzelnen
bcfonberen (Sjnabe, fonbern
a. im ganzen ,Svompk7-e aller natürltdjen unb iibcrnatürlid)en än)lcren
nnb inneren (Knaben, traft meh1}er biejer l^Jtenjd) jebc S^obfünbc meibet —
perseverantia activa — nnb
j:i. in ber iinj^eren (S^nabe, in einem 'J}?oment ,^u ftcrben, ha er bie
l)eilignmd)enbe (^nabe noc^ befi^t — perseverantia passiva. —
3. i^ieranc^ ergibt fid), ha\\ niemanb felig luirb, al^^ luer ha'% donum
rdt ba'"^£ perseverantiae bat.
'S)an"irf)f?u 'l^arauvi folgt aber nid)t, bafi bemjenigcn, ber nirf)t bi^ anö C^nbe
fein ^jH-rbienit. uer()arrte, bie reale SOU^l ii^tei t gefeblt bat; Dielmel)r ift c^o ^ogma,
baf^ jeber ^er e d) tf e rtig te bie jnreidjenbe %\\aht empfängt, and) in
ber (^)ered)tigfeit ,yt uerl)arrcn. Die llrfac^e feinet i)tid)tbel)arren^
liegt alfo einjig nnb allein in feinem freien ^^B i 1 1 e n , in feiner
(S d) n l b.
.SUine^^)ueg>o ift ec^ aber nmgetel)rt in gleid)cr 'i\>eife ba^o '^^erbienft
bec> ^el)arrenben, baf^ er bic> an^ö (S'nbc bebarrte; ntelme()r nutf^ er bie nnuer^
bicnte %\u\hz (Mottet^ preifen, bie il)n fo bemal)rtc unb fiil)rte, ba J3 nid)t^3
il)u ß^otte^o >Q([\\h entrif^. ^UMirnm aber (^3ott bein einen biefe (^nabe gibt,
bem anberen nid]t, b. b. ,uilaJ3t, ban berfelbe bnrd) eigene 2d)nlb f^n
(^^-nnbe gebt, ift ein (^Hl)cimni>^ bei? göttlidien ^latfdilntscc^.
o. J-^''- ., 4. ^Ba^> bie prattifdie ^>ebentnnf\ bicfco ^oqma^? für hiK^
beutinifl vk\(x d)ri|tlid)e l'eben betrifft, |o ]d)lie[U bac^iclbc gleicpta^ig anC^
^''"'""''' a. bie !^ e r m e f f e n l) e i t unb b a e> f a l f d) e Sei b ft u e r =
t r a neu; benn
OL. nienmnb lueig, ob er ba^o donum perseverantiae befi^^t, nnb
jj. niemanb barf boffen anf ba^^felbe, menn er fein .peil nid)t mirft
mit gnrd)t nnb 3i^^^^'"- -'Ö^- P^^'i'l- -/ 1-;
b. bie ^^ er.^iuM f lu n g unb '^^ e rjag t ^e it. ^ebcr fann nnb
foll iiielmet)r l)üffen, ban C^ott ba^o 'ii^erf be^> -Sjeil^v '^^^'-^ et* in i()m begonnen
bat, aw^ noUenben mcrbe.
^eel)alb treibt biefe l'ebre an, cinc^^teil«? alle Gräfte an.yiftrcngen,
ade (S^nabenmittel ,^u benn^^cn nnb ol)ne Unterlag nm ha^^ donum perse-
verantiae 3n beten, anbernteil« aber nid)t auf fid) felbft ^n nertranen,
fonbern fid) mit unbegrenzter *poffnnng ber göttlid)en 53armber,;igfeit bin-
5ugebcn. Ober tuäre ber nid)t ein ^()or, ber mcgen feinet ^eileio bann
gegen ^er5meiflnug gefid)erter 3U fein glaubte, menn e^ in feinen .^änben
allein läge, alc^ \>a, mo c^^ fd)lieglid) allein in (s^otte^o S^awh liegt! 3>gl. Conc.
Trid., Sess. G de iustif. cap. 13.
1^'"-: 5. Ta^o m i r 1 1 i d) e '^e^arren ift jmar nid)t bie en b l i d^ e ^^eliarrnng,
i)a^\nMicf)c'i4'= ober bie näd)fte unb befte 1) i!§ p 0 f i t i 0 n ^n berfelben. Um fo geunffer
Davvcn. näuilid) mirb ein %'enfd) bie^ an« Cfnbc ocrl)arren, je länger nnb ftanbliafter
er bi^ol)er bel)arrte, nnb je fefter baburd) ber .pabitn^o ober bie Xugenb ber
^e^arrlic^feit gemorben ift.
I^iefe Srftarhmg im Cs^uabenftanb unb in ber Se^arrlic^feit finbet
uad) bem gemi3l)nlid)cn Vaufe ber Tinge ailmablid) unb bnrd) ^^litmirfung be^
freien '^iMllen^^ mit ber (S^nabe ftatt; immer aber bleibt bei aller ©tarfe
nnb 5n"ii9ffit «^cr galt nidjt bloJ3 pl)l)fifd), fonbern aud) moralifd) miiglid).
a^ faun jebod) (^ott in augerürbentlid)er 5Beife einem 3Dknfd)eu in
§ 144. CDie (Shmbe ber 58cf)arrlic^fcit. 509
instanti eine fold^e co7ifirmatio in gratia üertci^en, ba|l in 5>erbinbung
mit ber äußeren ''ProDiben,^ bic m o r a l i f ri) e 9Jiöglid)feit bc§ gaüe^ au^^=
ge[d)loffen ift. Vlud) bic)c§ mar bei SO?aria ber galt unb Jüirb bei ben
1)1. ^^Ipoftcln oont ^fingftfeft an angenomiiien.
(Sine confirmatio i7i fide tonn iium luobl a(^^ 2(uit^gnabe beim
^I. "ißetrng unb feinen 9uid}fo(gern anncbuien. 'l^gl. Luc. 22, 32.
II. I)cr 33 e U) e i ^ für unferc ^^efe luirb erhoben
1. au^ ber ^eiligen (Bd^rift.
a. ^ic @nabc ber ^el)arr(id)feit mirb uon &>ott erf(el)t, namentUd) im ^ isos.
118. ^falm: Utinam dirigantur viae meae ad custodiendas givut^m-b'um
iustificationes tiias (v. 5). Non me dereliiiquas usqiiequaque i v. 8). (|j}[!J''i^*[,^jts
Ne repellas me a mandatis tuis ly. 10) n. f. w. ^^3!. nud) Fs. 50, 'xtc'^iivoftei/'
13 sq.; 65, 9; 140, 4. ^^(iid) (£l)riftnc^ betet für bic ©einigen, bng
©Ott fie in feinen .piinbcn beiiül)re : Pater sancte, serva eos in
nomine tuo .... Non rogo, ut tollas eos de mundo, sed ut serves
eos a malo. Joami. 17, 11. 15. Übcrbiec^ erniabnt er ^nm befiänbigcn
©cbete: Oportet semper orare et non deiicere. Luc. 18, 1. iiMC
ber 9}teiftcr, fo boten nud) bic 3( p 0 1 1 e l nni bie (Mnabc ber 53el)arr(id)teit
für bie @liinbigcn: Ipse autem Dens pacis sanctificet vos per omnia,
ut integer Spiritus vester et anima et corpus sine querela in ad-
ventu Domini nostri Jesu Christi servetur. 1 Thess. 5, 23. Dens
autem omnis gratiae, qui vocavit nos in aeternam suam gloriam in
Christo Jesu, modicum passos ipse perficiet, contirmabit, solidabitque.
1 Petr. 5, 10. isgl. JucL 24.
b. 4^ie 33cl)arrnng biv nne« ßnbc mirb nHv^riidlid) ber C^hmbe (^)ottcc< ^. i-'^u9.
5nge)c^ricben: Qui et contirmabit vos usque in tinem sine crimine in t^cuS^lTÄv
die adventus Domini nostri Jesu Cliristi. 1 Cor. 1, 8. Qui coepit (^S-'^uml^
in vobis opus bonum, perficiet usque in diem Christi Jesu. Phil. 1, 6. ousicfrfiviobciu
5Bgl. 1 Petr. 1, 5;
2. an^^ ben hciliaen ^Mitern, uuldic bcn TNetaaiancrn nnb ''^i«»-
^cmipclngianern gegenüber nn crc ^l)cic ucrteibigcn, naincntltd) bcncmt mo (sinnbc
\)\. Wngnftinne in feiner ^d)rift De dono perseverantiae;
3. a u ^ ben gebeten b e r Ä i r di e , bic nnaufbi)rnd) bie S3itte
niu 33el)arrlid)teit unebcrbotcn. ^l^gl. Ma^^eUa, 1. c. p. 225. 'JJi'it Üied)t
tonnte bal)er ber l]{. ^Hngufiinn^^ fngcn: Ecclesia orat, ut credentes
l)erseverent; Dens ergo donat perseverantiam usque in finem. De
dono persever. c. 7 ;
4. a n !§ ben !i^ e b r e n t f d) e i b n n g c n b e r ,S{ i r d) e. ^ .^^ '^J^^^j: ^,.^
a. ^a^ Äon^it uon C ränge crtliirt: Adiutorium Dei etiambiutiicnbcviurfie
renatis ac sanctis semper est implorandum, ut ad finem bonum ll5Y•Jt'^^v5^^
pervenire vel in bono possint opere perdurare. Can. 10. ^i'^"'-
b. Ta§ .^on^it üon 2;;rient bat befiniert,
a. bafl o()ne ba^-> magnum donum perseverantiae fein ©ered)t^
fertigter bic> an^ (Snbe in ber ^nabe uerbarren fann. Si quis dixerit,
iustificatum sine speciali auxilio Dei in accepta iustitia perseverare
posse . . . . : anathema sit. Sess. 6 de instif. c. 22 ;
ß. 'i>([^ obne fpecicKe Offenbarung Ö)otte^> niemanb fid)er meij^, ob er
ba^ donum perseverantiae baben merbe. Si quis magnum illud usque
in finem perseverantiae donum se certo habiturum absoluta et
510 5)ic Öc()re tiou bcr ®nabe. A. ^on ber oftucücn ®nabf.
infallibili certitudine dixerit, nisi hoc ex special! revelatione didi-
cerit: anathema sit. L. c. c. 16. 5$g(. L. c. cap. 13;
Tic Sc NT ^- ^"^ ^^"' tl)colo9i)d)en 'Dcnfcn. ^er 3J?en[rf} ift 511 einem
li^ciiauiidifcit übenmtürlidicn 3'C^c cvfcl)affcn uiib imiß all jcinc .'Onnblmigcn imd) bie[cm
""cv^aefiimKn^^i^ rtd)tcn. Übcniatürüd) gute imb ncvMcnftuoüe 5lfte füljrcn 511 bcnijelbcn;
vuituv. [d)iuer ]üiibl)aftc trennen non il)m. '^m ^nftanbe ber t3efaltcnen 9^atnr
ftet)en nun beni 'JJ^en[d)en äal)üo]e .piii^crnifjc entgegen, bie iijn üoni @uten
abl)alten, nanientlid) feine Unii)if]enl)eit nnb ^onfnpi^^enj. 2o(( nnn ber
Dienfd) in ber einmal erl]altenen (^ered}tig!eit uerl)arren, fo muffen (eben
:Hngenb(id (S^naben bereit ftel)en, lueldie biefe .pinberniffe befeitigen. OI)ne
biefe C^naben ift e^^ bem yjtcnfdien nninöglid), in ber ©eredjtigfeit hi§> ^um
@nbe 5U uerl)arren. y}^and)e ^beologen nerlangen bafier fd)on für bk eine
gerannte Qcit bauernbe 53ebarrnng befonbcre Knaben anger bcn gemöl)n=
lid}en. 35gt. Suaree, De gratia 1. 10 c. 2. 3id)er aber mirb eine
b e f 0 n b c r e C^nabengabe ^ur e n b I i d) e n ^el)arr(id)feit crf orbert, aud)
luenn fic nur ([U perseverantia activa auf gerafft mirb. 5Bg(. S. Th. 1.
2 q. 109 a. 10; 2. 2 q. 137 a. 4 ; C. gent. 1. 3 c. 156; Quaest.
disput. De verit. q. 24 a. 13
§ 145. ^Xl^ac> ber (jcfallcuc ^^Jicufd) Icbigüd) in ^Uraft bcö liberum
ai'bitrium Dcrmafj»
InjI. §ciurid) = eiMitbcvlct, 5)oginatifd)c Iljcologic VIII § 405 ff.; De gratia
Christi Disp. 2 a. 7 sqq.
1513. Über bie (^) r c n ;, c n ber l\'otiuenbii]feit göttlicher ÖMiabe ift mannig^
t1anT§nmV^ffi=fad) geirrt morben. ^enor uiir biefe (^ren^cn Rieben, muf^ über hk bierber
Mu^. '^'i^ti'rt'^iif' i^ebörigen ^rrlebren einiger^ oorau£^gefd]icft luerben.
'JJ^m pflegt irobl alle :Jrrlebren, me(d)e infolge einer falfd)en i*e{)rc
non ber 3ünbe nnb ber (^niabe bie 5reil)eit bc§ lDh'nid)en lengncn,
^]? r ii b e ft inat i a n e r \\\ nennen nad) ber le^uen ^onfeqnen^ ibver ^ebre,
ntimlid) ber a b f 0 1 n t e n ']? r ii b e ft i n a t i o n eine^" Xcileö ber U)?enfd)en
^nr '^^erbammni^i.
Xie älteften '}?riibeftinatianer maren mo^l gemiffe Eiferer für hk t)on
ibnen fdiredlid) mif^uerftanbene angnftinifd)e (^nabcnlebre in (S^allien.
'^a^o Arausicanum II uenuirft bie Öebren, ha^ e-? eine ^'^.^riibeftination
5ur (Bünbe nnb il^n-bammni^o gebe. '^^gl. Demmger, Enchiridion n. 170.
^Hnf ber $l)nobe non 5lrle^ (475 i aber mnf^te ber gaüifd)C ^rtcfter
^ n c i b n ^o mieberrnfen,
1. M^-^ burd) ben Sünbenfaß ba^^ liberum arbitrium oerloren
gegangen;
2. baf? fomit ber freie '^i^ille nid)t mitmirfe im "ii^erfe bcf^ |)eile^ ;
3. ban une bie einen ^nm Öebcn, fo bk anberen ^nm Üobe präbefti^
niert feien;
4. bag (Sbriftn« nirl)t für alle gcftorben fei.
^-ll^egen ä()nlid)er ^rrlebren mnrbe (?'5ottfd)alf anf einer ©tinobe
5n ^Jtainj (848) nnb ein Qabr fpiiter jn Onierel) ücrnrteilt. %1. ^rj'id,
^el)rbud) ber ^ird)engeid). § 103.
1514. 9^ad)bem im il^ittelalter ber ^tiibeftinatiani^omnS in gnoftifd}en nnb
TorcifunbTev pfcnboml)ftifd}en formen in ben Letten fid) fortgefd)lid)en, bann, mie e^
^^'nl'nmf'" fd)eint, in blog miffenfdjaftlidjer 53erirrnng non mand)en oorgetragcn nnb
§ 145. 2Bq§ ber gefallene ÜJJenfcf) (cbiglid) in .^voft bei? liberum arbitrium 2C. 511
bind) 5Ö i c U f unb |) u ö ^ur ^ärcfic gciuorben, fam er 5m* öonfteii 5(u§*
bilbuiig biirri) bk ^J^cf ormatoren, in^Ocfoiiberc biird) Sa (tun.
T)k Öcuginmg ber grcil)ett bc^ ^Müeiic^ i)atte bei ben Üiefornintoren
einen boppetten @rnnb: bcn p()iIofopl)iid)en 'Bal)n, bic 3reif)eit be^5 er=
ld)affenen ^ittenö fei mit ber ^^(bfolntlieit bcö göttliii)en äBillen^ uniicrträg=
lirf), nnb ben tf)eo(ogiiii)en ^^'rtnm, bnrrf) bcn ©ünbenfaü fei bie nien]dilicl)e
S^ntnr in fid) total üerberbt nun'ben, ba bie übernatürlid)c (^eredjtigteit
ein luefen tHd)er ^eftnnbteil ber men|d)lid)cn ^J^itnr gemefen fei.
3n näd)fter ^ern)anbtfd)aft mit ilincn ftel)t ber ^ajaniemu^^ nnb
^ a n f e n i § m n t\
T)tn Unterfc^ieb 5iüi]d)en ^Jiotnr nnb Übernatnr uermerfenb, ging ^^j,-.
^43ajn$ üon bem ©al^e anc>, jebc Öiebe bc^::-' vernünftigen (^cfdiöpfc-o fei ent= lie Mtiosa ca-
meber vitiosa cupiditas ober lai((lahilis Caritas, mit lueldier (^-)Ott !iai'ii1s .•.iiitas
geliebt luirb burd) ben Zeitigen (^nMft, ber in nnfere -perlen an^^- "^''^' ■^"'"''•
gegoffen ift.
Qn bem gefallenen l)^enfd)en ift baber feine 5n-eil)cit ^nm @nten,
fonbern ^J2 0 1 tr e n b i g t e i t ;> n m ^ ii n b i g e n ; benn im gefallenen ^nftanb
l)errfd)t bie b i5 f e iB e g i e r li d) feit, mcld)er ber Ü)tenfd) ,^mar fpontan,
aber mit ^^Zotmenbigfeit folgt. 'ilMrtt aber in il)in bie (^nabe Sbrifti ober
bie l)ei(ige Viebe, fo folgt er ibr gleid)fallv fpontan, aber mit :)totioenbigteit.
Um nnn ben 9?amen ber Jy^-eibeit ^n retten, ftellt tS(\\\\<- bcn ^ai^; anf : C^nod
voluntarie fit, etianisi iiec.essai'io fit, Uhere fit.
^m mefentlid)cn ftimmt biermit bie janf eni fti f d) e ?ebre überein. ir.n-..
"Der lUienfd) l)at nad) ibr bnrd) bcn Sali be«^^ libernni arbitrium oerlorcn. p,Iava''r^i'nl'-
Qm '^Stanbe ber 3ünbe fünbigt er, nnb nnter bem (i^inflnß ber (^)nabe uüll '''^''^'^'l'^l^;^'^'^"
nnb tl)nt er ba^ (S)nte : beibev nicbt iiolens, fonbern voJens, aber not^
luenbig; jene^o, lueil bie delectatio j)rava, bicfc^o mcil bic delectatio
coelestis relatiu ftiirfer niib be^obolb rictrir ift. l}cr delectatio
victrix ftimmt aber ber ^-llMlle notuumbig ,^n.
T)icfcn Qrrtümern gegenüber mirb bic fatl)olifd)e ^^ebrc bc3Üglid)
bes! t)ier in ^)i'ebe ftel)enben Vebrpnnftec^ bnrd) folgcnbe 2äl3e näl)er
beftimmt.
Xl)cfi^ 1. 1>cr 'JJicnfdi bat and) nad) bem Snit^^ nid)t i-"'1t.
b 1 0 j^^ bie p l) t) f i 1 d) e , fonbern and) bie m 0 r a l i f d) c Di' i) g t i d) f e i t , 'alui muif Sem '
0 1) n c b c f 0 n b c r n ^S n a b e n b e i ft a n b '^■'^'''' "'''■""'^^•
1. mand)e natürlid)e ^^Imi l)r bei f en ^n er!cnncn;
2. m a n d) c n a t ü r H d) g n t e 51 f t e 5 n f e t^ c n ;
3. l e i d) t e r e ^ e r f n d) n n g e n 5 n ü b e r m i n b e n ;
4. u n b f e (b ft V( f t e eine r b 1 0 f; n a t ü r l i d) e n Sie b e ©oft e t^
5U eruucfen.
I. ^^enn in ber %^t']z gcfagt ift „0 1) n e b e f 0 n b c r n (^ n a b e n ^
beiftanb", fo ift bamit
1. oor allem ^nrndgemiefen bie bajanifd)e nnb jan f en ift i 1 d) e 151s.
fnpranaturaliftifd)e 3rrlcl)rc, nad) meld)er allec> böfe ift, ^l^^5 ,j,^^;;^'>^^^^^^^^
nid)t ane ber l)eiligmad)cnben (^5nabe ober gar anc> ber Caritas, b. l). benonbacncHuabon-
oollfommencn iiicbe ^ert)orgel)t; " '"'^iön;';;"'"''
Jpciiivid) »imp pevt , jioiiipcubium bi'v lojintatir. II. )^|^
512 3)ic Qd)vt t>on bcv Önabc. A. 'iNon bcr ottiicflcu öinnbe.
2. aber nurf) niie>gciprod)cn, ba|l 511 bcn genannten Elften iiber^anpt
feine gratia actualis notiuenbig ift, jonbevn bie natürlidjen ÄCräfte an^--
retrf)en. A^\t§> nmvhc and) uon tiv(i)l!d)en Ideologen, luie ^^acniue^ nnb
i)iipalb(i, 9^oric> nnb "^kvti n. n. gclengnet. ^()ve ^cl)rc bat mit ber non
ber .Siird)c anc^briuflid) oevnrteilten janfcniftiid)cn ^rrlcbre nidit*? gemein.
5lMr gcfteben jn, baf? luobl in bcr ^egel and) hn^^ natnr(id) (^hite
bnrd) bic (^nabe (ibrifti ;^n ftanbe tommt, io ba|l man in gemiffer ^-^e^
.yel)nng fagen fann, bie 'Unit nnb bie yJicnid)beit uerbante and) ibr natiir^
Iid)ec^ .Dafein nnb ^eben (Sl)rifto, infofern ibr niimlid) &)Ott bat> irbifd)e
^ebcn nm (J()rifti millen nnb für C£bviftnc^ gefd)entt {}at nnb crl)ä(t.
hinein nid)tf^ befto meniger ift einfad) jn fagen, bajl ber gefallene
^J}(enfd) bie moratifd)e l)iöglid)feit b^t, natiirlid) C^Mitce^ 5n motten nnb 5n
t()nn, obne babei etma^^ anbereo oon feiten (^)ottcc> ,-;n bebiirfen alc^ ben
concnrsus generalis tamqnani i»iinii niotoiis et provisoris
iiatnialis.
Unferc 7{)c']c ift in ibrer crftcn ^ebnnptniig de fuie: bie bciben
folgcnbcn finb latbolifd)e Vebre, uu'ibrenb bic inerte ^n ben tbcologifd)en
•Si ontr 0 0 er f cn gebort.
iiejd,vi'ftid,vt ^^' ^^^ ^^c^^^c'^^ nnferer 1t)cfe mirb gefiit)rt
h-rmmiS^^ 1. an^o bcn Stellen bcr bei li gen 3d)rift, meld)e bic l^(ögtid)tcit
(^uuto>m•fnlntni'-< bcr n a t ü r l i cb ^ n (^) ot t e^> e rfenntni^^^ nnb natiirlid)cn 3itt'
H. sittiuDtnt. lirtjtcit and) für bcn gefallenen l)icnfd)en an^ofpred)cn. Yani autem
sunt omnes lioniiiies, in (juihus non snbest seieiitia Dei et de liis
quae videiitur bona, non potnernnt intelligere enm qni est, neque
operibns attendentes agnovernnt, qnis esset ai'tifex . . . . A magni-
tndine enini speciei et cieatnrae cognosciltilitei- poterit creator
liorum videri. Sap. IH. 1. 5. Dens Ulis manifestavit. Invisibilia
enim ipsins a creatnra ninndi, per ea qnae facta sunt intelleeta
eonsj)i(',inntnr, seni])iterna qnoqne eins viitus et divinitas, ita ut
sint inexensabiles. Ixom. 1, 19. 20. Cum enini gentes, quae
legem non habent, naturalitei" ea qnae legis sunt fafdnnt, eiusmodi
legem non liabentes ipsi sibi sunt lex. Row. 2, 14;
^ii' '^'dvp b-- -. niiv bcn b(. ^v'itern. Tic ?cbre 2crtnl(ianc> nnb be^^
^i^ötn-lilin- bh- 1)1. ^3afi(inc^ f. n. 18. Ter 1)1. VI ng n ft i nn^:^ aber fd)reibt: Non
Teirrnmtnir ^^^^^^^ ^^^^0 111 aiiiuia liuniaiia imago Dei tei'ienoi'um affectunm
labe detrita est, ut iinlla in ea velut lineameiita extrema reman-
serint, nnde merito dici possit, etiam in ipsa inipietate vitae suae
facere aliqua legis vel sapere .... Nam et vis illa naturae
inerat eis, qua legitinium aliquid aninia rationalis sentit et facit.
De spirit. et litt. c. 28. ilnjl. and) Kp. l^S ad Marcel, n. 17;
Origen., Ep. ad l\oni. 1. 2 n. 7; Prosper, Contra CoUat. c. 2ij'y
ij'>-'i- 3. an^ ben Öc b rentfcbe ibnngen ber ,^l'ird)e.
Tic Vi'Dve bcv ^ ^ . .
.vjivdK. zxxhpv a. ^Da*? ^ribentinnin ertiärt gegen bie ^Keformatoren, ba^W^of^/v/???
^i^A^tl^xü.zl^^^^^^^ fn in bem gefallenen ^Il(enfd)en minime extinctam, viribus
tionaii-?inuv,cn licet attenuatuui et inclinatiim. Sess. G de iustif. c. 1. V(nd) rebet
e^ oon '^berten, quae vel per kumanae naturae vires vel per legis
dodrinam flaut. L. c. c. 1.
§.145. Sag bcv gefallene a)ien[(i) (ebigtirf) in traft h($ libenim arbitrium :c. 513
b. benigcinäf^ f)at Mc ^irrljc eine Bici()c Don Süllen bc^^ ^ a j u ^o unb
OiicCMiel ncvuiorfcii. .pierl)cr gel)örcn nor allem
a. bic Prop. 41 Qiiesnelli: Omiiis cogiiitio Dei, etiam natu-
ralis, etiam in philosophis ethnicis, non potest venire nisi a Deo:
et sine gratia non producit nisi praesnmptionem, vanitatem et
oppositionem ad ipsnm Deum loco affectuum adorationis, g-vatitu-
dinis et amoris ;
j3. bic Prop. 37 bc? ^kjuö: Cum Pelag-io sentit, qui boni
aliquid naturalis, hoc est, quod ex naturae solis viribus ortum
ducit, ag'uoscit;
y. bic Prop. 30 bcö S3ajue^ monnd) bcr ^Hicnfd) o[)nc bic (^nabe
auger ftaub [ein [oll, iilli tevtationi ^u uüberftc()cn. Fures sunt et
latrones, qui docent, tevtatioiii nUi, sine oiatiae adiutorio resistere
liominem posse, sie ut in eam non inducatur aut ab ea non superetur;
0. cnblicl) Prop. 27 bc« ^^aju«, uonad) hiv:-' liberum arbitrium o^ne
(^nabcnl)ü(fe nid)t^o tarnt alc> fiinbigen ober, mic Ouc^?ne( prop. 38 [a^t :
Peccator non (^st Über nisi ad malum, ober, mic ec> prop. 39 l)eigt :
Est capax omnis mali et incapax ad omne bonum. ^Ter letzte
%x\\\\\> all bie[er '^^el)auptnniien aber i[t in bcr ])]-op. 40 ^c^^ 5kjn^o ner-
uiorfcn: In onnuJna^ suis actibus peccatoi' scrvit dominanti cu])iditati ;
c. O'^egen ben X r a b i t i o n a l i ?; ni n c^ nnb C n t o l o g i c^ ni n t> l)at bic
Äivd)c im be[onbcren bic l)iönlid)fcit bcr rein natiirlid)en örfcnntnic^
rcligiö[cr nnb [ittlidicr ^i'al)rl)eitcn anvge[vrod)en. iln-^l. n. 18 [f.;
4. an^o bcr 9tatnr bcr 2 a die. 2obatb man anerfennt, ^^^H Tt, im-utdiicU'
burd) bcn Siill bic men[d]lid)e ^Dtiitur fcincomcgc> uolUomincn o erb erbt, yhitnv in nur
fonbcrn nnr ge[d)Uuid)t ift, fann and) nid)t mel)r cielcugnct merben, bafj j;^\'J'7i)'fmaiKiS
bcr yjicnid) nid)t bloi] bie p li l) [ i [ d) c , [onbern ([\n\) bie m o r a l i [ d) c ^.'latiivUrtK nm^-
9)löglid)feit befitit, burd) bic .^früitc bcr blofuMi :\\itiir, mie fic bnrd) bcn
concursus universalis bcmegt nnb bnvd) bic allgemeine ^}>roinben3 geleitet
mirb, natürlid^c rcligiö[e nnb [ittlid)e ^^al)r()eitcn ^n crfcnncn, mitürlid) gute
3ßerfe 3U t)crrid)tcii nnb leid)ten 'i^cr[nd)nngen ;>n unber[tc()cn.
5Bae^ bic 5(ftc bcr bloß natürlidjen l'iebe (SJottc^^ betrifft, [o ^ ir.-i.
ift c^^ bcm aT?eu[d)en [id)er pl)l)[i[di möglid), bie[clben ^n crmccfcn. 4^ic JuV'^J^^^^^^^^^^^
moraU[d)C l)iög(id)tett fann nnr beftrittcn merben, mcnn bcr Ih'enid)
mit [einen natiirlid)cn .Üriiften bic in biefcin 5(tte (iegenben Sd)U)icrig'
feiten nid)t liberminbcn fann. Qnbc^o [d)einen bic 3d)mierigfciten and)
[nr bie blog natür(id)cn Gräfte nid)t nnüberminblid) ^u [ein. Ober [otltc
bcr 9Jccn[d), bcr bie (^röRc (^otte^- am3 bcn (^k^[d)öpfcn crfennt, nid)t mit
bcr nämlid)cn Ä^-aft bic[en Wott and) lieben fönnen, [o bajl er bnrd) eine
fd)n)crc 3ünbc [id) nid)t non il)m trennen luill y (Sr mirb obne C^nabc bie
[d^lücrc 3ünbc atlerbiiig^o nid)t meiben fönnen; aber bcr 3([fcft bic[cr
!t?icbe unrb mit Unred)t bcn natürlid)cn Gräften be^o ^JJ?cn[d)cn abgeftrittcn.
9J?it 5Qlotina, ©otnC> nnb anbcrcn 3d)ola[tifcrn nerteibigen mir bal)er bic
morati[d)c Snil)igfctt bc-o l)ien[d]en, C^ott mit natürlid)cr l'iebc,
unb ^mar amore affectivo, nid)t aber effectiro, über alle«? o l) n c
@na b e ^u lieben.
ITT. 1^ie l)aupt[ad)tid)ften (^innuinbe gegen bic[c X^c[c [inb folgcnbc:
33^
o)iito>^ tl)un
tanii.
i:)2(;.
Neuiu lial.ft
ile se iiisi
514 3)ic Öel)vo tion bcr (Sinabc. A. ^^oii bor oftiienon ®nübc.
'^mi)i?Sn bor 1. Qu bcr () c i ( i g c 11 8d)rift mxb ()äufig Qcfagt, oI)nc (^luibe
'Sri?"t)iu- ober aml) of)nc C^3ott töimc bcr Dtcnfii) n\d)tt> ^utcö tt)im. 5l((cin Me
*(^Ht?rti)un' J"^'if^<^» bicfcr Stellen rcbcn mir uom übernatürnd) (Zuteil l^l^ [)abcn
bal)cr mit unjcrcr 5:i)cic iiidjtc^ gemein, '^c^ieljen fid^ anbere aber auf ^a^
mitürlid) (5)iite, fo ift eiitiucber nur bic gratia naturalis bc^^ coiicursus
uub ber uatürlidjeu ^^^roüibeu^ gemeint, ober e^ mirb bel)auptet, g e m ö l) u ==
l i d) mirte bic ^mbc and) f^um uatürlid) (^5uten mit, unb ol)ue |ie fei
iiud) bivo uatürtid) (^ute gcmö()ulid) mit 'JJuingeüi behaftet.
i.vjp. 2. *:)iur Dom ü b e r u a t ü r I i d) (Muten ober gar uom ^ c r b i e n ft e gilt
ber ^Hm^fprud) bc^::i l) L 5lu gu fti uuc>, ber gute ^IMde fei uidit-? aubere^o, al^
'IT lKii'''''iobe" ^^^ l)ciligt Viebe, bie uu^o uom '-l\iter gegeben ift, unb burd) uield)e mir feine
biv vicbo(ikme'?li^iuber finb.
vibd. 3. !il>enn ber 1)1. ^^lu g n ft inn«^ ferner be()auptet, mo nid)t bk
iUebc (^otte^> umltc, bort t)abe bie f(eifd)nd)e Regier bie .v^err^
fd)oft (Endiiridion c. 117), fo ift bicfe»? ooiu .S^^^bi tu« unb uom
.perrfd)en bec^felben in bem Veben unb .panbeln, feine^omcgci aber uom
ein5etnen Sitte gefagt, a(o ob jeber SUt, ber uid)t anc^ ber Viebe t)er^
uorgcl)t, notmenbig an^o ber carnalis cujnditas entfprnngen unb foniit
böfe unire.
4. ©nblid) fagt ba« ^t o n 5 i I u 0 n D r a n g c : Nemo habet de
suo iiisi nieiidaciuni et peceatum. Triefe unb iil)nlid)e, and) beim
lieccatuin. \^\^ ^^lugufti uuc- ofterv uorfonuneube '^(n-obriide baben entmeber nur hn\ aü=
gemeinen ^inu, baJ3 alle»? (^)ute uon (SkUt touuut, ober fie bc,^eid)nen, unvo
mo()l in ber ^Hegel ber ^aW ift, nur ba^o ü b eruatü r I id) (-^ute al^>
mal)rbaft gut unb adev anbere infofern aU fd)led)t, o()ue bec^l)a(b beffcn
bloJ3 natürlid)e (^Uite in 5(brebe ^u ftelleu.
i"'-'T. Ü l) e f i V 2. % n d) b e r U n g ( ö u b i g e f a n u u a t ü r l i d) gute
^mb bif i\unf ^^> c r f e tl)uu; bal)er finb bie 3inM-fe'bcr Ungläubigen n i d) t
S^il^^^lr'^i^öefamt ennben.
fltäubiAcn yiiur ]. Unter einem Ungläubigen i|t l)ier jeber 'JJienfd) ,yi ueritel)en, bem
'"'*'" '" bie göttlid)c !Ingenb bee (Mlanbeuy fel)lt, ol}uc baf^ becd)alb irgeub etmac^
anbere^o, etuni ein natürlid)er (^3laube, geforbert mürbe. %\\A) mirb gan^
bauon abgefel)en, ob bcr Unglaube u e r f d) u I b c t ober unuer =
f d) u l b e t ift.
i^'-'^- 1. (Sin fold)er Unoliinbigcr laun uatürlid) gute ^i>erfc uerrid)ten
biflcv nute Ä^evfc unb ,;UHir
iHwirtiton fann. ^ ^^^^^^^ altucllc ^nabenl)ülfc, mic am Iljcfi^ 1 fid) ergibt,
ober and)
b. mit at'tucner (^Mmbcul)ülfc. (Sc^ ift niindid) fatt)olifd)e Vel)re,
baj3 bie erftc ©nabe, bie einem Ungläubigen gegeben mirb, feincc^meg^^ not =
menbig bie (^nabe bec^ (S^lanbenc^ ift, me^>l)alb bem (glauben anbere (Knaben
uorau^^gel)cu fi)unen. ^0 bat '^llc^*anbcr Vlll. (1690) ben ^a% uer^
morfen : Pagani, ludaei, haeietici aliique huius generis nulluni
omnino accipiunt a Jesu Christo influxum.
^'HHbüUnT^ bu -e ^' ^^^^^''^^^- ergiebt fid), baf3 ^k gegeuiuärtige Xl)efe tei(^> enger, tei(^>
^ibtie suv bin- luciter ift al^o hk uorige :
Dn-gebenbrn. ^^ cuger, lucil fie iiur bie 9^otmenbig!eit bei? CMlanben^, uid)t
aber bie aftuelle (5^nabenl)ü(fe ane^brndlid) auc^fd)lieJ3t. Traber luirb fie and)
uon jenen 1l)eologeu uerteibigt, iue(d)e bie 9iotiueiibigteit einer aftuellen (^hiaben*
l)ülfe 5U iebem, and) blog uatürlid) guten '-liknte bel)anptcn. '4.^gl. n. 1518;
§^ 145. 3?*a§ ber gefallene 2)?enfcf) (eöiglit^ in ^xa\t be§ liberum arbitrium k. 515
b. m e 1 1 c r , m\i ftc ntd^t bloj^ bie 92otiüeiibigfcit nftiieücr ^nnbcn^
t)ü(fe, foiibcrn and) bic iT^otmenbigfcit bcö ®(niibcm3 511111 iiatür(td)
^uitn leugnet.
II. 33 e lui c f e n mirb uni'cre Z^cic
1 . a u ^ ber 1) e i l i g e 11 © rf) r i f t , iiuobefonberc an§' Rom. 1.2,, ]ö:\o^ .
iro üüu ber '.Üt'ögtic^teit natürliii)cr ®ottC!5crfemitnl^5 imb natiirtidier @ i tt= ^^'luolbcn |im''^
(irf)feit bie ^ebc ift. ^^gt. oben n. i:)19. (£()riftii^ tobt bic 5^ ä rf) ft e n -^ ''^'^^^^^^^^^^^^^
liebe ber ,peiben. Si eiiini dilig^itis eos, qui vos diligimt, quam
mercedem habebitis? nonne et piiblicani hoc faciimt! Matth. 5, 46.
©Ott tobt bic i^oraetitiid)eu ^Hminen, H^i, fic bem 53efet)te ^]3()ttrao!3 ntd^t
gcI)ord)t, fonbern bic ^näbtciii erl}attcu battcii {Exod. \, 17 sqq.).
9^abud)oboiio[or unrb erina()iit, bitrd) 'Unn-fc ber 3'?äd)fteutiebe bie 33arm=
ticr^igfcit ©otte^? nii^uftebeu (Dan. 4, 24). ^i(gl)pten uiirb 3^abud)obono|'or
5ur 33elol)mnig luni (^ott gegeben [E^erh. 2\^, 20). "^k .sn-icg^^tl)nteii ber
i)iöiner uicrbeu geprieicu 1 Marh. H). rafi beii ,f) c i b e n 511 biefeu ^Htteii
©iinbeii Doli (äott geid)ciift unirbcii, ift in ber beiligeu ^d)rift nidjt ciiinial
aiigebeittet;
2. aiii? bell ()t. i^Mitcrn. Tcv bt. (^h-cqor oon ^^iiAian;^. .V^'^^-
crflart, metc .Socibcii geborten ^n ben (ibi'tjten, nanilid) bieienigen, uield)e mm luncnbm
bnrd) it)re ©itfcn beni'i^lanben ^noorgefonunen [eicn (Orat. 18 n. 69. ^" ■'^^"•^^'"•
))la(tj beni {)t. .v> i e r on i) ni n ^5 UKrbcn (Siternliebc, 33arnil)er5igtett,
(5^ered)tigfeit oon bcn ,V)eibcn geübt. >rulti absque fide et evan^elio
Christi vel sapieiiter fariunt alitjua vel sancte, ut parentibus
obsequantnr, ut inopi mauum porrigaut, non oppriniant vicinum,
non äliena diripiant. Oomni. ad (^al. 1, 15. 5tnd) ber l)t. \Hngnftinu€^,
nnf ben bie Qiinfeniftcn fid) jo gerne bcrnfen, tel)rt nnfere ^bcfe. Quando
illi Mauichaei valeut iutellioeie uullam esse animani quamvis
perversani, in cuius couscieutia non loquatur Dens? Quis enim
scripsit in cordibus hominum natuialem legem nisi Dens ? 8erm.
Dom. 1. 1 c. 9 n. 32. (Mnn^ anobrücflid) ertlört er ferner, bie '^l^ett^
()errfd)aft fei ben 'Jiijniern ^nni ?obnc ibrer natürlichen 2^ngenben oertie^en
u^orben (De Civ. Dei 1. 5 c. 15). ^gt. und) bie (Stelle oben n. 1520;
3. a n ^^ ben ?c b r e n t i di e i b n n q e n b c r ^ i r di e. ."oicrlicr gebiert . '•>•'-•
oor allem ber 2;). eal^> be^ö ^ajn^5 : Omnia opera inhdelium sunt bcv ,«ivci)e. *a^
peccata et philosophorum virtutes sunt vitia. ^Itcjcanber VII I. '"-' -•"^'-"^''•
oernrteitte ben (Sa^ : Necesse est, iufidelem in omni opere peccare.
©benfo ift nnfere i()cfe an^njefprodien bnrd) bie ilnn-nrteitung ber Propp. 42
nnb 48 ht^ Cjic^ouel, nomtid): Sola gratia Christi reddit hominem
aptum ad sacriticium iidei: sine hoc nihil nisi impuritas, nihil nisi
indignitas. — Quid aliud esse possumus, nisi tenebrae, nisi aber-
ratio et nisi peccatum, sine tidei lumine, sine Christo et sine
caritate V
4. a n ^^ ber 9^ a t n r ber 3 a d) c. ^\z bie 2ünbc überbanpt, ^ '•^•^•'^•
t)ebt and) ber Unglaube \>(\^- natürlidie Vermögen, gute ijßcrfe ^n oerrid)tcn,iK4tbicii?öaUcS^
nid)t anf. Peccatum mortale tollit g-ratiam gratum facientem, non ^"\,^JJj\''^„j^^"^''"
autem totaliter corrumpit bonum naturae. Unde cum infidelitas
Sit quoddam peccatum mortale, infideles quidem gratia carent,
remanet tamen in eis aliquod bonum naturae. Unde manifestum
est, quod infideles non possunt operari bona opera, quae sunt ex
gratia, scilicet opera raeritoria; tamen bona opera, ad quae snfficit
Mo
Inuflt.
516 2)ic i'chxQ öon bcv (^hiabc. A. i^Non biv nftucUcn (Mnabc.
boiiuiii iiaturae, aliqualiter operari possuiit. Unde non oportet
qiiod in omni suo oi)ere peccent. S. Th. 2. 2 q. 10 a. 4 c.
111. Über ^ic C£ i iiiu ii n b c , lucld^c gegen bicfc !Il)c[e erl)oben lucrbcn,
ift 5U bcmerfen:
15.TJ. 1. iiknn ct-> l)eifU: Omne, qnod non est e,r fide, peccatnm est
iKüujrTi^if't {Born. 14, 23), fo bc^cidjnct fides l)icr nid)t bcn (^Hauben, fonbcvu bn^:^
'innnt ^"^" ^ ^ tu 1 H* c H. Tcv 5(poftc! uuK bal)cr nur fngcn, imiu bürfc nid)t gegen
fein 0^ c\v i f f en Ijanbehi.
2. Sine fiele impossibile est placere Deo. Hehr. 11, 6. ,^')icr
luirb bie 9^otiuenbigfeit bec^ (^lanbcn^^ ^u ber 5 u m .^ e i l e f ü 1) r e n b e n ,
ü b e r n a t ii r li d) e n (^ 0 1 1 m o l) l g e f ii l li g f e i t gelel)vt.
ir.:jr>. ;]. Dn' 1)1. ^Hngnftinne fagt öfter, aUc i^HUrfe ber lln =
shtm-'^bJf'iKii. g l ii n b i g e n fei e n B n n b e n ; ben nämlid)en (^rniibfa^ ftellen aud) feine
^^Sac""aik ^"^^^^^^'^ ^^"f' i^^ ^M'oc^Vcr ertliirt einfad), bie fdiönften lugenben ber
a^ovrc bi'riin Reiben feien gliin^enbe X'after: Oinnis infideliuni vita pecca-
^'"'^itSiI.'''" tum est . . . Ubi enim deest agnitio aeternae et ineomnuitabilis
veritatis, falsa virtus est etiam in optimis moribns. Sent. 106.
Ih'nn I)at bie iierfd)icbcnften (Srfliirnngen biefer '^iHn*tc iicrfnd)t.
^^gl. .^einrid)-^5ntberlct a. n. O. s> 4i:). V(m uial)rfd)einlid)ften ift
fülgcnbe ^^^öfnng.
^HUerbingv fönnen bie blop nntürlid) guten '^i^crfe ber Ungläubigen
uiie and) ber (L^läubigen in eineui geunffen 3iunc fd)(ed)t, böc^ Sünbe
genannt werben, infofern fie niindid) lucrttoc^ finb furo euugc
JL'eben nnb nid)t bao fiub, iiniv fic nad) C^kitte« 'VC^'ükn fein foUcn,
niiudid) übcrnatiirlid) gute. 3o ert'lärt ^Hnguftiuuv felbft: Noveris, non
officiis, sed linil)ns a vitiis discernendas esse virtntes. Officium
est antem, qnod faciendum est; finis vero, propter qnod faciendum
est. Cum itaqne facit homo ali(inid, nbi peccare non videtur, si
non propter lioc facit, propter qnod facere debet, peccare convin-
citnr. Qnae tu non attendens, fines ab otticiis separasti, et
virtntes veras otficia sine finibus appellandas esse dixisti. Contr.
Julian. 1. 4 c. 3 n. 21.
'^(nf biefe 'il^Mfc tonnen xHuc>fprüd)e umc bie obigen nnb anbere, me(d)e
bie natüriid)en !Ingeubcn ber ."peibeu anerfenneu, leid)t uiit einanber vereinigt
uicrbeu. Formaliter finb bie natürlid) guten ^krfe ber ."peibeu erft bann
fünbl)aft, uicnn fie ben 5Biüen ©otteö, ber überuatürlid)e 5lfte t)on il)ueu
oerlaugt, erteunen unb bod) nidjt crfüdeu. Cskgeu hie 'l^clagiauer, uie(d)e,
ftol^ auf bie natiirlidjeu .Gräfte pod)eub, auf bie (^hiabc (Mottc^^ oer,vd)ten
^u tonnen glaubten, tonnte ber .v>eiligc gau,; gut in biefer 2Beifc arguuuMi=^
tiercu, ba fic fid) in Ö^egenfat^ ,^uiu (Il)rifteutuiu ftellteu unb in^ |)eibeutunt
^^nrürffielcu. ^ie fd)önfteu lugcnbeu biefer nom 6l)riftentuui abgefallenen
,V)eiben tonnten uiit ooUem ^)ied)t in beut ertlärtcu einne glän,^^cube Vafter
genannt nierbeu. :3u gleid)er 'ilkife ipie ber 1)1. Vluguftinuc^ oerurtcileu aud)
luir bie oom 2taubpunft ber natürlid)en .pumauität an^ ücrrid)teten 3[Bcrfe.
@iub fic oerrid)tct iui bcunijstcn ©egeufa^ 5U beut aU \va\)\' crfannten itrift^
lid)en (Glauben, fo fiub fic formaliter füubl)aft; anberufallc^ fi)nueu fic
natürlid) gute '^l^erte fein, beneu inid) ein uatürlid)er Öol)u gebiil)rt.
iBgl. ©ruft, Tic 'il'erfe unb ^ugeuben ber Ungläubigen nad) 3t. ^(nguftin.
3. 65 ff.
§ 145. 2Bq§ bev flcfoÜcnc SJeufrf) Icbifllid) in ^raft bc§ liberum arbitrium n*. 517
Z[)c\i§ 3. '^ c r e ün b c r f a u u n i d) t b ( o g n a t ü v\id) ^^^^^ IIJ';-^^ ^^^^
gute %ttc, f 0 11 b c r n a ii ri) , j c b o d) nur mit a f t u e U e r (^ u a b c , eimbciö.
ü b c r n n t ü r l i d) gute 5( f t c , opera salataria, lu i r ! e u.
I. ^u biefer X()cfc ift eiue boppeltc ^oiü)rI)eit auC^gcfprod)eu, Tcv^|ü„ba-
Uäm(id): falm iiatiUIid)
1. X)cr 3üubcr, b. l). ber lll^eufc^, U)cld)eu fid) utd^J im hUmht htxl^S^T^
^ci(igmad)cubeu ^uabc befindet, fanu mit feinen bloß uatiirUci^en ^'^ten.
^abcn ober and) unterftül3t oon ber gratia medicinalis uatürlid)
gute 3ä?erfe ücrrid)tcn.
2. X^cr Sünbcr fanu mit .vtidre ber j^ratia actualis elerans and)
ü b e r n a t ü r 1 i d) gute ^^(fte fctjen. '-I^ c r b i c n ft t i d) finb biefe il^erf e aber
nid)t, h([ ber mcritorifdje 5(tt \>t\\ ^tanb ber beiügnmc^enben (5^nnbe Dor=
au!§ fc^t.
raj3 ber 9ünber mit ber (Mniibe ®üttec> nor feiner 3{cd}tfertigung
unb 5ur ^Vorbereitung auf bicfelbe opera salutaria mirten fanu unb ber
geuii)^n(id)en Orbnung nad) unrfen m u n / ii)irb in ber öet)re üou ber 9?ed)t*
fertigung nad)geunefeu. '^a^ ber ©unber aber burd) feine bloJ3 natürlidjen
Mräfte nmnd)ev uatürlid) gute ilHn-t uerridjten fanu, ergibt fid) fd)on au!§
ber oor[)crgel]cnbeu X()efe. .v^icr mirb gegen ben l)äretifd)eu 2npernaturaü^=
muc^ bargetl)an, h([\\ ber ^Xiwx'b ber (^)nabe feine«? lue gc< 5U jebem guten il^crt"
erforber(id) ift, unb baj3 bal)cr uid)t alle iikrtc hzi^ Sünber^o notiuenbig
(Sünben finb. "^w biefcui (Sinuc ift bie !Xl)efe de fide.
II. ^ie ^euieife für nnfcre 3^l)efe merben erhoben
1. anö ber l) eil igen 3d)rift. (^knt erma()ut bie 3üuber ,^um ^ i^;!«.
C^ebet: Fili peccasti? nou adicias iternm, sed et de pristinis '\"i.S!,,%^ll'/^
deprecare, ut til)i dimittantur. Ecrlus.'ll, 1. ^Nql. :5 i)V(7. 8, 38 sq. p^■^■f^^"■ ®""^
^nö webet ber ^uubcr unrb er bort, ibom ^^]o llncr, ber renmutig betete, bcioimt.
beifU cc^: Desceiidit hie iustiticatus in doniuiii suam. Luc. 18, 14.
',?lud) ,sur ^^ujle merbcu hk (Sünbcr oon (^3ott aufgeforbert: Coiivertimiiii
et agite poenitentiam ab oninihus iniquitatibus vestris. Ezech, 18,
30. 35g(. Zach. \, 3; Ps. 50, 19. iinircu, mie ber fatfii)c 3nper-
uaturaliemue mill, alle "föerfe ber Sünber Sünben, fo mürbe Ö)ott ^u
@ ü üben a u f f o r b c r n unb biefeu 3nnben l^ o l) u o e r l) e i p e u , \mz>
ber unenblid)cn .p^i^iö^^^ii C^nUte^o miberfprid)t ;
2. aui? ber Öel)re ber ^Miter. P]tsi peccatores estis, orate . ^^i/^s;».
Dominum. Peccatores exaudit Dens. Origen., Rmw. 5 in Is. ii. 2. ijäufh^^^^bJiifS
Est Dei oMcium perpetuum, ut dolentes et attlictos consoletur et
hortetur, etiamsi iunnnieris sint peccatis ouusti. Chrysost., Hom.
5 de incompreli. nat. Dei. Et peccatores exaudit Dens. August.,
]n Joann. tr. 44 n. 13. Ühmiu (^nnt bie %zbziz eine^ 3ünber^ cr^i)rt,
tonnen biefclbeu fciue^5meg^o felbcr Sünben fein;
3. a\\^ ben Öel)reutf d) cibun ge n ber ^ird)c. . i5.*'>-
a. jDa^ Äon^il oon Äonftan^^ oerurteilte hxt Öet)re beö -t) n ß : bn">luX!'"?on
Si homo est vitiosus et agit quidquam, tunc agit vitiose. ''""kiUt^"'* '
b. ^a^5 ^on^il oon Orient erfliirt: Si quis dixerit, opera
omnia, quae ante iustificatioiiem t'iunt, quacunque ratione facta
sint, vere esse peccata, vel odium Dei mereri, aut, quanto vehe-
mentius quis nititur se disponere ad gratiani, tanto eum gravius
peccare: anatliema sit. Sess. 6 de iustif. can. 7.
c. X)er ^a% bc^ ^ajuiD: Omue quod agit peccator vel servus
t>ii' riiiibcv
cvt)int.
2)cr i;üiibr
bi'fiL't tk H
518 Xu ?ehrc non ber (Knabe. A. 58on ber aftucffen (^natt.
peccati, peccatum est, ift öon bcv 5lirii)c ücrmorfen; be^glcid^cn bic
^cl)rcn diC!§nelc>: Peccator non est Über nisi ad malnm, sine
gratia Ijiberatoris. — Nulliim est opns bonnni sine amore Dei. —
Oi'atiü impiornni est novnm peccatum. ^^C{{. nud) bic Pi'opp. 23
luib 2A ber 'SDiiobc oon '^l.Mftoja in ber ^^iillc ÄHctorcm fidei. Denzimger,
Enchiridion n. 1386 sq.;
4. inK> bcm t I)col oc^ i I d) cn acuten.
a. "Die 53cl)nuptunc^, aUc '-llkrfe bCio ^ünbcrö feien Sünbcn, bcrut)t anf
^.'äfto^Ci* -ornn<?|c^un(^, bie nienid)lid)c l)^ltur fei bnrd) bic (Srbfünbc total
bcrniniiriuirtKnDcrb er bt U)or'ben. X^a biefe ilUn-auc>|et3nnt] früher (§ 92) aU falfrfi
•üfatui- imb rann .... , . ^ ..... v c- c V- , / > - . i i ^
rtiui) lun; bcv ^nrudcjeuiicicn unirbe, fnUt and) bic baranu* gcjoc^cnc Sd)ln|^fol(^ernn(^.
anuciu«"!Sn ^^- '^^iirf) ^»^" ^ünbern mirb bcfol)lcn, n^^redjt, iiiäfnq n. f. m. ,;n fein.
rnun"an(ini u- fo= 'j^no tonutc il)ncu aber nid)t befoblen uierbcn, luenn icber '^Ift natürlidier
^jiMvroucvviriitcn. S^ngcnb, ben ]ie feigen, |nnbl}art unire.
c. $LMe mir iiort)in (n. 1527 ff. ^ fal)en, fann and) ber II n c\l ii n b i (^ c
natürltd)e cjntc 'liierte iierrid)ten. "-^Uxt^ beni nainlid)cn (Mrunbe ucrinan c^^ anct)
ber 3iinber. (i'r befitu feine natürlidien .sirüfte, mit benen er natür^
l i d) niitc ilikn-fe iicrrid)ten faun. (5r fann aber aitd) ol)nc ^^meifel nor feiner
^Hcd)tfertinnnö attnellc l^nabcn luni (^^ott empfangen. £inb bicfelben
nnr medicinales, fo finb bie mit .V)ülfe bcrfelben gefctUen 'i'ltte b l o J3
natiirlid); finb fic and) elerante>i, fo finb and) bie entfpred)enben ^^Itte
n be r n a tu rl i d). Sc; fte()t aber bnrii)anc^ nidit^o im ^^i>ege, baf^ fold)c
(Knaben and) unrtlid) uerliel)en nierben. ^a, .irratia actnalis elevans
nnrb bcm 8ünber gan^ nciuifi gcfd}enft, ba er anf bie ^)Jed)tfertigung bnrd)
^Kene nnb ^^nße fid) vorbereiten mnf3.
iö»^'- TU. ^ie l)anptfiid)lid)ften (i i n m ii n b e finb:
\{niuiifnn 'bn 1. Non potest arboi' mala bonos frnctns facere. Matth. 7, 18.
i-x'^^lnViuro^ ©uangcUft rcbct l)ier nnr uon einem ^^5eid)en, an bcm bic falfd)cn
f.x cupidit.-xtc '<]?ropl)cten erfannt merben, nnb beriil)rt bal)cr ben Qnbalt nnferer Xl)efe nid)t.
Dan dt. ^,^j^ Mazzella, 1. c. pa<i-. 301 sqtj. ^. bort and) einige anbere ^d)riftfteUen.
2. '5)er ^(. 5lngnftinnc^ lel)rt l)(infig, ber il)?enfd) banble entmeber
e.r caritate ober ex cuinditate; aUc<r>, nniiö nid)t ex caritate gcfd)cl)c,
fei aber fünb()aft. .t>ier^^n ii't ^yi bemerfen, \)i\\^ ber bl. *^(ngnftinn^^
nnter Caritas l)anfig nidit bic g ö 1 1 1 i d) e 5: n g e n b ber Ö i e b e oerftcl)t,
fonbern j e b c .p i n o r b n n n g anf C^ o 1 1 , mäl)rcnb cnpiditas bie
nnor b ent li d)e ^iebe ^n ben (^kfd)öpfen bebentet. 33g(. 3d)cebcn,
Äatbol. Togm. 3. ^^b. 6. 53nd) S. 943.
Tl. paö '^^etliäftttio bei* i^wa^^ \\xm fvctcn ^^tllcn.
i5i:i. Tk (sHuibe oerleil)t nid)t blof; bie 3nil)igfcit jn übernatür(id) gnten
"^"'^y/,;^,''"'" Elften, in mcld)cr i>^e;^iel)nng fic abfohlt nnb p()l)fifd) notmenbig ift; fic
erl)öl)t, ftärft nnb untcrftüt^t nid)t bloß bie natürlid)e Straft, in meld)cr
^^c^icbnng fic relatio nnb moralifd) notmenbig ift, fonbern fic bemcgt
and) ben ilUHcn ^n gnten 'Elften. 3omit ift fic bie iibcrnatürlid)e
llrfac^e nid^t bloß bce ^önneiu^, fonbern and) bce ^ßollenö nnb X^nn-?,
nid)t b(o|^ bcc^ ^ermögcih^ 511111 ^^(fte, fonbern andi ber 33ctt)ätignng -bci~
33eriiiögenc; ober bc^a 5(ftce fctbi't. llnb juuir ift fie biec> inbireft bnrd)
C^r(cnd)tnng be^5 ^cri'tanbc^^ ober aud)" bnrd) '^(nregnng bc^^ ö^efül)leö nnb
b i r c f t bnrd) 5k m c g n n g b e ^^ 51^ i 1 1 c n ?? f c I b ft.
.pier fragt tt^ fid) mm, mie ber freie ^öille fid) ^ur (^nabc
1Ö44.
§ 146. 3)ie giritia sufficiens ober ,^urcicf)enbo C^nobc. 519
üerpit. "Die Slnünort \miü im allgemeinen, baf^ eg nirf)t b(oJ3 in ber
9JUrf)t beC^ freien ':Ö?it(en^ fte{)t, bcr (S^nabe ^n mibcrfte{)cn unb
baj3, menn er bie^ mirfüd) tl)nt, bic Ö^nnbc m ir f n n ge(o!§ bleibt, obiiml)!
fie ooUfommen ^nreid)enb iimr, [onbern \>a\i aiirf), menn bie (^nabe luirtfam
ift nnb ber ^BiKe bcr (^nnbe folgt, ber Sillc biefeö mit noUer
3^ r e i 1) e i t nnb o l) n c j e g l i dl) e ^Jt o t m e n b i g f e i t mill.
§ 146. ^ic (/r(ffi(( sHfpciens ober 5urcid)cubc (^itabc.
iH^l. Mdzzelld, De ^ratia Cliiisti. Disp. 3 a. 1 sq.
(5ö gibt and) in statu naturae lapsae eine gratia mere, sed
vere, b. b- n i i'i) 1 ^^ 1 1'' H ahsoliite, f o n b e r n a n di relative safficievs. yvlT^ni^TZ'r^.
I^iefer 2al,^ ift r/c^ //f?e nnb rid)tct fid) namentlidi gegen bie iKefor =
m a t 0 r c n nnb ^"s ii » I f i^ i fl *■' ^i-
1. i\\\m i^erftänbni!t> bcr 'X\)t\^ ift ,vt bemertcn:
1, 'Tic bcm freien ^l^iüemoatt ;^n norf o m mcnbe (%nbc, meld)e bcm , ..'.•^••^- .,
y3ienjd)en bic uodftänbigc 1)( ö gl i d) 1 e i t luninibrt, bicjcn ^,>lft ,^1 fetten, ti!/^'.;iry mere
mx\> firatia rere sfiffirlevs genannt. (Srfolgt aber bicfcr ^Htt burd) bie 3d)nlb ^''[,'j|"\;'j\'^rt,^|,';'^'''
be^ lUienfd)cn nid)t, fo \)n^{ fic mere, sed rere suffirie)ts. Vllv were
sufticiens mirb fie be;,cid)nct, nm an/^nbenten, \>i\^ fic nid)t ,;nr ^ratia
efficax gemorben ift, mit meld)cr ftetc^ ber (^'rfolg ücrbnnben ift.
2. (So ift nnn fatbolifd)e l'cbrc,
a. baf? CO eine Cs^nabc gibt, bic ibrcm (Smpfänger bav ,^nreid)enbc
^^ermögen ucrlcibt, bcn V(ft, ^yi bcffen '-Inillbringnng fie gegeben mirb,
mirtlid) ^u fclicn, aber in il.Mrflid)teit biefen (Srfolg nid)t b^t, alfo nid]t
effjcax, fonbern b l o |1 imere) sufficiens ift;
Ij. ^^[^ bicfe fj-iatia niere sntt'icieiis aber rere sntt'iciens ift, b. \).
a. ibrcm (Smpfänger h(['^- nollftänbigc ^^ ermögen, facnltatem cow-
pletam et exxieditam, iicrleil)t, ben fraglid)cn 5lft mirflid) ^yi fe^en nnb ,^mar
,j. nid)t blof5 absolute ober in abstracto, b. i). a b g c f e \) en n o n b c n
gegebenen Umftanbcn nnb ^^n'tnnben, fonbern in concreto, b. l).
in ben gegebenen Umftänben nnb ^^Mlfinbcn, alfo relatire.
Tkk C^hiabc ift beuiqlid) beo fraqlidicn 5Üteo, be,^iehnngi?uieifc cincc> '•^^'"•
Äomple?.'e^> non vlftcn entmebcr n n m 1 1 1 e 1 b a r l)inreid)enb, ji'ratia imme- „„ttcibav Dimoi.
diäte, ^>ro^:^me sutticiens, ober mittelbar l)inreid)enb, ^v?iivA mediate, ^Hubc ohiabe.
remote sutticiens. Unmittelbar binveid)cnb ift fie, menn bcr 'Dtcnfd)
bnrd) fie fofort nnb nnmittelbar ,yi bem fraglid)cn 5lft in ftanb gefet^U
mirb ; mittelbar l)inrcid)cnb aber ift fie, mcnn bcr y}?cnfd) bnrd) bic-
felbc nidit fd)on ^n bcm alö l^icl intenbierten (^nten, fonbern ,^nnäd)ft nnr
ba,yi in ftanb gefegt mirb, bnrd) anbere ?lfte, 5. ^i bnrd) (siebet, ,ynn
intenbierten Qidc nnmittelbar binreid)cnbe ©nabe ^u erlangen. .*picrnon
fagt ba^o Ä^on,^il non 2;rient: Dens impossibilia non inbet, sed
iubendo monet, et facere quod possis et petere quod non possis,
et adinvat, iit possis. Sess. 6 de instif. c. 11;
c. baf3 ber ('»n-nnb, lucyb^lb ber 9}?cnfd) mit ber ^n-atia sntticiens ^^^ '•^''•^..
ba^ &>\\tc, ba§> er mit ibr mollcn inib luVllbringcn tonnte, nid)t mill nnb (MnabiMneiesnf-
öoUbringt, einzig nnb allein in ber Sd)nlb be^o aVcnfd)cn, b. (). »i^'i«''"^ i'i^'ii't.
barin liegt, baj3 er mit bcr (^mht nid)t mitmirft, fonbern il)r
tt) i b e r ft e 1) t.
15 ts.
Tic
>h'cfiniiiato
von
fcnncu
nur
bic
^natia
cax.
löl'.t.
.>ffi-
Xio
^'i-atia
SUf-
fiC'i
frnificn
^m-
520 3)tc l'rfne von ber (Mnabc. A. '^^on bcr aftncHcn (Mnnbp.
3. Ter ®inn unfcrcr 3:i)cie luirb iiod) bcntlii1)cr biird) bic t()r n)lber=
fprcc!)cnbcn ^rrlel)rcn.
a. "Die ^K c f 0 r ni n t o r c ii fcmicn feine p^ratia sutticiens, fonbcni mir
eine a b | o l n t unb a H c i n ini r f c n b c p-atia efficax. :)caii) il)rer
l^el)rc l}at a(|o icbcr lU(cnfd), in mcldjcm bic ^nabc nid)t tüirtfam ift, nid)t
^nreic^cnbc, fonbcrn gar feine @nnbc.
"^ic ^ a n f e n i ft c n Icngncn b c r S a d) c n a d) g(cid)fa(I^o bic ^ratia
vere sutticiens nnb beid)nlbit3cn bic be^^fullficjc fat()o(ii*d)c l'cl)rc bc^^
'^3cl^gi^nic^lnnc^ Teni ^IWu'te nad) rcbcten fie frcilid) nic^t b(oJ3 non frratia
sufficiens, fonbcrn and) uon ^ratia sufficieiitissima ; aber fic ucrftanbcn
baruntcr nid)t eine gratia relative sulficiens in oben nngcgcbcneni 2inne,
fonbcrn eine ^vd^im ah sohlte snfficiens, b. \). eine 6)nabe, uield)e ^^tuar an
f i d) , abgcfcl)cn oon '•^Ncrfon nnb Uniftonben, üollfoiiuncn geniii]enb fei, nid)t
aber relative, nämlid) bc.violid) ber fraglicl)cn ^crfon nnb bcr befonberen
llniftänbe. ^J^ic^ beni janfeniftifd)cn 3l)ftenie ift nämlid) bic (S-^nabe, b. I).
bic delectatio coele.^tis an f i d) immer im ftanbe ha^ (^nte ^n iinrfcn,
feinevmciv? aber immer /;/ ro7frrefo ober relatire, niim(id) bann nid)t, menn
il)r eine ftiirferc Monfnpiioccn^, eine delectatio canialis relatire victrix
cntgegenftebt. T^ie uon ber delectatio carnalis bcfiegtc delectatio
coelestis nennen bic ^"^sanfcniftcn fjratia parva, nnb biefciS ift i()rc
gfi-atia sutticiens.
]^^^^ ^ Ter n^"oiV llntcrfd)ieb ^^^^ifdicn biefer janfeniftifd)en ^rratia parva
nnb ber fatbolifd)en <z'ratia mere sutticiens liegt nlfo barin, baj3 ber
^rnnb, uie^^()alb jene feine 'ilMrfnng l)at, nid)t im freien ^-Il^llen beö lÜ^cnfd)en,
bey fatDoiifctini foubcm iu bcr dclectatio carnalis relative victrix ücgt, UHif)rcnb nad)
^s'lXin.s.'* fatl)oli|d)cr i'cl)rc gerabc nmgefel)rt ber (^runb, uiec^()alb bic ^nabc mere
snfficiens bleibt, nid)t in bcr cntgegenfte()enben ^'onfnpi^n'cnj liegt, meld)c
man immer überminben fann mit ber gegebenen (^nabe, menn man loitt, fonbcrn
Icbiglid) im freien '^iMlten. Minima pratia i)otest resistere cuili])et
concupiscentiae et meieri vitam aeternam. 8. Th. 3 q. 62 a. 6 ad 3.
II. ^-^emiefcn mirb nnfere !Il)cfe
Tic -dJr ic r 1 . a n ^> bcr l) c i li g e n ® d) r i f t , bie l)änfig uiieberf)oIt, baf3 ®ott
bic ^natia %(•!•.■ alte!?> fciucrfcitc^ ,Vim .v»eile ber 3ünbcr gctl)an [)at, uiC'?t)aIb bicfe mir beei^
'^ "cions!"'^' l)f^l^^ eV^ Cv)rnnbe geben, mcil fic bcr göttlid)cn (^nabe miberftet)en. (^nid
est, quod debui ultra facere vineae meae, et non feci ei? An quod
exspectavi, ut faceret uvas et fecit labruscas. Is. 5, 4. Jerusalem,
Jerusalem .... quoties volui confrre^»"are ülins tuos , queniad-
modum prallina con.crefrat pnllos suos sub alas et noluisti. Matth.
23, 37. Vae tibi Corozain, vae tibi Bethsaida, quia, si in Tyro
et Sidone factae essent virtutes, quae factae sunt in vobis, olim
in cilicio et cinere poenitentiam egissent. Matth. 11, 21. Dura
cervice et incircumcisis cordibus et auribus, vos semper Spiritui
Sancto resistitis. Act. 7, 51. Exhortamur, ne in vacunm gratiam
Dei recipiatis. 2 Cor. 6, 1. Ecce sto ad ostium et pulso. Äpoc. 3, 20;
1552. 2. an^> bcr öef)rc bcr 1)1. 33äter. Si in Deum non credis
vcf)ve bcv iiMitcv. ^^ ^^ ^^^^^ manui subtrahis, causa imperfectionis in te erit,' qui
non oboedivisti, et non in illo, qui vocavit te. Iren., Adv. haer.
1. 4 c. 39. In potestate nostra est et peccare et Domino adiu-
vante non peccare. Hieron., In Ps. 140. Ex eo, quod non accepit,
nullus reus est ; ex eo autem quod non facit quod debet, iuste
llntciidiicb
^anfeilen bcv jaii
)cnt|"tifct)cii vTa
tia |»arva unb
§ 146. '^k gratia sufficiens ober f)inreici)enbe ©iiabc. 521
reiis est. Debet aiitem, si accepit et volimtatem liberam et siiffi-
cientissimam faciiltatem. August., De lib. arb. 1. 3 c. 16;
3. a u ö b c u !0 c t) r c n t [ rf) e i b u 11 Q e n b c v ^ i r di c. i?^»-
a. ^a«? 2^r i b cn tiniim crUnrt: Si quis dixerit, liberum ocn bcv .^ivci)c.
hominis arbitrium a Deo motiim et excitatum nihil cooperari \^'a,i"eS"'
assentiendo Deo excitanti atque vocanti .... neque posse dissen- V.uo^mt.
tire, si velit anathema sit. Sess. 6 de iustif. can. 4. "üaä)
biefem ^nnoii gibt C6 alio eine (^uabc, mit mcU'^er bcr iWcnfc^ niitiuirfcu,
bei* er aber aiid) miberftcben taini. Tariii bcftcf)t aber ^at^ ^iBeien ber gratia
vere, sed mere sufficiens.
b. 5öicber{)o(t mürbe f olgenber ®a^ be5 3 a u f e n i u ^ al-o t) ii r e t i f d)
Derurteilt: Aliqua Dei praecepta hominibus iustis volentibus et
conautibus, secundum praesentes, quas liabent vires, sunt impossi-
bilia: deest quoque illis gratia, qua possibilia fiant.
|)iernad) ift e« bäretifd), 3U behaupten, bic il^eobad)tung gött(id)er
Gebote fei beni ©eredjtfertigteu ^uiüeilcu uniubgUd), meil il)m bic (^uabcU'
^ülfe fet)le. (S^^ ift alfo Togma, txx^ UHMtigftemo bcr C^kr cd) t fertigte
gur ^eobad)tung bcr gött(id)cu Okbotc iinnicr gratiam rcre sutficientem
^at. "^a tt^ nun cbenfalie> ffftftel)t, bail ([wd] (^crcdjtfertigtc in Xobfünbcu
faden (Trident., Sess. 6 de iustif. cap. 14 et can. 2o), fo ift cuibent,
baj3 biefe gratiaui rere sufficientem l)attcn, bic bnrd) il)rc eigene 3d)n(b
mere sufficiens gcbHebcn ift.
c. %U l)ärctifdi iinirbc and) bic l'e()re be^o !^anfeninö
gebranbniartt: Interioii *:ratiac in statu natuiae la])sae nunquam
resistitur. .picrnad) fann alfo bcr ^''3^enfd) bcr (s^nabc nid)t blof^ unber-
fte^cn, unvo and) non bcr gratia efficax gilt, fonbcrn er mi b e r j"t c l) t i l) r
and) m { r f n d). ^n fü(d)en Tyäücn ()at alfo bic (^nabc feine 'B i r f n n g ,
fonbern ift ))iere sufficiens.
d. ra^u fonunt bic '^^crmcrfnng bcr andj für bic gi'atia efficax
gcltcnbcn Pi'op[). *.l — 15 bcc> X^neCMiel, nad) bcncn bic (Mmibc innncr
eine allniäd)tige nnb nnuiiberftel)(id)c ^li^rffanifcit (^5ottcc< ift, uie(d)cr bcr freie
^^iUc nieinafc> unbcrftcl)t;
4. a n £^ beni 1 1) c o ( 0 g i i d) cn Tcnfcn. (^ott ucr(ci()t aden ^ i-^-^»«-
yj?cnfd)en (3inabc, ba^ fic il)r .v>ci( uiirtcn tonnen, n>ic unr fpäter fc()en ,s^r,uc.Sc"woT
mcrbcn. Üi^te bic (vrfahrnna lehrt, ift aber bicfc @nabe in niand)cn '^"^ "; ^'^^7!"'^-
'u)?enfd)en ol)nc ilMrfnng, ba fie fünbigcn, anftatt @nte^o ,^u tbnii. xHlfo gibt (sVincn^ bcy
cö eine gratia mere sufficieus : sufficiens ift fic, med fic ben ^JJ(Cnid)en ^'■\'.ir„s.'
in bic reale ll^iöglidifcit ocrfctu, fein .Spcil ;,n mirfcn ; fic bleibt aber '})fere
sufficiens, ba fic bic ilMrfnng, ,yi bcr fic gegeben mirb, nid)t bcruorbringt.
HJ. ^ie ."pärctitcr cntlct)ncn il)rc (5inuninbc gegen bic gratia
sufficiens
1 . an^ etellcn bcr b e i l i g c n ^ d) r i f t , uield)c
a. gan,^ int allgemeinen imn bcr :?ltlmad)t nnb ^iiM r f f a m f e i t ^ 1555. ^^^^
be^ göttlid)en ilUllcn^o reben. Dens auteni noster in coelo: oninia Heh-nsViitnlÄt
quaecunque voliiit fecit. Ps. 113, 11. Voluntati eins quis lesistit V l;;?^^;^^'^^;^^^^^^^^
Rom. 1), 19. ^Hllcin ber göttnd)e '^mKc ift etmas gan^^ anbere-o aUo
bie gratia creata, Don bcr l)ier bic ^Kebc. ral)cr ij't ec^ and) gan,^ falfd),
menn Cnes^nel bie (^nabe mit bcm allmäd)tigen Söillcn ©ottc^o ibentificicrt.
Dei gratia nihil aliud est, quam eins (nnnipotens vohintas; haec
est idea, quam Dens ipse nobis tradil in omnibus suis Scripturis,
522 2)ie ?ef)rc t)on ber (^nabc. A. 58on bcr aftneüen (S^nobc.
Prop. 19. T'cr allinäcljtioe 21^illc (S^otte^^ mirb aber iiiff)t gebrochen, aucf)
meim bcr ^Qc'eiifd) ber l)inreid)ciibcit (Mnabe UHbcrftel)t. Cum Dei voluntas
sit universalis causa rerum oniiiiuni, inipossibile est, quod divina
voluntas suuni ettectum non consequatur. ünde (luod lecedere
videtur a divina voluntate secunduni unum ordinem, relabitur in
ipsam secundum alium, sicut peccator, qui, quantum est in se,
recedit a divina voluntate peccando, incidit in ordinem divinae
volnntatis, dum per eins iustitiam punitur. S. Th. 1 q. 11) a. H c.
«gl. aud) § 33 ff.;
b. \vdd)c non bcr gratia effica.r lianbchi. .S^icrl)cr gc()ürt ,> 33.:
Omuis, qui audivil a Patre et didicit venit ad me. Joarm. 6, 45;
2. lUbo iicr)ri)icbcncii ^Hn«iprüd)cn bc^o 1)1. *;?( u gufti u u«^:
155»?. a. ©in .s^^auptarnuiiiciit bcr Qanjcniftcu ift bcr ^d)rift: De corr.
ri^m sinriiiw. et j>-ratia cntuoiniiicn. Tort untcrfdjcibct bcr .S^ciligc bav adiutorium,
uou xinb :u\\u- ^^f-f ff, f.ffQ ffQjf ii„j^ j^,^,^ adiutorium, quo: '^Ibniii Iiabc baö adiutorium
ton HUI <|iio , ^ , ' -^ ,
beim Dl -niinu empfangen, non ([uo neret, ut perseveraret, sed sine quo per liberum
'"""''■ arbitrium ])erseverare non posset ; jet^U aber cnipfiiigcn bic ^]Nrnbcfti-'
liierten nid)t ein foUi)Cv adiutorium perseverandi iine ^Hbam, fonbern
tale, ut eis perseverantia ipsa donetur c. V2). %U (^runb liicrfür
fälirt er bann an, bcr ^Bidc '2(bam!o fei nod) nict)t burd) bk ®ünbc gcfdjivädit
nnb luni bcr .sunifitpivocn,; bel)crridit gcuu'fcn, uicei)alb er ncrniögc bc^5
blofnui adiutorium, sine quo non babc beharren fbnnen; jc^U aber fei biefc
gro(3c ?vrcil)eit burd) bic ^ünbc ocrloren nnb bcr '^lUKc gefd^unid)!, ires^balb
gröf^cre ^nabe üerlieben unirbe, burd) iiHid)c bic .V)eiligen indecliyiahiliter
uub insuperahiliter \^aii ®ntc luolUcn bic^ an^ (Snbc 'c. 12).
riefe 3tcllc beuten bie i^anfcniftcn fo, aUo ob 5lngiif(inn{< lel)re, nur
in statu naturae intetjrae babc co eine «ratia sutticiens gegeben, in
statu naturae lapsae aber gebe t<> nur eine ^iratia efficax; mib };\mx
eine folrf]c, bic n n mi b c r ft c I) l i d) unrt'c.
Taranf ift ^u cnuibern :
a. .pättc bic etcUe unrflid) biefcn 2inn, fo cntf)ie(tc fie eben einen
:^rrtnin, uicld)er bcr :!^ebre ber .Siird)c gegenüber obnc allc^^ (Mcund)t
lüiirc. i>gl. 11. 142.
1557. (j '^lUcin fic fann bcn bcl)auptetcn Sinn gar nid)t babcn. ^Hngnftinno
,i^f,^' ;',*i'',|''y;,, rcbct l)ier nändid) iiid}t non bcr (^nabc im angemeinen, fonbern innt
Dl. ;.'iufliinimiii bcr (S^iiabc ber 33 c b a r r (i di f e i t nnb ;mar .^nniidift bcr perseverantia
3^ri,nniirt}roit. achra. "Daber jagt er, ^Hbam l)abc ';{[V([X \>([-l> perseverare posse, al|o
fnffici eilte C^huibc ,^n bc()arrcn, nidit aber 'i)at> ^cl)arren fclbft,
a(fo g-ratia effica.r bcr 3->cbarnmg gehabt; ganj genau ba^fclbe behauptet
er aber unmittelbar uorbcr non bcn gercditfcrtigtcn Sünbcrn, bic nid}t in
bcr r^ercd)tigteit bebarrcn. Tabci niadjt 5(ngnnin baranf anfmertfam, b([^
bem ll(cn)d)cn im Staube bcr gefallenen 9?atnr eine größere ^nabe not=
mcnbig fei, a(e im Staube bcr natura inte.cra: ()icr bcbnrfte er nur ber
g-ratia elermis, t^k ibm hat^ «ermögen ,^ii fnperiiatnralen 5t!tcn gab; jct3t
aber bebarf er and) einer gratia medicivalis. bie feine Sd)Unid)e imtcr-
l'tü^U nnb feine böfcn «cgierben überminbct. Tic (^nabe ber 33cbarr =
l i d) f e i t ift b([t> adiutorium quo, mit meldjcin ber iÜknfcf) indecliiia-
biliter uiib insuperabiliter fein ,f)ei( mir!t, o()nc H^ er aber ctnni burd)
bic (S^nabc indeclinabiliter nnb insuperabiliter ^nm Ö^uten genötigt mirb.
§ 147. 2)ic yratia efficax ober mirffame Öinabe. 523
b. T)cr |)ciUge k^rt l)iiuft|3 bic iinfc 1)1 bare 33? ir ff am fei t ber . i558.
^iiabc. 5lÜcrMiig9 gibt e^ aud) eine uiifcl)lbar unrf|ame (^hiabe, niiinUt^ btellT'iriV^ra-
gratia efficax. 'I)iefelbe ift aber imfel)lbar unrf)aiu, ol)ne hi\\i bie 5reil)eit ^^'^ t'f«cax.
be^ mcnfrf)lid)en ^MUemo bceintväd)ti9t uuivbe;
3. au0 ber ©rtuägung, bie gratia sufüciens fei unnüt^, iueil fie ^. /fö^-
feine 3öirfung erziele; ja fie fei fii)äb(id), meil fie bie ec^ulb be^itcTeSs'Mrnüt^^
9J^enfd)eii ncrgrögere. Gratia sufficiens statui nostro non tarn vitilis,^^* ""^^"''"'"
quam perniciosa est, sie, ut proinde merito possimiis petere : A
gratia sufficienti libera iios, Domine. T^iefer (Sinmanb beriit)t auf
einem 3opl)ic^ma. Tie gratia sufticiens iinire nicUeid)! unnü^ unb fd)äb=
lief), lüenn fie mie bie janfeniftifdje gratia parva nid)t bie reale unb
fonfrete ^D?üglid}feit ;^um ernten üerliel)e; aber ba fie biefe Der(eif)t, fo ift
fie im böd^ften (^rabe nülMid) unb b^-'i^fii''^ ^^^'^'^ '^^^^^^ ^\\x6) bie ^d)ulb
ht<-> ^JJtenfd)en nul^lov unb gereid)t bann mie alle^o mifUn*and)te (^Mite bem
Snnber ;,nr ®d)ulb nnb ;,niu iinn-bcrbeu. I)aber ift ber eben angeführte
janfeniftifd)e Sat3 oon '.H(e;i-anbcr VlII. mit ^Ked)t uernrtcilt morben.
§ 147. ^ic f/r((ti<f r/'ßr(fx ober iuirffamc (^imbc.
'i^c^i. § e i n V i d} » (M u t bc v I e t , 'Xoßmatifrf)o ilboolotvc \' II 1 § 4;JG ff.
I. Qmi 3Öabrbeiteu finb über febe ^iontrouerfe erbobcn, niindid) ha\^ ir.t;(t.
1. ber IVenfd) burdi feinen freien ^aiMllen fein .t)eil ^;;rS'1m V.!
mirft, aber «vaftbeiojnabc.
2. n n r i n .st r a f t b e r (^) n a b e. '^kibe 'iLHit)rbeiten bat ^Hngnftinnc^
in einer ganzen )Hc\\)( uon ^^diriftcn uerteibigt, erfterc uor^^ug-omeife gegen
bie yjt'a n i d) ii e r , letztere gegen bie t^elagianer. ^^-^eibe 5Babrbeiten
finb and) ganj f l a r unb g e m i f; ; nur m i e i^\\ah\: unb 5reil)eit ,^nfammen=
befteben nnb mirfen, fann 2d)uiierigteit für unfer fd)Unul)e^o ^Teufen b^tien.
X)ie erfte 'ii'abrbeit ergibt fid) an^:-' all jenen ,^abUofen Stellen beö
^^(Iten mib '3teuen leftameutcc^ unb ber gefamteu Irabition, meld)e bao emige
i^eben abbiingig mad)en dou ber '^^eobad)tung be^^ (^)efet3C{^, l'obii nnb
Strafe üerbeigen, ,vir ^^cfcbrung, 'iHuftreuguug, Überminbung ber ^er-
fndmng aufforberu unb erfliircu, baf; ber lUienfd) ^^cxy feiuec^ ^-linillen^
nnb ^Ibnii«, nnb baber i'eben ober Tob in feine freie 5ll>at)( geftellt ift.
m- § 63.
9^id)t minber ^atjlreid) finb bie (irtlärungeu ber 3d)rift nnb T^rabition,
luonad) Qdott burd) feine (^nabe bemirft, baj? ber ^JJcenfd) fid) befebrt, fein
ijeit unrft, bie Gebote [)iilt, bie ^crfud)ungen überminbet, '^^erbienfte
fammelt, im (^hiten uerbarrt, nnb baf^ er alie^ö, mar> ba^n bient unb fübrt,
nid)t feinem ^Kennen unb 'i\iufen, fonberu ber (^rbarmnug C^hntec^ nerbautt,
ber bec> ^Jccnfdjcn vper^ unb 'U^ille in feiner (bemalt {)at unb uad) 'ii'obl
gefallen lentt.
Tiefe boppelte 9iViI)e göttlid)cr 5(uc;fprüd)e bitt ber {)(. ^lugnftin in ^.^ J^'^J'^^- ..j^^.^.
feinem ^ud) de gratia et lib. arb. au^^fübrlid) erin'tert. Slkc ^at biefelben biirboppcueu
fur^ in folgenber 3ikife ^ufmumcngefteüt: ^'X^^^'"''
Tic bciiige 2d)rift forbert auf, uid)t träge unb nad)läffig ju fein
{Hehr. 4, 11), ber (^mbc golge ^n teiften (Hehr. 3, 7; 4, 11; Jar. 4,
7; Apoc. 3, 20); gegen bie Stimme (Spotte« ba^^ ,per,^ nid)t ;,u oer*
bärten {Ps. 94, 8; Hehr. 4, 7); fid) ein neuey 6per^ 5U mad)en [Ee. 18,
31 j, une C^ott nn^^ ein mnci: ^n:^ gibt {E^. 11, 19i; (^)ott ^n naben,
524 3)ic ?clirc Don ber Ö^nabc. A. ^^on ber nftueHen (S^nabe.
unc er fid) un^> mil)t {Jar. 4, 8); 3U i()in fiii) 511 bcfcl)rcn, lüic er un§
betcl)rt (2 Faralip. 15, 2; Jer. 4, 1; 31, 18; Zach. 1, 8; 2 (7or. 5,
19. 20); ^I)rifto 311 folöcii iMaWi. 10,38; 19, 21; Joamt. 6,35. 37),
mic mir 9c;)inicu mcrbcii 511 i()m iJoann. G, 44. 66); in itiin ,^ii bleiben,
mie er in itnc^ bleibt [Joanv. 15, 4); nnjcr .sjer^ t)in5nlenten ^n ben
Geboten (S^ottec> ils. 55, 3; Fs. 118, 112), mie @ott e^ ba^n Unit
[Ps. 118, 36). (S^ütt bereitet nn^^ ^u ©efägen ber (Sl)rc (i^ow. 9, 33),
mib luir bereiten nne^ jelbft ba^n (2 Tim. 2, 21 ; ©ott ftörft nm, unb
luir füllen nnc^ l'elbft ermannen nnb ftart ermeijen iffehr. 22, 1. 12;
1 Petr. 5, S>; mir füllen lueife fein {Ps. 31, 9) nnb (^)ott bitten, baf3 er
unc^ bic 2Bei«l)eit fc()cnfe (A*. 118, 125; Jac. 1, 5); mir füllen entl)nltfam
fein iGal. 5, 16; Eph. 5, 3: /^/Ä 4, 8) unb (^ütt bitten, M^ er nn^^
bajn niad)c (*S'«^. S, 21); mir füllen b(Vo 33üfe nieiben ( Ps. 118, 27) nnb
beten, baf3 (s^ütt un«? banür bcmabre (2 Cor. 13, 7; 6W. 1, 9i; ©ott ermäblet
nn!ci ^Joaini. 15, 16. 19 1, nnb mir ermäl)len it)n {Matth. 19, 27;
Luc. 10, 42..
15G2. II. 'ilHi^> aber ba<o ^m' r l) ii 1 1 n i c^ ,Viiifrf)en biefen bciben J^'^ftüren
fn!\irfinr''(?/mitc ^^^^ ^"^ ^^^ ^^' (^H^tte^o (^nabe, UHldje bemirlt, ban U)ir bac^eiiige mallen,
u. fvoim m\u\\ luQy (^3ütt cieföüii^ nnb nnc> beilfani ift. Dens est, qui operatui- in
"'^xvSiUiiil. " vobis et velle et pertieere pro bona volnntate. Phil. 2, 13.
Aptet vos [DeusJ in omni bono nt faciatis eins voluntatem,
faciens in vobis, (juod placeat corani se per Jesuni Christum.
Hehr. 13, 21.
'^-e^ol)alb ift nid)t nnfcr ^ii^illc, füubern bic (s^i a b e (S5üttec> bie
e r f t e Urfadie unferev .S^eil-o. [«"itur non vol(^ntis, neque cui'i'entis
sed miserentis est Dei. Pom. 9, 16. Ex ipso [Deoj vos estis in
Christo Jesu, qui factus est nobis sapientia a Deo et iustitia et
sanctilicatio et redemptio, ut qnemadmodum scriptum est : Qui
oloriatur, in Domino «florietur. 1 Cor. 1, .30 sq. Gratia enim estis
salvati })er fideni, et hoc non ex vobis «Dei enim donum est), non
ex ()})eribns, ut ne qnis gloi'ietur. Kph. 2. S sq.
Tatl aber (^^ütt nn^o biefe (^nabe gibt, t)at feinen letzten C^runb in
beni ^)iatf d) Inf f c feiner (£-r barm nn g , bnrd) ben er nn€> ermiit)lt l)at
üün (;£nint3tcit. Sicut eleoit nos in ipso [(-hristoj ante mundi Con-
stitutionen!, ut (^ssenius sancti et inimaculati in conspectu eins.
Fyph. 1, 4.
'iral)er baben mir nid)t nn-o felbft, fanbern (^ült ^n riilimen, menn
mir anc^gcfd)icben finb anc^ ber ^^]abl ber 35erlürenen: Qnis enim te
discernitV quid antem habes, quod non accepisti? si autem accepisti,
quid gloriaris, quasi non acceperis? 1 Cor. 4, 7.
5)ie '^Mil)rl)cit, ba|l ber 'JJ(cnfd) ba^o (shite nnb .S^'^'^Ü^^"'^ f^'^^
mill, aber 'i>i\x> bie (^htabe O'hitte^o biefe»? freie ^iinillen in ibm mirft nnb
jmar in füld)er 'ilH'ifc mirtt, bail baburd) bie 5^**-'Jt)eit bec> '^H'^llen«? nid)t
auföetjüben, füubern erft red}t ücrmirttid)t mirb, iiuir bie ftete l'ebre ber
ilirdje nnb ber l)(. ^initer.
ir,«a III. ^ie %xi nnb $S?eife aber, bic miri modi, mie (^ütt inncrlid)
Siu- in- Ä5o ii» lU'enfd)en bemirft, baf^ berfelbe frei ber (^nabe fülgt, ift ein unbegreif^
ein 05fiKiinni.^. \x^p-. (S)cl)eimni^-.
^^ül)l aber ift c-s lcid)t cin,;nfel)en, baf?, menn Oiütt ben älMKen bemegt,
er il)n fo bemegt, baf:; ber 2BilIe fid) felbft frei beftimmt; benn e«? ift nn-
§ 147. 2)ie yratia efficax ober lDirt]ome ©naöc. 525
möglid), bog ©ott fid) felbft unbcviprid)t unb ba^^ 'Bcrf bcr ^d)öpfimg,
iiiimlid) bie 5Teit)cit bcö SBillcn^v hmd) ha^ iilkrt bcr ©nabe anf()cbt unb
bcn ä^ued bcr (^nabc, iiamlid) ntd)t unfreie uub bc^4)nlb fittUd) mertlofc,
foubcrn tugcubl)aftc uub bc^^l)alb freie ^.Hfte, burd) bie Sßirffaiufcit bcr
ö^uabc felbft ücruid)tet. C^ott bcuu'gt, iinc unr bereits iu ber öet)rc nou bcr
^rot)ibcu5 fal)en (n. 585) nüc 3Bcfcu il)rcr '>t\itur eutfpred)cub, bie t)cruuuft=
(ofeti in ^kifc bcr ^^nturnotUHnibigfcit, bie freien in il>eifc bcr J'^'^^ibcit.
Ad providentiam divinam iion pertinet iiaturam rerum cornimpere,
sed servare. Unde omnia movet secuiidum eorum conditionem ;
ita quod ex causis necessariis per niotioneni divinam sequuntur
effectus ex necessitate ; ex causis autem contingentibus secundum
effectus contiiigentes. (^uia igitni- voluntas est activum principium
uon determinatuni ad unum , sed indifferenter se habens ad
ninlta; sie Dens ipsam niovet. (|nod non ex necessitate ad unum
determinat, sed renianet niotus eins conting-ens et non necessarius.
S. Th. 1. 2 q. 10 a. 4 c.
IV. Tic ^Birffanifeit ber (^nabe unb il)r '^Hn'baltni^i jnni freien
33}il(en luirb in folgcubcn, teito cicgen bie 'l^clagiancr, teiho t3cgeu bie
ytcformatoren unb ^anfcniitcn geriditetcn Il)efen udi)er priicifiert.
X I) c f i ^ 1 . (£• c> gibt eine (jratia efßca.i\ b . {). eine i^S n a b c , . isc».
iDCldjc g CUM 13 unb nnfcnlbar bns ^^o ollen uub ^i^ oll b r mg cn-mtia efm-ax
be£5 ©Uten beniirtt, .^u bcni fic gegeben mi r b. ' uub iim^^^ebcu
'Die Xbcfe ift de jide.
1. Qu bicfcni 2iit3 finb brei ^^iMibrbcitcu au'ogefprod)cu, uiinilid)
a. bnil c^o eine ('^)\\i'\\)': gibt, bie bcn luui ibr bcabficbtigtcu C£'rfotg
loirttid) \y\\, b. b- bcn guten %\{, bcn fic bnnorbringcn foll, uurtlid)
beroorbringt;
b. baf3 bcr (^3rnub, uic^bulb iu bicfciu ^-all bcr freie W\{k bcn frag-
Iid)cn 5lft uurllid) fcl.U, piincipaliter iu bicfer (Munbc liegt, bie baber
nid)t blojl btK> '-iHniuögcu uub bie '.Hiiregnug, foubcrn bas 'U^ollcu uub
il^oU bringen felbft oerleibt;
c. bof? cc> in ber l\\ui)t C^ottc? ftcl)t, biefen (Erfolg bcroor^ubringen,
umun unb uio er U)ill. Wott tanu nlfo uienn er uiill, gratiam efficacem
fd)enfcu, unb uicnu er fic fcbeutt, ift biefe C^nnbc uufeblbar mirtfani.
2. 'Der '^-^ciucici bicfer 'ÄHibrbeit ergibt fid)
a. a u « bcr l) c i l i g e u 3 d) r i f t. 63ott tanu biVo .per,; bes ^ ir.cr..
9J(Cnfd)cu Icnfen, uue es* it)ni beliebt: Sicut divisiones aqnarum, ita ^^rl^^SiJe^'üail
cor regis in manu Domini: qnocunqne volnerit, inclinabit iHud. ^"■"^■'' 2^"''^-
Fror. 21, 1. i\*ieniaub tanu bcui '-li^illcu (^kittcv unberftebeu: Domine
Domine rex omnipotens, in ditione enim tna cnncta sunt posita
et non est, qui possit tnae resistere voluntati, si decreveris
salvare Israel. Esth. lo, 9. (S3ott mirft bac> 'UhiHcu unb iuiltbringcn
im Älccnfdicu iFhil. 2, 13). U,H3l. and) hk fd)ou citicrten Stellen
(n. 15G1 f.i;
b. nu-o bcr Ö c l) r c unb bcn OUbctcn ber .Svird)c. Tic läcc.
f)icrl)cr gcbörigcu @ntfd)cibuugen ber Sbnobcn oou .Svurtljngo, 'JJiilcoc »"b J^,[%|JJJ[,|.''"j'/^'"^j
Orange bnben mir bcrcit^> gefcbcu. Um bie gratia efficax betet and) bie ^oi- vrinc bev
Ä^ird)C in oiclcu Drationen. Taber ?luguftiu: Proi'sns liac in re non ^""'^"'
operosas disputationes expectet Kcclesia, sed attendat quotidianas
orationes suas. Orat, ut incrednli ciedantj'Deus ergo conveilit eos ad
i5r.H.
526 3)ie 2d)ve uon bev &mhc. A. l>on bcr aftuedeii (Mnabe.
fidem, orat, ut credentes perseverent; Deus erofo dat perseveran-
tiam usque ad fiiieiu. De doii. pers. 7 ;
^. i;:^»'".- c. 11 II c> bcr ^cljvc bcr 1)1. ilni t c r. Älar mib bcftinunt fagt
Dn' a}mi[>l''nart! bcr 1)1. VI u fj 11 ft i 11 : ^^l>cr luolltc 10 i]ottloc> iinb albern fein, ,^ii bcl)iuiptcn,
,^.f;'!;/'\^/;;!,'|,\,. (^)ütt töune bcn bbicii ^iMücii bcc^ l)icnjd)cii iiid)t, (oiücit er moUc, mann er
Ki'H. lüüüe, unb iDO er ipollc .'^iim (Anteil luciiben. 11)iit er e^ aber, fo ttjiit er
CO aiuo ^^ariiil)cr;,uifett ; tl)itt er ec^ iiid)t, fo tl)ut er e^ aiu? (^ered)tigfeit
iiid)t. Enchir. 98. ^ii btcjcn 'il^ortcn beutet "iHuniifttiiii'? KmA) bie ratio
theoloyica für iniferc !itl)efe an. ^cr a 1 1 ii) i f f e ii b c , all lu e i f e imb
al Im all) t i ge (56ott tann biird) feine (^nabc bcii i^crftaiib fo erleiiditen unb
ben ilUücu berart beiucgen, hci^ ber "OJcenfd) fid)er hn\ Vlft fe^t, 5U bem
biefe (Mnabc nerliebcn luirb. Tic gegenteilige ',l:^cl]anptung iinire eine
^d)nuilcrnng ber ^^inirbc unb iDiajeftiit C^ottcv.
% l) e f i c> 2. T i c yratia effictu- nötigt bcn f r c i c n '-11^ i 1 1 e n
u i d) t. '^i>ae im 111 er ber ^A^ille u e r m iWu' bev uiirt'famen
r-ix.^'^ilif^^^^^^^^^^ .pcilfamcv mill, bac> null er bal)er ol)nc innere
tinen. *DJ 0 1 in c u b i g t c i t mit n oll f o iii m cn c r 'Ami 1)1 f r c i l)c i t, b. l). er
m i U e e , 0 b )u o l) l er e v a n d) n i d) t lo olle n f i^ n n t c.
1. riefe Tl)efc ift de fide unb rid)tct fid) jiiniid)i"t gegen bie
)H e f 0 r m a t o r c n , iucld)c bav liberum arbitriuni leiignctcu ui. 605 ff.)
unb lcl)rtcn, bcr iVieiifd) fönnc mcbcr ber Ö)nabe uiiberftcbcn, iiod) il)r mit
freier 'AmiI)1 bciftimmeii. I^abei nntcvfd)cibcn l^utber unb (£aluin fid) nur
babiird), bai*:; jener ein rein pafi'iucv ";>-5cmcgtmcrbcn, biefer ein ^oar not=
menbigec^, aber fpontanee ^clbftbemegen bc^o '^mieiuo annal)in.
ir.i;i.. (^kuicn biefe ^v'cl)rcn erflärt bac^ Iribcntinum: Declaiat praeterea,
ipsius iustiticatiunis exordium in adultis a ])ei per (•hiistuni Jesum
praeveniente gratia snmenduiii esse, hoc est, ab eins vucatione,
qua luillis eoium existentibus meritis vocantur, ut, qui per peceata
a Deo aversi eraut, per eins excitaiitem atque adiuvautem (>Tatiam
ad coiiverteudum se ad suani ipsoruiu iustiticatiouem, eidein gfiatiae
libere assentiendo et cooperaudo, dispouantur ita, ut taugente Deo
cor hominis per Spiritus Saucti illumiuationem neque homo ipse
nihil omuino agat, inspiratioiiem illam recipieus, r/inppe qui illam
et abicere potest, neque tauieu sine gratia Dei movere se ad
iustitiam coram illo libera sua voluiitate possit. Sess. 0 de
iustif. cap. 5.
3in i^anon 4 aber l)ci(5t z<>: Si quis dixerit, liberum hominis
arbitrium a Deo motum et excitatum nihil cooperari assentiendo
Deo excitanti atque vocanti, quo ad obtinendam iustificationis
gratiam se disponat ac praeparet, neque pofise dissentirey si relit,
sed veluti inanime quoddam nihil omnino agere mereqne passive
se habere, anathema sit.
.piernad) ift ec> Togma, bajl bcr l^tcnfd) aik^ ^cilfamc, wat^ er
uiiü unb Uiirft, in Ä^raft ber (^nabc, bie aÜ feinem 'Anincn .yioorfommt unb
c^o begleitet, miU unb mirft, aber mit uoUfoinmener '-llHil)lfvei^eit, alfo n:)ä()renb
er e^ and) nid)t iroUcn unb ber @nabc unberftel)eu fi)niitc.
2. '^^eunefcn mirb biec^ Togma
ir.To. a. a u ^o bcr b e i l i g c n 3 d) r i f t. Ter 'JJ( cnfd) mirft (^Hitc?,
^%diHT?t^''^^^i^^^^^^ ^^' ^'^' ^^''^) nid)t mir teil tonnte, unb l)anbelt mit uoller
iimuiie uiiuv 5isa^lfreil)eit : (^lü potiiä ti'ansgredi, et non est ti-ansgressus; facere
mim ülu'v bii'
^Jl«iUenvfviil)fit.
§ 147. 2)ie yratia efficd-r über uiivffainc ®uabe.
r,97
mala, et non fecit. Ecclus. 31, 10. Dominum elegisti hodie, ut J^'^'^'J^^^J^J'l^^^'^j^;
sit tibi Deus. Deut. 2^, 17. Testes iiivoco hodie coelum et imb ivobition.
terram, quod proposiierim vobis vitam et mortem, beuedictionem ^^''^^^l-ic-a!' " ^'
et maledictionem. Elige ergo vitam. Deut. 30, 19. 5. (\\\6,)
Matth, 23, 37; Act. 7, 51; Born. 2, 5; 1 Cor. 3, 8; 2 Cor. 6, 1;
Phil 2, 12; 1 Tim. 4, 7;
b. iwx-i b c 11 l) (. 53 ä t e r n. l^tx () l. % u g u ft '\n\\<^ l)at eit3ciu3 ein
^^txi ge|cf)rieben, um bie 5^-cil}ett bcs l)j^cnid)cn unter bciu (£iuf(uffe ber
®nabc ,vt beiueifcu, uauilid) De gratia et libero arhltrio. Taf3 bie
gefamte Xrabitiou unjcrc ^Hil)rl)cit bcäeiic^t, lutib feibft uou '^tw O^cformatoreu
^ugegebcu. 3o fii^reibt ßalüin: Vohmtatem Deus movet, non
(jualiter multis saeculis traiUtum est et creditioti, ut nostrae postea
sit electionis motioni aut obtemperare aut refrag-ari;
c. au^' \>z\\ ^el)r eut|d)e i b uu gen ber Ä'ird)c, bic üben
(n. 1569) augefii()rt murbeu. ^g(. a\u\) Propp. Jansen. 2. 4 uub Propp.
Quesnel. 9 sqq.;
d. 11 U!^ bcni tl) col og if d)cu rcufcu. Ol)uc 5vcil)cit bcc^ 'BiÜeu^o
fami unc uou Süubc uub 5d)ulb, lo aud) uou ctiua«? fitt(id)
©utem, .v>eiligeni, '^^crbicufrtid)cui, uou l^cbotcu, ^^erbotcu,
3J?a()uungeu, Öob unb Strafe uic^t hxt ^Kebe feiu.
3. I)a uuu bie (55uabc qcrabe qutc xHftc bcAiuedt, fo fauu fie bie,,.. ly^^-^ ,
ÖJruubbebiuguug aller ^ittlid)fcit uid)t aufl)cbcu. ^ni (^5egcuteil l)at bic mo ^iiminiMvoi
%\\(\t)Z hk Jreibeit bcv ^iiM(lcuc> uid)t b(oH jur ^^^ o r a u v i e ^ u u q , fouberu aud) '""'^ '■"""'^'
juui ^uucfe. '}iid)t aufgebobeu, jouberu crl)öl)t U)irb \>\t ^'reil)eit burd)
bie (^uabe, uub ^luar iu brcifad)er ii>ci]e.
a. ^ie Sd)U)äd)uug uub .pcuuuuug ber ^'rcil)cit burd) bic .Siued)tfd)aft
ber ©üube unrb oor alleui burd) bie C^hiabe al6 g:ratia \\iedici)ialis
befeitiiit. Voluntas tanto liberior, quanto sanior, tanto autem sanior,
quanto divinae misericordiae subiectior. Aug.^ Ep. ir)9 n. 8.
b. %\>tx \i\t (^uabe l)ebt uid)t bloA bic .Sjeuiiuniffc ber Jyreiljcit ^\\\,
iubem fie bic 2c^mäd)e uub bic böfcu 'Jteiguugcu mel)r \\\\^ uic()r niiubcrt
uub l)eilt, fouberu fic ucrlcil)t <\\\A) bcni '-limicu eine ()ül)erc ^tärtuug \\\\i>
(Energie, moburd) er um fo tiid)tigcr mirb, frei fid) fclbft \\\ bcftiuuucu.
c. Cimblid) ocrletl)t bie ^"bwX^z ^ur uatürlid)eu 'U>i(lcu'öfreil)eit bic
5reit)eit ber Äiubcr C^kittcy, bie übcruatiirlid)c ^'reil)cit, iubeui fie bcm
^i)?cufd)cu bic ^Jiciguug einfloßt unb ibu bciucgt, h^^ ma()ri)aft (^3ute uub
(Se(igmad)eube, mouad) er ftrcbt, aud) frei uub eutfd)iebeu ^u modeu \\\\\> i\\
uodbriugeu. 'Hber unc friiftii] bicr \\\\Ä) bic @uabc luirtt, )uic ficgreid) fie
aud) bie ftiirtfteu ^egicrbcu überuiiubct, bic .\:>artl)cr5igfeit ermciri)t, ^^w
gröjsteu ©toi;, bridjt, bic iniiV'vftc 2d)U'ac^c ftart mad)t, bie falteftcu Seelen
cnuarmt uub i^ueu bie S»vd)t uub l'icbc (^ottec^ einftögt, fo bog uiau mit
^^(uguftiuu-o fageu fauu, c^ fei moralifd) uumöglid), bajl ber meufd}liebe
äBiüe ber (^uabc (^[^otte^o, meun (^^ott il)u bctel)rcu )imII, luiberftcbe, fo l)cbt
fic bod) nie bic pl)l)fifd)c ^JJi\ig(id}teit biefe^ '-li^ibcrftaubc6 auf, crl)5l)et uiel^
mcl)r iu bemfclbeu 'JJtagc, aho fie bcu ilBillcu ^^um ®uteu l)iu5icl)t, \\\\A) fciuc
grei^eit, biefe^ @utc ^u iini^tcu.
2^ ^ e f i ^ 3. Die gratia effica.r b c ft c l) t u i d) t \\\ ber delectatio
coelestis relative victrix i m S i u u b c r ^ a u f e u i ft c u.
1. ^er ^1. ^Hugui'tiu fprid)t oftmaU:? in einem gau;^ rid)tigeu \\\\\) \nv ^.^ «hlu'^Hüi..
uerfäuglidjcu Sinn uou ber delectatio, iueld)e bic .SUnitupi^^ecu; iiberuiiube; ,mrt,,ninilntinii'--.'
^•»ciiuicl)' .^uppLi t, Hoiiipiutiimii bor Xoaniatif. 11. '•^4
i:)7;i.
iie (Irli'ciMi
5Ö8 ^ie Cefjvc Hon bcr (Mnabc. A. 53on ber oftueÖen (SJnobc.
ja er fteüt bcn ea^ auf: Quod aniplius iios delectat, secundum id
operemur necesse est. Expos. Ep. ad Gal. n. 49. Ta ber 5lMlle
nl(cc>, unie^ er null, ober bciu'l)rt, siib specie boni luiü imb bcgel)rt, ]o ift
e^^ 911115 rid^tig, bay^ bcr 'ÄMtle nid)t6 nüH, aH iiioraii er Söo l) l g ef al l e 11
l)at, mib ba^ erUHil)lt, uioraii er am m elften 'ii.Hn)(gefal(en l)at. '^(Ueiu
M§ ^^ol)lgefalle^, burd) lueldje^ bic ilnU}! ober ber @ntfd)lii|l be^ ^üMlleiu^
beftinimt unrb, iiiib neu bem ^^(ugiiftinue rebet, ift feinec^uu'gc^ bie bcr freien
oelbftbcftinnnimg tun* l)er gel) eii be , uoin ilMUeii iiu a b l) ii n g i g e iiub
bevl)aUi iDcber ^um ^erbienft nod) ^iir 2;d)iüb gercid)enbe 5(nreginig be^
^e9el)nnigc>iierniögeiii?, bie delectatio obiectira, indeliherata et ante-
cede)is, foiiberii e^o ift ha^ freiiuinigc ^^i>ot)Igefallen, burd) t>m ber
iü^ille fid) ([\\^ eigener ^UhiI)1 beni Obiefte feinem '^cgel)ren<5 juuuMibet, bic
delectatio siihiectira, deliheratd et subseque'iis,
^ebem 5lMllen6entfd)(n|'3 gcl)t niinilid) eine SInreguug bc!? ilUlleu^
üorau^o, bie uom ÜBillen unabt)iingig ift. T'agegen I)nngt e^> uoni 'iBiüen ab,
\vkv^> er uuilitcn ober iier!d)nial)en iiiill. T'iefe ^^inil)l nennt ber 1)1. ^Hnguftin
inelniale (tmor, diUcedo^ snaritas, roluptas, delertatio.
I)ie (^3uabe (^otte^o bemirft nun, baf3 niuo ba^^ oiute gefüllt unb luir
iriih'eiaia u. Cv unil)(cn. Tic delectatio indeliberata bagegen bctuirtt blon ^^'^i
^'SHl^l'S "^^^ C£'ntfi1)eibnng gibt bac^ freiuullige ih>ol)lgefallen. I^ie böfe
^)cgierbe tann uh>1)1 ol)ne unb gegen unfern ^^IMllen fid) erbeben, ober fie
taun uid)t fiegcn oi)ne il)n. '^(Ucrbiuivo uiollen mir, mo immer mir U)ollen,
uou einer ^egierbc ober %\x\&){ bemegt ; aber e« ftel)t in unferer iyiad)t,
univ mir bcget)ren, unb \\\\<> mir fiird)ten mollen. Cb bie l)eilige ober bie
fiinbt)nftc Vicbe ober Jvnrd)t fiegt, biingt nid)t oon ber 2tiirfe ber delectatio
indeliberata, fonbern uou bcr freien '-li^illen^ocntfd)cibung ab; mir muffen
bal)cr mit ganzem 'Ü^iüen mollen unb (>5ott bitten, t)i\^ er un? i)elfe.
'I^er Sieg tritt immer ein, mic ftart and) bie ^?erfud)ung fei, menn
mir nur mit ber gbttlid)en (^3nabc mitmirten. 'iiMr muffen bal)er bie apoflo=
lifd)c lh\il)nung befolgen: Noli viuci a malo, sed vince in bono maluni.
Ixom.. 12, iM. iiMc ftarf bagegen and) bcr ^^^g ber (5^nabe, unb mic fd)mad)
ba-o iBöfe ift: ol)ne bcn ^^Biücn tritt ber 3ieg uid)t ein. "^w:^ fd)ilbert
'^Ingnftinn-o an fid) felbft ane ber ;]eit unmittelbar uor feiner ^l-^efcl)rnng.
'^^gl. Contess. 1. 8 c. 8 sqq. '^abei befenut er uou fid): ^d) tl)at nid)t,
UHVo mir in unoe r glc i d] l i d) l] öl) crem C^h'abe ^ufagte. L. c. c. 8.
Über ben Sieg nad) bem langen Kampfe aber fd)reibt ber .v>eiUge: '-ll^o
mar in bem nieljäbrigen Zeiträume meine freie Sei b ftbeftimmung ,
unb ([\K> mcld)em l)oben unb tiefen (^el)eimniffc unirbe fie in einem '.Hunen=
blide l)eniorge;^ogen, fo baf^ id) meinen ^J^irfcn unter bein mitbcö ^od) beugte
unb meine Sd)nltern unter beine tcid)te 33ürbe? L. c. 1. 9 c. 1.
i-"'"'- l^ail aber ber bl. 5lugnftin bie mirffamc C^nabc fo gern aU delectatio
mie ^u• uiivf ober mit al)nlid)cn vluebruden bc^^etd)nct, l)at ol)ne ^meifel bann leinen
IlXlaliu' bl-" ^^'^^^z meil er fd)on burd) bcn ^^luebrurf jebc ^^orftellnug eincy .^mangc^^
MicDiut. i^i^cr einer ^3tötigung burd) bie C^hiabe auvfd)liepen molltc. Traliit sua
quemque voluptas, non necessitas, sed voluptas, non obligatio, sed
delectatio .... Videte, quomodo trahit Pater: docendo delectat,
non necessitatem imponendo. Tract. 26 in Joann. n. 7.
^. .1^.^^, ... 2. "^k ^anfeniften bagegen gaben ec^ alv bie ed)te, feit Dielen 3at)r'
^dei"ct"tiu!^^' l)uuberten in ber ,s^ird)e burd) ben '^^elagiani^^mu^o nerbnntelte auguftiuifd)e
i^4)re aue, 'i>a^ ber '-Ii^ille bcv gefalleuen 'JJienfd)Ln uid)t burd) freie Selbft^
o7G
' . § 147. 3)ie (jratia efficax ober luirfiame ©nabc. 529
beftimmuiig, delectatio subiectiva, subseqiiens et deliberata, fonberu
burd) bie delectatio obiectiva et antecedens befttmiut luerbc uiib mit
D^otiüenbtgfcit ber delectatio relative victrix folge, fei bicfc^5 bie
delectatio coelestis ober bie delectatio carnalis.
a. 3«i^K^itii^> Ie()rte niimtirf) :
OL. ^iirc^ bie @üubc ber crftcu i\)ien|d)en t)at ber menid)üd)e 'Ä^illenhlS^^J'bTvÄna^
ba^ liberum arbitrium, b. \). bie straft, imd) belieben ©ntgegengefet^t^^^ ""^ <vveiiHit.
IM uni^len, oertoren.
ß. %\\ bie Stelle beö liberum arbitrium trat eine boppelte delectatio,
bie terrena, iDe(d)e ^um 53öfen, bie coelestis, uietdje ^um (S)uten autreibt. .
y. Tiefe delectationes mirfen in n c r f d) i e b e u e r ® t (i r f e gegen
cinanber, nnb ^trar fo, ^^)^ bie ftiirfcrc inuner bie |d)Uiäd)ere beficgt.
5. Xcr nienfd)üd)e üMlIe folgt notiucnbig ber (Siniuirfnng ber
ftärteren delectatio.
£. Tiefe 9?otnicnbigfcit ift nid)t eine ab folute, fonberu eine
relatiüc, \><x ber 'JJtenjd) unter ber oorl)errfd)euben delectatio )dc et
nunc nirf)t auberc> l)anbelu faun, uunni er and) nuter anberen i^erl)ä(tniffen
anberö l)anbchi tonnte, ^gl. Mazzella, De g'ratia Cliristi pag\ rihO.
b. d^ ift f(ar, hi\\] biefe ft'c^re ba^o liberum arbitrium ocrnid)tct jj^. i,I,n,vtciiten
unb im mefentlidjen mit ber Öel)re Saloin^^ übereiuftinunt. Tenu inenn bor n"u 2äi5c t«e^ö
^iüc mit 9^otmenbigfcit ber retatio ftärteren !L'nft folgt, bann tann oou ^^'^"'''"'"'^•
einer freien iBal)( nid)t me(}r bie ^Kebe fein. Tarans^ ergeben fid) bann
nou felbft bie al« t)äretifd) uernun-fencn fünf 3alje be^o .^siinifniii^^/ • niimlid)
a. ha]i> bie (S^ered)tfertigtcn mitunter bav (^k'fel^ nidjt erfüllen tonnen,
med il)uen bie notmenbige (^nabc fel)(t ;
|j. \si\\-^ ber ll^i'enfd) im gefallenen ^^uftanb ber (5^nabe niemal^o
ii)iberftel}t;
Y. baf^ im gefallenen 3iM"tinib ^um '^nn-bienft nnb llUijsuerbienft libertas
a necessitate nid)t erforberlid) ift, fonberu libertas a cocirtione genügt;
0. ba]^ bie lUt'öglidifeit bev 'iBiberftanbee ]n betjaupten, femipela-
gianifd) ift;
E. M^ ci-' femipelaginnifd) ift, ;,u bel)anpten, (Jl)riflu^o fei für alle
^JJ?eufd)en geftorben.
3. Tie /X-alfdibeit ber ianfeuiftifd)cu 'i'ehre oon bev delectatio relative^. .^-'^^-....^
victrix ergibt fui) axht^ folgenbeu ^^emeijen: (i.i.'ctHtio r.--
a. 3ebec> 5lrgnmeut für bie ^i'^ill^^il be^^ menfd)lid)eu ^^^^iüeuv ';;'i,'.J'",y,J,\!',|.[J''
(n. 665) bemeift ^ugleid), bay, e^ eine delectatio victrix in jaufeniftifd)em
®iune nid)t gibt.
b. Vdle ^^emeife, mit meldicn in ber iiorl)ergel)enbeu Tt)efe bie (S;fiften^^
ber gratia mere, sed rere suffiriens barget^an mürbe (n. 1551 ff.», finb
eine 'ÄMberlcguug ber jaufeniftifd)en delectutio victrix.
c. ^uj3er ben oben (Xl)ef. 2) citierten l'el)rau^fprüd)en ber .iiird)e
ift bie jaufeniftifd)e ^rrlel)re nod) anc^brütflid) oermorfen in ben genannten
fünf (Sä^en be$ :3^i^M^nitt^^-
d. Wit ber ^-rei^eit 5erfti)rt ber 3^anfeni$mu0 aud) notuienbig bac^ _ 157;..
10 iaiiuMmmct)i'
!iÜh)fterium ber (^nabe, at^ beffen ^erteibiger er fid) rüt)mt. ^tn-ab«. ,,,.,,.^.^.,1;,^ ,^,^.
bariu beftebt niimlid) ba^ (S^e()ciiiiuic^ ber ilMrtfamfeit ber (^inabe, ban ficn^^»ttav(su-i)i'im-
ben Eilten bemegt, ol)nc |euu' <^vreil)eit ^u beemtrad)t!gen. Ta|3 bagegeu
ber 'ilMlte mit ^;)^otmenbigfeit ber delectatio relative victrix folge, ift
falfd), aber nid)t gel)eimui>5Uoll unb nubcgrcifltd), ftinimt oteluu1)r, U)ie
1580.
Ite fiiatia vic-
ti
foiiiiiu'm' Viobi
530 3)ie Cet)vc Hon bcr (Miiöbe. A. 5I^on bcr aftiifHen ®nabc.
man mit Ütcd)t ^en Qaufenifteu üovöel)nIten, üolltonunen übcvein mit bcm
Tete r m i ii i c> m u y bcr ii a t u r a l i ft i f dj e u 2l)fteme ; mir ha\; bicje bcn
'^iMUcii Icbiglid) biird) natürlid)c Urjadjcn bcincgt beuten (n. 674),
ii)al)rciib bcr ^aiifcmi^miho aiid) ü b c r na t ü r l i d) c Uriad)cu geUen liif^t.
e. 'JJiit bcm bic^l}cr bctradjtctcu ::3rrtiim uoii bcr delectatio relative
ixunbVici.üii- victrix ucrbaubeii bie ^iin[cniftcu bcii aiibcni, baj^ fie bic @nabc (^ottc-^
mit bcr nolltommcncn unb reinen \!kht ibcntificierten nnb Icl)rten, bie
gratia victrix fei bie liegreid)c, reine nnb Dontommene IMebc
^otteei, jebe« anbere iDJotiu aber, inc^befonbere bie giii'rf)^^ ^w-^ ^^^'
^Jonfnpic^cen^ ent]prnngen, fei felbft|üd}tiö, ld)led)t nnb fünbl)aft. Tiefe
^^etjanptnng I)attc bcreit-o hiv^^ Tribcntinnm iicrmorfcn (Sess. 6 de
iustif. can. 8); anfc^ neue umrbc fic ccnfnriert bnrei^ bie 53u(lc Ufiigenitus
(£lenuubo' XL (Propp. 44. 45. 5:) sqq.i nnb Auctorem fidei (Prop]».
2.'> sqq.).
§ 14S. ^ic i)erfri)ict)cueu tl)cülüniid)cn Si)ftcmc über bie ÄMrffnmfeit
ber C^^uttbe.
^njl. .s^ciiirid) (Mutlicrlct, Xoi]inntiici)c 'X()COloi]ie A'lll § 146 ff-J Mazzelht, De
gratia Ciiristi. I>isp. \ a. 4 sqq.
15S1.
\Jiuniii Ml- Il)co
lobten l)ii'v
Deifcliirbonor
•JJioimini^ \\\\\>.
ir)K;
:5n bcn bi^ot)er bargcicötcn ^^LMÜ)rf)citcn bc^üglid) bcr gratia sufficiens
nnb efticax ftimmcn alle fatl)olifd}cn 2d)nlen iibercin. 'Jinr bc^üglid) ber
Vlrt nnb 'iiuMfe, mic fie fid) bei bcr gratia efticax bic S'inunrfnng ber
Ohiabc anf ben 'liMllcn nnb bie ^^creinignng bcr Sillenc^frciljcit mit ber
nnfel)lbarcn 'ilMrffanUcit bcr C^5nabc tlar ^n mad)en fud)en, beftel)en uer=^
fd)iebcnc 'IU\nnnnocn.
C£c^ gibt aber bcr 'Jtatnr bcr 3ad)c nad) für nne ^D^enfdjcn eine
"bärAüiKimiiio' boppdte 33ctrad)tnngc>iiicifc bicfco (^ e l) e i m n i f f c C\ ^alb tritt bic eine,
^'lietuüinJn''' ^^i^l"^ ^^i^' anbere mel)r in bcn '^.Hn-bergrnnb, je nad) bcm Gegner, ben nuin
befiiuipft, nnb je nad) bcm befonbercn ^^rncdc nnb ber (^*igentiimlid)teit bcr
oerfd)icbencn ^iiter nnb !Il)eolügcn.
Tcm bcibnifd)en g- a t a l i e m n c> nnb bcm 1)( a n i d) ii i ^ m n 6 gegen^
über unirbc bic il^ i 11 cn ^^ f r e i l) ei t , bcm |U lagia n ic^m nc> gegenüber
bic ^^tU r f jam tc i t bcr (^^nabe l)criiürgcl)obcn. 3o baben and) bie ^niter
Hon üürbcrrfd)cub praftifd)cr Xcnbcn,v une (ibvl)foftümne in feinen ^^>rebigten,
bic men]d)lid)c S'i^-'ilji^it, bagegen ^^iiter nnb Xbcologcn uon mel)r fpetnlatiDcr
^Kid)tnng mebr bic (S^nabe betont.
"^ii>(Snueuc "Ö^i lU'ittclaltcr UMirbc bie ftrcngcre (^nabenlel)rc met)r bnrd) Tl)oma0
Im üjjittehiiuv.' nnb feine 3d)nlc, bic bic ^reil)eit l)cruürt)cbenbe \m\\\' bnrd) bic (Scotiften
^'^"'^^"^''""•iHTtrcten, uuibrcnb bav Ahni^il non Orient bic .s^ontrooerfcn jmifdicn beiben
(i)d)utcn abfid)tlid) nnberübrt licn.
fli\6) bcm !Iribentinnm entbrannte bcr stampf anfö neue , aU
;5>3ajuc^ gegenüber ein bie 5rcit)cit bc^^ ii^iücu!? fet)r nrgicrcnbc^> 2l)ftcm auf*
geftcllt umrbc, ha^ uon einigen Unincrfitäten alö falfd) crflart unirb, uuibrcnb
bcr apoftolifdic ^tnl)I einer @ntfd)cibnng fid) cntbiclt.
Ü}iau tann uicr ucrfd)icbcnc ^l)ftemc nutcrf(^ciben, namlid) 'i><\\
T l) 0 m i !o m n ^o , ben n e n c r e u % u g n ft i u i a u i i? m u ^ , ben ^^)l o t i u i ^^ m n •§
nnb ^ongrnii^mnö nnb enblid) ben ^l)uf r cti^>mn^o.
i5«4. 1. ^er 5: 1) om ic> mn 5 uuirbc üon bcm fpauifdjcn Tomiuifauer,
§»148. 2)ie üericf)te^ene^ tf)eo(ogifcf)en St)ftcme über bie 2Öivffantfeit bcr ©nooe. 531
.^ominüii^^ Sanc^ aiifcjcftedt. ^Hadj beii !H)omtften befte^t ein
inncrnd)er iinb U) e f c u t li d) c r Uiiterfrf)ieb .^iinfdjcn ber ^ratia
sufficiens mib efficax, abi3cfe()en uon bcr ()iii^^ufommcnbcn X()ätigfeit be§
mcnfc^(id)cii ilMUcn^^. l^k g-ratia sufficiens iier(cit)t btc blojle 9[)lögnd)fett
ober ^Jiotcii^ ,^iir ©c^iing bc0 l)cilfamcn ^Mtc<$. Xüimit aber biefc ';}^oteii,^
ad actum übergebe mib ber l}ed|*aiiic ^^l>iüeiu3aft unrtlid) ^u ftaiibe fomnie,
mag bie gratia efficax, iveldje btc ^^otcii^ ,yim 5lftc überführt, ()in5utüminen.
ill>enn bic^ gefd)ic{)t, tritt ber UU unfeblbar ein. @^ gefd)ic()t aber,
Rienn ber menfd)Itd)e 'il^iüc ber ^^crleil)iing ber gratia efficax fein
|)inberiii^5 entgcgcnfc^t.
rie cigcntlidie ilMrfiamfeit bcr ^-ratia eificax ober nnnnten bie ^. i-^^^- ,.
2.l)oini|ten praemotio ober praedeternnvatio pnijsira. .spicrnut inoUtcn obn pia. dcter-
|ie aber nid)t bcn burd) bie UHrffanic Oinabe erfolgenbcn ^iüen^att a(ö """sica.**^"^'
etma^ Unfreic^o, i)Jaturuotuienbigec^ \{\\\> in bicfeni ®inne aU- ctunvo
^bDjifdjC!^ bc^eidjncu, foiibern nur an^brürfen, ba|l bie 0»^nabe nid)t etiua
blog bcn ^ÄMllen ,yini ^^inMlcn befäl)igt nnb inoralijd) ba^u anregt,
tt)äf)renb bann ber 'UMKe fid) ane> i\&) felbft beftiiiunt. ^w i()reni 3\)fteme
()at inclme^r h(V% ^Ä^oden, bie 3elbftbeftiininnng bcv ^il^iüenc> felber bie
@nabe ^nr crften Urfadjc, unb };[\^(\x mxkw "K^iiit nnb (^nabc iiid)t
neben einanber, coucursu siniultcuieo, ,vu- .S^eroorbrim^nng cineö
gcmcinfanien (iffeftes? ,^n|ainuien, fonberii bie freie ^clbftbeflinunnng be^5
'iBiKcn^^ felbft ift ein 'K^txX ber (^nabe \\\\\> folgt al^o '^(ft bcr causa serunda
bcr 5(ftnaU]'icrnng bcr ^|.^oten,^ burd) bie causa prima erft nad); ba^er
ift ber (iinflng (^otte^ nid)t eine bloKc motio, fonbcrn eine praeinotio.
9^iit)ere^o über bie praemotio pliysica f. in bcr "l^t)ilofopbie. .^ier
feien ,ynn befferen '^Hn-ftänbnic^ bcö 2l)fteni^o nod) bie ,V)anpt|d)Uncrigfeiten
crmiibnt, U)cld)e gegen bie tl)oiniftifd)e fs^nabenlebre crbobcn luerben.
a. ^))hm [}(\t gefagt, lucnn bie pTatia efficax«/; i')itri))seco ivirffaiii ^^ '-^86.
fei nnb bevt)a(b nnfcblbar bie (JiniuiKigung ,^nr ^olge l)abe, fo fei ber nnic. bic&iu"n5=
W\{U nid)t nicbr frei, ha bie i>iid)teiuiinlligung nid)t nie()r niöglid) fei. ""'ilSjHnt.''''
'I^abei l)at man übcrfct)en, ha^ mit bcr gratia efficax bie freie 2elbftbc=
ftimninng bcc^ ilMllen^o in einv ;,nfammenfiiüt. 3e(bftoerftänb(id) fann ber
^l^ibcrftanb gegen bie (^nabe nur fo lange ein UMrtlidjcr mcrben, alö eben
hk ©iniinllignng noc^ nid)t ftatrgefnnben. ^l'^ bagcgen biefetbc in ^raft
ber Utirt'famen (^^nabe eingetreten, fo fann frcitid) ber ili>ibcrftanb gegen
bie ©nabc nid)t mcbr luirflid) merben, fo gemijl ber ^l>ille nid)t ,^n gleidjcr
Qcit baöfclbc uiollen nnb nit^t luoücn fann; aber ebenfo geiinf? ift h\z btof^c
^J)^ögtid)fcit, nid)t ^n luoficn, fortunibrcnb norbanben, b. {). bcr ^iimicnc^cnt-
ff^tng ift frei. 'I^ics brürft bie tbomiftifdjc Jyormcl anc\ bcr 3Biüe
fönne ber uiirtfamen (^nabe UMbcrftcljcn in sensu diriso, aber nid}t in
sensu rom,]iosito.
b. (Sagt man ferner, bie tl)omiftiid)e l^^l)re leugne bie mabre ^iiff'^'i^ii,^i,yir j,If?i"o,„i^.
ber (^nabc, ha ja obnc bie l)in;)ntrctcnbe, bie ©nabe iinrffam madjcnbc mui^ btc^ suffl^
praemotio physica bie l)ei(famc ^ii^illcn^bcftinnnung nid)t eintreten fönne, '"^J^a^^i^t S.*^
fo ermibcrn bie Xl)omiften : bie gratia sufficiens gcuuiljrt allcrbing^J h'xt gan;)C
nnb ooKe SO^öglic^fcit ber freien nnb beilfamcn ü>illcn?beftinunnng, aber
fclbftocrftiinblid) ift bie blof3C lUcöglidjfeit nod) nidjt bcr luirflidjc ?(ft fctbft.
T>a,^u bcbarf ber 3Bil(e allcrbing^, um fid) ^n biefcm '^(ft felbft ,ui beftimmcn,
bcr praemotio bnre^ bie (S^nabc, aber biefc fc^U bem ir^illen nicnmls,
menn er nid^t burd) eigne (Sc^nlb bcr (^nabe ein .pinbernii^ (opexi fc^t.
532 2)ic eef)rf bon bev ®nnbe. A. SBon bcr aftnctten («nobe.
^Ikim baliev bic gratia efficax iiiri)! cjcgebcii irirb, fo i|'t bei* Side ndein
|i1)iilb barnii, iiibcin er frciunllit^ bcr ^nabc unberftelit niib babiirrf) )d)iitb
ift, baf; il)ni bic ivivffame (^imbe, biird) tucldlje bcr l)ciliaiiic ^(ft luirflidi
uiirb, n!d]t 511 teil luirb. ^0 fommt biv:; ^el)eii biird) büt" lMd)t ^^i\
ftanbc, luib mir in 5^rnft be^o lMd)tc$ ftcl)t büi> 5(h(^c irirflid), nbcr bn^
5lugc tium babiird), bnf^ c^ fid) fdjliefU, feine (Srlend)tuiig iinb infolge biiDon
bie 5lftuali)'iernng feiner ^SelUraft biird) bOio l^id)t i^er^inbern. Dens,
qnaiitum in se est, pai'atns est oninihns «ratiam dare
Sed Uli soll gratia privantnr, qni in sei])sis gratiae impedinieiitnm
praestant; sicut sole ninndnni illnniinaiite, in cnlpam impntatnr
ei, qui ocnios clandit, si ex linc aliqnod nialnin seqnatur, licet
videre non possit nisi Ininine solis })i'aeveniatnr. C. (4ent.
1. :\ c. 1()0.
15SH- c. ^^iH^nn gcltcub gcnuid)t unirbe, bcr ^-^iMlIc hcbiirfc, ba er potentia
,<{vS"?buirii fiftira ift, feiner bciuegcnbcn Urind)c, nni ,yiiu '^Ift iiber,^ngelien, fo ift ^u
^pHmT' iintuunlcn, bay, er allcrbing^^ feiner f r ca t iir l i d) cn Urfnd)c bebnrf, bnj3
nbcr nnd) für il)n biiv allnemcinc (Mrnnbgefcii gilt, nnd) beni iebc Tbiitigfeit
ober '^^euiegnni] einer icbcn crfd)nffcncii llrjadic oon bcr ransa prima abt)ängt.
(^ott bcuicgt aber mic alle cansae secundae, fo and) bcn ii^illen feiner
9^atnr entfpred)cnb, bcn freien ÜlMllen alfo nid)t ,^u einem paffioen
^^^ eio e g 1 10 er b e n , fonbern ,^nr freien Sei bft befti mm nn g. Dens
movet qnideni volnntatem inimntabiliter pioptei* etficaciam virtntis
moventis, qnae deficere non i)otest ; sed proptei" natnram volnntatis
motae, qnae indifferenter se liabet ad diversa, non indncitnr
necessitas, sed inanet libertas; sicnt etiani in omnibns [novidentia
divina infallibiliter operatnr, et tanien a ransis conting'entibns
proveninnt f'ffertiis conting-entei'. in (inantnni Dens omnia movet
proportionabilitei", nnnmqnodqne ad snnm modnm. (^Q. disp. De
raalo q. 6 a. nnir. ad ?*.
^cJ^nnievo -■ "^^^* nciicrc ^H n g n ft i n i a n i 0 m n ^^ nimmt and) eine 'UMrffamfeit ber
iHiuiuniitianio. (^wabc ah intrinsero an nnb ftimmt l)icrin mit bem Xl)omi^>mib^ überein. 'Da-
gegen meiert er ooin tl)omiftifd)cn 3i)ftem babnrd) ab, baf; er ber gratia
etficax nid)t einen pl)l)fifd)cn, fonbern einen moralifd)en (Jinflnt""^ anf ben
SlMUen ^nfdireibt. 'I)ie (lelcctdtio moraliter rirtrix übt nad) ber jüngeren
5{ngnftincrfd)nle einen fold)cn moralifd)en Ci'inflnf^ auf ben *il^iUen aiho, in=
bem fic il)n }^\u\\ %\\\m einlabct nnb anloift nnb fold)e ?nft in i^in t)enHn*^
ruft, ba\x er ,^uiar f r c i , aber nnt n n f c l) l b a r c r (^ e lu i J3 1) e i t ben
§eikHift fet3t.
X^iefec^ St)ftem, ba% befonbere^ oon i8 e r 1 1 ancniebilbet unirb, \)([i
Slnflänge an bic janf eni fti f d)e ?el)re nnb unrb oon bcn meiftcn Tl)cologen
aU n n b a ( t ha r be^eiii)net. i^gl. .Np e i n r i d) (^ n t b c r 1 c t a. a. O. 3. 465 f. ;
Ma^^ella, 1. c. disp. 3 a. (>.
8. T'cr ^jn? Ol ini'^mnc^. (J^cgen ^^anc3 erI)obcn fid) fofort mel)rere
•^^^rofefforen bcs^ ^cfnitcnfolleg^^ oon Salamanca, nnb un'il)renb bicfee Streitet
(iefs Önbmig ^3?olina (1588) fein 53ud) crfd)einen: Liberi arbitrii
cum gratiae donis, divina praescieiitia, Providentia, praedestinatiime
et reprobatione concordia. Da^ 'ii^erf nmr mit ber Vlpprobation be-§
C^n-oginqnifttor^> oon *:)3ortngal oerfel)en nnb erfreute fid) allgemeinen
33eifalle^.
^J)?o(ina lebrtc, bcr llnterfd)icb 3nnfd)en gratia efficax nnb sutficiens
imiv.
lo'JO.
lev '•JJJolini'?
§'148. 3)te öerfcfjiebenen theologischen ©tiftcine über bie 5Bir![Qmfeit ber ®nabe. 533
^änge bnnon ab, ob b c r f r c i c 5B i U e mi t tt» i r f c ober niäjt. illMrft
ber freie 5Bi((c nid)t mit, fo bleibt bie ©itabe mere sufficiefis, unrft er
mit, jo uiirb fie effirax. ^ie nnnilidjc (^hiabe ift alfo c ii t i t a t i n ,
innert id) luib mcfenttirt) sutficiens iinb etficax; ber Unterj'rfjicb
gmifd^en beiben ift nlfo nid)t i n n e r I i d) inib m c f c n 1 1 i d) mic im 3:()omi^mu^,
fonbern ä n (5 e r 1 i d) , ab extrmsero.
"Dabei leugnet ^Dblina bnrd)an^5 nid)t bie allfeitigc S^otmenbigfcit ber ^^^'^'^i-
(^nabe. ^Hnd) nod) il)m üerbanft ber ll^^cnfd) ber ©nabe allc§, iiHi^^ er .v>eil= fdt 'in %la&'
famce> luirft. iHllcin er l)ält bie praeniotio pliysica ber X^omiftcu für unncrträg^ Täinrcu\ifin-^'
tid) mit ber ^reit)cit bcv !iCnücn!r>. (Sbeniomcnii^ leugnet er bie iilUrtfamfcit ber trinseco noco
(S^nabc ab intriuseco übcrl)aupt. ^öirffam ab iutrinseco ift bk ©nabc '■'^"'^'""•
aber nur in actu primo, uüil)renb fie in actu secnndo nur bnrd) bie
^^nftimmnug be-^ iCMÜen^o mirffam ift. 'ilHi()rcub bal)er bie ^l)omiftcn fagen,
ber ^li^illc unrfe mit ber (^Mmbc mit, mcil fie ett'icax ift, bel)aupten bie
'JJ?olinifteu gcrabc umgctcbrt, bie ÖMmbc fei etficax, meil ber *ii>i(te mit-
mirft. Über bie effieaeia rirtutis unb efficaria connexionis ügl.
Pabnierij De ^ratia divina actnali. Thes. 55.
Tie U uf e I) l ba rf cit ber (^Juabenmirtfamfeit m. 272. 279) aber ^. ^^-"Lt, ..
füt)rte 'JJiolina auf bie seientia media ^nrürf. (^nHt luiffc üon (imigfeit, rdt^rrVinabcn»
n)eld)e Wnnbc efticax fei, meil er miffe, mit meld)er %mbt ein ^J'^Jenfd) ^''[.'[.'"j;"-;^^^^^
mitmirtc unb fid) befebrc. Tafl aber (^^ott bcm einen iDicnfdjen ^nabe nudia.
iierleil)t, bereu ^l^irffamfeit er uorauc^fiebt, uüil)reub er einem nuberen nur
gratia mei-e snfticiens id)cuft, ift ein (55el)eimnic^ ber nuerfor|d)tid)en
i)?atfd)lüffe (^otte^:^.
^wx;^ l)at l)ta,s,^ella (Disp. o a. 7i ba^o moliniftifdie 2i)ftem alfo
formuliert: Efticacia gratiae collocanda videtnr in libera volun-
tatis (leterminatione ad consensnm, per scientiani media ni infnlli-
biliter prnevisa, atque gratuito ac benevolo decreto, formaliter
aiit virtnalitcr, a Deo praedetinita. Qnaerenti ergo: cur si talis
gratia conferatiir, ex. gr. Petro, obtentura est conversionem, seil
futnra est efficax efticacia connexionis? respondetur: qnia Petrus,
illa gratia accepta, licet possit dissentire, de facto tamen libere
ei consentiet. Cur infallibile est, Petruni illi gratiae consensuruni
esse, si ei conferatnr? respondetur: (^uia Dens per scientiani
mediain id infallibiliter praevidit. Cur Dens confert Petro eam
praecise gratiam, cui praevidet eiiin ('oiiseiisurum? respondetur, id ad
occultum ac misericors Dei iudicium pertinere.
4. W\i bem 'DO^oliui^oiun? na()e oenraubt, ia nur eine iD^obifitation ^ i^''3.
be^felben ift ber n^ ongrui £imu^^. illViei nad) biefcm 3i)ftein bie (^nabc ~*'' S'"''^'
mirffam mad)t, ift nidit bie praemotio physica, ionbern bk Ä^ongrueu;,
ber @nabe, b. l). ber Umftaub, ban (^ott eine ber inneren il^erfaffung
unb ben ii u |1 e r c n 11 m ft ii n b e n cineö ly^eufdicn entfpredienbe @nabe
mitteilt, oon mcldier er traft ber scientia media mcif^, hay^ ber ^JO^enfd)
\\)x unfeblbar ,^uftiinmen merbc. 3 n a r e 5 , ber §anptoertrctcr be^^ km-
grui^Jmn^ erfliirt bic^o folgenbermanen: Addendum igitur est, omni-
modam efticaciam huius (i. e. congruae; vocationis in hoc con-
sistere, quod Dens intinita sua sapientia praevidens quid uiia-
quaeque causa seu voluntas in omni eventu et occasione operatura
Sit, si in ea constituatur, etiam cognoscit, quando et cui vocationi
sit unaquaeque voluntas assensum piaebitura, si ei detur. Unde
534 3>ie ?cf)re öon bcr ©nobe. A. 5l^on bcr aftueften (^imbf.
quando vult hoiiiiiieiii coiivertere, vnlt etiaiii illiim vocare illo
tempore ei modo, quo novit illiim consensunim : et talis vocatio
appellatur effica:/\ qiiia licet ex se non habeat infallibilem effec-
tiim, tarnen, ut subest tali scientiae divinae, infallibiliter est illum
liabitura. De aux. 1. 8 c. 14 n. 9.
con -luit'is in- ^^^' 5lüiigniiftcu untcrid)cibcn bcnigcnuij^ eine congruitas interna,
ionK/\'tnb%x-U)eld)e in bcr ";Knßeiiie(fenl)cit bcr (s^nabc ;>nin ^nncrn bc^o ^egnabtgtcn,
^'Vanifoit ^r^'^^^ eine conpruitas e.rterua, mcldjc in bcr ^(n9ciiiciKnt)cit bcr (^nnbe ;^u
(^iiiabr. bcn nuf^ercn Uniftaiibcn beftcl)t. T^n eö aber pure (^nabc ift, luenn Wott
l"old)C fongrncntc (^huibc gibt, ]"o ift flar, baf3 and) nad) bicfcm 2l)ftein bcr
■D^cnfd) fein .si)ei( im letUen %x\\\\^ nidjt feinem eigenen ^Bollen, fonbern
bcr C^^nnbe ,^n bnntcn t)at, nnb ban bie (i'fficacität bcrfclbcn im gbtttid)en
'^imicii il)re erfte nnb im menjd)lid)cii nur il)rc fetiinbare Urfadjc l)at.
T^abnrd), teuren bie .S^ongrniftcii, iiicrbc bcr Öel)rc bcr ^'ird)c nnb ht§>
1)1. ^^(iignftin non ber ^^iMrtjnmfeit bcr (^Muibc imUfommcn genügt, mie bcnn
nnd) ^Hiigiiftinn^^ bicfc tongruiftiidic Vlnidmnnng metirfad) nns^iprcdie. @o
5. '^l uiciin er ,^nr 3telle : .Alulti vocati, i)auri electi bemcrft : Uli enim
electi. qui roNi/rHOffcr vocati: illi aufem, qui non congruebant
neqne contemperabantni- vocationi. non electi, quia non secuti,
quanivis vocati Etiamsi mnltos vocet, eornni tarnen mise-
retnr, qnos ita i'orat, (jHomnclo eis rocari aptnw est, ut sequan-
tur .... Colins miseretur, sie eiim vocat, qHowor/o seit ei eongruere
ut roeantew Jto)} respuut.
^ ^'^f- ^ i.)}k ben 1)1. ^Hngiiftiniic\ [0 citicrcn bie .Siongruiftcn mit bcn iD^oliniften
biJ\il/ ^J;itn'''u' lind) bcn 1)1. X l) 0 m a c^ fiiv il)re ^^(n|td)t. J^n ber Xl)nt id)reibt bcr l)eiligc
^'^umKn'hT"' ^^'^^ giin,^^ nn.^mcibeutig : \^)catio, qna trahitnr praedestinatus, nihil
>{iviiir. alind est, quam qnidaiii mentis instinctns, et haec vocatio in
praedestinatis est effira.T. (/uiu huiusmodi rorationi assentiunt.
Lect. in Ep. ad Rom. c. S. (Jin fo nn,^iucibcutigeci ^^^^^O^^i- ^cö
1)1. ülumniö für hh gratia ah ivtriiiseco efticax Inffe fid) nid^t nnfül)ren.
'4.^gl. Mazzella, 1. c. art. \).
Smblid) berufen fid) bie Aiongniiftcn bnraiif, bafs bcr 53cgriff bcr
praemotio physica in bcn '-Initcrn nnb fird)lid)cn ?cl)rcntfd)cibnngen
nid)t uorfommt, fonbern, namentlid) und) ooin Xribentinnm ^^(nöbrücfc, mic
vocare, exritare, adinrare, illuwinare, iifspirare geunif)lt Unirbcn, meiere
mel)r bem fongrniftifdicn Sliftcmc günftig finb.
'ilVnn bcr l1(oliniemiiv in bcr J^orm bcc^ Mongrnic^iniho and) mein* hk
(^nabc betont, fo ift bod) aiid) in bicfcm ©l)ftcm bie 0>)nabc efficax, mcil
ber Wük mitmirft. llnfeblbar uiirffam aber ift b\c (Mnabc, mcil Cs^ott bnrd)
bie scientia media crfcnnt, bay^ bcr il\'enfd) mit bcr it)m ^n oerleibenben
gratia congrua frei mitmirfcn mcrbe.
Tav^Tilurvc ^' ^'^-^ fl)nf r cti ft i f d)c ®t)ftem fnd)t bie ^ontroücrfc 5Uitfd)cn
tiftlüDc siiitoiii. X()omi§mnv nnb 'Iltolinic^mn^^^ ,yi bcfeitigen, inbem c^^ für bie fd)U)ierigen
'-ll^crfc mit bem !Xl)omi!3mnc> eine ab intrinseco unrffame ®nabc annimmt,
uuibrenb e^^ für bie lcid)tcren ^Hfte mit 'J3?oUna eine ab extrinseco
unrffame Oonabc für genügenb crfliirt. I'en Sl)nfreti^^mng ucrteibigtcn
^Tonrncll), "ij^ctainn^v Xboinaffin, "i^iori^^) 5np^onc> non öignori nnb anbcrc.
4>icfe^o ®i)ftem befcitigt aber nid)t bie 3d)Uncrigfciten, fonbern ner-
einigt oielmcbr bie bc^o Xbomivnub:^ mit bcnen be^o ^I^iolini^-mn^^ ha c« für
§ 149. ^te ©rotuität bcr ®nobe. 535
bie fc^unerigen ©eileafte bie 2öi((en^freit)cit, für bk (eid}teren bte Unfct)(==
bnrfeit ber gratia efficax bitrdt) btc srientia media -^u erflciren \)at.
6. il>on ben genannten @t)ftcnien fonnnen nor attcnt ber !Jf)onii§mn^ nnb bcr 1097.
2)?oltni§mu^ in 3Betrod)t. ßtüifc^en ben ?tnf)ängern Selber ©i)fteinc nmrben t)eftige Son* -^"^ xSS"^^
troöerfen gefüijrt. ^ux .Klärung ber ^roge nnirbc üon .^leinen^ VIII. bie Congregatio inpmiften ittib
de auxiliis dtvincip gratiae eingefet3t, ^n ber bie berü{)niteften Ideologen ber banmligen ^Ololintftcu.
3eit bernfen unirben. ?^Qft 3ef)n ,^abre long (]ö98— 16(>7) tonrben bie eingef)enbften
Unterjnd^nngen ongefteüt, bie baniit enbigten, baR ^anl V. tieiben "^TeKen bie S^erteibigung
if)rer 2:{)eorie h\§ gnr (Sntfd)eibiing be^> apoftotifc^en iÄtnf)(e-5 freigab. 2(qnar>iüa, (General
ber ©efellfdjaft i^efu, einpfafil feinen Bö^mn, ben 9D?olini!onin§'^ongrni^nui'5 in i()ren
(Sd^nten p (eieren.
9}iit ber (^ntfc^eibnng '^Ponl^^ \. wax ber (Streit nid)t beigelegt. @r entflammte
öielmebr nod) bänfig, befonber§ in Tyranfrcid), 3?elgicn nnb Spanien, me^t)alb bie
^äpftc nod) mebrmalg im ©inne ^an(§ V. entfdjicben unb bie gegenfeitige 33erböd)tigung
nnb 5?erfet3ernng perboten.
3?iel mnrbe and) Hon ieber barnm geftritten, meld)er 9(nrid)t ber \)\. 1):} oma§
get)nlbigt habe. 3)iefer ©treit mnrbe neuerbingg gmifc^en P. 2)nmmermntt) O. T.
unb P. ^rin^ S. J. geführt. Sarb. ^of. "Pecci meint, nnb mot)( mit Me(i)i, ber eng»
(ifd^c Ccbrcr ^abe bie Streitfrage in bem Sinne ber fpäteren .^ontrouerfe nidjt bcrüf)vt.
2tbn(id)e^ gilt öom ()(. ^>l n giift inn^. i^gl. .t)einrid)-(^Uitber(ct a. a. O. <S. 451 ff.;
Mazzella.\. c. art. 0.
7. Si^ in bie testen :^alirc t)crab luiirbcu bie beibcn .v>aiiptil)|tcine ^^^. Jf^^^^^yy,,,,
gmn (S^egenftanb eiiigetienber .^ritif gemad)t, ,v ^^. i^on .^ l c 11 1 g e n , ^ bcv^neutw-n
®d)ccben, (^ut beriet, (^ die II 11. a. Ter 3tanbpitnft ber beutigen ^^^^'^^^i^'^-
Tlieologie ift ber, baj^ feinec^ ber bciben ^i)fteme eiimniiibfrei ift.
^^(nm. htt> .s^eraiic^g. ^-llMe oben (n. 1^89- fdioii crunibnt iniirbe, „ ,. '-X^''- ,,
|d)n)anftc ber ^Hn'faiic^' ;>uitfd)cu ^boiiuc^iiiibö nnb lUolinic^ninCv ot)ne ,^n rnffoic-
einem ^kfnltatc fomnien ,^u tonnen, ^^(ni meiften biirfte and) ^ter ber
fd)arffinnige 5^ad)folger §cinrid)^o, ^rölot (s^ n t b c r l e t , bie ^Hnfid)t be^^
33erfaffer^^ getroffen baben, mcnn er oon ben innerbalb ber fird)lid)en
Ortbobo^-ic tion ben Xbeologen geniaditen '-lH'rfnd)en, bnc< ^^nfammenunrfen
t)on O^nobe nnb ^n-eibeit bcgreiflid) ;,u inadicn, fdircibt: ,/i}ir baben feinen
bcrjelben aho allfeitig nnb cnbgiltig bcfrlebigcnb erfliircn tonnen; luir fpredien
tt)ncn aber bie 53ebentnng uon mebr ober U'eniger annebnibaren t^eologifd)en
(grflärnngen nid)t ab. ^JJ^it probabcicn 'J3?einnngen muffen mir nnc> ja uicl
fad) begnügen, mcnn ec^ gilt, bie (siIanben^5jiitH\ incU^ejonberc bie C^H'tjeiinniffc
bcr mcnfd)(id)en Sßernnnft 3ngänglid)er ,^,n niad)en." 51. a. D. ^. 475 f.
IJl. 5^^^ ^vrttttttät tutb ^u^tciUntDi ^cr (Oimtur*
g 140. :ric (^ratuttät bcr Wuabc.
58g(. .t)einrid) -(Sintbevlet, Togmatifd)e Ideologie VJII § 417 ff.; Mazzelfri, B^
gratia Christi. Disp. 4 a. 1.
Qnmicfern uon bem ^^crbienfte einec> rsk|d)öpfcc> C^^ott gegenüber bie
9fiebe fein tann, fomie über ben ^^kgriff nnb bie ^ebingnngen be« meritnm
de condigno nnb de congruo loirb unten in bcr Cet)rc uom ^^erbienft bk
"ökhc fein. .v>ier aber mirb nur bie 3vage be()anbelt, inwiefern bie
(^3 n a b e ü e r b i e n t ui e r b e n f a n n.
I. T) er 9}U u f d) ! a n n b u r d) b t 0 ji n a t ü r li d) e ilU r t e bie,. ^., |!^_1^- . ,
(^ n a b e tu gar t e i n e m ^ i n n e ü e r b i e n e n , m c b e r de condigno töuncn bio i^hmbc
nod) de congruo, ' ■"*^ ^'^^■^*^"'""-
tiefer Sati ift de ßde nnb mirb bcmiefen
1. a n ö ber b e i l i q e n ^ d) r i f t. ?s^n ?({ ö m c r b r i e f meift bcr ,2:^:'^ ^^^^^ ^}(
fic .'«livcfic;
536 3)ic ?ef)re tion bcr (S^nnbc. A. 5Bon bcr aftuedcn Ö^nobe.
^^(poftel einget)cub und), bn)! bic (Miiabc iiid)t ncrbicnt mcvben faiiii, fonbern
ein freie? Ö^c[d)ciif ber erbarmeiibeii ?iebc C^ottc^o ift. Igitiir iioii volen-
tis, iie(iiie ciirreiitis, sed miserentis est Dei. Bmn. 9, 16. %\ ber
53e9riff ber ©itabc iinb ber '^^egriff bcc^ ißerbieiiftce^ ftel)en im 'UMberipnid)
mit eiminber. Si autem gratia, iam iion ex operibiis, alioqiiiii
gratia iani noii est gratia. Rom. II, 0. ^^gl. and) 1 Cor. 4, 7;
^i^/i. 2, 8 sq.; 2 Tiyn. 1, 9;
bie ivnbition ; 2. ii u !? b c 11 1) I. ^^ (i t e r H , lucldjc uufcre 2^1)eie gegen bic ^^3 e l n =
g inner nnb 2 emipclag inner lcl)ren. Ter 1)1. ^Hngnftinnc^ |d)reibt:
Gratia praecessit nieritum tuuni: non gratia ex nierito, sed meritum
ex gratia. Nam si gratiam ex merito eniisti, non gratis acce-
pisti .... Oninia nierita praecedis, nt dona tna conseqnantnr
merita niea. Prorsns gratis das, gratis salvas, {\\\\ nihil invenis,
nnde salves. Sernio 1H9 n. 2. :I^gl. aiibcre '^Mitcrftcllen Ma^^eUa 1. c.
pag. 5.35 sq(i. ;
H, n n !o b e n 1' e l) r a n c* f p r ii d) e n b e r Si i r d) e gegen bic '|3c(aginner
nnb eemipelngianer. Tat^ ?(raniicannm IL erfiört: 8i qnis ad
invocationeni linnianani gratiam Dei dielt pitsse conferri, non anteni
ipsam gratiam fncere, nt invocetnr a nobis, contradicit Isaiae
propht^tae vel Apostolo ideni dicenti : Inventns snm a non qnaeren-
tibns nie, palam apparni bis, qni nie non interrogabant. Can. 3.
Debetnr nierces bonis operibns, si fiant: sed gratia, qnae non
debetnr, praeeedit, nt fiant. Can. 18. Dn^o Äon,^il ii o n Xricnt
aber lel)rt, ipsins instificationis exordinm in adnltis a Dei per Christnm
Jesnni praeveniente gratia snniendnin esse, h. e. ab eins vocatione,
qua )iidlis eorion e.ristenfihns nwritis vocantnr. 8ess. 6 de instif.
cap. 5. 9^ad) bcm ^oii;^il non Orange fann bcr '.D^enjd) Dl)nc aftneUen
5^eiftanb (^ottc^> nidit einmal bie (^nabe auf (VJott iuo()lgefä(lige ^^L^cife
erflel)en ;
ratioiies tiioo- 4. aiiö folgcnbeii ratlo)ies theologirae, bereu bcr 1)1. X()oma^
(I. 2 q. 114 a. 5) brei anfül)rt.
a. Gratia e.rcedit proportionem iiaturae, b. l). ,^unid)en einem
blof^ natiirlid) guten ^^ikn-fc nnb einer übernatiu1id)en (^hiabc beftel)t i*d)led)t=
l)in feine 'l? r o p o r t i o n a (i t ii t. (Sinem natürlid)en ^ilnnle fann alö ^o^n
nnr ein natürlid)e^^, nid)t ein übcrnatiirlid)cc^ C^)nt gebnl)ren.
b. In statti perrafi habet homo impedinieiitam pronierendi
gratiam. ^m Staube ber Ungnabe ift ber Wenfd) nid)t ber (^nabe,
fonbern ber 5?crmerfnng iiuirbig. I^iefec^ 5(rgnment gilt alfo and) für bic
anf bie ^)led)tfertignn9 uorbcreitenbcn T'^naben.
c. Principium meriti lion potest rädere sah merito. I^a h'xz
^nabe felbft 'ixvt-' '^^rincip beiliamer nnb Derbienftlid)er ?lfte ift, fo fann fic
nid)t felbft bie 'ii>irfnng bicfer 5lfte fein. 'Da()er fann man and) nid)t
fagen, ha^ ber 'J]tenfd) bnrd) h\z Äkrfe, bie er mit ber gnüorfommenbcn
O^nabe mirft, mit rücfmirfcnber Äraft biefe ^iiüorfommenbcn ©nabe felbft
nerbienen fönne. Postqnani antem iam aliqnis habet gratiam, non
potest gratia iam habita snb merito cadere, qnia merces* est
terminns operis; gratia vero est principinm cninslibet buni operis
in nobis . . . . 8i vero alind donnm gratnitnm aliqnis mereatnr
virtute gratiae praecedentis, iam non erit prima. S. Th. 1. 2 q.
114 a. 5 c.
lojiicac. Ici- ^ 1 9
1)1. H)Oiua
fertiöungi Ojna'
bcn ucrbicncn
fann.
§ 149. 2)ie ©rotuität ber (Bnnbe. 537
@cf)olion. 1. 3)arQU§, ba^ bie b(o6 notürltd^ guten Söerfe fein übernatüi1td)c§ ^^ '•'Oi-
5Berbienft begrünben, folgt tetne^megg, hat^ fte in jcbev ^e^ieljung gleidjgültig unb "u^== iu-^^Ju?en S?e"re'
fo^ finb. 2)enn foinie burdi lehQ§ böfe 'iBcrf Strafe Derbient itnvb, üerbienen notürlirf)
gute 3Bcrfe, trenigfteui' de congruo natnxWdjcn Vot)n. !ög(. S. Tb. 1. 2 q. 21
a. 4. 3Iurf) tonnen fte incUetd)t -t) i n be rniff e bcr (S^nnbo entfernen unb baburd)
für bie (^natQ euipfiiug(id)er uiadjen; nur barf bie Q^nabc unb ibre i^erleibung non ber
natürlichen '^^ejc^affenheit unb bcn natürlid)en $S?orfcu be^5 9)?enfd}en in feiner Seife
abböngig gebad)t werben. (S^ott erbarmt fid), meffen er fid) erbaruieu mill. 3^^gl.
|)einric^*(5j"ntberlet a. a. C. § 420.
©d)oliou. 2. Tn' bei ben S5ätern unb (Sd)olaftifern fo oft norfouniienbe Ba\y. ^. }''^.^-
Facienti. quod in se est, Dens non deuei>-at uTatiani, idjließt bie (Mnabe (^^otte^ nid)t i,fse'est', Dens
auß, fonbern ein unb brücft bie einfadje iSatirf)eit au^o, bafj ber tDh'ufd), ber mit ber non denegat
@nabe tbut, \va§ er nermag, 3um .^eif getaugt. i^Jöl)ere^ hierüber bei ber 5(u^tei(ung ji:ratiam.
bcr (Mnabe.
IL |)icr bel)anbcln bie Xl)cologcu bie gragc, ob unb iini^ icf cm ^j, ^J^^^l^^,,,^^
ber y[)l c u f dl auf (^ r ii u b bcr bcr ^ c di t f c r t i q ii n q t) o r a u ^ ^ 'i'pv bei- nm
g c I) e n b c 11 (Knaben m c i t c r c , auf bie ^H c li) t f c r t i g u u (^ b i cHi o it t c ^
r c u b c C^^ u a b c 11 u ii b bie 0? c d) t f e r t i c] ii ii g f e l b ft ü c r b i e ii c u
i a u u.
^a bae cigcutlid)c 'i^crbicuft, ineritiini c/e condiyno, \>t\\ (S^nabeu
ftaub ooraii^fet^t, fo faun nou eiuer 3?crbicuftlid)fcit bcr opera salutaria
iu biefeiu eugercu uub ftrcugeu 2iuu uid)t bie bliebe fein. Ob bagegcu
t)ier eiu merituni de rovgriio bcbniiptct lucrbcu Vd\mt, mirb iiou nicleu
X^eotogeu, 5. ^. t^ctruo Vombarbiic^ '^^ouaocutura, '?Ubcrtibo 'JJhigmic^,
^uare^ bcjai)t, mm aubercu, ,v 5^. (^)otti \\\\^ überbauet bcit jpäteru
Ü^oniifteu oeriieim.
'^^ou bcr beinheiibeu 'JJ^ciiiuiiq ift ,^11 bemcrfcu: ,..''^^,i..
1. (^ic i|t |pcci|iid) ncridiicbcu uoiu |cmipelaginiii]d)cu ^swtuni, ber nmn bei- bejahen
eiue fougrueutc 33crbicuft(id)fcit blof^ u a t ü r ( i di gute r '^Berfe bebauptetc. ^g^J'^r-bjc
2. (Bie ncrftöfU uid)t gegen baei Ivibcntiuuni, uieldicc> nom merituni 'll'^'^''l,^lXni
de coiidigno t»erftaiibeu incrbcu faiiii.
3. ferner ift iiio()l ,^u beaditeii, irie jeuc !It)cologcu ibve iHkiuuug
miber beftimiueu. t'C'cnn, fo fageu fie, ber ^üuber eiue ibm Dcrliebcuc
@nabc treu beuul^t, fo ncrbicut er de conj>ruo bie uiid)ftfolgcube fuffi^
cicute (Mnabc iu bcr :licibe bcr ,^ur l^uftifitatioii bie^pouicrcitbeu (S^nabcn.
T'ie 9f?editfcrtiguug fclbft lucrbc nur burd) bie oollfoinmcuc l^icbc, bc,^icl)iiugc>'-
lueifc bie Ä'outritioii nerbicut.
'J(un ftedeu aud) bie ^,?{ubäugcr ber iiegntincu IVeiuuiig burd)auö mfi)i
in ^Ibrebe, baj3 e^^ im böd)fteu C^H-ab fougruent ift, My, beut, ber eine (^uabc
benu^t, bie uäd)ftfoIgcube gcfdienft lucrbc: allein fie rooüen bierfür ba^^
5Bort meritiim nid)t gebraiid}t miffen nicgcii bc^o 2tanbe6 bcr Ungnabe,
it)äl)rcnb bie anbercu bierin fein >>iubcruic^ crbtidcu, bae^ 'Bort 3?erbien[t im
©inne be^ meritum de congTUo uub atfo im lüciteren ©inu ,^u gebrauchen,
lüie fotd)e6 and) non bcn 33ätern unb im geu)ö()ulic^en (Eprad)gebraud) fct)r
oft gcic^tei)t. ^abin gebort 5. 33. ber bäufig oorfommeube ^üi^brncf, ba^
burd) S3u§e \>\t 3üubcnoergebnug oerbieut merbe. .S^')ieruad) brcl)t fid) ber
Streit ni(^t fomo^l um bie @ a c() c , ats^ um h<\^^ '$0 0 r t. Um ^JJ^ij^Dcrftänb-
niffe, ^ninat bcn ^^rotcftantcu gegenüber, ,^u t)crmeibeu, ift cc^ oicUcid)t
ratfam, fid) bicr be^5 '^(u^^brndeö i^ e r b i c n ft ,;n entbalten unb mit
bem !i:ribentinuin nur dou 33orbcrcitnug, dispositiones, auf hk iTiec^tfertignug
5U rebeu.
III. 4^cr (J^ercc^tfertigte nerbieut burd) übernatürlid) gute Berte de .j^,,,^\^'^l, ^,^
(yevcd^tcu,
538 2)ic Öef)rc non ber (l^nnbc. A. 5>on ber nftiicUftt ©nobc.
condigiio '-l^ Cime finnig ber l)ei(igmad)cnbcii (^huibc, gratia se€unda, imb
bic cminc ^clit^fcit. Tarübcr ficljc iintcii bic l'cl)rc uom ^^crbienftc.
§ 150. Tk %n^tciUm(^ ber (V^nabc.
l^^i. .t)c i iii i d)- Wut beriet, i5)ogmttti|cf)e Xbeologie VII] § 424— i2H; Mdzzella,
l>e üTittia Cliristi. Disp. 4 a. 3 sq«!.
xie (Cabe ein 1. (^ott f d) II l b c t iiiciitaiib fciiic (Miuibc ; inclmcl)r t)aben alle, bic
Äicrf ber ^^arnt= (^cjüiibic^t Ijabcii, ^tvnfc ucrbiciit i /iJ/y//. 2, :-5). @y föiuitc n()o iiicnianb
Der^tgfrtt. ^^^^^ ^^^. U u i^ c v c d) t i g f c i t nnfUigcii, meint er Dielen, ja allen gar feine
C^nabe fd)enftc. Qnis stabil contra indicinm tnnni ? .... ant qnis
tibi inipntabit, si perierint natiniips, qnas tn fecisti? Saj). 12, 12;
ngl. Rom. 0, 12 sqq. '-ll^enn (^ott (^^nabcii nerlcilit, fo ift c^ ein '-IBcrf
feiner 5^ a r m li e r ,^ i g t e i t : miserevtis est Dei. Rom. 9, 1 6.
Cb nnb iniinciiHMt ber bar in fi er;^i gc (^n^tt bor fünbigcn yJicnid)l}eit
C^naben nnc^teilt, fönnen irir, ba co Icbiglid) innn freien '^IMllcn (^otte<o
nbbiingt, mir aiio bor gbttlidicn 'Cffcnbariing crfcnncn. 'il^cldie (s^iabcn-
btonoinie (V)ott tl)atfädilid) aiifgcftcllt l)at, mirb in ben folgcnben brei Üljefen
unterfnd)t.
rnt IScfitcn 'Il)cfi^o 1. ^H 1 1 c n (^ered)ten luirb jeber;,eit ,^nr ©r^
unrb jur ^>^r füll IUI g ber ('•n'botc iirqente praerepto) a ratio rere sufiiriens
«Nirü-tjee^ frnitia g C g C b C n.
7/b"n*'"'ri?5 ^'^^^^ ^^^'^ 'f^ ^^^ 1^^^ ^^^^^^ ^^^ '^^ n i^ 1" m lU 0 r e n nnb
luirb gelTljvt ^y a 11 f C 11 i fteil.
1. llnfer 3a^ gilt
a. üon bein r*o e r c d) t f e r t i g t c n , fo lange er im »Btanbe ber
(^^iiabe ift;
b. non ber i^cobaditiing bec^ (^)cfet-ev, alfo iiid)t )d)on blotler
^Ifiite, fofern foldic nidit bind) bnc> Sacranieiitnni (hfUids ober biird)
ein votiiin solewve \\\ ftreng üerpflid)tcnbem (^iefcli; gcliun-bcn finb;
c. uon ber gratia snfticie)is. ?llle (^kn-ed)te, bic fallen, l)atten alfo
gratiain vere, nnb ^tuar nid)t blotl absolute, fonbern and) relative snffi-
dentem nnb fielen bloil bnrd) eigene 3d)iilb.
2. T)ie ^l)cfc luirb bemiefcn
^"" ^rtvn '''^'" a. <\\x<:^ ber l) eiligen 3d)rift. ^^IMcberljolt luirb baranf l)in=
geiüicfen, baf^ bie (3kbote (^otte^o nid)t fdjiucr feien: Tngiim nienm snave
est, et onus meum leve. Matth. 11, 30. Mandata eins gravia non
sunt. 1 Joavn. 5, 3. ^^erner lel)rt bic beiligc (Sdirift, ^^a]"^ (^ott bie
Seinen iiid)t uerläfU, fonbern bcfd)iiijit: Non vidi iustum derelictuni ....
Dominus . . . non derelinqnet sanctos suos. Ps. 36, 25. 28; ugl.
Ecclus. 2, 12. Ego diligentes nie diligo. Fror. 8, 17; ögl. Ps. .33,
16. 5(nd) foUcii fic nid)t über il)re Gräfte iierfud)t werben: Fidelis
Dens est, qui non patietur vos tentaii supra id, quod potestis,
sed faciet etiam cum tentatione proventum. 1 Cor. 10, 13. ^gl.
Trident, Sess. 24 can. 9;
non bcn^^<ätnn: b. a u c^ bcii 1) c i 1 i g c 11 ^^ätcm. X)cr 1)1. 5Ingnftinnc^ lel)rt:
Dens .... iustificat impium, et cum .... ad perfectam vitam
iustitiaraque perduxerit, non deserit, si non deseratur, ut pie
semper iusteque vivatur. De nat. et grat. c. 26. Non igitur Dens
impossibilia iubet, sed iubendo admonet, et facere quod possis, et
§ 150. 2)ic 5tu^teiUiu9 ber &naht. 539
petere quod iion possis. L. c. c. 4o. 33eibe Stellen unirben Dom ^on^it
uon Ziicnt aiifgenonimcn (Sess. 6 de iustif. cap. 6);
c. an^ b e 11 f i r d) (i rf) c u ö c t) r c ii t f rt) e i b u u g c ii : uon b« «inDe:
a. ^ac> S^on^it uoii Orange Ic^rt: Hoc etiam secundum üdeiii Moiijii dou
catholicam crediiims, quod accepta per baptisiiuim gratia omues -"^'^"Q^^
baptizati Christo aiixiliante et cooperaute, quae ad salutem
pertiiient, possiiit et debeant, si tideliter laborare volueriiit,
adimplere.
jl ^nö Äoiij-il lum Xviciit; Si qui.s dixerit, I)ei praecepta ''j^i'/,,}'.''"
hoiiiiiii etiam iustiticato et sub gratia constituto esse ad obser-
vanduin iinpossibilia: aiiatlieiiia sit. Sess. 0 de iustif. caii. 18.
Y- ^^ülgciibcr 3a^ bcc^ Q an fcii iuei ift ale Ijüvctifd) ucnirteilttKijni .^unieniue;
luoiben: Aliqiia Dei praecepta liominibus iustis volentibus et
coiiaiitibiis, secundum praesentes, quas liabent vires, sunt impossi-
bilia : deest quoque illis gratia, qua possibilia liant ;
d. aut^ folgen b er ratio theologira. Tcni ©creil)tfcrtigten ift al>? '"'^1,',*;',/^!.'''""
Äinb @ottev ba^ einige i'eben nnb alle^o ba;,n ^totmenbige ;^nge|id)ert.
))inn ift aber im 'JJ^enfdien, fo lange er im 5tanb ber @nabe fid) befinbet,
niii)t^ !!8crbamm(id)e!5 {Eojfi. 8, 1), ba^o uor bem (^ic]el^^ ber (^ered)tigteit
eine (imt,yel)nng ober l^orentt)altung ber ^nm .*oeile notiuenbigen attuelten
('»huiben red)tfertigen ti)nnte.
X l) e f i c^ 2. (>) Ott 0 e r l e i l) t allen gefall e n e n (^ e r e d) t e n ^ . , J'■•"^ ,
l) i n r e i d) e n b e iy> n ah<: , u e r m o g e b e r e n 1 1 e o o r n e n e n ^ o b nefaiicucn (üc
i ii n b e n f i d) b e m a l) r c n n n b o o m ^ ^'^^^^ ^^^ i ^' b e r a n f fr e l) e n ^'^iSorfl?!,.^'^
f ö n n c n.
1. ^\üm !^erftanbni'3 ber 5ll)efe ift ^yi bemerfen:
a. 3ie befiel)! fid) auf alle 'JJtenjdjen, mehbe bie l)eiligmad)enbe (^^nabe
befeffen nnb bnrd) eine idiUKre Sünbe verloren l)aben.
b. Unter biejen 3iinbern gibt ec> and) fold)e, meldje uerftotft,
0 c r b l e n b e t , o e r l) ii r t e t finb. xHud) anf fie bel)nen mir nnfere
üljefe an£i.
^^')ierbnrd) mirb aber jelbftoerftänblid) nid)t geleugnet, baf^ e^ für bie
3ünber bcfonbere ;]eiten ber i'>mab\: gibt, oon benen bac> ^^ort gilt : Hodie,
si vocem audieritis, nolite obdurare corda vestra, nnb hü]], menn ber
8ünber biefe Qtit oerfänmt , eine relatiue (^3üttoerlaffenl)cit eintreten
fann. %m mid)tigen (Mrünben oeiteibigen mir jebod), baf^ biefelbe fid)
nid)t bi0 ^nm gan;^lid)en Ih'angel ber l)inreid)enben (^5nabe erftrerfen fann.
c. X'ie ben ^iinbern uerlieljene l)inreid)enbe (^)nabe ift rere sufticieus,
menn and) nidjt proxime, fo bod) remote.
d. Unfere Xl)efc fann, fomeit fie fid) anf bie ^iinber be^iel)t, meld)c
ben (Glauben befiijen nnb getauft finb, nad) ben (^'rfliirnngen be^o
liierten Jsiateran f on^^ilo nnb bev Irib entin nm? nid)t in ^^]meifet
gebogen merben; fomeit fie fid) aber and) auf bie oerftocften 3iinber
crftredt, ift fie seutentia certa.
2. golgenbe 33emeife laffen fid) für bie 'iiMi^rl)eit nnfere^5 5at^e;o
auf nt)rcn :
a. Qu ber l) eil igen Sd)rift merben alte Snnber ol)ne iHnsS'
nal)me ermal)nt, ^^nfse ^u tl)nn nnb fid) ;,n befel)ren, irac* ol)ne (^nabe
unmöglid) miire: Couvertimini et a^iite poeuiteutiam ab omuibus '^^J'^'^ij^Xt""^
iniquitatibus vestiis. E^eck. 18, 30. Nolo mortem impii, sed ut cniuunm.iö.
it;o;t.
Tii' iH'ilipe
3ct)vift mahnt
Kilo.
540 3)ic Öet)Vf tum bov (S^nabe. A. iPon ber aftueüen @nabc.
convertatur impius a via sua et vivat. Convertimini, convertimiiii
a viis vestris pessimis. Ezech, 33, 11. t'%\, Luc. 5, 31 sq.;
2 Fetr. 3, 9. 5lud) Mc allgemeine öicbe iiiib (ii'banming (Spottes; gegen
alle lU'cnjd)en jcugt für bic adgenieiuc (^nabeiuui^^teilung: Misereris
ümiiium. Sap. 11, 24. Parcis omiiibus, quoiiiam tua sunt, Domiue,
qui amas animas. 11, 27. ^^gl. 12, 1. T^nf5 bie 8ünber üor neuen
^ünben firf) beunil)ren tonnen, uurb lUhöbriuflid) gclcl)rt, menn ®ott ben
3^^cn, unter benen aud) 3ünber unuen, jagt: Mandatum hoc . . . iion
supra te est. Deut. 30, 11.
lie ucvftiHitin ^''■^" ^^^^ ucrftorfteu Sünberu inebejünbcre ^eigt eö: Dura cer-
^ünbcv. vice et incircumcisis cordibus et auribus, vos seuiper Spiritui
8ancto resistitis. Act. 7, 51. :^\\ htm impoenitens cor rebct ber
^^Ipoftd : An divitias bonitatis eins et patientiae et longanimitatis
cüutemuis? Ig-noras quoniaiu beuip:uitas Dei ad poenitentiam te
adducit. Uom. 2, 4.
Tie iiüitVv üiHv ^- "^'^^ bciligen '-Imi t c r erniabncn mit ber l)ciligen ^djrift alle
^bie wdnimrt ^üubcr ,^ur 33cfcl)rnng nnb jdireibcu il)nen allein bie 5d)ulb jn, menn bie
bei- ^unba. ^^fi^j^-^jg jij^j^f ftattfiubet. Nuuiquid consilii corrigendi et uiutaudae
vitae uialae in bonam non est locus, uou est tempus ? Nonne si
vis, hodie fit? nonne si vis, modo fit? August., Knarr, in Ps. 63
n. 19. 'Jlnbere il>iitcr[tellen f. bei Mcu<eUa, 1. c. pag. 570 sqq.
veincber^iivdn-: ^' '^^^ k\x&)i ift burd) ^^iMU' t uub ']3 r a ^* i £? innner für bie ^^^a{)rl)eit
nnfcrer :Xl)efe eingetreten.
L'atevanfüH.^ii; y^ ^^^.-.^ uicrtc V a t e X K\ w 1 0 u ,; i l crlliirt : 8i post susceptionem
baptisnii quisquani prolapsus l'uerit in peccatuni, per verani potest
seniper poenitentiam reparari. Cap. Finniter.
^i't>nitiimm: |j. Dcus . . . ülis etiaui vitae remedinm contulit, ({ui se postea
in peccati servituteni et daenionis potestatem tradidissent.
Trident., Sess. 14 de poeuit. cap. 1 ; ngl. 8ess. (> de iustif. cap. 14
nnb can. 29.
''IhV'' V- '^'^^ '^^•^'^■^)^' ^'^^^^ fiii* ^i<^ 3^efel)rung ber ^ünber nnb befiel)lt allen
bie öfterlid)e Äouunnnion.
Katiu'uiiu- d. Ter ^l. Xl)ümae> fül)rt folgenben ^ernunftgrunb an: In
ioKita_naci)bciii operibus Dei non est aliquid frustra .... Frustra autem aliquid
Dl. Ai)üina>. ^J^Qy^J.^^^J.^ jjj^j posset pervenire ad linem motus. Necessarium est
ergo quod id quod natum est moveri ad aliquem linem sit possibile
venire in illum tineni. Sed liomo postquani in peccatuni cecidit,
quamdiu status huius vitae durat, remanet in eo aptitudo ut
moveatur ad bonuni .... Est igitur possibile hominem post
peccatum iterum redire ad bonum, quod gratia in boniine opeiatur.
C. gent. 1. 3 c. 157. 'Sc^i. S. Th. 3 q. 80 a. 1; (^jq. disp. De verit.
q. 24 a. 11.
ilH'un C!§ l)cit3t, Ö5ott gebe bie Sünber ilivem böfcn Sinne aut)cim,_ öevloffe» U^
uerftoite [ie, jo l)at ha<$ iiüd) bev (^5eJQmtlel)re bov heiligen od)vlft unb ber Überlieferung
feineu anbereu ^'mu, als i>a^ @ott in jeinev (Jiieredjtigfeit Sünbe unb iBerftoituug
julofU, aber nie in beui iD^afie, baj^ bie iBefebi'uug nitljt beunod) niöglid) .bliebe.
^>gl. Mdzzeild, 1. c. p. 576 sqq.
Tue (Mnibcn bec X l) e f i <5 3. i^S 0 1 1 | d) e u 1 1 a u d) ben Ungläubigen je
unflidub.flen. nad) .rf c i t uub Ort l) i n r c i d) c u b c (i^naben, mit meldten fic ^um
glauben nnb i^')eile gelangen tonnen.
1. g'^^Ö'^»'^^' i^unfte finb ^n beadjten:
§ 150. 3)ic SluSteihmg ber @nabe. 541
a. (S^ tft ^icr nor allem uon ben negatiü Ungläubigen bk )Rtbt, .».p^i^f,^' „„t,
b. l). üon benen, luelc^e ben (S^tanbcn n'\ii)t tcnnen. Slber tuui^ bie "poiüiüe uu=
p 0 f i t i ü Ungläubigen, bie fic^ freiirillig ber erfannten ^al)rl)eit be^ ntaubtgc.
(£l)riftentum6 uerfdjtief^en, entbel)ren nid)t ber attueücn ®uabe, uermöge
bereu fie fiel) beui iva^ren stauben jnuienbeu tonnen. Unfere 3::i)e|c befiel)!
fid) jebüd) üor allem auf bie ^^cibeu.
b. Uub junn- unrb bel)auptet, baf^ aud) bie |) e i b e n U)at)r()aft ^i»' ivui„„ bU^^ciben
reic^eube (Knaben erl)alteu, mit bcwtn fie ^um C^3(aubeu gelangen mib feiig ^DtmeidKnbe
U)erben tonnen, iiuinn fie bie (^nabe ber Berufung jum (Glauben empfangen, ^^^pfjnljen!"'
ift in ben 9{atfd)lüffen (^otteö uerborgen. ^JJad) ber 5lufid)t gelel)rter 3:i)eologeu
merben il)neu attueüe Öhiaben ii^U'bcnft, meun fie ^erfud)ungen 5U iiber^
minben, (Gebote ;^n erfüllen l)abcu, nou ^]meifelu gequält merben uub in ber
Xobeoftunbe.
c. gragt uuin aber, in meld)er ii>eife ben uegatiü l^^nQ^iiitbigen „,.j^. j,|.^^'|-^, ^^^^^
ba^ §eil erm5glid)t merbc, fo autuun-ten gemöljulid) bk Tljeütogen, bajs ünaiäubieen b(Vö
(^ütt oor allem binreiii)cnbe Oinabe gebe jur ©ifülluug bec> ^3i\Unrgefet?ec> ^-'"^"i'v^!^^'*^
(gratia medicinalis). 'ühmui ber Ungläubige ba^:^ ^J^Uurgeje^^ bann ooU'
touimen erfüllte, fo mürben ibm aud) (*>)uabeu ber überuatürlid)eu Orbnung
5n teil, burd) UHld)e er, fei c^o burd) innere (Srleud)tuug, fei e^ aud) bnrd)
äußere .{)ülfe ,^u bem ^nr yied)tfertiguiig uotuienbigcu (Glauben uub ^ur
9ied)tfertiguug fclbft gelangen föunte. Si enini aliquis taliter 'in silvis)
mitritus ductum naturalis rationis sequeietur in appetitu boni et
fuga mali, certissiuie est tenenduui, quod ei Dens ve] per internani
inspirationein revelaret ea, quae sunt ad credenduni necessaria,
ve] aliqueni tidei praedicatureni ad euni dirigeret, sicut luisit
Petruni ad Oünielium. -S'. Thoni., (^)q. disp. De veiit q. 14
a. 11 ad 1.
Cb über in biejiMU ^ail lides r.rjdivita in t£l)vi[tiiin notiuciibifl ift, \va<^ einige ^ i»>i«-.
für bie sent^^ntia iH-obuhU'tor l)aUcii, ober ob ti(l<'s implirifa, bie jebod) übermitüvlic^ c^xpHiMta^nüt'
fein muß, genügt, ift beftvitten. ^eotuö, 2oto, ^narej unb and) ber 1)1. XIjouiq^ finb lucnbifl ift ober
bev letUen ä)^'innng. Si (|ni turnen salvati tut-runt, ijuibus rev^-latio uon t'nit ti<it's iuiplicitsi
facta, non fuerunt salvati absquc «gratia Mt-diatoris; quia etsi non habuerunt 0^'""i^t.
tideni explicitam, habuerunt tarnen tideni iniplicitani in divina Providentia, cre-
dentes Deuni esse liberatureni lioniinuni secunduni niudos sibi plaeitos, et secun-
duni quod aliqnibus veritateni eoynoseeiitibns Spiritus rcvelasset. S. Th. 2. 2
q. 2 a. 7 ad 8. Über bie obne 'Jaufe fterbeubeu Sliuber fie()e unten in ber Vet)re uon
ber ^-i^räbeftination unb ber ilauft.
1^ ^emeife für unjere Xbeje merbeu bauptfäd)lid) folgenbe gdteub g.^^ „||;^'^;,,^,i,,^
gcmad)t. iicit'bcv mu
a. '^'ie ^iebe unb ^arml)er;\igteit Ö^ottec^ ift nad) ber l) eiligen "'^Svirn^'
Sd)rift fo allgemein, bi\\-i> lein (^)runb imrbauben ift, bie Ungläubigen
anc^5nuel)men. i^gl. 8ap. 11, 24 sq([. ; 2 Petr. 3, 9 (oben n. 1009).
(^ott ift nid)t bloß ber "Juben, fouberu aud) ber .Reiben Q>)oii {Born. 3,
29) unb mill, ba^ alle llVeufdien feiig uierbcn unb jur C^rfeuntni^:^ ber
©al)rt)eit gelangen (1 Tim. 2, 4).
'Der Öogoci aber ift bae i.'id)t, bav jebcn l)ienfd)en erleud)tet,
ber in bie '-Unit foiumt {Joann. 1, 9). C£l)riftu6 ift für alle
3i}?eufd)en geftorben: Pro omnibus mortuus est Christus. 2 Cor. 5,
15. Dedit redemptionem seuietipsuni pro omnibus. 1 Tim. 2, 0.
Ipse est propitiatio pro peccatis nostris, non pro nostris auteni
tantum, sed etiani pro totius niundi. 1 JjjcDin. 2, 2.
b. Die l)eiligeu ^ ä t e r jpred)en fel)r l)äufig unfere Vc^t\< ^w^, ivabitiou ;
542 2)ie Öe^rc öoii ber (S^nabe. A. ^on bev aftucllcu @nabe.
bcionbcrc> in bcn (Srflävmigcn ber eben citicrteii @ti)riftftcüen: Gratia in
omiies ditt'iisa est: iioii ludaeiim, noii Graecum, iioii Scytham, noii
liberum, non servum, non virum, iion mulierem, nou senem, nou
iuvenem ett'ugit : omnibus eadem est, omnibus se facilem exhibet,
omiies pari lionore advocat. Chnjsost.j Hom. 8 in Joann. Ovüi'iu!^
Ki)it, %oxi teile feine (^Miabe nirf}t bloB in ber vSUrd)e {\\\i$, jonbern uni-
versis in hoc mundo gentibus. Apol. de üb. arbitr. n. 19. Verbum
non permisit ulluni mortalium excusare se de unibra mortis, et
ipsum enim penetravit Verbi calor. August, Enarr. in Ps. 18.
vcDvo h'vMiiriie. c. 5(k7auber VIII. oenirteilte fodjenbe eäl5e: Dedit semetipsum
pro nobis oblationem I)eo, non pro solis electis, sed pro omnibus
et solis üdelibus. Pagani, Judaei, haeretici aliique huius generis
nulluni omnino accipiunt a Jesu Christo intluxum, adeoque liinc
recte inferes, in illis esse voluntatem nudam et inermem sine omni
gratia suflicienti. -SUeinemo XL aber uerunirf in ber :^ul(e Unigenitus
bie ©iit^e Ciievuelc^: Xullae dantur gratiae nisi per üdem. — Fides
est prima gratia et fons oninium aliarum. Extra ecclesiam
nulla conceditur gratia. ^^ieruiui) ift jebeiifallc^ gtMuip, ha\^ andj Un=
t3laubicie innerlidje (^Muibe eiiipfaugeii iinb uid)t ol)He gratia sufticiens finb.
C^muicfevn bev '-^-^^-^ inc>be|ouberc ben 2a^ betrifft, ber ö^laube fei bie erfte (^imbe,
ma\ib( Mo into fü fami er infofern einen rid}tigen ^inn b^ben, aU:^ er nur luni hm un^
mittelbar auf bie ^Ked)tfertic|uiig bi^^pouiereuben (^5uabeu ncrftaubcn luirb.
^HUeiu falfcb ift ecv 511 bebaupten, ourf) anbere, entfernt auf bie ^}iec^t=
fertigung uut^ fouiit auf htn (Glauben felbft bieponierenbeu C^Miaben tonnten
bcm Glauben nirf)t üorbercje^cn, unb ;>uuu' nid)t blo|l entitatioe ©uaben ,^ur
befferen (SrfüÜniui be«? natürlirf)cn ^efetjie^o, foubern aud) übcrnatürlid)e
O^naben, uield)e xHugiiftiniiv inclioationes tidei, and) lides imper-
fecta nennt.
1^'-»- d. 5Uc> ratioiies theoloqicae inerben anaefülirt :
4->cii5njiuc öun OL. 'i^a (^ott iDill, ba|^, alle l)ien|d)en lelig luerben, uuih er (\\xa)
vmduung^^^^^ iii ^ic reale a)(öglid)feit uerfe^jen, ^ur 2eligfeit 511 gelangen; fonft
■jm-nHi)cni"ovi^cvnnHii-e ber '^lUlle (^^üttee nidit ernft unb aufriditiq. 5\n bie reale 'JJiöglidifeit,
bev (V5iiübc. leiu ^^eil 5U unrfen, anrb ber uuenid) aber ücrjeiit burd) bie (^3uabe.
jj. '^llle ^JJtenfd)en finb iierpflid)tet, bie Gebote (^otte!o, a\\&) in fdjiucreu
ringen ^n Ijalten unb fdiiuere ^Hn*)ud)niigen ;>u überuiinben. '-llHe früt)er
(§ 142) ge5eigt unirbe, ift bie?? aber uid)t niöglid) ül)ne bie aftuetle (^nabe.
golglid) ocrleil)t (*>iott allen l)iureid)enbe (^^nabe, burd) bie fie in ftanb
gefetzt merben, it)rcn '-lHn'pf(id)tnngen naif);,ufonunen.
unoicirtifieit bev ^^' '^^^»-'"^^ ^" ^^^^ iHn'ftel)euben Xt)efen bie 51 1 ( g c ni e i nl) e i t ber
o5iiabi-nau*^ ©nabcuauc^teilung uerteibigt iinirbe, fo ift auf ber anberen 3eite feft^ubalten,
teiiung. ^^^^ teiuecMuegig allen 'JJienfd}en gleid)e (Mnabe 5U teil luirb. (äott teilt
inelmebr nad) feinem '^iMllen unb feiner ^-IiHnc4)eit bie (^)uabe ni a n u i g -
faltig a\K^. iöcnn bal)er aud) alle l) i n r e i d) c n b e (^huibe empfangen,
empfangen bod) nid)t alle mirffame ®nabe unb bie ^abe ber iöel)arr>
lid)feit. 4^e^ogleid)eu ift t>iv^ l^iaail fouuilil ber fufficienten, ale ber
mirffamcu C^htabe fel)r i)erfd)iebcn.
"Da nun hiv% .'oeil ber 'JJi'enfd)eu feineu let3teu (^ruub bat in ber
<^\\a'^^ (^5ütte?, bie (^uabe aber in beut freien unb emigeu '^lUlleu ober ^Kat=
fd)lug (5^otte^>, fo muffen mir ^^um ©t^luf; ber allgemeinen C^uabenlebre uoni
;p e i l V r a t ^ f d) l u I f e (^ 0 1 1 e 0 Ijaubelu.
§ 151. 3)er aügeiufine 2öillc ®otte§, alle [eüg ju machen. 543
§ 151. ^cr aUgcmciuc ^iüc ©otte^, alle feiig 511 machen.
Sgl §cini-irf) = (iJut beriet, ^ogmatifdje 2;t)eo(ogie VIJl § 422.
@ott null ba^ ^cil iitd)t btog bcr ^^i'ii i'^M'^ini erteil, ^jj^^^^JJ;.^- ^^^.
foiibeni aller 'JJ^enf d)en , and) unter bcr ^orau^fc^ung bc^ A>eii aiicv '
(günbenfallö, unb (S^riftuc^ i 1 1 nid)t blof^ für bic ^^>räbefti= ^J-'^^"'*^"-
ui er teil, fonberii für alle 0 1} 11 e 51 11 cmi a l) in e i^cftorbeii.
I. 4^ er kernet 6 für uiifere 5: l) e |" c ergibt fid)
1. ou^ ber l)ciligen Siijrift: Xie4?utübcv
a. T)a|3 (^ott ha^ ^eil aiid) ]ind)er luollte, b i e ü e r 1 0 r e u gingen, Me, mid)( m-
[eben mir am ^kiipiele bc§ ^nha^. Joann. 6, 39; 17, 12. cJirout^Ve^^^^
b. %m Joann. 17, 20 folgt, baf^ @ott ba^o ^^eil aller (^liinbigen
null; beim er betet für alle, bie an it)u glauben, nni^^ ben aufridjtigen
^UUllen Ö)otte^, alle felig ,^u niad)cn, uorauvfet^t. Noii pro eis autem rogo
taiitum, sed et pro eis, qui credituri sunt per verbum eorum in
nie. Joann. 17, 20. '}(ud) ift (5;i)riftibo luenigfteii!? für alle (^Hiinbigen
geftorben, aud) für biejenigen, meldte uerloren geben. Qui etiam proprio
Filio sno non pepercit, sed pro nobis omnibns tradidit illnm,
qnomodo non etiam cum illo omnia nobis donavit? Rom. 8, 32;
ogl. 14, 15; 1 Cor. 8, 11.
c. "^afs ©Ott bi\^^ >>y\[ alle r l)t e n f d) c n ob u e VI u iS u a b ui e loill, „„ ''■'-•^- „ ,
ergibt fid) auc^ 1 Tim. 2, 1 sqij., luonad) für alle ll^'ufd)en gebetet uierbeuuai)mefoiien>(ifl
foll, lueil e^ jo (^Wnt, uiifcreni .vieilanb, tpoblgefällig ift. Obsecro prininm *"''^'^'"'
oninium tieri obsecrationes, orationes, postulationes, gTatiarum
actiones pro omnibns liominibus .... Hoc enini bonum est et
acceptuni coraiii Salvatore nostro Deo, ([ui omnes komines vult
salvos fieri et ad aynitionem veritatis venire. Unus enim Dens,
unus et mediator JJei et homurum,, homo Christus Jesus, qui dedit
redemptionem semetipsnm pro omitihus. ")iod) prägnanter \]d\^i i<>:
Nolens aliquos perire, sed omnes ad poenitentiam reverti.
2 Petr. 3, 9.
d. 5lüe biefe Stellen be.^ieben fid) and) unb ^unadift auf ben ge= j^. ,)|"'/^';ie,K.ii
fa Heuen 'JJ?enfd)eu. (So ift aber and) oiclinal auvbrüdlid) an0gefprod)en,«icnirt)eu foiicn
bai3 (£l}rtftno ^nr (£ r l b f u u g aller getüiiunen unb geftorben ift. Vcnit '"^'''« ^"^'*'^^'»-
Filius hominis salvare, qnod perierat. Matth. 18, 11. Non misit
Dens Filinin snum in ninndnm, nt indicet mundnm, sed ut salvetnr
inundns per ipsum. Joann. 3, 17. Sicut per unins delictnm in
omues homines in condemnationem, sie et per unins iustitiam in
omnes homines in instificatioiiem vitae. Born, f), 18. Unus pro
omnibns mortuns est. 2 Cor. 5, 14. Unus mediator . . . qui
dedit redemptionem senietipsnm pro omnibns. 1 Tim. 2, 5. 0.
Ipse est propitiatio pro peccatis imstris, non pro nostris autem
tantum, sed etiam pro totius mundi. 1 Joann. 2, 2 ;
2. a u ^o b e r 1 r a b i t i 0 u.
a. :)iid)t blofl l)aben bie 'initer uor unb nad) 'Jlngufliiubo unb biefcr - .^. iiif nm-i,,.
felbft nn^abligemal unfere '-ll^al)rbeit auögefprod)en, fonbern ec^ ftanb awd) Vit tcc^ iiott-
bie Vlllg c in ei n l) eit ber C£-rl5fiing fo ununberfprod)en feft, ba|l fie ji^HS" itlij^nt
für '^uguftiunv ein .panptargumeut nuir, um bie 5lllgeineinl)eit ber (irbfünbe ^^'^''^"■"•
gegen bie ''13elagianer 5U belDeifen.
b. Die ^iird)e, u^eldje im nicäuifd)en ^l)inboliim beleunt : Qui
^einiid} = 4>uPPcvt, Jiompeubium bcv loflinatif. II. ^^5
544 3)ic 8et)re Don ber ©uobe. A. 53on bfr oftueUcn (ÄJimbe.
rf .-i^'"?- propter nos liomines et propter nostram salutem descendit de coelis,
fleiit"" viicibiKs l)at lutcbeiijolt für luijcrc Z\)t]t ]\d) cvfiart :
SÄL^^^^^^ a- ^^Qcn Xiucibu^ UMirbe auf ber ©Ijuobe Dou *i>(rlc^. (475) baö
unb :uiuHuimn. s)(nat{)cni auc^gciprodjcii, lueil er beljnuptete, (S;i)riftus^ fei iiid)t für aflc
geftorbeii iiub tuoKc uid)t i>a-$ ^ci( oder. Qui dixerit, quod Christus
iion pro üinnibus mortuus est nee omnes liomiiies salvos esse vult,
aiiatliema sit.
|3. ih>ieberI)o(t unirbc biefc Öc()re üoii ber 8l)iiobe 511 Quiercl)
gegen (^ottfd)aIf: Dens omnipotens omnes humines sine excep-
tione vult salvos lieri, licet non omnes salventur.
y. Gegenüber beu ^)i e f o r m n t 0 r c n ertUirte ba^ !i; r i b c u t i n u in :
8i quis iustificationis gratiam non nisi praedestinatis ad vitam
contingere dixerit, reliquos vero omnes, qui vocantur, vocari
quidem, sed gratiam non accipere, utpote divina potestate prae-
destinatos ad malum, anathema sit. Sess. 6 de iustif. can. 17.
0. C*»)egen bie Q a u f e iii ft e n , UHld)e iine bie cali)inifd)cn ^ n f r a ^
l a p f a r i c r behaupteten, O^ott l)abc ^\mv u 0 r beiu (^iiubeufaü ha-S ^eil
aller gesollt, uad) bein J^uille aber luolle er nur biW ber 5(u^eruuil)lt en ,
cenfuricrte ber 5Ipoftoli]d)e 2tul)I folgeubeu ^aiy. Semipelagianum est
dicere, Christum pro omnibus omnino hominibus mortuum esse aut
sanguinem t'udisse, uub jmar in bem 8iuue, alv ob (J()riftu£« nur für
biv$ .S^eil ber '}3rabefttuierten geftorbeu fei, aH impia, blasphema, con-
tumeliosa^ divinae pietati derogans et haeretica.
IL ^u uujcrer Xl)efe ift uid)t blof^ auc^gefprod)eu, ba]] Qboii ba^
feüü" ^erberbcu feiue^o l)(eufd)eu mW, fouberu aud), b(\^ er pofitiü baz^ §ei(
aller luill uub bemgeiuiiJ3 aud) allen baei Soz\\ eruiögUd)t burd) U)al)rl)aft
äureid)eube C^hiabe. '^ic jaufeuiftifd)C ^ebauptuug, bi\y^ ber ^öille (S^otte^,
ade feiig ^u mad)eu, nur ein uollig uiirfung«(ofer ^Mmfd), eine velleitas
fei, ift fiüfd) uub mit bem iföefen be^3 göttlid)eu ÄMKcu^ uuuerträglid).
III. T)a nun aber g(eid)fall« bogmatifd) getuiil ift, ba(3 uid)t ade
ltl-J9.
Onitto?
liloiu- vt'lleitas
i('.;;o
Voliuitiis ante
ce(U'iis
subsequen
unb felig uierbeu, biejeuigeu aber, meldje feiig uicrbeu, e^^ ber ©uabc uub mithin
bem 'ilMlleu C^)otteö uerbaufeu, fo folgt barau^v bafl e§ einen boppelten
Tillen ober 9fiatfd)luf5 @otte£^, bie ä)ieufd)eu feiig ju uiad)eu, gibt, uiimlid)
1. b^w allgemeinen, oou bem bis^^er bie 9f?ebc luar. tiefer ift,
meil er bei oieleu burd) ibrc eigne (Sdjulb mirfuug^^lo^ bleibt, voluntas
antecedens et conditionata.
3^'or (SimDanb, c^ U1i^evftvcitc ber 2lbfo(ut()cit bc^ göttlidjen Sitten^, uuniu
er jemals iiiiljt in (gi-fülliuuj flcl)c, unirbc bereite in ber !ße()rc üoni göttlidjeu 2iMUen
gclöft. (S5ütt felbft \m\i \a bie ;^'reil)eit bc§ erfd)affenen Sillem^ nnb (ä^t ben giliöbvanc^
biefer ^-reiljeit ju. 35gl. ^ 34. 47;
2. einen befon bereu, burd) beu er bivt^ |)eil berer milt, bie burd)
feine @nabc uub ibreu guten 'i^Mdcu unrflid) feiig merbeu. tiefer .S^^^^-'^'^i^'
fd)lug ift bal)er voluntas suhsequens, absoluta, efficax (n. 435). 33ou
biefeui befoubcreii ,peil^ratid)lug ift in ber öel)re non ber *iPröbefttnatiou
bie 9?ebc.
§ 152. ^ic ^^räbeftiuatiou.
33gt. ^einrid)*@ut beriet, 2)oßmatiid)c ':Jl)Cürot3ie VIII § 429 ff.; Franzelin,
De Deo nuo. Tli. 47 sqq.
Tic tsräbefti. '^ie ^rtibefttuattou ift im allgemeiucu uid)t^ aubere^ aU bxt
''^Inmn^^^^ iufoferu fie fid) auf ba^^ emigc nwb überuatür^
^in-ülnbcnj.
§ 152. 3)ie ^räbeftinotion. 545
iid)c |)cil ber neruünf tig en ©efc^öpfe be^ie^t. T)a()er finben
(lue be^ÜLjlid) bcr '^^or|el)ung irül)ev (§ 69) cntuntfelteu C^hnmbfä^e l)icr
i^rc "^tnuicii billig.
Qn^^icfoiibcrc fa()cu nur, haf] bic ^l^roinbeii^ fiii) gaii^ nnbcrc> 511111
(i) Ute u aU piii !:B b f c n uerliiilt. ^iv$ (S^ute id i U inib in i r f t (^ott in
feiner ^iHn*icl]iiiig, bivo ^-^öfe, iiifomcit e^ [oldic^s ift, Hißt er 511 (ii.-311 f.).
^0 ift cc> iiiicl) mit ber '-lHn-()erbeftiiiii!mng. ^aß bie einen fetig irerben,
und (^^ütt p 0 f i t i i) niib b c lu i r f t C2( biird) feine (^nabc. 1)agcgcn Vd ß t
er bloß 511, biiH bie anberen bnrd) i()re 5d)ulb ^n @runb gcl)eii. $ötv5
er bc^üi^lid) i()rcr pofitiu lüitt, ift nur bic gercd)te Strafe. T)nl)er ift bie
praedestinatio ad ritam mefcnttid) uerfd)icbeii ooit ber praedestinatio
ad morte))} ober ber reprohatio. Ter ')tamc praedestinatio inirb iiii
incitcrcn Biiin für bcibcv, im engeren 2iiir. nur für bie ^kndjerbeftiiniuung
^nv ScUgfeit gcbrandjt.
X l) e f i c^ 1 . iit^ gibt n o n feiten (^ 0 1 1 e c> eine m a f) r e ^.^ S^eii
^ r ii b e ft i n a t i 0 n ;^ 11 r S e l i g f e i t. Tief e ^^> r ii b c ft i n a t i 0 n i ft \mtm\ m zai^v
g e Uli ß u n b 11 n w a 11 b e l b a r ; n b e r t e i n '))l e n f d) f a n n 0 1) n e ^"^
fpecielle Offenbarung rcrtitadtJie jidei luiffen, ob er ^n
b e n *}> r ii b c ft i n i e r t e n g c () i) r t.
I. rer bogiiiatiid)e iUMoei v für bie (v;i"ifteii;) ber ^rabeftination
111 irb gefüt)rt
1. a n ^^ ber () e i l i g c n 5 d) r i f t , lucldjc neben bcm allgemeinen nad) ^a- iKiiiiien
Üia(fd)Iiiß ö3ottev, alle feiig ;,n inadien, ber bnrd) bie '^^ocdjeit ber lU'eiifdien ^'"^""^''
nnb bie ^nlaffung C^jottcv oft uereitclt mirb, eine befonbere, einige
i^or l) erbcfti m miin g berjenigen lel)rt, bie unrflid) feiig loerbeu; eine
^Huc^crnnibtung, bie niemaUo oereitelt loirb. diejenigen, ineld)e \>k 4kUiote
gel)alten, finb bic henedicti Patris, nnb i()ncn ift ba^o 9kid) üon ©migfeit
zubereitet. Venite benedicti Patris inei, possidete paratum rohis
reynioa a co}istitutio)te )nu}idi. Matth. 21^), vU. 2ie finb bie Heine
.perbe, meldier ber initer ba^ö .v>iiniuelrcid] beftimint l)at (L/ie. 12, :i2j;
fie finb (£l)rifto uoiu ^ater übergeben, iinb niemaiib fann fie feiner .v>aiib
entreißen 'Joarm. 10, 28 sq.); fie finb bie meiiigen 5(u^>eninil)ltcn im
(^egcufat^ ^n ben uielen '^Vn-ufencn (il/^fi^/i. 22, 14); für fie, bic ber 33atcr
it)iu gegeben, betet (£()riftuv in befouberer i.)}nic, luie er nid)t betet für bie
Seit tJoann. 17, 9). Qu biefem Sinne beißt ec> ami), hay^ bie ^^(btrnniiigeii
nie 5n un^> gel)ört babeii (1 Joaini. 2, 19). 3o ift aiid) (Mott ber ©rlöfer
aller, bcfonberv aber ber (Gläubigen: In lioc enini laboramus et male-
dicimiir, quia speramus in Deum viviini, qni est Salvator omniuui
homiiinni. maxime lidelium. 1 Tim. 4, 10. raruin glaubten diid)
alle ber i^rebigt be-3 Öuangelinnuo, quotijnot erant praeordinati ad
vitam aeternam. Act. 13, 48. ^)(ad) feinem freien Tillen aber {yw
C>)Ott nibo au^:!eninil)lt nnb uorberbeftimmt oor @rüiibiing ber ilnlt. Elegit
nos in ipso ante mundi coiistitntioneni, ut essemus sancti et imma-
cnlati in conspectn eins in caiitate, qui praedestinavit nos in
adoptionein tiliorum per Jesnin Cliristnm in ipsnm, secnndum pro-
positum voluntatis suae. Eph. 1, 4 sq. 'Daö @rfte aber ift bie
^l^räbeftination, h([^ ^^mm bie ^^crufung, \>([^ 'I)ritte bie Qnfiififation, \>(^'^
i'e^te bie (^)lorififatiou. Scinms autem, quoniam dilig'entibns Denm
omnia eooperantnr in bonnni, iis, qui secnndum propositum vocati
sunt sancti. Nani quos i)iaescivit et praedestinavit confoimes
35*
546 3)te Ce^re tjon bev ®nabe. A. 33on ber oftueüen @nabe,
fieri imaginis Filii sui, ut sit ipse primogenitus in multis fiatribus.
Quos autem praedestinavit, hos et vocavit; et qiios vocavit^ hos
et iustificavit ; qiios autem iustificavit, illos et glorificavit.
Ro7n, 8, 28 sqq.;
b!T\^tW^'unb ^- ^^^^-' ^^^* einmütigen ^e()rc ber ^titev nnb Z\)tO'
iiKoioficn; logen, "^er 1)1. 5(nguftinn!§ yj(\i ein eigene^^ 53ud) de x>raedesti-
natione Sanctorum gc]'d)ricben. Hbev()anpt gibt c^ feinen fatl)üli)"d)en
X^cülogen, ber bie (^nften^ ber ^räbeftination in ^meifet gebogen l)ätte,
übg(etrf) in ber ©rflärnng ber ^räbeftinntion nerfd)iebene ^Jleinnngen üor*
getragen luerben. "Die Öel)re üon ber 'l^räbcftination ift eben nac^ ben
'll>orten be^ I)(. ^(ugnftin (o n(t luie bie ^^ird)e fetbft;
„ad) bir t^n- 3. n n ö ber ^ e r ui e r f n n g ber e n t g e g e n ft e h e n b e n 5y r r ^
^sntiinu'v: t u ni e r , nanicntlid)
a. beg ori gen i ft i I" d) c n, bie 2ee(en t)iitten i()rc ^or^erbeftinunnng
bnrd) ^k in i()rer iierineintlid)cn ^^rnc^'iften;, geübten Ingenben uerbient;
b. bec^ pe ( ii g i n ni i'd) e n , mid) uicld)eni h(\^ ^orl)crUiiffcn bes^
'^^erbienftce ein;)iger (Mrnnb ber 'Jßriibeftination ift, luie and) nad)
bicfer Qrr(e()re ber freie ^il>il(e ein;^igc^o ']3rincip beö ^erbienftc^^ ift, nid)t
bie @nabe (S^ottee ;
c. bec^ f e ni i p c l a g i a n i f d) e n. Da nad) bemfetben ber ^JJ?enfd)
anv eigener ^raft feine ^)ied)tfertignng beginnen nnb in ber erlangten 9Jed)t^
fertignng bel)arren fann, fo ift and) nad) ben (Seniipetagianern freie, lebig^
iid) uor()ergeunif3tc 'ilMÜen^oentfd)cibnng be>? 'JJtenfdjen ber %x\x\\h ber
']3räbefrination.
3nr ilMbcrtegung if)rer ^el)anptnng l)atte ^Hngnftinn^^ ben ^eniipe(a=
gianern bay ilknfpiel uon ^tuei ^inbern entgegengebalten, uon benen h{\^
eine gctanft, hiv::^ anbere nngetanft ftirbt. Die ^eniipelagianer entgegneten,
e^3 l)abe bie '^13riibeftination bec^ einen in ben ^inn'bienften feinen @rnnb, bie
e^ fid) nad) Ö^ottec> ^nnlieninffen bei längerem ^eben cru)ürben l)ätte. "Der
.peiiige ermibert, hiv^ ftelie mit ^ernnnft nnb Cffenbarnng in ^ßiberfprnd),
ba jeber lebig(id) nad) feinem uurflid)en ^erbienft ober feiner n)irflid)en
v^d)nlb gerid)tet merbe nnb and) gerid)tet tuerben fbnne;
'■'ll ^J!' J?"' ^- ^^^'^ »^cii @ntfd)cibnngen ber €l)nobcn oon iZluierct) nnb
!^ a 1 e n c e. ©rfterc erflärte : Dens bouus et iustns elegit ex eadem
massa perditionis secundum praescientiam suam quos per gratiam
destinavit ad vitam, et vitam illis praedestinavit aeternam. Cap. 1.
^n ilnilence aber mnrbe gelel)rt: Fidenter fatemur praedestinationem
electorum ad vitam. Can. 3;
5. a n ^> f 0 t g e n b e r ratio theologica. '-li'er fclig mirb, nerbantt
e^ ber unrffamen Ghiabe nnb inc^befonbere bem donum perseverantiae
finalis. Die 33erleil)nng beiber aber ift im kitten f^hninb pnre 33arml)er5ig=
feit (^^otte^3. 3ä^a^^ ^5ott aber in ber ^eit ben (^efd)öpfen fd)enft, l)at er
Don (Smigfeit ibnen fdienfen u^olten. ^ie ^räbeftination ift aber nid^t^^
anbere^v at^o ber emigc ^^i(Ien^n-atfd)(nf^ (S^otte^^, einem ^Il?enfd)en bie (SJnabe
nnb Glorie ^u fd)enfen. Praedestinatio Sanctorum nihil aliud est,
quam praescientia et praeparatio henefiriorum Bei, quibus eertis-
sirne liberantiir, qiiicunqiie Uheraidur, August., De don. persev.
c. 14. Praedestinatio est quaedam ratio ordinis aliquorum in
salutem aeternam in mente divina eiistens. S. Th. 1 q.
2'> a. 2. c.
bcv Mivrt)c;
alio theo-
logica.
§ 152. '2)if ^läDcftination. 547
^aJ3 fein 93?enic^ ot)ne fpecleüe Off<^nbiirinig iioUfoinmcnc (S^eUHJ^ficit
barüber t)abcn fann, baj3 er 511 ben 'J^räbcftinierten 9el)ört, ergibt fid) aiiö
bem '^ogmo, ha^ iiiciiianb ofjne göttlid)c Oüenbarmtg certitudine fidei
iniffeti foun, ob er im Staube bcr C^inabc ift (ii. 1755) unb im (^^miben-
ftanbe ftcrben mirb (n. 1762 ff.).
II. ^um näheren ^^erftänbni^ bcr '^riibcftination finb folgenbe fünfte
non groJ3cr $CMd)tigfcit.
1. (5$ miiil genau nnterjdjicben merben ^mifdjen ber praedestinatio
unb ber exerutio praede.^tmatiovis ober ^^mifdjen praedestinatio in
ordine intentionis unb in ordine executionis.
T>ie praedestinatio in ordine intentionis ift uidit^^ nubcre§, al§„ i'^". .
ber g ö 1 1 (i d) e 35? i 1 1 c ober % a t f d) ( u g , ein @efd)öpf ^u beguabigen in online
unb 5U bcfeligeu. T^ee^tiaUi bcantmortet ber l)(. 5;:[)onuic^ bie S^-age : ütrum '"^^"^^""'^•
praedestinatio aliqnid ponat in piaedestinatu? mit :)i e i u. Prae-
destinatio non est ali(inid in praedestinatis, sed in praedestinante
tantum. ^ie ift ja uidjtc^ aubcre^>, alc> quaedam ratio ordinis aliqnornm
in salntem aeternam in mente divina existens. 8. Th. 1 q. -?o a.
2 c. "^^wx l^räbeftiuiertcu ift b(oJ3 bie exerutio praedestinationis.
Executio liuius ordinis est passive quideni in praedestinatis, active
autem est in Deo. 8. Th. 1. c.
2'af)ev Ijabeii a\\6) öielc iliooloflcii Mo ''Ihäbeftinattou bei ber Öebre t»üin 5lUlIen
ÖJottcö im Jrnftat De Deo iino bet)anbclt.
1^ie i^ oU ,^ i c l) uu g bcr "^^räbcftiuatiou aber gcfd)icl)t eiucotcilo ^. j'i;^;^
burd) (^ott unb auberutcilc^ burcli htw 'l^rabcftiiiicrtcn; burd) jcueu priniariu,
burd) biefeu secundariü, unb junir
a. Dou feiten C^^ottec^ baburcl), ^([\] er (^hmbc uub (Glorie
fd}eutt. 1^icje nennt mau bat)cr bie ©ffette ber ^^.^räbeftiuatiou. C^^uabe
irirb aber l)ier im m e i l e ft e u £ i u u geuommeu \\\\^ begreift aKc^o, \ViV%
wad) (^ottee guabigcr i^orfcbuug bie '^Muc^eruuiblteu ^um .peile fiibrt.
Dilig-entibns Denm omnia cooperantur in bonnm, iis qni secundum
propositum vocati sunt sancti. Rom. 8, 28. (Muabeu finb ()icr alfo
bie überuatürlid)eu Knaben, gratiae actuales, gratia iustiticationis,
donnm perseverantiae; bie uatürlid)cu ß9abeu, aud) bie Übel, mala
poenae, fetbft bie ^'3iiltiffuug ber 2üubc, frcilid) uid)t foferu fic malum cnlpae
ift, mo()( aber iufofcru fic eine ^^eraulaffuug ift ,yi einem (^nttcu, baö ,^um
,*pci(e füf)rt, 5. 5^. 5ur 33erbemütiguug, '^-iune ;
b. 0 0 u feit e u b c <? ^|$ r ii b e ft i u i e r t e u baburd), h([^ er mit
ber göttlid)eu Ohmbc frei mitunrft unb bie il)m beftimmte (5)lorie fid) ^^^•«^^'""""^^■"•
ö e r b i c u t.
2. '5)urd) biefe Uuterfd)cibuug ,-;Unid)cn bcr ^räbcftiuatiou uub il)rer , ig-;»-
33o(t5iel)uug erlebigt fid) ber .J^aiipteiumanb, ben fd)ou bie IO^ImuIic i^ou "^mliio" i!l"füi-^
^tbrumet gegen bie ^^räbcftiuatiou erboben. 5i>cuu uiimlid), fagt uuiu, ber fj.3'".'''^svif ^u
^räbeftinierte unfehlbar ielig mirb, ber 9?eVrobierte ncrloreu gcl)t, fo ift c^umvu-u üw^ U
uut^lo^> für eigeue^o \xx[h frcuu'iec^ .f)eil ,;u mirtcu uub ,^u beten;
3l((erbiug^^ ftel)t "t^h ^sräbeftinatiou emig uub uuuniiibclbar fcft im
gi3ttli(^eu 9?atjd)luf^, au bem uumid)lid)e0 Xl)uu uub 53etcu uic^tc^ äuberu
fauu ; allein burd) beuietbcu :)iat]d)tug ift aud) beftimmt, baf^ bie ^riibefti^
uatiou burd) bcr ^I>ieufd)eu eigeuec^ uub nfgniieitigec^ 5lMr!cu mx'^ ^eteu
t)oll;^ogeu merbcu foll. Praedestinatnr a Deo Salus alicuius, ut etiam
sub ordine praedestinationis cadat, quid quid homineni promovet in
bin- Inübifti^
iiiitiLin
iion ioitcit
uon )iitcn bi'v
548 2)ic ?et)re öon ber ®nobc. A. 3Jon ber oftucHen ®nobc.
saliitem, vel orationes propriae vel alionim vel alia bona vel quid-
qiiid liuiusmodi sine qnibus aliquis salntem noii conseqiiitur.
8. Th. 1 q. 2o a. 8 c. !Dal)cr betet (£l)riftiie für bic 5(u0eiunil)ltcii
{Joami. 17, 9); be^>(^leid)eii bic ^ird)e: Ut eos beatae praedesti-
nationis über scriptos retineat, mib ber Iil. '^^ctrii^ mal)nt : Satag'ite,
ut per bona opera certam vestrani vocationeni et electioneni
faciatis. 2 Fetr. 1, 10.
Sßüüte man einiucnben, baf^ bic '•jsräbcftinatiou iiid)t blof^ im güttlirt)eii
^Müeu feftfte()e, ioubcni and] mqel)lbnr uoU^^ocjcn luerbc, i'o l)abcn mir oben
geiel)eii, bafi bic luirfiaiiie (^mibc bic 5^reitl)ätigfeit hc§> ^Bidcnc^ nid)t nuf^
l)cbt, JDUbern aiifred)t biilt. Pracdestinatio certissinie et infalli-
biliter consequitur suum eft'ectuni, nee tarnen iniponit necessi-
tatem, ut scilicet ettectus eins ex neeessitate proveniat. S. Th. 1
q. 23 a. 6 c.
^. i'"'-"'- ,. 3. T^ag bic ']3riibeftination in il)rer Xotnlität, b. l). bic ^Eräbcfti=
natio adae- Hiition .^tr C^Hiibc uub (^Moric (\)r'deAk'i^tu\'c\tio adaeqifafa) nid}t uerbicnt
InTbhVt'ÜH^n^^^ fauu, barin finb alle fatl)ülijd)cn :il)cologcn einig. Tenn bic e r f t c
(^^nabe fann, mic oben (n. KJOO ff.) beuneien murbc, auf feine ^iHMfe uerbicnt
werben; bic ^l.^riibcftinatiou ^n bcrfelbcn niib bennuid) and) ,^nr (^(oric,
nicnn bicfclbc in '^.nn'binbnng mit ber erftcn (^)nabe betraditet unrb, ift
0 ^ n c ))l ü rf f i d) t a n f iü e r b i e n ft e b c e %^ r ii b e ft i n i c r t c n erfolgt.
J'';^"^-, . 9cnn fann man aber and) bic !inni)erbeftimmnng ^nr (S)loric oon ber
iKrticr'lmuhu'- 5nr Q>Sn([bc trennen nnb in ^^e^ng auf bic 'l?riibeftination ,yir (Glorie, getrennt
llost'\!laeTisa ^^"^^^ ^^1* (V'i* ^»abc (praedestinatlo inadaeqiiata), bic J^-rage anfmcrfen, ob
meiita. fic glcidifadv 0 \) w c , obcr aber m i t ')i ü rf f i d) t a n f n n f e r ^s c r b i e n ft
ftattfinbe. ^n anberer ^yorm mirb bic ^-rage lauten: .t>at bic praedesti-
natlo inadaequata ad gloriam il)reu Oornnb in bcm giUtlid^en
!i^ 0 r li c r UM f f c n ber mit b c r (SS u a b e c r m o r b e n e n ^ e r b i e n ft e ,
fo h(\\i> alfo bic praedestinatlo ad gratiaui unbebingt, bic ad
gloriam bcbingt ift, ober aber in bem ii^iUcn (^otte^^ allein nnb
abgcfet)cu oon jcglid)em iscrbienfte? ^ur^ l)at mau bic ?^n*agc
in bic formet gebrad)t : ^Hili,yel)t fid) bic |)raedestinatio ad gloriam
ante praerisa merita ober post praevisa werita?
»'■'•'•'^- '^^eibe '.Hnfiditcn haben unter \>n\ Xbeologen il)rc '-iHnlreter gcfunben.
iiuoiooon. 11)0= -i>ie praedestinatlo mite pi'aevisa nierita uurb oon faft allen ^i l) o *
TiiS/'umcr "^ ' f^ ^^ '^ gclebrt, aber and) oon 11^? o l ini ft cu, toic Suare^^ nnb
frt)ic^ bn- bcibcn ^^ c 1 1 (\ X \\\ \ u. ^k l^ccliruilil bcr 'JJi 0 ( i n i ft e u jebod) oerteibigt bic
praedestinatlo post praevisa menta, ,>. vs. ^' e n i u c> , t^ a §> q u c 5 ,
(Tregor oon ^^ a I e u c i a , X 0 ( c t u i<. ^bucn fditie^t fid) ber bl. 5 1' i^ n h
oon 2ale^^ an. '^cu 1)1. X{)oma!r> net)men beibe Xcile für fid) in
Stufprud^. 3n neuerer Qeit oerteibigt (^)Utbcrlct ebenfo fd)arffinnig U)ic
marm bie 9,\'cinung bcö f)l. ^-rau;^ oon ealec^.
^er Unterfd)ieb .^mifdien beiben tl^tcinnugcn ift bcr, ob man in ber
göttfid^cn Qutention \>a§> ^orl)crmiffeu ber causa meritoria ober bic
^cftimmnng bcr causa finalis aU ha^^ ^ r ft e uub htw (^ r u u b ber
anbern betrad)tet uub beuu3emä|l fagt, (*>^ott l)abe oon ©migfeit befd)lt)ffcn,
bcm ^^räbeftinicrren "^k (Mloric aU^ ^ol)n feiner mit ber nnocrbicnten (^^nabc
ermorbenen ^^erbicnftc ^n geben, ober er \)abz i^m bic ©nabe beflimint, mit
bcr er bie i^m beftiuuntc ÖMorie oerbtenen merbc.
iffw 9^^^j(, ^^^ 5:t)omifreu ift bic (Glorie hat^ ©rfte, uui^ O^ott inten^
l'ei)vc bin- 11)0= ' ; I t i /
miftcn.
§ 152. a)ie «JJräbcftination. 549
bicrt. 9^nd)bcm Qooti aber ben yjtcnfrfjcn bmd) biejcn erften 9^at|d)htf5
5111* Glorie priibeftintcrt l]üt, beftinimt er i()m niid^ bic SDMttcI gur @r=^
lani]ung biefc^ |]ielec>, nnmlid) bic ©mibe. D^cit biefcr ©unbc unrft bcr
3[)?eufd) frei mit imb ocrbient bic Glorie.
^ie SOUIiiiiften aber Ie()rcn: O^ott präbeftiniert ben ^^^enid)en ,,pjj^./jj/^^j,jp(j^
giir (?^nabe. @r ficl)t üorau^^ bag ber yJicnfd) mit bcr ^jmbc mitmirft ^ nifteu.
unb auf ^rinib biefc<o 3iU]feii^ fommt al^^ Icl^te^ Moment bie ^räbefti*
natioH 5ur (Glorie.
eine iOfittelftelliuit] jmiirfjcu biefen bciben 'Jlu[id)tcn nct)incu einige 'Theologen ein,
inbem fic Icljten, eiu,5elue, aber nid)t alle, iüeld)c unillid) jelig uunben, feien
ante praevisa merita gnr Öilorie üvnbeftinievt. .'pievbev geljören 3^ 'nn t^ <^^t,
2R a r i a n 0 , ^^ i cl n. a. 2)ie|e ä)? ö g l i d) t e i t Juivb and) üon ben ^.Woliniften
angegeben.
kommen mir nun gU ben 53emcii'en ber bcibcn 3}?cinnm3en.
a. "Lk Xl)omiften bernfen nd) ^^ .1«*!:. ^.
a. a n f bic l) c i li g e 'S (^ r i f t. ^ie .V)anptfte(Ie für bie ab jotnte ^wcimma bev
'J^räbeftiiuition ift bcm Oiöm erbrief entnommen i9, 11 sqq.). 9^ad) bcm ^'H^imftcn.
Qcntjniö bcc^ bl. .V)icrLnU)mnv ift bicv bic bniifclfte Stelle im ganjcn ^Uömcr^
bricf. 1)a^ ift mol)l and) bcr (Mmiib, ircc^balb (Sa tu in fid) anf biefctbe
für feine Oicprobation bcrnft. 'Hlv cnt|d)eibenbC!o Vtrgnment für bie
tt)ümiftifd)c "Präbeftination fann fic nid)t angcfcben merben. (Sine gntc
©rfUirnng gibt (^ntbertct a. a. C. ©. 346 ff. 5(nd) mit Act 13, 48;
1 Cor. 4, 7; Ephes. 1, 5 n. f. m. luirb bie praedestinatio ante
praevisa merita bcgrünbet;
[j. anf 5(nc>fprnd)c bcv 1)1. '.H ngnft innc< unb bc^o 1)1. X()omaö, für
bie inbe^^ lunt ben 55crtcibigcrn bcr pradestinatio 2)081 praevisa merita
eine probabele ij^bfiing gegeben mirb, fo \>([y, and) bicrbiird) bie ^tontroocrjc
nid)t entfd)icben mcrbcn fann. '-I\](. (^Witberlct a. a. O. 3. 351 ff.
unb 332 ff.;
v. auf bic ratio theologica, Co fei 2ad)e bc>? ^öcifcn, ^nerft h<\t>
^xzi unb bann bie lUittcl ^um l^iclc ^u beftimmeu. iikmn au<3 biefem
©a^ bic praedestinatio absoluta ad gloriam folgt, fo fi3nntc aud) bie
abfolute 5öorI)crbcftimmiing ;)Ur '^HH-bammnio unb Sünbe baran^ ge^
folgert mcrbcn.
b. ^ie 3)?üliniftcn bcuieijen ibre 5(nfid)t
a. a u ^ bcr l) e i l i g c n S d) r i f t , in mcld)cr bie Seligfeit ale>
öo^n ber ^^erbienfte bc^cidjuct unrb: Matth. 25, 34 sq.; Born. 8, 29;
2 Tim. 4, 8; 2 Fetr. 1, 10 n. f. m. ^ic 2:i)omiftcn crflürcn ade biefc
Stellen Don beut ordo executionis, in bcm allcrbing^ bie ©loric ben
33erbicuften uerliel)cn merbe; ber ordo executionis fei aber gerabe um-'
gefe^rt mie ber ordo intentiunis;
ß. ang ber 8el)re ber l)(. l^äter unb Sl i r d^enl ebr er.
Qnbeg verlieren and) biefe Steücn burd) bic oben ermähnte tl)omiftiid)c
$^iftinftion il)re 33emei<?fraft. Unmibericgbar ift aber hat- S33ort be^>
1)1. S^'iniö tum Salcio, ber, nad) taugen Seclcnfiimpfcn burd) bie
praedestinatio post praevisa merita beruhigt, an öeffin^^ fcbrcibt:
Cognovi Paternitatem vestram sententiam illam antiquitate, sua-
vitate ac Script urar um, nativa auctoritate nobilissimam de prae-
destinatione ad gloriam post praevisa merita amplecti ac tueri.
Quod etiam milii gratissimum fuit, (luinimirum eam semper ut
lt)12.
<eUHMÜ' fiiv bie
■'.'('rinunn bor
■JJioliuiftcn.
llntivfrtiicb
lU'stinatio :mI ^Tn;,
mortem itnb
550 2)ic Ce^rc öon bcr ®nabc. A. 3>on ber aftucüen ©nobe.
Dei misericordiae ae gratiae rnagis ro7isentaneam ae amahilem
existimavi;
y. au^ ber ratio theologica^ "^([[^ bcr aügeiiict nc .^citj^nnllc (i)üttcö
11 u r eine 5i$orl)crbcftininmno mit ')ii'Kffid)t auf bic ^>crbicii|"tc bc^^ iyicnid)cn
5u(affc. ^^(1115 bcjoiibcrc^ ftrcitc mit bcm nltt^cmciiicn ,^')cil0linücii (>»^ottce
amli bic reprobatio negativa^ bie bod) eine gotgerung nuö bcr abfoliitcn
^^^riibcftimitioii fei.
Söcibc @rf läriing^'iueifen fiiib u o ii ber ^M r d) c g c b u l b c t. W\t
bic ^[ßirtfamfcit bcr (^mibc, fo gcl)i)rt aiid) bic ']3rabcftination 511 bcn niicr^
forfd}lid}CU 9iatfd)(üffcn (Spottes*.
Tic iSesti- ^^cfi^ 2. 5(iif %x\\\\h bec^ gbtt(id)en 33orl)erUMf f en^
"natio ad b c r 'S ü H b c u H b 11 11 b 11 ^ f c r t i g t c i t gibt c ^ eine 33 o r l) e r =
mortem. \^^^^\ ,jl j^^ jj j^ g ^y^X 53 C r b 0 lll 111 11 i ^o Q l Ji S t r ll f C b C r S Ü 11 b e.
1) 0 g c g c 11 eine 5^ o r l) c r b c ft i m in u n g 5 u r '3 ii 11 b c gibt e t> 11 i d) t ,
f 0 n b c r 11 nur eine ^^] 11 1 a f f n 11 g b e r f c l b c 11. CS' b e 11 f 0 m c n i g
gibt CO eine a b f 0 In t e ^^ o r l) c r b c ft i in 111 11 11 g 5 u r 5^ c r b a m ni 11 i ^.
I. 3^^^iÜ^)fii ^*-'i' praedestiiiatio ad mortem iinb bcr praedestinatio
ad ritam beftcbt ein lu c f e n 1 1 i d) c r llntcrfdjicb.
^ie (^)crcd)tigtcit iiiib boe 5>crbiciift bcr 5(ncicruHil)ltcii l)nt (^ott nid)t
praedestinatio tiioj"; tiorl)ergcfel)cn, füiibcrii pofitin gcuioUt unb biird) feine ©mibe
m i t nerii rf ad) t. T^arin ftimmcn 3^l)oiniftcn nnb ^J3toliniftcn überein.
%\\6) menii nur für bie ;^iir OUoric ^)>räbcftiiiicrtcn eine praedestinatio
a)de praevisa nieiita aii,^uncl)mcii unire, fo fiiib bod) bic 'Keprobiertcn in
feiner 'Bcifc 5ur 3iinbc, bnrd) me(d)e fie bie .^pöllc ücrbicnen, non (^ott
präbcftiuicrt; benii baf; (^ott bie (Sünbe irgcnbioic luoHe unb mirfe, ift
ab folut unmöglid), unb foldicc^ .^ii bcbanptcii, bic grollte unter alten
rs^ottc^däftcrungen. ^ie 2üiibc ([U bic causa lueritoria bcr pofitincn
'lieprobation ift bal)cr lebigtid) 3 11 gel äffen. ^araui> folgt, ha^ bic
•ipriibeftiuatiou ^ur ^^>crbaininiiic^ Icbiglid) in bcm 5^orl)erU)iffeu ber ^mhz
unb 3d)ulb bc^^^ ^Jcprobicrtcn il)rcu (^h'unb l)at. '-li^cit (S)ott iiort)er meif^,
\>a\^ ein 3}^ciifd) in bcr Süiibc, fei ec^ (Srbfünbc ober aftuctte 2ünbe,
fterben n)irb, baruni mill er, bafl it)u bic feiner (Bd)ulb eutfpred)eiibe Strafe
trifft. I^ie Strafe alfo mi(( er uon (Sungfeit; benn bic Strafe ift etiiniö
(Mercd)teö unb C'hitcc^; aber er luiü bie ^crbainmnisi bcc> Dficprobiertcn nid)t
um i 1) r e r f e ( b ft m i U c 11 unb n 11 b c b i n g t , fonbern nur unter bcr
33cbingnng ber Süiibe unb megcn bcr Sünbc, uömlid) ,yi ibrcr Süt)uc.
'^ie Sünbe aber l)at er iiid)t iiemoüt, fonbern nur iiorI)crgefel)eu unb 5u=
gelaffen. ^ie 9?cprobatiou mirb ba()cr Don alten !atI)olifi'^eu ^beotogcn
al^3 eine praedestinatio ad mortem x>ost praevisa demerita erfUirt.
^ic logifd^c Drbnung ber betrete Coottc<o ift baber im (Sl)ftcin ber ?3ioli=
uifteu bie gleid)e für "J-^räbeftinierte unb ^^cprobierte, iinibrcnb bic ^l)Dmiftcu
eine iUTfd)iebenc Orbiinng anfftcllcn: für bic *:).^rabeftiuicrtcu ante praevisa
merita, für bic iJkprobicrtcn ])ost praevisa demerita.
i)ie Oieprobation fd)(iej3t alfo ein doppeltes in fid): bic 5^orl)er =
b e f t i m m u u g 5 u r ©träfe auf © r u u b b e r ü 0 r l) e r g c m u g t e 11
(Süubc unb bie ^i^'^^f^nig ber Sünbe. Siciit praedestinatio
includit voluntatem cont'erendi gratiani et gloriaiu, ita reprobatio
includit voluntatem permittendi aliquem cadere in culpam et in-
ferendi damnationis poenam pro culpa. S. Th. 1 q. 23 a. 31c.
II. SDer b 0 g m a t i f d) e 53 c m e i ^ für iiufcre 3rt)cfe ergibt fid)
4; Rom. 9.
§ 152. 2)if ^röbeftinotion. 551
1. nu^5 ber \) eiligen aii)rift, luclc^c Iel)rt, 5)t/t,diiflc
a. baj3 e^ eine 33oi1ierbeftimmmig ^iir 5Serbammni^ aU ©träfe c^ibt: Stfnift übcy bic
Discedite a me maledicti in igneni aeternnni, qui paratns est ,,um!i''^j\ir S'v>
diabolo et angelis eins. Matfh. 25, 41. ^l^gl. 1 Cor. 9, 27; ^'"""•"'^•
b. biiß (^ott nicmanb ,',uv Sünbe pröbcftiniert. l^k§ ift in ber l^e!)rc
t)om göttiidjcn 59i((en (§ 33 ff.) nnb bem allgemeinen §cit!cratfd)Uii3 (§ 145)
bereite nadigemiejen. ^^(n-^brücflid] n^crben nur nod) barnber belehrt, ha^,
(SJott nid)t bcn Xob be^i Siinber^ lüiü, fonbern han er fit^ befet)re nnb
lebe. Nnmqnid volnntatis meae est mors impii ... et non nt con-
vertatnr a viis snis et vivat? E^. 18, 20. ^c^{. 2 Petr. 8, 9.
Ga(üin unb übcrliniipt bic ''^vnboftiiiatinnov bnbeu fid) guin 3^ciuci[e bcv abioiuteu i'*^'^-
^räbcftination 3111- ^iNcrbamninie> bcntfcn ^ tudrinMicirbie
1. auf \old)( 'Stellen, in beiicii e!o f)eifU, C^ott babc bie eüiiber, ben ^fjavao u. f. \v. inäbcftiunttnncv
üer{)ävtct imb oerftorft. 5U(e bie[e 9(ih3fpvüd)e fiub aber nur im n ber |^ulttf[nni] (^"-nte^ i^^fyitfjn-^^^f'^^'^-
unb ber «Selbftnerftocf unq ,^u ücrftehen;
2. anf ©teilen luie Pfifr. 16, 4. [hiiversa propter senietipsuni operatus
est Dominus; inipiuni quoque ad diem maluni nnb Iioni. 0, 17, wo et? üon ^bnrno
f)ei^t: Qnia in lux* ipsiiiu excitavi te, nt ostendani in te virtutem meani. ^tßein
t)ier ift nid)t im cntfernteften (^^kitt a(^ llrfndjc ber (Sünbe be^eirfinet, fonbern nur bie
3]?ttf)ri)eit nn!§qefprod)en, baf? er fie ;, n (ledi if ^^'i/ i'»b baf? fie nnter ber l^eitunt^ feiner ^rofi--
ben3 feiner 'inuljerrlidjnnn bienen nuif?;
3. auf h'ovi. 9, 11 s(pi., wo ber '^Ipoftel ben ^fan nnb ^t^fi^^' ^f'' '-l^orbilber ber
3(n§ermät)Inni3 nnb 'i^eruierfnnc^ onfübrt. Cum mim nondum nati fnissent, aut
aliquid boni eu'issent aut mali (ut secuudum electionem propositum Dei mnupret),
non ex operibus, sed ex vocante dictum est ei: Quin nuiior serviet niinori,
sicut scriptum est: Jacob dilexi, Esau autem odio liabui. 3)aronf fiibrt er biuo
eben unfleflebene ^Peijpiel ^^burao?^ nn nnb fotflert au(5 biefen 5batfnrfien: Flrgo cuius
vult miseretur, et quem vnlt indurat (v. IS) unb mndit biefe§ fd)(ie§(irf) oni "i^crnleid)
mit bem 2^öpfer flar. Annon habet potestateni ticulus luti, ex eadem massa
facere aliud quidem vas iu honorem, aliud vero in contumeliamV (v. 21).
'^lüetn biefe ©teilen faflen bnrd)ttn^5 nid)t, Oüf\ (Mott ^tc Sünbe molle nnb öer^
urfodje, um bann bie ©iinber 311 nerbniunien, fonbern ^^^ ber freie nnb flered)te Spille
^otte§ allein bie leiste Urfadje ift, marnni ber eine präDeftiniert, ber anbere reprobiert
lüirb. ^e nad^Ciem bie ^Jb^oloi^en bie pracdestinatid d/iff ober /)nsf praevisa nierita
öerteibigen, ertlären fie biefe ©teile ibrem ©nfteme entipred)enb ;
2. n u « ber l' e l) r e ber b e i t i g c n ^^ n t e r. Ter t)(. % n g n ft i n n ^o ^ , ^,,,.
ic{)reibt : Bonus est Dens, instns est D^^ns. Potest aliqnos sine bi^ MhdK über
bonis meritis liberale, qnia i)onns est; non potest (inempiam sine Xiimnuri^uv
nialis meritis damnare, qnia instns est. ('ont. Jul. 1. o c. 18; .^Hn^ammiüco
3. aut-' ber i' e t) r e ber ,^t i r d) e , uield)c bie abfolnte ^].^riibeftinntiün ^^'^"^^'
gur ^erbammni«? ftet^o iKrnrtcilt. ed)on bie ©i)nobe t)on Orange l)attc
ertlärt : Aliqnos vero ad malnni divina potestate praedestinatos
esse, non solnm non credimns, sed etiam si sunt, qui tantum
malnm credere velint, cum omni detestatione illis anatliema
dicimns. Tic gleid)e (Sntid]eibnng gab bie ^l)nobc non *Qnierct).
©egen (5)üttfd)alf nnb ecotnc^ (5rigena bctannte bie Simobc mnt 3? a l e n c c
bie praedestinatio impiornm ad mortem, aber ^ngleid) and), haf^ in
bcrfelben meritum malnm bem iustnm Dei indicinm norangcljc. .S^ierbcr
ge()ört and) bie i^ernrteitnng hc<-< abfotntcn ^frübeftinatiani^^mn^o be^o '^i'iclef
nnb .souio bnrd) ba^^ .Hon^il Hon .^i'onftan.v ©nbtid) befinierte ba^>
3;;r t b en t i nnin : Si quis iustificationis gratiam non nisi praedesti-
natis ad vitam continjofere dixerit, reliqnos vero omnes, qui vocan-
tur, vocari quidem sed ^ratiam non accipere, utpote divina
potestate praedestinatos ad malum: anathema sit. Sess. 6 de
iustif. can. 17;
i(;47.
ftaii,^, Ivient.
552 3)ie ?ct)rc öon bcr ®nabc. A. i^on bcr aftiicUcn ®nabc.
Rati(f theo- '^^ '^ " ^' ^ ^ '" 1 1) c 0 1 0 n i f (f) c n 'I) c 11 f c 11. (^3ütt fic()t üou ^wuy-
logica. feit ^cr bic (Bünbc iiiib llnbuf^fcrttgfcit lun-aiic; uiib uii(l bc^t)alb cilcirijfallö
1)011 (^uniifcit l)cr bic 33cftrafuiig bc^ Süiibcit>. ^aJ3 er biefclbc aber nid)t
(ibfodit iinU, une hii Miiretifcr iiiciiitcu, folgt ant-> feiner .Sj) e i li g t c i t.
^Jiur iiifofcrii faim er übcr()aiipt bie ^krbaiiimute luollcii, a(^ fie etuuh^
(S^iite^o, iiiimlirf) bic Strafe für bie Süiibc ift. 53gL n. 311 f.
'*^<''- ^^ III. S c ( ri) c S ü n b c i ft bie llr f a d) c b c v M c p r o b n t i o n?
luobatiun bei 1- ii^e,^üglift) bcv .^liiibcr ift fi^ uii,^tiH'ifc(baft nur bic (Svbfünbc, lucil [ic, wenn
uniictniifti-n.siin- fio (cbtqlid) in bicjcv fh'vbcn, and) Ic^iqlid) um bioicv uiiKcii uoii ber göttlichen (iicvcdjtifjtcit
^'(iTnläri^fem-n.'" ^^^^'" C">"innnolioid) nu^^rteidjlüfion [inb.
2. i>3c,^ncjlid) bcv @vnmd)i'cncn univbc bcftiittcn, ob and) bei ibucn ba^fclbc bev ^qI(
fei. 3)ie 3^i)coloiicn, uicld)c iold)c^^ bclnuiptctcn, bc,vcf)en fid) bafüv anf bic beim
bt. ?tnnnftinn^o lunfommcnbc nnb niid) nom {}[. 3:bomn^5 vcpvobncieitc 3,^ürftcl(unn oon bcv
ionenannten inasstf pcrdit'nniis. Tarnntcv mivb uon bcn 'inutcibigcni bicfcv tHnfid)t bie
gefallene lUcn[d)bcit ucvftanben, anc> mcld)ev (Mott \\\x Cffcnbavnni] feiner ij^armbcrjiijfcit
einen ^Tcit an«ocruiäblt, uiäl)vcnb er bic anbcvn \\\x Cffcnbaiunfl feiner (S5ered)tifltcit nid)t
on^ermäblt, fonbern il)rem (]ered)tcn '2d)irfial übevläfu.
'^^or allem ift niiebernm flar, baf? (^iott niemanbcn a\\-:^ einem anberen (Mrnnbe
gnr Strafe priibeftiniert, al^o meinen bcr mirtlid)cn 3d)nlb, um bcvcnmiUcn er geftraft
anrb. 3)at)er fann in bcn Wctanftcn bic (Srbi'ünbc nid)t bcr (^Uunb ibrer 9?eprobation
fein, \>o. fie in bcntclbcn mahrbaft an^'^ctilgt ift nnb nid)t^ ^v-rbammungi^mürbigc^ ^nrürf»
gelüffen bat. 2)aiiei]cn ift uiobl bei bcneii, bie mit bcr Srbfünbc ft erben, biejc
eine 9}htnrfad)e ibvcr iKcprobation, injofern bicfclben bereite lucgen bcr ©rbjünbe bcr*
felben luürbig fmb. .^cinc^>uiefl€> aber barf man fid) bie '^ad)<: fo uorftcllcn, alio ob Ö^ott
lebiglid) nm bcr (Srbfiinbc millen einem ^eile bcr ilh\Mifd)cn nnbcbingt "^a^ ^cil uerjagt
babe; bcnn e^o ftcbt feft, baf? er allen '^a?-' |)eil in Gbrifto crmöglid)cn mill. Tef4)a(b
mn^ nmn mobl mit ber Sl^ebr.^abl bcr Ibcologcn jagen, baf^ bei allen (Srmad)icnen nid)t
bie (S'rbfünbc, fonbern bie perjönlidje ^iinbe bie nöd)ftc nrfad)c ber 3i'eprobation fei.
i^etrad)ten nun iiiclc Jbeologcn bie (Srbfünbe in allen ^-ällen menig)"tcn§ inbireft
q1§ bie Urfadic bcr 9ieprobation, fo fd)cint biefc^ infofern begrüubet, aU bie (Srbfdjulb
bie '^i>ur,^el aller 3ünben nnb bnrd) ibre ^-olgcn bie ii^eranlaffnng ift, mc^5balb fooicle,
and) iHin bcn (Getauften, bnrd) eigene fed)nlb nerloren gehen. 3iil'-"'n'^'" nun @ott bie
@rbfiinbe nnb ibre ^^'-''Igi'ii ,V' einem gcvcd)ten ('•ieriditc megcn be^ <&ünbcnfalh5 juläf^t,
ift allcrbing^ bie erftc eiinbe awA) bic erfte nnb allgemeine llrfad)c bcr Sieprobation.
(So ftno nanuMitlid) aud) bie Uon (Spottes« (^kncd)tigteit ,^,ugclaffcnen Sünbcnfolgcn beä
3;obet' nnb bc!? über bic ^^l'elt ncrbrcitc'ten fittlidjcn nnb religiöfen '^nn-berben^ bie Urfad)e,
irc^balb foniclc Äinber obnc Xaufc fierbcn.
IV. 'I)ic ^Keprobatiou unbcrftrcitct mcbcr bcr IMcbe, uod) bcr
OW r c rf) t i g f c i t , iiod^ audi bcr il-> a r in l) c r ,^ i n t c i t Qboiit^.
^- Jf\ .■ 1- '^tnf bcn G'iiiuninb, cc^ iinbcriprcdic bcr göttlidicn ?icbc,
iinb bie vicbc lUteiifdidt ba« Tai cm ,vi geben, bcncn z\> bc]icr iinirc, iiid}t geboren äu
(_yottcv^. jj,jj^^ jj-j ,jj aiituiorten, baf? nicinnnb o oii Obtt crfd}affcn luirb, b a m i t er 511
^H-nnbe nebe. Tae^ ($rfd)affcimicrbcn ift immer eine 3^iHil)Itliat %oiit<\ ba^^
iscrbainmtmcrbcn iinincr bic 2d)iilb bce ll^teiifd}cii. Tic ^o^4)eit bc^^^
^efd)öpfe>o foniite aber beii <Sd)öpfcr nicbt iicr()inbern, hat^ ^^crt ber
£d)öpfiing 511 fet^^cn nnb 5n crl)altcn; cc> ift im (5)cgcntcil eine Cffenbarnng
ber gött(id)cn l'iebe, baj3 er bcn (^^iinbern 'i>C[t> Tafein gibt nnb erhält.
^^(bcr unirnm bemirft ^^ott ind)t, baf^ alle fid] bc!cf)ren, ober UHiriim
I)at er nidit giin^lid) (Sünbc nnb ^^crbainimiic^ ocrbinbcrt? 5(u^^ benifclbcn
Ö^rnnbc, lpec^l)alb er nbcrl)anpt Tcfcttc ,^u(äf^t (n. 558 ff.; 588). ©än^Iidjer
5(n^ifd)In|3 bcr ©ünbc entfpridit nid}t ber oon ^5ott in feiner 33?ei0l)eit ,mib
(^^üte geluontcn Orbnnng bcr natnrlid)cn Jrci^eit in statu viae.
Praedestinatio est pars provideiitiae. Ad providentiam autem
pertiiiet permittere aliiiuem defectum in rebus, quae providentiae
subduntur. S. Th. 1 q. 23 a. 3 c. ^^gl. n. 589.
§ 153. 3?on bcr ^nabmttja^I. 553
2. DJ(it bcr @ c r c d) t i g t c i t ftel)t bic 9?cprobatioii fo incnig in ^-^ sHeJrJbntion
'XlMbcrlprud), baj3 fie dicline^r ein 5luf^flutl bcrfclbcn ift. u. bic (s)ciicinifl=
a. @<§ ift (d)ou ein 5luc^f(uf^ bcr ^crcdjtigfeit gegen bic 5^atnr bt§ ^"^ ^''"'"
a}^en|(^cn, baj3 @ott bcn 'J^tif^brand) bcy freien 5BiÜcnt> hnVä^t.
b. ^^ü]^ aber @ott bcni (S^efdjöpf, bat^ feine ^n*ei()eit niifUn-and)t, nnb
5Uinr trül5 l)inrcid}enber, inelieid)t übcrane^ großer ©noben, mcitcre, fef)r reid)*
M]t (5)naben nnb id)licf3tid) bie Glorie cnt,^^ie()t, ift im ()öd)ften @rabe gered)t.
i)2id)t i()rc ^f^eprobation ift ja ^Hinib ibrcv i^erberben^o, fonbern il)re @itnbc
ift bcr (5)rnnb il)rcr gcred)ten i^cruicrfnng. (^uod in liaec prolapsi mala
sine correetiove poenitoitiae defecerunt, non ex eo necessitatem
pereundi lialmernnt, quia praedestinati non snnt, sed ideo prae-
destinati 7ion sunt, quia tales futiiri er, voluntaria praevaricatione
jiraesciti sunt . . . Non relicti snnt a Deo, nt relinqnerent Denni,
sed reliquermit et relicti sunt, et ex bono in nialnni propria volnn-
tate mntati snnt. S. Frosper, Resp. ad cap. Gall. c. 7.
:-5. ^^tbcr and) mit ber ^3a r m berji gf ei t be^. @r(öicr^> fte()t ^ic ^^^ .4^4,ji„„
S^cprobation nid)t in ^iberfprnd), fd)on anv bem allgemeinen (Jh'nnbe, unb bie 3<Qim^
lueil bic ikrnd)er^vgfeit bie (s>ered)tigfeit nid)t anft)ebt, aber and) bec4)alb/"'^'^^^"**'^'"'^-
u^il C^ott and) bcn 'Keprobierten gro^e (^)nabe nnb (Srbarmnng fdjcntt nnb
fie nnr uenpirft, meil fic biciclben uon fidi ftojlen nnb inif^brand)cn. 8nsti-
nuit in mnlta patientia vasa irae, apta in interitnm. Jxom. 9, 22.
§ 153. ^i^on bcr (shinbcuumi)!.
lieber t)abcn mir bie '•^>rabcftiinitiün nnb ^Keprobation, eine jebc für ip„j.„)S'i ^^■^^
fid) bctrad)tet. '^inn fragt cv fid), mcvbalb (Mott an bem einen ^arm= unb «^imrtninfnt
t)cr(ygteit, an bem anbcrcn r^)ered)tigfeit übt, Uio;,n namentlid) and) bic IJäuin imS Sc'
Sragc gel)ört, nnirnm er bieie nor, jene nad) (Jl)riftnc\ biefe in, jene pi-i'i'itum.
a n fuM* ber ,Slird)e geboren merbcn licK.
1. Tic (^)cred)tigfeit, )ueld)c Cshmi gegen bcn ^Heprobicrten übt, mirb
nid)t babnrd) ,yn- llngered)tigfeit, baf^ er an einem anbcrn, bem 5hböcr=
unibtten, feine ^^arnd)er,;igfeit offenbart. Ant non licet mihi qnod volo
facere ? an ocnlns tnns neqnam est, qnia e^-o bonns snm ? Matth.
20, 15. Tic (^ered)tigteit unrb nm jo menigcr f^nr Ungercditigteit, al^o ('»iott
and), bem ^Keprobicrten 33arml)er,vgfeit ermeift, inbem er il)m bii^i'^'irf)^"^^
(S^nabc fd)cnft, nnb and) gegen bcn '|.^räbeftinierten (^)ered)tigfcit übt, inbem
er Don i^m loabrc (^ered)tigfeit forbert nnb it)m alo gerccbtcr ^)iid)ter
öcrgilt.
2. J\n-agt man nun meiter, me>?[)alb aber im ^^rübeftinierten bic 5^arm= .j.;,^'S i,„
ber^gfcit, im ^Kcprobiertcn bie ('')ered)tigfeit oorunilte nnb bcn 2ieg baoon ^inäbcftinicrtcn
trage, io i)t ,^n antworten : tcit. im »iVpio=
a. 1^ic§ ift bcr J^-all, meil ber erftcre gnten 5BitIcnc^ mar nnb ^;.*;;;;^^^^^^^^^^^^
bic i^arml)cr^igfcit annabm, ber anbere aber in feinem böfen 2inn bic i^aitet.
33armt)er5igteit oon fid) mici:.
b. Qn ^c,yig anf bic (S^nabc aber ift ,;n bemcrfen
7., bei ber 5lnnal)mc ber praedestinatio mite praevisa merita,
ba^ in bem 'ißräbcftinicrtcn bie gbttlid)e fsinabc bie Uriad)e jencv gnten
55>iÜenö mar, uuibrcnb bic göttlid)e (^ercd)tigfcit bat^ '^IMberftreben bc^ böfen
SBillcn^ in bem Sf^eprobicrien -;n(ief5, jebod^ mit bem uicfentlid)en Untere
554 3)ie ?e()rc t)on bcr (Mnabe. A. 5>on ber oftucnen (^Jnabp.
fdjicbc, baß bcr gute iBIÜc bc^> ^räbeftiiiiertcii in bcr ^imbc, bk ^Hlaffimg
bcr ^crfrf)miit)iing bcr (Huabc im ^f^eprobicrtcii, näinlid) in bcffcii bbfcni 'i'v^iikn
feinen crftcn (5)rnnb t)at;
[1 bei ber 5tnnaI)iHc bcr pi-aedestinatio j^ost praevisa merita,
bog ^ott in feiner (s5erccl)tigfcit bcnt 9f?eprobiertcn ()inreii1)enbe (S^nabc gab,
öon bcr er jebod) uoran^^fal), bog ber freie i'C^'ilk nid)t mitunrfen luerbc,
trät)renb er in feiner 5^arnil)cr5igfcit beni ^]?riibcftinicrtcn aftncKc Qdnabc t»er=
liel), non uieU1)cr er ooraii^^fal), baj3 bcrfelbc frei niitiiiirfcn uierbc.
vcotcv'Sninb bei- ^' '^'^^^^^^ "^^^^^ ^'^^^^^' ^^^^^^ UKitcr mid) bcnt (5^rnnbc biefer gött(id)cn
flöttiicficn ' (5^nnbenUml)l forfd)en, fo untiuorten bie {)eiligcn il^iitcr nnb Xi)eologen mit
05nabemoai)i. ^^^^ ^^ölferopoftel : () altitndo divitiaium sapientiae et scientiae
Dei! quam inconipreheusibilia sunt iudicia eins et investigabiles
viae eins. Quis enim coji'novit sensum Doniini? aut quis consili-
arius eins fuitV Born. 11, ^:\. :U. I^er (e^te (^rnnb aller göttlid)en
9f?atfd)lüffe nnb 5l^erte ift ber freie 'iB i 11 e (^nntc?, mn* beffen 'JJiajcftät
jcglidic Airentur nerftummen mnf^. Kx du()])us parvulis originali pec-
cato obstrictis cur iste assumatur, ille relinquatur; et ex duobus
aetate iam ^landibus impiis, cur iste ita yocetur, ille nou ita
vocetur, inscrutabilia sunt Dei iudicia. August^ De don. persev.
c. 9. Quare hos ele^it in ojoiiam et illos i'eprobavit, non habet
rationem nisi divinam voluntatem. 8. Th. 1 q. 23 a. 5 ad 3.
" bT?^r' b' Qebod) muffen luir l)icr ieben ('Gebauten an eine grnnblofe SGLMUfür
iuai)i 'feine ÄMii^ ©otte^ (u. 322) fcm baltcn, oicl!nel]r mie bie ^-rciljcit, fo and) bic'iBci^^
I)eit nnb .*p ei li gleit aller gbttlid)en ^liatfdjliiffc bciiinnbcrn. !ö^ei( mh$
biefelbcn aber nid)t geoffenbart finb, fo bleiben fie ein (^ct]cimni^o, ba^5 iDir
l^ier anf Grben nur cinigcrmaf^cn al)nen fönnen, infofern e^^ uu^ im
grof^en C^^an,;en bcr (^icfd)id)te er|d)loffcn unn'bc, mäl)renb mir im ein;,clnen
nnb be;^üglid) bcr cin,^clncn 3eclen nur unffcn, hay, andi ihnen gegenüber
alle ii^ege 05ottc^^ (^crcd)tigfeit nnb (S'rbarnning finb.
@ott {)at ba^- in 5lbam ;^nr .Soeiligtcit nnb 2eligfeit berufene, aber
Kii^vau-diiii? bnrd) eigene £d)u(b gefallene 'JJicn!rf)cngcfd]lcd)t in (il)rifln^o anfö nenc
^^^Änunfl^'Ä^^ bernfen, nnb bicfec^ ift ber allgemeine nnb alle n m f a f f e n b c ,v>eil^=
©md'tnJ'r ^*^^i^)^"f^ Ö^otte^^. rerfelbe ift aber nid)t nnbebingt, meil C^)ott bnrii)
HCl) 10 u. ^.^ s;^i-^tiiijig j^cr (Mnabe nnb 53arnd)er,vgfeit bie Crbnnng bcr '^latnr nnb
(^ercdjtigteit nid)t anrieben mill.
Qn bcm gefallenen l)ienid)engefd)led)t oermirflid)t fid) bie ^Viotnr^
orbnnng babnrd), baf? e^^ fid) am 31bam in feinen (^Generationen
fortpflan.^t nnb unter bcm concursus naturalis nnb ber ^^Proinbcn^ (S^otte^
im Ö^cnnffe feiner natürlid)cn ^-rcilicit iicfd)id)tlid) fid) cntmitfelt. Tk
Orbnnng ber (M c r e d) t i g t e i t aber mirb baburd) iioll3ogen, baf^
(^oü bi^> ^n einer gemiffen (^ren5e nnb nad) einem gered)ten @erid)te
bcr ^ünbc iljren freien ?anf nnb ibre (^ntmidelung läj3t nnb an ben nnbnf^
fertigen 2iinbcrn feine Strafgered)tigteit ooU^iebt.
^ i''-'^«- Über biefe Crbnung ber 9latnr nnb (35ered)tigfeit aber erl)cbt fid) bie
(^hiabeunb Orbnuug ber (^nabc nnb 3^ arml)cr5i gl eit , um moglid)|t öiele: ^u
^i^avniDcv.^intcit. y^^^^^^ ^^^ ^i^^, sj^fjff^ C^)ottC!5 iuuncr meiter amWtbreiten. l^ic jenigen nun,
meld)e gerettet merben, finb 0»ugcnftanb- jener befon bereu übcrnatür-
1 i d) c n 'ipronibcnj, meld)e man bie ^riibeftination ^nm !Bcben nennt. T^k
Uniüerfalitiit, ^-iiik nnb Straft biefer ij^^^^öfonomic aber offenbaren bie
für.
165
Ter aUgemeinc
§ 154. 2)ie 3at)l öev 9ru§ennät)tten imb ha$ 'Md) be§ Oeben^. 555
(Bxö^c bcr göttliiljen (Srbarmimg imb ben nufrid)tigen ^Mllen ©otte^^ alle
felig 511 imul)en.
Sliho ben ^lu^erma^Iten erbaut ®ott fein ciütge!§ ^Jieid), ben öeib
S()rifti, ben lebenbigcu Stempel, inbem fcbcv einzelne ein nu^oennaljUer,
uiol)I zubereiteter unb an ber reii)tcn ^tcüc ciugcfÜQter ^tein ift. !l)ie
artige unb ©diön^eit biefeö 33aue§ iinrb bann ben eeligcu bic @ütc unb
Seis^cit ^otte^v bie au^ ber funbtgeu 'JJieu|rf)t)cit biefc ^aufteinc crUHi()lt,
zubereitet unb äufaunneugefügt ()at, Doüfomuien unb biy in^3 tteinfte
offenbaren.
§ 154. ^ic S(^¥ ^fJ* 5(u^cnüäI)Itcu unb \>aK' "iBiKü^ t)eö l^eben^.
^1^9(. ^einiiilj-'i^utbeilet, Xotjmatifdjc :Jl)ooloi]ie VIII § 484 f-
I. 3n ^fa"9 iiiif bie 3 ^^ ^) ^ ^ ^ 1* ^^^ 1^ ^' e r U) ä t) 1 1 e n finb f olgenbe
^^^nnfte ^n bead)ten.
1. T)a alle göttlidjen iiBerte gcorbuet unb genau beftiunnt finb, ergibt .xi^•3ahi^er
fid), baf3 bie |}a()I ber ^^l u ^ e nu ii l) 1 1 e n formaliter ( uu c ü i e l e) unb JuiHntiniDiton iu
materialiter (uieldjei beftiunnt ift. ^^ic^o ift and) in bcr Offenbarung ^'nVä't'^rJaiiteT^
angebeutet, rie ^al)! bcr iUu* mor f cu en aber ift uon (A^ott ^lüar gemufjt, beftimmt.
aber nidjt pofitii) beftiunnt unb angeorbnet, tuie ja and) bie ^^öltc nid)t ein
9teid) ber Orbnung, foubern ein x>(bgrunb bcr Unorbnung ift. Numerus
praedestinatorum est certus. 8ed quidam dixerunt, eum esse
certum formaliter, sed non materialiter; ut puta, si ;diceremus
certum esse quod centum vel mille salventnr, non autem quod
hi vel illi. Sed hoc tollit certitudinem jiraedestiuationis .... Et
ideo oportet dicere, quod numerus praedestinatorum sit certus Deu
non solum formaliter, sed etiam materialiter. Sed advertendum est,
quod numerus praedestinatorum certus Deo dicitur, non solum
ratione cognitionis, (luia scilicet seit, (luot sunt salvandi . . . ., sed
ratione electionis et delinitionis cuiusdam. S. Th. 1 q. 23 a. 7 c.
2. l^xt ■^al)l bcr ^^(nc^cruuililtcn fcnut (sU^tt allein. lUiandje i»»-'ni>-'ii/ (^j^tt aS rennt
c^ mürben fouiete lDceufd)en fclig, alv C^ugd gcfadcn finb; anberc bagegen bi/^iiu bm-
ftctten bic ^^5al)( bcr ^^Nräbcftinicrtcn jener ber gut gebliebenen (Sngel gl eid). -'"'^"'^'^i^'t^»-
3ßicbcr aubcre fagen, fouicle l)icuid)cu fäiiieu in ben Jiiunncl, al^o (lugel
erfd)affcu unu-ben. 9tad)bcui ber 1)1. Il)ouuv5 biefe '3lufid)teu aufgeziil)lt,
bemcrft er : Sed melius dicitur, quod soli Deo est coynitus numerus
electorum in superna felicitate locandus^ ut habet Collecta pro
vivis et defunctis. S. Th. 1 q. 23 a. 7 c.
3. ^l'enu non beui ^cr()iiltui!? bcr puüil ber Hn^^erunibltcn \i\x ^(M iß^i.
bcr 5ßcniun-fcuen bie 9?ebe i|t, nnrb .yinadjit ()ingcunc|cu auf fotgeube stehen >)ai)( bei- ^)incicv>
ber l)eiligen ©d)rift: Lata porta et spatiosa via est, quae ducit ad |;;J'!]^f^!;^^^^^^^^^^^
perditionem, et multi sunt (jui intrant per eam. Quam angusta
porta et arcta via est, quae ducit ad vitam, et pauci sunt, qui
inveniunt eam. Matth. 7, 13. ^i^gl. Luc. 13, 24. Multi sunt
vocati, pauci vero electi. Matth. 20, 10. (Meftü^t auf biefe 'ii^orte,
Ic()ren ^-öäter unb Xl)cologcu, bic ^([\)\ ber U.^erbauimtcn fei meit größer,
al^ bie 3al)l bcr 5(u<oenoäl)lteu. -jur "^^cgriinbung biefcr 'JJt'einung uicifen
fie auf bie angemeiue ^Jccignug bc^o 'JJicufdjen ^nui '^-^bfeu unb ben Umftaub
^in, h(\^ Mc (^cred)tigfcit bic Oiegcl, bic 33aruU)erzigfeit ^^luenabuic fei.
^er \){. Xl)omag füf)rt zum ^eu^ife nod) beü ®a^ an: Bonum propor-
556 3)ic Öchre Oon ber @uabe. B. i^on bcr habituellen ®tiabe.
tionatum communi statiii naturae accidit ut in pluribus et deficit
ab hoc bouü ut in paucioribus. Sed bonuni quod excedit communeni
statum naturae, invenitur ut in paucioribus et deficit ab hoc bono
ut in pluribus. S. 'I'h. 1 q. 23 a. 7 ad 3.
'i^u i'iA) and) bat-> ^^erljiiltut^ ^^luifdjcu 5lu^crUHil)lteu uub ^>erbainmtcn
gcffaltcu möge, tucnn ha§ g c f a ni t e l)i'cnjd)cnge]d)lcd)t in ^etrad)t gc.^ogcu
loirb, fo bciucift bod) fcinco bcr angcfü()rtcu :Hvguincnte, bafl nud) oon bcn
Sl)riften, inobcjoubcre beu uurflidjcii (^Micbcru bcr ,Uird)c bic ;]a{)[ bcr
^)icprobicrtcu größer ift alt- bie bcr ^13räbcfttniertcn. Suarc^^ l)ä(t luciiigftcu^^
für bic :l)titg(icbcr bcr ^ird)c bic cntgcgcuftcl)cubc ^5(nfid)t für probabel, lucit
bod) bic inciftcu und) gutem (i"inpfaug bcr 3tcrbcfaframcnte nuö bicjciu
i^'bcH |d)cibcn. ^o oicl ift gcuufl, ba^ bic Avird)c bic lliittcl ijat, aiic fclig
,;u niad]cn, uub ba\] bicfc 'JJcittcl iu bcni 'JJcajjC loirffam [iub, ak^ fic a\v
gcioenbct lucrbeu. ral)cr fei bcr ^cclforgcr uorfid)tig iu 'i^rebigteu über
bie gcriuge .^\a\]i bcr ^Huycriinit)lteu, fouft tann er ,';uni ^efftmi^oiniiy uub
,^ur ^^crsu)cif(ung trcibcu. Übcrbaupt mirb co am crfolgrcicbftcu uub aiid)
trbftlid)ftcii fciu, MKun bcu (>^Mäubigcu immer bic ciuc 'U>al)rl)cit gcprebigt
lüirb, ban uicmaub ocrbammt mirb alo burd) feine 2d)u(b, mic bic-o
3cgucri iu feiner ',)]. Jvafteuprcbigt meiftcrbaft burd)fül)rt. 5I$gl.
.*p e i u r i d) -- i^S u t b c riet a. a. O. B. :/><)() ff. ; (^ d) u c i b c r , I)ay aubcrc
l'cbcu B. 47(*) f.; ^uuvbrudcr ;]citfd)rift für hUl)ol. Xl)eo(. 1889^. 1 ff.
IL Ta^:^ ^^ud) bc^o Vcbeu^o 'lil)er vitaei bc,^eid)uct im eugcrcu
wbcit'ö. 3iunc alle ^Huvcr m ii l)lt cu, im uieitercu 3iuue aber ade (^cred)tcu
^ei ber Ici^tcreu '^^cbciitiiug, aber iiid)t bei ber crftcreu fauu oon einer
Xilguug am bcm ^^iid) bc^^ Vcbeu^o gerebet uierbcu. Qu biefcr 53c5iel)Hug
()eif3t cc^: Deleantur de libro viventimn. /'s'. ()<s, 'J\). (^ui vicerit,
sie vestietur vestinientis albis, et nou dt'lel)o nouien eins de libro
vitae. A))or-. :>, 5.
r>. |!on t»cv l|(iUttitcUcit (Onnbc oticv uon t»cv |{cd|tfcvtt0tt$to»
§ löf). '-begriff bcr ^Hcriitfcrtigmig.
1. lustificare im ^iuuc ber fatl)olifd)eu rogmatif beifH gcrcd)t
If.C,
1(;03.
Instificatio
in 'tieri^unb IU ad) cu. Ticc^ ift a\\&) bic ^^cbcutiiug biefcc^ '^HU-tcv iu bcr l)ciligeu
hl facto esse, ^jj^^-ifj^ uaiHcutfid) itu D^cucu Xcftamcute.
l)uiu uuter)d)eibet instificatio in fieri, uub ;)Uiar iu aftioem ((^3ercd)t=
madjuug) mib iu paffiocm v^iuu ((^crcdjtmerbuugv uub instificatio in
facto esse, b. l). bcu 3^iftaub ober Gtanb bcr ®ercd)tigfeit.
2. Tic (^ered)tigfcit aber, oou bcr ^icr bic ^)icbe ift, ift bie iustitia
generalis uub ^mar bie ü b e r u a t ü r ( i d) e 0)crcd)tigfcit. Iustitia iui-
portat rectitudineni quandam ordinis in i[)sa interioii dispositioue
hominis, prnut scilicet supremum hominis subditur Deo et in-
feriores vires animae subduntur supremae, scilicet rationi. S. Th.
1. 2 q. llo a. 1 c. :il^gl. n. ()92 ff.
1)iefe (^kred)tigt'cit Iiat ';>{bam uor bem Jall befeffcu ai. 694 ff. i, uub
ber gefalleuc lUieufd) foll fic micbcr erljaltcu burd) bic C^uabc Cs:()vifti. 'JJaiu
uutcrfd)eibct bal)er hk iustificatio oriyinalis uub bic instificatio inijnL
Si3on ber (c^^tereu ift l)ier bie Üiebe. :3eue ift eine (^'rl)ebuug bcr reinen
i6n4.
Instificatio
originalis uub
iustificatio
impii ''
§'157. (^runbgüge bev fatfjoüfd^cn 9icd^tfertigung§(cl)i-e in ber ^eiligen @rf)vift. 557
Statur (naturae purae), biefe eine 5Biebcrl)erfteIhing ber gefall cnen
^laixxx (naturae lapsae); jene t)ob blog einen 9Jhxnge(, biefe (}ebt eine
*^]^vi üa t i on, nnmlid) bic ©ihibe anf nnb ift 3Serfe^nng an-5 bciii Stanbe
ber Ungered^tigteit in ben ^tanb ber ©eredjtigteit. lustitia in homine
potest fieri dupliciter: uno quidem modo per modum simi)licis
generationis, qui est ex privatione ad formam, et hoc modo iusti-
ticatio posset competere etiam ei, qui non esset in peccato, dum
huiusmodi iustitiam a Deo acciperet, sicut Adam dicitur acce-
pisse originalem iustitiam; alio modo potest üeri huiusmodi iustitia
in homine secundum rationem mutus, qui est de contrario in con-
trarium, et secundum hoc iustificatio importat transmutationem
quandam de statu iniustitiae ad statum iustitiae. S. Th. 1. 2 q.
113 a. 1 c.
^ic Üiedjtfertitjiing fd)lie|lt bnl)er ein negatiiuc^ llJtoment, bie
Tilgung ber 3itnbc nnb (Sd)nlb, nnb ein pofitiueö, bie
(5 r () e b u n g 3 1^ ^' ^^^ ^ r e d) t i g ! e i t (.p^'^^^Ö^^Ö i^ii engeren 3inn) in fid).
3. ^eibee< aber luirb in einem nnteiUmren "i^lfte beiinrtt bnrd) bie ^^..j,]^;*.'^',; ^^.^,
1) e i li g m a d) e n b e © n a b e , iiieldje ein dounm iJei animae iittriiise- Ddiif^niadimbcn
cum et inhaerejis ifl, traft beffen ber IVenfd) innerlid) nnb uial)r- ^''""^'•
1) a f t {formaliter) l) c i l i g nnb g e r e d) t , ein M i n b nnb g r e n n b
Qdottc^ luirb.
4. !4^iefer fatI)oltfd)en 5(nffaffnng ift bie p r o t e ft a n t i f d) e bireft _,.^_ ^VvoUMtiUi
entgegengefelpt, bie ^)i'ed)tfcrtigung befteiie in ber blojlen ^Jc i d)t anr ed)nnng /tiU/ViuiIt
ber 2ünbe nnb in ber 9iad)laffnng ber Strafe traft ber Imputation ber ff^tuii"tö'M^iive-
(^ered)tigf eit (Sl)rifti; bie l)eiligniad)cnbe C^^nabe fei bal)er blojl ein
favor divinus externus. vgo lel)ren fanttlid)e iJicforiuatoren, uield)e bal)er
ha^ 'i^oxi iustificatio nid)t im (^inn uon (^ered)t mad)nn g, fonbern uon
@ered)terf(arung üerftel)en. Tal)er be.^^eidjnen fie and) auvbriidlid) bie
(^ered)tigfeit al^o etuuiC^ fd)lod)tl)in anfuhr bein l)ienfd}en !^iegenbe^o.
5. Okgen biefe :3rrlcf)re iverbcn luir am ;,uiedmägigften ^nerft bie
!att)onfd)e 9^ed)tfertignng«le[)re, une mx fie eben tnr^ angegeben l)aben, a\\§>
ber l)ei(igen 8d)rift entiinrfeln nnb bann bac> 3Bcfen ber ^f^edjtfertignng,
bk ^-l^orbereititng auf biefelbe nnb ibre (SigcntiinUid)teiten niil)er nnterfnd)en.
§ 156. (^kuub.^ügc ber fntl)ülifri)cu ^Hcri)tfcrtiguu(jvlc()rc in ber
t)ciligcu Sri)rift.
I. (g^^ ift eine (^rnnbtel)re, meld)c bie l)eilige ^d)rift faft anf jcber ^^.^. J|J;j; ,^5^^^
Seite an-öfpridit, (5^ott fei beitig nnb forbere, ^{\\i and) bie I1ienfd)en l)ei(ig fovbm t>ict-)ei=
feien. Sancti estote, quia ego saiictns sum. Lev.W, 44. Secunclum {rtjjlnt.^^oiiad^
euni, qui vocavit vos, sanctum et ipsi in omni conversatione sancti \";^|J„^Se^bohv
sitis. l Petr. 1, 15. '^^iefe .S^eiligteit ober ÖkTed}tigteit betl)iitigt fid)
in ber @rfü(lnng be;? göttlid)en ©efel^e^v in meldjem (^üttc£> .S^eiligfeit nn^r^
offenbart ift.
I)ecd)atb oerlangt (S)ott oor aüem ilkobad)tnng ber göttlidjen ('»uHiote
nnb iierl)eigt bcm \>(\§> ^eben, ber fie erfüllt: Custodite leges meas
atque iudicia, quae faciens homo, vivet in eis. Lev. 18, 5; ngl.
26, 3. Si autem audieris vocem Domini Dei tui, ut facias atque
custodias omnia mandata eins, quae ego'praecipio tibi hodie, faciet
IC.C.S
Ta^ dhw lefta
558 3)ic ße^re t>on bfr ÖJnobe. ,B. 33on bcr l)abitueüen ®nabe.
te Dominus Deus tuus excelsiorem cuuctis gentibus. Deut. 28, 1.
Justitiam, quae ex lege est, qui fecerit liomo, vivet in ea. liom,
10, 5. Qui fecerit ea, vivet in illis. Gal. 3, 12. @ai^ ba^fclbe
gilt and) käüöUd) bc^ in^ ^cluiffeu gcjdjrtcbencii (^efc^cö für bie Reiben
{lio^n, 2, 12 sqq.). 'I>a^cv ücvöilt (^ott einem jebeu nad) feinen iilkrten:
Tu reddes unicuique iuxta opera sua. Ps. 61, 13. Ego Dominus
do unicuique iuxta viam suam et iuxta fructum adinventionum
suaium. Jer. 17, 10.
®a$ 'Jieiie Üteftanient ftimint t)ievin Oüüfommcn mit bem 'iHlten über=
mniri.'cvian'rtt" ein. Si vis ad vitam ingredi, serva mandata. Matth. 19, 17.
^'füinm" Da^er ift (£l)viftnv nidjt getommen, biK^ (^efe^ anf,^nl)cben, jonbern e^ ^u
erfüllen {Matth. 5, 17). 4}urd) biW ©üangelium ift ba^ C^efe^ nid)t ücr^
nidjtet, fonbcrn befcftigt {Rom. 3, 31), nnb im ®erid)te mirb jebcm ücr*
gölten nad) feinen 5h>crfen (Matth. 16, 27).
äBcnn bivo ^Hlte nnb i>ienc Xcftament (^efe^e^^erfüllung forbern, fo
ocrftet)en fie
Tic (Si-HM ^* ^^^^^^^ ^^^^'^ ^^^^f' ii nflerlidje, foiibern eine innerlidje nad) bem
^fiiiimn/unil (^)eiftc bec> CMefeyc£<, nnb nod) oiel meniger eine blof3e (Erfüllung bc^
'""'''*^^' ''*" e e r i m 0 n i a l g e f e ^ e ö. rie blof, ä u 6 e v l i d) c n , g e f e t5 1 i d) e n
ilBerfe bcffcn, ber innerlid) nngeved)t ift, l)aben feinen 'il^ert, finb ein
(Brunei uor (^ott: Ne otteiatis ultia sacrificium fiustra: incensum
aboniinatiü est mihi. Is. 1, 13. Circumcisio prodest, si legem
observes. Eo}n. 2, 25. (^el)ürfam mill (Mott, nid)t blof3 anj3erlid)e
Opfer: Numquid vult Dominus hulocausta et victimas, et non
potius, ut oboediatur voci Domini V Melior est enim oboedientia
quam victimae. 1 Meg. 15, 22. '^al)er fül)rt boö 5Iltc lefiamcnt
gerabe fo mie biuo ^)iene bie C^rfiillmig bce (Mcfet^e^^ ;^nrücf auf bie :^iebc
(^5ütte-o auv ganzem -S^'^er.^cn: Diliges Dominum Deum tuum ex toto
corde tuo, et ex tota anima tua, et ex tota fortitudine tua.
JJeut 6, 5. ^H3l. Deut. 30, 0; Matth. 22, 37; Marc. 12, 30; Luc.
10, 27. 3Ulerbing0 mirb bk^ im ^^leiien ^eftament mit gri3f3erem 9^ad)^
brncf betont; namentlid) ift bie ^^crgprcbigt eine ^JieuDcrtiinbiguug be^ alten
(^efe^ecv bac> uon bcn fleifd)lid)en ^uben alö toter ^ud)ftabc bcobad)tet
uuirbe, im ^ c i ft e iinb in ber ^^i^ a l) r l) e i t : Finis autem praecepti
est Caritas de corde puro et conscientia bona et fide non ficta.
1 Ti7n. 1, 5;
Tte ?liiJuo>vv^ ^* ^^^^^^ ^^^^f^ natürlid)e, fonbcrn bie über natür l id)e @ercd)tig^
füuuiifl muß feit nnb (^ejet^u'eerfüllung. ^icy folgt auc^ allen Stellen, mcld)c bie Übcr =
übcvnatürhd) jn^t^^-iit^^tj^if ^^^^ ünb^kUt^ beö lDienfd)en an^:ifpred)en, foline and) ant^ jenen,
Wüdjc leliren, baf;^ bie nrfprnnglid)e (^kret^tigfeit '^Ibam^:^, bie biird) (Sl)riftne
uneberl)ergeftcllt marb, übeniatürlid) mar. 'l^gl. n. 694 f. 5Ind) bicfer über--
natürlid)c (il)arafter ber 511m euMgcn lieben fül)renbcn (ikrcd)tigfeit tritt im
Sllten ^cftainent nid)t fo in bcn 33orbergninb mie im 9^encn, gerabe mie
and) bort mel)r ber 5eitlid)e nnb l)ier mel)r ber cmige Öol)n ^eroorge^
l)oben mirb.
TitM?inabe ^^' ®^"^' ^^^^^^^ (Erfüllung bee! (^efe|^cö ift aber bem ^JJ^cnfd)cn -aiiv
«otteVunt. ^u- feinen natürlid)en Prüften nid)t möglid), einesgteilc^ mcil eine übernatürlid)e
"SÄc!-^' ®ercd)tigfeit bie iibcrnatürlid)e (^iiabe mcfcntlid) ^um ^:)3rincip bat, nnb
iüüung. anbernteil^ meil bie gefallene iKatnr felbft oon ber natürlid)cn ®ered)tigfcit
beflciert. 3Sgl. n. 1484 ff. ^ie oerblcnbeten :3nben aber meinten, ol)ne bie
§ 156. ©runbjüge ber tat()o(i[djeu 9ied)tfeiligung^^(e^vc in bei* t)ei(igcn «Schrift. 559
(Bmbc (S()rifti Qercdjt mib fcüg iDerbcn ju fomicn (2 Gor. 3, 14); ja fie
begnügten fid) mit ber blof^ ciiif^eren legalen unb ceremonialen (^ereiljtigteit
(Gal. 4, 9). (^egen bieje nom ^^eilanbe üerbainntte pljarifatfclje ^erecl)tigfeit
eifert anet) ber l)(. 'ßnuhi^, nanieutUrl) int Oi'önier- nnb (^atnterkief, nnb
erftärt nid)t nur ba^ ß:erentonialgefe^ für luifgeljoben {Col. 2, 10 sq.; Hebr.
10, 1), fonbern Iel)rt andj, baf^ bcn iDicnfdjen nidjt fein eigene^ Sßirfen
auö fid), fonbern nur bic (shmbe (^)ottei? in (Sl)riftnö redjtfertige.
'4^ic (^eredjtigfeit, meldje ber l)(enfd) ol)ne (Sl)riftnv bnrd) (^cfet^e^^^ _.. |ßi;; ^
beobad)tnng anö eigener Äraft ^u erlangen ftrebt, nennt ber ^Mpoftel ^'verfni'ireit!^^'
ö)e fct^ej^gere d)t igte it; iustitia, quae ex lege eat. Phil, o, 9] Eom.
10, 5; eigene (^) ered) t i g t ei t: Igiiorantes institiam Dei et suam
quaerentes statuere, iustitiae Dei non sunt subiecti. Rom. 10, 3.
^ie fo l)anbc(n, leben narf) bcni (^3e]et^ ber '^IBerfc, lex factorum, v6|xo; twv
spywv [Born. 3, 27 1, nnb il)r !Il)ini luirb ili?er tl)eili gf eit, operari,
£pYawSa[)'aL {Rom. 4, 4) genannt. VlUcin babnrd) gelangt man nid)t ^ur
magren ('»kreditigteit, bie oor (^)Dtt gilt; Israel sectando legem iustitiae,
in legem iustitiae nou perveuit. Rom. U, 31. Omiies enim pecca-
vei'unt et egent gloria Dei. Ro)n. 3, 23. Ex opeiibus legis nou
iustiücabitur omnis caro. Qal. 2, Iti; ngl. Rom. 3, 20. "i^iVS blof^e
(i'>)ejei^v fo gut ev an fid) ift nnb aud) geeignet, ben 'JJt'en]d)cn ;,nm '^eumf3t=
fein feiner 3iinM)aftigfeit nnb babnrd) uiin (irlöfcr .;n fiil)ren, bringt nid)t
h([^ .S^eil, fonbern ift fogar bic nnfdinlbige '^nn-anlaffnug ^n nod) gröjlerer
2ünbe, inbem ^<'' bk ^>erantuun-tnng erl)bl)t nnb baci böfe .per^ bnrd) bac^
^^erbot felbft .ytr llbertretnng rei;t ; Oeeasione autem accepta peccatum
per mandatum operatum esl in me (»muem coucupisceutiam; sine
lege enim peccatum moituum erat. Rom. 7, 8. ^o luirtt ba^o (V)efet3
ben ^^övn (Motten : Lex irain opemtur [Rom. 4, IT); nnb gercid)t ^nm
5(nd) Gal. 3, 13, übuiül)l ev an fid) l)eilig nnb ein (^'ül)rer ^n (il)riftnv
ift [Gal. 3, 24..
■4^'e^t)alb foninu bie :)ied)tfertignng nid)t auv bem (^kfel3 nnb ben ^._ ^jV;'''-. . .
(^)cfet3C*?uierfen, fonbern anc> (il)riftnv^ nnb feiner (^niabe. ramm ift and)auiVt'ommt auv
bie ^<erl)ei|liing im xHlten ^-^unbe bem (^)eiel,a^ oorauvgegangen, fortUHil)renb ^iS',''iie'--. ||ls||'
aber ber erfte (^5rnnb bec; .s;;')eibo geblieben iHom.A, 13; Gal. 3, 1() sqq.). t'^ ex ti.i.-.
ric C^jered)tigteit nun, loeldie bnrd) bie (V)nabe CSl)rifti ,yi ftanbe tonunt,
nennt ber ()l. ^3antnc^ iustitia Dei, \\k\{ fie uon (^)ott ftanimt nnb ctuuiv
übcrnatürlid) (S)öttlid)ev ift ; ferner iustitia ex fiele, meil ber (^tUanbc il)re
^4Bnr;^cl nnb- il)r 'i^üifnng ift, unc mir unten in ber l'el)re oom red)tfertigcnbeu
(S^lanben fcben nnrben (u. 174/) ff.). \^u"umtameu existimo umnia detri-
mentum esse i)ropter eminentem scientiam Jesu (Jhristi Domini mei,
propter quem omuia detrimentum feci et arbitroi- ut stercora, ut
('liristum lucrifaciam et iuveniar in illo, non liabens meain institiam,
quae ex lege est, sed illam, (piae ex lide est (Jhristi Jesu, ([uae
ex Deo est iustitia in tide ad cognoscendum illum et virtutem
resurrectionis eins et societatem passionuin illius, conligui-atus morti
eius. Phil. 3, 8 sqq.; ugl. Rom. 1, 17; 10, (>.
"^a^ ').^rincip biefer (*») l a u b e n c> g c r c d) t i g t c i t nennt ber 5(poftel i^;,,-,,.^'^;;^,,^;,,,.
bag (S^efet^ be^ C^M anbeut im C^cgcnjatj .V^'^ (^efei3 ber 'Uferte [Rom.b\'\xV,^\'^u-^\l4u<^
3, 27» nnb, u^eil bie (^3nabe ba^ i'eben, ba^3 (äejct^ ol)ne Wnabe aber u.egen
ber £ünbe bcn Xob ^nr golge l)at, h(\§' ^efetj bes; (^ciftc^ö nnb bec^
Öcben$ im (5)cgcnfal^ 3um %t\t% ber oünbe nnb hzi> Xobe^5 [Rom. <S, 2).
^einricij'.s>upp ev t, .Moiiiponbium bev JogniQtit. II. 3(J
unb bo-
UiVi).
liiit brm 1)1.
560 3)ic Ce()vc Don bor Ö3iiabe. B. ^ou bcv IjQbitucnen ^inobf.
^n bcmfclbcu Simi |pri(f)t er uom (S^Innbcii im Ökgcujati ,Vim ^l.Ncrtc^
tl)uu {Eom. 4, 5).
T>kic ^cl)re beci 1)1. ^]3auln^o ift aber nid)t im entfentteftcn il)m allein
■;4Vhirf"iiiimt eigeiitümlid), fonbeni bic l^ct)rc bc^ 5Iltcu uub 9^cueii 5:eftantcnteö, foiuie
^Vvu'I^^I.iS'l'u'"^^^^* ^^iiter uub ber nefauiteu ^irrf)e. 1{\u\] bat" 'Mc Icftameut k()rt, baf]
ncfiiniio Miniion bcr ll^c'eujcl) auv fid) felbft nor (^ott uid)t geredjt unrb, uub ba|l ba*.^ btof^c
(*>Jefel^ it)u uid)t ^um ^^c\[ füljrt. "Daruui ftammt hat-^ ,s^ei( am ber (^uabe,
bie fdjou im (^e|ct^ üer]prüd)cu ift, uub bie ber beilige (Meift burd) bn\
iU?effiaö iu giille iuuerlid) iicr(eil)t. Circumcidet Dominus Dens tuus
cor tuum et cor seminis tni, nt diligas Dominum Deum tuum in
toto corde tno et in tota anima tua, ut possis vivere. Deut. .')0, G.
Et eftnndam super vos aquam mundam, et mundahimini ab Omni-
bus inquinamentis vestris .... Et dabo vobis cor novum et
spiritum novum ponam in medio vestri, et auferam cor lapideum
de carne vestia et dabo vobis coi' carneum. Et spiritum meum
ponam in medio vestri, et laciam ut in praeceptis meis ambuletis
et iudicia mea (Uistodiatis et upen^mini. E^ech. 30, 25 sqq. ^^gl.
E^ech. 11, 19.
'^'•'''; .^ III. ^ic ^)ieforuuUorcu l)abeu jene X.'cl)rc bc^5 1)1. ^4>auluc> iu ber uer=
'"ViiatoiTii! ''^ bcrblid)fteu '^iHMJe mifuun'ftaubcu, iubcm fie beu pauliui|'d)cu \Huc>brücteu
eiueu bem ^Hpoftel abfolut frembcu 2iuu uuterfteUteu. ^Jtad) il)ueu l)at bie
^iMebergebuvt auc^ bem l)eilii3eu (Reifte uid)t bcn Bhm, baf] bcn (^ered)t=
fertigten uub !il>lebergeboreueu feine Uugereditigfeit mel)r aubaugeu foll,
jouberu bay^ (ibriftuv mit jeiuem uoUtommeucu C^)el)orfam alle ibre ^iiubeu
;^ubedt, bie iu biefem X'ebeu ber Statur aubafteu. T)ie ^l{ed)tfertic|UU9
beftel)t bei il)ueu fo(glid) bariu, bafs bie (sVn-editfertigteu burd) bcn (Slaubm
um beei (^kl)orjamo (Ebrifti iinUcu fronuu nwb gcred)t gefprod)CU nnb
i3el)alteu u^erbeu, obglcid) fie ibrer nerbevbteu i)^atur uiegeu und) ©üuber
fiub nnb bleiben bio ^um (hkab.
9tid)tv faun bem iJ3ud)ftabeu nnb bem (Reifte ber bciligeu ^d)rift nnb
uameutlid) aud) bec^ bl. t^auhi!? uu1)r miberipredjeu aU biefe i'el)re. 'Denn:
^ ^^V;Ä'-. ,. 1. rac> ift bac> ^^in'rt be^^ l^'effia-?, ba J3 er bie yj('eufd)eu mabrl)aft
iliMua\n'i)aft''ii' uub iuuerlid) reinigt nnb beiligt, fo bay, fie u^eiger merbeu abo 2d)uee,
iiiiuniid). j^,|,j^jj |jj, ^^j^.jj j^jj^.^.j^ H^^.j, 2(iuj)^>,i j.Qt luareu uue ^Bdiarlad): Si fuerint
peccata vestra ut coccinum, (juasi nix dealbabuntur : et si fuerint
rubi-a quasi V(Minicu]us, velut lana alba erunt. Is. 1, 18. ^\}i'
,s>er5 luirb er unnuaubelu, burd) bm beiligcn (^5eift bac^ (55efel3 in i()r .v^er^
fcbreiben uub bemirfeu, ban fie c-o im (^'kift nnb iu ber ilHil)rl)eit erfüllen.
il^gl. Ezech. 36, 25 sqii. (n. 1075i nnb Ps. 50.
H-.Ts. 2. remgcuuif^ erfliirt ö;i)riftu^^ bie '^i> i e b e r g e b ur t al^^ bie uuer^
iHn'tnu'i'(£S!>:^^i^f3^ii*^)'-' ^ilk'biuguug be^o (i'iutrittc^^ iu feiuDieid]: Amen, amen dico tibi,
'-"!^ -^'' .'v''^^; nisi quis renalus fuerit ex aqua et Spiritu sancto, non potest in-
troire in regnnm Dei. (^uod natum est ex carne, caro est, et
quod natum est ex spiritu, Spiritus est. Joann. 3, 5. 35gl.
1 Joann, 3, 9. 10; 4, 4 sqq.; 5, 18. ^u bcmn aber, bie an \\)n
glauben, liif^t ber .s^eilaub eine Cuelle be^ lebeubigeu ^IBaffer^o eutfpriugeu,
bie iu0 eUiige ^ebeu fliei^t. Flumina de ventre eius fiuent aquae
vivae. Joann. 1, 38; ugl. 4, 14.
^llle jene, UHid)e bergeftalt miebergeboreii fiub burd) bie (3kuibe be^
l)eiligeu (^eiftec^, bie iu il)ueu eine lebeubige Quelle, b. l). 'J^riueip bc^
% 156. Ö^ruubsüge ber fat()otijc^en 9fied)tfcrtiguug^3(c()re in ber f)etligen ©c^vift. 5H1
neuen iibcrnatiivliii)eii £ebeu^ ift, finb ßtnber (^[^otte^. @ie luerben
nid)t blof3 fo öciiaunt, foiibent finb c0, weil fie buni) bie [)eiligmad)enbc
(5)nabe bie reale '^^oten^ ba^u empfangen ^aben: Dedit eis potestatem
filios Dei lieri . . . his qui .... ex Deo nati sunt. Joann. 1,
12. 13. Videte, qualem caritatem dedit nobis Pater, ut filii Dei
nominemur et simas. 1 Joann. 3, 1. 2öir finb ^linber ^ottc^, Weil
unr an^ (^ott i^cboren nnb babiird) tcill)aftic| i3Öttnd)cr ^Jtatnr
finb: Divinae consortes naturae. 2 Petr. 1, 4. '^^abnrd) finb luiv
je^t fd)ün, Derl)ii(lt nnb gkidjfain im Ä'eime, roac> mir in ber (Glorie fein
unb erft bort uoUfommen erfcnnen merben. Carissimi, nunc filii Dei
sumus, et nondum apparuit, quid erinius. Scinius quoniani, cum
appai'uerit, similes ei erimus. 1 Joimn. 3, 2.
^iikr aber ([U SX'xwh ©ottec^ beilig ift, mu|l and) Ijedig l) an b ein nnb
(jeilig mirfen, nm in @ott, b. l). im Öhiabenftanb ^n bleiben. Onniis,
qui in eo raauet, non peccat .... Filioli, nemo vos seducat.
Qui facit iustitiam, instus est, sicut et ille iustus est. Qui facit
peccatum, ex diabolo est. 1 Joann. o, G sqq.
'I)ac^ '}3rincip aber, bnrd) meldjev \>([^ Äinb (^otte^o geredjt ift ""'^ .r..i,j^.,V'J'^I;. , i„,
geredjt banbelt, ift ber 3 ante (^otte^, b. l). bie bciliöniad)enbe (^huibe, fca|\('s"nu-i 'u"b
bie in ibm ift. Omnis, qui natus est ex Deo, peccatum non facit, ^^^^iljäui'''"^
quoniam semen ipsius in eo nianet. 1 Joann. 3, 9.
'I5^ie (S)ered)tinfeit beftebt bemitadi in ber innitjften '-l^ ereinign^iQ . "'■^"*- •
mit Qefuc^ nnb babnrd) mit bem ^ater nnb bem beiligen (Reifte, fo baf? ÜDaft mit «ott
er in \\\\^ nnb mir in ibm finb nnb leben. De mundo non sunt, si(:nt 'j^f^.ffi'lj'l'^^^^^^^^^^^^^
et ego non sum de mundo. Sanctilica eos in veritate .... LU •'ntaijjatvanuut.
omnes ununi sint, sicut tu Pater in nie et ego in te, ut et ipsi in
nobis ununi sint .... Et ego claritatem, quam dedisti mihi, dedi
eis, ut sint nnum, sicut et nos ununi sumus. Ego in eis, et tu in
me. Et notnni feci eis nomen tuum et iiotum faciam, ut dilectio
qua dilexisti me, in ipsis sit et ego in ipsis. Joann. 17, 10. 17.
21. 22. 23. 20. ^iH3l. 1 Joann. 1, 3; 3, 24; 4, 4. 12 sqq.
3ur allenmlUommenftcn i^ermirflid)nng biefer :^ebenc^gemeinfd)aft mit
(Mott ift ba-o allcrbeiligfte Saframent cingefet^U, ba$ ein 33emei!a für bie
inner(id)e nnb übernatürlidje .N>Mlignnt] bev lUienfdjcn bnrd) bie 9ied)fertignng
ift: 8i ([uis manducaverit ex lioc pane, vivet in aeternum. Joann.
6, 52. Qui manducat meam carnem et bibit meuni sanguinem, habet
vitam aeternam . . . . , in nie manet et ego in illo. Sicut . . .
vivo propter Patreni, et qui manducat nie et ipse vivet propter
me. Joan)i. 0, 55. 57. 58.
3. (^erabe fo lebrt ber bb i^anln^:^. T)ie ^Ked)tfertignng ift,. l^^- ^.
ilMebergebnr t, yc en i d)a f fnng , regeneratio et renovatio (i^^. o,iiiiiuMivÄMcbev=
5), eine (Srnenernng nnb llmmanbelung im (Reifte: Renovaminifl;;^;;;;^';^^^^^^^
spiritu mentis vestrae. Eph. 4, 23; Born. 12, 2. '-I^gl. Col. 3, 9. 10. '^'';^*5^5^;.|^^^^^^^^^^^
'3^al)er gilt in (£l)riftiie^ nur bie neue .^itrcatnr: In Christo"^'" {Mdn."^ "'
Jesu neque circumcisio aliquid valet neque praeputium, sed nova
creatura. Gal. 6, 15; ugl. 2 Cor. 5, 17.
^nrd) fie finb mir, bie mir Jinfternijo maren, iiid)t gcmorben, nerfeljt
in biv:-> i)hid) feine^^ geliebten ®ol)ne^5 : Gratias agentes Deo Patri, qui
dignos nos fecit in partem sortis sanctorum in lumine. Qui eripuit
nos de potestate tenebrarum et tianstnlit in legnuni Filii dilectionis
36=^
562 2)if i^cljxe oon bcv ©nabe. B. 5>on bev (labitiieUcn ©nobe.
suae. Col. 1, 12. 13. "Die (55cred)tfcrtigtcii fiiib iiidjt nui)r, wnv:^ fic
oor bcr ^Kedjtfcrticjunn uuircii. Haec quideiii fiiistis, sed abliiti estis,
sed saiictiticati estis, sed iustiücati estis in iioiiiine Doniiiii ,Iesu
Christi et in Spiiitu Del nostri. 1 Cor. G, 11.
«<;«^'-^ Hub Hid)t blof? ift Mc (Sünbc getilgt, foubcni cc> ift ba>o neue
^im ("omi)hu'"öc b cn , bic .^')cilii3tcit, an bie ^Stelle bcrfclbcii getreten: Kratis aliqnandü
tenebrae, nnnc anteni Inx in Domino. E2)h. 5, 8. 8i qna ergo in
Christo nova creatnra ; vetera transiernnt, ecce facta snnt onmia
nova. 2 Cor. 5, 17.
^eftorben, ber v^iinbe, leben mir in (£l)riftnc\ mit bem luir gleidjfam
begraben luevbcn, nnb mit bem mir uieber anferftel)en, nm mit il)m im
n e u e n >S e b e n ber C^kn'edjtigfeit für (^ott ;,n leben : Consepnlti snnius
cum illo per baptismum in mortem, nt qnomodo Christns surrexit
a niortnis per gioriam Patris, ita et nos in novitate vitae ambu-
lenuis. Si enim complantati facti snmns similitndini mortis eins,
sinuil et resnrrectionis erimns, hoc scientes, qnia vetns liomo noster
simnl crncilixns est, nt <h^strnatnr corpns peccati, et nltra non ser-
viamus peccato. 8i antem niortni snmns cum Christo, credimus
qnia simnl etiam vivemns cnm Christo. Vos existimate, vos mor-
tnos qnidem esse peccato, viventes antem Deo in (/liristo Jesu
Domino nostro. Eoni. (>, 4. 5. G. 8. 11.
^ "•^•'•- ^ ^ ^^l u V s i c l) e n muffen mir bcu alte u l)i e n f d) e n mit feinen 'it^erfen
^nnu' itvlluiv' unb au^iebeu ben neuen 'JJ(cnfdicu, ber uad) (^nnt gebilbet ift in mabrer
(•^kn-ed)tigfeit uub ,V)eiligteit. ^^ladibem ber "iHvcftcl uiimlid) ben (Spl)eferu
gcfagt bat, baf^; fie nid)t mehr mie bie .'oeibcn leben bürfcu, nt iam non
ambnletis, sicnt et gentes ambulant in vanitate sensus sni, tene-
l)ris obscnratnm habentes iiitellectum; alienati a vita Dei, fdl)rt
er fort: Vos antem non ita didicistis Christum, si tamen illum
andistis et in ipso edocti estis . . . , deponere vos secundum
pristinam conversationem . veterem liominem, qui corrumpitnr
secnndnm desideria erroris. Renovamini anteni s])iritu mentis
vestrae et indnite novnm hominem, qui secundum Deuni creatns
est in institia et sanctitate veritatis. E2)h. 4, 17. 18. 20 sqq.;
iigl. Born. 13, 14; Gal, 3, 27.
^. '/'^i- . 'JJtan follte ec^ nid)t für möglid) l)alten, baf^ man ben ^Hnc^brncf
in.iueV" "n'"d'- induere alc> 5triimnent für eine blof^e '^iibedung ber ^xwx'^^: nnb eine blo|l
iKiiiooii" lrt)?i?t. ^■^iM3^'t1id)e (>3cred)tcrtlävnng gcbrandjte, ba bod) ba^ö ileinmere veterem
hominem norauegetjt nnb uon bem neuen ^llienfdjcn gefagt iiürb, qni se-
cnndnm Denm creatus est.
Übrigen«? ift e^o gcrabc nmgefel)rt biblifd)er (Sprad)gcbrand), bafj
ba^> Umneiben, '^In^ieljen eine befonbere nolltonnnene nnb reid)=
{\d)t ^JJtittei l ung an^obrücft. Taber gebrand)t bcr bl- i^nulU'o biefcö
Ülun't 5nr iJVu'id)nnng ber ^'ertUirung in ber ^Huferfteljung : Oportet
enim corn[)tibile hoc induere incorrnptioneni , et mortale hoc
induere immortalitatem. 1 Cor. 15, 53. Nam et in hoc ingemis-
cimus, habitationem nostram, quae de coelo est, sni)erindni cupientes.
2 Cor. 5, 2. (^0 gemif^ ^xvti cnnge lieben nid)t eine blot^e ^juberfung bc-^
innertid)cn Atobe^ö ift, benn: absorpta est mors in victoria (1 Cor.
15, 54), fü gemij3 ift ber Einfang ber (^Horie, bie ©cred)tigfcit, nidit eine
äußere ^'^nllc, fonbern innerlidje (^3nabe nnb .peiligteit: Ecce regnum
§ 156. ®rünb,^üge ber fatf)oli[c^eu 9Jcd}tfevtigiing§(e(}iT in ber f)ei(igen 6(^rift. 563
Dei ultra vos est. Luc. 17, 21. Omnis gloria eius filiae regis ab
intus. Ps. 44, 14.
'Diefe innere .pciltgimg beftc(]t in einer fo innigen 3Sercintgnncj mit ^ .jßsö.
bem |)crrn, baf? mir ein (^cift mit i()ni luerben: Qui adliaeret Domino, 7sid,^''miM
Ulms Spiritus est. 1 Gor. 6, 17. (S^3 ift bie^ gteid)]am eine 33 e r = "• ^^ly^;;;«^^"'^''
mä^tung ber ®ee(e mit S[)riftn^: Despondi enim vos uni viro vir-
giuem castam exhibere Christo. 2 Cor. 11, 2. infolge baoon Uhi
Sl)riftu^o in nn^o: Vivo autem, iam noii ego, vivit vero iu me Cliristus.
Gal. 2, 20. y^iit (5:t)ri)rnc> ift nnjer ^ebcn Derborgcn in (S^ott : ]\[ortui
enim estis, et vita vestra est abscondita cum Christo iu Deo.
Col. 3, 3. Unuiefebrt offenbart fiel) Sbrifti Öeben in nm3: Semper
mortiiicationem Jesu iu cori)ore uostro circumfereutes, ut et vita
Jesu manifestetur iu corporibus uostris. 2 Gor, 4, 10.
X)arin bcfte()t atfo 'i^k ^Ked)tfertignng, baf? mv% @ott bnrd) feine (^huibe
S{)riftn^3 g ( e i d) f ö r m i g nuid)t : Nam quos praescivit, et praedesti-
navit couformes fieri imagiuis Filii sui, ut sit ipse primogeuitus
in multis fratribus. Quos autem i)raedestiuavit, hos et vocavit,
et quos vocavit, lios et iustiticavit. Rom. 8, 29. 30.
3[l'er aber Cibriftiiv iibnlidi ifr, nuif; and) qeiinnt fein nnb banbeln -. .."."/"'•
ime ($l)rt|tnc>. ^ai)er all bie Vlnfforbernngen ;^ur 'Jiad)fülge Cil)ri|ti nnb ^iv ouvoriitcn.
(^otte^i : p^stote imitatores Dei . . . ambulate iu dilectioue. Kpli.
5, 1. 2. 1)aber and) h\z (S'rmal)nnngen ,vir heiligen Viebe, bie be«^ (^^kfel^e^o
(Srfülümg ift nnb lumt beiligcn (^k'ift in bie .s>er,\en an^>gegoffen mirb:
Caritas Dei diffusa est iu cordibus uostris pei- Spiritum Sauctum,
qui datus est uobis. Rom. 5, 5. ^ie (^ered)tfertigten finb bec>l)alb
lebenbige Tempel bec^ ^eiligen C-H-iftev 1 Gor. 3, 16) nnb eben babnrd]
,^inber ß^otte^:^: Quicumiue enim sjdiitu Dei aguiitur, ii sunt tilii
Dei. Bow. 8, 14. 1^iefe bnrd) ben heiligen (^ieift uerliebene übernatür=
Itd]C (^ered)tigfeit, bie mejenttidie Viebe ift nnb (Vileidiförmigteit mit St)riftnc>,
bct()ätigt fid) bann im Vebenc^uninbel nad) bem beiligen O'kifte in 3^ngenben
nnb guten 'iiH^-ten: Nihil t-rgo unuc damnatiouis est eis, qui sunt
lu Christo ,lesu, (jui iiou secuudum carnem amlmlaut. Rom. 8, 1.
Spiritu ambulate, et desideria caruis uou perticietis. Gal. 5, 16.
Fructus autem Si)iritus est Caritas, gaudium, pax, patieutia, beui-
gnitas, bouitas, lougaiiimitas, maiisuetudo, tides, modestia, couti-
nentia, castitas. Gal. 5, 22. 23. Ipsius euim suinus factura,
creati iu Christo Jesu iu operibus bonis, quae praeparavit Dens,
ut iu illis ambuleuuis. Eph. 2, 10.
ilH'iin alfo ber ()l. *:).>au(n"o lehrt, bie Okiclic^^iuerte, niiinlid) \>'k ol)ne^, . 'i'-^-^
©nabe uot(brad)ten, jeicn tote 3öcrte nnb tonnten Hehr. 6, 1; 9, 14 iKiilam'/'inU'.'
nid)t red)tfertigen, fo lehrt er bagegen überall bie ^Jiotmenbigfeit nnb .traft
ber mit ber ^nabe geioirften bcilfamen nnb oerbienftlid)eu '-llnn-fe. Lex
euim Spiritus vitae in Christo Jesu liberavit me a lege })ec(ati et
moi'tis. Nam quod impossibile ei-at legi, iu quo intirmabatur per
carnem: Dens Filium suum mitteus iu similitudiiiem caruis peccati,
et de peccato damuavit peccatum iu carue, ut iustiücatio legis
impleretur iu uobis, qui nou secuudum carnem ambulamus. sed
secuudum spiritum. Ro7n. 8, 2 sq(]. 3Bci( alfo (£l)rifti C'uiabe bemirtt,
baj3 mir im (J^ift nnb in ber ^ii^abrt)cit bem (sjefet^ entfpred)en ober gered)t
finb nnb gered)r t)anbeln, barnm ift unfcre^ (^ered)tigfcit nieljt auö bcin
1 CSX.
Tic ^i'ri)tfcvti =
flUltil lUlrfj bell!
2vit>eiitimiiit.
564 3)ie Cctire t)on ber ^nobe. B. 51?on ber t)abituetlen ©nobe.
^cfe^, foiibcrn aii^ (5l)riftu£i; imb ba!)er ift (i(}riftibo, une imjcre 5:r^ei?t)cit,
and) iniferc (Mcrcd)tic^!cit : Qui factus est nohis sapientia a Deo et
iustitia. 1 Cor. 1, 30, iiidjt aU ob mir bloJ3 für luciic imb iicvcrl)t c^c-
\)(ilkn linirbcn, incil (Sl)riftu§ c^^ ift, fonbcrn uicii (£t}riftu$ biird) feine
^mibc Uli!? lucifc iinb gcrcrf)t nind}t.
§ 157. 9Jn()cre tI)CülDnifri)c 3^cftimmini(^ bc^^ 3i^c)cii<^ ber ^T?crf]tfcrtipttn.
'^0,1. |)e invid)»C'')u t li crlc t, !Xüi]inatifd)c 'Ibcoloqic VIII § 459 ff.; M<iz<,(4i(i,
l>e o-ratia Christi. Disp. 5a. 2. 3. 6.
I. 33ciior nur über "i^a^ 33}cfcn ber ^{ed)tfertignng in einigen 3^f)cfen
nn^^ an^^fpred)en, finb folgenbe 5^cftinnnnni]en bee !I r i bentin nniio ,>n bcad)ten.
1. "T^av .SUui^il erfliirt '^k ^liedjtfertignng nk> translatio ab eo
statu, in quo homo uascitur iilius primi Adae, in statum gratiae
et adoptiouis filiorum Dei per secuudum Adam Jesum Christum
salvatorem nostrum. Sess. 6 cap. 4. "Dicfe ti'auslatio ift aber nidu
sola peccatorum reniissio, sed et sanctificatio et renovatio interioris
hominis per voluntaiiam susceptionem gratiae et donorum, unde
liomo ex iniusto fit iustus, et ex inimico amicns, ut sit liaeres
secundum spem vitae aeternae. Sess. 0 cap. 7. Sl-^e,vel)en fid) biefe %\\^c
fprüd)e 5nnäd)ft auf bic ^)i\Hi)tfertic)nnci bnrd) bac^ Safranicnt ber Xanfe,
fo f)eißt ec^ in ^^^c,yig anf bie ^kditfertinnng ber '^^nf?e: Qui vero ab accepta
iustiticationis gratia per peccatum exciderunt, rursus iustiticari
poterunt, cum excitante Deo per poenitentiae sacramentum merito
Christi amissam gratiam i-ecuperare procuraverint. Sess. (> cap. 14.
^. i'>'*''- ^ 2. r^a^> .Sion,vl nnterfdieibet bic nerfdiiebencn Urfndien ber 9^ed)t-
>)i'crt)tüntijuin(i. ICrtlfjUnQ.
a. Causa fivalis bcrfelben ift gloria Dei et Christi (tinis j)ri-
warius), ac vita aeterna ffinis seri(vdariiis).
b. Causa efficiens ift misericors Dens , qui gratuito abluit
et sanctificat, signans et ungens Spiritu promissionis sancto, qui
est pignus haereditatis nostrae.
c. Causa mcritoria ift dilectissimus uuigenitus suus, Dominus
noster Jesus Christus, qui essemus inimici, propter nimiam caiitatem,
qua dilexit nos, sua sanctissima passioue in ligno crucis nobis
iustiticationem meruit, et pro nobis Deo Patri satisfecit.
d. Causa ivstnnvottalis ift sacramentum baptismi, quod est
sacramentum tidei, sine qua nuUi unquam contigit iustiticatio.
e. Unica formalis causa est iustitia Dei, non qua ipse iustus
est, sed qua nos iustos facit, qua videlicet ab eo donati reno-
vamur spiritu mentis nostrae, et non modo reputamur, sed vere
iusti nominamnr et sumus, iustitiam in nobis reci])ientes unus-
quisque suam secundum mensuram, quam Spiritus Sauctus partitur
singulis prout vult, et secundum propriam cuiusi^ue dispositionem
et Cooperationen!. Sess. 6 cap. 7.
i'v.K». '^iefe genaue llntcrfii)eibnng ber Urfad)cn ber ^lei^tfertignng ift ben
^uimTciKibu^^^^^^^^ 5^eruied)fe(iingen nnb ber ^^(rglift ber .Sjiiretifer gegenüber f)öd)ft uiirf)tig.
1}ic 33erf)errlid)nng (3k-)tte^ nnb nnfcr |)eil ift bn^3 ^]icl, nnb ®ott, b. t).
feine !Ibätigfeit bie beuurfenbe Urfad)e. Gf)riftn^ nl€> 5[}?enfdi aber, be=
5ief)nng^^>uieife jcin Opfer bic ücrbicnenbe Urfad)e nnferer 9icd)tfcrtigung.
reus.
^ § 157. ))läi)at tf)eo(ogi[cf)e Scftimmung bea Scfenä ber 9?ed^tfcrtiguug. 565
^Tic 9?eii)tfcrtii3iing fclbft aber, traft bcr nur cjcrcrf)t finb, tft eben btc biiri"!^
bic ()eitiginarf)ciibe (3)nabc bcunrftc, imierUd)c )l{cin()cit itnb .v^ci(if|fctt iinfcrer
©ce(c, fraft lucldjcr \mv bann aud) bc^^ iu'rbicnftc^ mib ber (^kiuic|tt)uiuu3
ß{)rifti teill)aftif| [inb. Um nämtirf) an beut noii (If)riftit§ mtö uerbienten
^etle tct( f>n l)aben, iiuif^ uiuo baefelbe innerlich imb iimf)rbaft ^ngeeicjuet
inerbeit, maö burd) bie (Sim3ieflinu3 ber l)eilii]inad)enben 6)nabe i3e|'d)iet)t. ^a
man mm bae^jeuigc, iiiobiird) ein X^ing ift, nm^^ e^o i[t, forma nennt, fo unrb
btcfe ber ®ee(e in()ärtcrcnbe O-ieredjttgfeit ak- bic causa formalis bcr
9f?e(^tfertignmi be5eid)net.
©otpie c^5 a(]*o l)iiretifd) iiuire, ,^n Icngnen, ba^ (^ott bie beiuirfenbe
unb bcr örlöfcr aücin bie öcrbicnenbe Urfad)c nnfcrer (^Hn-cdjtigfeit ift, eben
fo f)äretifd) ift e^5 ,^n fagen, bafi G^rifti ober ©ottcv 6)ered)tit3feit, mobnrd)
fie gercd)t finb, hk causa formalis nnfcrer C^nn-edjtigfcit fei. Si quis
dixerit, homines sine Christi iustitia, per quam nobis meruit,
iustificari, aut per eam ipsam formaliter iustos esse, anathema
sit. Sess. 6 can. 10.
3. Xie ^nftififation beiuirft babcr, ba^^^ bic 3nnbc n,ia^rf)aft getilgt ^., "■•'•',!•.
unb bie iibcrnatür(id)c ^Kn*cd]tigteit luabrtjaft bcr 2ce(e nütgctcilt mirb, inari)önbr(Ninah
fo ba^ fic rein üon 8üubcn unb UHi()rl)aft gcrcd)t unb I)cilig üor (^ott ift,a\''iHlä!yh,\,ae.
unb i^r baf]cr bic @cred)tigfcit (il)rifti nid)t bloH t^on ber göttlid)en (^üte
änj3erlid) ^ngcrcdmet, imputiert unrb. (Sei ift nnfcre (^)ercd)tigfcit alfo nid)t
eine btojl imputierte, fonbcrn eine bcr 3cclc inl)iiriercnbc (^Un-cd)tigfcit nn\>
bcmcutfprcdjcnb bic I)eiligmad)cnbe C^nuibe nidu blofl ein favor Dei exter-
nus, fonbern ein donum Dei auimae iuliaerens. ^^gt. Sess. G can.
11; Sess. 5 can. 5.
IL T)c^? 9^'il)crn unrb ba^o ^Bcfcn bcr 9?ed)tfcrtigung genauer bcftimmt'
inbem luir nnter]nd)cu, m a -5 fie b e m i r f t, m a <^ fie n i d) t b c m i r 1 1'
unb U)te fie f id) o o n,^iel) t.
X ^ e f i g 1 . "^ u r d) bie ^R c d) t f c r t i g n n g um r b t m © ü n b c r ., , „
totum id, qund reraw et jrropyiam, ppcrati ratioveDi haJ)et, an-o g e reitininKi oc-
tilgt, t)eruid)tet, unb nid)t blof^ nid)t ;^ugcrcd)net ober o^igc-^
becft ober nur in feinen ftnilcmugcu l)iumeggeuom mcn.
1. Um biefe>? rid)tig \n iicrftc{)cii, ift yi nutcrfdjcibcn
a. bic 3ünbcutl)at, peccatum arl/iale, mc(d)c Püritbcrgcl)t nnb ^ _^_^^_^^^,^^^^^^
fetbftucrftänblid) nid)t uugcfd)c()cu gcnuid)t merbcu tann; \n^'\m' i'Mx>
b. bac^ j cni g e, unvo al^o 35^irfnng, effertas, bcr Siiube bleibt. ^Diefc^:?
ift aber
oc. entuiebcr ctU)a^% whk- umbrbaft unb im cigent(id)eu ®iun ober
formaliter 3iinbe ift, quod veram et propriam rationem peccati habet.
30^an bc5eid)net e^ and) a(<-3 peccatum hahitaale, uid)t mcil e^> ein -V^abitnc^
bcr 'Seele im gcmö()nlid)en 3inn, eine dispositio ad actum, fonbcrn mcil
cio etunv? 53lcibcnbc^?, bcr 2 taub ber Sünbc ift. Ticfe^o peccatum
habituale mirb buni) bic ^Ked)tfcrtigung fofort unb ooKftiiubig getilgt;
i3. ober ®ünbenfolgcu, bie nid)t im eigentndjcn 'Sinuc ober forumliter
Sünbe finb, fonbcrn nur in einem nncigent(id)en Sinne fo genannt merben
fönnen. T)icfe merben, une mir in bcr fogcnben Xbefe fe()cu, uid)t fofort
unb ooüftäubig buri^ bk ^cdjtfcrtignng aufgcf)oben.
KV
luivfl.
ICi'.t:;.
c 2iinbi.'Utl)at
tiiiiai'ii.
566 2)ie l^e^rc öon bcr (S^nabc. B. 5i.^on bcr t)Qbitiicllen C^nnbc.
ic.oi
Macula culpa
2. "^a^ peccatiim liabitnale im cincntlidjcii 2mx bc|"tcl)t aber in
imb'reatur' bcv waculff culpnc luib bciH TcatKS potncte.
poenae. r^lj, rj^j^^^j ^^^ lobfüiibc, 0011 bev I)icr 5iinäii)ft bic ^Hcbc ift, bciuirtt
nönilid) ein Toppcltcc^: fic beficcft bic Seele, macula cuipae, imb imidjt
fie ber entfprcd)ciibcii, lu'initid) bcr cuiincit (Strafe umrbiiv reatns poenae.
'l^ou biefer Strafmürbic^fcit ift bic Strafe felbft 511 mitcr|d)cibcii; beim,
uuniu aiid) bic Strafe nid)t einträte, luiire bod) bic Strafiuiirbinfeit uor^
banbeu ; bic Strafe alö foldjc foiiimt noii (^ott imb ift etiini^o (^hitcv, bic
Strafunirbigfeit fommt atfein noin Süiibcr uiib ift ettnat^ W]Ci:.
T^ajl bic inacula culpae iiiib bcr reatiis poenae iicrid)icbcn finb,
ift eine auf Sd)rift iiiib Xrabitioii gci"jrüiibctc, allgemeine l'cl)re ber
!Il)eologen. ^Hnd) ift fie fird)(id) aii«ticfprod)cn nad) bcr '-iHnnucrfung ber
Prop. 56. bC!o ^ajii^, lucldjc lautet: In peccato duo sunt, actus et
leatus ; trauseuute auteni actu uiliil luanet iiisi leatus sive obli-
g-atio ad i)oeiiam. 'ilMc ^^ajuc^ hattcu audi bic ^)icformatoreu gcicbrt.
.NOiittc bic Sünbcutbat leine aubcre ^-olgc alv bic Straffd)ulb, bann bcftäubc
and) bic Süubcutilgung Icbigtid) in bcr '^Hiifbcbung biefer Straffdiulb, uub
ba-^n bebürfte ec^ einer iuuerlid)cn (Singicpnug ber l)eiligmad)eubeu 0»)uabe
nidit. üIlMc bcr 2üubcnftanb lcbif|lid) in bcr ^ 'i ^' <^ ''^^ ^^ ^^ ^i G ^^^' Siinbcn^
tbat, fo bcftäubc bann bic ^)icd)tferti9uug Icbiglid) in ber !9^id)t,^)Ured)n uug
bcr Süubeutl)at.
„ .i'^-'-^- Ci'^> liegt biefer ^Huffaffnug eine obcrfliidilidic, ratioualiftifdic Über=
\am\ :i)ü-nfciu-n traguug rein mcufd)lid)cr '^HM;l)äUuiffc auf bic Süubc 311 Gh-unb. ^a^>
'rS!t''uiib Ja- '•'•"^^"i *iOicnfti)cu ^ugcfügtc Unred)t l)at freilid) feine aubcre rein jnriftifdje
3unbc. ^^v^^irfnug alv bic 'isflidit, biefcv Unrcd)t iiucber gut ^u uiad)cn. 1>al)er and)
fold)e S3erfd)ulbuug einfad) bind) 9iad)laffuug non feiten be^o ^^erlet^tcn
anfgeboben mirb. ^.Mubcr-o aber ift c^ mit bcr Süube uub bcr ^}?cd)tfertiguug.
^. ;.'■••."■'• '^ic 2iinbcntl)at bciuirft mabvbaft eine innere ::lUM"lednug ber
. bcv Bali- imb ^ c c l c, burd) iucld)c bicjclbc infolge bcr bcgaugencu '^unbc luuerlid) ab=
ob!'';'iinvä\S ''^ ^'^^^' ^^"-^^^ ""^ ^^^^^^^ bc'^balb bcr'^tVafc unirbig. 1)al)er fagt
bcr \)\. I^oiiui«: Macula est iiiediyw iuter actum peccati et reatuni,
quasi effecivs actus et fundamcvtum reatus. 2 Dist. 42 q. 1 a. 2.
'^nni biefer 'JJiafcl reben 3d)rift uub '^M'iter nn;al)ligemal. Inquiiiatae
sunt eorum et mens et conscientia. Tit. 1, If). Salvabo vos ex
univei'sis inqiiinanientis vestris. Eeerh. ys, 29. Tcc^balb luirb bic
')icd)tfcrtigiing aiidi fo oft al^^ ^i ei n i guu g uub \Hbioafd)uug bc,',cid)uet.
Ter '.Mnc^briuf ift f i u n b i l b l i d). 2oioic niimlid) ein glmv>nibcr
Körper burd) '^crübmug mit einem anbercu .Svörpcr fciuco (Mlau;,ec^ beraubt
uub babiird) bcfleift luirb, fo loirb bic 2cclc, inbcm fie oou (^5ott iu füub^
bafter ^^iHMfe ;ur >{rcatnr fid) locubct, il)rcc^ (S)lan5c>o uub ibver Sd)öul)eit
beraubt uub babiird) bcflcdt. Est autcm quasi quidam animae tactus,
quando inliaeiet aliquibus rebus per amorem. Cum autem peccat,
adhaeret aliquibus rebus coiitra lumen rationis et divinae legis ....
Unde ipsum detrimentum nitoris ex tali contactu proveniens
macula animae metaphorice vocatnr. S. Th. 1. 2 q. 86 a. 1 c.
Tiefe )))laM ift aber uid)t fo 311 lierfteben, alc^ ob bic .Kreaturen bcr S.celc
etnni'o mittciltcu ober ctuu>? uäl)men, fonbcru bic 2cclc beraubt fid) felbft
burd) il)rc i'iebe unb .v>inmcubnng .^u beii Kreaturen ibre-o CS)Ian,;e!o.
Anima non inquinatur ex rebus inferioribus virtute earum, quasi
agentibus eis in animani; sed magis e converso anima sua actione
,% 157. 9?Qf)erc t()cologifcf)c $^cfttimmuig bc§ 2X>efen§ bcr JRed^tfertigung. 567
se iiiquiiiat, iiiordinate eis inliaereiido contra lumeu rationis et
diviiiae legis. S. Th. 1. c. ad 1.
o. 55>orin bcftc()t aber ctcjciitlid] bicfer glccfcii bcr ^Beclc? Tie\nacuia
a. i&v bcftcl]t u 0 r n U c m iiii b 5 u n ii d) ft tu b c in ^^ c r ( u ft b c r ciupae ifti^vina^
^ e i H g 111 a d) c u b c n (M n n b c im b b a mit in b c r "}> r i u a t i 0 11 bcr „afiuiutcn V£
ü b c r n a t ü r I i d) c n @ c r c d) t i g f c i t. voiDtidteit;
1). '4^a ober in bcr übcrnatürlidjcu and) bic natiirlid)c (^crcd)tigfcit '^^[^^;j|J.'i"ä,,^[^'
ciit(]a(tcu ift, iinb bic So^^trcnniiiic^ noit (^Soü in ordine supernaturali ^iintiu-it bcv
and) bic ^Hbmcnbitng t)ou i{)ni in ordine oiaturali in fid) fd)licvit, fo t'ami '^'"'^'''
innii mit 3fcd)t filmen, ba|l biird) bic ^ünbc aitd) bic uatürlid)c 3i1)öu=
l)cit bcr ®ccic bcficdt uiib lun-buiifclt mirb. Habet anima hominis
dnplicem nitorem, unnm qnidem ex refulgentia Inminis naturalis
rationis, per quam diria'itur in suis actibus, alium vero ex reful-
geutia divini luminis, sciliret sapientiae et Riatiae. per quam etiam
liomo perticitur ad bene et decenter agendum. S. Th. 1. 2 q.
^Q a. 1 c. '^iMc aber und) bcm ?(ftc bcr Ircnnnuii bic (55ctrcnntl)cit nnb
und) bcm ^Hftc bcr Gntfcrnnnn bac^ J\'crucfcin bleibt, fo lange cc> nid)t
auf qcbobcn UMrb, fo bleibt (\\xd) bic '^3catel, nadibcm bic 3ünbcutbat
üoriibcr ift. ^m^I. S. Th. 1. 1^ q. 86 a. 2.
e. Tiefe ^l^nifcl bcr 2iinbc ifr ni di t v isofitincv. GtUMiv ^^Nofitioec^ "'rtito -iHMitim-^;
nn bcr (Eccle unire ein ,v>abitn^^ im engeren 3innc, eine dispositio ad
actum, alfo eine böfe ".Neigung ober O'VMuobnbeit. Tar; nber bic 'JJiatcl bcr
(Seele uidit l)icrin bcflel]t, ergibt fid) barauv, \>([\] iener .s^abituc^, ,> '-^\
bcr .S>abitn6 bc^i CsHm^cc^ bnrd) ben .v>abitnv bcr ^^Hn'fd)irenbnng, anfgc^
l)obcu fein !ann, ol)nc baf^ bie 'JJtatcl bcr 2iinbe getilgt ift, nnb bap um
gcfcbrt, mie nur in bcr folgenben ^bcfe febcn UH'rben, feblimme .v^abituali^
täten fortbeftebcn fbnncn, obirobl bie ^.l^iafcl oollftiinbig getilgt ift.
(1 . Tic niacula ift aber and) n i d) t eine b l 0 \\ e ^^^ r i 0 a t i 0 n, ""^i^.-^JJi.J',"^^'
fonbern fie ift eine ""iNrioation, uuidie in '^n';iehnng ftebt ,;n bcr '£ünbc,
bnrdi meldic fie oernrfaebt ift. Tabcr nennt man fie aiui) macula cnl/ixte.
9(nö biefem llmftanb erfliirt eo fid) einigermafum, nnc eine jebe 3iinbc
il)rc cigentiimlid)e y^nücl bat. 3o ift and), fagt bcr bl. Tbomac^ bcr
Sdiatten eine ^^rioation be^öVid)tev; aber je nad) ben iicrfd)iebenen .Svörpern,
uicld)c bic Sdiattcn Uierfcn, finb and) bie 2d)atten iierfd)ieben. Macula
non est aliquid ])ositive in auiuia. nee sipiiiticat privationem solam,
sed sioniticat piivationem quandau) nitoris auimae in ordine ad
suam causam, qnae estpeecatum; et idco diversa peccata diveisas
maculas iuducunt; vi est simile de um])ra, quae est privatio luminis
ex obiecto alicuius corporis, et seruudnm diveisitatem corpoium
obiectorum diversiticantur umbiae. S. 'II1. 1. 2 ([. 8(J a. 1 ad .">.
4. Tnrd) bie ^)icd)tfcrtignng mirb foiuobl bic macula eulpae, alv ,^^^^^^ ^^,,
bcr reatus poenae mabrbaft nnb nollftanbig anfgcl)obcn, fo \>a]'^ nid)tc> inaeiaa eui-
i^crbnmmtid)ec^ in benen ift, bic in i^s^iwi^ Sl)riftn^o finb {Jiow S, 1 1, n-auspoenae.
b. (). bnreb bic l)eiligiimd)enbc OMtabe tcbenbige ßHieber beofelbcn finb.
Tic ':?lnfbebnng bcr macula c.ulpae mirb bnrd) bic (Singief^nng bcr heilig^
mad)enben Tsinabc nnb bie babnrd) bciinrfte STMcbcrljcrftellnng bcr übernatür'
lid)en iinb natürlid)eni (^5ercd)tigfeit, bie ^Hnfbcbnng bc? reatus poenae
aber babnrd) bewirft, ha^'i, bic mit (5t)riftn*? ucrbnnbenc *3eelc bcr nnenb''
lidjcn rs)enngtl)nitng (5l)rifti .^nr uial)rl)aftcn Tilgung il)rer 3d)nlb realiter
56S 2)ie Oc^re öon bcr &nQbi\ B. Soii bcr (lobitueaen ®nabe.
tcill)afttg ift. Ad peccatorum perfectaiii emundationem duo requi-
niiitur, secuiidum quod duo sunt in peccato, scilicet macula culpae
et reatus poenae. Macula quid ein culpae deletur per giatiani,
qua cor peccatoris convertitur ad Deuni; reatus auteni poenae
totalitär tullitur per hoc, (^uod honit) Deo satisfacit. Utrumque
auteni lioruni efficit sacerdotium Christi. Nani virtute ipsius
pfratia nobis datur . . . fpse etiani pro nobis plenarie satisfecit.
S. Th. a q. 22 a. 3 c.
^ i''^^9- , 5. .V)icr erbebt firf) iiod) bie lehrreidie A-niae, ob nnb inuucfern
Cb macula ^ . ^, , \ ^ , J u .) t i
culpae u. rea- 0 1 c macuUi cuipae u 11 0 b c r reatus poenae ü o n e i n a n o c r t v e n ii^
tvcnnbav "fiub. ^^'^^ H » b u 11 b b ii ^ c X u 11 0 b l) ö 11 1] 1 Q HÖH c i 11 ii 11 b c V Q c t i 1 g t m e r b c n,
b e ,^ i e t) u 11 g t^ lu c i f e fort b e ft c 1) c n f ö ii u c ii.
a. '3o inugc bie macula culpae bcftc()t, ift eine ^Hiifl)ebuug bcö
reatus poenae fd)led)tl)in iinmöölid) ; beim e^^ ift iiiiuiöölid), hi\\-\ O^ott ber
2iHil)rboftige, .S^eilige iiiib (^Kn'ed)te benieiiineii iiid)t ocrabfd)ciit iiiib für
ftnifbar l)dlt, ber luirflid) im Staube ber 3nubc iinb beuuiad) ber lliuyinbe
fid) befinbet.
b. C£'v fnnit fid) aber, ob und) ^^l^egiiabme ber macula culpae
ein reatus poenae bleiben fbiiiie.
i"^P- . a. '-Ihu* allem tanii nid)t bleiben bie Strafe ald vindicatoria, b. 1).
toria u. satis- atci c i Q e 11 1 1 i d) e Strafe; beim iro feine Sünbc iiiebr ift, ha faim aiid)
factona. ^^-^^^^ iiinbifatorifd)e Strafe mel)r fein. Ci'v taim bal)er nid)t fortbeftel)en
ber reatus poenae aefervae; beim bie eioigc Strafe ift ja bie abfolnte
!Irenimiic^ ooii (^btt; biird) bie l)cilii]inad)cnbe (Mnabe aber ift bie Seele
mit (^ott oereinii^t, nnb bie l)eiliömad)eiibe (^hiabe ift bem illn'fen luid)
eine mit ber (*»Uorie.
,i "VlhM aber faim bleiben nnb bleibt irirtlid) bei ben biird) bat>
5^nf3fafrainent(Mered)tferti(]teii bie ^Hn-pflid)tnnci ;ii einer poena satisfactoria,
mUi)c ber mit (^ott uerföbnte Siinber nad) einer cjererbten nnb Ijeiligen
^Mnorbnniui (^Unte^^ nod) ,;n leiben, ober biird) anbere Satic^faftionen 511
erfciAen bat.
T>ie fatic^fattoriid)e Strafe aber oertriigl nd) anfv befle mit bem Staube
ber C^iiabc nnb '4.Hn-fbl)nnntv meil ja i^erabe babnrd) ber ^iif^r ber beiligen
Orbnnnci (Mottec^ fid) oonfommen nnterioirft, nnb eben oermögc biefer frei^
unlligen Untcnuerfnncj bat bie fativfaftorifd)e Strafe nid)t ben (il^arafter
ber ri/udicta , ber cigentlid)en Strafe, (-oninngitur auteni Deo
honio per voluntateni. IJnde macula peccati ab hoinine tolli non
potest, nisi voluntas hominis ordinem divinae institiae acceptet,
ut scilicet vel i])se sibi i)oenam sixaitaneus assuniat in recoinpen-
sationem ('nl]>ae ])raeteritae, vel etiam ji Deo illatam jiatienter
sustineat; ntioqne enim modo poena rationem satisfactionis habet.
Poena autem satisfactoria diminuit a liquid de ratione poenae.
Est enim de ratione poenae, quod sit contia voluntateni. Poena
auteni satisfactoria. etsi secundum absolutam considerationem
sit contra voluntateni, non tarnen ut nunc, et per hoc est voluii-
taria; iinde sim])liciter est voluntaria , secundum quid autem
17,,,. iiwoluntaria. S. Th. 1. 2 q. 87 a. G c.
-'' ^^Jj^.j^^'''^ 6- ^^emiefen irirb iinfcre 2:bcfc
inber 2rf,vift; '^- ^^ " '^^ ^ ^^ b eiligen Sd)rift. ^iefelbe lebrt,
' § 157. 92äf)ere tf)eoIogif(^e Seftimmung beg 2ße|en§ ber D^Jec^tferttgung. 569
a. bnf3 biirii) bie 9led)tfertigung bie ^ünben weggenommen nnb
getilgt merbcn : Obsecro auf er iniquitatem send tui. 1 Par. 21, 8.
Dominus transtulit peccatiim tuum. 2 Reg. 12, 13. Longe fecit
a nobis iniquitates nostias. Ps. 102, 12. Ecce agniis Dei, ecce
qui tollit peccatiim miindi. Joann. 1,29. Omnes iniquitates meas
dele. Ps. 50, 11. Ego sum, ego sum ipse, qui deleo iniquitates
tuas. Is. 43, 25. Convertimini, ut deleantur peccata vestra.
Act. 3, 19;
[j. baj3 bie (8ce(e bei ber 9f?cd)tfcrtigung gereinigt nnb abge-
mnfcf)en mivb: Asi)erg-es me hyssopo, et mundahor; larahis me, et
super nivem dealhahor. Ps. 50, 9. Laraumii, mundi estote. Is. 1,16.
Et emundaho illos ab omni iniquitate sua. Jerem. 33, 8. Munda-
himini ab omnibus inquinamentis vestris. Ezech. 36, 25. Ahluti
estis. 1 Cor. 6, 11. 5)gl. and) i< 156;
b. nns bei* Sel)ve bei* ^i^ätci*. Dicimus baptisma omnium ^'p" ^^^ ^^«-i'^"
dare indulgentiam peccatorum et auferre crinüna, non rädere.
August., Ad. Bonif. 1. 1 c. 13. Qui dicit, ])eccata in baptisma te
funditus non dimitti, dicat in mari rubro Aegytios non veraciter
mortuos. Si autem t'ateatur Aegyptios veraciter mortuos, fateatur
necesse est peccata in l)ai)tismate funditus mori .... Totus
mundus dici non potest, cui de peccato aliquid remansit. Gregor M.,
Ep. 1. 11 e]). 45;
c. n n 0 b e n ^ c (] r c n t f di e i b n n g c n b c r k i r d) e ; ngl. oben n 1 888 f. ; ';;"b^S,4il'J;'
d. nnc^ bem t I)col o g i jdicn Teufen. iiMe nur in ber britten ^'uteoh'gica.'''
%\)z\z fel)en merben, mirb ber ^.lienjd) bnrd) bie ^ierf)tfertignng ein .Siinb
nnb grennb ^otte^v ein @rbe bec> ."oimmel^^; bnrd) bie 3ünbe aber ift er
ein 3^einb ©ottei? nnb eine ^Vnte ber .S^ötle. ÜlM'irbe bei ber 9?ed)tfertignng
hk ^ünbe nid)t getilgt, [o unire ber lllienfd) ^ngleid) ein ^-rennb nnb
ein "i^nwh (^otte^% ein ©rbe Uz^ .S^iiiniie(-ö nnb eine 33entc ber .v^ölle. Ta
bieio nnniöglid) ij't, fo mirb bnrdi bie ^Kcditfertignng ber reatus culpae
nnb ber reatus })oenae uuibrliaft nnb uiirflidi beseitigt.
%\)t\\^> 2, T i e ii b r i g e n 2 ü n b e n f o l g e n, na m e n 1 1 i d) b i c „^,^^., ^ll^^'<^i^^^^.^
^ 0 n ! n p i ^> c e n ;, , m e r b c n b n r d) b i e ^)i e d) t f e r t i g n n g l) i e r i n Iniiflitn.i' mcDt
statu viae n i d) t a n f g e I) o b e n ; allein fi c f i n b im (^ e r e d) t f e r t i g t c n ^'^''"'^^t.
n i d) t @ ii n b e, m e n n ) i e a n d) ü f t e r i n ein e m n n e i g e n t li d) e n
(Sinne f o gen a n n t m erben.
Tiefe !Il)efe ftütU [idi auf folgeiibc 5^euieii'e:
1. Tas* Tribentinnm crfKirt: INFanere autem in baptizatis ^. '/"'•
concupiscentiam vel fomitem, liaec sancta Synodus fatetur et sentit, mIäVaV'bJm
quae, cum ad agoneni relicta sit, nocere non consentientibus, sed ^i'f'f'itinum.
viriliter per CJiristi Jesu f^ratiam repugnantibus non valet;
quinimo qui legitime certaverit coionabitur. Haue concupiscontiam,
quam aliquando Apostolus peccatum ap])ellat, sancta Synodus
declarat, Ecclesiam - catholicain nunquam intellexisse peccatum
appellari, quod vere et pnq)rie in renatis peccatum sit, sed quia
ex peccato est et ad peccatum inclinat. Si qiiis autem contrarium
senserit : aiiathema sit. Sess. 5 de peccat. orig. c. 5.
570 3)ie ?ct)xc non bcv (^imbc. ?>. '^^on bov batntiicnon Wmibe.
-^ic ^ul^ful.i'^ ^' ^^^^ ^f^ ^"^^^ ^^^ '^^'■'^^^^ ^^^* l) e i l i 9 c u <^ d) r i f t ini b b c r g e *
a'nMi'aV bei- finutcu XriiMtiüii. ^,>{uf bcv einen Seite luirb fdir nnb beftinunt aib$^
^*"bui"n.^^'' ncfprod)cn, bn^ bic ^onfupt^'cens üorl)nnben ift, nnf bcr onbcrn aber ebenfo
bcfliunnt cjclcbrt, bay^ bic ^i^ontiipi^ccn^ nid)t^> Sünbbafteö fei. Übvigcnö
fiub aud) nüc Stellen, uield)c bcn Ic^Uen 2ai^ au5)pred)en, ein ^ciinnv für
ben erften, ba fie bii« ^orljonbenfein bei* 5?üntnpic>cen;) t)orauö)et3en. 't)ie
Uiid)tig[tcn Stellen finb folgenbe:
a. T'ie ^^erfndinng an nnb für fidi ift feine Sünbe, mie (^U^tt fetbft
ben ^ain be(el)rt : Sub te erit appetitus eins et tu dominaberis illius.
Oen. 4, 7.
b. C^ine t(affifd)e Stelle ift Jar. 1, 14. 15: Unusquisqiie tenta-
tur a concupiscentia sna abstractns et illectns. Deinde concupis-
centia. cnm conceperit, i)arit peccatum ; i)eccatum vero, cum con-
sunimatnm fucrit, generat mortem, ßn biefcr Stelle fd)reibt bcr bl.
Vlngnftin: Profecto in his verbis partns a pariente diseernitur :
pariens enim est concupiscentia, partus peccatum. 8ed concu])is-
centia non i)arit, nisi conceperit; nee concipit nisi illexerit, hoc
est, ad nialum perpetranduni obtinuerit volentis assensum. C. Julian.
1. 6 c. 15 n. 41.
c. .s^ierl)er gcl)ört and) bic Sdjilbcrung bc^> Itarnpfcv be^> J^leifd)cö
iinbcr bcn (>HMft iRo7n. 7), inenn luir mit ben mciftcn fatl)olifd)en (Jrcgcten
biefe Stelle oon beni Cs)crcd)tfertiiiten nnb feinem .^iampfc mit bcr böfen
ilV'gierlid)fcit ocrftebcn.
d. ^ebenfall-o ift Bodi. 8, 1 gan,) cntfdjcibcnb ; benn obnuM)! im
C>^crcditfcrtigten bic .^onfnpivcen;^ ift nnb in bcr beftigftcn ^Beife fid) bc-
tbiitigcn fann '2 Cor. 12, 7 S(iq.), fo ift bod) nid)t^> '^MM'bamml i d)e^^
in ibm.
^. ''"-; . 8. Tac^fclbc ergibt fidi aibo bcr "J^i a t n r bcr S a di e. Taci '^^H^fcn
ci-ii^ und) bcr bcr '^iiubc bcftcbt in bcr Unorbnnng bc-:^ ilMKcn^^, nicbt in bcr
hatui b. ^ortH-. II j^ ^^ ^. s^ j^ jj jj ^ ^ ^, ^^ j^ j ^, j^ ^ ^. p jj ,jj. ^ jj j ^^ ^, jj ^ obmobl biejclbc bnrd) bic
Siinbc, bie bcm "lÜcenfdien bac^ donum lectitudinis ranbte, eingetreten ift.
5l^gl. n. 718 ff.
^lUerbingc^ bütte Cs^ott bnrd) bic i)icd)tfcrtignng bcm Siinber bic i-ec-
titndo nnb bie übrigen dona i)raeternaturalia n. 72o ff.) jnriicfgeben
fi^nncn; allein er bat cc^ nirbt nc^^H^Ut, fonbern für bie ^(nfcrftcbnng, bnrd)
meUbe ba«? iil^erf nnjerer ^^i'icbcrgcbiirt anv (Sbriftn^ uollenbct mirb,
uorbcbalten.
9hn* annäbcrnngvUicife tonnen mir mit bcr (s^nabc (^ottec^ and) \ü^i
fd)on biejc Sünbcnfolgcn mebr nnb mcbr anc>tihien nnb and) im nicbercn
l)(enfd)en bic nrfprünglidjc Orbnnng bcrftcllcn.
. i'*^'^- 4. ''Mt^ .t 0 n q r n c n ; g r ü n b e , me^obalb (Mott im ('9crcd)tfei-tigtcn
iuünbo/ bic Monfnpic^ccnf^ nnb bic übrigen ^nnbenfotgen fortbc|tel)en lajst, merbcn
namentlid) angegeben
a. bic Orbnnng bcr giUtlid)en (^) er ed)ti gt c i t, )ueld)e verlangt, baj3
bcr gefallene llcenfd) anberc* bebanbelt mirb, abo bcr nnfd)nlbige ;
b. bie Orbnnng ber 9^atnr, nad) me(d)er bie .s>cilnng mie ber Slxani'-
f)cit bc^ ü;?eibe^o, fo and) ber ,^ranfl)eit ber Seele allnuiblid) nnb non innen
l)eran^^ ci'folgt;
c. bie .v>e il ^o 0 r bn nng. :iöie 5tbam, fo follen md) nur bnrd) 3?er^
fnd)nng erprobt merben, nur ba^ bie ^^erfnd)nng %bmn§ oon aufVm fam,
'§ 157. 9?a^evc t{)cologif(i)c ^eftimmiing be§ Söcj'en^ ber 9^cc^tfertigung. 571
)uä()renb imferc uov^ug^iDeife üon innen an6gc()t. ^IMrb bic '^^crfndjung iiber=
iinuiben, fo gerctdjt fie nn^ 5nm gr5f3tcn S^ük ; namcnttid) bicnt fic bagn,
ha^ ber l)J(enfd) bcniütig nnb üor[id)tig mxh nnb bnjsfertig bic ^clmfuc^t
nac^ bcm i'^immcl crmcift; and) bietet fic (^dcgenl)eit, größere ^cvbienfte nnb
rcidjcrcn Öo^n fid) ^n enuerbcn.
iOiit bcin 33i^t)cvigcn [te()t in ii'ibevfpvuc^ bie 8e()vc bev 9f efo viiiato von uub hc^
33ajii§, ha^ bic ^'ontupi^ccnj an fid) Sünbe jei unb nnv beui (J'Jercd)tfovtigtcn nicl)t
(\l§ ©ünbe ,^ngcvcdjnct lucrbc. 3(bge|el)en uon bem ©olngtcn, [te()t eio mit bcv göttlidjcn
Ä^nl)ii)aftigfcit in ÄUbevlpruci^, ein)a^>, \va§ iüal)vt)aft >5ünbc ift, nidjt ai^ «Siinbe anjn*
[el)en nnb jnänvedjnen.
2: 1) e j i ö 3. r i e 9{ c d) t f e r t i g n n g b c ft e l) t in b e r |) e i (i g n n g 3.;^. siv^^tj-nti^
b e ^ inneren )))i c n ] d) e n , a\ '] 0 n i ili t in einer b 1 0 [3 li n f^ c r c n mnc^ feine (sie-=
n r c d) n n n g ber @ e r e d) 1 1 g f e 1 1 (a l) r i |t i.
1. Xie ^emeifc für bicfc (^(anbenc^nial)rl)cit auy ber l) ^ i l i 9 c n ,,^,,1^.^. J;;*^^^^^^.^.^
'Sd)rtft l)aben mir ^nni !Xci( oben (>? 156) fd)on fennen gelernt; anbere unb beo 2\ibeu=
lücrbcn mir in ber folgenben !Il)efc fennen lernen, '-li'ic nnbegriinbet cc^ ift,
Rienn bic ^Hefornintoren anc^ ben Briefen bcv \)l. ^l^anln^o nnd)uieifen
loüllen, bie ^Jicditfertignng fei nnr eine auf ber btoil iiniun'cn ■']nred)nniig
ber (?9ered)tigfeit (il)rifti bern(}enbc ® e r e d) t e r fl ii r n n g , iinirbe oben
(n. 1681 ff.) nndjgeroiejen.
2. 1^lK^ ^on^il oon Xrient erfliirt: Instificatio non est sola
peccatoruni remissio, sed et scmctilicatio et rotoratio Interioris
hominis per voluntaiiani susceptioneni ^ratiae et dunoinni; uude
honio ex iniasto fit iustas et e.r innaico a}}iicns, nt sit liaeres
secundum spem vitae aeteinae. 8ess. 0 de instif. c. 7. ^ui ^anon 11
aber l)eiHt ce : 8i quis dixerit lioiniufs iustitleari vel sola iniputa
tione iustitiae Christi , vel sola peceatoinni leniissione, exelusa
gratia et caiitate, quae in cordibns eornni per Spirituni Sanctnni
ditFundatnr, atque Ulis inliaereat, am etiam gratiaiu, qna iustiti-
camiir, esse taiituni favoreni Dei : anatlienia sit.
3. S'i)(genbe rationes theologicae hiffen fid) gelteub inadjcn. ^''^ rie inmn'i .vei^
ergibt fid) nänilidi iinfere '^Mibrlicit i'^i""n >i'i>b «c-
a. awi^ ber l)t a t u r ber göttlidjcn IM e b e. 1^iefelbc i|t aüer^ uon bei- aött=
bingö an fid] alc^ gratia increata ein favor divinns nnb bat feinen "^'"'" ■"' ^'
anbcrn (Mrnnb alc> OUntec^ ^^arnd)er^igfeit nnb (il)rifti ^In-rbienft. 'JlUein
biefer favor ift nidjt niere externns, uieil bie göttlidjc V'iebe ober 6)nabe
ad extra uurffani ift. ^'cnn nonitid) Csiott einen lU'enfd)en liebt, fo
niad)t er il)n babnrd) and) gnt aniore efj'ectivo ober henevolentiae, nni '\\)\\
bann and) al^^ einen gnten amore aff'ectivo ober eomjüaeentiae nnb
amicitiae 5U lieben, 'in^l. n. ;)04 f. ;
1). a n V b e r ^-li^ a h r l) a f t i g f e i t , U n u e r ii n b e r l i d) f c i t , .v> e i l i g - ^'^^'! b,v 2Bnt)i-
iiiii 1 1 tif i'it Uli*
feit nnb C^ e r c d) t i g f e i l C») 0 1 1 e ^^. (^nitt fangt an, ben (^Hn-cd)tfertigtcn uevänberulDreit,
5U lieben aniore complacentiae in beni ^^Ingenblid, ba berfelbe mirftid) 'o^/nS^tuirdt^
gered)tfertigt ift, nad)beiii er il)n iun*l)er, fo lange er in Siinben mar, ner <^'otte>i;
abfd)ent l)atte. Tac> tarnt aber megen ber genannten göttlid)eii C£'igenfd)aften
\\\dc){ babnrd) gefd)el)en, ha^^ (^ott feinen ^iBillen nnb feine ©efinnnng, fonbern
nnr babnrd), ha]\ ber *:)Jtenfd) feine '^HM"d)affenl)eit änbert, b. l). anc^ einem
Ungered)ten niib 'iHn-abfd)ennngymiirbigen ein (^)ered)ter nnb l'iebenc^mürbiger
mirb, fo ba(3 nnn (^ott oermbge berfclben mal)rl)aftigen nnb nnoeränbcrlidjcn
572 2)ic ?c()i"c üou ber ®nabc. B. 55on bev f)abitucüeu (Simibc.
.J)ei(ii3fcit imb (^ereti)tti3feit jeiue^^ il^eicui^v fvaft ii)cld)cr er iencu ÜJ^'nfd)cii
Dorl)cv üerabfcljcut l)attc, mmnicl)r il)u liebt ;
1.011 bei- oibiniun c. ii u ^5 b e i* D V b 11 u H Q , lü c 1 rf) c b c r 9t a t u r b e v 3 a di c n a d)
bor "'hcditrt'rti u ' / > i
'fluiifl. b e im ^ c r g a n i] e b e r 9^1 e d) t f e r t i g u n g ft a 1 1 f i u b e t. X)cr ^üuber
mirb luimlid) nur babiird) luiebcr gottgefällig, '^^s^ jein '^IMlie biird) bie Ijeilig-
inad)enbe (^iiabe unebcriim mit (^ott oerciiiigt luirb. 1)al)ci- gibt e«? feine
Übergebung ber 3üube ül)ue Infusio gratiae sanctiticantis. Xie .peiligung
geljt beumad), mie bie seilt eiitia communis lel)rt, ber ^üubcntdgung ^luar
nid)t b er 3c i t na d) — bie gefamte 9ied}tiertigung gefd}iel)t in instanti — ,
ii)üi)( aber ber Orbuung n a d) uoraui^. ^^% fcl^t bie ^iinbeuüergebnug
bie ^erfüljunng mit (^ott, biefe bie X^iebe (^otte^ ^nm 5ünber, biefe lüieberum
bie llmuniubelung beö ^üiibery unb biefe enblid) \>k (^imbe (^)otte^^ alv
amor ett'ectivus üoraiho. Sv ucrliiuft bal)cr bie ^Hed)tfertigung felbft in
fülgcnbcu üier 'JJiüinentcn :
^. I'^*\„ a. (^ott gieiV bie (Mibe ein:
inento bor ;h'ed)t= jj. bic ^eele lucubet fid) ,^1 C^ütt unb bannt
'''^'''""■^" V ^^öu ber 3iiube ab, luoranf bann
0. (s^itt ber mit il)m iierfi3l)Uten 3ee(e um ber ®eungt()uung (Sljrifti
milten 3d)ulb unb einige Strafe nad)lä|lt. Primum est gratiae infusio ;
secundum inotus libeii arbitiii in Deum ; tertiuin est motus liberi
arbitrii in peccatuni; quartum vero est remissio culpae. S. Th. 1.
2 q. 113 a. 8 e.
(l-o ift aud) nnmöglid), \>'<\\i (^ott \y\t 8iinbe uerjeiljt, lüeiin nid)t bic
Seele ^iioor nou ber 3iinbc fid) abgemcnbet; aber e^o gibt feine 5(bmenbung
uon ber Sünbe obne uorberige .pinmenbung ^u (^ott unb feine .s^inmenbung
5u (äbtt ol)ue bic @nabe.
i"i'- 5ri)olion. XiiH bic Xihjinu] bcv reatus poeiiae in 5iraft bev satisfartio
luifl^ ciSf ulib ^ '^'''i^ti l]cid)icl)t, ocvftcht [id) lutu iclLift, ^(x mir bic (^cuugtl)uuiu] (£l)vifti ^^^ 5iqiitüalcnt
unfeio ?)uHi)t ift fiiv bic ^llvd) bic ^Süiibc (^ott zugefügte '-i^clcibigung.
^^'''^''^""*^- XqI)cv gchijvt aUcvbing<> bic -^ u r c d) n u n g bev Öi c u u g t ^ u ii n g (i l) v i ft i
jucfcntlid) 511 unfcrcv ^K cd) t fertig im g; aber cv ift bicsS feine iinputatio m('l'^!
iwti'vnn. Xnrd) bie l)ciliginad)cnbc (SJnabc lucrDcn mir niclmcbr mirflid^ ÖUieber St)rifti
nnb infolge beffcn innerlid) icinc>3 nncnblidjcn ^inn-Dicnftc^ tciUiaftig.
3)a^ '^^erbienft (£l)rifti ift niitl)in im '^öerfe nnferer ^Hcdjtfcrtignng ber :?lnfang
nnb \^K\^:) (Snbc: ber 3(nfang, ba (iliriftn^ nn^o bic Oinabc uev^ient bat, bic nu?^ folglid)
nni fcine^5 XicnftCiD' miUcn gc|d)cnft luirb; ba^o (Snbc, meil ber bnrdj bic l)cUiginad)enbc
(S^nabc mit (S^biiftnc; ücreinigteu 3ce(e bic (ikMUigtbnnng Sbvifti ,^nr ^'^blnng iljrer -5ün«
bcnfdjnlb gcfd)cnft mirb. .^Icin ilnnninrf fann babcr nnbcgriinbetcr [ein al^o ber, bnrd) bic
tütbolifdjc ^J^ed)tfertignngi^Icbrc merbe Da^^ 'i^erbicnft nnb bic @l)rc Sljrifti beeinträd)tigt.
^m (SH^geiUeil gibt fie allein (Xbvifto bie i()m gebiil)reni?e uolle @t)rc. 2)enn bnrd) bcn
beiligcn (^Jeift mirb (£l)iiftny ucrberrlidjt, inbcm er nn^^ (Sl/rifti (55nabc nnb '^'erbienft ^n^
menbct nnb nn^5 babnvd) unibrbaft geredjt nnb (ibrifto glcid)iörmig madjt ^nr (Sbre
(Il)rifti: C'lariticatus sinn in eis. Jodnn. 17, 10. 2)ie .s^iiretilcr aber meinten, (Sbriftnm
bübnrd) sn üerl)crrlid)en, \>a]^ fie ba^o ^Ünnf be§ bciligen (i^eifte^, bnrd) mcldje^ (£bviftu^
in nn5 ücrl)errlid)t mirb, (engncten. Xamit nerfür^tcn fie aber bic :DJad)t nnb \^icbe
©ütteö; benn, \\m\\\ c0 tuabr märe, baß mir bnrd) bic >)ied)tfcrtignng nidjt innerlid)
gered)t nnb beilig gemad)t mürben bnrd) bie (i^nabe (iJottel nnb megen bev 'i^crbieni'tco
(Sbvifti, fo tonnte bic§ nnr barin feinen (i5rnnb baben, ha^ (iiott entmeber fold)e^ nid)t
fönnte ober nid)t uiolltc.
cn.!'^-;..* ^^efig 4. T> i e ^lie di t f c r tiq un g gefdiiebt bnrd) (S i n ^
f evtifluiifl ficii g i c p u n g ber l) e 1 1 1 g in a d) e n b e n l^'» n a b c. 4J i c l) e 1 1 1 g m a d) c n b e
üouäicin. (S5„i^5c ift nid)t eine mit bem iWoment ber 9i ed) tf er t ig ung
ü 0 r ü b e r g e ^ e n b e , f 0 n b e r n eine in ber G e e l e b l e i b e n b e (^ n a b e ,
,§ 157. 9Zäf)ere t^eoIogi[rf)e 33cftimnuing be0 SBefenä ber 9fted)tfcvtigung. 573
gratia hahitu alis. 3te i f t b a l) c v eine blci beii b e ü b er -
11 a t ü r l i (^ e O u a (i t ii t , qualitas suj^ernaturalis inhaerens , ein
li I e i b c n b c r , übe v n a t ii r H rf) e r , e i u g c g o f f c n c v 3 ^^ ft ^ n b b c r
(3 e c ( e.
1. ^»ariii, ba^ bie I)ciliginarf)cnbc (4Muibc iiit Uiitevfibicbc oou ber
gratia actualis in ber @cclc bleibt inib il)r iul)äricrt, fiiib alle
3^()eo(onen einitj. 9hir bariiber befteljcii llJteinuug6oeri"fl)icbeHl)eiteu, ob bieje
l^el)re nlö foriitenes ^ogma uon ber Uird)e, iibobc]onbeie üoni ^riben=
timmi, aiicnjcfproiijcii ift ober iiid)t. "^^er crftcu 'JJieiining inarcii ^InKarmiii,
<Siiare5, 35ega u. a., ber le^Uereu 2oto, 33a^5que5 u. a. Qcbeufallc^ ift iiufer
©a^ sententia certissima et fldei proxima.
SDie 53euici[e ()ieriür finb :
a. Tie l) eil ige (Sd)rift inieberbolt oft, bnil ®ott, ßbriftii^, ber Ti/VcUino
l)ciliqe ökift in beiii ©credjteii mobnt {Joanti. 14, 1*3; 1 Cor. 3, 16; 2d)viftrobot uon
2 Cor. 6, 16; Eph, 3, 17). T^ic (^iiabe unrb ferner be^eidjnct nl^ S^l/oS .^i'
eine 'il^af f erqnclle im ^D^enff^en, bic inso eunge Sieben flief^t {Joann. A, "'^"'^•
14), al« ber © a in e (S^olte^^v ^«^v im i1Jtenfd)en bkibt (1 Joann. 3, 9),
nl^ eine (Salbung, ein Siegel nnb Unterpfanb be^^ l)eil. (S^eifte^o
(2 Cor, 1, 21 sq.), enblid) aiid) aU ein C i d) t Eph. 5, 8). l^k bnrd)
bic (^iiabe ®ered)tfertigten aber merben ber gi)ttlid)en 9Jatnr teil
^aftig, divinae consortes naturae i'2 Petr. 1, 4). \Müe bieje 5Iii^^=
brücfe entl)altcii flar bic Öel)re, 'i>(\^ bic red)tfertigenbe (^3nabc ein iibcr^
natürlid)er 5)ab itno ber Seele ift. Ci'benfo ^cigt bic rarfteUnng ber
:)icd)tfcrtigung ah? '^i^ i e b c r g c b n r t ^ Joann. 3, 3. 5 ; Tit. 3, 5 ; 1 Fetr. 1 ,
3. 23) ober alc> eine geiftige Sd)öpfnng [Ual. 6, 15; E])h. 2, 10), baj3
c^ fic^ l)icr nid)t bloJ3 nm bic iioriibergcl)cnbe (^^nabc ,-;n cin;>elncn *;?lt'tcn,
fonbern nm bic ^JJtittcilinig einec> ncncn ü b c r n a t ii r l i d) c n S c i n c> n n b
i?cben0 l)anbelt. Xa^o i'cbcii ift aber etunio il-llcibcnbee^ nnb fctU ein
b l e i b e n b e «0 Ö c b c n ^ p r i n c i p , l)icr alfo eine im 'JJt'enidjcn blcibcnbc
übernatürlid)c 6^nabe i)oran^3.
b. ©bcnfo ftellen and) bic 1)1. lauter ba^^ 1^-t]z\\ ber rcd)tfertigenbcn,,.^^^^ J^;;!,-,..^^.^.^^
(S^nabc bar al? ein reJiasri, creari, renorari, noram ritam accipere.lavxf ))i(A)xm
Nos, qui credinuis, renoi-amur \)i\v . . . i)articii)ati<)iieni peifectae nS'J cr"a/^
novitatis Cliiisti. Ätlurnas., De Iiicain. 1. 1 n. 21. I^cr l)eil. i«"ovan.
^afilinc> nennt Die Xaiifc rifae initiam. De Spir. S. c. 10 n. 2(>j
Tregor uon 9hi,^ian,; nennt einen '^KMigctanftcn anima rece)is creata
(Orat. 7 n. 15 >. '^an bic ()l. !:i>iitcr nnjcrc Xbefcn über \>a^ ^z\m ber
red^tfertigenben @nabc lehrten, nin|lten fclbft bic ^Reformatoren -^ngeben.
53gl. Maz^eUa, De gratia Oliiisti pag. 630.
c. ^ie ,Uird)e l)at uon jel)cr fo gclcbrt ;
a. Xa§ 2; r i b e n t i n n m erfliirt, bie red)tfcrtigcnbe Wnabc i n t) li r i c r e Tvi^nltVmim u.
ber Seele nnb bic öon %i>ü niiv e i n gcg of f ene (^crcd)tigfcit fei eine ber ~bov ^Kömifdie
Seele inl)äricrenbe. ^MiUauicini aber bc,\cngt, ha\] bic ilnlter bcv Auni^ihö übn-^blrSnabe
babnrd) ba? ()abitnclle Sein ber red)tfcrtigenben @nabe in ber Seele a'-^ C'at'itus.
be5eid)ncn molltcn. (^anj bcfonber^o aber ergibt fid) biefev anv ber bog^
matijd)en ^Hil)rl)cit, 'i)i\^ bic l)ciligmad)cnbc (vniabe Dcrincbrt merben nnb ucr=
loren get)en fann , bnrd) läf]lid)e Siinbcn aber meber anfgcl)oben, nod) uer^
minbert mirb. 'I^kv^w tommt bic Vct)rc, bnf^ bnrd) bic )}ied)tfcrt!gnng bic
(4^erecbtigtcit nnb bie ^^ngenben cingegoffcn merben. t>gl. Sess. 6 de instif.
cap. 7. 10. 11. 16; (tan. 23. 24.
574
3)ie ?cl)xc t)ou ber ®nabc. B. 'i^on bcr (labitueUcti (Sinobc.
'?ev o^vnnb, uie^l)alb [id) t)iV$ 'Xvibcntimiiii hcß iHih^bvuctesi ^ q b 1 1 ii § cntl)ielt,
lici]t \vo{)[ biuiii, tici]] niaud)c 3;i)colügoii meinten, biefey iijoit fei nid)t uoUfonuncn qe^
eignet, bie buvd; bie 5)i'ed)tfevtii]nni} uerlieliene iibevnatiiilid)e Onalität ^n be,^eid)ncn, lueil
e<? andj, luie beim luibitus ii(',(iuisitu.s, eine (^) en ei (] t t)c it nnb "i?eicl^ t icjf e i t ,yi ^(n
ent[pvcd)enben Elften (Ubobriide, uield)e nid)t id)on mit bev l)ci(iij)nQd)enben C^nobe ge-
geben fei.
[j. Ter Caterhismus Romaoius (c{)rt uoii bcr l)eiligmiul}cnbcu Ohwbc :
Est aiiteiu gratia, queiuadmodiiiii Tiidentina Syiindiis ab ()iiiiiil)iis
('redeiiduiii poeiia aiiatlieiuatis i)ioi)()sita decrevit, noii soluiii per
quam peccatoriuii üt reiiiissio, sed diviiia qualitas in aninia iiihae-
leiis, ac veluti si)leiidor qiiidam et lux, quae auiuiaruui uo^traiuui
uiaculas onines delet ipsasque aniuuis i)ul(:linores et si)leiididi(jies
'ddit. P.
('.
q. 41).
1717.
'Jiatuvovbininiv
Ratio'tiuMiio- ^' ^'^"^' iibcnuiv [trini]cutc ratio theoloyica ift bie :IiMil)rl)eit, biifl beii
gica niK^ bi-m isi i 11 b c r 11 , b i c c i 11 c V j e b e 11 xH t r c y u ii \ a l) i i] ii n b b a 1) c r für bie
^^il\^n^^^^^^o^\l\[yt'((ti(i (ictudlis u 11 e iii p f ii ii g l i li) f i ii b , biird) bie Xnufc bie Ijnlicj'
i'on ^^Momio. ]iiiu-l)ciibc (siiuibc iiiib biird) fic bic Ö)ercd)tigteir imb bie Xugciibcu eiiiöegojicii
U)crbcii. 5(lv belli alli"ieincinen 6ioii,vl luni iBieiiiic bic ^Streitfrage uorge*
legt umrbe, oh bcii .Sviiibcrii bitrd) bie Zaufc blo)^ bie ^d)ulb bcr (i'rbjünbc
nacbgeloffcii ober oiul) aiiHcrbcin viitutes ac infonnaus gratia quoad
liabituni, etsi uon pro illo tempore quoad usum ciiigegofjeii nierbc,
erfliirtcu bie '^M*iter bcv .Sioiijilv: Nos autem attendeutes geueralem et'fi-
caciaui mortis Christi, quae per baptisiiia applicatiir pa riter Om-
nibus baptizatis oi)iuionem secundam, quae dicit, tarn i)arvulis
quam adultis conferri iii baptismo iutormantem gratiam et virtutes,
tauKiua'iii probabili(»reiii, et dictis sauctoriim et doctorum modenio-
i'um tlieolooijie iiiagis coiisoiiaiii et coiicordem, sacro approbante
coiitilio diixiiiiiis eliaciidaiii.
e. xHlv hl 0 11 g r ii e ii \ g r ii n b fiilireii bie 5;i)coloiicu b i e ^^( ii a ( o g i c
bcr i)t n tu r or biiu 11 g (\\\. 'Tu iiäm(id) 05ott beu (^n^fdibpfcu ^ur i>oll^
briiigiiiig ihrer iiatiirlid)eii 5ltte blcibeube uatiirlid)c dialitaten iiiib .pabitiiali=
täten ucrlicheii l)abe, fo laffe fid) iiidjt aniiel)iiicii, baf3 er bic (^iiabciiorbiunig
itiiuollfoiumencr alv bic 'Juiturorbimiig gcftaltct habe. Creaturis naturali-
bus sie i)rovidet Dens, ut non soliim nioveat eas ad actus natu-
rales, sed etiaiii lar^iiatur eis foiiiias et virtutes (juasdam, ({uae
sunt i>rin<'ii>ia. actiiiim Multo igitur magis illis, (luos movet
ad consequendum boiiuni supernaturale aeternum, int'nndit aliquas
formas seil qualiiates supernaturales, secundum quas suaviter et
promi>te ab ipso moveantur ad boniim aeternum consequendum ;
et sie donum gratiae qualitas quaedam est. S. Tli. 1. 2 q. 110
a. 2 c.
1718 qs^eim
^\n juelriicni ^
(2inno iiioimv:^ bic <::eele ,
'S-^Stfäf ' '^^ bcfäl)igt, fo l)nlbigt er feiucvUicgo bem C^cbaiifen, nl^^ ob bic habituelle
fjj'"ilj'»;';'"^'f^"yM^hiabc bic ^cl^uiig bcr l)eil|anicu iinb iiicritorifdjcii ^s^üte nur crlc i d)ter c.
HctKn'-ünr' ^^litd) uad) bcr Vcl)re bcv 1)1. XhoiiiaC^ befi^t bic '3tatur juiii Übcruatiirlirf)eii
tciuc p 0 f i t i n e '•}> o t e n 5 , loubcru nur bic C5 111 p f i'i 11 g ( i d) feit, poteiitia
ohoedientialh. ^)lm bat- IDÜI bcr .V)ci(ige l)eruorhcbcii, baf^ bie 2ee(c nicht
blog burd) a f 1 11 e 1 1 e (S)iinbcii ,vi iibernatiirlidicn ^^Iftcn bcfäl)igt, foiiberii
aud) burd) b l e i b e n b e Cua litiiteu informiert nnb in bai blcibcnbcn
Staub ber übernatürlicljcn (5)ered)tigteit crl)obcn fei. "I^eehalb mirb and) bie
bcr hl. ^l)oinav fagt, burd) bic hciligiiiad)eiibc (^^iinbe lucrbc
ir lcid)tcreii nnb freubigeren '^Htllbringiing bcr iiberiiatürlid)cii
§ 158. '2)ie ®otte^finbf(^aft bcy ©eredjten iinb bie i^nnetro^nung be0 ^eiligen ©eiftea. 575
@crcd)tigteit habitus per se i7ifnsiis geiiainit: infiisus im ©ccjcnfalj 511
acquisüus ; per se, ireil er secundum suhstantiam iikniatüvlic^ ift
imb ba^cr nur ein geg offen fein tann, im ©cgcnfatj ^nm liabitiis infusus
per accidens, ber mötjlidjeruicife ancf) cnuorben iDcrbcn faun.
Sorin bie e n p e r n a t u r a l i t ä t biefe-o .vabitii!? bcftcl)t, unirbe früher ^ ivin.
(n. 1433 ff.) bcrcitv gejagt uiib ergibt fid) aue ben Sdiriftftcllen über bie Qnftifi- nanuautät"!-^
fiUion (n. 1067 ff.i. 5lm einfad)ften nnb tonfreteften faat man, h([V> ^k 2ecle ^^^ibmtö i'cr
bnrd) i()n Meibenb befähigt nnb informiert luerbe, (^ott bnrd) bie brei gött*
lid)en !Xngenben an^nnebmeu, invbefonbere d}n nid)t in ber ^^eife bev @e=
fi^bpfey, fonbern in ber ^eife (>)ottee^, fpeciell bec> ©oljney ß)ottec> ^n
ertennen, niimlid) ict5t bnrd) ben OMauben nnb fpiiter bnrd) bie 5lnfd)an^
nng, nnb jn lieben, niimlid) bnrd) bie iibcrnatürlid)e ^'iebe ber .Uinbfdiaft,
bie ber l)ei(ige (5)eift in bie .v^er.^en an^giefu. ^omie aber ba^o gi3ttlid)e ^r=
fcnnen nnb hieben in bem gbttlidien 2 ein ober ii^efen feinen (^nmnb l)at,
fo uürb and) hk 3eele ^n jenen gottäbnlid)cn ober gottförmigen ^Hften
bteibenb babnrd) bcfobigt, bajl fie and) ibrem 3 ein nnb '-Iikfen nad) ^n
einer biJl)eren ö>ottal)nlid)feit erhoben nnb fo gemiffermat^en oergöttlid)t
lüirb. '^^aö ift bae^ (^)el)eimniy bev C^niabenftanbev, bav oon ber 3dirift nnb
ben ilHitcrn in mannigfaltigen :i^ilbern anid)anlid) gonuid)t mirb, nuv aber
^ienieben nerborgen nnb nnbcgreiflid) ift. '^av (^)el)eimniv utirb oon jener
rationalifierenben Vlnffaffinig ^crftört, meldie bie d)riftlid)e Ö)ered)tigfeit nnr
alc^ einen mit ber attuellen (^'Miabe eruun'benen .'oabitnv ober gar nnr alv
bie babitnale .perrid)aft ber bcm Öicfel^e (i)otte^o geborfamen i^erniinft über
hk 2iunlid)feit betrad)tet, uuiv nnr bav niebere nnb natiirlidie '"JJaniient an
ber übernatiirlid)en (^kred]tigteit ift.
§ 158. Tic Csiüttccfiubfft)aft bcc (N)crcriitcH unb bie ^"snucmobunng bcv
l)ciligcu (skiftccv
¥gl. >Q c i u r i d) - (M u t b 0 v l c t , 2 ogiiiatifilje I hcologie \' I II -? 4G1 ff. ; ' Mii':r,rH,i, 1 »e
iiiMtia Clirisri. Disj). ."»a. 8 sq.
I. r n r d) bie l) e i l i g m a di e n b e (^) n a b e ui e r b e n m i r Si i n b e r
(^otte>?.
1. raj5 bie Okredrtr'ertigten ,viinber (^)ortcv finb, unrb gelehrt ^., •'-"■.
a. 00 n ber heiligen 3d)rift, nnb ^luar ;,nnädift überall, uui ^Sn^VfnartV^
Don ber 'ii? iebergcbnrt bev 'JJienfdien bie Ü?ebe ift. ii:obann u^erben i^ie -^^'jjjjjjj;^/''^
^krediten aud) anc^brüdlid) alv .vtinber (>nntev be\eid)net: Dedit eis po-
testatem filios Pei fieri. Jomin. 1, 12. Accepistis spirituni adop-
tionis, in quo clamamus : Abba, Pater. Rom. 8, 15. Misit Dens
Filiuin suum . . . ., ut adoptionem tiliorum reciperenius. Gal. 4, 4. 5;
b. non ben hl. '-iMitern. Est verus ille Filius existens a
Patre, sed nos eins benignitate adoptivi, gratiae loco id accipientes.
Cyrill. Alex., Thes. ass. 13. i^jl. ÄtJunu/s., C. Arian. Or. '2 n. 5V>.
Ubrigenc' (el)ren hk '^nitcr andi immer bie Ö)ottcC'tinb]d)aft, menn fie non
ber ilBi cbcrgebnrt in ber üK'ditfertignng rcben;
c. non b e m .s^ 0 n 5 i l non 'X r i e n t , ba^o bie iustificatio impii
bcfinicrt aU translatio ab eo statu, in quo homo nascitur lilius primi
Adae, in statum gratiae et adoptio)iis fdlorum l)ei per secundum
Adam Jesum Christum Salvatorem uostrum. Sess. 0 de iustif. cap. 4.
35g(. ([\i6) cap. 3 nnb cap. 7.
4>einr icö 'VuPPeit, Äouipenbium ber Xoöinatit. II. ß'J
576 S)ie 2ehx( uon bcr ®nabc. B. 5l>on bor lialiitHcKen (^nabc.
9iatüviS"Miub^ 2. 3iiJ" luiljcrcn 33eiftäiibiii^o bcr (^)Ottc^finbiii)aft ift folgcnbcÄ ^^n
frt)oftnnb;?lbop^ bcndjtcil.
'\nbovtii'rinb= "^ic ^inb[d[)aft bcrul)t auf bcr Ci'inljcit bcr 5uitur juitfdjcn 33atcr iinb
cJkMiÄ^^^^ Qft ^ic (Siiil)cit eine f ubftnn ti a le , jo ift bic§ bic cicicnüidjc
uiib nntürUdic ^iiiibfdjaft. "I^icfc ift (3oit cico^cnübcr mir (Sliriftibo (\\§>
bcin ©iiigcborcucii cic^cii. ^ft bic (£'iid)cit bcr ))h\im nur bic nuf bcr Ijcilicj^
innd)ciibcn ©nabe bcrul)cnbc,accibcnt alc paiticipatio divinae nat.ui'ae
(2 Petr. 1, 4), fo ift bic§ eine uucic^eii tUd) c v^iiibfdiaft, iuc(d)c, nicil
auf freier ^ImiI)! bcrul)cub, und) ^(ualogic ber uieufd)ltd)cu uub juriftifdieu
5luuat)uic an ^iiubc^o \tatt ^Hbopti uf iubf d}af t gcuauut mirb. Tabd ift
aber Uh")1)1 ^m uierfcu, bnf; fic uid}t unc bic uicujdjlidjc ^Iboptiou blop ciu
uioralifdjC^ uub juriftif d) c^^ ^Danb frnft einer fictio iuris bcciriinbet,
foubcrn ouf einer i n n e r ( i d) c n C^U e i d) f ö r ni i g ! e i t mit (3)ott bernl)t.
^ic göttlidjc 5(boptiou beuurft bic äl^iirbififeit bcr ^iinb]d)a|t uwh (i'rb-
fd)nff, uni()reub bic uicnfdjlidjc ^(boption bicjelbc nur uoran-oietjt ober fiugicrt.
Hoc autem plus habet adoptatio divina quam liumana, quia Dens
liomiuem, quem adoptat, idoneum facit per gratiae munus ad liaeie-
ditatem coelestem percipieiidam ; liomo autem uou facit idoneum
eum, quem adoptat, sed potius eum iam idoneum eligit adoptando.
S. Th. 3 q. 23 a. 1 c.
^ic ^ottcc^finbfdjaft be^^ (5^cred)tcu ift n(fo ^u untcrid)eiben einerfeit«
uon ber nntürUdicn Gol)nfd)aft be^> ili^orte«, aubcrcrfcitio aber
and) luni ber uicuf d)l id)en ^^(bop tinüubf d)af t.
(5c^ b:rnl)t aber bic je c\a\i] cicjcuc 5(boptiiifinbfd)aft bcr (^ercd)tfertigteu
auf beul consortium dirinae natnrae (2 Feir, 1, 4), lucld)c biird) bic
l)cil(ipuad)eubc (^iiabc erteilt unrb. '-linnün bac^fclbc bcftcl)t, unirbe obeu
(n. 1441 f.) gejagt.
n-22. ^icvin ift aucl) cuUioItcu, '^(xy^ bic gratia creatu bic ^-o vmalii r[od)c uufcrcr
^ivfifu'"?!- ®ottc^ofiiib|d)aft ift. ÄMc unv cjlcid) [c()cu uun-bcii, uio{)nt infolge bicfcv (^^imbc bcv IjcÜiflc
WoüV^rinbfdiaft. ^^^<-'if^ i'^ bcjoiibcvcv '^In'ifc in bcv 3cclc bcig (^kvcd)tcn, abcv cv ift iiidjt bic ^-ovmnluri'adV
bcv ^ciliivnui uub ®üttc§fiub[d)aft. lUicv bic «otUvolunlc ,^iiii[d)cu 8rijccbcu \\\\^
®rau bcv Ott) f. .<Iatl)olit 18S3— 85 uub ^citfdjvift füv tat()oliiri)c 2;iicologic 1883—^^5.
i"--5- ;^n bcui buvd) bic l)cilicjumd)cnbc (^^uabc uiitnclciltcu consortium divinae iiaturae
^ortiun" (Uvi"' ^"^"^^'^ '^^^ 9icd)trcvtiguun i()vcu nollcubctcu ^^Ibidjlujj^ Sic bcbavf alfo uidjt, mic 9nbcvtu§
uae naturae ^^igt)iu^ uiciutc, ciucv ©vtiöu^^iug h\\x&\ ^^iiiputatiou bcv Ci3cvcdjtigfcit (£t)vifti. 2)ic[c
in bic 5Hcci)t- ^Ji'cinuug fudjtc cv mit bcv 2:()atfadjc 5u bcgvüiibcu, unjcvc ®cvcd)tigtcit fei fict^ uuv ciuc
IrtliXn^ '^UbJv^ ^ ^^^ iustitioabitur in couspec-tu tuo omnis vivens. i'.s*. 142, 2.
tib? ^;>itii)iu«. 5(I(ciu bicfe ^lufid)! ncvtvagt fid) uid)t mit bcv (Svflävuug \>^^ Svibcutiuum^, ba^
bic \>\\xA) bic l)ci(igmad]cubc @nabc uu^ iu(}ävicvcubc ®cvcd)tigtcit iinica causa formalis
uufcvcv 3icd)tfcvtiguug ift.
2.1'q§ bcu auf> bcv lluüonfommculicit uufcvcv (^cvcdjtigfcit ticvgcuommcucu @iu*
moub bctvifft, fo ift %\\ uutcvfdjcibcn
a. bic iustithf infusa, uicld}c a(v fo(d)c immcv gau.V' \^^\'^ l^oüc C^3cvcd)tig!cit
t)cv(cil)t, uici^()a[b aud) an beut 9^'ugctauftcn uid)t^o '^nubamndidic^o ift. 3)icfc iu4itia
iufusa iaww gvabucll t)cvmcl)vt mcvbcu, abcv uidjt buvd) ^"smputatiou bcv C^cvcdjtigtcit
6()vifti, foubcvu buvd) in'vmctjvuug bcv Ijciliguiac^cubcu C^uabc ;
b. bic ü(sfifi(f actualis m\\> ^jicquisita. Xicfcv uou mv% nuf ®vinib bcv
%\\a\>i |)cvföulid) geübten uub ^wxd) Übung cvmovbcucu C^cvcd)tigfcit niifdjt fid)' oUcv*
biug^3 'i^wxd) löf^Udjc Sünbcu \\\\^ iWiiugcl in Übung bc^o ©utcu maunigfaUigc UniioU^
fonuncubcit bei. ®iefeUie mivb aber gleid^fätl!? uid)t buvd) ^n'putatiou bcv (SJeved)tig?eit
Sl)vt)"ti aufgel)obcu, foubcvu nur babuvd), baJ3 uiiv uu^o mit bcv (S^nabc (i5ottcc^ mebv \m^
mcl)V beffevu. '-il^iv gelten \>a\)(x bov (Mott inunev uuv fouiel, üH miv uiivflid) uub inncv
lid) finb. ^'iuben fiel; bnljcv am 2:agc bc^3 (55cvidjtc§ beut lautevn (iiolbe bcv cing^goffencu
§ 158. <S)k ®ottcöfinbjd;aft bc§ ©crcditcn iinb bic 3'i"PJi-'ot)"int9 ^f^ {jciligcn ©cifte^. 577
©crcdjtigfeit ©djtaden uufcrei* Uuooüfommciüjciteii imb g^cijlcr bcigeinifdjt, fo uicrbcn fic
nidjt iHu-iMÖge einer i^mputatioii ber (^eredjtigfcit Stjvifti al^ iiid)t iiürt)auben aiigcfeljeu,
fonberu nuiffcu ooin g^eucr ber 9feiniguug üer^cbrt iiierbeit.
II. T' nvd) bic {} c i (i 9 lu n rf) c ii b c (^ n a b e um r b b c r (S) c r c d) t =
fertiotc ein 2:cmpcl beg I) eiligen (S)eifte^%
1. (S§ fiinit feinem ä'^^'^^f'-'^ imtertiegen, baj3 bie l) eil ige ^djvift ^.'^''f^-
bie Diedjtfertigiiug beut l)eiligen (Reifte nicljt blof^ in bcfouberer 3Beifc 511= u.^i)nun""Ve§
fdjvcibt. 2ie nennt ben l)eiligen (^etft fclbft eine (^abe, mUi)c bem (^3ered)t==;2>^'"|^^,;-;f;^'^;,-
fcrtigtcn gejdjenft unvb; er fclbft n)ül}nt in ben (SrBftcn, fo ha^ fie feine ivat-ition.
2;; c ni p e l ober ill^ 0 1) n u n g c n finb. (Eom. 8, 9. 11 ; 1 Cor. 3, 16 ;
6, 19; 2 Twu 1, 14). ^iibnrd) ift er fclbft ba^;^ Untcrpfanb nnb
(Siegel nnfercr (^rlöfnng in nnfcren .per.^cn {E2)h. \, 14; 2 Cor. 1,
22; 5, 5).
(So leljren and) bie ^>äter inclnuit^o nnb in fel)r prägnanter ^luMfc
ein ^ini'^^^^^^^)"^^^^ ^^-' l)eiligcn (^kiftco in ben Seelen ber (^ered)ten. ^^cid)t
eine crfdjaffcne It'raft, ertliircn fie, beilige ben il'>(cnfd)en, fonbern bor
Dom ^^ater nnb ^obn anvgcl}cnbc beilige i^d]t , hcn fie eben bec>l)alb nnb
jnr perfbnUdjcn Unterfd)cibniig bcc^fclben ben .s^ciligen nennen nnb ben
!i?ebenbignuui)er. ^icc^ baben fic befonbcrv ben ^JJcaecboniancrn gegenüber alc>
einen gan5 cntfdjcibenben !:lxnueic^ für bie (^ottljcit be^^ Ijciligcn (^eifte^o
gcUenb gemadjt. Unb in ber übat ift biefcy 5(rgnnient anrl) ftringent
beuieifcnb. ^enn uienn luir bnrdj ben l)eiligen (^cift ber göttlidicn 9uunr
tcilbaftig nnb mit (*»)ott oercinigt uunbcn, fo fann ber Ijciligc Csnift fein
(^efdjbpf fein.
2. 97nn ift aber ber l)ei(ige (^eift fclbft ber Hnoflnfj ber nationalen^ ''-•'
Öiebe bee^ ^Miter? nnb bec^ Sol)neo. Tal)cr ift and) jene übenuuürlid)e ^'^iebe, itlu- vi'Jb""dm-
lucldjc bie oor.^üglidjfte nnb nicfentlidjfte (^abc ber beiligmadjcnbcn (*>)nabe |^!"i!'''5'\7id)rn'
ift, ein übernatürlid)e^5 5lbbilb nnb babnrd) eine geiinffe !Ieilnal)me an jener vidH-Zaniciu- bn-
göttlidjcn l^iebc, uieldjc ber l)cilige (^eift fclbft ift. ^n biefeni 3inne Icbrcn ""'"^' *'"" ''''
bie 3:i)eologen bic Qnncuiol)nnng beo t)ciligcn (^eifte^^ in ben Seelen ber
(^cred)tcn. Sic bebanptcn alfo nid)t, baf^ bic l)ciligmad)cnbe (^5nabe ober bic
Jiüebe ber l)eiligc C^K^ft fclbft fei. Ta^o ocrfticHC and) gegen bie beilige Sd)rift
nnb bac> ^^ribeutinnm, uicld)e lcl)rcn, bay, bic (S)nabe nnb JL'iebc bnrd) ben
l)eiligcn (^cift in nnfere .v^er^cn an<?gcgoffen ift. Überbicv ift bie l)cilig'
mad)enbc ©mibe nnb IMcbc ein ^Hccibenc^ eine Qnalität ber Seele ; bev=
gleid)cn fann fie iiermcl)rt locrbcn, um^o allc^i^ oon ber *:)3crfon be^> l)eiligen
(^eifteci nid)t gefagt merbcn fann.
Tnrd) bicfe (Srfliirnng finb and) alle irrigen pfcnboml)ftifd)cn ^or^ it^c.
ftcllnngcn oon ber ^nn-einignng ber Seele mit ©ott ober bem bciligcn (Reifte ^^'''i'S'f,i!'^''
anvgcfd)loffen. So bic i\i)re bcv 'JJiolinoc> nnb frül)erer "i^fcnbonnjfttfer
luni einer Qbentificicrnng ber Seele mit ber göttlid)cn Snbftan5 : Non sunt
ainplius duae res unitae, sed uiia tantuni, et liac ratione Dens vivit
et regnat in nobis, et anima seipsam anniliilat in esse operativo.
Prop. 5 Midi. Molinos. il^gl. Deminger, Euch. n. 1092; bc^=gleid)cn
bie irrige ^-l^orftednng uon einer l)i)poftatifd)cn ^Bereinigung ber Seele mit
©Ott ober bem l)eiligcn Reifte.
SBenn nuind)e !It)eologcn fagen, bk ^Bereinigung ber (55cred)tcn mit ^ 1727.
(^ott fei nid)t eine blof^ moralifd)C, fonbern eine pl)i)fiid)e ober fnbftantiale, 2iullo^Jh''!So
fo uioUen fie babnrd) bic rationalifierenbc iHH-ftcKung anc^^fd)licHcn, ban fi<^ SrS-^^
in einer blojlen Übereinftinunung beo uuMifd)lid)en ^ilMllcno unt (^)ott beftel)c, liiiMnuuiaic nt.
37*
578 ^ie Ce^re öon bcr ®nnbe. B. S5on ber ()ülntuellen @nabc.
iiiib l)en)orl)cben, ba^ in bcr übcniatürlid}en (5^nabe bie crfd)affcnc 97atur
übcnuitüilirf) eii)übcii mirb uiib eben babiini) in eine iibeniatüi1id}e (^ciiieiu-
)d)aft mit (^ott tritt. Qn bicfcm 2iunc ift bic (^)ccjeimmrt bc^:< l)ciUgcn
(5)ciftC!3 in bcr (Seele bc^5 ®ered)ten eine fnbftantialc, nnb ^wav nid}t
blü|3 in bcr 'il'eifc, luie (^ott infolge feiner Unernicglid)feit in bcr Seele
bcr (^crcdjtcn ift, fonbern in einer t3el)cininic>uollen ii^eife, bic in bcni 5hbo^
gange be*? t)ciligen (^eiftec^ bnrd) bcn '.Mft ber i'icbe ^iinfdjcn ^iviter nnb
Soljn nnb bcr 'JJ(Mttcilnng gottlid)er iMebc^>gcnicinid)aft bnrd) bic bcilig-
niad)enbe C^3nabe ibren (^rnnb bat. Qm (^kgcnfat5 äur l)t}poftatifd)cn Union
bagegen fann nnb innj5 man allcrbing^o bic il>creinignng bcC^ (^crcdjtcn mit
(^ott aU eine uuio moralis bc3cid)nen.
§ 159. ^ic übcrnatürlirtjcu ^urjcubcu uub bic Waben bco ^eiligen (skifte^
in bcr Sccic bco (skreri)tcn.
iBgl. •^cinricl)* ®utLicrlct, Togiiiatiidje 3:i)coloi]ic VIII § 409 ff.
3 H g l c i d) mit ber l) c i l i g m a d) c n b e n (M n a b e u> e r b c n bic
g 0 1 1 1 i d) c n nnb f i 1 1 1 i d) e n Z n g e n b e n , f o ui i c a n d) b i c C^) a b e n
b e ^> l) c i l i g e n (^W i ft e ^J bcr 3 c c l c o e r l i c Ij e n.
I. golgcnbc^o ift jn bcadjten :
A'-^- . 1. T^ie ^Tngcnb im allgemeinen ift eine gcrtigfcit bc^^ DJtenidien
tniuiui ^ol■ 2u 3n iittlid) gnten .v>anblnngcn. Xtc !Xngcnbcn ]inb
*^"' '"■ a. 2ngcnben bec^ ^^crftanbc? ober bcv ^Ä^llcnc^, je nad)bcm fie
bem ^^erftanb ober bcm '-li^illen eine gciuiffc gertigteit nerlciljen;
b. göttlid)c ober fittlidjc Xngcnbcn. Tic göttlidjcn Xugcnben
babcn (^H^tt ^n ibrem nnmittelbarcn Cbjctte, unibrcnb bic fittlidjcn Ingenben
fid) nnmittelbar anf bac> fittlidjc ^H'rbalten bc-? ll^icnfdjcn be^icljcn;
c. c i n g e g 0 i f c n c nnb c r m o r b e n e Ingenben, je nadjbem fic bcr
Seele nnmittelbar non (Mott ucrlicbcn ober bnrd) mcnfd)lid)e H)ätigfeit
crmorben finb. ^Jhin gibt ec> mieber I^ngcnbcn, bic bcr lyicnfd) überbanpt
nid)t crioerben fann ; bicfelben merben virtiites infusae i)er se genannt
nnb finb il)rcm ^l'cfen nad) übernatürlid). .S^')icrl)er gel)i3rcn bic tl)cologiid)cn
ober gottlid)cn Ingenben. :ili>erbcn anbere Xngenben, bic ber l^icnfd) fid)
and) ermerben fann, uon C^)ott cingegoffen, fo beif^cn fic virtutes infusae
;per accidens. ^ic fittlid)en Xngenben fönnen infusae per accidens
fein. '^Me bei ber 9lcd)tfcrtigung cingcgoffcncn moralifd)cn Xngenbcn finb
infusae per se, t>a fic mefeutlid) überna türli d) c I^ugcnbcn finb.
i"-"'- 2. fcH iüeld)em ^crbältni^> ftebt nun bic cinqcgoffenc (S)ercd)tigfeit ;,n
(^h•u•rt)ti;^^'itun^ben cingegol]encn lugenbcn .-^
^'' IimSTu"'" $5nfofern bac^ (^hitc in bcr rcd)ten llntcrorbnnng bec^ ganzen ^JJtcnfd^cn
unter (Sott beftcbt, gibt ec> nur eine I^ngcnb, bic ® er ed)t i g f cit,
iustitia generalis, ^^n ibv finb alle Xngcnben entbaltcn, mehl^c nid)t^o
anbere-S finb, aU bic in bcn iicrfd)icbencn ocelenfräftcn unb ^e;)icl)nngen
bc§ ^JJtenfd)cn fid) offenbarenbe (^ered)tigfcit. ^at)er meiben mit ber (Skred)
tigfeit and) bic l:ngcnbcn, fouiol)l bic tl)eologifd)cn aU-^ bic fittlid)en, cinge^
goffen. 3}?an fann bal)er fagcn, ha^ bic (4^ered)tigfcit in bcn Ingenben
in il)rer (Sinl)eit beftcl)c, bic I^ngenbcn aber bic (Mcred)tigfeit in il)rer CS'ut-'
faltung nnb iBcr^ioeignng feien, "i^cmcntfprcdjenb fagt man and), bafs bic
§ 159. '®tc übernatüvl. 2^u(]cnben u. b. (Stäben b. ^cll. (SJciftc^ i. b. ©cc(c b. (^crec^ten. 579
(5iered)tti|fcit bcm ii?cfcn, bie !Xnöcnbcn bcu cinsctncu *}3oten5cn bcr (Seele
in^äricren. 3^g(. S. Th. 1. 2 q. 110 a. 4.
3. ^icruad) bcautlnortet fidi and} bic ?^i'nge, ob bic I)ci(iginad)cnbc ^nnbc uon ^^ J-^'**^ • ■
ber ^Jtabc bcr Siebe imb bie babiirc^ bcgvüubetc ©cvec^tigtcit öon bcr Caritas Der* i,Tnd,cnbV'Sn5bc
[djieben fei. uou bor (^5nabe
3)a bic Siebe eine fpcciette 2^uncnb ift, |o ift fie aKerbing^ üerfd)icbcn üoii bev^'^^' ^v'icbc ucv-
iustitia g-eiieralis. Caritas Del diffusa est in cordibus nostris per Spiritum '*''^^''" '''•
Sanctnm. Jiodi. 5, 5. A^ier lüirb bie Caritas ah$ 2Bivfung bcr SD^itteitung be5 ^eiligen
öJcifte^ be3eid)net. 5>gf. Trident., Sess. 6 de iustif. cap. 7.
©ngcgen ift bie Siebe nid)t bto^ bic ^^oHenbiiug ber ©ercdjtigfeit, vinculum per-
fectioiiis, fonbern fte gcbövt [o [el)r 511m Sßei'en bcr CS3crcd)tigfcit, ba^ biefe obnc jene
nid)t befteben tann, ba jo bic Öicrcd^tigfcit in ber Unteriücrfung nnter Ö)ott nnb öor altem
bariu bcftcfit, t^a]^ man ö^ott gibt, ma§ ibm gebü()rt, nändid) ben il^orjng öor aflem.
3)aran§ crflären fid) bic 5tcücn, mcld)c bic ®ercd)tigfcit Don bcr Siebe abbütigig nmc^cn.
Omnis, qui dili.i>it, ex Peo natiis est . . . Qui manet in caritate, in Deo nianet
et Dens in eo. 1 Joann. 4, 7. 16. Qui non dilig-it, manet in morte. 1 Joann. 8,
14. Qui dilii;it nie, diligetur a Patre meo. Joann. 14, 21. Beatns vir. . . .
accipiet coronam vitae, (luam reproniisit Dens diligentibns se. Joe. 1. 12. W\i
bcr Siebe gc()t ba(]cr notmcnbig bic (JJcrcdjtigfcit ncrlorcn, mäbrcnb (S^tonbc nnb ^offnnng,
frci(id) al§ tote Jugcnbcn, aber bod) a(§ virtutes infnsae im ©tanbc bcr Ungnabc nnb
'lobfünbc fortbeftebcn fönncn.
4. ^cr \){. 3r(]omae^ befitiiert bic dona Spiritus Sancti i\U Q^^^^-^^, .(«"'j'* ,>.,{(
dam hominis perfectiones , qiiibus lioiiio disponitiir ad hoc, qu 0 d boV^ Wuhu ' iVö
beiie seqiiatur iiistinctum divinum. S. Th. 1. 2 q. 68 a. 2 c. ©ie'"*"^"' ^''''''•
fiiib alfo ()abitne((c 'I)i§po]"itionen, biird) iiie(ri)c bic ecctc bcr (5^cvcd)tfcrtigtcu
für bic ©iiiunrfinic^ bc^> liciligcu (^jciftc^ bcfonbcr^ enuifänglirf) gcmndjt uiirb.
Dona Spiritus Sancti sunt quidam habitus, quibus homo perficitur
ad prompte oboediendum Spiritui Sancto. S. Th. 1. 2 q. 68
a. o c.
(55eftüt^t nuf Js. 11, 2. 8 uuterfdjeibct man ficbcn (5^aben bc<3 fietlic^cn
(^ciftcö: bcr Ül^ci^4)cit nnb bc«? 33cr ftanb c^^, bc^^ ^lvatc5 nnb bcr
Stärfc, bcr 2Bi| | cnf d)af t, bcr 5n' ö mm i gfci t nnb bcr gurdjt
bC!o |)crrn.
^(\d) bcr Ccl)rc bc^o 1)1. ^t)ünuvo mcrbcn bie ©oben bc§ l)ci(igcn @eiftc§ ,:.)„crf'b'%abcn
Dcrücljcn, biimit bcr 9}(enfd^ aufur gcinö^nlid) c ^ngcnbaftc üben nnb ' ^l■'^. iiniiont
and) in fc{)r fiiiiuicrigcn ^^cr{)ältni[i"cn feinem übernatnrlid)cn ^ielc ^w-- ^'^^'f'^'--
ftenern fann. 53gl. Weiss, S. Thomae de Septem donis Spiritus
Sancti doctrina proposita et explicata. Mennae 1895.
93?and)e 2rbco(ogcn bcbanptcn, bic (Stäben bc§ bciligcn (Mciftcg [eien Hon 'bnx
!£ngenbcn nid}t ucrfd^icbcn. 3)cr bt. 2;boma5 aber nnb mit ibm bic übcrmiegenbc 30?cbr=-
l(n\){ bcr jtbcologen (cbrt, bie „ dona Spiritus Sancti [eien non t^nx Xngenben unter*
[d)icbcne babitneric 2)i!3pofitioncn.
5. "^ic 33ct)anptnnn nnfcrcr "Iljcfc, bail mit bcr ()ci(igmad)cnbcn (SJnabc ^.^^ bJcT''^citc
anc^ bic (^öttnd)en Xngcnbcn ciniicgoffcn merben, ift @(an ben^^t c l)r c; ^immcr ^ikü-
^(\^ ber ®ercd)tc and) bic |ittnd)cn Tngcnbcn cmpfiingt, ift sententia [^Jl^i^^^^^^^^
certa\ baJ3 and) bie (5)aben bc§ bciligcn @ciftc5 ocr(tcl)cn mcrbcn, ift bic ^t'^o'^'i!'^-'',-.
Vlnftd)t bcr mciftcn 5:l)eo(ogen.
coinmunis.
II. Ter ^^etüci^ für nnfcre X^efe mirb gefüf)rt
1. a n ^ ber () c i U g e n S d) r i f t. Sic Ict)rt, CS)ott lucrbe ha§> ^.j^, g™^ ^^^^^^
fteiuerne .^er^^ n)cgnc{)mcn anc^ bcm üJ?cnfd)cn nnb it)m ein ncncy ^er,^ 015 ^infliciumd
geben, auf bog er luanblc in feinen Geboten. E^erh. 11, 19; Jerem. 31, wlbH"ß'i5et'
33. .5)icrf)cr ger)Drcn and) aHc (Stellen, nield)c bie ^inbfdiaft (S^otte^ bar= ^'ö^'" ^^"'''='-
t()un (n. 1720). Gal. 4, 6; Rom. 8, 15. "Tic Siebe, uidd)c in nnfcre
580 2)ie Ccfive t)on bcv (Munbc. B. 5?on bcv finditncncn (SJuabc.
.sjcr^en eiiuiccioffcn ift (i?om. 5, 5) ift fein 5(!t, luic fid) aue> bem 5IBort*
laute fclbft n-c\\bi, fonbcni eine l) n b i t n c H e 1^ i ^Uui f i t i o n , b. I). bie
XuiKiib bcr iMcbe. ®bcn[o ift ha^ neue .s>cr,^ eine (^^c fi nn un cj ber <SccIe,
b. l). ^Tiuieub. — gär bic ^^erleifjuiic? bcr (^kbcn bc^> bcilinen' (^cifte^5 bei
bcr i)icditfcrticjunc| citiert bcr bl. Tboinae^ : Qiücunque spiritu Dei
aguntur, ii sunt filii Dei. Tiom. 8, 14 nnb : Spiritus tuus bonus
deducet nie iu terram rectam. Psf. 142, 10;
^'(■i)ve Vi?'^'^ätn- *^- ^^ " ^' ^ ^ " f) e i n cj c n 5.^ ä t c r n nnb X I) e o ( o g c n , bie in 33c,vic|
utl^ iiVounint. anf bic c^ ö 1 1 ( i d) c n Tni^cnbcn cinftimniici nnferc 1t)cfc lebren , uuibrenb
nnind)c nad) beut uorbin (^)c[nf|tcn 'u. 17o3) in ^^c.yin nnf bic fitttidien
^Tniicnbcn nnb bic do}ta Spiritus Sanrti iinbcr^o nrtcitcn. 3?ätcrftc((cn
ficbc bei Mmzclla, De virtntibus infusis pap:. 50 sq. 1)ie Sebre Hont
1)1. Xbonia^5 f. S. Th. 1. 2 q. H^. 6:i 68;
1 •••<6. 3. n n ^o b e r 1' c b v c b c r ^l \ r d) c. T^iv5 ^ o n ,^ i ( H o n 5? i e n n c
''^'ionlu'vöif''' (cbrt, eouferri in ba])tisnio hiformantem. gratiam et virtutes. ^a^
'"''il'rvointSc'' "^ 0 n ,^ i 1 u 0 n Tri e n t bc;cid)nct bic ^ed)tfcrtiivinn a(f^ sanctificatio et
MtuaDi-Miiiiv. renovatio iuterioris boininis per yolnntariam snsreptionem gratiae
et (Jonorion. Sess. (> de iustif. rap. 7. 'ilkMtcrbin beifU e^> an berfetbcn
(Stelle: C/diita^ T)ei (lifffotditur in cordihns eorum, qui instificautur,
atque ipsis inhaeret, unde in ipsa iustifieatione cum remissione
peccatorum haec omnia siniul infnsa nrcipit lujmo per Jesum
Christum, cui inseritnr, /i(Je))>, spo)) et cnrifatcw. 'Ter röinifd)C
^' at e d) i ^onin^o cnblid) (cbrt: Hnic o-i-uiae divinaei auteni additur
nobilissinius omninm virtntuni roniitatus, quae in animam cum
gratia divinitus infundnntur. P. 2 c. 2 q. 50.
II. Ij^orüetcifttui^ öttf bie ttlcrfitfcrttc^ititi^.
§ 160. 9Jotuicnbinfcit bcr il^ürbcrcitnur^ auf bic ^Hcd)tfcrtif^uun.
^M]!. .s^^ciiiricfj- ®iitlicv(ct, ^oivnatifcfjc '3:f)co(oqic XTFI § 452; M(i-:zeU((, He ^i^ratia
Christi. Disp. 5a. 10.
^io'^)laiit "^^^ ^cditfcrtinnufj fclbft ober bie ^^crfci.Muin an^> bcin ^tanb bcr
fc^•unll^^ul^^^i^•Unllnabe in bcn 'Staub bcr @nabc gcfd)icbt ^?^ instnnti bnrd) bie (5in=
gief^nnc^ bcr bcilignnii"i)cubcn 6^nabe.
ra^cc^cn fann nnb nnif^ bcr (Jruiad)fene fidi bnrd) opera salutaria
auf bie ^K'ditfcrticjung vorbereiten nnb fo bie bei(if|iuaii)cubc (3)uabe freimidig
in fiif) aufucbnuni.
I. "Tic ^Hn-fctniug ([W^^" beut ^iawh bcr Ilngnabc iu bcn Staub bcr (35nabc
'Junbi-voitiiuii
auf McfrlLu'
nas.
^)lCrf)tH'V
tuiun.i iKfii)id)t ij't au^>fd)ticn(id) ein 3ß?cr! (S^ottc^^. Te^'bnlb unrb bie ^cd)tfcrtianua mit
;tiiti
fiiim biivd)
vlnubt
in etil
"""""^'"iJu-ber Sd)öpfung, mit bcr (3)cbnrt ucrg(id)cu. So mcuig icmanb fid) fclbft
-^Hubn-nmifl crfdjaffcu ober gebären fann, cbcufouicuig fann er fid) fclbft rcditfcrtigcn.
uun-^nV ' "^emcntfpredicnb gcfdiicbt bic ^cditfcrtiguug iu einem einzigen "^Id'
mente, in instanti ober absque successione bnrd) bie Mitteilung bcr
bci(igmad)cubcu %m'bt. 5?gr. S. Th. 1. 2 q. 113 a. 7.
^a näm(id) bcr Staub ber Ilngnabc nnb bcr ^iK\\\\> bcr (Muabc abfolutc
©cgcnfälpC finb, fo fann nid)t ein anmäbnd)cr Übergang, fonbern nur ein
p(öi3tid)e Ummaubtung i'tattfinbcu. (Sine ^Vorbereitung ber Seele aber, bnrd)
mc(dic?'bicfctbc für bic '?(ufuabmc bcr bei(inmad)cnbcu (^^uabc, ber neuen nnb
übcrnatür(id)eu forma bcr @crcd)tig!eit empfang! id) genta d)t U)irb, ift möglich
§ 160. 9?otmenbigfeit bcr ^Vorbereitung auf bie ?Red^tferttguttg. 581
mib aitgcnicffcu; nimmcrmefjr nbcr faim bic[c btof^c i^orbcrcItuiiQ bic ^Udp
fcrtifjuiig fcUift am firf) erzeugen, ©o luirb and) in bcr ^uiturorbiimio
eine y}(atci-ic 5111* ?(ii[na()me einer neuen Sornt, ,^. ^. ^^oV^ ^uni 53renncn
,yibereitet, aber fie !ann nicf)t bnrrf) fid) fdbft ^n biefer 3^orm luerben.
^({(erbing^ pflegt bei natnrliif)en fingen bie Jy^rnt bie 9^tatcric nidjt plöl^=
lid), lonbern nnr a((niäf](trf) ^u bnrrf]bringcn nnb nntjngeftaltcn. 5(nbcr^5 bü
ber 9{erf)tfertignng, fouiol)( tuegen ber 9^atnr bcr ®nabe, bie ah$ ein ^er!
(55otte^> non nncnblirfier ^IM'rfünnfett ift, aU5 auif) lucgen ber 97atnr beö
5lMl(cn^o, bcr in instant! non einem Xerminn^o ^nni anbern nbergc()t. i^g(.
S. Th. 1. 2 q. 113 a. 7.
'Jhir iueuu man bie ciugci^offcuc (55cred)tigfcit fcuguct uub bic 9Jccf)tfertinuug lebig-
liff) aUj bic (Snucvbuug dm^ habitiis acqiiisitns bctraf^tct, fauu uon einer attnia^lirfjcu
Sriücrbnug uub (^5cftaituug hex ®crerf)tigfcit in gciuiffcr il'cifc bic 'di(he fein.
II. ^(nf ber anbern Seite mnjl fiif) bcr @rUiarf)[ene anf bic ^Hcrfjt- ricSaci^
fertigung bivponiercn, nnb bieic !i^orbcreitnng ift menigftcn^o conditio sine nnifliTu- bic t£v=
qna non bcr ^)icrf)tfcrtignng. 'Tiefer 5alj gilt alfo nid)t uon ben ^Mnber n Jhüo''sin,/<ina
bie, einer '-Inn-bcreitung nnfät)ig, bnni) bic Tanfc of)uc ibrc ^J^^itunrfnng bcr ""H^^^JJj^jlJlJ*^"^'^^
03nabe dfjrtfti teitbaftig uicrben, luie [ic and) üf)ne itjrc iDiMtiuirfnng ocr-
möge bcr natürüd)en 5(bftamnning ber Sünbc ^bauh^y teil()aftig lunrben.
T^ic non ^inbbeit an be^o ^^crnnnftgcbrand)^5 i^eranbtcn ftef)en fclbft-
nerftiinbtid) ben ^inbern glcidi, un'ibrenb für bic fpiitcr be^o ^I^crnnnftgcbrand)^
^^cranbten bie T^ic^pofition ober ^^iditbi-^pofition im (ct^ten ilWmicntc il)rec5
ncrniinftigen ^nftanbc^o fortbanert. 'V\yi. S. Tli. 1. 2 q. 113 a. 3 ad 1.
l^af^ ber Grmad)fcnc anf bic 9{ed)tfcrtignng fid) oorbcreitcn mnj^% ift jj/V/^I^t,,.
de fide nnb ergibt fidi icitmid auf mc
1. an^$ ben 5 a () l ( 0 f e n '3 1 c H c n bcr b e i U g c n © d) r i f t nnb w\xh imiam
X r a b { t i 0 n , uiefdjc bic ©iinber '>^nv 3^efebrnng anfforbern nnb if)re ^k- ^'''^\^^5'i^t^!,,!'"^
gnabignng uon biefer 'ilkfebrnng nnb ibrem gntcn 3lM(len abbängig nmd)cn.
8i poenitentiam non egeritis, omnes siniiliter peribitis. Luc. 13,
5. Qui fecit te sine te, non instiiicat" te sine te. Aug., De verb.
apost. serm. 15;
2. a n "3 bcr ö c () r c ber ^ i r d) e. ^hui bei- .qivdic;
a. ^a-$ Tribcntinnm \]at bic 33ebanptnng ber 9^cformatoren,
nulla ex parte necesse esse eum (impinm) snae voluntatis motu
praeparari atque disponi ab3 [)äretifdj iicruun-fen. Sess. 6 de
iustif. can. 9.
"Tiefe ^rrkfjrc bcr Reformatoren f)at if)rcn (^jrnnb einef^tei(^3 in bcr
?engnnng be^ freien SBi((cn^5 im gefadenen ^I1icnfd)en nnb anberntei(f> in
ibrer bercit^^ uon .s^nf^ uorgctrancncn nnb uon ben ^anfeniftcn micbcrbottcn
i^ebre, a((e '-li'crfe bcv S^iditgcrcditfcrtigtcn feien Sünbcn. .p^'-'^'O'^Ö^^^ rid)tet
fid) bic (vrfliirnng bcio Tribcntinnm?^: Si quis dixerit, opera omnia,
quae ante instillcationem fiunt. qnacunqne latioiie facta sint, vei-e
esse peccata vel odinm Dei mereri, ant, quanto vehementins quis
nititui- se disponere ad ^ratiam, tanto eum gravius peccare: ana-
tliema sit. Sess. 6 de iustif. can. 7.
b. Tic ,^ird)c f)at uon jcber ,^n bem Empfang ber Taufe uon
(Snuad)fencn nnb bc^o 53nf3faframentey überf)aupt i^I^orbcrcitung ucr(angt;
3. au^3 bem aUg emein en (^^efeli, batl(^ott « H e ^ r e a t u r e n ;;j», ^^»'„/^'[i;!'-
ibrer Statur cntfpredicnb beiucgt. Ideo in eo, qui liabet usum aiu- .^vcatuvm
^ '^ ' ^ bchjcflt.
582 3)ie ^^clirc oou bcr (SJnobc. B. 53ou bcr (labitucllcn (Mnabe.
liberi arbitrii, non fit motio a Deo ad iustitiani absque motu liberi
Hibitrii; sed ita iiifuiidit doniim gratiae iustificantis, quod etiam
siiiiul cum hoc movet liberum arbitriuui ad donum giatiae accep-
taudum in bis, qui sunt buius niotionis capaces. S. Tb. 1. 2
q. 113. a. 3 c.
1711. III. 'I^nf^ nur opera salutaria^ b. (). mit a!tuc((cr (Mnabc n^^^^nltc
hViLiir M^o^ übcrnatürlid) gute 5(ftc 5iir ^icd)tfcrtiivnig bijoponicren fönncn, tüurbc bereit!^
"ii<rtnfa?il{iiuG' ^'^ ^^^ ^^\)x^ t»on bcr D^totmcnbintcit bcr aftucKcu (^huibc gegen bie (Seini*
pelagiaiicr gezeigt. 33gt. n. 1472 ff.
2)ie Stellen bcv lieili(]ni Sd)vift, ,v ^^. Iiom. 3, 28; 4, 2. 5, auf bic mau fid)
für bic 9hil^^Iüfu]fcit bcr Scvfc bovuft, vcbcu Uüu blofi uatüvlicfjcu Scrfcu.
161. 9?iif)crc Ükftimmmin bcr ^i^^^üfition niif bic ^icri)tfcrtifimin.
5miI. .s;3ciurid)»(^utbcr(ct, ^ogniatil'rfjc Xbcolocjic VIII § 453 [f.; Mazzclbi, De
gratia Christi. Disp. 5 a. 10.
1712.
:)u'ct)tti'vtinuii\i
Iiiticutimui
T^ i e 51^ 0 r b e r c i t n n g a n f bie 9f{ e d) t f c r t i g n n g b c ft e ^ t i in
rciTimn ^ M\T Mc C^^ I n u b c u i u ^> c r b i 11 b u u g mit b c n a ii c^ b c iii (Glauben c n t :=
) p r i n g c n b c n 5( f t c n eine r m a l) r c n il^ c f c b r u n g , ^^C5 formatay
ober in bcr a f t ii c H e ii .v^ i n lu e n b n n g ^i (^ o 1 1 , n n f e r c in über n n-
türlidjen ^\t\z, niib bcr 5(b lu enb ung Don ber (Sünbe. ^^gl. S.
Tb. 1. 2 q. 113 a. 5.
"^^ii^^ ^ribentinnm beid)rcibt bcii g ciiüU)ii( i d}en ^nnioiif bicfcr
^I^orbcrcitniig, modus praeparationis, ober bcn ^)icd)tfcrtigniig^>pro5cg mit
folgciibcn '-liHnlcn :
Disponuntur autem ad ipsam iustitiani, dum excitati divina
pfratia et adiuti, tidem ex auditu concipientes, libere moventur in
Deum, credentes vera esse, quae divinitus revelata et promissa
sunt, atque illud imprimis, a Deo instificari impium per «ratiam
eins, per redemptionem, quae est in Cbristo Jesu ; et, dum
peccatores se esse intelligentes, a divinae institiae timore, quo
idiliter concutiuntur, ad considerandam Dei misericordiam se con-
vertendo in siiem erigiintur, fidentes Deum sibi propter Cbristum
propitium fore, illumque tamquam omnis institiae fontem diligere
ivcijnimt, ac propterea moventur adversus peccata per odinm
aliquod et detestationem, boc est, per eam iioenitentimn, quam
ante baptismum agi oportet; denique dum jyrojionunt suscipere
baptismum, incboare novam vitam, et servare divina mandata.
Sess. 6 de instif. cap. 6. Hanc disjjositionem seu praeparationem
instificatio ipsa conseqnitur. L. c. cap. 7.
Qu bicjcr Definition fiiib folgcnbe 5ßn^rbeitcn cutf)altcu:
I ''••<■ I. '4^cr C^Hnube, b. b. bcr ü ber natu rli rf)e (glaube an 'i)'\t
»iiinbmunu' Vlv D 0 11 %o{t g c 0 f f c II b Q r t c 11 11 b 0 0 u b c r Ä' i r rf) e it n ^ ,^ ii gl a ii b c it
nfci'^^iVinJJö ^^ ^ ^' ^ 5l^a(}rl)cit ift bcr Einfang nnb baö gunbamcnt
Iiabition: ratio J^ C r ^ C rf) t f C r t i g 11 U g.
theoiogica. ^ ^.^.^^. %{mht ift bic erfte nnb nncrläßrirfje Diöpofiti^n.
Die§ folgt and^
a. a n ^^ ber 1) c i ( i g c n (S d) r i f t. O^iie (glauben !cin .peil.
Sine fide autem impossibile est placere Deo. Credi^re enim oportet
accedentem ad Deum, quia est et inquirentibus se remunerator
' § 161. 9^ci()erc 35cf!tminunc\ ber 'J^i§|)ofttion öuf bic 9f?ccf)tfcrtigunci. 583
Sit. Hehr. 11, 6. (Sr ift bte (S^ninbbebingimg bcr ^itibfcfjaft (^otte^:
Dedit eis potestateni filios Dei fieri, liis, qui credunt in nomine
eins. Joann. 1, 12; ferner hK\i> gnubament be^ clvigcn Öcbenv: Qni
credit in Filinni. habet vitam aeternam; qni antem incrednlns est
Filio, non videbit vitam, sed ira Dei manet snper eum. Joann,
3, 36. 35gl. nurf) Maith, 28, 19 sq.; Marc. 16, 15; Joann. 3, 16;
Act. 8, 37; üom. 3, 21 sq.; 4, 1 sqq.; Oal. 2, 16; Kehr. 11, 1 sqq.;
1 Fetr. 1, 8; 1 Joann. 4, 15; 5, 1 sqq.;
b. n u ^ b e r ö c {) r e bcr 1) c i U g e n 33 ä t c r. Sine fide nnlhis
in hoc saecnlo conseqnitnr instificationis giatiam nee in fnturo
vitam aeternam. Aug., Senn. 38. de temp. ;
c. a \\% b e r % c I) r e bcr ^ t r d) c. Feriietuus ecclesiae catho-
licae consensiis tennit et expressit . . . qnia fides est hnmanae
salntis initinm, fnndamentum et radix omnis instificationis. Trident.,
L. c. cap. 8 ;
d. au^ fotgeubcr ratio theologica. ^ic .^'>inuienbiing bc^o
SlMttcn^ gu @ott, bein übcrnatürlid)cu ;^iel, l]at bie (Srfcnntni-§ biefeci übcr^
natürUd)cn ^^iclc!o, ineldjc nur burd) bcu übcniatiirUdjcn C^Unubeu möglid) ift,
5ur !i^oraii0]c^nng uiib Wnniblagc.
9}^itl)tn ift bcr @(aiibe ,^^ur 9^cd)tfertiguni"^ iiid)t bloß, luic einige
meinten, necessitate praecepti, fonbern necessitate 7nedu notmenbig.
2. ^cr (^tnnbe, tum beiu l)ier bie S^^ebe ift, ift bie tbc oloqi f d)e^. . \'.V- .^^
2^ngenb bc^o 0>)lanben!o an bic geoffenbarte, lunt bcr ^i^ircbc bezeugte mo tncoionifciic
2BabrI)eit, teineeiticg'3 aber bie fidcs ober fulucia specialis bcr ^)icfornia= (4"uÄ^unb
torcn, fraft njcldicr ber ©iinber mit ^5la nben^^gemi fU)cit übcrgengt ^ft "!,^;i^.jaHs *blr
nnb ücrtrant, baf^ i(}m um ber '-I^crbicnfte Gbvifti mitten feine ©ünben nidjt ^).\-formahnou!
angeredmet merben. ^L^au^
jDie 'ÄMibrbcit bie|C!3 Sat^ec^ fotgt fdjon an^o hn\ eben angefiit)rtcn
33cmeifen für bie 'Jcotmcnbinfcit bcc> (5^Ianbensi iiber()anpt; fie fanu aber nod)
fpeciclt bemiefen merbcn
a. an^ ber 1) eil igen ©dirift. 33om (^Hanben an W$ non ben ^'IdniftT
?(pofteIn geprebigte ©uangelinm mirb bn^o .'peil abbängig gcnunbt:
Praedicate evangelium omni 'creatnrae .... Qni ciediderit et
baptizatns fnerit, salvns erit; 'qni vero non crediderit, condemna-
bitnr. Marc. 16, 15 sq. %\\x bcn Csitanbcn an ^vn^s Sl)riftn^> mirb
ba^3 emige ßebcn iHn*fprod)en {Joann. 20, 31); ebenfo für ben ©(anbcn an
bic ^Hnf er ftebuug [Rom. 10, 9-. T)er ägl)ptifd)e l^ammcrer mirb
getanft, meit er befennt: Credo, Filinm Dei esse Jesnm Cliristnm.
Act. 8, 37. 5Lsgt. and) bic liorbin n. 1743) angcfül)rtcn Stcttcn, bcionberö
Hehr. 11, 6;
b. an§ ber firdittd)en Trabi tion, mctd)cr bcr S^cgriff bcr^HMnianitc 2va
proteftantifd)en fides specialis oödig nnbcfannt mar. SBcbcr in ben
(Sdiriften ber 53ätcr, nod) in ber !ird)(id)cn ^^ran^^ finbcn fid) '^tnbaltv-
pnnfte, mctdie anf einen anbcrcn, gnr ^editfcrtignng notmenbigcn (Mianbcn
l)iniuei|cn, aU^ ben, bnrd) mctd)en mir glanbcn, vera esse, qnae divinitns
revelata et promissa snnt {Trident., Sess. 6 de iustif. cap. 6).
IL ^ e r ® ( a n b c allein genügt n i d) t , fonbern n n r in
SBerbinbnng mit ben übrigen bi i3p o ni cren b cn ^2H" t c n , ^äata ift sm-
unter metdicn bie Siebe bcfonber,^. l) ernorgulje ben ift. '''''^Vöt?""'^
{Fides formata, viva, animata).
bttioit.
1715.
rtdes for-
584 3)ie fef)ve Hon ber (^nabf. B. 5?on bcv l^nbitiifflen ^nnbf.
Tcv 5^cuici^o für biefcu ^11(3 uurb gcfüf)rt
^. |^<*^- ,. 1. a 11 ^o bcr l)cinqcii 'Srf)rift, mcdte bcn (^(nubcn nntcrfrficibct
feit ba- fid^s uoii bcv .v>oTnniiig, bci* Cicbc inib bcii aiibcrcii Tiiiicnbcii (1 Cor. 1;>, i:-5)
^blv''m-iiim'u^' ""^ .y^n^^i^"^! ^^^^y^ ^iif> bcr Glaube of)nc bic ?icbc iiiib bic anbcrcii Tiiiiciibcii
^iDiift- ;^u)ar iH-)rI)niibcii fein hmu, ober of)nc bic Öicbc ober bie ^^ctliätic^inu-i bc^3
(^(niibciuo in ^r^crfcn tot ift nnb nid)tc^ ni'iljt. 2o crfliirt bcr i^ötttid)c
.S^cidinb nn^obriuf(id) : Non omiiis, qiii dirit mihi: Doniine, Domine,
iiitrabit in re^nnm coelorum, sed qni farit volnntateni Patvis niei,
qni in coelis est, ipse intrahit in repinni coclornni. Matth. 7, 21.
I^n^o 9?äin(id)c (cl)rt er in t)ic(en ^arabcln, ,v 33. oon bcn finden nnb
tl)örirf)tcn ^nncifnincn {Matth. 25, 1 sqq.), bcm ^aft o()nc .^od),^eit^^f(cib
(Matth. 22, 1 S(|q.\ beut llnfnint nnter bcm *ilVM;>cn (Matth. 18, 24 sqq.),
bcn gnten nnb fdi(ed)tcn ^'ifrficn (Matth. lo, 47 sqq.) nnb iibcrf)anpt an
alten ©tcKcn oon bcn n^tcn nnb frf)(ed)tcn (5()riftcn.
J^crncr f)eifU c-?: Qnid proderit, fratres nioi, si fideni qnis
dicaf. se liabeiv, opera anteni non lia])eat V nnniqnid i)()terifc tides
salvare enni? .... Fides, si non ]ial)eat opera, niortna est in
senietipsa .... Kt daeniones crednnt et contreniiscnnt. Vis auteni
seire, 0 lionio inanis, qnoniani tides sine (iperi])ns niortna est?
Abraham pater noster nonne i'x ()peiil)ns institieatns est, offerens
Isaae tilinm snnni snper altare? Vides, qnoniam fides coopera-
batnr o|)eribns illins, et ex operibns fides ronsnmmata est, et snp-
pleta est scriptnra, direns : Ci-edidit Abraliam Deo et reputatnm
est illi ad institiani et amiens Dei a])pellatns est. Yidetis qnoniam
ex operibns instifieatnr homo, et non ex fide tantnm ? . . . Sient
enim (jorpns sine spiritn mortnnm est, ita et fides sine operibns
mortua est. Jac. 2, 14. 17. 19 sqq.
.*Otcrniit ftinnnt bcr f)[. *^]?an(n^o, iuc(d)cr fi(cid)fa(t^o nntcr 3^crnfnnn
anf (^e)i. 15, (> (ici^cniibcr bcn CsU|ci5CvUu'rfcn bcn 6Manben aU bic ^lNnr,;e(
bcr ^){cd)tfcrtic^nn(^ bc.^cirfnict, oottfounnen fibcrcin. In Cliristo Jesn neqne
circnmcisio aliqnid valet neqne praepntinm, sed fides, qnae pei-
raritatem operatnr. 0(fl. 5, 0. Si liabneio omnem fidem . . . .
raritatem antem non lial)nero, niliil snm. 1 Cor. 13, 2. '-i}(\\. and)
bic eben (n. 1744") ani^cfiil)rtcn 3tcltcn.
^Tmc mir c\U\d) feficn uun'bcn n. 1750) UHM'bcn in bcr f)ci(ic^cn (Srfirift
and) anbcrc i";ntc 5(ftc, u^ctdjc anf bic ^)iccf)tfcrtif;inui bic^ponicrcn, an<obri'uf^
(iif) C|cnannt;
^ ic 4ltmn^i V ^' ^^ ^^ '^ ^ ^' ^' ? c () r c b c r l) c i ( i H c n '-I^ (i t c r . T^cr \)\. 9( n (\ n ft i n n ^$
^fcit bcv ii.il's fdircibt c\m\ nn^rcibcntii^ : Sine cai'itate fides potest qnidem esse,
'"'in^bitiou.^'^'^^^^ non et prodesse. llnb micbcrinn : Kxcntiendnm est a rordi])ns
relio-iosis, ne mala sernritate salntem snam perdant, si ad eam
obtinendam snffieere fidem pntaverint. De fid. et op. c. 14;
3. a n ^5 bcn ? c (1 r e n t f di e i b n n ii c n ber ^ i r d) e. Si qnis
dixerit, sola fide impinm instificari, ita nt intelliirat, nihil alind
reqinri, qnod ad instificationis .cratiam ronseqnendam cooperetnr,
et nnlla ex parte necesse esse, enm snae volnntatis motn praepa-
rari atqne disponi : aiiathema sit. Trideiit., Sess. 6 de instif.
ran. 9. ^^o^\. and) oben n. 1742) bie ©rHörnng be^5 Xribentimnn^;
Ratio'tiieoio- '^' '^ " - ^ ^ ^^^ t () c 0 ( 0 c? i f d) c it ^ c 11 f c n. Ter (\an\c "il^tenfd), a(fo
gi^'a. nid)t b(of3 bic 33crnnnft bnrrf) bcn Ö)(anbcn, fonbern and) cpcr^ unb il'ittc
bic rv UV eilt bc0
' § 162. 7?äf)cvc 58e[timiniing bev "i^isijorttion auf btc ^ec^tfevttflunfi. r-85
biirrfi bic 2khc imb bic ZW, inii(i [Irf) ,^ii (Mott bc!cl')ven, iiiib c^erabc ba§
(et^cvc ift biiio, iiHVo bcn (blanden ^um ved)tfcrtic|cnbcu niarf)t. "^111)01- unvb
nitrf) bic ?tcbc al§ bic ^ornt bc^ vcditfcrtic^eiibcit (^Ianbcn^5 bc.^eirfjiict.
Fides, per qnaiii a pecrato miiiulamiir, noii est fides iiiformis, qiiae
potest esse etiam cum percato, sed est fides forniata per cari-
tatem; iit sie passio Cliristi nohis applicetur non solum quantum
ad iiitellectiim, sed etiam quantum ad effectum. S. Tli. 3 q.
49 a. 1 ad 5.
9(11111. Sirb in bcv IjcKincn erfivift i^lnat, bev (M(milic vcif)tKvtinc (h'om. 8,28; v„^„i\!^rn bev
4, 2; KpJi. 2, 8 u. f. \v.), fo ift bniiiit uirf)t au^ncfpvorficu, bnf^ cv füv [irf) n((ctu ouaiii)/vcri)t=
rcrf)tfcvtinc, foubcvn nnv, taf^ cv bn»? ^•mtbamcnt bcv ^icif)t[cvti(Vtnn ift. I'cv vcrf)tfcvtincnbc fcvtiot.
^(niibc ift imiiicv nuv bic fides formafd.
Um fo UHMiincv fönncn ic!ic ©tcftcu füv bic sola tidcs qcttciib ^('••"^rf)^ mcvbcn,
a(§ bie f)cilinc <Sff)vift niid) bcn aiibcvcii "Jiuiciibcu ititb n'dcti SlVvfcn, bcv .^offmiun,
bcv ^icfic, ja bcm 9((niofcii (Fror. \f), 27), bcv ^Pcfcfivitiui bcv ©ünbcv {Jac. 5, 20)
verf)tfcvtiiicubc .<lfvaft ,v'frf)vnbt.
TIT. bic ciiv^ctucn T^i^opofitionc^uicrfc, uictd)c amlcr bcm ßUnubcu burd) -.i,ii^'vVm(Miau^
W^ Tribcntinum qcforbcvt lucrbcH, [iiib bm unvb nc^
t Ol* C 0 V t
1. bic ^' it r d) t Hov bcv n^^ttlid)cu '^ t ruf ncr cd)tinfci t.
Timor Domiui exi>e11it peecatum; uaui qui sine timore est, nou
poterit iustificari. Ecclus, 1, 27 sq. Initium sapieutiae timor
Domini. Fs. 110, 10. l^^()cr crUH\fcn \\\\A) bic %^rop()ctcn, (Sdriftn-o, bic
9Uioftcl nor nnciu bicfc ^Mird)t in bcn l^icnidicu. ^-l\it. T)cnt. :^0, 17 sq.;
Luc, 12, 5 u. \. lu. '-liHMiH bnficr ^.hithcr \\\\\> fpater bic ^vinO'cniftcn bic
5^uvd)t nid)t b(of^ für nid)t f)cil[aiii, foiibcru foanr \\\x ^iiiibc crffiircii, fo
ift bn^ ein ^IMbcrftn'ud) i^ncu bic iicfniutc Offcnbarmuv 3d)(cd)t ift nur
bcr timor serviliter serrilts, bcr bcn ilMffcn nidit nnbcrt nnb nur noni
äufnn'cn Jl^crfc nbfdn-ccft. 5(((ciu bicfcv timor serviliter servilis ift nid)t
bic licitiaiiic ^nird)t, luni bcv bic i)C\{\(\c 2d)vift vcbct unb bii'o Tvibcntinuiii
evflävt, donum Dei esse et Spiritus Sancti impulsuni, non adliue
quidem inhabitantis, sed tantuni moventis, quo poenitens adiutiis
viam sibi ad iustitiam parat. Sess. 14 de poen. cap. 4.
So()( fanit tncflcirf)t in aufKvovbcut(id)cit J^äKcn ein ©üiibcv, bic ^'itrrf)t übcv^
ft)viiu]cub, fofovt ,viv noüfoiniiicncii Picdc imb ^liciic ncfaiuicn. adcv nad) beut Id. ^tiinuftiuu^
büvftc btc!3 ()öd)ft fetten bcv ^atf fein. Earissinio a('(;idit, imo vorn iiiiiiqiiaiii, ut
qnisquam veniat volcns fiori (diristianus, ijui non sit ali<iuo Pei tinioi-e ]M'v-
cussus. De eatecliez. rnd. c. .5 ;
2. bic .^offnuuc^, um (5f)vtfri unflcn ^avm()cv;Jn!cit ,au fiiibcu. ^n.^oTfnunii
Spe salvi facti sumus. Eom. 8, 24. 5^iit. Tridcnt., Sess. G can. 3;
Sess. 14 cap. 4;
3. bic ?icbc, UH-ni elften ^5 in ifu'cin ^(nfaitf;. Reniittuntur ei ^icvict.c;
peccata multa, quoniam dilexit niultum. Luc. 7, 47. Qui non
diligit, manet in morte. 1 Jnaini. 3, 14;
4. bic ^Icuc inib bufucvtinc C^Ufinnung. Poenitentiani
a^-ite. Act 2, 38. 5.>g(. 2 Cor. l\ 10; Trldent, Sess. ß cap. fi;
Sess. 14 cap. 4:
5. bcv 5>ovfal3, biv5 Safvaiitcut bcv ^cdjtfcvticjung ;>u cnivfnncjcu
unb bic Gebote ^^ottc? ,^u \)aUcu.
dioHou. ^ntc bicfc Tuiicnbnftc bi^^ponicvcu mc bcv (^Uaitbc TUMv'iV.acnb
ajaic
Cco
imb mit il)m uiivftid) auf bic ';')^cditfcvtinuuiv 2ic ftub bnficv nidit f^^^^f''^'^.,,;jj;/,,,f^''^
5^vüd)tc uub Scicl)cn bcv vcd)tfcvti(^cubcu (5)taubcu^? itnb bcv buvd) if)u '^umIikm. bn-
gcuuvitcu 9?cd)tfcvtiguug, mic bic^5 oictc' ucucvcu '^ßvotcftautcu bcfiauptcu. ^Hoaitrm.amio.
586 3){e ?cf)re tion ber (SJnabe. B. 5?on ber fiabitueöen (SJnobf.
. ©a^t inon, ber 0^(oubc bringe nottüenbit^ a\§ feine ?^ruc^t bic Siebe unb bie
Serfe bernor, uiie bio^> nnrf) Öutbcr bcbaiiptot, [o ift bn§ narf) bev Offenbnviiufi unb
(Jvfnhrnnfl unnnibv. 'J?id)t luin fclbft unb notiucnbin gohcn bic 5(fte bor l?icbc nnb anbvcr
nuten illnn-fc nu"? beut (Stauben bevuov, [onbcvu buvii) [c(bftnubiiie unb freie mit ber ent»
fprerfjenbeu C^nnbe qemirften 3lU(kMUoatte.
(Sbcnio falfrf) ift o;?, bafi bie Ciebe unb aubcre Xunenbafte nur ßeidjen be5
©lauben? unb ber 3iVd)tfertiflunfl feien; nieluiebr bitben fic mefeutlid)e iO^ouunite ber
Sl^orbereitung nuf bie 9f?ecf)tfertigung, fo ha^ obue fic ber (Glaube nifbt yiui ^ei(e gereid)t.
Tic opevii sa- IV. T)cv ©Itiiibc luib bic übvigcu opera salutaria b imponieren
niJvnr^ur^Sio ^^^f bic ^crfUfcrtinHiic^, b. \). ]it bereiten bic Sccic ,uir frcimiKigcn ^hif^
;Kori)tfcvtinuna- nal)nic ber tjcilic^inadienben (^nabc oor, nnb bicjc freiiinlligc ^Hnfnal)inc ift
''"^ln?fl^fl^'^'^ iiH unirbigen ©mpfang bc^ (gaframentc^^ ober im 5(ttc ber Dontonuncncn
ßicbc nnb iHkuc fclbft hk ki^tc "^i^opofition. T^agec^cn finb fic mebcr bic
cansa formalis, norf) cansa efficienf^, nod) cansa meritoria, nod) cansa
instrumeyitalis ber 9icd]tfcrtignng fclbft.
'^''"''''lis'?""*'' 1. Tic bi^oponicrenben I)ci(fanien ';}(fte finb nidjt causa formalis
ber 9ficd)tferticjnnfj, bcnn jene C>krcd)tii^feit, biird) uic(d)c mir .siinbcr (^5ottc^o
finb, bcftc{)t nid)t in bicfen ^Hften ober etuni in bein bnrd) fic bcc^riiiibctcn
liahitus ac(iuisitus, fonbcrn in ber iustitia per sc iitfusa, mcldjc bnrd)
bie I)ci(i(^inad)cnbe C^Mmbc ber Seele nerliel)en mirb. '^iefe^^ ift anfm Harftc
im 5;^ r i b c n t i n n m inhogef pro dien : Haue disi)üsitionem iustificatio ipsa
conseq?iitur. Sess. 6 de iustif. cap. 7. T^a{)er ift e^ and) \vo\)\
riditiger, ben %H ber nollfomiiicnen ?icbe, obiuol)! er bic ^)i'cd)tfcrtif|nn(^
immer nnb nnmittelbar ^nr J^olge l)at, nid)t mit ber Ü^cditfertignnc^ fclbft
5n ibcntifi^icrcn, fonbcrn nie! bic ultima dispositio ad institicationem
;\n betrod)ten, uield)e bic d'ingicfnuic] ber l)eiligniad)cnben ^hiabc nnb bamit
be^> .S^;)iUntn^o ber 2kbc nnmittelbar ^nr golgc l)at.
causa otHcüMis; 2. Tabcr i)"t md) nidit biefc Ti^opofition, alfp ber mit ber aftncllen
(^^nabe mitmirfenbc freie ^TmIIc, fonbcrn (^UUt allein bnrd) bic (Ehu
(^icflnnc^ ber l)eilicimad)eiibcn fs^nabc, bic allerbiiig^o ber yjicnfd) frcimillig in
fid) anfnimmt, bie causa efficievs ber ^^cd)tfertignng.
'^'^Toriar' '^- ^'^^^(itcid)en nerbicncn bic T^if^pofitionr^mcrfe ntdit im eigent^
nd)en 3inne ober de condigno bic ^)?ed)tfcrtir;nng. Ut . . . pfi'atis
iustificari ideo dicamur, quia nihil eovnm, qnae iustificationeni
praecedunt, sive tides, sive opera, ipsam iiistificationis gratiani
promeretur. Trident, Sess. 6 cap. 8.
'^m^ltaHs!'"' ^' ^"^tii'^^ li"^ bie 'l^iÄpofition^^merfc and) niii)t ein blof^c^ $L^crt =
5 eng, causa instniweiitalis, ber ')icd)tfcrtignuc\, mic bic-o bic ^U^ormatorcn
non ber fides specialis lcl)ren. Causae instrumentales ber 9fcd)tfcrtigniig
finb bie Saframente.
^ reif ari)cJ' -SIT ^' <^"^^*^'^^^ ^'*^ bcmnadi bie ?cl)rc ber '^icformatoreii, bajl ber CsUanbc
tum bov vd)ie allciu, sola fides, nnb ,^mar instriimentaliter r cd) t fertige, nnb baß
^"speA'i-ani!"' bicfer rcd)tfcrtigcnbc (Staube bic fides ober fiducia .<?per^V;/^V fei. %c^\. n. 1744.
5^n bicfcr ^cbre liegt ein brcifad)er ^rrtnm, niimlid)
1. baj3 ber C^Manbe allein red)tfcrtige mit ^Hnc>fc^ln|l ber Siebe nnb
ber übrigen 5Iftc. ^^gl. Trident, Sess. 6 de iustif. can. 9 ;
2. baj3 ^icr unter (Sjlaubcn ctma^^ 9 '"i n ,^ anbere^ ncrftanbcn mirb,
nlm uni^ bic !atl)olifd)c .^ird)e barnntcr uerftel)t, niimlid) bic fides j^yomissi-
onum ober fiducia, nnb ,^mar nid)t bic fidncia generalis, baß nämlid)'bie
i^ert)eißungen (5l)rifti überhaupt bcn llcenfd)cn 5n gute tommen, fonbcrn bic
§ 162. Ungen)i§{)ett bcr SfJec^tfcrtigung. 587
fides specialis, bafs fic luiutUd) an bcm (Siu5ducn, bcr bicjcn (glauben l)at,
imfel)lbar in (^Tfüdung i3e()eu. ^g(. n. 1744.
^pienuid) t)at bie lides specialis ^ipar eine gciDiffc 3U)ulid)fcit mit
ber 4*>oifnung, aber fic imterfdjcibct fid) üou il)r inefeiitlid) babitrd), ha\^
mit ber fides specialis bic ^iaubcu'ogcuiiBl)cit ber ^)icd)tfcrti9iuui ncrbnnbcn
fein (od. $öäl)rcHb luimlidj mit ber .poffnuug auf ®otte^5 i^arinl)cr;)ii3fcit
bie t)eilfamc 5nrd)t mcgcii ber eigenen Sdjidb iiub Sihibl)aftii3fcit üer=
buiibcn ift, muj3 iiad) bicfer 8et)re ber *£üitber mit (^3la üb enc> g emi §^
l) e i t für mal)r I)alteu, h([^ il)m abfotnt miabbüuöig uon bcr ^efd)affeid)cit
feiner @ce(e bie (^iinbc nad)gclaffcn nnb bic (^kvcd)tii]tcit (£l)rifti angerechnet
fei. T)emgegcnid)cr erfliirt bac^ 5^r ib entinnm :
Si qiüs dixerit, üdem iustib"cautem nihil aliud esse quam
fiduciam divinae miseiicordiae, peccata remittentis propter
Cliristum, vel eam tiduciani solani esse, qua iustiticamur: anatliema
Sit. Sess. G de iustif. can. 12. Si qnis dixerit, omni lionüni ad
reniissionem peccatoinni assequendam necessarium esse, ut credat
certo et absque ulla haesitatione propiiae intirmitatis et indis-
positionis peccata sihi esse remissa : anatliema sit. Can. lo. 8i
qnis dixerit, honiinem a peccatis absolvi ac iustificari ex eo, quod
se absolvi ac institicari ceito credat, aut neminem vere esse iusti-
ficatum, nisi qni credat se esse instificatnm et hac sola lide abso-
Intionem et iustitic:itionem pertici: anatliema sit. (Jan. 14;
:>. ^([]\ bie lides specialis nid)t ctuni eine r^ic^pofition auf bie ^Ked)t^
fcrtigung ift, fonbern bicjelbe instriimentalitey bciuirtt.
'I)ie lides specialis ift ja feincesmego mic bie upera salutaria ein
tugenbbaftcr nnb bedfauicr Vlft, ber in fid) einen ^-lin^rt bat, fonbern ein an
fid) uicrtloicc^ (^3cfa|3, ba^o einen foftbarcn 3d)ai^ cntbalt. '^cnn bcr ^iinbcr
ift nad) biefer lM)re nnfiibig, freie nnb tngcnbbafte '^Iftc ^yi fcljcn.
5(um. S'ie Vclivc ooii bcv ^ola tides iustiticiiiis ift bcv^ natüvlid)o .Honclüt bcr i'^"»'-
l'cl)vc HÖH bor ^JuHl)tlcvtii]iuuj biivd) bie iiiii)uUino mcre externa iustitiae Christi, j,^,^.'^' ^^|J]'!J'^" ,V^J"^
(S^oiuii* C^ott bell ÜKeiifdjcu uid)t baburd) red)tievtii]t, baf^ er it)ii inuerlid) gcredjt iiiad)t, unti imu bor
fonbern bafj er iiini bie (^Uned)tiiiteit t£l)ri|"ti ,yired)net iinb ibn bev;l)alb für geredjt t)cilt, i'>»P"i'\f'" ^^^-
fo eignet fid) and) ber 2ün^er "bie («ered)tigteit (Sluifti nid)t öabnrd) an, baf^ er bnrd) '"'^^.J^JJ/^'''^
freie lUiitirirfnng mit ber (*»^nabe nnb ^^Infnatinie ^evjeltlen innerlid) geredet luirb, fonbern
babnrd), bafi er feftiglid) glanbt, bie (s5ered)tigfeit Glirifti jei ibm ,vigeved)net. ®ein faror
mcre ej-fif/tifs in (Mott eiufpridit alfo ^ie sola jides im l'ienidjen.
1]I. (Sißcuiümficöru'iten Öcr '^lediifcvtii^uni;.
%m bcm 'il>cfcit ber :3iM'tifibuion itiib ibrcm iH'rbältniv ;^nr mcn|d)'
Iid)eit greibeit ergeben fid) brei Js'i-"'lgefät^^e , bic cbcnfoincleit ^r^'^i""^'^'^^
ber rcforntatDrifd)en ')ied)tfcrtigititg^olcbre gcgcuiibcrftcb eu.
§ 162. nn(^cunf;()eit bcr ^)icri)tfcrtii]uu(].
iM3(. .£ieinrid) = Cihitbcr (et, 2)ogmatifd)e Xbeotogie § Iö6; MttzzcUn, De i^-ratia
Christi. Disp. 5 a. 11.
9t i e m a n b t a it n o l) n c b c f o it b e r c g ö 1 1 ( i d) c O f f c it b a r n n g ,, i.';y>-. ^
m 1 1 (i? l a it b e n ^o g e UM |3 1) c 1 1 ) c i n c r )n c d) t f c r 1 1 g n n g g e m \]] i c t it. ^uoiDtiatinuiuv
9^ u r eine t o n j c f t n r a l c übe r in o r g l i f d) e (^) e tu i fs l) c i t i ft
mögt i d).
Tic UiinnuifUint
fi'vtiiiuiirt nart)
588 3)ie ßcf)vc uou bcv (SJnabe. B. 33on bcv IjabitucHen ®imbc.
>Dic !XI)cfc ift de fuie. Über bic ^>lufii1)t bcC> ^üminifanciT^ (iiUIja--
riiiu^i f. Ma^^ella 1. c. pag. 777.
'"" '4^cr i>3cu)ci£) für im|crcn (^a^ unrb crljobcn
1 . a 11 0 b c r 1} c i l i g e H (£ ri) r i f t. 8uiit iusti atqiie sapieiites,
et opera eoriim in manu Dei. Et tanien nescit liomo, utruni amore
2ct)iirr: an odio dignus sit , sed oninia in futurum servantur incerta.
Eccli. 9, 1 sq. Quis potest dicere: niundum est cor nieum,
purus sum a peccato? Frov. 20, 9. Nihil milii consciiis suni, sed
non in lioc iustificatus sum. 1 Cor. 4, 4. Cum mein et tremoie
vestiam salutem operamini. Fhü. 2, 12;
^>'it'tipn : 2. n u ^> b c r l^ c l) r c b c r I) l. ^mI t c r n u b X l) c o l o g c n. [^\\\
%\\\(\)\\\]^ an bic eben nncjciüljrtcu Stellen bcr I)ciligcu Sd)rift ]prcd)cn bic^
iclbcu un^uicibciitii^ unjcrc 5:i}C|c lUb?. Scire volui, quos Dens diligeret,
quos odisset; et inveni iustonim quideni opera in manu Dei esse,
er tamen utrum ainentur a ])eo an non, nunc eos scii'e non posse.
Hieron., In Eccles. 9, 1. C^uamdiu vivimus liic, de nobis ipsis
nos ipsi iudicare non possumus. Any., Hom. ?)h n. 4. U.H3I. Basilius,
De humiiit. n. 4; Aug., De perf. iust. c. 15 n. :>3; 8. Tli. 1. 2 q.
112 a. 5;
mvobovMivrtK; 3. nuf> ber ^cl)rc bcr iii r dj c. (^5cgcn bic Dfcforniatorcn crfliirt
h([^^ ^^ribcutiuuin: Sicut nemo pius de Dei misericordia, de
Chi'isti merito deque saciamentorum efficacia dubitai'e debet: sie
quilibet, dum seipsum suamque propriam infirmitatem et indispo-
sitionem respicit, de siia gratia formidare et liniere potest, cum
nullus scire valeat certitudine üdei, cui non potest subesse falsum,
se gratiam Dei esse consecutum. Sess. 6 de iustif. cap. 9; inil. niirt;
1. c. can. 13;
in-niimft ; 4. tt u ^> b c X ^> c X 11 u 11 f t. (^Minibciiegciuif3l)cit fauii man mir luni
bcm Iiaben, unic> ooii (^ott gcoffciibart ift. (äcoffcnbart ift aber, ba|3 (^ott
unfer .S^'^cil unll, aber unter ber ^ebiiiguiig niijrer aiifridjtigeu '^kfcljnmg.
^a bcmiiad) meine ^)icd)tfertigimg biird) meine freie ll^iitiuirtiiiig bcbiiigt ift,
iri) aber bariibcr, ob id) bav 'JJiciiiige gctliaii l)abc, nid)t bic ÖMaubeiic^^
Gcuuf3l)cit, foiiberii mir eine men|d)lid)e nioralifdje (^eiuif3l)eit Ijabeii t'auii,
jo taim iil) and) lum ineincr ^Jiedjtfcrtigimg ol)iie fpccicUc -Offenbarung nie
abfüliitc C^Manbcnc^gciuif^bcit, fonbern mir bicfc rclatiuc in o r a l i f d) c o b e r
f üiije tturalc (^cuMJ3l)cit Ijaben. Coniecturaliter .... aliquis
cognoscere potest se habere gratiam, in quantum scilicet percipit
se delectari in Deo et contemnere res mundanas, et in quantum
liomo non est conscius sihi alicuius peccati mortalis .... Ista
tamen cognitio imperfecta est. 8. Th. 1. 2 q. 112 a. 5 c.
^ou biojcr inüvnliiri)cn (iknuif^licit in ber ^üffmiiig, niri)t aber uon bcr nbfolutcn
©laubcnciqcuiifjlicit rcbcii jene StcUou, auf luoUijc bic (^)cjncr fttl) berufen, liiie Jiudi. 8,
lü. 17. k^ sqq.; 1 Cor. 2, 12; 1 Jodiui. b, 13. 19; Ajtoc. 2, 17;
bi-n>{oiimiucmcn 5. a it c^ bcii 'Jt a d) t c i l c 11 ber r ef orinatori f djcii iiiib bcii
"" ^Jebnt.'"'''' ^^nu- 1 e i ( e n ber t a 1 1) o l i f d) c ii Sei) r c.
a. ^Hiic> bcr protcftantifd)cn 9ied)tfcrtigniigc^tcl)rc folgt .^iinio baj} bcr
(^ercdjtfcrtigte bic a b f o l u t c (^ l a ii b c ii -o g c lo i fj 1) e i t feiner ^)icd)tfcrtigniig
iiid)t nur l)abcn tonne, fonberu l)abcn muffe, nin gcrcd)tfcrtigt ju fein.
^iefc abfolutc ÖkMrif^beit ber sola fides foll bcr !Iroft bcc^ (i-nangclinniv
unb bav 3'iiJi*^i^i"^'ii^ ^^^' HHiljrcu Fenint fein.
§ 163. nngtcic^()cit ber 9tcd;tfertigunö. 589
5(((ciii eine Uiniuüjvljeit faim indjt \ml}v\)a\t tröfteu. llnb in ber
Xi)cit fül)rt im (Gegenteil, luie (^aloin jelbft e^> geidjitbcrt l)nt, bicfc Öel)re
leirijt ^nr ^^cräiueipnng ; bcnn in iiMrHidjfcit l)at nieiminb biejc abfohlte
©eiuifjljeit bcc> .^etl«, nnb am luenigftcn tann er fie an^o bcm (53lanben aüein
fd^öpfen. 3^a nnn aber bic ^n-üteftantifri)e Öeljrc biefe abfohlte fnbjettioe
.*peilc^gciiu|ll)cit (\l§> 33cbingnn9 be^ .pcttv^ forbert, fo entftel)t bie il>erfnrt)um3,
an feinem ,peil ^n ^meifehi nnb, meil ^n ^tncifchi, and) ^n ner^iueifeln.
5(iid) f(ö)3t bie abfohlte (^eluif5l)eit, ein 5(it?eruiäl)Uer 511 fein, !eine?uicg? bie
U)al)re Fenint ein.
1). ^agecjen entfpringt anC^ ber {'at()ohfd)en ^cl)rc iual)re "Fenint im
iHiifUrancn auf nn^o felbft, Ijeilfaine 5iird)t, l)ingebenbc^> ^>ertranen auf bie
^arinljcr/^igfeit C^^ottev, auf ben mir nnfere borgen merfen, ol)ne feinen 9iat^
fd)hif5 erforfdjen 511 moüen, grofler nnb bcftanbiger C£'ifer, nnfer .ped 311
mirtcn in Jnrdjt nnb ^^]ittcrn. Vhio bem guten (^emiffen aber, nnb menn
(^3ott mill, anc> ben Iröftiingen ber (Mimbe entfpringt gviebe in ber .poffnnng;
ein triebe, ben bie lides specialis nidjt geben fann.
§ 10:>. nu(]Icid)l)cit i)cr ^)ied)tfcrtiguug.
inji. Mdzzclld, De ^ratia Christi. Dij^p. 5 a. 11.
'^ie 6) cred)ti q 1 e i t i ft n i d) t in allen rs)er erbten gleidi .1 «'>".•
gro|^, lonbern lebr oer]d)teben bem 0)rabe nad) nnb f a n n ^),\-d)tfntiiiunfl.
nnb f 0 U in bem f e 1 1 e n (S) c r e d) t e n u e r m e l) r t m e r b e n. • ^souViiVaiuSov.
5)ie 3;i)efe ift de fidc nnb rid)tet fidj ' matovon
1. gegen ^ooinian nnb (S)cnoffen, uiehi)e auf (^rnnb be^o
ftoifdjen *^4>l)iiofopl)emc^ uon ber (^leidjl)eit aller Ingenben nnb aller ©iinben
and) bie (^Meid)l)eit ber biird) bie ')ied)tfertigung beunrften (^ered)tigleit
Iel)rtcn;
2. gegen bie 9i ef orma to ren, bie auf (^hmiib il)rer ^Hed)tfertigiingf>=
Iel)re ebenfallv bie (^Ucid)beit ber (^icred)tigteit bel)anpteten. Ta nrtmlid)
bic (^cred)tigtcit Cib^ifti, bie bcm l)icnfd)cn lebiglid) imputiert mirb, nnb
bie sola fides, bnrd) )ueld)e man bicfer Qiiipntation teiU)aftig mirb, für
alle biefelbe ift, I^ngenben nnb ^in'rle aber obne Ciinflnf^ auf bie ^)i*ed)t'
fertignng fiiib, fo ift bie C*')ered)tigteit aller abfolnt gleid).
^ie Ungleid)l)eit ber in ber ^)ied)tfertigiing erlangten (^ered)tigteit
ftiil^t fiel) auf folgenbe ^kmeife.
1. '4^ie bcilific (Sd)rift lebrt: t-.^'"'^-
a. Unicnique antem nostinni data est g'ratia secundnm meii- ^dnliViViIlt^it-
snram doiiationis Christi. Eph. 4, 7. lustornni seniila q"'^-^i ll";!',','*^
lux splendens, procedit et crescit usqne ad perfectam diem. Fror. ^fiJ^^^
4, 18. Qui iustus est, iustiticetnr adlmc. Apoc: 22, 11. ilnjl. P6\
83, 0; Eccliis. 18, 22; 2 Cor. 9, 10 n. f. m.
b. Ui'a^ bie ^ermeljrnng ber beiligmad)enben ^iiabe incdu-fonbere
betrifft, fo lel)rt bic l)eilige ^d)rift uiieberl)olt, baj3 ber ®ered)te in ber
(^ered)tigt'eit nnb .^"^ciligfcit ännel)men fann nnb ftets^ jnnebinen füll.
3nm ilnn-bilbe mnd)v ^efn? felbft, UMe ec^ uei il)m mi)glid) mar, (11. 1018. 1029)
on ^liVic^bcit nnb (^inabe {lyuc. 2, 52), ebenfc and) 3;obannec'^ ber üiiufer
{Luc. n 80). 2o follen and) mir allezeit mad)fen ber ^Hillfommenl)eit
^l)rifti entgegen {Eph. 4, lo), follen fortfdjreiten oon ^olltommenl)eit 311
intinuiifl.
590 3)ie Öe^re tion bcr ®nnbe. B. S5on bcr IjolntueKen ©nabc.
il5oHfümnicnl)cit (2 Cor. 3, 18), bcii inneren 3}ien[d)en in nu*5 ernenernb
üon Xag ^n ^Tag.
1750. (Mütt tuirft biefe^^ älHidjötnin ; aber and) luir muffen iniitmirfen.
'"^i^lirtur^f ^^^"11 ^^^ii* 5Tnd)t bringen, gibt er nod) niel)r (^^nabe, ent;)iel|t fie aber,
(>••na^l•. uicnn unr feine 5nnd)t bringen. iJoann. 15, 2). Qiii enim liabet,
dabitur ei et abuudabit; qui auteni non habet, et qnod habet,
auferetur ab eo. Matth. 13, \2. !ÜMr foden unuljern mit ben ^latenten,
nnb mcr bieo tljnt, empfängt nene ^latente I)in5n.
Too finb bie breifsig^^ fcd)5ig^ t)nnbertfiiltigen STÜdite bec^ gnten (£'rb^
reid)c^ {Matth. 13, 3 S(iq.;, benen ebenfohber l'obn entfprid)t {Matth. 19, 29).
'Silber ^k ll)(al)nnng: (.■rescanuis in illo per omnia, qni est caput,
Christus. Eph. 4, 15. Anibuletis di^^^iie Deo per omnia placentes,
in omni opere bono fruetificahtes et creseentes in scientia Dei.
Cot. 1, 10. ^M-\b 2 Petr, 1,2; 3, 18. .iCein Stillftanb füll ftattfinben
nnb finbet flatt, mebcr im '^n>jcn nod) im (^)iitcn: (t)ni in soidibus est,
sordescat adhnc, et qni instus est, iustitieetnr adlinc, et sanctus
sanctitieetnr adhne. Apoc. '2'2, 11.
T^al)cr follcn mir beftanbig ^uncbmen im oHanbcn \Luc. 17, 5. 6»,
jn ber !i?iebe [Fhil. 1, 9^ nnb in gnten ^^innfen 2 l'etr. 1, 10 1.
/"I^;»-^,... 2. ^nm ben beil igen '^nitern uerteibigte namentlid) ber l)l..v>i er onl)=
un^'bor^^^iu1)o. ni n V gegen :3iminian nnfere Xbefe ilibri dno adv. Jovin.i Indnti snnt
sancti iustitia, alius magis, alins minns. Aiaj., Kp. 29 ad flieroii.
n. 13. il<gl. Leo M., Serni. 4(S n. 1.
3. 1)a€> X r i b c nt i n n m evtliirt : Vere iusti nominamur et sumus,
iustitiam in nobis recipientes iniiisquisque suam secundiim men-
sfiravi, quam Spiritus Sanetus partitur singulis, proiit mit, et
secninlum propriam cuiusquc dispositionem et Cooperation em, 8ess. 0
de iustif. cap. 7. Sic eri>o iiistiiieati in ii)sa iustitia per
Christi gratiam accepta, eoopeiante lide bonis operibus, cresrant
atque magis iustificantar. L. c. eap. 10. Si (juis dixerit, iustitiam
acceptam .... "iion augeri per bona (>i)era; sed opera ipsa fructus
solunimodo et signa esse iustilicationis adeptae, non autem ipsius
augendae causam: anathema sit. L. c. can. 24.
i"tii. 4. T» c r % X n n b biefer llnn(eid)beit liegt
ÄffJvtirtuiMv *^- ^ " '^^^ n c r f d) i e b e n e n % n c> t e i In n g ber (^hi a b e , ba
(^)ütt nad) feiner '^l.HM^M)eit nnb %\\iz ben iierfd)i ebenen l)ienfd)en mie ein
iierfd)iebeneo 'JJiaf^ natürlid)er (^abcn and) ein üerfd)iebenev iDtaf^ über-
natiirlid)er Ö^naben Derleil)t. Prima causa huius diversitatis accipienda
est ex parte ipsius Dei, qui diversimode suae gratiae dona dis-
pensat ad hoc, quod ex diversis gradibus pulcliritudo et perfectio
Ecclesiae consurgat; sicut etiam diversos gradus rerum instituit,
ut esset Universum perfectum. S. Th. 1. 2 q. 112 a. 4 c;
b. in ber u e r f d) i e b e n e n '^ i « p o f i t i o n, mit meld)cr bie (^nabe
anfgenommen mirb. Cuius div^ersitatis ratio est aliqua ex parte
praeparantis se ad gratiani; qur enim magis se ad gratiam prae-
parat, pleniorem gratiam accii)it. S. Tli. 1. 2 q. 112 a. 4 c. i^gb
Trident.j L. c. cap. 7;
I7<)
§ 164. 2)ie 5i>erlierbarfeit ber 9fierf)tferttguug. 591
c. barin ha^ bit ctngcg offene ®cr ec^t igfei t ftet§ uer*
me()rt lu erben fann, narf) iDhig bor cjlUtlic^en (S^nabenmitteilnngen
unb ber freien nienfdjttdjen yjiituürfung.
21 Hin. 53e5Üflltcf) ber ,3unaf)uie ber (JsJorcdjtigfcit ift 311 unter)'rf)etben
1. bie 3imaf)me bev iiistitia acquisita al§ foWjcr. ^e incf)r ber Ü}?en[d) bie äJSjliJj,?^'
Xugeub übt, iiiu fo ine(}r erftarft ber habitus acquisitus ber ®ered)tigfctt in if)ni;
2. bie 3u"öt)iiie ber iustitia infu.sa oöer ber lici(iginad)enbeu i^wa'bt , luoüon
[)ier 5uuäd)ft bie 9{ebe ift. (^ott oermeljrt bie t)abituale (i^nabe unb eingegoffene %t^
redjtigfeit nad) beui ä)ia^ bei ißerbieuftel unb bem (Suipfaug ber Ijeiligeu Safrauiente.
i^ 164. ^i^crlicrbarfeit ber ^Kedjtfcrtiguug.
^>gt. Mazzella, De gratia Christi. Disp. 5 a. 11.
"5) I e erlangte 9i e d) t f e r t i g n n g f a n n in i e b e r d e r l 0 r e n M;,,/J|4^„,.feit
luerben nnb mirb luirfUd) oerloren burd) jebc ^obfiinb e, tn- ?Kerf)tfevtt=
! e i n e !o tu c g ^^ aber b u r d) l ä b l i d) e e ü n b e n ; ber U n t e r f d) i e b '^""'^'
5iüi |d)en 5:obfünben nnb l ii)! nd}en ® nnb en ift benmad) l:atf)o=
lifdjeö "Dogma.
I. Daj3 bie ()ci(igniad)cnbe (^nabe oerltcrbar ift nnb bnrd) jcbe fd)nHn-e
©ünbe oertorcn unrb, ift de fule.
1. Wetengnet iinirbe bicv :svSvcn:
a. oon Satoin, luctdjer tel)rtc, ber ']?rtibeftinierte tonne bie ÜUni)t= \saiuin;
fertignng niemals üerüeren ; ber ^^^id)tpräbeftinierte lucrbe aber übcrl)anpt
nid)t gercdjtfertigt nnb feine ^)icd)tfertignng fei nnr eine 2d)einred)tfertignng.
(^egen i()n rid)tet fid) Trident, Sess. 6 de iustif. can. 23; ugl.
nnten n. 1765;
b. Don !Bntl)er, meld)er betianptete, bie ^)icd)tfcrtignng gel)e nnr bnrd) '^'"'"^''''
bie ^ünbe hz-% llnglanben^, b. l). bnrd) ben i^erlnft ber tldes specialis
oerioren. 5Bg(. Trident., L. c. caii. 21 i nnten 11. 1765 ;
c. Hon ben 53 e g n a r b e n nnö ^ e g n t n e n, fomie oon DJi' i d) a e ( IjjSu^i".' oS
bc llJtolinov, mctdie meinten, ber ll^ienid) tonne einen fold)cn Wrab oon imov.
3:ugenb nnb ,i>eiligteit erlangen, baj3 bie 3iinbe anogefdjloffen fei. ^gl.
Dendnyer, Encli. n. 1143. 1144. 1150 n. f. m.
2. Der 53emeis für nnfere ^iBa()rl)eit ergibt fid) ^ j^,^^ bifiKectu
a. ane; ber ticiliaen 2d)rift. Justus iioii i)oterit vivere in fmiiimn-, m-v
lustitia sua, m qnacnnqne die peccaverit. L^ech. ;')i), 12. Castig-o (icu-mt
corpus meum et in servituteni redigo, ne foite cum aliis praedi-i.ou bei Deiiiaei
caverim, ipse reprobus eficiar. 1 Cor. 9, 27. ^hjI. MaWi. 26, 41; ^^^^'"^'
Joann. 15, 6; Born. 11, 20. 1 Cor. 10, 12; 1 Joann. 3, 8 n. f. m.
^eiyt el, \)a^ bie SluSeruiüblteu uid)t ycrloveii geben, luni (.^ott nid)t getrennt
luerbcn (1 Joann. 3, 9; h'orn. 8, 30 n. f. in.), fo wirb babnrd) nid)t bie 9J?ögtid)feit be-a
^nlles? gelengnet, fonbern nur an§ge)prüd)en, um'S bnrd) (Zottel (i)nQbe unb bie iViit*
Jüirfung bei äJJenfdjen n)irf(td) ift;
b. ang ber Öebre ber '^>ater. 81 iam regeneratus et lusti
lullt ÖCll
ficatus in malam vitam sua voluntate relabitur, certe iste non
potest dicere: Non accepi, quia acceptam giatiam suo in malum
libero amisit arbitrio. Aug., De corrept. et grat. c. 6;
c. anc^ ber öet)re ber Ä'ird)e. Si quis hominem semel iusti- ^'^^'> ö^^ «iniK
ficatum dixerit amplius peccare non posse, neque gratiam amittere,
atque ideo eum, qni labitnr et peccat , nunquani vere fuisse
iustificatum .... anathema sit. Trident., Sess. 6 de iustif. can.
23. Si quis dixerit, nulluni esse mortale peccatum, nisi intidelitatis,
§einric^=.§upVt'vt, .Hüinpcut>ium bcv loguiatif. II. 38
592 2)ie öe^re oon ber Öinobe. B. 5?on ber t)abituenen ®nabc.
aut niillo alio, quantumvis gravi et enormi, praeterquam infideli-
tatis peccato semel acceptam gratiam amitti: anathema sit. L. c.
can. 27 ;
'^^'fogicae'"^^' ^- ^^"'^ folgenbcn rationes theologicae.
OL. In statu viae ift ber yJicnfd) ftcts^ frei imb befeftibel in feiner
greil)cit; bie CMmibc aber luirtt nid)t unU)iberftci)lid), imb bie ^lUaffimg ber
<Sünbe gehört 5ur allgemeinen 9?egierung ber '»^rouiben^.
ß. T)og aber jcbc Tobjünbe im ^Jtomente il)re6 ßintritt^ ben il^erlnft
ber l)ei(igmad)enben (>hiabe bciuirft, liegt im 5öefen ber ^Siinbe nnb ber
@nabe; bie t)ei(igmad)enbc @nabe mad)t formaliter gered)t, bie fdjtuere <3ünbe
formaliter ungcred^t; jene vereinigt mit (Mott, biefe trennt üon il)m.
xiiMSiiDe ^I- "^^f^ ^^^ (äglid^e (Sünbe ben (^kabenftanb nid)t anf()ebt nnb fomit
^i^n^l• Dcbt ben fpecififd) nerfdjieben ift üon ber ^^^obfiinbe, ift gleidifall^? de fide.
o'.iuibcnftanb .r
nicDt auf. :mv 1. ö^lcngnet mnrbe bieje tatt)oti|d)e i^el)re
a. uon ^5 et u i b i n !o nnb friil)er fd)on uon ben "^^ e l a g i a n e rn, inbem
fie jebe llebcrtretnng be^ (^^efe^Ace* für gleid) fd)Uier ertlärten, momit and)
ber pelagianifd)e ^a^^ in "iH'rbinbnng ftcbt, ber ilUcnfd) tonne noltfümmen
fiinbenlü^5 leben;
ojofinnuitoven. 1). tion ben ^K e f 0 r m a t 0 r e n. 1)iefelben nnter]d}ieben ^unir nad)
bem l)erfümnilid)en 3prad)gebrand) ^mifdjcn üobfünben nnb lägtid)en ^ünben,
aber fie festen ben %x\\\\h biefee Unterfd)iebeö nid)t in bie 2ünbe an fid),
fonbern in ba6 iierfd)icbenc ^Hn-l)altnic>, in meld)em ber 3nnber ^n ®ott
ftel)t.
2d)ün ^idif nnb .'png lcl)rten, bafs alle ÜL^erfe ber Ükprobierten
5Iobfnnbcn, hk 2ünben ber '^.^riibeftinierten aber täj3tid)e ^ünben feien.
%\b$ ber iM)re l'ntt)er« uon ber noUtommnen '^^erberbt()cit ber mcnfd)^
lidjen 9iatnr nnb bor ^)icd)tfcrtignng bnrd) ben (^lanben allein folgte, "i^a^
alle ^erfe ber 9^id)tgered)tfertigtcn nnb an fid) and) ber (^kn*ed)tfertigten
!Iobfünben finb, baj3 fie aber ben C^3tänbii]cn megen (Il)riftn^ nid)t al^
^iinbe 5ngered)net merben nnb bal)er in biefem ^innc für il)n läjUid^e,
b. l). nad)ge(affene, nid)t 5ngcrcd)netc 3iinben finb. |)icrmit ftimmte and)
dalüin übcrein.
5Diit unabmci^lid)er Äonfcqnen^ ergibt fid) l)ieran^ h\t üon Sntl)cr and)
anögefprod)ene golgernng, baf? feine Sünbe, menn nnr bie fides specialis
fortbeftel)t, ben 33erlnft ber Üied)tfertignng l)erbeifiit)rcu fann. i^gl. oben n. 1763.
2iinbo ben iMmi- a. ansf^ bcr heiligen 3d)rift. ^icfelbe lehrt eine^teil^, bafi
nuiiKbt,wivbfle* eine uieil)e oon ^nnben uom .v>!nnnelreid) id)iicf3t E^. 6.), \2; Mattn.
^'^'[ . 12, 32; Rom. 6, 21 ; 1 Cor. 6, 9; Gal. 5, 21 ; 1 Joa^in. 5, 16 n. f. m.);
^''" l'ävifl!'"'" unb erfUirt, ba^ mi]t^ ^erbammnng^uuirbige^^ im (Mered)tfertigten ift
{Born, 8, 1); nnb baJ3 berfelbe nid)t fünbigc d Joann. 3, 9; 5, 18);
anberteits« aber fagt fie, b(\]^ ber (^cred)te fiebcnmal beg !Iagev falle {Fi'ov.
24, 16); nnb \><\^ fid) felbftbctriige, mer oon aller 3ünbc frei ^n fein
UHil)nt {Jac. 3, 2; 1 Joann. 1, 8». '^aranc^ folgt, bog es ©ünben.gibt,
meld)e bie (5^cred)tigteit anfl)eben nnb ^ünbcn, meld)e fie nid)t anfl)eben;
Don bon ^.xätmi : b. an^ ber Jiiel)re bcr :initer, meld)e im ?lnfd)ln6 an bie l)eilige
^d)rift ben Unterfd)ieb äUnfd)en fd)n)eren nnb leid)ten ©ünbcn genan feft^
l)ülten. il^gl. Bellarm.. ^ De amiss. grat. 1. 1 c. 10.
^^H'taöionev;
Iribcntimtm;
§ 164. 2)ic «erlievbavfeit ber ^Rechtfertigung. 593
c. aitg bei- Sc()re ber ^irc^e. ^tefctbe ()at uufcre X^efc au^*^'"" bev tudie:
brücflirf) ent]*d)iebcn, unb jiDar
OL, gegen bic *ip el a g iane r. ^ae ^01151! uon DJ^teüc erflört,
bn^ aud) ber (^ere(f)te ntd^t fünbelo^ ift unb ©rimb l)at 511 beten: dimitte
uobis debita nostra (can. 7 ) ;
i3. burd) basi 5!^r tb ent i iiiim in ber ©rfliirmtg, \>^\i aiid) ber
(Meredjte o^nc fpeciedc«? ^^sriodeg uid)t frei bleibe uon nüen Uigüdjen eünben
(Sess. 6 de iustif. caii. 23), "^o^^ aber '^xt Uißtirfjen 'Siinben ben (Knaben*
ftanb nid^t anfljeben, fonbern antreiben, ben 5Beg ber 6)erec^tigfcit nni fo
üorfidjtiger nnb eifriger ^n manbetn (1. c. cap. 11 <;
y. bnrd) bie il>enperfnng be^> bajanif(^en Sat^c-3 : Nulluni est ^^ajui?;
peccatum ex natura sua veniale, sed omne peccatum meretur poenain
aeternam. Prop. 20;
d. an<§ beni t ^ e ol 0 g i f d) en ^Denfen. T)nrd) bie ^obfnnbe ratio theoio-
menbet fid) bie Seete üon ^ott, ilireni (Snb^iel, ab nnb jet^t i()r ^\t\ nnb ^^'''^'
i()re (^tücffeligfeit in irgenb ein ®cfd)öpf. Quando anima deordinatur
per peccatum usque ad aversionem ab ultimo fine, scilicet Deo,
cui unitur per caritatem, tunc est peccatum mortale. S. Th. 1. 2
q. 72 a. 5 c. ^ie tiiJ3lid)e 2ünbe aber ift eine Unorbnnng, bie eine
jolc^e 5lbtel)r üon (^ott nid)t in fid) fdjliefn. Quando tit deordinatio
citra aversionem a Deo, tunc est peccatum veniale. S. Th. 1. 2
q. 72 a. 5 c.
^afl aber foldje (iif^lidjc 3ünben int ®ered)tfertigten möglid) nnb
lüirflidj finb, ergibt fid) an^ bem ^U^efen bor Üiedjtfertignug in unferent ber^
maligen gefallenen ^]nftanbe. I^nrd) bie ^lied)tfcrtignng unrb ber 5Bi(te, ber
^JJc'enfd) im 'iDt'ittelpnnft feincc> ii'efen^o, (^ott nnteriuorfen ; allein bie recti-
tudo (n. 718 ff.) lüirb nid)t l)ergcftellt. XHilerbing^o foll ber C^ered)te fid)
bemühen, alle inneren unb iiuf^eren ^Iriifte nnb Xl)ätigfeiten gän^lid) nad)
bem '-liMllen (^ottec^ ^n orbnen. 5Ülein c^o fann iuimerbin gefd)el)en nnb
gefd)icl)t tl)atfiid)lid), baf? er biefev nid)t üollfüminen tl)nt nnb 5cl)ltritte
begel)t, o^nc babnrd) fid) oon (^ott ab^muenben.
3'" 3iiftö"öe bcv pavabie[ii'd)en rectitudo luar bicie-5 anbei!§, uiib z^ ift bal)cv itök.
eine fcl)v aügeineiue tl)eo(ogifrf)e tü^eimtug, ^<x'^ bie 3)löglid)feit ber läf^lic^en ©ünbc erft -äfuiri)c Sünbc
mit bcni ©ünbcnfaUe eingetreten ift. " "" '^^'^^''^^''"^•
2d)oliün 1. ^ie 3rage, ob bie l)eil ignuui) enb e Ghiabe üer= ^ "'^»•••..
nt i n b e r t lu erben f a n n nnb b n r d) 1 ii 13 (i d) e S n n b e n m i r t = nmrfnnbc ^SlÄr
l i d) oerminbert mirb, luirb uon allen ^l)Cülogen mit ^^^cnigen 5Iiu:^' ^^,^,^^™^^^^
nahmen ü e r n e i n t. buil-i) uiBücDo
(S^o ^anbelt fid) aber l)ier nm bie iustitia infusa a(^ füld)er; bcnn minim iSlvö.
h([^ bnrc^ läglid)e 3iinbcn bie iustitia aequisita ucrminbert mirb nnb
fd)linune, ^nr S^obfünbe bii.^poniorenbe .pabitualitiiten bnrd) fie begrünbet
merbcn, unterliegt feinem ä^^^^^Ut-^^-
'I)ie ratio tlieologica, me^^lialb bie l)ciligmad)cnbe (^nabe an fid), bie
iustitia infusa alc^ fold)e bnrd) läplid)c ^ünben nic^t geminbert mirb, ift
^auptfäd)lid) folgenbe:
^a bie (iiglic^e ©iinbe it)rer "i^Zatnr nad) mit bem Stanb ber (^Muibe
oerträglid) ift, fo ift fie and) oertriiglid) mit jebem (S^rabe ber l)ciligmad)en^
(^nabe. iMe ^erminbernng ber gratia sanctiiicans tonnte alfo mir babnrd)
eintreten, ha^ Ö5ott ^ur Strafe ber läg(id)en ©iinbe bie l)eiligmad)cnbe
(^nabe bem (SJrabe nad) minbert. 9hm moüen mir nic^t beftrciten, bajs (S^ott
38*
594 3)ic öctjrc Hon bcr ®llü^e. C. SBoiii ^iNcvbienftc.
Mcfes; moglid) iinirc; aber ebciijo öciuig ift cv, ba|l eine folclje ^tnifc bcr
löfUidjcn ^iiiibc in bcr ivntlidjcn Dffcnbaniiu^ iiiri^cub^^ niicicbciitct ift.
5U1C11 inic> bchiiuitcu C^)nuib|äl^H^ii bcr gbttlidjcn (^crcdjtigtcit iiiib ü^iile ift
inelmel)r hivS Gegenteil im l)öcl)ftcu ©rabc nngcnicffcn. X^ic lii|llid}c *£iiiibe ucr*
bient 5citlid)c Strafe, nidjt ober eine iHn'miiibcnuig bcr l)eiliginnd)enbcn (^^nabc,
bic Juan bcfit^t, nnb folglid) bcr cntfprcdjcnbcn 2tnfc bcr cUMgcn C^Horic.
Relinqiütiir, qiiod diminiitio carilatis non possit causari lüsi a Deo
vel ab aliqiio peccato. A Deo quidem iion causatur aliquis defec-
tus in nobis uisi per modum poeuae .... Poena auteni debetur
peccato. Unde relinquitur, quod si Caritas diminuatnr, cansa
diminutionis eins sit peccatum vel effective vel meritorie. Neutro
autem modo peccatum mortale diminuit caritatem, sed totaliter
coiTumpit ipsam et ett'ective .... et etiam meritorie Simi-
liter etiam nee per peccatum veniale caritas diminni potest neqne
effective neque merilorie Ijide conseqnens est, quod
Caritas nullo modo diminni j)Ossit, directe loquendo; t)otest tamen
indirecte dici diminntio caritatis dispositio ad corruptionem ipsins,
quae 11t vel per peccata venialia \el etiam per cessationem ab
exercitio operum caritatis. 8. 'J'li. 2. 2 q. 24 a. 10 c.
rii-'iKiii v^d}ülion 2. ^-linn- bic l)ciligniad)cnbc (Mnabc nertoren l)at,
llU1rilcn^o (^iiuibc f a n n fic, fohnii} er in statu viae ift, mit ber (^hinbe ^ott cö
u/olülc>T'iuX. b n r d) ^ n \] c m i c b e r g c lu i n n c n.
^'''l'imJlu"''^ ricc> ift (^) In nbcnc^l el)r e. 8i quis dixerit, eum, qni post bap-
tismum lapsus est, non posse per Dei oratiam resnrgere : anathema
sit. Trident., Sess. 6 de instif. can. 29; ügl. cap. 14.
'^^urd) bic crnente ^)ied)tfcrtignng leben bic ^crbienftc ber frül)eren
guten ^^in-rte miebcr nuf, RHld)c bnrdj bic 2iinbc nicbt ncrnidjtet, fonbern
nur nniiiirtjam gcuunljt uun-en. ,^gl. S. Tli. ^.) q. s9 a. 5. I^ic getilgten
3ünbcn aber leben buni) ben 'liiictfall nid)t mieber auf, meil fie uial)rl)aft
getilgt maren. ^^gl. S. Th. :> q. 88 a. I. iiHil)l aber liegt in ber
2ünbc bce ^)iMirffallc> eine bejonbere llnbanfbarteit nnb ^oc4ieit, fo baf3 nuin
mit beut l)(. !Iboniac> fagen fann: Peccata diniissa per poenitentiam
redire dicuntui', in (luantnm leatus eoinm rationc ingratitndinis
virtualiter continetur in [)eccato sequenti. 8. Tli. 3 q. 88 a. 2 c.
C. Vom llcvbicttrtc*
;•>
l(>f). 'begriff, (Einteilung mi'i> üöcbiuguugcu be^ ^^crbicufte^^.
'^c\\. .S)ciuvid) = («utbevlct, S^oi^iiiatifdjc 'Xl)eo(ogic YIII § 47.^. 4 75: MazzeUa,
De -ratia Christi. Disp. 6 a. 1.
1771. I. '^a€^ ^Hn'bienft fann in concreto nnb in abstracto anfgefaj^t
tu-tDtO'?.
''"^''^'^'^''^''"merben. In concieto ift e<r> ba^^ 3Berf ober bie |)anblnng felbft, meld)e
:?lnfprnd) auf 53clol)iinng t)at; in abstracto ift t^ ber ?(nfprnd) felbft
auf '>>^clol)nnng. '^(niprnd) auf ^clol)nnng bat ein ^^ert" nur unter gcmiffeu
'l^cbingnngen, bie mir gleid) näl)cr feben merben. ^lenaner fann ba^o -S?er^
bienft in concreto bcfinicrt irerben al«? oi)Us bonum libere factum in
obsequium alterius et de se aptum ;ul aliquid obtinendum per
modum retributiouis seu mercedis; ba«o ^^erbicnft in abstracto aber
alö conditio vel valor operis, ratione cuius aliquod praemium seu
neri-
111 ('01111111111« ;
Ul'b
iriiin (If
ii"riio.
§ 165. 33e9riff, @intei(ung mib ^Sebincjungen beg 55crbienfte§. 595
alicuius boiii retributio illi correspoudet. ii^gl. Ma^zella, De gratia
Christi. Disp. 6 a. 1.
^erbtciift fami mau fid) cmcrbcn beu '?}|enfd)cii t]cgciiubcr itiib ^, .'.''-;•_
(^ott gegenüber, je iiad)bem bie ^aubhuig 511 (5^imften Don ll)^en|\i)eii ober uSl"S^^^
511 fünften (^otte^o ucrrid)tct luirb. .Sjier ift nur üou beut il^erbieuft bie ^-'^^i^'^'»i'-
^Hebe, h([t^ inir bei ^ott {)aht\\. ^iejey faim luiebcr boppelt fein, untür-
l i li) ober ü b e r 11 a t ü r (i d). 4^e^ iiatürlid) guten ^-IlHn-fen be^3 'JJ^enfd)eu
gebührt aud) ein geiuiffcs; natürlidje^^ '-Inn-bienft, mabreub überuatürlid)ec< uur
\)m überuiitürti d)eu guteu ^^lUnieu 3utoiumt. ili^ir fjaubetu ^ier uur oou beut
überuatürlid)eu ^erbieuft.
II. ^(1^ überuntürlidie ^^erbieuft, meritum supernaturale, lüirb ^ ^V'^- ,
eiUgeteilt \\\ ItiDe /^scvbicnft
1. meritum excellentiae uub uieritum commune. (Srfteree, aud) *^''^^'5'.""-^'"*''"^^'"
meritum de rigore iastitiae geimuut, foninit uur Gbriftuc^ ,yi uub berubt il'uViaeü''^'' '
auf ber bl)poftatifd)eu Uuiou; Icl^tereo fouuut beut burd) bie (5)unbc uuter^ ^^
ftü^teu lD(eu[d)eu ^u. ^ou beni meritum excellentiae iDurbe bei ber
)t^e^re oou ber (äriöfuug geiprod)ou (n. lO'iö [f.) ; bicr bleibt \\\\'% biv3 meritum
commune ;,u ertliircu;
2. meritum üe condicpio uub meritum de congruo. De con- ,.y/;,7ji [.'','" ,'/,!
dig-no ift ha^" '-Inn-bieuft, uhmiu 5uüjd)eu beiu geteifteteu 'Berf uub beut :i!ol)ite
@( ei d) tu crti gt e it beftebt, fo \>([]^ beut ißerf auf ©ruub ber gottlid)eu
ö^ er cd) t i g f e i t eiu überiiatürlidier l\il)u ,;iitoutiut. De congruo aber
ift h{vz> ^H'rbieuft, mcuu ^uuidieit ^-linn-f luib l^il)u t'ciuc C''Ueid)Uiertigfeit
bcftebt, luec^bnlb awd] bor '^Hiifpriui) auf Vobu bier uid)t auf (^)ered)tigteit,
fouberu auf iö i II t g t e i t uub % it ;i c 111 e [ 1 e 11 b e i t borul)r. %^rägtiaut fdjreibt
ber ()(. !Xbouia^ö: Dicitur aliquis mereri ex condigno, ([uando
inveuitur aequalitas inter praeuiium et meritum secundum rectam
aestimatiouem ; ex congruo auteui taiitum, quaudo talis aequalitas
non invenitur. sed solum stM-uiidiiui liberalitateiu donantis munus
tribuitur, quod dautem decet. In _? Sent. dist. '21 q. 1 a. o. '-l^gt.
S. Th. Suppl. q. 14 a. 4.
III. ^-^u einem actus meritorius de roNdlgi/o gchi3rt
1. uou feiten be^o 5ubieftev, UHid)ev il)u Derrid)tet, ex i)arte is.i,^nVmiiii
operan tis , ^i^'^'" ^_' '^^^j j J;^'^'
a. Status riar. Ter 'JJieufd) laun fid) itur folange ^erbicufte er^ vm mun%
Uierbcu, al^ö er bier auf (Srbeu pilgert. Tiey ift tlar eutbatten in ber f"J"''J'"
beitigeu ^d)rift. Ante obitum tuum operaie iustitiam. Eccliis. 14,
17; ogl. 18, 11). 22. Quodcuuque facere potest manus tua, in-
stanter operare , quia nee 0[)us, nee ratio, nee sapientia, nee
scientia eruut apud inferos, quo tu properas. Errli. 9, 10. Si
ceciderit lignum ad austruin. aut ad aquilotiem, in quocunque loco
ceciderit, ibi erit. EccU. 11, o. Venit nox, quaudu nemo potest
operari. Joann. 9, 4.
'5)a()er föuuett and) bie Seligen im .s>inunel nid)t mebr uerbieiten;
bie Inn-bienftc, iue(d)e fie in biefent Vebeit eruiorbeu bi^ien, fonnett aüerbing-o
t)ou il)ucu i tu p e trat 0 r i f d) geltenb gemad)t merbeu.
%\\6) bie Seelen im ^egfencr tönneit itidit tiiebr üerbieneit, me^^b^i^b im
ftrengctt Sinn bei ibiteu uid)t oon sa^tisfarfio, foitbent itiir uou ^^lüspassio
bie ^Jcbc fein fanit:
Status viae.
lir .'TiiMlicien;
aniicii ii'oliii:
596 2)ic l^et)rc öon bcr ©nabe. C. 53om ^.^crbicnftc.
statusgratiae: \) ^tatus graüae. T^ic D^otluciibigfcit be^ (^nabcnftaiibcö für jebc^
ineritum de coiidigno ergibt fid)
,, , '•'•'• , , a. n u ö bcr l) e i l i g c n '3 cl) r i f t. ^-rüdite bc^ ciuiqeii Sldxw^ tami
bc^ Status gra- nur bcr bruigcii, bcr mit (Si)ri|tU!3 ocrbunbcii ift, mic bic mtht mit bem
Vurinibittiu' '-^^^i^i»|torf {Joann. 15, 4 sqq.), bic (SMicbcr mit bcm .S^iiiiptc (^7>/?. 4,15).
'il>em bie X!iebc, b. t). bic l)ciligmad)cubc (^^iiabe fcl)lt, beffcn ilikrtc finb
of)nc il'crt für bcit .t)immd (1 Cor. la, 1 sqq.); nur bic ,Siinbcr (^otte^
finb (Uid) (Svbcn ( /»'o^??. 8, 17 1. ^-linn- ba^cr bnrd) bic 3ünbc an§ bcr
(^)nnbc füllt, gcl)t aÜC!? ^^crbicnftcc^ ucrhiftig : Si averterit se iustiis a
iustitia sua et fecerit iiiiquitateni omnes iustitiae eins,
([uas feceiat, non recoidabmitur. E^ech. 18, 24. ^^o immer bal)er bic
I)ciligc 2d)rift bic (Eeligteit an (^)cfcl3cc>crfüllnng ober gnte :ii>crfc fnüpft,
fctU fie ben (^^nabcnftanb uoranc^ ;
[1 an^ ben Ii ei (igen ^^iitcrn, mcld)c bic ^)Jotmenbigfeit bc§
(^^nabcnftnnbcc^ ;>um ^^erbienftc nid)t blojl für ben gcrcd)tfertigten 2ünber,
fonbern and) für ben (^tanb bcr nrfprüng(id)cn (s5ercd)tigteit forbern. '^^gl.
Auy.^ FiiK'liir. n. 106;
Y- a n c> b c r V e b r e b c r AI i r d) c. *?(n^obrücflid) ift nnfere ^r^i^rbeit
t>om !Iribcntinnm anc^gcjprodien Sess. 6 de iustif. cap. 16 unb
can. 32); bec^gleid)en bnrd) bic ilH'rmerfnng bcr Propp. 12. 13. 15. 17.
18 bec^ 53nju^:<, meld)er behauptete, baf^ hk ^^erbienftlic^feit bc^> ^txU^
niil)t bnrd) ben (Mnabcnjtanb, fonbern lebiglidi bnrd) \>k ^Konformität bc^
ill^crfe^ mit bem göttlid)en (^^efet^ bebingt, nnb baf; anbcr^> ^n (ehren pe(a=
gianifdi fei. ^^gl. Deminger, Euch. n. 892 sqq.;
Tu -Sticuft- 0. ano folgcnbcr ratio theologica. 5l>er im Stanb ber Un=
liititoü unimv (^nabc ift, nerbicnt bie ^i^erbammnng nnb fann alfo in feiner 5[B c t f e
unni (tvunb'ui\>ugleid) bec^ .^innnelv tv>nrbig fein. Vlber and) ber 'JJ(cnfd) in statu naturae
(^fottcS''unf't.cv-/^^^^'^^ ^f^ ^^^^^ mürbig ber visio beata; nur berjenige ift ber (Glorie fäf)ig
^^sfvbiitbiiiui mit nnb mürbig, ber in statu viae bie übernatürlid)e ,S>eiligtcit unb (Mered)tin*
*""""" feit befit-t. 1^'k .s^onbignitiit ber Vlfte biingt baber nor altem non ber
5l^ürbigtcit bcr l)anbclnben ^i>crion ab. "^ilMc bic nnenbtid)e T^erbicnftlid)feit
bcr' 'ii>erfc Sl)rifti in feiner göttlid)en *^]>crfön(idifcit, traft mcld)er er ber
eingeborene ^ol)n @ottc^^ ift, ibren C^^runb \y\\, fo ift bie enbtid)c unb
rctatine 5Scrbienfttid)teit nnfercr 5l'erfc bnrd) bie 5(boptiiifinbfd)aft (^ottc^^ in
(Il)rifto bebingt.
%\\ bicfer nbernatürlid)en 5lMirbe be^^ (^kred)tfertigtcn ift aber ein
Toppeltef^ ,^n nnterfd)eiben. «Sic entfpringt niimtid) offenbar nid)t blof^ (\\x^^
jener übernatürlid)en *pciligteil, me(d)e ber O^nabenftanb ou fid) nerteil)t, nnb
me(d)c bem Wenfdien in statu orig'inali and] bann eigen geiiiefen märe,
menn bac^ 'UUn-t nid)t märe S^-lcifd) gcmorben; fie entfpringt nictme()r and^
an^-' bcr '^^erbinbnng ber^ @ered)tfertigten mit bem CsH')ttmcnfd)en, fraft
metd^er, mic bic 5?ätcr fagcn, bie menfd)lidic Ti([[\\x in alten ibren ^ubinibnen
in einer befonberen il^eifc geabett morben ift. '^Xmi) hat- Xrtb entin um
(Sess. () de iustif. cap. 16) legt i^or allem auf biefe ^Bereinigung be^
^kred)tfertigten mit (Ebriftu^^ ®emid)t. S3gr. S. Th. 1. 2 q. 114 a. ^;
. j-''- .. 2. t)ou feiten bc^> Cbicfte^, ex parte operis.
jiim ineritum a. bic f i 1 1 ( i d) c @ütc bc^? ^^crfc^o, honüas o])eris. Ter meri=
iipn fcitn. bev torifd)e V(ft uuij, aI)o icin
ntt^irfr/^üuitc ; ^' ^^" pofitiiur ?(ft. Uu t crla f fun gen fönueu nur inbirett.
. § 165. SBegrtff, ©inteihmgeu unb 53ebingungcn be§ l^erbicnftcg. 597
iinmliii) Dermöge ber %ttt, buud) irelc^c fic t)enu*faii)t fiub, §. 93. ber Selbft--
ocdcugmuig, at§ mcritorifcf) be^eidjnct mcrbcn ;
ß. frei im iüat)rcu ©innc bcio 2öortc§, alfo niii)t blo^^ a coactione,
lüic Qanfcniu^ woUU, fonbcrn aud) a necessitate interna. Ad
merendiim et demerendiim in statu natuiae lapsae non requiritur
in homine libertas a necessitate, .sed sufücit libertas a coactione.
Prop 3 Jansenii;
y. gut, mobci ber (^ruubi'atJ ^^^^ - Bonum ex integfra causa,
malum ex quolibet defectu. ^ie?? ift |ebod) uid)t fo ^u t)erftel)cu, aU:^
ob bcigcmi|d)tc (Süubeu m\b lluiui((!ounncul]citcu bic Q^ntc ciueg 5Ber!cö
^erftörtcu ; U)ot)l aber föuueu fic biefclbc nüubcrn;
b. bic Übern a tu rnd)fcit bc;? ^crfcC^ , su2)eniaturalitas f^j^'^'^l^^l^^^^^
operis. 1}a^5 meritorifd)c JBert mufi übcruatürlid) fein, unb ^uuir uid^t secimdum suh-
bloJ5 secundiim ynodum, iufoferu c^^ uamlid) bloj^ uiit beut ^ciftaubc ber ^^'^"^''""•
aftucKeu %\u\ht gefegt lüirb, fouberu aud) seeundmn suhstantiain operis.
@^ mug ba()er au^> beiu iiberuatürlid)eu (S^laubcu cutfpriugcu m\h meuigftcu^^
burd) dirtualc ^utcutiou auf (S^ott al<? uufer übcruatürlic^eö >^k{ ge=
xx6)iü fein.
Diefe^ ift am uoüfomiucufteu ber ')^k\{\, mcuu ber Ift a caritate
elicitus ober imperatus ift; beuu 'i>'\t Öiebe fte()t am ooüfouuueufteu iu
^^5roportiou ,^ur emigen C^lücffeligfeit. T)al)er bcautmortet ber 1)(. 2^^oma^>
bte Srage: Utrum gratia sit principium meriti principalius per
caritatem qnaui per alias virtutes a f f i r m a t i o ; beuu : Motus
humanae nientis ad fruitiouem divini boni est proprius actus cari-
tatis, per quem omnes actus aliarum virtutuui ordinautur in hunc
flnem, secundum quod aliae virtutes imperantur a caritate . . .
Id quod ex amore facimus, niaxime volnntarie facimus. S. Th. 1.
2 q. 114 a. 4 c.
^^idjt^^bcftomcuiger ift Q\^a\\\ gcmin ,^um mcritorifd)eu "iHfte nid)t uu* i-'ß'
bebiugt bic ooüfommeue i^icbc ,\u forberu ; e^o geuiigt aud) fd)ou ber amor piscp!itia"V-
co7icupiscentiat, meld)cr iu ber .v»offuuug m\t> iu ber l)eilfauieu gii^'^^t "''^*-
entl)a(teu ift. ©runnitert ja \>{\^ Sort (^)ottec^ felbft mit bem ,J)iumeie auf
beu l)immlifd)eu öo!)u ,yi uieritorifdicu 5Ittcu. ^^g(. Ps. 118, 112; 1 Cor.
15, 58; Gal. 6, 9; Col ?>, 24; Hehr. 6, 10; 10, 35. 9^ur ber
amor mercenarius, mcld)er ben l'ol)u abgcfc()eu nou @ott uub uid)t (S^ott
fuc^t, ift uu^lo^J. S. Th. 2. 2 q. 19 a. 4.
©d)olion. 2)ie (Sir 03 e ober ber ©rob be§ ikrbienfte^ ricf)tct ficf) beinuad) "'^'jl-
1. wad) bcv Stufe ber l) c i 1 i gm a cf) c n ben (SJnabc; ^inSftV^^
2. nad) ber ^ ejilja f f cnlieit bc^^ Scvteä unb .^umr
a. nad) ber i^oIIfommen{)eit ber '^tbfidjt ober ber 9icinf}eit unb ©röf^e ber Öiebe,
an^ ber e^ entfpriugt;
b. nad) ber '-liUirbc ^es! 2l^erte^°. datier finb Serfe ber göttlichen Xugeuben au
fid) üoüfouuuener aU 3Ute ber fittltdjeu lugenbcu ;
c. nad) ber (luantitas ojjeris, b. (1. nac^ ber ÖJröf^e be^S geübten (^jnteu an fid)
unb im 5^erl)ä(tni§ ^ur ()anbe(nben '»^erfon;
d. und) ben Umftänben, berXauer, ber ^ntcufitöt unb ber, jebod) utd)t a\\^ eigner
©d^ulb cntfpringeuben @d)it)ierigfeit ;
3. nou feiteu ©ottc^ ba-^* i> c r f p r c A c u , beu (3) er ed)te 11 ba^^,. . ''^o-
e U) i g c \? c b e u a l ö !2 0 1) u für b i e g u t e u ii^ e r t e 5 u g e b e u , meritum de
promissio mercedis aeternae. K^uni^tSottcS"
"^Mw uuterfd)cibct ein boppclte^^ debihcm, uiiuilid) tLus^unbSi-
a. debitum fidelitatis. ^U^cuu lu'imtid)' (^ott uuter eiuer 93ebingung tum iustitiae.
598 3)ic Cefirc tion bcr ®nabe. C. i^om 3?erbicnfte.
ctum^^ iiidit al^ i'ol)n, uiot)l nbcr aU (^luibcncinbc iKvl)cif3cii ()nt, fo ift er
an fid) oUcrbtiic^r^ licrpf(id)tct, uiciin bic ^-^cbiiuvuic] erfüllt luirb, basi ^er^
Iprodjeiic äu geben, aber nid)! ucrmöge feiner (^erc d) tig!e i t, fonbern uer=
möge feiner ^ r e n e. ^o ift ben '^n^tern (S-rbbrnng unb ben S3ü|lern
^^er^eibnng iierfprod)cn, aber feinevireivo ucrbicnen fie biefelbe de condigno;
\). dehitum iustitiae. ^^iMrb ein nercd)ter i^)l)n für .^anbhmgen
i)crfprod)en, Uieldie biefe^^ ^ol)nec> ni a l) r b a f t uuirbig finb, fo entftel)t ein
debitiim iustitiae. une e^> ^nm inei'itum de condigno notiuenbig ift.
(Sin ^erfpredien uon feiten Csiotteo, nnferc gnten 'Änn-fe ^n be(oI)nen, ift aber
notmenbig, ba er biefclben an.';nnel)nien nid)t uerpf(id)tet ift. ^nt debitum
iustitiae ift alfo ein Toppeltee^ anc^gcfprodjen, einec^teii^^ \>a% ber ^imm-
tifd)e ßol^n u o n 0^ o 1 1 n c r f p r o c^ e n ift, nnb anbcrnteil^^ ba^ bic
^l^erte, uiofür er iKrfprod)en ift, bicfe^> ^oI)nc!? uuirbig finb.
-. ^'.^I- ; ,., hiergegen tonnte man cinmenbcn: Sinrnn bie meritorifdien ^i^erfc be^^
liiiKii i'JoiiicntcX'oime£^ unil)rl)aft iinirbig |inb, mD-;n nod) ein '-lHn-|pred)en? nnb iDenn ein
^'\un'($öu.'''' !i^erfpred)en notmenbig, mie fann man bann fagen, bnf^ bie ^Ikrfc nad) bem
fskfel^e ber 6)ered)tigfeit be^:^ ^obnec miirbig finb? ''^(llein tpeit entfernt,
\>([]\ biefe bciben 2ot3e einanbcr miberfpred)en, bilben fie, une mir nod)
nät)er fet)en merben, bie ,^iuei m e f e n 1 1 i d) c n ^)l o m e n t c b e ^^ ^^^ e r --
bieufte^o uor (^Uitt. Tac^ göttlid)c il^erfpred)en ift notmenbig, bamit
bic abfotnte ^^reibeit nnb Cbcrberrlid)teit ö^ottec^ bem (^efdjöpfe gegenüber
geumbrt merbe. (^ott fann nnr bnrd) feinen eigenen freien illMtien bem
(^kfd)i^pfe gegenüber oerbnnben uierben. Traber ift bicfer freie gbtt(id)e
^latfdiluil ober bac^ '-lHn-ipred)en ber letzte O-h-nnb ([\U<> 53erbienfte^ C^ott
gegenüber.
5(llein bnrd) benjelben ^)uitfd)lnJ3, bnrd) ben (^ott \>k ^^etobmtng
unferer gnten 'i^^erfe mill, mil( er and), baj5 biefe 5\>erfc bcc* ^oI)nec< unirbig
feien, nnb mcil fein ^l>iUe mirffam ift, mad)t er fie and) ba,5n. 3Ö}a^> bem=
nad) h'K meritorifd)en 5lfte formaliter nerbienftlid) mad)t, Ift nid)t \)(V^ gött=
lid)e '-iHn-fpred)en, fonbern bie giHtlid)e (s^nabe.
J>'el)lt einev ber geinmnten Ci'rforberniffc, fo fann non einem meritum
de coudig-no nid)t bie ^)iebe fein, mol)I aber 'i>([, iro ber (^nabenftanb ober
bic promissio feblt, ooranc^gefet^t \>([\\ bie anbern '^^ebingungen oorliegen,
t)on einem meritum de cougruo.
i< 16n. 1i^crbicuftlid)fcit bcr n»tcn 3i>crfc.
3>gl. ^ciiuid) = (^hit bcrl et, Toipmitiidie ':j:i)cologtr VIII § 474 ; MazzeUo, De gratia
('hristi r>isp. 8 a. 1.
^. '.'•^•-•. . 1} i e Q n t en 'ilUM- f c b Co (^ e r e d) t f e r t i g t c n ! o n ft i t n i e r e n ein
lirtifoit bov outni m a ^ r e « ^urbienU, fnr meld)e'obie gottlid)c (5) er c d) t igt ei t
■^'''''^' (5^ n a b c nnb Glorie a l e ^ o t) n n e r l e i l) t.
T)k 2:i)efe ift de fide.
I. ^ie mirb bemiefen
nad) K-v^ iKiiiflcn 1 . a u ^o ber t) e i t i g e n 2 d) r i f t. X^iefetbc (ehrt mieberbott, bay,
'■''■ ein ®erid)t nnb eine '^>ergc(tnng nid)t nnr für bic Söfen, fonbern and)
für bie Eliten ftattfinbet. ^a, fie be;^eid)nct bic Seligfeit an^brücftid) aH
einen :L^^l)n ber gnten ^-iiHMfe : Gaudete et exsultate, quouiam merces
vestra copiosa est in coelis. Matth. 5. 12. Reddet unicuique
secundum opera eins. Matth. 16, 21. Venite benedicti Patris mei,
bov '-i^ätcr;
midi bcr Vclirc
bin- »?ivri}c:
§ 166. 3?erbienftlic^!eit ber guten 2Ber!e. 599
possidete paratiim vobis regnum a constitutione mundi. Esurivi
enim et dedistis mihi manducare. Matth. 25, 34 sqq. Unusquisque
autem propriam mercedem accipiet secundum suum laboreni. 1 Cor.
3,8. X^iefcr i'ol)ii be^^ \^iinincR^ aber iinrb auf hk (^ crc rf) t i g f c tt
^otte^, beö Bf?i (^ter f^, ^unufgefiilirt : Reposita est mihi Corona iusti-
tiae, quam reddet mihi Dominus in illa die iustiis iudex. 2 Tim..
4, 8. Non enim iniustus Dens, ut obliviscatur oi)eris vestri.
Hehr. 6, 10. .picriu ift and) auegc|>rod)eu, baj3 bie 5>erbienft(id)fcit de
condigno ift, ha fic mit bcm % i d) t c v a in t iu |]uiainmcul)aug ftcl)t. ''^^^X.
nod) Prov. 11, 18; Sap. 5, lO; Js. 40, 10; Rom. 2, 5 sqq ; Col. 3,
23 sq; Phil. 3, 14; Hehr. 11, 6; Apoc. 22, 12 u. f. m. ;
2. au^ bcr ße^rc bcr ^Mitcr. Sinite nie, bestiarum escam "'V^?.^^;y,,^'^J'"
fieri, ut possim Deum mereri. Ignat, In E]>. ad Rom. n. 4. Homo
ex operibus iustitiae salvatur. Basti., De Spir. S. c. 24. Vita
aeterna est totum praemium, rnius promissione gaudemus. Nee
praemium potest piaeredere merita et prius homini dari, quam
dignus est. Quid enim hoc est iniustius et quid iustius Deo? Non
ergo debemus poscere pi'aemium, antequam mereamur accipere.
Aug., De morib. eccl. cath. 1. 1 c. 25 n. 55. 5(nbcrc ^Hitevftcücu ficl)c
bei Ma^^ella, 1. c. i)ag. 803 sq.;
3. ant^ bcr 2 c b r c b c r S^ i r rf) c.
a. ©d)on t>(\t^ ^UKitc Äou,y( lion :D r a n (5 c crftärt : Debetur uierces xon^ii uon
bonis operibus, si fiant, sed gratia, quae non d(^betur, praecedit, -^'^"^^^'^
ut fiant. Can. 18.
b. ß;i3(cftiu I. fdircibt \u feinem 53riefc ad episcop. Galliae: ^^^^'^»in '•
Tanta est erga (nimes homines bonitas Dei, ut nostia velit esse
merita, quae sunt ipsius doua, et i)]0 liis, quae largitus est, aeterna
praemia sit donaturus. Cap. 12.
c. l^at-' ^loreutiuum tebrt im Deci-etum ITnionis, bay^ bie
(Stufen ber (Setigfeit nerfdiicbeu finb pro meritnruni diversitate.
d. Tat-' üribentiuum enblidi beftimmt: Si quis dixerit, iustos
non del)ere pro bonis op^^ribiis, quae in Deo fuerint facta, exsi)ec-
tare et spei-are aeternam retributioneui a Deo per eins miseri-
cordiaui et Jesu Chiisti meritum, si })ene agendo et divina man-
data custodiendo usque in tineui i)erseveraverint: anatheuia sit.
Sess. 6 de iustif. can. 26. ferner: Si quis dixerit, hominis iustifi-
cati bona opera ita esse dona Dei, ut non sint etiam bona ipsius
institicati merita, aut ipsum iustiticatuin bonis operibus, quae ab
eo per Dei gratiam et Jesu Christi nierituui, cuius vivum meui-
brum est, fiunt, non veie uiereri augiiientum <>iatiae, vitam aeteinam
et ipsius vitae aeternae, si tarnen in gratia decesserit, consecu-
tionem, atque etiam gloriae augmentum: anathema sit. L. c
can. 32.
Qu me(d)em ^imic aber mirb t)ier überall ^erbienft genommen? Qu
bem bc§ meritum de condigno, ba-c nad) bem (^efe^^ ber 03ered)tigtcit bu-ufi"inl?ön
einen ^erf) t^^iuf pr urf), ober bloß be^o meritum de covgrno, hat^ md) '^nuär^^^^^
bem C^efel^ bcr ^^illigfeit einen 3^ i ( ( i g ! c i t ^5 a u f p r u d) auf Vohn bcfit3t ?
.pierauf ift mit ber sententia eommu7iis et certissima ^u enuibcrn,
bag bie opera meritoria im eigentlichen nub ftrengen 3inuc, atfo de con-
'VUnciitmum;
-iviociumum.
cht) CO ^^H'V
17H1.
600 2)ie ?e{)rc öon ber (S^nabc. C. 35oni Sßerbicnfic.
digno ncrbieiiftlirf) fiiib. I^ic^ ergibt fid) niici) im5iücifcl()aft au^ bcn ange*
fül)rten 3cugiü||en. '^ic l)eirigc (Srf)rift fngt aib^briicflid) : Dignus est ope-
rariiis iiiercede siia {Luc. 10, 7) nnb * grünbct bie ^klül)nuiig auf btc
(^crcd)tigfcit, fo .^iimr, ha\-i> @ott imgcrcd)t un'irc, \\m\\\ er bcn guten '^iNerten
il)ren ^ü()n norcntljieltc : Non est iniustus Dens, iit obliviscatur operis
vestri. Hehr. 6, 10. t)C[\)zx neljuien bic 55ntcr feinen 5(nftnnb, (^ott n(g
^d)nlbncr be^ @crcd)tcn ^w bc^eidjueu.
Ter ,s>i„,n,ci ift ^^' ^^^rtt)rcnb e<§ fcftftel)t, baf^ bcr (^kred)tfcrtigtc fid) ninl)rc ^^erbicnfte
''\frinff'" ^^^^ ^^*^ erwerben fann, crüären m\ ber nubern eeite 8d)rift, '-Initcr nnb
''''""■ fird)lid)e ^cl)reutfd)eibuugeu bie einige Seligteit für ein (^ua b cn ge f d) en f
ber g ö 1 1 1 i d) e n !il^ a r ui l) c r 5 i g f e i t , ^at^ (5 l) r i ft n c^ u n c> 0 c r b i e n t
bat, nnb b e ui n n f e r c (^ c r c d) t i g t c i t nnb u n f e r c guten 3i> e r f e
f e i )i e^iücg ^> cnt f pre d)en.
W\t bicfc beiben ill^al)rl)eitcn fid) miteinanber vereinigen laffen, merben
mir nad) beut 33i^4)erigeu (eid)t eiufel)en.
1 . I> e r .s> i ni nt c I i ft ein (^^ u a b e n g e f d) c n f .
ii?^lsi\xm ^' ^'^^^ if^ 1^)P» be^ot)aIb ber 3?a(l, meil zi> pure (Mnabc ift, h^^
blr^simmera" ""^' ^^^^ ^"^ iHifere guteu 5l\'rfe einen :^'ol)n, nnb jmar einen foldjen Öot)n
vöijn MHmmt'' beftinuut t)at.
a. @^ ift O^nabe, bajl er ü b e r b a u p t einen ßol}n beftimmt {){\i ;
benn an fid^ fd)nlbet (^ott feinen (^^efdiöpfen feinen S*d{)\\, \mt> fie and) immer
t[)nn mögen, ba fie fd)on ncrmögc il)re^o Tafein^^ al^:^ (Eigentum nnb ^ned)te
(^^ütteö 5n feinem Ticnft nnb feiner '^Hnbcrrlid)uug iierptlid)tct finb. Cum
feceritis omnia, quae praecepta sunt vobis, dicite: Servi inutiles
sumus; quod debuimus facere, fecimus. Luc. 17, 10.
'5)eet)a(b grünbet fid) and) alfeo ^iserbienft ber On^fe^öpfc im letzten
®rnnbe auf W^^ 3?erfpred)en O)otte^o. Beatus vir . . . accipiet coronaiii
vitae, quam repromisit Dens diligeutibus se. Jac. 1, 12. Tab er
mirb ancf) ber l)iuunlifd)c Öül)n felbft ^^erl)eif3ung genannt. Haeriditabunt
prornissiones. Hehr. 6, 12. (s^ott mirb benniad) nnfer £d)Ulbner nid)t
baburd), \>([^ mir it)m etiinic^ gegeben babcn : Quis prior dedit illi, et
retribuetur ei V [Rom. 11,35; ng(. Job 35, 7), fonbern baburd), M]] er
uuf^ an^^ purer (^nabe nwat^ t)erfprid]t.
,j. 9^od) uiel meniger oerbieuen unfere 3.i>erfe ben unan^^fpred^tid) großen
nnb emigen !L'ot)n, ber unö üerfprodien ift. Non sunt condignae passiones
huius temporis ad futuram gloriam, quae revelabitur in nobis.
Rom. 8, 18.
TaÄ ILTbicnen ^^' ^^bami abcr ift ber |)imme( ein Ö)uabeugefd)cnf, med h^^ i>er =
bc5 voimc^^ be^ b i e n e n biefe>? nn^o nerfprodienen JL'of)uec^ gau^ nnb gar auf ber ^nabc
Äe^'viüUcL ^otteei beru{)t, burd) meldic altein oerbienftiidie ^^erfc mi3g(id) nnb mirflid)
finb. Ta()er fann and) ber ^J^enfd) feinefo ^erbicnftec> fid) rübmen, a(^> ^iitte
er cö mt^ fid) fetbft. ^g(. Rom.. 3, 27. 5Bof)( aber fann er fid) rüf)meu
in @ott: Qui gloriatiir, in Domino glorietur. 1 Cor. 1, 31.
.picrau^ ergibt fid) bcrcit^v baf^ bic belo^nenbc (^ered)tigfeit Ö5otte^iud)t
iustitia commutativa. fonbern iustitia distributiv a ift, nnb 5Umr eine
fo(d)e, bie i^ren legten ®ruub nid)t in bcr @cred)tigfeit, fonbern in ber
(S^nabc nnb ^^armtier^igfeit 1:)(\i. Non potest hominis ad Deum esse
iustitia secundnm absolutam aequalitatem , sed secundum propor-
§ 166. ißerbienftüc^feit ber guten 2öer!e. 601
tionem qiiandam, in quantum scilicet iiterque operatur secimdum
modiim siuim. Modus autem et mensiira humanae virtiitis homini
est a Deo. Et ideo meritum lioniinis apud Deum esse non potest
nisi secimdum praesuppositioiiem divinae ordinationis ; ita scilicet
ut id homo consequatur a Deo per suam Operationen! quasi mer-
cedeni, ad quod Dens ei virtutem operandi deputavit. S. Th. 1.
2 q. 114 a. 1 c.
c. (Sin (Muabcugcfrf)cnf tft bcr .s^immcl cnbtirf) um bc^unllcn, ^^^^i^sMp,i,'u^^©nabc
beibe^, bic (^(orie uub bic (S^unbc, öou ©l)riftuf^ uu§ öcrbieut iftunnbcn uns um
u n b n u r um ß Ii r i ft i mitten nn<$ g c g c b c u w t r b. (Jl)viftu^ I)at oinutTSn
uu^ bie (^Hovie nerbieut, uub nur an] fein S3crbicuft geftüt^t, l)abeu iinr einen gi'flt'ben.
9^ed)tCnnifprud) an] bcu ."pimmcl. (Sr ^ai mh$ ferner nerbient bie @nabc,
fraft n3e(ii)er nur beu .^immet oerbieneu uub bt^S '-l^erbieufte^^ ß^rifti tcit^
liaftig Uierben.
Ta\)CY ift ftar, bay, a{[ unfer 35erbieuft an] bcm 55erbienfte ß:i)rifti
nt^^ [einer erfteu llr|*ad)e bcrnlit, b. l). ß^brifti 'inn-bienft nmd)t uufere 5ß3erte
üerbienftUd); iubem e-o bie causa meritoria fotnol)! ber gi)tttid)eu i^er=
t)eij3nng ber (S^torie, nt-o ber «ratia habitualis nnb actnalis ift, burd)
iüeld)C unfere ^erfou nnb unfer 5l^erf iibernatürlid)eu 5l^ert empfängt nnb,
mit (Et)rifti ^erfon nnb 55^crf vereinigt, au bcffeu 5Biirbe uub 53erbtenft
teilnimmt.
.f)ierau§ ert)cüt, bog uid)t etuni unfer ^nnbienft uub (Sbrifti i^erbienft
1788.
ä^oiilättnic^ un=
eiuauber foorbiuiert finb uub unfer '^HTbtenft burd) (£f)rifti ^^^i'^^f^f^ '];^,;VitS"u^^^^
ergänzt mirb, aU ob ber f)imnUifd)e ?otm teit^ burd) Gljriftn^^ nnb teit^ ciVtiti.
burd) uns nerbient mürbe. l>a^? 6Wi n 5 e ift oielmebr iniwario burd)
(E()riftn^ öerbient, nnb nur in .^raft be«? '-inn-bienfteei nnb bcr Ö^unbe (It)rifti
fotten nud) mir e^ f^ecundario iierbieneu.
rmnit fättt ber i^oriinirf ber .s^nrctiter, bie tatt)oti|d)e l'el)re tum ber
^crbienfttid)teit ber gnten 'il^crfc becintriiditige ba^^ '^^crbicuft (it)rifti. '5>ae^
umre nur bann ber ^-alt, menn bic .Viird)c tel)rtc, ber ?J(eufd) föune au^
eigener Ätaft gan,^ ober anii^ nur ,yun adcrmiubeften Xeite fein .^eit nnb
feine ©etigfeit üerbicncn. 'Jtbcr bnrd) bic fatl)oIifd)e i^et)re u>irb gerabe im
^egenteit bie ,«raft be^^ 53erbicnftc^o (£l)rifti im nottftcu il}hif3e auertaunt,
burd) bie entgcgenftcl)enbe ^c{)re aber beeintriid)tint. ^cnu:
2. 1)ie 5^raft nnb ^T^rtfamteit be^> ^^erbieufteö nnb ^ e r ^,„§ gV^J- sj^p,,
(i^nabe (5:t)rifti offenbart fid) gcrabc bar in, baß burd) I i <^ ^''"^'{J.f®"''^'
bic (5^ c r e d) t e n ber (^H 0 r i c m a l) r t) a f t nnb i n n c r t i d) uui r b i g ,
nnb i t) r e im Staube ber (^ u a b e g e »n i r f t c n gute u ^1> e r f c
ma^r^aft u erb ienfti id) finb.
©omie niimtid) S()rifti ^^erbienft nnb (^nabc bcuiirfcn, ba% mir mirt^
lid) nnb inncrlid) burd) bie 9^ed)tfcrtignng uor (^ott ger ed)t m er beu nnb
nid)t bloß bnrd) rein iinf^erlid)c J^mputation ber (5^ered)tigfeit (St)rifti für
gcrcd)t gel)atten merben, fo beunrfcu fie and), ba^ bie im Staube bcr
%nabt gemirftcu .*panblnugcu bc^^ ^immtifd)en ?ol)nc§ uia{)rt)aft unirbig finb
nnb benfetben iiia|rl)aft oerbienen, uid)t infofern fie bloß uatürtid)c 5(tte
ber Kreatur, foubcrn infofern fie übernatürlid) Zeitige 5tfte eine^ tebcnbigen
%\\tbz^ (Sbrifti finb. X^a^ Xribeutinum erfiärt bicf> mit folgenbcu
Sßorten : Cum ille ii)se Christus Jesus tamquam caput in membra,
et tamquam vitis in'Jpalniites, in ipsos iustificatos iugiter virtutem
602 2)ie ?thxe Don ber ®nabe. C. 3?oin 9?crbienfte.
iufluat, quae viitus bona eorum opeia semper antecedit et comi-
tatur et subsequitiii-, et sine qua nullo pacto Deo grata et meii-
toria esse possent: niliil ipsis iiistificatis amplins deesse ciedenduni
est, quoniinus plene illis quidem operibus, qnae in Deo sunt facta,
divinae legi pro huins vitae statu satisfecisse, et vitam aeternani
suo etiani tempore, si tarnen in graria decesserint, consequendani,
vere pronieruisse censeantur; cum Cliristus, Salvator noster, dicat :
Si quis biberit ex aqua, quam ei^o dabo ei, nou sitiet in aeternum;
sed üet in eo fons aquae salientis in vitam aeternani. Sess. 6 de
iustif. cap. 16.
i:? 167. 9Jütuicnbiflfcit bcr (\nUn ^l^crfc.
53g(. .ficiuvi rf) = («iitbcv( et, 4)oiiiiuui)ii)o Il}coIogic. MJI § 473 ff.
^. i"^^- ^. Wk bcr sSiinbcr, um Qcrcd)tfcrtiqt ,ui uicrbcu, burd) oi)era salutaria
ffit bov oHtcn auf bic ^licajtfcrttcjuuc^ lid) tun-bcrciteu nmn, )o niUH bcr cruMid)|cuc
-ji^cvfc (3U r c d) t f c r t i g t c , u ui f c (i i^ ; u w erben, b u r d) 02)era weritoria,
b. l). burd) gute ^U^ertc, uor alleui burd) G'rfülluug be^ (^c^
1 e ^ c !o , I i d) b c u .v> i \\\ m e l u e r b i e u c u.
^ic Xl)c)e ift de fide gegen bie Ccl)ie ber ^Keforinatoreu.
I. 1)cr i^euici^o für biefelbe ergibt fid)
"''^' ^^rfjvif r ^'" ^- ^^^^'^ ^^^* l)ciligeu 3d)rift. Tiefelbc bc;^ciduict \>k guteu
."pnubluugeu uid)t blof; alsi ^Mlid)tcu (Mafth.l, 16 sqq.), [ouberu nud)
nto 3"^ebiuguug {Joann. 15, 10; 1 Joanii.^2, j?4 sq. > uub a(e^ ^JJnttcl
äur (Srlauguug ber ^eligtcit, letztere ober alv Vol)u ber erftcreu. 5l>gi.
Matth. h, K;; 19, 17;"2S, l>0; Jucuni. 14, 131; Rom. l^ Ki; 1 Cor.
15, 58; (hd. 6, 9; Pliü. 4, S; Col. 1, 10; 1 TJwss. 4, 1 sqq.;
2 Thess. 1, 11; 1 Tim, 6, 12 sqq. \'(ud) folgt bie '^cotuieubigfeit ber
guteu 'Ännle auc^ allen für bie iiorhergelienbc Tlicfc augefübrteu Stellen, ^a
bie gan;^e heilige 2d)rift ift ein beftiiubiger '-l-5euieic> für bie '-IiHU)rl)eit uuferec^
3atH^v. Traber fiub bie guten il'erfe uid)t blof^e ^^^eid)eu, foubcru con-
ditio sine qua non, \\\\^ uid)t blof^e '-1^ e b i uguu g, foubernllr^
fad)e, uub ^uuir fe tun bare uun-itori|d)e llrfad)e ber Seligfeit. ^gl.
n. 1784 ff.;
imcti Kv vcDvr 2. ([\\Ä ber ? e l) r e bcr 1)1. ^.^ätcr, meld)e, iuebefoubcrc ber l)ci(.
% u g u ft i n u ^o , bie 5^el)auptuugen bcr ?{ n t i n o in i ft e n fdmrf betiiuipfteu ;
?). a u c> b e u % u v f p r ü d) e u b e r -U o u ; i l i e u. Hoc etiam
secundum tidem catliolicam credimus, quod aci-epta [)er baptismum
gratia omnes baptizati Christo auxiliante et cooporante, quae ad
salutem pertinent, possint et deheant, si fideliter laborare voluerint,
adimplere. Arnusir. II can. 25. Tnc> Iribeutiuuni aber erfbirt :
Si quis dixerit, nihil praece])tum esse in Evangelio praeter fidem,
cetera esse indift'erentia, neque praecepta, neqne prcdiibita, sed
libera; aut decem pracepta nihil pertinere ad christianos: anathema
sit. Sess. 6 de iustif. can. 10. Si quis hominem iustificatum et
quantumlibet perfectum dixerit non teneri ad observantiam man-
datorum Dei et Kcclesiae, sed tantum ad credendum, quasi vero
Evang-elinm sit nuda et absoluta promissio vitae aeternae sine
conditione observationis mandatorum : anathema sit. L. c. can. 20 ;
111 bni Vchvont
)rt)ctbuupcn bcv
>i ivri)f :
§ 167. 9^üttucubigteit ber guten 2Bei1c. 603
4. a 11 ^^ f 0 t g c 11 b e n rationes theologicae.
a. ©üiine ber ^li^öpfcr in ber 9^aturorbiimig bcii ©efdjüpfcn bie i-^tioiies theo-
iiotiirlid}en Gräfte inib ^abituaütiitcn gu bem ^i^ecfc Dcrlic^en l)ot, bamit ''*^''*'^'''
fic bicfelbeii gcbrnudjeit ,^ii beii tl)rer '^catur entipred)cnbcn 5(ttcn, [o [)([t er
aud) in ber überiuitürlidjcn ©iiabeitorbiuiiig bie cinöcgüffciic ®cred)tigfcit mib
bie 3;;iigciibcii mit ber iöcftiiiiinuiig uerliel)eii, baf^ ber @ered)lfcrtigte bie=
jclbeii audj betljiüige, imb i()it \\i biefer ^etl)ätiöuiU3 lunpflidjter. Obinol)!
bal)er jeber feiig mirb, ber im Staube ber (^iiabe au6 ber 'ii^elt fc^eibet, fo
fanii bod) ber ©niuidjfeiie nid)t längere ^di ben ©imbenftaiib bcma^rcn, ü{)ne
()eUige unb üerbienftlid)e ^tte ^u fe^en biird) feinen freien SßiÜcn unb mit
ber attuellen (^nabe.
b. 4^ac> (^efet^ ift für ben ^ered)tfertigten teineoiucgc; anfgeljoben; er
ift i)ielmet)r um fo ftrenger ^n beffen ©rfüllnng ucrpfUdjtet, je gröf^ere
(i^naben er befi^t. T^ic d)riftlid)e greil)eit beftel)t nid)t in ber greil)eit Dom
^efe^e, fonbern in ber greiljeit oon ber ©iinbe, biird) u.eld)e bn<o (^efet^
übertreten luirb. Ta ber C^3eredjtfertigte alfo alle unter fd)mcrer ^ünbe oer=
pfliditenben Gebote erfüllen mui], ivenu er bie beiligmadienbe (^nabe nid)t
üerlieren mill, fo mnf3 er mit gletd)cr i^iotmcnbigteit gute ^nnte üerrid)ten.
IL i)^\\\ oollen (S^egenfay Ijier^n ftebt bie l^ebre ber Üieforina =
tor en.
1. Urfprünglid) iinb fonfeqnent leugneten bie :)ieforiiuUoreii felbft bie 2^jp,^jJ.';,^p^^-^^jpj^
9}H)Qtid)feit anter '-lin^vte. 'Juui)bem bie '^■iebauptnuQ \^iitl)erc^, iebe^o gute uiuiuemt Me
al^ L J ili ,. - ■ ■ i — <■ f -•• < o \- • \ \ 9JJöfllicl) reit ber
^iBert ber ©ered)tcn )ei eine la|5lidjc ^unbe, uon Veo X. een|urirt inorbeu guten -K^n-tt.
U)ar, ging er ^ur il>el)aiiptuiig über: Ouine opus iusti damnabile est et
peccatum mortale, si iudicio Dei iudicetur; ec* u^erbe aber bem (5)ered)t=
fertigten nidjt al>o peccatum mortale, fonbern nur aU peccatum veniale
um feinec' (^laiibeno uiillen angered)net. Uiigefiiiir bav iüimlid)e lel)rten awd)
i)J^ e l a n d) 1 1) o n unb CS a l o i n .
greilid) mitbertc |d)on bie luui liiclaiu1itl)on oerfaf^te Apologia Con-
fessionis Augustauae art. 4 i:? 50 biefc l'el)re unb gab eine impletio
legis exigua et immuuda 311. xHbcr fie l)ielt aw bem 3alj feft, ber 'JJieufd)
tonne in biefem l'cben bav C^efet^ nid)t genügeiib erfüllen, ^iefe '|->el)aup^
tuiig ift jebod) feiuec^iregv ibentifdi mit bem fatl)olifd)en ^(\\it, hi\^ aud) ber
^ered)te uon läf3lid)en 2ünben uid)t frei bleibt; benii eineC'teit<ci fann ber
(^ercd)te an fid) jebe lä|3lid)e 3ünbe meiben unb anberiiteilö mirb meber
bie @ered}tigfeit burd) liijslidie 2iinben aufgcl)obeu, nod) luerben bie guten
^erte burd) fie befledt unb il)rer !iscrbienftlid)teit beraubt.
2. 'il^eun aber bie *iBroteftautcu in gennffer ^^i^eife (\\\d) eine ^JJ?ög=_. ,.i'^-- ,
ltd)reit guter '-liierte ^ugnben , |o leugueten ite um |o eut]d)iebener bereu über bie yfot-
^lotiuenbigf eit. '^\m .N>eilc ift nur ber Öjlaube notmenbig; bie guten ^g^'^Sevfe'
Serie aber finb ü b e r f l ü f f i g. 't'^i'') "•''''''^■"
'tiefer i'ebre oon ber Übcrflüiiigfeit ber guten Serie ^nui -V^eile -YorSormcr
gegenüber ftellte ber Sittenberger ^l^rofeffor C^Uorg l^t a j or im '^i\\)xz
1551 ben Sal^ auf: gute Serie feien .^nr ^eligtcit notmenbig; jebod) ge
l)örteu fie nid)t, mie bie .Niatl)oliten meinten, mefenttid) -;ur 93etl)iitiguug ber
^ered)tigfeit unb üevbienten uid)t ben .S^immel, fonbern feien eine pofitiu
uon ©Ott geforberte, aber uid)t 3um Sefen ber (Mcred)tigleit gel)brenbe
^ebtugung ber 3eligfeit. 5llleiu biefe !L'el)re iruirbe oon ben meifteu
i7it:^.
604 2)tc Ce^vc öon ber @nobc. C. SSom S?erbienfte.
(ut^erif'd)cn Zfjtolo^cn aU ^ci^nn bcfämpft, mtb 9^ifolau0 üon 2liii0^
borf fdjrieb 1559 gecjen bicfelbc bic 3if)rift: „X)ag bic Propositio
, killte 'Wtvh i'inb 3111* ^cligfcit fd)iiblirf)* eine reifte, uial)re, i1)riftlicl)c Propo-
sitio fei, burd) bie bctligcn '']3anlnm iiiib Ciitl)eniui gelehrt unb gcprebigt."
Dicfc bciben (^kgenjii^c jud)te bic ^ontorbienf ormcl baburd)
311 ücrmittcdt, bog fie etnc^^tcil^o bic majoriftifdjc ^cbre uon bcr ^^otiueiibig^
feit ber guten '^krte ueriuari uiib ücrbot, in ben ^(rtitct uon bcr Üicd)tfcrtignng
unb unfcrcm .peile bie 'Jiotiueubigfeit ber guten ^-Ißcrte auf5une()meu, auf
ber aubcru ^titc aber crtliirtc, gute '^crfc feien uü^lid), ba fie einen
5eittid)en ^ol)n unb and) eine befonbere nccibcntclte 53e(ot)nnng im .^iniuiel
3Ur "Soic^^ l)ätten. ^gl. Sol. Decl. art. 4 § 22 sqq.
xioiuätmMlml^ '^' '^^^ jpätcreu unb naineut(id) neueren proteftantifd)en !Il)eütogen
neueren pvote ijabcu iu uiaunigfaltigcr 'iÖeifc luiebcr bie guten 'Ukrte aU Qtid)cn unb
'''"'^'loflen.^'"' 5rüd)te ber i)icd)tfertigung für notiuenbig crHürt, tei(^ in ungenügenber
'i>ei|e, tüU im ^Sinne ber fat()olifd}en !i^el)re, mobei fie fid) bann meiftenö
bemül)ten, bie tat^olifd)c ^et)re anbcr^ö bar5uftel(en, ak^ fie luirtlid) ift, um
nid)t mit it)r überein^uftimmcn.
i'^i- 4. *^^(u^^ bem 33ivf)erigcu erfliirt fid) and) bie reformatorifd)e ;Öef)re
fldium "naV'Sni i^oui Od c f c ^5 uwt^ f c i U C lU il^ c r l) ä 1 1 u i C^ ^ U Ul (;^ Ü H u g c l i u ui. T^a^^
^^^"^''•'"'^'"* Q>k\c{^, fo meinten bie ^)ieformatoren, l)abe nur bic Öeftimmnug, burd)
@rfd)üttcruiU3 bei: (^eiuiffenC' 5U (il)riftu^$ 3U fül)rcn, für ben C^51iiubigcn
unb (55crcd)ten aber fei ba^ @efe^3 aufgel)oben, unb b[v::-> ©uaugelium fei
nid^t (^efeo, fonbern nur '^> e r l) e i |1 u n g bcr S ü n b e n ü c r --
g e b u n g.
• § 168. 05cgcuftanb bcc> JJ^crbicuftcö.
i^gl. ipcinvid)»® utbcil et, Xüi]inati)d)c Xlicologic \U{. § 47G.
xie elftfähtabe ^' 3" ftüucr "^li^cifc fauu bcr 'JJ?cnfd) bie erfte attuelle (^nabe, prima
rann nie iievbientgratia, fid) uerbicucu, alfü iDcbcr de coiidigno, uod) de congruo.
"'/'gg"- II. Ter Sünber fami ücrbicncn
Ä>a§ bei- Sünbev 1. auf Cs^mub aftucllcr (^)naben de congruo fallibili meitere aftnellc
Te^conLn-uö" ©uabcu, iiHld)C auf bic ^licdjtfcrtiguug bivpouieren. De congruo fallibili
longnu»"infar^^^^^*'^ bicfc^^> 33erbienft genannt, meil ein ^eripred)eu oon feiten ^otte^, biefe
libiii. ' Ö^naben bem ^ünber ^n ocrleiben, \\\ä;)i c^-iftiert;
2. burd) einen ^H!t uolüonuncner ^Jteue ober einen mit bem uuirbigcn
(Smpfang beö 33ugfaframcnte5 ücrbunbencn ^Itt nnuoUfonuncncr 9^ene de
congru infallihili feine t)kd)tfertignng. @r fauu fie de congruo infalli-
hili ncrbienen, med (5^ott fie i{)m auf bie genannten 51tte ^in ju nerleil)en
üerfprüd)en t)at; fie mirb ibm bal)er ^mar ntd)t titulo iustitiae ucrlie^en,
ba il)m ber Status gratiae fel)lt, aber awd) nidjt blof3 titulo beyiignitatis,
fonbern and) titulo fidelitatis.
, , l~'^i.,. T^afi bcr 2ünber in ber angegebenen '^Hnfe de congruo infallibili
Vetjve bei IjcUiflen c. ^ -r , -• r
edjvift unb beröcrbtenen fauu, ergibt ]\^
%fx\xf^i\tf a. au^ ber 1) eiligen @d)rift. Ego diligentes me diligo.
(aünbci^. Pt'ov. 8, 17. Remittuiitur ei peccata multa, quoiiiam dilexit multum.
Luc. 7, 47. Caritas oi)erit multitudinem peccatorum. 1 Petr. 4, 8.
33g(. and) bic Sli\)xt uom iön^faframent;
b. a u ö ber 2 e t) r e bcr ^' i r d) e. Doeet praeterea ( saucta
. § 168. ©egcnftonb be§ 3>erbtenfte!§. 605
Synodus), esti contritionem hanc aliquando caritate perfectam esse
contingat hominemque Deo reconciliare, priiisquam hoc sacramen-
tum (poenitentiae) actii siiscipiatur,ipsam nihilomiims reconciliationeni
ipsi contritioni sine sacramenti voto . . . non esse adscribendam.
Trideni., Sess. 14 de poen. cap. 4.
III. Der (^ e r e df) t c tann ücrbicnen
1. fid) lelbft 1798-
a. de condigno bie il^ c r in e () r luuj b e v l) c i ( i g m a d) c n b c n n* icibft Dev==
^uabe iinb ba§ einige Öcben. ^ag bei* (5Jcred)tfertti]te bie^ lüirflid)
öcrbienen fami, ift Dogma; baJ5 er e^ de condigno uerbieiieu fanu, tft
sententia certa.
Demnad) ift ^egcnftaiib h^^ 33crbienftc^5 ba-o augmentum gratiae
sanctificantis uiib baiiiit eo ipso hi\^ entfprcdjenbe augmentum gloriae.
9^iui fragt es fid) aber, ob aiid) bie (Glorie \ e l b ft , menii nuut jo jagen luill,
bie prima gloria (Megeiiftaiib be^5 ^nn'bienfte^ ift.
©^ fönnte nämlid) fdjcineii, e^o fei bao nid}t ber Snüt, \ii\ ja aiid^ bie
prima gratia nid)t uerbicnt luerbeii taiui. XHllctii ba bie ®rf)rtft unb bie
^rabition überall bie (sHorie fd^led)tl)in ak^ öol)n ber (^ercc^ten be^
5eid)nen luib bas Iribcntiniiin erfliirte: Bona opera mereri vitani
aeteniam .... atqne etiam gloriae angmentnm, fo ift ivol)! mit ber
sententia communis an^nnelimen, h([]i, bei ben (Snuad)fenen nid)t bloß bie
^i^ermet)rnng ber (Glorie, fonbern ([\\&) bie (Miorie felbft C^iegenftanb bc§ t^tx--
bienfte^ ift. Dies mirb mol)! am beften babnrd) ertUirt, \>a\^ burd) bie libera
susceptio gratiae sanctiticantis nidit ;^uiar biefe (^nmbe felbft, n)ol)l aber
bie ©loric nerbient mcrbe. Dicendnm, qnod preparatio hominis ad
gratiam habendam quaedam est simnl cnm ipsa infusione gratiae;
et talis operatio est quidem meritoria, sed non gratiae, quae iam
habetur, sed gloriae, quae nondum habetur. S. Th. 1. 2 q. 112
a. 2 ad 1 ;
b. de congruo fallihili
OL, a!tuelle Knaben ;
ß. bie ©nabe ber ^el)arrlid)feit;
y. bie fpätcre i:>-lefel)rung narf) etuuiigem galle. ^gl. iibrigeu^^
S. Th. 1. 2 q. 114 a. 7, luo ber engliid)c Öebrer biejc«? 3?erbienft
entfd^ieben beftreitet;
2. f ü r a n b e r e unb auhu- de congruo fallibili i^^^-
a. aftuellc Cs^iabcu, burd) uield)e ber ^ünber fid) befel)ren, ber anbeyeu uevbie-
^ered)te aber burd) '21u^oiibuug guter 'UUn-te bie ^eruu'l)ruug ber l)eilig=
mad)eubeu (^mht uub ber (^Morie fid) uerbieucu iam\\
b. bie C^uabe ber 33 e l) a r r 1 i d) 1 c i t ;
c. bie prima gratia für Ungläubige mie für ©üuber. ^gl. S. Th.
1. 2 q. 114 a. 6.
Daß ber (gerechte aber überhaupt audi für aubcre ncrbieueu tanu, ,, ^^^o.
\)i\i feinen (ä)ruub bann, ba|3 er im ^Hn1]altui|le innig )t er g r e u n b - rechte aucö für
ftf)aft 5U @ott ftel)t. Quia homo in gratia constitutus implet i)ei '"^^^^^'^ ^^^•^i^"''"
volimtatem, congruum est secundum amicitiae proportionem, ut
Deus impleat hominis voluntatem in salvatione alterius. S. Th. 1.
2 q. 114 a. 6 c.
fann.
606 2)ie Ce[)rc uon ber (SJuabe. C. ^'oiii 53erbtcufle.
1801. 3)ic ^vagc, ob man aud^ gcitlid^e ®üter ocrbieiien fönne, beaiittuovtet ber
Cb man .ntcl) [^^ X[)oma^: Qiiodsi temporalia bona considerentur, i)rout sunt utilia ad opera
Uerbioiien taiiii.
virtutum, quibus perducimur in vitam aeteruaiii, seyunduni hoc directe et sinipli-
citer cudunt sub merito, sicut et auginentum giatiae et oiiinia illa, quibus homo
adinvatur ad perveuiendum in beatitudinem post primani «»ratiam .... Si
auteiu eonsiderentur hniusniodi tenii)oraIia bona secnudum se, sie noii sunt
simpliciter bona hominis, sed Sfciindnm quid; et ita non simpliciter cadunt sub
merito, sed secundum quid, in quantum scilicet homiues moventur a Deo ad
aliqua temporaliter ageiida, in quibus suum propositum coiisequuntur Deo favente.
S. Tb. 1. 2 q. 114 a. 10 c.
ffirper ®nL
^on öen ^alltamenfcn im airgemcitten.
t\)'
§ 169. Plante uub isöcgriff be«? Safrnmcnte^.
3Sgl. |)einricf)«Öiutbcr(e t, 5:ot3matt)d)e 2:(}co(ot]ic. IX § 477 [f.; Franzelin, De
sacramentis in genere. Thes. 1; ®i()r, 2)ie f)ei(igcu Safranicute ber fat()oliicf)en
ilivd)c. I § 2. 3.
I. §ctncr @tl)moIocjic luni) bcbciitct ba^^> 'Iinnt sacramentum ^^^^^^^"^^^^^^^
ti\m^ |) e i I i 9 c c^ iinb ® e () c i iii ii i cni o 1 1 c c^ '"S'i'IVfän ''"
W\ bell (icibniid)cu % x o \ a ii f dj r i f t ft die r ii bc5cid)nct sacramen- frtniftftdiJSt.
tum bell gal)ucncib ober aiid) bie int ^]>vü5cffc uou bcibcu ^^.^ortcicii 511
beponiereubc (^5clb f uninic, uic(d)c iirjpriiiu]lid) ^u veligibjcu ä^^^f'-'^^-'^^
öermcnbct iinirbc.
^ptcr intcrcificrt \\m nur ber Okbraiid) bcc> 5ß}orte^5 sacrameiitum,
(jtuaTYipiov, iu ber l)ciligcii 3d)riit, in iuc(d)cr 00 bcbciitct
1. etiini^o i^ c r b 0 r g e 11 c « im aligcincincu, ein Ö3 e l) c i lu u i ö < T06. ^.f.JSinbcv
12, 7), itiebcfoiibcre ein C^3el)cimuic> ber Crf eiibaruiig , iianieiUlid) ber iTciiinnt sciivift.
ertöimig Eph. 1, 9; ;X 9; Col 1, i^T ; 1 2V>/^. 3, 16);
2. ba^ 3 ^ i ^) f " e i n c {^ (i^ c l] e i m u i f j c t> {Apoc. 1 , 20 ; 17, 7).
5(n te^Ucrc 5)cbentiing nor allein fd]liefu fiel) bic bogniati)d)c 33c^
beutunei bc? ^nn'te^ Satraiiient im eniiercn Sinne an, in uie(d)cin cc> fdjon
im l)öfi)ftcn 5lltertnme uorfonnnt. grcilid) be^cidjnctc man bamit aüe-o, ira^o
irgcnbiine ben Üliaraftcr bc« Ö^ebeimnic^iodcii iinb .^peiligcn an fiel) trug, aber
bod) and) fd)on non @ott angcorbnctc S^i^'l)^"' luclebc unfid)tbarc %\\a\>z aii=
beuten nnb bennrten. ^icfe letzte, fpeeififd)c ^u'bcntnng bc0 ii? ortest lunrbe
immer mc^r bic an^fd)(icglid)c.
II. 5(llc !att)olifd)cn Definitionen mm 2aframcnt janfen baranf Tefümum bc§
^inan§, bag ba«? fiiinfälligc ^'-'if^)'-'" (sig"nuDi rei sacrae) ba;? Überiuitiirliel)c Safnmn^^^^^
(res Sacra, res sacramenti nid)t blog bebentet, fonbern auc^ instrumen- "■'©milc!^'"
taliter bciuirft. Tal]cr mirb and) bat-^ ©atramcnt fnr-^, befiniert aU
Signum practicum rei sacrae ober aU Signum efficax gratiae. T^cr
l)t. X ^ 0 in a V befiniert bay Saframent : Signum rei sacrae in
quantum est sanctificans liomines. S. Tli. 3 q. 60 a. 2. (^enaner
ift bic '^^cfinition be§ Üi ö in i f d) c n M a t c d) i !3 m n ^5 : Sacramentuni est
res sensibus subiecta, quae ex Dei institutione , sanctitatis et
iustitiae tum significandae tum eificieiulae vim habet. P. 2
c. 1 q. 8.
4'eiuv id) .ipuppcvt, Moiiipeiibium bev lofliiiatir. H. _'. 39
608 (Srftcr ^ci(. 5Pon bcn ©oframcntcn im allgemeinen.
'Da^ Übeniatürllcl)c, iucldjc^3 biird) bic 3afrnmcntc beiuirft inirb, ift im
nngcmcincn bie 9i e d) t f c r t i g u u g ober .V> c i l i g u ii g ( gratia generalis),
511 bcr ]id) bic bcfoubcrc ^^i>irfiiug bcr cinjchicu 3afraincntc (gratia
sacramentalis) aU 5(ccc]*forium ueil)ii(t.
^'.^>eHMitiirttc ^ijfo- 5o(genbc uiciciitlid)C lyt'oineutc fiiib im begriffe bc^o 8afvaiiientc^
mcntcbco^rt'tra- ciUl)aUcii. "^Q^ (Safvamcut ift niimlid)
res"senlü)iis ^' ^'^^^^ ^*^^ seusibiis siMscta, b. l). ctinav, iinvo irgcnbluic uui()vgc=
sni.iecta; nommcii uicvbeii fami, ©ad)C, 'ilnn-t, ,'paiibliuig;
si^nuini veme- 2. ciii siauum, ^ic res seiisibus subiecta miifi nämlidi eine qc^^
(icinoustrati- Mn]\c ^H l) iii i d) t c 1 1 Ijabcii mit bcm biird) iic niigcbcittetcu llbcniaturlidjcn.
^''"ucunri"''' 3" ^'^-l*-'^* ^c^icbimg [agt bcr 1)1. '^( iigii ft i iiii !o: Si sacrainenta qiiaiidam
similitiidinem earum reriim, quaruin sacrameiita sunt, iioii habereiit,
omiiiuo sacrainenta non essent. Ep. 98 n. 9. |]eid)cn [inb cntiucbcr
n a t ü r I i d) ober lui U f ü r l i d). 'Die 2afraiiiente finb iiifofcru unKfür*
lid)c 3^'i^"^)*^"/ ^^^'^ fi^ ^^^^^ ^^'•"'^^ f ^' ^ ' Ö ^ ^^^ ^^ ^^ ^ ^ U'^^ ? iufoferu aber Ö^ott
bem 'Uu^feii bcr ciu^^'hicii (^aframeutc en tf pr ed)eubc ßeidjcu unit)ltc, finb
l'ie aud) uatiir(id)e ^eid)cu.
l)iou tiuui nun bic Saframentc in breifadjcr .V)infid}t ah$ ^^ii^)^''^ t^^^i*
Sl}inbolc bctrad)tcn, uiimlid)
a. aU sig'ua rememorativa, infofern fic nn^o an bnv i^eiben Gl}rifti,
bie causa meritoria aller (^huiben erinnern;
L. aho Signa demonstrativa, infofcrn fic anf bic gegenmiirtigc res
Sacra, bic bnrd) ha^:^ Safrauicnt beunrftc (^huibe binbenten ;
c. al^> sig'ua prognostica, infofcrn fic l)inr.Hifen anf bic 5u!iinftige
.v^errlid)feit, ba^ ^icl nnfcrcr ^t-^iiiöini.i. "X^c\\. S. Tli. 3 q. 60 a. 3 c;
o. nid)t b l 0 f^ ^eidicn ober 2innbilb, siguum theoreticuyn, fonbern
äuglcid) ^M i 1 1 c l ober % x ä g c r bcv Unfid)tbarcn, siguum j^racticum ober
ef/icax, uicldjcc^ bac^jenige, univ cc^ bebcntet, and) bciuirft. jDa<o ^Satra^
ment ift alfo nidjt blof? siguum, fonbern and) causa, aber lucbcr causa
efficiens, nod) causa meritoria, nod) causa formalis, fonbern causa
instrumeiitalis. ^^h-^I. Trident,, Sess. 6 de iustif. cap. 7. Sacra-
nienta Novae Legis simul sunt causae et sigua ; et iude est quod,
sicut comniuuiter dicitur, efficiunt, quod figurant. S. Tli. 3 q. 62
a. 1 ad 1. Causa instruynentalis non agit per virtutem suae
formae, sed solum per uiotuni, quo movetur a principali ageute.
l'ude ettectus non assimilatur iustrumeuto, sed principali agenti ....
Et lioc modo sacrameuta Novae Legis gratiam causaut : adliibeutur
enim ex diviua ordinatione hominibus ad gratiam in eis causandam.
8. Th. 3 q. iS2 a. 1 c;
^'"(SifS,^'''^' 4. oon (Il)riftnv cingcfel,u nnb ^umr al^o eine blcibcnbe Qnfti^
tntion in feiner 6lird)e, siguum perumueuter et lege stabili institntum.
III. T^a^o (^emeinfame aller pr otcfta nt if d)cn '5)efinittonen liegt
bartn, baj3 fic bie £aframente aU causae instrumentales bcr ^nabe, alfo
gerabc haz^ Ü> e f c n t (i d) c am Saframent, leugnen nnb nur bie 9i c b e n =
^mcdc bcr 3aframente fefrbaltcn. ®o befiniertc fic i^utber al^^ |]cid)en
bcr göttlid)en ^^crbcifning, g^^^i^^Ö^^ ^^^~ 3^^^^^)^" ^^'- d)riftlid)cn '^tfcnnt^
niffccv nnbCSalnin sollte fic al^^ Sl)mbole für bcibeo bctrad)tct unffen.
^iefc ^kgriffcdicftiinmiing folgt notmeiibig m^ bcr protcftantiffl)cn
!?)i'ed)tfertignng^olebrc, nad) mcli^cr bic 9^ed)tfertignng niii)t in bcr ©in^
gicfinng einer inneren C^hiabc, fonbern in bcr iinj3crcn ^^mpntation
signmn piac
ticuni :
<J!.l)ViftUC
18» Hi.
tn-otfi'taiitifri)c
rcfinittoncii.
§ 170. ^ongvuenj unb (ginfe^ung ber @a!ramente. 609
ber ©crcc^tigfctt (I^rifti beftc^t unb bie sola iides hü§ ^erfäcug ift,
biirti) luelcijev mau biefer Imputation ftd} tei(I)afttg uiad)t.
§ 170. Äüngrne«5 «nb (^-infe^mtg bev 3a!rameute.
35gf. §einrtcf)'®ut beriet, 2)oguiatiid)c Sticologic. IX §§ 484. 502; Franzelin,
De sacrameutis in geuere. Th. 14; %'\^x, Sie (jctügeu ©aframente ber tat()o(ifrfjeu
$t%d)e. I § 6.
I. 3Bäl}rcub itibftuerftänblid^ für ®ott tcine ^J^otiucnbtgfcit beftanb, bie
(gnframentc cin^nietjen, luic er and) narf) it)rcr einfc^ung hk freie iDiadjt
bel)ä(t, unmittelbar unb ol)ne 3atramente bie Gniabcn, metdje er mW, 5U
Ipenben, fo ift bod) bereu Ciinfetnuig im l)öd)ften (^rabe fougrncnt
1 . ber in e n f d) l i d) e n ^^i a t n r im a 1 1 g e m eine n. gür ben ^ ;^. Sfcmmö
9)kuid}eu ift niimlid) in ber 9laturorbnnng alter geiftige i^erfel)r unb felbfti^ev aatvameme
ba^ iuner(id}e Öeben an bie i^ermitttnng ber 2iuue gefnüpft. ed)on lulHn'^uuiu «u^
({\\§> biefem ©runbe ift c^ augemcffen, ha^ 4^ott in fciuem ^^i^crfeljre mit bcm «'^'"»^ncn.
IDknff^eu unb bei ber SO^itteitnuii feiner Wnabcn fid) an biefe^o üon it}m al^
2d}öpfer gegebene altgemeine ^Dauurgciet^ aufdjlog. %a\v^ iu^^befüubere ift
bie^ füugruent bei ber ö)nabenmitteilnng ; benn :
a. !Dnrd) '^k @ ü i b e n 5 b e ^^ f i u n t i d) e u ^ e i d) e n y , uerbnubeu ^j^ sarSmnue
mit ber (^H aub eu!3 gemif; l) ei t , ha\] C^nUt mit biefem ^'-'i^'^)'-'^^ ^'ii'^ be^ »nb bie weiuift^
ftimmte innere (^nabe oertnüpft t)at, empfiingt ber iVienfd) bie 0 b j e f t i lu^ ''"mun-ulmn^^^^^
©elüißbe i t , 'ba^ unb meld)e @nabe unb in meldiem 5(ugenblitf fie il)m
5ur frciiüilligeu 5(ufnal)me mitgeteilt mirb. Oline \>kv:^ ^atrament tonnte
biefe (^)emij3i)eit nur burd) jebevmalige fpecielle Cffenbarung ober burd) bie
sola fides äugleid) mit ber (^)emifd)eit ber ^)ied)tfertignug gegeben unn-bcn,
ina-o allen ^^meifeln, >Sd)U)iirnun'eieu unb Qrrtümeru !Jl)ür unb !Xl)or cr=
i)ffnet, mie hk ^eid)id)te be^^ protcftautifdjen ^etrenmefeui^ e^o ^eigt. Coudi-
tionis Immanae naturae proprium est, ut per corporalia et seusi-
bilia in spiritualia et intelli<>ibilia deducatur; pertinet autem ad
divinam providentiam, nt uuicuique rei piovideat secundum uioduni
suae conditionis; et ideo convenieiiter diviua sapieutia liouiini
auxilia salutis confert snb quibusdaui corpüialibus et sensibilibus
signis, quae sacramenta dicuntur. 8. Tb. ?> q. Gl a. 1 c.
b. ^urd) bie faframeutale (Muabcnipeubung mirb sugleid) fdjarf unb flar ^j^, ^J'^^*^^^; ^.^^^
baran feftgebalteu, bafs bie ©nabe eine uon öott burd) ben gefd)id}t= obict^iiu- «abc
l i d) e u ß; l) r i ft u !o b e u ^JJt e u f d) e n 5 u f o m m e n b e 0 b j e f t i 0 e , ^-cänutSr
reale (^K\hz ift, oerübiebeu uom (^eift bec> iDieufdjcn unb feiner 2:t)(itig= ^7/j;';fJ^^^^^^^^^
feit. 33ou jenem Subieftioiemice; bagegen, ber nur oon einer rein innerüdjcn bii-iciiu> inn-5u=
(^nabenmitteiluug unb einer rein iuucrüd)cn (^cmifHjcit berfelbcn etiiuiv ^^''■^'^^''"•
lüiffeu lüill, ift nur ein ^djritt ^nr Qbeutifi^iernug ber %\\abc mit bem
3)K'nfd)engeift unb feiner eigenen 2;()ätigtcit im ^inne bcio DJationalic^uubo
unb bes^ ^antt)ei!cmu^ unb ^iir XHufliifung bev Ijiftorifdjeu in einen blofl
ibealeu S^riftu^.
c. 'Durd) bie (Spenbung ber (Knaben unter änjseren fid)tbareu 3^'^^)*-'^^
ift ber ^JJteufd) cublid) and) im ftaube, fid) auf bie @nabc üor^n^
bereiten unb mit ber beftinunten ^nn-bereitung fie mirflid) 511 c m p f a n g e u.
3it biefer Xi-opofition l)etfen bie finntid)cn ^'•'i^"^)^^!^ K^^''^ nt iiberau^> unrf=
famer 3öeife mit : Erudiunt et excitant. Bonavent., Brevil. 6, 1 ;
2. b e r 33 e f d) a f f e n l) e i t b e c^ gefallenen IIU' e n f d) e n i n y =
b e f 0 n b e r e.
39*
610 @rftcr XtiL 53on ben ©atranicntcn im affgcmctuen.
1^10. a. ^\h$ (Sinnlid)c Derfmifen, uiirb bei* 53?cnkl) burc!) ha§> 2\nn{\ä)t
bä'^la7vaiStcUncber 511 (S^ott erl)obcn: Ut medelam ferret inde, hostis unde
ift beut flcfnUcnni l .:, ocpra i
moffon. b. ^ie)e§ (Sinnltd^e am ©aframcnt aber iinvb 1111? ^um .S^cilnnttcl,
befonberc>
a. gegen ben ^tolj, bcii c^> bcmütigt. hierüber l)ei6t e§ im
Dtömifc^en S^ate c^i^mu^ : Quod in cliristianae pietatis studio
plurimi faciendum est, (sacramentai liumanae mentis superbiam
edomant ac comprimmit nosqiie ad liumilitatem exercent, dum
sensibilibus elementis subicere uos cogimur, ut Deo obtemperemus,
a quo antea impie defeceramus, ut mundi elementis serviremus.
P. 2 c. 1 q. 9;
,3. gegen Kleinmut unb !i> cr,^ meif hing;
1811- , 3. bem 53erl)altni^ bev D3?enfd)en ,^1 einanber, mcld)e,
^T)äUn^rh>r'u>ie inncrliii) bnvd) bic (S^nabe, fo iingcrtid) bnrd) bie Saframentc im Öeibe
■'■''^"unb'"'^^^* ^ivdje mitcinanber uevbnnbcn nnb babnrd) 511 gegcnfeitiger Siebe nnb
@intrad)t angeregt merben;
bem sievuitni^^^ 4. bem 33 e r l) ü 1 1 u t ^^ ber 9hitnr 5n (5^ott nnb jn ben
'b'nt[ituv"ir ?^^cnid)en. (Sntmeber 5^atnr, %z\\i nnb @ott ^n ibcntiii5ieren nnb [o bie
*'^'"i>;',"frf,5;j.^''" Statur 5n ucrgött(id]cn, ober fie in Oppofition ,^n einanber ju fefeen unb
bie i)iatnr für t{\da§> ^3^id)tigeö ober fogar für etma^:^ 33öfe^5 jn i)a(ten, finb
bie beiben (^rnnbirrtümer aller falfd^cn '!l3l)i(ofopl)ie nnb !itl)cologie. Qn
^BirtUc^feit aber beftebt ^mifdjen 9^atnr nnb ®eift fomie ^mifdjen if)nen
nnb %oii 53 e r f d) i e b c n () e i t b e ^^ ^ e f e n ^^ , aber innigfte (£' i n l) e i t ber
Üielntion. ^l)rc ()öd}[te '-I^eniürt(id)nni] ()at biefe (Einheit ^mifdjen (Steift
nnb D^atnr in ber 'Jiatnrorbnnng im 'JJcenfdjen, ber caro animata, bie
@inl)eit jmifdjen (5)ott nnb ben ^^-eatnren aber in ber übernatürlid)en (S^naben^
orbnnng im (^ ottmenf d)en, bem Verhum caro factum. l)iid)t§ fann nnn
btefem (^rnnbuer()ä(tni6 entfprcd)enbcr fein, aU bafi S()riftnv in feiner ^ird)e
bie 9tatnr jnm Wxiid feinc<§ gnabenreidjen 33er!e^r^^ mit ben 5[)^enfd)en nnb
be^> 3^^er!el)r^> ber l^ienfdjen mit (^ott gcmad)t I)at, inbem biefetbc bem
SQicnfdjcn, bem .siiinig nnb "i^riefter ber Sdjöpfnng, alö ^cgcnftanb beo
Opfere^ 5nr 33erbcrrlid)nng (^)ottce^, ^ott aber alc^ ^Bcrf^eng ber %mhz ^nr
Sefelignng ber ^I\Vnfd)en bient.
'^^nrd) bie Sünbe bec> SOJenfdjen uuir bie ?latnr cntmei^t, ber @ite(!eit
nntcrniorfcn nnb bem g(nd]e verfallen, nnb fo mar fie ein ^Berf^eng ber
(Sünbc für ben 'I)^mid)en, ber 'i^erfüt)rnng für ben 2atan nnb bef^ (Straf'
gerid)t§ für ®ott. Tnrd) bie (Srlöfnng nni^te fie mieber merben ein *üJ?itteI
5nr 33erl)errli(^nng (5^otte§, jnr Überminbnng be§ Xenfel^, jnr ^egnabignng
be§ 9^ienfd)en. I^cvmegen \)(\i a\\6) (hSoii uon 5(nfang an i()rer jnr 3>er-
mittinng feiner Cffenbarnngcn nnb (^Miabcnermeifnniien fid) bcbient, bi^ ber
.^err, ber im 5Uten ^^nnbe im gener bes^ T'ornbnfdjev, in ber SBottenfiinle,
im 3Bct)en be^g iiMnbc^5 ben 9Jtenfd)en fi(^ genaljt, ^nleliit felbft gteifc^ nnb
^abnrd) Cpfergabe nnb 'ba^^- groge Saframent gemorben ift, nm unter ben
(S^eftalten Don 33rot nnb $L>ein ht\hz§^ \)k> jnm jüngftcn S^age jn bleiben.
Unb mie er ben l}ei(igcn C^kift im Sturme unb in generflammen am ^fingft^
tage fid)tbar mitteilte, fo fpcnbet er aui"^ at(e;^eit bic ^aben be^ l)eiligen
@eiftc§ bnrd] bie fid)tbaren Q^-^i^*-'" ^^-^ 'li^afferC^ t)U, 33a(fame^ nnb be^
menfd)(id)en SBortCfo. W\z er cnbtid) bie D^atnr in ber ^naben^eit 5nm
Qeidjen nnb ^erfgeng feiner ©rfbfnng^gnabe gemadjt, mirb er fie and) nadj
§ 170. ßongvuen3 unb liinfetnmg bev ©afraincntc. 611
bcr 5liiferftcf)iing in bcr ^crfUinmg bcso neuen ^*pinimclö imb bei* neuen
(Srbc 5n einem Spiegel feiner (^iovk unb ^n einem Wittd unfercr Selig=
feit maci)en.
.^ieran^ ergibt firf), baf3 bie (Sinfe^nng ber (SiVframentc im l)ödjften ^.^, (J.-/,'^e,nm
(^rabe ©otte^ iiuirbig ift, unb junir linirbig ba-'^arJanu-ntc
a. feiner ^dhnadjt, uieldje hat^ ©rögte bnrd) ba^> ^einfte u)irft/''^'^^"^"''""^"^'«-
^gr. (7aiJ. jRom., P. 2 c. 1 q. 6 ;
b. feiner 5Bei^{)eit, meiere nnferen ^^ebürfuiffen fo üodfonimen cnt=
gegenfüuunt, inbem fie \m§ angene(}me unb .^ugleid) uurffamc ^5^'^^"'^^^^'^
fd)enft, unb ^a§, \va§ ^nr (Snnbe biente, ^nm ^'erf^eng be^ .v^etle^ mad)t ;
c. feiner 53 a r m () e r 5 i g f e i t , bie in bcn 2a!riunenteu unuerfiegbare
unb (eid)t ^ngänglidje Cnellen be^o .v>eile^^ nn^-^ eröffnet l)at;
d. feiner ^er e d)tig!e it, bie eben baburd) fo grünblid) m\^-> bemütigt
unb bnrd) 'Demut nuy l)eilt ;
e. feiner ^ eil ig feit, uie(d)e bie .^vreatur bic> 5U iliren iiuilerfteu
©üben ()ei(igen und;
f. feiner 2icbt, bie aüe^o 5ur 53ereiuigung fülirt, @eift unb ?eib,
.pimmel unb örbe, (^ott unb Mreatur.
331 i üb e l' öfter nug ift ba()er bie iöebauptung, md) ber fatl)üliid)en 2afra= ^, j'^'»-
meutente^re merbe (^ott beu lVeufd)en, ja ber '.ytatcrie untermorfeu, öbnlid) uubbSyi'hS'fiiJ
lüie in ber Ijeibnifdieu lUagie, ba ja gerabe umgefclirt in beu 3aframeuteu ~^'''^"'''-
^oit feine unumfdjriinfte il\\id)t über alle .Kreatur beiljiitigt unb bcr
yjcaterie mit uubebiugtcr ^-rcilieit alo fcincv '^oerf;eugeö, bcc^ l)icuid)eu aber
aU feiuc!^ "Dicucr^o fid) bcbient. Die l)cibuifd)e l^iagie ift ba-3 gerabe (Mcgcu^
teil, ha fie bnrd) uatiirlid)e ^JJiittcl iiberuatürlid]e ilJiiidjte in bm ^ieuft bcr
meufdjlidien Selbftfud)t ^v^^^i^fl^'^i ^^^i^^- i^^od) liegt fclbft in biefem bämo-
nifd)en ^^vrbilb ein 5kfenutnic> bcr uon allen Ji^ölfern feftgelialteucn l\}a{}V'
l)cit, baj^ ??atürlid)cc^ Xriigcr unb 'Jjcittel uon Übcrnatürlicbcm fein fann.
STiuii. 2^ic 3^vai]c, ob cf> in statu oritjiiuil} eotiniiioiUc gegobni l)ättc, luivb ^ i«i'^-
Hüll bell 3:t)oiniftcu licviieint, lum beu (£co"t iftcu bejaht. In statu iii"occntiae j.^,['/,*,'J"!-^^^^^^
hoiiio sacrainentis 11011 iiulii^cbat, noii soluiii in (|uantuni sacrainenta ordinantnr "
ad leniedium peccati, sed etiam in quantum ii)sa (»rdinaiitur ad aniniae perfec-
tioneni. S. Th. 3 q. 61 a. 2 c. Über Mc Safvaincntc bc5 311 teil X eftn nfc iftcg
llliv^ unten (n. 1854 f.) &a§ ^JJotuicubigfte gejagt U1er^eu.
IT. i)ie Saframente bec^ 9'Jeucn 2; c ft am ent e^5 [inb,. . ''^J"-
jamtltd) Don Sl)riftn^^ eiugc]cljt. Dieö i|t de fide. Si quis aarmmento ciu=
dixerit, sacramenta Novae Legis iion fuisse omnia a Jesu Christo "*"'-'^-
Domino nostro instituta .... anatliema sit. Trident., Sess. 7 de
sacram. can. 1. Taj3 nUe Saframentc unmittelbar ujou Sl}riftuc>
eingcfel3t finb, ift mcnigftcu^o seutentia communis et certissima.
1. %{§> alleiniger Urtjcbcr ber (^nabc t)at and) ®ott allein bie l)öd)ftc , i^i<-
unb abfohlt uu abl)ängigc (bemalt, potestas auctoritatis, 2afra^ to\iu?is unb
meutc ein^nfetsen. ei)riftu^5 befaß biefe ©emalt aU tral)rer (^ott. ®r bat ^ceSiaT
aber auc^ al^^ 30?eufd) bie 2aframeutc eingefet^U; hk (bemalt, meldje er
aU fold)er befaf3, Satrameute ein^ufeticn, nennt man potestas exe eile ntiae
seu minister ii i)ri7ici][)alis. Ter 1)1. !Il)omaf> fd)reibt bierüber: Christus,
secundum quod est Dens, operatur in sacramentis per audoritateni ;
secundum autem quod est homo, operatur ad interiores etfectus
sacramentorum meritorie et efticienter, sed instrumentaliter. Dic-
tum est enim . . . , quod passio Christi, quae competit ei secundum
humanam naturam, causa est uostrae iustificationis et meritorie
Safvciiuoiitc
612 @rftcr Xoil. 5.^oii bcii ©aframcntou im an(]cnicincn.
et effective . . . per moduni instrumenti, in (luantum liumanitas
est instriimentum divinitatis eins .... 8ed taiiieii quia est in-
strtime')itiim coniunctum diviuitati in persona, habet quandam
princiimlitatem et causalitatem respectu instrumentorum extrinse-
corum, qui sunt niinistri Ecclesiae ... Et ideo sicut Christus, in
quantuni Dens, habet j^otestatem auctoritatis in sacramentis, ita in
quaiituni lionio liabet potestatem ministerii princiiuilis sive potes-
tatem excelleiäiae, quae quidem consistit in quatuor : primo quidem
quod meritum et yirtus passionis eins operatur in sacramentis ;
secundo quod in eins nomine sacramenta sanctificentur . . . .;
tertio (luod ipse, qui dedit virtutem sacramentis, potuit instituere
sacramenta . . . . ; qiiarto quod ipse potuit effectum sacranientorum
sine exteriori sacramento conferre. S. Th. 3 q. 64 a. 3 c. 33ol.
Framelin, 1. c. pag. 178 sqq.
SotücUo'fiii- bie '^' "^^^ ^^ ^^ 111 1 1 1 c l b ii X c (S'infccinig bcr 2afvaiiicntc biirrf) ß:()riftii0
mimittcibaiT unrb naiiicutlid) bciiMcfcii
G'tnift.nma bor
a. aiiv 1 Cor. 4, 1 : Sic nos existimet h<>mo ut ministios
Christi et clispensatores mysteriorum Bei. ,v>icruad} finb alfo bic
5(poftc( ^cniuiltcr bcr C^kl)ciiimific ('»'»ottcv;
b. aiho Trident., Sess.^^ 14 de extr. unct. cap. 1 luib can. 1.
'^ort uüvb uoii bcr (elften Ölung crtlart, fic fei lunt (5{)riftn^^ cingcfc^U;
8i quis dixerit, extremam unctionem non esse veie et proprie
sacramentum a Christo Domino nostro insfitidum et a beato Jacobo
apostolo 2)romulgatum .... anathema sit. X'abci iiurb oii^^briuf*
lid) bie 'Il)ättiifctt (5l)rifti uoii bcr bcr, ';?(poftc( gcfdiicbcu: institutio-
X^romulyatio ;
c. i\\\^^ bcr !Irabittou, bic mir G()rifta^o wU bcn ©iiifclpcr bcr
(Safrnmciitc fciiiit, uou anbcrcit (S'iin'cl^crit aber icfjiiungt. Auetor sacra-
mentoi'um quis est nisi Dominus Jesus? De coelo ista sacramenta
venerunt. Auetor libr. de Sacram. 1. 4 c. 4. Ab ijisa Dei sapien-
tia homine assumpto, a quo in libertatem vocati sumus, pauca
sacramenta saluberrima constituta sunt, quae societatem christiani
populi .... continerent. Aug., De A^era relig*. n. 33;
d. lui^^ beut t() c ol og i ] d)cii A^ciifcii. Tic (Safraincntc gc()örcn
5um Scfcu bcr Minlic; uüc (£l)riftuc^ unmittelbar bic Äircl)e gcftiftct bat, fo
\)i\i er aufl) iiiunittclbar bic Safrainciite ciiigcictU. Apostoli et eorum
successores sunt vicarii Dei quantum ad regimen Ecclesiae consti-
tutae per fidem et lidei sacramenta. Unde sicut non licet eis consti-
tuere aliam Ecclesiam; ita non licet eis tradere aliam fidem, neque
instituere alia sacramenta ; sed per sacramenta, quae de latere
Christi pendentis in cruce fluxerunt, dicitur esse fabricata Ecclesia
Christi. S. Th. 3 q. 64 a. 2 ad 3.
^. i^i-'; ^ ^cnc Uortribcutiuiidjni 'Ideologen, ^. 33. -^ngo imii 3 r. ^.Uctor, ^^^etrii^
einVinmn^S) -0 ml^"^"^ii^^ 5nc;L-aubcr uon .f)alc0, uield)e meinten, S()riftu5 [}a{K gemifie eäira*
ciuiii/n iiovtvi= mcntc iniu niitteUuiv bnvcf) bic .^ivcfje cingcfclit, uiavcn cntmeber im ^rrtnm ober
t)ontimfri)cn uiüttten, UHi^ maf)rirf)ein(irf)ev ift, babnrc^ nnr nnSbrürfen, \>i\]^ einige ©nframentc evft non
^i)eoioflcn. j^j,j^ 5tpofte(n, aber im 5(nf trage (Sl)rifti nnb anj @rnnb bcr Sinfebnng bnrd) (S()riftu§
promntgicrt luorben finb, ober nncf) baf3 (Sf)riftn§ bie [pecielle 2)c ter m in ie r nng
bcr iD^ütcrie nnb ^orm bei einigen ©aframenten bcr iTirdje übcrlaffcn ):)(ii.
§ 171. ^^ai][ imb Untevfc^icb bct Safvauicntf. 6i:-3
§ 171. S^¥ »«^ llutcrft^tcb bcr Saframcntc.
iBgl. .*pciurid)* (53 iitbcrlct , Soiinintiirfje Ilicülogic. IX § ö(JÜ f.; FranzcHn, De
sacrameutis in genere. Tlies. 18 sqq.; Ö)i[)r, 3^ic f)cilii}en Scüramcutc bcr fat()0=
lifcl}en Hirdjc. I § 24 ff.
1 S20.
I. (S f) r { ft 11 ^^ l) a t j i c b c n ^ a f r a in c u t c c i n 13 e f e ^3 1 , n ä m 1 1 d) ba-* safrimnuc
bic !i:anfe, bie girmuiig, bic eudiariiric, bic ^ußc, bic ( e Ij t e *^"' "^'"^^'"-'"•
Ölung, bie *^ r i e ft e nu c i () c 11 n b bie ^\)z.
T)iefer ©nlj ift f?e fiele. Si quis dixerit, saciamenta Novae
Legis .... esse plnra vel pauciora quam septem, videlicet, bap-
tismum, confirmatioiiem, eucharistiam, poeiiitentiam, extremam
imctioiiem, oidinem et matrimoiiium ; aut etiam aliquod honmi
Septem iion esse vere et pioprie saciameiitum : aiiatliema sit.
Trident, Sess. 7 de sacram. caii. 1. ^. ,}^-^- ,
^öeiDieien um*b bic etcbeii^al)! bcr eafraiiiciitc btrctt, nibcni m i^oim-inev ^^^cuu-ic*
ber Öcl)i*c HÖH bcii einzelnen Saframeiitcn i()r fafiamcntalcr Sl)araftcr nit^> "'^" ^^'^,| "'•''"'
@d)rift inib Xnibition nad)geiuicien loiib. >Q\tx laiiit nur im allgc*
ni einen bcr ^u'iuciv crbrarf)t uicrbcn, baf? bic Siebenmal)! bcr 2afranicntc
auf (il)riftue ^nrinfgclit. riefer '^^ciuciv iiiirb aber auf foli^cnbe ^Innfe i3crül)rt :
1. %U bie Üiefornmtorcn bcv 16. 3al)rl)nnbcrty infolge i()rer fal]ri)cn ^.^ ij^rl::,,,.,,,
9f?cditfertii3ungde[)re bic ^([{)\ ber eafranientc anf ,;uiei, brei ober lüer bu" liUmniu-
feftfe^ten, nmr bie ^iebcn.^al]! ber 2aframcnte fd}on oi e r 3 i^ l) i* ^) i^ 11 ^^ f ^' ^ «^ uoüTv'S^^
lang in bcr ^lird)e allgemein ge(el)rt luorben. '-l^om '^(nfang bcv 12. ^\a()r*i^'nmii^"9''i"i't-
{)nnbcrt^ an näudid) iiuirben bie fieben 3aframcnte ber 'lieiljc nad) nnfge=
(Vi^tt, foU)o()( in uüffcnfd)aftlid}cn iiüe in fated)ctiid)en 'ii'erlen. '^>ctrn^o
!^ombarbn^^ (t 1164) fd)reibt: Jam ad saeramenta Novae Legis
accedamus, quae sunt baptismus, confirmatio, panis benedictio, i. e.
eucliaristia, poenitentia, unctio extrema, ordo, coningiuiu. Sent. 4
dist. 2 c. 1. 2d)on oorljcr (c. 1127) l)atte ber b 1. Otto ertliirt : Tiado
vobis, quae tradita sunt uohis a Domino .... Septem saeramenta
Eeclesiae. jDann ^iiljlt ber .pciligc alle 2aframeiite anf nnb fd)lie|lt mit
ber lWa()niing : Docete ea filios vestros, ut memoriter teneant et
diligenter obscrvent in omnes gencrationes. '^^on biofer Qeit ab
Unirbe bic ^Inf^üblnng bcr fieben Saframente in ber .^iird)e gan^ allgemein,
ol)ne \>a^ biv ^nm 5^eginn ber ^Deformation baran gc;iueifelt unirbe. Qu
bicfer Öel)rc nnb bicfem ©lanbcn ift aber bie Äirdjc nnfcl)lbar, nnb ba e^o
fiel) nnt einen (^egenftanb l)anbclr, ber iinr göttlidjcn llrfprnngee^ fein fann,
fo ift bie jal]rl)unbertlangc adgomcine l^ebrc bcr 5iird)c nnb ber jal)rI)nn^crt-
lange (^lanbcn bcv tat()olifd)cn ^^olfe^o ein oodgiiUiger ^-^emei-?, baf^ cc^ fieben
Saframente gibt, foUne ha^ biefclben göttlid)cn Urfprnngcc^ finb.
2. X;ie fd)i^^matifd)en (^ r i c d) e n nnb -li n f f e n , mcldie im 9. nnb iitnnoilniimininui
11. ^al)rl]nnbert oon ber ^iirdjc abfielen, l)abcn U)ie bic fatl)olifd)c .siird)e ^a•.s^ävetifcvuII^
fieben ©aframente nnb oerteibigtcn Hon jeher bie 5icbcn;,al)l mit aller @nt= „itt'hrTiut7
fd)icbent)eit. in^l. Fra)weU7i, ]. c pag. '2ij?) sqq. 5(nd) bic 1) ä r c * '^^'^^ ^'^'^''■"■^'l'"•
tifd)en (Selten bc^o Oriente^, mie bie ^icftorianer nnb 'JJ?onopl)l)fitcn,
lueldjc bercit^o im 5. 3ai)i'l)inibert uon ber ,nirdjc fid) loetrennten, l)abcn bic
fieben ©alramente beibd)alten. ^gt. Framelin, 1. c. pag. 260 sqq.
^iefe allgemeine fl b er e i n fti mmn n g l)at il)ren (^rnnb barin, hi\]^
jene .'päretifcr unb 3d)ic>niatifer bic fieben 3afranunUc fd]on l)atten, alc^ fie
nod) 5ur ^^irdje geljörten. Tag fie biefclben aber beibel)ielten, finbet nur
1824.
«ivrt)e.
614 Gvftcv jtcil. 5Pon bcii (Snhaincntcn im aKgcmcincn.
biivin feine (Srnäruiig, ba|l bic ficbcii (Sa!vnmentc npoftoHfdjcn Uvfpmiige^
mtb uon (El)riftuö cingcjctU fiiib.
9(uin. 1. 3)q13 bic {)ci(igc Sd)rift nidjt ex professo bic ^eiligen ©afra«
^Ivm uHD^^Mo "^^'"^'^ auf,:;Q()lt iinb ülHn-(]aupt nirf)t uicitläufig üon bcnfclbcn f]anbclt, ergibt fid) au§ boiii
tuitcv übcv btr B'^^^-cfc iiub bcr il^Qtur bcv dciligcu ©d)rift.
3ai)i bcv >£afva» l>(nm. 2. Ü'a!? gcunffc ^^ätcrfteUcn betrifft, bie man a(§ ©egenbemciö yor»
menti-. gebradjt, fo ift (§ natürlidi, büf? '^( po to gctcn, uiie i^iiftiu, bie jur discipliiia arcaui
gebörigcu ^nframentc mir infomcit cnutt()utcn, ai§ e§ gogtu bie 5>cr(eiimbiiiigeu bcr
Reiben nötig mar, nändid) bie ^anfe gegenüber ber 53e[d)ii(bignng be§ 9lt()ei^mn^, bic
@nd)ariftie gegenüber bcn bcfannten i^erlenmbnngen. Tic }<tated)etcn aber reben felbft=
Lier[tänblid) gnniidift nnv uon ben brci eaframenten, j^anfe, ^irmnng nnb @nd)ari[tie, anf
bercn Smpfang hk Slated}nmenen oorbereitet mnrbcn. 33gl. Franzelln^ 1. c. pag.
271 s(]q.
lic^vdfvcnt^ '^'' ^rf)i-^H bic bell ^-Ii}albcui*cni üüu Quiioceiij III. iiorcicfdjriebcnc pro-
'^^*^'o!v5,? ^^'^ fessio fidei (1210 1 5ä()(t imfcrc ficbeii 3afi*amcute auf; cbciifo bic confessio
fidei bcö 5Uuitcn al l gc nie i ii cn ^on;>ilö uon Cl)ün (1274). ^aö
^on5il oon ^^-lorcn^ l)at fd]oii bie nänitid)c 9ieif)cnfo(gc bcr ficben
^nfnimcntc, in bcr und) luir fic anf^iililen. ^^gl. Demi7iger, Encliir.
n. 590 sqq. $S?iVo bac> ^ton^il uon Üricnt über bic (^iebenäol)! ^n
glanben oorfdjrcibt, babcn mir bereite gefcl)cn n. 1820.
«oilflnmij^ 4. gür bie ^icben^nl)! bcr Siüranicntc mcrbcn and) niannigfad)c
pviinbc für bic Ä^ 0 11 Q r 11 c n A 0 r ü 11 b c anqefiibrt, uon bcncn luir bk Aiuci iuid)tiQften an*
Safvamentc. bClltCll lUOUcn :
a. Sbriftn^v bat-^ nnfid)tbare |)anpt nnb bcr .v>ol)cpricftcr feiner ,^irc^e,
ucrcjegcnluiirtigt fid) fclbft in bcr Äird}c bnrd) bic (Sndiariftic nnb (äilt
fid) rcpriifcntieren bnrd) h[V$ "iPr i cftcrtnin , iucId)e^o ba^o ^tvt Sl)rifti an
bcin d)riftüd)cn ^olfe, bav für ß()riftii$ in bcr (Sl)c fortgepflanzt luirb,
uoüäicbt. 4^ie 'T^ri cftcr lu eil) e nnb bic (Sf)C fonftitnieren alfo bic ,S^ird)c
in il)rcn ^luct iucient(id)en ^cftanbtcilcn, bcr lef)rcnbcn nnb I)i3rcnbcn ^ird)c. ^n
bicfcr .si^irdic nnn luirb bcr einzelne 311 iibcrnatür(id)ein "i^eben geboren bnrd) hk
Xanf c, 5nr peribnlid)cii 33ctl)iitigniu3 bcr in bcr laufe empfangenen 6Hi'ed)tig=
feit im .«ampfc bc§> Cebcn^^ geftärlt bnrd) bic g^irmnng nnb fortiuii()rcnb
geniibrt bnrd) bic I)ciüge ^^^nnmnnion. ^cr 65cfa(Iciie aber luirb iutcbcr=
i)crgeftcnt _bnrd) bic ^hiSe, nnb biefe ^crfteünng luirb uodcnbct bnrd) bie
le^te Ölniig, iucld)c bie Überbleibfei ber 3ünbc tilgt, ^um legten
Kampfe ftärft nnb anf ben Eintritt in bic (inuigfeit uorbercitet.
b. Wie im natürlid)cii, fo finb and) im überna türlid) en
öebcn bcm ^}}?eiifd)en aU Qnbiuibnnm nnb al^ (^lieb einer (^cfellfd)aft
folgcnbe ficben Stürfe notiucnbig : bajl er geboren lucrbe, ha]] er luad)fc nnb
crnäl)rt lucrbe, ba^ er, luenn er in ^ran!l)eit fällt, gel)eilt, nnb bic 2d)iuäd)e
feiner Prüfte ergänzt lucrbe; ferner lua^ bic Ö^cfcUfdjaft anlangt, fo barf e^
nie an bcr Obrigfeit fcl)lcn, bnrd) bereu 5lnfel)cn fic regiert luirb ; nnb
enblid) nin(3 fic bnrd) eine rcd)tmägig fortgepflanzte 5iai-^foinmenfd)aft fic^
fclbft crl)altcii. Diefcii fiebcn ®tnc!en entiprcd)cn aber bk ficben vgafra^
mcnte, iueld)e bemimd) anc^ ber ^Hnalogic bc^ überiiatürlid)cn Scbcn^ mit
beni natürlid)en fid) ergeben, ^gl. Cat Eo^n., P. 2 c. 1 q. 15; S. Th. o
q. 65 a. 1.
3L)?an bat and) bie <Stebcn,^at)( ber Saframente anS beren @igenfd)aften ol^ §eil^*
mittel gegen bie @ünbc, al^ .s)ilf 5 mitt e( ber 'lingcnben nnb al^ ^ampf e^mi tt et
ber ftreitcnben !\lird)e abjnleiten öerfnd)t. ^injl; ®i[)x a. a. O. ©. 180 f.
ridfiKitbcv ^^' "^'^^ <Sa!raincnte finb nid)t einanbcr gl cid), fonbcrn
j e b e ö l) a t feine eigene ^i^ ü r b e.
Unfl(incl)l)cit bcv
Safvamcnte.
'§ 172. 2)a§ äußere 3^1^)^" of'i'^' ^^^ 2>?ateric unb Jovm ber Saframente. 615
^te|er eal^ ift de fide. Si quis dixerit , haec Septem sacra-
menta ita esse iiiter se paria, ut nulla ratioiie aliud sit alio dig-
nius: anathema sit. Trident., Sess. 7 de sacram. can. 3. 'IDiefcr
Ballon ift gegen bie Oieforinntoren gcridjtct, aiuo bereu Üicd)tfertigiing^tc^re
bie @(eic^()eit aüer Safraineute, mn^ il)re ^rMrhntgcii betrifft, folgt.
1. X'ie ©itdiariftic ift ba« t)öd)ftc imb l)cf)rfte eafraineiit (s.vi,abnuKit dcv
a. megen it)rcö ^öefcns; bcmi in il)r ift (£l}riftuv, bcr ©ottmeiifd), G-uctjaviftic.
bcr Urquell aller ©imbeu, mat)r^aft , mirfltd) iiub luefenttid) gegcniuärtig,
nnb iiijofern ift fie bie QueUc aller übrigen Saframente;
b. iiiegen i^rcr ^ßirfung; benn biefelbe befict)t in bcr ^Bereinigung
mit (Sl)riftur>, unb infofern ift fie bay ^'\ti nller anbercn Safrautcnte, bie
fiimtlid) auf fie b imponieren.
2. ilHi^ bie übrigen Saframcnte in ^V\vtg auf hk ^^IMirbe betrifft, .„^^„^/^^f^;„^^^^,^.
fo gilt folgeubec^ : ubrincn BoXxci-
a. '^ie Xaufc l)at be,^üglid) bcr ^l-^r i or i t iit unb '?t otiu cnbig= '"'"^''
feit ben ^^or5ug üor allen aubereii 2afranienteu; aber her pcrfectio gratiae
mä) gel)t bie girniung bcr Xanfe unb bie %U' ic ftcr mei l) e beibcn
üorauö, cntfprccbenb bcr brcifad)en Stufenfolge bcc^ d)riftlidicn Staubest.
b. ^ieJBiiHc gcl)t ber ^|>rioritiit unb ::)t otui c ubig f ei t nad)
bcr letzten Ölung uorau«; biefe aber übertrifft fie bcv 2)e)'ferfio gratiae
nad) unb iierl)ält fiel) iiljulul) ,vi '^i' ^^^i^ ^i*^ T^'iruuina 5ur laufe.
c. Tic C£'l)e, uield)e alv bie uatürlid}e (^h-nnblagc bc«o d)rift=
liefen Öebens^ 5U untcrft ftel)t , ftebt ihrer f l) m b 0 l i f d) e n ij^ e b e u t u u g
nad) (^Bereinigung (£l)rifti mit bcr Äird)c) ,yi oberft. ^gl. S. Th. )\ q.
65 a. 3.
3. Über bie ^lia n go rbun u g bcr 3atramcute l)ci|lt e^o beim beil. t^cv i)r'ii)oma§
2; ho Utas: Sacranieiita, quae ordinantur ad ])ei'fectioneni unius per- über biojHauiv
sonae, uaturaliter praecedunt ea, quae oidiiiautur ad perfectionem fiamcntc.
multitudinis. Et ideo ultimo inter sacramenta pouuntur ordo et
matrimonium, quae ordinantur ad multitudinis pt^fectiouem ; matri-
mouinm tameu post ordinem, eo quod minus participat de ratione
spiritualis vitae, ad quam ordinantur sacramenta. Jnter ea vero,
(luae ordinantur ad perfectionem unius personae, uaturaliter sunt
priora illa, quae per se ordinantur ad perfectionem spiritualis vitae,
quam illa, quae ordinantur per accidens, scilicet ad removendum
accidens nocivnm sui>erveniens , cuinsmodi sunt poenitentia et ex-
trema unctio ; posterior tamen est uaturaliter extrema unctio, quae
consummat sanationem, poenitentia, quae inclioat. Inter alia vero
tria manifestum est, quod baptismus. (jui est spiritualis re^ene-
ratio, est prius ; et deinde confirmatio, quae ordinatur ad formalem
perfectionem virtutis ; postmodum Eucliaristia. quae ordinatur ad
perfectionem finis. S. Tli. 3 q. (35 a. 2.
§ 172. ^a6 rtuf^erc »5firt)c« o^«^r ^ic 'i)}tntcric nut» Juriu bcr Snframcutc.
5Bgt. .^einrid)*®utberlet, DogmQtild)c 3:i)eo(üiue. IX § 4H2; Fnnizi'l'ni, De
sacramentis in geuere. Thes. 4 sii. ; i^\{]X, Tic lioiligcii Sofminnitc bcr fatl)ülifd)cu
SUrd)c. I § 7 r.
I. ^inic^ hk eilten an beut änderen ^^irf)»-'« ^'("s, elemeyitum ober and). j,.^^j^.^.J^-'jj^;j..p^.,,,
Signum einerfeit^^ unb verhum ober and) oratio aubcrerfeit^o nannten, UMrb im epvactifle^
feit bem 13. ^aljr^unbert nad) 3[Bill)elm/ 51rd)ibiafou üon 5lu^'crre Guliel- ^'""^'^'' ''''*'•
616 @vfier 2^cil. 33ou bcn @Qh-ainentcn im aügcmeincn.
mus Aiitisiodorensis f 1223) materia imb /'orma genannt. X)ie|'cr
3prnd)gcbraHrf) ift üon bcr Äird)e fanftionicrt. Omiiia sacramcnta tribus
perficiuntur, videlicet rebus tamqiiam materia, verbis tamquam /br??^^
et persona ministri conferentis. Coiic. Florent, Decr. pro Arm.
33gl. Trident., Sess. 14 de poenit. cap. 2; (7<r;^. Eom., P. 2 c. 1 q. 10.
Sind) bic fd)i^^niatifd)cn (^ricdjcn Ijobcn bcnfclbcn angenommen.
Wii bcv i-^cscidjiuini] res ^^ mateiia unb verbuiu forma ift felbftücrftäublid)
nid)! 311 fcriücdjfcln bcr oft uovfoimucnbc 3[ii0bnirf sacrauientuni -- äußere? B^'i^J^"» iiiib
res sacraiiienti ^ iinfidjtbarc ©uobe.
,,, !'^''--^ ^er (Epradiqebrand) ift bcr fdiotaftifdicn ^^(jitofopMc cnticlint, nadi
iiarfi bor fd)o= UHid)cr an ^mammcngcicl^tcn '-l^oeicn bic l^tatcric bav '^Ülgemcinc nnb llnbe*
''^'^"'^J'^l^i^^^'"'''' ftimmtc, bic 5orm aber bac^ '^u-ftimmcnbe nnb ^i^ollcnbenbc ift, ba^ ein '5}ing
^n bcm nmd)t, ma^o cc^ ift. 2o ertjiilt bei ben 3aframcnten bic il^catevie
bnrd) bic ^orm dn"C 33eftinimtl)cit nnb mirb bnrd) fie ,^1 bem bcftinimten
faframcntalen ^^cid)en. Ut in composito pliysico materia praecedit,
forma accedit , ita in sacrameuto accedit verbum ad elementum.
Item in composito pliysico materia est indeterminata, sed coarcta-
tur a forma , ita in sacrameuto verbum determiiiat iuditfereutiam
elemeuti. Deuique ut in composito i)liysico materia est imperfecta,
forma est perfecta et dat esse rei, ita in sacrameuto verba sunt
rebus perfectiora , cum siut si<i*ua multo clariora et praestantiora.
Bellarm., De sacram. 1. 1 c. 18. ^gl. Cat. Ixom., 1. c. q. 11; S.
Th. ■^ q. 60 a. 6.
1. Tic 'J3?aterie ber 3afvamcnte nntcrid)cibct man in
MaSia ^' i^^^^teria remofa. Unter berfclbcn iicrftcf)t man ben finnfäüigcn
remoto. ©cgcnftaub , ber ;^nr .v^anblnng nermenbet uürb , ober nm ben e^o fid) im
eafranumtc bre()t. (i'rftcre materia remota t)at man mieber üitrinsera
ober ex qua, Icl^tcve edrinseca ober circa quam ger.annt;
Miferh. ^* ^^^^t^J"i^ pro.i'ima. Tiefe ift bic faframcntale 3(nu'enbnng bcr
rioxinia. materia i-emota, ;,. ""IS. bie ;Hbn)afd)nng bei ber !Ianfe n. f. m. , ober bic
faframcntale .panbtnng , in mc(d)cr bie materia remota tf)rcn ^Hn^brnd
finbct, 5. ^^. bic ^)ienc nnb ba^ Siinbcnbetcnntnic^ im il^uBfaframcnt.
^ie !vn-ni. -' ^^^^-^ ?S' 0 r ni bcT ^aframcutc finb bic mit ber materia proxima
verbVcoiise- iicrbunbcncn 553orte bCiS 2penber?, bnrd) meldic bic materia proxima näl}cr
coVidonatörKu bcftinunt Uurb nnb faframcntatcö 3 ein empfängt. Tic bic 3^orm fonftitn^
ierenben ^^orte finb bcmnad) nidjt blop verba concionatoria ober j^'^'o^nis-
soria, mic bie ^Reformatoren meinten, fonbern verba consecratoria, \>a fic
bic ä^tatcric jnr fafranumtalen iBürbe erbeben nnb -^nr ©nabenqueüc madjcn.
Tic^ ergibt fid) üon felbft au^ bem tatt)oIifd)cn i^^egriff ber ©afranuMitc nnb
bereu 5Bir!fam!eit ex opere operato. ®^o folgt aber and) an^o ber ^raj:i^^
bcr ^^ird)c, iuc(d)c and) ben llnmünbigcn nnb ^emni3t(o]en bie Saframcnte
fpenbet, ht\ bcncn bod) bie ^^i'ortc bc^^ 3penbcr^5 eine paränetifd]e ^^ebentnng
nid^t l)aben fönnen. Tc^l)a(b nennen and) bie f)(. 3>ätcr bie gorm bcr 3afra*
mentc göttlid)e nnb ^immlifd)e 3Bortc nnb fdireiben il)nen I)ciligcnbe ^raft
^n: Aqua simplex Spiritus Saucti et Christi et Patris invocatioi^em
percipiens vim sauctitatis acquirit. Cyrill. Hier., Cat. 3 n. 3. 93e''
fannt ift \>a^- 5i}ort bc§ I)cib ^Hngnftinn^: Verbo baptismus consecratur.
Detrahe verbum et quid est aqua, nisi aqua? Accedit verbum ad
elementum et fit sacramentum. ünde tanta virtus aquae, ut corpus
^s 172. S)ü§ äu^evc 3<^it{)c» ober Mc 99^ateric unb ^orm ber ©üframcnte. 617
taiigat et cor abliiat, nisi faciente verbo? In Joaini. Tract. 80 n. 3.
iH3(. Framelin, 1. c. pag. 93 sqq.
3. ^-ie bei einem imtürticljeu 3ßeicn ^lüififien iD?aterie itnb gorm eine .3jjp^.^S- g.^,,,
p^l)[i|'c^e, ]o muß beim ©afrnmcnt, al^> einer meu|d)liii)en .?)anblnn9 (actus jieit iwmtn
humaiius), ^uüfiijen beiben eine m o r a ( i f d) e (S i n I) e i t befte()cn. «fatcncu. ^omt.
II. ?(((e ^l)eo(ogen finb jc^t einig , baß (S!)riftn<§ n((c ^afnimente .-j,i,„J^'|;"^jp-p,„
unmittelbar eingefel^U (ii. 1818) unb nnrf) hn einigen, 5. 53. S^aufe unb etniitus ^jtatcvic
(gucl)nriftie , 9}?aterie unb 5orm felbft genau beftimint f)at. dagegen ift e§ |äfnjl?cm?be=
be5Üg(iii) anberer (Saframente, namentlirfi ber girmnng unb '13riefterlüeit)e ft'iiii"t nat.
eine (Streitfrage, ob 6f)riftu^ {WX^ l)ier llUaterie unb Jyorm genau beftimmt
ober aber bie genauere ^eftimnuing ber ^ircf)e überlaffeu \)ai. ^Die 5(n^miger ber
letzteren ^^(nfirfit berufen fid) befonber^ auf bic 5lbuieid)niig ht<% griec^ifd)en
Oom tateinifdien 9iitu^3; bie ^^erteibiger ber erftereu 'JJieiunng aber feben aüc^,
lüorin bei ben gültigen ^^iten eine Vlbme!d)nng beftebt, a(ö nidit effeutial
m, fonbern aU ceremonial. 'I)ie ^li^aljrbcit liegt and) l)ier in ber ID^itte,
mes^atb jeuer ID^einung ber 53or5ug ju geben ift, u^eldie bebauptet, (i^riftn^^
\)ahz ber ^\\h ft a n ;^ nad) IVcateric unb g-orm beftimmt , a c c i b e u t e H e
SBeftimmungen aber ber ^^irdje überlaffeu. .viernad) l)ätte atfo (5l)riftn!3 für
alle ©aframeutc UHmigflen^^ bem 2inne nad) bie gönn beftimmt, mäl^reub
er bie geftfe^nug beftimmter ^Norte ber ^ird)e aubeimgab. ^u biefeut
Stuue ^eij3t eö beim t)eil. Xl)oma!^: Verbomm significatio est efticax
in sacramentoriim formis. S. Th. 3 q. 75 a. 7 ad 3. Verba ope-
rantur in sacramentis quantum ad sensum, quem faciunt. L. c.
q. 60 a. 8 c. ^^gl. Q^ i b r, a. a. C S. 56 ff.
III. ^^ou ber 'JJüUerie unb »vorm ber (Saframente meientlid) uerfdiieben ^. ,}^-^^-
finb bie (Zeremonien bei bereu ^luefpenbnng. 33e5Ügtid) biefer erflart bei •luc^fDenbunfl
büS^ Tribentinum, baf] bie ^^ird)e bie ^Jeiimlt bat, fold)e eiu^yife^^eu unb '''' ^'^'"'"'"■'•
ab.yiäubern. Praeterea declarat /sancta synodus) , haue potestatem
perpetuo in Ecclesia fuisse , ut in sacramentorum dispeusatione,
salva illorum substantia , ea statueret vel mutaret , quae suscipi-
entium utilitati seu ipsorum sacramentorum venerationi pro rerum,
temporum et locorum varietate ma^is expedire iudicaret. Sess. 21
de comm. cap. 2. 5tud) belegt ba^^ .fton;>il biejenigcn mit bem 5luatl)em,
meld)e bel)aupteu, receptos et approbatos Ecclesiae catholicae ritus in
solemni sacramentorum administratione adhiberi consuetos aut
contemni, aut sine peccato a ministris pro libito omitti, aut in
novos alios per quemcunque ecciesiarum pastorem mutari posse.
Sess. 7 de sacram. in gen. can. 13.
@^3 finb aber biefe ®e brau die , J»-'^o
1. bloße Zeremonien jnr ^eicr ber l)eiligeu .soaublung unb ^nr '"""'^'jjöcrspni-
(Srbauung ber (S^liinbigen ; ""'\ncnt?"^''''
2. burd) bie ^ku)alt, b([§ (Siebet unb ben Segen ber ^ird)e mirffame
Saf r amentali cu unb (S^-orci^^m eu, burd) me(d)c deprecatorio modo
geiüiffe geiftlid)e unb leibliel)e 5Bo^ltbaten, bk anä) auf ben guten (Smpfang
ber faframentaleu (Sjnabe bi^^ionicren, ^ugemenbet unb gemiffc .f)inberniffe ber
^mbc entfernt mcrbcu.
3)a§ l)o()c 5ntertum foft aller biefcr ©cBränrfjc ift eine 2:i)atiacf)e, iiub (\c(\cn bie
fromme SJJeiuunc], bn§ mond^e berfeUien non ben 'äpo\kln, ja nom .'peitanbe [etbft her*
riUjren, (ä^t fid; ein ftidjt^nltiger (iJrnuD nidjt uorbringen.
618 (Svflev 2:et(. 33on bcn ©afromenten im offgemeinen.
§ 173. 2öirfun(|^itielfc bcr ()ciüöcu Saframeutc.
5.^g(. § e i n r i c^ * ® u t b c r l e t , !J)ogmQti[(^e 3:f)co(ogic. IX § 485 ff. ; Franzelin , De
sacramentis in geuere. Tlies. 6 sqq.; ®i^r, 3)ie ^eiligen ©ah'antcnte bcv fatt)ofif(^eii
•JlMvc^c. I § 9 ff.
®ic 5anaiiuiito T^ i e @ ii f V ii 11! c H t c b c ^ 5)^ c 11 c 11 51 c ft a IM e it t c § erteilen allen,
*"'' opeiata "^'^ b t e b c r ^hni b c f e i n |) i n b e r u i ^^ c ii t g e g e n f e I3 c u, ex opere oj)erato
©nabc. !l^ie|e 5ll)efc ift de fide.
I. ^um 3>crftiiiibnis bicfc^ 2(\i^cv i[t folgcnbc!^ f,u bemcrfen:
1841. ^ 1. ^cr ^^(iK^brucf ex ojjere operato umr biivd) bie Sd^oiaftif oÜgC'
VusSI ex mein i\h\\6) geworben, nm eine öon (S^ott geoffenbarte unb in ber Ä'irdje ftctiS
opere operato. gi,j^j^^.^^ ^Hil)r^eit anC^änbrürfen. ^^(l^^ eö galt, biefe non ben O^eforiimtoren
geleugnete 51>al)rl)eit 511 foriiiiilieren, uiä()ltc H^^ ^Iribeiittnnm btefen allgemein
befannten nnb begrifflid) präcifen 5ln^3bruc!.
^a^ opus operatum ift aber nidjt^^ anberec^ als* bie fafr amentale
§anblung, h^^^ iiiißcre |ieid)en ober, mic ^edarmin erflart, h\z actio
externa, quae consurgit ex debita applicatione materiae et formae.
X^er 3lnc^briuf : bie v^aframente mirtcii ex opere operato, fagt alfo nid)tö
anbereö alig "ba^^^, may mir oben in. 1805) al^ \^iv^> 3B e f e n 1 1 i d) e be§ ©afra=
mcntsbegriffeö be5etd)net l)aben , \>{\]^ fie nämlid^ bie (S)nabcn, mcld)e fie be*
beuten, aiid) bemirfeu, ober ha% fie causae instrumentales ber ©nabc
finb. Treffcnb erfliirt ^^Ul lärm in bie 'ilMrffamfeit bcr 3aframeute ex
opere operato : Id qiiod active et proxime atque iiistnimentaliter
efficit gratiam iustificationis est sola actio illa externa, quae sacra-
mentum dicitur et liaec vocatur opus operatum, accipiendo sc. ver-
bum „operatum") passive, ita ut idem sit sacramentum coiiferre
g-ratiam ex opere operato, quod couferre ex vi ipsius actionis sa-
cramentalis a Deo ad lioc institutae , non ex merito agentis vel
suscipientis. De sacram. 1. 2 c. 1.
Sycnn iiiand^c !JfKo(ogcn nt§ opus operatniu bQ§ 23}crf Ö^ottcS, alfo bie causa
etticiens , ober bn^ 3ln'vf (S{}viflt, nlfo bie causa meiitoria be.^cirfjncten , fo ift bo?
,^iUiai* nid)t unrid)tig, briiitt aber feinc-^ineg§ bie earf)e, auf uicld)e e^' biev juuädjft autoiniiit,
baB utinilid) 'i^a^ lafranieutale ßt-'id)^'" causa instnimeutalis g-ratiae ift, unmittelbar,
fdjarf unb bcni eprarfigebraud) gemäß a\\^.
^alcfpus ^' ^'^^ objcftine itraft ober 3.1'irffamfeit bcr Saframeute in actu
oireranüsift prlmo ift beiuiiad) unabhängig uoii bcr moralifc^cu Sefd^affen-
beit be^^ 2peuberv unb @mpfanger!3 ober nom opus operantis.
^omic ha^-' äuf;crc 3'-'ii"^)'^ii richtig gefct^U ift, ift aud) bie (^iiabc be§ ©a!ra*
mentc^ uuil)rl)aft unb mirftid) gefeilt, beut (Empfänger unmittelbar jur Umr=
bigcn 5(ufual)me augeboten unb foireit möglid}, in if)m iiermir!lid)t. ^amit
bagegen bie %\u\'bz bcs Snframenteö im Empfänger il)re l)eilfame 5Birfuug
in actu secundo l)eriun'briugc unb foiiiit ben uoii %oii beabfid}tigteu ^WKd
erreid)e , ift beim (Srmadjfcucu bie g e l) i) r i g c T^ i 0 p 0 f 1 1 i 0 11 ober ha^
opus operantis uotirenbig. 5(llcin biefe ^isspofitioii ift in feiner 3^eife,
andi nid)t instrumentaliter. aftine Urfad)e bcr 33cguabiguug, foubern
Icbiglid) bie bie .pinberuiffe bcr (^hiabe mcgräumenbe 3'^^^'
r e i t u n g ber 3 e e l e. Yoluntas , fides et poenitentia in suscipi-
ente adulto necessario requiruntur ut dispositiones ex parte sub-
iecti, non ut causae activae ; non enim fides et poenitentia efficiunt
gratiam sacramentalem, neque dant efficaciam sacramentis, sed solum
tollunt obstacula, quae impedirent, ne sacramenta suam efficaciam
li'Miiltrf) Ti§Vo
fition ^iim (ihm
^clUMlIpfn^lv
§ 173. JÖirfung^meife ber f)eiligen ©aframeuto. 619
exercere possent; unde in piieris, ubi non reqiüritur dispositio, sine
his rebns fit iustificatio. Bellarm., 1. c.
3. ^a nad) ber protcftanti|d)en Sc^re nur hk fides specialis bic ^. .,\^f;l-
mftru mentale Ur|ad)c ber ?)iea)tfertigniig i|t, lo tjcrjtefjt e^^ )\d) öon «btr bic
felbft, baf, bic mcformatorcn bic fatljoUfdje Öel)re non ber 3iMrfiamfcit ber bS'f ramentc.
Safrainente ex opere operato öcnimrfen. 5Bac^ fid) aber nid)t Don felbft
üerfte^t, finb bie entfe^tidjen S3er brel)nng en nnb dJn J3üer ftänbni f f c,
bnrd) bie man hit fo einfadje nnb ftare fat()olifd)c Öe^re non ber Sßirffnm«
feit ber Saframente ex opere operato betiimpft. DJuin fagt,
a. bicfe Öe{)re ranbe @ott nnb (£l)riftn!§ bie @I)re, inbem fie . i844.
bem änderen ä^'^"^)^^^ änfd)rcibc, um? (^ott nnb G^riftiic^ allein gebüt)re. ^ftil^e^JJlC^'V^
T^iefer 33onnnrf iiberfiet)t, ba^ bie ^aframcntc nid)t causa efficiens nnb ®|;|;^;^|!;!j^?^.'f^
meritoria , fonbcrn lebiglid) causae instrumentales ber (shuibe finb.
Qm (5)egenteil , gerabe bie Vcl)rc non ber ^i'irffamfcit ber Safraiuente ex
opere operato l)ebt aufs^ fd)ärfftc bie ^^inibrljcit l)crnor, baJ3 bie ^aframente
nur non ©ott nnb (it)riftnc^ aber nid)t non bein 53crbicnfte nnb ber 5:^atig=
feit beio ^pcnbers ober (Snipfäni^n-v il)re 5lraft l)abcn ;
b. biefe Öel)re bcl)anptc, baJ3 ber 9Jicnfd) anf nuigifdje ili^eife ol)ne _^ i»«.^-
Glauben nnb ol)ne eitjene i^Jtitmirfniig (iered)tfertigt uicrbe: be^^l)alb fei fie nidluu7nu,S
unfittlid) uiib niuijriftlid). .picr mirb bie objcttine ^.i^irtnng be^o Safra* '^^''fint?5r*^
mentc§ an fid), bie ^^irfnng in actu primo, ncnnedjfelt mit ber fnbjef=
tincn im Cfmpfiingcr, b. {). beffcn 'IK'djtfertignng nnb .peilignng, ober ber
^Birfmig in actu secundo. Tiefer '-Inn-iniirf ift um fo inibcgreiflid)er im
lOinnbe ber 'Kcformatorcn, alv bieielbcn bod) fe()r irol)l nmfsteii , baJ3 bie
^ird)e gcrabe il)iien ticgenübcr bie ^Jotmcnbigieit ber l^^iiinirfnng bc^o 9J?en=
fd^en mit ber giUtlid)en öhiabe, incU^efonbere bie l^Jotmenbigfeit ber fides,
alierbing^o nid)t ber fides specialis, foiibcrii ber fides caritate formata
5itr 9kd)tfertigniig nerteibigte.
II. ^er 33einei5 nnfere? "^^ogmac^ ergibt fid)
1. a\\^^ ber l) eiligen 3d)rift, in ireld)er I)änfig ba^o faframentalc --.j^ ,_,^fj|*J;jj^ ,^
3cid}en al? ^Berf^enn ber ©nabe be^eidjnet mirb: Xisi quis renatus fuerit »uciif Va- 2arva=
ex aqua et Spiritu Sancto , non potest introire in regnum Dei. srinifnurivn--
Joann. P> , 5. Christus dilexit ecclesiam . . . ., ut illam sancti- ^'*'''"-
ficaret mundans lavaero aquae in verho ritae. Ephes. 5, 25. 2^).
Imponehant mauKS super illos et accipiebant Spiritum »Sanctum.
Act. 8, 17. Über bie C£nd)ariftie ngl. Joann. 52 sqq. Quoium remi-
seritis peccata, reniittnntur eis. Joann. 20, 23. Resuscites gratiam
Dei, quae est in te per impositio'uem manuum mearum. 2 Tiw.
1, 6. ^gl. Jac. 5, 14. 15;
2. a n c^ ber ? e l) r e ber 33 ii t e r. Caro abluitur, ut auima ema-
culetur ; caro uugitur, ut anima consecretur ; caro Signatur, ut
anima niuniatur; caro manus impositione adumbratur, ut anima
spiritu illuminetur; caro corpore et sanguine Christi vescitur, ut
anima de Deo saginetur. TertulL, De resurr. carn. c. 8. Sacrum
unguentum (confirmationisi .... est Christi et Spiritus Sancti do-
narium , quod praesentia divinitatis eins fit efficax. Cifrill. Hier.,
Catech. mystag. 3 n. 3. Animas rationales Spiritum Sanctum
ferentes aqua producii. Chrysost., In Joann. hom. 26 n. 1. 'Weitere
33äterftel(cn f. bei Framelin, 1. c. pag. 61 sqq. ;
620 @rfter ^cil. 55on ben ©afroinenteu im üUgcnieiucn.
^io iMthiuns ^' ^"^ ^^^^ @ut| fl)c tbuuöCH bcr Ä^irc^c. 3rf)on ba^ ^wtitc
uH-iiobevÄami>^on5 il 0 0 11 9Ji i ( c 0 c citliirt : Parvuli ... in peccatoriim remissio-
^"l)u>Vv\^^^^^^^ veraciter baptizaiitur. Caii. 2. ^^a^ Ä'on^il uoii S^ricnt
aber l)iU gegen Me Üicformatoren befintert: Si quis dixerit, sacramenta
Novae Legis nun continere gratiam, qnani signilicant, aut gratiani
ipsani non ponentibns obicem non cont'erre aiiathenia sit.
Sess. 7 de .sacrani. in gen. can. 6. Si quis dixerit, non daii gra-
tiam per Imiusmodi sacramenta semper et omnibus, quantum est
ex parte Dei, etiam si rite ea suscipiant, sed aliquando et aliqui-
bus : anathema sit. L. c. can. 7. Si quis dixerit, per ipsa Novae
Legis sacramenta ex upere operato non conferri gratiam, sed solam
lldem divinae promissionis ad gratiam consequendam sufficere :
anathema sit. L. c. can. 8;
lie M^nbntaufe 4. ii u 6 f 0 1 g c 11 b c u ratioiies theoloyicae:
unb bic neees- a. Tic .sUrdic erflüvt btc Ä' i n b crtaiif c für oüttia uiib mirffnin.
niauAev 5arva= ^11!$ i|t ]ic iibcr itidjt, ipcim ]ic ex opere operantis , lonbcru nur, iDciui
trS'fjaXne ex ope.-e operato Ijeiligt.
o^e^raTo'' ^* ^^^^^ ^^^ ^^"^^^^ bcfoiibcrv bic '-l^Hibrl)cit Ijcnun-^ubcben , bat; maud)c
Saframcutc, namciitlid) bic laufe, necessitate inedii uotiucnbig fiiib. ^ic^^
ift aber nur bann ber gall, lueuu fie eine jum .^eile notiueubigc (^wahz ex
opere operato mitteilen. 'Seuu lueuu ber (Glaube aüeiu bac^ lUittel ifr,
bic (S^nabe (£l)rifti jn ergreifen, bic 3atrameute aber fo(gcrid)tig nur @r^
luetfmigx^iiiittel biefe^^ (^taiibcii!^ fiub, fo tami uoii einer fü(d)en ^Jtotiuenbigfeit
ber 2aframcnte nidjt bie 'Jicbc fein, nm fo lueniger, ba and) anbcrc 3Jc'ittel,
namentlid) bie '^^rebigt, ßur (Snuecfnng bcv (^laubeuv ebcnfo geeignet fiub.
(1'^ \\>ax bal)er bie :ikl)anptung , bie ^anfe nnb iiberl)aupt bie Safrantente
feien nidit notivenbig, \>k Ä'inbertanfc nngültig, ba^o 5(beubnial)t aber ein
blüf^C!?^ S'rinnernngejcicben u. f. \\\ , nnr tünfcqiicnte Jvotgcrnngen auc^ bcni
proteftantifd)cn *^|>rinci|.i.
aBddiei^lut Me HI- "^'^H '^^'■' Safrauicnte ex opere operato luirfen , ift 5)ognia.
'i^ihramfe'^'^"-- ^^"^9*^9^^^ M*t e^o eine üon ber ^irdje nid)t entfd)icbcnc tl)CDlogifd)c grage,
tl'nn! '^"iiue bicfc inftrnuientalc iiMrtfaudeit ober bie ^nnbinbnng ^iinidjen beni 3»''id)en
nnb ber C^hiabe ^n benlcn ift; ob fic, luie man cv anc^brncft, eine inoralifd)e
ober eine pl)i)fifd)c ift: utrum sacramenta gratiam causent 9?^o/•a^^Y^r
an physice?
Tic ilmaiiirfie ^ • -^«^ii^ndjc 0 0 r t r i b e u t i u i f d) e X()Cologcn marcn ber ^Hnfid)t, bie fafra=
üiiitjamfcit bcv nicntatcn ßcidjcu feien nur infofern ntoralifdjc llrfadjcn ber C^hiabe, aK^ (55ott
in bein ^Ingcubtirfc, ba bac^ ^ßeid]cn gefeilt lucrbe, unmittelbar bic (^inabc unrfe,
fo b'^^V) '3^'i^)c^i "^^"^ Qbwahz p>ax untrennbar nnb unfcljlbar, aber nur uiora^^
lifd) mit einanbcr ücrbunben unircn, inbcm fid) (Mott burd) bic (Sinictmui]
gleid)fam ncrpflidjtct bat, fo oft W:^ lYn\)c\\ gefetzt unrb , bic betrcffcnbe
' C%abe 5n unrfeu. ©ine Urfiid](id)tcit im e igentt id}cn 3inne ttime hmad)
aber ben Saframenten nid}t 5U; fte unircn nur ^ebiugungeu ber Ö^naben^
erteihing. ^arum l)at nmn bie causalitas moralis anberö 5U beuten oer^
fud)t, inbcm man ben faframentaten ^^idjcn eine im p e tra tor if d) e Äraft
5ufd)rieb. ^ie faframcutalcn .^oanblnngen , fo erflären jene ^l)eoIogcu , mic
35 a ^3 q u c 5, ö u g 0 u. a., fiub im m 0 r a I i f d) e u 3iune .panbhingeu (S^brifti,
ba (S^riftm5 fie eiugcfel^U l)at nnb burd) feine ftellüertretenbeu 'Diener üoI(=
5iel)t. 5(u0 biefem Ö)rraibc bcfil^cn fic objcftiucn ^Bcrt nnb übcrnatiirlid)e
SBürbe, traft bereu fie @ott beuiegeu, bem (Empfänger ber 3atramente
§ 173. SirfinigSmcife bcr ^eiligen Saframentc. 621
©iinbc 511 erteilen. ^al}ev finb bie Saframciite caiisae instrumentales
morales , bereu ^^^efeu havin beftet)t , eine erfeunenbe causa efliciens 5ur
Sci^^uug einer ,V)anb(nng 5U beftinnnen, ül)nc [clbft burcl) il)re pl}i)[i|d)e .Svraft
5n jener 4'>anMnng mit^uiiürten.
2. dlad) ber ^Infic^t be$ l)eiL X^omai? nub [einer ®d)nle, bc^og(eid)en ^^j/S^^^^^^^
bi:§' 53eHarmin, Snare^ n. a. ift bie (^nnbe pl)i)|'iid) mit bem fafra* äiMvrfamrnt Der
mentalen S^'i^^)^!^ uerbnnben, ober mirfen bie Safraiiiente phijsice bie @nabe. ^'^^^■'^'""'^'■'•
|)iermit molten jene 5:i]eo(oi]en au^5brürfen, baf3 C^ott hk laframentatc ^nabe
nidjt btof? gleid)5eitii3 mit bem g'-'i^ljcn , finibern mir!lid) nermittelft bey
^eidjeui?^ mitteilt, nnb ^umr nid)t blo^ belogen biird) ben objeftioen ii^ert
unb hk iibcrnatürlid)e '-l^oürbe ber lafrnmentalen i^anblnngen, joubern fo,
ha^ ha^i ^m\)Z\\ irirf(id) ber 5^rnger, bivö ii.> er t'^eng, biK^ iU^ittet
ber @nabenmittei(ung ift. t^tad) biefer 3(ni"id)t mirfen bie jaframentalen
3cid)cn burd] il]rc pia)|t]d}e ^'Innt nnb 5:iiatigfeit bei .peroorbringnng ber
(S^nabe mir, mie bie g-eber beim ^djreibcn nnb ber '|>iniel beim ilU'alen.
T)abei ift aber .yi beadjten, ba|l cm groJ3cr Untcrid)ieb befte()t in ^cr .j^^j^.^^/^'jffj-jj,^^;^.
5(rt nnb 2öeife, mic (^3otr nnb mic ein lUieufd) fidi einev '^i^crfAcncic^ b^v -JJienfri) nct)
bcbient. bebient
"^zx ly^enfd) bebarf bcv ii>erf5engec>, uieit e^o il)m nid)t blo^ '-lBcrt;^eng,
fonbern mitmirfenbe causa efriciens nnb be^^jalb and) irgenbiuie in fid)
felbft 5nr ^eriun-briiignng ber fraglid)en 'ii3irtnng geeignet ift. C^nnt bagegen
bebarf ber 2atramente nid)t, nodi finb biefelben irgenbiinc mitiuirtenbe causae
eflicientes , nnb and) nid)t geeigner, ec^ fein ,^n fi^nnen. ^^ie causa efti-
ciens ber fatramcntalen ^l>irtnng ift ®ott allein: bav ^aframent ift lebig =
lid) Qnftrnment nnb luirft rein iustrumentaliter. Tav ndmlid)e mill and)
ber 3tiic>brnrf fngen : Tie 3atramentc unrten pliysice, bie Oinabe per po-
tentiam oboedientialeni extrlnsera elev^atioue accepta, im Unterfd)teb
öon ber rntri)iseca elevatio , traft bereu ;,. )l). bie 2eele bnrd) bie il)r
innerlid)C übernatnrlidic (S3nabe ^n iibernatürlid)en Elften, ober bav (i'ifen
bnrd) bie il)m innerliche ®lnt ^nin il'>rennen tüditig nnb geeigcnfd)aftet ift.
5öie aber bac^ finnlid)e ^^]eid)en uml)rt)aft Xriigcr ober ^Vi'ittcl einer
nbernatürliii)en 'ilMrfnng ift, ift freilid) ein 0')ct)ciiiinic^; aber gerabe biefe»?
fiibren bie !Ihomiften al^o einen Oh-unb für ibre ^iJieinnng an, ba alle ^niter
barin übereinftimmen, baf? bie 5atramentc eruuvo Unbcgreiflid)eC', (^)el)einmic^==
Ooüesi [inb.
5(nBerbem begrünben bie Xl)omiften il)re '^{nfid)t bamit,
a. fie entfpred]e luillfommen ben x*ln^3fpriid)en ber beiliqen (£d)rift, ber.» -^^'•~,
!slmter nnb ber .Mird)e: sacrameuta graliaui ro)ifeni/nt, coiihnent n. |. m., mnu-n fm- bic
)inil)renb hk id)olaftifd)e 3(nfid)t biefen ^;?(uvfprüd)en nid)r geredjt mcrbe. '-Ingt. ^''^'famfcit*"^'
oben n. 1846 f.;
b. c-5 fel)(e nbrigenc^ and) in ber natürlid)en ii'elt nid)t an 2(nalogien
ber ^HTmittlnng geiftiger Gffefte bnrd) finnlid)e l'J^ittel ; fo gebe namenttid)
uermittelft be^J '-föorte^ ber ©cbanle oon (^eift 5n (^eift über. Xiliil pro-
liibet in corpore esse viitutem spiritualem instrumentaliter , in
quanUim scilicet corpus potest nioveri ab aliqua substantia spiri-
tuali ad aliquem effectum spiritualem iuducendum ; sicut et in ipsa
voce sensibili est quaedam vis spiritnalis ad excitandum intellec-
tum hominis, in quantnm procedit a conceptione mentis. Et hoc
modo vis si)iritualis est in sacramentis, in quantnm ordinantur a
Deo ad effectum spiritualem. S. Th. 3 q. iS2 a. 4 ad 1.
622 @rfter ^ei(. 3Son bcn '^oframenteu im aügcmeinen.
i^r' .„(f ©cfjoUon. Sind) im 9((teu !J;eftQmcntc c^ah c§ cigcntlidjc ©atromcnte. 3ii
\S%intn ' '^ t't-'iM'clbcn gehörten bie ^ e j d) n e i b u n g , bcv ® c n u {3 b e § " O ft c r l a m m c § imb ber
Ücftamente«^. ©djaubrotc, bie (giinueibung bcr ^ riefte r, ferner bie nielfad)en Sieinignngen
nnb religiöfen äBafdjnngen. S)ie|e altteftamentlidjen ©afraniente rcaren sngleid)
^^orbilber bcr Xanfe, ber (£nd)Qriftie, ber ^^rieft eriüc i t) e nnb ber ^-Bnße bcg
dienen 2:eftamente^. @^ moren ober cigentlidje ©aframentc, mcld)e mit 6Ubr bcfiniert
uierbcn tonnen q(^ „f l)mbolif d)e .tnl tjei d) cn , bie t)on ®ott für bie 2) an er tc§
511 ten 33nnbe^ eingelegt niaren, nm bie onBere, gefc^lic^e 9ficinignng ober
'A>eit)nng be? ©mpfänger-p anjnjeigen nnb jn beiüirfen nnb mittelft biefer
nQd)üen Sirtfamfeit nod) bie fünft ige innere .peilignng bnrd) Sbriftn^^ nnb bie
d)viftlid)en Siiframente tlipifd) norgnbilbcn nnb in ?(n§fid}t ,^1 "ft^'üen." 51. a. O. ©. 25.
J8^>ii- iü'aren bie ©aframente bcg Otiten ^nnbes and) eigentlid)e Saframente, fo finb fte
S^\>(^X^Sivf"^^^^^ iPfcififd) üon benielbm t)crfd)ieben. Si (luis dixerit, ea ipsa Novae Le^is sa-
bio (^hiabe niait ^^'^^^'^'^"^'^ a sacranientis antiquae legis non differre; iiisi quia cacrenioniae sunt
ex opere ope- allae et alü ritus externi : anathema sit. Trident., Sess. 7 de sacram. in gen.
'^ViU'e" mVe-'^'' can. 2. 3)cr Unterfdjicb liegt oorjngguvife barin, tai^ bie (Saframcnte bee> 9((ten iönnbe§
rantis »'rf)^ ex opere o/x'.rdto red)tfertigten , fonbern nnr bie ®nabe ßbrifti üorbilbeten, auf
me!d)e ber ©mpfänger burd) feinen ©(anbcn nnb jeine f)offnnnji ein 9(nrec^t gewinnen
fonnte, ha^ enb(id) bnrd) hm descensus Cliristi ad inferos (n. 1150 ff.) tjoUfommen
realifiert nnirbe. 3)abcr nennt fie ber ?lpofte( infirmd et egciia elementa [Gal. 4, 9)
nnb uinJ)r<i futuroruni bonorum illebr. 10. 1).
Sugen I\'. aber fagt im 5)efret an bie 3{rmeuier: lUa euim non causaba7it
g-ratiam, sed eaui soluni i)er passionem Christi dandam rsse fiyurahant. @ie
tonnten alfo nur Der mittelft ber gläubigen Hoffnung beö ©mplangerS , nlfo ex
opere operdiüis mirfeu. Sacramenta veteris legis non habebant in se aliquam
virtuteni, qua operarentur ad eonferendam gratiam iustiticantem. sed solum sig-
niticabant fidem, per quam iastiticabantur. S. Th. 3 <\. 62 a. 6 c. 9?od) flarer
fd)reibt bcr englifd)c l'cbrcr über ba^o '-Il'efen bcv ^e f d) ne i bung : In circumcisione
conferebatur gratia non ex virtute circumcisionis, sed ex virtute pdei passionis
Christi, cuius signum erat circiimcisio; ita scili(et quod homo, qui aoeipiebat
circumcisionem , ]>r(>pteh(dur se suscippvc falem fidem vel adultus pro se vel
alius pro parvnlis. S. Th. 3 q. 70 a. 4 c. ^u ben letzten ^iBortcn ift ,^n bemerfen,
ha)i nad) bcr 9{nfid)t ber meiften Ibeologcn uor Sbriftuig haS^ ^cil ond) bcn .^inbern burd)
ben ©lanbcn bcr (SItcrn jugemenbet mcrbcn fonnte. 5>gl. .^einrid) = ®ntbc vi et
a. a. O. § 480.
§ 174. ^ie 3i>irfun(^cn bcr f)cili(ieu Saframcntc.
^Ng(. .^einr id) -©ntberlct, Tognmtifd)c 2:(ico(ogie. IX §492 ff.; Franzelin, De
sacranientis in genere. Tlies. 12 sqq.; ®ibv, S)ie beiligcn ©aframente bcv fatl)0«
li)'d)cn $lird)e. I § 14 ff.
51 H c 2 a f r a in c u t c lui r f c n ^ 11 a b c 11 11 b hxtx ü c r I c i l) c n a u \] c r=
b c in ein c n cliar acter indelehilis.
1. '-ll^ac^ bie (35iiabc betrifft/ fo ifi 511 bcad}tcu:
,,,, }^'f- , 1. T^ic beiliqinndieiibe fsinnbc ift bie q cmc in f aiiic ^Ö^irfung aller
bewivfcn bie ©atnimeiUc, iuecd}nlb bieiclbc {wm) gratia coynmunis sc. sacrameiitoruiii
(|nob?'nt?'^grL öciiaiiut iiurb. ^'^^ ift aber ber luidjfle uub orbeutliel)c ^WKd einiger 3afrn*
d^^^ -^iltfa 'l?e-^ ^^^'''^'^^' "^'^ ^eiligniadjenbe @nabe 5n iier(ei()en aU ^y 2iim prima — sacra-
''Anida. meiita mortiiorum — , uni()renb bie übrigen fie al^^ gratia secuncla be=
uiirfen, b. l). bie l}eiligimid)cnbe C^hinbe iurinel)ren — sacramenta vi-
roriim.
^^•^^|- Accideoitaliter nnb a n ger or ben t li d)er il'eife fönnen aber
^iiMrfVinnen bev and) bic Safraineiitc ber öcbenbigen ben (vinpftinger an^3 bem ^nftanbe ber
5nhanu-.ite. ^[^^^^^ jji 5cji '^i^^xxh ber (^Mmbe uerfc^cn, b. l). bic gratia prima ücrleil)en,
njenn ber Empfänger ül)ne feine 2d)ii(b nod) im Staube bcr Ungnabc, aber
inx 9ted)tfertignng gel)örig bi^^poniert ift. ^iec^ mirb bei ben ein^ehien
Saframentcn, nanicntlid) bei ber (Snd)ariftie, nä{]er crbrtct merben. 5lnbcrer-
feit^ fönnen aber and) bie Safrainente bcr Xotcn bie heiliginad)enbe C^^nabe
§ 174. 3)ie äßirfungen ber ^eiligen Safrantcutc. 623
ü e V 111 e () i* c n , ivcnn luimtid) bei* (Suipfnngcr bereit!^ im ©taube ber
(^)nabe ift.
2. Qebe^ eiiißelne (Safraiucnt iicrlcil)t eine if)m eigciitü nindje i^os-
(S^nnbe, bie man and) gratia sacramentalis im @cgenfat| 5111* gratia cramelitaiis^'
communis nennt. ""'5Er
5Boriu beftel)t iiini bie gratia sacramentalis? 5^ie nnterfrfjcibet fie mufis^ Imrulr
fid) üon ber gratia communis, unb in meldjcm 'i^erl)ä(tni^ ftc(}t fie 5U il)r?-^^""'^ä-tnii^ ^t
^iv% ©emeiufame a((er Saframcute bcftelit, mie ber ^ei(. 'iri]onuv5 fagt,
barin, ben ä)kuirf)eu mit ©ott 5U nerciuicjcn; jebe^ ein.^ctuc ©aframcut aber
ift and) ^n einem bei'onbercn []\\Kdz gcorbuet, unb bie (^)iiabe, bie 5U bicfem
befonbern ^'^^^'^'f»-' tndjtig mad)t, t)eiJ3t gratia sacramentalis. Gratia se-
cundum se considerata perficit essentiam animae, in qiiantum parti-
cipat quandam similitndinem divini esse .... Ordinantur autem
sacramenta ad quosdam speciales etfectus necessarios in vita chri-
stiana .... (rratia sacramentalis addit super gratiam comniuniter
dictam et super virtntes et dona ([uoddam divinum auxilium ad
consequendum sacramenti finem. S. Tli. 3 q. 62 a. 2 c. Dalier
ftet)t bie gratia sacramentalis ,^nr gratia communis im i^erl)äUni^o ber
©pecie-o 5nm ('»nnubo. Ratio sacramentalis gratiae se habet ad gra-
tiam communiter dictam, sicut ratio speciei ad genns. S. Th. 1. c.
ad 3. Cr^o ift atfo bie gratia sacramentalis nid)t fornol)! etmav luni ber
gratia communis gan^ unb gar Unabl)iingigev unb (^etreuntec^ , fonbern
üie(mel)r eine fpecielle ^3? 0 bif if at i ou bcrfelben. ($-0 fügt niimlid) bie
faframentale (Mnabe ber gratia conininnis etiiuiv (jin^n, einen novus per-
fectionis modus, mic bie Xl)eologcn fairen.
l^ie an fiel) eine (^nabc ift ba()er, nnbefdjabct il)rer mefeutlidien (Sin^
l)eit, nad) ben iierid)iebenen ^-^ebürfnificn unb Stauben be»? 'JJtcnidieu ucr^
fd)iebcn, unb baburd) entftebt ber innere Unterfd)ieb ber fieben 2aframeute,
bie auf ber einen Seite in ber gratia sanctiticans eiuv finb, auf ber
anbcren ^üic burd) bie gratia sacramentalis fid) mal)rl)aft unb iuner(id)
üon eiuauber uuterjdjeiben.
gragt nuiu nun meiter , uun-ui biefe ,-;ur gratia communis l)iu3U^
fommeube gratia sacramentalis ual)er()iu beftc()e, 10 antuun-teu hk 2;()eo-
(ogen gemöbutid) , fie beftelie, abgcfeben non bem (£t)aratter unb ben bamit
nerbunbeuen (Meundtcn unb gratiae giatis datae , ni^t in einem neben
bem .^abituc^ ber t)eilignuidieubeu (3)nabe bcftel)eubeu anberu .S^abitu^^, fonbern
in einem ÜJedjte auf bie bem befonbern 3^^^'-'^"^^' "^»-'^^ Saframeutec^ entfpredjen^
ben befonberen aftueden (Knaben.
Ü3cau tanu mol)( uod) bin^ufügcn , ba|l im jebem 2aframeute jene
3^ugeubcu unb Ö)aben bcc^ Ijeiligeu (Mciftev in bcfonberer ili>eife uermebrt unb
geftiirtt mcrbeu, metdie bem befonbern ^^necfe bev Saframeute^^ cntfpred)eu; fo
etU)a bei ber Sivmung ©taube unb ©tarfmnt, bei ber (5ud)ariftie bie Siebe,
hd ber 33nf5C bie S^ngenb ber (5kred)tigfeit unb ^^uf^fertigfeit ; bei ber ^^riefter=
meit)e bie 5:ugenb ber ^^i^eicd)eit unb be^^ @ifer^>; bei ber (v()e bie 5:ugeub
ber CEmt^altfamfeit.
^w ber Cef)vc Don ber sola fides fiiibct tünfequeuter SlV'ii'e ein innerer Unteririneb
in ber ©nabennnvfnng ber lierfcl)iebcnen Snfranicntc fouiif anrf) bie Untcrfdjeibniig 5niiic()en
i^ratia communis nnb i;-ratia sacranientalis feine ©teile.
C^einvic()^i>uppevt, Moiiipenbium bcv loiviiatit. II. -'. _J.(J
624 (Srftcr Jcil. 3'^on bcn (SafrniiicitttMi im nnc^ciiiciucn.
i^5«.t. II. (^ §, X ft ^/e fiele, haf]h r c i e ii f r a iii c ii t c, sacrmnenta cliarac-
luviniKu ciiint tenstica, 11 a iii ha) !it a ii f c , ^\x iii n n g u it b i^l> cm l) c c i n c u u n tu r =
'■"liÄnn- '" tilgbaren g l) a v a f t c v u e r l c 1 1) c n ii u b b c ^^ t) K\{h u t d) t lui c b e r :=
I)oU ui erb eil füll neu.
1. 'Der ^UMucisT^ für bic S'^*iften5 bc^^ cliaracter indelebilis inirb
erhoben
1"^^''!:^.. a. au^ b er li eiligen ^rfirirt. Ül^cnii bicfelbe andi feinen uoll:=
t^fiitot ^cn fafni gültigen ^kiüci^> für nnfer 'I)ogina liefert, fo entl)(ilt fie borf) 2lii b cn tun gen
'"'"'J.'^J'/^^" „,J^'''^ bec^felben, uieUi)e in ii3erbinbnng mit ber S^rnbition ber 33euiei0t'raft nid)t eiit=
be()ren. Qni autem contirmat nos vobiscum in Christo et qiii unxit
iios, Dens, qni et siyudvit nos (6 zai a-^paY'.cjajjicvo; V^ixa;] et dedit
pignus Spiritus in cordibus nostris. '2 Cor. 1, 21. 22. Credentes
signctti estis (sa-fpaYiatfr^Ts) Spiritu promissionis sancto. Eph. 1, 13.
Nolite contristare Sjüiitum sanctuni Dei, in quo signati estis
(£cj-^paYicj»l-7^T3) in diem redeniptionis. Eph. 4, 30. 4^cr 1)1. *»13anlu^
rebet l)ier uon ber ^UMicgclnng ber getauften nnb ^efirniten nnb unter'
frfjcibct biefelbe luni bcin l)eiligeii ö^eifte nnb feinen ©iiben, b. l). uon ber
t)ciliginm1)enben (^nnbe nnb ber Jynneiuolinung bec' t)ei(igen (Meifie;?;
^. '^''1- b. anc> ber :^el)re ber ^Miter.
!'^^v?i!^l^-'""' ^- ^i^' Filter 5nlilen unter ben $[>irfniigen ber Xaufe auf: signa-
i^. iahumnuMnU'idfOii s(nicti{))i, saluture, spiritiKiley coeleste, (livi)inm, indelehile hi
liDavafror^.. aetemum.
'{j. 3ie iiergleid)en biefe^o sigiiaculuni mit m il i t li r i f d) en 51 b -
5eid)en, mit bem 3^'ii'^Kn, b a c> ben 3d)afen aufgebrannt mirb,
mit bem 5lbbrnrf bec^ ® i cgelr i nge«;^ in ^lMid)^>, mit ber ^e-
fd)ncibnng n. f. m.
Y- T)nrd) biefee ^^]eid)en foKen luir uon (5l)riftuc> ai^^-^ bem ,*perrn
gel)örig crlannt merben. Accedite ad mysticum sigillnm, ut
agniti sitis ab liero. CyrilL, Cat. 1 n. 2.
0. 'Der l)t. 5lngnftinn^> be^anbelt in feinen 3d)rtften gegen bie
Donatiften bie lM)re uoni faframentalen Cü)aratter ber Xanfe, girmnng
nnb ^ÜHMbe aiivfübrlid) nnb beruft fid) babei UHeberl)o(t auf ben fonftanten
ÖHanbcn ber Äird)e. 2. bic ^niterftellen bei Eravrelin, 1. c. pag.
147 sqq.; Sasse, Institutiones tlieologicae de sacramentis Ecclesiae
pag. 98 sqq. ;
^iniomuiii ^- ^^ ^^ ''' ^ *- ^' ^ ^ ^^ ^* '^ ^^ ^' ^ ^ ^' ^^^ *■'• 3 ^^ ^^ ^^ ^^^^d III- fpvid)t uon
^u^s^onsiIia^ 1.011 bem 3^anfd)arafter mie oon etunvo gan^ adgcmein ^efanntem, mecd)alb il)m
iuu-r" nl' loh"^^^^^ "lit Unred)t ber ^oriuurf gemadit mirb, er l)abe bie Öef)re uon bem
"''''vanör^'''^' faframentalen (St)arafter erfnnbcn. :li^ie falfd) eine füld)e ^■>et)anptnng ift,
bemeifen übrigenc^ and) namentlid) hk eben angefiil)rten 33äterftelleii. ^Sc\i.
I)e7l^^7lge}', Enchiv. \\. M2. 'Dac^ ^oii,^il luui ^loren^ lebrt: Inter
liaec sacramenta tiia snnt, baptismus, coufirmatio et ordo, quae
characterem, i. e. spirituale quoddain Signum a ceteris distincti-
vum imprimunt in anima indelebile. Unde in eadem persona non
reiterantur. Decret. pro Armen. ^ivS ^0115 il uon S^ricnt eiiblic^
befiniert: Si quis dixeiit, in tribus sacramentis, baptismo scilicet,
confirmatione et ordine, non imprimi characterem in anima, hoc
est Signum quoddam spirituale et indelebile, unde ea iterari non
possunt : anathema sit. Sess. 7 de sacram. in gen. can. 9;
§ 174. ®ic "iKirfungcu ber ficilicjen ©nfvanicute. 625
d. nu^ bcr ?va^-i!§ bcr ^'ird)c, in lucldjcr e§ 5U allen Seiten ,^^^.^^^..i*];-^^-.^.^^^^
a(0 @ottc§ranb ga(t, bic fnitjüiijen ^afraniente jn UHCbei-t)olcn, bicjcnigcn
aber, wctdjt fie nminirbig, aber gültig empfangen ()atten, nieuiaUo auf^ neue
getauft, gcfirmt ober gemeint, fonbern bnrrf) ^nf^e refonciliiert mürben. ^Diefe
^^ra^'i^3 uuire nnerflarlirf), iiienn bicfe Safraniente nid)t eine üon ber ©nabc
nerfdjiebene, nnbebingt eintretenbe unb bfeibenbe '^i^irtung l)attcn.
2. ^öorin bcftet)t aber biefcr cliaracter indelebilis V
a. ^iefe non ber ^irrf)e nidit förnüid) entfdjiebene grage luar niel)r' -u^^p^f^j^g
^ad) ©egenftanb ber ^ontronerfe. "^ie 92oni in a t i ft cn, une ^nranbu^o, wcimn^cn übcv
betrad)teten itjw ak> einen blof?en ^hnnen, denominatio ejirmseca^'^l^J^^^lll^^^^^^^^
ober aU eine nur qebadite Oi'ehition, relatio rationis. "^k 3 c 0 = ^i'^^^'V^'^^i'^^i'''^
tiften bejeidinetcn d)n (\h^ eine reale iltelation, reiatio vealis, ^eittinon, ii)oma§.
bem Xribentinnni aber ift bic '^Jt'einung bcv ()L Xbonia^ aügeniein ge=
loorben, bail näm(id) ber ß()aratter eine an ] i d) , ahsolnte, bcftebenbe,
ber Seele b leiben b i n bii r ier cn be Cualität, ober, une man fid) aud)
an^brndte, aliquid recde posltiriDii et (ihsoliitujii ift unb bcmnad) nid)t
in einer bloßen Ütelation beftel)t. "Tiefe lUt'eiunug ift offenbar ben '^In-o^
brücfcn ber tirdjlid)eu (^ntfdjeibuugeu entfpredjcnber unb tlar 00m 9iömifd)eu
^at cd/iioutn^o gclel)rt : Est cliaracter velut insigne quoddam ani-
mae Impressum, quod deleri numquam polest eiquc perpetuo iu-
liaeret. P. '2 c. 1 q. 24.
b. I^m '^lU'fen i>K]^^:> bcr 2cclc iiiljäricrcnben Gliaralterv läf^t^ fid) .,.,.^.,j'|;*';!;, ^^.^,
au^ ben 'ii^irfungen bccq'clbcu crfcnnen. (i"v UH'rbcn aber luni ben ^()co Tanamnitaicu
logen folgeube ilMrlungen be!ö faframcntalen (il)aralterv anfge;)äl)lt: cM)avaftevo.
a. deputarc ad (mittun divuiiini, inobefoubcre fal)ig 5U niad)en,
Satramente 3U empfangen ober .yt fpenben. Sacramenta uovae legis
cliaracterem imiuimunt, in (luantum per ea deputantur liomines ad
cultum Dei secundum ritum cliristianae religionis .... Divinus
autem cultus cousistit vcl in recipiendo aliqua diviua vel in tra-
dendo aliis. S. 'i'h. 'i) (\. (»:5 a. 2 c. ;
[j. c()Nfi(ji(7-are Christo. Cliaracter sacraiiientalis spt^cialittu-
est cliaracter Christi, cuius sact^dutio conti^^uraiitur tideles secun-
dum sacrameutales cliaractercs, qui nihil aliud sunt quam quae]:lam
participationes sacerdotii Clnisti ab ii»s() Christo derivatae.
8. Th. :3 q. 6P> a. :; c;
y. distingacre ah aliis. CS'«? nntcridicibet aber ber !Ianfd]araftcr
bcu (^3etanftcn oon ben 9iid)tgctanften, bcr Jyi^'i'^ni'Ö^^^"^)^^^'^^'^^^^' ^'^^^ (^efirmten
oon allen 9^id)tgefirmten unb bcr 'Ii^eil)ed]arafter bcu (>)cuH'ibten oon allen,
metdje bie 'in-ieftcrmeiljc nid)t ciiipfangen l)abcn.
^iefe ii^irfiingen laffen fid) alle barauf ;^iiriidfiil)rcn, ba|l biefc brei ^ i,s(;r..
Satramente il)rem (i'mpfänger nnabl)iingig oon feiner moralifd)cn ^'lcfd)affen= \iiänuu"r^^^^^^^^
l)eit unb feiner .p^iligung eine blcibenbe Stanbc^o q ual itiit uerleil)cn. t'int'nibc aton
(Se^ ift aber ©ott entfprecl)enb, ^a^, mcnn er einem l1)^nifd)en einen Staub im ''""'^'"^
9f?eid)e ©ottcv ocrlcibt, bie^o nid}t blof^ uominaliter, (\\\ii) nicbt blo|l biird)
^egrimbnug einer blog äußeren ^Uclation, fonbern bnrd) ^crleibnug einer
entfprcdjenben realen Cualitiit tl)ut. "^^iefe Stanbccnpialität gibt (Sftiu^o
tnrj mit bcu 'Ginnten au: In ba[)tisnio datur cliaracter ciritafis seu
familiae Christi: in coufirmatione character militiae rhristianae;
in ordine vero chaiacter potestatis seu ministerii errlesiastiri (In
seilt. 4 (I. 1).
40^^
626 (Jrftcr 3:'ci(. T>oii t>cu (Sofrnntcntcn im nllßcineincn,
1HG7. ^'^^ W '^^^^'^' ^icK ^tanbc^oqunütät i()rcu legten ^niiib in bcr coiifigu-
sBovin Mc j-atio cum Christo, b. li. in einer realen ^H n ^^ f rfi c i b n n q ü o n b e n
iinon icutcn übrigen u)(cn)a)cn nnb einer realen ^erbinbnng mit bent r^)ott^
«vunMiot. ,„cn feilen. Die|e^> (SJotte^iüerf aber ift nnjeritörbar nnb bleibt bem Präger
biefec^ (S()avaftev? eung, entiueber jnr ©lorie nnb ©eligfett im ^iiiinicl ober
jnr ^d)\\\ad) nnb '^c'm in bei* ^Hi'bamnniic\
jscs. •■>. "^cr (il)arafter ift f^umr Hon bcv (5)nabe u er f rfji eb en aber mit
^cibSo^^^^^^^^^^^ untrennbar uerbnnben. "Tae^ 5eigt fid) barin, H^ beim
MoV^nabc. gültigen, aber ununirbigcn (Empfang einc^^ ber rl)arattcriftifcl)en Saframcnte bie
(^hiabe auflebt, fobalb bac> .pinbcrnifo berfclben bnrel) 33uf3e entfernt uürb.
l^k^' fann nur barin feinen (5H-iinb Ijabcn, bafl im C£l)araftcr bie (Mnabe
pote)itia eingefd}loffen mar nnb nur burd) hm obex an il)rer Si^irffamfeit
gel)inbert umrb. 2o fagt ber 1)1. Xl)oma!o lunt ber !^anfc : Quando
aliquis baptizatur, accipit cliaracterem quasi formam et consequitur
proprium eii'ectum, qui est gratia remitteus omuia peccata. Impe-
ditur autem quaudoque per fictiouem. linde oportet quod, remota
ea per poeuitentiam, baptismus statim cousequatur suum effectum.
S. Th. 8 q. 69 a. 10 c.
^( 11 111. j^cuo noii belli ßhavaftcv.. nnb ber 9icinoi^occii,^ ber C^^nabc ©cfac^te gilt
and) uon ber @l)e nnb ber le^Uen Olniu] für bie 3^aner bev (&i)Q, be^ieljung^meifc
ber lictreffenben Slvanfdeit.
§ 175. ^^iütiücnbiflfcit ber Saframcutc.
iH]I. .foeinrid)^®nt beriet, Soöinnti[rf)e Jbeoronie. IX § 50.^.
mo9. ^ie 2)rofessio fidei Tride)iti}iae bcfennt luni ber '^^otmcnbigfcit ber
^.)^otaHMiMoroit t. (gafvanu'ute, Septem esse vere et proi)rie sacrameuta iiovae legis a
kMciit.^imnniiib Jesu Cliristu Domino nostro iustituta atque ad salutem. luimani
bio xivciie. gß)ieyis^ licet non omnia singulis, necessaria.
1. ^^otmenbig finb jnr 2eligfcit bev ei n5 einen
a. uecessitate medii bie !Xanfe nnbcbingt für alle ^JJtenfd)en,
vel in re vel in voto, bie 33nfu' aber für alle, bie nad) ber 5^anfe fd)mer
gcfünbigt l)aben ;
b. uecessitate praecepti bie ^ n d) a r i ft i e.
2. 9?otmenbig 5nm ^ e ft a n b b e r ^ \ r d) e finb bie 'i^ r i e ft e r ui e i l) e
nnb bie (S l) e.
3. 5lnd) bie übrigen ^aframcnte finb, mcnn and) nid)t mie \>\t bic>l)er
genannten ^nm 4^eilc bec> einzelnen nnb .^nm 53eftanbe ber ^{ird)e nnbebingt
notiuenbig, fo bennod) notmenbig
a. ad integritatem Ecclesiae;
1). bem einzelnen 5nr (Erlangung ber bcfonbcren faframentalen (Knaben,
bie für il)n in concreto jnm *pcile notmenbig fein fönnen nnb jebenfalle
nüt^lid) finb, fo baJ3 bereu (Smpfang eintretenben gallecv Joenn and) nid)t
bnrd) göttlid)ev ober tird)lid}cci QDZ\zii auvbrüd'lid] geboten, bennod) eine ^i^flic^t
ift, bereu Uiiterlaffnng je nad) bcn llmftänbcn eine fd)mere oünbe fonfti^
tnieren fann. raber nmjjte anel) nad) ^^orid)rift D.ltartiuc^ V. ber- ber
l)nffitifd)en Irrtümer '^nn-biiel)tige gefragt merben, utrum credat, quod
cliristianus coutemneus susceptiouem sacrameutorum confirmatiouis
vel extremae unctiouis aut solemnizationis matrimouii peccet morta-
liter. 'i^gl. Deminger, Encliir. n. oGo.
§ 176. Xcv Spcubor iiiiö ^a• (Sm^fäufleu bev 5atvaiiicntc. 627
2)ic 9?otiiHMibii3fcit ber einzelnen Safvainciite luirb in bcv jpccioücn ^afvaiiictitcu*
lcl)rc für icbc§ einscluc ©afvanicnt genau tcftimmt mcrbcn.
§ 176. ^cr 3^cubcr m\\> bcr e-mvfrtnncr bcr Saframcute.
^Bgf. $cinricf)*@utber(ot, 3)üguintiirf)e 2f)eoIot]ie. IX § 496 ff-". Franzelin, De
sacrameiitis in geuere. Thes. 15 sqq.; (^H()r, S^te deiligcu ©afvamentc bcv fatf)o(ifc^cu
^\xd)t. I § 19 ff.
I. 3ur (^ ü 1 1 i cj f c i t bcr 5afraincutc ift uou leiten bco ^ p e u b c r ^3
iiütiuenbig
1. abgejel)cn uoii bcr laufe iiiib bcr Ci'l)c bie '^li^c 1 1) eg ciualt, .,,^.i,J^r|;!|uait
potestas ordmis, iiiib jiuar für bie (Smi)ari[tie, 33ii6e iiiib (el3te Oümg Tiiuan- m^
hk prieftcrlirfjc, für bie ^]>riefteniici()e aber imb luenigften-? in geiinffcr '^'"^^^'"'«'i"^-
iöe^icfjinicj and) für bie ^nrnmiui bie bi ) il) öf H d)e (^)euia(t. ^eiue^oineg^o
aber ift ,-^iir 65ü(tigfeit ber 2afraniciite iiottrcnbit] ber ©taube uub (*')uabeu==
ftanb be!§ (Speuber^.
a. "^aj? hk 5Bct l) e gciu n tt iu bcr auiiei]ebcucu ^UnMfe erforbert iiurb,
ift de fide uub ergibt fiel)
a. a u v^ b e u i^ e () r e u t f c() e i b u u q e u ber ^\ r rf) e. 8i quis ,, '^J'
dixei'it, christiaiios oiiiues in verbo et omuinus sacramentis ad-iiuMiicücuniititad)
mini.straiidis habere potestatem : aiiatheina sit. Trident., Sess. 7 ^''/jX.^"
de sacr. in gen. can. 10. 'X-^^^i. Sess. 213 de sacr. ord. cap. 4. 2c(]on
frü()er fjattc Öeo X. bie Set)rc Öut()erc< oeruiorfcu: In sacraniento
poenitentiae ac remissione cnlpae non plus facit Papa aut epis-
copns, quam infimus sacerdos : inio, nbi non est sacerdos, aeque
taiitum qnilibet cliristianns, etianisi mulier aut pner esset. Deminger,
Enchir. n. 6:i7. 1)emnarf} ift md) bie proteftantifdjc Sld)x^ noui aügeuieiueu
^rieftertuu! al<? ()äretifdi üeruiorfcu ;
,■5. ([\it> ber 9iat ur ber 3 a rf) e. (idriftuv ift uidit bton causa ^,^^ , 'iTnit b
efficiens et nieritoria ber Safrnnieutc, fouberu er ift awd) a(v l^'teufd) bereu äcii,"SSiriinri)
minister principaUs. 5(lv fotc{)er fpcubet er alle 2afranieute. Christus in ^"" ^^f^^l ^''
quantum homo habet potestatem ministerii principalis sive potesta-
tem excellentiae. S. Tli. 3 q. 64 a. :> c. '-I^gt. n. 1817. Tiefe potestas
ministerialis uub fie alt ein l)at er auf 3te(tocrtreter übertragen, auf
ücrfd)iebeue, je mui) '^^erfcf)iebeuf)cit bcr ^nfranicute. ^^gt. S. Th. ?> q. 64
a. 4. Tiefe ^tellucrtreter fiub bie ^)?ricfrcr, bie burd) bie Safranieuteu^
fpenbuug i()rcv lllcittteramtec> 5unfd)cu (^Hnt uub beu 9}leufii)eu luatteu.
Proprii dispensatores sacramentorum sunt ministri Ecclesiae per
sacramentum ordinis consecrati, ut sint medii inter Deum et plebem,
.... et ideo solis iis competit ex officio sacramenta ministrare.
S. Tliom. 4 dist. 7 q. :> a. 1. "^av^ bie ^riefter bie ©tettoertreter
©fjrifti bei ber ©peubuug bcr Safraiueute fiub, folgt m^% alten S3eiüeifeu
für bie I)ierard)ifd)c (^lieberuug ber .s^irdje. '-1h3(. n. 131.3 ff.
b. Tag (Staube uub ©uabeuftaub uid)t uotlDCubig fiub, fotgt
OL. ([\\^-> hzw ^ebreutfdieibuuQeu ber ^ird)e. Ta^^ 5fou;, i(,.^ /•'^'•'•„
oou ^ou|tau5 bat bie £'e()re iöicler^? oerurteilt: Si episcopus vel bfuftnnb uub
sacerdos existat in peccato mortali, nun ordinal, non consecrat, '\\'J(J, ^'/^''"^"vJ'^
non conficit, non baptizat. Denzinger, P^nch. n. 480. Ta^o 2:ribeu=i"i^ -^^^^ ^^^
tiunm aber befiuicrt: Si quis dixerit, niinistrum in peccato mortali
existentem, modo omnia essentialia, ([uae ad sacramentum confi-
ciendum aut conferendum pertinent, servaverit, non conticere aut
conferre sacramentum : anatliema sit. Sess. 7 de sacr. in ,i>en.
628 @rftcr 3^cil. 3.^ou bcn (Safranicutcn im oflf|«'inoincn.
call. 12. X'emnarf) ift ce> de fiele, baf? bic (Mülticjfcit bei* ^afraiiicutc im-'
abl)ängig ift non bcin (^ na b ciiftaiib bc«? ^pcnbcr^S ^^^ Unabf)ängigfctt
noiii (Schill bcn ift für bic Üaiifc de fide iiad) bcr (Srflännig be^o ,lhTii5il^>
noii Xvicut: 8i quis dixerit, baptismuiii, qiii etiani datiir ah haere-
ticis in nomine Patris et Filii et Spiritns Saiicti cum inteutione
faciendi qiiod facit ecclesia, non esse verum baptismum : anathema
sit (8ess. 7 de bapt. can. 4); für hk übrigen 2afrnnicnte ift ec^ sen-
tentia certa imb fidei j^roxima;
[1 a n ^> bcr ^^ r n je t ^^ b e r ^ i r d) e , meldjc bic 3afrainentc alö
gültig gcfpcnbct bctradjtctc, nnd) menn fie oon (Süiibern gcfpenbct unircn.
^Hnd) bic Hon ^iiretifern gefpeiibetcu ©aframcntc lunrben aU gültig a\v
gcfel)cn. "Diefe '-liMil)rlicit unirbc bejouber-o lunn 1)1. 51ng nft inii c^ gegen bic
1> 0 n a t i ft c n iicrtcibigt iinb auf a p o ft o 1 i f d) e X r a b i t i o n ,^nrürfgef ii()rt.
CSine iHihonal)inc inad)t hiv$ ©atrament bcr 4^n|le, ba ^nr ©ültigfcit beö-
felbcn and) bic ^n^* ^'^ ^ ^ f 1 ^ ^^^i notmcnbig ift, uicld)e bic .s^iiretifer nid)t
befit^^cn ;
„ ,. ^^*^- , Y au^ö folgcnben rationes theoloiiicae:
Rationes theo- n^- ^ , • • <
lügicae. aa. SDtc ^afranieiitc unrten ex opere operato, nid)t aber ex opere
operantis; il)rc 3Birfnngcn treten bal)cr ein, fobalb ber fatranicntale 5(ft
gcfcl^U ift, unabhängig non ber fittlid)en ^^^efd)affenl)eit bec^ Spenben?, uield)er
il)n felAt. ^sgl. ii.^l840 ff.
'^'^. (Sl)riftn^> ift bcr minister principalis, bcr 'JJicnfd) nnr minister
secundarius ber ^afraincntc. '-I^gl. S. Tb. )\ q. 64 a. U.
YY. Xic (^kunilt, 2afrainentc ^u fpenbcn, ift eine g-ratia gratis data,
aber nid)t gratum fariois.
00. 4)ie @l)re ^jotte^o, ba^o .s>eil ber Seelen nnb ber gaiif^en .s^irdic
forbern, baf^ ba^o ^l^crf (^ottC!§ in ben ©afranienten oon bein d^lanben nnb
bcr fittlid)cn ^eid)affenl)cit bc^o ©penbcr^o nnabl)iingig ift;
2. i)fte)itio facieinli, quod facit Errlesia. ?ntl)cr leugnete bic l^iot-
Ricnbigfeit irgcnMueld)er J^ntention, ha nad) il)in allcc^ a((ein ooin (sManben be^^
(5nipfängcrc> abljängt. I^agegen ift bic l^Jotioenbigfeit ber Intention de fide.
a. ^ie ^D^ otioc n b i g f e i t ber ^"sntention ergibt fid)
i«T5. a. a n ;? ber 1) e i l i g c n 3 d) r i f t. (i()riftn^^^ l)at bie ^Ipoftel nnb
c(Äi'pn^in bcv hzxm 'J^ad)folger aUo feine ^ t c 1 1 n e r t r c t e r in ^penbnng ber €afrainente
Deiiincn 2c{)vift. cingefeljt nnb il)nen bie ^H')(lniad)t übertragen, in feinem Flamen nnb in
feiner 51 n t o r i t ii t traft ber ihnen ocrliel)encn bemalt bic faframcntalen
5Iftc ,yt fel^^en. Sicut niisit nie Pater, et eg"o mitto vos
accipite Spiritum Sanctum: quorum remiseritis peccata, remittuntnr
eis, et quorum retinueritis, retenta sunt. Joa)ni. 20, 21 sq(j. Hoc
facite in meam commeinorationem. Luc '22, 19. i>gl. Matth. 2>^,
18. 10; 1 Cor. 4, 1. '^^3er ein ^aframent fpenbet, muß bal)cr a\\6) bie
Intention l)aben, oon ber il)ni alc^ 3telloertreter (£l]rifti oerlielicnen (5)eiiialt
(Sjebrand) ,yi niad)cn, fonft fclj^t er feinen 51ft, ber auf g5ttlid)cr S'infet3nng
bernl)t nnb bcr übernatürlid)en Orbnnng angcl)ört;
^. ir'*'- V ß- 11 1^-' ^'^'^ ^r ab ition. ^k^gen bic fsri'tümcr bcr illnilbenfer
Mivrfie über bic crrlarte |d)on ^yiinocen;^ III., ^nin ^atramente gebore and) fidelts -tn-
'iT^lnnai^i; i^'^^^o. a)hirtin V. nnb ©ngen IV. crflärcn bieie Qntcntion al^^
bei ^Mucution. intentio faciendi, quod facit Ecclesia. Omnia sacramenta tribus
perficiuntur, videlicet rebus tamquam materia. verbis tamquam
forma et persona ministri conferentis sacramentum cum inteutione
§ 176. X'(X väpcubcr itiib bcv (^iiipfänflov bcr Safvamcntc. 629
faciendi, qiiod facid Elcclesia : qiionim si aliquod desit, iiou [lerfi-
citur sacianientuin. Florent., Decr. pro Arm. rov 2; r i b c ii t i iiu m
ciiblid) tetjrt: Si quis dixerit, in miiiistris, dum sacramenta conficiunt
et conferunt, non requiri intentionem saltem faciendi, quod facit
Ecclesia: anathema sit. Sess. 7 de sacram. in gen. can. 11. 35gl.
8ess. 7 de bapt. can. 4;
Y. a II §> b LMii 1 1) e 0 I 0 q i f i1) c ii 1^ c n ! c ii. i'^- -•
' 'Ol ^ Tic ,'sittiMitioii
OLOL. ^er 9Jieii]rf) fanii bic uiatericdc, \\mx 2afraincntc gcl]örigc .v^anb-- ift notau-nbiiv ba
imig ncrndjteu in icinem eicjciicn ytaiiicii mib nii iUiuiicu Sl)vi|tt. ^j,<amcu titivifti
37ur in (c^tercm gaüc ipcnbct er nlv minister Christi bae; eaframcut. ^'v «;;',;'^'"^^;:\^|;;'f^^^
mii|l alfü and) bic ?lb|irf)t l)abcii, al^o foldicr \\\ l)anbcln, fonft tft feine opeiato »uii-rcn.
.sJanMuuli feine lafniinentale, fonbern eine rein natiirlid)e.
,j[l l^a bic Saframciitc ex opere operato mirten, fo niiif^ bac^
opus operatum, bnc^ fafranicntnte |]eid)cn, gültig gefeilt uievben ; hi^w ift
Intention notinenbig ; bcnn bic fafraiiientalc -V^nnblnng ift ein actus humanus
nub iiiup baljcr e.r rolunUite dcliheraia be-ö Speiibcrc^ ljeniorge()cn, bcr
nid)t ein totcv, nernunftlofc^o i^nftvnnicnt, fon^cvn ein fveice nnb nernünftigc'?
2Berf,^cng ober ein iViiniftcr, causa ministerialis ift. 'ilMc bal)er bic
3}?atcric bnrd) bic j^-orni, fo mirb bic ?vorni fclbft bnrd) bic ^'i^^^^ion bctcr-
niinicrt nnb ,3n beni gcnuulir, un£< fie [ein fo((. Instinmentum animatum,
sicut ministei', non solum movctur, sed etiam qn^dammodo niovet
seipsum, in quantum sna volnntate movet nicmbra ad operandum;
et ideo reqniritui' eins intentio, (jua se snbiciat principali a^ienti,
ut scilicet intendat facere, quod tacit Christus et Kcclesia. S. Tli. )>
q. 64 a. 8 ad 1. ^ic igntention ift nm jo notuieiibiger, ba bic fafvaincn=
taten 'U^orte nid)t 1 1) e or et i f d) c ober fpcfnlatiiu, fonbern praftifd)c
über fünf c fr a to r i f d)c fiiib, uui^n bic volnntas faciendi, quod verba
significant, gcl)ört.
b. Qu ^^e^ng auf ben (^egenftanb bcr Intention ift .^n bcad)tcn:
OL. ^ic ijiitcntion brand)t, inic fid) anc> ben angcfiil)rten ^nMoeifen er= ^. ^f^^; .^
gibt, nid)t uieitcr ,vi geben, alv onf bic 2ei5niig bcv fafraiiientatcn ':?(ttc^^,nWocft U) out
bC!o opus oi)eratnm alv fotd)en, alfo iiid)t auf bcffen ii>irfung, niindid) ^ic^'f^f^^'S
faframcntalen (^)nabcn. (5^:^ genügt beiiinad) bic Qntcntion, 5n t()nn, UH10 bic -'ift^-^^-
Äirdic tl)nt ober ben faframcntalen ^Tiitiic^ ;n ocnicbten, unc bie^? bie
(51}riften tl)nn. ^icfc Intention fnnn and) ein '?t i d) t d)r i ft ()abcn, uiec4)alb
\>{v:> A{ 0 n ,; i ( oon ^'loren3 crflärt : In causa necessitatis ....
etiam iicKjanKs et haereticns baptizare potest, dummodo formani
servet Ecclesiae et facere intendat, quod facit Ecclesia. Decr.
pro Arm.
,j. "I^agegcn genügt tcinec>iregv eine intentio were e.rtenuf, bie nur ,^;,,
auf bic ü u |1 e r n d) c .Vianblnng, nidit aber anf bic f a f r a 111 c n t a l c .s^'>anb^ ^'»»^ »'^'"t ^^•"^"'•
inng gend)tct i|t. Vlinbro|uic^ Ii a 1 1) a r i nnc^ (y l.)0')' Icbrtc nainlid), ^nr nidu. li.itDaii
(^Miltigfcit bee ^afraincntcv fei cv auercid)cnb, lucnn bcr 3pcnber ben """^•
iinilcrcn 9iitnc^ ernft anc^fübre, obne jebe ^liürffidit anf bie religiöfc ^kbentnng
bicfcci iKiiuv; ja bav 3afraiiient fei fogar güttig, menn er bie religiöfc ""Ik-
beutnng feiner .panbtnng inncrlid) fängiictc nub au'ofd)löffc. Tiefe ^^{nfid)t
ift bnrd) bie 33cuicifc au^o 3d)rift, Trabition nnb bciu tf)co(ogifd)en Renten
für bic^^totiucnbigfcit bcr Intention n. 1875 ff.) fd)on mibertegt, nnb menn
and) bic (i^rflärnngcn bcv ^^on^ilieu uon (VloreuA nnb Xrient ^nniidift
630 ©rftcv Z(\i. ^X>on bcii viafraiiicntcii im aüncinciiuMi.
get3cii anhexe ^rvtüincr gcridjtct unu-cii, fo icljciiit bod) bie (5:nt()aviiiifd)C
5(ufid)t mit bcn|clbcu uiiucvcinbav, ba ctiic iuteiitio mere externa in bcin
crflnrtcn Sinne mit bci\ gcforbcrtcn inteiitio faciendi, quod facit Kcc-
lesia fid) nid}t bccft. Übrigcne^ cvadjtcn imlc Zi)eo\oc\Qn bic (Satljavinifc^c
5lnfid)t für ccnfnricrt burd) bcn uon ?(lc^-anbcv VIII. ncnuorfcncn Baiy.
Valet baptismiis collatus a ministro, qni omnem ritum externnm
formamqne baptizandi observat, intus vero in corde suo apnd se
resolvit: Nou intendo, quod facit Ecclesia. Deneinger, Encliir. n. 1185.
^. i»^<»- . ^ c. Katione 7nodi mnf3 bic Intention, unc cc^ g(cid)fal(§ in bei* D^ntur
iimf?'^ m-uJaSc' bev Snd}C liec^t, im 5lngenblicf ber (Spenbnnc^ Uienigftenc> virtualiter Dor*
Dirtucu icui. jj^^ji^(,jj fj>jj, lln^nveidjenb aber ift bie intentio liahitualis nnb inter-
inetatira, uüil)vcnb iutentio actiialis jumr uninfd]enC^UHn-t, aber nid)t
notipcnbig ift. '^i'ü)crcc> l)icrübcr f. in bei* yj( ov n l tl)Col o g ie; j. ^.
bei Ballerini- Palmieri, Opus tlieol. nior. IV pag, 490 sqq.
if<8i. S)cr ()I. jtt)oinn§ bo.^cirfjiict bie intentio virtualis nlc> habitualis : Licet ille,
^Diartniebvaudi • .jiiu(j coi;itat, non liabeat actualeni intentioneiu, habet tarnen inteiitionem
i)cii. li)oimvö. liabitualeni, (luae sutncit ad periectionem saci'amenti, puta cum sacerdos aecedens
ad baptizandum intendit facere circa baptizandnni, quod facit Kcclesia ; unde si
l)Ostea in ipso exercitio actus co^itatio eins ad alia rapiatur, ex yirtute primae
intentionis perficitur sacramentum, S. Th. 3 q. 64 a. 8 ad 3. |)icr erflärt bev
cugtijdje l^el}rer bie Intention, U)cld)e je^t virtualis (genannt mivb. ®ic genaue Unter«
fd)eibung gmifdien intentio virtualis nnb habitualis getit onf ©cotu§ gurüd unb ift
jpQtev ganj aügeinein gcaun-beu.
IL ^\\x (^ ü 1 1 i g ! e i t bev Safnimente ift non feiten bec^ (5 m p f ä n g e r ö
uotuienbig
1. bie g'äljigfeit, Wi (Bafraincnt ju empfangen, nidjt nbei* — bie
33nf3e lUhogcnommcn — fides et ])^'ohitas.
i|<82. ^ a. ^Taxx bei* 'JJ(cnfd) aU viator ift fiiljig, (Bnframente 511 empfangen
nnb gumi* bie Taufe jeber liomo viator, bie übrigen 3aframcnte nur
cmpfanßcn. ^c^- (Sktaufte. t? t v ui u w g nnb ., @ n d) a r i ft i e tonnen alte Csktanften
empfangen, bie ^nj3c, (e^tc Ölung, ^^r i efterm e tl)c nnb @l)e nur
bcftinunte 5Uaffen ber Oktauften. ?^iii}ereÄ I)ierüber f. bei bcn einzelnen
Saframenten.
1883. b. Fides et probitas finb, abgeie()en inun ^nilfaframente, jnm
j^ides^eM)robi-^..j^l^^^^ (^Hipfauge uidjt notmenbig; ha bie eah*amcnte ex opere operato
mirfen. 33eim !i^nJ3iaframente ift bie ^ii^pofttion notmenbig, meil bie actus
poenitentis, mie fd)on oben (u. 1834) gefagt umrbe, ^ur l^hiterie bicfeg
(Saframcnteö gehören. 33gl, § 201 ;
1884. 2. bie Qntention, ba^^ ^aframent 511 empfangen. Tiefe Intention
*'l>S>?r\ic?' nnrb aber nur bei CS* r m a d) f c n e n geforbert, miiljrenb fie bei ^M n b e r n
^k'v"*^^^^^^^^^^ bie '^MUen ober ©Itern, jcbenfad^^ aber burd) bie ^irdje fupptiert mirb.
MudK mit. bov a. ^k 9'Jotmenbigfeit ber Intention ergibt \\^
^.uatuv bev 2adic. ^ ^^^^^^ ^^^ iz\)x z hzx ^ird)e. ^d)on bie ^onjirien non
1^ a r t b a g 0 (397 nnb 398) unb O r a n g e (442 1 oerlangen in einzelnen
fällen 5nr (^üttigfeit ber %a\\iz unb ber Orbination bie Öinmiltigung be§
(Smpfanger^^ $5nnoceu,^ III. aber erflärt: Ille, qui nunquam con-
sentit, sed penitus coutradicit, nee rem, uec characterem suscipit
sacramenti. 33g(. Deminger, Enchir. n. 342. ^a% ^on^it non
Orient enblid) bcfiniert, bie |)eiltgnng be^ SOJenfd^en gejd)e^e per
voUmtariam susceptionem gratiae et douornm. Sess. 6 de
iustif. cap. 7 ;
äBev fiil)ifl ift, bic
©otvoniciitc 511
§ 176. 3^er ©^cnber mib bcr ©ni^ifängcr bcr Sa!vamentc. 631
[1 au§ bcr 2ci)vc bcr XI)coIogen. Wit bcm ()(. KjonuTo
ftimmcn ade übcrcin, iiiciin er fdjrcibt: Si in adiüto deesset inteiitio
suscipiendi sacramentum, esset rebaptizandus. S. Tli. -> q. 68
a. 7 ad 2;
y. au^^ bcr :i>Zatur bcr ©ndjc. ^a nöinlicb, abcjc]cl)cn öoit ber
(Sitd)nriftic, ber Empfang lucfcntlid) .^iir fofnimcntnlcn |)anbhm9 geprt,
bcr ©mpfniig nbcr ein actns humanus fein iiinf^, fo nerftel)t fid) bic 9iot=
ipcnbigfeit bcr Qntcntion uon iclbft.
b. Qn 33c5ug auf ben 0)egcnftanb bcr Qnt'-'i'tton bc«? (Siiipftingcr^o ^^ ifS;
gilt bae^febc, uni^ W\ ber Qntention be^o 2pciibcrv n. 1878 f.- gcfagt iinirbe.
^Hnc^ t)ier iniig ber SiKe nur anf ben (Snipfaiig bcy 'Saframcntc^^ nnb nic^t
lueitcr gcridjtct fein ; ebenfo genügt jeber mirflidjc Tl^ide, and) luenn er bnrd)
fd)lct!)tc 9Q?otiuc ()crbcigefül)rt ober bnrct) Snird)t ucriirmdit iiuirc.
c. ilni^^ ben lUtobn^ö ber Qntention betrifft, fo genügt jcbod) ^nm , . V""^"; .
gültigen C:i"iiipfang uoii leiten bec^ Ci'inpfangerc^ intentio hahttnahs, hn
incljrcrcu Saframenten fogar iuterpretatira. i^iübcrcci f. in bcr llUoral-
tbcologic; }^. ^^. Ballerini- Palm ieri, 1. c. pag. 522 sqq.
% u 11t. 3)ic Giforbcrnifi'c .^tr erlaubte u luib in ü r b i (i e n 3penbiutn, loluie
,^1111 erlaubten uiib luürbiöeii (Jiupfaug ber Satraiueiitc lucrbeii in ber ä)iüral*
tl)eo l ogi e erörtert.
©cncnftnub bcv
Intention bc^
(JmpfäiiöevC'.
Batcitcr iTnl^
^nm ben Salitameuteu im etnjcfitcu.
I. pic (Trtitfc.
§ 177. ^^inmc, il^orbilbcr, 'begriff nub C^iufclpiun bcr Innfc.
'-Ih]1. ("tubv, 'Xic [)ci(i(]cu 2afvamontc ^cl• fatljolifrijon 5?ivd)c. 1 § 28 f.
,^H7. 1. ^ic "il>ortc haptisnnis, ^ja-Ti^iio; , iJa-T:a|j.7. inib hcqdi^arc,
'ih'hnitm\(\ bei- ja-T£'.v, 'ja-Ti^E'.v bcAeiiliHCU in bcr hciliocii 2d)rtft
luus iinb bapti- ] . biiv c\ c lu ö l) 11 1 i d) c ü^ ii ]" d) c 11 o^cl• ^^ ii i) c 11 1' Judltli 1 2, 7 ;
'liiKn'VÄ" -• ^^^^ öciel5lid)cu ieMiid)uiincii: Hehr. 1), 10;
o. in m c t a p 1) o r i j d) c in 2innc eine ü b e r ft r ö in e n b c 5 ^ ^ ^ ^ o- ^•
üDH Reiben (X?^/'. 12, 50; ober uon (^hiaben (A<^^. 1, 5);
4. bie ja f r n inent a l e :!lbuuiid)nncj : Matth. 28, 19; Rom. 6, 4;
1 6'oy. 1, 17. ilUc bne ilnn-t haptismns, fo l)at \x\x6,) ber ^n^^brnd" Xanf e,
tanfen itaiid)en) im (il)riftentnin bie ipecififdic !:öcbentnnc^ ber fnfra=
mentalen "^tbiimfdinng. ^on ibr allein ift ba()cr bier bie ^^fcbc.
mss. II. ^Hin bcn ^^ovbilbern ber Xaitfc fiitb bcionber!? ^n bcad)ten
2. bie 3 in tf Int (1 Petr. 3, 20. 21);
.'>. ber rnrd);ni] ber '^^raeliten burd) bav rote 'JJieer il Cor. 10,
1. 2);
4. bie ^ol)annc^> tanf c Mntth. 3, 1 sqq.; Marc. 1, 4 sqq.;
Luc. :>, 3 sqq.; Joauv. 1, 21) sqq.). 53on bcn :)iefürmatüren luiirbc bie
3ol)aniicc>taiife alv ibeiitifd) mit ber Xanfe (il)rifti l)ingcftcllt. ©egcn
biefen ^Jr^'^i^iii rid)tet fid) bie (irflariiiiQ be^o -Vt'on^il^^ luni 2^rient: Si qiiis
(lixerit, haptisnuuii Joannis liabiiisse eaiideiii vini cum l)apti8ino
Cliristi : aiiathema sit. Sess. 7 de bapt. caii. 1. Tie Q^i^^ji^ii^ii^-^tanfe
is8<t. nnterfd)eibet fid) aber non ber d)riftlid)en ^^aiife
^unfrifcn'bev ,Vi a. burd) bic @ i 11 f cl3 u 11 Q ; Qobiinnc^^ banbelte ^irar anf göttlidjen
''bJri^vumrfK^^^ '^'•^^^* f^^^^^ laufe mar iiidit non @ott als^ Saframent eingefct>t;
laufe. b. bnrd) bie gönn. Qotianne^o taufte in eum, qui venturus esset
post ipsum (Act. 11), 4 , aber nicbt auf bie 2^rinität;
c. burd) bie Tancr; fie mar nur eine Dor über gcljc übe ^iqti=
tution ;
d. iiiigbefonberc bnrdi il)re 'Ii> irfun 13. Sie mirfte nidit mic bie d)rift*
lid)c 3^aufc ex opere opernto bie fy^editfertigniuv mie ber Täufer felbft er*
tlärt {Mcitth. 3, 11; Marc. 1,8; Luc. 3,^16; Joann. 1, 2ü. 33.
§ 177. 9Zontc, 53orbiIbev, 53egviff uub ©infe^ung bcr Saufe. 633
^a^cr ^eif3t fic and) haptisma poenitentiae in remi^sionein peccatonim
(Marc. 1, 4; Luc. 3, 3) im ©egciifal^ ^ur rfjrtfti id)eu 3^niifc, bie baptis-
mus ^?i remissionem peccatonim (Act. 2 , 38) tft. vSünbenocrgebimg
fonnte alfo bic ^oljanneytaufc fraft ber 33uj3e imb Hoffnung auf (Il)riftu§
ex opere operantis mirfcn: Baptizavit .... in eum , qui venturus
esset post ipsum, ut crederent (Act. 19, 4). ^a()er muilteit auc^ bie
üoii Qo^anne^ (Getauften nodj bic djriftlirfie Zan]t empfangen (Act, 19, 5).
T)k ^oI)aujieytaiife ift bal)er ^^ o r b i ( b iiiib 53 o r bereit u n g auf
bic ^aufe (£l)rifti uub fauu allerbiugc^ ciu Satrameut bcc> eilten ^öuubcv ge-
nannt merben, ba fie ja ber d}riftlid[)cn laufe nod) niiljer ftcl)t aU bie 53e=
fdjncibuuiv 35gl. S. Th. 3 q. 38.
III. il^iit bcm 91 ö Uli f dien .^ated)ic^uiu^^ fanu bie Taufe !ur^ ^^^<^-
befiuicrt uicrbeu ai^> sacramentinn regeneratio}iis per aqiiain zu. verbo um^ i^cv ^aufc.
(P. 2 c. 2 q. 5). ^^(Uiofütirlidjcr pflegt umn bic ^laufe ^u bcfiuiercn a(ö
„sacrameiitum a Cluisto Domino institutnm, in quo per ablutionem
exteriorem corporis sub invocatione sanctissimae Trinitatis liomo
spiritualiter regeneratur" ; ober and) aU bie „unter 5(urufung ber brei
gottlidjcu ^nn-foucu oott^ogcue iiußcre 5(bU)afd)uug bcv iueufd)lid)cu It'örper^^,
uictdjc bie innere ^Heinigung ber 3ccle non allen 2iinbeu burd) bie C^hmbe
anbentet \\\\\> bcuurft."
Triefe Tefinitioncn ftüt^en fid) auf bic Vc()re ber bciligeu (Sd)rift^ J'^^:.
oon ber Xaufc. ^u il)r mirb utiuitid) bic !Iaufe bc5cid)iict aU laracnon Vcv^iüu\\-^nm"
reqeneratiovis et renovatioiiis (Tit. 3, f)!, aUo Uiracrinn a(iuae z?/ *.'^^""^ J"7; ''*^' .
verbo vitae (Epkes. ö, -iV). ^n gleid)cni ^inuc l)ci|U cv^ : JNisi quis Der voi)n- t-cv
renatus fuerit ex aqua et S[)iiitn Sancto, non potest introire in ^''^^""
regnum Dei. Joavv. :>, 5. iln-jl. 1 Cor. 6, 11; Hebr. 10, 22. ^ie
1)1. ^Miter nennen hk laufe fons coelestis, sacer, divinus; lavacnim
salutare; sacranieutum a(|uae; sacranieutnni sauctissiinae Trinitatis;
q:(OT'.a|xo; ober -^(OTiaH.y. illuminatio) ; \H'j';zvzn'.y.\ -yj:,-[-[Vjzn',%\ äva-
yevvy^asto; ix'ja-cy^piov: ao-jtcov -y.AiYYsvsaia: u. [. \\\
IV. ^ic unniittclbarc Giuicluiua ber Taufe burd) (5()riftn^\. .. '^■'-- ,.
• >, .. , . . . ... t . -V '-^ i- x-^ •<. Cllinnu^ Dat bu-
llt über jebcn ^^uicifcl crpabcu. ^.agegcn i|t tanui -yt cutiiT)cibcn, mann laufc mimittei
er fie cingefet^t l)at. Jyc'löcnbe l)(Ciuuugeu umreu unter '^zw Tljcologcn uicl^ ^""' '''^'^^^'^^•
fad) ucrbreitct.
1. llh'it beiu beif. Ttjouia^^ iicbmcu riclc an, (i{)ri)""tu!? \\K\\iZ bei feiner^ l'^'!:''-
(~ r • -x c c — - r^ . . . ' r, . ^ er lictl.ilioimie-
.^aufe IUI :^or bau bac^ <::afranu'ut ber Taufe cinge]ct;t. Saci'auieuta niuunt ai>o ;5cit=
ex sui institutione liabent quod conferant i^ratiani. Tnde tunc vi- |J'"',\I[^ ^[J' -^^^^^^^^^^^
detnr aliquod sacrameiituni institui, quaudo accipit virtnteui pjo- '"' >"^^^>^'^" ""■
ducendi suuni etiectuni. Manc auteni viitutem accepit baptismus,
quando Christus est bai)tizatus. Unde tunc vere baptismus iiisti-
tntus fuit quautum ad i[)sum sacranieutum. S. Th. 3 q. ()6 a. 2 c.
3i(^cr \h bie Taufe Sf)rifti ein ^orbilb \\\\^ eine ^nn-ber c i tun g ber
fafnnuentalen Taufe; aber e^o fcblt bod) jcbe .Svitnbgcbung, bail Sl)riftuc> l)ier
ha^^ 2aframent ber Taufe einfel^cn luoKtc. Trot^ ber iniiigeu ^e,yc()uugcn
ber Taufe (£[)rifti ,vun (Satramente lägt fid) baber auo beut getjcimnic^ooKcn
^^orgauge am ^orban nid)t bemeifeu, (Sbriftn^o I)abc bauuitc> W:- 2aframent
ber Taufe eiugefcl^t.
2. 3(ubcre ocricgen bcu ^citmiutt ber (Sinicl^ung in bic '^z\i nadj s-i, ^S;:'*^^^,-^.
feinem £?ciben uub berufen fid) ([\\\ Matth. 2^, 19. rod) ift rnubl ^ut mrci) bcm ^.'cibni
nnterfdjciben ^,unfd)cu ber ö:inict3U)ig ber Taufe uub ber 'l^ r o ui u l g a t i o n ,„"'' pvomtni?^^^
1805.
634 B^yfitev Xdi. ^on ^cll fcnframcnteu im einzelnen.
bc^^ (^c(iotei> II nb bev 33crpf nfI)tnnG, "^ic ^nitfe 511 empfangen.
^ti^tuc ift bei Matth. 28, 19 tUn an^ogcfprorljen. '^(ber bic ^inietning ift
bein Ökbüte borf) luol)! iun*anCH^cc5angen. ii>iirbc man nbrigen^o Matth. 28,
19 nirf)t bloß aU ^romntgatioii bce^ (S)e|el^e^ bcr Tanfe, fonbevn a(a @in=
)"c^nnt3 beti'ad)tcn, )o mü^te man annel)men, baß bk 5lpofte( tior bem legten
'i^lbcnbmatjte md)t bind) ba^ 3aframcnt bcr Xanfe, fonbcrn in anJ3crovbent=
(id)er ::liHn]'c cjevcdjtfevtigt nnb (^lieber (£()rifti gciuovbcn finb.
9im »uaimrf)cin= '^- ^^^ Dcrbrcitctjte 5(niid)t lcf)vt, ef)vifritv ()abc bic Xanfe ^n 53c ginn
iiri)itcii imt feiner ö f f e n t H cf) e n ö e ^ r 1 1) ii t i g ! c i t cingcfel|t. i)}ad) feiner Untere
.y^iejifnn^ »lit ^^icobcnubo übcr bic ^JotuuMibi gfei t bcr Tanfe (Joann. 3,
fefdr'dim^ ^^5'' öi"9 dtjriftn^^ nad) Qiibäa (Joanv. o, 22 i. ^n feinem ^^arncn
' ict5t. ' tanften bort bic ^Hpoftel (Joann. :> , 22; 4, 2 . ^a bic 2:anfc ($f)rifti
ans^briirfüd) in (5)cgcnfa(3 gefteUt mirb ,]nr Xanfe bc^o ^of)anne^o, fo mnß mit
^üignftinn«?, !Xt)oma^o nnb 33onaocntnra baran feftgc()a(tcn lucrbcn, hi\\i l)icr uon
bcn ^(poftcln bac> 3 a f r a m c n t bcr Xanfc g e j p e n b e t iinirbc. ^emnad) mnß
ba>^fclbc uorf)cr, b. I). im Einfang bcr öffcntlidjcn Sel)rt{}ätigfcit eingcfcljt
morben fein, (^enancr bcn ;^)eirpnnft 5U bcftimmcn, ift nid)t mi3glid) j bicfe
britte 9}?einnng aber crfliirt a((e 3tc((cn bcr f)ei(igen 3d)rift über bic Xanfe.
§ 178. 9JJatcrtc nnb ^s^xm bcr ^anfc.
5Bg(. (hy\{]x, Sie (}cilincii Saframcutc ^cv fat()oIilti}cn .sTirdu'. I § 30 ff.
I. Über bic 3)i a t c r i c bcr Xanfe ift fofgcnbcy ^n bcad)tcn.
189G.
xte materia re- ^' Matei'la Temotu ift lu a \) X c << nnb n a t ü r t i d) e ? "^ a f f c r. Xics^
mota bev 2aufe croibt fid)
narf) idövift inib
irabition. a. a n ö b c r f) c i l i g c n ^ d) r i f t. 3d}ün in bcn ^43 r o p () c t i c n
lüirb anf bac^ 3ßaffer bcr ^Keinignng l)ingemicfcn. ^gl. Ezecli, 36, 25;
Zach. 13, 1. 3cbr flar aber le()rt ba^o ^Jcnc Xcftamcnt: Nisi quis
renatus fuerit ex aqua et Spiritu Sancto , non potest introire in
regnnm Dei. Joann. 3, 5. Dum irent per viani , venerunt ad
quandam aquam , et alt eunuchus : Ecce aqua , quid prohibet me
baptizari? Act. 8, 36. Numquid aquam quis proliibere potest, ut
non baptizentur hi, qui Spiritum Sanctum acceperunt sicutetnos?
Act. 10, 47. 33gr. 1 Cor. 6, 11; Eph. 5, 26; Hehr. 10. 22;
b. an«? bcr Ji'ctjre bcr 33äter nnb XI) eo logen. 3d)on bic
5^c,^cid)nnngcn bcr Xanfe aU sacramentum aquae n. f. m. m. 1891)
finb 53en)eifc für nnfcrc Xbcfc. ^^g(. andi TertulL, De bapt. c. 4. il^tit
bem l)ciL Xl)onmc> ftimmen aber alle Xf)Co(ogcn überein, mcnn er lel)rt :
Aqua jpura et simplex de riecessitate requiritur ad baptismum ....
lu qualibet aqua qualitercunque transmutata , dummodo nou sol-
vatur species aquae, potest fieri baptismus ; si vero solvatur species
aquae, non potest fieri baptismus. S. Th. 3 q. 66 a. 4 c;
c. an^^ bcr l?el)re bcr .S^ird)e. 4>a!? .s^onjil uon Xricnt cr^
flärt : Si quis dixerit , aquam reram et naturalem non esse de ne-
cessitate baptismi atque ideo verba illa Domiui nostri Jesu Chris-ti:
Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu Sancto, ad metaphoram
aliquam detorserit : anatliema sit. Sess. 7 de bapt. can. 2. "Der
'^iümifd)c ^a tc d)i!omn^^ aber le^rt : Materia sive elementum huius
sacramenti est omne naturalis aquae genus, sive ea maris sit sive
§ 178. 9[)?Qteric unb ^orin ber ^oufc. 635
fluvii sive paludis sive piitei aiit fontis, qiiae sine iilla adiunctione
aqua dici solet. P. 2 c. 2 q. 7 ;
d. nuö folg ciib eil Äoii gm cn,^grünb cn : 1897.
a. gür bic Z(\n]c, ba^^ no tiu cii b i gft c ©aframcnt, iimgtc eine ^^^itcric ^.°^"-J';""^^[jjJ!f^
gcUnitiU lu erben , bie ii b c vall nnb uon allen 1 e i dj t b c f d) äfft merbeu i^mota b.iaufc
fann mic ha§ Gaffer.
ß. ^a^^ ^Hiffer 5eigt aU 9t cinignngc>mi tt c i nin bcften auf bie
iÜ'irfuugcu ber Xaufc, bie innere Dkinigung ber ©ce(e non allen ©ünben, ^in.
Y- 3A>ie haÄ SBaffer tüljit, fo beimpft bic 5:anfc bic ©tut ber ^on=
fupi^ceu^. i^gl. Cat Rom., P. 2 c. 2 q. 10; 8. Tli. ?> q. 66 a. 3.
2. Materia proxinm ift bic ^H b ui a f d) u n g bc!§ liiuftiug^^ mit ^'affer. »»^h-
^iefelbc fann burd) U u t e r t a u d) u n g (per iinniersionem), H n f g i c 1I n n g proxima h-r
(per ir}fusio7iem) iinb 33efprengnng (per aspersio7iemJ tHn-geuLnumen^^^J;^^!i',J;„^"/^5[J^^^
irerbcn. ^u ber Uutcrtaudinug mirb am uonfomiiicufteu ber lob bcc> jün= m-Un^, 5Pc =
bigcn il)(cnfd)cn imb feine :?(ufcrftc()iing 5um neuen 2dm\ gefinnbitbet, luee^ ipicnguufl.
()alb ber ()ei(. 2:()onub^ bie Qinmerfion^otaufe modus baptizandi laudahilior
nennt. In aliis modis baptizandi repraesentatur [sei)ultura Christi]
aliquo modo, licet non ita expresse : nam quocunque modo fiat ab-
lutio, corpus liominis vel aliqua pars eins aquae supponitur, sicut
corpus Christi sub terra fuit positum. 8. Tli. .'> q. ()6 a. 7 ad 2.
^15 ^nm brei^cljnten Qal)rl)nnbert mar bic Qnnnerfiüu^tanfe auci} modus
baptizandi communior 8. Tli. 1. c. . aber nid)t mit ?(nefil)lnJ3 ber beiben
anbcren 9iMten. ^aß fd)ou im erften ober ,;uieitcn ^"^alirljnnbertc bie ^n-
fufion^tanfe oorgenommcn mnrbc, cr|cl)cn mir bentlid) ([\\<^ ber foge^-
nannten 5lp oftc 1 1 el)r e, mcldie bie ^Hnuieiinng enthält, ber Xaufenbe follc,
menn er ^l^affer in binreidjcnber 'JJiengc nid)t bcfil^c, bavfclbe auf ba^> .panpt
be^ jlmiflingei anc^gicf^en. ^nrd) Vfufgicjlnng mürben and) bie .SUinifer
getauft. %(^V]i:\) ift ba()cr bie 33cl)auptung ber fd)ic>mati|d)en (^3ricd)en, bie
^mmerfionc^tanfc allein fei gültig, eine ^^cl)anptunn , bic uon ber .s^ird)e
uncberbolt ^uriirfgemicfcn unirbe. in]!. Conc Latcr. IV. c. 4; Covr. Trid.,
1. c. can. .•). 2cit bcm oicr5el)nten ^abrljunbcrt irar hie Qiifufionc^tanfe
üorI)errfd)enb nnb feit bcm icd);^el]nlcn :3al)rl)nnbert im iHbenbhrnb anc>fd)(ieg=
(id) in @ebrand). ii>ie aber aucb bic Xanfe gcfpenbet mirb, notu^enbig ift
innner eine mabre '.H bioa f djung. De uecessitate baptismi est, ut
corpus baptizandi aliquo modo aqua abluatur, cum baptismus sit
quaedam ablutio. 8. Th. 3 q. OS a. 11 c.
n. ^n ber !Ianfform nuijl anogcbrürft fein
1 . ber %tt b e « !X a n f c n 0 , bic X a n f i) a n b I n n g. l^a bic 5(b= ^ i«9'.».
mafdjung ucrfdjiebenc ^5^r>ecfc babcn fann, fo muil fic bnrd) bie !ili^ortc ber ^"ii^^'y^'^auV"
Sovm ben (Ibaraftcr ber f af ra m ent a l en ^.Hbmafdiung erl)a(ten. Aqua '''^'J[j.',|'^yfl.j!'j;^9'"
significare potest et ablutionem propter suam humiditatem et re-
frigerium propter suam frigiditatem ; si-d cum dicitur: Kgo te
baptizo, manifestatur, quod aipia utimur in baptismo ad significan-
dam emundationem spiritualem. 8. Th. 3 q. 60 a. 6 c. ^ic gegen=
teilige 53el)anptnng ift oon 5((e^-anber III. nnb 5(le?:anber VIII. anvbrüdtid)
oermorfcn morben. ^gl. Deminger, Euch. n. 331 unb 11S4;
2. ber Jtäufling. £)()ne bic 53e5cid)nnng beö Xänf(ingc> befi^t ber^ i:^»»»-
lanfaft nidjt bie nötige ^efttmmtl)eit. Qn bev lateinifd)en ^Hrdjc mirb ber bi;f S/uST!
Hänfling in ber ^meiten i^erfon bcäeirljuct: Kgo te baptizo; bie ^orm J'^*^'"''^ ^''^'»■^''"-
636 B^iH'itcr 3:^ci(. iJon bcn eafranientcu im ciitgcdicn.
bcr giicii)ifd)cu ^trrf)e: Baptizatur talis serviis Cliristi iiniibc uom .Stow^il
uon glorcn^ ai^ gültig ancrfaiuit. 35gL Bemingerj Euch. n. 591.
jcioi. 5in§ bich'v (SiitfrfjciMiiu] criiibt firf), ^aB eine bircfte iöcjeiifjmtufl bc§ DJiiniftcrv^
Tic ^^o5cirf)nunfl bcv Xaufo, luic fic in ber lQtcini|d)cn ^uniiiol ontbnltcu ift, 3111' (^üüiiifcit bc^ ©afvamente^
bcv iUiniitei'o in niefit iiubcbiiiqt crforbcvt iiurb. Xcu CSJrimb qibt ba;? «oiiAil u o ü ^-(orciM alfo
bi'v iaiiffovin
an
Quoniaiu cum priiicipalis causa, ex qua bai»tismns virtuteiii hal)et , sit Saiicta
Triuitas, iiistrumeiitalis auteiii sit minister, qui tradit exterius sacramentum, si
exprimirur actus, ({ui per ipsum exercetur ministriim , cum Sanctae Trinitatis
invocationo, perficitur sacramentum. ^mj[. S. Tli. 3 ([. 66 a. 5 ad 1;
^. 'J'^*--. 3. bic auvb vürf lid) c ^Muriifiiuq bcr aller l) c ili qftcit '^rci=
^ic ''Hiivuf 1111(1 I t) ' o \
^lH■Iv^^llti^^reitf alti g fc it. I)icv folgt luic^ bcn iinn-tcii bcv .s^cilnubcv : baptizautes
uibcv^auffonn. ^^^ üi iiomiiie Patiis et Filii et Spiritus Saiicti (Matth. 2S, 19i
uiib iinrb lui^^brütflid) uoni .s{ 011511 uon 5v 1 1^ i" i-' '^ 3 gclcljrt: Forma est:
F«o te baptizo in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti. 33gl.
Conc. TricL, Sess. 7 de bapt. can. 4. l^icfc Xniiiformel mar a\\&) iu
bcr ^ircf)e ftct^^ im (A)cbraHd). ilnjl. aud) n. oTö. ^eu inneren (^rnnb
bafür gibt ber l)cil. 3;;i)onuvo an: Oportet ([uod in forma l)aptismi ex-
primatur causa baptismi. Est autein eins duplex causa: una qui-
dem principalis, a qua virtutem habet, quae est Sancta Triuitas;
alia autem instrumentalis, scilicet minister, qui tradit exterius sa-
cramentum. Et ideo oportet in forma baptismi de utraque fieri
meutionem. Minister autem tangitui-, cumdicitur: E^o de baptizo;
causa autem principalis, cum dicitur : In nomine Patris et Filii et
Spiritus Sancti. S. Th. :> q. OÜ a. 5. c.
-.. ^•'**-'-, T^ie einzelnen i^crfoncn bcr allcrbciligftcn 4^rcifa(tigtcit niiincn mit
i 10 einzelnen ^ .. .<J c x, v "i.--« t <1 ■ ■
^iHnfoncub.ivd'ben Ujucu .uifouimcnbcn :uaincn anc^brndlid) genannt u^crbcn. Ad signi-
fauirtUMt. ticandum tres pei'sonas iu forma ba[)tismi assumuntur illa nomina,
quibus communius consueverunt nominari personae in illa lingua,
nee in aliis nominibus perficitur sacramentum. S. Tli. 3 q. 60 a. 5
ad 7. 9cotiPcnbig ift and) bae in )i.omi)ie (nid)t in nominibus), ba l)ier=
bnrdi bic (S i n 1) c i t bcr göttlidicn i^erionen bc^cidjuct unrb.
lj'"i; ^ 5)ic iÜioinnni], traft cincij bcfonbovon "'^vioiIei]>? hätten bic ^Xpoftcl in iK/ttiuic Jesu
cjctanft, fanb in cinu-jcn ©tollen ber beiliiien 2ii)vift il)re iH'vanlnffnng, mo von ber jTanfc
lui.K. Jesu, i-i TO) övöna-:'. {Avt. 2, :38), v.z zi ovo;ia {Art. <S, 16). iv -o. övö;iaT'. {Act. 10, 48)
^efn Sbrifti bio iHcbc ift. 3nbc$! ift biefe 5(nfirf)t uieter 5ii)olaftifcr firfjer falfcf). 5^'ie
angeführten ©teilen rebcn nid}t non ber STanffürinel, fonbern nnter !i^*üran^fet3nng ber=
fclben Don ber uor^iii^lidjften '^l'irfnng ber rf)viftlid)en 'Xanfe, bnrd; uield;e ber (^etanfte
ein (^Mieb be^5 mi)ftifd)en Veibe^o 3efn Slirifti uiirb.
§ 179. ^^(iiyfvcnticr niit» (^-mpfnugcr bcr ^aiifc.
^gl. ÜH()r, ®ie beiligen 3afraniente bcr tatbolifdjcn .iiirdje. 1 § 3t ff.
I. Über bcn '^Invfpcnber ber Xanfe finb folgenbc ^^niiftc ^n be^
adjtcn.
"scbcv'??fenici ^' ^^'^^^ l)Jt' c u f d) , \^h cr jur .^ircl}e gcljört ober nid]t, and) bcr
" tarnt all uifl ungetaufte, fann gültig bav ^afranicnt b:r Xanfe fpenben, oorauc^ge]ci;t
S": 'ilnlmr ^^ iD^itcric nnb ^-orui rid)tii] amuenbct nnb bcn ilx>[licn l)at ,yi tl)nn,
^'''^''tuii?^'""^ iiHi^ bie ^ird)c tl}nt. Tiefe bnrd) bic nnbcbingte ^^otmenbigfeit ber Tdiifc
geforberte Öel)re iinn-be nad) 33efeitignng ber anfang^o gegen fie crtjobcnen
(^djiüicrigfeiten jnr allgemeinen i'eljrc ber Vardjc. Non soluin sacerdos
vel diaconus, sed etiam laicus vel mulier, inio etia)n paganus et
haereticus baptizare potest, dummodo formam servet Ecclesiae et
rio lanfo bcv
l'lpoui'l in
§ 179. 9{u§|^cnber unb (SnHifängcr bcr 3:aufc. 637
facere inteudat qiiod facit Ecclesia. Cone. Flor., Decr. pro Arm.
T^ogmatiirf) luirb fie begrünbct biird) bao il^efcu bc^ ©afraiiicnteipcnbcr^^.
'4}cr|clbe ift nur Wiener unb ^il^erf f^eiig, unb in foldjcr @tt3cnid)nft fann
jebcr DJh'nfd) ^ur Sci^ning bc!§ Xanfaftc^o tl)ätig [ein. Homo baptizans
adhibet tantummodo ministerium exteiius , sed Christus est , qui
iiiterius baptizat, qui potest uti omuibus liominibus ad quodcunque
voluerit. Et ideo uon baptizati possunt baptizare, quia baptismus
nou est illorum , scilicet baptizantium , sed eins , scilicet Christi.
8. Th. 3 q. 67 a. 5 ad 1. ^abnvd) ba|3 bcr iD^cnfdi tl)nn null, \mvS bic
Äirdjc tl)ut, l)anbc(t er eben, and} irenn er in feiner ^-^c^^icbiing ^nr ^ird)e
gc()i)rt , alt^ minister Christi unb ifr im ftiinbe , einen fafnuucntalen %\i
5U fetten. Ille , qui non est baptizatus, quamvis non pertineat ad
Ecclesiam re vel sacramento , potest tamen ad eam pertinere in-
tentione et similitudine actus , m ([uautum scilicet iutendit facere
quod facit Ecclesia et forniam Ecclesiae servat in baptizaudo; et
sie operatur ut minister Christi , qui virtutem suam non alligavit
baptizatis, sicut nee etiam sacramentis. S. Th. :> q. 67 a. 5 ad 2.
2. fem 9^ 0 t f a 11 c fann jebcr lÜtenidi and) e r l a n b t c r ^l^ e i f c . „^•'*.*"'- , .
(licite) ha^ (Sahainent ber %([\\\z fpenbcn. Qebodi fdu^eibt ba^^ Bituale ifber ojicnfi-i)
Roynanum and) für bic ^>cottanfc über bic '^iMil)t bcc^ ^pcnbcr'o gcuiiffe frt/;Syte";i,J;it7i-
D^cgeln uor. Si adsit sacerdos , diacono praeferatur , diaconus sub-'*'^ f^'""=^"""'-
diacono , clericus laico et vir feminae , nisi pudoris gratia deceat
feminam potius quam virum baptizare intantem non omnino editum,
vel nisi melius femina sciret formam et modnm baptizandi. Tit. 2
c. 1 n. 13.
3. ^l(\ii) btcfer l^cl)rc ift bie 1?ra^-iv ber .S^ird)e ^n beurteilen, bic i^on ^.. ''»O'- .
r(el)rcrn gcfpenbete 5:anfe .yi unei^crbolen. T)ie ^lird)c beftrcitct burd)au^> b^mn\'"\?vioVmn
nif^t ben ^^roteftanten bie ^ii[)igfeit , ba-o Saframent ber Xanfe gültig cyMuuSiXuää^^
jpcnbcn; bagegen bcftc()t bei bem ^ubjettiDi^innio bc^o ^13roteftanti!omnv bic
(^efal)r, bail bie Xanfe non feinen '?(nl)ängern in einer il'eifc erteilt unrb,
lueldjc bic (^idtigfcit bcrfelbcn in Jyrage ftellt. 9iid)t nltramontane llnbntb^
famfeit, foubern ^orge für bic (^niltigteit bec^ nnbebingt notuicnbigcn 2atra^
mentes^ ber %(\\x\<: ift cv babcr, nield)e bic ^i'ird)e bei anftaud)cubcn ^^]uieifetn
bic luni '^Jsroteftanten gefpcnbctc Zaufe iricberl)oIen (iiflt.
4. rie rcgclmiifuge ^penbnng bcr Xanfe ift beut trieft er tum
übertragen, unb 5Unir in fotgenbcr 'il^cifc:
a. Ministri ordinarii finb ^^^ifd)üfe unb "iprieftcr traft ^^)i'ci" ;^,j,,iJ^','!J^-,,,.,ii
priefterlid)en bemalt. ^linister liuius sacramenti est sacerdos, cui exiKuü bor imifc.
officio competit baptizare, Cone. Flor., Decr. pro Arm. i>g(. TertulL,
De bapt. 17; Cypr., Ep. 73 n. 7 sq.
b. ^linistri extraordinarii finb bie l^iat■onc. 1)cr '^^iafon fann ^iiiH.s'tri'1'xtm-
nid)t uon ^Hmt^5 megcn, foubern at^o @el)ilfe bcy ^^iid)üf;o unb 'T3riefter^^ or.imaiü bel-
auf befonberc 33cuo(lnuid)tignng l)iu auf5erorbentlid)eruieifc bac^ ^aframent ber
Xanfc fpcnbcn, unb ^luar fann er nid)t blo]l ben mcfcntlicbcn Taufaft fctjcn,
foubern aucf) bic feierlid)cu (Scremonicn iun-nel)mcn. Dicuntur diaconi
quasi ministri. quia videlicet ad diacouos uon pertiuet aliquod sa-
cramentum principaliter et quasi ex proprio officio praebere , sed
adhibere ministerium aliis maioribus in sacramentorum exhibitione.
S. Th. 3 q. 67 a. 1 c. ^er ^il'eil)ed)araftcr" ucrleibt alfo bem ^iafon bic
gät)igfcit, baj3 er ^ur ©pcubuug bcr feierlidjcu Xanfc beauftragt uunben fann.
3i-
638 3^f'tf^* 2:ci(. 3?on bcn ©afraincntcn im cingetiicii.
•bov^^tMrtt c 11. (Empfänger ^cl• 'i:aufc fauii jcbei* ^J? i i'^tg cta ii f t c
t^uft^ fann^^bic f e i n. ^cbcv 'Ilt'cn|d) ift Oüii (^)ott berufen, in beii .'pimmet etii5Ui]el)en;
%7amn' ^^^^^^^* ^f^ ^^^^^"^^ ^^^^ i^^^'^^' «^^^^ii berufen, btv^ uubebiugt uotuieubigc ©afranicut
bcr Xaufc 5U enipfaugeu, buni) mUiK^$ er uou ber (Srbfüube gcremigt luirb.
^Oierin ift fdjou iUK^9efprücl)eu, ha\] and) bk ^Nuber, melriie beu d^ebraurf)
ber ^cruunft uoii) nid)t cvUmc^t I)abcu, foune bie aruieu CSk)d)i3pfe, bereu
^eift beftiiubig uou ^rrfiuu umuad)tct ift, getauft uierbeu föuueu.
^. !-'^'- , 1. "Daf^ iiud) bie uuuüiubigen Äiuber qctauft luerbeu föuueu, uub han
hic)c 2^aufe frud}tbriugeub i|t, i|t t/e fide. (^dciic^mt mürbe biec^ nou bcu
illMilbcuf er u uub ^-liWeb ert iiu f er u be^^ K). 3^af)r()uubertö; aud) bie
3al)(reid)cu uod) epftiereubeu ^nptifteu teugueu bk (^üttigfeit ber ^'iuber=
taufe. :53eunefeu mirb uufer (^taubeuc'fati
^.. J^^--. , a. au^- ber ^eilit^eu 2 dir ift, bk ^\mi' uidit bireft bie Rn^
taufe bietet Mcläffigfeit uub ilMrffauiteit ber .Uiubcrtaufe (e{)rt, aber bod) uie{)rere und)tige
luS&ntf'^in xnuljalt^puufte, i u b i r e 1 1 e ^^cmeife, bietet.
Dnitc-puntte. a. Qut ^^Itteu Xeftaiueutc UHir bk 'IW] d) n i: i b nn c\ bav luni @ott
gefetzte il^iittcl, burd) U)cld)ec^ bie ^uabcu am ad)teu Zao^c iu ber ber ba^
uuüigeu .^eilcnUououiie eutfpredjeubeu il^eife gcreiuii]t murbeu. Qui 'Jieucu
^eftauieute, beut ^^^cftauieute ber (^^uabe, bürfeu bal]er bie ^iuber uou ber
.^eiliguug ui d)t auc^gcid)! off cu feiu.
,3. I'er '^->efel)l ^u taufcu rnirb uou (5I)riftuci o l) u e jegHdje 5(u^o =
na()uic gegeben Matth. 28, 19) wwb erftredt fid) baruui aud) auf
bie ^iuber.
Y- ^ie 9iütuieubigteit ber laufe U)irb ^Joann. 3, 5) fo all gemein
au^ogcfprod)cu, b(\]] mau mit llnred)t bie Uumüubigeu au'öuel}meu mürbe.
0. Um fo gemiffer umfafu ber ^^efel)( (Sl)rifli and) bk .S^inber, ba ber
^eilanb aüe Uugetanften lumi .v^immel auc^fd)licf3t, bagegen in feiner l^iebc
5U bzw Äiubcru bie rühreubcu ^^ikn-te iprid)t: Sinite parvulos et nolite
eos proliibere ad me venire: talium est enim regnum coelorum.
MaUh. 19, 14. ^Hil. Marc. 10, 14; Luc. 18, 16.
£. '^Iwd) bk Xaufe gan^^er g'i^ii^i ^ ^ ^'ii ^^^i^iR barauf f)in, baf3 jur
3eit ber 5(poftel bk ^inber getauft mürben, ^gt. Act 16, 15. 33;
1 Cor. 1, 16;
ioi;5. b. aw^ ber beftäubigen Übung ber Äird)e m\b ber ein-
ht'hei-|JI-S^^^^ i?et)re ber ^(iter. ^-l^on bn\ Reiten ber 5(poftc( an mürben
>nvrf)e iinb b
Veljre bcv i<ätcv
Mivciie unb bev^ie ^iuber getauft. Origeue^o nennt bie ^linbertanfe apoftolifd)e
Überlieferung (Lw Eom. 5, 9). 'il>enn Xertultiau fie betiimpft, fo ift
bie^o ein ^emeisa für il)re (^'^-iftenj. %'C-axm uerteibigt mirb fie mieber oou
3;reniiu^ (Adv. liaer. 1.2 c. 22), wwb ber 1)1. Stiprian bel)auptet
gerabe;,u : Nulli lioyninum nato misericordia Dei et gratia est
deiieganda. Ep. 64. ^u\ i^ampfe gegen bie "^^elagianer mar bie Ätuber=
taufe ein mid)tiger ^emei-o für bie (S^-iften^ bcr ©rbfünbe, ben ber l)(.
5(uguftiunc> miebcrl)olt gelteub uuuijt. Consuetudo matris Ecclesiae
in baptizandis parvulis nequaquam spernenda est neque ullo modo
superilua deputaiida nee omnino credenda, nisi apostolica esset
traditio. De Gen. ad lit. ]. 10 c. 23. Hoc Ecclesia semper lia-
buit et semper tenuit, hoc a maiorum fide percepit, hoc usque in
finem perseveranter custodit. 8erm. 176 n. 2;
irti4.^ c. au!3 ben öe()reut|d)eibungeu ber ^ird)e. ^d)ou ba^^ ^meite
mi'ibnTveS ^''^^^ ^Jiileiu fpridjt bac^ ^Huatljem an^ über alle, quicunque parvulos
§ 179. STiDSf^eubcr itnb Smpf äuger bcv Zan^- 639
recentes ab iiteris matrum baptizandos negat. '^a^ ^0115 il f>on fcüeibuufleu bcv
SSiennc bc5cic!)net bic Xaufc alt^ tarn adiütis quam parvulis commu-
niter perfectiim remedium ad salutem. 2liirf) ba§ ^on5il öon*
5loven5 lcl)rt bte ^inbertaiife (Decr. pro Jacob.), imb ha§ 5lou5i(
t»on Zxitnt crflävt: Si qiiis dixerit, parvulos eo, quod actum
credendi non habent, suscepto baptismo inter fideles computandos
non esse, ac piopterea, cum ad annos discretionis pervenerint,
esse rebaptizandos, aut praestare omitti eorum baptisma, quam eos
non actu proprio credentes baptizari in sola fide Ecclesiae, ana-
thema sit. Sess. 7 de bapt. can. 13. Si qnis dixerit, huiusmodi
parvulos baptizatos, cum adoleverint, inten ogandos esse, an ratum
habere velint, quod patrini eorum nomine, dum baptizarentur,
polliciti sunt, et, ubi se nolle responderint, suo esse arbitrio relin-
quendos, nee alia Interim poena ad cliristianam vitam cogendos,
nisi ut ab Eucharistiae aliorumque sacramentorum perceptione
arceantur, donec resipiscant, anathema sit. L. c. can. 14 ;
d. all!? folciCHbcr ratio theoloqica. ^a biiy ^inb bic ncniüiif* ^ i^J'^-
tigc iUtenia)cnnatuv bc]il;t, obiuol)! zi- bereu .Slniftc nocl) nidjt iicbraiitt)ciUcv «inbcitaufe.
faini, 10 ift cö aiid) für bic l)ciiti3ninrfjcnbc %\u\ht luib bcii ^pabitu^ ber
©ercrijtigfeit eiiipfänglicl), obiuüljl ce^ biefclbcn nod) nid}t in freien Elften
betl)ätti3eu fanii. (X'^> ift aber im l)üd)ften @rabe fougrueiit, h{\\^ bic ^inber,
lüclrf^c of)iie il)r |icr)*üHlirf)e^3 3"^^)"^^ ^^ voluiitate viri awz^ 5lbaiu geboren
uierbeii, and) o^nc il)rc perjöiilidjc iDiitunrfiing ex voluntate matris Eccle-
siae auy (S()riftii^ luicbcrgcboren lucrbcn. "Dicf^ cutfpridjt aud) bcni ^w--
ftanbc bc^^'inbc^ nnb feinem ^>erl)ii(tni^3 5nr gamilie uiib bcr mcnfd)lid)cn
®efe((ff^aft. 33g(. Aug., De pecc. nierit. et remiss. 1. 1 c. 29;
S. Th. 3 q. 68 a. 9. 'Tarauc' eri^ibt fiel) äiigleid), baf^ bic .S^iiibertaufc
nid)t b(of3 erlaubt, foiiberu im ^i)d)ftcn rsjrabc angcmeffcii, imb h(\y^ ba()cr
ber 2(iiffd)ub bcr 5:aufc iro^l bei (£'rn)ad)fencu, luegen 'H?aiigel^ cjcnüncnbcr
^i^pofitioii, nid)t aber bei ,s^inbcru ixUwM ift. ^gl. S. Th. :>
q. 68 a. 3.
2. "Dac^ Xribcntimim ()at bic ^^el)anptinig mand)cr ^i^roteftauten Der- i'-r.o.
lüorfcn, bic getauften ^inbcr iiiüfneu nad) ©rlaugnng bcr Unterfebeibuug^o* "JfuÄ
ial)re um bic (Siini)iUiguiig in ibre laufe gefrai^t merbcu, uiib luemi fie bte^ 2au^"ilolitb^^•.
felbc Dcnr>eigcrteu, feieu fie iiiebt ,^ur .soaltitiig ber Üaufgclübbc au,^^iil)alten.
Sess. 7 de bapt. can. 14. li'^o ift bemimd) jcbcr (S^etauftc mibebiugt ,^ur
|)attuui] ber burd) bic 2^aufc überuommciicii 'I3flid)teu ücrbiiubcu unb fauu
fid) bcufelbcu biird) i)?id)tgcncbmignug ber 2^aufe feiue^^rcg^o cut,^iel)eu.
9^id)t traft eiue^ ^evtragcv, foiiberu traft fcinc>? ß[)arafterC^ uub Staubet alg
St)rift ift ber ©etaufte uiimlid) l)icr5u iierpf(id)tet, U)ic c^3 beim awd) in bcr
91aturorbuung fid) analog ncrbält.
Um fo lücuiger \)at ber (Mctauftc ein ü^edit, qcqcu feine ^aufc au i-'i--
plOteitlClCn, laurXübbeim^
a. ba biefelbc nic^t ein llnrcdjt, fonberu eine mieublid)e Ö)nabe für ''\^|ä%eir"
if)n mar;
b. h([ jcbcr a)?enf(^ au fiel) ücrf)flid)tet ift, bic !^anfe ^u empfangen;
c. hc\. nad) gi)tt(icl)ein nnb iiicnid)tid)cm 9^ed)t bie .^inbcr 5U
galten ocrpflii^tet finb, mo^u il)rc red)tmägigen '3te((ücrtreter fie ucr=
pf(id)tet f)aben.
Jpeinvid) ^^it p pc vt, «lonUienbium bcv Xofliuatif. II. i*. 41
640 S^vcitcr Xc'ü. 5Pon ben ©afraninitcn im eiu5flneu.
§ 180. 9JotJi)cubi(|feit bcr :^anfc.
S3gl. ®i()r, 2)ic l}ci(igcn ©nfvamcntc bcr fatl)o(i[i^cn 5^Mvrfjc. I § 36.
^tc i>!iun!ciibiß== ^ ^ ^ 5;^ a u f c i f t necessitate medii allen W c ii j d) c n , necessitate
feit Wv laufe. 2)raecepti allen b e n c n n o t m e n b i q , b c n c n b n 5; (^ c f e 1^ b e r 5: a u f c
Necessitas me-7 .•«■«■ ^ • r
dii ; necessitas l) I n V C l (l) C n b D C f U n n t T ft.
praecepti. j^ rJ^J|g l^^otiuenbioifeit bcr Xaiife ift uom •^lon^il üon ^^rient nt^^
^lanbensofa^ anc^gefprodljen luorbcn. Si quis dixerit, baptismum
liberum esse, hoc est, 11011 iiecessarium ad salutem, anatlieiiia sit.
Sess. 7 de bapt. caii. 5. @c^ gibt aber eine boppelte ^^^oliuenbigfcit,
niimlid) iiecessitas praeeepti unb necessitas medii. Qft \>{\^ .pcilmittel
notiucnbig necessitate pi'^'^ßcepti fo t]el)t bcr bc<o >o^\U<> uerinftig, lueliljer
c^ ucrf d) nlb c ter 'Xi^eife nidjt aniiicnbet ; bie necessitas medii aber bc^
bingt, baj3 and) bei n n 0 e r f di u l b c t e r ^^idjtanincnbnng einc^^ foldjcn
'JJiittelig bay .V)eil nid)t erlangt iDirb. ^ie necessitas medii erforbert je-
büdj an unb ]\\x fid) ntd)t, \>([y:> h(\<^ l^'ittcl bcr ^l>ir f lid) feit nad), in
re, angelucnbet luerbe; eine iBcnnljnng bcm 33 er langen nad), in voto,
tann uielinel)r ber necessitas medii geniigen,
lic necessitas 1. ^ic ^^^anfe ift notiiienbig necessitate medii. T)iec> ergibt fid)
r^lSt'?;;^ ^- «1^^ ber l) eil igen ^ dir ift. geierlid) fagt Qefn^ ixx 9^ico^
iraMtion. benuic^ : Amen amen dico tibi: nisi quis renatus fueiit ex aqua et
Spiritu Sancto, non potest introire in regnum Dei. Joann, 3, 5;
b. an^ bcr ^Irabttion. ^ie abfolntc '^totinenbigfeit ber ^itaufe
^lun ."peil irar "^o.^:) erfte nnb ftiirfftc 5lrgninent für bie ß^-iften^ ber @rb=
fünbe, \>^^:> felbft hxt ''l^elagianer nur bnrd) i()rc Unterfi'^eibnng ;3unfd)en vita
aeterna nnb regnum coelorum 5n ningcljcn fndjten m. 752). ^ie 9^ot*
luenbigfcit ber ^lanfe and) für W Äinbcr be,^eid)net ber 1)1. 'iHnguftinnö
al^^ tatl)olifd}e ^el)re, nnb 5iuar fo, baf'^ er bcnijenigen nid)t niel)r ben 9^anien
fat^olifd) 5ngeftct)en unll, ber fie leugnet. Noli credeie nee dicere nee
docere, infantes, antequam baptizentur, morte praeventos pervenire
posse ad originalium indulgentiam peccatorum, si vis esse catholicus.
De anima et eins orig. 1. 3 c. 9;
^ je Mh-f/c über ^' ^^ ^' '^ ^^ ^^ ^ ^* ^^^ ^' ^ ^^ ^ ^^ ^ ^^^ l i d) e r i] e l) r e n t \ d) e i b n n g e n :
bie neces;sitas a. ®ie pelagianifd)e ^^^el)anptnng, bie ^1nber fönntcn ol)ne Xanfe
SMim^^fo?^^^^^^^ merben, ift bnrd) bac> .s^n^^ii non IVMleue üenuürfen luorben,
ivient. iiield)e^^ uon ^t\\ .s^inbern fagt, baf^ fie ol)ne !Ianfc in regnum coelorum,
quod est vita aeterna, intrare 11011 possunt.
}. ^aö ^loiiäil uon gloren^ erflärt : rrimuin omnium sacra-
mentorum locum tenet sanctum baptisma, quod vitae spiritualis
ianua est: per ipsiim enim membra Christi ac de corpore efficimur
Ecclesiae. Et cum per primuni liominem mors introierit in uni-
versos, nisi ex aqua et Spiritu renascimur, non possumus, ut inquit
Yeritas, in regnum coelorum introire. Decr. pro Arm. ^a mir
necessitate medii (^lieber (£l)rifti fein inüffen, um ^nin .^eile 511 gelangen,
fo ift and) "^xt ^anfe, bnrd) uield)e mir ©lieber (yi)rifti merben, necessitate
medii 5nin .*peile notiuenbig.
y. ^nilc (Stellen, uieli?)e bie ^Jiotuienbigfeit ber ^^inb erlaufe au£i=
ipred)en (n. 1914), sengen and) für bie necessitas medii biefcö (5a!ra=
nientc^, \>^ bei ^inbern nur üon biefer '^'xt 9?ebe fein !ann.
0. 5lnd) '^K\^ :iribentinnm l)at biefe 3r>al)rl)eit am^gefprod)en, in^
1921.
Ratio theolo-
§ 180. D^otmenbigfcit ber Saufe. 641
bem c^ bie 5In]'{ii)t maudjcr ^Reformatoren oeniun*fcn f)at, bic Xanfe ber
^inber ber ®(äub igen fei niiijt notmenbig. ^>g(. Sess. 5 de pecc.
origin. can. 4;
d. aii5 ber eoibeiiteii ratio theologica, hi\^ z§> für ben Unge-
tnitften fein anbere^ orbentlirfje^ Wxiiti ber ORed)tfertignng unb joinit ber gi^a,
©eligfeit gibt, aU bie ^^mife. Liter omnia sacramenta maximae
necessitatis est baptismiis, qui est regeneratio hominis in vitam
spiritualem, quia piieris aliter omnino subveniri non potest et
adulti non possunt aliter quam per baptismum plenam remissionem
consequi et quantum ad culpam et qiiantum ad poenam. S. Tli. 3
q. 67 a. 3.
2. '^ie iiecessitas praecepti folgt fii)on au^^ ber necessitas medii; 1^22-
benn nn^iKjtigemal iinrb un^o bcfo()(cn, unfcr .soeil 5U _ inirten, nnb bal)er pra'e^e^pti^ba-
and) implicite, alle iWittcl jnm -V^eile an^muenbcn. Überl)aiipt ift jcbec^ ^""''■•
^nm |)eile notiucnbige ^I^t'ittef anii) geboten für alle bicjenigen, lueldje
biefes (^ebot erfüllen fönnen. Übrigen^ l)at (I()riftn^^ feinen 5(pofte(n ben
5(uftrag gegeben, alle DJ^enfrfjen ,5n tanfen iMatth. 28, 19; nnb baburrf)
and) an alle iDienfd)cn ben ^efef)l ergeben laffen, biv$ ©aframent ber 2^anfe
3n empfangen.
II. ^ie Xanfc nniß aber nid)t immer ber ^irtlid)feit nad)
empfangen loerben: in angerorbentlid)er ii-cife fann fic oielmebr crfei/t merben
1. bnrd) hd^^ d)t a r 1 1) r i n m n m (£ l) r i ft i m i 11 e n , haptismus _ 1923.
sanguinis, 'I^ag bie faframentale Xanfe bnrd) bie 33(nttanfe erfe^t merben ö^.;.^5Ji"^2äHf^^^
fann, mirb gelcf)rt «jci i»?" ^^«tcni
a. u 0 n ber l) e i H g e n 3 d) r i f t. Qui perdiderit animam suam "' '" icVc.'*'"
propter me, inveniet eam. Matfh. 10, :)9. Qui perdiderit animam
suam propter me, salvam faciet illam. Luc. 9, 24. Qui odit ani-
mam suam in lioc mundo, in vitam aeternam custudit eam.
Joann. 12, 25;
b. non ben l) ei (igen Gütern. Si quis baptisma non reci-
piat, salutem non habet, solis martyribus exceptis, qui etiam sine
aqua regnum recipiunt. Ci/rill. Hieros., Cat. myst. 3 n. 10.
Quicunque etiam non percepto regeneratioiiis lavacro pro Christi
confessione moriuntur, taut um eis valet ad dimittenda peccata,
quantum si abluerentur sacro fönte baptisnuitis. Aug., De civ.
Dei 1. 13 c. 7. 53g(. TertulL, De bapt. c. 16; Cgpr., Ep. 73 u. 22;
ügl. bcfonber^^ and) hk ^^ouüiim ber il>äter am S^fie ber nnfd)ulbigen
^inber;
c. Don ber ^ird)e, me(d)e bie 9J^ärtl)rer aU$ ^eilige oereljrt nnb
es für nnred]t l)ält, für biefelbcn 511 beten.
'4)a hai^ 9Jtartl)rinm and) bie Ihunünbigcn feiig mad)t, fo liij^t c§ fid) nm.
nid)t, mie SiUc luill, auf bie ^egierbctnufe ^urüdfübren, fonbcrn mirft iiie(:= ftr'Äauli'
mc^r nad) ber Ih'einnug ber mciften Xl)cologen quasi ex opere operato.
'Dicfe 35>irfnnjiymci|e beflißt bic ^l^hittaufc aber nidjt bloß bei ben Äinbern,
fonbern anc^ bei ben ©rmadjfcnen, oorauegcfe^t bajs biefetben bnrd) ben
Glauben nnb bic nnoodfommene Üicne bi^poniert finb ;
2. bnrd) bie u oll f ommenc Siebe ober S^iene mit bem ^^^ "^'^1'^" jja,ts'"\ «.
Elften eingcfd)loffenen votum l)aptismatis, baptismiis ffamitiis. Baptismus
a. ^a|l ber baptismus Üaminis redjtfertigenbe ^raft befit^t, ift gemig
nad^ bor (^rtlärnng be^ S:r i bentinnmö, bie 3Red)tfcrtigung fönne fid)
41=^
mini-
642 3^'fitfv jTcif. 5^on bcn Snfraincntcn im cinjeluen.
iiidjt uongicljcn sine lavacro regenerationis aut ems voio. Sess. 6
de iustif. cap. 4. ,'f>icrl)cr cjcljört niirf) bie ^'cl)rcntfif)cibung bc^ luimlirfjcn
^on^iliS : Si quis dixerit, Sacramenta Novae Legis non esse ad
salutem necessaria, sed siiperflua; et sine eis aut eorum voto per
solam iidem liomines a Deo gratiam iustificationis adipisci, licet
omnia singulis necessaria non sint, anathema sit. Sess. 7 de sacr.
in gen. can. 4. ^^g(. Propp. Bau 31 sqq.
I). ^cr \)\. ?Iinbrofiuö fugt in bcr Xrauevrcbc auf i^alcntiu II.,
bcr nl^> ^atcrfjuiucnc gcftorben mar: Quod si martyres suo abluuntur
sanguine, et hunc sna pietas abluit et volnntns. Ter \)\. ^^(ngiiftin ii^^
id)rcibt: Invenio, non tantum passioneni pro nomine Christi id,
quod ex baptismo deerat, posse supplere, sed etiam fidem conver-
sionemque cordis. De bapt. c. Donat. 1. 4 c. 22 ; inil. and) 1. c.
c. 21—1^").
c. Tic ^-l^Mrffaintcit bcc> baptismus flaniinis folgt aiid) an^ bcr
rciijtfcrtigciibcn ^i'raft bcr üolüommcucu Vicbc niib ^liciic, noii bcr beim Sii|V
]a!raincntc (§ 203) bic bliebe fein luirb.
^'-nnin'"'^"afva '^^^'^ gcnietufaiiic r((tio theologica gibt bcr \)\, Tl)oina!§ an, batl
iii7nt,wnv^miiim nidjt b(of3 bac> Safraiiicnt, jonbern and) ba^^ 'JJiarttjriuiu \\\\\> bic Cicbc
""^■inSmmciu^ (Sl)rifto foufovmicrc. Baptismus aquae efficaciam habet a passione
Christi, cui aliquis conhguratnr per baptismum, et ulterius sicnt a
prima causa a. Spiritn Sancto. Licet autem eltectus dependeat a
prima causa, causa tamen superexcedit elfectnm nee dependet ab
effectu. Et ideo praetei- ])aptismum aquae potest aliquis consequi
sacramenti effectum ex passione Christi, in quantum quis ei con-
formatur pro Christo patiendo .... Eadem etiam ratione aliquis
per virtutem Spiritus Sancti C(»nsequitur effectum baptismi non
solum sine baptismo aquae, sed etiam sine baptismo sanguinis, in
quantum scilicet alicuius cor per Spiritum Sanctum movetur ad
credendum et diligendum Deum et poenitendum de peccatis.
S. Th. 3 q. 66 a. 11c. Über bcn baptismus sanguinis 1. c. a. 12.
y' -^-'V' »I ^2rf)olion 1. ^'itv bic ^ in bcr iiibt cö q([o niif^r bcr iöliittaufe ein nnbcrcä
Am Xv "S STial3miU^ Biliar moatc Gajctaiia(§ foUijcf^ bcii aMnubcn bcr eitern cjcltcii
lirfau bcv lontc laffcn, uiib .^ I c c iiiciiitc, c^ liiürbc bcn ^inbcra im ^(nc^cnbliitc i()rc§ 3{bid)cibcn§ bnrd)
luü .stinbevn. f(^^^.^^ (gvfcnntni^o bc^ .pcik^Ricrfg bic a}?öi^(idjfcit bcr ^ctiicrbctanfc gcgcLicii; 8d)c(( cjlanbt
bcn früt)5citi(]on ^ob bcr itinbcr nicUcidjt a{^ Onnfifaframcnt nnb S5cbifc( bcr (SJnabc
anfcl)cn gn bürfcn. "^Uicr ciHc bicfc ^JJcinnngcn ftclicn mit bcv !L^c(irc bcr Slirc^c oon bcr
'IJotmcnbigfcit bcr %a\\i<: mcl)r ober mcnigcr in lilMbcri'prnd}.
^ ^•*-^- 2d)oliün 2. '^i\\\ bcr Untergang louidcr .<linbcr bcr (Mcrcdjtigfeit nidjt nnbcr*
iHcfcv M^nJcvun 1*^'^''^)^' fonbcm cntfprirfit, haben \mx m bcr Scbrc non bcr ®rbiiinbc gcfcbcn (n. 820).
(iinnann mit 9(nd) ift bcin nngcmcincn §ciR>rat[d)(n|l (n. 1623 ff.) bnrd) bic nügcmcinc (5rinög(id)nng
micf)icticnen t,cr 2^onfc genügt, uice^balb bic ^idaffnng bor :^tid)ttanfc fobiclcr Sl'inbcr nnb bcr barnnf
^-!i5ai)vi)citcu. ^1^^^ gvünbcnbcn yieprobation bcrfclbcnjnit bem Sificn C^Hntc^, alle SJJcnidicn felig ,^1
mad)cn, nid)t in ^-IlMberiprnd) ftcbt. Über bn^ Öo^ bcr nngctanftcn ^inbcr in bcr ^mig-
tcit ']. n. 802 ff.
§ 181. Tic SiMrfnutjcu bcr Tnufc»
5BgI. (S^ibr, 2)ie bciligcn 6aframcntc ber fatI)oIi[d)cn .^irdjc. I § 33.
I. Tic S^irfnngcn bc^> (Sa!rantentc^^ bcr Taufe finb folgcnbc:
1. (S^ültig cinpfangcn unrft bic Taufe bcn character indelehilis
192;».
T.Iaufdjnvaftcv
rinsifriiaciiluui
Tiinitiitis,
(n. 1859 ff.).
a. Ter Taufdiaraftcr mirb non bcin JRituale Bomanuw bejcirfjuct
§ 181. 3)tc Sirfuuoeu ber Saufe. 61H
ah$ signaculiim sanctae Trinitatis. @r ift bal)er ba^^ ä*''^'-"^)*''^^/ h\\Xi\)
ineld)e^ bcr ©ctauftc bcr a((crf)eil{gftcn ^rcifaUigfeit alö (SiiuMitunt gc=
li)eif)t itnb il)reiii ^^ienftc Derpflirijtet luirb. 33i3(. n. 375. "bog iDirb ja
ourf) in ber Üaufformet ait^gcbrücft.
b. Xiirdi bcn S^^nufffiarattcr luirb ber 2^diif(ina ein ®(tcb bco , '■.'•^'»- .
ml)fti]d)en öeibe^ ^cfu (Slirtfti, bei* ilird)e, uiib ;^\mx ber nnb oiitcbcv öcv
|'td}t baren ltirrf)c. Baptismus imprimit cliaracterem incorjiorantem ^^^"'''^— '^^^■^^'^••
liominem Christo. S. Tli. 3 q. 70 a. 4. ^a cy nur eine Xaufc iiiib
nur eine tua^re ^irdjc (Sljrifti gibt, iiiinilirf) bic fat^ü(ifd)e ^trd)c
(n. 1280 ff.)/ fo fiub aUe, aiid) bic üoii 9^i(^tfatf)olifcn Getauften,
(^lieber ber f a t f) o U f d) c n .^irdjc. ^incr () ii r c t i \ d) c u ecfte gc()örcii
bic ©etaitftcu erft an, menn fie fid) frciunllig bcrfctbcn anfd)Iiegen. 'J(bcr
and) bann bleiben fie infolge bcx^ Xanfd)arafter^> ©lieber ber fatl)oli]djcn
^^irdjc nnb finb alio foldjc an nnb für fid) anf iniiiier berfelbcn (^eborfani
fd)n(big. Quia cliaracter baptismalis, quo quis populo Dei annu-
meratur, est indelebilis, ideo semper reniauet baptizatus aliquo
modo de Ecclesia, et sie Ecclesia semper de ipso iudicaie potest.
8. Th. Suppl. q. 22 a. 6 ad 1.
c. 5Ub5 beni Xanfd)arafter flicfU aud) bic i^-iil) i gf e it, ^ i^^ viuf bcnf lauf ^
iibriaen Saframcntc qültia ui empfangen. Aliqnis ante rfi^iiaftcv bcnidt
baptismum non admittitur ad perceptionem Jiiucharistiae et aliorum üoviucn sahtv
sacramentorum Ecclesiae. S. Tli. 4 dist. 4 q. 2 a. 2. t,Son'unb"bk
. vinf beul !i;anfd)araftcr beridit and) ba^o -logiiia, ban b i c oavrcit b. 5:anfi-
gültig gcfpcnbete Xanfc nid)t uucberliolt m erben fann.
8i quis dixerit, verum et rite coUatum baptismum iterandum esse
illi, qui apud inlideles fidem Ohristi negaverit. cum ad poeniteu-
tiam convertitur, auathema sit. Trii(e)it., Sess. 7 de l)apt. can. 11.
2. 5Bürbig empfangen t)at fie anficr beni character indelebilis
nod) folgenbc :ilMrfnugen.
a. I^ie Grbfünbe nnb alle üor ber Xanfe begangenen v^:\-.
p e r f 0 n I i d) c n 3 ü n b e n lu erben getilgt f o lu o () I i 1) r e r 3 d) n I b ^äta.'^jai'ibci'ii'^'
mie ibrer Strafe nad). riefe ^^iUrfnng ergibt fid) an^Di beni |5^^^ ^'^"^ '"'"^i"^^"'""^ '^"'
ber Xanfe. Xnrd) ]ic ]oll ber lUcnid) eine neue .Hrcatnr merben ; nenec!
Seben foll if)m mitgeteilt iiierbcn; fie ift ba^:i Safranient ber iißieber^
gebnrt (Joann. 3, 5). 'Dal)cr imifl ber alte ^(Cnfd) ber 3üiibe ooll^
ftiinbig befeitigt uierbcn. So lebrt cc> and)
a. bic 1) e i (i g e 2 d) r i f t : ßaptizetur unusquisque s^estrum in
nomine Jesu Christi in lemissionem peccatorum vestrorum. Act.
2, 38. Exsurge et baptizare et ablue i)e('cata tua. Art. 22, 16.
^gl. E])hes. 5, 26;
j3. bic X r a b i t i 0 n. Xer l]l. ;H n g ii ft i n u o fdjreibt uon \>t\\ (^e^
tauften: Si coutinuo eonsequatur ab liac vita migratio, non erit
omnino, quod, obnoxium hominem teneat, solutis <»mnibus, quae
tenebant. De pecc. mer. et rem. 1. 2 c. 28. ^lo.Ki) beni 1)1. 51ngnftinnc^
finb alfo mit ber 'Sünbe and) alle Strafen, bic cm igen nnb bic ;>cit =
iid)en, nad)gelaffen. 9J^it ir)ni ftimmcn barin alle 3>ätcr nnb .^Dird)en =
lel)rer übercin. Per baptismum omnis culpa et omnis reatus poenae
tollitur, unde consequens est, quod effectus baptismi sit apertio
644 3^ufitf^' ^fi^- ^^0» ^c» Soframcntcn im einzelnen.
ianuae regni coelestis. S. Th. 3 q. 69 a. 7 c; ogf. q. 69 a. 1. 2j
q. 39 a. 5;
TicSüicn y. bie 5lird)c. !:Da<§ .$1 o n 5 i ( non grorcu^ Idjrt: Hiüiis
uon 5ipvc"5 iint» sacramenti effectus est remissio omnis citlpae originalis et actualis,
^'^Iximmx ux omfiiis quoque ])oencie, quae pro ipsa culpa debetiir. Propterea
2intfc. baptizatis luilla pro peccatis praeteritis iiiiuiigenda est satisfactio,
sed morieiites, anteqiiam culpam aliqiiaiii committant, statim ad
reg-num coeloriim et Dei visionem perveniimt. Decr. pro Arm.
In renatis nihil odit Dens, qnia vihil est damnationis iis, qni vere
consepnlti snnt cum Christo per baptisma in mortem . . . . ita ut
nihil prorsus eos ab ingressn coeli remoretur. Trident.^ Sess. 5
de pecc. origin. can. 5.
i'J3-i- @ rf} 0 1 i 0 n. 2)ie ^ ö u a li t ü t c 11 lucrbcu biird) bic 2:Qufc iiidjt tncggcnoniincu
llnSen mS ""^ B^^HU' aii0 folgciibcu ©rihibcu:
Mc laufe niri)t 1. £urd) bic ^'nufc luevbcu mir (Mlicbcr (5;(]vifti. CShviftuö nbcr ua()in bic (S^cbvcrf)«
"nicvSn^" lirfifciten bcv iiicn]d)Iid)cn DhUiir auf fid), iintcvsoi] fid) mifäglidicu ©djincrjcn iinb luoütc
Qin S?rcii5e für ini;§ ftcrbcn. '^a c^J fid) ind)t giciiit, ^a^ bic ©lieber bcin ,Sj)aiiptc üorge*
sogen lucrben, fo bleibt bcr (Getaufte beii ^önalitätcii iintcnuorfeu ; bie i^ntegritiit inirb
il)in crft bei bcr 5luferfte[)uug ,^u teil, uiie aiid) ($briftu^^ jur ^crrlidjfeit bc-j unftcrblidjcn
8cibe§ anferftauben ift.
2. Tic ^^i)ualitätcu, befoiibcr!§ bic 53cgicr(id}teit, bieten bcni yJicnfd)en reidjlid)
(S^clcgenbeit, bnrd) Übnng bcr licri'd)iebenften ^Ingcnben nnb ftaiiipf gegen bic il>erfud}ungen
fid) ^erbicufte gn criDcrben. ^^o\\ bcr «onfupi^ccn^ fogt ba§ ivibentinnin au!§*
brüdlid): Mauere iu baptizatis concupiscentiam vel fomiteni, luiec saucta Syuo<luR
fatetur et sentit, quae cum. <id (ujoneiu rdicta sif, nocere non consentientibus,
sed viriliter per Christi Jesu <^ratiam repugnantibus non valet. Sess. 5 de pecc.
origin. can. 5.
3. äBürbcn nlle ^önolitiiten bnrd) bie jtaufe Qnfgc[)obcn, fo beftänbe bie @efal)r,
ba|3 bic ä')icnfd)en nni bicfer Sirtnng unücn, nid)t ober megcn ilircl einigen §cilcl fid)
tanfcn licfjcn. S5on fold)cn ?Jienid)en gälte aber bann ha§ 2.1'ort bcö 5(poftel^j: Si in
bac vita tantnm in Christo spernntes sunius, niiserabiliores sumns omnibus
hominibns. 1 Cor. 15, 19. 5?gl. Catcc/i. Ji\nn.. V. 2 c. 2 q. 47; S. Th. 3 q. 69
a. 3; ngl. and) u. 1703 ff.
^. ^^^'^r^-^ b. '^ { c 2^ a u f c erteilt bic {) c i l i g in a rf) e n b e @ u ii b e. 3{e ift
^i)cuuinuici)cut)r incl)t blog !1: 0 b uiib CsSvab b\:§> alten l'Jcenf 1-1)011, fonbern 5nci(cid) ^D^uttcr
oinabc. ^^^ j^j^^gj^ '')Vu\\]ä}c\\ {Cf/rill. Hieros., Cat. myst. 2 c. 4i. T)iird) fic erl)iilt
bcr 5]tcn)d) in gciftigcr 2öi cber gebnrt ein ncuc^*, übcrnatürli d)c^^
Öcben. In baptismo homo participat totaliter virtutem passionis
Christi, ntpote per aquam et Spiritnm Christi commortuus peccato
et in eo regener atiis ad novam vitam. S. Th. 3 q. 86 a. 4 ad 3.
^rtncip bicfe^> neuen, übernatüv(id)en öcben^o aber ift bie t) e i ( i g m a d) e n b c
(SJnabe. Übrigeiie^ üon5iel)t fid) jebe 9kd)tfert{gung bnrd) ßingicilmig ber
]^eiligniad)enben ©nabe (n. 1712 ff.). Cnlpa non remittitnr nisi per
gratiam. 8. Th. 3 q. 70 a. 4. W\i ber l)ci(iginac^enbeu (^nabc ipcrbeu
beul ©ctanften ade ^^or,^, üge, (^^abcn niib 2;:iigenben ^n teil, meldje
mit berfelbcii nerbiinben finb. !:I^g!. n. 1720 — 1736.
i;'36. 4Da!§@iiicntüinnd)e ber !Ianfgnabe bcftcl]t barin, baf^ fie modiOregene-
ilrfK fn%m{'^rationis hm'xxU tt)irb. '4^ag neue, burd) bie regeneratio cntftebenbe über*
ßnabc. iiatiu-(i(^e Öeben iu beut ml)ftifd)eu öeibe Qefu C£t)rifti umf^ crf)alteu uierb^n.
@^o uiirb aber erf)a(tcu burd) aitntXit (55uabcu, meldje cc^ bem 3}ieufd)eu
erniöglid)en, alö (^lieb be^^ l'eibe^o (ibrifti ju umubelu. 5Iuf biefc Knaben
befi^t bcr (Getaufte ein V(nrcd)t auf %x\\\\h bcr \\\ \\)\\\ bcunrtteu ilMebcr^
geburt. Sicut a capite naturali derivatnr ad membra sensus et
§ 181. ®ic SBirfimgen bcr 2:aufc. 645
motiis, ita a capite spirituali, ciiiod est Christus, derivatur ad
membra eius sensus spiritualis, qiii est per gratiae influxum ....
Et ideo consequens est, quod baptizati illumiiientur a Christo circa
cogiütionem veritatis et foecimdentur ab eo foecimditate bonorum
operum per gratiae infusionem. S. Th. 3 q. 69 a. 5.
II. Xiainit bicfe ilMrfiingcn uon bei* Zan^c ^eruorgebradjt lucrben, tftTi,^pofitton äum
bei uinnünbigcn :Stinbern eine "5)1^^0 fitiou überf)aupt nidjt not= ^^^-'i'^f'inOev
mcnbig. :i)agegeu ift für beii criiuuijfenen Xiiufling eine !^i^poftttün er= ^""^^'
forbcrUrf). !3^arüber finb folgenbc ^imfte 5U beadjtcn.
1 . 3um g ü r t i g c 11 Empfang ift eine p o f i t i u e , lu a ^ r f) a f t e diw^ eu.teunon mi
m i ( n g u n g iiotinenbig. ^ieielbe bvaiidit aber lueber attncU, iiod) Dir- "ßiutiflcn iim^
tncil uor(janben 3U fein; ev gciüigt inediiebr hk I) ab it 11 cHc $5Utentioii, ^"'""*
getauft ju n)erbeu. ©egen ober aiid) nur of)uc feinen Söiüen fann ein
9}knfd) nidit gültig getauft merbcn. X)er ©egenftaub, auf btn bic not^
lüenbigc S^^^^i^^on fid) erftrerfen niuf^, ift ber gleidje luie beim Spenber
'H. 1905 1. ^er Täufling nuifl bat)er ben ilMtlen t)aben, b(\§ (Safrauient 311
empfangen, mie ey üon ß()riftu^o eingcfeljt ift unb non ber ilird)c gcfpenbet
mirb. Sufficit ad perceptionem sacrameiiti generalis intentio, qua
intendit suscipere baptismum, sicut Christus instituit, et sicut Eccle-
sia tradit. S. Th. 3 q. 08 a. 8 ad 3; ügl. and) a. 7.
2. Quin tüürbigen (Sinpfang ber 2^aufe ift staube unb ^^ ^ u c ^,^^^^j^[;'-^^|*- ^^^^^
erforberlid). ^ie^? mar bk ftcte !L'cbre ber ^^ird)e. Omiüs, qui iam sum würbioeir
arbiter voluntatis suae constitutus est, cum accedit ad sacramen- ^"'^^^">v
ta fldelium, nisi eum poeniteat vitae veteris, iiovam 11011 potest
inchoare. Ab hac poenitentia, cum baptizantur, soli parvuli sunt
immunes: noiidum enim uti possunt libero arbitrio. Atig., Serm.
351 n. 2. (5y mirb aber nid)t uoüfommene DUnie erforbcrt, bie ot)nc
(Safrainent rcd)tfertigenbe Äraft f}at, fonbern eso genügt nun oHf oinmenc
9f?enc {attritzoi, unb jmar and), mie bei ber Intention, (jabituetfe.
.^nt Der 2:äufling uor öcv Xan\c (äilfiiljc 2ünbcu Ocgaugcu, fo erlangt er bic
jtüufgunbc, aurf) uuMin er bie]c Sünbcu iiid)t bcveiit, ba [ic fein .'piuberni)3 bcr ®UQbc
finb; aber nad)gc(a[i"cn lucrbcii il)m biefe Süiibeu unb bereu etrafcu o()nc $lieue nid)t.
Scrciit er [ie aber fpäter, fo erlangt er 9uu-f}(a[[nng uon 6d)nlb nnb ©träfe fraft be§
gültig enipfongencn Sat'ramcntcä.
3. ^a Intention mie '^(ttrition nur f)abitnell 511 fein brandjen, fo «,^c^i„|tjo-; „„^
fönnen 33emnf3t(ofe nnb (^) eifree^gefti) rtc gültig nnb mürbig getauft "<^>cntet^fleftovte.
merben, menn fie früber biefe 5(ftc geje^jt niib nid)t miberrnfcn t)aben.
4. 3Ber gültig, aber nnuuirbig [cutti ohice^ cam fictione) b([iS jcv Jimpfauo
@a!ramcnt ber 2^anfe empfängt, erf)a(t ^mur ben X a n f c^ a r a f t e r , aber ^f^' 3:aufc cum
nid}t bie S^anfgn abe. Öct?tcre crl)ii(t er aber nad)träg(id), fobatb er in
erforber(id)cr Ü'eife juin (Empfange ber (^nabc bioponiert ift. ^ag bte
Xanfe in biefer Sßeife micber auf te bt, marb üon jel)er in ber Äirdjc
ge(cl)rt. 3d)on ber 1)1. ^^Ingn ftinn !o fd)reibt: Quod ante datum est,
tunc valere incipit ad sahitem, cum illa iictio veraci confessione
recesserit. De bapt. c. Doiiat. 1. 1 c. 12. ^cr @rnnb biefe!3 ^>ieber*
anflebenC^ befte^t aber barin, bag ber 5:anfd)arafter in ber ©eele beg (S)e*
tauften oor^anben ift unb bie Singiefmng ber @nabe oerlangt. @oba(b alfo
fein .Sjinbcrni^ me^r im ^ii>egc ftel)t, mirb auf ©rnnb beö fafrainentalen
(5l}arafterö bie (5)nabc mitgeteilt. i)er 1)1. ^^omaö oergleidjt bk§> mit ber
gorm nnb iljren 5Bir fangen. Cum aliquid generatur, simul cum forma
f)16 3^y''it'-'^' 2;cif. 5^on ben Sofininentcu im einzelnen.
recipit effectum formae, nisi sit aliqnid impediens, quo reinoto
forma rei generatae perficit suum effectum, sicut simul cum corpus
grave generatur, movetur deorsum, uisi sit aliquid prohibens, quo
remoto statim incipit moveri deorsum. Et similiter quaiido aliquis
baptizatur, accipit cliaracterem quasi formam et consequitur pro-
prium effectum, qui est giatia remitteus omiiia peccata. Impeditur
autem quaudoque per fictionem. Uude oportet, quud remota ea
per poeiiiteutiam baptismus statim consequatur suum effectuui.
8. Th. 3 q. 69 a. 10 c.
.i^^2. ^flt bcr gültig, aber cum tictione Ö)ctauf(c iiad) bcv Xan\c fdjlucrc ©üubcu be»
^^'iiniSürbiacn^^ Hö^Qf"; f^ ^^^'^'^ ^'^^ §iiibcvui^o licfcitigt cnUucbcr burc^ attritio über bie fcI)Uicvcii
ünufc, U'cnn bov Sünbcn nor bcv 2^niifc, ncrbunbeu mit iioUfommcncv Siciic über bie frfjircvcu ©üubcn
OJi^tauftc luict) nad) bcv Iniife obcv biivd} ba§ Safvamcut bcv ^uBc 3» lel5tcvcm ^'alle befcitigt ha§
^"^linbn^^br^^ 53ut3fnfvamcut ha?-' bcv ^aiifgnabc gefetzte .^iubcvni§ imb vciiiigt oon allen nad) bcv ^taufe
^aiiiicn i)at. begangenen id)Uieven Sünben. Sie ©afvamente liegen 3citüd) an§ cinanbcv, ahcx ibvc
äÖivfiamt'eit fällt jnfammen. Ad baptismi effectum consequeiidum concurrit bap-
tismus et poenitentia, sed baptismus sicut causa per se agens, poeiiitentia sicut
causa per accideus, id est removens prohibens. S. Th. 3 q. 09 a. 10 ad 2.
II. pic f ivmmt(H»
§ 182. JÖcgriff, ^J^amcu uub (^'jiftcu^ bcr Jirmuitö.
i^g(. ® i () V , 2)ie t)ei(igen Satvamente bev fat^olifdjen .^ivdje. I § 40 f.
i*!|:^- ^^ I. Tic girmmui iinrb bcfiiiicrt a(^^ jcnc^^ ©afrnmcnt, bnvd) uie(d)c^
ftinimunlr luib b C Ul ^ C t 0 II f t C U b H l* d) .^ (1 U b d U f ( C CJ U 11 Q , © tl ( b U H g U H b ^ C 5 C t
^ bCig ^^ifdjof? bie .sn-aft bcö I) eil igen (Reifte ^5 mitgeteilt
mirb 5 Hin ftnnbliaftcu 33efennini^ be^ glauben«.
tiefer 53egripbeftiinmung entfpridjt bie ^c.^eid)nnug biefc^5 Sofra*
ntenteio alö g: n* »^ ii ^^ (< / coiifirmatio, bn ber burd) ba^fclbc nerlicljcue ^eilige
Ö^cift ben Getauften ftiirft iiub friiftigt, bie in ber Ijeiligeii Xaiife er*
Ijalteue (^hmbe ^u bemalircii unb alc> (E()rtft ju leben nnb jn ftcrben.
^JJcan \)i\\. bie girnmng befonberö in ben erften d)riftlid)en ^al)r^unbcrten
and) be5eid)net
1. a^5 perfectio, consiunmatio, sacramentum 'plenitudinis,
tsaeicocj:;. h(\ fie bn^> in bcr 2^anfe 53egoniicne lur nollf ommnen unb
n 0 n e n b e n foll ;
2. n(^ chrisma, chrisma salutis, to [lupov, unctio, impositio ma-
7imim, irdx^ziiz ytipOr/ nad) i()rer 'IO?aterie;
3. aU sigillum, signaciilum gemäß i^rev faframentalen Gf)nra!tcrg.
Q-nbe^^ finb bie feit bem 5. ^al)r^nnbcrt angemcnbeten Dramen
confiiinatio nnb confirmare im 9J?ittela(ter bie allgemein üblidjen
geworben.
^ . i^i*- ,, IL T)ie girmung ift ein tualires unb eigentlidi e!§ (3a!ra^
~aiiavaftev bcv m e u t , ü e r ) d) i e b e u ö o n ber X a n f e unb allen a n b e r e n 3a! r a *
Airmung. i„enten. .
I^iefer 3alj ift de fide. ßr ergibt [id)
1 . a u ^ ber l) c i l i g e n 3 d) r i f t.
Ter iKilifle (>Kifi a. 5öie |(^on burd) bie ^ r o p l) e t en (Joel 2, 28 ; ugl. Act 2, 16 sq.'i,
udtSm"4"-^ (Sl)riftn§ perfönlid) feinen Jüngern ben tjeiligen Q>Sz\]t t)erfprod)en
\mmxmn' {Joann. 7, 37 sqq.; 14, 16: 15, 26; 16, 13: Act 7, 8, nnb am
älJitteilung.
5^cscicl)nunflcn I)
tsiviiuuiß
§ 182. 33egriff, 9^anteu unb (Sjrifletij bcr ^irmung. 647
^fingfttag über atfe üerfainnieltcn SQKinncr luie grauen ait^gegoffcii. X)tc)e
iparen aber fd)ou getauft ober befaßeu boi^ bic ^eiügmadjeube (SJuabe, alfo
bm f)ei(igcu ©eift, iufofern er ^riucip ber Sf^edjtfertiguug ift. ^ic iBtr!uug
ber ^eifte^mitteiiuug am 'ipfiugfttage mar aljo Derid)iebeu üou ber 9^cd)t^
fertiguug, mt fie bic Xaufe ücrleit)t. ^te effentiellc Sßirfuug biefer
(5^cifte^3mittei(uug beftanb aber m eiucr cigeutümlirfjcu ©tärfung {Act, 1,8);
eiue acctbenteUc ^Mrfuug in uniubcrbareu (S:()ari5meu.
2)urcf) biefe Unterirfjcibung ift and) bic Ccl)ve ber ^rotcftantcu t)infntlig, bic
girmung fei nur für bic crfte d)riftlicf)e 3eit licfiinnnt geiucfcn, folauge (Sf)ari§inen nötig
gemefen feien. 2)ie ()an|3 tf äcf)li c^c 21'irfuug ber ^irmung mar t)ielnie{)r bie '3RiU
tetlung ber ^raft bc^ ^eiligen ®eiftc§, luc^^ljolti bie ^irmung aud], \vU mir gleic^ fel)en
mcrben, für qKc ßt}riftcn bcftiuimt mar, mäf)renb bie Sf)ari§nien and) in ber erften
c^rift(id)en ^üt ein ^^orjug meniger maren.
b. 'I)iefe 9}2ittei(ung bcö f)eiltgcu C)eiftcö foU alieu (gläubigen uad) ^^^^ ijeft^ycift
eniöfauoeuer !i:aufe ,^1 teil merbeu. Poeniteutiam agite et baptizeturioiitcnaiie®iäu:=
unnsquisque vestrum m nomine Jesu Christi m remissionem pecca-
torum vestrorum, et accipietis donum Spiritus Sancti. Act. 2, 38.
c. ^ag biefcö aber lucber luic aui ^^fiugfttag iu fidjtbareu 393uuber- ^.^ g)Mneihutn
^eic^cu, uod) auf eiue reiu uufidjtbare ^^eife, fouberu biird) eiu faframcu* Tc-o t)cit. (N^rifte?
tale^ 3eid)eu gefdjieljt, ift ber (\a\v^t\\ 5(ua(ügie bcr ß)uabcuorbuuug cut^ Jü-n'l'ak^Än'
fpred)eub uub ergibt fid) auf^> ftarfte am fotgeubcu 2tel(eu: Cum audissent
Apostoli, qui eraiit Jerosol.ymis, quod recepisset Samaria verbiim
Dei, miserunt ad eos Petrum et Joannem. Qui cum venissent,
oraverunt pro ipsis, iit acciperent Spiritum Sanctum ; nondum enim
in quemquam illorum venerat, sed baptizati tautum erant in
nomine Domini Jesu. Tunc imponebant manus super illos et acci-
piebant Spiritum Sanctum. Act. 8, 14 sqq. 5((^> bcr 1)1. ^aulu§ bic
^ot)amie^iüugcr iu (5p()efu^> getauft battc, legte er i()ueu bic .V)äubc auf,
m\b fie cmpfiugeu bcii I)ctligeu ^eift. Cum imposuisset illis manus
Paulus, venit Spiritus Sanctus super eos. Act. 19, 0. ,*pieruad)
^aben bie 3Ipoftcl bcu bereit;? getauften burd) .piiubeaufteguug bcn Ijciligeu
(3t\]t mitgeteilt.
d. X)af3 bk giruunig in bcr 5(poftc(,^eit eiue aübefauntc, tägtid} gc* xic 'j^-inumui
nhtt ®acbe tmu*, erbcÜt audi uod) am aubcrcu, febr öcrftäublic^en 3(u= eine ,^uv s^t ^a-
oentungen. meine mm.
a. Hehr. 6, 1. 2 mli bcr 5(pofte( feine Cef er nid)t nod)ma($ über
bie 5(nfani]^grünbe be^ @Iaubcn^\ luic über bic 2;nnfe unb .panbauftegung,
imterrid)ten.
ß. 2 Cor. 1, 21. 22; Eph. 4, 30; 2 Tim. 1, 14 unrb bic unctio
unb confirmatio burt^ bcn t)ciligcn ^eift jiemlid) bcut(id) lunt ber ^)kd)t=
fertigung burd) bie Xaufe unter ff^ieben unb aud) 9J?aterie unb gönn bcr
girinung angebentct.
3)a^ anbcre ^anbauflegungen, 3. ^. bie be5 5(nania0, burd^ me(d)c ^^auhi§ nor
feiner Saufe ha^ ®efid)t mieber empfing, ocrfd)ieben finb üon ber .'panbauftegung bei bcr
^irnuing, nnb ha^ be^glcidjen nid)t bie Sliari^iuen, fonbern ber robur Spiritus Sancti
bie aügenieine , bleibcnbe unb mefent(id)e 'ilUrtiing biefer 65ciftelniitteilnng unb be^
@atraniente§ bcg ()ei(igen ÖJcifteS ift, ift nad^ bcn angefüf)rten ©teüen flar.
e. 3Benn and) nirgenb^ in ber ^eiligen '2d)rtft an^brndlid) bie (Sin= .^j^ (^;|f;-;.j,„
fct^nug bnrd^ St)riftug an^gciprod)en ift, fo folgt fie bod) am bcn an* Vi ^hmunG
gcfnljrtcn ©tcüen. ©anj abgefcljcn bnüon, bag bic 5(pofteI lueitcr nidjt^ ^"^"^^ ^^'^'i'"-'-
njaren aU dispensatores mysterioruin Dei (1 Cor. 4, 1), fonnten fie
litoO.
648 3ft^fitcr Xt'ü. 53on ben Snframentcn im etnjcdien.
niii)t aib5 eigner ^vaft uiib in eignem 'Flamen mit einem fiiljtbaren 3cirf)cn
nnfel)(bar bie iWcitteihintj bc«? I)CÜigcn (^ciftce^ nerbinben. @old)c^ fte()t nnr
beut Urheber bcr 05nnbc jn. ®ie mußten baljer uon 6:i)i-iftn^^ baju beanf=
tragt genjefen fein, il^gt. n. 1813 ff.
Seit bei- tiiit' 5(uin. Über bic3cit, wann dijxi^tu^ ha§ 3afraiiiciit Der ^ivmung ciugcfcl^t
KiMiiin- ^ot, ftnb bie 2;f)eotogeu öerfrfjie bener ©^ciming.
1. ©iniöe meinen, bamalig t)Qbe er e^ cingefet^t, nl5 er bcn ^inbern bie .^änbe
anflegte. Tunc ublati sunt ei parvuli, ut nianus eis imponeret et oraret.
Matth. 19, 13.
2. 9(nbere norlegcn bie (Sinfetuuig an] bie ^eicr bcö (e^jten 3(6enbmaf)teg.
3. ill'iebcr anbere cnblid) ncdmen bie Qdt ,^iuiirf)en 5(uterftct)nng nnb §immelfat)rt
an. 2)ie[e iüicinnni] fann ü{§ sententia coniniiinior be5cict)nct merbcn. ©ie ftüut fid;
im 5(n)d)(nö an Act. 1, 3 nnf bie 3:()atfadie, baf^ Sl)riftn§ in biefen inevjig Xac\m feine
5Ipoftol über nUeä nntevrid}tet nnb bie .<lonftitntton feiner Slivdje noÜcnbet bat. ^m]!.
S. Th. 3 q. 72 a. 1 ad 1 ;
Tic !)cit.^"i>Hitcv ^' ^^^- ^^^* Se()re ber 1)1. il^ater. 3ii}on ^crtuHian mcift
libcv bi-n )\ificv anf bie Jyirmnng ale ein non bcr Xanfc nerfd)icbeney ®a!rament ()tn.
"'nmcv"ba^''^ Egressi de lavacro perungimnr ])enedicta iinctione. De bapt. c. 7.
(^•ivmunii. 9(ijd) uon ber (5nd)ariftie nntcrfdieibct 2:ertnltian bk girnmng in bem be*
fimnten '^(nc^iprnd)e : Caro abluitur, ut aiiima emacnletur; caro ungi-
tur, ut anima consecretur ; caro Signatur, ut et anima muniatur;
caro manus impositioiie adumbratur, ut et anima Sancto Spiritu
illumiuetur; caro corpore et sanguine Christi vescitur, ut et anima
de Deo saginetur. De resurrect. carn. c. 8. 9tad) bem I)(. (St)prian
tbnn bie 53i]d}öfe bei ber g^irmnng, ma^o l^ctrnö nnb Qot)annee ^n Sanmria
getl)an t)aben. Quod nunc quoque apud uos geritur, ut qui in eccle-
sia baptizantur , praepositis ecclesiae otterantur et per nostram
orationem et manus impositionem Spiritum Sanctum consequantur
et signaculo dominico consummentur. Ep. 73 n. 9. 'ber l](.
dliriUu^^ luui :3ernialem be()anbe(t ha§ 3aframent ber girmung in
einer eigenen ^tnted)cfe (Catecli. niyst. 3). 33ei hcn fpätercn ^ird)cnDätern,
befonber^o % n g n ft i n n o nnb .p i e r o n l) m n t-> , finbcn mir ben 33egriff ber
^irmnng bogmatifd) firiert. In hoc unguento Sacramentum Chrismatis
Yultis interpretari, quod quidem in genere visibilium signaculorum
sacrosanctum est sicut baptismus. Aug.^ C. litter. Petil. c. 104.
'4^ic 5(Hgem ei nl) ei t bcr girnunig mirb uom hl. §ieronl}mn!o in fotgenben
^Borten an^gcfprodjcn : Hanc esse ecclesiarum consuetudinem, ut ad
eos, qui longe in minoribus urbibus a presbytero et diacono bap-
tizati sunt, episcopus ad invocationem Spiritus Sancti manus im-
positurus excurrat. Hieruii., Dial. adv. Lucif.
^.^•'.^-•. ^ 5(nm. 1. Tafe bie älteftcn .^ird)enliäter bie ^-irinniig fe(tcn nnb nid)t befttmmt
>ih-rfuMU)liU'v" - '^^'^ befonbeve^o Sahament anf^tibtcn, bovnl)t anf ber ^^^ra;-i'g bcr .^lirdje in jener 3citf
riceaibuunauf tuonad) bic ^-irnnnu] ,^ni](etdi mit ber Sanfc gefpenbet mnrbe.
bell 2({)iMtci. Stnm. 2. Sali bie ^albnng bei bcr 2:anfe anf "btn 6c^eitc( uon ber Jyirmnng
tierfrfjiebeii ift, ergibt fic^ namentlid) an§ ber ermäbnten ©d^rift be§ 1)1. .'pie roni)nnu'
(Adv. Ludf.), mo er ben ^wtnm, ber bci(ige (^knft merbe erft in ber ^irmnng nnb
nid)t fd)on in ber S^^anfe empfangen , bnrd) bie S^batfad^e miberlegt , baf3 niele bic
^'irmnng erft lange narf) bcr iJ'anfe ober gar nid)t empfangen nnb bod) nid)t notmcnbig
bei? l)ciligen Reifte? beranbt feien. ';?[ber nna') menn '3:anfc nnb ^irmnng gleidi^citig' er»
teilt mnrbcn, nmrbe bie ^'i^'^iii^Ulf meld)e bnrd) bic Salbnng anf bcr iStirne uom iMid)ofe
gnv 3}^itteilnng bc§ bciligcn (^knfte^ gefpenbet mnrbc, ftreiig nnterfd)ieben lion ber anf ben
^d)eitc( 3n cr'tcilenben Satbnng bc^ ij:anf(ingg, nie[d)e bnrd) ben tanfcnben ^^riefter ober
2^iafon gefdbaf), mc^balb bie .^'irc^engefctu' benfelben jebc ©afbnng anf bie (Stirne ftrcnge
verboten. Presbyteris, qui seu extra Episcopum, seu praeseute Episcopo bapti-
§ 183. aWaterie unb ^-orm bcr ^irniung. 649
zant, chrisinate baptizatos UEgere licet : sed quod ab Episcopo fuerit consecra-
tum, nou tarnen fronteni ex eodem oleo sig-nare, quod solis debetur F.piscopis,
cum tradunt Spiritum Paraclitum. Iniioc. /., Ep. ad Deceut. ;
3. a u ^ bei! Ö e ^ r e n t f d) e i b u n g c n bcr ^ t v d) c. ed)ou bic ^ .^ ^>lut\\m ei-
Sl)nobcn nou (Slöira (305) unb i^iaobicea <364) pin^flaiiücrcu ^lnVe^^mb bic
bell faframcntatcii (Il)arQ!tcr bcr S'innmig unb ^unir iiu Uutcr-- j^^'5fc'^jjj';,ijf^'^^^^^
|d)iebe Don bcr Xanfc. ^i\§> 3n)cite aUgemcinc Äon^it oon ouimmfl.
!Bt)on (1274) aber erfliirt: Aliud est sacrameutum confirma-
tionis, quod per maiiuum impositioiiem episcopi couferunt,
clirismando renatos. X^n^ ^'on5it nou 5lorcn5 bcfinicrt:
Secundum sacramentum est confirmatio. Decr. pro Arm. @cgcn
W ^roteftantcn, iucld)c bic girmung nur al^o (ccre (Scrcuiouie bcr Erneuerung
bcf^ 2^nufoeriprcd)cnö ober ber l^(ufual)uie in bie ©cnieinbe bctrad)tctcn — bic
proteftantii'djc li'oufiruiation — , UHUibct fid^ bav ^on5il luni ^^rient mit
bem ilanon: Si quis dixerit, confirmationem baptizatorum otiosam
ceremoniam esse, et iioii potius verum et proprium sacramentum ;
aut olim nihil aliud fuisse, quam catecliesin quandam, qua adoles-
centiae proximi fidei suae rationem corain Ecclesia exponebant,
anathema sit. Sess. 7 de conlirm. can. 1 ;
4. a u 6 bcr b c ft ä n b i g e n unb b f f e n t li d) c n Ü b n n g b e r
5^ird)c, mit me(d)cr and) alle im Rittertum nou bcr ,Vtird)e ^LioCH^etrenuten
übcrcinftimmen, mic bic ®ried)cn, ^^>(rmcnier, ,S'loptcn, ^Jicftoriancr n. f. m.;
5. aii^o folge über ratio theologica, bie mir mit ben 'i^orten bcy Ratio ''Jiü.oio-
M. Xliomao anführen moKcn. Quia sensibilia et (•or])oralia fferunt ffi^-a fm- bcn
spintualium et intelligibilium similitudinem, ex Ins quae m vita Liiunattcv bei-
corporali aguntur, percipere possumus, quid in spirituali vita
gratiae speciale existat .... Praeter motum generationis, quo
aliquis recipit vitam corporalem, est niotus augmenti, quo aliquis
perducitur ad perfectam aetatem. Sic igitur et vitam spiritualem
liomo accipit per baptismum, qui est spiritualis regeneratio ; in
confirmatione autem liomo accipit quasi quandam })erfectam aetatem
spiritualis vitae Et ideo manifestum est. quod confirmatio
est speciale sacramentum. S. Tli. 3 q. 72 a. 1 c.
§ 183. 9JJatcric nub T^i^xm bcr <vii*»nnin.
9.'g(. (Milir, 3)ic bciligcu 3atvanicntc bcv tat()oliii1)cu Jtivdjc, T § -12 ff.
I. ^ic l^'Jtatcrie mirb nntcrid)iebcn in nuiteria remota unb ma-
teria proxima. S3g(. n. 1833 f.
1. i^on bcr materia remota ber J^-irmung (leißt c^? im Ä'on^il ^on^^
gl 0 reu 5: Materia est cbrisma , confectum ex oleo. quod nitorem ta bei- Aivmuni^.
significat consientiae , et halsamo, quod odorem signiticat bonae
famae, _/?er einscopum henedido. Decr. pro Arm. "\*ad) biefer fö'rtliirnng
getjört alfo jur iUaiteric ber girmnng
a. oleum, Öl. 3Bie |d)on ber ^>camc oleum, sAaiov, ber bei ben ilMitern Ta.j^s-nücnöi
unb in ben tird]!(id)en Öe^rentfdieibnngen immer mieberfelirt, anbentet, ift £)( '\\i nur nuüercn
Don ben S'i'üditcn bc^ DHocnbaumev, olea, iAa-a, iD?ateric ber Sii*i'iu»GMihiufboSS^^
"^a^ SpüneniU ift h([^% Öl 7.y.T' iW/jc^ unb barnm anii) inuner gemeint, menn ^^"^ Aivmunn.
Dom Öle fd)ledul)in gefprodien mirb. Hoc oleum proprie dicitur oelum
et maxime habetur in usu, ubi haberi potest; quilibet autem alius
i;t.)o.
iteria remo-
f)50 3^iifitcv Jeil. 33ou bcu (Snfvanicuteii im ciu,^o(ncn.
liquor ex siiiiilitudiiie huius oleum iiominatiir; iiec est in usii com-
muiii, iiisi in siipplementiim apiid eos, qiübus deest oleum olivarum.
Et ideo hoc oleum solum assumitur in usum huius et quorundam
alionim sacramentorum. S. Th. 3 q. 1'2 a. 2 ad :>. Dliuenöl tft
^uiiir iiidjt fo (cid)t ^u bc[d)affcu luic bic ^lUateric bcr ^Jaufc, aber hod) in
einer ber ^-llMd)tigtcit ber Jvirnnincj entfpredjeubeu 3öcife. Sufficit quod
materia huius sacramenti, quod non est tantae necessitatis, possit
de facili ad omnia loca terrarum defcrri. S. Th. 3 q. 72 a. 2 ad 4.
!I^()iUiäd)lid} 5cnf|t nnd) bic pianje fatl)olifdjc Trabittou für Cttücnöl aU
materia remota ber gtrnnnig.
Olinenöl be^eidjnct and] bie ilMrfuugen bicfe^ Saframcnte^. Gratia
Spiritus Sancti in oleo designatur, unde Christus dicitur esse unctus
oleo laetitiae propter plenitudinem Spiritus Sancti, quam habuit.
Et ideo oleum competit materiae huius sacramenti. S. Th. 3 q. 72
a. 2 c.
5(uv alliieren nnb inneren Ö^rünben ift ba()er bie '^(nfirfjt, baJ3 jur
C^Miltigfcit ber girmnng Cnoenöl notmenbig ift, aU sententia certa
3n be^cidmen ;
b. halsamuHi. 3id)er ift bcr ^\\\a% üou 33a(fain notinenbig neces-
flcfduicüoir' sitate ])raecepti , fo baj3 \>k Spcnbnng ber g-irmung mit Olincnüt aflcin
obne Quieifcl unerlaubt ift. *0b h(\^:> Safranient aber in bicfem ^nidc
and) ungültig ift, ftcl}t nid)t mit ber näin(id)cn (^ciui6l)eit feft.
^lüu/'-böm.v-- ^" -♦'''^^^^^^)^* -il)co(ogcn, i. 33. ^()oniav, ^onanentnra n. a., Ratten ben
lu'a! iü i>di'am:!>3a(fani ^nr C^Wiltigfcit '^i^^ (gafranientcy anc^ ()iftorifd)en nnb bogniatifdien
"ieVlinmmT ^i'ünbcu für notiuenbig. llnb in ber ^f)at mirb mm ber Xrabition in g(eid)er
HotRH-nbifl. i^vk'ifc '^xilfant geforbert mie CliiH'noL T'er ted)nifd)e '^(nsbrurf für hk
yjiaterie bcr ^-irnning lieifst chrisma, nnb menn biefe^^ il>ort an nnb fiu* fid)
and) jebe Salbung be5eid)nen tonnte , fo ift c^ bod) nad) beut firc^Iid)cn
^prad)gebrand) geuHi{)nIid) für eine DJHfdinng anö £)tiüeni3l nnb ^alfani
angeiücnbet morben. Tae folgt and) auc> beni I)änftg uneberfeljrenbcn ^w^^-
brnd' : chrisma conficitiir , ber auf eine 3 ^^ i ^^ 'J' ^^^ ^ 'M' e t^ n n g ()inUHnft.
^ie ginnung mirb aber l)änfig einfach a(^o chrisma salutis nnb sacra-
mentum clirismatis be^eidmet. ^n ber gried)tfd)en ^ird)C tuirb bie g-ir^^
ninng fogar nad) beut uiot)(ried)enben 33a(fani benannt, t6 fx-jaiy^p'.ov toO
(X 0 p G ü.
5Bie Clinenöt, fo ift aud) ^^alfani eine paffenbc l^J^itcric, um bie '^'w-
hingen biefe;^ 3afraniente-? .yi be5eid)nen. Admiscetur balsamum propter
fragrantiam odoris, quae redundat ad alios ; unde Apostolus dicit:
Christi honus odor sumus. S. q^h. 3 q. 72 a. 2 c.
ii'-^'-'- '{j. 9iad) anbercn Tbeologen, 5. ^^. Üajctan, ^>a(cntia, ift ber S3a(fani
■''''InfnitiriV'' l'^^ ^Hdtigfeit nid)t notiuenbig , ba in ber Xrabition oiclfad) nur nom £)\
(^ifui^i'^it uirtit ^^^^ ^Dkteric ber J^nrmnng bie D^ebe ift, ol)ne ha^^ bcr 53a(fam crn)äf)nt iüirb.
itotiiHMiMn. 5(nd) ba^o 55>ort chrisma unrb nid)t fo an^^fd)Ucf5nd) uon ber ll}iifd)nng au^
Dlinenöt nnb ^^aifain gcbrandit, baß ein bogniatiid)er i^emciv barau^:^ er^
l)obcn inerben fann. eelbft ^nnoccnj I. nennt in feinem 'i>riefe an "^t-
centiu^o ha^ Traufen öt oleum chrismatis. %m nieiften mirb aber uon biefen
X()eo(ogcn eine (Sntfd)eibnng ^nnocen5 III. geltcnb gemacht, in nic(d)er ber
^^apft erftürt, menn einer nid)t mit (SI)ri^onia, fonbcrn mir mit Ö( gefatbt
fei, fo inüffe hk ??irmnng nicf)t uneberf)oIt lucrbcn : non est aliquid iter-
andum, sed caute supplendum, quod incaute fnerat praetermissum.
IC
tentia com-
nuinis.
§ 183. 3}?atcric unb ^orm bcr ^irinung. 651
C. 1 de sacram. non iter. I. 16. 5(ud) berufen fic fid) baraitf, bei* 33a(*
|nin, ber niiö ^[öcftinbien besoiieii luerbeu muffe, fömic (eici)t iierfälfd}t merben,
fo baf3 bei ber 93leimmg bcr Gegner immer an ber (^üttigfcit ber gtrmung
gcätreifelt werben fönntc;
c. baf3 beibe^^ n o m 33ifcl)of gcmcilit ift. ^nbc^^ finb anri) t)ier 5.,^ ^i^^j^i^j,,,
bie 3:i)eo(o9cn geteilter 9}^einung. ^l'cvtiiliianf'
a. ^ßäbrenb QÜe barin einio finb, bie ii>ei()e be^> ßbri^^maö fei d 0 r- ^'om iMidiof oc;
g ei dir leben, gel)en bei ©rorternng ber yfotmcnbigteit bie]cr ^^eil)e ^nraucfjsuvc^üitiß'
(S^üttigfeit W^ (gaframente^, bie ^(nfiditen anÄciiuinbcr. ^tcuStlS'
aa. @g l)at nid)t an fotdjen gefehlt, me(d)e biefe 3^otmenbigfcit ber 'il'.'fXn" e in'
3ä.^eil)e leugneten, ©ie ftüt^tcn fid) baranf, baf5 biird) bie !ii3orte ber gorm seu
bie 9Jiaterie l)inreid)enb geiuciljt fei, mie and) bei ber laufe. @iue ^or^
mei()e beC^ (S^rifam^o bielteu fie für übcrfiüffig.
[j[j. ^nbey tritt meitanc^ bie größte ^a()l ber 1()eüIogen für bie 9tot=
Uicnbigfcit bcr 3l^ctl)C jur (^niltigfeit bec> Safraiiicntcc^ ein, fo baf^ biefe ^In-
fid)t bie sententia communis genannt mcrben tonn. ^l)eorctifd) mirb biefe
DQIeinnug and) non bcr t"ird)lid)en Trabition bc,;eiigt, unb prattifd) miirbe ftet-g
nad) il)r gcljanbelt. '^^cn Äongr ueu3gruub für bie ^.ll.^ci()c gibt ber t)ci(.
3:i)oma^> alfo an: Quibiisdam saciameutis habentibus materiam cor-
poream Cliristus est usus, scilicet baptismo et etiam Eucharistia.
Et ideo ex ipso usu Christi mateiiae hoiuui sacramentorum apti-
tudinem acceperuut ad peifectiouem saciauieuti .... Et propter
hoc non est de uecessitate horum sacramentorum, qu»id materia
prius benedicatui-, quia sufficit benedictio Christi .... Tuctionibus
autem visibilibus Christus uou est usus, ue fieret iuiuria iuvisibili
unctioui, qua est uuctus prae cousortil)us suis. Et ideo tam chris-
ma quam oleum sauctam iufiruKaum prius beuedicuntur, quam ad-
hibeantur ad usum sacrameuti. S. Tli. :> q. 72 a. :> c.
[ij. ^HMi locm muB aber ber (ilirifam geiueil)t fein?
aa. 5:i)a t f iid)li d) umrb unb unrb bie Sii'innng nur erteilt mit (£f}ri= ^^ ii>«l^ ^
fam, ber oon einem :^ifd)ofe geineibt ift. 5luv biefer ^ra;L-ic> ber ^ird)e bcV(i>ta^
folgern oielc !Il)eologen, bcr Gbrifam muffe immer oom 53ifd)of Qc^^^cibt "'^;j^,^'^';;"^^''j*^^^
fein, fo baf5 eine bicebc^ügtidjc ^^oUmad)t einem einfad)en '}3 r i e ft e r cimaciun-inicfu-r
nid)t übertragen merben tonne. 2ie berufen fid) auf iKrfd)iebenc fird)ticbe^^JuJuSS
(Sntfd)eibimgcn, in benen ftetv alv fclbiloerftiinblid) ()ingefteüt mirb, baf3 ber
ßl)rifam oom ^Mfd)ofc gemei()t ift. So ertUirt 5. 33. bac> ^lonsil oon
gloren5, aibo uüditigcn (^rünben tonne aiid) ein einfad)cr ^riefter 't^cyt^
©aframeut ber girinung fpenben chrismate per episcopum confecto.
Qn bcn Si'ii9<^ii' bie .^ilemen^^ VF. bem ':ßatriard)en ber '^Irmcnier jiir
llnterfd)rift ooricgte, mirb nnterfd)iebcn 5mifd)cn einem orbcntlid)cn unb
außer or beut l i d)en (Spenber bcr ?yirmnng, unil)renb oon einer anj3cr^
orbentlid)en ^i}eil)eooÜmad)t in ^e^ng auf bcn (il)rifam feine 3iebe ift.
35gl. Cat Rom., P. 2 c. 3 q. 9.
Pij. 5(nbcrc 3:t)eo(ogen hingegen erfennen f^unir hk ''^ra^'iv ber ^ird)e
an, nad) meld)cr nur ber ^ifd)of ben (I()rifam mei()t, looKen aber baraih^
nid)t ben 3d)(nj3 5ict)en, baf? nur ber 33ifd)of biefe 5öeil]c oornebmen fann.
(Sie oinbijiercn oie(mel)r bem '^^^apfte ^([§> 9'ied)t, aud) bem einfad)cn '].>riefter
5ur 55orna()me ber (S^rifammei{)e beool(mad)tigeji 5U fönnen.
2. T^ie materia jwoxima ber Ji^'J^ii^^^Ö beftcl)t
652 Stt'fitci^ ^f'^- ^0" ^^" ©oframenten im cin5elnen.
^ie sanfung in ^' ^^^ ^^^' ^ « ^ ^^ iHi Q. T)a]] Mc (Satbiutg iiotiücnbig ift äur (^iUtig^
ber f)ni. 2Avir"t, f ei t bcc> ^afvaiiiciitc^^ ergibt fiel)
imb iTbcn m" OL. a 11 6 b c r l) c i l i g c u ^ d) r i f t. Vos tmctionem habetis a
''be^Hh"")?.*^" Sancto. 1 Joami. 2, 20. Unctionem, quam accepistis ab eo, ma-
neat in vobis. 1 Joann. 2, 27. ^ou bcn 5(po|"tclii fd)reibt bor l)ei(.
5Il)onia!o : (Jtebantiir apostoli communiter clirismate in exhibitione
sacramenti. S. Th. 3 q. 72 a. 2 ad 1 ;
jj. niho bcn ucvicf)icbcncn ::)caincn bicfcc^ Saframciitc^ : Chrisma
(— - Salbung) salutis , sacramentum chrismatis , sigillum spiritualis
unguenti u. ). m. ;
y. au§ 5a()h*ctc!)cn Stellen bev ^Mitcr. PeriDuiimur benedicta
inictione. TertulL, De l)apt. c. 7. Vobis . . . datnm est chrisma^
qnod imaginem gerit illius, qno inu-tus est Christus. Cyrill. Hieros.,
Catech. myst. 3. i^gl. anbcre Stencn iinb bic ill^ortc ^niioccnj I. n. 1951 f.;
0. aiic^ ber '^^nu-ic^ nnb ben ?e br cnt fd) ei biing cn bcr Äirel)e.
^w bcr latcinifrfien iinc in bcr gricd)iicl)eii Äirdjc iinnbcn bic gi^'^di^Ö^
[tcty gcfalbt , iiiib in allen firdjlidien (SrHarnngcn btc[c^> <£afrnnicntc^ ift
oon ber Salbung bic bliebe;
lic Sauf- ^»- ^^^ ^^^^ •>> '^ n b a n f '( c g n n g.
legunfl^inSctirift a. l^K'^ ioli"jt
mit) irabitton. ^^ ^^ ^^ ^^ ^ ^, ^. bciligcu S dj r i f t. Imponehant maniis super
illos et accipiebant Spiritum Sanctum. Act. 8, 17. 5>gl. 19, 6;
Hehr. 6, 2;
p,3. auv ben [}l. ^Mitcrn, bic in gkidjcr 3;i>eife non ber .SOi^nbauf-
(cgnng |prcd)cn iinc üon bcr Salbnng. 33g(. n. 1951 ;
YY- (1 11 i^^ ^ f n ? c ^ r c n t f d) c i b n n g c n ber ^ i r d) c, bic oben ' n. 1953)
angcml)rt unu-ben.
Tic Mentiirf)e i^' ^^^^^^ HK l d) c .v^anbauflcgung gcl)ört 5nni ^efen biefe? Saframcntc^!^?
/pönbcaufieflunfl ^sor bcr Salbung bcv einzelnen ^-irniling^o breitet niimlid) ber ^ifdjof über
'nirt)\*lXb"r iillc g'irndingc bie .piinbc an«, nnb nad) bcrfetbcn erteilt er aücn ben
mu &saS" ^^'^'^^Ö^^^ Segen. Steine bicfcr .v^anblnngen gebort ^ur materia proxima bcr
tcviumDcn. ' gimumg auv folgcnben (^riinben.
aa. ,5n bcr gricd)i]d)cn Äirdjc ift feincrlci .t)anbanf(egnng nblid),
nnb bod) unrb bicfe gnrniung non bcr röniiidjcn Äird)c abö gültig anerfannt.
y^j. Tac^ ^on^il üon glorcn^ fdjrcibt feine bcfonbcrc |)anbanf=
(cgnng oor , fonbern erfliirt fogar , nad)bcni cc^ non ber .v^anbanflegnng bcr
'^Ipoftel gerebet: Loco autem illius manus impositionis datur in Eccle-
sia coniirmatio. Decr. pro Arm.
YY- 5{nd} ber -Kömifdje Matedjic^nn^ u^ciB üon feiner befonberen
^Jiinbcanf (cgnng.
^a aber and) eine ^^^iii^^^^iii^'^^'Ö^^^^O 5'^^' materia proxima bcr ^ix--
mnng gc()ört, fo ift nad) ber allgemeinen 5{niid)t bcr Xl)eologcn bic mit
b e m 51 f t c bcr S a l b n n g n e r b n n b c n c § ii n b c a n f l e g n n g aU fo(d)e
,^u bctrad)ten. "Tcm cntiprid)t and) bic (S'rfliirnng bcc^ juieitcn Äon5i(^>
uon Öl)on: Aliud est sacramentum coufirmationis, quod per manu-
um impositionem episcopi conferunt chrismando renatos. i^g(.
^at()o(if.., 1881. 1. 337 ff.
piö. IL Über bic gorm be-5 g-irumngsfaframcntcc^ cnt()ä(t bic l)ci(igc
^'^lunxmt^ 3d)rift feinertci 5(nbcntnng. 9(nd) bic iilteften fird)(id)cn Sd)riften fd)nicigen
barübcr. ^iefc :Il]at|ad)e ()ängt mit ber ?( r c a n b i c^ 3 i p l i n ^nfammen,
1966.
rio in ber vömi=
§ 184. (Spenber unb ©mpföngcr ber girmung. 653
voää)t ftrcnge uerbot, über bie (gaframentc nähere iD^itteidingen 511 dcröffent-
Ucljcn. Tiod) $511110 ceiij I. jrfjvcibt: Verba dicere non possiim, ne magis
prodere videar, quam ad consiütationem respondere. Epist. ad
Decent. (iTft feit bcm 13. Qal)rf)unbcrt btibcte fid) eine fc[tftcl}cnbc gorni
l)cvaii§, UHif)renb big bn^in im XHbcnblanbc iDic im 93?orgcnIanbc bic gvögte
OJ^annigfatti gleit I)ciT]d)tc. 5(u^^ bicfcr i]C)(i)id}t(irt}en ©utundehmg er^
gibt fid}, bag (Sl)vi[tuy bic gorm bicfe^ 3at'rnmcntcy nirfjt bem ^^orthuite,
fonbern nur bem lü e f e n t (i c^ c n Q n () a 1 1 e iiarf) befttmmt hat. 33g(. n. 1837.
1. Qn ber rlunifrfjen ^ird^c ift folgeube gorm in Übung: N., signo
te sigiio crucis et confirmo te chrismate salutis. In nomine Patris ^ fAen''Ähd)'e
et Filii et Spiritus Sancti. R. Amen. T^ie ^omicuienj biefer gorm „nb ^Sel äJIi^
bemeift ber l)eil. X l) 0 m a t- atfo : Sicut forma rei naturalis dat ei spe- ^^cnicns.
eiern, ita forma sacramenti continere debet, quidquid pertinet ad
speciem sacramenti .... In hoc sacramento datur Spiritus Sanc-
tus ad robur spiritualis pugnae. Et ideo in hoc sacramento tria
sunt necessaria, quae continentur in forma praedicta : quorum pri-
mum est causa coiiferens plenitudinem roboris spiritualis, quae est
sancta Trinitas, quae exprimitur cum dicitur: In nomine Patris
etc. Secundüm est ipsum robur spirituale, quod homini confertur
per sacramentum materiae visibilis ad salutem, quod quidem tan-
gitur, cum dicitur: Confirmo te chrismate salutis. Tertium est Sig-
num, quod pugnatori datur .... et quantum ad hoc dicitur: Con-
signo te signo crucis. S. Th. 3 q. 72 a. 4 c.
2. 'I)ie gricd)iid)e gorm lautet: ^'j:paYl: oo)p£ä; -vE-jitaTo; ay^'c/'j, -.. .''l^'*-
signaculum doni Spiritus Sancti. V(ud) biefc älnn-te eutfprcd)cn beu 33e* ctiiftticn .vüvdic
biugungcu ber faframnitalcii S^rub ba fic eut()alteu, quidquid pertinet ad "'"'^'^ '^"*''"'
speciem sacramenti, uiimlirf) bcu jatrameutaleu (iljarafter unb bic
9Jn 1 1 e i t u u g b e !o Ij c i I i g e u Cs) c i ft c t-.
§ 184. S|jcnbcr mib Ot-mpfnugcr ber Jirmunn.
3?gt. C^itir, 2)ic heiligen 2nfvamcnte ber fat()ülifff)cn «irrfje. I § 40 ff.
I. Qu 33e5ug auf bcu 2pcuber ber gtvmuug ftct)t folgcubc^^ fcft.
1. Minister Ordinarius ber Tvirmuuq ift ber 33iidiüf. ^icö i^e^-
tf+ /7/3 ^flp ^ ' 2(x minister
1|I de /lue. Ordinarius ift
®er 33emci<5 bierfür liegt noct) sdnift unb
' ' '^ Ambition bcv
a. i u ber I) c t ( i g c u e d) r i f t. ^njL bic obcu in. 1947) augefütjrteu ^•'■rt)of.
Stellen Act. 8, 14 sqq.; 19. 6;
b. iu bcu 5iu^fprüri}cu ber 1)1. ^Miter. ilnig ßljpriau m\^
§icroul)mu« (cljrcu, l)abeu mir bereite^ (n. 1951) gcfc^cu. d)l\t i()ucu
ftimmt (Sl}rl)f oftomu^o überciu, mcnu er fdjrcibt: Hoc erat apostolis
singulare, imde et praecipuos et non alios videmus hoc facere. In
cap. 8 Act. 3(ud) ber l)cil. ^^luguftiuu>3 5eugt für uujcrc 3BaI)rbeit:
Quem morem in suis praepositis etiam nunc servat Ecclesia. De
Trin. 1. 15 c. 26. Quuoceu^ I. kl)rt in feinem iincberljolt augc[ü()rteu
33ricfe m ^eccutiu^ : Haec pontificibus solis deberi .... non solum
consuetudo ecclesiastica demonstrat, verum et illa lectio Actuum
Apostolorum.
2)ic entgcgcnftc()cnbc 9runiaBung gcmiffcr ^^riefter iu (gucutnuin iuarb biirc^ ^n--
noccnj I. imb bicfefbc 5(nmQßiing fiäidauii'c^cr ^^riefter biivdj ©vegor b. (55v.
654 3^'eitcv Steif. 35on bcn «Saframcnteu im einjetnen.
reprimicvt, mc ani) 9?ifo(QU^ I. bcr ^e()auptung bc0 ^[)otiu§, bo^ iebcr ^ricftcr
obnc mcitcrc^o firmen fönnc, uiibcrfpvirfjt;
c. 1 II b e n Ö c ^ r c n t f d) e i b it n g c II bcr .^ i v rf) c. Ordinarius mi-
nister est episcopus. Et cum ceteras unctiones simplex sacerdos
valeat exliibere, lianc no7i nisi episcopus debet conferre. Conc.
Flor., Decr. pro Arm. Si quis dixerit, sanctae confirmationis ordi-
narium ministrum non esse solum episcopum, sed quemvis simpli-
cem sacerdotem , anatliema sit. Conc. Trid., Sess. 7 de conlirm.
can. o;
d. tu folgen bcr ratio theoloyica. (I'i3 ift fougriicnt, bajl bie
güUc be^ l)ciligcn ^ciftc^> burd) bcii gcfpcnbct u^erbc, ber bic g-üllc bcr
pri cftcvli d) cii Ö)CU)nlt bcfil^t, uub h([^ bic «Streiter burd) i^rcu
^Hnf ül)rcr bein .pcere S()rifti ciugcrci()t mcrbcu. 33g(. 8. Th. 3 q. 72 a. 11.
19G9. 2. ^t> ift sententia communis et certa, baf3 mit papftlid)cr
^b?*flvCdSif '^ ^ '^^ ^ ^ " ^' ^^^^^ 4^c(cgatiou auä} ein ein fad) er "trieft er ftrmcu
unb vömiirficn fauu. ^ic^o crgibt fid)
fiuifurf)nr^'ci)i" a. a u ? b c r f va^i^S bcr g r i c d) i f d) c u il i r d) c , in lucUlicr ciu=
!aimbc^vdS)cf^^^ ^ricftcr nou jel)cr bnc^ Saframciit bcr giruutug fpcubcu, ol)uc ha^ bic
iuieficv minis- (S^üitigfclt bcauftaubct luirb ;
^"^ nartirbcv '' b. am bcr Xl)atfad)c, hüf^ nud) in bcr röiuifd)cu ^irdjc ctn=
^•irimino ü'in. f ti d) c u '^^^ r i c f t c r u bic ^^olluuidjt ^^u firmcu übertrugen unrb. @o fd)ricb
fdjon (Tregor b. (^r. an bic 33ifd)bfc non Sarbinicn: Ubi episcopi de-
sunt, nt presbyteri etiam in frontibus baptizatos ungere debeant,
concedimus. Epist. 26. Scitbcin ift bie niimlid^c 53cuolluiäd)tigung iüicber=
l)olt cinfad)cn ^^ricftcrii erteilt morbcn;
c. an^'^ bcn ^' c[)r ciitf d)cib ungcn bcr^onäiticn üon Xrient
uub ^'lorcii^. ©rftcrcv bc^cidjuct bcn ^Mfdjof ah$ minister Ordinarius
bcr 5ii'i"inig, uioburd) aiigcbcutct mirb, bafl ec^ einen minister extraordi-
7iarius biefcio Safraincntc^^ gibt. Öcl^tcrc^3 ober crfliirt: Legitur aliqnando
per Apostolicae Sedis dispensationem ex rationabili et urgente ad-
modnm causa siuiplicem sacerdotem clirismate per episcopum con-
fecto hoc administrasse confirmationis sacramentum. Decr. pro Arm.
untcviriÄ sun^ ^^i'^xm Ucgt and) bcr Untcr|d]icb 5unfd)cu bcr .Firmung unb bcr '^;}3ricftcr^
^'^^jjjj^^^^^^^^^^ bie nur oon bcm erteilt aicrbcn fauu, bcr bic güUe ber apofto(ifd)cn
(^cunilt bcfiljt, ba burd) fic apüftünid)c bemalt oon bcni Spciibcr auf
bcn (S'uipfäiigcr übertragen mirb. 5(pofioIifd)e C^nMnalt ift aber nad) bcm
(^cfagtcii bic 5ii*'"9(-'ii-^iilt ^^^ inib für fid) nid)t. 5(ud) bcr ciufad)c ^^rieftcr
crbiilt bicfctbc burd) bie ^^^rie1'■tcrmcibc , aber fic ift in il)m nic^t abfohlt
unb nnabl)ängig mic im ^^ifd)orc, foubern beb in gt \\\\\:f abbängig.
3Beun nämlid) bic pricftcrlid)c (Mcmalt and) iure divino bic ginugcmalt in
fid) begreift, fo ift bcr l^ricftcr in ^tucnibung bcrfelbcu bod) ab{)dngig uou
bcr (Srlaubui^o bc^:'^ ^apftCio, bcr il)m fraft feiner oberftcn ^uric^biftion über
bic ^ird)c bic notiuenbige ^Hiümadjt gibt.
II. ilniij bcn ©mpfanger bcr girmuug betrifft, fo ift jn bcad)tcn :
_ i-»'i- 1. 5vcbcr getaufte tann ha^^- Satrament bergirmnug
fnnn bic Tviv^ 9 u 1 1 1 g cmpfaugcu. ^-a^ig bic girmung ^u empfangen, iiub bai)cr aud)
cnSSen'^^iic^^^ uumünbigcu ^inbcr. !Il)atfäd)(id) miirbcn in ben erftcii d)rift(id)cu
«inbcv. ^ Reiten bic ^iuber fofort nad) bcr !^aufc gefirmt, eine ^^sra^'ic^, hk l)cutc nod)
in ber gried)ifd)cn ^ird)c geübt mirb. Qu gcunffcu %[\\{t\\ befolgt and)
bic abcublänbifd)c iiird)c bicfc ^ra^>o. Aetas corporalis non praeindicat
§ 185. ^Birfutujen ber (^'tvmung. 655
animae, unde etiam in 'puerili aetate homo potest conseqiii per-
l'ectionem spiritualis aetatis .... et inde est, quod multi in pii-
erili aetate propter robiir Spiritus Sancti perceptum iisqiie ad
sanguinem fortiter certaverunt pro Christo. 8. Th. 3 q. 72 a. 8
ad 2.
Ü6ev bü0 5((tev, in uieldjeni bic ^iruuing enipfangen luerben foU, (ef)rt bev
9iöiiiifd)e .^atcrfji^inuä: Observandum est, omiiibus quideni post baptismum
confirmatioiiis sacrameutum posse administrari , sed minus tarnen expedire hoc
fieri, antequam pueri rationis usnni habnerint. Qnare si duodecimu.s annus non
exspectandus videatur, usque ad septimum certe hoc sacrameutum diffene maxi-
me convenit. P. 2 c. 3 q. 17.
ii^er iiod) iiiiljt getauft ift, fnnu biiy Safvaincut bei* ginuuucj uicl)t ^__ ^
cmpfaugeu. Qwav tauu il)iu bei ber ^^cdjtfertiguug biivd) bie ^kgtcrbetoufe rcTucTivimu'ui
bev ()ei(ige (^eift niitgeteitt lucrbeu, nbcr er ciupfiiugt uid)t ba§ Saframeut
ber giruiuug uub ba()er mui) uid)t beu S^aratter. 5lud) bie ^^(poftel em^
^fiugeu am ^ftuöftfefte utd}t ba^ ©afrauieut ber girnuiug, luo^l aber
bie ©uabcu bcc^fctbcu.
2. Qiun lu ii r b i g e u Öiiipfaug ber girmuug ift statiis gratiae uub
bei (£'riuad)|cneu cutfpred)eube Diepofiriou uotmcubig.
3. ier C£'iiipfaiig ber giruutug ift uieber uotuieubig iiecessitate meäii^
h(\ fie bay ßebeu uidjt gibt luie bie 2:aufc, foubcru üerüoUfouiuiuct, uod)
necessitate praecepti^ ba eiu bic-^bcuigtidjcci (^V'bot (Mottc^^ ober ber .ftird)c
uid)t e^'iftiert. Sine confirmatione potest esse salus ; nam pueri bap-
tizati, sine confirmatione decedentes, salvantur. S. Th. 3 q. 72 a. 1.
Unter geuitffeu :^ebiuguugeu, bie uou b^w l)(ora(ifteu feftgeftcllt uicrbeu, tauu
e^ jebod) i\\\6,) fdjU^er jüubljaft feiu, bic g-irnuiug uid)t ju eiiipfaugcu. .S^ier
genügt bic Öel)re be-3 9iö iii i f d) eu .Si a tcd) i ^ounic^ : Illud in primis
docendum est, hoc sacramentum eiusuiodi necessitatem non habere,
ut sine eo salvus quis esse non possit. (^)uamquam vero necessa-
rium non est, a nemine tarnen praeter uiitti debet, sed potius maxinie
cavendum est, ne in re sanctitatis plena, per quam nobis divina
munera tarn large impertiuntur , aliqua negligentia committatur.
P. 2 c. 3 q. 15.
>? 1H5. 5lMrfuugcu ber ^irmuug.
t^g(. (iJil)v, 2)ie liciUgen ^afvautcnte bcv fattiodidjcn SVivdjc. I § 45.
X)ie ^ilUrtnugcu ber Jyiruiuug fiub
1. rie gratia communis, b. l). bav augmeiäam gratiae sancti- ^J
ficantis ;
2. :4^ie gratia sacramentalis. ^iefclbc bcftcl]t uid)t, anc bie (*')eguer ''^er^.u'i'üui^J
ber girmuug bel)aupteu, mcjeutlid) iu biw ainlerorbcutlidjeu (Il)aric^iiicu,
bie iwxd) \\\ ber apoftoIifd)cn ^^\i uid)t iniiucr <1 Cor. 12, 30) uub aud)
uuab^iiugig non ber ^'irnunu] niitgctcilt luurbcu, fouberu iu ber ^tiirfuug
burd) beu ()ciligeu 6) e i ft, rohur Spiritus Sancti. ^auou Ijei^t cv :
Accipietis virtutem supervenientis Spiritus Sancti in vos et eritis
mihi testes in Jerusalem et in oumi Judaea et Samaria et usque
ad ultimum terrae. Ad. 1 , 8. Induauiiui virtute ex alto. Luc.
24, 49. ra^^ ^ou^it uou Sloreu,^ aber crflärt : Effectus huius sa-
cramenti est , quia in eo datur Spiritus Sanctns ad robur , sicut
§ einlief) = J&uppevt, Hompenbium bev Toßmatif. II. 2. ^2
le ^T.itia
(•(»min.mi.s iti
650 3^^^^''^^'^' ^^'i^- ^^^i''" ^^'" ©nfvniiioiitiMi im ciii,^o(nen.
datus est Apostolis in die Pentecoste^ , iit videlicet christianus
audacter Christi coiiliteatur iionieii. Decr. pio Arm. ^nl)cr and)
bk angcincin angcnoinmcne 'Definition ^c^ gtrmnng a(0 bc^ (Snh*anientc^>,
per qnod liomo accii)it robnr ad andacter confitendnm in mundo
iidem Christi, ^^on bicjcv ^tiir f ung bnrd) ba^ 3 nfranicnt bcr girmung
ift 5U bcnd)tcn.
, ^'^';-, .. a. Ter in bcr ^^anfe empfangene d)riftlirf)e .S^')abitiiv unvb in feiner
^u1)?"£'abitui' 3;^otalität geftiirft. ^l^enn in bev gcnuUjnUdjcn Definition nnr ber ®tanbc
'^'^'^ '^"''''"- genannt U)irb, fo finb bie übrigen Aingcnben nid)t an^>gefd)loffen. Der
(^lanbe luirb aber genannt, mü er ba^o '^l.^rincip ber (5kreditig!eit ift; and)
faim ber lebenbige (^Hanbe barnnter uerftanben u^erben.
^.^J-1'^- b. Dtefer ^^abitiiv unrb bleibenb geftiirft nnb ^uuir ^nm 3^^^f<^<^
^iamnnJ'yum'' feiner perfönlid)en ^Umh ii l) r n n g nnb :^U't l)äti g nn g im Kampfe bc^^
Öebenv. Die gnnming ift alfo eine ^er u oU f ommnnng ber !itanfe
nnb u>irb bal)er and) perfectio , consummatio , sacramentum plenitu-
dinis gratiae genannt. Confirmatio (inodammodo perficit baptismnm.
S. Th. :> q. 65 a. 4. Diefe ^H-ruollfonnmiiing be^u^eift bie perfüntid)c
^^enniljrniig nnb '^^etbätigiing be>? in ber Daiife empfangenen .^"^abitn^o. T)(\
biefe-o Ijanptjddjlid) im .Uampfc gefd)iel)t, fo pflegt and) bie^^ befonber^5
l)ernorgel)oben 5n mcrben. Licet baptizatus sit ett'ectus membrum Ec-
clesiae, iiondum tanien est adscriptns militiae christianae. S. Th. 3
q. 72 a. 10. Diefcr ^Campf ift aber gegen bie iinfu^'en ^Hngriffe nnb
% n f c i n b u n g e n b e r 'ii^ c 1 1 gerid)tet, benen gegenüber ber (^efirmte tapfer
nnb freimütig feinen l)ei(igen (^hmben befennt. Sacramentum, quo
spirituale robnr regenerato confertur, enm qnodammodo instituit
pro /i(/e Christi propug)iatorem. S. Th. C. gent. 1. 4 c. 60. Hoc
sacramentum datnr ad Hhere contitendum fideni Christi, non autem
ad Cüufitendum simpliciter, quia hoc fit etiam in baptismo. S. Th.
o q. 72 a. 9 ad 3. Omnia sacramenta sunt quaedam fidei prote-
stationes. Sicut igitur baptizatus accipit potestatem spiritualem
ad protestaudam tidem per susceptionem aliorum saci-amentorum,
ita contirmatns accipit potestatem publice hdem Christi verbis pro-
titendi quasi ex officio. S. Th. 3 q. 72 a. 5 ad 2. !!l^gl. q. 72
a. 4 et a. 9.
c. Die 2tiirfnng gefd)iel)t bleibenb, inbem fic analog ber '?(a(nr-
>a1ibVinui)d'fti. ^ ein für allennil im (^egenfa(5e ^nr d)riftlid]en ,s^inbl)eit bie d)rift-
gijaniiiiaftifircit. jj^.j^^, s)3> ü u b i g l e i t iHn-leil)t. ^on ber dirifttid)en M i n b l) c i t im (skgenfa^c
,^nr d)riftlid)en lh*a nnl)a f ti g fei t ift in ber beiligen 3d)rift uiieberl)olt
bie 'DJebc. Sicut modo geniti infautes rationabile sine dolo lac con-
cupiscite, ut in eo crescatis in salutem. 1 Petr. 2, 2. Cum essem
parvulus, loqnebar nt parvulns, sapiebam ut parvulus, cogitabam
ut parvulus. Quando autem factus sum vir, evacuavi quae erant
parvuli. 1 Cor. 13, 11. Donec occurramus omnes .... in virum
perfectum, in mensuram aetatis plenitudinis Christi. Ephes. 4, 13.
^(llerbing^o reben bieie ©teilen gan^ im allgcnuMuen tum ber ©rftarfnug
5nr d)riftlid)en llh\innl)aftigfeit, foune biefelbe bnrd) nnfere ll^iitunrfnng ju
ftanbe fommt. ^Hllein bie Si^ininiQ ^^i^\^i 5H biefer d)riftlid)en Wim-
bigfeit in befonberer il^eife bie (S^nabe. Der l)eilige (Steift, ber nn^ in
bcr Danfe bie 5linbfd)aft Herlief, mad^t \n\% in ber girmnng münbig.
ct)vi|"tlicl)i'
§ 486. 9Jaiiieii, 'i^üvbi(bcv nub (äiiitMitüiii((rf}fcitcn bev (iitif)aviftie. — Überfielt. 057
Manifestum est , quod in vita corporali specialis quaedam per-
feccio est, quod honio ad peifectam aetatem perveniat et per-
fectas actiones hominis agere possit ... Et inde est etiam, quod
praeter motum generationis , quo aliquis recipit vitam corporalem,
est motus augmenti, quo aliquis ducitur ad perfectam aetatem.
Sic igitur et vitam spiritualem homo accipit per baptismum, qui
est Spiritual is regeneratio ; in contirmatione autem homo accipit
quasi quandam perfectam aetatem spiritualis vitae. S. Th. 3 q.
12 a. 1 c.
9(iiHi. Sic Hüll bei- iXaiifc, fo ift bie ^iiiiiuiu] wad) bcui Ö^ci'acjteii nurfj üer[d)te* 1980.
bell uou bei- (S II rf, a r i ft i e ; beim " '^nnlo^n bc^
1. biivd) bic ^nviiumg ev()ö(t bev 9)ienlcf) bie ©ttivfe, [einen ©duiüen offen jn guriiaviftic
üefenuen, in bev ©ndjaviftic luivb ev mit bein ©nbjiel feine^3 ivbi|cf)en ^x^eben^ ueveinigt. »nt^-virfuMbi-t.
Perfectiu qiuintuni ad cirtuton iiiüdem .... peniuet ad eoiiHrniatioiiem; quan-
tiini autem ad consecutionem finis , i>Gitinet ad Enoliaristiam. S. Th. 3 q. 05
a. 1 ad 3;
2. bie ^Mvmnni] ftävft ,^nm ^ampf gegen änjjeve 'Xngviffe, bie ©ndiaviftie fLiv*
bcvt bie 'ijüüfommrnbeit bnvd) bie i n n c v e i> c v e i n i g n n g mit @ott. In sacrameuto
coiifirmatioiiis an<j;etnr et perticitnr gratia ad persistendiim contra exteriores
impui^nationcs inimicoriim Christi; per hoc autem sad-amentum aui>etur <j;ratia
et perficitnr spiritualis vita ad her, quod homo in seipso perfectus existat per
coniunctionem ad Daum. S. Th. 3 q. 79 a. l ad 1;
3. bie ^^ivnuing ftävft bnvd) einen ^nbitn^, bie @nd)aviftie nad) ?(vt einer ®pei[c ;
3. bev char acter indelehilis. Ter iBciiciv für biv:> X)oipna, ^^^6 xcv mnmnuv?
bie Jyiruuincj einen nnauv(öid)lid)cn (iijaraftcr cinbriidt, uniibc oben (n. 1859 ']].) ctiavaftov.
gefül)rr. ^n]l. auii) Hehr. G, 4 sqq. ^cr ()ei(. !I^()onia^> beiucift ev nlfo :
Character est quaedam spiritualis potestas ad aliquas actiones
sacras ordinata . . . Per sacramentum confirmationis datur homini
potestas spiritualis ad quasdam alias actiones sacras praeter illas,
ad quas datur ei potestas in haptismo. Xam in haptismo accipit
homo potestatem ad ea agenda, quae ad propriam peitinent salu-
tem, prout scilicet seciindiim seipsum vivit ; sed in contirmatione
accipit homo potestatem ad agendum ea, quae pertinent ad pugnam
spiritualem contra hostcs iidei .... Et ideo manifestum est, (luod
in sacrameuto contirnmtionis imi)rimitur character. S. Th. 3 q. 72
a. 5 c. U3g(. a. (>.
31 nm. 1. ^m (Jbavaftev liegt and) bev («vnnb, uie^5f)a(b bie ^-ivnumg nid^t mie«
bevbolt mevben fonn. ^^g(. n. 186-1: ff.
2(nm. 2. ^il'ev bie 5"i^""'""Ö empfängt, o()nc im Stnnbe bev ()ei(ignmrf)enben
©nabe jn fein, fnnn bie f a f v a m e n t a 1 e Ü^nabe biefe^ Satvamente^ nidjt empfangen,
dagegen mivb ilmi ba'5 unan^^löfd)(id)e illievfmal a(-§ Stveitev (S()vifli eingepvägt, nnb biefev
fafvamentale libavattev vevdmgt, hi\]>,, fobalb ba5 ,V)inbevni^3 befeitigt ift, bcm öJefivmten
and) bie fafvamentale ©nabe mitgetedt mivb. l^gl. n. 1868.
III. prt^ (iU(vl)cili(]ilfc 0<thviimcnt bc^ ^Itur^»
§ 186. ^JJamcn, ^i^orbilber nub (figcutiimHc()fciteu bcr (^utfiariftic. — ÜOeifirijt.
1. ^ie ()l. (Sndiaviftic erhält üon bcit Kötern nub ^tieoUnien uer- , *''«2.
ld)iebene y^auien, bie iid) oor allein aiir bie (Siu)et^iiun. bie ll^aterie, tsurtiavinic.
ben ^ u l) a 1 1, bic iB i r f u u g e w, biuJ Opfer nnb ben 9U t u ^ be^ie^en.
1. W\t ^)iütfftd)t auf bie ©infeiiuiig l)eigt hivi ^Utar^faframent
coena Dominik mensa Domini, Pascha.
42*
658 3^^fiter Xci\. S3on ben ©ttfromenten im einzelnen.
2. 5(uf btc 9}hatevie be5icl)eu fid^ bie 9^amen: pa7iis, panis an-
gelicus luib alle niiljevcn ^cftimnningen bicjc^ 33rotc^; ebcn[o calixj calix
henedictionis u. f. in.
3. ^OH bem ^n^altc finb bic ^cäcidjmuigcn cntnoniincu: Corpus
Dominik Sacramentum Corporis et Smiguinis Domini, Sanctis-
siynum.
4. t)ie 3;i?ir!ungcn locrbcn aw^t'btixid 't>\\x6:^ commnnio, viaticum,
5. 5luf bcu Opf er fl}ara 1 1 er uieifcu l)in : sacrificium, ohlatio,
hostia.
6. Ter Diitu^ enblid^ anrb be^eidjiiet burc^ fractio panis unb eu-
charistia. !Der k^tt Spanien ift ber V(rt mib ^^^eife ber (Sinfeljuiig bc^
^ntareiafraiueutc^ cntnoiumcn, ba es ooii Qejn^ Ijeißt : Eu^apioTr^ aac
ExXaacv. (Luc. 22, 19). "Die 33crcd)ti9inig bc§> ))}amtn^ @ud)nriftie l)at
iiinn iiberbici^ in Dcrjd)icbener ^'cifc 511 beiirünbcii nerfudjt. 9^ad} bem ()eil.
ß t)ri) f oft ü Ulli ^ uierben bie 9}h)fterieii bieic!§ (gafraniente^ (Jud)Qriftie ge=
iiaiuit: sunt eiiim Leneficiorum recoidatio plurimorum, caputque
ipsiim diviiiae erga 110s cliaritatis ostenduiit, nosque faciunt debitas
Deo gratias semper evolvere. Hom. 31 in Matth. ^er l)ci(. ZljO'-
ina^> ober erfliirt : Dicitur sO/apLaxia, id est bo7ia gratia, qxxidi gratia
Dei rita aeterna , .... vel qnia realiter eontinet Christum, qui
est plenus gratia. S. Th. 3 q. 73 a. 4. ^13!. Cat. Rom.y P. 2 c.
4 q. 3.
II. 'ilMe Oüu Sljriftih^ gibt ec^ aud) uon feinem ^atramentc mnnnigfad^e
(fVuiioviiiio. " ilU)rbi(bcr. X)ie 5(poftel (1 Cor. 5, 7), ^iiter nnb .SUinjdien (Trident,
Sess. 22 de sacrif. missae cap. 1) bebienen fid) ber fei ben foiüol)l ^nr
Ci'rtliirnnö a(ö jnm ^Umei^o biefe<§ (^kljeinuiiffe^. ^eiueife tonnen ober
an? ben ^nn-bilbern erl}oben merben, ba bie (S'rfiillnng berfelben im SÜlnxtw
Xeftamente nid)t miebcr ein bloße? ^orbilb fein tonn, \mt bie alttefta^
mcntlid)cn ^orbilber c? maren.
X)er l)eit. !4::i)oma? teilt bie 'Inn-bilber 5me(fmiif^it3 in Hier klaffen ein:
3Hnbiik-v bcv 1- ^örbilbcr ber % e ft alten:
^XilnitJn''' a. ^a^ Opfer bc? llteldjifebcd) (Gen. 14, 18);
b. bic 3d)anbrotc (Lev, 24, 5 sqq.; ugt. 1 Eeg. 21);
c. ba^o oon (S)ott bciu ^\\a% in lunnberbarer ^cife gefanbte ^rot,
panis subcinericius (3 Reg. 19, 4 sqq.).
i'Ksr, 2. ilnn-bilber ber Snuliariftie a(^ Opfer:
cvfa-. ' a. ^0^3 Opfer bc? a^Mdjifebed) (Gen. 14, 18 sqq.; ogl. Ps. 109,
4; Hehr. 7, 1 sqq.);
b. ba^3 mwi be<g ^^nnbe^^ (Ex. 24, 8);
c. bay tiiglid)c Opfer uon smei :^iimmern (Ex. 29, 38 sqqj;
d. ba? tiiglidje ^pcifcopfer bc? ,S>ol)enpricfterö (Lev. 6, 14 sqq.).
3. 33orbilber ber (^ndjariftie a(!§ Äommnnion:
a. T)er ^anm be? ßeben^ im ^^arabiefc (Gen. 2, 9j ;
b. hivi 'JJainna in ber SBnfte (Ex. 16, 13 sqq.; og(. Joann. 6, 31.
49. 59 1. S3gl. and) oben bie Sdjanbrote unb panis subcinericius.
if-, 4. 5llle biefe ^Hn*bilber übertrifft nnb ücrcinigt 'i>a^^ Oft er lamm;
bcnn e? finnbilbct ben Veib be^5 >:^zxx\\ al§ Opfer nnb 3peifc, fein ^Int 5nr
'^ü^ne nnb ^nr 5Ibmet)r be^^ ^ürgengcl^, unil^renb ha§> nngefäncrte 33rot
unb Der 3Bein, bie ^i^gleid) genoffen merben, auf bie fatramentalen ®e*
ftalten l)inbenten. S. Th. 3 q. 73 a. 6.
'i^ovbil^ln• bcv
Mommunion.
Cfti'vlniinn.
§ 187. SemeiS bev UHrf(ld)en ©egenmart. 659
2)ie ©d^ed^inaf), bic über ber SBiinbc§(abe t^voncubc SBoIfe, ift nidjt bloß ein
35orbi(b, fonbern in geniiffem ©inne and) ein ©nrrogat bev (Sud)nriftie im eilten jtefta-
mentc.
III. T){e ©ud^ariftie miterfdjeibet fiil) nou allen nubcreu (^afvamcutcu
in fo(geuben ^iinften.
1. ß:()riftit§ ift in i^r gcgcuuiävtig imb 5Unu- blctbcitb uub oer^ GinS iit
möge ber Xnin^f iibftant iat ioit, uuiljreub bei ndeii übrigen ©afranieutcn McUn-nb Wn-
nur ©nabc niitgetcitt iinrb nnb ^uuir in actn ^r<^?^5e^t?i^e be§ ©mpfange^i (i'Xn}tü'\u?d^^
nnb o^ne eine ^Ikfen^ücruninblnng ber materia remota. i^gt. Cat Rom., ^^'J^^iolf'*!!."'
P. 2 C. 4 q. 9. 3nrf)ou unb res
^- ■-. •Ci. r i e c i. sacrameuti.
^leran^ ergibt fid) fofort,
a. baj3 bie ^onfefration ber ha^^ eafranient ber (Snrfjartftie fonficierenbc
5lft, nirf)t aber biv$ 2afranient fetber ift;
b. Ria^ bei ber ©nrfjariftie ba§ Qtid)t\\, nnb \m§ bic re^ sacra-
menti ift.
a. 'Ta^ 3^^^^)^^^ f^"^ ^^^ ©eftatten, aber nid)t infofern fie ^(ccibentien
ber 33rotfnbftan5, fonbern infofern fie bie f afr am cn taten (J3efta(ten finb,
unter benen ber l'eib (5()rifti gegenunirtig ift.
[1 Res sacramenti aber ift ber Selb nnb ba^o ^-^(nt (Sbrifli, aber nirf)t
in il)rer natürltrfjen, fonbern in iljrcr ja f r am en t alc n ©cin^oueife
unter ^^rot^^- unb 5Bein^^^gcfta(t. 58eibe^ üerbnnbcn, ber faframentale !^eib, bav
faframentate Stut unter ben faframentalen (^)eftaUen, ift ba^3 2a!rament ber
@nd)ariftic. T)a^ fagen anii) alte fatl)otifrf)en Definitionen biefe^ ©atra=
nicnte^.
2. 'Die öud)ariftie t)at ein boppelte^^ ^^]eid)cn, bie (^eftalten bcc* ^i^, Ji'lj'Jjl.jf j,^,^.
33rote^^ nnb be^ Seinem. Dcvbatb ift fie aber nid)t ein boppelte^ ©afra* ^luDaiinic.
ment, fonbern uermöge ber @iid)eit be^o faframentalen C£l)riftn^o formaliter
nur ein 2aframent: Panis et vinum materialiter quidem sunt i)]ura
Signa, formaliter vero et perfective unnm, in ([uantum ex eis perticitur
una lefectio. S. Th. 8 q. 7;^ a. 2 ad 2. ^1^3!. Cat, Rom., P. 2
c. 4 q. 12.
^•5. Die C£-nd)ariftie ift ® a f r a m e n t nnb O p f e r 5 n g 1 e i d) , nid)t ^j^, ^^;!rt,',,i,-,i,
al^> ob eine anberc (i'nd)ariftie Dpfcr nnb eine anbere Saframcnt nnirc, 0^5 ©tjfvamnu
fonbern hk eine (Sndjaviftic ift mcfcntlid) nnb untrennbar beibe^5 : Cpfer, ""^-^'f'^"*-
00m (^ottmenjd)en bnrd) ben ^H-icfter C^hnt ^u feiner ^?erl)errlid)nng nnb
33erfi31}nnng bargcbrad}t, nnb ^atramcnt, oou (^d\i ben 'lVcnfd)en aho Speife
5U i^rer 33egnabignng unb ^efetignng gegeben.
IV. ft([d) bem biö je^t (^efagten ;)Crfällt bie Vel)re uon ber (S'iidja^ ciiutdtun bei-
riftie in brei Xeile: vciivc i.on bev
1. Die mirflic^e (^^kgemuart (51)rifti in ber (5nd)ariftie.
2. Die (£'nd)ariftie aU 2afrainent.
3. Die (gnd)ariftie aU Opfer.
1. I>ie itJirftfidJc ^ec^entuatf gßriflt in ^ct ^w^an^'u,
§ 187. ^ciuci» ber iuirflidjeu (^cneniuart.
33g(. Franzelin, De SS. Eucharistiue sacrainento et sacrificio. Tli. 2 sqq.; @ i () r,
3)ie tjcitigen ©aframente ber fatl)o(ifrf)en .^ivff)e. I § 51 ff.
(Sl}riftu§ ift in ber ^eiligen (Snd^a riftie n)at)r^aft, mirf^
Hrf) nnb mefentlid) gegenmiirtig.
3um befferen 33erftänbni§ fei ^uerft bemetft:
(iucljavifiie.
660
^U'citcv jTcil. ii>on ben ©rttvaiiientcn im ciiijclncii.
i\(
'rotcuii, ^' <^^c(cHf|nct umvbc bic vcntc (^cflcnumvt iion bcn 1)Dfctcii in=
(yiioftifer iinb folgc iljrcv ()arcrifd)cii M}\'C üoin öcibc bc^o ©liöfcr^ (n. 875. 879\ foune uon
%k''lsiXivim ^^^^ (S^iioftifcni uiib aUanirf)äcni, bcneu bic ^H^otevic *i^rincip bc^ 53öfcn
ift, uic^4)alb fie übcrl)niipt alle ^nfrnmcutc ncnncrfcii.
eaTninicntatc ^- ^'^ cigciitlid)CH lafrainciitalcii .soävcficii fiub jcborf) crft ipiit niifgc*
.c-.äicftcn : treten, t)abcH fofort bcn ?(b)cl)cii iiiib Sl^iberfprmi) bcr c\a\\]cn Sl)riftcn!}cit
Ijcniorgcviifcu unb fiidjteii fid) bcc>l)alb bcii ®d)cin bei fatl)olijd)cn ^i^al)rl)cit
biird) tiiufd)enbe ?(uc>briufc fo \mc^ aU niÖQlid) 511 iunl)reii.
'^iad)iucivbarc Leugner ber vcaleii 'ßräfcii^ fiub folgeiibc :
i^cvciißnv; .^ ^^U V c 11 g 0 V [j 1088), bcr auf bm ftctc^ für ivvgliiubig gcljaUencu
©cot 11^^ (Srigeiia fiii) beruft, Uijrtc, ba^^ ©afranicut hct> ?((tar§ fei nur
ein ^cidjcu b^^^" :i^etbcv unb 33(ntev (5l)riftt ; bic ^^cruuinbhiug bc^3 5BrotC!3
in bcn Ccib unb bcc^ ill^ciuce in bac^ "^Mnt ß[)rifti fei bal)cr aud) feine
3Bef c n^oUcruuinblnng, jonbcrn nljulid) unc bic Ünniuinblnng beC> ®üubcr§
in ein ^tinb (>Uittc^o.
i^ctnt§ i..^Hui,§; ^ <^n^tru^^ uou ^ r u l) ^ (t nm 1124) oerumrf ,^ngtcid) mit bem
9}^f3opfcr and) bic reale (^egcniinirt. '?(ad} feinem !Iübe ncrtrat |)cinrid)
uou Öaiifannc (f um 1148) bic glcid)e 5(n|id)t.
5ubincnicv; c. ric 5Ubi genfer bec^ 12. unb 13. Qa^lvljHubcrtv leugneten mie
bic ^ofetcu auf (^h'unb i()re^> abfolntcn ^uaUc^mUiS aUc ficben ©afra=
mente. 5(nd} 3Biclcf ^f 1384) beftritt )uol)l bic reale ^räfcuä.
d. T^ic 'i^r oteftanten Unircn iicrfd)iebcucr DJicinung.
i'uU)ci; a. Öutl)er, uiie er felbft crflärt, burd) bie (Soiben^ be^o ^c^-teC^ unb
bic gcfamte ^rabitiou bec> ^Mltertuniv ge^mungen, oerteibigtc bie reale ©cgcn^
mart, leugnete aber bic ^rranvfnbftamiation unb bic 'ipcrumncuä ber (^egen^
UHirt Slirifti. !^ic 91 u g ^^4uir ger ^onfcffion (cl)rt: De coena Do-
mini docent, quod corpus et san^ruis Christi vere adsint et distri-
biiantur vesceiitibus in coena Domini et impi'obant seciis docentes.
T)ic 1530 babei ftcljonbcn 'Ginnte ..sub specie panis et vini" mürben in
bcr R'nffung uon 1531 gcftridjcn.
,^tv!n5ii!'r^^^^ ^ «nrlftabt maubte ^ntl)crc> ?(uMcgnng bcr 5i^ortc : Super lianc
'laiiipabiuv; petraui aedificabo Ecclesiam nieam auf bic (Sinfct^MUigciiuortc an unb
lcl)rtc, burd) bae 5Bort toOto l)abc dbriftu^o auf feinen eigenen natürlidjcu
?cib unb nid)t auf b[v:>, unic^ er in bcn ^'^änbeu l)iclt, gebeutet. g^^^^Ö^^
lehrte, bie (5infet>ungc>irorte feien -^n crtliiren : Hoc significat corpus meum.
5il)ulid) interpretierte Ö f o l a m p a b i u ^ -, Hoc est Signum corporis niei.
Qcbod) fnd}tc ^S^uingli feinen platten ^)Jationalic>mnc> inclfad) unter gläubig
fdjeinenbcn Porten ^n uerbergen. riefer ©afranicnt^olengnung gegenüber
erllärte i'utljer: Nihil res habet medium; vel ego vel illi satanae
ministri.
^"'^'"^' Y- ^'nloin mollte , mie audj 3hiccr unb (iapito, einen lÜiittel^
mcg betreten ^mifdjcn Sutljcr unb ^^unngli unb lel)rte, ba^ ^rot bc beute
gmar lebiglid) bcn ^nh (5l)rifti, UK^^balb nmn im ?lbenbmal)le nidjt bcn ^cib
(£^rifti, bcr allein im .^inuncl fei, empfange, U)ol)l aber eine oon (Il)riftu^>
au^^gcljcnbe (^Miabe. Tiefe y]?einuug licjsen fid) and) bie ämingliancr
meift gefallen, nnb bicfclbe unirbe oon bcn l)eloetifd)eu, frauäbfifdjcn imb
angHfanifdjcn ^cfenntniffen angenommen; \a fie faub and) unter bcn ^utl)c-
raneru, bcn fogenannten ^rpptocalinniftcn, ftarfcn 5lul)aug. Tan bic (Bocinu
an er nid^t bloß bie (^Hnjenmart, fonbern and) bie (>9nabeuunrfnng leugneten,
ocrftcl)t fiel) oon felbft.
§ 187. ^cmeie^ bcr mivflicfjen ©cgcinnavt. ^161
5. X)ie fpätercu ^roteftantcn fd)iüauften In allen 3d)attiei-mtgcu l)iu imb ipatcie luoto
l)cv, üom (Sociniantc>imi^ biy j^uv Öel)re Öut()cv^> iinb tci(ivei|c in^ ^uv fat()o* ^*""^'"'
lifrfjen 5(iiji-^amtncj. "^uvcl) btc ^cvmittlmui ber ötaat^ot^euialt ift aber jd^t
uielfad) eine Union jn ftanbc gcfoinmen, in iüc(d)ev (in bcnifclbcn 5Uicnb^
nial)l^>tifii) !Ont(}crancr, ß^aUnnift nnb ^^luincjliancr empfangen fodcn, \m§' [ic
lüollen, ums; fie glauben. (Sine jolrf)c Union erftvebtc man bereite ^u \?ntl)crv
^^eiten. ^ißrcbiger, mlä)C fo h([§> ^?(benbmal}t an*c^tciltcn , nannte Öntljcr aber
leibhaftige ^Tcnfet.
5(11 biegen Irrtümern gegenüber erfliirt ha§ Äon5tI Hon ^^rient:
Si qiiis negaverit, in sanctissimae Eucliaristiae sacramento contineri
vere, reaUter et substautialiter corpus et saiiguinem uiia cum ani-
ma et (Uvinitate Domini iiostri Jesu Christi, ac proinde totum
Christum; sed dixerit tantummodo esse in e<» ut in signo vel fig-nra
aut virtute , anathema sit. Sess. 13 de ss. Euchar. sacram. can. l.
T^a^ vere nnb realiter im (S)cgenfa^ ^n in signo vel fiyura ift gegen bie
3vv(el)rc l^uiingli^o nnb Öfotampabin^o', bav^ suhstantialifer im (^n-gcnfal^
,^n virtute fpecieü gegen bie l)äretifd)e l^ehre (lalinnc^ gcrid)tet.
Ter ^emeic> für ba^o "^ogina bcr unrflidjcn (^)cgenmart (ibvifti im
5((tar«faframent mirb gefü()rt
I. a n c^ ber l) e i I i g e n ^ d) r i f t nnb -■;uhu*
1. (\\\t> bcn ^-li^orten ber JiuM'bei flnn g: Panis, ([uem ego daho, x\m.
caru mea est pro mundi vita. Jiitigahaiit ergo Jndaei ad invicem ^iK^i^f^S,,JJ"
dicentes: Quomodo potest liic nohis carnem snam dare ad mandu-
candum? Dixit ergo eis desns: Amen amen dico vobis, nisi man-
duraveritis carnem Filii hominis et hihcritis eins sa)iyui)iem, iion
habebitis vitam in vol)is. Qui mandueat meam carnem et hihit
meam sa)tgiii}iem, habet vitam acternam, et ego resuscitabo (;nm
in novissimo die. Caro oiim mea vere est cihus et sanyuis mens
vere est potns. Qui miuidiicat )}}eam carnem. et l)it)it meam sam/ai-
nem^ in nie nmn(4 et ego in ilh). 8icut misit me vivens Pater
et ego vivo propter Patrem , et qui ))ta}idacat me, et ipse vivet
propter me. Hie est panis , qui de coelo descendit. Non sicut
manducaverunt patres vestri manna et mortui snnt. Qui manda-
cat hanc i)a)iem, vivet in aeternum. Joanu, (>, 5:^ üO.
Taf? ()ier uon ber @nd)ariftie bie bliebe ift, ergibt fid)
a. ^\\\- ber einftimmigen ^ynterpretation ber ilM'iter nnb Xl)c otogen, iwc.
fomie ber l^et)re ber 6tird)e. %S}>i\\\\ bie .S{ird)c fid) and) nid)t bcftiniiiit [^;'jj;7/;|^^,,fj^^^^^
über bie 5(nC'legnng nnfercsi 2!e^-te{^ anc>gciprod)en bat, fo gibt bod) bac^ fiimmin, ba«
Äon5il uon Xrient fomol)t Sess. K) de Endiar. cap. iMuic Sess. i^l torcs'milavutic
de commun. cap. 1 ^n üerfte()en, me(d)e (Srflarnng eo Horanc^fcl^t. TviSnuni.
@ i 11 3 e 1 n c 3:t)co(oi]cu, uüc (S o j c t a ii, i^lnubtcii .hxnui. (1 aut>cv!3 intoviuTtieicii
gu iniiffcu, baiiiit iiidjt ba§ (^k^fcts bie @urf)ariftio unter bei bcn (^kftttltcu gn ficniepen,
an§ jcnev ©tcHe nbc^eleitct uicrben fönne. ^^nbe^^ finb fo(d)e ^isevfndje [o nerein.^elt ge-
blieben, ^a^ fie ber allgemeinen Ürabition gegenüber bebentnngöloc^ [inb. Über einige
©teilen ber 1)1. ^sätcr \. Franzdni. 1. c. pa^^Bo sqq.;
b. au^3 ber imteren ^iHibvfd)einlid)feit, ba|3 Qo^i^^iic«?^ and) uon bcr
(£ud)ariftie gerebet unb bie (Sl)noptifer crgän^^t t)at, gan^ iibnlid) mic er biec^
be^üglid) ber 3:anfe gett)an \Y\i (:>, 3 sqq.i;
c. an§ bcm tiaren Aiontejfte bcr 5te((e. ^\\\ erftcn 4;ci(e bcr Ü?ebe
ß;t)rifti ift 5mar in f pmbo 1 i f d)er ^V^ife" oom 5)bote bie :)iebe, näiidid)
UHMicn iiniovi
6ü2 3^vf'ter 2:011. 33ou ben ©afrainenten im einzelnen.
noiii C^M au bell, ober Mc angcfiibrte Bk\k (v. 52 — 60) bcjicl)! ft(f) gcuiif^
auf bic ^'iid}ariftic.
a. e()riftm^ fprirf)t uoii einer ,^nf ünf ti gcii ©peife, uom 33vote, bivo
er geben Uurb: Paius, quem eg-o r/«/)o. ^^Hirc biefeei 53rot fl)uibolifd)
5U ucrftebcu, |"o Ijiittc bac> 5'idiiruni l)icr feiueu 3iuu, wic ja aud) im crfleu
!Xeil ber D^ebe b(\^-> ^i^rüfeu-o auiiemeubet ii-irb : Pater meus dat vobis
panem de coelo verum (v. ^yj). ^^gI. mit biefer (Stelle and) bie @in=
|e(3ung0U)ortc.
[j. '^i^ol)l fauu ba-o (Jffen be^o .*p i m m ch^ br ot e c^ bic 33ercini9uui3 mit
^^riftuö bnrd) (^Maube unb i^icbc bc.^cidmcu , uid}t aber h[K-< Sffcn fciuc^>
g I c i f d) e c> unb ^^^ I u t e ^>. ^ c m a u b c ^5 S ^ c i f d) offen ^eigt ineimel)r
in ber ^prad)e bec> 55olfe!o, ^n bcm ^cfu^o rebctc , i^n o e r f o t g e n , m i |>
I)anbeln. 33i3l. Ps. 26, 2; Job 19, 22; Mich. 3, :',. ,^^ier aber ift
ba^o (Sffcii feincc^ 5'lcifd)cA ber ^^^ciihm^o ber !i^iebe unb bee^ C^eljorjauho nub
bie ^ebiugnic^ bei> .v^ei(ec>.
y. Um feinen 8^^^C'^<^1 ^^^ Waffen, uueberbolt (S()riftn^^ fedi^^nal bie
(S^egenüberftcUuug nou Jylcifd) unb ^^M u t, uou @ffcu unb !Iriufen.
n?Scito '^- ^'''^* ^^^M"^'!"*-' "^inffaffuug jpred)eu and) uod) folgenbe Umftaube:
Ulllmiu^l- In- aa. (Sl)ri[tuv l)nt bie uuirrenbcu v^uben uid)t eine^o aubern belehrt,
fonbern lebiglid) tcilc^ biird) X^rol)uug, tcilv bnrd) ^krl)eif;nug 5um (^Maubcn
an biefec^ (^V1)eimni^> ^n bciuegeu gefudit (v. 53 sqq.)-
[jj'j. 5(ndi feine junger ()at er uid)t eine^> aubern bele()rt, fonbern fie
eine!otei(c> auf bat-» '-Ii'unber feiner .S^'^imnuifabrt l)ingciinefen nub aubernteil^
barauf aufmertfam gemad)t, baf^ uid)t ber f[eifd)lid)e, fonbern ber geiflige
Wcnfd) biefeci ('»kbeimuic^ faffe. Si)iritus est , qui vivificat , caro uou
prodest quidquam (V. ()4 . ^^sgl. Matth. 1(), 17.
YV- S'ublid) mad)te ^efuc> biek^o (sk1)eiuniio ^nm ^i^rüfftcin bec> Q^Aaw
ben^> für feine '.Hpbftel, uiorauf 'i^etruy im 9iauuMi aller auf (^n'unb il)rc^>
Ö^lanbeuv an bie (^^ottbcit (il)rifti bn\ (S^lanben befcnut; nur ^nba^^ glaubte.
uid)t (v. 68 sqq. ;
^ic Su- bcv ^' ^^^'^ ^^" ^Borten ber (Sinfet^mug. i/a^^/i. 26, 26 sqq. ; Marc.
^inictninfi vi^cu 14, 22 Sqq.; Luc. 22, 19 sq.; 1 Cor. 11, 23 sqq. Tic ^-linMte : H(iC
Tm Ii?vnidH>ir est corpus meum, toOto in-: t6 numi [»o'j. unb: Hie est sauguis meus,
(sunf "iis^S ^'^'' '^^ ^'^^^' !^^'^' entbalten ol)ue ^^reifel bie uiirflid)e (Megenunrt
DcvimoriKiMuar. (Nl)ri)'ti im ^ntar^öfaframent. '^n ber ^l)at:
a. ^icfe ^^iHH-te finb fo flar, baf^ fie einer ©rliinterung cigeutlid) nid)t
bebiirfen. 'ii^enn Sl)riftu^> feine reale ^^riifcn^ in ber l)ciligeu ©ndjariflie
(ef)ren mollte, fo fonnte er biev nid)t eiufad)er unb flarer tl)un al^^ in ben
ßinfel^nng^omorten ; l)iitte er aber etuniv auberc^o aU bie reale ^^räfeu;^ burd)
bie citierteu ^^HM'te auvfpred)eu u^ollen, fo l)atte er biefem (5)ebanfeu in ber
müglid)ft untlaren unb mif;oerftänblid)eu 35?eife 5üuobrnd oerliel)en.
b. 53ergleid)t man bie (Sinfetjung^^morte: Hie est saiiguis meus novi
testamenti (Marc. 14, 24; mit ber parallelen Stelle: Hie est sanguis
foederis (Ex. 24, 8 , fo muf3 nuin hm Sdilng :,iel)en, ha\] in ben @in=
fel^ung^omorten oon n)irflid)cm ^lute bie ÜJebc ift, ba aud) h([^^ 33unbc^^
blnt im eilten ^^eftamentc mirflid)e<o ^Int mar.
c. ^IMe mir t)orl)iu (n. 1995 ff.; gefe()en, l)at ^efug feineu mat)ren öeib
nub fein mal)rc^> 53(ut oerl)eif5en. Ta er beim legten ?(benbmal)le gibt, may
er uad) ber mnnberbareu ^rotiiermel)ruug nerfprod)en, rebet er baber md)
bei ber ©infegung non feinem uui^ren ^'eib unb mal)reu ^lut.
UUiVtHcflC illU'o^
ICflUltfl.
l)cvmenfutifrf)
uii.^utäjj'ifl.
§ 187. 33ertjei§ beu mirfUc^en ©egeniüort. 663
(i. 5Iuc^ uiirb imfevc 5lu^(cgiing ocrtongt noii bcv *lUM*fon S^rtfti, jjif^Jcrfon
bell Umftänbcn unb ber ^cbeiitunq ber (^infcfeunq. ciiniiu bte ?ipo.
a. ^ie ©infc^uucj^toortc lücrben gciprorf)cn noii (S()viftn!?, ber clüigen miaftcn cinc§
Sßa^r^eit, ber nirf)t bulbcn !aun, bafl feine ^^trd)e ooit Slnbegimi in ^rr^ in^xumn}k
tum geführt nnrb. i)ieg fmtn «nt fo tveniger ber gaK fein, ba (5:()riftU!o
l)icr, lüie nn^^ bcn ^l^ortcn felbft Ijernorgclit, ein uufcntHrtjeg i^Jtoment
ber ^onftitntion be^> Dienen Snnbe^ im 5lnge l)at.
,3. SfjriftnS rebet ,^n feinen ^Ipoftehi; bcnen e§ gegeben trar, bie
(S^e()eininiffe be§ DhMdje^ ^ottc^ ^n fenncn : Vol)is datum est nosse my-
steria regni coelorum. Matth. 13, 11. Übcrbic^o foütcn bie 5(pofte( bic
(S^c^einmiffe be§ 9?eid)e^ Öjotteia üor alten S3ölfern prcbigen bi§ ^nm (Snbe
ber Seiten (Matfh. 28, 19 sq.).
Y- ^ie in grage ftef)enben 5öorte fprad) ber gi3ttlid^e |)ei(anb nnmit^
telbar üor feinem ^ o b e, fein % e ft a m e n t madjenb nnb ba^> größte @afra=
ment bcö 9^encn ^^nnbc^^ ftiftcnb, luic fold)e^3 and) uon ben .viiiretifern ^nge^
geben irirb. Qn fo(d)en 5(ngenbticfcn rebet man aber nid)t figiir(id) nnb
nid^t in einer ^Unnfc, baf. bie .^intcrblcibenben aüc5 mif3üerfte()cn muffen.
e. Tic reale 'iPriifen,^ nnif^ an^o ben @infel|nng^?morten and) 9^'f tigert ^._ ..^•^'J^^^^.-^^.^^
lücrben mcgen ber allgemeinen ()er mcncnt i f d)en ^Kcgcl, baf^, luie jebe^ ^^svriävung in
^^ort, nor altem ba^ 5Bort (^otte^>, im cigenitid)cn ^innc ncrftanbcn mer= '" '"*
ben mn|l, menn nid)t ^^ruingenbe ^riinbe einen nneigenttid)en ©inn inbt-
gieren ober anc^brütflid) bie ^Borte oon ber ()ciligcn 3d)rift aU vginnbilbcr
nnb *iparabe(n be5cid)nct mcrben. '^ie (Sinieljungomorte nid)t im cigenttidien
^inue ^n nehmen , gibt cc^ feinen cin,\igcn (^)runb , ircnn nic^t einer it)n
barin finben motlte , baß fic ein bcm menfd)lid)cn 33crftanbe nnbcgreif(id)eö
®el)eimni^^ entl)a(ten. dagegen fpred)en eine ^Jeibe mid)tiger ^rünbe, iDie
nur gcfel)en ^ii. 1999 ff.) gegen bie finnbilblid)e ^(nelcgnng. 5(nf finnbi(btid)e
Tentnng (anfen aber bic mannigfaltigen, mi(lflirlid)cn nnb liäretifd)en @r*
Hiirungen in^^gcfamt l)inau5i.
f. 2lUc 5(n«(egnngen ber (Gegner ber UMrflid)en (skgcmnart finb ^^'^ i^^' Tj^,[jfJJf„„ ,„
fürlid) nnb fa(fd), mag man nnn est signifirat nnb corpus et bV$>ävottfor u.
sanguis =^ figura corporis et san^-uiiüs nel)iiien, morauf bic »Kiften '''^'^„f "j"^"j.J,^
rationa(iftifd)cn Interpretationen I)inan^^(aurcn. ^^^crnfcn fie fid) ^nm 53ctcg |^ti\i'f»- ;^- J^ij;^
anf anbere etciten, mo bie^o mirflid) ber ^all ift, 5. ^. Gen. 41, 26 sq., h'i'''ba"fmoVat-
Matth, 13, 38 sq., Joann, 10, 7 n. f. m. , fo ift ,sn bead)ten, bag bicfe^'"'^"^"^^^'^*'
(Stellen gan^ anberer 9^atnr finb. ©ntmcber finb c^> anzöge fpr od) enc •
"ijSarabetn nnb 5ll(cgorien, ober ber nncigcnttid)c 3inn ergibt fid) mit
^^otiuenbigfcit barane^, baf3 eine substantia completa a^5 ^'^rabifat einer
anbcren substantia completa gefetzt unrb , ,;. ^ii Petra erat Christus
(1 Cor. 10, 4i. T^ag bie (Sinfct^nngemortc feine ^Utegorie finb, ift na d)
ben bereite angcfid)rten iöemeifen ffar. 5(ber and) ber .^ucite ^a(( liegt ()ier
nicf)t üor; benn e^5 ^eißt nid)t: Hie panis est corpus meum , fonbern
hoc, ToöTo, nnb nid)t hoc vinum est san^uis mens, fonbern hie calix,
b. ^. hoc, quod in calice continetur. ^gl. Framelin, 1. c. pag. 39 sq.
3)?aud)e ^roteftantcn bc{)auptctcu, in bev fi)rorf)albäi[rf)en Spvad)c gebe cä fein Sort
für siguiticare , fo baß Sl)riftu§, incnu er fagcn sollte : 3)iefe§ be beutet meinen ßeib,
bcn 2(u§brucf iüät)Icn nm^tc: 2)ie[c§ ift mein Öeib. 3)iefe 53ef)au|3tnng ^at .^ a r b i n a I
SSifeman glänjeub iDiberlegt , inbem er narf)n3ie§ , ha^ c§ in ber genannten ©prod^e
mct)r al§ öiersig Sfu^brücfe gibt, bie ß^fjriftuS l)Qtte, wählen fönnen, n^enn er fagen
ttjotttc: 2)icfcg bebeutet meinen Ceib;
664 3'iieitcr Steil, ^^on bcu ©afvauicnten im fin^efnen.
3. aiu^ bcu (5r f Hintiigcn bcc^ ^^(poftclio "i^anlnö.
'^"^•« a. Calix benedictionis , ciii benedicimus, noiine commuuicatio
i;t sqq. uiiibbii- sanguinis Christi est r et paiiis, quem iraiigimus, nonne participatio
''"flciS*''^ corporis Domini est? .... Quid ergo? dico quod idolis immolatum
sit aliquid, aut quod idolum sit aliquid ? Sed quae inimolant gentes,
daemoniis immolant et nou Deo ; nolo autem vos socios fieri dae-
moniorum. Non potestis calicem Domini bibere et calicem dae-
moniorum. Non potestis mensae Doniini participes esse et mensae
daemoniorum. 1 Cor. 10, 16. 19 S(iq. J^u bicfcu '^l^ovtcu liccjt ein
boppciter 53cuicic> für bic reale '}.^vii|cu5.
nii unbtüv firf,; jj. ^cr ^^(poftcl vcbct nuebvüif lid) uoni 5(cifri)e uub ^hitc :5e)u Sljuifti,
m\h ev ift nid)t bcr gcriugfte (Mruub ODrI)nubeu, biec^ uid)t iu luörtlirfjeui
^iuue 5U iicrftcl)cu.
f'nl'ln^UriuMl^cn ^ '^i^ Sjpfcnua^lc bcr .v^eibeu uicrbeii bcin £)pfcrnial)(c bcc^ 9^eueu
cpfcnuaDtin b- ^^uubc^ eutocacuoefelit : calix Domini — calix daemoniorum, mensa
boo lu. iP. Domini — mensa daemoniorum. 2öic jene , |o unrb bolicr anrf) biefc^>
nid}t ein Mogce ^pnibot fein, um fo meuiger, bn iu bicfeui ^^a((c eei uid)t
eiu fo grof^cv^ uub bcfoubcrcc^ '-l^erbred]cu univc, am d)riftlid)eu \mh Ijcibuifd^eii
£)pferum()lc ^uc^Icid] teil5uncl)meu.
^iv TVnr 11 ^^- Q^iicunque manducaverit panein hunc vel biberit calicem
/i>7. 29 auiflc- ' Domini indigne, reus erit corporis et sanguinis Domini Qui
'^Vl^'^bu mlr^^^^ nianducat et bibit indigne, iudicium sibi manducat et bibit,
i^iäfcns i.ovnu§. 11,^11 düudicaus corpus Domini. 1 Cor. 11, 27. 29. '^Inire ba^:^ '^((tarc-
faframcnt uid)t ber uniljre l'cib uub bn^^ unil)ve ilMut (Sl)riftt, foubcru nur eiu
©ijmbol, fo unirc ber uu)iuirbii"^e (^HMUif^ ber (i'ud)ariftie feiu J^-reoel am i'eibc
nnb ^-^lute (£l)rifti fetber, bcr bac^ 2trafiierid)t C^ottec^ f)crauc^forbcrt;
..„„ein. b,.„ "v«"^' ^'» "'• ^*''.!^ '•"•„..' . ... , , . .
ij^ötmi: ^af3t mau bic ^^euf\ui]ic ber !iHiter lu geminc xlaf|cu, |o ergibt fid)
bic reale ']3rafeu^^
bic ^»iamcii für ] lilniji ^l^.^ ^j^n ^)i\i lu c 11 , iiiclclic bic '-iHitcr bcr öiidiarifttc ocbeu :
corpus, caro , sanguis (diristi, sanctum Ddinini, sancta sanctorum,
panis vivus, sacrameutum terribile, adorandum u. f. lo. Ab Euclia-
ristia et oratione abstinent (Docetaei eo , quod non confitentur,
Eucharistiam rarnem esse Salratoris nostri Jesu Christi eam, quae
pro iiobis passa est, et quam Pater sua bonitate suscitavit. Ignat.,
Ad Sm^^rn. c. 7. Neque enim ut communem panem neque ut com-
niunem potuin ista sumimus, sed .... edocti sumus esse incar-
nati iUius Jesu et rarnem et sangninem. Justin., Apol. I n. ^^ \
MSäscidKit -• ^^"-' ^^^ oftmaligcu (Srfliiruiu-j , baJ3 bie Ci'udjariftic uid)t ein ^Jei^
u IIb bcm tuirf^ d)eu bc!? i^Mbc^^ (5l)rifti , foubcru ber luiv flicke Öeib fclbft fei, foune
(ui)cn cib, ^^^^^^^ ^^^ 53cnuerfuug jeber fiuubilblid)eu , bcu nolleu ^m\ ber (5iufe^uug^>=
loortc irgeubuijc abfd)Unid)ciibcu '^(ucdeguiui. Absit, ut dicamus, sacram
communionem esse taiitum ßgurcnn corporis Christi aut simplicem
panem, sed vere ipsuin corpus et sangninem Christi Filii Dei sus-
cipimus incarnati et nati ex sancta Dei genitrice semper virgine
Maria. Anasf. Sijl, Hodeg. c. 23. 53gl. Marcar, Magn., Fragm.
ex libr. 3 apol. Evang. ; Joann. Damase., De orth. fid. 1. 4 c. 13;
bic L^udiaviftic 3. nui^ bcii ©rfläruiigcu, hü]] bic (Sudjariftie bat^ grögte Ö^e l)cimui£^
"iKimni'i un'b' uiib 5i} u u b c r ift, ba«? iiiir biird) bm (^(aiibeii erfafst, aber uid)t begriffen
ÄMtiibci : jxicrbeu fauii, b(\§ ferner mir aiic^ bcr ^^(Itmadjt ^otte^ 511 erfliircu iinb fo
n
CVCII
tun ;
§ 187. 5^caicig bcr mii1(irf)cn (S^cgeinuart. 665
liciüg inib unbcgrcipid) ift, baJ3 man cr^ nor Ungläubigen nnb fdbft üor
^otcfljunicncn ntd}t einmal anc^fprerbcn hav']. Oportet coiisiderare, qiio-
modo fieii potuerit, ut nnum illnd corpus, quod tarn uiultis fideliuui
millibus iu uuiverso erbe terraiuiu semper distiibuitur , totum sit
in uuoquoque siugillatini et ipsum iu se totum uiaueat. Gregor.
Nf/ss., Orat. catecli. c. o7. Etiamsi tibi illud sensus exhibeat, at-
tanieu fides te certum reddat. Ne iudices rem ex gustu , sed ex
fide iudu])itauter certus esto, te corpore et sauguiue Christi digiia-
tum fuisse. Cyrill. Hieros.^ Cat. m^^st. 4 u. 6;
4. anc^ bcm 33crgletrf)e bor @nrf)aviflie cinc^^(cib5 mit bcn ^^ o r b i l b c r n ^;:,7SÄm!i
bc§ ?(Itcn XcftamcnteC\ ^n bcncn c^3 firf) mic bcr .Körper 5nm Sd}attcn ucr*i'»t> mit an;.
\)[\{i, unb anbcrntcil^^ mit anbcrn i^Minbern nnb @c()cimni jfcn, naiiicnt^
Hd^ mit bcm allein if)m iicrgleid)baren @ct)ciiiuii>? ber Qnfarnation. Tuuc
iu aeuigmate est mauua cibus ; uuiu' autem iu specie caro Verbi
Dei est verus cibus, sicut ipse dicit, quia caro mea vere est cibus.
Origen.. Hom. iu Num. 7 ;
5. an^ ben @te((en über bie 3:. ra nej n büan t ia t i on, non bcr nuten bio ivaiuMub
(n. 2020, bic ;1!cbc fein n-irb; """""""" ^
6. anf^ ben ?(n^ojpriirf)cn über bie ber (£-nd)arifrie ijebübrenbc iku'el)rnng, ^jj^J^-^^llj^J'^ j[^;^'
ba^^ ^aframent fei anzubeten, mie and) bie ^\\c\d eo anbeten, aiif^o fori^fiiU emunnr
tig[te ,^n belnal)ren, üor jcber !i>ernnebrnng 5n lebül.'en, oor ben 3^1iefcn aller
9'Jid)tgetauften ^n Herbergen , mit ber gröf^ten '^lnbad}t ,^n empfnngcn. Qua
ergo puiitate uou opoiteat cum esse, qiii lioc fruitur sacriücio?
quibus ladiis solaribus uou puiiorem mauum? (J/irgsost., Hom. iu
Mattb. H2 u. 5;
7. am ben ©teilen , uield)e bie ^^l^ i r r n n g e n ber (ind)ariftie (\m^ ^J*;' (^.'j'jrtiS
brüefen: fie vereinigt nid)t nur im (Mlanben, Jonbern leibl)aftig mit ß:i)ri[tnv,
ber nnc^ babnrd) ba^ Übermaf^ feiner i'iebe beuiein, inbem er nu;? niiljrt mit
feinem eigenen ?^leifd) unb il^lut nnb babnrd) ber (^hnnb nnfrer leiblid)cn
5Inferflel)nng ift. l't Jeoues iguem spirautes a meusa illa recedamus
diabolo terribiles. Chrgsost., Hom. iu Joauu. 45 u. 3. Quid hoc
ergo est? Nihil aliud quam illud corpus, quod morte potentius
osteusum fuit et vitae uosti-ae fuit iuitium .... Immortale corpus,
cum fueiit iutra euui , qui suuipsit , totum quoijue trausmutat iu
suam uaturaui. (Tregor. N//s!s., Oi-at. catecb. c. 37;
8. an^> ber befoiiberv d)arultcriftifd)en Xbntfadie, baf? lrf)on bie älteften ^';;;'^'^'J;;^^^^^^^^^
Filter, mie Qgnatin« unb ^renmic^ fid) auf bcit allgemein anertannten (JMan 'tSu-^üiuDavinir
ben an bie Ci'nel)ariftie ftül^^en , um an. ber e Togmen, 5. 93. bic mal)ve
Ccibltd)fcit (il)rifti gegen bic Dotctcn nnb bic ^Mnferftel)nng be^^ i'eibcc^ gegen
bie (^noftiter ,^n bcmcifen. Bo baben and) bie fpiitercn ^niter, bcfonber*:^^
ßl)rilln!o iHui 5(le^-anbrien bie (5nd)arift(e ak> 5(rgnnumt für ben ^emcic^ bcr
(^)ottl)eit be^ ^-li^ortcc> nnb feiner mabren Qntarnation bcnnl^t. Wie ber
l)ci(. ^gnatinf^ gegen bic 4)olctcn argumentiert, l)aben mir bereite^
gefel)en. I)er l)ei(. 3r^Jii"^'i- ^'^^^^' H'^HI^ ^^^ (^5 n oftifer : Quomodo
autem dicuut , caruem iu coiruptionem deveuire et uou [)ercipere
vitam , quae corpore Domiui et sanguiue alitur? Adv. liaer. 1. 4
c. 18. '^er l)eil. ,S^-)ilarin« enblid) beiueift an^ ber (ind)ariftie bie nn^
mcrifd)c ©inbeit , uuitas singularitatis , ber göttlichen Statur bc^5 i^ater^5
nnb bcö (Sol)ncg gegen bie '^Iriancr, meld)e blog eine uuitas voluntatis
ancrfannten. Si caruem corporis uostri 'Christus assumpsit et vere
2006.
lUMb'innftäiiblirtji'
i?Ut^bvüctc bei
666 3»^fiter Zcxi. 5?on ben ©ntrameiitcn im cin^^ehicn.
homo ille, qui ex Maria iiatus fiiit, Christus est, iiosque vere sub
mysterio carnem corporis sui sumimus et per lioc iiniim erimiis,
quia Pater in eo est et ille in nobis , quomodo voluntatis unitas
asseritur, cum naturalis per sacramentum proprietas perfectae sa-
cramentum sit unitatis? De Trinit. 1. 8 n. 15. ^mcIc 3c»öi^M*fc bcr
1)1. ^^iitcr f. bei Framelin, 1. c. pag. 83—129.
'i^ci bcu i^ntcrn [iiibcii fid) inaiicf)innt 9(uöbrü(fc, uiclcl)e bic uiirf(td)e ©cgciuuavt
^^u Iciti^iicn jii)cincu. 2)af? bie5 aber nirf)t bcr ^-all ift , bciucift frf)ou bcr llmftaub, bajj
bon ^^^ätcnt: bic unuilidjfu *i^ntcr fu1) nwx anbcvcu ©tcUcii über imfcr 2)oivna ganj t(or aii§fprcd)cn.
3in ciiijclnen ift bcjonber^ 311 bemcrfcn.
imoiifcvn bii- 1. X>ic ii^Qtcr nennen bie (Sud)ariftic mieberbolt p'f/ura, hna(/o, tf/pus, sj/mbo-
figin-a*co7-noiis '"^^' ' '"^HH^^f'*^^ coriioris Christi. Unb fie tann aud) jo bejcidjnct uierbcn, infofern
GDrifti ift ; Ji- bic [afraiiicntnlen (3^ c f t n l t e n ein typus unb sinuum be^> unter il)nen gegen-
tuiirtigen tuaE)reu ?eibe5 unb ilMutc§ Sfirifti fmb;
b. bcr l^cib unb 'ba^ 53lut Sljrifti in stdtu aacrdmentdli figura , tjpus , re-
praesentiitio ift bcy i'eibc^ unb '^(ute§ ^O'u ßfirifti in sUitu connaturali. ?(n fü(d}en
©tcücn (janbelt c^ fid) alfo nid)t um bic mirflidjc ^cgeumnrt, foubcvu um bic [atva =
mentale © c i n <§ m c i ) c ;
('. bic @ud)ariftie ein typus uu[crc'§ .^ei(c§ ift in bcr ©migteit, mo c§ feine ©l)m-
bole mebr gibt.
^ '" !"E,-*f)""t, 2 iiiH'un bon bcu "iMitcru geleugnet mirb, bie (Sudjariftic mcrbe corponditer gc*
^cn föv^icriidirn "f^lT^"/ \^ motlcn fu' bamit bauptfädilid) bic uiandueatio (•(i]>h<n'n(i}tic<( leugnen, bie nad)
(^<cmife 0. (£uct)n ben illHnteu bcso beil 9( u g u f t i n n ^ allcrbiugö ein facinus vel t1;igitium märe (De
riftic icuflncn. ([^^^xy. christ. 1. 3 c. 16 ii. 24). i>gl. über niiBbcrftänblid)c 5luobrücfc bcr 1)1. 5^ätcr
Franzelin, 1. v. pag-. 129 — 155;
x.c ntt^u'itm- ^^^- ^^^-' ^^" alten Situri]ieii aller 6^ird)cu. T)ie)clben [inb
oicn: bcMKii ciii l3ffeiitlid)cc^ iiiib allgciueiiie^o ^^lUini'^ ^^-' (^Hauben^ au bie reale *i^i*ä|*eu5,
^VolmZ!''' bcu fie auf alle erbeutlidie 5Beiie l)e nun' ,^u() eben fudjcu. 3o betet in ber
noti)i)ct)c. Qjturgie bc§ beil. (5l)rl)f üftDuuic> ber ^Jsiicftcv : Fac panem buuc pretiosum
corpus Cbristi tui. Quod autem est in boc calice fac pretiosum
sanji^ninem (^liristi tui. ^u ber foptifd)eu Öiturgic fprid)t ber ^^riefter
bei ber ©(cuatiou : Corpus sanctum et sanguis pretiosus, purus, verus
Jesu Cbristi Filii Dei nostri, amen. Corpus et sanguis Emmanuelis
Dei nostri in veritate, amen. Credo, credo, credo et confiteor us-
que ad extremum vitae spiritum , boc esse corpus vivificum Filii
tui unigeniti, Domini Dei et Salvatoris nostri Jesu Cbristi. '^ie
ilotl)ifd)e l^itiirgic entl)ält bie 5^itte, ut operante virtute panem mu-
tatum in carnem , poculum versum in sanguine, illum sumamus in
calicem, qui de te fluxit in cruce ex latere ;
Tio ve1)Knt)ri)ci ^^' ^^^^^ ^ ^ ^^ Ö e 1) r c u t f d) e i b u u Q e u ber AM r d) e. ^U r c u g a r,
bunflVnb.«ivrf)c: bcffcii .p^^'^fi*-' ^i^^*'"^) ^^0 IX., ^}H ! 0 ( a u ^^ II. uub @rcc)or VII. üerur=
'\uin"r^ntm?ul' teilt uuivbc, mu^tc bcfeuiieii, panem et vinum . . . substantialiter con-
^'"^'^l'ioRn^''"^*' ^^i'^i ^^ veram et propriam ac vivificatricem carnem et sanguinem
Jesu Cbristi Domini nostri .... in proprietate naturae et veri-
tate substantiae. ^aö liierte Sa ter a u f on;^t( 1215) erHärt: Idem
ipse sacerdos est sacrificium Jesus Cbristus, cuius corpus et sanguis
in sacramento altaris sub speciebus panis et vini veraciter conti-
nentur , transsnbstantiatis pane in corpus et vino in sanguinem
potestate divina. ^aC^ ^'on^il üoii ^ouftau^ tierurteilte bcu 2a^
be^ iUMctcf: Substantia panis materialis et similiter substantia
vini materialis remanent in sacramento altaris (Art. 1 ; ugl. art. 3).
T^aC^ Äouäil uou gloreuj lelirt in feiner ©rflänmg bc^ 2lltar^3fafra=
mcnte^ : Substantia panis in corpus Cbristi et substantia vini in
§ 188. S)ie a;van§fubftanttation. 667
saiiguiiiem conveituiitur. ^ie ©rtlävmig be^ S^vi bcntinumg 1)06^1
luir bereite oben (n. 1994) gefeljeu;
V. a u ^ htm 3 <^ 11 9 » i ^ ^ c ^* § ä r c t i ! e r ii n b (S iJ) i ^ in a t i ! e r, >;;väfaTt"ion§=
wddjt , naincntUd) bie im erften Qal)rtaufcnb , ben (S^laiibeii üon ber mvh bcft'n^.
Iid)en (^egemuavt bei il)vcv Slveimuiig au§ ber ^irdje mitnahmen, diejenigen
aber, uielrf)e bie H)ii1licl)e G)cgenunu-t leugneten, iiuirben fofort uon ber ge=
faulten Sl)riften()eit a(^ Qrrlel)rer gcbranbmarft. ^^(ud) bie oben (n. 1993)
ei*ivn()nte 2^i)atfad)e, bog fold)e .^iiretifer burd) täufd^enbe 5Iu^brücfe ben
©d)ein bcs (^tnnbeny an bie reale ^riifen^ für fid^ 5n geu?iunen fnd)ten,
ift ein ^eioei^^ für bie beftäubige !Oe()re ber ^ird^e. @g I)anbett fid) t)ier
alfo uui einen G^hinben^artifel, ber anerfannterniagcn in ber ganzen !atI)o^
lifdjen Äird)c gegolten ^at unb gilt. 'I)al)er liegt ben ^Jiiretifern gegenüber
nid)t ber ^eioei^ ob, ta^ biefer Glaube rei^tjniif3ig ift, b. t). burd) bie
3lpoftet oon Sl)rifluC^ ftanuut, fonbern bie ^^iiretiter muffen ben (S^egenbemei^
liefern. Qn^befonbcre muffen fie geigen, mann nnb bnrd) men biefer
(S^taube auffam. 3(üe beefatlfigen 5?erfnd)e aber , bie fid) oor aüem auf
einige mif30crftaubene ^aterfteüen ftü^en, finb jänunerlid) gefdjcitert. (^rii-
fcription^^bemei^n)
3)ie SBefinnptuno, ^ a f rf ) n f i ii § ^)J o b b e v t u § fei bcv Uv()ebcr be5 ®(auben§ qu ^ 2010.
bie vciilc ^infcHj, cMitbc()it jobev 33ci3vünbung. 2)ev ©tveit 5iiiifd)cn 9iQbbevtu§ unb feinen f J^^'jJJvuiö' mlb
Öiegnern, 9it)abanu§ ilj^anvu^ unb ^Ji a t vom nuö, betraf nidjt ben 3fn()alt be§ ^itjabamiAnau^
®(nubcu!9, fonbevu beffcn ^- 0 v ni u l i e v u n g. Snf)vcnb 9kbbcrtn'3 uu^bv bie i^f ^ i' »' ^■"'^•
t i t ii t bc? fafvauicutalen i\Mbc§ mit bcm au§ iWiuia nugcntimmcnen licvoorbob, betonten
feine ®egucr bie f 0 r m eile ^W v f i1) i e b e n l) e i t unb modjten geltenb , ^Knbbertn§
unterfc^eibe nici)t genugfain ,^uiifcf)cu ber Subflong unb ber ©einsmeife bci5 2eibe§
St)rifti. 3)er Subftauj und) fei in ber ßiiri)aviftie berfelbe Öeib c3egeniuärtig, ben Sbriftu^
a\\^ 2)ZaviQ angenommen höbe, nidjt aber ber Sein^mcife uqc^.
^. 188. ^ic ^rauöfubftantiatiou.
^(^\. Frcnizelin, De SS. Eucharistiae sacrameuto et sacriticio. Th. 12sq(j, ; ® i () r,
3)ie bciligen Safvomentc ber fotbolildjen ^ird^c. I § 67 ff.
(S^riftu^ mirb im all er t)eit igften 5Htar^faframent gegen^ ^^^ mfb'ivan*
m artig b n r d) Z r a n t-> f n b ft a n t i a t i 0 n, b. l). bnrd) 33 e r m a n b I u n g lubftantiation.
ber ganzen (S u b ft a n 5 htt> ^^ r 0 1 e ö unb ili^ e i n e «^ in b c n m a ^ r e n
!Öeib nnb h(\-$ U)al)re iöliit 3ef» Sl)rifti, fobafs oou Srot unb
3B e i n u u r n 0 d) b i e (^) e ft alten bleiben.
I. 3""' ^erftänbni!? biefer Xl)efe ift 511 bcad)ten.
1. T)urd) hat- rogma 0011 ber 4^ram3fubftantiation mirb ba^ T^ogma , ^^'^•^.
oon ber realen ^^.^räfeng näher beftimmt, iiibem e^^ an«]prid)t , mie (S:i)riftii^?pn'tir^ixS5^
in ber @nd)ariftie gegenmiirtig ift nnb gcgeininirtig luirb. @^ ift näm(id) '"^'^''"^'"t'on.
in ber ^clnc t)on ber 5:ranc>fiibftantiation entbalten,
a. ba^ bie @iid)ariftic it)rer (Snbflang nad) nid)t 33rot unb ^Sein, fon=
bern ber öcib nnb ba^ ^-^Iiit Sljrifti ift, nnb bci^ oon 33rot nnb 2Bein nur
bie ö^efiatteii, species, 5Iecibentien oorbanben finb ;
b. ha^ burd) bie ^onfelration bie gan^e enbftauä bec^ 33rote^ unb
ii^cine^ in ben Öeib unb ba^ 53lnt (£l)rifti oermanbclt mirb, fobaß oon ber
iörot^ unb 'il^einfubftan,^ nid)t^ mel)r ba ift;
c. ba^ mit()in ei)riftn^ in ber @ud)ariftie substantialiter unter ben
5lccibcntien beg 93roteg unb Sßeine^ gegenmärtig ift.
2. 'I)emnad) ift m oermerfen ' , .^013.
668 3>i'»''ti'^" Teil, '^on bcii Safvamontoii im oiii^eliieii.
ftaiittÄ.^m^ ^' ^^^ !^^'fivc, baf3 bie gnri5C ^rotfiibftan^ itiib bie gmi^e ^eiufiibftan^
paiuitioii'; int 2iifraiiieiit bleibt, ber Öeib (5l)rtftt aber in, mit ober unter ber
33rot* imb ^HMii ) 11 bfta 11^^ gecjeiiuuirtio ift.ober enipfaiigcii luirb, [ei bie-5
mm in einem (inf5ernd)en 9^eben c i nanb er fein, ^onfnbftan^
tiation, luie bie ^ntl)ernner gcn)ö()nncf) lef)ren, ober bnrel) eine cjOuiffe
bljpofta ti 1 d) e 33er cini c^ nnn hc^ Öeibe^^ S()rifti mit ber ^nbftaii-; bey
^■^rotec< iinb ^-lin^iney, SJ^^Pii n iiti on. %\i biefe monftröfe ^Hn-Kclliing , bie
5n ^et^inn be^o 14. '^abrbiinbert«? ber romiiiifaner ^obann oon ']3ari^
a\§> .'pl)potl)ei c oertriu nnb uieüeidjt und) ber (ntl)crifdie 3:beolocie Ofi=
an ber, fdieint nnd) i^ntljer an nidjt Uicnigen Steifen fid) an^in'djliellen.
vc^be'i''(ii)vifir; ^^'" ^ic (SkH]cini)nvt Slnifti int Saframciit 311 ertlnveu, lcf)rtc l^utf)cr eine Wbi»
quitöt Dc€ Ceibc'5 (Sbrifti. iHuf bcii (Sinuianb aber, baj3 bann bcv ih'ib 6l)vifti überall
ü"i, i'vUMbevte cv, man muffe iinteififjcibeii junidjeu ber C*'K\]cnRnul an fiel) nnb ber (^Me*
i]enuuu-t für 11 n '^. Sicfe abfnrbe nnb monopl)i)fitiirf)e i>orftcllnnn uon ber lUnqnität
be^o l\Mbe-5 ßbrifti ift and) in bie JTüntorbienfonnel eingebrnrnjen.
'luSiuna.' l». Xie 'JJieiniinci eiiiicjer iitteren 'Ideologen, b(\]] bie 'i^rot- nnb i'^cin-'
fnbftan^ teitv uenoanbett uun-be, teil>? bleibe.
iiii^ h^in\ bn- .'). Tie ^H'nininblniiti im aügemcincn pp^'Ö^ befiniert 511 uierben aU$
^iHntDaiiMinui : j^j ^^ ^ ^. ^^ ^^ jj ^^ ^ j jj ^ ^. ^ ^^ ^.j^ ^, l jj ^ -^ ^^ ^ ^^ jj j^ ^ ^. ^, ^ trausltus uiiiiis tei in
aliam. ^nm '^iH^fen einer '-iHi-ioanblnnc] gebiert bemmui)
quo u. ad quem ix. e Hl boppcUer T e r m 1 11 n ^o, namlid) terminus aquo nnb ter-
ina^ti'-?^ "^"^^^s <:/rf quem. 33ei jcber '^^crmnnbUmg t)ört niindid) ein Ting in irgenb
einer ^uMfe anf, nnb etirac^ anbere^o tritt mx beffen StcKe. 'i^avieiiiaie, iini^
oermanbelt mirb, ift ber terminns a quo ; ba^o biird) bie il^crunuiblnng ent^
ftebenbe aber ift ber terminus ad quem, ^nbec^ muffen nnd) biefe beiben
Termini nocbmalv nntcrfd)ieben loerben.
a. "^er 511 neruninbeinbe oicgenftanb oerliert näm(id) bei ber J^erluanb-'
Inng etiinvo , univ er lundjer befafl, betjiitt aber and) etioav, mie loir gteid)
fel)en loerben. Ter \\\ oenoanbelnbe t^egenftanb f d) l e d) t.l) in loirb ter-
minus totalis a quo genannt, uuibrenb bac^jenige biefev (5)egenftanbc!3, uni!?
bnrd) bie ^^enuanblniig aufbort in ibm ^i fein, terminus formalis a quo
beißt.
^. 'J(bnlid) ift bav %^robnft ber l^erunmblnng ober ber bnrd) bie ^er-
unmbtnng cntftel)enbe C^kgenftanb fd)lecbtb in ber terminus totalis ad
quem, bagegen bavjenige, iiuic^ ber 511 oenoanbelnbe ('»n-gcnftanb uor ber t^er-
unmblung nidit iimr nnb bnrd) biefelbe luirb, ber terminus fonnalis ad
quem ;
iSiuiiSiwiW ^- »-'^^^^ii^^ beiben Xeniiini C^Umii e in f am e v, mav mit bem terminus
formalis ben terminus totalis bilbet. JyebÜe bicfec^ beiben Termini ge=
börenbe (Memeinfamc , fo ()ätten unr feine '-I^ enua nb l nng, ionbern eine
^ e r n i d) t n n g beo terminus a ([uo nnb eine .p e r ü 0 r b r i n g n n g beö
terminus ad quem. ^Diefev '^(nfbören bcv einen nnb (Sntfte bcn einev
anberen iriire aber feine ^ermanblnng;
c. ein innerer ^^Mn nnuen biui g ,;iuifd)en bem ?(nfbi)i'en be^^ ter-
minus formalis a quo nnb bcin ©ntfteben be^o terminus formalis ad
quem, (i^-rfterer f)ört auf nnb i n f ol geb ef f en entftel)t (eignerer, nnb bie
(Sntfte^nng be^ (enteren forbert bie -^difbebiing beio erfieren: beibe finb
innerlid) oon einanber abbängig. 5>gl. Framelin, 1. c tli. 13.
Iiinu^
mnovov
3i'.)aiiiiiu"iil)aiui
>iivten tev i5ev= 4. ^ie ^cnoaiiblnnq fann fein
lüanbUmfi:
§ 188. 3)ic Svnn^^fubftantiation. 669
accibcntale:
201t;.
d-iflcmivt bcv
ivansiubftan»
tiatio'n.
a. eine ncc ib eiitate, conversio accidentalis , uienu bei* ,^ii Der=^
UHUibctiibe ©ccjciiftonb in fciiicu 51 cci beut i tMi -eine ^Hn-iinbcniiig erfiiljvt.
©0 ift e^3 eine accibentale ilH-niianblung, \\m\\\ ber ^ünftlcv aii^^ einem 3}?ar^
niorbtorf eine ©tatne mcigclt;
b. eine fnbftantiale über fornieUe, uunm ein (SJegenftanb in fubftantiak'
feiner forma suhstantialis eine ^eränbeinng evfälirt. (Sine fnbftantiale
^i^cnuanblung criciben §. i^. (Speifc nnb Tranf , luenn fic in g(eifd) nnb
^(nt bey 9}^cnfd)en übergeben.
5. 'Die ^ran^ f nbftant tation ift eine ganj eigenartige SBer-
luanbtnng, mirahilis et singularis conversio, lüic 'b(\§> 2^r ib ent in n in
(Sess. 13 de Euchar. can. 2) fogt.
a. Qn il)r ift ber terminus totalis a quo bie ^nbftan^ bc§ ^roteg
nnb $Beine^o mit ben '2(ccibentien , ber terminus formalis a quo aber bie
(Eubftan^ bc^ 53rüte^^ nnb 'iinnne^ allein, b. 1). ol)ne bie ^(ccibentien; ber
terminus totalis ad quem ift bac^ &Ieifd) nnb 33tnt ß()rifti unter ben
^eflaltcn uon 33rot nnb 'iöcin, ber terminus formalis ad quem bagegen
h(\^ %\z\\d) nnb '^(nt (il)rifti, abgcfet)en luni ben fatramentalen ©eftalten.
b. Dag ben beibcu ^^criiiini (5^ eni ei nf a nie finb bie ö^eftatten üon
^rot nnb ^V'iuv uiehi)e jeber 2;eriuinn^>, menn and) in uerfdjiebcner ©eim5-
lueife, befi^t.
c. 'I)er innere ^ n f a m m c n l) a n g ,vinfd)en ben beiben S^ermini
beftet)t barin, "^a^!^ anf G^rnnb gbttlid)cr '-l^oKinadit mit ben .Honfefration^o-
lüorten be«ö ^4>ricftere bav ';?(nfbören ber '^^rot^ nnb 3[l>cinfnb(tan3 nnb ha^^
@ntftel)en bev gtcildjee nnb '^Intec^ ($l)rifti uerbnnben ift.
II. T)er ^emeic^ für bie Iranefnbftantiation ergibt fid)
1. an^^ ber ()eiligen ©dir ift. il^enn man bie ilt>ürte : Hoc est
corpus meum ; panis, quem ego dabo, caro mea est, im mabren nnb ftautintiün in bov
cigentlidjen Sinne uerftcl)t , fo ift bauiit nnuiittelbar and) bie Iran^ofnbftan- "'"''^''" ''^"''^'
tiation gegeben. Hoc, baejcnige, irav (il)riftnv in feiner .panb bält nnb
barreid)t, ift fein ^eib; ebenfo ifi bac> ^M'ot, bac^ er geben mirb, fein 9eib.
^eibe ^eljanptungcn fönnen nur lum bem nntcr ber ^i^rot<ogeftalt gcgenmiir^
tigen Öeib einen Sinn l)aben.
33etrad)tcn mir niiber bie (i'infel.qnuvoiiun-te : Hoc est corpus nieuni. „,„^^mf*'J,^;. ^^.i„,
Diefe ^^et)aiiptnng mnf3 uial)r fein, ba bie emige ^il^al)vl)eit fie anefprid)t. ^mxnmvoxw.
@^ mirb aber bie fnbftantiale ^bentitiit ^mifdjen bem Snbjeft nnb
^^räbifat bebanptet. Da^^ Snbjett, hoc, meift auf bne ()in, ma-o ^^\\K-' in
bie §anb nal)m, alfo auf ^43rot, beffcn Snbftan^ unter ben fonnatnvalen 5lc=^
cibentien e^'iftierte. T^aium mirb anc>gefngt, c^ö fei ber l'eib (Sl)rifti. Da
nun ber Sai5 miberfinnig märe : Die Subftan,^ beo ^^-^rotee* ift bie Snbftan^
bc§ Selbem (£l)rifti, fo muß bie burd) ha^ 'i^ronomen hoc bei beginn bee^
Sat^e«^ be^eidincte ©ubftanj be-? 53rotev beim Sd)liiffe be^o 2a^e«o aufgebort
l)aben ju fein, nnb an bereu Stelle mnj3 ber Vcib ©brifti getreten fein.
Sonft uuire bie 53el)auptnng : Hoc est corpus meum, eirie Unmal)r l)ei t.
Ta-o *53ronümen hoc ber (Sinieuniigvmorte be,^eid)net alfo nad) ben ^-linn-ten
corpus meum ben Öeib (Sl)rifti ; bac> ift aber nur möglid), menn \>'k Sub^
ftauä be£^ ^^rote^ aufgel)ört l)at nnb ber ^eib ßl)rifti gegenmiirtig ift. Der
Salj : Hoc est corpus meum , entbält benniad) eigentlid) 5mei ^|-^el)anp^
taugen, niindid): „'ilnie id) unter ben (^^eftalten oon ^rot barreidje, ift mein
Öeib" nnb : „5Ba^5 id) unter ben (^eftalten uon ^rot barreid)e, ift fein 53rot."
Die negatiüe ^^ebauptnug ift in ber affirnmtinen entl)alten, mcil biefelbe fonft
-'Ol
rie Ivaii'ofub
670 3iwfitev Xnl 55on bcu ©afvaincntcu im eiuäclnen.
fatfd) iväre unb rtd)tig I)eigcn müBte : „^ie[e^ ift ^rot uiib in beinfclbcii
ift mein Scib." ^dlcibiiiö^ !ann üon einer (^clbtaffe ncfaöt werben : T)icie^
ift ^db, inbcm iiietn)3()oriid^ ba§ in bcr ^affe cntl)a(tcne ^elb für bic ba§>
(S^clb cntt)altcnbc .shiffc ncfd^t luirb. ?(bcr in bcn (Sinjet^nuigeuiortcn fel)leu
alle 5ur ^2(niucnbnng einer ä)?etapl)er erforDerlidjen ^ebini3nnt3en, bic überbie^
nod) bnrd) bic Umftiinbe, nnter benen jene il^ortc gc|prod)en umrben (u. 2000),
üölüg anögejd)tüffen ift. 'Die einfad)c '^(nalijje ber ©infet^nngoiuortc jengt
bal)er für ben ^^egriff ber Xran«ö[ubftantiiUion.
2019. bliebe nod) ein Hmeifet, ob bic 'iinnte bcr ^Unifefrution al0 ^kuici«?
ivabitipn über gelten fnr bac^ vognia ber 5^ranc>|nbitantiation, |o nniJ3te er üon ber Z[]at^
^'' ^Ä""^^'f^t^^ ücrid)end)t merben, baj3 hiv$ Xribentinnm an^ benfelben argumentiert,
mie fic and) in bcr ganzen Xrabition ftetg aU nollgültigcr 33eaici^> bc=
trad)tct mürben. Qnouiam antem Christus redemptor noster corpus
suum id , quod sub specie panis ott'erebat , vere esse dixit , ideo
persuasum semper in Ecclesia Dei fuit .... conversionem tieri
totius substautiae panis iu substautiam corporis Christi Domini
uostri. Trident.y Sess. 13 de Euchar. cap. 4;
ite"^d)n> bei- 2. {\n<> bcr ^^ c l) r c bcr 1)1. ^iiter. 'Dieiclben crfliiren l)äufig,
^ ^i>äuv: ^ ^^^ ^\^ @nd)ariftic nid)t ^rot, fonbcrn bcr mal)rc 8cib (^l)rifti ift.
tft^SfÄ? Qui apparet panis, panis non est, etiamsi gustu sentiatur, sed cor-
ionbevu bcv veib p^jg Qhi-isti ; et quod apparet vinum, yinum non est, etiamsi gustus
hoc velit, sed sauguis Christi. Gyrill. Hieros., Cat. myst. 4 n. 9;
mA) bcr «OHIO b. bai*^ uad) bcr .S^onfcfration fein ^^h'ot uielir \>i\ ift, fonbern nur bcr
ionbevn M\\\ \?cib (^l)ri|tt. Chiuiat Dominus Jesus : hoc est corpus meum. Ante
vnb; benedictionem verborum coelestium alia species nominatur, post
consecrationem corpus signiticatur. Ipse dicit sanguinem suum ;
ante consecrationem aliud dicitur, post consecrationem sanguis nun-
cupatur. Et tu dicis amen, h. e. verum est. Amhros.. De myster.
c. 9. Antequam consecretur, panis est; ubi autem verba Christi
accesserint, corpus est Christi P]t ante verba Christi calix
est vini et aquae plenus ; ubi verba Christi operata fuerint , ibi
sanguis Christi efficitur. Auetor. Uhr. de Sacram., 1. 4 c. 5 ;
^"^iSibeu;^ c. baj3 ba^^ !:>3rot ücrmanbclt mirb in ben 2c\b (Sljriftt, mofür nanicnt==
lid) bic ^^HH'te gcbrand)t iuerbeu : panem mutari, trmismutari^ commiäari,
transelemeiitari, co^iverti^ transire, transformari (^{isia-o'.slai^aL, (isia-
[jxXA£cji^ac) in corpus Christi. Quomodo panis tit corpus Christi at-
que vinum et aqua sanguis Christi ? Dico tibi et ego : Spiritus
Sanctus supervenit et efticit liaec .... Est revera corpus unitum
divinitati, natum ex sancta Virgine, non quod in coelos assumptum
corpus descendat ex coelo , sed quod panis ipse et vinum trans-
mutanUir ((is-a-oioOv-a:) in corpus et sanguinem Dei. Joann. Damase.,
De lid. orthod. 1. 4 c. 13;
'ÄcSMunr ^^- ^^^6 ^in'c ^Hn-iiHinMung 511 uerglcidjcu ift
mit bcv von a. mit bcr ^^crmanMnng non '-llMiffer in 'iBein nnb iilin^^
\uin sveiicn inlid)en '^H^nnbcm. Aquam olim in vinum, quod sangnini affine est, in
bJi'^T^^pf'nnr C^^^^ Galilaeae transmutavit, et eum parnm dignum existimabimus,
cui credamns, cum vinum in sanguinem transmutavit V Gyrill, Hieros.,
Cat. myst. 4 c. 2;
(3. mit bcr natürlidjen Uiniiui 11 b 1 11 ng ber ^peifcii in nn-
fern :i'eib. Illud dicere alienum non (^st, (juemadmodum natura-
, § 188. 2)ie Üran^jubftantiation. 671
liter panis per comestionem vinumqiie et aqua per potionem in
corpus et sanguinem comedentis et bibentis transmutantur, ut nee
corpus fiant aliud a corpore eins, quod prius extabat; sie paneni,
qui in prothesi praeparatus fuit, vinuni item et aquam per Spiri-
tus Saneti invocationeni et adventum .... in Christi corpus et
sanguinem converti, ut nequaquam duo sint, sed ununi et idem.
Joann. Damasc, De fid. orthod. 1. 4 e. In;
Y. mit bcr 5ii)öpfung bcr ©ubftaii^eii. Ut ad nutum prae-
eipientis Domiui repente ex nibilo substiterunt exeelsa coeloriim,
profunda fluctuum, vasta terrarum , pari potentia in spiritualibus
sacramentis verbi praeeipit virtus et rei servit etfectus. Iddor.,
Hom. 5 de pasch, n. 2. 'bcr öftere norfonimcubc il^ergloirf) mit bcr Qn^
farnattou (Justin., Apol. 1 n. 65) ift minber aböqmit in bcr ()icr frag*
(iii)cn 33c5ie()iing unb Umn iclbftucrftäubüd) niiijt at^ ein ^Irgiimciit für bie
Tranyfubftautiatioii gelten. 2id)crlid) ift er nad) bem ('»kfagten uid)t gu
urgiercn mib bnrf uid)t im ©imie ber ^^iip i^ » i^t i ou ober bcr l)l)poftn==
tifd)cn Union bc^3 Öcibcy (Il)riftt mit bcr ^ubftan^ bey 33rotCv unb
SBcinc^ nerftnnben merbcn.
2)aß im Slltcvtinn, tno bcv ©prarfjqcbraud), namcntlid) bcv Sinn bcv 5i?orte ^ 2021.
yUtur, ©ubftauä, 3(cci beuig lueber fivd)lid), iiod) tt)eologi[d) fi^-iert umv, ()eiit3utac]c ^^^'ÄuliT^'
onftößigc unb unftattbaftc 5(ii^bvüde in gau,^ fat()o(iid)cm Sinn gcbvaudit luuvbcn, fiubct
fid^ l)icr aiie bei nllcii anbercn Tognicn. ^Iihmiu babov ,v -^- Sb vi) f o ft omii § iiiib anbcve
jagen, bie 9hitur bc^ ^xoU§ bleibe, ]o üevfteben [ie hieriintov lebiglid) bie ^^(cciben*
tien, ta fie ia bie 3?eni)aiibliing bev iürotfubftans in ben Öeib (i()rifti gan5 unsiueifeltjaft
(ef)rcn. Senn bie 2tccibentien ferner Sl)nibole genannt luevben, [0 t}at biefe!^ mit ber
3lüingli'fd)eu 2{benbma(}l§le()re nid)t ba§> minbefte ^n fdjaffen. Sie [inb bie faframentalen
3eid)en be^3 i?eibc§, ber mirflid) unb uiefcntlid) unter ibnen gegenmärtig ift. "i^gt. oben
n. 2006;
3. an^ bcn Liturgien, in mctd)cii in maniiigfad)en formen nn ^.^ ^^2.^^^^^^,
^anon gebetet luirb, (^ott möge '-Orot unb ^-ü?cin in ben ^eib iinb bac> 53liitftäutiationhiben
(I()rifti Dcriiunibctn. So mirb in ber öitiu-gic bcv l)cil. (^h'cgorino gebetet : VciTfinZl'u'.'
Domine, tua voce haee proposita transmuta .... Spiritum tuum
mitte, ut . . . . transmiitet proposita et saneta dona ista in corpus
et sanguinem nostrae liberationis. ^n ber be^^ t)cit. ^^afiliui^^ l)eif?t
e§: Transfer e<>s ^i. e. panem et vinnm) ita, ut panis qnidem liat
corpus et lioc mixtum in calice sanguis tuns pretiosus. il^gl. ond) bie
Liturgie be^^ t)eil. (Sl)rl) [oft omn v bei Framelin, 1. c. pag. 120;
4. a iU> b e r Ü b e r e i n ]t i m m u n g ber 0 r i c n t a l i f d) c 11 Sl i r d) e n=
gern cinf d)af tc n nnb (fetten mit nnferer t'et)rc. ^.^lamenttid) bie
©riechen l)obeu ben begriff nnb bivi ^ort ^^nubofiibftantiation aihobriiif=
\\d) gebitUgt;
5. a u ^0 ben Sc () r c n t f d) ei b it 11 g e n b e r ^ i r d) e. 5> e r c n g a r ^.^ /jj^-'; ..,^,^,^.
mußte bcfeiinen, ])anem et viimm snhsttmtialiter coiicerti in öic ^vauMuD
veram et propriam ac vivmcatricem carnem et sanguinem Jesu
Christi Domini nostri. Xao oierte Öa tcranf on^il (ebrt bie reale
^räfeng, transsuhstantiatis pane in corpus et vino in sanguinem. ^m
^^on^il Don J^toren^ beißt e^3 : Substantia panis in corpus Chiisti
et substantia vini in sanguinem convertuntur. '^ac^ 2^ribeutinum
bifiniert : Si quis dixerit, in sacrosancto Eucharistiae sacramento
remanere substantiam panis et vini una cum corpore et sanguine
Domini nostri Jesu Christi, negaveritque mirabilem illam et singu-
^einvidj'CuPVev t, .Hoiupenbiiim bcv Ipfliiiatit. 11. _'. 4:3
Ivci iätji' ülH'i
672 S'i'citei- Xe'ü. ^on bcu ©ofrauienten im einzelnen.
larem conversionem tot ins substantiae paiüs in corpus et totius
substantiae vini in sanguinem, manentibiis dumtaxat speciebus panis
et vini , quam quideni conversionem catbolica ecclesia aptissime
transsuhsta^itiatioiiem appellat, anathema sit. Sess. 13 de Euchar.
can. 2. ^gl. aud) Prop. 29 bcr 2l}nobe uou ^iftoja, btc (^'ntfc^ctbung
biT ^uquifitiou uom 7. Quli 1875 unb Propp. 29 uiib 30 bc^ Üi'oicnnni,
öon ?eo XIII. üeruvtcilt am 14. ^e^cmber 1887.
§ 189. 3utcgrität (£f)rifti in ber (^urijoriftic,
^i^g(. Franzelifi, De SS. Eucharistiae sacram. et sacrif. Th. 11; ®i()v, S>ie ()ei*
ligen gnfvanicnte ber fat()olifd}cu fiivdje. I § 60.
Hute r j c b c r 6) c ft a 1 1 n n b j c b c m !I c i l c b e i b c r @ e ft a 1 1 e n
bie CsutiHUitat i f t g () V l t U Ö Q t^ H A IUI b 11 H 0 C t C l l t l] C Q C Hill ll V t l 0.
^Hciiavinie. 1. ^ic|c !Il)e|e cntt)alt brci 33cl)auptinu3en :
1. ß()i-ifiu^ ift gnu^ gccjcnunirtii] unter j, ebcv (JUftnlt;
2. (i()rifUbo ift 1VIH5 gccjcuunirtig nutev jebem Icilc ber beibcn ^e-
ftaltcii Hiid) ber JIremmug ber (^>e[talten;
3. (S;i)ri|"tuy ift (}a\rQ gegeuunirtig umer jebem leile ber belben ©e-
ftalten oor ber Ircnninig ber Ö5eftalten.
^ie beibeu erfieu 2iii;e finb de fide, ber britte ift sententia certa.
II. T)er ^ eineiig für bie beibeu erfteu ^ii^e ergibt fiel)
^. ^ ^*^-^- 1 . a II -o b e r l) e i l i Q c u ^ dh r i f t.
bei i)oii. 2dniit. a. (^ui uiauducat meam carnem et bibit meu^n sanguinem
qui manducat me . . . qui manducat hunc panem. Joann. 6, 57 sqq.
,pier luerbeit bie ^^(uc^briidc meam carnem, meam sanguinem, me, hunc
panem alc^ gteid)bebeutcub gebnuuijt, unii^ nur im 2iunc uufere^o ^ogma^^
rid)tig ift. 9?ad) beiii beil. *il.^au(u^> ift baljer mit Ü{ed)t manducare panem
et bibere calicem ebeufouiel une manducare panem vel bibere calicem.
.^a er erfliirt fogiu-: (^uicunque inanducaverit pcinem liunc re/ biberit
calicem Domini indigne , reus erit corporis et sanguinis Domini.
1 Cor. 11, 27.
b. rag \\K\A) ber Teilung ber (^U'ftalten unter jebem Üeile berfelbeu
(£l)riftuv gau,; gegeuunirtig ift, fotgt auv \>z\\ i^lHn-gängeu beim \^%iz\\ ':?(beub^
uml)le. ii>cuii nuiu '^w^) bel}aupteu un((, (J()riftu^^ \]<\\>z \>^^^ ^^rot ^uerft ge-
brod)eu uub bann bie '^inn-tc ber ^{^oufefratiou barüber au-ogefprod)eu, fo ift
bod), ^uinal \\<\&) ber 5luffaffung ber gefaniteu ^rabition, fiel)er, \>\\% er beii
Äeld) \\K\^\) ber iHnMimublung ^t\\ ciu^^edieii reidite. riefelben geuoffeu aber
beu ganzen ßl)riftiic^, ber folglid) iiutcr \>i\\ eiii^clueu ^edeu ber (S^eftalteu,
weuigfteu«?^ \\(\A) uoll^ogcuer S^renuung, gegeinuiirtig ift;
bei bcn iinitcvn. a. 'I)ie 33ätcr (eljreu uou 'htw eiujelucu ^cftalteu, ber Öeib ^efu, ber=
fclbe , uield)er im .'oiimuel oertliirt ift, fei unter i()ueu gegeuunirtig. Fide
credo, panem , dum verbo Dei sanctiücatur, transmutari in corpus
Dei Verbi. Gregor. Ngss., ürat. catech. c. 37. Illum, qui in super-
nis sedet, qui ab angelis adoratur, qui sedet penes incorruptam
virtutem, hunc manducamus. Joann. Chrysost., Hom. 3 in Ephes. n. 3;
ugl. De sacerd. 1. 3 n. 4;
b. 35ou hzw eiu^elueu 2^eiteu ber ^eftatteu Ie()rt ber t)eil. .^ftbor:
Corpus I Domini ) taiitum est in exiguo , quantum esse constat in
§ 189. Integrität (S^rifti in ber (Snc^ariftie. 673
toto. Hom. de corp. et sang. D. Et si parum sumas, et si pluri-
mum liaurias (sanguinis), eadem perfecta est omnibus mensura re-
demptionis. Ambras., Ep. 7 ad Iiist. n. 8 ;
3. aiig ben Liturgien. xicÄtätiu
a. Qu ber ambrof tauif d)cu l'Hunjic ^cigt e?>: Hostia, c[uae ^jjj^^>\lt/^'J9!^
oö'ertur a plurimis, et unum cori)US Christi Sancti Spiritus infusione .süvciie^
perficitur. Singuli accipiunt Christum Dominum , et in singulis
portionibus totus est, nee per smgulos minuitur, sed integrum se
praebet in singulis.
b. Qn ber Öitiirgic be^ f)ei(. ß () r i) f o ft o m u ^$ betet ber ^riefter :
Frangitur et dividitur Agnus Dei, Filius Patris, qui frangitur, at
non comminuitur, qui semi)er comeditur et non consumitur;
4. an<$ ber ^ra^^ ^^^^ Ä'irrf}c, uic(d)e je nad) ben Umftänbcn
bie ^(. Kommunion unter einer ober unter b e i b e n (^eftalten aueteilen liijst.
S(ud) tüar e^o non je[)er (^ebraud), bie |)ofttc ju teilen nnb bie ^eile
berfeiben ben ^omnumt^ierenben ju fpenben, fomie and) allen benfelben ^eld)
5U reichen;
5. an^o ben Ö elir ent f dieibunqen ber 5!irdie. ^ac^ ^ion^il ^.'ff- ,
uou ^onftanj be^eidjnet eö alö uu^tüeifcltjafte (^laubemolel}re , integrum idKibnuflcn, über
Christi corpus et sanguinem tarn sub specie panis, quam sub specie ^«^ onugntot.
vini veraciter contincri. Unb Uv5 Si o n ,^ i 1 luui gl o r e n 5 ertliirt :
Totus Christus continetur sub specie panis et totus sub specie vini.
Sub qualibet quoque parte hostiae consecratae et vini consecrati,
separatione facta, totus est Christus. Decr. pro Arm. ^a!o Tri-
bentinum enblid) befiniert: Verissimum est, tantundem sub alterutra
specie at(iue sub utracjue contineri; totus enim et integer Christus
sub panis specie et sub quavis ipsius speciei parte, totus idem sub
vini specie et sub eins partibns existit. Sess. 13 de Euchar. cap. 3.
Si quis negaverit, in venerabili sacramento Eucharistiae sub una-
quaque specie et sub singulis cuiusque speciei partibus, separatione
facta, totum Christum coiitineii, anathi^ma sit. L. c. can. 3;
6. aue ber 5iatur ber ^ad)c. Katic^lSWo-
a. Wid)t ber tote, fonbern ber Icbenbige, auf er ft au b enc Sl)ri|tu^"^ logicat-.
ift gegenuuirtig , in beut gleifd) unb ^lut ntd)t oon einauber-getreuut fein
fönuen. ^^cbod] ift nad) ber Öet)re bec^ Äon.^ile uon Xrient bal)in 5U
unterfd)eiben, bajl vi verbormn nnb ex veritate sacramenti allerbingo
unter ber 33roti?gcftalt ber i'eib gegenuuivtig ift, ha^ Wwi unb bie «Seele
aber fraft ber n a t u r a I e u ^f 0 n 1 0 ni i t a n ,^, vi naturalis co7icomitantiae
ober connexionis. Qu gleid)er Ü^eife ift unter ben ©eftalten be^^ ^einee
vi verborum ha?:^ foftbare 331nt t3egcnunirtio , per concomitantiam aber
ber Öeib unb bie Seele. Vi uiiionis hypostaticae ift bie (^ott()cit C£l)rifti
mit allen 33eftanbteilen ber nienfd)lid)cn ^Jatnr oercint. Semper haec fides
in Ecclesia Dei fuit, statim post consecrationem verum Domini
nostri corpus verumque eins sanguinem sub panis et vini specie
una cum ipsius anima et divinitate existere; sed corpus quideni
sub specie panis et sanguinem sub vini specie ex vi verborum :
ipsum autem corpus sub speöie vini et sanguinem sub specie panis
animamque sub utraque vi naturalis illius connexionis et concomi-
tantiae, qua partes Christi Domini, qui iam ex mortuis resuirexit,
43*
^flÄ i"i= nber Sess. 13 de Eiicliar. cap. 3 iac^t c>? f rf)( c d) tl) in , b. l). of)nc bcn
bcminuin.Katio .]ii[at3 sepavatione facta, (iljitftibo |ci luitcr jcbcm Xcilc ber bciben (5^c-
674 Breiter 2^eil. §Bou beii ©afronienten im eiugelnen.
11011 ampliiis morituius , inter se copulaiitur : divinitatem porro
piopter adiiiirabilem illam eins cum corpore et aninia hypostaticaiii
iiiiioueiii. Trident., Sess. 13 de Eucliar. cap. 3. ^gt. S. Tli. 3
q. 76 a. 2.
b. \><i\^ aber ber gan^^c Sl)riftu^^ in jebcni ^ctlc bcr (^kftaltcn ö^cjcii-
uuiitig ift, folgt barauc^, \^i\\] er suhstantialiter iiiib per transsiibstan-
tiatioiieiii gegeiiiuiirtig ift. Corpus Christi est in hoc sacramento per
moduni substantiae, id est per modnin, quo substantia est sub di-
inensionibus, non auteni iier moduni dimensionum. S. Th. 3 q. 76
a. 3.
(SHN^Sav^ ^^^' "^^^ß Si)riftuci aiid) nor ber 5:ci(nng bcr ©eftalten unter iebem
(iiiiUii lun- bcv Gleite bcrjelbcn gcncniinirtig ift, bat ha<- !i:ribciitinnin ^luar nid)t befiniert
2r' '"■■
CMeft
bcmi
tlipologica. , •II-
ftattcn gogcinuartig. Tte ratio theologica gibt bcr l)ci(. Xboinac^ alfo an:
Maiiifesium est, quod natura substantiae tota est sub qualibet
parte dimeiisionuni, sub quibus continetur, sicut sub qualibet parte
aeris est tota natura aeris et sub ([ualibet parte panis est tota
natura panis, et hoc indifferenter sive sint dimensiones actu di-
visae, vel etiam sint actu indivisae, divisibiles vero potentia. Et
ideo manifestum est, quod totus Christus est sub qualibet parte
specierum panis, etiam hostia integra manente, et non solum cum
franiiitnr, sicut qnidani dicunt. S. Th. 3 q. 7() a. 3 c. "^a^w fonuut
uocb, h(\]i uid)t bic Xciliuig, foiibcrii bic Äoiifefratiou bic Urfac^e bcr fafra-
nientalCH C^cgcnunirt Sbvifti ift.
•■^o:!i. %\\a. bici'ci" Scf)vc folgt aber tcinc^iucg^, 'bü^^ Sbviftii^ unter ben iiiigetcilten ®e*
uim-n^SlMiaTt^o^^^ mc()niiat^5 ober gav ii n,^ äbligc mal gcgcniuartig ift. Ä>ic bie Seele in jebem
iti tli)viniiv\iii= 3^^'il*-' be^o Slörper^ unb im gnn^en Slövpev bod) nur einmal (]eflenmävtig ift, fo ift and)
mal sioo,ciniuivtiii. Shviftn^o unter jebem :Ieile ber (i^eftalt, aber in ber gan.^Mi d^eftalt nur einmol gegen*
märtig. Numerus seciuitur divisionem, et ideo quanidiu quantitas mauet indivisn
actu, ueque sub-tantia alicuius rei est pluries sub dimensionibus propriis, ue(iue
(•(iri)us Christi sub dimmsioiiibus panis, et i»er consequcns iie(|ue iufiiiities , sed
t(iti( s in quot partes dividitur. S, Th. ;{ (j. 7(5 a. H a<l 1.
§ 190. ^^>crmnncu;, bcr curi)arifti]ri)cn C^kr^cmoart.
5.^gl. C^ibr, S^io l)eiligen Saframcnte ber fatl}olifrf)en itird)e. I § 61,
, . .-"•■'-• ^^ 0 mi e bic >{ o n f c t r a t i o n c^ in orte a ii v g e f p r o di e u f i n b , i ft
iu loiiimi. (Sl)ri|tuo gcgcmo artig unb bleibt ec^, io lauge bie (^e|t alten,
''"'SviVcv^'''^" bie feine f a f r am eii tale (^egeniuart fraft bcr göttlidjcn
(S i 11 f c t^ 11 n g g e f n ii p f t i ft , f o r t b a u e r ii.
1. tiefer eat^ ift de fide. Si quis dixerit, peracta consecratione
in adinirabili Eucharistiac sacramento non esse cor])US et sangui-
nem Domini nostri Jesu Christi, sed tantuni in usu, dum sumitur,
non auteni ante vel post, et in hostiis seu particulis consecratis,
quae post communionem reservaiitur vel supersunt , non remanere
verum corpus Domini, anathema sit. Conc. Tride7it. , Sess. 13 de
Euchar. cau. 4.
^,)cad)bcm ?utl}er aufang^o imfcrc ^l)efe nod) feftgef)altcn , iiatjin er
ipiitcr, naiucntlid) ^ur 33cfeitigiing ber 5lubetung uiib bcv Opfere^ bic ?ebrc
an, Cit}riftii^ fei nur im (^knuffe gegenlinirtig. spätere ;i^utl)craner, luic
2033.
in bev f)eiliiicu
5il)viit: C5-iii
§ 190. ^eriimueiiä ber euc^arifttfc^en (^^etjeniuavt. 675
S^emiü^, mobifisicrtcn bieg nnebevum, tnbem fic meinten, Sf)riftn^3 (ei im
gangen §(6enbma()(^^a!t, benedictio, fractio, distributio et manducatio,
gegenunivtic;, and) menn ba^ ©aframent fofort jn S^vanfcn getragen, nid)t
aiier mcnn e^3 in pj^xide anfbemaljrt merbe. (Siegen aOe biefe iieljren ift ber
angefii()rte ^anon bt§> 2^ribentinnmc> gerid)tet.
II. 2(nc^ bie[c^ ^ognm ergibt fid) unmittelbar
1. anö ber ^eiligen (^d^rift,
a. (Sf)riftn!3 forbcrt anf (55runb feiner ^cgcnlvart gum @cnnffe fetiieig
3'(eifd)e^^ nnb 33lnteo anf. Bibite ex hoc omnes. Hie est e^iim san<iuis
mens. T^ie reale (Gegenwart gel)t atfo bem ©ennffc iioran^>. ^o argn- '""'"""' ^^''"'"'''
mentiert und) ba§> ^ o n ,', i l n o n !I r i e n t : Relitiua sacramenta tnnc
primum sanctificandi vim habent, cum quis illis utitur ; at in Eii-
charistia ipse sanctitatis aiictor ante usum est. Nondum enim Eu-
cliaristiam de manu Domini apostoli susceperant, cum vere tamen
ipse affirmaret , corpus suum esse, quod praebebat. Sess. 13 de
Euchar. cap. 3.
b. 5(nd) bie ^^ e r () e i ö n n g c^ m orte bcireifen bie ^l^crmanen; d^tn'ifti
in ber @nd)ariftie. ^ie ©peife ift niimtid) Speife, ob fie genoffen unrb
ober nid)t. So ift aud) dljriftn^^ , ber nt^ Speife iicrfprod)en nnrb , nntcr
bcn (^eftatten gcgenmärtig n n n b () li n g i g o o iii (^ e n n f?.
c. (5iib(id) mcifen bie 5(iicbriide : calix sanguinis mei ober in meo
sanguine nnb bie S^*age bev 5(pofte(c> (1 Cor, 10, !()): calix henedictio-
nis nonne communicatio sanguinis (Christi est? bnranf l)in,
baf^ ber .sjcld) bae '^Mnt be^o ,5)errn entl)alt ;
2. an<s ber beftiinbigen lUM)re nnb Übung ber ^ ii'ii)*-^ Tie-vmmincns
^Wub bem ilengniffe ber initcr ftel)t feft, md)Wx\'d)vv
a. ba(3 ben (^liinbigen, mcld)e bem ()I. Dprer nid)t bciuiobnen tonnten, ^nviiu'-
bie @nd)ariftie bnrd) bie Tiafone gejcnbot mürbe;
b. b<\S^ bK CSt)riften bei langen nnb gcfabroolleu ^)ieiien bie C^ndjariftie
al^o mäd)tigfte^^ Sdmt^mittet mit fid) fül)rten;
c. baf5 bie (indjariftie in ben itird)en anfbema()rt mnrbc;
d. baj3 b^% \)\. Saframent andi oor bem ÖkMuiffe angebetet mnrbe;
e. baj3, mie in ber römifd)en ,^ird)e beute nod) am .s^arfreitag, in ber
gried)ifd)cn ^iird)e oon altere^ l)cr uuil)renb ber gan,^en Jniftcn.^eit mit ^tn»?^
nal)me ber 2amc^tage nnb 3onntage, bie missa praesanctificatorum ge^
feiert mnrbe ;
3. a n «5 bem t () e o ( o g i f d) e n X^ e n f e n.
a. Urfadje ber ©egenu^art Gbrifti unter ben faframentatcn ©eftatten "'"lo
finb bie 35>orte ber ^lonfetration, metd)c nnab()angig finb üom (Sienuffe ber
@nd)ariftie. 3l^o biefe IXrfadje gefegt mirb, ift baber ß:t)riftu^^ in ber @n=
d)ariftie gegenunirtig ol}ne ^)üidfid}t auf ben (^cuuh biefer .C">inune(^^ipeiie.
b. Xie ^ermaneng eutfpridjt aud) beut ^kfen ber (Snd)ariftie im Un--
terfd)iebc oon ben anberen (Saframenten. ^ft niimtid) ba<^ 5((tarc^faframent
S{)riftn§ fclbft, fo ift e^ and) fongrnent, b<x)>i feine (^cgenmart oom
Empfange bt<o 2a!ramente^^ uuab()ängig ift, mäf)renb e^ bei bzw übrigen
©aframenten, b^ fie nur ® n a b e n m i r ! u n g e n in bem ß'mpfänger f)eroor^
bringen, entfpred)enb ift, aud) nur in actu trauseunte be§ ömpfangeÄ ,^n
mirten.
i(»35.
Kationes theo-
icae.
676 3n?citcv Steil. 3>on ben «Safrainentcn int einzelnen.
III. ?ln§ bcr ^^crmnncn^ folgt:
^cv (Sucfiovtftte. 5 11 bell tränten git traiicii. Coiisuetudo asservandi in sacrario
sanctam Eucharistiam adeo antiqiia est, iit eam saeculum etiam
Nicaeni concilii agnoverit. Porro deferri ipsam sacram Eucha-
ristram ad iiifirnios et in linnc usnm diligenter in ecclesiis conser-
vari, tum multis in conciliis praeceptum invenitur et ve-
tustissimo catholicae Ecclesiae more est observatuni. Conc. Trident.,
Sess. 13 de Eucliar. cap. 6. I^^l. 1. c. can. 7.
«fr".*^^"x 2. ^00 allciiiciliqftc ^afmiuciit ift au.^ii beten uiib babcr ,yt bieieiit
csudjaviftic. 3n^^5Uictfc oud) ^11 c^-poiiicveu uub iiiubcr^utragcu. Si quis dixerit, m sancto
KteTanfJobfu-ti^^ucliaristiae sacraniento Christum unigenitum Dei Filium non esse
mcvben. cultu lati'iae , etiam externo , adorandum atque ideo nee festiva
peculiari celebiitate venerandum, ne(iue in i)rocessionibus secundum
laudabilem et univei'salem Ecclesiae sanctae ritum et consuetudi-
nem solemniter circumgestandum , vel non publice, ut adoretur,
populo proponeudum, et eius adoratores esse idololatras, anathema
Sit. Conc. Trident., Sess. 13 de Euchar. can. 6. ^c|(. I. c. cap. 5.
3)ic @iirf)ariftic ift Sf)viftii5 in in-ot^iicfta(t, '^ow einer '-Im- o t aiibc t iiii g fanu
fcfjoit bc^ircgcu nirf)t bic 3i'cbo fein, luoil feine iH-otfiibftaii^ lior()Qnben ift, ebenfomcnifl oon
einer 3{nbetung ber Srotögeftalten an \\d), 'i^a biefelbcn ineber in ber ^Bivflirijfeit, nocf)
in bcin (^ebnnfon nnb bcr 3"fi'»tion be§ ^Inbetcnben noni Öeib Sl)vifti ^n trennen fmb.
S)ic S8rot§geftnlten U1er^en augclietct per concomifiDif'Knn, infofern fic mit ©l)riftn§ ein
(iMange^ , niiniüd) ^a^^ beitigfte l>ntar!§|nfranient fmb. ilMr beten beninad) in ber @nrf)Q«
riftie Sbriftn^J an, ben eobn (Mottet, n n t e v n n b mit bcn fatrnmentalen ©eftaltcn.
§ 191. J()coIünilcl)c (frörtcruitfi bcr l*cl)rc nun bcr rcatcu ^^-^räfcn,^ unb
bcr Trnitefnbftnntiation.
5?gl. Franzeh'n, I)e SS. Eucliaristiae sacraniento et sacrificio. Th. 11. 13; @il)r,
2)ie tieiligen Safiomenteber tatboli)d)cn ^inlje. I § 62 ff.
2038. ^ie '^(u^iciiuiiibcrfctMiiuien, burcb incldje bic ^f)co(ogcu ba§ (S^e^eimui^
mmft^ion kn- i^^'*^' ^Utarc^'nfvainciitev iiiifcreiii 3?erftiiiibiii!o eiiiigcrmafu'u f^u crfdjiiegcu fiifl}cn,
^;uri)avifticäiicv= fömi.^ji ^peit ciitfenit, beii CsMaubcii überfliiffia \n mnd)cii, nur bit^ii biciicu,
tonnen ncvnmp, ' . • r^-. ... ' ^ V. y t,! ■
lüa^^ nidit. itiic^ norf) mel)r bic ^hittucnbigfeit bec^ bcimitigeii (^)lnubcii^^ 51t geigen uiib
non oormil^ic^cni ®rübe(n n)ie uidjttgcu !II)eorien iiiuo ab^iifdjrccfcn.
T^ic Snid)ariftic ift ein W e I) e i m u i 0 im ft r c n g c n Sinne bc^ 5öortc^.
^ic 5.Hn-nnnft ocnnng bal]cr nidit nur nid)t ([\k> fidi felbft bic (Stiften;, bcr=
fclbcn gu cvfcnncn, fonbern and) nad) bcr Cffenbarnng üon feiten (^ottc^^
ift fic nid)t im ftanbc, biird) btoßc i^cniunftgrünbc bie^^ (^cl)cimni^ 511 bc=
mcifcn nnb abiiquat 511 oerfteben. Qininer()in aber fann fic wad) erfolgter
Dffenbarnnq bic ^^ongrncn^ ber @urf}ariftie bartl)nn nnb nnrfjiocifcn, baj^
bic enii}nriftifd)cn Cs)el]eimniffe mit bcn S3crnunftiva()r()eitcn nid)t in $C>ibcr==
fprurf) ftcl)en. 33gl. n. 63 ff.
I. ^ic ^ongrucng bcr @ud)ariftic ergibt fid) an^> fo(i]cnben @r^
loägungen.
^.20.39. ^ ^^ 1. ^ic Siebe nnb bic baramo I)ert)orgc^enbe eclbftinittciütng ift (S^ottee
}ortfd)icitfi'bc "i^tatnr nnb bic S3creinignng mit ^ott Seftimmimg unb 33ebürfni5 be^o
(«ftte§ m?rbJn ^^^tcnfd)cn, bal)er and) ^icl nnb SBcfen. bcr Sf^cligion. ^cr oodfommcncn
g«fnfd}cn. 9^cIigion fommt baf)er and) bic oodfommenftc il^cifc bcr ^Bereinigung (5^ottc^
mit uu^ unb unfcrer ^Bereinigung mit ©ott 5U.
§ 191. jl^cologift^e ©rörterung b. öeljve öon b. realen ^röfenj u. b. Xrau§fubftantiatioii. 677
^m ^arabiefc uinnbe(tc (3ott mit ben üJ^cnirfjcn. infolge ber ^ünbc
cntjog er xi)\m\ biefe 9nabcnrctrf)c 9^ä()c imb (S^ci^cimmrt. Qu bciii 5[)?agc
nbci% aU bic gDtt(irf)c ^rbarmimg bic ilUcbcröcrföIjmmc^ vorbereitete, na!)te
er fid) i^ncn tnieber iinb er|d)ien il)nen in t)orüberget)cnben Xt)eop^anien.
'äii^ ^ott bann fein 33o(! faiuiiictte, fnmmelte er t§ in feine nninbcr^
bare (^^egenmart in ber 5öülfenftin(e nnb nm bie ^iinbe^>(abe , ha§ ©Dmbot
feiner bteibenbcn ^egenmart.
^in 9^euen Xcftaniente mußten bie '^.^orbilber ^nr ooüfonintenfteii nnb
realften 55^irflid)feit mcrben , unc and) bie ^?rüp(]eteii geiueis^fagt f)attcn, baj3
ber ©nimanuet, ba^ (^ott in ber l'^^itte feine^i 33o(feci iuü()nen uicrbe. rie§
lünrbe erfüllt bnrd) bie Qnfarnation. ^er ©ottmenfd) ift nun ha§ -v^anpt
ber 3}?enfd){)eit nnb luolint in it)r. ©eunjs aber folltc bicfe^^ (cib()aftige 'ilH-)()nen
(^otte^^ nnter nnc^, bie mefentlidje '13rärogatit)e ber nieffianifdjen ^cit , nid)t
norübergeljenb, fonbern bicibenb fein mie ade TCnn-fc (S5otteg.
'I)a()er I)at C£()riftn^5 bnrd) bic red)t5eitige (£infc|3ung biefci§ Saframcnte^
fein U)al)rl)aftinec^ 3[Bol)nen nnter nn^o oereungt nnb ,^nm Gemeingut für ade
geniad)t. T)eninad} ift bic (Snd)ariftie i()reni ^^In^fen nnb ^^mcd'e nad) bie
gortfei^^ung ber ÜJt cnf d)mer b nng für ade Reiten nnb für ade £rte
bi^ 5um (Snbc ber 3Be(t. ^nrd) fie inirb im eigcnttid}cn 2inne ba^> SBort
bc§' .f)crrn erfüdt : Ecce ego vobiscum sum omnibns diebus usque ad
consummatioiiem saecnli. Matth. 28 , 20. Tabnrd) ift and) mit ber
ftreitenben ^ird)e bie triniiipl)icrenbc, ircnn and) ncrbiidt, mirflid) oercinigt :
Ecce tabernacnlnm Dei cum hominibus et babitabit cum eis. Apoe.
21. 3. 33g(. S. Tb. 3 q. 72 a. 5.
2. 'I)ic @nd)ariftie ift eine grogartige Cffenbarnng ber göttlid)cn '^ll( -ie Sdnuinic
mad}t, bie in bicfcm (Saframente eine ^cil)c ber gliin.^cnbften ^liMinbcr luirft, oiVcffciibavuiig
ber göttlidjcn ^UMetjcit, me(d)c in ba^ gnn;c Grlöfuiigviucrf biefen Sd)(nf^ A^e^^l,;i't''l^vidu■
ftein einzufügen lüeiil, nnb ber göttlicben l'iebe, bic ben l)öd)ftcn ^vab '''^-^^j';.^;!,;,;^^^^^^^^^
inniger iH'rcinigiing mit bcu l)(cnfd)en in ber bciliqcii .SJoiumunion erreid)t. (^Hfionunntv
33gl.^ S. Tb. :yq.'75 a. 1.
o. "^^ajl aber bie (^)cgemimrt (ibrifti eine f a fra mentale, oerbor=^
gene ift, entfpridjt eincc>tei(e bem Status riae , in meldjcm ber ^buibe
mi3glid) nnb ocrbienftlid) ift, nnb anberntedc^ ber .^iongrnen^ bcy Cpfere
nnb ber Spcifc, me(d)c beibc nur bei ber fatramcutatcn ^cin^iueife S()rifti
mög(id) finb. ^^gt. S. Tli. :> q. 75 a. 1.
4. 5vn ber ©udiariftic ift Sbriftitv nuc^ biirdi bie fatrauientale Äcin^o^ ^. ,7"V- ...
MC (i'ltCljilVIlttC
ireife ein ^knbilb aller jtugenbcn, bie er UHil)renb fcineo irbifdjcn ^ininbetc^ a7.> ijHntnib ber
genor i)ar. oivunbbc^^örau=
5. Ter (S^laube an bie iiürllidie itnb permanente (^egcniuart bce^ cnd)a= bcm> an kn nc^
riftifdjcn |)edanbe^> l)at in ber Ätrdjc ben 0) l a u b e n an ben g e i di i d) U ciinimts.
l i d}en ßl)r iftii^> mel)r aU$ a[ic?> aubere lebenbig erbaltcn, miiljreub bie
'^rotcftantcn hei ber X,'el)re oon ber (^kgenmart (5i)rifti blof3 int (Smpfange
nielfad) jur 5lnnal)me cine^> nur innerlid)cn, f u b j ef t i oeit (Ibriftu^> im
(^cgenfatA 5um gcfd)id)tlid)en übergegangen fiitb.
11. Tic Dfiealitiit (Jljrifti im ©afraincnt ift oerbürgt itid]t bloß bog* _^. |f*J.^-....
matifd) bnrd) bic Cffcnbarnng nnb bie Unfcl)lbarfeit ber £ird}e, fonbern aluitonctiid/'nci-
and) apologetifd) burd) bie (i^iften^ ber ^i'ixdjc fclbft, bereu innerlidj^ ^'"'f'^-
ft c §> nnb uu f e n t (i d) ft e § 5 e b c n ^5 p r i it c i p bie @ud}ariftic ift , f o)vol)l
\va§ il)ren staube n memoria mirabilium) mib i^rc SS e r f a f f u n g
1'043.
lUöfllirtireit bcv
(iuc()ariftie.
rvcifacl)i'v (^)C
liciuini'?.
678 3^citer ^ti\. in^in beii (^nfroiiienten im einzelnen.
(sacerdotium) , aU lim§ if)rcn .^u(tiif^ (sacrificium) imb i[)r ^cbcn
(commiinio) betrifft. 5l(€^ ^'ommuitioii ift bic @iifl)av{ftic bie :Val)nmg aüc§
übenuitürlirf)cu uiib mittelbar nml) h(\§. |)eitmittel bcö iiatürlicl)en ^ebcn^.
C^ne fic erftirbt jeiieio unb uerbirbt biefe^^.
il>n^ aber int,^iueifeU)aft c^eiuig imb f)öcl)ft fongnient ift, ift felbftoer'
ftiinblid) niid) iiiöölid). iHMr müßten bicfcii ^d)(itH sieben, aiid) uunin mir
biefc 'J^ii^glidjteit uid)t eiiifeben tonnten. Qebocl) fönnen iinr biefelbe anf
(^rnnb bcr geoffcnbartcn "ÜHibrlicit einii^ermafu^n unö crtliiren. ($^5 ift aber
in ber @nd)ari[iic 5unäd}ft ein breifad)ef> (^cbcinniiij! enthalten, ©in (^ebeim^
ni^^ ift c^ nämlid),
1. baß bie 5hot= nnb ^ilVinfnbftan^ in bic «Snbftan^ bco gleifd)e^o nnb
^Inttt-^ (SI)rifti nernuinbctt unrb, nnb -.u^ar nid)t, une cnim im natiirtid)cn
(Srnäl)rnngvpro,;cß a(Inuit)lid), tcituieijo, bnrd) einen 9catnrpro,^eß, bnrd) 5(f]i*
milntion, fonbern p 1 ö ti t i d), g a n ,v i n h b c r n a t ii r l i d) c r W^ c i j e, b n r d)
X r a n ^ f n b f t a n t i a t i ü n ;
2. baj3 bie ^M c c i b c n t i e n tum ^^^rot nnb ^in^in fort b c ft e t) e n, mit
allen bem ^rot nnb ^^i^cin cii^entiimlidjcn natürlidicn nnb natiirltd) u^at)r*
nebnUnn-en ilMrfnncjcn, ol)ne baf^ il)nen bie ä^rot^ nnb 'ilkinfnbftan,> ;,n (^rnnbe
liegt, nnb baß unter biefen ^^Iccibcnticn bic 2nbftan5 beö J^-Icifd^e^ nnb
^^Integi (^l)rifti sacraiiientaliter cicgenunirtin ift;
3. Mf^ bcr eine nnb nutcilbarc ^eib Cil)rifti gcgenmiirtiii ift, m o immer,
uucoiclmal immer nnb mann immer bie faframcntalen (S^eftaltcn in
geit nnb 9f?anm fid) finbcn.
^. ^</i_J- . III. ^n biefen brei cudiariftifdjcn (!'kl)cimniffen ift aber, menn mir
ftirdKn\Md)Vim fie ,;nnäd)ft gan;, im allgemeinen bctrad)ten, fein ^-il.Mberfprn(i^ cntljalten
)vmi|tVnirt?tbev ^' Ö^Ö^'^' ^'^ V 0 g i f. (Sc^ faiui ^mar uon bem faframcntalen GljriftU!?
voftir; nmndiec^ nicbt anogciagt merben, mac> oon bem coniiaturaliter e^-ifticrenben
(Il)riftnv ancigefagt uiirb. 'I^arin liegt jcbod) fein ^nnftoß gegen bie (^efet^c
ber ^ogif, mc(d)e nnr ncrbictcn, bay, uon einem Snbjettc in bcr nämlichen
3einc>UHMic 5ng(eid) ctmac^ an«gefagt nnb nidjt auc^gcfagt merben fann.
Qn (Sbriftn^o l)abcn mir aber eine boppeftc ©einemcifc ^n nntcrfdicibcn , bie
fonnatnralc unb bie fatramentale;
'^^'''""*^" 2. gegen bie *!l3l)l)fif. (^egcnftaub ber ^catnnuiffenjd)aft ift niimlid)
nnr ba^^ Sinnfällige. 5Illc£^ Sinnfällige an bcr ®nd)ariftie ift aber ben
5lccibcntten eigen, meld)e nniicräubcrt bleiben, "^a^ Übcrnatürlidjc an ber
(Snd)ariftic bagegen unterliegt, eben med e!o übcrnatürlid) ift, nid)t ben ^D^atnr*
gefc^cn unb fann babcr in feiner ^nife (^egenftanb ber 9^atnrmiffcnfdjaft
nnb bc^ @^perimcntc^> fein;
a)ktavi)i)fif. 3_ gcgp^ ^|g ^I1J ctapbt) fif ; bcnn bic mcnid}lid}e 33crnunft erfennt
mcbcr eoibcnt ba§ SS^cfen ber natürlidicn .S^örpcr, nod) begreift fie
bic übcruatürndicn Ondicimniffe, mic bie faframcntalc @cgcnmart. 9^nr auf
@runb coibentcr (Srfenntni^^ bicfcr beibcn 1)ingc aber märe e^ bcr
S[)ktap()t)ftf möglid), einen ^iberfprud) nat^^nmcifcn. Sie l)at ^mar allerlei
(Sinuuinbc üorgcbrad)t, bu jcbod) fdion a\i§ bem angcfüljrtcn (^3runbe ^in=
fällig finb. 3^1^^»^ ^^''ii*^ gemöbnlid) U n m ö g l i d) f e i t unb U n b e g r c ij'=
lic^feit mit cinanber oermed^fclt. 5lnd) infolge falfdjcr 33cgriff^dieftinunung,
mcnn man 5. ^. mit Spino,^a nnb (lartcfinf^ ben matliematifdicn begriff bcf>
^'örper^ auf bk 9J(Ctapl)l)fif überträgt unb ba^^ ^^ticn bc§ ^örper^ in bic
bimcnfioe ^Inebe^nnng fefet, gerät man mit unfcrm ^ogma in 3Biberfprnd).
5 191. 2:f)eologifcl^c ©rövterung b. Ce()re öon b. rcotcii ^röfen^ u. D. jTvansfiibftantiQtioii. 679
IV. 93ctradjtcn \v\v nun bic bvci eitrf}iu*{fti[(^cii ©c^eimniffc im
eilige tuen, fo lücrbm tuir finbcu, baf, feines berfelben mit natüvlidjen
35?al)r()eiten in SBiberfprnd) fte^t.
1. ^n ^e^ng auf bie 2;rau$f ubftantiat ion ftet)t bognuUifci) uu* s^i^ÄTon t,^.
bebingt feft, bog an bic (SteUe ber 33rotjiibftau5 bic ©ubftau^ bes Seibe^ ii-an§fub^'
G^rifti tritt unb ^iimr fo, ut vi desiti(.iiis liat successio, b. {). fo ba^ Jt;;;^^*'f"Ä^
traft be^5 5(nft)örcnc; ber ^^rot^ unb 3.l'eiufnbfiau5 i)a<$ Tafein ber gleifd}* unb
ÜBtutfnbftauä Ci(}rifti eintritt. ^Tm e bic 2'ranc>fiibftantiation aber Dor fid)
gct]t, irirb Don ben 5:t}eoIo9en in Derfdjiebener ^Bcife erftärt.
a. ^ie ©cotiftcn unb nid)t menigc fpötere 3^()co(ogen te()ren, bie ^^ottmfäjV gv=
^kotfnbftan^ merbc auf irgenb eine 3ü}cife entfernt, uernid)tct, entrürft, in bie ^nänninbcr
friUiere 'JJ^atcrie aufgclöft, U)äl)rcnb bnrd) bcniclbcn 5It"t ber 5(l(niad)t bic [taSiolfat^
enbftan^ bc^> Veibcig an bereu 2tclle trete, ^^gt. 8. '111. o q. 75 a. 3. adductio.
^}ad} biefcr 5(nfid)t unirbe (£t)rif!no bnrd) eine adductio gegeunnirtig, inbem
bie ^ii^orte ber Äonfefration bic llrfadjc einer nenen Äcinc^uieifc unb einer
neuen (^cgeuunirt (i^rifti nniren. Unter bicier adductio fanu aber nid)t
an eine totale 33en)egung im gcniöl]nlid)cu 2inne gcbad)t merbeu, mie
ber liei(. 3^I)oma6 (S. Tli. 3 q. 75 a. 2) nad)iueift, me^ot]a(b nmndje nac^
bem 33organge ^'ugoci ftatt bc^> 'il'ortcc> adductio lieber ben ^(nc^brucf <?ow-
stitutio corporis et sanguinis Christi sub speciebus panis et vini
gebrand)t miffen u^otten. Tieje Vlnffaffiing ber Xranvfnbftantiation atv einer
reinen adductio eine« fdjon e^ifticrenben Xerminuv fdjciiit bem ^^kgriffe ber
conversio, uüe er oben (ii. 2014t cntnüdett unirbc, nid)t ^u genügen.
b. 1:^al)er tebren bie ^l)omiften unb mit itinen bic lU? eli r,^a ht ber^ 2on
2^l)eologen, unb 5mar mof)t bem ^^i^orte unb 53egnffe ber Xran^inbftantiatton nänmn bev
mel)r cntfprcdjcnb , baf? bie 33rot unb i^einfubfran^ im eigcnttid)cn Sinne ,-,rtnHatbifni^5
in bie Subftan,^ hii> gtcifd)c^o " unb ilUnte^o ueruninbctt nnb baburd) anc> ber inoductio.
Snbftan^ uou ^i^rot nnb 3S.'eiu bie bes Jytciidjcö nnb I^ötutCio (il)rifti mirb.
^ic S^ranefnbftantiation ift nad) biefcr il^tcinung uid)t eine Woge accibentette
^eriinbernug, mie bie adductio, foiibcrn eine ])r od actio , bnrd) metd)c ber
;^cib (£t)rifti an einem neuen Crte ein 2 ein empfängt, mie er e^5 im
.•pimmcl nid)t befit^U. (5t)riftnc^ empfängt jebod) nid)t f d) t cd) 1 1) i n ba? Sein,
ha er nid)t fd)led)tl)in entftet)t, mic ber ^'ein ^n (Sana au^o bem üniffer cut=
\U\\\h, fonbern ber bereite ej;iftierenbe :^cib mirb bnrd) bicfe productio unter
SiütiSgcftatt gegenunirtig. (^ibt fic aber and) nid)t fd)led)tl)in ha§> Sein,
fo umrbe fic e^> jebod) geben, mcnn ber Öeib Sl)rifti zt> nod) nid)t be[äj3c.
Tiefe productio ift bat)cr eine %x{ creatio, nnterfd)cibet fid) aber and)
mefent(id) oon berfelben (S. Th. 3 q. 75 a. 8), unb gcrabe ^nm Unter
fd)iebe oon ber creatio bat man fic auc^ reproductio nnb replicatio ge=
nannt. Sid^ertid) ift bicfe iy?einnng mebr iM bie ber Scotifteu ben ^2(uv=
brürfeu ber '^^äter unb ^on^ilicn fonform, corpus Christi in Eucharistia
fieri, effici, confici, creari, recreari u. f. \\\
y^ac^ ber fcotiftifd)cu 2(n[id)t ift e^^ teid)t, bic ^beiitität bc§ l^cibc^ (5f)rifti in ^ 2048.
feiner natürtid)cu unb fafraiiicntaten Scin^aicifc cin.^ufctjcn; tagcgen liegt bie Sdjmierig- fn^Seif^'^n"
feit barin, une ber ßeib (Ebrifti o b n c O r t ^ n er ä n b e r u n g aw bie ©tofle ber Srot= '" ftditeu.
unb Ä^einfubftanj tritt unb glcid),^eitig in ben öerfd)iebenen ^^arttfeln gegcnmnrtig ift. —
3ur (Srflärung beffcn beruft nmn fic^ barauf, \ia^ ber üerflärte ^v'eib (St)rifti ber iöe-
fd)räntung nid)t unterliege unb gan,^ in ber ö^emalt be§ SBitlenS (Ebi^ifti \^^¥, fo ^^^ ^^^
Ccib \i(x gegcuuiQvtig fei, nio Sbviftus e^ motlc. %\\d) auf bie 9}hi(tilofation nürb t)inge =
iricfcn, non ber fpäter (ii. 2064 ff.) bie ^ebe fein mii'b.
riftifrf)cn 0H'=
ftaltcn
680 3^^pitcr Xc'ü. 3?on bcn ©aframenten im cin.^clncn.
^n bcr tf)oniint[(^cn 9rnficf)t ift Icirfjt cinj;u[clicn, tnic Sfiviftuö o {) n c O r t § n c r^
ä n b c V 11 n n i" jc^fv ^oftie flci^cmvärtig uiirb iiiiO gc(]ciuiiQrtii] ift, ha bic 53rüt^ iiiiD
Ü\>ciniub[tan5( in bic öubflaiij bei ^cibc^^ itnb "iSUitc'- ßtu'ifti ncriDanbelt mirb. 9(bcr ()icr
bcftcbt bic Sd)Riicrii-jfcit, bic i^fbcittität bc^o fnfvanicnta(en mit bcm iiatürlidjcu l^ctb
iinb bic ^bcntität bcy faframcutalcn tUnbcg in bcn iHn-|d)iobcncu ^^artifdn fci't5u()altcii. —
2)ic Öi3[uni] bicfcv Sdjmicricjfcit bäni]t oon bcv ')iü iiub Seife bcr fnframcntaten (SJcgeu«
mavt S()vifti ah, bic im folgciibcu nad) bcm beil. 2l}oma!3 erörtert mcrbcu fod.
.Meflvmbmntcöcv ^- ^^^^^ ^^^ c u (!) ii r t f 1 1 f d) c u (^ c f t ti 1 1 e 11 tft fotgeubcg 5U benrf)ten.
a. Unter bcii curf)aiiftifrf)cu (^cftaltcn iicrftc()en mir bic fiuu(id)
lü a () r n c l) iii b a r e n 51 c c i b c ii t i c u b c ^5 53 r o t c £^ u n b S^ c i u e ^-. 5old)e
5(ccibcnticn finb 5(ii0bef)uung, (^rüflc/ 5ii3iir, ^d)Uicrc, garbc, ö)crud),
^cfd)inacf. ^er 33c griff bc^> v^nf ramciit c^, bic öc()rc bcr 5öätcr,
bic (£ut )d)c i billig c n bcr .^Unijiticn imb bic nH gemeine
1^1 ei nun g faft aller ^^bcologcn ucrhingen, bnfl luir bicfc 5(cci^cnticn
alt" ctwat" :)i c n ( c « aniui)inen.
Tic IccTbmticn ^' ^^^ ^^^ ^liUnrorbiiung IjiU jcbe ^nbftan^ i()rc et gcntüml i d) cii
inbcv^.)jatiuoyb^5(ccibenticn, unb bcibc fiiib mit ciimiibcr ^u einer nnteilbarcn @iid)eit Der-'
"S)lviftif!^ bnnbcn, fo baf3 incber bic Subftan^ of)ne ilirc 5lccibcnttcn ift, nod) bic ^Hcci--
benticn anbero ak> an ber ^iibftan^, me(d)cr fic inbiiriercn, finb nnb nad)
bcr '^uitnrorbnnng fein ti)nncn. Ta^o ^el)eimni{^ bcr ®nd)ariftie bcftc()t nun
barin, bü\] bic ^(ccibenticn bco 53rotc^> nnb ^i^cincs^ ol)ne !örot= unb Sßciu^
fnbftan^ mirflid) finb unb bic enbftans bc§ "^cibc^^ ßfjrifti nid)t in bcn il)r
eigenen, natürnd)cn, fonbern unter jenen, i()r fr cm bcn 5(ccibcntien
non ii3rot nnb 'U^ein gegeiinnirtig ift.
$iHK> mm jene (5^*ifteu:; ber ^^(ecibenticn cl)iu\^ il)re natürtid)e Subftan,^
betrifft, fo ift bicfelbc ctunvo fdi(ed)tbin Ü bcr na tu r Ii d) e^o, ein
'-li^nuber, beffcn 'JJiöglidjfeit bic ^Hn-nnnft jebod) cin]e(}cn tann. (Sd)on in
ber ^el)re uon bcr abfoluten Urfäd}lid)feit (V)otte^o marb gejeigt, biif^ ®ott
allcc^, unvo er in bcr ^latnrorbnnng biirdi irgenb mcld)e causae secundae
lüirft, and) unmittelbar bnrd) feine 5(((mad)t mirfen fauu. ^^g(. n. 575 ff.
Qu bcr 'Jiaturorbnung empfangen bic '.Hccibcntien il)r !^afcin nnb il)rc ^-ort^
baner aue ber Snbftan;^; bic eud)ariftifdien 5lccibcnticu erbatten ibr fort^
bancrnbec> I^afein aber uid)t am ber ibnen fonnatnratcn (Subftan5 neu 33rot
nnb 'il^ein, bic ja nid)t mel)r ba ift, fonbern unmittelbar bnrd) bic gött-
lid)e ';?(llmad)t, bic ibnen nid)t in 'ilHMfe bcr Subftan^, fonbern in 5Bcife
bcr abfoluten göttlid)eu llrfiid)lid)feit alleo ba^? geuuibrt, Uni!o fic in ibrer natür-
lid)en ^cinc^uicifc uoii ber 3nbftau5 bc«? 53rote£^ nnb 5Bcine!§ cnipfingcn, fo
baf^ fic in aller unb jeber ^^c^icbuiui gerabe fo mirflid) finb nnb gerabe fo
unrfen, al^? menii ibnen bic ibnen eigcutümlid)c 3ubftau,^) nod) nuter^
ftünbe. ^ral)er
^xc Sart^ ^' ^^ H i.^ i •-' 1" ^' 11 bie eud)ariftifd)cu 5lccibcuticn lu a b r b a f t u n f c r c
ftiTcilen 3iccibcn 2 i u u c. (S^o täufd)cn fid) ba()cr unfere Sinuc uid)t, inbem fie bic Ö^cftalten
nnUTclümrunb ^C0 53rotcc> uub ^^i^ctuc«^ Unil)rncbnien. 9hir bcr ^^crftaub iiuirbe fid) tänfd)cn,
luivfciuxnc bie UKuu cr baraiiv auf bai: ^orbaubenfeiu ber i3rot= nnb ^Bciufubftan^
^iHMnnibftnnäiit= |d)Uc|^en mürbe. (5)cgeu bicfcn Qrrtum aber \]i cr bnrd) bcn ^)lauben
jj. bringen and) bic cud]ariftifd)cii ^Iccibcnticn alle 'Il^irfungeii
bcr ber ^rot= nnb S5?cinfubftanä inl)iiricrcubcu 5(ccibeutien l)eniDr : fic
uäl)rcu ober mcrbcn gcbrod)cn; fie nerberben, bringen bann miebcr anbere
Snbftauäcn ^cnior. Omueui actioneni, quam pottrant agere (acci-
§ 191. J[}co(ogifd[)e (Srörterung b. Cet)vc Hon b. realen ^väfeng n. b. jtranöl'iibftantiation. 681
dentiai, substantia panis et vini existente, possunt etiam agere,
siibstaiitia paiüs et vini transeunte in corpus et sanguinem Christi.
S. Th. 3 q. 77 a. 3; ngt. aiit^ a. 4—7.
c. 3^3cnn bic cudiariftifdicn 2(cctbcnticn etmaS 3ieü(c§ finb, mic ift biete .-^. or^rl-, v.,.
S^i call tat jn crflaren? eucfiaviftiirfien
a. ^n ber ni orp (i ol ü g i[ d)e n "5?atuvanficl)t ber ^ d)o laft it e r l)at man, aClcr^ •Jiccibenttcn
bingl über bic ariftoteliidjc ' ^üiffaffung liinaiig, bie 3(ccibeiition in i^J^^f o^u te nnb j*"j^|^"^,^'5lJJn^^^^^^
mobalc eingeteilt. 3^ie abfo Inten t)aben ein Hon ber ^nbftanj n eri'd)icbene§ '''' anficfit;
©ein nnb fönncn ba^er , lucnn fie and) nad) ber natihiid)cn Ovbnnng ber 3)ingc ot)ne
bie if)nen ent[pred)enbe Snbftan,^ nid^t ejifticren fönncn, traft göttddjcr ^dlniadjt oline bie
i^nen fonnatnralc ©nbftan,^ eyifticren. S^i bicien abfolutcn ^Xccibentien gct)ört nad) bent
()I. 2:[}onia§ üor aUcni bie Onantität. Sicfclbe unvb in ber @ud)üri[tie nidit non ben
©nbftan.^jen be^ 33rote§ niib 2i}cinc§ emaniert, [onbcrn non ber '^(I(mad)t (SJottcy [elbft
getragen. 2)ie mobalen 5lccibentien t)aben fein Don ber Snbftanj nntevfd)iebcne§ ©ein,
fonbcrn finb nnr (ogifd) non bcvfdbcn nntcrfd)ieben, ^. ^B. iii^enicgnng, Öagc n. f. rv.
'Jhxd) öer peripatetifdjen 9Zatnranffaffnng ift in ber @iid)ai-ifttc bic Onantität feiibieft nnb
jträger bicfcr niobalcn 9Iccibenticn. So mirb in ber ^d)o(aftif bie 9iealität ber 2U"ci=
bentien onfg bcftc gcunibrt.
■i. ^^ad) ber mcd)anifd)cn iT?ntnranfid)t (Sartefin^) gcl)ört bie aftnedc in bcv mcröa^
STn^befjnnng im ^ftanme gnm Ä^ e f c n be§ törper^^. 2)te 5(nl)angcr bicfcr ^(nffaffnng "''^ijj-jrtjt;''^
fnd^ten in uerfdjicbcncr ilVife il)re l'ebre mit bem ^ogma ber ©ndjariftie in @inf(ang
gn bringen, ncrfticf^en aber teil§ bireft, tei{(5 inbiieft gegen bie i'cbre ^cr JTird)c. 3)?agnan
t)at bie end)ariftifd)cn xHceibeiiticn babin eiflärt, c§ feien mcber bie abfoUiten '^(ceibentien
ber <£d)o(aftifer, nod) bie fnbftantialeii füllen be§ ßartefiu^, fonbcrn bnrd) ®ott bciuirfte
fnbjcftiüe «Si nne§ ein br ürf e (api>aroiices eiicli.iristi(iues). 2)iefe ?ebrc mnrbc
miebcrbolt Don ben römifd)en .Kongregationen innuirtcilt.
Y. 3)ic bt)namifd)c ^Jatnianfid^t fafjt bie (Meftalten ober finnlidjcn Dnalitäten in bor Mjua-
alß ücrfdjiebcnc 5J3emeg n ngöf or men anf, mcldjc al^^ ^In^'bcbnnng, ^-orm, ^'^vbc n. f. m. '""'^infidu-^"^
ben ©innen fid) barftcUen. 2)iefc 33cniegnngen merbcn uon hcn gefd)öpf(id)en Snbftan^cn
f)eruorgebrad)t, fönncn aber ond) hmd) bie 5llimad)t (Mottet bemirft linnbcn. ÜBor ber
^onfefration lucrben biefe ^cmcgnngen Don ber ^rot:= nnb 'A^cinfnbftan,^ bcrDorgcbrad)t,
nad) ber ftonfcfration aber banern fic bnrdj bie Sbiüigfcit (Motte«? fort, '^lad) bicfcr
©rflärnng finb bie 3(ceibenticn etmaS ^li'ealc^^ nnb fomincn ben abfolntcn ^(ccibcntien ber
Sd)o(aftifcr ^iem(id) na()e
d. graqt man incitor, iii uic(ii)ciii i^Hn-hiiltiiiffc Mc ciid)avifti|d)cn ^Hcci^ , ^osh.
ociiticn 511 ber v^iibiimi^ bcc^ l'cibcv (>l)n|tt |tclicii, ]o iit ,yi aiitiuortcii: ijäitmebiceudia-
feincC^mcgc^ in bcin i^crl)ältiiif|c ber n a t ü r l i d) c 11 Q it 1) ä r c u 3. T^k tlMmlmjia-lub^
3lccibciiticu bc^ 33rotc<^ iinb 2l^ciiicc> finb iiidit ^(ccibciiticn bcy l^ibcs* Shrifti '»'"VV^f\\'''''''-'
gclüorbcn, ber ja fonft aUc ^cbirffale bicfcr '^(ccibciiticii teilen iinirbe. 'I)a=
l)cr Uicrbcn fic and) n i d) t u o ni Ö c i b c (S () r i ft i alc^ il)rer 2nbftau,^,
fonbcrn Hon ber göttlid)cn ?lllniad)t aU fnbftan^lofc :;Mccibcntieu
getragen, luie and) ba^^- ^on;^il uon .^onftan^ ben 'Bai^ bc^ Sicief
t)crurtci(t 1:)at: Accidentia panis non manent sine subiecto.
2öof)l aber ftc{)t bic 3nbftan;^ bcc> Öcibe^ (£i)riftt infofern in einem
analogen i^erl)ältni^o ,^n ben endjarifttfdjcn 5lccibentien, mie frii()cr bie JBrot^
unb 3Scinfnbftan;> 511 il)ncn ftaiib, als nnnmel)r bic ^ubfian^ bc^o ^din^:^
St)rifti ucrmögc ber end}ariftifd)cn 5(ccibentien, ba luo bicfc 5lccibenticn fid)
finben, gcgeininirtig ift, lüic frü()cr bic 5^rot= nnb ^-IVH'infnbftan^ ucrnuige ber^
fclben gegenunirtig mar. .Dicfc^o in (einer 5(rt ]d)(cd)t()in einzige nnb gan^^
übernatürlid)e ^crl)ä(tni^5 ber faframcntalcn 5(ccibcntien ^^im Öeibe (yt)rifti
nennen bie ;il)cologcn, nm c« non ber natürlichen Qn^üi'cn;, 511 nnterfd)ciben,
^epen ben^.
^n ber bt)nannfd)en (5rf(ärnng ber (S^cftaltcn fd)eint e§ inbc§ öoUftänbig ,^nläffig
gn fein, bic 'iVmegnngcn nad) ,,ber flonfcfration al§ non ber ^Icifd)» nnb s^Mntinbfianj
(£f)rifti gemirft jn betrachten. 2i;^nlid)c«§ mag üon ber' morpl)otogifd)en l^lnfid)t gelten.
682 3'ueitei: %ti\. 5Son ben 6nfraiiiciitcn im ctn,^clucn.
^ .2054 3. ^a^tv^ btc ciirf)artftifii}c (S^cqeniünrt (5()rifti betrifft, fo nmr3 eine brei-
mvt. farf)c (S)egenu iirt unter) ti)iebeii luerben, bic c i r c u ni | c r i p 1 1 ü c , b e f i n 1 1 1 ü e
nnb repletiiu. ^ie letztere, uie(d)e (^ott adein jnfonimt (n. 247), fi^nnen
nur gleid) au-ofd)etben. ß i r.c n ni f c r i p t i u aber ift ein Körper an einem
Orte, menn er mit feinen leiten an cnt]pred)enben leiten beg Orte;? nnb
gan^ am gan5en Orte fiel) befinbet. Tief in it in enbüd) ift ba^^jenicje an
einem Orte oegcnnnirtig, bac^ f,mar nid)t mit feinen teilen an nerfd)iebenen
teilen be-o Orte-o fid) bcfinbet, aber bod) in feinen 9]anmoer{)ältniffen berart
auf ben einen Ort eingefdiränft ift, baf^ e^o nid)t ßiigleid) an anbcren Orten
iiegeniiuirtig ift. So ift bie (Seele im 'JJienffben gegeniuiirtig.
^ie Subftan^en finb aber an einem beftimmten Ort (bcfinitiüe (^cgen-
iiuirt) nnb nehmen einen beftinnnten ^laum ein (circnmfcriptioe (^cgcnunirt),
nid)t an fid), infofern fic Snbftau^en finb, fonbern uermögc ifjrcr
';!lceibentien, b. (). i()rcr ränmlid)cn ^imenfion. Vermöge il)rer iHcci=
bcntien ftebcn atfo bie förperlidjcn Snbftan^^en in ben iKanmnerljoltniffcn.
Ticfe^o a\h$ ber ^M)dofDpt)ie oorani^gefct^U, ergibt fid) fotgeube^:
öicflnmavt ^- '^'•'^* ^^^^^^ dtjrifti ift oermögc feiner eigenen natür(id)cn
(5^)riftt im "iHccibentien an einem beftimmten Ort im -Vinuncl nnb nimmt einen feiner
natnr(id)en (^nöf^c entfprcdienben ^Kanm ein. @r ift atfo im ^immet
c i r e n m f c r i p t i u gegenunirtig. ^Mber nid)t fo in ber Siuijariftie : benn
^ier ift ber Öeib (ibrift nid)t feinen natiir(td)en ^ccibentien nad), fonbern
feiner Snbftanj nad) unter ben eud)arif(ifd)eu ^Iccibentien, fo baf, er oer^
nii3ge jeuev übernatürlidjen ^erl)ältniffeci, in bem er jn biefeu 5(ecibeutien
fte^t, ba U10 biefe ^(ecibentien finb, fo niat)r^aft nnb mirflid) gegenunirtig ift,
uiie uorbem bk "^hoU nnb ^l^einfnbftan; gegenunirtig unir.
^. -f.'\., b. Siiib aber bie 5(ceiben(ieu be^o oerllürteu liiiiimlifdien V'eibe^o dbrifti
viccibcnticii in ber C£'nd)ari|tic ane^ gcgenu^artig? ^'inige noniinali|ti|d)en 2^i)eologen,
^Saviftk!' uield)en Onantitiit nnb attuelte 5(nvbel)nnug ibentifd)e begriffe maren, uer^
neinten biefe Js'i'iig^'- '^^'''^ anberen !Xbeo(ogen aber Uniren nnb finb ber
yjceinnng, baf3 and) bie natürlid)en 5(eeibeutien be^^ Seibe^ (Sl)rifti nuter ben
eud)ariftifd)eu CMeftalteu ^unir nid)t bircft, abcx inbireft j^er
naturalem concomitantiani ober ucruu^ge i^rer Subftau^ gegenunirtig
finb, infoferu niiudid) biefe natiirlid)en ^(ccibeutien ber nuter ben faframen--
taten Ö^eftalten gegenmärtigen Snbftan,^ bev g-leifdje^ nnb ^(utee> Gtjrifti
iuliiiriereu. Quia substantia corporis Christi realiter non dividitur
a sua quantitate dimensiva et ab aliis accideiitibus, inde est, quod
ex vi realis coiicomitantiae est in hoc sacramento tota quautitas
dimensiva corporis Christi et oninia accidentia eins. S. Th. o
q. 76 a. 4.
•'Da biefe ^(ecibentieu oeriiiöge ber 2ubftau;v U)e((^er fie inf)äriereu,
ober consequenter ad substantiam in ber öudiariftie gegenmärtig finb,
fo finb fic ad modum suhstantiae gegenunirtig, b. I). nnabljiingig
uom 9f^aum. !i^efonber^5 in Se^ng auf \>k Onantitiit, bie natürlidje
(^jcftatt nnb ^röße (S()rifti ift eine boppette 5(u^^be()nnug gn uutcrfd;ciben.
F te^Jsio in- ^* ^^^ cxteusio interna, intrinseca, situalis beftcl)t barin, ba|l
^terna. bie ciu.^elueu ^eile be^> aucH3ebel)utcu SBefenc^ in ber it)neu ,^nfommen
ben Orbunug ;)U einanbcr fte.I)en. ^iefc (S^leufiou fommt bem
enc^ariftifdjen :^eibe (J(}rifti ju, ^a bic ^lieber biefcv ßeibeö nid)t nerfümmcrt
finb ober orbnungc>(o§ bnrd) einanbcr liegen. 33ielme()r finb bie ^lieber be^
§ 191. ^^eotoijijc^e (Erörterung b. Öefire üon b. realen ^räfenj n. b. j;ran^fubftantiation. 683
cuiijariftifrljcii ^cibes^ i u u e r l i cf) g c o r b n e t u n b o r g a n i f i e r t und) bcr
il)iicn foiiiiatiirnlcii ilnn-binbung unb Orgnniiation. !rat)cr befi^t and) bev
eiid)ariftifi1)e 2iib S()rifti bic nnmlid)e ^armoinfc!)e 3d)ön()cit luie bcr ücr=
flärtc öcib, iDcnn fic and) iiad) außen üerborocn bleibt.
jj. "Die extensio exter^ia, extrinseca, actualis befi^t ein Körper, ExteS ex-
ivcnn er fo im 9knme fid) bcfinbct, ha^ feine ein5clnen Xeile in Derfd)iebencn tema.
Steilen be^3 Ülanmcig [id) berinben. Cnantitiit in bicfem ©inne ()at bcr
end)ariftifd}e Sldh S()rifti nid}t. (Sr ift oieInie()r nnab()ängig uoni SfJanui
nnb ift gan,^ nnter jcbent Tcdc bcr end}ariftifd)cn CiH^ftatten gegeniiuirtig.
^er 9J(angcl ber aftnalen Vlnebcljnnng cnt()iilt feinen ^ii^ibcrfprnd), ba bic=
felbe nid)t ^nm 3i^cfen bc^ ^örper^ gefjört.
SiMe üerl)ält eö fid) nun bei biefer ^(nSbcbnung^lofitjfeit mit ber natnr(icf)- _. -^^^•...
nienfd)(id)cn 2:i)ätigfeit ßbrifti im 5atar§faframent? ^iUTSe''
aa. L'utjo nnb anberc (ehrten, infolge ber unan§gebol)nten ®j:iften^uiei]e betuege ^fiöügfeit^fnifti
(5l)riftitg in bcr (Sndiariftie ftd) nid)t, nod) merbe er bemci^t; and) tonne er bie äußeren''" 'uiciiT
Sinne nid)t betl)ätigcn, me^^balb alle finnlidjcn nnb and) alle [innlid)=gciftincn g^nnltioneii
nnmi3glid) nuiren. 3i' ^^^ ^^'in W^ ntimtid) bie attnelle 'Kn^obcbnnng nnbcbingt not*
menbii], nnb nnr bnrd) ein Snnber fönne ber end)ariftifd)e .f)eilanb ^. '-y. ]et)cn nnb
l)ören. 3?lof3 rein in te llcttn eile ^5 Srfcnnen, mie bnrd) bie scientia infusa nnb
visio beatitica, [ei ber ^cele Sl)rifti im ^litar^faframent nii)g(id).
,3ß. yiad) Qiiberen 'Jiboologen, beren. JyiUirer fiarbinal Sienfnegosi i)l, fann ber
end)ariftifd)e ^eilanb and) Si n ne>öt li äti g f eit üben nnb übt [ie and) luirtlid). @r
bort bal)er biejenigen, ti)eld)e uor bem 2abernafel ,vi ibm rnfen; fein '?(ni]e ninnnt biejeuigen
uuibr, meldje oor ilnn fid) niebennerfen, nnb in ber bl itomninnion tritt er mit ben
Empfängern berfelben in U\\ innigften 'i^crfel)r. ^n neuerer ':^<\X bat befonber^ ber
Cratorianer 2)algoirng biefe 5lnfid)t Vertreten. (Xie beilige ^tommnnion. '^\)X(
^biI''''fopl)ie, 3!l)eologie nnb ^ra?,'i§.)
c. %\\<c bcm ®efai]tcn ((int fid) luibcrbin beurteilen, unc ber i^eib (^hrifti ^,, ,,-o^'0.
in I einer cnd}anitnd)cn ^ctnvuici]c )id) ^uiii ^lianin oerbalt. Ta eine cmtaviitiidicn
Snbftan^ ncrniügc il)rcr ^2(ccibenticn in Üi'anmucrbältniffcn ftebt, ber öeib ^''^i!£,'""'
(^l)rifti aber nid)t ueriiibgc feiner natiirlidjcn ";?(ccibcnticn, jonbcrn nnr sub-
stantialiter ober mod(> substantiae unter bcn \\]\\\ natiiraliter freinbcn
iörot^= nnb ^^ikiiivaccibcntien gctieiiunirlig ift, fo ift er ;^UHir oeruiöge biefcr
frenibcn '^(ccibentten in luco, aber nid)t localitei- ober siciit in loco,
lueber definitive nod) circtimsryiptice. Corpus Cliristi non est in hoc
saciamento secundum proprium modum quantitatis dimensivae, sed
magis secundum modum substautiae. Omne autem corpus locatum
est in loco secundum modum quantitatis dimensivae, in quantum
scilicet commeiisuratnr loco secundum siiam quantitatem dimensivam.
Unde relinquitnr, quod corpus Christi non est in hoc sacramento
sicnt in loco, sed per modum snbstantiae. S. Th. 3 q. 76 a. 5 c.
Corpus Christi uon est in hoc sacramento definitive, quia sie non
esset alibi quam in hoc altari. ubi conficitur hoc sacramentum,
cum tamen sit et in coelo in propria specie, et in multis aliis
altaribus sub specie sacramenti.. Similiter etiam patet, quod non
est in hoc sacramento circumscriptive, quia non est ibi secundum
commensurationem propriae quantitatis. L. c. ad 1.
3(üeg ^äiinilid)e niittjin, ^;?(nÄbel)nnng, Örtlidifeit, ^ciocgnng oon .(^^cfjmntfl,
einem Ort ^^\\\\\ anbcrn fommt ounädjft bcn end)ariftifd)cn 5Iccibenttcn ^n, cituctifeit, ^i^'e=
nnb nnr oermöge biefer ^(ccibcnticn mirb allcö biefc^o auf bcn ^eib (£l)rifti »'<■«""«■
übertragen, ^sii feiner natiirlid)en Sein^meife,. b. l). ocrmögc feiner natür-
lid)en ^2(ccibentien ift alfo ber Öeib ßt)rifti an einem bcftimmten Ort nnb an
684 3Wfiter Seil. 55on bcu ©afrainenten im einjelncn.
feinem anbercn, mib nimmt einen beftimmten S^tnum ein fraft feiner nntüv^
(id}cn '^imenfion. dagegen in feiner fahamcutalen ^ein^meife ift beibe^
nid)t ber ^-aK, fonbcrn er ift oermotjc bcr Xvanc^fnbftantiation nnb feinet
babnni) gefeiitcn ^erl)ältniffe£i jn ben ^rot= nnb 3i^einaccibentien (\m^ unb
nngeteitt ül)ne riimiilirljc iycfd)räntnnn nnb ü()ne ränm(id)e ^2luöbcl)nuni3 nber=
all ha, luo biefe 5tccibcnttcn finb. ÄDabei lüirb er öon ben Üiauim)erl)ätt=^
uiffen bicfcr 5tccibcntien ebenfo mcnici ak> uon allen übrigen ^nftiiubtidjfeiten
bcrfelbcn bernt)rt unb betroffen, lüle fütd)ei^ bei feinen natür(id)en ^ccibentien,
beren ©nbjeft bie enbftang be^ ßeibe^ ift, aüerbing^ ber galt ift.
^ieran^ ergibt ]id),
2062. a. uüe bnrcb h(\^^ 2[ufhören ber (^eftalten ber Öeib Shrifti anflii^rt, an
euctiavhtifcfie einem Orte gegcnunirtig 5U jcm, ol)ne ]\d) oon ba mcg^ubciucgen. (Sr i|t
^andnm^om^ ^^^^^^' ^^^' ^^ ^ ^'^^ ^ ^^^ *-' ' ^ ^ ^' H rf) cntfemt I)at, fonbern lueil bie
8u fein? 5( c c i b e n t i e n n i d) t m e l) r ha f i n b. 3o ift and) (^ott nid)t mebr
gegcnu'ärtig in einem (>)cid)i3pfe, ha^ ^u fein aufbort, nid)t med er fid) uon
ha entfernt l)at, fonbern med bav @eid)öpf/ in beiu er gegcnunirtig U)ar, nid)t
mcl)r ift. Dens, cuius esse est indeticiens et immortale, desinit
esse in aliqiia creatura corruptibili per hoc quod creatura corrup-
tibilis desinit esse. Et lioc modo cum Christus habeat de se esse
indeficiens et incorruptibile, iion desinit esse sub hoc sacramento
neque per hoc quod ipsum desinat esse, neque etiam per motum
localem sui, sed solum per hoc, quod species huius sacramenti desi-
nunt esse. S. Th. 3 q. 76 a. 6;
,3. ha)^ bie (^cgcumart be<o Öeibcs (Sl)rifti im Saframent auf natür==
I i d) e iHuM ] c fclbftoerftaublid) u i d) t m a l) r g eno mm cn ober ertannt
^ncit - lino?' ^^ ^ ^' '^ ^ ^^ ftiini. X)an bao leiblid)e ^K n g e fie uia^rnct)me, ift fd)(ed)tl)in
lüflicn. nnuiögtid), ba bie enbftau^^cn nur ucrmittelft it)rer ^^(ccibeutieu fiunlid) ma^r=
nefjuibar finb, uiec^mlb bie jafromcutale ^eiu^ou^eife (£l)rifti in ber (vud)ariftie
and) nid)t burd) bie '|.M)autaiie abiiquat oorgeftcdt mcrbcn tann. 'iHber
anr^ ber n a t ü r ( i d) e ,3 u t c l ( e f t tanu fie nullt abiiquat erfenucn, fonbern
hic<$ ift nur bem Ö)lauben nnb ber risio beata inö^üd). Corpus Christi
secundum niodum esseudi, quem habet in hoc sacramento, neque
sensu neque inia^iuatione i>eiceptibile est, sed solo intellectu, qui
dicitur oculus spiritualis. Percipitur autem diversimode a diversis
intellectibus. Quia enim modus esseudi, quo Christus est in hoc
sacramento, est penitus supernaturalis, a supernaturali intellectu,
scilicet divhio, secundum se visibilis est, et per consequens ab in-
tellectu heato vel angeli vel hominis, qui secundum participatam
claritatem divini iutellectus videt ea, quae supernaturalia sunt.
per visionem divinae essentiae. Ab intellectu autem hommts
viatoris non potest couspici nisi per fidem. S. Th. 3 q. 76 a. 7.
'4^al)er gibt z§> and) feine abiiqnate ^^(nalogic ber (^5egenmart
Sbrifti im al(erl)eiligfteu Saframente, fonbern nur inabiiquate, 5. ^.
bie ©cgenmart ber (Beete in jebem %t\{z il)re^> Öcibe^^ unb uermittetft be^
Slz'iWt^ iunert)alb eiuefo beftimmten 9{aume^^. ^Hber biefe ^^(natogie ift fcl)r
iuabiiqnat ; benn and) bie Beete ift, ^mar nid)t circumfcriptin, 'aber
befiuitiü nur an einem beftimmten Crt unb nid)t, mie ber ßeib ß^rifti oer*
uüttetft ber fnframentaten ^(ccibentien, an uerfd)iebeneu Orten.
,2064. d. "Die 03?ul t i l 0 ta t i on (St)rifti Hiad)t bem menfd)(idjcu 33erftanbe
Hoifäjviftu gro^e Bd}mierigfeiten. ^whz^ entt}ält fie feinen iiMberfprnd). Maw nnter^
2063.
(fvfeimbavfcit
bev (Mcflcmuavt
§ 192. tSj-iftenj unb 53e griff, 93?aterte unb ?^orin, ©penber unb ©mpfänger b. (Suc^ariftie. 685
jd^eibet brei üerfrf)icbeue Slrten ber ^J(ulti(ofatiou, iiiimtid) bk bt^frete,
g e mi f d) t c unb c i r c u m f c r i p t i ü e. ilkt bcr Ictjtcicii Ijot ber an mel)reren
Orten gegcnmärtigc ^^örper übeniK bic i()ni fonnatnrak aftucüe Ö^-tenfion.
Über bie lU^ögUdjfeit biefer 0)hiUilofntiün Ugl. (^ntbcrlct, ^le mctiv
pl)i)fif ©. 170 ff. 53on i()r ift l)icr nid}t bie 3f^ebe.
a. "D ig fr et e ilJhiltilofation liegt uor, luenn ein Körper, ber feiner cifti^ Tiehet?Mti'
eilen 5lusbet)nung entbcl)rt, an niel)vcren Orten e^-iftiert. 'I)ieie 'JJinltilofatton 'lotation.
fonimt beni in fafranientaler ii^eije e^-iftierenben (S^riftn^ 5n, ba er überall
ba gcgcnlüärtig ifr, wo bie end)arifti|d)cn ©cftalten finb. Qn biefer 3)hilti=
lüfation läge ein 'il^iberfprnd), luenn bie enbftan§, b. ^. ber enc^ariftifd)e
ßeib felber ü e r ü i e 1 f ä 1 1 i g t ipürbe, ba cg mir einen ^l)riftug gibt. 5(ber
nid)t bk ©nbftan,^ luirb oeroielfältigt, fonbern mir bcrcn ^U'äfen^ ober
(^egeniuart. 'I)arnni fann gegen biefe DJhdtilotatiou nid)t eingeivenbet
luerben, (^IjriftibS fei fid) [clbft ferne. @v ift ja iiiinier ber eine näiiilid)e
gbriftnc^ in fid) felbft, beffen eine (^egeniinirt allerbing^o üon ber anberen
entfernt ift. (St)riftnc> ift ebenfoinenig uon fid) felber entfernt, luie jene
^eiligen uon fid) felbft entfernt umven, benen Wott bi\t> donum bilo-
cationis fc^cnfte.
,i i)ie gemifdite l)hiltilotatiün beftel)t barin, baJ3 ein .^^örper iin ^5je,„ifJt%Mii=
einem Orte cir cnm f c r i p t i u gcgcminirtig ift, luäbrenb.er cc^ an anberen loiation.
Orten nid)t ift. eo ift ß()riftibo im .Vimuui circiimfcriptiu gencnnuirtig, in
ber (Siid)ariftie aber ad modum substantiae. '.Hnd) bicfc ll^hiUilotation
cntl)ält feinen 5Biberfprnd), ba (£()riftnc; nnter feinen fonnatiirnlen '^tccibcntien
gan5 im ^immel nnb unter ben faframentalen (^eftalten gan^ in ber
©ndiariftie gegenuuirtig ift unb ^uuir überall, wo biefe (^s^eftalteii fid) be=
finben. @v ift alfo and) biefe l^cnltilofation uniter niditv ak- eine bnrd) bie g5tt=
lid)e 5ll(madit beunrlte ^eruielfaltignng ber '^.^räfen^ ober (^^egeinuart.
91 mit. 3)a bei* Öeib (l()rifti in bcv @iirf)Qviftio nid)t in ber natiivliiijcn Seife ber > ^'^•''^■■. .,
Slövpeu iievnii3tjo feiner eigenen ^^(ccibentien gegenumrtig ift, nnb Dn biefe 3i^eifc,, ber (£j,i':i[I15'^,'^sjVhi.
©egcnnmrt etauvJ ÜbernatüvIid)C!^ ift, and), luic iun'()in i]efagt umrbe, eine gemiffc 2i()n* tuaiiter u. coi-
lid)feit l)at mit ber (*>H'genuHUt ber Seele in ben l1evfd)ie^encn ^teilen ^e^o l'eilie^> nnb üer* JJ"'.'^^'^^.*'/'! ^»^^^
mittelft bec> Ötibesg an einem beftimmten Ort be^ ^)fanme!^, io fugten bie ^>äter nid)t "jiäVtiJ^ fft*^'"
feiten, ber Öeib Sbrifti fei sjtirifudliffr im 2aframent gegeuuuivtig. Xa aber biefe^
2]i>ort yon ben 3'^'i>'9fiiiii^'i*'i ii"b Salviniften nnb fdjon trüber uon '^^erengar nnb 2lbä(ar^
in l)ärctifd)em ©inne mifjbrandjt moröen nuir. fo ift biefef^ Sort jet^t beffer ^n öer*
nieiben. iBg(. Couc. Trideaf.^ St-ss, 13 de Eucliar. cuii. 8. ^m (^egenfat3 jn
folf^eni lUifibrand) be^ ilinn-te'? «piritnaliter bat man gefagt, ber l'eib (E()rifti fei in ber
(£nd)ariftie corpordlit«'}' gegonmiirtig, inbem man babnrd) ben i^egriff uon realiter
an^brücfen iDotlte. ^crftiinöe man bagegen nnter cori)oraliter foüiel al§ in ÄUnfe
ber natürlid)cn ßijrper, fo luäre e^5 nnrid)tig, benn 'i>a^ ()ief?e ioüiet a(§ iiaturaHter.
5(bäqnat U)irb bie 'il'eife ber fnpernatnralen (i^egennmrt ^e§ Öeibe^ Sbrifti eben nnr bc^
3eid)net bnrd) ben Stn^orncf s(ivr<un<'nt(ilif(i\ ber nid)t>^ anber«? beijit al^o i'ermittefft
ber faframentalen (^eftalten.
2. pie ^ucöariftic afo ^allrrtmeut.
§ 192. (i';riftcu,5 unb 'begriff, '^JJ^itcric unb 'Js^xni, Spcubcr unb C^^mpfnugcr
ber (i^ud)ariftic.
^gl. FranzeHn, De SS. Enchar. saeram. et sacrif. Tli. 7_; ®il)v, 2)ie beiliQen
©aframentc ber fat^olifd)en ^ird)e. I § 66 ff.
I. T)ie ©ndiariftie ift ein mal) reo ©atrament. T^ie$ ift ^^^rj^I^,^,^;,,^,^.
bie beftiinbige Öet)re ber ^ird)e. Tertium est Eucharistiae sacrameutuni. ^^ii^rubc &a-
liucljaviftie.
uiiflcn in bcv
(5-uct)avi[tic.
Ticfonftituicvcn
686 , 3*ü«ite^ 2;eil. 5Jon t(n ©aframentcn im einjelnen.
Co7ic. Flor., Decr. pro Arm. ^a^ ^onjil üon 2:ricut 5ä()(t glcid)^
fall^ unter ben 3atiamciUen bie @iui)ariftie auf (Sess. 7 de sacram. in
gen. can. li uub be]d)aftigt fid) au^öfü()rlid) mit bcrfclbcu (Sess. 13).
%\\6) fiub iu bcv (Sudjariftic bic U)C|cutIid)cu ^kbiuguugcn eiuc-o ©afranientee!
erfüllt. @v ift uäuitidj iHni)aubcu
xie Kiiicn« 1 . c i n ) i d) t b a r c <o 3 »^ i i'i) ^ ^W uandid) bie % c c i b e u t i c u D o u
toieii it^obiniv ^rot uub 'ii^ c i u , uutcr bcueu ha^^ U)al)vc J^lctid) \{\\\> bi>o uni()re ^Mut C£l)rifti
öctjcuuuirtii] fiub. ^^i^egcu biefer (^cgcmuart Sl)rifti uutcr H\\ ^^(ccibcutieu ift
biic^ äußere fnfrauieutalc ^eidjcu ciu luirffanie^o ^cidjcu;
2. eine innere ^uabe, eutbält bod) bie (J'udjariftie (JlH'iftuo fclbft,
ben llr()ebcr ber Ö^uabc, bor als 8peife uub Xvanf bie 3ec(e nii()rt.
^^g(. Joann. 6, 55 sqq.;
3. h'xt (^ i u i c t3 u u g b u r d) (i l) r i fr n ^ , uic(d)e üon ben ©uangeliftcn
uub ^^(poftetn bezeugt mirb : Matth. 2^, 2(j sqq.; Luc. 22, 19 sqq.;
1 Cor. 11, 24 sqq. 1^i\\] bic ©lutariftic aber im ,yuu ©übe ber Reiten
baucvu follte, folgt auv Der ganzen .v>cileöfoiuMnic (Sl)rifti uub feinen 'iBorteu
beim ^Hpoftel : Quotiescuuque manducabitis panem luinc et calicem
bibetis, mortem Domini annuntiabitis, donec veniat. 1 Cor. 11, 26.
Übrigen^ ift bic faframeutale 'iBürbc ber (i'ud)ariftie fo flor in
Scl)rift uub Xrabitiou eutl)altcu, ha^ ce cine^o ciugel)enben '^emeife^ bafür
uid)t bebavf. '-l^gl. Cat. Rom., P. 2 c. 4 q. 7.
II. '^iic^t fo ciufad) ift bic '}^x([c^t \\a(\) ben lu c f cn t( i d) c n ober
fcn^Äncntc'bcv f 0 u f t i t u i c X c u b c u lU 0 \\\ c u t c u bcr (I'udjnriftic ^n bcantuiortcn, eine
csucfinviftic. gvaiic, Uicldjc uon ben Xl)Cülogeu ciugcl)eub erörtert luorben ift. 3id)cr
ift, bnf3 5ur 'ilUfeul)cit bc^o ^aframeutcc^ bie e u d) ar i ftif d) e u (5^c =
ft a ( t e u foiüie (J 1) r i ft i ö c i b u wji) ^ 1 n t geboren, ric (^cftalten ftellcn
mc^r \>c[^ fid)tbarc 3^1^^^^'" bar, mäl)rcnb (£l)rifti gleifd) uub 531nt üor=
uebmlid) bae ^^-iucip bcr faf r am cu taten .v>ciligung ift. 33cibe
lUiouientc aber finb toufti t ut i u e l^iomcute bcr @ud}ariftie.
T)ic fatrauientaleu (Meftaltcn fouHC h([t^ Slcifdj \\\\\> ^^lut (£l)rifti fiub
aber and) bie cin5igen uiefentlid)eu ^JJiomcntc ber @nd}ariftie. iföa^5 nod)
iu !^k1radit fommen fbnntc, uuire bic Itonf cf r a t i on uub bie ilont^
uiuuion. "Die iUiufefratiou f o u f t i t u i c r t aber uiii)t ba^:^ 2aframeut
ber ©udiariftic, t^^y cc^ beffeu causa efficiens ift, cbeufouienig bie ^^oiiiuuiuion,
\:>k nur in bcm (^Wbraudjc be^^ fd)on üorbanbenen 2afrauicutc*;> beftel)t.
ilnnui .Sionfefration uub ^^ommuuion and) uid)t innere 53eftaubteilc bcr
@ud)ariftie bilbcn, fo fteben fic bod) iu iunigftciu 3iiüii""i^''ibaug mit beut
Safraiuentc : bie ^{ ouf clration al^o b e m i r f c n b e U r f a d) e bc^ifclbcn, bic
5louuuuuiou, uieil bie (Sudiariftie al^> (Ecelcufpeifc jnui ^ennffc beftiuuut ift.
"Taber rechnet ber 1)1. X^ouiac^ bie ^ouununion 5ur ^ oll f ouuu cnl)c i t
bcr @ud)ariftie. Quia ad quandam perfectionem sacramenti pertinet
materiae consecratae usus, ideo per omnia ista verba laccipite
et comedite exprimitur tota perfectio buius sacramenti. S. Tb. 3
q. 78 a. 1 ad 2.
3)ie ^onfefration^ m o v t c iicfjörcu iuot)l aV% m o | c u t li rf) c v '^ e ft a n b t e i ( 511111
äußeren faf vnin eutolen 3 ^ i ^K 'i-
.^.-'•'i- ^ ^3cad) bem (^H'fagten fann bic @ud)ariftie befinicrt u^rben aU 'ba^
tsuci)Qiiitic. eatramcnt bef^ öcibec^^ unb Slutc^> (^hrifti uutcr ben latra^^
mentalen (^eft alten uou '^h'ot unb ^ii^M u 5ur 9?al)ruug bcv
über UQ tu rlid) cn Ccben^ bcr @eele. C£-benfo riditig ift bic aubcre
2073.
o^el• fli'fäitevte§
§ 192, ®j:ifien5 unb 33egnff, SOf^aterie unb ^orui, ©penber unb (£inpfönger b. (Suc^ariftie. 687
!J)cfmitioii, in ii)eld)cr bie fic^tbarcn (S^eftalten in bcii S3orbergrunb treten:
^ie ©ndjariftic ift jcne^ ©afvamcnt, in iuetd)em nnter ben ©eftalten
uon 33rot nnb äße in bcv lualjre ?eib nnb ba^ uial)ve 531 nt
ß () r i ft i w a I) V () a f t , in i v f 1 i rf) nnb tu c f e n t H d) g e g e n lu n r t i g i ft
jur ^J^a^rnng ber @eele.
III. Über bie 9}?atevic ber (Su(i)ariftic ift ^n beuierfcn.
1 . Materia remota ift 51^ c i a e n b r o t nnb 3B e i n n o ni ^ e i n = ,, -072.
ftotfe. 2o erttiirt h(\^ .Viongit uon glorcnj: Materia est panis mota bev
triticeus et vinum de vite. Tiec^ mar nud) bie ftete ^el)re ber (](. ^iiter, ®«rf)aiiitic.
3. 33. gegen bie ^noftifer, iuc(d)e flatt be^o ißcine^^ älHiffcr ^nr geier ber
l}ei(ioeu ©e^eiinniffe nahmen.
a. (iijriftn^o ()at bie ©ndiariftie prima die aeyinorum eingefettet
(Matth, 26, 17) riiib bn^er in nngef ä n er t cm 33vote. Qn ber abenb =
Iänbifd)en ^ird)c i]el)t ber ^ebrand) be^3 nngef (inerten 43rütc«? auf bie ^^^'^^
ölteften Qtitcn ^nxM, unil)renb bie 4h*ied)en fd)on friii)e gefauertec^^
^rot uennenbeten. (Sin ()efttgcr Streit entftanb über biefe grage jnr Qeit
beö Sd)ic^mac\ ^g(. .siirdienle^iton I 3. 44 ff. unb 1778 ff. ^ivo
^lon^it uon Sporen 5 erftiirte, in azymo sire fernientato pane
triticeo corpus Christi veraciter confici; sacerdotesque in altero
ipsum Doniini corpus conficere debere, nnnmquemque scilicet iuxta
suae ecclesiae sive occidentalis sive orientalis consuetndinem.
Decr. Union, '^euuuid) ift gcfäucrtc^ö unb uugciiiuertcv 53iot gültige
"lO^Uerie; jeber 'l^riefter aber l)at fid) md) ber (^kivol)nl)cit feiner .^tirdjc ;^n
ridjten. ^gt. S. Th. 3 q. 74 a. 3—5.
b. T)em ^eine uierbcn nad) beui (Gebote ber ^ird)e einige Xropfen
il^affer beigeniiid)t, \va^ jebod) nid)t ,5ur (S)ültigteit ber iDc'atcrte uot= "TeUKmiirfite
uicnbig ift. Tie '^ciuiifdjnug ^cv äßafferÄ l)at eine f l)ui b ol i f d) e '-^^c-- ^^>;^;5; f^
bcntung. Sie be;^eid}net niinilid) bac* au^o ber Seitcnmunbe (ibrifti geftoffene iu^nMunii.
Sßaffer nnb bie Bereinigung ber (^Hiiubigen uiit C£t)riftuy. 33gt. Co7ic.
Floreiit., Deci". pro Arm.; Co}ic. Trident., Sess. 22 cap. 7 unb
can. 9. 5l(v äußerer (^hunib, irecd)a(b bie ^iird)e gcboteu l)ar, bem ißeine
äßaffer bci^nnnfdieu, luirb iunuer bie Xl)atfad)e be^eidinet, baj3 Cibriftnc^ bie
(Sud)ariftie in \ino aqua permixto cingcfd^U bat. Bgl. S. Th. 3 q. 74
a. 6 sq.
Ä'a§ gcfc^iel)t mit beiii bcii]omii'd)tcii '-iiMiffcv? Xie !j()co(onoii finb bavübcv ücv=
fd)iebenev 3(nud)t. C^rinige inciutcii, ec^ iDcvbc übcvbaiipt nid)t ocnuanbclt, foiiDcvii bcdnUc
feine ©ubilan^; nnbevc bagegcn uiareu ber '^(n[id)t, eg lucvbc in ha'o ^Khiüo: Der SeUeu«
tuunbe uenuanbelt. '-IvreinjeU luurDe and) bie tntciming ucrtreten, bn<o 'ilniffer werbe
^uerft in ^ii'ein nnb bann in ba^^ '^iut (Sdrifti uevnuinbclt. (i^emö ()nl id) jebod) (e{)ren
bie Jbcologen, bn^o mit bem 'A'eine nid)t d)eiiii)d), [onbern nnr med)anii'd) uerlninbene
ili?afi'er luerDe ^n^^Ieid) mit bem ÜiUnne nnmittclbar in biuo iMnt dtuifti uevnmnDelt, nnb
bic[e '^(n[id)t ift aiid) cufg inneren (L^Uünben am iüat)rid)ein(id)ften. i>g(. Ihdlcrini-
Palmieri, Opus theol. mor. 4 ]vdg. 624 sq.
c. ^rot nnb 'it^ein finb bie fongruente l)(ateric ber ©ndiariftie nub '•^•^^r,.
^mar uor aileui aw^ folgcnben (^n-unbeu. watcvic.
a. "Tie @nd)ariftie ift bie '^tabrnug be^ iibornntürlid)en ÖebenC^ ber
Seele ; ba()er u^erben mit 9{ed)t aU l^aiterie ^inge ^n i()r ucnuenbet, mit
mcldien bae uatürlicl)e Ji!ebcn be« 9Jtenfc^en nntert)alten luirb, luie ^^rot
nnb ^^ein.
^j. '^a ^rot nnb 5Bein in bem ^ro5effc ber imtürlidien @ina()rung
ftet-^ iu unfcr 5lei|d) nnb 33lut ueruuuibett mtrbeu, fo crleid)tert bk 3Ba[)l
Jt>einri(^ = §u)3pevt, Sonipenbium bcv loflmatif. II. '^- 44
07-1.
laci belli 'JiU'im'
r=
688 S^^fitcr jtcil. 5?on bcu ©afrnmcntcu im einzelnen.
bicfcr 9.\'ntcric bcn Ö^Iaubcii an ba§' grogc Ök^I)einnii^^, ^a\] in bcv @nd)Qriftic
^rot nnb ^^ein ucnunnbclt lucrbcn in bcn uml)icn !?eib nnb bat-' umt)vc
'l^int (Iljrifti.
y. 'Dnrd) bcn (S^cnnf? bcr @nd)aviftic werben alle ^lieber bcr ^ivrf)c
nnfci iniiigfte mit cinanbcr ucrcinigt nnb g(cid)]ain ein l'cib. 1)ic)e 'ilMrfnng
bc^o allcrl}cilic;ftcn (Eafranicntc^^ iDivb aber bnrd) ^>rot nnb ii^cin an[d)anlid)
qcniad)t, ba ba-$ 53vüt am uiiicn ^^örncrn, bcr ^^cin ano nielcn beeren
bereitet ift. ^c^l. Cat Rom., P. 2 c. 4 q. 18; S. Tli. 3 q. 74 a. 1.
;-'oT<;. 2. Materia x>'^'oxima bcr @nd)ariftie ift nnd) bcr iuni]in m. 2071)
i)ro.\iin!i''k'r gegcbcncn Tefinition bcr ui n I) r e lU' i b nnb ba^3 m a 1) r c ^Mnt (Sl)rifti
(iiiciimiftir unter bcn ja !r a ni e n ta I en (^u'ftalten ober bic | af rani enta l cn
G) c ft a 1 1 e n , m c ( d) c bcn ^ e i b nnb b a •? '1^ Int CS I) r i ft i e n t l)'a 1 1 c n
nnb an;, eigen.
- "*l'J' K- IV. CTie uiejentlidie ^'yorni bcr (indiariftie ift für bic erfte
itiuiftic. Tic -iionlerrotion: Hoc est corpus meinn, fnr bie nueite : Hic est sanquis
a.iflcfc:bcrBii i J \ ö i)
)aU Ihm tcv snu-i
^^^""'"-''^^"^^"' we?<.<? ober: Hic est calix smiyuinis mei
tonMoiiioryation: \ \\\^^y ^\^ fVrr(el)re bcr "i^roteflanten, bic ürnn'tc bcr ??ürni liätten
luovto. temc f 0 n i c r r a t o r 1 1 d) c , fonbern nnr eine p a r e n e 1 1 1 1^ e ^cbentnng,
unirbc bereite^ bav ^^lötige gefagt. 'dagegen bebnuptcn bie niobernen
(^ried}en, anf^cr bcn foeben alc^ Jyorni bc5eid)netcn ii^ortcn gcl)örc ^u
berfclben rjcfentlid) bie bcn ©injctMingc^mortcn i)üranne()cnbc ober nad)^
fülgenbc ".Hnrnfnng bcc> l)eiligen (^eifte^^ über bie Dpfergaben
(s-:-/A7^ac;i. .pierber gel)örcn im römifebcn ^liitnr^ bie (^j bete uor ber ^'on=
fetvation, Q^oit möge bie Opfergaben in bcn i^eib nnb bnc^ 33üit Sbrifti ücr^
luanbeln. Qn bcr gricdiifd)cn .\iird)e aber luirb nad) ben ©infe^nng^oniortcn
5. '^\ gebetet: Fac qnidem ])anem liunc pietiosum corpus Christi
tui; quod autem est in calice pretiosnm sangninem Christi tui,
innnutans Spiiitu Saiicto tno. 9(nd) nnter bcn fatholifdicn !Il)eolügcn
gab cv einige, mie Öe iörnn, metd)C l)ierin mit ben ^d)i^^matifern über=
cinftiiiimten; bo6) ift bicfe 'JJc'einnng nollftänbig aufgegeben.
1^agegcn bcfianb non jcber eine VanUrLmeife bariiber, ob bei bcr 5meitcn
.sunifcfration bic oben angcfül)rtcn 'iCHn'tc allein alc^ 'ilV^feu bcr g-orm ^^u
betrad)ten finb, ober ob and) bcr 3"l"'^t^- ii^vi et aeterni testamenti,
mysterium fidei, qui i)ro vobis et i)ro multis ett'undetur in remis-
sioneni peccatoruni ein U) c f cn 1 1 i di er iöcftanbteil bcr faframentalen
S'orm ift.
3corue enblid) bat bie ^kl)anptung anfgcftcllt, bic einleitcnben '^i>ovle :
Qui pridie quam j^ateretur nnb : Simili modo gcl)örten junir nid)t
uiefcntlid), aber bod) alv conditio sine qua non iwx gönn biefcv ^aframcntC)^.
^. ,-"'.^-- .. 2. KM^zw bic ]d)ivmatifdien (S^riedien mirb nun ,uinäd)ft bcr ^emeis^
nirt)t u'ciniuiri) gcfiibrt, baf^ bie (iiniel^Mingc^morte allein bie Jy'-'^^""' i^^^* @nd)ariftic bilben,
"''■^' fo baf3 bie (Spiflefe nid)t ;,n bereu ^il>cfen get)ört. T^iefer 3.kMoei<o er-
gibt fid)
^'U'^/'^j'^.'" a. auv ber b^'ili gen ^d)rift. Ta (Sl)riftu^o biefe^o 3aframent
einfcl^te, fprad) er nur bie ^-li^orte: Hoc est corpus meum nnb: Hic
<.'St sauguis mens, obne mciterc %(^i{e 5U oerriditen. Turd) bicfe 'ii>m-te
mürbe baber beim U%Uen ^^lbenbmal)le bic (Smdiariftie bemirft. ^ic foll aber
non bcn ^Ipoftcln in bcr nämtieben '^ikife bemirft mcrben, mie oon Sbviftn^o
bei ber (£'infel;nng: Hoc facite in meam commemorationem. 5llter=
bing!r> !ann bie Ä1rd)c traft ber ibr ocrliel)enen (S^cmalt nmndjc^ in 33c5ug
§ 192» e^-ifteu^ unb 33cgviff, äliaterie unb ^orm, ©))enbcr uub (Sm))föugei- b. (Sud)ariftic. 689
auf bic ^Sod^ieljung ber (Safraiucnte; aber wo (S^riftu^ felbft in I)ni^
rcidjcubcr 2öci[e bic gorm cinc^> SaframeiitCio bctcnuinicrt ^at, faiiu bie
^ird)c etuia^ Ül^ c f c ii t H d) c ö nid)t Ijin^uf ügcii. ^(ar ergibt fiii) unferc
Zi)c\t and) aiiö bcm ^crid)tc hc§ 3lpoftcl^> 1 (7or. 11, 23 sqq.;
b. aug ber öe()re bcr ^äter, lueldje iuieberl)o(t bie 'Aborte ^'\p}^^^,'^^'^'
(S^rifti at^o goriii bc3eid)ueii. Acceptum panem et distributiim disci-
pulis corpus suum etfecit, hoc est corpus meum dicendo. TertulL,
C. Marc. 1. 4 c. 40. Sacerdotis ore verba promuntur et Dei vir-
tiite consecrantur et gratia. Hoc est, ait, corpus meum. Hoc
verho proposita consecrantur. Chrysost., Hom. de prod. lud. 1
n. 6. Verba ipsa Domini Salvatoris operantur. Nam sacramen-
tum istud, quod accipis, Christi sermone conficitur. Ambras,, De
myst. c. 9 n. 52;
c. au^^ ber (grfliirinig ber (^ried)en im .S^onjil ^^ »-^ ^^ ^^^ <S?cdS"5u
3^1 or eng. Tie (^H'ied}cn iinefen Cio entfc^ieben .uiriirf, bag in biejer rviovonä;
grage eine 33crid)iebenl)eit f,unid)cn i()ncn unb ben ^'(benMiinbern be[tef)e,
unb erflärten biird) ^effarion, bic ÜlUirtc be^o .s^crrn ent()iclten omnem
virtutem transsulistantiationis ;
d. a n •? b e n Ö c l) r c n t j d) e i b n n g c n b e r S^ i r d) e. '^ac^ ,«' o n 5 i l ^'"t,unSn"ba''''
Don 5 ^ i^ ^" c n ^) lcl)rt : Forma huius sacramenti sunt verba Salvatoris, Mivd)e:
quibus hoc conficit sacramentum ; sacerdos enim in persona Christi
loquens hoc conficit sacramentum. Nam ipsorum verborum virtute
substantia panis in corpus Christi et substantia vini in sanguinem
convertuntur. Decr. pro Arm. ^al)cr l)at nud) mit :)icd)t '13 in^^ VII.
biird) i^^rciK uoui 8. ^JJ^ii 1822 an bcn "l^atriard) ber l)cc(d)iten verboten,
bic ^iotuicnbigfcit ber (Spiftefc gnni 5Bcfen ber faframcntatcn J^orni 5U Icl)ren.
De fide ift unfere 1f)cfe juuir nid)t, aber bod) proxima fidei;
e. a u 0 b c ni 1 1) e 0 ( 0 g i f d) c n T: c n f c n. ^ic ©iniet^ung^ouun-te ^^''" ^i'^J/^'J,''*'''
beuten an unb bcmirten audi ba^:^, mv:^ ge|"d)iel)t, näinlid) bie '^^eruniiiMnng
beö :5Örüte«o unb '^InMuev in ben Mb iinb bav ^Mut (£l)rifti. Ta^o ift aber
ha^ 'Un^jen ber fafrauieutalen Jorin. ^(uper ben Sinfe^nng^Sinorten tann nlfo
etlua^> 353 e f e n t li d) e § ^ur J?'orni ber @ud)ariftie nid)t niel)r erforbert lucrbcn.
i^gt. Cat. Rom., P. 2 c. 4 q. 19; S. Th. 3 q. 78 a. 2 sq.
ÄMc ift \>a\\\\ aber bic (Spiflcfc bcr Oricnta(cu 311 ncrftcljeii? ^n bcr obcub» 207'.».
länbifdjcn ^\x6.)t betet bcv ^-Pvicficr nor bcr .^onfcfrntion: Suscipe .... hanc imina- ■?;'J!-f(.fc^
culatam hostiaiii itiib: Otterimus til)i, Douiine, calicein salataris u. f. xo. '^n
bicfcn (Gebeten mirb bic i^onjcfratioit, bic nl^bnlb uüll^ogcn incrbcii foü, fd}on a\?^ uofl,3ogcu
bctrnd)tot. Uiiu^cfcbrt ucr|el3t bie @pif(c)'c in ber gricd)tl'd)eii ^irdje in ben 3*-'i^Piiii^t
üor bcr fionfefration, in^eni bcr ncilicrcn (Srtlnrnng megen ber bciligc (Meift ange=
rufen Jvirb, bay ^u tbnn, uni^ fd)on gefd)et)cn ift. Tic großartigen '-IlNUuber Der (£ud)ariftic
gcfd)cben in cineni ?tugcnb(irf; fie ^n erlaut''rn, ift ber ^^uect ber ^'itnrgie. '^\\\ röinifd)en
^Kitu^ gefd)iel)t c^5 nor, im gried)ifd)cn n a d) ber Monfefration. 3(nd) jur @rflel)ung
rcid}lid)cr ?^'rüd)te für bic STird)e bicnt bie (ipiftefc. 'in](. FranzcUii, 1. c. \)ii'j;. 74 sq([.
3. ®af5 and) ber ijnfa^ : novi et aeterni testamenti n. f. ^^'- TevAu?a?'Miovi
lücf entließ ^ur gorm bcr C£"ud)ariftic gct)ört, I)at ber ()1. Xt)oma!o gelebrt "^^et "AeVui^'
(S. Th. 3 q. 78 a. 3). Qnbec^ gel)t bie altgemeine 5(nfid)t babin, jene testa.n.M.ti.
'-l\>orte feien n i d) t ein uiejcnttid)er löcftanbteil ber gorni. Unb mit ^U'd)t.
I^enn jener .ßnfat^^ fct)lt in nunubeu oricutalifd)cn Öiturgien, o(}ne bajj au
bereu (^iittigfeit ein ^^ueifct eutftanbeu uuire, nnb ift aiid^ um be^iiuKcn
nid)t uotiücubig, U)cil burd) bie 'iin^rte : Hie est sanguis nieus bic !Xranc^=
fubftantiation a b ii q u a t angebeutet nnb bclDirtt uürb. Übcrbicv ift hat^
ejfundetur e r 5 d l) t e n b unb nid)t tonjcfra'torifd).
44*
lliiuiiii'v ^a•
690 3*^^itcr 2::ei(. 31^on ben ©afvonicnten im cinselneit.
2081. 4. ©cotib? begvünbct bic ^iotuuMibicjfcit bcv cinlcitenbcn ^Äovtc: Qui pi'idie unb:
TtcCSinleituiiiv:- i^iniili modo biiiiüt, t>(i\] ol)ne fic bcv ^^vieftev nirf)t in bov ^iHn-fon t£l)vi)'ti bic Sorte bcv
>^S!Va"ion" J^Uiiifcfvntiou ipvcdjcu töiuic. S^uju M\i bev ^licftev in bcv ^i^crjou (5l)vifti fpvid)t, ift aber
fiumdjt. nur crfovbcvlidi, ta^ er (\i\it\Q flcincitit ift unb bic 3iitcntion l)at ju tonfctriercn. 2)Qnu
f)anbclt er niindid) in bcr "ipcrfou (Sl)rifti frnft ber ilini iibcvtrncienen ^eivalt: Hoc facite
in meani comnieniorationeni. Dicendum est, quod si sacerdos sola verba praedicta
(lioc est corpus meuni) profenet cum intentione conficiendi hoc sacramentum,
perticeretur hoc sacramentum, quia intentio faceret, ut haec verba intelligereutur
quasi ex persona Christi prolata, etiamsi verbis i)raecedcntibus hoc uon reci-
taretur; graviter tanien peccaret sacerdos sie conficiens ho • sacramentum, utpote
ritum Ecclesiae non servans S. Th. 3 q. 78 a. 1 ad 4.
Y. Qn biefcm eafnimciite iimJB ein boppcltcr ^^3?inifter untev=
fii)icbeii iv erben.
1. Ter bic (iiiuijariftie o o U 5 i c l) c u b c DJtiuiftcr, minister co7ificiens,
ift bcr gültig g c lu e i l) t c "^ r i c f t c r 0 b c r ^^^ i f i"^ 0 f. "^icö lunrbe üon
(5uri)a.i)ne. mef^vcren 3^"^'l*^l)i'^i*i^ gclcngnct, mcldie iiber()anpt einen llntcrii'^ieb ^luifdjen
.VUerifcrn nnb Caien nid)t ancrfonntcn. Qnbc^ ift nnferc ii^ct)anptnng fid)ev
a. n n d) bcr I) c i 1 i g c n 3 d) r i f t. ^er ^Inftrag : Hoc facite in
nieam commemorationem mar nnr an bic '^(poftel nnb bcren '^la&y
folger im '}3rieftcrtiini gcrid)tct, '^^citcr, ale> (il)riftn^o [)icrmit bie *:l^ollmac^t
gegeben l)at, bnrf fic aber nid)t anc^gebe^nt merben;
b. n a eh b e r 1^ e l) r e b c r ^^ ii t c r , uicld)c obne ^Mn^nat)ine ben
33iielibfen nnb *i)3rieftern a h<? f rf) ü c f?( i d) t>at^ ^)icd)t, bic 1)1. (Snd)ariftie ^u
feiern, uinbi^iercn iinb ^iiuir anf C^rnnb ber @infct3nng, fo ba|l nnfer ^emei^
anc- ber l)eiligeu 2d)rift bnrd) fic antbentifd) bcftiitigt ift;
c. nad) ben lirditidien Ci'n t f d) c i bnn g en. "Da^ üierte
1^ a t e r a n t 0 n ^ i l lehrt : Hoc sacramentnni nemo potest conficere,
nisi sacerdos, qni rite fnerit ordinatns. Unb im ^'on^il uon
A'lorcn,^ l)cif3t c^o : SacerddS in persona Christi loqnens hoc conficit
sacramentnni. i^gl. Conc. Trident., Sess. 2;> de ord. cap. 1 ;
d. nad) b c 111 tl) e nl og i j d) e n T c n t e n. T)cr bl. Xbomayargn-
numtiert alfo : Hoc sacramentnni est taiitae dignitatis, quod non
conficitnr nisi in persona Christi. Qnicnnqne antem aliqnid ag-it
in persona alterins, oportet hoc fieri per i)otestatem ab illo con-
cessam. Sicnt antem baptizato conceditnr a Cliristo potestas
snmendi lioc sacramentnni, ita sacerdoti, cnni ordinatnr, confertnr
potestas h(»c sacramentnni cnnsecrandi in peisona Christi . . . .
Et ideo diccndnm est, qnod proprinm est sacerdotnm conficere hoc
sacrameiitnm. S. Tli. .•> q. 81^ a. 1.
208;;. 2. Crbentlid]cr ^pcnbcr, minister distrlhuens, bcr @ud)nriftie
älnwbfniiirifcr ift bcr ^].^ r i e ft e r ; a u f? c r 0 r b e n t ( i d) e r 3penbcr bcr I^ i a f 0 n. 'l^^mV"^
iSuinfr f"^' ^^^\^'^^ ®^^t3 ift bic gefamtc lird}lid}C !Irabition.
il'Qun im Oiotfnllc and) ein i'aie bie @nd)ariftie fpenben fonn, mirb in bcr
t'Junadbcoloflie erörtert. Taj3 bicv überhaupt .^nlojfig ift, bemeift bie (ikidnd)tc ber elften
d)riftlid)en ^a()vf)uuberte, in bcnen ba^:? ^^(Uerl}ciligfte unter geiuiffen Uniftönbcn ben
©laubigen mit nori) ^anfe gct^cbcn ober and) öon ?aien gebradjt unirbe.
^ .- T^- ,. VI. "^av iil 0 n A i t non 5: r i e n t nntcrfd]cibct einen b r c i f a di e n
pfnnii bcr ©mpfaiig ber (^'nd)ariitic, ben ] a f r a m cnt al en, geiitigen unb
ciucijanine. f i^ [ ^ d lu c n t d l c n u n b g c i f t i g c n 5 n g ( e i d). Sacramentaliter
§ 192., (S^'iftcn^ unb 53egriff, 3)'?aterie unb ^orm, (gpenbev uub (Smpfäugev b. ©iic^aviftie. 691
empfängt bcrjentge bie (Sud^ariftie, ber ^mar b(\§ (Saframciit empfängt,
aber ni(i)t bie ® na b e n nur f ungen berfelben; geiftig, sjnritualiter,
hingegen foiumnniäicrt jener, ber bnril) fein i^ertangen noc^ beni iafranien=
taten (Empfang ex opere operantis ber grüdjte bec^felben teiKiaftig uürb;
sacramentaliter simul et spiritualiter enbtid) empfangen bicjenigcn bie
(Sndjariftie, metrf)c bnrd) Empfang be^5 3aframente§ and) ber (S)naben
bec^fetbcn teilhaftig merben. ^gl. Conc. Trident., Sess. 13 de Eiicliar.
cap. 8.
|)iernac^ gilt in 33e^ng anf ben (5 m p f ä n g e r folgenbe^5 :
1. Sacramentaliter fann ^'\t @nd)ariftie nur empfangen merben
a. oon ben (M e t a n f t e n , ba bie !Ianf e erft bie R- ä ^ i g f e i t iier(ei()t, 4S%^
bie übrigen <Saframente m empfangen. 33g(. n. 1931: ciurinutnio sa-
. . . cramentaliter
u. i)on benjentgen, meld)e uientg|teii<o i r g e n b m e l d) e :^s n t e n 1 1 o n cmpfanocn rann.
^aben, W^ Safraincnt ^n empfangen. 1^ie ^J^otiiuMibigfeit ber ;3ntention
beim Empfange nnirbe oben ii. 1^84) nadjgemiefen. ^-liUirbe ba()er jemanb
eine fonfefrierte |)oftie genicBen, ohne ,^u miffen, \>ci^ fie fonfefriert ift, fo
märe bicjer WenuJB ber (Sndiariftic ebcnfo nur materiell, luie menn ein
Ungetanfter fie empfangen unirbe.
5(uin. 3.^011 ber ben iiniiiü ii b ii^o ii ftiiicicvn i^icvciditcu .yvonumuüoii cvflovt -iosr..
ba§ 3: ri b en t inii m, fic fei ,^iuar nid)t iiotuuMibic], aber niidi nid)t ,yi üerurteileu. ;3^a -^i»^ ^^t'^"'."'""''^'"
im gangcii ^(Itevtiiin ^ie 3itte bcftanb, ben .Uinbevn nleid) nnd) bev lanfe bie li-nd)aviftie ^'■^' "/JX" '^'""
3n reidjen, fo t)ervi'd)te in ber ^{ivd)e [id)er ber (Mduibe an bie '^.'irttanifeit be? fo ii^^^
ipenbetcn ©afraniente^v 5)ie,_^ntention aber, uield)e für foldjen (S-nipfang genügt, ift bie
intentio intorprdutira. 3ibnlid)e'§ gilt für bie (SUm fte ^o ge ft ö r t e n. Über bie 9(n=
menbnng biefer bognialifdjen (^rnnbfät^u' in ^er ^lU-ayi-o fiel]e bie 1)1 o ra 1 1 li e o I o g i e.
2. i^um f a f r a m e n t a 1 e n n n b q e i ft i g e n (Smpfanq {sacrawe)i- ^ . -;"^'- , ,
tahter simul et sjnritiiaufer) unrb nberbie« nod) ber ^tanb b e r uub neiftioc cfm^
(5^nabe geforbert, ba bie (£nd)ariftie ein ^aframent ber l^cbenbigen (s^llSIInillir.
ift. Über bie notmcnbige Ti^pofition tel)rt bay ^ribcntinnm: 8i
quis dixerit, solani tidem esse sufficienteni praeparationem ad
sumenduni sanctissimae Eucliaristiae sacramentum , anatlienia
sit. Et ne tantum sacramentum iiidi<^ne atqne ideo in mortem
et condemnationem snmatur, statuit atqne declarat ipsa sancta
Synodus, illis, qnos coiiscientia peccati moitalis gravat, quaii-
tumcnnque etiaiu se contritos existiment , liabita copia confes-
soris, necessario praemittendam esse confessioiiem sacrameiitalem,
Si quis anteni contrariuin docere, praedicare vel i)ertinaciter
asserere seu etiam publice dis[)Utando defendere praesumpserit, eo
ipso excommunicatus existat. Sess. 13 de Encliar. can. U.
?(nni. 2)ie nnmürbigc ^onmninion ift eine fef)r fdjmcre ©ünbe, mie (§ '^(».^8.
anö ber y^atnr ber ©ad)c nnb ber iWabnnng be§ Stpoftel^ (1 Cor. 11, 28 «(iq.) Tic umDüvbisK
fic^ ergibt. ^nbe§ t^üte man fid) oor Über t r e ibnngen. 2^er nntuürbige (^mofang ber
(Surf)ariftic ift eine ©ünbe gegen Die ® ott e§ oe rebrnng; er fann bober nidit a\^ öic
fdjmerfte @ünDc be^eidjnet merben, ha ber 3t rt nad) bie @nnben gegen bie gött*
liefen 'in gen ben am fc^merften finb. 3(bcr and) nnter ben ©ünöen gegen bie Ö^otte^*
oere()rnng ift bie nnmürbige .^ommnnion nid)t bie fd)\uerfte 2ünbe; fdnuerer finb niel=
me(}r bie ©ünben, lüeldje gegen bie (^ottbeit felbft nnb gegen SbriftnS in feiner
eigenen ©eftatt gericf)tet finb. ÜEJa^cr fann bie nnmürbige kommnnion lueber bem
33errat De§ 0^nba§, noc^ bem 9D?orbe ber ^nben gleidjgefteüt'merben. 3)ie§ ift bie öe()re
beg f)l. Xf)omü^, ber ,^nm ©c^lnffe fommt: Hoc peccatum est miiltis aliis gravius
secundum suani speciera, non tarnen est omniuin gravissimum. S. Th. 3
q. 80 a. 5.
>{oiiiimtntc>n.
l'O.S'.
692 B^i'Pit^^^ 2:ci(. 93on ben ©aframentcn im fin5clncn.
i< 193. 9lotuicubiflfcit bc(^ C?m;jf aug^ bcr Cfniriinrlftic. Ä'ommuuiüu unter
einer (i^eftalt»
5yg(. (« i 1} V , 3)ic (joilincii öafraiiicutc bcv fatfjolifd^en ^ircfjc. I § 72 f.
I. Über bic '?J 0 t lü c u b i g f c i t bc^o (Smpfangcci bcr (Siic^oriftie gelten
folgcnbc <Sä^c.
1. 1)cr (Snipfang bcr ©uc^ariftic ift iiiclit iiecessitate medii absoluta
iV^.irtirSut ^iiiii -Veite iiotinciibig. 'IMeo iinir bie bcftiiiibige l^c()rc bcr ^irrf)c, luic fic
iieiUMuuuvnbin. im Xribcntiuiini bcftiniiiitcn 5Iuebriuf fanb, mobei ba!3 ^oii^it ^uglcid)
bcu bLH3mati|'d)cn (5^runb angab, uieet)alb bie l)ciligc ^'ümuuinion nid)t ab^
fohlt l)eik>notuicnbig ift. Sancta Synodus docet, parvnlos usu rationis
car«^ntes nulla oblig^ari nece.ssitate ad sakramentalem Kucharistiae
communionem : siqnidem per baptismi lavaci-nm regenerati et
Christo incorporati adeptam iam tiliornm Dei g-ratiam in illa
aetate amittere non i)Ossnnt. Sess. 21 de comm. cap. 4. Si qnis
dixerit, parvnlis, anteqnam ad annos discretionis pervenerint,
necessariam esse Eucharistiae commnnioneni, anathema sit.
L. c. can. 4.
-^<»'.'t'. 2. ^\m\ (Empfang bcr (ind)ariftic finb alle @ r m a d) f c n c traft
fiutiHdKT'isiJiun g b 1 1 1 i dl c n n n b f i r d) l i d} c n (^k b o t e c^ D e r p f I i d) t c t {necessitas
fcv Momimmion. praecepU.
a. '^at^ gbtt(id)c Gkbot ift in bcn 5l^ortcn be>o |)ei(anbe^o enthalten:
Nisi manducaveritis carneni Filii hominis et biberitis eins san-
gninem, non habebitis vitam in vobis. Joami. 6, 54.
b. ^n bcn erftcn diriftlidicn ^atjrbnnberten pflegten bie (^Mänbigcn
fel)r l)äufig 5n fonnnnni;,icreii, fo ha]] eine fird)lid)e innfdirift über bcu
Empfang bcr ©ndjariftic nid)t notmenbig uuir. @rft im 13. 3al)rl)nnbcrt
bcbnrftc c^> einer fo(d)en, nnb fte luarb lumt uicrtcn Öatera n f on,^ il cr^
(äffen. Omnis ntrinsqne sexns fidelis, postqnam ad annos discre-
tionis pervencrit, oninia sna solns peccata saltem semel in anno
fideliter contiteatnr .... snscipiens reverenter ad minus iyi Pascha
Encharistiae sacramentnm (Cap. 21). "^^^ic^ ©ebot marb ooin Xribcn^^
tinniii anfv nene cingefd)arft: Si qnis negaverit, omnes et singulos
Christi fideles ntrinsqne sexns, cnm ad annos discretionis perve-
nerint, teneri singulis aiinis saltem in Paschate ad commnnicandnm
inxta praeceptnm sanctae matris Ecclesiae, anathema sit. Sess. 13
de Encliar. can. 9.
•■io'M. 3. Ter (i'inpfang bcr (Sndiariftic ift b e n (5r \v a d) f c n e n iiecessitate
ASoi'finotuHMiSui medii morali ,^nni .Steile notmenbig. Triefe r c t a t i u e ober m o r a ( i f d) e
nioi^' ?S -"Oei^^notiuenbigfeit bernbt anf bcr 'iiMil)r^eit, baf^ bcr lÜ^enfd) ol)nc bie (}ci(ige
biiifcit in vot.). ,sU")nunnnion auf längere ^'^it int (^Miabenftanbe nid)t bel)arrt.
'Xu 11t. '21'cnu inand)iiinl bie y'Jotmcnbigfcit bcv (Siidjariftic in roto behauptet
uiiib, fo unvb ()icriiiit nid)t bcr abfolutcn |)oil§iiotuicnbigfcit bcr Ijciligcn .^üinniiinioii
bivo iijiürt gerebct, fonbcru mir fcftgcftcllt, t>([]^ bie ^^imnuniou .^iir 5>otIcnbung bc!§
übcvnatiivlid)cn Öeben^ gebort, ,^u bcu alle ncrpTlidjtct finb. 5{iid) ift [ic um be^oiuilleu in
voto uütiueubig, mcil jcbcr ©ctoufte bie ^|Jflid)t t}Qt, olle Gebote, ^u beneii axiö:) ^a^
ber f)ei(igeu .^ommuuiou gehört, 311 crfüücu. 5>gt. Cat. Roni.^ P. 2 c. 4 q. 4X;
S. Th. 3 q. 73 a. 3.
II. Tie f)ei(ige ^ommnnion n n t e r einer @ c ft a 1 1.
2oo->. 1 . ^er ! 0 n f e f r i c r c n b e ']? r i c ft e r ift traft gött(id)en (J^efcl^^ec^
bV\4Tefter mV/b- 3nm Ö)ennffe bcr (Sudjariftie nntcr beibcn (^eft alten uerpflidjtet, ba
§ 193/ 9?otiiieubigfeit bcß ©nipfnngig bcr (Siidjnviftic. ilomiminion unter cinci- (^3eftalt. 693
G()i-iftuö ba^ Opfer be^ !:)^ciien 33iinbeö biird) bic boppdtc ^ou|>hHitiou |;jJ^^,J\™;;»ij';;
uotl^ogcu iniffen mü imb bic Xci(mit)nic bc§> cckbricrciibcii '^riefter^o antitaitcn ^omm-
gaiiäcii Opfer 511m naturgemäßen 5(bfd)(up bc^^fclbeu geljört. iH3(. S. Th. 3
q. 80 a. 12.
2. Hiiiler beul cetebricreubcu "^riefter ift uicuiaubcu ber (Suipfana . -'"'■'•'• ,
ber @ud)ariftie unter beibcn (5^c|taitcn notiiienbig unb junu* mcber fofviennbcu
necessitate medii, nod) iiecessitate praecepti. T'ie^o ift de fide, ba ba^^^ ^>[ommuuion '
^on5it tum Xrient ertlort: Si qiiis dixerit, ex Dei praecepto vel neces- »»t'^ bni?cu (snv
sitate salutis omnes et singiilos Christi tideles utramqiie speciem ''^uiminblnT
sanctissimi Eiicharistiae sacrameuti sumere debere, anathema sit.
Sess. 21 de comm. can. 1.
a. 1)ag bic Ä'onimunion unter betben (^cftnlten ntd)t notmenbig ift niiDt necessi-
necessitate medii, folgt nn^o ber Integrität Gl)rifti unter jebcr ber ^^^^ '"^*'''■•
beibcn (skftalten. 5>g(. n. 2024. ff. '-H^er bic öud)ariftic unter einer (Mcftnlt
empfängt, cmpföngt infolge bicfcr QntcgritÜt cbcnfoiMct mie bcrjcuige,
uic(d)cr fie unter beibcn (^5efta(teu genießt. Malier I)at and) bog
5!^rib eu t inn m erttärt, nulla gratia necessaria ad salutem eos de-
frandari, qui unam speciem solam accipiunt. Sess. 21 de connn.
cap. )).
b. Xa\] and) fein ®cbot bcftebt/ bic Cfndiariftic unter beibcn ^'^^^-'^.'Ijj'^^aecefti
ftnltcn 5U empfangen, ergibt fid)
a. a u c> ber l) c i t i g e n 2 d) r i f t. CUjriftn^^ bat uncbcrbolt a((c
2Birfiiugeii ber C£"ud)arifiic an bcn (^knuB and) nur einer (^cftalt gcfniipft.
3?gl. JocDiu. (), h'2. 58 S(i. Tic ilH'riud)e ber ^"srrlebrcr, anc^ ben ^tcUcii
ber t)ciligcu 3d)rift, in bcnen bic '-!i>irtnugcn ber (vud)ariftic uon bcin
(^knuf3 beiber (S)cfta(tcn abhängig gcniad)t finb, bic ^Wituicnbigfcit bc^o
(Smpfangcc> unter beibcn (^)cftaltcn nti^ntcitcn, UH'ift bnv ^tou,;it tum
Xricut trcffcub alfo ;nrüd: Qui dixit: Nisi nianducaveritis
caniem Filii liouiinis et biberitis eins sano:uineiu, uou liabebitis
vitam in vobis, dixit quoque: Si qnis luauducaverit ex hoc ])aue,
vivet in aeternuni. Kt qui dixit: Qui inaiidurat ineani carueui
et bibit nieuni sauguineni, habet vitam aeteinam, dixit etiam:
Pauis, quem e<ro dabo, caro mea est pro muiidi vita. Kt denique
qui dixit: Qui uuiuducat meam caiuem et bibit meum saug'uiuem,
in me manet et ego in illo, dixit uihilomiiius: (^ui uiauducat liuuc
pauem, vivet in aeternum. 8ess. 21 de comm. ca^). 1.
2)ie Slnirtc: lloc fdcitr in iniumi ((nnvtoiiordtitntf'iih fiub imv an bio
?(poftcl nnb boren ^Jind)f ol g e r iierii1)tet, uield)c bag Opfer be^^ y^encn ^Bunbe;.^ feiern
nnb bic ("»Vlieimniffe ber (ind)ariftte ool(,^ief)en foüten. in]!. Conc. Trkh'ut., Sess. 22
de sacr. M. can. 2. (Sbenfo tonnen nnd) bie &Hirte: Bihito e.r hoc omufs {Mattli.
26, 27) nnfgcfa^t Uicrben. "-^^ian fnnn fie aber and) einfad) olfS eine (\n bic anmefenben
^(poftel gerid)tctc '^( nf f or bc r nng betrad}ten, an^5 beni ilinen bQrgcreid)ten ^e(d)e
5n trintcn ;
[1 au^^ ber !Jrabition. '^^ic> ^nm 12. Qa^rbnubert murbc bic .:'•""•.
©ud)artftic ^umr geiubbutid) unter beibcn C^^cftatten empfangen, ^c^eid) in^'J,"'5uf^toUunIi
gct)t aud) bie i^ouunuuion unter einer (*')cftalt bifo auf bic ältcftcu ä'-'^^^'^t ftn^ev^™''"^^^^^^^
äurüc!. Tic i^ommunion ber ivrantcn, C^kfangcncu, überljaupt bic aujlcrtjatb hm\ (Genauen.
ber ^ird)cn erteiUc ^omumnion mürbe gemb[)nlid) unter ben Okftalten beö
^rote§ Doü<^ogen, mät)renb ben ^inbern g(eid) wad) ber 3;;aufc bie ^ud)ariftie
unter ben Ö^eftatten be$ '^kinci^ gereid)t mürbe. 5(ud) nad)bem e^ uoiu
12. Qa()rl)unbcit ab im ^^(beubtaub (^)cmol)id)cit gcmorbcn mar, unter ben
694 3^eit<^i; 2:ei(. 55on ben ©otramentcn im einzelnen.
33rot^^gcfta(tcn bic t)ciüge ^omnutniou nu^^^utcileii, ^ab e§ nod) iiiamf)cr(ci
5(biDeiii)inigcn üon tiefer (Sitte. 3.^g(. -^ iv(i)eii l c^f oit III 2. 727 ff.
mib VII e. 460 ff.
X)al)ev gab e^o in bei .^tivd)c nienial^o ein aUgenieiuc^o Cskfe^, U)c(d)C'? ben (^m--
pfang ber (Suiijaiiftie nntcr beiben (^eftalten nngcorbnet l)ntte. ^UMc bal)ev gegen
bie Irrtümer ber 9}?aniii)äer ber (3knnf3 be^3 ^cld)ee oorgefdjrieben luerben
fonnte, fo tonnte aud) bie ^onunnnion nnr nnter ben ÜJeftnlten bt^S ^roteö
gegen etiim anftaud)enbe :3ri*lf^)i"^'it ,yi»^ (^Kfetje ert)obcn werben. 2;i)atfäd)lid)
Ijüt bie ^ird)c gegen bie .pnfi'ten nnb ^)? ef or nia t o r cn bie ^ommnnion
sub una specie gefe^lid) feftne^cgt, nnb äuun* l)anpt|äd)li(^,
SinumT>Hvrie ^^' ""^ ^^^^^ ^^^"fll^ allgemein geiuorbene firdjüd)e (^eiro^nt)eit ^n
bic .siomnnmion beftätigen ;
ftait\iorJc?c{)rVc' i^i^- i^l^'c 5Intorität ben ^iiretifern gegenüber anfred)t jn ert)alten ;
^f" i"it- YT- ^'^' inidjtigen Xognien üon ber Jjntegritiit (Jbrifti im ©aframent,
Dom llntcrfd)icb ^tnifdien 2aframent nnb Cpfev nnb ^mifdjen '13riefter nnb
^o\t im .^nttnc^ nu^^jnpriigen ;
00. biV^-' 5(llerl)eilig|'te möglid)ft oor '-I^ernnel)rung ;^n fd)ü^en;
££. alle 2d)U>ierigfeitcn .^n befeitigcn, UHid)e fid) bem d'mpfange ber
(Snd)ariftie fpeciell nnter ben Ok'ftatten bec> '^ikine^^ entgegcnfteUen, 5. ^.
^Dtangel an 'ii>ein in uerfd)icbenen Ö^egenben, 33erbreitnng anftedenber ^hant^
l)eiten bnrd) ba^^ Xrinfen an§ einem i^c(d)e n. f. m.
§ 194. 5l^irfuu(^cu ber I)ciligcn Äonununion.
359I. ® i l) r , 3)ie heiligen 'Sofrainentc bev fatl)olif(1ien >Uvcf)e. I § 74.
209tj
Tic Mommunton
I. T^ie (5nd)ariftic bemirft al^^ S a f r a m e n t ber 1' e b e n b i g c n bie
iicnÄr '^Vc " 33 e r m e {) r n n g ber l)eiligmad)enben ^iiabe.
(S?r"*''"unb Qnbireft nnb accefforifd) fann fie bei bein, ber nid)t im Stanbe ber
\vam\ fic tk (^wabt ift, abcr im gntcn (^Manben fid) bcfinbet, e^ ^n fein, nnb geniigenb
' ' bclühft""^ bic^poniert ift, and) gratiam priwam bemirfen. Xie«? ift bie i'elire be-o
()1. !It)omae', ber mobl mit ^)fed)t anninnnt, einem fold)en l^ieiifd^cn oer-
l)clfe d^ott bnrd) bie Öniabe üoütommener !2iebe nnb ^kne ^nr 9led)tfertigung
nnb einer mürbigen ^onnunnion. Potest lioc sacranientum uperari
remissioiiem peccati .... etiam percej)tum ab eo, qui est in
peccato moitali, cuius conscientiam et attectnni non habet: forte
enim piimo non fuit snfticienter contritns, sed devote et reverenter
accedens cuiisequetur per hoc sacramentum gratiam caritatis,
quae contritionem perficiet, et remissioiiem peccati. S. Th. o
q. 79 a. 3.
II. 'Xie gratia sacramentalis.
^.,2097. 1, ^ie gratia sacramentalis ber @nd]ariftie beftel)t im aUge^
(ynabc bcvitom^ m einen bann, ba^ )xc aU$ v^pciie nnb 3^ranf boö nbernatnrlid)e
'""'IXinL""^ ^ be^. ^:)3?enid)en er()ält, nät)rt, ftärft, erfrent nnb t}ciit.
:^ViM'ofern bie (Snd)ariftie and) t)etlt, mirb fie ':?(r5nei genannt. 2o erflärt
ba^^^ .Slon.^il t)on Jyloren^: Omnem ettectnm, qnem materialis
cibus et potus quoad vitam agunt corporalem , sustentando, aii-
gendo, reparando et delectando, sacramentnm hoc quoad vitam
operatur spiritualem. Decr. pro Arm.
Xie @nd)ariftie näl)rt, erl)ält nnb förbcrt aber ben ganzen 93ienfd)en,
üornct)mli(f) ber Seele nad), nid)t aber ben natürlidjen 'Il^enfd)cn, ber
§ 194. Sivfintgen ber f)ei(tgen .ftomniuiüon. (i95
nii^> 5(bani geboren ift, in iciucm luitürlicljen Öebcii, foubevn bcn übev^
iiatüvnd)en 9J?cnfe()eii, ber ani: (£()riftu0 unebergeboven ift in [einem
n6cnintiivliii)en Sebcn. Siimi autem voluit sacramentiim hoc tamquam
spii'itualem animarum cibuni, ([iio alantur et confortentur yiventes
vita illius, qui dixit: Qui manducat nie et ipse vivet propter
me: Conc. Trldent., Sess. i;^ de Eucliar. cap. 2.
^1^1^^ bic (Sndjariftie an übenmtürlidjcn Cnalitiiten, Gräften, an über*
natürlidjcni Ceben im 'H^eufdicn finbet, bae nä[)rt, ftiirlt unb crqnidt |ie
bemnad), alfo namentlich im (^etanften bie ^^'aufe, im C^)efirmtcn bic girmnnii,
im (SJeuicibten bic Crbinntimu^gnabe. ^aranö ergibt fid) and) i^r il>er()ält=
ni^o jn bcn übrigen Saframentcn. 2ic näl)rt bal)er and) alte nbernatürlid)cn
Xugenben, bie gi)ttlid}en luic bic iittlid)en, befonberc^ bic Siebe, meld)e bie
^^ottenbnng, nnb bie Tcmut, ivc(d)c bic (^rnnbtage aller Ingenben ift.
2. ^m e in.u'lii i^ii finb bie 'ilMrfnngen ber heiligen ^onnnnnion t^»-'= sr^i^-fuj^en 5ev
fonbcrS folgenbe: .suimmunion im
. . rt-. . . .,.,,. ,_ . einzelnen:
a. eine n b c r a n §< innige Vereint g n n g m 1 1 ii 1) r i |t n !o. T)ie* ü<eveininun,i mit
tetbe ift aber nid)t bloß eine morali)d)c ^nn-einignng, une jene bnrd) bic u^Ji'f J'^^jeSn-
I)cilignmd)enbc C^nabc, fonbern eine fnbftantiale nnb nn)ftiid)c, bie
f,nm Unterjdiieb oon ber moralifdicn bie iatr amentale genannt unrb.
2luf biefc il>ercinignng be^ielicn fid] bie ^^oorte (ibrifti: Qni niandncat
meam carnem et bibit meiini sanguineni, in nie nianet et ego in
illo. Joann. 6, 57. Xer t)l. 1^ e o fd)rcibt bariiber : Non enini aliud
agit participatio corporis et sanguinis (Hnisti, quam ut in id, quod
suminius, transeamus. Senn. \'2 de pass. Dom. Gin ^^^ilb biefer
^Bereinigung ift bie ^ereinignng ber natürlidien 2peife mit unfercm l'eib,
jcbod) mit bem llntcrjd)icbe, h{\\i, bic irbifdie 3peiie nuv einoerleibt unb in
unfcr glcifd) nerumnbelt mirb, luäbrenb bnrd) bie beilige Äonnnnniou mir
C£t)rifto, nnfcrer Speife, einverleibt nnb geiftiger ^-Iinife in unferem
gan,^en inner(id)en i'eben in il)n nngcmanbclt nnb il)m gleidjfbrmig
gemadjt irerben ;
b. eine innige ^mm* e i n i g n n g all e r (M laubigen in i^evciniduno bcv
(5briftu0. '^iefelbe ift eine natnrgcmäne ^i-^lge ber ^Bereinigung mit^^^^inSv-P
Gbriftn« ; benn inbem bie beilige .UommnniDn alle mit (ibrifluv anf^i iiinigftc
Dercint, vereinigt fie biefelben and) unter ei na über in (ibriftnc^ mic
bie ©lieber einer [yamilic, ia einev l'eibcc^. Ticic '-In-reinigung meint ber
f)l. '^antui^, menn er fagt : Quoniam unus panis, unum corpus multi
sumus, omnes, qui de uno pane participamus. 1 Cor. 10, 17. 1^a§
^ 0 n 5 i ( u 0 n Orient nennt baber bie (5nd)ariftic st/mhohnn unins illius
corporis, cuius ipse cajntt c.risfit, cuiqne nos tamquam meml)ra
arctissima fidei, spei et caritatis connexioue adstrictos esse voluit
(Sess. 13 de Eucliar. cap. 2). ^^Ind) be^eicbnet W:^ ton^il bie @nd)ariftic
nl^ iinitatis signicm, vinculuni caritatis, concordiae syniholiun
(1. c. cap. 8) ;
c. 92 a d) 1 a f 1 n n g ( ü y, 1 i d) e r 2 ü n b e n. 1}icc> u»nrbc ftctc> geglaubt. ■'/j'^^*["|".;^4[f '
^0 fd)reibt ber ^erfaffer ber fed)v 33üd)er de sacramentis ,;ur ^i\i bc^o
1)1. ^Hmbrofinc^: Iste panis quotidianus sumitur in remedium
quotidianae infirmitatis lib. 5 c. 4i. Unb bac^ i^on.^il üon !^rient
nennt bie l)eilige Kommunion antidotiim, quo liheremur a culins quoti-
dianis iSess. 13 de Euchar. cap. 2). 5(iid^ liegt c^ in ber ^hitur'
696 3>^^*''t<'^" 2:ci(. !f^on bcn iSnfraincntrn im cin,^clticn.
bcv 'Sai1)c, ba biird) bic .^omiiiuiiion bcr (Sifcr b':v 2idK mib Diene gc-
lüctft mirb. ^^gl. 8. Tli. 3 q. 79 a. 4;
^^^eJüalnuiiiT^iun d. i!U lu ll f) V 11 11 Q h 0 v f Ü 11 f 1 1 Q c u S Uli b c 11 , uov |'d}UH'rcii gäu5>
^"nI:Tiic?iJ" lid), uor lä|3tid)cii incl)r iiiib iiicl)r. ^ii ABi\^ug nuf bic 'lübjüiiben bc^cid)nct
3c!rf)ici)t. ^j^^, .SUui,^il HO 11 5:riciit bic @iid)ariftic (\U$ antidotum, quo ... .
a •peccatis mortalihus praeservemur \. o.
(S^o bcU)al)rt aber bic IjciliiK i^oinmiiiiioii oov tünftigcii ©üiibcii foiro^l
biird) ^tortmig beci guten '^iMllciic> gegen bic ^^erjndjiingen, al0 burd)
'JJ(inbcrnug bcv ^crfiidjungcn felbft, joiDol)! luut feiten bec> böfcn ^-cinbc^
alc> Hüll feiten ber ^^ontupi^^ccn^. Qu bcmfclben iUcnjse luiuitid), a\<$ burd)
bic l)eilige .suunmnnion bic lugenben geniil)it lucrben, iDcrben bic g-i'^töcn
fouioljl bcr (S'rbfünbc alc> ber eigenen ©iiiibcn, in^obefonbcrc bic ii^o^^eit,
bic ^sgiiünin^, bie 3d)iinidie unb bie 5^egicr(id)teit, inel)r unb ine^r gc()ei(t.
Christus existens iu uobis sopit saevieutem iu uostris membris
carnis legem et pietateiu in Deum exsuscitat, perturbatioues
luortificat. Gyrül.y Iu Joaiiu. 6, (>7. Cum hospitium tuum adver-
sarius videiit occupatum coelestis fulgore praeseutiae, iutelligeus
locuHi teutameutis suis iuterclusum esse per Christum, fugiet ac
recedet et tu mediam uocteiu sine uUa otieusioue trausibis. Ajuhros,,
In Ps. 118 n. 48. ^gl. S. Th. 3 q. 79 a. 6 ;
■hrtKlr''Sh^^^^ e. ^)ht d)laf fnug ^citUdjcr (S üub c n ftra fcn , je und) bem
ftvafcn; lU^iißc bcr '.Hiibiulit uiib Öicbc. Uuitas (Cum Cliristo) fit per caritatem,
ex cuius fervore aliquis cousequitur remissiouem uon solum culpae,
sed etiam poeuae, iude est, quod ex cousequenti per quandam cou-
comitantiam ad priuripalem etlertum homo conseqnitur remissiouem
poenae, uoii quidem totius, sed secuudnm modum suae devotionis
et fervoris. S. Th. :^ q. 79 a. 5;
;>fcct)t auf bcn f ^. l „ ^){ c dl t iinf bic c lui Q c 'Sei ig feit unb bic glorreidie
:)iufevnci)univ Vi 11 f c r |t c b u 11 g. riefcv vlnrcd)t |pru1)t (Sl)ri|tn>o jclblt aiic^, iHcnn er
fugt: (^ui mauducat meam carnem et bibit meum sauguiuem,
habet vitam aeteruam, et ego resuscitabo euiu iu uovissimo die.
Joann. 6, 55.
. ■:-'":"•'•. a. CS'in llnterpfanb ber cum neu 'B e l i g t e i t , i)iguus futurao
Momniuuiou uostiae gloriae et perpetuae telicitatis {( o}i(\ Irident., Sess. K)
c»iiflci?acüfln'it de Kucliar. cap. l^ ift bie l)ci(igc ^»foinninnion aber, ba bie end)ariftifd)c
"|;J|.^.J|JJ*^;j|J^>'^creiiiigiing bein 'iiUfeii iiad) bicfelbe ift, iiiic bic ilHU'cinigung mit (il)riftibo
cvitciniuö iV in ber (Mlorie, auf bie fie uorbereiten, nnb in bie fic übergeben füll. %\\(\)
\\\\)xi bie l)e(ligc Ä'oiinniinion burd] bic ilH'rniebrnng bcr aftneden (Knaben
5iir perseverautia fiualis.
'}. llrfadjc ber g(orreid)eii 'H iif e r ft e buii g aber ift bie ()ciligc
^oinnuinion, ba fie iin^^ mit Gb^ifti^o Hcreinigt, bcr iinferc ^(nferftcbung ift,
unb burd) ben uerftärteii ?eib (E\)x\\\i beii ^^eim bcr 5(nferftcl)nng nnb isöcr^^
tliirnng iui()rt, bcr fd)on in ber Taufe burd) bic S'ingliebernng in S[)riflu^
in un^ gelegt ift.
riccu^)aviftiüi)c ^iiH^gen il)rer ^:^C5ict)nngen ,^ur ©cligfcit imb ^(ufcrftcbnug ift -bie
apcife allein @nd)ariftic bic einzige Spcife, bic ii)al)rbaft jättigcn hiiin, uiie bcr ()(.
^'^''\S^T^^ 2(nguft iuu^^ beim i)(. 5:(]oinaC^ fagt: • Cum cibo et potu id appetant
homines, ut non esuriant, neque sitiant, hoc veraciter uon piaestat
nisi iste cibus et potus, qui eos, a quibus sumitur, immortales et
t)cv ©lovic
2102.
itum bcv die-
§ 195. Se[cn unb einteitung bc5 Opfert. 697
iiicorriiptibiles facit in societate sanctorum, iibi pax erit et iinitas
pleiia atqiie perfecta. S. Tb. 8 q. 79 a. 2.
'4^a^cr ift fic aber (ind) ein 35 o v g c f d)m ad" bcr (Mtoric unb '^i" Tic .^mniunion
3>orbi(b bcr l]iminlt|d)cn ^omimmiou. hierüber |d)rcibt bat-' ^ou r^ii^injim^^mnad
n 0 n 1 r i c ii t bei [einer ll?^ü)itinig 511111 öfteren (Peinig ber (Sud)ariftie :
Vere eis sit aiiimae vita et perpetiia sanitas mentis, ciüus vig-ore
coiifortati ex buiiis miserae peregriiiatioiiis itinere ad coelestem
patriam pervenire valeaiit, eiindem paiiem aiigelonim, quem modo
sab sacris velamiiiibus ediint, absqiie uUo velamine mandiicaturi.
Sess. 13 de Eucb. cap. 8.
III. "^ladj belli ©ciagten ift offenbar falfdi bic l'c()re ber ^Hcfor*
niatoren, bie I)aupt]iid)ltd)fte 'UMrfnng ber (Siid)ariftic fei bie 92a d) = ''\\muatVicn.
(affiuig ber e)ünbe. T^iefer l^^rrtnni, bcr uoni Slon^-^'d non !Irient Dcr=
urteilt umrb, bcrubt auf bcr fatfdien ^Keditfcrttgnngc^lcbre. Si quis dixerit,
vel praecipuum fructum sanctissimae Kudiaristiae esse remissionem
peccatorum, vel ex ea non alios effectus provenire, anatbema sit.
Sess. 13 de P^uchar. cau. 5.
§ 195. ^ilU'fcu uub (f'iutciluufl bcc^ Cvfcr^.
5l\3f. Fnn)::elin, De 88. Eucharistiae sacriticio. Tli. -J ; ÖH 1) v , Tic heiligen
Sofmuicntc bcu fatl)olifri)cii .Miid)c. I § Tf).
I. 'I>ic 'iiHnte Opfer nnb opf^'^'^i ftannncn luni o/ferre bar- ^~»,,ov"sHori-
bringcu, eine Q^mbc auf bcii Vlltar tragen. SarrificiHni, sacrum facere, lu'iinn mmo-
beigt, eine beilige .s^anbiung ocrricbten ober and) eine 5ad)c (55ott beiligcn. ,^,'^^„'0 i>A\icit-
33eibe '2(nebrürfc uu'rben in einem ui c i t e r c n nnb im c i g e n t ( i d) e u ^""*^^'"-
(engeren) oinnc gebrancbt. :^sm uieitcrcn 2inne ift icbcv gute '^lUu'f,
§. ^i ',H(mofen, (^)ebct, ^nfu', '^•(btötnng n. f. \\\, ein Cpfcr. Sacriticium
dicitur ex boc, quod bomo facit aliquid sacrum. S. Tb. 2. 2 q. 85
a. 3 ad )>. ^m eigentli d)eu 2innc bc,5cid)nct Opfer icue eminent
g 0 1 1 e^o b i e n ft l id) e .v^anblnng, bereu '^^egriff jogleid) naber ,yi be-
ftimmeu ift. Opfer nnb sacriticium tonnen cuMid) bc,^eid)ncn bie Opfer
baubluug, bie Opfer g a b c nnb and) bcibcv ; n f a in m e n.
3111* T^efinition bcc^ Opferv im eigentlid)cn ^innc ift folgeube^o ,yi
bcad)ten.
1. 'I)a^^ Opfer ge()brt ;n jenen gottevbicnftlid)cn .panblungen, biird) ^^^ s-yr,v^aiie
bic (Megcnftänbc ber fid)t baren '^Inlt (^)ott bargebrad)t uierben. Pa' i^duu-r bm- Ut^
naturali ratioue procedit, quod bomo quil)usdam seusibilibiis rebus ^'''JJ[;^.^^|;\^,}|pJ"
utatur offerens eas Deo in siefuum debitae subiectionis et bouoris. uiniboiiici) bou
S. Tb. 2. 2 q. 85 a. 1.
2. T)a h([^ Opfer bic 5c l bft b inga bc bcc> Opfernben an (^kitt fl}m-
bo(ifd) barfteUt, fo mu|3 bic Opfcrgabc berart fein, hay^ fic bav Öeben be^o
3J^enfd)cn fl)inbonfd) r e pr ä f cnt i er e n nnb an beffcn ©tcHe fnb =
ftit liiert merben fanu. <"pier,5n eignen fid) befonber^; Xiere njcgcn
i()rer 3üinlid)fcit mit bem 'Xtcufdicn nnb ^-e (b f r ü d)t c, bic ha§> Veben be^^
l)(enfd)eii unter()a(ten. 'J^emgenui)] mcrbeu iiii^ ^x'dteu Xeftamente gerabc biefc
Opfergabeu @ott bargebrat^t.
698 3^üeitcv JcK. 9.Hin bcn Safvnmentcn im ein.^edicn.
y^entf ?feväit= ^' "^^^'^ ^Pf^l" iR f^'i» C i 11 [ Q d) C ^o ^U^ C i 1) C Q C f rf) C II f , UHC 111011 C^C
bcnijiß b?v Moftbarfeitcit , bic (^ott ijcuhmI)! u erben, aber im u c r ä ii b c r t bleiben.
^JrWnmi'^ '^iii'^) ^^^ eigentlidje rpferbaiibhiug mirb uiednebv bte Dpfcröabe r e n l
geiiiibert iinb um g c lua ii b e 1 1 ober ^^erftört. Si aliquid exhibeatur
in cultuin divinum quasi in aliquod sacruni, quod inde fieri debeat,
consumendum, et oblatio est et sacrificiuni . . . . Si vero sie exhi-
beatur, ut integrum maneat divino cultui deputandum vel in usus
ministrorum expendendum, erit oblatio et non sacrificiuni. S. Th. 2. 2
q. S6 a. 1. ^cr C^nuib biejcr g^^i'bcruiig ift bariii ^u fudjeii, bog ba^S
Cpfer bie (Sc( bft l)i ug a b e bc^o '.lJ^ui|"d)en an (Mott barftcüt, ober baf3 bic
Cpfcrgnbe bie (Stelle b e sc^ u o ii (^ o 1 1 n o 1 1 ft ii n b i g n b l) ä n g i g c it
uiib iüiibigen ^JJienid}en vertritt. "^iefe 2 1 ellu er tr e t ung
faiii in bell Opfern beci 5llteii '^-^imbe^o burel) bie ^erftöriiiig ber Opfern
c^ahcn 51U11 ^luebnuf. Quod dam erat sacrificiorum genus, quod totum
comburebatur et hoc dicebatur holocaustum quasi totum incensum.
Hniusmodi enim sacrificiuni ott'erebatur Deo specialiter ad reveren-
tiam maiestatis ipsius et ainorem bonitatis eins et ideo totum
comburebatur, ut sicut totum animal resulutum in vaporem sursum
ascendebat, ita etiam significaretur, totum hominem et oninia,
quae ipsius sunt, Dei dominio esse subiecta et ei esse otferenda.
S. Th. 1. 2 q. 102 a. :i ad 8.
c>;fcrbevuiien ^' Opf^rgabc iinb Opferl)aiibliing luüffeii au tori tat in alc^ foldjc
auf autovitatiDcv bcftiiiniit Uierbeii, ba fie fi)iiiboIiid)e ;^eiebeii fiiib. Jsiii xHlteii irie iin 9^eneii
mcniiiö. ^fj■tQ,l^^^,f (^,^t (^>ott fiel) bie (S'iiifetMiiig 0011 Cpferii uorbeljatten, fo t>a^ in
ber übernatiirlid)en .S^eilcnifononiic alle Opfer g5ttlid)cii llrfprinigc!? fiiib.
'ral)er l)at C^^ott and) in beiben Xeftainciueii ein befonberesi ^^l^r i e ft er-
tum eingcfe^t, beiii bie 'Darbringung ber eincntlid^eii Opfer als; beii ^JJJittleru
^anfdjen (^^ott nnb ben 'I^^enid)en oblag iinb obliegt. Sacerdotes offerunt
sacrificia, quae sunt specialiter ordinata ad cultum divinum, non
solum pio se, sed etiam pro aliis. vS. Th. 2. 2 q. 85 a. 4 ad 3.
m^^ lnmn\d) ^' ^"i*rf) ^11*^' ^Pf^'i" l^cfeniit ber ^nVnfd),
^"'*cmmP''' a. ba\] er 511 feinem 2d)5pfcr in a b f 0 1 u t e in *?( b l) ä n g i g f e i t ^ ==
nerbiiltni^ ftebt nnb il)in ale ßigentnin angebbrt;
b. bü^ er inegcn feiner Süiibeu ben Xob oerbicnt l)ar, ben ber .perr
über Gebell nnb Xob über il)n ^iitte oerl)ängcn föiinen. 1>iefe^^ iD^oment
be«^ Opferc> trat befouber^o in ber @d)lad)tnng ber Opfertiere (jeroor. Per
occisionem animalium significatur destructio peccatorum et quod
homines erant digni occisi<»ne pro peccatis suis, ac si illa animalia
locn eorum occiderentur ad significandam expiationem peccatorum.
S. Th. 1. 2 q. 102 a. 8 ad 5.
XcfinSt bct^ 6. 5ln^^ beni (i^efagtcn folgt, ba|l ein eigentlidje^^ Opfer (^ott allein
o^jfcn^. ' bargebradjt luerben faiui.
I>ae Opfer im eigentlid)cii Sinne faiui bal)er bcfiniert luerben aU$
„oblatio Deo facta rei sensibilis per eia.^dew realem vel aequiva-
lentem destractio^iem legitime instituta ad agnoscendiun sujjremum
Dei dominium sirmdqae pro statu lapso ad profitendam divinam
iustitiam hominisque reatum expiandum." Franzelin, 1. c. pag. 318.
(Simfüunfl bcv II. ^Jc ^^Pfci* iücrben eingeteilt
^ 5i7'" 1 • nadb il)rem U r f p r u n g e in
§ 196. @;-iftcn3 be§ f)eiligen 3)?e^o)3fcr§. 699
a. Opfer ^cr Reiben, benen ba§ "iH n t u r cj c f c {} Opfer ^ur
^fiid)t mad)te;
b. Opfer bc0 enteil 5^3iinbeo, bie biird^ bic altteft auieiitlid^c
®efe^t3ebmig, befonber^ bic inü|atfrf)e, noröcidjrieben iraren;
c. bo€^ Opfer be^ Svenen ^hiiibec^, bn^ SfiriftuC^ am ^reiije barbrac^tc
iinb iinii) feiner ^Inorbniimj bic ^^riefter in ber (leilitjcn DJ^effe barbringen;
2. nacf) ber Opfer oabc nnb ber '^Hrt iiirer ^Darbrinciunq in na* bei- öJabe
a. blntige Opfer. X)ic)e umren imebcr bringuna
a. ^ r a n b 0 p f e r , holocausta ;
ß. grieb Opfer, liostiae paciftcae;
Y. (S ü n b = nnb © rf) n ( b o p f e r , hostiae 2>^'o peccato, pro delicto;
b. nnbintige Opfer. "J^icfelben bcfianben an^o (betreibe nnb ^^ ein,
foiPic and) an§ Ö(, $Bei()rand) nnb eat^;
3. nad) i^rem näheren Qiuecf in nact) bem 3iuccf
a. ^ob'- nnb ^(nbc tnng^op f e r;
b. 1) anf = nnb 33ittopf er;
c. ® n ^ n 0 p f e r.
g 19G. (i'jrifte»,^ bc^ Iieiligcn '»).)cc(;opfcr<5.
55qI. Fra/izelifi^ De 8S. Eucluiristi.te saciiticio. Tli. 10 st[.\ (iM t) v , Xie ()eiligen
vSatvaiiuMUc ^cl• tathol ifrfjni JiTivdic I § 77.
'^asg Satranient bec* ^eibc^? nnb ^i^lntc^o (i^rifti i f t ^ .^J^^ ^
njefcntUd) and) Opfer. ^iec> ift de fide; benn ba^o .szon^il üon rim-arm'bVv
2^rtent erflärt: Si quis dixerit, in missa iion otterri Deu verum ^"*niinie.
et proprium sacrificinm aut quod oti'eni non sit aliud quam
uobis Chiistum ad maiiducandum dari, anatliema sit. Sess. 22 de
sacrif. can. 1.
^er ^^eiueiy für biejen ÖHanbenvfa^ ergibt fid)
I. an^' ber l) eil igen 5d)rift nnb ;>uiar
1. au^ ben al tt c ft a nicn tl i d)e n !:l>orb il b c r n nnb 5öei§ =
fagnngen. Qnvbefonbcrc ift ()criiov;^nl)ebcii:
a. Tu es sacerdos in aeternum secunduni ordiiieni Melcliisedech. 2111.
Ps. 109, 4. O'biuol)! l)(eld)ifcbed) aitd) in anbcrcr ^k^,icl)nng (i()rifti i^or= ^/^ \,";'| ^J«^
bilb ift, fo bod) jn allcrnicift bc^üglid) ber gorni feines^ Opfer«?, '^kad) ber ^■'''''*'^ -^f^^-
einmütigen Vlnc4egnng ber initer mirb näm(id) C£l)riftnv be^balb ein ^^ßriefter
nad) ber Orbunng bcso ll)(eld)ifebed), ber ih-ot nnb "^twx opferte, genannt,
ho. er fid) nidilntiger 3Beijc unter ben (^kftatten oon 33rot nnb ^ein opfert.
Quis magis sacerdos Dei suninii fuit, quam Dominus noster Jesus
Christus, qui sacritidum Deo Patri obtulit et hoc idem, quod
Melchisedech obtulerat. id est panem et viiium, suum scilicet corpus
et sanguinem. August., De doctr. christ. 1. 4 c. 21. ^g(. \>([^^
Officium am 5ronteid)namc^fefte.
b. Non est mihi voluntas in vobis, dicit Dominus exercituum,
et munus non suscipiam de manu vestra. Ab ortu enim solis usque
ad occasum magnnm est nomen meum in gentibus, et in omni
loco sacrificatur et offertur nomini meo oblatio munda, quia
magnum est nomen meum in gentibus, dicit Dominus exercituum.
Malach. 1, 10 sq.
700 3^«fitor Seil, ^oii bcn ©ofi-ümeutcn im cin^eliicn.
2112. a. ^icfe (BUiU fann lueber Don einem Dpfer im uii e ig ent(irf) c ii
fÄt^a^K)) ©innc, mie (kkbü iinb ernten 'ii^crfen, nod) uom ^ren^eöopfcr ücr=
iuntcincmoiocnt=r^j^ji^c,j lucrben : bieg ift tiar
aber iiiiDt lunit aa. au^> beui Atcyte ielb|t, m bem burd) nid)t>? anf eine nneigent^
..vvn.sr.oiMcv. jj^^^, 53cbcntum3 l)int3cmie|en luirb ;
ßß. au^ bem (Sinne beö i^ropl)eten, ber ben ^Kten 33unb mit
feinen Opfern bem dienen ^nnbe mit feinem Opfer t3ei3enüberftent. ©inb
bemmul) jene Opfer e i i^ e n t licl)c Opfer, fo ift aud) bicfey ein eigent-
lid)Cv Opfer, nnb bicv nm fo mel)r, ba lein :3'^i'ii'-'lif iii^^ iiberl)anpt fein
3}^enfd) im 5(ltertnm eine S^eligion ol)ne eii]entlid)c Opfer fid) benten tonnte.
3}^Uad)iav fal) bat)er ben Unterfd)ieb 5mifd)cn bcn alten Opfern nnb bem
nenen Opfer fid)er nid)t barin, baf3 jene eigentlid)e, biefe^ aber ein un^
eigcntlidiev Opfer fei, foiibcrii barin, baf^ bav Opfer be»? ^^Jenen 33nnbe!3
ein nnenblid) uoUtommeneic« Opfer ift;
YY. anv ber 33 o 1 1 f o m m e n l) e i t bev oerfünbeten Opfer«, ^iefclbe
beftel)t barin, ba]l ev rein nnb l)eilii] ift nnb (S3ott ,uir groj^ten i>er^
l) c r r l i d) n n i^ gereid)t. (iin fo(d)ev Opfer aber ift (£ b r i ft n ^> allein,
(Mebete nnb gute "ünnte ber l)ienfd)en aber finmen uieber im eilten nod) im
':)iencn 33nnbe al^ö fold)ec^ be^eidjnet uu-rben. ^.Hm alleruicnigften foltte biec^
oon benen gefdiebeu, iueld)e and) bie gnten '-llH'rfc ber (^)ered)tfertigten für
nnrein nnb fünbliaft anfel)en. 'ii'enn bao reine nnb l)cilige Opfer bei
'JJ(alad)iac> nnr (il)ri)*tiho fein fann, fo rebet ber ^^ropl)et aber nid)t oom
M ren^e-o Opfer , bae^ nnr einmal bargebrad)t mürbe, fonbern uon jenem
Opfer, bav anf ber ganzen (irbe bargebrad)t mirb.
-'i'-'^- H- ^ii'^ iHni 'Jj(alad)iac gemeiofaqte Opfer fann nnr bac^ heilige
mci\aa)\a?> lUcc)3 Opfer ]ein. '-Inn-au vge|et^U, ba^ ber '].sropl)et oon einem mal)rcn nenen
^S"xif(-7i>T'^PKi^ rebet, ^av aber nid)t 'bav .sJren^Cvopfcv ift, folgt biev
nanbcn nunboii. aa. baranv, bajl bav lUiefuHH^'v ba^ö reine nnb beilige Opfer "/.ai'
£co/7^v ift, ba ev C5l)rifin^o felber ift;
(jjj. ano ber Ä'5eid)nnng biefev Opfert nl^^ HTO^ •>• 'i- nnblntige^o
O p f e r ober ^ p e i f e o p f e r ; ^ ' '
YY- baranv, ban bav il^tefunH*»-'^" ^^om '.Aufgang biv ^nm ':)liebergang ber
Sonne i^nnt ba rgcbrad]t mirb.
. -'ii-i- ('. ^faiav loeivfagt, in ber meffianifd)en ^^]eit loerbe mitten in
curtfarmiirt)e^^ ^^igt)pten beui .s>errn ein '?lltar crrid)tet fein: In die illa erit altare
ff^^/"Tu!^'^)in l^omiiii in medio terrae Aegypti (19, 19), nnb an^o bcn l)eibnifd)en
lututifl Tni (suiito ^sölfern merbe (S)o;t feine 'iM'ieftcr nebmen: Assumam ex eis (g'entibnsi
in sacerdotes et levitas mH), 21 i. iilnt aber ^Hltar nnb ^^sriefter finb,
ba ift and) ein uiirflid)ev Opfer. '-Inm ben Opfern bev ^^Uten '^)nnbev fann
aber nid)t bie ^Kebe fein, ba fie mebcr anf einem '.^iltare in ^^(gl)pten, nod)
oon l)eibnifd)en ^]3ricftern bargebrad)t uierben tonnten, "l^at-^ 'Jcene leftanuMit
aber fennt fein anberev Opfer, ba«i< oon "Isrieftcrn anf 'Altären überall bar^
gebrad)t mirb, al? bae^ end)ariftifd)e Opfer.
Senn bal)ev bev .S^eilaub nnf bie ?vvai]e, ob bie ^nben i)ied)t l)Qben, bie lUif
i^iovia, ober bie 5nnnuitanev, bie anf (Mavi.^im anbeten nnb opfern, antmortet, beibe^o
uunbe onfbören, nnb fd)on fei bie Stnnbe gefoninten, (|naiido veri afloratores adora-
bnnt Patreni in spiritu et veritate. fo ift ()ierinit fid)er feine anbere "^(boration aU°
bie bnrd) biefe^; uon 3)Jalad)ia§ nnb ^faia^ geuun^ofagte Opfer c3enieint;
2. an^S b c m 9^ c n c n !i; c ft a m t n t , nnb ^mar
a. an^^ ben 55>orten ber (Sinfei^nng. .S^^^ier finb folgenbe l^Jiomente
5n beachten :
unf in bei
il^al)l•l)cit
196. (g;-i[tcn3 bc§ l)ci(igcii ä)?cBopfer§ 701
a. ©(jviftiho fct3tc bie @ud)'.u'iftic an bie ©teile bcö Oftciiaiunic^, ha§> ^.^ ^lihvism
ein U'al)rc0 Opfer mar {Num. 9, 13; Exod. 12, 3; Deut 16, 5), unb nut nn bie
biu3 saiiguis novi testamenti an bie ©teile be^> sanguis veteris testa- ^^Jl'^,f^""'*''
menti, hat^ Dpi er bliit iimr {Exod. 24, 2 sqq.). Tot)er ift aiid) ber
ciui)ariftifd)e Seib ß^rifit ein uial)rer Dpferleib iiiib bn^^ eud]ari[tiid)e ^hit
(£t)rifti iral)reö Dpferblut unb bentnad) bie (i-nd;ariftie ein U)irt'(id)e^o unb
ctgenttidie^ Dpfer.
ß. ^er gried)i|"d)e Z^'^i ift ein nnanfedjtbarer ^eiveic; für ben Opfer* ^.^, HoXixa-
rf)araftcr ber @ud}ariftie. tionejuovte nact)
aa. I^ic ill^üite ber crften S^onfcfrntioii lauten beim ()(. IHifa^^: toöto ^"" f;;*'^'*''"
laxcv t6 aö3{jLa |jlg'j t6 6-ep Oficov 5 1 o o ;i £ v o v (22, 19). ^a^^ ^ r ii f e u ^
6l56[jl£vgv be^eidinct beu a(§ 2peifc bargcreid)ien ?eib (Sl)rifti k\U Seib, ber
in biefent 5lncicnblitf a(^5 Opfer für bie ';?(poftel l)ingccjebcn iinrb. T)er
end)ariftifd)e Ceib (;£l)rifti ift bii()er ein Opfcrteib. ^\'od) flarer ()eiJ5t c^^
1 Cor. 11, 24: tgOto ao-j saTiv to awjjia to O-sp Oj^icov xawjjisvgv.
^ie^ fann fid) aber nid)t auf ben natürlid)en i^eib C£l)rifti be^iet)cn, ber am
^rcn5e niii)t c|cbrod)en mürbe, fonbern nur auf ben eud)arifti[d)eu ^eib,
ber infofern gebrod)eu mirb, ale bie (Meftalten gcbrodjen merben.
[jj! ©cl)r heftiniiiit fpredien bie 5Borte ber ;^meitcn .^onfetration ben
Opfcrd)araftcr k\\\<-'. ToOio s^tiv tg aijta tg -Epi tigaXmv sx/uvg-
jjievGV {Matth. 20, 28; il/«?r. 14, 24); tgOtg tg -gtV^p'.gv y^ y.aivYj
Staifyjxr^ £v lo) a'.'[xaT: jjlg'j. tg Otteg Ojkov s z / 'j v g ;i svg v Lue. '22,
20; iigt. 1 6W. 11, 25). X^an ber t)ier aucH^eiprodiene ftelloertretenbe
Opfertob uid)t lebigtid) non bem ^utiinitigen Mreu^e^opfer ^u ocrfieben ift,
ergibt fid) nid)t blo|l au-o ber ^^r ii f eut i a l f o r ui , fonbern and) befouber^o
baramo, hay^ ber lit. l'ufae> uou beni ,^'elib mit 4^lnt fagt, er merbe für bie
?(poftel uergoffcu. C£'in .s{ e l di mit t^\\\\. ift ober am .sfren^e uid)t nergoffen
morbeu. Tac^ ^Hn^ogietlcn bcv .Sield)ev mit ilSlut faun bal)er nur uou einer
5lnc>gie^uug beim letiten ^Hbeubmal)! ocrftanbcn merben. .S>ier l)at bemnad)
C£^riftu^^ bie (vud)ariftie al<o mal)rec> unb eigeutlid)cv Opfer (^UUt bargebrad)t.
y. Sa£i Sl)riftn<o mit äBorten au^öfprad), briid'te er and) bnrd) bie iSiU' jie (ilnfeiMimi
fcbung ber C£'ndbariftie unter b e i b e n W e ft alte n an-o, bie feinen O' p f e r "»tf»- inibni (sio
tob g c l) e i m n i c> u 0 1 1 b a r |t e 1 1 e u. m-ier bc^ cjjfcv
G. rat)er ift and) bie (vndiariftie ^nniidift \\\\\> lun- allem bie ^yeier ^^^«^^^ ^''^■'^^'•
b e ö O p f c r t 0 b e c> C£ l) r i ft i : Mortem Doniini aununtialdtis. 1 Cor.
11, 26. T'arum fe^^te C£l)riftuv fie and) am iöorabenb feine^^ Xobec^ ein
unb ucrbanb fie fo aufc^ innigfte mit feinem blutigen Opfertobe, ©o gcmig
aber bie @ud)ariftie (ibriftum nid)t bloß bebeutet, fonbern in faframentatcr
SBcifc mirfüd) (ibriftnc^ ift, fo geii'if^ ift fie and) nid)t eine bloße (^'rinnerung
(wx fein Opfer, fonbern luirflid) unb faframentalifd) biefe^^ Opfer felbft;
b. ([\\i- ber l'ebre unb ').>ran^^ ber ^?(poftcI. Xaf? biefc uiimlid)
bie (£'nd)ariftie, mcld)e fie alv ben einentlid)en (^)üttec^bienft ber (£l)rifteu tag-
lid) feierten (Act. 2, 46; 13, 2), für ein mabrev Opfer l)ielten, ergibt fid)
nameutlid)
a. au? 1 Cor. 10, 18 sqq. ^Der ^^(poftel ftellt bier bie (gu d)a r i ft i e j-^^. .'Jönuibci-
beu Opfern ber .peiben unb Qi'^^'i' gegenüber. 3o(l biefe C^egenübcrfte(lnngm'iiunqbevt)nb =
unb bie auf berfelben aufgebaute 5(rguirientatiou aber einen Sinn baben, fo"üb\SrtKii*"cpin-
mu(3te ber ^Ipoftet oon ber '^> o r au? f ei^ung auvgel)en, \>([\i bie (^•uel)ariftic"'\!'j^.j['^'\^f^*;'''
ein Opfer, h<xz^ Opfer ber ßl)riftcu ift. Über 1 Cor. 11, 24 ügi. oben lo, is.
n. 2116:
702 ß^y^i^t'^- Xet(. ^on ben vBnfiaineuteu im eingetncn.
2119.
ß. Qu§ Hehr. 13, 10: Habemus altare (i)-?jaiaaTY;p:ov) , de quo
mi* //(^bV-^^K»' edere non habeiit potestatem, qui tabernaculo deserviunt. (^^ bc^
^^'' äü'-'^bnir^"^ H^6 bcnimiri) bic !st\xd)i },\\ npüftoli]d)cn ^zWtw ciucii Opfcvnltar, üon
.spcbväfvbvicf. belli bic gilben nid)t cfieii burftcii. (S'iiicu anberen Opfcniltar aU ben
ciid) ari fti f d)cn tonnte bie lt^ird)e nieinnt^^. 5(uf bem C'pfenütnv luivb
aber ein Opfer bargcbrat^t. l^cln end)arifti)*d)cn »^-jaLaaiy^pcov ent)prid)t
bat)cr bic öudjariftie (\U tl"ja(a.
Müw liüt awi' beut § c b v ö e v b v i e f, uamcntlid) iuu5 7, 23 sq.; 9, 12. 28; 10,
10 S(iq. ein ^^(v(3 Ulli eilt iieijen bcvo eudjaviftiidje Cpfer bevlciten uioKcii , aber obnc oflcn
©viinb. Senn oii biefen Stellen luirb bo^^ uon (Sbviftibo ein für aliciiial ain .^ven^e Doli-
brodjte Opfcu lebiglid) ben Cpfeiii be!§ 9(ttcii 5öunbe^o gecjenübevflefteUt nnb beffen @r*
bflbenbeit über [ie baraiuo ennieien, bnfj, iinibrenb jene uiiiuivtlaiii uuu-en, bie^ eine Opfer
Sbvifti bie i^evföbiiuni] nnb ©liöjnng bev ©elt ein für aHeinal üoUbradjte, nnb bn^ bal)er
ba§ ^^vieftevtiim Stirifii eiuui bniievt, unibrenb ba«? ber iü^ijd)en ^^^riefter nergängltd) lüor.
(Siegen bae eiid)iuifliid)e Cpfer nnb t^a^^ d)rift(id)e ^4-^vieftevtniii liegt bovin nid)t ^a^ min«
befte ©ogeiuugunient, ba ja bn^o lieilige 'Jjce^opfer ibentifd) ift mit biefem einen nnb
einigen Opfer Sbrifti, nnb bie ^^.Unefter be§ SiUxmx 53iinbe§ nid)t ^Ji a d) f o I g e r, fonbern
Stellnevtretcr (Sbrifti finb, be^o sacerdos in tietcrnuni secunduni ordinein Melchise-
decli. 3'it C^^H\ientei(, bie (Sinbeit nnb (Snngfeit be§ Opfers;^ nnb ^^^rieftevtnm^ Sbrifti ift
ein innere^ '^Irgnment für ben Cpferd)arafter i?ev (Siidjariftie ;
^. J}^""- , IL ane^ ber lUMire ber 1)1. il^itcr.
i.on ben apofto^ 1. ^d)on bci bcii 0 p ü )t 0 1 1 1 d) c 11 'iHUcrii iiiibcii |id) äiinir flirre, aber
in^'i)aiSemn"^i>i'l)ft prüiviaiite ^'-'^'O^'^K- -^^^^ "^^^ ^^^^ ^^^'i'«^ immer bcftimmtcr bie ^^mx
•ixieiiebcncprcv» ber ©iidiariftie aho sacrifieium, oblatio, immolatio rictimae n. |. tu. be-
(luctinviiiie flc^ 5cid)iiet. Uberbicv iiebrandicn bic '-Initer nod) (i'pitljcta , bie an it)rer ?lnf=
''""^^ faffung feinen ^ircifcl übrig laffen, 5. 53. : jj^ewt<^n et verum sacrificium
(Gypr., Ep. 63 11. 14 , stiminiim et verum sacrificium (August, De
civ. D. 1. 10 c. 20 .
2. vgic (obren, bicfee Cpfer merbe tiii^lid) in ber ganzen
Äird)e gefeiert. Kcclesiae oldatio, quam Dominus docuit olterri
in univeiso mundo, purum sairiticium reputatum est apud Deum.
Iren., Adv. liaei*. 1. 4 c. 1^.
3. gerner begegnen luir irieberbolt ber i'ebre, bie (^ud)ariftie fei an
bie Stelle ber nn u ol l f omni en en Opfer bcc^ :HUen 33iinbe^
getreten. Id eiiim sacriücium successit omiiibus illis sacrificiis
veteris testameuti, quae immolabantnr in umbra futuii .... quia
pro illis omuibns sacrificiis et oblatiouibus corpus eins oÜ'ertur et
participantibns miiiistratur. August., De civ. D. 1. IT c. 20.
4. (£ l) r i ft II c^ l) a t j i d) beim ( e 15 1 e 11 ^H b e n b m a b l a ( c^ O p f e r
ba rgebrad)t. 8i Jesus Christus, Dominus et Dens uoster, ipse
est summus sacerdos Dei Fatris et saciiticium Patri se ipsnm pri-
mum obtulit et hoc fieri in sui commemorationem praecepit, utique
ille sacerdos vice Christi vero fungitnr, qui id, quod Christus fecit,
imitatur. Cgjyr., Ep. 63 u. 14.
5. (S; I) r i ft n e opfert f i d) b 11 r d) j e i n e 3 1 e U u c r t r e t c r Ö^ 0 1 1
auf. Etsi Christus iu»n videtur oiferre , tarnen ipse otl'ertur in
terris, quando Christi corpus ofiertur : imo ipse otterre mauifestatur
in nobis, cuius sermo sanctificat sacrificium, quod offertur. Amhros.,
In Ps. 38 n. 25.
6. (Snblid) n n t e r f cl) c i b e n bie • 33äter ^mifdien bem lu a b r e n n n b
eigentnd)en nnb ben nne igent ti d)eii Opfern. H(;C cnm nossem
illndque insuper, neminem magno et Deo et sacrihcio et pontifice dig-
onluii'fevn bie
fein Cpfev.
iv.
§ 197. 2;f)eo(ogifcf)c (Srörtevung. 703
uuni esse, iiisi qui prius seipsum Deo liostiam viventem, sanctam
exhibuerit .... Deoque sacrificium laiidis et spiritum contritum
obtulerit, qiiod solum sacrificium is , qui omnia dedit , a nobis ex-
poscit, quo tandem modo externum illud sacrificium, illud uiagnorum
mysteriorum antitypum ipsi offerre audcrem. Gregor. Naz., Or.
apol. 2 n. 94. i^gl. Franzelin 1. c. pag. 344 sqq.
iBcnn bic Apologeten bem f)cibni)d)eu iBoviDiirf gegenüber, bie Sf)riften {)ätten
feinen %[U\x unb feine Opfer, öfteriS dlof; erintbcrn, \>k\^ fic aöerbing'5 fein Opfer luie '''ji'pöVotlcten'
Vit Reiben befäf^cn, fonberii Öiott ba-o Opfer be!§ ^cbete^^ nnb ein geiftige^S Opfer faßcn,' bic
barbräd)ten, fo ift bierbei aUcrbing'^ ba^ eudiariftifdje Opfer, obiuobl e^i ntd)t au"^gcid)loffen ^['J-',?^"" ,!£!!''"
ift, au§ ©rünben bcr •:?( r f q n b i ö c i p I i n nerborgen. 4i>o fie bngcgen bie Siürffitit auf
bie 9(rfanbigcip(iii beifeite feben, fd)ilbein fie nnüerbobfcn ha^, bl. ilZeßopfer, wie fie and)
beffen 9>or,^ng nor bcn inbifd)en Opfern preifen. 5o be:^,otd)net nndj ber f^eil. i^renänS
(Adv, haei'. 1. 4 c. 17) bie (änd)ariHie alä bn<S oon 9)ialad)icv3 geniei^ofagte reine Opfer
nnb alip 'iia^ Opfer be^5 'Jknien 2^eftanientcǤ ;
III. an ^5 bcn Liturgien. %{k ßitiirgicu, anrf) bic iittcftcn, and) xu- vituvotcn
bie jener ,l?irrf)enaenieinfii)aftcn, uield)c non ber ri)iiiifrficn ^ird]e fidi qetrennt>'i'^''^'i)ientu-t)ci^
l)aben, ^cngen fnr bic (äiid)arime alc^ ein lu a 1} r c c^, e i g e n 1 1 1 d) e v, i m ni c r^ üiun- ba^? oucim
m ä \) r e n b c <\ n n b l ii t i g e c> O p f e r, ein 1? o b --, 1) a n h, S ii l) n= nnb '^-> i 1 1^ ^■''"'•^■"*' - ^'^'^•
Opfer, in bem (il)riftnv ber .perr felbft (^)ott bargcbvad)t mirb. .pierl)er
gel)i3ren and) bie ^Utäre nnb bie bctaniucn '^-^ilber be^o 'JJtefu'ipfer^o in
bcn ^ a t a 1 0 m b e n ;
IV. an£i bcn !i' c l)r ent f d)c i b iinn e n ber Mird)e. Xia^o erfic
adgcmeinc ^0113 il luui '.)iiciia nerbietct bcn riatonen, einem 'i^riefter
bie ()ei(ige Äonunnnion 511 reid)en, (|uia nee le^i-ula nee cousuetudo tra-
didit, ut ab liis , (jui potestatcm non habent offerendi, illi, qui
ofterunt, Christi corpus accipiant Cau. 18). ^ao liierte ^ateran=
fonjit erflärt: Idem ipse sacerdos est sacrificium Jesus Christus,
cuius corpus et sanguis sub speciebus panis et viiii veiaciter con-
tinentui'. 4^a^o ^on^il oon Irient eiiblid) bat anf5er bcin id)on
(n. 2109) cruui^ntcn '^(natbem nod) fofgenbcö an^ogefprodicn : Si quis dixe-
rit, illis verbis: Hoc facite in meani commemorationem, Christum
non instituisse Apostolos sacerdotes; aut non ordinassc , ut ipsi
aliique sacerdotes otterrent corpus et sanguintMu suum , anathema
Sit. Sess. 22 de sacrif. can. 2.
>? 197. 5:l)eolürti|ri)c (s'-rörtcvunf^.
^g(. Frauzd'm, De SS. Eiicliar. sacrif. 'I'lifs. 11 sqq.; (^Hbr, Tie ^eiligen Safraniente
der fatliolifd)cn Uiid)e. 1 § 1\) ff.
I. yVür bie @^-iften^ bec> e 11 d)a r i ft i fd) en Opfer-o |pred)en '^^12;!.
^ 0 n g r n e n 5 g r n n b e. .ivünbe füi- ba-:
1. 3ouiot)( nad) bem 9Jatiirgcfcl^ uS. Th. 2. 2 q. Bf) a. 1), U)ie nad) ^'"^^^;;|;;^^^^^^^
bem ©efetj be^ ^Cltcn ^cftamente^o nnb iiberbanpt ber ^rabition nnb Übcr=
5engiing atfer 33ü(ter ift ba^o Opfer ber 9h(igion lucfentlid). ra()er
tonnte bie 0 0 ( ( t 0 m m e n e !;H e t i g i 0 n, iretd)c ^laim nnb (liefet; im ','^ienen
Xeftamcnte nid)t aitfgc()oben, fonbcni erfüttt t)at, and) bav Opfer nid)t anf=
()ebcn, jonbcrn niii)! üiclmet)r ein uollfommeney Dpfer nnb ^|>riefter==
tum befi^en.
2. '4)iefe!§ ooüfommcne Opfer nnb ber oolüommcnc ')3ricfter .yigteid)
ift Gbriftn^^ ber, nm fid) ale! fteüi)crtrctenbe^> Opfer für nne bai^ubringen,
.^ein vtc() = 5>iipVevt, Äoiiipenbiuiit bov lofliiiatif. II. -'. 45
704 3^^f'tev Xc\[. ^-üon ben ©afvaiiicnteu im cingclnen.
9)?enfd) gclDorbcu ift iinb bicfe^^ Opfer am ^rciijc blutiger lM\c üünbrnd)t
hat. ^h\\\ ift aber bie ®iid[)ariftic ciiigefet^U, um un^o (Il)riftu£i in ber !;i:ota==
lität- feiuc^o Öcbeu^^ m\h '^i^irfeu^o )atramcutnli)d) ,vi uert3cgcuu)ärtigcu. i'C'k
föuutc bal)er ber ^cru feiuec^ 35>irfeibo, fciu Opfer, nii^>gcfd)Ioffcu feiu? (So
tüugrueut ec< bemuad) ift, bog (S;f)riftu^^ bnrd) bie reale ^^riifeu^ fid^ beu
9)hMifi1)eu fdjcuft, ebeufo fougrueut ift ber Dpfcrd)arafter ber @iid)nriftie.
^^n3l. ^i^r a. a. O. i? 79.
dii^avi -tie ■'""'"• ^^^ @ u d) n r i ft i e b e f i t3 1 alle® r r o r b e nii f f e 5 u eine m
evfSüt "niir^o^ ui a 1) r e u u u b e i g e n 1 1 i d) e u O p f e r, m i e b i c 1 e ( b e u 0 b c u (n. 2103 ff.)
S^c^J^'^^fgcftelÜ murbeu.
1. rie Opfer gäbe iu ber l)eiligcn ÜJh'ffe ift uid}t 33rot uub 3öeiu,
aiid) nid)t bie (^)eftalteu bct-> ^h'otec^ uiii^ ^ItnMue^o an fid), fouberu ß^ljriftu^,
b. l). fein :^eib nub fein Slut unter biefeu (^)eft alten. T^urd)
bie (Skftalteu aber ift ber i'eib uub biic^ '^Mut (s'()rifti im 2aframent für uu^
eine res sensihilis et 2)ermane')is.
2. T^cr ih'icfter, ber biefe (^nhe opfert, ift (£l)riftu^; er ift vere
et proprie principalis ottei-ens. '^i>ie er aber al^> Opfergabe nermittelft
ber endiariftiid)en 6V'f(alten fiditbar fid) barftcüt , fo iioll,ye()t er and) bie
OpferliauMnug burd) ben Xienft feinec^ fid)tbaren Stelloertreter!?, bec> ^MÜefter^^,
be^o sacerdos seciindarius et iniiiisterialis. IK'it ber ©infe^ung be^
nentcftanicntüd)eu Opfer^o bat (Iliriftnv aud) ^ugleid) bac< '^srieftertum bec>
^^i'eueu ^>nnbec> eiugefet^U.
3. ^u bem llVef;opier finbet eine eigentlidie Opf er b an bluug ftatt,
nid)t eine bloj^e ohlatio. Turd) bie Opferl)aublung luirb iu ber l)ei(iiieu
lUteffe bie Opfergabe r e a l 0 e r Ü u b e r t ober n e r n i d) t e t. 3Boriu biefe
Opferbaubluug beftebt iu ber @ud)ariftie, mirb gleid) uiil)er uuterfud)t uierbeu.
4. ^af3 hiv:> lUictlopfer (V)ott allein bargebrad)t mirb , nerftebt fid)
uou jelbft. "Der (^)ottuu'uid) felbft opfert fid) für bie l)(enid)l)eit feinem
l)iinndifd)en 5?ater auf.
212."). 3n bell iWofien .^i @ l) v c n bor |)cilii^cu luivb biv5 Opfcv 11 i d) t ben .f^ci^
-i*^ •||/-^^^Ji)f'Miiicn bav(^cbvad)t; bni? umrc 'Ä>at)inuil5 uub iMir^pliciiiie. @§ luirb niediicl)!- in foId)en
^^■^riUflcii. ^ ^ 9Ji'c[[cn öi 0 1 1 f ii V bie ben irt c i l i c] c n u e v l i c l) c n c n &> n a b c n ij c b a n f t nnb and) ,yi
(i-l)rcu bev .S^cilirton bie Hicfjc appli^ycvt. 2)nvd) bio[o fpccicUc '^(pplifütion t]cveid)t
uänilid) bie heilige l)ielU' fpi'^"ii^ll ä'ir (£()ve ber .f)ei l igen nnb ,^n einer aeceffovifdKn
'i> evni el)rn ng i()ver ^-renbc, mie and) nnigefehvt bnrd) bie ^onuneniovation ber ^ci=
ligen bie @live Sdrifti uernielirt njivb, inbeni in boi .^eiligen li()vifti @l)i'e
uevfünbet unvb nnb bie -S) c i l i g e n ^n feinem Öobe, jnmal im lieiligen ©atva*
ment nnb t)ciligen S^^eßopfer, 0 n f g e f 0 r b c r t luevben. Xahcx \)at t>ai? .^ongil Don
Orient mit 9{cd)t folgenbec^ ^Inatliem anögefpvod)eu: Si (juis dixerit, inipo.stnrain
esse, Missas celebrare in lioiioreni Sanctornm et pro illorum intercessione apud
Deum obtinenda, sicut Kcclesia inteiidit, anatliema sir. Sess, 22 de sacrif. can. 5.
,. .-^-':- . III. "^ie eiQent(id)e Opf er bau bl n u g iu ber l) eiligen
nt bie ciflcntiiiiic vJi e M e' M^ bie Ä' 0 u I e f r a 1 1 0 u.
unb 'barS, I. ^ic .^onfefratiou ift jeuer ^^^(ft, ben (Sbriftu^^ felbft nollbringt.
ber Dl. wcjfe. r^^^y ^^^riefter erfd]eint nur (il:-^ minister Christi , inbem er bie 'iinirte ber
-S^onjefration iu ber "l^crfon (^bvifti auco"prid)r. ^eu 5(tt ber eigentlidieu
Opferl)aub(uug mnf3 aber ber principalis olierens fe^eu. 5^a auger ber
iU^nfefratiou ber ^Jobepriefter (ibi'iftn^^ einen 5(tt in ber I)eiligeu 'JJieffe uid)t
fct^t, fo mug iu ber ^oufefratiou allein bü'^ 'ilH-fen bct> SO?egopfer^ beftcbeu.
Übrigen!.^ mirb gerabe in ber ^oufefratiou ba§ mieberljolt, mal (Jl)riftug hei
ber (Sinfetjung ber d'uc^ariftie getban fyM.
§ 197. S^eologifc^c Erörterung. 705
2. I^a^er U^vcn aurf) bie ^f)eoIot3en mit t)ei'fd)Unnbenb ffeincr ?(u§'
ua^mc, baj3 ba^ SBefeii be^ 9}legopfer^3 in bcr ^oiifefration be[tc()t, ober ba^
bic Ä^niefration bic cigentüd)c C)pferl}iniblitng ift. Consecratio chrismatis
vel ciüuscunque alterius materiae iion est sacrificium, sicut con-
secratio Eucharistiae. S. Th. 3 q. 82 a. 4 ad 1. Consecratione
huius sacramenti sacrificium offertur. L. c. a. 10. Hoc sacramen-
tuni perficitur in consecratione Eucharistiae, in qua sacrificium Deo
offertur. L. c. ad 1.
3. ^ie DpfcvijanMuiig ber ^eiligen SQJeffc befielt alfo nid^t ^^ .2127.
a. im Off e r t 0 vi um, in melcl)cm bie ^ird)c bie oblata, nic!)t mc ciiunioiVuni»
im eilten Xeftameut a(^ Dpfergab-en aii^ ber 9^atur, fonbcrn a\§ 5[)U* ,f;;7jJ^J"^^^^^^
terie bec^ Saframentef^ 5ur [nfrnmeutnli]cf)en 'U'aiiblung barbriiigt; teven nirfit bq»
b. in ber Oblation ober and) ber graftion ber ^rot^geftalten '''''%fal^^^'^"
unb bereu 33ermiid)ung mit beut ^eld)e nad) ber Sanblnng. 4}ieje
Wfte fönnen fd)on um be^miüen uid)t ba§ il'efen beg SOkßopfer^S fonftituieren,
mcir fie non ber ^ird)e angeorbnet finb nnb nid)t Hon ß^^riftut^v beffen 5Ifte
fie fotgtid) and) nid)t fein tonnen. Dit si\v(\)c fdi(ieJ3t fict) inelmc()v in bicfeu
|)anbhtngen bem Opferafte dbvifti an niib bringt ben l'eib iinb ba§ ^(nt
bec^ .perrn bnrd) ben ^^^riefter ®ott bar;
c. in ber Kommunion. 5Bol)( aber gel)i)rt fie ^ur Integrität
be^^ Opfer^\ näm(id) (\l§ ba^ Opfcvmat)!, bnrd] meld)e^o fid) bie Opfern^
ben bie 5rüd)te be«? Opfer^o im uoüften lltaise aneignen.
^icfe ^et)anptnng ift gegen bie 5(nfid)t einiger X()eologen gerid)tet,
bci-$ 33?efen bc§ l)^ei]opferc^ beftcl]e in ber ^i^on f e tra tio n unb^om^
munion ^ugleid). ^ie "^tnliänger biefer ^D^einnng ftü^en fiel) baranf, in
ber ^onfefration aHein fei nid)t bie bem Opfer mefentlid)e Qmmntation
ober "Deftrnftion ^u finben ; biefelbe erfolge üie(mel)r in ber ^hmunnnion, in
meldjer ber burr^ bie ,^onfefration \m ^cftrnftion bcftimmte laframcntale
(Jt)riftU!i? infolge ber mit bem (^ennffe nerbnnbenen 33eranbernngen ber ©e-
ftalten fein fatramenta(ec> @ein Derliere. I^iefe 5(nfid)t ift inbeio §u nermerfen.
a. ^as Opfernm^l fe^t bie cigenttidie Opfevbanblung norau^o. üBanun'bie
ß. jDie bnrd) bic Zeitige .^iommnnion eintretenbe Teftrnftion be,^ict)t ij[ouimuiiiün
fid) nur auf bie faframentalen Weftatten, ober nid)t auf ben in ber ^'ud)a^'''f;/,,J;j4 mu-"
riftie gegenmärtigeu C£l)riftii«. vM[!-j'|f'^";["''j;;!',
y. ^ei ber Kommunion ()anbett ber ^iriefter nid)t in ber ^erfon S()rifti, VSfa-ö ift"
roie bei ber i^onfefration, me^obalb and] ;^nm (Smpfange bcr Ä'ommunion eine
t)on S^riftu^ übertragene ©euuilt nid)t notmcnbig i''t.
Seiui bie ^oniiiuiutou and) md)t 311111 'ii'cfen be^ 2)ZeBopfevg c]e()ört, fo ift fie
bod) ein in t e ß r i e r cn b er ^eftanbteil be!?felben, bcr bn*? Opfer nnd) ber Stnorbmiiui
S()rifti üeröottftnnbigt. 5)ie iloiiununion ift baf)er ein lege dir um beflimiiiter jteit be^
9}?ef3o|)ferä, luoraik^ fid) i)erfd)icbenc 5?orid)rifteii ber ?}inbrifeu erflären. Über bie inneren
©rünbe für bie Jloiiiiiiunion be? ^^riefter^o in ber beiügen SO^^ffe f. S. Tli. a «i. 82 a. 4.
IV. ;3 u U) i e f e r u f i n b e t in ber ^ 0 n f e f r a t i 0 n eine Q m m n-
t a t i 0 n ober 'D c ft r n f t i 0 n b e r O p f e r g a b e ft a 1 1 ? '5)iefe grage mirb
oon ben 2;()eo(ogen üerfd)ieben beautmortet.
1. ©nare,^, mit bem 3d)ee b e 11 niigcfäbr übereinftimint, nnterfd)cibet bie f e f nn^ _ si-;'.».
biire nnb primäre Opfevqabe. ^rot iinb il^nii nennt er bie fefiinbäre, ben Öeib uiib ^,-J?,^"*'>"^' ^'^"
ha^ 2öliit librifti bie primäre Opfergabe. .3)ie Slonietration ift nun bie Opferl)anblitng, jyirftc .^mmuta
nield)e bie ^mmntation ober 3)eftrnhion ber Opfergabe f)eriiorbriiigt, infoferii fie bie fefnn= tion bcv £\m^
büre Cpfergabe, ^Brot nnb 3Bein, ibrem Scfen nad) üeriuanbelt, nnb üt primäre, ben ^^^iJ^l'^^''^'
i^eib niib ba§ ^(nt Sbrifti, fafranienialifd) gegenwärtig fe^t. 2)ic bnrd) ba§ iföefen be§ ^ '^^^^'
Opfert bebingte ^cränbcrung betrifft bemnad) bie fefnnbäre unb primäre Opfergabe.
45^- "
'Ui-0Oi
^cllt^t.
706 3^*'fi^f^" 2;cil. "i^ou bai Safvniiicntcn im einzelnen.
2130. 2. ^^ladi i^Q^iiucj liegt bcv Cpfcvüft um bc^JUMltcn in bcv .^onfefration , »ucil
^vj*^*' ^;"* ^lu■cl) iic ©brifiii!? unter ^en gctvcnnten (Mcfiültcn gei^eininutiii w'ixb , unb bic getrennten
.avoiifj. (Meftiilten bui? blutige ^reu5evopiev ^arfIcUcn. ^■>icrmit ift lebod) Ie^iglid) erfliirt, uiie ^ü^
l'iepopfer ein sacrificiuni rcldfinitH ober comnieiitorafirtnn ift: bo baig "IRef^opfer
ober Qud) ein sacrificiuni (ihsohdurn ift, Inf^t ^io iWinung ^l•!^ "iMi^que^ iinfere ^-rnge,
innnefern ^ie ßonfefiation Die ^em saeritieiuui ahsolutinn jufommcnbe CpferbanMung
ift, gon^ unb gar unbeantiuortet. 3"'><-'*-' glauben mandie, '^nu-quej babe im mcfent»
lid)en mit anberen 'Jbeologen übeveingeftimmt . ^cl■cn "Jtnfulit nur glcidi (n. -2133) aw^--
einanbevfeCn'u iverben,
-131. 3. (Jinc uicrfiinirMge i>lnfu1n ucitvitt ^lav^inal (Eienfiicgo?. ^lc[d) ibm lebt ^cr
'^^^^^iucLf^^^' »-'ndiavifiifdje .'peilQn^ Mivdi ein :!l^un^er einige ^^lugenblide nad) Der J^oniefration and)
ein fenfitiüe!? i?cbeii, uerjiditot Dann aber Darauf bit? yiv ilH-rmi>'d}uug Der beiDen @e*
ftalten. ^n Diefer freiaulligen \">ingabe Dec^ fenntiueu ^eben-o crbüdi Der J^arDinol Die
eigcntl;d;e Cpünbanblung. Xiefc eigenartige "^Inffaffung enibebrt inDe§ jeglidier S?egrün»
bung \\\\^ füuD awd) nirgouD^ i>ertveter. — :iiH-it iriditiger aly Die bi>^ jein genannten
fniD .viiei auDcrc Srfliirungen.
^. ,-'^- . 4. \? 11 q 0 ull^ mit ihm ^ a v ^ i ii a l ?s' r a ii ^ c l i ii \\\\i> immhnftc niibcrc
in nach viiflioi.- ^licologcii luoUcii bic ^\oii]ctnuioii iilv ^^pTciaft bctiaditct iiniKii , nnofcni
^SaiSTin^^ ühiifiuv in bell fafiamciitiilcii 3iiUi^"'^ ocifc^n. ^ii bcr fafnimcntalcii
3uüan^ fcr ciiu' ^cillvlUCiiC bcflt^t bCl' UCff löl tC liluiftllö llld)t fcillC f 0 11 11 ll t U V ll l C, ll f t 11 C l l C
vi 11 V ^ c l) 11 11 11 ti iiiib ^ahcl• aiuli mein bic A'nbigfcit, iciiic a ii g c r c n '^ i n ii c
,511 13 ob va 11 d) c 11. '^\il. 11. i*<)59. Tice nücv fill^ .su-^nicqucii^cii bcr
fafiaiiicmalcii 3ciiivmciic ad iiioduiii siil)Staiitiae , bic mir biirdi ein
'il^iuibcr aiifi3cl)obcii mcrbcii föiiiicii. Ter latiamcmalc 3"ftinib bc-^ J>citaubev
ift biilicr im ilHn-t3lC!d) -,11111 foiiiiatiiralcii iiiib ucitlintcii mahrl)aft eine anni-
liilatio iinb destructio.
(^cqcii bici'c "illiifidit hat iiinii beioiibcrv qcUciib qeiiuiii t, irciiii fic UHil)r
fei, uoÜ^iehc fid) biiv Cpfcr aiidi biivd) eine .v^oiifctrniioii. ^?(ii unb f ii r
i i d) allcibiiigc> : allein Me '^^cftimmnnq bcc^ CiHerritnv hängt mefcntlidi uon
bor iiintlidien ^Hnorbnnnq ah; nadi ciöttlidiciii <>x']n: inun aber bac^ 'DtCßopfci-
init boppcltcr >vonfcfiation gefeiert uicrbcn. Tiefe göttlidic '^Inorbiinng beruht
aber baranr , baf; bav iiJiejsopKr and) ein relatiucv Cpfer ift unb bav
.^ren^eenun'er barftcllen ioll. Xiec^ gcfdiicht aber burd) bic boppelte
.^onfefration. Ta nun bae Ih'cKopf«^!' i^ii^'li ii' ^' i e n t ( i di ein r e l a t i u c e
Cpfer ift, fo ift ihm andi bic b oiui e 1 1 c .Honfcfration lu c f c 11 1 1 i d).
^^Indi ivav fonff gcqen ^kk (Jrllärnnq oorqcbradit iiurb, ift nid)t bcr^
art, ^aH fic nidit alv iiuih r f d) c i nl i ih bc^cidjnct ircrbcn föiintc.
5. (Sbcnfo 111 a h v l di c i n l i d) ift folgcnbc -Theorie. Qu bcr I)ciligen
üVrmVftiVd:'o'''l^ieffe mirb ber Crfcratt, bcn (ilniftiiv am A{ren;,c blutiger ili?cife oollbraduc,
Vio"my"tk'u!^^^^i^^i^'^^ii^f ""b iinrflidi biird) bic iionfcfration in fatraincntaler ober unblutiger
$}cifc micbcrl^olt. Ta iiämlidi biird) \>'k Aioiiiefration vi verbornm et
veritate sacianieiiti ba^ '^^rot in bcn ^cib unb bcr iK^ciu in ba^ ^lut
Ü^rifti iieruninbclt luirb unb mithin, obmohl unter icbcr ber beibcn (5^cfti>(tcii
ex natniali concomitantia bcr gaiif^c , in bcr öHorie lebciibc CShriftuv
ge^icuuHirti.] ift, bcnuod) sacramentaliier bcr ii'cib unb bav 531ut dhrifti
oon eiuanber getrennt fiiib, loic fic im blutigen .^rcu.^cötob natura-
liter getrennt irarcn, fo ift luirflid) bie ^onfetration eine faframeutale
ober in U ft i f di c C p um- 11 n g, X ö 1 11 u g, 3 d) l a di 1 11 11 g, mactatio mt/stica
bcc' ^ammce T^nntcv , bind) lucldic beffcn natiirlidic ober blutige Cpferirug
am .Vxrcu^e nid)t bloß fiimbolificrt, fonbcrn fafraincntal erneuert niib
objeftip üc rg cgeum iirtigt mirb. X)ahcr ift ber xHuc^brucf, bem mir
fo o't bei bcn 3.^äteru begegnen, ooUftaubig bercd)tigt, ncimlid) (5f)riftu-5, ob=
mohl feiner natürlidicn Bciiivincifc iiad) eiuig in ber ©loric (cbciib , ftcrbe
^ie ^tcnfffviuicn
§ 197. itfjcotogifc^c övörtenmg. 707
in [aframentalcr ii'ciic fort uub fort auf beiii 2(ltarc. In se ipso immor-
taliter viveiis. iterum in hoc sacramento moiitur. 2(f)on Dom f)cil.
rv)rcgov üou ^la^ian^ lucrbcu bic 3i?ovtc bei* .^onfefratiou gladins gc^
imniit: Dei cultor saiictissime , ne runcteris et orare et legatione
fuiigi pro nobis. quaudo veibi» Verlniiii attraxeris, quaiido infiiieiita
sectione secaveris corpus et sanguiiiem dominiciim, vocem adhibens
pro gladio. P^p. 171. Tiefe Crrfläruiig, ber fcf)r oiele X^cologen,
aiirf) iiniercr Xagc, bcipflidjteii, entbehrt nid]t bcr 2d)iDierigfeiten, abcrauc^
iiid)t ber iiMi()r]'d)eni(irf)!cit. %i\v\v, ift, ha\\ bie {)cilige lÜceffe ein eigent=
lid)e6 Cpfcr ift; bice (^jc^cimnie ^u ergrünbcn unb bcn rcefentlidien dncr=
oft jn be^cidinen, inirb bcm mcnfdUid)cn ^■^erftnnbe immer nnmöglidi bleiben.
V. TiK' 'it^ejen bev endiariftifdicn £pfcre ergibt fic^ nod) Doüftönbiger
aixt- feinem 33 c r l) ii ( t n i v cinceteile ^nm Si r e n ; c ? o p f e r nnb nnbernteile^
,yiin bi m m (if d)en C pf er.
1 . X a V .^ r c n ; e e o p f e r nnb b a v lUt e v, o p f c r i i n b b e ni ii^ c f e n ^ -^-^i
nad) ibentiidi. ^z^ ift in beibcn bieielbc Cpf ergäbe, ben'elbe ""13rtener, i'^^vourev in
berfelbc 2Ift ber uoUlommenftcn ^clbftanfoiifcrnng ^,u bcmielben v^mecfe, näm= „^'^'"u fj^^n^^^^^^^
lid) -,Hr :lHMlierrlid-,nng (^)oitee^ nnb 5nm >^cile ber :Utcn'd)cn. 55cvfd)icbcn
ift nnr bic ^HUmi'c bcr Cpfcrung: bort am ^7ren;,e oollücbt fic fid) burd)
ben natiirlid)cn Xob, l)ier bnrd) bic faframcntalc -Vioniefration, bie einen
ml)ftifd)en Xob ober nad) i.'ugü eine e.rinrniitio bcbingt.
iöeibc aber ftet)cn ,^u cinanber in bem :l^ert)ältnie^, hi\V:> ha^i fatrnmcntale
Cpfcr fd)lcd)tt)in oon bcm Ärcu^ec^opfcr abfängt, beffen iatramentalc (ir-
ncnerung nnb ^-cicr cv ift. Gv beuurft alio n i d) t nriprünglidi ober
nodimalC' in mcritorifd)cr ^-li^cifc bic (Srlöfnng bcr ii'clt, nod) ift ev irgenbioie
eine (Srgiin^nng ber am .vtrcn^c uoUbraditen unb abfolnt oollenbeten 2ativ^
faftion ober ber am .*iU-cu,;c ermorbcncn i^n•^icnftc. 'J(m .vtreu^e {)at (i[)riftnv
fein gan^^ec^ (£-r(öinngvircrE oollcnbct, nnb nnr in statu viae fonnte er cv.
^'.n end)ariftifd)cn Cpfcr bagcgen ifi bicici? eine .^^rcn-^cc-opfcr (il)rii'ti ioat)r^
l)aft gegenmärt ig, nnb beffen ?vrüd)tc merbcn in bcr ganzen .Viird]e in
ber fpiiter niilicr an^^ngebenben :li?cife bcn 6)[änbigcn bnrd) bav l^ce^opfcr
^ngemenbct.
2. ;Hl)nlid) ocrl)ält fid) bav lÜcct^opfcr ^,nr iiiferpellatio Christi im ^, -'i>-^
.s^immel (Hef)r. 7, -.'>: \K -4: Rom. ■^. :'>4 : Aimr. 5, ♦> oöcr, unvö bav^ ä^'^'A-fcr-J s«r
felbe ift, -,n feinem ()tmmliid)cn i^x '- ^' ft er t niii nnb£rucr. C£briftne '"^'iflnl-J,'*^"^
ift emig 'J>ricftcr nnb oeruuütct ein cmigcc- iH'icftcvtuiii {Hehr. 7, 25: 5,
6 sqq.; 6, 20: 7. 24; S, 2 , inbem er ba^ oon ibm in statu viatoris
bargcbrad)tc Cpfcr eioig in bcr (Glorie bcm Dinner barbringt nnb für ime
geltenb mad)t.
Xaefelbe gcfd)iebt nun in bcr Iiciligcn IVcffc , nnr mit bcm Untcr^
fd)iebc, bau t)ier bic rarflcllnng nnb (>icltcnbmad)ung bcv Hren;ceoinerC'
nic^t, mic in ber 6Uorie, in einem nnunterbrod)cnen cmigen ^^(fte fid) uoll-
5ie^t, fonbcrn, nnferer ^eitlicbfcit unb nnferen i^ebürfniffcn angcmeffen, in
cinjelnen, aber unter einanber bem :Ji?cfeu nad) ibcntifd)cn, bie'fontinuierlid)en
.pnnblnngen, niimlid) in all bcn ein5elncn beiligen IVcffcn, nnb bafs bie "ii^eifc
ber Opferung, mie nid)t bie blutige, io aud) nidit bie bimmlifdie, fonbern
bie, eine eigentümliche ,'oerablaffnng nnb Selbftcntäuisernng bcv ^oeilanbcc-
in fid) fd)lieBenbe faframcntalc ifr. 3o nnirb bav Cpfer , bav (ibriftu? in
ber Jyüllc bcr :;^t\{ bargebrac^t \\<\x, unb ba^ er in bcr Gmigfeit bem 53ater
i^bnuL
708 3>wpitci- 2:et(. ^on ben ©afrainenteu im einjcluen.
biirftcdt, bei* ^ixdjt gegeben, baiiiit fie c^ in ntter Qdt bt<§ an^ (Snbc bcr
2BcIt biin^ bie ^ricfter ^ier auf (Srbcn 511 i^rem imb aücr iljrer ^lieber
^hifeen barbringe unb geltenb mac^e.
§ 198. ^atnv, 3i?crt, ^rüc^te »nb SiMtfung^^weifc bc^ ()ei(iflcu 9}lc^o;)ferö.
^ql. Franzelin, De SS. Eurhar. sacrif. Th. 12 sq.; ÖJit)r, 1)ie l)ci(igcn ©nframcntc
ber fatf)o(ifd)cn ^ird)e. I § 84 ff.
T . "r"\'.ff ■^* ^^^^' tieitigc ^J^^egopfcr ift nirf)t blof3 ein Öob= unb Da nf Opfer
fiVvob s lonf , ober l a t r c u t i f (i) unb e u li) a r i ft i f d), fonbern aud^ ein 3 n I) n- unb 93 i 1 1*
^"''"pvf"i^. ''*"' ^ ^ f "^ ^' ober propitiatori fii) unb i m p c t r ator i f rf). 'Dicö ift 1)ognui ;
bcnn bac' ^'on^il oon Xrient erttiirt: Si quis dixerit, Missae sacri-
ficium tantum esse landis et ^ratiarum actioiiis , aut uudam com-
memoratioiiem sacrificii in ciuce peracti, non antem propitiatorium,
vel soli prodesse sumenti; neque pro vivis et defunctis, pro pec-
catis, poeiiis, satisfactionibus et aliis necessitatibus offerri debere,
anathema sit. Sess. 22 de sacrif. can. 3. ^gl. cap. 2.
-j:^" 1. Tafi bac^ beilige ll^'enopfer ein Üobopfcr ift ^n (Sbren be<o 5I((er^
bcvDi. >jjiem- niv liodiiteu, foIgt nu^ beul 53egriff bec^ vpfercs luuueferu tt^ nud) ^u Crf)ren bcr
'n'fcr^dnf^^^^^^^^^^ bargebradjt uurb / unirbe oben n. 2123) gefagt. 5lud} bcr (£t)a
M-m ^^vjyiff bcc« vafter bc^ 53?eJ3opfer^^ at^^ '^anfopfer liegt im 93cgrtff bc§ Opfert felbft
^^ '^"" unb marb bef^balb and) oon ben "J^roteftanten uid)t angefod)ten.
2. dagegen ift bicfen ^v^'^'l^b^'^'^'n gegenüber oor altem ^n belneifeu unb
^n erflären, baf^ bac^ *??ief5opfcr and) ein 2nbnopfer ift.
Ta|b^io'i)(. ^* ^^"^'''^* "^^^ 53eUKifen für biefen Cv^Ianbeuöfal^ ftnb folijenbc be=
.mclfc'oinsiii)!! fonber^^ I)ert)or5U^ebcn.
bf/l-WbiibnT' OL. Die Opfer be^^ %{{n\ Teftamentec> unireu nor^ug^^mcifc ©ü()n=
'"m"ntc''-''^ ^V\^^'' V^o peccatis. %\\ bie (Stelle ber a(tteftament(id)en Opfer tritt aber
im dienen Teftamcut bie (ind]ariftie , bie bat)er ebenfallc^ propitiatoriid)cu
Sbaraftcr t)abcn muß, unb ^unir um fo mebr, aU^ nnbernfaK^^ ba^> cud^ariftifd^e
Opfer weniger ooltfonnucn iiuire, atö ber a(tteftamcnt(id)e Opferfuttu^^ , h\t
im 33er^ii(tni^o non "ilMrf(td)feit unb 53orbi(b ^u einaubcr fte^en. Ulis sacri-
fieiis, quae pro peccatis otferebantur , unum hoc sacrificium signi-
ficabatur, in quo vera fit remissio peccatorum. August. ^ In Levit.
q. 57.
bie iüovtc bei ß. ^u ben 5S^orten bcr (Sinfe-^nug bezeugt (S()riftu^^ aui^brüdlid) oon
Ginuaniiiß: ^^^^^ ^^ zl^t, cr mcrbc auegcgoffcu in remissioriem peccatorum (Luc. 22,
20; Matth. 26, 28), unb l)iermit ben ($t)araftcr einef^ (5üt)uopfcr^- oou bem
Opfer, bat'' er mit biefen ^Borten feiert, ^cidj bem ^tpoftel aber ift ber
^riefter gefetzt, ut oflPerat sacrificia pro peccatis [Hehr. 5, \\. 2o
genug ec^ bal)er im 9^euen Xcftameut ein ^^.^rieftertum unb ein Opfer gibt,
ebcnfo getrig bcit biefee^ Opfer and) bie 97atur einc§ ®üI)uopfer^.
bie ^^<äter: y. ^a^cr \)(\\m\ au(^ bic ()(. 53 ü t c r bag 0}2egopfer ftet^ a\§> propitia^
torifd) bctrad)tet. ®o bete()rt ber t)I. Sl)rinn^o oon ^erufalem bie ^atc^
d)umcnen über bie I)eilige l^icffe : Oramus pro omnibus, qiii inter nos vita
functi sunt; maximum hoc credentes adiumentum ^illis animabus
fore, pro quibus oratio defertur, dum sancta et perquam tremenda
coram iacet victima. Cat. myst. 5 n. 10. Quoties Christo hostiam
suae passionis otferimus, toties nobis ad absolutionem nostram pas-
sionem illins reparamus. Gregor. M., Hom. 37 n. 7.
,§ 198. diatüx, :li>eit, ^lüdjtc nni) ilUifumj^Slucifc iDc5 (jciligcn '.lUcpopfcr^. 709
5. ^liüdj ade ßiturgicu betracl)ten Me ^eilige 'JJJcffc (\U (Sü()uopfcr. t>ic i'ituvöicu.
Qu ber Liturgie bct^ ()eiL S ^rt))' oft oinus betet ber ^riefter: Offerimus
tibi hoc incruentum sacrificium pro peccatis nostris et igiiorantiis
populi. 53g(. Framelin, 1. c. pag. 365.
£. Übrigcn^^ ift baö 'Dkgopfer ibentift^ mit bem ^rcu^c^opfev iiiib n„t^J.J^'^^.j,
imtg biinim propitiatortid) jciii luie btefe^. ^cbod) ift biu3 DJicgopfcr iu äJmfdKn.sucuscö^
einer gan^ aiibcren SBeife Urfacl)e mifercr 33crjü()nmig uub 53cg^abigu^g/o[,^f;!/a^^^lS^'
i\U bii^ Äveit5C0opfer. 5lm .S^reu5 t)at ßlu'iftuc^ (^)emigtl)ming geteiftet imb ^''SJ^^^^^^
ba^ |)ci( \\\\t> ti erbt eilt. Triefen mcrttorifdjen imb fntiöfaftorifdjeu (S()a-
rafter (inttcii fclbftucrftanblid) mir hk ^^(fte, iiie(d)c (St)riftu^o bei ber (Siii^
fe(3ung itnb erftcn gcier ber (Sud)ariftie in statu viae fe^te, mit ine(d)er,
Jine mit bem .sh'cu.'^ec^opfer aKerbing^o aüe beiligen 'iDJeffcu cin§ fiiib. T^enii
mir in statu viae fomite ber CS'rlöfer uerbieneii, mib aüc in bemfelben ge^
feilten 3(fte finb meritorifc^ nnb fativfaftorifd). Qu ber beiligen l^J^effe hiV
gegen lue übet ber in statum gloriae eingegangene .peidinb nnc> burd) ba^o
faframentate Cpfcr feine am .^iren^c füiijummierte (^Kmugtl)iinng nnb ^nn--
bienfte ,v'- ^i*-' nämlid)e '-li.Hit)rl)eit briicft man aiid) an^ , inbem man
fagt ; bie l)eilige lÜ^^ffe mirte im llnterfdjicb lunn .su-en )ec>opfer nid)t modo
meritorio, foiibern modo im2)etratorio. ^t^ mirb baber bie beilige *:Dicffe
feineömeg^J in bemfelbcn 3iiine mie h^v^ Ä'reu^eeopfer propitiatorifdj nnb
fatiefaftorijd) genannt, fonberii mir infofern, al;? fie bie am .su-en^e oolU
brad)te (Satiefaftion nnb bie baraiho entfpringeube 'Jtadjlaffnng oon ^iinbc
nnb (Strafe un^i ,^nmenbet. 9^nr in biefem 3iiine beißt e^^ and) 5. i^.
in ber Oration bec^ 9. Sonntage^ nacb ']>fingften : Quoties huius hostiae
commemoratio celebratur , oi)Us nostrae redeini)tionis exercetur.
^gl. S. Th. 3 q. 83 a. 1.
1). ^k propitiatorifd)e ^^iMrffamfeit ber beiligen Dceffe erftrccft fid) auf
bie 'Sünbe nnb anf bie (Sii n b en ftr a f e.
a. Qn ^v^wi^ auf bie ^.)^ad)laffniig ber S ii n b c gilt folgenbe^\ .tv,"'^'\
aa. Xobfünben merben bnrdi bac^ lllccfiopfer nidit ex opere oiie- t'^id) ba^ «fec-
rato unc bnrd) bte .^aframeHte nad)gclai]en, jonbern mir mittelbar, im laffcn lucibcu.
bem iiämlid) ber Siinber bnrd) bie beilige lU^'ffe auf bie 5Hed)tfertigmig bie^^
ponierenbe (Knaben nnb felbft bie (^mibc einer oollfommenen 9{cue erlangen
fann. So erflärt bao Äon.^il oon 2;rient bieje propitiatorifd)e '-llMrffam^
feit be^ ly^enopferc^: Huius oldatione placatus Dominus gratiam et
donum poenitentiae concedens, crimina et peccata, etiam inp:entia
dimittit. Sess. 22 de sacrif. cap. 2. i^gl. Framelin^ 1. c. pag.
375 sq.
[j[i %.\\6) liißlidje Siinbeii merben nac^ ber it)al)rid)einlid)ereii ^))UU
nnng nur mittelbar nad)gclaffeii, niimlid) bnrd) bie '-iHn-Ieibmig oon (^hiaben,
mit iiield)en ber lH^'iifd) ?7ad)laffmtg läfUidjcr Siinben erlangt.
ß. Straft ber ;,ngcmenbeten (^emigt^imng (£l)rifti merben bnrd) bie f)fi^.,;^iü,,a',-j,'„',(,jett
lige l^?effe aw^ ,^ e i t (i d) e S ü n'b e n ft r a f e n bereite nergebener Sfinben itcDov sunben^
nadigelaffen. 33gl. S. Th. 3 q. 79 a. 5. 1>aJ3 ins^befoiibere bnrd) ba^?''''^irS/''
^iJ^egopfcr ([\x6) bie ^eitUdjen Sünbenftrafen ber Seeten im ?^ e g f e n e r -^'^"'"^^.^^y^' '^'^9'
uat^gelaffen lüerben, lüirb gelel)rt
3ca. oon ber f) eiligen Schrift. Qiiba^o ber DJtadjabäcr lägt ein
Sübnopfer für bie 3Serftorbenen barbringen. 33g(. 2 Mach. 12, 43 sqq.
3Bemi bie Opfer besS '^^llten Xeftaiueiitc5 fatisfaftorijdje iU'aft für bie X^tx-
Tio 1)1. IKoff
710 3^t)citcr 2:eil. ^.'ou bcn Sntramentcii im einzelnen.
ftorbciieii l^attcii , fo miiil ba^ in jcber 33c;>icf)iini3 uolüominciic Dpfcr
bcei 97cucn ^^uiibcio fie inn fo mcl)r l)aben;
^^. oon bcu l)(. ^uitcru, luic \im oben (n. 2i:>5) fii)on uoin l)ci(.
($t)rinn!? Hon Qernfnlcni cjcliört I)abcn, nnb allen l'itnrgicn, ®o
l)eif3t c^o in ber fl)rii"cl)en Ji'itnrcjie: Off'erani tibi inciuentum hoc et
rationabile saciificium in .... lequiem et refrigerium patruin
nostrorum, qui obdormieiunt;
YY- uon ber .S^inlic bnrd) il)re '^^rajfif^ mic and) bnrd) nnsobriiif^
lid)c Öcl) rcn tf d)c ibnngen. Noii soluni [>ro iidelium vivorum pec-
catis, poenis , satisfactionibus et aliis iiecessitatibus, sed et pro
defimctis in Christo nonduni ad plenum ])urgatis rite iuxta Aposto-
loruni traditioneni otf'ertur. Conc. Tridevt., Sess. 22 de sacrif. cap.
22; ogl. can. 3.
3. IMe t)eiliiie lU'effe ift ein ^M 1 1 o p f e r ^ur ©linni^nui ii b c r n a t ii r-
.r(<*^ ^i^ittovfn-. lid)er (^^naben nnb natürlid)er (^)nben. ^Mlv |old)cc; umvbe zt> in ber
^ird)e oon icl)cr praftifd) nnb tl)eorctiid) bctrad)tet. ®einc Ä'aterf)n:=
nicncn belehrte [d)on ber l)cil. (i i) r i 1 1 n c^ o o n ^ e r n f a l e m : Super illam
propitiatioiiis liostiani ol)seci'anins Denin pi'o <-onnnnni ecclesiarum
pace, pro i'ecta innndi conipositionc, pio imperatoribus, pro militi-
bns et sociis, \no iis, qui intirniitatibns laborant, })ro his qui affiictio-
uibus premuutur, et uuiversini pro oninibus, qui opis indigent, pre-
camur nos onines et lianc victiniani olferiinus. Cat. myst. 5 u. 8.
-^^\ II. ^\m ber 5vbentität beo 'JJiefuHH^-'Vv mit beni .V{ren,^cc^opfer erqibt
bov Hl. KfcfK- lid) lind), \>a\] ber obiettiHc ^^luM't ber l)eiliiien 'lueiie (valor missae)
nnenblid) ift, ba ja (ibriftn-? ietbft, luie nni .^vren;, , fo in ber {)eili(^cn
'JJicffc Opferpriefter nnb Opferi^ibe ift.
inni biefem nnenblid)en objeftioen 'Winnie ift aber ber '^l^ert ber 'ii> i r^
f n n g b e c^ l)t e y, o p f c r >o i n n n v ober bie JV r n d) t ber ^eiligen 3)leffe
i\H ©iU)n- nnb 3^ittopfer (fnictns missae) .^n nnterfd)eiben. l^icfe iföir^
fnng ift enblid) nnb beftel)t in genuffen (^>naben nnb '-liH^l)ltl)atcn C^U^ttc^^
(gratiae creatae), meldjc in einem beftimmten yJtaf^e an jebc ein;>clnc
t)eilige iDceffc nad) bem 33?ol)ri3ef allen (Mottec; nt-^fnüpft finb. ^vf^ ^iil)ci* ^^i'
'.liiert ber beiligen 'JJieffc be,^üglid) ber 'iiMrfnng in nnv quoaä safficientiam
nnenblid), fo ift er bod) qnoaä efficneiam enblid), ba fein (>»H^fd)öpf eine
nnenblidic '-li^rfniig anf,yinel)inen im ftanbe ift.
^ic 4üdm- bcv ^^^' S^'^Tif 'ii^iii n'iib iiun-in biefe fructus missae beftcl)en, fo tann
^iiVm-fV iiV man megen be^5 ^iBertc^o ber beiligen 'JJieffe nnb ibrer l^sbcntität mit bem
nljim^r^ii "'it uoller ^^VHil)rl)eit "fai]cn, fie fei bic T^ncüe aller (^hiaben,
mcld)e iiberf)anpt uon Öbriftn^o ber iDienfd)t)eit .^^nflieilen, alfo and) berjenigen,
bie nnc> bnrd) iiimtlid)e 2aframente mitgeteilt uan'bcn. "iHllein menn man oon
bcn ^n-iid)ten ber l)eiligen 'I^ieffe fprid)t, oerfteI)t man barnntcr im engeren
(Sinne jene (^^naben nnb (^5abcn, meld)e an;:^ bem l)eiligen y^Je^opfer als
©übuMinb '^^ittopfer nnc> ^ydommen, mie mir oort)in (n. 2i:)7 ff.) gefeben baben.
^. ^-'i^->- _ ^Bie bav it'renuHHer , fo gereid)t jebe^o l)eilige 'J3ief;opfcr allen, bie
^^luofuii\a-i iiV' beffe irgenbmie empfiingliil) finb, beu Ji'ebenben nnb ^^(bgeftorbencn, ntit ein=
iÄ"niKi? für ^M^^ 2(n^^nal)me ber 'i>erbammtcn, ,^nm 33eften, jcbod) in oerfd)iebcner ^-Itklfe,
tiic ciii^^i-incn. je nad)bem fie 511 (ibi'iftuio, ,>nr 6^ird)c nnb ^nm 'JJieilopfer in 33e5iel)nng
fte^en.
^raft ber Qntention (Ebriftt fommt bic beilige ^???effe in oor^üglicbcr
^T^eife nnb unmittelbar 511 gute bem m l) ft i f d) e n !i^ e i b (i l) r i ft i, ber Ä'ird)c
§ 198. 9?atur, SBert, ^vüdjtc iinb SirfimQSiueiie be§ licilicjcu il'ief^opftv^. 711
unb if)rcu (^(icbcrn. '^atjcr mvb and) für bicfe in bcfonberer ^Bcifc
c^cbctct. Unter bicfcn foinmt biV$ Opfer iiMcbcrum in bcfonberer ilkifc beut
i^ricftcr 511 gut, bcr e^3 barbriugt, imb beii ©(niibirien, bic nu ibm teil--
iiel)meii, fei c^:^ biird) b(oBc ^hmuhi l)uinig, fei e^> in bcr iiollfomiiieuftcu ^^cifc
biird) bic fnframciitalc .^^oiiummion. ?lber aiui) bic toten (^lieber ber S^irc^e
niib bte, u-c(d)e nid)t ©lieber ber ^'ird)e finb, bk Ungtänbigeii, ,S^')äretifcr,
3d}i!cmatifer nnb (Srfonimuni^ierten ^aben teil an ben grüd)ten ber Ijeiligen
?J?effe, infofern biefelbe il)nen (^nnben ber ^^efcbrnng ermirft. ^Hnd) hierfür
rnirb jebe beilige IDteffe inbireft infofern mifgeopfert, atc^ fie bargebradjt luirb
für bic 5(uc^brcitnng nnb ^^acififation ber ^^ird)e nnb beiiinad) für bie 33cs
fef)rnnii jener. ÄVnft ber befonberen ^Jntention be^ö '^^^ricfter^? enblid) foninit
bie beilige l^(effe in einer befonberen $Beife bencn ^n gnt, für ioeld)e fie
appliziert luirb.
'JJcan nnterfd)eibet benuiadi eine breifad)e 5rnd)t ber l)eiligen lU'effe. ^^^.^j^^-J^"'- .
1. Xiejenigen 3-rüd)te, u\1d)e aden OUiebcrn be^o nn)ftifd)en Veibe^> ^allssiSus^"
(Sl)rifti nnb inbireft allen ?Jicnfd)en .vifonunen, nennt man hiictn^ ge)fe- specialis.'
rales. 'JJuindjutal beiflt bicfe allgenieinfte ili^vfung bcr beiligcn Ih'cffe and)
fructus (je)ieralisshuiis , iväl)renb al^o iVuctus ijeneralis bic grnd)t bc*
f^eidjnct unrb , bic jenen ^n teil unrb, uicldjc ber beiligcn iDccffc bciuuil)nen
ober an ber '^arbringnng be^o Cpfcrv in bcfonberer ^^in^fe beteiligt finb.
2. ^ie befonberc R-riidit, U)eld)e ber ''^>riciter für fid) geminnt, ift ber
fructus specialissimus.
3. Fructus specialis, and) }ncdiiis ober nii)iisferialis genannt, ift
biejenige 3n-nd)t bco -Uief5opferc\ uield)e jenen .yitomnit, für uield)e bcr ^M-ieftcr
eei barbringt ober appli;,iert.
^aj3 eine foldie fpeeielle :;?lppl i f at i 0 n bei ber beiligcn lÜicffc ftatt= ,. -^\'- .
l)aft nnb unrfiani ijt, ergibt ]id) nanicntlid) bei- dl ^Jtnic
a. a n *? b e n i^ 0 r b i l b e r n i 111 ^^l 1 1 e n I e fr a \\\ e n t. Tic oorbilb- tnari^, \m\^
lidjcn Opfer beo 'Eliten '^^nnbe>c^ unirbcn and) für ein;, eine bargebrad)t ; "''jl'jli'^ ^'laV'il-?''
1). anc^ ber uon ben il^ ä t c r n nnb bcr gefamten 2; r a b i t i 0 n bc^ -''«tiivi)cv ^adic.
^engten Übung ber ^i'ird)e oon ben iiltcften ^^eiten an.
c. a n § ben VI n c^ f p r ü di c n b e r ^X \ r d) c.
a. Ta-o ^on.^il oon Orient gebietet ben 2eelforgern, bie bciüflc
5D?effe an gciuiffcn lagen für ibrc C^V-nicinbc bar.ytbringcn. (Scss. 2:) de
reform. cap. 1;. ilnMicbift XIV. legt bicv in ber (£ncl)flifa (him
semper nom 10. ^iHngnft 1744 babin an^ö, bie ''Pfarrer feien iierpflid)tet, für
i^rc (^emeinbcn ben fructus wedins \\x appli,vercn.
|j. "^ic 5^nlle A/fctorew ßdei ociunrft bie ^^^ebanptnng bcr 2l)nobe
uon ^Mftoja, b(\% bic fpeeielle Vtpplifation ber b^'iliQcn l)(cffc ein ^rrtnm fei
nnb in bie i)ted)tc ©ottcv eini]reife (Prop. 30 , alc^ falsa, teuieraria,
l>eruiciosa, Ecclesiae iuiuriosa, iuduceus in errorem alias damnatum
in Wicletib. '^a^o ^on^il uon ^onftanz biitte nmnlid) bie 5kl)anptnng
iföiclefo uenuorfen: Speciales oi-ationes, applicatae uui peisonae per
praelatos vel religiosos , non plus jirosunt eidem ({uam g-enerales,
ceteris paribus (Art. 19);
d. an^. ber 9'Jatur ber 3ad)c. ©6 cntfprid)t bcr göttlid)cn .peilö^
orbnnng, bag luir bnrd) h(V% ©ebet, inebefonbere aber bnrd) Ht^ uor^üglidiftc
©cbet, bac; ^Mttopfer, nid)t blof^ int a llg cnie i n e u, fonbern and) im c i n=
feinen (Knaben nnb ^>obltt)iiten nn^o eriucrben.
712 S^^'^'ter 'Xcil. 3?oii ^c^ Satrouicnten im einäclucn.
IV. 'Bie hx'u\c\t bic hcilic^e "LÜicffc bicjc gnüdjtc ^ciüor ^
2148. 1. Objeftiü ober au [id) iDcrbcii bicjc grüd^te impctrtert
Jmvchicninn ^- P^'^^^^^^'^o et principalüev biird) bic straft bcö fa!ramenta(en
^'^S^n-'^.^''^^^*''^^' in feiner ©igcii|d)aft. a(§ 553c rf (S:t)rifti, alfo ex opere operato
nnb bcnumd) iiua bl) (in i^i g noii bcr 'ilMirbtgfcit bc^o cclcbricrcnbcn ^ricftcr^
uiib bcr bciiuüfjiicubcu (3Miiii bilden:
1). secu7idario imb a c c c f f o r i ]' d)
a. biird) bic li tiir g i f d) eil .Sj^^ ^' ^ ^^^^9 ^'^ i^^^^ (^Ubcte bcr
.Uird)c, ex opere operantis Ecclesiae ober niid) quasi ex opere
operato ;
,3. burd) ba!? *!|3r iüa tgeb e t bc^> '}.^ricfter^3 unb bcr tcilncl)iucnben
Gläubigen, ^icfc J^-rüdjtc fiiib nlfo Don bcr 'ilMirbigfcit unb 5(ubad)t bc<§
i^rieftcr^o unb bcr ^^löubigcii , mic and) uon ber 5(n5al)( bcr lc|5tcrcn a b^
l)angig, luobci aber nid)t ^n iibcrfcl)cn ift, bafl bac^ ^i^crf bc!$ *^ricftery
unb bcr ©laubigen (WK-^ bcni liciligcn Opfer eine befonbere .^raft fd)i3pft.
iJ»»-'- 2. 33on btefcr obieftiuen 5snipctrieruuq bcr Tyriiditc bc^ (leiUgen yj^cfV
^jinciflnuiifl ber Opfer!? ijt .^u untcr|d)cibcu bereu lubjcttmc Vlncigunug |citcn$ ber^
S'Äcv4^ jenigen, benou biefc 3'i-üd)tc ^ngcUicnbct uicrbcn.
a. Cljuc jcnlid)e X^ic^pofition nnb l^titiuirfnng tonnen benfelben felbft^
ncrftänblid) nur natürlidjc (^üter nnb ^uü or t o mm cub c Ö5n a b eu
onftießen.
1). I^ngcgcn l)ängt fc(bftucrftänblid) bie 5Birffamfcit biefer (5hiaben
nnb fomit namcntlid) bie '-l^ c r in e 1) r n n g bcr t) e i li g m a d)e n b e n ©nabe
non bereu 'Di^öpofition unb IhMtunrtung (\\>.
c. ric ^?^ad) (a f f ung äeitlid)cr Strafen ift burd) bcn C^nabeu'
ftaub unb hK fonft erforberIid)eu aubermcitigen ri^^pofitionen beffeu bebingt,
bem fie ^n teil mciben fo((. 1)0^^ l\\if3 bc£^ '^^adilaffc^^ bcr Strafen ift
bei bcn Seelen bec^ gcgfenerv nad) bcn 9flatfd)lüffen bcr 33arml)er5ig!eit
(^ottc^^ beftiunnt.
2150. 51 n in. %nt^ \>cm (Mcfciiitcn rvijibt fiel) auri) biif 3(ntiüort niif bic ^roflc , ob bic
Cb b^cbi. i'Joffc l)ciligc 50?c|"|c Q(g ©ül)n* unb ^^ittopfcv it)rc ^vüdjtc u n [ c 1) ( b a r f)crüorbviucic. 3}ic
'Sbai"hcimn" '^'^'"^^^'^ ^^^' t)ciligcu iDicffc, 311 bcven ©vlniigung bic freie 2)?ituiirfinig bc^^ :T)?cnfd)cn not-
bvitiflt. ^ incnbig ift, finb n i d) t n n f c () l b 0 r , luäbvcnb nnbcrc bei bcnt ^^orbanbcnfcin bcr not*
uicnbiflcn Ti^pofition unfehlbar liernorcjcbrad)t merben. ß e i 1 1 i d) e (i^üter cnuirft
bic ticiligc SDZeffe nnr unter bcr i-^ebingnng , t>a\i, fie ,^nin einigen §eilc notlucnbig ober
nüt^lid) finb.
v^ d) 0 1 i ü u. l^ie iogcnnnntc '1? r i o a t m c j f c, missa privata.
2151. 1. -Ta Öl)riftnci ber ott'erens prima rius, bcr 'T?riefter an Sbrifti Statt
?L b^c^SiSiflcn ^^'^' olt'ereiis secundarius et miiiisterialis be^ IDictlopferc^ ift, fo iierfte()t
^bavbdi^ni" ^^ ^'^^ ^'^^ fc^tift, H^ bcr 'T3riefter all ein im eigcutliii)cn ©iune. be^
püppdtTKcn^ '^l^ortcc^ bivo fatramcntalc £pfer barbringt. Una eademque est hostia,
'1n/'^Mrv^ar' id^^^ lumc ulferens sacerdotum ministerio. Conc. Trident., Sess. 22
de sacrif. cap. 2.
T)ic TOubigen unb bie Äird)e bringen atfo h([^:^ ()ei(ige l^tcßopfer nnr
im un e igen t( id)en Sinne burd) bcn ^^riefter bar, inbem fie mit beut
au^^id)IieJ3(id) Dom 'l^riefter burd) bic ^onfefration ool(brad)ten £pfer (il)riftt
ba^> Opfer il)re!o (^ebcte^^ barbringen unb ber 5rüd)te bc^ faframentalcn
Dpfer^i tcin)aftig uierbeu. Malier tritt ber ^riefter felbft in boppetter (Sigeu=
fc^aft in bcr ()ei(igeu DJ^effe aw], uämtid)
a. aU 3 tetlo ertreter ß;i)rifti, unb nnr a{t> fo(d)cr Doübringt
er bae Opfer im eigeutlid)en Sinne burd) bie ^onfefration, nnb im biefer
§ 199. 3)ie 53u^e a(§ Jui]enb. 713
Dpfcr^anblung nimmt, weil fic au^fd^Iießtid^ ein 5lft (J^rtfti ift, bae 33olt'
feinen Xeil;
b. aU e t e n 11 c r t r e t e r b c v ^ i r cl) e n n b b c r ® I ii n b i g e n, in-
bcm er jn^ beren dlü^m b(\-5 Opfer barbringt nnb mit i()m hk ^cbüt ber
©laubigen im 9^amcn ber ©laubigen.
2. ,s^')teran^o folgen 5mei Sßa^r^eiten , bie ebcnfoinelen Irrtümern ber
|)äveti!er entgegcngefetjt finb.
a. Qnv ©ültigfeit, ^irffamteit nnb (S'r la nbtl) e i t ber ()ei- ^uv fMaiofnt
ligen Wti]c ift nirf)t erforberlirf), biif^ außer bem 13riefter jemanb in ber unb pviaubtueit
iKÜigen 'Uteffc bie l) eil ige Kommunion empfängt, une iotcl)e^3 bietft'^'^feifSfnut
DJeformatorcn be()anptetcn nnb ba^cr alle '.Dtcffcu, in bcncn ba^^ nii^t gcfd)a^, jjj^'j^^^^jßj^[''[j|;j;
ai§ unerlaubt, ^rinat^ ober ^IMufclmcffen, luie fic fagtcn, ocrmarfcn. Triefe mnv\ß, md)
2ti}\'c nuir nur eine «onfequen^ il)re^^ ^rrtunic^ ber Opfer nnb "pricftertum'^Jo^.fiii^n;;;;!;!^'
leugnete nnb bie ^ncljariftie Icbiglirl) alc> 5(bcnbma()t bctrari)tctc.
^iefe 5lnffaffung ber ^^rioatnieffen nnirb Dom ,s^on,;il oon Xricut
iHHMiiorfcn: Si quis dixerit, Missas , in qui])ns solus sacerdos sacra-
mentaliter comninnicat, illicitas esse ideoque abrogandas, anathema
sit. Sess. 22 de sacrif. can. 8. !i^orl)er (cap. 6 l)atte ba^o Siow^il für
bie ^Jted)tmägigtcit ber "ipriuatmeffe ^^luei 5lrgumcnic angcfül)rt , nämtid) ber
"t^riefter bringe bie l)eilige 'JJi'effe immer im 9^amcn ber gan,^en ^tirdje nnb
für alle ©laubigen bar, fo baf] jcbcv ^.W'eHopfcr ein öffentUd)er ^Htt fei, nnb
ferner mcuigftcn^o geifiiger i^^ciic fommuni^ierten ©laubige in ber ^eiligen i^^effe.
b. '.Hue^ bem letzten 3lvgnuiente be^o .^on.yUo mollten fpiiter mand)c
folgern, joldje ^lH*ioatmeffeu, bei beneu niemanb nicnigfteu$i ge ift ig er
5Bei|"e fonnnuni.yere , ober beneu niemanb beimol)ne, [eicu unftatt^aft.
^Hlleiu and) bieje ^Dicinnng, bie gleid)fallv^ auf einer '-i^erfcnnung beio Opfer-
d)arafter?i ber beiligen 'lUeffe berul)t nnb mit ber beftiinbigen "i^ra^'i^ ber
Ä'irdje in 5ßiberfprud) ftel)t, mürbe non ber Äird)e, nändid) burd) 'iMu^o VI.
in ber S3ulle Aiictorem fielet (Prop. 28 1 nermorfeu.
IV. 5<td 0iihritmcnt t>cv ^^ntic, bcv ^Ablnfi mit» bn^ ^rthmmcttt
bei* Icittctt (Öluno.
§ 199. ^ic iöuj^c alÄ tugcub.
33g(. Palmieri, De i)üeniteMtia. Tli. 1 sqq.; ('>iil)r, 3)ic f)cili(^cu ©otramcute bcv
fatbolifdjeti .<livcf)c. II § 2.
(S'^ ift ^u uuterfdjeibcu bie 33u6e, poe)nte)itia, alf> ^^ngeub nnb 2i5;5.
al§ @a!rameut. Grftcre ftel)t ^n le^terer in bem 5öerl)ältniev hai^ ^^^ in(^nh\tnt au:^
einen 2^eil, nändid) in gcmiffcr ^-li^eife bie ^Jcatcric hz^ 3aframcute£> bilbct. rafvamcnt.
Ta^er foll ^ur (iinleituug bac> ^lotmeubigftc über bie !Iugenb ber 53uße
gefagt tücrben.
I. (Stl)mologifd) ^eigt 33uge (bass = guti fooiel al^ ©u tmadjung 2154.
eine^ Uurcd)t^. Poenitentia meift auf bie Strafe, poena, t)iu unb be^ (.^i"^,*: ^i^Xin
uidiuet unmittelbar bie :)ieue über ein llureiljt (poeiiitet). MsTavo-.a ift -'ijn\ft fonbcvn
c- — • .• c ... . (VT < c -rL .'pabitit'o ober
bie ^ i u u e io awhz r n n g, bie mit ber UHil)ren meue oerbnubcn ift. lurt bc§ äBiUenö.
'I)ie 33uge ift nid)t bloß passio ober ein '^ffeft be^ seiisus appeti-
tivus, fonbern ein .s^">abituc^ be,ycl)uug^meifc ein ^Hft hz§> 3Sillen^. Dolor
vel tristitia dupliciter dicitur: uno modo secundum ([uod est passio
quaedam appetitus sensitivi, et quantum ad hoc poenitentia non
714 S^^^f'ter 3: eil. 'i^on bcn ^rtfraincnten im cin,^cliicn.
est virtiis, sed passio ; alio modo seciindiiiii quod coiisistit in voliiii-
tate, et hoc modo est cum qiiadam electione; qiuie quidem si sit
recta, iiecesse est, quod sit actus virtutis. . . . Pertinet autem ad
rationem rectam, ut ali^juis doleat, de quo dolendum est; quod
quidem observatur in poenitentia, de qua nunc loquimur; nam
poenitens assumit modeiatum dolorem de peccatis praeteritis cum
intentione removendi ea. Unde manifestum est, quod poenitentia,
de qua nunc loquimur, vel est viitus vel actus virtutis. S. Tli. 3
q. 85 a. 1.
-5^ic l?ftc ni'^ Uub 5iinir ift bic 33nf5C jene fpecicUe Xu^enb, traft uic(d)er bcr
fpcciouc"iu(Jl«nb. ^I>?cnid) fetue begangenen 2üuben bereut, mit bem 'ÜMÜen ntd)t niel)r ju fnu==
bigen unb bic fd)nlbige Gknngt()nnng für feine 2ünben 5n Iciften. Qu biefcm
(Sinne fagt and) ba*? Si o n ;^ i l u o n X r i e n t luni ber i^n]]c : Fuit quidem
poenitentia universis liominibus , qui se mortali aliquo peccato in-
quinassent , quovis tempore ad ^ratiam et iustitiam assequendam
necessaria, illis etiam qui l)aptismi sacramento ablui petivissent,
ut, perversitate abiecta et emendata, tantam Dei oti'ensionem cum
peccati odio et pio animi dolore detestarentur. Sess. 14 de poenit.
cap. 1. Ter ()cil. Xtjonuiv aber be^^eid}net ak^ jpecicile (5'igentüniüd)feit ber
33uJ3e operari ad destructionem peccati praeteriti, in quantum est
Dei oftensa 'S. Th. 3 q. 85 a. '2), nnb folgert am berfelben, baf] bic
^nf]c eine fpeciede Tngenb ift.
. 2iot'.. i^.i {){ aber bic ""IM^c, infofern fic n^efenttid) bic il^icbergut
B\n\k<< pcv ("k n\ a d) n n c\ einer v^^ott ^^ngefngten ^^eleibigung ^nui (^:)cgcn|tanb l)at, eine
o'iliffoiS^ '^*-^^" ^^cr cd) ti gfe i t, obmobl fic am anbern Xngcnben l)cruorgel)cn
vcdjtiflfcit. unb Hon benfelben, ,;. 4^. oon ber Viebc, al^o actus imperatus (jeruorge-
brad)t fein fann. Poenitens dolet de peccato commisso", in quantum
est oftensa Dei cum emendationis proposito. Emendatio autem
otfensae contra aliquem commissae non tit per solani cessationem
ottensae, scd exigitur ulterius quaedam recompensatio. . . . Unde
manifestum est, quod poenitentia, secundum quod est virtus, est
pars iustitiae. 8. Th. 3 q. S5 a. :^.
Qft bic 'V^niK and) uial)rl)aft (5kned)tigteit , infofern fie ba^S (^Hitt
;,ngefügte llnred)t iierabfd)ent nnb ancMileid)t, fo ift fic bod) nid)t noll^
fonnnenc 0\ercd)tigfeit, ba ber l^^iiöenbc (^)ott nur geben fann, lua^^ er il)in
ol)ncl)in fd)on fd)nlbct, nnb befonber^^ ba er feine (^Hcid)l)cit f)crflcllen
fann. (Vi? ftiiunit alfo bic ^^ußc in einem mcfentlid)cn Dionientc mit ber
^ered)tigfcit fibcrein, ift aber and) in einem iuefcntlid)en 'I^t'ouiciitc oon il)r
uerfd)iebcn. ral)cr ift fic ein pars ijotestdtira bcr (^ered)tigfeit. i^gt. S.
Th. 2. 2 q. 80 a. 1; :i q. 85 a. 3.
^.^-}^\^.. Tic ©crcdjtigfcit aber, ^u bcr bic ^^^nfu> gcl)ört, ift bic anögteid)enb e
nui^üidriKiibc @ered)tigfcit, iustitia commiitativa, loeldjc jcbeui ha^:> Seine gibt nnb bic
■^'"Ä ^erftörte C^Meid)()eit iuicber()crftellt; benn bie :iugcnb ber iönf5e madit
iiuik-n an. ^cu DJicufdjcn gcncigt, ba>o (^)ott angefügte llnrcdjt fooicl alö niöglid) gteid)-
ipcrtig 5u fonipenficrcn.
Tarau'?, baf^ bic ^^nJ3C eine Specic>? ber Ö5ered)tigfcit ift, fdjIiefU bcr
f)eil. !It)oniae^ fie gebore beni 5öil(en an. Iustitia habet pro subiecto
appetitum rationis, qui est voluntas. Unde manifestum est, quod
poenitentia, secundum quod est virtus, est in voluntate sicut in
. § 199. 2)ie «u^e ol^ Xugcnb. 715
subiecto, et proprius eins actus est propositum emendandi illud,
qiiod contra Deum ('omiiiissum est. S. Tli. 3 q. 85 a. 4.
II. I)ie ÜJcformatoreu bcl)iinptctcn , bei* focbcii angegebene i^egriff ,. -i^«.
cntjprciijc niii)t beni \Hnc>brncfe jisTavo^a ({x£-:a nnbvoOc), ^ci* ii^cfentUd) -"^„)[^^|^^^^,j^5^^^
33ciicvnng bebentc. ^nn,^ abgefe()en bauon, bog e§ burd)au§ unftattl)aft fovmatoven.
ift, am bcni e tl) ni o l og i f d)en ©innc cinc^^ älnn-tc^^ öcgni beffcn t^eolo=
gi]'d)e '^u^beutung ^n argumentieren, ift e-5 and) falfd) unb einfeitig,
{jtsTavcia a u 0 f d) l i e gli d) luni ber 33c[ferung ;^u uerftel)en.
1. 'Jtad) bcn flaren ^^(ucM'prüdjen bcr bedigcn 2d)rift nmfajst ber 5(u<3' ^, -^^Q-
brucf [JISTÄVOL^, ber fonftaut \\\\i poenitentia überjet^t uiirb, auel) bcn ^d)mer,s, ligcu '^rtnift'iit
bic ,Her f nirf d)unq, \>\t :)i e u e über bie begangenen eünben. Converti- r^£"^^^'-a
w^?^^ ad me in toto corde vestro . . . et re.^cindite corda vestra. tt^cmnunp, foii=
Joel 2 , ]'2 sq. Scindere corda bcifU nber 2d)nier;^ unb 51 b ]^t) e u ^f;;".f^J/,',* ,f,'|^^
cmpfinben , uunnit bie ^■^efel)ruug (convertimini) atfo uotuicnbig uerbunben ^rfimcrs.
ift. Convertimini et agite poenitentiam ab omnibus in(|uitatibus
vestris .... et t'acite vol)is cor novuni et spirituni novum. Ezech.
18, oO sq. 9iad) biejcn Zinnien bec^ 'i.^ropl)eten iioll;,iel)t fid) bie ^-^eleljrung
in ,^uiei Elften: ber 2iinbcr ]o(( i^iifjc tbun unb fid) ein neuev i^er^ febaffen.
ilMrb mit letucrem ^(uebrnd bie 2 inne^oänberung be^eicbnct, fo faun
ber crftere feinen anbcrcu 8iun l)aben, aUo '^a^ ber ^üubcr uon feinen @ün=
ben fid) nieguuMibe. I'a? gefd)iel)t aber burd) bie ^Hene. Nullus^ est, qui
agat poc^nitentiani super peccato suo, dicens : quid feci ? Jerem. 7,
0. T)cr 5üt ber i)0('niteiitia n>irb hier burd) bie A'i'in^e auvgebrürft: ([uid
feci? @r ift aljo bcr (S)ebaide nn bic begangene ^iinbe unb bie ^erab--
fd)cuuug berfclben. 'Jiod) tiarer bnfu cv : (j)uae secundum Deuni tristitia
est, poenitentiam ([lETavoiavj in salutem stabilem operatur. *2 Cor.
7, 10. "^ie tristitia secundum l)eum ift, une fid) auv beut .sunite^t er=
gibt, bie Xraurigfcit über bie begangenen 3ünben ; bie [isTavoia aber ift
nad) bem "i^lpoftel eine ^^v^irfnug biefe^o 3d)nui\v-'o. Ci'ublid) unrb aiid) bic
|jL£Tavoia Uüu ber Vcben^dieffcrung förudid) unterfd)iebeu : ;i£TavoY^aaTs o-jv
zal STwLäxpi'i^aTc. Act. .•>, 19.
SSlxi biefer 3cvfnir|d)ung ift notmcnbig ber :li^ i 1 1 e, n i d) t mel)r 5U
fü üb igen, oerbiuiben (Is. 1, 10), foinie bic l'eiftuiig bcr (^knngtl)U''
ung burd) ^^^nßmerte : Facite ergo rructnm dignum poenitentiae.
Matth. 3, 8. Ago poenitentiam in tavilla et cinere. Job 42, 6.
Convertimini ad me in toto corde vestro, in ieiunio, et in tietn et
in planctu. Joel 2, 12. ßbiiftii'^ uerlangte bicv unter .pintueifung auf
ha^ ^cif|.iiel bcr ^^tiniintcn mit befonberem 9tad)brud.
2. Tic Singenb ber ^^>u)le, be^icbiingviiieife bie ^Htte bcr ^^nge, befon^ Tie"^M^'f. -
ber^ bic ^Kcuc, fiub iiumcr niib ;^u allen ^^^eiteu bcn @rmad)|eucu jur 53cr- Siinu-IVunb
gcbuug eigener ^üubcn notmeiibig. l^iev folgt aud) auv bcr ^3^atur b c r ^lalÄ!' 2^^^
2ad)e, iubeui bie Siinbc in ber unrflid)en '^Uniicnbiiug neu (^3ott bcftet)t
unb baber nur burd) bie unrtlid)c •]uuieubnng 5U Csnnt mieber aiifget)obcu
ipcrbeu fanu. Oti'ensa peccati mortalis procedit ex lioc, quod volnn-
tas hominis est aversa a Deo pei' conversionem ad aliquod bonnm
commutabile. Unde requiritur ad remissionem divinae ott'ensae,
quod voluntas liominis sie immutetnr, ut couvertatur ad Deum cum
detestatione conversionis praedicta et proposito emendandi, quod
pertinet ad rationem poenitentiae. secundum quod est vii'tus. Et
ideo impossibile est , quod peccatum alicui remittatur sine poeni-
tn.i.
716 3^^fitf^' ^<^'^» ^0" ^f" ©oframenteu im einjelncn.
tentia, secundum quod es virtus. S. Th. 3 q. 86 a. 2. X)ic S3u|le
ift ba^er and) beim C^-inpfang bcr Xaufc für C5marf)[cuc bc^üöliii) eigener
(Sünbeu iiotiuenbig ; iebod) beftel)t 5H)ifd)cn Xaufe uiib 53uf3[nfraincut in biej'er
^^ä^^^^^^^9 ^^^' Hnter[d)ieb,
b?^llSlm^a* a. bng bie '^iige bei bcr Üaufe nur iiotiuenbig ift aB 'iDi^^pof iti on,
u!T'rbcx^ laufe ^^^'"^ 33ii6fafraiiient aber aiid) (\U pars sacramenti (Trident., Sess. 14
(frnja(i}femr. (|e poeiiit. cau. 4);
b. bag bei beiii Safrainent bcr 33uge , nid}t aber bei bcr S^iuifc, fpe*
cicllc^? © ü n b c n b e f e im t n t ^o unb Xi e i [t u n g einer (genügt l) ii u n g
notmenbig ift {Trident, Sess. 6 de iustif. cap. 14).
§ 200. ^^cgriff, '»^camcu, C^iufctjuug uut> ^Jl^cfcn bce löußfafrnmcutcö.
injl. l'ahnicr'i, De poeiiittiitia. Th. 8 sqq.; (i5il)v, 3)ie (jeiligcn Sahaniento öev fa*
t[}oli[d)cu ^ircfic II § 3 ff-
iMittlarvninentt"?
"^^cv'cliicbcue iH-
5cid}nungi"n
I. '^ay 3ntrmncnt bcr ^^ugc pflegt befinicrt 511 lucrbcii alf^ sa-
cramentum a Christo Domino institutum ad peccata post haptismum
coinmissa homiid rontrito et ronfcsso et satisfacere parato per ahso-
lutionem sacerdotalem remitteiula. .^{iir.^er luirb c^^ biiufig befiiiiert al^^
sacramefitum co)istans actihus poeniteiitis et absolutione sacerdotis.
216:3. ^^ II.. t^i\ bcn \)\. '^nitern fiubcn luir luniMiicbcnc ^J^anicii für t>(\^
^uf^faframent, nnntlid) jiETavoia, eEoiloäoyv^t.;, poenitentia, secunda ta-
bula, secunda subsidia, remissio dura et laboriosa, baptismus lacri-
uiaiuni, baptisuius poeniteutiae et lacrimarum, reconciliatio u. f. m.
^iefe ^liivbvüdc bc^cidiucn bnc> Suf^iafraiiicnt nad) ucrfd}iebenen leiten ^iii
unb bebürfcn feiner weiteren ©rtlärnng.
III. 1)ie (Sinfe^nng bcc> 33n6fatranientcc> fiiUt ^ufanuncn mit bcr bcn
'^poftetn unb ihren 9^ad)folgcrn uerliel)cncn 5>o(imad)t, bie ©ünben nnd)3U^
laffen. I^cr iilarljcit mcgcn luerbcn mir bie l)icrl)er ge()örenben ^^lMil)r(}eiten
in brei ^t)cfen erörtern.
-'!<>«• 1. ßbriftn^^ l)at ber^ird)e bie (5^ cm alt gegeben, ben ^iu=
Mhcftf ^ünboi? r c i d) c n b b i ^^ p 0 n i e r t e n (5^ t ä n b i 9 e n bie nad) b e r X a u f e b e -
narfiMiiamn. gangeucu 3iinben nad) ^^ n l äffen, '^iefe (^cuuitt aber ift lu r-
1" d) i e b e n u 0 u b c m ^^( n f t r a g e 3 n taufen unb \>([t- ^U^ 0 r t (^ 0 1 1 e ^
5U uerfünben.
'Die ^Umeife für bicfe 5Bal)rl)eit finb bcfonbei!? folgcnbc.
a. 'Dcad^ ber bcm l)ei(. ']3etruö [Mattli. 16, 19) unb bann ben ^Ipoftcln
mit bcm beil. ^^etrnc> (Matth. 18, 18) gegebenen S3erbeif5uug ber 33inbe=
nnb ^'öiegemalt b^t (5;i)riftnc> ben 5(pofteln bie 63ematt, 3ünbeu nad)^nlaffen
unb 5u bebalten, mirflid) übertragen. Sicut misit me Pater, et ego
mitto vos. Haec cum dixisset, iusufflavit et dixit eis: Accipite
Spiritum Sauctuni : (Quorum remiseritis peccata, remittuutur eis,
quorum retinueritis, retenta sunt. Joann, 20, 21 sqq.
.joai^^^i) i>i ^- ^iii*i"i) ^^^ S5?orte , bie mit großer 5 e i e r li d) ! e i t gc|prod)en
^ sq. mxl bcn mcrbcn , mirb ben 5lpofteln eine a u J3 e r 0 r b e n 1 1 i d) e (S^emalt übertragen.
'S^geflebcnr^i^^ Uicrbeu iHUt Sljriftu'? an^^gcfanbt ^nm glcid)en Smcde, 5U bcm (J^riffn^
tmi^rudf "Äsu^ f^^^'*^ ^^'^^^ '^^^^^^ ^^W"^^ tpar. 1)ie gan^e geil^oöfononüe be^ Dom ©rlöfer
laffen. gegrüubetcu Svenen Sunbe^ gielt aber barauf t)iu, bie eünbenfd)ulb be^
'I>?enfd)en (5»^ott gegenüber ^n befeitigen. '^Ihmiu baber bie ben ^^Ipofteln bier
i)erlicl)ene bemalt näl)cr als fold)e be3eid)net mirb, bie 8ünben nad)5ulaifcn.
2166.
(iiinuanb bev
2K,
' § 200. 53cgviff, 9?anten, einfetjuug unb illVfen be§ 53iii3fnh-amcnte§. 717
fo fann bieci feinen nnbcicn (Sinn linbcn, al§> bog ben 3lpo[ieln bie 33o(Ima(^t
gegeben i[r, bcn reatiis culpae üor ®ott nnd)5nlaffcn. ^ie ^-IL^orte bcf^ |)ei*
tanbc^ fo 5n interpretieren, aU l)ätten bic iMpoftel nnr bie 9^acl)(affung 5n
crftnrcn, uiber|prid)t bemnnc^ bcm gnn,^en Sionte^-te nnb ber 9^atnr be^
9^enen ^tcftnnicnte^. llnfere ^(uölcguutj ift übrigen^ Don ber ^ird)e nl^
rid)tig crfliirt : Si quis dixerit, verba illa Domini Salvatoris: Accipite
Spiritum Saiictiim: quonini remiseritis peccata, remittuntur eis; et
quoriim retiniieritis, retenta sunt: non esse intelligenda de potestate
remitteiidi et retinendi peccata in sacramento poenitentiae , sicut
Ecclesia catholica ab initio seniper intellexit; detorserit autem,
contra institutionem huius sacramenti, ad auctoritatem praedicandi
evangelium, anathema sit. Co72c. Trident., Sess. 14 de poenit. can. 3.
Qn bicfeni ^\inon ift and) bcfiniert, baf^ Jocmn. 20, 2:-> nid)t, luie bie
^rotcftanten be^mipten, bcn ?(poftcln blog anf getragen ift, h([^% ©oangelinm oon ^iHÜiü-jüintön
ber (günbenoergebnng bnrd) bie sola fides ^n prcbigen ; hi\§> ergibt ftd) aud) au§
beni SBortfinn ber Stelle nnb ber einmütigen '^(n^^egung ber 33äter. X)ag
ferner nnfcre Stelle nid)t einfad) bnrd) Luc. 24, 47 5n erttiircn ift, fotgt fd)on
barau^, hay:, non jJuei üerfdjiebenen Ü'rfd^einnngen bee änferftanbcnen bie 9fiebe ift.
,3. T)ie l)icr oerlictjcne (^kunilt ift nid)t ibentifd) mit bem ?luftrag ^n
t a u f e n. '3)ie Xanf e unrb erteilt al-o Satrament ber 3B i e b e r g e b n r t ; tidlt %a-fä'iVbiVi
bie ben V(poftetn geiiebene Vojc^ nnb ^^inbegeunilt mirb aber nid)t at^ po- ^"^"J f^"^^^^^^'
testas regenerandi bargcftellt, fonbern non il)r gefdiieben. Tie '-llMeber^
geburt fann niimlid) nnr einmal ftattfinben, nnil)venb bie '^(poftcl mieber-
f)o(t Don ber C^cmalt, bie Sünben nadi^nlaffen nnb ^n bel)alten, (S^ebrand)
mad)en fönnen. @nbUd) ift U\^^ 33el)alten ber ©ünbe ein 5(ft ber S3inbege
lüalt, iuä()renb bie 9^id)terteilnng ber Xanfe mit ber 33oÜmad)t ber Xanffpeii==
bnng nid)tc< \\\ tbnn bat. 53gl. Palmieri, 1. c. pag. 49 sqq.
y. 'I>ie (^eiimlt, bie Sünben nad)5nlaffen, erftretft fid) anf atleSnn^ tu- >ri|;i,f,,i.
ben. Ta^^ folgt fd)on anc> Jomoi. 20, 2:-), roo feine '^InCMiabme ge^ nmait cinnMi
mac^t Juirb. 9?od) flarer mirb bicv anc^ ben parallelen Stellen Matth. ''|S,,f''
16, 19: Qiiodcanque ligavei'is super teirani, eiit ligatum et in coelis,
et quodcuiique solveris super terrani, eiit solutum et in coelis nnb
Matth. 18, 18: Quaeciinque alligaveritis super teriani, ligata erunt
et in coelo, et quaecunque solveritis sui»ei' terrani, erunt soluta et
in coelo. Sinb aud) bie ^i^orte bei llJ(attl)anci meiter ^n oerftel)en, al*?
bic bei 3ot)anne-o, ba jene bie gefamte Sdilüffelgcmalt entl)atten, biefe aber
nnr bie Sd)lüffclgeiralt über ^\z Sünben, fo mirb bod) mit :)ied)t aus; bem
quodcunque nnb quaecunque be^:^ heil. l1^^ittl)inbo auf \>\t '?lnc>bel)nnng ber
partiellen Sd)lnffelgemalt beim l)eil. Qobaiinec^ auf alle Sünben gefd)loffen.
33gl. Palmieri, 1. c. pag. 51 si^.
(i^egcu bn§ 33ußiafi-aniciit uu-vbeit liauptfäii)lid) ^wn ^tloffeu uoii StoUeu angcfütjvt. ,.ioj\SLn,^,,t
3ur cvftcu ciel)örcu jene, qu^3 bcneii bie llumöi^lidifeit ber ©iinbeuöeigctniiig f'-'^lflfn uiüvbe, V2^J,J.jjty,',\.,',^^"
tücnn man fie in beni geltenb genuid)teu Sinne innftelit, ,v ^. J/ehr. (j, 4; 1(>, 2(1. \Had)
bev uial)vfd)einlid)even 'JJfeinnng ift abev tiier uon ber S d) uu er i g l'ei t ber 'i^etchrnng
bor W poftoten, nadj anbcren uon ber 9^ d) tiu ic be rl)o l barfeit ber 2^ an fe bie
^f^ebe, '^ux anberen S^laffc get)ören jene Stellen, bie, olme ha§ ^njsfatranient ,^n cninil)nen,
an bie Ingcnb ber ^^nßc (Jar. 5, 20), ober an gnte iil'erfe aU$ 2) i § p o f i t i o n ^nr
S3etct)rnng (Toh. 4, 11; 12, 9; bU-rhis. 3, :}3; Luc. 4, 4) bie Sünbenuergebnug an*
fnüpfen. 53egreiflid)er &'ei[c ftnb fold)e Stellen aber feine IHrgnniente gegen irgcnb ein
Satrament, alfo and) nid}t gegen bie ^iijje.
b. '^^ie 9^ 0 0 a t i a n e r bel)anpteten, bic ^ird)e fönne überhaupt feine ^^^ ^no^atmxn
Sünbcu nact)laffen, ober ^öd)fteno nnr bic lcid)tcreu Sünben. '^iefc ?el)re»»«^ J<äter!''''^'"
2171.
718 3'^^fiter Xcil. 5?ou bcn (Safraiiietiteu im ciuscincn.
wavb üou bell 3$äteni fd)arf bcfämpft, bic fic^ genibc auf bie oben citicrtcn
Stellen bcr Ijeitigcn 3rf)rift beriefen. Neminem putamus a frnc'tu satis-
factionis et spe pacis arcendum , cum sdamus iuxta Scripturaium
divinainm fideni, auctore et liortatore ipso Deo et ad agendam
poenitentiam peccatoies redigi et yeniam atque indulgentiam poe-
nitentibus non denegari. Cy2)rian.j Ep. 53 ad Anton, ^er t)eil.
5lnibroiiny fibreibt, norfjbcin er bie ilinn-te Joann. 20, 23 angefiUjrt:
Quis est qui magis lionoiet, ntrum qni mandatis obtemperat, an
quiresistit? Ecclesia in utroque servat oboedientiam, nt peccatura
et alliget et relaxet .... Dominus enim par ins et solvendi esse
voluit et ligandi. De Poenit. 1. 1 c. 2. Nee eos audiamus , qui
negant Rcclesiain Dei omnia peccata })0sse dimittere. Itaque miseri,
dum in Petro petiam non intelligunt et nolunt credere datas Kc-
clesiae claves regni eoeloium , ipsi eas de manibus amiserunt.
August., De ag(»n. clirist. c. 31.
c. X^ie ^i' i r d) c l)at ftc(^> fo gclc()rt. Tivo n i c v t e 1' a t e v n n f o u 5 i l
eitlärt : Si post susceptionem baptismi quisqnam prolapsus fuerit in
peccatnm, per veram potest semper poenitentiam reparari. Cap.
Firmiter. Hub bibo ,^fon5i( luui 5^rient lc()it : Dominus sacramen-
tum poenitentiae tunc praecipue instituit, cum a mortuis excitatus
insufflavit in discipulos suos , dicens : Accipite Spiritum Sanctum :
quorum remiseritis peccata . remittuntur eis ; et quorum retinue-
ritis, retenta sunt. (j)uo tani insigni facto et verl)is tam perspicuis
potestatem remittendi et retinendi peccata, ad reconciliandos fideles
post baptismum lapsos, Ai>ostolis et eorum legitimis successoribus
fuisse communicatam, univeisorum Patruni consensus semper intel-
lexit, et Novatianos, remittendi jxttestatem olim i)ertinaciter ne-
gantes, magna ratione Kcclesia catliolica taniquam haereticos ex-
plosit atque condemnavit. Sess. 14 de poenit. cap. 1.
,, z^'-\ . d. "Daß bie ^Hpoftcl bic ^^Ibfolution^geiualt übten, ergibt fid) auö
5>on bell Reiten , ar ^ . i : s ^ s. ^. s. - - - ^ s o ' • / '
bev mppftci an niand)en vlnbentungcn, beionber^o baran^^, hay^ ]k ]\a) ha§> mimsterium re-
h^mxn'^mtXx^^^ '- ^''^^'' 5' 1*"^' ;>n|d)rieben. ?hid) {)([{ bie ^ird)e \m\ bcn
^^'i" y^rfli' "i'^niitcftcn l^eitcn an imnicr bie (^xMinitt tl)ntfad}lid) nuvgciibt, ben 3ünbcrn üor
\u^^c""iM." (S^ott alle, and) bic fdjuun'ftcn 2iinben nad);u(ai"|cn. ÜNcnn man bcljanptetc,
einige befonbcr^o fdjUiere ^iinbeu feien in bcn crftcn d)riftüd)cn Qal)r{)iinberten
uid)t nad)gelaffen uiorben, fo beiueift bie*?, luenn eö mirflid^ fo ift, nur hivi
eine, baf^ bic ,Hird)e i()re Öjeiinüt in beftinuntcn Jyadcn n i d) t gebraud)en
moUte, feine^ouicge aber, ba|l fic bie ',?tbfolHtionvgeiiiaIt über jene 3ünbcn
nicbt bcfaf^. Übrigen^o ftel)t gcfd)id)tlid) feft, bafl bie Äirdje feinem Sünbcr,
mod)te er nod^ fo fdjiuer gejünbigt biiben, oorauvgefel^t baf^ er l)inrcid)cnb
bic^ionicrt mar, bie ^Jadihiffung ocnocigerte. in^i uier ^llaffcn oou 3iiubern,
bic l)ier bcfoubcrc> in J^-ra'ge foinnicn , iiicift bic^o ''palmieri (1. c. pag.
80 — 98) über,^cugcnb nad). 'I)tit oollftem Oicditc aber unirb bie ^el^auptung
bcr 2l)nobe non 'IMftoja, e^o fei eine e^ruuirbige Sitte ber alten .ß'ird)c
gcuiefen, rüdfälligen Sünbern feiten ober überl)anpt nid}t niebr 5n iicr,\ci^cn,
uoni^inöVI. uernrtcilt, h([ fie im 'ii^ibcrfprndi ftel)c mit bem erften .sum^il
tum ^Hciia, mit ben refreten ^nnocen^ I. an @;rfnperimo nnb ^q--
(eftinc^I. an bie 33ifd)öfc oon ^iennc unb 9^irboniie. Oonstit. Auctorem
fidei. Prop. 38.
§r 200. begriff, 9lauien, ($infe(5ung uub Scfcn be§ 33ii^fn!vaiiicuto^. 719
e. '^iig c^^ aiirf) für bcnjcnigen, bcr xiaä) bei* ^aiifc in beu ^tnnb bev „ -'^^.s.
Ungmibc ^iirücfgcfaKcu ober aiui) bie Xaufc iiiiiniirbig empfangen, norf) eincfinTe'
Sünbenüergebnng gibt, ent|pricl)t bcr ^arm^erg i gf ei t (^otte^^ ^^^iefe ^"^,|J
tonövucitsrtvunb
ie(i:inftl5UUrt
©ünbcnncrgebnng fann ober nur bunl) eine neue ©ingiegnng bcr (leitig-
uiad)cnben (^nabe ge|djcl)en, mie bie^^ mt- beni :il>e]en ber ^i'ed^tfertignng
(n. 1712 ff.) ()enun-gc()t. ß^o genügt alfo lueber bie blopc ©rinnernng an bie
Xanfe, unc foldje^^ mit ber 2o(afibe^ole(]re gut tjarmoniert, uoel) iic btofse
S^ngenb bcr ^nge, bie (ebigliii) bie ^iepofition jnr 9ierf)tfertignng fet^t. ^a
nun ferner bie Taufe nid)t uneber()o(t merben fann, fo ift e^ bcr .pcil^orb^
nnng ß^rifti nneuMirf) angeuicffcn, ba^ er bie erneuerte iViitteiluug bcr
f)ei(iguuu-l)cnbeu (Bmhc an ein nene^o ©at'rament fnüpft; ja gerabe ()ier ift
bie f a tramcn täte 3}titteiluug ber (^uabc ein gan^ befonbcno groge^3 33C'
bürfni^.
f. "^a^ bie 2d)lüffe(gcUHi(t uicijt btofl bcn 5(poftc(u, foubern and) if)rcn ^2174.
^ad)fütgern übertragen marb, fotgt an^o bem |]med' nub ber ^'hniftitution ber adnaSmait.
^ird)C. Übrigeuv Ijabcn bie Filter nub fird)lid)en lUM) r entf djci-
bungcn and) biefcn 'l>unft auc^brüdlid) f)croorge()oben. U>g(. bie oben
(11. 2171) eitierten ^^inn-tc be>? X r i b e n t i n u ui c<. 'Sd)on gegen ^H b ii ( a r b
mar bies! oon vi n 11 lu' e n ;, II. cntidjicbcn uunbcn (l)en.ci)iijer ^ Enchir.
n. 321).
©d}o(ion. jJMc f)ei(iiie Srf)vift |rf)t'iiit aber [cUift ci?ui]o ^üubon aiho^iimelimeti, -jiTr).
bie nidit narfiqelaffcii uunbcii toiiiioii. lio 2üiibe uubov
\ r^ . , , , • . , . .. . . boii lifilicioii (sicift
1. Omne iieccatuiii et liliisplifiinii reimttel iir lioimnihus , Si)intns autein u. oi-op»^ti-atuiu
blaspliciiiia 11011 reniitt«nur. VA quiciiiKiiK' dixt'iir vcrbuni contra Kiliuni lioniiuis, =^'^ lumteui.
leiiiitretur ei; ([ui aulem dixcrit coiitru Si»iritiim Sanctuiii, 11011 reniittetur ei,
nequc in hoc saeciilo, ikmiuc in futino. Maff/t. 12, 31 s(iq. @>5 unrb abcv in
biofcn Sßovtcu fcincJiiH'flo bie C^eiualt bcu ilivri)o (idoiuinct, and) bio Süube tuibev bcn
liciligeu (Steift luirfj.yidificii , |oiibcni nur bie 'Xl)atiad)c behauptet, bicfe oüiibo uicvbo
iiid)t itad)(]o(ancn. 3)a- (SJvitnb bicjcv Ibatfadjo licnt nbcv Hid)t in ber Unnibn(id)foit bev
9?ad)(a[finu] luni [citen ber Mird)c, i'ünbcrn in ber 3 d) um e r i fl f e i t, bie[e 3ünbc mit
ber e r f 0 r b e r l i d) e n X i «? p 0 f i t i 0 n ber £d)(iif|elneiua(t 311' nntenuerfen. 2o luirb
bie[e 3te(te and) uon ben ^i> ä t e r n erfliivt. i^^l. rahnirri, 1. c. ])ao-. GO S(iq.
2. Unter bem peccatuin ad iimiion ( 1 Jodini. '), 1()) oerfteben bie @j"egetcn
gemöbnlid) bie ^^{pofta|ie uom i^'Mauben ober eine 3ünbe, nie(d)e mit ber (*;if omin'nn i^
tation beftraft mirb. San fie nid)t nadiiieiaffen merben fann, fagt ber bei(. i^obanne^o
nid)t. @r ermabnt aber nid)t, für ^en iioccatdr a<l mortem ^n beten, meil ba>a uid)t jeber=
nuinn§ 3ad)e ift, ober and) meil für ^ie (5rtommiini;,ievten nid)t öffent(id) gebetet miib.
2. ^ie (^kuuitt, 2'ünbcn na d),;nla f f cn nub .ui behatten, -'"•'•• .
i )t eine n dj t e r ( i d) e % e ui alt, ui c v t) a t b 1 1 c ni d) t a n *? g e n b t m e r= tc„avaftev bm-
ben f a n n , 0 1) u c b a p b\i (M l li u b i g e n i () r e S ü üben b e ui m i t ^iDiüiuu^'uunt
b i e f e r % e lu a \ t % n c< g c r ü fr e t e n off e n b a r e n.
T)iefe 'UMU)r()cit, in mcld)er bcr eigentüuilidjc llntcrfdiicb ;^mi|d)en \>tw\
33ußfafrauieute uub bcu übrigen ^afraiucuteu tiegt, ergibt fid)
a. an ^5 bcr beitigeu £d)rift. 'i^ie 5d)Iüffclgcmalt ift eine bop= i» baMteUiflon
pcltc, nändid) bie ©ünbcu nad)5Ulaffen nub bie Sünbcn ^n bct)attcn.
(Sine (S5ema(t aber, bereu (Mcgcnftanb bie 2nnbe je nad) it}rcr 2d)mcrc in
ocrfd)icbcucr ^-likifc ift, ift aber eine rid)tcrtid)c (Mcuuitt. 'Da^o nämlid)e
ergibt fid) aiho bcn Vln^obrüifcu lUjüi-e \\\\b solrere. Xie potestas Ugandi
ift aber nid)t blo|l bie ©cmatt, bie ©üubcu 3n begatten, foubern and) (Strafe
nub (^ en ugt l)nun g jn ocr()iiugcn. ^ice^ finb aber 5tttc bcr rid)tcr=
n d) c n (S^ematt ;
&c iuvicf) = § u p pc rt , Moiiiponbiiim bev looinatit. II. s. ^g
720 3^^^t'itcv !^ci(. 9.^011 bcn ©afrniucntcn im ciitjcdicn.
lui hii Driiiivii b. nu^o bell !)(. '-iMitcni. Sacerdoti soliiim in coelis collocatiim
^^"'"*"" est et coelestia administiaiidi liaLet potestateni. Qiüs liaec dicitr
Ipse coelonnii rex : (j)iia('riiiique eiiiiii ligaveiitis etc. Quid cuni
lioc liüiioie coiifeiri i)()ssit? A tena iudicanili pi'iiici[)alein auctori-
tatem sumit caeliiin. Naiu iuclex sedet in teri-a, Doniimis seqiiitin
sei'vum, et qiiidquid liir, in iiif('iiori])ns iudiraret, lioc in supeniis
comprobat. Chr//.<^osf., Ifoiii. de verl). Is. 5. X^cr l)cil. ,S^^icroin)=
iiiiic^ fiißt uoii bell ^}.Mic|"tcin : (laves re^iii coeloriiin lial)entes, qiiodam-
luodo ante indicii diem iiulicdnt. Epist. ad Heliod. n. 8. ApostoU
principatum superni imlirii soitiimtnr. nt vice Dei qnil)nsdam ])ec"
cata retineant, ([nihnsdani rebixeiit .... Kece qni distiictuni Dei
iudieiuni nietiinnt, aniniarnni indicc.^ liiint. (h'eifor. M.^ Honi. in
Kv. 26;
in bn- Moiitio ^ j-, jj c^ ;^ ^ j- ^ ^ „ ^ v ^ x> C V 1 C 111 i t b C 11 'JJl 0 11 1 ll 11 i ft C 11. IMciC UlltCV'
lunu' mit bell . ^ . , ... ^ .. . ' '
^»ioiiiiiiuiini; |a)icocii iicria)icbciic vlrtcii bcr ^luibcii iiiib Uiirtcii, bic einen föiiiiten uoii
ber ^t\xA)z luubiietnifen uierbeii, bie niibereii iiiilit. Tie ,V{ircl)e beftritt biefe
llnterfeljicbe nii iiiib für fiel) biirel)iiuc^ iiiel)t, erfniiiitc fie ober l)aiiptftie{)(id)
mir (111 5iir Vliiferlei^uiu^ einer iv'^Ml^'i"^^ i^^*-'^" Heineren ^^nttvfnftioii. ;^vn
biefein Untcrfdiiebe ift aber ber (il)aralter cincv (Mcria)te!? über bic Siin^
bell anvi^ef|.iroel)en ;
J»^';^+^»'^i'>> "• d. an^o ber "J^riUMo nnb Vcl)re ber .^irdie. 3eI}oii bic brittc
"^' '*' '"""'^t)nobc Hon .Viartbago (:>1I7) beftiniiiite , iit poeiiitentibns secniidiini
peccatornni diffenndiam eidscopi arbitrio poenilentiae tenipora de-
cernantur (c. .'U). (i'v unirbe nlfo baiiuilv iiber ben llntcrfd)icb ber
2ünbcn crfannt, b. l). iicriel)tet. (^niii,; idir ober Iel)rt bibo !Xriben^
tiiinin: Doiniiins iioster Jesus ('Inistus , e X^^wx^ ascensnins ad
coelos, sacei'doles siii ipsins vicarios i-eliriiiit, taniqnani praesides
et iiidice,^, ad (juos oiiniia nioitalia criiiiiiia deferantni' , in qnae
Clii'isti fideles ceciderint : (iiio, pro [»otestate elavinni, leniissionis
aut retentioiiis peceatoinm se/iiti>)iti(im proiinntient. Sess. 14 de
poenit. ea]). f).
-'<■'. G d) 0 I i 0 n 1. 'iinMiii bic C'^MUiilt iilu-v bic Güiibi'ii eine v i rf) t c v l i d) c C'^cuuiU
h-v'^villltaTiiiKM ''"^' fi^ f^^Hlt bniiiii-? iiotuu'iibii] , biiU bii' ^üiiboii boiu ^)iid)tov rtcoHciilinvot Uicvbcu ; jonfl
(Mi-uuiit. llmov ^i'"^i" i'^ i'i'i -^i i *■*) ^^^ ^ \ P ^' 11 '■') imiiiinilid).
'SnuV'imlM''' Sdiolion 2. ;]uiiidiou boiii ^)iidjtcvniiit im '-^NiHi'afvamoiit , f(»runi htfcr/i/nn,
iimii nnb "iib boiii iVMuöl)nlid)i'ii ')iid)iovaiiilo, rci'uiii c.rtrrinnii , licftolicii IHU' allem [oli'jcnbc Uiitcv^
ext.Tiiiiiii. [d)icbc:
ii. ^\\\ forum r.rtcrinnn c v f I ii v t ber ^)iid)ta' bic Uiiid)iilb bcf^ 'Xiij^ctlniitcn,
uuihvcnb bcv ^Kidjtcv im '^> u fn' a 1 v a m c n t c bic Uiifdiulb biivdj bic Vo''fprcd)iiiU] b c»
lui V f t. Tic>? bat fcincii (>n-iinb im ;',uicd bicfc^o 3afvamcii(c^o , oon bcv Sünbc ,^u bc*
fvcicn , iiiib in ber CS-iiiciiavt bicfc^^ (Mcvid)t''v , in uicld)cm bcv i'liiditcv bic v^tcKc (ikittcf>
ncvtvitt iinb baviim bic (SVMt .^lu^cfüi'jtcn ^^dcibiiiimniMi iiadjiaffcn faini.
1). 3-Hi toi'um f'.i'fcr/ntni uiivb f v c i c] c [ p v o d) c n ob c v u c v u v t c i I t ; im
forum iftferfurm abn cvfoli^t tcinc '-Im' v ii v t c i 1 ii ii n. TicidOc ift abcv aiid) iiid)t
iiotmciibic], ba bic ^^cviivtciluiii-] bcv Giinbcvc; gii cincv ciitipvcd)ciibcu Gtvafc bcv Günbc
auf bcm ^Mif^c fohlt; ,^um 'UWm' o ii bc>? (SV'viditCi? abcv ift bic ilM'vuvtciliiitii nid)t not«
UHMibifl; ,^n bcmicibcn iV'^'i'rtt, baf^ bcv ^.M'vmaltcv bc^^ 'i-^iiHi'aframcntc^o traft bcv ihm ucv-
liclicncn ö^cmalt bic Günbcn bcluilt.
^ . '-['^^■. . . ?). "^ i c 5^ n n c i ft e in e i ei e n t ( i di e ä \\ \\ b ^ lo a r o o n b e r I n n f e
i IC ^^Mii,Y in Olli .... ,-^ t ' . ^' ^. -i . •■ 1
luMi bcv jaufe H e r | f l) 1 c b c 11 e c> ^ n t r n in e n t. Tiec^ ergibt |iel)
'llunilSr a. a 11 ci b e r ft e t e n \^ e l) r c b e r 5? i r rt) e. 3;iniiicr nnb immer micber
{}at bic ÄlrcI)C biec^ ^ogiiui anegcfproeljen (ugl. 3. ^i baei oicrte X,'ateran*
§ 201. matnk be§ «it^fafvatnente^. 721
fonjK cap. 1 imb 21; ba§ ^onjit üon glorenj, Decr. pro Arm.).
hi§ ba§ Zy ib cntinnm bcfiiücrtc: Si qiiis dixerit, in catholica Ec-
clesia poenitentiam iion esse vere et proprie sacramentum , pro
fidelibiis, qiioties post baptismum in peccata labimtur, ipsi Deo re-
conciliandis , a Oliristo Domino nostio institntnm , anatliema sit.
8ess. 14 de poenit. can. 1. Si quis sacramenta confundens, ipsnm
baptismum poenitentiae sacramentum esse dixerit, quasi haec duo
sacramenta distincta non sint, atque ideo poenitentiam non recte
secundam post uaufragium tabulam appellari, auathema sit. L. c.
can. 2; ugl. cap. 1 ;
b. banuh^, b(\^ bic ^^nf^e bic 5U einem 3nframcntc evforbci(icI)cu brci tjc ÜmLicn»
^ebinöuiigcn erfüllt, bic mit bencn bor Taufe uid)t übcrciuftiiinnen. j,n7n^£*"?v
a. '^>a^^ liunfädicic i] eiligen finb bie^lftc be^o '^Uhi i tent eu, ""*^*"^ufio'
foiucit fie äu|lei1icl) erfcniibar fiub, nnb bie :^iv^fpred)Hnt3 be<o 'l^riefter^o.
[j. rie innere (^hiabc bcftcl)t barin, ban bie l)eiliginad}enbe (Mnabe
beut Siinber ciiuiegoffen, beni Wered]ten aber iHninel)vt wirb.
Daß (£ l) r i ftii « ba-s il^uf^fafraiuent eincjefetU I)at, luiube iiorf)in
ISd.
llU'lltl'-?.
(n. 2164 ff.) nuc<fül)rlid) nadioeiiiiefcn.
§ 201. ^A^Jntcric bcv ij>nf?fnfrrtmcutc^^^.
5.ni(. Pdlmirri, I>e poeniteiitia. Tli, M ; (H i () v , Xic hoiliiji'ii Satvaiucute bor
fatl)oli[ii)CH Aivcijc. 1] § S.
T. iVlateria r<????o^/ bcv ^-inilfafraincntev finb alfe nad) ber '^i^nf ^ j,.,,, .,,,.,
begangenen Sfinben, icbod) nid)t, Une ba^? ^ÜMiffer bei ber Xanfe uia- ia b,-?
teria ex qua, fonbern infofern fie (^kgcnftanb ber %i{t bev ^|siniitenten nnb '"'*'''"
ber ^Ibfolntion bev '')>riefier^o finb, m;) teria, circa (juam.
i)iäf)erhin ift über bie materia remota be^o ^^n|lfafraiiiente^o ^n be-
nun-fen :
1. 5(l(e nad) ber Tanfe begangenen, nod) nid)t bireft b n r d) b ie ^j.^j^.j-'j'.^'^i^,^.^,,
f a f r a ni e n t a I e l' o ^o f p r e d) n n g nad)gelaffeneii ^ obfiinben finb materia sai ia bc^ -i^tH
necessaria. .Siraft göttlid)en (Mcbotev ift niiiulid), une unr fpiiter be- ''^"^"""'■"
lucifen luerben, jeber 'J.Venfd) uerpfliditet, alle nad) ber Taufe begangenen
Tobfünben ber 'od)liiffelgeu>alt ,vi nntermerfen. (5v finb bennuid) and) alle
bnrci) ooUfonnnene l'iebc nnb ^)iene ober inbireft bnrd) bie fafranicntate ^(b^
fotntion nad)ge(affenen fd)UHn-en 5ünben materia necessaria bev ^^^nf^fafra^
niente^?. '^ngl. Gonc. Tridoit., Sess. 14 de poenit. cap. 5 nnb can. 7.
Ji'av bic 2^aufc cum obice ciiiptaiuicii, fo tilnt bic ^^ii)"jc bcii oliex iiub bie nad)
bcv Xaufc bciviiu^cncn Güiibcn, bic vcuiuii^cicvcnbc laufiiiiabc ai'in bic (ivbfünbc iiub Die
XsdiX bei" Xaiifc bc("|oiuicncn Sünbcii.
2. 'Die ( ii |1 1 i d) e n 8iinben nnb bie fd)on bireft b nr d) ba*? ^^u f5^M;,,,.riaiih.M!.
f a f r n ni e n t n a d) g cl a f f e n e n t ä |1 1 i d) e n nnb Tob f ü n b c n finb ma- !;[„j;",',"];,',','^I,',',,^
teria lihera. "i^x^xc l^taterie merben biefe Sünben genainit, meit fein ^
(^ebot e^-iftiert, bie tiif5lid)en ober fd)on bireft bnrd) bie i\>ofpred)nng bey
*?3riefterf^ nad)gcraffencn 2ünbcu ber 2d)(üffe(geuiaU 5n nntermerfen. !3cbod)
ift biefe materia lil)era safßciens, b. (). fie genügt .-^nr gültigen (Erteilung
ber 5lbfo(ntion.
a. Qn ^^^c^ng auf bie (ä|ind)eu 2;üuben ift 5U benierfeu:
a. ^l>eun e^^ and) nid)t mnunnibig ift,-fo ift e^o bod) unl^tid) nnb jj, .^
l)eilfani, bie läfKidjeu 2ünbcn ^n beid)ten. Dtc-S folgt -Sn*
46*
»is;;.
dUi- bn-
722 3^iifitcr Xn\. 5?oii bcn (Safvanientcn im einzelnen.
aa. a 11 y b c r ^^ r a n ^^ u n b £ c l) r c b c r ^ i r d) c. Venialia, qui-
bus a giatia Dei iioii exclndimur, et in qiiae frequeiitiiis labiinur,
qiiamquain rede et utiliter citraqiie omiiein praesumptioiiein in con-
fessione dicantur, qnod piornni hominum usus denionstiat, taceri
tarnen citra culpam nuiltisque aliis reniediis expiari possunt. Conc.
Trident., Sess. 14 de poenit. cap. f). Si quis dixerit, non
licere confiteri venialia , anathema sit. L. c. can. 7. "^k ^k1)aup^
tung bcr ^l)nübc üoii ^|>iftoja aber, bie öftere ^^^eid)te ber (iif^lirfjeu ^\\\v
\>m fei nid)t ^yi uniufdjen, bamit hiv^^ ^^-^iigfafraiuent nid)t neriid)t(id) iverbe,
umrb biird) bie ^^ullc Auctorem jidvi iProp. ;59) gebranbiuarft aho sen-
tentia temeiaiia, perniciosa , sanctorum ac^ pioruni piaxi a sacro
Concilio Tridentino probatae contraria ;
[j,^. a\\<t> bcr i^catur bcr ©ad)e. '^ivo ^^iif^fafraineut ift nämtid)
h([t> bcftc unb fid)erfte 'JJiittet ,^ur ^Xitöuiig aller ©üubcn , cigen^^ gu
bicfcni |}U)ecfe eiiu^eiet3t uiib aiid) mit lüelen befouberen (^ninbcu üerbimben.
iinhT'uu'iriicn 1^' Q"^ ^Hufd)!!!!! au bie eben c\cl)örteu !il.Hn-te bc^ 3:ribentiunnic> , bie
\!<i;Mu.iiiiiiiiii läf^lid)en ^üuben ti^iuitcu nudtis aliis remediis iiad)ge(affeu luerben, fraiV
''^ miaw-i^li'u''' i''-^ fid), u n t e r lu e l d) e u '^^ e b i u g u n g e u u ii b lu o b u r d) hif^lidje ^üubeu
ii.oybcn. (jnabnp tii,r,Q. ^^.,ji ^^^HKfaframeiit getilqt uun-ben fbmieii.
aa. ibor allem i|t (^)nab cn)lanb uotuieiibig. "^jemieuigeu , ber in
!Xübfünbcu ift unb bleibt, föiiueu liifUtd)e Giiuben jelbftocrftaublid) uid)t nady
getaffeu Uunbeii. Kemissio culpae cuiuscunque nunquani tit nisi per
virtuteni gratiae llle auteni, qui est in peccato niortali,
caret gratia Dei. ünde nulluni veniale ei remittitur. 8. Tli. 3
q. 87 a. 4.
f>,3. ferner ift iKeue erforberlid) über bie ,yi ucrgebeubcu lä|ltid]eu
vSüubeu, jebod) uid)t, u>ie bei beu Tobfiiubeu, eine f o rme 1 1 e ^lieue, fonberu
e{< genügt eine oirtuelle. (iiue fold}e aber liegt in jebeiu ^;!ltte ber l^iebe,
ber '^lubad)t ober einer aubcreu lugeub, bie lueiiigfteuv iniplicite bie %\\'
l)iiuglid)feit an bie frai^lidien liif^lidjeu toüubcu ober bie ^JJeiguug ^^u beu^
felbeu auvfd)liept unb bereu :iH'rab|d)euinig eutbiilt. 9tad) ber unibrfdjeiu-'
lidjereu llteiuung genügt alfo nid)t j e b e r m e r i t o r i f d) e % f t, and) menu
mit ibm eine fortU)äi)reube '.)ieigung .yi hcn fraglid)eu 2üubeu befte[)t. i)lod)
mcuigcr genügt l)abitucne ')i'eue, bie eo ipso mit bem C^utabeuftaube ner^
bnuben ift. Sicut peccatuin mortale remilti non potest , quanidiu
voluntas peccato adhaeret, ita etiam nee ])eccatum veniale, quia
nianente causa, nianet etlectus .... Kxigitur autem ad reniissio-
nem peccati mortalis, .... ut honio actualiter peccatum mortale
connnissum detestetur .... Sed hoc non reqniritur ad remissioneni
venialiuni peccatoruni ; non tanien sut'ticit liabitualis displicentia,
quae habetur per habituni caritatis vel poenitentiae virtutis, quia
sie Caritas non coni])ateretur peccatum veniale, quod patet esse
falsum. S. Th. :\ ij. 87 a. 1.
-'isä. yy. Unter biefeu ^mci ^H'bingungeu merbcu läJ3lid)c 2üubcu in bcr
lünbl? '-^^^t^ifi-' burd) g5tüid)e (Mnabenmitteilnng getilgt, 5. ^^. beim
lafivn uHibin. ginpfaug aller ^atramentc unb 5mar ex opere operato , bann ex opere
operantis burd) Wubad)t^oübuugeu, (55ebet, befoubcr«^ be^o Pater i}oster, in
bem mir bitten: dimitte ao/jis dehitä nostra, g-afteu unb ^(Imofengebeu,
enblid) quasi ex opere operato burd) hm (kkbvinuh ber (Saframeutalien.
^sgl. S. Th. 3 q. 87 a. 3.
§ 201. Tlattxk m SBu^fafvamentel. 723
b. ^^a^ bte 5lbfo(utiou ber bereite btrcft bu rcl) bic f (^ ^ i* (^ J« <^ n= ^.j^, ||,^^j^,jj^^,j
t a ( e 51 b f 0 ( u t i 0 n n a d) g c ( n f f e u e n S ü ii b c n betrifft, f o ift bcvcn nod^^ tn ' (dm biveft
inntioe 5lbfoIiitioii biird) bte beftänbige !irrf)tid)e ^nH'iö fanftioiiiert unb eÄI-' y^^^^^^^^
nii^^brücftid) burd) 33euebt!t XI. einpfo()(en. Licet de iiecessitate non i'ivfdbni.
sit , iteriim eadem confiteri peccata, tarnen qiiia propter eriibes-
ceiitiam , qiiae magna est poenitentiae pars , nt eoriindem iteretur
confessio, reputamns salubre. C. 1 xvag*. comm. de privil. V, 7.
SDcr ©iminaiib, bic 5lbfoIution ber bereit^o nadjc^cliiffeuen ©iinbcii fei
nnniöondj itub biirdjnuv oljiic 9^utjen, lucit non ber ^üiibe nid)t^ niel)r
l)orf)anben fei, ift imbcgrünbet. »'^cini ift and) bic macula culpae iiub ber
reatus poenae aeternae getilgt, fo ift bciuiod) niög(id) uiib unrilid)
a. unc üon feiten bc5 (Sünberö eine nene 3^cue, fo Don feiten ^otte^3
eine neue SBeftntignng ber <Sünbemiergebinig;
ß. eine üoHf omni ener e Xitgnng be^o reatns poenae te^n-
jwralis, nnd) !iHn'niet)rnng ber ^ci(ignind)enbcn (^^nabc, fetbft ^^erteil)nng non
aftnetten (Knaben nnb bnbnrd) innncr intcnfiuerc ^(nfljcbung etuni ^nrüdge*
btiebencr ^ünbenfotgen, nnb enb(id)
y. Xroft nnb ^-^ ernbi gnng für bcn '^^i3nitentcn nnb bic (^id^er^eit
einer genügenben materia absolntionis.
IL Materia jn'oxima be^o 33nf?intranicntee finb bic brci ^( ftc Materia proxi-
beö 'iPönitenten: 9{ene, S3eid)te nnb (s^nn gtbnnng. 33ci ber ^e= ^^f,^;',^,^^^^^^
nugt()nnng ift jcbod) ^n nntcrfd)eiben ,^unid)cn beni ^l> i Ken genng,yit[)nn
nnb ber \Hnfcr(cgnng nnb ^^crrid)tnng einer beftinnnten fatranicn=
taten (^cnngttjunng. 'ilnibrcnb ber WxWt , (Mcnngtl)nnng ,vi (eiften, ein
lu e f c n 1 1 i d) c r ^l'eil be^o ^^nf^fafrnnientc^S ift , bilbct bic ^(nferlegnng nnb
^>errid)tnng ber fafranicntatcn 33nf;c nur einen i n tc g r i c r e n b en 33cftanb^
teil be§ 3afranientc^o.
2)ic 9(nfid)t bc§ © f o t u ^o unb iiiaiid)cv anbovcii 11)co(o(]cn , bibo Safvaiiicnt bcu
SBufK bcftcljc uicfcnt(icf) auf in in bcv pvioftcvlirfjcu ^Ibfolution, ift u i d) t Vvobabcl; ob=
liio()( bic .<l'on,vlicu uou Jylovcn,^ iiiib jTvioiit ^icfc 'Xufid)t iüd)t au>5bvürt(id) ücvuinvfcit,
f)abcii ftc ftd) jcbod) [cf)v bciit(id) für uiifcvc ^l'iciiimu^ aii':?i]c)pvod)cu.
1. T^afl aber bic genannten brei ?(ftc bcv *^)3önitcnten materia proxima.,^,^,jj^/-^^,';*;^^:jij^. ^^
be^ 33nfifaframentc^3 finb, folgt (SH-mi^timunn '
„ . nlvi materia
a. (\\\§> bcn Set) r a n ^^ f p r n d) c n b e r ^ i r d) e. pioxima
OL. T^a^ Tribcntinnni bc,^cid)net bic actus poenitentis at^3 i?<i5rfe5 "'^a■^^'i^''^
sacramenti (Sess. 14 de poenit. cap. :> nnb can. 4). 'Da nnn ^nni
^afranient nnr forma nnb materia geboren, bie verba absolntionis nad)
bem ^^ribentinnm aber bic forma finb , fo uiiiffcn bic actus poenitentis
bie materia fein.
|j. "Die ^on,^ilien oon 5V'foreu5 nnb Xrient fagen aufobrüdtid),
bie 5(ftc bcg %^önitcntcn feien quasi materia. Quasi materia sunt actus
poenitentis, qui in tres distin^uuntur partes. Decr. pro Arm. Sunt
autem quasi materia liuins sacramenti ipsius poenitentis actus,
nempe contritio, confessio et satisfactio. Sess. 14 de poenit. cap. 3;
ogl. can. 4. ^arnni in biejen i.'e()rcntfd)cibmigen bie 5lftc bc^^ ''J.Hniitcnten
nid)t einf a d)f) in i'J^Jcateric, fonbern quasi materia genannt lücrben, erüärt
ber ^l ö ni i f d) e ^hi t c d) i s ni n §> alfo : Neque vero lii actus quasi ma-
teria a sancta Sjaiodo appellantur, quia verae materiae rationem
non liabeant, sed quia eins generis materiae non sint,^quae extrin-
724 ^tiiciter $:ci(. 53on ben ^gafroinentcn im cinjclnen.
seciis adhibeatur, ut aqua in baptismo et clirisma in confirmatione.
P. 2 c. 5 q. i:5;
mirfi b. Ritiiaio \y (^^^ j^ c Hl Rituüle Komaniwi, lueldjc^o bic actus poenitentis
etufod) aU5 materia proxima bc^cirfntct;
udKH^5!atÄ^ c. K\\\^^ bcr ^:)hitiiv bc^3 ^^ii|lfaframcutc>3. I^iv^felbc l)at, luic
^i^iinümaiiuittov. oben (n. 2178 f.) bciiücien unn-bc, bcii (ibaraftor ctiiec^ ©cridjtc^o. '^w ciiicin
(S5crid)tc öLl)ürt aber uid)t b(ü|3 ber ^)fid)tci)prud), foubcnt and) bic cognitio
causae, bic Strafe für bcn Sd)iilbicicn iiub im forum internum and) bic
Sinnc^oiinbcrnni^ bc^^fclbcn. 9icnc, ^^cid)tc nnb @cniu^tl)unnn bilbcn ba()cr
bic "lUcatcric bcv 3atraiiiciitcc^, bae> in bcr 5\oi'in cincv (V)crid)tcv ncfpcnbct luirb.
:snuiiorvni Mo ^- "^ic ^' i H UMui b c crlcbigcu fid) biird) bic niil)crc (^rtlännu], U)ic bic
bvci i'itto b(-^ i)artes i)oenitentiae yjcatcric bcv 2atraniciitc^o finb.
Dtntaic fiiib. a. ilba!? bic ^)(cnc bctnifr, |o t|t ]ic .^hhu- an nnb fiir fid) inncr^
lid); aber fie mirb fid) t bar biird) änilerc ocid)en, befonberci bnrdi bic
^^cid)te; babnrd) ift fie bann i3ecii]nct, ein leil bec^ fid)tbarcn fatraiuentalen
|]cid)ciho ,yi fein.
b. 5i^ei"^en ber iuoraIifd)en (S'inbeit bcr ^)ieite nnb 65cniU3tl)nnnf; mit bcr
5^eid)tc finb ade brei VIttc im 5(niiciib(ide ber '^(bfolnlion moralifd) oei]cn=
unirtig.
c. %\\A) bie C'nMingtbiiiiiui ift in biefem ^Hiigenblidc negcininirtig alv
ba-o mit ber il-?eid)t notmenbiii ucrbiinbene votuni satist'actionis , un'il)renb
bic ^diferlegimg nnb '-i^crriditnnii einer fatraiiien(a(cn 5^uf5C, U)ic febon nn'iiilt
UMirbc, nidit pars essehtl(flis, fonbern pars intiujrdlis bec^ 2afrniiientcv ift.
d. '^i^c iiberl)aiipt bie 'JJniterie erft biird) bic ai)])li(*atio formae
fa!ramcnta( mirb, fo uierbcn and) bie brei partes poenitentiae erft bnrd)
bic pricfterlid)c ^(bfolntion ;,iir materia sacramenti cr()obcn, luiibrcnb fic,
abgcfcbcn uon biefcr i()rer .^^^e;^icbnng ,vir 5(b|olntion, lebig(id) aU^ T^ii^piv
fition bcv 'Inniiteiitcn ,;nm CS'iiipfang be^o 3atraiiientcv a(e opus operanlis
crfd)eincn. ral)cr ift and) ber 'l^riefter bcr cin3iejc minister beö .^^njs-
faframcntc^o.
^^^-';";- e. Tic actus T)oenitentis babcn alfo eine boppcttc (Siqenfd)aft.
frtiaft ba- actus vll^o T 1 V p 0 ) 1 1 1 0 u c u gcborcu |ic 5nm ui n r b ! n e n , al^o materia ,ynu
rk^luSi'icn ilültigen (Empfang bcv '^ii|lfaframentco. ^^lli? fatramciitalc -V^i^'^l^^ii fiini=
iinb wntaic. (ijit^en fic iu J^lH'rbinbnng mit bcr ^oe^fpredjung , bie ha<^ i^rincipale \\\,
secandario bie ^nnbenoergebnncj. CS'benfo finb fic and) in .straft bcr i'üs!^
fpred)nni3, in qua praecipue Ipsius vis sita est (Gonr. Tridoit., 8ess.
14 de poenit. cap. 8), inftrnmentatc Urfad)cn ber ^ünbenocrgcbnng. lle-
missio culpae est ett'ectus poenitentiae principalius quidem ex vir-
tute clavium, quas liabent ministri, .... srcundario ex vi actuum
poenitentis iiertinentinm ad virtutem ])oenitentia(' ; tamen prout lii
actus aliqnaliter oidinantur ad claves Kcclesiae. S. Tli. '> q. S6 a. 6.
Wiv l)aben nun bic einzelnen '^tfte, UHld)e bie materia proxima bilben,
näl)er ^n nnterfiidien.
§ 202. 3l>cfcH, G'-ificufdiaftcii nnb ^Jotutcnbinfnt bcr ^)icnc.
i^l. Palmieri , De Pueiiitenria. Tli. 20 sq.; ® i {) r, Tic {)ci(ii3cn Safvamciitc bcv
fat()oliid)cn ^ivdjc. 11 § 13 f.
.Ki-'i-, I. Tic Diene alc^ ^ng c n ba!t- ift ein 3d)mcr3 ber Scctc nnb eine
''''^"^' ^''"^""'' ^^erabfd)cnnng ber begangenen eiinben mit bem '-l^ürfatjc, nid)t mcf)r ^n fün^
bigcn. @ü (cl)rt \>(V^ il'onoil Hon yjlürcn3 non [bcm crftcn Teil bcr
§ 202. 3Befen, eigenjc^nften unb 5?otiiienbigfcit bev 3f?cue. 725
IDintciie bc^o 33uJ3]"rtfraincutc^> : Prima est cordis contrilio , ad quam
pei'tinet, iit doleat [poeiiiteiis] de peccato comiiiisso, cum proposito
non peccandi de cetero. Decr. pro Aini. Unb bivo ^tou^il uou
Xvicut bcfinicrt faft mit beii uäinlidjCH ^-liHirtcu : Coutritio .... animi
dolor ac detestatio est de peccato conniiisso, cum proposito non
peccandi de cetero. JSess. 14 de poeiiit. cap. 4. ^iirrij ba§ Ijinju^
foinmcübe vetum sacramenti ober bcu ilMKcu 5U bcidjtcu unb bie crfor^
bcrlidjc (^cnuiitlinnuii 5U Iciftcn, unrb bic Üicuc tanö(id), niateria bc§> ®a^
frnnieutcc^ 3U fein. '-In-jt. 8. Tli. Suppl. q. 1 a. 1.
II. ÜiMi-o nun bic ))l a t u r unb bic (^' i cj e u j d) ii f t c n bcr Üi*cuc näfjcr^
^in betrifft, )o fonunt uor allem folgcnbcv in l^lktnidit.
1. Tic 9icnc nuip, iiüc alle ri^opDfitioncnittc ein actus salataris fein,
unb bal)cr
a. ein freier nnb tnncnb b a f t e r %\{. 'l^e^Inad) ift bic ^Jicne, -. ;'•'- .
Don ber Ijui* bic bliebe i)t, nid)t etne bloju' jutssto ober (i" ni p f i u b n n fj/ ni-uv u. manit
ein nnf r eiiü iUi ger V(ft bcr 2eele, bejoubero bec> Ö3efiil)lcv, fonbern ein ''';>'nu-vlirtird?''
freier 5(lt beo 'AMllcnc> , nnb ;^nuir ein cjntcr nnb tncienbl)after ',Htt. ^eibc;?
(el)ren '2d}rift nub !^äter: fie forbcrn ,yir 'U'cno anf nnb ciebieten t)icne, \\^([€^
nnr be^iigtid) eincv freien ^(t'tcv niöiilid) ift; fie (oben bic ^)^cne nnb fniipfen
l)crrlid)c ^H'r()cif3untien an fic, univ bic I ugeub l)af t icjf ei t bicjcv '^Iftcö
iHMDcift. rnv eriiibt fid) und) (\\X'^ bcr ^^ia tnr ber :)icnc, bie biVo u^cfcnt^
(idjc yjiinncnt bcr oben diarattcrificrtcn l;iiiicub bcr \!>n|lc ift. '^^3!. 8. Tli.
8nppl. q. 1 a. 1.
'Dnranci foliU and) bic crfic (i-ii^cnid)aft bcr ^)iciic, niinilidi il)re Qimcr-
lid)fcit. 2ic ift eben ein '^Ift bcy ^^imIIcuv nnb nidjl bcr V'ippcn nnb
nuif5 bal)cr Intenia ober eine contiitio cordis fein;
b. ein ü b c r n a t ii r l i d) c r ^Htt, nnb ,^iinu' ~^^, :,J.;'ji- ^.^^^
7.. ratione princlpiL T^a«? ^|.M-incip bcr iibcrnatiirlid)cn i){cne ift bie iuu-vuatnviiii)ri
'itt.
gratia actualis supernatuialis nnb ;,iuar nid)t blop secuudum enti-
tatem, fonbern mul) nnb .^iinir gan,; befonberv secundum supernaturali-
tatem operis. Über bie 'i^iotmcnbiijtcit ber Oniabc ,yi jebeni 'Jlfte bc;^ .*pcilö
f. oben n. 1458 ff.;
[j. ratione motirl ober ohicdi fornialis ober fini^s. ^w biefcr
33e5ie()nncj ift e^o nid)t c^cnan, menn man fai^t, nid)t irbifdjc ober ^cittidje
^Hnneiiiv'iiiibc, fonbern (S)ott niiiffc bav Ih'otio bcr ^licne fein, ^cnn lucnn
man in straft ber natiirlidicn (^xUtCvcrfcnutniv nnb ber uatiir lieben
^iebe ,;n ('»nnt ctuui eine, unc man fagcn tonnte, pl) i l 0 f 0 pl) i f d) c 9ienc
l)ättc, fo unire bao nod) nid)t bie iibcrnatiirluljc ^){cnc, bie ben iibernatiir=
lid)en ÖHanben, ber bie ^i>nr;)C( alter ^licdjtfcrticinni-i ift, ;,nm ilJK'^tio, nnb
C^kUt, nnfcr übernatür l i d) c v ^ict, ^nm Ci'nb.vcl Ijabcn mn|l. Tav '^^äljcrc
l)ieriibcr f. unten mui bcr ooüfommcncn nnb ber nnoolüonnnencn ^){cne. Tic
^Jicnc nuij3 a(fo ü b cm a t ürl i d) fein.
2. Tiefer freie nnb übernatiirlidie 5ttt nuif? fpceififdi a<!tus con- _ ^i'"- ,
tntionis \\\\ in eiteren ^mne |cin, b. I). bcu Vlb|d)eu über bic bcnauöcncn
©ünben unb ben i^orfal; nidjt mcl)r 3U fünbiticu umfaffen, unb ,^mar fo,
baj3 feber ^imKc .^^nr Sünbc, menigften^ fair ^Tobfünbc, au^ogefdjloffcn nnb
Dcrnidjtct ift.
a. Tic ^^crabfdjcunng bcr begani-jeneu 3iinben, ober bie 9ienc im
engeren 2inue nub beril^orfal^^ muffen alfo miteiuauber ucrbnnbeu fein.
9'hiu fragt c;^ fiel;
(■t(\S colli l'l-
ioiiis im »iH'i
iciH'U SiiiU'.'.
726 ^lueiter 2:ei(. 5?on ben ^nhaiitentcn im einzelnen.
2195.
Contritio ex- ^- ^^^ Mc iUcilC clllC f Ö Vlll (J d) C lUlb 0 U ^> b V Ü if U rf) C (COntvlHo 3X-
piicita ,tnb pHrlfa) fciii iiiiif?, obci* ob eine luv tue He ^{eiie, b. (). eine foIii)c, bie im
imp Kita. ^)jj^^ ^^.^^^^. (Uiberen !Inc^enb, ,> ^^5. bev ^iebc, entl)aUen ift (contritio im-
jilicita) Oi^unxcsi. ^n beni 2ofrnnient ift nnrf) bev seiiteiitia communis
formale ^)ienc notiiienbiii, lueil bie ^)icnc ,^^nr SQhi t e r i e be^o (2nfvamente^5
gc!)ört; anfun* bem (Safrnmente o^nmc^i nUerbing«? eine iiirtneHe ^Ifenc ;
Pioim'si'tuni ß. ob and) ber ^nn-fa^? formell cnoeift irerben mitjl nnb .^tr Ö)iil^
'1ni\'!iioUmn.''^^'^^^^^ bc^o 2aframentc^o ein proitositnm cxplicifum notuienbiii ift, ober
ob ber in ber Uial)ren 9i'ene entljaltene !:lHn*fatii ( iiroi)Ositum iinpUcitnm)
nenügt. T^ie^o ift eine l)eifi nmftrittenc S^nnc , mit ber fid) bie iDcoraltl)eo-
loiien cinnel)enb befd)iiftiiien. T^tejenigen, iueld)e bie ^Jiotuicnbin!ett eiitc^5
an^^bri'uf I i d) en ^Hn-fal,H'c^ bel)anpten, bernfen fid) befonberv auf bac^ Iri^
bentinnm, bnc^ ben ^nnfnt,^ i-^ernbc UMe bie ^iene anebriidlid) forbere, fo-
mie anf praftifdie (^h-iinbe. ^'snbe^o ftiilit fid) and) bie ^JJteinnng, ba^5
])roi)üsitnm iniplicitnm. fei .ynn gültigen (Empfang bec^ '2aframcnte^o l)in^
reid)enb, gleiebfall^o anf ba^o ^Tr i b en ti n nm , ba>o in rceto oon ber ^Hene,
in oUiquo aber (cum proposito) uon bem ilnn-fal^ fpred)e. ,^ebod) barf
anel) l)ier folgcnbc Unterfdieibnng nid)t anfier ad)t gelaffen luerben : menn
bie 3?enc an^o einem fpeeiellcn 'A^cotio l)eriiorgeI)t, fo ift ber in fie ein*
gefd)loffene 5lNorfnl3 nngeniigenb, ba er, ber !:li\Mie cnt)pred)enb, fid) nnr anf
beftimmte, aber nid)t auf alle 3iinbcn be,ye()t , un'il)renb er fid) boel) anf
alle nnb nid)t bloj^ anf bie begangenen efinben eri'treden mnf3. Jvfl ^'^^
gegen bac> 'JJiotin ber ^)iene ein all g em e i n e ^o, 5. !i->. bie ^iebe ^n (^5ott,
bie 5^'nrd)t inn* ber .^^öUe n. f. \\\ , fo ift ber mit fold)er ^)iene oerbnnbene
51?orfai3 mit g r ö j'^ t e r 5^3 a l) r f d) c i n 1 i d) f e i t l)inreid)enb ^yir C^^nltigfeit beö
^afrainentec^. in^l. rdlmieri, 1. c. pajr. 217 sqq.
(% cutanb ba- ^^' "^'^^^^^ fo)iiot)l alo '-iHM-fat? müffen il)rem ^egenftanbe nad) allge=
;i{cm-: uht vtii m c i n fein.
OL. Cs^egenftanb ber ^)iene ift bie ^iinbe a t c> fold)e, beren 'Linien im
ÜlMbcrfprnd) bc^o '^iMUen^o gegen C'iott liegt, moran^o bie ^iinbcnfd)nlb cnt^
fpringt. T^ie '-l^erabfd)ennng ber '3trafe ol)ne ^^erabfd)cniing ber bie Strafe
oerbienenben ^iinbe ift mitl)in feine ^IK'ne. ^Isgl. N, Tli. Snppl. q. 2 a. 1.
ß. 6kgenftanb ber ^liene finb nnr bie uurflid)en eiinben, bie man
bt'gangen bat; alfo iueber bie (Srbfiinbe uS. Tli. Suppl. q. 2 a. 2), bie
allerbingc^ (^kgenftanb bev 'l'ciilfallenc^ , bco 2d)mer,^ec< nnb ber ^^cid)änunig
fein fann , nod) bie 3iinben anberer (q. 2 a. 5^, nod) bie fiinf^tigen
^iinben fq. 2 a. 4i tonnen (^^egenftanb ber 'lienc fein.
Y- ^-Il'HMÜgrteiho alle b e g a n g 0 neu lob f ü n b e n, feine ein,^ige an^o^
genommen, nu'iffen (^^egcnflanb ber 'lienc fein ; benn irenn and) mir be^iiglid)
einer lobiitnbe ber böfc ^-liMlle fortbeftel)i , ift jebe '-Inn-föbnnng mit Q>S\:>ii
nnmöglid). '^ie '-^H'rföl)nnng mit (^)ott ober bie ^)ied)tfertignng gc|d)iel)t näm^
lid) bnrd) d'ingiefmng ber beiliginaebenben C^hiabe. Solange ber 2iinber
aber ^Hnl)änglid)feit beflißt an eine fd)merc 2nnbe, b. 1). fie nicljt berent, loirb
fic il)m oon Q>S^{{ nid)t nndigelnffcn, tue^^balb er nnfäbig ift, bie l}eiligmad)onbe
C^nabe ,^n empfangen, ."oierin liegt and) ber Ö)rHnb, meebalb eine Tobjihibe
nid)t nadjgelaffen loerben fann obne bie anbere.
»~ii •"b*'^~ b .iMcviHtu ucv[d)icbcii ift bie ?vviu"ic, ob mau jobc Joi^fünbc ci 1150(11, sinf/uhrrifo-,
»inibo c!ii,5io7n iic- bovcncn, nnb ob fomit bie ^Kciio iii(f)t bloß inurrrstil/s. foiibcvu niid) sinf/ifhiris , im
initU'ovbrniiiuiV (^^ciV'in'al;C ^H generalis ober cüinmiiiii.s fein muffe, '^nn ^^eantuiortunn biefcv ?V^'<ill'^
ift ber (SJegeuftnub bev 9ieiie uoii bem 5lfte ber ^Jieue 311 iiutevfrfjeibeu. SBeil afle,
§ 202. Sefen, eigen|(^a[ten imb 9?ottt)cnbigfeit ber 9?enc. 727
miiB aiirf) icbe ^obfünbe, bereit lunn ftrf) f(f)u(bin UH'i^, bereut Uicrben, ober ntd^t not*
lüenbin burcf) ebcufolMclc fovmetfo 9(ftc bcv iT^cue. (S§ genügt liic(incl)r oninia et
sing-ula peccata burcf) einen Sf^cuentt ^u üerabUljcucn, olme ha^ c§ nötig umrc, bie in
ber ®euiif[eiuoerfor[rf)ung erfanuten ©üubcn einzeln ftrf) \n§ (>k'bärf)tui^ ,Vi rufen. Quan-
tum ad i»rincii)iuin contritionis , oportet quod de singulis i)eccatis, qiiae quis in
memoria habet, conteratur; sed quantiim ad termiuum sutticit quod sit una com-
munis de Omnibus: tnue enim ille motns aijit in vi omnium dispositiouum prae-
cedentium. S. Tli. Snppl. q. 2 a. 6.
0. '^ic Uiiiüerfatitiit bc^^ 3.^or]'atu'e> muß natür(id) atk niöalirfieii ^. i]^^- .
Tobfünbcn iimfaffcn. ^^afjcr ift ber (33cc|Ciiftaub bcc^.5I>or[ol;cv nii inib für i)cit)c§ ^<pv-
firf) uuitcr, (lU jener ber ^iciic; aber and) ()icr öcinigt ctii 13 ciuc i ii faincr ''"'*■"''
ktt am einem gemein fiimcn 9J?otiu.
£. ^^(ue^ bem (^efa^ten ergibt fid) [ofort, bojl eci nid)t notiucnbig ift, .)j^,„/^'jj;. ^j^
nnd) nHc läßHdjcn £ünbcn 5U bereuen, bereu mau fid) fd)u(big genmd)t '"r^fuiriKu"
()nt, nnb nberl)aupt feine me()r bei3cf)en ^u moden. Ter innere (sn-nub ^""'^^'"•
liegt biirin, baf] bie liij3(id)c 2üube unb barum ami) bic 5(nl)äng(id)feit an
biefelbe bic [)eingmad)eube ('"^Suabc uidit au-ofdjtief^t. ^wbc^^^ ift e^o fe()r niil^^
(id) unb l)eil]am, and) alle, befonberv bie c\m;\ freimidigen, (iif^lidjcn ©iinben
,yi bereuen mit beut '^nn-fal^e, fie uid)t mel)r 5U begel)cn. ^^nv bcn ^^Htrtfdjritt
im innerlidjen i'ebeu ift ee gcrabc.^i eine ?7otmeubigfeit. ^ur (Midtigfeit
be$ (Satramente^o aber ift ^Ucuc über nu^nigflcn^o eine läfuid)e 2ünbe in
aden J^-äden notuumbig, ba einer nur liif^lidic ^iiubcu ,;u beid)teu l)at , ba
fonft bie 5ur 3peubuug bcv ^iaframeutcv notmenbige ^JJtaterie nid)t iHn-l)an=
ben märe.
.'). (5ublid) miif^ bie ^leue fein appretifdire, ober ber ^^-'^^'U^'^liitM^^'n ,«i.rtt,"^!I.'\),v.,u
n a d) sioiinia. (^jeftül^U auf ba>? jui iiberua(ür(id)en O'Haubeu begrünbete Ur^apinrtiativeu.'
teil, baj3 bic ^mbc ba^^^ gviM"3lc Übel ift, mu)l ber 3i>ide biefelbe ahsolnte '
nnb mel)r a(f> ade anberen Übel i)erab)d)encn unb bereit fein, gegebeneu
^^ndc"? el)er aik Übel .yt ertragen , alv ®ott uiit einer fd)meren (2üubc 511
beteibigeu. 'i'inr bann ooH^iebt fid) bie 3^efel)ruug bcc^ ^UMKen*? :^\\ (^ott,
beut l)öd)ftcu (^3ute, nnb in foldjcr ^i'eiie liegt, loluel am l\\'ufd)eu ift, 511^
gteid) eine eut!pred)enbe (^enugtbuuug für bie ^kdeibiguugcn (^^otte;?.
"^^agegen uurb ein inteufiu ober fenfitin l)5d)fter '£d)mcr5 ober
irgeub ein (^3rab bec^felbcu nid)t gcforbert. ^k ^Heue l)at iljren 2it3, une
oben (n. 2154) gefagt \\m):U, iui ^^iWllen unb uid)t in beut fi unlieben
^ c g c l) r n u g ^> n e r m ö g e n. Ter ^i'i deu^oaft äußert fid) aber nid)t notu^cnbig
in fcufitioem i2d)mer5C nnb nid)t in beut (^H'abc, in beut eilt fiunfiillige^o
Dbjeft auf ba^o incberc ^^^egcbruugeucruii^tieu einmirft. ?lud) l)abeit mir iiufere
Okfü()te nid)t in ber ©ennilt mie beit '^l^illen. IJiius dulor est in i])sa
volnntate, qni est esseiitialiter ipsa contritio, qiiae iiiliil aliud est
quam displicentia ))iaetei'iti i)eccati , et talis dolor iu coiitritione
excedit omnes alios dolores, quia (juantuni aliquid placet, tautnni
contrarium eins displicet; fiiiis autein nltiinus super oninia placet,
cum oiniiia propter ipsuin vlesiderentnr; et ideo peccatum, quod a
fiiie ultimo avertit, super oiuiiia displicere debet. Alius dolor est
in parte sensitiva, qni cansatur ex primo dolore vel ex necessitate
natnrae, secnndum quod vires inferiores seqnnntnr motnin superio-
riim, vel ex eleetione , secnndum quod liomo poenitens in se ipso
linnc. dolorem excitat, ut de peccatis doleat; et neutro modo oportet
quod sit maximus dolor, quia vires inferiores moventur vehementins
iniciisive.
728 B^yf'ter 2ei(. 33on ben ©nframenten im einzelnen.
ab obiectis propriis, quam ex reduiidaiitia superiorum virium. S.
Tb. Siippl. q. :\ a. 1.
5^'eriicr mvb and) nidit ein bcftiiiiiiitcr (^Sxab uoii ^ntcniität im '^IMücn^-'
aftc Idbft ucrlaiuit. ^c iiitcufiucr bcr ^Hft bor l;licuc ift, bcfto n^^ttiuoblnc^
fnllicjcr ift er; ober auf bic (^n"iltiiT|fcit bcv 2afrauicntc^o bot bic Qutciifitiit
fciucrici ßiufluf;; ju il)r unrb nur bic 3ubftau;^ bc^:^ 'ilNillcihouftc^o aU
*:Wa(cric bc^o 8atraiucutcv crforbcrt.
'Ahmih Co aiid) iiirf)t iioiincnbii] ift, baf5 bcv ^)iouofd)iiun-,^ bcm (Mvabc bc«3 ncifttgcu
'^(ffoftc!^ ober bcm finnlid)cn (^niiU}(c nad) flvöilov ift, nl^^ jcbcv aubcvc 3d)iiicr,^, jo ift i'5
büd) uiiiii|d)ciboRicit , baf^ bic ^•Jiciic aiid) in bic|cv il-^c^^icl)inu] inöi"|lid)ft ooKfomincii ift.
L;i<rini;it! in pociiitentia suuhiiojil'JU! oi)t;iii<lae et cunniu'n<l;ui(iae sunt. Prufclara
est cnini ca de re S, Auüustini sententia. ,,\(in snnt''. in(iuit, ..in te eliristianae
eaiitatis viieera, si luges corpus, a quo i'e<-essit aninia, aiiimani veru, a qua re-
eessit I>ens, nun lui;-es." Caf. /t'oiit., \\ 2 c. 5 (j. 2<S,
4. Cbuio()l c^o fid) oou fclbft ucrftc()t, pflciit uiau uod) bcjouber^ ()cr*
fot< niiifioii u'ivt oor^uljcbcu, baf^ ^licuc uub ^^orjal^^ um r ff am, ef/ira.i', fein, b. t). jcbc frci=
U)iüii^e ^^iciivuiii ^ur lobfiiubc aHvjdilic|lcu uub bcu '^iMttcn ciujdjlicf^cu müffcu,
bic uiid)ftc C^)clciicul)cit 511 mcibcu uub bic uölicjcu 'JJcittcl ßccjcu bcu ^liiuffall
•f"-'- . III. 'JJiit bcr uorflclicubcu Vcbrc bcr Siirdic ftcl)cu bic '^(uf(d)tcu bcr
b.SliVf^rimuovln ^H ^ iu id)roffcui ('>)Ciicu[al,^ 'Jaul) il)ucu bcftcljt bic ^-JuBC auc^
'^''(?oS^^^^^ bcr coutrilio unh bcr lides specialis. :,V'uc contritio
ivibntiiiuim. ift obcr tciu ouf bic ^iiftifitatiou bivpouicrcubcr , freier unh I)cilfautcr V(tt;
beuu uadi protcftautifdicr i'cl)rc ift bcr Ih'eufd) nor bcr ^)iccl)tfcrtiiiuui] uid)t
btoß ciucv fo(d)cu Vlttcv uufäbin , fouberu ec^ follcu foi^n* alle bcvfaKfii^cu
"iHuftrcuivnigcu bcu 2üubcr unr uod) füubhaftcr uor (^)ott mad)cu. ral)cr
muiltcu bic ')ieformalorcu aud) eiucu iiair^ aubcrcu '^H'iiriff uou ber coutiitio
aufftcUeu. ^Wid) il)ucu bcftcl)t uiimlid) bereu '-li^cfcu iu bcu 3d)redcu bcio
Ö) c m i f f e u v, fcrrores ciDisciottidc, bic
1. burdi bav (^u'fcl^v im Uutcrjdjicb uoiu CS'uauiielium, bcm yjteufd)cu
ciut3ejaiit iiierbcu ;
l\ uid)t (Wb-^ freier 3clbftbcftiuuuuui-\ Ijcnun-i^cljcu , fouberu bic |^er^
maluiuui^ bc^o ©cuuffcuv burd) bic '3trafaubrol)uug beo Wcfc(^C!3 uub
cublid)
.*{. u^cber (\\\ fiel) l)cilfam, uod) ciuc ^nir bere i tuu 13 auf bic 9icd)t'
fcrticjuucj fiub.
T'av tS^cil touuut iücluu1)r allein burd) bic tides specialis, bic bcu
yjicufd)cu ol)uc bcffcu freie 'JJiitunrfiuu-j instruuientaliter red)tfcrtigt. Grft
iu bcu ('•kn'editfertiiitcu foll baiui mm einer '■!^crabid)cuuuii bcr 3üubc uub
einem iH>r]al,u' bcr '^k^ffcriuui, a!ö Jvritd)tcu bcr ^)ied)tfcrtii-5unii, bic bliebe fein
tonnen. '-iiH'un bic ^]srotcftautcu bic tatl)oIifd)c iL'cl)rc üon ber ^Hcnc bc«^
•^iNcta^ianivuniv befd)nlbineu, fo bcbarf bae feiner ^^iMbcrtconug.
"^^iefe i\'I)rcn bcr ^licformatorcn UMirbcn uom .suiu,;il nou ^irtcnt
iicrUHn-fcn: Si (juis .... dixeiit, duas tautuui esse poeiiiteutiae par-
tes, terrores scilicct incussos conscieiitiae, a<>"nito peccato, et fidem
conceptam ex Evauoelio vel absolutione , qua credit quis sibi per
Cbristum remissa peccata, anatbema sit. Sess. 14 de poenit. caiir 4.
(Sbcnfü umrbc 00m Xribentinum bic ^^cliauptnn^ ucrurteitt, bic Üicuc, mic
luir fic jet^t crflärt l)abeu, 11011 esse verum et utilem dolorem uec prae-
parare ad gratiam, sed facere bomiiiem bypocritam et magis pec-
catorem (Cau. 5).
§ 203. ®ie Donfommene gfteiic. 729
2204.
^(Ottucubirtfcit
IV. ^cni ^efagten tn-nmfjcn \m faiim noil) ctumf. f)iti,^u;^nfngcn über
bie ^^ otiucnb iiif cit bcr Gleite, ©ic ift ober iiotiuciibicj necessitate uiedii ^'VcTäVcuV
für bcn, bcr eine Tobfüiibe bcgaiu]cu hat. $l>cr mir ober n n d) täjllidjer
^iinbcii firf) [d)u(big lucij^, fniin 511111 öcbcii eiiigelicii, o()iic bicfc (Sihibcii 511
bereiten. WiU er aber 9^arf)(affinu-j bcrfclbeii erloiicicii, fo imifs er fie fj(eirf)fa((^5
bereuen ; beim (§ c\iht in bcr (^cgciiunirtiiicii ,s>ct{vöfoiioiiiie feine ^^cr^eiljiiiic^
bcr (Süiibeii o()iie irgeiibuiclcljc übcrnatüi1iif)e 9iciic.
'^ie D^otlneiibicjfeit bcr Di'cite ercjibt i'id) ober
1. niic^ bcr bei (igen @rf)rift. Poenitentiam ag'ite, approj)m-
quavit eiiim regiuim coelorum. Matth. ;>, 2. Nisi poeiiitenliam
liabueritis , onines similiter perilutis. Luc. 13, 0. ^^ql. Ecclus. 2,
22; Esech. 18, 30 sq.; Act. 2, 38;
2. ait*s bcr Öebre ber .^ird)e. Fiiit autem qiiovis tempore
ad iiiipetraiidaiii veniam pt^ccatoruiii liic coiitritidiiis motus neces-
sariiis. Couc. Triilent., Sess. 14 de poenit. cap. 4;
3. niic< ber ratio tlicolof/lcff , bie [d)oii oben (n. 2197) erlinif)iit
linirbe, iiöiidid) bie ?(iil]äiu^lid)feit nii bie Siiiibe [ei mit ber (Siiuiief^iiiui bcr
I)ciliiviiad)ciibeii (^iiabe uiuicrcinbar. flberbicv iier;^eil)t Oin^tt feine i()in ^n^
gefiicitc ^U'teibic^niu], iDciiii bcr ©üiibcr, bcr biird) bie 2niibe fid) luni Ö5ott
lueggcUHMibet iiiib ben rskid)öpfen ,^^ii(^cuieiibet \)at , nid)t micbcr ,;iiriidfcbrt,
inbeiii er biird) bie ^)iciic fid) Hon bcn 0»k[cböpfcn abiucnbct iinb OnUt 51U
menbef. ^sii biefcm 2innc jd)ricb ber beil. V( iiiuiftin n^o: Poti^st aliquis
dicere, se iion peccare ; iioii antein sihi esse, si peccaverit, j)oeni-
tenduin, niilla l)arl)aiies dicere audeldt. T.il). de dual), aiiiin. 11. :)2».
Srfiolion. ©iiic bcftiimiitc Taiiov U1iv^ für boii ^liciioalt iiirf)t cvforbi'it; c^o ift . --"•'•.
ja ein Siücib^aft, bcv fiil) in iiist;iiiti uoll',icl)cii tdiin. '^HnluiniMMi fein iiinf^ Mo ^)icuc, ^^<\"JjjHf",,,i^''t,\':v
UHMin nirf)t ((cfiKilitvr, fo bod) minbcftcny rirfiiiilttrr im ^ilniionMiitc bcr Vo^^fprcdinnci. ;i,'n,i''.
^cborf) [od fic anrf) in bcm '^^cfclivtcn rirfu'd'tf'r a{k\('\i fLU-tbancvn nnb bcc!l)alb and)
öfter (ufiKil'iiir ertnerft u^crbon ; bcnn
1. bie liC(]ant]cno Giinbc iiinil iuiincr ein (*'n^(]enftanb bo'o !:'Jiif5fn((cn!5 fein;
2. biefe 9ienc ift and) eine fintbancrnbo, (V)ott, bcn man bc(cibii]t l)at , (]cfd)n(bctc
(55cnngt()nnn(] ;
3. anrf) bie 'Juiditeile ber 'Siinbe baiiern iriienbrnie fort, ba bie ^^ufje ;,nnu- ben
<£tanb ber @nabe, nid)t aber \>i\\ Staub ber Unfdjnlb ',nriirfi]ibt.
2^a()er fann anrf) nie bie 2ünbe, mobl aber bie infolcie bcr riinbe ertani^te ('»^nabe
ein (^k-nnb ,vir ^-renbe fein. iUnr in biefer .V)iHfid)t nnrb uon einer fdlt- cuIiki i^erebet.
§ 20:;. Tic Uüllfinnmcuc ^liciic.
5.^i](. l'idnücri , I»c i)ot;niti'nti;i. 'V\\. 20 s(i(|.; (^'Mbr, Tie l)ci(ii]en Safraiiiente ber
fatliülifd-en .vUrd)e. 11 § lA.
T. "^ic u 0 1 1 f 0 111 111 c n c i)\ c n c ift jene ^)iciic , bie aih? bcr u 0 1 U ^>,,,.,,,ff' t!',!v ih^i
f omni eil en IMcbc, carita.^, l)cruüriicbt. 3ic iinrb r-oy^^yvYiVMiii ciuu'i'en '^^""»^'"^'» -'i^'^'^'
8iiine cicnannt, miil)rcnb im Untcr|d)icbc bauon bie iimHi(ffoiiimciic :)icnc aU5
attritio bc^cicbnct luirb. ^111 lucitcrcn Sinne mirb bie -)icnc über^
()anpt coutritio n^'nannt. Sir lucrbcn nn^o ()icr immer an bie eiligere
mib fpccififd}c '^^cbcntniui bnltcn.
^af^ bie tioKfommcnc 9?citc , bie fpecififd) ncrid)icbcn ift luni bcr
ninioiifommcncn, ^iim ':)Jiotio \)\t uonfommcnc !L'iebe bat, ban'ibcr fann
feine .Siontroucrfc bcftcfjcn. ^acjccjen finb e§ oon bcr 5lirdjc iiidjt förmlidj
cntfdji ebene gragcn,
730 3'^citer 3:cU. 5?on bcn ©nfrnincnten im cinjetnen.
1. iüe(cf)c i^icbc noKfoiinncne 2\cbc ift.
3nr 53cantU)ortuiui bicfci* i^'\-(\c\c niü[fcn folcjcnbc '?(rten bcr ßiebe ^u
Qöott luitcifcljicbcn uun-bcn :
o-^'"h^.' .) '^' ^'^'0^' f)^'ficf'ole)itia-€ , b. l). bic ?icbc, bic bcni (beliebten U>oI)(
lentilie! ' lui U , obcr, UMC iimu luid) [ocit, il)ii um feiner fclbft nullen liebt, ^n
il-^e^ug auf Q>Soit beftel)t btcfc IMebe in ber ^^renbc nn feiner inneren gött*
licl)en .Sjerrliilifeit nnb in beui 3[ölllen, bajl er nncl) ad extra uon nn§ nnb
allen uerl)errlid)t uierbc. ^öirb nocl) bnc> 'JJcoinent ber (^ e g e n f e i t i g ^ c i t
in ben anior benevoleiitiae onfnencmmeu, fo ift bie^3 amor amicitiae
im eni-jeren ^innc. Triefe Viebe mirb niui) n n e igennii^i H c i'iebe ncnannt,
bii (^)ott geliebt luirb feiner nbfo Inten Q>S\\k narf) ober, infofern er gnt ift
in f i li) , Dens, iirout est ho)ins in se. Triefe i'iebc ift oI)ne l^ireifel
oolltonunen nnb fann barnm and) fieljer l^hitiu ber oollfommenen ^lene fein;
Aniofomou- ^^- *^J^i^>i' coucHjnscevtfae, b. \). bie !l^iebc, bnrd) uuldje ber 'ilVVnfd)
visoentiae. um feiner eigenen Seligfeit nullen nad) (55ott , feinem @nb,yet,
bioi'a- viciu! oerlangt. ^a biefe ü;^icbe mit ber .Sjoffnnng ^nfammenfiillt, uürb fie and)
amor s'2)el genannt. ^Hnd) eigennütuge ^Jiebe l)eifU fie, ba (^ott geliebt
unrb feiner relatioen ^iite nad) ober Dens, proiit est honus nohis.
Qnbeci ift and) l)ier mieber eine boppeltc \Hrt biefer JOiebe ,yi nnterfd)eiben :
a. ^er 9J?enfd) fann nämlid) in erfter l^inie feine CsHiiiffeligfeit nmn^
fd)en, fo b([]\ biefe ber i^nw'mw^ fornudis feiner Viebe ift; ba er aber Uieif3,
baf? er nnr im ^Ufit^u (^^otte^> glüdlid) fein tonn, fo oerlangt er nad)
bcr bnrd) ben ^)efi(j (^>ottec^ oernrfad)tcn (^liidfeligteit. 'ii^a^o ber ilU'enfd)
in biefem ^.Mtte mill, ift alfo formaliter fein CsHiiif; Qdoii aber ift nnr ber
terminus viateriaUs. "^a (''>ott I)icr erft in ,;meiter Vinie nnb nnr mate-
rialiter in ^^V'trad)t fomint , fo ift biefe l'iebe nnuollfommen nnb fann
baber and] nid)t ll^cotio ber oollfommenen ^Henc fein.
|j. W\x tonnen (^)ott aber and) nm nnferer Seligfeit nnden lieben, fo
baj^ (hS^ii fclbft Uv^^ formierenbc ^lUotiu biefer i'icbe ift, infofern er nämlid)
in feiner Unenblid)fcit nnv gefällt nnb loir bec^l)alb feinen !^kfit,^ uninfd)en
nnb in bemfelbcn gUutlid) fein mollen. T^er terniinus fornutlis biefe^ ?lfte^o
ift (^)ott fclbft, unil)renb nnfer 0»3liuf in ben .v»intergrnnb tritt nnb nnr nod)
terminns materialis ift, \\xv^> and) baranc^ l)croorgebt, \>([]\ mir nad) bcr
^>ereinignng nnb Si"cnnbfd)aft mit Wott bnrd) biefe ^iebc and) bann \\\\§>
fcl)nten, menn in il)r nnfere C^Miitffeligfeit nid)t beftänbe. Tiefe i'iebe mirb
and), befonber^o oon 5(n gnft in nc^ , amor familiär Itatis genannt ober
amicitiae, '^a fie mit (^^ott vereint fein nnll, nnc ber JV^cnnb nad) bcr (JV^gcn^
mart bcy 3'r«-'i'nbev fid) fel)nt. 'Jicnere Tbcologcn bc,;eid)nen fie oielfad) al^o
Ainor*^qua>i ^uior ((uasi concui)iscpntiae. Triefe l^icbe aber ift oollfommcn nnb
coiu-upisc-n- frtini j)jvi)cr and) :Utotio ber oollfommenen Üiene fein. raJ3 bem fo ift, er*
foiitninif Vicbc gUU ]Ul)
bcr'rKUinon ^-^- ^^^i^^ i^^^' l) eil igen 2'd)rift, in meUber l)änfig C^ott, ut est
2iiniit; summum lionuni nostnim, al^o (^egenftanb ber Vicbe be,^eid)nct mirb an
Stellen, an bcncn obne ^^mcifel oon ber oollfounnenen ^'iebe bie 9U*be ift.
Quemadmodnm desiderat cervns ad fontes aquarum , ita desiderat
aiiima iiiea ad te Dens. Sitivit anima mea ad Deum fovtem vivum :
quando veniani et api)ai'el)o ante faciem J)ei. Fs. 41, 2 sq. Mihi
enim vivere Christus est et mori kicrnni .... Coarctor antem e
duobus: desiderium habens dissolvi et esse cum Christo. Phil. 1,
21. 2a.;
§ 203. 2)le öotlfonimene 9?euc. 731
ßß. au§ bell ^l 55ätcnt. "^cx ^ci(. 5luiiuftinii§ W)rcibt Don ^%;|'f,\"'^5"
ber nonfüiiiinencii ^icbe: Si amator Dei esse vis, sincerissimis mediiUis
castisque suspiiiis ipsum dilige , ipsum ania , illi flagra, illi inhia,
quo iucundiiis nihil invenis, quo melius, quo laetius, quo diuturnius.
lu Ps. 85 n. 8. (S^an^ Kar fngt ber uäinlid)c ^eilige: Hoc est Deum
gratis auiaie , de Deo Deum sperare , de Deo properare impleri,
de ipso satiari. Ipse enim suflicit tibi; praeter illum nihil sufficit
tibi. Serm. 334 n. 3. XHuberc (StcKcn f. bei Palmieri, 1. c. Th. 22.
5lnil) bcr :^icbe<ofeuf,^cr bc^3 ()cil. Sran^ lunt ^^(ffift: Dens mens et
omnia irar bini) fid)er ein ^}lft ber uoüfüiiuncnen i^icbc;
YY. i\\\^ bcr Statur ber ©ad)c. ^u bciu, unu' in bcr (i'rflärung ^''' 1^^"'. ^''"
fc()üu tjcfagt umrbc, foiumt iiod), h([\^ bic Öicbc ,viii|d)cn grcuub nnb grcunb,
(Altern unb 5iiubcrn, Bräutigam nnb :;J^rant ([U ^orbilbcr bctraditet uierbeu
bcr oodfümiucncu Vicbe ^u (SSoii. |^unfii)eu grcunb unb Sreinib u. f. \\\
bcftc^t aber jene X'icbe, bic nur (\U amor quasi concupiscentiae be-
^eidjucteu ;
c. amor (/ratit/u/hns, b. (). bic Vicbc, biird) uic(d)c nur (^Soti ücbcu vn)..i"oTatitu-
uiu ber 51^o()ltl)at cn uullcu, bie U)ir uou il)m ciupfangcu l)abcn. 5(ud)«i'"\'^.- rinipriu-
Ijier ift ein boppcltcr S^ilt möglid), c\(\]v^ iibulid) uuc bei bciii amor con- ■'■"'^^''^■^"^''^•
cupiscentiae.
a. ^ir fönucii uiimlid) (^)ott [o aiK^ raut'barfcit lieben, bafi bic W^oi)!-
ii)aicu über bic ^HUlcilc, ]ih'[d)\: luir noii (^n^tt crbaltcu l}abcn , bav for=
inierenbc yj(otio bcr l^icbc finb. (^kitt tritt babci m bcn .v>intcrgrunb.
Triefe ßiebe ift nun ollf oiii m en.
ß. "I^ic :il>o()ltl)aten (^n^ttc? föiiiien aber aiid) nur bic '-l^M-anl a ] funn
unfcrcr l^icbc fein, unibrenb bac< cigcntlidie J^-or in a l objef t berfctbcn bic
©Ute (^)i)tte^o fclber ift, bic fid) iu beu 'Un-iljUljaten gegen nn-? offenbart,
'^cr terminus t'ormalis biefer Vtebc ift i[>sa divina bonitas nobis ro)n'
mti7nrafa, luie ber terminus t'oinialis bcv amor quasi concupiscentiae
ift ipsa divina bonitas nol)is coiinnunieanda. '.Hud) biejc baiifbare Viebe
ift uotttonimen. Tic Viebe bcr Tanfbarteit cntfpridjt am lucifteu bcn
^c,\ie()ungen bc^^ l^icnfdjen ^u Q»5ott, ba ia bic göttlid)e (>^Uitc an fiel) in beu
SBcrfcn unb 'U^o()(tl)atcu i()rer Qd\\iz gegen bie l^ccufdjcu fid) offenbart. Qa
ber ^eil. Qol)anne-o eruia()nt gcrabc^yi, unr follten (^ott lieben, n^cil er
\x\\^ 5niior geliebt. I)ilif:amns I)enni, ([noniam Dens prior dilexit nos.
1 Joann. 4, 19. 'Iliit biefcn 'iinn-tcn unl( bcr ^icbe^ojüngcr fid)er nid)t ^ur
nnooüfouunenen, foubern ,^ur oollfoiuiueucn i'icbc aufforbern. Wk ()ier, fo
lüirb überl)aupt in ber l)ci(igcu 2d)rift lun-^^nge-uicifc 5ur (^^ottc^oliebe ernuil)nt
unter beni .V>iuUieio auf bie '^iHil)ltl)atcn (^u^ttco. ^lanicntlid) mirb bie Slkh^
unb ba^o Seiben (Sl)rifti biiufig al<? .soauptiuotio bcr reiuften Viebe l)ingcftc((t.
3Sgl. Ephes.b^ 2; 1 Jomiv. :», 16; 4, 10 n. f. lu. llUit ^}icd)t i)at fid)
bal)er in ber'^'ird)c bie ^|>ra^*i^> auc>gcbilbet, gerabe auf (^hninb be^o l'eiben^>
unb (Sterbenc^ Cil)rifti oollfouiuiene Stiebe unb uollfonunene ^Keuc ,yt erUKcten.
5(nm. 3(u^ bcin 'i^i^horigni cvflilit fid) fd)on , bafj bic iHiafoinnuMie öiobc beu ^.^, ^^j^^^'^J^-^^^^,^^^,
cic]ent(irf)on -nnov coiiciiiHsceiitiae , jcbci' eigene ^utevcffe unb [oiiiit f^nird)! nnb C^off* ~vicbo fiiiiiifu ^
uung nid)t Queifd)liept. Übvicjeu'S ift biefev 3^"^ti"" ,^<''ue(oiuo uon 3'iiii^^'^'".i ^^1- biivd) rvmriit uuf .s>off=
U^ 53veOe (-um alias öom 12. lliiiv,^ 1(;99 iHn-uvteUt uiovbeu. 5Bgl. />^'/^i/////^'/', ""^*l,./,;'/,'J,/'''-'-
Eiichir. 11. 1193 S(iq, 4i)ic 5(ufid)t ^M'iU'toii^ ift ebeufo lueiiig vid)ttg, aU$ bie Vicbe bie *^*"'
^Öffnung, unb bie i^iebe s» ^^^^^^ ^i^' -i^^t^^' S" fi^^J f^'^^'ft an§fi1)(ief^"t. ^^lüerbiiuv^ fanu
man aiid) 5(fte bev üollfonuiieneu Viebe evtneden unter '^(u>ofd)(nf? anbevev übeinatürlid)er,
unöüIUoinniener yjiotine. Siub biefetben im 2(fte noUtonnneuev l'iebe ent()o(teu, fo uniffen
fie jebod) beul 2}fotiüe ber üoUfomineneu i^iebe unterg eorbnet fein-,
732 B^'JC'tci- Xc\{. 9>üu bell ©afvauicntcii im ciu^eliicu.
-'•21t.' 2. iDctdicr (^Sv([h bcr UDUfoinmcncn i^icbe 5111* uodfornincucn Diene
btniHiuroiiuinMUMi gujüu.
-^'^'''- Um iiolltoiiimcii ;^h fein, iiiinl bic caj'itas mib Mc biirii) fic gcforhitc
Diene appretiative summa \t\\\ , b. l). (S)ott imbcbiiigt nnem aiibcrcii v^x--
,^üi)en inib bcc4)nlb bic ^^Vlcibiiiimg (S)ottcc^ inclji* alv allc!? aiibcre llbcl Her-
ab) d)ciicii.
<i. rie uolltoiiiinciie IMebe iiiib Diene nuiffen otjo nii1)t intensive ben
l)5d)ften, ober iibcrl)anpt irgenb einen beftinnnten (M r a b ober und) eine ge=
mifie l^eitbiuicr bnbcn, umc einige im '^iMberfprnd) mit ber senteiitia
coinmuiüs bel)nnptet l)nben ; benn
a. bie l) e i l i g e 2d)rift ftellt nirgcnbc> biefe Inforbernngen;
[j. bie ^\' a t n r ber '3ad)c uerlnngt uielmebr bivo (^Vgenteil. 'i^inf^tc
bie HoIIfommene ii^iebe bie gröjlte ^ntenjiuitiit l)nbcn, fo giibe e^o feine lu^r^
fd)iebenen ^tnfen bcr Caritas nnb bcr ^iebc^orene. T^icv ift jcbod) gcUMf3,
uicvlialb and) grope '^^iif^cr megcn ber (S)röj3e i()rer Diene gelobt merben,
,V ^^>. yJiagbaleua. (5v gibt al[o einen niebrigften ih)\(\^ bcr Diene ober
ber l^icbc, uu1d)cr genügt:
Y. mürbe ein inicnfin bödjftcr (Mrab bcr ''Mtwc nnb i'icbe oertangt, fo
fönnte nie jemanb ben ^^roft l)aben, uolUommcnc l^icbe ober Diene ,^n bcfitjcn,
fo baf^ biefe V'ebrc eine OneUe bcr Unrnl)e nnb (^kmiffenc^qnal märe;
0. ev gibt gar feinen inieniio l]öd)ftcn Wrab bcr l^iebe, meber ex parte
dilecti, lucil C^nut nie geliebt merbcn fann, mie er e^o Hcrbicnt, nod) ex
parte (iiligcutis, h(\ bcr DJienfd) in statu viatoris innner einer gröflcren
'-iniUfomnienljcit fiibig ift nnb fetbft in statu gloriae nur eine relatiuc
i^ollenbnng erlangt, ilv^l. S. Tli. 2, 2 q. 24 a. 8. |]n biefer gan,^en
g-rage f. Pdlrnieri, 1. c. ]ni<x. 2()2 280.
,„,;;■-'•'• b. '4^ie Diene nnb bie ^'iebe muffen and) nid)t, luie mand)c meinten,
?ioi.ounbuiMiia bic gratia sauctilicaus ,;u ibrcm ')>rincip baben, |on|t tonnte ja ber Vltt
s.nu-iifii-.-.M^. ^^^. ))ic\[c iiiij) t^er uoüfommcncn Vicbe nie im Staube bcr Ungnabc ermerft
merbcn luib bal)cr and) uid)t bie Dicd)tfcrtignng bcioirfcn.
Tic ^-vaiic ob bcr 9(tt bor uoUfoniiiicncu Vicbc iiut bcv iiifusio i^ratian li;il»itu-
iilis in oiib:^ ^iiiaiiiiiuMifallc, umvbc in bcv ^)icd)tfcvtininu]'olcl)Vc mit bcu meiftcn 2l)coIoi]cu
ucvnciiit nnb bicjcv '^(ft al^o ult'nn<( tlispositnf bc^cidinct, lucldjc bic ®iiigicj3iin(^ bcv
l)cilii]mad)cnbcii (i^iiabc immcv ,^iiv ^-oUv l)at. "i^l. n. ]752.
. -2"- , Tl. "^ic uollfomincnc Diene \](\i immer, alfo and) auncr bem
tomiiu-uVn ^)iVm< ^^i 0 t f a ll c , \{\\h fofort, alfo bereite^ uor bcm C£*mpfange be^^
""'"^' ^hijl faf ra mente^o, bie Di cd) tfertig n ug ^nr ^-olge, uornn^^ge^
f e tu , b a f5 b e r ^^i- i U c , b a c-« ® a f r a m c n t ,; u e m p f a n g c n , rotum
sacramenti, m e n i g ft c n c^ implicite b a m i t u e r b n u b e n i ft.
Tiefer Z(\\\ ift \\(\i{) bcm ^ribentinnm mcnigftcnc^ sententia certa et
fidel pro.rima , obu>ol)l Die entgc(ienftcl)cnbe DJicinung , ba^ bic coutritio
unr im 9totfa(lc genüge, nid)t förmlid) al^o biiretifd) ucrnun-fcn ift.
Tic ^^UMoeife für nnfcre Il)cfe ergeben fid)
biT(Ki(incn 1. an^o bcr b eil igen Sd)rift, in mcld)cr miebcrl)o(t bcr l^iebe ^yi
(^K^tt nnb ber aufrichtigen '>!^nf3c bie Siebe (S)ottcv nnb bie '-i^cr,;cil)nng ber
Sünben iicrfprod)cn unrb: Ego dilio-eutes uie dili<io. Fror, S, 17. Qui
diligit uie, diligetur a Pati'e lueo, et ego diligam eum et maui-
t'estabo ei nieipsuui. Jnavn. 14, 21; ugL and) 14, 23. Omuis, qui
diligit, ex Deo uatus est. 1 Joavv. 4, 7 ; ogt. 4, 16. KVunttuntur
ei peccata miilta, (luouiam dilexit multuui. Luc. 7, 47. (Jouver-
^i1)n|t
§ 203. S)ic oonfomnicue 9?euc. 733
timini ad me, ait Dominus exercitiuim, et coiiveitar ad vos. Zach.
1, 3;
2. an^5 bcii 1)1. Kötern. Absolvi vis? auia ! Caritas opcrit ^m r^äta-n-,
miiltitudinem peccatorum. Negatioiiis ciiiniiie quid peius? et tameu
Petrus auioie solo valuit hoc delere. Chnjsol., Seim. 94. Nullum
est isto douo (caritatisi excelleutius ; solum est quod dividit iutev
filios regni aetenii et perditioiiis aeteiuae. August., De Trinit.
1. 15 c. 18. 5(ubcrc (Btiilcn ogl. Palmicri, 1. c. ])ag-. 256 sq.;
?). luic^ bcr ^cljrc bcr 5^l)col o gcii , bic faft ciiiftiniiuig mit beni bnt inooroflon;
l)ci(. 2;i) omn^o IiijicH : Quautuuicuuque parvus sit dolor, dummodo
ad contritionis rationeui sufficiat, oununii f!ul[iam delet. In 4 Sent.
dist. 17 q. 2 a. 5;
4. a u ^^ b c u i c I) r c u t f d) c i b u n c] c u b c r ^t i r d) c. Docet prae- ^l■lt vcDvcnticDoi
terea (s. Synodusi, etsi contriliouem Iianc alifjuando caritate p^j.. ^»"i^^" ^- ^"^rt)';
fectam esse contiug-at liouiinemque Deo recouciliare, priusquani hoc
sacrauientuni actu suscipiatur, ipsaui niliilouiiiius reconciliatiouein
ipsi contiitioiii sine sacianienti voto, (juod in illa includitur, non
esse adscribeudaui. Coxr. TrUleht., Sess. 14 de poeuit. cap. 4.
%l. Cat. Bow., V. 2 c. 5 q. lU ;
5. a u ^^ b c r ^-I> c r lu c r \ it ii i-^ b c r '^^ c l) a u p t u n i) c n b c ^o ^^^ a j u ^o , ^'J'^. -iH-iiuoifimn
bic nolltomiiicnc Vicbc töiinc ;>iii"^lcid) mit bcm 3tiuibc bcr lUuvmbc bcftcl)cn, Antümrl;^
nnb bic luilltommciic ')icuc cnm voto saciameuti vcd)t[crtii^c nur im J^allc
bcr S)l^{ ober in '^^crbinbumi mit bcm Ih'arturium. ^ Propp. :U, :>2, :>:),
70, 71);
6. (\\\§' folgcubcr ratio t/ifologir(f. '^md) bic uollfommcnc l^icbc, '■'"'';,.; |.'p'' "■
bic ^'icbc bcr ^-r cu u b ]'d)af t, ifl bcr l'(cn|d) ein ^-rcnnb (S)ottcc<, bnrd)
bic Tobjüubc ein Jycinb (^)ottcv. ^cibc fiel) unbcr|'prcd)cnbc ,;^nftiinbc bcr
^rcnnb|"d)aft nnb bcr Jy»-''Hbid)aft föniicn aber nidjt ,>niileid) in einer ^Sectc
cj:ifticren. (£'ntuieber fann baber bcr 'JJtcnfd) in bcr Tobfünbc feinen ^^It't
Doilfonniicncr Vicbc eniHHfen, ober ober bcrjclhc mnil mit bcr Ci-inf^ie)liini^ bcr
()eilicjmad)enben (>^nnbc nnfel)llmr ncrbunben fein.
^cljolion. .v>icr pflcc^cn bic Ibeoloi'^cn nod) ;,Uici 5>n"'iil*-'n iiiif,)ii^
merfcn :
1. 'ÜMirnm mnn bic u o II toiii m cnc :)ienc ben '^vWIIcn cin^ _. 2_>ir,.
f d) l i c \; c n, b a v ^^ n jl i a f r a m c n t ;, n e m p f a n c\ e ii, rotiim sacrmnenti? s.rc'i-mi.nti in
a. 'iiMc mir nod) [eben UH'rben, ift biiv ^^^iif^jafinmcnt bav oon 6l)riftnc^ aH>irtIal"Ät;=
cincjcfc^^tc orbentlid)c l)i ittcl ,vir ^Janblaffnnti bcr imd) bcr ^^anfc bcivnu^cncn i-ifnumiit mu«
fd)mcrcn Siiiibcn. (i'v ift barnm allen, bic nad) bcr %^\\\t eine id)mcrc iH-r"ssit',(,.
2iinbc begangen l)aben, cbenfo notmcnbig mic bic l^anfc ^nr ^H'rgcbnng bcr ""''"'
(Srbiünbc nnb bcr oor bcr Tanfc begangenen jd)mcrcn Sünbcn. '^iMc bal)cr
in bcr ^^Int nnb ^H\-iierbctanfc bav votuni sacramcnti baptisnii cinge-
|d)(o]i"cn iein nutn n. llU<'^i, fo and) in bcr iio(lfonnncnen ^licnc bac> votuin
sacranienti poenitentiae. llnabbiingig oon bcr ®d)lii[fclgciraU gibt cv
eben nad) bcr pofitiuen 'i'lnorbnnng (Sbrifli im ^)icncn Xcftamcntc feine ^Wid)
laffnng (ebuicrcr ^ünbcn, ioec4)alb bic llntermcrfnng unter bicfc (sU-unüt
mcnigftcn«? in voto uorbanben fein mn|l. 3o nermarf fd)on Si?.'tn^> IV.
bcn 2a^: Peccata uiortalia (inantum ad culpani et poenam alterius
saeculi delentur per solani cordis contritionem sine ordine ad claves.
b. Überbie^^ iierpflid)tet ein gött(id)Cv C^n'bot ,vnn (Smpfang bc^o '^^nß- ');';.;;;';;.|;''/i;'
faframentec^ einen jcben, bcr einer fd)mcrcn 2ünbc fid) fdjnlbig gcnuid)t t)at.
734 3^i^fiti'^* ^fil- ^on bcii ©afvanicntcn im cinscdicn.
SBcr einen Wt nottfoniuiener öiebc enucift, iinin aber uienigften^^ implicite
ben ^Unücn fiaben, a((c (^kbote (^ottec* ^u erfüllen, jonft iinire ec> fein 5(ft
Dolllonnnener ^tebe. :il>ir focjen: nienii^ften^o implicite; benn luer bic ^er=
ppicljtnng, biVo ^ii|l|aframent ,^1 enipfnnöen, ntd)t fennt, fann ja nirljt ben
an^obriitfliii)en il^iden ()obcn, biefe ^\[k{)t ^n erfüllen, mol)! aber fann er lui((=
fonnnene !i^iebc nnb ^)h'ne ermetfen ; ja bei nieten Sl)riften ift bie^o ba^o ein=
,Vne 'lUMttel ber ^)iecl)tfertic?nng. ^n fodbcn gnillcn befonber^o genngt bai? in
ben "iHft bcr noUtoniiuenen IMebe ei ni"] c f ii)l o f f ene votum sacramenti.
, , --'!'• ^ . 2. ^-li> a r n ni in i'i f f e n b i e b n r d) b i e uo 1 1 f o ni nt e n c "dl c n c b e^
i-oiiromnu-m' r e 1 1 c^ n a d) Q e l a 1 1 c n e n |d)Uieren csnnben ni d) tc^b e|t oiuen ig er
''rÄ'r nod) gebeiditet^erben?
2iinbcu flo- a_ ^i^sic bav^ '^ribentinnni anvbri'uflid) crfliirt m. 2214), ift ba ^5 Votum
miiijoii. sacramenti notiuenbig ; biejec^ Votum nui^ aber erfüllt luerben.
l). .Straft göttlidjen (^ebote^> muffen alle mid) ber Xanfe begangenen
fd)luercn Sünbcn ber 2d)lfiffe(i]ciua(t nntenuorfen merbcn.
c. T^av '^^uiliafrainent l)at aujler ber l>tad)laffnng bcr Sünbcn and)
nod) iiiebrfndjen aiibcren i]MK(f, ber uereitelt unirbe, luenn e^o nad) (Srivecfnng
ber üollfoninienen 'Kene nberfliiffig unire. ^n biefer ^k3tel)nng gilt für
nnferen g^all, lua^o ber l)eil. ^Xboniao fagt uon ber ^Jtotiuenbigfeit, Der*
geffene nnb inbtreft nad)gelaffene Sünben ,;n beid)ten: Dicemlum quod in
confessione sacramcutali non solum requiiitur absolutio, sed iudicium
sacerdotis satisfactionem impouentis exspectatur; et ideo quamvis
iste absolutioue sit functus, tameu tenetur confiteri, ut suppleatur,
qudd defuit sacramentali confessioiii. 8. Tii. Supi»l. ([. 10 a. 5 ad 1.
d. ^iDtülVen bie bnrd) uollfonunene ^li'eue nad)gelaffenen fd)Uieren 2ün=
ben nid)t gebetd)tct u^erben , fo un'irc bic CSinfetuing bcv ^^nJ3|afraniente^^
illnforifdi. Unler beni iBorUninbe, oollfonuuenc 'liene erunnft ,yt l)aben,
mürben fel)r oiele ber fd)Uiicrigen 15flid)t ber ^^eid)te fid) ent5iel)en. ^d)on
ber beil. *?( ng n fr i nnc^ uieift bal)er biefcn ^nn-iuanb ^nrürf: Nemo sibi
dicat: occulte ago , apud Deum ago (poeniteiitiam). Novit Dens,
qui mihi ignoscat, qnia in corde meo ago. Ergo sine causa dictum
est: (t)uae solvcritis in terra, soluta eruut in coelo? Ergo sine causa
sunt claves datae Ecclesiae Dei? tVustramus Evangelium, Irustramus
veiba Christi? 8erm. 392 n. :>.
e. (Snblid) unire ohne bie ^^eid)te ba^o .v>eil be^o ®iii,^elnen fel)r in (^e-
fal)r, ba niemanb 2id)crbcit barüber baben fann, baf3 feine ^kne Dollfonnncn
ift. Dicendnm quod aliqnis non potest esse certns, quod contritio sua
sit sufliciens ad deletiouem })oenae et culpae; et ideo tenetur con-
fiteri et satisfacere maxime cum contritio vera non fuerit , nisi
propositum confitendi liabuisset annexum ; quod debet ad effectum
adduci etiam propter praeceptum, quod est de confessione datum.
8. Th. 8uppl. q. 5 a. 2 ad 1.
. -->'• ?luin. 1. S^ic Öhiinbc, uiclrf)c [pntoi* für bic yjotuionbii]tcit bcv 3^eid)tc antjcfüljvt
^Jb^ohufoif^ii ^^^^^^"^^'"f fi"^ cbciiiouiclc 5riUU)ovtcii auf iinicvc O^vncjc.
Moiom ,{aiic. 2. 3)ic "?lb[olutiou bc^o 'lUicftcv^^ ift in beut (]Ci1('Ihmicu ^-11110 iiirf)t eine blofu" @v*
Aolani bi-r Küvung ber crlani^tcu '^nu1)Ia)'funii, [onbevn bemirft uiie bei allen, uielrf)e im 'Stan^e bev
iinh'vioiiuiiii. (^^ji(^|;,j, ^Q.= "i^ui^iafvament empfani^en, bic iuu'me b vu n ji ber beiliipiiarf)enbeu (MnabcT fie
ift bal)ev and) feinec^uicivo u n I3 1 0 § nnb n n )v i r f f a m.
3. Unterläßt jemanb naii) CSvniecfnnß uollfommener ^}iene an§ cii]cncr 2d)ulb
ben (Empfang bc^S ^uf^lafvamente-^ , fo leben ,^uuu- bie buvd) bie uollfommcne ^)i'ene nad)*
(jeloffencn ^nnben nid)t mieber auf, aber er madjt fid) huxd) bie Uuterlaffnni-\ ber 33eid)te
jener ^ünben einer fd)U»eren Günbe fd)ulbig.
§ 203. 3)ie ooüfommenc meuc. 735
ITI. Qnm gültigen Empfang hc§ 33u6fa!rainente§ ift
2218.
lic ilontvition
ü ü l ( f 0 m 111 e n c ^J e u c, contritio, n i d) t e v f o r b c r ( i d). ^^gt. Palmieri, im ^uüiatvo
1. c. pag. 286 ff. eÄtifev.
1. Unter bcii 3d)olaftifevii unircii aKcrbiiig^o nic^t luenige bcr 9!)leiining,
511111 gültigen (Siiipfnngc bc^^ ^^uf^iaframentc^^ lucrbe immer contritio erforbert.
.pierbci ift jebod) ^n bemerfen, biif;, meun fie (et)rten, bie ilied)tfertigiing im
^UBJafraiiient gejdielje immer per contritionem, fie bamit fcinc^^iucg? fagten,
bie contritio muffe immer uor ©lupfang bc§ SuHfnframentc<o uorl)nnben
fein, unb bie ^^(bfolution fei nur eine '^cflaration ber bereite^ erfolgten 3ün^
bennergebnng; üictmcl)r tc()rten fie fetbft, biird) ba^j ^^iißiatraincnt merbe bie
attritio jnr contritio ert)obcn nnb babnrd) eben erfolge bie üollfommene
33e!e^riing bc^S .per^enc^ nnb bie ©ingicfsnng ber I)eiliginad)enben (^nabe. (^'^
ift tlnr, ba^ bicfe 5lnffiiffnng bie ©ffifacitiit be^o 5^iigfa!ramentec> genügenb
iuaf)rt nnb nnr flnr^nmadjen fiid)t, in ii)cld)cr ^öeife bei bcmfetben bnrd) bie
änfainmenmirfnng bcr (i^nabc, bie ex oi)ere operato Dertieljcn mirb , nnb
be^ mit biefer (^imbe mttmirfenben freien '-llUllenci bie 9ied)tfertignng ftatt^
finbet. (S^o fragt fid) nnn , ob jene ^■^efel)riiiig ^n &>ott, bie im ^;)J^omente
ber 9?ed)tfertignng eintritt, notmenbig an<$ attneller u ol l f oinin ener
)i?iebe l)eniorgel)cn miiffe, iinvo, mie mir glcid) fel)en merbcn, nid)t bcr giiU
ift nnb lind) mcift oon bcn 2d)oUiftifcrn nid)t behauptet mirb. dagegen
unterliegt ee! feinem -^jmcifel, ba]^ in bcr mit ber gratia sanctiticans ein^
gegoffenen (^ered}tigfcit and) bie oollfommcne ^^iebe alc^ habitufi infusus
mefentlid) entl)atten ift. Über bie Sdjolaftifcr ugl. Palmieri, 1. c. pag.
291—299.
2. '^ic 53emeife für nnferen 2at5 ergeben fidi . --^'i'-
a. an^^ ber '-I^ern r teilnng ber Prop. 58 bc-c^ ^^-^ajnei: Poeni- nu"".' flüüicieu
teils iion yiviticatnr niinisterio sacerdotis absolveiitis, sed a solo ^^hI,?' Sit mV
Deo , qui, poenitentiani suggerens et iiispirans , vivificat enni et "^^'''^'a
resnscitat; ministerio antem sacerdotis solum reatns tollitur. 'I)a
beiiinad) ber 'l>önitcnt biird) bie 5lbfolntion Uvt^ Vebcn ber %mbc erl)ält, fo
fann juin gültigen (Smpfaiigc bc-o 33iitliatraiiicntev oollfommcne ^)ieue nidjt
erforbert mcrbcn; beim fonft bciiige bcr ^)sönitent traft ber .Siontrition fd)on
bie l)ciligniad)cnbe C^nabe 11. 2214 nnb crl)iclte fie nie bnrd) bie ^Hbjolution
be^ ^riefter^^. Qu iil)nliii)cr 'ilH'ife fann m<^ bcr '^Verurteilung ber Prop. 30
ber ^Dnobe uon ^^iftoja argumentiert mcrbcn. Vi^\. ])e7fei7tger, Enchir.
n. 1399;
b. an ^5 bem ^i'on/^il oon Xrient, ioctd)ec< erftiirt, bie contritio
caritate perfecta iei ,^ 1110 eilen, aliqucnn/o, norbanbcn nnb red)tfertigc
t)or (Smpfang bc<o ^^-liiiliatrameutcö (Sess. 14 de poenit. cap. 4). T'cin^
nad) u erlangt bav i{on,vl burdiaibo nid)t bie oollfommeuc 9{cnc ; \a c^>
crflnrt überbie^o nod) aih:^brüdlid) bie attritio alv l]inreid)enb. ^gl. n. 2227 ;
c. a n ^o b e r b c r ,Si i r d) e 0 e r l i c l) e n c n 5 d) I ü f f e l g e m a 1 1. illnire
jnm güttigen Empfang bc^o '^^ußfaframcnte« oollfommcne ^iieuc notmcnbig,
fo mürbe bie ^d)lüffclgeiimtt il)rcn .^mccf, ^^criöl)nung bcr 2üubcr mit @ott,
nieinale; erreid)en, ba biefe i>crföl)nung fd)on bnrd) bie ^foutrition oül[5ogen
miire.
^cinvi(ö^$u))pcvt, Moiupeiibium bev loflinatif. II. 2. ^'j
•2-J20.
'ÄH'ü'ii bfv im
iiollloniiiuiuii
vilis, fili:lli^
iiiitii
736 ^^i'fi^**^" -i'iJ- -^'^u bcn ©nfvaincntcn im einzelnen.
§ 204. I^ic nuuuUfunnucuc ^Kcnc.
•in]!. I'dliiucri, De poeniteiitiii. Tli. 25 sqq.; C^ i l) v , 2)ic bciliqiMi i^atvanicutc bor
fatl)o,lili1j.u 5Hvd)c. II § 16 f-
1. U 11 n Ol l f 0 m ni c ii c 9i'cuc, attritio, iiuvb jcbe ^)iciic öciianiit, Mc
nirfjt aiho bcr uoKtoiiimcncii ^'icbc , foiibcni am a ii b c v c ii ii b c v ii a t ü r-
■"'"' Uiijcn IV'otiucn ciUipringt. '2>oUi}c 'JJiotiuc fiub luui) bcin iiüii,^,il uoii
Xvtciit (8es8. 14 de poeiiit. cap. 4) bic .pii jVl i d) t cit bcv 2ünbe uiib
bic 5? u V d) t u 0 r b c r .Sj ö 1 1 c. ^Hiid) bic b a n f b a r e iiiib bic b c g c l) v l i d) c
?icbe fömieii, foiucit [ic nid)t u o 11 1 o in m c ii c l^icbc fiiib, in. 2207 ff. >, l^tutiu
bcr mioolltoiinnciicii ^)icitc fein, raviibcr bcftc()t iibcrl)aupt fein 3^ucifcl.
(5tnc Sd)iuicrii]tcit bietet iiberliaiipt mir ba^^ lyiotiu bcr S'itrd)t uor bcr
.^i)nc. 'Ikinn mir eine 1()e|e nnfftellcn, ift folgenbec^ \vo{)\ jn beiui}ten.
-;-'^ , 1. I)cr lied. 1 1)0 Uta c^ nntcrfd)eibet eine uierfadic gurdit. Cum
iniin..nii.s. s-, - ol)iectum tlmoris sit iiialuni, quaiKloque lionio propter mala, quae
tiuiet, a Dt'o recedit; et istc dieitur tiuior hnmanus vel miDidanns ;
quaiidoqiie auteiii lionio propter mala , quae timet , ad Deum con-
veititur et ei inliaeret ; ([iiod qnidem malum est duplex, scilicet
malum poenae et malum culpae. Si er^o aliquis couveitatur ad
Deum et ei iuliaeieat pioptei* timorem poenae, eiit timor serväis ;
si autem i)ropter timorem culpae, erit timor fdialis ; nam lilioium
est timere ottensam patris. Si autem propter utrumque, est timor
initialis, 8. Tli. 2. 2 q. V^ a. 2.
2. ^er timor nurndionfs ift inuncr ]n ocruerfcn »a. 3); bngcgcn
finb timor filialls' nnb initudis, bic lucfcntlid) nid)t uerfdjicben finb, immer
gut la. 8i. '-liMr l)aben nnc^ alfo nur mit beni timor servüis ^u befd}iif*
tigcn, ber nlfo genannt udrb, loeil bie^?ncd)te an-o 5vnrd)t uor ber Strafe
htw .^errn nid)t beleibigen.
a. '^er timoi- sei'vilis fnnn UMcbcr boppelt fein, rie Jy^'^t)^ ^'J^^'
litVi- s.MviVi<. fpringt nmnlid) ano ber "^iebc ;n fid) felbft, inbcni ber 5^nird)tenbc ein il)ni
brodenbcv Übet tum fid) abbidtcn luill. Jyüi'djtet er nun bic Strafe nl^o bnci
grbf^te Übel, fo ift er felber ber letde nnb l)bd)fte Ökgcnftanb ber bic J^-nrebt
uernrfad)enben !i^iebe, bic benimid) onf einen l)bl)cren ^kgenftnnb nid)t mel)r
belogen uierbcn lann. T^nrd) foUben '^Ift niad)t ber llh'enfd) fid) felbft ;^nni
legten ^icl. '4^arl^^o ift flar, bafl eine foldjc ^nrdjt ein in fid) fd)led)tcr
5(ft ift nnb folglid) mit bcr 'licditfcnigung in feinerlci 33e;,icbnng fteben fann.
'4>iefc J^'nrd]t nennen bic !H)eologen timor serrüiter serrllis.
'rimoföi'.ui.ii- ^^^ l^icbc, uicldjcr bic Jyi^rd)t entfpringt, fnnn aber and) georbnet
cit.T s.Tviiis. fein ; bann fürd)tet bcr 'JJ(cnfd) aücrbingv and) bic Strafe aU ein Übel,
aber nid)t aU h([\> größte Übel. Tic biefcr 5nrd)t entfpred)cnbe "^^kW
511 fid) fetbft fd)lie|lt bic l]bl)cre )i!kh^ ^n (^5ott nid)t a\\K> , fonbern ift bcr
iUebe ,yi C^)ott nntergcorbnct. Terartige S'iird)t ift nllerbingv in fid) feine
üi?iebc, aber il)r and) nid)t entgegengefei/t. '4}iefer 5Üt ift bal)cr in fid) gut,
nnb uon il)m altein ift jeljt bic ^)icbe.
^jjfotiiui'i'snnini ^- ^^'^^""^ ^^^^'^ 5nrd)t oor ber (Strafe ^licnc cnuerft , fo ift bic gnrd)t
ftall^ ^ov 9ittvi= ba<o lU' 0 t i D ber ^km \ ber ©egenfranb berfctbcn aber ift bic 'Sün'be.
3o(( bic 9hnc ec^t fein, fo nmJ3 fie and) bcn ^i^orfat^^ cntl)attcn, bcr, iinc
luir gefeben (n. 2199), fid) nid)t bloJ3 anf bic begangenen, fonbern and) auf
alle niög(id)cn (Silnben cr|*trctfcn nnij3. ^^w biefcn gcl)ört aber and) bic
Übertretung be^ (^ebote^o bcr Öiebe ^n ^ott. 'I)al)er fcl)lief5t and) bic %U
Tim
§ 204. ^ie unöottfoimiiene 9aeue. 737
tvttion bell 5öl[fen ein, (^5ott 51t lieben, inib ift in biefer S3e5ief)nnn eine
U> or bcr eit nng ^ur formalen (^)ottec>liebe.
c. ^a§ ift bie 5(ttrttion and) \m% an§' einem anberen (S^vnnbe. "^a Tie^^nurition
fie nämliii) mit ber ^J 0 f f n n n g a n f ^un* 5 e i i) n n 13 üerbnnben fein mng, ^ntwi bie §off-
bic iHn\^ei()nni3 aber .^nit S^efitje (^)otte>3 fiibrt, fo erftrecft fid) biefe |)offnnng """äcSsJ^'''"
and) anf bic (Srtani^nng ber einigen öniicfjelicjfeit in ©ott nnb entt)ält im-
plicite bie l'iebe ^n ©ott, ber bec> llUenfd)en ^ctigfeit ift, atfo ben amor
conciipisce7itiae ober sx)ei.
d. l>a^er ift bie nnoolltonnnenc DUnte, beren ^?J?otiu bie eben erörterte -..;--"•. .^
3;nird)t ift, and)nid)t'in f i d) beb in 13 t: luenn bie .s^^ötte ntd)t uuire, ViniWbeu"
motüe id) fünbigen. ^\\\ foldjcr 5lft ge()t nnr an^^ bem timor ^^ra- |ii„b,>"r^^^^^
liter servilis beroor nnb ift in fid) cbcnfo nnmoratifd), une bie i()m ent^ ""'^•
fpredjenbc 5iird)t uor ber Strafe nnb Siebe ^n fid) felbft t§> finb. I^agegen
bic anf fd]lcd)tt)in feroder 5nrd)t bcrnf)enbe ^(ttrition ift nid)t in biefer
^iHife inner(id) bebingt, fonbern fd)tiept ben 'ilMllen ,^n fünbigen abfotut
aw^. %\\<-> 'iS^\x\X)i üor ber Strafe luiK ber llh'enfd) niimlid) \>k Urfnd)e ber
©träfe, bie Sünbe, oermeiben ; Siinbc nnb Uriad)e ber Strafe ift aber and)
ber 5(ffeft ^nr Sünbe, ber fid) in bem ^kbingnngofal^ fnnb gibt: si in-
fermis non esset, veUem i^ecrtire. ral)cr ift in ber "i^lttrition, bie ^(n=
fiitje ber )^icbe ^n (^nitt entl)ält, jeber '-li^iKe ,^1 fünbigen pofitiü ansage-
fd)(offen; ja, folange fie beftebt, ift ev nnmbglieb, hay^ ber Ü)?enfd) ben
^>i(len \y\i ,>n fünbigen. '^Inire biefer iBidc nid)t anvgcid)loffcn, fo ginge
bic '.Httrition an^ ber 5nrd)t oor ber Strafe, al^o bem gröfUen Übel, ()eroor,
nnb biefe bernl)te anf einer (£'igenliebc, bie fid) felbft ,uim (e(5ten ^^]iele mad)t.
Jsn ber 3{ttrition ex timore servili simpUrlter ift ba^o aber nid)t ber gall,
ba fie virtaaliter bie Vicbe ,yi (^5ott entbält, mit ber eine bebingte 9(nl)iing=
Iid)teit an bie Siinbc nnoereinbar ift. ^>gl. Palmieri. 1. c. pag*. ?A\ sqq.
e. ^^Imvo über bie gnrd)t oor ber .S^'^ö 1 1 en ft r af e gcfagt lunrbc , gilt
in gleid)er ^iHMfe uon ber J>nird)t uor ben 5eit(id)en Strafen, bie (33ott
über bic Sünben ucrbiingt.
J T. A n m gültigen Ci" m p f a n g b e c^ ^^ n fi f a f r a m e n t c ^^ g e n ü q t , . . ---".• ,
n n 0 0 1 1 f 0 m m e n e, n b e r n a t n r 1 1 d) e m e n e, attrUio, bie a n e^ ^y n r d) t -iniBiafvamout.
uor ben Strafen l)eroorgebt, uuM d) e (sjott über bie Sünben ^^'^'•"''"'""■
0 c r b ii n g t , 0 0 r a n £> g e f e 13 t, b a f^ b i e | e S n t' d) t n i d) t tinior ser-
viliter serrilis \ ft.
T)er '^H^iiieiv für bie je 1[)i']z mirb anv ben (Srflärnngen be^^ ^\ni,^i('S
oon Orient gerübrt. "^ie bierl)er gel)örenbc Stelle lantet : Illam vero
coutritioneni iniperfectam , quae attritio dicitni- , qnoniani vel ex
turpitudiiiis ])eccati consideiatioue, vel ex «^elieniiae et poenaruni
metu commnniter concipitnr, si rohnitateni peccandi exrliidat, enni
spe veniae , declarat, non solnm non facere lioniineni liypocritani
et niagis peccatoreni , vernni etiani donmn Bei esse et Spiritus
Sancti impiilsum, non adluic qnideni inhabitantis, sed tantnm mo-
ventis, quo poenitens adiutus viani sibi ad institiani parat. Et
quamvis sine sacrameuto poenitentiae per se ad iustiticationem per-
ducere peccatoreni nequeat , tanien mni ad Dei giatiani in sacra-
mento poenitentiae impeti'andani disponit. Sess. 14 de poenit.
cap. 4.
1. "I^enniad) gibt c? eine nnoolifommenc 9hme am Sitvd)t uor ber ^<.i^,,,,i;^"^')*t;,,,t,,,
.V)i)Üe, uielcbc ben yj(enfd)en and) innertid) uon ber Sünbe abmenbet, iu^ -'^l'^'/jj'
011 lUUl) 0.
nttiiuiii.
738 B^^fitfr S'cif. 55ou bcn ©nfiamcntcn im cin,^clncn.
bein fie bcn 3X>i((cu j« fünbigcn au^frfjlicf^t. 3BeIrf)c guvc!)t bic§ unvnirf)
t()ut, I)abcn nur iHn-l)in gcfc()cn.
2. I^icfc iimioUfomiiiciic ^)icuc ift nirf)t füiib()aft, fonbeni ein ^cfd^cn!
(^otte^>, eilte (^luibc be0 lieiügcn C^kiftc^ unb bee'Ijalb nüljlid) imb (}cilfain.
^^gl. niirf) Propp. 60 — 67 Oue^oieR^ inib Prop. 25 bcv @t)nobe uon
3. '^^ic ooui TvibcMtiiumt bcfd)vicbciie ^Ittrition aii^> Jy»rd)t uor bcn
.S^">öllcnfl rufen tann bcn 2iinbci- 5UHir nidjt vcdjtfcvtigcn , bereitet aber
b e n 'U^ e 9 b e c^ .^ e i l e c; u o r nnb b i c^ p o n i e r t ben iWen|d)en ^nm i&uu
pfnng ber (jcüigniadjcnbcn (kSnahc bnrd) bav ^^nf3|afranicnt. Tajl hk 'iMttrition
ben l^icnfdjen remote bioponicrt, luirb uon nicnianb in l^iueifet gebogen, "^a^
gegen fragt cv fid), ob fie nnr remote bivponicrt, fo hi\\] ^nr dispositio
'proximu anfKr bcr J^nrdjt oor bcr .'pölic nod) anbere, oolltonuncncre
yj?otiue uertangt iverbcn, ober ob bie anv bcr 5vnrd)t l)eruorge()enbc nnuoH^
fonintene ^Kcnc bcn "^.Hniitcntcn ,yini gültigen C£iupfang bcc^ ©afraiiicntc^o and)
.j,,|-J"ff!iit(,i i>m/'^?)?6? bioponicrt, b. l). genügt. Qn nnfcrcr Il)C|c bel)nnptcn mir bae^
tioiMKmiflt,unvb letztere nnb ^unir an>o folgcnben Wrünbcn.
7nnidin/vd)r'o a. 9cad) bcMi ^hm^il uon Orient ift bic ^Ifcne einer uon bcn Elften,
"^''iJcu.icü-n'''' ^^^^^^^)^ ^'^^ ^cftanbteile be^:?^ ^afraincntcv bilbcn 'Sess. 14 de poenit. cap. :-3).
'4)iefe 9?ene uiirb (cap. 4) befinicrt alv animi dolor ac detestatio de
peccato comniisso cum proi)osit() nou peccaiidi de ceteio. ^o oft
atfo biefe Definition für einen '.Hft bcr :)icuc antrifft, tann bcrfclbc ein 53e-
ftanbteil bc^ ^afraiiicntcc^ fein. Ta aber and) bic iJkne anc^ 5vHvd)t uor ber
^Strafe itinior sercilis), une mir gcfcl)cn m. 2'22?) ff.», eine ^crabfdicnnng bcr
3ünbc ift mit bem ^^orfatji, (^5oit nid)t nicl)r ,^n bcleibigen, fo erfntlt fie aUe
il3ebingnngcn, alc^ i)ais sacrameiiti qnasi niateria ^n fein.
b. r^ic ^Httrition (wk^ ^-nrdit uor bcr Strafe genügt nid}t ober bi^^=
ponicrt nid)t proxime auf bic :]icd)tfcrtiiunig anfun-I)a(b bcc> 53n)lfafraniente-§,
fonbcrn nnr rewofe. T'a nnn bav ^{on^il bcr Vlttrition bicjcnige ^ic^-
pofition ^yun (vinpfangc bcv SafraincntC'^ ,;nfd)rcibt, mcld)c cc^ i()r in ^3c,^ng
anf bie yicdjtfcrtignng anr;crt)alb bc£^ ^Ijnilfatramcntcc- bcftrcitet, fo ift offen*
bar nid)t bic entfernte, fonbcrn bic njid)fte T^i>:^pofition ,vnn gültigen (£'m^
pfam3 bcv 2afraincntC'o gemeint. Übrigen^o l)atte bac> .fion.yl nid)t ol)ne
(X i n f d) r ii n t n n g fagcn f bnnen : disponit , u>cnn cc^ nnr bic entfernte
"Diopofition ucrftanbcn miffen molltc, ba nnr bie genüg cnbc Ti^opofition
f d) l c d) 1 1) i n r^ic^pofition genannt mcrbcn fann.
c. I'ae^ Ä'on^il nennt bic ^)icnc, gencrifd) bctrad)tet, einen 53cftanb*
ted bc!c ^aframentcc^. ^1mk> aber uom %n\\\<^ gilt, bac^ gilt and) uon bcr
3peeicc>. 5llv 'Spccicv bcr ^i*cnc betraditet bac^ .suni^il aber offenbar bie
nnuotlfommcnc 'Ji'cni: an^o [ynrd)t uor bcr Strafe.
lio^iim'uion.K' ^' ^^^ '^lidjtigfcit nnfcrcr Interpretation be^o !Iribcntinnm^o ergibt fid)
niiflr niid) iincvand) baran!?, baf? bic ';)lttrition il)rcr '^latnr nad) in ber ^eclc bcv %Hi=
^.•i.iti.v iiori). jjjf^,jjj^jj ^^^^, bemirft, \m^ \>k '^icuc ^n bemirten l)at, bamit hiv% 33nBfafra^
ment gültig empfangen mcrbcn tann. Der 5lbfd)cn uor bcn begangenen
2ünbcn nnb bcr '^nnfa^ nid)t mcl)r ^u fünbigen fd)licf3cn niimlicb, and) mcnn
fie anf ber gnrdjt bcrnbcn, jebe 5lnl)änglid)fcit au hk eiinbc an^5 nnb riinm'en
fomit ba^o .pinbernic^ anc> bem il>eg, ba^^ bcr (^ingicfBung bcr l)ciligmad)cnben
(^nabe fid) cntgegenftclltc. '-IH3I. n. 1^226.
Mnc ?n' ii)co^ ^- ^n()er l)abcn and) alle 3:i)cologen bc^^ 16. 3al)rl)unbcrt^5 hk Cel)re
loflcn. ^iuait-u'^. j)C!3 J^ribcntinum^^ in bcr niimlidjcn äöcifc crtldrt, mic mir bicö eben getl)an.
§ 205. ®ie 53cid)te. 739
@rft gegen (Snbe bc§ 16. :3af)r!)nitbert§ öcrtangt 33iiinlbii§ außer ber
gurtet and) iiori) noüfoniiiienerc 9??otinc ^ytr 5(ttrition, befcmit aber, bag Ot^^
baf)m fein 5:f)eo(o9C bicfe 3:orberimf5 [teilte. ^g(. Palmieri, 1. c. pag\ 329.
35iDaIbii§ argumentiert m^^ ber 9?edt)tfertigung^o(et)re bc^o ^ou^il^ Don 3::rieut,
in ber ücrlangt Unrb, h(\^ bic ^ünber &){ii[ , ben Urquelt aller !Biebe, an^
fangen gu Heben, äiligere inci/piunt Sess. 6 de iustif. cap. 6).
33on ba an unrb h'xt uiel uniftrittenc S'^-age aufgeiuorfen, ob mit ber (\\\^
?Jurii)t f]eniorgegangencn unnollfonnnenen ilieue menigftemo ein Einfang ber
Öiebe uerbunben fein muffe ^nr @uüigfeit be^o ^uf3faframcnte^5.
III. Triefe S^-age ift nou ber ^irdjc nirf)t cntfiijieben, uub ^f^c;i*t^»^ ^tvcimw üt-a-
ber VII. ^([\. burrf) Tefrct nom 5. Wi([\ 1667 verboten, IM 5ur @ntfif)ei= Vü-'-'.'otuvnbiÄ'^'
bung ber ^irrf)e hk eine ober aubere l^lieinung al^o bäretifilj ,vi braubmarfen. ^"Ja'tiobc"?'
^([ht\ bemerfte er, ba|l bie nega tine *:)3^einung unter ben Tl)eo(ogen feiner ^''''^^•
3eit bie geuiöbnlirf)cre .yt fein fc()ciue. T)ie eben citiertc Stelle be^5 .ston,vl§
Don !I^rieut: Fidentes, Deum sibi propter Cliristum propitium fore
illumque tamquam omnis institiae fönt ein dilio-ere incipinnt, ift nirf)t
entf(f)cibenb, lutb :,niar frl)on beodalb, meil biefe ©teile nur befrf)rcibt, luaö
gemöbnlid) gefrf)ielit, ni(f)t aber unv3 unbebingt gef(f)el)cn muf?.
S'olgcnbe (5kfiii)tÄpnnftc finb in biefer 5^'age ,^n bead^ten. (snfiimnmfto
1. ""M&j in ber uniiollfommcnen ^IJeuc aw^-' Jyurrfjt uor ber .Spölle ift ,|*[;/e\5i^^]7^t
^Biebc 5U (i^ott implicite cntl)alten, luie oben m. 22251 nad)geU)iefen nnirbe. /ucvbeu miifKn.
T>k\c eo ipso mit ber nuüollfouunenen ^)ieuc gegebene ;^iebe ,^n (55ott tann
aber al^ "Einfang ber öiebe ;^u (Mott, mie bav Tribentinum i()n (lU ^or=
bereitnug auf bic 9kd)tfertigung uerlaugt, betradjtet merben.
2. 5Beber a\b$ ber ()eiligen 5d)rift, nod) an^> ber Xrabition fann bic
9^otUienbigt"eit eiuev a n^^ b rü dl i d) en 'Jlftev ber l^iebe ,yi (^nitt bemiefen
irerben unb ,^mar meber be^3 amor amicitiae , nod) be^o amor concupis-
centiae. i^gl. Palwieri, 1. c. j)ag-. 3:58 sqq.
3. ^raftifd) barf man fid) balicr mit jener unuollfommcuen 3?euc be-
gnügen, me(d)e bie nom ^on;i( uon Iricnt beid)ricbenen ^^^bingungen erfüllt,
\>a biefelbc ol]ne einf djl ie f^lidien '?lft ber Öiebe ,^u (^ott überbauet feine
tüal]re 9?eue ift. ©idierlid) ftebt biefe ?el)re im (iintlaug mit beiit, anv3 bic
Quellen beö (^lanben^ über bie unuolltommcne ^Keuc entljalten.
§ 205. ^ic 23ciditc.
S5g(. Palmierl , De poenitentia. Tli. 38 sq(j.; ('•MOr, X^ic f)ci(iqoii ©afraiiicntc ber
fatl)o(ifrf)cu S^ivrf)c. TI § 19 ff-
I. ^ie Tonfessio sacramentalis mirb Hon ben ^^Ijeologen befiniert
(\H accusatio peccatorum propriornm post baptismum commissorum -LHiiiitc.
legitimo sacerdoti a poenitente facta ad eorum reniissionem virtute
clavium obtineudam.
1. 'Die 53e{d)t ift alfo nid)t eine bloile ?l'uf 5iil)Iung ber ^ü^ben, .^^^ „fjtJJ-^, ^.j^^^,
fonbern eine 5(n!(a ge, mie eine foldje ber ger id) tl id) en i^erljanbtnng ^n inunacic; un-
(^runbe liegt. '^' ""
2. ©egenftanb ber 5(nflage finb bie nad) ber Xanfe begangenen
eünben be^o ^önitenten. ,v>icr gilt "i^a^ üon ber materia remota (^efagte ;
and) ift praftifd) barauf ^n l)alten, ba|l ber .'J^önitent nidjt§ oorbringe, alö
feine eigenen ©ünbcn.
cycgcni'tanb.
740 3^^f*tcr 2:eil. 53on bcn ©ofrainenteji im einzelnen.
„, 2286. 3. 'X>ic 5(nf(agc nmfi nom ^öni teilten bem i^viefter qermdt
lun- njiMii bie viii luerucn.
narie ju^ martKu ^^ rJ^,^^. .j^5„iteiit niuJ3 Mjcv u\ '}3erfon iiub in (^cgciiiuart bc^^ ^eirf)t=
initci!^ bao ^^k^!enntHic< nblecjen. "^ic 'JJieiimun; c^o fönntc biird) einen ^^otcn
ober 53iief gefrl)ii)en, ifl non ^Mcinen^^ VlII. aU^ falsa, teineraria et
scandalosa nenuorfcn uiorbcn. ^nl)er univc eine fo(d)e 33eid)te, luenn nid)f
ex iiatKra rei, io bod) nnd) biefer @ntid)cibnng nniiiiltic^. ^ncjei^en fnnn
ber "ij^önitent in (i^cgcniuart fcine^o ^-^eiditinitcrv bi>o ^ktenntnic> nid)t bloJ3
nnuibtid), fonbern nnc^ trifticjcn (^niinbcn mid) fd)riftnd), ober bnrd) JV''^"^)*-'!'/
ja fogar, oljnc jcbod) l)ier;,n uerpftidjtet ,yi fein, bnrd) einen ^ol m et fdjer
oblegen.
1). 9inr lun* einem ^i^' i eft er, ber bie |iifranienta(c '?(ti]olntion erteilen
fann, fnnn and) bov f a tra ni en täte ^^efenntniv ftattfinbcn. d^'in einem
i^ a i e n ober n i e b e r e n Ai l e r i t e r nligelegteo ^^Vlcnntnic^ , bat-' man mit^
nnter für ben "i^iotfnll anrnlen mill, ift UH'ber faframenial nod) notmenbig,
nm bnrd) conliitio cum voto sacraineiiti 2nnbeniicrc\cbnnc| ^n erlangen.
'il^enn ber l)eil. 1 1) o nt a -o and) bie !i' a i en b ei d)t uerteibigt, fo mu|l er bod)
g(eid) ,\ngebcn: Confessio laico ex delectu sacerdotis facta saciamen-
talis est quodannnodo, quaiiivis iion sit sacrameiitiim perfectum,
qiiia det'St ei id, qnod est ex paite saceidotis. 8. TIi. Sup])!. q. 8
a. 2 ad 1. i^gl. and) q. :>.
Hiuccf ^hn- Hii^ '^' "^it-' -tidlage mnfl ge|d)el)en ad i-eniissionem peccatoiinn virtnte
Um. claviuni obtiiieiidain. Xcebatb mn|l and) mit bcm 2iinbenbcfenntnio bie
.v>offnnng anf bie ^iinbenoergebnng lun-bnnben fein. ^Jiur bav ^nm ^\\vcd
ber faframentalen ^^Ibfolntion abgelegte ^^eteinitniv ift faframcntnl, niec^l)alb
and) 5. ^S. i>(v:> ^^nm ;]ii)ed ber satisfactio gefd)cl)ene öffcntlid)e 53etcnntni^:?
biefen (£l)arafter nid)t be)i(?t.
«iöttiTdifciin^ II- '^^^ ^eid)te ift n on (£ l) r i ftn c< ein gefetzt , nnb.^iuar
foiMiufl biv in ii f f e n alle n a d) ber ^ a n f e b c g a n g e n e n f d) tu e r e u 3 ü n b e n
^' '^^" gc b e i d) t e t m erb en.
'^iefe ^l)efe ift de fiile. ^er ^^cioeiv für biefelbe ergibt fid)
1 . a n c> ber l) e i t i g e n S d) r i f t.
,.,--•■'•'•. a. öier fommt oor allem bie tlaffifdic Stelle in 5^etrad)t :
bin- fiaM"iici)cH (^)uonim reiiiiseiitis i)eccata, reniittuiitur eis, et qiioium retiiiiieritis,
^'"io/S."'"' retenta sunt. Joann. 20, 2:-). Oben (11. 21 04 ff.) iinirbe nadigcmiefen,
baf^ (il)riftnc> mit biefen '^iHHlcii, loic er e-o friil)er iicrfprod)en l)atte (Matth.
18, 18), feinen ^{pofteln bie (Meiualt gegeben hat, bie v^ünben iiad)3nlaffen
nnb f^n behalten. ^?(nd) luiirbe bcuneien, baf^ biefe OV^imlt eine rid)terlid)e
rsn-limlt ift.
a. (£'ine rid)terlid)e (MeiiuVlt barf iiid)t loillfiirlid) anc^n^'ibt merben,
fonbern mir auf (S^riinb bec> 1 h n tbe fta n b ec\ ber bemnad) immer feftge
ftellt luerben mng. ^^\\\ ^^iif3faframcnte fann bicv aber iiid)t anbcrc^ gefdie^en
al« bnrd) bat-' ^iinbcnbefenntniy be^o ^^U^nitenten.
[i. (^egenftanb ber rid)terlid)en (^)ennilt im il^nf^faframent finb bie
^ünben be^ ':|3önitenten ; e^o ift aber unbeiifbar, baJ3 ber D{id)ter feine (Me*
UHilt anc^iibt, ohne hnv^ \\)\\\ h([t> Objeft biefer (S^euuVlt im einzelnen befannt-ift.
y. T^ay ift nm fo notipenbiger , aU ber i^riefter and) bariibcr 511 er^
fennen hat, ob er bie ^iinben nad) bem 5(nftrage (ihrifti nnb ber .^iird)c
n a d) I a f f e n ober b e I) a 1 1 e n foll. Ö)erabe biefer b 0 p p e 1 1 e '^(ft ber rid)-
terlidjen (^eiualt im ®n|3faframent erforbert e^3 unbcbingt, baß alle
§ 205. :j)ie 58eicfile. 741
fd) lue reit Smtben bcm *prieftei* geoffenbaret luerbeu. Xtefc ^f(td)t crftred't
ftii) um bejoUndcn nur auf bie f d) \v e r e u ^üuben , mei( ber ^riefter bie
iäf3(idjeu ©iiubcu uid)t begatten fauu.
0. Übrigeu^S ()at ber 9^id)tcr im 33ugiafraiiieut bie "^flidjt 5U biuben,
aii^ mnn er bie ^üubeu uad)(af;t. Unter Umftiiubcu mujl er näm(id) bem
Scidjtfinbe bie ^ftid)t auferlegen 5U r cfti tu i erc u, 5ugefügteu @d)aben
g n t :^ u m a d) e n , (55 e l e g e n l) e i t e u 5 u r (B n n b e ^ u m e i b e n n. f. m. ;
in aden gäften aber {)(it er eine ben «Siinbcn ent jpr cd)cube (^enug^^
tbnung nor^nfdjreiben. ^iev a(le§ aber ift bem ^Jidjter unmögtid) oI)uc
b([§> (Snubeubefenutnt!? bee> *!|.^öntteuten. Cum autem subire poenam pro
culpa, iudicium quoddam exquirat, oportet ([uod poeiiiteus, qui se
Christo sanandum coniuiisit , Christi iudiciuui in taxatione poeuae
exspectet; quod quidem pei- suos ministros exhibet Christus, sicut
et caetera sacramenta. Nullus auteui potest iudicare de culpis
quas joRorat. Necessarium igitur fnit confessionem iiistitui, quasi
secundam ])artem liuiusmodi sacramenti, ut culpa poeuitentis inno-
tescat Christi ministro. S. Th. C. (lent. 1. 4 c. 72.
b. 'I^iefe (Stelle ift allein au^oreid)enb, nnfere Zi)t']c ^u bemeifcn. (^e= -,i„^e?r~t,m,„
uüil)nlid) uierben and) nod) folgenbe !Ie;i-te angefiil)rt, bie aber für fid) allein f»- di. irtjiirt:
bie göttlidje öinfetMing ber ilkidjte uidit euibent bartl)nu. Si ('ontiteamur ' j,''/.'''!-)' ih-*'
peccata nostra , tidelis est et iustus , ut remittat nobis peccata ■/"''>' i'--
nostra et emuiidet uos ab omni iniqnitate. 1 Joann. 1, 9. Mnlti
credentinm veniebant, contitentes et annuntiantes actus suos. Act.
19, 18. (£b rl) f oftomuc^, 5^afiliuc< unb mit ibnen uicle 5^1)eologen uer*
flehen biefc 'Stelle non ber faframentalen '^kid)tc, ba ron (Gläubigen bie
^Kebe ift, unb bie 51s>orte co'nfitevtes et (nr)uivti(intes actus suos auf eine
3(nnagc über bie einzelnen Sünben binbcnten. Confitemiui erga alter-
iitriim peccata vestra et orate pro invicem, ut salvemini. Jac. 5, 16.
c. .'oierlier geboren and) bie '^^orbilber ber ';J^cid)te. %\§> fold)C -'f'-
merben befonber^o angcfnl)rt i^cii-otc.
a. \>([^ 3^ e ! e n n t n i ^5, \>kv^ (^ott oon ben S t a m m eitern (Gen, 3,
11 sqq.) unb uon ^ain (Gen. 4, 9 sqq.i forberte;
jS. \>([§> Urteil über ben "^In^ofali, bai> ben ^^rieftern allein ,wftanb
(Lev. lo, 2 sqq., fo baf? jebcr, ber nom ^übofal^e rein gemorben, 5nr
legalen 9?einignng bcm ^|>riefter fid) ftellcn mnfUc (Lev. 14, :> S(iq.l T^iefc^^
(^efel^^ mirb Hon (^l}riftnc> an-obrüdlid) anerlannt (Matth. 8, 4; Lkc 17, 14);
y. ba^o Don Ö5ott im ^^(Itcn 'il^nnbe oorgc|d)riebenc 33cfenntniv mandjcr
Sünbcn, momit ein Opfer oerbnnben mar (Num. 5, (> sq.i. .S^ieranf fdjcint
fid) bie ll\'al)nnng be,^,ogcn 5n Ijabcn: Non confundaris confiteri peccata
tua. Ecclus. 4, 31 ;
0. ba^ bcm beil. ^v 0^)11 11 1^^-^ abgelegte Snnbenbcfcnntniv: Baptiza-
bantur ab eo in Jordane, confitentes peccata sua. Matth. 3, 6;
£. bie ?lnf crmecf ung be§ :^a,^arn^5, mcldjc nielfad) lunt ben b^-
^l^ätern, befonbcro non % n g n ft i n n ^^^ nnb 5( m b r 0 f i n §^ für \>k faframentale
33eid)te anc^gelcgt mirb. ilMe öasarn^c an^^ bcm ©rabe bcroorging, fo gel)t
ber ©imbcr infolge be^o anfridjtigen 33c!enntnifje^ an^^ bem i^^xaht ber ©ün-
ben bcruor ; unb mie bie Qüngcr bie 33anbe bcy "^a;^arn§ li3ften, fo löft ber
'ßriefter bnrd) bie 5lbfolntion bie 33anbe ber Sünbcn. ©oldjc 33ätcrftellen
f. bei Bellarm. j De poenit. 1. 3 c. 3 ;
742 B^ufi^fi" 2:ei(. 53on ben ©afrnuienten im eingelnen.
*^^^- 2. an§> ber ?cl)rc ber l)(. i^ätcr, bic üon bcn öltcftcn ^fiten I)cr
^iWvnr ^''^'^)^ ^^^^6 ^'"^ ® ^' ^ f^ ^ "5 ^'^^* ^«-'if^tc, fonbeni aucl) bereu 9? o t m c u b i g f e i t
mib g ö 1 1 1 i d) c (S i ii f c ^ u n g (el)vteii. edjoii ^ ( e m c n ö ü o n 91 o m imb
ber ^erfaffer bcc^ il-1 a r n a b a ^3 b r i e f c ^^ beuten bic^^> an.
bif ^^lUflrnioin^ a. <Bel)r befttmiiit nia()Ht ber l)ci(. (£i)priau: Confiteantur siuguli
"''*' delictum suum, dum adliuc, qui deli(iuit, in saeculo est, dum ad-
mitti confessio eins potest, dum satisfactio et remissio facta per
sacei'dotes apud Dominum grata est. De laps. c. 29. ^^oni l)cil.
?(nibvoiiu^> er,vif)It fciu i^iogrnpf) '!l3aulinu^o (n. 39 1: Erat gaudens
cum gaudentibus et flens cum tientibus, siquidem , quotiescunque
illi aliquis ob percipiendam poenitentiam lapsus suos confessus esset,
ita flebat , ut et illum Here compelleret: videbatur enim sibi cum
iacente iacere. Causas autem criminum, quae ille confitebatur,
nulli nisi Domino soli, apud quem intercede])at, loquebatur. X^arauei
fiiuu mau mit 9i'ed)t [djließcu, ber 03ebraudj, bic Sünbeu ^u beid)teu, fei ,^u
jeuer Qdt gau,^ aUgenteiu gemcfeu.
bic ^jüüueiibtn' b. ruf? bic 3^cid)te aber uotiue üb ig ift, Ic()rt mit allen anbcru
^Qo ber (^rof^c: Multiplex misericoidia Dei ita lapsibus subvenit
liumanis, ut non solum per baptismi gratiam , sed etiam per poe-
nitentiae medicinam vita repararetur aeterna . . . ., sie divinae
bonitatis praesidiis ordinatis, ut indulgentia Dei ^lisi supplicatio-
nihiis SaeerdotHm iicqueat ohti))eri. Mediator enim Dei et liomi-
num bomo Christus Jesus hanc praepositis Ecclesiae tradidit pote-
statem, ut et rovfiieiitihus adionem, poe'nitentiae clarentj et eosdem
salubri satisfactione purgatos ad communionem sacramentorum per
ianuam reconciliatioiiis admitterent. Epist. ad Tlieod.
bic aottiiri)c (i-in« c. ^ubciu bic ^^Mitcr für bic ^^lotiucnbigfcit ber ^^eid)tc auf Joann.
*i"irt)tc'^ 20, 2o fid) berufen , ^engcn fie ,^ui]leid} für bic g ö 1 1 1 i d) e C£' i n f e ^ n ng
bcrfelben: Nemo sibi dicat: occulte ago, apud Deum ago poenitentiam
.... Ergo sine causa dictum est: quae solveritis in tena, soluta
erunt in coelo? Ergo sine causa sunt claves datae Ecclesiae Dei?
Frustramus eigo P]vangelium Dei? Frustramus verba Christi?
Aug., Serm. 892.
ci^ncinen^^*ün^bcn ^' "^^f^ abcr bic c i u ,^ c ( u c u ^üubcu gcbcidjtct Uierbcu uiüffcn, Icl)rcn
i\i bcrcnncii. bic ^i^ütcr, fo oft fie ba^o ^^uf^fnfranicnt ein C^UM*id)t nennen (f. oben n. 2176),
ba^n ernial)nen, and) bie 6U'ban f cnf ün b e n ^n beid)tcn nnb bic ^ünben
mit 3Bnnben iierglcid)cn, bic beni 5lr,^te ge;,eigt uierben niüffcn, u^enn er
fie feilen foll. ^. S3ätcrfte(lcn bei JMlarm., De poenit. 1. o c. 6;
.'). au<-> bcn i^c l]r c ut |d)e ibun gen ber ^Hrdjc.
.. J^-^^-^ a. ^d)on iilterc 2l)noben, ,v 53. oon ^aobicäa i372), ^artljago
i.bc? biclScirf)u'! (397 ), iiijai 0 n § (650 1, geben 55orfd)riften über bie bcn 'B ü üben e n U
fprcd)cnbc 33ugc unb fet3cu Ijiermit hit "ik'n^tc ber cin^etncn (^ünben
lUH'an^o. '3)a^o ^'on^il ju y^iainj (813) aber erneuert ben fd)on Dorn
bcntfdjcn Äon^il (742i gegebenen «anon : Unusquisque praefectus
militum unum presbyterum secum habeat , qui hominibus peccata
confitentibus iudicare et poenitentiam indicare possit.
224 1. ^ b. (^man aber l)at ba^ 2;r iben ttnnni gegen bic 9i cf orni atoren,
IdbJnUmimJ ludd)c bttio ^üubcnbcfcnntuiv für eine Hicnfd)lid)e @inrid)tnng l)iclten,
übcv bic iAcictjtc.jjj^lPj, 'T)ogiiia crftiirt. Si quis . . . dixerit, modum secrete confitendi
soli sacerdoti, quem Ecclesia catholica ab iuitio semper observavit
224b.
iitalif(l)cii
§ 205. 3)ie 53eic^te. 743
et observat , alienum esse ab institutione et mandato Christi, et
inventum esse humanum, aiiathema sit. Sess. 14 de poenit. caii. 6.
'^iiB aber bie ein,^ einen Süuben wad) göttlidicr 5(norbnnng gcbeid)tct
lücrben muffen, luirb alfo bcfinicrt: Si quis dixerit, in sacramento poe-
nitentiae ad remissioneni peccatorum necessarinm non esse inre
divino, confiteri omnia et singnla peccata mortalia, qnornm memoria
cnm debita et diligenti piaemeditatione habeatnr , etiam occnlta,
et quae snnt contra dno nltima decalogi praecepta, et circnmstan-
tias, qnae peccati speciem mntant , sed eam confessionem tantnm
esse ntilem ad erndiendnm et consolandnm poenitentem, et olim
observatam fnisse tantnm ad satisfactionem canonicam imponendam,
aut dixerit, eos, qni omnia i)eccata confiteri stndent, nihil relin-
qnere velle divinae misericordiae ignoscendnm ; ant deninm , non
licere confiteri i)eccata venialia , anathema sit. Can. 7. ^ic ^c=
t)auptiing eublid), bic i^ktrf)tc nKcr eiinben fei nnmöglirf) unb non SOKmi*
frf)en cingcfüf)rf, unvb üeriuorfen: Si qnis dixerit, confessionem omninm
peccatornm, qnalem Ecclesia servat, esse imi)ossibilem et traditio-
nem humanam, a piis abolendam . . ., anathema sit: Can. 8;
4. aut- bcr Ü ber c i n ft i uini nn i-\ ber .^aretifcr unb ® rf)i^=3ricorkMi
ni a t i f e V mit b c v 1^ i r d) e. '^ic o r i e n t a ( i f d) e n ^ e f t e n, inclrfje fdion ^4|[",[JJJf"„5',t'
im 5. 3n()r^unbcrt non bcr Mird)C fid) tvciuitcn, nnb cbcnfo bic (]ried)ijd)- ~ ' ni^?'.
fri)i €- m a ti fd) c Mird)c, bic im H. ^a()rliunbcit uou -liom fid) to-ori|l t)nbcn
h([^ (3iinbcnbcfcnntni£^. Tiefe Xbatlndjc uu'irc uueiflärlid), mciui nid)t fd)on
im 9., ja im 5. Qnl]rl)iinbeit bie ^-^eiditc nllc\cmciue ^'ird}cidct)ve gemefeii
tpöre ;
5. ex p-aescri}itio}ie. '^IMc nndigcmiefcn mürbe , mar obne ^'^^^U*^'^
^ur l^eit, ta bie ^Reformatoren il)re Vcbrcn über bic ^■5cid)tc au^.yiftrcuen be- tmc
ganuen , y^at^ 2iinbcnbefenntuii-> in bcr ^ird)c a 1 1 n e m e i n e r (^^ c b r a n d).
W\x babcu bcnielbcu bi^o auf bic älteftcu ^^citcu ,;uriiif9efii()rt. Tic (i^cguer
muffen nun uadimeifcu, uunui bic ^^cid)tc im Ji'aufe bcr |]eit t»ou 9Jteufd)en
ciugefül)rt murbc. i)i^o jct>t babcu fie biefen ^^emcic^ nid)t crbrad)t. 'Der
^räfcriptiouvbemci^o ift l)icr bcfmiber^o träftig , \>\\ eine fpätere (Siufüf)ruug
bcr Seid)t mct^r alö aücs; aubere eine moralifcbc lluui ögli d) f ei t ift.
Die IDJcufdjcu (jiittcu eci fid) nie gefallen (äffen, ban 1\' eu f d) en il)ueu eine
fo fd)mere ^K\\i auferlegt bättcu, uue bao 3üubeubefeuutui^ e^3 ift. ©ic
i)ätten fid) bagegeu aufgclcbut, unb bic (Siufüf)ruug bcr ^^HMd)tc , mic fie in
bcr .^ird)c ailgcmciuc ^iM)[ ift, burct) mcufd)nd)esi ©cfct^ , f)ättc eine
fi3ruUid)c Oicüotutiou in bcr ,Siird)e I)croorrufcu uuiffcu. i>ou beut allem
aber mei)! bie Ä'ird)cugcfd)id)tc uid)t«o ^u bcrtd)teu , unv^ in uufcrem T^-atle
ein uuaufcd)tbarcr Semciv ift, \>([\] bie il^eid)tc auf gi3ttlid)cr (5iufct3uug
bcrul)t ;
6. au^3 fotgeubcu .^lo u gr u cu^gr üub c u, mcld)c oou bcu !I'l)co(ogeu
üor^ug^Smeifc augefü[)it mcrbeu. 33gl. Bellann., De poenit. ]. :> c. 12. ^ äitfremelicn
a. Die ^cid)tc ift augcuicffcu bem 2ünber. Durd) bie 9^otmeubig= bnu simbcv
!cit bcr 53cicl)tc mirb ber Süuber genötigt, au feine eüubeu ^u beuten, i()rc
^of^^cit gu erUHigcu uub fie ju bereuen. ^l>ie bal)cr bic äuf^cre (^Wttc^^ncr^
c^ruug bie innere anregt uub ftiirft, fo oerurfad)t ba^^ ©üubcubcfcuutui^5 bic
innere g^^'f^^ i ^'f d) ung uub ^^leue. ^Unibreub bcr 2üubcr ül)ue biv3
^n\iitnt bcr Seid)te in feinen ^iiubeu ocrftocft meiterlcbeu unu-bc , bringt
il)n bic iöeid)tc lieber ^nr ©rfcuntui^ feinet g^f^^^^^^ "^^^ h^^^' ^^fc^tmug.
2246.
•211.
Ik i»etditf ift
744 Bn^fitcv S^eil. SPon ben ©afvümenten im einzelnen.
^(uf!) tHMunf)rt bic ^eirfitc l^or inclcn Süiibcn, ha maiii^c t)or ber «Siinbe
fid) l)iiteii, iiin firf) bic Srf)iini ,^ii erfpnrcn , bic mit bciii 5^cfeuntni^3 bev
2iiiibcH mitmöeiiuif^ ticrbuiibcn ift. (5nblid) n'ianc\i bcr Süiibcv and) cjcrnbe
biirrf) ein aiirrirf)tigc!§ 33c!einitiu^o UMcbcr bot Jvicbcii mib bic ^)iiil)c feines;
.v^crscn^.
c^n •rtli''rlü- ^^' ^^^^^^ ber 9 ö 1 1 ( i d) c n (^ c V e rf) t i iVf c i t ift bic ^eicl)tc ancjcnieffcu.
^cbc »Sünbe ift etol^ iiiib Uuf^cborfaiii; bal)ev iKrlniicjt bic (^kn-cc()tinfcit,
bn(3 bcr ^iinbcr biircl) "Demut imb (Mcljorfam feine 5\ui)ltrittc fü()ne.
©in ^Mtt tiefer Tcnmt ober ift c^, fid) feiner '^iinben uor bem ^^ricfter au=
,Vif(ni^en, nnb ein 5(tt be^o (^n-fiorfanbo, bem Urteile be^ 5^cid)tuaterc> fid) ^u
nntenuerfen. T^nrd) bivo ennbenbefcnntni^^ Unrb bal)cr in nnj^cmeffencr
'^ikifc ber fjDttlid)cn (Mcrod)rinfcit 3iil)nc giieiftct. 8d)ön fagt "^^.^ctrnc;
Hon il^loio: Si peccatmn tnuni aperias, dirit ])onnnns, eg-o illud
operio; si afrnoscis, ignosco ; si accusas, excuso; si te indicas et
condemiias, te uec, indico nee condemno. '3. M/'f/ve, '201 pag. 812).
^"MiiX-;"^'' e. 5(nfgabc ber ^4rd)e ift cc<, nüc Wenfd)en, nnd) ben ein^et^
nen ,^1 l)eilii-\en nnb ^n iH'roonfonnnncn. T^icfer "iHnftiabc mirb aber bie
5lird)e nm mciftcn nercd)t bnrd) bie '^^cid)tc: bcnn ber 3ceicn()ir(c lernt bnrd)
biefetbe um bcftcn ben einzelnen tonnen nnb uermng bal)er jebein bie if)m
entfpred)cnbcn iVtittcl ,yir .v^cdicjlcit nn.^nrnten.
bnii v'Mtcn ba- d. 'I)er ui c n f d) l i dl c n C^S c feit f d) a f t ift bic 33cid)tc nnqemeffcn,
üiiiiDoft; ha |ic bii^o nonnni eomnuiiie forbert , mbem ]ie Weieiicnl)eit bietet, m\^
<Strei(igfcitcn befcitic|t, ^'cinb|d)nftcn becnbct,^ nni^cred)tc>? (SSwi ^nrücfcrftottet,
©d)nben c\nt ncmndit, 1>icbftal)( uerliinbcrt, ^irncrniffe befeitiiit u^erben n. f. uk
^i^-'T!^-*!!';'* ^' ^''■' '-^ii^tuicnbiiifcit ,^n beid)ten fd)nrft anfv nad)brüd(id)ftc bie fo
■ Uiid)tigc ^lVil)rl)eit ein, bnn u o r (5H 1 1 a U c 'JJi c n f d) e n cj ( c i d) finb. 'iBcr
ncfiinbii^t \)a{ , \\\\\]\ nor bem Stediunlrcter (Mottet feine '2iinben befennen,
man fi' .^^aifer ober ^^cttter, f^clel)rt ober nnc^cleljrt fein.
-'-'!«• ®crnbc biivrf) bic licri'd)icbciUMi Sloiu^nicn.^il^-ünbo übcv.^ciu^t, cvfemuMi fogar '^U'o*
übJv b\^c''^'>"iri^ tcft Oll teil bio ()ol)c ^sJ^cbo iitiiiu^ bcv '^>cid)tc füv b«^^ ^iibtuibmmi, bic Sl'iv(f)C uiib bcu
"^ "^'^' ^" ©taut nu; ja ^-vicbvirf) ii'iUicdii IIJ. iuin ^^vciifKU bcfaniitc: „Dn ctinngcliMicn .^irdjc
fonntc fciiic ticfcvc ^A'iiiibc i^cidilan^''^ uun'bcn , af^o babiivd) gcfrf)c{)cii ift , bof? man bic
^Vciialliciditc nbfrfiafftc itiib au bcvon 3tc((c bie freilief) für bcibe 2:eile bei-|iteme aügc*
meine '-l^ctd)t fetUe." ivit. (Soaiuv .^ird)cn,v -5. 9'?oü. 1894. ^X n n Nfanif die 3'''iiR"iMc
für bie 5^cid)te f. fiatbolit 1HS4. II 3. 655 ff. Sl^gf. and) .foe'tt inner, 5l^->(ogie bcö
(Jhriftcntum^. IT ©. 122 ff.
in. ^k'cicn bic iibtttidic (Sinfctpung ber ^^Vid)te merben an^o bcr [)ei^
lii^cn 2dn'ift nnb Trabition l)anptfäd)(id) folgcnbe 9(rgnmentc geltenb ge=
mad)t.
MV-- "^rtuuiuMi ^' ^^^ '^(poftcl fdiuiciiicn über ba^ (^^cfcl^; bcr ^■^eid)tc nnb ermahnen
bVi';?ip^fhi Viba-and) bie (^(nnbicjen nid)t, bnrdi ein bem ^i^ricftcr abnckiite^o ^finbcnbefcnntnifS
bic ^inirfttr. yi^^j ,jj rcd)tfcrtiiicn. oie tonnten aber über eine fo mid)tii*ie ^nftitntion nid)t
mit 8ti(lfd)Uieiiicn l)iniucii(ic(]en, lucnn biefdbc i()nen befannt geuicfen uuire.
1^icfeC^ n e i'^ a t i 0 e 'Hrcinmcnt, ba^o ben oben anc)efiil)rten p o f i t i o e n
33cuici]en geiicnüber jci^tii^cr straft entbehrt, bern[)t anf bcr ^^oranöfcl^niig,
bic 5(pofte( t)iitten h\z '^^eid)te überhaupt nie cruiäf)nt. 3.lMe fa(fd) biefe 33or*
an^ofc^jnng ift, ergibt fid) anv ben oben (ii. 22?S^ aniicfü()rtcn Stellen. Hber*
bic^o unffen mir, \>a\] bie ?(poftel nid)t alle^o, \va<> fie aU depositnm fidei
bcfai'u'n, andi nicberöcfcbricben ()abcn. • Ta aber anbcrmeitig feftfie()t, baf3 bic
ilöttlid)c (5infel,Minc| bcr '^kid)te C^Uanbcn^^mabrlicit ift, fo f)abcn bie \^(pofte(
fid)cr in il)rcn münbHd)en Untermeifnngeu baranf l)in9eunefcn. (5o oft
§ 205. 1)te W\d)k. 745
fie ba^er in i{)ren 5^riefcn ^uv 33iij3e crmaljnen, ift bnriu mä) eine (^rmaf)^
nung jur 3^eic^tc cntf]a(ten, bitrrf) uie(rf)c , )uic bic (^(önbigeu au^ bcn ^rc^
bigten bcr ?(poftcl unif3tcn, bic 53ii{3c imd) bcm 3Billen (S()rifti geübt UHvb.
2. 1 Cor. 11, 28 inal)ut ber r)ci(. ^^auliu^ , bcr ^?J?citfrf) [o((c fid) .. 2250;
prüfen, beuor er ben Scib nnb h(\§ ^Mnt bc^o |)crrn empfängt; bic 33ciif)te \unficiri)vict.em'
fd)rcibt er aber feine^lreg^ oor. Ji^'S^nioi:
"^ie ^rüfnng nor ber I)(. ^ominiinion ^nt uor n((em barin ^n bcfte()cn,
baß ber 9}^^n[rf) fidi erfüric()t, ob fein (Memiffcn nid)t cUm mit einer ©ünbe
beflccft ift, bic i()n nnunirbig nind)t, bcn Veib Gbrifti 5n empfangen. ^^{V$
meiterbin jn gcfd)e()en bat , ]d)reibt bcr 5lpoftel nid)t au^-^brüdlid) , ba bic
^orintljcr barüber ot)nc ^>]iueifc( nntcrrid)tet luaren. @id)cr(id) fdjliegt er
bic ^cid)tc nid)t an^o. ^n bcr gcfaniten Xrabition aber unrb bic lunn ()ciL
^an(n^3 5nni uiürbigcn (S'nipfangc bcr b(. ^it\nnnuinion ncrlangtc "i^rüfnng uon
bcm (Snipfang be^o 5)^uf;|a!ranientc^o ncrftanbcn. 3o id)rcibt öco bcr (^roßc:
Mediator Dei et lioniinnni, lionio Christus Jesus, liauc praepositis
Ecclesiae tradidit i)otestatem, ut et coufiteuti])US actioueiu poeui-
teutiae darent , et eosdem salul)ri satisfactioue purj>atos ad com-
muuiouem sacramentorum per iauuaui recouciliatiouis admittereut.
Ep. 108 ad Tlieod. ^Inberc ^H'itcrftcllcn f. bei Palmieri , 1. c. pag".
:590 sqq.
3. jT'arau'?, bafj in bcr Tanfe bic 3ünbcn ol)nc 33etcnntni^o nadige-^ Taui/uubVuftc.
laffen luerben, fann gciicn bic göttlid)c CSinfetMing nnb ^)lotirciibigfcit bcr
5^eid)tc nid)t argnnicnticrt luerbcn, ba beibe 2afranientc einen UH'fentlid) iHn-=
fd)icbcncn Gtjavaftcr l)aben. Tic Xanfe ift eine geifiigc 'il^ i e bcr g cbnr t ;
't)([§> Safranicnt ber ^^nOe hingegen ift in ^iH'ni einc^o ('»u' r i d) t c ^^ cingcfel^t,
5n beni bie 5(nf(agc gebort.
4. !^ic ^Miter, nanientlid) ber bcit. (S f) r \) '] 0 ft 0 ni n c^ , (ebren uneber* ...^ ,2j_52j^^ ^^^^,
^olt, man fode feine Siinbcu Cv^o 1 1 alte in bcid]ten. c^ünt'aiuin nacD
a. 3iMe nur oben (n. 2241) gcfel)cn , lel)rcn bic !:lMitcr nn;>Uicibentig ' foiibcvc^
bie göttlid)e (Sinfclinng nnb ^.)i\nu)cnbigfeit ber ^^eid)te oor bcm ^riefter. ^"^"»"''^f»^""'-^-
(5in5e(ne ^^(n^^fprüd)e, bcfonbcrv einoo eiir^^cluen .^7ird)eniiatcrc^, finb baber gegen
bic ciiunütigc ^c()re bcr anbcren obne ^xMoei^otraft.
l). Qnbe^^ laffen fid) jene 'i^lnvjprüdic mit bcr adgemeinen i^d)rc gan^
gut in (5inftang bringen. Sie ()abcn aber banptfiid)(td) fotgenben (Sinn.
OL. '5)ic ä^eid)tc oor bcm ^M'icfter ift eine *:lVid)te oor 0>Witt, ba bcr
^ricfter bcr Stcdocrtrctcr (^bttec< in. :^sn bcm !:2^itfUmd) , beffcn ^in^-faffer
bcr *i^atriard) oon lt\niftaiitinopct ^s 0 t) 'i 'i 'i <^ '^ be-r S'^ftcr im 6. ,^sabr
l)nnbcrt fein fod, Unrb bcr ^i>önitcnt 00m ^l^ricftcr ermahnt: Spiritualis tili,
eg:o confessiouem tuam primario et praecipue uon recipio, uec tibi
absolutiouem coucedo, sed ])er me Dens peccatoiuui tuoruiu cou-
fessiouem suscipit et per nostraui vocein liorum remissioueui dis-
pensat et largitur.
ß. 5(nd) cntl)a(ten fo(d)c ?(iivfpriid)C einen ,s>inmet^^ auf h([^^ 93cid)tgc^
^cimnic^, loobnrd) jcbem ^sönitentcn bic Sdiam über h<\<t> 53efcnntni^5 benonnnen
luerbcn foK. Qm (Snd)o( ogi um , bcm litnrgifdjcn 53nd)c bcr gricdjifdjcn
^irdjc, mirb ber '^l^önitcnt gctröftct : i^^iater, ut quid ad Deuni et ad
me accessisti? Ne verearis: uon euiiu mihi, sed l)eu, eoram quo
stas, peccata tua annuutias. (Marteue, I)e ant. Eccl. rit. p. 2 1. 1
c. 6 a. 7 ord. 20.)
746 B^fiter 2:cil, S?on ben Saframenten im eingclncn.
y. ^ie ^eid)te üor (Bott umfaf^t bei bcn 33äteni f)mtfti3 nur (äf>(irf)e
©ünbcn ober aber fd)iuere ^ünbcn, meldjc iin '^?id)tcrftiit)l ber 33uj3e fii)on
iinc^gclnffcn fiiib.
0. 5(ii nnbcrcii ^tcüeii luirb ba*? ^iiiibciibcfcimtni-o nor (^3ott aUein
bcr öf f cnt lidjcii 53cid)te öcöeuübcnjcftcnt uub bereu i)^otuicnbiöfctt iu ^Mb^
rebc cjeftcUt.
5. 9?ectariu^> (j ?)91) uub und) if)iu oud) aubcre or teutaUfd) cn
ta^'iimt h:<< :^ i f d) 0 f e l)abeu btc ^cid}te abgefd)offt. X^al)cr ift fic uidjt göttlidje,
^uf^m-.oitcv^o. ^^j^j^^^.j^ jjjj^. „n,,i,-^^^^j^^j^. (?iurid)tuun.
^Jkctariu^^ I)at teiue^Mucg^o bic gel) et nie 33eid)t ab9efd)afft, bie im
Oriente nud) uad)()er aüiienuMu bej'tc()en blieb, fouberu bnö5(nit t)c§ ^ug=
p r i e ft e r e^ , beffen J?'Uuftioueu fid) auf bie ö f f e u t (i d) e ^(uflage belogen.
S3c)(. Palmieri, 1. c. pag*. :>7o sijq.
i'co bc!-^^' vofjo ^- ^^'^^ ^^'^' Ö^rofu fiil)vte bie ficl)einie 33eid)t uid)t ein, fouberu
gcoen bcn 9ijif;=uieJibet fid) iu felueui 2d)rcibeu (\\\ bie ^^ifd)öfe (lanipauieu^o (Ep. 168) nur
iXn 5jSdrf)Uv' gegen ben ^IVif^braud) bcr öffcut(id)cu ^^U'id)tc. ^a ber oou ben Üiefornuitoren
augefül)rte ^^ricf ift foi]ar ein ^^^euuMo für bie (S^'ifteu^ ber gcl)einieu Seii-^tc
iu jener ^eit, ta Ceo hk 5(bfd)affuug gciuiffer 'yiif^briiudjc baniit begrüubet,
tt> genüge jnr lTt\id)(affuug ber 3üubcu, biefelben iu ge()einier 33eid)te beut
^riefter ^n befenneu.
Onno^mu 111 '^' ©bcnfouienig \)(\i Qnnocen;, III. hk 33eid)te eingeführt, fouberu
itnb bie i^cirf)tc. nur auf %xm\'^ bcc^ götttidjen (^3ebotec^ bie ^eit feftgefe^t, inucrbalb meld^er
biefc^o (5^ebot erfüllt u^rben ntnil.
IV. ^iV% materia remota bcv 5^nJ3faframcntee> ift (§ 201), ift and)
materia iiecessaria ober libera seu sut'liciens bec^ fafranteutalen ®üuben^
befeuntniffe^^.
cimfinstan- ^' ^^"-' ^^"^ ^oguui , baf? alle uod) uid)t birett uad)gelaffeuen Xob^
tiae spociem füubcu fpeciell gebeid)tet n>erben niüffcn (n. II, 8), ergibt fid) and) bie 9^ot=
uKgnivauii's. UUMibigteit , bie '^(y\)\ uub btc circinnstantiae s})eciem mutantes }^\x
beid)ten. T^iec^ ertlürt bov !Iribeuliuuui au«brücflid) (Sess. 14 de poenit.
cap. 5; can. 7).
($ine Streitfrage bcftel)t nur barüber, ob uub intuieuieit bie cir-
cnmstantiae specieni (ujurarcoites gebeiditet werben muffen. Tiefe^o faun
mol)( uid)t geleugnet u^erbcu be^üglid) fold)cr llmftäube, burd) U)eld)e eine
läfUid)c ©üube ^ur Xobfüube mirb. ^eun ect muffen ja alle 2^obfüuben
al^^ fold)e gcbcid)tet merben; and) erfliirt bie^o ber 9Uunifd)e 5^atcd)iö^
muö auc^brüdlid) (P. 2 c. 5 q. 47).
Ob aber and) fold)e llmftäube ;^u beid)teu finb, bie eine ^obfüubc,
ol)ue bereu (Specie^^ ,^n (inbern, betrcid)tlid) erfd)H)cren, 5. 5^. iiitentione,
duratioiie, modo, extensione actus u. f. m., ift beftritten. gür bcibc
5lnfid^teu ftcl)eu bebenteube ?lutoritäteu \\\\'i> planfible (^rüubc.
2)ie 5lnl)änc|cv bcv ncgntincu ?-)i\nuung ftiibeu ficf) bc[oiibcv!§ baraiif, t>a\>, bo§
3:ribcntiniiin mir bic specieni mutantes iicmit, uub bic cutt]ccicuftc()cubc 9tufid)t lcirf)t
gu ©fvupctu füdvt; bi? bcv af firui ati ücu licvufcu fiel) bavauf, boß füv bic circum-
stantiae notatjiliter ai/f/rarantcs bicfclbcu, iu bcv t^'atuv bcv @arf)c (ici^cubcu @rünbe
fpvcd)cn, Uiie füv bie specieni' mutantes, U)a§ jcbod) uirf)t iu jcbcv 33c3icf)uug vidjticj fein
büvftc. 33iil. Ballprf}ii-I*(il})fferi, 1. c. V pag-. 184 sqq.
watcdciic uu^ 2. Tag uni)erfd)nlbcte, materielle llnoollftänbigfeit be§ ^c^
iuiaitänMflfcitbcv!cnntuiffe!3 beffen OMiltigfeit nid)t beeintväd)tigt, mar allef,cit Cel)re ber ^ird)C.
ii^cirtjtc.
@^ folgt bkt-> aud) mie au^o beut C^eifte be^^ (Sl)riftentnm^o, fo an§ bem all^
gemeinen ®ruubfa(je, baj3 (5)ott 5U Unmöglid)em nid)t oerpflid)tet.
§ 206. 3)ic ®cnugtf)imng. 747
§ 206. ^tc (^euugtfjming.
S5fl(. Palmieri , De poenitentia. Th. 36 sqq.; Ö5i()V, 3)ic ^ei(i(]cn @o!romente ber
fatf)oltfdjcu tirdjc. II § 24 ff.
I. T^ie (^cmigtljinuig in Q3cäic^ung auf bic (Süubeii im tuciteften . 2258.
©innc ift eine 2Ö i c b e r 13 u 1 111 o cl) im 9 b e s^ b u r d) b i e f c ( b c ti 0 e v | d) it U S\tcu" Inue!
beten (£d)aben^. ^rlSe'SS
T^crfclbe be|*te()t iu-jart)tev
1. in ber Qboii gcrnnbten (^t)vc. Dbuiolfl (£f)riftu^> uodfommenc ''*"^'""
^cnugt()nnng cjeteiftet l)at, fo ift bod) bcnt ll\'cnfd)en irgcnbinetdie @enng=
t^uung möglid), une unr nud) (^ott bnnfcn fönnen, obmol)! unr nid)t unfern
gnn;^cn fd)nlbigen 1)nnf abtragen;
2. in ben 3ün b cnf ol gen , U)eld)c bie ^ünbe in beut ©ünber ^n^
rücf(äj?t. 5(nd) jn beren V(ufl)ebnng beftetjt eine nioratijd)c i^erpflid)tnng.
T)ie 33ugcn, infofern fie biefen ^^mecf l)aben, finb rein nicbi^^inal;
3. in beni ber .Slird)e gegebenen ^(rgerniffe. I^ie ^Inorbnung ber
I)ieranf be^üglidfen ^^nfu' ift ^([d)z ber änfleren ^ird)enbi^^ciplin nnb ber
9?n^en ber C^kjanitljeit bie babei maf^gebenbe flieget;
4. in beul beni 9täd)ftcn ;,ngef (igten Sdjaben. 'Diefe Sati^-
faftion mirb 9icftitntion genannt.
5»ier i|"t nnr bie bliebe uon ber (^ott ^n tei|"tenben ^ati-ofattion.
II. "Die (^k'nugtl)nnng, non ber mir jel^t reben, ij't bat)er bie ^l^ieber^
gntniad)ung be« bnrd) bie 3iinbe (Mott ^ng e f üg t en llnredjte^o.
4")ier ift nnn uneber ^n nnterfdjeiben
1. \>k (^enngtt)nnng (\U blofler !itngenbaft nnb \>k fafranien= _,.,2-^''-
i([\t ©enngtbnnng, bie al§ pars integ'ralis bee> ©afraniente-o ein 33cftanb= n)minfl"a&
teil ber materia 'proxinia be^o 53nfliafranientec^ i|*t. %U Xngenbaft ge()brt ^flKnuäi?
bie (S)enngt()unng ;,nr ^ugenb ber (^kreel)tigfeit nnb ift ein l)J?onient ber ^atiofartion.
^^n^e, bie im .v>er,^en 'Kene, im lh*nnbe ^^-^etenntniv, im 5föerte (35enugtt)nnng
ift. 'i^gl. S. Tli. Snppl. q. 12. 1)iefer S^ngenbaft uürb babnrd) pars
integralis sacranienti , ba|3 ber *}.^rie|*tcr eine .yi leif'tenbe @enngtl)unng
anferlegt nnb ber '^Hinitent biefelbc anninunt ;
2. bie (5^enngtl)nnng, insofern fie ift
a. eine "iD i ^^ p 0 f i t i 0 n auf bie ^iedjtfertignng, satisfactio pro cul])a. ^ s^ik».
@^ fragt fid) nnn, iniiMefern uon einer (^enngtl)nnng beci Ü)knfd)en ^'/H-rcu/pa!''^
für bie @ünbenfd)nlb nnb, in ^^erbinbnng mit berfetben, für bie emige
©träfe bie O^ebe fein fann. @^^ iierftel)t fid) non fetbft, bag ber '3J?enfd)
eine satisfactio de condigno für bie ^Bdjntb nnb emige ^Strafe nid)t (eiften
!ann. '^iefc l)at (^briftnc^ uerbient, nnb nnc< mirb fie o^ne 33erbienft mit
ber 9?ed)tfertignng ^n teil. '-l^gl. 11. 1086 ff. ^amit i|*t aber nid)t gefagt,
baf3 bie C^>enngt()nnng be^o 3ünber^o ^nr ^^idjlaffnng ber Sd)n(b nnb cmigcn
<Strafe nnb überbanpt ^ur ^liedftfertigung in gar feiner 5ßeife nnb gar feinem
(Sinne ^iwxv:^ beitragt ; fie ftel)t iiictmel)r jn berfelbcn im ^>ert)ältni^? ber
Qmpetration, in]ofern fie bie (S)nabc beringe nnb ^Hiet)rnng uon (5)ott
erlangt, nnb ber T) i^opo f i ti on, infofern fie hk @igenfd)aft eine^> opus
salutare l)at; fie ij't ja bie fräftigj'te ^Huflernng nnb (Erprobung einer mal)ren
^uggefinunug.
'4^ag be,^)eugen niete ^teüen ber 1} ei (igen Sd)rift, m bcnen bie
(Sünber jur S3nge ermabnt merben, 5. ^. Coiivertimini ad me in toto
corde vestro, in ieiunio et in fietu et in planctu. Joel 2, 12. 'I)ic
Tic SMtisf:
1.1-.. l.u.-i
6UMuöl)ii(ii-l) bhi
lu'ii miri) (im
lafiomniti'v ,vit
748 B^tieitcv ^eil. 5?ou bcn (Safvamcntcn im cinsetneit.
^Hniiutcn erdntgten burrf) if)re 33uf3e 9^ad)(a|l bcr ©träfe iiiib bcr 2il)ulb.
^ov XHlmofeii mvh liiiufig aho ^IltMttcl ^iir 9^ad)la]"fung bcr ^ünbcn gcpricien:
Eleemusyiia ab oiniii peccato et a inorte liberat, et iioii patietiir
animam ire in teiiebras. Tob. 4, 11 ; ug(. Lue. 11, 41. ^cjl. aiul)
11. 1745 il
Ob bie C^ii'vcriitcu fiiv Infjficfjc Sünbcu eine sati>f;ictio de cond'ujno leiftcu
unb [omit bie ^^uidjlnffiuu] boiiclbcii de condion,» ucvbiouen tömicu, ift eine t{)cü(oi]i|i1)c
©tveitfia(]c. 'ilicucvbiiu]!? ucvteiDii]t ^|^ a l iii i c v i (1. c. \mi^. 188 sq.) bie D c v n c i ii c u b c
^^fnfidjt; '
b. c i 11 'JJi i 1 1 c l ;, it r :)t n d) ( n f [ u ii 13 b e r 11 a d) c m p f a 11 13 c n c r
2 ü iibcno er c^e billig 5 iir ü db l eibcnb cii 3citlid)cii ^iiiibciiftrafen,
satisfactio pro jwena. riefe 0»kMnintl)iimui pflegen hk Xl)Cü(ogeii I)ier
eiiigel)ciib 511 erörtern.
III. Über bie i\\U\^i genannte C^enngtljnnng für bie nad) eingetretener
i?)icd)tfertigiing bleibenben ,-;eirlid}en Strafen gelten folgciibc ^mei !Il)efeu:
-'t':^ _ 1. (Sc^ ift 1> 0 g in a , bajl bei bcr Vergebung ber 'Siinbcn bnrdj bi>5
'^^nf3iafraincnt ober bie nollfoinmcne ^)i\nie jiinir bie Sdjiilb nnb eiuige Strafe
nad)gelaffen iiun-beu, aber ineifteii'o nod) ,';eitlid)C Strafen 511 einer
iüiK'2 tvöieu'n'b p r 0 p 0 r t i 0 n i c r t c n 3 ii li n e f ii r bie 3 ii n b c n a b ,ui b ii n e n b 1 e i b e n .
a. ,(\\m\ riditigen ^Hn-|tanbniv bicjcv ^al^u'c^ i|t ;,n beadjten.
a. @r be,;icl)t fid) auf 3tra|en für nad) ber ^^anfe begangene 3iin=
bcn, alfo lucbcr auf 5'olgeii ber (irbjiinbc , nod) auf Strafen ber Süiibeii,
bie biird) bie laufe getilgt unirben. Q-n ber Xaiifc luerben niimlid) mit bcr
Siinbeiifd)iilb and) alle Siinbcnftraren nadjgclaffeiu
,j. Tic Strafen, uon bcneii er fprid)t, fiiib poenae rindicativae,
nid)t poeiiae inedicinales.
Y. Uiiferc l:i)efc entl)iilt nur, unvo gcioöbiind) geid)iet)t, ol)iie auv=
5iifd)lietlcii, baf; in geuufjen Js'üllcn axui) burd) bay ^^nf3iatrainciit ober
bie uolUominene iUcne alle ;,eitlid)eii Strafen nad)ge(affen merbeii.
0. Sic ift biird) bie gegen bie ^Ji c f orni a to r en gerid)tete 'Definition
bcv 1 r i b c n t i n n in v Ö) l a n b c n v f a 1^. Saiicta S ynodiis declarat, fal-
snin oiHiiino esse et a Verl)o Dei alieiiiini , enlpani a Domino uuii-
quani reinitti, qnin iniiversa etiani poeiia coiuloiietur. 8ess. 14 de
poeiiit. cap. 8. Si qnis dixeiit , totam poeiiam simul cum culpa
lemitti semper aDeo, satisfactionciiKiue poenitentium non essealiam,
([uam fidem, qua appreheiidiiut, Oliristum pro eis satisfecisse, aua-
tliema sit. L. c. caii. 12.
b. 'Der "^MMuci«? für biefcv Dogma ergibt fid)
a. a u V ber b e i l i g c n S d) r i f t , bie UMcberl)o(t 5\älle er ^iiblt , in
_'L't>
■5anknnva\\'n'iu bellen bic Siiiibcii nadigelaffcn , aber Strafen über bie Sünbcii oerl)ängt
^'' ^'^- ^^''•'^- unirbcn. tH b a iii marb bic Sünbc iun\sicf)cii , aber er innj3te, uüe ©ott e^
ibni angcbrol)t, ein Vcbeii ooU \n^\ OJh'ibcn , Sorgen nnb ^leiib fü()reii nnb
ftcrben. 5I5gl. Gev. :>, 17 sqii. IKofec; unb '.Haron oer^iel) 6^ott il)reii
llnglanben nnb ibr ll(if3traneii, aber ^nr Strafe folltcn fic bav getobte ^'aiib
nid)l betreten, '-l^-^l. Num, 20, 12; Deut 32, 48 sqq. So lief; %m
and) bein Daoib ocrfünbigen: Dominus traustulit peccatum tuum . . .
Verumtameu quouiam blasphemare fecisti iuimicos Domiiii, propter
verbuiu li(»c filius, qui uatus est tibi, morte morietur. 2 Req. 12,
13. 14.
':2U.
Tic ;ieitlirf)cu
§ 206. 3)ic ÖJenufltljuung. 749
@d)on ou§ biefer legten ©teKc allein cr[tet)t man, \vk \a\\ä) bie ^'i^t'rpvetation
proteftantifcljer (S^-egetcu ift, bic ©trafen, uon bencn bie f)ei(ige ^cl)vitt rcbc , [eien nicfjt
üinbif atiner, fonbevn mir pr öferüa t i Der 9iatnr, ba bic begangene ©iinbe al^
alleiniger Ö5riinb ber Strafe be^eidjnet n)irb";
[j. a u ^S b c u l) (. ^ ii t e r n. "^er I)ciL % u 13 u ft i u u c^ fc()vcibt : Cogi-
tur liomo tolerare etiam remissis peccatis, quamvis ut in eam siinbcnfnä^^^^^^^^^
veiiiret miseriam , primiim fiierit causa peccatum. Productior est il^v^V^ua^Sev
enim poeiia quam culpa, ne parva putaretur culpa, si cum illa ;?''^^'^'''<.i'"^
finiretur et poena. In Joann. tract. iz4 n. 5; tvonfeucv.
y. au^3 bcv 5)uf3b icicipn n bcr friU)Cvcu 3al)r ()uu bcrt e,
bic auf beul (^Hauben bcrul)tc, bafs für bic luui) bcr Xaufc bci3am3encu ^ün^
bcn gcuiü()u(id} eine ,^citlid)c (Strafe abcjcbüpt lucrbcii uiiiffe;
5. au-o bcr bcftänbigcn *^|>ra^*i$ bcr Ä'irdjc, in bcr iBctdjte
iöugcn anf^itcrlcgcn uiib bereu ^nn-ridjtiuig uom ^^ijuitcutcu f)U ucrlangcn.
äin'uu bicfe i^Hiuni nid)t ^u rein polt,^cilid)cu l)iafn"Ciiclu ober rein cVocctifd)eu
^efferiing^öniittelu im ilsbcr]prud)c mit bem (steifte ber ^'ird)e bcgrabiert
merbcu foKcu, fo feigen fie ben (5^lniibeu ber Vurd)e Doran^v bafs bcr becjnn=
bigtc 2ünber aiid) luni (Mott ,";u einer satisfactio iierpflid}tet ift;
£. a n x^ b e m T o g m a u 0 m 5 ^' 9 f ^ 11 ^ ^'^ '^^11«^» (S^'ifteus bic in bicfcm
^^^ben Uüd) nid)t abiicbüfuen ^eitlid)en Sünbenftrofcn ;,nr inn'aui^fc^uuö l)at ;
^. lUt^o fültjcubcn r({fio)tcs theologicae (Trident., Sess. 14 ^^^ ,^..,,i,f,;|:|!-,,„. ,
poenit. cap. 8): loizicn.-.
aa. d^^ cntfprid)t ber gLUtlid)en (sW r eel) t ig t e i t, ba|^ biejenigeu ftrcugcr
bcljoiibctt, meldjc nad) erlangter ^)ied}tfertigung trol3 bcr (*>)abeu bcv l)eiligeu
(i^5eiftC0 iüiebcr füiibigen, alc^ biejenigeu, uie(d)c bor ber Üanfc gefcl)lt l)abcn.
[ijl Tic (^) cred) ti nt'ci t (^Vntec^ bertangt and), \>a\\ je nad) Sri)UHn-c
luib ^al)l ber Süiiben ein Unterfd)ieb in ber ^Hl)anblnng ber ^iinber flatt-
finbet. Tiefer Untcrfd)ieb beftel)t aber nur in ben gröneren ober tleincren
5cit(id)cn 3ünbcnftrafen, ba in '-^x^^ng auf 3d)nlb nnb emige Strafe alle
©ünbcr boIÜomnicn gleid) bel)anbctt loerben.
YY- ^^^iid) finb bic ;,citlid)cn Siinbenftrafen ein bor,;iiglid)CO ilU*ittc(, ben
3)(cnfd)cn bor meitercn Sünben ;^\\ bemal)ren.
2. (S^o ift Togma, h([\\ bie bon (i'5ott anferlegten 5eitlid)en Strafen vi,"nIiirt,on
b n r d) f r c i Uli 11 i g c b 0 m ^ ii n b 0 r g e l e i fi e t e S a t i v f a 1 1 i 0 n a b^ iriubnnivafni
gebüßt lücrbcn fi)nnen. " So" S^
a. 5(nd) biefer Sat; ift gegen bie ^)i c f or lua t or en bnrd) ba^o Tri tnua lucl•^cu.
bentinnm i\U Togma ancgefprodien nunbai : Si quis dixerit, pro
peccatis quoad poenam tempuialem minime Deo per Christi merita
satisfieri poenis ab eo intlictis et patienter toleratis vel a sacer-
dote iniunctis, sed neque sponte susceptis , ut ieiuniis, oiationibus,
eleemosynis vel aliis etiam pictatis operil)US, atque ideu optimam
poeniteutiam esse tantum novam vitam , anatliema sit. Sess. 14
de poenit. can. i:). Si ([uis dixerit, satisi'actiones, quibus poeni-
tentes per Christum Jesum peccata redimunt, non esse cultus Dei,
sed traditiones hominum, doctrinam de «ratia et verum Dei cultum
atque ipsum beneticium mortis Christi obscurantes, anathema sit.
L. c. can. 14.
b. Ter iöemcic^ für biejeu ÖHanbenofal^ unrb er()oben
a. a n s:^ b e r l) e i l i g c n S d) r i f t. jpierl)er gcl)örcn alle oben (n. 2259) ,^.^ ?,^;;„-.„„^^
angcfül)rtcn Stelten, an bencn (^ott bie (^ünber. ermal)nt ^nr ^ufle für bic bcv joitucici/
eünbcnfdjnlb. ^{Uninen fie aber @enngtl)iinng Iciften für bic ©d)u(b ^^^'^^/Jf^t.^^'^
iiUen 'iMi[;Mo
ciplin.
750 3^vcitcr Teil. 9?on ben ©afromcnten im fingclnen.
inib ctpigc Strafe, bnnn inclnic^r für bic jeittirfjcu ©iinbenftrafen. Übrigen^
luerbcn [ati^ofnftoriid)e 'l'otvh and) au^obrücflicf) nk^ SDiittcl 5111* ^Ibmeiibiing
5citlirf)cr 2ünbciiftrafcn gepricfcn : Si clausero coeliim et pliivia non
fluxerit et mandavero et praecepero locustae , nt devoret terram,
et misero pestilentiam in populiim iiieuin : conversus autem populus
mens, super qiios invocatum est nomen meum , deprecatiis me fu-
erit et exquisierit faciem iiieam et egerit poenitentiam a viis suis
pessiniis, et ego exaudiam de coelo et propitius ero peccatis eorum
et sanabo terram eoium. 2 Paralij). 7 , 13. 14. Repente loquar
adversus geiitem et adversus regnuui, ut eradicem et destruam et
disperdam illud. Si poenitentiam egerit gens illa a malo suo,
quod locutus sum adversus eam, agam et ego poenitentiam super
malo, quod cogitavi ut facerem ei. Jerem. 18, 7. 8. 33i3l. Dan.
4, 24; Toh. 12, 8. 9; EccIks. ;\ .3:5;
lic ^ibbütuiin '■^' ^^*^'^' ^^^^ ^^^' ^^^^^^'^'^^- t»ip"^^it^'^ peccata etiam eorum, qui-
bcv ioiUici)cn bus iguoscis, uou reliquisti . . . .; ignoscis confitenti, sed se ipsum
punienti. Am/., Knarr, in Ps. bO n. 11. In melius quippe est vita
mutanda et per eleemos^^ias de peccatis praeteritis est propitian-
dus Dens. Aug., Knch. c. 70. (Sv ift nid)t notiucnbig, U^citcrc 3c»9niffe
au,^ufü()reii, ba fclbft bic ^f^cfornintorcn, uüc (Sl)ciiuiit; unb (Satöin, 5ugcftcl)en,
bnfi bic rcfDrniatoriid)c l'clirc bcn 5(iiv|prüd)CH bcr '^\itcr uubcr|pricl)t. ®o
fd)rcibt (Saluiu: Video eorum [veterum] nonnullos, dicam simpliciter
omnes lere, (Quorum libri extant, aut in hac parte lapsos esse aut
nimis aspeie et dure locutos. Instit. clirist rel. 1. 3 c. 4;
.7. rtu^^ bcr ^■> uf; b i vcipn n bcr alten ^ird)c, bic nubcrnfaK^^
üonftiinbig finnloc^ unirc.
iV. golgcubc ^)sunttc finb nun uod) über bic foebcu erörterte ^c*
niicitl)uuug 5U bcad)tcn. .
1. ^Tic uou bcn (Mcrcd)tfcrtirttcn gelciftete (^knuigtljiiuutj für 3citlid)c
ino poona ift tBüubcuftraf cu ift eine satisfactio de condigiio. ^i([\\\\ bcr (^5crcd)te fid)
*^'' ''^'"* '"""■ fclbft de condigno bic '-I^ernicl)ruHg bcr l)ciligiiuid)cnbcu (^)nabc unb ba^
eUHi]c Vebcu ncrbteucu n. 1798), fo fann er um fo me^r satisfactio
de condigno für ^citlidjc Strafen leiftcu. 1)av ift aud) bcr Sinn
bcr tribcntinifdjcu l^ebrc (Sess. 14 de poenit. cap. 8). j]ur satisfactio
de condigno uierbcu bicfclbcu ^cbiuginigcu crforbert unc ju einem actus
meritorius de condigno. ^^gl. n. 1774 ff.
2. ©^ fragt fid), in uicld)cni '^^erl)ältuiv biefe satisfactio i)ro poena
ftcl)t
^. J!27o- a. 5nr satisfactio iwo culpa. T^a«o 53crl)ältuiv bcibcr i|t hat^ innigftc
sau>STo 1.10 unb uiefcutlid)ftc. I^cuu iubem 0)ott um bcr uucnbtidjcu i^erbieufte (S;i)rifti
g,.,;'i'^J^":\i5"I„.oUullcu ed)nlb unb Strafe uad)läßt, forbcrt er 5ugleid) nom ©üuber, bap er
oi.ip.i. in ^Kevciuigiiug mit bcn ^crbiciiftcu ßljrifti aud) fciuericil^o eine proportio-
nierte (V)cuui^tl)uuug Iciftet, unb infofern bcr Sünber uid)t frcimiüig 5U biefcr
ÖK'ungtt)uung bereit ift, legt ibm (>3ott ^cittidje Strafen auf unb nimmt fid)
baburd) gteid)]am fclbft bte uou feiner (^ered)tigtcit gcforbcrtc Satic^faftion.
>'scvii?unK> bov ^^- S"^" satisfactio, bic jur ^i £^^p ofi t i 0 u anf bie 9icd)tfcrtig.nug
sIüisfacTio ino unb mitbin jur l^iaterie be^ ^.^ußfaframcntcc^ gebort. Qiifoferu bcr ^AMtle,
aic^ ^cnn9tl)uuug ^u leiftcu, ein mcicntlid)€r ^^cftaubtcil bcr Xugcub bcr ^ußc
>arvamcnu'^ ift, gcl)ört Cr uicfcutlid) ,yir Dic>pofitiou unb ift i)ars essentialis materiae
^a umun .v^. g^(.j.3^^^^gj^^i^ ^'K\ix Wxik ift abcr immer tu bcr gültigen ^^euc fd)ou eut=
Tic satisfactio
poi'iia ,^uv
itisfactio
liJatcrio bc-
§ 206. ®ie (55eniU3t[)muu3. 751
galten. ^119013011 ift bic U)ivf(iii)c 5(nfei-(ei3mu3 itnb ^Hn-rifl)tmu3 einer fn!ra=^
ineiitoleii Sati^ofafttou uid)t pars esseiitialis, foiibcru mir pars integralis.
^ie grage, ob bev 2üiiber, baiiiit bic ^os^fpredjung gültig fei, uiciiig*
ftcn^ iniplicite ben ^mKcu Ijabcii iiuif^, bic ■auferlegte ^l^uflc 511 üerriel}tcn,
ift bcftritteii. 53ic(e !I()eo(ogcu bcjuljeu bicfctbc mit bcm l)et(. X()oma§ imb
(Smire-^, c\ci^m (£co(ii^5 mib anbere , mcü ber "i^ricftcr bic 33iij^c traft ber
@(i)Iüf folge matt auferlege; mau föuue aber \mi]t burd) biefelbe üou
feiueu Süubeu gclöft mcrbcu, miil)rcub umu fiel) berfclbcu glcidijcitig miberfetse.
3. 1)ie faframeutaleu il3uHmcrfc bcunrfeu bic ^Jiad)laffuug ,^citlid)er .^^.j^.j-^^,;y^j ^^,^.
^üubeuftrafeu ex opere oj^erato, ba fie ein 3^ei( bc^o '^-^uf^faframeute^o fiub. farvanuutafon
Sie l)abeu mit()iu eine l)ö()erc, imm ^^^uf^faframcute eutlel)utc .straft, aU bic -'"'"■'"'•
uämlidjcu ^-ii^erte liiiltcu, meuu fie alv au h er f a frauicu tat e (S^euugtljuuug
ucrridjtct mürben, bic uur ex oi>ere operantis mirffam ift.
'4?a bic faframeutalc 93u)le ex opere operato mirft, ift il)rc '-liMr!^
famfeit u n f e l) t b a r. X)ie aujlcrfaframcutaleu ^^^unmerfe ber (^eredjteu, uietd)e
de condiyno bie 'Jtad)laffuug ^^citlidjer 'Süiibeuftrafcu bemtrfeu, fiub ber
göttlid)eu 5(cceptatiou uufel)lbar geunjl, meuu fie bic 5;i(guug ber ^eitlidjcu
Strafen im gegfeuer ;,um ^^mede l)abeu. '4^agcgcu mill (^5ott voluntate
ahsolnta in biefem iU^ben mand)c Strafen ucrliangen, für bie er bec>l)alb
eine (sknngtl)uung nid)t annimmt. '^H^fpielc bierfür fiub l^auib unb OJiofe^o.
4. '5)ie Xl)eologcn nuterfnd)en and) bie J^-rage , ob bic faframeutaleu -^^^^nfi^JIi't 1,^1-
^ullmerfc nur meritorifd) ober and) pönal fein muffen. IHuv ber 9Jatur )>ifjauuMit>ihn
ber Sad)c bcial)t ber beil. !Ibomav mit ben meiften ^Hiitoreu biefe grage.
Ad lioc (juod aliqnod opus sit satistactorinm oportet quod sit bo-
num, ut in lionoreni Dei sit; et j)oenale, nt per lioc aliquid pecca-
tori subtraliatur. S. Th. Sui)pl. q. 15 a. 1. Qu ber flieget fiub febod)
alle 33nf^merfc, 5U beneu nad) 3d)rift unb Xrabition l)anptfad)lid) (^ebet,
Saften unb ^Hlmoieu gel)bren, loegen ber baiuit ucrbunbcncu iytül)e pönal.
^Hud) bac^ ucrfteljt fid) oon felbft, ban bie Vnft unb bic Ciebc, bie ein ^erf
leidjt madjt, ben meritoriicbeu unb fativfattorifd)en 'Unnl be^öfelben uid)t min*
bert, fouberu oermel)rt.
5. 'ilnmn bie Sativfaftiou de condia'no :\\ui)(affung oon Strafen ocr= .. ;-'.'■ .
bleuen foll, fo mii)? fie ?j/ ^latu (/rat/ac oerrid)tct merbeu. l^sui Staube ;>,nt bcv fana^
ber Ungnabc geleiftete ''M\]n\ mirfeu nur a(c< Die^pofition unb inipe= """""" ^'"'^^''
tricrcu, ober, meuu mau loiK, ocrbieuen de roiujruo 9iad)laffnug oon
^eitlirfjcu Strafen für ben galt , bajl fpiitcr bie .Dkdjtfertigimg mirtlid)
eintritt.
(). ^ic faframcntale ^>uile fanii fomol)l oor aU$ nad) ber i^K^fpred)nng
iicrrid)tet merbeu. Ci'c^ ift babcr bereu ^^crrid)tiiug oor ber ?lbfolution nid)t
uotmeiibig, mie auc^brüdlid) entid)iebcu ift oon Sirtno IV. gegen *:)3etriho oon
Dc*ma, oon '^Üe?.-anber VIII. gegen bie :^vaufenifteu (proi)p. 16 — 18), foune
burd) bie ä^ulleu Unigeiiitus ipropp. cS7 — 89) unb Auctorem fidei (proi)p.
34. 35 ). 3a tt> ift ([\\ fid) n ü 1^ l i d) e r, bic "^wy-^z n a d) ber !i'oc<fpred)ung
5U oerrid)tcu , ba ber W\]]ix bann fid)erer im Staube ber Ohiabe ift unb
bal)cr de condigno (?»)enugtl)nnng Iciften faun; uur aiuo mebi^ynalen
©rünbcu faun b(\§> Gegenteil l)eilfam fein.
7. 'Unn- faun bie satisfactio Iciften? Qnfofern bie '^>uf3C 5iir Di^'=
pofition <[\\\ bic i7icd)tfertigung iiub %\\abz gcl)ört, unb infoferu fie m c- tanu
bi^iuat ift, faun fie felbftocrftänblid) nur ber iBüfu^r oerrid)ten. Qnfoferu
fie bagegen rein oinbifatio ober f a t io f af't or i f d) ift, faun fie ucrmögc
■^eiiiv id) = .'ö upjji'vt, Atoiiipcuöiuiii bei I luimatif. II. 'l. 4:8
i!i't'vuoiu'niri)tcu
,viniii bi-'ö 'J^iiK
üifiiiiiuiitro.
Tic l'lliiolution
752 3^1'Piti'^* 2:ci(. 93ün bcu ©afraincnton im oinjctucii.
bcr ©cniciiifdiaft bcr .^pciliiiGn aml) ein onbcrcr (ciftcii. T)ae> c^itt mibcbiiu"jt
UDii bcr iiid)t|iürainciitalcii ^^utlc !^ic fafi-amciitale 33n|lc baöcgcii, lucil fic
biird) Mc 2d)lüf|dncU)iiIt bcm '^-^iiilcr aiifi^clcgt uub mit bciii J^öiiBiafraiiiciit
ncrbiiiibcn i]t, Umn imiii iiidjt c i gciimii d)t i i-j uoii einem aiibeni iierrid)tcii
laffcii; iiiol)l aber fmni bcr '.!HMd)tuatcr, imho bic i)()e.iia viiidicativa betrifft,
(Uho triftii^cr Uriad)e fold)ec< c^eftntteii. ^n^l. S. Tli. Siippl. q. i:) a. 2;
iu"^l. and) prop. 15 damiiata ab Alexaiidro VIT.
§ 207. Js'üri" »»^ 3vcubcr bcv i^iif;faframcHtcy.
U>i](. l*<ilii('n'rt. l»e iioeiiitfiilia. Tli. 12 .sqq.; (M i l) v , 3^ic liiMliqcn Safvniucntc ber
fatl)oli)d)cn ftivd)c. ]T § 1). 11.
T. "Tie 5 1^^*111 1^«^^^ ^> 11 |lf 11 f rameiit c V f i ii b bic ^-li>orte bcr
'.H b f Ol 11 1 i 0 11. Forma lniius sacraiiieiiti sunt verba absolutioiiis,
qiiae sarerdos piofert, ciiiii dic.it: Kpo tc. absolvo etc. Coiic. Florent.,
Decr. pro Aim. Docet saiicta Syiiodus , sacramenti Poeiiiteiitiae
t'oiniaiii, in qua pracci[)uc ii)siiis vis sita est, in illis ininistri ver-
bis positain esse: Kgo te absolvo etc., qnibus (iuideni de Ecclesiae
sanctae more preces quacnlani laudabiliter adinn<>uiitur : ad ipsius
tarnen t'onnae essentiain nequaiiuam spectant neque ad ipsins sa-
cramenti administrationem sunt nec-essaiiae. Cove. Trideiit., Sess.
14 de jtoenit. cap. :>.
1. '^oi^ma fiiib bc.^iii^tid) ber ^Hbioliitioii bic bcibcii ^iiMil)rl)citeH,
i''';""^'^*^' ^'■'»- a. bau bitrd) fic bic ^Juu1)Iaffiim-i ber 3iinbcu iitdit blon be f (a r i er t,
in nctiis iu.ii- lonbcrii instrumentaliter bcuurtt mirb ministerio sacerdotis. T)a^>
''■''"'• ergibt fid) |d}on aiho ber Saframeutalitiit ber '^^iqlc; beim ein ^nfnuiicnt
bemirft instrumentaliter, univ Cv aubciitct ;
b. ba|l bie ^Hbfoliitioii ein actus iudicicdis ift, luic aiid) bie ^d)lüf|cl'
gemalt eine potestas iudicialis ift. Si qiiis dixeiit, absolutionem sa-
cramentalem sacerdotis non esse actum iudicialem, sed nudum mi-
nisterium i»ronuntiandi et declarandi, remissa esse jx'ccata confi-
tenti, modo taut um credat, se esse absolutum .... aiiatliema sit.
Sess. 14 de poenit. can. 11; ngl. cap. (>, Die rid)tcrnd)C ^)aitur ift ba^o
(i"igentiimlid)c am !;l^ii|lfaframeut. (i'v ift alfo bie i^K>fprcd}iing, mcldjc in-
strumentaliter bie '^i^irfiiiigen be^o i^>n|lfatraiiteiitec> l)eriiorbrim3t, .viglcid)
iinb mefentliet) ein r i el) t erl i d) er U rt ei l^o f prnd) bcv '^VMd)tiniter^>, bcm
c>? traft bcrfclben rid)terlid)Cii C^5ema(t and) ^utommt, il^njlen anf^nerlegen niib
bic V'üC^fpredjung ;^n Dcrfagen.
'^iefe bcibcn r^)laiibenviiial)rl)citen mcrbcn non ben '13roteftaiiten gcleiig'
net, ob|d)on i^ntber nnb l)ieland)tl)on anfaiuvo bic iHbfolittion iiod) abo 5at'ra =
ment bcibel)alten iiuffen mollten (Apol. Conf. Au^-. art. 6). 5(l(ein ber
proteftantifeben !i^el)re uon bcu 3afraineii(eii geimiH ift biefelbc iiiebcr ein
actus iudicialis, iiod) causa instrumentalis ber ^iiiibenocrgcbitng. l'et?'
tereC^ ift imd) bcu ^)ieforinatoreii nur bie sola tides nnb bal)cr bic ^^Hbfo-'
hitiou nur ein ^Hft bcv ^|>r e b i gt am t c ^o , bnrd) ben bcr (^Manbc au ^ie
Siinbenoergcbnng gemedt luirb, nnb mitl)in nid)t eine llrfad)e, fonbcrn nur
ein llnterpfanb ober Siegel ber ^ünbcnucrgcbung, uiib meil biefe^ bcreit^o
bnrd) bie ITanfc gclciftet ift, fo crfeljcint bic 5(bfolntion and) abo eine ^x--
i nn er nng an bie Xaiife.
tfitantni.
§ 207. gorm unb ^^euber hc§ ^\\^\aha\mntc§. 753
3>ou Dic|er t)nrcti]'d)eu 8e()rc oerfcfjicbcu ift bie nttcrbing!? uinugeKjafte 2)oftrin bc§ sl'to.
l^omOarbcu. Um ou^^^ubrücfcu, ha^ niri)t bcr ^^riofter, foubcni (^Vnt. öie causa etücieus '-^^"^''^'^jj ^.'^, '''^""'
bcr @ünbenücvi]clium3 [ci, jagt cu, bcu ^vicftcr cvf(ärc ti(of3, ha\] (^)ott bie Sünbcii ncv*
geben {)abe, ä()nUcf) Juie ber iübifdje ^l^riefter hk §ei(itug nou bem Jdi^^atu^ beflavievt,
uicfjt aber beiiüilt l)ätte. ®abci bielt er jebod) Me ^JJotiueubigfeit beu !ikvojpved)ung feft, in=
beul (^5ott nur benen bie Sünbcn nad)(affe, luefdje [ic beidjtcn unb [id) ber 3d)lii[felgen)alt
nntcruierfen. Obmot)! bcr l'onibarbe [eine Tarftedung uabnrd} einigenmiBen rcftifijiertc,
[o ift biefelbe benuod) unridjtig unb bal)er lion bni Sd)üla[tifern, befonber^ Hon .f)ngo uon
@t. ilnftor, 3:f]onia§, Scotu^^ bofnnipft luorben.
2. 3Bir bctjcgiicn ,;inci gönnen bcr ^Hbiolntioib^uun-te, bcr iiibifa* -„t,if,,^-II;. „„t,
t { HC 11 imb ber b c p r c t a t i h c n. (i'rftcrc lautet 5. il-^. ego te ahsolvo, leliterc bopromtiiu' vii.-
(jingegcn ,v ^i Bens te ahsolvat. Qu bcr 0 r iciitat i f c!)c n ^trd)e ift '^^^""^^'"^'^'^■'"•
mit ber ciii^itjen ^luenaljinc be-o arinenifd)cu:)iituc^ bie b epr cfa tili c g-orm
in Ö5ebraiu1). ©ei3cmiHirtit3 bebiciit fiel) bie aben b(äu b i f el)e ^i^ird)c bcr
t n b i f a t i u c 11 gönn ; ob fic bi--^ 511111 12. :^a()rbiiiibert mid) bie b e p r z--
fatiuc '^dxwx bcmilite, iinrb luni iiuiiid)eii g-orfdjcni bejal)t, uoii aiibercn
oeniciiit. 5Iuc> biefen gefdjieljtlidjcii X()atfad)eii foUit aber, hi\y:, (i^riftii^o bie
5^'orni bc^3 53iiilfaframciitc{^ nur bem Sinne, nidjt aber bcin 'iö 0 r t ( a n t e
nad) feftgcfeljt t)at. ^^Iv^t. n. 18:i7. '-lin-nn bal)er bie bepretatioe goriii in
ber gricd)ifd)en nnb lateinifdien ^?ird)e gebrandjt uuirb, fo iimr bac; otfo ge
fpcnbete 3afranieiit o()ne ^^^^^''^^l gültig, loic aiid) bie jeUt bei ben @ried)cn
üblidjc gorui oidticj ift. Seit bem .Sioii^il oon Orient l)iilt bie senteiitia
communis für bie abenbliin b ifd) e ^iird)e bie inbifatiue goriu nidjt btof?
5ur (i-r(aubtl)eit, fonbern and) ;ur (Mültigfeit ber '^(bfolntion für not*
111 cn big. "^er 0>)rnnb bierfür ift aber, mie bie orientalijdjc ^i.>ra;i-iv beiueift,
nid)t barin 511 fnd)en, ba|l bie bcprefatiue gönn an unb für fid) ungültig
ift, fonbern in bem ^-li^illen ber >iird:e, ibreii ']3rieftern bie ^nr (Müttigteit ber
ÖOijifpredjnng crforberlidie Jii^^'^^bitrion nur unter ber ^u'binguug 511 uer=
lcil)en, ^([^ fic bcr norgefdiriebenen Vlbfolutioneform fid) bebieneu.
%\\ nnb für fid) bat jebe iiyorin ibro !iUn\^iige: bie inbitntinc Inf^t bie rid)ter== _ --'^'•
lidje ^latitr be^^ 4^nf?[atvanicntec^ ld)arf bcnunlroten ; bie boprcfatiue bingegen bfbt bcv« ^,^.t^i.a^"fovm^I
lun-, bafj ber abfoUnerenbe '!]Sriefier nur ber 2 t el In e r tr e t er (SknteiS i)'t. Xa ober beibe
ÄMU)vl)eiten in ber einen ober an^eren '^i'eije burd) bie iHbjolutionyforni ;,nnt 3(u^brncf
fonnnen, fo erblidt ^-raii'^elin (He sacrani. in iicii. pai^-. 4S) tu beii^en ^-ornien nur
einen gr nnnu a ti f d) cn Uuteri'djieb. %\\\ befteu erfd)eineu bie U^or,yige ber einen luie
ber nnberen ^orni bereinigt in beui jel3t gelteuben r ö m i f d) e n l?l b f 0 1 n t i 0 n ^0 r i t u 'S.
Über bie gün3e 3^rnge j. Pidmicri. I. c \y,\is. 127— Ul.
IL 3 p c n b c r b e c^ ^ 11 jl f a t r a m e n t e v f i n b a 1 1 e i n b i e iB i f et) ö f e -^^^ ^^u.
nnb "^^^ rieft er at«? Xriigcr ber Sd)l ü f j etgema 1 1. ^^MiTnarvanii-iitr-?.
1 . T^iefer Salj ift gegen bie ^^1.^ a l b e n f e r unb :ii3 i c l e f i t c n gcrid)tet, '"flvimlunYn/''
metd)c be()aupteten, and) fromme l'aien tonnten 0011 \>z\\ Sünben lo^o^
fpred)en. ^^g(. J)emiiiger, Kiidi. 11. r)()4. (^)egeu bie ^)i ef 0 r m a t 0 r e n
aber l)at ba^ö iion^il 0011 T r i en t ertliirt : 8i quis dixerit, sacerdotHS,
qui in peccato moitali sunt, i)Otostatein lip-audi et solvendi uoii
liabere , aut noii solos sacerdotes esse ministros absolutionis, sed
ouiuibus et siugnlis Clnisti lide]il)us esse dictum: (j)uaecuiique liga-
veritis etc.: et: (Quorum i't^miseiitis jieccata etc. : quoruin verboium
virtute quilibet absolvere i)Ossit peccata, publica (luidem per coi-
reptiüuem dumtaxat, si correptns acquieverit , secieta veio per
spoutaneam coufessiouem. aiiatliema sit. Sess. 14 de poeuit. can.
10; ugt. cap. (>.
2. '^wx 10 eitere n Sinne be;^eief)uet bie S d) l ü f f e l g e m a ( t, yotesias ^ 3^-'-
clarium, b. (). bie ^^iiibe^ nnb Vi^jegeundt, bie gefamte gciftlidjc (Sunoalt -^^""'"'*^*''"'^'^
48^
IUI fiiiii'nii iiiiD
luriti'vcn £iiuu'.
754 3^vcitcr Xc'ü. ^ou bcn ©nh-nincnteu im einzelnen.
2Üenitu(lo potestatis, bic (£I)rifto eilten ift (A])0(\?^,1\ Matth. 2^, 18),
iinb bic er auf bcii l)cil. ^H'tniv (Mattli. IG, 18 sq.) niib in Uiitcvorbminij
iiiitcr btcfcu auf bic 5(poftcl (Matth. 18, 18) uub bereu ^^aieljfolöcr iibcr^
tracjcu l)at. ^ni cngcrcu 2iuue iicrftel)t uiau baruuter bic fafrauieutale
^^l b I 0 1 u t i 0 n ^^ 11 c m a 1 1 (potestas ordinis), bic allein \>z\\ ^^riefteru (primi
et secundi ordinisi ^ufteljt, im (Megenjat> 5ur Qur i^o b i fti ou^>c\ ciual t
(potestas iurisdictioiiis , bie oud} uiebere Mlerifcr bcfituMi löuucu.
3. ^cr ^Uiuei^' für uufere !Il)c|c ergibt firf)
(ii)vifiuMnt nur ^' '^ " '^ ^ ^ ^^ ^^"' "^ ^* ^ ^' " b c r @ i u f c I3 u u Q. C£l)riftuv l)at bie Sd)(üffef-
h>ii vlpoltdnlm^ cicuuiU bcu Vlpoftelu ucrlicljcu, iubeui er il)ueu oor alleu aubcreu 65lmibicjeu
^Siau'HJ ^ic ridjrcrlidic (^kunilt übertrug uub ,^ur ^(nc^übuug berfclbcu über bie 2ün-
^i?bninS^^ ber iu bcfouberer il^cife \)c\\ beiligcu (^eift fdjcultc. ^ngl. Matth. 18, 1<S;
Jocmv, 1^0, 2o ; n. 21 04 ff. Tiefe beu ?lpoftelu uerliel)euc (Nkunüt über bic
8üubeu folitc aber, il)reni l^uunfc eutjpredjcub, iu bor iiirdje fortbaucru biv
.-^uui ^\\\>z bcr '-ll.^clt. (Sie niuj3te alfo übergclieu auf bic 'Juuhfotgcr ber
5lpofteI. 'ii'ie (il)riftu<§ nur feiue i^poftel, uid)t aber alle (^(liubigeu ju
^)iid)teru beftellt l)atte, fo gclteu feiue ^-IIhmIc (Matth. 18, 18; Joann. 20,
, 2^)) alfo aud) uidit allcu, fouberu nur \>nK\\, uic(d)C beu ';!(poftclu iu i()reui
^^luitc al^o '^l^riefter uub ^Ji'id)ter uad)folgeu folltcu. Tae fiub aber ber gc-
fauiteu Überlicferuug geuiiif; bie ^>ifd)öfc \\\\^ "^J^ricfter ;
Tic v^'iifn- iiiHv ^^' ^^'^^^ ^ ^' ^' ^Ivabitiou. ^^(ujler ^n\ fd)ou m. 2171 u. n.21T()' auge^
bni avnibcv Pl•^ füi)vteu "Jluc^iprüdieu ber lil. ilMi t e r ift bcfouberC> beaditeuvunn-t, univ %\\\'
broiiuo |d)reibt: .Ins lioc (Solveiidi) solis jieiinissuiu sacerdotibus
est. ]\ecte igitiir lioc Ecclesia viiidicat , quae veros sacerdotes
liabet; liaei-esis yindicare iion potest , quae sacerdotes Dei iion
liabet. De poeiiit. 1. 1 ii. 7. Uub ber I)eil. (5i)priau fd)reibt: Quoiiiani
tarnen te lioc (faciiioie) vel cogitaveiunt , boc ipsuin apud sacer-
dotes Dei dolenter et sinii)liciter conti tent es. De laps. c. 28. Bo
l)cif5t ec^ aud) iu einem römijdicu 'Innii tent i a l b u d) c: Sicnt sacrificinni
ott'ei-re non delx'nt nisi ej)iscopi et presbyteri, qnibus claves i-eg-ni
coelornm traditae sunt, sie nee poenitentinni iudicia alii nsuri)are
det)ent. Si antem necessitas evenerit et i)resbyter non fueiit
piaesens, diaconns suscipiat poenitentem ad sanctam cnnininnioneni.
Tal)er unrb aud) iu bcr gau;,eu 'Irabitiou uid)t unc bei bcr "Xanfe ,-;UMfd)eu
einem o r b e n 1 1 i d) c u \\\\\) a u |1 e r o r b e u 1 1 i d) e u 3pcuber be^^ ^^^uflfafra-
meutcv uuterfd)iebeu. ^gt. S. Th. Suppl. q. 8 a. 1.
;-?-'^";- 4, (SS^c^nx iniforc 2:hc|c nicvbon bcioiibovo fofiicnbc (5 i ii uui n b c cv()oOcn,
i)i'^''äSi/unb *'■ "^^'^ ^'^''' ^ ^H^ ^' i 11 » flil^t lo(d)on, uu'li1)c öncutlid)c iJ^iiBc ,^u iun-vid}tcn f)attcn,
(Sil- Ina ml) im" ^i^ ©vloiibiui?: , baf? fic luiilivciib i'ciiiov ^Hlnuciciibcit bei jcbcin ^4-^iicftov , uub mcuu eiu
-Aiiiitoiiutoi-. [ulrijor uirf)t ^u fiubcu fei \u\'^ bcr -tob bcuovftcbo, nnd) bei eiucin Tiafou exoiiiolo-
i;esiii lacerc <lolicti sui jjossiut. (Kp. 18).
.^öd)ft uiabvfd)einlid) ift bic cxoinoloo'csis. uou uichi)cv ber .'peilii]c rebet, bie Tiady
(offuug ber nodj riutftiiubiiieu fauouifdicu ^Mule uui ber 93erbicufte ber 9Jiärti)rer uiilleu,
uuibreub bie fafraiiientnlc Voöfpred)uui^ fdjon nk^balb wad) ber '-in'idjtc erteilt mar. .S^")atteu
bic U.Mii3cr aber biefc 9(bfo(utiou uod) uidjt enipfaugeu, fo unif? bie 'iin^ifuug 6i)priau-§
babiu lunftaubeu U'crbeu , iin lU'otfaUc foUtcu bie 3)iafonc biefelbeu iu bie ,^lird)e uuebcr
aufucbuicu uub ibueu bie bl. .^ouiuiuuiou reid)cu. 3o uiar e<5 ja aud) iu beiu ebcu er*
umbuteu rüuiifd)eu ^-|.^önitcutialbud)e tiorgefd)ricbcu. Srr bie ilUn-tc bc^> 1)1. !i^ebrer^o auber-S
iuterpretiercu uiolltc , mürbe ibu iu offeubarcu '^l^bcrfprud) luit bcui gau.^ou djriftlidjcu
9tltenuiuc fcl.uni.
b. 3"i ä^iittelalter beftaub bcr iu inaud)cu (£l)Uobalftatutcu gutgcbci^cuc ®eDraud),
iu 3robC!?gefabr, uhmiu teiu iUncfter gegeuuuirtig mar, ciucni *? i a f o u uub fogar ciueui
froiuuieu ^i? a i c u 3U bcidjteu.
§ 207. O^orin unb Spenbev be§ 53ii^[afrainentc^. 755
3^'ic n([ü ati(]clcfltcn Selcfjten i]altou nldjt ciUS f a f v a in e n t a l, lDeg()a(6 fie aiicf),
ircnn bic ^Otöi]tid)toit geboten iiuu-b, ipätcv uorf)mn(i3 einem ''lUiefteu abgelegt itmvbeu. 2)ci'
©tevbcnbe t()ttt burcf) M'>% einem Siafon OL^ev l'aien genuidjte 3ünbenbel'enntni^5 attey, waß
er tfmn fonnte, luenn er and) in bein innigen ßUanben feineu ^dt meitev ging, a\ß er
lierpflirf)tet uuir. 3(nrf) lier)d)arfte i(}m bie)c ^eidjte gröf?ere (SUMuintieit Don ber -)iad)(a[fnng
b:r Sünben, al§ tk im §cr,^en ermerfte ooUfommene 9icne. 2)a aber ber ^^^önitent au
fid) ade 2(fte [e^Ue, lueldje 9JhUerie bc!§ Saframente^ [ini?, nnb bnrrf) uontümmcue ^JUnie
3?er,^ei(}ung feiner 3iinbeH erlangt (lat, nennt ber f}ci(. 2; [) o m a S biefe ^eidjte r/?fo<:Zc<»i-
inodo .sacranienTalis. S. Th. Supi»!. q. 8 a. 2.
III. ^ i c p r i c ft c r l i cl) c S rli I ü [ f c l g e in a ( t , potestas ordinis, ^jjotiSqfeit
r e t rf) t 5 n r gültigen 'X b f o hi t i o ii ii i cl) t () t n , f o ii b e r n c^$ iit u ß "ev Csuvivbiftion
b i e 3 u V i c^ b i f 1 1 0 11 I) i ii ,^ it t o m ni c ii. Ticfci? ift iiiiiibcftciuo seutentia
certissima inib fidel irroxima.
1. X^ie potestas ordiiiis , lucldjc bitrrf) bic 'in-icftcnucitje iicr(icf)cn 3Be^i^J;\e^.
luirb, ift bic Okunilt 2iinbcii iiad),yilai[cn itiib ^u bc[)altcit. Ta bivo 33iif^ ^suvicbifttou.
fafrninciit aber in S'ovm eiiicö r^uTidjicv ciiigcjel^t ift, fo ift ber ^pcnbcr
^iiglcid) ^{iil)tci* unb bcbarf alv- |old)cr ber potestas iiirisdictioiiis. 'Ditrd)
bic ;jitri^^biftioih3ücr(cil)inig luirb nlfo nidjt bie ^Hbfolutioiuogciualt iicrlictjeit,
foitbcrii c^5 lucrbcii bciii ^]?riefter Untergebene angeiiiie|cu, über bic er
rid)ten ober einen actus iudicialis feigen fann. 3o ift nlfo bic l^iotiiieU'
bigfeit ber Quri^obittion in ber rid)terlid)en '^uünr bcy !i^uf5|atranientcö be-
grünbet.
2. T^iiljcr ift lind) ber (Stniiuinb, bie luni (3)ott tierlie()ene ^tbfoIntiiMUo= rie:si'vTä,rtioii
oeunilt luerbe nod) burd) bie fird]lidie Tsinivbittionvoerleibunq ergänzt, [o bafr^''"*'\^:>i^'^"'^""«
ber Ti'ieftcr nidjt nuvidjliei^lul) nn Vcanicn (^l)ri|ti, lonbern luui) im :'tnnu'n noamit.
beci ^^ifd)of^^> über 'l^apftcci abfotoiere, burd}anc^ unbcgrünbet. "Die ^uriebiftion
ergänzt uiinilid) fcinccouegc^ bie priefterlid)c ',Hb|ütntioiic^geunVlt, fonbern be-
r,rüubet blofl bie 9Jtöglid)feit ihrer '^(uvnbiing , inbeni fie ber ^^^^■'^^'^^^^'^"'ii
Untergebene nnterftellt. Xnil aber bic '^(bioliition ein actus iudicialis ift
nnb bic ^(norbnnng ber Qurivbittion bcni "^l^Mipftc, refp. !^ifdjofc 5nftel)t, bc*
rnl)t auf giUtlidier (i-infe^nng.
:>. T^er '^Mipft bci'itit ^siii>obiftion über bic gan^c ^tiriije; biefetbc 2„bkft'ba-
fann nid)t befdjriintt uierbcn , ha er ber bödjftc ^^orgcfctjte ber 5^ird)c nnb ^wu-ic^biftion.
aB folrf)cr feinem ^Dicnfdjcn untergeben ift. '^su Unterorbunng unter beu .
^apft ftel)t bcn 53iid)öfen Jsii^'i-^^iftiinbögeunUt ,yi über il)re Xiöccfaucn,
bcn 'il.^rieftcru aber, iniomeit fie il)nen nad) bcn ftrd)enred)tndjeu 33eftinunnngeu
Dom "^l^apftc über bcn ^^^ifd)üfcn uerliebcn ift.
4. Ter ^Unuci^o für unfere !Ii)e]c ift fdion ange'bcntct in ber , --"•'.': ,.
l) c i n g c u ^djv'ii t, in ber 3 e n b n n g nnb 'ä b f o ( u t i o n -^ g c U) a 1 1 nuter^ ^.»(nnvcubiornt
fd)icben lucrbeu (Joa)in. 20, 21 1. %m\) ergibt er fid), une eben fd)ün ge= ^[J i'ini^^/ uiT
fagt iimrbe, anc> bem CSharafter be^3 ^^nilfaframcnte^o aU einest (S^ c r i d) t e c>. ''^•'"tij'^"'n-ii voi)i=
'^hbobrüiftid) aber gelcl)rt luarb fie luicbcrbolt infird)nd)cn Öel)rent=
f d) e i b u n g c n.
a. '4)a^o Ii ü u ,^ i ( n o n 5:! r i c n t lef)rt : Quoniaui uatura et ratio
iudicii illud exposcit , ut seutentia in subditos dumtaxat feratur,
persuasum semper in Ecclesia Dei fuit et verissimum esse 8yno-
dus liaec coufiruiat, nullius mouieuti absolutionem eam esse debere,
quam sacerdos in euui prot'ert, in quem ordiininam aut sithdelega-
tarn 110)1 habet iurisdictionem. Sess. 14 de poenit. cap. 7.
b. 3d)on üürl)cr ^atte h<[^^ ui e r t c i^,a t c r a n f ü n j i l bcftimmt : Si
quis alieuo sacerdoti voluerit iusta de causa sua confiteri peccata,
^.'UH'vobntion.
756 3»^c'tcr $'ci(. 5?on bcn Sofraiucntcn im einzelnen.
liceiitiam piiiis postulet et obtineat a proprio sacerdote, cum aliter
nie tpsHDi 710)1 2>ossit ahsolvere vel ligdre. Cap. 21. 5flar iac^t and)
(Siigcu IV.: .Alinister liiiius sacrameiiti est sacerdos hdhois aurfo-
ritatem absolvendi , vel ordiuariam vel ex coiiiiiiissioue superioris.
J)ecr. pro Arm.
c. "Diird) bic ^\\\H Äuctorem fidel iiMirbc bic gcgciitcilinc ^c()rc bcr
^t)nobc 0011 ^^iftojii ocntrtcilt nl^o falsa, teweraria, j^erniciosa, Trideii-
tiiio contraria et iniariosa, erronea (Prop. »jT).
--"•'-•. S cf) 0 ( i 0 n. "Än^S ^clll über bic ^iivi^Jbiftion (^)cfnqtcu cvqibt fid),
hocvmitfaiic. j j,^^^, ^^.j. s^^^^p|-j ^^^^^ ^^^. iKijd)öfc 9i c f c V 0 a t i 0 li Ml nind)cn ti3niicu;
2. baf? bio Untcrcjcbcncii in ^)i*c)cnuufä(lcii iud)t flültifl ubfolbicvcu fönncii. 'Sc[[.
Trident., Sess. 14 ea}). 7; ^-JMiUo Auctoroii fuh-}, propp. 41.4;'); in](. S. Th. Snitpl.
IV. ^iK^ Xr i b eil tili u m (Sess. ^o de ret'urm. caj). 15i ocv=
orbnct, ban '^inlt^ ober Drbciivgciftlid)C '^inltlcutc, niid) iill^cUpricftcr , nidjt
^■>cid}t l)ürcii tömicii, luciiii fic iiid)t ciiriocbcr ein ^^farvbciicfiäiuiii ()nbcii,
ober Oüu bcm '^^i]djof approbiert fiiib. 3cit biefer il)erorbmiiui bcö
!Iribeiitiiimiiv öeiiürit a(|o bie blofu' :^0iric>bittiou iiid)t, foiibeni ey muj^ aiid)
iiod) bic bi i'd) öf l id)c '.H ppr o ba t i o ii Ijiii^iifoiiimcii. Q^"^^^^"^) ^'^^^^^'^^"i^9^ '^''^
?lpprobntioii iiid)t eine ooii ber :3ui"i^^^'ff'^"'ii oerid)iebciie (^eiouU, foiibcni
bie .Siirdjc l)nt biird) jene ^^crorbiiniui bie ijiirivbiltion oon bcr !i>ebiiif|niuj
bcr 'Hpprobntion abliiiniiicj rjcmadit. 'Jiiil)erev über :5nrivbitt!on nnb '^(ppro-
bation [. in ber ^)){ o r a 1 1 1) e o l o 13 i c.
^ 1^08. Tic ^ll^ivfuH(]cu t)Cv i^n|lfafnimcutco.
33i]I. rdhnki'}, Dt- ixteiiit. Tli. IS s(j.; OWbv, Tic bciliijoii 3a(ininciitc bcr fntl)0=
lilrf)cii Mirdjc. II § 27 f.
,,^..^.j^^^^";'^||- ^^, Ti{\d) beul, univ in ber ^i'cbrc oon bcr ')icd)tfertit^inu^ (11. l«)l)2|f-'nnb
-iMiniainiinnitoö: l)ier iii bcr 3afrainentenlcbre iiemi]t ift, fönnen bie '■li^rfniicjcn be<o ^>nf^
jnfranientev tiir,; anfi^e;,äl)lt loerben. "^icielben fiiib
"'''^'^'^lillS ; ^'' ' • ^ ^ ^' '^^ ^^ ^"^) ^ ^^ ' f ^^ ^^ (1 "^ ^ ^ 1" ^"^) '^^ *-' ^ ^ " ^^^^^ ^ ^^ H l i d) c n 3 ii n b e n.
2inb bicfelben eiuimil ocr;iel)eii, ]o leben fie nie nicl)r loieber auf, ctuni
bnrd) fpäter begaiuiene 2iiiiben. 2old)e 2iinben finb aderbiiuvo niii fo
idjiocrer, alo fie in :Hnbetrad)t ber oorlieriiecjangenen ^^er;,eil)niin ein nvöfun-er
Unbnid c\^c^^\\ C^5ott finb. ^^^x bieiein ^iniic fpnidjcn mandjc 2;i)eoloöen oon
einer ^)iiidtel)r bcr friil)cren 2iinbcn. iin^l. S. Th. 0 q. 8S a. 1 sqq.;
11. 1770;
''''^SmS-"^' - • ^ ^ ^' (S' i n cj i c \\ n n c^ ober ^ c r in c l) r n n i] b e r l) e i Ii g in a d) c u^
bell (^Mi abe, ba bic ^Keditfcrtignnci in ber .pciligniui bec^ inneren yj('enid}cii
bnrd) bic l)ciliginad)enbe (S)iiabc c^cfdjicljt «ii. 1707 ff.i. ^^lUl^'^ii^l) "ti^ ^^r
I)eilio|inadieiibcii (^nmbe febren aud) alle e iiui C13 of f encn ^nc]cnbcu nnb
(Nabelt 5iiriicf 11. 172S ff.), iufoiocit biefelben bnrd) bie 3nnben oerloren
Umrcn. ^-^cfiljt ber '}3önitent aber bie bcilii3inad)ciibe (^nabc, fo loirb biefelbe
ocrinc()rt, ba iiad) tat()oli]d)er (^)lanbeiivlel)re jcbcc> ej^i^^'O ^^^^^ loiirbii]
empfangene ©atrament bie beiliiiinad)enbc ©iiabe entioeber erteilt ober loiebcr'
erteilt ober oeriiiebrt. Conc. Tridoit., Sess. 7 de sacram. prooem. ;
11. 18r)6 ff.;
■''ai)t auf :). \:>i\z^ '']{':&){ auf altiielle O-hi a b e n , bie ^nr 33cu)al)niiig oor
vmucii.^^^. 3ünbc nnb ^nin 5>'ort!d)ritt im ('»Hiteii iiotioenbiQ nnb nül^lid) finb
(gratia sacramentalisj. 'i^gl. 11. 1858;
§ 208. 3)ie Sirfungcn beS S3uj3iafvnniente§. 757
4. bic 9^aii)(a if ung bcr e tu igen Strafe. 5ßcr im ©tanbc ^^•'irt'f"fi"i'fl ^^'^'
bcr l)ciUnniad)cubcn (^^mibc fid) bcfiiibct, ift ein ^iiib unb grcimb (S)ütte^5 '>""^^'" ^^^■'^f'^'
inib l)at aU$ Xci(uc()nicr au bei n^Utlidjcii 9^atnr ein Üicdjt auf beu cungcu
53cfil^ (^ottc^3 iiu |)inimcl ; bic ©träfe bcr ciuigcu Si^rcmuiug nou ©ott , bic
er burd) bic (güubc neriüirft ^attc, ift baf)cr mit bcr (£iut3icJ3UU9 ber ^eilig*
madjcnbcu (S^nabc aufgcI)obcu ;
5. b i c 5^ a d) l a f f u u g ui c u i g ft c u ^? c i u e § ^ e i I c !o bcr 5 e i 1 1 i d) c u ^■'i'i"{'J''!:JS
©trafen. 3Bic mir obcu (11. 2i^62 ff.) gcfel)cu, bleiben geauHjulid) nod) jcit^
(id)c ©trafen ^n büilcn übrig, ii)äf)renb ein Xci( berfelben nad) bem Sllafse
ber göttlidjcn (>3ercd)tig!cit unb (^iite getilgt tuirb;
6. b a ^o ^iB i c b c r a n f l c b e n bcr b n r d) b i e X 0 b f n n b e ertöteten '""^^Jlf ""^.f^f"''^'
3S3crtc, 02)era mortificata. X^aJB bic guten ^l'erfe bei bcr Dfed)tfertignug
beci ©ünber^o unebcrauf leben, ift sententia certa et communis, ^emeife
Ijicrfür finb nor allem folgenbe.
a. Non enim iiüustus Dens , ut ol)liviscatnr operis vestri et rj^, j)K"ü',t,i.Hcn,^
dilectionis , quam ostendistis in nomine i])sins , qui ministrastis ^fi- nuten üi^cirö
sanctis et ministratis. Hehr. 0, 10. ii.>cnn bie]e ^inn-te and) teiueu 2ci)vift unb km
apobiftiid)cn 33cmci^o für bic fraglid)e ^li'ciiiinc^ccu^ liefern, fo cntljaltcu fic ^^'^^'"t'""»'-
bod) bic allgemeine il>al)rl)cit, baf^ ('^nitt unfere gntcn '-ll>erfe uid)t oer-
gif3t, lüorano bann bic fpecielle ©d)lnf3fülgernng bc^üglid) ber opera
moi'titicata ge,3ügen uicrbcn fann.
1). ^{.([d) ber Vel)rc be^o 5^on.^il^o oon Xricut ncrbicneu bic 51'erfe
be^5 Okrcdjten bae cmigc Veben unb '-In'rmcl)rnng ber (^Horie, uhmui fie gut
unb übernatürlid) finb, iiüran^ogcfct>t ba|l ber lUtcnid) im ^Hngenblicf beö S^obeö
im ©taub ber l)eilignuui)enben (J^nabe ift, .9^ tarnen in yratia decesserit.
Tiicfcr 5lnc^brncf uurb ,^uieinml gebrandjt, niindid) Sess. 6 de iustif. cap.
16 unb can. :Ji\ Ta^3 ^{on^il verlangt alfo nid)t, ba |1 ber ©nabenftaub
u u u u t c r b r o d) c n f 0 r t g e b a u c r t bat , fonbern erfliirt , ein gute-? %S^txX,
h(i^ allen anberen ilkbingnngen 11. 1774 ff. 1 genügt, nerbienc vitam aeter-
nam et augmeutum gloriae , si ffoneii in (/rafia decesserit. i^er=
bicnftlid) finb bcnuuui) alle guten ^ü^erfe, and) menn bcr Csniabcnftanb untcr=
beffen ücrlorcn mar, mcnn er nur im 'Hngenblid bc^^ !Xobc^o beftanb. ii^enn
fic aber ucrbienftlid) finb, muffen fic burd) bic ^)ied)tfertigung mieber anf^
leben.
c. .v>anptjad)lid) folgenbe r/äloj/es theologicae mcrben gelteub genuid)t.
a. Ter tuncrc (S5runb bcr Sfcinuivccn,^ ift barin ^n fud)eu, ba)l , „.i'.f','^^.,,,,^,
(^ott jebec^ gnte 'ilnnl bcv (^)ered)ten mit bem cmigcn lieben unb ber (^3lüric ba- icmmiani^.
5U belobnen iicriprod)cn l)at m. 17<s2 ff.j. ©tirbt ber ^JJ^enfd) aber im
©taube ber ^Xobfünbc, fo ift ein .s^inbernic^ uorl)anbcn, h(['^ cc* (^ott unmög=
lid) nuui)t, biefcy il^erfpred)cn ,yi erfüllen.- äi^irb aber ba^o .v^inberni^^, bic
^^obfünbc, nor bem .s;">inid)cibcn beicitigt, fo tritt ba^^ allgemeine @efcl5 bcr
^^ergeltnng mieber in ^irafr. Qnod isti, qui ea (bona opera) fecit, non
sint efticacia ad ducendum in vitam aeternam, piovenit ex impedi-
mento peccati supervenientis, per qnod ipse redditus est indignus
vita aeterna. Hoc autem impedimentum tollitur per poenitentiain,
in quantum per eam remittuntur peccata. Unde restat qnod opera
l)rius mortificata, per poenitentiam recnperant eflicaciam pei-dncendi
eum , qui t'ecit ea, in vitam aeternam, qnod est ea reviviscere.
S. Th. :3 q. 81) a. 5.
758 S'ufitcr ^tcil. 'i^on bcii (Snfvanicntcn im ein,^dnen.
i07.
Cl)i.c^{ei.u.i;?' Irr.ni ^^
[3. Tic iinrf)i3claffcuc Sünbc uii(( Q>Soii nidjt mit cluicjer (Strafe bc=
cell-, uuivbi- Mr Iccjcii. 'IlMubcii bic 'i^crbiciiftc infolge einer fdjiuercn Snnbc für immer ncr^
iinrtnidafü'iu-
iinrtimiafüiu- jQj.fji ^ciji^ jiii(^^ jyfjiji i^i^.f^. (giinbc uücber im ^^nf^faframcntc getilgt uuirc,
cntivvirt)t bcv
•2W
ftnift. |o mürbe biefe nadjgediffene Tobfünbe in !ilMrflid)teit cmig beftraft bnrd) ben
emigen ^HMlnft ber jenen ^H'rbienften entfpredjenben (^Uorie.
Y. Tie l'eljre uon ber ^)ieiiiin^H'en5 ber gnten 3S^erfc cntfpridjt in l)ol)em
(^rabe ber ^5nte (^otte^, iinibrenb ec> bod) bort erfdjicne, bofl ein il)(cn|d)
bnrd) eine Üobfünbe nüe gnten STunfe verlieren fo((e, nnd) menu er mieber
il^erjeiljnng feine^o ^-ebltritte^o erhalten l)iitte. Unb enlfpriidjc e^ ber (Mute
(5)ottev, menn ein il^ienid) , ber niete Qal)rc (Mott tren gebient, aber bann
bnrd) eine 3ünbc alte*? eingebüfjt bat, ,yi einer geringeren (^>(üric einginge,
at^o ein anbcrcr , ber am 8d)tnf|e [einec^ V^ebenc^ fnr.^e ^]nt fid) '-I^crbienfte
fammette, aber bod) längere ^Tift, aU bem llnglüdlidjen nad) feiner 3ünbe
nod) gciinibrt mnrbe? !:Ihi(. Pahuieri, 1. c. pa;^. 204—214.
^Mlte biefe ^^iMrfnngen treten, uhmI ex opere operato, bei jebem gut*
ÄMi-fniüin. \'.i tigen (i'mpfang bcc^ ^^^n^faframentec^ ein. 5tber bav 'JJia|l, nad) bem bic
oprre (.ii.'iato |^ei(ii]mad)enbe (Mnabe uermcljrt, bie liiAlidien 3ünben getilgt, ;,eitlid)c Strafen
nadigehiffen lucrben nnb ber .v>abi(nc^ bev 'JJienfdjen uerbeffert unrb , rid)tet
fid) fclbftoerftiinblid), mie bei allen Saframenten, nad) bem opus operantis,
ber O^ütc ber '^un-bercitnng nnb ber *il^iitniirfnng. Ter fül)lbare Troft ift
nid)t eine mcfentlid)c, fonbcrn eine accibentellc illMrfnng.
§ 209. !rcr mia^h
5>g(. Pdhiucri, De poeiiit. \)i\u:. 4'i,') 185; (^^iliv, CTic bciliqcii 2atvamciitc bor frtt()0=
lifiiini 51iid)c. JI § 21) ff-
>:•'<'<• T^er ^Hb(af5 ift bie ?tad)laffnng ber nad) ^ülqnnqbce^
infii-ö. rentiis cutpae Hon bem ^ nnb er nod) ge)d)nl beten 5eitlid)cn
poenae mere vivdirdtirae , bie luui ben l)ier;^n befngten tird)*
1 i d) e n Oberen an}lerl)alb bec* '^^n ilf a f r a inen t cc> traft ber
2 d) l ü f f e 1 g e lo alt nnb o e r mittel ft '?( p p 1 i f a t i o n b e lo f i r d) l i d) e n
Q>S n a b e n f d) a !> e c^ erteilt m i r b.
Tic Vcbre uom ^Mblail lonrbe gelengnet ober entftellt non ben ^\^al^
b e n f e r n , ^ilM c 1 e f i t e n , % c t r n t^ n o n £ !o m a , ben i){ e f o r m a t o r c n,
ber Sunobe non f i ft o j a n. a. ^^n folgenben Sii(5cn mcrben bie mid)*
tigften bognmtifeben '-Iinibrl)eiten üher ben ^^(blafl erörtert merben.
-'•■-«'i. I. r^ic ,S^ird)c l)at non (^hUt bie (^uMoalt, 5( bläffe jn cr=
lii- (^uU'olt t>cv i rt ; 1 ^ ,,
>{ivri)i\ Vlblnf; ui i C l l C n.
'bcv''^'rt)nft"' Tiefer Sat; ift de fule. Tac> fion^^ i 1 no n Xr i ent belegt biejenigen
mit bem 'i^lnatl)em, (jui eas (iiidiihfeiitia,^) ro}tredendl in Ecclesia
jwtcstatem esse neg^nf. Sess. 25 decr. de indnl^*. ^emiefen aber
mirb bicfcio Togma
1 . a n c^ ber 1) e i 1 i g e n S d) r i f t nnb ,;mar :
a. anc> Maüh. 16, \\), mo hk 3d)lüffelgemalt bem l)eil. ^^Nctribo oer-
liel)en mirb, nnb Matth. 18, 18, mo and) bie übrigen '^Ipoftel bic 5^inbe=
nnb Vöfegemalt erl)alten. Ti^vi) bem ^l^ortlant nnb ber tird)lid)en 5ühMcgnng
bicfer Stellen ift nämlid) bie 33inbe- nnb *i^öfegemalt l)ier ol)ne alle i!^ e=
fd)ränfnng (quodcunqne) nerliel)en , fo ha]^ fie fid) alfo nid)t blof3 anf
bic im 33uf5faframent nad)gelaffene macnla culpa e nnb poena aeterna,
fonbern and) auf bic nod) ab^nbüflcnbe poena tempuralis crftrccft. ^in-nn
§ 209. 3)er 3(b(o§. 759
ferner biird) bie ^^etnuo uiib bcn ü(n*ic\cn ^(poftcrii iibertracicuc ei^lüffelge-
matt bie Süubcufd)ulb luib mi(\c 3üiibciiftrafc cjclöft incrbcu foiineii, fo fnnn
bod) o^nc ^Uicifcl unter geiiMlfcn 53cbingnnocn bnnl) bie niimtirije (S^clualt
and) bie ivcit geringere jeitlidjc Strafe ertaffen merben;
h. any 2 Cor. 2, 10, luo "l^anfn^o in ber 'i^crion SI)rifti nnb anf bie
^nirbitte ber .^^orintt)cr bcni bnilfcrtigen 3iinbcr bie nod) übrigen .;^eit(id)cn
Strafen ertiiflt. Cui aliqnid donastis, et ego ; nani et egu qiiod do-
iiavi, si quid donavi, propter vos in persona Christi;
2. a n § b e r bc ft ii n b i g e n Ü b n n g b e r ^l i r d] e. 3-^,^. ^^^ „^,rt)
'4^afi fdion ,;nr i^eit ber 5(poftet 5ib(iif|"e ucrlicbcn unirbcn, haben luir .^v boftanbiocn
joeben ge[)ort. m[<> bcn altejten ^^cttcn bentuMi luir lobann bic ^J^engnilfe
non "Xertnltian nnb (5\)prian, uie(d)e bcrid)tcn , bail bcn !i^iifun-n an[
bie 5?iirbitte nnb inegen ber Satiefaftion ber 'JJairtDrer tird)tid)e ^lönficn nad)ge=
(äffen unirben. (^uam pacem quidani in Ecclesia non liahentes, a
niartyrilms in carcere exorai'e consuevernnt. TertidL, Ad mart.
c. 1. il^gl. Ci/iir.. Kp. 10. lö. 16. 5(nd) unirbe anf ben ^{on^^ilien ber
erften ^si^i)il)niibcrtc, ,v ^^^. ^^^^n 9ticiia, ?(ncl)ra, i'aobicea bie (^)enmlt
ber ^-lifdjbfc ancrtannt, ^(bläffe ,^n erteilen. Seit beiii aditcn 3ii^)^'^)iiii^^'^*^
aber begegnen luir beni ©ebrand), h(\\^ fd^iucre 9-^nf-en in lcid)tere nnigeumn^
belt merben, luie (i5ebct , ^-aften, '^llniofen, '^Inillfaljrten. i^m fpätercn
'Jli i 1 1 e ( a 1 1 e r ,>engen für ben 5{bla|l : bac^ Mon^^it uon (i I e r \\\ o n t , ba^o
e r ft e , b r i 1 1 e nnb vierte i' a t e r a n f o n ;^ i l , ferner bie S\ on.y (ien non
Sl)on, ^Mcnne, ^^onftan,^, nnf bcnen teil!$ 5(bläffe erteilt, teil^? 51bläffe
betrcffenbe ^^V'fd)lüffe gefafu unirben. Jsn jebem d)riftlid)en $^^al)rl)nnbert
finben mir ben Vlblaß, uienn and) bie ^Hrt nnb 'UnMie, ^Hbliiffe ^^n erteilen,
nad) ber ieiueiligen Tic^ciplin nerfd)ieben unir. ^^lMil)reiib 5. ^i bi^o ,;nni
11. Qal)rl)nnbert bie ^>^id)laffnng ber Strafen fid) in engeren (^H-en.^en be>
iDegtc, mnrben luni ba ab aud) no 1 1 f oninie n c ^.Hbliiffe erteilt. >\\\x ^üi
ber 5^ren5;,ügc U)nrbcn biefelben fo biinfig ucrlicbcu, \>(\\\ '^nnoccn^ 111. bav
9Jcd)t, fie ,vi geiiu'ibrcn, beni piipftlid)cn 8tnl)le refcroierte.
11. ^ i e 51 b 1 ii I f e b e f r e i e n 0 0 n ', e i 1 1 i d) e n Strafe n (pooiae .ju^,,^.,,"'^;'^ -)ii., .
vindicativae), bic nad) vergebener Sd)nlb nod) übrig bleiben i'im-^^-
nnb b n r d) S a t i v? f a f t i 0 n c n in b i e f e r '^.^ e 1 1 a b g c b'ü h t )u c r b c n
t ö n n e n nnb, i n f 0 fern b i c f e c> n i d) t g e f d) i c h t , i in <S' c g f e n e r
n b g e b ü f^ t ui erbe n ni ü f f c n , n n b ; lu a r gilt b i e f e '^^ e f r e i n n g
n i d) t b 1 0 ]] 0 0 r b c ni 7s 0 r n m b c r .Si i r d) e , f 0 n b e r n a n d) u 0 r
©Ott.
1. i^nni näljcrcn i^erftänbni^^ ift -^w benicrfen.
a. 'Tic "^Iblüffe befreien iiid)t ,,. -"''• ,,,.
a. inni ber maciila culpac: bcnn ibrer vüitnr iine bcni UlHn'tlant ber küjc uui)t bc
fird)lid)en ^IblatlbnHcn nad) finb bie ^Hbliiffc Icbiglid) ein (Srfalji für bie '^'"""'
Sati^f a f t i on. Übrigenc^ ucrftcl)! cv fid) uon felbft, bafl bnrd) bie \\\x
(^eunnnnng beo ?(blaffec> oerrid)tctcii gnten ^-li3crfc liifUidie 2ünben getilgt
mcrben tonnen, iniofern jene ^i'crfc bit'r;,n an fid) geeignet finb. ^er 03rnnb,
luaruni ber ^Hbla)*^ feine niacula (:nli)ae tilgen fann, liegt Darin, bail fold)e^:>
nnr bnrd) Infusio g-ratiae gefdieben fann , ber i?tbla|l aber feine gratia
interna mitteilt;
[1 von ^]>önali t iite n ;
Y. lunt ben Strafen, bie in foro externo, sive ecclesiastico sive
saeculari, auferlegt finb;
2:uh
Tic Vlbh'iiu- iH'
760 3^^pitcr Znl. 53on bcn ©afromcntcu im einzelnen.
0. uoii bcr satisfactio, infofcrn fic lucninftcn^^ in voto ,^iir Xngciib
bcv ^>ii|lc imb ,vir ^i-opüfitiou auf bcii gültigen (^mpiniin bc^^ 2afnv
iiicntc^ bcr ^^iif^c (jcliört ;
£. Hüll bcu luiif) bcr Vü^^'prcrfjimg 311 Iciftciibcn !i^uf]cii , iiijofcni [ic
nicbi;^iiial fiiib.
Ij. Die '^(bliiffc föniicii mir noii bcu iiod) in bicfcr ober jener 'iMt
ficicu'uoii bcn 511 lci|leiibcn poeiiae juere riNdtratirae befreien; luni biejcn aber befreien
sivaicn, u. siiiov |ic n n b c b 1 n i"! t, nidit blon inn* beut ?yornni bcr ^iirclje, |onbern und) oor
o.uD luu- (sW (T^ ^^ j j_ (£v, ifr alfo bcr 5(b(a|l nid)t ein blof^er ^^iad)Ia|l bcr fird)l!d)en,
fanoni|d)en Strafen, fonbern er befreit and) uou bcr 3trafid)n(b nor C^^ott,
fouictt bic ^HbtnfUKunlliivincj reid)t.
Dicfcr 2al^ ift ,^irar nid)t auvbrüdlid) oon bcin Xribcntinnin onc^--
(^efprod)cn, allein bnrd) aiibcre tird)(id}e (5ntfd)cibnngcn nnb bie locjifd) not-
UHMibiiie 3d)hi|lfo(gcrunn anc^ Der tribentinifd)cn (Srtliirnng, luenn nid)t, U'ie
2nare;^ nnb anbere lcl)rcn, form eil de fide, bod) |id)crlid), une anberc
meinen, fidei prü.rinKi.
Tic S'fovmn ^'- (^^ c I c n ^ H c t u^nrbc bicfc ^^iMil)rl)eit luni bcn ^){ c f o r m a t or c n.
tovni. (Smuv T^n nad) il)rcr Vehre bm*d) bie sola fides nidit blof; jebe 3d)nlb , fonbern
iDcniomii. and) lebe Strafe c\ü\\c\{ unrb , lo bleibt fiir bcn vlblai^ rem Objeft mcl)r
iibriiv ^sa fic bcftritten finiar jebc 'JJi ö ii l i d) f e i t einer 2atiofaltion bnrd)
bie (*»Uäiibiiien. '^Ih'ü fic aber bie tanonifd)en Strafen nnb bereu 'Jiadjtafl
im '^Utertnm nid)t in 5(brebe flellen tonnten, fo fd)ricben fic beiben einen
rein f i r d) e n p o l i ;^ e i l i d) c n (il)arafter ,;n.
d. ^sm l^tittclaltcr unir oon einigen !Il)co(ogcn bic l^icinnnc^ anfgeftedt
u>orben , ber tHbtaf; l)abc nnr (^uiltigfeit i)i foro EcHesiac ^Mllein bicfc
l'cl)re umrb oon bcn gröillcn !Il)eologcn anf^^ id)ärffte bcftritten nnb balb all=
gemein oertaffen. Später nnirb bicfcr i^^srrtnm oon bcr 2l)nobe oon '^J.Mftoja
nnb einigen janfeniftifd)eii Xbeotogen erneuert.
2. :^>eUMcfcn UMrb nnjere ^l)efc
^n-ruvtririinnV'^> OL, biird) bic ^cnoerfiiiig bcr ^n1)aiiptnng bec^ 'T.^ctrnv oon £ c> m a
^cJ-imn" '^ii*'^"!) ^irtiiv^ IV., bcr ^Mipft fönne 3trafcn bce^ J^i-'öfcit^-'i'^^^ Hid)t nad)(affen.
Papa iioii potest indnl^ere aliciii viro iioenani pnrpatorii ;
^*""^Mm'//i!"''' i^- '^^'^' ^^'^' '^^^''^^' *^'^^^^'^ -^- l''^->'-'^'(t'{J(^' hoiuiuc gegen l'ntber. indul-
<i('iitiae liis, (\\\\ vcracitei" eas consefinuntii!-, nnu valent ad remis-
sioneiii jjoeiiae pi'o peccatis actnalibiis dcbitai^ ajnid divinani iusti-
tiain. Prop. P). Indul.iicntiac necessaiiae sunt solnm puldicis cri-
miiiibiis vA, [»ropric conceduntur (Iuris soluunnddo et iuipatieiitil)us.
Piop. iM. Sex ^t'ucrihus lH)iuiuiiiu iudulgeutiae iicc sunt uecessaiiae
nee- utiles : videlicet mortnis seil moiituris , iutiimis, Icfiitinie im-
peditis, liis, (lui iioii ('Oinmiserunt criniina, bis, qui crimina com-
niisernnt, scd uon publica, bis, qui nieliora operautur. Prop. 22 \
Y. a\K^ bn 'IhüU Aiictorem fidei. ]^r()i)ositio asseiens, indulg-eii-
tiain secuiiduni suam praecisam notionem aliud uon esse, quam
i'einissionem partis eins poenitentiae , quae per canones statuta
eiant peccanti: quasi indulfi-entia praeter nudain reniissionem poeiiae
canoiiicae non etiaiu valeat ad reniissionem poenae tempoialis pro
peccatis actualibus debitae apud diviuam iustitiam : falsa, teme-
raria, (Jbristi meritis iuiuriosa , duduni in art. PJ Lntberi dam-
nata. Prop. 40;
Vl'Ov
-Hiillc .1/
/hl
§ 209. Xa mia^. 761
1). inbtrcft ^ .2308.
a. nn<3 bcr (jcüigcu 'Scfjvtft. i^ou bcr ü^öfc* imb 33mbcgcma(t ''" W^T:
ift e t n f n rfj l) i it crflärt, fie gcrtc aitd) im >;-> i in iii c I ßlaWi. 16, 19; 18, 18), ""'^ l'^vift*!*^'"
mib in bcr ^Urfon ei)riftt h'ifu bcr l)cil. •^]>anln<3 bcni b(nt[ii)änbcri)d)cn
5l'orint()cr bic nod) übrigen Sünbcnftrafcn nad) (2 Cor. 2, 10;;
[1 ane. bcn 1)1. ^Bätcrn. Ter ()ci(. C£l)prian lagt an^^brüdlid)/"'' ^^'"^'"*^'^" =
bic bnrd) l'ibcHcn bcr yjt'iirttjrer erlangten ^Ibläffc feien nor (^ott nütUid)
(Ep. 18), unb ^TcrtnlUan unrft bcn ^\itl)o(ifcu nor, haf^ [ic 53nf;en bcr
(2id)ne nm bcr ^J}?ärtl)rcr luiücn nad){iej3cn, bic bnrd) iljre grieben^^bricfc
fid) nn bic Steile dtjrifti briiniiten (De piidic. c. 22 1;
Y. n u c^ b c r b c ft ii n b i g c n Ü b n n g b e r ^{ i r d) c , and) bcn ^ c r= ""^c^^'^irdc""'^
ftorbcncn 9(bliiffe ^n^^nincnben. 33ei bcn armen 2ce(en im J^cgfener fann
c^o fid) aber nid)t mel)r nm fanoni]d)e ^Tirdjcnftrafen, fonbern nnr nm oor
(h'^ott 5n fiit)nenbc Strafen I)anbeln;
0. an^^ bcm Xrib entin nm. ivibniumun.
aa. Tac^felbe erflcirt bic ^(bliiffc für nütitid) nnb beilfam (Sess.
25 de liidnl.ü-. I. Sic iriiren aber fd)iiblid), luenn fie bton iii foro Ec-
clesiae Mraft bättcn ober nnr Hon ben fanonifdien Strafen aUo foId)cn bc^
freiten. '4)ic bnfu'crtigc (Srbnlbnnn biefcr Strafe mürbe nämlid) and) ben
reatus poenae oor C^^ott I)inmegne()men; loirb biefe Strafe anfgc()obcn, fo
bleibt bic Straffd)nlb oor &oit bcftcben nnb nni|l im <^-cgfcner abgcbüflt
merben. T^er ^(blail biitte nad) bcr proteftantifd)en 'Mnffaffnng ^nr S'otgc,
bajs nm fo met)r Sül)ne im ^-egfencr ge(ciftet loerben müf;te, nnb unire bal)er
nid)t nnl^tid), fonbern fd)iiMid). Kcclesia liuiusinodi indul^'entias facieiis
nia^'is daniiiificaret, quam adiuvaret, ({iiia reniitteret ad g-ravioies
poenas, scilicet purgatorii aijsolveudo a poeuitentiis iiiiuiictis. S.
Th. Suppl. q. 25 a. 1.
[j[j. ^nbem ba>o Üribentinnm bie in bcr ,^tird)e übtid)cn ^Ibliiffc ben
OJeformatoven gegenüber in 2d)nl5 nal)m nnb bie oon il)m priicificrtcn Wi^-
briind)c befeitigtc, tonnte ec- bie '^Hb(iiffc nnr in bem Sinne/ mc fie bamai^3
adgemein in bcr Äinbc ocrftanbcn mnrben, ocrteibigen, nid)t aber in bcm
Sitmc bcr bloßen i)iad)(affnng bcr tanonifd)en Strafen, mav ja eben bic
yjjcinnng bcr ^^icnerer mar. Tan aber loirflid) bie Qntention bcr .flird)c
nnb bcr allgemeine (3Hanbe bcr (Sl)rifteia)cit bamalv nid)t blof; anf Strafcrlaf?
in foro Ecclesiae gerid)tet irar, crnibt fid) genügcnb barauv, baf^ ,-;nr p)dt
bc!3 Xribentinnuho fclion feit Qal)rl)nnbcrtcn feine tanonifdien Strafen mcl)r
Dcr()ängt nnb bic 5(b(äffc and) für bie ^erftorbenen bemilligt unirben.
yy. Sess. 21 de ret'orni. cap. 9 merben bie ^(bläffe roelcsfes Kc-
clesiae thcscmri genannt, ^ac^ finb fie aber bod) nnr bann, menu fie and)
Dor ©Ott (^üttigfeit I)abcn.
©cf)o(iüu. 1. Qß tüiiucn nad) t'Ciit (Mciiuitou nit-f)t bloH bic von ^i^i' -^iviili' uiivf= p^^^^ij^^'p^j-^uj^^^
lief) au fcvIci]tcH iJ^iif^Mi, poenae iii/tnicfcc , fon^cl•u aiid) iiorf) iuö(]lif()cruicifc nii^ tac et iiüun-
,^ucrIc(]oiibc SAii^cii, pfx.'iiae ii/iff/N/ri/ddc, iuid)i]c(afi'cu uicvbcit. l'cl5tciT!§ ift, fcitbom gcndae.
bic fiuuvniid)cu 5,-*Hf5cn niifgdiövt ()aluMi, iiiiiiici- bcr ^-tUl ; bic alte U-^itf^biiScipliu luivb ha'
bei aH-' il)iaf?ftnb bcr liVftinnimiu] bcr iniuülüoiimicucn 5ib(iiffc ncbi-aud)t.
2. Siv5 hie in bcr innd)t auferlegte i^ujle betrifft, fo föuute auef) fie, iufoferu fie _.._ sh^^'V*/
üiubifatiu ift, burd) 9lbläf[c getilgt uub jouad) bie uiirflidje ^errid|tuug burd) bic im i^eidju" unb" bcv
9lb(af5 liegeube solutio satistüctiöuis erfet3t luerbeu. 9tl(eiu bie JTirdjc pflegt füld)e!o " 'Jituajj.
uid)t 3U tiiuu, iinh im eiugclueu Jvalle fpridjt bie 'in'ruiutuug bagcgcu.
o. 3)a bie Strafeu be§ g'^^ötnicr^ uur ciutrcteu; lucuu auf biefcr äÖelt nidjt l)iii%^^j^, b'c'etvafcn
vcid)cubc @cuugtl}uuug gclciftct unirbc, fo ift Juoljl nüt ^eüarmiu 3U fagcn, ha^ bie bcViJcGfcuevö
762 3^uf'tcv 2'ci(. 5?on bcn ©ftfrnmcntcn im einzelnen.
bimi) btMi ^?ibiai>?(bln[ic, lucit fic eben ein evint5 für bie satisfactio fmb, bic Stvofeu bc§ ^-egfeuevö nirfjt
flctiiiit nnvbcu. t^j^-^ft, [onbeni inbivcft nnd)laf[eii.
siH^Miui'L- -'ib^ ^^^' "^ ' ^ 51 b l ii i I c 111 c r b c 11 c r ( c i L t b ii r d) ^H p p U f a t i o u b c r
^^ läilr ntnlt Q b f 0 l 11 t C 11 (S ll t l i> f U f t i 0 11 C£ l) V l ft 1 U 11 b b C V T C l 0 t 1 lU 11 (B 0 t I ^^
^'"'^"' f (1 f 1 1 0 11 b c r .'sS c i l i g c 11 ober b ii r rf) 5( p p ( i f a t i o n n o it (^c ii ii g=
1 1) 11 it 11 g c 11 a 11 y b c m tJiesaurus safixfactionum Christi et Scmctorum,
ii b c r b c 11 b i c ^t i r d) c b i c 5I> c r lu a 1 1 ii ii g I) n t.
"^Mcfc ^^ropoiitioii ift biw'iglid) bcr ^atiofattioii (£l)riftl r/e fiele, \omit
fic aber lUMi bcr Sati^^faftion bcr .v^ciligeii l)aiibc(t, fidel iwoxima.
icv l^!l:^nru> 1- 53cUMcicii luirb bicfc ^ilMiI)rlicit
satisiactiniuiiii H. lUio bcr ^ 11 b 1 1 ü 11 111 « b 11 U c M ( c iii c 11 ^o' VI. Unifienitas , bic
saii.'tVu.muinrt) i^»i"t) i» biVo ('Oi'pus Juris ('aiioiiici oiifgciioiniiicii unirbc. Quem qiiidein
'nm^ÄnS^^ tliesaiirmii iiifinitiim satisfactioninn Christi i iioii in siidaiio repo-
sitnni , 11011 in agro abscoiidituiii , sed per Leatiim Petriim , coeli
clavi^ieiiiiii eiiisqiie siic.cessores , siios in terris vicarios^ coniiiiisit
' Dei ImUusi lidcliltiis salnbrit<*r dispeiisaiidiiiii et piopiüs et ratio-
iial)ilil)iis eaiisis iiiiiic ])i() totali, nunc jiio partiali remissioiie poenae
tnnporalis pro [»eccatis debitac . . . vere poenitentibiis et confessis
misericorditer applicandum. Ad eiiins quideni tliesaiiri cuniulnin
Ix'atae Dei <>"eniti icis oinniiiinque electoriini .... merita adniini-
culiini praestare nosciintur. Kxtrav. comm. 1. f) tit. 0 c. 2;
b. aiho bcr ^^cnucrtmig bcr 17. XI)C|c VMitbcrv: Thesauri Eccle-
siae, linde Pa[)a dat induluentias, noii sunt merita Christi et Saiic-
toriim ;
('. aib? bcr 5^ii((c Anrtorcm fidei. Scliolasticos suis subtilitati-
bus inflatos invexisse tliesauriim male int(dlectiim meritorum Christi
et Sanetorum et clarae notioni absolutionis a i»oena canonica sub-
stituisse cont'usam et talsam applicationis meritorum: fjuasi the-
sanri Kcclesiae, unde Pa^ja dat indiil^entias, n<ni sint merita C'hristi
et Sanetorum: falsa, temeraria, Christi et Sanetorum meritis in-
iuriosa, dudum in art. 17 Lntheri damnata. Proj». 41.
2. ^\\\\\ flarcii ^Iscrftiiiibiiic^ luifcrcr ^()ci"c iiiib bcr uorftcljciibeu Cc^r^^
aiivfpriid)c fiiib folgciibc ^|>iinftc irobl ,vt bcaditcii.
satisia.tio '^- ^^^"'^ ^*-'J^ crftcii bogiiiati|d)cii '}?rtiicipicii fofgt, bml bic satisfactio
ciiiiMi. Christi, weil imciiblid)cii ^linnlc-o, ()iiircid)ciib imb übcrflicfKiib ift, um alle
2traffdiiilbcii obiic '^(uviui{)iiic ,^u tilgen. (Sbciiio cnibciit ift c<:^ aber aud),
hc\]}, iiieim bic .^iird)c frafr bcr 3d)lüffcUiciini(t bic bcr göttlidjcii (^krcd)tiiv
tcit ncfdinlbctcu Strafen crbifU, bicfcc^ nur biird) '^(pptifatioii bcr satisfactio
Christi gcid)cbcii faini. '^icv faiiii mir baim geleugnet iiicrbcii, iiumii man
bic (>niltigfcit bcr '^Ibliiffc oor Cs^ott beftreitct iiiib jcbeii ^Iblajl nur aU
einen 9iadila|l rciii poli;eilid)cr A{ird)cnbn§e bctrad]tct.
saüsiiu'ti.) '*• '^-^^^^ ^^^^ @d]ai5 bcr iH'rbiciiftc unb (^euugtbunngcii bcr ,V)ciligcii
betrifft, fo ift an bcn guten ^IVn-fcn bcr ß^cvcdjtcii uor allem ein boppcltcr
5öcrt 5n nntcrfdicibcn, bcr bc«o i^cr bi cnfte !? im engeren 2innc iinb
bcr bcr (Sa t ic>fa f t i 0 n. (Srftercr tommt aib^fditieillid) bem (^5crcd)tcn, bcr
ba^o gute '-Il^crf ocrriditct bat, 511 gute, inbcm bcrfclbc bafür bcn cntfprcd)cii^
bcn i'obii bcr '^^crincbrniig bcr (3Miabc unb (Glorie cinpfäiigt, ül)iic il)ii auf
anberc übertragen ,yi fönneu. Ti'cuu alfo luni bciii (Sd)at^c bcr 33crbicuftc
bcr .v>ci(igcn bic 9?cbc ift, fo iuuf5 bac> 5l'ort ^um' b i c 11 ft im lucitcrcu
£inuc gcuomiucn UHnbcu, iii bem cö and) bic (^atif^fattioii bcbcutct.
Saiutonini.
§ 209. 2)cv 5rbtQ^. 763
WiV$ aber bic (Sntisfaftton betrifft, fo fnim offenbar ein ©ereditcr -':5i^>-
einen größeren ^">crt oon ^att^^fattioncn im iL'eben gcjamnielt l)aben, iM ^nv suntiadie einer
Qaljlnng feiner eigenen Straf)djnlben notiuenbig tft; benn ba^o ^Jiaf? biefer Jj^^JJ^'J'jff^^^^^^^
ötraffdjnlb ift ein cnblicbec^ nnb fann bnrd) Sati^^faftion ooüftänbig in biefcni" s^tmm-
Üdnn abgebüßt luerben. dlad) bicfer ^(bbiif^nng fönnen offenbar noct) lueiterc
Satic^faftionen gekiftet luerben , bie at^o foldje für ben , ber fie leiftet, ntd)t
nicljr notmenbig nnb aniuenbbar finb.
©benfoiuenig ift .yi be^iveifeln, bafs Unrfliii) niele .^eiligen fo(d)e über=
flief^enbcn 2atic^faftionen gcteiftet baben. 3id)er ift bie^^ ber galt bei
yjiaria, bie, lueil oollftiinbig fiinbenU>3, übert)anpt feine 2ünbenftrafen iüy-
^nbiiiVn I)atte nnb bod) in ibreni l'eben fo oiel litt, haf^ fie aU:^ bie Königin
ber ^iuirlljrer angernfen luirb. Q o l) a n n e ^o b c r Z i\ n f c r , bie ^^( p o ft c t,
uicle llUii r tl)rer nnb iibcrbanpt niete .pe i l i g en Ijobcn obne l^i^H^fet bnrd)
iljre gnten 'il^erfe gro|lcrc Sati^^fattion geleiftet, ali^ ben non ibncn ^n büf^en^^
bcn 5eittid)en Strafen entfprad). ^^g(. S. Th. Suppl. q. 25 a. 1.
'4^an aber traft ber ^k'ineinidiaft ber S^eiligen bicfe überflieflenben , , -■\''- , .,
@ati^>faftioncn anbercn ^ngeiocnbet mcrbejr tonnen , jotgt ]d)on baran^, ba)?b.2ati'?faitioncn
einer für bcn anbern (^)enngtl)nniig Iciften tonn, loie luir bereite^ in ber ^ebre ^'' ^'^"'"i^'"-
Hon ber ftettucrtretcnbcn C^icnngtbnnng (£l)rifti ni. IKJG ff.) gejcben I]aben.
5Ind) ift biefe ^u^^'t-'iibnng, uiie ber ^)iöinifd)e ^i'a ted) i^? nin^> fagt, eine
ber berr(id)ftcn Cffenbarnngen ber gbttlid}en Viebe. In eo vero snnima
Dei bonitas et cleiiientia maxiniis laudibns et pratiaruni actionibns
praedicanda est, qni hnnianae inil)ecillitati hoc condoiiavit, nt unus
posset pro alteio satisfacere .... iie(^ vero de lioe cniqnam fide-
linm dubitandi locns rtdictns <'st, qni in apostolornni synibolo sanc-
tornni conimunionem confitemnr. P. 2 e. 5 q. 72.
riefe '.Hpplitationen tonnten bie .v>ei(igen in il)rem l'eben fclbft nuidjcn,
luic bic Ih'artlirer bie-o oft getban I)aben ; infofern fie Qt-> aber nid)t fclbft
tl)aten , tonnte cv (ibriftnc^ bnrcb jcinc Mird)c tbnn, mit beren Intentionen
bie .s^-^eiligen notltonnnen übereinftinnncn, in (^k'miif5bcit bcrfelben (^k'finnnng
nnb "^(bfidjt, bic ber beil. i^antn^:^ batte, ba er fprad) : Adimpleo ea, qnae
desnnt passionnm Ohristi in carne mea, i>ro corpore eins, qiiod est
Ecclesia. Col. \, 24. .V)iermit nnll ber i^lpoftcl jebod) nidit etma fagen,
er crgän;, c bnrd) feine Reiben bie i'eibcn (ibrifti, fonbern unic^ er ab:^
(^lieb äl)rifti leibe, leibe (ib^iftnc^ gleid)fam in ibm, nnb \mv:^ er mit (£l)riftn'o
leibe, leibe er ;^nm ^^u'ften ber .Uird]e. ^H]t. 2 Cor. 12, 15; 2 Tun. 2, 10.
^ic '3atic^faftionen ber .v^ciligen tragen nid)t blof5 modo sutf'rayii, ,.^^ e.lt%,f.if,
fonbern modo solutioins ^wx 'Juidilaffnng ber .^eitlidien Strafen oermittclfttioiint bor .s>et=
ber ^Ibläffc bei, b. b- bie .S^')ciligen bcuiirfcn nid)t blo|l bnrd) ibrc non ibren u.o'To sSitio-
5l5crbienftcn nntcrftütjte gür bitte nm ber ^crbienfte ^[]x\\\\ iinllcn mittclft "'^•
ber '^Ibtiiffe 9iad}laffnng r-^eitlidier Strafen, fonbern ibrc 3at i^>f a f t i o nen
felbft bienen ,yir 2:ilgung ber 3traffd)nlb. .'oicrin liegt eben ber Untere
fdjieb 5unfd)cn ber 5lrt nnb ^iHMfc, mie bic .S^ciligen nn-o ©nabcn, nnb mie
fie nno ::)iad)laffnng ;^citlid)er Strafen erlangen fönnen. !L'el,Uere^o fann bnrd)
|5nuienbnng il)rer "Sati^^faftion modo solntioiiis gc|d)cl)cn; C^^nabcn aber
cnuirfen fie m\t> modo suitVa<>-ii, mobei aUcrbing^o infolge il)rcr '-Ikrbienftc
ibr ("^Sihd nm fo mirtfamer mirb.
c. ^Ihi^> ba>o ^^erbältni^o ber ^i::atic^faftionen ber .9>eiligcn ;,n bencn „.^,,j:;j',j^jV ^^,,.
6l)rifti betrifft, fo ift fctbftocrftanblid), ban bic satist'actio ^\)\'\\i\ in einer elui-MofHÖnoK
anbercn %:-n\t ,]nr Xilgnng nnfcrcr Sünbenftrafen beitragt al^o bic ber ^;^cil igen. ^''j;;,,,f,;";i;,';.'j',-j,^"
764 3^^'fitcv ^cif. ^on bcii Satvniiicutcu im ein,^o(mMi.
a. T)ic ^oti^ofiiftioncn C£l)ri|"ti l)abcn einen nnenMi(l)cn ^l^ert an§>
I i li), bic ber .S^eiligcn einen enMidjcn nnb ^iinu- anc^ bcn ^erMcnften
n n i^ b e r (^) n a b e (£ l) r i ft i.
jj. '^c^oliiüb finb bie tontic^faftionen (5()rifti einer (I'rgön.^nng bnrel)
bie «SiUi^faftionen bev .peiligen luebcr bebiirftin nocl) fal)iiv ilMelniel)r
iicrlcil)t Ciljviftnv bcn ,Sj)eiligen bie (5)nabe nnb C£-l)re, ha]; il)rc ^nti^^fattionen
secii)id((rl() modo ,^nr lilgnncj ber 5eit(id)en (Strafen il)rer ^^riiber mit--
uiirten, luie ja iiberlnmpt in allen C^kbieten nnb Orbnnngcn bie caiisae
secundae in ^Jraft ber cansa prima luirfen. 'Ih^I. n. 575 |f.
Xnrd) biei'c ^^iMrlfaiiifeit ber !:I>erbienfte ber .Sjeiligen iinrb olfo l)ier,
m^ iiberaü, bie Ä^raft bec> !:I^erbienfte-o Cil)rtfti nid)t gefd)nui(ert, fonbcrn g c^
0 ff c n b a r t nnb u e r l) c r r l i d) t.
,,.. j'.'-'I;,,,..- d. "iDIe "iHbliiffe luerbcn ben i'ebenben traft ber 2d)liiffelqeiualt nnb
-iMO PH ."Ol il 1)1' ' ' 1 I .>
bell vcbonbni bnrd) 'iHpplifation be*:^ (^inabenfd)at5e!o erteilt. T)evl)alb finb ftc für bie i^c--
citnit auvhu. ^^^^jjj^^jj |jj^i^^[j( ^[^^ (ihsol/ftio , alv eine solutio. ^ebiglid) aUo absolutio
ohne iri3enbuieh1)c solutio auv bcui (^^nabenjdjal; lann nad) ber iinil)rfd)ein=
(id)eren '.Hnfid)t bie .siirdje iuol)l teiiie 5(b(dffe erteilen, uicil bie-o ber Don (^kitt
ticie(3ten Orbunnt3 ber (Mcred)tigfeit nid)t entfprid)t, iueld)e für bie 9iad)=
laffnng ber Strafen eine C^knngtbnnng uerlangt. T)al)er ift bie :^'el)re uom
tliesaurus Ecclesiae bac< tl)ColinvJd)e gmibanient bc^^ tHbhiffe^o.
-^11- •^'uu)nibuna ' ^ * ^ ^ "^ '^^ ^^ ^ ^^ ^ f *-' ^ ö u u c u a u &} b e w a r ui e u Seelen im
luut vibiöffni m Jy e g f e n e r ,^ u g e lu c n b e t ui e r ben, a b e r n i d) t per modnm ahsolutio-
"scdiT" ^^^'^' iiM e ben 1' eben ben, fonbern j>er moduni suffraijii.
1. Tiefer Sa^^ ift senteutia certissima nnb ergibt fid)
a. a n v ber f i r d) t i d) e n !^ e r \\> e r f n n g ber e n t g e g e n ft e l) e n b e n
^Ub anp t nngen. So lourbe bie lM)re bec^ ^^etrnc^ oon C^nia, ber
*:}>apft fi^nne nienianb bie Strafe bec> Jvcgfenerc^ nad)laffen, bnrd) Si;1n^o IV.
oernrteilt. Veo X. aber ucnuarf ben ^"s^'^'Hnii ^ntl)ercv bie '^Ibliiffe nül>tcn
bei? ^^H'rftorbencn niditv. Tie gteid)c !:Jkl)auptnng uuub enblid) in ber '^^nlle
ÄHctorein /idel gebranbniartt a(v falsa, tonieraiia, piaiuiu auiium
oli'eiisiva, in lloniauos Poutilict^s et in praxini et sensum universalis
Kcelesiae iuiuriosa, induceus in errorem liaereticali uota in i'etro
de Osnia coulixuni, iteruni danniatuui in art. '2'2 TvUtheri;
1). au^:> ber beftänbigen Übniig ber .^C i r d) e. ^ebenfalls* laffen
fid) "^Iblailhcioidignngen für '^^eri'torbene fd)on im nen)iten Qal)r[)nnbert
nad)ioeifen. (iv ii"t aber nnmöglid), lay, bie ,ftird)e in einer jo loidjtigen
Sad)e, une bie ^^'^^^'^ii^i'^Hl ^^^^^t ^^(bliiffen an i^crftorbene ev ift, fid) irrt:
('. a n 0 b e m X» o g m a, b a y, m i r b n r d) gute 4l^ e r f e ben a r m en
S e e l e n \ n .Sj n 1 f e f o m m e n f ö n n e n (Trldent., Sess. 25 de pur<>"at. ) ;
benn menn luir ben Seelen im /"^-egfener überl)anpt .*oülfe bringen tonnen,
fo ift tein Ö)rnnb ;,n finbcn , uiecd)alb luir eö nid)t bnrd) ,;5niiienbnng ber
Satic^fattionen CSbrifti nnb ber .rtciligcn, b. b. bnrd) ^Ibliiffc, fininen ;
d. a n ^o ber ';)tatnr bev :;>lb l a f f ec^ , ber feinem '41?efen iiad) obnc
jeglid)en Cs^rnnb auf bie l\*benbcn be|d)ränft mürbe. Xoii est ali(iua ratio,
quare Ecclesia traust'ei-re possit cinninunia merita , quibus iiidul-
^entiae iuuituntur, in vivos et non in niortuos. 8. Tli. Supi)l.. q.
71 a. 10.
2. Über bie *:^( blaffe für ^nnftorbcne ift nod) folgcnbec> ,yi bemerfen.
^.. j-'"'; ';;.,,•-■. ^- T^iefelben tommen ben ^nn-ftorbenen nid)t modo ah^olulionis ^n
^^'bni'\nnK'n^ ' gute loie ben Vebenben , ba bie Vardje über bie ^H'rftorbeiUMi feine ^nri^j^
§ 209. 2)ev 3lbla§. 765
btftion me^r i)at , foubern b(o)l modo suffragii , b. l). boburrf) ha]^ \>\t^(i\(\\ su öute
ilivf^c bie 5lpplifntioii au^ bem Öhiabcn|'d)atjc 511 giinftcu bcr i>crftorbcnen
imid)t, inbciii fic (^k^tt bittet, er möge beufelben um bcr fleltoertretciibcu
Sati^^fattion luiücii bic Strafen be^:^ gctjfeiierc^ iiaeljlaffeii. .S^icrau^o folgt
aber iiidjt, baf^ bie 5(blä|fe für bie ^(böeftorbeiicu nur burd) ^k gür bitte
ber ,^^ird)e ober nur burd) bic ^Iblaf^uurf e, meldjc uou bcueu ücrridjtet
uicrbeu, hk beu 5(blaf3 gcunuucu, ober eub(id) nur burd) H^ Ö^cbet ber
©läubigeu für hk armen Seelen il)rc ,Straft ()aben. Qu allen biefen ^^or-
au^ofe^ungen luirftcn ja bie 5(bläffe überl)anpt nid)t. Sie t)aben iiielme()r
il)rc Äraft i\m ber ^Mpptifation \>t^ Ö3nabenfd}al^e!?.
b. Ta nur bic ^iird)e bie (S^cioatt bat, bieie 5IppIifation bc^o (?>5uaben== ., , .,:.''-^- ^
fd)al^^e^ 5U gun|teu ber iiHn-ftorbencn oor,yinet)men, ]o tonnen nur iold)e 5tb= x'u.iäfiv iiu"^^Hn-^
iiiffe beu ^^erftorbenen .yigciuenbet uun-ben, luetdjc bie ^ird)e auvbrüdtid) and) i'^^»'^'^'"'"-
für bie ^^erftorbeucn beiuilligt bat. '^^a^o binbcrt jebod) nidit, ba|l mir and)
anbere XMbläffe, mie überhaupt alle^o Sati^^faftorifd)e, uav mir oerriditcn,
(^3ott mit ber il^itte aufopfern tonnen, barauv beu ^nn-ftorbeneu einen ^hiljen
5uflie)len ,;n laffeu.
c. "iHbläffe merben ^t\\ ^krftorbeucn nid)t numittelbar bcmilligt,
foubern fo, ba|l fie für bie '^.^erftorbcnen, bie nun uid)t me()r mirfen fönneu,
uon beu i^'bcnben gcnonnen merben tonnen. !^^gl. S. Tli. Snppl. q. 71
a. 10.
d. £b bie 51nnal)me bcr Sativfaftionen aue^ bem (^hiabenfdjalic für „ -•"■-'•
bie ^erftorbeueu er iu^titia ober ej- heiivjnitaU' uon feiten (^Jottec> erfolgt, iativiattioncit
ift unter \>^\\ Xbeologcn nmftrittcn. 5iir bic erftere ','lnfid)t flel)t iMigo ein, J",J,^!t/^,'|''^^^^^^^^^^
mäl)renb anbere, auf bie 'Juitnr bcr bittmeifen 3*i^^^^'Ji'^"i'9 biefcr ^Hliliiffe
geflül^U, bebaupten, ec^ fei ein freiec^ iil>erf bcr ^^mumu ber ,■; i gf eit, menu
@ott bie Sati^^faftion für bie ^^erftorbcneu annebme , ba er ex iustitiji
uid)t oerpflid)tct fei unb and) nirgenbo ein bcrartigcc^ 'iH'rfpred)en gegeben
l)abe. '^Ullarmin en(fd)eibet fid) mcbcr für bie eine uod) für bie anbere
yjieinnng.
e. Tail bic beu U>erftorbeuen ^ngcuicnbeten 51bliiffe \>t\\ armen Seelen
im a 1 1 gemeinen jutommen, fanu u>ol)l nid)t bc.voeifelt merben. Taf5
bagcgen ber für eine beftimmtc Seele bcv JyfilH'n«-'i"-^ geiuouneue ^Iblaf^
and) biefcr unb ^unir feinem ganzen '^t'erte nad) ^n gute tommt, I)ängt luni
bem 'Juitfcbluffc bcc> barnUier.ygcn (Mottcv ab. 'I^aranf bcrnl)t and) bie |^ra;i-ic>
ber (j^Miiubigen, für beu nändidjcn iH'rftorbcncn micbcrl)olt 'Jlbliiffe anf,yh
opfern.
V. I] u r gültige u 3.^ c r l e i b n n g eine e^ % b 1 a f f c ^o g e 1) ö r t
anf^er bcr (^^cuuilt beci 5t bla jlf penb c r c^ eine iusta causa.
1. Tic (^3cmalt bcv 5lblaf;fpcnbcrv nuif? Q^^^'i*^^ i f ^i ^"•^^i^^^^^^^f^ 2),,,,i;i';;-^-,,^^^^^^^
fein, ha bcr ^Iblaf;; bie Qu^ic^bittion ^ur (^H'unblage l)at. Potestas orrf/y/i'^uiuVaiiSituoii
ift teinec^mcgi^ erforbcrt, fo ba|l and) .^iMerifer, uuicbe uod) leine ^iiHMl)c^ ^^*''"'''"-
gemalt, aber ^urivbiftion bcfitHm, in gemiffen pllcn ^Iblüffc ucrleil)en tonnen.
k>gl. S. Tli. Snpjd. q. 26 a. 2; q. 25 a. 2 ad 1. ^uriebiltion ift aber
notmeubig, uid)t bloß infofern ber '.Hblaf? eine absolutio, foubern and) in
fofern er eine solutio ift; benn nur beu red)tmäf5igen unb gcmaltl)abeubeu
^orftebern einer ,fiounnnnitiit ftebt eine ^scrteilnng ber gemeinfamen <^Uiter
^n. |)ieruad) beflißt ber ^p a p f t bie jjleiiitudo potestatis bc^yiglid) ber 5lb*
Iiiffe; beu ^ifd) Öfen aber tonuut eine bein ^13a'pftc nntergcorbnete unb burd)
7G6 3^1'fitov 5'ei(. ^^on bcu ©nfvanicntcn im cin.^elnen.
^lc ^{ird)cm3C]ctu' iuil)cr bcftiinmtc (^mniU 511, ^Hblaffe 511 nerleiljcn. ^^gl 8.
Tli. Suppl. q. 2C) a. 3; Falmieri, 1. c. pag. 47:5 sq.
^ >iu"st"iV.nsa ^* "^'^ß <^^^^* Ö'^'^HV'ii '-l^crlcil)mig bcc< ?(b(affcc< eine ii(sta causa cr==
jm- >j<n'ini)unfl fovbcvt ift iiiib ^UHiv fo, boj^ bcr lliaiigcl bcrfctbcii bcu ^HbliiB niU3ÜUif\ imirbt,
hn- Tibiaiir. j^^^^^^ v^j^, ^ilgiiug bcv 3trafcii lun- C^knt betrifft, mirb 0011 bcu 5:i)co(ogcu
ciuftiuimii^ c^clcl)vt. (Sic ftiit^cu fid) babci l)auptfärblid) auf (Srfläruuiicu
Quuüccu^' \\\., ^JJiartiuc> V. uub "lUuv^ X. rcr 6^ruub l)icniou liegt
bnriu, baj3 bic 5{1rd)c 5Unu- bic yjiad)t l)at, bic (55uabcufd)äi;c \v\A) bcr 5(b=
fid)t ©ottc-o 511 ncruuiltcu, uidjt aber cjegcu bic 5lbfid)t (^iottec^ uüKfürlirf)
bariibcr i\\ ocrfiigcu. '^iMe fic bal)er i. il^. ol)ue iusta causa uid}t luui
(ikliibbcu bic^icuficrcu fauu , fo fauu fic and) uid)t ol)uc iusta causa uou
bcu bcr Crbuuug bcr (Mcred)tigfeit nad) (^)ott gefd)ulbeteu 5citlid)cu Strafcu
bcfreieu. Ihn (^5ott iiefdiulbete 2trafcu baubeU cv fid) aber im ^^(biaf?
uub uid)t uiu bcr 6{'ird)c gcfdjulbetc, bie bcr ^.Mipft allcrbiugc> (\\\^) ol}uc
jcbc iusta causa crlaffcu X'^wwiz ^U oberftcr i'eitcr bcr iiird)c. 5(bcr über
bcu tliesaurus Kcclesiae, bcr beim "^IbUif; iu 5(ufprud) gcuouuucu luirb, ift
bcr "i^ipft uid)t ,v»crr, foiiberu uur beffeu '-I^cr uuil t er.
■V)icvaii!3 cri^ibt [idi Mo '^liituun-t niif bic (yvagc , iiuuiim bcv "l^apft nirijt ein füv
Qllciiiol nllou iWnifdini k\\\\ (Sii^cii uub alliii 3iHicii im ^cgfcucv uoUfommcuc yjad)(a[|uiu]
oUov Strafen luninllige.
lluter iusta causa uerftel)t mau uiil)erl)iu eutuicbcr beu >^mcd', ^u
beul ein 'Jlblaf] ncrliebeu unrb, ober wwA) ^k\~> '^( b( a fnue r t fclbft, b. l). ba^o
gute '-liH'rf, ba^o ^ur WcuMUiiuug bcv XHblaffcv norgefdjricbeu ift.
-•;'-'• a. 'Ter •^mcef bcr ^^ubuliicu^crtciluug mun felbftiierftiiublid) übcr^
i>iiii'aVuirTiVii)iiiui u a t ii r li d) gut feiu. 5iiil)erl)iu ift berfelbe bie ^cruoll f ommuuu g
\\\\\> \><\^> 3cc(cul)ci( bcrcr, bic 'b'^w ".Hbla^ iic^^^inucu, fomic ciu bcfou-
bcr er ^^ ort eil bcr ^t'ird)c uub bcr (ibrifteubeit , 5. ^. (Srobcruug be^
l)eiligcu Vaube^:?, "^kfcljruug bcr Siiuber, ^^n^'eftiguug ber firdilidjcu \\\\^ piipft-
lidjcu ^lutoritiit, Cirrid)tuug luui ^iirdicu \\\\\> frommeu Stiftungen, ^^ckbuug
einer bcfoubercn ^Mubad)t, 5. '^^. ^unt 1)1. .perlen !^efu, ;)Um bitteru l'eibcn,
5um allerl)ciligften Satramcut, 51a" 'JJiutter (^ottee^, ^^(uregung 5U 'Zinnien ber
::l^arnd)er,^igteit, Übung be»^ bctrad)tenbeu ^k'betcc^, Ci'xcr^iticu, Diiffioueu u. i. ui.
3;in allgcmeiucu tonnte man a(^o ^Kcgel auffteden: Ter ^^mecf, ;^u bcin bcr
Vlblafl uerlicbcn nürb, mun mef)r bic (il)rc (S^ntec^ uub ba^o il^ol)! ber .Vtirdjc
fi)rbcru, alo bie mirflid)c ^Ibbiiiunig ber ;,citlid)cn Sünbeuftrafen , 5U bereu
9lad)laffung er anogefd)riebeu unrb.
-■'^- b. "^lun fragt c^ fid), iu me(d)cm ikrt)ä(tuic^ \yK\<c \\\x ('^ku^iunnug bc^
vibiainmnfo>^5uni'^(bta)iec^ crforbcrlutc ibert ,yir On-oj^c bcc^ 5(bla]iec^ ]tcl)en nuii^
•'''""''• a. ,v>icr ift nor allem gcmin, \><\]\ \>k\^ '.Hblaf^uu'rf fein ^Jig u i ua l eu t
für bcu crtedteu Straferlaß ift uub aud) uid)t fein foll, fouft unire bcr 5(b=
lajl feiu '^(blafl uub biitic feine .Wraft uid)t k\\\^ bem (Muabcnfd)at?e.
^j. Ob bagegen bcr ^il>crt be^:i iikrfe>? ,sur %\l\M bcc> '^Iblaffcv iu
einer gemiffen '}5roportiou fteben muffe, ober ob ci? einfad) genüge, baJ3
c^o ciu, meun aud) nod) fo geringe^, opus piuui fei , luirb befiritteu. ID^it
'^•^c dar min uub 'l^atmicri mirb eine gemiffe ^Proportionalität 5Unfd)en
Vlblaflmcrf \\\\^ 5(bla)l nerlaugt merbeu muffen. '4)iefclbc liegt uor, mciuL bic
''Iblanuicrfc geeignet fiub, bcu oorl)iu angegebenen allgemeinen ^^uccf ^u cr^
reid)en, nämlid) mcbr ,vir C£'l)rc (>)otte^ uub ,ynn ^-liHiblc ber ^vird)e \>n}^\v
tragen, ale bic V\Mftnng ber burd) bcu Vlbla)] uad)gelaffeucu Satic^fattion ^\\^'
3U beitrüge. 'Die ^Iblaf^mertc muffen alfo proporlioual fein bem befonberen
§ 209. ®er H6I0J3. 767
^iDCtfc, ber biird) beu 5lb(ap evvctiljt luerbcn foK; fetiic^oiuegy aber muß bie
eiijiincriofcit bc^ ^^(btagmcifit^ ber (Mröfse be^^ ^Iblaffc^o eutfpreel)en. '^afjer
famt init einem feljr (eid)teit ill^crfe ein öroj^cr, imb mit einem Diel fdjmereren
^Ikrfe ein öcvingercr ^Iblaf? nerbitnben [ein. T^a§> Urteil über bie notmenbige
Proportionalität |'te(]t ber fird)(ic()en 5(ntorität jn, nnb im Qmeifel ftreitet bie
^ernnitnnfi für bie (^Mittigfeit ber oon ber red)tiiuif3ic|en 5lntoritiit erteilten
5(blii[fe, obmo()( eine inbi^frete nnb barnm nniuirtfame ^(blajsbeunüicjnng nmy
M) ift.
In concreto fann ev and) ber ^-aU fein, ha]^^ iiberl)anpt fein 5lbla)> 2;^2-t
mer! erforberlid) ift, nnb bie iusta cansa im Qmd jetbft ober in anbcren iuSe'f"-
Umftiinben liegt, 5. 33. bei einem '^(btaf; für einen nm bie tirdjc liodjiun-bienten jj^!'//,?^^';:'^;.^/,';^
l)Jtann in ber Sterbeftnnbe, obgleid) and] l)ier in ber gliinbigen 5(nnat)ine
be^ Segeuö nnb ^Hbtaffev ein gottgefällige^ '^i^ert liegt. (S;^ i)ängt and) oon
ber ^ird)e ab, um e fie bav ^^(blailuierl beftimmen mill; befonber^* t'ann fie
baefelbe, mie m einen beftiunuten Ort indnlg-eutia localis), fo and) an
geunffe ('«)egenftänbe ( indnlg'eiitia realis', altaria privilegiata , ^^iofen=
franse n. f. m. fnüpfen. '^mi1. il^nde Auctoron fidei, Prop. 4:>. ^^ihmui
bie i^ird)e bic;? tl)ut, folgt fie ber .peilcnHonouiie (^nitte^:^, ber in ber Ijeiligcn
®efd)id)te feine '-liH^bltbaten an äuflere Tinge gefnüpft, 5. ^■>. an beu '.Hublid
ber el)erncn Sd)lange, uub in beu l)eiligen 5alrameuten feine (*9uaben mit
änf^^ercn jj'-'idieu oerbiinben l)at.
.'). ^oranegefel^t, baf? bie :;?lbläffe gültig beuMÜigt fiub, gilt ber Oh'unb^ -^i-'»
fa^: Indnlgentiae tantnin valent, quaiituui sniiant; fie l)abeu alfo uid)t, ...MvnlnlihT -'11.=
mie einige irrigermeife meinten, um ^iraft nad) lUuiilgabe ber ''ll^li"if)'^'*''i'l^' i[f,ill;,ii,;][,',IXi
nnb ber Srömuiigfeit be{^ (iuipfängerv. Tic oollfommeneu Vlbläffe er^ uiu-outommomn
(äffen beuuiad) uollfonnuen, h'ic uu u 0 11 fommene n in beui beftiiuui^ -'lüiafKn.
ten il^ta^e, une fie bemilligt fiub, bie ;,eitlid)en Strafen, oorauvgefeiAt, baf^
Don feiten bev (Suipfänger^o alle iBebingnngen ^ur ©eununung bev 5(blaffe^o
erfüllt finb.
9( n in. Xio bei uiiuoUloiiimciuMi Vlbltiffni aiu]ci]cboiicu ^^ 0 i t b c Ü i i'i nt 11 u fl c u
nad) ^abvon nni> lagoii bciaiioii nid)t, Miid) beu botvcüciibiMt lHblai3 univöou fouiclc Sage
unö 2([[)X( Jyonfciiov iuu1)gcla[i'cii, nl5 bio "^Iblajjboutilligiiiu] angibt, fünf>cvn lucv ben 5tb^
(n^ (jeiuinnc, cvt)altc bnvd) bcnfclbcn 'Juu1)ln[l'niu^ fo niolcv ,^oitlid)ou 'Strafen, al^ ev ^nxd)
ö f f e n 1 1 i d) 0 f i v d) l i d) e 'i^ n f? e pou ber auiiei^ebeuen 3^'i'f^iuer crbalteu t)(itte.
VI. ^] n r (^ e rni n n u n g b e v "^l b 1 a f f e v w i r b u 0 n feiten b e ^5 .,,^,^rj''''J;„ ^.„
(^ m p fang e r t- g e f 0 r b e r t bev \Hbiai;flc=
1 . v)l 1 1 g 1 1 e b I d) a f t ber SUv d) e ; ii-itou bi-? o-m-
2. 3 taub ber Wnabe, nuMiigften^o im '^Ingeublirfe ber Csknoinunug ^''"'^"fl^''^'
be^ 5lblaffe^:<. ^^gl. S. T\i. Snppl. q. 'Jl a. 1. l' ä fU i d) e Sünben biu=
bern bie ©eminunng bev "iHbtaffec^ nid)t, aniler be^üglid) ber f,eitlid)en Strafen
für bie nid)t bereuten nnb bal)cr and) nid)t oergebenen läf5lid)eu 3üuben.
^l'er in fold)eui (^emiffcuv^nftanbe fid) befinbet, fann bal)er einen oollfoiu^
menen M[a\) nid)t geuünnen. Ta^o näudid)e gilt bei freimilliger ^^lut)äug-
lic^feit an läf3lid)c eiinben ;
.3. Qntention, '.Hbläffe ^n geununeu. Tie l)abi tu eile Intention
genügt ;
4. g e n a n e ^^ e r r i d) t u u g b e r 0 0 r g e f d) r i e b e n e u '}{ blaf^m erf e.
T^iÄpeufation ober Uunimublnug in aubere guten il'erfe fiub nur ,yiti"ilU9'
menn fie in ber ^HblafUudle auvbrüdlid) .v'geftanben u^erbeu. iH^l. über alle
bicfe fragen :^eringer, Tie '^Ibläffe, il)r 'Uu'fen uub ('^3ebrand).
§einv id) = ^nip pe vt, .vioiiipciibium bov loiiiiuitif. II. -'. 49
768 3'^^fitcv ^oil. 3>ou bcu ©ntvanicnten im einzelnen.
1)k ^oxhnmu} Snjetan^', nmu iiiüffc cnt)rf)(offcn [ein, fouicl aU niöglid) fdbft
C^WMUiiitf)iniiit^ ,Vi Iciftcn, ba bic ^(bdifi'c miv ovi^öii^^ton, um-o mir 311 Icificn iiirijt im
ftaiibo lüövon, (]c()t 311 U)cit. (ix> ift in bic[cv il^c^ichuiui c\c\v\\] u\d)t mcliv cvfovbcvlirf),
(il§ bcv in bcr 53ii|lc enthaltene Sille, (SV'nufjt()nunii 5n Iciftcn.
VII. T> t c ^H b l li f I c I i 11 b f c () V 11 ü l; l i d) n nb (} c i l f a m.
«'in- ^ic|c 5;^()cfc ift r/ß fide. Trident., Sess. 25 (leer, de indulg.
"^ic ^3iii(3liil)fcit luib ."ocilfamfcit bcr ^Ibtnffc ift aber lun* oKcm folgcnbc :
1. ^er uicicntnd)c ^>iii(3cn bcftct)t bariii, baf^ fic ooin Übel bcr
(Strafe befreien, aber mir iufouieit bie Strafe ein Übet ift. Ta>? (seilte
bcr Strafe luirb burd) beii ?(bla|l Hid)t aufcjcliobeii, foiibcrii nerunrflidjt,
iiänilid) bie S a ti «f a f t i 011, bie (^)ott aiiv bem (siiiabciifd)a(3e in einer
il)ni Hod) iDoliIgefiitliQereii '^inMfe al^o bnrd) bie Strafe ^eleiftet loirb, nnb
bie ^U^ffcrnng bec< Siinber^o. "Triefe unrb aber crreid)t, ba bie poeiiae
onedirinali'.s' bnrd) ben ?(btaf; iiidit anfi^eljoben iiierben nnb bie ^^(blaffe
fetbft ,yi öröflereiu @ifer, ,vir Viebe nnb "^antbartcit anjpornen.
2. Ter a c c i b e n t e 1 1 c ^hilicn befie()t barin, ba{] fic
a. ein iiberanv unrtianiev 'JJtittcl finb , ^n gnten '-ll>erten nnb ^nr
Ubnnii ber ^'römniiiiteit nnb '^H^lltoiunientjelt aller 5(rt ,;n beiuec^en ;
1). immer mieber an bie ftrenge ilnrpftid)tnnc^ erinnern, ber f\ött(id)en
(>sK'red)tiiiteit für bie vergebenen Siinbcn (>)enni"^tl)nnng ^yi leiften ;
c. ben (sHanben an bie (^>enieinfd)aft ber .peiliiieii nnb an Die "iHnto-
ritdt ber ,S{ird)e beleben nnb erlji^ljen.
§ 210. ^ic IclUc Cluun.
2;i;;;{.
Tic h^5to riiinn
■"'ullIIOl!.
rrfiiiitioii.
^c\{. (^Wl)r, Tir lioilii]cn >2ntvamciite bev fatl)oIi[d)cn Mivifjc. 11 § 13") ff.
l^a^o .SI 0 n 5 i 1 u 0 n X r i e n t bc^eidjnet bie le^tc Ölnnc^ al^o Satra-
mcnt, quod 11011 modo i)oeiiit(3iitiae, sed et totius cliristiaiiae vitae,
(juae i)erpetiia poeiiiteiitia esse debet, coiisummativnm existimatiim
est a Patribus. Sess. 14 de cxtr. iiiict. ^^sgl. S. T\\. C. gciit.
1. 4 c. 73.
^Mnjser ciirema uvrtio finben fid) nod) fotgenbe 5i a m e n für bicfc^>
Saframcnt : ä'Y'.ov sÄaiov. yy.n\\.'-x of sÄaio-j. s-V/sAaiov. saiietiim oleum,
oleum beiiedictioiiis, oleum uiictioins, sacraineiitum saerae iiiictio-
iiis, inietio iiifirmorum, saciMmentnm exeiintiuin, mediciiia saiicta n. n.
"^ie ae)iüil)nlid)e "Definition ber letzten Ötnnn lautet : ^acramen-
tum Nov(fe Le(/is (/ Christo Domino iu.'^titntuw, (luo per unctio-
ncm olci l>e)iedicti et orationem ^aeerdofis jideUhits graviter aeijro-
tioitihus Sdiiatio animae et interdum etiam corporis <onferti(r.
^ . -•^•' ' ,, „ I. T) i e l e t3 1 c Ö ( n n q i ft c i n lu a li r e !o nnb c i q e n 1 1 i di e ^^
brr iciuni c (luhv '^ H t r tt in c 11 1 b c c^ Vi c II c 11 3) 11 n b e 0.
''"'■ •'' " riefer Sa^> ift de fide. Si quis dixeiit, extremam uiietioiiem
11011 esse vere et pr<q)rie sacrameiitum a Christo Domino iiostro
iiislitiitum et a beato Jacobe ai)ostolo promiilg'atum, sed ritiim
tantum acceptum a Patribus aut figmentum liumaiium, aiiatliema
Sit. Sess. 14 de extr. uiict. eaii. 1.
:4^er ^Uiucie> für bieje^o "^^oqma ergibt fid)
1 . a\\^% bcr I) c i (i g e n S d) r i f t. Iiiürmatiir quis in vobis ?
indneat presbyteros ecclesiae, et orent sn])er eum, nngentes eum
oleo in nomine Domini. Et oratio fidei salvabit iiitiimum et alle-
§ 210. ®ic (c^tc Ölung. 769
viabit eum Dominus , et si in peccatis sit, reniittentur ei. Jac.
5, 14 sq. ^iefe Stelle ift bnrfl) ba>? Xrtbcuttmini mit f)eut t j dj crHärt.
^er 5(pofte( (e[)rt aber oor allem folociibc!? :
a. IMc ^ric ftc r , preshyteri, l)aben bic lieilige rfiim3 lHn-5iiiieI)nien. p,,.gf'fff.,i (. ;
l^afuiiiter itreshyteri ntc()t ctimi nii Qaljvcu novcjevücfterc %H^rioiien, joiibeni, '.y!'n-\{'it/'
iine ey iibrit^enf> aii^o beut ^üiUe;i*tc folgt iiiib im oaii^cn ii}rifttid)cn ?((ter-
tum aufgefafjt amrbe, bic o r b i ii i e r t c n ^|> r i c ft e r ber ,siin1)c Derftaiibeii
finb, l)nt boö Ütr ibcnt iint m aih^bri'uflid) eiKiirt: Si quis dixerit, pres-
byteros ecclesiae, qnos beatus Jacol)ns adducendos esse ad infir-
mum inungendum liortatur, non esse saceidotes ab episcopo ordi-
natos, sed aetate seniores in qnavis conimiinitate, ol) idque pro-
prium extremae unctionis ministrum non esse sohim sacerdotem,
anatliema sit. Sess. 14 de extr. unct. can. 4.
b. ^ic Dun bell '^rtcfteni (\\\ bcii ^rniifen oorAUiietimenbc .S^uiblmia -•■^•■'<■••
ue)tel)t ni ber ^albuui3 mit £) i , nerbuiibcii mit hzx ondio ftdei, T)a|5 liDavmtev bc-:^
ober btefec> ^ebet lüdit eine b(o|le gürbittc, i'onbcni ein f a fra nie ii ta ( ce>''''^'^^;;' f;''^'"'-
(Mebct ift, U)irb aiiöebentet bitrd) bte ^iHU'te oi-ent super eum ■- nid)t
2W0 eo — , iiod) mcl)r ober in ber olvbnlb foliieubcii (Svllaruiuj, bajl bie oratio
fidei beftimmtc f a f ra m e ii tal e ^^i.- i r ! im cj c ii l)abe. CiMiblid) ift ber
fnfrnmeiitale (Sbanifler ber c^aw^^ni .V^aiiblniuj in bem i)i nomine Domini
aiuie^eicjt, uiobiird) offenbar aitvi^ebriidt mirb , b(\]^ l)ier ber ^^riefter im
9iameii Sljrifti iiiib mitl)in alv beffeii 2tellocrtreter banbetr.
c. ^ie iliMrfiinQcii biefer .Vianbdinq finb : -•''■<•
a. sdlrahit h(<)iz'.> miiinnim ; iie UHrb bem .Giranten ;^um ssanbiund oci
.*pci(e fein. Tiefer allc\cnieine '.Hiivbriuf nmfnilt iiidjt blop bie (cib- ./"'■. r,,ii.
lirf)C .peil II Uli, foliberii and) bie cjciftigc, mevlialb and) o()iic .^H^Mfel
biefer allcjcineine '^diobrnd' yciviibtt marb. 9iod) meljr gilt biev ooii bem
folgcnbeu
jj. (fUeriffhit i^^z^^tl , hi[z^ uid)t mir eine (eib(id)c, fonbern gaii;)
bcfoiibcrc> eine g e i ft i g e % w f r i d) t n n g nnb 2 t d r t ii ii g be^eidjiiet. ^^hnx
|])oeifet aber, baf; l)ier uoii fold)en ^iiMrlungcn bie 'liebe ift, luic fie mir
biird) ein Saframeiit (jcruorgebradjt uierben fi^nnou , ()cbt ber '^liivbrmf auf
Y. et si in pc'^'^tti^ -^it, re)nitte}itur ei. 2 ii u b e n n e r g e b u u g
fc(5t aber eine Infusio gratiae, biefe ein umljrev 2atranient uoraiiv. ^^3!.
S. TU. Suppl. q. 29 a. 1.
Tic Ölung, uou uielrfjcv tlltavlu^? er,^alilt: Vx iniiielciiit __oieo inulto.s acgvos ^ n'.!:!^
et snn;il)aiit ^6, i:V), ift ^uuir jcbenfadv ein iWivluU bcu Ict.Ucn Ölung, a6cv nirfjt ^l^o -jj^
©alranicnt [cUift. ©0 Ichvt gegen tU^albonat n. n. bie inicl)V',al)l ^ol• Tl)cologon , Mo
mit ^)icd)t ^nvauf liinUHMfon, t>oü hiev non U)un^ovlnu•ol• SIvanfou()cilnng Mo bliebe ift,
uiclrf)e bic '^tpoftcl buni) Ol ,Vi cincv ;^Mt, ba ilmoii buiS 'i|?iieftcvtuni noit) nidjt uüvtliif)
ülicvtvngcn iimv, i\\\ 5Tvanfcn ollcv '^tvt uüittcn, lu.oditiMi bicfclbcu gctaufi [ein ober nirfjt.
®al)ev nennt ba-^ 'Xvibcntiuuni bic IclMc Clung sacvanieiituni ai)ti<l Marciini tusinua-
tiim (Sess. 14 de extr. unct. «ap. 1.;
2. ({\\§> htw 1)1. 55ätent. Tie '^lib^fpriid)e berfelben (äffen fid) niif ^.^ lt'if■'^-llnu
brei klaffen -;urruffiil)rcu. lul' bin '^i.h[(x\\.
a. ^k ()eiligc -Ölung mirb auobriid'lid) al;^ 2aframeut be3eid)net.
Non est dubium , (verba Jacobii de fidelibus aegrotantibus accipi
vel intelligi debere, qui sancto oleo cbrismatis perungi possuut ....
Poenitentibus istud infundi non potest, qiiia genus est s'arramenti.
Nain quibus reliqua saciamentn nei>antiiv, quouuxb» inium genus
putatur posse concedi ? Innoc. L, Ep. 25 ad Deceiit. Eiigub. c. 8.
49*
Ciima bei
1:;.
770 B^^^f'lf^" ^fit- ^^«■"»^ ^f" ^nfvamcntoii im einzelnen.
b. '^iHiv bcr ()(. Qofobuö uovfrf^rcibt, luirb aU eine bcftiiiibig in bei*
5lini)c cjcübte nnb anc^ciiicin ^n iibcnbc .s^'^nnMuno crtlärt. ,^n bcn ciroflcn
'^Hinnim1)tcn bcc> ■$ v i oft er tnnic> 5iil)lt bcr 1)1. GI)r l) f oft onin^ nntcr ^^c-
rnfnng anf Jar. 5, 14 sq. im ^crglcid) mit bcr (bemalt bcr S'ttcrn: Uli
iie corporaleni qiüdem inteiitiim a liberis amoliri possuiit, non in-
gruentem morbum depellere; hi vero aegram et mox interituiaiii
aiiimam saepe seivariint; aliis leniissiüiem i)oenani reddentes, alios
piorsiis labi non sinentes: idque non doctrinae tantnm atqiu^ nio-
nitioniim, sed etiani orationum auxilio. Neqne enini tantnm cnm
nos regenerant, sed etiam post regenerationem adniissa peccata
condonaie possnnt. De sacerd. 1. 3 n. 6. ^i>gL and) Orig., Honi.
1^ in Lev. n. 4.
e. Ter I)cilii^cn Clnng mcrbcn [atrnmcntiüc ^ilMrfnnncn 5nc}cid)ricbcn.
(^d)on nm bic ^^iHMibc bc^o 5. Qabrbnnbcrt^o mirb Qc|d)ricbcn, ivabr|d)cinlid)
uon C^iijarinv non ^Hrlcc^: Quotiescnnque aliqna infiimitas snper-
veneiit ille , qni aegrotat, . . . coi'i)ns(uilnm snnm ungat,
nt illnd, qnod scriptnni est, in eo inipleatnr: Infirmatnr aliqnis etc.
\'idete fratres , qnia (ini in infirmitate ad Ecclesiam cnncnrrerit,
et corporis sanitatem reciiiere et peccatornni indnlgentiam mere-
bitnr obtinere. Serni. 1^05. »^punbcrt :;^S^i^)i**^ frübcr l)attc ^Biftor oon
5(nt i 0 d) i cn (f c. 40G) gc|"d)ricbcn, bic Clnng bcmirfc Dei niisericordiam
et moibi sanationeni (In ]\[arc. (>, 1)5);
^ . -•''•'^ 3. (Uic^ bcn alten 5l' i t n r fi i c n , bcr beftiinbiiicn Ü b n n n b c r S^ i r d) c
iVbn'rvitmtlü-fl nnb bcr Ü bcrc inft i m m nn 11 bcr id)ivmntijd)en 63vied)cn nnb bcr feit bcm
"'ia-^^ivdur '"^- Si^brt)nnbert oon ber Aiird)c cjetrcnntcn oricntali|d)cn (heften mit bcr
^'irdjc;
4. a n ^o bcn t i r d) l i d) c n \i c l) r c n t f d) c i b n n g c n. l^J^c()rcre
'iM'o IM n 5ia l f i) n ob cn [rüljcrcr Qabrl)nnbcr(c cmpfcblen nntcr ,^;>inmci^'
anf bic bctanntcn 'ilnn-te bec^ b(. ^a^^bnc^ bic IclMc Clnntj : fo bic 3l)nobcn
uon (I l) a I 0 n c^ < >^V.\ , ^^( a d) c n {SIM)), lUi a i n ^^ 1 5^47 i n. a. T^a^o >v o n ^ i I
uon Js' l <-^ 1* *^ 11 > lebrt: (i)nintnni sacrainentnm est extrenia nnctio. Decr.
pro Arm. Tic Tefinition bcc> !Xr i b cnt innnuo f. n. 2-))>4 ;
-■^^' , 5. an«? f 0 l Q c n b c m Si o n q r n e n ,; q r n n b. Jynr bic unditioftcn
fuv^bio loiMo Vcbcnvabfd)nittc be^o 'JJtcnfdien l)nt (ibriftnv feiner SH\'d}c ein ^atramcnt
vuuuv t)iutcrlaffcn, für bcn Eintritt in bic iMt , bic 3<^if ber Dkife, bcn eintritt
cincv nnmibcrrnflidjcn '3tanbc^>; ba[)cr mar cc> fonqrnent, baf3 er bcn mid)=
tiqftcn ^Inqenblid be>? 1^'bcnc^, uon bcm bic gan^e (Siuiqfcit ab()ängt, nidit
otjnc faframentalen '^^ciftanb licf^ ^^Hnd) t)at bcr (Srlöfcr für bic gan^c
l'ebcn^o^cit , bic ein beftiinbigcr .^hicgc^bicnft ift, an 2aframcntc grof;e (>)na=
bcn gcfnüpft; feiner l'iebc cntfprad) cc^ ba()er, in bcr Tobcyftnnbe, in mc(d)er
ber immer grinnnige gt-'i^b bic größten .Stampfe bereitet , nnd) mit cigen^>
bafür bereiteten nnb ba[)cr faframentalen C^^nabcn bcn l^J^m|d)en ,yi ftiirten
nnb 5n tröften. ^n^t. Trident., Sess. 14 de extr. nnct. prooem.;
S. c. gent. 1. 4 c ^73; n. 1820.
-•ii-- ^tnm. 3>ai3 S()iiftiK^ bic (c^Uc Ctinu] iiiiini(tc(bnr ciiiflofcl^t t)ot, ift lutm X'r i*
*^'''[^J-J'"-J],,J'''^'^'*' beut in Ulli cvfldvt (1. c. can. 1) mib folgt niid) bavaii§, bajl mit ibr ©ingioüuiu] bev
t^voiiiuination. t)ciliiiiiuu1)oiibcii C^^iiabc ucvlnuibcii ift. '.Üiit eiiuMii fid)tbavoii 3^'id)cii (Mimbc, mic Uifadjc
iinb '-IlNiifinig, ,vi Ucvbinbcu, ift abcv uiiv bcr .s^'^civ bcr (iiiiübc im )"taubc. 'An a n u
Gbriftu^ bicfc§ «Safrüiiiciit ciugcfcUt bat, ift iiu§ )iiif)t bcfannt. 2)cr l)(. 3«tobU'3 aber
bot \)Ci^ üou ©briftu^ ciiujcfc^Uc ^atramcut |) ro mu ( g icrt.
234;5.
Mntoria
•euiota bei
])roxiina.
§ 210. 2)ie le^tc Ölung. 771
II. 90?atcrie iiiib gönn ber testen Ölung.
1. Materia remota bicfc<e> @aframcute^> ift OüDcnöf. (So rel)rt
t§> fdjon bcr \)\. ^afobit^o mib mrf) if)m 3nnoccii5 L (Ep. 25 ad
Decent. Eiigub. c. 8), foimc bie ^onjilicu luni glorcu^ mib 5:rieut. Hnni camfl.
"Den $lMvfuiigeu bcr Ic^Ucii Clmuj, .^citimg iinb ©tarfung, cntfpredjcn md)
bic iiatiivlidjeii @igenfd)aftcu bcc^ Öle^o , fo bag bicfc DJiatcvtc geeignet ift
an^uäcigeii, um$ fic bcunrft. 33g(. (7a^. i?o;;?., P. 2 c. 6 q. 5. ^ie
^on^iticn oon gtovciij (Decr. pro Arm.) uiib Xrtcnt <1. c. cap. 1)
bc5eid)iiCH a\p iW'aterie oleum j^er episc(rpum henedictum. '^nj3 bie
3[öeil)c bc^ Ötcci burd) beu 5U f d) o f ,vir ® ü ( t i g f c i t bc^^ (2a!rameutci3
uotuicubig ift, fiuut mol)t nidit uictjr bcftrittcu UHn*bcu, ba ^awi V. bic gegen-
teilige 5(ufid)t a(o tetneraria et errori iiroxima be^eidjuet uub (Tregor XVI.
bicfc (Seuiur beftiitigt \y\i. X^agegeu ift c^o geiin|3 , baf^ mit a u ^=
b V ü d { i d) e x ober ft i l ( f d) m c i g c u b e r (Sri a u b u i § b e ^> "^ a p ft e ^ bcvo
Ä'rnufenbl aud) oou ciucni ^^ rieft er gcuieil)t Uicrbcn tauu ; iu einem 9^otfa(tc
ift bie^3 jebod) nidit ,^n(äifig. il^gt. Benedict. XIV., De s^niod. dioec.
1. 8 c. 1. _Über bie ^i o ngr ue n ,^g r ü nb c, baf3 ^nr teilten Ölung gc^
lüeil)tcö £( gebrondjt loirb, og(. S. Th. Suppl. q. 29 a. 5. 6.
2. ^ic mateiia proxima ift bic Salbung mit ^ranfcnöl. '):^(\d) j^jf^'l^.^
bem ^on^il uon 5lorcn5 mirb eine iiebeufadjc Salbung oorgcnoiu*
mcu: in oculis propter visum, in auribus propter auditum, in nari-
l)us propter odoratum , in oi"e propter ^nstuni vel locntionem , in
manibus propter tactnm, in pedil)n8 propter ^ressum, in i'enibus
propter delectationem ibidem vi^ientem. Decr. pro Arm. ^hjI. Bit,
Born., 'Jlt. 5 ('. 2. 5c^^^^"l) ftinnncn bic 2Il)eologen bariu iibercin, baf? bk
SaUnuig bcr giißc nnb i'cnbcn o()ne (^5cfal)r für bic (s^ültigfcit bcö
Saframcutcv untcriaffeu lucrbcn fami ; ja hüi? :)iömifd)c ^iituate be»
mcrft auc^brütflid), bei mciblid)cn .vu-anfcn unterbteibc bie Salbung bergen-
hcn imnu'r, bei männlidjcn bann, uienn fic mcgen ber ^ranfljcit uid)t gut
iiorgenomincn mcrbcn fönnc.
"Die anberen fünf (Salbnnacn finb fid)cr notuienbio nadi ber 5Iun- ^ -'•'«^.- .
f d) r ! f t ber ^ i r d) e , ]o baf^ cm %Nrie|tcr , ber an|;erl)alb be-? ^,)iotfallc^o bcv luniriikbomn
nur eine Salbung oornaljine , fid) ol)Uc ^^^^ocifel einer [djincrcn Sünbc S'»'^"""^"-
id)nlbig nuid)tc. >\m' (^)ültigfcit bcc< Saframcute^^ fd)einen fic aber
nid)t crforbert ^n fein, ba iu bcr abcnblänbi]d)cu luic iu bcr morgeulänbiidjcn
^ird)c 5U iicrfd)iebcncn ..St-'i^ci' ^^i'^^) ^^^^^ ocrid)iebeuc ^.>(u,vi()( t^ou Salbungen
tiorgcnommen umrbc. Übrincuc^ Icbrcn bic ^Ijcologcn gan^ adgemein, im
':)iot falle genüge eine Salbung, etma auf .Sjanpt ober Stirne, me^ol)alb bic
füuffad)c Salbung überl)anpt nid)t nnbebingt uotioeubig ift. ^^gl.
Benedict. XIV., De synod. dioec 1. 8 c. 8.
3. "Die 5^^^*"^ biefc^5 »Sah'amcutcv Uwiti nad) beu (£'rtläruugcn bcr
^on^iUeu oou gloreuä nnb Orient: Per istani sanctam nnctio-
nem et snam piissimam misericordiam indulgeat til)i Dominus,
qnidqnid per visum (auditum etc.i deliquisti. 5iMrb nur eine Sal*
bung oorgenonnneu, fo ift bic gorm allgemeiner, b. ^. für alle Sinuc ,^u
faffcu. 1^icfc gorm ift, mic and) bic morgcntänbifdjc , beprefatio.
2Bäl)reub fic in bcr griedjifdjcn Äird)c iinmer bcprcfatio mar, finben luir in
frübercu Qal)rl)unbertcu iu abenblänbifdjcu Dlituaticn and) bie inbifatioc
gorm, ^. ■ iü. nngo te oleo sacriticato in nomine Patris etc. Seit
:.':;4i;.
Tic rvonn bcv
repicfatii'c uub
ubifatiuc (Soviii.
letzten Cliiii!].
■JMS
(i 111 VI 011(11' V bcv
772 B'i'i'itcv Tni. 33ou bcu Safvamontcn int einzelnen.
nic()rcrcii ^al)i()iinbcitcii ift aber and) im 5([)CiiMaiib iidcniU bic bcprcfntiuc
?^^ünii iu (^H'bi-aud). ^3lii imb für fiel) Icibct fidjcr niiijt bic (^äüigfcit bc^
^afraiiiciitc^ bei ^dnueubuiui bcr inbifatiiicu Sonn, bic jeborf), lucil bie
beprctatiuc tirdjliil) lun-öcidjricbcii ift, oljiic frt)Uicre (Süiibc iiidjt öcbrnudjt
iDcrbcn barf.
III. © p c H b c r Uli b (£ 111 p f ä ii 9 c r b c r l c 1; t e 11 Ö ( 11 11 cj.
'i.ci'Scv'hv ^' ^^^^^^^^' ^'^^)^^:, 'Snfraiiicntev fiiib mul) bem ()(. ^a^^^^^ii'^ ^ic
^N rieft er, itreshijteri. Über eine fa(fd)c ^(iicdcgitiig bicfcv ^i>orteö f.
oben 11. 23o5. Tiird) bic IDtcbr^al)!: indiicat 2'>^'ßshf/teros luirb bcr pricftcr-
Iid)C ©taub bc^^cid)nct, aber iiid)t bic 5(iniicfciibcit 111 et) r er er ^Isricftcr bei
ber 3peiibniig biefc^o 2afraiiiciite^ iior(3cfd)ricbcii. ^^eiiii biü)cr Ijciitc iiod)
in bcr gr i ed)if d) eil .Hird)c bic ^albiiuö bcr .Straufcii düh iiicbrercn
^j^ricftcrii iiorgciiomiiieii luirb, fo ift biefec^ -^nv ©iUtigfeit bec> ^ntra-
iiiciitcv tciiicviiKc^^^ crforbcrtid). iln-jt. Trident., Sess. 14 de extr.
uiict. cap. 3.
2. ©iiipf an ncr bcr bcili^cn Cliiiui ift ber tränte, iinb ^uuir ber
iciMnt £111110. fd) 10 er traute Ci()iift. Ticc^ foli^t aiiv bcii ^^i^orten bc^o l)t. -^safobuc^:
infinnatjtr quis hi rohls. Tan aber bic bciligc £i\u\(\ nur im ^'i^llc
f rl) in c r e r ©rfrantunci fiefpcnbet mcrbcii foll , ift namcntlid) biird) ba\
nried)ifd)cu ^^lihobnuf tov /. i ;i v 0 v t y. (5, 15) ttar, bcr bcu inü l) f a m ring e 11=
bcu über ermatte teil bcbcntct. 1>al)cr fiMincii fold)c , bie ^iinir iu
Xobc-^^gefal)!;, aber iiid)t fdjiuer traut finb, ,v ^^- ^otbatcn lun* ber 2d)tad)t,
bic leiste Ctiing _ iiidjt empfangen. Ta biird) biefcv 3aframeiit l)aiiptfäd)lid)
3ünbcn ober llberblcibfcl bcrfelbcn getilgt merbcii foücn, fo tann ec^ foteben
nidjt gefpenbet luerben, bic inifäl)ig imircii 511 fünbigcii, b. I). bcu iiiimüii'
b i g c n ^l inbcrn unb bcu .^citlebeiiv uolfflänbig (s^ c i ft c c> g e ft orte n.* ^af^
bic Ijciligc Ctung in bcr nämlid)eii ,SJraiifl)eit lu.i e b er l) 0 1 1 mcrbeu fniin,
iiamlid) iDciin bic !Iobccn)efal)r uoriiber mar unb fpiiter erneut eintritt, luirb
00m X r i b c u t i 11 11 m < 1. c cap. :> 1 aibobrüdliel) gc(ct)rt.
IV. T'ic SS? i r t n n g e n bcr leiiteii Ölung luerbcn im Sl 0 11 ;^ i I 00 11
uiuni ciiiiMv Js'loreii;^ tnr^ bc^^cid)net atc^ mentis sauatio et, in quaiitum auteni
expedit, ipsius etiaiii corporis. Ta^^ 2^r i b c 11 tili 11 m aber bcftiinint
biefctbcii bal)iii, fic teile (Knaben mit, tilg e b i c S ii n b e n unb c r==
Icid)terc bcu ,Sv raufe 11. Tidljcv iiicrbcn biefc 'llMrfnngcn lunl) fpeci^
fij^iert, bic Ctiing titge bic ctuni noeb iiorbanbcncn 2ünbeu ober bereu
Übcrbtcibfct, rid)te bcn Mrantcn auf unb fniftigc il)ii biird) eine ftarfe
.v^offunug auf bic göttlidjc !;Bavinbcr,;igteit .;ur ilberioinbnng bcr bcr 5lvan^
l)eit unb bcm lobcofampfc eigcntümtidjen il,Hn-fnetjnugcn unb l'eibcn uiib
gebe eiiblid) and) bic^uicileii , lueiin co bem .S^eite ber 5eetc ^ntraglid) ift,
bcm .S^raiifcii bie Icibtidjc (>)C|iinbl}eit micber. Sess. 14 de extr. uiict.
"^öivfiiiuii'ii bt'V
cai
,^icriiad) tonnen bic ^-li'irfnngcn bcr (ct^tcii Ölung folgcubcrmaßeu
bcftimmt merben.
,f;;;-i*|V.^ 1. ^ic gratia communis beftcl)t gciiuUiulid) in ber ^un*mel) r u 11 g
coiiiiiuiiii.->. ber ()ci(iginad)cnben (^^nabe, ba bie Clung ein 3aframeiit bcr Öcbc-u=
big eil ift.
2. '^ie gratia sarramentalis ift eine boppclte, iiändid)
•nt Alis a. primario unb esseiitialiter bic sauatio meiitis. 'Diefe ^l>irfuiig
aber bcftcljt
L';'..)i,
-rati;
lllU'
§ 210. Xic leiste Chinc^. 773
a. n c g a t i ü , in bei* ^Xitgiuig
aa. bei* Üb erbt cibfct bcr ©üiibcn, 7-eliqiiiae peccatorum, b. I). rri,",J,^~''^^,,
ber m§ bcr (Srbfüiibc iiiib bcu pcrfönlirf}cii Süiibeii |lauuiicnbcn @rf) luä lije, üb^•bld"K('^cl•
Ö5 ciici gt I)ci t 511m 53 Öfen, ^cv5ai3tl)cit luib niibcrcr l^ljUnnucii aläJ^f^^^^^^^^^^^^
goffjcn. Triefe ircrbcn, m'ii iimncr norlianbcn, and) tnmier getilöt, jcbod) iiirfjt
nbfolut uiib in jcbcr 33c<vcf]inu3, fonbcni nur bc3iiglidj bcr i^nnifljcit iiub
bcc^ Xobc^fanipfct^. ^a§ btc 5 c i t U rf) c 11 ® ü 11 b e 11 ftr a f cn, bic aucl) Über*
bicibfcl ber 3ünbcn fiiib, betrifft, fo lucrbcu bicfclbcu, wie im ©aframciit
bcr 33iif3c, nid)t uollftäiibig, foiibcrii mir tciducifc, imb ^irar md) bem ^Dcafsc
bcr T)ic4io|itiou bc^3 (Sinpfmigcr^^ Gcti(t3t ;
ßjj. bcr ©iinbcii quoad culpam. ©iiiigc 5;^f}co(ogcn Unircii bcr ^Xu= rrf^'''^''\..
firi)t, bic (ct3tc •Cdmg bciuirfc mir Xilgmig bcr (iiilUdjcu ^üiibcn, ha et^ A\£T^%k^
burrf) bie Xrabitioii fcftftcl)c, \>a\^ fie ein Saframcut bcr Scbcubigcu fei. '""^Xv per ''^'^
^ubc0 gcl)t bic seiiteutia (■o)nmunis ha{)\\\ , ha]i fie aiid) Xobfüiibeii ^vc^^-w«-'»«-
titgt , lucmi fid) fo(d)c in bcr 3cc(e bc^o @inpfmigcrc> finben. '^cnn bie
bcdigc '8d)rift , bic 33ätcr nnb bic fird)lid)cn ?c()rcntfdicibnngcn rcbcn 1111-
b c b i n g t nnb u n b e f d) r a n f t oon ^Hn-gcbmig bcr 3iinbcn. .^picrinit I)angt bic
nnbcrc j^xa^t 5nfaimncn, ob biuo Satranient biefc 5iMrfnng per se nnb directe,
ober nur i)ei' accidens nnb indirecfe l)abc. ^(((crbiiuvo ift bic kl^tc Ölung
nid)t U)ie bie 33nf3c, jnnädjft ,yim >^\iKdc ber SünbcntKrgebnng cingcfel^t,
ober auf bcr anbcren Seite ift an^o bcinfctbcn Csh-nnbc , bcr focben für bie
lliibc|djriinttl)cit ibrcr fünbcntilgcubcn 5^raft angcfiibrt unirb, an,vnicf)nicn,
ha]] fie nid}t b(oJ3 per accidens unb indirecte, b. I). ocrinittctft bcr (SiU'
gicilnng ber Ohmbe nnb noKfoninicncn öicbc, foiibcrn per se nnb directe,
b. {). traft il)rcr (Sinfc^qing bic Sünbcnocrgcbnng beiuirft. Tic^o ift undjtig
UKgen bcr nötigen T iopof i t ion; benn uicnn bac< Safranicnt e.r in-
stitutione sua im 5iotfat( ein C^rfot? für bac^ iI3nHfatvamcnt ift, fo forbcrt
C!? and) feine anbcre ^iepofition ak- biefcv, mc5l)alb eine nur miüudfomiiicnc
9icne genügt. 53g(. 8. Th. Suppl. q. 30 a. 1 ;
[1 pofitiu in ber cigcntümtidjcn Btärfung unb 9(n^4*üftnng bcr vScele
j\um (clitcn 5ianipfc. ^s\\ biefcr .^infidjt fann bie teilte *Ctnng mit bcr
girinnug Dcri]Iid}cn uun-bcn: biefc ftärft äum ^'ainpf bec> öcbenö, jene ^nm
^ampf bc^^ 3:obc^^;
b. secinulario nnb üccideidaliicr bic saiiatio corporis, ^iefe W\x- ^ ,-':'''*;
hing ift nur fefnubär nnb bebingt, mcit fie nur, infofern fie bcm ^coipm-t."'*
®ee(en()ci( . bientid) ift, eintritt, nnb ,viHir nid)t in ^il>ci|e einer UMiubcr =
baren .s^">cilnng, fonbcrn einer orbentlid)cn, aber übcrnatürlidjcn Sörbcriiug
be^3 n a t ü r t i dj c n § c i ( n 11 g c^ p r 0 5 e f f c v. ^a()cr fcl>t biefc ili^irfung
bie natürlidjc iDJöglidjtcit nnb Tiepofition 5nr .sjcilnug noraii^. S. Tli.
Suppl. q. 30 a. 2.
5t um. (£incu St) ava ttcv Mi'ult &ie Ici^Uc ÖUiiuj uid)t auf; bcnn fic ncilciljt 2:\bb.
fcim-u Stmiö iiub bcfäliint nid)t 311111 (Snipfaun anbcrcv Satraiiicutc, [oiibcru ift nur eine /-Jtnuum Die
aftiiclle £tQvtuiu] iiiib |)eilii]inui. S. Th. Suppl. q. 30 a. 3. 2)a()er faiiu fic niui) G,/nv"f,/i^'äuf.
uubcbiiigt Uiiebeii)ü(t luevbeu. S. Th. Supi>l. (j. 33 a. 1. 2)ie ^ürfd)vifteu bc^üglirf) bcv bviUtt.
■'.'icf)tuiiebei()ü(uun ber Ölung in bcii'clbeu lobe^gefabv fiiib ba()er ohne ^^ucifct bi^*
c i p l i n ä V c V 9hUuv.
V. T)ie tc^tc Ölung 5U empfangen, ifl fidjcr nidjt notmcnbig
■;^5<;
iiecessitate medii. vlad) ber sententia commnmor bcr ^l)cotogen bc- j^eiüi^tcnciuno.
fle()t aber niid) mcber ein g ö 1 1 ( i d) c i\ nodj ein f i r d) li d) e ;o (53 e b o t, bicfcö
Safraiucnt 511 empfangen: fein göttlidjc^ (^cbot, ba bic 5öorte bcr ^ro^
774 3>^citcr jtcit. 53on bcn Snfvnincntcn int einzelnen.
iinilgntion bei Qafobiho cbciifocjut einen blojlcn 9t a t entfjatten föniicn; fein
firrf)liii)ec> (^3ebot , ^a ein fold)Cy nirt3enb!3, nnd) nicl)t noni Xribentinnni,
ciiaffen ift. '-injl. Ballen' ui-Palmierl, Op. tlieol. mor. 5 pag. 707 sq.
y. pic yvtcrtrvutriljr tutt» bic (PI|t*
anuSciio iHnibrenb bie fünf Safrainentc, uon bcncn feitf)cr bie '^xcbc war, beni "^Tuiu
mib'tiV ,Mim frfjen aU 3 ii^ ' ^^i^ n iii'i .^i^' •Ö^'iliQinig gegeben finb, be;>ie()en fid) bie bct=
''';;l',l,-S;;!f/;''^ ben lel^Uen nnf bao ^^i'obl bcr §k|cnfd)oft; fic fonftitnieren bie 5iird)e
in i()ren ,viiei iiicfentlidjcn '^kftanbteiten, ber lel)renben nnb bin-enbcn ^vird)e.
^:ür bie /^-oilbiincr ber ^tird)e aber finb fie bcftinunt, ba Cv in biefer socie-
tas perfecta lueber an ber Cbriqfeit, norl) an ben GMiebern fel}lcn barf.
^ 2\]. 5^C(]riff nub (^'?:iftcn,^ bcr ^J>ricftcruicif)c.
^>q{. ]\il)n'hri^ De Koniaiio rontiHce. paii'. 76 s(iq. ; ÖH () r , Tic ()ci(ii]cu SaFva^
iiiciitc bcr fat()o[i[rf)cii Minljc. 11 § 43.
^^vbo'iiarti belli "'-• ^^^'(^<^ ober O r b n n n ij , paiiuni disi)arinmque renim sua
spnuDminoiiii). cuique tribneiis dispositio, be^cidjuet gan^ aKgeniein ben 3tanb ober
rVfimtiüii. bie 3tc((nng, bie jeiunnb cinniiiinit. ^ni tird}lidien 3prad)t3ebrand) ner-
ftel)t man barnnter
1. je ben fird){id)en 3tanb, lucnn and) lueber ^^iH'ilje, nod) Qnrivbiftion
mit il)m lunbnnben ift. 3o rebct man oom oi'do mo)iachon(}n ;
2. in engere m einne bie 3 t n f e n ber liierarcliia iurisdictionis.
.S)ierl)er gebort ber Orbo bey "inimacv CS'r,;bifd}of"o, 'ifrieflerv n. [. m.;
3. im engften 3innc, ber bier in ^ktradjt tommt, ben £tanb, ber
bnrd) bie ii'eitje in ber liieiarchia onlinis uerlieljen unrb. ?lber and)
bie biefein Stanbe bie bamit nerfniipfte geiftlid)c (^kuuilt oer(eil)enbc iBe i b e
mirb ordo ober onUnaüo genannt. Tiefe bciüge .^oanbliing bcr ^l>eil)e
nnn, infofern fie faframenlate ^iMrfnng l)at, ift bav 3aframent ber 'U'eit)e.
rie ii>eil)ebanb(iing mirb and) mit folgenben ^J^iinen benannt:
/c'.poTovia. /c'.pc-iHECjia. /EipoHs^-a, niannnm extensio, maniium impo-
sitio, consecratio n. f. \\\
rie geuiö!)nlidie 1)efinition lantet : Ordo est sacramentum
Novae IvCgis a Christo Domino instilutnm, quo potestas confertnr
eonticiendi et ministrandi sacramenta et nuiiiera ecclesiastica
obeundi.
. , -•''^''- , ir. (5 «o i ft T^ 0 g m a , b a n b i e ^ii^ e i b c u> a b v b nf t ein ^ a f r a--
tiiiavajtn ^cv m c n t b c ^o 9^ c n e n ^^ n n b e v i |t , n n b n i d) t b l o f? , iiu e bie 9( c f o x-
^'^^^'''''" m a t ü r e n l e b r t e n , eine f e i e r I i d) e (S* i n f ii b r u n g in ein k i r d) e n=
amt. 8i quis dixerit, ordinem sive sacrani ordinationeni non esse
vere et pr(»prie sacramentum a Christo Domino institutum, vel
esse figmentum quoddam humanuni, excogitatum a viris rei'um
ecclesiasticarum imjieritis , aut esse tantum ritum quendam eli-
gendi ministros verbi Dei et sacramentorum , anathema sit.
Trt(Je)it., Sess. 2)) de sacr. ord. can. o.
^er 33eiDeiö für biefen (^hinbenc^fat3 unrb gefül)rt
1 . a n ^o ber f) e i l i g e n 3 d) r i f t-
~ ,v^ aS'-tcitum ^' ^^^' Otiten leftamente^^. 5iMe bac> ^i>riefiertnin bev 3((ten Tefta^
bcr^HitVnicitn"nicntec^ ein '-l^orbitb nnb ein ^ku)eie für bac; t^rieftertnm beö 'dienen Xcfta^
§ 211. 53cgriff imb e^-iftcn3 bcr '^^vicftcrnjet^e. 775
nieiitc^^ ift , fo aud) bic 5\> c i li e ber '13ricftcr be«3 5(ltcu ^imbc^o füi* bk "n-ntee ein ^^ox^
V •-,<•• f 1.1) • -i V •< bilb bi'ö lU'Uteita^
d)n|t(id)c 'Pneitcnncilje. n.cntiirficu. ^ikv^
'I)ic 5i>ctl)e bcr ^ricftcr im 5l(tcn 3^intbc fmib a(ferbing^5 nur e i n == rJodifüiiVsu^^^^^
mal )t([tt, inbem 2)?ofcö bcii 5(ron iiiib bcffcit ^öt)iie ^n ^^ricftcni mci()tc,
1)011 bciicii bicfc 3[i?ürbc nur il)re 9^ad)tommcii überging, oI)nc bnf^ mir Spuren
einer erneuten 'Un^ljc trafen, ^^(üein im 9ceueu i^Bunbe pf(an3t fid) ba§>
^^rieftertnm nidjt bnrd) leiblidje ?(bftannnuui3 fort, burd) bic bemnad) (\nd}
nid)t bic Wcii)c auf bic 9^iuijfommen nercrbt mirb. 1)er einmaligen 5Beil)c
beö gemeinfamen lciblid)en 33atcr§ ber alttcftomentlidjcn '1?riefter entfprid)t
bal)cr bic jebe^omnlige '^i.'ctl)c bec> einzelnen ncutcftnmcnttidjcn ^^riefterv, bic
eine gciftige Jyortpflan.^nng ift;
1). btt-' bleuen Xeftnmentec;. .s>icr l)anbelt e^o fid) nid)t um ben 33e^ T„vrf''bn>^^
n^ci!?, bajl 61)riftU!C( feinen 5lpoftclu geiftlidjc Wemnlt, befonber^^^ bic ©emalt, nuTuno ^mm
biv$ eud)arifti|d)c Cpfer bar^ubvingcn, bic 3atrameute ,^n oenualten, ba^3 v^fvkm,^^t^^„
Ül^ort (^ottc^o ,^n uerfünben, bic ,riird)e ^n regieren, übertragen l)at, nub ba\] abevtvaflcn.
bic 5(poftcl biefe 33ollmad)ten auf bic ^-Jifdjöfc unb ':]Nriefter fortgepflan.^t
l)aben. Tic^> uuirb in bcr ^cl)rc uon ber .Svird)c gc;^eigt ii. 131o ff.).
^ier ift üiclme^r ber ilkMuci^o ^n erbringen, ban bicfe gcifttid)c (i)ciralt ober
bat-' ^l.^rieficrtnm bnrd) ein nuibrec^ 2atrament übertragen unb fort-
gepflanzt luirb. Tie{^ fprid)t aber bic heilige 2d)rift uu;,mcibcutig ant^,
a. T^a^^ änfn're |^cid)eu bcr mit (^kbct uerbnubeuen .s^anbauflegnng
luirb fouiol)l bei ber '-ll'cibe ber ^iafonc al^o bei ber bcv 3a n luv nub
SMirnaba?? erunibut. Oiantes inijxjsnernnt eis nianus. Act. G, (>.
Impoiientesque eis niaiius diniiseruiit illos. Act. K), >\.
[j. Taf? aber bnrd) biefe .vänbeanfleguug bav 'i^ricftertum übertragen
mirb, '}3riefter l}cnHn-gebrad)t merben, folgt flar am Art. 14, 22: Cum
eonstitnissent illis i)er sin,i>ulas ecclesias i)resl)yteros (/E'.ooTov/^aavTs;
oe aOioI; -;s£a,j'jT£po'j;i et oiasscut cum iciunationibns, comnieuda-
vernnt eos Domino; ferner am 1 Tin/. 4, 14: Noli ne;j;iig-ere g'ra-
tiam, quae in te est, quae data est tibi per proplietiam cum im-
positione manuum piesbyterii; unb eublid) anc^ 2 Tim. l, G: Ad-
moneo te, ut resuscites gratiam Dei, ([Uae est in te i)er inipo-
sitienem mannum mearuni. '^im^ bieien Stellen ergibt fid) nid)t bloß,
baf^ mit bem ^Jsrieftcrtnm eine befoubcre ('')uabe, nub ;^uiar g'ratia ^a-atum
faciens oerbunbcn ift, foubern and), ban bic mauuuni impositio bat^
9}?ittel ift, moburdi biefe ^hiabc bleibenb mitgeteilt mirb. Ta^n tounut
nod) bic l^(al)innu3 bcv '^Ipoftclc^ : ^Manus cito nemini iniposueris. 1 Tim.
5, 22.
y. ^l^enn aber bic '^Ipoftel bic 'iiHM()c ak^ 'Safrauumt gcfpcubet {)a[KU, ,^u,ttlirtK\5■in^
fo ift ba^fclbe ami) g ö 1 1 1 i d) c r ©in f et^uing, ba (sjott allein bnrd) bac^ '^>^»"n^ciiBeii)e.
äugcrc 3f'i"^)*^ii ^ci* .v>aubauflcgung innere (Knaben bemirfen fanu. ^i'euig-
ftcn? eine 5(ubcntuiig ber göttlid)en (Siufel^ung eutl)alteu jene Stellen, uield)e
bic i^ijilibfc alc> imu (^ott ober bem l)ciltgeu Ojeifte gefetzt bezeichnen;
2. a n ^^ ben l) c i l i g e n 'l^ ä t e r n. _ vdivc 'tn'mux
a. l^iefelbcu nennen bic Orbiuation an^^brürflid) ein ^ a f r a = "fev bic jodDe.
mcut. Si ntrumque baptisma et ordiiiatio) sacramentnm est,
quod nemo dubitat, cur illud non amittitur, et illnd amittitur?
Neutri sacraiuento iniuria facienda est.. August., C. ep. Parm.
1. 2 c. l;j n. 30. Öeo bcr (^roflc ernml)nt ^u ermägcn, quanta et
776 B^i^fitcv ^cil. 3?on bcn ©afranicntcu im ciu^ctncn.
dantiiim et accipieiitium devotione curaiidiim sit , iie taiitae bene-
dictioiiis sacrameiitum iiegligenter videatiir impletuin. Ep. 9
ad Diosc.
1). Sic ücrgIcirfjCH biefctbe mit nnbcrcii @af raiiicutcn , luic
5( II n n ft i 11 11 !§ (]. c. ), bcr bcn !5)onat{ftcii c^cgciuibcr ^cii-jt, ba|l unc bic Xaufc,
fo and) bic Orbtnatioii iljrc (^niltii^fcit imnbljäiigig ooit bcr pcrfüiilirijcii
ii>iirbii3fcit bcc( 3pcubcr!§ mic bc^^ CS'iiipfaiincr^o bcfil^t. Uiib nii einer an*
bcrcn Stelle iac\t bcr näni(id)c .peilige: Si ergo ad hoc valet, quod
dictum est in Evaiigelio : Dens peccatorem iion audit, ut per pec-
catorem sacrameuta nou celebreiitur , qiiomodo exaudit liomicidam
deprecanteni vel super aquam baptisini, vel super oleum vel su-
per eucliaiistiam, vel super cajata eorum, quibus manus impoiii-
tur, quae omnia tamen et fiunt et valeiit. De bapt. 1. 5 c. 20.
Si in üde sua baptizato baptizans nocere nou potuit, et in fide
sua sacerdutem constitutum constituens iion inquinavit. Hieron.,
Ad\^ ]jucif. c. 11.
c. 2ic fdjrciben bcr Crbinatiou große (^n a b e n in i r f n n g c n ,^n,
bic an bae iiniVre ^^-jeidjcn [o gefniipft finb , baf5 (S)ott fie biird) bicjcö
;]cid}cn gibt. Eadem veil)i vis etiam sacerdotem augustum et lio-
norandum facit novitate henedictiouis a communitate vulgi sepa-
ratuin. Cum enim antea nnus e multitudine ac plebe fuerit , re-
pt'iite fit praecei)toi", praeses, doctor pietatis et mysteriorum oc-
cnltorum [»raesul, eaque contingunt ei, cum nihil vel corpore vel
forma mutatus , quod ad speciem externam attinet , ille sit, qui
erat, invisil)ili quadam vi ac gratia iiivisibilem animam in melius
transformatam gerens. Cn-eijor. Nijss., Or. in bapt. Chr.
d. Cfublid) bc^eidinen ftc bac; '].n-ie|'tertuin <\U eine ü bc r n a tür 1 i d)
iier(icl)enc, übernati'irlid)C '^i>nrbe nnb (^eiualt. X^tec^ l)aben luir foeben
uoin 1)1. C^jregor gehört. T^ie gai!;)C 3d)rift bc^^ 1)1. ^Hngnftinii'^ De
sarerdotio bc()aiibeU faft nur biefc^o Xbenm ;
:>. auv bcn Ö e()re n t[d) et b nng e n bcr .Siird)c. 3d)on ba6
^^llMv•n"^a• .s^ 0 11 ^^ 1 1 0 0 11 Ci 1) a I c c b ü 11 caii. 2j be,^cid)iict bcn .Svaiif bcr 'il>cil)C bcö-
'^"''"*"' I)alb al^o ein Safrilcg, ircil man babiird) bic (^jiiabc Okittcv taufen luoltc.
'^ae Vi 0 n ;^ i l u o n Jy l o r c n > aber lel)rt : Sextum sacramentum est
ordiiiis. Dcer. pro Arm. ^ie 'Dennition bcic* Xr ibe n t inum<c ()abcn
luir |d)on oben (n. '2y)[yH) gcl)Drt;
iiiuTrifuMb ^' ^"'^^^^ ^^'^* 11 n" i^) i i"l) t f i i"!) e n X()atiad)e, ha\] ntd)t nur in bcr
iiiima f>tov!>HMtK fatt)oliid)en .Uird)e, fonbern and) bei bcn C^)ried)cii nnb ]iimt(id)cn alten
'"• ^^^ i'vniui). ,2)cUcn bic ^ifdjöfe, isriefter nnb übrigen Wiener be^3 .s^eiligtninö mir _gc*
mciljtc, 511 bcn Iicitigen 'iHn-ridjtnngcn fä()igc "^Iserfoncn finb nnb jene
Saframente, bereu Spenbnng bcn ^Mi*d)öfcn nnb ']Nrie|"tern uorbeliatten ift,
al^5 ungültig gcfpenbct angcieben merben, uienn foldjc, bic ntdjt gciucitjt
finb, fic gefpcnbct I)abcn;
>uninninu ^l•>^ '■^- ^ ^^ ^ f 0 ( g c n b e in Sl o n g r n e n ,^ g r n n b. ^il^enn (£t)riftn^o über-
'^jiH-iiKioha-' [)anpt übcrnatüriidjc Cnuibcn an fid)tbare |]eid)cn fnüpfte, ,v ^^- ^^»^in^ ®iii=
""'"''" tritte in bic ^ird)c, bei bcr @inreil)nng unter bic Solbaten (El)rilti, beim
i^kginn bcr (S1)e, fo fprid)t für ba^5 (Sairament bcr ''}3ricftenuei()c bie 1) ö d) ftc
,S\ongrnen,v ^enn ba^5 ""^Nrieftertnm ift unter atten übernatürlidjen Ö^eiinütcu
nnb ^ignitiiten, bic CSljriftu^o bcn lytcnfdjcn nnb ^luar ^nin iöeftcu bcr ganzen
i':;til
Vol)vi'iiticl)i'i
^§ 212. !Dic öcrfrf)icbcitcn «Stufen bc^ Cvbo iinb bereu ©a!rautcutalitnt. 777
5llrrl)c erteilt, btc übeniatür(id)ftc luib ()ei(icjfte, lucldje bc0()atb luid) bte Dor-
^üölicljftcii [lefonbereu (S)nobcn crforbcrt.
''äniu. 5n(c 2te((eu, nuf \vdd)c fid) bie ^voteftautcu für ba^ a ( ( g e ui c i u e ^ _ -•^'•■^- .
^;^vicftevtuut nacv Slirifteu berufen, ,v ^^. 1 l'etr. 2, 5. 9; Apoc. 1, 6; .% 10 fiub a(ö ^^^ItSm^'
33erg(ctcf)e ju tietvndjteu, bie ta§ eigentücfje ^^^rieftertuni ntfl)t aui§fcf){icnen, fonbcrn
n ora u §f c 1^ en. Sürbe ausl jenen 3tel(cu folgen, bafj aUc '•^^riefter fiub, fo müre haß
nänilirf)e im 5nteu iBnube bcr ^all geuiefen, in beut bie i^yraeliten reg-num sacer-
(lütale genannt U'erbcn, unb umreu alle ^^riefter, fo luiiren and) alle .Könige. ^g(.
audj n. 1313 ff.
§ 212. 'Tic ucrffijicbcucu Stufen bev Crbo mit» bereu 3aframcutn(ttnt.
3>gf. Palvdcri, De lioniano rontitice. \)au:. S4 s(j(|. ; (33 i (i v , Sie (jeiligen 8afra*
luente bev fat()o[i|d)en Mivdje. 11 § 41 rf.
"^at^ 3atraniciit bc^5 Crbo begreift iicrfd)iebciic Stufen, ordines, ^^^^{^^^
\\\ fid). 2 Didier Crbiuee u^crbeu gcuibbulid) fiebeu aufge,;äl)(t, cUinc^i.
unuilid) brci ordines vudores , ^13r e^MH) t er a t, T)iafouat, Sub-
b i a t 0 u a t , unb ui c r urd in es /// in ores , 5( f o Ü) 1 1) a t , (5 ^' o r e i ft a t,
!i? e ! t 0 r a t \u\b D ft i ii r i a t. So ;Viblt bac< l: v i b e u t i u u 4U < Sess. 23
de sacr. ord. cap. 2) nad) beut ^iou.^d luni ^Im-cii;^ uub bc\\\ oiertcu
nou ifartl)ago (caii. 2 sqq.; f. J)e)iei)i(/er , Kucliir. u. 50 sqq.).
ra,;u fouiiut uodi bie 5^i f d) o f c^iu ei b c, bie jeboib nid)! alv ad)tcr Örbo
i^e^iiljlt ,^ii lucrbcu pflci^t. Tic ßeivöbulid) aboptierte ;^)iibluiii-5 iicl)t oieducbr
nur bic> ;)Uni sacerdotiuui , biiv einen b o p p e 1 1 c n Orbo , bcu (5 p i *? -
topat, sacerdotiinii jirlmi f>-i'adus uub bcu ^i>r c v bl) t e r a t , saccr-
dotium secundl ^-radiis in fid) bciV'eift. Ter (^pictopnt ift bie ^^^ollcn-
buuc^ be^^ fiebeuteu Crbo, bk plodhido sacerdotii, fo bajl er mit ^)ied)t
uid)t aho ad)ter Crbo ne^iibU mirb. Tie Il)eoloiieu pf(ci3cu bicv aM] fo
aih>,;nbriirfeu, Ci'picdopiU uub '}>recdn)tcrat feien t\\\ goins , aber ^inei uer^
fdjiebeue species. Über bie ^oncjrueu;, bcr fiebeu Crbincso ügl. 8. Tli.
Suppl. q. 37 a. 2.
Tic auf bcr 5l'eil)c bcrnl)enbc 2tufcufoli]c bcgriinbet bie liierarcdiia ^.^ |,f;.p,Vi,i,
ordini^, bereu l)bd)fte epiüc ber ^^ifdiof ift. i^on iijr crtlart bac^ Tri^"^ or.n.iis; "
beutiuuni: Si quis dixcrit, in Kc/desia catliolica nou esse liierar- """'^''"'"'""'^"
cliiam divina Ordination«* institntani, qnae eonstat ex episcopis,
presbytei'is et ministris, anatliema sit. L. c can. 0.
^Inm biefer liierarchia •»rdiuis niiiD nid)t nur uou ben .Mauoniften, fon^ern and)
Uoii \>(\\ Jlicologen bie liicrarcliia i///-is(/i< /io/tis untevfdjieDeit, nnh biefe llntevjd)ei-
bung ift, uieil in ber 'Jcatuv ber 3ad)c begvüuDet, feft;,ul)alten.
Toiiuuitifd) U)id)tii] ift nun uor atlcni bie T^-ra^e , ob unb iniuiefcru
bie oerfd)iebeueu Crbiuev^ f a f r a ni cntal cn Gl)ar alter l)aben. ^K^k
merbeu bicv in folgeubcu ©iitjcn fcl)en.
J . T c r 1^ r e c^ b l) t c r a t i ft q b 1 1 1 i d) er (5 i n f e t> n n a u nh e i u ^ ,-•''<; ^ ^
e 1 1] e u 1 1 1 d) e ö ^ a t r a ni e n t. ein aarvamcnt.
Tiefer Bai^ ift de fidc unb ergibt fid)
1 . a\\z-< b c r l) e i n i] e u 2 d) r i f t. Tie '^nMucife für bcu fatraiucu=
taleu Gbarafter bcio Orbo überl)anpt fiub ebenfouiele iluMiicifc für bcu jafra*
uieutateu (Sbaratter be^3 '].^rc^:ibt)teratec<. t\^f.. n. 2'M)0 ff. ;
2. a n ^5 ber 5;:rabitiou, bie 0011 ^Hufauö au mxh ol)Uc jc^lidjcu
^.l^ibcrjpvud) bie ^rieftenüei()C alv Safraineut betradjtctc;
778 3^^^p'tf^ 2:ci(. 53on bcn ©aframentcn im einzelnen.
3. ant^ bcn @ntf d) c i biiii i] c ii bc^o ^oii,^i(ö Doit Serien t
(Sess. 23 de sacr. ord. cap. 1 sqq. ; caii. 1 sqq.) ;
2''<>- 4. aiici bor ?y;^/o thcologica. ilkiui bcr Ordo ein Safniniciit ift,
'^^'''Tpln' ^'"^ fo nuiil nntcr bcn iicr|d)icbenen (^Jvabcn bc^^fdbcn oI)nc |]uicifc( jener ein
2afranieiit fein, bnrd) uieldjcn bic ©ciinüt gegeben UHvb, uon ben Sünbcn
lüc;<^nipred]cn nnb bivo end)ariftifd)e Opfer bar5nbrinnen , b. l). bcr ^^rcc>*
bl)tcrat. ^]3rieftertnni nnb Cpfer ftctjen niiinlid) in fo uiefent(id)er 33c=
,^icl)nng ^n cinonber, ba|l anc> bcr (S^'iften^ cinec> uial)ren Cpfer^^ im Dienen
^•^nnbc anf bic C£'^-iften;> eine^o unil)rcn '^Pricftcrlnnh^ öcfd)( offen lucrbcn !ann.
Saciiiicinni et sacerdotium ita Dei ordiuatiitne coninncta sunt , ut
ntrnnique in omni lege extiterit. Cum igitur in Novo Testaniento
sanctnni Encliaiistiae sacrifieium visibile ex Doniini institutione
catholica Kcclesia acceperit, fateri etiam oportet, in ea novnm esse
visihile et exteinnm saeeidotinm, in qnod vetus translatum est.
Tridoif., 1. c. ea]). 1.
IL Ter (5 p i >§ f o p a t i'ft ii ö 1 1 1 i d) er ($ i n f c |3 n n g nnb ei n
eigener, o o m ^^^3 r e <$ b n t c r a t e n n t e r f d) i c b c n c r f a ! r a m e n =
t n l e r O r b o.
-•^'!-: . 1. l^ay^ bcv (Spi'öfopnt i-jöttli(i)cv öiiifclMiiii] ift, ift <fc fi(Ii\ 2)a(]C(]oii f)nt ^ic
nn-üfc'd^i^'hnin^'-'^"'^''^*''^^^^' '-!-^c,vcl)imn gunfrf)cn Cpfcv lm^ ^4-U-c^^ln)tcvat, mic luiv fic eben noni Xribcii*
farnimoittauv t i 11 11 111 iicl)övt l)nluMi, ^ic Sd)o(aftifcv Didfad) bcftimuit, bcii ©picifoput iiii1)t a(>§ einen
Cvbo iii. eu-^cncn fiifvoiiicntaleii Cvbo , ionbcvn niiv nUo eine geiuiffe (Snueitevung be^^ ''^vc^*
^i-i)oiii|tifiv. [iijti.voteii oDer aber iiirf)t nl^o eine böbeve 3tiife Der ^^i^eibe, fonbevn blofj bei ;^nvi§*
bittioii nn.^niebi'ii. '^tiif bie ^'^■"fl'-'- "triim episeopatus sit onb», nntuiovtct bcr
bl. IboinaS: Ordo potcst accijii dui»liciter. l'iio modo secuiidiini (niod est
Siicraiiitntiini : et sie .... ordiiiatur oinnis ordo ad Kncharistiae sacranientum.
Uiidc cuin episcopus iioii liaheat itotestatcni suix'riorciii sacerdote, quantuin ad
lux; episcoj)atus iion erit ordo. Alio modo potest considerari ordo, seeundum
(|Uod est ofticium (|iioddam respectu (|uaruitdam actionum sacrariim: et sie eum
episcopiis habeat iiotostatem in actionilius liierardiicis respeetu corporis mystici
siii)ra sacerdotem, episropatus erit ordo. S. Th. Siippl. i{. 40 a. 5.
^^ei ^iefev Streitfrage bändelt c;? fid) bnvd)an§ nid)t lun bie uon allen nnerfanntc
lln^ IH11I1 ^ribentiniun evf luvte '^l'a^vljeit, \>k\]^ bei (5pi^otopat fvaft göttlirfjer @in[e^5nng
nnb 9(iunMinng iibev beni ^l^ie^obntevate ftebt, nnb ^W^ ber i!3i)d)of allein bic (Meunüt bat,
bie ^lUicftenufibc ,vi [penbcn, nnb biefe (Memalt nnv bnrd) bie :lM[d)0'f^uicibc empfängt;
bie ^-vage ift uielmebv nur bie, ob bic '^ifrf)of^Jiucibe abo ein eigener f a f ra in e n ta l c r
Ov^o ,^n betvad)teii ift. Tic i^eiabiing biefer J-inge tann feinem 3^i'fif»^l unterliegen;
fie ift seiitentia rerta el omiiino tenenda.
'2. ^Umiefen mirb nnfcrc Xl)cfc
^. ;•>'•' a. aii'ö bcr liciliiien 2 dir ift, U)e{d)c non bcn ^Mfdiöfcn faqt, fic
touhit biv icicn c^cietU a Sjnrifu Sancto reg-ere Kcciesunn Dn \ Art. '20, 2h;.
^^'^fJ'||;,-'2^^ beridjtct fic, ^ay^ bic ^^ifdjöfc nnbcre bnrd) .v^mibanflcgnng ,yi ^}.^rieftern
^ri'vift- mcil)ten nnb "^i^rieftcr cinicliten (1 Tim, 5, 22; Tit. \, 5^. 'I)ic ^ifd)öfc
f(cl)en alfo über bcn ')^ricftern bnrd) bie Orbiiuitionc^- nnb 3?eciicrungC>^-
ilciiHÜt, nnb ^unir bnrd) bic ^iraft bcc^ l)ciligcn (^cifte^v nlfo iure dicino.
T'of^ aber bic !:J^ifd)C)fc>mcil)c ein cigcncc^ 3afrnment ift, ergibt fid) nnc> bcn
Stellen über bic '-ll^cii)c bc«? 3an(ibo, 33arnaba!? nnb Ximot()cn6 (n. 2o()l i, am3
beneu bie ^afnimcntatitiit imb göttlid)c ß'infci^nuig bcr ilBcil)e bcmicfcn unrb,
nnb bic ja gcrabc luni bcr ;il3ifd)ofc>uieil)c I)anbe(n. '-liMlf man alfo nid)t bcn
(ipiotopat mit bcm '].MCc4n)tcrat ibcntifijicrcn, ma^o l)iirctifd) märe, nnb fuitt
man öUgleid) mit ber Überlieferung jene Stellen bemeistriiftig für bie 2afra-
mcntalitiit bc^o Orbo l)altcn, fo nnif? man fic and) aly ^emeife für bic
3aframcntalität bcr iöifdjofvmcd)e anfel)en;
212. 3)ic i)crfrf)iebenen (Stufen be§ Cvbo nttb beven ©a!vamenta(ität. 779
b. a it ^5 b c n ^ c i H g c n 33 ä t e v n. T)tc ^iiperioritiit bcr 33ifd)öfe ^. f^-^- ,.^
über bic ^rieftcr ftcl)t i()ncii aiif^cr alieiii ^'^^'-'if^t- ^rf)on ber 1)1. Q g u n 1 1 ii ^ ~bic \Mfd)of5^
oerlaiigt, bic 'il.n-icfter fodcii il)ren 53tjd)üf bctrail)teu iit ipsiim Dominum ^"''"'^'■
(Ep. ad Smyrn. ii. 8i. ^ic '^cl)iiiiptimg bc^^ 5lertiic>, ^i|d)öfc mib
•iPricftcr fcieii ixi% zyfi'.z. iicinit (Spip()ani it^3 stoliditatis pleiüssimiim
(Haer. 75 ii. 4). ^cu ^oi^iig bcr l^ifdjöfc uor bcn ^]^vic)lerii evfemit er
aber barin, hd^ fic ad gigneiidos ixitres gefegt feien, linifjreub bie ^riefter
ber ^ird)c nur 3iH)uc fd}cnfeii föiuitcii [}. c). ^ap biefcr Uiitcrfdjieb
aber auf gottlidje (Siufe^ning 5iirücf5ufül)rcu ift, erflärt fdjou bcr 1)1.
^l ernenn, ba er fd)reibt, bic '^(poftcl feien oou ß:()rtftiho beauftragt uior=
ben, \)n\ (^cnieiuben ^^ifd)bfe ;^n geben (Ep. ad Cor. 42. 'Der fafrainen^
täte (Sl)arafter bcr ^ifdjof^oUiciljc aber ift inclfad) in bcn für bic Saframcn=
talität ber 5l^eil)c überl)anpt angcfüljrten Stellen aucHjcfprodjcn, bic ooräug^o-
lucife nom ©pic^fopate l)anbcln. i^gl. u. 2.'»63. 5(iivbrütflid) finb aber nod)
^u eruni()uen bic l)errlid)en 3ßortc Ceo^o b. (^3r. : Cum liuius divini
sacerdotii sacramentum etiam ad liumauas pervenit functioues,
uon per geueratiouum tramitem curritur, uec quod caro et sauguis
cieavit , eligitur, sed cessaute privilegio patrum et familiarnm
ordine praetermisso , eos rectores Kcclesia acciinl, quos Si)iritus
Sauctus praeparavit ut in populo adoptionis I)ei, cuius universitas
sacerdotalis atque regalis est, uon praerogativa terreuae originis
obtiueat unctiouem, sed dignatio coelestis gratiae giguat autist item.
Serm. 1 in anniv. assumpt. s. n. 1 ;
c. a n c^ b e n ^ c l) r c n t f d) c i b n n g c n b c r .U i r d) c , uicld)c im ^^ -'•;'•■>• .
oierten Qal)rl)nnbcrt bic i'cl)rc bec^ iHitriuö inib tanfenb 'yS^\\)x^ fpiitcr bic abev''bio'5üi|dlii|o
bec^ yji a r f i l i u^o u o u '•)> a b n a ucrurtciltc, '^^ifdjöfe unb ^i^ricftcr feien ex '"l^^ovcu^Jl^^lH•.
iustituti*»ue ('liristi cinanbcr glcid).* ^ac> Ö5cgentcil uürb uoni Iribcn^
tinnni befinicrt (Sess. 2;> de sacr. ord. can. (>. 7). ■i\\mx ift l)ier
bie iiyragc nad) bcni fafrainentatcn (il)araftcr bcr ^l^ifd)of^oUieil)e nid)t au^o^
brüiflid) cntfdjicbcn; aber uienn ba ^^ ^ion.yt (1. c. can. 6) fagt, in ber futl)iv
lifd}en ^ird)c gebe cci traft göttlid)cr (i'infct^uing eine .S^')ierard)ic ex episco-
pis, presbyteris et ininistris, fo fiub bicfc '-linnlc o()nc i^^ucifcl uon bcr
liierarchia ordiNi.s- ^u ucrftcl)cn, ba in bcr liierarcliia iurisdic^tionis
ber ^ßapft bie böd)ftc 2tufe bilbct nnb l)icr übcrf)aupt luui bcm ^afranicnt
be^ Örbo bic Üi*cbe ift;
d. auc^ ber ^JZatnr ber 3ad)c. Die Snperioritiit ber ^^3ifd)öfe
über bic '"Pricftcr, bic eine gcfd)id)tlid)c Xbatfadjc ift, tonnte nur bnrd)
ßf)riftu^^ , btn Stifter bcr .Uird)c, fcftgcfdjt mcrbcn , ba bicfc CEinridjtnng
ujcfentlid) ,vi bcn tonftituicrcnbcn 'JJioincnrcn bcr ^t\vd}c get)ört. Die Satra^
nientalitiit bco ©picdopatcv ergibt fid) aber beionbcr«? an^o fotgcnben (Sr*
ivägungen.
a. (i^5 ift nnbcftrittcn, baf^ bic '^Mid}ofc^uicil)c einen rharacter inde- ^^^ ^l:^^xx(x
lehilis iiertei()t. (5«? ift ja gcrabc bcr (Jl)araftcr, an§ bcm h\t ^-äbigfcit ba-^Mirt)it>/=^
5ur Spenbnng anbcrcr Satraniciitc, l)ier bcc< Orbo, cntipringt, nnb nnr J'i-,''j;.;"|"/f^^^^^^^^
bnrd) bic 33ifd)ofvUicil)e uurb nad) bcr übcrcinftinunenben lM)rc bcr gcfauitcn "H-iuaiitut.
Xrabition bic 33cfii()ignng .ytr 2penbnng bce* Crbo erteilt. 3>crlcit)t fic aber
einen (51)arattcr , fo ift fic and) ein '3afranicnt. Diefer ^l^ciueii^ ift ftid)
faltig, ob man bcn bifd)bfltd)cn (5l)araf(cr aho einen eigenen (il)araftcr
ober al'o eine (^nucitcrung bcy priefterlid)en (i()aratter^5 annimmt; beim
780 3>iifiti'^' '^^'il- ->on ben ©ah'nincntcn im ein.^edicn.
c«3 gcliört nid)t niiiibcr i}ütt(irf)c Mrnft bcr ^^iii()of^mci()c ba,^u , um btc|c^5
511 bciuirfcii alv jciicv.
,,,. -•■"'• .- 3. T^ac<jclbc qilt luni bcr Cshinbe ; beim bnriibcr ftiimncii aiic iibcrciiL
tiv ^^MiiDoiv ba|3 bic ^^i]a)ofc^iuci^c ex ii.istitutione divina iinb ox opere operato
Snat';!;!: ©imbcn ocr(cil)t.
r.oroiiat. .,^ r^j,^. |^^tc^.|^•{Ji^^^ ,^UH)d)cn 'i^ricftcr iiiib '^iid)of ift of)nc ^lucifcl m\
gröjjcr (\k-> bcr ^unfdjcu Siibbiafoii iiub "^iafoii. ^l\Min man mm, luic c^o
nllgcmciii c|cfd)icf)t, letztere (\b5 ^^wci ucridiicbcuc Cibiiic^o imtcridjeibct , fo
iicgt uicit mcl)r (^inrnb nor, niid) ''}.^rc<?bi)tcvat mib (Spi^^fopat 11(^0 ^ivci Dcr^
fd)icbcnc Orbiiico aii,;imcl)iiicn.
(Ciinvuuua bi-v ^' ^^^f? ^^^ ^^>i|d)üf^oircil)c unmittelbar nou (if)riftii^o cinge|cl^>t ift,
^^^iiiDof'vuuMiK fte()t ebeiifo feft, aH bnf? (^l)i-iftib^ beu (5pi«fopat eiiigcfel^U imb mit il)m
^"';?atumft!''"' cinc befüiibcre (^eunilt imb (^>imbc uerbunbeii l)at. Rmiit man aber, mau 11
btefcy ii*'l'i'^)^^^)' Ü^ 'ft ^^Hil)t ;,it fagcii, baf? (ibriflibo, iiad)bem er beim let^Uen
:Kbenbmal)le beu '^Ipoftelu bie .Ü'oufcfratiouvQeuiatt iicrlicl)cii f)attc , i()neu bic
S' ül l e b e r a p 0 ft 0 li ( d) c n 6^ e ui a 1 1 übertrncj , ba er , bcr episcopiis
aiiimarum nostiarum d J*etr. 2, 25, oor feiner .Sjimmetfatjrt ju
i()uen fprad) : Sicut misit nie Pater, et eg*o mitto vos. . . . Acci-
l)ite Spiritnm Saiictum {Joanii. 20, 21 S(i.). Tiefe (^unbemuittcidmg cr=
l)ielt am ^]>fim3ftfeft bind) bie .v>crabtnnft bec^ (jciligeu (^eifteci il)rc
^HiUenbung;
e. aii^o ber ^IMberleiiuiu^ ber entiiei^enfteljenben (iMuiuiiubc.
^ ;'••'''•'• a. '^IMe nur iiorl)in (ii. 2:>()8) gcfel)en, merben in beu fird)lid)en ?el)r=
^ch'itoXiur^'Htfd)eibiiiU3en ;)mar nur ficben Crbiuec^ anfge.v'ililt , ol)uc \>([\i jcbod) hiV-
Cl^o. \^\\x\:\) ber Ci'pivfopat alv eineuer Crbo anvi]cid)(offen iiuire. '^enii jene
^'^aljlnuii iiel)t nur bie< ^yim ').M-ieftertniu, ^^([^ foirol)! ben (£*pi^öfopat ober ^a^
sacerdotium piiiiii «^radus, al«? beti '^^srecdUjterat ober sacerdotiiim se-
cundi gradus einfd)licf5t.
^. ^'■'■^'! . 3. Ter .v>anpteiuiiuinb aber qef)t bal)in: menu bie 'x^^ifd)ofviiKi()C ein
imiiK imui)t Mt liber belli '"I.M-ieftertiim ftelieubcr eii^ener, iiia()rl)after fafrainentater Drbo
iiui}ViibTS^ fo miifUe biefelbe für fid) allein iieniii^eu, bamit einem IMieu bic
(^an,^e S^de bcr biiM)öflid)eii unb prieilerlid)en C^euuilt übertrac^en mcrbc;
fold)ev fei aber nid)t ber gad, iiuiljrenb adcrbinc;^^ bie lM-iefteruiei()C bic
'riafouatoiucil)e in fid) fd)lie)le unb uerleil)e.
l^iefer (iiiimaub erbebt eine iUicrfliiffiljC Sdjioierigfeit ; beim barin
finb (\\U eiuoerftanben, ban nur ein ^|H*icfter ,yiiu ^^-iifdiof i^clucibt lucrbcn
faiin, iubciii bic Jy'dlc ber bifd)öflid)eu fsknualt biird) bie pricfterlidje unb
bifd)i^flid)e (S)cuia(t .yifammcn fonftitniert loirb. Tav^ l)iubert aber uid)t, ba)l
bie bifdjöftidje ^^HM()e, bic man infoferu allerbiiutv at^o eine Ü-rcjäu^niui unb
^HiÜenbiiiu-i ber 1?riefterioeif)e be,;eid)ueii fanii, iinü)rl)aft faframeiital ift, iinc
ja and) C£l)riftnv feinen 5(pofte(u ,yterft bie .Honfefratioibogcioalt unb bann
erft bie güUe ber apoftoliidien ^>eoolliiuid)tii}uiui Herliefen bat.
^.f^-.^ Y- '^^ixui) bcr Ci-iimuuib , ha^ e^o feine I)öf)ere (33eioaIt alc^ bie .ßonfe-
uVil)o"^lu1unI^Vt fratioiivciemalt ^eben fbiiiie, ift nid)tici, ba ja crft bic i-)ifd)ofc^ioeil)c h([t>
^''In'ü'S™^^^ endjariftifdjc i^rieftertum 511 feiner I)öd)fteii ^Hideubniu"^ cr()ebt , inbciii burd)
fie bie (^ciinilt, bav ^M-icftertiim fort,^upftan;)Cu, t)crliel)eu loirb.
Ül'a§ rtbcv ual)ci1)iu bivo 3>crlin(tni^^ br>S @pic^fopati\= ,^11111 'ipvciibijta-ato Iictvifft, fo (ä(^t
fid) bavfclbc fiiv,', ba()tn bcftiiiiiiiou, 'ba\\ bcv öpi^cifüpat ba^ 'iUioftoitinii in feiner ^- ü ( ( 0 ift.
'il.>oun ba()ou oiid) bcr ^^^re^olU]tcrnt ^cn ^-ii>oi()cftufcu nad) ^c^l ©pi^^topnt lioraii^oi]cl)t, imb
in bicfcr ^e^icbiuii] bcr (Spi^^fopat bic '^nicflcnuoil)c cri]äu,^t, fo ift bod) bor d'pi^JfoptU,
§ 212. 2)ie Dcvfrfjiebencn «Stufen bc§ Ovbo unb bereu Safvauieutalitöt. 781
sacerdotinm prinii gradiis, a{§ bn§ evftc uub bcr ^vciSln)tcvat, .sacertlotium secundi
gradns a[§ nu§ i()Ui lienun-gclieub ju betradjteu. <Bo uuir cö ami) tut llvjpuuui'j. 3)euu nur
beu 5(pofteIu []ot e()viftuc> bie gnille bev [afvnuieutalcn Öknvalt uub ^U\ah\' übcvtvaneu,
bie fic bauu in gleicher ^niUe t(n 53ifd)öfcu xmh uur in lieirijviiufteiu äluifjc beu ^^vieftcvu
uittteüteu. ^ilMMiu ttud) bie 72 jünger (£()rifti n(§ ^Lnbilber be^^ ^-Pve^bl)tevate!a lietvad)tet
uievbeu uiüffeu, fo ift bod; feiuef^iueg^ nu^uuebiueu, bnü fie Dou (S:()viftu^5 jelbft bie [afva*
uicuttde (i^eiunlt uub bie eigcutlidje ^^vieftevunivbe eiupfiugcu ; umv in nud) feiner Don
i()neu beim le^^teu ?(bcubnuil)le gegenwärtig.
III. ^ c V ^ i a f 0 n n t i ft cj ö 1 1 U d) er @ t it f c fe ii u g uub ein -^•'•^-'•
[ (1 f V a in c n t a I c r O r b 0. feiMiun uub
^ic nöttnd)c eiiifctunig bc^5 l^iafoiintc^ Iii|lt fiel) o()iic ^Hn'iloil ^5^|;;;';^^^^^^^^^^^^
gegen ben C^Manben nieljt Icngnen; ber [afvanieiitale (S()avofter ber Tiafonatc^^
n)eit)c aber ift uon ber .Uirdje niiijt anegeiprin!)eii, and) niol)l nid)t fo offenbar
in ben Qnellen be^^ (^Jlnubenc^, b. l). in ^d)rift nnb 'Xrabition, cntl)aUen, h^^)^
bie enrgegcngcjet^^te 93?einnng be^o 'I)nranbn^o nnb Sajetan aie> f)äretifd) ^n bc=
5cid)nen nuirc; U)o()l aber ift nnfere ilkl)anptnng sententia cerUt et communis.
5(üe ^^-^euieife für ben fatranientalen (Sbaraftcr bec'^ riafonate^o bcmeifen
and) beffen göttlid)e (£infeljiing. (S^o pflegen aber für beibe '^ini()rl)eiten
folgenbe ^Irgnnicnte geltenb gcniad)t ^n merben.
1. "Die ()eilige 3d)rift, UH4d)e UMeber()olt bie gbttlid)C C^infet^nng ^^r^'"'-.
lel)rt {Act. i), 1 sqq.; 1 Tim. :■), 8 sqq.; Phil. 1, 1), bentet bie |atra= iVUiMidSu
mentale ^l^iirbe ber ^iafonatc^uieil)e fd)on an bnrd) bie %xi inib '^iHMfe, une ^rtnift.
bie *5>[poftel bnrel) (5^ebet nnb 4")änbeanflegnng bie erften l^iafoncn uieil)tcn
(Act. 0, 0). Sobann werben in ben '^^riefen ber ^Mpoftel bie T)iafonen
neben ben 93ifd)öfen nnb 't>rieftern genannt nnb für fie biefetben (Sigem
fel)aften geforbert luie für jene , mav eine al)nlid)e .peiligfeit ilire^o ^Inite^o
nnb ^tanbec^ ooran^r^ie^t. ^ajj bie "iDiatonen fiel) aber teinec^irege^ mit ber
btofuMi 33erumltnng bev ^lircliengiite-o nnb ber ^^(rmenpflegc befafUen, ^eigt bie
V(poftc(gefd)id)te felbft an bem ^ikifpiel be^^ 1)1. '3tept)ann^o nnb ":|s()ilippn^'^.
3)a^ U\^ 3.)hin-en bcr CMriedjeu beu ?(u(ntl gab ,^ur 5(uf)'tel(uug ber Tiafoueu,
beuieift nid)t, bafj biefelben blof^ eine tird)lid)e @iurid)tuug ber ^tpoftel uuueu. (Sv faun
liienuel)v fciucui 3^i-'cifel unterliegen» baf3 Cibriftu^o ^en 9(poftelu bie (in-unilt \\\\^ ^(w
9tuftrag gab, bie iierid)iebeueu Or^ine^o je luid) ^^ebürfniy ber Mirdie ,yi erteilen. Turd)
,^ufältige lluiftiiube uevanlafU mar ot]o nid)t ber Crbo be^3 S^iafouate!^ au [id), fouberii
bie WnffteUung unb iiH'rnienbnng ber '5'iafouen -^ur '.HriiuMip[(ege.
2. Tic gefamte t i r cl) I i e() c Ü b e r l i e f e r n n g be;cngt , bail ber ^. -■=;^'^-. .
T^iafonat göttlid)er ©iniel^nng ift. 2el)on .iilenienv o on ')i o m fragt, illu■l■^^nlLittlh1)e
nad)bem er erjdl)(t l)at, bie '.'(voftel biitten ^^>tid)öfe nnb Tiatonc eingefelit: ^T"i[Sc-?r'
Quid mirum eos, quibus in Christo a Deo lioc muiins connnissnni
fuit, praedictos constitnisse? Kp. ad (Jor. 1 ii. 4. "^er 1)1. ^gna-
tiu^^ nennt bie "^^iafonen niinisiri luysteriorum d(!sn (Christi nnb oer^
langt: Cniicti revereantnr diaconos nt mandatnm desuClnisti (Kp.
ad Trall. n. 2); ebenfo be5etd)net bcr l)f. ^l^otiitarp bie T^iatonen al^>
ministri Dei et (Jluisti, non liominum i\. 5 . Qn ben fpäteren Qal)r=
I)nnberten unrb bie göttlid)c (Sinfetjnng bec> riafonatcv ebenfö flar gelel)rt,
nnb hkV^ Itonf^il non Xrient l)at fie bnrd) bie (Srfliirnng anCn)ciprod)en,
baf3 bie an6 ^|.^rieftern, ^^ifd)öfcn nnb ministri befte()enbe .Spierard)ie gött
tiel)er (Sinfet^nng fei (8e.ss. 2?> de sacr. ord. can. (h. Unter 'i)^\\ ministri
finb aber cntuicber an^ofd)lief5lid) ober bod) an erfter 3telle bie l^'iatonen
f^n nerftebcn. T^arnm \)([i and) bie .^cirel)e mit i)ied)t ,^1 allen j^Y^itw h^x
Tiafonat bnni) eine l)ci(igc ^lkMl)C erteilt nnb al^o eine gLntlid)c Jnftitntion
an9ciel)en.
782 3»yi'itcv 2:eif. ^nm ben Safi-amcuteu im cinjcdicn.
2385 ^ag bie ^iafonat-^iucilic ein UMil)rcc> eafvameitt ifr, unu* alcid)--
iibcv bh- 2afia fnüv |tct<? Vcl)re bcr ^{'ini)c; unirb bicc> u o r bciii !Iribciitiimiii mul) noit
Thuonaul'' einigen gdcniinct, fo luirb ec^ nbcr nntcr ben mid) tvibcntinijdjcn Tl)eiv
logen oon feinem in '^Ibrcbe geftcKt. 33ei ben i^iitern nnb in bcr Vitnrt3ie
ftanb ec^ immer feft, t^(^]] ber Tiafonat eine iibernatnrlid)c ^onmndjt nnb
Wem alt ^ynn ^eiligen "Dienft uerleiljt, nnb gerabc biejc ^>en-id)tnngen nnb
bejonbei-v ber Ttenft beim endjariftifdien Cprer nnb bie Spenbnng ber
Ijciligen iionnnnnion, nid)t aber bie "iHrmenpflege nnb bie ^ermbgen^ocr^
UHiltnng gelten alc^ ba^o 'ii?c|entlid)e im' 'xHmte be^? Tiafonf^. ^ic^ |d)lie|lt
fd)on ber 1)1. Qg^i^^li"'^ anebri'uflid) an^? : Non ciborum et potuum
ministri snnt , sed Kcclesiae Dei niiiiistii. Kp. ad Trall. n. "2.
^>gl. and) bie anbercn ^H'iterftcllen n. 2:)84. Tie T)iafonnt^omei()e uerlei()t
aber and) eine bcr (^)cmalt entjpred)enbe Oniabe; benn ev mirb bei beffen
©rteilnng gefaat: Äccipe Sinritum Sanctum, nnb an^5 bein ^ribcn =
tinnni UMffcn luir, hi\^ mit biefen ^l'orten (^nabenmitteilnng uerbnnben ift.
8i qnis dixerit, per sacrani ordinal ioiiem nmi dari Spiiitnm Sanc-
tum ac proinde iVnstia episcopos diceie: Accipe Sjnritum Sanc-
tum, ant per eani nou impiinii cliaracterem, vel enin, qui sacerdos
semel fuit, laicnin rnrsns fieri posse, anatlienia sit. Sess. 23 de
sacr. ord. can. 4. 'Tie Tialonatvmeil)e beiuirft baber (^5nabc nnb ift bem^
nad) ein uuibrev 3aframcnt.
^ -••'^''- I\'. 'I)ic g-rage, ob ber Snbbiafonat nnb bie ordines w/??ore.9
bie uniiiH-< rird)lid}er ober gottlutier (>'in|cl5nng nnb benniad) ia(ramcn(al ]inb ober nid)t,
iniiu.r.s, ij-^ ^^^^ ^^^ ,\{ird)e nidjt ent]d)iebcn. Tov Xribentinnm erllärt 3mar,
bie .picrard)ie fei göttlidjcr CiiniclMUig nnb beftelie ex ei>is('opis, presbyteris
et niinistris Sess. 2;^ de sacr. ord. can. •) ; allein ob bicfe ministri
antlcr ben 'Diafonen and) bie übrigen Crbinco in fid) begreifen, ift nngc*
uii|l. ^^Ind) lel)rt bav .VJon^il ^unir anvbriidlid), bajl eo anjler bem ""^Nriefter^
tnm in bcr ^iird)c nod) anbere, l)i>bere nnb niebcre, Orbinec^ gibt, ol)ne jebod)
bie gbttlidje (vinfc^ning nnb 2atrnmcntalitiit bcr Id^uercn anv^ufpred^en.
-'•■"'<'; ^ui '-i^i\^iui Olli b^'H Subbiütouat ift bie ?yvcu]e nad) i'ciiicv göttlidjcu (JinfelMUig
In- onliiMs jjjjj^ 3afvaineiitalität unabbiiiuiit] uoii bcr aiibevon AVOiic, ob cv ,^u bcii ntcbcvou obcv 311
bcu böboveii '-ilHMlioii, ^cll ordiucs sacri, gebort. IHllc Cibinc!^ fmb etiiia!§ A^ciligo^ im
lu eitere 11 3iinie ; im engeren Sinne aber luerben jene iln'iben ordines sacri ge*
nnnnt , bereu 'Xriiger mit res const'cratae nm.^iigeben baben, uiie bie ""lU'iefter , uield)e
bie bl. ßiid)ariftie lonfieiercn, nnb bie Xiafonen, ineldje fie mitteilen. 3)ie Gnbbiafonen,
iueld)e nidjt bie Siidjariftie, aber bio für )"ie beftimmten, tüiifefrierten (Mefäfu* beriibren,
UH'rben feit Urban II. o^er gan,^ geiuif^ feit ^mioceii', 111. ,^it ben ministri s<n:r} geredjnet.
'Il>ac^ aber nnn bie g-rage aiUangt, ob ber 3nbbiafonat nnb bie an-
bercn (»rdines minores ]a!ra mental finb, 10 ift jn bemerfcn.
jl^'^; . 1. '5^ie ii Iter en H)eo(ogcn mit nnr ircnigen 5(nonal)mcn )oaren für
t'v i'aVvanuT' bie b c j a 1) c n b c lltcimuii], bie and) :l->ellarmin iih' prohabflior erllärt.
^b\'iy!4JtöViniö' '"P^^^^*-' ^^^'^'^ l'^e ^^^^^' ^HMMocnigcn Xt)eologcn uerteibigt, 5. il"l. oon Ö^lo f f n er ;
^^• or.iin.s mufj ß' g g e r neigt 511 il)r bin.
vivniiiiu'ittf. 5'ür biefe 5(nfid)t merben folgenbe ?trgiiniente angefübrt.
a. 3^ie ^Xrt niib Seiie, luie ba^ ^-lorentinnm non biefen Crbine^^ re^et , bc*
meift bcren faframcntalen Gf)arafter. yuidjbein e§ nämlid) gefagt, i)a§ fed)|ie 2atrament
fei bcr Orbo, nnb beffen ^)Jcaterie ba-^jenige, iua§ bei ber ^Spenbiing bargereid)t ünrb,
fü()rt c§ ab3 ^t^cifpicl ben ^^re^bl)terat, 3)iüfonat nnb Siibbiafoiiat an nnb fügt bei:
YA siniiliter de aliis (Deer. i>ru Arm.). ®a^J ^onyl fteUt alfo in ber (Srflärnng be^5
'liH'iliefafvamcntc^ ben Snbbiafonat nnb bie nieberen Seiben auf bie nämtid)e -Stufe mit
bem "'4-^re-obi)terat nnb 3)ialonat.
§ 213. 3)a§ fidjttmre S^idjcn, ©peubev )inb @inpfängci- bc^ Seifjefaframeute^. 783
1). 3)a§ 2:ribentiuiim [ogt cinfad^, bov Ovbo [et du ©afvameut, narf)bem c^
evflävt ()attc, e^ gebe ficben Orbiuc^.
c. 2)tcfc Ovbine^5 biivfeii uid)t iuicbci1)o(t lucvbcu, uioraUiS an\ bie ^evleif)iiug
eiltet S[)arQftev§ biivd) bicfclbeu geliijloncu uierbcn faini. (£ä tft jeborf) biefev 33eiuei^
uirf}t eut[d)cibcub, ba aiirf) ©afvainciitalieii, ,^. ^. bie (SimiHn()uug einer .^ird)e, aurf) bie
jToufur, iiirf)t luicbcvliolt lueibeu büifen. (Sbeiifouienig ftnb bie aubereu ^Xrgumeutc, luie
bie 2(u()äugev biefer äJk'iuung [cllift 3ugcftel)cu, uifl)t apo^it■tilrfj, ioiibeni f)alteii firf) iinieu='
[jaib bei- ©reuäeu bcr ^jJiobnbilitnt.
2. ^ic ipätcreii 5i;i)co(oqeii , bcucii fitf) ruft aüe ii eueren aw- . . -^^p
|a)Uc|3cn, Ijaben iid) iiieiit fiir Die iiei]atiuc v(ii|id)t lUbögciprocljeu. rMn-^atxmmx^
(fcie itu^HMi firf) auf folgoube (Sh-imbe: biatonate^^ unb
a. ©iefe 'ilH'ibcii [iiib ev[t in u n d)a po [t o l i f d) ev |^cit bind) bie fiivd)e eilige^ bcr nicbeicu
füljvt. 5'vei(id) geben fie in bie evfteu d)vift(id)eii 3^"dcii biiiauf ; abev, uüe bie gcjd)id]t' '-J'^LMfint.
lid)c 3^or|d)iing bnrgctbaii {]a\, fiiib [ie ooii bev Stiidje fe(b[t inib bcimiad) iiidjt iure
dii'ino, [üiibern iure ccch'sitisffco eitu]eiid)let. Xainiho ertlävt fid) aiid) bie 3:iiatfad)e,
ba^ in ber gried)ifd)eii Slird)e nidjt alle ordine.s minores lunbanbeu [inb, ebne fafj if)V
bie ^flidjt iinferlegt U'orbeu uuire, bie in bcr vönui"d)ni ftivd)e üblid)en Ovbineö au^n»
nebmeii. Wit )H(d)t [d)(ieHt aber bienuiv ^i-^ e n e b i 1 1 XIV'.: 8i vero adinventi et
constituti sint ah Ecelesia, non [Mitcriuii -auc verani part/cipare rationeni sacra-
ineiiti, ad (|Uüd de novo iustituenduni snla Kcelesiae aiictoritas iion protenditur.
De synod. dioec. 1. 8, c. 9.
lt. Sfud) luerben biefe ^^Vn"iben nid)t bnrd) \^anbanf(eguiig erteilt; nod) and) mirb
bei ber ^penbnng geiproi1)en : Acci/x' Sj>h-////nf SiinctKiii.. iSme cynabeinnitteilung
ex opere operato ift baber meber onvd) Den ))iitieo bov 3penbnng angebeutet, nod) läfU
fid) biefelbe bnrd) nnbere '-^eiueife bartbnn.
c. Hut ,^nni l'iafonat ,^,n gelangen, innf^te man im Vllteitnm nid)t luitmenbig Die uie^
bereu Stufen bnrd)lanfen.
3. '-ll.H'im 2itbbiatonat itiib iiicbcrc ^hn^ihcii leine 2atraiiieute uiib, ^ ,-■'•"•
10 imb iic bod) aiid) md)t blone (^orciiioiiicii, loubcni c:9a f r a in eii la li eii, lUl■^^■o uiviuni.
bnrd) iiietd)c bcn Crbinierten ein :Hiid iibertnuicn nnb bic ,;nr 5(iiviUntniV''^'^il"u'ur.'''''
bciofelben notmcnbitjc (N^nabe anf fie l)erabiief(el)t unrb.
5(uni. 2^'ie X o ii f n r ift fdn Crbo , fonbern nur eine Unubereitnug auf bie
Crbiue^, ein prju'ambulnm ad (irdines. J'iec^ ift beute sciitiiitia cnuniuntis- , mab*
reub frül)er fnft alle Jtauonifteu Da^ (Megcntcil lebiteu. la in^ev^ bnrd) bie Xonfur
feinerlei gciftlid)e (s^-uialt übertragen nurb , unb bav ^ribentiunm bi-i 'Huf.v'iblung
bcr Orbiue'5 CSess. 2;» de sacr. ^rd. cap. 2i Du> Xonfur nid)t einuilmt, ia fie uon bcn
Orbiue'^> uuterfd)eibet (.Sess. '2:\ de ntonn. »aji. (». 10), ift Die ^iieinnug Dev^beidogen
gegen hie Mauouiften mit ^)ied)t ;,ur >ruteuiia, iinininniis gniunbeu.
V. rbfdion riatonat, iM-evbi)teriit iinb O'picdopat lafraiiientalen (<.,,ii;;:,'Jj,,„
(^l)arafter befiiH'ii, fo i^bt e^ bod) iiidjt m e li r e r e ^afraineide im Oibo, -^'öctDciananun
fonbern nur ciiie^o. ^-iiMe bie einstellten Cfbiiiev leile bec^ gnn.^en Orbo
finb, fo finb 'IMatoiuU, 'i^revbi)terat nnb ti'pivfopat partielle Znframente
be»? einen ^linMl)efat"raiiieiitev. '^n]l. S. Th. 8n[)i)l. q. ?>1 a. l.
§ 2\?). I^ao firi)tbavc H^'i^H'"' Svcni>cr \\\\\> {S'\\\>^\\\\\\y<x bC'? ^ilU-KjC-
fnframcutcv
'injl. (iJibv, Tie beiligen 3atraiiUMite ber tatbolild)cn Siird)e. I! § h\ ff.
I. ^a bie .^iini)e über bie Jyriu^e , U)orin bei hn\ uerfdiiebenen .-'•''.';•
'-ll^cil)eftiiien bie uiefeiUlid)e lUiatcrie nnb ^^-oriu beftebt, foune über pinijnbi^ rvornfh-^'JciiV-
^ierenbe ^orfrocien ,nid)t cnt|el)iebcn W, fo bat bie 3ad)c 1 1) e or e t i f e() j^^j'JJJ^t'.'/rt,;:
große <Sii)UÜerigfeitcn, prattifif) nidjt bie gerini3fte , ba pars tulior ^n ^^-Dn-iniiuvunt.
befolgen ift.
Xl)eorctifd) Ijäiigt bie (^•nt]e()cib!tm3 oon ber ^xa^^^t ab, ob (5l)riftU'5
bic yjiatcrie nnb ^-orni ber Orbinatton genau befiiinint, ober bereu J^-eft^
^ eiiuid) '.s^iippf i-t, ^stoiupeiibiiiiu bcr lüiU'i'Uil. U. '-i. 50
i':ut:5.
iilunivUu' bcv in
sf nmitMita
nili-in. viltiTC
784 3^veitev jtoil. "ison ben (Safraineutcii im ciii,^clneii.
fct5UHG bcr ^ir(f)c iibcrlaffcii ijat. ^m crftcit ^allc iinirc nur ha§ aU c||cn=
ticllc ll^?a(cric uiib goriu 511 bctrarf)tcii, moviii 6H*icd)Cu unb ;^atctiicr iibcr=
ciiiftiinmcii, imb \vat-> uoii 5Infauii an imb iiimicr bcobmlitct luiirbc; im
^uicitcii Ji^tlc aber l)incjc adec^ bauoii ab, unvo bic firii)lid)c ^^liitoritiit a^^
cffcnticll fcftfc^cH )iiüütc, )o baJ3 beim and) d\mv^ , uniy im Orient nidjt
effcnticU \\t, für nn^o cffentiell fein tönntt.
'^i'ü 5(nfid)tcn merben Hon ben !Il)eologcn ocrtreten.
1. >H(tcrc 3^bco(ogen ()icltcn bie Übergabe bcr instrumejita
aHein für luefentlid). 2ic begrünbeten bie^o I)anpt|'äd)(id) mit bcr (Sr^
flärnng beö g ( 0 r e n t i n n m ^5 , l^uUcrie be?? ^i>eil)e|aframente« fei illud,
per cuiiis traditionem coiifertur ordo : sicut presbyteiatus traditnr
per calicis cum vino et patenae cum pane poriectionem; diaco-
natiis vero per libri evangeliorum dationem. Decr. pro Arm.
(^'ugen IV. enin'ibnt l)ier bie .panbanflegnng überl)anpt nid)t. Qnbe^ lägt
fid) an§ bicfen älVn'tcn fd}on nm be^oiuillen nid)t^^ bcmcifen, lueil in ber
griedjifdjen .Viirdje erft nad) ^HiKenbmig ber 3Beil)e eine ii)mbolifd)e Übcr^
gäbe ber anf bem 5(ltare befinblid)en .poftie ftattfinbet. ^ie 3öorte
(Sngcn^o IV. iverben barnm geuiöl)nlid) babin ertlävt, ber *:|3apft cnuä()ne bic
traditio instrumentorum nnr aU$ pars integralis , nidjt aUS pars es-
sentialis , unb ^irar blofl biefe, meil bie ^Irmcnicr, bie in bcr .f')anbanf=
kgnng mit ber römijd)en ^iirdjc übcrcinftimmten, nnr nod) ^nr traditio
instrumentorum bcmogen mcrbcn foKten. Jorm finb nad) biefer '^lnfid)t
bie ÜHH'te, unter meld)en bie Übergabe ftattfinbet.
2. 3(nbere, mic ilkllavmin unb iöaeiine;>, meinen, bie mefentlid)c
itniiiu'nia. yjiateric fei bie Übergabe ber instrumenta unb bic .panbanflegnng. 2d
hin^'Ti)onla-x t^'l)^'t rtiiti) ber 1)1. Z{)on\a-:>, bnrd) bic l'lbcrgabe uu'rbc bcr Sbarafter,
^^tl^l' ^"^"^ ^^^ C^anbanflegnng bie C^hiabe mitgeteilt. il>gr. 8. Th. Suppl. q. 37
a. 5; q. 38 a. 1 ad 1. |]nm ^knueiie für bic ^Jhitiuenbigteit ber .panb^
anflcgnng tonnen alle 5(rgnmcnte angeführt inerbcn, bie ivir g(cid) |el)en
uicrben; bie traditio instrumentorum mirb Hon ben genannten ^l)eologcn
megen bcr (^rftärnng be^5 Jylorentinnnuo geforbert , bie jebod), unc eben gc=
fagt unirbc, bcr ^^^eu^ei^o traft entbebrt. ";?iud) muffte, menn eine ber beiben
erftcn l^icinnngen mal)r fein foüte , (ib^iftn« feiner .S^irdjC bie (^knoaU
gegeben t)aben, bic uic|entüd)e yjaitcrie bcs^ ^^ed)efaframente^^ je nad) ^^]eit
nnb llmftänben ^n änbcrn. "l^ay, bie ^ird)c aber bic traditio a(ö 53c=
bingnng ,^nr (^Wiltigfeit bev 2aframente^^ feftfet^en loollte, IiifU fid) nid)t bc-
loeifen. — ^'i^^'in finb bie 'il>ortc bei ber Übergabe nnb .v>anbanflegnng.
i^.uibairu- Uli. ^' ^^^ ^^^^^^^ xHnfid)t enbüd) bel)anptet, bic .'pa n ba nfl cgn n g
allein.' selit.'ii- a Hein fei bic iiicfent(id)e lUiaterie, nnb bicc^ ift in bcr (^egenioart sententia
^"""""""""''"' r-o?»m^<?^/or. gorm finb bie '^iHn-te, me(d)e bie .panbanficgnng begkiten.
"^ie (^5rünbe I)ierfnr finb f)anptfiid)Ud) folgcnbc.
a. 'Tic I) eilige ed)rift erunif)nt überall, mo fie 00m 3Bei()efafra=
mcnt fprid)t, nnr bk 4')iiiibanf(egnng.
b. iJJiit ber l)ciügen ^d)rift ftimmen bic iilteftcu 9^1 i tua(büd) er
nnb ©af r a m cn tar i cn oollfonuncn überein. ilnn* bem 10. 3al)rl)nnbert
ift in bicfen Quellen nnd) für bic abcnblänbifd)c Äird)e bti ben l)öl)ei-en
3i>eil)cn bic §anbauf(egnng an ^^ f d)l i cgi id) oorge|d)riebcn; erft oon ba ab
begegnen U)ir im Dccibent and) ber ^-örberung bcr porrectio instrumen-
torum. T^ie gried)ifd)e ^irdjc aber erteilte bat> 5Beil)efaframent immer
Ülici-fiabo bor
§ 213. 3)a§ ftc^tbavc Bei^^t'», Spenbct imb Empfänger bc^ Sßei^efnfranientcg. 785
burd) bic btofse ^anbauilcgmig, ol)nc ban bic (SJülticjfeit i^rcr ^öci^cu je
in äuicifcl ftc^in-ieii luorbcii iinirc. ^a ba^o ^ou,u( u ou Ä'ar tl)ago
(398) bc^ciiijii.ct (\k> Untcridjicb 5iiMi"ii}cn bcii l)icnu-d)i]d)cii iiiib hcn aiibereii
(iiiebcrcii) iiHM^cii, bog jene biird) .s^niibaurlcgmig, bicfc burd) porrectio
instriimeiitorum öcfpciibet iDÜrbcn. ilnil. Deminger, Eiicliir. n. 50 sqq.
'Dii^^ 5:ribcntinnm ciib(td) U\]xt, Spciibcr bcr Ict^Ucn Dhmg feien
episcopi aut sacerdotes ab ipsis rite ordinati per impositionem
manuum presbyteiii. 8ess. 14 de extr. iiuct. cap. 3.
33ci ber ^i*i eftcnu ci()e ftnbct eine bveintalicic .S^'^anbauflegnncj ^^.^, .j^^^-;*';^^^^!^^^
ftatt : bie erfte bnrd) ben ^>ifd)of nnb bie offiftierenben *^^^rieftel• ; bic jiuette aufteaunati'oUcr
bnrd) ben 53ijd)of , bcr babei über bie Orbinanben betet; bic britte liegen ^^''''^^^''^'^''^'>^-
©c^lnß bcr I)eiligen 'JJtcffe, nobci ber ^i|d)of ]prid)t : Accipe Spiritum
Sanctum, quon'ini reniiseris etc. I]^^"' 5öefen be^ö ©afnunentc^^ gc^
l)ört nad) bcr seiitentia coniniuiiis nur bie ^meite .S^anbanflegung ; ba<^:'
^cbet bC'S> ^^^ifd)ofc^ bei berfclbcn : Oremus, tratres carissinü, Deum Pa-
ti'em omnipotentem etc. ift bie gönn bcö ^atranicnte^i.
II. Qn ^k^ng auf ben ^penber beo iBeil)efnh'aniente^o ftcl)t fol-
gcnbe^^ feft.
1. ^Der orbentlid)e Spcnber, minister ordiuarins, aller '^inilien ,,"'"''\,.,k
ift bcr ilUfd)of. Tic ^^iH*ilicn bec^ ü-pivfopatcv , ^l^revbptcnUev unb "^ia^^ ' ik/hu7 ai'uv
fonatcy fann übcrl)anpt nnr bcr '4^ifd)of erteilen. T'iov ergibt fid) '''^'in'fer'S?''
a. nii>? ben 3teUen bcr l) ei (igen 3d)rift, on benen gejagt ift, i'^^"^~i^='-
ha\^ bie ^^(poftel nnb beren 'Jtadjfolger bie ^^iHMl)en gejpeiibet baben. '-l^gt.
Act {), 1 sqq.; 14, '22', 2 Tim. "l , i\\ Tit. \, 5.
iJnßciTien bcuuüft 1 Tiiii. 4, 14: cuin Imposit ioiic iiiaiiuinn /n-rshi/fcri/ \d)on
bc^lialb iiid)t!o, lucil c^^ n^'^^'iB iÜ. i>tn'? "I^niiliho ^cll Iiiiiotl)oiic^ uu-iiite. Tiofo '-llnntc fiiib
ba^cv iKid) bcv (]cuiöl)nlu1)cii V(iivIo(iiing lum bi'v Ioiliial)iiic bcv ''^vioftcv am bild)öflid)on
!ilH'it)oaft gu licv[trl)cu ;
b. an^-^ ber adgeiiieinen unb un^iueifeltjaften Irabition ber <^ird)e,
bic fiel) in füintlidicn Vitnrnien bcv Crient^ nnb Ceeibent^o offenbart.
''Hnd) l)abcn bie ^M'iter Ijiinfig bicfc ^ii>al)rl)eit anvgcfprod)cn, befonbery and)
babnreb, ba^ fie bie aftioe C'rbinatioihofal)igteit alv ben uiefentlieben ^nn-^ug
bcio 33ifd)of0 nor ben '•^H-Cvbi)tcrn bc;^eiilineten. i^gl. n. 2:)74. Jyi-'ritcr
{)at bic ^lird)e bicc> anvbriirflid) gclcl)rt. 2o bc,^eid)net bac> .Sion^^il
Don ^artl)ago i398i ah5 ben ^penber ber Crbmev id)lcd)tl)in ben
33ifd)of. ^av Sl«-''vcnt in nni aber jd)reibt: Ordinarins minister linins
sacramenti est ei>iscopus. Decr. pro Ann. Ciiibliel) iintrben and)
()öl)erc 'ilBei()en ooii ber Stivdjc für ungültig erflärt, med fie oon ^U-e*?-
bl)tcrn erteilt umren. dagegen mirb eine angeblid) inand)en (iiftereienicr*
übten im QHil)rc 1489 oerliebcne ^^H)lliiiad)t , bie Diatonat^omeiljc oor,^iinel)
men, non bcr ^ritif (\k-> nncel)t uermorfcn.
2)ic iDiitUiirfinui mcbrcvor ^-l^iid)öfe bei bcv ^l<i)d)of'?uioific , bic iiieacid)t bi^? mtf -'■••••J^-. ._
bic 3citcu bcv "^Ipoftci 5iiviid(]obt uiib and) im vömiid)cu ^^U-^iitifilnlc iun-iic)d)vicbcit il"t/^;!['i"7'^<u\5o''
gcf)övt iiad) bcv seiitentia (•(miiniinior ii i d) t ^ux (^^ültiiifcit bc«? Satiamciitc!?. 'ii>icbcv= uhüio.
i)olt l)at näiiilid) bcv apofto(iid)c 5tiibl ooii bicfcv inn-fdjvift bic^iciificvt.
2. ^]ur (5^üttigt"eit bcr ^^IhmIic genügt, bafl ber ^onfcfraior fetbft gültig ^ -'^i'-!''^
5nm ^i]d)or gemeibt ijt, )ol(te er and) nnreebtmat^tg geuuMbt ober tum oer
Äird)e an^^gefd)toffen fein. ^al)cr finb anel) bic oon ,S^;)iiretitern nnb ^d)iv==
niatifcrn erteilten ^iHMl)cn gültig , oorau^niefel^t, bay, bie ©ncecffion nid)t
nntcrbrod)cn ift nnb cc> nid)t an ben adgenieinen ^43ebingnngcn fcl){tc , bic
50^
?4()().
786 3^^^f'tor Z(\\. ^^üii bcu <Safvnmenton im oin,v'Iiicii.
5Hr (^ii(tig!cit bc^o ^ofrauicntc^o \)on feiten be^> 3peiibcrö erfüllt iverbeii
muffen, "in;^!. n. 1870 ff.
Übcv bic ÜiHn()C)i bcv 9(n gl i fa ii er bcftaub iiod) bi^^ in bie Ic^Uc ^ch eine
^'!niuiufai'n?^ unter Den ^lieologen,' bic nun burd) bie ^^iille iU>ü§ Xlll. Apostolinw
curac beeubigt ift. S^er ^]Japft crflärt bicje Seüjeii für ungültig, irritae prorsiis
O'imiitioque 7iull(t(% iueil bie notiucnbige ^'>-^^'H' •'"'^ ^'it'^iitiou fel)le. Cum intinio
formte defectu coniunctus est dcfcctus uiteiü'tonis, quam atMjue nccessario
postulat, nt sit, sacramentum. 3)ie :^ntcnt;on aber feblt, meil ^^v^^ nnter @buavb \1
eingefüljrtc Crbinole ben tntl)oli|iijen '^iHMl)eiitu^5 Derart gefälfrfjt l)at, \>i\^ baran^ offen*
tnnbig beruorgebt, ber ^^penbcr babe im OV'genfa^^ ,^u ben fatl)olifd)en Oibinationen
fogar bie au^>brücflid)e '^lbfid)t, n i d) t 3U tbun, uuv^ bie ,Mird)e t()nt. 80 argumentiert
and) Ih'O XllJ : Si ritus imniutetur oo manit'esto consilio, ut alius indiicatur ab
Ecclesia noii rc'ce])tus utque id rcpt-llatur quod facit Kcclesia et quod ex
institutione ("hristi ad naturani attinet sacramenti, tunc i»alam est, non soliim
necessariam sacramento intentioncm deesse, sed intentiuncm imo liaberi sacramento
adversam et reitu^naiitcm. '^k im eruuibnten OiDinale entbaltene ^-orni be^eidjuet
aber feinc^-JuegC^ bic burd) bie lilnMlje übertragene O^eiimlt. De ipsis prccibus consnlto
detractnm est, quidquid in ritu catliolico dignitatem et otticia sacerdittii ])er-
sjdcue designat. Non ea ii>itur forma esse apta et sut'ticieiis sacramento potest,
(inae id nempe reticet, quod deberet i>voprium si^niiicare.
M i Mist r rix tri ^^' '^'^' »Su bbia f 0 na t e= nnb bic nicbercn ^l^eil)cn tonnen nael)
.'.niiua'nus bcv bci* ^eljvc bcv ^HjcoloQcn niib bei- tinijlidjen ')?ra;L-iv and) non einem noin
lutb'lol^Sn-ii 'l^'HM'ti.^ hcnollnuii1)tii]ten •^^ricftei- , alc^ beiii minister extraordinarins , cr=
^jiHMDcn. teilt nierben. ^n ^^H'5nfj anf bie nieberen ^^lHMl)en ift bie^ nael) bem Zxx'-
bentinnm Sess. 23 de refoi'ni. cap. 10) Geudp; ogl. Benedict. XIV.,
De synod. dioec. 1. 2 c. 11. 1)cr ')iömifd)e 61 a t e d) i c^ m iic< vefcr-
uiert aüerbinov and) bic 8nbbia!onat<omeil)e bem ^^^i|d)ofe: Snbdiaconos,
diaconos et sacerdotes nnns taiitnin episcopos ordiiiat. P. 2
f. 7 q. 2iS.
111. '^nni feiten bcö Gm p f (in i] e r^o ift notmenbig
„. :^^^~:. 1. ,niv ^iiltiqfcit bev Batramente«?,
fdtnt b.'^ 15-111 a. ba|3 er gctanft i|t;
oi'itinon i^Mi 1). baf5 er mannt id)en (>H'id)Icd)te^o ijt. "^lejc (Vorbernng id)eint
^"""•^ inris dirini ,vi fein, '^w ber !Il)ar l)at ja (sUMt fd)on im eilten '^^nnbe nur
'JJuinner ^nm '}>riefter(nm beftimmt, nnb and) Shriftiiv l)at nur l^uinner jn
feinen ^Hpofieln gcuuiljlt. ll^i'it 9Jed)t l)at balier ber 1)1. '^.^anlnio bem ^IV'ibe
bie i\M)rtl)ät(gteit in ben ^^ird)en ncrbotcn nnb 5mar, qnia Domini sunt
mandata ' 1 Cor, 14, 37 ». ^Ihmui bac* uieib(id)C (^efd)led)t aber anf ^e=
fel)t bev .S^errn non ber ^el)rtl)atic^fcit anc^5nfd)licf5en ift, bann nod) meit cl)er
non allen anberen gnnftionen bcc^ ^^^ricftertniibo. '^^gl. and) 1 Tim. 2, 11 sqq.
Tanad) l)at bic 5iird)c and) anonal)mc>lo^o geljanbelt. \^lnd) ift bie^o ber
Stellung uon 9}?ann nnb ^Beib fongrnent. ;^"sft fd)on in ber 9?atnr*
orbnnng ber liJuinn bav .S2)anpt ber Jamilic, fo nod) mel)r in ber ilf i r d) c
be^iiglid) be^^ Stcllncrtreter^o (il)rifti, bc£* .^meiten 51bam.
3)ic 2Beil]e ber ^Jt b ti f f inn e n ift fein SafranuMit, [onbern nur einSatramen-
tale nnb üerleil)t nid)t bie minbefte '-l-^efäbigung, <s"iiiildoncn ber Orbiniertcn an§3uüben;
c. h(i^ er eiinniKige. 'Dicfc ;:l^cbingnng ninß non @riuad)fcnen
fid)er erfüllt uierbcn ; benn nad) fird)tid)er (J'ntfd)eibnng mad)t ein bic ^11=
tention bec^ ©inpfangeci abfotnt an^ofd)licf;cnber '-IiMbcrftanb bie 'iiHMl)e "un=
gültig. 9tad) bem 9tbnufd)cn ii a t c d) ic^m n^ (P. 2 c. 7 q. 30i tann
ba^o ^VMl)efalrament and) non ^tnbern iinb iIiHU)nfinnigen güttig empfangen
lucrben; bod) nuire eine fold)c ^i^eiljc fid}cr ^^meifell)aft;
riinr,i'n Dir
t'ilH' uori) boiii
§ 214. 5«ivfuii(]eu bc§ Seif)efafraniente§. 787
2. 511111 erlaub teil ©iiipfaiui : ^»^nabeiiftaiib, ^cnif, bev SS^Ulc, beu ^ z-^^^*-- .
i^'rpflidjtiiuocii iiadj^ufüiiimcii, lucidjc bic Ovbiiuitioii auferlegt, foRiie bie 5um'7S£
(!t-rfiil!iiiin ber tird)ciired)tltd) iHn*c^ci'd)ricbciieu i^n^biiiguiigeu. ^tji. Gonc. ^'"V'tniio.
7V/V/., Sess. 14 de ret'orni. cap. (> ; Sess. 23 de reforin. c. 13. 14.
Jiät)erc^ l)icriibcr ]iel)c iu bcr ^lUo ratt (jeotügi e iiiib bem ^ir d)eured)t.
§. 214. 3lMrfunficu bcv 5lki()cfaframcntc^,
'-Im](. Öiif)V, 2)ie ()oili(]on ©afvaiitciitc bov fat()o(iid)cii ^'ivrfje. II § 54.
Über bie ilMrfiiiiöeii be^3 iinibefaframeiiteC^ fd)reibt biV5 S^o re.u= ,.^ ^;^"^i
tili um: Kttectus aupnieiituni gratiae, ut qui« sit idoiieus uüiiistei
Decr. pro Arm. ^a^> .U\ui5il oou Xrieiit aber befiuiert : Si qiüs '^^'iJ.^ij;;';!;;;;;^^^^^^
dixerit, ])er j^acrain (»rdiiiationeni iioii dari Spiritum Saiictum a(^
l)roiiide friistra episcopos dicere: Accipe Spiritum Sanctum, aut
per eam uoii imprimi cliaracterem, vel euui, qui sacerdos semel
fuit, laicinu rursus' fieri posse , aiiatliema sit. Sess. 23 de sacr.
ord. cau. 4.
^ie '^iHMbc, iiiib ■,unu- jcbc, tiifoferii fie fafraiiieiitat ift, uer(eil)t mui) 2W[>.
biefeii C^rnärimcicu ^S^^atmn
1. gratia gratam faricns, luib ;,iuar muuiTunrsa-
a. al^o gratia conin/Knis bie ilU'r m e br 11 11 1^ ber l)ci(igiiiad)eubeu ;;|;:;jy^'';,';'^'i^;
(^)iiabe, ba ber Crbo eiu ^afraiiieiit ber Vebeubicjeii ift. t^(\i. 8. ^pj^ ^''' '^ ' ^' '''•
Suppl. q. 35 a. 1 ;
b. aU gratia sdcramentali^ bie bcjoubere (^3iinbcii()iilfc .yir (^ott
iiHil)li3cfiiUiQeu ^(iit^iibuiicj ber bem Crbo eio,ciieii ^'iiuftioiieu iiiib ^ur %\\{y
ruiu^ ciucv ibm eiitipred)Ciibcii Vebeiivuniubetv ;
2. gratiae gratis datae. b. (). bie (*»)eiualt iiiib S'ii^jiilf^'i^ 5''^' ^^t)^'^
luiljuie ber bem £rbo eiitipred)ciibeii , ber iibcriuitiirlid)eu Crbiiuiii] (wx^^z-
()örit3eu ^Hn-ridjtiiiiiieii, bic 5iiiuid)[l bac^ '^H'ftc ber ,siird)e be^inecfeu. ^eiueö^
luciic^ aber fiiib bie n 11 |ler 0 r b e iftl i d) eii (Sbari-oincii, bie iu ber erfteii
ßeit l)äufii] uerliel)cu iinirbeu, iu ber i^eiröbiilidjcii Drbuuiig mit ber 3i^ei^e
Derfuüpft ;
3. bell 6 t) ar af t er.
a. ^tußer iu bem lunljiu aiU3efübrtcu .tauou ^K\i baö !^r ib eu t i= ^^^_;'.|^|j-^^j^^^
uuiii aiid) Sess. 7 de sacrain. in gen. can. 9 bie 35crleil)uug be^ niitirae liVe.
(I()araf(er^^ burd) hiv^ 3ö3eit)eiafraiiieut au>?iicfrH"^^i"i)^it • ^i ctuis dixerit, iu
tribus sacrameutis, baptismo scilicet, coiifirmatione et ordine iion
imi)rimi (diaraeterem in aiiima , hoc est, Signum quoddam spiri-
tuale et indelebile , unde ea iterari noii possunt, anatliema sit.
I^ag burd) h^v::- 'il>eit)eiatrameut eiu (51)arafter Derliel)eu luirb, ift ba()er de
fide iiiib luar fdjou bie l'ebrc ber i> ii t c r im Kampfe gcöcii bie ^ouatifteu,
flogen iucld)e ber ()t. '^( u guftiuu^5 uou beii befc()rteu fd)i^oiuatifd)eu 33ifd)öfeii
fd)reibt : Sieut l)aptismus in eis, ita ordinatiu mansit integra , quia
in praecisione fuerat vitium, quud unitatis pace correctum est, non
in sacrameutis, quae, ubicunque sunt, ipsa sunt. C. ep. Parm. 1. 2
c. 13 n. 2^. T^ic^o mar m&^ bie beftiiubige öetjrc uub Übung ber ^ird)e,
bie uicmato eine '-ll.Mcbcr()oluug ber Crbiuatiou bulbcte, bagegeu ^iiretifdjc,
fd)ivmatifd)e uub öou biii"ctifd}eu ober fdji^iiuUifdjeu iöifdjöfeu gültig geu)eil)tc
Ätcrifer, bic ^ur Vdrdje ^urüdleljrteii, ftet^ ß{)\\t neue 3iunfje, burdj b(ü|]c
788 3*^fitcr 3rci(. S?on ben ^afvo.ucntcu im ciiijcincn.
Sf^efoiicilintion, bic c)CUüH)u(ir!) biivrf) .^änbcniif(cgnng gc|(f)n[) luib mitunter
lUic^ fo gcminiit unirbc, lutebcnim 511 bcn 3''iiiffioncn il)rcc> £)rbo 5u(icf3.
.-'*•'• 3l'onii iiit IH'ittclaltcv bc;,üi]lirf] -Mcfcv iinilivbcit 2tvfitirttcitcu cntftnnbeii, [0 bo-
^'^'audliH^^^^^ riilitcn fic tcil^ auf a)?illlicvftmibnificn, U'\{§ auf ^vvtüiiicvn, teil? auf bliiibcv ^Joibculctjaft
in bcv 9foovbiuatiou bor uoiu "iPapftc ^oruiofu^o Cvbiuicvtcn. ä)^\n(f)c 2:i)coloiii-u, bic bcu
bifd)öfliii)cu Ovbo uirf)t für ein Snfvauicut, joubovn für eine Übcitrafluug ()i3licvov 3i<^''''^=
biftiouc^SV'^^^'^lt aufabeu, fanicii babuvd) ,viv iV^MUunll, baf? boiu boflvabicvtrn ^Mfrfjof mit
bcv ;^uvi<?biftiou?ilcuiait and) bic 'ÄnMl)Ci]cma(t cut^ogcu fei; allein biefe iÜi'einuug ift eben*
fo falfd) mie ihre !iHn'auc^fe^5uni].
^>uuuvk-^VmI)C' b. T^ic 9^atur bc§ (Sf)arnfterf^ bc«? ^l^ci()cfa!raincntc^^ bcirf)rcibt bcr
riunartivör^ivoi 9{ ömi i rf)e 5? nt cd) i c^ Hin ^>, iiibeiii er \nm bcinfetbcn )ac\t: tum potesta-
i:JJi|e|'S„fJJ'it tem sacranieiita coiiticieiidi et ministiaiidi coninnctam liabet, tum
'^^"^''^^''^^'^•'^■''^"" eorum, qui liuiusmodi potestate praediti sunt, a reliquo fidelium
coetu distinctionem ostendit. P. 2 c. 1 q. 25. ^anubo folgt, hay,
bic brci fnframcntnlcn '-IlHil)cn, bic ^Mfd)oft^^, ^^ricftcr^^ nnb ^iafonnt^^inci{)e
and) brci u er f diicbcn c (if)araftcrc einbrüifcn : bcnn jcbe bicfcr ^l'^eilicn
gibt neue Cs)cuudtcn. Turd) jcbc bcr cjennuntcn '^IhmIicu luirb nlfo ein
neuer (Sl)arattcr iHniie()cn, nnb nid)t ctuni nur ,v ^^. bcr priefterlid)c
(ilinrattcr bnrd) bic ^4^ii"d)ofvfonicfration e r m e i t e r t. dagegen ift bcr priefter*
lid)c (5l)nratter ein cin^yger nnb nid)t ein boppeltcr für bic ,^uicifad)e,
beut *!l.M'icfter ocrliclicnc (^nniudt über ben udrflidjcn nnb nUiftifdicn {k\b
(Jl)rifti. Eadem potestas esse videtur per essentiam, qua sacerdos
coiificere potest, et qua potest solvere et ligare, si iurisdictio ad-
sit ; ne(* differt nisi ratione. secundum (inod ad diversos effectus
eomparatni' .... Et qnia niliil est alind cliaracter (»rdinis sacei-
dotalis quam ])otes(as exereendi illud, ad quod principaliter ordo
sacerdütii o]'dinatur . . . ., ideo cliaracter et potestas conficiendi
et potestas clavium est unum et idem per essentiam, sed differt
ratione. S. Th. Suppl. q. 17 a. 2 ad 1.
,„,,,.-'"'•;•.. ^ c. Ter (Sliarnftcr bcr C^rbination bot ben dbaraftcr bcr Tnnfe ,^nr
i.cvitDi.^i-iun '^"«oranc^ict^nnii , nid)t aber notuicnbig- bcn (^l)arnfter bcr peiligcn ^-irnnuig,
^''niSn.^'" obirol)( cv ^lird)cngc]ct^ nnb tongrncnt ift , baj^ bic J^-irninng beut 'iinMfjc*
fnfrnincnt noronc^gebt. '^nil. S. 'J'h. Suppl. q. o5 a. 3. 4. 9Jnd) ber sen-
tentia communis bat bcr (5bnrafter bec< (^piefopntc«? ben (Jl)arafter be^>
^^^rcc4n)ternte>o ;,n feiner nonucnbigcn ^sornuiöfel^nng, fo bail bic ^^fdiof*^^
uhm1)c Dl)nc iHn"()ergegangenc '^Micftcnueibe ungültig unirc nnb nari) erteilter
'}.^ricftcnuei{)c uneberbott uierbcn niüf^tc. ^ngegen ift ber (if)nraftcr ber
TiatonntvUHi{)e ,yir O'n'iltigfeit bcr ""iMicftcr^ nnb 5^ifd)of^oUieilic nidjt erfor=
bcrt. Tie fird)Iid)en '-lHn'fd)riftcn über bic nnnntcrbrüdjcnc ?(nfeinnnbcrfo(ge
bcr ein^^clnen '-li>cil)cn ficl)c im k i r d) c n r e d) t.
§ 215. ^^Jnmcn, 3l^c|cu nnb llrfprnng bcr C'-fic.
5>C)I. Puhnieri, De inatriin. clirist. Tli. 1; ("•Ubr, 3)ic lieiligcn Safvamente ber
fatbotifrf)en ,<tirrf)c Tl i^ 55 ff.
-"<>• . ^ I. @l)c nom al]b. ea ober eira bcbentct (^efeti ober ^hinb; nuin
niatninVinium.* leitet biv? ^i^ort (ind) oou ewa ©migfeit ob. rno ili^cfcn ber (5bc unrb
^■lnl'm{\l[mn. \''^)^^^ ^^^"-'^^ ^^'^ff^^' djaroftcrificrt bnrd) bcn gebriindjlidjften lateinifdjcn 9?amcn,
niimlid) matrimonitim. Quamvis pater sit dignior quam mater,
tameu circa prolem mater magis est officiosa quam pater . . . .
Unde magis pertinet ad rationem matrimonii mater quam pater.
L' 1 1 I .
§ 215. 9kmen, Sefen itnb Urfprung bcr (S^e. 789
S. Th. Suppl. q. 44 a. 2 ad 1. 'I^cr üiöinifrfjc ^a te rf) i^inib^ er*
ttövt baö il^ort iiorf) genauer : Matrimonium ab eo dicitur, qiiod femina
id Circo maxiiie niibeie debeat, iit mater fiat, vel quia prolem coii-
cipere, parere, educare matris miiniis est. P. 2 c. 8 q. 2. — Co7i-
iiigiiim luirb bie @()c genamit ciituieber, lueil bic (5()e(eute innicj mit cinati*
ber üevbuubeii (coiiiungoi fiiib , ober W% Qod) (iiigum) geineinfamer
^f(id)ten 511 tragen I)abcn. — Connuhium unrb Hon nuhere = Dcr =
^nücu abgeleitet nnb jnr 33e,-;eid)nnng be^5 (Sf)ebnnbe^ gebrandjt, iDCtt bei
ber geier be^>|elben bie 3^rant jnm ^^eid)en ber Unterunirfigfeit nnb Sii^j^iö"
feit fid) einen ®d}(eicr über h<:\-% .S>npt legte. !^^g(. Cat. Rom., 1. c. ;
8. Th. 1. c.
II. ^ i e (5 1) e i ft b i e ü 0 n (?5 0 1 1 i ni 'Ot a t n r g c f c t3 b e g r ü n = ,
hziz , b n r d) \ixt \\ b e r n a t ii r ( i d) e p 0 f i t i D e D f f e u b a r n n g b e -
[tätigte nnb georbncte, uon Sfjriftn«? jnni ©a f ra ment e r ^
l) 0 b e n e r e d) t ni ii g i g e ^ c r b i n b n n g e i n e ^ "^M a u n c ^ nt i t e i n e nt
%^^ e i b e ,^ n r n n a n f ( ö s^ Ii d) e n S e b e n ;? g e m e i n f d) a f t nnb § n ni
a H g e ni e i n e n 3 ^^^ ^"^^^ ^ *-' ^* 3' 0 r t p f I a n 5 n n g b e §> yjt e n f d) c n g c *
l'd) led) t ei?^. 2ie ift benumd) nnter einem boppelten ®efid)tcipnnfte 5U be*
trad)tcn, inj ofern [ie niiiuüd) eine n a t ii r I i d) e nnb r e d) t m ä fl i g e ^ e x--
biubnng ift, nnb injofern fie ber nbernatürlid)en Orbnmig angeljört ober
ein (Saframent ift. 53eibev ift ,^n nnterjdjeiben, aber uidjt ^n trennen.
1. 'Die @(]c ift eine im natürlid)eu 'Sittengefe^e bcgrünbetc, natür* -.,-;.'-
n d) c ^^cvbinbnng, aber nid)t etiua in bem ©inne, atö ob fie ein btogee; uatiuiidK ?^a-
9^ a t n r p r 0 b n f t ober gar etuubo 9^ a t n r n 0 1 lu e n b i g e ^> iinire, f onbern ^"»^»»sv
in bem Sinne, baf? fie ber menfd)lid)en 9iatnr nnb ber für haii yj^^nfdjen^
gefd)led)t uon (Mott gefeiten Crbnnng entfpredjcnb ift.
a. Qft ee> nändid) fd)on in ber pl)l)fifd)en Drbnnng begrünbct,
h([]\ hi\t^ 9Jienfd)engefd)ted)t fid) fortpflanzte, fo liegt e^o in ber m oratio
(ifdjen 9?atnr bc^o 9J(enid)en nnb in ber fittlidjen Drbnnng, baf^ hk
^iinber non ibren (£(tern nid)t btotl pbl)fifd) gc,^engt, fonbern and) mora(ifd)
er,^ogen merben. Tie^ ift aber nnr bann mbglid) , luenn bie 5^inber d)rc
Ottern fenncn nnb mit benfelben in ber bnrd) bie (i1)c gegrünbeten gamilie
leben, ^ic „freie Siebe" ift bal)er natnruubrig.
b, Q-ft ber 9Jienfd) uon 9iatnr ^nr (55efeH f djaf t bcftiinmt, fo
ift W i^erbinbnng bec^ lUiannec^ nnb 'U'cibcci bic erfte nnb natürlic'^e Ö^efed-
fd)aft, ba beibe \\\ genenieitiger .V)ülfe(ciftnng einanbcr ^ngeiuiefcn finb.
2. ^ie non (^)ott in ber mcn]d)lid)cn Statur nnb bem natür(id)en ^.;-\^^-
©ittengefel;e gegrünbete (5l)e marb oon il)m burd) hi\§> pofitiüc (55efelj bcMTiiitmäi^i'iVk'i-^
ftätigt nnb neorbnct, nnb biermit iimrbc bic (5i)e eine pofitiü gefct^üdjc '^^cr= »^'"^""fi-
binbnng. X^ie d)riftlid)e (5bc aber ift nid)t blof? eine bnrd) \>([-^'^ d)riftlid)e
©cfel^ geregelte red)tmäJ3ige ^^erbinbniig, fonbern and) ein liial)rc^^ 8afra==
ment. QnH^K^*'^ \^^ ^^^^^ red)tmaf5ige 33erbinbnng ift, luirb fie and) con-
tractus matrinionii genannt. T(V% ift fie aber nic^t, al^ ob hi\§> ^nftitnt
ber (Si)e fclbft auf einem ilnn-trage nnb mitf)in auf menfd)(id)er ^iHfür
bcrul)te , nnb jomit 9^atnr, 53cftanb, ^erpfnd)tnng ber @()e in einem 35er*
trage bcgriinbct nnb non einem 33ertrage abf)ängig mären, fonbern lebig(id)
bec>l)a(b , med eine @l)e 5mifd)en äinei beftimmten "^crfonen nad) götttid)er
5(norbnnng nnr bnrd) beren g e g e n f e i t i g c (S i n m i U i g n n g ^n ftanbe
fommt.
790 3'i^f'tcr ^ci(. ^^on bcn ©nfvnnicntcii im cinsctncn.
-^f^- ^aiuid) fniin bic CS1}C fiiv^ bcfinicvt Uicvbcn aU contractvs matri-
151)0. moJiialis a Christo Doiimio ad digniiatem sacrameidi evecUis.
(5iirtaqln' bei- ^^^' ^^^^ ^'^^^ ^'^ ^^^^' '^'^ ^^nrabicfc ciiigcjcl^U uiib bcvcii ^^l^cfcn mit
'"Vir '' 5?atiir, bcfoiibcr^o bic (^)C|ci^e bcr (£'inl)cit imb Uiiaii rl '^c> l i d)fci t,
burd) '^Ibom niif göttlidjcn eintrieb nnv|prcd)cu laffcii. Creavit Dens
homiiiem ad iiiiagiiiem siiam .... iiiasculiiin et feiiiiiiam creavit
eos. Benedixitque illis Dens et ait: Ciescite et iniiltiplicaniiiii et
replete terram. Gen. \, 27 s(i. (vrlciid)tct lUMi (^^ott fpiidjt aber
%\>(\\\\, bn (5)ott il)m bic (Sun ,;ufül)rt : Hoc nunc os ex ossibiis meis
et caro de carne mea .... Qnaniobrem reliiiquet lioiiio patrem
siium et matreni et adliaerebit iixnii siiae, et eriiiit duo in carne
nna. Gen. 2, 23 sq.
,.-'iiG. s)jad) bcin ^finbciifaUc teilte bic (5i)c ba^ 3d)irfm( bcr burd) bn?
'S')f'l?^^ol^ ööttlidic (5)cicl; fcfti-^clciVcu uun-nlildicu Crbuuui^ übcrbaiipt. XHbcr tro^ bcr
Au^nKySn- ^n^-bcrbiii-o, iu uicld)c bic (S()c iu bcr bcr uriin-üui"^lid)cu (^uuibc beraubten
iHMitoihinfl biivri) ^l)i\'n]djl)eit geriet, blieb fic bod) and) bcin .^^cibcuiuin ciuc bciu uatürlidicu
"^'^'"''' '<^ittcuiicic(5 eutfprcd)eube \\\\[> iclbft ,^ur iibcniaiiirlid)cu Orbuuug iu ^^e,^icl)uug
ftel)cnbc gcic^Iidic ober rcditiuäf^igc ilHnbiiibiiuiv
^l^ie aber bic .V)cibeu nur uod) bac> im (^knuiffcu f5C|d)riebcuc, aber
uid]t bav pofitinc oöttlid)e (^Kiet; befallen, fo fiel andi bic ©bc iu bciu *pclbeu=
tum alv Icgatc^o Js'uftitnt ber mcnid)lid)eu (^kfel^n^'l^inig anl)cim, bereu
Sal^nucjcu um fo cjereditcr unb cbruu'irbigcr umreu, je mehr fie bac> natürliche
(^)cfel> ber (S'l)e onfrcd)t bielten unb bereu iiberuntiirlid)e ^^^c^iebnugeu
irgcubuüc umbrtcn.
'^HM bcn 3 üben nal]ni fid) bac> pofitiue gbttlidic (Mcfet^^ ber Ci1)c m,
uiobnrd) fie uor uieitcrem ilnn-fall beun-il)rt unb, fo u^eit e? bcr ^ii'^^i^i^^ "^^-^
uod) nncrlöftcn 'JJuMifdicngefdileditcv geftattcte, bcr uripriiniilid)en ^^IMirbc
unb .s^ciligfcit ivieber cntgegengcfiilirt marb. '-^Imu* bcn '^whnx aud] gefet^lid)
'^M e hn c i b c r ci nub (51) c f d) c i b u n g geftattet, fo unir bod) iu ^t\\ (elften
|]citcu be^> eilten '^^unbcv bic (S'inlieit, une and) bic U ua uf 1(3 cU i d) f e i t
ber (Siie ^nr ^)ieiicl gciinn-bcu. Qm eilten Tefraineut \u\\\h alfo bic (i[)cgefet;^
gebung (^iott 511, bic and) burd) bie uou (^>ottc:o Stellocrtretcru geübte C5l)c=
gcridit^obarfcit anfrcdit erhallen nnu-be.
©nblid) bat (5l)riftuv für bie erlöfte ^Jicnfdibeit ba^o G()cgcfe^ unebcr
iu feiner nrfprünglidien ^nMlfommenlieit l)ergeftellt nub beffeu 5lufrcd)t=
.crl)n!tnng nub *pnnbbabnng feiner St\x&\z auoertraut. Tal)er ftcbt ber
i{ird)c allein bie (I'l)egcfci5gebnng nub G3erid)tvbarfeit für hk d)rift(id)c
(5l)C iw.
§ 21(;. ^ic C^'I)c alv .Sloutraft.
'l^i]!. Pdh/uerf, lif iiiatrim. dirist. Tli. 2i) <*[([.; (^nbr, l^ic bciliiieii ©afmineutc
bei- tatlioli!i1;eii Vurd)e. 11 S ♦•^ ff.
5l(v .siontraft mirb bie ÖM)c im ^iirebcnrcdit unb in ber 'JJioral auv*
fül)rlid) bef)anbelt; l)ierl)er geboren unr bk bogmatifdicn "J^rincipieu
bicjer ^el)rc.
,. -ji;- ^ I. Tic (^•l)e ift and] aU Montraft, b. I). aU legale ^i^erbinbnug, luic
M-LwvatVnu uon im 5Ilteu, fo aud) im 'Acnen '^^unbc ein uou önnt ciniicfctjtc^^ unb burd)
' 'I^Sni'!!'"' ^'i'"'' götdid)C (^k\c\^ georbnctce ^>erbältnic^. Ticv ergibt fid) an^^ bcm über
bie dinictj^nug ber (5l)C (S)e|agtcu. l^ott im 5lltcu ^unbc, fomic Gl)riftU!3
§ 216. :^ie ef)e aU ^ontxatt 791
imb feine ^(poftcl mitevfdjcibeit bc\, wo fic über bic @f)e firf) nm5|>rerf)en
nnb 5(iiorbmuigcn txqim, nixc^mH ^luiidicn bev (51]e al^o nou 0»nitt cic=
orbnetein ^H'rl)iiltiii^o uiib at^5 bloj^cm iHnlnigc, foiibevu f)nbeu tnimcr bic
eine, öaii^e nnb nutcilbare @f)e im Vlngc.
II. 'I^nran^^ fo(iit, bail bic (S)cfc^gcbnng nnb (5)crid]t^3barfcit in (Sl)c= . i^is.
fncbcn nid)t b(o<s quoad sacrameiitnm, fonbcrn andj quoad contractum ^SJl|SiVc'^^^
niid) Qbttlid}cr (Sinfctqing bcr Kirche, nnb 5 uuir fnift eigenen ''^ ^^^■'«rii^^-
ÜUdjte^^, nid)t aber ber uu(tlid)cn (^uMinilt ;,nftcf)t. ^nf)cr
\)at bic ^ird)c und) nad) götdid]eni nnb eigenem Üied)fe bic (^kiualt, nid)t
blof3 0 n f ] d) i e b e n b e , fonbcrn and) t r e n n c n b e (S () e () i n b c r n i i f e
fefcnfel^cn. ^ie^o ift de fide. '?(ncb nntcvfrcbcn nad) bei* senteiitia
certa alle causae matrinioniifles, bic fid) anf bav äBcfen bcr (Sl)e
bc5iel)en, ,v ^^. bic Sponmlicn nnb bie !i;rcnnnno bcr (Sf)c(cntc a toro et
meiisa a no id)( i cf3 1 id) ber tird)(id)cn Q n^' i ^^^ ift i 0 n.
1 . 1^ie^> (cngncten bic ^l' a l b c n 1 e r nnb bie ^)i' c f 0 r m a t 0 r c n. SctUerc 21 1;».
fe()rten, nnr bie in bcr bcdigcn 2d)rift (Lev. 18,) entl)a(tcncn (Sl)el)inbcr= limmiToiS^
niffe feien fraft n ö ^t 1 i d)en ^icd)tcc> nerbinblid) ; bagegcn ftel)c e«? bcr ^vibcntinum.'
melt lieben Cbrigfeit ;,n, niii bc^o gemeinen ^In'ften^o miUen and) nod)
anbcrc (5bcl)inbcrnif[c fe)''t5nfel5on.
'I)icfen Jirrtümern gegenüber crtliirt bav TrldeiitimDu: Si quis
dixerit, eus tantniii coiisan^uiiiitatis et afliiiitatis ^ladns, qni
Levitico exprimnntur, posse iiiipedire iiiatrinioninni conti-aliendum
et diiimere contractnni, nee posse Kcclesiani in nonnullis illoruiii
dispensare ant constitueie, ut ]»lures impediaiit et diiimant,
anatliema sit. Sess. 24 de matrim. can. .*>. Si ([uis dixerit, Kcclesiam
non potuisse constitnere impedinieiita niatrinioiiiuni dirimentia. vel
in iis constitnendis eri'asse, anatlienia sii. Can 4. 8i qnis dixerit,
causas niairinioniales non speciale ad indices ecclesiasticos,
anatliema sit. Can. V2.
2. \H1<? ipäter bie mcltlidic (^ummll bie (S)c|el.uicbnng nnb (^krid)tr^- ^ im-i».
barfeit in ßbefnd)cn, and) umv bav ^^iH^'cn bcr (5l]c fclbft betrifft, an fid) ^n s^\'';;;j''Ser^^^^
rcif3en fnditc, fanben ficb Tbeologcn nnb ^ianoniften, bie ^w ^erteibigung '''|J^'^^j;")J^^';"jJ't^
bcr ftaatlid)en ^icd)tc in ö:l)cfad)cn ein nenec; 2l)ftcm anfftellten. T^ie^^
gefd)af) bcfonberc^ bnrd) ^>obanneo non Öannoi, bcffcn Wrnnbfäl;e non
ber jofepl)inifd)cn (Sl)egcfet;gebung aboptiert lunrbcn nnb bnrd) bic St)nobc Oon
*}?iftoja !ird)lid)e (Meltnng erlangen folltcn.
"Tiefc^^ '^bftcm le()rt, bic (Si)c al£^ .^lontraft nntcr|tcl)c an«fd)lie|l(id)
ber ^egicdation nnb (^ki'id)t^obarfeit bcv '^(aatcv, bcr .s?ird)e aber nnr al<?
^aframent. 1)abci mnrbc bic Jatramentalitiit al-o ein accessoriuin
beC> @l)efontrafte^5 bctrad)tct.
Seil aber bic $!'anom'^o bei? 'Jrii>cittiuimic; bici'cr i'x{)X\: offeiibav uiii)ovipvarf)ci!, [o ^ -'121.
[iiditc mau biefclluMi \>uxd) nllcvln 5oiil)i^omcu \\\ bcfcitiqcn, boioiibovi^ biivd) ['-■»Iqcnbc '^opinc-mcn
^i^el)auptuni]on, iiaiiiltrf) _ tini)rf)c vcDvc.
a. unter Mirrfic fei iu bicfou .Haiiouoci bic liövcubc MiviljC, bcv ^taat, Slöuii]
u. [. m. 5U iicrftct)cu;
h. jcue Jl'nuoi'.C!? fcicu uidit b 0 fl 111 a t i ) cf) , fuubcvu blof? b i^Sc i p ( i u ä v uub
bc§t)a(b, tnie umu mcitcv foIi]Cvtc, nui)t i u f a 1 l i b c l \mt) i v v e f 0 r nt a b c 1 •,
c. bn§ 3::iibcutiuuiu crftiitc uid)t,
a. ob bcv .<Tird)c bivo ^)icd}t, (Sbcbiubcvuiffc ,v.i felH'U, hait c i i] c u c u ober ciucv
u o\\\ 2 t (1 a t e ii b c x t v a (\ e u e u Sicditc-S ^uftcbc ;
[j. ob uuv bic ^Tivd)e nnb uid)t and) bcr ©taat ba^5 9{cd)t l)nbc, @bcbiiibcvui[[e
all fet3eu;
792 3^^''fit<'^" ^f'f- ^f" ^<*" ©nfvnnicntcn im cinsctncn.
Y. ob oHc @()e[nrf)en o u§[c()( icfjtid) ,^iun ^'inuin bcr Ü\xd)c c}et}örcn. r^m 9hi*
frf)(iif^ hieran behaupteten jene 'Ihooloi^en, luenn bie .^Tivd)c nnbeftrtttenernia^cn in f ruberen
3ahrhunberten (Mefebn^*bunn nnb (^5eriri)t^barfeit in (^()efari)en i]eübt habe, fei bie§ traft eineö
ftiUfd)Uieitienben ^i'lV'l'^H'^iiifü''" tii'*? Gtaate^> (-jeidjeben ; biefe feine ©rinärf)ticinn(i fönne
aber ber Staat ,viriidiiet)inen nnb allein ober nnter iWitmirfnni] bcr .Mird)e C5bcbinberniffe
einfetH-n nnb anfbeben, nberbanpt (^H'febgebnng nnb (L^V'ridit^barfeit in (5(}efad)en (iiioad
contnictuni anhüben.
i^. (Siegen bicfc ^rrtüiucr ftül;cn fid) luifcic ^kljaiiptmigcn auf folgcnbc
^k lue ifc.
TiM^u-Jfii't'^i'.u- ^- "^^^ ^ovintl)er legten bciii ^l. 'l^aiiliiö S'i'ngcii über bie (5()e
fn'tticr '{\ni)c'iiiiior, Uuirfje 0011 il)in aiiftovitatiu eiit|'d)iebeii unirbeii. 1 Cor. 1, 1 sqq.
t^cf ^tnft!'b^^^ ^- ^^ nugcinail lel)rtcii aiul) bie 1)1. ^> (i t e r. ^d)on ber \){, ^ g n a t i ii §
^■^''\'^jj'..|^"^^^.^.^^'Mi't}vcibt : Decet, iit sponsi et sponsae de sententia episcopi
sixniK- coiiiug'iuiii faciaiit, (luo miptiae siiit secundiini Dominum et non
secnndum cupiditatem. Ei», ad Polyc. n. 5.
c. ^>oin 4. ,'^iil)rl)nnbert an begegnen mir nnnntcrbroc^en in bcr
^iirii)engeid)iii)te bcr Tat]ad)e, baf] causae matrimoniales ber ®ntid)eibnng
be^o röini)"d)cn 2tiiblco umgelegt iverben. l^(^o leugnen nnd) nid}t bie
inn'Ijin eiiinil)nten !Il}eologen ; ein ^){cd)t, ba^ouenigfteiiio ö^^'^-^^i ^af)r()iinbcrte
lang ol)ne Sßiberipriid) anc^genbt iimrb, fann aber nid)t nfiirpiert fein,
lonbern ift legitim, ^a^o nmididie gilt uon ber O'H'iiialt, trennenbc ^{)C^
l)inberniife anf^nfteUen, bie id)on auf bcr 3l)nobc oon 9?cocä!3area (314)
aihogcübt U)arb: ^Fulier, si duobus nupserit fratribus, abiciatur usque
ad mortem. Verumtamen in exitu pr(q)ter misericordiam, si
pi'omiserit, quod facta incolumis luiius coiiiuncti<>nis vincula
dissolvat, tVuctum poenitentiae dissolvat. Can. 2. '-liMe bie ^ird)c
l)ier bie ^Iffinität al^o (i'l)el)inbcrnic< fcftgefdit bat, fo l)at fie iniincrfort
bac> gleid)e ^)ied)t geübt, bio bav Xribentinnm e^^ il)r auc^brürflid)
,;nerl'annt l)at.
Tio -d'vö ^a• ^' ^''^^^ ^^'^ 1.^ra;fio bcr .^'ird)e ftiiniiit ihre l'el)re nbcrein. X)ic Ci-nt--
Mirii)o^\iiHv''Mo fdjeibnngen bcv ^ r ibc nt i nuin ^^ t)aben luir |d)ün 'ii. 2418) gel)ört.
(^üncDtcbaifcit: ,2^^(^i^(j^ ^[^ cntgcgcuitebcnbc 5lniid)t aiiftand)tc, luarb fie and) fogleid) mm
bcr .^Cird)e alt> falfd) ober l)ärctiid) Deriiunfcn.
a. :3n^^l^0*onbere ertliirt bie ^^nde Anctorem fidel gegen bie Sl)nobe
uon ^^^^iftoja: Doctriiia syiiodi asserens, ad supremam civilem
potestatem dumtaxat ori,i»iiiaiie spectare, coutractui matrimouii
appoiiere impediinenta eins pfeiieris, quae ipsum nullum redduut
dicunturque diiimentia; quod ins oiigfinarium praeterea dicitur
cum iure dispensandi essentialiter couuexuin ; subiuiijreus, supposito
assensu vel coiiniveiitia priucipum potuisse Ecclesiam iuste eon-
stituere impediinenta dirimeutia ipsum contractum matrimouii;
quasi Kcclesia non semper potueiit ac possit in cliristianorum
matrimoiiiis iure proprio impedimeuta coustituere, quae matri-
monium non solum iinpediaut, sed et nullum i-eddant quoad
vinculum, quibus cliristiani obstricti teneantur etiam in terris
infidelium, in eisdemque dispensare : canonum 3, 4, 9, 12 sessionis 24.
(Joncilii Tridentini eversiva, haeretica. I'rop. 59. "I^Cioglcidien jinrb
bie 5^itte bcr 3l)nobc an bie ireltlid)e C^kiualt, niand)e @l)el)inberni|fc
ab;^nid)aiien, anberc ein^nfdjränfen nnb bie "^ic^penfation 5n uerbieten,
bc;cid)net alo libertatis ac potestatis Ecclesiae subversiva, Tridentino
contraiia, ex haeieticali supra damnato principio profecta (Prop. 00).
§ 216. 2)ie (Sfie aU ^ontvatt 793
ß. %i§> bann in ncncrcr Qcii a\k btefe Qrrtümev nu§ ?(n(af, ber ^^^'"'^ ^^•
farbinifii)en, babtfrfjcn nnb iifterrcirf)ifd)cn (^ejel^ujobitni-) cvncncrt univbcH;
hit fic t^iiiÄ IX. bnnl) npoftoli|rf)c ©djrcibcn oom io. Qnni 1851 luib
üom 22. 5(1:9. 1854, folvic biirrf) fein Srijrcibcn an bcn 5^önig Don Sarbinicn
Dom 19. 2ept. 1852 nnb bie ^(tlofntion Dom 27. ©cpt. 1852 cjegcn bcn
©ntmnrf cinc^5 (£iDi(c^egefc^cv Deniun-fcn. ©nblid) unirbcn [ic im @i)(labn!?
Dom 8. -^cjcmbcr 1864 m. 66, 70, 7:^) anf^ ncnc Dcnirlcilt. 5Bgl.
Deminger, Encliiridion n. 1614. 1618. 1621.
!^ic "Tcftnitioncn bc^> !J^ribenttnnnuo, iDcIc^c bcr apoftoIiid)C ®tn()( .^^^^^\l^l;^ ^^^
nckgcntlirf) näf)cr crflärt I)at, finb nur bcr Hn^^brnrf bc^; fortuuilivcnbcn >{ivd)cVnftant^
^(anbcn^^ nnb bcr bcftänbincn ÜbunG bcr ^irdic 5((-? fic in bie iinlt [i.JS|^^^^^^^^
eintrat, ()at fie allerbingc^ bie bcftcljcnbc iDCÜliii)c S1)cgcfet^gcbnng infoioeit, "^f^'-
aber and^ nnr infouicit ancrfannt, (\U fie bie ^sl)rigen anl)ielt, bicfcn ®taat§=
gcfc^cn infolDcit (5^c()ori'am jn leiften, also c^o mit bcm (^nMDiffcn bcr
fsHänbigcn nnb bcr ^ebrc bcr 5iird)e Dcreinbar irar, mic fie bicfcv and)
f)cnte nod) in iil)nlid)cn l'aiini thut. 5(((cin fic ^t and) Don Einfang nn
il)re ®cfcl5c\ebnng unb ('>krid)tc>barfcit l)infid)tlid) ber (S[)c geübt, bie
beftc()enbcn i^crbinbinuicn nad) bcn (^rnnbfii^cn bc^o (S)lanben^3 bcnrtcitt
nnb ctum eiitGCGcnftcf)cnbc ^^Jsrincipicn bcr niclt(id)en Ok'fcl^^Gcbnng nid}t
bcad)tct, 'Dicc^ bcmcifen bie bie ivl)c bctrcffcnbcn 5al)lrcid)cn .^ianonc^o bcr
älteften ^on^^ilicn nnb h\z ^Inorbnnnncn bcr %[\\^\{t bcr crftcn ^al)rl)nnberte.
e. Tic 0'kfcl,^n'>'l^inin nnb (^'kn-idjtvbarfcit bc^^inlid) bc^> ^io n traf t e f^
ber (Sl)c bcm ^taat 511 überuicifcn, bcr .Uirdic aber nnr bao (Saframcnt
Dorbe{)altcn .-^n mollcn, ift any einem boppcltcn (^^niinbc nnmÖGlid) nnb falfd).
a. "^er .^fontraft qebört mcfcntlidi ,vnn 2aframcnt nnb bilbct , /r}-!*- ,,
beffcn yjhitcrie. @o arcinmcnticrt '^m n v VI. in feinem 2d)rcibcn annn unKntiicDa-
bcn 5Mfd)of Don 9Ji\itida\)om 17. September 1788: Hinc fit, nt ad "^^S^^^^^^^^^^^^
solam Krclesiani, cni tota de sacrameiitis est cnra concredita, ins
omne ac p(destas pertinoat snani assig-iiaiidi formam liuic contractni
ad snblimioreni sacramenti di^iiitatem evecto, ac pioinde de
matrimonioruni validitate ant invalid itate indicinni feire. !^n
gtcidjcr ^inifc argnmcnticrt ^Mn^o IX. in ber Vlllofiition Dom 27.
Scptcndicr 1852: Cnm nemo ex catliolicis i^iioret ant ignorare
possit, matrimoninm esse vcre et }>ropiie nnnm ex septem
evangelicae legis sacranientis a Christo Domino institntnni ac
propterea inter fideles matrimoninm dari non ]»osse, (inin nno
eodemqne tempore sit saeraiiientnm .... ac pioinde a coninuali
foedere sacramentnm separari iinmqnam posse et omnino spectare
ad Ecclesiae ]>otHstatem ea omnia decernere, qnae ad idem matri-
moninm qnovis modo possnnt. pertinere. 5>C}1. ([\xA) bie (Sncljttifa
Seo^ XIII. Ärcatinm dirinae Dom Kl gebrnar 1880.
3. (Scibft aboefebcn Don bcr Satramcntiditiit ift bie (5f)c eine I)ciliac , -'»-'<"'■ .
nnb religiöfe 3ad)c, hk Don (Mott nnb S()riftn^o bnrd) pofitiDc Dffcn= Viiiae unb
barnng gcorbnct nnb bcr fird)(!d)cn tHiitorität nntcrftcm Umrbc. Sco XIII. i;;^;;^^^^^
fiil)rt bic^5 in bcr eben erunibnten (vnci)f(ifa alfo (\\i^>: Cnm matrimoninm Mivdicmitovitciu
liabeat Denm anctorem tnerit(|ne vel a principio qnaedam
incarnationis \'erbi Dei adnml)ratio, ideirco inest in eo sacrnm
et religiosnm qniddam, non adventitiiim, sed ingenitum, non ab
hominibns acceptnm, sed natnra insitnm. Qnocirca Innocentius III.
794 3tt>pitci" Teil. 3?ou bcit (Safvnnicntcn int ciu.^cfncn.
et Hoiioriiis 111. decesS(H'es iiostri, iion iiiiuria iiec temere affirniare
|)otueniiit, apiul lidelcs et iiifidcles existere sacranieiitum coiiiupfii
Oiiniiiim mentibiis infünnatum antici[)atiiiiiqiie fuisse constat, iit
cum de matrimonio cogitareut, forma occnrreret rei cum leligione
et sanctitate coiiiunctae. Haue oh causam nuptiae apud illos non
sine caeremoiiiis leligionum, auctoritate poutificuiii, ministeiio
saceidotum fiere saepe consueverunt .... Igitur cum matrimonium
Sit sua vi, sua uatiiia, siia sponte sacrum, consentaneum est, ut
regatur ac temperetur uon principum impeiio, sed divina
auctoritate Ecclesiae, quae verum sacrarum sola liabet magisteriuui.
sv^ivf.mm'n bn- © d) 0 l i 0 u 1. ^scbc (5f)c ,;un|ri)cn (^n^ tauften ift bal)cr, uhv5 il)rc
lou-nänbisun Wilticjfcit, bic ^]3f(id)tcii bcr Ci-l)clcutc nub bav (vf)cbanb betrifft, nad) bcn
^'^JlÄimr ^^^n^'t^^'H ber ,^i(rd)e ;^u beiirteiten. ''K^cnn bnbcr ein 2taat bie !irrf}lid)c
^^"^u-Är*''' ^'(l^'iin'etMiebiiiu^ nid)t niicrfciuit imb felbftäitbiöc ftaat(id)c (Sbci-jefet^qebung
inib (^krid)t{^barteit niivübt, jo l)at letztere um* rein bür c^ cr(i el) c
'^iMrfuniien ; nor (^uUt nnb ber Mird)c banenen ift bie ©ültifjfett nnb ber
3^eftnnb ber (iM)c ein-;iii uon beni (^iefet^^e ^kittec^ nnb ber ^^irdje nbl)iini]i(].
"^ic .^ird)c l]ä(t ^iinir bie 5s()viani ;>nin biiri^cr(id)en (^)e()Drfiini oegcn hk
(^5efe(5i]cbiinii bev 3taatev an, allein fie faiin ntiHineriuel)r bie bIof3
bürcierlid)e (Sl)e unter (^5ctanften nlv und)re Ci1)e anerfennen. TaC> 53iircjer=
lid)e (^icfelibnd) für bao reiitfd)e ^){eid) fud)t ben Vef)ren ber ^ird)c
über bie (Sl)e (^ered)t ^n uierbcn, inbciu ev bcn betreffciibcn '^lbfd)nitt ^^iirgcr^
1 i d) e (5()e iiberidu'cibt nnb mit ber il>cftiinnnnu^ fditiejlt: Xie fird)lid)en
iHMpflid)tnnncn in >Hnfcl)nni^ ber CS'be UH'rben biird) bie iHn-fd)riften biefeö
?(bfd)nittev ind)t berührt. -V 1588).
JHatfbi-v '^^d)olion l\ Tnu\) ber alliieiiieiiicn '?(Hfid)t ber 'Iljeoloöen nnb
5tatiK<iim>ait ^f'aiioniften befirt bie vStaatvilcundt bav ^)iedit, bie Ct1)c ber Ungetanftcn,
''^\?nn^Aoufu"i^' ii^H'v uieldie bie .Niird)e feine ^urivbiftion an^^iibt, bnrd) (S)efet3C .^n regeln nnb
bal)er and) treiinenbe (Sbel)inberniffe anf,^nftelleii. Tic @l)e befil^^t ^unir
inuner einen reliivöfen (Sbarattcr, aber ba eine iieiftHd)e Obrigfeit nid)t
e;i-iftiert, iueld)e bie nid]td)riftlid)c C5l)e regeln tonnte, eine gefet^tidje
^Ifegelniiq aber notuuMibig ift, fo l)at ber 2taat biefe ?(nfgabc ^n erfüllen.
33gi. S.' Tli. Snppl. q. 59 a. 2 ad 3. ^iiMe ^^sin^? VI. an^^brüdlid)
crfliirt l)at, bat bie 2taat^^iicunilt abo: nienial^o ba^5 ^}cd)t, eine gültig
gefdjloffene (i1)e a n f 3 n 1 ö f e n.
S -17. Tic C^'l)c n(v Snfrnmcnt.
in^l. Pahtiiiri, De luatrini. christ. 'J'li. 7 s<|<|.; ®il)r, Tic l)ci(igeu 2afvainentc Der
fatl)ülifd)cii «ivrfjc. II § 59 ff.
^■^~^^: . I. Tie ©be ift fdion in einem weiteren 3inne ein «Safrainent ober
i^n rvamcW im C^^beiuiniv, uomlid) alv ^nn-bilb, be,;iebnngc^meife ^Ti\id)bilb ber ^Bereinigung
(^l)rifti mit ber .Vfird]e. il>gl. Ephes. 5, 21 sqq. J^cbod) lüirb bie (Si)e
bier feincvmegv alv ein blotle^^ Cs^leidniiv für bai^ ^erbiiltni»? dbrifti ,vir
l\'cnfd)beit nnb ^nr ^irdje be,>M ebnet, luie 5. ^\ ba^ 3cnflörnlein ein ^Mlb
be^o ÜteidjCy (Sbrifri ift, obnc in einer inneren i^criiuinbtfdiaft unb einem
realen ^nfammcnljang mit bicfcm 'lU'ic^e jn ftel)en ; ine(mel)r fte()t bie Öbe
^n (Il)riftne^ nnb ber ^ird)e in einer U'Cfcntlidjen !i!^e;,iebnng nnb ift baber
,SUmr ein im)ftifd)ev, aber reale^o ^nn-bilb nnb 97ad)bilb jene^o il>erl)ältniffey.
rie^^ ergibt fid) fdjon anv bcm llmftanbe, baj3 ber 1)1. ']3an(nv baran-g, ba|l
unitcvcn iiiu
795
bic (ll)c ein iic{)i-'iinui^4iof(e€^ ^Mlb bcr ^>eretincjmu3 (S.i)n]ii iinb bcv ^ivd)e
ift, bic vcdftai golöcrmigeii obleitet, iiömtid) bic ^).^flicl)ten ber @l)C.lcutc
Oeocii ciminbcr, uuvo n'idjt möo^Vid) m\\\ mmi f)tcr ein bloßci^^ (^lcicl}ni§
üoiläcic.
II. @ö ift nbcr ond) "T^ o g in a, ha y, bic ® b e unter (5 b r i ft e n -f «•
cm U)a()rc^> <:::a tva incn t \\n engeren nnb cii3ent(ui)cn ^ i n n e tuai)vc& ©aha^
ift, b. (). e.f opere operafo bcn (£'I)clcntcn (^nnbe fpcnbct. llScn'sl^^^^^^^^^
^cr ^ciiuny für bicfc !Il)cfc mirb gcfübrt
1. ([n§> bcr heiligen «Sdjrift. T^icfclbc täf^t uor altem feinen
^Hieifcl bnrüber bcftcljcn, baf^ bic tum (^oti fetbft im '].Mirabic£i eingeiel^te nnb
gefcgnclc @l)e ein Ijcitige^^ nnb religiöfe^^ '^Hn-l)ältnic^ ift, \\nc and) bcr gan^c ^Utc
^^nnb fie betradjtetc nnb fclbft ^ac< .pcibentniii, jolaiige feine (Sntartnng nnb
^eruicltlid)nng nid)t ,^,nm lHnf;erftcn fortgc]d)rittcn unu-. Sl)riftn^> aber crHärt
Hon ber (S()c, mit an^Jbriirflid)cr i^c^ngnaljuie auf h[V$ propbctijdjc ^IBort Hbam-o,
baf3 (^Unt fclbft bic (äljclentc nnanflövlid) mit cinanber Hcrbnnbcn l}abe. i^gt.
Mütth. 19,3 sqq. ^Ccr ^Ipoftel aber |d)rcibt bcr im .v^crrn gcfdjloffcncn (iii)e
eine Ijciligcnbe Kraft ;,n il Cor. 7, 14. ;U); 1 Tim. 2, 15; Coloss. 3, ISi.
^a5n fommt bie Stelle Ephes. h, 2:') sqq., uu1d)e nad) ber bcftänbigcn
5lncilcgnng ber fatl)olijd)en Überliefernug, menn nid)t birclt, jcbod) jebcnfallio
implicite bie mabre nnb cigcntlidie 2:atrameiitalität ber (i1)e aneipridjt,
ba nur bann bic S'l)e ein nnd)rev nnb mirflid)ev 9iad}bilb ber ^Bereinigung
(S:i)rifti mit bcr .^{ird)C ift, mcnn fie and) nne biefe, bniib bie ®nabc uer^
miltclt nnb mit iibernatiirlidier (^hiabe ueibunben, b. l). UHil)rl)aft fafra-
mental ift;
2. (\.\\<^> ben \){. '-iMitern.
a. Sic bc^eidjncn bic C£bc atv eine beilige, firdjlid^e, i '" ^j, ^s.f,f Jft nad)
.V")errn nnb bcvlialb Hon bcr ,Siird)c 5n [dilicßcnbc, gnabcnipenbenbe in^r^ bcn ^^Hitom eine
binbung. ^abcr follen bie OMänbigen il)re C5l)en fd)lic|len nad) bcr (5nt= '''S'.IVg.''
fd)eibiuig be^ il^ifd)oi'o, bamit cv im -Vcrrn geid)obe. Decet, ut sponsi
et spoiisae de sententia (q)iscoi)i coiiinginni faciant, ut nuptiae
secuiiduni Dcum siut. uon secuiiduiii cupiditatein. I</)uft., Ad
Polyc. ('. f). Tude sufliciamus ad enairandaui felicitatem eins
matrimouii, quod Kcclesia couciliat et continnat oblatio et obsignat
benedictio, augeli reuuntiant, Pater latum liabet? TertulL, Ad uxor.
1. 2 c. 1). Si ei'go ratuin est apud Deuni niatrimouium huiusmodi,
cur nou et i)rüspere eedat. ut pressuris et augustiis et im-
pediuientis et inquiuameutis nou ita laressatur, lia])eus iaui ex
parte divinae gratiae patrociuiuiu. Terltdl., 1. c. c. 7. "^laA) bem
1)1. ei)rill oon ^Hlc;i'anbricn taiu (il)riftiiv ^-^ixx .v>od)3eit oon Äana, ut
generatiouis humauae priucipiuui sauctiticaret. In Joanu. 1. 2 c. 2.
Neque nos uegamus. sauetiticatum esse a Christo couiugiuui divina
voce dicente : Kruut anibo in uua carne et in uuo spiritu.
Ämbros.f Ep. 36.
b. Sic nennen bic (i1)c ein c i q c n 1 1 i d) e <5 S a f r a m e n t. %U ^.-J-*^;
*" . * . ^ 1 ('*'''• litt* r
fold)c^ fü^rt fie 'lertnllian neben bcr 5:anfe, Firmung nnb @nd)ari|ttCnennnt l.io (itK
an (De praesc. c. 40). Mar aber jdjrcibt bcr 1)1. ^^lngnftinu^3: Huius ^'"1.^^^^^^^^^^^^
procul dubio sacrameuti res est, ut uias et femiua conuubio
copulati, quamdiu vivuut, inseperabiliter persevereut .... Ita uiauet
iuter viventes quiddam couiugale, quod uec separatio nee cum
796 3^^'^''t<^i" 2^fif« ^*^» ^f" (Safvaiiicutcu im einzelnen.
altero copiilatio possit auferre: iiianet aiitem ad noxam ciiminis,
iion ad viiiculum foederis: siciit apostatae aiiinia veluti de coiiiugio
Christi recedeiis etiam fide perdita sacramentiim fidei non amittit,
qiiod lavacro regeiierationis accepit. De niipt. et coiicup. 1. 1 c. 10.
Hoiium iiuptiarum per omiies geiites atqiie omnes liomines in causa
generandi est et in fide castitatis. De bono coni. c. 24;
^ . t^'f- 3. an^^ b c r c i n ft i in ni i q c u ;^ c l) r c b c v X 1) c o t o q c n. ^dlcr^
N ii- ^afi (1111011= ' "^ ' I. ' J
hiiitüt ra liiK binq^^ foniinen bei einigen, ,v -^. '^nranbns^, unftare Vluf^cvnnqcn uov, ba fic
kwm'\iVnave ^^^ eiqenttidie 2nfrnnientalitiit bcr l£1)c iiiiUnterfdjicbc luni il)rcr qel]eiiHni^^uol(en
viuiu-nmaen; ^ebeutunq w. '24'JH i utdit qcnuq licrüinlicbcn. 'Hud) ift cc> nid)t m iier=
uninbern, oay, m einer ^eit, ba fornilid)c l'ei)rent|d)eibnngen nbcr Die|en
^^nntt meber norlaqen, nod) notmenbiq univen, bie Safrninentalität ber @^c
non einigen nid)t nlv Tognui, fonbern probabele tlieülogi]'d}e ^'el)rnicinnng
barqeftellt lunrbe. T^ie qrojsen 3d)olnftifer jebod), nanientlid) ber ()l. 1l)onia^,
Ijiiben bie 2iifranientalitiit bcr (£1)e in ber bcftinunteften ^cifc nu^=
gefproeljcn. In hoc sacraniento per coniunctionem niaris et feminae
coninnctio Christi et Ecclesiae iignratnr Et quia sacramenta
efficiunt quod fignrant, credendum est, quod nubentibus per hoc
sacramentum gratia conferatur, per ([uam ad unionem Christi et
Ecclesiae pertineant, quod eis niaxime necessarium est, ut sie
carnalibus et terienis intendant, quod a Cliristo et Ecclesia non
disiungnntur. 8. c. gent. 1. 4 c. 78. '^^gl. S. Th. Sup))!. q. 42 a. 1;
■^io (sio'iuM ^on ^' ^^"'^ ^^^' Über ein fti ni ninnq ber |'d)i^oniatiid)en ^ried)en nnb
^diivmatiüDni orientnliid)cn Soften mit bent (sHnnben ber fatt)o(iid)en ^ird)c an bcn
onlS.rn latranientalcn (Sbarafter ber ei)c;
^cft.'ii, ünuie 5 (^ j( ,- ^ ^, ji ^ ^ u y j. ,1 j I ^-u c i b u n q e n b e r ^t i r d) e. T^at^ ^ o n 5 i I
Dir >{ivii)e. non ^loren5 (ebrt: Septimuni est saci-amentum matrinionii. Decr.
\)vo Arm. ^oni Üribentinnni aber umrbe befiniert : Si quis dixerit,
matrimonium non esse vere et jjroprie unuin ex Septem legis
evangclicae sacramentis a (Jhristo Domino institutum, sed ab
liomine inventum, iieque gratiam conferre, anathema sit. Sess. 24
de matr. can. 1 ;
, , -'■''''„ . 6. a n c> f 0 l q e n b e n .S^ 0 n q r n c n ,s q r ii n b e n.
^irüiiK rüv Mo a. (si)ri|tn«^ moKtc bie bnrd) bic ^nnbc '^Hbain^^ beni Sßcrberbcn preiig^
^''^br'i'iio''''' q^'qebene '^in^t crlöfen. ^nn-bcrben mar infolge be^^ Sünbenfalle^j and) über
bie (Sl)c gefoniiiicn. ^^effcr aber tonnte ber (irlöfcr bie @l)e ,;nr friil)cren
4')eiligteit nid)t 5nrücffü()ren, aU inbein er fie ^n einem Safrainente beö
'Jcenen '^^mtbee erl)ob. ^^l^ie ber bl. Ül)rillib3 in. 24:)0) bringen and) anbere
^Hiter fein (Srfd)cinen auf ber .V^odi^eit ^n ^ana mit ber «peiligteit ber @I)e
in ^erbinbnng.
b. ric d)rifl(id)e ©bc ()at bk 5(nfgabe, Minbern bae ?eben ,^n geben
nnb fie ,^n er5iel)en, bie bnrd) bic Üanfc ,^u ^'inbern (^ottc^o nnb rsUiebcrn
bcy mt)ftifd)en i^cibc^o Cil)rifti u^crbcn. "^^er |]uied ber (i't)e ift ba()er
über n a türlid), ^n beffen C£'rreid)nng bic fafrainentalc (^nabeniuitteilnng
l)öd)ft angcmeffcn ift.
c. '-ilMe für bell ^taat, fo ift bie (Bi)C and) für bie .^ird)e non fo
fnnbamentaler ^x'beiitiing, baf] C6 angezeigt ift, ba^ biefec^ nnd)tige Qnftitnt
and) reid)lid) (Mottcv (^nabe erbält.
d. rie (^)nabc i^Sottc-^ ift bcn (Sbelenten aber nin fo notuienbiger,
al^^ bie uiefent(id)en @igcnfd)aften bcr @l)e, näiidid) il)re @inl)cit nnb
§ 218. ©^cnbcr unb euipfnngcr, 3)?atcric unb ^ovm, Sirtungen ber et)c. 797
UnaufIöC4id)fcit, mit ine(eu unb id)Uiercn Opfcni nerbunbcu fiiib, hit immer
grojgc OpfenniKigfcit uiib ^umcilcn l)croi|cl)cii Ü-Unt erforbent. 'iBenn
ircjcnbiuo, ciitfpnui) C0 bantiii l)icr bcr ^ii^ci^t)ctt imb (S^ütc (^otte-^, biinl)
faframcutalc ©nabcii beut ll)('eufdjcii 511 .S^i^f*^ 5" fommcn.
Saun (S:()nftu^ bie S-()e a(ö ©afvauunit ciugcjct3t ijat, ob bei bcr ^odj^eit 5U i>i;',(;.
^ana ober nadj [einer 9(uferfte()uui3, lä^t fid) nidjt ent)'fl)eiben. Bntpunft bev
I5iufc^unc|.
§ 218. S^cnbcr unb (imVfrtugcr, 5!)Jatcric mib 5orm, 5l^irfungeu bcr ©t)e.
95g{. Falmieri, De matrim. christ. Thes. 11; ®if)r, 3:ic ()ciligcn ©afranicnte bcr
fat[)olifc^en ,nird)e. TI § 61.
I. Tic 5^^cniihiun-tinig bcr grogc, mcr ©pciiber bcc^ dtjcfaframcittc^o ^,,, -''-'J-
ift, I)äiiot ciiijig bauoii ab, ob alle gidtigcii (Sl)cn unter (Sljriftcu eo ipso '^u'^aim'
fafrnuieutal fiub, ober ob bic 3afrauicuta(ität crft burd) eine ^Jaubhiug ivouDot.
be^ 'ißrieftcr^^ ^iu^^ufouiiut. Qft kt^tcrcv ber gall, fo [pcnbet ber ^ rieft er
ba<§ (Eafrnmcut ber @l)e, \\\\\> bcffen iilnn-tc: Matrimonium i^er vos
contrachun etc. fiub bic ^-orui bec^ Satniiueutcci. 9^ad) ber crftcreu
9}teiuuug bagcgen fiub bic Moutral)cutcu ober (i'uipfiiuger (\\\6.) bie Speuber,
unb in bcm irgeubmic tunbgcncbcuen consensus matrimoiiialis liegt
bic gorm. 3[BeId)e uon ben beibcn ?(ufid)ten rid)tig ift, ift oon ber
^1rd)c burd) fin*uilid}e^ (S^Ia u b c uc^be tret uid)t an^obrürfUd) cntid)ieben.
33cncbift XI\^ (De syn. dioces. 1. 8 c. 13) umrut bie 2i)uobcn
biioor, fid) für bic eine ober anbere lyteinnng an^^nfprcdjcn, erftürt jcbod)
bie l)(ciunng, baf? bie (v()e(cutc fclbft bic 2penbcr fiub, für bie sententia
communior et prohahilior. ^tiid) ben feitbcr nod) über h(\^ $öcfen bcr
(S^e erfolgten fird)lid)en Vel)rcntfd)etbuni]cn ift fic Uienigftcnv sententia
certa unb ergibt fiel) auv folgenbcn (^nniuben :
1. Taj3 bic ^fontraljcuteu jclbft fid) bi>o ^atnnneut fpeubcu, nun* im^. -'i--^-
3D?ittclaltcr all gemein bic 5lufid)t ber ^^Ijeologen. Verba. quibnst^n•i^^'mÄr
consensns exprimitnr niatiinionialis, sunt forma hnius sa('ramenti,j:|JJj^j^'™^^
noii antem ])enedictio sacerdotalis, qnae est qnoddam sacranientale. t>n. ite
S. Th. Snppl. q. 42 a. 1 ad 1. 'Tim ^il>iU)elm oon ^axxt^ foll uSlTÄior
ber Hnfid)t gemcfcn fein, bcr '')Nrieftcr fei bcr ^pcnbcr be^o (£i)cfalramentc^^. ^''""'^•
@irf)cr marb bicfe l^Jc'cinung anf bcm Xribentinum oon einigen '^j.Muifern
3^l)cologcn oerteibigt, miiljrenb bic grojlc y}(el]r5abl fid) fofort für bic
allgemeine 5lnfid)t an^ojprad). "-^lad) bem 2'ribentiuum fanb bic 9J^'innng
bcr 'l^arifcr einen entid)icbeucn i>crteibiger in yJi e l d) i 0 r (ianu^5, bcm
fid) angefel)cne 5;;i)eologeu, mic (vftiuv, '5l)loiu-? u. a., anfd)loffcn. Ta=
gegen bcl)ielt bie alte fd)olaftifd)c Öebre bic meiftcn ^l)eologen auf
il)rcr 3eitc, i. 33. 33cllarmin, ?ngo, ^michiuc,;, 3and)c;) n. a. Qm 18. 3at)r=
l)nnbert traten bie gallifani]d)eu unb janjeuiftifd)cn !Il)cologen, bie bei ber
(Sl)c ^ontraft nnb ^alramcut trennen molltcn in. 2419 ff.i, für bic ^Infidjt
ht<% yj?eld)ior (£anu§ ein.
2. Unfere 5lnfid)t folgt unmittelbar an^o allen fird)lid)cn C£'utfd)cibnugcn, ^i^.'[^'ij^^j^,j,f^.
baf^ e^^ nnter ßl)riftcn feinen @l)eocrtrag geben fann, bcr nid)t ^ngleid) i^onbcn U) ba^
(Saframcnt ift. Tcnn menn ber ^Hmtrat't ^aframeut ift, fo nnif? bic %'J;:7j;;;;.,\7'^
3d)liefuing bc^o ^ontraftcv and) bic 2pcubnng bcv ^aframcnte^^ fein, '^ie ^ofv'mu'nt ii..
ben *^^ontraft ab|d)lie|]enbcn @t)eleutc finb baber and) ^penber bc^o 2alrauientcc^.
Qn ben oben (n. 2422) crmiibntcn apoftotifd)cn l^el)rentfd)cibnngcn, ba|j
^'ontraft nnb (Saframent bei ber d)riftlid)en ^{)Z uid)t Don einanbcr getrennt
798 ^'^^^'i^fi" ^i''^- ^^^^ ^<^" ©afvaineiiten im ein,^etucu.
uicrbcn föimeii, ift bof)er oud) iniplicite ciitfrfjicbcii, haf] bic (£1)c(cutc fclbft
bov ^afrauiciit fpciibcu.
-'^" , 3. ^Vi\ui) bcm JX'lorcn t i HU m ift causa e/7tWe??5 bcc> @f)cfafrainentc^3
~{Si)7md) bin bcr mutuus consensus. 9i i f o l a u v T. inib 3 ^i ii o c c ii 5 III. I)aitcii |"d)DU
'Vvün'JnTim" fviiljci* erflöi't, .^iiiii 5Ui|i1)(itf^ bcr Si)c öcitüge sohis cooisensics. ^gL
^vinit. ])emi7}gci\ Enchir. 11. 2{V;S. -UO.
4. '^cn Diitiici bcr (^l)cfpciibuiig bcfdjrctbt bov Xr i b cii 1 1 iiiiiii :
Paroclms, viro et muliere iiitcirogatis, et eoriim mutiio consensii
intellecto, veldicat: Ego ros in matrimoniuni coniimgo in noynine
Patris et Filii et Spiritus Sancti, vel aliis iitatur verbis, iuxta
receptum uniiiscuiiisqiie proviiiciae ritiiiii, Sess. 24 de reform,
iiiatrim. cap. 1. i^iic^c in bic[cii 4iHn-tcii bic "^dxm bcv 2atraiiicntc^\ jo
l)iit(c bav ^'on3il iiid)t in jo iiiibcftiinintcr iiluMfe iprcd)cn iiiib bic rctcrmiiiieriiiui
bcr 'Winnie bcm (Mutbiiutcii bcr ^^ijd)bfc übcrlaffcu töiuicii. ^Dic ^Hrt uiib
ill>cifc, mic biuo ^Tribciitiuinn fid) l)icr auvbriidr, bcrcd)t(C)t ba()cr ,ui bcm
ed)(iif^, biif; Cv bic '-linntc bcc> ^|>farrciv nid)t iiUo gorm iiiib bcmmui)
bicicii [clbft nid)t alv ^pciibcr bcv '2afraiiicntc>? bctrad)tct \m\\t\\ luolUc.
]\i:.triu.'üina ^^- ^'^^-" 'f^ ^^"' 1^^ gciuiffcr, lUc^ bii^^ Äon;>i( aii^^briuf(id) crfliirt, bie
ci.nHi.stiii:!. luatrinioiiia clavdesti^ia fcicii bi^o 511 bcm ^citpiniltc, bii cc> bicfclbcii
i..-.'ss'iNVn.')!'uK biird) fciii bcfaimtcv (S)C|c(5 über bic J^-orm bcr (i'l)cfd)licninui irritierte,
'iiTäeinit? niatrimonia rata et rera iicmcicii. 'Jiad) bcm alli^cmciiicii ^pnid)-
ipontov linb. gcbraiidic iicrftanb man aber unter matrinionia rata fatra mentale
@l]cn. '^H-jl. 0. 4 X de divort. 4, Ul. ',>(ud) l)cn(c finb nod) ^([, luo
ba{< Xribcntinum nid)t publiziert ober bnrd) piipftlidjc ric>peuv (uvpcnbicrt
ift, bic Dl)ne tribcntinifi^c Jyi^t'm cingeganciencn (Sl)cn matrimonia rata et
Vera, b. b. faframcntale (Sl)en. ^.Hnd) i^cnüc^t nad) bcr tribcntinifd)cu 5^or=
|d)rift bic bloHC (irllarnnii bcv Monfcujcv uor bcm 'J^farrer unb bcu ^^]eiu^cn,
ol)ne baj3 ir^eub ein '.Hft bee '^^farrerv nolU1cnbil■^ uiire. Qa unter cjciinffcu
llmftiinbcn iicrbictct bic ^irdie bcm ^|>farrer foiiar jcbc pofitiue lUcitmirfnug
nnb i^cftattct nur bic assistentia passira. (inblid) ift e^^ nid)t notR>enbiii,
baf^ bcr ^].^farrcr ^M-icftcr ift. V(n,;uncl)iiicn, fotcbe t3iiltii^c (iben feien nidit
fafrauicntal, ift mit bcin (^Manben nnb bcm 2innc bcr Mirche unucreiubar.
^inb bicfc (£'l)cn aber fafrauicntal, fo ift bao 3afraiiient nid)t uon einem
'i^rieftcr i^cfpenbct uun-ben, fonberu bic allein nod) bctcilicjten ^]3crfoncn,
uiimlid) bie ^iontrabenten felbft, l)abcu fid) bav ^utraincut gefpenbet.
-'»»-'. Tic (shiiiibc bcr cnti]ci3ciiüc()cubcu l)^ciiiinic] bciul)cn bcjonbcv^ büvaiif, ba)5 über*
"'V'/!^- .f? v'^' l^'^i'pt bcv ''|^l•lc[tcv bcv ovbcmlii1)c ^pciibcv bcv 3alvaiiicutc fei, iiiib baf? Ci? nad) bcv
'^^iifdniinfl/'' i]cuuibulii1)cu il'iciiiuiu^ i]VLH?e 5d)uucrii]fcitcii l)abc, cjcuaii an3iu]cbcu, luovin bic "i^oxm
iiiib D^ücvic bcr @l)c bc[lcl)c.
9lltciu bcr ^^vicftcr i)'t, mic bie Xaiifc ^cigt, tciiic^ojncg'o iiotiucnbig bcr ©p.'ubcv
alter Safraincutc. .S^-)tcr aber fragt c^o fid) ja gciabc, ob bcr ^^vicftcr bcv minister bcv
(5t)c ift, nnb e«? fprcd)cn fclir ii)id)lii]c Ji'ongrucn.^ijrüiibc gcrabc bafür, baf^ foldio^ bei bcr
@bo, bicfcr non (Sbriftn^o ,vim 3afvamcnt evl)obcncn, natüvlidicn in'vljinbnng, bic bic
(^h-nnb(agc cincv jcbcn mcnfd)lid)cn (''icfcllid)aft ift, nid)t bcv ^att ift. '.Oiag man übvigcibo
einer '"Jlnrid)t folgen, mcldjcv nmn miti, fo bleibt bic d)viftli(^c (5t}e, and) (iiioad
contriictum immcv eine fird)lid)c ^ad)c, mie uovl)in (n 2417 ff.) nac^gemiefcn mnrbc.
2)abci ift c^5 eine Xl)atfad)c, ha^ alte, nie(d)c bic ,siompctcn5 bc§ 6taatc^ bc^üglid)
bc^ @l)etüntvattcö bcl)anpten, bie 5(nfid)t t>^^ Ü)?cld)iov iiann§ \\\x bicfcn ^WKd oir^ge-
bentct l)oben.
'-ii}cnn abev bie 9>äter bic pricftcrlid)c (Sinfegnnng bcr (£l)c fclir betonen, fo liegt
bavin fein ^-^cmci^o, bafj fic eine Jirennung be§ Siontraftcv nnb Saframentc-? lebren ob:v
bie »^afvamentaUtiit an bic pvieftcvlid)e Manbinng tniipfen.
2443.
§ 218. @))eubev unb em^fäuflev, aRatciic uiib ^oriu, 5^Jii1ungen bcv ei)c. 799
2)er ©cf)U)ici-|i]fcit in ^cjiig auf 9)?atcrte unb ^ovnt bev (Sijc iuirb fogleid)
begegnet merben.
IL iibei- bell CSiupföugcr bc^3 @()cfafi-aiuciitc^3 ift 511 bcmcrfeu.
1. Qnm gültige 11 Ci'inpfaucjc ift iiotuiciibig (SvfoVbmiiffe
c • rr r ' «-. f . • i o> - , ^ - ■ sunt nültiflen
a. bic ^aiifc (\U$ mibcbmgtc i^üniityicljmig, ba oijnc Zan]c fem (impfainu' ba-
aiibere^> ©aframeiit giiltitj eiiipfaugeii lucrbeu fmui. ^Da aber jebe d)vtft= inu^-f (sf,eu
lid)e ö:I)e ein 2at'raiiient ift, fo fiiib and), ia{U$ alle anbereu ^^cbingiiugcn ^l^'J^^'^^^^^^^^^
erfüllt ftiib, bie (£1)cn ^UMfdjcii fatl)oliid)cn unb niil)tfat()o(ifil)cn ^'Ijriftcn^unb'licinctiriiu-u;
füune andj bie CS1)cn ^mifdjcu nid)tfiU()oliid)en Sliriften latraiiiental.
Tagegen [)aben bie (iben 5un]d)eu 9ii djtdj rift cu fid)er feinen
fafranieutalen (^barafter, lonbern finb nur contractus 'naturales; gültig
finb fie aber, meun il)nen fem treuiienbev @l)ebinbcrnic<, bav anf natürlid)eni
ober göttlid)eni (V)c|et^e beruht, eutgegcnftebt. JnUl^o beibe uid)td)rifi(id)e
@l)elcnte fid) taufen laffeii, mirb il)re (il)c md) ber sententia communior,
uicldje n. a. nou ©andje^, ^^n-llarniin, 2iinar, .Vnrter ucrtreteu mirb, 5nr
fafraiiicntalen 'ü^ürbe erl)oben. Etsi matrimoniuni verum iuter inticleles
existat, nou tarnen est ratum ; iuter tideles auteui verum et ratum
existit, quia sacrameutnin tidei, quod semel est admissum, nunquam
amittitur, red ratum efticit couiu<>ii sacrameutum, ut ipsuni in
coniug-ibus illo durante perduret. ('. 7 X de divort. 4, 9.
(S1)en ^^U)ii"d)cn (Il)riften unb '^t i di t diri ftcu finb nidit faframentat,
and) nid/t für \>^\\ d)riftlid)en Teil. ^pcnber be{< '^afranientev fiub bie
(S()etente felbft; ein ^Jiid)td)rtft fanu aber aiif;er ber laufe mobl lein anbere<o
Safrainent fpeuben, mie er aml) für ben (^'inpfang be^o ^afraniente^o
unfiil)tg ift. ilberbtev lanii bie el)clid)e '-iH'rbinbimg nid)t für ben einen
Xeil nur ein natürlid)er '^H'rtrag, für ben anbercu ein ^alraiuent fein.
Taber l)abeu and) nur n^euige Il)cologen ben fafranieutalen (;£l)arafter biefer
@()en uerteibigt. l^ie ^iird)c aber, bie fie ,^uiar bulbcte. l)at fie im Vanfe
ber ijcit fo nerboten, baf^ fie and) uid)t gidtig geid)loffen lucrben tonnen
(impedimeutum cultus dispaiitatis,;
b. bic intoftio faciendi, qaoil facit Ecdeda. Ticv folgt i\\\<- '""'i"" •'•'«;'-
' ^ ' 10 ,,|ll|l (||H)(1
beut fafranieutalen (ibarafter jebcr d)riftlid)eu (i1)e unb aiio ber 'UMibvbcit, i;,,ii Kici.'sia ;
^([^ bie (i^belente ^penber bev 2airaniontev finb. i^nr gültigen ^penbung
ciue6 (Eaframeuteo loirb aber im ^penber erforbert iiiteutio t'a(*ieudi,
quod tacit Kcclesia. '^^gl. u. 1875 ff. Triefe ^"yutention ift aber im[>licite
l)inreid)enb norbanben, nienn bie (^l)olente beabfid)tigcu, eine d)rtftlid)e (£'be
eiii5ugel)cn. ^n'ftiinbe biefc '.Hbfid)t bei d)riftlid)en Brautleuten uid)t, ober
intenbierten fie fogar, unr eine bürgerlid)e, aber feine faframentale (Sbe ;,u
jd)licf3en, fo märe il)re ilnn-binbung überbaupt feine (il)e, ba ec< für fie ein
nid)tfaframeutaler cl)elid)er .Uontraft überbaupt uid)t gibt;
e. bic (^-reilieit 0011 allen (£' b c l) i u b e r n i f f e n natürlicbeu, göttlid)en
ober fireblid)eu ^)ied)tev, meld)e ^nx Cil)efontraft ungültig inadjeu,
impedimenta dirimeiitia.
2. i\m\ uutrbigeu (Empfange ift notmenbig
a. ber (V)nab enftaub , ba bie (£1)e ein 2aframent ber l^^benbigen
ift. ili^cnn and) oollfoinmene ^liene uor (Empfang beo (:^l)efafraincnte^o genügt,
fo ift bod) ^n bead)ten, ma^i ba>o Xribentinum fd)reibt : Saucta syuodus
coniuges hortatur, ut antequam coutrahant, vel saltem triduo ante
matrimonii consummatiouem sua peccata diligeuter conliteantur et
6c i nv id) = 4» u p p c vt , üoiiipenbiiiiu bev Xüflmatif. II. :i. 51
Tsvoilioit Ui>ii
iiiiptMliiiit'iita
(UriiiitMilia.
•J4 1 1.
(ivfovbciiiiffe
,\iim linivbiiU'ii
liiiip'iiiiil bei-
^l)c:
(»iuabciiftiiiib;
(Vvciljeit Holt
iiiipeilimeiita
800 3tt»eitfv ^'cil. ^^on ben (Safrninenteu im eiii.^cliicn.
ad sanctissimum Eucliaristiae sacramentum pie accedaiit. Sess. 24
de reform, matrim. cap. 1;
b. bic ^rciI)C(t non ndcii impediiiK^nta _29ro//i7;6^??^zrt imb bic
iVr^hiY.enti.äT 33eobai1)tmu3 aller 33or[d)riftcii, bic ,^iir ©rdni b 1 1) e i t bcr (S()c|"d)licf3mig
erfüllt luerbcn muffen.
w.itairunb ^^^' ^^^teria circa quam bc^5 (£1)efntraincutcc> fiiib bic bcibeii
,vinm ^i-5 (iiK'^{'ontral)cntcii. Tiird) bcn el)elid)cii 33ertrag übertragen fid) bic @{)ekiitc
lafiaimntc.'. ^j,j^,jj|j» s){ c d) t c ^iir ebe(id)en !L'cbeihogeiueinfd)aft ; biefe i)i*ci1)te finb bic
materia remota. 1)ic gcgciiicitige Übertragung biefer ^Kerbte ober bic
uicd)felfcitige .p'^^9^^^^*^ ^f^* ^'belente, traditio mutua, ift bic materia
jn'oxima nnb bic gegcnfeitigc Slnnaljmc jener ')ied)tc, acceptatio 7mctaa,
bnrd) UHld)c bic \'>ingabe uoüenbet mirb, bic ^orin bc^> @()cfafraniente£i.
Sacramentum matrimonii ptMficitur ])er actum eins, (jui sacramento
illo utitur, sicut poeniteiitia. Kt ideo, sicut poeniteiitia non liabet
aliam materiam iiisi ipos actus seiisui subiectos, qui sunt loco
materialis elementi, ita est de matrimonio. S. Th. Suppl. q. 42 a.
1 ad 2. '-I^gl. Pahmeri, 1. c. pag". 81 sqq.
2^icicniiicii jUicoIoj^cii, UH'Irf)c mit (^ami^5 ben ^vioftcr ab5 Spcnbev bc§ @l)c=
fafvnmcntc^ botvad)tiMi, cvblicfen ^ic l'^iievic bo§ ^afiamento§ in bcv iVonfcn§ =
elf lii vuiii], bic ?yorm in bcm piicftcvlid)cn Sogen.
•440.
^jHiYinhung oon ^^^ ^krciuigung uon ^JJ^ateric nnb Si-'>vni ift bei ber @l)c nad) bcr
ii.'ateviou.Aoviii. i)c*atnr cinev> ^ertragcc^ ^yi bcnrtcitcn. ^obalb bcr ^ionfenö gegenfeitig
gegeben nnb ongenonniicn ift, fonimt ba^^ 3atranicnt ;,n ftanbc. ^aljcr fann
bic vSvonfencertliirnng and) bnrd) Stellvertreter abgegeben merben. ^i^ie ininier,
fo empfangen and) in biefcm ^-allc bic ^^iniiturientcn bao Saframcut in
bem näudid)en lU'omente, ba ber @l)eiHntrag gültig abgefdjloffcn mirb.
. -^»'- I\'. Ta^^ Saframent ber dbc uermebrt bic beiligmad)cnbc (Mnabc
i^iKüirvanuiiti-ö. nnb iierled)t jene beionbercn (Knaben, bie ^nr gottgefälligen 5vnl)rnng be^o
d)riftlid)en ©beftanbc^^ befabigcn. Unter biefen l)ebt ber 1)1. iHugnftinuc^
befonber^o bie ^^nabe ber ebelidicn Viebe nnb ber cbe(id)en ^üd)tigfeit beruor.
"^ie C£l)e iH'rleil)t aber biefe C^^naben in ber ^iin-ife cine^^ Ciuafifontrattc^o.
'-liH'un fic nniiuirbig empfangen, ober luenn bnrd) fd))ocre Sünben bie ©nabc
ucrfd)cr,^t unrb, fo leben barnm bnrd) .'perfteünng be^o (5^nabcnftanbc^5 bie
(Mnaben be^o C£'l)efafraincnte^o uneber auf.
§ 219. C5''iul)cit bcr iSt^c.
. rlirist. Th. 12 -(jq. ; (5^ i lii-
er tatbolifdjen ^ivd)e. II $? 63
I. r i c f i m n 1 1 a n c '13 o \ w g a m i e i ft i m "^Jl e n e n 33 n n b e iure
5^t-j(. Pdlnricri, De matrim. clirist. Th. 12 s(i<i. ; (^il)v, Tie heiligen ©atrnmente
ber tatbolifdjen ^ivd)e. 1 1 $? 63.
L'IIS.
~t^nl,"mu'"' (lirino nnterfagt nnb bie ,poeite g Ic i d);^e i t i g e (S t) e ungültig.
1)ie 9i*e f 0 r ma t or cn oerteibigten entioeber tbcoretifd), uiie ^ncer,
bic iMctU)eibcrei, ober geftattcten, uiie i^ntber nnb yj(eIand)tbon, bie l^oppcl-
el)en. ®egcn fie ift unferc 3;;i)efe fatl)olifd)ec> T ogma, ba^o fid) auf fotgenbe
^elucifc ftüt5t.
1 . 33 e lu c i ^o a n c^ bcr l) e i ( i g c n © d) r ift.
„,, -^■*'»: a. ©Ott bat im iMuabiefc bic (Sbc in monogamifdicr g-orm eingefei^t,
buMuivninfliirtKinbcm cr einen ^JÖiann nnb ein ^>eib .^ur Ö:ftc ucrbanb. 1)ic nrfprnngltdie
Aoviu bn ^\)(. (5jji(j(,jt ^^^ (^{^j, |-p(jfp j^{i^,^. iiniiicv gcuHit)rt uicrben, »uic fd)on 9Ibam, Dom (Meiftc
©otteei erlcud)tet, e^o an^fprad) : Relinquet homo patrem suum et matrem et
§ 219. (Sin^eit ber e^e. 801
adhaerebit uxori siiae, et eiunt duo in cariie una. Gen. 2^ 24.
5ßg(. Matth, 19, 4. '^araiuo argumentiert nnd) Sco XIII. in bcr
(S'ncl)flifa Arcanum div. sap. consilium: Atque illa viri et mulieris
coninnctio, quo sapientissimis Dei consiliis responderet aptius, vel
ex eo tempore duas potissimum easque in primis nobiles, quasi
alte impressas et insculptas prae se tulit proprietates, nimirum
unitatem et perpetuitatem. 53on Einfang an l)attc alfo bie (S()e nad)
bcin ^>illcn öiottcö einen monogainen (£l)aratter. 5(n§ UMcl)tigen (S^rünben
l)at ©Ott im ?(lteu 53nnbc oon biefeiu ©efc^e bi^openfiert nnb ^nnu* ^nniidjft
ba^o au-oeruni^ttc '^Hilf, beiu bic .peiben l)ierin nad)a(iiiiten. ^Milmieri
gibt bicfcr 5(nftd)t in folgcnben ^ilnn-ten ^Huvbrud": Oensere licet, Deum
permisisse, ut privileg'iuni per se fidelibus coucessum ab infidelibus
quoque usurparetur. Kx eo auteni id erat consequens, ut ipsi illo
privarentur, vix ac esset illud pro populo Dei sublatum, ita ut
igiiorantia eos quidem excusaret adliuc, non autem valide plures
uxores habere aniplius possent. L. c. pag*. 119.
b. ric (^'inl)eit ber d)rifttidien C£i)c le()rt bcr göttlidjc ^eilanb, {^in'(i[x\ix
luenn er fagt : Oninis, qui dimittit uxorem suam et alterani ducit, cDvinuVn csfio.
moechatur, et (jui diniissam a viro ducit, moechatur. Luc. 16, 18.
Quicunque diiuiserit uxorem suam et aliam duxerit, adulterium
committit super eam. Kt si uxor dimiserit virum suum et alii
nupserit, moechatur. Luc. 10, 11 sq. '^n^l. Mutth. 19, 4 sqq. '^^cr
in biefen ^^iHnleu bel)anptetc ©hebrud) fauu aber bod) nur bann begangen
merben. uienn e»? uerboteu ift, mehrere Js'iauen ,;n haben.
c. Uiifcre %\)z']t unrb aud) noiu 1)1. ^vuiluv in iierfel)iebencr -- *>'M'^' -Kamii'-'^ilbcv bk
gelehrt, ^^uiuubft fehlieneu ^\t ^)icel)te, uuldje ber Vtpoftel ben Si)etentene[uii,nt bov cw)c
^^uertennt, bie i^oli)gamie auv : Pi'opter fornicatiouem autem unusquisque
suam uxorem liabeat, et uuaquaeque suum virum habeat. Uxori
vir debitum reddat. similiter autem et uxoi" viro. Mulier sui
corporis potestatem nun habet, sed vir; similiter autem et vir
sui corporis potestatem non habet, sed mulier. 1 Cor. 1, 2 sqq.
3ft ferner bie Öl)e ein Vlbbilb bcr ilnncinigung Ühiifti mit ber ÄHrdjc, fo
folgt baran^> notUH-nbig ihre (£'iul)cit. i>gl. Ephe.^. f), 22 sqq.
2. 3" ^^'^' 2^rabition ift unfcr rogma fo Kar enthalten, baf^ c^o i'irr.'.
nbcrl)anpt nid)t notmcnbig ift, einzelne iviterftellen an,vifiit)ren. Ta^o 5,inTibön7Jn-=
(ihviftentnm fenut nnb bnlbet oon feinen erftcu Vlniäiigen an feine ^^otl)ganiie. fljy'^^/^^^j.-'l^'jV^J'l'
^JJiit bcm 1)1. '^(mbrofinc^ lehren aber alle ^niter einftiminig : Non licet
tibi uxore vivente uxorem ducere. Nam et aliam quaerere, cum
habeas tuam, crimen est cidulterii. De Abraham 1. 1 c. 7.
Senn boiS ©d)vcibcu (ihrijovv II. an bcii hl. 33onifatiiis! cd)t ift, in uulchcm
bei- ^apft für ben ?^all, bafr iiiiilier intii-niitate corropta iioii valuerit (leliitiuii viro
reddere, eine jmcitc C^ho ijo|"tattet, fo fnnii e§ fid) nur um iin{»oteiitia antecedens ober
nni ®i'^pcn§ in einem niarrinionium ratum, non ((insiinnnatuin oi^er enblid) um eine
uor bcr .Joufe eingegangene (Sl)e tianbeln.
3. ^ie ßel)re ber ^M r d) c loar oon iel)er gan^ flar. Duas tempore -';^:',,i,^,
uno habere uxores nee ipsa origo humanae conditionis admittit ''""*'" ^" ^^"^
nee lex christiana ulla permittit. Nicol. 1, Ad consult. Bulgar. c. 51.
^ay It'on^il oon Orient aber bcfiniert: Si quis dixerit, licere
Christianis plures simul habere uxores, et hoc nulla lege divina
esse prohibitum, anathema sit. Sess..24 de sacr. matrim. can. 2.
51 -^
802 ß^i^'^itf^" ^fil- ^on ben Safvaiuentcn im einzelnen.
-'^•>« 4. t)ic i^\ac\t, ob bic ^olUiianiic aiid) niif^crl)a(b bc^ (Jl)viftciitHnho
^j.\uunai)t. iinb iure natnyah ucvbotcii ]ci, i|t uiol)l bnl)in ,^u bcnntuuntcii, biifs bic
^iHiU)aitMu-. •jji^oiiogajiiic iiidjt iiiir bic nr|pn"uuTiliii)c pofitiuc ^Hiiorbmiiig (^ottc£< iror,
loiibcin niui) nnciii bciii iintüiiiiijcii [ittlid)cii l]\\Kdt iiiib ^cr mitihlidjcii
3bcc bcr (i1)c uoUt Olli iii eil inib in jcbcr '^U'^icljuiig cutfprid)t, bcr
|]uH\f ber @l)e aber aud) in bcr '^^oll)iiamic c i ii i 13c r nia fj cn , lucim mid)
mir Uli u Ol l toiiiin CH , crrcid)t locrbcii taiin. 1)iil)cr ftcl)t bic '^|>oli)iinmic
mit bem iiatürüd)cu 3ittcuc\c|cl^c iiidit in einem fold)en nbfolntcn
'^iMberfprnd), bnf^ fie oon bcr göttlidjcn (^c|'et,u-iebiiiu3 nid)t für bic oord)rift=
Iid)e ^>3cit l)ätte geftattct locrben tonnen, mie biefec^ im 5Utcn 53nnbe luirflid)
bcr %([{[ luar. I'nrd) (5l)rifiiio ober ift für ben '3iciicn 5!))nnb bic ^l^olDgamic
biird) bic d)riftlid)c C£l)e id)led)tl)in r,nfgel)obcn, umc beim and) unrflid) bnrd)
bic il^t'onoivimic bcr übernatiirlid)e Ciharatter ber Ci1)e (\U-> %\)\mt^ ber '^.nn*^
cinignng bec> (£"incn S()riftii<o mit ^cr Ciinen ^ird)e l)eroortritt nnb bciii
ootlfoinmencn (^k'ie^^^e bei' (iuangeliiiiibo allein entfpridit. 1)ec>l)atb fann
and) uon bicfem göttlid)en (^K'fet^e im (il)riftentniii nicmat^o bicipenfiert
loerben. Pluralitas nxoriim iieque totalitär tollit, iieqne aliqualiter
impedit matiimoiiii priniiiin finein, cum uiuis vir sutficiat ])liiiibiis
iixoiibus feciiiidaiidis et educaiidis filiis ex eis iiatis. Sed secim-
darinni fiiiem etsi iion totaliter tollat, tanien multum imi)edit eo
(juod Hon facile potest esse pax in familia, nbi inii viro i)lui'es
iixores iuii<>untur, cum uon possit unus viisufficere ad satisfacieudum
pluribus uxoribus ad votum, et etiam quia commuuicatio plurium
iii uno officio causat litem .... Kt ideo i)atet ex dictis, quod
iduialitas uxoium qiiodammodo est contra legem uaturae et
quodammodo nun. 8. Th. Suppl. q. G5 w. 1.
3)ic i> ic hiin im c VC i iüibci[pvid)t bciu y^Uiivgcfo^^ a bf ol 11 1, ba fic bon .^aupt*
5111 Ott bcv @t)c, bic (ii\^ciii]iim3 uon iViirijfoinmciifrfjaft, iicvl)iiibcvt. U^(]l. Pdhuicn',
I. c. pa<^- 97 sq.
IT. "D i c f n c c c 1 j i 0 c '^l.^ 0 1 1) 13 a m i c , b e 5 i c 1) n n g t^ lu c i | c ']> 0 1 ly-
anbrie ift erlaubt.
T)iefc i;()efc ift gcc^cn bic 'JJi 0 n t a n i ft c n nnb '3i 0 u a t i a n c r f|crid)tct,
bic eine juicitc @l)e ak-> nngiiltig anfeljcn: and) gegen bic (^)ricd)en,
meld)e eine brilte (Sl)c alcs nncrlaiibt nnb eine oierte (I1)e aU$ nngiiltig
betrad)ten. T^cr ^UMocic> für nnferen 3al^^ ergibt fid)
^. ^i^'';, ., 1. an^o bcr heiligen 3d)rift. Ouae sab viro est mulier,
bic iiKainiH- vivente viro alligata est legi; si autem mortuus tuerit vir eius,
i>on)mibiu-. g^ii^ij^^ g^^ ^ ]^og vii-i. Igitur vivente viro vocabitur adultera, si
tuerit cum alio viro: si autem mortuus tuerit vir eius, libeiata
est a lege viii, ut uon sit adultera, si fuerit cum alio viro.
Eom. 7, 2 sq. Malier alligata est legi, quauto tempore vir eius
vivit ; quod si dormierit vir eius, liberata est: cui vult nubat,
tautum in Domino. 1 Cor. 7, ^^9. Ü}(it biefen ^^Inntcn (el)rt ber Vlpoftel
cbenfo beftiimnt bic (Srlanbtl)eit ber fneceffiocn, mic bic Uncrlanbtl)eit bcr
fiinnltancn ^^oU)anbric. ^0 crfliirt and) bcr 1)1. 5(ngnftiunv? biefc Stelle.
^>g(. De bono viduit. c. 12;
^ -':•'• 2. ant-< bcr i^chrc ber hl. '^Miter. Tic Qricd)ifd)cu *:lHTter
Tic rtiuri)ifri)en cifcm allcrbiugc^ ^iiUHMlcii id)arf gegen bic |ncec|iioe %^oll)gallllC, ol)ne lebod)
^^'''^'''' bic (Bad)c fclbft ^n ocrnrtcilcn. 1)ie 2d)\'c ber Äird)e ocrtritt bcr 1)1.
5(nguft inu^>, u>cnn er unter ^^ernfuug auf 1 Cor. 7, »^9 fd)rcibt: Nee
lii- j licet- ifim-
'J^loDivuiiic iinb
inilDaiibric
§ 220 UnaufIö0üd)feit ber (£f)e. 803
Ullas nuptias audeo damnare .... Quis enim sum, qui putem
definiendum, quod nee Apostolum video definisse Quapropter
nee contia liunia lae veieeundiae sensuni audeo dieere, ut quoties
voluerit, viris moituis nubat femina, nee ex meo corde praeter
Seiiptuiae auetoiitatem quotaslibet nuptias audeo eondemnaie.
De bono viduit. e. 12 ;
3. an^^ bcn Ö cl)i*cntid) ci b uug cu bcr Äirrfjc. (3d)on ba<3^, -'^^S;.
crftc aUt^ c meine l^^on^it forbert bcii i^cvfel)r eum digamis (ean. 8 1 ; ''''S^Vd/^b^^^^^^^
bic 'ilMit b CH] er aber nuiilteu befcnucu: Nee etiam seeunda et ulteriora ■^"^"•
matiimonia condemnanuis; nnb in bcni bem gvicd)if(^cu Äaifeu
uorftelcgtcn (^lanbeuvbefeuntni^o l)cij3t c^ : Soluto legitimo matrimonio
per mortem coniugum alterius, seeundas et tertias deinde nuptias
sueeessivas lieitas esse dieit fsancta Eomana Eeelesia]. @nblid)
crfliirt CS-nqen fV.: Deelaramus, non solum seeundas, sed tertias
et qiiartas atque ulteriores, si aliquod canonieum impedimentum
non obstat, lieite contralii posse. ])eer. pro Jaeob.
3cOod) l)at bic 5livd)c bic ^-iH'vmcibiuin bcv ^lucitcu ei)c ftct^ al^ ctiun^ ^i^oUfouimcnc^
bctvtulitct unb ciiipfol)Icn. (So licif?t c^^ i^lcitf) in bcm cvuiäl)ntcn ÜTctvct ©itcjcuä IV.:
Coiuniendatidres taiiuMi diciiiius, f>i ulterius ji coniujjjio abstinentes in castitate
perinanserint.
§ 220. Iliiauflij6lirf)fett bcr C«^f)c.
in^l. Paitti'teri, l>e niatrini. clirist. Th. IG sq(j.; (Mil)v, Xie f)ci(igcn fcnfvanientc
bcv fatlioliid)cn ftivdK. JI § 65 ff.
I. T i e I 0 n f ii in in i er t e d) r i ft l i d) c (5 () e f n n n nie in (\\t> , a n d) ^, - 1^'' .
n i d) t 1 111 ^ a 1 1 e b e c^ Cr I) c b r it d) e v , qi(oad viiicalam a n f g e l o |t liriitnt bcv (5i)c
hl r V S r» ti '"i'^' ^ilnift unt
"■ »- »- ••''^ "• Jvabition.
1. ^er '^Uiucici für biefc Ihefc ergibt fid)
a. {wx^i ber l)ci(igcii 3d)rift. Omnis, qui dimittit uxorem
suam et alteram dueit, moeehatur, et qui dimissani a viro dueit,
moeehatur. Luc. 1(), 18; og(. M(irr. 10, 11. 9^ad) biefen ilBorten
bc^o gbtt(id)en .v>eilanbc0 ift jcbe ^^l.Meberoerl)eiratiing und) ber 2;rennnng
ein @l)ebrnd) ; bac* ift fic aber nur bann, lucnn bie ^{)z f d)(ed}t l) in,
alfü and) im S^^l^c bec* Ci1)cbrnd)e^ö, nnanftoölid) ift. Tiad) bem 1)1. ^anlnö
ift c^> ''^el)rc beö .^errn, \x\y-, bie (i1)c nur burd) ben 2^ ob anfgelbft mirb,
fo bail jcbe el)elid)e ^Hn-binbiing ,^n l'eb,^eiten bcci iinbcren (5l)cgattcn at^^
(S-t)ebrnri) be^^eidjiiet luerben mnf^. Rom. 1, 2 sq.; 1 Cor. 7, 10, 11,39;
b. 11 uv ben l)(. '-iM'itern, bie fo beftimmt bie bebingiingölofc
llnanflö«olid)feit ber (i1)e (ebren, ba\i ein ein.^elncr, mie @pipt)amno, nid}t in
!;l-^c(rad)t toiumen fami. '^ie allgemeine Überzeugung aber, fomie
and) bie '|u-an^^ ber ^tird)e iprid)t bcr l)(. 5(nguftinuc< atfo aiiö:
Adeo maneiit inter viventes inita iura nuptiarum, ut potius sint
inter se coniu<»es, qui ab alterutro separati sunt, quam eum bis,
quibus aliis adliaeserunt. Cum aliis quippe adulteri non essent,
nisi ad alterutrum eoniug-es manerent. De nupt. et eoneup. 1. 1 e. 10;
e. an ei ben V ct)reutf d)ci b nng en bcr ^irrf)c. (Siegen bic
®ricd)en Icbrt ha§ i^onjil uon ^-lorens: Quamvis ex eausa
fornieationis lieeat tori separationem faeere, non tamen aliud
matrimonium eontrahere fas est, eum matrimonii vinculum legitime
804 3^f'tf^ ^cit- 33on bfn (Safromenten iin ein^^ctnen.
contracti perpetuiim sit. Decr. pro Arm. Den 3? c f onun tor cii
ncnciiüber aber fprirf)t bn^ ^ribentiiiuin nnfeve Tt)efe inbireft oii^^:
Si qiiis dixerit. Ecclesiam eiraie, cum docuit et docet, iuxta
evangelicam et apostolicam doctriijam, propter adiilterium alteriiis
coiiiugum matrimoiiii viiiciilum iion posse dissolvi, et utrumque,
vel etiam iiinoceiitem, qiii causam adulterio iion dedit, non posse,
altero couiuge vivente, aliud matiimouium coutrahere, moecharique
eum, qui dimissa adultera aliam duxerit, et eam, quae dimisso
adultero alii nupserit, anatliema sit. Sess. 24 de sacr. matrim. can. 7 ;
->••'». d. (1 H "? belli 9i 11 tiirr cd)t. .s>ier iv(t ?il)nlid)c^^ unbo bc;,üg(id)
"aVliiuni' ber (5iii()eit 9C|iicjt iinirbe. ^^gl. n. 2454. @d}oii imd) bem ^)iatmred)t
t)."oimiort)t. ciitfpi'ifijt nur bie Unniiflöc4id)fcit no 1 1 tom iiicn ber ^bee ber iS:\)c,
\vc<A)a\b and) nad) ber nrfpriinnlidjcn pofitiucn Ginfcl^nmn (^oiU§ bie C£t)e
niianf(övlid) ift. X^od) l)at (^ott iin ^^üten !jj-5nnbc luec^en ber inenid)Iid)en
.Socr.^cn-otiiirtinfcit 2d)eibiiiui ooin ^anbe nnb 51>icbcnierl)ciratnn(^ ber
^k'fd)icbcncn cjeftattct; allein biefe ^nbulgenj ift bnrd) (^l)riflnt> be^/igtid) beei
matrimouium ratum et cousummatum |d)led)tl)in anfgel)oben. I^o^l.
Palmierij 1. c. Th 10.
. 2u;i. 2. Die (^U'ied)en iinb ^t>r ot c fta n t cn berufen fid) für i()re ^e^re,
^i^loVcStömon. bie @l)eid)eibiing fei im ^-aOe einec> (£1)ebrndK^o .v^li^ff'G/ i^iif folgenbc Steilen
ber beiligen 3d)rift: Kgo autem dico vobis, quia omnis, qui dimiserit
uxorem suam excejita foDiiratio^iis causa, facit eam moecbari, et
qui dimissam duxerit. adulterat. Matth. 5, ?)'2. Quicuiique dimiserit
uxorem suam, )nsi ob foniicatio)iem, et aliam duxerit, moechatur,
et qui dimissam duxerit, moechatur. Matth. 19, 9.
riefe Stellen merben aud) non fatliotifd^en (5;i'egeten iicrfd)ieben intcr=
pretiert; in ber Tognuitif l)aben irir nur ^n beireiien, ba|l baran^o bie ^^(nf=
iiv:^barfeit ber @I)C im ^atle eine^^ @t)ebrndie$( nid)t gefolgert irerben fann.
jDiec^ ergibt fid) aber anc^ folgenbcn (Srnnignngen.
210-.' a. ^Jn ben ^]Narallclftellen Marc 10, 11 nnb Lac. 16, 18 ift ^'k
c5v!hmmn lunt ||^^i^uf [5^,lii-l^feit tlar nnb nnbebingt an>^gefprod)en ; bnrd) fie muffen ba^er
■xceptu f'oriii-
titionis oau;
luib iiiai <•!•
r;it. Ollis causa ^i^, niiflareren nnb fd)U'ierigeren 'lerte Matth. 5,02 nnb 19, 9 erflärt luerbcn.
f..nnoationn,i j^ Matth. 5, 32 lel)rt ber QÖttlidjc S^eitaub allgemein : qui dimissam
bot Matth. f),;{j . «J '^ '^' ^ , ,
iinb i'.',!t. duxerit. adulterat. (i-l)ebrnd) liegt baljer in ber (il}cfd)licf^ung mit einer
non ilircm 'JJcanne entlaffenen Sran nor, ob biefetbc foruicatiouis' causa
entlaffen morbcn ift ober nidit. (Sv bleibt alfo in beiben füllen biv:" 53anb
ber (Sl)e bcftel)en. T)ag and) ber 'JJiaiin, ber feine ^-ran entläßt nnb eine
anberc t)eiratct, fid) be^o (£l)ebnid)ec^ fd)nlbig mad)t, fpridjt Qcfno bei Matth.
19, 9 an^^, iro ber S^ihU} nisi oh forjucationem fid) nur auf '^a^ @nt=
laffen, jebod) nid)t auf bie $LMebcroerl)eiratnng be,yel)t. 1>cr Sinn jenc^
!Ie^*tev ift bal)cr folgcnber: Quicuiique dimiserit uxorem suam. quod
quidem nou licet nisi ob foruicationem, et aliam duxerit, moechatur.
'^^gl. Pahnieri , 1. c. pag. 186.
,. 2».;.;. c. Der Sinn uon facit eam moechari '5, o'2 ift bemnadi folgenber :
eHin mofciiari iinn- jeiii 5l^eib entlat3t, obne bai5 bavielbe eincc^ (i1)ebrnd]e« iid) ld)itlbig
bn Matth. 5,:i2. gj,„^^j^^j^ Herleitet ev förmlid) ,>m" (ii)cbrnd), inbem er biird) bie entlaffuiig
bie Urfad)c ift, ba^ ev fid) mieber iicrl)ej ratet, obfd)on bie erfte C£1)e red)t=
nuifug beftel)t. ^i^enn bagcgen ein l^('ann eine el)ebred)erifd)e Jyran entläjst,
fo i)erfül)rt ber ??iann fie iiid)t ^nni @l)ebrnd}, fonbern fie ift bnrd) il)re
§ 220. Unauftö§It(^feit ber (g^c. 805
eigene ©rf}it(b pr (Sf)ebie(^ertii ocuiorben. Qn beiben gädeu aber befte()t
b(i^ S3anb ber @l)e fort.
d. T^m :^iibeii umr meoeu i^rcr .^cr^ensfjiirticjtcit nou SD^ofec^ geftattet 246i.
ivorben, unter getDiifen Uniftonbeii, 5. 33. megen (S[)ebrud)^5 bdä iföeib .^n ^^{["lu^Ä^
cntlaffen unb ein anbcreö 5U l)ciraten. ^l^gL Beut 24:, 1. '^ie ^rf)nle (^^,'^:^^^)/j'^jj;; j'^j.
.s^iücl^:^ bct)nnptetc nun, bie ^ii}eibnng fei and) lUho iebeni anberen, nod) fo £iüJ'i>iiid^"it
geringfügigen ^rnnbe ^uläffig, UHi()renb (£d)annnai bicfelbe nur luegen dl)e= ^'■^^"""""'-•
brnd)!o geftattete. Traber frngen hk Qnben ben gött(id)en ^eilanb : 8i licet
liomini dimittere uxorem suam quacunque ex causa? Matth. 19,3.
Qcfuei l'd)lief3t fid) mebcr ber ©i-^ule §illet^o, nod) ber iD^inung (Sdjnmmai^o
an, foubern ueruieift biejelben auf bie C£nnie(5uug ber @t)e, bei ber hk Unauf=
töe(id)feit burd) ben ooni Reifte (^otte^^ erleud)teten kbaut au^gefprodjen
umrb. Quod er^o Dens coniunxit, houio 11011 separet (v. 6). Über
Wt' burd) 'JJioi'e^^ gegebene ^^srindeg aber fagt '^z\\\t- : Muyses ad duritiam
cordis vestri i>eiiiiisit vobis dimittere uxores vestras; ab iiiitio
autem noii fuit sie. (v. 8). rac* ben Quben gemad)te 3ii9cftanbuii3 foU
aber im dienen 33unbe nid)t mel)r gelten, foubern bie (£1)e ift unauf(ö^did).
80 oerftauben e«? and) feiuc jünger, bie auc^ ben iiBorteu ^efn ben Sd)(ug
^ogcn: Si ita est causa hominis cum uxore, nou expedit nubere
(v. 10), ben ber götttid)e .peilaub burd) feine ^Hutmort nur beftätigte.
e. '^Inire bie ölje im ^nide cinec* @l)ebrud)^o anflöcibar, mic bie ^ ,:''*';^- .
^cfornuitorcn nuillen, fo nnire \>(\^ uu-gen (5t)ebrud)^3 entlaffene ilunbbaVe^&'a/om^
gcrabe,^n auc>gc;eid)uet inu' bcui wm irgeub einem aubcrcn (^kunbc ent^ ^h,S'ST"Ä;
laffeneu; beim erfterco tonnte eine neue (i1)e eingelien, nm()reub hi\s< anbere ^i»''i'»"'f'^t''''f"
e^> nid)t founte.
f. 1^ie llnauflöcdiditeit ber (5t)e im J^attc be^3 (ll)ebrnd)^o mirb an
ben angefiil)rteu Stellen alfo uid)t nur uid)t geleugnet, foubern fogar gelehrt.
T^w^ ^^ngcftänbuic^ baf? ba^o '^i^eib ob fornicatiouem cutlaffen uierben fann,
befiel)! fid) alfo uid)t auf '^^^ !^3 a u b ber (5l)c, (onbern nur auf \>k\^
3nf ammenleben mit bcm fd)nlbigen Xeile.
^•. Sviii ioefcutlid)eu ftimmt hiermit bie fntbolifd)c Sciiterpretation aiHH.
uberein. ^0 lebrt |d)ou ber 1)1. V(ugu|tinue: Haec verl»a Apostoli ^^„tcvpictation.
[Rom, 7, 2) toties rei>etita, toties inculcata, vera sunt, viva sunt,
sana sunt, plana sunt; nullius viri posterioris niulier uxor esse
incipit, nisi prioris esse desierit. Esse autem desinet uxor prioris,
si moriatur vir eins, nou si fornicetur. Licite itaque dimittitur
coniux ob causam fornicationis, sed nianet vinculum prioris, propter
quod reus tit adulterii, qui dimissani duxerit etiam ob causam
fornicationis. De adult. coniug. 1. 2 c. 4. ^^gl. Palmieri,
1. c. Th. 17.
IL T)ic nod) nid)t fonfninmierte (^rtftlid)e (5^e mirb „.,-."''•
quoad riJieulum a u f g e l 0 jt burd) vi b l e g u n g ber f e i e r 1 1 11) e n nod) nidn foii=
Drben«gelübbe eine^ ber beiben ^cile. SÄS
'J^iefer ®a^ ift de fide unb luirb beuuefen
1. an^ ben ^I. ^^Mitcru. '^iefelben feierten e^ mit grogen Öob=
fprüii^cn, baf; ^nugfranen unb ^imö^i^n^ fofort nac^ ber ^ody^cit (hatten
ober ©attin oerließen, um in :3nngfräulid)feit (^ott gan^ au^^ugel)ören.
^iefe^ Sob l)ätten fic aber nid)t an^^fpredjen fönneu, menn bie @^e quoad
vinculum fortbeftanben l)ätte, ba c^3 ein G)ebot bei3 |)errn ift, ha^ bie 5ran
bie iTvbcno^
nclübbe.
806 3>vcitcv !J'ciI. 5Pon bcn ©afvoinciitm im einzelnen.
bell 'OJuiim iiidjt ocvUiffcH bax] (1 Cor. 7, 10 >, iiiib iibcibicö ba^^ ^icrl)t
bcv niibcrcn !Icikc^ uciict^ iDÜrbc;
2. 11 iifc^ b c n Ö c l) r c ii t ( d) c i b u n i-^ c ii b c r A{ i v d) c. 2(1 c ;i- n ii b c v 11 1 .
cvtliirt iiiic^bri'uflid) : Post co.nseiisum legi! im um de praeseiiti licitiim
est alteii, altero etiam i-epiignaiile, eligere moiiasterium, ....
diimodo canialis commixtio iioii iiiteiveuerit iiiter eos ; et alteri
remaueuti .... licitiim est ad seciiuda vota tiaiisire. ^^s im occn^ lll.
c^ibt, flcftiit;t Hilf fciiic ilnn-i^aiigcr, bic iiaiiilid)C (5iitid)cibinuv ^^cjl.
Dein^inger, Eiicliir. ii. 054. Tivo Äioii.^il ooii üricnt aber lcl}vt
imfcrc Ihcjc (\U (Ml n iibciic^ ja iji. Si qiiis dixerit, matiimouiiim
ratum iioii coiisummatiim per solemuem professionem religioiiis
alteiius (•oiiiii<;iim iioii dirimi, anatliema sit. Sess. 24 de sacr.
matrim. caii. (> ;
3. aiiv t i^l (^c'i •>*■' V ratio tlwoloijica, lucldjc ^llcii-aiibcv 111. f einer
eben aiuiefiibrten (irflmung l)iu,;iiriii-\t : (i)iiia cum iioii fuissent niia
caio siimil eÜ'ecti, satis ])()test iiiins ad Denm tiaiisire et alter
in saeculo remancre. '-IihmI biefe Oüüfonnnenc (5inl)eit nod) fel)U, ift bie
llnnnflöc^lidifcit iiod) iiidit nbiolui. llni eiiiec^ l)bl)ereii (Mnte^o iinÜen, luie
ec> bie jinuifvmilid)c il^'niiäl)lniu) mit Übriftuv bnrd) bic feierlidjen Crbeiiv-
Qelübbc ift, fanu bnber eine |o(d)e (il)e and) qiioad viiicnlum anfi^elöft
luerben.
, .,-.'''^- 2d)olion. T^ie nid)t toninniniierte diriftlidie (i'lie faini and) onoad
^1)0 Mivrfi riv viiK'ulnm anfiv'Ioit irerben bnrd) T i c>p e n i a 1 1 on bee ']Nap|tcc^ bie
^'Taw"^^'' i^^^^^'') "1'^' ^^•''^ ^i-'^i luid) tieften (Mrünben erteilt ivirb. T^iec^ ift nad)
!^UMibilt XIV. opinio coniinmiis inter tlieolo.^os et caiionistas
iQnaest. caii. q. 14t)i nnb fann nid)t i^eleiuinet uun-ben, ba bie l^iipfte
uneberl)olt non biefer T^ivpcniationvijeiiuilt (^U^brand) geniadjt l)abcn. !tlv^l.
Palmieri. 1. c. Tli. 25.
, -''-•'• 111. ©ine n o n U n n e t a n f t e n q c f d) l o f f e n e nnb t o n f n in-
bio tii)o ,su'iiii)cn in I e r t e Cr l) e t a n n unoad cinrnurni a n f ii e l o [t \v erben, lu e n n
^^JilS"unX7 ^^'1' eine (£M)cteil i i d) ^nm CS t)r i ft cnt n m^ bcf c l)r t , ber anbcre
a b e r n i d) t paci/ire ober süfe coiitumelia Greatoris mit i l) in
lebe n m i 1 1.
Vhul) bie natnrred)tlid) iiefdiloffenen CEl)en ber Qnben unb ^nHw finb
an nnb für fiel) unanflbvlid). Tiefe g^olcjerni^ barf an<o bein gan,^
alliiemeinen (Mrnnbfat^ iKUHl^n merbcn, nield)en ber göttlid)e *pcilanb
über bie Unanflövlid)feit ber C£1)e anfftellt Matth. 19, (>', foiine and) anC^
ber ^el)re be^o hl. 'iMuiln^o d Cor. 1, oO; 7, 12 sqq.). T^al)er iimrben
biefc (i"l)en aiul) uon ber .Siird)e ftet^o aho nnanfUvolid) betradjtct. i^m bie
in nnferer !Il)eie i"^emad)te 2lnc^nal)nie fpredjen foUienbc (Mrünbe.
1. "i^iad)bem ber bl. 'Inmlnv ben ^um (yi)riftcntnni befet}rten Teil
^"\;|fj';"|;|^''''"*'' ermahnt Ijat, mit bem nid)tbelebrien Teile lueitcrsnlebcn, fallc^ biec^ in ^lfnl)c
nnb ^n-tebcn möiilid) ift, füi^t er l)tn;,n : (j)nodsi infidelis discedit,
discedat; non enim servituti snbiectus est frater aut soror in
hninsmodi, in pace autem vocavit nos Dens. 1 Cor. 7, 15. ?(n^^
bem cjan^en ^onte^'t aber ergibt fiel), baf; ber Ipoftel nid)t blo(3 üon einer
Trennung quoad torum, fonbcrn non ber 2lnfl)ebnng ber el}elid)cn Vebenv==
gemeinfd)aft quoad vinculum rebet. eo unirb biefe Stelle and) innncr
interpretiert; ja bic in ber Tl)efe anfgeftcntc 5luc^nal)mc mirb fogar
fanu.
170
§ 220. Unauftö0lid)fctt bcr (Sf|e. 807
'Privilegium Paulinitm, nnb bic 5lnf(ö[inig einer fo(rf)cn @^e dissoliitio
mati'imonii in casii Äjyostoli genannt,
2. mi\ bcn \)l i^anluö beruft fid) benn and) 3nniKcn,^ HL, g,^.j,^.f^;,;;-.„„„.
nad)bcni er erftört ^at : Si alter intidelium coningum ad tideni cms' in- nur
catholicam coiivertatur, altero vel nullo modo, vel non sine blas- -^rtuuniidKu
plieniia divini nominis, vel nt enm pertraliat ad mortale peccaium, i^'^i^iicfli^.
ei cohabitare volente: qni reliniinitnr, ad secunda, si volnerit,
Vota transibit. ^icjc^> ^cfret nnirbc mm anbcrcn ^^äpftcn uiicbcr()olt
bcftiitigt. ral)cr fonnte ^Unebift XIV. fdjreiben: Certnm est, infidelinm
coningium ex privilegio in fidei favorem a Christo Domino concesso
et per Apostolnm 1 Gor. 7 pr()mn]gat(» dissolvi. De synod.
dioec. 1. 6 c. 4.
a. W\t i)hd)t aber t)ot Gl]riftnc> beni bctcbrten (i1)ctei(c bic^5 '?ntn(cg ,,.^.^.„^;^'^i^, ^,^3
geu'iibrt, ha fonft bcr |}uicrf bcr (il)c ncrcitclt nnb bcr bcfcl)rtc @t)etctl in ^iMiuiiniicijc
feinem (S^Ianben bcbrol)t unirbc. Wavc bic (£i)c iibrigen^o and) in bcr ^^^'^"'^^i-
^aulinifd)en ^Hn-an-ofct^Mmii nnanftöcdid). fo un'irbcn fid) gcniifs niand)c
Reiben üon beni Übertritte ,;nni (Sl)riftcntnni abhalten laffen, ba bic ilBcitcr^
fü()rnng bcr (J()c mit bcm l)cibniid)cn 3^eile niele Un,^ntriigtid)fcitcn /^nr
golgc l)aben tann. '^^gl. Benedict XIV., De synod. dioec. 1. V^ c. 21.
-^l u in. 1. Tic 5(iiflöium] bcv @()c im uovlicqcubcn ^'dlc cvfolqt nirf)t traft nionfd)=^ . -y^-
(irf)rr, fonbcrn traft nö tt li djcr" ^üditoritiit, ba CSbriftu^ bcin borchvtcn* Teile für ben ^atl, j.j^^tiJ^laT.^^^^^^^
baf^ bcr niditbefchrtc ui(f)t in Jyricbeii mit ibm (eben \xn{[, bie 3tiiflöfnni] bcr @()e i^eftattct. linifriie fiiiuleo
Tritt biefc ^J^ebiniinnfl nirfjt ein, fo bleibt bic C^-be nnanflöiSUd). " ' ^'"-'düviiT^""
2. Tic frnbere (Sbe mirb in bcm 'Jtniienblicfc nelöft, ba ^cr bcfel)rtc Tei( eine ^■-'^"'^'
ncne (S()c eingebt; benn ihm ift ba«? 'iU-ilnlec^ iieaniiivl. Tiefe (5()C bleibt bann aber
nnanfIÖ!olid), ond) menn ber anberc Teil fid) befebren nnb ^\[\\\ früberen hatten jnriicf«
tebren mollte. "^^leibt bagegen bcr befebrte Teil nnuevbciratet, umbrenb ber bcibnifd)e
nad) bcr Trennnng eine nene (5bc eiiuiebt, fo ift feine erfte (Jlic nid)t (lelöft, me^balb
er nad) ettvaiger '^^efebrnng mit ^em früberen (Matten allein cbelid) uerbnnben ift.
8. !i<or @innebnnc\ ber neuen (Sbe mn^ ber befebrfe Teil ben anberen interpellieren, ^ lM7i.
bamit bic ©efinnuni^ bc-^felben feftgeftellt merben tann, ba ba-§ ^^^anlinifdjc ^^lioilen nnr o^'I^/^S'^kq":
für bcn ^all fV'iuäbrt ift, M\] ber niditbefebrte Teil eine frieblid)c ^-ortfet^quin ber ^be uiifrfje '«{n-iiulrfl
nid)t mill. i^on bio'er i^ntervellation fann ber ^apft an^o uiid)tiiicn (Miünben bi^penfieren. flcmniivt ift.
^")ot er Pon biefcm 9fed)te (Mebrand) qcniadjt, fn ift burd) bie foli]enbe Crbe bic frübere
Oelöft, and) menn fid) fpäter beranoftelleu lollte, 'ba\^ bie SSebinnung bci^ '^^anlinifd)en
iprioilege! nid)t erfüllt mar.
'4. '^a^:-' "i^aiilinifdie '!|3rioilcg ift nid)t nur inten i]emäbrt, bie ^itr fatbolifd)en
${ird)e fid) befebren, fonbern übcrbmipt alleit, bie burd) bie Taufe bcm dbriftentum ange*
t)örcn. 5i?gl. Pahtiif ri. 1. r. 'l'li. 27.
1. 5ic ßcfonöcvc ^uilVcit&mici.
i< '22\. Ter tut).
t^(\\. C^oinrtU, (^vd;Qtolo(|ic 3. !> ff-
Ilciii brcifndicii i^iuMi bc^o 'JJ(Cii]i1)cn ciitiprcdicnb, lu'iiiiliii) bcm initür^
lidicit, iihcniati"uiid)CH iiiib ciiiiiv'n, ivirb aiid) ein brcifndicr lob iintcr[d)iebcn,
bei- luitüilidic, bcr iibniiatiirlidic im ilH'rliiftc bcr liciliipiiad)cnbcii (Miuibc,
bcr ciiMiic ober bic ^-iH'rbnmmnic^ in bcr .V)öllc. .v>icr rcbcii nur non bcm
11 a tiir l i d) eil ober p 1) l) f i fd) cii Xob.
'1.5 ■•"i'N ,^.- ^' ^^'^ iintiirlidic ^ob bcftcl)t in bcr Xreiiiiuii(^ bcr 9ce(c noii bcm
lm^ iHvfrtircbnul^cibc. ;3'^ ^^^' 'icililV'n Sd)rift luirb berfelbc bc,^cid)nct
boc-KiiH-n in bn 1. luit ')iiia|id)t biiniiif, bii^ bic ^cclc iiiiitcrblid) i)t, bcr Vcib aber
Deiiisini 2rt)viit j,j ^y^^^^^ ;crfi'illt iilc^ biiv (S-iibc bcr irb!|d)cii iNihicrfdiaft, ein 5(b)d)ieb, beit
nur bic ^l)orcu für Uiitcrivuui mib ^^H'ruid)tnng l)a!tcii {Saj). :>, 2 sqq.;
ugl. 2 Cor. 5 sqq. ; Hehr. \?^, 7 ) ; bac^ '.Hblcncii eincci (^ciimnbc^o 2 Cor. 5, 4) ;
biiv ?lbbrcd)en bc^? irbi]d)eu ■\ü\^<'> (2 Petr. \, 14i; bic ^)iütffcl)r bcö C^cifte^^
.^11 (sunt iinb bcv S>^'\W. ;iiv (Jrbe {Errli. 12, 7); ein 8d)laf 'Z>ß/<f. :U, 16;
J^^/em. 51, Hl); />a;^ 12, 2; }f((tth. 9, 24; Joann. 11, 11 ; ^rf. 13, 36;
1 Cor. 11, 30; IT), 20; 1 Thess. 4, 13 ii. \. lu. ;
2. im .V»inblii+ bnraiif, h([\i, bcr lob eine S^'olqo nnb 3trnfc ber
2iinbe ift, alv ein ^-il'erf be^ö Xenfclv (Joanv, 8, 44), bac- (Mii nid)t
iiemad)t l)nt (iSV//). 1, 13), ber iiieliiicl)r bcm ^J}?cn|d)en Unftcrblid)tcit uer^
licljen hatte Sap. 2, 23 ; alv bcr J\\4ub, bcn Üljriftih:^ bcfiei-^en Unrb
(1 Cor. 1."), 21 ;. 54 sq. ;
3. mit :)iiidi"id)i auf ba^ .^ifiinfticic l'cbcn al^o ^^Ih'i"; (Jos. 23, 14);
')icije iSap. 3, .2 : ^-liMinberidiaft 2 Cor 5, 4 sq.).
IL X»oivnn(i|"d) finb foliienbe Siii^c über bcn lob ,;ii bcad)tcn.
^ -'l''\ . 1. ^( n n n b f fi r '] \ di ift ber Xob eine n a t ii r n o t lu c n b i qe ^-oloe
..)iati-riidK-> bcr .Viormptibitttiit nnferc^o Vcibcv. ^i^(. w. 22 i f.
"X'-nv^k-'' '^siijof^'in ber ^ob bcn V^eib :^crftbrt nnb fo bac^ anc^ Ji'cib nnb 2cele
J^^J^;;;'VJJ''^^;;;;';. bcftel)enbe l)(cnid)fnu)eicn aiiflöft, ift er ein natnrlid)e^o Übel, ja "i^^vi
I)5d)ftc Übel bcr menjd)lid)cn '^uUnr al^o foldier, med er beren ^crftörnng ift,
3n einer anberen '^k^ict^iinq fann icbod) im Stanbc ber bloßen
"Ouitnr, bcn mir l)ier 5niuid)ft iiiv '^(ngc faffen motten, ber ^ob am^ al^o
ctiuac^ (5^ntcv nnb alv ein {^S\M betrachtet merben, iniofern er näm(id) bie
Seele luni bcn bclaftenben '^vuibcn nnb bcn Übeln bcy l'eibc^o befreit. J^a
c>o fann mol)l nidjt in 5Ibrcbc gcfteltt merben, hi\^, menn (S^ott ben SJicnfdjcn
§ 221. 3)er Xoh. 809
in statu natiirae piirae betaffcn f)nttc, bic (eeelc, t^om l'eibe getrennt,
ein ?eben t)ntte fiif)rcn fönncn, bat^ für fie in ber unrf)tigcren nnb lüefcnt
(irf)cren 5^e;^iel)nng i)or5iiglid)cr unb glücflirtier gcmeicn un'ire, a{§ bn§ Seben
in biefeni irbifiijon, nid)t nertliirtcn ^eibe. '4^onn unirc aüerbing*? bie
@^-iften,^ be^^ yji'cnfii)cn aU$ iotrf)cn nnr eine ^eitltdje gemcfen, nnb bic ^iscr-
einignng be^ ?eibc^^ mit ber (Seele l)ätte fnv bic (Seele nur bic
^ebentnng eine§ iHn-nbergefjcnben ^^nftonbe^^> nnb ber Vorbereitung auf ein
rein geiftige^ Tafein gebabt.
2. Qn ber ^IMr f ti d) f ei t aber l)at (^ott ben 9J(\^uid)en mit ber . -l''- .
nr)prnngtid)cn @ered)tigfeit btc immortalitas minor, biv5 posse non mon, iibnnatmitcfic^
nnb junir unter ber 53ebingnng gegeben, h(\]; fie burd) bie 33euml)rnug ber ^'tJ|. if-IiSi''
urfpriinglid)en (^^nabe o()ne 5^ob ;>nr immortalitas maior übergef)en follten.
Vgl. n. 727.
a. Jsui ."oinbliif auf ba^o donum immortalitatis m\b bie tl)at]äd)=
tid)e übernatürlid)e Veftimmnug be^> l)(eufd)en ift ber Tob nid)t blof; ein
nntürlid)e£^, fonbern ein ber ü b c r nn t ix r l i d) e n Crbnung augel)örenbcsi
Übel, meil er ben Verlnft ber übernatürtid)eu Csiabe ber leiblidien Uufterb*
tid)feit bcbentet. Taber ift er eine Jolge nnb (Strafe ber (Srbfünbe.
b. Ta« Sdilinnnftc an bem burd) bie Sünbc eingetretenen 'lobe ift
aber ber llmftaub, baf, biejcr erfte Tob an fid) ber ©iuiiaiig ift ^um auberu
unb emigen Tobe Ajmc 'JO, 14). Seitbem bal)cr (iljriftnc^ \\\\s< nom
elüigen Tobe befreit bat, bat and) ber ■>eittid)e Tob feiucu Stad)cl ocrlorcu.
5lbcr and) in biefer Ve,^icbung ift er ein nntiiilid)ec^ \u\h im .S^inbliif auf
bie nerlorenc immortalitas minor ein ber iibernatürlidien Orbunun angc=
börenbeci Übel. Ta«fetbe bat iebod) für ben (il)riften nid)t uiebr ben
(5l)arafter ber eigentlid)en Strafe, fouberu ben einer genngtbueuben Vuj^e
unb eine^> .s^'>eiluiittelc> gegen Sünbe unb Verfud)uug.
c. *i^ln^? mebrfad)en C^rüuben ift ber Tob für ben Gbriften fogar ein -^n»-
(^ u t nnb ein (*»> l n a. To^ f,iv hn
a. ßr ift bic Befreiung oou ben Übeln, (^efabren nnb Sünben bc-o u.S'Ja^JllSd'ift.
irbifd)en Vebeiuo. .^hierauf faun mau bie ^l^ortc be^o 2lpoftel^o onmcnben :
Quis me libera])it de cori)ore mortis liuins? Rom. 7, 24.
ß. ©r ift ber ©ingang ,vir Selinfcit, ,;nr ^.Huidiaunng (^otte^o unb-
^uui Vefi^e öl)rifti. Coarctor antem e dno])us: desiderinm liabens
dissolvi et esse cum ('liristo. Phil. 1, 2'.y. Tal)er il't ber Tob, and)
abgefel)en oon ber ^^luferftebung beö Veibco, ein uneiiuef!liii)eÄ (^)ut, mie
and) auf ber aubereu '3eite bai< \^ebcn atc> statns viae nub Vcbiiigung
bcy Verbienftee für ben .s^imuicl oon uueublid)em 5i^erte ift. !^u|oferii,
aber andi nur infofern ift oom Staubpunfte bc^o C^laubcn^^ Inngcv i^cbcn
eine 5Bo^ltl)at unb frnber Tob ein Übel, be^^iebnug-smeife eine (Strafe.
Y- ^?^od) nui)r ift ber Tob ein (^5ut aU ber nunuiel)r notmeubigc
Turd)gang ^ur Verflürnng bec^ ^eibe^o.
3. 'Ter Tob ift allgemein. t,. vuS-oin.
a. Tiefer (Sal> ergibt fid) mit bcc^ aobc§
a. an^^ ber bei li gen Sd)rift. S'ür ba^5 gan.^c ai^Mifd)eii= ,..;;;^*. J;*^';;^,,
gefd)led)t gelten bic ':il^orte (^ottec* an ^Ibam : Pulvis es et in pulverem »"^ csifaimunv
reverteris. Ge7i. 3, 19. Statutum est hominibns semel mori.
Hehr. 9, 27. Quis est homo, qui vivet. et non videbit mortem?
Ps. 88, 40. Sicut per unum liominem .i)eccatum in liunc mundum
810 1. !3)ic feefonberc Sonenbung.
intiavit et per peccatiiiii mors, et ita in omnes homines mois
peitiaiisiit, in (juo onines peccavernnt. Rom. 5, 12;
[1 aii^o bcr ^^atiir bcr ©ad)c. 1^ic pl)i)iiid)c ^kirt)affcnl)eit bc^
OJ(cnfd)cii fül)rt nntiir(]Cim'if^ ,Vini Tobe. ^Iritt aiid) feine töMid)e ^tranfl)eit
ein, [o erfoh^t bcr Tob bcnnod), nadjbeni alle i^ebenc^fraftc anfqebranri)t finb;
ber Hienidi ftiibt bann an 5Utcrc'fd)UHid)C, niarasmns senilis;
Y. a n (? bcr a 1 1 1^ e ni e i ncn CS* r f al) r nn c| , nad) ber fein yj^cnfd)
ooin lobe ncrfdiont bleibt.
1). ^n iBe^na anf bic ^M n-^na l) ni cn oon ber in nnfcrcni 8at^e
anfiieftedten aüi^Mneinen ^Hciiel ift ,yi benicrfcn.
- i''""*;,. OL. .S^enod) ift beiii irbiidien i^cben entrCuft u^orbcn, ol)ne ,^n fterbcn:
Henoeli ])l;ienit J)eo et translatns est in paradisnni, nt det gentibns
poenitentiani. Krclns. 44, 1(). Fide Heiiodi translatns est, ne
videret mortem, et non inveiiiebatnr, qnia transtnlit illnm Dens,
Hehr. 11, f). 33iil. (Um. 5, 24. Tac^ nänilid)c gilt uon @Iia^:
Aseendit Elias per tnrbinem in coelnm. 4 lieg. 2, 11. ^-öi^l. Erclns.
4S, <); Mal. 4, 5. ^^Inf biefe Stellen ber l)eilii^Mi Sd)rift n^ftidit, Ict)rcn
bie 1)1. '-iM'iicr mit beui bl. "?( nc^ n fti nnc>: Kliam et Henocli non
dnbitamns in (piibns nati snnt corporibns vivere. De pecc. orig.
I. 2 c. 24. ilMcle '^M'iter nnb Tl)eoloiicn tcl)ren nnn im "iJlnfdjlnf^ an Ajioc.
II, :> sqq., ,v>enod) nnb C£liac> feien jene ,vi^ci |5<^niv'n, bie am (Snbc ber
'llHit ([{<•' !:^^nf,prebiger anf bcr (Srbe erfd)einen nnb im ^iampfc mit bcm
^(ntid)rift (3Ctötct uurbcn. Tieicr ,vnn '-In^lf^oc^lanbcn n'''>^'^^i*'>^'ti^ii »üiff'Mlimn
rtibt id)on Tcrtnllian ^Hncbrmf, menii er fd)reibt: Nee mors eornm
re})erta est, dilata scilicet ; ceternm moritnri reservantnr, ut
anticliristnm sanpfnine sno exstingnant. De anima c. 1. ^cbod)
uiibcrfprid)t .S^^ i e r o n l) m n c^ biefem il^olfcnilanben.
^>'»si. ^j, ^i^nf^ liei ber ^ocitcn ^.Hnfinift Cibrifti bie lebenben (^cred)ten nir^t
.stuntn/'^iiffuiut fterbcn, ift auf ÖH-nnb ber rccipierten gried)ifd)en i^e^oart non 1 Cor. 15,51:
i^Dymi hbcn^ni -y.jziz [lEV oO zo'UY, f^rao'iE il'a. tAvzzz 0£ aAAaY7,'j6|JL£i)'a bic '.Üteinnnq
mand)er, nainenthd) (^ried)iid)cr ^^Mitcr. vlnd) bernrt man ]ul) bicrfnr anf
bie T^arftcünnii ber ^.Hnferftcl)nniivieene 1 Thcss. 4, 15 sq.: Mortni, qni
in Christo snnt, resnroent primi ; deinde iKis, qni vivimns, qui
. relin(inimnr, simnl lapiemnr cnm illis in nnbil)ns obviam Christo
in a«'ia. et sie semper cnm Domino erimns. 1)ie ll(el)r,vil)l bcr 55ätcr
aber nnb faft alle latcinifebcn '^M"itcr, fomie bie lU'ajoritiit ber X()cologcn
f)a(tcn baran fcft, ba|l alle, and) bie (Mcred)ten, am jiinf;ften Tage bnrc^
ben Tob ,^^nr ^^erfliirung gelangen. ^Hm beften biirften mobl bie angefnl)rten
Stellen mit jenen, mcldje bie 'illlgemeinbeit bcv Tobcv anc^iprcd)cn, in ßin^
flang gebrad)t mcrbcn, irenn nid)t ein längerer TobcMd)laf angc=
noinnien mirb, fonbern „baf; bei biefcn "l^riinlegierten bcr Übergang ooin
natiirlid)en ,^^nm oerfliirten i'cibe^Mcben in einem böd)ft befd)lennigtcn ^|?ro,^effe,
gleidjfam in einem TiW, uor fid) gel)en ircrbe, fo ba|l allerbing«? bcr Tob,
nnb nnfertuiegen felbft bie 2d)rcifcn bc^:> Tobee, and) bicfc iWenfdjcn ergreifen
mürben, fo jebod), baf^ an einen cigcnt(id)en Tobc«id)(af . . . nnb an
eine, |]eitbaner in Infprnd) nel)menbe, ^(nflöfnng nnb '-InTircfnng bc-e> ^cibe^i
fd)ircrlid) ^^n benfen fein möd)te". C e^iualb a. a. O. 3. 18. So lel)rt and) ber
bl. T \) 0 m a ^? : Probabilins et convenientins tenetnr, qnod omnes
illi, qni in adventu Domini reperientnr, morientnr, et post modicnm
lesnrgent. S. Th. 1. 2 q. 81 a. 3 ad 1.
§ 221. 2)er Xob. 811
^IsoÜtc jcnianb baran feft[)a(ten, bic Öiererfjteu, iiie(rf)c bei bcr j^mciteti ^antftc am 2182.
geben [ein merben, uiüfnen nid)t biivil) beit Xob jiiv .t)cn1id)fcit eiiigcljen, [0 bliebe borf) -'>' vaiflemein=
ber SBciuet^ für bie ^xiftcns bev evbfüubc an§ bev ?(Ilgcmeint)eit bc§ Xobe§ (n. 748) „1^* j^J^.^'^fl,
unaufed)tbQV, ba ber reatns mortis aiid) bei il)iien beftiinbe. Si tamen hoc ven*m sit, bie i&nm] bev
quod alii diciint, quod illi miiKiiiam morieiitur , dicendum est . . , *^rbfünbe.
(luod illi, etsi 11011 moriaiitur, est tarnen in eis reatus mortis, sed poena anfertur
a Deo, (Illi etiam peccatorum actnalium poenas eondonare potest. S. Tli 1. 2.
q. 81 a. :3 ad 1.
4. ^I)(it belli !Iobc eil bot ber status viae, b. l). bic f^cit ber ^ "i^'t- ^ ^
^ r ü f II 11 g iiiib f oiiiit bc^ ^> e v b i e 11 ft e ^o nüe bcr S d) u l b. 6nbe ^c§ status
T)icicr (£0(5 ift de fiele iiiib mit bcr iiiitcii 511 bctrad)tciibcii 3öa()r{)eit mib ivabition.
üon beul iiiiiiiittelbar auf beii Tob folöeiibcii bcioiibercii (S)eriil)te mib mit
bell X)ot3iiieii lumi •.S^')iiiiiiu1, oon ber .Spbde iiitb uoiii gegfeuer gegeben.
@r folgt aber niid)
a. n 11 § ber I) c i ( i g e 11 2 d) r i f t. Si ceciderit lignum ad
austriim aiit ad aquilonem, in qnocnnqne loco ceciderit, ibi erit.
Eccles. 11, 3. Ante obitnm tunm operaie institiam, qnoniam non
est apud inferos invenire cibnni. Ecdus. 14, 17. Ne verearis
usqne ad mortem instificaii, qnoniam merces Dei manet in aeternnm.
Ecclus. 18, 22. Yenit nox. qiiando nemo potest opeiari. Joann, 9, 4.
^^icrl)cr geljörcii iiberl)aiipt olle Stellen, an beneii ^a^^ irbi[d)c ^ebcii uB
3cit ber isriifiiiig, biho i.'ebeii .und) bem Tobe <\\<6 ^t\{ ber ^ergcltmig
be5eid)iiet mirb ;
b. an^ bell 1)1. ^M'iterii. (j)nando istinc excessnm fnerit,
nulhis iam poenitentiae locns est, nnllns satisfactionis ettectns;
hie vita ant amittitnr ant tenetnr. Cyxrr., Ad Demetr. 25. Nemo
se spei'et, qnod liic neglexerit, cnm obierit, apnd Deiim promereri.
August., Encbir. c. 110;
c. inK> f 0 1 Q c n b e m ,^^ 0 11 n r 11 c n \ q r 11 11 b c. 'I)er lelite ©ninb, ^''^'-
n)ced)atb mit biefcm Vcbeii bie ,^]eit bcr '^n-üiiiug jdjlief^t, liegt in ber baj mit bem
freien ?( n 0 r b n n n g (^) 0 1 1 e ^o. ^^h^Mi) ift c? im ()öd)fton ©rabc ^i^nifSf.o'iseit
fongrnent, bnf^ ber IViciifd) nur folaiige ucrbieiicn fniiii, nl^^ er ein tn-eubet ift.
uollftiinbigcr lUtciifd) ift, b. l). folangc iibö Seele iiiib ^eib mit eiimiibcr ocr
einigt finb. Tu ferner iiberl)iinpt allen oerniinftigcn C^)ei"djl^pfeii ein beftiuimtec^
yiel il)resi ^i?irfciio nnb eine beflimmtc (\^'\i 511 il)rcr ©ntfdjcibnng gefeilt
ift, fo ift bie in nnjerciii 2nt^c iuhogcfprod)eiie ilMd)rt)cit billig nnb gut für
bcn (ikred)ien, ber [0 feiner ^Hillcnbiing nnb jeiiicv i'ol)iie^> fid)cr ift, ferner
gcred)t nnb gut für bcn Sitnber, ber [onft immer niifc^ iieiic freueln tonnte,
nnb ciiblid) l)ciliam für nllc, bie bobiird) bic für bie (5'iingfeit entfd)eibciibe
^Ud)tigfeit biefe^^ i\Hien<? nnb ber Tobe^oflnnbe crfenneii. '^er entgegen^
gefct3tc 3[ßa()ii uoii jenfcitigen iieneii ^l^riifiing'o^ nnb @iitiiiitfliing£;,yifiiinben
bagegcn enlbebrt aücr pl)iloiopl)ifd)eii nnb tbcologifdjen (Mrüiibe, erfdjüttcrt
bie gaii.^c fittlidic Crbniiiig nnb berulit mif berfelben fpecififd) iind)ri[i(id)cii
5liifd)iniiing, in mcldicr bie ^eljre uoii ber (Seclenmanbcrniig il)reii Urfprniig
t)at, nnb bie in il)rem tiefften (Mrniibe auf panteiftifdjcr 'll^eitanfdjannng
beruht, tücldje mie feinen Doüenbeten (^5otl, fo and) feine enblid)c
^^üUcnbnng be^> (5)efd)öpfev nnb mir ein cmigco '-li.'ed)fcln nnb Ul^erbcn feiiiit.
51'eber bie .s>eilifjeii be^ .S)immel§, nod) bic nrmeii (Seeleu im g^ecjfeiter föiuieu . ^24sr>.
bnljer für fidj ober füv" anbere enua^5 oerbieuen. 2)ie Slraft ibrer ^ürbitte liei^t VJ^^'"'^'^)^ bJö^ameii'^^lY^^^^^^^^
in il)ren ouf (Srben gefammelteii 'iHnbienften. ©0 fdjreibt ber bl. it l) 0 m a § in Überein« riin,',enuic^^l,',cijv
ftimmung mil fuft aÜen ibfoloijen: Beati non sui^it in statu acquirendi secuudum nerbienen.
-J.lioimmiii'it
^.'lltntiiiH.
rii'5' lu'uniborc
(^H'iiriit iit bi'v
812 1. 3)ic Iiefonbere S^oflenbung.
aliquid sui, et ideo nee sibi utr. uliis merentur, (juia (|Uo(l impetrant modo noliis,
coiitiiiiiit ex hoc, qiiod prins, dum vivcreiit, Hierueruiit, ut hoc iinpetriueiit. In
3 Sent. disf. 18 .|. 1 u. 2.
§ 222. ^nö Dcfüubcrc Okrirtjt.
^H^(. O'omo(b, e^f^atologie @. 23 ff.
^ c b c '^ c c ( e U) i ib u 11 IM i 1 1 e ( b a r ii a d) i l) r ein 'iHu ^^ t v i 1 1 a ii ^
bicfer ^^i>clt cj er i d)t c t.
^ -'iT X J- '^i^''^ ift ^(^"^^ bei Oll bore ^eridit, iudiciiim particulare, im
iiDt. (siccjeiiin^^ ^yi bcm a 1 1 c] ein ci neu ©endit, ludicimn utnversale, bnö am
©iibc ber '-llnlt über alle iy^Mii"d)eii ^iiiammeii ftattfiiibet.
lliifcr 8ati ift senteiitia cerUi ef. catholica. Qiii "iHltertuiii le()rteii
oKeibiiicjc^ iiid)t btov .S^^iirctifer iiiib (ll)iliaftcii, foiiberii aiid) iiiaiid)e ^niter
über biefcii 'l^iiidt uiiridjtii-^e ober bod) iiiiflare lUieiimiiijeii. '^o fd)eincii
iiiaiid)C ber 5(u|id)t geiucjen ^^u fein, erft am jüiuv'ten Xage erfolge bic (inU
|d)cibiing über bav Vo^o ber Beeten in ber Cimigfeit ; bi^o bal)in feien fie in
einer Uiu3ciiüi3l)cit an einem bcftimmten Drtc anfbeuni()rt. ^q[. O^oiualb,
a. a. £). 2. M. '^\\\oi\:vn biefe '?(nffaffniigeii mirflid) ba^^ befonbere
(^3erid)t lenflnen niib nid)t etiiui anber^o erflart luerben tonnen, finb fie a\§
irrtiiuilid) ,yi uermcrfen.
11. Unfer Ba\^^ luirb beiuicfen
4H7. 1. an^:- ber l) eil igen odirift. Kacile est coram Deo in die
obitiis retribuere iiiiicui(iue secnndum vias suas. Ecclus. 11, 28.
'''b?''et n«'^bfr'' ^" fiiie liomiiiis deiuidatio operuin illiiis. Ecclus. 11, 29. 1)icfe
xivitov iinb bor (^telle fpridit tlar uoii einem (^^erid)tc nnb einer '-In-rgeltniig nnmittelbar
'^"'^"' nad) bcm Tobe. Taranf beutet and) Ecclesi. 12, 7 l)in: Revertatur
])nlvis in tenam siiam, niide erat, et spiiitns redeat ad Deum,
qni dedit illiiin. Hei)}'. 1), 27: Statutum est liominibus semel mori,
püst lioc autein indiciniM ift minbcr entfdieibenb, ba oiele nnb angeiel)ene
fatl)olifd)e ©^'egeten nnb Ibeologcn biefe Stelle uoin allgemeinen (Merid)te
uerflel)en.
(Man^ flar luirb bacs befonbere (^erid)t u ora n^^gef e t^t, loenn e^
l)eij^t : Mortiiiis est antein et dives et sepnltns est in int'erno
Luc. 1(), 22. (Sbenfo: Hodie mecnni eris in paradiso. Luc. 2)\, 4?>.
^>gl. and), lua^o ')>etrnv non '^^whaz^ bezeugt (Act. 1, 25), nnb bic 'iMfioneu
bcv bl. 3ol)annec^ {Aj>ur. G, 9 sqq.; 7, 9; 20, 4);
2. aiiv bell 1)1. ^^iiterii. 3o fd)reibt ber bl. 'H n g nfti nn<t>:
Illnd, qnod rectissinie et valde salubiiter credit (Victor, indicari
aninias, cnm de corporibns exierint, anteqnani veniant ad illud
iudiciiun, (Hio eas oportet iani redditis corporibns indicari
hoc itane landein ipse nesciebas? Qnis ad versus Evang-eliuni tanta
mentis obstinatione o])snrdnit, nt in illo paupeie, qni post mortem
ablatus est in sinnm Abraliae et in illo divite, cnius in int'erno
ciuciatns exponitur, ista non andiat vel aiidita nun credat? De
anini. et eins oii^^'. 1. 2 n. 8. 'JJiit beiii bl. 5liignftin ftimint bie loeitany
groOtc yJc'ebr^al)! ber 1)1. ^nitcr iiberein;
3. a n ^^ b e r b e ft ii n b i g e n \? c ^ r e b e r .Si i r d) e. "Ter ^M ö m i f d) e
^a ted)i^>mn^> unterfd)eibet genau ba^o befonbere Ci5erid)t uon bein allgemeinen:
Primum est, cum nnnsquisque nostrum migrat e vita ; nam statim
§ 222. 2)a§ befonberc ©erid^t. 813
ad Dei tribuiial sistitur ibiqiie de omiiibus iustissima quaestio
habetur, qiiaecunqne aiit egerit aut dixeiit aut cogitarit iimquam.
Atque hoc privatum iudiciuui vocatur. P. 1 c. 8 q. 3. dbeiifo
Icl)ren alle uou bcr Ä'irdjc gcbraud)tcii Uuterrid)t^obiid)cr eiiifad)f)in aU
im^mcifclljiiftc iIBal)rl)cit bac* bejonbcre (^Vn-iibt, iine c<$ feit iinbeuflic^en Seiten
iiotorifd) nüöemeiiier fati)üliid)er (Glaube ift. Qnbircft ift biefe gnige
Don ber ^ird)e cntfdjiebcu burd) il)rc Öel)roiiefpriid)e über gegfciier, ^iuimel
uub ."pöKe, bic mv unten iel)en merben.
5(um. ©euHiTe ^^(u«?brüctc in (iturgiidjeii QicOctcn, bcfonbcvg im Offertoriunt ber -^^88.
missa pro defuiietis. \vu: ne tradas cas in iiianiis iiiiniici, neiiiie obliviscaris .^'V*^'*^'*}"^'^'/^^'^
in tincni ; ne poenas inferni sustineat ; nici-t-atur evadert^ indiciuni nltionis; no i!e,L^tIJ'vi. (tviät
absorbeat ras tavtarus finb lein ^^Ivi^nnicnt bafüv, i>a^ c§ fonfcit^ einen 5(nffd)nb be^5 ,^»t U'ugnon
(«crirf)te^^ gibt ober eine (Gefahr für bov S^-)eit. 3)ieie ^hbibvücte evfläven fid) uoKfüiumen, H"i)'^^iiH'n.
tuenn man bebenft, ^aB im 'I^otenofficium bie gan.^e lH'l)ie luim 'Xobe nnb ber (^migfeit
nnb i>al)n- luie bcu5 jüngfte (SH-iid)t and) bcr bem befonberen (Sxnic^te ooran^geljenbe Xoi)
nnb ÜobCiofampf in ben (itnrgifd)en (Gebeten jnni '^InSbrncf fommt;
4. (1 n c> ber ein ni ii t i i^ c u Ö e b v c ber 2^ b »•' ^^ l ^^ 9 <-' n J
5. a n ^o f 0 1 c) e n b c ni k o n c\ r n e u 5 i-j r n n b e. "^a mit bem Xobc -'^«'•';
bcr Status viae |'i1)liefu, ift e? autjemeffen, ba^ and) fofovt über hiv::'' in ^^'?Sm-n^''
biefeni ^nftanbc enuorbenc ^erbienft ober yjtifnnn-bienft bav Urteil gefällt '^'"'rf)*'?-
Uiirb. 1)aj3 bie 2eele ,yi biefer |]eit mit bem ?eibe nid)t ocrbnnben ift,
mad)t hiK-^ biefem Urteil oorancHjeljenbe (skn-icbt nid)t nniuöglid), ^nmal ba
bie (£cele mit il)rem freien Tillen bic Url)eberin jener ^^Ifte ift, über uietd)c
ba^' ^crid)t ftattfinbet. ;Hnd) bac allgemeine (^kricbt l)inbert feine^^iuego ba^o ,
befonbere. T^ay 5>crbiiltniv beibcr yi einanber ertliirt bcr 1)1. Xl)omaci in
folgenber '-llunfe: Quilihet lionio est, singularis quaedam persona et
est pars totius ^^eneiis huuiaiii ; unde et duplex ei iudicinni del)etur:
unum siug"ulare , quod de eo fiet ])Ost mortem, quaiido recipiet
iuxta ea, quae in corpore «.jessit, quamvis uou totaliter, quia non
quoad corpus, sed quoad auiniam tautuni; aliud iudiciuui debet
esse de eo, secuudum quod est pars totius liumaui <>vueris.
S. Th. Suppl. q. 88 a. 1 ad 1.
III. 'iinici bic Uiiiftanbc bec^ bcfonberen tsHn-id)lev im einzelnen
betrifft, fo ift bifi'über mebcr in ben Cncllen bcv (*>Uanbeny genügenb
tiarer 5Inffd)luf5 entbnltcn, nod) bat bie ^iirdie iid) anvgcfprod)cn. 'äib:^
t^cologifd)en (^h-ünben laffen fid) folgcnbe ^JJtcinnngcn anfftelleii, U)eld)e uou
ben !Il)Cologen gemöl)nlid) nerteibigt uicrben.
1. 1)a^^ bcfonbcrc (^erid)t finbet ftatt im erften iDi'omcnte ber ^ -'hm..
notlftänbiiien 3d]cibiing bcr 3eele luun l'eibe : nid)t frül)er, meil bann bcr (si7>vui)t SJ^^^^^^^^
Status viae nod) nid)t oollenbet, nid)t fpiiter, u>cil in statu termiui and) TÖJJf ,',',;{, af
bic @ntid)eibung eingetreten nnb für einen ?(nfid)nb berfelbcn ober einen instanti ftatt.
^D^ittct^nftanb fein tl)eologifd)er uub fein oernünftiger (S^runb ;n finben ift.
2. Ta^o befonbere Werid)t gefd)iet)t in instanti, bnrd) eine fofortige
Dffcnbarnng bc6 (Mennffcnc^^nftanbeo nnb beingcnuig ber 3'dcilnng ber
Vergeltung. 5lV'nn baber ba^^ (Merid)t aly eine Cs3erid)tc^oerl)anblnng ge]d)ilbert
loirb, fo loirb eben hiht^, ma« in instanti fid) ooll,5iel)t, aK> ein in ocr*
fd)iebcncn 9J?omenten ocrlaufenbcr '^^iro^cfl für nnfer Teufen nnb nnfcre
^inbilbnngc^fraft bargcftellt. ^ l>i*»i.
gragt man, mie e^5 fid) mit ben üon ben 2:oten (grmedten innbält, \o nimmt nuin ,s5aTrt)/''unb^"bio
entlueber an, ha^ in bicfen fällen megen ber uon (^ütt be|d)(onenen 'il'ieberevmednng lum hm loten
haß ©eridit nnb ber status terniini fn^H'^^nbiert mnrben, moranf nmndje 3:i)eu!ogcn bie ^-noectte.
814 1. 2)te bcfonbere 35ot(eubung.
©tcUcn puella ihnnnit {Mafth. 9,24) iinb Lazarus ihtnnif {Joann. 11, 11) bcjietjen,
ober bau bii' au fcniu'cftcn (i5evccl)tcii in j^ratia fonfiviiiiovt iuaven.
^V^cnii etcibcnbc i()v ®cvid)t funb t()(itcu, |o (icfcljnl) bioe> nitiucbev burd) eine
iuitiivlii1)c 5(1)1111111] ober eine proplietifrfje Offenbarung, ^e^ogleirijen luar e<§ mir
mielatorifrf), luenn e^ ^äl(e gegeben l)aben [oü, in bcneu 5(bgcftorbeiic i()r CMerid)t al§
eben oor fid) gebenb inrfünbeten. ©elbftnerflänblidj fönnen berartige biftorifdje ^1uui)rid)ten
feinen bogiiiatifd)cn 'ii>ert nnb @influf^ in 9(nfprud) nel)nien.
3. Ob Csit)ii|"tiho nur aUo (^ott mib nermögc ber ^Hppropviatiou ober
S'^ 'bä" rttc^ lU'ciild) biuo bcfoiiberc ©cridjt l)iilt, ift eine üiet iimftritteiie i^n'^QC.
^''''"^;;',j;.|;';''''^'' 'I)er l)l. l:i)oiiia^o id)eiiit fld) tili iiie()rereii 3teücn unter 53ernfnng anf bcn
1)1. ^Hnnnftin für bie erftere ^^(n|id)t aiiv,;niprcd)cii. gür Icl^tcrc ^^Infidjt, für
bic iuol)l and) bic gröjlcre ^Hn,;a()l ber neneren !Xl)eoloiicn eintritt, bernft
man fid) bcfonber^o baranf, '^<\\\ 9d)rift, ^^rabition nnb Üljeotogcn (£I)riftn^
pure et sinipliciter a(^> ^)Jid)ter be5eid)nen. ^^Ulein ^kv^ ift eben bie S^'agc,
ob biefe "?(nvfpriid)e nid)t an<ofd)lieJ3nd) uon beni legten 6krid)tc gelten, ^llv
eine ©diuucricifeit gegen bie Ic^Uere 'JJieinnng mirb befonber^? angcfnl)rt, baf3
\>([^^ befonbere (Merid)t and) oor ber ^JJicnidjUunbnng (S()riftt beftiinbig ftatt
gefnnben, loe^balb loenigftenc^ für bic iiord)riftlid)c |]cit eine 5(nc^nabme
gcinad)t u^erben niüffe.
^_ -'l;';'- . 4. ^Hnf bie Tsrnge, um bac^ (^kn-id)t ftattfinbet, ift bic gröfUe ^jal)! ber
bevVi/liiuiuc^^^ ber lUiciniing: iiüe im lUiomente, fo and) am Orte be-o
u 0 n e n b e t e n T o b e «?. Qebenfalho fpred)cn überunegenbc (S^rünbc bagegen,
\>([^ bie vgeelc im .v^innnel ober in ber .Völle ober im gegfener gerid)tet
mirb; benn bic Übertragnug ber 2eele an biefe Orte get)ört bereite -;nr
i^oll^iebniig be^o Urteit^o. 5(nd) ift nid)t an\nnel)men, baf3 (£l)riftn^o feiner
llJienfd)l)eit nad) ,>n jeber ^ecle, bie geriditet luirb, berabfteigt. Ob nnb
luie bie 3eetc (A'l)riftnm im befonbercn (^n'rid)te fie{)t, ift gleid)fal(o beftritten.
Jolgt man ber 'JJieinnng, ^a^ h(\z-' (ik'ridt einfad) bnrd) bie @rlend)tnng
bev (^HMoiffcuv, uerbnnben mit ber '^n^ll^iebnng ber Strafe gcfd)iel)t, fo faden
alle biefe Jyragen lucg.
^ -«'•"• 8 dl 0 l i 0 n 1 . Tie 2 beologen pflegen fünf ^l n f c n 1 1) a 1 1 ei o r t e
iiaiti^oiu- bov ber abgefdjicbcnen 3eelcn, rccepUtcula aimnaium , ^n nnterfd)eiben,
1. bcn limhus patrum ober bie 33orl)öne, b. l). bcn Ort, an
belli bic u 0 1 1 1 0 m in e n rein e n Seele n beo ^^Uten Xeftainente^o bic
C£*rlöiimg enrartcten, obne bie fie ^nr ':}lnid)annng (Mottcv nid)t eingel)en
tonnten. Tic (i'^-ifteii,^ be»? liinbus patruin bic^ ^nr .v>iinmelfabrt C£l)rifti
ift bie ^^oramofc^nng be^o "Tognuiv oom descensus Christi ad inferos
(II. 1150 ff.) nnb uiirb and) niivbrndlid) in ber l)eiligcn (Sd)rift gelcl)rt.
^^gl. Luc. 16, 22 \ Hehr. 9, 8; 1 Petr. :i, 19 sq. n.' f. m.
3)er linibus patruni Uiirb and) situts Abra/ntc genannt, ba er ber C rt ber
i)inbe nnb be-o ^-rieben^ uuir, uuibreub i()in ber 'Jcanie iuf'rri jiifoiiiuU, infofern er
ein Ort ber © c l) n [ n d) t nnb ber 'i^erbannnng nnb bat)er ber Xraiicr U)ar. ®e!Sho(b
fonnte "i^al^h flagen : Descendani ;id tilimn meum lugens in infcriium. den. 'dl/df).
Aarane- erflärt e^ fid) and), baf? im llJeuen Xeftament nnb im fird)nd)en 3prad)gebrand)
nnninebr ber '^In^brud s'nius Altruhn*' uon bem .^inunel gebrandjt mirb, aber niemabS
bie '-i^e.^^eid^nnng infcri;
2. bell limhiis puerorum, b. l). bcn 51nfeiitl)alt^ort ber in ber @rb=
fünbe ftcrbenben Äi'iiiber. ^gl. u. 802 ff.;
.'). hiV$ 2^1 iryatori Hm ober Sc gf euer. ^gl. ii. 2588 ff.;
4. bic .^ölle. ^Ngl. n. 250:i ff.;
5. bcn |)immel. ingl. n. 2571 ff.
§ 222. 3)a§ bcfonbcrc ©ertc^t, 815
2)en ©i-uub biejer fünffachen Unterfc^eibnng gibt ber [)I. 2;f)oma§ mit ein-
fachen äi^orten an: Aiiima .... post mortem vel est in statu recipiendi finale
praemium, vel est in statu, quo impeditur ab illo. Si autem est in statu recipiendi
finalem retributiouem, hoc est dupliciter: vel quantum ad bonum, et sie est
paradisus, vel quantum ad malum, et sie ratione actualis culpae est internus,
ratione autem original is est limbus puerorum. Si vero est in statu, quo impeditur
a finali retributione consequenda, vel hoc est propter defectum personae, et sie
est purgatorium, in quo detinentur animae, ue statim praemium consequantur,
propter peccata, quae commiserunt; vel propter defectum naturae, et sie est
limbus patrum, in (juo detinebantur patres a consecntione gloriae propter reatum
humanae naturae, qui nondum poterat expiari. S, Th. Suppl. q. 69 a. 7.
@d}oHoii IL Über btc Qcit beö (gintritte^ bcr visio
beatifica ift folgcubey ^ii bcmcrfeu.
1. ^ie Ijiirctifiijcu S^iliaftcii, fpätcr e;aUnu, Siit^cr iinb eine grof^c ^. 2195
3a^t älterer luib neuerer protcftami|ii}er Xljeologen lehrten, bic Seelen ^'JaSe^'jS"
ber |)eitigcn gelo.nöteii erft am jüiigften ^ane jiir ^nfd)aiimig ^ottevJ'^^.^'jlJj.^:^^!'^^^^^^^^
5(ud) niiijt lueiiige ilniter uub Ätrd)cnfii)riftftellci' traten für btefen Qrrtiim visS beatiticvi
ein ober becjünftigtcu beiiielbcu burdj imflare Sußcrmigcn.
2((Iein bie grof>e 'JJ^eljr^al)! ber ^liter unb barimter aiid) bicjeuigen,
mUi)c an niaiid)eu SteUeii ber gegenteiligen X^(n[id)t ba^ !:IÖort reben, fpred}en
fid) mit nbcrmiegenber Vlntoritiit für bic [0 fortige visio beatifica an^^
>Dal)er l)at man aitd) uielfad) üerfndjt, bie entgcgen[tel)enben Stellen nid)t
üon ber Seligfeit f d) ( e d) 1 1) i n , fonbern üon ber i^ 0 He n b u n g bcrfetben
am jüngften Xagc 5U interpretieren. Je^^JÜi^'^'^ iiber ftelit bie 5:i)atiad)e
feft, ba^ nid)t jene iDicinnng, fonbern bie Über^engnng, baj3 bie .Sjeiligen
nnmittelbar nadi it)rcm Xobe ^nr ^^tnjdjannng (Lottes gelangen, ber in ber
^l^ird)e feftftel)enbe erlaube ift.
^ei ben fd)i6matifd)en Ö>h-ied)en fd)eint feit "iM)otinv bie entgegen^ ^. ■•^^'j'i
ftel)enbc yj^Munng feljr uicle xHnl)anger gcl)abt ,^u l)aben. Qn bcm Union^ '
betrete be^5 ^ton^^ilci nou S^i^ven^ beif^t ec^ barnm: Credinius illoriim h''^ i^""^'"'-
animas, qui post bai)tisma susceptuni nullam omnino peccati macu-
lam incurrerunt, illas etiani animas, quae post contractaui peccati
maculaui sunt i)urg-atae, in coelum mox recipi et intueri
clare ipsuni Deum unum et trinum, sicuti est.
211^0 ^ol)ann XXII. in einer ^>rebigt bie tbeologifdie Dieinnng anf= ^ -^i'»"-. .
ftellte, bail bie Seelen ber (5^ered)ten nnmittelbar nad) bem Xobe nur hk ^''''mirVi/
oerflärtc beilige i1Jienfd)bcit (i^rifti uub erft am jüngften Xuge Q>ktt fd)auten, ^'"'•^i^'"»-
faub er allgemeinen ^UMberfprud). "Tiefe ^^-^ebauptnug ftcllte ber ^^apft jebod)
nur a{§ Xbeologe auf, gab niemalc^ bierüber eine (£mtfd)eibnng ex cathedra,
lüie er felbft nuh bie ^jsarifcr Uniuerfitiit miebevbolt bezeugen, nnb befnunte,
une !^euebtft XII. nnb ;)ioei ^eitgenoffeu erfliiren, auf feinem Sterbebette
bie maorc l'el)re.
3)aö :Jvol)ann XXII. nie feine fivd)(id)c 'Autorität für biefe iÜ^Munno, eiufebte, i]o!')t
üln-ipen^J fdjcin ^nv Ö^enüge barauö lieviior, baf? fein i)?adjfo((]er ^^'enebift XII. Dnrd) bie
^tünftitntion Bc/Ku/ictu.s JJtus iloBo) bie entc3ei]etiftel)enbe ^v?e()re üt)ue meitere^ aLi('t<»ritate
apostolica befiuierte: Definimus, quod animae sanctorum omnium ac
puerorum, .... cum fuerint baptizati, ante usum liberi arbitrii de( edentium,
mox post mortem suani vident divinam essentiam visione intuitiva et
etiam faciali. nulla mediante creatura in ratione obiecti visi se habente, sed
divina essentia immediate se nude, clare et ajicrte eis ostendeiite, quodque sie
videntes eadem divina essentia i»erfruuntur, necnon quod ex tali visiune et
fruitione .... sunt vere beatae et liabent vitam et re(|uiem aeternam
ac quod visio huiusmodi divinae essentiae ciusfiue fiuitio actus fidei et spei
4»einricf>'§uppert, ifompenbium ber lofliiiatif. II. 2. ^^
lii- fi1)iviim«
tiiri)cii (yvii'riini
816 1. 2)ic Iicfonbcvc 'i>oncnbun(j.
in eis evacuaiit . . . quodque, postquam inclioata tiierit vel crit talis iiituitiva
HC facialis visio et fniitio in iisdem, eadein visiu dt fiuitio sine aliqua inter-
cisioue seil evacuatione praedictae visioiiis et fruitioiiis eontinuata e\titit et
(•(»iitinualiitiir ns(jue ad tiiiale iiKliciiiiii er ex tiinc iis(|ue in s('mi»itenniin.
^^^011 5Bcncbift XI F. an unir iiiifcr 1>oi]nia bic öffciitlicljc iiub a\\c\(^
meine ?cl)rc bei* vSiIrdjc, fouüc aller fpätereii Xljeolooeu ol)iie ^^(iiouaI)iiie.
2. Ter 3Uiucif> iiiifercc^ T^o(]inac< crcjibt fiii), abQcfel)cn uoii bciu,
unif^ über bie ^ontroucrfe inib fn'il)or über bic ©^-.fteii;, beo befoubercii
(^\erid)te^o ocfncjt mürbe,
,^j^^^,i'';ij^^^. a. aii^^ ber l)eiliQen '3i-{)rift. IMe legten blieben QcUi J^^cifeii
Sdlvift ifi)vt_ti-n iiii;,meibeutig barniif I)iii, baf^ bie 3iiiu)er balb, alfo nad) i()rem 5:obe, 511
hitTSv"vi'si!. CSbriftii^ fommen niib OHitt fdiaiicu merben. ^l'eiiii Cil)ri[(ii^5 faftt: Pater,
'"'='"^'*''^ qiios dedisti milii, volo nt ul)i 0^0 sinn et illi sint mecnm, ut
videaiit claritatem nieani ^Joann, 17, lU), fo iann bie^ bod) offenbar
nnr non ber .N^">errtid}feit C£l)riflt nnb ^^mar uon ber i]öttlid)en ucrftanben
luerben. '^al)er and) ber 'Bniifd) be^ "iHpoftel^o : ^Filii vivei'e (liristns est
et inori Incrnni. (j)nod si vivere in canie liic milii fnictns opeiis
est, et qnid elifi'ain ifiiioro. Coaictor anteni e diiobus: desiderinni
liabens dissolvi et esse cum (Jlii'isto, innlto niaois nieljns ; ])eimanere
antem in rarne necessarinin ])r()pter vos. Pfiil. 1, 21 sqq. .V»icrl)er
iieljören and) bic ^i'orte be^^ niinilidicn Vlpoflclv: Scinms enim, qnoniam
si terrestris doinus nostra linins liabitationis dissolvatnr, quod
aediticationeni ex Deo liabemns, domnni ncn mannfactam, aeternani
in coelis. 2 Cor, 5, 1. ^fönnen bicfc ^lUnte uon ber ?Uifcrftel)nni] be^>
Veibec^ nerftanben merben, fo ift im foUicnben nniere Vel)re flar anoei'-IP^"'-'^^"!)'^^^ •
Andeiites ifritnr sein})er, scientes qnoniam dum snnins in coi-pore,
peregrinamnr a Domino (per fidem enim ambnlanins, et non per
speciem^ : andeinns antem et bonam volnntateni liabemns niagis
])ei'egrinaii a corj)ore et i)i-aesentes esse ad Dominum . 2 Gor.
f), (j sqq. .Sjier nerfiinbet ber Vlpoftel bcftimmt, \>(\\\ mit bem irbifd)en
Veben bic ^]eit enbet, luo mir, fern oon (^)ott nnb in ber grembe, i()n nnr
une in einem Spiegel fd)anen, baA ab:r jcnfeitc> fofort bic g5ttlid)C
'^(nid)annni'| bei^innt, uüc benn überl)aiiVt im 9cenen ^^eftamcnte bae irbifd)C
IV'ben, in bem mir (^)ott nid)t )d)anen, einfad) bem anberen Xfeben, luo unr
03ott fd)aucn, nnb mo iiiitl)in (Mlanbe nnb .S^*)offnniii] anfl)örcn loerbcn, cnt-'
(^egcngcfteüt mirb.
So er)d)cinen nnd) in ber ^.Hpotalnpfc bie .v>ei(igcn, befonbcrc^ bic
ilJiartl)rer, überall alci inn' bem 1()rone C^ottec> ftel)enb : Stantes ante
tlironum et in conspectu Afrni, amicti stolis albis .... Sunt ante
tlironum Dei et serviunt ei die ac nocte. Apoc. 1, 9. 15. '^^X. (\\\^)
bie Sd)riftfiel(en n. 2487 ;
,. „:';'•' ..^ b. an ^5 ben l) (. !:lM'itern, bie, mie id)on ermiüint, in it)rer 93M)r^
VMitcv id)vt bon^vit)l nberad, mo \\: ciuv bem a(lcicmcineii tatl)oIi|d)en iBcmunticm iprcd)en,
initT d^'m-rin- 1^ T^ogma (e()ren. So l)cijit ec^ beim 1)1. (i l) pr i a n : Quanta est
<^uauiu< b.r dignitas et quanta secuiitas .... claudere in momento oculo>,
quibus liomines videbantur et nuindus, et aperire eosdem statini,
ut Dens videatur et C-lnistus. Exliort. ad martyr. Ter l)(. C^h- ccjo'r
uon ^la^ian^^ fngt oon feinem gi'^'Jui^c ^^^ifilii'^^/ berfelbe ftel)c je|3t oor
bem !Il)ronc O»)ottco inib bringe bort bav Dpfer bar, bac^ bic '^^riefter nnb
(Miänbigcn Ijicniebcn feierten (Orat. 20). Gh-cgor oon i^tl)ffa aber
Mivriic
§ 222. 3)ae> 6c[onbeve @eiirf)t. 817
fagt in feiner :^cid)enrcbc auf *^3nlrf)crta, fic fei ,„I)tnübcrcjcnommcu Hon ctnent
9?eid) im anbcrc. Wie fii)ön bn'o ^lugc, ba^o @ott anjd)auct ! rem ivbifd)cu
55obeu ift bic ^^flnn^c eiitriffcii, um im *»]sartibicfc uncbcr eiiu}epf(au,U ,^ii
ipcvbeii." ^ierl)er gel)öreii and) bie inclcn ?(nc^fprüd)c bor initcr, (£l)riftn^o
()abc in feiner |)iminelfa()rt bie Seelen ber ^M'iter mit fiel) in bic l)iiumtifd)e
,^err(id)!eit genommen;
c. an§ beni in ber Liturgie fid) an^ofprcd)cnben all gemeinen nnb
öffentlid)en (^lanbcn ber ^ird)e nnb ber (£()riften()eit ;
d. a n ^ f 0 I g e n b e n rationes theologieae.
OL. 9}iit bem Xobc ift ber Status viae uoUcnbet; aber uieber in ber ^, -n■o^^i un>
il^ernuiift, nod) im @(anben ift ein (^nnmb ^n finbcn, uie!?I)alb nid)t ^o()nbc'J'iratus viai«
nnb Strafe, foiucit fold)ec^ möglid), alfo oorliiitfig b(og ber (Seele nad), Jij;,..'"\'j|;,*.^Jr^;|:
fofort eintreten fodten. Qa ^'^ if^ ^'^i ilMberfprnd) mit ber d)riftlid)en -c^)^"^. ''^■^'';,^!''^';.,,'^"*^,j""'
aniler bem Jegfcncr nod) einen anbcren Ort a(c> 3^^^M"d)en^nftanb ;^UMfd)en
bem Status viae nnb bem statiis tennini an,^nnel)men. Qft aber bic Seele
in bcn status termini eingetreten, fo ift fie and) an bem ^\dt angelangt,
baC^ fie üerbicnt l)at. Sicut in corporibus est gravitas vel levitas,
qua feruntur ad suum locnm, qui est finis niotus ipsoiuni, ila
etiam est in animabns nieritnm vel denieritum, quibns pervt'ninnt
auimae ad piaemiuni vel ad poenani, qnae sunt tines actionnni
ipsaruni. Unde sicut coipus per gravitatem vel levitateni statini
fertur in locum suum, nisi proliibeatui-, ita aniniae solnto vinculo
carnis .... statim piaemiuni conse([Uuntui- vel poeiuini, nisi aliqnid
impediat; sicut interdum impcdit coiisecutionem [uaeniii veiiiale
peccatum, quod prius purgari oportet. S. Tli. Snppl. q. ()9 a. 2.
^cr 1)1. !Il)oma^i fügt nod) bei, bic-j bc^^cugtcn Sd)rift nnb il)ätcr, fo ba^
cö t)iiretifd) fei, ba-o 6^cgentei( ,^it bebanpten.
[1 @^5 ift cbenfouienig ein (^rnnb iiorl)anbcn, mcoliatb hzw. Seelen . -''^<'<-.
menigfteiho bic V(n)d)aninig norentl)aÜen bleiben follte, iiad)be!u Cil)ri)tn^o ben (^SrS''li
.Öinimel eröffnet l)at. foitiinr vuniim
Y. i^on einigen ;HuHernngen abgc|e()en, fiub alle ^H'itcr niib 'Il)eologen "':'yy'H" ^^t
über ben fofortigen (Eintritt ber .^^ölleuftrafcn einuerftanben ; U)enii aber bie vwTwx
<Strafgcred)tigteit nid)t -^ögert, uue follte bann bic lol)ni:nbc (^5ered)tigteit mii) ''•^'*'.''*"'^"i»^--'-
bie göttlid)e !2iebc Siegern?
0. "^^ie iiiefentlid]e Strafe be^> gcgfcnerc^ bcftel)t in bem 5tnyfd)ln|l ^ -'•">"-'•
Don ber göttüd)en ^.nnfd)annng ; nad) jener lUicinnng aber mürbe bic gaii.^ 'Süil'nu.c"^
reinen Seelen ba^o fclbc öoc^ treffen. ''aü'ilJ nu^rn'
£. T)ie 5lird)c feiert ben lobcvtag ber .peiligen alc^ grenbcntag nnb ;';!!fi'^*" ^''"
aly ^ag ü)re^5 ciuigen ^rinmpl)c^^; fie crii>ei|t tl)nen eine 56ercl)rnnn, bic i'.atiiica.
mit ber (Glorie menigfteiio in ^^erbin^llng ftcl)t, nnb mie fic mebcr ben
armen Seelen im gegfener erunefen luirb, nod) im 5(lten Xeftamente ben
Unitern ,yi teil marb.
3)05 9h-ininieiit, St)vtftn§ fei iiir'cv 'iHubilö; fciiic ©ecic abcv fei in bic UntenDclt
l)inal)(]efticc]cn iinb cvft nad) ber ^(iifcrflcbung in ben .s'^iiiiniel eini]e(]iini]en, ift ol)ne allen
2i?crt, ßl)riftn^ ift nänilid) in bie llnteiinelt hinnbcjeftieiien, nid)t nin nn^^ boit, unc bie>?
noin |)ininiel gcfai]t ift, ^Anilinnrnjen jn bereiten, fonbcrn nni bic Seelen ber '^^äter jn
crlijfen.
5i>*
818 1. 2)ic bcfonbere «oacnbung.
§ 223. ^ie .§üUe.
5iBi](. O ^ lu a l b , ö^^djatologic e. 57 ff.
(iTiftenfbn-.fxmo ^- ® -' 9 ^ ^^ ^ ^ i ^i <^ $ «^ 1. 1 <^ ^ ^' ^)' ^'^^^'^^^ ^vt, UH bciii Mc abocfoücHCii
nacfr^ri)vift^ul^ C^iigel nub bic iiii ©tnnbe bcr Uiiquabe ftcrbciibcn lüccnfiiicii ciuiqc etrofcn
crlcibcii. ^ic|cr (M l a ii b c n i<]a^ ergibt iu1)
1. auc^ bcr l) eil igen Schrift. XaC^ 5Utc Üeitaiucut be^cirljiict
ben 5(iifeiitl)aUc>ürt bcr 2iiiibcr und) Mcfcm i\'beii al6 einen Ort bcr ginftcrnic^
Xrancr, <Si1)niad}, bcr Cnalen, luo bcr ^ilMinn nicljt ftirbt nnb ba? Jener nid)t
crliirf)t {Juä. 16, 21 ; Job 10, 21 ; Sap, 4, IV); J6\ 33, 14; 66, 24). ^^(nd) bibo
9^cue 2;eftanicnt fprid)t I)iiuiin uon bem ciuigen gcuer, beni S'^^H^-'i'ofen, mo
.Spenlen nnb ä^ilmefniridicn ift [Matth. 5, 22] 10, 28; 13, 42; 25, 41;
Marc. 9,43; Luc. 16, 2cS n. f. \\\). Tic (i^-iften^ bcr .v>bllc ift übrigen^
in ber bciligcn 2d)rift fo tUir ancnjciprocbcn, \>(\\] nur bcr Unglaube bicfelbc
lengncn fann ;
2. an^ ben 1)1. ^v'i r c r n. Ne quis forte idem dicat, quod ii,
qui existimantnr pliilosoplii, stiepitus iiiaues esse ac terricula,
quae de iniproborum in igiie aeterno crnciatibus dicimus, ac nostiam
eo spectare sententiam, nt virtutem liomines metu conducti colaiit,
iion propter ipsins pnlcliritudinem, iiec quia illis placet ; paiicis
respondebo, nisi ita i-es se liabL^at, vel Deuni non esse, vel, si sit,
nullam lioniinnin cnrani gereie, nee (inidi^nam esse virtutem et
Vitium, et inique a le^nm latoribns puniri^ qui praeclara instituta
transgrediuntur. Justin., A[»()l. 2 n. 9. '.>lnberc ^nitcrftellcn luerben mir
lucitcr nntcji fcbcn. !in-}l. und) I</)uit., Ad Eplies. n. 16; lre7i., Adv.
liaer. 1. 2 c. 2S] Aug., De civ. Dei 1. 21 c. 23;
3). a n V b c n l' c l) ran v l p r ii d) e n b e r >^ i r d) c . riv^^ % t ^ a n a ^
fianifdjc (^)lanbcnc>befcnntnic^ : ())ni bona egerunt, ibunt in vitam
aeternam, qui vero mala in ignen.i aeternum. Qnnoccn,^ III. lcl)rt:
Poena oiiginalis peccati est carentia visionis Dei, actualis vero
poena peccati est gehennae perpetnae ('rnciatus. I^ne^ Äon^il uon
5loren5 aber ertlärt : Illorum autem animas, qui in actuali mortali
l)eccato vel solo oiiginali decednnt, niox in infernum descendere,
poenis tarnen disparibns puniendas. Decr. union. '-Ih^L and) bie
5?onftitution ::l^e u cb i f t^o XII. Boiedictus Dens {JJenHnger, Encli.
n. 456);
-'^)t' »^ . . 4. a n V b c r Ü b c r c i n ft i in ni n n g b c v 'JJi e n ( d) e n g c i d) l c d) t e ^>.
i^nU-^Iic'ftimini T^ic ©^'iftcn^ bcr .v>öllc ift bcni uicnid)lid)en '^^ciunfslfcin nnb (^knuiffcn
?tiVu-rt)t'^K^ l'^^ ^^^'f eingeprägt, bail man bicicn (^ilaubcueiai: bei allen ^UUfern aller
Reiten finbet, inib bcrjclbc ift im Ciljriftcntuui fo fcft bcgrünbct, hi\\] unter
allen 3rrlel)rcn, bic feit Qa^rbunberten in bcr Äirdjc aufgctaud)t finb, tanm
eine baran gebad)t l)at, ba^ "^aicin ber .pollc ,^n Icunncn. ^gl. iMiifcn,
'I)te ürabitionen bcc^ 'JJicnfdjcngefdilcditcv. 3. 410 ff.; Ä^ n a b cnba n er ,
Tac> ^^engni^o bec^ 'I)icufd]cugcfd)lcd)tv für bie Unftcrbiidjfeit ber 2cele;
^ -'•■'"•^ 5. a n c> bcr !:!.^er nunf t, (^nUt ift nncnblid) l) eilig nnb nnifs
.s>iiiic ai>> ^^Mv bal)cr bic ^nnbe l)a]]cn; er l)a)Uc aber bic csiiubc nidjt iinb unirc nid)t
luinfiuiaDiDrit. {^{^\\^^^ jueuu cr bic nnbuBfertig ftcrbcnbcn 3iinbcr nidjt beftraftc. "^k
nncnblid)c 'ii.' c i c^ l) c it bci^ C^cfel^gcbcrv ftraft bic Übertreter feiner (Mefc^e;
ba bicfe Strafe icl)r btiufig in bicfcm "Öcben nid)t erfolgt, nuig fic ben
Ungel)orfamen im ^enjettc> ^n teil mcrbcn. llnb mo bliebe bic (^ cr c d) t i g=
£vt bei- ööKo.
§ 223. ®ic .^ößc. 819
feit (^ottcf^ mcnn c§ feine |)ö((c giibc, ha ^icnictcn foüicle ©iinbcn
niidcftinft bleiben? Hinc miilti, qiü peccaveriint, abierunt impiine ;
multi, qui cum viitute vixeraiit, tum demum abierunt, cum sexcentas
subiissent calamitates. Ergo si iustus Dens, ubinam bis quidem
praemia, Ulis vero supplicia tribuet, si non est gehenna? Chrysost,
Tn Ep. ad Phil. Hom. (; n. 6. 35oI. .S'. Thom., C. gent. 1. 3 c. 141.
9(uiu. 5?c,^ügtirf) bci3 Ortcg ^cr ^öUc t)nbcn bio !J()coIoi3cu ücvfdjiobcne 2)?cinuuflcn ,-,,;*''"'"';
ou^gcfprodjat. Ta^5 f)ebrnifd)c 'A'ort Srf)eoI, b. (i. bic Untennctt übevf)nupt, bejeirfjiict
einen itn te vir b if rf)e n Crt. Xaß bie \-)ö((e ein [olrf]cr Ort ift, luivb an nielen ©tcticn
Der heiligen £rf)rift angeboutet, \. t^. Xuin. 16, 31; Kevins. 24, 45; Jfdtth. 12, 40;
KplK's. 4, 9; AjH/c. .5, 3 n. f. \v., unb ift bic geiri3(inlid)e 3}Jcinung bcr 35äter unb
ijfieologen. ?liit 9iod)t f)ält bcr b(. S b ri) f o fto ni u ^^ biefe 5^'"Ö*-' fi^^* b(ot3en ^^ortiiit3
iinb erninbnt: Ne quucraiiuis. ubi sit gehenna, sed quomodo eani effuj^^iamus. In
Epist. ad Kom. Hom. 31 n. 5.
11. 5^1 33c;^nc5 auf bie 51 r t unb ^ii' e i [ e , [omie bie 3 d) w e v e bcr
.*pü(lenftrnfen [tnb folgenbe ^^snnfte yi bead)ten.
1. "^ic (leilige Bdjviit unb bie ^nitcr fd)ilbevn bicfclben fo, bnil fie ., ^^'^^^|;
n((e diiilen bicfc^o l'cben« an 3d)uiere unb gnvditbarfeit übertreffen. ' '4^ie ^WiilMäci) '^
.•pöKe mirb niinilid) in ber boiligen Sdirirt be^^eidinct a(? locus tormentorum 2®*jtut„7.vN
iLtfc. 16, 28), o-elienna ignis {Mcdffi. ^^, 22-, caminus ignis {Matth.him'<}Mm,\mvi
13, 42\ stagnum ignis {Apor. 19, 20 , toneiis sulpburis ds. 30, 33), '" •^'''**
ignis inextingnibilis, nbi vermis eorum non moritur et ignis noii
extingnitnr Marc. 9, 42 sq.\ supplicium aeteriinm [Matth. 25, 4()),
tenebrae exteriores; ibi erit fletus et Stridor deiitium f Matth. 8, 12),
stagnum ardens igne et sulpbnie, qudd es mors secunda ^Aj)oc. 21, 8).
^n ntcid)er ^ii'etfe befdireiben bie 1)1. ^^dter bie ©trafen ber .s>ül(e abo ha^
fd)reif(id)fte, uuvo bor nienjd)lid)e (^nift 511 benfen oerniai].
2. 97ii{)erbin nntcr[d)eibet man nad) ber beilitjen ©d)rift nnb ben
'-iMitern bie poena damni unb bie poena seoisas.
a. rie poena daDini, bie 3trafe be^o il^ e r l n ftc^o , entfpringt aihi 250«.^
bcm (^k'banfen an ben '-In-rdift bec^ bbd)ftcn (S)iitcc>. I^ie i^erbannnten fct)cn ^dUmT;''
fid) niiinlid) für eiing an^oQeidjloffen tum ber ^Infdjannni] (3^0ite^o, bic U\t^ iijirtsSnV;
cin.vnc nnb l)öd)ftc (Mut für bic ncrnünftigcn ^Ireatnren ift; ferner finb fie iinc 2rf)tuciT.'
an^>nefd)loffen oon ber OkMiieiiifdiaft ber ©luiel nnb .?)ei(io|cn, bie im .l^imincl
trinmpbieren, nnb enb(id) beraubt jcbcr .poffnnnq eine^o (Srfat^e^ für biefen
5>erlnft.
T)ie poena damni ift f(ar an^oiieiprod)en in ben ^Borten bcio 9?id)ter^^ :
discedite a me, maledicti. Matth. 25, 41. JVcrncr be,^ic()en fid) auf
biefe Strafe folqenbe Steden : Nesci*» vos. Matth. 25, 12; Nescio vos,
unde sitis; discedite a nie omnes operarii iniquitatis. Luc. 13,27;
An nescitis, (jnia iniqni rt^gnuni Dei non possidebunt? 1 Coi\ (>, 9;
Qui poenas dabunt in interitu aeternas a facie Domini et a gloria
virtutis eius. 2 Thess. 1, 9.
%{{U '-iMiter nnb ^beoloqen ftiinmen barin überein, ha^^ bcr ^k'rtnft
©ottc^, ba^o ^^{neqeid)(offeniein non feiner ^Mnidianunq ber ()5d)ftc ©djiner^
in ber .J)öl(e nnb bcr 65ipfel bcr ^]>cin, hk .v>ö((e in bcr ^'ük ift. ©erabc
bicfc^o 93eunir5tietn, ciuiq anjlcr (^3ott nnb bamit anger adem ÖJntcn nnb
innert)alb attcr Übet fein 511 muffen, nnb -;iuar auc^ eigener Sdinlb, mng in
bcr Xf)at bic ecete auf fd)redlid)e "iikife qnäkn.
b. 'I>ie poena sensus, bic Strafe bcr ©inpfinbnng, bcfte()t in 2.^09.
ben inneren nnb änj3eren Onatcn, ipctdjc bie il^erbainmtcn ^u erkiben Ijaben. \'euS.'"'
820 1. 2)ic licfonbcvc 33onfnbung.
(Sic mx'b ond) pofitiDc Strafe ncnonnt, iucit fic mirf) pofitioein (^öttlicficm
(^k'fcl^c iHn-I)ännt luirb, mäljrcnb bic poeiia dainiii eine untiirgcnuiße S^oU^e
bcr !Iübfiinbc ift. Poeiia sensus ober Ijcif^t fie, lueil fic fiinitiii)cn
®d)iiiev5 I)erüorriift mib befonbev^, meU ibre Urfiui)e ein finnföKiiier
(^)egcnftanb ift. ^-linn-in nnn niil)erl)in bicfc Strafe bcfte()t, lüflt fid) mit
(^cUiif3()eit nid)t beftinnnen, h([ bic Offenbarnnn nid)t fo fc^r bic ^Jintur
bcr Strafen, alc> uiclnief)r bcrcn C^h-ößc an^^^nbrücfcn bcj^iuctft, inbcni fie
^nr i^kfdireibnnc^ berfetbcn a((cc> anfül)rt, iraö uon 3}?enfd)cn nnr ircienbiuie
Sd) reift id)c^^ nnb Sdjnier^lidjce crbad)t uierbcn !ann. Unter bcn Strafen
bcr Sinne Uierbcn befonberc> l)cniorc^e()oben ba^ ^ener, bcr ^Bnrni bc^^
(^etuiffcn^^ bic ?^inftcrni§ nnb bic ®cfcllfd)aft bcr ^erbannnten. 5hb^gc^
fprod)cn finben iinr bicfctbcn in bcn oben (n. 2503) angcfül)rten Stellen bcr
I)cilii^cn Sd)rift.
^^^]''l^^^ (''. "^ie boppcitc Strafe bcr Snnbc cntfprid)t bcni boppcltcn (5()araftcr
2fv.rfo'-'t«oU't' jcber ^obfiinbc: bic poena <laiiini bcr aversio a Deo, bic poena
''VjJJ-jJ^i;,!^'"^ seusus bcr conversio ad creatniam. In peccato duo sunt, quoiiim
ununi est aversio ab inconinmtabili bono, quod est infinituni, unde
ex liac parte peccatuni est intinitum; aliud, quod est in peccato,
est inordinata conversio ad commutabile l)onum, et ex liac parte
peccatuni est tiuituni Kx parte ip:itur aversionis resp(»ndet
peccato poena damni. quae etiaui est intinita .... ex parte autem
inordinatae conversiunis respondet ei poena sensus, quae etiaui
est finita. S. Th. 1. 2 q. 87 a. 4. ilsgl. S. c. ^ent. 1. 3 c. 144 sq.
-:^-'ii- 8. Unter bcn Strafen bcr Sinne nimmt ba^$ j^cner bic erfte ^tcUe
,v:Viil'cnonuc., ein. .*picr crl)cbt fid) nnn bic 5\n-agc, ob biefc!?^ 5\'cncr ein uurflidic^^,
rüuK- "'■ .ul-llnL c i n ^' 11 1 1 i d) e ^ nnb m a t c r i c ( ( c ^^ Jener , ignis verus et projn'ius,
i-onumiiiis. ober nnr ein ^^ilb be^5 ()cftigftcn Sdimcrjc^ ift, ignis metaphoricus.
a. Drincnec^, (ialiun, "^tmbrofiuö (Sa ttiar inn ^o n. a.
faf^ten ba«? J-cner bcr s;)ö{k aU5 bi(blid)c 33c,^ cid) nnnc^ be^' großen
Sdimcr;cc^ nnb inc^bcfonbcrc bcr (^cmiffen^oqual bcr ^^erbannnten auf. Tic
sententia cuuununis bac^cc^cn oerfteI)t unter bem .V)öllcnfcncr ein mir!-
I i d) e c^ Jyencr. Tic .s^ird)c l)(\t fid) über bicfc ?^raflc nid)t au^^()cjprod)cn;
aber bic sententia communis ift fo fcft in ba^o gläubige ^>cmnf;tfcin bc§
^H)(fcci übergegangen, baf^ ct^ temcriir märe, bic gegentedige 5(nfid)t ,^n
ocrteibigcn, bic non bcn Tl)co(ogcn aU error ober a\§> errori proxima
be5cid)net mirb.
,^. ,^?';- ^ b. Taj3 biv^^ y^cner bcr .V)ül(c ein mabrc-? nnb eigentlid)cö
Diuiifrtini ^^ciuvc' ^'cuer ijt, iiurb b e iiu c f e n
"'^'^' Jiivi'ft •'^^'" ^" ^^ " ^' ^^^' I) c i ( i g e n S d) r i f t , meldic fe^r l)änfig oom J^- c n e r
bcr .^')bne rebct, ot)nc in irgenb einer 'il^cifc an^^tbeutcn, biefer 5In<3brmf fei
m etapt) or if d) ,^n ocrftel)en. Ta aber and) ein ,^mingcnbcr ^rnnb ,vir
bi(b(id)en 5(noIegnng nid)t oorliegt, fo ift bicfc ^C5eid)nnng bcr ,t')ö(lcngnal
sensu proprio ^n ertlärcn. ('»^erabc.^n entfd)eibcnb finb aber bic il^orte be^>
^)iid)tcrfprnd)ev : Discedite a me, maledicti, in ignem aeternum, qui
paratus est diabolo et ang-elis eius. Matth. 25, 41. @in ^)iid)tcr
bebicnt fiel) im Urtci(fprnd) aber nid)t metapf)oriid)cr 5(n^brücfc, fonbern
jcbc^'^ '^l'ort bc^o Urtcitio nui|l im cigentnd)cn Sinne ocrftanben merben.
Tac> 5vener tann f)icr um fo meniger als Ö5emiffen^oqnal ober 55er,^mciftnng
anfgefaßt merben, aIC> bic 5lnc>brüdc discedite nnb qui paratus est
diaholo et angelis eius bei biefer Interpretation ganj finnto^ mären.
§ 223. 2){e .^öHc. 821
^ür bic lii(b(irf)c (5vf(änut(] bc5 Jvciicr^ bernft man firf) auf Marc. 9, 43: Ubi
vermis eonini iiou iiioritur et innis noii exstingiiitnr. Veruiis, [o tnirb avi^umcuticvt,
ift c\(\v\\i im l)i(bli(f)cu Sinne ,^n Ocvftc{)cn nnb bcmnarf) audj i,u-nis. ?llfcrbin(]^3 bc^cirfjnct
vermis motopfuniftf) bic (iW-miffcn^iinal ; aber fiijon nm bc^miHcn bavf i«ni"s nid)t ancf)
in Oifb(irf)cm ©innc c\\§ (Momiffcn^ninal intcr|jvcticrt mcrbm, ha [onft eine c^an,5 unbe-'
nviinbete STnntoIonii* lun-löne. ^tOn^'f^'b*^» ^^on ben uielen '']? a vül ( c ( ft eil c n, an
benen ig-nis im eiiientlirf)cn Sinne aiifflefafU mcrben mn{3, ergibt fiel) bie .^ahfofigfeit ber
iV'f|nevifrf)en ^Interpretation ancf) au§ bcm .^onte^'te: Ire in oehehnam, iu ig-neni
inextini^uiltilcm. ubi. vermis fonon won moritnr et iirn'*s non exstinguitur. Vermis
nnb ig-nis merbcn bicv nenan an^ocinanbcrflebaiten. _;Ter ill'nrm erfrfjeint al5 etmaǤ hcn
i^frbammten. :3nner(iif)e^% mäl)renb biV$ ^-ener eiuub? ^tufuntidje^, beu ^^(nfent()a{t^5ort (ubi)
ber[c(ben ift ;
[1 rtii^o beit f)(. ^Mitcrii. '^icfclbcn bc^ciiljucii buio gciicr bcr ,f)ö((c»'irfi^^"'-J^«ti"^"
a(v ein nni()rc^ mib ciociittirfjc^o JV'-'iicr iinb ücrijlcidjcn c§ iincbcr()ü(t mit
bcm irbi[if)cu ^-eucr, mit bcm S'Ciier über ©oboma mib (^omorr()a, mit bcm
J^eucr bcr fcucrfpcicnbeu 33erne u. [. m. (Jincii fe()r anÄfüf)rlicI)cii ^■^eiiu^o
(111^^ beiriMitcnt [. ,lhitf)onf 1S78. II 2. 4S() ff. .sSier i^uiiiat c?, bic
iii^ortc be^o l](. (5pf)vem an,;nfiil)rcii, in bciicu er bic Untcrfdjicbe be^3
irbifrf)cu iiiib l]ölliid)cii J^ciier^o fd)öit .vifammeiifnf^t: Debeiit oiiiiies fateri
et credere, saeciili videlicet illiiis ig-iiem lioc iiostro loi!p:e esse
atrociorem. Naiii ut iste maxime etf'icax sit, iiitet taiiien et spleiidet;
ille vero, cuin velienieiitissiuie ferveat et aeeiiinie inat, liorrendis
tanieii iiivohitiir teiiel)ris et nocteni att'ert teterrinuini. Jste obvium
mitriineiituni iisqiie eo depascitiir, doiiec absiiinpseiit ; si quid
auleiu coiitrariuin iiiciderit, exstinguitur, cessat et evanescit. Contra
ille ignis nunquani restingueiidus non absuuiit, quos torquet niiseros;
nee enim absinnere iussus est sed tantum urere ae tor([Uere. I<>nis
iste eoquit ('il)os et esui aptos reddit et algoreni expellit. Ille
suis fjannnis piaeter tenebras etiani dentiuiu stridoreni niiscet,
sontes tenebrosus depascitur, depo|)ulalur, desolat atque torquet,
ut expers lucis sie ctiam finis. Scriptum est eniui igneni fore
sempiternum. Serm. exeg. Ed. syria(^ latin. II p. ^554;
Y. nHC> bcm 5?ou[cu^:^ bcr Tt)Co(üqeu. Oerta et catholica iuud tnt
sententia est, ig-nem mterni verum ac proprium ignem corporeum
esse; liic est communis consensus scliolasticorum omnium, imo est
communis sensus Kcclesiae et catliolicoium. Suare^, De Angel is
1.8 c. 12. 'I^nticr mürbe aud) lum bcr *>!> ön i t entia r ic auf bie ?(u frage :
An poenitentes, ([ui in inferno solum ignem metaphoricum, non
autem realem agnoscunt, absolvendi siut, am 30. 9(pri( 1890 bic
?(iitmort qcgcbcu: Huiusmodi poenitentes diligenter instruendos esse
et pertinaces non esse absolvendos.
c. 7^'ra(]t mau aber, lu i c pure (^3eiftcr nub abcjcfdiiebeuc ©celcu aud)
matcricKc? ^ener (eibeu, fo bciicgucu mir ncr|d)icbeneu ^^(utmorteu.
a. '^ic Xt)omiftcu ftcllcu ,^uucid)ft feft, ba^ bie gefaKcueu (Sugel, ^^i-'^-
uue ami) bie abiieid)tcbeucu ^^celeu uui)t lu ^llUMfe ber ilorpcr, al|o aber mc
uid)t fiun(id) (eiben. Ta biefelbcu uändid) ^mar virtualiter, in feiner -v^'J^Ji^S^^^^^^^
^l^cife aber actualiter fcufitiu fiub, föuueu fic oom Steuer nur (cibcn iu %nm^i.
il)rcr (Srfcuntuiv nnb iu i()rem älMUcn. ^ag aber ein ©eift bnrif) .^vörper^
tirf)e^^ afficiert mirb, ift offenbar nidit an fid), fonbern nur infoferu möglid),
([{§> er mit einem ,s?örpcr in 3?crbinbunt3 nnb in i^ereinionnn tritt. S^^un ift
e^i aber cinbcnt, bafj bic inn-binbung bc<?' i'cibe;o mit ber 3ee(c, mic fie im
9!)?cnfd)cu ftattfinbet, uidjt bie einzig möglidjc, fonbern baf3 eine foldjc 33cr=
822 1. !2)ic Iicfoubcrc 53oncnbunc].
binbiinn niid) in anbcrcr 2Bcifc iiiöiilirf) ift, niiiulid) fo, baß bcr (^cift ,^it
einer förperlidien (Sp()ärc in einem befonberen ^er()ä(tni^> fte^t nnb nn einen
törperlidien Ort gebnnbcn ift. Dicenduni, qnod corpus in s])iritnni
naturaliter agere nou potest, nee ei aliqno modo obesse vel ipsnm
giavare, nisi secundum quöd aliquo modo corpori nnitnr . . . Spiritus
autem corpori unitur dupliciter : uno modo ut forma materiae, ut
ex eis fiat unum simpliciter, et sie Spiritus unitur corpori et vivi-
fieat corpus et a corpore aliqualiter aggravatur; sie autem spiritus
hominis vel daemonis igni corporeo non unitur; alio modo sieut
movens mobili, vel sicut locatum loco eo modo, quo incorporalia
sunt in loco, et secundum hoc spiritus incorporei creati loco
definiuntur, ita in uno loco existentes quod non in alio. S. Th. Suppl.
q. 70 a. 3.
^'«i, vifbiÄ^nhi^ "^'^^ ^"^^ ^^^* ^^'^^^^^ beftelit (\V]o und) ben ^I}oniiften für bie (Seelen
Mioiv mui) Den boriu, biif^ fic iu bcui Orte ber 33erbnnnnni^^ nnb beut ^ener nid)t bIo|l
^iXnSin^^^^^ fonbcrn baran c^ebnnbcn nnb in \fy\\ f e |"t gel]n It cn fiiib nnb firf)
nid)t oon ibni lueiibeqcben tonnen, uni ioId}ec> nn nnb für fid) in beni
natihiid)en ^^erniinicn bec^ C'kMfte^^ liegt. 3ie finb alfo in bem feurigen
(^Wf iin guic^. Quamvis autem res corporea ex sua natura habeat,
quod s])iritum incoij)orenm loco definiat, non tamen ex sua natura
habet quod s])iritum incurporeum loco detlnitnm detineat, ut ita
alligetnr illi loco, quod ad alia divertere non possit; cum spiritus
non Sit ita in loco natnialitei-, quod loco subdatur. Sed hoc
superadditur igni corporeo, in quantum instrnmentum est
divinae institiae vindicantis, quod sie detinet spiritum ; et ita
efficitur ei poonalis. retardans eum ab executione propriae
voluntatis, ne scilicet possit operari ubi vult, secundum quod
vult. L. c.
^ "•^^•^- |j. 'ilhiberc bernorrngcnbe ^Ibeotogen, ipie S o t o, X c ( e t n ^^ , V^ c f j i n ^^
vdfiilo übcv''i?u-Ui)rcn, bivo ^cncr bcr .v^bllc beiuirfe in ben «Seelen ber Sl^erbninnitcn bnrd)
^??^\'lkKa^^^^^^^ ^*^' '^ll(niad)t GUittc^^ ben niinilidieu Sd)nier,^, ben e^> in ber mit beut l^'ibc
ocrbnnbenen Seele bewirft. Si ignis naturaliter per suum calorem
potost at'fligere spiritnm hominis mediante corpore, cur idem ignis
ut instrnmentum Dei non ])oterit affligere eundem spiritum sine
ullo coii)ore medio? Corj)us enim solum se habet ut medinm. j)er
quod immediate calor spiritui applicatur, ut eins praesentia vi
sentiendi perci})iatni'. Dens autem non eget aliquo medio, sed facile
omnem medii effectum et defectum supplere potest. Lessitis, De
perfect. div. 1. 13 c. 30.
-p^\ 4. Obqteid) ba<?^ l'o^^ nller ^>erbnniniten bac> fdiredtidifte nnb bic Strafe
(^hn^^• bcv berielben bic rnraitbarfte i)t, |o gibt ee^ bom u c r i d) ic b e n c © tu fen
viniiiiitiafon. jj ^ j^ (Sh* 0 b e bcr Strafen, ent[prcd)enb ber iierfd)icbenen 5^oe^f)eit nnb
Sd)u(b. '^ieÄ irirb flar anc^geiprod)cn in ber bcitigen Sdirift: Dens
jeddet unicuique secundum opera eins. I\om. 2, 6. Tolerabilius
erit terrae Sodomorum et Gomorrhaeorum in die iudieii quam illi
civitati. Matth, 10, 15. 33gr. Matth. 11, 20 sqq.; Lue. 12, 48;
Apor. 18, 6 n. f. lu. So forbert c§ and) bie götttidjc Ö^e r ed)ti g f e i f,
baf3 bic Strafe im red)ten ^4.Hn1)äItni^o ,^nr Sii)nlb ftel)t. ili3ic fönnte einen,
ber megen ber einen ober anberen Tobfünbe in bcr *pö((e ift, gan^ biefclbc
Strafe treffen, lüie ben gri3)lten il^ erbred] er ? 1^aI)er Ijabcn aud) bic ^(
§ 223. 3)ie ^ottc. 823
i^öter bic .<pöücnftrafen immer fo aufgefaßt. Siciit in domo Patris
niaiisiones multae sunt pro diversitate virtutis, sie damnatos diverso
supidicio g-ehennae ignibus subicit disparitas criminis. Gregor. M.,
Mor. 1. 9 c. 47. Sicut in hoc mundo sub uno sole multi existunt
nee tamen eiusdem solis ardorem aequaliter sentiunt, quia alius
plus aestuat et alius minus: ita illie in uno igne non unus est
modus ineendii, quia quod hie diversitas eorporum, hoc illic agit
diversitas meritorum. Gregor. M., Dial. 1. 4 c. 43.
5. '^ie Strafe ber ^Nerbammteu ift ti über nuc) ^4o^>. So mgt c^^ ^i,.f4uen)tvafcn
bic ()cilige Sd)rift, md} ire(d)er bcm "l^raffcr ein ^^iMiffertropfcu ncruicigcrt ~ ' "'mit'
U)irb iLuc. 16, 24). ^ic^5 mar ba()cr aiid) bie 9emö()n(id)c M)yc ber ^'"^^'^■""'^''^''''•
3:;()eo(o9eu. @^^ ergibt fid) anci) aib$ ber D^atur ber Sad)e; beuu ba bie
Sd)u(b ber i^erbammteu biefelbe bleibt, fo bleiben and) bic Strafeu mib
Sdimcr^en biefetbeu. Über bic 5(ufid)t eiu^ctuer; bie Cualen ber ^-iHubammteu
mürben ,^umcilcu burd) bie (^cbctt ber (^Mäubigcu gcliubevt, urteilt ber 1)1.
!Il)ouiag fel)r fd)arf : Est praedieta opiuio praesumptuosa, utpote
sanctorum dictis contraria et vana, nulla auctoritate fulta et
nihilominus irrationalis. In 4 dist. 45 q. 1.
© d) 0 1 i 0 u. Qu i^e^ng an] bcu il^ e r ft a u b iinb il.^ i 1 1 c u ber
il^erbaiuuiteu ift ,^u bead)teu :
1. ^er 5.Hn-ftaub ber ^H-rbanuuteu ift ncrfiuftert, ba er obue jebe übcr^ t-""^'.^.-
uatiu1id)e ©rleudituug ift; iufolge ber ^-Innfcbitbcit bcv ^^.'illcnc^ ift aud) ibr ^ov'ATt^mnmtni.
uatürlidjc^^ ©rfeuueu getrübt.
'2. Ta' ^IMlle ber ^nn-baunntcu befit^ äU'ar bic iiatürlidic ^n-cil)cit, ift ^^,^.:k!j|,\, ^^.^.
aber iufolge fciucr !i^erfiod"tbcit moralifd) uufiibig, iiiittclft bevfclbcii ciucu ^jnibii^mmt.n.
uatürlid) guten ?lft ^u fet5eu. '^a bie ^Hn-bauimteu iebcr d^Swabi: bar fiub,
fanu imu einem überuatürlid) guteu %\t überbauet uid)t bic ^)icbc fein.
Sll^ciiu baber aucb alle 5lttc ber ^H'rbauiiiitcu Süubcn fiub, fo fiub fie bod)
uid)t bcuuTitorifd), ba uiit bcm Tobe ber v'"' '-Inn-bicuftc erforbcrlid)c
Status viae abgcfdiloffcu ift. ^-in^l. S. Tli. 8u]>pl. (j. IIH. In damnatis
potest duplex voluntas considcrari, scilicet voluntas deliberativa
et voluntas naturalis. Naturalis quideni non est eis ex ii)sis, sed
ex auetore naturae, qui in natuia haue iucliuatiouem posuit, quae
naturalis voluntas dieitur: uude cum natura in eis remaueat,
secundum hoc bona poterit in eis esse voluntas naturalis. Sed
voluntas deliberativa est eis vx seipsis, secunduui quod in i>otestate
eorum est inclinari per atl'ectuiu ad hoc vel illud, et talis vluntas
in eis est soluni mala; et hoc ideo, quia sunt perfeete aversi a
fine ultimo reetae voluntatis, nee aliqua vduntas potest esse bona
nisi per ordinem ad finem praedictum; uude etiam si aliquid bonuni
velint, non tamen bene bonum volunt illud, ut ex hoc voluntas
eorum bona dici possit. S. Thom., In 4 dist. 50 q. 2 a. 1.
III. Tic Strafen ber .f^öllc bamxw cm ig. Tiefer Snl,^ ift de fule. ^J^^,^
1 . (55 c l e u g u e t mürbe bicv Oou bcu O r i g c u i ft c u uub f r i ^?= j^m\m^i<n.
cilliauifteu, jur |]eit bcc> bl. :)luguftiuu<o non bcu fogcuauuteu miseri-t^^^^Tilm^''^
Cordes. i'utf)er lel)rte uod) bic (imigtcit ber .Soi^ücufirafeu, miibrcub bie
r a t i 0 u a n ft i f d) c u ^ r o t e ft a u t e u biefelbe oermarfcu. (35cmöbülid)
uel)meu bie Ö^eguer ber emigeu .Spölle wad) Drigcucio ciuc fri)lie|llid)c ilMcbcr*
l)erftel(uug aller Tiuge a\\, diroxaiaaTaai: twv. 7:avT0)v ; uur bie ^oc luiauer
bor s^iiKo in bn
DcililU'ii icl)vift.
824 1- 2)ic f)c[onbcro 5?o[(enbiinQ.
imb inaud)e Dha t ionaü ftcit tcljvcn mit ^^( ni obiu^o btc niiii()tii^)''' 53ei-^
nirijtmig bei* mit ^ünbcn nu'3 bicfcm 2dKn frbcibciiben (Bcclcn.
2. i^UliMcfcii unib bic ßmicjfcit bcv .^"^öKe
a. aii^o bor I)ei(igcH ®d)vift, in bcr fic fd)oii lum bcn
%^rlH1{)ctCH aiu?i^cfpiod)Cit UMib. Miilti de liis, qiii doiiniuiit in tei'rae
pnlvere, eviLiilal)nnt, alii in vitam aeternam et alii in opprobrinni;
nt videant seniper. Bav. 12, 2. 'l^c\\. Is. 33, 14; 34, 10; (K), 24,
Jerem. 17, 4; 51, 39; Sap.-i^l^). Wit' bcn ^^ro^otcn U\)vt ^o()annc<$
bcr Üiinfcr: Paleas coml)nret io^ni inexstinonil)ili. Matth. 3, 12;
urjl. Luc. 3, 17. (SI)riftn^o aber nennt in bciii Urteile, in bcm natnr=
(^cnu'ifi jcbcö ^lUnt in feiner cic^cntlidjen ^^n'bcntnnn cienommen lucrbcn nnif?,
bn^> Jyencr bcr .*oönc cun'i^: Discedite a me, maledicti, in ip:neni aeternnm.
Mdtth. 25, 41. ^IMc ,^^nr nod)nialicjen ^^cftiitiiinni^ ^n(\t ber .S^cilnnb l)in,\n :
Il)nnt lii in snpplicinni aeternnm, insti antem in vitam aeternam.
Matth. 25, 46. rreimnl uncbeibolt ^scfnc^ feicrlid) feine i'ebre uon bem
nnnnc^löfdilidicn <S'cner, nbi vermis eornm non moritnr et ipfnis non
extinonitnr. Murr. 9, 42 sqq. W\i il)rem yjcciftcr lcl)ren bie "iHpoftcl:
Poenas dalnint in interitn aeternas. 2 The.^s. 1, 9. Fnmns tor-
mentornm eornm Mscendet in saecnla siiecnlornm, nee liabent
reqniem (li(^ ac noete. Apor. 14, 11. |]n bead)ten ift befonber^^ nod),
hilf? niieberbolt bie Ci-uni^feit ber .s^öKe jener be^^ .S^inmic^o n^'lV'Ji'dicrc^cftcdt
unrb Matth. 25, 4() ; Joavh. )), :)(); I\öm. 6, 23\ ili^e ber l^ol)n cioit^
ift, fo ift ec^ bnl)er and) bie Strafe;
^ie^iuif'fiitbiv ^^' ^^^^^' ^^'^^ ^^^' -'i^l^^^'i^- ^^i 'l'ii^ fidem I)ei in mala doctrina
^>iMll• iicui) bni c()rnim])at, talis inqninatns t'actns in iaiiem inexstiiipfnibilem ihit.
''"'"" T(/)iat., Ad P4)lies. c. 16. '^^ei bcn nad)apoftolifd)en ^vitern tritt nnfer
(S)lanben!?fat5 innner fd)iirfcr beroor, tuenn and) einzelne, ,v ^^^- (^^rei^or uon
*iTit)ffa, im ^(nfd)fn)l an Orioene^? fid) nid)t torrett anc^briidten ober and)
irrten. Qnaliscnmine ])oena sif;iiiti(*ata sit nomine vermis atqne
ijrnis, certe si uon morietnr^ nee exstin<rnetnr, sine tine praedicta
est, nee alind ap^ebat prophela cnm lioc dicei'et, nisi ut eam sine
tine praedie<M'et. ÄHffust., Ad Oros. c. T). ^^(riviinentiercnb an^> ber
(^Uu^cniiben'teUnnq be^o emiiv^i Vobnc^o nnb bcr civicien 2trafc {Matth. 25, 46),
fd)reibt ber 1)1. 5( n ^n ft i nn ^o : Si ntrnnKine aeternnn), profecto ant
ntrnmqne cnm fine dintnrnnn) aut ntrnmcjne sine tine perpetnnm
debet intelli^ri , par pari enim relata sn)it. Hinc sup])lieinm
aeternnm, inde vita aeterna. Dicere antem, in lioc nno eodemqne
sensn vita aeterna sine fine erit, snpplicinm aeternnm finem liabebit,
mnltnm absnrdnm est. De civ. Dei 1. 21 c. 23. i^gl. oicle i^^iiter-'
ftcKcn im ^^atboHf a. a. C. S. 4S6 ff.;
^i/Su'Unt ^' '^'^'^ '^'^^' '^'^^^^''^ '^*''^* Mirdjc, irie biefelbc in bcn rsUanben<?==
ba- .Volk- luiiD befenntniffen nnb .^{on.ylien anf^^ nn^rcibenti^fte aiboC}efprod)en ift. '^a^o
''V>{'iniH'. '^'' ^f t ^) a n a f i a n i f d) e St)nibolnni befennt : Qni bona e^-ei-nnt, ibnnt in
vitam aeternam; (jni vero mala, in i^nem aeternnm. Ter ori(]enifti]d)c
^rrtnin nntrbe anf beni fünften aKi^enicinen ^ o n \ il u o n .S{ o n fta n ti n o \\z \
iKrnrtcdt: Si qnis dixei'it, temporalia esse daemoniornm impioi-nnnine
liominnm tormenta et finem babitiira atqne daemoiies et impios
lion)ines in priorem snnm statnm restitntnm iri (a-oy.aTaaTacjiv
Ysvsaibai oaijjiovcov xal aas^Swv avi)-pt07iü)v),[ anathema sit. T)aö Dicrtc
§ 223. 3)ie .^örtc. 825
Satcrnnfon^tl nbcr (cl)vt: Omnes cum suis propriis resur^ent
corporibus, quae nunc gestaut, ut recipiant secundum opera sua,
sive bona fuerint sive mala: illi cum diabolo poenam perpetuam,
et isti cum Christo gloriam sempiternam. Cap. Firmiter;
d. nu^> ber 33cvnnnf t. ^ie ^Bcrnnnft fami ader nid)! mir bart()iin, <i^xj'^'^,x^
btif^ bic ßuiicjfeit bcr ,*oö((enftrafc ntd)t lur nuuf tuubr {(^ ift, loiibern muut vuni^cv
and), baf^ [ie I)öd)ft angcmcffcu, ja notuuMibig ift. S^b'utillm
a. ^af^ bic ©iuigfcit bcr .^ö((c md)t n er nun f tun b r i g ift, crcjibt ^"""'
fid) Hör aHcnt an^o fobicubcn ©ruuiguncjcn.
aa. Sollte bic 53crnnnft bic ©Uiii^fcit bcr $)ö((e ([U \\)x tuibcr[prcd)cnb sj^,„„f£ .<,r,
bartl)un, fo miifUc fic bereu 90?ifnHn-I)ii(tni^5 ,sur ©ünbe nad)Uiei[en; ba,vi Vmft ^^^ibn-
aber niüf^tc fic bie 3d)U)erc bcr 3ünbc ciufc[)cn nub bce4)aUi m6.) bic @rößc.^:!K!t\ä?nuu•()•
bcr (hSmhz unb bic ^nteufitat ber ©rfeuntui^^ nub bc^3 5e^i((cn^, mit bcr bcr >^"i'>" f'^""'^'-
9[)(en)d) bicfclbc mit ^-üf^eu iictreteu I)at. Tic^o ift aber numöntid). "^^alicr
folgt hc[X([\\^> iubireft, baf^ bie (Suuijfeit ber .^"^öllc für bic i^ernnuft abfohlt
uniüibertccj(id) ift.
ßß. Ter (Sinuniub, bie ^ünbe a(^> im ^(iigenbtid oollbradit ftc()c 51H* ^j, /;^f^''f,j^j,,,.
©tüinfeit in feinem 5l>ert)iiltniv, cntl)ä(t bic ^-iHn-aiic^ietnnui, bafi bic •^^om- l^l^ oic
Taner ber Strafe ber Taner bcr iinf^cren Siinbentl)at entipredicn muffe. \?ini^c.'^
Tic^5 ift aber teincemcg^^ bcr J^-all. 9?id)t nad) bcr Taner ber 3ünbentl)at
Uiirb and) nom irbifd)en ^lidjtcr bie Taner bcr Strafe bcmeffcn, fonbern
nad) bcr 2d)mere bcr Süiibenfd)nlb. 'Jiiin ift aber bic bnrd) bic Süiibc
^ott ,vigcfiintc S^elcibiniinn ober bie Sünbenfd)nlb iincnblid) im ^^nn'nlcid) ;>ii
ber irgenb einem (^V'fd)öpf ;,ngcfiigten 3Vleibiiinnn, ba alle ben C^e|d)öpfen
.angefügten ^H'lcibigungen an '3d)nlb nicmalc^ einer Sünbc iilcid)fommen.
>\\\ ber in bicfcm Sinne nncnb(id)cn Siinbenfdmlb ftel)t aber eine nitenMid)e
Strafe in 33crl)ältni'?, b. (). eine Strafe, bic fein (5nbe l)at.
YY. (SSi^ii ift barml)cr,ug nnb I)at and) ben ^H'rbammtcn Hnif)renb ri.^uiii'ivit bn-
i()reö irbifd)en l^eben-5 oicle (^^naben ermiefen. ?lber bic 5^arnil)cr,vgfeit-^,^^^'^^^^^^^^^^^
verlangt nid)t, '^([V^ and) nod) nad) bem Xobe bem Sünber bie (Mnabe ber ^"(n-h.iuV: '
5kfcl)rnng gcfdicnft luerbc. Tic $^armljcr,^igtcit (^5ottc^o ift nämlid) nid)t
blinb nnb einfeitig, ionbern mirb geregelt bnrd) bie Sei^>l)cit, metdie bic
©migfeit ber .^'>öllenftrafc forbert. (£ine nnoingcidiränftc 5^arml)er,ugfeit uiärc
überbic^o eine beftänbige '^(nfforbcrniig ,yir Sünbe. ©ig unbcriprid)t and)
nid)t bem barmlier.^igen %oii, einen ^Ji'enfdicn ,^n crfd)affen, beffcn emige?^
^^crbcrben er ooran5fic()t, mic fd)on frül)er nad)geuHefen mürbe, '-l^gl. n.
1643 ff.
55. (^ott l)at in ha^ nienfd)lid)e ^cr,^ einen nnmiberftel)lid)en '^^"'^"H vi, c5"iSntbcv
nad) %\M gelegt. 5l^cnn biefer Trang nid)t befriebigt mirb, fo mibcripridit ^^^olu• uno m-v,
bic§ feineWeg^>^bcr 5Beic^lieit 0»U)ttc^^ mctdic oielmel)r bic 3^efricbignng in ' ''Sr'"''
bic Si)U^){ bec^ menfd)lid)en 2Billen« gelegt l)at. Sirb bie emige (^lüdfelig=
feit nicbt errcid)t, fo ift bie^ cinyg auf \>k 2d)nlb be^o ilWmfi-^cn ^nrücf=
5nfüf)ren.
££. ^^mecf ber Strafe ift nid]t blof3 bie ^^effernng be?> 33eftraften, fonft ,_ j-^^^^^^^^^^
fönnte ja aitd) ber mcltlidie 9^id)tcr niemab5 bic 3^obc^3ftrafe oerl]ängcn. |öüc,*^hV;\uH-ct
Oberfter |]mecf bcr Strafe ift oictmefir, 'i><\^:> ®ott biird) bie Sünbc , angefügte ''^•J,^,-!^^;.;^;^
Unrcd)t bnrd) Sül)nc nnb 0'Kmngtl)nnng mieber anf^^yigfcid)en. «onfii)on.
SS. '^^^\^) in bem giclc, 511 bem (S^ott ben il)(enfd)cn erfd)affen l)at,
fann ein Sibcrfprnd) gegen bic (Smigfeit bcr. .'pöUc nid)t gefitnben mcrbcn.
z IC (fiuiiift'it ^o
(C folflt IUI
biMii ':!H'vl)iilliiiv
fi'v ivM)ct)iii
Vi'lu'ii'? SU 111
Osiiiü-itv.
826 1. !5)ie bcfonbcrc 5?otTcnbiing.
ha bic ^^crr}crrlirf)nnn ^otkt^ pvininrcr, bic S3cfc(ignitg bcr (Jk'fif)öpfc fefuubärcr
^lücrf bcr Sd)öpf"nn ift. ^h](. n. 547 ff.
[1 (Stilen ftriftcH ^nMuci^o für bic (Siuigfcit bcr .sSötiniftrnfcii ncniiac]
bie ^Hn-miiift ,";umr iiiiijt 511 fü[)rcn ; inbc^^ laffcit fiii) eine ^)iei()e uoii
^on gr iteir^n ^'iiii^^^i^ K^^' luifer Toijina erbringen, luic bcnn and) .sS'-'i^cn,
5. ^i *i|3lato, für ba^^felbc eintraten.
y.oL. Solange ber ^I^?en]*rf) in ber Sünbe bleibt, geziemt e^5 firf), baf3
^HViirföiorauo er in ber Strafe uerbleibe. @r fann aber nad) feinem ?(nc>tritt an^^ bcr
3[^e(t innncr in ber Strafe bleiben, menn er innner in ber Sünbe bleiben
fann, nnb bie DJ(bglid)tcit bcc^ eiingen Sünbcn;^iiftanbe§ l)i"ingt Don ber Wöc\''
lid)fcit ab, ba^ ©ott beni Sünber bie GMiabc oerfagt, an^> biefein ^nftanbc
fid) jn erl)cben. ®ott fann bie« aber, iiieil e^o eben i}^mbc ift, nnb u)ci(
ber Sünber, ber bic bargebotene ©nabe in ber 5nr ^u^nül^nng anbcranniten
3cit fd)nöbe non fid) geftoncn, nerbient, bat! fic il)ni nad) biei'er >]c\t nid)t
Uicitcr angeboten luerbe. Qa, e^o ift im l)öd)ften ()h'(\hc angezeigt, baß (^ott
bicfc (^)nabe nid)t gibt. 65abc er fic, fo oerlbrc ba^^ irbiid)c lieben feine
f)ol)c ^-^ebentung. Taofelbe tragt ben (5l)arafter ber 53orbcreitnng anf bie
ßiuigfcit. ^il^irb aber and) nod) nad) bcm Tobe bie 05nabe ber ^kfcbrnng
ucrliebcn, fo fann jeber biefelbe anf bie ©migfcit oerfd)iebcn. ilWig er I)ier
leben, luic er uiiK, nnbefünnnert nm bic (Gebote ©ottcy nnb bcr iTird)e, fo
iinrb er im ^cnfeitv ^iinir Strafe jn eriinirtcn l)abcn, aber bod) cinft, non
ber (55nabe CS3ottc^> gerül)rt, ^n feinem Sd)öpfcr ;^nrüdfel)ren nnb beffen
befeligenber 5(nfd)aunni] fid) erfrcnen. Tic gan^^e (^nabenöfonomic bcf^ irbifd)cn
Vcbeno mare baber im mefentlid)en übcrflüffig, luenn and) nad) bcm Tobe
bcm Sii)iber nod) (Mnaben 5n teil unirben. Tav 'i^ er l)ä Itni^^ bct^
i r b i f d) e n l^ e b e n !? 5 n m ^ e n f e i t v uerlangt bcmnad) gcbieterifd), baf?
iiiie bcr ^^ibn, fo aud) bie Strafe nad) bcm Zobc ciing fei.
lif L^viiifni bn ?.^- '^^^' ^^^<^'''n"le (^5efet3gebcr nmfn*einen Okn'et^^cn eine binreid)enbc
,Wiiu- foint aiivSanftion geben, ©ine blon 5citjid)e Strafe aber iinire für ben finnlid)en,
uitdmTiIh^ bnrd) bie bi5fen Ceibenfd)aften jnr Übcrtretnng ber oon O^ort gefeilten Drb=
^limft'unr ^"^^'9 l)inneigenben 9J?cnfdien feine mirffame Satiftion. ftm bie 5(nbroI)nng
einer ctingcn Strafe fann ben 'JJicnfd)en uor ber Sünbe ^nrüdfd)recfcn nnb
-,n allen, felbft beroifdien Opfern anfporncn, )iield)e bie 5H'obad)tnng ber
fittlid)cn 5i'e(torbnnng forbert. 35?irb biefelbe, luie bie (Srfal)rnng um Icl}rt,
tro^ ber einigen Strafe l)anfig übertreten, fo iinire obnc |5^ncifcl eine mir
5eitlid)e Strafe oöUig anner ftanbc, fie anfrcd)t yi erbaltcn. rer menfd)^
lid)en '?iatnr gegenüber iimr uon feiten be^o nnenblid) meifen 6kfcl/geberc^,
bcr bic oon il)m gefel^Ue Crbnnng and) beobad)tet miffen inilL bie (Siuigfeit
bcr Strafe bal)cr nid)t bloil ange,u'igt, fonbern fogar notiuenbig.
T-ti'ISr'fnibcv ""• '"^'"'^^^' tiorbin gefagt nnir^e, ift bie 53eleibignng C^kitte^o in geunffer
A>oiic fiiiiV auo illHMfe ein nnenblid)e^^ ^>ergcl)en, ba^? bec>l)alb and) eine nncnMid)c
^'k^'iS^^^^ erbeifd)t. '^vHtenfin nnenblid) fann ein enblid)e^^ iv^efen nid)t
gei*traft irerben; bal)er muß fic lücnigftcib^^ c?:tcnfiii nnenblid) fein, b. 1).
ouig banern. Polest et alia ratio assignari, quare poena cnlpae
iiiortalis sit aeterna : quia per eam contra Deuni, qui est inlinitus,
peccatnr. Unde cum non possit esse infiiiita poena per intensionem,
(}uia creatura non est capax alicuius qualitatis infiiiitae, requiritur
2533. quod sit saltem duratione infinita. . S. Th. Siippl. q. 99 a. 1.
Die tsiuiflfeit ba- ^5, '4^nrd) bic fd)ircre Sünbe trennt fid) ber D.^tenfd) freinnllig' non
^Diatuibcv (3ott, ül)iie ba^ c^ in feiner 9Jiad)t ftel}t, bie gelöftc ^erbinbung iDieber
■lobfünbc.
§ 223. 2)ie ^ötle. 827
^crsiifteden. ^iird) bie ©üiibe tritt ber DJZcnfft) atfo tt)atfäd)l td; auf
HDig üon @ott gctreiuit fein; bicfem ^iiicn cntipvid)t btc ciingc
Strafe. Si obiciatur, quod quidam peccantes mortaliter propoiiuiit
vitani siiam in melius quaiidoque commutare, et ita seciuidiim hoc
non essent digni aeterno supplicio, iit videtur, dicendum est .... :
qui in peccatiim mortale labitur propria voluntate, se ponit in
statu, a quo erui non potest nisi divinitus adiutus ; unde ex hoc
ipso, quod vult peccare consequenter vult in peccato mauere
perpetuo Sicut si aliquis se in foveam proiceret, unde
exire non posset nisi adiutus, posset dici quod in aeternum ibi
mauere voluerit, quantumcunque aliud cogitaret. S. Th. Suppl.
q. 99 a. 1.
££. ^iuä^ bic ÜJi cn f d}uu r buntj unb ßrtöiuntj Uicijcn auf bie .^■'>3i..
C5u)igfcit ber .pöücnfirafeu l)in. Cbcr lonnie ct^ angezeigt ci-|d)ctncn, baß ^^LMu^^mb'b?'
ber Soliu (^ottcv lUicnjd) gcirorben unb am ^vveiiu- qcftorbcu ift, uhmui bor , ^JJ''»h()
yjfeu]d) nur omi einer Strafe 5U befreien mar, bie and) ol)ne ll'cen|d)mcrbnng (iviöiniui.
unb i^'eibcn be;? ^ül)nei? (Lottes? luniibergegangen unire? Unb unire eine
foldje (irlbfniig ber ^citliilien Strafe provortioniert? T)ie tjejanUe ,v>eil^^^
ötononiie C^kUtcc^ uuMdje auf ber abäqiiaten (^5cnnqtl)unng für bic 2ünbe
bnrd) bie (Srlöfung bcc> CMottnienfdjen bernl)t, unire bal)er nnuerftiinblid),
menn bie 2trafe für bie 3iinbc nid)t eiuig unire.
->. ^en nieifren (Sinuuinbcn, meldie gegen bie (Sunntcit ber .s^öüe
crI)oben Karben, ift in ben iHn-ftcl)cnbcn '?(nvfiil)rnnnen fd)on begegnet. .V)ier
feien nur nod) tiir,^ fotgcnbe eruni()iu.
a. In quo et his, qui in carcere eraut, spiritibus veniens i'm.>.
praedicavit, qui incieduli fuerant aliquaudo, quando exspectal)ant Jj.''|eiuSfnt
Dei patientiam in diebus Noe, cum fabricaretur arca. 1 Petr. 3, ^'^^'^-'
19 sq. "^araibo jd)eint ,^1 folgen, bac^ (i()riftii{^ bei feimnn desceiisus ad
inferos and) biejenigen befreite, iiield)e ungläubig uniren unb ob il)re^>
llngtaidicne ^nr .v>öllo oevbaiuiiit umrbcn. Tagegen ift ,;n beinerfeii.
a. Ter 5(poftelfiirft fagt uid)t, baf? jene and) int Unglauben 0 c r^
l)arrten bio ^uiu 5^obe luib baber aiul) ungläubig iu!? j5eufeit'o eingegangen
finb. ©''? täfU fid) aber gan^ uiol)l nnnebiucn, baf3 bie 2el)recfen bor Sintflut
gläubige unb buflfertige Ok'finnuug bcroorriefeu.
,j. iBilt man ainiel)men, ba|l bie „^^eilgeuoffen l^toec^ im Unglauben
betjarrten, fo l)ätte bie "i^rebigt be^o .porrn nur bie ^ebeutung bor ^^erfünbigung
\)c§ uotlbradjten (£'rIöfungc>ioeifec> ober and) bec> i-^erbammnug^öurteit^o.
?yvül)cve gvicd) if ri)c l^atn- ncrlot^cu fvcilid) ^ic '^n^tcl)vun(] ber ;V"itni'"o[[cu )}loc§
nuf bie :?lufuuit libvifti in ba- iHnliöllc. ^iibcc^ ift loit 5(iiiiiiftinit§ bicfc 2luna|Tiut(] in
bcv fiirdjc ftct-? 5iivi'uti]cunci'cu iiun-bcu.
b. Quem oportet quidem coelum suscipere usf^ue in tiim^xira -'ö.m
restitutionis oniniuiu y.-v/.y.-xi-x^toz -y.vTcov). Act. .), 21. £)er 1)1. bor ^hu mni)
'^]3ctrii^5 fprid)t l)ier oou ber (^rnenernug ber ii>elt bei ber ilMebcr fünft bec^ '^''- '•'' ^^■
.•pcrru 5nm ^ü3eUgerid)t. :I^gl. 2 Fetr. '■'>, 10 sqq. ; Eoni. 8, 19 sqq. ;
Aj^oc. 21, 1 sqq. Tan in biefe ^l^ieberl)erf(eilnng aller Tiuge, äTioz^iajTac;:;
Tcdcv-tov, bie iHn-bammten nid)t eingefd)loffen fein tonnen, ergibt fid), abge=
fel)en non allem aiiberen, baraucv baf3 ber Üiiel)ter atc>bauu ben Urteil^öi*
fprud) für bie (^-Rugfeit uertünbet {Matth. 25, 41).
c. C£'in,^elne ^äter, ;,. ^. (^3regor uon '3^1) ff a, .& i c r 0 n i) um ö ^cin.^S'l'Mitcv
n. a., leugnen bie (imigfeit ber .s^bllenftrafen., ^^tllerbiugc> fpred)en fid) <^ic= '1J[[^^,!;! ^2'
828 1. 2)ic bofonbcrc SPoKcnbmu].
fcUicH inniidjHinl iicc^cii bic (^ivic^fcit bcr iQöik aitc^ ; aber an anbcrcn ®tc((cn
treten fle uiicber ebcnfo eiit)d)tebeii für bie (viuic^teit ein. Übrigen^ eiitbel}reii
^^(uv|priid)e eiu.^eliicr 33iitcr jei^tidjer !^U)ueic^traft, lueim fic im '-liMberfpniii)
ftel)Cii mit bcv allgemeinen Mjvc bcv '-initer nnb bcr .^{'ird)e. U^gl.
n. 142.
§ 224. !I)ae^ Scfjfciicr.
5l^c](. Mdzzf'lhi^ De Den creante. Disp. 6 a. S sq.; OSluntb, @§ci)ntologic S. 81 ff.
i>r,:!s. T. ^^' gibt einen ^i e i n i g n n g C^ o v t , in bcm bie ©eclen bcrer,
fnui"'\v'X^^^^ ^^'^ '•'' 'Stanbe bcr (^^nabe geftorben, aber ncil) nidjt nolllommcn gereinigt
!ioiKubioK>> finb, ^^eitlid)C v^tnifcn Icibcn, beiun* fie in ben .^immct aufgenommen lucrbcn.
^ ''"'""■ 1 . Tiefet) T) o g m a luarb g c l c n g n c t anf^er non g n o ft i f d) e n
•heften uon ben 'i^etr n f i ancrn nnb .*penr i c iancr n, bcn 'Balbcn^
f e r n nnb % 1 b i g e n f e r n , fornie oon ben ^)i e f o r m a t o r c n. i^iinir bel)ielt
iMitl)er h([t-^ gegfencr anfang-? bei, neninivf eo aber balb, mie biec^ C£al u in
nnb ^'5^iung(i fofort getl)an batten. 1)ie ?l l tlnt l) er aner finb and) Ijeutc
nod) entfdjiebene (^kgner bev "^ognuv? iioni gegfener, iiniljrenb mand)e ^icu'
lntl)eraner fid) bemfclbcn nal)ern. iDcandje nebmen bie C£-jfiftcn5 bee;
^Keinignng-oortcc^ einfad)l)in an, ba bic meiften s^terbenben mol)l .yi gut für
bic .^')ölle, aber ^u fd)led)t für bcn ,^')innnel feien, ftellen aber bcn fati^^^
faftorifd)en Wxxi bcr (^trafen in ^Mbrebe nnb crbliden in benfelben nur eine
fittlid)c ^U^Itcnbiing bcr Seelen.
2. 3^ e UM e i e n mirb nnjer ^ogma
a. ([\\§> ber I) ei (igen (Sd)rift, nnb ^mar
^ _2bv.K^ a. bc^ 'Eilten !Ieftamente!c. Facta collatioiie [Judas] duodecim
forn-ri^^mirirSi! 1^^ diacliiiias ai'g'eiitl inisit Jei'osolyniam otleri pro peccatis
•'''^'" ^^'"'^""'"^- inortnonim saci'iticiuni, beiie et leligiose de resurrectioiie cogltaiis
üiisi eiiini eos qui ceciderant resurrecturos speraret, superfluum
videretur et vanum oraie pro mortuis); et quia considerabat, quod
lii, qni cum pietate doruiitiöueni acceperant, optimam haberent
rej)0sitam gratiani. Sancta ergo et salubris est cogitatio pro
detunctis exorare, ut a peccatis solvantur. 2 Macch. 12, 43 sqq.
"^Viad) bicfen 'iV^ortcn unircn ^nba? nnb bic ^Scinigen feft banon überzeugt,
baJ3 cc> im Qcnjcit!;^ einen Ort ber ^licinignng gibt, au^o bcm bie Seeleu
miebcr befreit merben, mo^n bie auf Cirben ^]nrüdgeblicbenen beitragen tonnen.
Triefe ^ra^'ic^ luirb bann nod) anc>brüdtid) gelobt. ^Hntjcr bicfcr ftajfifdjen
Stelle mcrbcn aud) nod) aubcrc Stellen angefnl)rt,menn fie and) geringere ^kmei^5=
traft bcfit^cn, alc> bie oben cnin'ibntc. So befonbcr^^ TohA, 18 : Paneni tuum et
viiuiin tuuni super sepulturam iusti constitue, et iioli ex eo manducare
et bibei'e cum peccatoribus. Ter geUHibnIid)eu nnb uioblbcgrünbeteu
Vtn^olegnng nad) ift bicr entmeber uon einem Spcifeopfcr bie 9?ebe ober oon
ber Sitte, bie ^Hrmen ^u bem Vcid)enmal)le cinjulabcu, bamit fie für bcn
^>erftorbencn beten, eine Sitte, bie and) ini^ (Sl)riftentnm übergegangen ift.
^^gl. and) Fs. (35, 12; Ecclus. 7, 37;
fj. bc>o 9U'Ucn Icftamenteö. Tic und)tig)"ten StcKcn finb folgcnbc :
^. J:^i«'. . aa. Matth. 12, 31 Icljrt (Sl)riftnc\ baf? bie Sünbe luiber ben Ijciligeu
bVl.iiJiiionH^ioS C^^cift lucber in bicfem, nod) in jenem ^eben nadjgclaffen mirb, UHirauc> nad)
''b^oö^^Mn^^ ^-li^ortfinne ber Stelle nnb bcr ^>übMetinng ber ^Miter folgt, bnfj ef> aud)
im anbcrcn lieben nod) eine ^Jiad)laffnug ber Süubeu gibt.
§ 224. 2)n§ ;;^coffucr. 829
ßß. Matth. 5, 25 sqq. crmal)ut bcr .'pcrr, man [olfe fidj mit feinem ^../g^jl^^-,,,
:il^iberfafl)rr niif bem ^il^ccje 511111 (Mcvirfjtc ncrölcid)en, bamit mau uifl)t in bcgc^i'siu-
bell Werfer ncHiorfen ipcvbc, aiiy bem man nid)t (jeraihofomiiic, bie> bcr leiste ^i^-;;;]/;Jf'^iy;fj,j
,*pcllcr be^iifjü fei. 5lud) bicfc Stelle mivb uoii ben '-iHitcni itnb 3:i)Cü(o9en "f-^ ;^'i'\^Hi^' fu
nKncmcin t)om gcgfciicv ucrftniibcn iinb l)at iiitr luitcr bicfcv ^nn-aiiö^ ^"" imU\m:
fe^mig il}rcn oollcii, bcr 'Bürbc iinb Xicfe bc^> '^l'ortc!^ (5^ottc§ entfprcdjcnbcn
(£iini. "^^icfe iK\\)t\\ Stellen mcrben uon bcn ^n'itcrn fcl)r Ijänfig noin geg=
fcner evflört, ,v 53. non Vlngnftinn^^ (De civ. Dei 1. 21 c. 24),
^regovin^^ (Dial. 1. 4 c. 39), .<picr oin)miic^ (In cap. 5 Mattli.)
n. f. m.
YY. 'Tic miditiqftc (Stelle ift folgeiibc : Si qiiis suporaedificat super 2042.
« , , 1 1 1 • 1 ^' T r- 1 Tor. ;{, 12 snq.
fuudamentum lioc auruui, aig'eutuui, laiiides pretiosos, ligiia, foenuui, mc ^uirtninfte
stJpulam, uniuscuiusque opus manifestum erit ; dies enim Doniini ^^-^"^^.[^'i.^"'
declarabit, quia in igue revelabitur, ei uniuscuiusque opus quäle (^vnönnm
sit, ii^mis probabit. 8i cuius opus manseiit, quod superaedificavit, '''*''''^''"
mei'cedem acciijiet. 8i cuius opus arseiit-, detvimeutum patietur,
ipse autem salvus erit, sie tarnen quasi per io*nem. 1 Cor. 3, 12 sqq.
Tiefe Stelle unirb noii ben lnteinifd}cn '-luitcvn ,>n S'loven^ i\U ein 53cmci<?
für bnf^ gegfoner im iilMberfpriid) mit bcn (^ried)en gcbrnnd)t. *i^^ad) bcr
rid)lig fdjcinenben ^Hiuölcgiing finb bicjcniiicn, meld)e auf bivo non bcn
Vlpoftcln gelegte giiiibomcnt nnfbancn, bic nad] il)ncn fommenbcn \icl)rer nnb
.S^^irten; i^on il)nen mirb gcfagt, bnfj fic tcilo gcbicgcueo yjtatcrinl, %o\\),
Silber nnb ©bclftein, teile* mertlofe Stoffe, ,s5^"*^(V •'Ö^ii ii^i"^ Stoppeln 5nm
$L^citerban nermcnben, irnci offenbar nur cinerfeit^> non guten iieljrcn nnb
äiV'rfen nnb anbererfeitv i'on fcl)lcrl)aften, iiienn and) nidjt gerabc^n l)ärctifd)en
nnb fd)luer füiibl)aften, ucrftanbcn mcrbcn fann. ^(kmn c« mm I)cifU:
Uniuscuiusque opus mauifestuni erit; dies enim Domini declarabit,
quia in igue revelabitur; et uniuscuiusque opus quäle sit, ig-nis
probabit, fo ift nad) bem ganzen Sprad)gebraud)c bcr l)ciligcn Sd)rift nnb
bem 3^1^)11^^*^ ^f^" ®tcll<-' ^•►'i' ^ies Domini bcr Xag be^^ (S5crid)tc^^ nnb ,5mar
•^iinäd)ft lool)! bcc> ^i^cltgcriditev. 9tad) bicfcr 5ln^dcgnng ift bann ^([^ gciier
h([t^ ignis conflationis am Cs5crid)tc>tago. 'iln-iin e^o baljcr meitcr l)eif5t: Si
cuius opus arserit, detrimentum patietur, ipse autem salvus erit,
sie tarnen quasi per ignem, fo ift jebcnfallci fooicl gcmif^, baf^ jene fcl)ler'
I)aftcn i^i)rer nnb .pirtcn bnrd) bac> Jnier be^^ (skn-id)tt^tagcö Qcftraft, bann
aber feiig merbcn „mic bnrd) Jv'^ii*^^"'.' U'oran^ unter allen Uinftiinben fid)
ergibt, bafs c;? im jenfcitigcn l'cben, bcfonbcrc^ beim ^-li>cltgerid)le, eine reinigenbe
nnb fiil)ncnbc Strafe gibt, nad) bereu V(bbiif3niig bie ^eftraften fclig mcrbcn.
'Die inciftcn ^Inelcger gel)en nod) meitcr, inbem fic bic 'ii>orte : Ipse
autem salvus erit, sie tarnen quasi per ignem mit inctcn ilHitern,
bcfonbcr!? ßi)prian, Origcnc^^, ',Hmbrofiiiv, ^lugnftinu^^ ©rcgor b. CMr., ein*
fad) ooni gcgfcncr ücrftcljcn, ba bcr 1)1. "iHUilibo l)icr in einer bei il)m fel)r
geiiiöl)nlid)cn ^i^cifc, nad)bem er uon bcr l'Jainifcftation bcr 3S>ertc beim
(^3crid;t^4agc nnb 00m '4>rüfen im gencr bc^3 (^criditco gcfprod)en, nebenbei
auf bic ^icinigniig beicr, bic biefclbcn '^l^erfe ücrridjtct, im ^Jicinignngc^icucr
nad) bem befonberen (^eridjte l)inircifc.
55. !5)ic [d)Uuorii]ftc ©tcHc 1 Cor. 15, 29: Quid iacieiit, (jui buptizaiitiir j)!«» lT)!.}.
luortuis? si omiiiiio iiioitiii iion rosur^nnt, ut, quid et l)ai>fizaiitur pro illisV Hjtptisim
Intbct ein ?tv(]uiiteut für biv? J^-ct^feiicr, luciiu l}icr t-ou ircjcnb einer ^um 9?iit5cn ber "i^er- ^""^ "»ortu
ftorbcnen uon ben l^'ebenben verrirfjteten .s^anblmuj blc>i){ebc ift, fei bie^ nun ein Cpfer
nii,'
830 1. S)ic bcfonbcrc SJoKenbung.
über 53iipiiicrf, ober fei e§ ber (Sinpfaufj bev XanU, inofür allerbingS ber 5Iu§bni(! Or.sp
TO)v vsxpo>v ie()v euticl)icben fpvedjeii büvfte. 9?ä^eie^3 über bie beibeu legten ©teilen f.
in ber (£ y e i] e ) e ;
''^/i.»!- 1). iui!o bev l^ci)rc ber 33ätcr. "^cr ^nibittoii-obeuicie für iiiifcr
"iuö'iriü'r'Vie' ^otjnia ift Ulli 10 iiMditigcr, aU ber Sdjriftbcmciv auf iuami)c v^djuncrigtcitcn
^(^\cl\l:X^ ftüilt. i^ou bell iiltefteii Reiten nii aber bejciiöcii bic ^iiter ber abeiib^
((iiibifeheii mie ber uiori3eu(mibijd)eii ^lird^e beii glauben au i)a^ gcgfcuer,
bic früliiiiie Übung für bic ^H'rftorbeucii ^u betcu, iiiib bie llber,;cni]iiug,
ha\\ biv:-' t^)ebet für bic '^^crftorbcneii äuuu* nidjt bcii ikrbamintcu nü^t, luol)!
aber ieiicu Seelen, bic frouiiu im .pcrrii geftorbeu fiiib, aber iiod) ctiim^
ab^ubÜHcu l)abcn. So fd)rcibt fd)ou ^XcrtuUiau: Oblationes pro
defuiictis aniiiia die faciinus. De coroii. milit. c. 3. Pro aiiiina
eius [luariti] orat [vidua] et lefrigerium iiiteiim adpostulat ei, et
oifert aiiiiuis diebus dormitioiiis eins. De moiiog. c. 10. X^en (^ruub
bicfcv (L^5ebraiid)ev aber t3ibt ^IcrtiiUian a(fo an: Harum et aliaium
liuiusmodi discipliiiarum, si legem expostulas Sciipturarum, nullain
inveiiies; traditio til)i praeteiidetur auctrix, cousuetudo coufirmatrix
et fides observatrix. De coroii. milit. c. 3. Ö^aii5 iil)iilid) fd)reibcu
CiDpriaii i Kpist. 60), X^luibr o f i it^o (Or. de obitu Theodos.),
.v>i er Olli) iiuic^ ^Ep. ad Pammacli. , ^H erneu 5* üoii ^H(c^' au bri cn
(Strom. 1. 7 c. 1:?), (£l)ril(uc> üou :3 »-' i* " f ^^ ^ t-' "^ Catech. myst. 5 c.
9} u. f. lu. "Der 1)1. '^(ii gii fti iiu ^o fprid}t fid) uucbcrl}o(t über h(\t^ ^egfcucr
aibo. Noii omnino ambigendum est, ista prodesse defuiictis, sed
talibus, qui ita vixeruiit ante mortem, ut possiiit eis liaec esse
iitilia post mortem. Nam ([ui sine fide, quae per dilectionem
operatur, eiusque sacramentis de corporibus exierunt, frustra Ulis a
suis liuiusmodi pietatis oliicia imi)enduntur. Serm. 173 n. 2. Uub
luieberiiiii l)cifU cc^ beiiu uiinilidjeii 1)1. l^ebrer : Si sacrificia sive altaris
sive quarumcunque eleemosynarum pr*» baptizatis defunctis
omiiil)US ort'eruiitur, pro valde boiiis g^ratiarum actiones sunt, pro
noii valde l>oiiis propitiatioiies sunt, i)ro valde malis etsi nulla sint
adiumenla mortuorum, qualescunque consolationes vivorum sunt.
Kncliir. c. 110. ^^]uiii 3d)riftbcuie!v für bic G^iften^ be^ 9^U*iiiigimg^5orlec>
aber benierft er: Ktsi nunquam in 8cripturis veteribus omnino hoc
Icgeretnr, noii parva rst universae Ecclesiae, quae in hacconsuetudine
claret, auctoritas. De cura pro mort. gerend. tH;^i. and) De civ.
Dei 1. '21 c. 13. 16; (Jonfess. 1. 9 c. 12. l^iit beii (atciuifd)eii ftiiniiicu
bic gricd)ifd)cu '-Initcr übereiii : K corpore egressus non poterit
diviuitatis particeps fieri, nisi maculas animo immixtas purgatorius
ignis abstulerit. Gregor. Nijss,, Or. de mort. Non frustra haec ab
apostolis sunt legibus constituta, ut in venerandis, iuquani, et
horrificis niysteriis eorum memoria hat, qui decesserunt. Noverunt
hinc niultum ad illos lucri accedere, multum utilitatis. Ko enini
tempore, quo universus popiilus stat manibus pansis ac coetus
sacerdotalis et illa honorem incutiens victima proposita est,
([uomodo Deum non placabimus pro istis orantes? Chri/sost., In
epist. ad Philip, hom. :> n. 4;
^ ;•''/•• .. c. a 11 !§ b en \ a b l r e i rfi c ii iTv i^ i i'i) v i f t c ii in b c ii St a tafo iii b c u, in
in bell .viata bciicii um (Sr(cid)teruug, (Srquidiiiit], griebeu rnr bic '^H'r|torbciicu fjcbctct iiurb.
'""öHöfvm-v.^'''^äb -in-au^v 9kalcucl)t(opäbie ber djriftlidjcu ^Ulcrtümcr (refrigerium) ;
2547.
TiVo
(Soofcuei-
iiari)
öi'V Vi'ljn-
^el•
Mivri)L'.
§ 224. 2}a^ ^cgfeucr. 831
(1. aii^ bell Siturgien, bi§ ()iiiaiif 511 bcii iilteftcn, aiui) bcr üim^ ^ c'^M--
bei* flixdjc in beii cvftcit $5n(}rl)iuibci-teii (o^geUiftcii ©eftcn. So l)ciJ3t e!o in ~i?tMi ?iuirSu'."
ber i'itiirgic bcio l)(. gafübit^: Oblatio ista, quae a viveiitibus pro
defunctis otfertur, expiat iniquitatem animae, et per eam remittüii-
tiir illis delicta ;
e. aii^> bell 2 e 1) vauöfpr ü rf)eii bev ^ird)e. l^ivS ^oiiäil
1)0 11 gl or eil 5 ()at in faft iuin'tlid)cr Übcreiiiftiminiini] mit bcui uon Öl) 011
folgenbe^^ gctcljrt : Defininiiis, si vere poeniteiites in l)ei caritate
decesserint, antequani dignis i)oeiiitenl,iae IVnctibüs de commissis
satisfecerint et omissis, "eorum aninias poeiiis pnrgatoiiis post
mortem pnig-ari ; et ut a' poenis luiinsmodi leleventur, piodesse
eis fidelium vivoinm snttVagia, missaiuin scilicet sacrificia, oiatioiies
et eleemosyuas, et alia pietatis ofticia, quae a üdelibus pro aliis
fidelibus üeri consueveruiit secuiidiim Ecclesiae instituta. Decr.
Union, ^^a^ Tr iben t i n um aber bc^cidiuet ai^S Vef)rc ber far(]olijd)cii -
^Hrdje ex sacris literis et antiqiia Patrum traditione, in sacris
conciliis et novissime in liac oecumenica synodo, purgdtorium, esse
aniinasqiie ibi detentas fidelium siiti'ragiis, potissimum vero accep-
tabili altaris sacrittcio iiivari. Sess. 25 de purgat. ^d)üii frül)er
aber f)atte biv3 ^on^U befinieit: Si quis post acceptam iustiticationis
gratiam cuilil)et peccatori poenitenti ita ('uli)am remitti et reatum
aeternae poenae deleri dixerit, ut niiUus remaneat reatus pneiiae
temporalis exsolvendae vel in hoc saeculo vel in futuro in purgatorio,
antequani ad regna coelorum aditus patere possit, anathema sit.
Sess. 6 de iustif. can. oO ;
f. n n ^ b e 111 t () e 0 l 0 13 i ] d) e 11 1) e 11 f e 11.
a. T^ie (iTifteu; re^o gegfeucr^^ fodjt ^uuiidjft au^o bcii bcibeii ^-liMd)r= t./^-. ..
l)eiteii, bail läf5lii"i)c ©iinbcii uiib Xobfüiibeii üoiiciiiaiiber i)er|d)icbeii fiiib, foiuic i4r',voValniiiJ
boj^ imd) ^erciebiiiicj ber 3iiubeii]d)ulb llu^.;)tal•^laffllUl] bor eiu!i]cu Strafe |\",f^.f,J';,';,„"^';'J*
eine il>erpf(id)tiiui^ 5iir ,^eitlid)eii Strafe ober eiitfpiedjcuber (*')ciiiU3t()inim3 l'ill^clyIll^ laü
übrig bleibt. 'i)enu ba iiid)to Uurcniev in U\\ .V)iiunie( eiihiel)eii faiiii ^ Apoc. 2l,DiV'j"nS^^^^
21), fonbcrn nur )old)e, bie uon jeber lOtafet luib iebcin reatus poenae -5;!^;>^^^^^^^^
üolifoinnicn befreit finb [MattJi. 5, 2<)), }^\\x .polte aber nur biejenigeni'iK bn- tiuiöen.
oerbainiiit luerbeu, bie mit jd)irerer Siinbeufdjulb aiiv biefein l^^bcn fdicibeii,
iiiib eiibtid) tiaii3 geunjl lüelc im 3laiibe bcr l)eiligmad)en^eu (Mnabe fterbeii,
o()ne alte .^eitlidien 'Strafen abgebüßt -^^u l)abcu, fo mii)l e^o im ^ciijeit^3 einen
Ort 5ii)ijd)en .pimiiicl iiiib .V)blle geben, an bem fotdje Secicii oor ibrer '>Hiif
natjine in ben .v^immct oolltommcu gereinigt merbcii. I^tcfc ^^(rgiimeiitatiou
iiurb and) uon 'l>votcftaiuen anerfamit. So id)reibt .S^^^i*^- ""^'^^ iiieiftcn
Sterbenben finb lool)! 511 gut für bie .S^öKe, aber fid)er 511 fd)(cd)t für beii
.s>immct. Duin miijl offen 5iigcftcl)en, ban bier im rcformatori)d)cn
i^roteftantic^muy eine Uutlarl)cit uorliegt." .S^aiibb. ber prot. '|>o(cm. S.
445. ^gl. S. c. gent. 1. 4 c. 91.
[j. Ta^o ^afeiii eiue^o Oi'eiiiigiiiuvoortec^ im ^eiifeit? mirb ooii ber ^ -'■•j;*-.
^ c i l i g f e i t, 6) e r e d) t i g t e i t iiiib :1-^ a r m l) e r u g f e i t (S)Oite^^ gef orbert. lum'bcv ' v'n'ihi
^Bcnii nor bcr ,s;')ciligfcit CSiotte^^ aiid) adc^:^ rein fein mnil, fo fauii bod) bcr [;;|;-,^,;j^'»5[;;2^
gered)te (i5ott biejcnigen Seeteii, mctdic in feiner Si-e:iiibfd)aft 0011 l)icr i)nMim-u -^lotti-^^
fd)ieben, iiid)t in gleid)er ^Beife bef)anbe(ii, mic jene, bie in Jyi-'iHbfcliaft mit 1^*"^''*' •
il)m lebten nnb ftarben. gür bie Jrcniibe, an beiieii iiocl) ^))U\h[ finb, mun
§einrid}'>pu jJpevt, itonipfiibium bcv loßiuatif. 11. -'. P^^^
832 1. $)ic befonberc 5Boßcnbmi(].
c^? baljcr einen Ort im ;3enfeit£^ geben, nn beni fic ootlftänbig gereinigt
ui erben.
Y- (Sbcnfo fonn bic (^)cr cd) t i g feit (ikitte<? nid)t in gleid)er ii^eife
mit ben (Seelen Herfahren, bie in ^JJ(cibnng bcr töfilidjen v^nnben nnb in
'^Ibbiif^nng bcr ^eitlidjcn ©trafen n>eniger geiiM]icnl)ajt uniren, mie mit benen,
mcldje nnter linßcrfter '^Infh'engnng jeglid)e 5^ngcnb übten. J^ene uerben
baber oon ber gcred)ten .^anb (Mottec^ im ;3c^Mt-'i^'^ nod) ©trafen leiben
muffen.
5. CI)ne ^H-gfcner entbel)ren bie (Skbotc (^^otte^o, infomeit bie Über-
ah:« 2aIIft'ioII^t•«^ tretnngen berjelben liif^tidjc ©ünben finb, ber gcbiibrenben ©anttion.
(^uiftH-v. ^(^f^Y fömite Iä|3lid)e ©iinben bcgcl)en nnb -^eitlidje Strafen über fid) anf-
l)änfen, ol)ne OW^aljr ^n lanfen, bafür bnfu'ii ,vi nn'iffen; un'irbc aber biefe
;:)?ad)liiffigtcit mit ber eungen ©träfe geabnbct, fo U)äre bie*? ^ernnlaffnng
;>nr iln-r^meiflnng am ciuigen .^'^eile.
,-'■>•'•'•_ £. ©nblidj gereidit bie praftifdie 33etbätign)in bcv ('»Uanben«? an bav<
(snoSn" on'kv> S^'gfener im C'^ebet für bie '^nn-fiorbenen bcn (^Miinbigcn ^^nm grofum Dingen,
(Vtnfnu-v. iiijofern babnrd) ber C^ebante an ben 5lob, ba^^ (Mcrid)t, bie Unfterblid)feit
nnb an bie ^^n'ftinnnnng llW'njdjen inuncr mad) gel)alten unrb.
Tic (yv'fli'H^ bi''^ 5'^'!lti'iii'vii ift io i'cniiniftt]iMn;if5, ha^ fclbft l)ciMiifd)c "iHWfcv, me
!^uh(\-, (Mvicdjfii, ^)i Olli er, im ^cnfi-it!? liiuMi ^)iciiiii]iiiifl§ovt für joitlidjc ^trafoii
oniiebuicii. "iM^I. iLMifcii, Irabitioncii ^o<? !l)(Ciiid;ciu]cfi"l)lcdjt'^ @. 410 ff.
11. "^av^ 2ribentinnm I)at fid) bnranf befd)ränlt, bie Ci'yiften.^ be^o
""pnrgatoriniiiv nnb bie "i^iü^Uidjfeit ber gnirbitte für bie leibenben ©eelen
anc;;^nfprcd)cn.
'4^ic Xbeologen aber Ijabcn, geftü^jt anf ©d)rift, Xrabition nnb fid)erc
tbeologifdic (shiinbe, eine ^)ieil)c uon S'vngen erörtert nnb babnrd) bie Vel)re
uom ^egfener genaner bcftimmt.
,, 2'»5:^ 1. ))}n\- jene ©celen finb im A-egfener, bie im ©tanbc ber (^^nabe ab-
im rvi'rtfiiK'viiub ge|d)ieben finb, aber entiueber mit lüfUidien ©nnben bcfleift ober mit gött==
iid)en ©traffdmlben bereite vergebener, id)mcrer ober la|llid)er ©ünben, be-
baftet finb. Tiefer ©a^ ergibt fid) anc* ber oben n. 249.') ff. i erin'terten
5iHil)rI)eit, ba\; bie ©eelen, bie oollfommen rein finb, fofort nad) bem be-
fonberen (Merid)te ^nr befeligenben ^Hnfd)nnnng (^ottcv eingeben.
^•rtlfd) ift boiiinad) bic SDinniinn, bic fid) l)ic iiiib bn im 9tltcrtiim finbct, n((c
(Seelen olme "?(ij!?iiü(ime liebürfteu einer ^JJeinigmu] uub ,^uiar biird; bn§ ^^egfeuer.
„ ,.. -^■'•■'- , 2. "^ic ©eelen im ^egfcner tonnen u^cber fünbigen, nod) ^cr=
2ccien im Acn b i e n f t e er m e r b c n. ^-^gt. ii. \i i4.
nn^snlntb^u. "^^^^ ^- ^^'^^ i» bcr "il^nllc E.rsiü'ge Dowivc 'C'k m\ ^^\n{]cy nnfgcftellte
vutiKi. ::l^el)anptnng oermorfen : Aniniae in pnigatorio non snnt secnrae de
earnm sahite, saltem onines ; nee probatnm est nllis aut lationibns
ant Scripturis, ipsas esse extra statuni merendi aut angendae
eai'itatis. (Piop. :]S.) ^^(nf ber anberen ©eite bet)anptetc Vntber, bic
©eeten im ^-cgfener fnnbigten beftiinbig, u^cil in il)nen nid)t bic reine i^iebe,
fonbcrn bie Js'H^'i'^jt ber Ununflc gegen bie ©träfe nnb bai-' ^Hnlangcn nad)
•il^efreinng l)errfd)e, unvo allcio ©ünbc fei. 5(nd) biefer ^rrtnm uuirb in bcr
eben erun'ibntcn ^^^uHc iicrnrtcilt : Animae in pnrgatorio peccant sine
internüssione , qnanidin quaernnt requiem et horrent i)oenäs.
Prop. 39.
1)ic ^lMiI)rt)Cft nnfere-S ©at3e^> ergibt fid) an^o ber in ©d)rift nnb
!I^rabition entbaltencn Vcl)re ber Mird)e, baf^ mit bem irbifd)en i^eben ber
§ 224. Xü§ ^cgfeucr. 833
Status viae iiiib bamit bic yjiöglidjfcit be^ ^cvbiciiftciS unb 9}2iJ3ücrbicuftc^3
üoKcubet ift. ^gl. n. (1774).
a. Qu ^^^5^10 ii«f i^tc lliifä()t cjf cit 511 füiibigcii ift mm näl)cr^
l)in 511 bciiicrfcn.
a. 5lbgeicl)cn Dou bcm früfjcr (11. 1779) Uiibcrkgtcu QiTtiim, ade^,^.^, f^^-^ ^^^^
Wiv^ iiiiijt am reiner inu^ uollfüminciicr ^icbc gcfd)ii)e, fei 2iiiibc, (cibcu bic avmcn'sJl-rcu'
©cetcii aücrbiiuvo '^]3ciii bitrd) bic Strafe imb ic()ueii ftd) uad) 53cfrcimui. ""^j„''li'ott"*'^"
\>(((cin bibo fti-ljt mit bcr iiolltüimuciicii (^-rt^cbimg fciiic^tucg^o in ^öibcrfprmi).
"Die ariiicu ^Seclcii luollcu freilid) bibö g'ecjfciicr unb feine Veibeu nid)t,
infofern fie ein Ube( finb, aber injofern fic eine ^ül)ne bcr iiottlidjcn
(S)ered)tigfcit, ein ^Mittd bcr 'J^einiguucj für fie felbft finb, modcn fie
biefetben. 3ü bat and) ßl)riftuc> fein ^'eiben in einer 53e5ie()nnc} iicuioUt,
eben fo and) bic lliaril)rer unb ade, bic in d)riftlid)er (Mefinunucj (eibeu.
il^euu man atfo bac> l^eiben liebt, fo liebt man ec^ uid)t um feiner jelbft
unüen, fonbern mec^cn ber in I^nlbnuii bec^fclbcn entl)alteneu Xni]enb unb bcr
baburd) erätettcn 33erl)errlid)nni3 (^3ottc^^.
'^ic ^nrd)t uor ber '13cin unb bic Xranricjteit megen bcr ^^hmu ftel)en
ba()cr uid)t in (^UH^cnfat^ ,^ur uollt'onnncnen V^iebe. Qiumn ec> l)eifu, bic ii^iebe
uertreibe bic S'iii*^"^)^/ lo gilt bie^o lumi timor servilis, niindid) uon beut
^(bfd)en oor ber 2ünbe anei ^•nrd)t uor ber Strafe, dagegen tann nuut
bic 3iinbe (\ib^-> reinfter V'iebe fürditcn unb oerabfd)cnen unb bennod) uor
ber Strafe al^5 fotd)er gurd)t unb 5(bfd)en l)abeu.
|j. Tcx unmittelbare (Mrnnb ber moralifdicn Unmöglid)feit ^n fiinbigen j^>^^.
tann, ba er für bie armen Seeleu nid)t, mie für bic Seligen, in bcr ^In- „,pI.^l'Sl'li5'e,^"u,,,
fd)aunnq (Mottcv liegt, nur in einer ben ^-ll^illen bcrfelbcn uor iebein '4^efeft "nSituDnit :,n
beiüal)renbeu uuieren unb ini|3eren Wnabc (^)ottec> gefniibcn mcrben. ^le ]inb
in cmineuteu *Ü.H'ifc eonfhinati iii gratia. T^nrd) bie innere (^nabc finb
il)re Siebe unb Se()nfud)t in (^kut befeftigt unb alle it)re freien '^(fte einzig
auf biefc^o ^^}iel gerid)tet. ^nrd) bie äußere (^nabe finb fic allen ^H'r-
fud)nngen ,yir Sünbe abiolnt entrüdt, inbem fie, uou alten '-iH'rtod'ungcn bcr
iierganglid)en (^iiter getrennt, nur %d\\ unb üöitterfcit megen il)rcr einftigen
.v^iuRienbung ,vi benfclben unb il)rer ^ernad)täffigung bcv l)öd)ften ©ntcö
empfinbcn.
b. 'Die U n f ii l) i g f e i t ,; u u e r b i e n e n ift für bie Secten im Aeg= ^. -'•'">•"■••
feuer (ebiglid) barin begrünbet, hay^ ber Status viae für fie bccubct itt, ®cou-u römu-n
luäl)rcnb bie übrigen ^ik'bingungcn }^\\^ einem actus meritoiius, niim ;j;*(^ Ik^'nuin
tid) (i^iabcnftanb, fittlid)e (Mute unb Übcrnatür(id)feit bec^ iiun-fcy ^'^- ""'IVii-'-ini"'"
1775 ff.) aüerbiugv üorbanben finb. Qu 33C(^ug auf beu C^niabenftanb ift
bte^o uon jelbft flar ; aber cv fann and) nid)t bcm geringftcu ^uieifct unter-
liegen, baf3 bie armen Seelen ber 5rei()eit bc^o ^^i^illenc^ gcnienen, unb, mic
bic Seligen, gute unb übcrnatür(id)e ^^ttte feium tonnen unb and) mirttid)
felAcn, bcfoubcrc^ gtauben, l)offcn, ö)ott über alleio lieben, il)re Sünben
bereuen, (Mcbnlb üben, uad) bcm >>innncl ucrlaugcn, nui (Mott beifcr ^u uer-
l)crrlid)cu. ^aran^o folgt aber teinc^^meg^o, mie einige meinten, baj3 ibre
guten iöerfe für fic ^erbienfte begrünben, ba ber status viae feblt, für
ben allein bic gbtt(id)c il>erbeif3ung eincc; gered)tcu Öol)nex^ gegeben ift.
®cv ()ci(igc 2:i)0ina'? fd)cint nllcibing^^ an iuaiirf)cu ©teilen s^i boluiiiptcu, im ^,r,5Y.
Qiibevcn Vcbcn fei jiuav iiirf)t be^ihjliti) be-§ pr;ioniium fssfiifidle, luolil aber be.^üglirf) ®.'v in. SDnnino
be^^ praeiiiiuiii («•cidvntdh' ein innbicnft niöglid). ^fobenfall^S aber legt er anber^^um J|J'^'jJ' ^J^f ^^^-^^^J'^^
(De inalo (]. 7 a. 11) an>;^füt)rlii1) bar, M]^ mcber bc;^üc]lic() be^^ effentinlen nori) be<3 Seelen.
ttccibentalen i^ol)ne^o im ^^'uf^'i^^ tin iU'rbienft möglirf) ift. ^al)er barfiuol)! angenommen
53*
834 1. 3)ic bcfonbcvc 5»Hinonbiuin.
lucvbcii, bnp cv niid) an bcn anbcvcn ©tcUcii nidjt im c i goji tl i ct)c u ©iiinc lum einem
mevitovifd;en Sbavaftev bev ^^anbUnuien bev avmon eeoleii vcbet. 3)aB niiin(id)
biivd) beven 5lfte eine ^HU-)iiel)vung bev lueibcnteKen v^elißteit eintreten faun, ift nid)t ,^n
be^Rieifeln, mie jo nnd) Dnvd; bie Jyii^'^^'tte bev .f^eilijien bie l](i[][ nnb (SJnabenftnfen bev
33euiol)nev be^:! .S^^iiiunel-^ unb babnrd) bie oeeibentale ©(ovie uevmelivt uievben faun.
'Ahumum füllte bie-c! abev nidjt and) uon ben ©eeleii be^5 ^-egtenev!? gelten V ^^Ind) mevben
bnvd) bie tiigenbl)aften ;Hfte bev armen Seelen, mie nuv gleid) iet)en mevben, hQi^n
Iä{3lid)e ^Sünben qiioad niaciihun getilgt. ?(llein ein ii> e r b i e n ft mivb bnbnvd) nid)t
begviinbet nnb baljer and) ber in statu viac evnunbenc (shab bev l)eiligiiuid)enben ('»^iiabe
nnb bev biefem cntfpved)enbe (Shai) bev (SMovie nid)t evl)öl)t.
~^^^- i^. T^ic 2cclcii im $vcqfciicr fiiib ihrcc^ .V)cilcc^ ocmin. '4)ic)er
•vciiov in bcn ^nl) cri^ibt firl) ,";iniad)ft aiiv bcr '^H'micifiiug bcr ciitivilciu]o|cl^Mcii ^\i)rc
aniini ^a(tn. !^nt(jerv< 1 11. 255:^. CS'v fprod)ci! ^^fitl• fcnicr iiod) folöcubc (^h•iiH^c.
a. T^ic r.rincu Seelen hoben im bclOIl^cnl (5^criii)tc ibrcii Urtcil!^^
fpnid) cmpfmuu'u, ll^^ c-o lici^t Hid)t bcr miiibcflc (Mniiib ,;m- ^.Hnnalimc nor,
bnfi i()iicu bcrjdbc crft luid) bccubiöicr ^tnifc finib (■jc^l)iiii mirb.
b. ilMifUcii bie armen 2eeleu nidjt, ob fic ocrbnmmt, ober nur im
S'cgfener feien, fo u>iire bav ein '-liMberjprnd) mit bcm |pccifi|d)en, t'cincc^mciv^
blojl in ber T^nner beflebenben llntcrid)icbe ^■;unfd)en ben Strafen ber .S>blle
nnb bencn be-c^ g'^'nf^'Ji^i"'^- '^^'^" u^ejeiitlidie lluterjdjieb {{cc\t niimlid) borin,
bnfj bie !!!kmol)ner ber .pbllc niv mit ^cr^yiieiflniui nnb .piijl erfüllte !!l>er=
bnmmtc, bie nrmen (Seelen aber alv oon ,v>offnnm3 nnb l'iebe Cjctragene
^^^^lijler (ei ben.
c. ^ie '^^el)anptnm3 Vntl)erv, ber 2d)mcr3 raube ben Seelen im ^-ec^^
fener bav Harc ^^Iknimf^tfein bariiber, wo fie fidi befänben, entbehrt jeglidier
^ki^riinbnng nnb bernt)t iiberbiev auf einer fel)r niebric^cH nnb oerlebrten ^>or=
ftellnncj oom ^^]nftanbe jener Seelen. (£rfennt ja jogar ber ^Hnbammte, miemir am
bein^^eifpicle beoreidjen "«^Nrafferc^ fel)en, flar, luo erift. ^cr ^nftanb ber armen
Seelen aber ift c\a]\\ iieunf? bac^ c^erabe (V)egenteil oon einem finn nnb bemnf3tlofen
Vcibeii in einem ^'5iM'tiinbc ber ^n'tänbnni]: fie ocrrid)ten uie(mel)r eine mit
ber tlarftcn (Jrfenntni^o nnb bem reinftcn ^-J^mien oerbnnbene ^^nßc. Tal)er
nnterfdjciben bie !Xl)eoloi^en eine breifad)e C»k'iiiif^l)eit bev .V)eilcc\ ndmlid) bie
ber Seligen, bie u^eber ^3'ii^"^l)t ii^^'^'i) •'Ooffnniuv bie ber armen Seelen, bie
feine Js'nrd)t, aber .v^offiiniui baben, nnb bie ber (Mered)ten auf ©rben, bereu
tonjettnrale CskMiiif3l)eit bec .'oeilec^ mit ber ,V)offnnng bie Siii"d)t eine? miuv
lidjcn il>erlnftec^ bev .v>eilev biird) eigene Sdmlb oerbinbet.
^^-•■^;">';>- . 4. rie ,^eitlid)en Strafen für biq. auf örbcn bereite^ getilgten fdjiueren
'^^•' äni'iciT"'" ober läfllidjen Sünben merben nid)t \)av s-düi^factionem anfgel)oben, jonbern
^ooini. p(,j. ^iitii^j^ffssionon, b. I). fie merben eben einfad) crftanben. (S'ine
satisfactio bnrd) bie armen Seelen ift nidjt mög(id), meit fein ^erbienft
möglid) ift m. 2550 . Ter llnterfdjieb ^mifdjen beiben ift ein mefentlidjer,
nidjt blojl meil oiel geringere *i\'iben ;>nr satisfactio anf C£'rbeii alc^ ^nr
satispassio im gegfencr geniigen, fonbern andj loeil jebe satisfactio, ba
fie U)efent(id) ^nn-bienft ift, ,;ngleidj eine '^^crme()rnng ber (^3nabe nnb bev
l)immlifd)en l'oljnee erlangt, unvo bei ber satispassio ber armen Seelen nidit
ber J^-all ift.
IT)'-.». 5. Tic IafUid)en Sünben, mit mctdjcn bic im (^nabenftanb
■^'^^eünbJlf In-'" idjcibenben Seeleu nodj beljaftet finb, merben nadj ber gemöljnlidjen l^ieinnng
'oJfon^'m/i" 0 ^^'^* Tljeologen a(c>ba(b nadj bem Tobe quoad cnlpam getilgt, nnb ,vuar
^hVifen wninu biirdj eiiKii 5(ft formellcr ^)ieue ober ber innigften (^Hitteciliebe. Vciiialia
reinittuutur eis post Laue vitam etiain quantum ad cnlpaiu eo
§ 224. 2)a§ f^cgfcuet. 835
modo, quo remittuntur in liac vita; scilicet per actum caritatis in
Deum repugnantem venialibus in liac vita commissis. Quia tarnen
post haue vitam non est status meiendi, ille dilectionis motus in
eis tollit quidem impedimentum venialis culpae, non tarnen meretur
absolutionem vel diminutionem poenae, sicut in liac vita. S. Thom.,
QQ. disp. de malu q. 7 a. 11 c. 1^uvd) jenen %{l\. iunigftcr Öiebe
luerbcn bie ecelen and) Don ben n u o r b e n t U d) e n 9^ e i cj u n gen, liabitus
pravi, befreit, bie t(]nen in biefcni Scben infolge ber ^onhipi^cenj
anl)nften.
6. ^ie Beeten im gcgfcncr erteiben eine boppette (Strafe, bie poena
daynni nnb bie poena sensus.
a. Tie poena damni befte()t in beni fcIb[iDerfd)ntbeten 5(nffd)nb ber ^.-'=j«i-
5(nfd)annnn nnb be^5 33efil5c^5 (55ottei^. '^^icfe Strafe ift bie f d)mer5Ud)ftedamni^*im"|oG^
im Segfener. l'o^^cjetöft uon beni Seibe, erfennt bie ®ce(e lueit ftarer a{§ f"^'"^'^-
uorf)er ibre cunge ^U'ftinnnung, i^Sott an5nfd)anen, cbenfo ba^o nnenMid)e
ilik'fen O^ütte^^ nnb am biefer ©rfennlnici entfprint3t bie innigfte Siebe jn
(^Sott, mit bem bie (iebenbc Seele and) ucreint fein möd)tc, ^e gröger biefe
©rfenntni^j, je feuriger biefe ii'iebe, befto gröiler ber 2;rennnng^^ld)mer5.
^erfelbe uurb nod) gefteigert bnrd) h(v5 ^k'iunßtfein, am eigener Sd)n{b nnb
um geringfügiger Thinge m\k\\ oon bem böd)fien ®(üif ane^gefd)loffen ;^n
fein. 3^'^o^'ii n"^ ^^^ poena damni im Sycgfcner ivefentlid) oerfdiieben non
jener ber .pö((e n. 2508); benn ii)af)renb fie bei ben ^^erbannnten mit U>er=
,-;uH'ifInng nnb ,*paß uerbnnben ift, unrb fic non ben armen ©eelen mit fid)erer
.v>offnnng nnb gottergebener Siebe ertragen. ^g(. Lessms, De perfect.
divin. l". 13 c.^ 18.
1). IDiit ber poena damni ift and) eine poena sensus nerbnnben. i'öcl'.
(Sc- gct)t bie^^ an-S ben ^Mnbeniungen ber ()ei(igeu 3d)rift, ben 5(nc^fpriid)en«t,fsus'im';Iiv
ber i^iitcr, ben ^Hnj3ernngen nnb iMircntfd)cibnniicii ber Äird)e, ben ner- f^'"^'^-
fdjiebcnen Liturgien nnb enblid) am ber beftiinbigcn nnb allgemeinen ^v'fnf-
faffnng ber (^Miiubigen beroor. %\\^\) ent|prid)t ec^ mie in 33e,yig auf bie
|)öüe, ber boppelten Seite ber Sünbc, niim(id) ber ^Mbioenbnng non %oii nnb
ber .spiuiuenbnng ;^nr 5i^reatnr. i^g(. n. 2510.
%\\\ bcni 5^(orentinnm marb bie ^Hnfid)t, hk Seelen im gegfeuer , . ^'•J';;^.,,,,
iDÜrben bnrd) unrf(id)ev g^ener beftraft, oon ben Sateinern be|onber^3 mit ^lYtiVblinir
^^ernfnng auf 1 Cor, )\, 15 bcf)anptet, Unil)rcnb bie C'n-ied)en, bie ()anptiäd)^ '"''^'iJ^'j;;j^^^^^^^^^^
lid) auf iierfd)iebene Huvfpriidie bec^ bl. (Sbri)foftonui£^> fid) beriefen, hk
9}^einnng nertraten, \>k pofitioe Strafe be;o S^gfcner^^ luerbc bnrd) etiua^
a}^iterie(te^^ I)oniorgebrad)t, fei ec^ nun 3^euer ober Siufterni^5 ober 'e)turn!.
^a^ Mon,;i( l)at bie S^-rage uid)t eutjd)ieben.
Übrigeu^> tann nid)t beftritten uierben, baf^ bie lD('el)r;)al)( ber ^t)eo(ogeu
nnb bie fird)(id)e @prad)Minb X^lu^^brud^ireife ber bejabenben ^^(ufid)t günftigcr
ift, loie and) bie ilHH-ftellnng non einem reinigeubcn J^-ener fel)r allgemein bei
ben ^^(itern fid) finbet. Q^'^'-^iif^^^^^^ fd)etnt jene V(nfid)t nid)t probabel ^u fein,
ipetd)e bie generftrafen (ebiglid) in fd)uier5tid)en Stffefren nnb ^uipfinbnngcu
ber ©eetc, in 9Kme, @ebufud)t nnb bergt. beftel)en laffen luilf, obg(eid) and)
bieö nid)t nennorfen ift.
7. %S^a^ bie Sd)mere ber ©trafen be^o gegfenerio betrifft, fo fprec^en ^'r,(M.
bic^iitcr nielfad) bie 93?einnng an^^ bie 't^einen be§ gegfcner^3 feien g r li g e r gtnfK^^S-n-
a\§> alte i r b i f d) c n "}$ e i n e n. Quia dicitur salvus erit, contemnitur f^'"^"^''-
alI^l-l•l■ ii'i'it
836 1. 3)ic liffonbcvc SKonfiibung.
ille igiiis. Ita plane, qiiamvis salvi per ij^nem, gravior tarnen erit
ille ignis quam qiiidqiiid lionio potest pati in liac vita. August.,
In Ps. 37 n. 3. De illo puigatorio igne hoc aniniadvertendnm est,
quüd omni, quem excogitare in praesenti i)otest homo, tormentoruni
modo et lon,i>ior et acrior sit. Isidor., De ord. creat. c. 14 n. 12.
-'.^'^^ ^^l(c^ alii^cincincH ^vonorucn.^gvunb l)icrfür geben bie T[)eo(oc}eu nn, int
ubn- 'iu- Irtm-ax ^en|*eitc> fei bie '^z\i ber (^ c r c d) t i g f c i t unb biv^^ ^^-egf euer (ei p u r e
©träfe. T^er J)(. 2:i)onni« (In IV d. 21 q. 1 a. 1 ) iel)rt fogar, bie
niiubefte ^d\\ bc^^ ^egfcueve^ fei l)iirtcv, nho bie gröf^te ^^ein be^^ gegen*
unirtigen Veben^\ 'i)([ bie poena damni megen bcr %xd^t bce^ '-I^erIniigen<o
mui) ber 5lnfd)aiunig (Motten unb bie poena sensus megen ber gröf-,ercn
sensibilitas ber anima separat a jebe '13eiu beö gegenlüiirtigen !i?cbeu^
übertreffe.
5(ubere 'Ibcologen beurteilen bie 2trafe bec^ i^'egfenerc> lueit ntdber.
S^tad) il)ueu ift bie y)oena damni nirf)t grüner al^^ jeber irbifd)e ©d)mer5,
ba fie burd) bie 3id]crl)eit be^o .^')eilc£i unb bie J^renbe ber .^^offuung ge*
niilbcrt uierbe; uur in ber .^oi^lle übertreffe bie i»oena damni jebe aubere
^|>eiu, tiieil fie ben emigcu i^erluft in fid) fdjlief^e. X)ie geriugftc i)oena
sensus im ^^egfeuer fei aber uiol)l uid)t größer (xU bie gröjltc irbifd)e "l^ein,
ba uuui bod) uid)t annehmen fbuue, bail eine (^cele, bie nur eine überau^5
Heine Sd)ulb ,vi büneu I)abe, eine loldic poena sensus leiben niüffe. '5>al)er
iounueu fie 5U \>':\\\ 2d)hiffe, bail .^^luar bie grbflte, uid)t aber and) bie geriugfte
^].HMn beo 5Vcgfeuerc> gröf^r ift al^> jebe irbifdje ^^ein.
T^ie Strafen be^3 ^-egfeuerc^ finb nid}t für ade gteid) fdjmer. (5'^>
\y eutfpridjt ineliuebr ber gbttlidieu (^>ered)tigfcit, h([V, je nad) ber ^u leifteubeu
©ül)ne uerfd)iebeue Strafen uerbiinnt u^erben. Triefe (^) r a b u n t c r f d) i e b e
beftel)en teiUo in ber Sd)Uiere ber Strafe fclbft, teil^^ in bereu 'Iraner.
8. Si^nv^ügtid) ber Tau er ber Jvegfeuerftrafeu liegt feine !ird)lid)e
fain->: on^c" ^ebreutfdjeibuiiQ lun*. ''^(Kciu nad) ben '-Initeru unb Theologen fiub folgeube
'^""■''^'"'^"'^^'H^unfte fe|t;,ul)alteu.
a. Ta^o ivegfeuer eubigt mit bem ili'cttgcridjt. Purgfatorias poenas
nullas fntnras opinetur cliristianns nisi ante illud ultimum tremen-
dunique iudicium. August., De civit. Dei 1. 21 c. 1().
T^ei .v>auptgruub biefer allgemeinen Über,^eugung liegt in bem am
iüugften 5^age ergeljeubeu llrtcilefprud) unb beffeu fofortiger 5luc^fül)runn.
yjiau ninunt bal)er an, Da f; am jüngfien Xage alle uod) übrigen ,;eitlid)eu
Strafen entircber burd) bie gröilere ^uteufität abgetragen, ober gniibig cr^
laffeu merbeu.
-'5'>«. iilniuu aber unb wie werben jene 6)cvccf)tc novciuint, wddje beim ^tübvitrf) be§
''i!-n'i't"n ^^^ jüiiiiftcn Tac^CiS uod) leben? SD^anrfjc 3rf)o(nftifev iicl)iiicn nu, ba<§ ^eiier bc§ !il'eltbvaiibe^°
imu^iui/ ioiii-. Uievbe jene Seelen veinijien ; mit ßVüHever ^ilnibvfi1)cinlidjfeit Iel)ven nnbeve, bie (Mebu(b in
ben [djiueven 3:vüb[nlen ber lel^Uen Hi^iten nnb eine [ebr Uoflfommenc 3ieue nniiigten, jene
©eelen uollftnubig ,pi reinigen. Trcs caiisae sunt, (juare siiliito illi. (jni vivi
reperiuntur, pnrirari i>o<erunt. Tina est, quia pauca i)uroaiula in eis inveniuntur,
cum terroribus et persecutiouiltus praeccflentibus fuerint purgati. Secunda est,
quia vivi et voluntarii su8tiiie])unt poenam ; poena autem in hac vita voluntarie
suscepta multo plus purgat quam poena i)Ost mortem inflicta, ut patet in
martyi'ibus . . .. cum tarnen poena martyruni brevis fuerit in comi^aratione ad
])oenam, quae in purgatorio sustinetur. Tertia est, quia calor ille recuperaldt
in intensioue, quantum amittet in teniporis abbreviatione. In 4 -dist. 47 q.
2 a. 3.
ltii!ilntl)l)nt b
2tviu't'it ^
int IT
:: iiiii'v Dio ACji-
§ 225. ®er ^immel. 837
b. 5(uf bcr aiibcrcn @eite Denucrfeu bie 35öter iinb ^^^cotogen fcbe mc^r 25^.0.
ober iitiiibci- unüfürlirf}c ^cf d) v äufituo ber ^niicr bcr gegfciicrftrafcii. ^ISimZ^
iienMiii Vutl)cr be()aiiptctc, bie ed)mcr5cn bc§ Zohc^S |etcu biv5 5ct3fciici\ ^emS.lmll'ir
fo ift bicö eine öcugmmg be-gidbcn, bie mit jeiiiciii ^iTtuui, bie ©ihibf)aftig^ ^^t'o.
feit bcö y}?ciifrf)eii l)abc in feiner foiifiipi^cibekn lcib(id[)cu d2atnv il)rcu ^rimb,
5iifammciil)äiu]t. ^Bol)l fonnen biirri) btc ©djinerjeu be§ S^obe^ äeitüd)e
Strafen getilgt uierbcii; aber nur 00m iHt'artertobe gtaubt man, berfdbc
reinige bie 3cele non alter @d)ntb nnb Strafe nnb fü()re fofort in bie
(Seligfeit ein.
^ie 5(n[id)t bey T^ominifn^ @oto, bie ^-egfenerftrafe banere lucgcn
il)rer großen Qntenfitiit luobi nid)t langer al«? 10 bi-o 20 ^aljrc, mirb aiU
gemein uon ben !I()eo(ogcn oeriuorfen. @ic unberfprid)t and) ber ^cuioljn-
i)eit, 2ce(cr.meffen anf eiuigc Reiten ^u ftiftcn. 5Benn and) mand)e mit
i()rer 33c^anptnng .^^n iveit gel)en, alle Seelen miifltcn bi^ ^nm iüngftcn
2^age im JV^Ofcner (eiben, faü^ il)nen bnrd) bie l'ebcnben nid)t -;n .s^dfe
gefonnnen uuirbe, fo fd)eiiit bie Mird)c bod) bnrd) bie ^.Hnnaf)me biefer
Stiftnngen il)ren (^Manbcn an bie yjt'öglidjf eit einer |el)r (angcn '4^ancr ber
J^cgfcnerftrafen ,^n bofnmentieren. ^ll^ie fd)on Oorl)in (ii. 2566) bcmerft
iinirbc, ift bie X>aner fid)eilid) je nad) bem ilVaf3e ber .yi leiftenben Sn()ne
für bie ein.'^etnen fe{)r oerfdjieben.
9. 5(nd) über ben Ort be^o ^-egfenerc^ ift non ber ^tird)e nid)t^> ent= .-^j^'^^^^^jr^.,,
fd)ieben. Tie ^orfteKnng, baß cö mie bk .^ölle, im ^n^ern ber (Srbe nnb [^^5; inbcut-
in bcr 3^äl)c ber .'pöüe fid) befinbc, fo ba^ ba^o nänUid)c Jener bie iHn-= ^ÄmÄ.
bammten peinige nnb bie armen Seelen reinige, ift bie bei ben '-Initern nnb
Theologen ,l)errfd)enbe 'JJicinnng.
•^er l)ei(ige Xbonuuo nnb mit il)m nielc ^l)coIogen nnterfd)eiben
einen b 0 p p e ( t e n ^Keinignngvort, einen 0 r b e n t U d) e n unb einen a n g e r*
or bent l id) en. Ter orbentlid)e befinbet fid) in ber 9^äl)e bcr ^i)Ue, bcr
an|lcrorbentlid)e an ücrfd)icbcnen Stellen bcr i&vhc nad) bcr befonbcrcn 9(n=
orbnung (sUitteei. Locns pur^atorii est dnplex. Uuus secundnm
leg-em conimuneni, et sie locus pur^atorii est locus inferior, inferuo
coniunctus; ita quod idem sit ignis, qui damiiatos cruciat in inferno,
et qui instos in purgatorio pur^at Alias est locus purgatorii
secundnm dispensationeni ; et sie quandotiue in diversis locis aliqui
puniti leguutur, vel ad vivoruni instructionem vel ,ad mortuorum
Subventionen!, ut viventibus eorum poena innotescens per sultVagia
Ecclesiae mitigaretur. In 4 dist, 21 q. 1 a. 1.
§ 225. ^er .^immel.
^^c\{ Mazzf'Ua, De Deo creantc. Dis]). 6 a, 1 S(iq. ; Ositualb, @§d)ototogie ©. 38 ff.
I. 'Der Ort nnb ^^nftanb ber Setigen t)eißt ^JJcid) ber .^immet 2571.
{Matth, 5, 3. 10), ©otte^^ [Matth. 6, 33), hti^ ^atcr^5 (Matth. 13, 43), ,;^idüitf^na■-•
el)rifti iLicc. 22, 30; 2 Tim. 4, 18); ^ii\U (S^ottcö; l)immtifd)c^ S^^^'^^kSÜ i't)vu7
falcm iHehr, 12, 22; Apoc. 21, 2 sqq.); ^an!§ bec; ^atcr^a {Joann. 14,
2); 5l^o{)nnng (S^ottc^^ (Matth. 6, 9; 23, 9).
^ic (SJliidf eli gfcit mirb be5cid)net a(§ ein im .pimmcl anf=
ben)at)rter emiger Sd)a^ \ Matth. 19, 21; ogl. 1 Petr, 1, 4); reid)(id)cr £ol)n
{Matth. 5, 12; Hehr, 10, 35j; Ijnnbertfältige 33ergeltnng (ifa^^Ä. 19, 29;;
Tov .sMiuiiui
ilM'tiviff bei-
2diiilnt.
liiiUriliiim ^l'^
2di!Urii:
oliirc't i\
838 1. 3)ic bcfonbcvc ^^ollcnbung.
iibcrUMCC|cnbc .^'^crvlidjfcit (2 Cor. 4, 17); f\ött(irf)c^> ^-cftmal)! (Matth.
22, 2 ^sqq.); 5\'vicbc [Sap. )\, 3); 9{ul)c iHehr. 4, 3. 11); ei)rc iinb
^){nl)ni (Fom. 2, 7. 10); .s>cnlid)!cit ei)ri|li -2 T//e55. 2, 13); ^h'onc bcr
.*pcnliiijlcit '1 Fetr. 5, 4^; (grbfiljaft Gl)riftt {Einlies. \, 18); einige niib
iiiiiienuc^>lti1)e (5rbid)aft (1 Pe/r. \, 4; i/e/;r. 9, 15); ÖJciueiujdjaft, iUiit^
l)errfd)aft mit (5l}riftiu3 [Joann. 12, 26; 2 TzV??. 2, 12); cuhqc^5 .S>ei(
(ilf^/7///. 19, 25); Gebell i Matth. 7, 14); Sn-oljlodeii (1 Fetr, 1, 8; Jud.
24; ^i;or. 19, 7).
1^er Sd)vift folöeiib ]d)i(beni bie ^^iitcr bcn ^iunnct n(ö I}öd)ftc,
iindi'kn v<;itmi. joliöfte G5eiiiciiifduift mit ^ott, alc> jiiiniiefpred)lid) ()crrlid), n(ö ciuige^^ Sldmx,
aUo ?(bmeieiil)eit altcy i^cibcnc> niib Überfluß an allen intern, at;? 6Hcid)l)cit
mit ben ©nrjcln nnb inuncruniljvenbci^ (Srfnütfein uon Q>)oii.
IL 1>ie jSetigtcit ift ber ^U^fi^ aUc« (^ntcn nnb bic 5\'veil)cit
uon allem ll-bel. Beatitudo, cnin sit perfectnni et sufficiens boninn,
oimie inahiiii excliidit et oiniie desiderinm iiiij)let. 8. Tli. 1. 2 q.
5 a. 3. ll^iit !:lnu' 1 1) i n c> tann fic befinicrt mcrben al« status omnium
honorum concfreijatioiie 2)erfecti{s.
rie ^eligteit luirb ei n(] et eilt in
1. beatitndo ohicrtira nnb suhiectiva (fonnalis). Beatitudo
iViVa; ohicrtird ift ber (^) e i^ e n ft a n b fclbft, bnrd) ben ber iVccnfd) bcfeligt mirb ;
;MHii''l't'M'irs: beatitndo siihiectira aber ift ber ^UM"it5 bicfc^o (^kjienftanbe^o.
"•"""'''•^' J^eatitudü obiectiva nnb subiectiva fönnen luieber fein
"•"'"■'''^ a. cssoitialis. Tie beatitudo ohiecttva essentiahs ift ber
C^H'iienftanb, bnrd) ben nur fd)led)tl)in oollfonnnen befeligt merben; fic ift
alfü Wott felbft, bac> nnenblid)C (^uit, me(d)ec> allein nnb abgefelien
lum jebem anberen (*'hite \>([^^> ucrniinftii-^e ^kidjöpf feiig mad)t; bie beatitudo
sulnectiva essentialis ift bcnniad) ber i^^efit^ biefec^ (^kgenftanbe^^, b. l).
(^)ottcv;
b. arciilindalis. ^Die beatitudo ohiecttva accidoitalis beftcbt in
acii ben teilen (^nitern, ol)ne bie ber ^.^cenfd) ^unir and) nollfonnnen
gliidlid) nnire, bie aber ,;nr Selicjfcit neben bem primären -Objcfte mit=
iinrten ; bie beatitndo suhiectiva accidentalis ift ber ^^efi{3 nnb (^k'nnf^
biefer (^niter;
2. beatitudo naturalis nnb sa 2)6^1 aticralis. Unter beatitudo
vataralis uerftebt man biejenige 3elit]teit, uield)e bem oerniinftigen 0)efd)ö|.ifc
anf (^h'unb feiner ^Ä^efenbeit ,yitonnnt nnb bnrd) bic il)in fon^
naturalen ^{räftc erreidjt uierbcn fann ; bie beatitudo sujiernatnralis
bageiien ift jene Seligfeit, meld)c bie xH n f p r ü d) e n n b JV Ü l) i n 1 c i t c n
b e r n c r n ii n f t i g e n Si r e a t n r f d) l c d) t b i n \\ b c r ft c i g t nnb nnr bnrd)
übcrna t är l i dl e (^hiabc erreidjt u^erbcn tann. ^>gl. n. 705 ff." .s^ier
ift nnr uon ber übcrnatiirlidjen Seligfeit bie ^)iebe.
1 1 1. T i e ü b e r n ai \v\{ \&)^ 8 e l i g f c i t b e ft e \) t m e'fe n-t l i d)
in b'cr befeligeuben ?lnfd)annng (^^ottcci, visio Dei heatifica.
1. Ter 3Uiiici^> bierfür ergibt fid)
_,-''•'. .^ a. anci ber l) eil igen 2d)rift, nicld]c bie 5lnfd)annng (^)otte^ bcn
iM.riiticVVnVci ('•>ered)ten ab5 ?obn uerbcifU. Beati mundo corde, quouiam ii)si Denui
^""'''^" -^^'^"'Sadebuut. Matth. b,H; ugl. Jo«?^?^. 17, 24. Tai3 biefe '?lnfd)annng
eine intnitiue (Srfenntni^o, im ^kgenfa^ ,^nr abftrafteu, lüir mir fie
in biefem i'cben uon ©oft l)aben, fein unrb, briicft ber '^(poftcl atfo anö :
§ 225. 3)cr .^imincl. , 839
Videmus nunc per speculum in aenigmate, tunc autem facie ad
faciem : Nunc cognosco ex parte, tunc autem cognoscani, sicut et
coguitus sum. 1 Cor. 13, 12. Hub bcr 1)1. Qodauuc^o ic{)vcibt:
Caiissinii, nunc filii Dei sumus, et nonduni apparuit, quid erimus.
Seimus, quoniam, cum apparuerit, similes ei erimus, (luoniam
videbimus eum sicuti est. 1 Joann. 3, 2. 8ervi eins servient illi
et videbiint faciem eins. Apoc. 22, 3. 4. 4}aj3 in bcr 5(nid)anuiic{
(^^ottc^o bie ^ctigfcit bc^o 9,Vcufd}cn bcftcl)t, iiAc^i ([\x6.) iiod) nn^3 einer ^ied)c
niibcrer ©tcHcn. SatiaLor, cum apparuerit glmia tua. Ps. IG, 15.
luebriabuntur ab ubertate domus tuae, et torrente voluptatis tuae
potabis eos. (^uouiam apud te est fous vitae et in lumiue tuo
videbimus lumen. Ps. 35, 9. 10. Haec est vita aetenia, ut cog-
noscant te solum Deum verum. Joann. 17, 3;
b. n 11 « b c n 1} (. ^Mi t c r u. "^cr l](. (£ li r i 1 1 u -o u o ii ";H l c ?.• a ii b r i c n ^ if vtsi,.
(c()rt : Niliil vera contemplatione est pretiosius; quandoquidem nos '''■■•^ii,ii,*-='W'ibeit
summae beatitudinis haec facit parti('ii)es. Cout. Julian. 1. 3 n. 83.
Uub bcr 1)1. ',?( 11 guft i unc' [dircibt: lila visio Dei, qua coutemplabiniur
incommutabilem atque liumanis oculis invisibiJem Dei substautiam,
quae solis sanctis promittitur . . . . , sola est summum boiium
nostrum, cuius adipiscendi causa praeci])imur agere. quid quid recte
aginius. De Trinit. 1. 1 c. 13. Uiib bcr 1)1. ^^MM-nI)arb: In lioc erit
vita aetenia et perfecta, ut cogiioscauius Patrem et b'iliinii cum
Sancto Spiritu et videamus Deum sicuti est, id est, nou modo,
sicuti inest nobis aut ceteris creaturis, sed sicut est in semetipso.
Sermo 4 in Fest. Omn. SS.;
c. a u ^3 bcr ö c l) r c b c r k i r d) c. i^U' ii c b i f t Xll . lcl]rt in bcr v,f vV^i.,
^'onftitution Bettedictiis Dens luuii 29. !^iui. \:VM\, bafl bic (^)crcd)tcn im iMniitic;. iuud
.^"^iniincl vident diviuam essentiam visioue intuitiva et etiam faciali ^*^^i,^lH^^*'
nulla mediante creatura in ratioue obiecti visi se liabente, sed
diviua essentia immediate se uude, clare et a]ierte eis ostendente,
quodque sie videntes eadem diviiia essentia perfruuiitur, necnon
quod ex tali visione et fruitione eorum aniniae, qui iani decesserunt,
sunt vere beatae et liabent vitani et requiem aeternam. Ta<o
.v{ün;>i( uon ^-lorcn-, ober bcfinicrt, baf; bic in bcn .sSiinnui anf=
gcnonnncn 3cclcn intueri clare ipsiini Deum triuuni et unum sicuti
est, pro meritorum tarnen diversitate aliiini alio perfectius. Decr.
Union. ;
d. (\\\<^ belli t()Co(o qi ) d) c n Teilten. (Mott fbiinen mir nidjt ^."•''■^•.
anbcr^:> bc[il;en, nie inbciii Unr il)n crtcnnen nnb lieben. Ta nun bie über- iMT.niicM narfi
natürlid)c, objettioc rsHtidicliqlcit bcv in'enidicn (^hUt ift, |o ift ]ic fiibjeftiu ^^''"'17;;^^^^^^^^^^^
bic ©rt'cnntni^o nnb i'icbe (^Uutev. riirel) bic iHii)d)aninu3 (^ottec> luerben
unr and) (^V^tt fclbft im l)öd)ften C^)rabc iiliiUid); bicv ift aber bie qröf^tc
^^Hi(lfüiiiiiicnf)cit nnb f5c()ört beiiinad) ^iir l)bd)ftcn 2e(igfeit. ii>;U. S. Thom.,
C. gent. 1. 3 c. 51.
2. 5n(c ^l)cotoöen [timmen ciciiuiß bcr bciligcn 8c()rift nnb ben "^iMitcrn
barin iibcrcin, h[\y, bic[c '^(iifdiannng C')ottC!o nid)t eine bloß abfiratte, loiibern
eine uial)rl)aft intnitiüc [ei. 3k;/inlid) bcr Hrt nnb 'Xl'eifc biefer iiitnitioen
^tnid)aniing aber ()abcn fic bie iicrid)iebcn|"ten l^JicinniiCjcn nnb ^ki)anptiinc)en
anfgcfteüt. golgenbe 'T3nnfte finb beionber^o 3a bead)tcn.
Uiifiillirtfi'it b
fiuiicrlidirii
■.'luni'ii ^nv \ isi
iK'iitilicit.
Tiiv liiiiuii
^'loriiif II. ^i^•
(üijoliiti- i'Uu-v
not üiliil) feit ^^•l•
vi.si() iH'.ttiHc-.i
840 1, 2)ic bcfonbcre 5?oncnbung.
a. ^ie <5dincn iucrbcu naii) bei* 5(ufcrftcl)iing (?5ott ni(!)t mittete
ilircr förpcrlid)cu 5liigcn frfjnucn; bcmi 6^ott ift (5^cift inib fami mir mittele
bc£< (^kiftec> iiiuK]'ri)init lurrbcn, mit bcn förpcrlid)cii 5(uc|cn bancgcn nur
,^{'örpcrlid)c^o. (^cgcii bic ?(una[)mc, bcr ,^örpcr bcr ^(iifcrftaiibcncii mcrbc
iil« [piritiicücr ^iir ^(ufiijummg quatifi.vcrt [ein, ift ,^ii bcmcrfcii, baf^ biird)
bic ^^ertliiriiiui bcr ,s^ürpcr uidit-o iDcnigcr a\t-> c\(\n\ aitfcjct)obcii unrb, ba foiift
bcr 'OJicnfd) a(^ boppcitcr (^cift c?:ifticrcn unirbc.
1). ric Seligen |'d)aucu C^Sott iiid)t biird) il)rc natürlidjc Straft, fonberii
biird) bic lum Cs^ott if)ncu gcfd)cn!tc l)ö()crc Straft, ha^ lamen gloriae.
l^ic visio beatifica ift alfo f d) t c d) tl)iii ii bcr n a t ürli d).
a. 1)ic^> ergibt fid)
aa. i\\\§> bcr Iicitigcu 3d)rift, uicld)c (^ott imdsibilis nennt
(1 Tim. 1, 17), (lui . . . luceni inhabitat iiiaccessibilem, quem nullus
liominum vidit, sed nee videre potest. 1 Tim. 6, 16. l^iod) ftarcr
bcif^t Co: Ocuhis non vidit, uec auris audivit, nee in cor hominis
ascendit, qnae praeparavit Dens iis, (jui dili^iint illnm .1 Cor. 2, 9;
.3(1 a u ^5 b c r ^^ c l) r c b e r ^ i r d) e , mctdie auf bcm S^ o n ,^ i 1 u o n
^^icnnc ben 3at^ bcr '^•^cgl)arbcn nnb '^^cgt)incn uerumrf: Qnod qnaelibet
intellectnalis natura in se ipsa naturaliter est beata, quodque
anima non iiidigret lumiiie gloriae, ipsam elevante ad Deum videndum
et eo beate fruendum ;
YY- a n ^> b e in 1 1) c o ( o g i f d) c n ^ e n f c n. '^w icbcm ^^erf c bc^
.v>cilv ift übcrnatiirlid)e (^nabc notiucnbig, ba unfcr .^"^cil fetbft übcrnatürlid)
ift, b. (). bic .Strafte nnfcrcr 9?atnr iibcrftcigt. ral)cr ift and) bie visio
beatitica, bac^ (Snb;^iel nnfcrcv gcfanitcn .v>cilignniVoUH'rfc!?, fd}Icd)tl)in übcr-
natürlid). iibrigcnv il't fd)on bcr ('•Haube übcrmitürlid), um fo nicl)r bic
bcfcligcnbc 'Jlnid)annng, im 33erglcid) ju uield)cr bcr (Glaube uüe J^ini'ter^
niv ift.
^/-'•'^i- jl ^UMirum bic visio beatitica bic .Gräfte jegUd)cr .s^rcatur über=
vi.sH>"i!rl,nii,;, ftcigt, crfliirt bcr 1)1. 1l)oma<o alfo: Cognitum est in co^noscente
''^iJ'iJ^/j'jy^^/il;'' secunduni modum cognoscentis. IJnde cuiuslibet cognoscentis cognitio
est seenndum modum suae naturae. Si igitur modus essendi
alicnius rei cognitae excedat modum natuiae cognoscentis, oportet
(piod cognitio illius rei sit supra naturam illius cognoscentis
I\elinquitur ergo, ({uod cognoscere ipsum esse sub>istens sit con-
naturale soli intellectui divino , et quod sit supra facultatem
naturalem cuiuslibet intellectus creati. quia nulla creatura est
suum esse, sed habet esse ]>articipatum. S. Th. 1 q. 1:^ a. 4.
^ -]^-- ,. Y- Tic ^.)J?öglid)tcit bcr visio beatitica ift bebingt bnrd) einen über^^
luiu, Uli \i>iuna tür l i d) en .^abitn^3, bnrd) nield)cn bcr ^^erftanb b^^^ (^cfd)öpfc^o ,^nr
5(nfd)annng bc<? gi3ttlid)en 3.lkjcn^? erl)obcn unrb. 1)icfcr .S>ibitn^5 mirb
lume7i gloriae genannt. 'Die CS'^'iftcn^ beefclbcn ergibt fid) an^^ bcr
i,'i..'ria.''."" 5lna(ogic mit ben übrigen ^nr Sc^nng übcrnatürlid)er '^(ftc ucrlifbeucn
.^abitn^o, fonne an^> bcr oben (w. 2580) angcfübrtcn, ooni ^on^it oon 33icnnc
ocrmorfencn ^^kl)anptnng bcr ^l^cgbarbcn unb ^^fgl)incn. Tic ^^atnr bicfcv
.v^abitn^o bcfd)rcibt ^^cffin^o ab5 suprema quaedam iri'adiatio et parti-
cipatio lucis illius, qua Deus sei[)sum videt, per quam intellectus
a<l statum divinum elevatur et tit deit'ormis Poterit Deus,
qui est sol muudi iiicorporei, mentes rationales veluti nubes spiri-
101)10011^1"
>>iil'itit>, b. I).
b,i>> limirii
r)8;i.
i 10 \ isio
§ 225. ©er ^immel. 841
tuales suo fnlgore illiistrare, iit ipsi omiiino similes sint et tamqiiam
dii quid am divino liimine fulgeaiit. De siini. boii. 1. 2 c. 8 ii. 44.
c. ^ie !(arc 3(nf(i)amnig ^ottc§ mirb, nüc l)cvdirt) fic aiul) ift, luib
unc fc^r [ic in ©minfcit Unidjfcn luirb, nie ein Uülltüiiimcncv ^ccjrctfcii fein. iHatiiicn "ift
Qwv f üinprc^euftocii ©rfenntub^ (^^ottc^g ift eben mir \iv$ imcnblidjc ''''%/nilT'''
ii>efen (Botic§ bcfäf)igt. "J^kä ift luolil 511 bciu'l)tcn 511111 ^erftänbiiie^ mandjcu
^^(ii£^fpriid)c bcr t)(. 33äter, iue(d)c bie 5(nfd)amnig (^)o(te§ iiberf)niipt in
5Un-ebc 5U ftcüen fd)cinen, uni()reiib fie in iBirflidjfcit mir bie toinprc*
I)eiifii)c 5(iifd)amiiig für iiimiögtid) erfliiren.
d. Qu 5305119 auf bLV$ Objcft bcr bcicligenbcn 5(ufd)amuu3 ift 511 . i.^-)«i.
niitcrid)cibcn: \LnHv,^ co^
a. 'il^ri ni ii r cc> Objcft ift hv5 5l^cfcn bc-o brciciiiigcu (^)ottC'^, uiie ' iM.i,uik'r*
iDir C)o nu5 bcii ßrfläniugcu bcr .s^oiiftitutioii Bencdidus Dens mib bc^
.^U)U5dc> HÖH ^'(orcn5 (n. 2577 1 gt1)brt l)abcii.
fl 2cfintbärc5 Olijcft fiiib bie crfdinffeneii Tiiige, itameutlid)
nücio, unici bie 'Seligen unil)rcnb ihrer ^^onbcrfd)oft glaubten, ferner alle
(S'reigniffe, bie in näherer ^^e^ietjung ^n ihnen flehen, unb enblid) bie
gcfanite nmtcricKe 3d)öpfmig in ihrem innerftcn '^Ih^jcu. '^Hnborgcn bleiben
il)nen aber bie gcl)eimcn (^H'banfen nnb ^ntiinftigcn freien '.Htte ber (^K^fdjopfe,
mcnn C^HUt il)nen biefclben nid)t offenbart.
Tic (icfd)öpflirf)cn 3)in(]c UHn•^cll lioii ^cll £o!ii]cu cvfannt ciitiuobor im nnojiMid)cu
2.^c[cu (iJüttc^ ober biird) bie in bicuMii Vobcn cruunbciuMi ©pci-ic-? ober aiid) buvd) ucrn
Ö^ott ciiincgofi'onc 3pocio^.
e. W\[ ber intuitioen '^(nfd)anung (*>)ottev ift nn;^ertrennlid) bie V ic b e , -•^^•>^ ^
5n Qf)oii uerbnnben; benn man lann bac^ nncnb(id)e (^^nt nidjt anfd)anen,'^'ia' 2di'JfnT
ohne in innigfter i'iebe mit bemfclben vereinigt ^n fein. Qu ber intnitioen jy^!/JtlS
5lnfd)annng O^ottcv unb bcr IMebc .yim uncnblid)cn (>)ute ift bie ^"^-r enbc^^'iiiif'it iiacn
bcr Seligen begrünbct. ^ic C^Hiidfcligfcii bcv >>innuelc^ nnifafU beninncl) biefe ''"'iiioniutru. ""
brci yjannente, 5(nfd)anung, Vicbc unb ^-renbe.
3l>oriu bio Srligfoit foruKilitcr, ofcr iiuniu ihre 111 c ta p liDfi [d) e 'ii^ e f e it be i t
bcftelie, ift bei ben '^^beoloöcn eine ©treitfraiie. '^iHibreiib nnd) beu Seotiften bie Vitbe
nllein öa5 '^i'efen bev (£c(ii]feit an^oniad)t ull^ bie visio nur ^ie 'i^ovbe^ilIl1l^u] ber Viebe ift,
erfennen bie X b 0 ni i ft cn" bie nietopbufifdie ^^inM'enbeit ber Seli^feit in ber iiituitiDcn
3lnfd)annnc]. '^m^I. Mnzzdbt, De T)(m» creaiite. pai^-. s;{:; sq.; <SH7 s(i(|.
IV. Cblcid) bie (^rbfu' bcr Seligfcit bcr .v^eitigcn im .S^'^iunnel über ,. /'•'■^''' ,.
nnfcre ilHirflellung erhaben ift, nnb für alle bac^ ^^innl bec^ Vlpoftclv gilt : \-d,S"hV
Oculns nun vidit, nee anris audivit, nee in eor hominis aseeiidit, - ''i\';,i|.;,, ^^^''"
quae praeparavit Dens iis, ipii dili<^nint illnm, fo ift bod) bie Scligfcit
berfelbcn bem ® r a b e n a d) f e l) r o e r f d) i e b e n.
1. Tie @rabnnterfd)iebe ber Scligtcit unn-ben geleugnet mm
;^oiunian nnb \)t\\ ^H c forma t or en. ^^ei tit^Uercn umr bicv nur bie
fonfequente ©djliif^folgcrnng anc^ ihrer l'cl)re oon bcr ^)iedjlfertignng bnrd)
bie imputierte (^3ered)tigfeit Gl)rifti; benn ift bie (^ercd)tigfcit bei allen
g(eid), fo ift and) h\t \\)x entipred)eubc Seligfcit bei U\\ einzelnen nidjt
Derfdjiebcn.
2. T^er 53ciucig für nnfcre Xhcfe ergibt fid)
a. an^ bcr heiligen (£d)rift. Reddet unicuique seeundnm 2^x1.
opera eins. Maith. 16,27. Unnsiiuisque propriam mereedem ac(:ipiet ^'5rt,i'!jf i'".^''
seciindum suum laborem. 1 Cor. 3, 8. '^^gl. 2 Cor. 5, 10; 9, 6; | ;;',;.'] ;;'\,;,'^
Apoc. 22, 12. ric gleicljc iiniljrljcit ift an^gcfprodjcn, meun eö Ijeigt, iVa^itiuu.
8-12 1. 3)ic bcfonbcrc 5?oncnbinuv
im .sSaiii'c (^ottcö feien niete il^oOmmgcu {Joann. 14, 2), luib ber %{k\\v^
ber Sterne fei iierfi1)ieben (1 Cor. 15, 41);
1). (UK^ ben {) 1. i^Mitern, bie fiel) befonbeici auf bie .^nlel/t luic^e^^
fnl)rten Srf)riftftc(lcn bernfen. Qnoniodo niultae mansiones apud Patreni,
si non pro vaiietate meritoi'uni? Tcrtull.,2i([\.S('X)v\). w. 0. T)er l)(.
^3o(i)tavp ober antiuortct feinem Oiid)tcr: Qnauto graviora pertulero,
taiito praeniia maiora percipiani. Epist. eccl. Sniyrn. de mait.
S. Polyc. 11. 10. Unb ber ()(. 5lmbrofin^o mcift bie eiitgei3eiu]efet5tc
^rrlel)re ,;^nrücf, (}uasi Cliristo uiia sit palnia, (inam tiibuit ac non
plniinii abnndent titnli praeniiornni. E[>ist. synod. ad Siric. n. 2;
c. a \\t- b e n !l' e \) r a n c^ f p r \\ d) c n b e r ^l \ r di e. 1)a!§ ^\ o n ,^ i l
non Js'toren,^ erflärt anc^brüiflid), bie eelic^en fdianten (^UUt pro ineritornni
diversitate alinm alio perfectins. in^I. and) Cour. Trid., 8ess. 6
de instit'. can. 82;
I io ^xa^\mux ^^ ' ii » *^> b c m 1 1) e 0 I 0 1*1 1 f d) c 11 ^ c n f e n. ^e nad) ber '-l^erf d)ieben-'
jiiiiibi' lim- i)cit ber !iHM-bieiifte unrb ber qeredite ^iid)ter and) ncrfdiiebenen i'oI)n
(M,vai)tiiitnt. c\(vii\. T^cv (^)rnnb ber Wrabnnteru'mebe ber ^elifjfeit lici^t alio in ber
^Hni'd)ieben()ctt ber ^-Inn-bienfle nnb in bem ben ilnn-bicnften entipred)enben
O^rab ber l)eilic|mad)enben (^huibe. Tem (}>Sv([h ber ()eiliiimad)enben (*'5nabe
aber entiprid)t bav Inineii o-l,,iiae, bai:-< ben erid)affcnen ^^crftanb ^nr
intnilinen 5(nfd)aninu3 (^ottec; befäl)igt. '-IH3I. 8. Tli. 1 q. 12 a. 6.
^io mri-biiiDo "^" ^^^^'fl^'" iiniove 3:()c|c lucvbcH lun- aneiii .^vci (S i n lu n u b e ovfiobcn, iminlid) bie
Uivw'vuhiiiKit ^^^^'^^''''^^'^l^)'*^^^' f^'^^'^MUi'H U H ,^ 11 f riebe 11(1 cit im .^iiiniiel unb bie '!p n v a b e ( uon
11. ^i^• aMUiUtdii ben '^Ivbeitevii im '-ii' e i 11 ber fl e {Matfh. 20, 1 s(iq >.
i'-v" ^m^S^' 11. '*' ■^'^''' ^'^' (''H'abiuiteri'd)iebe in ber (^kmeiiifrfmft ber .<3oi!i(ii'n feinen >5d)mer,^
i'cvii tiiiir^V- ' ^'^'^''^H^i'^)''"» ift fi^^fort flar, luenn mnn bebenft, ball ieber fein lHi((e'§ 'dlafi ber Seliflfeit
uuiu- lu-i^cii Mo U(u1) i'ciner .<lapncität befibt. 3^eber bat hcn 'i^efiu (.^Uniev?, br^^ bödjften (Mnte^ ; anrf)
*''fSt>'c'' lelUer im lempel («ottey ,vi fein, ift M)on ein unau^^fprcdiliebe^? (Sjlüd. i^eber mein, ha\^
^"^ '■ er bnrd) bie C^^nabe (^Vnte^5 ade^o bat, uubo er bat; jeber bat bie ()öbcre Selifjfcit bey
anbei!! einiiiermaf?en felbft in fid) bnrdi bie inniiie (Memein'diaft ntler; jeber ift ^nfvieben
mit OVnte^" Urteil nnb beftätiiit e^, foinel an ibm lieat, al«? i-\ercd)t nnb (\nü(\.
1) Tie '!|?arabel non ben :.Hrbeitcrn im ^^i'einbevi^e bat nnr ben 3inn, ha^ C^Vilt
feine (S^nabe frei an^Jteilt, nnb ,^mar jebem, ül)nc iri^enb einen aii§;^iifv1)lief5en, and) ben
8iinber nidir, ber fid) ipät ,vi i()m luenbet. ^tnd) ift in ber Cfinbeit be'o Xcnari? bie
(Sinbeit be«? .f^immel!? aUj ber eiuiiien eelii^feit be^^eid)net, feine-^mefl^o aber jeber (^hat»-
nnter[d)ieb in biefein einen .s^immel flcleiiipiet.
V. T^ i e 3 e l i 11 e n b e ^o .V^ i m m c 1 -o f ö n n c n n i di t 1 ii n b i g e n.
-. -'■'•■"\.., 1. 'I)iefe non :^riQcncv aclonqnete ^l^abrl)cit crqibt fid)
tri! bcv .yciiuin a. a 11 ^o ber heilt gen ^ di r i r t. ^ er 1)1. 'petrit«? nennt bie
in iiDnit unb ^cli^teit lieredltas iiicorriiptibilis et incoiitaminata et ininiarcescibilis
1 Petr. ], 4i. ^11 ber 5(pofall)pfe aber l)eiiU ev : Absteriz-et Dens
oninein laciyniam ab ocnlis eornni, et mors ultra iiou ei'it, iieqne
liictns iieqne clainor neque dolor erit ultra, qnia prima abiernnt
(21, 4). Xl)riineit ber ^)iene, 5;:ob ber Sünbe, Iraner ber ^^ii^e UMuen
aber nidit anviiejii)(offeit nom .Viimmel, menn bie Seliqeit liinbiqcit fbnnteit.
■^ImiI. and) Apoc. 21, 27; 22, 4. Qui vieerit, faciam illum colniniiam
in templo Dei mei et foras non egredietur amplius. A2)oc. :>, 12;
b. aiiv ben 1)1. ^M'itern. "^^er 1)1. 51 tt git ft i nne> lueift ,vn' '-I^3iber*
(ecjitnci ber Seeteituniitberititq anf bie nnmaitbelbare lliiftcrblid)ieit nnb bie
eioige (JMiicffeliqfeit bin, meld)e niental^^ nnfbört (De clv. Dei 1. 12 c. 20).
^^^.M'iren ^k Seligen nid)t nitfiinblid), fo loiire bic^o ^Iriiniitent be^o .s^eiligen
l)infäüii3. X)er l)(. gnl gentium aber fdjreibt: Si acceperunt aeteriiam
itioii
(
§ 225. 2)er ^yumml 843
beatitudiiiem, qua Deo stabiliter peifriuintur, iit ea carere non
possint. De fide n. 64;
c. anp bcm 33 c griff bcr 3c(ig!cit, bic uiti}t ^Jc gvci()cit -^.^. ^"^^,1;,^^^^^^^^
üou allem ilbci (F.. 257:-)) luiirc, uicuii hk Seligen fiini)tcn mii(3tcn, in ^r'-tt folflt"auy'
eiinbcu 511 fallen mib babiird) bic l)iiiiiiilt|d)c ^cligfcit 511 ncrticreii; bJTlv^S'bn-
d . a 11 c^ b c r C^ lu i n f c i t b c r l) i m m ( i f il] c 11 ^ c l i n f c i t. T^icö ^^'^'«^'^'^•
T^ocjina füvbcrt uiibcbiiigt bic Un]üiiblid)fcit bcr ecligcii, ha cil)nc biefe
(^■ii3cu|d}aft bic Scligt'cit für bic eiiiäcliicu eine (Snbc crrcidjcii tüiiutc. 1>q[.
über bic eiiiigc "^aiicr bcr Scligfcif 11. 251):) ff.
2. !^ic U r ja d) c bcr Uufüiiblidjfcit bcr Seligen luirb non bcii 1l)Cüloqcn -'"»i^-'
in iier|d)icbener ^eifc crflärt. ' "tuSicJin/l"
a. Tiit ^l)omiften lcl)rcn, bic intiiitiuc 5(ii)^i}anuiig (sK^trcc^ iclbft ^''STS^^^
fei bcr (S)rnub bcr Uniüiiblid)fcit ; babiird) näuilid), baf^ bic (Seligen bov
'^i^cicn (5bttc£i, bcr 03ütc jclbft, anidjaiitcn, iniiilten fic all ibre ^icbc auf
bicfc!^ nncnblid)c (^hit I)tnorbncu, ol)ne ein cr|d}affcncv (^Mit nor;^icbcn nnb
foniit fnnbigcn ^^n tlnuicn. Beatitudo ultima cousistit in visione divinae
essentiae, quae est ipsa essentia bonitatis ; et ita v<»lnntas videntis
Dei essentiani ex necessitat«^ ainat, qnidqnid aniat, sub ordine
ad Deum. S. Th. 1. 2 q. 4 a. 4. ^^^gl. S. T\\. 1 q. G2 a. 8; q. 82
a. 2; q. 94 a. 1.
b. Ijie 2cotiflcn meinen, bic 2eligcn uuirbcn bnrd) ben bcfonbcrcn
(Sd)iitj bcr göttlidjcn ^Hn'jclinng lun* aller 3ünbe beuuiljrt.
VI. ^ie (>)lüdfcligfeit bcr .^eiligen im .V)immcl banert ciiug.
T'iefc SllMihrl)cit ergibt fidi -^ • r""^''"!- •. x .
1 . a n c> b e r b c i l i g e n 2: d) r i f t. lusti autem in i»er|)etuuni ;'öi'i!'"ii'> ji» ^.i'.v
vivent et apnd Dominum est nierces eorum. /^ap. iy, 10. Ibnnt hi unb hi fini)
in supplicium aeternum, insti autem in vitam aeternam. Matth. '''^'^'" ^'^""^''
25, 40. I^cr bl. 'l>etrn^^ be^cidjiiet bic Seligleit Dcv^ .V^immek^ aU here-
ditas inconuptibilis et incontaminala et immarcescibilis (1 l^etr. 1,4).
^ielc Stellen reben ferner luni einem mabren, abiolnten l'ebcn (1 Tim.
6, 19), uon bcr giin^lidicn ilu^fcitigniig bcv Xobc^^ Joami. 8, 51; 11, 20;
1 Cor. 15, 20; Apoc. 21, 4), luni hzw emigen ^>]cltcn ^Luc 10, 9), bcm
ciuigen .S^aufe (2 Cor. 5, 1), bcm eungen -)icid)e i2 Fetr. 1, 11), bcm eiingen
Ci'rbc [Hehr. 9, 15 , bcm emigen Veben Jocuin. :>, K); 10, 2H; Eoyn. 2, 7;
Tit. 1, 2; Dan. 12, 2), bcr eungen .perrlidifeit (2 Cor. 4, 17),
einem unocrmelllid)cn ^iran,;e d Fetr. 5, 4), einem nn;,crftörbaren 2d)aiAC
{Luc. 12, :3:)v non bcr 5:eilnal)mc an (il)rifti (Srbe nnb (Glorie [Joann.
12, 20; Rom. 8, 17. 29 sqq.; 1 Thess. 4, 10 ;
2. anc^ bcr fird)lid)eu Ö e 1) r e , in nu'ldjCi^ bic emige 3cligfeit _^.^^^^>;>'^^^^^
al^o ,S^'>offnnng bcr (S^riften immer feftgcbaltcn mirb. ^o betet fdjon bav Ts>i,„mei^j Vuc/
apoftülijdjc ÖManbcnebcfciuitni^:^ : Credo vitam . . . aeternam; Ti^ Suijvuo^^
:>. anc> beni ::I3e griff bcr (^lüdf el ig f e it, in bcm bic (^iingfeit ^'■'^•
cntbalten ift; benn eine OHiiiffcligfeit obne gemiffe Vlnc^fidjt anf bereu
beftiinbtgc Jyortbaner ift feine uodfommcnc ®liitffcligfeit. ^0 fagt and) bcr
1)1. 9(ngnftinn0, jcnec> i^^icn tonne ein l)od)ft gtiitfietige^5 nid)t fein; lucnn
C!§ nid)t and) feiner (imigteit gan; fidicr unire (De civ. Dei 1. 10 c. :>0).
Übrigen^^ nn'ifncn 8d)öpfnng nnb (Srlöfiing, ^licgicrnng nnb .peilignng ^mecf^
Ui" crid)eincn, mcnn alleǤ onlc^it in nid)tc^ cnbigtc ;
844 1. jt)ic bcfoiiberc 35oIIenbung.
2505. 4. nu^ bcr 53 o H ! o ni in c n I) c i t b c r 3 d) ö p f u n g , bic mirf) (5^oüc§
^wif ?o\nr ^"bnibilb f|cmad)t, luib in bcr uiiö a)ottc^^ (^Jcift mitgeteilt ift; am ber
j;y/;j;,^^,J^jf ^1,'J; ^^ 0 H f 0 m m e u l) e ber (SrHifiiug, in ber bie ©ünbe mit allen Slow-
^rttiHn'imo, c5v» fcqncn^cn, nlfo aiui) mit bem 3^übe anfgcljobcn ift; au§ bcr 5>on!ümmen=
i^-iHairniv ^cit ber ,*p c il i gnng , in ber nn^ ber (Meift bec! ^'eben^5 mitgeteilt morben
ift. ©ruub bes^ ^dnm ift (S)ütt, bie 53ermittclnng in Sljriftn«?, feinen
©afrnmentcn, bnrd) bie mir nen geboren nnb ^nm öeben crniitjrt loerbcn, nnb
bivo ^]iel biefeö ^eben^o (^bttec^ bcö T^reieinigen 2(nfd)anitng, in ber mir
immer Icbenbig erl)altcn mcrben.
^Kovb?n-itiui 5:I^or bereit et ift bcr .pimiiiel nor ber Söeltgriinbnng [Matth. 25, 34)
\!<nVifnnni/i. nnb iicrl)eif3cn oon 5(nfang nn. ©inen ^nn-genn^ ^aben bie frommen fd)on
Asümiidi*^ ^)i^'^" i" ^fi' -poffnnng {Coloss. ?>, 2 , im ^-icuingtfein il)rer göttlidien ,s^inb=
)d}aft (1 Joanji. :>, 1 sqq.), nnb in ben nielfadjcn Irbftnngcn bcv l)eiligen
^5eifte^o. In quo exsultabitis modicum nunc, si oportet, contristari
in variis tentationibus, ut probatio vestrae fidei multo pretiosior
auro, quod per igneni probatur, inveniatur iu laudem et gloriam et
lionoreni in revelatione Jesu Christi, quem cum non videritis,
dili^iitis, in quem nunc quoque non videntes creditis, credentes
autem exsultabitis laetitia inenarrabili et glorificata, reportantes
tinem fidei vestrae, salutem animarum. 1 Petr. \, G 9.
§ 22(). Tic Wcmcinfdjaft bcr A^icilirjeu.
^sill. 0§uialb, e^rfjatoloiiie 3. 120 ff.
^n ber i^ebre luin (il)riftu^:i, bcni .v^anpte ber 9}?cnfd)en (n. 11G8 ff.),
nnb non ber .Uirdie, bcm mi)ftiid)en l^Mbe Cibrifti m. 1218 ff.), l)abcn mir
geiel)en, ha^ in iHrjd)iebener '^iHMfe unter ben (sMiebern, bie mit bcm .*panptc
ncrbnnbcn finb, eine (^cmeinfd)aft bcr geiftigcn (Müter bcftel)t, bie ftd) über
bic ^irdie in il)rem breifad)cn ^^nftnnbe erftrctft. Über bic (^^cmcinfdjnft ber
(^lieber ber ftreitenben ^^ird)e unter einanbcr ift in ben Xraftaten oon ber
^ird)c nnb bcr (i^nabe bivo 'J'iotmenbigc gefugt morbcn. 'I)al)cr mirb l)ier
nur uon ber ^.^erbinbnng bcr ftreitenben iiirdjc mit ber trinmpl)iercnben nnb
biefer beibcn mit ber teibenben bie ^ebc fein.
.25'''- ^^/ A. T^ic '-I^crbinbnng bcr ftreitenben Kird)c mit bcr trinmpbierenben
^^Sunrt'ba'^ befiel) t bnrin, ban bie (^Uieber ber trinmpbierenbcn ^Hrd^e non bencn bcr
MS^'iiit'bo" f^^'*-*^^"^^'" oerel)rt nnb angerufen mcrben, nnb baf^ bie .peiligen
ftviitonben bo== bc^3 .S^^^imnule^ für bie (^Mänbigcn auf (Srben giirfpradjc einlegen.
^'*^"'" :^\\x 5^erel)rnng ber .peiligen geljört and) bic ^Hnc^rnng il}rer OJcliquicn
nnb 33 i l b c r.
2r,its. I. X^cn .peiligen g e b ü l) r t 5I> e r e \) r n n g unb ^iimr bcr cult us äuliae,
^''>>emäni.^''^ ber oon bcm C^^ott allein gcbiibrenbcn cultus latriae, fomie and) oon ber
blofMiii tür l i d) en , bürgcrlid)cn 5^crel)rnng mcfentlid) ucrfd)ieben
ift. I^iefc ^^crcl)rnng ber |)ciligcn ift bal)er rcd)t nnb fromm, frei
u 0 n j c b e r 51 b g ö 1 1 c r e i nnb f e b e m 51 b e r g l a n h e n.
1. 3i^"^ ^^lunftiinbui^o biefer 2;i)efe ift folgenbe^^ ,>n bcad)tcn.
-•'•'•'• a. '^ie 5.^erel)rnng bcr .S^ciligcn bcftebt
luvdnuufl. a. in einem %U ber C£rf cnn t ni$^, nümlid) ber ^^or^ügliii^feit beffen,
bcr uercl)rt mirb ;
§ 226. :l)ie ®emeinfcl}aft ber ^eiligen. 845
ß. in htm bicfer ©rfenntniö cnt|pred}cnbcn ^M H e n ^ a ! t e , luinüid)
in bcr bcr crfannten SBürbe nnb @r^abcnl)eit entfprcii)enbcn llntcrtucvfnng
nntcr bicfelbc ;
y. in bev li u |1 c r c n 33 c ,^ e n g u n g bie[cu inneren ^^ei*ei)rnng.
b. 9^ad) ber fpecifi|rf)cn 53crjd)icben^eit bcr SBürbe nnb ^orAÜoIidifeit, ,, .^^oo.
bic ben ©runb ber 2ßcrel)rnng btlbet, i|t ond) bie '-l^erc^rung ]elb|t iier= bor th'vd)x-nm
fd)icben. Specififd) iier|d)ieben ift biü)er bie iHMel)rnng bcr nncnblidjen nnb ÄXifbei-
abfohlten 'li^ürbe (J^otte^ oon ber 33cre()riing ber ^\n*trcfflid)!eit nnb Söiirbe 'i^mm-
be^> (^e[d)öpfC!§. gür bie 33erel)rnng (Motte^o ift bcr ^Inebrucf latria
recipiert.
^ie ^i^iirbe bc^ (S^cfd)inn"e^5 fann aber eine bopp^ltc fein, nämüd) , . ^boi.
OL. eine bloß natür(id)e ü^ürbe nnb §ot)cit, bie in einer natür= '*Se^-u,'!f Imi'
Iid)cn (^ottiit)nlid)feit nnb ber Stellung bco 6kfd)öpfc^o in ber natür(id)en '^''''''•
Drbnnng ibren Öhumb l)at. .picrau^^ entfpringt bie rein iucnfd)lid)e nnb
biirger(id)e ^ercl)rnng in it)ren oerfibicbencn 3(rtcn nnb (Stufen, iine fie
?(riftote(c^ in feiner @tl)if anc^einanbcrfc^t;
[j. eine übern atü rlid) e, bie in einer iibcruatür(id)cu xHt)nIid)feit
bc^ ('•kfdjöpfc^ mit ©Ott unb in bcr !leilual)mc an ber götttid)en 9^itnr
ucrniöge ber (^nabe nnb C^Uoric il)rcn ©rnnb bat. '^icfe '4.^eret)rnng pflegt
man dulia ^n nennen. "I^icfelbc ift alfo 2602.
aa. ein cultus sarer, meil fic i^ren (^^rnnb t)at in jener übernatür= c-uUuVsäcer;
Iid)en 393ürbe, uu1d)e burd) bie 3^cilnal)mc an ber göttlidum ^latnr gegeben
ift. (S^o l)at ba^cr bie d)riftlid)c il^ercl)rnnn ber .N^eiligcn ben iibcrnatürlid)cn
(%nben an bie übernatiirlid)e '^^cgnabigung unb il^erflürnng bcr .f^eitigcn
^^n itjrer !^oranc^jctning nnb ift baber oon bcr blog natiirlid)cn ^crebrnng
mcfentlid) oerfdjiebcn. Qufofcrn gct)ört bic ^Hnel)rnng bcr ^eiligen ,^n ben
iibcrnatürtid)cn rv)c[)cimniffcn, mäbrenb bic allgemeine ^^^flid)t, bai^ @t)r=
unirbigc ^n ocrel)rcu, am einem bloßen '-iHn-nnuftgefe^^c cntfpriiigt;
ßß. ein cultus suhordinatus, niiudid) nntergeorbnet ber Anbetung ^"'^|!^^^^«^yj"^"-
©otte^. 1^iefcr ift bie ^erebrnng ber .pedigen in boppeltcr ^-li^cife fub^
orbiniert, nämttd) ah^ eine fpecififd) niebere nnb enblid)c 5l>ercl)rnng,
bie einer enblid)en nnb erfdjaffcnen, jcbod) übcrnatürlicbcn (^ütc nnb !:liMirbc
crmiefen mirb nnb mcil bicfc 'iiMirbc unb ^Hn-cbrnnge^mürbigteit bcr |)eitigcn
0 0 n (^ 0 tt mitgeteilt ift, fo hay, bicfc ü^ürbe auf Ö3 0 1 1 a l i^ i t) r e n
legten C^rnnb ,yiriufgc()t;
yy. ein cultus ahsolutus, ha ben .v>ei(igeu '^^ere^rnng crmiefen mirb cuit.i.s mi.so-
megen ber ibnen ,;mar mitgeteilten, aber mabvl)aft inl)ärierenbcn .^cilii]fcit. '"^'"^"
tiefer cultus absolutus ift \\\ untcrfdjciben 00m cultus relativus, loic er
5. ^. ben 33itbcrn ber ^eiligen nidjt mcgcn ibrer eigenen ^l^ürbc, fonbcrn
megen ber ill>ürbc jencr^ ermicfen loirb, ben fic oorfteUcn. i^gt. n. 987 ff.
c. ^ie 33erebrung ber .Sjeiligcn mirb micbcr in dulia nnb hyperdidia ^^^y^^-^^.
nnteifd)ieben, nnb Ict^Uere atc; ein l)öl)crcr (^rab ber crfteren ber yjtntter iivIL-niniia.
(5^ 0 1 1 e ^^ enuiefcn.
d. Latria, dulia unb bie rein meufd)(id)c 33crel)rnng finb innertid) sgoi
nnb bcr innerlid)cn ^scrc()rnng nad) genau nnterfdjiebcn, unibrcnb, «t^g^'^ljen JJ';*^;;.^^^^^^^
Don bcm Opfer, bac^ C^5ott allein bargcbrad)t mirb, ^u iljrer äußeren i.>tna, .luiin u.
^ktl)attgung bei atlen 33oUcrn nnb ^n alten i^^il*-''' bicfelben äußeren ^cid)en dnimn-
angemcnbet merbcn (S. Th. 2. 2 q. 84 a. 1 ad 1), mie and) in allen
Sprad)cn bie brei IHrtcn bcr '-iHn-eljrnug bnr.d) biefelbcn 'ii>orte bcäcidjuet
8i6 1. "iDic tu'füiiborc ä^oHeubung.
uicrbcn. S'inr in ber 5^ird)c fy\t fir^ bcr ©prarfjcjcbrami), für bie 35crcl}niiig
(>)üttcy beö IHibobrmfc^o latria im (^cgciifnts 511 bcni alli^cmciiicu duLia fiil)
511 bcbicncii, fii)ou ,^icnilit1) frühe gcbilbct. 5litd) im Tciiticbcii unrb je^t
jiciiilid) nügcniciii bcr ^liiöbnitf ^(ubctinig für latria gcbraud}t. ra()er
ift iiidit aibo bciii ii^ortc, foitbcrii ([\\<> bcm 5imi iinb bcn Umftduben 511
ciUucl)mcii, Hüll mcld)cr 5ü't bcr ^crc()rmu3 bic 9?cbc ift.
'2, '^cr iBdüci^ für uiifcrc ^{)cfc ergibt fid^
^i' u'^'^^d Vit '^* ^^^^'^ ^^^* ^ eiligen Sd)rift. ^iefctbe verbietet beii (^öfeen-
^iniinfrini biciift aiifo ftrciigftc, (v '^^. i)^^^^. 6, 13; ügl. Matth. 4, 10) mib cnt*
'''SnS^^^ biv:^ ^>l>ort bec< .V)crni : Gloriam meam alteri uoii dabo f/5. 42, 8),
''o-'"'r'''n^' mcc>l)alb ([\\i\) ber '.Hpoftcl fagt: Soli Deo honor et ^'loria (1 Tim, \, 17).
.v>JiiiiKn. '^iigcgeii (cl)rt fie cbeiifo beftimmt, bafl (^ott feiucit C£'iigc(n luib ,pci(igcu
5(Htcil gibt an feiner (Sl)re nnb .perrlid)feit, nnb fcnnt bemgcmiiil eine ent*
fprcd)cnbe fromme !l>erel)rnng berfelbcn.
CS'ine fotdjc '-iH'rebrnng ermeift ^ofua bem \{)\\\ erfd)einenben (Sngcl:
Ocidit Josue promis in tt^ram. Et adorans ait: Qnid Dominus
mens loqnitnr ad servnm snum? Jos. 5, 15. @o l)atten and) 5lbra()am
nnb anbere nnter ^^iflignng ber ^djrift gcl)anbclt, 'i^gl. Gen. 18,2; 19,2;
Nam. 21, 31.
(^k^tt fclbft ucrlangt ^\n-el)rnng gegen bie (Sngel : Ecce ego mittam
angehim meum. qni praecedet te . . . observa eum et aiidi vocem
eins, nee c^ntemnendum putes ... et est nomen meum in illu.
Rrod. 23, 20. 21.
Vülcrbiiii]§ babcn bic 5>ätcr, 5. i-^. 5Itl)ai:a[tii§ unb '?(iu]uftimi^3, bcii bic ^jJatviavrfjcu
iiiib ^-''^'rt^'l fülivcnbcn (5iu"icl qIv bcn 5ül)U (i^ottc^ betvad)tct. 9(üciu iebenfaU^^ i[t iiarf)
bcv Öcln'c bcv 3d)vift luib ^^ntci au^iiiicliiitcn, bajl bibo ijöttlici)c ii^ovt im 3(Ueu jtcftanicnt
ftd) bc^5 C5iuic(^o nlv Organ fetiicv Offcnbarmii] bcbictitc (n. 360), fo bafj nud) ^'\t ©teilen
über bcn :^cboint=@ngcl für bic "iH'vclivnni] bcv (Sngcl fprccfjcn.
, -;!'"'; 3obann ift andi bie ^H'rebrnng, bie nodi auf (Srben Icbcnbcn SDJenfdien
^^vnocl)u-bon^l•^ ermiefen iiürb, med fie alö 'Wiener nnb ^kgnabigte (^otte^3 crfd)einen, ein
hfia^'iH'iihiön fvaftigcv 5(vgumcnt für bie .oci(igcnrcrcl)rung, ^^. ^. bie il>erel)rnng, meld)e bie
2d)vift aiu-r ^niuimitin bcm (Slifanc* ermeift, nad]bem er ibren Bi>\)\\ anfermecft (4 Reg.
4, 37); and) bic '13ropbctcn|d)üler uercbrten il)n, ba fie bnrd) ein ^UMmbcr
über,;eugt mnrbcn, h(\\i> ber C^5eift bcy ^{'m-^ anf i()n übergegangen mar
(4 lieg. 2, 15 . Ter Oberfte be^i Od)0]iao, bcr bcn (Sliac^ fniefälltii uer-
ebrte, mirb nid)t mie bic anberen uom Jener oer5eI)rt (4 lieg. 1, 13 sqq.).
T^ie ^'naben aber, bic ben Cilijan^^ uerfpotteten, mcrben uon milben Xieren
5criffcn i4 Beg. 2, 23 sqq.).
-''■'0' .., 2ü finb and) bcr Qdxw]^ bc^^ öngclv an iUtaria, bie iBcrbemütignng
kT!J^diiin^^^^^^^^ ber i'obprcic> ber (Slifabetb, bic ^^civ]agnng : Ex hoc beatam rae
wvunbifl.f'^iiim'^''^**^'^^ omnes ^renerationes {Lnc. 1, 48) uollftänbige ^emeife für bic
^^HTcVnin.v il^crebrnng 'JJuiriii nnb bcr .pcitigen überl)anpt. Ter '^(nc^fprnd) Sbrifti
aber : Si qnis mihi ministiaverit, honorificabit eum Pater mens
{Joann. 12, 20); ferner: Qui vicerit, dabo ei sedere mecnni in
throno i^A'poc. 3, 21 , mie übcrl)anpt allcy, ma^ \><\i> ^Bort (55üttc!3 uon ber
übcrnatürlid)cn (5)(orie nnb .v>ei(igteit ber ^inber (^otte^^ cntbält, fd)nef3t jiot^
mcnbig bie entjpred)cnbe ^^crebrnng ber .v^eiligen nnb ^Hn-fliirten in fid).
Tajn tommen bie nnten ,^n bctrad)te.nben ^SteUen über bie ^^erel)rnng ber
9i*eliqnien, fomie bie ,viI)t^*^'ti'l)CH '^obpreifnngcn ber .V)eiligcn, ,v ^^. Ecclus.
44 50; Hehr. 11.
§ 226. Sic @ciitcm[d)aft bcr ^eiligen. 847
3)ic Col. '2, 18 Ucnuüifcue religio angeloroni, iiHi§ man Qitd) banmtcr t)evftct)cu 2608.
mai], ift ein (invctifdjcv -^Ibcii^laube, \nd]i aber die vcd)tiiiäf5ii]e iHn-chvuiu] öer (Siigcl. liiimanbc qu§
iMiniabtuS iiiib ^paiüih? iDcifcu bic ^i^crcl)VII5U] bcr ^nuoducv Hon l^)ftva als eine '^^i•^;'^*^!^!cJ^^^^^^
f^ö^3cnoiciieviid)c {Act. 14, 10—14), uitö ^]J;trii§ Me bc-? Soiucliib^ a\\?- ®cuuU .ytrürf bcr^^ciiiöcu.
(.4r^. 10, 2t)), lüüüoi übci?!Cy in ^a'tradjt foinuit, bay iibevdaupt a\\t> iolbüucv[taublid)cu
(S^vüubcii .poiUi^ciiucvt'livuiuj nod) [obou^cu 'Ivm-ioucu mdjt cmiicicii luorbcu foK;
b. aii^^ i^cv [ictcH ^5ra;LM-:> bcr ,Vn nl) c. 'Dan iMc i^ClH1)lnlug ...^Ji^lJ^J-^^.^^^^^^
bcr .^eiligen, dcfonbcrv bcr lUdrtDrer, uoii ^^difaiu] au immer \\\ bcr .^tird)Cbcv .s>cajacit in
übltd) irnr, ift eine bcr oncufuiibtijitoii Xl)ai|arl)cu bcr (S3c!c()id)tc, uoii alicii ^uiVlS^^'iJf
35ätcrii iiub .ft'ird)cit|ii)riit)"tcücr!i iinb burd) ,vil)Üo)c ^ycoimmciitc bc^ciu^t. ^-Jnitcvn.
Sd)ou in bcr crftcii ^^cit umrbcii bcioiibcro bic \lU\n-a)vcr burd) (i'rbauinu]
uoii 6fird)cn, burd) Jcftc luib (^H^biidjtuiv'iuic i]ccl)rt. X^mbci mirb aber
5iu]tcid] bic '^erel)rinii] ber .v^eililVMl uou bcr iHn-cl)rnuc] Onntci^ itreiui c^c=
frfjicbeu. Ohrist inu utj)()te Dei h'ilinm adoiaiiuis, niart.vres taniquam
Domini discipulos et imilatores merito dilig-iimis pmpter fxiiiiiam
ipsorum erga rei>em et mtif-istiiiiii suuin beuevoleutiam , quorum
utiiiam et iios fianuis coiisortcs ac discipiili. F.pist. ec(d. smyru. de
martyr. S. Polycarpi n. 17;
('. luic^ ber l?el)rc bcr ()I. ^^atcr. Coliniiis martyres eo ('ultAi
dilectionis et societatis, ciiio et in liac viia coluntiii- saiicti liomiues
Dei, quorum cor ad taleiu pro evaiio,-eli(*a veiitate passiouem
paratum esse seiitimus. St*d illos taiitt. duvotius. quaiiio securius
post cei'tamiua su[)erata, quaiito *d,iam lidciitiore laude praedicamus
iam in vita feliciores victoies, quam in ista adliue usque pu<:i'uantes.
At illo cultu, qui graece /.y.-z^i}.% difitur, latiue uu«» veid)o dici non
potest, cum sit ([uacdam pi()[)iic divinitati dcbita siTvitus, nee
colimus nee colendum doceuiiis nisi uuuui Deum. Aug., 0. Faust.
1. 20 c. '2\. 3el)r fiar ]prid)i fid) aud] bcr hl. :J o () a u u c v uou
'Daiunc^fuv aiie^, iubcm er rvuilcid) bcu lluteridjicb 5unid)cu latria uiib
dulia fd)ar[ bctout: (^uemadmoduui sauet i vere sunt dii, non quidem
natura, sed quatenus participes eius sunt, qui natura est Dens,
ita quoque adorantur, non quod suapt(3 natura siut adoraudi, sed
quouiam iUum, qui pro natura sua adorandiis est, in seipsis habeur
Adorantur igitur, quatenus ^loiiain a Deo adepti sunt, et quia ab
ipso acceperunt , ut esseiit advi-rsariis terril»iles et erga eos, ([ui
ad ipsos confugerent, hencllci Quaniobrem e^s adoraiuus,
quia rex ipse colitur, cum fauiulum surnu, ([iit-m diiii<it, non regis
instar, sed tamquam obsequcntem luiiiistrum benevolumque amicum
cernit adorari. Or. .*> de iuiaa. n. .');>;
d. a 11 ^^ b c u Sl c 1] r a u o [ p r \\ d) e ii b c r .U i r d) c , uaiiteutlidj aiiv bcm ,,^^^^.^ ~tlx\ixxz^c
^cfrct bce .siüu;^i(o \^d\\ Orient de iiivocatione et veneratione et ubov bic ^jvi-
reliquiis Sanctorum et saciis imaginibus Sess. i^öj, bav bic ^^crcbnimj '.cxialcii-
ber .f)eilii3cu implicite auoiprid)t, iubcm ce bereu ^^(urumnt] unb bic bcv-
fadfigc '')3rari^3 bcr ^^'ird)c bidigt. xHud) fei uod) auf bic uou ^uuoccUj XL
ucriuorfcueii oüljc bc^^ lytoliiiov btu^eunefcu, mau biirfc lUtaria uiib bic
|)ciüi3cu, ircil fic obiecta sensibilia feien, iiidjt uere(}reu iiub lieben,
foubcru mir ©ott alletu {Fropp. 35. 36). IhjI. Veminije}', Eu(;hir.
n. 1122 sq. ;
e. a u ^o b e m 1 1) c o ( o g i f rl) e ii D c ii t e ii.
a. IDiit ber l^creljriiuii bcr .^pcilii-^cu ucrl)ä(t e^^ fid) ebeiifo mie mit ^ 2(ai.
ber !^icbc, bic ja luefcutUd) bic i>crcl)riiug in fid) begreift. '-U>ic aitv ber t,7,!^^^4;;jJJ',Vnlt
C">ciuviil) vupijovt. iioiiipi'iibiiiiu bi'v Xortiiuuif. W. -'. 54
848 1. 2)ie befonbcrc SBoUcnbung.
^^''^|f/f,^.[^",fj,^''Mi6crnatru1irf)cit Siebe 511 (^ott bie übcniatür(td)c :^icbc 511111 9^äd)ftcn cnt=
cyottex«. fpriiigt, luib jene biivii) bicfc iiid)t niifiicliobcn, foiibcni beftiitigt luirb, fo
eiitfpriucjt nii!^ bor 5(iibctiiitg C^H^ttc^o iinb (il)rlftt bic fromme ^>cvcl)nuu3 ber
(Sngcl 1111b .^^ciligcii, in bciic.ii (^)ott [eine iibcrimtürlicljc (Glorie uiib .v>eiligteit
offenbart, ^ic ilHn*el)rnng, bie ben |)eiligcn eriuiefen unrb, ift bal)cr, mie luir
e§ ooin ()l. ^o^aime^o non 'Dainn^fu^ gel)ört l)aben, im legten d^nmbe eine
35erl)crrürf)im9 (^otte^^^ felbft.
Tic f^m-inuMfl 1^- ^^^ iibeniotürlidje '-li'ürbc ber .peiligcn oerlangt, bafj mir biefc
byv A^iiuien (Sn-babeiiheit anerfennen nnb ihnen bic berjelben entiin-edicnbe il^cvelininq
ciitiDnrf)t bereu '.• ' ' ir ; / o
^^i^iubc iinb bicnt eni^eiien.
Y- oiii* IUI!? fctbit aber tit bie iberel)rnnii ber .peiligen ber mad)tu3|tc
eintrieb, iiad) i(}rem ^^uüfpiel ein tiu]enbl)afteo nnb Ijedigesa ^ebcii 511 fiiiiren.
II. X^ie ^}{ 11 r n f 11 n (3 ber ^?)eiligen nm il}re g ii r b i 1 1 e bei ^ott ift
g 11 1 nnb n ii ^ ( i d).
,^nii-im'n' ncflon ^' ^*pipt)iiHin<o eriiuiljnt gcmiffe ,v>oretifer, bie ll^aivia gerabe uue
bu'i'imiiniurt bei- (3Hnt anriefen. 3^il)lreid)er aber iiniren bie :^srrlel)rer, lueldje bie redjtmäiligc
Vuiriifnng ber ^pedigen uermarfen.
(So leugnete ^Mgilantino, bajl bie .V)eiligen fiir iinc> beten tonnen,
momit uon felbft bercn "^^(iiriifiiiig füllt. 5(nd) bic iiii ttela 1 1 c vlid) en
(heften marcn meift C^egner ber xLHn-cbriuig nnb 5(iiriifiiiig ber |)eiligen,
ebeii)o ^ i c n f , ,V) n y nnb bie Üt c f 0 r 111 a 1 0 r e n. ^ic letzteren geftanben
^unu' 511, h[\^ bie ,v>eiligen fiir bie .^vivdjc im allgemeinen ober and) für bcfonberc
5(iiliegen beten; aber fie oermarfen bie ^^imiifiing berfelbcn, meil fic in ber
@d)rift nidjt eiitl)aUen fei nnb bein 'JJiittlcramtc (£l)rifti miber[pved)e. 1)cr
tieffte boginatifebe Ö)rniib ber ^(biieignug ber ^licforiiiatoren gegen bic 5lnrnfnng
ber .'pciligcn liegt aber in ber Vel)re uon ber sola fides.
2. Um bie midjtigften (£'illllnill^e ber ;)iefomatoren uoviV'eg5nne[)ineii,
fd)itfen mir ber il^cmeic>fiil)riing folgeiibev lun-aiiv.
TicA>fiii.irnnnb '^' ^^' ^f^ iiiicrlanbt, bic .peiligen entiueber irie (*')ott aU llrl}ebcr
unba- iiii)oiun- nnb ^ c r I c i l) er ber gbttlidjcn (>)iiaben nnb iiHil)ltl)aten, ober al^ n n m i 1 1 c 1=
iM?.^.S^^^ l\Mtt(er bei d^ott mie (il)riftnc^ an^nrufcn ; oietmebv ift 63ott allein
wiiabi'it. Uri)ebcr nnb v^penber aller C^naben, nnb e^o gibt feine (V)nabe, bie iiidjt
biirdj dbviftiiv oerbiciit ift nnb bind) iljii alv ben iiitercessor primarius
niii? vermittelt mirb.
^ie ,'g)eiligen flMinen baber nur in ^-iiknfe ber ^ür bitte (35iiaben uoii
0)ott bn rd) (Sljriftiiv fiir niiv erlangen, mie and) luir bicv fiir inu? nnb
anbere ocrmögen. iDcie [)at bie .Siird)e eine anbere \.'el)rc nnb ^ra^"i§ gel)abt
über in il)rem ^dioße gebnlbct. Vllle '^>efd)iilbigiiiigcii gegen bicfc Slnffaffnng
bernl)en auf 'JJ/ifuHn-ftanbiiiffen nnb einer mit bem iiatür(id)en, biblijd)en
nnb fird)lid)eii 3pradigcbraiid) im 'iiMbcriprnd) ftebenben lUiif^beiitnng nnner^
fiing(id)er ^^(nc^briidc.
1)ie .s^ciligen finb bnnnad) and) iiid)t im m i t tel ba re giirfpred)er
nnb '^^crmittlcr bei C^ott, [oiibern nnr mittelbare, niimlid) bnrd) Sbriftn^o,
ben einigen (irU^fer nnb l^iittler ;^iiiijd)en rs)ott nnb ben y^^Miid)en, oJ)ne
bcffcn ^krmitthing lein C^ebet (Mott mobtgefällig nnb nnc^ l)eil|am fein fann.
Qn biefem ©inne tonnen hk ,S^')eiIigcn bem natürlid)en nnb d)riftlid)en
(5prad)gcbrand) nollfommen entfpred)eiib mie iiitercessores et advocati,
fo and) mediatores genannt merbcii.
§ 226. S)te (^emeinfc^aft ber ^eiligen. 849
b. ^ic Qutcrccffion bcr ©1190! iinb §eirigcn ftctjt arfo nic^t im $l?ibcr^ 'an'Svn
fpriid) mit bcr Sßal)r[)cit; Uims mediator Dei et hominum, homo e^nftu^ ehtäiper
Christus Jesus '1 Tim, 2, 5); beim in bvcifndjcr 33eäiel)uug ift (S:i)riftug mnt\n ^%
UHJcr unb aller ^^^ciligcn einätger 3}2ittlei*, niimlirf)
a. ratione naturae, b. ^. n(>? ©ottmcnirf). Qu biefcm (Sinuc
nimmt fein ©iigcl ober .^eiliger eine 9:)?ittel)te((e ämijrf)cu (S^ott mib
m\^ ein ;
ß. ratione officii, ba er attein un[cr 9}?itt(cr ift burd) bie fteftuer^
tretenbe ©enugtljnung;
Y- a(!§ unfcr nn mit t e t barer tl^iittlcr, ber fetbft eine§ anberen
WxiiUx^ nid^t bcbavf.
3. "^tx 33 c m c i y für nnfere 2't)cie ergibt [id)
a. a n ^ ber l) c i ( i g e n S d) r i f t.
OL. !Dag hk ^eiligen tl)nt|iid)Iid) giirbittc für nnC^ bei ®ott einlegen, ^.ii,6ftle-i,ev
luirb {)änfig an^njcfprodjcn. (So fagt öJott : Si steterit Moyses et |>ejH(leu eine
Samuel coram me, non est anima mea ad populum istum {Jerem. ^^'"^f*^*^-
15, 1), ma5 jcbenfa(lc> bie 9}?ad)t ber ^ürbittc biefer .pedigen in i^rcm
Scbcn nnb nad) bcr gciu5l)nlid)cn 5(u^dcgnng, bie bem 5Bort(ant ent[prid)t,
and) nad) il)rem !Xobc beiueifr. ^ixa^ nnb 3e^'<^i"ii^^^ cr[d)einen oB gür^
bitter unb 53efd)iit^er :3-^rae(^5 {2 Macch, 15, 12 sqq.)- ^ic 9}?ärti)rcr
forbern diott ,yim 2trafgerid)te über bie ^n-rfolger auf (Apoc. 6, 10).
3i^e§t)a(b foUten [ie i[)n nid)t (wxd) für bie (Gläubigen nnb bie ,S^ird)e um
33armi)er5igfeit anflel)en? "BaH ^\^ (£"ngcl für un^^ beten, ift lne(mal§ be*
5cugt, 5. 31 Tob. 12, 12; Zach. 1, 12 n. f. m. ; luarnm alfo nid)t bie
.^eiligen, hk bod) finb mie bie @nge( bcsi .^immel^?
^ie 24 ^itteften faden oor bem ^aiiime nieber nnb bringen StBei^-
raud) in golbenen 3d)alen bar, quae sunt orationes sanctorum {Apoc.
5, 8;. ^Hud) in 2 Petr. 1, 15: Dabo autem operam et frequenter
habere vos post obitum meum, ut horum memoriam facialis erbtideu
angefe{)ene 2;()eoIügen, U)ie 6;()rl)foftünui^^, einen 3)eU)ei^o für bie Jürbitte nad)
bem ^Xobc.
1^a5n fomuien ade Steden, bie oon ber innigen ®emeinfd}aft ^anbeln,
hk 5iüifd)cu alten (^liebem bec> na)fti|d)cn ^eibeso (£l)rifti, befonber^^ and) mit
ber jenfeitigeu ^ird)e beftebt, fomic luni bcr ilUad)t nnb |)errfd)aft, bie
Sliriftn^ feinen c^ciligen gibt : Qui vicerit et custodierit usque in
finem opera mea, dabo illi potestatem super gentes et reget eas
in virga ferrea . . ., sicut et ego accepi a Patre meo . . . Faciam
illum columnam in templo Dei mei . . . dabo ei sedere mecum in
throno meo. Apoe. 2, 26 sqq.; 3, 12. 21.
j3. Sind) U^ e§ nüii(id) ift, fid) bem (SSdKiz ber §cdigcn 5" empfe()rcn.;,j,,^^^^,fiJ; g.ü,,
unb fic um il)re gürbitte an^nflcben, luirb mieber(}ült bezeugt, eo fdjon inline t.ev §cm=
bem adgemeincn C^efctje bee gcgcnfcitigcn @ebete^^ : Orate pro invicem, '^'""
ut salvemini [Jac. 5, 16), füiüie in ben ,saf)lrcid)en (S^ebet^^cinpfc^lnngen
im Otiten unb Dienen Xeftament. Ne cesses pro nobis damare ad
Dominum Deum nostrum, bitten bie Jycn-acliten ben Samnet d Reg. 7,
8). (S^ott felbft gebietet ben grennben Qobf^ : Ite ad servum meum
Job .... Job autem servus mens orabit pro vobis : faciem eins
suscipiam, ut non vobis imputetur stultitia. Job 42, 8. ^^anln!^
empficljlt fid} felbft in allen 33ricfen in ba^ %thzi ber ©laubigen : Obsecro
54*
850 1. 3)ic t)c[onbcrc SBoÜcnbiuifl.
vos, fratres . . . ., iit adiiivetis me in oratioiiibiis vestris pro nie
ad Deuni. Rom. If), m. il^gl. Eph. 0, IHsq.; Coloss. A/?>) 1 Thess.
5, 25; 2 Thess. :i, 1; Hehr. \?>, 18.
(Sin SciuciC' für iniicrc %\)Z]t ift niul) W:> Iiniifig Ulic^cvfd)rcll^c
@cbct, (>Hitt möge mit bei* ^^iitcr imb ,*pctligcii iDiKcii bcn D^adjtoniiitcn luib
bcn ©ünbcni bannl)er,^ig fein. ^Femento Donüne David et omnis inan-
snetndinis eins. Ps. 131, 1. Neqne anfei'as misericordiani tuam a
nobis propter Alnaliani dilectnni tiunn, et. Isaac- servnin tuum, et
Israel sanctnni tunni. Dan. o, Wb. .V>tcr unibcii offenbor nid)t nur bic
bcn 51>iitern gegebenen '-l^cvl)cifningen, loiibcin bereu .f>eiligfeit niib '-Inn-bienfte
©Ott aU ^JJ(ütiue 5ur (J-rljbnnig uorgefteüt ;
^. ,^':.^^- ... b. ano bcr 1^ e l) r e ber bl. '-iMÜcr. (Jiiis dubitat, nnod sancti
bic )Viybittc bn orationibus nos mvent et ^-estornni snornm cunhiinent atqiie hortpiitnr
^-•^niMion. exemi)lis? Oriyen., In Nuni. Hoin. 2{j n. G. Onmrs niartyres . . .
interpelbmt pro nobis. Xon transennt interp(illationes ipsornm,
nisi cnni transieiit geniitus noster. Aug., In Ps. 85 n. 24. Si
apostoli et niartyres adliiic in carne constituti possunt orare pro
ceteris, qnando pro se adbuc delient esse solliciti: qnanto niagis
post Coronas, victorias et tiinniplios. Hicron., Adv. Vigil. n. 6.
Confngianins ad sanetornni i)re('es et (»lenins, ut pro nobis inter-
cedant. Ghrysost., In (len. tloni. 44 n. 2. »^ierber ge()öreii nnd) bic
5al)((oien ilJebcn ber ^iiter über bie .Vteiligen iinb ii)re (^lebetc au biefelbeu,
bcfonberc^ ([\\ DJiaria ;
^ie ^Mtii'v ini ^- '^ ^' ^' ^^ ^ ^ '•' '^ ^^ ^ ^ ^^ ^' 0 i ^ ^b '^^1^"^^ ^^"^^ üUcftcu, uicldjc ^(urufuugeu
unb bVö Moii^iiber 'l^tutter C^)otre!?, ber '}.Mitriard)cu iiub 'l3ropl}eteu, ber 5lpofteI uub 'I\'ärtl)rer
bu^HnJuhinrbn- ^^^^^)^ foU)!C lUic^ ,Vi^}b'eid)cu (^rabiufdjrifteu in beu ^t a ta t o ui be u. 5$g(.
i->niuKu: £)tt^ :iN^. e^.ftcH ei)rifteu. 2. 244 ff.;
d . ([\\<c bcn i^ e b r e u ( f d) c i b u u g e n bcr .^ i r d) c, unineullid) aut^
beul fd)ou erunibuten Tefrete be^ö .Uou;^il^o uon !Iricut: ^landat sancta
synodns oninibns episcopis et ceteris docendi ninnns curaniqne
sustinentibns, nt inxta catlioHcae et apostolicae E^cclesiae nsnni, a
l»riniaevis (Inistianaerelifiionis teinporil)ns receptnm, sanctornmque
patruni consensionem et sacrornni concilioruni decreta, inipriniis de
sanctoruni intercessione, invocatione, reliquiarnni lionore et legitimo
iniag'inum usu tideles diligentcr instrnant. docentes eos, sanctos
nna cnni Christo regnantes orationes snas pro liominibns Deo
offerre ; bonnin atqne utile esse, suppliciter eos invocare, et ob
beneficia inipetranda a Deo pei- Filiuni eins Jesnm Christum
Dominum nostrum, qui solus ncster i-edemptor et salvator est, ad
eorum orationes, openi auxiliumque confugere; illos vero, qui
negant, sanctos, aeterna, felicitate in coelo fruentes; invocandos
esse, ant qui assernnt, vel illos pro hominibus non orare, vel
eorum, nt pro nobis, etiam siugulis, orent, invocationem esse
idololatriam, vel pugnai'e cum verbo Dei adversarique honori
unius mediatoris Dei et hominum Jesu Christi, vel stultum esse,
in coelo regnantibus voce vel mente supplicare, impie sentire.
Sess. 25.
^Incuu f)icv "^c^^, JToiiyf bic ii?ciu]muui iini* 5^ctäinpfimc] bcv ^üvbittc nnb 5lnrufiing
bcr .f^ci(i(]cn nicl)t au5bvürflirf) mit bcin ^Inatticin bclcßt, foubcvn nur a\^ eine iinfvomme
SDieiniiug bc3ciri)uet, fo fauu e^ bod) feinem 3^^cifc^ nntcriicgen, '^ai^ bic nom Sonjil in
§ 226. 2)le ©emelnfc^ttft bcr ^eirigen. 851
@c^it5 ncuüiiimciie, biivd} bii-a tvibenttuifrf)e (iUuubeii^befeuntuig noif)maf§ ttuSgefprocfjeuc,
iin&rf)vift iiub Jrabitiou mit ()i3rf)fter St(ar()cit (u'^eitgte i^'lire imb Übung bov ^ixdje in ^c*
3ng auf ^Nercbvnug nnö 2(nvufnng ber ^eiligen ein nütori[rfjc;3 unb nnbcftreitbave^ 2)ogma
bcr ^irrfje ift;
e. n 11 !o bcr £ e fiv c ber ^I^ f) e o ( o ii e n, midjc ber ()(. 2:^oma5 in .. -'^-o-
füliu'ubcu 5l^ortcii au'?eiiiniiberict5t: Diceiidum, quod oratio pomgitur Voci^JiT'ffi"
alicui dupliciter: iiiio modo quasi per ipsuiii implenda; alio modo 'I^Si^-J,'''
quasi per ipsum impetraiida. Primo quidem modo soli Deo oratioiiem
porrigimus, quia omiies orationes uostrae ordiuari debeiit ad gratiam
et gloriam coiisequeudam, quae solus Deus dat .... Sed secimdo
modo oratioiiem porrigimus saiictis aiigelis et liominibus non ut per
eos Deus nostras petitioiies cognoscat, sed ut eorum precibus et
meritis orationes uostrae sortiaiitur elfectum. S. Tli. 2. 2 q.
83 a. 4;
f. a nß b c 111 t () c ü ( 0 1] i f d) c ii ^ c n f c ii.
a. (^)ütt bcbiciit fid) in bcr imtiirlidicn iinc ber libernatiirlidjen Orb= ^-r'S-- ,,
niuu] l)iinfiii bcr llhM tue l n r | a d)en, fo ha]} cv bicfcn uoii (^^ott t3cict^teniiiiTn-()nt"in^ bcv
Orbnniifien nollfoiniuen eiUfpridit, ireiin cci and) in (Srteilniiö uon ©nabcii ^l^iS'"!"^
unb 3.1^o()lti)a{eii iV(ittelnr]ad)cn jiibt. 3old)c 'lUittc(iir]ad}cii fiiib bic
.S^cdiiini biird) ilire ^nirfpradic bei (^ott. ^^IncH-ieidjtoffen müfUeii biefe
caiisae mediae nur bnnii irerbcn, irenn [ie bie causa principalis unb
meritoria beeinträd)tinen iin'irbcn, unic^ jcbod), luie mir i^ccjen bie ']3rüteftanten
fiiljcn (11. 2014 f.), nid)t ber Tvall ift.
[j. "^ie iibcrnatiirlidie '^oiirbe bcr .v>cilincn ak-^ J^rennbc niib ^hnber ,,,-'''-'-^,.
©ottc^o bringt [ic bcin .v^er^cn CVunte^? iebr iinl)c. ^IMe in einer inenidjüdjcn Adligen!
(^K'i'eKidjaft, fo ift ee; and) in bcr übcriiatür(id)en 6kineinfd)aft ber- .v>etligcn
gan<^ nalurneinaf^ ;iir Grlaiuiiiiu] uon '-ll*obltl)atcn fid) an biejenigen jn
irenben, bie frafr it)rcr ^tellnncj nnb ^-Inn-bicnftc befonbere ^^orredjte bei jenem
bcfiljcn, ber bie ii^otjttbaten fpenbet.
y. Sinb bic .^eingen iniiditig bei (3ott, fo ftiib fie and) ciiitig ijcijen l^<j23.
nn^\ 5(nf ©rbeii piliun'iib, f)abcii fie b(\t^ grone ©efetj ber ^^^äd)ftcntiebc fdüiiau
erfüllt nnb im (Sifer für bie gröAcre (i1)re ©otteci fid) ncr5ct)rt, inbeiii fie :I;,"^^["„i"'^"
für il)re l)iitiuenid)en beteten nnb niii bereu 2ee(cii()eil beforgt inaren. Xk
2kbc t}ört aber nidir auf im .\>iiiiiiui, nnb bcr (Sifer für bic @()rc @otte§
erliiii)t uidit, fonbern beibe fteigern fid) in bcm (55rabe, at& bie 2kbc ju
(^oit biird) bie intnitiuc ^;!{iiid)aniini] unidjft. X^arnm irirb bic gürbittc ber
^eiligen, bie überbie^o bic '-^Hn'ind)niigcn nnb (^efal)rcn ber 9J?enid)cn geimn
fennen, im .stimmet fo intcmiu ircrbcn, loie fie auf (£"rben c§> nie mar unb
and) nidjt [ein foiinte.
0. ^v'i iiii^i> aber ftiirft bie '.Hnriiinng ber .V)eiligcu bcn (^(anben an ha^
Übernatür(!d)c, gibt uii^5 ^^uniranen im ©cbet nnb treibt iin^ 5nr 9'iad)af)mnng
i[)rer Xugcnben mäd)tig an.
4. Tan bie .^.eiligen nnfere 5(n(iegcn unb 5,^ittcn crfennen, ift ä^i'iHV^^, j,f^^^^Vj.^^^.,^
lueber förintid) oon ber ^irdjc alc> T^ogina beflaricrt, noc^ folgt e§ mit ab^unfcye «nitcfleu
foditer 9]otiüciibigfeit am ber 9iül3lid)feit ber 5(nrnfnng bcr .V)eiligen; aüein
e§ ift eine in Scbrift unb ürabition, in ber Öe^re ber 2^^eo(ogen unb in
bcr Statur bcr 3ad)c fo loobl begrünbete ^Jtcinuug, ha^ fie aU sententia
certa jn betrad)teii ift nnb oljiic grojse S^cmcritiit nid)t getcugnet nicrbcn
fann.'7 ^^^^^' H^^^'*^ '^^^^^"^ ^'^ .s^ciligcn ^cnntniio unferer 33itten nid)t beiägcn,
fo tonnten iljre ©cbete bennod) aüen nütj(id) fein, bie fie anrufen ; benn ba§
2cl)rift, Irabi
tioii uiib biie
852 1. 3)lc befonberc 35or(cnbunc].
ipiffcn bie .^peingen jcbcnfatt^, ha^ wir ihrer 5\^ürbittc bcbürfcii, iinb bc§(ia!b
beten fic für uiuo. Taj3 aber (Mott bie 5^'rürf)tc ibrcr gürbittc beiien bc*
füiiber!?> ,^iuuciibct, bie fic anrufen, fofcjt [in^S bnn ndöenieinen ^cfet^c, ha^
berjenitjc, ber bittet, empfangt.
a. '^afiir aber, ba^ bie .s^eiligen uon nnferen ^(nliegen nnb 33ittcn
tüirfUd) ^nnbe I)nben, fpreif)cn folcjcnbe ^5riinbe.
P^v ,x: ^* ^^^ @ngcl fennen nnfere 5ln(iec\en nnb 53itten. Qiiando orabas
cum lacrimis . . ., ego obtuli orationem tuam Domino. Toh. 12,
oiäubinc^H- 12; ilsgl. Luc. 15, 7. 10: 1 Cor. 4, 9. (S^-^ (ieqt aber fein 6h-uiib Dor,
tpeifon, baK bie baj^^ ben .'neingen üenreigert fein foU, uhv5 ben (Sngeln genn'if)rt ift.
'"Mon'üiiKvcn ' [1 ?tbrabani f)at in bcr 5l^orI)i3[(e ben Tag (If)rifti geieljen : vidit et
^)iniicac.. D'^iH-n. ^g^^lgj^^ ^g^ {Jocinn. 8, 56); ferner Ijeißt e.% einer ber Äteften \)abc ben f)!.
^üt)anne<? getrbfict {Apoc. 5, 5). 'T^ie gan.^e 5(pofa[t)pfc ^eigt nn6 bie
trinnipl)ierenbc ,^irrf)e, mie fie-an bcni 2i1]irf[al nnb ^anipf ber ftrcitenben
^ird)e ben innigftcn ^(nteil niini-nt. T^ie«? a((e<3 aber u^eift nn^o baranf l)in,
baj3 bie .s^'^eiligen and) über nnfcre ^(nliegen nnb '^ti^ten nnterrid)tet finb.
'(. hierfür lprid)t enblid) nod) ba-o in allen ^d)riften ber ^^iiter
nnb in bent ganzen ^ebcn ber 5?ird)c fid) nianifeftierenbe glänbigc 3k=
unif^tfein.
^.. -'••-'•;• Z. 5((o rationellen (Mrunb bebt ber bl. 3^bonia^> bernor, biefc @r=
pciuivt /ulTo^hn fenntni^o gebore ,^nr umbren nnb noden (Seligfcit ber .'peiligen. Hoc enim
^Sr'ciimii^^ ad perfectionem beatitudinis requiritnr, ut homo liabeat qnidqnid
velit, iiec aliquid iuoidiuate volit. Hoc autem recta volnutate
quilibet vult, ut ea, quae ad ipsnm pertiuent, co^uoscat. Uude
cum nulla rectitudo sanctis desit, voluut cognoscere ea, quae ad
ipsos pertiuent; et ideo oportet, quod lila in Verbo coanoscant.
Hoc autem ad eoium prloriam pertinet, quod anxilium indigeiitibus
praesteut ad salutem ; sie enim Dei cooperatores etticiuntur . . .
Unde patet, quod sancti habent cog-nitionem eorum, quae ad lioc
requiruntur. S. Th. Suppl. q. 72 a. 1.
2'!-^"- b. ilViut bic (iciliqc ^cf^vift ]ci(\t: Mortui iiiliil novcriuit aiiipliiis (lu-rli. 9. 5;
^^^''^tdu?hn'^^^^ 14. 21), mib («Ott ju ^o[uo fpririit: ('olli^am te ad patres tuos . . . ., ut iion
DoiiTflni 2rt)vift- ^'idc'ant oculi tui oninia mala, (jiiac inducturus suui supt-r locuiii istum (4 h'er/.
22, 20), [o UMvb bninit nuv au'§i]cfpvodHMi, btif^ bie 5> c vft or de n cn Hon ben ivbifrfien
Tingcn nn uiib für fid) feine ^enntni§ haben, fotuic ba^ ftc bn§ ©lenb bcr @vbe nirfit
in [o fd)nier,^(irf)er '-ll'eil'e enipfinben unb erleben mie nur. 9(fle biefc Stellen, nnb hci?^
näin(id)e iii(t and) fon niandien ^divftniidien ber 1)1. i^ätcv , rebcn einesteils nur non
ber nntüriid)cn (Svfenntni-S ber abc^ehiiicbenen Seelen unb .v^igni onbevntei(5 nur, bnfj
biefefben nidjt (lUc^^-, fonberu nur baS uuM>n, )\hv$ @ott ifuten nu[ nbevnntnrlid)e ^l^eife
tunbt!)nt.
c. Über bk ?(rt unb 5B e i f c, mie bie .^eiligen nin'ere 3(nliegen nnb
lebete ertennen, befte()cn uerfd)iebene 9}?cinnngen.
-'';-''^. a. '^ie 5(nfid)t, biefc ^enntni^3 babe ibren (^rnnb in ber (^ c g e n>
.v^ciKrbln^b^^^^ ^cr .^eiligen bei ben $^ittenben, ift nid)t probabel, nidit nnr bcvbalb,
iMttnibcn. jyg[( p{jig foitf^e Ök^gcnuiart feineeuu'g^o m<$ bem donum agilitatis folgt,
fonberu and) ireil fie eine multilocatio noran^oicl^te nnb ganjlid) nner*
Hart liege, trie bie .^^eiligcn ben ©ebanfen im .^er^en ober and) ben finnlid)en
^(nsbrncf bef^felben UHibrneI)men.
^ ^2r,2i). i3. Tan\ bk l^eitigen 3}?ittci(nngcn 'bnrd) bie (Snget empfangen, ift
bui^cll'bic'üii- ^^^^^^' niög(id) nnb nid)t nnU)aI)rfd)cinlid)'; uidcin c§> bürftc bk?-' jebenfaU^o
nid)t ai^ bk geiiiöl)n(id}e ^Bcife,'^auf UK(d)e" bie .^^eitigen oon un^ unb unfereu
§ 226. ®ie ©enteinfd^aft ber ^eiligen. 853
^Mittn ^iinbc erl)altcn, au^^ufeljeii [ein; niuf) luüvben auf blcfe Seife bie
|)eilii3cu iitrf)t fofort uiifcre (^)e(icte evfaljvcu, luib überbieö bliebe bie
gracjc 51t bcaiituiürteii, ipic bie ©iicjel [elbft uitfere (^chttt mtb ^Intiecjen
erfaf)rcn.
y. TnfKV eiitfiiieibet fid) ber f)(. ^f)omaf> itnb mit ifjiii bk Wd)v^(\i)l ber (^^uS'wih
2;;(]co(ogcn bafiir, bafl hit ,*pci(ifjcu bieje ^euntni§ biivd) cjöttHd)e WliU ^^"''"luv
teiünig ertaiigcu, bie ilfjneu in ber 5Iujff}aimng (55otte^ ^uteit unrb,
iiidjt a\§> ob fie biirrf) ?(iifd)ainuu3 bc§ göttlidicn ^Befen^ nde^ 9^atür^
üd}t uub ^wav allezeit erfönnteu — bie^^ lüäre nur bann ber gatt,
irenn bie 5(nfd)anitnai ®ottc§ ein Dollfonuuenc^ $5egreifeu ©otte^ in [id)
jd)(öffe — , fonbern fo, baf3 fie bnrd) bie visio beatifica in beni gottlidjen
35?efen bn^jcnige fel)cn, \iuv5 fie befonberc^ angcl)!, nnb \va§ (^oit il)nen
mitteilen ipitt. Respondeo dicenduni, quod divina essentia est suffi-
ciens medium cog'noscendi omuia .... Non tameu sequitur, quod,
quicunique esseiitiam Dei vident, omuia cognoscant, sed solum, qui
essentiam Dei comi)relienduiit Unde cum animae sanctorum
divinam essentiam non compreliendant, non est consequens, ut
omnia cognoscant, quae per essentiam divinam cognosci possunt ....
Sed nnusquisque beatus tantnm de aliis rebus necessarium est, ut
in essentia divina videat, quantum perfectio suae beatitudinis
requirit. S. Tli. Suppl. q. 72 a. 1.
5. '3)ie .s5c'ti9*^Ji tonnen in statu patriae feine '^^erbienfte met)r er^ .,.,.-'''"•.
merben nnb bntjcr and) feine (^enucjtbnnng mc()r teiften; bacjegcn fönncn fie t'riViii''ir\inb
a(ferbiniv^> bie im l'ebcn ermorbencn ^^evbienftc für nu<? cjeltenb mad)en, fo^ ^'-'iu' u!,"'''"
mie and) bnrd) i()re Jyi'^i'^'ittcn, modo impetratorio, \nv5 (^hiaben erlangen,
aik':^ biefe^ jebod) bnrd) ßf)riftnc^ nnb nermi^ge feiner ^^erbienfte.
Tü^ bie (53ered)tfertigtcn ncrmögc ber 33erbienfte nnb ber (^nabe
(5()rifti f)ier auf Grbcn mabrc '^nn-bienfte ermerben, babcn mir bereite (n. 1782)
gefeben. Triefe ^^erbicnftc fönncn aber mie im \.'cben, fo nai"^ bcm 2^übe
berfelben ncrmöge ber C^cmciuidjaft bor .Sjcitigcn alten ÜHicbern bc^ na)ftifd)en
i?eibev (Jl)rifti 5n c\nk fommcn, uid)t aly ob fie unmittelbar anbere jur
(^ereditigfeit nnb ^um 'inn-bienfte gereid)ten, fonbern fo, bafs \u\§ @ott megen
ber ^^erbieufte ber ,v>ei(igen (^3naben nnb 59oi)ltl)atcn jumenbet.
"^ail un^o aber mirflid) bie ^H-rbienfte ber .S^'^eiligen in ber ange*
gebeneu '41'eife niitiltd) finb, ergibt fid) a\[^$ bcn oben (n. 2616 ff.) an=
gcfübrteu ©teilen ber l)ciligcn 3d)rift nnb ber ^Mkv, fomie au§ ben
@ntfd)eibungcn ber 5^^ird)e.
5>u'ofern bie '-iUn* b i e n f t e ber triumpliierenbcn .f^ird)e allezeit für bie ^ ;-i<''3^-
jtreitcnbe mirfiam )iub , jinb ]!c etue un nute r br 0 d)en c, ft 1 1 1== „„b QU'Sbvii'f^
f d) U) e i g e n b e ?Vürbitte ; e^:^ gibt aber and) eine anßh r ü d 1 i d) e ^^ürbitte oJ^'^^'^.^'JtJS't'^^tcv
ber .^eiligen, bnrd) bie fie ;in-udid) etmav für un§ erbitten. Süvbitte.
.^icv Uicvfeu bie 2:(]Cü(ogeii bie ^^xa\\c niif, 06 bie 65c(iete bor öciligeii immer er*
(jüvt mcvben, iinb niitmovteu : Ta bei* 'ilMKe beu .^cili^en bem gött(icf)cu ÄMIten üoll»
fommeu gleirf)förmin ift itnb bnvum utcfit^o anbcve^ l'egcfirt, n(5 \V)a§ ©ott auf itire ^üv-
bitte ()iu gedeii mitt, [0 luivb ot{erbiiu]!§ ibv ®cbet immer erl)ort, 5tuf ^m [tni1)en (Sm*
luanb, bnnii [ei ilir (Siebet ja überflüffio, autinortet ber t)(. 2:f]oma5 : Nee tarnen
oratio eoruiii est iiifriictuosa, quia orationcs sanctoruTD praedestinatis
prosunt, quia forte praeordinatnm est, ut iiitercedentiuni orationibus salventur;
et ita etiani Deus vult, ut oratioiiiijus sanctoruin impleatur illud, quod saucti
vident euui velle. S. Tb. Suppl. q. 72 a. 3 ad 5.
'.'(OtU'ciibiafcit
854 1. 2)ic ticfonbcvc ^SoKcnbung.
6. T>a§> 5;^ r i b c 11 1 i H u iii crtliirt, c^5 fei c\ ii t iinb ii ü tU i d) , bic
.s> eiligen aii^unifcn.
a. Sliif ber einen 3eite fann b(\\}cv eine nn beb ingte ^UuuuMibig-
Vev'vinnifimfl feit bei' 5Invnfnncj ber .sreiticjen nid)t beluviptet u^erben, ircber eine iie-
bin- .s.nuitucn. ^essitas mcdü, nod) iiecessitas praecepti. (Sv tonnte bal)cr ein lOcenfd),
ber bie ^j^eilicjen nid)t nnrnft, bav ,S^ei( erlangen, ol)ne bnrd) bieie Umerlaffnng
,^n (iinbigen, iHn-aii<?gcie^t, ba|] er bic ^(nrufüng ber .V)^'iii9^'ii ntd)t bnrd) feine
formelle 3d)nib uenuirft, ober bnrd) jene Unterdiffnng nid)t einer anber*
u^eitiiien 'l.^f(!d)tner(et;nng fid) fdjnlbig niad)t. '^Hliein in ^iMrtlidjfeit ift e^
für ein 'JJiitglicb ber Vvird)c faft moralifd) nnmöglid), ol)ne ^va-fiinbi-
gnng fid) an ber ^^ercl)rnng ber .^eiligen (\av nidjt ;,n beteiligen, nnb cbenfo
gcunjl ift ev, baf3 bie «Seele an^o einer fotdjen ^Hn-nad)läffii]nng '2d)abcn
nel)nien lann.
'I^al)cr gehört aber anf ber anberen 2eite bie '}(nru[nng ber ."peiligen
5nr ^yiit'-M' ^'i^^i t «^c^-^ frommen Vebeno nnb ift nad) bem 2^ribentinnm
fehr nii^(id) nnb I)eiliain.
l). (V)egen bie *i^iiil3lid)feit ber '^Inrnfung ber .^eiligen merben im be*
fonberen l)an|.niäd)tid) nod) folgcnbe Ginioanbe erl)oben.
^. -i''^'- a. '^HH* allem loirb geltenb gcmad)r, ee ftche nne innner ber nnmit-
hn- ^j^infcDiiHrt telbare .Hniritt .v-i ^^^^^f niib feiner nnenb(id)en nnb allgegenuuirtigen 33arm«
i!mMr("naton- bcr^igfeit offen, fo baf^ eo iiberfliiffig fei, fid) an bic .v^eiligen ^u mcnbcn.
uiiitniuniv tiefer (i'inumnb mir^ am bcftcn crlebigt bnrd) ben .s^inuui^^ auf bic allge^
meine Crbnnng ber ^nn-fcbniig, nod) ireld)er (s>ott ben (Mefdiöpfen feine
(^nabe nid)t nur nniiiitrclbar, foiibcrn audi buid) nnberc (^^eieböpfi^ mitteilt,
nnb r^wav bcfonberv bnrd) fohiie, bie mit il)ncn n(i{)er nerbnnben ünb nnb
über ibncn Hcheii. Sicut iion t^st jjropter defectnni divinae i)Oteiitiae,
quod iiu'diantibns secnndis cansis atieiitibus operatur; sed t^st ad
C('m])leinentiini ordiiiis nniveisi, nt eins- boiiitas mnltipliciiis dift'un-
datnr in res, dnm res ab (^o non solnin snseii)innt bonitates pro-
prias, sed insnjter qnod aliis causa bonitatis existaiit; ita etiam
non est pro])ter defectnm niisericordiae ipsius, qnod oporteat eins
elementiani ])er oiationes sanctornni pnlsare; sed est ad hoc,
ut dido praedictus servetur in rebus. S. Th. Suppl. q. 72 a.
2 ad 1.
?(nc^ ber göttlidicn Crbiunig folgt aber aud), bafi, meini mir jene
'iiHil)(tl)aten emiifauiien mollcn, bic nno 05ott bnrd) feine .veiligcn ^nmenben
milt, uiir and) in cntfpredienbcr ii'cifc bie .peil igen anrufen muffen. Quia
leditns nostei- ad Deuni ii-spondei-e debet piocessui bonitatum
ipsius in nos, sicut niediantibus sanctoiiini sutlVagiis Dei beneticia
• in nos deveniunt, ita oixtitet nos in l)euni reduci. ut iterato bene-
ficia eins suiuamus, niediantibus sanctis. VA iude est, quod eos
interce>sores pro nobis ad Deum coustituinuis et quasi niediatores,
dum ab eis petinius, quod pro nobis orent. S. Tli. Suppl. q.
72 a. 2.
-••..!.->. fj. ^^(nf ben (iinmanb, bau nuv bie .peiligen il)re ^^-iirbitte, menn mir
firt)%n\4n'mc ^»-'i'IcUH^n miirbig feien, ,5inocnben, aucb uicnn mir |'ic nid)t barnm anrnfpn,
bov .vniMicu antmortct ber hl. ^bomav cinfadi, ba^ mir nnv eben bnrd) bie 5lnrnfnng ber
.pedigen ber ^^yuroittc bcriclben mnrbig maiT)en.
.-•'•■'''• Y. il^a Liicfcv (^cloiicnluit bofpviait ^cl• ?{qniuatc aiul) bcu ©iinuniic», c§ |ci übci«
rmi)"roMiev'iiiac- f'^b'fio, ja uuuoniüuftic], ga-ini]ivc .v>ciliacn ansiiviifon, ^a Die gvöfuvcii Diivd) il)re ^idbittc
veii t'^ctUflcu.
§ 226. ®ie ®emeiiifd)aft ber ^eiligen. 855
mel)v ucrinörf)teu. 3)ntl es? nbcr nüt?Ucf) ici, nelicn bicfen niirf) jene mib übcrliaii^t aflc
|)cilii]eii jmrf) Sal)( uiib mit uofifounnciiev ?^-veil)cit anjitrufcn, bcineift cv niiö bev nUtjc*
mcincii lUnuig bev ^''ivdjc iiiib bmdj fofgcnbe (Mvünbe:
aa. Ex hoc, quod qiiandoque aliquis Labet iiiaiorem (levotiüiieni ad iniiiorem
saiictnm quam ad sanctuiii maiorem ; ex devotione anteiii maxime deperidet
oratioiiis effectus;
pp. propter fastidiuin tollenduui, quia assiduitas iiiiiiis rei fastidium i)arit;
per hoc auteiii, quod diverses saiictos oiainus, quasi in siiig-ulis iiovus fervor
devotioiüs excitatur ;
Y'f. quia quibusdam sauctis datuni est in ali<|uibiis specialibus causis
praecij)ue patrocinari, sicut saiicto Antonio ad ig-neni internalem;
55. ut omiiibns honor debitus exliibeatur a nobis;
££. quia i)lurium orationibus quando(|ue impetratur. quod unius oratione
non impetraretur. S. Th. Suppl. q. 72 a. 2 ad 2.
III. T'ic ^Hn-c()n!nc5 bcr S^feliquien bcr .*pci(igni i[t ertaubt iiiib
Ij e i(f am.
1. "^ic 3.^crti)niiicj bcr D^clioii'cn bcr .s>ci(ic^cn, b. I). bcr Iciblid)cu , 2637.
Übcrrcftc bcrfelbeii ober [ofd)cr (^V'i-icnftäiibe, bie in unmittelbarer ^^c^icbmin "^'Äima^^
,yi if)iieii ftaiibcii, mie Kleiber, 9,l(artcniHrt,v'ii(^c 11. f. m., ifi fein cultits ^^h'ö""-
ahsohUus, ioiibeni relativus. 5.Ngl. d. 260i>.
2. G^egner ber ^)i'eliqnicnucrcf]rinig iinircii nor allem bie (3^ 11 oft i f er,
Uni§ bei i()ren biiretiidjcn ^(iifiibten über l'eib uiib ?3^ncric bci-ireifliil) i[t;
fpäter (£ Uli Olli tH!§, ^t 13 ilaiit i 11^0, bie 2öiclefiten, .s^^ 11 fite 11 iiiib
^ e f or ma tor e 11.
3. ^U^miefeii iinrb uiifere Tt)cfc
a. a u ^^ ber f) e i ( i n e 11 3 d) r i f t. 'Ten rs>cbeiiicn bcr '-iMitcr uub .,,--^^_
,S^>eilic^en linrb Sorcifalt iiub ^H'rebriiiig eriinefeii {Ea:o(l. 13, 19; 4 Beg, ri/ 9fdiquieu=
23, i? sqq.; Ecc'lux. 48, 14; 40, IS); biird) bie ^Hn-ül)riiiui ber (Gebeine SSr^s^^^^^^^^^
bef^ eiifäit^ ivirb ein Toter ermerft (4 Bey. V.\, 2\); burd) bie 33eriit)runö ""^|uS; ^''
mit bcn (5d)iueif^tiidiern bef^ ()(. "»Paiitn^^ [Act. 19, \2) unb [ogar bem ©d)at=
ten beö ^t. ^^>ctriiv Act. 5, 15^ merben 5{ranfc gel)eilt nnb Teufel auc^ge-
trieben. Tic ^^eriibrung bec> ©eiranbec^ ^l)rifii mar luiebcrtjott mit .Viranfen*
t)eiliingcn uerbitiibcn ' Matth. 9, 20 sq(]. ; 14, 36 ;
b. {\\\^:^ ber Übung ber .(iirdjc, ron ?lnbcginn bc^o (St)riftentiinb5
an bie 9{eliqnien ber .pciligcn ([U (3)egcufliiiibc religiöfcr ^^crcbrnng 511 be=
trad}ten. Xieso be5eiigen befonberc^ bie llh' iir tl)r erat ten, bie über ben
(Gräbern ber *;)^((irtnrer errid)tctcn Elitäre unb ,Viapetlen, bie ©rabiu-
fcbriftcn ber Vi a t a f 0 m b e n 11. j. m. ;
c. an*o ben bei t igen '^Mitcrn, uield)c bäufig luni ben ^IMiubern
berid)len, bie bnrd) :;lie(iqnicn gcioii tt lourbcn. ^h-jI. Aug., De. civ. T^öi 3.;^. .]J;:{||-j,i^.,,,
1. 22 c. S. Ter ()(. ,>> i er 0 ni) m n ^ mcnbct fid) in einer eigenen (Srt}rift lu-idnuua m-i
gegen bte ^rrlebre be§ ^i>tgilantiuc^ unb befomptt bc|]cn :,svrtiim in l'n\viG in t>cv voDvc bel-
auf bie ^Keliqnieuucrebning. i^gl. ^{ran^v ^Jealcncuftopäbic ber d]rifttid)en ^^*'*'^-
Rittertümer II 2. 6^ ff.';
d. a u 5 bcn !i' e t) r a 11 0 f p r ü d) e 11 b e r ^\ i r d) e. Ta^> 5 m e i t c
^^onjit non 9ticäa (787) ncrbietct bie ^U4iquieiuicret)rnng ^u ner-
merfen 'ügl. Deminger, Encliir. n. 245); 9,^?artin V. aber motltc
bie 5Bictefiteu unb .J)ufiten gefragt nnffen: Utrum credat et asserat,
licitum esse sanctorum reliquias et imagines a Christi fideli-
bus venerari. Ta>o Tribentinuin enbtid) erfliirt gegen bie Üicfornm*
toren; Sanctorum martyrum et aliorum cum Christo viventiiim
sancta corpora, quae viva membra fueruut Christi et templum
LX-1.
856 1. ®te befonbevc S^oftenbuiifj.
Spiritus Saiicti, ab ipso ad aeternam YiUim suscitanda et gloiifi-
canda, a fidelibiis veneranda esse, per qiiae miilta beneficia a Deo
liominibus praestantiir, ita iit affirmaiites, saiictoruni reliqiiiis veiie-
ratioiieni atque honoreiii iioii deberi, vel eas aliaque sacra iiiomimenta
a fidelibiis imitiliter boiiorari, atque eoiiini opis inipetrcaidae causa
saiictorum memorias frustra frequentari, ouiniuo damnandos esse,
prout iam pridem eos daninavit et luiiic etiam damiiat Ecclesia.
Sess. 25;
e. an^-> bcm 1 1) c o Ion i 1 rf)c n "^cnfeii. 5(ii^> bcv imiicjcn 33ev*
'^^in'innuMit'hv biiibUHii bcio ^cjbcv iiiit bcY «Scclc iiiib bcv iiuii;>cn ':l''icu[cf]cu mit bei* if)m
''''dinmir^ jiiQcfiöriiV'ii 5(mlciuuclt crivbt fid) bie iiatürlidjc ^^^crcl)nniii iiiib 2khc 511
bcn (ciblid)cu Übcrrcfteu bcr 'iHn-ftorbcucii inib bic in bcr ^talur bcr Tiiigc
Iiet]cnbe ^"^odiirbii^Muiii bcri'clbcn. ^^u bicfer imtiirlid)cu ^ic(iqiticuiicre()ning
\]at bic d)rift(idic i()rc mUürlid)c '?(iia(oiV'-' ^^^^^ C^h'Hnblai-^e. ^(}r eit^cnt(id)C§
5^'inibaniciit aber ift bic ii b er na t ü r t i di c ^^l'ci()c iiiib .^eilin^eit,
Uictdic bic i^'ibcr bcrcr beiit^'u, bie in dbrifto fieftorben finb, in if)ni anfer^
ftcl)en iinb ciuicj leben uicrbcn. Manifestum est, (iiiod sanetos T)ei in
veneratioiie ba])ere debemus, tamquam membra Cliristi, Dei filios
et amicos et nostros intercessores. Et ideo eorum i'eliqnias quales-
cunqne honoi'e coii^rno in e<>rum memoriam venerari debemus, et
praecipne eorum corpora, qua(^ tiierunt temi)la et orpana Spiritus
Sancti in eis liabitantis et opcrantis <it sunt corpori Christi confi-
guraiida ])('r pioriosam resnirectionem. Unde (^t ipse Dens buius-
modi rcliquias convenienter bonorat, in earum praesentia miracula
faeiendo. S. Tli. .*> (\. 25 a. 0.
. . ^<!ii ^Hm bicfer .Vei(ic|fcit, bie ber ^eib an^o ber ^snncuiotinniici bec« l)cilicicn
'■rniutuU-ii (^kifle^:^ nnb bcr innii-jcn ^^erbinbniu^ mit dbriftuv, bei'onberc^ bnrd) bic f)ci(i(]C
vnüic- Kommunion, cmpfönc\t, umr ba^o d)rift(id)e ^((tcrtnm anf^o ticffte bnrd)brnn(^cn.
I'icie ^ii'eiljc bcv l^nbc^o nnb feine '^^e^ielniiin 511 Gbriftn« nnb bem f)ei(ic^cn
(Reifte nürb ober bnrd) beii -Tob nidit anfiK()obcn, j'üiibcrn bleibt inelmel)r
immer beftebcn, nnb bcc^batb bleiben and) bic Überrcftc be^o l^eibe^* ctiraö
•V^ciliiie^o nnb traiicn ben .Sicim ber c^torrcirben '?(nfcr[tc()nng in fid). ^a\)n
beuicifen and) bic i>ätcr, bcfonber^o bcr \){. ^srcnrniv, biefc ^(nferftcbnng anf^
bcr 3ni'*-'^^"-'^^)ii^i^'n ^*^'^ l)ei(ip,en (^eiftec^ nnb bem (Snipfangc bc^5 unibrcn i'cibc§
Sbrifti in ber I)eilic|cn Vionnnnnion, bnrd) ben ber iienpc{<(id)e ?eib in einen
nnucruicc4id)cn nnii^emanbcU unrb.* ^'c](. Aiig., De civ. Dei 1. 1 c. 13.
IV. 9lnd) bie iHn'cfjrniu^ bcr ^^^ilber ber .v>eilif|en ift erlaubt nnb
nü^n d).
. -'"''-^ '^ic !:Bi(bcnicrebrnnc] umvbe befiimpft. im "iDtorc^cnUmbe oon ben
^Mi"'nu'r ^f onof (a [teil , im 5(benbtanbc uon bcn 35>i clcf i t en, .S^'>nfiten nnb
cDninn- ^){cf orma t 0 r en nnb teidvcife and) uon ber SDnobe uon 'fiftoja. X^ic
@r(anbtl)cit nnb ?^üt^lid)fcit ber ^^ilberucrcf)rniui aber ergibt fid)
1. nue^ bcr [) eiligen Sd)rift. 5ß}al)rcnb hc\?'' ^>tcnc Teftamcnt
über bie 3^ilberucrcl)rnng fd)Uicigt, mar bicfclbc bem ^Itcn 33nnbe nidit fremb.
iKiiioni 2ri)vift. '^^iecf, bcmeifen bie bciben golbencn Sbcrnbim über bem (s^nabcnt[)ronc ,ber
^nnbec>(abe [Exocl. 25, 18 sqq.i, ferner bic Gliernbim in bcr nnterftcu
T^ccfc bc^o l)ei(ic}cn ^^\i^-% nnb an bcn Xbnrcn fomie in bcm Csktäfel bc§
fa(Dmonifd)cn Tempel^o (3 Beg. G, 29 sqq.); and) bic 5ef)n cl)crnen ^^-^eifcn
maren mit foldjcn Silbern ücr^icrt (3 Reg. 7, 29. 36). ^ieö a((e5 aber
Tic '^Mlt)oniei-
cl)niiui in ^0l■
§ 226. ©ie @emeinfd)aft ber ^ciftgen. 857
\mv niif 53efcf)t (^otte§ gcirficdcii, luic and) auf [ein $ki)ti[] bic 5^itubc^^
labe angcfcrtii^t mar, tt)eld]c (SJcgeiiftanb bei* rctigiöfeii ^^erc^rmig hc§ 33o(fe^
mv {Jos. 1, 6); auf 33cfel)r (^5ottc^5 unirb ferner bie el)crue ©rfirangc
in ber 3Büfte erridjtet, bantit buri^ @rl]c[ning be^ ©eiftcg beim 5(ubritfc ber^
felben b'it Uou ben giftigen (Sd)(angen ©ebiffenen geseilt (Ntim. 21, 8 sqq.)
unb bie einftige |)ei(ung bc<g ^?cnid]enge[cf)(cd)te^3 burd) bie @r(öfnng (5()rifti
am ^reu,sc unb b(\^ ^^crtrauen auf ii)u öevfinnbitbet nnirbeu. (Joann.
3, 14 sq.)
3)ic 5?iIberoev[iote bc,vefieri firf) nur auf ctncumnc^ti(]e 'iMIbiterei ju qöt^cnbicneiif^en
^luecfeu (Kxod. 20, 4; Ler. 26, 1; Deut. 5, 8);
2. au^3 bcu ^engniffen ber^Miter nub ,^ ir d] cn [d]rif t^ ti, ^^liiJ'cvuci-
fteHer. ^n ben erften i^eiten bc^ (5^t)rifteiitiinho fnub man c§ ^wav \m\ ^'^]i^m md) hi-n
ber ^uben unb .^"^eiben nnden uielfad) nid)t für gut, 5^ilbcr auf,viftc((eu ; >{1SUvut^
jeboui finben nur and) für biefc .ßcit fd)on niele ^c^nniffc für bic 5^t(bcr* "'"""•
licref)rung. @nfebin$^ erää[)lt non einer (Statue, bie ba^^ nom 53(ntf(nffc
ge()ei(te '^}t\b aih$ Tanfbarfeit dbrifto erriditet I)abc, unb fügt bei, er fetbft
babe biefe (Statue unb andi gcmatte 53ilber luni (ibriftu^o unb ben 5(pofteIn
^etrn§ unb 'J^anlm^ gcfe()eu 'Rist. ecr]. 1. 7 c. 18\ TertuKian bezeugt,
baf^ bie ^ett^c mit bem 5^ilbe CTljrifti, bc<$ guten ,S>irten, iier,^iert nnu-ben
7De pudic. c. 10 . dbriftn^o unb bie .?>ei(iiieu barftetfeube (^emälbe 5iertcn
bic 3i^äube ber ,*Rird)en. So er,^äb(t (3^regor tum 9tl)ffa, ba^ in ber
S^afilifa bct-> \){. Ibcobor beffen ^I^nirtertob auf bie ^ininbe gemalt unb auf
bem 33Dbeu in ll!}(ofa'fbargeftelltgcmeien fei. ?tm bcnttidiftcnabcr ipred)cu für bie
i^erelnmng ber S^ilbcr in ben erften d)rift(id)eu ,^sabrt)uuberten bie ,^a()((ofeu
S3ilbcr unb (^k-miilbe in ben .^ata fombcn;
3. a n ?> bcu ? e f) r c n t f d) c i b n u g e u bV r Sl o u ,^ i ( i e n, bie, unv3 in ©i,- ^^lii^amv
bem (Mfanben unb ber T^rari^o ber .^irdie feit ben (iftcftcn Reiten beftaub, ^'"";!;,y";^J'/*'^'
feier(id) beftätigt unb a((e fciub(id)eu (Jinuu'inbe gegen bie 3>i(benierebrnug >iivd)o.
ucruun-feu bnbcn. So tebrt ba^o ,^uieite ^onjit oon 9?icäa (787):
Sequentes divinitns inspiratuin sanrtorum patrum iiostrornm magi-
sterium et catliolicae traditioneni Ecclesiae . . . definimus ....
sicut fignram pretiosae ac vivificae crucis , ita venerabiles ac
sanctas imagines proponendas .... in sanctis Dei ecclesiis et
sacris vasis et vestibns et in parietibns ac tabnlis, domibns et
viis. 'liefen 5^i(bcrn fo(( aber nad) bem näintidien Stow^ii eriiMefcn mcrben
honoraria adoratio, non tarnen vera latria, qnae solam divinam
naturam decet.
3)ic Opporitiou bcv fvniiftfrf)en ^ixd)c (\cc\cn bcu im ?iicänuni nii^'aciprorficncn
(Mfnufien ([\uc[ teil-? ni!^5 beut ?rutanoui^Muu^o (\(^(\cu bcu Orieut, teif§ au§ W\\\\)cx\\änhm^
ber (iricci^i[ri)eu Spvadie unb (Mebrnuite, teil!? au§ bev ()ier fierr[if)euPeu 9?ürf)teru{)eif
^crlior.
Udcr bie fogeunuuteu f a v o I i u g i [ d) c u 53 ü rf) c v uub bie © t) u o b e u o u ^- v a u U
fuvt (794) f. '-dxiid, mvh. b. .<\ivd)euac[rf). § 100.
Ta§ .^oujil non Xrient bcfiuiert al^? fattiolifdie ^e^re, imagines
Christi, Deiparae virginis et alionim sanctornm in templis prae-
sertim habendas et retinendas eisque debitnm honorem et venera-
tionem impertiendam, non qnod credatur inesse aliqna in iis
divinitas vel virtus, propter quam sint colendae, vel qnod ab iis
Sit aliquid petendum, vel quod iiducia in -imaginibus sit Agenda . . .;
858 1. !Die bcfoiibcre SSottenbimn.
sed qiioiiiani lionor, qui iis exhibetur, lefertiir ad prototypa, qiiae
illae repiaeseiitaiit. Sess. 25;
4. aii<3 bem t I)cü l o g i f d) en T^enfcii.
^MibmInTi)vun,i '^' "^^^ '-l^cvd^vmM} bci* ^^ilbcv ift ciiic iintiiriicmäf^e 5(iif3cnmg bcr
cim- iniifuTiuni .S^">ci(igcm)crc^ninn, ba bic 5^ilbcr bcr .S^'^cilicicii mit bcnjclbcn in einem Qciftiiieii
^'^undinnur^ <Vh)nnc;f ftc()cn, uhc bic ^Heliqiiicn in einem natiirlidjcn niib realen. 2d)on nn]'er
natiirlie()ec^ (Mefii()l treibt ntbo an, ^^ilber uon ]old)cn 511 l)aben, bie mir lieben
nnb oerebren, nnb ibnen eine nm fo i]rö|lcre '^^eretjrniic^ ,yi erireifeii, je mel)r
uür biejeuii^en, bie [ie barftetlcn, e()ren. 8d)on bem '>!^ilbe einc6 ,fi'ünig^3
nnin biiriicrlidie (Jl)re ermieien merbeii; uu'^obalb foKen mir alfo nid)t bcn
'^Mlbern ßljrifii, 'JJiariä nnb bcr .peiligen eine leligibfe ^>erel)rnng crmeifen
biirfcn?
5^ebnminfl ^a• ^- ^^''^' ^^^ ©Htftelmng bcr ^Hilber anv ber ^^iatnr bcc^ l)ienüi)en, \o
üMl^cnHn•eDlllna ift anel) il)re l^mcdiiiäHigfeit ,yi beffen (Sr^^ielmng aniler ;5"iieifet. T»ie !:öilber
^.'icuiciKn. l'inb eine beftiinbigc tMebigt, ti-rmabnnna bnrd) bie iHngen, ein '?lbrin ber (^c-
|d)id)te, eine {i'(l)it für bie Ih'iinbigen nnb llniiiünbigen, ein .^uUed)i!?nni!? bec>
il^olfc^o, lebenbiii nnb alliierüiiublid), bio d)riftlid)e (^Hanbeibo nnb •3itten(cl)re,
in einem '^)rennmintte, in einem ^Ih'omente ber ;^eit nnb be^^ i)ianmcc>
bargeueüt.
B. llber bie '^'erbinbnng ber leibenben .siirdie mit ber ftreitenben nnb
trinmpl)ierenben ^{irdie finb fotgenbe 'l^nnfte ,^n bcaditen.
1. rie anf (5rbcn Vcbenben tonnen ben Seelen im Seg=
f e n e r b 11 r d) bic b e i l i g e ll\' e 1 1 e, '^i b 1 1\ f f e n n b g n t e 'Ü^ e r f c ^ n
.v> il f e f 0 mm en.
eiiffva.jÜn bov ^- "^^^^^ Pi^'i^i^n^ '^HMreiv ai!c^ 2d)rift nnb Xrabition für biefc 'ÜMibrljeit
.vi;^iHMibi-n riiv unnbe bereite^ oben 11. 2r)!)9 ff. 2.")iM ff. i ge!Ül)rt. Tie .S{ o n g r n e n ;, berfelben cr=
gibt fid) aber aiiv bem (^Manben an eine (^HMnein'd)aft bcr .>>ciligcn, traft me(d)er
.^eilige nnb (^Miinbige bnrd) b[K-< gemeinfaiiie i^^mb ber l^iebe nnter einanber
nerbnnben finb atv (^Uicber eincv Veibec^ ber .'»virdie. 1^ie (^lieber cine^
i^eibcc finb aber gegenfcitig für vinanbcr beforgt, une ber i^lpoftel fagt: Si
quid patitnr umini meinbrum, compatiuntiir oniiiia membra. 1 Cor. 12,
2() 2>iid)to ift alfo begrciflidier aU:^ bie l^i^^ii'^i^jf^^i^ i^^'c iii'rf) "^i^ llh*5glid)feit, ba^j
hk nod) anf C5:rben l^'benbcn ibrcn ocrnorbcnen 'i^rübcrn nnb 3d}mcftcrn,
bie für fiel) felbft nid)tv mel)r luirfen tonnen, ;>n .v>ilfc fommen bnrd) ba^
Opfer ber 1)1. llJieffe, '.H bläffe, G)ebet, ^-aften nnb "i^llmoien.
2. 3n nnferer Tl)C]e l)aben irir brei .s^affen oon Snffragien nnter^
luni ^iiffvaiiicn. fdjicbcn.
a. 'Otad) bem ^v 0 n ; i l uon Orient iSess. 25 de Purgat.) nimmt
ba-o l)(. tl^iefi Opfer bie iH'>rncl)mfie Stelle ein. ^i^avfelbc mirtt aU$
Snbnopfer ex opere operato nnb bringt bal)er nnfcl)tbar feine 3ßirtnng
t)crt>or.
b. Über bie 9'Jatnr nnb ^iiMrhnuvoUHife ber ^^l bläffe für ^^erftorbcnc
umrbe oben (n. 2;-521 ff.) gefprod)cn.
c. (5^cbet, ^-aftcn nnb ^^tlmoien l)clfcn bcn Seelen bcc^ gegfeucr^
traft il)re^o f a t i v f a f t 0 r i f d) e n ^iinn-toc^.
8inufS\i bov ^' ^^i^t^) ^e^' gcmbl)i!lid)en '^lnfid)t ber ^l)eologen fonnnen bie benimmten
2uffvaflicii 011 armen Seelen ,;ngeu^cnbcten Snffragicn benfelben nnfcl)lbar au gnte,
menn nidit mit il)rem g a n 5 e n fatic>faftorifd}en äi}erte, fo bod) t c 1 1 m c i f c.
Ob numdjc armen Seelen mel)r b imponiert finb für bie ^nmenbung bcr
W iHn-|"nnltcm-ii.
.'GH
lu'itniiiute lUiite
§ 226. S)ie ©emeinfc^aft bcr ^eiligen. 859
©uffrnt]tenal^ nnbcrc, ciit,^ic{)t i'id)uiiicrcr ,s^einitiii^n 55ic(c X()coto9cnncI}men an,
ba^ tun- oKciii tirofjc ^^nnnliei^ygfeit 9Ci]cu Mc avnicu Seelen uuilivenb Mc|"e§
l'cbcn^ bte [djneüe ^efrcinng am bein gcßiener bnrcl) ^"lüenbiini] üon
©nffvngien de congrno ucvbiene. eid)evlid) ift bn^o 9Jc\i(3 ber Smucnbnni]
luni ber ö)eved)tigfeit nnb ^■^arnd)crui]feit (Snntev abliiiugig.
Jl^crbcn bic Sun'vngicn ©eclcu junciucnbct, bie tu bev i^öKe ober im .f)iinincl finb,
fo föuncii [ie bicfcn aUevbiiig^^ iiid)t^ nüi^uMi; (Siott uuMl^ct abev uio[)( und) gcrcd)tcii iiub
liavudjcv^igcu ^Katid)lü[icu bic )ati!ofattürt!d)cu 5"iiiJ)tc ber[clbcu cmöcvcu ©ectcu 311, ctn^a
bcncu, iucldio if)vcr bcfoiiDcrg bcbürfeu.
IL ^ i e (Seelen im ^^ c g f c n e r beten f ii r bic 2 e b e n b c n, , -^^^■
bcionberc^ fn r jene, bie !l)ncn an] (ärbcn na()er jtanbcn, n n b secten mh mc
für il)rc 3Bo t)ltl) (it c r. ^''^''^"^^'"•
'tiefer 3at? ift seiitentia communis bcr 1l)eoloi-ien. '^ie ^ird)e
mcnbet fid) allcrbiiu]^^ in ibreii ofn,yellcn (^jebeten nid)t an bic armen Seelen
nm boren giirbitte, fiberldfu aber ftiU]i1jU)cigenb ben cin.^clnen (^Itinbigcn,
bicietbcn an.ynnfen.
^cten bie ariiun Seelen für bie ^ebcnben, fo beten fie and) für fid)
nnb für einanber.
111. '^ic .peil igen beten für bie armen Seelen. ^.-'^•^2.
1. ^iec^ ift sententia communis et certa nnb ergibt fid) unb' tS^Sät
a. am beut X)ogma oon bcr (>> cme i n f d)a f t bcr .peil igen; ©oeieu.
b. an<?^ Qnfd)riften in ben .^C a t a 1 0 111 ben, in mcld)en ^erftorbenc bcn
(Mebeten beftinnnter yjiiirti)ver cmpfoblcu merbcn. ^^gl. and) Aug., ])e cura
pro mort. ger. c. 6 ;
c. auö bcr Liturgie bcr .Siird)c, iueid)e in bcr 5Iotcnmcffe betet,
(5^ott möge bic armen Seelen ^iir emigcn Sciigfeit cingcl)en laffen beata
Maria semper virgine intercedente cum omiiibus sanctis. Qn bcr
5lllerl)ciligenlitanei flet)t fie (^>ütt für bie Seelen im gcgfencr nn, ut inter-
cedentibus omiiibus sanctis . . . omiiium delictornm suorum veniam
consequantur.
2. ^ie .pciligcn fbiincii 511 ar iiid)t mcbr uerbienen, lucil fie nid)t mcl)r
in statu viae finb ; (dun- fie tonnen i^'nnt bitten, er ir.öge am bem Sdja^e
bcr ©enngtbiiniig übcrl)anpt (11. '2y>\2 ff.) ober bod) 0011 bem, ii)a^> fie fclbcr
ba5n beigetragen l)aben, bni armen 2celcn Sativfaftioncn ^nmenbcn. 5lnd)
föniicn fie ^yi (hn^tt beten, ba\; er bie Ö)licbcr ber ftreitenbcn ^iird)e beiuegt,
ber Seelen im Jcöf*-'!^'^^' P^"^) aW erbarmen.
51 II ni. ii^ciui ^ic tviiiinvbicvcube unb fivoitciibc ^ivrfjc für bic avincii Seelen beten,
fo fönneu bicfc niolil and) bie 4-)eiligcii nm iljrc (Mebctc bitten nnb 05ott anfleben, er möge
ibre trüber nnb SdjUicftern anf (Srben jnv ii^avinl)er,^igfeit gegen fie beniegen.
2. 4>ic rtllrtcmcittc ^♦oUVitöttucj.
§ 227. ^ev jüugfte Xa^.
$l^g(. Osmalb, (S^^djatologie S. 232 ff.
I. @!? ift ein in Sd)rift nnb S^rabition entl)altcnciv Don allen (5Uanben^5=^ ^tb,-^^'^'^-:
bcfenntniffen im ^Irtifel oon ber ^aMcberfnnft «S^rifti nnb bem ill^eltgerid)tc geiamtnMuit-
baven gci^üipiunö
860 2. 2)ie oUge meine ^ottenbung.
iS(^l™nl ^ogma, baf], fotüie für jcben einzelnen SD?cnfrf)cn bcr
nuiDiDcit. Status viae mit bciii S^obe cnbet uiib bcvfclbc für bic (Saget bcreit^^ üor
©r|djaffiing bcr ^l^clt für inuncr bccnbigt imir, nurf) für bic gnn5c
ä}^c uf d^I) et t uiib bic gnnjc |icl)tbarc Sci)bpfiiug ein cnblic^er
',?(bfd)liig toiniiit, mit bcm für a(lc ^h'cnturcii bic ^eittiilje ©iitiDiiflmig
beeiibigt iiiib bic blcibciibc ^oüeubimg eingetreten ift.
■^^iefe geoffenbartc 'ilHiljrlieit ift infofcrn aiid) eine 5ßal)rl)eit bcr 33 er*
nnnft, ali? bicfclbc cinficljt, bay,, \o geiuiß @ott bei feiner v^djöpfung nnb
^rooibenä allen feinen äl^crfen ein enblidjCy Qki gefegt ^at, eben fo geipig
and) bic ^3efd)id)te feiner 2d}öpfnng einen 5tbfd)üi)l (}aben mug. 'Der
(^H'banfe einer enblofen gort ent m icf l nng ober eine^ bcftiinbtgen
5^ rc ic^ 1 anf c>ö bcrnl}t anf einer fpecififii^ pantl}eiftifd)en ober materialiftifd)en
©rnnbanfdjannng.
£)bg(eid) benmad) eine le^te nnb cnblid)e Söodenbnng ber ^inge eine
ber 33ernnnft crrcid}bare ^-liHil)rl)cit ift, fo ift bodi hiv:^ ^ognui non bicfem
@nbc nnb biefer ^oücnbnng, nüc e^ un^ geoffenbart ift, niimlid) bnrd) bie
5öieberfnnft (£l)rifti, bic ^^(nfcrfte()nng, bivi 'iL^ettgcrid)t nnb bie S3crtlärnng
beo Uniucrfnmv ein übe r nat ü r li djcö (^l an bcns^g cl}c imni^.
^, .-''•>'; ^ II. Der Xag, an bcm bie^^- gcfd)ict}t, ift nnc^ unbcfannt; anc^ ß^riftn^
^^niiu'fSnnt!^ '^ follte il)n nnc^ nidit offenbaren; er toinmt plöljtid} nnb nnoermutet, nnb
jcben 5(ngcnblirf foll bie 'ivU'lt bcc^fdbcn gciinirtig fein. De die autem
illa et liüia nemo seit, neque angeli coelorum, nisi solus Pater.
Matth. 24, aO; ugt. Alarc. la, 32; Act. 1, 7; 2 Fetr, 3, 10; Äjwc,
:■), 3 n. f. m. ^at)cr tonnten bie *^(pofte( nnb erften (il)riftcn o()ne ieglid)en
^rrtnm bic ^-liMcbcrfnnft (SI)rifti aU$ gan^ nahe criuarten. injl. 1 Cor. 15, 52;
Jac. 5, 8; 1 Jomm. 2, 18. (ibenfo ridjtig umr cö aber and), mcnn fic
ben jüngften !Iag in fpiitcre j^dizw oerlcgten. 55gt. 2 Thess. 2, 1 sqq.
5lbcr gcrabc luegen biefer Ungcuiiflbcit traten ]d)on bie 5IpofteI allge*
meinen, fatcgovifd)en nnb unllfürlid)en 23c()anplungcn über eine befttmmte
^liibe be^^ jüngfte« Dagc^^ entgerien. il^gl. 1 Thess. 5, 1 sqq.; 2 Thess.
2, 1 ; 2 Fetr. 3, 1 sqq. n. f. \\\
-''^l'- ^lllcrbinge entl)a(t bic Offenbarnng and) gcmiffc ^(njeidjcn für b([§>
iün"'finri>i(;co;'^iaf)cn bcv jüngftcn Xagcv ; fcincc>megc> aber finb an§ nal)clicgenbcn (^rünbcn
iim- tÄiffön "^''^'^' ^^^ Ä^^^ ^^^ ^-ii^icbcrfiinft (il)rifti fo genaue iBcftimmnngen geoffenbart,
iKit. U'ic über bic erfte ?(iifnnft C£l)rifti, bic and) ber ^-^cit nad) fo priiciv beftimmt
umr, b(\]\ and) in biefer 33c^vcbnng bie C£rfiillnng bcr meffianifd)en ^"^d^-
fagnuiien in (Il)rifto jcben ;5uieifcl auvfdilicfU. Die offenbarnng ber ^or5eid)cn
bc^o jüngftcn Dagcv ift aber nid)t ba^u beftimmt, bic lum (Mott gcuiollte ()ciliamc
Ungemi^bcit über ba^o ^^(nbred)cn jcnc^ Dagc? aiif3nl)cben, fonbcrn nur bie
(^Kinbigcn ^n bclcljren nnb U)ad)]ant ^n erbattcn, bamit bcr jüngftc Dag fic
nid)t nniun-bereitct finbct nnb fie bie "l^rüfnngcn bcr Id^ucn Dngc beffer
beftcl)eu. 'Denicntipred)cnb finb and) biefc ^nn-^cidicn bevart, ba^ fie in
gcmiffer ^l^cifc bnrd) alle 'ij.^ertoben bcr (^Jeic^id)te bcr Äird)c nnb ber ^di
fid) [)inbnrd),^icl)cn, menn fic and) in i()rcr ganzen (^rbßc erft in ben tc^5ten
Reiten oonftiinbig eintreten merben.
iv.öt;. III. ^-linie nun biefc ^^or^eid^en bec^ jüngftcn Dagcv im einzelnen
iün^nr"iwt ^^dx\\\i, fo finb bic bciSfaKfigen 5(n<?fprüd)e bcr t)eiligcu Sd)rift teilmcife
lunmun ^afli.^ ^^^wM wwb bc^M)alb fcbmierig. Diee> gilt ^lunal Don ber .panptpropljctie
(it)rifti, in tüeld)er bic ^^'^'I^i-^nuig gerufatemö imb ba^ 333eltenbc, jene al^
im i'injcim-n.
§ 227. 2)er jüngRe Sag. 861
X\)pn§ beg (el^^teren, mit einanber üerbimben fiitb, fo bag c§ fd)mcr ift, mit
iBeftimintljcit 511 crfUivcii, unv5 auf bac^ eine imb iiuiö auf ba^3 anbere fidC)
(ic^ic^t. 5il)iiliii)e^ gitt uon ber 5(pofaU)pic, bie besljulb aiicl) üerfdjiebeite
Einbiegungen giii^ißt inib tliatjädjürf) gcfunbcn Ijat.
5(t5 ^>üV5eti{)cn bc§ jüngften ^^Toge^ lucrbcn non bcn ^Mitern unb
:ii;()eofogen im 2lnjd)lu|l nn bie ()ei(ige 3d)rift uor aUem folgenbe genannt:
1 . ^ i c "p r c b i g t b c ;§ @ n a n g c (i u m ^^ auf ber ganzen Sß e 1 1 : 2057.
Et praedicabitur hoc evaiig-elium regni in universo orbe in testi- ItlaÄSm^^
monium omnibns g-entibus, et tunc veniet consummatio. Matth. ^"f ^^.JJ""^''"
24, 14. 1}a gegen ift l)ievmit tcine^uicgci flav unb gemig auege[prod)cn, nor
beut jüngften S^agc u^erbe eine Qcit foiumen, ba bie «irdje alle DJccnfdjcn
nmfaffe, unb bcinnad) Ungläubige, <paretifer nnb ©dji^matifer überhaupt
nidjt me^r e^iftieren unnbou.
®er 31u^lpnid) Slirifti: Fiet uiiuni ovile et uiuis pastor {Joann. 10, 16)
bc5icl)t fid) jc^cnfall^ 5iniäi1)ft nur oiif bie ^lufljebung ber 6d)eibemanb smifc^en ^iibcn
uiib Reiben in ber ilivdjo Gliviftt;
2. bie )IUMel)rung ber 3^''^'^^^' "^i^ ^^^^"^^ inm ben '^vop^etcn ^^m.
gclDci^iagt umv: Tost liaec revertentur filii Israel et quaerent Dominum -'^'^fiii'w'f^ ^^^
Deum suum et David regem suum et pavebunt ad Dominum et ad
bonum eins in novissimo dierum. Os. 3, 5; ugl. Jerem. 3, 18; 50, 4;
Eiech. 37, ]i) sqq. T)icfe 53cfel}rnng unrb fid) noil,yel)eu nad) ber
5kfel)rung ber ,S^;)cibcnuic(t : Caecitas ex i)arte contigit in Israel, donec
plenitudo gentium intraret et sie omnis Israel salvus üeret. Rom.
11, 25 sq.; Dgl. Lac, 21, 24; Ecclus. 48, 10; Dan. 12, 1; Matth.
17, 11. Eiber iwxd) liier gilt, nH>3 üorljin gefagt umrbe, niiudid) h(\^ biefe
^Stellen burdjanc^ nid)t bie 33efcl)rung aller ^xxbtw oljuc jeglidje Eln^naljutc
teuren ;
3. bie 5li>i c^er f u n f t beio (Sliac^ unb .'i>enod): Qui [Elias] 2659.
scriptus es in iudiciis tempcrum lenire iracundiam I)oniini, conciliare |^i[i^''^,["|;[.5,p^^^^^
cor patris ad tiliuni et i-estituere tribus Jacob. Ecclus. 48, 10;
Dgl. Mal. 4, 5 sq.; Matth. 17, 11. ^Inilircnb bie ilMcberlnuft ht§> @Iia^
uid)t be^ireifclt merbcn fann, ift bie;? in ^^c^ng anf .s^enod) nidjt fo gemig,
,yunal and) niand)c ^initcr unb ^^Iicologen ben 5Uieiten ^■^cngen ^ur '^ni be§
EIntidjrift in l'cofev ober ^^ereniia^o crblideu. ^n^l. Ecclus. 44, 16. ')ka6.)
ber geUHU)uliii)en Vclire ber !Irabitiou mirb (^lia*3 bcn Qubeu, .penod) ben
.•pciben ^([§> (Suangelinin prcbigen;
4. e i n q r 0 ]\ c r El b fall u o n b c r $1 \ r d) c nnb b e m (5 1) r i ft c n= -T.no.
tum unb bie Ein fünft bcs^ Elntidjrift. X^ic .pauptftelle ift 2 Thess. 'l^X^%^^'
2, 3 sqq. .g)icr miberlegt '^Minln^S ^ie unter bcn Sbriften ^u Tbeffalonid) rf'^n't-
üerbreitete falfdie ElnfidU, ber 3:ag bcv ,^^erru ftelie unmittelbar beoor, burd^
folgenbe 3[3elel)rung : Ne quis a^os seducat ullo modo, quoniam nisi
venerit discessio primum et revelatus fuerit liomo peccati, filius
perditionis, qui adversatur et extoUitur supra omne, quod dicitur
Dens, aut (juod colitur, ita ut in templo Dei sedeat, ostendens
se tamquam sit Dens. Is'on retinetis, quod cum adhuc essem apud
vos, haec dicebam vobis? Et nunc quid detineat scitis, ut reveletur
in suo tempore. Nam mystorium iam operatur iniquitatis, tantum
ut qui teuet nunc, teueat, douec de medio üat. Et tunc revelabitur
ille iniquus, quem Dominus Jesus interticiet spiritu oris sui, et
destruet illustratione adventus sui eum.. Cuius est adventus secun-
862 2. 3)ic allgemeine SSoffenbiing.
dum Operationen! satanae, in omni virtute, et sigiiis, et prodigiis
mendacibus, et in omni seductione iniqnitatis iis, qui pereunt, eo
quod caritatem veritatis non receperunt, nt salvi fierent. Ideo
mittet illis Dens operationem eiToris, ut credant mendacio ; ut
iudicentur omnes, qui non crediderunt veritati, sed consenserunt
iniquitati.
"^^anni fdjiießcn fid) bie 2tcl(en in bcn ^^ricfoii bc^o 1)1. ^oljtinncv :
Novissima hoia est, et sic.ut audistis, quia anticliiistus venit et
nunc anticliristi nuilti facti sunt. 1 Joann. 2, 18. Quis est mendax
nisi is, qui negat, quoiiiam Jesus est Christus? Hi(; est antichristus,
qui negat Patrem et Filium. 1 Joann. '2, 22. Quoniam multi
seductores exieiunt in munduni, qui non contitentur, Jesum
Christum venisse in carnem : liic est seductor et antichristus.
2 Joann. 7.
Lv.t;i. Jycrncv gcl)i)rt I)icvl)cr bic "il^cic^faguncj C£()rifti non ben (lijtcu Qcitcu
tiStf^Xv'^ic*^''^^^^''- -■^)' '■^'"^ ^^'^^^'^^' cillöcmciucv C^rfaltcn bcx^ ^31aiibcuvi unb bcr X.'tcbc
icotrn 3iM.tcii: ciutrctcH, ciuc iirojlc '-iHn'folgnug au^brcdjcii, unb abnlid) unc bei bcr >]zx''
''^'lanid!'' ftöruiic} 3;cru|iileiiho ^^lot unb 1riib|a( cntftcbeu, unc nie ,yu)or; a\\&) fal)d)c
'13ropl)ctcn univbcn aufftcl)cn \x\\t> Qcidicu tl)un, |o bafs fclbft bie ^^(H^ocruniblten,
U)cnu cv uiöiilid) luärc, ine UMUben ; bod) l)abc ()HUt um il)vctiuillcn
bic ^n{ ber 'l^rüfung abjictür^t; balb und) biefer ^Iviibinl luerbe bic iBelt
nntcri]cl)en unb (Il)riftn!5 miebeiloniiucii.
rie nöiulidic ^^]eit fd)ilbern and) bic ilkMefaguuöcu ber 5(potaUjpi'c
(10; 11; 13; 17) uoni leisten großen stampfe ber 5^ird)e gegen bcvo ^ier,
bei uie(d)eni jene ^luci 3^'"9^'J^ ^^'^' ^l^i^t)vl)eit i\U D(iirtl)rer [tcrbcn ; jebod)
unrb ber .fianipf oon tnr^^cr Taner fein, bann luirb bivo ^ter unb [ein
^,>(nl)ang tum (Sljriftnc^ unb feinen ,N>eiligcn übcrunniben unb getötet.
@nb(id) finb l)ier an;nfübren bie 2i?Hivfagungen iDanieUo, befonbcr^
c. 11, bie 5Unir juniidjft auf ^^Intiodin-o, tDpifd) aber luol)! auf bcn 2lntid)rift
unb fein Oieid) ;^u bc^^ieben finb.
2,;r.2 '-inni bcni 5lbfalle unb bcm ikrberben ber le(>tcn ^^^eiten 0(5 non einer
^'ber''omi'=''^ befannten d)rifttid)en 'ilnilirbcit rcben cnblid) nod) folgcube Stellen, (\\\ bencn
rt)riniirt)cn i>ie (>)eifteoart ber antidiriftlid)en llU*enfd)cn ge!d)i(^ert unrb. Hoc autem
iiicnirtnit- g(^.itQ^ quod in novissimis diebus instahunt tempora ])ericulosa.
Erunt liomines seipsos amantes, cupidi, elati, superbi, blasphemi,
parentibus non oboedientes, ingrati, scelesti, sine atfectione, sine
pace, criminatores, inrontinentes, immites, sine benignitate, i)ro-
ditores, protervi, tumidi, et voluptatuiu amatores magis quam Del,
habentes speciem quidem pietatis, virtutem autem eins abnegantes.
2 Tim. 3, 1 sqq. Hoc i)rimum scientes, quod venient in novissi-
mis diebus in deceptione illusores, iuxta proprias cuncnpiscentias
ambulantes, dicentes : Ubi est ])roniissio aut adventus eins? ex
quo enim patres dormierunt, omnia sie perseverant ab initio crea-
turae. 2 Petr, 3, 3 sq.
2og:{. 'ÜHici bic Xr ab ition betrifft, fo ()aben bic ::lHiter bic 5(n^^fprüd)e bcr
^bcV^"% '•^'" ^^^^^^-^^'^ ^d)rift cinuiiitig fo ücrftanbcn, baj3 üor bcr guicitcn '^(ntunft ßbrifii
ein großer '^(bfaü noni d}rifttid)en glauben unb bcr d)riftlid)cu ^ittc ftatt^
finbcn, nnb ein fnrd)tbarer >vanipf gegen (S^riftn^> unb feine ,v^ird)e anitcu
rncrbe. Über bie grage aber, maun nnb um c ba^o in ©rfültnng gcljc,
§ 227. 2)cr iüußftc Sag. 863
fpracljcn fic ftd) ^d}v t)crfrf)icbcn au^^, iiibcm fic je itnrf) bcr Qett, in bcr fie
Übten, bic leisten 3^'^cu auffaßten, biefelbcn na()c ober noc^ entfernt ober
and) bercit?> angebrorf)cn annahmen unb bemcntjprecl)cnb anc^ bie ^ropt)etifdjen
Sln^fprndjc bcr ^eiligen ©d)rift unb bic Zijpm berfelbcn bcntctcn.
«Seit bcm 3cif"^tcr bcr Jfcfovnmtion erlangte bic 8c§re oom ^Intic^rift babiird) ^_ 2<>ß4=.
eine bcfonbcre iJ^i^tigteit, baB fämtüd}c Reformatoren nnb ^jrotcftantifc^e ^onfejfionen ~^'|^, 'iuij'v"'2cn
bi^ in bie nencve ^(ii hcn ^-Papft a{§ bcn 2(iitid)rift nnb bic römifc^c tirc^c a\§ bcffcn "^^"[„tidH-ift.^^
'ökid) ertlärten. 3)at)cr bcntctcn fic bic ©teilen bcr ficiligcn ©c^rift in bcm ©inne, U)ie
eö bicfcin i()rcin ßwccfc am tieften ^n cntfprcd)en frf)icn. '©o nal)men fic bic ^Be^eic^nnng
5(ntic^rift nid)t im ©inne non ^AMbcrc^vift, mic fie boc^ bei ;3of)annc§ enibent gebrand)t
ift, fonbern im ©inne uon ©tcnuertreter 6()rtfti, bcr anftatt ß;()riftn§ fid) geltenb mad)t.
2)c^()alb fafjten fic and) bcn 9tntid)rift nid)t a{§ eine beftimmte t)iftorifd)c" ^erfon anf,
fonbern a(§ nomen coUectivum. Malier uiiefcn it)re fatt)o(ifd^cn Öiegucr befonber^ nad),
bafj bcr ii'ibcrd^rift eine beftimmte cin,^elnc ^^erfon, founc ba^ er nod) nid)t gcfommcn ift,
nnb enblid) ha^ nad) bcr in bcr beiligcn ©d)rift üon bcm ^^tntid)rift nnb icincm 9vcid)c
nnb äl'irfcn gegebenen Sbaratteviftif nnmi^glid) bcr ^apft nnb bic {■at()olifd)e Ji?irc^c
barnnter gemeint fein fann.
gaffen nur nun ade^o ,^ujainincn, fo tonnen nur n>ot)l fotgcnbe^S a(§
geioiß bctradjten.
. a. 53on 5lnbcginn bcr 'Iinit bi^5 ,^n tbrem (Snbe bcftct)t ein großer f*'?',-rt.
Slaiiipf jtüifdjcn bcm ^licid)e (^otte^5 unb bciu bc>o ^öjen, beffcn Dbcr^ Wlttinit.'latan;
anfiiljrer ©atan ift. tlÄ*"
b. (Seit (S()riftu^^ ift ba^o gegen @ott fmnpfcnbc 3^eid), Uieit @ott bcr
^Bc(t in Sl)rifto erfdjicncn ift, niefeuttid) ant i d)ri ftl i d). Quiofcrn gc()ören
alle 3r>iberfad)er (i{)rifti unb bcr ^ird)c ^uiii '.Hcid) bcc^ 5(ntid)rift unb finb
in einem lueitcrcn Sinuc ?lntid)riftcn.
c. eoiüic im ^ebcn (il)rifti eine 5tnnbc fam, in ber bcu l)iäd)tcn bcr ^ccc.
ginftcrniy (^5euia(t gegeben mar, il)re iÖo^3l)eit am |)eilanbc aue^.^nübcn, fo vulfuinift!
treten and) nad) (^otte^o uicifcr Jügnug in bcr ®cfd)id)tc bcr Ä'ird)e |]eitcn
ein, in benen ber nntid)riftlid)cu l^tacbt größere 5rcil)eit eingeräumt
loirb, fo ba^ bie 5^ird)e jd)rcdlid)c .pctm)ud)ungcu leibet nub incle ibrer
■ ^JÜcitglieber am glauben nnb an bcr Vicbc Sd)iffbrnd) leiben. 5U(ciu loie
bic Selben (Sl)rifti 5U feincui Xrinuipbc rüf)rtcn, fo ift c^ and) mit bicfen
i\üben unb 5^ampfcn bcr tird)c : fic bcfi^t immer it)re ß^^nö^^i^ »'ii"^ ^■^-^li^^'t^)^''''^^
nub nad) einiger ^cit, bie (^nitt ani-^ l'icbc 5U bcn Seinen abtiir^t, luirb bic
^ol)le Scbcinuiad)t bcv ^nutid)rift burd) bie ^h'aft bcr gbtllid)cn SlHil)r[]cit
unb ®nabe übenunnbcn unb gebt bnrdi ibre eigene Sd)Icd)tigfeit 511 ©runbe.
(Sl)riftu0 ti3tct bcn ^;>(ntid)rift mit bcm .paud)c feine^? l)(unbc^^. ^n biefeiu
m eiteren Sinne touuteit bic ^Hpoftel in aller '^i.nit)rl)cit bie alten (^)noftifer
a(^^ 5Iutid)rifteu be;,cid)ueu; and) tonnte im Stttertuut bih$ bie (Sbriftcn ocr^
fotgenbc ^)i\uu nub fpilter DJiobammeb \^(ntid)rift genannt merbcn.
d. 9^id)t«?bcftouieuigcr )uirb ein Ic^ter 5(utid)rift fommen, bcr befoubcr§ T./Sirtnift
biefen Tianmi ocrbieut, \inb auf bcn alte ^Bci«iagnugcn nnb 5:i)pcn l)im ^viv^^iiMnjet
meijen. Qu bicfer i^c,^)iel)uug fprid)t fomobt hie ^luebnuf^^mcije bcr beiligcn
Sd)rift, al^. ber trabitiouctle (^jlaubc bafür, bay, bann an bcr Spil^c be>3
antid)riftUd)cu 'J(eid)e^^ ein @iu ,;ct iii euf d), bcr ^nntid)rift, ftcf)cn uürb.
^Hud) hiK" fd)ciut offenbar, ha]^ bcr (Sbnratter bicfc^> 5Intid)rifte^3 nnb feinet
3f?cid)e^^ oolleubctc (shntlofigfeit, Selbftoergötteruug nnb t)od)iuütigc ©efcl^:^
(ofigfeit, Unglaube unb ^pü\^ gegen altc^v ma^ ^Keligion beißt, fein mirb,
momit 2:cufelc^bicnft unb biabolifd)e!^ ©autelmer! fcl)r mot)l ocrträgtid)
finb.
^Teinrid) - .'puppert, >iüiupent»ium bcv lüöuiatif. II. 2. 55
864 2, 3)ic allgcnicine ^^^ollcnbunn.
2)en 2lntirf)rift aU$ bcn ©ataii fclbft ober 0(^0 eine cigcut(id)c ^nfornatioii beSfelben
ober aud) a(ö ein pl)i)rifd)ci§ (SvgeiigiüiS be^felbcu aii3uiel)en, uiiiic gegen bic sententia
communis unb jdjuieriuiegenbe (iJrünbc.
eir.lX'itcn ^' -^^^'-^ @in3c(iic über bie "itJ c r f o n , bcn SIi^a, bie 21 b ftammuiicj,
übrv |ro^ vobrn bic 3B II 11 b c V , bic ^ ü Hl ^ f c iiiib bic goii^c @ c ) d) i d) t e bc^ 5(utid}i-ift,
bcvj .»tnticftuft. j^^^^^i^ ^1^ bcyfaüfigcii, in bcn ucvidjiebcncii ^■^eitcii aufgcfoniincneu mib fid) und)
bcufclbcit inübifiäicvcnbeii rcutimgcii luib l^icimiiiöcii fiiib incf)v ober luciiigcr
uiil"id)cv. Tic ]cl)r allgemeine nnb bereite in bei* pntriflifdjeu ^eit fid) finbenbe
?lnfid)t, ber ^^(ntidjvift fomnie nad) ber 3<^^"f^i^^"iiii9 ^^- vöini[d)en 9{ctd)eci, nnb
ÜJoni lucrbe snlet/t ber l)tittelpiintt feincö 'Jieidjec^'cin, büifte üielleidjt infofern
anf ^al)rl)eit bernl)cn, ak-' ber .pi)l)e|.nuitt bec^ anttd)rift(idjcn ^)ieid)e^ burd)
einen fdjeinbaren Xriuinpf) über bie ^irdje nnb i()r Oberliaiipt be5eid)nct ift
nnb bcmfclben eine nöllige ^'■'^■^^'""'"'^^'"''O ^^^' d)riftlid}en nnb nntürlidjen
9{ed)töorbnuncj Uüranc>gel)en luirb;
AinSare ^' f 1^ 1' f^) ^ ^ ii ^" c 92 a t n r c r f d) c i n n n Q e n am .pimmel nnb anf ber
/.li'rttm- @rbc, lueldje bie lD2cnfd)en mit großer gnrd)t erfüllen luerben: Post tribu-
frirtKiiutüflon. jjj^^jQj^gj^^ dierum illorum sol obscnrabitnr et Inna non dabit Inmen
suum et stellae cadent de coelo et virtutes coeloruni commovebuntur.
Matth. 24, 29; 09I. Luc. 21, 25 sq.
..2(»7o. 3d)olion. C^H'ftüf^u auf eine uiörtlid)e ^(nelegnng oon Äjyoc. 20
"^{i'/rtTr'i'rmib' foivie anf fal|d)e ^orftellnngen 00m meffianiidjen ^i*eid)e i)errfd)te im '.Hltertnin
finiflor ^jvätov. j^jf^^ m,^. {jj,[ ijii^'^tif'-'^'ii/ ^^^^c (£ b i 0 n i t e n , (i e r i n 1 1) i a n e r , )))l 0 n-
taniften, fonbern and) bei red)tg(anbigen Katern unb ^ird)enid)riftftellern,
iDic "»^apia^', ^rcniin^^, ^uftin nnb ßactantin^>, loenn and) bei
biefen in minber fraffer 3'orm, bic d) i( ia ft i f d)e 'lUieinnni], (il)riftn^3
iDcrbe bei feiner '^ieberlnnft nnb nad) ^^efie(3nut3 bci:> *2lntidjrift bie |) eil igen
uom 2:obe criiiccfcn unb mit ibnen nnb beii (il)riften, bie in bcn legten
kämpfen tren geblieben, tanfcnb Qal)re uon bem in parabiefifd)er ili>eifc
iiucberl)ergeftc(lten Qerufaleni aiic> l]crrid)en; in biefer >^nt u^ürben alle Xt'iU
ncl)mcr an biefem Üieid)c mit g-reubcn aller 5(rt gefiittigt, nad) ben ^Järetifern
and) mit grobfiiinlid)en g^'^-'i'^'-'it' "i^rf) ^<^" Gütern nur mit fold)en, bk beut
d)riftlid)en 2ittenge]c(3e ent|pred)en; bann aber folge ein äUieiter unb le^ter
Eingriff bco ^atanc^ nnb fcincv Üteidjcö nnb bieranf bie allgemeine 51nf=
erftebnng nnb ba^^ 'ii^cltgerid)t.
^ ,:";"/• . "^icfc DJ^einnng in ibrer traffen gönn ift bävetifd), in ber milberen
bävctiirt) rbcv' gorm aber, bie U)ir and) im Sd)0|3e ber .s^irdie finben, nnb bie megen be^
tucnimtcn.? inifl. 5jjj|^,[j^,j^,o jjn^m-f^^.^. [[^y^y ^^crtcibiger aiid) .pieronl)mii£i nid)t üerbammen loill,
liingft in ber tatl)olifd)en ^iird)c abo irrig aufgegeben. 5(iiJ3erl)alb ber
^ird)c aber begegnen mir bem (il)iliac>mu^ in ben mittelalterlidjcn ©eften
unb befonberö im "liroteftanttemiiei btc> in bie neiiefte ^^]eit. Xa]] ber
(S^iliac^nn^^ and) in ber Raffung nuind)er i^iiter unb fird)lid)er ^d)riftfteller
ber erften Qal)rl)unberte, ein Qrrtiim ift, ergibt fid)
«572. 1. a n ^ ber l) e i l i g e n S d) r i f t , bie an oielcn, oollftiinbig Haren
it/rt)^blT'i)S^ eine baranf folgenbc, gleid)^
/*''"!■ ) '^^^^^9^'' 9^^"ö allgemeine 5(uf erftebnng unb nad) ber ftreitenben nur
i'"''- -'^- ^i^ trinmpl)ierenbe ^^ird)e in ber (Glorie tennt. Venit hora, in qua
omnes, qui in monumentis sunt, audient vocem Filii Dei. Et
procedent, qui bona fecerunt, in resurrectionem vitae, qui vero mala
egerunt, in resurrectionem iudicii. Joann. 5, 28 sq. Filius hominis
2673.
§ 227. ®er jüngftc Sag. 865
veiiturus est in gloria Patris sui cum angelis suis, et tuiic reddet
unicuique secuudum opera eius. Matth. 16, 27. ^cjl. Matth, 25,
31 sqq. ^cr t)(. ^;)3nulu^^ rc^et Don bcm S^ag, ou beut ßfiriftuö ben
©rbfrei^ rid)tcu unrb (Ac^. 17, 31), utib üon ber 2(uferftc{)mtg aller
in momento, in ictu oculi, in novissima tuba (1 Cor. 15, 52).
2)ic[cn (loren 5(n§[prüd)en gegenüber foiin bie geljeimni^öoÜe iKei^fagung Ajyoc. 20
nid)t im ©innc Cic§ St)tlin§iitu§ ücrftanbcn merbeu. 9J^eiften§ mirb [ic uon bcn 2:$coIogen
gebeutet öom @iegc bc^ (£l}rtftentum§ über bie 2i}clt uub einem biejcni ©iege entfprcd)enben
frieblidjcn 3?eftanbe ber ^ird)e, ober and) üon ber l)immlifd)en @e(igfeit ber ^äntpffi-' tie^
Sl^riftentum^, bcfoubcrS ber 9)iärti}rer, ober enblid) üon ber erften, nömlidj ber geiftigeu
5(uferftet)nng jum 2d)cn ber ®nobe, unh ber gmeiten, nönilid) ber 2luferftef)ung be§
3^leifd)c5 am jüngften Sage. 53g(. Aug., De civ. Dei 1. 20 c. 7;
2. au^ ber S^rabitioii. 3Sor allein l)at ber Sl)i(iagmu^ feine
u r j p r ü n 9 ( i dj c unb a H g e ni e i ii c 2;rabitiou für fid). :5}ie a p o ft o l i f d) e u iTovutK'niäT'nuf
5Bäter feinten bcit (^()ilia6iiiii>o nidjt. ilUe bie X^üknüt ht§ ^^^rcelnitcrig f^Si^
(Sajitö gegen ben (S^i(iac^inu6 beiuclft, mar bie röinifd}e ^Hrdje \tct^
eine ©cgnertn bec^[e(ben. (Sbenfo ent|'d)ieben traten bie ^(le^-anbriner gegen
i{)n auf. (Seit beut uterteii Qal)rl)iiubert ift er übenunubeu uub ücrfd}Unnbct
iuiiuer inel)r. Tagegeu l)nt bie tin1)nd)e 5(utorität i^m nie eine Einigung ^u teil
merbeu laffen. 5üfo nid}t mif eine npoftoUjdie uub tatl]oIifd}e Überlieferung
ftü^t er fid), fonberu ift an^^^ einer fubjeftiuen (S'^'egefe iiub @pchi(ation
^eruürgegangen, luobei andj mol)! ber (Sljilia^^inn^^ bec^ fpiitcren ^nbentniuio
unb Üfabbinie^inue feinen (Sinftng an^igeübt l)at. ^gl. Franzelm, De
divin. tradit. Th. 16.
§ 228. ^ic 5(nfcrftc()uug bcö Jkifrfjcö.
SBgl. MdzzcUa, De Deo creaute. Disp. G a. 10: O^^iualb, e^nljatologie 5. 259 ff.
I. (&§> mirb eine 5lnf erftel) uitg be^ 5leifd)e;o ftattfinben.
T^iefer int apoftoliidjcn unb allen folgenben C^)lauben!^>bef enitt= 2r,74.
uiffen au-5gefprod)eue (*>Haubenö f a ^ unirb geleugnet oon ben 5(,Jj'"[J"J[„j^^'^^^^^
S a b b u c ä e r n , (5^ u o ft i f e r n , iDi a n i d) ii e r n , Ä' a 1 1) a r e r n , 5B a l b e n- ?skiid)c<>.
fern, ^Ub igen fern, 3me be nborg i au er u, 9iat i o iia lifteu unb
yjhiteri aliftcn. ^emiefeu mirb er
1. a n ^ b e r ^ e i (i g e n 2 d) r i f t.
a. Qiu ?l ( t e n !I e ft a in e n t e ift er fdjon int ^s r o t o e t) a n g e l i u in ^ 2(;75.
angebcutet. Tmn lueuii beut 9J?en]d)eu, ber bie pnrabiefiidje Unfterblid)fett ^''j,;['l|l';;Jt^^^^^^^
be^ l^'ibeö burd) bie Siiube tjerloren l)ar, bie einftige nollftiinbige Über^ i"^' wti»m ""ö
minbung 3atamo unb feines iöerteci üerl)ei|leu mirb, fo ift bariu and) bie
Übenuinbung be§ Tobe^, ber lun* allem aU Sünbenftrafe Ijcrnorgeljoben ift,
üerfprodjen. Qin .pinblicf bieranf fann beun nud) @ua mit üoUtümmeuftein
9led)te Ü)httter ber ßebenbigcn genattut luerbcn.
^m^) flar ober ift biV$ Regina imn ber 5luferftel}nng ansgcfprodjeu in
folgenben Porten Qobc>: Scio enim, quod redemptor mens vivit, et
in novissimo die de terra surrecturus sum. Et rursum circum-
dabor pelle mea et in carne mea videbo Deum meum, quem
visurus sum ego ipse et oculi mei conspecturi sunt et non alius ;
reposita est haec spes mea in sinu meo. Job 19, 25 sqq. ^ic|c
(Stelle, hk nad) bcm l)ebraifd)cu Z^tc mefeutlicl) benfelbeu Sinu l)at, marb
fornol)! oon ber jnbifc^en (Si)uagoge, aU uon ber ^irdjc 511 allen Reiten nlS
ein flare^ 3engui^3 für bie ^liiferftcljuug bev gleifi^e^^ angefel)en, uub nur
eine hc§ ^^orte!§ ©otte^ itumürbige, rationaliftifd)e @^-egefe mill biefe
55 -^
866 2. 2)ic angcmeinc T^oIIenMtnfl.
(Stcdc mit i^rcn prägnanten ^tnc-briitfcn al^^ eine poctifiijo '4^avftc((nng ber
^^ieber^crftcllnng bt^:^ irbi|d)cn ©liicfc^o 3ob^> anc4egcn.
2(57t;. ^ic ^ropI)ctcn bc^engen ben (S^lnnbcn an bic ?fnfcrftc()nng bcfonberf^
^'''•{j\!f^'Jfj"""Habiirrf), bay, fie in iHn-fdjiebencn gönnen bie (5vli3fnnn nnb '4Bicbcrl)crftc(lnnii
^;<vopi)ctcii. ;g^5racl^o nnter bcni ^iBilbe ber allgemeinen 2^otcncviüccfnng baifteKcn. V^ivent
mortui tui, interfecti mei i-esuroent. expeigisciniiiü et laudate, qiii
habitatis in pulvere. Is. 26, 19. ^gt. 25, 8. (Säed)ie( fd)ilbovt
ptaftifd), mie bie Xotengebeinc miebcr ^eben annelimcn (ßl, 1 sqq). V(nd)
T^aniel bat nnfer X^oguia förinlid) anvgciprod)cn : Et multi de his, qui
dormiuut in terrae pulvere, evigilabunt : alii in vitam aeternam,
et alii in opprobriuni , ut videant semper. Da)i. 12, 2. 5i3gt.
Os. 13, 14.
^•-)"*f"f<i I '^^^^^ befonbevem 9iad)bind nnb mit großer .s^larbeit befcnncn bie
'^"\!o'n'Uii'"""macd)abäiid)en 'JJ(äitl)rcr bie 5(nfciftc()nng bc^? gleifdiec^ : Hex niundi
^JnibmtSmt. ^^^^^"^^^ ^^^^^ P^"^ ^^^^^ legibus 111 aeteiuae vitae resurrectione
(«inubc bei suscitabit . . . I^otius est ab lioniinibus niorti datos speni exspectare
a Deo, iterum ab ipso resuscitandos . . . Dixit imater) ad eos
Mundi Creator, qui formavit lioniinis nativitatem, qnique oninium
invenit origineni, et spirituin vobis iterum cum misericordia reddet
et vitam, sicut nunc vosmetipsos despicitis propter leges eins.
2 Macch. 7, 9. 14. 23. ^-1m3(. 2 Macch. 12, 43; Errhcs. 46, 11 sqq.
"^«6 bie 3"^<^" Ji'it ^^üh^nabmc ber ^abbueiier nnb uie(fcid)t teilmeife
ber ©[[euer, an bie ^Hnferftcl)nng ber Xoten glaubten, ift eine and) nom
Dienen !Ieftanicnte bezeugte !Il)atfari}e. ii^gt. Matth. 22, 23; Jocnni.
11, 24.
b. ^\\\ 9t e n c n Zz ft a m e n t e finb beionbero folgcnbc Stellen ,ui
beadjtcn.
2r.7H. a. Sl)riftn^^ befiimpft anfc> |"d}ärjfte bie Qrr(el)re ber 'Sabbnciicr nnb
^wU^^^^^^^^ ben aageineinen (^Hauben ^^vraelv^ an bie ^Inferftebnng: Erratis,
nescientes Scripturas iieque virtutem l)ei. In resurrectione enim
neque nubent neque nubentur, sed eiunt sicut angeli Dei in coelo.
De resurrectione autem mortuorum non legistis, quod dictum est
a Deo dicente vobis: P'go sum Dens Abraham et Dens Isaac et
Dens Jacob? Non est Dens mortuorum, sed viventium. Matth. 22,
29 sqq. 53ei Qol}ainu'v rebct Ü()riftnc> oft mit befonbcrem i)iad)brncf oon
ber glorreidjen '^(nferfte()nng ber (^ered)tcn, bie im al(er()ciligften Saframent
fein gleifd) imb t^\\\{ genießen [Joann. 6, 39 sq. 44. 55). 5Ulein er
fprid)t ebenbafelbft and) bie allgemeine ?lnferftel)nng, and) bie ber '^^enrorfcnen,
anf^o Üarftc an^o: Venit liora, in qua omnes, qui in monumentis sunt,
andient vocem Filii Dei, et procedent, qui bona fecerunt, in resur-
rectionem vitae, qui vero mala egerunt, in resurrectionem iudieii.
Joann. 5, 28 sq. ^^gl. Liic. 14, 14; Joann. 11, 25.
2G79. ß. So lehrten and) bie ^^l p o ft e (. % e t r u e nnb 3 ^ l) '^ ^^ ^^ ^ - ^^^^'=
SrÄ&m^^^^ in Qcfn§ bie $(nferftel)nng oon bcn Xoten ^ Act. 4, 2). Qn 5ltl)en
" marb ^]>anlu^> uerfpottet, ba er oon ber '3(nferftel)nng ber 2^oten rcbctc
(Act. 17, 32), 5ßor beni lioben 9iat fprad) '^Minln^^ nnter bcm ^öi^erfprnd)
ber Sabbneiier uon ber ^?(nferftcl)nng {Act. 23, 6 sqq.', ferner oor ben
!?anbpflegern J^-eli^* {Act. 24, 15i nnb gefln^ ^ Act. 2(>, 23 sqq.) nnb bem
^önig ^^Igrippa ^^Act. 26, 26), %\\d) nennt ber SIpoftct bie xHnferfte()nng eine
§ 228. S)tc 5rufcvftef(unfl be5 f5(et[df}c5. 867
ÖJruitbrc^re bc!3 Gf)riftentiim^ (1 Cor. 15, 13 sqq.; Hehr. 6, 2), bte
^offiniitö bcr ef)rifteu (1 (7or. 15, 19 sqq.), hi\§> Unterpfanb
itn fever 5(iifcvftef) iing (Royn. 8, 11; 1 Cor. 6, 14) imb beiucift au§
bcr 5(iiferftc[)inig dfjvifti lUifcre Huferfteljiiug (1 Cor. 15, 12 sqq.). ^ie
Öe{)re \)o\\ |)t)menäuö imb ^I)i(etit^^ bagegen ueriuirft er n(§ Qrrtiim
(2 Tm. 2, 18).
y. ßbenfo enthalten aiirf) bie ©c^ilbcriingen beg iüngften (^eriditc^ in
ben ©Dnngetien iinb ber 5(pofaIl)pi'e mcninften^ implicite hk Öe^re ü'on ber
?(uferftel)ung be^3 g(eiirf)e^3, luic fie benu ami) bur^ bie übrigen 5(n^fprüi^e
bc^3 'ii^ortc^o (^otte^^ nut[)cntifrf) crfliirt finb;
2. ane^ ben \)\. 53ätcrn, ivcltfie bie 5(uferfte()nng Don ben 2:oten .ji,,,^,';j;^t^.j,,,„j^
öon ben iitteften rf)rift(id}en ^nUw nn iiR^ eine ber micljtigften 5LMi()r^eiten i^*^* '^en ^^ätevn,
gegen hk gnoftil'c^^bofetifdicn ^rrre()ren nnf^5 entiiljiebenfte nerteibigten. @o ""IkcfiUnf '"
erfliirt ^^ertnUian: Fidiicia cliristianorum resurrectio mortuorum. ^jJ^J'JJJ^^.^^*^';^^^
De res. carn. c. 1. Eesnrrecturam carnem omnium, quicunque Ähctic.
nati sunt lioniinum atque nascentur. et mortui sunt atque morientur,
iiullo modo dubitare debet cliristianus. Aug.j Encli. c. 84. 5tnbere
33äterfte(Ien werben ipir unten (w. 2688 1 fefjen;
3. an^o ben 59n|d)riften unb ®t)ni boten in ben ^ata^
fonibcn. '3fI)on bie ^^c^cidinnuii Coemeterium für bie d)riftlid)e 93egräb-
niioftiitte ift ein ^kuun^S für ben C^Uanbcn an bie 5(nferftcl)nng. 5U^
©Ijnibole bcrfelbcn finben luir ben 5(b(er, ^^fnn, ^U)öni^* n. f. lu. i^gt.
^^ran^, ^icorenaiflopabic bcr diriftf. 5(Üert. ;
4. (Ui!? allen 0)1 a n benc^ b e fcnn tu if fen unb ben l^el) ra ng-
f p r ü d) e n b e r ^l i r d) e. T ac> n i e r t e Ö a t e r a n f o n 5 i I (c^rt : Omues
cum suis propriis resur^ent corporibus, quae nunc gestaut, ut
recipiaut secundum oi)era sua, sive bona fueriut, sive mala: illi
cum diabolo ])oeuam perpetuam, et isti cum Christo gloriam sempi-
ternam. Cap. Firmiter;
5. n n ^^ b c in t b e 0 1 0 g i f d) e n T) e n f e n.
a. dbriftn^o ift ber smeite '?(baiii. 'UMe uiir im crften 5(bnm ade 23^.^f;J/,;,ß^^^
gcftorben finb, u>crbcn nur iin ^meiten crftc()cn. (i()riftu^i ift nnfer .^a npt, Gfiri'ftisu uu^s
mir fein öcib; c^? ^emt fid), batl unr g(cid) if)in an^o bem @ra6c anferftef)en. SbiQe"®icö
dbriftuv ift bcr Qbcalnicnfd) ; in feiner 5(nferftct)nng ift bie ber ganzen si[ufp^"/p\,j^^^^^
3J?enfii^f)eit bcgrünbct nnb ocrtünbet.
b. ^Cnirbe bcr 9J?cnfd) im Xobe bleiben, fo tDÜre ß^fjrifti ©ieg über
feine nnb nnfere S^'ii^^^/ "^it-' ©rlöfinig, nur \y\ii\ 'Der gan^c 2}?cnfd) luar
5nr Unftcrbtidjfcit gefd)affen; feine Üfcftitntion ciit()ii(t alfo and^ bo^ öeibc^
.pcrftcllnng.
c. ^er ?cib \)(\i ha^> @d)icffa( bcr @cele im gnUe geteilt, nnb ^^jf|f;,„i,
bnrnm f)at er and) ibre .v>cr rli d)f eit jn teilen; ift er mitgcftraft ^eiiinunfl bmdi
uun-bcn, med er mitgefünbigt l)at, fo ift er and) mitbcr^nfteden, lucit er bie uiüflnVVnTn
5'Mi|3e nnb .s;>4lignng^nitiicnnitttlt f)at: "^mö) il)n ift ®otte§ ^ort gehört mn\id)xm.
unb öcrfünbct, ba^o 2a!ranicnt empfangen nnb gefpenbet morben; er lag im
©taube f^nm Ö^ebctc, tnb alle 3^nßübunnen auf fid), ftöf)nte in ©cnf^ern ber
3er!nirfd)nng unb füllte ha^ Heiligtum mit .^l)mnen. @benfo muß and) bcr
Seib, bcr bciii ^3bfcn .^nm Organ gebicnt, beffen ^yolgcn nnb bie fd)limmc
©luigfeit mittragen I)elfen. !t)erfe(be gan^e iDknfd), bie $erfön(ic^!eit in
868 2. ^ic nngcnieinc 53ot(cnbinig.
^Uict ??ntm*cn, bic gelitten unb ge^anbelt, mug ,vcniti(i^ev 5Bcifc iii^ ^cridjt
uiib 5um ^iiiimcl ober 5111* .s>öl(e gcl)en.
*jo Sit bn ^* '^^^ ^(nfcrftel^umi ift innertirf) niöglid^; in ibrem 33egriff ift
"Viufiifu-miitt// !cin ^liMberfprnrf) anf^^nfinben. ©beni'o ift fic nngerlid) niöcjtirf): in
53e^ng anf (5) Ott, beffcn 55?ct^^{)cit, Öh'ite. (Mercrf)tig!cit unb 5!}?arf)t fiel) in
if)r anf eine I)err(id)c SK^eife offenbart; in ^^e^ng auf ben 3Dlenfd)en, beffcn
;J^ntegrität bitrd) fie erl]altcn loirb; in ^^e'^^ng auf bic Sectc, bic ben i?cib
aUo i[)r .Svoniplenient mit nnübcvunnblidicm l^range ocrlangt ; in ^c^ug auf
ben öeib, bcr fo aU (Spottes! 3[ikv! erHärt unb ocrfliirt tuivb.
m^Jnthmtbn II- ^^^^^ ^^'^^^^^ geftovbcn finb, uierbcn aufcrftef)cn.
x'iufcvftcintnß. Dbgleid) bic l)cttigc (Sd)rift, bcfonber^^ 3o()anuc^% an mand)en
(Stcdcn nur oon bcr ^lufcrftc^nng bcr @crcd)tcu aU bcr 5(nferftc!)ung ,^um
?cbcn rcbct, fo ncrfünbct fic bodi cbcnio Har aud) bie bcr ^-iHnMuorfcncn.
T^cr 1)1. ^MUiUho Icbrt bic ^Infcrftcbuiig instorum et im[>iorum ^ Art. 24,
151 .Sirut in Adam omiies moriniitnr, ita et in Christo omnes
vivificabuntur. 1 Cor. 15, 22. th}\. Mattli. 13, 41. 49; Joann, 5,
28 sq.; Apoc. 20, 12 sqq.
1^ic^> ift and) bic fonftantc ^cl)rc bcr (} I. 'initcr, luic \mx cf^ fd)on
noiii bl. ^luguftinn^o gebort f)abcu. (Sbenfo lehrte and) iuiincr bic ,^ird)e,
iubcni fic obuc jcbe (Jin f d) rän! ung bie ^{nferftcbnug bec* g(eifd)e§
anofprad) ober fie a u t^ b r ii cf ( i d) bcljanptetc. Vct^tcrc!^ ift im "?( t !) a n a-
fianifd)eu (^lanbcn^bctcnutni^? bcr ^a((: Owncs honiines resurgere
habeut cum corporibns suis et reddituri sunt de factis propriis
rationem. Et qui bona e.irerunt, ibuut in yitam aeternam, qui
vero mala, in ignem aeternum. (Sbcnio bciftt e^o im (^Iauben<^befennt'
ui^^ be^? ^i 0 u ^^ i I -? 0 0 u jt 0 ( e b 0 ' 675 ) : Confitemur vera fide resur-
rectiouem carnis omnium mortuorum. T^ie namlid)c ?ebrc umrb mun
iMcrten öa tcranf 0 n ;i( an^5gcipvod)en (n. 2680).
Über Mc Wcnfrf)cn, uie(ff}c bei bcr ,^ii)eitcu '?lnfiinft (Shrifti iiod) leluMt, fotuie ü(ier
(5(iü§ unb ,f-)enoi1) \\y\. 11. 24S0 f.
^io-jiu>?m-inin ^^^' "^^^ '^(ufcrftcbuug bc^o ?cibc^5 ift ein üb er na tu r (i d^c^ 3öerf
^i'iii l'>i\r'"'v' b er göttlidicn ^Hlmadit; benn obg(cid) bic ?(nferftc()ung bcm 'i)J(enfd)cn
*""""''^'^- im f)bdiftcn (Mrabe aiincmcffcn ift, fo ift bod) h\t ^iMebcvIicrrtcdung bc«? ocr-
uicftcn Öcibcc! unb beffcn :IiMcbenicrciuiguug mit bcr 'Seele nid)t nur unc bie
uriprüuglid)c UnUcrblidifcit praeter et supra uaturam, fouberu in einem
gemiffcn Sinuc fogar contra uaturam unb babcr uiunöglidi für alte .Sh'äfte
bcr ^??atur unb nur bnrd) ®otte^> *^?(nuuid)t möglid) unb mirflid).
Akmuftt b.-^ I^- ^'^^ 5(uferftcbuug fiiibct ftatt burdi bic ^Bicbcrocreiuigung ber 2cc(c
viufmuiniiui^ mit ibrcm aw^-^ ber '-I^ermcfung uucbcrbcrgcftcdtcn \^eibe, atfo mit bem^
fHic''':sSnmä^ 9eibc, bcr \{)x im ,^, cillid)cu ^eben eigen gemefcu.
'5)cr 5lufcrftcbuuge^Icib bcr (^uitcn unb 5Hiicn mirb alfo uiti^t bfon ein umbrer
:^eib, fouberu f u b ft a u t i a ( , f p c c i f i 1 d) unb i u b i 0 i b u e U bcrfclbe £cib
fein, ben fie je^t befi^^cu.
1. I^ag ber 5(ufcrfte{)Uug^o(eib ber 5(rt n a d) ibentifdi ift nnt bcm
frü{)crcn ?eib, b. b. ein mcuid]lid)cr Ccib ift (f p c c i f i 1 d) c :^v b e u t i t ä t)/
bcbarf cigcnttid) feinc^o 53ciucifcc^ unb ergibt fid) übrigcu^o ([\h:^ adcu
^(rgumcuteu für bie numerifd)c ^bcutität. ©inen iitl)erifd)en
!?cib fdiriebcn nmnd)e' ben '^(ufcrftaubeucn ^n, mic 5:ficopl)raftU)5 ^aracelfu^,
§ 228. 2)ic 9rufcvftef)Uiig bc§ ^Icifrf)c5. 869
Sirf)tc u. a. 33gr. bageöCH tag ^ongtl Doii 3:otcbo (675) hti
Demmger, Encbir. n. 234.
2. ^ie nniiicri)d)e ^bcntttnt, b. {). bog bei* ^luferfterjungMcib
lüciciitlid) berfelbe ift luie bei* friUjere Öeib be^ auferftnnbeneu a)2eii[(i)en, ift
^(nnbcii^lel)re niib erijibt fid)
a. aug bei* () eil igen Sd)rift. Rursiim circumdabor pelle j^, SevUcfte
niea, et in carne mea videbo Deum meum. Job 19, 26. ^cr brtttc ^^^^-»tität jn k-v
bei* mncd)nbäi|d]cn 53rübcr opfert frcubtg ^iiuöe inib $iiube: E coelo jg^a ^'""'^'" ^'^'"^^'
possideo, sed propter Dei leges nunc liaec ipsa despicio, quoniam
ab ipso me ea recepturum spero. 2 Macch. 7, 11. ^cr !Ocib, lüetd}ci*
in SScrn)e^>(id)!c{t gcfiict unrb, evftelit in Unt)cvmc^4id)teit, a(fo berfelbc ßcib,
inu* in einem nnberen äiiftnnbe nnb in einer anbercn 53cfd]affen{)eit (1 Cor.
15, 42 sqq.i; bn^^^ 35cruic$lid)e .ycfit an bic UniicruieÄ(id)fcit, bn^ '^terblid}e
bic Unfterblid)!eit : Oportet enim corrnptibile hoc indnere incorrup-
tionem et mortale hoc indnere immortalitatem. 1 Cor. 15, 53.
@§ crfte^t n(|o berfetbe nenüc^tidje l'eib, ber jct^t unfcr ift, in Unuenue^^
tidifcit; benn nnf bic '3cele fann fid) a((eö bicfc^^ nid)t bcjicljcn. Qui
reformabit cori)US liiimilitatis iiostrae. Phil. 3, 21. ^^gt. nnd) Matth.
13, 41 ; Joami. 5, 28; AH. 7, 59; 1 Cor. 11, 30; 1 Thess. 4, 12 sq.;
Apoc. 20, 13. Übrigen^> beincift \d)o\\hix %mhx\\d res urg er e, resurr ectio
nnfcren ©a^^, lnic bereit^o ü'crtnHian nrgnnunitiert : Besurrectionis
vocabulum noii aliani rem vindicat, quam qnae cecidit. Bürgere
enim potest dici et qiiod omnino nun cecidit, qnod semper retro
iacuit. Tresiirgere antem non est nisi eins, qnod cecidit. Iterum
snrgere, qnia cecidit, resurgere dicitnr. Be enim syllaba iterationi
semper adliibetnr. C. Marc. 1. 5 c. 9. ^eber ^^^'^iH'^ '^f^^^' be^ügltd)
ber nunicrifd)en ^bcntttät be^o ^^(nfcrftel)ung^5(eibe^^ mit bcm gegenwärtigen
mnf3 |d)Unnbcn angefid)t^o ber 5(nferftet)nng dbrifti, bic ein i^orbitb nnferer
5(nfcrftel)nng ift. 'il>gl. Born. 8, 29; 1 Cor. 15, 49; Phil 3, 21.
51lnMm ber ^^(poftcl bot 53erg(eii-f) mit bcm Snmcnfoni iicbraudjt nnb [ogt: Et
qnod scmiiias, non cor])Us, ([uod tuturuin est, seniiiias, sei nudum g-raniim, iit
puta tritiei aiit alicuius coteroruni, Dens aiiteiii dat illi corpus sicut vult, et uni-
cuiquc scminum ])roj)riiini corpus. Non oninis caro oadeni caro, sed alia ({uidem
honiinuiu, alia vcro i)ecoruui ii. f. ui. d Cor. 15, 37 S(iq.), fo mill er, aligc[cf)en üoii
bem apo(oflctifri)en 3i^^t't"f<^ bie[er 9[naIogie nn^J bem 9iatiir(eliou, bnbiirrf} offenbar, luie fid)
bic§ nii^ ieiiiev i]aii,;^en "^diferftediniß^Metire ergibt, nur bie accibentale unb mobate 33cr[djiebcn*
I)cit beä ?tiiferftei)nng§(ei[u\' nom gcgcnmörtigcn ^Jeibe nernn[rf)aulid^en, uidjt aber bercn fu6=»
ftontiatc nnb inbiuibuetle :3bentität leugnen;
b. nu^ ber Sef)rc ber 3?äter. Qnam absurdum .... aliam
snbstantiam operari, aliam mercede dispungi, nt liaec quidem caro
per martyria lanietur, alia vero coronetnr : item e contrario liaec
quidem caro in spurcitiis volutetni-, alia vero damnetur. Tertull., De
resur. car. c. 56. Quomodo Dominus post resurrectionem fixuras
clavorum ostendit in manibus, vulnuslanceae monstravit in latere . . . . ,
sie et nos post resurrectionem eadem habebimus membra, quibus
nun(^ utimur, easdem carnes et sanguinem et ossa, quorum in
Scripturis sanctis opera, non natura damnantur. Hieron. ^ C. Joann.
hieros. n. 28. ^^(nf ha?-' ®e(}cimnic4ioüe ber 3(nferftcl)nng meift (S^regor
ber (^roße I)in, ivenn er fd)rcibt: Cur ratione vis comprehendere,
quomodo redeas, qui ignoras, quomodo venisti? Da potentiae crea-
toris tui, qnod comprehendere non vales de temetipso. Gerte enim
870 2. 2)ic angcmcinc Sl^oUcnbimg
quia tu ex terra factiis es, terra vero ex iiihilo, tu es creatiis ex
iiihilo. Ne ergo de carnis tuae resurrectione desperes, perpende
prudenter, quia minus est Deo reparare quod erat, quam fecisse
quod uon erat. Sed si non potes resurrectionis effectum ratione
comprelieudere, perpende, quam multa sint, quae non intelligis,
qualiter sint, et tarnen esse non dubitas. In Ezecli. Hom. 8 ;
Tic immörifriK ^- ^ ^^ ^ ^^" ß C () V ll U ^^ f p V Ü rf) C U bCV ^ 1 V dlC ©rfjOH illl 0 p 0 ft 0=
rNbintität in ^cn ti f d) e n (5^( (1 u bcn^> b e tenii tui ^> iiiirb ber (S^lnnbc an bic carnis
'''la"i\ui)?''' resurrectio bcfaintt; eine resurrectto fc^t ober, U)ic mir oon !itcrtu(lian
c^cliört l)nbcii, bic nHntcviid)c Qbcntitiit bcs ^lufcrftcljungetcibc^^ mit bcm
früheren i^cibc oovnn^n 'I'ober fprid)t bic ^ivdic, fo oft fic bic resurrectio
Icbvt, and) bic ninncrifdic ^sbcntitat anc>. ^lu^obrütflid) aber I)cigt c^o im
51 1 \] a M a i i a n n m : Omnes homines resurgere liabent cum corporihus
suis. 9tod) flarcr fac^t \>iv% Ä^ o n ,^ i ( u o n ^ o ( c b o : Nee in aerea vel
qualibet alia carne, ut quidani delirant, surrecturos nos credimus,
sed in ista, qua vivimus, consistimus et movemur. ^co IX. |'d)rcibt
jn nltiiibcH imr: Credo etiam verani resurrectionem eiusdem carnis,
quam nunc gc^sto. ^Hlmlidi bcifu c^o in bcn ron ^nnoccn,^ III. unb
^Icmcn^oIV. novc^cfd)ricbcHcn (^(anbcn^Micfcnutniffcn. ^ci(. Deminger,
Enchir. n. 373. 386: oql. aiid) bic (Srflannii-j bc^o nicrtcn !2atcranfonäil^
n. 2680:
-. -'■'•"*• -^ d. anc^ bcr Öcbvc bcr Xbcoloqcn, mcld)c mit ^(uc^nabmc bc§
a^^•mität ntui) STuvanbuc^, bcm nur c^an;^ mcniqc nd) anfdiloiKn, bic niimcn]d)c ^bcntitiit
^'luniuhtr"' t^cvtcibincn. TnraiibnC' ncrtrat bic 'JJiciintnQ, bcr ^tufcrftcljnugc^lcib fei jmar
bcm friil)crcn c\([\\\ fonform, aber nidit an^o bcn (Elementen gcbilbct, bic im
friibcrcn Öcib iHn1)anbcu nuircn. Taqcqcn (cbrt bcr 1)1. Xl)omo^> unb mit
ibm alle: Oportet, qudd ideni lionio nuniero resiirgat : et hoc quidem
fit. dum eadem anima nuniero eidem corpoii numero coniungitur;
alias enim non esset resuirectio proprie, nisi idem liomo repararetur.
Unde ponere, quod idem numero non sit, qui resurget, est haere-
ticum, derogans veritati Scripturae, quae resurrectionem praedicat.
8. Tli. Suppl. q. 79 a. 2.
rcfstoff^ •^- ^^^^^^^ i^^c numcri[ci^c ^bcntität bc>? 5(nfcrftc()unqo(cibc^3 mit bcm
auHtid 1I1'^ ^io friibcrcn ^cibc irirb uor allem bcr ©inuMinb erboben, infoinc bc<3 (Stoff-^
.sb.ntitöt. mcd)fe(v traten im mcn|d](id)cn .Svorpcr immerrort neue yjiületule an <:::tcllc
bcr alten, ja nad) ctnni fieben ^sabren jcien übcrbanpt alle früberen ?.)?olcfülc
bnn^ anbcre crK^'t. 5(iici uield)eu ':}3iolctülen mirb nun bcr 5(iirerftebnniv5=
tcib ^nfammciigcfct^t fein? ^^a nod) mebr, bcr bcftiinbiqc ^toffmed)icl in bcr
9?atiir bcbiiiqt, ba]] ??(Dlefülc be^? einen ^J(cnid)en in bcn 2\:\b cine^o anbcrcn
SQ(enfd)cn iiberqebcn, fo i:^a^ fdilicf^lid) bic nämlidicn ^liolefülc bcm 'i^cibc
ncrfdiiebener ^J^icnfdien anqel)ören fbnncn. 3iMe !ann aber unter foldjcn
llrnftänben bic niimerifd)c Qbentitiit be^o ^^lHferftebungc>leibf^> mit bcm friil)crcn
?eibe ocma^rt bleiben? 3"^* . ^^'^iii^^^^^^^'^""9 ^^^'cr t^'i'(i^^n ift folgcnbe^ 3n
beachten.
ii.atindu' ba- ^- "^'^ TI)atfad)c, ba^ ber 5lnfcrftebnnnMctb mit beut früheren
}uh.u;vnrtun Humcrifd) ibeutifrb ift, fann nad) bcn CncUcn bcr Cffenbarniiq nid)t bcftritten
c5n\n'h-nuiio'''^u nicrben; qan; uerfdiiebcn bicriiou ift bic f^-ra^e, \V[V$ baju erforbert mirb, ba^
loufiiciSiv '^'^^'^^ ^bentität bcl)auptct merben fann. 9tnr i)icrcjegen aber ift ber crmiil)utc
^inmanb gcridjtet.
§ 228. ^ic 3rufcr[tct)uug be§ ^(cifc^c^. 871
b. 335cim and} bic a}?o(e!üIc im[erc§ Mbc§> ftctg biird) neue erfe^t mcrben,
fo Ijinbcrt bk§ bod) nidjt bie immcvifdje Qbeiititnt bcö ict^igcu Ji^cibc^? mit
ienciii üor ficben ^^i^ren. ©bciifo iicr()iubcrt aiid) bcr etoffiüerfjfcl uid)t,
bag bei* 5(iifcrfte^ung^>kib iiumcvifd) ibentifd) ift mit bcm frül)crcn 2äh. Quod
non irapedit uiiitatem secundum niimerum in homine, dum continiie
vivit, manifestum est, quod uon potest impedire unitatem resur-
gentis. In corpore autem hominis, quamdiu vivit, non semper
sunt eaedem partes, sed flnunt et refluunt. Nee propter
hoc impeditur, quin homo sit unus numero a principio vitae usque
in finem. S. Thom., S. c. gent. 1. 4 c. 81.
c. I^er 5(uferftc()uni3^^Icib braiid)t ober, um uumcrifd) ibentifd) mit bem
frül)crcu '^n fein, uid)t aiie^ a((cn il^?üle!iilcu 5n beftct)cn, me(d)e je bcn Öcib
fonftituicvtcn ; cv ocnügt inclmel}r, ha\^ biejcnigcu 9?(olcfüle neniicnbct finb,
m'::-> mcld)en er ^u ivgcnb einer ^^cit bec^ Öebeuc^ bcftanb.
d. .'piermit ift and) fdiou an} bic ^rage gciuitinortet, luic c§ mit ienen
9}io(cfülcu fei, uictdic uerfdjiebeiien menidilid)eu Leibern angel)örteu. ©d)on
bcr 1)1. ^^luguftinuö l)ntte biefcu ^iurnnub in folgcnber 35?eife gelöft:
Reddetur ergo caro illa hoiniui, in quo caro humaiia primitus
coepit. Ab illo quip])e altero tamqnam luutno sunipta deputanda
est, quae sicut aes alienum reddenda a^t, unde sumpta est. De civ.
Dei 1. 22 c. 20. 5ögl. S. Thom., S. c. gent. 1. 4 c. 81.
V. ^er 5(ufcrftel)uugcdcib bcr (Mcrcd)tcn ift aber, obglcid) berfelbe
Ceib, bcn fie an\ (Srben Imttcn, ein qualitatiu iiou bemfclbeu ner*
f d) i c b c n c r , niimlid) n e r f 1 ii r t c r Sei b.
1. Über bic ^■)cfd)affeHl)eit bcr Leiber bcr Seligen Icbrt bcr 1)1. ^^aitln^^: .„^..^ffc^,,^,^^
Seminatur in corruptione (iv -^.Vv;sa), surget in incorruptione (sv Vt-c- Inufci-
a-^il-apaia); seminatur in ignobilitatc (iv aT:;i(a', surget in gloria '''"""■^''''"^''''"
(iv oo;y^) ; seminatur in iuiirmitate (iv aatJ-svEia), sui'get in virtute
(iv 5'jvatjLE'. ) ; seminatur corpus aniniale ('];t/i/.6v), surget corpus
spirituale (-v£'j{X7.t'.zov). 1 Cor. \h, 42 sqq. (£'r ift nlfo ein gc ift ig er
!Ocib, iDoruuter bie ^k'freiuug lum bcr .^ibrperlid)fcit im fdilimmcu Sinne be^
S5?orlc^o, feine üode ^liciniinnig nnb (Srl)cbnnn ,^u feiner '^In^ftimmnng nnb
Unuergänglid)tcit, feine cnglifd)c (i7"iften5 (ugl. Matth. 22, :)0; Luc. 20, 35)
,^n iicrftcl)en ift, fcinc^^iucg«? aber eine uollftiinbigc 2piri(nalitiit h\§> ,^ur
Qmpalpabilitiit, luie ja nnd) bcr 'i^(nfcrftcI)Hngc>(cib (il)rifti leine^oUieg^^ ein
impalpabeler nun*, "^cr !i'cib uürb ein uuibrcr fein nnb ein geiftigcr, infofern
er luun Reifte bel)errfd)t nnb bnni) il)n nnuergiinglid) ift. Neque enini
ultra mori poterunt; ae(}ua]es enim augelis sunt et filii sunt Dei,
cum sint filii resurrectionis. Luc. 20, 36 ; ügl. 1 Cor. 15, 53.
2.^^(1^^ befonbere @i gen f d)af ten bc^^ 5J[nfcrftel)ung^=lcibe!3, dotes
corporis gloriosi, Uierben nngefiibrt
a. \>k impassibüitas, b. 1). bic Ö ei b cn^Mt n f ii 1) ig ! ei t. '^ic xie Sibnus=
Seligen leben in eunqer (^kfnnbbeit, obne non irgenb einem Übel, ©dmicr^ unfäDifl^iit be§
ober Selben berubrt ^n merben. Seminatur in corruptione, surget in tcibcs.
incorruptione. 1 Cor. 15, 42. Absterget Dens omnem lacrimam ab
oculis eorum, et mors ultra non erit, neque Inctus. neque clamor,
neque dolor eiit ultra. Apoc. 21, 4. '-I^gl. 7, 16; Luc. 20, 35 sq.;
b. bic claritas, b. 1). bie ^lnrl)eit. SDie öeiber ber l^'-'i^^Ö*-'"^}, ,.^Sitbe^
luerben leud)ten irie bie Sonne nad) bem ^^orbilbc ber ^erflörung Sl)rifti. ^^'lufcviteDuiiö^?-^
872 2. !Dic aüncnictnc 5?onenbiinfl.
^arunt fngt ß^^riftii^ fclbft: lusti fiilgebunt sicut sol in rep:no
Patris eoriim. Mntth, 13, 43. ^cr 1)1. "iPaiihie^ aber Icl)rt: Eeforma-
bit corpus humilitatis iiostrae, configiiratnm corpori claritatis siiae.
Phil. ?>, 21. ^icfc claritas (^cf)t l)enior aiu? bcin ^ö(i)ftcn ©lücfc bcr
@cc(c, ba^^ im Körper niibcrftra(}(t, inib ift f|lcid)inm eine Ü)?itteitunc^ biefer
!)öci)ften ©eligfcit an ben Öeib. 9^ic!)t af(e uicrbcii auf c|(ci(t)e ^l'eifc mit
biefer ©ioeufdiaft c^cfrfjinücft fein, mic bcr 5(poftct fagt : Alia claritas solis,
alia claritas liiiiae et alia claritas stellarum; Stella enim a Stella
differt in claritate. Sic et resurrectio mortuorum. 1 Cor. 15,
41 sq.;
i!o%. c. bic agilitas, b. f). bic 33el) cn b i rj f e i t, iKrmöc\c lt)c(d)er ber ?eib,
Icit i^cf "luT^' ^^oit ber ![!aft, bie ihn f)icr iiicbcrbrürft, befreit, o()ne 53h'il]c, luoliin immer bie
cviid)imflvioibccv 2j,(.(p jpKi^ |j(^^ ()inbcmegeii faiin ;
T;'"Sinioit ^' ^^^ suhtilitas, b. f). bic J^einlicit. Seminatur corpus animale,
k'^^ VufiT surfet corpus spirituale. 1 Cor. 15, 44. ^xx .Körper bcbarf feiner
nd)uuflMotbc6. @pcjfc, fcinc^^ ®d)Infc^5 nnb all beffen nid)t mcl)r, mobnrd) \>([^^ anima(ifrf)c
?ebcn erbalten mirb. (Sinem fskiftc ii()n(id), fann er and) (cid)t adc^^ bnrd^-
brinocn nnb bnrd)fdirciten. Überbanpt mivb bem ucrflürten ?eibc a(fe ^^>off==
!onnnenI)eit ,^n teil nad) ^Inalogic bcjy ucrflärtcn i'eibe^^ (£l)rifti \Phil.?>, 2\)
2 Cor. 4, 10);
-'•v,»s. 3. fUicv bic 9^ntiiv iinb '^1hm[c bcr 53crfläninn, über bic Js-ra(]c und) bcm ^^crbttimnc^^*
^i'icUc'"a""^ci-' ntitnirnt, bcin (5^c[rf)(cd}tc, bcm 9(ltcr iinb bcr (Mröf^c bcr (Jrftanbciicn lä^t fid) nid;)t§
"^'^'fiärinig."^^' 93cftiiinntc§ faiien. ^h](. S. Th. Sup|)|. q. 75 sq(i.; Caterh. Rom., V.\ c. 12 q. 1 sqq.
4. 3^ic 5?cvnaruii(^ pcfd^icbt, umc bic 9üifcrftcf)imn, in inst<ti)t} '1 Cor. 15, 52),
uoii ©Ott (2 Cor. b, 10), burd) (Sbriftn^ iPhil. 3, 20 s(|.). im f)ci(incn
(Seifte (2 Cor. 3, 18). (5^ ift olfo nid)t bcr '^(iifnanc^ einer Urfrnft be^> 9D{Cidd)en," bic
bisher mic Qcbunben umr, uiobiivd) bie 5[iiferftcliiin(i iinb i^crflärmii] lior fid) gc()t,
fonbern bic ^H*rlcit)uni^ einer befonbercn .^raft, bie bisher nod) nidjt gegeben luor.
5. I^ic Leiber ber 5.>crbammten uierbcn ni(f)t nerHärt. Omnes
quidem resurfr^'uius, sed" non omnes immutabimur. 1 Cor. 15, 51.
5lber aud) fie merben n n ft e r b U d) nnb n n n e r m c ^> li d) nnb gerabc be^^
(ia(b niel Ici bcnf> fähiger fein, al^> fie e^ anf (Srbcn maren.
§ 229. "^(i^ ^Ä^c(tflcrirf)t.
5Pg(. Mozzplhf. De Deo rrcaiite. Dis]). (> ;i. 11; C ^^ iv a ( b , e^>dmto(ogie @. 331 ff.
9? a d) b e r ?( n f e r ft c () n n ii ber Zote n m i r b b(\§ a (l g e m eine
C>U r i dl t ober 51^ c 1 1 g c r i d) t ft a 1 1 f i n b c n.
I. Ter ^3emei^^ für büt> 5öe(tgerid)t ergibt fid)
-'Too. 1 . a n ^^ bcr !) e i l i g e n 3 d) r i f t , bic uon einer b o p p e ( t e n
ifart) ba' i)?üU e^vifti rebet, bcr erften, (\U> er nm nnfere^> ,S>cilec^ undcn ^^k\]d}
5cini!t. anna()m, nnb bcr ^v^^i^'ten, menn er fommen unrb ^nm Okriditc. 33on biefer
letzteren 5(nfnnft fprid)t (if)riftn^^ fdbft uerfd}iebcnc ^?a(c : Filius hominis
venturus est in ^loria Patris sui cum angelis suis et tunc reddet
unicuique secundum opera eins. Matth. 16, 27. Cum yenerit
Filius hominis in maiestate sua et omnes angeli cum eo, tunc
sedebit super sedem maiestatis suae, et congregabuntur ante eum
omnes gentes et separabit eos ab invicem, sicut pastor segr'egat
oves ab hoedis, et statuet oves quidem a dexteris suis, hoedos
autem a sinistris. Tunc dicet rex his qui^l^a dexteris eins erunt :
Yenite benedicti Patris mei, possidete paratum vobis regnum a
L>t'.90.
lic l'i'ibcv bcv
i^cvbamnitcn.
bev initcv 11 üb
bei- mvd)f.
§ 229. Dö5 SBcItgerid^t. 873
constitutione miindi Tunc dicet et his, qui a sinistris
eriint: Discedite a me maledicti in ignem aeternum, qui paratus
est diabolo et angelis eins. Matth. 25, 31 sqq.; Ugl. 24, 27. 30;
Joann. 5, 22. 27 u. f. \v.
(Sbeui'o Ul)vtn bic 2(pofteI: Omnes stabimus ante tribunal
Christi. Scriptum est enim: Vivo ego, dieit Dominus, quoniam
mihi flectetur omne genu et omnis liiigua confitebitur Deo. Rom.
14, 10. i^gl. Act 3, 19 sqq.; 10, 42; 17, 31; Rom. 2, 5. 16; 1 Cor.
4, 5; 15, 23; 2 Cor. 5, 10; 1 Thess. 2, 19; 4, 15; 2 Thess. 1, 5 sqq.;
2, 1 ; 1 Tim. 6, 14; 2 Tim. 4, 8 u. f. u.. ;
2. au§ ber ßc{)rc ber ^^iMiter, bic im 3lu|d)(ug an bie ^J^ilige ^^^, |;[*j\-p^.j^^^
(grf)rift einftimmig ba§> fomincnbe $Bc(tcjerid)t ncrfünbcii. Nulhis vel negat Y"*j!^v'?J^
vel dubitat, per Jesum Christum tale, qiiale istis sanctis litteris " " ' '
praenuntiatur , futurum esse novissimum iudicium, nisi qui eisdem
litteris nescio qua inciedibili animositate seu caecitate nun credit.
Aug., De civ. Dei 1. 20 c. 30;
3. an^ bcr ftetcn Scf)rc ber ^ird)c, iucld)c in i()rcu (5J(auben§-'
bcfemitniffen immer uücbcrt)o(t, S()riftii^> fi^e ,-,ur ^licd)tcn bey 33atcit^ öou
bannen er fommcn mcrbe ^n rid)tcn bic ^cbcnbigcn nnb bic Zoten. "iHud)
ba^$ Diertc ^^itcra n f on^it bc^^cidmct (^()riftuc> aU^ venturus in fine
saeculi, iudicaturus vivos et mortuos (Cap. Firmiter);
4. ([\x §> f 0 1 g e n b c n Ä o n g r n c n ,^ g r \\ n b c n.
a. T^a bic iUicnidicn nid)t allein für fid) gut ober böfc finb, nnb ba ^ 77*^-- .
ha^ 2lxi|c, hiv:- iic gctl)an, nad) d)rcm S^obe incllcid)t bi^> ^um juiigltcn S^agcbc? -iniKu unb
fortboncrt, fo ift ec^ billig, h([X- barnber oor allen il('cii)'d)en im aügcmeincn^"* ^'^'■^'"'^''^'^'^"
^kn-iditc cntfd)icbcn uierbc. '^^g(. S. Th. 3 q. 59 a. 5.
b. Qm ^^l'elrgcrid)tc ic^U (Sbriftn^v bcr Urbcbcr nnb ilniKciibcr iiiM'evc^j^^, |,lJi'j-^,j.j^^^
^ci(c^\ feinem (Srlöfungviuerfc bic ,^'ronc auf unb triuuipl)iert fcicriid) über Mvonrbc^ ar=
feine ^cin^*-'- ^^', bcv bei feiner erftcu 5(ufnuft fid) crnicbrigtc, arui nnb ^^''""ii'^^"^'''^'^^-
gcborfaui unirb bi-o ,vim 'Xobe aui .f{^rcu,^e, erfdjciut beiui Ö)crid)tc in feiner
ganzen iWaicftär, auf bail jebci< ?(uge fciuc |)crr(id)tcit fdjane. Veniet
Christus cum potestate magna iudicaturus, ([ula cum magna est
humilitate iudiratus; ipse Videbitur teiribilis, quia visus est con-
temptibilis; demonstrabit'~i)otentiam, qui demonstravit patientiam :
in cruce patientia eiat,^ in indicio erit potentia. Aug., In Ps. 8.
c. ^^ ift fongruent, hm bie 8d)cibung bcr (^ercd)tcn Hon ben <5^t)tt* ^^. |j(]]^;,p^.j^t
lofcn öffcntlid) gcfd)ebc, bamit biejcuigeu, mcldjc burd) bcn '3d^ciu bcr c'".^^llt'Jlllnri}bcv
^cred)tig!cit iiu Vcbcn bie übrigen ():ntcrgaugcn l)abcu, nun öff-'^dlid) cnt- "^^^^ ^''^ ^'^•
(arut, hk 5\'rouuucu aber, bic im ^nn-borgcucu (*outc^3 gcmirft ober burd) hk
il-^o<?()cit nub il^crleumbuug bcr (^^ottlofcn ncrfannt uub unterbriirft umren,
nun öffcntlid) uub imr allen bic 51ncrfeuuung il)rer ^^ugcubcn uub i^crbicnfte
erl)alteu.
II. Über bie 51bl)altung be^ ä^^cltgcridjtc^^ ift 5U bcmcrfeu.
1. e-^> mirD allgemein fein: bic guten uub böfeu 9,^tnifd)cn,, ^tos^,^^
(Matih. 25, 32. 46; Joa7i7i. 5, 28 sqq.; Rom. 14, 10; 2 Cor. 5, \0 ^ / ^^\mm^^.'
and) bie guten nnb böfeu @ n g e 1 (1 Cor. 6, 3 ; 2 Petr. 2, 4 ;
Jud, 6) merbcn gerid)tet uierben. ^Me bie v^d)vift, fo ücr.füubct md) bic
S^rabitiou hk ftrenge ^Ulgemcin^cit be;S legten. (55erid)tc^^. ^m $)inbUd auf
874 2. 3)ic nffncincinc 5?oncubiinn.
manrf}c ©tcncn bcr ()ci(igcn 2d)rift, bcfonbcr^ 2 Cor. 5, 10 unb Apoc,
20, 12 (c()ren uiclc 3:()cotoiicn, md) bic im g ctn ii f tcii ^inbcr mü|ltcn
uor beut ^iHltgcriifjtc crid)cincu ; beim Uicini iiiid) fein (^crtd)t im cigeiitlirf)CH
Sinuc über ftc ge()nltcu luerbcii föiiiic, fo müffc bod) und) über fic bev
llrtcihofpnid) criicljeit.
270.;. 2. i^oHbradit luirb bn^ ®crid)t bitrd) ef)riftu§ (Matth. 16, 27;
^^i'eu^^^^^^^^^^^^^ ^8; 24, 30; Joö^^^^^ 5, 27; A^i^. 10, 42; 2 (7or. 5, 10; 2 Ttm.
4, 1\ i^Jiit (5()riftuc^ iiun-bcii bic (^niteii über bic ^^^i)fcn ridjtcii. An
iiescitis, qiioniam sancti de lioc mundo iudicabunt? Et si in vobis
iudicabitur mundus, indigui estis, qui de minimis iudicetis? Nescitis,
quoniam angelos iudicabimus? quanto magis saecularia? 1 Gor.
6, 2 sq. 5Ibo feiner (Glorie ricuer erfdjciueu bic (iiigel {Matth. 13, 41;
24, 31; 2 Thess, 1, 7).
Über onbcrc nälicve iJ-^cftiinimmgcn bc^ 3i'c(ti]crid)tcv ugl. S. 'Vh. Suppl. q. 79 sc^q,
§ 230. Tai? ^Ä^cltcubc.
5^Gt. OöluaU, (Se^djQtoIogic 2. mo ff.
2707. 1. Unter beni ^iHiteube ifr uid)t bic '^nn* ui d) t uu g bcr '^l'cft, fonbcru
^nunSn?^^ ^11^^ ^(ufböreu bcv fj <^i^ cinoiir t i n eu ^Bclthnifc^^ ,^ii ner|te()eu. ^n
ni^niiiuütiiuii bicfcin Sinne fnc^t ber 1)1. ^^auhic^: Praeterit ligura (ayf^fjta) liuius
mundi. 1 Cor. 7, 31. Ta^o fünfte adneinciiic 5lon;i( aber neriiurft bic
entiv'nenc)cfet5tc 5(nfid)t: Si quis dixerit, qiiod futurum Judicium signi-
ficat omnimodam cnrporum abolitiouem, et quod in futuro
niliil eoium erit, quae constant materia, sed nuda et sola mens,
anathema sit. (^ä crfdieint and) nid)t fonr^rnent, bail bic 5BcIt, b(i§
5Il'nnbenucrf ber ?(!lniad)t 6)ottcv, ber iiollftänbiiv^n 53crnid)tnnii anbeiinfa((e.
T'af? aber ber i-^eiienunirticic '-ll'cttlanf iinrflid) ein (5iibe l)aben luirb, ift aih5^
brüdlid)c !L'ebrc ber [)cilie;eii Sdirift. Ego vobiscum sum (»mnibus die-
bus usque ad consummationrm saeculi. Matth. '2H, 20. ^gb Ps.
101, 20 sqq.; Is. 51, 6; Matth. 5, 18; 13, 39. 49; 24, 35; 28, 20;
Joann. 6, 39; 11, 24: 1 Cor. 15, 24: 1 Fetr. 4, 7 ; 2 Petr. 3, 3.
2. I'ao 'il^cltcnbc ift bic (irncnernng unb 33crftiiruiiC| ber 'il^clt.
Exspectatio creaturae revclationem filiorum Dei exspectat. Vanitati
unb .»^cvfiäninn enim creatura subiecta est nou volens. sed propter eum, qui subiecit
eam in spc^ quia et ip."<a creatura liberabitur a Servitute corrup-
tiouis in libertatem gloriae tilioium Dei. Seimus enim, quod omnis
creatura iiigemiscit et liai'turit usque adliuc. Born. 8, 19 s(iq. ^ic
gefamte inatericllc ed)üpfnm3 iiuir infolge bcc> SünbenfaUe^ biird) biv^^
Urteil (^^ottcv ber iined)tfd)aft be^^ i^erbcrbeiiv aid)ciingcfa(len. "-^lad) i^oiU
ftiinbiger ^^kfiegnng bcr Sünbe nnb bereu Jvolgcn au bcr yjieiifd)bcit biird)
bic altgcmeinc 5lnferftel)nng be^ö 5v(eifd}c^> foU and) bic matcriede Sdiöpfnng
Hon ben ^^'t^^gni bcr Siinbc befreit lucrbcn nnb biird) Uniicrmcc^(id)feit nnb
ikrfbirnng in geiuiffer 'U'eife tcitneljuien an ber 5rcif)cit bcr .v>crrlid)feit bcr
iTinbcr (S5ottcc^.
,,;„.,. 3. Tic (Srncnernng bcr inaterieKen Sdiöpfinig erfolgt bnrd) bcn5l>clt=
icv ^iiuntbvanb. i) va nb. x4dveiiiet autein dies Domini ut fiir, in quo coeli magno
impetu transient. eb^menta vero calore solventur, terra autem et
quae in ipsa. sunt opera exurentur Coeli ardentes solventur
et elementa ignis ardore tabescent. Novos vero coelos et novam
270S.
(iviu'ucninn
§ 230. 2)a§ 3ScItcnbc. 875
terram seciindum promissa ipsiiis exspectamus, in qiiibus iustitia
habitat. 2 Petr. 3, 10. 12 sq. i^gl. Ps. 96, 3; 75. m, 15 sqq.;
i)«?2. 7, 9 sqq.; 1 Cor. 3, 13.
a. 9airl) bcm I)(. 5:f}oma§ Ijat btK> Jvciicr bc?^ 5Beltbranbcö, ba?^ iDo^t 3iuciV>
imfcrcni cniptrifrfjcu gciicr glcirfiartig i[t, ciiicii brcifadjcn ^^^^^^'f- Remo- üiicttbianbc«.
vebit a mundo infectiouem ex culpa relictam et impuritatem com-
mixtioiüs ; et erit dispositio ad gloiiae perfectionem. S. Th. Suppl.
q. 74 a. 2.
b. 50 0 1111 bcr ii'cltbraiib eintritt, inivb nou bcu XT)co(ogcu ncr|'({}icbcu .^^.i^ ^^1^;^^^^^^
bcftinuiit. iOtaud)c ]ic()incii mit bcm 1)1. 3^l)oiiuvo an, er lucrbe bcr nüge= " tn-anbe.^.
meinen ^Hnfcrftcljung uoraitc^getjen, [o ha]^ in i()m biejenigcn, uietd)e jene
^criübe erleben, tl)ren %d^ fiinben (IH3I. 11. 2481), bie ©eelen bcr (57ered)ten
aber, foireit fie einc§ ^egfencrö nod) bcbürfen, biirel) iljii gereinigt irürben.
5Inbere bogcgcn neljinen an, ber il>cttbranb merbe ber Slnfcrfteljung nad)=
folgen, t^of,. Aug., De civ. Dei 1. 20 c. 30.
c. 5{nd) über ben Umfang be^o 3l^e(tbranbc^S finb '^xt Sljeologen n,„fJ/,^-^p8
iHrjd)iebencr yj?einnng. ®emöi)ntid) mirb jcbod) mit beni 1)1. 5luguftinn§ si^cubianbci.
.(De civ. Dei 1. 20 c. 24) nnb bcm 1)1. Xl) oma§ (8. Th. Suppl. q. 74 a. 4
ad 2) angenommen, h(\\i, nur bic C£'rbc nnb bcr Öuftl)imme(, aber nid)t
ber ©t c rncn() t inmc 1 non il)m ergriffen mcrben. '^abnrd) ift jcbod)
nid)t anvgefdjloffen, \>([]\ and) bcr 2ternenl)iminel große is^eranbernngen
crleibcn loirb.
4. ?(nv bein ^i'eltbranbe gebt ein neiter .v> im 111 et nnb eine nene^ -ti.';.
(Srbc l)croor. Kt vidi coelum uovum et t(-nam novam. Primum unb bie mue
enim coelum et prima terra abiit. et mare iam non est ... . Et ^'^'"
audivi vocem magnam de tluoiio dicentem : Ecce tabernaculum
Dei cum liomiiiibus, et habitabit cum eis ... . Et dixit, qui sedebat
in thront): Kcce nova facio omnia. A'poc. 21, 1. 3. 5. ^Hnf biefer
neuen (Srbe luirb bie (V)ered)tigteit iuol)nen (2 Petr. 3, 13), iiHil)rcnb alle^
(2iinM)afte oon il)r oerbannt []\. il>te bie neue (£-rbc niil)erbin bcfdjaffcn
ift, liij3t fid) nid)t fagen. "^ie grage, ob ec^ auf ber|clben - 0 r gani f d)C f^
Veben, b. \). eine ^^ftan^cn^ nnb Xierioelt geben loirb, mirb oon bcn
2d)oIaftifern oerneint, oon anbcrcn, iiamenttid) neueren 1l)eologcn bagegen
bciat)t. ^^((Igemcin mirb angenommen, ba)l bie .Sjiinmel^oraniuc nnb .pimmel^=
förper in unnberbarein (^jlan^e erftrablcn luerben, nad) jenem ^^^orte bc§
^H'opt)etcn: Erit lux lunae sicut lux solis, et lux solis erit septem-
pliciter sicut lux Septem dieruin, Is. 30, 2i!).
5. 1)ie ©rnenernng nub il^erlliirnng ber (Srbe crfd)eint and) burd)an'o
f 0 n g r n c n t.
a. ^>d()renb beS irbifd)cn iiMinbelc^ \)ai ber ^Hienfd) feine (S)otte;3cr!enntnig -ja/mnavto
nu§ bcn Kreaturen gcfd)bp!t. ^^ü^l. Pom. 1, 20. Qm ^efit^c ber visio 5;;;^ J^J 5;!«J
beatifica bebarf er il)rer nid)t inedr abo l'Jnttet. ^2(ber ba^o 5(nge be§ oer--r(äniniibci^(Svbo.
fhirten l'eibev l)at an biefer intelleftncllen (i^rfenntni^ feinen 5(ntei(, nnb
bod) ift c^o fongrnent, baf^ and) bav leibiid)c ^Hnge bie ,f)errlid)feit (MottC!.^
fd)aiie, uiib e^o fd)ant bicfetbe in ber oerniirten matcrieüen 2d)öpfiing. Ad
hanc visionem [intellectivam] essen tiae oculus carnis attingere non
poterit; et ideo ut ei etiam solatium congruens de visione divini-
tatis praebeatur, in spielet diviiiitatem in suis effectibus corpora-
libus, in quibus manifesta indicia divinae maiestatis apparebunt,
876 2. 3)ie nllcjeineine ^oüenbiing.
et praecipue in cariie Christi, et post hoc in corporibus beatorum
et deinceps in omnibus aliis coipoiibiis. Et ideo oportebit, ut
etiam illa corpora maiorem intluentiam a divina bonitate suscipiant
quam nunc, non tarnen speciem vaiiantem, sed addentem cuiusdam
gloriae peifectionem ; et haec erit mundi innovatio. ünde simul
mundus innovabitur et homo glorificabitur. 8. Tli. Suppl. q. 91 a. 1.
^. -'"!;■' ., b. ^ic inatcricKc ed)öpfung unirb für ben 93^cii[rf)cn iu^ unfein
cfbo%Ti>*^iLun)n= öcnifcn. ;3ft ber ,v>crr iiub ^loiiitj bcr ^djöpfuiig ncrflürt, fo geziemt c^
ff(mni55lUS^^^^ ^^^'^ ^^"^^ ^^^ ücrfliivt iinrb iinb in bicfcin neuen äw^^J^^*-' ^^^^^ luiirbige
^V)l)nftiitte bc^ uerflärten l)Jtcnid)en bilbet.
-7K! c. 5(n^ bcr niateiiellcn (Sd}öpfun(| l)at ber Sol)n @otte§ in ber ^n=
^tlerlTbe^nlb'^ fnruation einen nicn]"d)lirf)cn X!cib angenommen. ^Duburci^ ift fic in enge
birCMifavnation. 53e3iel)nngen ,-;nm (Srlojer nnb feinem äBcrfc getreten nnb füü be^^alb and)
an feiner .5)err(id)feit teilnebmen bnrd) bie it)r cntfpreilienbe (Srncucrnng nnb
^^crflärnng. Unb fo iinrb ber ©ottmenfd) and) ber lUittclpnntt bcr gefamten
Sd)öpfnng fein:
Ex ipso et per ipsum et iii ipso su7it omnia: ipsi gloria in
saecula. Amen.
'^exio\\en= xxnb ^ac^xeqiftex
9(bnlnrb gegen bie ^reifieit ÖJotteg n. 315 f. ;
fein Cptiinieimig ii. 323 f.; über öie
©d)üpfuiig 1). 546; (Sudjaviftie ii. 2067.
9(blaf?, begriff n. 2300 ; bie ©eiualt bev
S^ird)c, 51 blaffe ,^ii erteilen n. 2301 f.;
ÄH'fcii 11. 2303; mooon bie 5(bläffe nid)t
befreien n. 230i ; fie befreien üon ben
üinbifatiuen Strafen n. jmar aiid) uor
(iiott n. 2305 ; l^emeife bierfür n. 2307 f. ;
poenae iniunctae et iniungendae n.
ber 3tbla0 n. 2309 ; bie i^n^e in ber
53eirf)te n. ber Vlblap n. 2310; luie bie
©trafen bc^ ^egfener^ bnrd) ben 5(b(aB
getilgt luerben n. 2311 ; mobnrc^ bie
^{bläffe erteilt merben n. 2312 ff.; luie
fie ben Oebenben erteilt irerbcn ii. 2320;
3uuienbnng an bie armen Seelen n.
2321. 2648 ff.; luie fte ben armen Seelen
gn gnte tommen n. 2322; il^ciuiüigung
ber 2(bläffe für ::>jerftorbene n. 2323 f.;
^nriSbittion gnr (Srteilnng Hon 9(bläffcn
n. 2325 ; iusta causa gnr 35erleibnng
uon 3(bläffen n. 2326; ämecf ber ^cx'
Ieil)nng n. 2327: i^erbältni§ be^ 3(blrtß»
merfe^' gnm 3Uilai3 n. 2328; 5lbläffe ebne
Slblapiuerf n. 2329; (Sinteilnng ber 3(b=
löffe 11. 2329 ; d)la^ Mx ÄMrfnng nnb
3eitbcftimmnng bei nnuoüfommencn n.
2330; iöebingnngen ber (^ciyinnnng uon
feiten be§ (£nipfänger§ n. 2331 ; ^Jin^jen
n. 2332.
^(lifohttion im 33n^faframent n. 2276 ff.;
inbifatiüe n. beprefatioe 3Uifolntion^form
n. 2280 f.
9(bfoIutionöflC)unrt f. Sdjlüf feige lu alt.
5tbti)ftn, 2.l^eit)e beifelben fein Saframent
n. 2402.
5lccibeitticn, 33egriff ber end)ariftifd)en
n. 2049; in ber 9?atnrorbnnng n. ber
(Snd)ariftie n. 2050; fie affigieren bie
Sinne n. lüirfen mic bie ber ^rot= n.
SBeinfnbftang inbärierenben n. 2051 ; ibve
Üiealität n. 20r>2 ; in meldjem 58crbiiltni^
fie gnr ©nbftang be^ 8eibc^ (ibrifti ftel)en
n. 2053; bie natürlirfien Shrifti in ber
(^ndjariftie n. 2056.
9(bam, (£rfd)affnng n. 627; ^Bcrfndjnng
n. 736 ff.; Süube n. 739 f.; unmitteU
I bare ^olge ber erften Sünbe n. 741;
Strafiiirtcil n. 744; Errettung n. 745;
feine oünbentbat Urf ad}e ber ©rbfünbe
n. 759 ; iueld)e ©ünbc 2lbam§ anf bie
9?ad)fommen übergegangen ift n. 761 ;
i^anpt n. 9?epräfentant be§ gangen
lUenf(^engefd)led)te^^ n. 781; nnb ®t)riftn§
u. 1111; 9lbam n. (Jbi*iftn§ Stammt>ater
ber Ä)ienfd)en n. 1141; wie 5lbam n.
S:i)riftn§ ftd) gnr Sünbe üerbalten n. 1142.
I A(f(ftt('ffo, ob bie 2:ran§fnbftantiation eine
' addnctiü ift n. 2046.
I 5lbio;)l)oviftcn n. 61.
Adhtforhtni sine quo n. adiutorium
(1110 beim 1)1. SIngnftinng n. 1556 f.
9(bovtiou n. natürlid)e @ol)nfd}aft n. 979;
n. natürlid)e ^inbfc^aft n. 1721 ; n.
@ottc5finbid)aft n. 1721.
^rboptinuicimuc* n. 981; neftorianifd) n. 983.
^ieriU'^ über bie ^ifdjof^meibe n. 2374 f.
Aeviini n. 236. 244.
^^tffcftc, gnte n. böfe nor bem Sünbenfatle
n. 722; ber Seele Sljrifti n. 1055.
^.?(flcucftc n. 494 f.
Af/ilffas be§ 5Xuferftel)nng§leibe0 n. 2696.
^Iflitoetcn n. 1006.
moUjtijat, ein Crbo n. 2368; ob ein Sa*
frament n. 2386 ff. ; ein Saframentale
n. 2390; orbentlidjer Spenber n. 2397 ff.;
an^erorbentlidjer n. 2401.
5(ft, Unterfd)ieb gtuifdjen natürlichen nnb
übernatürlidjen Elften n. 1430; 9?ot*
menbigfeit ber ®nabe gn übernatürlid)
guten 5üten n. 1458 ff.; ^ropofition btä
^kk§ nnb ber Mittci eines übeinatür»
lidjen 2UteS n. 1481; 5Bert)ältni§ gnm
^abitu§ n. 1483; 9{fte hc§ Renitenten
niateria proxima beä i>u0fatramente§
n. 2187 ff.
^Ubcvtitif ^ig^iuS über bie ©rbfünbe n.
757; über bie 9?C(^tfertigung n. 1723.
^illtiificufcr leugnen bie fieben Saframente
n. 1993; hk ^egfeuer n. 2538; bie
9tuferftebung be5 ^leifd)e§ n. 2674.
5t«gcöcuhjavt Ci^otte^ n. 247 ff.; IStjrifti
n. 392.
9t«marf|t ©otteS n. .338 ff.; e()rifti n.392;
(iJütte;3 u. bie 2}ieufc^n)erbung n. 850 j
878
^crfoucn« unb ©ac^rccjifter.
u. bic ©ud^arifiic n. 2040; u. bic 3(uf-
rrftclmiiti bc^o ^'Icijrfjc^^ n. 2G85.
^^tltnrcifnfrömcHt, l'cbcii^iicmcinfd^aft mit
(ik^tt 11. bcvon '-InuMuiiKidiinu] n, 1680;
f. @ud)avi ftic.
^^lUcr bc« "ilUcniriiciuKidjfcrfjtc^ n. 686.
Alfei'itns, bic ,viv (i5cuii(]tl)ituiu] cvfovbcvt
unrb 11. li;U ff.
'Jdnniriri) üoii S^cun n. 4.'5-2.
\Hmnlvift) uoii (>l)nrtvcv über bic i:iinitQt
II. 505.
Autor 'ionenpiscentiae n. 1778; beiie-
voleiitiae ii. 2207: ( oiu'U])iscentiae,
boppcltc 5rvt bicfcr^^icbc n. 2208; quasi
L'oncupiscentiao üolltoinuicnc IMcbc u.
22U9 : üratitudinis, boppcltc l'töqlidjfcit
11. 2210.
^Jrmoburf, ?«itolaii^ u. ii. 1792.
^ilnbctUHj^ 11. 987 ff.; SDiatcvial« u. ^ovnial«
objctt 11. 988; iinnicfcnt bcr 3)tciifrf)licit
©bvifti 5lnbctuHfl gcbüdvt ii. 9i»0; im
©ciftc u. in bcu 'JÜMilivlicit n. 2114.
'JhibctiiHfiviüürbiflfcit bei il)icnfi1)licit Sbrifti
11. 986 ff.
^^(iiöiurti)unitttt 11. 620.
^^(ui(lifnncv, ilivc äi-cilicn ii- 2400.
^^(uoiiiücr 11. bic göttliri)cu ^^(ttvibiiic n. 211.
iHurufiuii] bcr i^^ciliiicn ii. 2(51:) ff.; i}lot*
\vc\mc\U'it bcrfclbcn n. 2():-58 ; (Jinmönbc
cjoc^cn bic 'J^ütMid)tcit u. 26o4 ff.
9(itfeiiu, bcr [)[., üoii Santcvbun) über bic
'Jcotmcnbiiifcit bcr ftcUucrtrctcubcu (S3c«
niic^tbiiitiui 11. 1 116.
^^httlirovomorpliitcn n. 226.
9liiticl}rift, .stäupt bcr Söfcu ii. 1187; 2(n«=
5cid)cii bc§ jüiu^ftcu 2a(\C'$ ii. 2660 ff.;
(i^ciftcgnrt bcr ontid)riftlid)cn il'icnfdicu
n. 2662; bic i^iitcr über bcu \'lutid)rift
n. 2ii6:j; bic ^Ticfcrmatorcu ii. 2664;
mad)t t>c§ "^(utidjrift ii. 2666; bcr ^^liiti«
d)rift nl§ (Snwlincufd) n. 2667; (vii^ct*
ticitcu über fein l'cbcii n. '2i3()>>.
^(ittibifomnriauttcu n. 894.
^,>lntitriuitnrifri)c ^"srrlcbrcu n.416 ff. 482 ff.
^^lV>^lli"'^rtftcu, ibrc i^vrlctirc über bcu uer«
uüiiftii^cn (i)cift Sbrifti ii. S80.
^^Ipoftcl, '^^oKcubiiiu] bcr Cffeubariiuß burdj
fie 11. 88; Scnbuun ii. 12:39; ^Imtcr ii.
1240. 181:3; ^'ortfcbcr be§ Serfc^^ (Sbrifti
11. 1241 ; :Hmt^oi]cuialt unb pcrföu(id)c
^riuilciiicu u. 1:522 ff. ; '.Hpoftcl im meitcrcu
\mi> ciigcrcii Sinuc ii. 1828; uumittch
bare Scubiiug n. 1824; Ct^Mnalt ii. 1825;
Unfcblbartcit n. 89. 1826; .'pärcficu flci^eu
bic Uufeblbarfcit n. 1827 f.; eiijcntiidjcä
^)lmt bcr 5lpoftcl ii. 1829.
5(vo)toIicität bcr Stirdje n. i:507 ff.
5lvvlifottou bcr bciliiicu lUcüc n. 2147;
hc§ {^')ncii<nv.d)a\i'C§' bcr ^tirdje n. 2812 ff.
^IpVrobntiüu u. 2293.
?lVVrovriatioit, IiJ^cc^riff n. .i06; (SintcKung
11.507; bcr ©djöpfung 11. 529; bcrilirdje
n. 1197.
Arahirl n. 662.
At'bitrhtm liberum, iimö ber 3)(cufd) in
Äraft bcSfcIbcn gu leiftcu ucrmag n.
1518 ff.; f. 3StlIc.
9(rtnntCimu-5 unb \>([^% ^uubnmeut bcö
C^Ianbcuö u. 51 ; 6H-uub bcr (]ött(id)cu
:?(ügcgcumart U.249; unb bic ^liuität n.
421 f.; u. bae^ allgemeine i^ougil u.
9hcäa n. 428; u. -Snoo'ja'.o; n. 424;
über bic Seele S(}rifti n. 880.
^?lvmcn Seele», bic, u. bcr desecnsus ad
iuferos n. 1154; föuiicu uid)t mcbr iicr=
^'mm\ 11. 1774. 2485; ibrc gcitlid)cu
©üubeuftrafcn föuueu burd) ha^ ajicf?«
Opfer uQd}geloffcu mcrbeu n. 2141 ; ii.
bcr 9(blaf3 ii. 2803 ff. ; mic il)rc Strafen
burd) bcu ?(blnf? getilgt mcrbeu ii. 2811;
3nmcnbnng uou '^(bläffcu on fic ii. 2321 ;
luic bic 9fbläfic ibnen ,^1 gute fommeu
n. 2822 ; f. ^ c g f e n e r ; Suffragien für
bic nriueu Seelen ii. 2648 ff.; bic armen
Seelen u. bic ?ebcubcn n. 2651 ; u. bic
.sjciligcn n. 2652.
'^k^eitnt 11. 191 ff. ; u. bic 5.?oHfommcn()citen
(S)ottc§ 11. 196; Folgerungen barau§ n.
198; Sbrifti n. 892.
'^tfperfioitotnufc u. 1898.
'iUümivmuv ii. 647 ; bie atoiniftifdjc unb
fd}olaftifd)c ^t)potbefe vereinigt bur^ f^iit*
beriet n. 648.
^^(ttribute (55ottc§ f. ® o 1 1 e^ at tr i bute;
ßbrifti n. 392.
XHttritiou, ^Ä^eicn n. 2220; a}?otiö u. ©cgen^
ftaub n. 2224; cntbält bie i^offunug auf
5>cr,^cibnng n. 2225; fdjlicfjt bcu Jl^illcn
,^ii jünbigcu cin^ n. 2226; im Ü^uf^fafra*
mcut 11. 2227; (Sigcnfdjaftcn ii. 2228;
genügt im iönjiiaframcnt u. 2229 ff. ;
ob mit il)r bcr 'Anfang bcr Öicbc Her*
biinbcn fein miijj ii. 2232 f.
'.?(ufcntl)nltC'Orte bcr abgcfd)iebcncn Seelen
u. 2 UM.
^.?lHferftcl)nurt (Sbrifti nic^t merctorifd) n.
1070; - (i^runbbogina bc§ Sl)rifteutum^
11. 1155; aw^j eigener ^raft ii. 1156;
im gcfrcu.^igten, ucrflörten i^'ibc n. 1157;
Urfadjc uufcrcr ?Iuferftef)iing n. 1158 f.;
yhttmenbigteit bei 5luferftcbnng Sbrifti
n. 1160; bce^^lcifdjc^ ii. 3674 ff. ; l'cugncr
bcrfclbcn n. 2674 ; im ^rotoeoaugclium
u. bei ^ob. n. 2675; bei bcu ^ropbeten
n. 2676; bic madjabäifdjcn trüber unb
bcr (^>Iaubc ber gilben n. 2677; ©tjriftnö
über bic 5(nfcrftct)uug n. 2678; l'cbre
bcr ?IpofteI n. 2679 ; nad) bcu i>ötcru
u. bcrßcbrc bcr .^irdjc ii. 2680; geforbert
Hon bcu ^e,^icl)iiugen Sbrifti ;^u bcu
2J?cnfd)cu II. 2o81 ; luin ber iS\y]^<i niib
Heiligung bind) bcu ^?eib n. 2682; iDiÖg«
' lid)fe(t ber 2Iuferftcf)ung ii. 2683; 5(Ü»
gemeinbeit n. 2684; ein 2Bcrt ber 5(ü»
mad)t u. 2685.
^erfoncn* unb ©ad^regifter.
879
9(ufcrftc^u«g^(eil), i^bentität beSfelbeu mit
beni früheren l^eibe n. 2686 ff. ; fpccifi[d)e
3ibentität ii. 2G86; mimcrifd^e ^'bentität
in ber f)cUigcn ©djrift u. 2687; bei ben
SSäteru n. 2688; in bcn Öc^raugfprücf)en
ber ^ird)e n. 2689; bei bcn jtf)coIogcn
n. 2690 ; (SiniDonb ii.2691 f. ; i8e[rf)affcu*
t)eit beg 2(ufevftef)img6lctbe^5 n. 2693;
Öeiben^unföljigtcit, iiiipassihilitas n.
2694; marticit, claritas ii. 2695; ^c
l)cnbigfcit, agilitas n. 2696 ; ^ein()cit,
subtilitas n. 2697 ; (grnQfjrung, ®efd)lcd)t
u. f. m. bc^ ?{ufcrftebuug^leibc§ii. 2698;
ber 5Iuferfte^ung^(ctb ber ^erbommten
n. 2699.
StMgÖburncr .Qoufcffiou über bie iustitia
orii>-inalis n. 700; über bag iiiinisteriuni
ecclesiasticum n. 1314; bie reale ^^rii«
feng (S^riftt in ber ©udjartftie ii. 1993.
9(ufluftin«ä( über bie uubeflerfte (Siiipfäugni)3
n. 831; Unfcblbnrfeit n. 1381; Siebe
®otte^ 11. 1525; Jßerfe ber Ungläubigen
n. 1535; adiutoriuin siue quo iionunb
adiutorium ({uo n. 1556 f.; delectatio
11. 1572. 1574.
5(uöuftinioui<<mu!?, ber neuere, le()rt bie
ÄMrffaniteit ber (55nabc ab intrinseco, ift
unbaitbar u. 1589.
^tufluftiuu'"' ))iomanu<< n. 1006.
^^Iui5bcl)uung, boppclte n. 2057 f.; mem
fie in ber Gud)Qriftie .yifomnit n. 2061.
^tui^criüäljUe f. ^ r ä b e ft t n i c r t e.
9(uögnuö, als Wriinb ber iJ€^efcnSeinbeit n.
be5 ^^erfoneuunterfdiiebe!? öon ^Lsater n.
©obn n.399; ^H-griff ii. 437; 31nSgänge
in ©Ott n. 438; be-g (.«ebantenS Dom
(Steifte u. bie göttlidjen 'Xu^Sgängc n. 439;
in (S5ütt nnr jmci ?hi§gäiige n. 440;
beS ©obnc!^ uoin ^i>ater in Seife ber
(grfenntni§ n. 441; beS bciligen (MeifteS
in JlH'ife beS 'il>i((enS ober ber ßiebe n.
442; u. baS .^roletanum XL n. 443; u.
ber ,Qatcd)i<§inu§ 9i'üinann§ n. 443; ber
be§ beiligen (S5ctfte<3 feine 3i'iigiing n. 447;
Unterfd)ieb ber effcutialen u. notionalen
§(fte ber beiben 5(u§gänge n. 449; luaruin
nnr jtuei SluSgänge ii. 451 ; i^miuanenj
bct ?(nSgänge ii. 499.
9lutl)cntic, n. fird)lid)e§ ^v^d)ramt ii. 113;
n. bie ()iftorifd)e Äritif n. 116; ber ^ul-
gata n. 121 f.
Ü^anbcr, n. 227. 434. 554.
5öaju§ über bie Unfä()igfeit bc§ gefallenen
SDIenfd)en jnr ®otte£<erfenntni§ n. 18 f.;
über hie iIi>iHenSfreibeit n. 665. 667;
über bie iustitia originalis n. 701 ; über
bie visio beata n. ben (Sinabenflanb n.
708 ; über ha^ donum rectitiulinis n.
720; über baS donum scientiae n. 724;
über bie Unmiffenbeit n. 725; über i>a§
donum immortalitatis n. 728; über
ba^ donum impassibilitatis n. 730 ;
über ba§ Sefen ber ©rbfünbe n. 767 ;
Jßeinvic^ = §uppevt, Äompenbium bev Xoßmatif
über bie 5Berfd)ulbung ber Srbfünbc
n. 777; über bie unbefledte (5m«
pfängniS n. 836; vitiosa cupiditas
nnb laudabilis Caritas n. 1514; natür*
lidie ©otteSerfcnntniS n. 1521 ; mtxU
be§ Ungfüubigen n. 1532; SBerfe be§
©ünberg n. 1540 ; ^onfn^jiScenj n. 1706;
3>erlicrbar!eit ber a^iec^tfertigung n. 1767;
öoUfonimene Siebe n.5Rec^tferttgnngn.2214.
Jönlfam, als SD^aterie ber ^irmung Dor-
gefc^riebcn n. 1957; ob er gur ©ültigfeit
ber ^'irinung notmenbig ift n. 1958 f.
^aUjcr n. 639.
Bapfismuftf hainizave, ^ebeutungin
ber f)cil.©d)rift n. 1887 ; flaminisn. 1925;
f. Janfe.
a^opttftcu, bie S^inbertanfe n. 1911.
5t^avm^cr,^igfcit, @otte§ n. 333 ff.; n. bie
3)?enf(^merbiing n. 850; nnb \ia^ @r-
löfnng^merf n. 1093; ÖJnabe ibr Serf
n. 1606 ; n. bie ^riibeftination n. 1653 f. ;
n. Orbnung ber Öinobe n. 1658; n. bie
©•iingfcit ber .'pöüe n. 2527; n. h(x^ ^eg*
fener n. 2549.
iöautotu n. 18. 29.
Bi'utitndo^ f . © c 1 i g f. u. visio beatit'ica.
iöcfl^arbcu, ^^'erlierbarfeit ber ^J{ed)tfertigung
n. 1764.
iöcöl)iucii, 3)er(ierbarfeit ber ?i\'d)tfertignng
n. 1764.
il^Cflicriitflufc n. 1925.
iöcgrälmici (Sljrifti u. 1149.
üöcljarrltdjtcit, Segriff n. 1503; aftiuc nnb
paffiüc n. 1504; reale 2)?öglid)feit, 55er*
bienft n. 1505 ; prattifc^e Söcbentnng ber
ßel)re t>on ber Sebarrlic^feit n. 1506;
mirf(id)e5 nnb enblid}eä i^ebarren n. 1507 ;
5ur 33e()arrlid)fcit befonbere gijttlid)c ^ülfe
notmenbig n. 1508 ff. ; Ö^nabe ber 53c=
l)arrlid)feit n. ber ^uftanb ber gefallenen
9ktur n. 1512; adiutorium quo beS
1)1. 9titgiiftiuu§ ift bie ®nabe ber 33ebarr'
lic^feit'n. 1557.
ii^cfjcubigtcit bc§ ?Iuferftel)nng§leibe§ n. 2696.
»ciri)tc n. 2234 ff.; S3egriff n. 2234; Sin-
flage u. bereu ©egenftanb n. 2235; non
mcm unb nor mem bie Stnflage jn iuad)en
ift n. 2236; Bmed n. 2237; göttlid)c
einfeljnng n. 2238 ff. ; «orbilber n. 2241 ;
Öebre ber 35äter über bie 23eici^te n. 2242;
©i)noben über bie 53eid^te n. 2243 f.;
bie oricntalifd)eu ©etten baben bie Seidjtc
n. 2245; ^^räfcriptionSbemeiS n. 2246;
^ongrueuj n. 2247; ^rotcftanten über
bie Seid)te n. 2248; h<n§> ©djmeigen ber
Srpoftel über bie Seid)te n. 2249 f.;
33eid)te nor ®ott allein n. 2252 ; Wx^»
brauch ber öffentlid)eu n. 2254; 3"no'
ceng III. n. bie 33eid)te n. 2255 ; ®egen*
ftanb n. 2256 f.
a^eünrnti«, Definition ber ^ird)e n'. 1230.
S^crcnoar n. 1993. 2067.
!Öcrti über bie Slttmac^t (Spotte« n. 339.
• II- ^- 56
880
^crfoncn« mib Sac^vcgiftcr.
Söcfc^ttcibmin, ©afvanicnt be§ ?r(tcii jtefta*
iiicntc§ 11. 185-i;^^\n-bilb bcr3:fiufcii.l888.
^cfcffcit^cit, iJl'cfcn 1». 621; iDcößlidjtcit
n. 622; Sivflid;fcit n. 623; 511 gciüiffcu
3citeii 11. 624.
l^enjCHUttg, wem fic in bcr @iid)ariftic ,^u =
foninit n. 2061.
iöctüu|;tIofc, jtaiife berfclbcn 11. 1940.
iöilbcvücrcljniufl 11. 2642 ff.; (S5cgncv bcv=
felbcn 11. 2642; in bor tu'iligcn v2d)vift
n. 2643; iiad) bcn 5>ntcvu iiiib ^tivdjcii*
fc^riftftcUcvn 11. 2644 ; mui) bcr Cclirc
bor iltid)c 11. 2645; eine 'Üiifun-uug bcr
.^cilicjcnucrchrung 11. 2646 ; ^cbcutuiig
für bcn 2}?cufd)cu 11. 2647.
58i|d)of, bcr römifd)c, eitiscopus oecunie-
iiicus n. 13r)2 ; bcni ^^apftc fuborbiiiicrt
n. 1358; feine Wcmalt burd) bic päpft=
ltd)c nid)t bccintrnd)tii}t n. 1361; feine
5lntorität iiid)t gcfdiinälcrt bnrd) bic
VQpftlidic Unfcblbarfeit 11. 1388; i]öttlid)o
©infe^jnng n. 13S9; 'Juidifolger bcr '^(poflel
n. 1390; ^lucct n. 1391 f iSSmah nnb
^efd)ränfnnii berfelben n. 1392; UnfebU
barfeit n. 1393; mit beni ^^^apft alleinige
^Hcgiercr ber .Ntird)c 11. 1394.
iöifdjüf'olücific, gi3ttlid)c (£infet5nng n. ein
eigener fafranicntalcr Orbo n. 2372 ;
tSharafter n. 2376 ; '.liMrfnng^iiunfc 11.
2377 ; C5infcbnng bnrd) ISbriftny 11. 2878;
niüd}t bic ^^riefteruicibc nic^t iiberflnifig
11. 2380 ; uoUenbet tiv:;^ end)ariftifd)c
^rieftertiun n. 2381 ; vSpenber 11. 2397 ff. ;
ÜMrtnngcn n. 2404 ff.
iöhittaufe 11. 1923; ill^ir!nnq§u)cifc beru-
fe Iben 11. 1924.
iyoetljiU':?, Tefinition ber ©luigfcit n. 239:
Definition ber ^43evfon n. 479. (»31.
JBö!)mc 11. 227. 433. r)54.
i^oualb 11. 20.
ii^üuaucittura, feine Srtlärnng ber Ütrinitiit
n. 504.
Süuctti) n. 18.
jyoiiofiK^ n. 894.
Xööfco in ber Seit n. 179; Öbtt crfcnnt
e^ 11. 271. 27") f. 278; luie er c^ cr=
fennt n. 289. 293; fitt(id) iJ3üfeg n. ber
2Biüc ®otteö n. 311 ; eine ^^^rinntion 11.
559; fein »8nbjett n. r)60 ; inmieaieit
i>a§ (^ntc bnrd) ba^fclbe anfgeboben mirb
11. 561; nidjt liernrfad)t luie baö @ntc
11. 562 ; nrfad)e beSfelben 11. 563 ; iniuic
fern Ö^ott Urfad)c bci^felbcn ift n. 564;
(Sinteilnng n. 560 ; uiarnni (^ott c§ 311*
lä^t n. 088 f.
üi^offuct, ^^apft nnb ^apfttnni n. 1344. i;)69.
üörcn,s n. 134.
Orot, ob gefönertCiS ober nngefänertec^
ä)?atcrie bcr @nd)ariftie ift 11. 2073.
öuccr n. 1993.
©ud) be^ eeben<§ n, 1662. 1
S^uubcC'Cuncl 11. 359; n. bcr Cogo^5 n. 360;
eine ^meite gijttlic^e ^erfon n. 361.
! ^-öürflcrlidicö 05cfcljljud) für ba§ Dentfc^c
I ^)ieid) nnb bic (Mefc^^gebnng in e^efad)cn
I n. 2427.
I iBu^c al§ Sugenb n. ©aframent n. 2153;
I eti)inologifd) n. 2154 ; ^obitn^ ober 5Xft
j II. 2154; al^ fpecicüc 2:ngenb 11. 2155;
I eine ©peeie^^ ber C^cred)tigfeit 11. 2ir)6 ;
i an^g(eid)enbe ®cred)tigfcit n. 2157; Vel)re
, ber ^Kcforniatorcn n. 21.58 ff.; natnr-
gemö^ ©d)nier3 n. 9Uifd)en n. 2160 ;
Unterfd)icb 3Uiiid)cn ber ^iifsc im ©ofru*
nicnt ber ^iif^c n. bei ber 3:anfe ®r«
uiad)fener n. 2161 ; n. 3:anfc n. 2251;
in bcr ^eid)te n. bcr 5lblaf3 n. 2310.
; Syufjfnframcut, begriff n.2162; üerfd)icbenc
^C5cid)nnngen n. 2163 ; (Sinfe^ung n.
2164 ff.- Mongrnen^ ber (Sinfe^nng 11.
2173; bcr rid)terlid]e et)flvattcr n. 2176;
Folgerungen aii^ bemfelben n. 2177 ;
ein uon ber jtaufe nerfd)icbcnc§ ©afra*
ment 11. 2178; faframentale ^-^ebingnngcn
11. 2179; matcria leniota n. 2180 ff.;
iiecessaria 11. 2181 ; libera sntüciens
n. 2182 ff. ; proxima n. 2187 ff. ; ?}ürin
11. 2276 ff. ; inöifatioe n. bcprcfatiue n.
2280 f. ; *£pcnber 11. 22><'2 ff. ; ilMrtnngcn
n. 2294 ff.; 2)iaß berfelben n. 2299.
iöufjiucrfc, 'il>irffamfeit bcr fatramcntalen
11. 2272; ^l^iJnalitQt berfelben 11. 2273.
(valüiu, iustitia orii^inalis 11. 700 ; ^)ted)t=
fertignng ber ilinber 11. 801 ; fein ^rQ==
bcftinatiani^mn^ n. 1514; bic abfolntc
''^.^riibcftination ;,nr '^crbammnii.^ n. 1616;
il^erlierbartcit ber ^Jicd)tfertigiing 11. 1764 ;
Definition ber Saframentc n. 1806; reale
^räfcnj (Sbrifii in bcr end)ariftic n. 1993 ;
^eit bci^> @intvitt!p ber visio beatifica
n. 24!»5; ha§ ^-ener ber §ölle n. 2511;
ba§ ^'cgfener 11. 2538.
C^aiiUv, 9Jccld)ior, über bic Unfct)lbarfcit
11. 1382; über bcn Spenber be^ (5l)c=
falramcnte!^ 11. 2438.
C^opito n. 1993.
Cftrifffs^ inuiiefern bcr 90?enfd) immer ex
caiitate ober ex c'Ui)iditate l)anbelt 11.
1542.
(yartcfinci n. r)46. 2044. 2052.
(>atl)nrtHHC\ ?Imbrofin§, über bic ©rbfünbe
11. 7.')7 : über bic 311 r ©ültigteit erf orber«
lid)c Intention bei ©penbnng ber ©afra*
mentc n. 1879 ; über bü§ ^ener bcr
i)öüc n. 2.')11.
Causa prinia n. secunda u. 575 f.
^clfu^^ n. 894.
0*cnfurcu, bic nieberen n. 154.
(fcrcmonieu bei 3In§fpenbnng bcr Safra*
mentc n. 1.S38; 3^ued berfelben n. 1839.
(^cvintl)inucr, (I{)i(ia^mn^ n. 2670.
(<Ijnrnftcr, brei Satramente ncrieiben einen
Sbarafter n. 1859 ; er mirbin ber {)ciligen
• ©d)rift angcbcntct 11. 1860; bic Später
lct)ren bic @riftcn3 be^5felben in Her*
f(^icbener Seife n. 1861 ; öcl)rc n. ^^ra^'iS
^erfonen* unb ©ac^regifter.
881
ber ^irc^e n. 1862 f.; tf)eorogi[c^e 3)?ei*
nungeit über ha§ 3Öefen n. 1864; Sir»
fungen n. 1865; eine bleibeube ©tanbe^»
qiiQlitttt n. 1866; luortn btefelbe i^ren
legten ©nuib f)at ii. 1867; ber \alxa^ I
mentale (S()arafter u. bie (S^nabe n. 1868; :
2:aufdjnrafter n. 1929 ff. ; ^iriiningS-
c^arotter u. 1981 ; luarum bie (c^te Ölung
feinen 5l)Qrafter aufbrücft n. 2355 ;
Sei^ec^arafter n. 2406 ff.; ^atin beä» i
fclben n. 2408; 5lb{)ängigfeit ber Der* '
fd)iebenen ßfiaraftere non cinanber n.2409. i
6f)anömcu, begriff u. 1411; 2{n3af)( n.
1412; ill^ert u. Sürbe 11. 1413; eiiari^= '
men u. bie (£ünbcr u. 1414.
6t)cmni<? n. 134. 2032.
6l)tlin'3mug ber ^ärctifcr u. einiger 5Bätcr i
n. 2670; IjQrctiiii) ober luenigften^ irrig
n. 2671; nad) ber f)ciligen (Sd)rift n.
2072; bernfit nidjt auf aUgemciner
Srabition n. 2673.
6t)ilinftcu über bie 3cit be§ eintritt^ ber
visio beatifica n. 245*5 ff. ; ^ofjanneg
XXII. al§ ebiltnft n. 2497.
(£l)rifam, ob er Dom 33ifd)of gcmeil)t fein
imiö snr (^ültigfeit ber Jyirinnng n. 1960 ;
ob er and) Hon einem einfadjen '!|3riefler
gemeibt merben fann n. 1961.
ÖljriftuS mabrliaft (i5otte§ ©obn n. 377;
nid)t 3Iboptii'iot)n n. 378 ; feine (^ottc^o*
fobnfd)aft n. bie anberen (^efanbten (MottcS
n. 380» feine ®otte?fobnfd)aft nnb bie
^nben n. 381; ::^efd)mörnng feiner
®ottegiobnfd)aft n. 382; feine (Siotte-3'
fobnfd)aft n. bnS 33efenntni§ ^etri n.
3)?artba§ ii. ber (£i-f)[ii§ bc§ 3ol)anne§*
©uangelimnö ii. 383; bie ©pittjeta ber
©o()nfd)aft n. 384; (5briftn§ ber .^crr n.
390; (SJott n. 391; feine göttl. 9rttribnte
n. 392; feine 9ied)t^anfprüd}e n. fein
il^erbättni^ jn bcn @e)d)öpfen n. 394 ;
feine göttl. 5i9erfe n. 393; feine ^erfön-
Iid)teit eine göttliche ii. 396 ; mat)rer
®ott n. 866; bie menfdilidje iT^unr nn-
mittelbar üon ber ^^erfon, mittelbar lum
ber göttlichen 9catnr ongenommcn n. S69;
i^oliftönbiqfcit ber nienfd)lid)en ^laiux n.
873 ff. ; ber2}c\Mifdjenfobn ii. 874; Sabr-
beit bc§ menfd)lidjen \'(ibc§ n. 875; hk
nienfd)lid)c Seele 11. 876; mie in siiiiili-
tndinem hoiiiinum n. 877 ; verus homo
n. 878; U>oÜftänbigfeit ber menfdjlidjcn
yjatnr nad) ber l^ebre ber ilird)e n. 881;
i^r Urfprnng n. 882 ff.; ^ongrnens*
grünbe für bie ©ebnrt an§ ^Uxia n.
885; Urfprnng übernatürlich n. 886;
natura communis n. 903; eine ^crfon
n. 904 ff.; uiia natura Dei Verbi iu-
carnata n. 914; ,:;mei 9^aturen n. 918 ff.;
\iiE,'.r 11. xpaai; berfelben n. 928; 35er=
göttlidjung ber menfdjlic^en n. 929;
persona composita n. 940; ^erüoll»
fommnnng ber menfc^lidjen 9Jatur burdj
ben Cogog n. 942; bie inenfd^lic^e 9latnr
!cin STccibemg n. 945; ^nbioibnalität ber
^lm\d)i)üt n. 945; 5BoIIfommenl)eit ber
nienfc^lid)en DIatnr n. 946; fein compo-
situm physicum accidentale n. 947 ;
beibe Staturen nic^t b(o^ moralifc^ ober
bnrd) hu (^naht Oereinigt n. 948 f. ;
2:otalität ber-STeile ber menfc^lic^en 9iatnr
in ber ^l)poftatifd)en Union n. 955;
mnifdjlidje^ Siffen n. 957; menfc^tic^er
SÖiüe n. 958; göttlidjc^ u. menfd)lic^e5
Sirfen in perfönlic^er (gin^eit n. 960;
menfd)lic^e Sitte in il)rer ^Segie^nng gnr
göttlid)en 9?atur n. 9(31; gottinenfd)lic^e
£l)äti9fcit n. 962; 5>erl)ältnig ber ^erfon
3ur ^Jiatur u. ber 'Jiaturen ju einonber
n. 969; 35ergöttlid)ung ber menfd^lid)en
9^atur n. 970; @otte§foljnfd-,aft n. 978;
ber2)Jenfd} 6l)riftn§ 6ol)n ®otte^ n. 980;
^nec^t @otte^ n. 984; i^orberbeftinnnnng
n. 985; Slnbetnng^mürbigfeit ber9JJenfd)=
l)eit n. 986 ff.; i8erel)rung ber 2J?enfc^*
fieit abgefel)en üon ber bi)poftatif d)en Union
u. 993; ^ereljrung ber Xcile ber 9)ienfc^'
t)eit n. 991; be^ .f)er,^en^ n. 995 ff,;
boppelte ©ol)nfc^aft u. 1004; inenfc^lic^eS
(Srfennen n. iöiffen n. 1006 ; visio bea-
tifica n. 1007 ff.; scientia infusa n.
1011 ff.; scientia ac(iuisita n. 1014 f.;
5>ernnnftgcbran(^ n. 1016; Umfang be§
ülMffeng n. 1017; ^-ortfdjritt be§ 2lMffen§
n. 1018; ©nobe 11. 1019ff. ; fnbftantialc
.*peiligfcit be^^ ä^^enfdjen ei)riftu§ n. 1020 ff. ;
bciligmad)enbe (^nabe in it)m n. 1023 ff. ;
jtngcnben n. 1030 ff.; dona Spiritus
Sancti ii. 1033; gratiae gratis datae
n. 1034; gratia actualis n. 1035; ah>
folnte ©ünbcnlofigfeit n. 1036 ff.; ^er=
fnc^nngen n. 1041; SÜiüen^freibeit n.
1042 ff.; abfolnte «Sünbenlofigfeit nnb
Salilfreibeit n. 1045; Sül)lfrei^eit nnb
i>erbienfte n. 1046; ob ein (^ebot 1047 ff.;
iserbältni'J be§ menfd)lid}en 3nm göttlidjcn
2öiHen n. 1050; madjt hex 2lienfd)l)eit
Stjrifti n. 1051 ff. ; Unooüt'ommcn^eiten
feiner 9)Zenfd)l)eit n. 1054; passiones
feiner ©ecte n. 1055 ; ^affibilität n.
1056; @ebred)en n. 1057 f.; Serf n.
1059; brcifücfie 2:t)ätigfeit n. 1060;
9}^ittler nnb .^anpt n. 1061; propl)etifdjc^
Stmt n. 1062 ff.; 5>erbienft St)rifti n.
1067 ff.; 3eit be^ 5>erbienfte^ n. 1069;
Stnferftc^nng nnb Interpellation nid^t
meretorifc^ n. 1070 ; üerbiente al^ viator
n. 1071; (Siebet n. 1072; S3ittgcbet n.
1073; für fid) n. 1074; erl)örung beg
@ebetc!3 n. 1075; Interpellation iinpetra*
torifd) n. 1076; 3>'erbicnft of)ne Unterlaß
n. 1078; n. fein Seibeii n. 1079; Sert
be§ ^erbienfte§ n. 1080 ff. ; ©egcnftanb n.
^nmenbung n. 10s4 f.; ftcllöertrctenbe
@enngtl)unng n. ftelloertretenbe^ ^erbienft
e^rifti n. 1086 ff.; ba^5 2öerf (S^rifti
56*
882
^evfoiicu« unb ©arfjvegiper.
Befreiung u. ^eiligunn n. 1088 ; Sliriftu^
SBerfötincr ii. §ricbcnÄftiftcr n. 1090 ; er=
löfung^tueif u. bie (Mcrcdjtigtcit (Siotte^^
u. 1092 ; u. bic 5öannl)cv5tgfeit ÖJottee>
n. 109y; e^viftu^ Sü^UMi. ^iinbc^.opfcv
11. 109;') ff.; ^^ricftcvtum ii. 1096 ff.;
(Sl^riftu^ bo§ i^iuiiu, bcffen ^lut uiu5
reinigt n. 1104; bie 3(I)vift lebrt au!§'
brücflirf) bie ftelloertvctenbe ®emigtl)iiinig
l£()vifti 11. 1107 ff. ; iuiniefevn er ooii ber
.^errfd)aft bei? ijeiifel^ befreite n. 1112;
fteüuertretcnbc ®enugtt)ining in bcu
(iJlrtuben^befcnntuiffen n. 1113; ben^on^
Silicii 11. 1114; bell lUturgieii n. 1115;
y^otiuenbigfeit ber ftellucrtretcnbeu O^eiing«
ttjuung 11. 1116; itjre Sil^ongriicn,^ ii.
1117 ff.; Unenblid){eit ber (SJenugtbiiung
etjrifti II. 112S; (Ebriflih^ bot bie Strafe
Qufgeboben n. 1129; otle Sünbeii gefül)nt
11. alle Knaben oerbieut n. 1130; (Sin*
uuinbe gegen bie 3iiliMfiflft'it i'iiu'v fteü«
nertretenbcn CMeniigttjunng ii. 11H6 ff.;
t^()riftu^, Üieprnfentant nnb ^anpt be^
2)?enfcl)fngcfd)le(l)tei^ n. 1139; Sinhcit beö
!9Jfenfi1)engefd)(ed)te!§ mit Übriftuä n.
1140 ff.; iniuiefern nnb nicld)e 3ünben
(SbriftnS anf fid) gcnomnien t)nt ii.
1143 f.; töniglidje («einnlt tibrifti ii.
1145; bci^ Reiben Gt)rifti n. 1146 f.;
Jdongrnen,^ be§ V^eiben§ n. 1148; 'l^c-
gräbniS n. 1149; feine ©eele in ber Unter«
melt n. 1150 f.; feine J^bätigfeit borten
11. 1152; Sirfnng be^ descensus ii.
1153 f.: 9(nferftebnng n. 1155 ff.; ilne
^iotiuenbigteit ii. IKJO; ipiinnielfnbrt nnb
it)r ^Jin^^en n. 1161 ff.; gur ^)ied)ten bc^S
S5ater§ n. 1165 ff.; ßl^riftn^o ^anpt ber
a»fenf(^en n. 116S ff. 1173; biefer 5ln5^
brnrf inabägnat n. 1171; y>anpt ber
Sngel n. 1174 ; ^anpt a(^ ÖJott — nl^
11?enf(^ n. 1175; al§ ^nnpt nnfer (Stell*
nertreter n. 1176 ; (Eb^iftn^ ^crv n.
1177 ff.; ©efebgeber be^ 9?encn i^^nnbeS
n. 1182; ^Kidjter n. 1183; ^^tnsbebnnng
ber ric^terlidjen ©eiDalt n. 1184 f. ; il'eife
gn ^errfd)en n. 1186; iPtittelpnnft oder
Religion n. 1191; Ceib (Xbrifti, bie
.Qird)c n. 1218 ; iDJnnnigfnltigfeit ber
mktcv be§ CeibeS n. 1219; (finbeit be§
l^eibe^ n. 1220; nU)ftifd)er ßbriftnä n.
1224 ; nnanflöälidie n. notiuenbigc tkx' '
einignng ber ^ird)c mit (5briftn§ n.
1236 ff.; eenbnng e[)rifti n. 1239;
5(mtern.l240; Ji^^iebergebnrtanS Sbriftu^
n. 1678; ^iserbinbnng mit it)m ®rnnb
ber i8erbienftlid)feit nnferer gnten SBcrfe
n. 1776; ÖMoric n. (>^nabc nm ber 5?er'
^ienftc S^rifti millcn n. 1787; i^erbältni^
nnfereS 3.^crbienfte§ ,^nm 53erbienfte Slirifti
n. 1788; \va§ ©brifti i^erbienft u. (SSnahc
bemirfen n. 1789; (Jinfe^jnng ber ©a=
froinente n. 1816 ff. ; feine potestas I
excellentiae seumiuisterii priucipalis I
n. 1817; ^ctneifc für bie nnmittetbare
(Sinfe^nng bnrd) (£l)riftn§ n. 1819 ; ob
nnb iinuiefern er 3}?atcric n. ^-orm ber
^i^jaframente beftimmt l)nt ii. 1837; ©in«
fe^umg ber 'Jonfe ii. 1892 ff. ; (Sinfe^jnng
ber ^^-irnuing n. 1849 ; n)irf(id)e ®egen'=
mavt in ber @nd)ariftic n. 1902 ff.; 3n=
tegrität in ber @ud)ariftie n. 2024 ff. ;
(Sud^aiiftie (^H-iinb be^ CM(anben§ an ben
^geKt}id)tlid)en Sbriftn^ n. 2041 ; CMegen«
luart (Sbrifti im ^immel ii. 20.")5 ; Die
natürlid) -- menid)lid)c 'Jtiatigteit ßbrifti
in ber (5-ud)ariftie n. 2059 ; '^H'rl)ältni^3
be§ eud)nriftifd)en S()riftn^ gum Sfonm
n. 2060 ; umrnm ber end)ariftiid)e (St)riftn§
aufbort an einem Orte ,^n fein n. 2062;
iDhilti(ofation n. 2064 ff. ; iniuiefern er
spirituiiliter n. corporalitcr in ber
@nd)ariftie gegenuuirtig ift n. 2007 ; Opfer
(ibrifti n. öinfel3nng ber ©ndjariftie unter
beiben ®cfta!ten n. 2117; iniuiefern
CSbriftn^ einziger 3.^?ittler n. 2615.
6icnfucnov< n. 2059. 2131.
( Ifcii m in sf'ssio f. ^ e r i d) o r e f e.
^ivcumi^criptiuc CMogemuart n. 247. 2054.
Chrfini.sfanfiac .si)eciem mutantes et
aii«iravant('S n. 2256.
(Caritas be^^ ^^lnferfte()nng^(eibe§ n. 2695.
('ommtfiiivfffif* idiomafftin, ontolo«
gifd) n. 971 ; logifc^ n. 972 ; in concreto
n. 973; in ©d)rift nnb i>ätern n. 974;
nidit in abstracto n. 975; fa(fd)e nnb
mißüerftänblid)c 5In§brücfe n. 976 f.
Concifi'stis Dei universalis n. 575.
Conf/rtiitas interna, externa n. 1594.
i'on'uiiihiin n. 2410; f. (5b e.
(\nntuhii(in n. 2410; f. (S ^ e.
Consorffttm divinae naturae, al^ ^[n§*
fln^ ber befonberen i^iebe C^^otteg n. 1425;
bie bnrd) bie (Mnabe bemirfte ."peiligteit
n. 1426; bie iibernatürlidje (Siottät)nIic^«
feit n. 1442; Örnnb ber 5(boptiufinbjd)aft
ber (Mcred)tfcrtigten n. 1721; ^^tbfdjln^
ber 5Hed)tfcrtignng ii. 1723.
Crfftfio ex tiihilo, ^Begriff n. 531; in
ber beiligen Sdjrift n. 532 ; bei ^^nx
Tätern ii. 533; in ber Öebre ber .^'irdje
n. 534; eine 5>erniinftiua()rbeit n, 535 ff. ;
(Sinumnbe gegen bie ä)^öglid)feit u. 537;
fiebe and) 5 d) ijp f n n g.
Cultus duliae ber (Sngcl n. 616; latriae
n. duliae n. 987 ; absolutus n. relativns
n. 989; ob ber 2)?cnfd)t)cit (Sfjri^li an fid)
cultus duliae eriuiefen merb en tann
n. 993.
CtfpifUtas, iniuiefern ber 2)?enfd) immer
entiuebcr ex cnpiditate ober ex caritate
banbelt n. 1542.
6t)priau, Unfe()lbarreit n. 1381.
6l)riUM2i, 5Inatbemati§mcn \\. 912.
^^ttlflnini^ n. 2059.
^anuiniijmut? n. 632.
^aucr u. 8ein n. 236 ; beS Sieneafteö n. 22
^Jerfoncn* unb <Socf|regifier.
883
^ootb »Ott ^inanto über bie J^rinität
11. 505.
Debltutii fidelitatis u. iustiticae n. 7S0.
Decreffuti (fUh/ativuni bei* Sd^olnfti-
fcr ,vir Siflävung bcv (gvbfüubc n. 782.
^cfcftibilitnt bcv krcaturcn n. 558.
^l^efiHitiüc (Mci]cuUHut ii. 247. 2054.
l^eifiimMS 11. 559.
DHecfatio coelestis relative victrix
bei- ;Snu[eiiifteu ii. 1572 ff.; 2i3ibcrlcgiing
11. 157<S; fie ,^crftört bo^ ®c()eiinni>5 Der
©Uttbe n. 1579.
Dcpo.sf'ftnn lidci u. 86.
Descrnsns ad iiiferos n. 1150 ff.
2^ctcrmiuii?mu5^ n. (174.
2)infou 11. bic ©Beübung bc!§ 33iipfafra»
niciitc'J 11. 228G.
2)tofouot, ein Orbo 11. 2:)68; göttlicfjc 6:in«
fctjung u. Satrttincutalitnt ii. 23b2 ; in
bcv l)citigcii Scf;vift n. 2383 ; in bcv
Jrnbitiou ii. 23.^4 f.; ©pcnbcr ii. 2397 ff. ;
'^IlMvtuugcii 11. 2404 ff.
I'iobür oön Xarfu^^ n. 908.
T^ii^pcnfation bc;? Rupfte?, ?riif(öfinig bcv
e()c buvd) Mefdbc ii. 2468.
^ii^pufition f. 3? c d)t f c vt ig u n g; bii!§
oiiiis operantis lcbig(id) 2)i§pofitiün ^uin
öiiiabcnciiipfaug u. 1842; 311111 (fiiipfang
bcv jTnufc bei @vuiarf)icncn 11. r>37 ff.;
3UV 5'ivinuiig n. 1974; 311111 fa{vaiiicn=
talcn 11. gciftigcn (Siiipfang bcv (£iid)aviftic
11. 2087"; bic %\U bc5 '^^^önitciitcu al§
3)i§poruioucn 11. 2190.
Dortorcs lUchsiac a(5 3c"Ö^'» be§
OHaubciig 11. 144.
X^ofctCH übcv bcit ycib CSI)rifti 11. 879; bic
vcatc (^K'gcuiunvt S()vifti im '^dtarlfofvn'
mciit n. 1992.
Xountiftcn übcv bic ^at(}o(icität bcv ^ivd)c
11. 1301; bcn ^viiimt n. 1331; ^alxi\*
niciitc n. 1861.
^nnü^imiv n. 219. 525; ®üntl)cv^ n. 546;
n. 554. 579. 593.
Dulia ü. 2601; cuJtus sac'er,subordina-
tus, ab.solutus n. 2602; unb hpyerdulia
11. 2603; Utitcvfd)icb u. 5^c3eid)nuug uoii
latria, dulia 11. nicnfdjlic^cr ^i^evc^viing
n. 2604 ; f. ^ c i l i g c n u c r c l) v 11 n g.
^Mranbu§ übcv bic Saframcutalitöt bcv
(£t)c n. 2433; bic Csbcutitä't bc§ 2liif=
crftcl)inig§(cibc§ 11. 2690.
©DioHttcu übcv bic 3:viuität 11. 416 f. ;
bic 3^iiiigfväulid)fcit iD?avicii§ n. 894;
SbilioiSnua^ n. 2670.
Eccl('si((^ im pvofancii ©pvnd)i]cbvaud) 11.
1209; in c^vift(id)em «Sinnc^ n. 1210;
11. Sl)nQgogc n. 1211; f. ^irc^e.
(?tt)tl)eit rtet)c ^^{utbcntie.
Cfcf^nvb n. 629.
(?()C, tro^} bcv ©vbfünbc nid)t§ ^^öfc§ n.
794; ^Jiamcn n. 2410; g^Zatuv n. 2411;
al§ natüvlidjc 3.HU-binbiing n. 2412; als
vcd)tmäpige 5Bevbinbung n. 2413; 2)efi*
I nition n. 2414; ©infe^ung n. 2415;
I (^c|(^id)te bei ben .Reiben unb ^wben;
I 2:9icbcvt)evftcaung burrf) et)viftu§ 11. 2416;
I a(§ tontvütt n. 2417 ff.; ©efctsgebung
I u. @evid)t§bavfcit übev bic (Sf)e n. 2418 ff. ;
I bic @()e aB ©atvanient im meltcven ©innc
I n. 2429; ein n)ai)veg ©atromcnt 11.
I 2430 ff.; 3eit bcv (Stnfe^ung n. 2436;
©penbev n. 2437 ff.; ©mpfänger n.
2443 f.; jiDifc^en 9lid)t(^riften ; Sfiriften
11. 9nd)td)viftcn n. 2443; aRatevic u. ^orm
n. 2445; 35eveinigung üon 9)Zaterie unb
^ovm n. 2446; 2Bii1ungen n. 2447;
einl)eit bcv (g()e n. 2448 ff.; Unauflö^*
lid)feit 11. 2459 ff.; auc^ im ^atle einc§
@l)cbrud)§ n. 2461 ff.; 2tuf(i3fnng buvd)
bic fcicvlic^en OvbcnSgelübbe n. 2467;
buvd) ©i^penfation bcg'^apftcä 11. 2468;
ob unb mann bic ©{)€ 3iinfd)cn Unge*
tauften aufgelöft mcvbcn föun n. 2469 ff.
®iul)cit bc§ 2»ienf(^engefd)rcd)tc§ 11. 632 ff.;
bev 9}?enfd)cnnatnv 11. 637 ff. ; bc§ mt)ftifcl^en
l?cibc^ St)rifti n. 1220; causae ministe-
riales u. instrumentales bcr fird)Iid)cn
(Sinbeit n. 1221; bcv ^'ivd)e n. 1284 ff.;
i()v veafev (Mrunb bev ^^H'imat n. 1338;
3mifd)en 2l?atevic u. ^ovin bcv ©afvamentc
n. 1836; bev ©be n. 2448 ff.; @in()cit
bev d)viftlid)en ©l)e n. 2450; nad) bem
^L ^anlnS n. 2451; in bcv firc^Ud)cn
?el)ve n. 2452 f.
eiing n. 2480. 2659. 2684.
(f'IipanbMC' lc()vt ben 3(boptiani§mu§ n. 981.
(^mnuntifteu u. 546. 554. 593. 619. 662.
(^mVföttflcv bcv 3atvamente, maS Hon feiner
©cite 3UV (S^ültigfcit notmenbig ift n.
1882 ff.; bcv Xaufc n. 1910 ff.; ber
^ivmuug n. 1971; ^2lltcr be3 empföngerS
n. 1972; mev bie ©uc^ariftie fafvomen*
taf empfangen tann n. 2085; bie un»
münbigen ^inber n. 2086; mer bic
(Sud)Qviftiefatramenta( u. geiftig empfängt
n. 2087; bev Ict^Ucn Ölung n. 2348;
be§ ^Jl'eibefafvainenteS n. 2402 f.; be5
(5l)efa!vamcutc^ 11. 2443 ff.
(fmvfnnguii:!, unbeflccftc 2Tiariä n. 823 ff.;
im ^ISvotocuaugclium n. 825 ; Wi bev
^Bcvfünbiguug n. 826; bei ben 3Sätevn n.
827 ff. ; beim bl. 5(uguftinu§ n. 831 ; gmei*
beiitige ©tetten bei bcn S^atevn n. 833 ; bie
mittcraUertid)c Stontroöcvfe n. 834; ^efl
n. 835; 8et)ventfd)cibungen bcr^ird)c n.
836 ; Wnbad^t ^ur u. 837; ©tun beg 2)og*
ma§ n. 838; unb bie ©rlöfungSgnabe n.
839 f.; Jlongvuens n. 841; (Smpfongni^
Sf)vifti, bereu principa(e§ , fcf)(ed)t{)in
attinc ^rincip n. 887; inttjicfern natürlich
n. 887 ; Ceib S{)rifti bei ber Empfängnis
bcfcclt n. 892; l)t)poflatifd)e Union bei
ber (gmpfängniS n. 963.
(^nbjicl bcS 5D?enfd)en n. 685; übernatür«
lid)e§ n. 686; uatürUc^eän. 687 ; h(a§^ not*
ircnöige @ott, nid^t bic visio beata n.710.
884
^evfonen* iinb ©ac^rftjtflcr.
©uflcl, Sülanu n. 502; 5?enriff n. 593;
e^-iftcii5 11. 594; Qa^i ii. 595; neun
ß^öre n. 596; rein geiftigc SScfen n. 597;
®egcntt»avt im 9?nnnie n. 598; Hvt ifivcr
®cnenniart im 9iQnmc n. 599 ; ^^etnegiing
n. 600; iliv (Srfennen n. 601; \{^x freier
2ßi«e n. r02; i^re macl)t n. 603; \hu
f!erli(icf)feit n. 604; S3eftimmnng n. Ur*
ftnnb n. 605; Prüfung ii. 606- öcbar^
rnng ber guten n. 607; ^Ibfnll ber lii)fen
n. 608; (jrfennen, Siüe, 3)in(f}t ber ge-
fallenen n, 611; (Strafen ber gefallenen
n. 612; (Sinfluß ber gefattenen auf bie
$?e(t n.617; ©inmirfung auf bie .Körper*
melt 11. 618; moraIifrf)e auf bie 2'^cnfdl)en
n. 619; pf)i)rifd)e auf bie 2)?enf(^en n.
620; ibre ®otteben[nfMirf)feit n. 680;
\va§ Sh'iftu^ i^nen iierbiente n. 1085;
mornm CMott bie ®nge( uermarf ii. ber
3J?eufd)en fid} erbarmte n. 1118; iuuiiefern
(5l)riftu^ ibr .^aupt ift ii. 1174.
"Evwa'.Q y.aO-' uTToaia-'.v u. 842. 913.
(<^^I)cfinum über bie ()t)poftatitrf)e Union
II. 911.
^Vi'f^pffr ob fie jnr ^orni ber ©urfiariftic
gebort n. 2077 ff-; 3uiecf n. 2079.
(fpic^f opnt, ber römifcf)e u. ber Primat ii.
1344; 3uftimiuung beSfetben a(5 iD^erf*
ma( einer Jtatbcbralentfrf)eibuug n. 1370;
göttliche (Sinfe^Ming n. 1389; iT^arfjfoIge
ber Hpoftel ii. 1390; ^merf n. 13!)i ;
(Meuialt u. i^rc ^efrf)rh'nfung n. 1B92;
Unfebibarfcit n. 1393; ein Or^o n. 2368:
gött(id)er (5infet?ung u. ein eigener latra*
mentaler Orbo ii/ 2372 ff.: ßbarafter
u. 2376; Sirfung-Smeitc n. 2377; (Sin-
fe^juug burdi (5()riftu§ n. 2378; niad)t
ben ^rcSblitcrat nid)t überflüifig n. 2380;
uollenbet ben ^re^5bl)terat n. 2381; 33er-
biiltni^ ^nu\ ^re^bi)terat n. 2381:
^penbcr n. 2397 ff.
(?rt>fiinbe, im 2llten 3:eflament n. 746;
im 5^euen S'eftament n. 747 ; ?ebre be§
III. ^^aulu§ 11. 748 ; bei ben gvied)ifd)en
3^ätern n. 749; bei ben lateiuifd)en
3.^ätcrn n. 750; (Jinmänbe ber ^]3e(agianer
aibo ben 3^citern n. 751 ; ^Tribcntinum
über bie (Srbfünbe n. 755 ; 3r\>abvfd)ciu^
lid)feit§beir)ei§ aiif> ber 3?ernunft n. 756:
(i-rbfünbe in iebem 9Jienfd]cn n. 757 ;
nid)t perfönlid), fonberu ererbt n. 758;
il)re Uriad)e ii. 759. 789 ; @int)eit nnb
33ieü)eit n. 760 ; feine böfe Subftan^ n.
762 ; nic^t bie .^onfupi^cen,^ ii. 765 ; nid)t
Öeiben n. 2ob n. 769; Sefen n. 770;
©c^nlb ber ©rbfünbe n. 771 ; ^riuation
ber nrfprünglidjen ®cred)tigfeit n. 773;
Serböltni^ 'jur .^onfupi^^cenj n 774;
5?etfd)ulbung ber ^rinatiou ii. 775; ^a!3
eigeutlid)e 6k'l)eimni^ ber (Jrbfünbe n.
776 ; '^^erfdiulbnng ber (Srbfünbe in
6dirift nnb jiMbition n. 778 ; (Srbfünbe
peccatum naturae n. 780; Definition
n. 783; ©nbie!t n. 784; ^ortpflan.ymg
n. 785 ff.; %xt n. ^n-ife ber ^ortpflan*
3uug n. 786; nad) bem Slreatiani^mn^
11. 787; 53ebingung ^nr ^ortpflan.ymg
n. 789; ®ott in feiner älnMfe Urfadje ber
(Srbfünbe n. 792; nnb ^onfnpi^cen^ ber
eitern n. 795; ^-olgen n. 796 ff.: nnb
bie ®ered)tigfcit ®otte^ n. 820 : nnb bie
äl'ei^^beit nnb ÖJüte &onc§ n. 821: bie
geoffenbarte 5(n§nal)me oon ber CSrbfünbe
n. 823 ; ob bk (Jrbfünbe bie Urfac^e ber
3?eprobation ift n. 1649.
(?rl)nltnnn ber Seit n. 574 ff.
(frfcnncii, (5igenfd}afteu be^ göttlichen n.
250 ff.; obieetum priiiiarium n. 266;
secundarium n. 267: in concreto n.
268; (5^ott erfennt nidjt burd) 9(llgcmein=»
begriffe n. 269; alle§ 2)?öglid}e ii. 270;
aüeS fontingente 3lMrflid)e 'n. 271 ; ha§
bebingt 3nfii»ffini' ii- 272. 3.^gl. and)
scientia ; mie Ö^ott bie freien 2lfte er-
tennt n. 284 ; 3)?ebium be§ göttlidien
©rfenueu^ n. 286 ff. ; notionale^ "n. 449 f.
454; ©egenftanb besifelben n. 4r)6 ; @ott
erfennt burd) bo§ ül^ort ii. 458; erfennen
ber (5^ngel ii. 601 ; meufc^lidje^ in SbriftuS
11. 1006.
(f-rlöfiiufi, ob yjienfdjmerbung and) obne fie
11. 855 ff.; Unmöglid)feit obne Siii^eit
ber ^erfon in Sbr'iftiiS n. 017; (i^rnnb
ber ©ünbeniiergebuug n. 1086 f. ; a\§>
Serf (Sbrifti n." lOS^ ; nid)t bloß l'ebre
nnb 33eifpiel n. 1080; luefentlid) 5?er-
föl)unng n 1090; u. bie 0>k'red)ligfeit
(«otte^s'n. 1092; n. bie ^^armberjigfeit
®otte§ n. 1093; n. bie ©migfeit ber
.<Söflc n. 2534.
(fmcncntitn ber tlinlt alö (Sinmanb gegen
bie (Sinigfeit ber ^ölle n. 2536; ^a^
Seltenbe n 2708 ; biird) ben 2«eltbranb
n. 2709 ff.; Äongruen^ ber ©rnenernng
u. 2914 ff.
G^rfrt)nffunrt be§ 2»?enfd)en n. 627 f.; ber
Seele ii. 620 ; ber Sua n. 630 ; nad)
ber iJ;rabition n. 631 ; 3cit &er @rfd)offnng
ber (Seele n. 654.
(?uri)ariftic nnb ^ufarnation n. 325; ibre
©rbabeubeit n. 1828: llnterfd)ieb 5mifd)en
5'irmuug u. ®iid)ari)'tie n. 1080; ??amen
n. 1!>82'; 3?orbi(^cr n. 1983 ff.; Unter-
fd)ieb noii ^en übrigen ©aframenten n.
198S ff.; G-inbeitii. i'.i89 ; augleid) Opfer
n. 19l>0; mirflid)e ©egeniinirt Sbrifti in
ber ©udiariftie n. 1992 ff.; 3^emei§ bafür
ou5 \><i\\ Sorten ber 35evt)eif>ung n.
1995 ff.; ber ©infelMuig n. 1999 ff.;
Ciw^ ben Grtlärungeu bc§ bl. ^aitliho n.
2003 f.; a\\§. ben'3.^ätern n. 2005; an§
ber .^Tird)enlel)re n. 2007 ff.: a\\?^ bem
. ßfi'H"'^ ber .^äretifcr u. Sdii^iuatifer
n. 2009; inmiefern fie fif^^nra corporis
ift n. 2006; iinnieferu bie 3>ätcr ben
förperlic^eu ©enufj leugnen u. 2006;
^erfoncn* unb @arf)regiflcr.
885
n.ioburd^ S(}rtftit§ in ber (Sudiariftie gegen*
luävtig Uiivb n. 2011 ff.; f. Svang«
f n b ft tt n t i a 1 1 0 n ; i^ntcgvität Sf)rifti
n. 2024 ff.: ^crninncuä bcr ©egenmart
eiirifti in bcv @ud)aviftie n. 2082 ff.;
5(nfbcniat)rnng bcv @ud}ariftie n. 203G ;
Srnbctnng n. 2037; iuiuicfern bie ®c*
ftalten bcr @urf)ariftie angebetet merben
n. 2037 ; \va§ bie i^ernnnft lion i§r jn
erfennen üernmg n. 2038 ; Itongruenä
n. 2030 ff.; Offenbarung ber ^niniadit,
®ei0beit u. 8icbe (iJottc^^' n. 2040 ; 55or*
bi(b ber !£ngenbcu u. ®runb be§ ®(auben§
an htn gefd)irf)tUd)en Sf)riftii?> n. 2041 ;
apologetifc^ verbürgt n. 2042: 9}?öglic^feit
n. 2043; bie (^ebeinmiffc bcrfelben iuiber==
fpred]en nic^t ber Cogif, ^^iDfif n. 2lh^*
tap()i)fif n. 2044; bie ©cftatten ober
5[ccibcntien in bev @nd)ariftie n. 2049 ff. ;
it)re Siealität n. 2052 ; ibr 53ert)h'(tni§
3ur @nbftans be§ Öeibe§ Sbvifti n. 2053;
©egentnart Sbrifti in ber @nd)ariftie n.
2054 ff. ; bie natürlidjen ^tccibentien
Sl)rifti in bcr (5ud)ariftie n. 2056; bie
5üi§bebnnng beö ii'cibeg Sbvifti n. 2('57 ff. ;
bie natürlid)=ntenid)(id)e 2:t)ätigfeit Sbrifti
n. 2059 ; @ud)ariftie u. ^Kanui n. 20(;0 ff. ;
(^rfennbaifeit ber ÖJegonmart Sbrifti n.
2063; iinuiefcrn SbriftU'? spiritualiter
n. (orporaliter gcgennuirtig ift n. 2067;
fafranicntale 'ilMirbc n. 206-^; bie fafra«
niontaleii ^ebingungen n. 2069; bie
fonftituierenbcn lUomentc n. 2070; 3)c*
finition n. 2071; materia reniota n.
2072 ff.; jiroxinia n, 2076; ^orni n.
2077 ff. ; ber uollsiebcnbe ?^?inifter n.
2082 ; orbent(id)cr nnb anfu'rorbcntlid)cr
©penber n. 2083; breifad)er (Sinpfang
n. 2084 ff. ; i^Jotmenbigfeit bc^5 ©nipfnnge^
n. 2089 ff. ; unter einer ®efta(tn. 2092 ff. :
21>irtnngen n. 2096 ff. ; a(§ Opfer n.
2103 ff.; Opfevd)arafter n. 2110 ff.;
.ftongruensgrünbe für bie @ud)artftic ai§
Opfer 11. 2123 ; erfüüt alle i^ebingungen
eineö umbreu Opfert n. 2124.
(i'unomiuv, Gegner ber 9ie(iquienPcref)rung
n. 2637.
Gutt)rf)C§ n. 919 ff.
(?Ufl, ibre (5rfd)affung n. 630; ibre inu--
fud)uug n. 736 ff.; Günbe n. 739 f.;
nniuittelbare ^o(ge ber crften Sünbe n.
741; Straf urteil n. 743; ©rrettnng n.
745; ob bie Sünbe (Sva^ auf bie '')lad]^
fonuuen übergegangen ift n. 761.
(i'Uohition«tf)coricu n. 631.
eminfcit, (^Uitte^^ n. 235 ff.; nnb Seit n.
243; be?> ^^innue(§ u. ber .s} ölte n. 245;
G()rifti n.392 ; berSeltfdjöpfung n. 539 f. ;
hc§ göttlid)cn iSd)öpfung§afte§ n. 541;
ber .^öUe n. 25i0 ff. ; (Sinumnbe gegen bie
(Smigteit bcr .S^öüe n. 2535 ff. ; be§
|)iinine(g n. 2593 ff.
(Jjorciftat, ein Orbo n. 2368 ; ob ein
' ©aframent n. 2386 ff.; ©aframentotc
n. 2390 ; orbentlic^ev ©penber n. 2397 ff. ;
an^erorbentlid)er n. 2401.
I /iJj^^ey«.v/o^internan.2057;externan,2058.
; 5'äl)ifl(cit, pf)l)ftfd)e be^ a)?enfd)en n. 1486 f. ;
; ^äbigfeiten uad^ bein ©ünbenfalle n. 1517 ;
i ha§ ©aframent gn empfangen, nottüenbig
: gu beffen ©üttigfeit n. 1882.
' i^'cörottinucr, Urfprung be§ ^rimoteS nid)t
Pon St)riftu§ n. 1334; (3ma\t be§ ^apftcS
n. 1348 ; pöpfttid)e 9fieferüationen n. 1392.
^'Cßfcuer, e;Liftena n. 2538 ff.; 53en)ei§ au5
ber beiügen ©dirift u. 2539 ff. ; au§ ber
^^rabition n. 2544 ff.; au§ ber Öebre ber
^ird)c n. 2547 ; ^Setnunftbemeig n.
2548 ff.; 9^n^en be§ ®Ianbcn§ an ba§
J^egfeuer n. 2551 ; tt)c(d)e ©eelen im f^eg«
fcner fmb n. 2552; Unfät)igfeit ber ©eeten
; im ^-egfeuer ju fünbigen u. ju Perbienen
; n. 2553 ff.; (S5eniiBt)eit be§ ^eile^ ber
©eelcn im ^cgfener n. 2558 ; ibre satis-
passio n. 2559; 9^ad)la§_Iä^Ud)er@ünben
n. 2560; poena damni im pfegfeuer n.
25r)l ; poena sensus ii. 2562; ob luirf«
tid)e^ ^euer n. 2563; (5d)mereber ©trafen
be§ 5}egfeuer§ u. 2564 f.; Ungleidibeit
ber ©trafen n. 2566; 2)ancr n. 2567 ff.;
Ort n. 2570; nnb 3(b(aß n. 2303 ff.;
mic bie ©trafen be§ g-egfenerS bnrc^ ben
?lb(af3 getilgt merben n. 2311.
j^^ciulicit be§ 9Iuferftef)nng§leibe^ n. 2697.
;ydi;r Icbrt ben 2(boptiani'§mn§ n. 981.
JV^n^Iou n. 2211.
': Jyeucr, ob in ber ^ötte ein ma^re^ nnb
eigent(id)e^ ^-euer ift n. 2511 ff.; ^f^atnr
^c§felben n. 2512; SBirfnng^meife n.
2513 ff. ; ob im ^egfencr iüirf(id)e5.^ener
ift n. 2563.
Fidrs^ pcrfd)iebene i^ebentungen in ber
beiügen ©djrift n. 44; fides divina n.
catliolica n. 52; inmiefern ju jebeni
guten Serfe fides geforbert lüirb n. 1534;
iides explicita ober implicita bei ben
: .Reiben u. 1618; specialis n. 44. 1744;
formata n. 1745; 9^otmenbig!eit ber
tidos formata gut 9f?ed)tfertignng n.
1766 ff. ; breifad)er ^rrtum in ber Öcl)rc
Pon ber fides specialis n. 1753; sola
fides unb imputatio externa Korrelate
n. 1754.
, ruf ff Ho n. 464. 470. 473. 478. 483. 494 f.
I Vi'jit's operis n. operantis"n. 551; pri-
j marius, secnndarius n. 552.
; J'inming, 33egriff§beftimmnng n. ^egeii^*
' nungcn n. 1943; faframentaler S^arafter
11. 1944 ff. ;_ eine gnr 3eit bcr i^tpofteli all-
gemeine Übung n. 1948; einfet^nng burd^
Sbrifln^^ n. 1949; Bcit ber (Sinfetiung
I n, 1950; faframentaler e()arafter nac^
I hcn S^'ätern, bcr ^ird)enlel)re unb ber
\ ratio theolog-ica n. 1951 ff.; materia
■ remota n. 1955 ff.; materia proxima
I n. 1962 ff.; ^orm n. 1965 ff. ; minister
^erfoncn* imb @acf)regiflcr.
Ordinarius n. 1968 ; minister ox-
traordinarius n. 1960 ; nutcr[df)icb
glüiicf)cn ^'inmmg iiub ^^vicfteviueibe n.
1970; lucv fie gültig cinpfnugen fann n.
1971; in lucldjcm :?((tev n. 'i;>72; nidjt
oor bcr 2:aiife n. 1973; (Svforbcvniffc äuni
njürbigen (Snipt'nng n. 1974 ; ^JiotJDenblg»
feit n. 1975; Söivfungcnn. 1976|f.; gratia
coniinunis n. sacranientalis bei^^irnning
n. 1976 ff.; Untcrfdjicb .^mifdjcu (gudjariftic
u. ^irmung n. 198U; ^irimiiig^«
d)üvnftcr n. ' 1981.
J^'InciiK^ ^Ui)ricuo über biu' Scfcn bcr
©rbfünbc ii. 764.
^lorcntinum, 3^crbicnft(idifcit bcr guten
31'evfc 11. 1782; f. bie einjeln. 3)ogin.
5'Orm ber Satramente ii. 18in ff.; im
©prad)gebvaitd) ber Slirdie n. 1831; nad)
ber fd)oIaftifd;cn ^[)ilofopl)ic n. 1832;
verba consecratoria, nid)t coiiriona-
toria n. 1835; inorQlifd)e@infieit ^mifdien
5D?Qteric n. J^orm n. 1836; ob iinb in*
miefern C^briftn^ bic^orin bcreafvoiiientc
beftiinint f)ot n. 1837; ber 'Xaiife n.
1899 ff.; ber ^irmiing n. 1965 ff.; m
ber römifdien $l'ivd)e n. WH^i)-^ in ber
gried)ifd)en ^ird)c n. 1967; bcr (5nd)a*
iriftie n. 2076 ff. ; ob bie ^piflefc ^ur
^orni get]ört n. 2077 ff.; ob ber^nfo^:
novi et aeterni testamenti n. 2080;
^ornt be§ i^nüfaframcnte^ ii. 2276 ff. ;
inbifatiüe n. betlnrntire 9(bfoIutione^forni
n. 2280 f.; ber le^jten Clnng n. 2346;
^orin be§ älVidefafranientc^ n. 2392 ff.;
ber ebe n. 2445 f.
Vot'inn interniim n. extcriiuni, Unter*
fd)iebe ;oi'i[d)eii n. 2177.
Jyortvflnn^intn be^^ S^ienfdjengefc^ledjte-a n.
650 ff.
Jyran,^ fo« Snlci^, ber bl., über bie ^^^rübe*
ftination n. 1642.
JVtci!)cit n. gött(id)c? i^orbermiffen n. 283;
be§ gött(id)en ilMUen^ n. 315 ff.; oer»
fc^iebene 9(rtcn n. 315. 319 ; ber 3d]öpfung
n. 543 f.; bcr @ngel n. 602 ; be§ mcnid)*
lid)en 5lUncn^3 n.^665 ff.; ^\^ notürlid^e
n. 677; bie inoralifd)e in ^e,^iig auf t^a^'
natürlid) n. übernatürlid) (Mute n. 678 ;
ber iD^enfdjUicrbung n. 845 ff.
?^rol)f(^ommcr, n. 18. 64. 81 f.; 651 f.
J^-rüd^tc beS iD?egopfcr§ u. 2143; im engeren
unb weiteren (Sinne n. 2144; in ibrer
33er[d)icbcubeit für bie eingelnen n. 2145;
brcifndje n. 2146; 5(pplifntion n. 2147;
obieftioe S^mpetrierung n. 2148; fubjcftiüe
9lneignung n. 2149; ob \\a§, 2^eHopfcr
feine ^rüc^te nnfcblbar berüorbringt
n. 2151.
^ürüittc bcr ^eiligen für nn^ eine 3:i)at-
fadje 11. 2617; 3?cn3eife für biefelbe n.
2618 ff.; ftiüfdjmeigcnbe n. ait^brüitlidje
prbitte; beren SSirtfomfeit n. 2632.
^wx^i be§ ^crrn, (SJobe be§ bciligen ®ei|le§
n. 1731; alc; 3)i^pofttion ^wx 9^kd)tferti*
gnngn. 1750; mirb non bcr uoUfommenen
^^icbe nid)t aii^gcfdjloffen n. 2211; oier*
fnd)e ^iird}t n."2221 ff.; bie aii5 ^nrdjt
ermecf te ^km n. 2224 ff . ; f. 51 1 1 r i t i o n.
^ünuoljrljaUcn, fnbiettioeä n. 3() ; nn*
mittelbare^ n. 39.
O^nllifnncr, ^.primot bc^5 lj(. ^4?etru^ n. 1334;
(«emalt bc5 ^^npfte5 n. 1348; Unfet}Ibnr»
feit n. 1369.
(^klict, i^erbältniö jnr ®nabe n. 1475.
Okgcnjunrt , circiimcriptitie , befinitibe ,
repletioc n. 247; potentia, essentia
11. 248; naturalis, specialis n. 253 ;
bie mirflidje, (Sbrifli in ber C5ud)Qriflic
n. 19!)2 ff. ; l^Migner berfelben n. 1992 f.;
^^euieiS für fie oii^ ben Aborten bcr 3>er»
beif^ung bcr ©iidinriftie n. 1995 ff.; ber
einfc^nng n. 199!» ff.; an0 ben ©r*
fliirimgcn U^ \)\. ^|^aiiln§ n. 2003 f.;
aw^ ben iöätern ii. 2005 ; aii^ ber Slird)en*
Icbre 11. 2007 ff. ; an§ bcm 3fiigni§ bcr
.^nrctifcr n. ©djiSmotifer n. 2009; (iiegen*
mort unter jebcr ©eftalt unb iebemjteite
bcr ("»W-ftalten n. 2024 ff.; nor bcr Teilung
ber C^Vftaltcn n. 2030; einmalige (^egeii*
mart unter ben ungeteilten (^cftoUcn n.
2031; ^4-^crmanen,^ ber eud)ariftifd)en
©egenmart n. 2032 ff. ; brcifad)c ÖJegen*
tuart n.* 2054; Sbrifti im ^immcl n.
2055; im ©aframente, beren (jrfennbar*
feit n. 2063; spiritualis n. forporalis
in ber (5ud)ariftie n. 2067.
(^c!]eimniftc unb natürlid)c ill'af)rbeiten n.
63; f. iWDftcrien.
Weift, ber beilige, fein inneres, nnmittel*
bare^^ 3eiUl"i5 »• 1 17 ; unb bcr Sobn
©otteS n. "400; alle göttlidjen Seife ibm
gugefdjricben n. 401 ; britte göttlid)e ^^cr=
fon II. 402; nnb \>i\^ göttlid)e ^cfen n.
403; nid)t göttlid)e ÄMrffamfeit n. 404;
(^^riinb feiner '-J^encniuing n. 405 ; gebt
nom ^^ater ou§ n. 406; gebt noiu So^nc
a\\^ n. 407; feine Spiration uom 'i^ater
unb 8obn ii. 408. 430; feine Spiration
nnb bie fd)i§matifd)en (S^vicdjcn n. 409;
ob er biird) ben 3obn noiu 3?ater nug*
gel)t 11. 430; feine &piratiou nnb bie
processio Verbi n. 446; feine pro-
cessio feine 3e»fli'"9 "• 447; ima^o
Dei n. 448; mie er liebt n. 4.')r) ; @aben
in Sl)riftng n. 1033; unauflö^Udjc nnb
notmeubige inn-einigung bcr .^'ird)e mit
bcm l)eiligcn CSkift n. 1236 ff.; ^wm»
mo{)uung im öH'rcdjten n. 1724 ff. ; S3c*
griff unb ^abl ber @aben n. 1731;
äiucd bcr C^abcn unb llntcrfd)ieb üon
ben STugeuben n. 1732; bie ©ingie^ung
ber O^aben sugleidi mit ber beiligmadjcnben
©nabe nad) 6d)rift unb 'Irabition n.
1733 ff.; ber beilige (^eift in bcr bciligen
»Sdjrift oerfprodjcn unb mitgeteilt u.
^Perfonen* unb ©ad^regificr.
887
1945 ; alten (S^IäuBinen n. 1046 ; biivd)
ein [afromentale^ 3firfiftt »• 1047; @ünbe
miber bcn fieiligen Ö5eift n. '2175.
ÖJcift (^otte§ im 2(Itcn Xcftament n. 372 ff. ;
njQbrcr ©Ott n. 373; bvitte göttliche
^cvfon 11. 371.
OJciftc§flcftörtc, 5'aufe bcrfclbcu n. 1040.
(^cifttflfcit bcr nicn[rf)licf)cn ©celc n. 657.
Okmciitfrfjnft bcr .'pctUgcn n. 2507 ff.
(Vlcttcrottaniömu^^ n. 651 f.
Genvratio unb Spiratio n. 444; i()r
5?crt)äUni§ .yi cinanber n. 459 ; @rflä*
rung bc§fclbcn nit^ bcni actus purus
n. 460 ; activa unb passiva n. 464 ff.
(^^cituntümiitfl, ftcKncrtrctcubc Stu'ifti n.
1086 ff. ; unb eüfiuopfcr 11. 1105; Ocfn-c
bcr 8ocinianer u. ^Kationaliftcn n. 1106;
ftcnnevtretenbc G()vifti in bcn (^laubcujg*
bctcnutniffcn n. 1113; bcn J^ou^iticn
n. 1114; bcn Liturgien n. 1115; 9^üt*
tuenbigfcit n. HKJ: ^ongvucus n. 1117;
satisfactio n. meritum n. 1121; ,^on*
grncn;^ bcr (S^cnugtbuung de conditio
n. 1122; (Mcnugtbuung de coiidig-no foun
fein (Mcfd)öpf (Mott Iciftcn n. 1 123 ; feine
nbfodite ^3?otmcn^igteit ber (^enugtbuung
de condig-no n. 1124; ibrc Vtngcuicffcu*
beit in ber überuatür(id)en Orbuung n.
1125; 9^itur ber ftenüertretcnbcn C^cnug*
t()nuna Sbrifti n. 1126; Supcrabuuban,^
n. 1127; Uneub(id)feit n. 1128 ff. ; _ bic
^ur ©euugtbuung erforber(id)c alteritas
n. 1131 ff.; Oiott btc erftc beunrfenbe
nrfad)e ber OV'uugtf)uung u. 1134: CMe=
nugtbuung Gbrifti unb bic (^krcd)ttgfeit
n. "113(5 f.": u. bic 9^{editfertigung u. 1711 ;
iui meitefteu Sinne n. 2258; nig Jugcnb*
aft uui? fatrauicntntc Satig fattion n. 2250 ;
alö 3)i§t)of'tion auf bic ^7icd)tfertigung
n. 2260; a(§ üJiittcI ,^ur 9iad)taifung ber
,^cit(irfien ©ünbenftrafcn n. 2261 ff.; für
bic (Strafe de condigno n. 2269; ibr
9?crbältui5 %\\x ö^enugtbuung für bic
Sünbcnfd)u(b n. 2270: jur (^5enugtbuung
alg 99?atcrie be§ Safraurcute^ n. 2271 ;
l\?irffauifeit u. ^iinalitcit ber fafrauuni*
taten ©enuntbnnng u. 2272 f. ; (S5nabeu=
ftaub u. fafrauicntale (^kniugtbnung, '^ni
berfelbcn n. 2274 ; Sd)at^ ber (^^enug*
tbuung Gbrifti u. bcr .sj^eiligen n. 2312 ff. ;
(Mcnugtbuung (Sbrifti u. 23i4 : ber ^cKtgen
n. 2315 ff.: SD?ögIid)feit unb 3:batiad)e
einer übcrflicilenbcn (S^enugtbnung bcr
A^^eiligcu n. 2316 ; 3w^r)eubbarfcit bcr
(i5cnugtbuung ber öeiligcn u. 2317 ; fic
Jtiirft modo' solutionis n. 2318; 95er*
bä(tni§ bcr Ci5enugtbuung ber .s';>etligen
^u jener Sbrifti u. 2319 ; 2Innabnie bcr
^kntngtbnnng für 93crftorbcne öon feiten
(^btte^3 n. 2324.
Wcrcrf)tc, 9?erbicnftc n. 1605 ; ibre gratia
vere sufticiens n. 1607 ; ©nabcn ber
gefallenen ©erec^tcn u. 1608 ff.; neue
Kreatur unb Stellt n. 1681 ; 'teneg Ccben
11. 1682 ff.; (S5(ci^förmigf.'it mit ö5ott
n. 1685 ; Q^cfinunngen beg ®ercd)tcn
n. 1686 ; 2:cmpel b'eg t)eiligen 65eifte§
11. 1724 ff. ; luag ber (55crec^tc ücrbienen
fann n. 1798 f.; marnui ber @ercd)tc
and) für anbere Uerbienen fann n. 1800 ;
9?ciuigung bcr ©credjtcn am jüngftcn
STage n. 2568.
C^3crerf)ttgfeit, ©otte^ u. 328 f.; girten ber*
fclbcn u. 328; unb Öiebe n. 332; unb
93armber3igfeit n. 335; ^'n übernatürlid)c
u. 68s : urfprüngltdjc u. 691 ff.; 2lbam§
übcrnatürlid} n. 693 ;f. i u s t i t i a o r i -
g i n a 1 i s ; @ercd)tigfcit (S^otteg unb bic
©rbfünbe n. 820 ; unb bic 9D?enfd)tüerbung
n. 850; unb bag (irlöfung^mcrfn. 1092;
(^ercd)tigfeit unb bic (i^enngtbnung (5f)rifti
11. 1136^Qkredjtigfeit beg 9}?enf(^en im
engeren Sinuc bic !Ocbenggcmcinfd)aft mit
©Ott unb bereu 9^eninrflid}uug im Stttarä*
faframent u. 1680 : neucg ?eben u. 1682 ff. ;
^lioation ber übcruatürlidjcu ©crcdjtig*
feit ift bic luacula culpae n. 1697 ;
©ered)tigfcit ©otte^o unb bic ^icd^tfertignug
u. 1709; bic cingcgoffcne unb bic cinge*
goffeueu iJugcubcn n. 1720 ; ^unabmc
1762 ; 93uße eine Spccic§ bcr ©crcd)tig=
feit n. 2156 f.: (Mottet n. \^([§> ^cgfeuer
n. 2540.
Wcriri)t, 2'ag bci^fclbcn unb U^ Siffen
Gbvifti n. 1017 ; hivS befoubcre n. 2486 ff. ;
^tufidjt nmiul)cr 5>äter n. 2486 ; ha^ be-
foubcre ©crid)t in Sdjrift u. STrabition
n. 2487 : v^^ongrueng n. 2489 ; ^cit unb
jCauer u. 2490; \)ci^ befoubcre ©erid)t
\u\^ bic oon bcn ^Joteu ©rmccftc u. 2491;
ob Sbviftug auct) a\§, 9J?cnfd) eg ab()ütt
n. 2492: Ort n. 2493; \)k\^ angeuteinc
f. 2B e 1 1 g c r i d) t.
Wcriri)t!?bnrfcit in ef)cfad)en u. 2418 ff.
WefctjccicrfnUHn}! uom 9^euen ^teftament
uerlaugt n. 1668; inncrlidje n. 1669;
übcruatürlid)c n. 1670 ; übcrnatürlidjc
uu^ bic ©uabc ©otteg n. 1671.
WcfctJC^MKvct()tiflfett u. 1672.
(^cfcOgcticr bciS 9teuen 93uubei3 Sl)riftng
n. 1182.
0)cfctH'^'>ücrfe, 9>crt)äftui5 511 ben l)eitiameu
Scrtcn n. 1687.
C'kfctjncbnu.q tu (£bc|ad)cn 11. 2418 ff.;
Sirfuugcn bcr felbftänbigcn ftnatlid)cn
(''icfe{,M]cbiiug n. 2427; ftaatlid)e ®cfet^=
gebung für bic @ben ber Ungetauften
li. 2428.
(ikftaltcn, in ber (5ud)aviftic, 9>orbi(b n.
1984 ; 93egriff bcr end)ariftifd]en u. 2049 ;
in bcr ^fJaturorbnung unb ber @ud)ariftte
n. 2050; bic cud)ariftifd^en affisiercn
bic Sinuc unb mirfen mic. bic ber 93rot=
u. Seinfubftang inbäriercnbcn u. 2051 ;
ibre ^Healität u. 2052 ; in nictd)cm 93er*
l)ä(tnig fic 5ur Subftang be§ 2eibc§
^cr[onrn* itnb ©nd^rcgif^cr.
St)rifti ftef)cn n. 2053; bic notüvlidjcn
et}riftt in bcv (Siirf)aviftic n. 2056 ; ^oin-
iHuuion unter einer (Meftalt n. 2002 ff.
WcJualt, füni(i(irf)e Stirifti n. 1145; wdU
Iirf)c iinb irbi[cf)e^ (Eigentum n. 1179;
^edjtc ber iueltlid)cn ii. 1180; 3Ib()änt3ig*
feit non e()riftu§ n. 1181; bc§ ^i^npftcö
n. 1347 f.; ^^l^rinmtinlgemalt n. 1349 ff. ;
elfter iycftnnbteif ber l)öd)ften tird)lid)eu
föeuiüU i)a§ [)öd)\k Cel)r= unb j)iid)ternuit
11. 1373.
WctutffcuiSfrci^cit u. bn^ .<iird)enouit u. 1319.
WcJüifi!)cit, moralifdje n. 37; unmittelbare
11. 38.
C^Hlbcrt bc \a '^ovv^ über bie 9(ttribute
CMottea n. 211; über bie Jrinitüt n. 432.
WlauUe, im allgemeinen n. 33; menfd)=
lidjer unb göttlid)er n. 34; nad) Avenues
11. 40; unb bie ^fationaliften n. 41;
nad) ©iintber ii. 42; fatf)oliid)er Wlauben§=
begriff n. 43; 2lft be^o ii>erftanbe!3 n. 44 ;
Slibjeft bci^ («(aiiben§ n. 14; u. äöiHe
n. 45; u. Siffen ii. 46; (Srfenntui«?* u.
.Sperjeiu'glaube nad).^ermcö 'i. 47; ^-reibeit
be§ (5^(auben!?atte!? n. 4-S ; Übernatiirlid)-
feit be^ofelben 11. 49; nbernatürlid)er \u\h
fein ilBefen n. 50: unterfiljieben iion jeDem
anbercn (Silauben n. 50 ; fein obicctum
formale n. 51 ; fein obiectum materiale
n. 52; ©emifHieit be^ofelben n. 50. 53;
unb '-li'iffen in bemfelben 5ubiofte be;,üg»
lid) berfelben iBabrl)eit ii. 54 ; Ici^Ux
(i^U-unb be^ofelben u. 56; le^Uer Wrunb
bemfelben unb hk ^Infiditen ber 2:beo=
logen barüber n. 57: 5lbbängigfeit be§»
felben oon ber natürlid)en (S'.nnd)t in bie
(^Manbmüvbigteit n. 58; ©laubeiiognabe
unb @(aubn)iir^igfeit ii. 59 ; d'in'genftaub
bemfelben im allgemeinen u. 60; falfdje
jll)eorien über ben (Megenftanb n. 61 ;
unb 'iH-rnunft n. 77 ff.; (^Uanbeiuoirabr*
betten, 5>erftänbni<3 beifelben ii. 80; unb
allgemeine Überlieferung n. 98; ber be=
ftciubige bev i>olfc^ unb bie apoflolifd)e
Irobition n. 99; be^ i>olfe^ unb ba^o
fird)lic^e ?el)ramt n. 100 -, unb bie Qx'i'
ften^ ®ottcö 11. 158; mabrer, ba^oÖebene^*
princip ber ,<lird)e n. 1278; (^U^bot be^
Ci^lauben^o unberodjligi iinO (Glaube iin»
möglid) ol)ne Unfel)lbarfoit ber .^lird)e ii.
1279; Urfafl)c be;? ÖMauben^o bie C^hiabe
11. 1477; erfte ®nabe n. 1(>20; ;s-unba==
mcut ber ^Ked)tfertigung u. 1743 ff.;
meldjer (Glaube ?^nnbament ber dicdjt-
fcrtigung n. 1714 ff.; inmieferu ber glaube
red)tfertigt ii. 1749; \xhv$ au^er bcm
(^Manben jiir )1ied)tfertigung geforbert mirb
11. 1750; 3nr (S5ültigfeit ber Saframcutc
im Spcnber nid)t notmenbig n. 1870.
1873 ff.; oitd) nidit im ©mpfäiiger, ah*
gefel)en nom 53uBfaframentc ii. 1883;
3um mürbigcn Empfang ber 2;anfc
u. 1939.
' (iUaut)cn§rtcrcrf)tiofctt n. 1674.
OMniibcu^qucUcit, ©djrift unb 3:robition
n. 101 ff.
OMaubcu^vcncl, fatbolifd}e n. 86 ff.; n. 92;
n. 93; u. b. bl. ©c^rift n. 95; n. 96.
Wlicbcr ber ^ird)e ii. 1396 ff.
(lloria interna u. externa n. 551; ob-
iectiva u. formalis n. 552.
Ohiobc \.yr(di(i\ im engften u. eigentlid)en
©inne n. 1409; 33e3eid)nung ber ®naben
nad) bem 6prad)gebraud) n. 1415; önabe
ein OVfdjent ©otte§ n. 1418 ; @ott causa
efficiens unb priiicii)ali.s n. 1419 ;
Sbriftu^ causa meritoria n. 1420;
in?enid)^eit Sbrifti unb bie ©aframente
causae instniinentales ii. 1421; (£l)rc
(53otte§ n. ipeiligung bei? 3)?cnfd)cn causa
tinalis ii. 1422; iunerlid)e C^abe n. 1423;
innere, übernatürtid)c (Sabc n. 1425 ff. ;
^^emci§ ber Übernatürlid)feit n. 1426 ff ;
Übernatürlid)feit ber gratia actualis
II. 1429; Übernatürlidifeit be§ ^Berfe«
unb bcren ©ubftan^ ii. 1431 ; ©uper»
naturlität im ipecififdjen (Sinne n. 1437;
perfectio ober comidementuin naturae
u. 1439; Übernatnr u. 1440; über-
natürlid)e @ottäbnlid}teit n. 1441 ; con-
sortium divinae naturae ii. 1442; ber
.S^^immel pure C^^nabe n. 1785 ; \>a^ 'i^er*
bicnen beä ?obne§ beriil)t auf ®nabe
n. 1786; ua^ Sbrifti 5>erbienft u. Wnabe
bemirten n. 1789 ; (ikuiiJ3l)eit il)rer W\U
teiding unb bie eaframente n. 1808;
bie (^^nabe eine objeftiue (?^abe burd) ben
gcfd)id)tlid)en (Sl)riftn^ unb 2)iöglid)teit
fid) auf biefelbe nor^nbereiten ii. 1809;
ba^5 opus operaiitis lebiglid) J^i^pofition
511m (Smpfang ber ®nabe 11. 1842; @nabe
unb ber faframentale (Sbarafter n. 1868.
Wnnbc, nftuolc, i^erluft burd) bie @rb*
fünbe n. 798 ; (Sbrifti n. 1035; Definition
n. 1417; ibre Übernatürlid}feit n. 1429;
C5inteilung n. 1431 f. 1445 ff.; Ü^egriff
n. 1444; pbl)rifd)e C^-inmirfnug auf ii>ev*
ftaub unb Siüen 11. 1446 f.; aftueüc
(^S\\([\\^ unb bic guten 5öcrtc n. 1453;
Oiotmcnbigfeit 11. 1454 ff.; 5n ma0 not*
meubig 11. 1455; in iucld)em Sinne n.
1456 ; jjim übernatürlid) lauten n. 1458 ff.;
^Jcotuicnbigteit ber ®nabe im Urftanbe
11. 1461 ; 5>-^cmeife für bie iVotmenbigfeit
ber önabe für jeben übernatürlid) guten
3{ft 11. 1464 ff.; and) für ben (^cred)t«
fertigten n. 1470. 1483 ; jum 5{nfang
bei? §eil§afte3 n. 1474 ; (i^nabc u. ®ebet
n. 1475 ; unb ber Siüe fid) 311 befel)refi
n. 1476; (^nabe, Uriad)e bci? ©laiibenä
unb 2.l^ollena n. 1477; 9?otmenbigte"it
3um natürlich Glitten n. 1484 ff.; Ö5nabc
unb 3?crfud)ungen n. 1493; ob ber Ö^e*
red)tfertigte ber attuellen C^^nabe bebarf
j 3ur ^eobad)tung be^ 9?aturgefe^e^> n.
1 1498; C^nabc jur ^^ermeibnng aller lä^*
^erfonen» unb Sad^regifter.
889
lid^eu ©ünben n. 1499 ff. ; f. (^nabc rt*
priöilcg; ©nabe ber $i3et)ari1icf)fcit n
1502 ff.; f. ^efiarr lief) feit; ma^ ber
Cjcfattene 9Dfcnfrf) o{)nc ®nobe ücrinng n.
1513 ff. ; iD?öglicf)fcit bcr uatüi1id)on
®ottelcrfcnntni§ unb ©ittlid}fcit oline
©nabe u. 1519 ff.; natürlicfje ^^icbe 311 (35ott
of)iie ©iiabe n. ir)23; gute 2i}cr!e, and)
oj)ne bic (^mhc bcg (^Inubcng n. 15'27 ff.;
f)inreid}enbc ö^nabe 11. 1544 ff. ; 33egviff n.
1545: unmittcUiav unb niittetbar ^im
rcief)cub 11. 1546: marum fic b(of3 f)in*
rcid^cnb bleibt n. 1547 ; 9ieforuuitoreu
unb ^aufeniften 1548 ff. 1553; il^eunnfe
für bie ©^-iftcng ber l)inreid)eubcu ^nab^
11. 1551; (Sinirnnbe gegen bie binreidjenbe
(Muabc n. 1555 ff.; lüirffame fs^uabe n.
1560 ff. ; &er boppette ^-aftor be^ ^ctl^,
©Habe unb älMUc 1560 f.; 5>crl)ältni5
gnufdien (Shuibe unb freiem SiKcn nad)
©d)rift unb !Irabition n. 1562: 2'l>irfuug^*
mcife ber Ö^nabe ein ©ebeiutui^ n. 1563;
(Syiftens ber luirtfaiucn (3^nabe unb ibre
33ebeutuug n. 1564 ; 3?euicifc für bie
(Syiftcu,^ ber mirffameu ®uabe n. 1565 ff. ;
^reibeit beä 35>iUen§ unter bcr mirtfauien
©nobc n. 156.H ff.; mie bie (Knabe bic
3^reibeit erbi)()t n. 1571 ; ^aufcniii^ über
®nnbe unb ^'reibeit n. 1576; bie uer-
urteilten fünf 3ät?c 11. 1577 ; 5l)fteiue
über bie Sirffauifcit ber C^^unbc n. 1.5S1 ff. ;
uiie im 2bouii^ounu5 bic Sufficicn,^ ber
(iiuabc gciuntirt mirb n. 1587; "-liUrffnui*
feit ber ÖJnabc nad) bem 5lugufttuiani^inu§
n. 1589; beul 9Jfo(iuie^mu"g u. I.ö90 ff.;
bem ^ongruic^mu^ 11. 1593 ff. ; bcui
ft)ufrctiftifdien <Si)ftem u. 1596; burd)
uatürlidjc &'cvfc fanu fie nid)t ncrbicnt
merben 11. 1600; oh uor ber ^Kcd)tfcrti-
gung n. 1603 f.; bic binrcidjcuDc (?^nabc
ber (\kred)tcn 11. 1607 ; bcr gcfalleufu
(SJcredjtcn n. 1608 ff. ; bcr Uugläubiqen
n. 1614 ff.; («laubc crftc (Muabc u. 1620;
Orbnung ber ©uabe unb 53arnibcr,ygfcit
11. 1(558!
05ttnt>c, f)cilirtuinrf)cnbc, uaun bcr crftc
Spfieufd) fte euipfaugeu n. 7!3 f. ; 'innluft
burd) bie ©rbfünbe n. 791 • in Gbriftn'5
11. 1019 ff. : notmenbig unb uuiicrlicrbav
11. 1025: (^5uabcufülle'n. 1026 ff.: 3u=
nabuu^ n. 1029; ÄMcberucrleibuug im
53crbältui§ ,ytr 2;ilguna ber Sd)ntb n.
1120; 3)cfiuitiou n. 1417. 1665: ob
fic gur ß-rfüUuug bcö 'ütaturgcfd^cS not-
lücnbig ift 11. 1497; gute ' Serfc bc^o
©ünbcr§, b. b. ol)ne beiligumd)cnbe (55nabe
n. 1536 ff. ; donuni Del anhnae
inhaerens u. 1691 ; ähM'cu n. 1712; ein
.^abituS n. 1713. 1715 ff.; ein renasci,
creari, renovari. novamvitani aci-ipere
n. 1714; iumicferu fic bie übcruatüvlidjcu
3(fte crlciditcrt 11. 1718; burd) fic ift ber
(5^ered)te 3:empel be§ ^eiligen ®eifte§ u.
1724 ff. ; ni^t ber f)cilige ©eift'fetbft n.
1725: ob fie üon ber önabc bcr Siebe
öerf (Rieben ift n. 1730; f. 3ted)lfcrti«
gung; burc^ bic läßlie^e ©üube gebt
bie bciligmacf)enbc ®nabe nid)t öerlorcn
n. 1766 f. ; ob fie öerminbert t^crbeu
fanu unb burd) bie läf3lid)e ©üube fcr*
minbert mirb n. 1769; fanu uiicberge=
uiouuen iücrbcu n. 1770; unb bie noU*
foiumcuc Siebe n. 2213.
ÜJunbenau^tciding n. 1606 ff.; Uuglcid)=
beit n. 1622.
Ohiobculctirc iui 9}^ittelalter n. 1583.
03nabeupriüi(cö, ^^otmenbigfeit für ben
(Skred)tfertigten gur S5ermcibnnn aller
läi3lid)cn ©üuben u. 1499; ber gjJutter-
gotte§ ucrlicbcu n. 1500.
Ohmbcuftanli, 9hd)tauf bebung burd) bie lä^*
tidic feüubc n. 1766; 5^etueii' für bie
?tid)taufbcbuug n. 1767; ^f^otiuenbigfcit
,^um uievitum de eondigno n. 1774 f. ;
,^ur (S^ültigFcit ber (Safraiucnte nid)t not*
nienbig n. 1870. 1873 f. : unb bie fafra=
nicutaic (Mcnugtbuuuii n. 2274.
Wunbcniualil n. 1653 ff.; lc(?tcr @ruub
n. l!)55; feine 5lMllfür u. 1656.
(i^noftifcr, ibv ^uitiouali^5uiu§ u. 51;
(^Haubeu^5rcgcl n. 91; unb ba§ ^fltc unb
9?cuc Xei'tamcut n. 120; (eugucn bic (gr*
fennbarfeit (^SoiUß 11. 188; über ben Ö^runb
bcr 9fllgcgcuuiart n. 249; unb bie 3:rini*
tat n. 420; über bic ©d)öpfung 11. 528 ;
ba-o ^^üfc n. 559 ; ha§ spiraculnm vitae
n. 629; unb bie SiMllcu^ofrei^eit n. 665;
ibre pucuuuitifd)c ©ubftau,^ n. 698; über
ba<^ 2}Jcfcn ber ßrbfünbc u. 763; (Sin*
beit bcr ^^erion Sbrifti n. 908; llufcbl«
barfeit bcr ^Xpoftcl n. 1327 ; bic reale
(S^cgcumart (Sbrifti im 9lltar§faframcnt
n. 1992; (SU'gucr bcr S^i'cliquicniicrcbruug
n. 2637; ^lufcrftcbuug bC!3 ^'lcifd)C!5
n. 2674.
(^5ott, (S^-iftcu^ , eine (^(aubenf^mabr^cit n.
158; eine ^^crnunftaiabrbcit n. 159;
3iiicifc( au bev eriftcn,^ n. 1(59; nnmittcl==
bar einbeut quoad se u. 170; llnbc«
grcif(id)fcit 11. 183; 33'Ibcr wvh (Mlcid)*
liiffc nou ©Ott n. 185 ; Unfid)tbarfcit n.
186; Pbbfifdie Sefeubeit n. 189: mcta-
pbl)fi)d)c äl'cfcubeit 11. 190 f.; @otte§
©ein nid)t abilvaft n. 195; nutcrfd)icb
,^niifd}cu beut göttlid)cu unb frcatür(id)cn
©ein u. 196;"uncub(id)c 'l^ollfommcubcit
n. 199; mie ^cr 9Jccuid) fic crfcnut n.
200 : (^k->ttc§ (Sinfad)bcit unb bic freatür^
lid)c i>oUfommeubcit u. 202 ; perfectiones
siuipliccs unb mixtao n. 203; ®ütt
actus ])urus, primum ens, ens a se,
uotmcubig unb emig n. 225 ; feine 3"*
famuuMiiet^Mtug an§ 21?atcrie unb ^-orin
u. 227; feine metapbbfifd)c ^nHimmcu»
fe^ung n. 228; ein pcrfi3ulidic§ '-II>efen
u. 352; crfennt burc^ ha§ Sort unb
890
^erfonen- unb @ocf)rcgiftcr.
(ifbt burci) ben f)ciligcn ®ei|l n. 458; ein
(i^ott in bvci ^^crfoncu n. 478-, feine
2;t)ätii]feit üov ber '^IVItfdiöpfung n. 542;
causa exenii)laris uuica bcr ed^öpfnnfl
n. 545 ; feine lH'ifievvlirf)inui obcvfter
3lv^rf ber 5d)öpfuni] n. 518; feine ?Vrei*
l)eit in ©vlialtnnfl ber (•^iefcljöpfe n. 574;
feine 5lUn)ivffanifeit n. 575 f. ; feine Un»
Qbdänoiigfeit n 577 ; feine ^iegievnng ber
^Belt II. 5H5 ff. ; univnni ev Übel nnb
Siin^e ^^nlofU n. 588; fein 3ieirf) ii. (526;
!i^evbinbnng mit @ott ^^U-incip bev ^cx*
binbnng mit bev Jlivdje n. 1198 ff.: 5>er*
einignng mit &on buxd) bie .^ivd)e
n. 1*287: aflgemeine nnb befonbere Viebe
n. 142"); causa prima ber nienfrf)[iri)en
5(fte n. 14HÖ; '^lUgemeinbeit feiner C-nite
n. I(;i9: .'peil^.miae n. Ur2:\ ff.; .^ei(§-
rntfd)lnfni. 1(557; V^ebcn5gemeinfd)aft mit
(«Ott n. 1680; ber Weredite ein(Mciftmit
(i^ott n. 1G85; Slinbfdiaft (Motte^J n.
1720 ff.; ftnfenineife iseveinignng (^iotte§
mit ^cn l1??enfd)en n. 2()l{*.).
(^^ottnl)nlid)fcit, übernatürlidje n. 1 12().
Uli f.
(^iottcbcnbtlbliri)fcit ber ©ngel n.2)?enfd)en
n. (180; natürlidje nnb iibernatürlidje
n. {)X'>. (;84.
(^^üttci^nttrilnitc, @intei(nng n. 200; mie
^ie alfirmatiüen uon (^iott au^ogefagt mcrben
n. 207; mie bie negntiluMi n. 208; \vci§
bie forrefpeftiDen be,v'id)iien n. 20');
Unterfdjieb ber ?Ütribnte \)on einnnber
nnb oon bem '^l'efen ©otic^o n. 210; bie
?Ittribnte und) 3d)rift nnb 'Jrabition
n. 211; feine Cnalitäten n. 214; nnb
M-i göttlidje 'ilNefcn n. 215: unter ein=
nnber n. 216; nnb Xtiatigfeiten C^^üttex^
n. 217; negntiuc n. 218 ff.: @in»
teilnng berfelben n. 218: (5in,^igfeit
(unicitas) n. 219 ff.; @infad)[)eit n.
221 ff.; 3"'i->"terialitnt n. •2-2G: Über*
melt(id)feit n. 229; ^"{i-nruptibilitöt n.
280; Unt)eränber(id)teit n. 282 ff. 2(38:
(Smigfeit n. 235 ff. 2(i3; Übev^eitlid)*
feit n. 242; Unermef^lidjfeit n. 246 f.
251 f.; ^^Klgegenmart n. 217 ff.; nffir*
niQtine n. 254 ff.: CMeiftigfeit n. 254;
intelligent n. 255 : (5rfenncn n. 256 ff.
264. 2^() ff.; 3llluiifienlieit n. 265 ff.
278 f. ; 5.^orl)erunffen n. 2<S0 ff. ; .^been
n. 290 ff. ; Soüen n. 294 ff. 812 f.
816 ff.: Öiebe ii. 301 ff. 814 f ;
^ütc n. 326 : .N>iligfeit n. 327 ; ®cred)tig=
feit n. 328 ff. ; SAarmlierjiqfeit n. 333 ff. ;
il'abrbnftigfeit n. 336; 2'vene n. 337;
Wüdjt n. '33^ ff. ; Sirtfümfeit be§ gött»
lid)en Sitten^ n. 841 ff. ; abiolutc Sabr*
l)eit n. 3)6; r)öd)ftc^> ö^ut n. 347; ah-
fohlte <Sd)önl]eit n. 348 ; nnenblid)c Selig»
feit n. 849; abfolutcsS ?eben u. 85');
unenblid)e iHiaieftät nnb ^errlid)feit
n. 351.
WottcöOctticifc unb bte mobernc ^Inlo«
fopf)ie n. 167; im oUgcniemen n 171;
b. metaplnififdien ober fo§mologild)en n.
172; ex motu n. 178; ex ratione
causaeeffidenris n. 174; ex possibili
ot necessario n. 175; ox divorsis
gradibus perfectionis n. 176 ; ex y:ub<*r-
iiatione rerum n. 177; nnb bie (Me*
fd}irf)te bc§ g[)?cnfd)ongefd)Ied)te^5 n. 178;
ber moralifd}e n. 180; ex consensu po-
liuloruni n. 182.
(^iottC!?cinciifd)nftCH, fielje (^ ottc§ n ttri «
b n t e.
Wottc^crfcHiitni^ boppette n. 2; gelefirte
nnb nngelelirte n. 5 f. : mnrnm mir bie
miffenfdmftlidic pflegen follen n. 6 ; nntür»
lid)e, Sniöglid)feit n. 17 ff. ; ber erften
9J?enfd)en n. 1(51 ; mie ber 5!JZenfd) ba.^n
gelnngt 11. 162: notürlid}e n. 165: (Me*
uii§beit berfelben n. 166; in statu
g-loriae n. ISl; mittelbar, anolog, in*
nbäiinat n. 1S7; l}ävetifd)e 'i^ebren barüber
n. 188.
(^iottcv<rtcmctnfrfinft, 5D?öglid]ffit berfelben
burd) bie 3d)öpfnng n. 524.
(^iottc^nlnubc, mornlifd)e nnb foeiale 9?ot=
mcnbigfeit be!§felben n. 181.
(^iottcdibcc, onoeborene n. 163.
Wottccifinbfrijnft be^5 (^^ered}ten n. 1720 ff. ;
nnb ^Xboptiofinbfd)nft n. 1721 ; formal*
nrfnd)e n. 1723.
Wottcoliebc, natürlid)e nnb nbernatürlid)e
n. 14SS: luitürlidie n. 1523.
Wottcvfobnfrfinft Gbrifti n. 978 ff.
Wüttmcnfd]Iiri)C Jbntigfeit <il]rifli n. 062.
(Mottfrfialf, ^räbeftitintiani^nubo n. 1513.
1647; .^eiU^millc (55otte^ n. 162S.
(inithi, 9[)tiHbrand) be5 SorteS n. 1101 ;
üerfd)iebene 33ebentnngen n. 1402 f ;
ni3ttlid}e ©nobc n. 1404; increata —
creata u. 1405; naturalis n. 1406;
su])ornaturalis n. 1407; externa n.
1408; interna n. 1409; g-ratum faciens
n. 1410; g-rptis data n. 1411 ff_; fiel)?
Gbariigmen; g-ratia oiig-inis n.
1416: i^ratia Christi n. 1416; actualis
n. 1417; haliitualis n. 1417; enti-
tativa nnb elevans, mcdicinalis nnb
supornaturalis n, 1181 f.; intellectus
n. 1445; voluiitatis n. 1446; excitans
n. 1448 f.; adiuvans n. 1450; Unter«
fd)icb ;^mifdKn excitans nnb adiuvans
n. 14;"!; subsequens n. 1452; elevans
nnb bie natürlid) guten 9[fte n. 1485 ;
medicinalis, y^otmenbigfeit n. 1490 ff.;
3^otmenöigfeit ber g-ratia habitnalis
3nr 33efolgnng be§ l^ktnrgefeUe? n. 1497;
g-ratia snfficiens n. 1544 ff.; S3emci$
für bie (Stiften.;; ber gratia vere et niere
snfliciens n, 1551 ff. ; öinmänbe gegen
bie (gj-iften,^ ber g-ratia sufiiciens n.
1055 ff.; efficax n, 1560 ff.; (Sj-iften^
ber gratia efticax unb i^re 33ebeutung
^evfonem unb (Sadjrcgifter.
891
n. 1564; 53ciiici)'e für bie (Syiftcng bet
gratia efficax u, lö65 ff.; ^rctfjctt bc>5
Üi>illen§ unter bcr gratia efficax n.
ir>6S ff.; gratia victrix uiib bie noü»
fommenc OicOc n. 1580; vere sufficiens
bcr ©crcc^teii n. 1607; bcr gefatleueu
^crcd)tcn n. 1608 ff.; ber Ungläubigcu
n. 161-4 ff. ; communis sacramentoruni
n. 1856 ; sacramentalis n. 1858 ; Unter*
fcf)icb 3U)ifd)cn gratia communis unb
sacramentalis unb i()r i^cr^Q(tni§ ju
cinanbcr n. 185vS.
(ii'atiac (/rafis datae in (Sfiriftng
n. 1034; üdertjanpt u. 1411; f. Sl)a =
ri^nicn.
(iJrntuität ber ®nabe n. 1404; bnrcf)
nntürdc^e Serfc tann bie @nabe nid)t
oerbient merben n. 1600 ; ob uor ber
^Heditfcrtigung n. 1603 f.
üiricdjcu, bie fd)ivmattfd)eu u. bie Ce()re
non ber Slnvation bc§ ()ciligen ®eiftc^
n. 409. 430 f.; lievteibigen öon jcl)er
bie ©icbengaf)! bcr ©ntroinente n. 1823 ;
über bic (£l)efd)eibung n. 2461 ff.; über
bie '^t\i bc§ (i'intritt^ bcr visio beati-
fica n. 2496.
CiJünt^cr, n. 42. 64. 81 f. 815. 434. 505.
545. 555. 594. (;39. 643.916. 950. 1006.
©iit, (SJott böd}fte^ n. 347.
(5ütc, (Siotteg n. 326: bcr itreaturen n.
558; ©ottcg nnb bie (frbfünbe n. 821.
^abituct, bic ^eiligmad)enbe ®nabc ein
" .^abitn§ n. 1712 'f. 1715 ff.
/f<f/>/7/^.s*acquisiti,bic natürlichen n.l434;
.s^abitu^ unb 5(tt n. 1483.
.^ponbnuflcnung, matoria proxima bcr
^•irniung n. 1963; me(d)e ^anbauf(cgung
n. 1964; bie nie)entlid)e 3}?atcric bc§
3.Beii)cfnfrainentC'5 n. 2395 ; öreifad)? bei
bcr 'l^ricftermcibe n. 2396.
.^artmniiu, (£b. uon, n. 555.
.^:»oupt, i^or,^üge bcäfelbcn uor ben ÖJliebcrn
n. 11()'.»; S()riftu^v J^'^Ti'n^anpt n. 1172;
ber 3[)?cnfd)cn n. 1173; iniuiefcrn bcr
(fngcl n. 1174; (\.{i^ ®ott — al^ äTJcnid)
n 1175; <x\% ^anpt nnfer ©teUücrtreter
n. 1176.
|)C0cf, ®ott al^ abfohltet 2)enfcn n. 259;
über ^Jrinitiit n. 433. 505; Ur5uftQnb
ber erftcn iD?enfd)cn n. 690.
Reiben, ob fie gute Serfe ucrrid^ten tonnen
n. 1527 ff.; ibve ÜTugenbcn, non ben
il^Qtern gelobt n. 1531; (S5nai)en"bericlben
^ n. 1614' ff.
.^peiliflc bc§ .^inuneUo fiinncn nid)t nic()r
nerbiencn n. 1774. 2485 : f)ei(ige 2)?effen
3U etjren ber ^eiligen n. 2125; bie (^e*
nngtbuung ber ^eiligen unb bcr Slblaß
n. 2312 ff.; 5^crel)rung berfclbeu fie()C
§ e i l i g e n ü c r c 1) r u n g ; 'JInrnf nng bcr- !
fclben u. 2613 ff.; bic .^eiligen mcber '
Urf)eber nod) unmittelbare 9)htt(er ber
©naben n. 2614; i(;re gürbittc für unä |
eine jt^atfadje n. 2616 ; ^u^en ber Für-
bitte n. 2617; bie ^äter, Siturgien,
^onjilieu u. 2:£)eologen über bie gürbitte
u. Slnrufung n. 2618 ff. ; bie ^Vrnunft
n. 2621 ff.; 9JJac^t bcr ^eiligen n. 2622;
i[)re @üte n. 2623; ob fie unfere 2ln=
liegen crfennen n. 2624 ff. ; it)re @cgcn*
mort bei ben Sittenben n. 2628; mie
fie unfere 2(nliegen erfennen n. 2629 f. ;
i^re 3>crbicnfte unb bereu Sfiii^en für
ung n. 2632; gfJottuenbigfcit bcr 3ln»
rufung n. 2633; (ginmäube gegen bie
9?ü^Ud)feit ber 3(nrufung n. 2684 ff. ;
3>'ere()rung il)rcr ^Reliquien n. 2637 ff.;
3>cve^rung il)rcr 53ilbcr n. 2642 ff.; bie
^eiligen unb bie armen ©celcn n. 2052.
^ciliociiocrc^ruug n. 2.598; Slfte berjelben
n. 2599; in bcr beiligen ©djrift n.
2005 ff. ; @inn)änbe au!§ ber billigen
6d)rift n. 2608; in ber @efd)id)tc unb
bei ben 33äteru n. 2609 ; in ber ße()re
ber ^irdje n. 2610; nad) bein t^coloqifd^en
®enfeu n. 2611 f.
.t>cinö!cit, ®ottcg n. 327; unb bie9)?cnfd)*
lücrbnug n. 850; fubftantiale Sljrifti
n. 1020 ff.; ber $lird)e n. 1291 ff.;
pcrfönlidje beg ^apfteg unb bie Unfebl*
barfeit n. 1387; ®otte^ unb bie 9ied)t=
fertigung ii. 1709 ; unb '^q^% Fegfeuer
n. 2549.
^ci()§nft, ^Bereinigung be§ natürlidjcn unb
übernatürlidjen 3}?omentCi^ in bemfclbcn
n. 1438; üu^fdjlie^lit^ für ^eiläaftc
mirb gegen bie ©cmipclagianer bie D^iot*
mcnbigfeit ber @nabe gcleljrt n. 1479;
^eilgaftc unb (5kfc^}e§mer!e n. 1687.
.^cilciJüille, ber allgemeine (^5otte^, forbcrt
bie ^^lllgcincinbeit ber (^nabe n. 1621:
erftrccft fid) über alle a)^Mifd)en n. 1623
ff.; feine bloße velleitas ii. 1629.
.'pciurid) oon Öaufannc n. 1993.
^cluibiui? über bie 3u"9f^*äntid)feit
3)2aricn!§ n. 894; über bic Si^irfnugen
ber laf3lid)cn 8ünbc n. 1766.
,t)cnod) n. 2480. 2659. 2684.
.f)cnrtciaucr (eugucn ^C(% ^^'9^^"^^ ^i- 2538.
^crmeg n. 18. 40. 47. 55. ;:8. 167. 315.
546. 552. 703 ; über \iCi^ Scfen ber erb=
fünbc n. 768.
^txx, S()riftu§ §crr ber übernatürlidjcn
' (S5ütcr n. 1177; ber natürlichen ©üter
11. 1178.
.*C>errUd)feit, ®ott bic unenblidje n. 351.
,<^crruf)Utcv unb bic jtrinität n. 43^1
.'pcvrfrijöft ber crftcn 3D^cnfd)en über bie
■Jktur n. 731 ; donuni nou debitum
u. 732; (Sbrifti n. 1186 f.
,^er3-^efu=2.<erct)ruufl, ooni ^irpoftolifd)en
(Stiiljle empfol)lcn unb öcrtcibigt ii. 995;
Öieqcnftanb n. 996; früher unb fet^^t n.
997: 3med n. 998.
.^cft)d)iaftcu über \i(\Z göttlid)€ Sefen unb
5iBirfen n. 217.
892
^ciionen« unb ©adjregiftcr.
.<pc?,:ai'mcroit n. 567 ff.
iHi'i'dt'vUia, ecclesiastica u. 1313 ff. ;
ordiiiis mib iurisilictioiiis n. 1354.
2369 ; il^crl)a(tui^ jiir t}örcnbcn ^ird^e
11. 13!)5.
.^'^ieromiimiü* über bic Uufc[)Ibarfcit n. 1381.
^immcl, ein CMnnbcngeidjcnf ii. 1784 ff.;
ii^c3cid)muu3cn in bor beiliflcii Sd)rift
11. 2571; nad) bcn 5Bätern ii. 2572;
©uiii^feit bci^ A])inuiic(e> ii. 2593 ff. ; i8or-
bcreitiuig, ^erbciBuiig unb i^orgcnujj bc§
.•pinnncl!? n. 25!>6 ; ficl)c © e 1 1 g t c i t
iinb r/.sv'o Jxuttipvd; öcr neue ^iniincl
unb bic iicnc (Srbc ii. 2713.
^immclfnt)rt Gbrifti nnb il)r 9hi^cn ii.
IHil; i[)rc causa efficieus u. 1162;
super ouines coelos u. 1163; Urfadje
unfcvcr 5ln|nal)inc in bciKS^iiiiiufl u. 1164.
.^offmiufl, ali= 'XiSpofition auf bic 5Kcd)t*
fertii^uuij 11. 1750 ; unb bic lides specialis
n. 1753; Uiirb Hon bcr uollfoinmcncn
^Mcbc nid)t oiu^gc)d)loffcn u. 2211 ; auf
!iH'r,^nl)unfl in bcr 9{ttrition n. 2225.
^öUc, (5j-iftcn3 wad) £d)vift unb Jvabition
u. 2503; Übcvciuftiunnung bc^' iDiciiidjcn^
C}cfd)lcd)tö 11. 2504 ; eine iNovnunftunibv-^
bcit u. 2505; Ort ii. 2406; Ciuilon
n. 2407 ff. ; bic boppcltc Strafe bcr
^i3üc cntiprid)t bcin boppcltcn Sljnraftcr
bcr «Sünbc 11. 2510; bnö j^-cucv bcv .^öUc
11. 2511 ff. ; bic 9iQtiii- bc§ ^-cu er» bcr
J^öÜc u. 2512 ; Jl'irfungöiiu'ijc iindi bcn
ibouiiftcn u. 2513 f. ; nad) 3oto, 3:oictu§,
I^mTii"^^ !»• 2515; ucridjicbcnc iMrabc bcr
^öUcuftrafcn u. 2516; i.'uibcruni35(Dru]*
feit n. 2517; ^^crftaub unb SiUc bcr
iwx ^ö(Ic il^crbanuntcu ii. 2518 f. ; @u'ig«
feit bcr c'pöllc u. 2520 ff. ; ©iniiuinbc
gegen bicfclbc u. 2535 ff.
,C'>onüriuv ii. 1385.
H(n-niis(lfU' Papae foriiiula u. 1374.
.^povmiC'baC' gegen b.:J()eopafdjtti^"'inu^ u.!t23.
.^uct 11. r.>.
.§110 über bic (^Hieber bcr Mirdjc u. 13i>9;
fein ''.Präbeftinatiani'ginu^^ ii. 1514; ili>crfc
bcr ©ünber n. 1540; abfohitcr ^|Uäbe=
ftinatiauii5niu!5 u. 1647: ©üubeu bcr
^jicprobievten unb ^räbeftinierten u. 17()6;
^lonimunion unter beiben (S)eftaltcn n.
20i>4 f. ; bie 5(nrufnng bcr .s>eiligen
n. 2613; l!)icliquicuiicrcbrnug u. 2<i37;
5^ilbcnierebruug ii. 2642.
llffpf't'iliilift unb (lulia n. 2603.
^l)Vuupfl)d)itcu n. 662.
4i)V'J)t'^i«^r -^cgriff u. 47:) ; ratio fornialis I
n. 48Ü; iVonipleuient bcr 9^Qtnr u. 481; I
bie 9^atur it)r ^unbanicnt u. 4S2; unb \
^.Pcrfon n. 931 ; '^(ecibcnticn unb 3:eile |
cinc!^ (Mannen feine .S~-)l)poftalcn n. 932; n. |
Sefen n. 933; bie iuconiumnicabilitas !
beri>t)poftafc ii. 934 ; .f)l)poftafe im engeren
unb uicitcreu Sinuc u. 935; nid)t gc*
trennt üoii bcr 9ktur n. 930; Untcr= i
I fd)ieb t)ou ^t^atur u. 937; eigene unb
I ()i)l)ere n. 938.
I C^acubi u. 23. 39. 41. 160.
; Jrtufcuiiiö über bie Unföbigfeit be^ ge-
j faUeucn 9}Zcnfc^cu gur @ottei§erfenntni§
n. 18 f.; über bie äÖi(tcugfrci()eit n. 665.
667 ; über bic iustitia origiualis n. 702;
über bic visio beata unb beu (SJuoben*
ftanb n. 708; über \>a?- donum scientiae
11. 724; über bie Uuiiiiffen^cit ii. 725;
über ^0.% Seien ber (Srbfünbc n. 767;
ibre 5yo(gen n. 808 f. ; delectatio prava
unb coelestis n. 1516; gratia sufficiens
11. 1549. 1553; gratia parva ber i^onfe*
niften unb gratia mere sufficiens u.
1550; bic delectatio coelestis relative
victrix u. 1572 ff. ; ®unbc unb grci-
beit n. 1576; 3>erurleilung ber fünf
Sq^Jc über l>hiabe unb ^reibeit n. 1577;
Sibcriegnng bcr delectatio relative
victrix n. 1578; 5>er{)ältni^ ber delec-
tatio 3U1U 2)h)fteriuin ber ®iiabe n. 1570 ;
^liicdeilung ber (S^nobe u. 1607 ; S^i\U*
luiüc («ottc^> n. 1628.
^bcc, (S5ottc0 angeborene n. 163 ; beg Un*
cnblidjen a\\-% bein (5nblid)en n. 164;
3bccu in ©Ott 11. 290: bic abfolnte 3:bee
CMotte^ 11. 2!)1; ob ©Ott biird) ^been
crfeunt ii. 292; ^In^abl ber göttlidjcn
3been n. 293.
^bcutitnt, fpccififd)e, r>^^ ?(uferftel)uug§(eibe§
mit bciu frübereu l^cibc n. 2686; niimc»
ri)d)c 11. 2687 ff. ; unb ber Stoffincdifcl
11. 2(191 ; Jbatfadjc bcr nniucrifdjcu ^bcu=
tität unb (Srforberniffe 511 bereu iI^erU)irE'
lidjung n. 201>2.
x^cl)oun=6*uncl n. 359 ff.
^füUüflnftcit 11. 2643.
IfhnufHffffo ber (gugcl u. 601. 603.
/tnfff/o Dtd 11.679; ber Xrinität n. 681 ;
llntcii'd)ieb ,^iuifd)en imago unb siniili-
tudo 11. ()83.
^mmcrfion^^tiuife n. 1898.
linmoi'f((liff(tis douum f. llnflcrb*
l i d) f c i t; iminortalitas maior n. minor
n. 72.S.
^nimutotion bcr Cpfergabc überbanpt
11. 2105; im aj^e^opfcr 11. 2129 ff.
(^iitVnuntion u. 2013.
Inipffssiftilifffs bei§ 9lufciftcf}nng^Meibe^
n. 2(;94.
JiHpassihf'/tffffis donuiu ber erfteu
iWoufd)cn 11. 729 ; donuiu nou debitum
11. 730.
Inipttfatio cj'ft'i'Ha 11. 1754.
:;\nbcfcftitJi(itftt bcr ,Mird)c n. 1267 ff.;
unb i^nfaUibilität 11. 1270.
^ubiüibunlitnt ber mcnfd)l. Seele 11. 655 t.
v^nfflHibilitnt bcr Äird)c n. ^"bcfcftibilität
u. 1270: f. Unf eb( barfeit.
oufrnlnpforicr n. 1628.
^ufHfiuHytnufc 11. 1898.
^nfnvuatiüu u. 325; f. 'lüieuf djiucrb ung.
^evfonen» uub ©attvegifter.
893
^ufornHJttbiUtät ber (5)e[c^öpfe n. 558.
IntKtscihilifati n. 494 f.
^HUCWo^nuiig bc!§ t)ci(igcn ©eiftc^ in \^t\\
®crerf)ten n. 1724 ff. ; pjcuboim)ftild)c
2ln[id)ten {)terül)er n. 1726; in ii)eU1)cin
©iiine fic eine fubftantialc ift ii. 1727.
^iiiioccn,^ IX. über bcn ^vimat ^ctvi
n. 1335
Integrität ber ^eiligen ©d)rift uub tirrf)=
lirfje^ Sefjramt n. 113; ii. bie l)i[toriid)c
^ritif 11. IIG; ©(jrifti in ber Sudjariftic
u. 2024 ff.
Tntef/ritds bc^ UrftonbciS n. 717; f. and)
7^ectitudo.
Intention bc§ ©penber^ ber Saframcnto,
9^otiiicnbigteit bcrfclben ii. 1875 ff.;
©egcnftanb n. 1878 ; bie rein äußere
i^ntention nngcnügenö n. 1879; inufe
üirtncU fein ii. 1880; bc^ (guipfänger;?,
ll(onv)enbigfeit berfclbcn bei (Sninid)iencn
u. 1881; (^cgenftanb n. 1S85; 3(rt n.
1886; ,^iiin gültigen ©inpfang ber 2'anfc
n. 1938; ^nm faframcntalcn ©nipfong
ber @nd)üriftic n. 2085.
^ufVii^ötiou ber heiligen ©d)rift ii. 109ff. ;
unb tird)lid)e§ Ccbramt n. 113; nnb bie
t)iftüriidje Sl'vttit n. 116.
^Htcrvcüatiou Sbrifti im .s^imiuel nid)t
meretorifd) n. 1070 ; inmiefern inipetra=
torifd) n. 1070; 5i,^crl)ältnic; ^nui ä)tef3»
opftr n. 2135; Interpellation nnb bü!5
^auliniid)e ^rioileg ii. 2474.
C(ntcrvrctntiüu>?VJ^i"fip t>er ^roteftanten
n. 125 ff; n. bie Sßei^ljcit ©otteg n. 130;
i^nfonfequenj in feiner 2)nrdjfül)rnng
n. 131.
;^onf()im, 9Ibt n. 432.
^oljnuucijXXII. n.berGl)iliQ§nni§n.2497.
^oI)ninic^ Hon !i'aiinoi über bie ftnatlidjen
^Ked)te in (Slieind)cn ii. 2420.
^oljnnucci \>m %ax\<- n. 2013.
^oljnuucC'tnufe, tl^orbilb ber füfranientnlen
11. 1888; llnterfdjieb üon ber fatroinen^
talen n. 1889.
3ot)iutnu leugnet oie i^nngfräulidjfeit
2)?arieii!o n. 894 ; bie Ungleid}beit ber
»fcd)tfertigung n. 1757; bie (i5rabnnter=
fd)iebe ber Scligfeit n. 258(5.
^rrtum nid)t inniier nnuerfd)nlbet ii. 1249.
^ntümer, nutltvinitnrifrf)C üor ber ^Ke
fornmtion n. 432; im ^voteftantiomihJ
n. 433; innerljnlb ber fatbolif d)en ,^ird)e
n. 484.
^vüiugiancr n. 91.
3fnnt bc (o ^^^cijrerc n. (132.
JtHticifiiH, credibilitatis ii. 28; pnic-
ticutn n. 672.
,3urivibiftio«, ^dotmenbigfeit ^ur gültigen
2lbfolution n. 2287 ; " Sefen n. 2288 ;
feine (^rgänjung ber 9(tifoIutionsigenmlt
H. 2289; ©nbjeft n. 2290; 53euiei^ für
bie 9Jotinenbigteit n. 2291; gnr @r=
teilnng uon ^Ibliiffcn n. 2325; ^ierardjie
ber ^nri^biftion n. 2319; bie firc^Ud^e
in ©befüdjen n. 2418 ff.
Jiistificfitio in fieri n. in facto esse
n. 1663; originalis n. impii n. 1664.
Justitia Dei, legislatoria, mdiciaria,
distributiva, commutativa n. 328.
1673; ex fide n. 1673; infusa, ac-
tualis, acquisita n. 1723; fie^e ©e*
r e d) t i g f e i t.
'hc.sfitia originalis n. 691ff.; specialis,
generalis n. 602; originalis im Sllten
2:eftanicnt n. 694 ; im 'Jhnien jteftament
n. 695 ; nad) \^i\\ 5>ätern n. 696; unb
M§> spiraculum vitae n. 697; nad) ber
2. Sipiobe Don Crange n. 699; nac^
bem .^lonjil üon Orient n. 700; Cel)re
ber iJieformatoren n. 700; Öe^re be§
^^a'\\\s, n. 701; be5 3;anfeniu§ n. 702;
beö §crme§ n. 703 ; Sbarafter ber iu-
stitia originalis n. 701; !ein debitnm
ex nierito n. 705; fein debitum
naturae u. 706 ; iustitia u. rectitudo
u. 721 ; il)rc ^ritiation ha^ Sefen ber
©rbfünbc n. 773; ^crfd)ulbnng biefer
^rioation n. 775.
Jilauou ber ^eiligen ©d^riften n. 112.
iinut über bie 3^'it n. 240.
.Viarlftnbt n. 1993.
Siotliarcr, ber ^.^^räej:iftentianiSmn5 n. 653;
leugnen bie ^^hiferftebung be^ g^leifd^eg
11. 2674.
5iotI)cbvntcutfd)cibuugeu, Unfel)lbarfeit bef>
^^Japfteg in beufelbcn n. 13()4 ; brei
Uiefentlid)e 9}?omcnte n. 1365; anberc
^ebingungcn n. 1366 ; irreformabel nnb
oerpflid)tenb n. 1368; ^nftiiniunng beg
(5piöfopatc§ al§ ä)?erfmnl einer S^atlje*
braleiiifdjeibung n. 1370.
ÄotfjoUcität ber ^irdje n. 1298 ff.
.VIeuotücr n. 925.
.Stinbcr, i^o§ ber ol)ne 2;anfe fterbcnben in
ber tSmigfeit n. 802 ff; iljre natürlidje
©cligfeit n. 805 ;2:aufe berfelben n. 1911 ff ;
erfaü ber Saufe bei ^inbern n. 1927;
Untergang vieler ^'inber n. 1928; ^om=
muiiion ^er nnmünbigen u. 2086.
^iiibcr (^iottc§, it)r iBirfeu n. 1679.
.Siiubcrtnufe, il)re ^^töffigleit n. 1911;
3Intialt>§punfte in ber beiligen ©djrift
für biefclbe n. 1912; ^^JJcayi^ ber ^ird)e
unb i'ebre ber i^ätcr n. 1913; Ce()rent*
fd)eibungeu ber ilird)e n. 1914; Jton»
griieuj ii. 1915.
iti'Hbfrt)nft Wottci? n. 1678. 1720 ff.;
^oriualurfad)e ii. 1722; ©runb ber 5Ber*
bienftlidjfeit uuferer guten ilU'rfe n. 1776.
5{irrf)C, u. beil. '©d)rift n. 132; u. bie
irbiid)en (iUnualtbaber n. 1180; i^re
(Sinbeit im l'dten m\h Stieuen 53nnbe
n. 1192; Hlter n. 1193; ^irdje be§
5(lten nnb 'Jdeiicu 'Xeftamente^ feine
blofjcn (Megenfät^c n. 1191; Unterfdjieb
3ur (2i)uagoge n. 11!)5. 1205; il)r brei«
894
^^crfoncn« imb ©ocf)rcgifter.
fod^er Bnfianb ii. 1196; Sfficrr bcö 2)rci«
fincu 11. 1197; ^orbinbuiifl mit ö^ott
^riiicip bcu il>ci-[iinbiing mit bcr Slird)c
n. 119<Sft. ; rcoiiiiin coelnrnm n. 1201;
lücfcnttirijc eicmcntc ii. 1202; Itjätigfcit
i^cfii für bicilivd)c uon bcv Vtiiicrftcbung
big 3uv^immclfat)rt ii. 120.!; OkbuvtÄtng
bcv .Stiriljc n. 1201; il^crbvcitmui u. 1-06;
gortbaiier n. 1207; ei)viftng " ftct§ aU
©tiftcr bcr Äivd}c bctvarf)tct n. 1208;
dlaim 11. 1209 [f.; ta§ ))kid) ®ottcg
n. 1212; (Jigcnfi-tjaftcu hc§ mciTmuifrficu
3i'eidic2! n. 'l2i:J; JTirdje eine ©tabt
n. 1214; ein^aii-S n. 121;"); cm Xcmpcl
11. 1216; eäiilc bcr iii^al)rl)cit n. 1217;
l^cib S^rifti n. 121S ff.; 2}?annigfaltii3feit
bcr CSMicbev bc^ ^'cibcg et)ri)'ti n. 1219;
eiiitjcit bc5 Öcibc^ (5l)rifti ii. 1220;
causae iiiinisterialcs iinb instrumen-
tales bcr fird)lid)cu @inl]cit n. 1221;
'-Bxaiü et)rifti n. 1222; unfcve iUuttcr
n. 1223; mi)ftifd)cr C£(iriftua n. 1224;
.Mird)c im bolienpvicftcrlid)cn Oicbctf
n. 1225; ''|>nrQbc(n über bic ,^ird)c n.
1226 f.; biblifdjc Jijpcn bcr ^ird)c
n. 122s; 2)cfiiution ^cr .^lirdjc n. 1229;
'^wcd n. 12:51 ff. ; socictas supernatii-
ralis n. 12^2 ff.; uimiiflö^lidjc unb not*
mciibige iHTcinigiing bcr J^ird)e mit
(St)riftih5 iinb bcin t)ci'l. ©ciftc n. 1236 ff.;
3Hicit übcrnatürlid) n. 1238; 9^otiiicnbig=
feit bcr ^irdjc n. 1242 ff.; (iJlicbcr bcr
Slirdjc in re nnb in voto n. 1247;
allein fcligmadjcnb n. 1246 ff.; 3id)t«
barfcit n. 1250 ff. ; ftd;tbar nnb nnrid)tbar
11. 1255; bic nnfidjtbmcn (Hcmentc n.
1256; bic fid)tbnren ©lemfiitc ii. 1257;
llrfQct)e bcr @id)tbartcit n. 1258; ^^c*
mcifc für bic >5id^tbarfcit bcr }>livd)C n.
1259 ff.; Sic^tbarfcit mefenliiljcr 3?c-
ftanbtcil ber Uird)c ii. 1263; Ü)Zatcric
nnb ^orm bcrMird)c u. 12()4; (Stninänbc
gegen bic Sidjtbartcit n. 12(yj; ba^ lln«
]id}tbnrc bcr ^ird)c (s^'gcnftanb beö
CMlanbenS n. 1266; ^nbefeftibilitot n.
12<)7; fiibftantiale il^evooüfommnlIng
bnrd) ®ott n. 126S: ^crbcrbniö biird)
Ü}i\'nfd)cn n. 1269 ; ^nfallibilitötn. 1270 ;
33emcifc für bic ä^iibefcftibilität n. 1271;
Unfeblbarteit n. 1272 ff.; S?cmci§ ber
Unfeblbavfcit n. 1277 ff.; 2)?crtinalc bcr
^irdjc n. 1280 ff. ; (Stgcnfdjaften ber 'MnU
male n. 1281; bic nicr gropcti H^erf*
nmle n. 12S3; ®inbeit ii. 1284 ff.; ^yiliQ^-
feit n. 1291 ff.; ^atbolicitat n. 1298 ff.;
5(poftolicitüt n. 1307 ff.; 3>erbinbnng ber
trinmpbicvenbcn mit ber ftreitenben Slird)e
n, 2597 ff. ; 53erbinbnng bcr Iei^enben mit
ber ftreitenben nnb trinmpt)ierenbcn n.
2648 ff.
SliYti)Cnamt\.7ui7iisfe7'iinu ecclesiastifuni
Jiirri)cnüätcv n. 142.
Silarl)cit bc^ ^^tnfcr[tc()nng0leibc!3 n. 2695.
5l(cc über bic ^ffcdjtfertignng bcr o{)ne 3:anfe
ftcrbcnbcn Jünbcr n. 801.
^ucd)t (^üttcg, inmicfcrn 6brifliiö q§ ift
n. 984.
.Sionbniuttcu n. 632.
itommuuiuu, 3.?orbilber n. 19^6; ob fie
ein fonftitnierenbe^ ä)^oment ber ©ndia*
riftic ift 11. 2070; ber nnmünbigen jtinbcr
II. 2086; nnunirbigc n. 2088; nid}t nb*
fohlt {)ciIgnotmeiibig n. 2089 ; güttlid)e§
nnb tird}(id)c§ (Mcbot n. 2090; inoralifdjc
■S^eilönotmcnbigfeit nnb in voto u. 2091;
«ommnnion unter einer (^kftalt n. 2092 ff. ;
bc§ fonfcfricrenben ^.JJrieftcria nntcr bcibcn
(Meftülten n. 2093; fonft für niemonb
notmenbig n. 2093; ^:pra^-i§ bcr tird)e
11. 2095 ; luariim bic ^ird)e bie »^t'ommnnion
nnter einer C^cftnlt oorgefdjricbcn bat
n. 2095; ÜÖirtimgen n. 2()96 ff.; gratia
secunda, and) prima n. 2096; gratia
sacrameiitalis im afigemcincn n. 2097 ;
im einjclncn n. 2098; Unterpfanb bcr
cmigcn ecligfeit nnb Urfad)c ber glor*
reid)en 5lufcrftebnng ii. 2099; SSorgc«
fdjiiuut beg §immel§ n. 2101; nidjt l>ic
eigentlidjc Cpferbonbinng n. 2127; inte-
grierenbcr ^cftanbtcil bcsi 3)?efjopfer§ n.
2128.
ltongvuiv<muC', mie nad) it)m G5ott bie ^n*
fünftigen freien 9(ftc crfcnnt n. 289;
Sirffamfeit ber i^natc n. 1593 ff.
iiouforbau,^tf)coric n. 573.
iioiifurbicnformcl n. 1792.
Äonfupivccu,^, nid)t ha§ ill^cfcn bcr (Srb*
fünbc 11. 765; ibr iBcrl)ältnig ^^nr (Srb-
fünbc n. 774; bcr @(tern nnb bic @rb»
fünbc n. 795; ?^o(ge ber (grbfünbc n.
816 ff.; 2)?aria frei n. 838; mirb burc^
bic 9ied)tfertignng nid)t cnfgcl)obcn n.
1702 ff.
Sloufctrntioit, ob fie ein fonftitiiicrcnbcS
iVoment ber (Siid^ariftie ift n. 2070;
'-h?orte bcr ^tonfefration nad) bem gricd)i*
fd)cn Ic^-t n. 2116; bic cigentlid)c
Cpferbanblnng nnb baS il^cfcn ber l)eil.
iüJcffe 11. 2126 ; bic bnvd) bic Slonfefration
bcmirftc 3i'n»»t^tion bcr Cpfergabe n.
2129 ff ; maetatio mystica n. 2133.
^onfuliftnutiotiou n. 2013.
ilontrition n. 220i;ff. ; im ^-^nßfaframcnt
n. 2218; 5nm gültigen (Smpfange bcr
53iipc nid)t notmcnbig ii. 2219.
5lüu*,il, obne ^l^apft fein angemeincg n.
l;)57; 3üitorität bc^fclbcn nid)t becin*
träd)tigt bnrd) bic päpftlid)e Unfct)tbarfcit
n. 1388.
5ion,^iI üou Craujjc, Söc^arrlic^fcit n.1511 ;
gdbigfeit o()nc ®nabc n. 1126-, 9[n^5-'
tcilnng bcr @nabc n. 1607 ; ^räbeftination
n. 1647; il>crbicnftlic^fcit bcr gntcu
iföerfe u. 1782.
^erfonen* unb ©ac^regtfter.
895
^ou^U \)Ott £luicrci),^räbefttuationn. 1647.
Äottjil üon 2?alcncc, ^Jßvnbeftination u. 1647.
i^on^iloou i^icttuc, (S^nabenftanb bcr^iuber
n. 1716; Singic^ung ber S^ugcnbcn ii.
1736.
5lrcatioui§mtt§ n. 651 ; näfjere ©rftärung
be0[clbcii n. 787 ; ^^ovtpflansung ber @rb=
füubc nad^ bciu ^rcatiani§uui^ n. 788.
Ä'rcoturc«, i()i*c ©clbftänbigfcit n. 557;
i()ie mtc unb 3)efcftibilität ii. 558;
i^rc @vl)aUung ii. 574 ; i()rc 9(b()(ingig=
feit uoji ÖJott n. 574 ff. ; i^rc 9fiegieriing
burc^ ®ott n. 585 ff.; u. bie ä)len[d)=
luerbuug n. 851 ; föiincn feine satisfactio
de condigno leiftcn n. 1123; S^ewegung
tnxd) bie causa primae n. 1588 ; ber
©ered^tc eine neue Kreatur n. 1681.
^rcii,^c§oVfcr in feinent ^'erl]ältni§ äuni
SD^e^opfer n. 2134; Unterfdjieb 3aiifd)cn
i^iu unb beut äReßopfer in ibreut propi«
tiotorifd^en (S^arafter n. 2139.
Äritif, biftorifdje unb 5(utbcutie u. 116;
^iftor. unb i^utegritiit n. 116; I)iftor.
u. i^nfpiration n. 116.
5lttl|tt n. 160. 168.
l'aicnbeit()t n. 2236. 2286.
fiomcuuaiiJ n. 18. 22.
i'aiiflmut (Mottet n. 334.
;Öatitubinaricr n. 61.
Latria n. 2604.
Scbcn, ÖJott ba§ abfolutc n. 35' .
ficbcuobnum iui ^arabiefe n. 728.
üc «ruu n. 2077.
^z\)xm\\t, tnt^oüfrf)e^ n. i)4 ; fird)lid)e§ u.
ber ©Ituibe be^ il^olfeg u. llO; fird)«
lic^eg n. 5(ut{)eutie n. 113; ürc^t. u.
i^ntegrität ii. 113; fird)(ic^c3 unb ^n*
fpiratiou n. 113; fird)lid)c§ unb bie 1)1.
©d)rift n. 123; tird)lid)c5 unb bie 3tu^=
legung ber ^^rabitiou n. 115; ftrd)(id)e§,
feine ß^-ifleuä unb Uufetjlbarteit n. 146;
erfter ^eftanbteil ber f)ö(^ften ©eiüalt
n. 1373.
ficib unb ©eele, bie einzigen 53eftaubteile
ber nienfc^nd)en 9ktur n. 641 ; eine
^f^otur n. 642; öeib ein vestigiuiu Dei
n. 679; Öeib dfjrifti fogteic^ hü ber (Sut*
pfängni^ befeelt n. 892; 5Botlfonuucnf)eit
biefeö li^eibeg üou Anfang an w. 893;
ißeib e^rifti, bie Ü\x6)t n. 1218 ff. ; a)knnig=^
fnltigtett ber ©lieber u. 1219; einf)eit
bcg Öeibeg ef)rifti n. 1220.
ficibni^, fein Cptiuii§juu§ n. 323f.
ßeibctt etirifti, ^reitDittigfeit n. 1146; M*
feitigfeit n. 1147; Slongrneuä n. 1148;
SRotiO ber üollfoiumenen Ciebe unb 9fieue
n. 2210.
Jicibcu^unfä^igtcit be§ 5(uferfte^ungi§Iei6e§
n. 2694.
Ücftornt ein Orbo ii. 2368 ; ob ein ©afra»
ment n. 2386ff.; ®Q!rauientate n. 2390;
orbentlidjer ©penber n. 2397 ff.; anf^er*
orbeutlid)er n. 2401.
^einvid) = §upVcrt, iiom^enbinm bcv liodmat
ScporiuS n. 252.
fiibcrtu§ n. 1385.
lAbevtas contrarietatis n. 319. 669 ;
exercitii u. specificationis bei ber
©d)öpfung n. 544; a coactione n. 667.
1044; a necessitate intrinseca n. 668.
1044; gratiae, gloriae n. 678.
iJicbc, Hrtcn berfelben n. 301; @otte§ gu
fid) n. 302; giuifc^en ben brei göttUdjen
^^erfouen u. 303; jn ben ©efc^öpfen
n. 304 f.; ©eiueggrunb n. 307; 9tu0»
bebnung unb ©rabe ber göttlid)en ßiebe n.
309 f.; unb ®ered)tigfeit n. 332; notio*
Uttle n. 449 f. 4.")4; ©egenftnnb berfelben
n. 457 ; ®ott liebt burd) ben ^eiligen
©eift n. 458; Siebe ©ottcS unb bie
2);enfd)Uierbung n. 850; Siebe (S5ottc:§,
oUgcuicine unb befonbere n. 1425; ^u
©Ott, natürlidjc unb übernatürlid}e n.
1488; nntürlid)e ju @ott u. 1523; bie
beilige ber ^inber ©otteä nac^2(ugnftinu§
n. 1525; noUfominene unb bie gratia
victrix n. 1580; @otte§ unb W 9f?e(^t*
fertignug n. 1709; bie übernatürlidje
eine jreilna()nic an ber göttlidjen Siebe
n. 1725; 'h'xt Wunbe ber S}^\t\it unb bie
beiliguiad)eube ©nabe n. 1730; Siebe ju
©Ott qI§ Xi^pofition auf bie 9{e(^t*
fertigung n. 1750; Siebe ©ottcg in ber
(gudjariftie n. 2040; 33egriff ber öoll*
founuenenVieben. 2206 ff. ; benevolentiae
n. 2207; eoncupiscentiae, boppelte 9[rt
biefer Siebe n. 2208; quasi eoncupis-
centiae uotlfounuene Siebe n. 2209;
gratitudinis n. 2210 ; oollfoinntene
fd)lic^t gurc^t unb Hoffnung nid)t a\\^
n. 2211; ©rab unb Xauer ber uoll*
fouinieucn n. 2212 ; uoUfoninicne unb
gratia sanctilicans n. 2213; Sirfung
ber üotttounnencn n. 2214; ob mit ber
5(ttrition ber Einfang ber Siebe üerbunben
fein niu^ n. 2232.
TAinbus patrum n. 1151. 2494; puero-
rum n. 2494.
Lhiuis U'k'V€ie n. 628.
Sogi! unb bie eudjariftifrfjen ©ef)eiinniffc
n. 2044.
Aöyo;, bie Se^re beg l)eiligen ;3^obanne§
n. 385; ol)ne Aöyoc; ©ott aXoyo; u. 502;
eutpfängt nic^t§ üon ber nienfd)lid)en
9?atur n. 941.
Locutio ber (Sngel n. 601.
£ucibu2i, ^räbeftinatiani^muS n. 1513;
|)eil§iDiae ©otte§ n. 1628.
Lnnieii f/loHae n. 50. 186 ; unb bie
abfolute Übernatürlic^feit ber visio bea-
titica n. 2580 ; eyifteng u. 9?atur ii. 2.582.
Sut^cr, Ubiciuität^lel)re n. 925. 2013;
3?erlicrbarfeit ber 9fiec^tfertigung n. 1764;
Definition ber ©atramente n. 1806;
leugnet bie 9^ottr)enbigfeit ber Söei^ege*
lualt 5ur ©ültigfeit ber ©afrauiente
n. 1871; bie 9^otmenbigfeit ber Intention
if. II. 1'. 57
896
^crfonen« unb ©Qt^regifier.
bei ©penbung bcv Saframcutc ii. 1875;
über bic reale ^^räfciij^ efjiiftt in hex
@iirf)ariftie n. 190:3; ^cvinancng bor
eud;avifti[c^en (*'5cgciminrt ii. 2().-)2; bei*
thesaurus Ecclosiae ji. 2318; bie
^ohjgainie n. 2448; B^'it ^^^ ©intrittl bev
visio l)eatifica n. 2495; ^cgfeiicv n.2538.
256! >.
Waccboiiinucr ii. 429.
Afdctdfio luvst ica ii, 21H8.
Mdi'iild cul\}(ie unb peccatuin liabi-
tuale n. 1691; ^-oUic ber Sünbcntbat
11. 1()96; ift "ipiiiuuion bor übevnatüv'
licfjen @overf)tigfcit ii. 1697; ^(iifbcbinuj
ber inaeiila ciilpae u. 169S; ob iiiariila
culpae oom reatiis poeiiae gctrcniit
lücvben faiin ii. 16:>9.
*JDiagic, bänioni|rf)e ii. 625; bcibiii)f()o unb
bic Safraiiicntc ii. 1814; bic .s~-)cilii]iing
biird) bie ©afvainciitc feine ITcagie n. 1815.
'JDinniinu 11. 20Ö2.
^JJini)rifrt)c i^rübcr uiib bie Jviiiität ii. j':}.
^A)cajcftnt, (^unt, bie uucnblidjo ii. 351.
Wnjor (>Jeürg ii. 17. 2.
Mal tun \. il^ ö [ e !? unb Übel.
^JJinuiri)iicr n. 528. 559. 629. «i65. I!i92.
2094. 2(;:4.
^Diarcionitcu u. 528.
^JDinria, ibve nnbeflecfte (Suipfiingui'J n .'-23 ff.
j. (Siiipf ii u gn i !o ; frei ooii jeber ?J?ale(,
bev Stonfupii^cens, nid)t noni 3:^ob, burd)
53eiva()niug ii. 838; S()viftib'gebüveviii
11. 883; ilougruen3grüube ber Weburt
Sbrifti C(\\^ ilh\uia n. 885; luinnliidie
l^^itUHrfung bei berifieufdjnierbniu] 11.8S8 ;
ilüngruen,^grünbe l)ievfüv 11. s,S9; iuiuie^
fern fie oerbient b^t, iViuttev ('»U^tte)? .yi
lucrben 11. 890 ; 3iingtiäu(id)feit 11. 894ff. ;
Stongruen.^^grüiibe für bie 3ungfrän(id)t'eit
11. *.()0; ^reilieit uon allen edinier^eu
bei ber (Meburt n. 901 ; (s^-lübbc ber
3uugfräulid)feit 11. 902; 9JJuttev C^U-ttte^
11. 99) ff. ;l)hittevgotte^5iuüibc bic böi1)fte
2.'i>ürbc 11. 1< 05 ; (S^uiibeupviuilegii. VX) »;
VHugcincffenbeit ber ^-veibeit uon jebcr
ltif3lid)eu Süube u. 1501.
WnrfilinC' 0011 ^l^abita über bie il^ifd^of^o-
lueibc u. 2375.
iDJatcrinli^^miiv u. 160. 231. 554. 632.
(;(i2. 2674.
yjJntcric bev ©afvaiueute 11. 1831 ff.: ini
©pvad)gebvaud) bcv 5lird)e 11. 1831 ; \\k\<X)
bcv fd)olaftifd)eu 'l^bilofopbie 11. 1832;
reniota 11. 1833; proxinia u. 1834;
luovülifdjc @iiil)eit ,^U)!id)eu ÜUatevie unb
Jyoviu n. 1836; ob unb iniuiefeuu (S()viftu^o
ül'^ltel•ie ber 5afvauuMitc bcftiiuint bat
11. 1837 ; remota bev 'Xaufe n. 1896 f.;
proxinia bev jTaufe 11. 1898; remota
ber ^irnuing u. 1955 ff.; proxinia ber
^Mriuiing n. 1962 ff.; remota ber
(Sud)aviflie 11. 2072 ff.; ob gefäuevte§ obev
ungefänevte^ 53rot 11. 2073; ba^^ beut
! Seine beigeuiifd)te 2Baffcr n. 2074;
.^tougvuen^ "bcv materia remota n. 2075;
! materia proxima n. 2076; remota beä
3?uBfafvaiuente^5 n. 2180; necessaria
n. 2181 ; libera er, sufficiens n. 2182 ff. ;
proxima n. 2187 ff ; 9{eue, ^^eid)te unb
Ci^enugtbuuiig iil§ materia proxima n.
2188; in luieferii bie brei 5(ttc bcv
' ^-{^önitenten iWfatevie finb n. 2189 f.; br§
^üubenbefeuntuiffe^ 11. 2256 f. ; ber legten
ödnig H. 2343 f. ; bcy iTlHMl^eiafvainenteS
u. 2392 ff.; ber (5l)c n. 2445 f.
Mati'hnoniuin n. 2410; f. @ () e.
^.IKcbinm bcc> gi.Utlidjeu evfeuneu^ 11. 286 ff.
^JJiciinini] 11. 35.
lU'ciniüuitcu unb bie 2:viuität n. 433.
'AUcufri), ©vjdiaffnng n. 627 ff.; ®ott miU
ba^^ Meil aller l)ieufd)eu 11. 1623 ff.;
bev alte unb bev neue iD^Mifd) n. 1683 f.
AKciifrf)cnncfri)lcd)t, CSiiibcit n. ('.32 ff.;
9(ltev 11. 636; '^antpflansiing 11. 650 ff.;
St)viftug beffeii ^Kepriifeutant unb .^aupt
n. 1139; (iiiU)cit be^:iielbeK in (Sljviftu^
11. 1140.
^Dicufriicnuntur, ibve ©iubeit 11. 637 ff.
yjccitfdiiucrtmnfl, Xefinition n. 842; y^anien
: 11. 843; Jyveibeit unb 9?otuienbigfeit n.
845 ff.; Slongvuen^ u. 84')ff.; 3^^^'^^ "•
855 f.; unb (Sünbcufall n. 857 ff.; 3'-''^=
punft 11. )^02; Siougvueu^ be^ 3i''tpiii'ft^'^
11. 863 f.; eausa cfficieiis n. terniiniis
11. 867 ff.; einer ^^^erfon obne bic ber
beibeii anbeven u. 870; ^^erid)ovefe n.
871; m\^ @nlftel)ung bev l)?eufd)beit n.
S91 : Unniöglidjfeit bevfelbeii obne (Sinlicit
bev ^l^evfon n. 917; feine iUnäiibernng
in r>»ott n. 939; uid)t uernnuftmibvig 11.
951 ; unb bie ©migfeil bev .^ollc n. 2634;
unb bie "iM'rflavimg bcv @vbe n. 2716.
Mf'rifftin^ pracdrstinatio ante obev
post iiraevisa merita 11. 1637 ff. ; f
^^> erb i e u ft.
Wcrfmnlc ber Siivdjc n. 1280 ff.; f. «ivdje.
IKcfftno in ben iueffianifd)vn 'iLUMsSfagungen
n. 362 ; ben ^l^ialuu'U 11. 364 ; ben ""l^vopbeten
11. 365; boiligt mabvbaft unb innevlid)
u. 1(;77.
\Vicf}üVfcr, (Sriftni,^ n. 2110 ff; uad) ben
altteflanieutlid)en ^Novbilbevn 11. 2111;
bei a)^ilai)ia§ 11. 2112 f.; bei ^\au\<^
11. 21 11; in bev (Sinfebung bev (5ud)aviftie
11. 211') ff.; uad) bev i*.d)xc unb "i^varici
bev '^(poftel 1). 2118 f.; bei ben beiligcn
ii^iilevu 11. 2120; inmiefcru bie ^^(pologeteii
jagen, bie (£bvifteu bätten fein Opiev n.
2121; ha§ iPfcBcpfcv in ben it^ituvgien
unb fivd]lid)eu öebvcutfdjcibungen ik
2122; Uongvueu,^gvünbe 11. 2123; ^n
(Sbren bcv .S^eiligen n. 2125; fJefcii bc§
ä^h'fjopfcrö in ber .^onfefvation n. 2 126 ff. ;
bic :^ininutatiou ber Opfergabe burd)
bie .^onfcfvatioii n. 2129 ff.; u. Vaeu.^c^«
opfcv 11.2134; n. intcrpellatio Christi
^crfonen= unb ©ac^regifter.
897
n. 2135; ßob* u. ©anfopfer n. 2137; 1
©ü^nopfer n. 2138 ff.; 9iad)laffuug bcr |
©üiibeii bmcf; ba§ 9}?cßüpfer n. 2140; !
gcit(irf)cr Strafen n. 2141; ^ittopfer n.
2142; Sert unb ^nirf)t n. 2143; 5'rürf)te [
im lüeitevcit u. engeren ©inne n. 2144;
g^rüc^tc in i^rer 3)crfd)ieben()eit für bie '
ein^jetncn n. 2145; brcifad)e ^ruc^t n.
2146; 3fpptifation ber ^vürfjte ii. 2147;
objeftiuc ^'"ipPtrierung bcr ^rücf)te n.
2148; fubieftiüe STneignnng n. 2149; ob
t)a§ jDh'popfer feine ^rüd)te unfel)lbar !
I)ori)orbringt n. 2151; jDarbringung be§
ä)2e^opferg burd) ^rieftcr unb (i^löubigc
n. 2151; (S^ültigfeit be^ 9)iei30pfer^5 unb
bie S^onnuunion ber ©laubigen n. 2152.
Ms-cävo'.a nod) ben ?)ieforniatoren n. 2158;
nad) ber ^eiligen ©c^rift n. 2159.
^?cta))l)l)ftf u. bie end)ariftifd)en ©ei)eini*
niffe n. 2044.
2)htf)obifteu u. bie ^Trinität n. 433.
Minhsfefhitn ecclesiasticum, (Sinfet^Ming
bnrt^ S()riftu§ n. 1314 ff.; fiongrueuä
n. 1317; yZotuienbigfeit n. 1318 i ®in-
tnänbe n. 1319 ff.; unb bie Ö5cuiiifen§=
frei{)eit n. 1319; u. bie überimtiivlid)en
Xngenben n. 1320; unb ber (Meift be§
©naugelinm!^ n. 1321.
MissiOf 33egriff n. 508 ff.; inmicfern
etma^o ^fitlidje^o n. 511; u. ber ^|Unfoneu=^
nnterfd)ieb n. 512 ; feine blojse SIppropria*
tion 11. 513; fidjtbarc unb unfidjtbare
n. 514.
SDiobnüftcu fielje ©abedianer.
SDJoHun, scientia media n. 279; Öe()re
Hon ber ©nperfromprebenfion be§ er*
fd)nffenen SSilleuiS n. 2S!) ; ':)Jotuieubigfeit
ber (S^nobc unb i()re 'li^rffniufeit ab
intrinseco n. 1591.
■iöJoItuiftcu, i^r Scfjrc, mie ®ott bie jjn*
fiinftigen freien 9(fte erfennt n. 289;
Sirffamfeit ber (Shtabe n. 1590 ff.;
^'ontroHerfen mit ^m Jbomiften n. 1597;
^röbeftinntion n. 1038 f.; ^emeife für
bie praedestinatio post praevisa merita
u. 1642.
'äJioIiuov, ba§ si)iraculum vitae n. 619;
pfeuboiul)fti[d}e ^lufid)! über bie 9>creiui=
gung ber ©eelc mit @ott n. 1726.
ÜJJouonrtmic, bie uriprüngtidjc ^orm ber
(£t}e n. 2449.
9JJüttoVf)l)fttit5mui? n. 232. 918 ff.; Hier
formen bcjofelben n. 922; Vernunft*
mibrig n. 926 ; n)iberfprid)t iierfd)iebenen
jE'ogmen n. 927; über bie communicatio
idiomatum n. 973; lebrt bie ©iebenjat)!
ber ©atramente n. 1823.
9}ionot^cIctctt n. 958.
^J)JoiUautftcn n. 91 ; ^^eröollfornmunng ber
$l'ird)o burd) ®ott n. 1268; uadjapofto-
lic^e 3?erüonfouimnung ber Öebre (£{)rifti
n. 1328; über bie ©djlüffelgemalt u.
2176; über bie fncceffiöe ^oIt)gamie
unb ^oU)anbrie n. 2455; (5^iUa§mu§
n. 2670.
SWotaigne u. 19.
Motira credibilitatis^ n. 27; ®egcu=
ftanb be§ burd) fie geführten 53euieife§ n.
30; Ö^rünbc für biefen SeJueig n. 31.
^JOhUtttofatiott (^firifti n. 2064; bi^frete
11. 2065; gemifd)te n. 2066.
SDJilftevien n. 14; u. bie natürlid)en 9Bof)r==
fieiten u. 63. 70 f. ; e^iften^ berfelben n. 64 ;
Sefen berf e(beu n. 65; n. bie 5?ernnnft
n. 67 f. ; nntürlid)cunb übernötürlici^e n.
69; i()r 35er()a(tni§ 511 bcii natürlidjen
3Babrf)eiten n. 70 f.; u. bie ©pefnlation
n. 85.
9inmeu, effentiale, it)r ©ebraud) bei (SJott
n. 517.
^Jintur, begriff n. 479; bie .^l)poftafe i^r
Komplement n. 481; baS g^nnbament ber
^l)poftafe n. 482; non "i^nx göttlid)en
$erfouen untrennbar n. 484; Kräfte ber
menfdjlic^en 9?atur ge^en burd) bie @rb*
fünbe nid)t oertoren n. 806 ; aber üer=
fd)led)tert n. 810; ein breifai^eö @ut ber
^f^atur n. 811 f; ^Peruninbiing burd)
bie ^rioation ber dona superaddita 11.
814; feine innere ©d)Uiäd^uug n. 815;
Sßunben im cin.^elnen n. 816 ff. ; menfd)lid)e
in (Sbriftiii§ f. ©briftuö; ^Jatur unb
^erfon n.930;nid)t getrennt Hon §t)poftafe
n. 936; lluterfd)ieb üon |)l)poflafc n. 937;
yhitur ^{s> ^^oteu,:; n. 1433 ; f. n a t ü r l i c^ ;
bie gefallene 9^atur u. bie öJnabe ber
5J^el)arrIid)teit 11. 1512.
'9Jnt«rnliftcu über ben Ur,yiftanb ber erften
l^^enfd)eu 11. 6!>0; C^nabeubegviff n. 1406.
yjotürlirf)C (^5otte^>ertcuntniv3 n. 17 ff. 165;
f. i>ernunft; uatürlid)e 11. übernatür*
lidje 5(tte 11. 1430; liabitus acquisiti
n. 14:!-4 ; lluterftül^ung ber natürUd)en
Kraft beä 3J?cufd)cn n. 143(5 ; natürlichem
unb übernatüvlid)e§ äJioment im .^eil^^aft
n. 1438 ; moralifd)e Unfäl)igtett ber blofseu
9Jatur ,vim uatürlid) ÖJuten n. 1462;
^äbigfcit bem ä)?enfd)en jn uatürlid)
guten Elften n. 1480. 1484 ff. 1517 ff.;
9?ütmenbigfeit ber ®uabe i\x\\\ uatürlid)
©Uten n."l484 ff.; uatürlid)e ©ottex^liebc
unb übernatürlid)e 11. 1488 ; Uusuläng'
lid)feit bcr Vernunft ,^ur @rfenutui§ aller
natürlid)cn iJinibrbeiten n. 14i)l ; ©rfüUnng
be§ gangen uatürlid)cn ©ittcuge|elic§ 11.
I 14!)2 ff.; cingelue uatürlid) guten 5(fte,
i ju beneu ber 9)2enf(^ ot)ne befonberen
©nabeubeiftanb beföt)igt ift n. 1517 ff.;
notürfid)c Siebe ju ©ott n. 1523;
: uatürlid)c 2l>crfe fönnen bie @nabe nid)t
! Herbieueu n. 1600; iBcrt ber natürli^
guten ii>erfc n. 1601; natürlid)em 5Ber*
bienft II. 1772.
' ^Jicctavtu^' unb \iCi^ %\\\i be^ 33ui3pricfter§
i n 2253.
898
^erfoucn« inib ©arfjvogiftcv.
i)icftoria«iömii§ ii. 907 ; 5riiipt)ibolic ii. 1)09 ;
ii>ciuvtciliing n. 910; über bic coin-
municatio idioiuatuin ii. 973; über
ha§ incnfrfilid)c ill'iffeu Sl)rifti ii. 1006;
Icbrt bie (Sieben^nbl ber ©afraiiiente n,
1-23.
^Jiifolnuci uon lUtriciirio n. 18.
^JiomiiinHftcii über il>efen iinb (£u]en[cf)aften
(^on\:<$ n. 212; über ha§ ^An-fen bc5
fafroiiientaleii (ibarüftcr!^ ii. 1864.
^Jiorici über bie ^^ülniad)t (iVnte^ ii. 339.
^Jiütioiialc ?lfte, ibr Unterfti)ieb lum beu
effeutinlen ii. 419 : (Svfeinteu ii. ill^oUen
qI^ ^4^rineip ber ßeugimg imb Spivatiou
n. 450; l^iütRUMibuifeit unb (i5nnib ber
notioiiQlen ^^Ifte u. 462; il)r ^erbnltni^
guin flöttliri)eu Ä'iüeii ii. 463; notionnle
^oUtüUiuienbeit ber einen ^^Uufoii beu
onberen eigen n. 501.
^Jiütioiicu, 53egriff n. 491 ; ibr Unterjrfjieb
oon einanber, ben ^^erfonen nnb beni
'^i^efen ii. 41)2; nnb bie ^Kelationen n.
493; ;>)at)l ber ^unionen n. 494.
^Jiotiucubiflfcit, sul)se<jue!i8 n. antecedens
n. 285. 317. 320; ber l)Jenid)njerbnng
n. 84") ff.; pbl)r»fdie n. nbfointe, nioralifd)e
u. relatiue n. 14.")6 ; ber (i^nabe n. 1454 ff.;
f. (S^nube; ber ©afraniente überbanpt
n. 1809; berXanfe n. l!H8ff.; necessitas
uiedii ber l:anfe n. 1919 ff.; neeessitas
praeeepti n. 1922; ber^irninng n. 1975;
ber Jloinninnion n. 2089 ff.; ber le^Uen
Clnng n. 2356.
^Jioüotinucr über bie ©d)lüffelgcnia(t n.
2170; über bie fnceeffiue "!Poh)gninie n.
^|<üh)ünbrie n. 2155.
OhicrftfNi fortnafc tidei n. 28. 51.
Ohicvtttni inatvrhilv tidei n. 28. 52.
Cblation, nid)t bie eigentlidje Opferljonb»
Inng n. 2127.
Ohsrssio n. 620.
DffcubaruMfl, übernntürlidie, 3Ji()glid)feit
nnb ^Zütiuenbigfeit berfelben n. 25 ;
(iilQnb)uürbigtcit berfelben n. 26 ; Der*
nünftigc C^eiuißbeit ibrer ©(ünbnmrbigteit
n. 29 ; (J^euii^bf't ibrer 2;brttfad)C nnb
©(onbiuürbigfeit n. 32; UHbcrfpred)enbe
5(nfid)ten in berfelben nnb bü§ fird)lid)e
Cebranit n. 73; gijttlidje 5^oUenbnng ber«
felben in dbi^iftn^ nnb feinen 5IpofteIn
n. 88 ; ^riüot« n. 90.
Cncrtorium ift nid)t bie Opfcr^anblnng
„ n. 2127.
Cfolampnbiui< n. 1993.
Dliucnöl^ SDJüterie ber ^irninng n. 1956.
Dlmtrt, bic Iet5te, Zinnien nnb Definition
n. 2333; ©ofranientalitQt n. 2334 ff.;
(Sinfe^ung bnrd] S^riftn^ nnb ^^roninl*
gation n. 2342; materia reniota n.
2343; materia proxima n. 2344 f.;
^orm n. 2346; ©penbcr n. 2347; (Sni«
pfänger ii. 2348 ; ^irfnngcn n. 2349 ff. ;
9iotiüeubigfcit u. 2356.
"Olio'.o; nnb 'Oiio'.oüa'.og p. ber ^irdjc Her*
morfen n. 425.
CntoIogiomiK^ n. 18. 160. 1521.
Opci'a sdlutarifi n. 1751 ; 2)i^ponie*
rnug anf bie >)ied)tfertignng n. 17 2.
Cpfcri ßbriftn^ ©übnopfer n. 1097; al^
i^nnbeöopfcrn. 1099; Unterfdjieb 3U)ifd)en
benen bes "Eliten nnb be-o 'J^enen ^unbeö
n. 1098; ©übn« nnb 5önnbe^opfer in
ber (Sinfe^Ming ber @nd)Qriftie n. 1100;
©übnopfer nnb ftelUu'rtretenbe ©enng*
tbnnng n. 1105; i^ürbilber ii. 1985;
(£nd)aviftie Safranient nnb Opfern. 1990;
Opfer, sacriticium etpinologifd); ner=
fdjiebene ^ebentnngcn n.2103; bie ®abe
gebort ber fid)tbiuen Äh'U an nnb reprä»
fentiert fi)nibolifd) ben 3D^Mifd)en n. 2104 ;
reale iUuiinbernng beim Opfer n. bereu
®rnnb n. 2105; antoritotiue (Jinfe^nng
n. 2106; um^^ ber 2)?enfd) bnrd) ba§
Opfer bctennt n. 2107; 2)efinition n.
2108; einteilnng n. 2109; f. ^U^»
Opfer; bi'ibnifd)e nnb jübifdie nnb bie
(Snd)ariftic n. 2118; .^longrnen^grünbe
für biiS end)ariftifd)e n. 2123; erfüllt olle
i^ebingnngen eine5 nmbrenOpfer^ n.i'l24;
^nnnntalion ber Opfergabe n. 2129 ff.
Cpfcvflnbc, (Jigenfd)aften n. 2104; reale
U>eränbevnng n. 2105; bnrd) bie iVonfe»
fration bemirfte 3'ini"itation ber Opfer*
gäbe im a.)ief30pfer n 212!> ff.
Cvfcrt)anblmifl, bie eigentlid)e, im iDJejj»
Opfer n. 2126 ff. ; bie 3'mi'iiliit'*^" ber
Opfevgabe bnrd) bie cnd)ari)"tifd)e Opfer«
banblilng n. 2129 ff.
Cptimiomui^ 2Ibälar^§ u. Öeibniä' n. 323 f.
546. 594.
Opus operatum, ^^ebentnng be§ 9hi^»
brnrfeio ex opere operato n. 1841 ;
operantis, lebiglid) ©iSpoTition .^nm
©nabenempfang n. 1842.
Crnfcl n. 625.
Crbcui^flclübbc, bie feierlid)en, 9[uflöfnng
ber @bf bnrd) biefelben n. 2467.
Crbo, nad) bem ©prnd)gebranc^ n. 2358;
'DJamen nnb 3)efinition n. 2358; fafra»
mentaler Sbarafter n. 2359 ff.; Per«
fd)iebene ©tnfen nnb beren ©aframenta«
lität n. 2368 ff.; fieben OrbineS n. 2368;
^ierard)ie be^ Orbo n. 2369; ©inljeit
n. 2391.
Oricntalif(^=ftl)iv?mnttft^e .^ird)e, nid)t einig
n. 121!0; nid)t b^ilig ii 1297; nid)t
fatbolifd) u. 1306; nirf)t apoftolifd) n. 1312.
Orincnci< nnö bie^nbinibnalität ber menfd)=
lid)en @eele n. 656; ^^robeftination n.
1632; X>a^ ^-ener ber i^öüe n. 2511;
; leugnete bie (Smigfeit ber .Soöücnftrafeu
1 .. n. 2520.
: Crtltd)fcit, mem fie in ber (Suc^ariftie iw
j fommt n. 2061.
Cfianber n. 2013.
i Cftcrlamm, ^orbilb ber @ud)ariftien. 1987.
^erfonen» unb ©nd^regifiev.
899
Cftiariot ein Orbo u. 2368; ob eine (^a*
fmiiient n. 2386 ff. ; (Safraincntole ii.
2390; ovbcntlirfjev <Bpmhn n. 2397 ff.;
aufjevovbentlic^ei- n. 2401.
^atamitcu über ha§ göttlidje Sefeu unb
ÄMi-fen n. 217.
^^<nnt^ci<5mu2i, n. 160. 025. 546. 554 f.
5.59. 619. 632. 656. 662. 763.
''}^ttp\t, ^.priniat be^iclOen n. 1.341 ff.; otlein
^ntjaber bcv ©etualt ^etvi n. 1344; be»
lüivfenbc Uvfo(l)c bev @iu()cit bcr ^ircf)e
n. 1346; bic Ö^emaft bc§ ^.popfteS n.
1347 f. ; ob ta§ ^on^it übcv ibui n. 1.355 ;
böd)ftei- m'id)tcx in bcv ^ivd}c n. 1355;
o()nc ^^^Qpft fein ndqcmeine^^ STonjit n.
1357; Sifc^öfe i^ni fuborbinicvt n. 1.358;
böcf}ftc ©eiuaft über bie gan^c ^ivrf)c n.
1359; feine 3^efeiüntre(f)tc n. 1360; bic
bifd^i)f(id)c ÖJeiunlt bmd) bic be^5 '-13apftc§
nirfjt beeintväc()tigt 11. 1361; Unfc()lbavfeit
11. 1362; uufe()(linv a(5 §aupt bev.^ivd)c
n. 1363 ; in (^ntfdjcibungen ex cathedra
n. 1364 ; traft göttlidjcr Siffiftcnj n. 1367 ;
Unfe()lbavfeit b'^^ 'i^ipftc^ unb bcv.^irdjc
in i()veiu 'i^ci1)ä(tni§ ju cinanbev ii. 1371 ;
(S^cgenftaub unb Umfang feiner Unfef)t*
haxUlt n. 1372; S^eiueife für bie Un«
fehlbarfcit ii. 1373 ff. ; (Sinnmnbe n.
1385 ff.
*|^a)fibilitöt ber inenfd)lid)en iJhitur (l[)x\\ü
11. 1056.
l*as.stones ber 3ee(e Sbvifti n. 1055.
raffntifas u. 464. 470. 473. 478. 483.
41)4 f.
*4?atrivnffinucr unb bie 3:rinität n. 416.
''^ani uou Snmofnto n. 908.
Peccfifiim, nemo habet de se uisi n.
1526; f. Sünbc; ad mortem u. 2175.
*-|5c(aflinucr über bie niüraüfd)c Unfäbigfcit
be§ gefallenen "lÜienfc^cn n. 18; über ben
Urjuftanb ber erftcn 9}?cnfd)en n. 690 ;
über bic urfprünglid^c ®cred)tigfeit n.
692; über bie (Srrcidjung ber visio be-
ata n. 707; üOer bie Unftevblidjfcit ber
erftcn üJicufd^en ii. 727; (grüärung ber
attgeiucinen ©üubbaftigfeit n. 746 ; (Sin*
wänhc gegen bie Srbfünbc au§ Den 35ätern
n. 751 ; if)rc i^ebre über bie (Srbfünbe
n. 752; iBcriirteitung ii. 753; ^ort*
pfhui^ung ber (Srbfünbe n. 758; ibre
Unterfd)cibung juiifdjcn regnnmcoelorum
unb vita aeterna n. 800; ibv (Knaben*
begriff n. 1406; über ba§ Sefcn ber
(i^nabe n. 1423 ; über bie 9?otiuenbigfeit
ber ÖJnabe 1466.1499; ©runblage i'brcr
^ärcrie n. 1467; ©nabenbegriff u. 1468;
Verurteilung n. 1469; ^röbeftination
n. 1632; lluterfdjieb ber ©ünben n. 1766 f.
Pri'fecftoiieSf simplices unb mixtae
n. 203 ff. ; uotioiiales n. 449 ff. 501.
*|*cri(l)orcfc n. 398"; Segriff ber trinita«
rifd}en n. 497; Sclnei^ für bie 2Befen§-
einljeit unb hm ^erfonenunterfdjicb n.
498; ®runb unb ^unbament u. 499;
unb 99^enfd)lüerbung n. 871; d)rifto(o*
gifd)c n. 967 ff; Unterfd)ieb sinifdjen ber
trinitavifdjcn unb d)rifto(ogifc^en n. 968.
^^^crmaucn^ ber eudjariftifcljcn ÖJegemoart
11. 2032 ff.
l\r,sei'eraiitif(f activa unb passiva
n. 1504; f. 33 el)n r r li(^ f cit.
^I^crfoit, 33cgriff n. 479 ff.; ^erfonen in
©Ott unb bereu Unterfc^ieb n. 483; un»
trennbar öon ber gi)ttlic^en dlatux n.
484; i>cr()ä(tni§ ber göttlichen ^erfonen
ju ben Üielatioueu n. 486; luieber^ktcr
cine^l^erfon ift n. 487; ber D^Jainc ^erfou
ben brei ^erfoneu gemeinfam n. 488;
llntcrfd)icb 3lüifd)en ^^Jerjon unb Sefen
n. -J89; bic brei ^erfonen nidjt üoü*
tounnencr aU$ eine n. 500; il)re (SJlcid)*
f)eit n. 502; (Sinbcit ber ^crfon in
©briftU!? n. 904 ff. ; otjue fie !cine 9J?enfd)'
)üerbung n. 917; unb 9iatur n. 930;
unb §i)poftafi!3 n. 931 ; ^^Jerfon eijrifti
lüirft burd) beibe 9?aturcn n. 959; ^cr*
bältni^ ber ^^erfon jur dlaiux in ©Ijriftuig
11. 969.
^crföuHr^fcit @ottc§ n. 352 f.; ©Ijrifti
395 ff.
*4^cfftmi§muö ii. 55! >.
*jjctni5', ber ()(., feine Slmt^geiüalt n.
1322; ^.Primat n. 1330 ff.; f. ^^^rimat;
perfönlidje ^l^or^üge n. 1336; feine @e»
malt unb bic ber übrigen 5lpoftet n. 1337 ;
fein9?ad)fo(qer ber«ifd)of ü.Dfiomn. 1339 ff.
'^ünuS bc e^^nttt n. 2300. 2307.
i^ctnt^ ^iiUo 11. 923.
i^ctruö von 2^rm)i< n. 1993.
i^etrufinuer (eugnen ba^ ^egfener n. 2538.
i^fiujlftfcft, (ikbiirt)3tag ber Slirc^e ii. 1204.
*-|^l)ilofovf|iff Hufgaben ber d)rift{id)en nad)
ber @nci)f(ifa Aeteriil Pati'is n. 18;
inoberne unb bie ©otte^bemeife n. 167.
^^^I)Otiusi n. 431.
*i^^t)ftf unb bic eud}ariftifd)en ©e^eimuiffc
11. 2044.
^-IJiftoja, Sl)ttobc \fon, unb bie 2:rinität
n. 431; über bic iustitia originalis
n. 702; über ben Urfprung ber päpft*
lid)cn C^elualt n. 1334; ha§ Sl'onjil über
beul ^.papftc n. 1355 ; über päpft(id)e Sficfer*
oatrcd)tc n. 1360; über bie Unfel)lbarfcit
bc§ ^apfte§ n. 1377; über bie 9fJed)te
ber Pfarrer, am ^irdjenregiinentc teitju»
nebmen u. 1.394; über bie ©lieber ber
^irc^e n. 1399; über bie 2(pplifation ber
beiligcn SWeffe ii. 2147; ^riüatmeffe
n. 2152; unOollfominene 9ieue n. 2228.
*.|.^iu§ IX. über bie aöein feliginad)enbe
^irc^e n. 1248.
''}^iato über bie Urbilber ber 3)inge n. 545;
über bie (Sngel n. 593.
*^^ncumrttifd)e ©nbftanj ber ©noftifern. 698.
L*oen(i sensus unb damni ber gcfaCleucn
tilget u. 612; bic poeua damni fein
900
^erfonen* iinb ©arfjrcgiftcr.
S3eiuci3 für bic S'Jotmenbigfeit bcv visio
beata ii. 712; daniiii bev olmc 'XanU
ftcrbcnbcii ^inbcr n. 802; sensiis bcr»
felbcii n. 803 f.; vindicativa iinb satis- '
faetoria ii. 1700 ; f. and) reatuspoenae ;
satisfactio pro ])oena n. 22(>1 ff.;
satisfactio pro poeiia de condigiio :
n. 2269; if)r iBer()QUui§ gur satisfactio
pro culpa n. 2270; 3ur satisfactio
a(^ ü)?atcric bc§ Snfvainentc§ ii. 2271 ;
poeiiae iniunctae et iiiiiingeiidae imb
bcr 3Ui(n§ n. 2309; poena daniiii in
bcr .^öf(c, 9ttttur, (5^-iftcii^, ©cf)it)cro
11. 2508; poena seiisns in bcr ^öUc
n. 2509; poena danini im ^cgfcneu n.
2561 ; poena sensus im ^'Ot^fcncr n. 2562.
^^oIjjaMbrtc, bie fimnltanc, gegen boi? iVn*
tnrgei'cl^ n. 2454; bic [ueecffiue n. 2455 ff.
*^*o(t)f|nmtc, bic fimnltcinc im 9?cncn ^iMinbc
n. 2448 ff.; nnb ^ktnrrot^t n. 2454;
bic fucceffiuc n. 2455 ff.
i^ohitlicii^imK^ n. 219.
i*iJMnlitntcii, mnrnm ftc bnrd^ bic 3:nnfc
ni(f)t uicggcnommcn merbcn n, l9iJ4.
I'os.scssf'o n. 620.
Pofentifi oboedientialis n. 49. 676;
Dei al)sohita nnb ordinata ii. 339;
olioedientialis ^nr visio heata n. 711;
■^nni fUiernatür{icf)cn n. 1718; Ihm bcn
SatramcHtcn n. 18ö2.
Pofcsfffs auctoritatis ®ottc^, ©rtfra=
nicntc cin,yifcl5cn n. 1817: exccllentiae
sen ininisterii principalis in S()riflii5
n(^ tWcnfrf) n. 1817.
^rftnbamitcn n. 632.
I*i<(t'(nti1nflfi iidcif S?cgriff n. 16; nnb
bic 5.^crnnnft n. 17 ff. ; natürliche Srfcnnt*
ni§ bcrfclbcn im ^^crbältniS 5nin über*
nrttür(id)en (^lanbcn n. 55.
^4?rncl»cttinntinniomn'^ n. 665. 1513 ff.
*|n-ncbcfiiuation, Slirifti n. 985; 5?crbnlt*
ni^ jnr^voiiibcnjn. 1631 ; ^-j^rübcftinntion
5nr Seligfcit n. 1632; in ordiiie
intentionis n. 1633; 5.^oU3icbnng n.
1634; ^räbcftinotion nnb Webet für
eigenes nnb frembc§ .f)ei( ii. 1635;
adaequata Tann nirf)t nerbient merben
n. 1636 ; inadae<iiiata ante ober post
pracvisa merita n. 1637; SO^cinnngcn
bcr 2:()eologcn n. 1638 ff.; i^emeifc für
bie praedestinatio ante praevisa merita
n. 1641; post praevisa merita n. 1642;
praedestinatio ad mortem n. 1643 ff.
*|*rät>cfttntcrtc, ob fie bic einzigen ©lieber
ber .^iid)c finb n. 1399; %m mitt nid)t
blo^ ibr §ci(, nnb Sbriftus ift nid)t blo^
für fie geftorben n. 1623 ff.; mc§{)nlb im
^röbcftiniertcn bic 53rtrmbcv^igfcit üor*
maltet n. 1654; B'^bl n. 1659; ®ott
allein betannt n. 1660 ; ilH'rbn(tni§ 3nr
3abl bcr 5?cnrorfenen n. 1661.
l*rtH'<Ji't('rminatio physica n. 1585;
nnb bie Sißeni'freif)cit u. 1586; nnb bie
©nfficicnj ber @nabc n. 1587; als ^^>
njcgnng beS SillenS bnrd) bic causa
prima n. 1588.
^l^rnMfnmcHtc, bie tranSccnbentalen bei
&)Q{[ \\. 518.
^^«rncjriftcu,^ref)rc n. 628. 653. 758.
*-i?rälatMr, 5>crträglirf)feit mit bem (Reifte
bev (JuangeliumS n. 1321. ff.
I*r(t<'tnofio n 1585.
^I^rnfcu,^, bie rea(c, Shrifti in bcr ßudjariftic
f. (SS c g c n m a r t.
Vi'(U'ti'i'natm(tH<( dona beS UrftanbtS
n. 715 ff.
*^^rc'3bi)tcrnt, ein Orbo n. 2368; ein @n=
fvamcnt n. 2;-370 ; 5i>erI)ä(tniS gnm (SpiS*
fopat n. 2381; ^AUrtnngen n. 2104 ff.
^^^ricftcrtiim Sbrifti n. 1096; llnterfc^ieb
3miid)cn bem bcS 9(Iten nnb bem beS
ilicncn 53unbeS n. 1098; Socinianer über
brt§ H-^rieflertum (Sbrifti n. 1102; beS
?l(ten S^cnamcnteS ein 3.^orbi(b beS neu*
teftamcntlid)cn; ^^crfdjicDenl^cit bcr ^ort=
Pflanzung n. 2360 ; luirb bnrd) \>^^
änf^crc 3^'*^)^'" übertragen n. 2361; \>(x^
ollgemcine n. 2367; nnb Opfer n. 2371:
ein boppelter Crbo n. 2379.
*^ricftcruieil)C, Unteridjicö 3n)ifd)cn ^Mrmnng
nn^ ^jJrieftermeibe n. 1970; S^egriff nnb
(gyiftcns n. 2358 ff.; fafrnmentaler Sb«^
raftcr n. 2370; breifadjc ^anbanflcgnng
bei ber ^vicftcrmcibc n. 23.)6; ©penber
n. 2397 ff.; ÄMrtni'gen n. 2404 ff.
%x\v\^X beS b(. ^43ctriiS n. 1330; 33cmeiS
für bcn ^rimat anS @d)vift, jtrabitiou
nnb i^ebre ber Jtirrf)c n. 1331 ff.; (Sin«
mänbe gegen bcn Primat n. 133(5 ff.;
realer Wrnnb bcr fird)(id)en ©inbcit
n. 1338; Sncceffion im ^^rimat n. 1339;
?^otmcnbigfeit ber ©ncceffion n. 1340;
j^rnöition^Piigf füvbcn^rinmt beS^^apfteS
n. 1341; ^.]3vinuU be§ ^^^apftc^o in bcr
®cfd)id)tcn. 1342; "»Primat nnb bcrrömifd)c
epiSfopatn. 1313 f.; ■^xmd beS ^|U-imate5
n. 1345; 2)eftnition nad) bem ^Initifannm
n. 1347; ^^eftanbteile ber ^rimatinlgennilt
n. 1318; ^emeiS für bie l>(nffaffnng bcr
päpftlid)cn (Mcmalt nad) bem ^^atifannm
n. 1349 ff.
Vi'inviphnn, (luod n. 452; quo proxi-
mum n.452; quo remotum n. 452; quod
ber 3<^"9i!"(] ""b bie ^engnng felbft n.
453; quod nnb quo in GbriftnS n. 935.
^l^ric^clUinniftcu n. 429. 528. 619. 653.
665. 2520.
i^riöntmcffc, bie, n. 2151 f.
i^rioilcö, bn§ ^aulinifdjc n. 2470 ff.
Prorcssio fiebc ^(n^gang.
I*ro(1 netto, ob bie 2'ian§fubftantiationcinc
])roductio ift n. 2047.
^.|.*ro;)I)Ct, ebriflnS n. 1062 ff.; Unterfd)icbc
jmifdjcn SljriftnS nnb bcn anberen ^l^ro*
I pl)ctcn n. 1064.
^crfoncn* iinb @Qrf)rcgifler.
901
^rotcftnntcn, if)rc iinftif)tbave.<lirci)c n. 1250;
inifid]tbarc ^'\xd)c iinb 5Red)tfcvtinnng§=
fc{)ro n. 1251; i()ve ficfitbarc '^lird)c
11. 1252; iHn-{iä(tni^ if)vcv [idubaren
^ivd)c jiir unftditOarcu ii. 1253; Uri'ad)e
bcr (Sid)t(iavfoit ii. 1254 ; 3)?crfiiiato ber
ü'ixdjc imb i[)ve Unvidjtigfcit ii. 1282;
JKcd)tfcrtiqiini]5[cfive ii. 1666; 9Jiög(idj=
feit bcr outcu Scr!c ii. 1791; 9?üt-'
luenbigfcit bcr guten Serfc ii. 1702;
©cfctj imb (St>angc(iuui n. 1794 ficfic
9i c f 0 r m a t o r c n.
l*i'OvhJenfi(( universalis, specialis,
specialissinia n. 582; naturalis niib
supeniaturalis, ordinaria unb extra-
ordiiiaria n. 58;^ ; f. 33 o r j c f) u n g.
^4?fahitcu, bic incj[iauifd)cn n. ?>i]i.
I'fH'ffe iiffffirffc Status, bcffcit ^JUiy
Iid)fcit 11. 7:33.
Ciiofcr unb bic Srinität n. 4.^>).
£luccuc( über bic iustitia originalis
n. 702; über bic (M(iebcr bcr .^Tivdje
n. 1399; über biu5 5i?efcn bcr C^nabe
n. 142;-); nntürlid)c ©otte^erfenntni^
n. 1521; Serfe ber Ungläubigen n. 1532;
^ratia sufticiens n. 1")53; nnOoß*
fonnncnc ^euc n. 2228.
Jh'nbDcrtue' n. 2010.
JKnnrtüvbnuun bcr Safrauicutc n. 1828 ff.
JHnffcnnntcrfriiicbc unb bic (Siu^cit bc^°
lliiVnid)cngcfd)(ed)teǤ n. 635.
JHntiounltftCH n. (-^Manbc n. 41 : ibre Sdirift*
ou^3(cgnng n. 128; inilgärer unb bic
Trinitätn.434; bic lluftcrb(id)fcit bcr Seele
n. 660 ; llr,5uftrtnb bcr crftcn 9??en)d)cn
n. 693; ii^efeu bcr ©rbfünbc n. 763;
Vcugnnng bcr ftellliertreteubeu C^enug*
tbunng Sbrifti n. llOf»; Stiftung bcr. ^ivd)c
burdi (ibriftu^o n. 1190; !i>cri'ollfoununung
ber .<lirdic burd) bic nicnfd)lid)c ^i^ernunft
n. 1269; Uufeblbnrfeit bcr ^Ipoftcl n.
1327; Ö5na^eubcgriff n. 1406: y^otmen^
biqfcit ber Ö^nabe n. 14(36 : §(uferftcbunq
beis ;^-leifd)c^^ n. 2674.
^Kntrrtiuni!'? n. 2010.
))inum 11. '^lllgcgcuiuart n. 246 ff. ; imaginärer
11. 25«); '^^crbältni'o be§ cud)ari[tifd)cn
(Ebriftii5 ,vnn Si'ouiue n. 2060 f.
liefrftfs pofiiffr n. 1119; lt. peccatiim
habitualo n. 1694; ?(ufbcbuug bee veatus
poenae n. 1698; ob reatns poeiiae lum
bcr macula culpa«' getrennt un-rbeu
fann n. 1699.
?Kcri)tfcrttnnu(i, ^iNorbereitnug burd) bic
(^jnabc n. 1478; ob bcr S^'Jcnfd) Uor ber*
fclbcu C^^imben iierbicuen fann n. 1603 f. ;
!i^egriff ii. 16(i3 ff.; imd) bcn ^roteftanten
n. 16(i6; luut ber Ijciligcn ©djrift n.
1667 ff.; founnt an^ (Sbriftuö u. 1673;
aly ^^l'ieDcrgcburt au§ (Sbriftu^ n. 1(>78.
1714; Grueuernug n. 1681. 1714; bc-
Uiirft ncncjg Ccbcn n 1682. 1714;
©Icic^föriuigfcit mit ®ott u. 1685; nad;
bem Sribentinum n. 1688 ; llrfadjcn n.
1689 f.; SBirffamfcit u. 1692 ff.; Tilgung
bcr «Süubc unb 9^{einignng nad) ©d]rift
unb 2;rabition n. 1701 ; loaS ftc nid)t
bemirft n. 1702 ff. ; feine ©ercc^tertlörung,
fonbcrn innere Heiligung u. 1707 ff!;
Hier ?D?omcntc bn* 9icd)tfertiguug n. 1710;
5>ert)ältni§ gur (SJenngtl)nnng S^rifti n.
1711; mie bic 9{ed)tfertigung fid) t)on3ic()t
u. 1712 ff. ; ©u|)crnaturalität be§.^abitu§
bcr 3f^^d)tfcrtigung n. 1719; 3{bf(|lun n.
1723; burd) fie ber ^}cn\d) Stempel be§
beiligen ß^cifteg n. 1724 ff. ; S^orbcrei*
tnug n. 1737 ff.; in instand n. 1738;
für bic ©rtuad^fcncn conditio sine qua
non n. 1739; in (Sd]rift unb jtrabitiou
n. 1740; nQ()cre SBeftimmung ber S)i^<
^.uifition n. 1742; ^-nnbninent bcr ^f^ed^t«
fertigung n. 1743; fides specialis bcr
9^cforiuQtoren ift nid^t ba§ ^unbamcnt
n. 1744; 9'?ottucnbigfcit bcr fides formata
n. 1745 ff.; förforberniffe jur 9?ed)tfcr=
tigiing an^er bcin ÖUanbcn n. 1750;
bic opera salutaria n. bic 5Red)tfertigung
n. 1752 ; (Sigeutümlidjfeitcn n. 1755 ff.';
Ungen)in()eit n. 1755 f.; Unglci(^l)eit n.
1757 ff. ; 2>criiicl)rbarfeit n. 1758 ff. ;
C^rünbe bcr Unglcid)beit n. 1761 ; SBcr*
licrbarfcit n. 176)3 ff.; Sclneifc für bic
in'rlicrbavfcit ii. 1765; burd^ bic öoü*
fomiucne 5JiViie n. 2214.
lirctHudo be§ llrflanbc? n. 716 ff.; im
engeren unb mcitercn ©inne n. 717;
5M'fil3 n. 33cr(uft n. 718; donuin non
debitnm ; ^scrbältniö gur iustitia n. 721.
JKcformatovcit, über bic llnfäf)igfcit be§
gefallenen ä)ceufd)en gnr (55otte^crfenntni§
n. 18 f.; il)r ^-orinalpriucip n. 114;
u. ^Ci§> 5lltc n. S}Um Ü'cftameut n. 120;
ibr ^»tt'i'pi'^^ti^tiouSprincip n. 125 ff.
130; u. bic SSrinität n. 433; über bic
iustitia originalis n. 700 ; über bic
(?rreid)ung bcr visio beata n. 707;
über ba§ Sefen bcr (grbfünbc n. 766;
ibre $^-ülgen n. 807. 809; über \>(i^
^ropbctentnm ßbrifti n. 1063 ; über ha^
niinisteriuin ecclesiasticum n. 1314;
über "i^.a^ %M^\\ bcr ®uabe n. 1423;
^-|?räbcüinatiani^mn§ n. 1514; jebe
C'^nabc ift g-ratia eificax n. 1548; O^rei»
l)eit be§ Sitten^, n. 1568; Slu^teilnng
ber («iiabe n. 1607 ; göttlid)cr ^cil^lniHc
n. 162S; 9f{ed)tfertigung n. 1666. 1676 ff ;
^onfiipiSccnj n. 1706 ; fides specialis n.
1744 ff.; Ungcnnßbeit ber Sf^ec^tfertigung
n. 1756; Ungleid)bcit ber 9icd)tfcrtigung
n. 1757 ; '-IlMrfnng ber läf^lidjen (öünbc
n. 1766 f.; über bie guten 5:\>crfe n. 1791 ff. ;
^Definitionen ber Saframente n. 1806;
über bie ^aiü bcr ©aframentc n. 1822;
bie Ö^lcid)beit aller Saframente n. 1827;
über bie Sirfung^lucifc ber Safromcnte
.u. 1843 ff. j über bie ^crpftid)tung bcr
902
^erfoncn* unb (Sod^vcgifler.
2^nufge(iUibc n. 1916; über bie ^iviiuiug
n. 1945. 1958; JToininunion unter bcibcn
(^Jcftalteu 11. 2094 f.; ilMvtuHgcn bcv
ftoiuinunioii ii. 2102 ; bic H^^'i^rttincffc
11. 2151 f. ; bic 53uf5c ah$ Sugciib ii.
2158; bie ed)lü[[clncmalt ii. 2166; bic
gfieiie 11. 2203 ; bic 53cirfjto n. 2244. 2248 ;
(5JciiuGt{)uiiiig n. 22(;2. 2266; 5{b[olution
11. 2278 ; ^pcnbcv hc§ ^n^fafvnincntcS
n. 2282; 9(li(aB n. 2300. 2306; bic
3Bci()c 11. 2359; bic ®ejct?iicluing unb
®crirf}t§bartcit in @t)c[Qrf)cn n. 2419;
bic ^^^olDqomic ii. 2448; bic (£l}cfd)oibung
n. 24(;i ff.; \>aS ^egfcucv n. 2538;
©rnbiintcvfcljiebc bcv (Scligtcit ii. 2586;
bic Hnvufung bcr .^eiligen n. 2613; ^Kcli=
i-|uiciuicvcl)rungn. 2(537; '^lutic^viftn. 2664.
JHcnicvnitii bcv ili'cU n. 585 ff.
lief/ man covIiH'ttni, Untcvfd)cibung bcv
^^^cliigiancv 5Uiifd)cn i{)ni ii. vita aeteriia
11. 800; nicffianifd)cc^9hMd) ii. 1201 ;(5igcn»
fd)aftcn bc^ifclbcn u. 1213.
JHcirf) (Mottcci, incffianifdjc^ n. 1201 ; (5igcn=
fd)(iftcn bci^fclbcn n. 1213.
Jliclntiüiicu in @ott, if)vc ^a\)\ u. 464 ;
Uutcvfd;icb ii. 464 f. ; iBcgviff unb äl>cicn
n. 466; ihre S^colität u. 467; ibv ®vunb
11. 468; Sufcftantialitiit n. 469; u. \>a^
Üi^cfcn CMottcg 11. 470; ibvc Unbcgvciflid)-
feit 11. 471 ; it)V 5l^crl)Qltni^ 511 bcn
^4^cvfoncn 11. 486; i[)vcCi3cgcnfcitigfcitn.499.
JKcItgiou»^gcfcIIfri)aftcii, bic pvotcftantifdjcn,
nidjt einig n. ]2!I0; nid)t l)ci(ig n. 12'.)7;
nid)t fatl)olifdj 11. 1306; nidjt Qpofto(ifcl^
11. 1312.
JKcIiquicu "i^^x ^eiligen, bereu 5>cvel)vnng
11. 2<)37 ff.; in bcv Ijciligcu ed)rift unb
Übung bcv ßivdjc n. 2638; bei bcn
il^Qtcrn unb in bcr Ccbvc ber ^irdjc 11.
2039 ; 5(uaIogic unb gunbaincnt bicfcr
3.^crebruug u.'2640 f.
JKcVictiüc (^5cgcnuiart n. 247. 2054.
JHcvvübntton, begriff n. 1()31 ; ^ird)cn(c{)ve
11. 1643 ff.; Urfadje bei nngctonftcn
^inbern unb bcn (Svuuid)fcneu n. 1()4!);
^l^er{)iiltni§ juv Ciebe (Mottet 11. 1650;
5.^crlin(tui§ juv (L^kvcd}tigfcit ö^cttcjo 11.
1651; ^evl)ältui§ ;^ur iJ^arniderjigtcit
(Mottet n. 1652 ff.
JKcfcruntfäUc 11. 2292.
JHcfcrüatrcrf)tc, bic päpftlidjcn 11. 1360.
lies sffc/'ainrtifi in bcr@ud)nriftie n. 1988.
J)ic)tttutionvtf)coric n. 571.
J)icuc, ai^ 3)i^^pofition auf bie 3fcd;tfcrti«
gung 11. 1750; 311111 unirbigcn (Juipfang
bcr STnufc n. 1939 ; 53cbingung ,yir
'J?ad)Iaffung lä^lidjer i^ünbcn 11. 2184 ;
a{§ niateriu proxima bcy i^ufifafrnincnteg
n. 2188; iniuiefern fic 9JtQtcric bcr 5>?u§c
ift u. 2189; 2)i^>pofition unb iDMteric 11.
2190; begriff n. 2191; 9hitur u. ©igen*
fd)aftcn n. 2192 ff. ; ein freier u. tugcnb«
t)after 2tft u. 2192; übevnatürlidjcr Sltt
n. 2103; actus contritionis im Weiteren
©inne 11. 2194; förnilid)c unb uirtuenc
11. 2195; 9(((gcineint)cit 11. 2197 f.; über
IöBIid)c ©ünben n. 2200; &xcih n. 2201;
SBirtfnnifeit n. 2202 ; bei bcn aiieforina-
toren ©djrccfcn be§ (McnuffcnS 11. 2203;
9iütuicnbigfcit 11. 2204 ; 2)nucr u. öftere
(Sviücrfung u. 2205; lioüfoniincne n.
2206 ff. ; ill'irtnng ber uofltonuncncn u.
2214 ; ba^> mit bcr üoKtommcncn 3fcuc
ncrbnubcnc Votum sacrameiiti 11. 2215;
marum bie burd) not(fommenc 9icuc nad)='
gclaffcncu fd)U)even ©ünbcu gcbeidjtct
mcrbcn muffen u. 2216; Jl^irfung ber
3lbfo(ution in biefem ^-ollc 11. 2217; üoU*
fommene nidjt erforberlic^ ^um gültigen
©mpfüiig beö Söu^fatramenteS n. 2218 f. ;
unüüUfommcuc n. 2220 ff. ; il^cfcn
n. 2220; ai^otiii unb ©egenftanb n. 2224;
entbält bie .^offnung ouf U)er,^eil)uug
11. 2225; fd)lie(3t bcn Siücn 311 füubigcn
Qu^ 11. 2226; im ^uf^fatramcut u. 2227;
Sigenfd)often 11. 2228 ; unlionfommcnc
genügt im ^^ii^faframcnt u. 2229 ff.
JKcuiuiC'Ccn^ bcr ®nabc bei bcn d)orafte=
riftifd^cn eaframenten n. 1868; bcv
guten ^ii^crtc n. 2294 ff.
^Klinlinnuv WnitriK^ n. 2010.
J)iirf)nrb uoii 3t. Ü^ictor, feine ©rflörnng
ber Jrinität n. 504.
JHirf)tcr, (5l)riftu§ feiner ö5ottl)fit unb
2}fenfd)bcit nad) n. 1183 ; llmfong n. 1184 f.
JHovCcIiu üou CfoniViefliic 11. 432.
JKoCmini 11. 652. 2023.
JHuffcn, bic fd)i5matifd)cn, Ucrteibigcn üon
jebcrbic©icben3a()Iber©Qtramcntc 11.1823.
SnOcUinttcr unb bic S^rinität n. 416.
418; oon ber Slirdjc bcfämpft n. 419.
Sdcrijirium, ctl)mologiid) ; üevfd)icbenc
Sebentungen 11. 2103; f. Opfer unb
9)? c fj 0 p f e V.
Sabbiicäcr leugnen bie ?[ufcvftc^ung be3
g'Icifdjcg n. 2674.
3nfrnmcnt, cti)inologifd) u. bei bcn ^vofan*
fd)viftfteaeru n. 1802; in bcv t)ei(igen ^d)rift
n. 1803; 3:cfinition im bogmatifdjen
Sinuc 11. 1804; mcfcntlidjc 9.1?omentc
11. 1805; protcftnutifc^e ^Definitionen
n. 1806; Eougrucn^ n. 1807 ff.;
(Satrnmentc unb ©emi^bcit ber ©nobcn-
mittciluugu. 1808; @infetMing ift ®otte§
mürbig n. 1813; ^ufromente unb bic
bcibnifd)c 5D^ogic n. 1814; in statu
oriyinali n. 1815; (5infct3ung burd)
ei)riftu;§ n. 1816 ff.; 5^emcife für bie
unmittelbare ©infetuiug bind) SbriftuS
u. 1818; bie mittelbare (SinfetMiug nuirb
Uon liortribentinifd)cn S^bcologcn gclcbrt
n. 1819; Sicbenjabln. 1820 ff.; kongruent''
grünbc für bic ©icben^abt 11. 1826; Un=
gtcid)bcit ber ©aframente n. 1827 ff.;
9iongorbnung n. 1829 f.; iOtatcrie unb
i^orm n. 1831 ff.; Zeremonien bei bcr
^erfonen* iinb ©oc^rcgifter.
903
Sdilfpenbung n.l838;3wecf b. Zeremonien
n. 1839 ; äi^ivfnng^meifc ber ©afionientc
n. 1840 [f.; iöebentung be§ SluiSfprnc^g
ex opere operato n. 1841; Jl^ivfnng§=
lueife md) ©d)vift u. 2;rabitlon n. 1846 f.;
.^inbevtaufe u. necessitas niedii mand)ov
©atromente beuieift bic 2iMi1[anifeit bor
©ofvQUicnle n. 1848; niorQ(i[d)c Sir!»
famfeit u. 1850; ).i()l)riirfje 35?ivf[anifcit
n. 1851 ff.; bc^ Sllteu STeftauiente^
n. 1854; unrftcn nic^t ex opere operato,
fonbcin ex opere operantis n. 1855;
3Btvfungcn n. 1856 ff. ; g-ratia coramuuis
n. 1856; accibenteÜe Sirfnngenn. 1857;
gratia sacramentalis, itjr" llntevfd)ifb
t»on ber gratia conimuni.s iinb if)r ^ht*
{)Q(tni^ ,^1 bevfclbcn n. 1858; bvei
8atranicnte nevlcifjen einen Sl)avafter
n. 1859 ff. ; y^otiuenbiqfeit ber ©otramente
n. 1.S69 ; ©penber n. 1870 ff.
Sapicutinlbüri)er über bie göttliche &nMä=
l)eit n. 367 ff.
Btttan, fein ^Heid) n. 626; f. and) ^ngel
nnb Jenfei; tanipf gmifdjen (S^ott imb
©aton n. 2665.
Sfttisfncfio f. (53 e n n g t () n n n g.
3ri)cniug n. 227. 433. 643.
Srijcol 11. 6(;0.
Srf)Icicrmnrf)cr n. 41. 61. 433. 520 ff.
©rijIüffelflciunU, ben ^^(poftcln uevljeinen
nnb übevtvagen ii. 2164 f.; i»evfd)ieben
Uom ^^liifüngc ,511 tunfen n. 2167; erftverft
fid) anf alle ©iinöen n. 2168; guiei
Jllaffen Don 3d)riftftellen bagegenn.2169;
in ber ßivdje ftet^ über ade ©ünben aw^--
geübt 11. 2172; «iiongvuen^ n. 2173;
2)aner 11. 2174; rid)terlid)er Sbarafter n.
2176; 5'olgi'^'inigcn an^> beui rid)terlid)en
Gbarafter 'n. 2i77; Sdjlüffelgeiüalt im
engeren nnbmeitcren 2innc n.2283; an§=
fd)ließlid) ben ?(pofteln übertragen n.
2284.
Sff)i)H^cit, Ö3ott, abfolnte n. 348.
3ri)ovcul)flHcr u. 36.
3d)ijjjfuun, übernatüvlid) geoffenbarte 3Bal)r»
()eit n. 519; ii>id)tigfeit biefe§ 2)ogma§
u. 520; ba§ Xogma nad) beut 5>atifannm
n. 527; ;3?rrlebrer n. 528; an§ nid)t§
f. creatio ex nihil<>\ (Siiinninöe gegen
bie 2)?öglic^feit n. 537; il)re |]eit(id)leit
n. 538 ; ^öglidjfeit einer emigen ©d}öpfnng
u. 539 ff.; ^reil)eit berfelben n. 543 f.;
nia0 bei ibr notmenbig ift, il)re causa
exeniplaris n. 545; ;^rrtünicr über ibre
^rei{)cit n. 546; ibr ^w^d n. 547 ff.;
ibre 2)iannigfaltigfeit n. 554 ; brei ^ffeidje
n. 556; ibre (Srbaltnng n. 574; 9iegie=
rnng n. 585 ff.; t>ergtid)cn mit ber
Xvangfnbftnntiation 11. 2020; 2(bfd)(nß
ber gefamtcn fid)tbaren ©c^öpfnng eine
58ernnnft= nnb ®lanben§n)0^rt)eit n. 2<)53 ;
©rneneriing ber materiellen ©d^öpfnng
bnrc^ ben 'il\>eltbranb n. 2709.
3t^öpf«tt9§6erit^t, ber mofaifc^e, Sort
®otte§, aber nic^t antf)entifd) ev*
flärt n. 567; .v)anptfd)mievigfeit gegen
benfclben n.5''8 ; öerfd)iebenc?(nffaffnngen
be^felben n. 569 ff.
I @d)rift, bie bcilige, nnb bie ©lanben^regel
i n. 95; nnb Offenbarung n. 102; nnb
! 2;rabition al§ ®lanben§qneflen n. 104;
nnb 2:rabition 11. 105 ff. ; ^eftanbteile
I berfelben n. 108 ; ^nfpivation berfelben
11. 109 ff.; al)5 ^'ormalprlncip be§ ^ro*
teftanti§mng n. 114; nnb H§> !ird)lid)c
I Öe^ramt n. 123; ^liijalegnng berfelben
n. 123 f.; il)re 2(n§tegnng nnb b. 9fta*
tionali^mn^ n. 128; ibre Stn^legnng nnb
ber proteftantifd)e ©iipernatnrali§mn§
1 n. 129; nnb ^1rd)e n. 132; il)re ©nffi*
I eien,^ ii. 134 f.
Sdu'iftftcKcv, tird)lid)e nnb il)re 33ebentnng
I für bie Xrabition 11. 143.
i SrfjuOcngcl, mer einen @d)nt^engel bot
! n. 613; Sjfiften,^ nad) (Sd)rift nnb jtra*
bition n. 614; mie fie luirfen; 53ere^rnng
n. 616.
1 Schnfifff necessaria nnb libera n. 274;
1 specnlativa nnb practica u. 275 ; appro-
I bationis nnb iniprobationis u. 276;
simplicis intelligentiae nnb visionis
n. 277; media 279; infusa (Sbvifti
11. 1011 f.; Umfang berfelben 11. 1013;
ac(iuisita Sbvifti n. 1014 ; Umfang ber*
felben n. 1015.
Sch'ntia<\ (lunuiiibe^Urftanbeio 11. 723 ff.;
11011 debituiii 11. 724 ; nnb 3^"i'tiini§frei-
l)eit n. 726.
3cDtiftcu, distinclio minima n. 213;
(S5rnnb ber gi3ttlid)en ^lllgegenmart n. 250;
il)re forma corporeitatis n. 646 ff. ; bie
niibefledte (Smpfängni^ n. 834; 3J^Mifd)'
nunbnng nnb ©ünbenfaü n. 859; über
ben (SJriinb ber abfol'nten ©ünbenlofigfeit
1 ei)rifti n. 1040; über bie 3)kd)t ßbnfti
11. 1053; über ben Sert ber ^erbienfte
Sbviftt n. 1082; über \^a§> SBefen be§
faframentalen (Sbaraftcrg u. 1864; i^re
(Srnäriing ber !£ran§fnbftantiation al0
adductio 11. 2046; ^-orm ber (£itd)ariftie
i n. 2077. 2081; Sefen be§ 5i3nß|atra*
I mcnte^ n. 2187; über bie metapl)l)rifd)e
^i>efenl)eit ber ©eligfeit 11. 2585; über
I bie Urfad)e ber llnfünblid)teit ber .^eiligen
i 11. 2592.
Sedci'c ad (leite i'(( in Vatris 11.
I 1165 ff.
I 3cclc nnb Seit), bie einzigen 53eftanbteile ber
menfc^licf)en 9^atnr n. 641 ; eine SilaXwx
11. 642; ©eele forma corporis n. 643;
nnb jmar essentialiter, per se et
i immediate n. 644 ; mie fie e^ fein tonn
n. 645; ob forma corporeitatis n. 646;
Urfprnng 11. 651; i^nbiüibnalität n. 655 ;
; ©eiftigfeit n. 657 ; Unfterblid)feit n. 660 ff. ;
i -Sefen, Motens nnb 2(tt in ber (Seele
004
^ciyoncii' itnb @orf)ve(]iftcr.
11. 604; ifivc iintnvlidfjc (S^ottcIuMiIiifblirf)»
feit 11. 679; ^Isottfonimcndcit bor «ecelc
S()vifti Hon 9(nfan(] an n. 893; @cclc
(Sdvifti tu bev Unte"nuc(t ii. 1150 ff.
Seilt, Wottc0 11. 195. 197; i]ött(icl)c5
iiiib fvcatüvliiijc^o ii. 196; iinb T^nucv
11. 28(5.
cclbftbctüu^tfciu, bn^^ frouunc (Srf)fcicv»
iimrf)ev3 11. 521 ; t>a§ iinü)vc rdiniöfo
11. 522; Sl^efvicbiiiunn bcäfclben n. 523;
il^cifvüppclintg bc^fi'lbcii ii. 525.
ScJinfcit, (>^kitt bio inicnblid)c ii. 849; 53c»
Qriff 11. 2578; ©iiitciduu^ ii. 2574; uieta»
p{)t)fifi1)c 'Ä^cfcnbcit ii. 2585 ; (Sh*aDuntcr=
fdlicbc 11. 2586 ff.; f. nnclj .f) i iii m c (
iinb risio bentifica.
ScniiVc(nrt''J«pr, il)rc Öcbvc übcv bic ^xh--
füiibc H^^ '•Inn-iivtcihnifl ii. 751 ; über
bic il^otuicnbiiitcit bcv C^Miabc ii. 1 171 f.;
iinniiitcihnu] ii. 1473 f. ; ibvc iH1)Vc ftcbt
in SlMbcvipntd) mit uniluini'n ':llMi()i1iciton
11. 1182; ^^vä^cftination n. 1682.
3cnbinin, f. tfusnio.
kernet 11. 438,
Siiif/tfffnts, ob c^5 uon ('•^ott nuv (gefaßt
U1Cl•^cn fdiin n. 516.
3irf)tlinrfcit bcv Stivd)e n. 1250 ff.; ^xi--
Icbrc ^cl• ^l^votcfto.ntcn n. 1250 ff.; Siff)t=
bartoit nnb niifid)tbinfcit ii. 12^5; (5(c*
mcntc bei' llnfid)tb(ivfcit n. 1256; bcv
iSid)tbavfcit ii. 1257; llviadjc bcv eid^t«
bavfcit n. 1258; ^^^cmcifc ii. 125!) ff.;
Sid)tbiivfcit uicfcnt(id)cv 'ii^cftnnbtcil ^cv
Slivd)c 11. 1268 f.; (SMiiuuiubc c\((\cn bic
©idjtbiufcit 11. 1265; ^t^5 Uiifidjtbarc
bcv .^ivd)c (^k-qcnftiinb bcso (Stauben!?
n. 1266.
Shnifi'ftffftp 'tUiu Untcvfdiicb luin iiiiuji-o
11. (;88.
3ittcnrtcfcO, luitüilidic^', C5vfcnnbavfcit
11. 17 ff ; llfotUHMibiqfcit bcv (Miuibc ,yiv !
©vfülhmg ^C!§ qanjcu natiivlidicii >Eittcn=
ncfcbc^o n. 1492. :
Siültri)fcit,nntüvlid)c, 'iOiöiiIidjtcit ii. 1519ff. !
3fcpticiC')niiv, ii. 18 f. 16i). i
Socininucr, lln^ bic 'Jvinität ii. 483.
3ucinncr, '|.^:äc;Liftcritinni^oiinisJ ii. (;53 ;
''l^vicücvtiim (Slivifti ii. 1102; Vciifimiiic] [
bcv fie[(ocvtvctcnbcii,_(''WMnii^tl)iuini] (Sbvifti '
n. 1106; übcv bic ?{quiimlcn,^ bcv C^Sc
niiiitbuiinii ßbvifti u. 1129; i^iotiucnbii^* '
feit bcv (5kla^c n. 146<); vculc '*|^väfcit^^
(!l)vifti in bcv (^udinviftic n. 1998.
3ol)u (s^üttcv, (Jbcnbilö i^Sotk§ n. 386; '
5lb(]lan3 bcd ^^atcv^o n. 887; forma dtji
11. H88; priiiio,i;*oiiiriis omiiis creatiirae
u. 889; iHim ^mUcv iiutcvfd)icbcuc 'Innfon
11. 395; bcm ^Nntcv abfofut iilcid) n. 897;
cin§ mit bcm '^aicx ii. 898; feine SUcfcibo*
ibcntitnt mit nnb fein ^^^cvfoncnnntcv*
fdJic^ Hon bcm ^Mitcv n. 899; nnb bcv
i)cü\(\c (Mcift 11. 400; luic bcv 801)11 cv^
feunt n. 455; feine ^^^riovität uov bcm
bcilincn Weifte n. 461 ; feine 9)ienfd)-'
Uicvbniu] n. i-GG f.
3o^ufrI)nft Sbvifti n. 878 ff.; natüv(id)c
nnb '?(^option ii. 979; boppcitc @o()n=
fd)aft Gbvifti n. 1004.
Soüfarufs nnb solus, in uicld)em Sinuc
fic uon 05ott aiu^cicfagt movbcn t()nucu
n. 516.
3^cfu(ntiou nnb bic flcoffcubavteu ^^cv*
nuuftuuibvbciten n. 84; nnb 2)h]ftcvicu
11. 85.
3vcubcr ber 3afvnincntc, mn^S Hon fciiicv
©citc .yiv (Sh'Utigfcit notmeubig ift n.
1870 ff ; 3.-^c,^cid)uuun bc§ SpcnbcvS in
bcv 2'ünffovm n. 1901 ; bcv ^itanfc n.
1905 ff.; ovbentlidKv ii. 1908; nn^cv=
ovbcut(id;ev n. 1909; bcv $^ivinnug ii.
1968 f.; ovbcutlidicv ii. 1968; nuf^cv*
ovbcut(id)cv 11. 196!); bcv HüKgicbcnbc
::lViuiftcv bev C5iid)aviftic ii. 2082; ovbcnt=
(id)cv nnb ouf^cvoibcnt[id)cv ©peubcv ii.
2083; bcf>./.l>iinfafviimcute^5 n. 2282 ff.;
bev lebten Cluih] ii. -347; bcv ovbcnt(id)c
'^i»' SeilicfiifvniucutC'.s n. 2897 ff. ; bev
niiücvovbcntlidic ii. 2101 ; bcy @l)cfatvn=
ineutc^ n. 2487 ff.
3viin);,a 11. 2414.
Sph'ffrtf/ffui vit(u\ um^ bnvnntcv ,^n
uevftcben ift u. 629; nnb bic iustitia
orig-inalis n. (597.
Sfth'atio nnb noiicratio ii. 444; bci5
l)ci!igeu (Mnfte^' n. 416 ; i{)v ^^cvl)n(tni§
511 fiuiinbcr 11. 45!); Uvflüvnufl be§fe(ben
nn§ bcm actus imrus w. 460; i'iv i^ev*
l)(iltui^o ,^uv ])aternitas unb filiatio
11. 173; (Siubcit bcv Spivation 11. 474 f.;
C^^inbcit bc5 3pivntiou«pvincip§ n. 475;
activa nnb lla«^^iva n. 464 ff. 483.
494 f.
3vrnrt)uutcvfri)icbc nnb bic (Sin()eit be§
il)ccufd)ci'iiofd)fcd)to5 11. 635.
3tnmnicIlevH, ^lUiifung 11. 786; il^cvfud)uun
11. 787 f.; (^)vnub ibvev crften ^üiibe
11.789; Sd)Unn-c bcvfclbcn 11. 740; Stviif»»
nvtcil n. 742 ff.
Stafffs iiaturae purao, intcgrae, ele-
vatac, lajisa'-, rt'itaratae 11. 68^. 1457;
?.'iöiUid)feit bcy status purae iiatiirae
11. 733; Snfvnmcntc in statu oriüinali
11. 1815; Status viae, CS'vfovbevui^ ,^11111
ineritnm de coiidig-no 11. 1774; i,n-atiae,
Svfovbcvnii? ^iim mcritum de coiidi^-no
n. 1774 f.
3tol,'„ bcv (Mviiiib bcv cvftcii ^i'iwh^ 11. 789.
3nl>i>infonnt, ein Cvbo 11. 28(>8; ob 3n*
frnmeut 11.2386; ob ordo sacer n. 2387;
(Mvünbc fiiv bic Satvamcntnlitöt bcö 3nb»
biiifountcv 11. 2388; (shMuibc füv bic enti
gcgcui]ctet>tc ^tnfidjt n. 2389 ; 3nbbiiifonat
unb niebevc Ä'citien ©nfraucntolicn
ir. 2890 ; ovbciitlid)cv 3penbev n. 28!)7 ff. ;
ai!{3cvovbcutlid;ev 11. 2101.
3ubuvbiurttianev nnb bic 2:viuität n. 416.
^crfonen* unb ©ad^regifier.
905
®«6ftftcn,^, nbfolutc, in Ö5ott n. 485.
Suhstfintia operis unb supernatura-
litas operis n. 1431.
Subfilitfis bc^ Stufcrftcfnmg^dnbcg n.
2697.
Suffictcttj b. f)t. Sdjvift n. 134 f.
Suffruflicu bcrCelienben für bieS^crftorbcncn
n. 2648 ff. ; bvci .^Kaffen n. 2649 ; ^xu
jvcnöung nn bcftinnnte arme ©cclcn
n. 2(i50.
@üubc, C^runb bcr evfton n. 739; (5d)nicrc
bcifclbcn n. 740; unmittelbare ?joU}c
n. 741; Strafen n. 742 ff. ; bü§ jtrtben^
tinum über bie Strafen unb folgen bcr
erftcn Sünbc n. 745; ©ünbcnttiat nno
©ünbcnftanb n. 772; unb h(i^ bonum
naturae ii. S12; Ööfcgclb für n. 1094;
inwiefern 9Inguftinug [cl)rt, alle ih>erfe
ber Ungläubigen feien Sünben u. 1535;
8e()re bc^o falirf)cn SnpcrnatnraU^^mng
n. 1538 ; uieldjc ©ünbe bie Urfadjc ber
9iVprobation ift n. 1649 ; Unterft-^icb
5Uiifd)en i()r nnb bem t)cn 3}Zenfrf)cn JU'
gefügten llnvedit u. 1695; f. mdcuUi
'ciiljxtc : ^-olgen n. 16i»6; bie liifUidie
l)ebt bcn (Mnabenftanb nid)t auf n. 1766 f.;
läf?Iid)e im ^^arabie§ n. 1768; ob bie
beiligmad)enbe (i^nabe burd) bie Iöfjlid)e
Sünbe uerminbert unrb u. 176*>; ob bie
frü{}eren Sünben burd) ben^iürffall mieber
aufleben n. 1770; mie Sünben burd)
M§ iiDJeßopfer nadigelaffen mevben n.2140;
bie (iJcuialt ber $tird)e eünben nadiju»
laffen n. 2164 ff.; Umfang bicfer (^Vmalt
n. 2168 ff.; mibcr ben bei! igen ÖU^ift
n. 2175 ; ^eid}te ber läfjlidjen Sünben
n. 2183: unter mcldjen ^ebingungen
lä§(id)e nadigelaffen mcvben ii. 2184:
moburd) liif)lid)e uadigelaMon lucrben
n. 21'S5; '^Ibfolntion ber fd)on birett
nadigelaffcnen n. 2186 ; ^)ieue über läfjlidie
n. 2200; bovpelter (Sbarafter ber ©ünbe
nnb bie boppelte Strafe, poeiia dannii
et seiisus u. 2510; Sünbe miber bcn
()ciligen (Moift a\§ 5i3cuiet-? für ha^$ /veg=
fcncr u. 2540; U)ie bie läßlidicn Sünben
ber fd)cibenben Seelen nadigelaffen mevben
n. 2560.
Siiiibcnlofirtfcit, abfolntc (5brifti n. 1036 ff. ;
unb bie :il'ablfreil)eit n. 1045; uni> bie
innbicnfte u. 1046.
Sünbcnftnub n. 772.
Sünbcuftvnfcn, .^citlidjc, bleiben nad) @m=
pfang bc§ ^utlmframenteö meiftcuv nod)
ab^:^nbü(3en n. 2262 ff.: fönneii^bnrd) frei-
luillige üom Sünber geleiftetc ^ati>iMi.iftion
abgebüßt merben n. 2266 ff.; f. 9{blaB.
@üiibcutl)nt n. 772; unb il)rc ill'irfnngen
n. 1693. 1696.
Sttitber, gute il'erfc be-ofoUnm, n. 1536 ff.;
er fann natürlid) unb übernatürlid) gute
iil^erfc üerrid;ten ; ^eluei^ für bie älWg*
tid)!ett übernotürlid) guter 5rffe n.l538ff.;
(Sintuäube gegen bie SJJögliditeit über*
natürlid) guter 3(fte n. 1542; (Sinabeu
ber Sünber n. 1608 ff.; ber öcrftodten
n. 1610 ; \va§ ber Sünber üerbienen !ann
n. 1796 f.
Super natiiralifas operis u. 1431.
©npcruaturnü^'mu'^', bcr falfdie n. 19;
ber )3roteftantifd)e u. b. Sd)riftau§tegung
u. 117. 129 ; unb bie (S^otte^^bemcife n. 160";
bie Serfe ber Sünber n. 1538.
Siucbcuborg u. 91. 433. 593. 2674.
Sljuagügc, Unterjd)ieb 5Unfd)en il)r u. ber
yiird)e n. 1195. 1205; im St3rad)qebraud)
n. 1209. 1211.
St)nfrctiftcu u. 61.
Sl)Hfrctiftifrf)C^:* Sl)ftem über bieSirffamfeit
ber (^5nabe u. 1596.
lai], ber jüugfte u. 2653 ff.; al§ 9(bid)tuB
bcr gcfamten fid)tbarcu Sd)öpfnng eine
3?crnunft* unb @laubcn§mal)rbeit u.
2653; unbetannt u. 2654: ^Xn5cid)en beg
jüngften STaged; ibr ^w^d unb il)re Sc*
fd)a"ffenl)eit ü. 2(;55 ; lHn,^eid)en im ein*
äcluen n, 2656 ff.
^tniifc, i>orbilbcr u. 1888; Unterfd)icb
,^uiiid)en bcr d;riftlid)cn unb ber bcc
3obanne.3 u. 188! >; li^cgriff^^icftimmung
u. 1890 f.; (Sinfet^Ming unmittelbar burd)
gbriftns u. 1892; äeitpnnft ber 6-iu*
fetJung u. 1893 ff.; materia remota
1 n. 1896 f.; niateria proxima n. 1898;
! ^orm n. 189) ff.; S'aufc bcr 9Ipofte( in
nomine Jesu n. 1904 ; mcr gültig
I fpeuben fann n. 1905; erlaubter Seife
1 n. 1906; Sicbevboluug ber non ;^rr*
I lebren gefpenbelen 2:aufc n. 1907 ; ge*
! niöbnlid)er Spenber n. 1908 ; anjjcrge*
I möbnlid)er n. 1909 ; mer bie STanfe cm=
i pfangen fann n. 1910; ber .^'inbcr n.
i 1911 ff.; g^otmenbigfeit n. 1918 ff.;
' ^Muttanfc u. 1923 f.; iöegierbtaufe n.
\ 1925; 2:aufe, 93^u-tl)rinm nnb IMcbe n.
' 1926; (gvfal^^ ber 2:aufe bei ^linbern n.
[ 1927 ; Sivfnngcn n. 192i) ff. ; Sauf*
' d)aratter n. 1929 ff.; Saufe tilgt alle
Sd)ulb unb Strafe n. 1932 ff.; marum
i niv-lit bie ^^^öualitätcn n. 1934; erteilt bie
I bcilignmd)enbe (^^nabc n. 1935 ; ba^5 (Siaen-
' tümtidjc ber Saufguabc ii. 1936; ®i^^
püfition 3um(5mpfau"gn. 1937; ^"tention
gnm (Smpfang n. 1938; mmhi unb
9ieuc 5um un'irbtgen Smipfang n. 1939;
Saufe bcr 33enritt3ttofen unb Ö5ciftci§*
; geftörten u. 1940; ber (Smpfang cum
; obice u. 1941; Sirffamfeit ber ununir*
bigen Saufen. 1912; uor ber Saufe feine
^•'irmung u. 1973; Unterfd)ieb 3mifd)en
! bcr 3>uf3c im Safranumt ber "i^ufje unb
I bei ber Saufe (ärmad)fencr u. 2161;
j Saufe u. '>^ugc n. 2251 ;
i SnufflclüObc, unbebingte 5>erpflid)tung n.
I "1916; (^runb bicfer ^erpflid)tungu. 1917.
906
^erfoncn» itnb ©ac^rcgifter.
Termhnts a quo unb ad quem, totalis
iinb f' riualis bcv ^^cnuanbliinß n. 2014.
2:c|tamcHt, 5(ltc^, boiiiiiatifdjc iücbciitimg
be^^t'^HMi 11. 118 f.; kltcy iinb 'Jicuco unb
bio ©noftifcr n. 120; 5l(tc.5 unb Wm^
iiub bic S^icfoniuitorcu u. 120.
Xcufcl, ©jiiflcuj n. 609; f. nud) eußcl;
.Uiubcv bc)§ n. (119; iJfcid) bcg n. (ViG;
iumicfcru CSl)iiftU'^ Dou bcr .^cirjdjaft bc^
'Ioufc(ö bcfveitc ii. 1112; ^aupt bcr
5^ö|cu uiib ^yüvft bcr tSl-üi ii. 11<S7.
X()cobor üoit i)Jovfucftin ii. 908.
Xl)Cüloflcu uub il)rc ^^cbcutuui] für bic
Ürabitiou n. 144.
Xl)Cofoflic, cti)!uo(oßifd) u. 1; uatür(id)c
n. ^5: übcrurttürlid)c ii. 4; ;lVif[cufd)aft
II. 7; böd)ftc Üi^iffcufdiaft n. S; ^{öiiii^iu
nllcr Sif|cuid)nftcu u.9; iBci^^hcit n. iO;
[pcfulatioc, praftifd)c, pofitiuc n. 11 f.;
^uubauioutaltl)colonic u. 18.
Xf)coVnf(i)iti':?mii<< n. 923.
tf|CüfüVl)cn u. .')4(>. .004. 619.
Tht'sfnti'Hs I]cclesiae n. 2312 ff.
I^üinn-«, Uufcblbarfcit u. 1.382; "^MU
uicubi(]fcit bcr (S^uabc ^^iiu uatür(id) Ci^utcii
11. 149(;: ^IMrffauifcit bcr C^Juabc u. ir)95;
ratioiK's theoloo^icae über attucKcC^^uabc
11. 1(;0(). 1613; 5)icd)tfcrtii3uui] ciuc
@r(cid)tcruiui ^fi" übcruntürlid)cu 31ftc
n. 1718: iigf. bic ciu,3clucu Vclirfabc.
X!)omic<muv, (Shmbc uub Sidcu-^frcibcit ii.
ir)84 ff.; bic i)raeuioti() ober praede-
termiuatio physica bcc^ I()ouu!§unbo
n. 15S.5; ob er bic iKi((cu3frci()cit bc*
ciutrnd)ti(]t u. ir)8G -. iinc in il)Ui bic
©ufficicn^ bcr ÖJuabc gctuatjrt luirb ii.
1.>S7; ^\')ntroucricu 3ii)ifd)cu bcu '^Uu
t)äu(]cru bc!§ 2:bouii^>iuu§ uub bce> ^loW--
ui^5iuu§ n. 1597.
Xl)omtftcii, i'cbrc bcr, luic^ott bic ,^uf üuftit^cu
freien ^Iftc erfcunt n. 289; über bic iiu*
bcflcdtc (Suipfäuiini^J n. 834: über 9J?cuid)«
luerbnui] unb Sünbcufall n. 8ö8; über
bcu (S)ruub bcr abfolutcn Sünbenloilqfeit
eiirifti 11. 1040; über bic iWad]t Gbrifti
11. 10.Ö3; über bic '^i'irffnuifcit bcr ®uQbe
11. 1584 ff.; «outroDcrfcu mit bcniüuili=
niftcn n. 1597 ; bic ^räDcftination n.
1638 f.; ^^cmeiö für bic praL-deslinatio
ante praevisa merita u. 1641; über
bic Siiffauifcitbcr SafranuMite ii. 1851 ff.;
über ^a^ 'Ähm'cu bc^5 faframentalcu Sba«
rafter.=^ n. 1864; i[)rc Srfläruui^ bcr
S^raiuMubflantiotion aU productio u.
2041 ; über bic il^irfuuijÄmcifc bc5 t)ö(*
lifdjcn feuere u. 2513 f.; über bic
mctap^i)fifc^e 3Befeu()cit bcr 2c(it]fcit n.
25S5; über ben Ö^runb bcr llnfünblid)»
feit bcr .f^ciliijcn n. 2592.
Timor liumanus, servilis, tilialis, iiii-
tialis n. 2221; serviliter servilis n.
2222; simpliciter servilis u. 2223.
Xob, 2i>ejcn unb tJcrft^iebene 33c3ci(^nungen
in bcr ^eiligen Sd)rift ii. 2475; ein
natürlid)cö Übc( unb in gciuiffcr ^e«
5ief)uui] etuin!§ @ulCo u. 2470; ein über^
natür(id)c>S Übel u. 2477; iniuicfern für
bcu Sbriftcn ein (Mut unb ein (S5(üd ii.
2178 ; 3ll(gcuiein(]cit n. 2479 ; ^;(u5na{)men
Don bcr '^titflcuiciulicit n. 2480 ff. ; (Snbc
bc>i Status viae u. 2483 f.
Xoiifur, eine il^orbcreitnng auf bic Orbinc^
11. 2390.
XrabitioH, npofto(ifd)c uub bcr beftäubigc
Glaube bcä 5>oIte^ n. 99; im liicitcrcn
unb eni]ercn ©inue n. 101; im gemöbn*
lid)eu ©inue u. 103; unb ©d/rift q(ö
(M(aubeu^5quellen n. 104 ; unb @d)rift
n. 105 ff.; göttlidjc n. 18. 133; ^JZot*
mcubigfcit m\^ G'iuteituui] bcrfclbcn ii.
136; (Sj-iftcuj n. 137; iluucrfülfd)t()eit
n.l38; (frfcuubnrfcit ii.l39; ^rabitionö*
bciueiiS 11. 140; Cucücu n. 141 ff.; %\{^»
leguug burd) ba«? tird)lid)e Ve()rümt n. 145.
Irnbitiüunlivmuv n. 20 f. 160. 1521.
Xrnbncinuii?muc* u. 651 f.
Xrnn<<fubftaHtiation, Togiua non Der n.
2011; 3u()alt \>i^ l^ogmn^ n. 2012;
falfd)e i'ebrcu n. 2013; ©igenort n.
2016; 2:ran0fubftnutiatiou in bcr ()eiligeu
©d)rift unb Xrabition n. 2017 ff.; ii>cr^
glcidjc biefcr ^enunnblung mit bcr üon
iBrtffer in '^l^ein, uou ©peifen in nnfcrcn
iöcib, mit bcr 3d)i3pfung u. 2020; 8prad)^
gebrnud) n. 2021 ; 'XranSfnbftantiation in
bcu IMturgicu, bei ben Orientalen unb
in bcr iiird)eule()re n. 2022 f.; luic bic
^ran<?fiibftautiütiou uor fid) gebt n.
2045 ff.; bic adductio bcr ©cotiftcu n.
2046; bic productio bcr ;j:l}omiftcn
n. 2047.
Ircuc (Sbttc^3 n. 337.
Xrirt)otomiftcn n. 638.
Xribeutiunm uatürlidjc (Motte^^erfenntni!?
n. 1521; gratia sufficiens n. 1553;
Sillcn^frcibcit u. 1569 ; 5lu^tcilung bcr
QJuabc n. 1612; 9fcd)tfertigung n. 1688;
^ioufupi^Hcn,^ ii. 1703'; C^ma^c al§ .»pa*
bitii^ n. 1715; 'Vorbereitung auf bic
9fcd)tfcrtigung 11. 1742; ^J?id)taufl)ebung
bc^ @uabcuftaubc^> burd) löfjlidjc Süubcn
11. 1767; ^Hn-bienftlid)tcit bcr guten SBcrfc
n. 1782; ugl. ^ic cinjetneu l\'l)rfä(3c.
Trultmin mortis n. 956.
Iriuitnt, ein ®ct)cimni^ n. 354; unb 5>cr»
uuuft 11. 355; im eilten Xeftamcntc n.
356 ff.; iui leiten Xcftamcnte n. 375 ff. ;
unb bic 'lauffornicl n. 410; unb M^
opoftolifd)c (-^Maubcn§bcfenntni5 n. 410;
unb bic 3)orologicn n. 410 : unb bic
ältcfte ©taubcn^formet n. 411; unb bic
2}farti)rcr n. 412; unb bic 1)1. ^NÖtcr
n. 413; uub bie Reiben n. 414; unb
bie ^ärctitcr n. 415; 3^'i'le^i'cii über bic
^erfortcn* unb <Sad^rcgifter.
90t
2:rinität n. 416 ff. 432 ff.; unb bie
2lfterft)iiobc ,^ii ^^^iftoin n. 434; unb X^cO'
logic n. 435 f. ; fa(fd)c ©vflärunflcn Der
jtrinitQt n. 505; ©bcnbilb berfelbcn
n. 681.
TriplejCf triplicitas^ ob unb Juie bieg
üon (SJott au^gefagt merbcn tann n. 515.
XritljcicmHy n.219.
2'nflCiib in (S;i)viftn§ n. 1030 ff.; göttliche
iugenbcn in Sf)viftu§ n. 1031 ; fitt(irf)c
n. 1032; bie übevnntürlid)en unb h(x^
Stird)enanit n. 1320 ; bcv Reiben, öon
ben 3?ätevn gelobt n. 1531 ; bie überna-
tüvlidien in bev ©»'ele bcg @eved)teii
n. 1728 ff.; 53egviff unb (Sinteilung ber
Üugciibcn n. 1728; bie eiugegoffenen unb
bie eingegoffene (^Uredjtigfeit u. 1729; ob
fte öon ben ®aben beg heiligen (5Jeifte§
lierfd)ieben fmb n. 1732; bie Singicßnng
bei jtugenbcn nad) Sdjvift unb Jvabition
n. 173;J ff.; bev '^w^t n. 2153 ff.
nbagl)öi n. 18.
Ülicl in bei- 2Bclt u. 179; unb bcr SBillc
(SJotteg 11. 312; fiebc auc^ 33 ö f e § ;
lUQvnin ®ott Jie zuläßt n. 588; SBer«
teilung bev Übel nnb ®ütev n. 590 ;
ein äl'nl)vid)einlid)feit§beii)eig für bie
G;-iften3 bevGvbfiinbe n. 756 ; bev Job ein
natürlid)e§ Übel n. 247<i; ein übcrnotür«
„ lidjeg n. 2477.
Überlief critiifl, unfet)lbare, ibr Crgan nnb
beffen 3tutoiitnt n. 97 ; allgcineine unb
ber ®lnube n, 98; a^oftolifc^e nnb bev
beftänbige ©lanbe be§ 3Jolfe§ ii. 99 ; f.
!£rabit ion.
ÜOcruntiir, bie (^nabe n. 1440.
Übcrnatürlirf)e (Motte^evtenntniS f. ÖHaiibe;
unb nntüvlidje 51fte n. 1430; nnb natüv*
lid)e§ äJ^oment im ^cil^afte n. 1438;
^'Jotiuenbigteit bev (SJuabe 311111 übevimtüv»
lid) Eliten n. 1458 ff.; pbijfifdje Unfäbig»
feit ber bloßen 9^atur 311111 übevnatürlid)
©Uten n. 1462; übernatürliche ©otteg-
liebe nnb natüvlidje n. 1488; übernatür«
„ lid)eö «crbienft n. 1772 ff.
ttberttjcltltri)feit ÖJotteg n. 229; Gljrifti
u. 392.
Ubtquitnt be§ Öeibeg (S^rifti n. 2018.
Ubiquitätölcljrc n. 925.
Unöttflö§ürf)fcit ber @bc n. 2459 ff.; unb
9?atuvrcd)t u. 2460; im ^aÜe beg ^^t*
brud)§ n. 2461 ff.
UnenbHdjc ü{d{)t u. 174; ngl. n. 270.
nttfef)Iborfctt, bcr STpoftel n. 89; bcä
fiidjlid)en Sebraniteö n. 146; ©cgenftaub
beu fir(^lid)en Unfe^lbarfeit u. 147;
^^rimärer ©egenftaub n. 148; fefnnbärev
®egenftanb 11. 149; llnfe()Ibarfeit bog
gciuöljnlidjen SD^agifteviumg n. 150.
1274; ber förinlidjeu Öe^rentfc^cibungen
n. 151. 1274; in factis dog-niatici^ n.
15.:; in ft'nltii!^ unb 2)i!5ciplin n. 155;
in Slj^ljrobation ber Orben unb ^anoni«
fation ber ."oeiligen n. 156; Unfel)lbar^
feit ber .^ird)e 11. 1272 ff.; aftioe unb
paffioe n. 1273; beiuirfenbc Urfod)c
n. 1275; ©nbieft unb Obfeft n. 1276;
ber 5(poftel n. 1326; beg ^apfteg n.
1362; qI§ ^oupt ber ^ird)e n. 1363;
in ©ntfc^eibungen ex cathedra n. 1361;
fraft göttltd)er 5lf|iften3 n. 1367; be§
^üpftcg unb ber ^\xd)t in il)rein 35er'
bältnic* 311 einonber n. 1371 ; ©egenftanb
unb Umfang n. 1372; 53eiüeife für bie
Unfeblbarfcit beg *Papfteg n. 1373 ff.;
einiininbe n. 1385 ff.
Uiigläubiße, ©telliing 3U ben guten SBerfen,
33egriff n. 1527; Slrt ber 95errid)tung
il)rer guten Söerfe n. 1528; ^Belueig
für bie 2)?öglid)feit, baß fie natürlid)
gute iffierfe Herrichten fönnen n. 1530 ff. ;
Siniuänbe gegen bie 2)?öglid)feit natürlid)
gute SBcrte gu üevridjten n. 1534 ff.;
Knaben ber Ungläubigen n. 1614 ff.;
negatiüe nnb pofitiue n. 1615; luie ben
negatiü Ungläubigen ba§ §cil crm(5glid)t
inirb n, 1617.
UnicuSf ob eg uon ®ott auögcfagt merben
fann n. 516.
HinouiJbcfret griecf)ifd)e§, 311 5'foren3 n.
137G.
Uuitariäiimis*, CttflHfrf)er n. bie jTrinität
n. 433.
Uufid)tbnrfeit ber <^ivd)e nad) protefton»
tiid)ev 5(uffaffnug n. 1250 ff.;f. ^ird)e
unb Si d)tbavf eit.
Uuftcrblirijfeit ber inenfd)lic^en Seele n.
660 ff.; ber cvfteu 2)?enfd)en n. 727 ff.;
ein donum non debitum n. 728.
Unfüubüdjfcit bev .Speiligen be§ ^iminelg
n. 2590 f.; Uvfad)e berfelben n. 2592.
Untcrtuelt, ©ccle Sbrifti borten n. 1150 ff.
nuüoUfommcul)citctt, 'i>k allgemein menfc^«
lid)en ei)rifti n. 1054.
Urftaiib ber (Sngel n. 605; ber erften
9)?enfd)en n. 690; doua praeternatii-
ralia berfelben n. 715 ff.; bie über*
natürlid)e ^abitimle ^eiligfeit beiSfelben
n. 734; fein^nftanb bev SBilbbeit n. 735.
i^erbammtc unb ber descensus ad infe-
ros u. 1153; i^r 5(ufevftcl)ung§leib u.
2699.
i^erbamnittig, i^re3)auer n. 610; f. ^ölle.
I ikrbiencu, natürlid)e Söerfe fönneu bie
I ®nobe nic^t öerbienen n. 1600; ob ber
I ^O^enfc^ oor ber 9fiec^tfertigung ©naben
uerbienen fann u. 1603 f.; praedesti-
i natio adaequata fann uidjt öerbient
' lüerben n. 1636 ; ob bie inadaequata
n. 1637 ff. ; ^eilige unb arme ©eelen
j fönnen nid)t mel)r üerbicnen n. 1774;
I ^tn §immel a\§> Öo^n üevbienen beruht
I auf ber @nabc @otte§ n. 1785 f.; ob
man and) 3eitlid)e ®üter öerbienen fann
, n. 1801.
908
^erjoncu« unb ©ac^regifler.
i>crbicuft, begriff n. 1065. 1771; ?hteu
11. 106;'); aU$ (55cuiu]t()mnig ii. 1066;
(S()rifti de congruo; ^cbiiujiiugcii ii.
1067 f.; 3cit bc§ 3.^crbiciiftc§ 6()rifti
11. 1069; o()nc Unterlaß n. 1078; unb
fein :i?eibcii n. 1079; iünnt n. 1080 ff-;
pure et simpliciter uiicnblirf) ii. 1081;
valor obiectivus unb ladicalis n.
1082'; ©cgcnftaiib \mi> S^wv^nhmxQ ii.
1084 f.; ftcUucrtvctcnbcö Gfirifti n.
1086 ff.; bcö C5^crcd)tcn ii. 1605; 5(iif-
Icbiing biivd) bic ^}{crf)tfcitigimg ii. 1770;
©intcilinu] n. 1772 ff.; iiatüvlid)c^ unb
übcinatüilid)o^ n. 1772; nieritum ex-
cellentiae unb commune n. 1773; de
condii^nK) unb de congriio ii. 1773;
©ifovbcvuiffe 3UUI meritum de eondigiio
l>on fetten be§ SubjeftCig n. 1774 ff.;
lion feiten be^ Objette^ ii. 1777 f.;
(iH-ö§e be^^ Sl>erbienfte^3 n. 1779; (Jv
forbevui^o juni meritum de coiidigno
lutu feiten (Mottet ii. 1780; juici uu'fent«
(id)e 2)ioniente be§ i>evbienfte§ lun- (^kttt
11. 1781 ; '^(vt be£i i^erbienfte<§ uufeier
guten äBevte ii. 1783; Öinabe (Motte^o
11. 178(5; (i^Iorie unb (S^nnbe um ber
^nn-bienfte ßbvifti millen n. 1787; ilu'V*
l)ältni-^ unfeve-5 i^evbienftcy 3nui !i>er*
bicnfte Gbvifti n. 1789; ma§ (5;f)rifti
SBerbienft unb &nai)c beunvfen n. 1789;
(Megenftaub be^^ iH'vbienftey u. 1795 ff.;
^^H-vbienft be^o 5üubev^3 n. 1796; be^?
(SK-ved)ten n. 1798 ff.
'«l^crbicu)tliri)feit nnfevev guten ^iinn-fe, mo«
vin fie ibven (i^vunb bat u. 1776; iJ^e*
meife für bie ilNeibienftlid)feit u. 1782;
%xt ber iyevbienftlidjfeit n. 1783.
ÜNCrcliniufl ber ^eiligen n. 2598; ^^(fte
berfelhen ii. 2599; ilH'rfd)iebeid)eit ber
il^'rebrung u. 2600; rein uienfrf){irf)c
^iHn-cbrung n. 2601 ; tuegen übernatür*
lid)er 'inn-^üge u. 2601; f. .^nMligen«
lurebrung: ber ^Jieliquien n. 2637 ff.
ber 5^i(ber ber .^eiligen n. 2642 ff.
i>crl)cifnntfl, a\i§ ben Sorten ber ^n^
beif^iiug ber @ud)Qriftie mirb bie reale
^^^riifen^ Sbrifti beuiiefen n. 1995 ff.
il^crflöruug be^ iiienfrf)lid)en ?cibey n.
2693 ff.; ??atur unb :ilHMfe berfelben ii.
2698 ; ber Seit am Sedenbe n. 2708 ff. ;
SVongrueng bicfer iH'rtlärung n. 2714 ff.
^Ncvunnft, ma^° fie an^$ fid) ^n eifennen
uernuig n. 15; faun bie praeambula
tidei erfennen n. 17 f.; ibre jtbätigfeit
nad) ber Srbfünbe n. 19; 5>eruunft ohne
Offenbarung ii. 20; bie inbiuibuefle n.
22; CMemifibeit it)rer @rtenntni^5 n. 23;
(Sdjranfen in (Srtenntnic-. ber nalürlidjen
Sat)rboiten n. 24; unb (L^Uaube u.
77 ff.;' unb bie ©riften^ (S^ottc^ ii. 17. 159;
unb 2)rcifaltigfeit n. 355; lln^uliingtid)«
teit jur (Srfenutnio aller natürlidjcn
I Sa^rbeitcn n. 1491 ; ma§ fic bon ber
' {ynrf)ariftie gu erfennen üernuig ii. 2038.
i^crföljuuitrt unb Srlöfung n. 1090; be*
rubt auf ber ©übue ber Sdjulb n. 1091.
I jycrftnub unb Sille n. 671; Sunben be^
1 5Bcrftanbcx^ burd) bie (Srbfünbe n. 817;
I ber ^HU-bamuiten n. 2518.
I il^crf urf)uuö ber ©tammcltcrn n. 736;
1 ©egenftaiib n. 737; Urbeber n. 738;
unb («nabe n. 1489. 1493.
iycnuaublUHji, falfdje !i.'e()re tion ber teil*
I meifen ^.^eimanblung in ber (Sud)nriftic
I 11. 2013; \>at^ Sefen ber l^ermanbluug
11. 2014; Wirten n. 2015.
te.stif/Hnn Dei ii. 679.
i i^inilnntiuy über bie ^^Inrufung ber .^ei*
ligen u. 2613; (S^egner ber 9ieliguienöer«
ebrung ii. 2637.
i^igiliiK^ n. 1385.
risio fnalffica n. 50; bn§ (Snb.vel
be§ i)?enfd)cn n. 685; !L\'()rc ber ^;Ma=
gianer unb Ofeforuuitoren, ^Bajaner unb
^nnfeniften ii. 7<>7 f.; inmiefern ber
i^^enfd) obue fie ung(ü(f(id) ift ii. 709; nid)t
notmenbig n. 710; bie potentia i»boe-
dientiali.s ^n bevfetben n. 711; ^i^erlnft
burd) bie (S-rbfünbe n. 709; ber ©eele
Sbvifli n. 1007 f.; unb bic Ccibengfäbig*
teit ebrifli n. 1009; Umfang n. 1010;
3oit be^ (Jintritt^ ber visio beata n.
2495 ff.; visio beatifica in ber {)eiligen
(Sd)rift n. 2575; bei ben 3.^ätern u.
2576; nad) ber Cebrc ber Si\xA)z n.
2577; nad) beni tbeologifdjen 3)enfen n.
2578; llnfä{)igteit ber türper(id)en :?(ugen
,^ur visio Iteatifica ii. 2579; d)re abfo*
Inte Übernatürlid)feit n. 2580; maruin
fie [d)Icd)tbin übernatürlid) ift u. 2581;
nidjt foniprebenfio n. 2583; priniarc!?
unb fcfuubäre^o Objeft n. 2584; mit
ibr l'iebc unb ^^reubc unsertrenulic^ Der*
bunbcn u. 2585.
i^ifiüuot)t)potl)cfc n. 572.
\'itn interna, Unterfdjeibiing ber ^ela*
gianer girifdjen vita aeterua unb rei;-
unm coelorum n. 8 0.
i^iünlbui? 11. 22:U.
il*oüfommcuI)cit, (i5otte§ ii. 199 f.;
fieatiivlid)e u. (,^infad)[)eit @otte§ ii. 202;
notioiude n. 449 ff. ; bie notionale
ilHiUfommenbeit einer ^.perfon ben anbcren
eigen u. 501.
Voinutits anteredens unb subsequens
n. 345. 1630; conditionata unb abso-
luta n. 345; efticax \\\\\i inefticax n.
345.
^i^orljcrbcftimutnng f. ^.]3rä beftinati o n. -
i<ürl)crlüiffcn, gintlidie^ ber freien 9Itte n.
281; unb ^reibeit n. 283.
iNorfnij, q(§ S^i^öpcifition auf bie 9fed)tferti*
gung n. 1750; unb 9{eue n. 2194; ob
er forincU ermedt merben uiu^, ober ob
^erfonen« unb ©nc^regifter.
909
ber in bcr 9?euc enthaltene genügt n.
2195; 5rffgcinciii[)cit be^ i>orja^eg n.
2199; il'irfianifeit n. 2202.
2?orfc^HH0 im engeren nnb weiteren
(Sinne n. 578; (^-yiften^ bevfel&cn ii.
579; Ö)egcnftnnb n. 580; Sirfnng ii.
581 ff.; unmittelbare, mittelbare n. 5S4,
Ü^idrtnto, i()rc 3(utf)entie n. 121 f.
Ä>nl)lfreif)cit Gf)rifti unb [eine abfohlte
Süubenlüfigfeit u. 1045; inbefeftibele
unb bie 'i^rr^ien[te S()rifti n. 1046.
Ä^nl)r()nftiöfclt ®otte§ n. 3:36; nnb bie
9ied)tfertigung n. 1709.
2[\?al)r^cit, natür(ii1)e nnb Ö^cdcimuiffe n. 63.
70f.;nota>enbigeuubfreie:i\>af)r[!eitcnn.66;
geoffenborte, 3d)eiiuuiberfprüiiie jmifdjcn
ben i)ericf)iebenen 5(rteu berfelbcn u. 72 f.;
i^eiuunft= unb bie ©pefulatiou n. 84;
Ö5ott bie abfo(nte 'iinüjrbcit n. o46; Uu=
3nlanglirfjteit bev !:Bcrnunft ,^nr ©rt'ennt«
nit^ aller natürlirfjcn 3I^at)vf)eiten n. 1491.
Ä^olbciifcr, bie Slinbertaufe ii. 1911;
©peuber bei= 53ni3lafrauienteö n. 2282;
ber ^^Iblaü n. 2:-i00; bie («efe^gebung
nnb Ci)eritf)t!§barffit in 6l)efad)en n.
2419; fuecefiiue "l^ütigamie unb ^^oli) '
anbrie n. 2-158; ba?? J-egfener u, 2538;
',llnferftel)nug beö ^•lei)d)el n. 2674.
^-ii^nffcr, ha^ beni il'einc aiß niatfria re-
mota ber ©ndjariftie beigeniifdjte ii. 2074.
Ü'\>cil)C, fafrauuMitaler (ibarafter ii. 2359 ff.;
güttlu1)e einfct^Mini-j n. 2362; i'elire ber
ilMiter nnb ber Xlirdie n. 2363 f.; bie
JIhmIic intnier unb überall n. 2365;
J^lüugruen,^ bcö ^iuMbefafranicute^o h
2366; (£iul)eit beg ^A'eibefnfrainonfe^^ n.
2391; llKaterie nnb '^-orni n. 2392 ff.;
ber ^Hnglifauer ii. 2400; (Snipfiir.ger be>§
2.1hm l)eiafranieutei:( n. 2402 f.; ^iMvtnugen
u. 2404 ff.; (ibaralter n. 24(!6 n. ;
g^atnr be^felben n. 2408; ^;)(bl)ängigteit
ber nerfd)iebenen Gbaraltere Hon ein=
anber n. 2-109.
Ü\>ci!|cnc)ünlt, -»Jotuienbigteit berfelben ^uv
(^h'iltigfeit ber Safvaniente n. 1870 ff.
3l^ciy()cit, giJttlirije, in ben £apicntialbnd)ern
n. 367; von (Suugfeit unb in @n)igfeit
11. 368; eine .^ucite ^^erfou in (Mott n.
369; nnb bcr 9Jieufd) n. 370; unb ha§
2i^ort n. 371; nnh bie (Sibfünbe n. 821;
unb bie 9)teufd)Uierbung n. 850; in bcr
eudjariftie u. 2040.
iil^clt, ilirc Sinbcit n. 5.53; ©iubeit ber
Crbnnng in berfelben n. 555; il)rc @i-=
baltnng n, 574 ff.; Sicgierung ii. 585 ff.
iÜNCÜtirnnl», ber, bemirft bie ©rneuerung
ber uiateriellcn ©d)öpfuug ii. 2709;
3merf n. 2710; Seit n. 2711; Umfang
11. 2712; 41'irfnugen n. 2713 ff.
Üi^cltcubc, hi\§, Vlnfbören be§ gegeuiuärtigcn
:^l'eltlaufc'o ii. 2707 ; (Srueuerung . unb
ilNcrtlärung ber a>elt n. 2708 ff.
3BcUgcvid)t, nadj bcr bciligen ©c^rift n.
2700; nad) bcr Ccl)re ber 25äter nnb
ber Slird)e n. 2701; bcr St)arofter bcg
^^öfcn nnh ba§ ä'ßeltgcridjt n. 2702;
.^trone be^ (Srlöfiing§iuerfe§ n. 2703;
ein 3(u§glcid) bcr C^ercd)tigfcit n. 270i;
^lltgcmeinljcit n. 2705; bie 9iidjter n,
2706.
ÄVvfc, gute, ber Ungläubigen n. 1527 f.;
bcr .Reiben n. 1530 f.; be!§ ©ünber!§
11. 1536 ff.; 2Bcrt n. 1601; (SJrnnb il)rcr
5>crbieuftltd)l:eit ii. 1776; 2>evbienftlidjfcit
n. 1782 ff.; yfotmenbigfeit n. 1790;
3}?öglid)feit n, 1791; JlicuioiäcenA n.
2294 ff.
ÄNCrt be^ gjfcßopferg n. 2143.
3l^cfcu, Untcrfd}ieb 3lüifd)en ben göttlid)en
^4?erfouen n. SBefen n. 489 ; n. 6l)poftafe
n. 933.
'il^iclif, fein ^vöbcftinatiani^^mu!» n. 1514.
1647; (8üubcn ber S^h-probierten nnb
^^Jräbeftinierten ii. 1766; hie reale ^-j^röfen^
dl)rifti in ber ®iui)ariftie u. ]99o; bie
'^Ipplifation bcr beiligcu ä^ieffe n. 2147;
Spenber bc^ ^i^ufjia'framcnte^ n. 2282 ;
bcr l)(blai3 n. 2300; bie 5lnrufuug bcr
.^eiligen ii. 2()13; 9icliquieiuiercl)rung
n. 2637; iMlberPercbrung n. 2642.
ÄMcbcvtnufcr, u. bie ^rinität ii. 433; bie
.Hinbevtaufe n. 1911.
^Ä^iUjcIm Uüu *|*aviv über ben Spcnbcr
be!^ (Slieialramente^ n. 24:18.
ÄMKc, bcr götllidje n. 294 ff.; beffcii
(Sigcnfdjaftcn n. 295 ff ; primäre^ nnh
formale^ Dbieft n. 299; fcfnnbärcig unb
materielle^o ii. 300; nnb ha§ fittlid; iJ3i3fe
11. 3)11; nnb bie natürlid)eu Übel unb
Strafnbcl ii. 312; yiotmeubigtcit nnb
^•reil)cit be^^ göttlid)en ^l'illciu^ ii. 313 ff.;
(:*>U->ttC'5 5'i'^''t)^''f l^*-'!"^' UuüoUfommcnbeit
11. 318; üImUc (.^)ottcc! unb feine ilUrffam^^
feit 311 ff.; Einteilung bc;? göttlidjen
^.li'illcibo 11. 315; fein 'iH'rl);ilini§ gn ben
notionalcn Elften u. 463; ^-rcilicit be5
uuMiid)lid)cn ii. 6(5'); im engeren ©inne
al«? '^Potcn,^ 11. 666; unb 2.^erftanb ii. 671 ;
iiiib 3.MH]ierbcn ii. 673; ciH 9(ft n. 675;
ajy .Sjabitit'? ii. 676; Siiuben biird) bie
Crrbfünbc n. S18; menfdjlid)cr in Sbriiniig
11. 95S; ^n-eil)cit be^fclbcu n. 1042 ff.;
fein frembcr Sille ii. 1049; 5Berl)äUni^3
be^ iuenfdjlid)cn jiim göttlidjcn it. 1050;
2inllc fid) 511 bcfebren unb aftuelle (^nabe
n. 1476; ^erl)ältni^5 gnv (^ntabc 11. 1543 ff. ;
bcr boppelte ^aftor bc3 !^e\U, Q'hmhc u.
^ilMllc n. 1560 f.; ^erl)öltni0 ämifdjcn
ö^nabe unb freiem ilMllcn nad^ todjrift
unb 3:rabition n. 1562; g-reiljcit boS
2iMllcm? unter bcr gratiu efficax
11. 1568 ff.; mie bie (S5nabc bie 'll>illen§^
freibeit erl)bbt n. 1571; ..^anieniu^ über
t'^')uabe unb ^-veibeit 11. 1576 ff.; ob ber
2;l)omii3mu!3 bie ^^-reiljcit beciuträd;tigt
91Ö
?ßerfoncn- uub ©ac^regifter.
n. 1586; ®ottc§, alle fclig 311 umd^cn
11. lG2:i ff.; Xugciib bcr ^ii^e gc()ört
bem aiMÜeii an 11. 2157 ; ülMHc bcv 35er'
bQuimteu 11. 2519.
äl^illfür, in @ott feine n.322 ; in ber Knaben«
uml)l feine n. 1G5().
aÜNtrffamfeit be^^ götilidjen ^il'iUenS n. 341 ff.
älMrfuiiöcu ber ©afrauiente 11. 1856 ff.;
f, 2 a f r a ni e n t ; be*5 fafvanientnlen
e(}arafter!a n. 18(15; ber ^anfe n. 19-29 ff.;
ber ^'irninng n. 1976 ff. ; ber t)eiügen !
^onunnnion n. 2096 ff. ; 3.^evniel)rnng ber \
(SJnabe, and) gratia prima n. 2096; j
gratia sacranientalis im aügenieineu \
11. 2097; im einzelnen n. 2098 f.; beg
SSn^fafromenteS 11. 2294 ff.; HHci^ ber- j
felben n. 2299; ber legten Clnng !
11. 2349 ff.; be§ ili>ei(iefnrrnmentc§ n.
2404 ff.; be§ e^ejafrnmenteS n. 2447^
ÜTl^irfuu.q^nicifc ber ©ofraniente n. 1840 ff. ; :
f . © a f r a m c n t. , I
SlMffen natürlidje^ n. 14; jnenfd)Iid)e« in [
(il)riftn^ n. 957. 1006; (5t)rifti nnb ber '
Jag bc^ (S^erid)te^5 n. 1017; ^ortfc^ritt |
Sbrifti im Ä^iffen n. 1018. i
2i>iftciifri)nft, folfdie ^-reibeit bcrfelben n. 74 ; i
n. (S^lanbe 11. 75; red^tmäpige ^reiljeit |
berfelben n. 76; tf)eoIogifd}e, ^Infgobe 1
berfelben 11. 83.
iTl^al)!! n. 35.
5l\>üUcH notionale^o, ^rineip ber Spirotion
n. 450; (S5cgenftQnb beöielben n. 457;
tü^ göttlid)c nnb beffen ^^h-obnft bei ber
3"fiunation n. 861; Urfadje be^ über*
natiirlidjen ii?oÜen§ bie @nabe n. 1477.
"Bort WottCiJ im 9Üten Xeftomente n. 366;
nnb bie göttlid)e JinM^^beit n. 371 ; feine
^l^rnbnftion tuö^r^afte ^fi'ÖwnQ "• 445.
3»mtbcr, i()re 9}?öglifbfeit n. 577; ^feubo-
unmber n. 625.
TTiöaxaa-.c; nod) bem ©prQd)gebron(^ n. 427.
3öl)l, iniüiefern 3<ib(eu uon ®ott on^gefngt
ivcrben fönnen n. 490; ber 9(n§ernmblten
n. 1659; (S5ott oüein befonnt n. 1660;
^erbültni^ ,^nr lUijl bcr 3?ern)orfenen
n. 1661 ; ;>l)l ber ©aframente n. 1820 ff.
3ct(^cn, ta§ ändere ber ©afromentc
n. 1831 ff. ; in ber ®nd)ariftie nnö res
sacrainenti n. 1988; boppelte^ in ber
C^nc^ariftie n. 1989.
Seit, etiiiü^ objeftit) 9f?eü(c§ n. 240; 55er*
ünbernng n. 241; ^cit nnb (Sluigfeit
n. 243; ber faframentolen ®enngtbnnng
n. 2274; be§ (Sintritt^ ber visio beatifica
n. 2495 ff.
8citHrf)fcit ber Sd^öpfnng n. 539 ff.
^cuguufl, 33egriff n. 445; bie ^^^robnftion
be^ ÜBorte^ ift ii)at)re 3f"9""9 ^^- 445;
ber 9(n§gang beä beitigen ®eifte0 feine
3engnng n. 447; ^fHilitiUl ^f^ ä)^^"irf)'^"
^ebingnng ber (Srbinnbe n. 789; in
n)eld)em ©inne bie 3«^i>9ii'ig be§ fonfnpi^==
cibelen Öeibe'*> (iirnnb ber ^ortpflan^nng
bcr (Srbfünbe ift n. 791; nid)ti Sööfe«
u. 794.
8HfnU n. 587.
3«fnü§tl)coricu über bie Sntftebnng ber
3^l^e(t n. 546.
3ulaffuuö ®otte§ n. 586; ber Übel nnb
be^ SBöfen f. ©ö[e^; ber 5^efeffen()eit
n. 621; bcr natürlidjen ^ortpflanjnng
trot\ ber ©rbfünbe n. 793.
3ufttmmciifc<?«u9, p^ijfijdje n. metQpbt)fifd)e
n. 222.
8wntöijf 3)efinition bcr ©üframente n. 1806 ;
bie reale ^räfen;^ St)rifti in ber @nd)Qriftie
n. 1993; ta§ ^egfeuer n. 2538.
-?3:^*=.oei2-
ERNST RAESSLERI^«
BUCHBINDEREI Ij;
LANGENAtt ■-
Al^i