Skip to main content

Full text of "Lehrbuch der katholischen Dogmatik"

See other formats


Cct^rbud^ 


öer 


fatl^oUfct^en  Do^matiF. 


Ton 


l^earbeitct  unb  t^craus^c^cbcu 


Pr.    Philipp   fjuppert. 


mit     b  i  f  d)  ö  f  I  i  d)  c  r     21  p  p  r  o  b  a  t  t  o  n. 


Perlag  Doii  ^rans  l{iri)l)etm. 
\900.  . 


Imprimi  permittitur, 

MiHjuntiae,  die  11.  Octobris  1900. 


J)r.  J.  B.  Holzammer, 

Coiis.  eccl.  et  Can.  caint.  ecil.  catliftlr 


ajJntnscr  ä5ivlnfi«aitftnlt  iinb  'Jvucfovci  ^.^(i5. 


Wen  ^cf^üleint 

5  0  s    i)o  d}  f  0 1  i  .3  0 11   i)  c  r  V  ]i    D  0  in  6  c  t  a  it  s 

IDr,  Cl-  -^»  Dcinriii) 

5ur  frcunMtdHMi  €riimoriinös  an  il^rou  l^odnHU'cl^rtoii  €oI]rcr 

^eiinöniet 


gcxntxtöiKbev. 


^oxwoxt. 


ß  .foeiuvicf)  licnitcii  untvbc,  in  bcm  neu  eröffneten  *"]>vteftev^ 
feniinar  Tonniati!  uorautrngen,  na()ni  er  bie  3nnuna  bc^^ 
I)ei(inen  Jf)ouiac>  uon  '^(quin  ,^nr  (^rnubfage.  Sefcfi  tiefen  nnb  nacl)^ 
f)a(ti(]en  Clinbrud'  bicc<  auf  feine  3nf)örer  niacl)te,  ijahc  icl)  fd)onin  frül)eren 
^al)ren  am  beui  l^innbe  einec>  feiner  iilteften  3d)ü[er  uernoninien ; 
in  nnferer  rafd)  ueri]effenben  ;]eit  aber  ift  e^  lne((eic()t  nicl)t  ülier= 
f(üffi(],  l)eruor,yi()elien,  baf^  faft  ein  l)ienfcf)cnalter  nor  bcr  (£'na)!(ifa 
Aeterni  Patris  im  3eniinar  ;\n  l)tain,^^  ber  ^.Hnfe()(nf^  an  bie  Xljeo- 
(onie  ber  ^Hn-,vMt  i^euionnen  nnir.  ^ebe  ^^erfnöcljernnt]  ader,  jebe 
(vni]f)er^^i(]!eit  {ac\  ,C^einrid)  bnrdjan^o  fern,  nnb  er  fonnte  ^-^eftre^ 
bnncjen,  bie  anf  eine  hio\;c  fd)n(nuifunc  'IJepriftination  ber  3c[)o[aftif 
alij^ielten,  fot]ar  mit  einer  gemiffen  3d)iirfe  entgegentreten,  ^nni  je()er 
\mx  Co  ber  SBunfcf)  feiner  ßi^^)'-^^*^'^'  gi^uiefen,  h(\\]  er  feine  '^jogmatif 
möge  brnd'eu  (äffen." 

9.)(it  biefen  $?orten  gebacf)te  OWum' g  ^-reifjerr  uon  «ö^'^'^' 
fing  anf  ber  (^)enera(iierfammlnng  ber  (^örre^o ^ ö)efeÜfd)aft  ^n 
.5)ilbe!ol)eim  am  7.  Cftober  l^^Ol  ber  bogmatifcfjen  ^^ortcfnngen 
be§  .^LH'Ijfetigen  .^oerrn  Xombefanc«  Dr.  ^o()ann  ^i-^aptift  .^einrid). 
3^f)atfiid)(id)  t)atte  ^^i^^iivid)  and)  2  'Dtonatc  uor  feinem  .^infdjeiben 
bie  $crau^>gak  berfetben  a(^o  „Mompcnbinm  ber  !4^ogmatif"  bcab^ 
fid)tigt  nnb  luaren  i()m  ,^n  biefem  3^^^i^<^f  feiteuio  ber  ^Hn1ag^()anb- 
(nng  Trnd'proben  bei?  nencn  3Berfey  bereite  ^^ngegangen.  Qnbey  ner^ 
eitelte    ber   2ob    biefc    XHbfidjt,    bcren,    ^^ermirfUdjnng    altfcitc^    mit 


VI  5Sorrt)ort. 

nroßcr  ^n*cube  tinirc  kgvüf^t  uiorben.  3)cr  2Bitnfrf)  aUx,  bic  23ov^ 
lefnugcn  ^ciuricf)^^  inöcl)teu  im  3)vncfc  crfd)cincn,  ift  ituterbcffcu  mc()t 
nerftumiut ,  [oubcvii  iiinitcr  uncber  geüiiiVvt  morbcit.  lliib  cv  ift 
bitrcljau^^  lierecfjti.qt.  2)ie  ä^'ovlefuiincu  bcy  ncrbieuftnoücn  2)ogmatiferö 
nnn-eu  umnlirf)  itelieii  bcr  |elbftiierftiiub(icl)cn  ,^oiTeft()eit  bc^  ^nl)altc§ 
au^^ge3Ctd)nct  burd)  gvof^e  ^^vücifion  imb  gciftrcidjc  J^-affuiig.  ?ctbcr 
fouutc  längere  Qnt  bciii  fo  uioI)(  Iiercdjtigteii  JiMiufd}C  bcr  3d}ü(er 
itiib  l^crel)rcr  bc^^  iun-clingtcu  nid)t  /V>-^(gc  gcgclicu  mcrben.  5(uf=^ 
gcforbert  uoii  bcr  i^crlag^^l)anb(ung,  in  bcr  and)  bac<  grof^e  bognm^ 
tifd)c  älnn*!  ^ciuricljy  crfd)iciicu  ift,  übcruaf)in  bcr  Untcrgeidjuctc 
in  banfluirer  iHnTl)ruiig  bcv  grof^cu  3}taiiiicc<  gerne  bic  33earbcitnng 
iiiib  .^craiivgadc  be>?  3^c^tex>  uicldjcii  bcr  .C^od)[cIige  feinen  ä^or^ 
lefnngen  gn  ©rnnbe  legte. 

Ta§  33cftrcben  bcy  ^erans^^gelierio  ging  baranffjin,  a\\§>  ^kt'dt 
ntöglidjft  ben  SSortlmit  kignlicljaltcn ;  nnr  tuo  cc<  nnbebingt  nötig 
\mXf  unirbe  berfelbe  iiertaffen.  3^agcgcn  ninj]ten  in  bcr  (yrnppiernng 
bc§  (Stüffec^,  foUne  in  bcr  ^-ornt  nnb  ^affnng  bcr  5^euieife  inc(fad) 
iBeränbernngcn  norgenoninicn  merben.  X^ndj  unirben  an  einzelnen 
Stcden  gange  "J^aragrapfjc  nen  eingefügt,  mobei  une  and)  bei  anberen 
ä^eriinbernngen  ha§  große  bogniatifd)c  2i?crf  bic  ©rnnblage  bUbct, 
fo  ba§  and)  I)icr  bic  S^ogntatif  ^cinrid}§"  ben  Jefern  geboten  tnirb^ 

3^cn  $od)tuitrbigen  Ferren,  bie  bnrd)  llbcrlaffnng  if)rcr  Äodeg^ 
I)efte  bie  ^cran^^gabe  crniöglid)tcn,  fei  and)  an  biefer  @te(Ic  ber 
l)erglid)fte  3^anf  an5igcfprod)cn. 

«eu§f)cini,   1.  a)?ai  1898. 

5r.  yijilipp  ijini}ini. 


gl  u  ^  a  t'  f , 


ftttfetfttitcj  in  t>\e  pogmafiß. 

•Seite 
§  1.  33cgviff  iinb  '^atnx  bcr  ^^ognmtif 1 

gpeofoötfdje  $tiu'nnftti$felire. 

^on  b c  V  b e  m  (^Hauben  u o  v n ii §  g c f) c n  b  c n  @ v f  c n n t n i ?  ^ o  1 1 c §  ii n b  b e r 
n Q t ü r 1 1  d) c n  v c I i g i ö f  c ii  iiu  b  f  i  1 1 ( i  tf) c n  S n ()  v f) e i t c n  uu b  ö o n  b e r  ü  e r  = 
null  ft  ig  eil    ®ciin^l)cit    bcr    ®  laubuui  vbi  gf  c  i  t    bcr   Offen  bar  ung   nnb 

bcr   ^  i  r  cf)  c. 

!i^orbcnicrfung         5 

§  2.  Xk    mitnrliitc    ^ndigfcit    bcr    nicnf(f)(id)cn    Sl^crnnnft    ^nr    (Srfcnntni^    bcr 

praejniibula  fidei 6 

§  3.  :[^rrlgc  ill^Mnll^l•^cn 10 

§  4.  'i>on  bcm  ^ciucifc  nnb  bcr  iicrnünftigcn  l^V'iui^dcit  bcr  (iManbnnirblgfcit  bcr 

Cffcnbarnng  nnb  bcr  Jtirdjc 13 

5tttntrr  ^bfrljuith 

SS  0  n   b  c  ni    (M  ( a  n  b  c  n ,   bcr   05  ( a  n  b  e  n  ^5  r  c  g  c  l ,   b  e  n    ®  ( a  n  b  c  n  5  q  n  c  1 1  c  n  nnb 
bcm    (^  I  a  n  b  c  n  5  r  i  d]  t  c  r. 

I.    Von  t>cm  (OUnbciu 

§  5.  ??anic  nnb  i^^cgriff  t>ci  55(anbcn^ 17 

§  6.  lH'rl)äItiii^o    bc^  (^'üanbcn'J   ^nm  nntnrlidjcn  ii^iffcn,   in'Slici'onbcrc   bcr  prae- 

an»l)nla  fidei  nnb  bcr   bnrd)  niotiva  credibilitatis  bcuncjcnen  'HjaU 

iad)c  bcr  Cffcnbnrnng  nnb  $tird}c 27 

§  7.  '-Inm  beul  ©cgcnftanbc  (übit'ctuni  matoriale)  bc!3  ©lanbcn^  im  allgemeinen 

nnb  üon  ben  ®Ianbcn§gc()cimniffcn  inf^befonbcre     . 32 

§  8.  5>on   bcm   iüificn)d)äf(lid)cn  ^-I^crftänbni^  bcr  (Si(anben§n)a^rr)citen   überbanpt 

nnb  ber  9Jii)ftcrien  inlbcfonbcre 41 

II.  Von  bcr  (Olrtubcttoi'Cijcl,  t»cn  (OlrttibfitoqMcUrn  «nb  t»fm  (^Ititibcitö- 
rid|tcr  otitv  uon  t»cn  oUirhttucn  Vrtnct|>icn  t»C0  (Olanbfiiö» 

1.   ^on  hex  6faußcn5rcncr. 

§  9.  2)ie  tat§o(ifd)c  ÖJlouben^regel , 44 


VIII  ^n()a(t. 

Seite 

2.  ^on  ben  ^netten  be$  ^faußfn$. 

§  10.  @({)vift  itnb  ^vabition  im  angcnietneu 50 

§11.  33on  bei*  fieiUgcn  <Sif)rtft  inSbcfonbere 53 

§  12.  5?on  ber  ^trabition  inebefonbevc 63 

§  13.  5ion  beul  tird^lirfjcn  ^c^ramte  iinb  feiner  Unfe()l(inrfeit 68 


ynit  ©Ott  bau  PveKinirn^ 

ClBinleitunö. 


^on  t>cm  f  tttctt  ^otl. 

§  14.  Xk  33etDei^>bavfcit   ber  (£^-ifteiiä  (Mottet 75 

§  15.  Ih-fpriiug  ber  iiQtiir(id)en  ®otte§crfcnntni5i 77 

§  16.  5?ün  ber  (55euiif?[)eit  ber  iintüvlidien  (Motte^erfenntni^ 80 

§  17.  ®ie  Derfdjiebeneii  ^ciueifc  für  ^a§  unfein  (SJotteg 82 

B.    ^att  ^fr  ^gftxx\}tii  «nt»  l>r«  ^ttrtbtttrn  (fyoiU^* 

§  18.  Sl^on  ber  ^Irt  imb  Seife  imferer  («otte§erfenntni§ 88 

i?  19.  3)ie  ?Ileität  ala  iuetüpfii)fiid)e  -il^efeidieit  föi^tteä 91 

§  20.  ^o\\   ber  imeiiblic^cu  ^onfoinineiil)eit  ®otte^    iinb  ibrer  (Srfeuntni^   biird) 

(5igcn|d^aft§begriffe 95 

I.    ^on  t>ttt  ^ttriUutfti  (Oottcö  tm  aUormrincit. 

§  21.  (Einteilung  ber  Attribute  ®otte§ 98 

§  22.  5ßon    beni    33erl)ältni§    ber    gött(id}en    ©igenfd^aften   nnb   3:()Qtigfeiten   gu 

einanber  unb  juni  göttlidjcn  Si'efen 100 

II.    yun  ^ax  ^ttrtbtttrn  (Oottcö  im  ^ittirlttrit* 

1.  ^ott  6en  ttcgaüDCtt  J\(iviOutcn. 

§  23.  5?on  ber  ein{)eit  @otte§ 102 

§  24.  ^^on  ber  (5infad)f}cit  ®otte^ 104 

§  25.  5ßon  ber  nnöeränberlid)!eit  ©otteg 108 

§  26.  35on  ber  ©migteit 110 

§  27.  S)ie  Unernie^Ud}teit  nnb  ^Hlgegenniart  @otte§ 113 

2.   |»ic  affinitafiDcn  i\t(riOufc  ^oltes. 
a.  5>a6  ööttfidie  (^rficnncit. 

§  28.  (gyiftenj  nnb  9^atur  be^  göttltd)en  STfennen§ 117 

§  29.  2)ie  Sinmtffenfjeit  @otte§  nnb  ber  ©egcnftanb  be-§  göttlidjen  (5rfennen§    .  119 

§  30.  ^son  bem  33orbermifien  ber  freien  2lU(Ien^^a^te  in^befonbere 125 

§  31.  35on  bem  9}?ebinm  be^  gött(id)en  ©rtennen^      127 

§  32.  55on  ben  göttlidjen  ^becn 128 


Seite 

l).  per  göttfit^e  Witte, 

§  33.  ej:iften3  unb  9?atur  be§  gött(id)cn  2\^iaen§ 129 

§  34.  ^on  beut  (SJegcnftanb ,  ben  9[rtcu  unb  bem  a)?otiü  be§  gi3ttliti)cn  'S?ciflcu§ 

ober  bei-  göttlid^en  Siebe 131 

§  35,  3?on  bcr  ^J^otmenbigfett  unb  j^i'ci^t'it  bc§  gött(id)en  SiUen^ 134 

§  36.  ^on  hen  uiornIlfcf)en  2(ttri6utcn  (S5otte§,    in§be[onbere   üon  bcr  .f)eiligteit, 

@ercd)tigfeit,  33ovuit)er,^igfeit,  Saf)rbaftigfeit  unb  Sreue 138 

§  37.  ^^on  bcr  mUmd)t  unb  SBirffamfeit  bc§  göttlid)cn  SÖiüen^ 142 

§  38.  33on  ben  übrigen  (5igenfrf)afteu  (Siottcg 145 

^on  bex  affetßcifigftcn  prcifaftigßetf. 

yorbfincrkuniv 

§  39.  ®ie  ^cr[önlicf)teit  (hSottc^S  iui  aagcuuMueu 147 

A.    |loftttt)(  ilarlc!}ittnoi  unb  llrnirttnbttnoi  t>cv  (TrinitiitöUlirc  n«*  ^rr 
lldliQirn  Orijrift  unh  tfcv  (Offciibrtvuno» 

I.  pif  Celjre  hev  l)eili$ru  Oriirift  über  bne  (Oclicimnte  htv  rtUcvlicilioftcu 

flretfitlttohcit. 

1.  5>tc  cdnität  im  Äftcn  ^cflamcnfc. 

§  40.  ^Utgcuicinc  5rnbcutuugou  bcr  l^riuitnt  im  ?(ltcn  Xcftnuicntc 1 18 

§  41.  2)er  3choöa.(Suge( 1 19 

§  42.  Tic  Sedre  uon  bcin  ü)?cffia§ löO 

§  43.  'J)ie  Sfbre  bc§  ?((tcu  Jcftniucutcv^  oon  bciu  ^liuntc  unb  bcr  Soi'c()ci(  CS)ottC!§  103 

§  44.  3)ic  Scbrc  be^  ?Utcn  Icftniiicuto?  iioui  Reifte  &oHc§ 1")'! 

2.  pte  ^rinifäf  im  "2tcuen  ^effamcntc. 

§  45.  2)ic  3cim'iifff  ^f'^  9?cucu  Xcftniucutc»  für  bic  Xviuitnt  int  aUgcuu'incn    .  l.'f) 

§  46.  Sbriftii^,  bcr  eingeborene  8obn  (i^ottc^  bcg  3>atcr<3 157 

§  47.  ^ic   Cebrc   beg    9?eucn    Tcftnincntc^    Hon  Sf)viftu^   a\§    bcni  äl^ortc,    bcui 

^Ibglonje  unb  bem  (Sbcnliilbc  bc5  ^atci^S 158 

§  48.  eiiriftu^  —  C^err  unb  (SJott 159 

§  49.  2)ie  göttücf)en  5{ttributc,  Werfe  unb  ^)icd)tc  Gbrifti  .    .    ; 1(50 

§  50.  iM'rbä(tui§  bc§  (Sot)nc§  ^^n\u  initcr  unb  .^nu  heiligen  (^Hüftc 1'''3 

§  51.  2)ie   Sebre   be^   'J?cucu  iiteftnincutcci   uon    bcr   CMottl)cit   unb   '•^criöidirfjfeit 

be5  beiligcu  (Meiflcv !<)<) 

II.    IIa«  ^rittitütöbooima  in  t»tr  ^rrtMttc»n, 

§  52.  3){e  'Jrinität  —  nflgenieine  Überlieferung  bcr  .^irrf)e  üon  ?(nbcginn  ...  170 
§  53.  53ett)eiö  ber  ^Triuität  au§  t>m  üornicänifc(}en  ^ärcficn  unb  ibrer  fird)(i(f)cu 

^Bermerfung 1"3 

§  54.  3)ie  ^ärcftcn  gegen  bie  tird)(irf}e  Ccbre  üoin  bcifigcn  (Meift  .     • 180 

§  55.  tird)(id)c  @ntfd)eibungcn    gegenüber    ben  Qutitriuitarifdjen   i^rrtüuicrn  bcr 

mittleren  unb  neueren  3^'^^   .   .    .    .• löl 


?cttc 

B.    ®:i)col00itrHK  (Ttttnitdtclttnö  tttth  (trhlrtruitö  t»cr  ^rtiutnt$lcl|rr» 

§  56.  35on  bcn  göttlichen  ^ro^cffionen 183 

§  57.  ^son  bcn  Siclationm 192 

§  58.  5l^on  bcn  brci  göttüdjcn  ^^n-vfonen 11)5 

§  59.  ^Bon  bcn  9f?otioncn 201 

§  60.  53ün    bcv    tvinitaiifc^cn    ^cvidjorcie    nnb    bcr    Öi(oid)f)eit    ber    gött(id}cn 

^crfonen 201 

§  61.  i^on  bcn  5(pt)ropriationcn  nnb  beu  Missio 2C5 

§  62.  Siegeln,   nni.  uon  bcnt  ®c()cininif[c    bcr  aflcrt)ci(igftcn  ®rcifa(tigfcit  rirfjtig 

3n  [precijcn 208 


|lon  bcv  $ri)ö|>funrj. 


§  63.  (5()ovaftcr  nnb  ^l'idjtigfcit  bc^^  3)oi]uio^^  von  bcv  ©djöpfnng.  —  (Jintcitnng 

bci^  3:vaftatc^ 210 

A.    |lon  t»ev  ^diö^funQ  im  itUtiicmrtttrtt  tntb  von  t»rr  ^rl|rtltit«ci»  ^f- 
wrötmo  uitt»  lUijicvumji  allcv  l^irnjic  burrii  (Oott. 

§  64.  Trt5    fat()o(i'd)e    ©djöpfnng^bogiiia    in    bcn    fivd)Iid)cn   l^c(ivcnt[d)cibungcn, 
bcr  heiligen  Sdjvift  nnb  3:rnbition,  foiuic  bcffcii  ^^cgvünbnng  anö  bcr 

3>crnnnft 212 

§  65.  l^on    bcr   (Sinl)cit   bcr  i\?clt  nnb   bcv  ^^Mn-[d)icbcnlioit  nnb  Unglcid)f)cit  bcr 

C«cfd)öpfc ! 223 

§  (>6.  Sclbftönbigfcit,   ©iitc  nnb  S^cfcftibilitnt  bcv  ^Trcatnrcn  ;    5.^cgrirf   nnb  Ur^ 

[prnng  bc§  S^öfcn  nnb  bc^^  Übcl§  im  nKgcnicincn 224 

§  67.  3)a^  ^c^Menicron 228 

§  68.  'i^on  bcr  (Srbaltnng  nnb  33cuicgiing  bcv  C^cfdjöpfc 230 

§  60.  ^ic  göttlidjc  iNorfcl)nng  ober  Sdtrcgicrnng 232 

B.    yott  t»rn  ©n^rln. 

§  70.  9?anie,  begriff,  S^iftcnj,  3iil)t  mib  Crbnnngcn  bcv  (Jngcl 236 

§  71.  2)ie  9(atnr  bcr  (gngcl 238 

§  72.  53cftinininng  nnb  llrft.inb,  ^^viifnng,  in^darrnng  nnb  '^•aii  bcr  (S-ngcl     .    .  241 

§  73.  9>cr(iältni^  bcr  gntcn  (gngcl  .^i  bcn  5D?cnid)cn 243 

§  74.  33crl)iiltni§  bcr  böfcn  @ngcl  jn  bcn  ^Jccnjdjcn 215 

C.    Ilon  ^cm  litcitrdKtt, 

§  75.  2)ie  @i-jd)annng  bc§  5Dtcnid)cn 248 

§  76    (äin^cit  bc§  9[lZcnic^cngcfd}lcd)te^ 251 

§  77.  33cftonbtcile  nnb  @int)eit  bcr  n!cnfd)tid)cn  9?atnr 253 

§  78.  ^ortpflan,^nng  be§  3J?cn[d)cngcid}lcc^tc0  nnb  Uriprnng  bcr  Seele    ....  257 

§  79.  3)ic  ^nbiuibnalität  nnb  epiritnalitöt  ber  Seele 259 

§  80.  3)ie  Unfter6lid)fcit  bcr  Seele 260 

§  81.  2)ic  &>iUen^.trcil)cit 263 


3"t)att.  XI 

Seite 

II.    Iltr  Mtrptüttglidjr  imtitrltrfjf  «nt»  «bfntntiirltdK  ^ottebctibtlMidi- 

§    82.  3)ie    natürliche   iiiib   übernatürliche  (55ottebcnbitb(i(f)fcit   be3  2)'?en[d}en  im 

aflgeineinen 267 

§     83.  5>on    bent   ©nb^tct   hc§   2J?enfc^en    nnb    bcn   öerfdjiebenen   ©tänben    ber 

nienfc^Iid^en  ^f^otnr 208 

§    84.  35on  ber  nrfprünglicfien  @crccf)tigfeit 270 

§     85.  ^^äfjere   @r!lärnng    ber   fatl}oIifif)en   Öebre   non    ber    nr[prüng(ic{)en  ®e- 

recf)tigfcit 274 

§    86.  2:ie  präternatnrnlen  ©oben  be^  UrftanbeS 277 

III.    Ilcr  $ti«^rttfrtU  «itb  bic  C^vltrüitbr» 

§     87.  Prüfung  nnb  ^a«  beg  5D(enf(^cn 2S4 

§    88.  3^o[gen  nnb  Strafen  ber  Sünbc  für  ben  erften  5[^?enfrfjen 287 

§     89.  3)ie  (5?.-iften,^  ber  ©rbfünbc 288 

§     90.  3)a§  iJi^efen  ber  Srbfünbe 295 

§     91.  3)ie  j^ortpflanjnng  ber  (Srbfüiibe 303 

§     92.  S^ie  i^üfgcn  ber  ^rbfüiibe 307 

§     93.  S^'ie  (Srbfünbc  in  il)rein  ^'erbältni^^  ^ux  (Skn-od^tigfcit,  '.il'ci!?l)eit  nnb  O^ütc 

(Mottet 332 

§     9J.  Xie  nnbeflecfto  (yinpfiingniv  91?ariä • 313 


yon  ircr  Plcnfriitucvtiunj)  uitJ»  (^^rlöruHr). 

§     95.  53egriff  nnb  9?amen  ber  9J?en)'d)inerbniig  nn^  (5rlüfiing 319 

§     96    ?^reibcit,  3(ngeiHeffcnf)cit  nnb   ■Jun-it  ba-  ?-1h'nfd)nicrbnng  nnb  (Srlöfnug   .  320 
§     97.  5)ic  3c't  ber  !:DiVnid)merbnng  nnb  (Srlöfnng  unb  beren  .Hoiigviien^,    C^in« 

teilnng  be^  ^Tvattate^^ 324 

©rftrr  ^ril, 

A.    Ilif  0i>ttlirije  iint>  mritfcliHdic  llatttr  in  (<*l|riftii0. 

§     98.  3^ie  gi3tt(id)c  9f?atur  nnb  ^evfön(ii1)reit  Sbriftt 326 

§     99.  2)ie  5«abr(ieit  nnb  5lUi«ftänbigfcit  bor  iiienfrijUdicn  ^Jtatnr  Gbrifli     .    .    .  328 
§  100.  ®cr  Urfprnng   6f)vi[ti   feiner  ä)^Mifd}licit   nad)   an§   feiner   luadrcn   nnb 

aÖ3eit  jnngfranlic^en  Dintter  3)?avia 381 

B.    Pic  l)t|vollitttrd|r  Union  htv  Urit»cn  llrttnrcn  in  Cliriflu^. 

§  101.  ®ie  einfjeit  ber  ^crfon  Sf)rifti 335 

§  102.  3)ie  beiben  5^atnren  in  ber  fnipoftatifdjen  Union .  340 

§  103.  2;(ieologifd)e  ©rflärnng  be§  ^nfarnation-5bog!iia!5 343 

§  104.  S3er()öltni§  ber  ^erfon  ßfirifti  ^n  bcn  3:ci(cn,  ^^otcn^cn  nnb  Operationen 

feiner  nienfc^lid)en  9^atnr 351 

§  105.  2)ie  i^olgen  ber  l)t)poftatifc^eu  Union    : 354 


XII  ^nf)QU. 

?cite 

C.    Iltr  t*cr  mettfrtjHdiftt  llrttttr  ti0cnrtt  itbrritutiirUrtien  C5rtben  ttn^ 

§  106.  2)n§  inonftf)Iiif)e  Siffcn  ^efii  ef)vifti 365 

§  107.  a^ou  bei-  L^3nabc  (Jlivifti '569 

§  108.  3)ie  abfohlte  ©ünbenlofigfeit  itub  21Maciu^fici{)eit  Sbrifti 372 

§  109.  2)ic  9Wnc^t  bcv  9??cufd)t)cit  (Sl)vifti     377 

§  110.  S)ie  ©ebrcdjcu  bcr  9?Jcn[rf}()cit  (Stivifti 378 

§  111.  ^a^  Scr!  e^rifti  im  nUgcincincii 381 

A.    |lrt«  pv0p\)tUfdjt  ^mt  C'lirtftt» 

§  112.  Gl)viftu§  ein  ^vop{)ct 382 

§  113.  ^^crblcnftficf)fcit  bc§  JiHU-fc^^  (Sdvifti  an  [tri) 383 

§  114.  äl'cvt  bc>?  i^crbic^ftc§  (S()rifti     386 

§  115.  i^on  bcr  ftedncrtvctcnben  ©cnugtlnnmn  nnb  bcui  ftcnucrtvetciibeu  35erbicnftc 

(Sdriftt  iiarf)   bcv  ()ci(ic]cu  (S(f)rift 388 

§  116.  2)ie  ftcniHTtrctcnbc  (Mcnugtdiiniig  ßlivifti  in  bcr  2:rabition 395 

§  117.  "Jtomicnbigfeit  unb  flongvncn,^    bcr  ftcllocrtrctenbcn  ®cnngtf)nnng  S{}rifti  396 

§  118.  9hitnv  bcr  ftcKücrtvctcnbcn  Öknngttjnnng  (Sbrifti 400 

C.    Pa«  ^oninitMm  Ctljvtflt. 

§  119.  Sa^  Reiben,  bat^  9(tifteigcn  gnr  Untcvuiclt,  bic  9lnfcrf(cl)nng,  bie  .C^imnicl* 

faf)rt  nnb  ha^  ^'it^nx  ^nr  9icff)tcn  bcf^  i^atcr-3 406 

§  120.  (Sf)rifln^  Slönig,  .s;-)err,  ©cfc^sgcbcr  nnb  9iid}tcr 412 

§  121.  Übcr[id)t  nnb  ®intci(nng 418 

A.    Hiermit  xinti  (Tieicnrdjrtftrn  brr  fttrdK. 

§  122.  Urfprnng  bcv  ^!rrf)c 418 

§  123.  9?anic  nnb  ^l^cgviff  bcr  Slivffjc 123 

§  124.  Bmccf  bcr  5lirrf)e 429 

§  125.  9?otUicnbigfcit  bcr  .<iird)c 432 

§  126.  3)ic  Sirfjtbarfcit  bcr  Slirdje 435 

§  127.  2)ic  ^nbcfc!tibi(ität  bcr  ^irdje 440 

§  128.  ®ic  Unfcbibarfeit  ber  ^irc^c 441 

§  129.  5:ic  9Dier!ma(e  bcr  ^irdjc 443 

B.    5u  ycrfaHTttttö  t»n*  ftti'dje. 

§  130.  §icrardf)i[d)e  ©liebcrnng  bcr  ^ird)c 452 

§  131.  2)er  Primat  bc§  1)(.  ^^ctrn§ 457 

§  132.  3)ie  Unfe^Umrfeit  be§  ^a^fte-g • 467 

§  133.  2)tc  «iid}ö[c 475 

§  134.  2)ic  (S^licbcr  bcv  ^ivdjc 477 


Sn§a(t.  XIII 

Seite 

§  135.  Set]riff  unb  eintciliuig  ber  ®nabe 479 

§  13G.  9?ä^vc  ©utiuicfeluiig  bc^  ^^cgviffö  ber  übcvualüilidjeu  inneren  (Mjiübe    .  483 

§  137.  9iä^crc  Erörterung  ber  Übernatürlidjfeit  ber  Öinabe 487 

§    138.  Einteilung  beg  2roftate§ 490 

A.    |li»n  her  nktttrUcn  (5mtt»t* 

I.    pirfftt  tttit»  llotlnucnbtöhcit  ber  ithtutUrn  (»>nrtt»c» 

§  139.  begriff  unb  Einteilung  ber  aftuelleii  (^3nac>e 4"J0 

§  140.  i^on  ber  y^otuienbigfeit  ber  (i^nabe  im  allgeiueinen 4'.i3 

§  141.  g^otiuenbigfeit  ber  aftuellen  &nüi>c  ^n  allem  übcrnatürlid)  (Sinten     .    .    .  494 

§  142.  9iotiiuMibigteit  ber  ()3nabe  jum  natihlid)  ©uteu 502 

§  143.  9iotuienbigfeit  eine-o  befonberen  (^^hmbcnprinileg^  für  hcn  ®ered)tfcrtigten 

5nr  53ernieibung  aller  lajjlidjcn  Siinben 505 

§  144.  2)ie  (Sinabe  ber  53cl)arrlidjteit 507 

§  145,  2Bq^    ber   gefallene  2}i*en|d)   lebiglid)   in  ^raft   beö  lilteruni    arbitriuni 

üermag 510 

11.    3rt0  |lerl)ältnt«  htv  ^nafft  lum  freien  UliUcn. 

§  146.  3)ie  grafia  snfpciens  ober  jnreidjenbe  (S^nabe 519 

§  147.  2)ie  yratici  efficax  ober  luirtfame  CS^nabc 523 

§  148.  2)ie  üerfd;iebenen  tljeülogiidien  ^i)fteme   über  bic  'ilMrfjamleit  ber  (iJnabe  530 

111.    ^te  (5ratuität  ttnb  Au^tetluuQ  ber  (i>tmtie. 

§  149    3)ie  ©ratnität  ber  ®nabe 535 

§  150.  ®ie  ^lu^teilung  ber  Ü^nabe 538 

§  151.  Xer  allgemeine  Sille  (Motte^o,  alle  feiig  jn  nmdjen 543 

§  152.  3)ie  ^^räbeftiuQtion 544 

§  153.  35on  ber  (i^nabeniüal)l 553 

§  154.  3)ie  3al)l  ber  5(u^ern)äl)lten  unb  h(i-%  '^^wd)  bc§  ÖebenS 555 

B.    }}0\i  ber  l)aUitueUen  (Onabe  ober  uon  ber  lUdjtfertiöimö» 

I.  ^egriif  «itb  UleTen  ber  lUditfertiguntöi, 

§  155.  :^egriff  ber  9ied)tfertigung 5ö6 

§  156.  ©runbjüge  ber  tatl)olifd)en  9x*e(^tfertigung§lel)rc  in  ber  Ijeiligcn  Sd)rift  .  557 
§  157.  9iäl)ere  t^eologifd^e  'i^eftimmung  be^  ^l^efcn^  ber  ^Ked)tfertigung  ....  5G4 
§  158.  2)ie   @otte§linbfd)aft   be0  ©eredjten    unb  bie  ^'nneiüoljuung  beg  l)eiligen 

®eifte§ 575 

§  159.  2)ie  übernatürlid^cn  2;ngenben  unb  bie  (^abeu  be-§  bciligen  ©eifte^  in  ber 

(Seele  be^  (iJeredjten 578 

II.  yorbereitttng  auf  bie  |Ud)tferti0Mn0» 

§  160.  9?otuienbigfeit  ber  ^Vorbereitung  ouf  bie  9ffedjtfertigiing 580 

§  161.  -Jittliere  ^cftimmung  ber  ^^i^pofition  auf  bic  9ied}tfcrtigung 582 

III.    ^igenttimli(()Ueitcn  ber  Kedjtfertiötuiö» 

§  162.  Ungeu)i§l)eit  ber  9iec^tfertigung 587 

§  163.  Ungleid)l)eit  ber  9ffed)tfertigung  .    .    •    •  , •  589 

§  164.  5Berlicrbarfeit  ber  ^icdjtfertignng 591 


XIV  3ttt)att. 

©citc 

C.    ^0m  ^tvtfisnftt* 

§  165.  33egvtff,  (Einteilung  nnb  S3cbingungen  he§  ^erbicnftc^ 594 

§  166.  iHU-bienftlid)fcit  bcr  guten  Sl^evk 598 

§  167.  a^otiücnbigfcit  bev  guten  Serfe * .    .    .  602 

§  168.  ÖJegcnftanb  bc;§  Jßerbienftc^ 604 


^Ott  bett  ^alitamcntctt  im  alTijcmeiucn. 

§  169.  9^anie  nnb  ^^cgriff  be§  ©afvauicnteg 607 

§  170.  Slougruen^  uub  ©infe^Ming  ber  ©afranientc 609 

§  171.  3al)(  uub  Unter[d)ieb  bcv  eafrauiente 613 

§  172.  5)a^  äußere  3<-'irf)cn  ober  bie  SJJateric  nnb  ^ovni  bcr  «Safrauiente  .        .615 

§  173.  Sirhing^iueifc  bcr  l)ei(igcn  Safvnuiente 618 

§  174.  2)ic  il^irfungen  bcr  l]ciligeu  ©atranieute 622 

§  175.  ^lotiücnbigfcit  ber  ©afraniente 626 

§  176.  2)er  Spenbcr  uub  ber  Empfänger  bcr  ©afraniente 627 

Jutritfr  OTctL 

^on  ben  C»aßramcntett  im  cin\etxxen. 

I.    pir  ^rttift. 

§  177.  dlamc,  35orbilber,  ^ec\ri[|  unb  (SiufcLumg  bcr  Saufe 632 

§  178.  3«atcrie  unb  ^orm  bcr  Saufe 634 

§  179.  9(u^)peubcr  uub  e=nipfänger  ber  Saufe 636 

§  180.  ^??otn)cubigteit  ber  Saufe 640 

§  181.  Sie  ia^irfungcn  ber  Saufe 642 

II.    ZIte  ^irmunQ. 

§  182.  33cgriff,  9?auicn  unb  (gjiftcns  ber  ^iruiung 646 

§  183.  9}?aterie  unb  ^orni  bcr  ^iriuung 649 

§  184.  ©pcnbcr  uub  (Siupfäuger  ber  ^-iruiung 653 

§  185.  5Birtungen  bcr  ^iruinng 655 

III.    ^rte  rtUrrliriltöftf  ^nktnment  t»e^  ^Itur«, 

§  180.  9^anicn,  55orbilbcr  unb  (Sigcntüni(id;feiten  bcr  öurf}ariftie.  —  Überfid^t  .  657 

§  187.  33cnjci^  ber  luirflid^en  ©cgcntnart 659 

§  188.  Sie  Sran^fubftantiatiou 667 

§  189.  Integrität  ©t^rifti  in  bcr  (Suc^ariftic     .    ' 672 

§  190.  permanens  bcr  cndjariftifd^cn  QJcgcnmart    .• 674 

§  191.  S^eologifdje    Erörterung    bcr   Öc§re    non    ber    realen   ^röfen^    unb    ber 

Sran^fubftantiation 676 


«Seite 

2.  ^ie  ^Mf^axifik  at$  ^a^xamenU 

§  192.  (g^-iften3  unb  53cgrirf,  SJfatevie  unb  ^orm,  Speiiber  unb  (gmpfängiT  bcr 

©udjariftic 685 

§'193.  9^otJDenbii]feit   be^^  @m|)fang^    ber  6nirf)ari[tic.     ^oiiununiün  unter  einci' 

©cftolt 692 

§  194.  SiJirfungcn  ber  f)eiligen  ^ontmunion 694 

3.    pic  ^utfiaiiflic  afs  ^pfex, 

§  195.  Sefcu  unh  Einteilung  beg  Opfert 697 

§  196.  @^-ifteu3  bc5  t)eiligcn  2)?e^opfer^3 699 

§  197.  Jbeologififje  Erörterung 703 

§  198.  g^atur,  iBert,  5^""f^)^^  ^'"^  il>irfiiug^3n)ci)c  be§  ()ei(igen  9}?e^opferi^  .    .    .  708 

IV.    5rt«  $rtlu*nmcnt  htv  i^ufic,  bcr  AblrtT?  intt»  bn«  ^ahvatitcnt 

titv  Iciitcn  (OhntiTi. 

§  199.  Tie  ^u§e  ü\^  3:ngcub 713 

§  200.  53egriff,  9^auieu,  (ginfe^ung  unh  i'C-ciQn  bc^S  i^ufifafraiueutci^ 716 

§  201.  ÜJ?aterie  be§  ^iiölüfrauicnteö 7-21 

§  202.  Sefen,  Eigenicijaften  unh  9?otuu'ubigfeit  ber  SJoiie 724 

t?  203.  Tie  noüfouinioue  ^)ieue 729 

§  204.  2)ie  nuuodfünuueuc  ^)ieue 736 

§  205.  3)te  Seirfjte 739 

§  206.  2)ie  ®enugt()uung 747 

§  207.  /yorin  unb  Speuber  bcv  '^Mii3iafrniueutei? 752 

§  208.  Xie  &Mrtuugeu  be^3  33ui3iatvauieute^5         756 

§  209.  3)er  ^Iblaß 758 

§  210.  2)ie  le^te  Ölung 768 

y.    Iltr  yi*tfptrrn»cil|c  tmt»  bir  i^ljc* 

§  211.  begriff  nnb  (i'^-iften,^  ber  ^riefterttjei{)e     . 774 

§  212.  2)ie  iiericl)iebenen  Stufen  beö  Crbo  unb  bereu  eafranientalitüt  ....  777 

§  213.  ^a-?  fidjtbare  ;^eid)en,  Speuber  nnb  Empfttugcr  be^?  'il>eil)efafrauiente^i    .  783 

§214.  ÜlUrfuugcu  be§  21'eil)eiafrauiente§      787 

§  215.  9?aiuen,  'A^cfen  unb  Uvfpruug  ber  @f)e 788 

§  216.  2:ic  (£()e  a\§  ^ontroft 790 

§  217.  ®ic  (£t)e  al§  ©atroiueut 794 

§  218.  ©penber  nnb  Snipfciuger,  älhUerie  unh  ^oriii,  'ilUrtuugeu  ber  @l)e     .    .  797 

§  219.  (giul)eit  ber  (Slie 800 

§  220.  UnQnf(ö^lid)feit  ber  Elje 803 


(I30d)rttolor)it  ober  btt  itl)vt  tion  htn  Idjtcn  Ptitjicn. 

1.     I)ic  f^cfonbcxc  ^Tollcubumj. 

§  221.  ®er  £ob 808 

§  222.  2)a§  befonbere  @erid)t 812 

§  223.  2;ie  ^öUe " 818 


XVI  ^nijait. 

©eitc 

§  224.  2)a3  ^egfeucr 828 

§  225.  2)er  ^iuiniel 837 

§  22G.  2)ie  ®eineinfrf}a[t  ber  ^eiligen 844 

§  227.  2)cv  jüngfte  Xüq 859 

§  228.  3)tc  3(uferftet)ung  be§  gleifdje^     865 

§  22!>.  3)o§  Sc(tgcnd)t 872 

§  230.  2)a^  Scltcnbe 874 

^^ci-foneii'  iinb  ©ad)rcgi[tev 877 


ei^tlcUttujt  in  i>xc  ^o^^natih. 


^c\\.  ^eiurid),  Tocjmatifrfjc  3:i)co(oflic  I  §  1—10. 


1. 

loflifct). 


roppcltc(i)ortc6> 
cvfenntuici. 


1.  $cmcv  (StDmolütjic  iinrf)  bc^clltct  btvo  3ßort  Tl)eo(oöie  bie 
ße^re  üon  ^ott,  bcm  Uvijcbcr  imb  (£nb3ic(  aller  ^Mngc.  4^cr  C^3cgen^ 
ftanb  ber  ^^^eologie  (obiectum  matenale)  ift  ba()cr  pviniiir  (^3ott,  btc 
@c]il)öpfc  nur  infomeit,  ak^  fic  511  C^ott,Ml)rcr  abiohitcn  Uv]arf)e  imb  il)rcm 
(Snbäiclc  in  iöc5icl)iing  ftcl)cu. 

,picraiUo  ergibt  fid) : 

a.  ber  Unter fd) leb  bcr  Xl)eoloi3ic  0011  beii  übrigen 
^Mf f cnfdjaften,  beren  eigentiimlidjer  (^kH3enftanb  bie  (i3efd)öpfe  an  nnb 
für  fid)  nnb  beren  freatürltdje  Urfad)en  nnb  Qkk  finb; 

b.  bie  @inl)eit  bcr  Xl)co(ogie  and)  i()rem  ©egenftanbc  nad) 
nngeadjtet  ber  ^Hn-]d)iebcn()eit  il)rer  fctnnbären  Objette.  Sacra  doctrina 
iion  (leterniiiiat  de  Deo  et  de  cieatuiis  exae([n<);  sed  de  Deo  piin- 
cipalitei",  et  de  creatiiris  seeunduni  qnod  referuntnr  ad  Denni  nt  ad 
piincipium  vel  finem.  Unde  nnitiffi  sdenfiac  non  impeditur.  S.  Tli. 
8nmma  theol.   1   q.  1  a.  3  ad  1. 

2.  ^on  ^ütt  inib  feinem  33erl)ä(tnic^  jn  ben  ^efd)üpfen  tonnen  mir 
nnf  (Srben  eine  boppette  (^rtenntniv  l)aben,  nänilid) 

a.  anv  ber  natürlid)cn  Offenbarnng  ^ben  Wefd)öpfen)  bnrd) 
ba<o  ^id}t  ber  bloßen  3Sernunft; 

b.  anv  ber  übernatür(id)en  Cffenbarnng  bnrd)  ba-ö  l'id)t 
b  e«  (^Hanbenv. 

Seibe  (SrtenntnicHirten  ti3nnen  füUiül)l  nngelel)rt  alc^  gelel)rt 
ober  trif f enfd)af t(id)  fein.  Öet^tere  ift  uon  ber  crfteren  nid)t  beni 
Söefen,  fonbern  nitr  bem  (^)rabe  ber  33oüf oininenl)eit  nad)  uer^ 
fd)ieben.  .spier  lüie  überall  ftrebt  niimlid)  bie  333tff enf d)af t  banad),  bie 
Eilige  in  il)reHi  $i>efcn,  in  il)reni  3iM*iin^iii^'it()ange  nnb  in  il)ren  Urfad)en 
mit  möglid)fter  ^larl)eit  nnb  Gk^mi|ll)eit  ,)n  erfennen  nnb  ^ngleid)  eine  noll^ 
tommene  (iinfidit  in  bie  Üi'idjtigfeit  nnb  (?'3eunf3l)eit  biefer  il)rer  (Srtcnntniv 
5n  gewinnen,  mäl)renb  ba^  nid)t  U)iffenfd)aftüd)e  (Erfennen  mit  minber  uoll- 
tonnnener  (äinfid)t  in  bie  S53al)r^eit  fid^  bcgtiügt. 

ij.     'liie  2[Biffenfd)aft   üon  C^ott  nnb   gi)tt(id)cn  T)ingen   an*?   natür^ 
lid)en    (S'rlenntnic^pr incipien  nennt  man   natür(id)e  Xf)eo(ogie     Tiieöioöie 
(theologia  naturalis^.     @ie  ift  jene  5Biffenfd)aft ,   beren  obiectum   mate- 
riale  d^ott  ift,  infoiüeit  er  an«   ben  äjef d)öpf *-'ii   erfannt   m erben 
fann,    beren    fubjettiues?    S'rtenntniiöprinc  i  p    bie    bloße    iöer- 

.'»^ctnvtc^  ^  .^uV^  e  V  t,  >iompcnbium  bcv  Xogmntif.  ]_ 


^.•iatüvliit)o 


2  (Sinlcitiuin  J"  ^ie  -I^onnmtif. 

nunft  \mb  bcrcn  öJelüigljcit^griiub  (obiectuiu  tormale)  initl)m  Mc 
^criiunftcinfiiijt  ift.  1)ic  Tlieologia  naturalis  bitbct  bic  ,^ironc  imb 
ben  Ibfrfjlug  bcr  *i)3f)Uo[op(}ie ,  bic  (fiAo^öcpia  ^so/oytxy;,  mic  i%iftote(eö 
fic  nennt. 

33ci  bm  griccfjifd)cu  ^rofnnfrfjviftftcücrn  luirb  bcr  2{ii§bnicf  Xljcologic  and)  sur 
93c3cid)mmrt  bcr  ä)h)t()cn  n<^lirQii(f)t,  unb  in  bici'cm  ©iniic  lucrbcn  .voincr,  §c[iob 
u.  ]'.  IV.  ^eoloyoL  genannt. 

4.  ^vcnc  i3iffcnfi^nft  bagcgcn ,  bcrcn  obiectum  materiale  ^ott  unb   bic 

^'''™\'ofi^^^^  göttUrfjcn  ^int3C  finb,  fomic  unb  fouieit  bicfclbcu  nu^^  bcr  übcv= 
^ "''"'''  natürlid)cn  Offenbarung  ^ottc?  crtcnnbar  finb,  bcrcn  fub^ 
jcftiüc^  (^rfcnntnii^princip  bcr  übcrnatürlicl)c  Glaube,  bereu 
^eii)i(3()eitC^grunb  (obiectum  formale)  bic  göttliific  iHntoritiit 
ift,  nennt  mau  übcrnatürlid)c  X  Geologie  ( tlieolo«^ia  8?(/)6r/?afwm//s) 
ober  and)  X()eo(ogic  f  d)led)tl)in.  ^n  biefer  jc^t  aügemein  üblidjcu, 
aber  and)  fd)on  beim  1)1.  5(nguftinnt>  iiorfommcnben  53cbeutun_g  be5eid)net 
ha^:^  ^ort  3:i)eo(ügie  5nnäd)ft  nid)t,  baf?  (s^ott  bcr  (^egenftanb,  fonbern  ba^ 
bas  Don  (^ott  im  ©tauben  nn^^  mitgeteilte  göttlid)e  ^löiffcn  bat^  'i^rincip  biefer 
ilBiffenfd)aft  ift.  ^m  (^cgcufal^;  ^n  bcr  menfd)lid)cu  ^Biffcufd^aft  ift  bic  oou 
^ott  uns  geteerte  ^ei^^t)cit  bic  <TO(fia.  ^eodiday.ro;,  unc  (Jkmcu^  uou  5ncj.*an= 
bricn  unb  anbere  fic  nennen;  fic  ift  bic  göttlid)c,  bic  l)imm(ifd)C 
^}31)ilofopl)ie,  mie  fic  nad)  beut  Vorgänge  bcr  l)ciligcn  Leiter  bcr  römifd)c 
Äatcd)i£imn!?  bc5eid)nct ;  fic  ift  bie  mentia  sacra,  bic  @  o  1 1  c  6  g  e  l  e  1)  r  1 1)  e  i  t , 
im  (^cgcufal^  ^u  scieniia  saecidarisy  jirofcoia  ober  bcr  iilUMtUiei«l)eit, 
n)ic  bcr  bnrd)  bat^  gan^c  lUittclaltcr  bi«  in  bic  neueren  ^^citeu  üb(id)c 
©).irad)gcbrand)  fic  nannte. 

^•^ei  bcn  i3ricrf)i|cl)cn  ^^itcrn  ,  naniontlid)  bei?  4.  3'^l)i'lHni^^'i"t^' ,  iwirb  Xbcofogic 
inclfad^  in  einem  engeren  ,  gnn^  fpeeielten  3innc  gebrnnd)t  nnb  be,^eicf)net  bie  l^elire  uon 
ÖJott  beul  '5)reieinigcn  übcrdanpt  ober  non  einer  bcr  göttlid)en  ''^^erionen  ,  nanicntlirf)  non 
bcr  Ö)ottl)eit  be§  3ofnic5,  UHit)rcnb  bie  !LM)re  uon  ben  '^i>erfen  Ountci?  otxovopt'.a  genannt  uiirb. 

''Man  pflegt  anrf)  bie  (irtcnntni^^  bcr  Seligen  im  VM(l)te  bcr  {'>'Hoi-l(  f/ieohu/ia  ftcctfa 
^n  nennen,  nm  oon  ber  anf  bem  3i^cge  bei?  3tnbinmx^  ermorbenen  Xtieologie  (fh<'<,h>(i'ta 
accpdslt(i)  bie  theologia  iufusd  ,^n  nntcrid}eibcn. 

•^-  4.     Wxt  bereite^  angebeutet  mürbe  (n.  2),  nntcrfd)cibct  fid)  bie  miffcu- 

!ÄtJ^"lUt""^  |ii)tiftlid)c  (^rfenntnis  bcc>  3:f)eo(ogen  oon  bcr  unge(cl)rtcn  (Srteuntui^o  bcr 
crfcnntniv.  gcmöl)n(id)en  (Gläubigen  meber  bcm  (S^cgcnftanb  nad)  ec^  ift  bicfelbc  gcoffcn= 
barte  ^Hi^rl)cit  --,  nod)  ben  (^nlenntnic^principien  nad)  —  es  ift  bicfclbe 
übernatürtic^c  Offenbarung  unb  baefelbe  l?id)t  bec^  (^laubcn^o  — ,  nod)  bcr 
(^eungl)cit  nad)  —  c^^  ift  bie  uäm(id)e  (^(anbenc>gemitll)cit.  'Der  Unterfd)icb 
beftcl)t  nur  in  berg^orm  ober  ber  5(rt  nnb  '^'eife  ber  ©rfcnntniv,  inbcm 
ber  Xl)eo(ogc  eine  oodfommenerc  nnb  tiefere,  b.  l).  miffenfd)aftlid)e  @iufid)t 
(intelligentia)  in  ben  :5nl)alt,  bie  (S^rünbc  unb  ben  ^ufammcn^ang  ber 
geoffenbarten  unb  geglaubten  ^^al)rl)eitcn  ^u  erlangen  ftrebt. 

(•>.  5-    S)a^  33eftrebcn,  bie  gcglanbten  3i5a()rl)eitcn   fonieit    luic   mögtid)    3n    Derfte^en 

-^^n\i"»  anv  bicunb  ir)if[cnfd)aftncf)  ^n  bcgrünben,  lüirb 

(ÄJÄuutnS  '^-   ^"   ^^^'  ()^'i{iö^"    ©d)rift  nn^   eniptoI)lcn:    Crescite    vero  in  g-ratia   et  in 

pfioaai  loücn.    co^i'nitiono  Doniini  uostri  et  Salvatoris  Jesn  Christi.     2  Pdr.  3,  18; 

1).  uon  ber  ^ird)e,  itircn  Oberf)irtcn  unb  l)ciligen  l'cl)rcrn  ftct^  gebilligt  unb 
gepflegt,  ha^^  (Gegenteil  aber  gefabelt:  Neo-lig-eutiae  uiilii  videtur,  si  postquaiii  con- 
confirmati  sumus  in  tide,  non  studemns  quod  credimus  iutellio-ere.  St.  Ansdm., 
Cur  Dens  homo  1,  2. 

c.  Stud)  liegt  in  n n f  c r  e  r  u  e  r  n ü n f  t.i g  e  n  ))t  atnv  baä  ^ebürfnis,  bie  geoffcu' 
barten  3®af)rl)citen  immer  üollfommener  ^n  lierftef)en.  Unferc  3>ernunft  mirb  bnrd)  ben 
(Glauben  nid)t  unterbrüdt,  fonbern  üom  ^rrtume  befreit  unb  übevnotürlid)  üerDoUtonimnet, 


§  1.    begriff  unb  lUrttur  bcr  3:i)cologie.  3 

mie  Qiiri)  uiiigcfcfjrt  bcv  (^(oudo  bie  i>crnünftigfeit  uuicrcv  3ce(e  uiib  einen  rid^tigcn 
(iiebvaud}  ber  ^cvnnnft  3nr  natürlirfjcn  ^oransfc^ung  ijat.  Absit,  ut  itleo  credamus, 
ne  ratioiie  accipianiiis,  cum  etiaui  crrMler»'  nou  possemus,  nisi  rationales  animas 
luibercmns.     *S'.  Aug.,  Ep.  120,  o. 

d.  3)ie  tiefere  ©rfenntnic^  bcv  ©(auben^umhrfieiten  bient  enb(id)  beni  pvaftif  djen 
^cbü  vf  uiffe,  bie  Unglonbigen  nnb  ^^■^■n'f'iiil^Hl»-'"  3it  unberlegen  unb  für  ben  OHauben 
gu  gciüinnen,  bie  (''>(änbigeu  aber  in  ein  immer  uoüfonunenerev^  inn-ftcinbni'?  be-o  ö^lan= 
ben^^  nnb  babnrd)  and)  ,^n  einer  uoütommeneren  Viebe  berfelben  bin,yifnbren.  ^iMi-Hcvu 
ift  t>'K  Xbeologic  notmenbig,  nid)t  ,^mar  für  jeben  ein',elnen,  aber  für  bie  .viird)e  aliS 
ein  in  ©ottess  Vlnorbnnug  nnb  ber  ytotnr  be;;?  :lH'cnfd)en  begrünbete^5  iDiittel,  nm  bie 
1)?enfd)en  gnr  5tnna()mc  nnb  Befolgung  bc^o  C^Haubenig  -^u  beftimmen. 

6.     5(ue  bem  Ö^efagten  ergibt  fid):  7. 

a.  X\c  Xf)eo(ogic  i|t  cmc  ^Bt]  |  eu]  f()a  jt,  mcil  ]ic,  uon  iic()crcn  fenjcf)att. 
i^rincipicn  aii!?ge()cnb,  a\K^  bciifclben  in  ii)ftematiic()er  Ölicbenmg  riif)tigc  unb 
|id)crc  3d)(uf3fo(geningcn  ,^ic^t.  'I^icic  ^^vincipien  finb  ^uiar  nid)t  cnibent 
uiic  in  bcn  nntürlidien  "ii}i[fcn|"d)nftcn,  aber  fie  finb  geunj],  bn  fic  nnf  bem 
3Bi)fcn  Coottcv  felbft  bcrnl)en.  Sacra  doctriua  est  seientia,  quia  pioce- 
(lit  ex  piincipiis  iiotis  lumiue  siiperioris  scientiae ,  quae  scilicet  est 
seientia  Dei  et  beatonini.  S.  Tli.  1  q.  1  a.  2  c.  ^af)er  ift  bie  Iljcologic 
aber  feine  natürlidje,  fonbcrn  eine  übernatiirlid)e  '^i?iffenfd)aft,  ba  bie  'Inincipicn, 
üon  benen  fie  aiboge()t,  nid)t  bem  natiirlid)en  ÜMffen,  fonbern  boni  übernatiir- 
Iid)cn  (>)lanben  entnommen  finb. 

1).  T^k  Xheolüqie  ift  bie  libdifte  unter  allen  'ilMf f enf d)af ten  ^unnom 
megen  il}rcr  (snMii i  J3 1)  e 1 1  nnb  il)rev  Wegen  itanbee.  Sacra  seientia  ,rf,aft. 
alias  speculativas  scientias  excedit.  Secundum  certitudinem  quidein, 
quia  aliae  scientiae  certitudinem  liabent  ex  naturali  lumine  rationis 
humauae,  quae  potest  errare ;  liaec  autem  certitudinem  habet  ex  lu- 
mine divinae  scientiae,  quae  decipi  nou  potest.  Secundum  dignita- 
tem  vero  materiae,  quia  ista  seientia  est  prineipaliter  de  bis,  quae 
sua  altitudine  rationem  transcendunt.  S.  Tb.  1  {\.  1  a.  5  c.  ^a^er 
ift  bie  !^l)cologie  and)  bie  Oiidjtfdjnnr  nnb  bae  l'ici}!  für  alle  anberen 
^iffenfrf)aften,  inc4iefonbere  für  bie  'l>l)ilof üpl)ic,  bie  nur  babnrd),  baf3 
fic  bie  geoffenbarten  ilHtl)rl)eiten  alc>  ^.^rnfftein  il)rer  Jvorfd)nngen  anertennt, 
t)or  fonft  nniiermeiblid)en  ;3^'^*^i"'i'-'^"ii  beumbrt  nnb  ^wx  ilniUenbnng  gefnl)rt 
irerben  fann,  nnb  beren  l)öd)fte  (I1)re  nnb  oberfter  ^^^^uerf  barin  beftel)t,  auf 
\>\z  CSrfenntni?  ber  nbernatürlid)en  ')ieligion  uor^^n bereiten  nnb  bem  unffen= 
fd^aftlidjen  i^crftänbniffc  berfelben  3n  bicnen. 

5ä>ie  bahcr  bie  alten  i^iilofopbcn  bie  i^iilofopliie,  in  specie    bie    na=    Kifoiogie   - 

.L"    «"j-       c^i       ,       •  /        V        a  "      •      •  <<  V»'--         -   i      -  c-      .    ,.         Hüiiiqin  aller 

tnrlic^e  5:i)eologie,  '^xXz^  bie  ,^onigin  aller  ^Am)  |  en|  d}af  ten,  bie  letjte^  «ituifeilfcijafteii. 
ren  aber  alc^  bereu  Dienerinnen  be3eid)neten,  fo  l)abcn  mit  uiel  gröf^erem 
3fie(^te  bie  (jeiligen  '-Initer  nnb  bie  2^l)eologen,  mic  nic^t  minber  bie  d)riftlid)en 
'iP^i(ofop{)en  bie  übernatürli  rf)e  5:t)eo(ogic  bie  Königin  aller 
3ötf  f  enf  d)  af  tcn  nnb  biefe,  befonberc^  bie  i^l)ilofopl)ie,  'I^i  euer  innen 
berfelben  genannt.  .Sj^*^^*"^^^  irollten  fie  aber  feineviueg^o  bie  Selbftiinbigfeit 
bicfer  ^Mffenfdjaften  irgenbmie  beeintriidjtigen,  nod)  benfelben  tl)eologifd)e^o 
(Gepräge  geben. 

c.     ^niofern  bie  3:f)eo(ogie  bie  erfte  Urfad)e  unb  hK\%  le^te   '^\t\  aller   5;[,eo/o"nie  - 
!l)inge   crfennt,    allev   nad)    biefem    f)öd)ften   ^Hnncip   beurteilt  nnb   ^n    bie=     ^BeieVit. 
fem  legten   l^iete    orbnet,    Derbient    fie    in   eminentem    ©inue   ben    Flamen 
Sßei)ol)cit.     Sapientiam  autem  loquimur  inter  perfectos.   sapientiam 

1^ 


4  Einleitung  in  bte  ®ogmotif. 

veiü  11011  huius  .saeculi,  ne(iue  piincipum  liuiiis  saeculi,  qiii  destrumi- 
tur,  sed  loqiiimur  Dei  sapientiam  in  mysterio.  1  Cor.  2,  (>.  7.  Ille, 
qui' considerat  simpliciter  altissimain  causam  totius  uiiiver.si ,  quae 
Dens  est,  maxime  sapiens  dicitur  .  .  .  Sacra  autem  doctrina  pro- 
priissime  determinat  de  Deo  secnndum  quod  est  altissima  causa  .  .  . 
ünde  Sacra  doctrina  maxime  dicitur  sapieiitia.  8.  Th.   1   q.  1  a.  6  c. 

11.  7.    Qiifofcrn  bic  S^^eologic  uor  aücin  Me  ©rtcimtni^o  Lottes  nub   ber 
?v5tn"^^^^^^  Eilige  uermittelt,  ift  fic  eine  t  Ijccrct if rfjc   ober   ipctnlatiue 

^"*5''-  5iBi  ifen|(i)aft;  infofern  fic  aber  bic  menfrf)lid[)cn  .panblnngcn  auf  (^ott, 
nnfer  (Snbäict,  orbnen  Icl)rt,  ift  fie  eine  |3rattifä)c  nnb  inovalifdje 
^tf|cnfd)aft.  i^aö  erftcre  jebod)  übcnuiegt.  Sacra  doctrina  compre- 
liendit  snb  se  ntramqne  (scientiam  specnlativam  et  practicamV  si- 
cnt  et  Deus  eadem  scientia  se  cognoscit  et  ea.  quae  facit.  Magis 
tarnen  est  specnlativa  quam  practica,  qnia  principalius  agit  de 
rebus  divinis  quam  de  actibus  Immanis.  S.  Th.l  q.  1  a.  4  c. 

12.  Da    bie    tljcologifdjcn    ill^af)r()eiten    bnrd)    \>k    gijttüd)e  ?(utorität   unc^ 
ISif il).""^ 9»-^9^^       ober  gefetzt  finb,   ift  bic  I()cologic   eine    pofitiuc    3Biffcnfd)aft. 

»^ntc.  ^a  fic  aber  and)  äuglcid)  bicfc  '^iHil)rI)citen  foiDcit  aU%  inöglid)  bnrd)  bic 
üoin  (Glauben  cricndjtetc  ^^cnmnft  jn  bnrd)bringcn  nnb  ;,n  begreifen  fud)t, 
ift  fie  and)  eine  fpcfnlatioe  ^^lMffcnfif)aft.  :3nfofcrn  nun  bic  2:()cologic 
bic  im  deposifum  fidei  cntl)altenen  ^^l.Mil)r()citcu  an£^  Sd)rift,  Xrabition  nnb 
ben  Hrd)(td)cn  i^el)rcntfdKibnngcn  feftftellt  nnb  bcincift,  pflegt  man  fie  pofi  = 
tit)e  !I()co(ogie  jn  nennen,  fpcfnlatiue  l)ingegcn,  infofern  fie  bie  innere 
^^al)rl)eit  ber  ^(anbcm^lel)vcn  fo  uoUtommcn  a(c>  möglid)  ein5nfe()cn  ober  ju 
begreifen  fid)  beftrebt.  "Die  fpefnlatiiie  iinrb  and)  f  d)oI  a  fti  f  d)c  !Il}eolcgic 
genannt,  lücü  bte  grojlcn  mittelalterlid)en  Xl)cologen,  mcld)e  an  ben  l)ol)en 
@d)n(cn  bie  Xl)eo(ogic  unffenfd)aftlid)  betrieben,  bicfelbc  üor^ngemcifc  fpe:= 
tnlatiu  bcl)anbclten.  'I)em  ^13rotcftanti^^m  no  gegenüber  nal)m  bic  po* 
fitiue  2;i)eo(ogie  miebcr  einen  grofacn  2Inffd)Umng,  mobei  ^ngteid)  haz^ 
fd)olaftifd)e  gegen  ein  clcgantc^^  IMtein  nnb  bie  ftrenge  bialct'tifd)cn  gönnen 
gegen  eine  freiere  DarftcKnng  nmgctanfd)t  iinirben. 
^    1-  8.     Wit  icbe  anbcrc  ^iffenfd)aft   \)ai   bie  ;ibeo(ogic   oor   ^k^trad)tnnQ 

tijeotoGie  itiib  t^rcö  matcrtcUcn  ©cgen)tanbc^o  mit  U)rcn  @rt  cnntnieprinc  ipicn  nnb 
®^"""^t-f''9'""==@r!cnntni^?qnenen  fid)  jn  bcfd)äftigcn.  'Diefcn  Ici(  ber  Dogmatif 
nennt  man  am  beften  1 1) c  o ( o g i  f  d) c  (S r  t c n n t n i e  ( e  l)  r  e.  5tnd)  a(ö  ali' 
gemeinen  3;;ei(,  al^  5nnbamentalt{)eo(ogic,  abo  (^encra(  =  X)og' 
m  a  t  i !  im  (^egenfa^  5ur  (S p  c  c  i a ( ^"^  o  g in a  t  i  f  ()at  man  il)n  be3eid)net.  X)at^ 
(Gebiet  ber  3^nnbamenta(t()coIogic  ift  nid)t  genau  abgegrenzt:  je  nad)  bem 
pra!tifd)cn  nnb  ptibagogifc^en  33ebürfni^o  l)at  man  bie  C^rcn^cn  enger  ober  lüciter 
gebogen.  Da  bic  3(po(ogetif  ober  demonstratio  christiana  et  catholica 
in  ber  bei  nn^  üb(id)cn  Öe()rmeife  in  einer  eigenen  Dic^iplin  bargeftedt  ^n 
ipcrben  pflegt  nnb  bic  öcl)rc  tum  ber  ^iird)c  als  uon  einem  ber  gröf^ten 
9}^t)fterien  hc§>  (^'I)riftcntnm0  in  bic  3peciabDogmati!  get)i3rt,  fo  fönnen  mir 
bic  ©renjen  ber  gnnbamenta[t()eoIogic  fel)r  enge  5icl)cn.  2Bir  bcf)anbeln 
bal)er  in  ber  ©inlcitnng  nur  bie  bem  C^tanben  ooran«ge^enbc  natürlid)e 
(^rfenntni^,  ben  ©tauben  fdbft  aber  nur,  infofcrn  er  ^]$rincip  ber  übernatür^ 
(id)cn  (Srfcnntni^  ift,  nnb  bie  tird)c,  infofern  ha^  !ird)lid)e  Celiraint  nnb  bte 
!ird)(id)c  Überlieferung  (S^Ianben^qncnc  ift. 

Die  fpccieüc  Dogmati!  ober  Dogmatil"  fd)(ed)tl)in   mirb  bic 
$lra!tate  umf äff en : 


§  1     5?f griff  nnb  ^aUw  bcr  !Jf)fo(pflif. 

il>ou  bcni  einen  imb  brcieiniiien  C^5ott: 

il^ou  bcr  2ri)öpfunc^; 

'Ihm  ber  IVcnfdnverbimrt  mib  CS'rlöfunc^: 

'-!hmi  bcr  .Uiri1)c ; 

'lhn\  bcr  Wimbc ; 

'^H)!!  bcn  l)ciliiicn  3afranicntCM : 

Ihm  bcn  Ictften  Tineen  beo  lVen)ci)cn. 


r-rUcr  .Mtfrlinitt. 

'^uMi    bcr    b  c  m  (*^lanluMi    luna  nöiuh  c  nb  cu    C5rfcnntniö    (^>oiico 
nnb  b  c  r  n  a  t  i\  r  l  i  d)  c  n  r  c  l  i  i^  i  ö  f  en  nnb  f  i  1 1 1  i  d)  c  n  '^o  a  l)  r  1)  e  i  i  c  n  n  n  b 
u  0  n  bcr  U  c  r  n  ii  n  f  t  i  ö  c  n    iSS  c  w  i  n  l)  c  i  t    b  e  r    (^^  l  a  n  b  w  ii  r  b  i  i]  f  c  i  t    b  c  r 
O f  f  c  n  b n  r  nn  c^  nnb  b  c  r  .U  i  r  d)  e. 

llorbrmrrkun^. 

1.  Oben  (n.  i^  untrbc  bereit^?  nn^:<fleiprod)cn ,  baf;  co  eine  bm^HMte 
CS'rfenntniotueife  luni  (^•Hnt  nnb  gintlidien  rini^cn  ivbt,  bie  lonuMil  int  Cr 
f  e  n  n  t  n  i  0 p  r  i  n  c  i  p  alc^  int  CS  r  f  e  n  n  t  n  i  o  C{  e  c\  e  n  ft  a  n  b  ipecififd)  ocridiieben 
finb.  'iiMil)renb  niiinlid)  bie  nniiirlid)e  (frfcniuni^o  bie  natiirlidie  '^>ernnnft 
;^nin  'l.^rincip  nnb  bie  bcr  blofuMi  ^H'rnnnft  ',nivini^lid)en  '^inilirbeitcn  \n  il)reni 
(^U'^enftanbc  hat,  ift  bib^  iMincip  bcr  iibcrnatiirlidicn  (irfcnntniv  ber  iibcr^ 
natiirlid)c  (>Hnnbe  nnb  ihr  (>K'iienftanb  bie  iibcrnotiirlid)  iieoifenbarten  '^inihv 
hciten,  bie  ^nin  Icil  and)  bnrd)  bie  blone  '^nninuift  crtanm  U'crbcn  fönnen, 
;>uui  1ei(  aber  nnb  uor.vuv^^^^^'n^'  i'^^'^'i"  ^'^^  erfdiaffcnc  in'rnnnft  erhabene 
'^l^a()rhciten  ober  (^K'heinini)fe  (niystcriu    finb. 

^k\'^iic|lid)  ber  (i^'iften;^  bcr  "iWunr  nnb  ber  (>Wen;^en  bco  natiirlidicn 
'^iM)|enc<  nnb  ber  anf  beni  ('»Hanben  bcmhenben  CS-rtenntni^^,  fonne  beviiilid) 
il)rcc<  (^eiienfeitiiien  '^n'rhältniffcv  hat  bie  .^iirdie,  i^eftiitu  anf  bie  heiliiie  3d)rift 
nnb  bie  Trabition,  oielfad)  nnb  ;^nleOt  anofühi'lid)  anf  beni  ^MUifannnt  fid) 
anc^iie|prod)en.  ^Hnf  (%nnb  biefer  Vchrenifdjeibnniifii  hiU  bie  theoloiiifd)e 
^^lUffcnfdiaft  oor  allem  bie  Vehre  ooni  natiirlid)en  ^^oiffen  nnb  iibcrnatiirlidicn 
(^(anbrn  nnb  ihrem  i^ei^enfeitii^cn  ^^Hn-hiiltniffc  ;>n  entunrfeln  nnb  babci  and) 
;>n  ■jcii^cn,  bau  ihre  2ät5C  mit  ber  '^nMinuift  nnb  i^efnnben  iH)ilofophic  im 
CS'inflani^  ftchen. 

'2.  '3iad)  latl)oli|d)er  Vehre  ift  bie  ^H*rnnnft  im  ftanbe  ;,n  crtennen :  i... 

a.   bie    praeanthuht  julei ;  mm-t  vioirfinuii 

1>.  anf  (^H-nnb  bcrfclbcn  bie  :Vi  iuilid)f  ei  t  inib  '^hunuMib  i  i^  f  ei  t 
c  i  n  e  r  ii  b  e  r  n  a  t  ii  r  l  i  d)  e  n  C  f  f  e  n  b  a  r  n  n  cj  nnb 

c.  bie  iSS l  a  n  b lo  ii  r  b  i  ii  f  e  i  t  bcr  iibcrnatürlid)cn  Cffenbarnnii  nnb  bcr 
oon  (Mott  (^eftiftetcn  .Siird)c. 


1 «. 

i'iUlill.     ^^l>l' 


16. 

Pi'caoambiila 

lidci. 


amlnila  fidei 
crfemieit. 


6  3:f)corogtfc^c  @rfenntni§tef)vc.  —  (Srfter  9fbfd)nitt. 

§  2.  'Tie  natürliche  JH^icifeit  bcr  ntcitft^fit^en  i^ermmft  ^ur  C^rfcuiitni^ 
bcr  praeambula  fidei. 

SBgl.  .^i'iurid^,  2;oginatif(f)c  3:()cologic  I  §  19—26. 

I.  Praeambula  fidei  im  gcuiö()nlid}cu  (Sinuc  finb  jene  ilßat)rl)eiten, 
wdäjt  bic  ^runbtage  aiUv  Religion  mib  bic  erftc  ^orau£^fcljmig  bcc>  (^laubens^ 
bilbcn,  U)te  ba^-^  ^afein  unb  bic  @igcn|cf)aftcn  ©otte?,  bic  ß^ciftigteit  unb 
Unftcrb(ic[}tcit  ber  ©eck,  bic  5rei(}cit  bc^>  3S?iUcn^^  imb  ba^  mtMid)t  (Sitten^ 
gcfetj.     Praeambula  fidei  tncrbcn  bicfe  3[Bal)r()citcn  ncuaiint, 

1.  MKxi  fie  bcr9^atur  ber  (Badjc  und)  (natifra},  wenn  and)  nidjt 
bcr  S^^^  "^^)  {ff'ff^pore)  bem  überuatürlidjcu  0»Uaubcit  norauegc{)cn  unb 
mitf)in  and)  pon  bcmj;enigeu ,  bcr  bcn  übcruatürlidjcn  (MIaubeu  nod)  nid)t 
\)at,  erfanut  ipcrbcn  föuncn  unb  foüen; 

2.  med  bie  (Srfeuutui§  bicfcr  2Bal)r^eitcn  ober  jcbenfadei  bie  5ät)ig= 
Uli  fie  5U  crfcnucu  bic  uatür(id)c  3Sorau^^fc^ung  bc^o  (^Inubcnc^  unb  bie 
natürlidjc  Vorbereitung  an]  beufclbcu  ift.  Oogiiitio  .  .  fidei  praesuppoiüt 
cognitioiiem  naturalem  sicut  et  gratia  naturam.  S.  Thom.,  De  Verit. 
q.  14  a.  9  ad  8. 

17.  IL     ^ic  Vernunft    cine^^    [eben  1^3^enfd)cn  befitu    and)   in 

£  bie"'pi"ie-bcm  beruialigen  gcfaHcncn  ^^n'tflnbe  bie  nntürlid)c  ^n^igfeit 
unb  mit()in  bie  pf)t)fifd)e  ll^('i3gl  td)!  eit,  bcn  einen  unb  n)al)reu 
^ott,  bcn  iSd)i3pfer,  .'pcrrn  unb  ^kgicrer  bcr  3Belt,  au ^5  bcn 
(^efd)i)pfeu  mit  vernünftiger  (^kmif^fteit  ,^u  crfennen. 

3)icfcv  ^ai}  ift  ficflnricrtco  Togina  unb  ba[)cr  de  fide  cdfholica.  Si  quis 
(lixerit ,  Deiim  iiiuim  et  veriini,  Cretitoreni  et  Doinimiin  noistruiii ,  per  ea,  quae 
facta  sunt,  naturali  rationis  hiiiiianae  himiiie  certo  eognosci  non  posse;  anathema 
sit.     Vatic.  Coust.  dogiu.  de  tide  cath.  ('an.  II,  1. 

^agfelbc  gilt  and)  üon  bcr  (55c  ift  ig  feit  unb  Unftcrblid)* 
!  c  i  t  ber  m  c  n  f  c^  ( i  d)  c  n  ®  e  c  ( c ,  bcr  5 1*  c  ^  c  i  t  b  c  §  35^  i  ( ( e  n  ? ,  bem 
natürnd)en  ©itteugcfct^u  unb  übcrl)aupt  allen  jenen  iöaf)r= 
{)citen  bcr  natürlidjeu  Ü^cligion  unb  3  ittlid)f  ci  t,  mcld)e  auö 
ber  ücruünftigen  ®r!enntuic>  (^ottcc^  unb  bcö  lUccnfdjcn  unb 
ber  natürlid^en  Orbnung  bcr  ©diöpfuug  unb  Vorfc()ung  f  i  d) 
ergeben. 

2)iefcr  ^ai}  ift  in  bcr  allgemeinen  ^\'f)re  ber  ,Slird)c  |o  ftar  ent()a(ten,  bo^  er  aU 
f  0 1 f)  0  li f  d)  e  C^W a u b  e  n  ^ l c  1)  r  e  be^eirfinet  nierben  nin{3. 

hiermit  ftc()t  bie  anbcrc  S>al)rl)cit  nid)t  im  iü>ibcrfprud) ,  ba^^,  ber 
l)3ienfd^  of)nc  übcruatür(id)c  .Spilfc  moralifd)  nirljt  im  ftanbc  ift,  bicfe 
Sßar}r()eitcu  in  d)rcr  ganzen  Vodftäubigfcit  o^nc  Vcimifdjung  Don  ^rrtum 
unb  3^t)cifcl  5U  ertenuen. 

Unfere  X^iefc  ergibt  fid)  am  folgcnbcn  5Irgumentcn,  bie  mir  f)ier  nur 

'aßa^r'ijdt?'''  anbeutcn  föuucn : 

ber  rieiiigen  1.     "^Dic  1)  c  i  ( i  g  c  ©  d)  r  i  f  t ,  mcldjc  auf  bcr  einen  3eitc  bic  aügcmeinc 

^rfmri:      sßcrbcrbni«   bc^^  a)?cnf(^eugcfd)lcd)tc£^   unb   bcn  5(bfal(   aller  Völfcr   uon   bcr 

mal)rcu  (^ottCv^cr!cuntui^>  fd)ilbcrt,   lc{)rt  auf  bcr  anbcrcu  Seite,   bafl  gerabe 

bc^djalb  bcr  (^öticnbieuft  unb  bie  ?lid)tcrfcmitni!.^  bcc>   ma()rcn  (snittc^o  uucut= 

fdjulbbar   finb,  med   bic  .Reiben  fdjon  burd)  ba^  Cid)t  ber  natürlidjen  Ve-r- 

nunft  au^   bcr  Betrachtung   bcr  (55cfd)öpfc  bcn   einen  magren  ®ott   unb  ba^ 

(Sitteugcfcl^   f)ätten  erfennen  !önncn  unb  fotlcu.     \^aiu  autem  sunt  omnes 

liomines,  in  quibus  non  subest  scientia  Dei :    et  de  Ins  quae  videntur 

bona,  non  potuerunt  intelligere  eum  qul  est,  neque  openbus  affendentes 


18, 
23e>i3ci)e  für  biefe 


§  2.    2)io  natürf.  ^ä()iijf.  ^cr  mcnfifif.  5?cvnunft  gitv  (Svfcnntui^  ber  praoaiiibula  fidei.      7 

agiioveriint  7/^/8  esset  artifex  ....  A  magnitiidiiie  enim  speciei  et 
creaturae  coguoscibiliter  poterit  creator  horum  videii.  Sap.  lo,  1.  5. 
Qiiüd  notum  est  Dei  inanifestiim  est  in  illis;  Dens  eiüm  illis 
manifestavit.  Iiivisil)ilia  eiüm  ipsiiis  a  creatura  iimndi,  («7:0  /rtoT'»; 
yj^ij.o'j),  per  ea  quae  facta  sunt  intellecta  conspiciuntur,  sempiteriia 
quoque  eins  virtus  et  divinitas,  ita  ut  sint  inexcusabiles.  Rom. 
1.  10.  20.  Cum  enim  gentes,  quae  legem  non  liabent,  naturaliter 
ea  quae  legis  sunt  taciunt,  eiusmodi  legem  non  habentes  ipsi  sibi 
sunt  lex.     Rom.  2,  14.     t^(\i.  Act.  17,  22-31. 

2.     ^iivicüic  I)abcu  im  5ln]d)hiffc  au  bic  oben  ancjcfül)rtcn  3tcllcu  t^cr '"''^  ^''"  ^^'^•"■" 
l)cilic^cn    2d)riit    bic   M  trdjcnnätcr,   nanunUlid)    bic   ^^{po(  ocjct  cu,   ciu= 
mutig  gclcl)rt  unb    jene  iJi?al)rl)citcu  burd)  bic   manuigfad)ftcn  '^(rnunicutc  fo= 
5iH">l)(  bcn   populären   ^cibuifd)cu  ^r^'^i^^'-'^'^^  i^'-^   ^^^^  2opl)ivnu'u    I)cibuifd)cr 
^M)i(o]"op()Cu  (]C9*^»"t^ci'  1^1^^  in  bcr  ^cruunft  bcgrüubct  uadjgcuucfcn. 

Gkiüiffcu  ^nrctiteru  gencuiibcr,  bic  bcl)auptctcu,  bcr  ()i)d)|"tc  @ott  fei 
crft  burd)  bic  Cffcnbaruug  bcfauut  i^cmorbcu,  (c{)rtcu  fic,  biifl  bic  *Otfni= 
bnrunn  md)t  bic  einzige  Cucllc  bcr  iüniljrljcit  ift,  foubcru  and)  bic  uou 
Wott  crfd)affcuc  ^H'ruuuft  uub  uatiirtidic  ':li>c(tDrbuuuii. 

Xal)cr  uutcri"d)icbcu  fie  eine  boppcltc  (*')ottc^öcrtcuutuic^ ,  bic  uatiirlid)c 
\n\\>  bic  übcruatürlid)c.  I)cm  cutiprcd)cub  beurteilten  fic  and)  bic  l)ctbniid)e 
^Pl)ilo|opl)ic.  ÜHibreub  fic  gcqcn  bic  il^erirrniuicn  bcrfclben,  bic  niclfad) 
Cucüeu  bcr  .s^ü^'^'i*''  i^nn-cn ,  fdjarf  auftraten ,  ertauutcu  fic  auf  bcr  anbercu 
@eitc  bac'  ilndirc,  ba^o  and)  {)eibuifd)e  '].M)iloiopl)cu  n^fuii^^Ji  l)attcn,  foiine 
bcn  9cuVHm  bcr  ').M)ilofopl)ie  iiberl)anpt  uollftänbii^  an.  I^al)er  bcnul^teu  fic 
md)  bic  ^cibuiid)c  |n)ilofüpl)ic  :^nv  ilun-tcibiiinng  bcr  d)riftltd)en  4l.Hil)rl)cit 
uub  ;)Ur  ißorbcreituug  bcr  Uugliinbicicn  auf  bicfelbe. 

(^'bcufü  uad)briidiid)  uub  allfcitig  unc  bic  natiirlid)e  (^nutcvcrtenutniv 
l)abeu  bic  ilnitcr  and)  bic  C5rtcmdiartcit  bcv  natitrlid)cu  3ittcnc^cfci5Cö  für 
alte  ilT('cufd)cu  nclcl)rt.  Ten  .'ociben  bicnt  bic  'Jcatur  ftatt  bCv  (V)e|et^Cv :  Ipsa 
natura,  (piac  leijis  ext  instar  iynorantihas  /ef/cm.  Tertalt.,  Adw  Marcion. 
5,  l:-).  ^cr  1)1.  3^afiliuc>  (el)rt,  bav  ('»huc  uub  bav  3^i3fc  \\{  ertcnncu, 
lerne  bcr  'Uteufd)  ej-  ipsa  natura ^  }ioii  er  dovtr'uKt  et  Institationc  ((!>  homi- 
nibns  tradita ;  ex  leye  nttttDve,  (/a<(m  non  o/n<x  est  discere;  cifra  (/isci- 
plinani  et  doctrinam.     Hom.  IX.  in  hexaemeion  n.  :>.  4. 

^^enn  bic  .Uird)cniiiitcr  and)  teihueife  bic  bei  bcn  l)eibni|d)cn  i^l)ilO' 
füpl)eu  oorfonuncnbcu  iIBal)rl)citcu  anf  bcn  Cfinflu)!  bcr  Cffeubaruutj  \\\\i> 
ÜbcrUcfcruug  5urüdfiil)rcu,  fo  tl)un  fic  bicv  bod)  uid)t  au^ifd)licf^ 
lid)  unb  (el)reu  überbicv  auvbrüd'lid) ,  ba|l  bic  ^J.Miilofopl)en  and)  burd)  bcn 
rcdjtcu  (^ e br au d)  bcr  iUrunuft  ^Unil)rl)cit  gefnnbcu  l)abcn. 

?j.  llnfcrc  Xl)cfc  luurbc  luni  bcn  d)  r  i  i*t  l  i  d)  c  n  i^  l)  i  1 0  f  0  p  l)  e  u  uub  ^  ^  '^"^^ 
XI)C otogen,  oou  bcn  groflcu  tird)lid)en  2d)uleu  bcc>  lUtittelaltcrö  unb  alter '"' ^"'''"'^"' 
^al)rl)uubcrtc  gclcl)rt.  Kst  autem  in  liis ,  ([uae  de  Deo  contitenuir, 
duplex  veritatis  modus.  Quaedam  namque  vera  sunt  de  Deo,  quae 
omnem  tacultatem  humanae  rati(»nis  excedunt,  ut  Deum  esse  trimim 
et  unum.  (^uaedam  vero  sunt,  ad  ([uae  etiam  ratio  naturalis  per- 
tiiigere  potest,  sicut  est  Deum  esse,  l)eum  esse  unum  et  alia  liuius- 
modi;  quae  etiam  philosoplii  demonstrative  de  Deo  probaverunt , 
ducti  naturalis  lumine  rationis.     Summa  ('ont.  gentil.  1.  1  c.  :). 

3:;cin  cnt)pri"rf)cub  ift  ^ic  Suniina  contra  üentilcs  aiid)  oiiinctcilt:  bic  b  r  0  i  ci|"tiMi 
^üd}cr  {)alioii  Den  ;^UHHt,    biefc  muüv(id)iMi  ^^l^ahrdcitoii  ,^u  licUH'ifoii  \\\\^  imii   .Ivitüiiicrii 


8  STfieoIogifdic  @vfcnutni§rcr)rc.  —  ©rftcr  ^Ibfd^nitt. 

5U  reinigen,  mäljrenb  ha^  öierte  ^nd)  bic  übcrnatüdic^en  üßa^rl^eiten  dc^onbeü 
(exceflentia  intellectum  humanuni). 

Wü  bem  1)1.  Zljoim^  ftimmeu  I)icriii  ade  (Srf)ü(aftitcr  uor 
unb  uad)  il)m,  luie  nidjt  miubcr  bic  pofitincu  !Il)co(ocicii  i^olU 
tommeu  üb  er  ein.  ^nbci  befrfjräiilt  fein  ^(}eo(ogc  bic  iiatürlirf)c  5viil)i(^= 
hit  ber  mcnfd)Iid)cn  ^^enmuft  auf  bic  btogc  (^ottcc^crf eimtnii^ ;  ade  uinbijicren 
biefetbc  ine(ntel)r  in  g(ctci)er  35}eife  für  bic  ©rfcnntni«  be<o  natür(icf)en 
©ittcngcfc^ec^. 
ait§  bei- Seine  bei-  4.    ^ie  Ä  i  r  rf)  c  ()at  nnferc  2;()cfc  l)ie(farf)  ocrtcibigt  nub  anc>ciC|proc()cn: 

^'^^^''  a.     2i^äl)renb   bie  Äird)c,   unc   nur   in   bcr  (^)nabcn(cl)rc   uäfjcr    icl)cn 

lücrbcn,  bcn  ^^ctagiancrn  gegenüber  bic  moralifd)e  Unfä()igtcit  bec>  gc= 
fadenen  l\)(cnfd)en  ^^n  einer  uonftänbigeu  nnb  irrtnnuöfreicn  C?rfcnutnie  and) 
nur  ber  natürltd)en  2Bal)r^citcn  fcft()iclt,  ijat  fie  cbcnfo  cntfdjiebcn  bic  Öel)re 
ber  9fi  e  f  0  r  m  a  1 0  r  e  n ,  ber  ^  a  j  a  n  e  r  nnb  ^  a  n  f  e  n  i  ft  e  n  uertuorf en,  meldte 
bic  nölügc  Unfä^igfeit  bee  gefallenen  93ienfd)cn  ju  einer  maljrcn  natür= 
Ud)en  @r!enntni^>  (^ottcc>  nnb  be^o  fitt(id)  Ö^ntcn  bcf)anptcten. 

b.  ^n  glcidjcr  ^eife  f)at  fic  bic  5(nfnnge  einc-:^  bic  5>crnunftUHil)r= 
I)eiten  ^erftörcnben  |.i  f  c  n  b  o  =  ni  i)  ft  i  f  d)  e  u  unb  p  ()  i  l  o  f  o  p  t)  i  f  d)  c  n  3  f  e  p  t  i  - 
ci^mu^  cenfuriert. 

1)ie<?  gefd)af)  nanientüd) 

a.  im  14.  i^alivlnnibcvt  gegen  i>iitolau!3  non  lUtrieuvia,  ber  1848  eine 
9^ei()e  cenfnrierter  2nt?e  uor  ber  ^^arifer  ^•afultöt  miberrief  iD^iiz'nuier,  Encliiri<lion 
n.  457-467); 

ß.  bnrd)  ba!3  f  ü  n  f  t  e  a  ( ( g  e  m  e  ine  C  a  t  e  v  n  n  =  SV  o  n  ,^  i  1 ,  "t^cii-  nid)t  bloj^  bie 
![^et)re  an5[prad),  Daf?  ^Hnmnnft  luib  (^)laiibe  einanbev  nirf)t  uiibei|pred)en  fönnen,  [onbern 
e^  and}  aB  ^t  (irf)  t  ber  d)r  i  [tl  i  d)en  ^^Ui  i  (of  op  den  erKärte,  bie  pracambula  tidei, 
fpeciell  bie  i^nbiDibnalität  nnb  Unfterblidjfeit  ber  3ec(e,  gegen  bie  iöefiantUnngen  gemiffer 
$f|iIofo^f)en  jn  nerteibigen.     {Denziiuier,  Euch,  ii.  621.) 

c.  Qu  ber  neueren  ^zW.  I)at  ber  apoftoIi|d)c  Stubf  bic  @rfcun> 
barfeit  bcr  praeambiila  fidel  bnrd)  eine  ^)icii)c  oon  (Sntfd)cibnngen  ucr^ 
teibigt,  bic  gegen  einige  bnrd)  bcn  ©inflnjl  ber  inobcrncu  'lM)i(ofopl)ie  feit 
(S:artcfini3  nnb  ^ant  and)  auf  tatf)o(ifd)ein  '^n^ben  entftanbenen  neueren  3t)ftenie 
gerid)tet  lüaren. 

§icrf)er  gc()5rcn: 

a.  bie  gegen  ben  3:rab  i  tto  naliC' nnu=  ergangetuMi  fird)lie^en  (frflärnngen  ber 
fQtl)oltfc^en  8ef)re,  in^befonbere  fofgenbe  im  Siberriife 'ii^an  tain§  nom  8.  (Se|3t.  1840 
nnb  im  2öiberrnfe_S  onettl)^  oom  11.  ^nni  1855  enthaltenen  ©ä^e: 

Ratiocinatio  Dei  existentiani ,  aiiiniac  spiritualitatem,  hominis  lihertatem 
cum  certitndiiie  probare  potest.     {Drnzhujer,  Ench.  n.  1488.  1506.) 

Eationis  usus  fidem  praecedit  et' ad  eani  liominem  opc  revelationis  et 
gratiae  conducit.     {J)enzin(jer,  Ench.  n.  1507.) 

Methodus,  qua  usi  saut  D.  Thomas,  D.  Bonavciitnra  et  alii  post  ii»sos 
scholastici  non  ad  rationalismnm  ducit,  neque  causa  fnit,  cnr  apud  schohis 
hodiernas  philosophia  in  natnralismum  et  pantheismum  impiniieret.  (Drnzivncr, 
Ench.  n.  1508); 

ß.  bie  55erurteiaing  De^^  ei)ftem^  Oon  Öainennaie>,  ^ivi  nad)  ber  an^brücf* 
lidien  ©rflärung  G^rcgor^  XAT  and)  n^cgen  feiner  Hon  ber  fat()oIifd)cn  8el)re  ab= 
n)eid)enben  @rf enntniöt^eorte  Dermorfen  innrbc.    {Denz'nKjpr,  Ench.  n.  1476); 

y.  2)ie  i>ernrteilnng  bc§  .'permef  if  d]  en  ©Dftem^,  'dü^^  and)  beeilialb  eenfn- 
riert  Unirbe,  meU  e§  Hon  ber  aUgenu-inen  8ef)re  ber  fat()oUfd)en  Sehnten  be:,üglid)  ber 
93einei|e  für^  ® afein  (^otte^  abmeiert.     (Deuzhigrr,  Ench.  n.  1487);  ' 

r?.  bie  53ernrtei(nng  nmnd)cr  o  n  t  o  l  o  g  i [t  i  f  d|  e n'  2:i)efen.  2)er  Öömencr  ^^IJrofcffoT 
Ubagl)^  t)Otte  unter  anbercm  and)  bie  9?ef)anptnngen  anfgcfiellt,  baj3  mir  anj^cr 
nnferem  eig  enc  n  Innern  nid)t§  Üb  erf.innUd)e  s  ol)ne  Unterricht  nnb 
folgltd)  in  let^Uer  ^nftanj  nid)t  ot)ne  göttlidje  Cffenbavnng  evfennen; 
ha^  ftd)  bte  metapf)l)fif(^en  Sa()r  betten  nnb  nam  en  tl  i  d)  @  otte^J  3:  af  ein 


§  2.  3)ie  itotürt.  ?5öl)Hlf-  ^^'^  incnfc^I.  5'ernttnft  ;^ur  ®r!cnntni^  ber  praeambiila  fidei.      9 

nid)t  ftreng  betreifen  Uffen;  ba^  alle  berartigen  SBeineifc  niehiiefir  auf 
ein  ein  fletuiffen  natürHd)en  (MIaubcn  berufen  unb  auf  i\cn  soishs  c()7n))ntn/s 
5urücf,^ufü^ren  finb.  S^icfe  Sä^c  irurbcn  burd)  ®efvet  ber  röniifrf)en  ^nquifitiou 
üoin  18.  Se|3t.  1861  unb  burrf)  ba§  t)oui  ^apfte  bcftätigte  -^cfvet  ber  ^ube^-fonc^vcivitiou 
Hon  1843  Henuorfen; 

c.  bie  33crurtei[unn  bev  ^etiren  be;?  ÜJJündjeucr  ^h-ofeffor§  ^  a  f  o  b  ?^r  o  f)  f  rfj  a  m  m  e  r. 
ÖJegeu  i()n  unb  feine  (s^efiuuungögenoffeu  bat  bev  apoftolifd)e  @tub(  and)  ba§  i>ev= 
mögen  unb  ba§  9?ed}t  ber  5>ernunft  unb  ber  gefuubeu  ^biUfopbic  iuucr- 
balb  ber  (^ren,^cn  ibrer  3»ftönbigt:eit  nad)briid(id)  beniorgebobeu.  So 
fc^reibt  ^in§  IX.  aui  11.  3)e,v  1862  an  ben  (Sr^bifdiof  uou  lO?ünd)en:  „Vera  ac  sana 
philosophia  nol)ilis;siuiuni    suuni    locuui    haltet,    cum    eiusdeni    [ihilosopliiae    sit, 

veritatera  dilioeiiter   inquirere. ac  perniultas  vcritatcs   percipere,   bene 

intelligere,  promovere,  earnmque  plurinias,  uti  /)ei  i'.ristentidnt ,  mdura)}}, 
attrihuta,  quae  etiani  tides  credeiula  proi»onit,  per  (n'(iunu')if((  er  suis  priurtpiis 
petita  demonstvarc,  rimlicarc,  defcnihre.  {Denzhujer,  Euch.  n.  1526.)  5?gt.  ^ie 
euftiflita  ^|tiu§  IX.  üoui  9.  9?oli.  1846  bei  Dciizinticr  n.  1496. 

(1.  Tivo  n  n  (^ c iii  e  i n c  33 a t i  f  a ni  f  rf) c  >{  o ii ^^  i (  l)at  in  feiner  b  o i^ 
in  a  t  i  I  ff)  c  u  ^  o  n  ft  i  t  ii  t  i  o  n  u  o  in  t  a  t  d  o  I  i  f  rf)  c  n  65  ( a  n  b  c  n  f  olncnbc  ^Inilu'^ 
f)citen  befhiiert: 

y..  (*»)ott,  bev  2  cl) Opfer  unb  .perr  aller  I)int3e  taun  buril) 
b a 5  n a t ü r l i  d) e  Ö i d) t  ber  ni c n f  d) l i  di e u  ^^  e r  n un f  t  a  ii  v  ben  e r= 
fd^affenen  ^iuGCu  mit  (v^elui J3l)eit  erfiuint  lue r ben.  Ecclesia 
tenet  et  docet,  Deiim,  iPium  omnium  principium  et  finem,  natural i 
humanae  rationis  lumine  e  rebus  creatis  certo  co^nosci  posse.  (*ai). 
2  de  revel.  i^cjl.  Can.   fl,  1. 

ß.  rie  iiberuatürlid)e  Cffenbarnui-^  ift  ^ur  (irfenntnii?  ber  uatürlid)en 
ilMU)rl)eiten  nidit  abfolnt  notlueubiii,  l)tlft  jebod),  h([\\  biefelben  uon 
allen  expedite,  firufu  i-erfitin/inc  et  nuJIo  adniijio  rrroir  ertannt  merben 
fönncn.     ('ap.  2  (1(^  revel. 

/.  Ter  ü  b  e  r  n  a  t  ii  r  l  i  d)  e  (*•>  l  a  n  b  e  i ft  uou  bor  u  a  t  ii  r  1 1  d)  e  u 
orte  n  n  t  u  i  c>  (>3  o  1 1  c  c^  unb  bev  ^  i  1 1  e  n  i]  e  f  e  I3  e  v  lu  e  f  e  u  1 1  i  d)  u  e  r  = 
|d)icbeu.  Cap.  >)  de  lide.  Si  (juis  dixeiit,  tideui  diviuaui  a  natu- 
rali  de  Deo  et  lebus  moralibus  scientia  uou  di.stiu'iui  ....  aua- 
tliema  sit.     ('an.  111,  2. 

0.  (Sc^  i^ibt  \u\d)  ber  tatl)olifd)en  Überlieferuni)  eine  boppelte  (vr  = 
tenntnic>orbnnnii,  iierfd)ieben  nid)t  nur  bem  '].M-ineip,  fonbern  and) 
bem  (^enenftiinbe  nad) :  bau  ^}.^rineip  und),  u^eil  mir  in  ber  einen  traft 
nnferer  n  a  t  ii  r  l  i  d)  e  n  ^<  e  r  n  n  u  f  t ,  in  ber  anberen  traft  i^  ö  1 1 1  i  d)  e  n  d^S  l  a  n  ^ 
bcn^ö  ertenneu:  bem  Wenenftanb  e  nad),  med  nuv  aujler  ben  ^^intl)rl)eiten, 
bie  bie  n  a  t  ü  r  l  i  d)  e  i^  e  r  u  n  n  f  t  e  r  f  a  f  f  e  n  t a  n  n ,  0^  e  li  e  i  m  n  i  i  f  e  ;,n  i)lau= 
ben  imrgeftellt  merbeu. 

Hoc  quoquc  perpetuus  Kceh'siar  eatliolicac  cunseusus  tniuit  et  tenet, 
duplicem  esse  ordineni  cognitionis.  uou  soluin  prineipio,  sed  ol)iecto  etiani  di- 
stiuctum  :  principio  quideni,  quia  in  altero  naturali  ratione,  in  altero  Hdc  diviiia 
cog-nosJcimus  ;  obieeto  aiitcni,  quia  praeter  ea,  ad  quae  naturalis  ratio  pertinirere 
potest,  eredenda  nobis  jiroponuntur  ni.vsteria  in  Deo  abseondita,  quae,  nisi  reve- 
lata  divinitus.  iniioteseere  non   possunt.     Cap.  4  de  fide  et  ratione. 

e.  ^s\\  ber  (fnet)ffita  Apfcnd  Pafris  uom  4.  5(nnni"t  ISTO  erörtert 
Veo  XIIl.  in  anocie.^eidiueter  Ü^eife  bie  iHufgaben  ber  d)rtftlid)en '].^l)ilofopbie 
unter  ij^crnfung  auf  bie  imu  nnc^  oben  annefül)rten  (^teilen  ber  bedincn  2d)rift. 
Primo  loco  magims  hie  et  praeclarus  ex  humana  i-atioue  fructus 
capitur,  quod  illa  Deum  esse  demonstret  .  .  .  Deiiide  Deura  ostendit 
omnium  perfectioiiuui  cuniulo  siiigulariter  .excelleie  ....  Ex    quo 


10  3:^coIogifc^c  (^r!cnntiiif4ct)i-c.  -—  (Srftcr  ^Hbffliititt. 

consequi  perspicmim  est,  ut  linmaiia  ratio  plenissimam  verbo  Dci 
fidem  atque  auctoritatem  coiiciliet.  .  .  .  Pliilosophia  iter  ad  veram 
fidem  quodammodo  sterilere  et  iniinire  valet  .  .  .  quamobiem  a  ve- 
teribus  modo  praevia  ad  christianam  fidew  instltutlo,  modo  chri^fianiami 
praeludiiim  et  auxilliim,  modo  ((d  Evangelinw  paedagogus  iioii  imiiio- 
rito  appellata  est. 
auöbcri^evmmft.  5.     (S)ott  ift  bcr  llrljebci*  bcv  nntüiiidjcii  itiib  ^cr  übcrntttürüd)cn  Orb= 

imug.  ^eibe  Orbninin^n  ergänzen  fid)  ciuaubcv.  51hic>  Q>Sott  in  bcr  ^JJntm*^ 
orbmnig  grunbgdcgt,  l)at  er  in  übcrnatür(id)cr  ^L^eifc  in  bcr  (Mnabcnorbnnng 
uodenbct,  unb  um«  er  in  bcr  (^nabcnorbnnng  luMfcnbcn  woUU,  I)at  er  in  bcr 
^J^atnrorbnnng  cjrnnbgelegt.  ^n  biefer  J^MinbanicntaliPnl)rl)eit  lictjt  ber  allgc= 
meine  (J^rnnb  nnfere^  Sa^Ci^^  i^on  bcr  ucrnünftigcn  S'rfennbarfcit  nnb  (Mc= 
ungf)Ctt  ber  praeambiila  fidei.  Sic  eiiim  lides  praesui)i)oint  co^iiitionem 
naturalem,  siciit  gratia  naturam  et  ut  perfectio  perfectibile.  S.  Th. 
1  q.  2  a.  2  ad  1. 

'^M]l.  .s^-)  c  i  ti  r  t  d) ,  Xoninatifd)o  Ihoolof^io  1  «j  27  unb  2S. 
"^yiad)  bcm  biioljer  (befugten  ift  fat()o(ifd)e  ii>nl)rl)cit : 
xie  ^^b'ätiflfcit  ^-    '^cr  ^?cnfd),  nnb  ^^wav  bcr  'JJicnfd)  in  feinem  bcnnaügcn  gefanc- 

^'VeSt naÄv "  ^  ^^  oiJftt^Ji«^^   \)at    in  fciucr  Vernunft  bic  natiirlirf)e  ?^'iil)igt"cit,  bic  prae- 
erbfiinbc.  '  ambula  tidei  mit  (^eun|l()eit  ;^n  erfennen. 
galfd^  ift  mitt)in: 

a.  bic  öel}rc  ber  9?cf  orm  ator  cn,  i^ajancr  nnb  ^^^in'eniftcn, 
bcr  'I>icnfd)  Ijabc  bnrd)  ben  SünbenfaÜ  bicfc  natürtidjc  ^'liljigfeit  ticr(orcn, 
fo  bag  jebc  uial)rc  (Srfenntnis^  (^otte^o  unb  gött(id)cr  l)ingc  Dt)nc  übcrnatür^ 
nd)e  Offenbarung  nnmöglid)  fei.  Cpfenbo*  ober  U(  tra  fnpranatura* 
( i  g  in  u  !§) ; 

b.  ber  pl)i(o|  opl)ii  c^c  (Stcpticiomi^o,  bcr  iuic>  pljilofopljifc^cn 
^rünben,  olinc  ^Mrffid)t  auf  ben  SünbcnfaU,  bc()anptct,  ba^  Ci?  be^ügüd) 
bcr  'Baf)r^cit  über()aupt  ober  bot^  uienigftcn>?  bc^üglid)  jener  übcrfiunlidjcu 
5öaf)rf)eiten,  bic  man  praeamV)ula  üdei  nennt,  für  bic  nienfd)lid)e  il^ernnnft 
feine  (^kiüigljcit  gebe,  ^öenn  ba()er  WiMitaignc  (t  1592),  and)  ^nct 
(t  1721)  in  einer  nad)  feinem  Xobe  gebrudten  Sd^rift  bic  'JJotiuenbigfcit 
be^  Offenbarungeglanbcn^^  auf  pl)itofopl)ifd)c  Sfepfi^c^  grünben,  fo  ift  ba^ 
eine  falfdjc  nnb  gefä()rlic^c  Tl)CDric,  bic  fo(gcrid]tig  anftatt  ben  d)(aubcu  ^u 
ftnl^cn,  bic  natürnd)en  ^unbamente  bci^  (^lanbcn^:^  ;3crft()rt. 

20.  2.     "iDer  iDicnfd)    uermag    bic    praeambula  fidei    ,yi  erfennen  bnrd) 

o^ne  OfSli   bag  Öid)t  ber  33ernunft  am   bcr  natür(id}cu  ^\?e(torbnung ,   alfo   aud)   ol)nc 
^""3,;,J,j;;fj"°^S3ei{)irfe  ber  Offenbarung  unb  bee  miuben^^. 

••piermit  fte^t  im  SBiberfprnd)  bcr  in  nnfcrcm  3alU'I)uubertc  u^eit  ncr^ 
breitete  ^rabitionali^^nne.  ^in  Äampfe  mit  bcm  ^Hat ionaIicmm^>  ftellte 
Süualb  (t  1840)  bic  Öe()re  auf,  ba^  bic  menfd)üd)c  53crnunft  alte  il)rc 
(Srfeuutniffe  nnb  begriffe,  ine>befoubere  bic  rcligii3fcn  unb  fitttid}cn,  nnr 
burd)  Uuterrid)t  ücrinittetft  ber  Sprad)c  empfange  nnb  empfangen 
fönne.  'Da^er  fei  cc>  abfolnt  notmenbig  gcun-fen,  ba|?  bcr  crfte  lUcnfd)  bnrd) 
(^ott  felbft  ober  bod)  burcf)  ein  non  @ott  nntcrridjtctc^o  l)öl)crce  ilVfcn  untcr= 
richtet  morbeu  fei,  nnb  gumr  nid)t  ctma  bIo{3  -  \m^  rid)tig  U)äre  -  bc^üglid) 
überuatürlid)er  5Ba()rt)eitcn,  uicnn  fo(d)e  bcm  il[)ieufd)cn  :^n  teil  iDcrben  fofiten, 
fonbcrn  aud)  bejügrid)  bcr  natür(id)eu  ^4Bal)rl)eiten,    ber   praeambula   tidei. 


§  3.    ^rriflc  ?0?einitn(^cn.  11 

liefen  Untcvrid)!  ^nbc  inm  (^ott  ititrflic^  im  ?(nfangc  bcn  9]?cnfrf)cn  erteilt 
imb  il)nen  fo  mit  ber  ^Sprarfic  bie  in  ben  SBortcn  entl)a(tcnen  ^bccit  iuitc|C 
tt'üt.  ®o  f)ätten  bann  in  ber  ^J^Jenfdienfamilic  nnf  bem  '^tc\c  ber  Über^ 
lieferung  mit  ber  3prad)c  and)  bic  Qbeen  nnb  iiHil)rf)eiten  fid)  fort(^cpftan,^t 
t)on  C^eid)(cd)t  jn  C^c|d)(edit.  'Die  ein5ige  CneKc  alter  5Bal)rl)eit  nnb  ber 
mit  i^r  uerbunbcnen  (;^eunf3l)eit  [ei  ba^er  bie  Cff^nbarung  nnb  bie  fie  fort= 
pflan^enbe  Übcrliefernng. 

^er  Xrabitionalic^mn^^  unterfd)cibet  fid)  mefenttid^  oon  ber  Öel)rc  ber 
Sftcformatoren  nnb  ^anfcniften  babnrc^,  ba^  er 

a.  bie  ^^otmenbigfeit  ber  Cffenbarnncj  nnb  bct-'  Unterrid)te«  nid)t  anf 
ben  Sünbenfad,  fonbcrn  anf  bie  menfd)lid)e  9?atnr  felbft  grünbct  nnb 

]).  bk  D^otmenbigfeit  einer  übernatürlid)en  Cffenbarnng  nnb  ©nabe  nid)t 
für  ben  einzelnen '^3?  enfd)en  bcjüglid)  ber  ])raeambula  fid  ei  bcl)anptet, 
fonbern  einesteil«  bie  natürlid)e  Überliefernng  nnb  anbernteilc^  bie  natiirlid)e 
33ernnnft  alc^  geniigcnb  erad)tet,  um  ^^nv  (Srfenntniij  biefer  35^a^r{)eiten  ,^1 
gelangen. 

^m  tvabitioimliftifdien  Suflcmc  ift  503  a  ti  v  c  ?  mit  ^  a  l  f  d)  c  in  ucriiuid)!.  ii'  n  li  v  ift :  _'i . 

a.  baf?  Untcrrid)t  uiib  Ükrlioferung  lln^  foniit    Mc    '^(utoritüt    .'oaiiptqucllo    aller    iiMUinc;  ltlt^ 
mciifd)li(^cn,  nnnicntlidi  ber  religtöjcti  itiib  [ittIid)oii  (Srfeiuitnii^  auf  C5rbcn  ift,    iinb  baf?    V^'.'^J'vJj^'-''f  !"!, 
biefer  5d)al3  ber  überlieferten  ii'alir()eiten    in  ber  nienfd}lid)en  ('»kfeUfdiaft  biird)  3prnd)e,    "^''^inJI'. 
(Sitte  iinb  (5r,^ie{iiinfl  fid)  fortpfIan;,t; 

b.  baf?  (Mott  irirflid)  bie  erfteii  'JJ^Mifdjen  burd)  übernatürlidje  Cffenbarutu^  untere 
rid)tet  nnb  er',oi]en  t}at,  wn^  ber  inenfdjlidieti  i^iatiir  iinb  ihrem  5iNerbä(tniffe  ;,u  CiU^tt 
f)öd)ft  ongeineüen  mar: 

c.  ta^  bie  aus!  ber  Uroffeubarung  ftamineube  unb  unter  allen  ^Bölfern  burd) 
©proc^e  nnb  Überlieferuiui  fid)  fortpflan.^eube  (frtenntui^5  unb  Sitte  in  Sirflid)teit  t\(' 
.Jauptquelle  aller  menfd)lid)en  if^ilbuug  unb  namentlid)  aller  religiöfen  (5rfenntni§  nn^ 
Überzeugung  ift ; 

(1.  baf?  ber  ilK'enid)  feiner  Statur  nad)  ein  geffllige§  iÜ?efeu  iü  nnb  nur  in  ber 
mcnfd)lid)en  öefellfdjaft  feine  entfpredjenbc  intelleftuelle,  rittlid)e  unb  religiöfe  (Sutmide 
lung  finbet  unb  obne  bie  Ö5cfellfd)aft  unb  it)ren  Cfinflnf?  nermilbert. 

S^ogegen  irrt  ber  Jrabitionali^'inu^^  barin: 

a.  ba\^  er  bie  abfohlte  iltotmeubigteit  einer  übernatürlid)eii  Offenbarung  be- 
banptct ; 

b.  ba^  er  ber  Vernunft  bie  l^töglid^feit  abfprid)t,    burd)    ihre  natürlid)e  ,"yöl)igfeit 
,Vir  GrfenntniS  nnb  (^UMninbeit  ber  'iiMihrbcit  nberbaupt  unb  ber  ijracambula  ti<loi  "in? 
befonbcre  .^n  gelangen    nnb   foiuit  xHutorität    unb    Unterricht    für    bie    ei n,^ ige    Cuelle 
nienfd)lid)er  ill'aljrljeitCH'rlenutuiö  ertlärt. 

(5ö  ift  and)  nidjt  ein,^nfeben,  mie  ol)ne  biefe  natürlid)c  ^^öhigfeit  ber  '-iH'rnuuft 
nnb  bereu  3?etliätigung  (2prad)e,  llnterrid)t  unb  (glaube  miJglid)  mären  ,  ba  ber  ^.Vceufd) 
JQ  nid)t  im  ftanbe  märe,  bie  £prad)e  unb  ben  Unterridjt  ,^u  nerfteben  nnb  Hon  ber  CiMaiib 
lüürbigfeit  be§  i^ebrers  fid)  ,^u  über.^eugen.  Xe^balb  ,vn-ftört  aitd)  ber  Irabitioiiali^oiuiii? 
mic  ber  ©feptieiönius  bie  ^.^orauöfetMing  be^  {*'Mauben!§. 


3.     3[Benn    ber  i^ernnnft    bie  ?^iil)igteit,    bic    praeaml)ula    tidei    ^n  ^ 


22. 


erfenuen,  ,^ugef|3rod)cn  mirb,  fo  ift   barnntcr    fclbftucrftänblid)   bic    inbi  oi= '^''iPmnmfr  "^ 
buelle  ii^ernnnft  gemeint.  vamennai?. 

jDic!?  ift  l)cruor,^nl)cben  gegen  l'amenuai^  (f  1854),  ber  lel)rtc, 
uid)t  bie  inbiüibneüe,  fonbern  bie  allgemeine  ober  (^efamtuernunf t, 
ber  sensus  ronmitütis  (sens  coninnnn  gemäl)rc  ^iLMd)rl)eit  nnb  (V)cminl)cit. 
1>k^  (3t)ftem  fd)Iof^  fid)  an  bcn  trabitionaliftiid)en  Wrnnbgcbaidcn  an  nnb 
bilbete  gemiffermaHcn  bic  (irgän.ynig  bcc^fclbcn.  'K^cmx  niindid)  bic  Xrabition 
ber  ein;^ige  illV-g  ^nr  iilHi()rl)cit  ift,  fo  crl)ebt  fid)  gegenüber  ber  'JJiannigfal- 
tig!eit  ber  menfd)lid)en  nnb  ,^umal  ber  rcligiöfen  Überlieferungen  bie  ?vrage, 
meldie  unter  biefcn  ^rabitionen  bic  mal)re  fei.  ,  .s>icr    lag    nun    bie  '^liilmort 


12  2:f)eotogtfd^c  ®rfcnntni§(cf)ve.  —  @rfter  5lbfc^nitt. 

iia()c,    nirf)t    pavttfulärc    mit  tl)vcn  gegcnfeitigcn  ^^iMbcrfpvi'ui)cn  [cicn  c^:?, 
fonbcni  bic  uni  ncr  fnU\ 

%U>  aber  i^imcnitnie^  dorn  (^Hauben  uiib  bcr  !si\xd)c  abfiel,  i^^b  er 
feiner  öe^re  eine  gan^  anberc  üföenbnng.  9^nn  unir  i()m  bcr  seiis  commuii 
^a^o  Urteil  be«  ^^olfe»?,  be,ve()nngc^iueifc  ber  ll^(enfii)t]eit,  in  bcni  bie  nött(id)C 
iöermmft  nnb  ber  göttliiiie  'iiMlle  fclbft  fiel)  anvipred)e.  Triefe  2c[)xz  batre 
mieber  i()ren  (s^ninb  in  beni  pantl)eiftifd)en  ^iinibne,  beni  ber  nng(ürflid)e 
i^imennaic^  anbeinigefallen  umr,  nnb  nad)  bem  i()ni  bie  (^)efamtuenmnft  nnb 
ber  (^jefanitunKe  bie  göttnd)e  ^ernnnft  nnb  ber  gött(id)e  ^IMUe  fetber  Juaren. 
5(nd)  bav  3l)ftein  l^imennaic^*  le()nt  fid)  mie  jcber  ^^'^'li^'i^  ^^^  ^i^ic 
'-li.Hil)rbeit  an,  bie  eö  entftedt.  ^Hderbiniv:^  ift,  iinio  bie  Überlief ernng  betrifft, 
bie  ^HUgemeinbeit  ein  ,Uriteriuni,  bnrd)  U)e{d)eö  bie  iual)re  Xrabition  uon 
fatfdjen  !Xrabitionen  nnterfd)ieben  U)erben  fann.  'Hnd)  iH\^üglid)  ber  Urteile 
be£^  gefnnben  IWnifdicnoerftanbe^o  ift  hk  allgemeine  Übereinftinunnng  ein 
^riterinm  ber  ^-ll^abrlieit.  ^aranc^  folgt  aber  nidit,  bafl  bie  inbiinbnelle  3,^er= 
nnnft  nnfäl)ig  ift,  bie  natürlidjen  'iiMibrl)eiten  jnit  (V)eunf3l)eit  ^n  ertennen. 
^{elmel)r  l)at  gerabe  nmgefel)rt  bie  allgemeine  Übereinftimmnng  bie  i3nuer= 
läfügteit  ber  ©in^eluernnnft  ^nr  33orancM*e^nng  il)rer  ^Intorität.  ^enn  bec^- 
l)alb  ift  mal)r,  unvo  alle  für  uial)r  bullen,  meil  bie^ö  allgemeine  nnb  fonftante 
5nrmal)rl)alten  aller  bemeift,  baf^  bie  gefnnbe  ^^ernnnft  in  jebem  OJienfdjen 
bie  fraglid)e  ^^lnil)rl)eit  mit  (*9euii6l)eit  ertennt,  nnb  baß  ?lbtiieid)nngen  baoon 
anf  ^rrtnm  bernben.  ^Tnire  bagegen  jeber  ein.^etne  nnfiibig,  bie  3Bal)rl)eit 
ntit  (ii)euii|ll)eit  ,yi  ertennen,  fo  uniren  ev  and)  alle  in  ibrer  (*oefamtl)eit. 
©etin'ffeit  bev  ^'     ^^'  unferer  oben  bemiefenen  ^l)efe  ift  and)  an^gefprodjen,  baf^  bic 

^^ernunTtcvfcmiV  (^5emi|^l)eit,  Uield)e  bie  blofle  '^H'rnnnft  uon  ben  praeainbula  tidei  erlangen 
'"^-  fann,  eine  oerniinftige,  b.  b.  inif  ^ernnnf  teinf  i  d)t  bernl)enbe  (Sr  = 
fenntnic^,  b.  b.  ein  oerniinftigev  'll'iffen  ift.  Tiefe  (>)eun|lbeit  fann  man 
and)  alc^  natiirlid)e  be^eidinen  im  Wegenfat.^  ;n  ber  anf  ber  C%inben^o== 
erfenntnic^  bernbenben,  bie  unr  ii  b  erna  t  iir  li  d)e  C^k)iM|ll)eit  nennen  fönnen. 
r^er  (An'nnb  ber  natiirlid}en  (^eunf^l)eit  ift  entmeber  bie  eigene  C5{nfid)t 
in  bie  ii^ a  b r  b  e  i t  b  e r  3 a  d)  e  ober  b a  c^  g l a  n  b m ii r  b i  g e  3 ^ ^^ 9 "  ^  -' 
einec^  anberen.  ^^in^nn  bie  ])i'aeanil)nla  tidei  and)  anf  bac>  ;]engnii~  ber 
Altern  nnb  'i^ebrer  l)in  in  natürlid)em  menfd)lid)en  (^)lanben  für  umbr  gel)alten 
merben  fönnen,  fo  ift  bod)  i)k\'  nnr  bie  ^)iebe  uon  ber  anf  eigener  ^infid)t 
in  biefe  'iiMil)rl)eiten  bernbenben  '^^ernnnftgeioinbcit,  bie  entmeber  nnf  bie 
nnmittelbare  (vin]'id)t  in  bie  ^ii}al)rbeit  ber  2ad)e,  ober,  une  bei  ben  prae- 
ambula  tidei.  anf  bie  anc^  euibenten  (Nhiuiben  logifd)  rid)tig  gefüljrtc  ^De= 
monftration  fid)  ftülit. 

.piermit  fteben   im  ^il>iberfprnd)   jene   mobernen  3l)fteme,    bie,   fei   e--^ 

anf    (^hnmblage    ber    fogenannten     (sUanbenc>p  btlof  opl)ic      ^acobi^o 

(t  1819)  ober  anf  (^h'nnb  1 1)  e  o  f  o  p  b  i  f  d)  e  r  ober    o  n  t  o  l  o  g  i  ft  i  f  d)  e  r   9ln^ 

fd}annngen  bie  ^^el)anptnng  anfftellen,    bie   natürlid)e   rsnMin|l()eit   oom   Tafein 

(^otte^  fomie  ben  praeambula  fidei  überbanpt  griinbe  fid)  nid)t  anf  3>ernnnft= 

eöiben5   ^^^^'  Temonftration  au^o  euibenten  'il>abrbeiten  ,   fonbern  bernbe  anf 

bem  nnmittelbaren   nnb    nnfreimilligen   3^iirmal}rbalten    ber    nn?  angeborenen 

ober  bnrd)  nnmittelbare  3lnf(^annng  nm  einlend)tenben  ;jbee  Q^ottci  nnb  bcr 

übrigen  33ernnnftma^rl)eiten. 

scfira^ifcn  bcr  ^'     ^i^^)venb  lütr  anf  ber  einen  3eitc  nad)  bem  '^^ic^bi*i'i9<^»  bie  ^al)tg= 

^^Si'tnic-"bcv'' ^^^^  nnferer  S?ernnnft,  bie  praeambula  fidei    mit  (snMintll)eit    5n    erfennen, 

natüludici?    fcft^alten  muffen,    ift    cö   anf    ber  anberen  ^eite  fatl)olifd)e  '-ß}al)rl}eit ,  ba(3 

j^a^rljeitcn. 


§  4.  3>pnb.  3?enunfc  u.  b.  ocvin'mft.  Ökniii^()eit  b.  ©(oubtvüvbigf.  b.  Offenb.  ii.  b.^ird^e.    13 

bicfe  5äl)it3fcit  ber  Vernunft,  ^imuü  im  gefadcueu  ^Jlteufc^eu,  megen  il)rev 
:iDefet:tibüität  imb  ber  i)erfd)iebcnftcn  ,ptnbcnn|fe  ind)t  an^$xdd)t ,  um  allen 
yJZcn|cl)cn  5U  je  ber  3^^^  ^^^^^  ^^"^^^  3^^^^U^'f  ^^^^  ^rrtitm  üotUom- 
men  freie,  u o H ft ä u b i g e  (Srf emituir^  aller  biefer  natürlidjeu  35>al)rl)eiteu 
51t  Derfd)affen,  imb  Mf^  bal}er  aurf)  |cl)on  be^üglicl)  biefer  3Ba^rl)eiten  bie 
göttlid)c  Offenbarung,  3UHir  nidU  abfotnt,  aber  bod)  moralifd)  unb  re=^ 
latiu  notmenbig  ift. 

§  4.    i^uu   bcm  ii^ciüctfc    unb   ber    ucruüuftigcn  (^ciüi^t)cit    ber  (i^laulj- 
luürbigfcit  ber  Cffcubarmig  «nb  ber  Äir^c» 

5Pg(.  ^ctnricf),  3)ogmatiicl)c  Stjeologie  I  §  34—38. 

I.  %m  ber  (^rfenntni<3    ber  praeambula  fidei   !ann    bie   33ernnnf t  «jijygjilj^it  j,,,^, 
bie  'JJtöglid)leit   nnb  in  i^erbinbnng   mit  bcn  Xl)at|ad)en    ber   @rfal)rnng  •';,''^5^'5"^'J^[j'^, 
nnb  ber  (^cfii)id)tc  bie  ^ongrneuä  fomie  and)  bie  9tot  men  big  teil  einer  lililen  c'|fiMlba= 
übernatürlidjen    Offenbarung    nnb    einer    unfel)lbarcn  Öc()rautüritiit  mit    ''2"?vmmftf'' 
uernünftiger  @emi|3l)eit  folgern.     'Der  ^kmeic*   für  biefe  iBal)rl)cit   mirb   in 

ber  5lpo  log  etil  gcfüljrt. 

II.  r^n  ^^e^ng  anf   bie  (irfcnnbarfcit   ber  (^lanbmürbigfeit   ber   über-,,,,  , -*i-  .  . . 
natnrlid)en    ^frcubarnug    nnb    ber  .Uird)e    i|t    ec>    tat()olt)  d)ec>  SDogma,  t-ev  übentatüv 
ba|3  bie  (^Maubmürbigfeit  ber  ^nm  ,V)eile  ber   ganzen  'I^t  e  n  f  d)  ^ '**;;■;  Jj^tr 
l)eit  im    5lltcn  nnb  9?cnen  ^nnbe   gegebenen,  in  ß^riftur>   nnb      'i^n-mmu. 
feinen  51  p  0  ft  c  l n  0  0 1 1 e  n b  e  t  e n  Offenbarung,   f  0 m  i e   bie  (^ l a nb - 

m  ii  r  b  i  g  f  c  i  t  ber  t  a  1 1)  0 1  i  f  d)  e  n  Si  i  r  d)  c  a  u  ^^  0  b  j  e  1 1  i  0  e  n  (^  r  ü  n  b  e  n 
mit  uernünftiger  C^hnuiilbeit  fid)  bcmcifen  täjst. 

^ic  ^^emeivgrünbc  für  bie  (^lanbmürbigt'eit  ber  Offenbarung  unb  ^c^' M„iivfi"'(iv(ii- 
yhrdje  mcrbeu  motini  crcdibilifatix  genannt,  ba  fie  bie  33ernunft  überzeugen,  i.iiit.itis. 
ha]^  bie  il)r  5n  glauben  oorgeftcUten  il!iMil)rl)eiten  glaubmürbig  finb,  meil  fie 
uon  (^ott  geoffenbart  finb,  unb  ba|l  bie  l^'ljrantorität,  bie  biefe  !3liHil)rl)eiteu 
uorfteKr,  glaubmürbig  ift,  uicil  fie  oon  (^ott  eingefetit  nnb  mit  Unfcl)lbarteit 
au^ögerüftet  ift.  ;5u  bcn  niotiva  credibilitatis  gcljoren  in  ^erbinbung  mit 
bcn  praeambula  fidei  unb  anbereu  uatürlid)eu  gcmiffeu  ii?al)rl)eiten  jene 
fid)tbarcu  ^'^idjcn  nnb  'JJierfmale,  mit  benen  (^ott  ba^o  (il)riftentnui  nnb  bie 
^tird)e  auc^geftattct  bat,  bamit  jebe  gefuube  unb  unbefaugene  Vernunft  bcn 
göttlid}eu  Urfprung  \\\\^  bie  ^-liMibrbeit  berfelben  mit  uernünftiger  (^emif^ljcit 
hi\xmi^  erfd)liej3en  fann. 

^agi  auf  ^k  motiva  credibilitatis  geflutete  UrteU,  bie  Offenbarung  ,,,^,i^.r|^;,^  ^,.^. 
nnb  bie  ^ird)e  fei  glaubmürbig,  l)eiJ3t  mdicium  credibilifatü.  '  'liihint'Mtfs.*' 

Da^ö  iudiciuni  credibilitatis  ift  mefentlid)  ocrfd)ieben  oon  bem 
(^lanbeuc^aft  (as.^ensiay  /idfl),  une  bie  niotiva  credibilitatis  mefentlid) 
ocrfd)icbcu  finb  oon  bem  inothiDu  i>^zx  ohiectum  formale  fidei ^  bem  C^3l au= 
bcn^ögrnnbc,  ber,  mic  mir  fpäter  ]el)en  merben,  einzig  unb  allein  bie  giUt= 
lidie  5(utoritiit  ober  ili.Hibrbaftigtcit  ©ottec^  ift. 

Unfere  3:i)efc  ergibt  fid):  2!>. 

1.  aib:^  ber  beiligen  5d)rift  beo  :?llteu  nnb  9^teuen  Xeftamente^:^,  fi^^,JX^ 
bie  eine  grofK  '^Ipologie  ber  mal)ren  ^Keligion  nnb  ber  mal)rcn  -^^ii'^'^)'^ '^'eM?JSi»v'^ 
ift.  Uu5äl)lige  :'Jiale  beruft  fie  fid)  für  bie  :ii3al)rl)eit  ber  altteftamentlid)en  Umx  offenoa. 
mie  ber  ueuteftauientlid)eu  Offenbarung  auf  fold)e  ^emeic>grünbe,  namentlid)  ^^^''-j^^^^'^^^'l^lf^- 
anf  'ii>unber  unb  erfüllte  il^eiefagungen.  T)a!?  l)at  (£l)riftuv  felbft  bei  inelen"""®'!^,^;''^^" 
Q^elegen^eiteu   getrau   unb    um    biefer  Semeife,  miüen  bie   Ungläubigen  für 


liiiii: 


unent|d)iilbbar  crtliirt.  2lud)  jagt  ^ic  l)ci(igc  3d)rift  oft,  (Mi  ()nbc  gcrabc 
be!?l)aUi  feine  (^efanbtcu  mit  bev  .Straft  ber  ii?imber  iiub  bem  V'id)te  ber 
:h>cii5fagimgen  am^geftattet ,    bainit  fic   ah  nbttlirf}e  (^efnubtc   firf)   au^oiucifen 

fön  Uten ; 

2.  luic^  ber  S^rabitiou.  (^kftnl^t  auf  i)ic  ^el)rcn  ber  t)eiligen  3rf)rift 
()abcii  bie  l)eiligeu  Leiter  uub  bie  !Il)co(oi3CU,  iiamentlid)  bie  ^^(potogcteii,  unter 
iBiUigmig  ber  ,Uird)e  bie  ^al)r()eit  bec>  (5()riftcntunbo  uub  ber  AUrd)e  burd) 
bie  niannigfaltigften  uiotiva  credihilitatis  ju  beiueifen  gefudjt  unb  luirtüd) 
(leuüefen.  '  5(uf  ^runb  biefcr  :©euieife  l)aben  fie  fobanu  getcljrt,  baf^  ber 
(S3(anbe  be^  ßbriften  uid)t  ein  grunblojccv  (eid)tc^läubigei?  unb  infofern  blinbe^:^, 
fonbern  ein  niüt)lbegrünbete!?  unb  uerniinftigev;  ?snirunil)r halten  fei;  ja  ein 
leid)tfertigeo  (Stauben  fei  tabehivuiert  m\^  unerlaubt,  ba  eine  gcnügenbe  ucr== 
nünftige  ^ciiü^t)eit  non  ber(Mlaubiuürbigteit  eine  ^Hn-auc>fet^ung  bev  (^)laubenc>  fei. 
Nihil  intei'im  credani,  uisi  nihil  temere  credendum;  temere 
pono  creditur,  quodcunque  sine  origiiiis  agiiitione  cveditur.  Ter- 
fttlL,  Adv.  Marc.  5,  1.  Quis  potest  credere,  nisi  aliqna  vocatione, 
hoc  est  aliqua  reruni  testiticatione  tau^-atur.  Auf/usf.,  Ad  Simplic 
1.  1  q.  2.  Multuni  falluntui-  ([ui  i)utant  nos  sine  iillis  de  Christo 
indiciis  credere  in  Christum.  Nani  quae  sunt  indicia  clariora,  quam 
ea,  quae  nunc  videmus  praedicta  et  imideta?  Augnsf.^  De  fide  rerum. 
ÜHd)arb  uon  ^t.  33ietor  menbet  fid)  an  (^)ott:  si  eri'or  est,  quem 
credimus,  a  te  decepti  sumus:  iis  enim  si^nis  doctriua  haec 
(^onürmata  est,  quae  uisi  a  te  tiei  i  nou  ])otuerunt.  De  Triuit. 
1,  2; 
aus  bev  M)vc  ber  -'>.     (\m  hiiii  a  u  c>  b  r  ü  d  l  i  d)  e  n  (^  n  t  f  d)  e  i  b  n  n  g  e  u   b  e  r  Si  i  r  d)  c ,   be=- 

mn(}e:  [onberc>  in  nnfercr  3^'^^/  ba  biefe  ^ii>a()r()eit  uon  ben  ^Uationaliften  unb  anberen 
geleugnet  unirbe.  3o  nuqlte  ^a  Uta  in  ir  1H()7)  in  feinem  ^^^ibcrrufe  and) 
bie  !Il)efe  unterfd)reiben  (8.  5ept.  1840):  Ratio  cum  certitudiue  autheu- 
ticitatem  revelatiouis,  dudaeis  per  MoyscMi  et  clii'istianis  per  Jesum 
Christum  factae ,  probare  valet.  Unb  in  feiner  Cvncijflifa  oom 
9.  '^loüember  184()  ertliirt  "i^iuv  iX.:  Huuuiua  ratio,  ne  .  .  .  .  de- 
cipiatur  et  erret ,  diviuae  i'evelatiouis  factum  dili^-enter  inquirat 
oportet,  ut  certo  sibi  constet,  Deum  esse  locutum.  .  .  .  (^uam  multa, 
quam  mira,  quam  splendida  praesto  sunt  ar<»'umeuta  ,  quibus  hu- 
maua  ratio  luculentissime  eviuci  omniuo  (lebet,  diviuam  esse  Christi 
religlonem !  ....  Itaque  liumaua  latio  ex  spleudidissimis  hisce 
aeque  ac  firmissimis  arg-umeiitis  clare  aperteque  coguoscens,  Deum 
eiusdem  fidei  auctorem  existere.  ulterius  progredi  nequit,  sed  qua- 
vis  difficultate  ac  dubitatione  penitus  abiecta  atque  remota ,  omne 
eidem  fidei  obsequium  praebeat  oportet,  cum  pro  certo  habeat,  a  Deo 
traditum  esse,  quidquid  fides  ipsa  hominibus  credendum  et  agen- 
dum  propoiiit. 

X)a!?  ^atifannm  aber  erflärt  in  feiner  Coustitutio  dogmatica  de 
flde  catJioUca  cap.  8  de  fide:  Ut  nihilominus  fidei  uostrae  obsequium 
ratioui  consentaneum  esset,  voluit  Dens  cum  internis  Spiritus  Sancti 
aiixiliis  externa  iungi  revelatiouis  suae  argumenta ,  facta  scilicet 
divina,  atque  impriinis  miracula  et  prophetias,  quae  cum  Dei  omfii- 
potentiam  et  infinitam  scientiam  luculenter  commonstrent ,  divinae 
revelationis  Signa  sunt  certissima  et  omnium  intelligentiae  accom- 
modata. 


§  4.  S^nm  b.  33cuuM|c  u.  b.  iioniüiift.  C^muRdcit  b.  (Mtoubtuürbigf.  b.  Cffenb.  it.  b.  Jlivrfjc.  15 

Sobaim  fütjt  bae  ^'ou^il  bei,  ha^  uamcnttid)  and)  bic  .ßirdjc,  bic  uou 
@ott  aufgeftcKte  Öcljnnciftcriu  ber  iirHi()rl)cit,  o^Ö^^ic^  «^^trd)  fid)  fdbft  ein 
grogey,  beftiinbig  gcgenuinrtigec^  argumentum  credibilitatis  fei:  Quin 
etiam  Ecclesia  per  se  ipsa,  ob  j^uam  uempe  admirabilem  propa- 
gationem,  eximiam  saiictitatem  et  iiiexhaustam  in  omnibus  bonis 
foecunditatem ,  ob  catholicam  unitatem ,  invictamque  Stabilitäten!, 
magnum  quoddam  et  perpetuum  est  motivum  credibilitatis  et  divinae 
suae  leg-ationis  testimonium  irrefrag'abile.  Quo  üt,  ut  ipsa  veluti 
Signum  levatum  in  nationes,  et  ad  se  invitet,  qui  nondum  crediderunt, 
et  filios  suos  certiores  faciat.  tirmissimo  niti  fundamento  tidem, 
quam  pro  fiten  tur. 

@nbüd)  fügt  bac>  .Uou^il  bcu  can.  :)  bei:  si  quis  dixerit,  reve- 
lationem  divinam  externis  signis  credibilem  tieri  non  posse,  ideo(iue 
sola  interna  cuiusque  experientia  aiit  inspiratione  privata  homines  ad 
fidem  moveri  debere:  anathema  sit; 

4.  am  bcv  '^uUur  ber  2ad)e.  C^ott  ber  Uv()eber  ber  ^^cinimtft '^•'|^,^^''l^jjj'/"^ 
unb  bc?  (^(aiibcnc>  l)ebt  buvd)  (elfteren  bic  Statur  luib  bic  ^)icd)tc  bcv  crftercu 
nid)t  auf.  Tai}cv  iiuiil  ber  übcrnatüvlidic  %U  b^-:-'  (^Maubcu!?  ,yiglcid)  uer^ 
nüiiftig  fein.  Vernünftig  ift  ber  C^bnibciiCHift  aber  bann,  uunni  bie  Vernunft 
einfiel)t,  ec^  fei  vernünftig  ,vi  gUnibcn,  uieil  fie  ertcnnt,  batl  bic  ^Hntorität, 
ber  fie  glaubt,  eine  göttlidje,  ober  ba|l  ber  :3u^)i^l^  '^*>'^'  (^Manbcn^o  luni  Öknt 
gcoffeubart  ift :  Xon  crederet ,  nisi  videret  ea  esse  credenda  vel 
propter  evidentiam  sio-norum  vel  propter  aliquid  buiusmodi.  S,  Tb. 
2.  2  q.   1   a.  4  ad  2. 

>]\i  glauben,  eine  Vcl)rc  ici  non  (^nnt  geoffenbart,  uuil)renb  man  ;,ngleid) 
mit  feiner  Vernunft  einficbt,  baA  foldicv  nid}t  unilu'  ober  id)led)tl)in  .vveifcl- 
l)aft  ift,  entl)ä(t  einen  ^-li^bcrfprnd) ,  ber  fomol)l  mit  bem  (vilaubcn  abo  mit 
ber  Vernunft  uuoertriiglid)  ift.  remgemän  \)at  and)  ^nnocen,^  XL  int  l^ctret 
Dom  2.  lUiiiV)  \iu\)  folgcnbeu  3ai5  uennorfcn:  Assensus  tidei  superna- 
turalis  et  iitilis  ad  sahitem  stat  cum  notitia  solum  pr()bal)ili  revelationis, 
imo  cum  tbrmidine,  qua  quis  tbrmidet.  ne  non  sit  bicutus  Dens. 

Hl.  Vetrad)ten  U)ir  bcu  ('»x-genftaub  unb  bic  9?atur  bcc^  burd)  bie 
motiva  credibilitatis  gefnl)rtcn  VcUHMfcv  unb  ber  baranf  rul)enbcu  (SSc 
m^{}c\t : 

1.  Neffen  ("»n-gcnftanb  in  bie  H)atfad)e  ber  Cffenbarnng  nnb  H^^^t^  ^..^,  ''Jl-j^^^j^ 
lid)eu  (Stiftinig  ber  ,Vird)c,  ober  umc^  bacM'clbc  ift,  bic  ))ied)tmäfngfcit  unb  bi-Ami)  blo' 
(^(aubunirbigfeit ,  l)icr  alfo  bie  (^bttlid)fcit  ber  Slutorität,  ber  unr  glauben, '',',n,-ta\is'fl7^ 
fcinciomcgc^  aber  nnmittelbar  ^cr  ^ubalt  bec^  (^Maubenc^;  biefcr  ift  uielmebr,  f»"»"'"^^'"'«'''''''- 
mcuigftene  infomcit  er  anc^  lU'l)ftericn  bcfteljt,  am  innerem  (>h-üubcn  nid)t 
beuiei«bar  unb  für  bie  Vernunft  nidjt  eoibcnt. 

2.  ^ic  @  r  ü  n  b  c ,  burd)  mid)C  bief er  Semei^ö  fjergcfteOt  mirb,  finb :     ^.^  ^. ..  ^f\;^  ^  ^^^. 
a.     g  e  f  d)  i  d)  t  ( i  d)  c  X  I]  a  t  f  a  d)  e  n.     Tie  (^cmi|ll) cit,  mc(d)e  bc^^üglid)  J^^f^^^j'^  ^^^[f^*; 

biefcr  X()atfad)cn    non    ber  menfd)(id)eu  Vernunft    erhielt    uierbcn   tann,   ift     \aut  ift."  ' 

mitf)iu  bic  auf  nu'ufdjüdicn  ij'-'iHl^MT'^^i  berubenbe  l)iftorifd)e  (^3emi)ll)eit.    ^n 

biefcr  Ve,^)iel)ung    gelten  gau^  inib    Icbiglid)    bic  (^runbfiit3e    ber    biftorifdjcn 

.^ritü.     I)ag  aber  bie  burd)  genügcnbc  gcfd)id)t(ic^e  Qeugniffe  belegten  ZhaU 

fad)cu  non  ber  Vernunft  abö    geit?if3   anerfaunt  tncrben  muffen,   mirb  in  ber 

Vogif  gezeigt; 


16  S;f)eoIogifcl^e  (Srfenntnt^tc^re.  —  @rfter  5(bfc^nitt. 

b.  geuuffe  m  e  t  a  p  I)  ij  f  i  f  rfi  c  u  n  ^  in  o  r  a  H  [  d)  e  foiuie  p  ()  l)  f  i !  a  H  f  df)  c 
35^11  f)rl)citcn,  tncld^e  bic  S5crnunft  iinb  eine  rtrf)tige  9^atitrbcobacl)tung, 
nl[ü  bic  "t^ljücfopMc  uiib  bie  9iatunDt]"fcn|d)aft ,  an  bic  ^aub  geben.  X)ie)e 
äl^nt)rl)eitcn  finb  uämlid)  burd)au^^  notiuenbig,  um  am  ben  gegebenen  ge)^id)t^ 
lidjen  2;r)atfad)en  einen  Sd^Iug  anf  ben  übernatürUt^en  Ürfprnng  berfelben 
nnb  fomit  auf  bereu  ^eujei^^fraft  für  bie  (^ött(ic^teit  ber  Offenbarung 
3U  stellen. 

3Benn  bal)er  bel)auptet  n)orben  ift,  \>a^  '^afein  (^otte^  u.  f.  \v.  fönne 
für  bie  33ernunft  nur  au^  ben  2^I)atfad)en  ber  übernatürüd^en  Offenbarung, 
bie  übernatür(id)e  Offenbarung  aber  nur  burd)  bie  motiva  credibilitatis 
bciüiefcn  merben,  fo  ftel)t  bie^  nid)t  nur  mit  ber  fat()o(ifd)en  Öe^re  üou  ber 
^eiuci^^barfeit  ber  praeambula  fidei  im  ^iberipruc^,  fonbern  ift  aud)  be^= 
Ijalb  fa(fd),  meil  bie  in  ben  gef(^id)did)en  ^l)atfad)en  (iegcnben  motiva  cre- 
dibilitatis nur  in  ^crbinbung  mit  ben  praeambula  fidei  für  bie  gött- 
M}t  Offenbarung  ^emeicdraft  l)aben,  ober  med  nur  auf  Cskuub  ber  üer- 
nünftigen  (^eunj3()eit  ber  praeambula  fidei  ein  ihitcrienbcmeie  für  bie 
X{)atfad)e  ber  Offenbarung  nnb  ^ird)c  mög(id)  ift. 

(ycivfMieit  ^^-     "^^^  ®emij3l)eit,   meld)c  burd)  biefe  ^cmeife  geliefert  mirb,  ift 

bcv2:i)iitiari)nmbeine  ma()re ,    aber  eine  blofl  uatür(id)e,    unb  ;^mar    eine  (^emig()eit,   bic   5ur 
b?v  c fSiinnlmS! -^rt^  bcr    l)iftorifd)eu     nnb    iufoferu     moralifd)cu    WeiDif3l)eit    gcl)ört. 

3ic  ift  alfo 

a.  eine  uiaf)rc  (^cmif3l)eit ,  alfo  nidjt  eine  blof^e,  iljrer  i)latm  nad) 
bic  l)töglid)teit  be>?  (^3cgcuteilc>  unb  fomit  einen  ucrnünftigen  3^^^^^^^  ^i^^= 
fd)lief3enbe  ^^al)rfd)cin(id)feit. 

^a  bic  Offeubaruugetl)atfad)cn  gcfd)id)t(i(^e  XI)atfad)en  finb,  fo  ift  bie 
(^n^mi|l()eit  fetbftoerftäub(id)  nid)t  eine  nuitl)ematifd)e  ober  mctapl)i)fi|d)e ,  and) 
uidjt  eine  p()l)fifd)e,  fonbern  eine  I)iftorifd)c  (skMiM|ll)eit.  T^ie  I)iftorifd)e  (^c- 
mif^ljcit  mirb  and)  moralifd^e  am  bcm  (^runbc  genannt,  med  bie  C^laub^ 
mürbigtcit  f)iftorifd)er  ^^^iig^^Mfc  i^iif  <^^^ruubfiit3cn  bcr  "Dioral  berul)t.  @c^  ift 
I)ier  alfo  unter  moratifd)cr  (S^emin()cit  uid)t  eine  blofl  fubjettiue  C^e^ 
mij3l)cit  gemeint. 

%m  bicfcr  moralifdicn  ober  l)iftorifd)cn  (^*>kMin|ll)cit  ber  5^l)atfad)e  bcr 
Offenbarung  folgt  fobauu  mit  ocrnünftiger  CEinben;)  bie  (%ubunirbigtcit 
bcr  geoffenbartcu  ^x^cljrc,  b.  l).  e^ö  ift  baburd)  coibent,  haf^  ucrnünftigcrmeife 
geglaubt  merbcn  tann  unb  muß,  uidjt  aber  ift  baburd)  bie  ,yt  glaubeubc  iM)re 
fclbft  il)rem  ^nl)alte  nad)  coibent; 

b.  eine  bloß  uatürUd)e,  mcnid)lid)c  (S)emif3l)cit,  fciue^omege  aber 
bie  übcruatürUd)c,  göttlid)c  (^(aubencn^cmifsljcit.  Taijcv  ift  biefelbc  aud)  für  fid) 
allein  nid)t  im  ftaubc,  biefc  ^laubcnogcmif^beit  bcroor^^nbriugcn.  (^crabe 
l)ieriu  bcftanb  bcr  ,s>auptirrtum  bcc^  .Vi^-^i'nicv ,  bcr  bic  auf  ben  motiva  cre- 
dibilitatis beru^cubc,  blof?  uatürlid)c,  ocruünftige  (^'kmiHbeit  für  ben  cigcut=^ 
(idjen  C^5(aubemogruub,  bav  obiectum  formale  fidei,  liiclt,  mao  allein  bic 
5lutorität  (^ottee  ift. 


§  5.  9lame  uub  begriff  be§  (L^5(aulion^.  17 

Bmcitcr  ^Itfrijuitt» 

^ou  bcm  Glauben,  ber  (^lau  b  euer  c  gel,  bcii  (^laiibcu^  quellen 
uub  bcm  @(aitbcn£<riif)tcr. 

3uni  l^erftnnbiiio  iinb  ^ur  33cgrüubiuu3  bev  Öel)ren  lunt  bcr  (^ianbcn^'- 
reget,  beii  (^taubeucniiicKeu  unb  bem  @(anbciborid)tcr  ift  eine  tlare  uub  uoU* 
ftiinbige  (^infii1)t  in  biK>  ^^Befeu  bcv  (sMaubeny  evforbcrliiii.  ißir  betrarf)tcu 
baf)er  5uer[t  aiiiofü()r(irf)  biv^  5i>e|cn  bc^ö  (^^laubeiK>  uub  (cl)rcitcu  bann  jnv 
Unterfni^nng  ber  Cneüen  bc<:^  (^lanbeno  unb  feiner  "")5rüpofition  burd)  ba-^ 
tircl)U(i)e  öe^ramt. 

I.  yon  ticm  (Olunbcit. 

§  5.   ^)inme  uui)  iöcgriff  bcö  Ö^Irtiiöcu». 

iBg(.  .V)  e  i  u  V  i  d] ,  5)ügniatifd)c  !J()co(ogic  I  §  55—61. 

I.  9^arf}  beni  feftftel)cnben   fatl)oli[d)en  3prad}gebraud}e  üerftel)t   man  (^5,^u(,pf  j,,,  ^^^ 
unter   (glauben    im    aUgcmcinen    bao    mit   (^3emiRl)eit   ucrbnnbcnc    Jünuabr'      tiemeineii. 
l)ülten,  meld)ec'  feinen  Ö)runb  in   ber  5lutoritiit  einee;  anbeten  ()at,   bcm  man 

ba<?  !iHn-tranen  fd)entt,  batl  er  bic  'ii>al)rl)eit  miffe  unb  fage. 

fvft  bicfe  xHutoritiit  eine  mcnfd)(id)e,  fo  nennt  man  ^en  (^)lanbcn  tides  ,  .,^.'- 
humana;  ijt  ]ic  bie  gottlid)C,  fides  (Itcuia.  .SOicrmit  i|t  jcbod}  bcr  ^icgriff  noniidievci^iauoe. 
fides  divina  im  cigentlidjcn  2innc  nidjt  crfd)üpft.  ,^]nr  3upernatnralität 
ober  (^öttlid)tcit  be^  nbernatürlid)cn  C^'jlanbenö  gebort  niindid)  nid)t  nur,  h<\]^  er 
ftd)  auf  bie  5(ntorität  be^  in  übernatürlidjcr  ii>eife  fid)  offenbarenben  C^^ottc^o 
ftü^t,  fonbern  and)  bajl  er  feinem  fnbjeftiocn  i>rincip  nad)  übcrnatür(id)  ift 
burd)  bic  iibernatiirlid)e  ober  cingcgoffcnc  63nabe  bc^o  (*»Manbcnv,  burd)  iucld)e 
allein  bcr  D^eufd)  in  ftaub  gcfei^U  mirb,  ben  überuatürlid)eu  assensus 
lidei  in  leiften. 

II.  33ou  biefcm  in  ber  tatI)olifd)cu  iß^iffenfd)aft  feftftel)enbcn  begriffe 
bec>  ^taubcnc^  finb  iuol)l  ,yi  nnterfd)eiben  alle  jene  manuigfad)en  aubcren  53e= 
bentungen,  in  benen  bav  ii^ort  „glauben"  tcil^o  im  gcmöl)nlid)cn  i^eben,  teil^o 
in  oerfd^icbeneu   pl)ilofopl)ifd)en  unb    t()cologiid)cn  3l)ftemen   gcbraud)t  unrb. 

1.  53or  allem  ift  „glauben"  \\\  nntcrfd)cibcn  oon  „meinen"  (opinari)  ^ , .  35. 

b.  ^.  bem  mit  bem  ^kmnifstfcin  bcr  Ungcmifsljeit  oerbunbenen  5ürmal)rl)altcn;  ^"''''Sä'^^n"" 
be^3gleid)en    uom  ^Hil)nc,    b.  l).  bem    ^uuir    mit    fubjeftioer  ^^oeifcllofigfcit 
üerbnubenen,   aber  objeftio  unmal)ren  5iirmal)rl)altcn,  mag  nun   baofelbe  auf 
fatfd)en  C^rünben  ober  auf  falfd)en  5lutoritiiten  berul)en  unb  fomit  ein  miffeu^ 
fd)aftlid)er  :3ri'tum  ober  ein  irriger  ß)laubc  fein. 

2.  5lnd)  oon  einem  l  c  b  i  g  t  i  d)  auf  f  n  b  j  c  f  t  i  o  c  u  ^cmeggrünben  bc=    .    ?^-.   . 
rul)enbcu  milll'ürlid)cu  gürma()rl)altcn   ol)nc  objcltioc  (^jrünbc,   fei V^iir\üäViJaff 
ey  ber  33eruunft,    fei  cö  ber  5lutorität,  nuijl  ber  (^Haubc  mol)l  nntcrfdjicbcn  ^^^'^^f"^"""- 
tüerbeu.     Gin   fold)Ci^  5üruial)rl)alten   ift    ein  Vorurteil   oor  ©rfenntni^o   bcr 

3ad)c  nad)  il)rcr  objeftioen  Sefd)affeul)cit  au^  rein  fubjeftiocu  i^yemeggrünben 
unb  53orauc>fet^ungen.  iDtoberne  Ü^atioualiftcn,  namcntlid)  3d)opcnl)auer 
(t  1860)  unb  feine  (Sd)nle,  l)aben  ben  (Glauben  fo  bcfiuiert.  ^lllerbing^^  ift 
ber  (Glaube,  loie  mir  fpäter  fel)cn  merben,  ein  freimilligcc>  5nini)al)rl)alten 
unb  grünbet  fic^  nidjt  mic  t>a^  ^jCnffen  auf  bie  Einfiel)!  in   bic  *Usal)rl)eit  ber 


37. 


38. 
Unmittelbare 


18      3:i)coIogifc^e  (Srfcnntntigletjre.  —  ^^^^^^iter  l>(bfii)nitt.  —  1,  55on  beut  (^(oiibcn. 

(5ad)c  i'elbft,  aber  be^()alb  ift  ber  (glaube  lucbcr  ül)ne  objcftiucii  ikknnb  norf) 
ot)nc  nernünfttgc  @inficl)t;  beim  fein  objeftiuer  (^runb  ift  bic  gött(ifl)c  5lu= 
torität  mib  üon  bem  iinrnidjen  ^^orljaubcnfcin  bicfcr  ^tutoritiit  I)abcn  luir 
bie  auf  ^laubiDÜrbigfcit^gvünben  beru()cnbc  uernünftigc  (^emi|3l)eit. 

3.  @iiie  feftc  Übcvjcugimg   uou   einer  ^adjc    of)ne  DoIUomniene  C£'in= 
■■'''SjfKU.®'''  fid)t  in  beren  äl\i^rl)eit,    bic  fogenannte  moranfdje  (^euii|l()eit,    mirb 

uielfarf)  g(eid}faU6  ^(anbe  genannt,  ^n  bicfem  ®innc  fagt  man  5.  33.  ,,^ii) 
iDcif?  e«  niri}t,  aber  id)  glaube  e??  feft"  b,  ().  id)  bin  feft  baium  überzeugt. 
|)ier  U)irb  t>a§>,  \m^  ber  Sinfid)t  mangelt,  erfe{^t  burd)  bie  @ntfd}iebenl)eit 
hc§'  '^iiUn^,  bie  auf  me^r  ober  minber  triftigen,  namcnt(id)  moraIifd}en 
(^3rnnben  berul)t. 

4.  ^n  neuerer  3ci^  W  ^"iii^  inclfad)  jebc  unmittelbare  (^emi^'- 
ipifiiKit^^  l)cit,  alfo  namcnt(id)  bie   auf  @inben5  berul)enbc,  (^Kauben  genannt;   allein 

bieö  it)eid)t  fomo^l  üom  gemeinen  atc>  lumi  t()coIogiiif)en  3prad)gcbrand}c  aller 

Reiten    ab     unb     ift    gefii^rlid)    megen     ber     baranc>     uiclfad)     gezogenen 

Äoufegnen5en. 

3)a§  iminittei'  ^'    ^^^^^"^^^^^f^)  erflürt  ^acobi  (t  1819)  bie  Überzeugung  üon  ^ottee 

bare'  siimain'.  X)afein  \n\b  ben  praeambula  üdei  überl)aupt  für  einen  unmittelbaren  33crnnnft= 

bauen.  ,^acobi.  gj^^jj^^j^  (j^^  23).  ^kxaw  anfd)licJ3enb  t)at  man  aud)  ben  übcrnatürlid)en  (Glauben 

für  eben  ein  fold)eö  unmittelbarem  g-ürmaljrl) alten  ertliirt,  nur  mit 

bem  Unterfd)iebe,  bag  ber  übernatürlid)e  (Glaube  nid)t  fold)e  ^a^r^eiten  jum 

(^egenftanbe  l)at,    bic  ans    bem  natürlid)en  3clbftben)uJ3tfcin ,   fonberu  burd) 

bic  übcruatürlid)c  Offenbarung   une  gegeben  finb,   unb   and)  nid)t  burd)  bie 

rein  natürlid^e    ^raft    bec>    DJtenfd)en,    fonberu    mit    ,§ilfe    ber  (^nabe    ^n 

ftanbe  fommt. 

s^erÄenarf,  ^'    C) c r m c ^    (tl831)nennt    jcbe  fefte    unb  ^meif  eltof  e  Ü  be  r= 

^ermexs.      jcuguug  Äubcu,  auf  ioeld)cm  (^runbe  immer  bicfclbc  beruljc,  möge  nn«,  mie 

er  fagt,  bie  t^cologifdjc  ober  bie  praltifdjc  Vernunft  ba^n  nötigen.    Wie  bk^ 

mit  feinem  ganzen  irrigen  (3l)ftcm  3ufauunenl)ängt,  merben  mir  fpäter  fel)en. 

3)ie9{QtiVnaii-teii  ^^ '    "^^^   9t a t i 0 u a l i f t c u   pflcgcu   büi:-'   ^Mffen    üon    Übcrfiun= 

unb  ber  ©taube,  l  i  d)  e  m  Äubcu  ^u  ucuncu,  unb  bic^^  ift  if)r  iHn*nnnftglaubc.   ^n  berfelbcn 

Sluffaffuug^iücife  l}at  bie  mobernc  ']3l)ilofop^ie    unb  rationaliftifd)c    5^^eologie 

ba^  g-ürmaljrljalten    fold)er  ^a^c,    mcldjc    burd^    bic    tl)coretifd)c    ^^ernunft 

nid)t  bemiefen  merben  fönucn,   aber  auf  (^runb   ber  fogenannten  praltifdjeu 

^krnunft  (^ant)  ober  bee  religio fcn  ^cum|ltfeinv^  ober  ^ebürfniffec^  (3d)leier= 

mad^er)  angenommen  merben,  Glauben  genannt.  5(ud)  bie  ^acobifd)e  2^^eorie 

fällt  unter  biefc  Kategorie. 

2)cr  ©itlibe  nad,  ^       ^'     ^"1^^^)^^'  (t  1^03)  ucunt   bic  ^al)rncl)mung   ber  (Srfd)einungcn 

©üntrjer.      ^(^aucu,  ba«  n  n  m  i  1 1  c  l  b  a  r  c  (^  r  f  a  f  f  c  n  b  e «  35}  c  f  e  n  c^  am  ber  @rf dieinung 

unb  ht§  ©runbco  au^^  ber  ^irtung  (glauben. 

T^er  moum  ^^^'     ^^"  ^^^^"  "^^^^"^^  ^egriff^bcftimmungen  muffen  mir  ben  rid)tigeu 

cMiauben^begriff.  tatl)olifd)eu  ^laubeu^bcgriff  mol)l  unterfd)eiben. 

^a^  S^atifanum  erflärt  in  ber  Const.  dugm.  de  fide  cath.  c.  3: 
Hanc  vero  fidem,  quae  humanae  salutis  initium  est,  Ecclesia  catlio- 
lica  profitetur,  virtutem  esse  supernaturalem,  qua,  Dei  aspiraiite  et 
adiuvante  gratia,  ab  eo  revelata  vera  esse  credimus,  non  propter 
intrinsecam  rerum  veritatem  naturali  rationis  lumine  perspectam,  sed 
propter  auctoritatem  ipsius  Dei  revelantis,  qui  nee  falli  nee 
fallere  potest. 


§  5.  "üflamc  unb  39egrtff  be^  (S5(au6en^.  19 

'iflad)  bicfeu  iß>ürten  be»  Ü3atifaninnö  I)eipt  glauben:  in  ^raft  ber 
übernatüvtid)  eu  (^(auben^gnabe  frcimiHig  bic  öon  (S^ott  ge^ 
offenbarte  3SaI}rI)cit  nirf)t  nermögc  eigener  ©infic^t,  fonbern  e  inj  ig 
lue  gen  ber  3(ntoritiit  bec^  fiel)  of  f  enbarenben  (S^ott  e^  mit  ber 
biefem  ^tanbcniögrnnbc  entfpred)enben  f)ödf)ften  (S)(auben;3gen)igf)eit 
für  tvat)r  I) alten. 

4  t 

1.     'I>cr  (^(anbe    ift    alfo    üor    allem    nnb    ^unädjft    ein  S  ü  r  tu  a  1)  r^  !Der  ©taitbc  cm 
l)alten,  mitl)in  ein  5(tt  bec^  ^ntellefte^o.  '%j5bef'^ 

^ieci  ift  in  ben  5al)llofen  Stellen  ber  l)eiligen  (Srf)rift  nnb  ber 
Überlieferung  auegefprod^en,  melrfje  ben  (Glauben  alö  (Srfenntnic> 
ber  geoffenbarten  3[öal)rl)citen  be^eid^nen. 

^urii)  ben  (Glauben  ernennen  luir  (^ott,  ben  ^c^öpfer:  Fide 
Intelliyimus,  aptata  esse  saecula  verbo  Dei.  Hebr.  11,  3.,  unb  Qefum 
(£l)riftnm,  feinen  eingeborenen  So^u:  Et  nos  credidimus  et  co(/novlmuSy 
quia  tu  es  Christus  Filius  Dei.  Joann.  (>,  70.  (Glauben  ^eif^t  f  ür  n)al)r 
^(\[iz\\,  \>a^  @ott  ift:  Cveden  enim  oportet  accedentem  ad  Deum, 
(Ulla  est.  Hehr.  11,  6,  unb  baf?  Qefu^:^  (It)riftui?  ber  ®ol)n  (^ottee> 
ift:  Credo,  Filium  JJei  esse  Jesum  ('hristum.  Ad.  8,  o7 ;  Non  cre- 
ditis,  quia  ego  in  Patre  et  Pater  in  me  estV  Joann.  14,  10;  Haec 
scripta  sunt,  ut  credatis,  quia  Jesus  est  Christus  Filius  Dei.  Joann. 
20,  ;>1.  (^Hauben  l}eigt  anncljmen,  n)ac>  bic  ^Xpoftel  in  (£^rifti  'DJamen 
nnb  '^Inftrag  gcprebigt  l)aben:  Docefe  omnes  gentes  .  .  .  docentes  eos 
servare  (»mnia,  quaecunque  inandavi  vobis.  Matt/t.  '2S,  19.  20.  X)er 
(S^lanbe  ift  eine  f  e  ft  e  U  e  b  e  r  -^  e  n  g  n  n  g  o  o  n  b  e  n  n  n  f  i  rf)  t  b  a  r  e  n  'Dinge  n, 
bie  mir  l)offen:  Est  autem  tides  sperandaruin  substaiitia  rerum,  argu- 
mentum non  apparentium.  Jfehr.  11,  1.  Öftcr^ö  mirb  ber  (Glaube  aud) 
"Jßiffen  genannt:  Scio  enim,  quod  redemptor  mens  vivit.  Job  \9, 
25;  Scio,  quia  resurget  in  resurrectione  in  novissimu  die.  Joann. 
11,  24. 

5lUerbing-^>  fonnnt  in  ber  I)ciligen  3d}rift  mie  im  gemijljnlii^en  ^prad)= 
gebraud)e  bac^  it>ort  fiJcs  and)  in  anberen  iöebentnngen  oor  nnb  jmar 
namentlid) : 

a.  im  3inne  non  Irene  (tidelitas;  im  .V)altcn  non  35erfpred)en : 
Numquid  incredulitas  illorum  fidem  Dei  evacuabitV    Rom.  :>,  3; 

b.  im  (Sinne  Don  2i>at)rl)af tig!eit  in  ber  bliebe:  Periit  fides  et 
ablata  est  de  ore  eorum.  Jerem.  7,  2^ ; 

c.  im  (Sinne  non  (^kmiffen:  Omne  autem,  quod  no«  est  ex 
ßde,  peccatum  est.   Rom.  14,  23; 

d.  im  Sinne  üon  @lanben^4el)r  e :  Multa  etiam  turba  sacer- 
dotum  oboediebat  pdei  Act.  G,  7 ; 

e.  im  (Sinne  non  33  er  trauen:  Postulet  autem  in  fide^  nihil 
haesitans.  Jac  1,  0.  |)ier  fann  jebod)  tides  and)  in  ber  gemö()nlid^en 
^ebentung  genommen  merben;  benn  i^ertranen  nnb  ^^offnnng  entfpringen 
au^  bem  (Glauben. 

(S^  nerftel)t  fid),  ha%  biefe  üerfc^iebenen  Söebeutungen  be^  SBorte^  an 
bem  eigentli^en  ^lanbensbegriff  ber  Ijeiligen  @d)rift  nnb  gefamten  Irabition 
nid)t^  änbern. 

^ag  ber  Glaube,  ber  Einfang  nnb  ha^  gnnbament  be^^  §eileei,  nid)t,  mie 
bie  ^Jieformatoren  lehrten,  in  bem  mit  ©lanben^gemig^cit  nerbunbenen  ^er== 


20       2:l)coloi3ifd)e  @vfcnntnii8(ef)rc.  —  B^^^f'tcr  9(li[rf)nitt.     I.  3?oii  bcrn  ö^lauben. 

trauen,  burrf)  ^u^'^^^i^^^n  t>cr  (S)ercrf)tigfeit  (J()rifti  gcrcil)tfcrtigt  511  fein, 
ober  in  bcr  fogcnannten  fides  specialis,  fonbcrn  in  bcni  günr»al)rt)a(tcn 
b  e  r  9  e  0  f  f  c  n  b  a  r  t  e  n  ^Imi  l)  r  l)  e  i  t  befle()t,  ift  non  ber  .U irci)c  öftere,  5n= 
Ui^t  bnrrf)  ha<^  S3atitanum  förmlirf)  nnb  fcicrUrf}  au«ogcfprDd)cn  morben. 

Qft  aber    bie  äl^a^rl)cit  nl^^    foldjc  ^kgcnftanb    bec^  (ilaubenö,    [o    ift 

fclbftDcrftänbüd)   bcr  C^Hanbe  unmittelbar  ein  ^itt   be^  ^nteücfte)?.  Credere 

immediate    est    actus   intelleetus,    quia    obiectum   liuius    actus    est 

verum,  quod  proprie  pertinet  ad  intellectum.  S.  Th.  2.  2  q.  4  a.  2  c. 

T^a^cr  ift  mcber  ber  illUKe,  beffen  clgcntümlid)er  (^cgcnftanb  bai:  ^ute ,  nod) 

ba^>  (^cfü()t,  beffen  eigentündidjcr  (^kgenftaub  bav  5(ngenef)mc  ift,  ^nniidjft 

Gubjcft  bes  (Glaube  n!o. 

xev(?5[mibe  ac-  ^-     ^Hleiu  bicfer  '^(!t  be«  ^i^f^^^lcftee,  burd)  UHld)en  berfelbe  bie  geoffen* 

1  ''^ {.'o^jjj'j^^f 'l'' barten  ^a()rl)citen    für  u^aljr  ()ä(t ,    ift  n i d) t  r c i n   n n b    au ^"^ f d) l i e [5 1 i d) 

'\iniH"r!rtns.''  p  u  r  e  r    ü:  r  f  e  n  n  t n  i  c^  a  1 1 ,    fonbcrn    ein    ooni    freien    3ßiUen    gebotener 

©rtenntniCHift    ^actus    intellectus    a    voluntate    imperatus);    benn    ,^nm 

gliinbigcn  5ünoal)rl)alten  mirb   bcr  ^ntcKctt  nid)t  burd)   bie   eigene  (^infid)t 

beftiniuit,  fonbcrn  burd)    einen  freien  nnb   tngenbliaf t en  ^ilMtlcnc^att 

(plus  credeudi  atfectus). 

erlaube  unti  -V^icriu    Ucgt    ein    uiefentlid)er    Untcrfdjicb    5Unfd)cn    (Glauben    nnb 

mmu      ilBiffcn.     i^ctUercio  ift  purer  (IrtenntnicHift ;  bie  il>ernunft  roirb  I)icr  lebig== 

lid)  burd)  fid)  felbft,  burd)  bie  eigene  (iinfid)t  junt  5vünoal)r()aIten 

beftininit.     ^i^m  ©lanben  bagcgcn  mirb  ber  ^ntcKcft  nid)t  burd)  eigene 

@infid)t  bcftinnnt,  fonbcrn  burd)  ben  auf  oernünftigen  (^rünben  beru()enben 

freien  C^ntfd)tu(3,  glauben  3U  m ollen. 

^c<r>l)alb  ift  Ms>  2öiffcn  nid)t  ein  freiunlligcc>,  fonbcrn  ein  nottvenbige? 
^iiruial)r^altcn ;  benn  notttjcnbig  l)ält  bie  ^^ernunft  ba^ö  für  \m\)v,  beffen 
S©a^rl)eit  fic  oollfomnicn  einficl)t,  alfo  bae  unniittelbar  (Soibente  ober  auc^ 
coibenten  ^orau5fet3ungcn  mit  logifd)er  ^^hnmenbigteit  i^efotgerte.  Assensus 
scientiae  non  subicitur  libero  arbitrio,  quia  sciens  cocjifur  ad  assen- 
tiendum  per  etticaciam  demonstrationis.  S.  'J'h.  2.  2  q.  2  a.  9  ad  2. 
^cc4)alb  ift  hat-'  $öiffcn  an  fid)  and)  feine  Xugcnb  nnb  bal)er  nid)t  oer^ 
bienftlid). 

^n  einer  gemiffen  ^ejielinug  l)ängt  bac>  3ßiffen  freitid)  au(^  00m 
freien  Sßillcn  ab,  unb  infofern  ift  e»?  @egenftanb  uon  'iPflid)!  nnb  ^cr^ 
bienft.  ^om  freien  3ßil(en  l)ängt  ec^  niimlid)  ab,  bie  jur  (^infid)t  in  bie 
ilBat)rl)eit  fül)rcnbcu  5(tte  ^u  fetten,  5.  ^.  nad)  ber  il'al)rl)eit  5U  forfd)en, 
^Infmcrtfaiiteit  unb  glcijs  an^^umenben,  uor  5;:äufd)ungen  unb  (Sop^i^omen 
fid)  5u  l)üten,  mit  anbercu  ifi>orten:  nid)t  bac^  "^üMffen  felbft,  fonbcrn  bie 
5ur  Erlangung  beefelben  fül)rcnbcn  5üte  finb  frei,  ^omc  aber  bie  @in^ 
fic^t  in  bk  3iHil)rl)eit  erlangt  ift,  tritt  bac^  5ürmal)rl)alten  ber  3Bat)rl)eit 
nottocubig  ein. 

Gvfeiumtkjiaube  ^^m  bal)er  ^^^ermcc^   ben  Glauben,  ben  er  (^rtenntuic^glanb  en 

"iif*  *'S"e"^^  "^"^^^ '  ^^^'  „abgenötigte  ^eiftimmung  ju  ben  ^emeifen  für  bie  '^a^rl)cit 
bc^  (Sl)riftcntum!g  unb  eine  anfgebrungenc  (Sntfc^icbcnl)eit  für  bie  3i>at)rt)eit 
bee  ^emiefenen",  ben  „^erjenc^  glau  ben"  ober  ben  trirffamen  (glauben 
aber  al?  „eine  freie  unb  unbebingte  ^^ingebnug  an  ba^  33cmiefcne"  be^ 
5cid)net,  fo  ibentifi^iert  er  ganj  in  ber  Sßeife  bcr  Sf^ationaliften  ben  ß^lanbcn 
mit  bem  "il^iffen  unb  l)ebt,  non  allem  anberen  abgcfe^cn,  beffen  5i'eil)eit  unb 
^erbienftlid)feit  auf. 


§  5.     ^lamc  itnb  begriff  bc^  (5^(auben§.  21 

riefcm  mib  ii()n(trf)cu  Qrrtümcnt  gegenüber  erHärt   ba^  33ntifanuni  in    ■^.j.j.jj.^pft  j,^,,, 
ber  Const.  do<i'm.  de  lide  cathol.  (Jan.  111,5:  8i  quis  dixerit,  assen-  öiaubcihoam^^. 
snni  iidei  christianae    non  esse    liberum,    sed  argumentis   humanae 
rationis  necessario  produci  ....  anatlienia  sit. 

'Mil)vcnb  biv$  'iiMffcn  ein  notiucnbige^^  3^ümia^r()a(tcn  ift,  ift  baf)er  ber 
(^Iiuibe  ein  freier  nnb  tngenb bafter  5lft.  dl'uijt  (ebig(id)  mit  bem  3n= 
tellett,  fonbcrn  and)  nnb  uor  aüem  mit  bem  ilMüen  glaubt  man,  nnb  ßiuar 
mit  freiem  ^-liMlleu.  X^er  (glaube  ift  ein  '^Itt  bee  (^e()orfa  m?,  meil  eine 
freimittige  Untermerfnug  unter  bie  '^(ntorität  (^otte«:  Per 
quem  accepimus  gratiam  et  apostulatum  ad  oboediendum  fidei  in  Om- 
nibus gentibus  pro  nomine  eins.  Jioni.  1,5;  eine  freiuiitlige  ;^n^ 
ft  i  m  m  u  n  g  5  n  r  n  c  r  t  ü  n  b  i  g  t  e  n  5i>  a  b  r  t)  e  i  t :  Si  quis  ....  non  acquie- 
scit  sanis  sermonibus  Domini  nostri  Jesu  Christi  et  ei,  quae  secun- 
dum  pietatem  est,  doctrinae,  superbus  est.  1   Tim    ti,  o.  4. 

datier  ift  and)  ber  (e^^te  nnb  tieffte  (^Hninb,  me^^balb  (^ott  (Glauben 
forbcrt,  nnb  bae  (^efd}öpf  5nm  (Glauben  oerpftid)tet  ift,  bie  abfolute  5(bs 
1)  ä  n  g  i  g  f  e  i  t  b  e  !o  (^  e  f  d)  ö  p  f  e  c>  u  o  n  (^  0 1 1 :  Cum  liomo  a  Deo  tam- 
([uam  (.'reatore  et  Domino  suo  totus  dependeat  et  ratio  creata  increa- 
tae  Veritati  penitus  subiecta  sit,  plenum  revelanti  Deo  intellectus 
et  voluntatis  obsequium  tide  praestare  tenemur.  Vatic.  Const.  dogm. 
de  Me  cathol.  c.  '».  Tie  entgegcngcfet3te,  ebcnfo  nnnernünftige  ak>  anti* 
d)riftlid)e  ^cl)anptnng  bagegen  unrb  mit  bem  5(nat()em  belegt :  Si  quis  dixe- 
rit, rationem  humanam  ita  independentem  esse,  ut  tides  ei  a  I  )eo 
imperari  non  possit:  anathema  sit.     L.  c.  Canon.  III,  1. 

"Dap  l}ierbei  C^ott  bie  red)tnui feigen  :?(nfprnd)c  ber  ^Hn*nnnft  bnrd)  bie 
uernnnftige  (irtennbarteit  ber  praeambula  tidei  nnb  motiva  credibilitatis 
befriebigt  ^at,  baben  mir  bereite  (ij  2)  gefeben  nnb  merben  ee  unten  (§  8) 
nod)  näl)er  jcljen. 

)).  Tn  (glaube  ift  nid)t  nur  ein  fveier,  fonbcrn  ebcnfo  uicfeiUlid)  ein ..  n«. 
übcrnatürtidjer  '^ttt  nnb  eine  iibernatürli  d)e  3:ngcnb,  nnb  aitnn*  "jf,fi;%Ä^ 
gilt  bicö  non  bem  Wlanben  alc^  foldiem,  alfo  and]  nom  toten  (Glauben, 
ber  nid)t  non  ber  '^iebe  belebt  nnb  bcc^bnlb  nid)t  rcd)tfertigenb  ift.  Über= 
natnrlid)  ift  ber  (^olanbcncHilt  aber  gan,>  nnb  in  allen  fei  neu  'JJiomen^ 
ten,  b.  \).  nid)t  nur  iniofern  er  xHtt  bce  5iMllenc^,  fonbern  and)  infofern 
er  31tt  bc^ö  QnteUeltec-  ift.  ^^ie  jeber  iibernatürli d)c  51tt,  fo  ift  bal)cr  and) 
ber  ©lanbe  nur  in  .Siraft  ber  über  natür  l  idien  (^nabe  möglid)  nnb 
njirflid). 

IMc  be^^fallfigcn  ',?lnc^fprüd)e  be^  Aransicanum  IF.  nnb  bec^  Tribentiuniiio 
crnenerub,  ertliirt  bao  ^Hitifannm  1.  c.  c.  :>: 

Licet  autem  tidei  assensus  uequaquam  sit  motus  aninii  cae- 
cus  :  nemo  tamen  evangelicae  jnaedicationi  consentire  potest  sicut 
oportet  ad  salutem  consequendam  absque  illuminatione  et  inspira- 
tione  Spiritus  Sancti,  qui  dat  omnibus  snavitatem  in  consentiendo 
et  er ed endo  veritati.  Quare  tides  ipsa  in  se,  etiamsi  per  charita- 
tem  non  operetur,  donum  Dei  est,  et  actus  eins  est  opus  ad  sa- 
lutem pertinens,  quo  homo  liberam  praestat  ipsi  Deo  oboedientiani, 
gratiae    eins,    cui    resistere    posset,    consentiendo    et    cooperando. 

(Sbenfo  Canon.  III,  ö:  Si  quis  dixerit ad  solam  tidem  vivaai, 

quae    per    cliaritatem    operatur,    gratiam    Dei    necessariani    esse; 
anathema  sit. 


22  2:^eoIogif(^c  (SrfenntniStc^rc.  —  3^^citcr  Tn\.    I.  3.^on  bcm  (Stauben. 

!5)er  S3ett)et^  btefer  SBa^r^eit  nu^^  (Srf)rtft  imb  !Xrabitton  irtrb  in  ber 
!Be^re  t)on  ber  (^nabc  geführt;  bort  iinrb  and)  gegen  bic  (Semipelagianer 
gezeigt,  baf^  nid^t  mir  ber  ©lanbc  felbft,  fonbern  and)  jeber  übernatnr(td)e 
unb  f)etlfame  Slnfang  bc^  @Ianben^  bie  übernatnrlid)e  @nabe  äUJ"  *^vin= 
cip  I)at. 

&  ift  aber  gnm  (SJIanbcn  bic  (^nabe  ntd)t  eüDa  b(og  notiuenbtg,  um 
bic  mcnfd)(id)e  ^raft  in  i^rer  Sc^trad^^eit  jn  nnterftü^en  unb  bic  bcm 
(Glauben  entgegenftel)enbcn  ^inberniffc  unb  ![^eibcnfd)aftcn  ^u  überlinnben, 
foubern  bic  Ö^nabc  ift  be^^alb  jum  ©tauben  nottnenbig,  tüeit  ber  (Staube, 
öon  bcm  t)ier  bic  9?ebc  ift,  über  jebe  btüj3  natürlid)e  S^ä^igfeit  be^  C^efd)i)pfe§ 
fd)(ed)t^in  erl)aben,  supernaturalis  quoad  substantiam  operis  ift.  Um 
uömlid)  jene  ^uftinnnnng  bc§  SKineu-^^  unb  bc§  il^crftanbe^  gur  göttlid)cn 
S[BaI}r^eit  in  ber  äöeife  ju  fc^cn,  n)ie  e^  §um  götttid^cn  (glauben 
unb  gur  §ert)or bringung  ber  übernatürltd^cn  (5^(aubenöge  = 
un(3l}eit  notmenbig  ift,  ba^n  befit^t  bie  mcnfd)(id)c  ^iatur  in  fid)  fclbft 
feine  po  fit  ine  ^-ätjigf  cit,  fonberu  nur  paff  ine  (Smpf  äuglid)!  eit 
(potentia  oboedientialisi.  ^iefe  ^ät)igteit  muJ3  i^r  crft  tierlic()en  ipcrbcu. 
'I)c§^aih  ift  bic  ©nabe  bc-:-'  (^(anben«  eine  gratia  supernaturalis  im  engften 
«Sinuc  unb  abfolut  unb  pl)l)|ifd)  notmcnbig.  Xaljcv  ift  and)  bie  Xugeub 
beö  (SJ(aubcne>  eine  virtus  per  se  infusa  ober  eine  cingegoffene  Xugenb  im 
engeren  unb  eigenttid)en  Sinne, 
öo-  Svagt   man    mm ,    morin    ber    fpccififd)    übernatürlid)e  ß^arafter  beö 

übfrnQtitvtUetf  (^(aubcuö  beftel)t,  fo  antworten  bie  !Il)coIogcn:  in  einer  übcrnatürHd)eu 
©laukiiiS.  (unb  eben  bcc^^alb  gcl)cimnivOoUcu;)  '^^tntcitnabmc  am  göttlid)en  ^r^ 
fenuen  unb  Riffen.  X)iefe  '^.^articipation  in  it)rer  i^otlcnbung  ift  bic 
visio  beata;  ber  (S^laube  aber  ift  ein  5(nfang,  eine  geu^iffe  5(uticipation  ber 
visio  ober  scientia  beata.  3Bie  uäm(id)  ber  Selige  ücrmögc  be§  lumen 
gloriae  burd)  bie  5(nfd)auung  bc^o  göttlid^en  3Bcfen^o  fclbft  jur  (Srtenntnie  (^otte<? 
unb  ber  gi3tt(id)cn  ^iugc  erl)obcn  mirb ,  fo  mirb  ber  gläubige  oermöge  ber 
(S^Ianben^^gnabe  burd)  bie  ^tutorität  Cv^ottc^o  unb  bie  gi)tt(id)e  3Baf)rl)aftigfeit  allein 
5um  güruiaf)rl)a(teu  berfdben  3BaI)r()citcu  beftimmt  unb  baburd)  tcitf)aftig  ber 
abfoluten  ^^a()r^eit  unb  (^euiif3f)cit  bc^^  gött(id)eu  (Srfeunemo  felbft,  Don  bem  jebe 
3D?ögtid)!eit  bcso  ^rrtum?  aucH]cfd)(offen  ift.  (^crabe  I)icriu  liegt  bie  über- 
natürliche  (^(aubcu^^geungf)cit,  certitudo  tidei,  meldte  nou  jeber  bloß  natür= 
(id)en  ©eu)igl)cit,  foumf)(  bciS  natürtid)cn  3Biffen^^  a(ö  bc§  natürlid^en  C^lauben^^ 
fpccififd)  oerfd)iebcn  unb  über  bicfclbe  abfotut  crl)abcu  ift. 

@£<  ift  a(fo  ber  übcrnatürlid)c  (Glaube  gerabe  burd)  feine  Übernatür^ 
lidyteit  fpccififd)  iierfd)icbeu,  uid)t  nur  nom  uatürlid)eu  SBiffen,  fonberu  and) 
Oou  jebem,  ber  natürlidficu  .Üraft  bc«  yj?enfd)eu,  möglid)eu,  rein  uatürlid)eu 
(5)lauben,  alfo  namenttid)  nid)t  b(of3  non  bem  natür(id)eu  (S^laubcn  an  meufd)= 
lic^e  Autorität,  fonberu  aud)  oon  einem  bloß  uatür(id)cn  ©tauben  felbft  an 
bic[  göttlid)e  5(utorität. 

^al)er  ift  c§>  g.  33.  fein  übernatürlicher  ©taube: 

a.  inenn  jemaub  geoffcubartc  5Ba()rI)eitcu  nur  am  bcm  ©runbe  für 
ma()r  f)ä(t,  mii  er  am  inneren  ©rüubeu  i^rc  iii?al)rl)cit  einfiel)!,  ober  meun 
er  au^  menfd)Iid)en  33eU)eggrünben ,  etlüa  meit  fie  feinen  ©efül)len  u.  f.  m. 
entfpred)en,  fie  freilüittig  für  uia()r  ()ä(t; 

b.  wenn  jemaub  geoffenbarte  ^al)r^eitcn  nur  barum  unb  infofern  für 
U)a^r  ()ölt,  a(^^  er  mit  feiner  ^^ernunft  cinficl)t  ober  cin^ufclicu  glaubt,  baf, 
bic  3:i)atfacf)C  ber  Offenbarung  eine  bcuncfcuc  l)iftori|d)e  Xl)atfad)c  fei; 


§  5.     9?amc  unb  iJ^cgviff  bei?  (>i(aiibcn§.  23 

('.  mcim  ein  ber  Ö)(auben5guabc  beraubter  Ajäretifer  gcoffenbartc  il^a[}r= 
l)eiten  liegen  ber  3(utorität  (Lottes  für  lüa^r  ^ölt.  Unt»erf(J)u(bet  Qrrenbc 
fönncn  t>ic  übcrnatürltrf)c  03faubcu^^gnabe  befi^^en  unb  befiücn  fic  fraft  giltig 
empfangener  Xanfe,  folangc  fte  bte  (^nabc  nic^t  burc^  eine  frf)uierc  Snnbc 
gegen  ben  (^(anben  uerlorcn  I)abcn. 

Qn  allen  biefen  ncrfdjicbencn  fällen  fe()It,  abgefel)en  uon  anberem, 
überall  ba^  ircfcntlidje  'i^rincip  bec>  übcrnatürlirfjen  (^lanhm§ ,  niimtirf)  bie 
übernatürlid)c  ©nabe  nnb  bamit  anrf)  bereu  5Ötrhmg,  bie  übernatürUd)c 
(5^1aubenc>geunj3f)eit. 

4.  I)er  irefentlidje  unb  ch^ige  (S^rnnb  bec^  gläubigen  ??ür^^^j^..^lY,;n  fo.- 
Uia()r ^iltcuiS,  obiectum  fornfale  üdei,  ift  bie  ü(utor ität  bec>  fid)  maio'fldci.' 
offen  baren  ben  ©ottce,  nid)t  bie  eigene  (Sinfid)t  in  bie  2l^a^rl)eit  be-o 
Geglaubten,  biK^  eben,  infofern  ec>  geglaubt  mirb,  nid)t  gefe^en 
ober  geirugt  ift.  'änd-j  biei^  ift  fatt)o(ifd)ec>  -i^oguta  unb  aufc>  neue  a(^^ 
foId)eö  burc^  bas^  3?atitanuui  auc^gc|prod)cn  uunben:  8i  quis  dixerit,  fidem 
divinam  a  naturali  de  Den  et  rebus  moralibus  scientia  uoii  distin- 
gui,  ac  propterea  ad  tidem  divinam  nou  lequiri,  ut  revelata  ve- 
ritas  propter  auctoritatem  Dei  revelantis  credatur;  aiiathema  sit. 
L.  c.  Canon.  III,  2. 

Seireife  für  biefe  353at)r^eit  tönneu  nur  crtjcben  aiK^  ber  l)ciligen 
Sd)rift  unb  am  ber  ?ct)re  ber  ^iird)e. 

a.  T'er  fonftantc  ^licc^tc^titel,  auf  ben  l)iu  bie  '].h-opl)eten  ©tauben 
f orbern  für  bie  ßel)re,  bie  fie  im  Dramen  bec^  .ptrrn  iier!ünben,  ianttt  un= 
5äl)IigemaI:  So  fprid)t  ber  ioQxv.  "Md)  Qefue  forbert  (^Hauben,  uieil 
feine  Öel)re  bie  Öet)re  C^ottec^  bee  iöatere  fei,  ber  il)n  gefaubt 
^at:  yui  ac.cepit  eins  testiuioniuni,  si^iiiavit,  quia  Dens  yeiax  est. 
Quem  eiiim  misit  Dens,  verba  Dei  loquitur.  Joa/ni.  i),  3o.  o4; 
Sermonem.  quem  audistis,  non  est  mens,  sed  eins,  qui  misit  nie, 
Patris.  JoaHu.  14.  24.  5(ber  md)  um  feiner  f  elbft  unlfen  faun  C£f)riftuc^ 
©tauben  oerlaugen,  ba  er  ©ott,  bie  ii>al)rl)eit  fetbcr  ift:  K^^^o  scio 
eum,  quia  ab  ipso  sum.  ./<><( nn.  7.  29.  Ad  lioc  veni  in  niundum, 
ut  testimonium  peiliibeani  veiitati:  oninis,  (jui  est  ex  veritate, 
audit  vocem  nieam.  Jotftrn.  18.  :\1.  :l^al)er  iierpflid)tet  une^  and)  ber 
33ater,  ba^  mir  ^cin-:-'  l)i3rcn,  U)eil  er  fein  2ol)n  ift :   Hie  est  Filius  mens 

dilectus ipsum  audite.    Mr/ffh.  17.  ö.     ^ic  8d)ulb    ber  Ungliin^ 

bigen  aber  befte^t  mefenttid)  barin,  ban  fie  bcm  3ot)ne  ©ottc«  ben  ©tauben 
nerfagcn:  Qui  non  credit,  iani  iudicatus  est,  quia  non  credit  in 
nomine  unigeniti  Filii  Dei.     Joann.  o,  18. 

Seim  ©tauben  fommt  ec>  alfo  uor  attem  auf  ben  an,  ber  offen* 
bart.  ©Ott  glaubt  man  unb  erlangt  baburd)  feine  ©nabe:  Credidit 
Abraham  Deo,  et  reputatum  est  illi  ad  justitiam.  lionL  4,  3.  T^er 
3(pofte(  glaubt  (Jl)riftnc>  unb  ift  feiner  ^ad)t  gemip,  meit  er  meifi,  mem  er 
geglaubt  ^at:  Scio  cui  credidi ,  et  certus  sum.  2  Tim.  1,  12. 
5Benu  (il)riftuc>  ;)Um  Seiocifc  für  feine  ^el)rc  auf  ifi^nnber  unb  ^-Il^eiefaguugen 
fic^  beruft,  fo  tl)ut  er  ec> ,  meil  biefe  ba^:->  ä^^^Ö^^i^  feinee  S3atcrc>  finb, 
unb  med  baburd)  feine  eigene  5(ntori tat  unb  3Sal)rl)af tigteit  be* 
glaub  igt  tuirb:  Opera,  quae  ego  facio  in  nomine  Patris  mei,  liaec 
testimonium  perhibent  de  me.  Joann,  10,  25.  <So  l)at  and)  (Il)riftu§ 
bie  ^Hpoftel  gefeubct,  bamit  fie  feiu^ort  oerfünben,  mie  er   oom  Sater  ge= 


24        $:f)coloc\ifrfio  (^vfenntni§tc()vc.  —  3tiifitov  ?(Iifc!)nitt.  T.  5?on  bcm  (^(nuticn. 

fcubet  lüar  imb  ncrüinbct  l)nt,  um«  er  non  il)m  empfangen:   Yerba  ,  qiiae 
dedisti   mihi,    dedi   eis.   Jormn.ll,S, 

Qu  bcm  3^Kd'c,  um  fid)  al^  3(bgefaubtc  (£()vifti  ^u  legitimieren, 
untrbeu  fie  mit  bor  5Buubcrgabe  au^gerüftct.  :^ie  Dtcufdjeu  aber  foüen  bne 
3Bort  ber  %po]id  glauben,  mcil  cc^  (il)rifti  ^>ort  ift  uub  u^cil,  mer  fie 
l)ört,  (S;i)riftum  l)ört  uub  ben,  ber  il)u  gcf aubt  l)at:  Qui  vos 
audit,  me  audit.   Ltic.  10,   16. 

T^cmgemä^  Ijaben  and^  bic  5(poftcl  uid)t,  \mt->  fie  felbft  crbad)t  ober 
gcfuubeu,  ober  unK^  fie  luui  ^i^^ccufdicn ,  foubcru  ma^?  fie  uom  .V'crrn  em- 
pfangen, alio  '^Ibgefaubte,  StclhuM- treter,  |] engen  (£l)rifti 
nertüubet:  Ego  eiiim  accepi  a  Domino,  quod  et  tradidi  vobis. 
1  Cor.  11,  23.  "I^afür  ^aben  fie  nid)t  auf  (L^hnnib  unffenfd)aftlid)er  33emeifc 
menfd)lid}er  ^i>eiC^^eit,  fonbern  auf  d^runb  ber  götttid}cn  5lutorität 
unbebtugten  Glauben,  bemütige  Untenuerfung  be^>  ^^erftanbe^^ 
unter  bic  5(utori tat  uub  Sfi^eic^ljeit  @ottec>  geforbert:  YA  sermo 
mens  et  praedieatio  mea  non  in  i)ersnasil)ilil)ns  humauae  sapien- 
tiae  verhis,  sed  in  ostensione  spiritus  et  virtntis,  nt  lides  vestra 
non  Sit  in  sapientia  honiinnm.  sed  in  virtnte  Dei.   1  Cor.  2,  4.  5. 

Glauben  Ijeißt  bat)cr  nad)  bec'^  '^Ipoftclc^  Öeljre,  ba^^  3Bort  ^ottcc;  uid)t 
ol^^  9)?  e  u  f d)  e  u  m  ort  a  n  n  e  l)  m  e  n ,  fonbern  a  l  o  ^ai< ,  m  a  <?  c  ö  in  i  r  f  U  d^ 
ift,  aU$  5ßort  (^ottec^:  Gratias  ajiimns  Deo  sine  intermissione, 
qnoniam  cum  aceepissetis  a  nobis  verbum  anditus  Dei,  accepistis 
illud,  non  nt  verbum  bomiunm,  sed  (sicjit  vere  est;  verbum  Dei. 
1  Thess.2,\r>.  ,^er  (^taubcuc>g  cgeufta  nb  al^o  fold^cr  ift  unfid^t^ 
bar,  bunte (,  riitfell)aft  —  man  glaubt,  wa^o  man  uid)t  ficl)t: 
Beati,  qni  non  viderunt ,  et  crediderunt.  Joann.  20,  29.  —  aber, 
lüeil  burd^  ^ottct->  ?(utorität  oerbürgt,  göttlid^  gcu^iß,  fo  baß  mir  Don  i!)m  ba<§ 
g  e  m  i  f  f  c  ft  e  Sß  i  f  f  c  n  bcfi^cn.  G)  o 1 1  e  c^  51  u  t  o  r  i  t  ii  t  i  ft  ba^:>  u  n e  r  f  d)  ü  1 1  e  r  = 
lid^fte  g^nnbament  ber  (^>cuuf3l)cit,  ber  uutrügnd)fte  ^emeiö 
für  ba§>  Unfid)tbarc  unb  babnrd)  eine  i^endjte,  ber  mir  in  ber  9lad)t 
biefe^>  (^Tbenlebeu^o  mit  nubcbingtcm  Vertrauen  folgen  muffen, 
unb  bie  un^  fid)er  l)infül)rt  jum  Xage  ber  feiigen  5(nfd)auung,  mo  mir 
fdl)aueu,  \va^$  mir  l)ier  geglaubt:  Videmns  nunc  per  specuhim  in  aenig- 
mate ;  tnnc  antem  facie  ad  faciem.  Nunc  cognosco  ex  parte ;  tunc 
antem  cognoscam,  sicnt    et   cognitns    snm.     1  Cor.  13,  12. 

b.  i)af5  bie  5lutorität  unb  abfolnte  3.rMil)rl)aftigfeit  6)otte0  uub  S^rifti 
ber  einzige  uub  gan,^c  (i)runb  unfere^^  C^taubemo  ift,  mar  immer  unb 
überall  uotortfd)c  ^el)rc  ber  ÄMrdie  unb  C^^lanbe  ber  (£l)riftenl)ei  t; 
am  mcifteu  aber  murbc  bic  3id)crl)cit  unb  ^cligfcit  biefee^  (v^lanbcnegrunbcci 
gegenüber  beut  <2d)mau!cn  unb  Qrrcu  menfd)lid)cr  Ü^ci^^eit  gerabe  in  ben 
crften  ^a^rlmnberten,  biefer  ^]c\t  ber  erften  33lüte  beö  ^lauben^^>lebcm:^,  em= 
pfunbeu  unb  au<ogciprod)cu ,  tcik>  bireft,  teib^  inbirctt  in  ben  ^arftellungcn 
über  bie  ^lutorität  ber  ^ird)c  unb  bie  lat^olifd)e  ®laubeu^n*egel,  meiere  ja 
bie  göttlidje  5lutorität  ber  Cffenbarung  ^nr  il^orauefetAung  l)at.  1^em  oer= 
nuuftftül^en  ^atioualicmutc^  ber  ©noftiter  unb  Diauid)(ier,  lomie  ber 
5Iriauer,  uamentlid)  ber  luomöer  gegenüber  Ratten  bic  initcr  befoubcrc 
53eraulaffung ,  fid^  über  biefc!^  gnubament  be^  (^^lauben^  aug5ufpred)en. 
!Dabei  betonen  fie  auf  ber  einen  (Seite  bie  abfolnte  (S^emipeit  uub 
©id^er^eit  bc£^  (S^laubcui'^,  auf  ber  anbereu  3citc,  uamentlid^  maei 
^laubenögeljeimniffe  betrifft,    bcffeu    4^uuf clljeit,    bie    bie    3reil}eit    bc« 


25 

^laubene  imb  ba()cr  feine  33erbien|'t(i(i)feit  bcgrünbe.  Si  ratione  coiiviii- 
cor,  üdem  alinuo.  Ämhros.,  De  excess.  fratr.  Satyr.  2,  iir.  89.  Ha- 
bet 11011  taiii  veiiiaiii.  quam  meritum  igiiorare.  quod  credas.  Hilav.y 
De  Trin.  8,  10.  ri)i  defecerit  ratio,  il)i  est  fidei  aedificatio.  Äiiq., 
Serm.  247   iir.  2.      %(.  S.  Th.  2.  2  q.  1   a.  1  c. 

5.  T)a  bic  5hitorität  be^  firf)  übernatürttd^er  3ß3eifc  offenbnrcnbcn  ^^^if^un. 
^ottc^  ehtjiger  iitib  uiefentlidjer  (^Inubenc^grunb  (obiectum  formale  fidel)  matvnaiofid 
ift,  |o  föuncu  fe(bftiievfttinblirf)  nur  fo(d)e  3Ö?a^vbciteu  (55cgcnftaub  bc^^  (S^Inu- 
bcn^i  (ol)iectnm  jtfafcrialf  Mev  fein,  iiield)c  auf  biefciu  (5)(auben§gruub 
berufen.  Tal)ev  fiub  biefelbcu,  iufoferu  fie  öici^euftnub  bcö  C^laubcuiS  fiub, 
uid)t  burd)  il)rc  Guibeu^,  fouberu  nur  burd)  bic  göttlid)e  5(utorität 
uu^  evfcnnbar  uiib  gcinij^.  "^av'm  liegt  bie  i^om  ©(aubcu  üorauögefe^tc 
35 c r  b  0  V  g  e  u  l)  c  i  t  ober  I^  u  u  f  e  I  ^  e  i  t  {oh^curitas)  bc^o  (^Haubcu^^gegeuftaubeic. 

^timit  eiue  ii?a()rl)cit  OHaubens^gcgcnftnub  fctu  fauu,  mug  foirot)!  bereu 
®iuu  nw'^  '^\\{)i\\t ,  iine  bereu  Cffeubaruugc^diarafter  burd)  bie  ^hitoritiit  be^ 
fid)  offenbareubeu  ^otte^^  felbft  erfcuubar  \x\\h  getuif^  fciu.  Die^^  fauu  iu 
boppelter  ^l^eife  ber  ^^ad  fein:  uu  mittel  bar  ober  mittelbar. 

U  u m  i  1 1  e  l  b  a  r  b^t  fid)  ^ott  ,v  iB.  bcu  '13  r  o  p  f)  c  t  e  u  gcoff eubart, 
inbcm  er  il)ueu  uid)t  bloil  'il.'al)r()eiteu  mitteilte,  fouberu  fie  ([\\6)  burd)  tmt 
j c b c u  3 r r t u m  uu b  ;^ lo e i f  e  1  a u c>f  d) l i e |1  e u b c  ü bc r u a t ü r li d) e  u u b 
iuucrlid^e  ßrleud)tuun  über  bcu  nial)reu  3iuu  uub  bcu  gi)ttlid)cu 
Urfpruug  bcr  £ffeubaruug  uuterrid)tete. 

;^u  ber  loirtlid)  beftebeubcu  \\\\t\  allgciiieiueu  Orbuuug 
bcr  göttlid)eu  i^orfel)uug  Uiirb  bie  für  bie  gau;^c  'J3i  euf  d)l)ci  t  uub  ^u 
il)rem  |)cilc  uou  ©ott  gcgcbeuc,  iu  et)riftuc>  uub  feiucu  IHpofteiu 
üolleubete  Cffeubaruug  oou  @ott  bcu  eiu5clueu  yjieufd)eu  mittelbar,  b.  1). 
burd)  \>(it-  t)ou  i^m  ;,u  bicfeni  :^\\>zd^  ein  gefegte  \\\\\!>  mit  Uufcl)lbar  = 
feit  in  I^ a r l c g u u g  bcr  g  c  o f  f  e  u b a r t  e u  21mi  l) r  l) e i  t e n  a u «  g e  ft a t ^ 
t  c  t  c  f  i  r  d)  l  i  d)  c  i'  c  l)  r  a  ni t  ^u  glauben  oorgclcgt. 

^iefe  ^nn-legnug  bcr  geoffenbarten  '^l.Hil)rl)eit  burd)  bac>  uufet)lbarc 
!ir(^tid)c  li^el)ramt  'i)roi)ositio  ecclesiaei  ift  cine^teibo  oolltommeu  gc  = 
nügeub  5ur  (£Tniöglid)nng  bc;?  göttlid)cu  Wlanbene  (tides  divina),  uub 
aubcrcuteilc^  unerläf3lid)e  5^ebiuguug  beo  göttlid)cn  uub  !atl)o  = 
nfd)cu  (^taubenc^. 

^ie  "l^ropofition  burd)  bic  unfcl)lbarc  ^ird)C  ift  ,^ur  53cgrüubuug  bcö 
9Ött(id)cu  (S^laubcue  oollf onunen  g  e  n  ü  g  c  n  b :  bcnu  ba  (^  o 1 1  f  e  l  b  ft  bic 
ürd^lid^e  i^el)rautorität  in  bcr  :^^e,^euguug  uub  (£rtläruug  bcei  fsHaubem^  burd) 
fei  neu  5^eiftanb  unfcblbar  ni  ad)t,  fo  ift  a(lc^3  ba^jenigc,  uhk^  uu^ 
bie  ^ird)c,  ab>  in  ber  oon  (Mott  ibr  ^ur  il^crtunbigung  übcrgebeueu  gcoffcn^ 
haxitw  ^M^rl)eit  entl)alteu,  ,yi  glauben  oorlcgt,  burd)  \>\z  5(utorität 
(^ottec^  felbft  ücrbürgt. 

.^icrau^  ergibt  fid)  m^  fofort,  ha\i  biefe  göttlid)c  5(utorität 
aud)  bei  ber  mittelbaren  Cffcubarung  bcr  ciu5ige  (^lauben^ogruub 
ift  \m\>  bleibt,  bic  tird)lid)c  '13ropofition  aber  Wz-  "M'xiiti  ,vu'  uufel)lbareu 
(Srfeuntui«  bc«  rv^laubcnc>gegeuftanbc^>  ift.  2l^aö  bie  ^ird)c  le^rt, 
glauben  luir  luegeu  ber  5lutorität  bcy  fid)  offenbareubeu  ^otteö,  ber  \x\\§> 
burd)  bic  Äird)e  bic  Dffeubarung§uial)rt)eit  iu  uufet)lbarer  5ü3eifc  5U  glauben 
öorfteirt. 

^er  auf  unmittelbar  er  Offenbarung  %oiit^>  beru^cubc  ©(aubc  ift 
tides    divina,    uid)t  aber  üdes    mtholica;  bei*  auf  bcr  Vorlegung  ber  ge- 


26        3:f)co(o3ifcf)c  evfcnntni§tc!jrc.  —  3>üeitci'  9fbf(^nitt.    T.  5>ctn  C^ciii  (^Uniibon. 

offenbarten  ^^Q()rl)eit  bnvrf)  ba^  nnfeftlbnre  !^e{)ramt  bor  tat()olifd)en  ,^'trff)e 
fid)  ftül^enbe  (^Hanbe  ift  fides  divina  nnb  catliolica.  X*er  ^eqriff  bcr 
fides  divina  ift  alfo  n^eiter  a(^>  jener  ber  tides  catholica. 

(Sotpie  aber  nur  öon  (Mott  geoffenbartc  nnb  üon  ber  ^ird)e  ^n  glanbeu 
öorgefteüte  3[i'a{)rf)etten  ©egenftanb  bce  ^(anben^^  fein  fönnen,  fo  and)  allec^ 
biefe^^  Porro  fide  divina  et  catholica  ea  omnia  credenda  snnt, 
qnae  in  verbo  Dei  scripto  vel  tradito  continentnr  et  ab  Ecclesia 
sive  solemni  indicio  sive  ordinario  et  nniversali  magisterio  tam- 
quam  divinitns  revelata  ci-edenda  proponnntnr.  Vatic.  Const.  dugm. 
de  fide  cath.  c.  3.  Unb  mit  9^erf)t;  benn  biefclbe  '^(ntorität,  bie  für  bao 
©an^e  ber  d)riftlid)en  i^el)re  beftel)t,  bcfte[)t  and)  für  jeben  'l^nntt  berfelben 
o^nc  5In^^nal)nie  nnb  Unterfc^ieb.  ii^er  bal)er  and)  nur  in  einem  *ipunfte  ber 
5lutorität  ®otte^3  unb  feiner  ©telluertreterin,  bcr  Aiird)e,  freiundig  ben  ö)e' 
^orfam  bt-$  ©tanben^^  öerfagt,  l)at  über()anpt,  and)  bejüglid^  aller  anberen 
"iI3un!te,  feinen  (Stauben  mel)r;  benn  er  ücrliert  baburd)  bie  @Iaubenö  = 
gnabe,  ol)ne  bk  ber  @(anbcnc>att  ntd)t  übcrnatnriid)  fein  fann,  nnb  ucr= 
leugnet  ben  (Glaube  n  c>  g  r  n  n  b ,  minUid)  bie  gött(id)e  ',?(ntorität,  burd)  bereu 
unbebingte  5(nertennung  allein  bac^  Jvürmal)rl)a(tcn  ein  gläubigem  ift:  (Juius 
ratio  est,  quia  species  cniuslibet  liabitus  dependet  ex  formali  ra- 
tione  obiecti ,  qua  sublata  species  lialütus  remanere  non  potest. 
Formale  autem  obiectum  lidei  est  veritas  prima,  secundum  quod 
manifestatur  in  Scripturis  sacris  et  doctrina  Ecclesiae,  quae  pro- 
cedit  ex  veritate  prima.  Unde  quicnnqne  non  inliaeret,  sicut  in- 
fallibili  et  divinae  re«-ulae.  doctrinae  Kcclesiae,  quae  procedit  ex 
veritate  prima  in  Scripturis  sacris  manifestata,  ille  non  habet 
habitum  lidei,  sen  ea  quae  sunt  lidei.  alio  modo  tenet,  quam  per 
fidem.  S.  Th.  2.  2  q.  5  a.  :\  c. 
53.  6.     'A^a  bk  güttlid)e  5Bal)rf)aftigteit  ber  (^runb,   bie  geoffenbarte   unb 

'^%m¥it'^'  ^^^^  f^^^^  ^^^^  ^^^  nnfet)(baren  SHvdn  be;>cngte  5l>al)rl)eit  ber  (^egenftaub 
unb  bie  gütt(id)e  C^nabe  bat>  ^].^rincip  be^^  gläubigen  Jyürmal)rbalten£i  ift,  fo 
ift  bie  (^  l au b en eigemig^  ei  t  eine  jcbc  uatürlid)e  (Memi|3l)eit  f  cf)leci^tl)in 
überfteigeube,  abfolute  unb  göttlid)c  (^cun(3l)eit,  b.  i).  eine 
®eungf)eit,  burd)  bie  ber  'JJ?enfd)  an^o  i^mibc  m  ber  abfolnteu  nnb  uufcl)l= 
baren  (5^etr»i§t)eit  bct^  göttlichen  ^^l>iffcuv  felbcr  participiert.  -Dem  eutfprcd)enb 
ift  berjenige  ein  (Gläubiger,  ber  bk  oon  (^ott  geoffenbarte  nnb  oou  ber 
^'ird)e  öorgelegte  ili3al)rl)eit,  mit  bcr  (Mlanben^^nemif^beit,  ober  mie  mau  and) 
fagt,  mmma  cerfifiKliHe  ober  fintiissÜHc,  finni:^><iin(f  (fsscHxn  für  ma^r 
Pt. 

^ie  (^laubeu^geU)i^l)eit  nm^  jebod)  uid)t  infmairc .  fonbern  iqjpre- 
fiative  summa  fein,  b.  l).  ber  3d)ät^nng,  md)t  ber  fubjettiDen 
(Stärfe  ober  3  n^^i^n^^ilüt  ^e^^  '^lltcv  nad).  Appretiative  summa 
mug  bie  (^lanben^^geunß^eit  fein,  ba  bk  göttlid)e  xHutorität  ein  abfoluter 
^emig^eitögrunb  unb  barum  umicrgleid)lid)  fefter  unb  fidlerer  ift  aU  jebc 
meufd)lid^e  @iuft(^t  nnb  3lutorität. 

ObUJo^l  nämlid^  in  un5iil)ligen  giillcu  bie  eigene  öiufid^t  unb  ba^ 
^eugnt^  auberer  ^J)^eufd)en  eine  mal)re  unb  nollftiinbigc  C>3eunj3l)eit  geben,  fo 
ift  unb  bleibt  bod)  immer  jebc  meufd)lid)e  Qrrteuntniö  nnb  ^^Hil)rl)aftigteit 
eine  uuöolltommene  unb  befettible.  '4^esil)alb  ift  auc^  bie  Dtöglic^feit  eiue<S 
grrtumg  unb  einer  Öüge  nid)t  in  ber  abfolnteu  3i^eife  au^gefd)loffen,  mie 
bei  bem  göttlidjen  3euguic>  nnb  ber  auf  il)m  berul)euben  OHaubcn!5geU3iJ3t)cit, 


§  6.    3?orf)QUui§  bc^  @(oubcn§  ,^um  nntüvdc^on  2Biffcu  n\  27 

tt)e({f)e  jebc  9J?ög(irf)feit  cine^  Qrrtum^  ober  einer  3:äufrf)ung  abfolut  au^= 
fci^Iiegt. 

!:i)agegen  fami  ein  intenfii)  I)öd)fter  ^vab  ber  (^Iauben^gcmigl)cit 
niemals  »erlangt  merben,  mcil  c^  einen  folcfjen  nid)t  gibt,  no(^  geben  fann. 
2Bie  feft  bem  ©rabe  nad)  id)  nämlid)  and)  glaube,  id)  !ann  immer  nod) 
feftcr  glanben.  @ine  fo(d}e  gorbcrnng  fönnte  ferner  nnr  5U  ©eiüiffenC^quat, 
(Selbfttäufd^ung  nnb  33cräiiieif(nng  führen. 

§iernac^  bcantmortet  ]iä): 

a.  bie  grage,  ob  bie  (^(anben^gcirif^ijeit  in  aüen  (Gläubigen  g(eid) 
grog  fei.  Apin-etiathr  ift  fie  e^  aüerbing^,  Intcnsirc  aber  ni(^t;  in  biefer 
^egie^nng  fann  üiclmel)r  einer  einen  ftärfcren  (^tanben  ^aben  a(^^  ber  anberc; 

b.  hk  grage,  mic  fid)  bit  aih$  bem  natürtid)en  iß^iffen  entfpringcnbe 
(S^enjipeit  jur  ^(anbenggcmipljeit  oer()alte.  Appretiative,  oermöge  \\)vc^ 
objeftiüen  Csirnnbe;?  nnb  be«^alb  pure  et  simpliciter  übertrifft  bie  ^tau- 
ben^^gett)if3^eit  abfohlt  jebc  natür(id)e  ®euntl()eit.  '5)agegen  t)at  jebe^^^  natür= 
Iid)e  35?iffeu  secunduin  quid  ben  ^Sorjng,  bafs  mit  i()m  bie  @infid)t  in  bie 
SBa^r^eit  ber  Bad}c  nerbunben  ift,  moraue  eine  grbilerc  ^^ntcnfinität  be^3 
5ürn)at)r()a[ten^?,  ftiirferec^,  fubjcftiuev  0^efü()(  ber  r^cmigl)cit  ^n  entfpringen 
pflegt.  'Taljer  fagt  man  oon  einem  DJ^^nfdjcn,  ber  intcnfiü  einen  bcfonberig 
ftarfen  ©tauben  \)at,  er  glaube  fo  feft,  at^^  ob  er  ba^i  Geglaubte  mit  klugen 
fä^c.  Certitudo  potest  ronsiderari  dupliciter:  uno  modo  ex  causa 
(•ertitudinis  et  sie  dicitur  esse  certius  illud,  rpiod  lial)et  certiorem 
causam;  et  hoc  modo  tides  est  crrtior  {ak-  biK-^  natiir(id)e  'Ä^iffen) ; 
....  alio  modo  i)otpst  considerari  ex  i)arte  sul)iecti   et  sie  dicitur 

esse  certius,  quod  plenius  consequitur  intellectus  liominis,  et 

ex  hac  parte  lides  est  utinus  certa.  Sed  quia  unumquodque  iudi- 
catur  simpliciter  (luidem  secundum  causam  suam.  secuudum  autem 
dispositiouem,  quae  ex  i)arte  sul)iecti  est,  iudicatur  secundum 
quid,  inde  est,  ([uod  lides  est  simpliciter  certior ;  sed  alia  sunt 
certiora  secuudum  quid,  scilicet  quoad  uos.  S.  Tli.  2.  2  q.  4  a.  8  c. 

3Ba^>  bie  visio  beata  betrifft,  fo  fteijt  ber  ©taube  be^ügtid)  feiner 
©etüipeit  infofern  il)r  gleid),  alv  ©ott  fetbft,  bie  veritas  prima,  ()ier  mie 
bort  ber  ©rnnb  bec^  giirumbr()altonv  ift;  infofern  mir  aber  in  ber  visio 
beata  baeicnige,  \\y(\<c  mir  auf  ©rnnb  bev  göttüdjen  ©(anben^o^engniffe^ 
glauben,  o^ne  jn  fc()cn,  in  fid)  fetbft  fd)auen,  ftel)t  ha^'>  Sd)auen  fd)lcd)tt)in 
über  bem  ©tauben,  mic  über  iebem  natür(id)en  'iMffcn.  T»ec>()a(b  ()ört  ber 
©taube  auf,  menn  bav  3d)aucn  eintritt,  fo  b([\i>  ©lanben  nnb  3f^anen  mit- 
einanber  in  bemfelben  Snbjeftc  nnb  bejüglid)  beiofctbcn  ©egenftanbe^  nnoer^ 
einbar  finb. 

§  6.     !!l^erl)ättui6  bc<5   (sMaubcn«    ^,nm    uatürlidjen   iü^iffeu ,   inebcfonbcrc 

ber  praeambula  iidei  nnb  ber  burrt)  inotiva  credibilitatis  kiuiefciien 

^I)atfad)e  ber  Cffcubarung  nnb  Aiirrt)e. 

iBg(.  .f^clii  vid),  3^oninatiid)o  IhcoUiflic  I  ^  57.  5<s.  61.  54. 

T        o^  ^^  "L    i  '        V  •     f^  r     '    .  ;  -     •  -     / .  ©tauben  uitb 

i.     -:l>or  allem  \]i  l)ier  biegrage  511  beantmortcn,  ob  in  b  ein)  et  ben  ssiffen  in  bem* 
^ubjefte  be5üglid)  berfelben  ^sa()rl)cit  ©tauben  nnb  \u\inx'^ll^^^^^§'f^^.^ 
l  i  d)  e  g  S  i  f  f  e  n  n  e  b  e  n  e  i  n  a  n  b  e  r  b  e  ft  c  l)  e  n  t  ö  n  n  e  n,  ober  ob  ber  ©laube  t)en  äöa^r^eit. 
bnrd)  ba^  natürlid)e  ^iiMffen  anfgeboben  nnb  au^^gefd)loffcn  mirb. 

l^icfe  grage  mirb  lum  ben  Xbeologen  5unäd)ft  be-^üglid)  ber  praeam- 
bula tidei    anfgcmovfcu.     riefe    |d)oii    ber    '^ermiufr    ^^ngänglid)en    'l^i\\)x^- 


l)eiten  öon-  (Bott  unb  bcn  i^ött(id)cu  fingen  finb  uäin(icl)  and)  in  bcr  Cften^ 
bttnmg  cutl)nlteii  imb  ^imir  nid)t  blof?  implicite  in  bcii  (^lniibciic^gcl)ciiii 
niffcn,  foiibcrn  and)  explicite.  Die  alttcftaiiiciitlid)c  Cffcubarmig  I)nt  ja 
üor  ntlem  gcrabc  bic  3öa()rt)cit  bcr  natürlid)cn  ^Kcligion  unb  bc«  imtiir^ 
lid)cn  (^kfc^c^>  bcn  :Jv^*i*^ümeru  bcc>  .V)cibentum«  gegenüber  aii^ogefpror^eu,  unb 
aud)  bie  ^ird)e  bat,  namentUd)  auf  bcni  üatifant|d)en  Äon^tl ,  bcr  falfd)en 
%^^i(ofop^ie  gegenüber  jene  iß^nl)rl)citcn ,  befonberv  non  bcm  Dnietn  unb 
i}efcn  Ön^ttCio,  aU  (^(anbem^rtifet  be5eid)net.  Ecclesia  credit  et  confi- 
tetiir,  unuiii  esse  Deum  vernni  et  vivum,  Creatorem  ac  Dominum 
coeli  et  terrae,  omnipotentem,  aeternnm,  immensnm.  Const.  do^m. 
de  fid.  cath.  c.  1.  (S^o  tann  ba^er  feincni  ä^ucifet  unterliegen,  bafi  biefc 
'-li^a^rf)eitcn  unb  ^unir  unmittelbar  unb  explicite  C*<^cgcnftanb  bc?  C^^lau= 
bcn^>  finb  unb  uon  bcn  (gläubigen  iide  divina  et  catholica  geglaubt  mcr^ 
ben  unb  geglaubt  werben  muffen. 

3to  ift  ein  boppclter  galt  möglid) : 

1.  ba^  bcr  0)täubige  bicfc  iiMil)rl)citen  ,^unäd)ft  nur  burd)  bcn 
ß^  lau  bcn  ertennt.  Obmol)!  nämlid)  jeber  l^tenfd)  uon  ?iatur  bic  ^äbigl'cit 
bcfit^t,  bicfc  3.lHi[)rl)citcn  burd)  bie  blof^c  ißcrnnnft  ,^u  crfcnnen,  fo  gelangen 
bod)  bie  im  (S;i)riftcntum  (^kboreucn  ,^nniid}ft  ntd)t  burd)  bie  blof^e  33ernnnft, 
fonbern  burd)  biv^  Öid)t  bc^o  Wlanben6  ;^nv  (Srfenntni^o  bcrfelbcn.  Sic  bcfilAcn 
barübcr  bic  (^laubcn^gctt)i§l)cit ,  menn  fie  and)  bie  53ernunftbcmci|c  nic^t 
fenncn  unb  ucrftel)cn.  T)aranö  folgt  nid)t,  bail  il)nen  bic  vernünftige  C^ottec^^ 
crfcnntniio  fel)lt;  bicfelbc  ift  inelmcl)r  in  bcr  {^Uaubcn^^crtenntni^o  mitentl)altcn 
unb  cntuncfclt  fid)  aud)  in  bcm  l^cafic,  alv  bie  religiöfc  drfenntnic^  bcc^  (^lan^ 
bcn$inl)altC0  fid)  entfaltet: 

2.  ba^  bcr  (^51äubige  aber  aud)  eine  anvbrüdlid)c,  ja  eine  ftreng  U)iffcn= 
fd)aftlid)c  @infid)t  in  biefe  $L^al)rl)eitcn  befi^t,  tine  bie^^  bei  ben  d)riftlid)en 
"!Pl)i(ofopl)cn  ber  Jnill  ift.  'Jhni  maren  nid)t  luenigc,  bcfonbcrio  bie  X1)d  = 
miften  ber  SO?einung,  ber  (5^1anbe  fei  in  bicfcm  ^yaüc  foiücit  aufgel)oben, 
al^^^  biV>  natürlid)e  ^iUffen  rcid)c,  fo  bai\  bie  praeambnla  fidei  üon  bcm 
gelehrten  (5)läubigen  nid)t  geglaubt,  fonbern  gemußt  mürben,  mic  folc^e^o 
aud)  ber  l)cil.  Xl)oma5  2.  2  q.  1  a.  5  auobrüdlid)  lel)rt. 

Diefe  51nfid)t  miberfprid)t  aber  beriV'atur  bec>  erlaub en^o,  ber  allcv 
ol)ne  ^^tona{)me  umfaßt,  nnvö  (^ott  geoffenbart  bat  unb  burd)  bic  Äird)c  ^n 
glauben  öorftellt,  fomie  bcm  d)  r  i  ft  1  i  d)  c  n  ^  cm  u  ^  t  f  c  i  n  unb  ber  (S  r f  a  l)  r  u  n  g, 
ba  jebcr  ©laubige  mit  übernatürlid)er  C^lanben{^gcmif5l)eit  and)  jene  iß?af)r^ 
{)eitcn  glaubt,  oon  benen  er  bk  flarftc  ^crnunftcinfid)t  bcfit^t.  T)ac^  cntl)ält 
aber  auc^  gar  teinen  iiMberfprud).  T)er  (^'Hanbe  gcmäl)rt  nänüid)  eine  fpe  = 
cififd)  l)ül)crc,  meil  göttlid)e  ©cmifU)cit,  mit  ber  aud)  bic  ooUtom- 
menfte  natürlid)c  Ö^emigl)cit  nid)t  nerglid)cn  merben  tann.  Der  (Glaube  fügt 
bafter  bem  ^-liMffen  eine  gröf3crc  ©emi|ll)eit  bin^n,  nnil)renb  ba^  "iiMffen  ber 
I)öl)eren  göttlid)en  (^lauben^ogemii3l)cit  nid)t-o  biiiöitfügen  unb  nod)  meniger  fie 
aufl)cben  !ann.  ili^a^  bac^  55>iffen  bem  0)laubcn  btn'sufügt,  ift  nur  bie'ocr^ 
nun ft ige  (^infid)t  in  bie  mit  göttlid)er  (S^laubenögctuif5l)cit  geglaubten 
3Bal)rl)citen.  Da^cr  l)cbt  bie  je  @infid)t  aud)  bie  ^reil)cit  bec>  (Mlaubenc>  nid)t 
auf,  felbft  für  ben  gall,  baß  fie  bie  i^n'cibeit  bcc^  unffenfd)aftlid)cn  ^ürmal)r^. 
l)alten^  aufgebt,  obglcid)  bic  (Suibcn^  bcr  ^^iMibrbciten ,  um  bie  cc>  fid)  l)icr 
l^anbclt,  nid)t  berart  ift,  ba^  fie  aut^  jcben  mmcrnünftigcn  ^^mcifcl  au$fd)licgt. 

^a^  foeben  öon  bcn  praeambula  tidei  gcfagt  unirbc,  gilt  aud)  non 
bcr  burd)  bie  motiva  credibilitatis  cnt)icfcnen'3:i)atfad)e  bcr  Offenbarung, 


§  6.     3>evf)ä(tnif>  bo^  (Si(auben^  ,511111  nntüvlic^en  Siffcii  :c.  29 

bcr  äL^a{)rI)cit  bcr  Äird)c  imb  ber  barauf  bcni()cnbcn  üeruünftigeu  ®eiüi^l)eit 
bcr  (5)(aubcn^^IcI)rcn.  5(ut!)  biefc  2;()at|ad)c  imb  btcfe  (SJhutbtPÜrbigfeit 
fönnen  gcunigt  imb  öUgleid)  mit  bcr  übenuitürlic^en  (^eunß^eit 
geglaubt  ircrbcu.  Uiib  in  bcr  2;^at  mcrben  ol)uc  ä^ietfcl  bic  !I^atfad)cn, 
M^  (^ott  im  eilten  mib  'bleuen  5^unbe  fid)  geoffenbart  l)at,  bag  bic  tat()oli)cI)e 
inrcf)e  bic  iM^rc  unb  in  bcr  i^c^cugung  \vk  in  ber  (Srflärung  bcr  gcoffen= 
barten  ^Ba^r^eitcn  nnfcl)(barc  5{irc!)c  ift,  tide  divina  geglaubt,  M  fie  ben 
^"^auptinljalt  unfcrcc^  ©tauben^?  bitben  unb  in  ben  @(auben^>bcfenntniffcn  au^= 
brüdüd)  anc^gcfprod)cn  finb.  I^aefctbc  gilt  Don  jenen  ^f)atfad)cn,  tücldjc 
^nglcic^  bie  midjtigftcn  motiva  credibilitatis  bilbcn,  3.  ^.  bag  bic  ^ro= 
pt)cten  üon  C£l)riftue  geiueic^fagt  unb  ibrc  'ii^eiefagungcn  in  (S^rtftnc>  erfüllt 
finb,  ba^  a[)x\]tm  bic  in  ber  l)eiligcn  3d)rift  er5äl)lten  iBunber  geunrtt, 
baj3  er  üon  ben  Xotcn  anferftanben,  bajs  bic  tatl)olifd)c  .Vvird)c  bic  (Sigen^ 
fd)aften  ber  ßinbeit  unb  ^.Htlgcmcinl)cit,  bcr  ^Ipoftoli^itiit  unb  ,v>ciligfeit  fidit^ 
bar  an  fid)  trogt.  xHücv  bicc^  rnirb  lum  ben  (^Uiiubigcn  tide  divina  geglaubt 
unb  fann  ol)nc  ^Hnlcl^nng  bcv  Cv)iaubonc>  nie  unb  nimmer  be.^iveifclt  luerbeu. 
Qu  gleid)cr  Qdt  aber  fann  allec^  bicc^  and)  für  bic  ^krnunft  gcnügenb  be= 
iriefen  unb  uon  bcr  Vernunft  ah  I)inrcid)cnb  bcmiefcn  mit  natürlid)cr  (^e* 
unf^ljcit  für  mal)r  gcl)altcn  nierbcn. 

IL     'Jiun  fragt  cc^  fid),  in  UHld)em  ^Hn1)ältuic^  bie  natürlid)c  (^:rtenntniö  «eiWiii§  kr 
unb  (^ieu)if3l)eit  ber  praeambnla  tidei,  iuc4icfonbcrc  bcr  C£7*iftcn5  unb  il^at)r=  uaturiidKn  61. 
l)aftigteit  (^otte^o  unb  ber  !Xl)at)ad)c   bcr  Cffenbarung    unb  ^'ird)c    unb    ber  plTJamhuL 
bamit  gegebenen    ('»ilaubiuürbigtcit   nnfcrcc'    (^)lauben«objcttev   ^nm   übernatür=[j^*j'^'^jj5JJ',^,|5'uul 
lid)cn  (*olauben  felbft  ftcl)t.  ben. 

1.  .^ier  ift  oor  allem  bie  frül)er  crtlärte  iiHil)rl)eit  f eft5ul)alten ,  bag 
ba'ü^  lebiglid)  auf  oernünftigcn  ^kmeifen  berul)enbe  natürlid)C  333iffen  nie 
(^Mauben^^grunb,  obiectuni  loniiale  tidci.  [ein  fann,  unc  biec>  |)cr  mc^  lcl)rte 
unb  bamit  bie  Hbernatürlid)fcit  unb  and)  bu  ^reil)cit  bc;?  (^laubeno  ocr= 
nid)tete. 

^äre  uämlid)  ba^>  natürlid)e  illMffen,  ba\^  bic  fat^olifc^e  ii?el)rc  oon 
©Ott  geoffenbart  fei,  bcr  (5^laubenc>grunb  felbft,  fo  l)ättc  ber  (^Maube  leine 
anbere  unb  größere  @cminl)eit,  alc^  bic,  mcld)c  meine  il>crnunft  burd)  il)rc 
öinfidit  in  bic  3tid)l)altigfcit  ber  für  bie  C^Tiftenj  unb  il>al)rl)aftigfcit  ^ottc^, 
fotüie  für  bie  5:i)atfad)c  bcr  Offenbarung  gcfül)rten  iöcmeife  gewonnen  i^at, 
b.  l).  eine  menfd)lid)e,  nid)t  aber  bic  jcbe  natürlid)e  (skMuif3l)eit  übcrftei= 
genbc  gi)ttlid)c  ÖMnubcnc^gciüif5l)cit.  ^al)cr  mürbe  mit  'Ji'ed)t  bereite  oon 
3nnoccn3  XI.  am  '2.  'JJiiir^  1()79  11.  19  unb  20  bie  3ä^e  uermorfen: 
Voluntas  nou  potest  efticere,  ut  assensiis  lidei  in  se  ipso  sit  magis 
firmus,  quam  mereatur  pondus  rationuni  ad  assensum  impellen- 
tium.  —  Hinc  potest  quis  prudenter  repudiare  assensum  quem 
Imbebat  supernaturalem.     Denzimjer,  Euch.  n.  IO06  sq. 

gerner  miire  aud)  nid)t  eine  secuuduni  substautiam  übernatürliche 
(^nabe  absolute  unb  pbysice  jum  Glauben  notmenbig,  unb  ber  @laube 
felbft  märe  nid)t  eine  virtns  per  se  infusa,  fonbern  ber  3}lenfd)  tonnte 
au§  feiner  bloß  natürlid)en  ^raft  glauben  unb  bie  !$:ugenb  bc^  Glaubens  ali3 
bloße  virtus  acquisifa  fid)  crmerben.  .pöd)ftcn^^  tonnte  nod) ,  mie  biefe^ 
and)  ber  l)ermefifd)en  0)nabcnlel)re  entfprid)t,  oon  einer  m  0  r a  l  i  f  d)  e  n  9^otmen= 
bigteit  ber  Qdmbi  3U  glauben  gerebet  loerben,  uämlid)  ^ur  Unterftüt3ung 
unferer  ^raft  unb  ^ur  Überrcinbung  ber  |)inbei-niffe  be»  (^laubene. 


30       Jdeologifc^c  @rfcuntuiillc()ve.  —  3>veitoi-  9tb[c^uttt.     I.  ^l^on  bcm  @Ianbcn. 

3Bärc  übcrbie^',  unc  4^erme0  behauptet,  ber  ^cnmuftbciuei^o ,  auf  bem 
ber  C%iibe  bcrul)t,  üou  glinngcnbcr  (Sinbcuj,  fo  uuirc  für  jcbcu,  ber  bicfcn 
^emeiig  einfiel)!,  bie  Sn*eil)eit  bec^  ("^Haubcns^  aufgctjoben.     ^^c^L  ii.  40.  47. 

T}ai)cv  ift  hk  mtnxüdjt  iixkuntim  bi^r  ©riften^  imb  ^i^a()rl)aftigfeit 
(5)otte^  eben  nur  ein  praeambuluin  ad  lidem,  nub  bccH^(cid)en  ift  bie  any  bm 
motiva  credibilitatis  gefd)i)pftc,  natüvlidje  0»3cunnl)cit  uon  ber  ^{)atfad)e 
ber  Dffenbarnnii  nnb  .Hird)e  nnb  nntf)in  ber  (sManbiuürbigfeit  ber  luni  ber 
Mirdje  nnc^  oertfinbctcn  l^el)re  nur  eine  natürlid)c  ^nnnuvf  c  luing  be^^ 
(^Innben^o,  nid)t  aber  bac>  gnmbanient  bec>fc(bcn,  ja  nid)t  einmal  ein  5(n^ 
fanc;  be^o  übernatürlidjen  (^laubcnv.  l^al)er  hmn  and)  biefc  blofs  natürlidje 
(Sinfid)t  am  eicjcner  Straft  nid)t  ,vnn  (Glauben  fül)rcn,  fonbern  ^u  biefem 
giverfe  mnjj  bie  iibernatiirlid)e  Öhiabc  binf^utreten. 
2)er  rebte ©vmtb  -*     ^"^^^^^  ^^'^^'''^^^  fid)  aber  bie  5s'vai]C,  U)eld)ec>  bcnn   ber  l  el5te  C^n*  nnb 

be§  ©laiibeii'^/ über  biv:>  ultinuoh  rcsolutiviDH  bev  ('»Uanbenc^  fei.  Offenbar  tann  id)  bie 
einzelnen  OHanben^^unibrl)eiten,  ;yt^.  bie  i]öttlid)e  Xrinität  nnr  bann  certitu- 
diiie  fidt'i  für  UHil)r  ()alten,  luenu  id)  and)  ceilitudiiie  fidel  für  lua^r 
l)alte,  baf3  (>)ott  e^'iftiert  nnb  in  feiner  Cffcnbarnuii  abfolnt  inal)rl)aftic|  ift,  nnb 
ba|l  (^3ott  bie  fracjlidje  \.^el)re  uiirflid)  geoffenbart  l)at.  3i^cnn  Cv  fid)  ferner 
um  ben  tatbolifd)en  (*»^lanben  baiibelt,  fo  bat  berfelbe  and)  bie  c^öttlid^c 
(Stiftung  ber  >( ird)e  nnb  il)re  U u f  e b l  b a r  t  o  i  t  in  '}> r  o p o n i  e r n n g  b e r 
ge offenbarten  'iiMibrbeit  ^ur  ^nn-auc^fel^ung.  'Jiun  ift  ec>  aber  offen^ 
bar  nnftattl)aft,  ;^u  fageu,  ba|l  im  C^Manbcuvatte  biefe  :linibrl)eiten,  uield)e  hzw 
©taubencH-^runb,  ba^o  obiectuin  fonuale  lidei,  bilbcu,  felbft  mieber  auf 
(S^runb  einer  anb  enu  artig  en  förmlid)en  Offenbar  nug  für  uml)r 
gel)alten  mcrben.  ^ann  müfUe  niimlid)  biefe  leidere  Offenbarung  uneber 
auf  eine  anbere  Offenbarung  gegriiubet  uunben,  nnb  fo  in  infinitum. 

Obuiol)l  bal)er  aüerbingc^  ir»ie  uorbin  n.  54)  ge5eigt  unirbe,  O)ottc!o  "Dafein 
nnb  il>a()rl)aftigteit,  foipie  bie  1()atiad)en  ber  Offenbarung  nnb  ,^tird)e  and) 
ati?  au^~brüd'lid)  geoffenbarte  ::liHil)rl)citcu  ;,nm  ohiectum  materiab'  tidei  ge- 
l)i)ren  nnb  auf  C^runb  ber  götdid)cn  :Hutoritnt  im  eigcntlid)cn  3iune  geglaubt 
luerben,  fo  tann  bod)  im  (*>)laubenvaffen[e  felbft  bicfer  Js'ormalgrunb  unfere« 
©laubene^  nid)t  bec>l)alb  für  UHil)r  gebalten  mcrben,  meil  er  burd)  eine  anbere 
göttlidie  Offenbarung  bezeugt  ift,  fonbern  uu'il  er  ale  bac^  giUtlid)e 
|^eugnic>  felbft  unbebtngten  (%niben  forbert.  I^aber  unrb  bae  obiectum 
formale  tidei  unmittelbar,  b.  b-  nni  feiner  felbft  unllen  nnb  nid)t  mebr 
au^^  einem  anberen  Wrnube,  bac^  ohHctnin  matrriair  tidei  aber  um  be^ 
obiectum  formale  unllen  nnb  auf  Ö)runb  bcffen  geglaubt. 

(Solnie  baö  5tuge  bie  garbe  burd)  bac>  ^^id)t,  ba^o  l^id)t  aber  nid)t 
n)ieber  burd)  ein  anberev  ^id)t,  fonbern  unmittelbar  burd)  ba^o  Öid)t  felbft  lt)al)r= 
nimmt,  nnb  mie  jebe  burd)  ^ernnnftfd)lüffe  uermittelte  S'rtenntni?  bie 
unmittelbare  @infid)t  in  bie  ü>al)rl)eit  ber  "i^rineipien,  auf  meld)e  bieje 
©d)lüffe  aufgebaut  finb,  5ur  ^>oranc>fel^nng  l)at ,  fo  l)at  ber  auf  ber  gött^ 
lid^en  ^Intorität,  b.  l).  auf  beut  ^engni^o  bec^  fid)  offenbareuben  QhoiU^^ 
beru^enbe  (Glaube  ba^  nnnnttelbare  nnb  übernatürlid)e  3^ttnr)al)rl)alten 
be^i  göttlid)en  ^engniffes^,  b.  ^.  ber  gi3ttlid)eu  ilHil)rl)aftigfeit  ^n  feinem 
gunbamente. 

^enn  mir  aber  ben  (Glauben  einzig  in  bie  :)lutorität  nnb  :il^al)rl)aftig= 
feit  (S^otteö  and)  be^üglid)  be^  obiectum  formale  tidei  fetten,  fo  leugnen 
n)ir  felbftoerftänblid)  nid)t,  ha^  ber  (glaube  oon  ber  ©infiiit  in  bie  (^laub^ 
ipürbigfcit  begleitet  ift,  nod)  bel)aupteu  lüir,  ta^  man,  um  5U  glauben,  fi3rnu 


§  G.  ilHT()nltni^  bc^^  ©Initbcn^  3iun  natürlichen  SBtffen  :c.  31 

lid)  uüu  t)ic|cr  (^nifi(^t  abfefjcii  muffe.  Qm  (Gegenteil  tft  mit  htm  Glauben, 
lücnigften^  bei  jebem  bernünftigcu  ©rinndjf cncn ,  biefe  @inficf)t  mc()r  ober 
iDcnigcr  ucrbunbeu;  nur  gcfiört  fic  nidjt  ßum  ©iaiibcn^gninbc  fclber,  fonbern 
ift  lebig(id)  eine  ^oraiic^feinntg  bcc^  bcn  (^Uaiibcnc^nffcnc>  gebictenben  ^nlieueattec^. 

2)ie  grogc  md)  ^cnl  ultimum  resolutivnm  tc^  ©tauben?,    bie  feit  beiu  16.  ;3af)r==  vßev{d,iebene  mu 
^nnberte  einge^enb  bebnnbelt  irirb,  finbet  bei  ben  Xbeologen  üer[df)iebene  Cö|ungen.    @in=  ficötea  ber  2;i)eo= 
gef)enb   mirb    birfelbe    bargefteüt    hei  SÜentgen,  Ibeologie  bev  S5or3eit  IV,  4,  4  n.  3,  logen  über  ben 
2,  ]ott)ie  bei  5(lol)?  Sd)mib,    Unteriurf)ungen  über    bcn    Ie(3ten  @emiB()eit§gntnb  tc^-' ^'^'^'\S 
Offenbavnngi^glanbeniö.    3)?nnd)cn  1879.    Tic  uon  nn^  gegebene  (Svfiärnng  ift  bie  üie(ev 
angcfeljener  ijtieologen  unter  ^übrung  be§  gelefjrten  3  nar  e,^.  !lMi  g  o  bagegen  meint,  ba;? 
iudicium  credibilitatis,    t^a^^  unter  bem  Ciinfluffe  ber  (SJnabe  gu  ftanbe  fomnie, 
netjme  boburd)  einen  übernatürlidjcn  (ibarafter  an  nnb  luerbe  fo  jnr  (^Ianben!§gemißl)eit 
ert)oben.     2)iefe§   mit  übcruatür(id)er  (^(auben^gemij^bcit   uerbnnbene   Urteil  fei  nunmel)r 
geeignet,  al^  obiectum  tormale  tidci  jn  bicnen.  il>ergl.  31.  5(^mib  a.  a.  O.  @.  258  ff. 
(Sine    brittc  '^Infidjt   cnbtid)    beftreitct    bie    ^^^otmenbigfeit,    bafj    im    (^lauben^affenj^    ein 
eigentliche^  ^-iirmabrbalten  hct^  (^^laubcui^grunDe!?  eingcidjloficu  fei.    Xerfelbe  merbc  üicl= 
ntel)r  nur   vom  SSillcn  fcftgebalten    ain^  (i-brfnvd)t   gegen    ben  Unenblid)en    nnb   balier 
mit  ber  größten  ©ntfd)iebenbeit.     :,"su   bem  (sMaubeui^^nMeno  untermerfe    fid)    ber  i^erftanb 
ber  9(nl}änglid)feit  be?  ilNillenö  on  bac^  alfo  feügebnltene  ("«Uaubenömütiü,    nnb    auf  biefe 
SBeifc  ftimme  ber  i^erftaub  bem  oliiectum  materiale  um    i?C!o  obiectum  formale  tnitlen 
mit  nbernotürlidjer  föeunf?heit   ,^u.    ^^ergl.  Xen.^ingev,  ^)ielig.   @rfenntni^>  II,  495  ff.; 
©br.  ^4Jefd)  in  3cttfdir.  f.  fatbol.  Ibeologie  1886,  2.  8G  ff.;'>vriu!?  im  ilatbolit  1886 
I,  60o  ff.  S^ergl.  and)  ©djeeben,  S'ognmtif  I  ^  40,  ^er,  ber  lel^^ten  3lnfid}t  3uneigenb, 
bie  ben  beiben  anbcren  eigeiUMi  Ä'abrbeit^momente  mitauf^nnebmen  fudjt. 

III.     mad)  bem  ^^icd)crigeu  ift  nun  bk  ^-rage  leidjt   311   t'eanüuorten, .jj,^..^^^^^^^^ ^^^ 
imüiefcrn    ber    übeniatürlidjc  Ojlaubc    nun    ber    nntiirlid)en  (Siufic^t    in    bie  ^oiiauben^  öon 
(^laubmürbigfeit  abljäiigig  gemad)t  luevbeii  taim,  b.  l).  ob  eine  ^nrüdna()me  '(ffnf!*t"in*i" 
ober  (Suspcnbierung    bc^o  (i^IaubencHiffeufec^    jemals  fittlid)    erlaubt    ober  gar  ®^^^"^'^"'^^'9ieit: 
ppi(^tgemäj3  merbeu  tönue,   locd   ber  C^lnubeube   irrtündidier  3Beife  auf  äugt 
3U  meineu,   bag    feine  genügcnbeu  Csh'üube    für,  ober    iibcrmicgcnbe  (Mrünbc 
gegen  bie  ©(anbiinirbigfcit  fpredjeu. 

1 .  Den  9^  i  d)  t  g  ( (i  u  b  i  g  e  n    tonnen    u^eber    geniigcnbc    (^laubunirbig-  ij««  }>tnßi<i)U 
feitiögrünbe ,    uod)  bac^  V'id)t    nnb  ber  ;^ng  gbtttidjer  Wnabe  beftinunen,    au    3°"'^^"' 
feinen  irrigen  OJceinnngen  feft5nl)atten.  (Sr  i)at  inelmel)r  red)tmiif3igc  (^rünbe, 
biefelbcn  in  3^^^*^Ü^'^    c^i  Di*-'^)fii/    ""^  ^^^  ^l^pirf)^/   ^dm-  bereu  (^(anbmürbig= 

feit  eine    genügenbe,    iiernünftige  C^kiin|ll)eit    fid)    ;^u    nerfdjaffcu.     ^Jljm  ift 
ba^er  allerbing«?  eine  5uvpenbiening  bcc-  C^Ianbenc>affenfe^^  biv   ^u  einer  ge 
uügcubcn  (irfenntnic^  ber  Wlaubiiuirli^igfcit  ertaubt. 

2.  dagegen  fann  ber  (^S  t  ii  u  b  i  g  e  u  i  e  m  a  ( c^  0  f)  u  e  f  d)  lo  e  r  c  3  d)  n  ( b  J^j.^^fp, 
aud)  nur  ei  neu '^(ng  enblirf  mcgen  nmngelnber  (£'infid}t  in  bie  praeam- 
bula  tidei  nnb  motiva  credibilitatis  ober  megen  nidjt  gelöfter  3d)mierig= 
feiten  hcn  ^(aubeu^Hiffeue  fuc^penbieren.  Der  (v^läubigc  befi^t  nändic^  bereits 
eine  ireit  {)ö^erc  ak^  jene  blojl  uatür(id)e  Wcunf3l)eit,  näm(id)  hk  übernatür- 
lid^e  (^laubeuc>gemif3l)eit,  mie  0011  ben  ein;)Clueu  Ö)(aubenc^mal)rt}eiten,  fo  aud) 
uou  ber  S3}al)rl)aftigfeit  0)ottec^  nnb  oou  ber  Xftatfadje  ber  Offenbarung  nnb 
Äird)e.  3Ber  nur  einftmeil  en,  folange  niindic^  bie  ^^a^r^eit  nnb  (^(aub= 
unirbigfeit  beS  (y)eg(aubten  feinem  ^nn'ftanbe  einleudjten,  glauben  tooKte, 
t)ätte  feinen  OHaubeu,  fonbern  nur  eine  mcufd)Iic^c  DJ^eiuuug;  beun  ein 
fold)er  (>Haubc  ftüt^Ue  fid)  uid)t  auf  bie  göttlid)c  il^af)r^aftigfeit,  fonbern  nur 
auf  meufd)lid)c  (5infid)t.  ü^irb  aber  ein  au^c^  ber  übernatürlid)en  (^(aubeu^= 
guabe  entfpringenber  3Itt  göttlidjeu  (^(aubeui^  gefegt,  fo  ift  bou  bemfelben 
loie  jebe  ^JJ^öglid)fcit  bes;  ^rrtum^;,  fo  jeber  ä^^^cU^^t  "nb  jeber  ^iber^ 
ruf  au5gefd)loffeu. 


©läubigrn. 


32  2:f)eoIogif(^c  erfcnntui^Icfjre.  —  3»veitev  9(b|cf)uitt    1.    53ün  bein  (i^Iaiiben. 

Die^  ift  ber  ^auptgrunb  ber  nbfolutcn  Ununberriif(trf)fcit  bc0  (^Maubcnc>. 
Dai:^  35at itanum,  t>ai:->  unfercn  ©al5  inobcrncii  J^rrtiintcrn,  uamcntütf)  beut 
.spcrincfiani!^mu0  gegenüber  al5  Dogma  auc^)pri(f)t,  bcgrünbct  beni'clbcn 
ferner  burd)  beu  .^hilueisi  auf  bic  ^ird^c,  a(ö  beii  großen,  allen,  jumal 
aber  ben  (Gläubigen,  ftcti?  uor  fingen  ftcf)cnben  (^lanbiüürbig^^ 
lett^betüci^v  founc  auf  bie,  ^mnat  bcn  (*^läubigeu,  nie  fc^tcnbc  gött= 
liäjt  ^nabe. 

Ecclesia  per  se  ipsa,  ob  siiam  nempe  adniirabilem  propag-ationem, 
eximiam  saiictitatem  et  inexhau.stain  in  onniibus  l)oiiis  foecunditatem ,  ob 
catholicam  uiiitatem  invictamque  stabilitatem,  niagiium  quoddam  et  perpetuum 
est  motivum   credibilitatis  et  divinae  suue  leg-ationis   testimoniiim   irrefragabile. 

Quo  fit,  ut  ipsa  veluti  signuiii  levatuiu  iu  iiationes ,  et  ad  se  invitet ,  qui 
nondum  crediderunt ,  et  filios  suos  certioies  faeiat ,  iirinissinio  iiiti  fuiidamento 
fidem ,  quam  pvofitentur.  Cui  quideui  testiiuoiiio  efficax  subsidium  accedit  ex 
superiia  virtute.  Eteniin  benignissimus  Doiuiiius  et  erraiites  gratia  sua  excitat 
atque  adiuvat,  ut  ad  agiiitioneiii  veritatis  venire  possint;  et  eos,  quos  de  tene- 
bris  traustulit  in  admirabilc  lumen  suuni,  in  lioc  eodem  lumine  ut  perseverent, 
gratia  sua  contirmat,  non  deserens,  nisi  descratur.  Quocirea  minime  par  est  con- 
ditio eorum,  qui  per  coeleste  fidei  d(tnuni  catbolicae  veritati  adhaeserunt,  atque 
eoruni,  qui  dui-ti  opinionibus  liuuianis  ,  falsam  religioneni  seetantur  ;  illi  enim, 
qui  fidem  sub  Ecclesiae  magisterio  suscei)ernnt,  iiiiUam  unquani  babere  possunt 
iustam  causam  mutandi,  aut  in  dubiuni  fidem  eandcm  rcvocandi.  Const.  dogm. 
de  fid.  catb.  c.  3. 

Unb  in  bcn  Cauunes  (1.  c.  III,  G)  l)eif?t  csS :  Si  (^uis  dixerit ,  parem  esse  condi- 
tionem  fidelium  atque  eorum,  qui  ad  fidem  unice  veram  nondum  pervenerunt, 
ita  ut  catholici  iustam  causam  babere  i)ossint,  fidem,  quam  sub  Ecclesiae  ma- 
gisterio  iam  susceperunt,  assensu  suspenso  iu  <lubium  vocandi,  donec  demonstra- 
tionem  scieutificam  credibilitatis  et  veritatis  fidei  suae  absolveriut ;  anathema  sit. 

nir  J*h    .  Malier    ift   eiö  amii  Dogma,    ban    bcm    (Gläubigen    mebcr    bie 

unb  6inreici)enbe®laubensgnabc,  noii)  bie  jurcidjenbe  @in|ia)t    in  bie  Qdlanb' 

JauÄybnfteit^uiirbigfcit  o^nc  feine  eigene  3d)u(b  jemal^o  fcl)lt. 

bei  ben^  @iäubi=  ^^^  l^-j  ^^^.^^^^  ^^^^  Ci^läubigcn  nimmcrmcljr  erlanbt ,  ja  ec^  ift  it)m,  fo= 

lange  er  ein  ©liinbiger  ift,  faftifd^  nnmögüc^,  bie  ^Hi()rl)cit  feinet  ö^lanbenö 

äu    bejuicifeln    nnb    üon    einer   in    bicfem  ßmeifcl  nnternommencn  ^^rüfnng 

(examen   duhitattoam)  abl}ängig    ^n  mad)en.     ^^i?ül)l  aber    ift  eo  nid)t  nur 

ertanbt,  fonbcrn  löblid)  unb  (jeilfam,    bie  (^rünbe    feinc^o    uniuanbelbar    feft= 

gehaltenen  (?')(anbcn^o  ^u  bcm  3^nede  ^n  unter fnd)en,  nm  eine  immer  größere 

@infid}t  Don   benfelben    ^n  erlangen  (examen  confinnatirum).    D)e^^gleid)en 

ift   es   ertaubt,    neben    bcn    an    erfter  3tcl(c  an^nmcnbcnbcn  iibernatür(id)en 

9J^itte(n   bec-  ©ebctee,  bee  3atramentencmpfangc^3,    ber   Xngcnbnbnng,  aud) 

burd)  jene^  on  fid)  natürliche  IDüttel,  !i>erfnd)ungen  gegen  ben  (Stauben  ^u 

übertDinben  unb  bie  ^ntenfioität  beö  dUanbensaffeftec^  3n  erl)öt)en. 

§  7.    S^on  bem  (^egeuftanbe  (obiectum  iimteriale)  bes  (^lanbcuö  im 
aögcmeincu  unb  uou  bcn  (i^laubcn^ge^cimniffcn  inöbcfoubcre, 

i>cil.  §cinvid),  Xoginatifd^e  2:i)oologie  I  §  ol ;  II  §  12^—127. 

60.      ^  I.     ^egenftanb  be^^  ©taube n^o  ift,  mie  mir  oben  (n.  52)  fal)en, 

ÄÄmat^i^  geoffenbarte  ^a^r^eit,  bie  um  uon  ber   ÄHrdje  jn  glauben  oor^' 
gemeinen,     geftellt  mirb.     Die  ^xü^c,  \m§>  geglaubt  merben  mufs,  ift  alfo  l)icrnad)   ein- 
fach 5U  beantmorten :    ^2t  1 1  e  c^    o  ^  n  e   5ln^  n a  l)  m  c ,  m  a  ö    Q)  o  1 1    g  e  o  f f  e  n  = 
bart  l)at  unb  uns  burd)  feine  ^irct)e  ju  glauben  oorftellt. 


§  7.     S50n  bem  ©egeuftanbe  (obiectmn  materiale)  bc^^  @(aiibeu§  im  aßgemetnon  :c.     33 

galfd)  Ulli)  (jiiretifd)  fiiib  bciniiarf)  n((c  -ri)Corieu,  wMjc  ^c^  ®ci3Ci^.^^j^.rt,/'l-,^^.^j.i^.„ 
ftaub  bco  (^(aiibcuc>  iiad)  einem  aiibereu  Kriterium,  uamcitttid}  aiid)  nadj  bem  inerüuev. 
^nl)a(t  ber  ^e^rc  beftimmeii.  ®o  be()auptcu  5.  );B.  bic  proteftantifd)eu 
51  b  t a p  ()  0 r i  ft  e  n  (^eter  ^uvicit  f  I'^IS),  Ö a t  i t u b  t n a r  i  e r  (^otjamt.  .^alec^ 
in  (Sambribgc,  y  1656)  unb  3l)ufretiften  ((^corg  ß:ali^*tu^3  in  .pelmftebt, 
t  I6Ö6),  nur  ber  (glaube  au  fogeunuutc  guubamcu  ta  tart  if  e( ,  btc 
mau  balb  cugcr ,  balb  uiciter  bcftimmte ,  fei  uotuieubig ,  U)äl)reub  aubere  alc^ 
gcoffeubartc  ::liMi()rl)citeu  ert'auute  %YtiUi  o()UC  i>^ad)teil  bc^>  ^eilec^  geglaubt 
ober  nid)t  getjlaubt  merbeu  föuuteu.  (£d)leiermad)er  bagegcu  (el)rte,  mir 
jene  feien  ipefcntlidje  (^laubenc^fä^e,  bic  üon  bem  fogcnauuteu  re(igii)feu 
©elbftbcimigtfein,  b.  I).  üon  bem  33ennigtfeiu  ber  abfolntcu  5Ib()äugigt'eit  Dom 
abfolutcu  Slßcfeu  geforbcrt  feien.  "Dicfe  I^oftriuen  ^ahni  in  ber  fd)ou  oou 
!?ut()er  gemadjteu  Unterfd)eibnng  eine^o  im  allein  red}tfertigcnbcu  (5J(aubcn 
crfaf5teu  centralen  unb  einec^  mcl)r  perip()erifd)cu  (V)laubcn^oinl)alte^o  il)rcn 
(S^runb. 

llnfcr  3at3  ergibt  fid)  ano  ber  Öeljre  ber  bciligeu  3d)rift  foinic  anc^  ä^euH-ue'fUr  bic 
bem  ^>  e  f  c  n  b  e  10  i^S  l  a  u  b  e  u  ^o.  aufiieitoiue  x^i-- 

1.  (Sl)rifluv  mad}t  bie  Seligfeit  abl)ängig  00m  (glauben,  bm  bie  Icl)^,,^,  beriieuitei. 
rcnbe    Äird)e    oerfünbet.     "Dicfer  aber  bcfal)l    er:    Docete  omnes  g'eutes    '  2rf)rift; 

.  .  .  docentes  eos  servare  omnia,  quaecunque  mandavi  vobis.  ü/r//^//. 
28,  10.  20.  ^av  baljer  00m  3itteugefet3  gilt,  gilt  and)  oom  (sUanbcn: 
Quicunque  totani  leidem  servaverir,  ottoiidat  auteni  in  uno  ,  factus 
est  omniuni  reus.  Qiii  enini  dixit:  iion  nioecliaberis,  dixit  et: 
nou  üccides.  Jac.  2,  10.  11.  ^$C^mn  bal)er  (Sl)riftu^o  öfter-^^  atlee;  in  bem 
glauben  an  il)u  ßufannnenfaflt :  Qui  credit  in  Filium,  habet  vitam 
aeternam.  Joann.  H,  36;  Haec  est  vita  aetenia :  ut  cojj;iioscant 
te,  solum  Denni  verum,  et  quem  misisti  Jesum  Christum.  Joann. 
17,  3,  fo  ift  im  ('»Hauben  an  Übriftnc^  ber  (^)lanbe  an  allcv,  unio  er  gejagt, 
mib  ber  (^kl)orfam  gegen  feine  .^lird)e  notmenbig  eingefd)loffen. 

iJBenn  mau  J*hiL  6,  15:  (^uicunqut'  ptM-fecti  sumus.  hoc  scutiainus  :  et  si 
quid  aliter  sapitis.  et  hof  vobis  Dens  revelabit  in  bem  Sinne  augileflt,  ai-i  0L1  Der 
9lpoftcl  iiidjt  iuiUftünbii]e  ßinl)eit  im  (iJIauDen  ueiiangte,  fo  ift  ^a'o  ,  uiie  bev  3iM"rtiinneii= 
t)ang  :,eigt,  eine  gan^  falfrije  '^(n^legung.  Xenn  nirf)t  uom  (^Hauben  unb  (^^ei'eb,  foubevn 
uou  (s5un^engaben  \n\^  Stufen  ber  'iHiUfominenlieit  ift  hiev  bie  ^Kebe.  ^A'ie  tonnte  awA) 
bcr'ilpoftel  iubiffeventiftifd)e  Vel)veu  lun-tragen,  ba  ci*  bod)  überall  mit  fo(d)er  (Sntfd)ieben^ 
l)eit  auf  ber  @iu()eit  be<:!  Glauben*?  beftel)t,  \\n^  jeben  al-ö  lum  t^er  .siird)e  unb  iumu  .s^im^ 
mclreidje  aui^gefd)loffen  erfliirt,  ber  in  irgeub  einem  ^^unfte  oou  ber  iiebre  (Sl)rifti  unb 
[einer  Siird)e  nbmeidjtV  K.\  qiiibus  t-st  Ilynit-uaeus  t-t  Pliiletus  ,  qui  a  veritate 
exciderunt,  dicentes  resurrectioiiem  esse  iaui  factaui,  et  subverterunt  quoruu- 
dam  fidem.       2  77;;^  2,  17.  18;     ugl.  1    Tim.  1.  19.  20. 

2.  T)er  innere  (^runb  unferer  Xl)cfe  ift  coibent  imb    bcreit^o  im  ^e^  ^,"5  ©ImSl" 
griff  be^5  (S^laubeuö  (n.  43)  angegeben,     ^av  objectum   formale  fidei  ift 

eben  für  alte  %>nnfte  beo  (>Uaid)envgegenftaubev  abfolnt  baefelbe. 

.^ier  ift  aber  mol)!  .-^n  untcrfd)ciben  ^unfdjen  üdes  im-plklta,  bie  fid) 
auf  allcv  im  depositum  fidei  entl)altcne  crftredt,  unb  rides  rx/jllciJa,  bie 
fid)  auf  bav  befd)riiuft,  loa^o  man  ab3  im  depositum  fidei  cinl)alten 
fi)rmlid)  erteunt;  aber  fomol)(  fides  implicita  mie  üdes  explicita  finb 
fides  divina. 

II.     ^ie    oou    (^oii    qeof f enbarten    unb    oou    ber    ^nrd)e^      '•':'•,« 
un§  5U  glauben  oorgeitellten   öel)reu    )inb    teibo    iold)e    '^al)rl)eiten,  \m{d)t     tieiten  unb 
bic  ^^crunnft   <\\xz-  eigener  .«raft    unb    an«?    il)ren  (Sr fenntnic^^    wei,cimmfK. 
principien  ^u  erfeuncn  oermag,    teile  unb  oor^ugeioeife  fold)e,    bic 

^e  inrid)  -  Jpup^cvt,  ilompenbium  ber  Xoßtnatif.  '^ 


mit' 

3ri?vift 


34         Xfjcofogifcfje  erfeiiutni!o(ot)vc.  —  B^vcitcr  ^Ibfcljnitt.     L  35ou  bciii  (sMaiibcn. 

auf  bicfc  ilBctfc  nirf)t  crtanut  lucrbcu  föuncii.  ))hu\  ift  eine  boppcltc  ^{(affc 
ber  (enteren  3Bal)rl)eitcn  iuol)l  311  iintcrfd)ctbcn.  @^^  gibt  niimlid)  äl'al)rl)citeii, 
bic  man  ül)uc  göttlidjc  Offenbarung  u^bcr  5U  crfcnucn,  uod)  ;>u  bcuicifcu 
ticrinag ,  bic  aber  an  fid)  für  uufere  Vernunft  uidjt  unbegreiflid)  finb  nnb 
bal)er  iiad)  il)rer  Offenbarung  abiiquat  unb  uoKtoinuicn  begriffen  werben 
tonnen.  .v>ierl)cr  geljört  5.  53.  bic  ^Hbftantniung  ber  'JJtenfdjcn  uon  einem 
(£tamminUer.  'I)agegen  gibt  e^^  and)  auberc  ^^al)rt)eiten,  bie  i()rer  Statur 
nad)  für  bie  natür(id)e  Vernunft  einci;^  jebcu  Ö)efd)öpfcö  un= 
er  tennbar  unb  unbemei^^bar  finb,  unb  batjer  audj  nad)  if)rer 
Offenbarung  m  e  b  e  r  11  ni^  n  a  t  ü  r  ( i  d)  e  n  (^  r  ü  n  b  e  n  g  e  in  u  (3 1 ,  n  0  d)  a  u  ^o 
inneren  (^rünben  bemicfcn  uod)  begriffen  werben  tonnen. 
^ie<§  finb  bie  C^)  el)ctmnif  f  e  im  engften  (Sinne  ober  'JJt  l}fterien. 
(vi.  ^a§  bk  Offenbarung  fo(d)e  llU'l)ftericn  ent()ält,  ja   ba|3  biefelben   bcn 

f[aini'^>mV|l-ii^  'i^^¥^^  ber  d}riftlid)cn  Offenbarung  bilbcn,    ift    ein    aüe.^cit    in 

ber  ^irdje  anertanntej?  unb  gan^  unb  gar  notorifdjeei  l^ogma. 
tcx  i)ci[\(\cn  1.     ^ ic  I) e i  li g  e  8  d)r  i f  t  Ui)rt,  baf^  C^^iften;)  unb  i)latnv  bev  33ater^5 

unb  bc>o  3ol)nec^  unb  überl)aupt  bcv  breieinigen  (^)otte^^  jebem  'l)(enfd)en 
ncrborgen  unb  nur  baburd)  bcfannt  ift,  ba|l  ber  eingeborene  3o()n  unc> 
l)tittl)ei[nng  bauon  gemadjt  bat:  Xeino  scit^  quis  sit  Filius,  nisi  Patei-,  et 
quis  sit  Pater,  nisi  Filius  et  cui  voluerit  h'ilius  revelare.  Lmc.  10,  2'2; 
Deum  nemo  vidit  unquani:  uuioenitus  J^llius ,  qui  est  in  siuuPatris, 
ipse  enarravit.  Joann.  1,  IH;  ogl.  1  Tim.  (),  1(3;  1  Joann.  4,  12. 
^ie  .'-ll>at)rl)eiten  bei^  C^3laubcnv  finb  teilmcife  iold)c^^inil)rf)eitcn,  bie  nur  ber  tjeilige 
(^eift,  ber  bk  3;:iefen  ber  Öhittl)eit  burd)f orf d)t ,  tennt  unb  nuc^  mitteilt. 
Spiritus  omnia  scrutatur,  etiam  profunda  Del.  .  .  .  Quae  Dei  sunt, 
nemo  cognovit  nisi  Spiritus  ])ei.  1  Ctw.  "2,  10.  11.  Tie  profunda 
Dei  finb  bie  'JJh)ftcrien  im  (^)egenfatje  ^u  bcm,  quod  notum  est  IJei 
[Rom.  1,  19),  bas>  bie  !iH'rnuuft  aue  ben  ^ireaturen  5U  ertenucn  nermag. 
T)iefe  getjcimnisiootte  ^^eiet)cit,  bk  sapientia  in  mysterio,  l)aben  bie  xHpoftel 
gcprebigt:  Sapientiam  loquimur  inter  perfectos :  sapientiam  vero 
non  liuins  saeculi,  neque  jn-incipum  linius  saec-uli,  qui  destruuntur; 
sed  loquimur  Dei  sapienfiani  in  nuj^tcrio,  qnae  abscondita  est.  1  Cor. 
2,  G.  7.  ©ie  be^ieljt  fid)  auf  ^Dinge,  bie  fein  5(uge  gefetjen,  tein  Ol)r  gc* 
l)ört,  bic  in  feiuec^  'JJ('cnfd)en  .per^^  gebrungen  finb :  Quod  omlus  non 
vidit,  nee  auris  audivit,  nee  in  cor  hominis  ascendit  ....  nobis 
revelavit  Dens.  1  Cor.  2,  9.  10,  unb  cntl)ält  ^ii?at)rl)eiten,  bie  ber  blog 
natürliche  9Jknfcf)  nid^t  begreift:  Animalis  autem  homo  non  percipit 
ea  quae  sunt  Spiritus  Dei.  1  Cor.  2,  14;  bie  nic^t  oon  ^leifd) 
unb  ^lut,  foubern  00m  ^ater  im  .Spimmel  geoffenbart  finb:  Caro  et 
sano-uis  non  revelavit  tibi,  sed  Pater  mens,  qui  in  coelis  est. 
Matth.  16,  17;  bie  ben  5l^ci|eu  ber  3I^clt  uerborgen,  ben  steinen  aber 
offenbar  finb:  Abscondisti  haec  a  sapientibus  et  prudentibus  et 
revelasti  ea  parvulis.  Matth.  11,25,  offenbar  burd)  ben  ©tauben,  burd) 
bic  bemütige  Untcrtuerfung  bec^  ^crftaube^  unter  bcn  C^el)orfam  (£l)rifti :  In 
captivitatem  redigentes  omnem  intellectnm  in  obsequium  (^^hristi. 
2  Cor.  10,  5.  Iber  and)  für  bcn  gläubigen  bleiben  biefe  $[>al)rl)citcn  c^^- 
l)cimut^4io(t,  unb  erft  in  ber  (Glorie  fd)aut  er,  loae  er  geglaubt  l)at: 
Nunc  cognosco  ex  parte,  tunc  autem  cognoscam  sicut  et  cognitus 
snm.  1  Cor.  1;^,  12.  Setbft  bie  @ngel  erfennen  ba^  ©elieinntic^  ber  ©rtö- 
fung  nic^t  am^  eigener  .Viraft,  foubern  burd)  (^ottc^^  Offenbarung. 


§  7.     35öU  belli  ©cQcuftanbc  (obifctum  materiale)  bcö  Ö)(nii[HMb3  im  adöcmeincu  :c.     35 

2.  ^u  Übcreinftünmumi  hiermit  teuren  bie  35ätcr  »üb  Zijco^  J",^ s^-JJ,; '['.[J 
logen,  ba^  bk  (^cl)eimni]'fc  be^  (Sljriftcutinitio,  ^riiiitiit,  Qufaniation,  iijeoioiiea; 
(3mhi  u.  f.  U).,  oI)uc  Dffenbaning  imo  frf)(crf)tf)in  oevbovcjen  uub  aud)  imd) 
i^rer  Cffcnbarimg  imbegreiflid)  inib  ge^cimni^uoU  finb  itnb  ^inar  nid)t  nur 
für  ben  gefallenen  ::Itcenfd)en,  fonbern  für  jebe  erfd^affcnc  Vernunft  al^ 
|o(d)e.  t^c^l.  I)icrüber  .V)einrid),  T)ügmat.  Xljeolog.  IV  ^  211  f.  (öe()re 
uon   ber    a(lcrf)ci(igftcn  ^reifaltigfeitj. 

o.     Xie  .^Hrd)e  l)at  in  bcn  .Hon^ilicn  bec>  '^((tcrtuniv  bic  großen  (^e*  nu-^  tcr  ^'oinc 
()cimmffe    be^o  (£()riftentuinc>    einzig    auf    bac>    iinn-t  (^ottec>    gcftiil^t  nnb    fo  .,/jJ^,,  ^^'J^-ii,,, 
inbircft  bereu übernatür(id}en  nnb  überüernüuftigen  (>l)aratter  an^ögefprodjen. be§'  mtevtümc!; 
gormed  ()at  bk<:-<  auc^fü^r(id)  5uerft  (Tregor  IX.  get(}an  in  feinem  Briefe  an    ©«gor  ix.; 
bie  ^rofefforen  ber  Xf)eo(ogie  an   ber  'J.^arifer  .v>cd)fd)n(e  am  7.  ^nü  1223 
{Denzinger,  Encliir.  n.  379).  ^^(nbert(}alb  ^al)rl)nnbert  ipiiter  [26.  ^i^nnar 
1376)    nermarf  (Tregor    XI.  bie  53cl)anptung    bev    :li'a  iiitnnbue  önduv,    «vcoüv  xi.: 
baf3    ade    @(auben6artitc(    per    rationes    necessarias    demonstrativas, 
evidentes  bciuiefcn  luerbcn  fönnten,    fo  ban  für  ben  (^e(e()rtcn  ba^o  Riffen 
an  bic  3tc(le  bcö  C^laubenc^  trete  unb  biefe-i  ^Mffen  eine  größere  l^kmifsljeit 
iierleil)e,  aU  ber  blojse  (^Maube  {Denzinger^  Euch.  n.  474  sqq.). 

Qu  unfercm  Qal)ri)nnbert  l)atte  bie  .Viird)c  teilv  bem  l)crrid)enben 
Dtationatiymui?,  teile  ben  uon  biefem  ^Kationaliviiuiv  angcftcdteu  2l)ftomen 
einer  üermeintlid)  tatt)olifd)en  ii>iffenid)aft  gegenüber  micbcrl)olt  iui-anlaffung, 
uufere  iiHil)r()eit  in  8d)ut3  ^n  nel)mcn.  ^iec>  gefd)al)  namcnt(id)  burd) 
(%egor  XYI.,  ber  in  feiner  (^ncl)tlifa  nom  15.  5lugnfi  ls:)2  crtliirtc :  «^'n-nor  wi.: 
Superbi  seu  polius  insipieiitis  liominis  est,  iidei  niysteria ,  quae 
exsuperant  oninem  sensum,  Immanis  examinare  pondeiibus  iicstraeque 
mentis  rationi  contidere. 

^iusi  IX.,  ber  fd)on  in  ber  (vnci)tltta  uom  9.  ':)iüOendier  ls4()  ii»b"i'';j.^.^^J|^,-.j|i'j'' 
in  ber  '^(llofntion  nom  9.  'i^c^enUicr  lsr)4  bie  tatt)oliid)en  (^)runbfiil5C  über  rvvXiiamimn- : 
0Maubeu  nnb  ^Mffen  aufH^nanbcrgeiet^U,  l)attc  bie  bringcubfte  i^cranhiffung, 
biefclbeu  in  3d)u^  jn  nel)men,  ale  hk  (^üntl)eri|  d)e  'l.M)itüfüpt)ie 
bie  ^e()auptnng  aufftedte,  bie  menfd)(id)c  Vernunft  fei  im  ftanbc,  fämdid)e 
(^tanbenegcbeimniffe  a  priori  jn  finbcn,  5U  bemeifcn  nnb  3n  begreifen. 
Cbgleid)  bie  ^diriften  ÜHintberv  bnrd)  bav  ooiii  X\\\^]\z  beftiitigtc  ^etret 
ber  ^nbe^-fongregation  uom  S.  Januar  1^57  iienuorfen  luorben  maren, 
Rieften  mand)e  trotJbem  an  bcn  in  bcufelben  auogcfprod)cnen  ^^^'^ü'^^^'ii 
feft.  (*9cgen  fie  menbet  fid)  ber  l)eiligc  ^Miter  in  feinem  :^^reue  an  ben  .Uarbinat 
oon  C^eiffel,  (Sr5bifd)of  uon  Äö(n  üom  15.  ^tt»'  1^*57  unb  crtliirt  genau 
bic  ein^etnen  Qrrtümer  (^5ünt{)erc^ ,  namcnttid)  bcffcn  Üiatioualicunucv 
mie  er  in  ber  öeugnung  ber  Untcrorbnung  ber  ')3[)dofopf)ie  unter  bcn 
(Stauben  unb  in  ber  i>crmifd)ung  bee  Uutcrfd)iebcv  foUne  ber  ridjtigen 
(^ren^en  5U)ifd)en  C'jlanbeu  uub  ii>iffenfd)aft  fid)  ^eigt.  5(ud)  im  il^rcoe  an 
ben  Öifdjof  uon  ^recdau  oom  30.  tl^air^  1857  ertliirte  ber  '}>apft  gegen 
(^üntl)er,  eö  fei  nid)t  Sadjc  ber  ^>()dofopt)ie  altitudineni  scrutari 
mysteriorum  Dei,  sed  illam  pie  luiniiliterque  revereri  (Doizivger^ 
Euch.  n.  1514).  5(Ic>  bann  groijf djammer  bie  £'e()re  aufftcllte,  bic 
®taubeuögel)cimniffe  fönnten  ^mar  nid)t  a  priori  gcfuubeu  luerbcu,  aber 
na d) bem  fie  einmal  gef d)i(^t(id)  gegeben  feien,  fei  Ci?  mög(id), 
fie  p()dofopt)ifd)  ^n  bemeifen  uub  ju  begreifen,  uermarf  '").muv  IX.  in  feinem 
Briefe  an  ben  (^r5bifd)of  üou  l9tünd)eu  uom  11.  ^c,^^cmber  1802  biefe  neue 
gorm   be^    alten  ^rrtumo    unb    be^eidjnetc  c-y  aiv  öe^re    ber  Äirdje,    per 

3^ 


3(5        2:(}eo(oijifd)e  @vfcmitni§(e()re.  —  3^^^<'if'^^'  9(bfd)uitt.     T.  ^ou  bem  Glauben. 

üdem  ea  nobis  in  Christo  revelari  mysteria,  quae  iioii  soluiii  liii- 
maiiain  pliilosopliiam,  verum  etiam  ang-elicam  naturalem  intelligentiam 
transcendunt  quaeque  etiamsi  divina  revelatione  innotuerint  et  ii)sa 
fide  fuerint  suscepta,  tamen  sacro  adliuc  ipsiiis  fidel  velo  tecta  et 
obscura  caligine  obvohita  permanent,  quanidiu  in  liac  moitali  vita 
peregrinamur  a  Domino,  ^iefdbeu  ^Hil)rf)eiten  l}at  bcr  ^a\)\t  nodjinalv 
in  feinem  (Sdjrcibcu  an  btn  ^i'^h\\d)o\  uon  yjtüudjeu  uom  21.  :i>c5embcr 
18().->  in  ^ad)cn  bcr  l^tMhid)cner  @e(el)rteni)erfnimidum3  cin9efd)ärft  uub  im 
^IjUabuc^  namcutlid)  bie  ^el)au|.itunt3  oermorfcu:  Omiiia  in<lisciiniinatim 
dogmata  religionis  christianae  sunt  obiectum  naturalis  seien tiae  seu 
l)hilosopliiae ;  et  luimana  latio  historice  tantum  exculta  potest  ex  suis 
naturalibus  viribus  et  j)rincipiis  ad  veram  de  omnibus  etiam  recondi- 
tioribus  dogmatibus  seien tiam  pervenire ,  modo  liaec  dogmata  ipsi 
rationi  tanniuam  obiectum  proposita  fuerint. 
^'^^ i'ü\ri"''^*^  (Inbüd)  l)at  biii:^  iuitifanii*d)e  ^t'ou^il  all  bicfcn  $jvvtümcrn  cjcgeuiibev 

"'' '  in  feinem  crften  ^efvet  boginatifd)  au^gefprodjcn :  Si  quis  dixerit,  in 
revelatione  divina  nulla  vere  et  proprie  dicta  mysteria  contineri, 
sed  universa  lidei  dogmata  ])osse  per  rationem  rite  excultam  e 
naturalibus  principiis  intolligi  et  demonstiari:  anatliema  sit.  C'onst. 
dogm.  de  Jid.  eath.  Can.  IV,  1.  X)aJ3  bie  '.)Jii)fterien  aber  aud),  iiad)^ 
bem  fie  geoffenbart  inib  burd)  ben  (Glauben  erfanut  finb,  unbegreiflid) 
bleiben,  crtliirt  hai:^  ^atifanum,  inbeiu  cv  ,>ugletd)  ^eigt,  ba|l  fie  nur  nnuoll^ 
tominen  nnb  analogifd)  begriffen  luerben  tonnen:  Ac  i'atit»  (juidem  fide 
illustrata,  cum  sedulo,  pie  et  sobrie  (juaerit,  ali(|uam,  I)eo  dante, 
mysteriorum  intelligentiam  eanupie  fructuosissimam  assequitur,  tum 
ex  eorum,  quae  naturaliter  cognoscit,  aiialogia,  tum  e  mysterioium 
ipsorum  nexu  inter  se  et  cum  üne  hominis  ultimo;  nunquam  tamen 
idonea  redditur  ad  ea  perspicienda  instar  veritatum,  (juae  proprium 
ipsius  obiectum  constituunt.  Divina  enim  mysteria  suapte  natura 
intellectum  creatum  sie  excedunt ,  nt  etiam  revelatione  tradita  et 
fide  suscepta,  ipsius  tamen  fidei  velamine  contecta  et  quadam  quasi 
caligine  obvohita  maneaut,  quamdiu  in  hac  mortali  vita  peregrinamur 
a  Domino:  per  fidem  enim  ambulamus  et  non  per  speciem.  Const. 
dogm.   de  fid.  cath.  cap.  4. 

III.     isföir    l)aben    bemnad)    be^üglid)    ber    (^tanbenegeljeininiffe    feft^ 

5nl)a(tcn : 

■'•>-eu  bev  öiiau'  ^'     ^^*^ '^^t'ljftcrieu  fiub  übernatiir  li  d)C  ill>al)rl)eiten,  bie  au  i?  ben 

toii4ei)eii.unV-*']>vi  ncipien  bcr  natürnd)cn  ^>  crnnnfter  tenntniö  nid)t  crfeun= 

bar  nnb  am  benfelbeu  nid)t  beuiei^^bar  finb,   b.  l).  Jueber   aU-  nninittel= 

bar    euibeute    ^ernnnftunil)rl)eitcn   nadjgeunefen    nod)  anc>    foldjcn    euibenten 

S^eruuuftuial)rl)eiten  mit  Iogifd)er  ^iotmenbigfeit  abgeleitet  werben  fönnen.    @^o 

fann  alfo  bie  ©nfteng   ber  ll)(i}fterien  ober,   ha)]  imb  mar  um   fie   finb, 

nid)t  bmd\   bie  Vernunft  beriefen,  fonbern  nur  burd)   bie  Offenbarung  nnb 

ben  (Glauben   ernannt  werben,     ^ber  and)    nad)  i^rer  Offenbarung   bleiben 

fie    für    bie  gläubige  Vernunft    unbcgreifUd)    nnb    fönnen    nur 

einigermaßen  uub  analogifd)  begriffen  luerbeu.     ^er  (3nmh  l)ienum 

liegt  in    ber    Übernatürnd)teit  ber  ^I^h)ftcrien. 

Mh^nm-nbine  ui.b  -3"^"  ticfercu  ^erftiinbnic^  muffen  mir  bie  ^lauben0ma()rl)eitcn  mie  bie 

fvde  ix^ot/iiintcii. 3Ba^r]^eiten    übcrl)anpt  einteilen    in    notmenbigc    nnb    f  r  ei  e  'ii3al)rl)eiten 

(veritates  necessariae  et  Uöeraej.    ^iefe  (Einteilung  ift  au^  bem  (^egen= 


§  7.     5>on  bcm  ©enetiflanbc  (obiectum  materiale)  bc5  Ö^(auOen§  im  afföcineineu  jc.  37 

ft  a  H  b  c  fjcvtjcuonimcn.  '3t  o  t  m  e  ii  b  i  g  unrb  eine  35^a()rl)eit  geimimt ,  luenii 
bte  erfamitc  ^ad)c  ctwnvS  9^otuicnbigec>,  frei  bagegcu,  luemt  bie  crfaunte 
Sinije  ctirac'  grcie^  ober  Äoutingente^o  ift  mib  bemnad)  fein  ober  niif)t  fein, 
fü  ober  nnber^o  [ein  fann. 

@^o  ift  nnn  fdir,  bog  biK^  yj(*l)fterinni  ber  Xrinitiit  eine  notloenbigc 
3Ba()rI)cit  ift,  bn  (^ott  notmenbig  breifattig  ift,  nnb  fomie  er  nicf)t  nidf)t  fein 
fann,  and)  niff)t  nirf)t  breifaltig  fein  fann.  $LUirben  mir  ba{]cr  bnrd}  bie 
bloße  ^ernnnft  &ott  gan5  oontoniinen ,  loie  er  ift,  erfennen,  fo  mürben  mir 
aud)  bnrd)  bie  blotle  ^^ermmft  einfefjen ,  ba^  er  notmenbig  breifattig  ift. 
5(ber  eine  fD(d)e  Doüfommene  ober  abiiqnate  (Srfenntnic>  (^otte^o  befitjt  bie 
erfti^affene  ^^crnnnft  nid)t;  benn  fie  ertennt  (^ott  nnr  an^3  ben  (^efd)öpfen 
inabiiqnat  a(c>  beren  abfohlte  Urfad)e:  anv  biefer  natiirlid)en  (3^ottei^erfennt= 
nic^  ift  hk  3^rinitiit  ber  'ferfonen,  bie  ein  (^iott  alfolnt  inner(id)ev,  in  ber 
'^djbpfung  nid)t  jnr  Cffcnbarnng  getoniiiienec^  iHnliiiltniv  ift,  fd)led)t()in 
nid)t  burd)  fonfUibcnte  vSdjInffe  ab^ydciten. 

^a§  aber  bie  übernatürlid)en  'Ü'erfe  (s^ottc^o  betrifft,  fo  fann  beren 
@^-iften5  fdjon  bcc>()a(b,  meil  fie  lebig(id)  ooiii  freien  'ilMKen  (^iottev  abl)ängen, 
nid)t  mit  Iogifd)er  '^iotmenbigfeit  a  priori  an^ö  ber  (£7*iften^^  nnb  bein 
äBefcn  (ikutec^  gefolgert  uicrben,  nnb  5umr  gilt  bkU':\  mei(  uon  a((en  göttlid)en 
2Berfen,  and)  oon  benen  ber  natiirtid)en  Ovbnnng.  <Ueinec>Uiegv  finb  aber 
beöl)alb  ade  veritates  liijerat'  and)  überna  tiir  l  i  d)e  ®  cl)cinini  f  f  e  nnb 
bec>l)a(b  an  fid)  nnbegreiflid).  Ta^ö  finb  fie  oie(nie()r  nnr  bann,  menn 
fie,  mie  bie  Qntarnation,  bie  (^hiabe  n.  f.  m.,  il)rein  ^lU^fen  nad)  iiber=^ 
natürtid)  finb.  ^ie  iibernatiir(id)en  ^^in'rfc  ©ottev  fönnen  bal)er  nid)t 
auC'  natür{td)cn  Ikrnnnftgrünben  erfannt  niib  bemiefen  merben  megen  il)rer 
^  r  c  i  ^  e  i  t  nnb  i()rer  Ü  b c  r  n a  t  ii  r  l  i  d)  f  c  i  t ;  n  n  b  e  g  r  e  i  f  1  i  d)  a ber  bleiben 
and)  nad)  ber  Offenbarnng  fomohl  bie  Xrinitiit  une  bie  iibernatiirltd)en 
'2l>ertc  G)ottee  luegen   il)rer  Ü  b  c  r  n  a  t  ü  r  l  i  d)  f  e  i  t. 

%\m\.     Tcv  inn-fiirf),  C-io  (^Maiibcn^Miclinuiiunc  aiiv-  '-iMMiimiftnvünbcii   ',u  [ulinÜKii,  _ .    ^'V'.     ... 
ift  in  jobcv  5I^o,5icl)unn  ucnuovfliil)  1UI^  oerbovblid):  beim  romini  (in-:-  '.i^n- 

a.     (fv  ftcht    au    firfi    im  '■ll'i^ol•)'pvud)    mit    bcv  2('[)xc  iiitl'cvc^^    liciNiicii  (^Uuibniv,    inmft.iviiiibc!! 
bafj  bie  (^Mnubciu^t'\c(ioimiünc  bov  btofuMi  ^iHn-imnft  iiii^itiiniuilirf)  finb.  '''^uioSir''' 

Ii.  ©in  ]o\dm-  'inniiid)  ift  ami)  neiioii  ^ic  ^ntcviMTcii  f>o-S  OMaiibcti'?,  ^a  Die  füu 
bie  iVcuftcvien  iun-iiebviu1)ton  'iH'viuniftbeuieite  nidit  ftid)()iUtiii  fiiiC»  nnh  fein  tömieii,  io 
ha^  ^ie[e(be^  ben  (j)laubeii  iiiiv  fompvomittieveu.  V\u\\  inim  aliijiiis  ad  proljaiuliim 
fidi'iii  inducit  ratioiies,  <juat'  nun  sunt  coüentcs,  cedit  in  irrisionciii  infi(l(diinn. 
CrfMlnnt  enini  qiiod  huiusmodi  rationibiis  innitaniur  et  pi-oj)t('r  cas  crtMlanuis. 
S.  Tli.  1   q.  .32  a.   1   r. 

(\  (Su^nd)  fiil)rt  biefe^^  ^n'i|iinien  fnft  mit  OlOtU1en^illt■eit  ,',11  ^H'vfälid)UU|icu  Dev 
Toi]m(U^,  ba  foldie  i"pefn(atiiie  ^ouieife ,  bie  uod}  ^ll;,n  [nft  immer  auf  einem  rnlfdien 
philoUHd)ifd)en  3l)ftem  bevnbeu,  ',n  einem  c\an\  anberen  aU^  bem  fivd)(idien  nni^  bemnad) 
U'abren  'i^eiiviffe  ber  frai^lidien  il^'iifterien  rubren. 

2.     Coline    bie    blofK  3Sernnnft    bie   (Triften;)    nnb    ben    (Mmnb    ber  ^^^,  Simuift 
'JJiDfterien,  5.  '^\,    haf^  nnb  marnm  (^n^tt  breifaltig  ift,    nid)t  bcmeifen  fann,  ^ifn'uui  bie  (sir^ 
fo  ift  fie    and)    nid)t  im  ftanbe,    bae<  'il>efen  ber  lÜh)ftericn  ,v  ^^^-  Hn^o aSiili'üär^u '^'J. 
bie  Xrinitiit  ift,  0 oll f omni en  ober  abiiguat  ^n  erfennen.     Ta  bie  "Ikv-      ''""^'"• 
nniift  nämlid)  all  il)re  ^ikgriffe    ber  natiirlidien  ii^elt    in  ber  il)r  natiirlid)en 
^■li^eife  entninuiit,    fo    ift  fie  offenbar  nid)t    im    ftanbe,    mittele  biefer  i()rer 
'^^egriffe  abiiqnat,  b.  l).  fo  mie  fie  finb,  '^l.Mil)rl)eiten  ,yi  erfaffen  nnb  \n 
begreifen,    ioeld)e  in  ber  natiirlid)en  ^il^elt  il)rc>o  (^leid)en  nid)t  baben.     ,"^11= 
miefern    ein    inabägnate^ö    ober    analogifci^c^:^    begreifen    ber    'JJ(i)fterieii 
möglid)  ift,  merben  mir  unten  (n.  85 1  fe^en.    . 


38  2:(icofooifd)c  ev!cnntni§(o(ii-c.  ~  Btrcitev  9lbf(^nitt.    I.  5?on  bcin  (^Honlicn. 


yiatiirlid)e  iiitb 


^uiun*  aber  ift  baraiif  aufmcrffnm  511  marf)cn,  baj3  anä)  bit  uatürlid^cn 
iiTcrnntilÄ   ili.Mffcufd)aftcii  !:li>al)r()citcn  cutlinltcn,  uic(rf)c  in  irgcnb  tpc(rf)cr  ^^C5icl)nnc^  halb 
'"''*^^''"""'^"^"    nicl)r    halb    mmc^n'    unbcgrcifüd)    fiub ,    baf^    nbcv    nicf)t£^bcftouicuicicr    bicfc 
illNnI)rl)eitcn  uicfciitUrf)  uoii  bcu^(auben?gel}cimniffcn  ]ui}  imterfii)eibcu. 

a.  ^TlMc  näinliri)  and)  c^clinffc  pl)i(ofop^ifc^c  :iiHil)rf)citcn,  j.  ^^\  bic  ab-- 
folittc  ^ül(fümmcul)cit  ^ottco  lüdjt  abäqimt  begriffen  merbeii  tonnen,  obgleid) 
fic  uolUonimen  ertennbnr  unb  erineiebar  finb  für  bic  33ernunft,  fo  gibt  c^ 
in  allen  ili^iffenfiijaften  ÜlMil)r()eiten,  non  benen  an^  ben  '^^rincipien  ber  'Il^iffen- 
fdjaften  fcft|tel)t,  baß  fie  uml)r  finb,  obiDoI)!  ba<:^  ^Bic  nnb  '^l>arnni  nid)t  ober 
mir  nnuontonnnen  befannt  ift. 

dagegen  bei  ben  (^Hanbcn^^gel)einniiffen ,  5.  ^^.  bei  ber  Xrinitiit ,  ift 
uid)t  nnr  bai3  ^IBie  unb  'ilMirnm,  fonbcrn  and)  biv:^  ^af3  ber  bloJ3en 
ißernnnft  oerborgen. 

'?J?an  fann  ba()er  jene  fogenannten  natürtid^en  ^c^eimniffe  aU  ein 
inbnftioe^o  ^^(rgnnient  für  bie  übernatiirlidjen  r^)ef)eimniffe  beuü^en,  aber  fei- 
nee^iueg;?  barf  man  beibe  gleidjfteUeii. 

b.  ra^n  fonnnt,  baf^  bie  iibernatürHd)en  (^kljeimniffc,  and)  nad)bem 
un'c^  beren  C^^üften;,  bnrd)  bie  Cffcnbarnng  betannt  gemorben,  in  einem  I)ö{)eren 
^rabe  nnbegrcifüd)  finb,  alc>  bic  ber  'Jtatnrorbnnng  angcl)örigcn,  ba  jene, 
5.  33.  bie  3:rinität,  in  einem  l)öl)cren  G)rabe  alc>  biefc,  5.  33.  bic  3?o((tom= 
menl)cit  nnb  @infad)()eit  bcv  göttlid)en  ifi>efen^^,  über  bie  natür(id)en  5(na(o= 
gien  cr()aben  finb. 

^^,    „'0.  ■].     Tic  Don  Wott  geoffenbarten  ih?al)r()eitcn,  feien  fie  M)(l)fterien  ober 

^'mSiciiciV^  nid)t,  tonnen  nie  nnb  nimmer  mit  ber  2>ernnnft  unb  ben  natürlid)cu 
fÄäcim^^^  ^e^al)rl)eitcn  in  ^iiM  ber  f  prud)  ftel)en,  ba  bic  2l^al)rl)eit  ber 
nifien.  ^Hil)rl)eit  uicmalc^  unberfpred)eu  fann.  ::^^o  immer  baf)er  ein  fold)er 
$?iberfprud)  be()auptct  mirb,  ift  er  nur  fd)  ein  bar.  5(n  fid)  liegt  c^^^  inner- 
halb ber  ^raft  ber  iöernunft,  einen  icbcu  fold)en  Ginmanb  (menu  and)  Diet=^ 
Ieid)t  au^o  l^iangel  an  ber  nötigen  'iCnffenfd)aft  nid)t  hie,  et  nunc)  ^u  lijfcu. 
Cum  fides  infallibili  veriiati  inuitatur,  iuipossil)ile  autem  sit  de 
vero  demoustrari  contrariuni,  manifestum  est,  probatiuiies,  quae  con- 
tra fidem  iuducuntur,  non  esse  demonstrationes,  sed  solubilia  argu- 
meuta.  S.  Tli.  1  q.  1  a.  8  c. 

T^ic  bc^^faÜfigen  (Sntfd)eibnngcn  bee^  fünften  ?atcranfon,^iIc^  ernenernb, 
crfliirt  ba^^^  i^atitannm:  Vei'um  etsi  fides  sit  suj)ra  rationeui,  uulla 
tarnen  unquam  inter  fideui  et  rationem  vera  disseiisio  esse  potest  : 
cum  idem  Dens,  qui  mysteria  revelat  et  fidem  intundit,  auimo  humauo 
vationis  lumeii  iudiderit;  Dens  autem  ueg-are  se  ipsum  non  possit, 
nee  verum  vero  unquam  contradicei-e.  Inanis  autem  huius  coutra- 
di('tionis  species  inde  potissimum  oritur,  quod  vel  fidei  dugmata  ad 
mentem  Ecclesiae  intellecta  et  exposita  non  fuerint  vel  opinionum 
connnenta  pro  rationis  effatis  babeantur.  Omnem  igitur  assertionem 
veritati  iUumiuatae  fidei  contrariam  omnino  t'alsam  esse  definimus. 
Const.  dogm.  de  fid.  catliol.  c.  4. 

sdeimvibci-  ^^'  ^^^^^  ^^^^  fo(d)en  Sd)einunberfprü(^cn  folgcnbc  ^liUc  möglid): 

fp'^üft)^  s^M'cijcn  a.  'Ta^'  ^ogma  ift  mirtlid)  rid)tig  crfaf^t  nnb  ber  bagcgen  uorgebrad)tc 

2Ba"ÄüJn"imb(Sinuninb  nnrf(id)  eine  natnr(id)c  (ober  übernatürlid)e,  f.  unten  n.  72)  5i^al)r= 

mmnnm.   (^eit.     ^Kx  fymbcU  cc*  fift)  (cbiglid)  um  ein  3opt)ie^ma,  bnrd)  beffen  Gnt^ 
l)ünung  bic  ^ogit  ben  SSiberfprnd)  3U  töfen  I)at. 


§  7.  33on  beut  (Mcgcnftanbc  (obiectimi  materiale)  bc§  (H(aiibcu0  int  attgciiicincn  ;c.     30 

b.  ^er  35>ibcrfpriui}  ift  logtfd)  mirfüd)  iiorf)anbcn;  bann  ift  ein  bop^ 
pc(tcr  ?Va({  benfbar: 

«.  ^a<o  ^ot3ina  ift  fatfd)  aufgefaßt,  fo  bag  bei*  ^iberfpvud^  nii^t  ftatt= 
finbet  5it)ifd)en  ber  al-o  Ginmanb  t3ebraud)teu  iiatiirtidjen  ■:ß3a!)r()eit  itiib  beut 
iilirtlidjeu  tatt]o(ifd)en  Toc;ma,  fonberu  ^tuifdjen  jener  äiHif)rI)ett  nnb  bent 
fatfdjen,  Ijiirelifdjcn  ^^jerrbitb,  bac^  man  an  bie  vStede  be^o  fat^olifd)en  ^ocj^ 
maß  gefcljt  tjat. 

ß.  5ft  aber  bac^  Togma  riditig  anfgefaj^t  nnb  and)  ber  ^ii^iberfprnd) 
logifd)  begrnnbet,  fo  ift  bie  angeblid)c  ^i}al)rl}eit,  anf  ireldje  man  biefen 
3S>iberfprnd)  bant,  eine  mmni()re  53el)aiLptnng,  ein  Qrrtum. 

Qcber  ^rrtnm  ber  menff^tid}en  :K>iffenfdiaft  ift  mm  an  fid)  bnrd) 
menfd)Iid)e  iiMffenfdjaft  (In^bar.  ral}er  fann  and)  tum  allen  mit  bem  (sUanben 
in  'iiMberfprnd)  ftebenben,  alfo  falfd)en  '^^e[)anptnngen  ge5eigt  merben,  bafj 
fie  iviffenfd)aftlid)  nidit  beriefen  finb;  benn  nnr  für  ba^o  '^af)re  fann  e^:< 
ftidj()aitigc  Setreife  geben. 

^(Iferbingc^  ift  ev  mögtid),  bail  ein  unffen!d)aftlid)er  (Sinmanb  gegen  eine 
(^lanbenc>mal)ri)eit  faftifd)  uon  ben  ^^erteibigern  ber  (^^Manben^-unibrlieit  nid)t 
gefi3ft  merben  fann;  bann  liegt  aber  ber  (^hmnb  bierium  nid)t  in  ber  ^ad)': 
fetbft,  fonberu  in  einem  'JJaiugel  an  genügcnber  ii3iffenfd}aft  ober  an  genü^^ 
genbcm  Sd)arffinn  bcrjenigen,  meldje  bie  ^^öfung  nerfndjen. 

Qe  niebriger  bal)er  ber  5tanb  einer  ^-liMffenfdiaft,  je  me{)r  fie  mit 
Qrvtiimeru,  Xrugfdjlüffcn  ober  uneninefeneu  .VM)potf)efeu  angefüüt  ift,  um  fo 
Icidjter  erf)ebeu  fid)  fd)eiubare  iiMbcrfprüd)e  gegen  bie  geoffenbarte  iiHi()rl)eit, 
Uie(d)e  aber  in  bem  'JJtaße  oerfd]Unnben,  alc>  bie  menfd)lid)e  iiMffenfd)aft  in 
ber  (irfenntni«  ber  ii.Mi()rI)eit  ^'ort)d)ritte  mad)t.  Tal)er  liegt  ber  5vortfd)ritt 
in  luabrer  '-li^iffcnfdiaft  im  :^s"tereffe  bev  C^Hanbenv. 

Ta  bie  '^inil)rl)eit  ber  :li3a()rl)eit  niemals  unberfpred)en  fann,  fo  ift  and)         -., 
ein  3Bibcrfprnd)  5Unfd)en  oerfd)iebenen  geoffenbarten  ÜMÜirbciten    nid)t   nii^g^ .  srf)f'»>fiji';i. 
lid) ;  ec<  fann  ba()er  gegen  eine  geoffenbarte '^inibrbeit  feinen  tl)eologifd)  rtci)=in'viri/iUnu'n\l^^^^^ 
tigen  (Sinmanb  geben.     Sür  berartige  fd)einbare  ^^i^iberfprüd)e  gelten  biefelben    ^^^iiJukS 
(^rnnbfä^e,  bk  eben  (ii.  71 1  anfgeftellt  mnrben. 

?In«    nnferer   5:;i)e|e    ergibt    fid)    foforr,    ^a]^    biK>  fird)lid)e  l'ebramt,         7.:. 
metdje^o  bernfen  ift,  nnfel)lbar  bie  geoffenbarten  *!llnit)rl)eiten   ,ui   erflören  nnb  iiXn^.'diUut^ 
gegen  alle  (Sntftellungen  ^n  oerteibigen,  bered)tigt    unb   iierpflid)tet    ift,  i^^be j;i;J.j^^'|^;;j|';^;;j';;j'' 
33el)anptung  menfd)liei]er  ilMffenfd)aft,    uield)e    mit  ben   geoffenbarten  ^^ini()r^  junn- Von'bcv 
beiten  im  ^i^iberfprnd)e  ftel)t,  alc^  falfd)   nnb   glanbenvmibrig   ,vi    i^erUHn-fen.  ^£.-p^^^^^^^^^^ 
5Utd)  ift  jeber  ,Viatl)olif  oerpf(id)tet,    ein  angebiid)  miffenfd)aftlid)Cv  Oiefnltat     -'iiMunteii. 
al^^  irrig  an3nfel)en  unb  nimmer  feft3nl)alten,  fobalb  er  erfennt,  baf^  bac^felbe 
mit  einer  geoffenbarten  3.inil)rl)eit  im  'UMberfprndi  ftel)t  ober  fogar  anc^brürflid) 
Don  ber  ^ird)e  ocrmorfen  morben  ift. 

Porro  Ecclesia,  quae  iina  cum  apostolico  uuinere  docendi,  maii- 
datum  accepit  fidei  depositum  custodiendi,  ins  etiani  et  officium  di- 
viuitus  liabet  falsi  nomiuis  scientiam  prosciibendi,  ne  quis  decipiatnr 
per  pliilosophiaui  et  inauem  fallaciam.  Quapropter  omues  christiaui 
tideles  huiusmodi  opinioues,  quae  fidei  doctriuae  contrariae  esse 
cog-uoscuutur,  uiaxiuie  si  ab  Ecclesia  reprobatae  fueriut,  U(»u  solum 
prohibentur  tamquam  legitiuias  scientiae  conclusiones  d<4"endere,  sed 
pro  erroribus  potius,  qui  fallacem  veritatis  specieui  prae  se  feraut, 
habere  teueiitui*  ouiuiuo.    Vatic.  Coust.  dogui.  de  fid.  catli.  c.  4. 


40        5'f)co(onifdl}c  @rfcnntni5tef)rc.  —  B^^^fit^'^'  9rbfd)nitt.    I.  58on  bcin  (^fnii&on. 


l)cit. 


71.  ^ic  ^cf)auptimg  bagegcn,  bie  3Biffenf(f)aft  ^abe  ba^>  9?crl}t,    mit   bem 

bei- 'l'iiKnSSSft!  ^^^^"^^^"  in  ^Bibcriprurt)  ftcl)enbc  9^cfii(tntc  fcft^ntjotten,  bic  Slhdjc  aber  fei 
tiicljt  befugt,  foId)c  Irrtümer  511  uemerfcn,  foiibeni  muffe  oicImcl)v  bereu 
33erbefferuug  ber  ^i>iffeufrf}aft  übertaffeu,  ift  fnlfd)  mib  ()iircti  f  ri).  Qu 
biefer  3reit)eit  be^  glaubeu^Uiibrigeu  Qrrtum^^  befteljt  uid}t  bie  mnl)re,  fou^ 
beru  ciue  fa(fd)c  grei()cit  ber  2[rnffeufd)aft. 

Si  quis  dixerit,  discipliuas  Immaiias  ea   cum   libertate  tractan- 

das  esse,  ut  earum  assertiones   etsi  doctriuae  revelatae  adverseutur, 

tamquaui  verae    retiiieri,   ueque  ab  Ecclesia  proscrihi  possiiit ;    aiia- 

tlieiua  sit.    Vafic.  1.  c.  Caii.  IV,  2. 

7ä-   .  T)er    lUifgeftetltc    (^Iaubeu^ofat> ,    ha]^    bie    geoffeubartc   'ilMil)rl)eit    bie 

Sv'"2D?fS  '^corm    ift,    an    ber    hk    ^)^a\)vi)Q'\t    jcber   ^e^nuptuug  meufd}üd)cr 

csna^tben -"eine  ^^^*^^^^^^f^    "^^^    3S?iffcufd)aft ,    fomeit    fic  bat"  (S^ebiet  bcc>  ^laubeu^^  berüt)rt, 

58rrmimmioi)r^  gcprüft    mcrbeu  UIUJ3,   uub  bog  eg  ber   ^ird)c   jufte^t,    nad)    biefer    ^D^orm 

über    bie    3Ö?a()r()eit    ober    Smlfd)[)cit   ber    33ef)auptuugen    jeglidjcr    'i'i>iffeu* 

fd)aft,    füiuo!)!    ber    pl)iIofopl)ifd)eu    ak^    ber    (Srfal)ruugv'    uub    uaiueutlid) 

aud)  ber  l)iftorifd}eu  '-llMffeufdjaft,  uiit  ^üd)fter  ^^(utorität  uub  uufel)Ibarer  (^ic^ 

un|lf)eit  5u  eutfdjeibeu ,  folgt  nidjt  bIo(3   am   bm  ^J>riucipieu   bCi:^  (^Haubeuc^ 

foubcru  ift  and)  u eruuuftgemiifl.     Tie   ^^eruuuft   felbft  erfeuut   umulid), 

ba\^  bie  untürlid)e  ^l^iffcufdiaft  irreu  fauu,    uid)t    aber    bie  göttlidjc  £ffeu= 

baruug  nnb   uufel)tbnre  öel)rautorität ,    fouue    bn|l    bivo  (£()riftcutum  inxb  bie 

Äird}e  göttlid)  fiub.     'Tafür  bat  bic  !l^eruuuft  burd)   bie  motiva   credibili- 

tatis  eiue  fo  grof^c  ücruüuftige  r^emif3l)eit,  bap  ec^  uuucruüuftig  un'ire,    bie^ 

felbe  burd)  eiu^elue  augeblid)   miffeu|d)aftlid)e  ^)iefultate  uuiftür;^eu  f^u   laffeu. 

7('>. 

^Reditnuimfic  ^utd)  uufercu  (Sa^  irirb  aber  bie  red)tuiä  jsige  5rei{)eit  ber  2lMffeufd)Qft 

i!Iffen/ci)aft.   nid)t  im  miubefteu  beeiuträdjtigt.     C^cuu  wmm  bie  i'iirdie  uiit  beut  (^Haubcu 
iu  3Biberfprud)  ftel)eube  ^c(}auptuugcu  ber  ^i}iffeufd)aft  oermirft,  fo 

a.  greift  fie  nid)t  iu«  (Gebiet  ber  3iMffcufd)aft  ciu;  bemi  fie  füllt  il)re 
(^utf djeibuug  uid)t  wad)  \v  i  f  f  e  u  f  d)  a  f  1 1  i  d)  e  u ,  fouberu  uad]  (>S  I  a  u  b  c  u  !o  = 
priueipieu  nnb  fällt  uid)t  eiu  miffcufd)aftlid)e^o  Urteil,  fouberu  t)cr= 
irirft  eine  glaubcui^mibrige  33et)auptuug.     'I)e?t)a(b 

b.  hdä^t  fie  and)  ber  35}iff euf d)af t  uo((e  r  e  d)  t  un'i  f^  i  g  e  (S  c ( b  ft  li  u  b  i  g ! c i  t 
uub  greil)eit,  iuuerljalb  il)rec>  (^ebietcci  unb  uad)  bm  \\)v  eigeueu  'J.M-iucipieu 
nad)  ber  3S>al)rl)eit  5U  forfd)eu.  "^k  ^ird)e  verbietet  eiufad),  bafi  bie  Sßiffeu- 
fd)aft  ciueu  gtaubeuc^mibrigeu  Qrrtuui  feftl)a(te  nnb  il)re  C^h-eu^eu  überfdjrei- 
Unb  \n  bai:  (^kbiet  be^>  (5^laubem^  eingreife. 

Nee  saiie  ipsa  P^cdesia  vetat,  iie  hiiiusiuodi  discipliuae  in  suo 
quaeque  ambitu  propriis  utantur  principiis  et  i)ropria  iriethodo ,  sed 
iiistam  haue  Übeltätern  ag-noscens,  id  sedulo  cavet,  ne  diviuae  doc- 
trinae  repuguaiido  eiTores  in  se  suscii)iant,  aut  fines  ])io})iios  trans- 
gressae ,    ea,  quae  sunt  iidei,  occn])ent  et  peitnrbent.    Vafic.  1.  c.  c.  4. 

(sjiQube^inb i^cr.  ^'    i^uufdjeu  (S^laubeu  uub  Vernunft  taun  nid)t  blojs  fein 

minft  finbcvn  ^Bibcrfprud)  beftcljeu,  fouberu  fie  förberu  fidi  geqeufcitiQ. 

bie  5<evmtnft  ^-  ^^^  ^^eruuuft  nnb  il)re  iß}iffenfd^aft  bicut  bem  (55lanbeu,  inbem  fie, 

benoHauben;  ^y)[^  xvix  (§g  2  u.  4)  fat)en,  burc^  bcn  ^euiei§   ber   praeanibnla  fidei   nnb 

ber  Äubmürbigfeit  be<§  Ö^taubeuv  ben  (Glauben   oorbercitet   uub   oernünftig 

begrünbet.     JJerner    l)i(ft  bie  3^ernnnft,  mic'  mir  gleidi  (n.  TIK  84  ff.  -  fel)en 

merben,  auf  ©rnnb  be^>  (^Ianbeu^>  bic  tl)co(ogifd)e  3iMffcnfd}aft  aufbauen. 


§  8.  5?on  bcm  miffnifrfiaftl.  5?cvftänbni§  ber  ®(aitbcn§tt)nf)rficiten  übcrf)au^it  :f.    41 

b.  dagegen  fc^ü^t  ber  Glaube  bic  3?cnimift   nor  Qvrtünient  imb   gc^  bcv  'sumitu:  bic 
\mt)vt  i^r  sugleid)  mandjcrlci  ©rtenntni«,  biird)  bie  fic  auf   bcn   il)r   eiöcn^     s^mmmt. 
timilitf)eii  Gebieten  ju  größerer  imb  tieferer  (Sinfid^t  gelangt. 

Fides  et  ratio  .  .  .  opem  sibi  mutiiam  feiniit,  cimi  recta  ratio 
tidei  fnndamenta  demoiistret  eiiisque  lumine  illustrata  reriim  diviiia- 
rum  scientiam  excolat;  fides  vero  rationem  ab  erroribus  liberet  ac 
tueatur   eamqiie  multiplici  cogiiitioiie  instruat.   Vatic.  1.  c. 

^cr  35orted,  ben  ber  (glaube  ber  ^^ernunft  geiiHi()rt,  ift  iubee  nidjt  [«-V^.^^^jj^^J;;^,  .^^„ 
i^u  üerftef)cii,  al^o  ob  bie  übernatürlidieii  2[inibrl)eiten  alo  foldje  in  ben  ^fveic^  tmm  t-öv  Sl-^ 
ber  natürlid)eii  ii.ii||en|d)aften  gebogen  unirbeii,    fonbcrn  inuj3    bariu    ö^fitdit '^^l^'^f^jj^JJI^J^lij^^^^^^ 
luerben,  haf]  bie  (^H'()eiuiniffe  bes^  ©taubenc^  and)  auf  bie  Gebiete  ber  natiir^       t^fftciit. 
lid)en  2ßiffen|d)aften  l'id)t  merfen  nnb  bcnfelben  ©rfenntniffe  er|d)liej3en,  bic 
5!t)ar  an  fid^  bie  (^ircn^en  ber  33ernnnft  nidit  iiberfteigcn,  aber  ol)ne  Cffen= 
barnng  ber  ^ernnnft  mol)!  immer  verborgen   geblieben   unircn.     93(an    benfe 
5.  5i  an  bie  genauere  5^eftinimung    be^^^  ^-^egriffec^  'i^eriiniliditeit  infolge    be^o 
X)ognuu^    ber    Xrinitiit    nnb    Qnfarnation   nnb   an    bie  '.Hnf[d)lüffe ,    meld)c 
Sünbenfall    nnb    (^rlöinng    be^^üglid)    ber    C*»^cfd)id)te    ber    'JJcenid]l)cit    ge- 
unitjren. 

Qa,  [0  gemif?  bie  gefallene  menfd)lid)e  9uUnr  moralifd)  anjler  ftanb 
ift,  of)ne  .S^*)i(fc  ber  Cffenbarnng  unb  (Mnabe  and)  nnr  il)re  natür(id)e  53c= 
ftimmnng  gcniigenb  5U  oermirflid)en,  uicd  fie  uon  bem  natürlid)  iinif)ren  nnb 
@uten  oielfad)  beficiert,  ebcnfo  geiinf;  fann  andi  bic  natiirlid)c  '-li^iffenfd)aft 
,^u  ber  tl)r  möglid)en  nnb  gc;,icmcnben  ^H^llenbnng  nnr  mit  .*nilfe  bco  (^Man^ 
ben^  gelangen,  mie  biec^  and)  bie  (S)efd)id)te  ber  3iMffenfr^aft  oor  luic  nad) 
(Jf)riftn^  ^nr  (skniige  bcmeift. 


§  8.     il^on    bcm    unffcnfriinftlirticu  il^crftnubui^    ber    WInnbcnvUJn()rt)ctteu 
übcr()nuvt  nnb  ber  *^3h)ftcricn  inebcfoubcrc. 

'i^c\\.  .V)c  iuvid),  5^oi]iitatii'd)c  Ibcotogic  II  §  120  ff. 

I.  ^ir  bebürfen  ber  i^ernnnft  ^um  stauben  nid)t  nnr  infofern,  ak-^  ^^  .t!-. 
ber  (^Hanbe  eine  öerniinftige  (5'rfenntni«  ber  praeanilmla  tidei  nnb  motivas^onunuf^fSfi' 
credibilitatis  ^nr  ^^oran^fc^nnig  t]at,  fonbcrn  and),  nm  bcn  Sinn  ber '^lHd)r^ ''^;!;;4aV^^^^^^^ 
Reiten,  bic  mir  glauben,  ,yi  ocrftcI)cn.  (^)ott  l)at  nnc^  nid)t  'ilnn-tc  obnc 
8inn  geoffenbart  unb  burd)  hie  Siivdjc  ,^u  gtanben  oorgcftellt,  fonbcrn  and) 
burd)  fein  äl?ort  ben  Sinn  ber  Cffcnbarnng,  fomeit  ec>  il)m  mol)lgcfaüig 
unb  uuio  l)ei(fam  mar,  crfd)loff8n.  'rccd)alb  i}at  er  in  einer  bem  menfd)^ 
lid^en  ©rfenntnieDermögen  nnb  nnferer  gaffungvfraft  angcmeffencn  51>cifc 
^n  um  gerebct.  (il)riftni^,  in  bcm  bie  d)riftlid)c  Offenbarung  ooücnbct  ift, 
{)at  bie  gan5e  güüe  ber  geoffenbarten  ^Hil)rl)eiten  unb  bereu  allein  rid)tigc!$ 
S3crftänbni^>  ben  5(pofteln  übergeben,  bk  beibe^^  ber  Äird)e  mitteilten.  T)k 
tefjrenbe  .^ird)e  aber  ift  Dom  l)eiligen  ©eiftc  üerbeiftanbet,  nid)t  blof?,  um 
biefe  il>al)rl)eiten  bit^  an«  (Subc  ber  ^'{citen  gn  bemal)ren,  fonbcrn  and)  bcn 
Gläubigen  jencö  rid)tigc  33erftänbni^o  biefer  S5>al)rl)eitcn  unfcl)lbar  5U  tier= 
mitteln.  Q()r  allein  fommt  ec^  bat)er  3U,  ben  Sinn  ber  göttlid^en  Offene 
barnng  mit  nnfet)lbarer  (^cmig^eit  anc^^nlegen  unb  ^n  ertlären. 


ttuiii^  '  i)ei>    Sh'v 


42        2:f)oolonifcf)c  (5i1cniitni5lc^vc.  —  B^^^^itcv  ?lbfrf)uitt.     T.  SPoii  bcni   (^Uaukn. 

^H;^^^^^  1^(\c:->  i^crftänbui«?    bcr    geoffenbarten  3Bnf)rl)eitcii    fauii    ;,unu*    iufof^'^"ii 

ucrnonfoinmnct  lucrbcn,  alc>  bic  .ftini)c  im  ?aiifc  bor  .'icitcii  bcii  Qiü)alt  imb 

(ScniLov  ^inii  berfelben  nH|citigcr  iinb  t^  cn  au  er  ertlärt;  and)  fann  bie  tl)eo^ 
Dcitcn.  locjifiije  3iMffenfd)aft  unter  Öeitunt3  bev  tirrf)lid)en  \?cl)ranite5  in  bereu  5i>cr= 
ftiinbuio  tiefer  einbringen,  '^^ienialv  aber  tann  ber  luni  ^?(ufang  an  oou  ben 
^Ipofteln  überlieferte  unb  burd)  bac>  tird)Iid)e  !LM)ramt  ertliirte  3iun  eineo 
'4^ognu^o  irgeubmie  ueräubert  merben.  Ta  alfo  bie  Tognien  im  \?aufe  ber 
;^eil  nie  einen  auberen  Sinn  aunel)men  tonnen,  alv  bcn,  meldjen  fie  oon 
?(nfaug  an  I)atten,  barf  bie  meu|d)(id)e  'il>iffcnfri)aft  fid)  nie  anmaßen,  bie 
Dogmen  in  einem  auberen  aU  bem  oou  ber  .^ird)e  erflärten  Sinne  aui?Iegeu 
5U  moden  unter  bem  ^Hn-uninbe,  in  ein  tieferec>  ^^erftiinbui^o  berfelbcu 
eingebrnngen  ^u  fein. 
«1,.      ^      ^    'rai)er  irrte  Ö)iintl)er,    menn  er  meinte,    bie  l^el)rentfd)eibuugen   ber 

^''u^my'^^  ()ätten  nid)t  ben  abfolut  rid)tigcn,  fonbern  nur  beu  5ur  ^eit  biefer 
ictianumn-^.  ^'cijveutfdjeibuugeu  unb  bennmd)  relatio  riditigen  3iun  ber  Dogmen  feftgc= 
ftellt;  hcn  abfolut  rid)tigen  3iun  ber  Togmen  ,yi  beftinuneu,  fei  ber 
neueren  'ii^iffeufdiaft,  fpeeiell  bcr  Ooüntl)erid)en  '|>l)ilofotil)ie  oorbet)alten.  :Hnd) 
grol)f  d)a  mute  r  und)  t^on  bcr  '^iMil)rl)eit  ab,  inbem  er  lel)rte,  bie  Togmen 
müjsten  fid)  nad)  bem  jemeiligen  7vortfd)ritte  ber  'llMffenidiaft,  namentlid) 
and)  ber  'Jc\Uurmiffenfd)aft,  umgeftalten.    '^n^l.  Aiatl).   \HiV.)  II   3.  l'.U. 

^  ,   82.  riefen  bac^  (Ihrifteutnm  in  feinen  /"s-nnbamenten  5erftin*euben  rsri"tiiiHCvn 

ocQen  biefc  ^n-  gcgeuubcr  ertlart  ba;?  ^atttauum : 

^"""''-  NtMiue  eniui    tidei  doctriua,    (juani  Dens   ivvelavit,    velut  pliilo- 

s(>])liicum  inveiituni  proiiosita  est  limuanis  iHg-eniis  pert'icieiida  ,  sed 
tamquam  divinum  depositum  (-hristi  Sponsae  lra<lita,  tideliter  custo- 
dienda  et  iufallibiliter  declaranda.  Hinc  sacrorum  quoque  dogmatuui 
is  sensus  perpetuo  est  retineiidus,  quem  semel  declaravit  Sancta  ]\Iater 
Kcclesia,  uec  unquam  ab  eo  sensu,  altioris  intellig-entiae  specie  et 
nomine,  recedendum.  Crescat  ig-itur  et  multum  vehementerque  proliciat, 
tarn  singuloium  (|uam  omnium,  tam  uuius  hominis,  quam  totius 
Ecclesiae,  aetatum  et  saeculorum  gradibus .  intelligentia,  scientia, 
sapientia:  sed  in  suo  dumtaxat  genere,  in  eodem  scilicet  dognmte, 
eodem  sensu,  eademque  sententia.  L.  c.  c.  4. 
.    83-      ^  11.     ^ie  '^(ufgabe    bcr  tl)eo(ogifd)en  ^^i>iffeufd)aft  ift    nad)    beut  bicd)er 

iogtj(f)eit  aiuifcu^  (^kfagten : 

^^^'  1.     bie  oou  C^)ott    geoffenbarten   unb  oou  ber  .Viird)e  be.^^engten  '-li>al)r* 

l)eiten  treu    nad)    bem  Sinne    unb    ben  Örflärungen    ber  .^Urd)e    bar^utegen 
unb  miH3(id)ft  genau  unb  allfeitig  bcgrifftid)  ;^u  beftinuneu; 

2.  fie  fobann  auc^  hcn  duellen  bev  0»Honbene,  'Sd)rift  unb  Xrabition, 
5U  begrünben  (pofitioe  Xl)eo(ogie); 

o.  eublid)  in  bereu  33erftänbniö  fo  tief  einjubringcn ,  ak->  bic  burd) 
ben  (S^Iauben  ertend)tete  i^ernnuft  cv  oermag  (fpefulatioe  Tl)eologie). 

III.  ^(V^  ben  (et^Uen  'ipuntt  inebefonbere  betrifft,  fo  muffen  hk 
l13h)fterien  unb  bie  übrigen  C%iubeuC>U)a()r{)eiteu  genau  au^^ciuauber  ge-- 
()alteu  tncrben. 

2peMntion-unb  ^'     3^"^    gcoffcubarteu  ?^a^rl)eiten ,    bie    M^Ö^eid)  ^>eruunftloal)rl)eiteu 

reoffenbavtci^ev  finb,  UmKU    fdbftoerftäublid)  and)    in    bei*  Xl)eoIogic    ant-»  ^öernunftgrünben 
nunrnuaimjc.tnt.  ^^j^.^^.^j^    uub    pI)iIofop^ifd)    bcgriffcu    merben.     Sonad)  er|d)eiuen    l)ier   bie 
rationes  pliilosophicae  ^ugleid)  al§  rationes  theologicae. 


§  6.  5>oii  belli  luiffcnfdjaftl.  5>crftönbnig  bcv  (5Mniibcii§tiiat)vbcitcu  übcrl)nupt  :i-.     43 


8ö. 


2.     ^-a^$  bagcgen  bic  9)hiftcrtcn  betrifft,  fo  Ijat  bic  Tf)coIonic  ^.cfuiatio..  uub 

a.  üov  nllcm  bcii  biirrf)  Me  Cffcnbanmo  mib  beii  ©hmbcn  i^^ö'-'t^'^'ii'-'it     nM)itniiH. 
Qiil)a(t  ciiicc^  Ci^oc}llUK'  inög(irf)ft  ndfcitig  finr  imb  frfjarf  ju  crfaffcii; 

b.  bcu  t3ct)cimnic4iol(cn  J^n^alt  biivrf)  ^>crg(cid)c  mit  uatürlidjcu 
illHil)r()eiteii,  biivd)  5(nalügicn,  unferem  il^crftiiubiii?  iuil)cr  ,^u  bringen, 
^a  nöinlid)  bic  5l>erninift  bic  (^eljciiimiffc  bC'C->  (^Mniiben^ö  uid)t  ]d}aut,  fo 
faiin  fie  bicfclbeii  mir  biirdi  ^HTgIeid)e  mib  ibr  betnmitc  5(nn(ogien  einiger^ 
maf^en  fid)  flar  mnd}eii.  Xcio  (^Hittlid)c  \)(it  immlid)  in  bcm  Äreatürlidjcn, 
mie  ba->  ,s^ö()crc  in  bcm  ?ticberen,  ein  unrtlid}cc>  menn  and)  nnuoIUommencv 
5(bbilb ;  bnl)er  finb  foId)c  ^Inalogien  rid)tig,  ober  u  n  ii  n  g  e  m  e  f  f  en,  i  n  a  b  ä  q  nn  t. 
"Tec^ljolb  tcmmt  iiKcc^  bornuf  nn,  gennn  ,sn  erfenncn,  uhk^  nn  bicfen  ^Inntogien 
innbnqunt  ift,  nnb  bnc^  :3n^^'^^"^n"i^^*''  ^^^^'^)  ^^^  ^^^^J"  OHnubcn  nnc^  gegebene, 
nnbcgreiflid)e  SS>n()r(}eit  ^n  berid)tigcn  nnb  ,vi  ergänzen  nnb  bnbnrd) 
unfcre  nntürtid^en  53egriffc  gleidjfnm  ^n  ncrflnrcn  unb  in  33egriffc,  mic  fie 
bcr  l)öf)ercn  übcrnntürlidjcn  Crbnnng  entfprcdjcn,  .yi  trnnc>formieren. 
-Tiefe  riditigc  tbeotogifdjc  'JJjcttjobc  bilbet  bcn  gernben  (^icgenfnl5  ,vi  jener 
fntfdjcn  3pefnlntion,  bic  bic  übernntiirlid)cn  ^-linibrbeiten  ,^n  nnfcrcn  natiirlid)cn 
unb  cnblidjcn  ^^egriffen  bcvnb^ieljt  nnb  fie  bnbnrd)  notmenbig  ucrfiilfdjt  nnb 
it)re§  nin{)ren  (*'ni)nltec^  bernubt.  Tädjt  biefee  ,s^^ernb5iet)en  bcr  Dogmen 
5U  nnferen  33egriffen,  fonbern  jcne^:^  (Srl]eben  unferer  53egriffc  ^n  ben 
nberoerniinftigcn  Togmen  ift  '^(nfgnbe  bcr  tlieo(ogifd)en  Spefnintion; 

c.  ben  ^sni)iilt  be'o  einzelnen  lÜtl)fterinmv  ^n  ocrgleid]cn  fornol)!  mit 
bcn  nntiirlid)en  'ii'nl)rl)eiten  nlc^  mit  bcn  übrigen  l\"i)fterien.  '?(nf  biefe  ^^eife 
tüirb  bcr  Jl)coIügc  erfcnncn,  bnjl  bnc>  cin,^e(ne  lllilifterinm  mit  bicfen  'ilMil)r= 
l)eiten  in  (Sintinng  ftel)t  nnb  uon  bcnfclbcn  untcrftiitU  mirb. 

^icr  fnnn  bic  ^^nn-muift  inc^befonberc  nnd)mcifen,  bnf? 

a.  bic  9?ntfd)Iiiffe  nnb  il'ertc  (Mottcv,  bic  veritates  temporariae 
ober  contin<4entes,  bcm  il'cfcn  nnb  ben  C5igenfd]nftcn  (^5ottc^:^,  bcr  9^ntnr 
nnb  ben  23ebürfniffen  bcr  Jirentnr,  folneit  foldjc  bnrd)  bic  ^nnuninft  erfenn^ 
bar  finb,  entfprcd)cnb,  tongrnent  finb  nnb,  obmol)!  nn  fid)  felbft  gc()eiin= 
nieooll,  Sid)t  oerbreiten  über  nUe  un^  befnnntcn  ili>nl)rf)citcn  nnb  X()ntfnd]cn 
nnb  bie  fonft  nnbcgrciflidjcn  'l>rob(eme  bcr  Ok|d)id)tc  nnb  bc^o  mcnfd)lid)cn 
^afeinö  in  einer  nilein  bcfriebigenben  ili>cife  (öfen; 

ß.  bie  veritates  necessariae  mit  bcm  bnrd)  bie  ^^crnnnft  erfenn- 
baren  $Bcfcn  (55ottce>  in  öinftnng  ftel)en  nnb  nn^^  über  biefe  ^Hn-nnnfter= 
fenntni^^    ^od)    erl)abenc  ^been    tum    bcr  ^ol(fommen()cit  (^ottc^o    gcunibrcn; 

d.  enblid)  ben  gnn^cn  ;^nfnnnnent)nng  bcr  nntürlid)cn  nnb  übernn= 
türlid)en  ii3nl)rl)eiten  möglid)ft  noKtommen  ;,n  erfcnncn.  "A^nburd)  Iend)tet 
bie  innere  5i>n()rl)eit  bec^  ("»xm^en,  mie  aller  feiner  ein5elnen  IWnnentc,  bcr 
^^crnunft  mit  großer  ^Iarf)eit  ein,  ol)ne  ba^  jebod)  bie  Unbcgreif(id)teit 
bcr  (*oet)eimniffe  nnfgeI)obcn  nnb  bcr  (Staube  in  ein  blof^e^o  ^Uffcn  ner' 
manbelt  mürbe. 

II.    yon  bcr  (Ol(iubcu0vrf]icl.  hat  (Olanltcit^qttcUcu  nnh  htm 
(f}ianbtn^vxd}Uv   obcv   tton   hat   o^tchtiDcn  |tvi$tct|>tcn   t»re 

(Olrtttbcit^* 

9^ad)bem  mir  bie  ^JJntnr  bee^  C^Hnubcn^^  nnb  fein  3?erbn(tni(?  ^ur  ^er^ 
nunft  betrad)tct  l)aben,  befd)nftigen  mir  nne^  nun  mit  bcr  ^rnge,  nnd) 
meld)cr  ^Hcgcl    bcr  C^)cgcnftnnb    beö  (^(nnbcncv    bn^    obiectuni   niateriale 


8fi. 


44  2;f)eoIogif(^c  (Si!cnjitni^5(cfn-e.  —  3tvoitcv  ?ni[tf)nitt,    IT.  ^nm  bcv  (^MnuOciuSrcncI  :i'. 

fidd,  objeftiii  511  bcftintmeu  (regiila  fidei),  aiiö  mdd)en  CiicUcii 
^cr|cUK  ;)U  |d)öpfcn  ift,  imb  \iK\n  l)icrbci  bic  a  11  to  vi  tat  tue  imb  iinfcl)!' 
bare  (Siit|d)eibiing  5U|"tet)t  (iudex  controversiarum). 

S  i).     ^ic  fatt)üli|ri)c  WlnuDcuc^rcficI. 

'iM^l.  .^ciurit^,  ^oijmatifrfic  Ilicoloijic  l  §  &2—W. 

^Die  tntl)oU|'rf)e  (^(aitbcu^rcget  ergibt  fid)  luunittelbar  am  bem  33ei3riff 
(yiaubciuMciui.  j^CiS  OMnubeiUo,  i'ouiic  a\b5  bcni,  unvo  über  bcn  (^iegeiiftanb  bc^^  W(nubenc> 
gefagt  ift.  3ie  lautet :  *ill(  a u  ni u  g  111  i  t  g  ö  1 1  ( i  di  e  in  u  u  b  t'a  1 1)  0 1  i  f  if)  e  ni 
(^7 ( a u b  e u  alte ^o  t>a c>  j  e u i g e  g (au b e u ,  w  a  c>  i  111  g e |  d) r  i  e b  e u e u  0 b e r 
ü b e r l i e f  c r t  e u  ^^ 0 r t e  (>5 0 1 1 e ^o  e u 1 1) a 1 1 c u  i  ft  u u b  uou  b  e r  Ai  i r  d)  e, 
fei  e  ^5  b  u  r  d)  f  e  i  e  r  ( i  d)  e  Ö  e  t)  r  c  u  t  f  d)  c  i  b  u  u  g ,  fei  e  ^^  b  u  r  d)  i  ()  r  0  r  = 
b  c  u  t  ( i  d)  e  <?  u  u  b  a  l  ( g  e  ui  c  i  u  e  ^o  ß  e  1)  r  a  lu  t ,  aU:>  n  0  u  C^h")  1 1  g  e  0  f  f  c  u  = 
b  a  r  t  u  u  ^o  5  u  g  l  a  u  b  e  u  n  0  r  g  e  ft  e 1 1 1  ui  i  r  b. 

J^u  biefeu  '^^ortcu  ift  eiu  '^reifad)ev  au0gcfprüd)eu: 

1.  baj3  atie^^  uub  mir  baejeuige  0)cgenftaub  be^  (%iubcu^o  ift,  U)av 
C»^  0 1 1  iui  5nteu  m\b  im  Tieueu  Xcftameute  g  e  0  f  f  e  u  b  a  r  t  uub  b  u  r  d)  b  i  c 
^Hpoftel  fciuer  Xiird)e  ^ur  ^cmaljruug ,  i^lnnlüubiguug  uub  (irtliiruug 
übergcbeu  l)at:  ba^  depositum  fidci  ober  bie  traditio  divino'aimxtolira ; 

2.  ball  biefe^^  1)cpofituui  bec^  (*'Haubeuc^  iu  ber  beiligeu  v^d)rift 
uub  ber  Ü  b  e  r  H  e  f  er  u  u  g  eutl)a(teu  _ift : 

:>.    \>a^   biefe^o   iu  3d)rift    uub  Überlicfcruug    cutl)alteue    C^Uaubeuc^be- 

pofituut  b  u  r  d)  bic  ^  i  r  d)  e  u  u  t^  5  u    g  ( a  u  b  c  u    0  0  r  g  c  ft  e ( 1 1    uurb,    uub 

^mar  iu  boppelter  ^iNeife:   eutmeber  burd)  fi)rmlid)e   rid)terlid)e   C£'ut  = 

f  d)  e  i  b  u  u  g  ober  burd)  W^-  g  e  m  13 1)  u  ( i  d)  e  uub  a  (1  g  e m  e  i  u  e  ^)l  a  g  i  ft  c  r  i  u  m. 

^_  33euor    mir    ,^uui    pofitioeu  ^J?ad)mcife    ber    fat()onfd)eu   (^taubeu^oregel 

'2^ie  finiioitid)c  fdjreiteu,  müffeu  mir  eiuen  (Siumaub  ^uriidmeifeu ,   ber  uameutlid)   oou  pro* 

ScSus  teftautifd)er  ©eite  gegeu   uuferc  '^emeiofübruug    erl)obeu    ^u    merbeu   pflegt. 

vitiosus.     ^jj^  uämU(^  bie  aus  ber  {)ei(igeu  ^d}rift  ()crgeuüiumeueu  33emeife  uou  Dorm 

I)ereiu  ju  neruid)teu,  befd)utbigt   mau   uufere  •^(rgumcutatiou   eiuev   circulus 

vitiosus:  mau  bel)aupte  fat^olifd)erfeitc>,  baj3  ül)ue  bie  5Irabitiou   mcbev    bie 

^lutoritiit  uod)  ber  mat)re  8iuu  ber  Ijeiligcu  3d)rift  feftftefte  \\\\b  fül)re  bauu 

felbft  \>t\\  ^emeic^  bafür  auc>  ber  t)ciligeu  2d)rift,  bereu  ^Hutorität  uub  bie  ^id)^ 

tigteit  uuferer  5(uc>leguug  üorauvfct^eub. 

'i'ltleiu  biefer  ^^ormurf  ift  iu  jeber  5>c5iel)uug  uubcgrüubet  uub 
|opl)iftifd). 

1.  ^^or  adeut  t)abeu  mir  polemifd)  \>n\  '}5roteftauteu  gegeuüber  Wi 
^)ied)t,  uu^  auf  bie  f)ei(ige  3d}rift  gu  berufeu,  med  fie  bie  (V)ött(id)feit  ber 
I)edigcu  ©d)rift  ,^ugeftef)eu  uub  i^ie  .^Uarl)eit  il)re€>  Qul)a(te^^  bel)aupteu. 

2.  5(po(ogctif  d)  föuuen  mir  bie  (5dit()eit  uub  (^Haubmiirbigfcit  ber 
beiligeu  '3d)rift  axvi  l)ift  orif  d)  =  f  ri  ti  f  djcu  (*'n*iiubeu  für  bie  ^un'uuuft 
bart()uu  \mh  barauft)iu  an§  i^r  mie  am  eiuer  gtaubmürbigeu  Ijiftorifd^eu 
Urfuube  für  bie  5(utorität  ber  .ftird)e  uub  il)rer  Xrabitiou  ^emeife  er* 
l)ebeu.  'I)a^er  Xmwtw  mir  aud),  mae^  bic  5luv(eguug  ber  l)ei(igeu  3d)rift' 
betrifft,  burd)au0  feftt)alteu,  baf3  fie,  um  iu  jeber  '^e5iel)uug  richtig  uub  uu= 
fet)(bar  rid^tig  üerftauben  5U  merbeu,  ber  .^ird)C  \mb  Xrabitiou  bebarf,  \\\6)iÄc 
beftomeuiger  aber  uad^meifeu,  baf3  bie  ()eilige  3d}rift  uid)t  \>a^^  proteftautifd)e 


88. 
Xie  flültlirtjc 


§  9.    S)ic  fntfiolifc^c   ^laubenx^rcger.  45 

2rf)rift|.n-incip,  foubcrn  bü§  fat()ü(ifd)c  ^^vabition^^nnucip  ak>  nvd)vi\iM)c  mib 
non  dl)riftii^-  feilift  lun-gefdjvi ebene  (Mlaubeiic^regel  bezeugt. 

o.  2;i)eo(ügif d)  enbtid)  ift  bie  Xrabition  ber  ^ird)e,  bie  fid)  felb^ 
ftäubig  biird)  cüibente  'JQievfmale  mib  33einei|"e  ah$  bie  unif)re  Ä'ird)e  S()rifti 
auiöireift,  ba^  priucipale,  bie  l)eiüge  ©d^rift'  aber  ein  ()in5iigetüimueneci  fehin= 
biiveio  ^^eiuei^oiiiittef,  bav  jebod)  an]  (>mn\b  ber  Xrabitioii  uiib  in  ^cr  = 
eiiiiguug  mit  i()r  iio(lc3Ültige  i>^emeic^traft  ()at.  Jür  ein  iiub  bicfetbe  ^l^iü)r^ 
l)eit  über  2;i)atfad)e  ^mei  aiifeimiuber  fid)  ftütictibe  ^^^ugen,  inenn  md)  ber 
eine  ber  .p^iupt^euge  ift,  anzurufen,  ift  fein  circuliis  vitiosus,  fonbern  ein 
bnrdjano  rid)tigev  nnb  anf  allen  (Gebieten  ait-^  gültig  anerfanntee  S3euieio* 
uerfatjren. 

J .     1^  i  e  3  n  ni  .p  e  i  ( e  ber  g  a  n  ^  c  n  lU  e  n  f  d)  l)  e  i  t  gegebene  g  ö  1 1  ^ 
( i  d)  e  C  f  f  e  n  b  a  r  n  n  g  i  ft  i  n  d  ()  r  i  ft  n  v  nnb  fei  n  e  n  '^(  p  o  ft  c  ( n  u  o  U  e  n  -  c mMibarmui'  in 
bet  nnb  befinitiu  abge]  d)i  oi  i  cn.  Khien  vipoftem 

@ö  gibt  nnr  eine  götttidie  Cffenbarnng,  grnnbgelegt  im  ^]3rotocininge  ^^'^"^'"^''^• 
linm,  fortgefübrt  nnb  entmirfelt  bnrd)  bie  Offenbarnng  bec^  5Uten  !5^nnbec^, 
in  (^()riftnv  befinitin  nnb  für  ade  ^\Q'\t  nodenbet.  T^arnm  ift  bie  ^dt  (£l)rifti 
bie  l  e  t^  t  e  |]  e  i  t ,  ober  bie  ^  ü  U  e  ber  ;i  e  i  t  e  n.  ^uunt  Qefn^>  and)  in 
uieifer  ^^iibagogif  feine  jünger  nnr  al(mäl)lid)  in  bie  (Mlanbenc^geljeinniiffe 
einfiil)rte,  fo  l)at  er  bod)  nor  feinem  ^^Ibfdjicbe  am  ber  'il>elt  il)nen  a((eö 
mitgeteilt:  ofHnia,  quaecunqne  andivi  a  Patre  nieo,  iiota  feci  vobis. 
Joann.  15,  15.  5lnd)  l)at  er  il)nen  ben  l)eiligcn  (^eift  gefenbet,  bamit  er 
fie  a  n  a  1 1  e «  e  r  i  n  n  e  r  e  nnb  in  a  i  l  e  Ü^  a  I)  r  l)  e  i  t ,  f oiuie  in  bac^  il^er= 
ftänbnii^  berfelben  einfü()re.  Tie  Vcl)re  St)rifti,  uield)e  bie '^Ipoftel  gan^ 
nnb  in  n  ollem  ^erftänbnic^  empfingen,  l)aben  fie,  bem  ^efel)le  il)re^3 
9Jieifter^>  gemäf?,  ol)ne  etuuio  o  o  r 5  u  e  n  1 1)  a  1 1  e  n  ber  il>clt  uerfünbigt :  vos 
scitis  .  .  .  ([uoniodo  nihil  snl)traxerini  utilinni  .  .  .  Non  snbtert"ii<>'i, 
quoniinns  annnntiareni  oiniie  consilinni  I)ei  voi)is.  Act.  1^0,  18.  1^0.  27; 
nad)  il)nen  follten  il)re  'Jiad)folger  biefe  !iM)re  nnoeriinbert  oertiinben  bic>  ^nr 
^M  e  b  e  r  f  n  n  f  t  b  e  ^^  |)  e  r  r  n. 

'^oat-'  bie  l)eiligen  ^Ipoftel  felbft  betrifft,  fo  ift  e^  allerbingc>  allgemein 
anerfannte  tatl)olifd)e  l'el)re,  baß  biefelben  nidjt  blo|l  mie  il)re  ^lait)f olger  ^'enoiii^^^unfei)^ 
nnfel)lbare  53e5cnger  nnb  l^ertünb  ig  er  ber  Cel)re  (^l)rifti ,  fonbern  and) 
in  angerorbentlid)er  ih>eife  Organe  g  i3 1 1 1  i d) e  r  C  f  f  e  n  b a  r  n  n  g  maren. 
^^lllein  fie  maren  ba^^^  nid)t,  nm  bie  i^el)re  (£l)rifti  fnbftantiell  ^n  ergän,^en 
ober  gar  5n  luruollf  ommnen ,  fonbern  nm  fie  in  bie  'iBelt  ein5nfül)ren 
unb  aii:  perfönlid)  nnfet)lbare  Organe  be^^  l)ciligen  Okifte^^  genauer  5U 
erfliiren.  Ac.cepistis  illud  (verbuni  auditus  Deii  non  ut  verbuni 
lioniinnm,  sed  (Sicnt  est  vere)  verbuni  Dei.     1    Thess.  2,   13. 

T^ie  in  (il)riftn5i  nnb  feinen  5{pofteln  ^nr  33ollenbnng  getonunenc  nnb 
ber  Airline  ^nr  ^>ertünbignng  iibergebene  ii>al)rl)eit  ift  bal)er  ein  für  allemal 
ber  gan^e  nnb  oollftiinbige  Qnl)alt  bes^  fatl)olifd)en  (^Manbenei,  bae  depositnni 
tidei,  nnb  nnr  biefei?  allein  tann  (^3egenftanb  bes  (J^lanbeno  fein. 

5(nin.     ^  viua  toff  onlui  ni  iii]  cn  fönucii  ,^limv  für  ^eu,  ^cl•  cjcnügcuöo  (^3cuiii^=^  «to. 

l)cit  bnvübcv  kfil.n ,  C^cgcnftanb  ber  tides  diriiui ,  aber  nirfjt  Wccjenftaiib  ber  lides  i^riuatoffcnba^ 
cathoUrd  feiii  unb  bal)or  and)  niuuiierniehr  non  ber  i1lird)e  nn^  ^u  glauben  norgefteüt  vuii(]cii. 
luerben.  äi^enn  bie  .^Vird)e  foldje  ^^riuütoffcnbarungen  approbiert,  fo  crflärt  fie  baburd) 
nur,  ^([)^  fie  nid)t  gegen  ben  (i5Iauben  unb  bie  guten  ©itten  uerftoBen,  foiuie  baf3  triftige 
Wrüube  für  il)re  ©d)tbeit  unb  itiren  übernatürlidjen  Urfprung  fpredjen.  '^(ud)  ift  feft,^,u* 
balten,  baf^  "^riiiatoffenbarnngeu  nie  unb  uiuiuier  bie  fatbolifdjc  ^il'abrbeit  fubftantiell 
ueruüUtonuuneu  unb  fontit  einen  5ortfd}ritt  über  biefe  t)inau^  conftituiereu.  ^oldje  Offene 
borungeu  gibt  (iioit  nic^l. 


89. 


4()     4:i)cofofli[c-f)c  (5vfoiintni^3(e{)vo.  —  B^ucitcv '?fii[cf)uitt.    Tl.  f>on  bov  (^.^(aubiMun-ciirf  :c. 

in.     ^  /^-affcf)  iiiib  l)nveri|dj  fmb  öomiiad): 

C-^äretiiciH'  'Kn  ^    j^H^>  3i>fteii ,  Die  eine   u  c  u  c   u  n  b    li  ö  l)  c  r  e    C  f  f  tMi  b  a  rii  u  (\    beliniiptcn,    al^ 

'"''"'  Diojoini^c,  uiLid)o  iiiuo  üou  ß()viftU!?  biivri)  bic  '^(poftcl  ,vi  teil  i'jo^'J'-^^'bcu ,  mögen  [ie  nun, 
U)ie  bie  (iin  oft  if  e  r,  eine  (lSU  b  ei  nil  e  b  ve  bev  5lpofte(  unb  eine  i^ebeiine  jtvnbition 
onnebnieu,  über ,  luie  bie  ^.Piontnn  iften  unb  yjinu  iri)  äev,  bie  ^vaticedcn  nnb 
^.H  nbön(]ev  be^>  emiflen  (Suani^Vl  i  nni-S,  bie  ill' ieb  evtci  uf  er,  «Suiebenbor^ 
ilinner/ ^rl)i  niiian  er,  u.  f.  m.  auf  eine  ^^evuo  1 1  f  o  nnnnnng  be^>  ap  oftolif  d)en 
t£l)riftentnnif>  bnrd)  neue  Cf  fenbaruni]e  n  pod)eu,  bie  ein,^  einen  burd)  ''^ri^ 
IUI  te  rle  ud)  tun  g  ober  ber  CS3ef  am  t  beit  bnrd)  eine  neue  Sluf^giefjnug  be^ 
b  e  i  l  i ij  e  n  (ii e i  ft e ö  ober  enb(id)  bnrd)  IVitteitungeu  ber  ®  e  i  n e  r  nnb  ah <^ e  f  d}ii'b  e* 
ner  Seelen  5n  tei(  mürben.  C-Im^I.  ^Uiöbler,  Snmbolif  §  54—86;  @d)neib,  2)er 
neuere  «Spiriti^Smu^.  (Sidjft.  1880); 

2.  bie  rtttionoliftif  djen  Siiftemt,  bie  eine  ^eruodfommuuni]  unb  ^erbe[fe= 
ruug  bnrd)  b  i  r  e  f  t  e  M  e  f  o  r  m  ober  m  i  f  i  e  n  f  d)  n  f  1 1  i  d)  e  U  m  beut  u  n  g  ber  ©louben^ * 
lebreu  bebnupteu.  Gtma^  gan;,  anbcre!?  ift  ber  ^' or  tf  d)r  i  1 1,  ber  in  ber  (Sntfaltung 
nnb  (irflaruug  bes^  apüftolifdjen  (s^laubeu«§bepontum^^  bnrd)  ba^s  tird}lid)e  öebrnmt  unb 
bie  unffeui'diaftlidje  CSrlenutui*:;  liegt. 

p2.  II.     4Mc  'i^cljre  ^cfii  (il)rifti  11111"^  i^cr  '^(poftcl    ift    ^ie    obcrfte,   aber 

""'bnllu-lfcK"  nid)t  näd)ftc  (S)IaiibciK>rencl.  I^ariii  ftimincn  mit  '2(ucniaf)mc  ber  3c^lüär= 
mcrfeftcn  iinb  ber  ^Katioiuiliftcn  alle  (£()riften  übereilt,  ^ie  närf)ftc  ^^laii- 
ben^recjel  bagegcii  aiituun'tet  auf  bie  Jyrage,  luie  ber  einzelne  511111  apO' 
ftolifii)eii  (^Haiibenc^bevofituni  gelaugt,  .^ieriu  fteljeu  ^iatl)oIi5ic>^ 
iiiuv  uub  '].n-oteftautiyiuuv  eiiiauber  entgegen.  ^^Mibrenb  uäuiliii)  alle  pro^ 
teftautifcljeii  iBcfemitiiiffe  alo  im  Jvormalpriueip  bev  '15roteftautic^muö  barin 
übcreiuftiimiieii,  bie  l)eilige  3d)ritt  fei  bie  einzige  (*»)Iaubcnöquene 
mib  bie  einzige  OHaiibeiivr egel,  lautet  bie  tatt)o(ifd)e  ^3e()re  atfo: 
51Üe^o  bayjeuigc  ift  alc^  nou  (^)ütt  iu  (il)riftuc^  geoffeubarte  unb  burd)  bie 
5(pofte(  ber  Äirdje  übergebeue  ^Mil)rt)cit  5U  glauben,  mag  aUs  folc^c  ba§ 
i  i  r  d)  l  i  d)  e  Ö  e  I)  r  a  m  t  unter  bem  ikiftanbc  Ojotte-o  an^  8  d)  r  i  f  t  unb 
göttHdjer  Überlieferung  nm  ^u  glauben  uorfteltt.  T^ie  burr^  C^ot- 
t  e ^^  ^  e  i  ft a  u b  u u  f  e  t)  I  b  a r  e  f  i  r  d) l  i  d)  e  i^  r  0  p  o  f  i  t  i  o  n  ift  alfo  bie  n  ä  d) ft  c 
unb  unmittelbare  Ütegel  bco  iiia()ren  (^Maubeuc>. 
5,3  "^er  ^emci^o  biefcv  ^ai^c§>  ergibt  fid): 

03fauiieitcneoei  1.  au^o  ber  C*»kfd)id)te  5>efu  (ilirifti  unb  feiner  ^^Ipoftel.     (Ihriftuy  prc= 

fd)ic()tc  (£i)viitt  bigte  unb  beauftragte  bic  üou  il)m  eruniblteu  vlpoitel,  an  |cincr  ^tatt 
unbbcv?uione(. ^j^j^  luit  feiner  ^^Intoritüt  aikn  lUenfd)en  feine  öel)rc  5U  uerfünbigcn. 
^ainit  fie  aber  bies  ucrmögeu  uub  and)  mirtlid}  tl)uu,  fte()t  er  d)ncu  bei 
(il>t  att().  28,  20)  unb  mirtet  iu  il)nen  bnrd)  bcn  l)ciligcu  Oicift  (^ol).  14, 
1().  20;  15,  20;  16,  13).  Da  ferner  (S()riftiic^  te[)rte  luie  einer,  ber 
(55eum(t  {)at  (l^hittl).  7,  29),  fo  legen  and)  bic  ^^(poftel  in  ber  Okiualt 
St)rifti  S'^'upi'^  i^ti  uub  finb  bal)er  nid)t  nur  autt)  ent  if  c^c  3^"  9^»/ 
fonbern  and)  öcl)rer  unb  9Ud)ter  in  ^[aubemofad)en.  ^Bie  mir  fpiiter 
auc^fü()rlid)  begriinben  merben,  ift  ber  l)ei(.  ^13etriii^  unter  allen  5lpofte(n  a[§ 
oberfter  @teHü  ertrete r  dljrifti  and)  ber  l)5d)fte  Öcl)rcr  unb 
i)l  i  d)  t  e  r  t  n  Q>}  taube  uc>  f  a  d)  c  u ,  mit  beffen  "^cljre  alle  (^Uieber  ber  Äird)e 
ol)ue  Uuterfd)ieb  übereinftimmen  uub  beffen  ^Kid)terfprüd)en  alle  fid)  unter= 
werfen  muffen. 
94.  Diefe  uon  (^Ijriftn^  in  ^etrn^   unb   ben    5{poftc(n    eingefe^tc    2Imt^^  = 

^??fnnmt"^''  orbnung  nnb  5(mtögnabe  foK  oermöge  r  ed)tmäf5ig  er  ^Succef  f  iou 
allezeit  in  ber  ^ird)e  fortbaueru,  benn  e^  follen  ja  adeäeit  unb 
big  ang  (Snbe  ber  Qeiten  bie  c^riftlid^en  5Bal)rl)eiten  geprebigt  unb  bic 
|)eilc>gel)eiiuniffe  gefeiert  werben.  De!§l)atb  unrb  ßl)riftug  unb  ber  l)ei  = 
lige  ©eift  bei  il)nen  bleiben  alleXagc    big    an^Sube    ber    ilöc(t. 


§  9.     3)ic  fatfioüffljc  (S^faitlicn^rcnel.  47 

^ic  bie  ,^ird)c  fcUift,  [o  muß  and)  ^sctruc^,  il)r  ginibamcnt,  unüer^ 
giingürf)  fein,  '^a  mm  bie  '^Ipoftel  biini)  bcu  Zob  ucvljinbevt  umrbcu, 
allezeit  5U  bleiben  (.'pebr.  7,  2^) ,  [o  jel^ten  fie  33iit{)öfc  ein,  bie  ba§> 
Depofitum  be5  @(auben^  oermöge  beö  33etftanb  ce  bes^  f)ei  = 
(igen  (^eifte^  uniurf n(f cf)t  bciua{)rcn  fodtcn,  nnb  befat)(en  i{)nen,  narf) 
(If)rifti  5luftrag,  iineberum  anberc  auf  aufteilen  nnb  benfclbcn  b(V?,  unvo 
fie  üon  ben  5(pDftc(n  empfangen,  nlc^  treuen  Mengen  u n  b  51  m  t  c^  ü  e  r  in  a  l-- 
tern  an^uoertraucn  (2  Xim.  2,  2;  Jit.  1,5),  bamit  biefelben  aUe^",  mivo 
(£I)riftUy  i()nen  burcf)  bie  ^Ipoftel  übergeben,  einmütig  tet}rcn,  oon  (i^efrf)leii)t 
5U  (?iefc^(ed^t.  So  bauert  atfo  bac^  apoftotifdje  ii^e^ramt  mit  beut  il)m 
üer(iel)enen  Sf)aric^ma  ber  3S>al)r()eit  alle  Tage  fort  bic>  auv  (Snbe  ber 
Reiten,  nnb  mhk^  X^aiüm  ^n  ^imotl)euv^  gefprodjen,  ift  alten  i^eruialtcrn  be^ 
tird)tici)en  ?e[)ramte^o  nnb  ber  ganzen  .Hird)e  gefagt:  ^en)al)re  ba0  ^e  = 
pofitum   bCi?  (*>Haubenc\    1  Xim.  G,  20;    2  Xim.  1,  14. 

"Da^o  fird)lid)e  Öcl)ramt  ift  benmad)  eine  gött(id)e  nnb  mefent(id)e  Q"- 
ftitution  bev  (ibriftentum^o,  bie  nur  burd)  eine  neue  göttlidje  Cffenba^ 
rung  büttc  aufgcbobcn  merbcn  ti3nncn.  i>on  einer  foldjen  aber  finbet  fid) 
feine  S'pur  nnb  faun  fid)  feine  3pur  finben,  menn  anber^o  feftfteljt,  mw 
oben  (n.  S.Sj  bemicfen  umrbc,  bafl  auf  libviftuv  eine  neue  Offenbarung  nidit 
meljr  folgt. 

!:)lamentlid)    liegt  in  ber  aUmäblid)eu  ^2lbfaffung    nnb    3annnlung    ber    ^.  st.. 
Sd)riften  be^  i)kim\  Xeftamenteö  iu  feiner  '-IBcifc    eine    ^Huf  bebung    ober    sdnirtlonic 
51  b  li  n  b  e  r  u  n  g  b  e  r  n  r  f  p  r  ü  n  g  l  i  d)  e  n  .V  i  r  d)  c  n  o  e  r  f  a  f  f  u  n  g  nnb  &  l  a  u=  ''f;^"i.[i'I'"frf^.;7 
b  c  n  ö  rege  l.     I>enn  3<evfaiiuiiG. 

a.  fnmtlidje  3d)riften  bcc>  "Dienen  Xeftamentec>  finb  erft  nad),  ^nm 
grof?en  Xeile  lange  nad)  ber  göttltd)en  Stiftung  ber  .^ird)e  nnb  in 
ber  Ä  i  r  d)  c  e  u  t  ft  a  u  ben; 

l).  fie  finb  nid)t  an  Ungläubige,  fonbcrn  an  (^Hiinbige,  au  i^i^ 
fd)ofe  unb  fird)lid)e  (^e  meiuf  d)a  f  ten,  fnr^  anbic.UMrd)e  gerid)tet; 

(*.  fie  l)aben  n  i  c^ t  ben  S^vtd,  oollftänbige  Av  o  m  p  en  b  i  e u  b  e  c>  03 1  a  u^ 
b  e  ne ,  (^  e  f  e  t3  b ü  d)  e  r  b  e !?  (£  l)  r  i  ft  e  n  t  u  m  c^  unb  il>  e  r  f  a  f  f  u  n  g  c^  u  r  f  u  n  = 
ben  ber  ,Viird)e  ,^u  fein,  fonbern  unter  ^orauofet^nug  be^  bereit^o  befanuten 
c^rifilic^en  (sMaubeu^ö  Xl)atfad)eu  ober  3Bal)rl)eiten  be^o  (S;i)riftentumc>  ie  nac^ 
33ebürfnic>  niil)er  ^u  befpredjen; 

d.  fie  lel)rcn  überall  iu  ber  uad)brüdlid)ften  'ilunfc  ba^^  fird)lid)e  ^el)r= 
amt  unb  bie  1^flid)t  aller  Gläubigen,  bemfelben  (Glauben  unb  @el)orfam  ^u 
fd)enfen.  ^>gl.  :Köm.  IG,  17;  "(^3al.  1,  8;  ^3l)il.  4,  9;  ^ol.  2,  G  f.; 
1  Xf)eff.  4,  2;  2  Xl)eff.  2,  14;  2  Xim.  2,  2;  .v^ebr.  2,  3.  u.  f.  m. 

2.     X^at)er  treffen  mir  oon  5lnbeginn  immer  unb  überall  in  ber  Äird)e  ^.    •*^-  ... 
biefe  fatl)olifd)e  Ö)laubenc^regel ,    oon    ber  nur  bie  ^äretifer    abmeid)en,    bie  ©Lnibni'IrJid 
eben  be0l)alb  .paretifer  finb.     ::a>ai5  aber  oon  Einfang   an    unb    überall    tjilt,  ^^J!y'/''^'p(*J,f':' 
fann  fd)on  ber  dlatuv  ber  Bad)c   nad)   feinen  anbereu  llrfprnng    l)aben    al^:^ 
iu  ber  *2el)re  (il)rifti  unb  ber  5lpoftel. 

a.  (Sl)riftu0  ^at  uuc^  bie  '-iini^r^eit ,  bie  sapientia  Dei,  geoffenbart; 
bk  3Ö3al)r()eit  unb  ben  @eift  Gl)rifti  aber  befi^en  bie  Slpoftcl  unb  oon  biefen 
il)re  red)tmä|3igeu  ^^ac^folger.  X)al)er  muffen  alle,  meld)e  in  ber  3iHil)r^eit 
Übrifti  oerbarren  mollen,  mit  ibren  ^ifd)üfeu  übereinftimmen,  bie  im^gefamt 
in  ber  Öe^re  einig  ftnb.  "^le^:^  t|t  bic  !2el)re  ber  apo  |tol  i]  d^en  ^ a  t e  r.  liiciHMi  SMitorn •. 
So  fd)reibt  ber  ^eil.  Qö^i^^i"-^  ^"  ^^^  Q>knmnbc  oon  Sim)rua :  Omues 
Episcopo  obtemperate,  ut  Jesus  Christu.^  Patri;  et  presbyterio,  ut 


LinUtlluHi, 
.rVrfiiäuv^. 


4S    3:i)ooloi3ifi1jc(5rfoniitni^s(e()ro.  —  g^fiter  ^Ibfc^nitt.    II.  "ison  bev  (5^(nubcu^rofle(    ?c. 

Apüstolis ;  diacoiios  autem  revereamini  iit  Dei  iiiaiidatiim.  Sepaia- 
tiin  ab  Episcopo  nemo  quidquam  faciat  eonim ,  qiiae  ad  Ecdesiam 
spectant.  .  .  .  IJbi  comparueiit-  Kpiscopus,  ibi  et  miiltitiido  sit; 
(|iieinadmodum  iibi  fuerit  Cluistus  Jesus,  ibi  catholica  et  Ecclesia. 
Null  licet  sine  Episcopo  neque  baptizaie,  neqiie  aga])en  celebrare;  sed 
quodciinqiie  ille  probaveiit,  lioc  et  Deu  est  beiieplacitmu,  ut  firmniii 
et  validuni  sit  onine,  quod  peragitur.  (8  ii.  9.) 

b.  '^CH  apoftolifrf)cii  5.^nteni  rcil)cn  fid)  nuiiiittcnini*  Tcrtullian  iiub 
bcr  Ijcil.  :3i*^'^^^ii^'^  ^^^b  bereu  ^^Jcunuiffc  l)öd)ft  luidjtii]  fiub.  '^^idjt  auf  Mc 
l)eiligc  8d}rift,  fo  lcl)rt  bcr  crftere,  m\b  auf  'Dic^fuffioueu  über  il)re  ridjtige 
•^Hiuolcguug ,  fouberu  auf  bic  3:rabitiou  ber  6iird)c  uub  bie  ^^(utorität  bc^^ 
apofto(ifd}eu  (^cljramtec^  iiuig  luau  iu  aüeu  ^Maubcuoftrcitic^teiteu  refurriercu: 
Ergo  non  ad  Scriptuias  piovocandum  est,  iiec  in  liis  constituenduni 
certauKr^n  .  .  .  Ordo  rerum  desiderabat,  illud  prius  pioponi,  «luod 
nunc  soluin  disputanduni  est:  quil)us  conipetat  tides  ipsa?  cuius 
siiit  Scripturae?  a  quo  et  per  qiios  et  quando  et  quibus  sit  tradita 
discii)lina,  qua  üunt  Christiani?  Tbi  enim  apparueiit  esse  verita- 
tem  et  disciplinae  et  tidei  cliristiaiiae,  illic  erit  veritas  Scriptura- 
ruiu  et  expositionum  et  oniniuiii  tiaditionum  christianarum.  De 
praesc.  19.  3^*<^^ii"ii^^  ^■'^^^*  W  ^^^  tatl)olifrf)c  (>3laubcu^:^regc(  fo  flar  uub 
aüfeitii^  eiitundelt,  ha}^  feiu  3<^"9"i^^  i^^^^-'i»  ^^^  apoftolifd)eu  Urfpruuc}  unb 
h\c  allgenieiuc  (^kltuug  ber  tatl)olifd)eu  C^Maubcue^regel  im  d)riftlid)eu  ^Klter^ 
tum  über  jcbcu  ^meifcl  erl)cbt.  '^cu  ^^(poftelii  l)at  (£l)riftui(?,  fo  fdjrcibt 
Qreiuiu^o,  fciuc  Öel)rc  übergeben.  'I)iefe  übergebeu  fic  bcr  ^iird)c,  b.  l).  bciu 
fird)lid)eii  Ikijramtc,  uub  fo  fommt  bie  'il>al)rl)cit  üou  beii  ^orgäugcru  ^u 
bell  l^tad)folgeru,  gleidjfam  lum  .'paiib  ^yi  ^^anb  bie  ju  uiu^.  Diefe  mat)rc 
5:rabitioii  fiubet  fid)  iu  jeber  tatl)olifdjeii  ^iirdjc,  bei  icbeiu  rcd)tmäf3igcu, 
bcr  Äird)C  treuen  ^ifd)of:  Traditionen!  Apostoloruni  in  toto  mundo 
nianifestatam  in  omni  Ecclesia  ad  est  respicere  ...  et  habemus 
annumerave  eos,  qui  ab  Apostolis  instituti  sunt  Episcopi  in  ecclesiis 
et  successores  eorum  usque  ad  nos  .  .  .  Taiitae  igitur  ostensiones 
cum  sint,  non  oportet  adliuc  quaerere  apud  alios  veritatem,  quam 
facile  est  ab  Ecclesia  sumere,  cum  Apostoli  quasi  in  depositoriuin 
dives  plenissiine  in  eani  contulerint  omnia,  quae  sint  veritatis, 
uti  omnis  quicunque  velit,  sumat  ex  ea  i)()tuni  vitae;  haec  est 
enim  vitae  introitus.  Adr.  haer.  :>,  3.  4.  :^-^efoubcr^^  autoritiitc^ooll 
fiub  iu  biefer  i^öe^ietjung  hk  großen  uou  bm  ^Ipoftclu  felbft  gegrüubeteu 
Äird)eu,  uor  alten  aber  bie  römifd)e  ^irt^c.  "Denn  mit  il)r  müffeu 
megeu  il)re^3  t)öf)creu  i^orrauge^o,  uäiulid)  mcil  {t)r  33ifd)of  ber  oberfte 
Quljaber  ber  Öet)r  gern  alt,  ber  centrale  Xräger  ber  apofto- 
lifdjcu  ^rabition  ift,  uotiücubig  alle  ^ird)eu  ber  !ü>clt  über* 
eiuftimmcu.  Um  ju  miffeu,  wat^  !atl)olifd)e  ßel)re  ift,  braud)t  mau  bal)er 
nur  5U  fragen,  wat^  bie  römifd)c  Slivd)t  lct)rt.  Sed  quoiiiam  valde 
longuni  est  in  lioc  tali  volumine  omnium  ecclesiaium  enumerare 
suecessiones :  maxiniae  et  antiqimsimae  et  onniibus  cognitae^  a  glorlo- 
sissimis  duohus  Apostolis  Petro  et  Paido  Bomae  fundatae  et  cmistitutae 
ecdesiae^  eaniy  quam  habet  ah  AposfoUs  traditionem  et  annuntiatam  ho- 
mhühus  fidem  per  suecessiones  episcoporuni  perrenientem  usque  ad  nos 
mdicantes;  contundimus  omnes  eos,  qui  quoquomodo  vel  per  sibi 
placentia  vel  vanam  gioriam,   vel  per   caecitatem   et   malam   sen- 


§  9.    2)ie  fat^o(i[(fje  Ö^Iaubcn^Svegcf.  49 

tentiam  praeterqiiam  oportet  collioimt.  Ad  haue  enim  ecclesiani 
propfer  potioreni  (al.  potentiorenii  prlndpaWafem  necesse  est  omnem  con- 
venire  ecclesiani ^  hoc  est,  eoSy  qiu  sunt  uncHque  fideles,  in  qua  semper  ab 
his,  qui  sunt  undique,  conservata  est  ea  y  quae  est  ah  apostolis  traditio. 
L.  c.  3,  3  n.  2. 

fUicv  bie  üon  ^m  ^^voteftoutcn  Sobiuell,  ©rabc,  Stieren  imb  feit  [einem 
"^IbfaUe  uoii  SöUiniiev  gegen  biefc  ©teile  erf)oDenen  Srfjniievigteiten  f.  .^einvirf)  I 
©.  686  f.,  ^ScInicchKnin,  S.  Iren,  de  Kcclesiao  Romanue  princii)atu  testimoniuiu 
(Collect.  Laoens  IV.);  uevgl.  and)  .§  i  ftor.-p  of.  iLMöttev  7:5,  258  ff-,  ^33  ff- 

^f^oHon.  1.  '2(U5  htw  au9c[ül)vten  Qeugniffcn,  mit  beneu  bic  fpötcreu^^^  amoe  oi= 
33ätcr,  bie  ^on^ilien  unb  bie  Qpoftoü|d)en  "Defrcte  aller  3at)rl)iiubcrte  übcrein-  qan  ber  unfe^(= 
ftimmeu,  gel)t  iiax  ()croor,  'SJÄr 

a.  baj3  bao  uou__  (£()riftiiei   cincjci*ct3tc  ftni)(id)c  öef)vamt  bae  nftiuc  Or*     ^?iutontat. 
gau  bei*  niife()([iarcit  Überücfcnuig    ber   geoffenbiu-teu  '-liHil)rl)citcu   unb    i()rev 
riiijtigeu  l^erftiinbniffeö  ift,  b.  l).  ber  tatl)oliid]e  (ipivtopiu  in  Übcretnftimimnicj 
mit  feinem  gimbamente  unb  .paiipte,  bem  ^^tadjfülger  'l^etri   ober  bem  römi= 
fd)cn  Stut)(e  unb  üor  altem  bicfer  apoftolifdje  3tu()t  felbft; 

1).  \>([]i>  ber  tetjtc  imb  übermnihlldje  l^h-imb  ber  5(iitorität  mib  Unfe()t= 
bartctt  ber  diviua  traditio  in  ber  uoii  (il)riftno  biefem  Vel)ramt  i)er(ie[)enen 
;?(iitoritiit  unb  bem  bamit  üertnüpfteu  '^eiftaube  liei]t,  burd)  beu 
C£()ri|-tiiö  mib  ber  l)ei(ige  C^eift  bav  tird)(id)c  Öe()ramt  c\Ziy\\  }eben  Q;rrtum 
in  ^>eiua()ruiu3  uiib  '^(uvlei^img  ber  t3eoffeubarteii  unb  uou  bcii  ::)(püfteln  l)cr 
iibcrüeferteu  ^ii)al)r[)eit  fid)er  ftclir. 

T)ieö  l)eben  bie  ^^niter  überall  mit  :)tad)briid  beruor:  J^ie  Übertiefenmg 
ift  ir)al)r  iiub  mifel)n)bar  per  charistna  cerifatis  certum.  ilren.,  Adv.  liaer. 
4,  2Q  11.  2-;  per  <)per((tioneni  Spiritus  ^\.  c.  3,  24  ii.  1;;  per  doctoreni 
f)eritatis,qüi  iioii  siiiit  ecclesias  aliter  intelligere,  aliter  credere  (niimlid) 
alv  uon  beu  "^Ipoftetn  überliefert).  TertuI/.,  praescr.  28.  il'er  bal)er  biefe  Uber== 
lieferuiig  uerad)tet,  uerad)tet  nid)t  -l'^enfd)en,  foiiberii  (^ott.  Vinc.  Leriii. 
Commonit.  40. 

')(((erbiiu>o  liec^t  in   ber    aUgemeiiieu  imb    beftiinbic^eu  Übereiiiftimmmii]         f\-i,,. 
ber    fatl)olifd)en  .Uird)e    unb    ber    gau^eu  il\dt    iu  Uberlieferuui]    berfctbeu  ^u-fmlml' aulir 
5l^al)r()cit  aud)  eiue  uatürlidjc  ^^^iiri]fd)aft  unb  in  ber  Sorgfalt  biefer  ^irdje  y,"v,//ri"S^^^ 
unb    il)rer  ^^ifd)5fe,    iuvbefonbere    bev    apoftolifd)en  3tnl)(e^o,    burd)  bie  i^e^     l^uaull^^^. 
eigneten  Dtittet  —  gegeufeitige  IK'itteiluug,  i^ln^eignng  ber  3^-rIcljren  bei  beu 
Sifi^öfen,    uament(id)    beim    römifdjcn    53iff^üf,    ^on^ilien    u.  f.  lu.  —  bie 
©iul)eit  bco  (^(auben^o  5U  bemaljren,  aud)  ein  natürtid)e^  ^Irgument  ber  Uu= 
i)crfälfd)tl)eit  ber  Xrabition  unb  \{)vci->  apofto(ifd)eu  Urfprung^o,  ba^o  fdjon  bie 
ätteften  i^erteibiger  ber  tatt)olifd)eu  Vel)re  apologetifd)  geltenb  gemadjt  Ijaben. 
Tert.,  praescr.  28.  Ecquid  verisiniile  est,  ut  tot  ac  tantae  (ecclesiae) 
in  unam  fidem    erraverint?    Nullns  inter  niultos    eveutus    est  uiius 
exitus;    variasse  debuerat    error   doctrinae    ecclesiarum.    Ceterum 
quod  apud  ninltos  unum  invenitur,  nmi  est  erratum,  sed  tradituni. 

l>iefe  b(of3  menfd)(id}e  unb  Ijiftorifdje  ^kmeicd'raft  ber  Xrabttion 
motten  bie  ']3rotcftauten  gelten  faffen;  bagegen  bie  göttlidje  unb  unfetjtbare 
'^lutoritiit  fpred)en  fic  berfetben  ab.  5öenn  fie  nun  ferner  bel)aupten,  bie 
53äter  ber  erften  brei  Qa()rt)iniberte  ()iitten  nur  biefe  ()iftorifd)e  33ebeutung 
ber  Xrabition  gefannt,   aber  erft  nad)  biefer  ^eit  fei  bie  Berufung  auf  eine 

4)einrid)  =  $uppevt,  .itompcubium  öcv  Xofluiatif-  4 


100. 
S^olfci^uiib  lud; 


50    S()coIogifcl^c  evfenntni§Icl)rc.  —  B^ücitcv  3(bfcf)nitt.    IT.  5>ou  bcv  (^Mniibcn^uTgcl  jc. 

göttlirfje  ^^(utoritiit  bcrjclbcii  nufgcfonnucii,    fo  ftc()t  bicc^    nad)  bciii  C^^cfaiV*-'^ 

mit  bcr  $L^nl)rl)cit  uiib  ^i^irflidjtcit  im  fdjreieubftcn  3iMbcr|pnid). 

«9.^  2.     ^a  nUc^v  um«  bic  ^Jiad)f olger  bcc>  (jciligcu  ^^ctnic^  iinb  bcr  ^^(poftcl 

^i"aube'"b'cT  Ic()rtcn,  uoii  bcn  tatl)ülifd)cn  (iijriflcn  t3cglaubt  mirb,   unb  ba  bcrfclbc  liciligc 

niffiVh'Ä^^^  ^ci*  bcn  .s;^irtcn  bciftc()t,  rcd)t  511  Icl)rcu,  aiid)  bcn  (^)lmibincn  bic  (S)nabc 

lifrfjc  2vn^itiol^  qi[){^    xxdjt  ^it  glaubcH,  iiitb    baljcr    bcm  (Glauben    fein  Qrrtum    bcigcmifdjt 

fein  tnnn,  fo  lendjtct  ein,    bafs    bcr    allgemeine    nnb    bcftiinbigc  C^'Hnnbc  bee« 

d)riftnd)cn  ^niUec^    ein    l)crrlid)cc>   ^'U^ugni^o    bcr    npoftolifdjcn   Trabition    ift, 

anf  bac^  man  fid)    and)  ftetc>    bernfen  l)at,    namcntlid)  bcn  i^iirctifcrn  gegen= 

über,  bic  mit  bcm    aOgcmcincn  ©lanben    bcc>  tatl)olifd)cn  ^olfcc^  im  illMbcr^ 

fprnd)    maren.     ^^cnn    bicfc  .^')ärctitcr  rcdjt  t)iitten,    fo    uuirc,   une  ^Mneen;^ 

oon  ßcrin  fc^rcibt,  notuicnbig,  ut  omiu^s  omiiium  aetatum  fideles,  oiiines 

sancti,  omnes  casti,  contineiites,  vir^iiies,  omneis  clerici,   levitae  et 

sacenlotes,     tanta    confessorum    millia,    tanti    maitynim    exeicitus, 

taiita  urbium,  tanta  popnloruin  celeLritas  et  multitndo,  tot  insulae, 

provinciae.  reges^  gentes,  regna,  natiuiies,  totiis  postreiuo  iam  paene 

orbis  per  catliolicam   fidem  Cluisto  capiti   incorporatus  tanto  saecu- 

lorum  tractu  ignorasse,  errasse,  blaspliemasse,  iiescisse  quid  credei-et, 

pronuiitietur.     Comnionit.  c.  ;)?). 

Tabci  ift  aber  nie  ^n  ucrgcffcn,  baj3  bcr  (S^laube  beö  ^^oUc;§  firf)  anf 
bic  ^cl)rc  bcr  ."pirten  grünbet  unb  oon  berfclbcu  abl)ängig  ift:  Quomodo 
iirfjc« vei)mmt.  e^edeut  ei,  quem  non  audiernnt?  (luomodo  auteni  andient  sine 
praedicante?  quomodo  veio  praedicabunt,  nisi  niittantui?  ....  Ergo 
fides  ex  auditu.  Roni.  10,  14.  15.  17.  (vo  ift  benniad)  bic  paffioe  Unfcl)lbarfeit 
bcr  (^)liinbigcn  fi^lcd)tl)in  abl)migig  oon  bcr  aftiocn  Unfcl)lbarteit  bCio  l'cbrerc^ 
3lnd)  nnij3  nian  bebenten,  bail  bav  ^nUf  explicite  nur  bie  .^anpt^ 
lcl)ren  in  i[)rcn  (^rnnb^ügen  ,vi  tcnnen  pflegt,  unil)renb  bie  tieferen  nnb 
namcntlid)  bic  impliciten  ^Hil)rl)citcn  nnb  bic  genancren  ^rfliirnngen  bcrfclbcn 
il)m  oiclfad)  nnbcfannt  finb.  51?cnn  benniad)  bcr  (^Manbe  bc!§  ^olfcr>  ein 
mid)tige^o  'Argument  bcr  tird)lid)en  ßcl)re  ift,  fo  ift  cö  bagegcn  eine  bnrd) 
unb  bnrd)  falfd)c  unb  l)iiretifd)e  il^el)anptnng,  ba-!:-'  51mt  bcr  .V)irten  beftcl)c 
Icbiglid)  barin,  bcn  GUanben  bec^  ^n^ltcc^  in  il)rcn  Tiöcefcn  .yi  bezeugen 
unb  5U  fonftatieren.  Q»)crabc  nmgetcl)rt  ift  bcr  C^Haube  hct"  ^n^lfcc^  au  bcr 
Öcl)rc  bcr  ^irtcn  5U  prüfen  unb  nad)  il)r  ju  beurteilen.  Jyi'cilid)  W^  ^^'^- 
tatI)olifd)e  feolt  oft  am  mabrcn  ÖHanben  feft,  mcnn  and)  einzelne  ^5^^'^^'^^ 
Oon  bemfelbcu  abfallen,  nnb  bann  lann  bcr  (^Maube  be«  ^^olfec^  fold)cn  ab= 
trünnigcn  ^^ifd)5fen  gegenüber  al6  ^engni^  biencu. 

'5)ic  Quellen  bce  ^laubcn^^  finb  bic  l) eilige  (Bd)rift  nnb  bic 
!Irabitiou,  bic  iinr  jucrft  im  allgemeinen  unb  bann  jcbc  für  fid)  jn 
uuterfud)en  l)abcu. 

§  10.   8d)rift  uttb  2:rabitiou  im  aüfiemciucn. 

^c\\.  .^  ein  rief),  2)ogmatifrf)e  2;l)cologic  I  §  G7. 

irabition  im  I.     93tit    bcm  Untcrfd)icb    5mifd)eu  Cffenbarung    nnb    bcr    tird)lid]en 

m^Vime.  ^c^eugung  ber  Offenbarung  ober  bcr  Xrabition  im  bis^l)cr  ertlärten  meitercn 


§  10.    ©cfjrift  unb  2^rabitton  im  allgemetnen.  51 

(Sinuc  bnrf  iiuin  bcu  Unterfd}icb  5Unfif)en  ®d)rift  unb  Xrabitiou  im  engeren 
(Sinne  niiijt  uenuccljfcln.  T^ic  l)cilige  Srfjvift  ift  niimlirf)  teincomegv  fd)led)t= 
l)in  ibentifd)  mit  ber  c3öttüd)cn  Cffenluirnnc},  fonbcni  mir  ein  infpiriertcv  S^^W 
nie  berfelben  nnb  gcljört  ba()er  ^ur  ÜberUefernng  im  meiteren  Sinne: 
fie  ift  bic  id)riftnd)e  im  ©egenfa^e  gnr  münb Heiden  Überlieferung. 
Itaque,  fratres ,  State  et  tenete  traditiones,  quas  didicistis  sive  per 
^^eiinonnn  sive  per  epiatolmn  nostram.     2   Thess.  2,  ,14. 

Qcbod)  nnterfdjcibct  fid)  bic  Ijcitigc  Sd)rift  fpecififd)  uon  ollen  anberen  !f">f(vit 
fd)riftlidjen  xHuf^eidjunngeu  ber  uou  (^ott  geoffenbarten  unb  uon  ber  ,^iird)euub  anbcvVÄ 
überlieferten  3öa()r()eiten  '^cffeSb'iJnnuj"" 

1.  babnrt^,  hi\]i,  fie  infpiriert  ift  unb  beeiücgen  nic^t  blojj  ein  unfe()(= 
barcv  ;]engnic^  uon  ber  götttidjcn  5Ba()rf)eit  cntl]ä(t,  fonbern  im  eigenttic^en 
Sinne  iC^ort  ©ottec^  ift; 

2.  baburd),  hay^  fie,  nmc>  5uniid}ft  ba^o  S^ene  Xeftamcnt  betrifft,  oon  ben 
'^[pofteln  unb  ßnangeüften,  alfo  üon  ben  urfprnnglidjcn  ^engcn  Si)rifti  nnb 
feiner  öe()rc  gcfd}ricbcn  nnb  ba()cr  in  il)r  bivö  apoftolifdjc  Qcugniv  in  feiner 
nrfprünglidjcn  g^H-m  nmuanbclbar  fixiert  ift.  .^n  äl)ntid}er  '-föeife  gilt  h([-:^'- 
felbe  üon  ben  Sd)riften  bec^  ^^(tten  Xcftamentcv. 

Qm  6k'genfal^e  ^ur  t)eiligen  Sdjrift  IjcifU  bic  gcfamtc,  in  ber  !^c()re  nnb    ^,J^^^  „„ 
bem  ^dKw  ber  Äirdic  fidi  fortpf(an,;enbe   llberliefcrnnq   Xrabitiou    ober ntiioio»  mI^  oo 
Überlieferung    i  m    c  n  g  e  r  e  n    ii  n  b    g  c  in  o  l)  n  1 1  d)  e  n    o  i  n  n  c,       iuxm. 
ober  and)  m  ii  n  b  l  i  d)  e  Überlieferung,  mag  bicfclbe  wwd)  anfgefdjricben  ober 
fonft    botnmentiert    fein,    iine    biev    in    ben  Urtnnben  unb  'I^entnuilern  uon 
:3al)rl)unbert  511  3a^)vl)unbcrt  mirtlid)  ber  Ji^d  ift. 

IL  Sdu'ift  nnb  Irabition  finb  bcmgenuif?  bic  bcibcn  l^iittel,  biird)  ^^^^j-^''^*!,-^ -^^.^^ 
bie  uon  ber  Aünl)e  unb  in  ber  Viirdie  bic  geoffenbarte  ^^iniljrljcit  überliefert  t^tionwfanbniv 
lüirb,  unb  bat)er  aud)  bie  beiben  C  n  c  1 1  e  n  ,  auv  benen  bie  ma()re  ^.'cljre  '^"'"""'' 
5U  fd)öpfcn  ift.  T^ecdjalb  mar  cv  non  ;Hnfang  an  tat{)olifd)er  (^rnnbfali,  baf5 
bie  geoffenbarten  '-liMil)rl)eiten  in  Sd)rift  nnb  Xrabition  cnt()alten,  aue  ben= 
felben  511  fd)öpfen  nnb  biird)  fie  ^n  bemeifen  feien,  mie  biee  ii>iucen5  non 
Öeriu  im  5lnfang  feinem  (iommonitoriuniö  mit  folgenben  Porten  anc^fpridjt: 
Saepe  ma^'no  studio  et  smnma  attei^tioue  p(*r(iuireiis  a  ({iiam  pluri- 
mis  sanctitate  et  doctrina  praestautilms  viris,  (iuonani  modo 
possim  ceita  (luadani  et  ([uasi  <ienerali  ac  re<>alari  via  catliolicac 
tidei  veritatem  al)  luiereticae  pravitatis  falsitate  discernere,  luüusmodi 
semper  responsum  al)  omiiibus  t'ere  retuli,  quod  sive  e;^•o  sive  quis 
alius  vellet  exurgentiiim  liaereticorum  fraudes  depreliendere  laqueos- 
que  vitare  et  fide  sana  saiius  atque  integer  permanere,  duplici  modo 
munire  fidem  suam  Domino  adiiivaute  deberet :  primo  scilicet  di- 
vinae  legis  auctoritate,  tum  deinde  Ecclesiae  catholicae  traditioue. 

in.  ÜHV5  nun  ba^;  ^erl)iiltniy  ^mifdjen  Sd)rift  unb  Xra* 
bition  betrifft,  fo  ift  folgcnbe^o  f eft5ul)alten : 

1.  '4^eibe  ftel)eu  einanber  bariu  nollfommeu  glcid),   hi\\i  fie  ii"i"tumc^lo^o  ,,^y..^jJ|J'''-2^i^...^ 
unb   5Uüer(äffig    eine   nnb   biefelbe    geoffenbarte   ^a^rl)eit  eut()alten  unb  bc- 'unb  imbitioii 
3cngen.     §ierau^3  folgt,    ha\T>  beibe   niemals   einanber   unberfprcdjen  ti3nncn, '"'" '^'''^"'^'^"^^'' 
fonbern  notmenbig  fid)  gegenfeitig  beftiitigeu. 

2.  "Der  eigentümlid)e  S^or^ug  ber  Xrabition  beftel)t  aber  bariu,  ^,  ., Z^'''-.^. 
a.   batl   fie   ba^o   urf  prünglic^  c  Überlief erungömittcl  ber  d)rifdid)eir    %üiüii.  ^ 

^ilHil)rl)cit  ift.     renn 

4- 


10 

it>ov,uig  bev  l)ei(. 


52     3:(joo(oi]ifdjc  (yifeiuitni^Ie(}ve.  —  3uicitcr  9lbfc^nitt.     II.    3?ün  bcv  ©(oubciigvcgcl  jc. 

y..  ßl)riftu!3  fclbft  (-ot  nur  niüiiMid)  gclctjvt  iinb  aiidj  ^cu  V(po[tcln 
mir  bic  müubtirfje  ^ih'ebitjt  iwx  ftrcngen  i^f(id)t  gcmacl)t; 

9:.  bivo  (I()riftentiim  ift  aiid)  luirf(id)  burd)  bic  nuiiiblid)c  'Prcbicjt  in  bic 
^^Nc(t  cingcfiiljrt,  ucrbrcitct  imb  crljuttcn  luorbcii  imb  inirb  biv  anc>  (inbc  bcr 
^U^dt  auf  bicfe  af(en  'JJ^cni'djen  ^iigäugUdjc,  angcmcffenc  unb  gcnügciibc  'U^cifc 
ncrfüiibigt  imb  cr()altcn; 

1).  bajl  bic  miinblid)c  Xrabitiou  bcr  ^iirdjc  uuabljiingig  luni  bcr 
5d)rift  bcftc()cn  tami  imb  abfohlt  geuügcnb  luäre,  um  uns  aücc^  mitzu- 
teilen, luac^  U)ir  glauben  unb  unffen  muffen,  um  fetig  ju  merbcn,  une 
^renänc^  fagt :  (^uid  autem,  si  iieciue  ai»ostoli  quideni  scripturas 
reliquissent  iiobis,  iioinie  uportebat  ordiiiem  sequi  traditioiiis,  quam 
tradiderunt  iis,  quibus  committebant  ecclesias?  ('ui  ordiiiatioiii  as- 
sentiuiit  multae  gentes  barbarorum  eurum.  ([ui  in  Christum  credunt, 
sine  Charta  et  atramento  scriptam  lialentes  per  Spiritum  in  cordi- 
bus  suis  salutem,  et  veterem  traditionem  diligenter  custodientes. 
Ach.  haer.  4,  1.  Tagegen  ift  bic  M)ci(ige  2d)rift  ein  ^ur  Icbcnbigcn 
Xrabition  l)in,yigcfounucnec'  Überlicfcruugemittcl  bcr  geoffenbarten  'ii>al)r- 
l)citcn,  bac>  unabbiingig  oou  bcr  Xrabition  nid)t  bcftel)cn  t'ann,  fonbcrn 
inctmcbr  .yir  !:lkglaubigung ,  .^ur  rid)tigen  '^luvlcgung  unb  ^nr  (5rgiin,^ung 
fortunil)rcnb  berfclbcu  bcbarf. 

o.  Ter  eigcntümlidjc  ^or^ug  ber  2d)rift  oor  bcr  Ürabition  bcftcl)t 
Sd^riftV''"'  aber  barin, 

a.  \>a]]  fic  infpiricrtco  'iinn-t  ÖUutec>  ift  unb  al^:?  fold)cc>  eine  in  gc= 
miffer  ^c^icljung  uncnblidjc  ^i>ürbe  unb  Mraft  bcfil^t  ,^nr  ^e(cl)rung  unb 
(Srbammg,  une  bicv  feinem  anberen  ^nn'te  eigen  ift; 

b.  bafl  fic  atc>  nniiuin bei  bare  3d)rift  ba^;  ^^i^Ö^ii^^  '^»''^"  '-^Ipoftcl  unb 
(Soaugeliftcn,  biefer  erften,  nor^üglidjftcn  unb  urfprünglidiftcu  ^cugeu  bcr 
geoffenbarten  '-linil)rl)cit  unocranbert  in  feiner  urfprünglid)eu  gorm  in 
bcr  ^ird)e  aufbeiual)rt.  Tal)cr  ift  bic  l)ciligc  3d)rift  oor^ngc^uicife  ba^ö 
^Dcittet,  um  bic  Übcrcinftimnmug  ber  Icbcnbigcn  Xrabition  mit  bcr  apofto^ 
lifdjcn  l\i}rc  augenfällig  nadj^mucifcn; 

c.  baf3  fic  mandjec^,  namcutlid)  C'kfdjidjtlidjco ,  '}.^ropt)etifd)e*:^  u.  f.  m. 
cutl)iilt,  \m^-^  mir  obue  fic  burd)  bic  bloflc  Xrabition  fidjcr  nidjt  in  berfclbcu 
^^tntl)cnticität ,  iHUlfouuncnbcit  unb  (^k^iauigfcit  befitjeu  unirbcn.  ^w  biefer 
S3e5iel)ung  bcftcl)t  namcutlid)  bcr  l)anptfäd)lid)fte  ü'ert  ber  (Soangelicu  barin, 
\>a\i  mir  in  iljucn  eine  fo  anfd)aulid)c  3d)ilbernng  unb  -JJtitteilung  oon  beut 
Ceben  unb  ben  blieben  C£l)rifti  unb  in  äl)nlid)cr  'li>eife  in  ber  51poftelgcfdjid)tc 
unb  ben  53ricfcn  oou  bcm  V^ebcn  unb  ben  'Zinnien  ber  'i^lpoftel  unb  bcr 
apoftolifdjcn  .^(ird)e  au^o  bcr  g-cber  iufpiricrtcr  '^lugcuäcugcn  ober  bod)  ^zit- 
gcnoffeu  l)aben. 

3S?ei(  bemnad)  bie  l)cilige  ^djrift  einen  cigcntLunlidjcn,  in  gciinffer  ^e= 
5icl)ung  uncnblidjcn  ilBcrt  bcfiljt,  fo  l)at  Ö)ott,  ber  in  allen  feinen  2i?er!cu 
bie  $ollfommcnl)cit  liebt,  obgleid)  bie  Xrabition  ber  ^ird)e  ^ur  (vrl)altung 
ber  5um  |)eile  notmcnbigcn  äBal)rl)eiten  abfolut  unb  an  fid)  genügcnb  gc= 
mefen  tnäre,  berfclbcu  nod)  bic  l)ctligc  ©d^rift  l)in5ugcfügt  unb  fic  aU  einen 
überaiuo  foftbarcn  ®d)at^  bcr  ^ird)c  übergeben,  me^ljalb  bic  .Vcird)e  oer- 
pflidjtet  ift,  biefen  Sdjatj  ^n  ben)al)rcn. 


§  11.     5.^011  bcr  (iciü(]cii  ©d)vift  in^bcfonbcrc,  53 

§  11.     il^ou  bcr  ^eiligen  Schrift  ht^Iicfottbcrc. 

•V^  c  i  n  vi  rf),  X>oc]mntifd)c  ii:{)coloflic  I  §  68  —  74. 

5)11  bic  @in(cttimg^^unf|'cnfrf)aft  bie  I)eiligc  ®d)rift  au^fü{)rlid)  bc()anbclt, 
fo  ift  I)icr  um*  bat^  bogmatiid^  3Ö?id)tige  ^crüorjuljcben. 

I.  Qnv  ^ciUcjen  ^Sd)rift  geboren  nur  jene  aber  and)  a((c  jene  33üd)cr,    ^.^^  \^l-    ^ 
c^aw'^  im b   in  allen   i  f) r  c n   i  e i ( e n ,    meldte   bie    f at()o(t|"d)c  ^ ird^e  a(y  nciiincit  %W\n. 
IjeiUgc  3d)riften  ancrfcnnt ,  nnb  bic  be^^ljalb  im  Äanon  cntl)a(tcn  finb,    iine 

i()n  nad}  ber  bcftänbigen  Überlieferung  bcr  rümifd}cu  .'ilirdje  bac^  Xribcnti- 
num  (Sess.  IV)  auf^^  neue  oerfünbigt  Ijat ,  oljue  einen  Untcrfi'^icb  jiüiid^cn 
ben  fogcnannten  protofanDuifdjcn  nnb  beutero!anonii'd)en  ®d)riften  ^u 
madjcn. 

II.  3iinitlid)c   im   -Ovanon   cntl)a(tcnen  3d)riftcn  be^o  Eliten  unb  9^eucu        109. 
Xcftamente^?  finb   gan,>   nnb  in  aUen  il)ren  X eilen  infpiricrt.  ifd'njä'^s^^^^^ 

X)ie5  befiniert  ba^o  Xribcutinum  übercinftimmenb  mit  bem  ^(orentinum 
bure^  bie  (Srflärung ,  baf]  (^)ott  bcr  Ur()ebcr  aller  l)ciligen  Sd)riften  be-o 
eilten  unb  9^euen  Xcftameute^^  ift:  Cum  utriusque  itestameiiti)  uniis  sit 
])eus  auctor.  unb  baf^  jcbcr  bcm  ^Hnatljcm  ucrfallcu  ift,  bcr  nid)t  alle 
^üd}cr  bee  ^anon  gau^  unb  in  allen  il)ren  Xcilcu,  iuteg-ros  cum  Omni- 
bus suis  partil)U8,  alc^  l)cilig  unb  fanouifd)  anninuut.  T)av  ^atifanum 
fy\t  fobaiut  in  ber  Constitutio  dogmatica  de  tide  catholica  cap.  2.  de 
revelatione  bie  tribentinifd)c  ^^el)rc  iinebert)o(t  unb  bic  ©rflärung  l)in5ugcfügt: 
eos  (libros)  vero  Ecclesia  pro  sacris  et  cauonicis  lialiet,  non  ideo, 
quod  sola  Immaua  iudustria  conciunnti.  siia  deinde  auctoi'itate  sint 
approbati;  nee  ideo  dumtaxat.  ([Und  icvebitiouem  sine  errore  contineant; 
sed  propterea,  (luod  Spiritu  Saucto  iuspiraute  conscripti  Deum  habeut 
auctorem,  atijue  ut  tales  ipsi  Kcclesiae  traditi  sunt. 

yiad)  biefer  autl]cutifd)cu  ^iderprctation  bc-o  3inucv  bcr  Siivdjc  fügt 
c§  cau.  4  (de  revelatione  1  bei:  Si  quis  sacrae  Scripturae  li))ros  inte- 
gres cum  omuil)Us  suis  i)artil»us,  piout  illos  saucta  Tridentina  Sy- 
nodus  receusuit,  pro  sacris  et  cauoiiicis  uou  susceperit,  aut  eos  di- 
viuitus  iuspiiatos  esse  neo-averit:  auatliema  sit. 

T^ie  3d)riftcn  bcv  '?Uten  nnb  '??euen  Xcftauu'iUcv  finb  atfo  uid)t  blojl 
bcioljalb  beilige  ober  gbttlid)e  2d}riftcu,  uicil  fic  uon  göttlid)cn  Tingcn  l)an= 
bchi,  and)  nid)t  blon  bcc^l)alb,  mcil  fie  burd)  befoubcrcn  '^kiftanb  (^'Vittc^o 
frei  finb  non  Qrrtum  nnb  fomit  bie  gi3tttid)c  'Unit)rl)cit  rein  unb  nnncrftilfdjt 
cnt()alten  —  ba«  ift  ,v  5^.  and)  bei  ben  ^ef)rentfd)cibungen  bcr  .^iird)c  bcr 
?^a(l  — ,  and)  nid)t  meil  fie  nad)träglid)  burd)  bic  .Vurd)c  ober  fclbft  gbttlid)e 
Offenbarung  approbiert  finb,  foubern  meil  fic  unter  jenem  ilkiftanbc  bc^^ 
l)ei(igcn  (^eiftcv,  ben  umn  ^nm  Unterfd)icb  tum  bcr  blof)Cn  '^lffiftcn.^>  ^n- 
fpiration  nennt,  gcfd)ricben  finb,  traft  beffen  i^Soit  fclbft  bcr  Ur  = 
l) c b  e r  n i  d)  t  nur  bcr  in  ber  l)  c i 1 1 g c n  ®  d) r  i f  t  e n 1 1) a 1 1  e n c n  il^ a  h  v- 
l)eiten,  foubern  and)  ibrer  ^(bfaffuug  nnb  ^arftcllung  im 
mal)  reu  unb  cigentlid)en  Sinne  ift,  mcungleid)  burd)  ^Hn-mittclung 
unb  ben  ^ienft  ber  bciligcn  3d)riftftcllcr. 

^iefe  ^ÜHil)rl)cit  mirb  näl)cr  bemicfen  3..^,  ^'.l/vivati.,, 

1.  am  ber  l)  eil  igen  3d)rift  nnb  ^unir  bei  neit.  ^dmrt 

a.  au^o  jenen  5al)lreid)en  Stellen,  in  bcnen  c^^  l)ci6t,  C^ott  ober  ber  l)eiligc  (^cift  „„/'^|,7',"|(j^  ^,,, 

I)abe  burd]  bie  beiligcn  'Sd)riftfteller  gcfprod)cn  :  Oportet  impleri  Sci'ipturam,  ""^'sSvitt';''^'" 

qiK/nt  in-aedixit  Spiritus  s((ncfus  per  os  David.     Act.  1,   Uj;    ngl.  Act. 


54    S;^eoIogtfrfic  ©rfcnutniSlel^re.  —  3^''^''tev  ^rbfd^iiitt.    11.    5Bon  bcv  ®(au6en§regcl  jc. 

4,  25.  Paulus  ....  segregatus  in  evangelium  Deiy  quod  ante 
promiserat  per  proplietas  suos  in  Scripturis  sanctis.  Korn.  1,  1.  2. 
Non  legistis,  quod  dictum  est  a  Deo  dicente  vobis?  Matth.  22,  31; 
Marc.  12,  36; 

b.   an^o   bcr   nu«brücflid)cn  (SrHävunc;:  Omnis  scriptura  divinitiis  in- 
spirata,  ttätä  ypcf-d^ri  '^zötzvvjixo:;.     2   T/y».  3,  16; 
"'itv^Srd?"  2.   am^   ber  bcftiinbiiicn  Öcl)vc    bcr    ^ird)e,    mit   bcr  aud)  bie 

älteren  ^arctüer  uiib  (Sdjicmtatifer  faft  of)uc  5(n^^nal)nic  übcrciuftinimcu. 
^ic  I)ci(igcu  8d)riftcn  finb  uoiii  Ijciligeu  (^)ciftc  gcfdjricbcn,  per  Spiritum 
Sanctum  Scripturae  conscriptae  sunt:  T^aö  ift  uad)  Or ig incö  (Praef. 
de  Princip.  n.  8)  eine  ausigemnd)tc  (Staube  n^^Jt)aI)rI)cit,  in  bcr, 
iDie  ber  niiinlid)c  Sd)riftftc(lcr  bezeugt,  bc^üglid)  bcio  5Utcu  Xcftamcntc^o  Qu- 
ben  nnb  (£(}riftcn  übcrcinftiinmcn  (Contr.  Geis.  Y.  n.  60).  "^k  ()ei(igcn 
(Sdjriftcn  finb  5(u!c^1  prüdjc  (S^ottc-^^,  (veraces  dictiones  Spiritus 
Sancti  iClem.  Rom.,  1  Cor.  n.  45),  dictae  a  Yerbo  Dei  et  S{)iritu 
eins  {Iren.,  Adv.  haer.  1.  2  c.  38  n.  2).  C^hUt  l)at  fic  ge  neben,  nnb 
er  ift  il)r  Url)eber:  vox  Dei,  qui  dedit  Scripturas  (lim.  A/e.r., 
IStrom.  II  p.  362).  Dens  prius  per  propbetas,  deinde  per  se  ii)sum, 
postea  per  apostolos  locutus  etiam  Scripturam  condidit,  quae  canonica 
nominatur  altissimae  auctoritatis  (Aucj.,  Civ.  Dei  11  c.  3),  nnb  ^toav 
gilt  bie^o  non  ber  ganzen  I)ciligcn  3rf)rift  in  ad  cm  niib  jcbem  bic^  in^ 
Heinftc.  Xos  qui  perfectam  veracitatem  Spiritus  etiam  usque  ad 
levem  apicem  et  lineam  extcnidimus,  non  concedimus,  neque  enim  fas  est, 
vel  res  minimas  a  scriptoribus  esse  temere  positas.  Greff.  Naz., 
Grat.  2  de  fuga  n.  105.  ^amit  tcngncn  bie  ^^ätcr  feinec^megev  baf?  bie 
l)ci(igcn  Sd)riftftel[er  bei  Hbfaffung  bcr  I)citigcn  2d)riftcn  mit  freier  (Sclbft= 
t{)ätig!cit  mirffam  umren.  5(ber  fic  umrcn  cv  unter  einem  folrfjcm  ©infinffc 
be^^  ^eiligen  ^eiftec^,  bafi  if)r  gcnv^e^o  35^er!  principcdlter  aU  ein  ^^cr! 
bc^o  fic  infpiriercnbcn  l)eiligcn  (^)ciftec<  ^^n  bctradjtcn  ift:  fic  maren,  mie 
'?(ngnftinn^o  fagt,  lunn  .s^errn  regiert,  ä[)n(id)  mic  bie  Ö)lieber  uom  .soanpte. 
Ita(iue  cum  isti  scrij)sernut ,  quae  ille  osteudit  ac  dixit.  nequaqttaiif 
äicendiim  est  ^  quod  ipse  )io)i  scripserif:  quandoquidem  memhra  ejus  id 
operata  f^inif  ^  quod  dietaute  eapife  coc/novenmt.  August. y  De  Consensu 
Evangelist.  1.  1  n.  54.  ^gt.  Franzelin ,  De  divina  traditione  et 
Scriptura.  pag.  3>29  sqq.  (edit.  3'^). 

Gl arifün- ber  ^'^'^'  ^^^  näl)cre  33cftinunnng  ber  ^nfpiration  betrifft,    fo   ift  benniad) 

^iMpinition.  nor  oUem  ein  foId)cr  (Sinffufl  bti:"  beitigen  C^kiftee^  fcft^nbaltcn ,  ha]^  (^)ott 
fclbft  aU^  ber  primäre  nnb  mal)rc  Url)eber  bcr  [)ciligen  3d)riftcn  er= 
fdjcint.  X)aän  ift  aber  erforbertid)  eine  @r(end)tnng  ber  (Srfenntniei 
über  bn0,  \m§>  ^n  fd^rciben  nnb  anbcrntcile  ein  ^(n trieb  bce  ifi>i((en^^, 
ba^  fo  (^rtannte  an(^  luirflid)  ^u  fd)reibcn. 

^w  Q3C(^ng  auf  bie  (Srlcndjtnng  ift  bcr  3"l)idt  i^ii^  ^i»ii  ^^^^  ^i^ 
SB  a  1^  r  l)  e  i  t  oon  ber  gor  m  i  1}  r  e  ^^  f  d)  r  i  f  1 1  i  d)  c  n  'ä  n  c^  b  r  n  d  e  t^  jn  untere 
fd^eiben. 

3Öa^>  bcn3^nl)att  nnb  3inn  angc[)t,  fo  gc()ört  nid)t  notmenbig  ,;nr 
Qnfpiration,  baf^  bcr  infpiricrte  Sd)riftftcl(cr  bcnfelbcn  ane  cigcntlid)er  gött= 
lid)er  Offenbarung  ertannt  t)at;  oicImef)r.  fann  er  i^n  aud^  anc^  natürlid)cr 
@rfat)rnng,'  bcnr^^i^öniffe  anberer  (^nfa^O  ober  an^o  Sd}riften,  fetbft  am 
nid)t    infpiricrten    ^2  'Madjah.)    fenncn    gelernt    Ijabcn.      5(bcr    er     müJ3tc 


§  11.     i^oii  bou  ^eiligen  od^vtft  in^liefoubcrc.  55 

babci  Hüll  @ott  |D  gckitct  imb  beeinflußt  geiuefen    fein,    ba^    er    ba^ienige 
mib  mir  baojentöc  fc^rieb,  maö  er  mä)  (S^otte^>  Stbftc^t  fd)reibeu  foUte. 

3n  '^e^ug  auf  beii  fpraifitid^en  5(ii^briicf  ber  C^kbanfcu  ift  c^ 
iiiri)t  notipeiibig,  eine  Qnfpiration  ber  einseinen  SBorte,  gteirfifam  ein  ipört- 
tidjey  SDiftat  be^o  [)ei(igen  ®eifte^>  an^nneljuien.  i^ielnic^r  iinir  ber  (Sigen= 
tümlic^feit  nnb  ^'reit()ätigt'eit  ber  ()citigen  Sd}riftfte((er  ein  großer  Spictrnum 
gelaffcn.  dagegen  ift  ev  bnrd)an^^  nidjt  i^ntöffig,  bk  ^Inc^briicf^olneife  atö  ct\va§> 
aii^^|d)ticj3lid)  in'enfd}lid)Cv  5n  betradjten  nnb  niit()in  bic  ^nfpiration  mir  auf  ben 
Qn()a(t,  nid)t  aber  auf  bie  gorni  ber  fjeitigen  v5d)riften  ^n  be^iefjen.  'tJenn  fonft 
unirc  (^ott  rnol)!  ber  Ur()eber  beo  ^nf)a(t^5  ber  ()eitigen  @d)rift,  nid}t  aber 
ber  I)ci(igcu  5d)riftcn  ak^  fo(d)er.  (Sc>  nuig  bn^er  feftgef)alten  luerben,  baß 
Derini)ge  ber  (Sinunrhmg  be^?  lieiligen  ©eifte^  bic  tjeitigen  ®d)riftftcUer  fo(d}e 
5ln0brnde  iiiä()(ten,  bie  geeignet  finb,  ben  Sinn  nnb  ^ntjdt  in  einer  ben 
5Ibfic^ten  (^otteo  nnb  ber  ii>iirbc  ber  l)eiligen  3d)riftcn  angemeffenen  SKeife 
an^änbrürfcn.  'JJiit  anbercn  ^-U>orten:  für  bie  gorm  befaßen  bk  fjeitigen 
Sdjriftftetter  eine  ((s^isfenfia  bee^  l)eitigen  (^eifte-o,  für  ben  Qn^att  bic  eigent- 
nd)e  msjnrdtio. 

,V)terniit  |o((  jebod)  nid)t  in  ^Jlbrcbe  gefteüt  merben,  ba^  einzelne  5{n^^= 
)prüd)c  unmittelbar  uon  (^ott  eingegeben  finb. 

.i*)iernad)  ift  ttar,  baß  ein  rein  incn|d)lid)c^^  53nd)  bnrd)  nad}trag(id)e 
gött(id)e  '^kftiitignng,  bic  fogcnannte  iiispiratio  subsequens,  ^n  einem  gött- 
lidjcn  'S>er!  nicmatc^  erbeben  luerben  fann,  H)cc>l)atb  eine  inspiratio  snli- 
sequens  bem  tat()oliid)en  :3nfpi^*i^t'i-"^"'^t^'-'Öi*iÜ  tcinc-ciiricgs!  genügt.  Franzeliu, 
De  divina  traditioiie  vi  Scri[)t.  p.  :)42  sqq.;  Fr.  Schniid,  De  Tiispi- 
rationis  Bihliorum  vi  vi  latioiic    Uiixiiiac  ISS."). 

iöic  bic  göttlid)c  Cffenbariing   in   (J()riftiiv   nnb   ber   ^ird)e   HoKcnbct  ^     112. 
ift  (11.  88),  |o  ift  and)  ber  Ovanon  bcr()ei(igcn  3d)riftcucinfiira(teinatabge|^1)(offcnM)?ii7iien'2ri)nfSt 
fo  ba^  feine  neuen  inipirierten  3d)riften  l)in3nfommcn  tonnen,  bie  bffentlid)c    'ii'nnrinoiien. 
2Uitürität  in  ber  ^ird)c  befil^cn.     i^r iüa ti n [p i ra  t i  on  ift  aderbinge;  ebcnfo 
möglid)  une  '|.^riiiatoffenbarnng.  i^g(.  n.  9(). 

IIL.     3ouiobl  bic  5(ntl)entie  nnb  ^^^^^^n^'i^ü^  ^^^^^   ii"^'^}  bk  ^\\]))kat\o\\  ^      n:!.  ^ 
ber  l)eiligcn  2d)riftcn  bat  für  nn^ö  nur  bnrd)  bae  3*-'ugnic>  ber  .*tiird)c  65(au=civUiir'^3„^/i'i;^ 
beuc^geuiißbcit.     Tac^  iinirt  bcy  l)ed.  ^digufttnuv :  e<4-()  Kvaufi'elio  11011  cre-  fj^'^'JjJ'I^J'iJj^ 
derem,  uisi  inc  eatliolicae  Kcclesiae  (•(»nimovert^t  anctoritas,    brürft        amt." 
ba[)er    gan^    priiciv    bic     fatl)olifd)c    (^Haubenciregcl    bc^üglid)    ber    f)citigcn 
3d)rift  am. 

ÜHiljrcnb  bic  älteren  .v)iirctifer  io\voi)\  bk  Xrabition  ak  bic  l)ci(igc 
Sd)rift  iiiidfürlid)  beuteten  ober  iierfälfd)ten  nnb  auf  fatfdjc  l)cilige  Sdjriften 
unc  auf  falfd}e  gc()eime  prioate  Xrabitioncn  fid)  beriefen,  t)abeu  bie  ^Refor= 
matoren  bci:  H).  n^al)rt)iinbcrto  bic  bcitigc  3d)rift  alte  in  iinb  (0^  getrennt 
oon  ber  A{ird)e,  il)rer  Überlieferung  nnb  l^cbrautorität  für  bie  einzige  Cuelle 
nnb  9^orm  bcv  (^Haubenc^  erflärt. 

'Die  3d)rift  attein,   sold  Scriptum .    ift    biK>    gormalpriucip   xais^lLmr 
bC'3  *}3  r  0 1  e  ft  a  n  t  i  ^^  m  n  ^o .  ^'""/»p  ^f  i*/p 

^c\  il)rer  Trennung  ual)men  bie  '13rotcftauten  in  aller  llubcfaugenl)cit  ^'^'*""f''^""'- 
bic  l)eiligc  3d)rift  aU  ed)t  nnb  gottlid)  am  ber  fatl)olifd)cu  Äird)c  mit  fid) 
in  bic  .piircfic  l)iuau^o.  ?lllein  nid)te  fanu  coibcnter  fein,  ak  ba]]  bk  bciligc 
2d)rift  jcbe  objeftio  fid)ere  nnb  götdid)e  51utorität  oerliert,  fobalb  mau  bie 
göttlid)e  51utorität  ber  ^ird)c  nnb  il)r  bnrd)  bic  ^Iffiften^  be^>  l)ciligen  63eifte^o 
unfel)lbarc^>  2cl)ramt  ocririrft.     Xenii: 


G-rfni)eit,  ^iite 
nrität ,   ^nfpiva 


56    !^^eologifcf)c  ©vfcnntnistc^re.  —  3>t»citer  ^Ibjc^nitt.    II .  3?on  bcr  @(anlicn§regcl. 

115.  1.     T>a<$  9^cuc  ^^eftamcut  legt  ino^I  im  allgemeinen  ^nigni«?  für  bie 

f?ifriMiM-iri5.    @rf}t{)eit  nnb  Qnfpirntion  be^o  51(1  en  ^eftamentec^  ab.     dagegen  bc^engt  baö 

9^enc  Xcftaincnt  nid)t  fid)  felbft;  ja  cc^  ift  and)  gcrabc^n  nnmogliri),  baf?  ein 

33nd)  ober  eine  Gdjrift  bie  eigene  (Sd)tt)eit  nnb    Integrität    ober    gar    feine 

Qnfpiration  mit  objettioer  3id)crl}cit  be^engt. 

2.     @^o  bleibt  atfo  nur  ein  boppelter  üli>eg  übrig: 

HC.  ^^  a.  i\^^an  fnd)t  bie  (Sd)tbeit,  Integrität,  Qnfpiration  ber  Zeitigen  8d)rift 

bnrd)  mcnfd)(id)c  ^iffenfd)aft,  nänilid)  bnrdi    l)iftorifd}e    .^U'itif    feftju^ 

i ift 00^)011!^^^   ftellen.     80  oerfä^rt  bcr  ^lfationalivnnic>.    5(llerbing^ö  luirb  and)  bcr  t'atI)olifd)e 

\iianon  anf  bcm  W^cc^c    ber    l)iftoriid)cn  Virilit    iinffenfdjaftlid)    gered)tfertigt. 

SIber  menn  mir  lebiglid^  anf  bie  miffenfd)aftlid)e  ^-efiftellnng  bc^^  ^lanom^ 

angemiefen  finb,  fnl)rt  biec>  ^n  folgenbcn  Ungercimtl)eiten: 

a.  Wim  menige  @elel)rte  tonnen  fid)  bnrd)  eigene  itritif  eine  miffen= 
fd)aftlid)e  Über^engnng  uon  ber  (5d)tl)eit  nnb  Integrität  ber  Ijciligen  3d)riften 
oerfd)affen.  5Iüe  übrigen  ll^cenfdjen  bagegen  finb  genötigt,  entmeber  immer 
5U  jmeifeln  ober  bcr  5(ntorität  einec^  menfd)(id}en  ^Critiferv  ^n  glanbcn. 

ß.  ;^(ber  and)  bie  Cs^e(el)rten  tonnen  bnrd)  bie  ^{ritit  mie  and)  oon 
anberen  l)iftorifd)en  5^l)atfad)cn  im  beften  Jyalle  eine  rein  m  e  n  f  d)  l  i  d)  c 
C^)eunj3l)eit  geminncn,  bie  bie  l)iöglid)teit  bce  J^rrtnni!?  nid)t  abfolut  anc^= 
fd)Iief3t. 

/.  5{nd)  biefc  miffenfd)aftlid)c  (^emif^l)eit  tonnen  bie  proteftantifd)en 
C^elcl)rten  nnr  bnrd)  h\t->  ^^engnic^  ber  fird)lid)en  ^rabition  erlangen,  bie  fie 
bann  freilid)  nnr  al«  ein  rein  mcnid)lid)cc^  |]engnic^  ( argumentum  proba- 
bile)  betrad)ten. 

^.  ^ie  l)iftorifd)e  .^vritit  fann  aber  nur  bie  (£d)tl)cit  nnb  ^^ntegrität, 
nimmermel)r  aber  bie  Qnfpiration  ber  l)eiligen  2d)riften  feftftellen.  Üi}ol)i 
mag  fie  jcigen,  ba^  biefelbc  im  d)rift(id)en  Rittertum  für  infpiriert  gcl)alten 
mürben;  allein  ba^  bk,  meld)e  fie  lehrten,  nid)t  irrten,  fann  bnrd)  bloße 
33ibelfritif  nid)t  ermiefcn  merben. 

beruft  iiinu  fid)  auf  ^tc  5)cvl)cifuiußen  ^e§  l)cilii3cn  (*>n'iftOiS  (in  ^ic  xHpoficI ,  fo  ift 
uovcvft  ,^n  cmiibcvu,  Dafs  l^^^^tuliti^  luib  i.hiia^  feine  '^Ipoftcl  uuivon  nn^  bcr  uevtjcifjonc 
^eiftanC»  bc^^  l)eilincn  ©ciftc^^  (t\va§  an^cl•cy  ift  aU$  bio  ^"l'pivation.  'J(nri)  ()iev  ift  fo= 
bnnn  ju  bcnicrtcn,  baf?  ^uuir  baf^  9hntc  Icftonicnt  nn  al(i]cincincn  für  bie  i^n'piration 
bc§  Hltcn  2cftanientc^  i\'^^^\\U  *^^if  >^^ii"  (n-  H-^)  nefcbcn  balu'n,  ^af?  fid)  ^n^Cl]cn  bnvd)an^o 
nid)t  ncJiügcnbc  ^fiiÖ'iM'f^'  füv  bio  ^nfpiration  bc^^  tUcncn  Xcftnnicnto^  uorlnini^en  hiffcn. 
2  ^^ctr.  o,  15.  16  appvobicvt  .^luar  im  ollqcinoincn  i^ic  ^n^lo^o  ci-tftiovciibcn  panlinifdji-n 
Briefe,  ol)nc  nbcr  fie  l30va^c  a(§  infpiriert  ,-^u  be;;eid)nen.  !i-^e,^üglid)  ^er  (Sliauflelieu  biiben 
mir  faiun  Mirftigc  '^In^cutungcn,  v  ^-^.  1  2:  i  m.  b,  18  für  i*  u  f.  lU,  7  nnb  )))ia  1 1  b.  lU,  10. 

£.  ©nblid)  I)at  bie  proteftantifd)e  il^ibcUritit  fetbft  ben  3^cmeiv  geliefert, 

bag  fie  nie  nnb  nimmer  (^jlanbenvfnnbament  fein  fann,   inbem  fie  nad)  nnb 

nad)    faft   ade    ^l^eile    ber    l)eiligen  (Sd)rift   angegriffen  nnb,    mie  fie  meint, 

fritifd)  t)ernid)tet  ()at. 

^117.  b.  3Dhn  beruft  fid)  mie  bie  proteftantifd)en  3upernatnraliften  auf  bac^ 

^tmiiittcÄ'  i  n u  e  r  H  d)  e  u  n  m  i  1 1  c  ( b a  r  e  ß e  u  g  n  i  ^^  b  c «  l)  c  i  l  i  g e  n  (5)  e  i  ft  e  £< ,  bat^  bau, 

^irn^^mcf'  "^^^  ^^^  f)cil'igc  3d)rift    in    rcd)ter  iir>cife    lefe,    fomol)l    non    if)rer   @d)tl)cit 

iflen  s,ei  (,..    ^^^_^  .^^^^^^^  C^öttlid)fcit  (^(aubcnc>gcmi|ll)eit  ocrfd)affen  foll.     -J3ian  ^at  bicv  bie 

efficacia  sacrae  Scripturae  genannt. 

Stllein  fo  mal)r  e«  ift,    ba\^  ^nl)a(t  unb  ^orm  bcr  l)eiligcn  (5d)rift  ein- 
fräftigc^>    inuerc^5    ^Irgument    für    i^re    @d)tl)eit   unb  C^)öttlid)feit    finb;    fo 
^meifelto^^  ec^  ferner  ift,  baf3  bie  göttlid)e  ©mibe  mie  ben  C^Manbcn  iibcrbaupt 
fo  and)  ben  Glauben  an  bie  (^öttlic^fcit   bcr    l)ciligen  3d)rift   nnv    ocrlcil)t. 


§  11.    5?on  bcr  ^eiligen  (Schrift  in§bcfonberc.  57 

unb  fo  gcunß  cnMid)  niäjt  bc^tucifctt  irevbcn  !aim,  ba^  bic  (^uabc  uiiijt 
feiten  ber  I)cingen  @d)rift  fid)  bcbicnt,  um  |old)c,  bic  guten  5i;^i(lcnö  finb, 
jnm  mal)rcn  ©lanbcn  jn  fül)ren:  fo  gcmig  ift  bic«?  unmittelbare  IJcngnt^o  bec^ 
l)eili9en  (Reifte«  und)  ber  pofitiucn  ^tnorbnung  (33otte^^  nub  und)  bcr  9iatnr 
ber  ^inge  burd)nuc^  nngcnügcnb,  einen  fidjcrcn  %nnb  be^>  ©lanbcnc^  für  bic 
(Sd)tf)eit  unb  (^öttlidjfcit  ber  I)edigcn  2d}rift  abäugebcn.     '^cnn: 

a.  @^  fe^tt  biefcm  innerlid)en  Qengni^i  bic  objcftiüc  (Sid)erl)eit  unb 
jebe  äuf^ere  gött(id)e  Beglaubigung,  ^^er  ücrbürgt  beni  ^efer  ber  I)eiligen 
@d)rift,  baf3  ba^  ^^cugni-ö,  uieldjcc^  er  für  ober  gegen  bic  (Sd}tl)cit  unb  QöotU 
üdjkit  eincx^  3^nd)ec>  ober  einer  Stctic  ber  Ijciligen  3d)rift  in  fid)  ,yi  fpüren 
glaubt,  oon  (^ott  fonunt  unb  nid}t  ein  rein  fubjettioc?  (^^efül)! ,  eine  3clbft= 
täufdjung  ober  fogar  eine  3^erfnc{)nng  bec>  böfen  @eifte^>  ift? 

^3(uf  jeben  §aü  ift  ^ier  nid)t  bic  bedige  Sd)rift,  fonbern  ber  (^3eift  bc^o 
öefer^,  fei  er  nun  oon  ber  (^nabe  (^otte^  ober  oon  3:;änfd}ungen  bccinftnllt, 
bic  (c^tc  unb  ()öd)fte  5(utorität. 

(Ic>  ift  bal)er  nur  eine  tonfeqnente  (Sntuncfclung  biefcc^  i^rincip^o,  menn 
fd)on  bic  ilMcbcrtäufcr  bec^  IG.  Qal)rl)uubert^  unb  in  fpätercu  >\c\Un  bic 
Cuiifcr,  lUcetbobiftcn  u.  f.  m.  mit  .Sjintanfcl^ung  ber  bciligcn  3d}rift  bay 
inncrlid)e  l'id)t  ak^  l)i)d)fte  ©(aubcncn'egcl  bctrad)tetcn.  Tajl  aber  biefoo 
inucriidje  ^id)t,  biefe  i^rioatinfpiration,  bic  uncrfd)öpflid)c  Onclle  aller  Wiii^ 
!ür  unb  v^djUnirmerci  ift,  bcbarf  fcinc^o  !:I-^eioeife^o. 

ß.  3obann  tanu  biefe  angebüd)e  efticacia  sacrae  Scripturae  offenbar 
nur  an  benjcnigen  fid)  beioäl)ren,  meld)c  bic  I)edige  Sd)rift  tcfcn  tonnen  unb 
mirflid)  (efen ,  mac>  bei  einem  grof^en  ^ci(  ber  Ih'cnfdicn  nid)t  ber  Jyiiü  if^ 
unb  and)  nid)t  bcr  /^-all  fein  tanu. 

7.  ^^lud)  müfltcn  alle  ,yir  Öefnug  ber  l)ciligcn  3d)rift  bic  rcd)tc  ^io^ 
pofition  mitbringen,  unic  bei  Un,Vil)ligeu  nid)t  angenommen  merben  fann. 

IV.  ^n  ben  oben  'h.  H)1)i  angefül)rten  5üic^fprüd)eu  be>?  tribcutini|d)cn  ^  ns. 
unb  oatitanifd)cn  Aiou.^il^o  ift  and)  bic  (*»^(aubcnc>mal)rl)cit  anc^gefprod)cn ,  baf^  ^S;\"IJ!,'.l'"^^t5!''' 
hiW  5((te  Teftament  gcrabc  i'o  mic  bav  "^icue  ^-linn-t  (snntc^o  ift  nub  bal)cr  "'',';'",, ;;"''^' 
and)  für  bic  (il)riftcn  gömiv1)e  ^.Hutoritiit  nub  il^erbinblid)fcit  bcfilit,  infomcit 
c^ö  nid)t  oon  ^cfuv  (il)riftuv  aufgcl)obcu  ober  mobifi^icrt  morbcn  ift.  'Huf= 
gel)obcu  finb  aber  nur  ieuc  legalen  unb  cercmonialcn  Bcüinnnnngcn, 
bic  fd)ou  nrfprüuglid)  nur  für  bav  jübifd)C  il^olf  unb  bic  alttcftauieutlidic 
3cit  gegeben  umrcu.  Tagcgcu  ber  abfolutc  nub  mef  entli  d)c  ^nl)alt 
bc§>  eilten  3:cftauicntcv  ift  burd)  (il)riftnv  nid)t  aufgel)obcn,  fonbern  beftiitigt 
unb  erfüllt  morben.  Nolite  putare,  qnoiiiani  veni  solvere  leg-em  aut 
prophetas ;  non  veni  solvere  sed  adimplere.  Matth.  5,  17;  ogl.  Luc. 
24,  44.  "A^cr  innere  O-^rnnb  biefer  ^\il)rl)cit  liegt  barin,  baj3  im  ^Hlten 
Xeftauicutc  bicfctbe  Cffcubaruug  (^nittc^^  unb  biefelbc  Cv^nabeuorbnung  grunb= 
gelegt  unb  oor  bereit  et  murbc,  bic  in  Sl)riftu^o  unb  feiner  Äird)e 
0  0  n  e  n  b  e  t  ift  -  n.  88).  4^al)cr  ba^o  ^^l;riom  bec«  l)eit.  5(ngnftinu^o :  in  vetere  testa- 
mento  novum  latet,  in  novo  vetus  patet.    Aug.,  Qnaest.  in  Kx.  (j.  7:>. 

.•pieranö  ergibt  fid)  für  bic  bogumtifd)C  5kmci^ofü^rung:  o.,  ^'■-■-  t,-,, 

1.  ^ac^    5(ltc    Xeftament    l)at   oollc    bogmatifd)c  Bemeivfraft   in  gan;>  iäli"|ü(Jniiui 
gleid)er  5l^eife  mie  bao  ^Jieue  Xcftauient.  '  ^        ''i\|Scn"^ 

2.  ^enc  (^)runblel)rcn  unb  '^Infang^ogrünbc  ber  Üictigion,  bic  iut  ^^Üten 
Xeftament  au^ofüt)rlid)  eutl)altcn  finb,  im  ^euen  aber  ooran«gcfcljt  unb  fuiV) 
angebeutet  merben,  uiüffcu  oor^ug-oiocifc  au<?  beut  Sdten  Tcftament  bcmiefcn 
nub  crfliirt  locrbeu. 


llUMlll''ö. 


58     3;f)coronifd^c  (Svfcnntiii§(e()vc.  —  Buu'itcv  M\d)mtt    Tl.    55on  bcv  (^Hnubon§rciio(  :c. 

?^.  Uinc|c!ef)rt  finb  jene  !2c()rcn,  bic  cvft  im  'J?cucii  2^cftaiiiciit  noütüin^ 
mcu  offenbar  iinirbcn,  oor^iig^uicifc  am  bcm  ^>icucii  Xcftanicntc  ,vi  bciuciicn, 
ül)uc  baf?  jebod)  ein  .l'^inUHMC^  auf  bic  Spuicii  bcrfclbcn  im  '^((tcii  Xcftameutc 
fcl)(cn  barf. 

4.  'J^ic  tami  eine«  bcr  bcibcn  Xeftamentc  fo  er!(ärt  luevbcn,  ba]^  e^o 
bcm  anbercn  unberfpi*irf)t.  S3eibe  ftc()cn  im  ooKfonnnenftcn  (£intlanc^ ,  nnb 
jebc  '^(nc^Icgnng,  bic  einen  '^Mberfpvnd)  bef)anptct,  ift  notmcnbicj  falfcl). 

5.  '^(nd)  bie  burd)  \>a^>  ))lcnc  5^cftament  anfcjeljobcncn  alttcftamentüd)en 
(5inrid)tnnnen  fönnen  aU  'X\)pm  nnb  ^orbilbcr  bnrc^  ben  5d)(nf3  a  minoii 
ad  malus  5nr  ^^n^ciriinbunö  d)vift(id)er  (M(anbcn^öUHil)ri)citcn  nci^vand)t  lucrben. 
"I^ao  tl)aten  fd}on  bie  5(poftc(,  ^.  '^\  cincicljcnb  bcr  l)cil.  "l^anlnv  im 
^ebriierbricf. 

().  5lne  bem  Umftanbe ,  ba]]  bic  iiöttlid)c  Cffcnbarnnci  im  Sllten 
Xeftameute  fortfd)rcitcnb  fid)  entfaltete,  crtliirt  eo  fid),  bap  nemiffe  2öa^r^ 
l)eitcn,  5.  '^.  bie  C^ott()eit  bcc^  'JJicffiao,  bae  ^uni'  bcc^fctbcn,  bic  Xrinitiit, 
in  ben  fpiitcren  alttcftament(id}cn  3d)riften  ttarer  I)croortrcten  al»?  in  ben 
frnf)eren.  ,pieran{^  crc^ibt  fid^  bie  l)oI)e  'iiMd)tiiitcit  bcr  bcnterofanonifd)cn 
^^üd)er  be^o  '^(Iten  Icftamcntc^^,  bic  c^cunffcrmaBcn  ein  'JJ^ittcti^ticb  ,viüfd)en 
ben  prütüt'anoni]d)cn  '^-^iidjcrn  nnb  bem  "i)tcncn  Tcftamentc  bilben,  luie  bie;? 
5.  ^.  in  bcr  öe()re  uom  götttidjcn  i^^givo  fid)  jcii^t. 
120.  ®cgeu  bicfc  2Balir{)citcn  l)nbon  ueri'diiobonc  (sv^'I^'^Hcr  ucrftoHcn,  naincnt(id): 

^Jj"jf*{^l*c^^c!tcii  a.  uictc  gnoftifd)c  (gcften  im  5((tcrtum   nnb  im  iWittolaltcv,  bie  einen  :li>ibeiiprncl) 

matorcnüber^bac;  S^^^if*^)*^"  ^^'"'  'Otiten  nnb  ^)lcnn\  iteftamente  beimnvtctcn  (^.IH'nvcion),    bae>    '?(lte  ^eftnment 
\nite  itnb  :)i*cuc   al§  ein  Serf  be^  2)emturiien  ober  felbft  beij  böfen  (''untovi  uevmnvfen ; 
Seftamoiit.  j,^  j^j^  9fJefovnmtovcn,  bie  niii)t  blof?  bie  beutevotanonifilien  2d)riften  iiennavfen,  |on  = 

bern  and)  in  boiimatii'd)  i^an,^  fal[d)er  ^A'eife  einen  CtieiienfaL^  :,nnfd)en  bem  Otiten  nnb 
Dienen  53nnbe,  3nn)d)en  (S^efeb  nnb  (Süniu^elinm  bebnnpteten ,  umbienb  iicmiffe  pvoteftnn^ 
tifd)e  Seften  bem  ^^((ten  'leftanuMitc  eine  ®e(innn  v'lrf)vieben,  bie  ec^  im  Gt)viftentnm  nid)t 
met)v  ()at; 

c.  uiele  utobeviie  '4-^voteftanten,  befonber?  3d)(eievmad)ev,  bie  bem  ?Uten  Jeftnmentc 
jebe  botv.natifdje  ^^cbenlnng  für  bie  djriftlidje  ('»Manbencilebve  lüu^efpuodjen  baben. 

-..^^,.^^21.^^^^^^^  V.     (Sinen  ant()entifd)en   nnb  lec^aten  Urtcji't  ber  l)ei(igen  Sdjrift    lybt 

^outt)cniii({)c"  cc^  nid)t.     Tai^ci^cn  ift  bie  ^^ntgata   alc^  ant()cnt  i  f  d)e  Übcrfcliung  oon  ber 

Uberfc^ntnn  bcv 
lieiligcn  Sd)vift, 


.^ircl^c  auvbriiiflid)  anerfannt:  vulgata  cditio  ....    pro    anthentica  lia- 


Kjcntic. 


t22.  "^^ladj  biefcr  (Irflärnng 

vimg'^Mcfn^^iui  1  •  ^iu'c^t  nnv  bic  .H'ird)c  nidjt  blofs  bafiir  ,    bajs  bic  ^^ulgata  fein  c  n 

^V  r  r  t  n  m  t3ec|en  ben  (^Hauben  nnb  bic  (Sitten  entl)ält,  fonbern  and)  baf^  fic 
in  alten  bk  4)lanbenv=  nnb  Sittcnlel)rc  nnb  bic  (frbannncj  bcr  cjötttid)en 
Üicügion  betreffenben  ^inc^en  ben  m  a  l)  r  c  n  3  i  n  n  b  e  c^  l)  c  i  t  i  g  c  n 
U  r  t  c  ^*  t  e  c>   r  i  d)  t  i  9  uncbergibt ; 

2.  befit^t    nnr    bie  33nlgata    in   bcr   tl)eo(ogifd)en  nnb  fanonifdjcn  ^e= 
tDci^fü^rung  (egale  5(utorität  in  ber  Ä'ird)c. 
'I)agcgen 

1.  ift  nid)t  ber  Urtej.-t  nnb  ba^o  3i^^*"^'f9Cl)cn  anf  benfelben  unterfagt. 
5(üein  ber  Urteil  l)at  infofern  nid)t  bie  5lntl)cntic  ber  ^^ntgata,  alc^  e^o  eben 
feine  autt)entifd)e  nnb  !ird)lid)  anertannte  5(nc>gabc  bec^  llrte?.*tcc^  gibt; 

2.  ift  ebenfouicnig  ieber  '^ai^  unb  jebec^  'ü^ort  ber  i^ulgata  nnuerbcffcr^ 
liäj ;  nnr  bai!>  fte[)t  nnfet)(bar  f cft,  ba^  bic  .33n(gata  bai:-'  3Sort  @ottc^^  feinem 
©inn  nnb  3S}efen  nad)  rein  nnb  rid)tig  miebergibt,  tinc  c?  jnr  ^cinl)eit  bcö 
^lanbcu^  unb  äum  *pei(c  bcr  Seelen  notmcnbig  ift. 


§  11.   55on  bcr  fettigen  ©d^vift  inSbcfonberc.  59 

!J)a  bie  ^irrf)c  burd)  ben  S3etftanb  bc^  (jeitigen  ©elftem  in  bcr  35ctüal}ntug 
unb  (Srflänmg  bc^  depositum  fidei  unfehlbar  ift,  bie  I)ciligc  ^djrift  aber 
einen  integricrcnben  Zt'ü  biefe^  '^epofitnm^J  bi(bet,  fo  ift  e§  unniöglid), 
bag  jene  Übcrfet^nng  ber  ^eiligen  ©c^rift,  beren  ficf)  bie  ^irc^e  feit  ben 
ätteften  Reiten  unb  burd^  alte  Qa^rt)unbertc  bebiente,  nid^t  bie  bnrd)  ben 
S^arafter  unb  ben  Qwcd  bc^$  göttlichen  '^Bortee^  geforberte  Qnüertiiffigtcit 
nnb  3[Bid)tigfcit,  mc  and)  ^Iraft  unb  33}ürbe  befit^c. 

VI.     <Sinb  mir  im  S3efi^e  ber  ^eiligen  ©d)rift,  fo  tonnnt  e^o  uor  attem  ^jc^j^flj-  „„.^ 
barauf  an,    ba^  fie  rid)tig,    b.  t).  in  bem  Sinne  aufgelegt  iDirb,  ben  ber  bei- f)eii.'^(£"cfnift 
t)ei(ige  ®eift  in  biefetbe  gelegt  t)at.    ^er  (Einn  bev  t)ei(igen  (^eifteö  fann  aber  nur  ^{'-'^l  %,lmu 
burd)  ben  33eiftanb  bec>  l)eitigen  ^eifteio  unfet)tbar  erfannt  irerben.   ^a()cr  ift 
nur  ba§>  burd)  ben  ^eiftanb  be0  t)eiligen  (^eifte^^  unf  e()(  bare  Öe()ramt  bcr 
Äird)e    befä{)igt,    in  Sad)en    ber  (5^tauben^o=  unb  Sittenlehre    ben   iuat)rcn 
Sinn    ber    l)eitigcn  Sd)rift    unfehlbar  ^u    crflärcn.     So  befinicrt    ba§  Zvi- 
bentinum  sess.  IV:    Praeterea  ad  coercenda  petiilaiitia  ingeiiia  decer- 
nit  (S.  Synodiisj,   ut  nemo  suae  pnidentiae  innixus  in  rebus  fidei  et 
morum  ad  aedificationeni  doctrinae  christianae  pertinentium,  sacram 
Scripturani  ad  suos  sensus  contorquens,    contra   eum  sen^uni,  quem 
tenuit  et  tenet  sancta    mater  Ecclesia,    cuius  est  iudicare    de   vero 
sensu  et  interpretatione  Scripturarum   sanctarum,    aut  etiam  contra 
unanimem  consensum  I*atrum   ipsam  Scripturam  sacram  interpretari 
audeat. 

^cn  Sinn  bio'cg  refrctco  ertliirt  ba-o  ^Hitifannni  bal)in,  ut  in  rebus 
fidei  et  morum  ad  aecliticationem  doctrinae  christianae  pertinentium, 
is  pro  vero  sensu  sacrae  Scripturae  liabendus  sit.  quem  tenuit  ac 
tenet  sancta  mater  Kcclesia ,  cuius  est  iudicare  de  vero  sensu  et 
interpretatione  Scripturarum  sanctarum;  atque  ideo  nemini  licere 
contra  hunc  sensum,  aut  etiam  contra  unanimem  consensum  Patrnm 
ipsam  Scriptum ni  saciam  int(Mpretari.  Const.  ddiiui.  de  tid.  catli.  c.  4. 

|)icrauc>  ergeben  fid)  folgcnbe  ^Kegeln:  ^in-.ieiln'üi mo 

1.  J^ft  ber  UHil)re  Sinn  irgcnb  eincv '^lue|prnd)ev  ber  l)ei(igcn  Sd)rtft  ^.'iii'.?(o!iun!i  ^n- 
burd)  fbnnlid)c  tird)Iid)e  !Öel)rentid)cibnng  ober  and)  bnrd)  ba^o  allgemeine ''"'"^"'  ^"^''^ 
magifterinm  ber  A;ird)c  firicrt,    fo  ftel)t  ec^  bogmatifd)  fcft,    bafi  bicfer,  unb 

lein  anberer,    ber  cigcntlid)e    unb  prin^^ipalc  Sinn    ber  l)eiligeu  Sdirift    ift. 
Setnubare  ^^ebcntniuicu    unb    mt)ftifd)e  ^,Hn^ölegungen  finb  feincc^== 
megc^  an^gefd)loffcn. 

2.  ^0  bagegcu  eine  iold)e  autl)entifd)e  Interpretation  in  einer  förm^ 
lid)en  Öel)rentfd)eibung  nid)t  oorliegt,  mug  bie  unffenfd)aftlid)e  Qnterprc^ 
tation  nad)  folgcnben  ^mei  '^^ormen  fid)  rid)ten: 

a.  fie  barf  bie  beilige  Sd)rift  niemals  in  einem  Sinne  auflegen,  ber 
mit  ben  Dogmen  ber  -Uirdie  im  'iiMberfprnd)  ftel)t; 

b.  fie  mug  bem  Sinne  fid)  anfd)liegen,  ben  bie  (e^renbe  ^ird)e  für 
ben  rid)tigen  l)ält,  \vk  er  l)auptfäd)lii'i^  an^ö  ber  einmütigen  ^In^^legung  ber 
bciligen  ^^iiter  5U  c-rfennen  ift. 

T)ieie  ftrenge  i^erbinblid)tcit  ber  tird)lid)cn  flberlieferung  erftrcrft 
fid)  jebod)  nur  auf  Sad)en  be^>  Glaubens!  unb  bcr  Sitten,  bie  ^ur  5lnfer^ 
baunng  ber  d)riftlid)cn  !2el)rc  gel)örcn;  benn  nur  t)ierauf  erftrcrft  fid)  and) 
bie  unfel)lbare  Slutorität  bcr  Äirc^e;  in  53e5ug  auf  anbere  ^inge,  bie  bem 
genannten  Gebiete  nid)t  angel)ören,  ift  e^?  erlaubt,  oon  ber  5luc^legung  ber 
^äter,  menu  fie  and)  allgcnunn  ucrbreitct  mar,  abzugeben. 


60      2:f)0ütonifrf)c  (5vtcnntui^3lc()vc.  —  3uuntcr9f(ifri^nitt.  11.  ^^on  bcv  (Mduiboiii^vcnol  ic. 

^iv^  fub-cftiiic  'tiefem    0  b  j  c  f  t  i  ti  c  u    Qiitcrprctntioiuopviiu*t|.i    bcr    fatl)oIi|d)cii    .^iirdic 

3"tnpietatioii^^.  ftcljt  bo^o  1 11  b  j c 1 1  i u  c  bcv  ^]3i'Dtcftaiitcii  gccjciiiibcv,  imd)  bcm  bcv  ciii^^cliic 

|fo"cftUn..    C^niiibigc  bcu  ^nl)alt  feiiic^^  CsMnubcnc^  IcbinHrf)  biirri)  eichene 

'?(u^4cgung    nu^^    bcr    l)ciligcu  @d}rift    511    fd}5pfc^i    bcvcd)tt(it 

inib  ncrpfndjtct  ift.    'I)ac>)ctbc  ift  am  fotgcubcu  (%inibcii  im  l)altbn  v: 

Tiut  Ifroicftan  1-     ^'^'  ^f^  ^^^  ^^^*  I)  c  i  H  Q  c  11  2  d)  v  i  f  t  fclbft    iiid)t  bcgviiiibct,  bic  im 

ti)*e  qiitcnnc^  (*»7caciUciU    luic    )mv  trüber  (11.  93  f.)   fabcii,    bic    fatbolifdic  (^(aiibciivrcqcl 

UMbcrfpricijt  bevauf^o    t(nr)tc    nii*?|prid)t.     ^tc    mcmgcn  Steilen,    auf  btc    man  ]id)    für  ba^ 

Dfitinni  ed)vift.  piptcftantifd)c  i^riiictp  beruft,  rebeii  luni  gnu,^  nnbcrcn  'I)ingcn.    3o  iiamciit^ 

(id)  JoHun.    5,    ;)9.     Scrutamini  Scii[)turas,    iro  (II)riftibo    fid)    auf    bie 

me|fiaiiiid)cit  ^l^eic^iagimgcii    bc^o  5((tcii  ^Icftaiiiciitev  beruft,  uub  1    7V/^%s.  f), 

21.    Omiüa  probate,  ivo  bcr  l)ciligc  '}?auluc>  criiiat)ut,  bic  r^kifteöäugeruugcu 

5U  prüfcu. 

ro«n'nncftan=  2.     (Sv  ftel)t  luit  bciu  'U^efcu  bcv  OHaubciuo  iiu  '^iMbcrfprud)  uub 

SiSSir  "^'^^'^^^    "^^^^    objct'tiüe    uub    gött(id)e  C»Haubcuvgeuntl(}cit    uuiiiögUd).     ^a  bcr 

uiibeyHnid)t  beut  CsUaiibc  luiiulid)    uid)t    beu  ^^udiftabcii  bcr    bcitigcii  3d)rift,    foubcru  bic  iu 

?Ä-enr     bcu  !;l^ud)ftabcu  cutl)a{tcucu  5i>nl)rl)citcu    \\\  fciiiciu  (^Vgcuftaube  bat,    fo  nm|l 

cc^  für  '^iw  C£iu;)Clucu  eine  iiiifcblbarc  (^'nnuinbcit  barübcr  geben,   iiic(d)Cv  bicfc 

^Hil)rl)citcu  fiiib,  uub  bciuuad)  iPc(d)Cv  bcr  iinibrc  5iuu  bcr  I)ei(igcu  2d)rift 

ift.     "I^icic  uufcl)(bare  (skiiiii3t)cit    ift  aber  uuiuöglid)    ol)uc  uufel)Ibare  ^uter= 

pretatiou.     (Siituicbcr   luutl    bal)cr    bcr  i^rotcftaiit  fid)  fetbft  für  uufebibar  iu 

feiner  '^(uvlcguug  \)\\\\i\\    ober  ein    für  aKeniat  auf  '^'m    iebc  l)?ögtid)feit  be{> 

^rrtunic>    uub    ;5iiieif clv     aiivfd)lie|leiibc    (^)  I  a  u  b  e  n  c^  g  e  m  i  13 1)  c  i  t    be^ügtid) 

bec^    umbreii    ^iiiiieo    bcr    b*-'ilig»-'H  3d)rift  il^cr,^id)t  leiftcu  \\\\\>    mit    einer 

luif  f  eiif  d)af  tli  r()eu  Übcr^euguug  fid)  begnügen. 

rcv  ^).\üiomuic^  a.     Xer  ^liati  oualic^muv,    bcr  bic    bciligc   3d)rift  tcbiglid)    biird) 

edvrtau?'  inciifd)tid)e  5:l$eruuiift  uub  ^^iMffeiifd)aft  aiivlcgcii  und,  niujl  uotmcubig  511  beiu 
\Tm-  tel^Ucrcu  fid)  beteuiicn,  luciiii  er  uid)t  im  ^^i>iberfprud)  mit  ber  O^atur  uub 
Ö)cfd)id)tc  bcv  iueiifd)lid)cu  (^3ciftev  \\\\^  bcr  niciifcblid)en  'ilMffeiifd)aft,  fomie 
im  (^)cgeufal3  ^u  feiner  cigciicu  '^^el)anptnng,  ba)l  bic  gaii;,c  il>or5cit  bic^ 
l)iiiaiif  5U  \>t\\  ^Hpoftelu  iu  ber  ^^(uc^lcguug  bcr  bciligcn  3d)rift  niclfad)  geirrt 
babe ,  bie  Uufct)lbarteit  ber  cigeneu  ilHn-nniift  ober  ber  gcgcnunirtigeu 
ratioualiftifd)en  !üMffcufd)aft  bebaupten  und.  (^3tbt  bagegen  bcr  ^)iatioualift 
l\\,  ba)l  feine  (^;L-cgcfe  bcr  l)eiligcn  3d)rift  nur  nui)r  ober  iniiiber  iiia{)r= 
fd)eiulid)c  'JJiciuungcn  5U  Xage  förbern  taiiii,  fo  iKr5id)tet  er  auf  jebe 
objeftiue  ®laubeuc^gemif3l)eit,  (euguct  alle  übcruatürtid)eii  in  bcr  l)eitigeu 
^d)rift  ciit()attcucu  oVl)cimuiffe  uub  gibt  bie  l)eitigc  2d)rift  bcu  lirgftcu 
'JJiif3l)aiibInugeu  uub  ber  völligen  (viitlccrnng  il)rcc^  iiicfcntlid)cu  3iil)altcc> 
prei^^.  ^emei^ö  t)ierfür  fiiib  bie  maniiigfaltigcn,  nidjt  miiiber  uiirbriftlid)cu 
aly  uiimiffenfd)aft(id}eu  3l)ftcme,  bie  am  bem  ratioualiftifdjcu  3d)riftpriiicip 
l)ert)orgiugeu.  Überbic^?  innf3  bcr  ^)^atioualic>inut-i ,  mie  er  eö  iu  ::h.Mrtlid)feit 
and)  tbut,  oorau«ofet,.eii,  \>a^  bie  ()eiligc  3d)rift  blofl  33eriiuiiftma()rbeiteu 
eutl)ält.  4>euu  überiiatürlid)e  (^)cl)cimiiiffc  fönneii  offenbar  bcm  Urteil  ber 
bloß  uatürlid)eu  Vernunft  uid)t  uutermorfeu  feiu. 

rcr^S-ftan^  _       ^'     ^^^  protcftaiitifd)e  *S  u  p  Cr  ua  t  u  r  a  t  i  c>  lu  u  C' ,  ber  iu  ber  bedigeu 

tTfci)c  su^enta=  ^d^rift  ciuc  übcruatür(id)c  Offenbarung    \\\\\>  übcruatürlid)c  (^ebeimniffe  an^ 

biesrtniftaib?    crteuut,    bcl)auptet,    baf3    bie    f)eihge  ^djrift    bc.yiglid)    ber    5UIU  |)cile  not= 

leouno.       mcubigeu  5[Ba^r()eitcu,  a  b  f  0  I  u  t  ttar  fei  (pers[)iciiitas  sacrae  Scriptuj-ae  1, 

mcim  aud)  uid)t  für  iebcu,  fo  bod)  für  beu  üoiu  inneren  (^uabcutidjtc 


§  11.   53on  bev  fieiligcn  ©dfjvift  inäbcfonbcrc.  61 

cr(ciu-()tctcn  Öcfcr.  ^icfcö  innere  2i(i)t  aber  lucrbe  iebcni,  ber  bic 
8d)rift  lieft  ober  (cfcn  ()ört,  nnfeljlbor  ^u  teil  unb  fiil)re  il)n  nnfel)lbar  ein 
in  bercn  H)al)re<o  l^erftiinbnic^  ^eibec^  finb  iDillfürlidje  ber  l)ciligen  2ii}rift 
nnb  allen  5:i)atfad]en  mibcrfpredjenbe  53el}aiiptnngen. 

Ä.  ^ie  l)eilige  Sdjrift  ift  nid)t  bcrart  !lar  unb  gemeinüerftänblid), 
ba|l  fie  leine  ^(n^lecjnng  bebürfte,  nnb  fann  e^^  and)  ber  9?atnr  ber  Sadjc  nad) 
nid)t  fein.  ^Mele^o  ift  freilid)  in  ber  Ijeitigen  'Sdjrift  mit  foldjer  ^ilarljeit 
cntl)alten,  bajl  ec>  für  jebcn  (gläubigen  cinlendjtenb  ift,  allein  eine  foldjc 
.^clarljeit  befitit  fie  teinc^^mego  in  allen  bie  ^lanbenic^  unb  3ittenUi)rc  be^ 
treffenben  i^unften,  gefd)Uieige  benn  be5Ügtid)  it)reö  gan5en  Quljattes.  Qm 
(Gegenteil  ift  nad)  beni  ^engni^  beio  5(püftelfiirften  in  ben  53riefen  be^o  l)eit. 
'l^anhbo  füuiie  in  ben  fanonifdjcn  2d}riften  bc^^^  5llten  nnb  aud)  be^^  9^euen 
!Ieftanientec\  foideit  fie  banialc^  in  ben  .piinben  ber  (^emeinben  uniren, 
niand)cc>  entl)alten,  iime  tum  llnnerftiinbigen  mißbeutet  tüirb  ^n  il)rem  eigenen 
^erberben.  '2  Pctr.  o,  !(>.  Wk  foll  aber  biefec^  rid)tig  uerftanben 
merbcn? 

ß.  ih>enn  (^5ott  ^nm  redjtcn  ^erftänbnic>  ber  l)eiligcn  @d)rift  ben 
gliinbigen,  ja  fogar  and)  irr^  nnb  ungläubigen  liefern  feine  göttlid)e 
C^hiabe  iierleil)t,  fo  ift  biefec^  bod)  uid)t  bie  (>)nabe  ber  Hufe  1)1  bar  feit, 
mee^l)alb  bic  l)eiligc  3d)rift  allein  unb  bie  innere  Ö^uabe  bei  öefnug 
bcri'elben  teinecmegi?  ^ur  (Srlanguug  nnb  ^lkuial)rnng  bc^o  mal)reu  C'jlanbcuc^ 
genügt.  .  .  (£inc  uufel)lbare  (vrlcud)tnng  in  IHuc^legung  ber  l)ciligen  3d)rift 
l)at(il)riftn^o  beu(^in3elncu  and)  nid)t  uerl)ei|leu,  fonbern  fie,  mie  mir  frül)er  11.1)4) 
)a()en,  an  bic  .Uird)e,  bie  iiiifel)lbarc  l^^l)rerin  bc«  (%iubcn^ö,  uermiefcn. 
^ie  ^crl)eiJ3ungen  bcv  (*')ciftev,  ber  in  alle  ^Vil)rl)eit  cinfül)ren  mirb  u.  f.  m., 
be5iel)cu  fid)  uid)t  auf  bie  'l^riinuanolegnug,  fcnbcrn  finb  ber  lel)renbeu 
^lird)e  nnb  ben  C^liinbigeu  in  ber  Aiird)e  unb  im  red)teu  1^ e r  l) ii 1 1= 
ni|  1  e  5ur  Si  ird)e  gegeben. 

'/.  ^'k  Xl)at|ad)en  ber  C^)e|d)id)te  aber  ^eigeu  anfc>  eoibcntefte,  '^(\]] 
biejenigen,  uield)c  lunn  l)eiligen  C^eifte  erleud)tet,  bic  3d)rift  ;^u  uerftel)cn  bc= 
Ijanpten,  in  ben  mid)tigften  'l.^nnfteu  fort  unb  fort  cinaubcr  miberfpred)cn, 
ol)uc  baf3  ec>  nad)  proteftanti|d)cm  'l^rincip  irgenb  ein  WxWd  gibt,  511  cut^ 
fd)eibcn,  mer  neu  iljuen  uom  (^)eiftc  ber  ::fi?al)rl)cit,  mer  uom  C'kifte  bec^  Qrr= 
tumc>  regiert  ift.  il>ielmel)r  muf?  e>o  jebem  freiftel)eu,  fid)  allein  für  ben 
@rlend)teten  ^u  Ijalten  unb  alle  auberen  für  ,^iuber  ber  ginfternic^.  CDail 
bic!5  3d)märmerei  erzeugt  unb  alc^  notmenbigen  Oiegeufal;  Unglauben 
unb  3 II  "^  U  f  <^  1'  c  11  f  i  '^  "i » ^^  l)cnHn-ruft,  bemeift  bie  gan^e  (^cf d)id)te  beio 
^^roteftantiemuv. 

:>.     ^ie    protcftantifdje  (^)laubemoregel   uon    ber  sola  Scriptuia  ftel)t  j^,.  ^IJoteftan^ 
and)  in  ^Mbcrfprud)    mit    ber  5DLUi^o()cit  (Lottes    unb  (Sl)rifti.     .pätte  t^irfn« aiitnpyc^ 
ö;i)riftuc^  5ur  (Srl)altung  unb  ^Verbreitung  ber  göttlid)en  'ÄHil)rl)eit  nnb  f eine^o  uSn'pSt'^^bcr 
^Nerfc^>  auf  ©rben    lein  anbere£s  ^JOtMttel  gemäl)lt  al^^    bie  t)  eil  ige  3  if)  r  i  f  t '^;;;,f '^^^^^^^^^^^^^ 
allein,    fo    l)iitte    er    ein  'JJiittcl    gemal)lt,    hat^    für    bie    l'J(el)r5aI)l    ber 
ll)teuid)en  nn^nlanglid),  nad)  ber  ^J^atur  ber  ^inge  unb  ber  @rfal)rung  aller 
Qal)rl)unbcrtc  aber  für    alle  giin^lid)  ungeeignet  ift,    jeinen  i^merf  ^n  er= 
reid)en.  ^knt  entfernt  ben  ^JJ(ni|d)en  @Iaub  cn!aeinl)cit  unb  ©lanbeu!;^^ 
g  e  m  i  g  l)  e  i  t    ^u    fid)ern,  mirb    es  nämlid)  n a-t u r  n  0 1  m  c n  b  ig    5 u    einer 
ein  eile  eublof  er  ©  (aub  eu  ^oft  r  ei  ti  gleiten  unb  (S^taub  eusi5meif  cl, 
bie,  m  e  i  l    ein  9i  i  d)  t  e  r    f  e  l)  1 1 ,    n  i  e  m  a  U^  e  n  t  f  d)  i  e  b  e  n    nnb    g  e  l  5  ft 
uurben  tonnen. 


130. 


62      3:i)OD(o|:|ild)e  ©rfenntni^le^ve.  —  3tt>eiter  ^{bff^nitt.  Tl.  5Bon  bev  ÖJtaubcn^reget  :c. 

^Qä  Vunctan  '^'     ^'^'^  protcftanti|rf)e  3d)riftprinctp    uiibci'fpvtd}t  fo  |cl)v  bcr  l\\itiir 

fiSt-Syt"    bor  "^incje,    ^nf3   c?  and)    bei    hn\  |Motcftaiitcii  fclbft    niemals  in  2Bal)r()cit 

f?qiuMit  b^^^^^^^  uun-bcu  ift;  bcr  c^an^^c  pcifitiüc  Snl)alt    il)rcc^  (^3ianbcn^o  ftülpt 

fiiijit.    ■    |ji-i^  nicdiicljr    auf    bie    alte    fatljoUidjc  !Ivabition    ober    auf    eiuc  Icbcubige 

'^lutorität,    uur    uirfjt    bk  bcr  uufcl)lbarcu    ^iird)c,    auf    nieu)d)Hd)c    l^c()rc, 

Ijcrrfdjcubc  ^)iid}tuui3    xn\b  Sd)u(c.     "^ic    iKcfovnuitoreu    l)abcu    bao  ^h'iucip 

bcr  frcicu  ^d)riftforfd)UU9  ba^n  bcuut5t,  bic  ^üitoritiit  bcr  fatl)oIifd)en  ^iird)c 

3U  jcrftörcu    uub  btcjcuigcu,    bic  uou  bicfcui  l^riucip    fid)  ciuucl)incu  üc)}c\\, 

luni  bcrfclbcu  (ov^urcißeu.    Tarauf  babcu  fic  il)rc  citjcue  ii?cl)rc  iu  (^)laubeuv= 

bcfcuutuiffc  gcfajst  m\h  uiit  .V)ilfc  bcr    uicltlid}cu    (^3cunilt    bicfclbcu    aufrcdjt 

crljaücu,  obfdjou  bic?   mit  bem  (gdjriftpriucip    iu  grclkui  Sibcrfprud)  ftcl)t. 

^i<o    5ur  (Stuubc    bilbct    ba^  "J^riucip    bcr  frcicu  gorfd)uug    uub   ber  ^luer^ 

tcuuuug  beftinuuter    fird)Iid)cr  i^cfcuutuiffe    ciucu  C^5egcufa^,    bcu  umu  ^unir 

tüuftüd)    ucrl)ii(Icu,    uicuuüv    aber  bcfcitigcu  Umn,    mic  uiau  aud)  uur  burd) 

ilnnleuguaug     bc?     protcftautifdjcu    ^-uubanicutalpriucipv     oou    bcr     frcicu 

A'orfdjuug  ciuc  '?(rt  ttrd)lid)C  (^3cuieiuid)aft  unb  ciucu  2d)ciu  nou  (*»Maubcu?^ 

ciul)cit  aufrcd)t  ,yi  crbaltcu  ucrmag. 

^.^    !''^'-^  xH  um.     :!i^cuu  bio  '|>votcftQUtcii  uiuo  boii  ilnnunivf  mailjcn,   miv  ftcUtcu  bio  k\xd)c 

ilbe^r  k'^hniiflcii  ^'^^^^^"  ^'^"    lioiliiio  8ii)vift,    fo    ift    bicjev  '^nn-Rnivf  biivdiaii?    uubciivüiibct    unb  boruljt    auf 

Srinift.  '     ciuov  4:iiuid)inuv     Tic    hcilii^c  Sd)vift  ift    üU$  ilnn-t  Ci^otto^"    unuorluürlilid)c§  (SicfoU  für 

bic  Vcbuc  nuh  bcu  (^Maubcu  bcv  Mivdjc,    aber  Die  Jlivi1)c  ift  uou  ^l)viftu>ö  bciiuftvai-jt  uub 

uoui  bciliijcu  (Mciftc  ucvliciftaubct,    bic  bcilii^c  3i1nift  iii1)tiii  :,u  ucvftcl)cu  \\ni>  ausi;,ulcncu 

uu>>    Dabuvdi    biu°  '^innt  o^ottc"?  i^ci^cu    bcu  :l'(ifUnnud)    bcr  .v^nrctifcr    ju    fdjübcu.     j'ic 

Mird)c  ftcht  alfo    uid)t  über    bciii  ^Iihut  (^iHntctö,    foubcru  ifi    ibui    uubcbiuiit  uutcvuutrfcu, 

aber  ihre  uufclilbare  ?(utorität  iu  V(u^Iei]uut]  bcc>  flöttlid)cu  ";Ii.HirtCi^    ftebt  über  bev  ^-©ilt^ 

für    ber    .s?)öretiter,    bie    fid)    aiiinancu,    i^a^^    ^-llnvet    (Motte«?    iiad)    ihrem    ei(]euen    2iuuc 

511  beuten. 

Traduio  di-  ^  ' '  •     ^  i  c  l)  c  i  H  g  c  ^  d)  r  i  f  t  c  u  1 1)  ii  ( t  u  i  d)  t  a  1 1  c  g  c  0  f  f  c  u  b a  r  t  c  u 

unb  im  a  poftolif  d)cu  Wl  aubcuob  cpo  f  i  tuiu  begriffcueu  ili)al)r= 
l)oitcu  auvbrücf(id);  uiclui  ebr  fiub  maud)e  bcrfclbcu  uur  burd) 
bie  bogmatifd)c  llbcrl  i  cf  er  uu  g  ber  Avird)C  bezeugt.  X)icfe 
uur  burd)  bic  fradifio  ilirinx  bc;,eugteu  ^^imi  b  r  b  ci  leu  l)abcu  aber 
bicfc.Ibe  giUtn  d)c  ',!(utorität ,  uiie  bie  aud)  uou  ber  5d)rift 
bc  ,^cugt  CH. 

riec>  ift  betlar  icr  tcc>  r  ogiua  mib  ergibt  fid)  aud)  axK^  ber 
t  a  1 1)  0 1  i  f  d)  e  u  OS  l  a  u  b  e  u  10  r  e  g  c l  1  u.  8()).  .Vt (ar  mirb  bicf c  '^^al)rl)cit  iu 
bcr  l)ci(igcu  3d)rift  fclbft  gc(ct)rt:  Stute  et  tenete  fnu/ifione,^,  quas 
didicistis  sive  per  Hernumeni  sive  per  epistolam  iiostram.  '2  Thess.  2, 
14.  Quae  uudisti  a  me  per  inultos  testes,  haee  commenda  fidelibus 
hominibus,  qui  idonei  erunt  et  alios  docere.  2  Tim.  2,  2.  i>g(.  1  Cor, 
11,  2.  34;  2  Joann.  12;  3  Ji>ann.  U\  Jocüüi.  20,  :30;  2L  25. 
gcftl)altcu  an  bcr  a p 0  ft 0 li  f  d) e  u  Überliefe r  u u g  ift  bie  uuer= 
fd)üttcr(id)c  (^laubeucn'egcl ,  me(d)c  fd)üu  bic  iiltcftcu  ^liter  bcr  |)ärcfie 
cutgegeuftcKtcn.  "9iad)  bem  uämlidieu  (^h'uubfatu^  l)aubcltc  innuerfort  bic 
,^^  i  r  d)  e. 

3nUf d)  ift  bcuuiad)  bic  ^cl)auptuug  luni  ber  a  b  f  o  l  u  t  e  u  3  u  f  f  i  ,^  i  c u  5 

<2iimsrc'nr bei-  b  c  r  t)  c  i  ( i  g  c  u  3  d)  r  i  f  t  uub  bcr  3^  c  r  w  c  r  f  t  i  d)  f  e  i  t  a  1 1  e  r  t  i  r  d)  t  i  d)  c  u 
'^"^"'^^"  ^^'"^^•5:rabitiüncu,    bie    au^^    ber    f)eiligcu    3d)rift    uid)t    bcmiefcü 
tDcrbeu  ft)uuteu. 

93?ag  bicfe  ©uffisieu,;  uuu  iu  f  d)  r  o  f  f  e  r  (^utl)cr  i  ober  ctuni^^  g  e  m  ii  |1  i  g  = 
ter  gorm  ^^rcuä    uub   (it)cmui^j  bel)auptct  merbeu,  fo  folgt,  gauj  abge|el)eu 


viiia. 


Tic  obfoliite 


§  12.     3?on  bcv  ^rabition  tn§6e[onbere.  63 

bnooit,  ha}^  bic  ()ci(igc  ®d)vift  nirgcnbiuo  i(}vc  eigene  ©nffl^icn^  bc()auptct, 
am  bcv  ::)tatiir  unb  bcm  ^^uuxfe  bcr  (}eiUgcu  Srfjriftcu  ha^  gernbc  (Gegenteil. 

Unter  nüen  ©djviften  bc^^  Dienen  Xeftamentes!  ijat  feine  einzige  bcn 
3iuctf,  ein  erf(i)öpfenbc6  (S^Iauben^befcnntni^>  ober  ein  uoKftänbigc^  (^efei^bnd) 
be^^  C£I)riftentnm<?  5U  fein.  ^^  finb  teilc^  l)iftorifd)e  3d)riften,  teil^o  an^ 
beftimnitcn  ^(nlaffcn  gefdjviebene  ^i^riefc,  bie  einzelne  i\^f)rpnnfte  erörtern, 
teilv  äi^ei^nignngcn.  ^nf]  irgcnb  eine  biefer  ^Sdjrtften  ben  3^rerf  l)abe,  ein 
Aionipenbinm  ber  gcfaniten  d)rii"tlid)en  ÜMi^rl)eit  ^n  fein,  mirb  bnl)er  fd)Uierlid) 
üon  jcntanb  bel)anptet  luerbon  fönnen.    ^>gl.  11.  95. 

I^agegen  l}at  man  geltenb  gemacht,  bcr  t)eilige  @cift  l)abe  e^  fo  georb^ 
net,  bafs  a  ( ( e  l)  e  i  l  i  g  e  n  S  d)  r  i  f  t  c  n  bct^  5(  1 1  e  n  nnb  ^l  e  u  e  n  !I  e  ft  n  ni  c  n  t  e  ;§ 
e  i  n  a  n  b  e  r  g  e  g  e  n  f  e  i  t  i  g  e  r  g  ii  n  3  c  n ,  f 0  ba J3  fie  in  il)rer  (^  e  f  a  m  t  ()  c  i  t 
0  0  H 1 0  ni  ni  e  n  l)  i  n  r  c  i  d)  t  e  n ,  nni  bie  g  a  n  5  e  d^  r  i  ft  ( i  d)  e  iK> a  f)  r  (}  e  i  t  an-^ 
il)nen  fd)öpfen  ^n  fönnen. 

35>ir  geftel)en  gerne  ^n,  bnf^  alle  liciligen  Sd)riftcn  beo  2(ltcn  nnb 
Dienen  Xcftanientec>  ein  Ouui,-;e^o  bilben  nnb  nad)  (s^ottec^  '^Inorbnnng  ein= 
nnber  ergänzen.  :?(nd)  bel)nnpten  mir,  ba(^  fnft  alte  fatl)olifd)en  3iHit)rl)eiten 
anc^brürflid)  ober  menigftcnio  anbentnngc^meife  unb  in  ii)ren  '13rincipien  in  bcr 
l)eiligen  3d)rift  entbnlten  finb,  mec>f)alb  and)  bie  iöiitcr  nnb  fat()olifd)en 
XI)  CO  logen  für  alle  ii.nil)r()eiten  ber  d)riftlid)cn  (^Manbcmo=  nnb  3ittenlctn'c 
and)  ftetc^  ben  3d)riftbcu)eic'  fül)ren. 

!5)agegen  ift  bie  beilige  3d)rift  nnr  ein  ll)ionient  in  bem  ^nni  ^i^'ccfe 
ber  Ö)riinbnng  nnb  (5rl)a(tnng  ber  uia()rcn  ^Keligion  uon  (^ott  gcfe^^ten  Üi^erfe 
nnb  barf  ba()er  nid)t  ane>  ibreni  ^nfannnen bange  mit  ber  inrd)e 
nnb  ber  X  r  a  b  i  t  i  0  n  l)  e  r  a  n  c^  g  e  r  i  f  f  e  n  m  erbe  n.  i'Mun  batjer  and) 
altcv,  menigftene  implicite,  in  ber  l)eiligen  3d)rift  entl)alten  ift  unb  anc^  i()r, 
menigftemö  im  "i^rincip  begrünbet  merben  fann,  fo  fann  bicv  nur  gcfd)cben 
bnrd)  bie  Si  i  r  d)  e    nnb  il)rc  Ü  b  erlief  e  r  n n  g. 

5lniii  cvf  Uli  q.     Xic    3teUcu    bcr    liciligeu '2d)rift,    auf    bie    uiau    fiil)    fiiv  i()rc  '^•'>- 

©uffi^icnj  beruft,  bcfoubcrc;  2  3:  im.  8,  16;  Vuf.  1,  8;  .^^Wofi.  2,  s    u.  f.  ul,    vcbeu  j| '^Kl-lffi.t 
oou  ijnn3  aubcrcu  3^iugcn.  2iiffi,^icii.',  t>n 

'il>cnn  bie  'iMitcr  bcn  .v^nrctifcvu  gegenüber,  bie  [tri)  clltU1e^er  auf  gebciuie  unb  ^^^"''*'^''"  -^^'*'"' 
partitulärc  2:rabitionen  beriefen  ober  bie  geoffenbartc  Sal)rl)eit  burrf)  il)re  3pefulationen 
entfteütcn,  öfter^^  fagcn ,  \>ci\i  beui ,  uuu'  im  Ginnte  (S^otteS  gefri)rieben  fei,  nid)t!p  bin yige- 
fügt  luerben  bürfe,  fo  tjaben  fie  bamit  teine^oineg^:>  im  noUen  ÄUberfprnd)  mit  ilirer  eigenen 
'L'et)re  be:,üglirf)  bev  tatboliidjen  ('•Maubcn^regel  bie  3nffi;,ieu;>  ber  lieiligen  ©d)rift  im 
©inne  ber  ^|U-oteftanten  gelehrt. 

§  12.     2^ou  bcr  J^rabitiou  iuöbcfoubcrc. 

5.H3I.  .»peinrid),  Xogumtifd)c  2:l}eologie  II  §  7G— 88. 


I.     5(nC'  bem  ^ic^beriaen  ergibt  fid)  bie    9tot  menbigf  e  it   ber  Xra=        i^c. 

unb  (£int( 
bin-  Zvabitioii. 


bition  5ur  93c3eugnng,  ©rftiirnng  nnb  (Srgän^ung  bcr  l)ei(igen  ©d)rift.    ^l)r  nnbSefiunn 


SBefen  nnb  il)re  ^ered)tignng  aber  ift  bereit«  oben  in  ber  öel)re  üon  ber 
CV)(anbencn'ege(  ^i:^  9)  nad)gemiefcn.  .sjicr  ift  bie  9kbe  oon  ber  traditio 
divina  ober  doginatica  im  (^cgcnfa^  5ur  traditio  ecdesiastka  ober  dlsci- 
pUnaris.  ^er  (^runb  biefer  (Einteilung  tiegt  im  (^s^cg  cnftanb  ber  Übcr= 
lief ernng.  (Sie  mirb  nämlid)  traditio  divina  genannt ,  infofern  fie  b  i  c 
oon  (^  0 1 1  g  e  0  f  f  e  n  b  a  r  t  c    !ö?  a  t)  r l)  e  1 1 ,  traditio  ecclesiastica  ober  disci- 


6i    3:()cotogi[cf;c  (Sifonntui^(e()ro.  —  3^t)eiter  9(b|'ci^nitt.  IT.  35ou  bcr  ©(aubcn^rcgct  jr. 

l)]i}i((rix  aber,  infofcni  fic  rein  f  i  r  d)  1 1  rf)  c   3  a  1>  u  n  g  c  n    ober    T»  i  ^o  c  i  p  l  i - 
ua ruorfiijriften  511111  (^cgciiftanbc  l)at. 
6itiS  bin-  '-^^^^'^  ^^^*  'JUtnuMi  bigfeit    bcr  Xrabitioii  folgt,  ba|l  biefe  Tvabitioii 

sivabitioii.     ami)  e^'iftieren  imb  al^  foldjc   erfeinibar  fein  iniill. 

1.  ^11)3  bie  i\1)rc  (S:{)i*ifti  iir f  prüngli  li)  biird)  bcvo  (ebeubige  ^^ort, 
iilfo  bitrd)  Xnibitioii  ucrbreitct  iDiirbc,  liif3t  fid)  iiid)t  bcftrciten.  X)a()ei-  gibt 
mau  protcftanti|d)erfeit^o  gcaii3()ulid)  511,  h(\\i>  tt^  urfprünglid)  eine  cd)tc  apofto- 
Iifd)e  ilbcrliefcnnig  gegeben  l)at,  bel)auptet  aber,  bicfelbe  fei  iiid)t  rein  cr^ 
l)alteii,  foiiberii  fd)oii  frü()5eitig  biird)  niandjerlei  Irrtümer  cntftellt  luorbcii, 
fo  baji  cy  nid)t  iiiöglid)  fei,  bie  ed)te  Xrabitioii  uoii  ber  fa(fd)en  inenfd)^ 
(id)en  511  unterfdjcibeii. 

ill^emi  beul  fo  unire,  fo  föimte  ec^  uor  altem  feine  (5^taiiben^gemiJ3()eit 
uoii  ber  (^5ötttid)feit  iiiib  @d)tl)eit  ber  l)eiligeit  3d)riften  geben,  mie  früt)er 
(11.  122  ff.)  gezeigt  iinirbe.  llbrigeiiv  beriit)t  bcr  gan^e  C£iiuüanb  auf  einer 
giin^lidjen  ^-l>erfeniuiiig  bev  ^-li>efene  unb  ber  Ji^rtpftanymg  ber  fird)lid)eii  Über- 
iieferung.  Die  tatl)otifd)C  Xrabition  ift  ja  nid)tv  anbere^o  al^5  bie  beftiinbigc 
tcbenbige  l\1)re  unb  ber  auf  biefe  ^el}re  gegrünbetc  (*>)laubc  ber  üou  (Sl)riftu^5 
geftif teten  apofto(ifd)Cii  uub  oon  3tnnbe  511  3tnnbc  att^eit  g(eid)mäf3ig  fort= 
banernben  .^iird)e.  ^ie  OJiöglid)feit  nuuerfiilfdjter  fird)tid)er  Überlief eruiig 
(euguen,  l)cif3t  alfo  behaupten,  co  fei  immöglid),  baf3  bie  Ä'ird)e  C£l)rifti  unter 
bein  ^ciftanbe  bee  I)eiligen  (^3ciftev  beftimmt  unb  f(ar  iniffe,  luae^  fie  gefteru 
geglaubt  l)at,  unb  unvo  fie  l)eute  glaubt.  (So  l)anbelt  fid)  alfo  nid)t  um  ilberlie= 
fcrungen  biird)  einzelne  befeftible  lyienfdjen,  fonbern  um  bie  autl)entifd)e  unb 
öffentlid)e  Überlieferung  ber  inbcfeftiblen,  unfel)lbarcn  .iiirdjc  (£l)rifti. 
1:5s.  I>af3  biefe  Überlieferung  uuoerfälfd)t  ift,  ergibt  fid)  au^  folgenbcm : 

"criSitkMl.^  a.  3d)on  ooin  rein  menfd)lid)en  3tanbpunttanv  ift  ey  moralifd)  nnmöglid), 

baf3  eine  lM)re,  bie  in  ber  ganzen  .siird)e  geglaubt  mirb  \\\x^ ,  fomeit  bie 
•Unube  5urüdgel)t,  immer  geglaubt  iinirbe,  einen  anberen  alv  apoftolifd)eii 
Urfprung  babe;  iiid)t  ininber  moralifd)  nnmöglid)  ift  ev,  eine  öffcntlid)e, 
burd)  eine  über  bie  gan^e  ib3elt  oerbreitete  .V)ierard)ic  iibenuad)te,  biird)  bay  (^eiuiffeu 
aller  C^jliinbtgen  gel)ütete  unb  über  bie  gan;^e  ^il'elt  verbreitete  Überlieferung 
unüfürlid)  311  iinbern  unb  unuermerft  311  fiilfd)en.  Uberl)aupt  ift  eine  bffent= 
lid)c,  autl)cntifd)e,  in  bleibenbcn  organifd)en  S'inrid)tungen  unir^clnbe  Überlie- 
ferung auf  allen  anberen  Okbieten  oon  l)od)fter  C^3laubioürbigfeit  unb  meit 
fid)erer  aU>  felbft  fd)viftlid)e  llrfunben.  3o  bcrul)eu  >.  '-li  bie  ^)ied)teinfti^ 
tutionen  ber  gröflten  Golfer,  namemlid)  ber  ^Uomer,  unil)renb  oieler  ;v5al)r= 
l)unberte  auf   ber  lebenbigen  Überlieferung. 

b.  'Da^u  tommt  ber  eutfd)eibenbe  0>3runb :  bie  Unf  el)l  barteit  ber 
!st\x6.)z  burd)  ben  '^^nftanb  bc^^  l)eiligeu  (Meiftey,  ber  bie  lel)renbe  .^^ird)e  aw 
alle^  erinnert  unb  in  alle  ;-IlHil)r()eit  einfül)rt,  bie  (*»Mäubigen  aber  burd)  bie 
©mibe  be^^  (^iaubenc>  in  Übereinftimmung   mit    ber   lel)rcnbcu  .Viird)c   erl)ält. 

civfoimScitber  -'     '"^^^^^^^  ^^"^^  '?t a  d) ih  e i ^o  ber  Xrabition  betrifft,  j'o  ift  ec^  eine  irrige 

ivaMtiüii.     33orftelluug ,    menu  man  meint,    baf3    bie    apoftolifd)e  Überlieferung  lebig^ 

lid)  miiublid)  bezeugt  fei;    nur  im  (^H^genfa^^  ^nr  l)eiligen  5d)rift   mirb    fie 

münblid)e  Überlieferung  genannt;  bagegen  ift  fie  uon  3al)rl)unbert  511  3^il)r= 

l)unbert  burd)  5al)llofe  unb  autl)entifd)e  4)ofumente  bezeugt. 

'^(\\)zx  fel)lt  e^^  and)  uid)t  an  ll^^itteln,  um  bie  fatl)olifd)e  Xrabition 
mit  ooller  ^id)erl)eit  nad);)Umeifen  unb  uou  falfd)en  ^l^rioattrabitioucn  ,^u 
unterfd)eiben.  '5^ay  uäinlid)  ift  fatl)olifd)e  Xrabition,  may  non  ber  fatl)olifd)en 
^irc^e  explicite  ober  luenigfteu^  implicite  immer  uub  überall  al^^^  geoffenbarte 


§  12.    35on  ber  $:rabttion  in§be[onbcre.  65 

5öa^vf)eit  gclc()rt  unb  geglaubt  tPorben  ift,  une  ^incenj  uon  ^erin  nac^  Xer= 
tuüian  unb  '^tuguftiu  fagt:  magnopere  curandum  est,  ut  id  teneamus, 
quod  ubique,  quod  semper,  qnod  ab  omiiibus  creditum  est.  L.  c.  n.  3. 

2öac>  aber  btc  AnUiruuci  be^  S^rabtti  ou^beineif  e^  näher  betrifft,        ho. 

jO    raun  Ivabition§  = 

a.  alten    Gegnern    gegenüber    bav    bereite    t)ou    Xertuüian    in    feiner     J^t'^^eUe-^. 
Srf)rift  De  piaescript.  haereticorum   auf^füt)rlid)  entiuidclte   unb   gcred)ts 
fertigte  ^  r  ä  f  c r  i  p  t  i  o  n  o  p  r  i  n  c  i  p   gettcub  gcniad)t   unn-ben.     ^ac^fetbe    ift 

einfad)  ber  für  jebco  53cuiei^oi)erfa()ren  gültige  ©runbfat^,  ha^  nidjt  ber  rn()ige 
33efit3er  fein  Oted)t  ^n  bcmeifen  t}at,  foubern  bag  bem,  ber  ben  rul}igen  Sefi^^ 
angreift,  ber  33einei0  ber  Unret^tmiigigfeit  biefe^  ^efi^eg  obliegt,  med  für 
bte  ))kd)tmäp{gteit  bie  Vermutung  ftreitct.  (S^  1:)at  ba^cr  nid)t  bie  ^ird)e 
bie  ^flid)t,  ^u  bemeifen,  baj3  bac^jcnige,  ma^^  fie  ah$  apoftoUfd)c  Öel)re  glaubt, 
and)  unrtüd)  apoftotifd)en  Urfprnugci  ift;  bcnn  bafür  ftrcitet  bie  Vermutung; 
foubern  bcn  .S^ii^'^^if^^'^i  ^^^H^  ^^  o^^  ^^^  Unrcd)tniäf3tgteit  be^o  tird)lid)en 
(^(anbeu0  3U  bcioeifen,  b.  l).  3U  beiveifen,  baß  berfelbc  einen  anberen  al^> 
ben  apüftolifd)en  Urfprung  ()at.  Diefer  ^Semei^o  ift  nod)  nienmt^^  be^üglid) 
einer  fat()olifd)en  (5^Iaubeuvte()re  geführt  luorbeu,  meil  er  eben  nid)t  geführt 
lücrben  fann ; 

b.  aber  and)  pofitiu  aue  ben  Cneüen  ber  ^i^rabition,  b.  l).  au^o 
Urtnubcn  uub  I)eutinä(ern  nad)geuiieicu  uierbcn ,  Mf]  hiv:<,  unvö  mir  jetU 
glauben,  übcrad  unb  alle  ^tit ,  uanientlid)  aud)  im  d)riftüd)en  ^lltertuui 
ge(el)rt  unb  geglaubt  morben  ift. 

ii.     X)ie  ö^uptbemeiomittcl  ober  Oncllen  ber  Xrabition  finb  :  ^   ^,  i^i. 

1 .     ^le    a  m  1 1 1  d)  e  u   ^^  e  n  g  u  1 1 1  e    b  e  e    1 1  r  d)  1 1  d)  e  n  l'  e  l)  r  a  m  ttt\      bttion : 
.f)ierl)iu  gel)öreu  :  amtacije  Beuq- 

a .  bie    b  e  f  i  n  i  t  i  0  e  n  V  e  l)  r  e  n  t  f  d)  e  i  b  u  n  g  e  n    ber    a  U  g  e  m  c  i  n  e  n  udX  Mmmtli  -. 
S\:  0  u  3  i  l  i  c  u    unb    jener  ^3 a  r  t  i  f  u  ( a  r  1 0  n  ;^  1 1  i  e  u ,    bie    bnrd)  ?(nertennnug 

unb  5(nnal)mc  bev  apoftoli|"d)en  3tul)leö  uub  ber  gefanueu  .Uird)e  LUumeui[d)e 
5(utorität  erlangt  l)abeu. 

'J^id)t  5funteuifd)e  ^on^ilien  l)aben  je  nad)  ber  Q(i\)[  imb  beut 
5(nfcl)en  it)rer  !Ieilnel)mer  eine  größere  ober  geringere  ^(ntoritiit.  'A^urd) 
eine  ^Heil)e  |'o(d)er  ^on^ilien  auf  bem  gan,^cu  ©rbtrciö  ober  an^o  nerfd)i ebenen 
•Reiten  fann  bie  fatl)o{ifd)e  Xrabition  in  febr  oollfonuucner  'S'nMfe  touftatiert 
m  er  ben; 

b.  bie  ,Vi  at  l)ebrale  uti"d)eibungeu  hct->  'l>apfte«.  C')emöl)n^ 
lid)e  päpftlid)e  ©rlaffe  finb  nid)t  unfel)lbare  (^lauben^nrteile ,  befi^eu  aber 
eine  fe^r  l)o^e  5Intorität  jur  ^onftatierung  ber  eckten  Xrabition  uub  i^rcg 
richtigen  33crfttinbniffe5  ; 

c.  bie  tird)nd)en  (^laubenc^befenntnin'e,  fofern  fie  oon  ber 
l)öd)ften  tird)lid)eu  ^tutoritiit  emaniert  finb ;  aber  aud)  anbere  oon  prioaten 
^öerfaffern  l)errül)renbe  erlangen  bnrd)  bie  'J(ufnal)me  in  ben  i)f  f  cntlid)  en 
(^  e  b  r  a  n  d)  unb  bie  Liturgie  ber  Sl  i  r  d)  e  eine  nuanf ed)tbare  5Iutorität ; 

d .  bie  0  f  f  i  5  i  e  H  e  n  .Si  a  t  e  d)  i  !o  m  e  u ,  5.  S.  ber  CafechisDm,^ 
Romunm,  menn  er  and)  nid)t  W:!>  2(nfel)en  einer  fin*ndiii)en  öel)rentfd)eibuug 
ober  eiuec>  eigentlid)en  @Iaubemofl)udmbo  genießt; 

e.  bie  oon  ber  Äird)e  anertannten,  5 um  Xeit  iu^  l)i)d)ftc 
3(ltertum  binaufreic^enben  Liturgien,  ^ftitualien,  ©aframen* 
talien,  bie  näd)ft  ben  i^el)reutfd)eibungen  unb  ®(aubeu§befeuntuiffen  ber 
ÄHrd)c  bie  l)üd)fte  ^2Iutoritiit  befi^en; 

^ciiivic^^  Jt'UPP^vt,  ilompenbium  bev  Xogmattf.  5 


initcr 


(IG     'K)coloniid)o  (5vfcnntni^o(of)ro.  —   H^^'i'itev  '^lli]d)nitt.    11.  ^-Ihmi  bcv  (^MauluMb'vonc^- 

f.  bcr  gc faulte  .^tii Uuc^  niib  alle  luni  bcr  6{ird}c  gciibtcii  iinb  em- 
pfohlenen Ü  b u n g e n  11  u b  ®  e b r li Uli)  e   b e  e   religio f c u  !? c b c u c^ ,  f ounc 
bie  fauoutfrf)CU  C^kfc^u  ber  ^ivrf)e. 
i)iftovürf)  c\ianb  2.     ^J  i  f 1 0  v  i  f  rf)  g  l  ii  u  b  Uui  V  b  i  Q  e ,  uiel)r  ober  meuiger  oou  ber  .^iircl)c 

univbiijykiui  iiiierfauute  nnb  burrf)  einen  bcfoubereu  53eiftanb  ht":^  l)ci{igen  (^kiftec^  nerbürgtc 
,;)euguiffe.  (£'c>  fiub  biet-'  nnuientlid)  bie  Elften  ber  Ih'nrtlirer,  ba«o 
^eugnio  ber  «p^'i^iö^^^  ^*^^'  ^tinibc  bcc>  ii)riftnd)en  ^^oÜcc^,  bie 
t  i  r  d)  l  i  d)  e  n  Q  n  f  d)  r  i  f  t  e  u  u  n  b  ^  e  n  t  ui (i  I  e  r ,  biK>  ^eugnic^  ber  i>i  i  r  d)  e  n- 
u  (i  t  e  r  nnb  ^  t  r  d)  e  n  f  d)  r  i  f  t  ft  c  1 1  c  r  nnb  ber  Si ouf enc^    ber    X  l)  e  o  l  o  g  e  u. 

^ie  beiben  5n(e^t  genannten  CncHen  ber  !ilrabition  fiub  nad)  ben 
anit(id)en  ^^"Ö^^ilK^i  ^^^i  meiteni  bie  uiid)tigften,  uiec^()alb  unr  fic  eingel)cnb 
erörtern  nuiffen. 

i;42  a.  T^aniit  ein  tatl)olifd)er  ^d)riftftel(er  ale    iiir d)ennater   betradjtct 

loerben  fann,  merbcn  uon  ben  5:i)eologcn  uier  (Stiufe  erforbert:  flocfrina 
orfhodoxa  et  eminenSy  ins'(/)Ni^  sancfifasj  nofabiJis  (Oif'KiuitaSy  testimonmm 
L\rlesi(f(\  1^ac>  letUe  ^Keqnifit  ift  bac^  entfd)eibenbe.  ^L^tnr  jene  '3d)rift= 
ft  c 1 1  e r  f  i n b  k i r  d) e niui  t e r ,  b  i e  o  o n  ber  f  a  1 1) o l  i  f d) e n  Sti r  d) e  a  1 « 
foId)e  betrad)tet  nur  ben.  Ter  leiste  (%nnb  bcr  ^(ntoritiit  ber  ^ätcv 
liegt  bal)cr  in  ber  5(vprobation  nnb  benniad)  in  ber  5(ntorität  ber  Äird)e. 
Il)sa  (loctrina  catliolicoiuni  doctornni  al)  Kcclesia  auctoritatem  lia- 
bet.  l'iide  niagis  staiidnni  est  anctoiitati  E(:clesia(^  quam  ancto- 
litati  vel  Augustini  vcl  Hieionvuii  \v\  (•uiuscuni(ju(^  doctoris.  S.  'J1i. 
2,  2  q.   10  a.  12  c. 

'Turd)  bie  ^(nertennnng  ber  ^{ird)e  mirb  aber  teincc^megc^  eine  oöllige 
Qrrtnnic^Iofigfeit  ober  Unfel)lbartcit  ber  ein^selnen  ^Miter  au{^gefprod)en. 
Ta()er  liefern  and)  einzelne  ilHiter  nnb  ^Hiterftellen  feinen  oontonunenen 
bogniatifd)en  ^emeie^,  fonbern  nur  ber  amsoisus  patruui  -  nad)  beni  "?l;L-ioui: 
C^uod  apud  mal  tos  uuum  iiivenitur,  uou  est  erratum,  sed  tradituui. 
Ter/.,  De  praescr.  2S  — ,  ber  burd)  bie  abuieid)enbe  'l^teinnng  ein^luer 
nid)t  anfget)oben  unrb.  Tan  aber  ber  cousensus  ])atrum  einen  oolltouuuenen 
bogumtifdien  ^kineio  liefert,  fo  bajl  eine  burd)  bie  (^)cfamtf)eit  bcr  ^niter  ak-^ 
t"atl)oIifd)e  (^Ianbcuc^=  nnb  2ittenlcl)rc  bcf^eugte  ill^al)rl)eit  4)laubenc^geunf^l)eit 
bcfi^t,  ift  eine  uon  ber  6iird)c  ftctc^  anertannte,  oon  ben  ilnitern  felbft,  ben 
'^^lipften  nnb  ^^on^itien  anc^gefprod)cnc  !ilHil)rl)eit. 

Tac>  3^i^9"i'-^  ^^i"^'*^^  einzelnen  .V{ird)eniHUcrc^  begrünbet  für  fid) 
allein  bie  i^  a  l)  r  f  d)  c  i  n  1  i  d)  t  c  i  t  ber  oorgetrageueu  Öel)re,  bie  um  fo  gri3|ler 
ift,  je  gri)|3er  bie  Autorität  bee^  betreffenben  ^^aterc^  ift  ober  bc^:>  il^crtec^,  in 
uield)cm  biefe  ^el)re  fid)  finbet.  %nt^  befonbercu  (^^5rünben  tonnen  jebod) 
and)  einjelne  ^^äterfd)riften  einen  uolUommenen  bogniatifd)en  ^^^euKie^  lie- 
fern, menn  fic  uiiudid)  förndid)  oon  ber  i{ird)c  approbiert  nnb  aU  reiner 
'^(uc^brud  be^  fatl)olifd)cn  Togmae  ben  Öel)rentfd)eibungen  bcr  ÄMrd)e  cinucr- 
leibt  fiub,  5.  ^.  bcr  2.  nnb  o.  ^ricf  bes^  l)eiligeu  SprilhuS  oon  '^lle;i-anbrien 
an  9^eftoriu^  nnb  fein  vBd)rciben  an  ^ol)annec^  uon  5lntiod)icn. 

Tie  bogmatifd)e  5Intoritiit  ber  ^Miter  erftrcrft  fid)  nur  foincit ,  ak  bie 
Leiter  aU  ^cm^tn  ber  fird)lid)en  Öcl)re  nnb  bec«  tird)lid)cn  (^)laubeu£;  in 
rebusj'idei  et  morum  erfd)einen.  ^ufotneit  fic  bloJ3  bie  auf  unffenfd)aft= 
lid)cr  opefnlation  nnb  tl)cologifd)er  ^kgrünbung  bernl)cnben  eigenen  51nfid)ten 
um  oermitteln,  befit^en  fie  nur  eine  m  i  f  f  e  n  f  d)a  f  1 1  i  d)  e  '>lutoritiit.  rec>l)alb 
barf  man  fid)  aber  über  fold)c  (Sri3rtcrungen  ber  initcr  nid)t  leid)t  l)inuieg< 
fc^cn;  uielmel)r  ift  and)  il)rc  iinffenfd)aftlid)c  Slutorittit   eine   fel)r  grof^c  nnb 


§  12.  35ou  ber  $:vQbit{on  in^befonbcre,  67 

um  fo  övöf3cr,  je  kbcutciibcr  bicfc  ^l\kv  cjcnibc  in  bcii  frnijtirfjeu  ?eln'^ 
ftüden  finb,  imb  je  größere«  ^nfc()en  fie  in  ber  ^ird)c  geuicfscn.  l^taiui)cu 
ßel}rern  bc?  3lltertum^>  iinb  ber  fpätercn  Qtittn  Ijnt  bic  ^ttrclje  iibrigcn^o  ben 
5^itel  Doefores  EccJesuie  beigelegt  unb  fie  baburrf)  foriiitirf)  n(c^  gül)rer  imb 
Öeitfterue  in  ber  l)eiligen  älMffcnffl)aft  nn«  cmpfül)lcn. 

5Beun  ein  .fiirrf)enDater  niinbcr  genau  fir^  auebrütft,  unie  ntimentüd) 
(eid)t  ,vi  einer  ^^\\.  gefd}cl)en  tonnte,  ba  ein  'I>ogma  nod)  mcnig  unffenirf}aft= 
lid)  bearbeitet,  tirdjlid)  nid}t  fixiert  nnb  ber  tf)eo(ogifd)e  Sprad)gebraud)  nod) 
nid)t  feftgcfteüt  unir,  finb  feine  'iinirte  fomeit  a(c>  nioglid)  int  3inne  ber 
tatl)olifd)en  l^el)rc  ^u  interpretieren,  äl^o  aber  mirflid)  ein  Qrrtnnt  uorüegt, 
gitt  ba^  ^ort  bes  (^eiligen  Sluguftinu« :  (^iiae  vera  esse  perspexeris, 
tene  et  Ecclesiae  catholicae  tribiie;  quae  falsa,  respue  et  mihi,  qui 
liomo  sum,  ignosce.    De  vera  relig*.  20. 

^ie  ^e  i  r  d)  e  n  f  d)  r  t  f  t  ft  e  H  e  r  befit3en  5iinir  nidjt  baefelbe  5(nfe()en 
luie  bie  ^cird)eniniter,  iped  fie  bie  5(nerfennnng  ber  Aiird)e  nid)t  in  g(eid}ent 
^Dhiße  geniefsen,  nnb  il)rer  !2e()re  unb  ^^erfon  irgenb  iiic(d)e  lyiängel  anl)aften. 
9Zid)tc^beftüipeniger  finb  fie  5nm  ^eit  fel)r  geund)tigc,  in  ber  Atirdje  ange- 
fel)enc  3*-'"9fi^  ^»-''^  l)üd}ften  d)riftlid)en  xHltertnni«,  mcsöbatb  and)  auf  fie  bie 
üorftel)enbcn  ^Kegctn  eine  iierl)ältnic^niiifnge  '?(inuenbung  finben.  3o  finb 
Xertullian  unb  Crigene«,  obmol)!  erftcrcr  fpäter  uon  ber  ^iirdje  fid) 
trennte,  (e^terer  in  niandje  Qrrtümer  fiel  unb  ^n  nod)  grbfseren  Irrtümern 
Einlaß  gab,  ftetv  al«  gcundjtige  ^^engcn  ber  fatl)o(ifd)cn  Überlieferung  ange- 
fcl)en  UHH'ben. 

b.     T)ie  fpiiteren    511) e otogen,  bcfonbero   bic  vSd)oIai'titer,  bie  ....j^"*'^: 
burd)  ben  ^{onfenc>  ber  .^tird)c  alv  reditgläubige,  aber  and)  al«  ()eroorragenbe  "^''    ')«'^^9'^» 
unb  angefel)ene  Vel)rer  be«  tat()oliid)cn  (V)lanbenv  unb  ber  beiligen  ^Mffenid)aft 
anertannt  finb  nnb  ^nni  Xeil  burd)  ben  (il)rcntitel  Dodorcf^  Kcc/n^ifte  auvge- 
5eid)net    unirben,    finb    gerabe    une    bie    ^\uer    glanbunirbige    |5*^ugen  bee 
fatl)olifd)en  (Glauben«. 

3i^  en  n  b  a  I)  e  r  a  ( ( e  i  n  b  e  r  Si  i  r  d)  e  l)  o  t)  e «?  ^21  n  f  e  1)  e u  g  e  n  i  e  g  e n b  c u 
5: 1)  e  0 1 0  g  e  n  ber  ü  e  r  f  d)  i  e  b  e  n  ft  c  n  ß  ii  n  b  e  r  unb  3  ^^  i  ^  e  n  -  luobei 
nneberum  irrige  (Sonbermeinung  ein^^etner  ben  ^Uonfenv  nid)t  ()inbert  —  über 
e  inen  5a I3  a  I  !5  ü  ber  eine  g  e  0  f  f  e  n  b  a  r  t  e  n  n  b  0  0  n  b  e  r  AC  i  r  d)  e 
ü  b  e  rl  i  ef  e  r  t  e  ill> a  l)  r  l)  e  i  t  ii  b  er  e  i  n  i't  i  ni  in  e  n ,  f  0  i  i't  b  i  e  f  c  v  i  l)  r  3  *-'ii  (1^ 
u  i  -ö  ei  n  u  0 1 1  ft  ä  n  b  i  g  e  r  bog  ni  a  t  i )  d)  e  r  'h  e  w  c  i  0  unb  b  u  r  d)  hl  c 
U  u  f  e  t)  1  b  a  r  f  e  i  t  b  c  r  Si  i  r  d)  e  fei  b  ft  u  e  r  b  ü  r  g  t. 

^'oUte  man  biec^  nid)t  anertennen,  fo  miigte  man  mit  ben  Qi^iM'-'^i^'tt 
nnb  ben  neueften  .s^äretitern  bel)anptcn,  ha^j  ^u  3citen  in  ber  A{ird)e  eine 
allgemeine  i^erbnnfelnug  bc;/iglid)  und)tiger  (^5lanben£^^  unb  Sittenlehren  ein= 
treten  tötnie.  riefe  ^^cl)auptung  ift  aber  mit  ber  Unfel)lbarieit  ber  ivird)e 
abfohlt  unoerträglid)  nnb  in  ber  ilMille  AticfoniH  fifh'i  ipi'op.  1 1  alv  l)äretifd) 
nermorfeu:  I^ropositio,  quae  asserit,  postreniis  liisce  saeculis  sparsam 
esse,  geiieralem  obscurationem  super  veiitates  gravioris  momenti, 
spectantes  ad  religionem,  et  quae  sunt  basis  fidei  et  moialis 
doctrinae  Jesu  Christi:  haeretica.  @in  iil)ntid)er  2a^  mar  bereites  gegen 
Cuec^nel  burd)  bie  '^uüe   UnlgenitHs  (prop.  95)  cenfuricrt. 

il\")  aber  bie  ^^eologen  nid)t  alc^  S'-'^^Ö^'^  ^^-^  überlieferten  C^(anben^3 
auftreten,  foubcrn  lebiglid)  miff enf d)af tnd)e  T^ebuttionen  geben,  l)aben  fie 
äl)nltd)  mie  bie  ^iiter  ui.  142)  nur  eine  mif f eüf d}af tlid)e  5(utorität,  bie  um 

5  ■" 


6H     3:f)co(oi]ifd)o  @rfciintni;?Io^rc.  —  3^vcitcv  9((ifd)intt.  II.  5>on  bcv  (sUaubcii^vcgcI  jc. 

fo  gröf^cr  ift,  je  mcljr  itnb  aiigcfcljcucrc  üIjcoIoöch  in  |olil)en  1l)coloivniiCHcn 

iibereinftiiiuiicii,  iiub  je  grü)lcrec^  *i>(nfel)cn  Mcfe  (^5ütte^ogc(e()rteii  in  bcv  .Hivd)c 

geniefscii.     "1^(1111  bar]  banuu  and)  ()icr  nur  am-'  ben  triftigfteii  (^rüiiben  oou 

bem  Ä'onieiie  ber  5^l)eüIogen  iUniieid}en.    i>m^  unftattl)aft  aber  ift  e^^,  bie  oon 

bcr    ^irrije    (]^''^ii^^cf*-'i^    tl)Cologi|d}en  Öel)niieimnu^eu    511    iierari)teii    mib    ,vi 

|ii)iiiäl)en.     .pierfiir  gilt  bie  l'rop.  79  ber  iBude  Äudorem  fidd:  Asseitio, 

([iiae  conviciis  t*t  c.ontumeliis  insectatui-  seiiteiitias  \\\  scliolis  catlio- 

li('is  agitatas,  v\  de  (luibus  Apostolica  Sedes  iiiliil  adliiic  dctinieiiduiii 

aut  proimntianduni    censuit  :   l'al:<a,  temeiaria,  in  scliolas  catliolicas 

iiiiuriosa,  debitae  apostolicis  constitutioiiibus  oboedieiitiae  derogaiis. 

^  Jj'""-^,.^  III.     ^ie  lehreiibe  .Sürd)e  aftein  ift  bie  noii  (^ott  nnfgcfte((te  unb  mit 

i'c()vamt in \nu<^  unfe()lbarteit  aiic^geru|tete  ;Hutoritat    uhc  ^nr  ^nMiniljnuig,  |o  aiid)  ^iir  ^xx^y- 

"'^""^itfon. ''"'  ^  c  a  »  »  9  ^cr  Überlieferung. 

X^ie  2;rabition  ift  nidjtv  anbere^^  nie  bie  iVl)re  nnb  ber  65Ianbe  ber 
.iiird)e.  '4^iefe  lM)re  nnb  biefer  (^Hanbe  finb  in  ben  eben  genannten  Cnellen 
ber  2^rabition  bezeugt,  liegen  aber  ebenfouienig  tot  in  bent  ^^nd)ftaben  biefer 
Xotnnientc  alc>  in  beni  '^■>nd)ftabcn  ber  l)eiligen  ^d)rift,  fonbern  leben  in  ber 
^iird)e.  ^ie  befil3t  nnb  uerftcl)t  bie  iual)re  Velire  nnabl)iingig  uon  bicfen 
"Tofnuienten,  nnb  bav  fird)lid)e  Vebranit  allein  ift  im  ftanbe,  autoritatin  nnb 
nnfel)lbar  .yi  entfd)eiben,  mae  bie  überlieferte  Vcl)re  nnb  il)r  mal)rer  (Sinn 
ift.  @c>  ftcl)t  bcmnad)  bie  leljrenbe  .Vird)e  ^u  ben  Cncllen  ber  Irabition 
in  bemfelben  ^kn1)ältni^ö  mie  ,vir  bciligen  2d)rift.  T^al)er  tann  nid)t  ber 
©in^elne  ober  bie  menfd)lid)c  '^iMffenfdjaft  nnabbiingig  ucn  ber  ,Uird)e  anc> 
ben  llrtnnben  ber  Ürabition  ober  gar  anv  einer  ein,^elnen  Oaielle  berfclben, 
5.  ^.  an!o  einem  .s{ird)enoater  eruieren  nnb  entfdjciben,  univ  überlieferte 
3i3al)rf)eit  unb  unic^  bereu  rid)tiger  ^inn  ift;  nur  bao  fird)lid)e  ^el)ramt  lann 
l)iernber  eine  nnfeblbare  (Intfd)cibnng  füllen.  Xaber  bat  '^lU7-anber  VIII. 
am  7.  Te^ember  1G90  folgenbe  '-l-)el)anptung  uermorfen:  Ubi  quis  in- 
veneiit  doctrinam  in  Auf>ustinü  dare  fundatam.  illani  absolute  po- 
test  teuere  et  docere,  nun  respiciendo  ad  ullani  Pontiticis  bullam 
(Prop.  30).  (^erabe  l)ierin  aber  liegt  bac^  Sun-malpriucip  ber  neueften  .S^^iirefie, 
nad)  meldjer  nid)t  ber  tird)lid)en  Vebrantoritiit,  fonbern  ber  oon  il)r  unab- 
l)ängigen  ^-li}iffenfd)aft  bie  le^te  (Intfd)etbnng  über  ^nl)alt  nnb  3inn  ber 
Xrabition  5nftel)t,  eine  Xoftrin,  bie  ber  l)catur  ber  ^i\6)t  nad)  an  ^erbcrb- 
lii'^feit  ba^o  proteftantifd)e  3d)riftprincip  meit  übertrifft. 

§  lo.  üBon  bcm  fircl)lid)cu  iic^rnmtc  unb  feiner  UnfcljIOarfeit. 

55gl.   i^cinrid),  S^ogmatifdjc  2()eologic  II  §  84—111. 

3Bir  befdjriinfen  nuc^  l)ier  auf  bie  51ufftcllung  unb  (Srllärung  ber  5um 
nollen  Sßerftiinbui?  ber  fatl)olifd)en  regnla  fidei  notmenbigen  ©rnnbfäl^e.  X)ic 
bogmatifd)e  33egrünbung  mirb  in  bcr  'I^ogmatit  in  ber  l^el)re  oon  ber  ^iird)p 
gegeben.     %1.  n.  lo. 

c>n[ton%e§  ^'  ^^)^'^f^"^  ^'^^  ^^"  ^ U' d)  1  i d)  e ^  C e  1) r am i,  magisterium  ecclesias- 

lurfincDfn'uH'  ticum.    eingefe^t,    W:>  in  Übung   ber   il)m  oon  ßl)riftue  übertragenen  öel)r=^ 
''"'Ss^''"    gemalt  unb  inuerl)alb  ber  (^ren^en  berfelben  unfel)lbar  ift. 


§  13.     5?on  bem  firffjUd^en  Oefironite  iinb  feiner  Unfef)Ibarfeit.  69 

"^^ic  ©infciiiing  bc^^  fircfjüc^cn  Öc^ramteso  umr  notmenbig,  bamit  aikn 
^HUfent  bic  Öc^rc  Sfjrifti  Derfünbet,  erfinrt  imb  gegen  jebe  g'n(fd)ung  fti'^cr^ 
geftcüt  inerben  !öuutc.  Unfe()tbnr  mug  bicfc^^  öcf)raint  fein,  meil  C!;"^  fonft 
l'ciucu  Q^^^^^*^  31^  erreichen  ntrfit  im  ftanbc  märe. 

'.)Jhin  nennt  bie  Unfef)(bai1eit  be^o  fird)(td}en  öcin'amteö  infallibilitas 
adim  jnnt  Unterfd)iebe  uon  bcr  infallibilitas  passiva^  bic  bcr  I)örenbcn 
Ä1rd)e  nnb  aüen  (^^(äubtgen,  fo  lange  fie  bcn  (Stauben  beiüaljrcn,  eigen  ift. 
^cr  @(anbe  ift  ja  abfofnt  frei  uon  Qrrtnni.  "l^a  aber  ber  (^lanbc  ber 
(^tänbigcn  bic  55crfünbignng  bcr  geoffenbarten  :ö>al)rl)citcn  burd)  bic  Stwdjc 
;>nr  35oranc^fet-ung  l)at,  fo  i]t  flar,  ba\^  bie  paffioe  Unfcl)(barfc{t  luni  ber 
attiocn  abhängig  ift.     "^hiv  oon  bcr  (el5tcren  ift  (}icr  bie  ^If^cbc. 

II.  Ö)egcnftanb  ber  f  ird)lid)en  llnfcl)  t  bar  feit  finb  primär 
alle  im  (^(auben^öbepof itnm  entl)attcncn  2Babr{)citen  nnb 
X l) a t f a d) c n ;  f e f n n b ä r  aber  a n i^  alte  jene  S a i) r l)  c i t e n  n n  b 
Xl)atfad)cn,  bic  ^nr  ^ciualjrnng,  (Srflärnng  nnb  ^erfiinbig^ 
nng  be£>  (5^tanbc  n^obcpof  itnmc«  notmcnbig  finb. 

^a^ö  tird)üd}c  ^ebramt  ift  a(fo  ntd)t  etma  nnfct)lbar  in  ^^(nffinbnng 
ncner,  im  deposituni  tidei  nid)t  cntbaltcncr  'il>abrt)cttcn ,  fonbern  (cbiglid) 
in  ber  ^kmabrnng  nnb  (Srflärnng  bcr  bnrd)  bic  ^Hpoftel  ber  A{ird)e  iibcr= 
gebenen  geoffenbarten  ^^al)rbcit;  ja  gcrabc  bic  tird)lid)e  Unfc()lbarfeit  bürgt 
bafür,  bafl  bie  (c()rcnbe  .fiirdjc  niemal^o  etume  ^n  glauben  oorfteüt  nod)  oor- 
ftcden  fann,  \vai:->  im  depositum  tidei  nid)t  cntbatten  ift.  ^J'-'bci^  3>ogma 
ift  oon  :?(nfang  an  mcnigftcn^:^  iinplicitc  oon  ber  .Siird)c  gelehrt  nnb  ge^ 
glanbt  morbcn  nnb  bec^balb  oon  ber  3d)rift  nnb  Trabition,  ober  menigftcnc^ 
uon  ber  Icl^tcren  be^engt.  Senn  bal}cr  baö  fird)(id)c  Vc()ramt  einen  (3at3 
nn<?>  .^^n  gtanbcn  oorftelit,  fo  ift  ec  oermögc  ber  tird)lid)en  llnfel)lbartcit  oon 
oornbcrein  geioin,  baf^  bcrfctbc  im  deixisitani  tidei  cut()atten  ift. 

1}a|3  bem  fo  fei,  läilt  fid)  miffenfd)aftlid)  bei  jebem  oon  bcr  ,Hird)c  cr= 
ftärtcn  ©lanbeno^  ober  3ittenbogma  anv  bcn  Cucden  bce^  Ojlanbcnc^  nad)^ 
meifen.  T)\c^:^  ift  eine  locfcntlidje  5(nfgabc  ber  tbcoIogifd)cn  il>iffcnfd)aft. 
Unfer  (%uibe  bangt  aber  feincciUicgo  oon  biefer  loiffenfdjaftlidjcn  iIkioeiö= 
fübrnng  ab  nnb  grünbct  üd)  and)  nid)t  anf  biefclbe,  fonbern  bern()t  anf  bcr 
nnfcl)lliaren  ^Hntorität  bcr  >iird)e. 

(Sc>  ift  babcr  l)ärctifd),  einer  tird)lid)cn  Vcbrcntfd}cibnug  OHanbcii  nnb 
(^cl)orfam  nnter  bem  ^^orioanbe  ^n  ocriagcn,  bie  00m  tird)lid}en  Vcl)ramte 
bcftarierte  55>al)rl)eit  fei  nid)t  im  depositum  fidei  cutbatten ,  uievf)alb  ba-y- 
felbc  feine  .Ifompctcn^  überfd)rittcn  nnb  eine  ungüttige  (Sntfd)eibnng  erlaffcn 
babe.  4^icfc  ^xi)auptnng  fcl^t  an  bic  3tcllc  bcr  oon  (ibviftuc>  eiugcfcl3tcu 
l'cbrantorität  bac^  ^]3rioaturteil  im  3inne  bcc>  i^rotcftanticMuuc>  nnb  i)iatio^ 
nalt0mu!o. 

1.     'l^- i  m  ä  r  e  r  (^jegenftaub    bcr  Unfeblbarfcit    bcr  tirdjc    ift  n  u  r  .;<,i„,;/,;,^,\;,j^,,, 
bavjenigc,    aber    and)    a  ( ( e  ^o    bac-jenige,    m  a  2;    bcr   ^t  i  r  d)  c    oon   b  c  n  ^^''^^  J'^;^  ii" 
%  p  0  ft  e  (  n     an     g  ö  1 1 1  i  d)  e  n     ^-li?  a  1)  r  ()  c  i  t  e  n  ,      an     g  ö  1 1  ( i  d)  c  u 
C^U  f  c  I3  e  n    nnb    g  i)  1 1 1  i  d)  e  n    (E  i  n  f  e  t^  n  n  g  c  u    übergeben  morben  ift, 
bamit  fie  c^ö  unter   bem   S3eiftaube    bcv   bcdigcn   C^eiftcv   ade   Xagc  bi^o  anc> 
(^ubc  ber  '^i>clt  treu  nnb  unocrfcbrt  bcunibrc. 

J.     4^amit  fie  bicc^  ooUftänbig  fann,  nuif?  ibr  and)  ein  befinitiocv  nnb     ^^.f'ij'jj;.^.^.^. 
nnfcbUnirc^^  Urtcit  ;)Uftef)eu  über  aÜc  jene  3!Ba()r()  etten  nnb  Xbntfad)en,  <^;nin.nmirbn 
oI)ne   mcliljc   bic   C  f  f  enbarnngvma()r()eit  meber  treu  bezeugt,    nod)  ^'"f^""'^"^>'^''i- 


Tio  Unfol)lbav 
feit  bfc>  flotvöl)u 


70    3:f)co(oiiifrf}c  @rfeimtni§Ic()rc.  —  ^i^^t'itcv  5(bfrf)nitt.     Tl.    3?on  bcv  C^laitbonSvciV'I  2C. 

rid)tig    crütirt,    norf)  mirffain   ocrteibigt   inerbcn  faim  —  fefiin- 
biircr  Ö^cgenftnnb  ber  Unfcl)(barfeit  bcr  ^iril)c. 

;].     Unfehlbar  ift  bie  Äirdjc   im   primären   mic  im  jcfmibiiren  @egcu= 
ftaiib  [oU)o()(   in  il)rcm   g  c  m  ij  ()  n  I  i  d)  c  n  9}t  a  g  i  ft  c  r  i  n  m  ,    fraft   bcffcn 
)"ie  nnnntcrbrodjcn  alle  i^olfcr  iii  bcr  OUanben^^  nnb  ^ittcnlel)re   ^n    nntcr* 
rtd)ten  l)at,  fomic  in  il)ren  f  o  r  m  I  i  d)  e  n   ^  e  f)  r  e  n  t  f  d^  e  i  b  n  n  g  c  n. 
150.  a.    I^al)er    ift    non    ber    i)ff cntlid)en  nnb   aHgemeincn  Öel)r=^ 

antorität  ber  .^ird)e  jeg(id)er  Qrrtnm  miber  bcn  ©(anbcn  nnb  mibcr  ba^ 
iiri)cn.i'finiifto   iintür(id)e  nnb  übernatür(id)e  3ittcngefet^  gün^lid)  anc^gcfd}(offcn.    (S^^  ift  olfo 

a.  nid)t  möglid),  bnjl  in  bie  iiffentlid}e  nnb  allgemeine  iM)re  ber 
^ird)e  gegen  ben  C^Ianben  nnb  gegen  bae  2ittengefel^,  mo.^i  and)  bac>  natür= 
Iid)e  ))kd)t  geljbrt,  uerftojlenbe  Irrtümer  fid)  einfd)(eid)en.  Ecclesia  Dei 
multa  toleiat  et  tarnen,  quae  sunt  contra  fidem  sanctam  vel  bonam 
vitam  ner  approbat,  nee  taeet,  nee  tacit.  Aur/..  Epist.  119. 
T)ic  entgcgenftebenbe  '^^el)anptnng  ift  bnrd)  bie  '^^nlle  Ancforew  fdei  (prop.  1) 
aU  l)iiretifd)  nennorfen.     Denzhujery  Kncliii".  n.  VM'A\ 

ß.  nid)t  genügenb,  nnr  ba^jcnige  al:^  tatl)otifd)e  3i^al)rl)eit  an,yierfennen, 
wxv:^  burd)  förmlid)e  !i?el)rentfd)cibnngen  betlariert  ift;  mir  muffen  nielmebr 
alle^o  gtanben,  mac>  hk  fatl)olifd)e  Aiirdie  in  ber  orbentlidjcn  ilbnng  il)re^o 
i^et)ramte^^  attgemein  nnb  fonftant  alv  geoffenbarte  '-linil)rl)cit  lel)rt.  ^^(llc 
fi)rmlid)en  ?el)rentfd)eibnngen  finb  ja  anf  (^)rnnb  bicfcr  allgemeinen  nnb  ton= 
ftanten  lM)re  ber  .^iird)e  erhiffen  nnb  bie  ^^-^eljanptnngcn  ber  .spii^^^tifer  gerabc 
bec^i)aib  alo  biiretifd)  oermorfen  uiorbcn,  nieil  fic  mit  bem  bffentlid)en  (^lan= 
ben  nnb  ber  allgemeinen  Vel)re  ber  -Virdie  in  ilMberfprnd)  ftanben. 

^cmgcmiif^  fagt  'finv  IX.  in  feinem  2d)reiben  oom  21«  "Te^cmber 
1863  an  ben  ©r^bifdiüf  tum  'J?iünd)en:  Etiamsi  ageretur  de  illa  sub- 
iectione,  quae  fidei  divinae  actu  est  praestanda,  limitanda  tarnen  non 
esset  ad  ea,  quae  expressis  oecumenicoruni  Concilinruni  et  Ixomano- 
rum  Pontificum  Iminsiiue  Apostolicae  Sedis  decretis  definita  sunt, 
sed  ad  ea  quoque  extendenda,  quae  ordinario  totius  Eeclesiae  per 
orbem  dispersae  ma.i^isterio  taniquani  divinitus  revelata  traduntnr, 
ideoque  universali  rt  constanti  consensn  a  catlndicis  tbeologis  ad 
fidem  pertinere  retinentur.  "l^a^^  ^^  a  t  i  f  a  n  n  m  aber  erüiirt:  Eide  di- 
vina  et  catholica  ea  omnia  credenda  sunt,  quae  in  verbo  Dei  scripto 
vel  traditu  continentnr.  et  ab  Ecclesia  sive  solemni  iudicio  sive  or- 
dinario  et  universali  uiagisterin  tanniuam  divinitus  i'evelata  cre- 
denda proponuntnr.  Const.  dog-ni.  de  fid.  catli.  c.  .'>. 
löi-  b.  C^)an;  befonberc'  linf^ert  fidi  a(lerbinnc>  tx^t"  nnfel)Ibarc  tirdilid)e  Vel)r= 

feit  bcr  fönn  i\\\\i  ui  beu  f  0  X  \\\  \  I  d)  e  u  V  e  l)  r  e  n  1 1  d)  c  i  b  n  n  g  e  n ,  bie  ec^  abo  l)od)|ter 
^'t&iuwT^^^^)^^^  '^^  03tanben^ofad)cn  (index  conti'oversiaruni  i  erläflt,  nm  bie  fatl)o^ 
(ifd)e  irHil)rl)eit  gegen  Qrrtel)ren  ^n  nertcibigen,  tl)eologifd)e  Atontrouerfen  ,;n 
entfd)eiben,  ^^mcifet  ^n  töfen  nnb  fold)e  Vel)rpnnfte  bogmatifd)  feft,^nftellcn, 
bie  in  @d)rift  nnb  I^rabition  nid)t  mit  foldjer  Suiben,^  e;i*plicite  entl)alten 
finb,  baj3  il)re  Öengnnng  ober  i^e.^meifelnng  and)  ol)ne  förndid)e  tird)lid)e 
Definition  abo  l)äretifd)  erad)tet  merben  fann. 
Tic  undtbor  '^'     ^^^^  i^itntt  bebarf  l)ier  näl)erer  (Srörternng.     3oll   bav  nnfel)lbarc 

feit  in  fac/is  9{id)teramt    hk    Ö)((inbigen   gegen  ^rrtnm   fd)ül^en,    bie  Qrr(cl)rer  enttarüen* 
'       '"""     nnb    nnterbrüden,    fo  mnf3    z^  bei  feinen  ^el)rentfd)eibungen  nnfel)lbar  fein, 
nid)t  blog  in  ahsfracfo^    fonbern  and)  in  concreto,    b.  f).  ec^  nnifl  nid)r  nnr 
eine   nnfet)lbare   Gntfdjeibnng  barüber  geben  tonnen,    ob   nnb  inuneuieit  eine 


(logmaticis. 


71 

33cl)auptmu3  nou  bcr  fatf)o(ifrf}eu  3i^nl)rf)cit  abmeiert,  fonbern  aud)  barüber, 
ob  bief  c  33c {)auptuno  in  einer  beftinimten  Srf)rift,  ))ltbt  ober 
ßcl)re  entt)a(ten  ift.  riefe  Unfef)Unirfeit  ber  ^irclje  nennt  man  anrf) 
Unfc()Ibarfeit  in  facfis  clo()maticis  nnb  uerftcljt  barnnter  5nnärf)ft  nnb  oor  aUeni 
i()re  llnfcl)Uiarfeit  in  (5nt|d;eibnng  ber  %x([%z ,  ob  irgenb  ein  @alj  int  ob== 
jeftiuen  Sinne  be?  ';?(ntor£^  mit  bem  fat^oli|rf}en  ^(anben  übereinftimmt  ober 
i^m  iinbcrfprid)t.  ii>ir  fagen  im  objeUiüen  Sinne;  bcnn  über  bie  rein 
innerlidje  'JJtcinnmj  ober  über  bie  mornlifdje  Sd)n(b  be^o  betreffcnben 
öefjrers  ober  5[ntorc>  nrtedt  bie  .Hird)c  nid)t,  fonbern  mir  über  ben  objet  = 
tioen  Sinn  feiner  Öef)re,  mie  biefelbe  an^o  feinen  ^Borten,  an^5  bem  oan5en 
3nfanunenl)ang  ober  nne  allem  bem  fid)  ergibt,  uioranC>  ber  Sinn  biefer 
^et)re  objeftio  fid)  crtenncn  läf^t. 

'J?ad)bcm  Qnnoccn^  X.  am  :U.  'JJtai  165o  bie  anc^  bcin  ,AHngnftinnc^" 
be!?  Qanfenino  an^^ge^ogcnen  5  Sälic  iicrnrteilt  t)atte,  fteüten  ?(rnan(b  nnb  bie 
übrigen  Qanfeniften  bie  '^el)anptnng  anf,  bie  uon  ber  Äird)e  uermorfenen 
Sät3e  feien  aüerbingo  t)ärctifd),  nnb  in  biefer  t()eor etif  d)en  (Srflärnng  fei 
bie  ,fiird)c  nnfcljlbar.  ;Hbcr  biefe  Siit^e  feien  im  genannten  3^nd)e  bcv  ;^anfenin^o 
nid)t  entbalten,  nnb  biefer  felbft  ()abc  fie  fcincvmegv  in  bem  ncrmorfenen  I)iireti^ 
fd)en,  fonbern  in  einem  gan^  red)tgliinbigen  Sinne  gelehrt;  in  biefer  faf  = 
tifd)en  J^rage  aber  fei  bie  .^iirdje  nid)t  nnfe()(bar,  fonbern  \)([\^^  l)ier  inirf' 
(id)  geirrt. 

^Uc^balb  crtliirtc  jcbod)  :;)(k7-anber  \ll.  am  10.  Oft.  li\h^:  (^uinque 
illas  propositioiies  ex  lil)ro  praeniemorati  rornelii  Jansenii  episcopi 
Yprensis,  cui  titulus  est:  Anoiis^iiuis,  excerptas,  ac  in  sensu  ab 
eodem  Conielio  Jansenio  inteuto  damnatas  tuisse  defiiiinuis  et  de- 
claramus,  nnb  forberte  XiSi'A  tum  allen  anfrid)tige  Untermerfnng  nnter  biefe 
(Sntfdjcibnng.  (5(emenc<  XI.  beftätigte  bnrd)  bie  33n(le  VnicKm  Donünl 
oom  1().  ^nli  170.")  anfc>  nene  bie  C£nt|d)eibnng  feiner  il^orgiinger  nnb  oer= 
umrf  ,^ngleid)  ba^o  oon  ben  ^anfeniften  für  gcnügenb  erad)tete  fogenannte 
sUeufiuhi  ohseqnio^um    DenzhKjrrj  Vau-Vw.  w.   DU 7). 

9tiema(!r>  l)at  bie  Aiirdjc  in  llbnng  ibreö  nnfcljlbaren  ^Kidjteramte^o  jene 
janfeniftifd)e  Unterfdjeibnng  gemad)t  ober  5ngelaffen.  ^\\\  allen  l^eiten  l)at 
fie  uielmebr  nidjt  blojl  falfd)e  Siii^e  in  abstracto  oenuorfen,  fonbern  and) 
erfltirt,  ba|l  biefetbcn  tum  bem  betreffcnben  ."^srrtebrcr  gelehrt  mürben  ober 
in  gemiffen  Sdjriften  entl)alten  feien,  nnb  für  biefe  il)re  (5ntfd)eibnngen 
innerlid)e  Untcrmerfnng  geforbert.  remgenüiil  l)at  bie  .Stirdjc  and)  ,yi  allen 
^^eiten  traft  ibrec^  l)öd)ften  lM)r  nnb  ^)i'id)tcramtcv  anf  ber  einen  Seite  red)t^ 
gliinbige  Sd)riftcn  at^o  fold)e  anerfannt  nnb  bcftiitigt,  mie  bie  Sdjreibcn  bec^ 
Cil)ril(  oon  ^Hlc^'anbrien  an  ^^teftorinc^  logl.  ii.  142',  nnb  anbererfcitc>  l)äretifcbc 
Sd)riften  oermorfen,  mie  bie  Sdjriften  bec^  9?eftorin^o  anf  bem  (Spl)cfinnm, 
bie  fogenannten  brei  .H'apitel  anf  bem  2.  allgemeinen  .^onjd  uon  ^onftantinopel 
n.  f.  m. 

(5^0  ift  aud)  coibent,  ba|l  bav  9{id)teramt  ber  5i'ird)e  illnforifd)  nnb 
ben  ,f)äretitern  gegenüber  mertlov  miire ,  menn  bicfelben  jcbcr  tird)lid)en 
'i^i)rentfd}eibnng  nnter  bem  ^ormanbe  fid)  cnt5iel)en  tonnten,  bie  Äird)c  l)abe 
fie  nid)t  ridjtig  oerftanben.  "Der  ^ivecf  bee  !Ocl)r=  nnb  ^Hidjteramtcv  erfor- 
bcrt  ec>  alfo  nnbebingt,  ba|l  bie  i'tirdjc  and)  über  facta  d(»g'matica  nnfel)l^ 
bare  Urteile  fällen  tann. 

^aj3  bie  .S{ird)e  in  factis  do^-niaticis  nnfcl)lbar  fein  mn|l,  ift  and) 
nodj    in    einer    anbercn    oicl    midjtigcrcn  33c3icl)nng   cinlendjtenb.     (5v  faun 


72     jTkoIogifdic  (5vfciintni5lcf)vc.  —    3tt)citcv  STbfcfjnitt.     Tl.    33ou  bcr  (Mlnubcn^vcc^cl  :c. 

niinilid)  \nd)t  bcm  minbcftcn  3^^'*<^^ff'^  miterliccjcn  imb  ift  fövmtid)  biini)  biv5 
Üribcntimim  aiic>gcfprod)cn,  baj?  bcr  SHvdjc  bn>?  inifcl)(barc  Urteil  .yiftcl)t 
über  bic  @rf)tl)cit,  Qnfpiration  imb  bcn  tDal)rcn  ^iim  bcr  I)ciligcn  •Bdiriftcu 
(§  11),  bc-ogUndjcn  über  bic  (5d)tt)eit  unb  bcn  nml)rcn  3inii  bcr  tird)lid)cu 
Überlief cnnu3  (§  12).  I'ac^  aücc>  aber  finb  iiid)t  ciufad)  ooii  (^5ott  c^coffeu^ 
barte  5i^nl)rl)ettcii,  fonbern  !Il)atl'ad)en ,  bic  mit  bcn  gcoffciibartcn  ^^nt)rl)eiten 
unaufH)^^(id)  ucrbimbcu  ftnb. 

15H.  5Viie     in     bcni     oben     cvörta'tcn    ^niKc     bor    ^^cmicvfmui     (järctifc^cv     SälK    in 

TtcUnfoiiibiivfint  sejisu  obieetivo  auctoris,    fo    ift  bic  ^ird)c  niid)  unfct)Umv  in  bcv  '^(ncvtcnnnnn  bon* 

' "bonmotif rfi"""^  Hl  a  t  i  [  d)  c  r   3)  o  f  v  o  t  c   n  11  f\  c  ni  c  i  n  c  v    .S|  o  n  ,s  i  l  i  c  n  ,    b  o  ij  ni  a  t  i  f  d)  c  v    M  a  1 1)  o  b  v  a'l  = 

ri-f'iTt'i' -^  h'y  cn  tf  d)  oib  nn  i^cn  bcv  ^äpftc    nnb  infonicit  and)  in  5(noiicnnnni^    bcv  bctvcffcnbcn  ötn- 

^i^npftc-^.       nicni[d)cn  j;ion,vlicn  nnb  ^-^npftc  [c(b[t. 

5Xnd)  bic  2;t)ntfad)c,  ^a\^  eine  bcftininitc  ^^cvion,  5.  ^^.  \^co  XIll.,  bcv  ^Jcad)fo(rtcv 
^etri  nnb  bavnni  ba^^  Obcrbanpt  bcv  i^cfanitcn  Slivd)c  ift,  ift  nod)  bcv  Vcbvc  bcv  nunftcn 
nnb  nngcfelicnftcn  Jbcologcn  bcni  Öilänbigcn  nid)t  Icbiglid)  bnvd)  notüvlid)C!5  iiUffcn  nnb 
vein  nicnid}Iid)c^  B^'iUVti-"*  ^  [onbcvn  bnvd)  bic  ucvniögc  bcv  göttlid)cn  ^tififtcn;,  nnfcbl- 
b  a  V  c  '*^  V  0  p  0  f  i  t  i  0  n  b  c  v  M  i  v  d)  c  ii  b  c  v  n  a  t  ii  v  l  i  di  n  n  b  n  n  f  c  b  l  b  n  v  g  c  \v  i  {3. 

^.  i-'^|-  5.     3^i0{)cr    inurbe    bcr    eine  "isciii   betradjtet,    biif^  bic  .Sl'wdjc  eine  in 

^(in"imcn!"  (^d)rift  uiib  ^trcibitioii  eiitl)altenc  13  e  0  f  f  e  n  b a  r  t  c  ill>al)rl)cit  a  ( ^0  |  0 1  d)  e 
befinicrt  unb  bcr  ganzen  ,Hird)c  ,^u  glauben  uorftcllt,  ober  einen  Qrr^ 
tum  ali?  l)iircti|d},  b.  l).  (lU  mit  einer  befinierten  ober  euibcnt  in  3d)rift 
nnb  Überlieferung  entbaltenen  (^laubeu!?mal)rl)eit  unmittelbar  nnb  förmlid)  im 
ä^^iberfprnd)  ftel)enb,  uermirft. 

^Jtun  pflegt  bic  Atird)C  aber  and)  öfterv  tl)eologifd)e  8iil5e  mit  nie  = 
bereu  (lenfnreu  ;^n  belegen.  Unter  einer  t  l)eologi  f  d)en  (ienfnr 
ucrfteljcn  mir  l)icr  ein  autoritatiuev,  luni  bcr  l)öd)[ten  tird)lid)en  '^Intorität 
au0gcl)enbe^:^  Urteil,  bnrd)  meldjC':^  eine  ben  Wlanbcn  ober  bic  ^ittenlel)rc 
betrcffcnbc  ^cl)anptnng  in  irgenb  einer  ^knfe  abo  tabelnc>mert  bcäeid)nct  mirb. 

'Die  t)anptfiid)lid)ften  niebercn  (ienfnren  finb,  batl  eine  Tbcfc  gcbranb= 
nmrft  mirb  alc^  ernmea ,  haeresi  proxtma^  haeresim  ,^aplenü,  de  Juferesi 
suspecfa ,  fenierana ,  >^C(in(l(d(>^a  ^  male  sofKots^  inanini  aurium  off'ensmi, 
schismaticuj  impla  n.  [.  \\\  Tic  Üenfnricrnng  gcfd)iel)t  entnieber  jo,  baf3 
jcbem  ein.^elnen  bcr  ucrmorfenen  2alu*  bie  (ienfnr  ober  ::^iote  beigefügt  mirb, 
über  aber  inbem  mel)rere  2ätK  '^'  U^^^^^^^  uernrteilt  uierbcn,  fo  \>m  ouerft 
alle  cenfurierten  -Tbefen  anfge,vil)lt  nnb  ;^nm  2d)luf3  für  alle  ^ytfammen  bie 
flöten  beigefügt  merbcn.  ^Jui  legten  gälte  ift  bnrd)  bic  i!>crurteilung  nid)t 
gcfagt,  mcldjc  ^>totc  jcbcr  cin,^ einen  oerurteilten  ']3ropofition  ^ntoinmt, 
fonbern  nur  feftgcftellt,  'b(\y-,  jebe  einer  ber  angefügten  (Senfuren  oerfallen  ift. 

^n  ^k^^ng  auf  biefe  nieberen  Üenfuren  ergibt  fid)  aiiö  ber  'prariv  bcr 
Äirdjc,  fomic  ane  bcm  3iHl'en  nnb  ^WKdt  bcv  tird)lid)en  l^el)ramtec^ :  3ämt= 
i'\d)t  0 0 n  b c r  l) i) d) ft en  t i r d) l i d) e n  51  n 1 0 r i t ii t  b e f  i n i t i 0  e r ( a f  f e n c n 
Öci)rur teile  uerpf lichten  aud)  ha,  mo  fic  nur  niebere  dcnfurcn 
auc>fprcd)en,  jn  rüc!l)a(t(of er,  innerlid)cr,  gläubiger  ■]nftim* 
muug.  '^al)cr  ift  bie  .Hirc^c  and)  inörlaffung  biefer  niebercn 
Scnfurcu  unfet)(bar.  |)ierin  ftimmen  alle  angefel)cnen  Xl)cologen  über- 
ein;  nur  barin  mcid)en  fic  oou  einaubcr  ah,  bag  bie  einen,  5.  ^\  ^iua,  un= 
ferc  ^l)cfe  für  de  fide,  bic  anbercn,  5.  !:li  Suare,^  unb  l'ngo,  für  eine 
0  0  ( ( f  0  m  m  c  n   g  c  m  i  f  f  c   1 1)  c  0  (  0  g  i  f  d)  e    3B  a  l)  r  l)  c  i  t    l)alten. 

Tic  unf^tbav-  ^'     ^^'  ^^^  ^^^^*  ^"^  ^^^  ?Vr«9^  h^  bcautmortcu,  ob  unb  inmiemcit  bic 

fcu  tn"lacf)?n' ^ird)e  in  ben  ^cgcnftänben  ber  'I^t^ctpHu  nnb  bec!  .»^ultuc^  nnfcblbar  fei. 
^bcv^'T^i^dviin  ^ '^c^tM'tiKrftänblit^  l)anbett  cc>  fid)  bicr  nid}t  mn  fold)c  (^ocgcnftänbc  bc^^  Atnltnc^ 


§    13.    5!?on  beut  fivc^Iidfien  Cc^^romte  unb  feiner  Unfet|t6avfett.  73 

ober  bcr  "^iecipltu,  bic  auf  göttlicher  ©tnfe^ung  berufen  unb  geoffenbarte 
^a()r^citeii  finb,  mic  bic  Saframcnte,  bic  ©ültigfcit  ber  ^inbcrtaufe,  foit= 
bern  um  ^i^ciplinareiuriditimgen  unb  ^ultuöuorfcijrtftcn,  bie  (ebiglitl)  auf 
2(norbnung  ber  kixdjc  bernl)en  unb  fomit  nid)t  göttltd)en,  fonbern  tird)lid)eu 
3^cd)tc?  finb.  3^erner  fann  biefe  gragc  nur  bcn  Sinn  l)aben,  ob  bie  £ird)c 
in  if)ren  bi^ciplinaren  @efet5en  unb  5(norbnungeu  burd)  bic  gi^ttUc^e  ^(fftftcn^ 
gegen  jeben  3Bibcrfprud)  mit  ber  (5^(anben^n)a^rl)cit  unb  bem  gi3ttlid)eu  (^efe|c 
fid)ergeftcl(t  fei. 

^^Jiit  ber  'Il('cl)r5a()(  bcr  Xt)eo(ogen  ift  uu|cre  ^-ragc  ct)ne  ä^ucifcl  bal)tu 
,Vi  beantworten,  Mf^  IMc^ciptin  unb  .^inltuc^  ber  ^Jirdjc,  mögen  fic  auf  auc>== 
brüd"lid)er  (^jefe^gebnug,  ober  auf  @emol)nl)cit  berul)en,  mit  bcn  C^Hauben^o== 
mal)rbcitcn  nnb  bem  göttlidjcn,  natür(id)en  unb  iibernatür(id)en,  (^cfc^e  nid)t 
in  ^iberfprud)  ftcl)cn,  fonbern  im  (^egcnteit  bic  Gläubigen  ^nr  (Srfcnntni§ 
ber  2öal)r^cit  unb  5um  emigcn  >}kU  ^u  fül)ren  geeignet  finb. 

il>on  feinen  ric^ciplinarbefrcten  erflärt  bav  5lpoftcIton,v( :  Visum  est 
Spiritui  sancto  et  iio1)is.  Act.  15,  2s.  ^^iViv  in  bcr  ganzen  .Svird)c  be= 
obad)tct  mirb,  ,^n  bcftrciten,  ift  5(nmafnnu3.  Au(jt(i<f.,  Kyn^t.  54  c.  5  ii.  (>. 
I)ic  allgemeine  Übung  in  Ainltuv  unb  X)ic>ciplin  l)at  ftct^o  in  bcr  .Siirdjc  aU 
bogmatifd)C£i  5lrgumcnt  gegolten.  '5)a^  .)(l  o  u  5  i  1  0  0  n  ^  0  n  ft  a  u  5  erflärt 
biejenigen  für  ,f)äretifcr,  mcld)e  bie  ,^ommnnion  unter  einer  C^eftalt  angreifen. 
Sbenfo  belegt  ba^ö  üribent  i  num  bic  'Eingriffe  auf  iicrfd)icbcnc  X^ieciplinar* 
nnb  Äultn^:^uorfd)riftcn  (Sess.  \'I1.  de  sacraiu.  in  g'en.  cau.  !:>;  8ess.  XXII 
de  sacrif.  Missae  can.  7i  mit  bem  ^Hnatl)cm.  *Dtad)  ber  '}>ra^-tc^  bcr  ötn= 
menifdjcn  AJon^ylicn  uon  Aionftan^  unb  oou  Xrient  banbcltc  bcr  apoftolifdie 
2tul)l  immerun'il)renb.  2o  nermirft  bic  !^nllc  Audomn  fidei  (i)i"0[).  78) 
bie  ^kl)auptung,  ban  man  ^^mi f d)cn  n  ii  13 1  i  d)  e  n ,  u  u  I3 1 0  f  c  u  nnb  f  d)  (i  b  = 
Iid)cu  Tic>ciplinaroor|d)rifteu  unterfd)eiben  nniffc,  (}uasi  Kcclesia,  quae 
Spiritn  Dei  rejiitur,  (iisciplinnm  constitnere  poss(^t  11011  solum  in- 
utileui  et  onerosifireiii  (|uaiii  lilx'itas  cliristiaiia  patiatur,  sed  et 
pej-ieulosain,  ii<»xiani,  iiiducciitein  in  snjieistitidiiem  et  materialis- 
inum  al^ö  falsa,  tcnieiaria  ,  scaiidalosa  ,  perniciosa,  piariim  aiiriuni 
otfeiisiva,  Kcclesia e  ac  Spiiitni  \h^\,  quo  ij>sa  re<zitur,  iiiiuiiosa,  ad 
iiiiims  eiTonea.  ramit  ift  nid)t  gefagt,  b(\\^  bloil  fird)lid)c  riociplinar- 
unb  ,^uItuc4Hn*fd)riften  abfolut  noUfommcn  nnb  nnocrbcffcrlid)  ober  fd)led)t^ 
t)in  uuueränberlid)  finb:  uiclmcl)r  fönucn  fic  nad)  bem  i^-^cbürfnic!  bcr  ^^jciteu 
gciinbert  unb  ocruolUommuct  nicrbcn.  Tic  (£'ntid)cibung  l)icriiber  ftcl)t  allein 
bcr  tird)lid)cn  ;Hiitoritiit  ;'^n. 

7.  (i'iiblid)  untcrfud)cn  bic  C^nittcogclebrtcn  an  bicier  3tcllc,  ob  bic  ^.  jj>^5*'-j^^^^_^ 
.Vfird)c  auc^  unfcl)lbar  fei  in  ^^'Ippr  obatt  on  bcr  Orbcn  nnb  Crbcnc>=  ^'icit'm'bcr' 
regeln,  fotuie  in  bcr  Ai  anoni  iation  bcr  adligen.  ''TSnwmb^'' 

a.  2luc>  bcr  'Ji  a  1 11  r  bcr  3  a  d)  e  unb  ber  Ü  b  u  u  g  b  e  r  Si  i  r  d)  c  mufl  ''''"J.'JiJf  *;,"  ^"" 
in  Überetuftinunung  mit  bcn  gröfUcn  Xbeologcu  folgcnbe  Xl)efe  abgeleitet  ='^"'^'""" 
merben :  l^ic  \?cl)rc,  bajl  bic  .Siird)c  in  bcr  b  c  f  i  u  i  t  i  u  c  n  ,  n  0  m  ')>a  pft  c 
0  b  e  r  eine  m  allgemeine  n  S^  0  u  5  i  1  c  a  n  c^  g  e  1)  e  n  b  e  n  31  p  p  r  0^ 
b  a  t  i  0  n  eine  r  b  e  f t  i  m  m  t  c  n  C  r  b  e  n  ^>  r  c  g  c  1 ,  tinK>  bic  3  u  b^ 
ft  a  n  5  ber  ))i  e  g  c  1  betrifft ,  n  n  f  e  1)  1  b  a  r  fei ,  ift  1 1)  c  0  (  0  g  i  f  d) 
0  0  U  f  0  m  m  e  n  f  i  d)  e  r  ,  fo  barl  bereu  !Oeuguung  ininbcftcuc^  t  c  m  e  r  ä  r, 
arge  r  u  i  ^3  g  e  b  e  n  b  nnb  u  n  f  r  0  m  m  ift.  I^cin  praftifdjcn  Urteile  bcr 
knd)c,  ba\^  ein  bcftiminter  Drbcn  unter  bcn  gegebenen  ^^)eitoerI)ältuiffen 
opportun   fei,   mirb   ber  Äatljolit    cl)rcrbietigec\  il^crtrancn  fdjcntcn,    oljuc  3U 


74    Jficoloiiifrfio  (5r!cuutni5(cf)iT.  —  ßiiuntev  9nifd)tütt.     IT.    ^hiu  bcv  (Mlaudoii^voni'f  Ji'. 

bc()auptcu,  ba(3  bic  "Il^öglic^feit  cinc'T^  geljtcrei  in  bicfcm  prafti|"d)cii  Urtcitc 
au!ogefd)lüffcn  märe. 

b.  Ob  bic  ^ivdjt  in  bcni  b  c  f  i  u  i  t  i  u  c  n  Urteile  über  bie  |)eiÜ9!cit 
iiiib  ^eligfeit  eine^>  '3Jicniii)eii  u  u  f  c  l)  (  b  a  r  fei,  luirb  noii  bcu  aiu';ci'c()cnftcii 
11)coIo9en  bcjal)t,  unifjrcub  einige  meinen,  bei]]  bivo  Urteil  ber  .Hird)c  in 
b  i  c  f  e  r  ^adjc  nnr  eine  D  o  K  f  o  nun  c  n  e  ni  o  r  a  (i  i  c^  e  @  e  lu  i  fU)  e  i  t 
geiini^rc,  \vM)c  geniige,  nnt  einen  .s^eiligen  mit  aller  ®ifl)erl)eit  jn  iiercl)rcn 
nnb  an^nrnfen. 

£)b  aber  bie  Unfe()lbarfeit  ber  .Uird)e  in  ber  ,peilig|'pred}nng  de  fidr 
ift,  nnb  mitl)in  bercn  V^engnung  bie  'Jtotc  ber  ^J^'^^'^Ü^'  uerbicnt,  mie  ein 
Üeil  ber  Xljeologcn  bel)anptet,  ober  ob  fie  nnr  sententla  communis  et  certa 
ift,  beren  ^cngnnng  niebere  (Scnfnren,  namcnttid)  bic  ber  Xcmcrität,  ^ta\u 
balofitiit  nnb  ^mpictät  uerbient,  mac>  bic  lÜ('cl)r,vil)l  ber  l:i)eologen  an^n^ 
nehmen  fd)eint,  ift  eine  Streitfrage,  meld)e  bie  .^iird)e  nid)t  cntfd)iebcn  l)at, 
iue^^l)alb  bcibe  '.Weinnngen  ale  probabel  ancrtannt  merben  muffen. 


^on  (5ott  brm  5^^i^iwnn 


$ittteifutt(j. 


©buiot)(  in  @ütt  uermögc  feiner  abfolutcn  (Sinfa(l)l)cit  @?:iftcn5  mib 
^Bcfen,  5öe|en  unb  (5iiicn|*d)aftcn,  enb(id)  2Befcn  imb  'l^crfoncn  ber  3ad)c 
nati^  're)  ibentifrf)  fiub,  |o  muffen  irir  borf)  ber  9?atnr  bcv  mcnfd)(id)cn  ($r= 
tcnntnic^  nnd)  bicfclben  ratione  nitiocmata  mUcrfdjcibcn.  iliMr  fjunbcfn 
bal)er  ^ncrft  üon  ber  (S^nftcn^,  beui  5Defen  nnb  ben  (Sicjenfdjaftcn  (5)üttec^. 
333ic  lüir  in  ber  öinleitnnQ  m.  1()  ff.)  fntjen,  finb  bicc^  and)  natürUd) 
erfennbnrc  iü>a()rl)eiten  nnb  infofern  praeambula  fideJ  unb  (^kgcnftanb 
ber  'i^^dofopliie.  Sobann  betrad)ten  lüir  bie  "J^reipcrfönlidjfeit  (^ottco,  bie 
ein  ^laubcncu3el)cimni«   ift  nnb  anc^fdjlief^tid)   ber  !I()cotogic  antjeljört. 


G-iiitciluiui  bc^o 
ivaftatC'o. 


ÖBrllcr  tdl. 
|>ott  bfm  f inen  ö>otf. 


i^  14.     l'ic  ij^ciucivbarfcit  ber  (^;riftcn,^  (^ottcci. 

i>gl.  |)o  in  vid),  Xoi^iiintifdjc  3!()colofiie  III  §  loO.  131.  l,']o. 

I.  'I)ag  ^ott  enftin-t  nnb  notuunbit]  c^-iftiert,  ift  bie  crfte  uon 
n((en  (5^(anbenc>nuil)r()eiten:  ('redt^e  enini  opoi'tet  accedeuteni  ad  Deuni, 
quia  est.  Hebr.  11.  i\.     1^iefe  ^^al)rl)eit  ift  and)  in  allen  anbercn  ^31anbcnv=  oiiauboa^uiaoi- 
nml)rl)eiten    nnb    im  (^lanben    felbft    ent()atten.     3ie    ift  aber  and)  förmlid) 
geoffenbart:  Ego  snm,  qui  snni  .  .  .  Qui  est,  misit  me  ad  vos.  Kxod. 

o,  14.  :remgemäj3  beginnen  and)  alle  Wtanbenc^bcfenntniffe :  Credo  in  mium 
Deuni.niomit  üor  allem  bie  (S^nften^  (^otteö  betannt  mirb.  1)a^:?  SSatifannm 
aber  erflärt:  Sancta  Catliolica.  Apostolica,  Ivoniana  Ecclesia  credit 
d  confitetur,  nnuni  esse  Deuni  verum  ((Jonst.  dogm.  de  fid.  catli.  c.  1), 
unb  belegt  bie  (5>otte!§Ieugnung  mit  beut  5lnatl)em  (1.  c.  Canon.  1,  1). 

Vermöge  bes^  ©lanbens  bcfit^en  mir  atfo  üou  Lottes  ^afein  bk  übcv- 
natürlid^c  (^lauben^^gemigl)eit     -   certitudo  fidei. 

II.  'Daö  ^afein  (^otic§,  bef^felben  ^ottt§ ,  ben  mir   auf  (5)rnnb   ber    ^159 
©uabe  unb  Offenbarung  glauben,    ift    aber    aud^   burd)    bk  bloge  i^ernnnft 
au!^  ben  (^cfc^öpfeu  mit  uernünftiger  (^)euiij3l)eit  ertennbar.     Sind)   bicfe«^  l)at 


('»oüo^  tinc 
i'rininftluiil)V' 


100. 


76    iiHMi  ©Ott  bcm  3)vcicincn.  —  GTftcv  XcU.  5?on  bciii  (Sincii  C^ott.  A.  5.U-»u  b.  @;L-iftcn5  (^ottci?. 

alten    iiub    neuen   Irrtümern    gec^enüber    bac>    iMititannin    mic^gcfprodien: 
;Si    quis    dixerit,    Deuiii    unum    et    vciinu,    Cieatoieni  vi  Doiuiinnn 
iiostrum,  per  ea,  quae  facta  sunt,  uatuiali  lationis  liunianai^  luniiiMi 
certo  cognosci  nun  posse;  anaMienia  sit.  Ij.  c.  (Janon.   II,   1. 
.N^icrin  ift  lUb^gefprodjen : 

1.  baj]  cc>  nnabt)iingig  uoni  (^Hanben  fiiv  ^cn  'JJien|"d)en  eine  natnr^ 
Iid)e  ©rfenntnic^  bec^  1)a|einc^  nnb  '^i>eienv  (^'untev  gibt: 

2.  baf;  bcv  (^)ott,  iüeld)cr  C^kgenftanb  biefer  CS'rfcnntnic^  ift,  berfclbc  uniljve, 
fnbftantieK  oon  ber  il?e(t  nevfdjiebcne  (^)ott  nnb  3d)öpter  aller  ^inge  ift, 
ben  and)  ber  (glaube  mK>  lel)rt; 

;>.  bajl  biefe  ©rfenntnic^  ^umr  nid)t  mit  ber  übernatnrtidjcn  (^3(anbenv^ 
geuiifUjeit,  aber  mit  ber  natürlid)en  ^^ernnnftgcmiilbeit  ucrbnnbcn  ift; 

4.  ha]^  biefe  ©rtcnntnii?  nnb  (^)eUMnl)eit  bnrd)  bao  l^id)t  ber  ^crnnnft 
an^o  ben  ItYcatnren  9efd)üpft  luirb. 

Der  pofitiue  ^eiuci^o  l)ierfnr  nnirbe  oben  ij?  '2>  erbrad)t. 

111.     Unüerträglid)  mit  ber  fatl)oliid)en  ^-li\il)rl]eit  finb  bal)er : 
5ni)d)c liftcmc:  1.  allc  3l)ftemc,    bie   biefen   UHil)rcn   Wott   lenguen:     Si  (juis  uiiuni 

a^QtcriaUi^imu^  veriuH  Deuni  visibilium  et  invisibilinin  Civatoreni  et  Doiuiiiuni 
iie<;-averit ;  anatliema  sit.  Vatic.  1.  c.  Canon.  I,  1.  'Jtamentlid) 
falfd)  finb  ba()er  ber  IWi  t  er  ialic^muö :  si  qnis  praeter  niatei-iam 
nihil  esse  aftirmare  non  erubuerit  ;  anatliema  sit.  L.  c.  I,  "J, 
ber  "ißantl)  eic^muc>  nnb  ber  C^manatic^mno  in  feinen  uerfdjiebcneu 
Yvonnen:  Si  (juis  dixerit,  nnani  eandenKiue  esse  Dei  et  rernni  onininm 
snbstantiam  vel  essentiani;  anatliema  sit.  L.  c  I,  ;^.  Si  qnis  dixerit, 
res  finitas,  tum  corporeas  tum  spirituales  ant  saltem  spirituales,  e 
divina  sul)stantia  emanasse ;  aut  divinam  essentiani  sui  manifesta- 
tione  vel  evolutione  tieii  omnia;  aut  denique  Denin  esse  ens  uni- 
versale seu  indefinitum,  quod  sese  deteiminando  constituat  reiuni 
Universitäten!  in  licihmu.  spt^cies  et  individua  distinctam  ;  anatliema 
Sit.  L.  c.  T,  4; 
sffptiri^^mii«^:  2.    bie  f  t  c  p  t  i  f  d)  e  11  3l)fteme,  lucldie  behaupten,  baf^  bie  Vernunft  über 

Dav  l^afein  nnb  :ll>efcn  C^hntev  niemals  C^nMyinljeit  erlangen  fi3nne.  .Spierber 
gel)brt  namentlid)  ber  moberne  'i^of  i  tiui  vmno,  ber  bie  lU'injlidjteit  einer 
nernünftig  gemiffen  (>n4enntni^o  ber  Urfadien  nnb  beo  '^i^efeiiv  ber  ringe 
leugnet  nnb  beingcmiit]  alle  iHMffenfdjaft  auf  bie  Nienntnic^  ber  Cvrfd)einnngcn 
in  ^)^atnr  nnb  (^)efd)id)te  nnb  ber  erfabrnngviiuif^igen  (*>)efel^H'  it)rcv  (^)efd)el)env 
befd)riintt ; 

o.  ade  jene  3i)ftcme,  bie  an  bie  xHnfd)annngen  moberner  falfd)er  'l.M)i' 
(ofopl)ie  antnüpfenb  leugnen,  baf3  bie  inbinibnelle  menfd)lid)e  il^crnnnft 
il)rc  (^otte^^erfcnntnio  am  ben  Kreaturen  fd)öpfe  nnb  bnrd)  oerniinftige^o 
T'cnfen  luni  ©otte^o  Dafein  nnb  "ö>cfen  eine  oernünftigc  (^eunf5l)eit  erlangen 
tonne.  Xa  fie  jebod)  bie  C^ottec^crtenntnic  nnb  bereu  03cmif3l)eit  nid)t  (eng= 
neu,  fndjen  fie  bicfelbcn  au^o  einem  anberen  Urfprung  l)er5u(citen  nnb  auf 
ein  anbere^o  ^unbament  ;)n  ftül^en.  .§icrl)er  gcl)ören  nantent(id): 
^ bev  i)nvciifrf)e  a.  ber  l)iiretifd)e  3 u  p  e  r  n  a  t  u r a  ( i  !o  m  n  c>  ber  "l^roteftanten  unb  teilmeif e 

superitatuvaiki  ^j.^.  :^Qiiieni|-ten ,  ber  bem  gefalleneu  l^^^mfdien   bk   natür(id)e    ^nibigtcit    b.cr 
mal)rcu  (^otte^ertenntnic^  abfprid)t  nnb  al^^  einzige  Caielle  berfelbcu  bie  Offen* 
barung  unb  ben  Offenbarung^^gtanben  be5eid)uet; 
bcv  ivobitioiui.  b.  ber  Xra b it  iouali^^muc>,  ber  ade  (35otte^oertenntni^o  auf  bie  bnrd) 

bie    8prad)C    überlieferte    Uroffcnbarung    3urüdfül)rt     n.  20  ].),    unb    ba^ 


liyimii^ 


§  15.    llvf^vuiifi  bei*  natiivlicf)cn  0^otte§cv!cnntni§.  77 

DcrUHiiibte  3i)fteni  ^ameminif^',  ^cr  fie  nitf  bic  ^(iitoritiit  bcc^  seusus  com- 
munis griiubct  [W.  2'J); 

c.  btc  üon  ^acobi  au^geljeubc  mtb  uon  ^ul)u  au^gcbitbetc  ^^coric,      ^acobi; 
bic  Ciicne  inifcrer  natiirürfjcn  ©ottec^erfcmitni^^  liege  in  ber  unf^   nngebo  = 
rencn  ©otteioibcc,  bic  ^nglcic^  mit  bcni  vgelbftbcmußticin  in  nm  cniniclie, 

nnb  ber  leljte  Cs>vnnb  nnicver  (55ciiMJ3l)eit  mm  bcr  'iLni()rt)cit  bicfcv  ^bce  fei 
bivo  umnittetbarc  nnb  freiunlligc  3niniHil)v()altcn  ober  ein  nntürlifl)cr 
Glaube;  ^u  biefem  fveiiinlligen  5ünna()r^aiten  merbe  aber  bie  ^i^'ernnnft 
nitijt  bnrd)  ^kiucife,  fonbcrn  bnrd)  bac^  innerfte  (*')efül)l  ober  (>)cmiit,  bnrd) 
^er^cnebebürfnic^  bnrdi  baö  religiöfe  nnb  fittlidjc  53eunij3t|ein,  bnrd)  innere 
Srfa^rnng  beftinnnt; 

d.  bic  iM)rc  bec^  iiUercn  (^J3(alebrand)e)    nnb    bc0   neueren    (^ioberti)    ^^  nlll?''^^^* 
C  nt  ologienubo,  bcr  llltcnid)  crfaffe  nnb  crtcnne  biv3   gi)ttlid)e  ^ein  nnb 

äl?c|cn  nnb  in  i()ni  alle  'il'al)r{)cit  bnrd)  nnmittclbare  intcKcftncdc  5lnfd)annng. 
^icfe  Ve{)re  ftc()t  nid)t  nnr  mit  ber  ilHUifanifd)en  (Srfinrnng,  ha^  mir  (^)ott 
am  bcn  .Hreatnren  erfennen,  fonbcrn  and)  mit  bem  ^ognm  im  ^Mberfprnd), 
bn§  ©otte^i  5Befen  für  jebcc^  nntnrlid)c  ©rtcnncn  nnfid)tbar  ift  nnb  nnr  bnrd) 
biW  Öid)t  bie  Wloric  gcfd)nnt  merben  fnnn.  5lnd)  ift  fie  iin^^brüdlid)  bnrd) 
b(K-  ^ctrct  bcr  Coiipre^^atio  indicis  uom  18.  September  1861  oermorfen, 
namcntlid)  in  bem  erften  nnb  ^iDcitcn  bcr  oernrteitten  (Siit^c :  Imme- 
(liata  Dei  cogiiitin,  habitualis  saltem,  intdlectui  liumano  essentialis 
est,  ita  ut  sine  ea  nihil  cognoscere  possit  :  siquidem  est  ipsuni  lu- 
meu  intellectuale.  Ksse  illud ,  ([uod  in  omnibus  et  sine  quo  nihil 
intellig-imus,  est  esse  divinum,  l^a  in  bem  lel^^tcn  SalK  bat^  allgemeine 
Sein  mit  bem  abfolntcn  göttlid)en  Sein  ibentifi^iert  mirb,  fd)tic(3t  bcr  Dm- 
totogi^nnuö  bie  näd)ftc  (*')efal)r  bcv  ^]?antl)ei^^mnc^  in  fid),  bem  (^3ioberti  and) 
mirtlid)  uerfatlen  ift.  Über  bcn  Cntologi^ounif^  fiel)e  .!i{lentgcn  im  Äatt)olit 
1867.  I  3.  385  ff.,  bcfonberc^  aber  Zif/Hcm/,  J)ella  luce  intellettuale 
e  delP  ontniog-ismo.  Koma  1S74  nnb  Lepit/i^  Kxamen  idiilos. -llieol. 
de  Ontulogismo.    Lov.  1874. 

ilBenn  bie  S^-iften^  (^ottcv  bnrd)  bie  btoflc  ^>ernunft  bcmicfcn  mcrbcn 
tann,  fo  er()ebt  fid)  eine  boppette  Jrage: 

1.  iiMc  entftel)t  bic  erfte  (^ottc^^ibee  im  'JJtcnfd)en? 

2.  ifi>ic  erlangen  mir  i^uMoi  |l()cit,  baf?  bicfc  Qbce  and)  bcr 
^M  r tlid)tcit  entfprid)t,  b.  l).  b(i\^  bcr  (^ott,  bcn  mir  bnrdi  bicfc  ^bcc 
bcnfen,  and)  e^nftiert? 

§  15.     llrfvrmig  bcr  natürlidjcu  (iJottcöcrfcuutuiCv 

ilHjl.  i)cinvirf),  Xocpiiatifi1)e  2:(icoloi-jie  III  §  134—136. 

I.     ^a    bcr   erfte  ^Dtcnfd)  im  Staube  ber  (^nabe  erfd)affen  mar   nnb    _^.  i^.'- 
(^ott  fid)  il)m  iibernatiirtid)cr  il^cifc  geoffenbart  t)attc,  and)  feine  9tad)t'onnucn  nf!mm§jev 

üon  ^inbl)cit  an  eine  rcligiöfe  (Sr3ict)nng  empfingen,  fo  ift  c^?  Xl)atfad)c/ «-  '- 

bafi  bie  (^)ottcc^ertenntnio  in  bcn  erften  ?Jienfd)en  unter  bem  ©infütffe 
überuatiirlid)er  Cffeubarung  nnb  (4)nabe  entftanben  ift  nnb  auf  beut  ^V-gc 
bcö  Uuterrid)tc^  nnb  ber  Übertieferung  fid)  fortgepflanzt  \]at.  'i^aramo  folgt 
aber  fcinec^megc^  bic  trabitionaliftifd)e  ?ct)re,  ba(3  bic  natür(id)c  S>crunnft  o()ue 
Cffcnbarnng  unb  Unterrid)t  nid)t   gur  ^otfesoibee  gelangen   fi)nne;    üie(mc()r 


ifteit  9JJenfcf)eii. 


7S  ^?on  Ö5ott  belli  ^rclcincn.  —  Gifcv  tcW.  55on  bcm  einen  (Siott.  A.  ^^on  b.  ©nftcng  C^ottc«. 

[ctu  OffnibnruHö  imb  Untcrrirf)t  bic   natürlirfjc  gäljigfeit    bcr  U>cnmnft    .yir 

C£'rtcmUni«  (^)ottc^o  uiib  bcr  5ä?al)rl)cit  übcrl)aiipt  uorau?. 

„;,,.  IL     Wie  fomnit  mm  bic  33ermmft  .v^r  ^bcc  (^otteei?   |3imäd)ft  nimmt 

^nn-  muinSKn'  ^*''^"  ^-^*^^'^"^'^)  ^^^^'^^  ^^^  äugcrcu  3iuuc    bic   firf)tbarcu  1)ingc   unb    biirrf)   bcii 

oMirXvfvmmiK^  iiiucvcu    Siiiii   |cin    cigcuc^   imicrc6  lieben    mib  5ßir!cn   lua^r.     T)urd)  bag^ 

flciaiint.      i,^,^(ijf_  ^f^i'  ^^crimnft  aber,  ba-$  nid)t«  aubcrc^  ift,  ak^  bic  5äf)igfcit,  am  bcr 

fimiftiüigcn  (£'rfrf)cimmg  biK^  ^cfcii  bcr  I)ingc  511  abftral)icrcn   imb   aus  ber 

'ii^rfimg  auf  bic  Urfad)c  ,yi  |d)(icf3cn,    crfcmum    mir    aik  ^iugc    imb    un^^ 

fclbft  alv  t'oiitiugciitc  imb  cnblid}c  '-ll>cfcn  imb  folgern  baran-o  traft  bc«  Stdu-- 

falitiitCH^efel^cc^  bic  C^^'iften^  bcc^  notmenbigen  nnb  abfohlten  ^^cfcn^,  ba^^  attcn 

bac>  'Dafein  gab,  unb  bem  alte  i>olUomincn()cit ,    bic    luir    in    cnb(id)er   ^c^ 

fd)ränttl)cit  nnb  ^JJ?annigfattigfcit  an  bcn  (^efd)öpfcn  inal)rnel)mcn,    in    abfo= 

(nter  lilnnfc  eigen  ift. 

.S^ierin  ift  ancigcfprod^en : 

1.  baf3  unfcre  ©otte^ocrfcnntni^o  nid)t,  luic  bcr  Ontotogi^omus!  meint, 
am  nnmittelbarer  5(nfd}annng  bc^o  gött(id)cn  'Befene^  entfpringt; 

2.  ban  unr  bcc>l)a(b  (^ott  nid)t  fo  crfcnncn,  luic  er  in  fid)  fclbft  ift, 
fonbern  anv  feiner  natiir(id)cn  Cffenbarnng  in  bcn  (^efd)öpfcn  fd)(nfUDcifc 
nnb  ana(ogifd),    a(fo  nid)t  pfr  spprie))!   propriani,  fonbcrn   jtpr    speciem 

.').  baj3  mir  biefen  'begriff  lum  Obtt  bnrd)  bic  natürlid)c  Xl)ätig!eit 
nnfercr  ^iH'rnnnft  geioinncn,  inbem  mir  uon  bcr  finnlid)en  3iVi()rnc()mung 
bcr  (^kfdjöpfc  5ur  intcllcttnellen  C^rfenntnic^  il)rc5  3i^cfcnc^  nnb  oon  ba  jn 
i()rer  erften  nnb  abfolnten  llrfad)c  anffteigen,  baf3  unv  atfo  mol)l  bic  5fi^)i9= 
tcit  nnb  ber  natiirlid)c  Xrieb,  (S^ott  ^n  crfcnncn,  nid}t  aber  bie  Ö^otte?^ 
ibcc  al>?  fertige  :3^^^'  sppcle^  indita,  nnb  ^unir  mcber  actii,  nod)  habitu, 
anerfd)affcn  ift. 

""yia^)  bcn  oben  (s?  14)  nnb  in  bcr  Einleitung  (i?  2)  angcfüt)rten  "am- 
ipriid)cn  ber  ,S^ird)e  fann  bic  iKid)tigteit  bicfer  in  Schrift  nnb  ^^^rabition 
mol)l  bcgriinbctcu  (Srfenntnicitl)eorie  ^ii.  18) ,  bic  ^n  alten  Ijeitcn  bie  ^cn- 
fentia  rouumiHis  ber  tatl)olifd)cn  ^Mffcnfd)aft  mar,  teinem  3'^^^U^^  untere 
liegen, 
j,;..  ^Hllerbing^o  l)aben  nnter  bem  (Sinfluffe  ber   mobcrncn  '}3l)ilofopl)ic   nid)t 

?i^;.""^v''^^^\»;">' menige  neuere  Xl)eologcu,  mic  XI)omaffiu,  (^Vrbil,  .^lec,  3tanbenmaicr,  Äul)n 
u.  a.  bic  Vcl)re  uou  bcr  augeboreneu  (^otte^^ibee  ober  uon  bcni  numittelbaren 
(^3ottcobcmuf5tfcin  nid)t  blof?  bnrd)  p()ilofopl)i|d)c  (*»h'üube ,  fonbcrn  and)  auy 
3d)rift  nnb  ^^rabition  3U  rcd)tfertigen  gcfnd)t.  ;Hlleiu  Stellen,  mie  /'s.  4,  7 : 
Siguatum  est  super  nos  lumeu  vultus  tui  Domiue;  Joann.  1,  9: 
Lux,  quae  illuminat  omnem  liomiuem  venientem  in  liunc  mundum  ; 
Rinn.  2,  L"):  Opus  le^^is  scriptum  in  cordibus  suis  bcmcifen  gar  nid)t6. 
y.s'.  4,  7  rebet  oon  \>t\\  (Knaben,  meld)C  ®ott  J^^racl  crmcift,  Jonnn  1,  9 
im  giinftigften  gälte  mie  1\(ym.  2,  L')  uon  ber  5äl)igfcit  be«  'JJ^enfd)en, 
bnrd)  bic  Vernunft  (S)ott  nnb  ba^o  Sittengefcli  ;>n  erlennen. 

ill>enn  5^ertnllian  (c.  Marcion.  \,  10»  bic  (^^otte^^^crfcnntnie^  (con- 
scientia  Dei)  at^  a  primordio  dos  animae  bc5cid)nct  unbQnftin  (Coli. 
ad  (Iraec.  36)  al^  'iu.fjxoq  r/j  (jpüo-£t  twv  av^pwrrwv  döla.,  mcmi  ferner 
Aflemen^o  imn5(lc^\  (Strom.  V  n.  14)  bcl)anptct,  baf3  alle  oon  ^^^atnr  nnb 
ol)nc  Untcrrid)t  (ey/^^ÜTM;  xat  ac^rJäjtrr.):)  (^ott  crfcnncn,  fo  fagen  biefe  nnb 
uiele  iil)nlid)e  Stellen  nur,  bie  (^otteycrfcnntniv^  fei  bcm  ^JJ?enfd)en  natürlid), 
fo  ba|3  e^o  feiner  gelcl)rten  5orfd)nngen  bcbarf,  um  fic  3n  crmerbcn.     Tal)cr 


§  15.    Urtpvniici  ber  natüv(iif)cn  (Motte^erfemitni^.  79 

fciin5cid)nct  fic  ^Henicnc^  non  5I(e^'aubvien  n(^^  eine  aügemeine  mcnfd}(id)c  Über= 
jcngnug:  populi  omnes  uiiam  et  eandem  habeiit  anticipatioiiem  (7rp:c- 
///^tv)  de  illo  (Strom.  1.  c);  allein  ba^n  bebarf  e^  tueber  einer  nnmittet^^ 
baren  5(n]'d)annnö  nod)  einer  angeborenen  ^btt  (^otteg;  c^^  G^i^ügt  inclntc()r 
5ur  9ied)tfertignng  fold)er  Slne^fprüdjc  bic  natürüdje  giifjigfeit,  an^o 
ber  crfdjaffcnen  ^^clt  (^^ott  mit  ?eid)tigteit  nnb  fo  5n  fagen  nmüiOfiirüd)  jn 
cr|d)lief3en,  luic  benn  and)  ba^o  nntürlid)e  (^efid)(  ber  5(b()ängigt'eit  nnb  |)dK^^ 
bcbürftigfeit  bcn  ^^Jtenfc^en  nnunüfürlic^  in  p^l)fifd)er  nnb  geiftiger  9^ot  ^nm 
Okbet  nnb  ^nr  ',?(nrntnng  C^ottcc^  treibt,  —  eine  i^at|ad)e,  auf  bie  fd}on  bie 
iilteften  5Ipologcten  b^K^  argumentum  ex  testimonio  animae  gegrnnbet 
()aben.  Terful/.,  De  test.  anim.  cc.  1.  2.5.6;  Apolog.  17  ;  Cypylan., 
De  idolor.  vanit.  n.  5;  Clem.  Alex..  Stromat.  V  u.  14  n.  f.  m.  1^aJ3 
bie^o  luirflid)  bie  9J^einnng  ber  ^äter  ift,  lägt  fid)  an^  ber  gefamten  i^e()re 
bcrfetbcn  enibcnt  nad)mei|cn.  So  erfüirt  ^(enien^  non  ^Ue^'anbrien  bie 
allgemeine  mcni dilidje  Überzeugung  oom  ^afein  C'jottc^  mit  bem  .^inmeiö  barauf, 
bajl  univeisalissimae  eins  opeiatioiies  omnia  aeque  pervaserunt  d.  c). 
llh'it  il)m  tet)ren  alle  ^iiter  nnb  ?el)rer  be^  d)riftlift)en  5((tcrtum!o,  geftül^t 
auf  bie  IjeiUge  (Edjrift  (n.  18),  bic  fic^tbare  ^e(t  fei  bie  natürliche  Dffen^ 
barung  (*'bttec^  auc^  ber  allen  menigften«  eine  fonfufe  (^otte^nbee  fid)  non 
fclbft  aufbriinge,  falk^  fie  and)  nur  oberfIäd)Iid)  bie  ©d)öpfnng  bctrad)teten. 
'^iMe  bie  gau,5C  fir^tbarc  iii>elt  bie  3puren  (>SdX\Zi^  an  fit^  trägt,  fo  ift  nad) 
bcn  beiligcn  ^nitern  ber  ll)^Mifd)  burd)  feine  Vernunft  ein  5lbbi(b  ber  nuenb- 
(id)en  il^ernunft,  mcc>l)alb  fic  biefelbe  and)  aU  ein  iöilb  bec^  güttlid)eu  Öogo?, 
glcid)fam  ate  einen  Jyunfcn  ober  aU  Samen  bec^felben,  loyo:;  oreopaTf/ö;, 
be,5eid)nen,  bem  bic  gäl)igft-'it  5idonnnc,  auc^  beu  ilreaturen  (^^ott  aU  bereu 
Urfad)e,  llrbilb  nnb  (Sub^iel  ^n  erfeunen  nnb  an«  tl)rer  ®^*iftcn5  ^^^f  K^^^^ 
^;L-iften5  ,^u  fd)lie|lcn.  JuMin  ,  Ai)ol.  2  n.  S.  i:>;  TerfulL,  De  aiiima  c.  20; 
(Ujyill.,  in  Jo.  Opp.  Tom.  4  p.  74  sqq. 

Ten  anc^fü()rlid)cn  'Ikmcic^  m\^  btw  ^^(itern  fiel)c  bei  FranzeUn,  De 
Deo  URO.  Tlili.  ().  7. 

C^egen  bic  seutentia  communis  \)(\i   man   and)    cingemenbet,    ec^    fei   ^.^.  ^'j|:^  ^p^. 
nmnöglid),  auc^  bem  (I'nblid)cn  bic  Qbec  be^o  Unenblidien  ^n  geuunnen,  bat)eruunI^artin/Su; 
muffe'  jene  ^bcc  nuv  angeboren  fein.  ^''"  ^•"^"*^'"- 

@in  abäquater  begriff  bee  Uncublid)eu  läßt  fid)  aüerbing^o  an^o  bem 
(^nblid)en  nid)t  gemiuneu;  berfclbc  ift  für  einen  cublid)eu  33erftanb  überhaupt 
nnmöglid).  Tagcgen  finb  mir  gan,^  U)o()(  im  ftaubc,  nom  ©nblid)en  auf  ba«? 
Unenblidjc  ^n  fd)licf3cu  nnb  nuv  luui  bcmfclbcn  via  analogiae  et  iiegatioiiis, 
mie  mir  fpäter  fel)en  merben,  einen  inabäquaten,  aber  rid)tigen  begriff 
5U  bitben. 

§at  man  gefagt,  man  gcmiune  beu  begriff  be^  @nb(id)en  nur  burd) 
Limitation  ber  Qbce  bcc>  Uuenbüd)cu,  fo  oer()ält  fid)  bie  Sad)e  t()atfäd)lid)  gerabc 
umgefcl)rt.  älMr  crfcuncn  ^ncrft  bie  eub(id)cn  1)ingc  nnb  il)re  i^oüfommcu' 
l)citen  nnb  gelangen  oon  il)ncn  in  ber  uor^in  (n.l62)  angegebeneu  ^^eifc^n  einer 
mittelbaren  nnb  analogen  (£Ttenutui6  be^  unenblid)  uolltommeneu  5Bcfeuio. 

^^^011  bcn  licilii^cu  ^iNQtcvn  voxxX>  ®ott  l)änfic}  bcv  Url)e[icr  uuferer  ©ottco* 
crtcuutnii?  (]cnauiit.  9)cit  Uuvciijt  unirbc  jcbod)  an^  bicfcu  Stellen  i^cfolflort,  bic 
(>kntc^ibco  i'ci  iin>3  aiiflotuncn.  5i>iclc  biefer  ©tcücii  rcben  nnnilid)  noii  ber  über* 
'  n  atiirli  djcn  ©otreecrfenntnis* ,  bereu  Urheber  allerb{m3!3  ®ott  ift.  ^n  uielfad)er  i^e* 
,Vel)ung  fnnii  er  aber  oud)  ber  Url)ebcr  iiuferer  iiatürlidjen  (>3ütte!;^erfeiintni!o  genannt 
tuerben,  nnnientlid)  meil  er  nn[ere  '-Inn-unnft  eri'd)affen  l)at,  meil  er  in  ber  natihiidjen 
3d)öpfuncj  [id)  geoffenbart  bat,  meil  er  burd)  U\\  concursus  universalis  nnb  bic  natür* 
lidje  ^-Pvoöibcuä  ßu  unfevcr  natürlid^eu  (äJotte^crfcnntni^  mitmirft. 


(Motti'v^i'vfoniU 
iii- 


80    9.^011  i^ott  ^clll  Xvcicinen.  —  eiftcr  Idl.  9>oii  bcm  (Siiicn  Öiott.  A.  ^on  b.  (Sfiften^  ÖJotte«. 

Tie  n.Siviicfie  ^^^*     '''^^'^^^    '^"^'^'^^    gc(ef)vtc    luib    miil)ciiül(c    '^cineiefül)rmu3 ,    1on^e^l 

@otti>^n"liint'  Ieirf)t,  ctnfttc!),  faft  imunnfüvürf)  gelangt  ber  !l)ienfrf)  ^ur  ©rfcnntui^o  (^ottcij. 
nb5  ;;//^;f  ""^ ^urci)  feine  gan^e  9ktnr  unrb  er  ba^n  getrieben,  [omijl  brndj  i()re  (>k'm, 
wie  bnrii)  il)r  (llenb.  ^eruii3ge  ber  (^ottiiljnlidjfeit  bnrd)  feine  il^ernnnft 
nnb  feinen  freien  Tillen  ftrebt  er  nail)  ber  l)öd)ftcn  'ii^al)r()eit  unb  bem  ()üfl)ften 
(^Mite,  ay  feiner  uoÜtominenen  '3cligfeit.  iDtit  innerer  ^J^otiuenbigfeit  fnd)t 
er  bal)er  nad)  (>)ott,  bi^^  er  i^n  finbet.  Unb  @ott  ift  nid)t  fd)iner  ^nfinben; 
benn  er  ift  jebcm  na()e,  nnb  alleö  in  nn^o  nnb  anf^er  nn^o  gibt  ^cngni^J  uon 
il)m:   Fecit    ex   uno   omne    "^enus  hominum  inliabitare  super  imiver- 

sam  faciem  terrae quaerere  Deiim,  si  forte  attrectent  eiim 

aiit  iiiveniant,  quam  vis  non  longe  sit  ab  imoquoque  nostrum.  In 
ipso  enim  vivimiis  et  movemur  et  siimus.  Act.  17,  26.  27.  28. 
Unfere  3d)Uiäd)e  nnb  ^^lot  aber  briingt  mh:< ,  ^n  G)ott  .yi  beten,  i{)n  nm 
Spiiic  an^nfieben  nnb  feine  iiMil)r()aftigfeit  nnb  (^ered)tigfeit  anzurufen,  mo- 
bnrd)  fid)  bcntlid)  bie  natiirlid)e  (^•nitteverfenntni^^  offenbart. 

§  16.     il^üH  l)cr  (skiüif?l)cit  i>cr  nntiirüri)cu  (Mottcvcrfcuutuie. 

i8(}I.  .s)ciuvid),  2)oc3matifd)o  Ilicolocjic  III  §  131  ff.  143.  144. 
if.f). 
«JctmfuuMt  bov  I.     'I)ic    (S  }:  i  ft  c  n  3    bec^    bnrd)   bk   natürlid)c    (^otteiSerfenntni^^  ge- 

bad)ten  m  a  l)  r  e  n  (^  0  1 1  e  ^o  ift  für  bie  natiirlid)e  i^ernunft  g  e  \v  i  (3. 

^Tiev  mar  oon  icl)er  tatl)ülifd)e  llber^engnng  nnb  ergibt  fid)  and)  au^? 
bem  ilMitifannm:  Si  ([uis  dixerit,  Demu  uiiuni  et  vcium,  (Jreatorem 
et  Dominum  nostrum,  per  ea,  quae  facta  sunt,  iiaturali  ratiouis 
liumanae  lumiue  cerfo  cogiiosci  non  posse;  anathema  sit.  L.  c.  II,  1. 
@o  fragt  fid)  aber ,  ob  biefe  Ö^emif3[)eit  eine  unmittelbare  ober  eine 
bnrd)  ^emeife  0  e  r  m  i  1 1  e  1 1  c  ober  beibe-o  ä^^gleid)  ift. 
Tic  (suutfvtu;  II.     ilH'i()renb    im   ^Hnfd)Intl  an  3d)rift  nnb  ^iiter  nnb  an  bie  beffere 

!iult?mu'"lSi)üo  antite,  iuvbcfonbere  ariftotelifd)e  iM)ilofopl)io  bie  seiiteutia  communis  unter 
^"^^btTsivriV''*' '^*''^*  nn^meibentigen  '^-^iÜignng  ber  ^tird)e  bal)in  gcl)t,  baf]  biv:^  X)afein  (^otte^o 
bnrd)  eine  ^Keil)e  oon  ^^Irgnmenten  bemiefen  merben  fann,  ftcüte  bie  moberne 
i^l)iIüfop()ie  bie  .^raft  biefer  '^emcife  oietfad)  in  "^brebe.  l^'Jamenttid)  in 
'Deutid)Ianb  lief?  -^  a  n  t  nid)t  bie  tbeorctifd)cn  '^(rgumente,  fonbern  nur  feinen 
auf  ein  "J^oftulat  ber  praftifd)en  il^ernuuft  gcgriiubetcn  fogcnanntcn  moralifd)en 
^emei^>  gelten,  l^er  ibea(iftifd)e  '}?ant()ei^^nnho,  befonberc>  ber  §  e  g  c  ( 0, 
erflärte  bie  tl)eüretifd)cu  '^^emeife  für  ftid)()a(tig,  aber  nid)t  für  ben  oon  ber 
'^elt  oerfd)iebencn  (^ott,  fonbern  für  bac^  ber  ^elt  immanente  nnb  il)r  ton= 
fnbftantialc,  abfointe  3i^efen.  5lnftatt  nun  bie  fa(fd)e  '|sl)i(ofop^ie  bnrd)  bie 
lüa^re  3n  befümpfen  unb  ^n  ^cic^cn,  ba^  bie  l)erfömmlid)eu  Ö^ottec^bemeife 
üoügüttig  finb  unb  nid)t  ^^um  ^?ant()eic^mu"?  fü()ren,  fonbern  benfetben 
strictissime  miberlegen ,  gab  man  oielfad) ,  oon  ber  mobernen  iIlMffenfd)aft 
befangen  unb  ber  alten  fatl)olifd)en  '-IiUffenfd)aft  unfnubig,  bie  (^ottee^bemeife 
prei^^,  ja  befiimpfte  biefelben  nnb  fclUe  bann  an  il)re  Stelle  ben  übernatür= 
lid)eu  (Mlaubeu,  bie  natürlid)e  Xrabition,  ben  seusus  communis,  bie  ange- 
borene (^ottec^ibec  nnb  ben  natürlichen  (glauben  an  fie,  bie  Intuition  beo 
Cntologivnuiv,  ober  man  erfaub  neue  pl)ilofopl)ifd)c  2iifteme  nnb  barauf  ge- 
ftül^te  ^ottevbemeife,  bie,  mie  bei  ,y  e  r  m  e  c>  nnb  C>)  ü  n  1 1)  c  r  allein  gültig 
fein  follten. 

'liefen  mobernen  >2i)ftemcn  gegenüber  l)at  bie  Äirc^e  erklärt,  ba^  bie 
(^^•iften^  (^ottec>  mflocinafione  mit  @  c  lu  i  g  l)  e  i  t  bemiefen  merben  faun. 
(So  5unäd)ft,    aber  nid)t  au0fd)ließUd)  bem  2:rabitiouali0mu0  gegenüber,    fo 


K. 


§  16.     35on  bor  ßJeiripeit  öcv  natürlichen  ©otte^evfenntnt^.  81 

niic^  burd)  ba^^  l^efret  uom  11.  Q^iiiil  1855,  h(V$  oUglcid)  bte  ^efrf}ii(bigung 
gurücfuicift ,  ba^o  5^eiiici^>tierfa()rcu  ber  ©i!)o(aftifer,  nifonber()cit  bc0  t)ei(. 
Xfjonm^  unb  bc^^  t)ci(.  ^^3onaneutiira,  füt)rc  511111  ^ant()cic^iiut!3  uub  ^laturaUs^* 
mu0.  (Denzinger,  Eiicliir.  11.  1508).  (Tregor  XVI.  ()Qttc  fdjon  bm'd}  ^efret 
Dom  26.  ^ept.  löo5  bie  öe^ve  hc§>  §erme)3  aud)  au^  bem  (^runbc  cenfuriert, 

lueil  fie  cntf}a(tc  absurda  et  a  doctiina  catliolicae  Ecclesiae  alieiia 

circa  argumenta,  qiieis  cxistentia  Dei  adstriii  confiimarique  consiievit. 

^af5  bivö  rid}tii3c  Genien  nidjt  511m  '^.^antljciiöiint^  ober  ivgciib  einem 
nubcreu  fal)d}cn  Sijftciiic  fül)ren  faim,  ergibt  fid)  übrigen^  fd)ou  am  bem 
üom  fünften  ^ateranfon^it  unb  uom  33atifanum  au0gefprod)enen  (^(aubenc^fatj, 
b  a^  ein  3ß  i  b  e  r  f  p  tu  d)  5  m  i  f  c^  e  n  33  e  r  n  u  n  f  t  unb  Glauben 
u  n  m  ö  g  ( i  d)  i  f t ,  foune  nn^^  ber  ©rflnrnng  be^^  erftercn,  e<o  fei  bte  ^Inf- 
gäbe  ber  '$()i(üfopt)ie,  bic  natürüdjen  53?a()rf)eiten,  in^^befonbere  hk  ^mmateria^ 
iität  unb  Unfterblidjtcit  ber  Seele,  5U  bereifen,  ^ie  ^e^uicifelung  be^^ 
^aufatität*c^gefet3ce^  burd)  9tico(auc^  D.  lUtricuria  unir  fdion  tin  14.  Qa^rl)un= 
bert  ccnfuriert  luorbeu  (n.  IS). 

'Ahiö  iniobcfoiiDcvc  bic  jr()covic  ^^  n  ()  n  5  betrifft,  fo  (e()rt  fic,  bafs  bie  ©otte^beuieife  i«»- 

jinar  einen  abfolntcn  @rnnb  ber  Ä^ett  barthnn,  nirf)t  aber,  ba^  berfelbe  ein  über=  ^^'''°^"*'^  stni^n^. 
iue(t(id)er  ift.  3)er  ^antl)ei^^ninc^  tonne  baber  nict)t  Iebii]lid)  bnrrf)  biefe  33enHHfe,  über= 
banpt  niii)t  ^nrci)  bloile^^  3)enfen ,  fonbern  im  [el3ten  (i^rnnoe  nnr  bnrrf)  ha§  freiundigc 
/^ünuabrtialteii  Oev  ani]ebürenen  (i5üttC'oibce,  ober,  ma^^  ba§fc(be  ift,  bnrc^  ben  natiirlidjen 
(S^tauben  an  ('•'»ott  überuinnben  meröen.  iTiefer  (sUanbe  fei  infofern  Hernünftig,  a(§  er 
bcnt  fittlidjen  '^^enmfuicin  nnb  ben  Sebürfniffen  nnferer  uernünftigen  i)catur  entfpredje. 
9(ber  ber  letzte  (N^rnnb  feiner  (tieniif^bt'it  liege  in  ber  angeborenen  ©otte^^ibec  nnb  ber 
frcinnlligen  ouftiinmnng  ,^n  Oerfelben.  2)nrd)  bie  fogenannten  (s^otte^^bemeife  mcrbe  biefe 
Wen)if3beit  nid)t  begrünbet,  fonbern  nnr  für  nnfer  ^i>erftänbni-3  niiffenfd)aft(id)  entluidett, 
gcrabe  fo  mic  bie  tl)eo(ogiidje  2pefu(ation  bie  (Meniifjlieit  ber  (5)(anben§ge()eininiffe  nid^t 
begrünbc,  fonbern  nur  ba^o  inii'fenfd)aft(id)e  ^.nn-ftanbni^o  biefer  bnrd)  ben  (i5(anben  gelinffen 
Ä^abrbeiten  uerniittele. 

Siefc  !lbeorie  Hnterfri)ei^ct  fid)  allerbing^o  uon  bem  fa(fd)cn  Snpernatnrati§mnö, 
ber  ade  (Svfenntnii^  nnb  ('')euii|3()eit  lebiglid)  anf  ben  übe  r natu rli  d)en  (sManben  ,^,n= 
rürffiibrt,  bec<gleid)en  uon  bem  Xrabitionalic^mnsi,  bem  3i)ftem  Öamennai^',  bem  Onto- 
(ogiömn^,  fomie  uon  ber  'i'el)re  jener  'Xbeotogen  nnD  '"|.^bifofopf)en,  bie  bebanpteten,  bic 
(S;'iften,^  (SJottCi^  fei  eine  vei-itas  per  se  notti  quoad  nos. 

2ie  Unum()rbeit  ber  Änbnfdjcn  2;beoric  liegt  and)  nid)t  in  ber  iöef)anptnng,  baf? 
nnfer  natürlidjci^  religiöfc^^  'i^enniBtfein,  ba^  natürnd)e  Q^emiffen  nnb  attc  t)öt)eren  i^nter^ 
effen  nn^  bemegen  muffen,  bic  ©riftenr,  (^otte§  freimiUig  nnb  nnerfd)nttcrlid)  für  \vüi)v 
f,n  l)a(tcn,  menn  mir  and)  bie  miffenfd)aft(id)eii  !öemeife  nidjt  genügenb  ;,n  erfaffcn  nnb 
bie  ©inmänbc  einer  falfd)en  Siffenfd)aft  nid)t  biin-eidjcnb  ,^n  miberlegen  im  ftanbe  finb. 
'^(ber  barin  irrt  ^tnbn,  Dajj  er  ben  lel3ten  C^jrnnb  nnferer  (s^ottei^gcmif3()eit  in  bem  frei* 
miUigen  ?^nirniabrl)altni  ober  bem  natürlid)en  ÖManben  fndjt,  mabrenb  er  in  9tbrebc  fteßt, 
i)a§  2^afein  be>c*  mm  ber  'A'clt  iierfd)ieDcnen  CS)otte$  fönne  on§  eüibcntcn  35ernnnftgrnn' 
ben  bemicfcn  merben,  nnb  biefe  ^öemeife  nnr  al^  nernün'tigc  ^ermittelnngcn  jener  nn== 
mittelbaren  natürlid)en  ÖManbenögemif3bcit  uon  (^otteg  2)afcin  gelten  laffcn  mitt.  3)cnn 
mic  tijnncn  biefe  iPemeife  bci'$  ^er)"tänbni!5  ber  Übermettlid)feit  Ö^otte^  nermitteln,  nnrnn 
fie  gän.^lid)  anfjer  i'tanbe  finb,  biefe  Überme(tlid)feit  bar,5ntt)nn! 

dJlan  bot  einen  mefentlid)en  '^^orgng  biefer  Öebre  barin  gefnnben,  ball  fie  nadjlueift, 
uidjt  nnr  ^a§  tbeologifd)e,  fonbern  and)  i>a§  pl)i(ofopl)ifd)e  ii>ii"fcn  bernl)e  in  feinem  lel5* 
ten  ®rnnbc  anf  nnmittelbarem  (^lanben,  jeneio  anf  bem  übernatürlid)en,  biefe^o  anf  bem 
natürlid)cn.     5(Uein  gcrabe  barin  liegt  ein  nener  boppelter  ^rrtnm  biefer  2;:bcoric. 

1.  3ii""d)ft  tnrgt  fie  nändid)  in  fid)  bic  (S3cfal)r  einer  35  e  r  m  i  f  d)  n  n  g  bcö  9ktürlid)en 
nnb  Übernatürlid)cn  nnb  einer  ©ntilellnng  be^  rid)tigen  33egriffex"  bcg  übcrnatür* 
lid)en  (^lanben§,  ber  nid)t  in  einem  nnmittelbarcn  ^■ürmaf)'rl)altcn ,  fonbern  in  ber  frei* 
miüigcn,  aber  and)  ucrnünftigcn  Untermerfnng  nnter  bic  ^Intorität  bcftct)t. 

2.  dlod)  größer  aber  ift  ber  9kd)teil,  ha^^  litnf)n  mit  ber  üernünftigcn,  anf  (£t)i= 
benj  bcrnbcnbcn  ("^emif3()cit  ber  praoambula  fidei  and)  ben  ©rnnb  ber  motiva  credibi- 
litatis  nnb  fomit  bie  notür  t  i  c^  c  SSoran^^  f  et}  nng  bc§  ü  bem  otürUd)cn  Ö5(an= 
benö  jerftört. 

ipcinridö'^uppevt,  itompenl)ium  bev  Xoflinatif.  Q 


82     '^nm  (s^ott  ^ol^  3^rciciiicn.  --  @vftcr  3'cil.  'i^'on  bcm  ®incn  (SJott.  A.  ^i^on  b.  (Jviftcn,-^  (^ott^^. 


/'•■•..  TTI.     ili}cnn  luir  mm  fcftl)aUen,    bojl    bai:>    ^afein   0)ottcc^  au?   ^cr^ 

%'ov'^^SVr' niinftQrüiibcu   mit  (^cunßljcit    bcuncfcii   mcrbcii   faim,    nuh   |omit  Onnt  iud)t 

*''^^"^"--       bloil  geglaubt,  foubcru  aurf)  pl)ito)opl)i|d)  gcuniflt  mirb,  fo  ift  uor  allcui,  mic 

bereite^  t3C|ai3t  unu-bc,  barau  äu  criuucru,  bafs  bic  uatüi1id)c  Übcr^cuguug  uom 

^afciu  Ohittc^^,    unc  fic  alle   l^jicufdjcu  tcik^   auf  (^3vuub  ciucö    ncruüuftigcn 

5lutüritätc>g(aubcuc>,    teile   auf  ^knnb    eigeuer  (Siufid)t  befil3eu,    nou  bei*  ge= 

(cl)rtcu  iHMiHMvfül)ruug  uuabljiiugig  ift,  nub  ba|l  cv  uidit  blof^  ciuc  Bimbc  gcgcu 

bcu  übcruatürlidjeu  C^)laubcu,    fouberu  and)  gegeu  bac>  uatürlidje  3itteugcfel3 

ift,    bac>   "I^afciu    (>3otte!o    ,^u   (eugueu,    ju  bc^meifelu   ober   bic^  ^ur  (Sr- 

briuguug  uüffcnfd)aft(id)er  ^-Icuicifc   babiugcfteüt  fciu  ^u  laffeu.     T^er  pofi- 

ti\)i  ä^^^'^U'^I/  ^^^i^'  .'^eruicv  il)u  uioHtc,   ift  bal)cr  nid)t  blofl  nuf  bcui  (53c= 

biete  bev  überuatürlid)eu  (^Haubeuo,    fouberu   aud)  auf    bem   bcr  uatürlidjeu 

Oieligiou    uub    2ittltd)teit    ueruierflid).     .pier    une    bort   ift   baljer  uidjt  eiu 

exameu  duhitaticinnj    fouberu  ciu  exauieu  ((oifirntativum,    ober  U)ic  uiau 

and)  fagt,  uur  bcr  uietf)obif d)e  ^^veifel  erlaubt,    uub   kbig(id)   iu  bicfeut 

3iuue  merfeu    bic    d)riftiid)cu    "l^liilofoplieu    unb  Tl)eoIogeu    bie   ^-rage   auf: 

utium  Deus  sit    S.  'J'h.  1  q.  2  a.  ;>'. 

170.  IV.     33eoor    bic    5;;i)co(ogeu    bic    eiu;>elueu  iBeuieife    für    bac^  Xafciu 

un  m  mlS' l-ir  ^^^        erijrtcru,  mcrfcu  fic  bic  i^^vacic  auf,   ob  bas^fclbc  ciuc  uu  mittel  bar 

beute  ^iMiDviH'it  cui beute  '^Mihrheit,  ciuc  vei'itas  ner  sr  nota  fei   m\b    bec^hatb  teiuec^  ^c= 

tiiioud  sc.  uicl)t  I     f       '  ^  I  I  /  '-' 

(iuo;ui  MOS.  meifec^  bcbürfe.  Tic  seiitentia  eoNmuotis  et  cerfa  autuun'tet :  ^i'lUerbiug^ 
quoad  sc^  mii  hLv:^  Tafeiu  Okittec^  iui  '^^egriffc  (^3ottcc^  liegt,  inib  bac^  ift 
bac^  'li.Hil)re  iui  outologifdjcu  '^^euicife,  uid)t  aber  and)  quoad  nos y  mic  bic 
^2(ul)äugcr  bicfec^  '^euieifeo  uiciucu.  ^er  begriff  (Mottcc^  alc>  bc«?  actus 
purus  ift  uiiuilid)  feiuec^uiegv  luie  bic  erfteu  '^Hn'uuuftpriucipieu  lum  uoru- 
l)erciu  uub  uuuiittelbar  ciucui  jcbeu  eoibeut.  ^^(bcr  aud)  bic  (£iubcu3  ^icfe^ 
;5Öegriffec>  uorau-ögefc^^t,  fragt  cc^  firi)  für  \\\k^  ,  bk  mir  C^ott  uid)t  fd)aucu, 
ob  biefeui  ^^^egriffe  aud)  bie  'iiMrt(id)fcit  eutfprid)t.  T^auiit  mir  bic^>  crfeuueu, 
bcbarf  ec>  eiuer  1^cuumftratiou  (wk-^  bcu  Tiugeu,  bereu  @;rifteuf>  \\m  cin= 
beut  ift. 

Tac^  Tafciu  C^)Ottec^  tauu  alfo  uid)t  burd)  ciuc  tlemoiisti'atiu  propter 
(juid  ober  ((  prion  y  uod)  a\K^  bcui  blojlcu  begriff  (^ottcio,  um«  uiau  aud) 
demonstratio  a  sinndtanco  c^nmwwi  l)at,  Uml)l  aber  a\h:^  bcu  ili^crfcu  G^ottCfo 
ober  a  posteriori  ober  burd)  \>k  demonstratio  (piki  bcuuefeu  merbeu: 
Duplex  est  demonstratio.  Tna  quae  est  per  causam,  et  dicitur 
jtropter  quid,  et  Imec  est  per  priora  simpliciter;  alia  est  per  etfec- 
tum,  et  dicitur  demonstratio  qui(t^  et  liaec  est  per  ea.  quae  sunt 
priora  quoad  nos.  Cum  enim  etfectus  aliquis  nobis  est  manifestior 
quam  sua  causa,  per  eÜ'ectum  procedimus  ad  Cognitionen!  causae. 
Ex  quolibet  autem  etiectu  potest  demonstrari  propriam  causam  eins 
esse,  si  tamen  eins  etfectus  sint  magis  noti  quoad  nos;  quia  cum 
elfectus  dependeant  a  causa,  posito  ett'ectu,  necesse  est  causam  prae- 
existere.  Tnde  Denm  esse  secundum  quod  non  est  per  se  notum 
quoad  nos,  demonstrabile  est  per  etfectus  nobis  notos.8.  Th.  1  q.  2  a.  2  c 

§  17.    ^ic  i)cr;ri)icbcueu  iöeiucifc  für  baö  tafeln  GJottc^?. 

^M^l.  .S^cinrirf),  Xoi]mQti[d)c  2:^cologic  III  §  145—150. 

I.  Die  ciuäclucu  (^ottc^bcmcifc  b.crul)cu  auf  ber  ant"  bcr  (Srfal)ruug 
uub  beut  rid)tigeu  l^eufcu  geuiouucueu  ©rtcuutui«  bcr  (^cfd)öpfe,  il)rcc> 
äi^cfcu?  m\b  il)rcr  Crbuuug,    foiric  auf  bem  ä$cruunftfd()luffc,   bag  bk  (^c= 


171. 

I  ie  «^uUtevbe 

un'iü'    im    ailni' 

meinen 


§  17.    2)ic  licri(l)icbeucn  i;>n*ii)ct[e  für  ba§  Safein  (3otk§.  83 

l'd^öpfc   imb   bic   gefamte  p^t)fi)rf)e  imb   moran[cI)c  23?cItovbmtng  bic  (Spften^ 
(^üttc0  ak^   il}rer   crftcn  Urfiuijc   m\b  iljvcv  kitten  |]iele!3  5uv  ^oraiiofeljimg 
l)abcn.     So   cinbent    bat)cr   bie   ©^'iften^   mib  ^iontingenj   ber  (*»kfrf)üpfc  tft, 
cbcnfü  cin(eiid)teub  ift  auf  (^xnnb  btefes*  ©d)hiffe0  ba^^  'unfein  (S^ottc^3. 
,f)icrau<o  folgt, 

1.  baf3  fo  oiele  33eircife  für  bat-'  "I^afein  ©ottee^  möglicE)  fiub,  aU  c§ 
iicr|rf)iebene  i^jcfrfjopfc  imb  frcatüi1irf)c  Ovbnungcu  gibt,  alfo  uamciitüd) 
mctapl)l)filrf)c,  pl)i)ftiii)e  imb  moratifiijc ; 

2.  bat3  jcbcr  bicfcr  ^eiucifc  geeignet  ift,  ba^i  'Befen  ^otte^"  ooii  einer 
befonberen  «Seite  aii^^  ^u  be(eniJ)ten.  ^nfofern,  nämlict)  in  ^cjic^nng  auf 
eine  immer  nonfominenere  ©rfenntni^  bes*  gött(id)en  Sßefen^^,  ergänzen  firf) 
bie  üerfrf)iebencn  (S^ottc^^bcmeife  cinanbcr.  T)icfe  (Srgnn^nng  ijat  alfo  nid)t 
bcn  Sinn,  ak^  ob  ber  einzelne  ^emei^5  für  firf)  allein  nngenügcnb  iDÜre,  bie 
(S^-iftcn5  bcc^  U)al)ren  (^otteo  bar^ntliim;  jeber  biefcr  iöeiueife  bemonftriert 
inelmel)r  ba-o  I>afein  bt§  üon  ber  3Belt  oerfd)iebencn  ii>cfem^,  in  beffen  ^e^ 
griff  alle  göttlid)en  (Sigcnfd)aftcn  implicite  entl)alten  finb. 

11.  IMe  einzelnen  0^ottec>beuici|c  laffcn  fid)  l)anptfiid)lid)  auf  folgenbe 
^nrütffiiljren : 

1.  gaf^t  man  bav  '-li^efen  imb  bie  allgemeinen  Seinc^bcftimmnngen  ^^i*  Tic  uu-muri 
natürlid)cn  Tingc  in-o  5(ngc,  fo  ergeben  fid)  baran^o  bie  iicrfd)iebenen  meta- fdim  ober  h^ö 
pl)l)fifd)en  ober  t\vömologifd)en  ^^Irgnmcntc.  (s'X?Ä>. 

(STfabvnng  nnb  ocniünftigev  T'enten  tonftaticren ,  bay^  alle  Dinge  be^^ 
Uniocrfnmv  t  o  n  t  i  n  g  c  n  t  c  unb  e  n  b  1  i  d)  e  Snbftan,^cn  finb,  imb  bafs  ba^^ 
gan;)C  llnioerfiim  nidjtv  anbcrev  ift  alc^  ber  Inbegriff  biefer  nad)  einer  be- 
ftimmten  Orbimng  mit  einanber  uerbnnbencn  Tinge  nnb  bal)cr  felbft  fon  = 
tingent  unb  cnblid).  Qm  '-ll^efen  be^c^  .Siontingcnten  nnb  (Snblid)en  aber 
liegt  e^o,  ben  (^rnnb  feinec^  Seimo  unb  aller  feiner  Seinobcftiminungcn  nid)t 
in  fid)  felbft  311  l)aben.  'I)al)er  fel^t  feine  (S^'iften^  bie  ©;ciftcn5  eiuev  anbern 
^il>efenr^  oorauv,  bac^  an^o  fid)  felbft  nnb  burd)  fid)  felbft  ober  ab  = 
folut  ift. 

Die  einzelnen  "iürgumente,  mie  fie  ber  l)eil.  Xl)oma!?  1  q.  2  a.  o  an= 
gibt,  finb  mir  Specifi^ierimgen  biefev  ^^^ciueifc^o. 

a.    '^tn    bie  Spitze    ftellt  Xl)oma^o    alv  pritiKt   et  manifestior  via  ba^$  -5.^,^.  s)/^,|;';i.,  ,.. 
ariflotelifd)e  ^^Irgnincnt   e.r  motu.     Qu    bemfcibcn    ift,   menn    and)    ^nniidjft,  ~     motu. 
fo  bod)  nid)t  aiivfdjlicfslid)  an, bie    med)anifd)e,  fonbern  an  iebe,  and)  bie 
nitale,  leiblid)e  mic  geiftigc,  33en)egnng  ^n  beulen. 

Qu  allen  Dingen  ift  ^UMüegung  ober,  wxvS  ba^felbe  ift,  ^eräu  = 
b  e  r  u  u  g  ober ,  \mv$  nneberiim  bac^fclbe  ift ,  ein  3ß  e  r  b  e  n  ,  ein  Ü  b  e  r  = 
gang  u  0  n  ']?  0  t  e  n  5  5  n  m  21  f  t ,  oon  einer  bloß  m  ö  g  1  i  d)  e  n  5U  einer 
11)  i  r  !  l  i  d)  c  n  53emeguug  ober  Xl)ätigfeit.  9tuu  ift  c§>  aber  unmöglid),  baf? 
ctuni«  in  b  c  r  f  e  1  b  e  n  ^  e  5  i  e  l)  n  n  g  nnbeinegt  unb  bemegt,  tl)ätig  unb 
leibenb,  feieiib  nnb  luerbeub,  in  potentia  unb  in  actu  ^ngleid)  fei.  (&§> 
fann  bal)er  b^v$,  ume  in  ')3oten5  ift,  unb  foioeit  c§  in  '^}>oten5  ift,  nur  burd) 
ein  anberev,  biv:->  51ft  ift,  nnb  foioeit  ee  5lft  ift,  am  ber  blogen  fokw^  ^imt 
9(tt,  äur  3iMrtlid)leit  gefül)rt  merben. 

::^ieberum  aber  ift  e!3  unmöglid),  alle  33emegung  auf  eine  uncnblid)e 
^Hei^e  ober  auf  einen  ^reiolanf  bcmegenber  Urfad)en  5iiriuf5ufül)ren,  fo  ba^ 
A  oon  B,  B  nou  C  unb  fofort  in  infinitum  ober  x\  oon  B  unb  B  oon 
A  bemegt  luirb.  Dal)er  feljen  bie  bemegten,  fid)  oeräubernben,  lucrbenben 
Dinge  ein  äBefen  oorau^,    bae  felbft  unbeipegt  unb  purer  Ütt,    bie  abfolute 

6* 


84   ^>on  (^)ott  ^clll^lTieincu.  —  (^vftcv  Xeit.  inin  bcm  einen  (siott.  A.  Ihm  h.  (Jnftcn,^  (^iottc^. 

Urfnrfjc    aller  33cu)cgim9,    nllcc^    Sikvbcnc^,    aller  ^k-ränberiuiö    ift.     ^iefc^^ 
^^efcu  ift  @ott. 

iTi.  1).     ^icfdbc  ^lHif)r^cit  crc^ibt  fid)    am  bcm  ^mciten    t[)üiniftiirf}cn  5(r= 

ni?ionr^!-nus'ar  ouiiicut  cx  rutime  causae  efficientis  ooii  einer  anberen  5citc.  @c>  ift  3ll)at= 
.•niri.niis.  -^^^^^^^^  j^j^j^  j,,~  1^  j^j.j^  I)iiic{cn  biefcr  ^>clt  eine  Üieil)eufo(gc  jetiinbiircr  Ur^ 
fadjen  o^\ht,  ha  ein  ^in^  bie  bciuirfenbc  Ilrfad)e  cincc>  anberen  ift. 
'ilinn  tanii  aber  niditc^  fid)  fclbft  ()eriiorbrin9en;  benn  umö  nod)  nidjt  ift, 
tann  aiidj  nod)  iiid)t  luirtcn.  Tarnni  ift  ein  oirfel  cjec^enfeitig  fid)  uernr^ 
fad)enber  ringe  nnniöi^lid).  ^on  einer  (I'r|d)einnnt3  niiiffen  mir  bal)cr  anf= 
fteigen  ßu  einer  oon  biefcr  oerfd)icbenen  Urfad)e,  bie  luicber  uon  einer 
anberen  Urfad)e  beiuirtt  ift.  3d)(ief5lid)  muffen  mir  ^n  einer  erften  Urfad)C 
gelangen,  bie  mir  Urfad)C  ober  abfolnte  Uriad)c  ift.  Tiefe  Ur)ad)C 
ift  i^hiAi. 

?lber  gibt  e^  nid)t  einen  regressus  in  intlnitnm,  fo  ba|l  mir  an  eine 
erfte  nid)t  oernrfad)tc  Urfad)e  überl)anpt  nid)t  gelangen? 

OL.  ib^ollte  man  bie  OJiöglid)teit  einer  nnenblid)en  9{eil)e  fefunbiirer  Ur= 
fad)en  angeben,  fo  feigen  alle  biefe  llr|ad)cn,  bie  fiimtlid)  felbft  'ÜMrfnngen 
finb,  nnb  nnter  benen  feine  ol)ne  Uriad)e  ift,  inegefamt  anfun'balb  ber  nnenb^ 
lid)en  ')ieil)e  eine  Uriad)c  ooranc^,  bie  fclbfi  nid)t  ii^irtnng  ift.  (^Mbt  ec> 
alfo  eine  nnenblid)e  ^)i\Ml)e  fetnnbiirer  Urfad)en,  fo  ift  eine  nid)t  iiernrfad)tc 
Urfad)C  erft  red)t  notmenbig,  ba  fonft  für  bie  ganje  Ülei^e  feine  causa 
siifficiens  iiorl)anben  märe. 

ß.  :?lbcr  nad)  ber  rid)tigen  5hiffaffnng  ift  eine  actn  nncnblid)e  'Jicil)c 
enblid)er  Uriad)en  nnmöglid).  Ü^ol)I  finb  i'ie  in  iiitlnitum  iiermel)rbar,  aber 
eben  bevl)alb  fönnen  fie  nie  ,yi  etmac>  actu  llnenb(id)em  merben.  Taber 
tonnen  and)  bie  anf  einanber  folgenben  ^Jeitniomente  nid)t  eine  loirflid)  nnenb^ 
lid)e  ^Hcil)e  bilben,  fo  baf3  bie  ^^]eit,  mie  grof3  fie  anii)  immer  lei,  notmenbig 
einen  5(nfang  l)atte. 

5lnd)  bie  moberne  5iatnrmiffenfd)aft  5eigt,  bajl  bie  ili^elt  einen  Einfang 
()atte  nnb  nid)t  emig  ift.     (Mn tbcriet  fd)rcibt  t)ierübcr: 

„9(llc  9tatnvpro,^c[[c  lucrbcn  bnrd)  UniinU  oon  potcntialcr  CSncvgic  in  aftnalc  nnb 
nnuicfclivt,  nlfo  luni  3pannfvaft  in  unvllirfic  ^^ciucgnni]  nnb  nnuicfcbrt  ober  uon  einer 
ii\niicgniuvoforni  in  eine  anbevc  eiini)iilid)t.  lli'od)  ben  (SlQn[in!?'fd)en  C^kM'el^en,  lueldio 
3nnari)ft  bie  ^i>ärnie  ,^nni  ?(n^c^ancj^^pnnft  nelmien,  ifr  ober  ein  üoUftänbiger  ^iMidnniiab 
ber  einmal  uerinanbelten  .^raft'  ni"d)t  möglid).  Te^balli  mnü  ber  5>orrQt  iion  lelienbiger 
Mrnft  in  ber  Seit  einmal  er|d)öpft  merben,  fpeciell  aller  Unlerfd)ieb  ber  ^"tenfität  ber 
^^^M'iuegnnc]  in  ber  fdjlief^lidjen  i3leid)en  Sürmeliemegnng  aller  5ltonie  nnfgeliobcn  merben, 
e<o  fei  benn,  ^a\i  ber  firafmorrat  ein  nnenblid)er  luare.  -Tie^  ift  aber  meber  mirtlid) 
nod)  möglid),  nnb  menn  e^  mirtlid)  märe,  fo  niüf?te  bie  nnueränberlid)e  Uriad)e  ber  ^t-- 
meiinng,"  an^  meld)er  alle  ft'raft  in  ber  ^3iatnr  refnltiert,  eine  nnenblid)e  slraft  beim  erften 
5lnftoü"  entmirfelt  haben,  alfo  i'elbft  nncnblid),  b.  l).  (^Unt  fein.  ?lber  ein  nnenblid)er 
93orrat  üon  ^raft  ift  in  ber  nuUeriellen  Seit  meber  möglirf)  nod)  mirtlid).  5)enn  ba 
alle  traft  berfelbcu  Hon  ber  90?affe  nnb  ö^cid)minbigteit  ibrer  53emegnng  abl)üngt,  fo 
fet5t  ein  nncnb[id)er  Üraftborrat  eine  nnenblid)  grofje  ?J?affe  ober  eine  nncnblid)  grof^e 
@efri)minbigteit  boranc>.  ^hm  ift  aber  offenbar  bie  9}?affe  be^>  Unioerfnnii^,  bie  5ln,^abl 
ber  ^^Itonic,  nid)t  nnenblid),  ba  bie  leeren  ^7{änmc  bie  9J^öglid)feit  gröfjercr  iO?affen  .^eigen ; 
nnb  bie  (^cfd)minbigfcit  ber  ?3iaffen  i)"t  felbft  in  ber  j'tärfften  (Srregnng,  t^K  mir  fennen, 
in  ber  @onncnl)itJe,  eine  cnblid)e  nnb  nnm  e^  fein,  ba  ein  Jrlörper  öon  nnenblid)cr  ®c* 
fd)minbigteit  einen  beliebigen  enblid)en  9ianin  im  5(ngenblicfe,  b.  l).  ol)nc  Seit  bnrd)lanfen 
tonnte,  "ma^o  abfnrb  ift.  §at  alfo  ber  SeltpragcB  eine  enblid)c  5)aner,  fo  mirb  er  nid)t 
nnr  nad)  enblid)cr  3eit  ablanfen,  fonbcrn  l)at  aw&i  uor  enbl  ic^cr  3e  it  onge= 
fangen."     5)ie  Xbeobicec.     S.  9. 


17.    Die  licvfd)iobenen  5^cuun[c  für  ^a^^  S^afoin  ®ottc§.  85 


c.  ^ic|c(bc  ilHil)r()cit   irtrb    burd)    baö    bvittc  5{rgunicitt  ex  posstbili  ^      hö. 

et  necessario  öon  einer  nnberen  Seite  in  ein  norf)  l)e((cre^o  Öirf)t  gefel^U.  ^n  '^JiossTbifi'et ' 
allen  Thingen  bec^  Unincrunnc^  ift  ein  realer  Unterfd)ieb  5nnK()cn  ll\'ögtifl)=  necessario. 
feit  nnb  3B  i  r  t"  t  i  d)  f  e  i  t ;  benn  a((e  "^inc^c,  bie  entftet)en  nnb  oergcI)en, 
tonnen  fein  nnb  nid)t  fein,  nnb  ^unir  getjt  i()rer  ^Mrttid)feit  bie  ÜJii)gUd)teit 
lunan^o.  iH^as  baf)er  nid)t  notluenbitj  iinrfüd)  ift,  ift  einmal  nid)t  mirflid) 
geiuefen;  uiirflid)  umrbe  c§  bnrd)  etiuac-  3S>irflid)e'o ;  benn  Mnv$  moglid)  ift, 
tann  nnr  bnrd)  ^^irt■lid)e^^  mirftid)  luerben.  I^a  ec^  nnn  feinen  regressiis 
in  infinitum  gibt,  fo  ift  ec^  flar,  ba^  bie  fontingenten  3[9efen  ipebcr 
unrtlid)  nod)  niögtid)  nniren,  menn  ec^  fein  notmenbige^o  3I?efen  gäbe,  b.  l). 
ein  2Befen,  beffen  3Birflid)feit  feine  blotje  ^Dtoglidjfeit  iiorl)ergel)t  nod)  uorljer^ 
gel)en  fann ,  fonbern  beffen  ii>  e  f  e  n  l)  e  i  t  a  b f  o  l n  t  e  5B  i  r  f  l  i  d)  feit, 
((cfus  purus,  ift. 

d.  I>a^5  *?Irgnnieut  beo  Doctor  Angelicus  ex  diversis  gmdihus  per-  ^^^  ^^l^^(\^, 
fectlonis    bemeift    (^ott    anc^    ben    enblid)en    i^oUf  omnienb  eiten    berdivcr.^isgvadi- 
Dinge   alc^    ba^o   nnenblid)  null  f  omni ene  ^^^efen   nnb    bie  causa  ^^jY^;>i-^"' ^fis^;'''^'°' 
pku'is  et  efßciens  aller  bicfcr  enblid)en  ^ollfommenl)eiten. 

'-llMr  merben  e^o  am  einfad)ften  fo  faffen:  '^(lle  Dinge  l)abcn  ein  oer== 
fd)iebene0  l)(af5  uon  ^^olUommenbeit  ober,  unvo  bac^felbe  ift,  oon  Oiealitiit, 
Don  Sein.  Dav  fcl^t  aber  ein  ^llkfen  Doran?,  tac^  ii)nen  biefer>  llJiaß  inni 
^ollfommcnbeit  ober,  unvo  ba^ofelbe  ift,  non  ^Kealitiit  mitgeteilt,  aber  felbft 
feine  33ollfommenI)eit  ober  fein  3ein  nid)t  nad)  einem  beftimmten  'Maf^c 
empfangen  l)at,  fonbern  bte  55ollfommenl)eit  ober  bac^  Sein  felbft  ift,  nnb 
be>öl)alb  bao  Urbilb  nnb  bie  Urfad)e  aller  0)rabe  ber  il>ollfommcnl)eit ;  mit 
anberen  iiHn-tcn:  bie  »-ntia  />er  purtici/Hiftonenf  feüen  bov  ens  impart'wi- 
patum  uorany. 

^n  bell  bi^ol)cr  bclvarfjtotcit  X>(ri}uiiiemcii  ift  oqc;  foiitiutjeute  Sein  in  <ihstr<ivtn 
\\\§>  3I11C10  ni't'aüt.  lüiau  tann  aber  bicfo  iHvflumcurc  aiid)  auf  öic  ton  treten  C^efcljüpfe 
aiiinenbcii,  iiioMivrf}  fic  Dann  flau',  lieloubers!  eiulciirfjtciib  luerben.  ©ü  tann  man  ,^.  "i-^. 
,',eiflen,  x>a]^  firf)  bie  'i^ouiciniiui  iiiici  Crbmnuj  ber  .S^iniineU^förper  ol)nc  einen  erften  i^e- 
mccjer  nnb  Crbner  nidjt  erfüiren  löHt,  baf^  bie  (Snt[te()nni^  ber  Or^ant^inen  ol)ne  eine 
erfte  ]if)öpferifd)e  Urfndie  immöglid)  ift,  ha^  btvo  tV'iftUl^'  \'eben  m^S  beut  bloH  ortianifdien 
nid)t  abgeleitet  merken  fann  n.  bg(. 

e.  Dav  (/r(//fH/e)iff(hi  e.r  (jHbcfiKdione  i'ertini  bemetft  auv  ber ')3 1  a  n^  ^     .,'''•.. 

m  ä  13  i  g  f  c  i  t  nnb  ^y  m  e  d  m  [\  ]i  i  g  f  e  i  t  ber  f  r  c  a  t  fi  r  l  i  d)  e  n  O  r  b  n  n  n  g  im  Vn^j^^nSoiK' 
groJ3en  mie  im  fleinen  bie  ^TJotmenbigteit  einev  nnenblid)  me  ifen,  aber  ^■''^''"'^• 
and)  freien,  3^^^*-'^^  nnbOrbnnng  fel^enben  Url)eber>o  nnb  -Hegiererc^ 
Tiefer  ^^eiueie,  ber  and)  ber  p  l)  l)  f  i  f  0 1  b  e  0 1 0  g  i  f  d)  e  ober  t  e  l e  0 1 0  g  i  f  d)  e  ge* 
nannt  mirb,  ift  befonberc>  popnliir  nnb  bem  gefnnben  ^JJienfd)enoerftanb  leid)t 
einlend)tenb.  Dal)er  mirb  er  and)  in  ber  l)eiligen  Sd)rift  nnb  tum  ben 
Tätern  oor^ng-^meife  angemenbet. 

Da*?  ';?lrgnment  rul)t  anf  bei  nid)t  bloß  bem  nnbefangenen  ^eumfjtfein 
mit  nnmiberftel)lid)er  (*>)ematt  fid)  anfbrängenben,  fonbern  and)  uon  allen 
grof3en  Denfern  nnb  in^obefonbere  oon  ber  91atnnüiffenfd)aft  anerfannten 
2:i)atfad)e,  bafl  bnrd)  alle  ^Kei  d)e  ber  9^atnr ,  im  gröfjten  mie 
im  fleinften,  im  ganzen  mie  im  einzelnen,  eine  anf  l)öd)fte 
3iiierfmiif3igf  eit  b  egrünb  ete  Crbnnng  l)errf  d)t,  eine  Orbnnug, 
bie  and)  in  ber  (Snt  micf  lungc^gef  d)id)te  ber^^atnr  fid)  offen* 
b a r t.  Diefe  Orbnung  fann  aber  n i (^ t  in  b e n  oe r n n n f 1 1 0 f c n  D i n g e n 
felbft,  fonbern    nur  in    einer  allnmfaf  f  enb  en    nnb    alle  Dinge 


SG    5Pon  (^ott  bcni  Tvcicincn.  —  (Srftcv  Jcif.  ^^on  bcm  @inen  ®ott.  A.  9?on  b.  ©^-iftcn;,  (Mottc^^. 

i^rein  gnnscn  ilBcfen  naii)  bcf)crrf rf)cnbcu  nnb  bcfttmincubcn 
f)ö(f)ftcn  3$criiunft,  b.  l).  in  (55ütt,  bcm  uucublirfjcn  ^kiftc  il)rcu 
(Bvnnb  1)11  bcn. 

©ig  läßt  fid)  bicfcc^  xHrgumcut  bcfämpfcii  burrf)  V  c  ii  ci lui  iu-\  aller 
^^^mccfmäßigfcit  imb  bamit  nücr  Orbnimg  in  bei  "Olaim  ober  bmcl)  bic  ^k^=^ 
l)aiiptinig,  bic  Orbmmcj  fei  biK"  %kob\iU  bcc>  3ufalU>,  b.  l).  bcc^  ab|oIut 
^^crmnift^,  ^MKä-  nnb  Orbniingc^Iofcn.  53cibe  ©iminiiibc  iuibcr|prcd)cn  jcbod) 
bcu  cnibciitcftcit  5rijat|'ad)cu  imb  bcr  gcfunbcii  ^^-ntiiuft.  ^kruft  innii  fid) 
aber  ,^ur  (Srftänmg  bcr  Orbniuig  ani  bic  iinmanciitcn  Prüfte  bcr 
W a  t  c  r  i  c  ober  auf  n  o  t  m  c  it  b  i  g  ui  i  r  f  e  u  b  c  '>i  a  t  ii  r  g  e  f  c  1^  e ,  f o  mad)t 
man  ba^o  ^lun  (Srfläningc^gruube,  \m<'<  ertliirt  luerben  foü.  'A)af3  aber  bic 
paiitl)ciftif d)e  b c r  ))l a t u r  i iii m a ii c u t  e  u u p e r  f  ö n 1 1 d) c  ob e r  b c ui u ß t= 
lofc  Vernunft  ba>^  gan^c  uninberbarc  llnioerfum  au^geiinrtt  l)aben  fofl, 
Uicrbcn  el)rlid)c  *il?aiitl)cifteu  uioI)(  felbft  nid)t  glauben. 

^a^o  5Irgnnient  am  bcr  5?aturorbnnng  mirb  nod)  nic{)r  inc^  ^id)t  ge- 
ftellt,  uieun  mir  bebentcu,  baf^  in  bcr  gau^^cu  l^hitur  uid)t  nur  ftreugc 
(^cf  e^utägigf  cit  nnb  luruüuftigc  3^^^<^^^i"iif3^  H^f  1 1,  fonbern  and) 
CTue  mit  oufaU  nnb  5lMUfür  nid)t  ^n  iiermed)fclnbc  nnermeillidjc  ^reil)eit 
I)crrfd)t,  fouml)(  in  bcr  il-^eftinnnung  bcr  ;\\ck,  alv  in  bcr  iinil)!  ber  'JJiittel. 
Taburd)  fteUt  fid)  bic  '3taturorbnnng  aber  ab:->  ein  3i^ert  bcr  l)öd)ftcn  uub 
frcieftcu  .^tnnft  bar  unb  offenbart  niiv  fo  nid)t  blofi  bic  ^^  er  nünf  ti  g  f  ei  t, 
fonbern  and)  bic  ^M'cil)cit  il)rev  Url)cberc>. 

Tic  S)irt)to  -•     -^'^^  ^^^^-   ^'^^'  Pbl)fild)cn  ii'eltorbnnng  hifn  fid)  bac>  l^afcin  (^ottc^> 

^f^j ;^^i;'"rtKiuic  and)  anc-  bcr  in    bcr  (>)efd)id)tc    bc{<  iy(enfd)engefd)lcd)tec>    fid)   offcnbarenbcn 

y»ieL'''rüv  bQ"gi5ttlid)cn  Leitung    bemcifcn.     (5^o  offenbart  fid)  niimlid)  in  bcr  gcfamten  ^c= 

raicin  (^)Pttov.  ^^ji^j^^  cii^  mcifcr  nnb  l)ei(igcr  ^^lan,  ber  meber  ani:>  bcm  pl)l)fifd)cn  9^tatnr^ 

ianf,  nod)    anc^    bcn  ?(bfid)tcn  nnb  ^anblnngcn  ber  Ü]icnfd)cn,    fonbern  nnr 

an^o  einer  beibe  bc()crrfd)cnben  göttlid)cn  i'citnng  crtliirbar  ift. 

"am  oollfonnncnftcn    offenbart    fid)    biefer    göttlid)c  '^in-ttplan    in    bcn 

übernatür(id)cn    ili^ertcn    Ö)ottec^ ,     infofern    fie    n  a  t  ü  r  I  i  d)    e  r  f  e  n  n  b a  r  e 

^t)atfad)en    finb.     ,V>icr()er    gcl)brcn    bic  C^laubmü  r  bi  g  tei  tiobeme  i  f  e 

für  bic  üb  crna  tiirl  i  d)  e  Cffenbarung-     bic  ^AHtnbcr,  bic  (Erfüllung 

bcr  3Bciefagnngcn,  bic  Js'ül)rnng  ©ottcei  im  5l(tcn  33nnbe,  bcr  (5t)araftcr,  ba^:^ 

?eben  nnb    bic  ^batcn  Cil)rifti,  bic  (shuinbnng,    ($r()altnng    nnb  '^(nc^brcitnng 

nnb    bic  ^TÜd)tc    bcc^  (il)riftcntnmv    nnb    bcr  5?ird)c,    bic  (£'igcnfd)aftcn    bcr 

letzteren  -— ,  bic    bic  übcrnatürlid)e  ^Offenbarung  C^hntec^  nnb  bal)er  fclbftucr 

ftäub(id)  and)  bic  (i:;i-iften,-;  (^ottci^  bcmeifcn  unb  feine  (Sigcnfd)aftcn  offenbaren. 

^ie   in    ber  @efd)id)tc    ber    gcfamten  l'ccnfd)l)eit    offenbart    fid)    bic 

$S?irt"famteit  bcr  uatürlid)cn  unb  übernatürlid)cn  'i^rooiben^  and)  im  cin^ einen 

'JJi  e  n  f  d)  c  n  l  c  b  c  n ,    in    bcr  (>5  c  f  d)  i  d)  t  c    b  c  r  g  a  m  i  l  i  c  n    unb  a  n  b  c  r  c  r 

mcufd)lid)eu  i>crbi Übungen.    5lud)  l)ieraue^  ergeben  fid)  nmunigfaltigc 

'^^cmeife  für  bac^  "Tafcin  nnb    bic  ^Hn*fel)ung  rs)ottcc>.     3old)e  befonbcrc  (Sr^ 

fal)rungcn  bec^  3d)nl^Acc>  unb  ber  liebeooUcn  Leitung  ober  ber  3trafgcrcd)tig= 

teil  (^otte^^  finb  oft  bic  mirtfamften  Slngununitc  für  bicienigen,  bic  biefclbcn 

an  fid)  ober  anberen  erfal)ren.  33gt.  Aufjust.,  De  vera  religione  c.  25. 

_^.   ^"i'-  ^  CS)cgcu    ba§  '^Ircjuincnt    am    bcr    p()t)fifd)cn    Cvbmini]    in    bcr    9cotuv    iinb    bCv 

^Jl^,^'-"^^',^}!^  ^JJ  morali[cf)cn  Ovbniiiiß,  "in    bcr  (^5cfcf)icf)tc    luirb    al^^  ^auptcinmaub    bic    (Sj-iftcn,^    bcc! 

iuio^5   in  bin-'53öfcn    unb  bci^  Übclio  in  bcr  i!\?c(t  uornfbrafiit.    Ter  (ici(.  jT^onm^^  hat  bcnfclbcn 

'O'oiit.         nUo    fornnilicrt:    Xa  (Nknr  uncnbliil)  iiiu    ift,    tonn  nid)t^  ^öfcx-^    crifticrcu ;    nun    ober 

c^ifticrt  ^^ü)c$,  alfü  gibt  cö  feinen  (^)ott.     S.  Tli.  1  (i.  2  a.  o. 


ISO. 

iv  iiiovalifilu' 


§  17.   Tic  mn-fcfiicbcncu  ^.^oiucifo  für  biiy  Tafein  f^iottc^'.  <^7 

3ii  bi'v  Vd)vo  uom  Uuipvimg  bcc>  ^nifcii  uub  uou  bcr  ''^.H'ouibcu,^  luivb  bicfcv  Criu= 
uuiiib  foiuc  nonftäiibic^c  Vöfuug  fiubeu.  .^icr  foü  niiv  bovniif  aufmcrffnin  iicnuu1)t 
UHTbcn,  ball  au§  bcv  lS;L-iftoit5  bc^^  ^^öfcn  uic(iiui)r  ein  neneo  -.Hrgnuient  für  bic  (S^'iften,^ 
(•»iotteC'  evbotuMi  uurben  fann.  Tenn  aln3efe()cn  bauen,  baf?  ba-J  ntovalifd)  iiHife,  mio  mir 
i^leid;  fe()en  uiovben,  bas;  Xafein  (^^ottes  uoran?fct3t,  beiucift  nirf)t§  fo  fel)r  bie  .STontini-jonA 
beu  Sini]e,  alc^  ihre  Tefcftilnliriit,  nnb  offenbart  fiel)  in  niii)t$  bic  :ütarf)t  nnb  illHMöHieit 
@ottc^^  fo  fetir,  al'ö  in  bcr  5(rt  nnb  Seife,  mic  biefc  pt)i)fifcf)cn  nnb  fittlirf)en  Übel  bcr 
alU-jcineincn  Crbnnng  nnb  bcni  (^hitcn  bicnen.  So  antwortet  onrf)  bcr  f)cil.  Tf]onw^  mit 
ben  Aborten  bcs  ()eil,  ^(ni^nüinnö :  Dens  cum  sit  summe  bonus.  nuUo  modo  sincret 
aliquid  ni«ili  esse  in  operibus  suis,  nisi  esset  adeo  omnipotens  et  bonns,  ut  bene 
faceret  etiam  de  malo.     L.  c.  ad  !"''•• 

o.     Ter '.Hnc^brncf  ni  or  alifdic^^  ?lrqnnicnt  nnrb  in  qan,^  uerfd)icbcncni  Sinne 

,  j  ,-v  .  ..  ^,  .  •'  .-  .»  '1  I      /  ^  _,    j-^      UHU  Ulli 

i"jebrand)t.  ^  ic  altern  4.()eolo(ien  üer)tcl)en  barnnter  ntei)tcn^o  ba<5  nnten  .^t  octradUcnbc  (suiitcviimici 
ariiumentum  ex  cnnscnsu  i)(»pnIorum,  anbere,  nanuMitlid)  bic  nenercn,  hcn  'i^cmeiiS  bcr 
l^riftcn,^  (*'>ottec>  aw-:->  bcr  (iriften^  beö  2itteni-\cfel.u^^  nnb  ber  fittliriicn  'in'rantmortnnii. 
3n  biefcm  Sinne,  in  beni  mir  cy  t}icr  anffaficn,  ()at  c§  fdjon  ^Hainmnb  uon  Sabnnbe 
entmidclt.  i^an]  fa(fd)  aber  ift  bcr  moralifdjc  iBcmeis^  Hantf>,  bcr  bie  il'al)rf)cit  noni 
Tafein  (s^otte^  nnr  al^  '|^oftn(at  bcr  praftifd}cn  '-Inn-nnnft  bctradjtct  nnb  o()ne  tbcoretifd)e 
('»iemifsbeit  ben  (^^Manben  an  biefc  '^v.'ahrbcit  für  nöti(]  bä(t,  meil  bcr  "il^hMifd)  ohne  fic 
nid)t  nunalifd)  banbeln  fönne. 

^^Un  ciufmijftcn  läflt  fid)  ^(^^  luoralifdic  :^(ri"juiiicnt  fohicubcnua|lcii 
faffcn:  (5c^  ift  eine  für  jcbc  i^cfmibc  ^Hn-mmft  uon  uornlicrciii  abfolut  gciiiiffc 
ii.Hil)rl)cit,  baf]  bcr  mcn)d)lid)c  ilMüc  frei  inib  .^nolcid)  bitrd)  ba^j  (V}cuiiffcu 
unbcbiiu^t  oerpf(id)tct  ift,  bae^  über  icbciii  lUcufdieii  itnb  ber  cjefamtcii  '-Itult 
in  uimntaftbnrer  Ih'ajeftdt  l)crrfd)eiibc  Sittennefcl>  ,^ii  beobnd)tcn.  '3imi  l)at 
aber  lute  bic  m'eibeit  bec>  iiieiifd)lid)eii  'UMllenc^  fo  mid)  bic  (5rifteii;^  bc^^ 
Sitteiu^cfel>ec^  bie  (S;-iften5  (s^ottcc^  ^iir  notuicnbti^cn  iH"traibofci3Uiuv  X^eim 
biK^  (^cfel^  l)at  ber  l'iciifd)  fid)  uid)t  felbft  cjcgebcn,  bn  Cv  ein  ^-ll>ibcr-' 
fprud)  ift,  bnß  ber  lU'cnfd)  (^efet^gebcr  imb  ;>iinl^'iii)  uubebiugt  Untcrc|ebcncr 
ift.  5(iid)  faini  ec^  bcni  'JJt eufd)eii  iiid)t  biird)  nt c ii f d) li d) c  ^l u t o r i t li t 
0011  aiij3en  anfcrlcc^t  fein,  ba  jeber  l)('enfd)  in  n^eidjcr  ^-li^cife  fid)  benifclben 
nntcnuorf cn  fül)(t.  i^^:-  mufl  bemiiad)  eine u  ü bcr  all e  ii  ll^i c u f d) c ii 
ft e l)  e n b  e ii  C^ e  f  c t5 13 e b er  n c  b e n ,  bcffcii  (SJcfcli  bic  gan^c  lDtcnfd)t)eit  uer* 
pflidjtct.     liefen  uenneii  mir  C^ott. 

vvn  biefer  !^emei^öfül)rnnii  mirb  (^Unt  nid)t  umc  bei  Mant  aKo  '!).<oftnlat  ber  foi]c= 
nannten  prattifd)cn  '^>ernnnft  uoranijiv'ii'tu,  fonbern  cv  luiri^  ani^  ber  obieftio  nemiffen 
(iriften;,  bcr  ;vreibcif  nnb  bec;  SittcnticfctH'o  Die  obieftiue  (^ieunjlbeit  Der  Triften;,  (3Vitte>? 
ak^  bcr  Urfadic  beiber  mit  ucrnünftiflcr  (^V-minbeit  tiefoli^^vt,  nnc  biefc-?  bei  a((en  bic^bcr 
bctrad)tctcn  iHri^uncntcn  iiefd)icbt. 

i)lnv  eine  anbere  ^-affnni^  Dcv  ctbifdjcn  xHri]nmcntcy  ift  cc*,  menn  man,  mic  bcr 
beil.  iHnc^  n  ft  in  n^^  nnb  bcr  beil.  i^onauentnra  tbnn,  ant-  bem  notmenbinen 
Sollen  nnb  ij^cgebrcn  Dec;  abfohlten  (^Uitc^^  anf  bic  Sjfiften;,  be^  leincrcn 
fd)[icf5t,  mic  and)  ba§  notmenbige  iln-rlani^cn  Der  '^n^-nunft  nad)  Sabrbeit  bic  (Sjfiften,^ 
l^>ottec>,  ber  abfohlten  Sabrbcit,  bemeift. 

4.     l)tit    bem    etl)ifd)en  33cmeife  l)ängt    ba^ö    üoii    ueucreu   ^Hpologeteu  ^.^,  nwvauu-iK 
niclfad)    angcinenbetc    ai'f>-unientiim  ad  honiineiu    aib^^    ber    m  0  r  a  i  i  f  d)  e  11  uub  fociau-  -j.ot 
II  n  b    f  0  c  i  a  l  e  11    :)i  0 1  lue  11  b  i  g  f  e  i  t    b  e  -^    (^3  0 1 1  e  c>  g  I  a  u  b  e  u  c*    ^iifaiuineii.  (Sh-'^iauiuni. 
"^a]}  ber  (^5(aiibc  an  bcii  l)eiligeii   iiiib  t3ered)ten  C'^ott,    ben  aldinffenbeii  iiiib 
allniädjtigen    ^ergeltcr    bec^    ©Uten    nnb    be^o    'i^öfeii,    bav    allein    ano* 
rcid)ciibc  ^Minbamcnt    aller  2itt(id)tcit    nnb    bamit    ber  ganzen 
ge  fellf  d)af  tlidjcn  Orbnnng,  folglid)  and)  aller  luenf  d)li  d)  cii  We= 
f  i  1 1  n  n  g  n  n  b  ^B  0  ()  ( f  a  l)  r  t  ift,  t'aim  nad)  bcr  Öcl}re  bcr  (^efd)id)tc  nnb  ber 
^)catnr  ber  Sat^c  feinem  nernünftigen  ;5^ueifcl   unterliegen.     Um  aber  jenem 
5(rgninent  am  bcr  fittlid)en  nnb    focialcn  ^iotmenbigteit  bec^  @otte^oglauben^> 
eine  fefte  (^h-iinblage  311  geben,  mnjl  man  cc>  .auf  ben  C^rnnbfat^  fluiden,    ba\^ 


88    S5on  ©Ott  bem  3)rcie!ncn.  —  erftcr  2;ci(.  SBon  bein  @inen  (55ott.  B.  5?on  bcrSBefcn^eit  jc. 

ba<§jcnigc,  ina^^  ipirHid)  gut,  nü^Ud)  unb  511:11  Scftanbc  aücö  (Stuten 
iiotmciibig  ift,  iiid)t  auf  ^rrtiim  ober  ^nii|d)iing  bcriiljcn  fnim,  foiibcrn 
3[Bn!)rt)  cit  [ein  iimfi. 

5.  1)a^>  argumenUun  ex  consensu  populorum  }\z\{{  \\d)  in  folgcubcr 
In^Jn- ??onii  bar :  ^Jktigiini  unb  bie  il)r  5U  (^runbc  licgcnbc  Überzeugung  oon  ber 
i.opuionun.  g^.|ffj,j^,  ©ottc^  ift  1 1)  Q t  f ü d) H d) ,,  Q U c u  i^ 0 1 f  c r u  unb  Reiten  g  e= 
meinjnm;  bie  übereinftiinnienbe  Übcrjcugnng  aller  trägt  aber  bie  ^^ürg= 
fd^aft  ber  2Ba()rI)cit  in  fid) :  alfo  e^ifticrt  O^ott.  ^ag  ber  allgemeine 
^onfenc^  ein  fidjere^^  ^{riteriuiu  ber  ^lHiI)r()eit  ift,  begritnbet  ber  l)eit.  5:i)oma^ 
prägnant:  Falsa  enim  opiiiio  infirmitas  quaedam  iiitellectus  est  .  .  . 
Defectus  autem  per  accideus  sunt,  quia  praeter  uaturae  intentionem ; 
quod  autem  est  per  accideus,  iion  potest  esse  semper  et  in  omnibus. 
S.  c.  gent.  1.  2  c.  34. 

B.  ^on  ber  g^efenlieü  ttitb  bcn  ^ttti^ittcn  i^oiU^, 

§  18.   i^oii    ber    5(rt    nnb    Si^cifc    nufcrcr    Wottcöcrfcuntni^. 

T^(\{.  .f)cinrid),  Toipiintifdjc  3:(icoIoflic  111  §  156.  157. 

(Sf)e  nur  5ur  $^eantiuortuiig  ber  ??rage,  ina^>  (^dii  ift,  ober  ^nr  Öe^re 
oon  bem  ^^cfeu  unb  bcn  (Sigcnfd)aften  ^ottec^  übcrgel)cn,  iDoHen  mir  bie 
5^rage  bcantuiorten,  inmiefern  unb  mie  ber  'JJtenfd)  ba^o  3Befeu  unb  bie 
^igenfd)aftcn  ^ottec^  5U  ertcnnen  nermag. 

I.  Qebeci  Sö^efcn  ift  infofern  erfennbar,  aU^  ce  mirflid)  ift.  '4^a  nun 
(S^ott  actus  purus  ift,  fo  ift  er  an  fid)  nnenblid)  crtennbar;  aber  eben 
bec4)alb,  med  er  nnenblid)  ertennbar  ift,  fann  er  and)  nur  non  bem  uuenb* 
lid)en  Qntciteft  noUfoinmen  crfannt  ober  begriffen  ir erben.  8.  Th.  1  q.  12  a  1. 
^ein  ^efd)öpf  tann  barnm  Obtt  oonfommen  begreifen.  ^al)er  ift  er  ber 
U  n  b  c  g r  e  i  f  I  i  d)  e ,  Incomprehensibilis  ^  incompreliensibilis  cogitatu. 
Jerem.  32,  19;  ogl.  EccJm.  43,  34;  Prov.  25,  27:  Job  11,  7:  Com. 
Later.  IV  c.  Firniiter.  Unb  ba  man  etunvö  nur  infofern  in  ^Borten 
aiicM"pred)en  tann,  alc^  man  c^^  in  (>)ebanlen  begreift,  unb  and)  ba^  iiid)t 
DoUftänbig,  fo  ift  (^^ott  and)  ber  Uli  au  c^ipred)li  d)  e,  meffabdis,  inenarm- 
bilis.     3Sg(.  8.  Tli.  1   q.  12  a.  7;  Franzelin,  De  Deo  uno.  Th.  18. 

■^^er  ®runb,  me£-4)alb  feine  .^ireatur  (^ott  oollfoniinen  unb  fo,  mie  er 
ift,  begreifen  tann,  liegt  in  bem  allgemeinen,  oberften  CS'rfcnntuic^priucip,  batl 
ba^-^  ©rfannte  in  bem  C^rtennenben  ift  nad)  ber  3[Beife  bes;  C^rtennenben,  mit 
anberen  ^-Unn-ten,  bafi  ber  modus  cognoscendi  bem  modus  essend't  bec^  (Sr- 
!eunenben  entfprid)t. 

3{u^>  biefem  (Srtenntnic^princip  folgt: 

1.  ^ie  Sinne  tonnen,  meil  fie  törperlid^  finb,  nur  5ibrperlid)e^ 
erfennen.  '4^al)er  üerftel)t  ce  fid)  oon  felbft,  ha^  ^ott  nie  unb  uimmermeftr 
burd^  bie  Sinne  ertannt  merben  tann. 

^x\  carne  iiiea  vidcbo  \)v\\m  meuiii  {Job  19,  26)  be;,ic^t  fid)  jcbeufüll^  iud)t  auf 
ein  @et)en  ©ottc^  iiüt  (ei6(id)cn  2lugen;  vidi  Dominmn  sedcnteiu  super  soliiim  ex- 
celsiim  ( J.s'.  6,  1)  unb  ä(inlid)c  Stellen  reben  üon  finnlnlblid)en  3>iftonen.  S.  Th.  1  q. 
12  a.  3  ad  3um. 

2.  'I)eni  ^('enfd)en,  ber  mt^  l^eib  unb  Seele  bcftel)t,  ift  ec^  uatürlid), 
ha^  Qntelleftuelle  burd)'.  ^Uiftrattion  au^^  bein  Siiinlid)en  5U  erfennen.  'Ta 
nun  &ott  nid)t  bie  forma  einec>  .^Tjörpere;  ift,  ja  h<\,  unv^  uod)  meit  mebr 
bebeutet,   fein  5Befeii  fein  Sein  ift,   fo  fann  er,   fo  mie  er  in  i'id)  felbft  ift, 


184. 

Tic  (s5ottc«cv:= 

lfcnntnt'5    in 

statu  iiloriae. 


§  18    9?on  bei-  3Irt  imb  3Seife  unferer  ©otte^crfcnnttii^.  89 

auf  bie  bcm  9}?enfdjcn  eigene  (Sr!emttni^^tüeifc,  nämtid^  bitrc^  au^5  beut 
®  i n it (t  d)  c n  a  b ft r n  f) i c r t c  5(  11  g e ni  c  i n b  e g r  i f  f  e  a b ä  q u a t  niäjt 
erfannt  tt) erben. 

3.  5(ud)  bie  (i^ngcl  fönnen  biii^  2Befen  (3otk§  \o,  une  e^^  ift,  bnrrf) 
i^re  natüvlid)e  ©rfcnntniefraft  nid)t  erfennen.  "^^enn  if)nen  ift  es^  ^unu* 
natür(id),  h(\^^  ^nteKcftueÜe  nid)t  burd)  5lbftraftion  nu^^  (Sinnenbitbern, 
fonbern  i^rer  rein  geiftigen  dlatnv  entfpred)enb,  burd)  species  intelligibiles 
gu  erfennen;  aber  ha  and)  in  d)nen  ^T^efen  unb  ^ein  oerfd)ieben  finb,  fo 
finb  and)  fie  nidjt  im  ftanbe,  ben  actus  purus  abäquat  gn  erfaffen; 
luo^I  aber  fönnen  fie  C^ott  Doüfonnnener  aU  mir  analog  erfennen,  ba  il)r 
rein  geiftigec^  ^^l^efen  ein  uoüfomnieneree  5(naIogon  (^otte^5  ift  aU  bat-' 
9)?enfd)entpefen. 

^ie  Unbegrciftid)feit  ©otteC^  gilt  für  jebejo  erfd)affene  5Befen 
al§>  foId^e^^  Cbinol)!  ba^er  (^ott  in  übernatürlid)er  3Seife,  in^^befonbere 
burd)  ba^  lumen  ^-loriae,  einer  ^^reatnr  bie  unmittelbare  5lnfd)aunng  be§ 
gött(id)cn  353cfen0  fdienfen  fann,  fo  ift  e^o  bod)  unmög(id),  bae  enblid)e  (5r= 
fennen  ber  .^ircatur  ^u  einem  unenblid)en  jn  mad)en.  Ö)ott  bleibt  alfo  nid)t 
bloß  'hl  statu  viae,  fonbern  and)  in  statu  gloriae  unb  in  statu  union'is 
hf/postaticae  für  bcn  erfd)affenen  Qntelleft  unbegreif lid),  menn  and) 
nid)t  unfid^tbar. 

3)al)cr  lüiirbe  and)  bie  iJ^c()aitptuu(]  be^>  '^liu^uft  in  uö  9foiuanu!§,  ha^  bie 
©eclc  Sl)rifti  (^ott  abfolut  beiireife,  mit  9fiecf)t  unb  ilnter  fouftnutev  3^n"tiiinmiiu^  beu 
Äirc^c  üoin  33n|e(cr  .SUin,^i(  iieruiorfen.  Steücu,  inic  1  Cor.  13,  12  finb  offo'  nom 
<Sd)nucn,  nicf)t  tioni  nbioluteu  ^ei^rcifen  ju  oerftcfien.  3)ie  @e(igen  iiierbeu  coinprclu'iisoi-es 
nennimt,  nidjt  aicil  fie  (^ott  UoUfoinnien  begreifen,  fonbern  meif  fie  i()n  fcf)auen  nnb 
befi^cn.     S^gl.  S.  Th.  1  q.  12  a.  7. 

^^nni.     5rnö  beni  5^i§fierigen  ergibt  ficf)   and),   bafj  ha§  Sefen  ®otte^  bnrd)    fein  ^^,.      i^'^-^,   . 
33i(b  ober  (S5(cid)ni^  abäiinat  anetgebrncft  inerben  fann,  nomentürf):  ^nUlV^um^^^^^^^^ 

1.  lueil  fein  freatür(id)ei3  i^ilb,  feine  ^rcatnr  beni  Sefen  (^kitte^  g(eid)  ift; 

2.  lueif  in  @ott  ^A'efen  unb  ©ein  ibcntifd)  finb,  \va§  bei  feiner  .Kreatur 
bcr  ^aü  ift. 

3.  inei(  ji-hc^:^  (^U'banfenbilb ,  jebcr  ^In^griff  nur  einzelne  (Sigenfrfjaften  erfaßt, 
mäbrenb  @ott  abfolut  einfad)  ift.     'iMi(.  S.  Tli."  1  (i.  12.  a.  2. 

IL     ^eine    ,<iireatur    oermag  auc^    natürlid)er    .straft    ^^ ^^ 1 1 ,^.^^^^  .j^^'jj^^^.^^^^ 
gu  fd)ouen,   b.  l).  i^n  unmittelbar  gu  erfennen.     Videri  dicuutur,  (pia*^  "inu. --  xac^ 
per  se   ipsa  moveiit  iiitellectum    iiostruni    vel    seiisuni    ad    sui    (.qo-, '^""''^^  ^^*^^''^® 
nitionem.     8.  Tli.  i\  2  q.  1   a.  4  c. 

T^al)er  ift  @ott  ber  Unfid)tbare  (1  Tim.  1,  17.)  unb  lucem 
inliabitat  inaccessibilem.  ([ueni  iiullus  hominuiii  vidit,  sed  neo 
videre  potest.  1  Tim.  6.  16.  5?gl.  Ex.  :)3,  20^1  Cor.  2,  9. 
1)al)er  vere  tu  es  Dens  ahscimditjis.  Js.  45,  15.  ^o  lel)rten  and) 
bie  l)eiligeu  Leiter  unb  bie  Xl)e  otogen.  I'ie  ^-^el)auptnug  mittelalterlid)er 
@d)märmer  aber,  bcr  ^egl)arben,  bie  fpäter  oon  bn\  Cnietiftcn  erneuert  mürbe, 
ber  SJ^enfd)  fönue  in  biefem  !^eben  burd)  bie  natürlid)e  .^iraft  feinem*  ^un-* 
ftaubee  o^ne  bc[t^  lumen  gloriae  %i)i{  fd)anen,  mürbe  uon  ,^Hemene<  V.  auf 
beut  ^ion^il  oon  5>ienne  oermorfen.     ^Denzinger^  Encliir.  n.  40o.) 

'I)al)er  fann  ein  erfd)affcner  (^eift  nur  burd)  eine  übernatürlid)e  {%^ht, 
baö  lumen  gloriae^  gur  51nfd)annug  (^otte?  befäl)igt  unb  erl)oben  merben 
(S.  Th.  1  q.  12  a.  5),  unb  e^  ift  Xogma,  b(\^  bie  visio  heata  ber  ben  (Sugelu 
unb  i^Jienfd)en  in  statu  termini  beftinuute  über natürlid)e  i^ol)u  ift  (S.  Th. 
1  q.  12  a.  1).     rie  lüii3glid)f  c  it  einer  (£rl)ebung  >^nv  xHnfd)annug  (^ottcy 


00    Th^u  (^unt  beut  Tvcicincn.  —  (5vftov  XcK.  'r>ou  i^oiii  Glucn  (^ott.  "R.  5Pon  bcr  JCH'fcnfioit  n-. 

]d)ou    in    i'^tcicm  i\^bcu    ift  fcfbftiKrftäuMiii)    mög(id),    ob  je   (traiiseuiiter) 
uurtliil),  ift  bcftrittcn  imb  mieiitfcbicbcii. 

,.,.,'';;'•.  III.     C5v    c\'M  für    lubo  l)iciifd)cii  iii  statu  viar    feine    itnniitfcl^ 

iiiintiiic*  niittii  b  a  r  e  o^el•  i  u  t  in  1 1  u  e ,  jonbcrn  mir  eine  mittel  b  a  r  e  mib  feine  a  b  a  q  n  a  t  e, 

^'TämuÄ  fonbeni    mir    eine    inabtiqnate    ober  analoge,    nKeiii  nid)tc>bcftoiucniger 

unu)v.  j^im^  ^iivdjaiiv  uial)rc  nnb  rid)tic^e  örfenntnic^  (^ottce. 

riefer  ^a\^  gi(t  foinof)!  ooii  bcr  natiirlidjen  ak-'  oon  ber  auf  beut 
(sM au ben  bcrn()cnbcn,  über  na  tiirl  id)cn  (Srfeuntnic>  (^)ottcc^ 

1.  Unfere  natürnd)e  (^ottec^crfeuntuic^  ift  eine  mittelbare,  meil 
fie,  une  anvfül)rlid)  uad)i^eiiuefen  umrbe  m.  IS;  ITI  ff.i,  biird)  bie  (5rfeuiitiiic^ 
ber  (^)efd)öpfe  oer  mittel  t  ift.  ^li^eil  burd)  bie  .sireatiiren  oermittelt,  ift 
unfere  (inieuntniv  uom jli^efen  (^)otteo  eine  analoge,  b.  l).  mir  föniien  um 
uon  (^ütt  nur  und)  ber  :i'it)nlid)fcit  bcr  nm  befannten  Ä'rcatnren  einen  ^kgriff 
bilben.  'ii>cil  aber  analog,  ift  biefc  (Srfcnntuio  inabäiinat  nnb  nun  o  11^ 
fommen,  ba  unfere  aiuo  beu  M'reaturen  gefd)öpfteu  eublid]en  nnb  menfd)'' 
lid)eu  ^^egriffe,  uicnn  and)  nod)  fo  fel)r  geläutert  uub  fnblimicrt,  nimmer 
bem  gleid)fommen,  ma{>  (>)ott  an  fid)  felbft  ift. 

\Hiui)  ^ol•  Vclivr  ^cl•  ^nitcv  iinCi  Il)Cüloi]cii  flclaiuv'ii  w'w  \n  Mcfov  CintoiiiitiiK^  rtiif 
bi'oifadjoiii  illMUic:  ^i''  cdf/sd/ifaf/s.  vi;i  Hrffitf/ntiis  uni>  via  rmhirntidc.  %\\i-  bcii 
!:!i>crloit  (^otti"'^.  ^io  iicvfdjiobcito  'iNoltfoimnoiihoitiMi  aufiiuMicii,  [djIiofuMi  miu  via  caiisa- 
litatis  auf  Wott  ali?  bovoii  iibfodito  llvfadjc,  bio  nllo  i^Htlüoininonbcitoii  bn-  Mvon- 
tiiroii  bofibni  iiiull.  ©ic  bcfiOt  biciclboii  aber  Jiid)t  wad)  '^(ut  bcu  cnblidicu  (Mcid)öpfi\ 
UH'öbnlb  UHV  via  iicij-ationis  jcbc  UniioUfomiiiciibcit  loiiiincii  uub  bnbitvd)  brt!§  Sein  uiib 
^ic  '^HiUfomiiioiibcit  in  (**^ott  nl>§  uitciiblid)  nnb  bc-^tjalb  alC'  über  t^a^-'  5cin  unb  bie 
'^Hillfoniiiienbeit  ber  enblid)en  3^iiu]e  \\\\^  nlle  unfere  ^-iM^^riffe  via  einintMitiae  (/.y.5'  u-eooxr,v) 
uneiiblid)  erhaben  [eben.  3)ie  brei  'ilnnie  nnierer  (*»knteeierfenntui!ji  finb  bnber  nnr 
bie  uerf  d)  ieb  en  en  ,  untrennbar  ,^  n  ein  au  ber  i]  e  l)  ö  r  e  u  beu,  einanbcr 
f  or  tief)  reite  n  b  eriiciu^en  beu  iiJJ^  o  ui  e  u  te  ber  einen  U)al)rcu  ('•iottc^cr^ 
teuntui^ö.  Mur,^  fa^t  bie-?  ber  beil.  'Xboniaö  ,^u)auiineu  :  CooiHiyciuius  de  ipso  (Dco) 
haliiludiui m  ii)>ius  ad  crcaTiiras.  (juod  scilirct  onmiuni  est  causa;  et  diiilVrcntiani 
(  rcatuianuH  ahipso.  (jiiod  scilicet  ipse  non  est  ali(iuid  eoruin,  qnae  ab  eo  eaiisan- 
tiir;  t!  quod  liacc  non  reuiov^Mitni-  al>  co  propter  eins  defectuni.  sed  quia  supcr- 
cxredit.     S.  Tli.    1    (1.    12  a.   12  c 

'2.  Irolibcm  ift  unfere  natürl  id)c  (^)otteverteuntnio  burd)anc>  mal)r 
uub  rid)tig.  Tav  ergibt  fid)  fd)on  an^o  bem,  \mv:-<  nad)  ber  l^cbre  bcr  l)eiligeu 
3d)rift  über  bie  (irfeiiubarfeit  ber  (S;L-ifteu:,  (^bttev  gefagt  nnirbe.  (5c>  er=^ 
fliirt  aber  bie  bciligc  2d)rift  and)  auvbrüdlid),  bajl  nur  aibo  bcn  (>kM*d)öpfeu 
ba^o  älH'fcn  63otte^ö  311  erfenucn  oermögen:  feine  (^)üte  uub  5d)önl)eit  (Saj). 
lo,  1  sq(i.),  feine  emige  'JJiad)t  unb  (^V)ttl)eit  'Hont.  1,  20).  .'pinimet  nnb 
C5rbe  finb  ja  oor  allem  ba^n  erfdjaffen,  hie  C^rößc,  Mtc  unb  .öerrlid)feit 
(V)ottec^  beu  lU'enfdjcn  511  offenbaren    Ps.  IS.  1-51. 

:>.  5(nd)  bie  auf  bem  (glauben  bernbeube  übe  rnatürlid)e  (^)otte^o^ 
crfenntnio  ift  eine  mittelbare  unb  inabiiqnate,  ba  and)  bk  übcrnatür^ 
lid)e  Cffeutmruug  (^)ottec>  fid)  gan;^  unferer  irbifd)eu  (^rfenntnivmeife  auge= 
fd)loffen  l)at  uub  il)re  '^^al)rl)eiten,  mögen  fie  iunerl)alb  ber  ^h'en^en  ber  uatür= 
lid)eu  iBernnuft  liegen  ober  übernatürlid)e  (^kl)eimniffe  fein,  nnc>  in  ber  ^-orm 
menfd)lid)er,  beu  Kreaturen  entnommener  '^u\iriffc  mitgeteilt  mcrben. 

4.  '^H\[]v  unb  rid)tig  ift  aber  and)  biefe  übernatürl  i  d)e  (^ottec>=^ 
ertenntui^^.  ©rfter  unb  mefentlidjfter  ^]metf  bcr  überuatürlid)en  Offenbarung 
ift  ja  gerabe  bie  mal)rc  ßrfeuutni'o  4)otte^^,  fciueo  ^-ll.>efeuc>  feiner  (5igen= 
fd)aften  unb  feiuev  3Billenc>. 


§  19.     Xic  5{icität  aH  incta|)^tifif(^c  2Bcienf)cit  &vtU§.  91 

SBcnn  and)  inabnquQt,  fo  ift  bic  übcruatürUd^o  (Mottc§erfcnntnif>  in  ucrfcfiicbcncv 
:J^c,^ic()iing  bod)  luilüoininoncr  a\§  bic  natüv(id)c:  c§  uicvbcn  m\§  {)öi)cxc  ilMtlirlioitcii  cjcoffcn^^ 
Imrrt;  hat^  \M)t  bei"  (^Maubeiu^  ov(cud)tct  uuieren  '^M-rftaub,  ja  in  auHcrovbcut(id)or  Seife 
fann  (^ott  aiid)  burd)  uninberlnu-  mitgeteilte  Sinneubilbev  itiib  einncgoffenc  3^cgrtffe  tu 
öonfoimnenereii  '.Hnalogieii  311V  (Si1euntni§  qöttlidjev  (Mcheinmine  luiö  evliebeu.  S.  Th.  1  q. 
12  a.  13  c. 

galfd)  imb  l)ävct{|d)  ift  bat)cr  jebe  Öef)re,  bic  cntirebcr  bic  1^^  ö  g  ( i  rf)  =  ^^-i.^f jj^jjg\,,(,„„ 
feit    einer     id  a  I)  r  c  n     (^  0  1 1  c  j*  e  r  f  c  n  n  t  n  i  s?    leugnet ,    ober    eine  '^  »«^fi;  »»fevc 
unmittelbare  nnb  n  b  ii  q  n  a  t  c  (5>otte^^crfcnntnt^3  bel)anptet.  iüttc..ci  ennt= 

3n  ben  erften  Qrrtnnt  verfielen  im  5iltertum  bie  52  e  n  p  l  a  t  o  n  i  f  e  r 
unb  ®  n  0  ft  i  t  c  r  ,  inbem  fic  tiuf  (^runb  it)re!§  fn(id)en  ^natii^mne  bie  ab= 
fohlte  Unerfennbarfeit  be^>  ^i3(i)ften  0)ottee  (ehrten;  in  ber  neueren  3^^^^ 
namentlid)  Ä  a  n  t   unb    ber   moberne    '^l}  0  f  i  t  i  0  i  0  nt  u  ^\ 

^a§  entgegengefc^tc  (v^-trem  begegnet  un«?,  abgefet)cn  oon  ben  bereit^o 
(n.  186)  crtpäljuten  fd)mnrmertfd)en  ©eften  unb  ben  ^^anttieiftcn,  im  '^((tcrtum 
bei  ben  5Inomöern,  bie  im  2Biberfprud)  mit  beut  arianifd)en  (5h*unbgc= 
bauten  an§  po(emifd)en  ^-]mecfen  eine  abfotute  unb  aböquatc  (Srt'ennbnrfeit 
bee  gi3ttlid)en  'iikfcnö  bcl)anpteteu  unb  baburd)  ben  ilMitern,  nnmcntlid)  ^a-- 
iii'im,  Oorcgor  lum  'Jta^ian^,  ©regor  oon  92l]ffa  nnb  (Iljrljfoftonuh^  '^(nlag 
gaben,  unferc  ^Mil)r()eit  aufc>  grünblidjftc  ^u  entmirfeln  unb  ^u  obigen,  baf^ 
unb  mic  tt)ir  ba^^  Tafein  unb  SBefen  ^otteö  au;?  ben  ®cfd)öpfcn  gU  erfenneu 
ücrmögen  ak-  bic  fupcreminente  unb  abfolute  llrfadjc  aller  freatürlid)en  ^>ol(= 
!ommeul)eit.  OJ(and)c  fd)mierigc  3teUcn  bei  ben  3?ätern  über  compreliensio 
unb  visio  iutiiitivM   f.  bei  Franztlin  1.  c.  Tli.   ID. 

§  19.     Tic  '^Ifcitüt  al-:?  mctnpl)i)fifri)c  5ik)cnl)cit  WDttce. 

!iMl(.  A^eiurid),  'Xogiiiatifd)e  Ideologie  III  t^  IGO.  161. 

I.  2i>ie  mir  in  unierer  analoocn  (^ottec-erfenntni^o  333cfcn  unb  Ta=  .  ^  i^;-'-  ^, 
leiu  uutcr|d)eibeu,  |o  and)  ^lU'icn  unb  ©igen]  djaften,  obiool)l  bicjc  fcmint  («ottcc^. 
mic  and)  jene  in  (^)ott  ibcntifd)  fiub.  Tenn  mir  tonnen  bao  uneublidjc 
3ßcf en  nid)t  f  0 ,  m  i  e  c ^0  i  u  f  i  d)  f  e  l  b  ft  i  ft ,  nämlid)  in  ber  abfolute  n 
@iufad)l)cit  feiner  uncnbtid)cn  il>oUfommcnl)eit,  fouberu  nur 
annäl)crungc^m  ei  f  e  in  einer  Jüllc  analoger  @igenfd)af  tc>be  = 
griffe  benfeu.  Um  fo  oolUommcncr  merben  mir  bac^  'iikfeu  (5)ottec^  er- 
fenucn,  je  mel)r  cv  ww:^  gelingt,  alle  feine  awt^  Sd^öpfung  unb  Offenbarung 
crtennbareu,  eiuanbcr  gegeufcitig  fid)  crgänjenbcn  (Sigenfc^aften  ^n  einein 
C^cbanfcnbilbc  .^ifammcn^nfaffen.  So  erfeunen  mir  b([Z\  mai<  (^ott  an  fid) 
ift,  ober  mie  uuin  ^u  fagen  pflegt,  feine  pl)l)fi|d)c  ii3ef  enl)cit ,  b.  t).  ben 
Inbegriff  aller  feiner  cffcutialcn  (Sigen  f  d)af  ten.  Tal)er  be^ 
äcidjnen  and)  bie  (3d)rift,  bie  ^uiter  unb  bie  8el)rau^fprüd)e  ber 
Äirdjc  bie  essentia  pliysica  burd)  bie  ^ufummcnfaffung  einer  5(n,^al)t  gött= 
lid)cr  (Sigeufc^aftcu.  So  l)at  namenttid)  bac^  i>atifanum,  <^uuäd)ft  bem 
%^autl)eiemuo  nnb  lyaiterialic^nubo  ber  ©egenmart  gegenüber,  C^ott  befi^ 
niert  alo  uiium  .  .  Deum  verum  et  vivum,  Oreatorem  ac  Dominum  coeli 
et  terrae,  omuii)oteiitem,  aeternuni,  immensum,  incomprelieiisibilem, 
intellectu  ac  voluntate  omnique  perfectioue  intiiiitum ;  qui  cum  sit 
Ulla  singularis,  simplex  omniuo  et  incommutabilis  substaiitia  spiri- 
tualis,  piaedicandus  est  re  et  essentia  a  mundo  distinctus,  in  se  et 
ex  se  beatissimus,  et  super  omnia.  qnae  praeter  ipsum  sunt  et  con- 
cipi  possunt,  inetiabiliter  excelsus.  Cunstit.  de  fid.  calliol.  c.  1. 


92     ^Non  («Ott  bcni  3>rcicincn.  — ®rftcr3:ci(.  'r^oiibcin@incn@ott.   U/T^oii  bcvSclViibcit  ;f 

©tc  metnpV)fifrf)c  ^^^  '^^^'^^'  ^^^f^^'^  33cnmnft  bcftrcbt  ift,    oUc^o  D^innigfnUine    louicl   ak-^ 

^-^^^';K"'Hnt(suitti-c-.  inön(iii)  oiif  eine  I)öd)ftc  ($inl)cit  ;^iivücf3ufül)rcii ,  fo  l)abcu  flii)  ^\'itci-  lln^ 
iSdmiHLielu  Xljcotoöcii  ooii  jcl)cr  iiüt  bcv  gnifjc  bcidjiiftigt,  ob  unter  a((cii  C£igcii|d)a[tcii 
(^ottcc>  uirf)t  eine  311  fiiibcu  fei,  bic  bcr  Orbming  wdd)  511  er  ff  an  (^ott 
erfaiint  luirb,  (^Sott  nou  a((em  aubercu,  lüaö  ntrf)t  Gbtt  ift,  unter fd)eibct, 
uub  am  bcr  fid)  alle  anbere  @igcufd)afteu  une  auc>  il)rem  13rincip  ab= 
leiten  laffcu.  (iine  fü(d)e  ($incnfd}aft  6HntCv  nennt  man  bic  nictapt)!)  f  i  f  d)e 
'^i>ef enl)ci t  (^^ottei?  (essenfia  nicfapJif/s/at^  <)r(((h(x  c(})fsfiffUlrnfi,  constitu- 
tlruni  )Hef(f/>hf/sicf(ni). 

^Mcr  llU'einuuiicn  bci^ei^nen  mir:  Tic  "i)huninal  i  ften  fcnnen  i()reni 
^l)ftcme  entfpred)eub  teiue  anbere  nictapl)i)fifd)c  'il>cfcu()eit  (^ottc^  alc>  ben 
;3  n  b  c  (^  r  i  f  f  f  li  ni  1 1  i  d)  c  r  (S  i  g  e  n  f  d)  a  f  t  e  n ;  bic  3  c  0 1  i  ft e  n  betrad)tcn  alö 
fü(d)e  bic  rabifalc  Unenbli(^f cit ;  nuiud)e  Xl)oniiften  be^eidjucn  alö 
bcbo  ßonftitutimun  bei?  göttlid)en  '^ikfcuö  ba^  rabifalc  ober  a  f  t  u  a  t  c  g  ö  1 1  * 
nd)c  (^r fcnnen,  uub  gan^  üljulid)  niand)c  neuere  Xf)eolocjcn  bic  abfolutc 
(^ e  i  ft  i  g  f  c  i  t  ober  ^^ c  r  f  ö  n  1  i  d)  feit  (^)otteö ;  bic  inerte  l^^inung,  bcr  nid)t 
nur  bcr  iirbflere  ücil  bcr  Xl)oniiftcn,  fonbcrn  and)  bic  angefcljcnftcn 
l^eljrcr  anberer  3d)u(en  bcipflid)ten,  betrad)tcn  ba^o  I^Jsse  a  se,  esxe  i^uhsisfens^ 
esse  purum,  biv:-»  abfolutc  Sein,  bie  21  f  e  i  t ii  t  al^^  bie  mctapl)i)fifd)c 
'-li>cfcnl)cit  (^^ottec^. 

i;,,.  IT.     1^ic    ni  c  t  a  p  ()  l)  f  i  f  d)  c    '©  c  f  c n  l)  e  i  t    05  0 1 1  c !?    beftcl)t    in    bcr 

S)ii;mctayin)fiHi)c -o(  i  e  i  t  ä  t ,  b.  l).  barin,    ban  (^nitt   bcr  n  er  möge  feinci^  5öcfcnv  ®ri  = 

ift  bie  xnfcitiit.  |t i er eube,  bcr  burd)  uub  awi:-'  1 1  d)  ;i:;eicubc,  ba^o  abjolutc  ^jciu, 

bao  reine  3  c  i  n ,  in  bcni  fein  i'iid)tfcin,  bie  p  u  r  e  uub  a  b  f  0 1  u  t  c  'ü^  i  r  U 

nd)fcit,  in  bcr  feine  bloilc  ^yiögüdifcit,  bcr  (irfus puvus  obcv purissimus  ift. 

A)ic  !ilHil)rl]eit  bicfcö  oa^scv  ergibt  fid) : 
3^icWit«ti't^a•  1-  '^^11^^  ^cr  l) eil  igen  5d)rift:    Ei^o  suni,  qui  sum  ....    Qui  est 

Deiliocn  ©cl)vift.  iiiisit    nie;    £y&)   üy.L   b   m   .    .    .    .    b    «V    y-i^'.cfly.i    u.Z.    E.rod.     3,     14.       (5)0tt 

l)at  nuv  l]ier  feineu  '?ianicn  geoffenbart  uub  fomit  ben  abiiguateftcn  5hho= 
brnrf    feincv  ^-lin-feuv.     I^iefcr 'Jtanic  lautet:  (}ui  est,  b  w  ,  nlD^;    er  bc= 

T      : 

,^eid)net  (^)Ott  alv  ben  abfohlt  2eiciiben  uub  uuterfd)cibet  it)n  oon 
allem  auf^er  il)m,  uoii  ben  .N>eibeugöttcrn ,  bic  uid)t  finb  ,  une  oon  ben  Wc^^ 
fd)öpfcn,  bie  nid)t  auv  fid)  felbft  finb.  ^n  bcuifelben  3iuiie  fprid)t  C^ott 
unter  befouberer  \;)eniorl)ebuug  feiner  Uiuuanbelbarfeit  nnb  (Sungfeit,  foinic 
feiner  abfotuten  Urfäd)lid)feit  unb  J^inalität :    K^-d    Dominus    ir\)r\\   ^3N)r 

primus  et  novissiinus  ego  sum.  Is.  41 ,  4 ;    e;>o  Dominus  (ilin)   ^jN), 

lioc  est  nomen  meiim:  fi:loi'iam  meam  alteri  nou  dabo.  Is.  42,  ^^ ;  ego 
ipse  sum.  Ante  me  nou  est  formatus  üeus,  et  post  me  nou  erit.  Ego 
sum,  ego  sum  Dominus  (nlH^) ....  et  ab  initio  ego  ipse.  Is.  43, 10.  11. 

T       ; 

lo.  2Ule  biefe  ^ilnc^brürfe  finb  .^nfaninicngcfaßt  in  ben  'ii^irtcn  bcr  xHp  o  f  a  1 1)  p  f  c : 

Ego  sum  a  et  ^),  principium  et  iinis,  dicit  Dominus  Dens,  qui  est  et 

qui  erat  et  qui  venturus  est  (b  wv  xal  b  rrj  v.cd  b  epyjuzvo;),  omuipoteus. 

Apoc.  1,  8. 

^,,.._  2.  %m  ben  33 ä lern.     Ticfelbcu    l)abcn  naincntlii'^   IJxod.  3,  14   in 

2)ic  viirttiit  iioi  t^cni  angegebenen  Sinuc  iicrftanbcu  unb   ba^ö  abfohlte  Sein  alc>   ben  ^Begriff 

bcit  ^^sataiu    ^^j.j^.j^jjjjj,f^  j^^  <^j.j^  ^yj^.  (s^otte^  ^öcfcu  aut  funbanientatftcu  unb  ticffteu  erfaffcu. 


§  19.     2)ie  STfcitöt  a\§  ineta)ji:}l)fi[rf)e  2öcfen(jeit  (SJotteg.  93 

^'Q^o  gott(id)c  Sein  ift  uämlirf)  biK^  abfohlte  ©ein,  bai!>  bic  güdc  adcö 
©eiiiö,  aller  ^Kcalitiit,  aller  ^^üllfommenl)cit  imb  eben  bcc^l)alb 
bat^  beftimmtefte  imb  tontrete  ftc,  oon  berSßelt  itnb  allem,  tüa§ 
in  i f) r ,  lu r  i  d)  i  e b  e n  e ,  n n c n b l  i d^  c ,  e it» i  g c ,  n n o  e r  ii n b  e r U (^ e 
nnb  fd)led)t^in  einfad)e  ©ein  ift,  oon  beni  ha§  Sein  bcr  (^efd}i)pfe 
nnb  hat^  aii^-  bcnfelben  abftra^icrte  allgemeine  ©ein  nnr  eine  entfernte  ^Ina- 
logie  barftellt.  Justin.,  Cohort.  ad  Graec.  n.  25;  deinen^  Alex. ^  Psiedag. 
1,  8;  Gveyor.  Naz.,  Or.  6  n.  12;  or.  38  n.  7;  Hilar'ms,  De  Tiiiüt. 
1,  5;  Ämhyos.j  Knarr,  in  Ps.  4;>  n.  19;  August.,  Confess.  1.  1  c.  (> 
n.  10;  in  Ps.  101  n.  10;  Bieron.,  Ep.  15  ad  Damas.  n.  4. 

o.    '31  ne  ber  9^at nr  ber  ^ad)c  (n.  190);  benn  bie  Ifcität  befit^t        loi. 
alle  @igenfd)aftcn  ber  e.ssentia  metapliysica:  ^virin'bnni-ll! 

a.  ^ic  5lfeitiit  ift  bü§  (Srfte,    wat^    mir    oon   (^ott    erfenncn.     ii>ciliofo).'f)iici)cit  »e 
©Ott  nämlid),    mic    bic  ^emeife    für  fein  3)afein  seigen,    bie   Urfad)e   aücrjlnlfi^-ua^^^^^^^^ 
X)inge  ift,  fo  fann  er  fclbft  fein  ^afein  nic^t  oon  einem  anbern  l)aben,  fon=   ■.^^^^^'.■ 
bern  ift  notmenbig  ber  an^o  fic^  fclbft  ©eienbe.  S'^xSmt";' 

)f)lan  bat  dieö  and)  mit  Dem  niiubcr  pai'lcubcn  5(uöbriuf  be.^cidjiiet,  (iJott  |ci  fid) 
[cllift  Ur]rtd)c,  ((fusff  SU/.  3)a§  baif  jcDod;  uid)t  in  beut  obfiivbcn  (Sinuc  ücrftanbcn 
luerbcn,  a(§  tiatio  (3oü  fid)  [clbn  li  cvii  r  fad)  t,  lonbcvu  in  bcni  Sinne,  baf?  bc^^ügüd) 
be^  (^ött(id)en  Sein?  bie  Mniifalitttt  fd)(ed)tl)iu  {letcuc^net  nnb  fein  Sein  als  ein  iiid)t 
0  cvurfn  d)tc§  ,  n  i  d)  t  (]  e  m  o  vb  e  n  e  c;  lie-,eid)net  mivb.  /\sf  <i  sc  iioh  cffcctirc.  scd 
Jornuilitcr. 

hiermit  ift  and)  gefagt,  ba]]  \>kk^  ©ein  ober  bie  ©^'iftcn^  nid)t  ctmav 
5  n  m  ^^  e  f  e  n  (^  o  1 1  e  «ö  .p  i  n  5  n  f  o  m  m  e  n  b  e  0 ,  f  0  n  b  e  r  n  b  a  c>  ^1>  e  f  e  n 
(S^otteö  fclbft  ift.  (^5 Ott  ift  fein  ©ein.  ili^efen  nnb  ©ein,  essentia 
nnb  esse,  sive  existere,  finb  fomit  in  CS)ott  ibentifcl).  ^rgenb  meld)er  reale 
Untcrfd)ieb  ,\miid)en  beiben  ift  nnr  bei  tontingenten  fingen  mögtid),  mcldjc 
fein  nnb  nidjt  fein  tonnen,  nnb  in  bencn  fid)  bal)er  bac>  'ii^efen  ^um  ©ein, 
mie  bie  "^^otenä  ^nm  ;Htt  oerl)alt,  miiljrenb  in  CS)ott  aiic^:-'  51  ft,  pnrer  ^Htt 
nnb  md}t<'>  blo^e  ^oten^  ift.   8.  Tli.    1  q.  3  a.  4. 

l).  'A^urd)  biefe^^  fein  abfolnte^^  ©ein  unterf  d)eibct  fid)  @ott  fd)led)t'tiic5licttätlmtev 
^in  oon  allen  tontingenten  X^ingen,  bie  anc>  fid)  felbft  niel)t  finb,  fon- ^mhi^Srntr:'' 
bern  ben  Wrnnb  il)rer  'JJiöglid)fcit  nnb  il)rer  ^Mrtlid)tcit  einzig  nnb  gan5  in 
(^)ott  l)abcn  nnb  becd)alb  nid)t  ba?  ©ein   felbft    finb,    fonbern    nnr    ein  be- 
grenzt ec>,    oon  Wott    empfangene^o   ©ein    {esse  per  jjarticipationein  ^   esse 
participatuni )  befil^^en. 

C^0  mirb  bal)er  bac^  ©ein  in  einem  anbcren  ©inne  oon  ihSott  al?  oon 
ben  .^reatnren,  fomit  oon  beiben  nid)t  unkoce,  fonbern  nnr  ber  5ll)nlid)=^ 
feit  nad)  ober  (oialof/ice  an^ögefagt.  T'e?l)alb  birgt  bie  geftl)altnng  ber 
3lfeität  alC'  ber  metapl)l)fifd)cn  '-liH^fenl)eit  ÖJottcc>  tcincc^mcgc^  bie  (^)efal)r 
einer  pantl)eiftifd)en  33ermifd)nng  (^otte«  nnb  ber  .^reatnr;  oielmel)r  ftellt 
gerabe  bie  ^fcitiit  ben  Unterfd)icb  3mifd)en  (^ott  nnb  ber  '-li>elt  am  fd)ärfften 
inc>  2\d)t.     T)k  5lfcitiit  ift  a  b  f  0 1 n  t  int  0  m  m n ni  t a  b c l. 

c.    'än^    ber  '^Ifeitiit    laffen    fid)    ade  (Sigenfd)aften  ©otte^   mie    a  n  5  nuo  bcv/iifcitiit 
it)rem    ^rincip    ableiten,      (^ott    tommt   nad)^  ben  ^^^orten   bee  l)cil.  S;j'|^^^^^^^ 
Tregor  oon  ^^azian^   bev^()alb   ber  ))1an\c    bes^  eeienben    ^n,    meil    '^i'^ '^''^^ItJ^^^^^^^^^ 
ganäcgütle  bec(©cinv  in  il)m  mol)nt  (Or.  6  11.  12).   (^ott  ift  nid)t  biefec^ 
ober  jenec>  ©ein,  fonbern  baö  abfolnte  ^ein,    ba>?  ^ein    felbft,    ber 
n  n  e n  b  l  i  d)  e  C  c  e  a  n  a  1 1  e  ^o  ©  e  i  n  ^^  ober ,  maö  ganj  ba^^f elbe    ift ,   aller 
inUlf ommenl)eit.     Greg.  Naz.,    Or.  45,  3;    Joann.    Dam.,  De  fide 
orthod.  1,  9  ;    Dionijs.,  De  div.  nom.  c.  5,  n.  4.     5llle;5  ift  nämlid)  in* 


Ol     '^HMi  (^knt  ^c^l  Tvcicincn.  —  Grftov  Zdi.  thm  ^cl^  iS'uxnx  CiH^tt.   IJ.  ilnm  bcv  'Ak'[cu()cit  n*. 

fofcrii  noHfonuncii;  aU  ti<  mirflid)  ift.  (^ott,  bcr  ba^^  3ciii  ftlbft 
inib  in  bcni  teilt  '?tirf)tfcin  ift,  iimj3  alfo  itucnMid)  uontommcn  fein  itnb  n(lc 
jene  :isülltünuncnt)cilcn  in  mienb(ifl)cr  ^^i^cifc  in  fic^  cin|d)lief3cit,  bic  mir  in 
unfcrev  nienfii)Iid)cn  3i?ci|e  unb  nad)  bcr  'Ji^nlid}feit  ber  ©cfc^öpfc  in  ben 
iKr[d)icbcncn  (Sigcnfd)aft^ibcgriftcn  bcnfen.  Secundum  hoc  dicitur  aliquid 
esse  pert'ectum,  secundum  quod  est  actu.  S.  Tli.  1  q.  4  a.  1  c.  Dens  est 
ipsum  esse  per  se  subsistens ;  ex  (juo  oportet  quod  totam  perfectio- 
nem  esseudi  in  se  contineat.    S.  'I1i.   1   q.  4  a.  :?  c. 

^n  bcr  5(fcität  [inb  bal)cr  alle  cjöttnd)cn  @igcn|d}nftcn  in  eminenter 
^iHMi'e  ent()a(ten  nnb  tonnen  am  il)r  nnc  a\ic>  einem  oberften  ^^rincip  gefot^ 
i^ert  mcrben.  3d)5n  fprid)t  bic£<  bcr  l)ei(.  '^ku*narbnc>  an?:  ÜJla^  man 
^ott  gut  ober  grof^  ober  feiig  ober  meife  ober  mic  immer  nennen,  al(e^*>  ift 
in  bem  einen  ii^ort  cntf)atren:  er  ift  ber  ©eicnbc.  "Denn  Wat-^  altcc^ 
jettec^  ift,  ba^^  ift  feilt  3ein;  nnb  menn  man  l)nnbcrt  S'igenfd}aften  il)in  ^n= 
fd)reibt,  cy  ift  nid)to  anbcrec^  ak->  icin  ^ein.  lU'ag  man  ba()er  attc  jene 
^^tainen  nennen,  man  fügt  feinem  Sein  itidjtc^  tjiu.iu;  mag  man  alle  jene  5^aincn 
nid)t  nennen,  man  nimmt  uon  feinein  'Sein  nid)tö  ^inmeg.    De  consid.  1.  5  c.  6. 

Sf^olion.     ^im  bem  (^kfagten  folgt: 

^i""^-  1.     ii^citn  (^)ott  bao  3ein  fd)led)tl)in  genannt  mirb,  fo  ift  unter  biefein 

fein  Qi.ftvafti-v  viaiiicu   t  c  i  u  c  c>  lu  c  g  c^  b  a  c^  a  b  1t  r  a  1 1  c ,  a  1 1  g  c  in  eine  ^tnx  ober  t)ai?  esse 

^■'"-        couiimiiK^  ocrftanben,  luie  bac^  ^efrct  bcr  (^)iigf.  Luiuisit.  oom.  18.  Sept. 

18()1   iJ)r}izi}i(/rr,  Kiichir.  u.  1517 ^  nnb  biv:"  ^atitannm  (('onst.  de   fid. 

catli.  ('an.  1,  4)  auvbrücflid)  crttiircn.     I)icfcv   aKgcmeinc   Sein   ift  feinem 

Umfange    nad)    ber  all  g  eine  i  itfte,  feinem  ^nl)alte   nad)  ber  (ccrfte 

ilun-jriff.     '^ccd)a(b  |d)lic^t  er  irgenb  eine  tonfretc  3  ciitc^bcftiin= 

mnng    Mdditioi  mebcr  ein  nod)  an-o,  ionbcrn  ift  u  ielmel)r  a  Her 

cmpfanglid).     ^er  '^■>egriff  bcv   abfolntcn  Beim    aber    ift    feinem    Uin  = 

fange   nad)    bcr    b  eftimmt  efte,    tont  retefte,    abfolnt    finguliirc 

begriff,  bcr  (*')ott  allein  ^nfommt,  feinem  3nl)altc  nad)  ber   reid)ftc,  ba 

er  bac>  nnenblid)e  alloolltommcnc  3ciit  bc5cid)net. 

Jac>  foflcnauiitc  voinc  ^eiu  .^ci]ch:?  ift  nid)t^o  anbcvc^>  a[§  \a\c^$  aU(^cmeinc 
aburnftc  3ciii  iiiiD  ^ahol•  ?ev  abfolutc  (Mcc]cniat?  ,vmi  nbttlid)cii  Sein,  ta§  uon  bcn  'Xltcn 
in  einem  cian,^  anbeven  3inne  esse  purum  cjeminnt  lunvöe,  lueil  cä  nänilid)  nur  Sein 
ifr,  tiuituiii  rssi',  pnve  iils  ir  f  li  d)  f  e  i  t,  (fcftts  pm-Hs,  Untere  >){ealität,  ohne 
^JnMmifdinni]  ivi^Miö  eineö  9?id)t=5ein^J,  einer  bloßen  ilc'öi^lidjfeit.  Xt'c  oportet,  si  dici- 
nuis  (^uod  Deus  est  esse  taiitum,  ut  in  erroreiii  eonuu  incidiinuis,  qui  l>eum 
dixeruut  esse  illud  esse  univervsalc,  (^uo  quaelil)t't  res  forma liter  est.  Hoc 
cnim  esse,  quod  Dens  est,  liuius  conditionis  est,  ut  iiuUa  sibi  additio  tieri  possit. 
Unde  per  ipsani  suam  i)uritatem  est  esse  distinctum  ab  omni  esse.  S.  Thom. 
de  ente  et  ess.  c.  6. 

Gin'ciuc''^Koa  ^'     ®^'  ^f^  ^'^^^  mctl)obif d)er  ^rrtnin,  menn  man   irgenb    eine  ein= 

fommniiKitcn  5elne    5?ollfommcnl)eit    @ottec>,   5.    ^^.    \>iv%    (Srfcnncn    ober   bic  (V)ciftigfcit, 

^';fi^^;;iit;Cei^'' ftatt   ber  ^^Ifcttiit   alc^    bic    mctapl)l)fifd)C  5l^efenl)eit  Cv)ottc^  beäeid)net.     i)enn 

i^^^ilj^^l'^^l'jyj'l,'!^  biefe  (Sigcnfd)a|tcn  fd)liegen  irol)(  ber  @ad)c,  nid)t  aber  i^rein  ^öegriffe 

un"frffiviii)cn  uttd)  ttllc  aubcrcu  (Sigen|d)aftcn  in  fid) ,    fonbern   nur    bic  ii^ollfoinmenl)citen 

®""-       il)rer  5Irt,  5.  53.  bic  intellcftnalen.     "^m   abfolntc   3ein  bagegen   fd)licJ3t 

alle  ^o(lfommenl)eiten  in  fid). 

3ßBenn  man  bic  (Ss^eiftigfeit  (^ottcso  ale*  feine  inetapl)l)fif(^c  ilH'fcnl)eit 
be5eid)ncn  jn  muffen  glaubte,  um  gemiffc  ^cfal)ren  ^n  befeitigen,  fo  bcrul)t 
bic^o  auf  einer  unbegrünbeten  5yitrd)t  nnb  ,>utet^u  baranf,  baf3  man  ben  mefcnt= 
ltd)cn  Unterfd)ieb  5iüifd)cn  bem  göttlid^en  unb  trcatürüd)eu  Sein  nid)t  gcl)örig 


§20.  ^^011  bcv  nnoub(.i>oüfonuHcn()cit(^iottc^>  u.  tf)vcr(Svfoimtni^^  buvcl)  ©ii-jciifdiaft^bcQviffc.  95 

bearfjtctc  imb  betonte,  ^ic  Kreaturen  finb  iiirfjt  ba§>  Sein  ]"(I}(ed)t()in, 
fonbent  fie  ()aben  nur  ein  nad)  3(rt  unb  d)la^  befthnmte^^ ,  i^nen  öom 
vgrljöpfer  mitgeteiltem  Sein  ober,  iiias  ba<sfclbe  ift,  irgenb  iueld)e  ^ollfoimncn' 
t)eit.  '^^iefe  befonbcrc  5lrt  bee  <Seinc^  ober  ber  ^H'^ÜfonnncnI)cit  unrb  in  bcn 
befonbcrcn  (Sigenfdjaftc^begriffen  gebad)t  unb  burd)  bie  befonberen  '!)canien 
bc^eidjuet.  I'iei'e  53cgriffc  b rüden  bat) er  eine  um  |o  gröjscre 
iBoHf ommcnl}cit  (im:-',  je  fpecieller  ober  tonf reter,  unb  eine 
um  |ü  geringere,  je  allgemeiner  fic  finb.  I^a^er  entl}altcn  be- 
5uglid)  ber  Kreaturen  bie  allgemeineren  '^^egriffe  nid)t  bie  il^olltonnnenl)citen 
ber  fpecielleren,  fonbcrn  umgetet)rt  bie  fonfretcren  bie  ber  allgemeineren  in 
fid).  Qu  ^^^^  ^treatnrcn  be^eidinet  barnm  allerbingm  ber  53egri|f  ©rfenncn 
eine  gri3J3ere  ^i>oÜtommenl)eit  alö  Sc  bcn  unb  Ö  eben  eine  gri3J3ere  al^^  (Sein; 
bcnn  biefee  Sein  für  fid)  allein  ift  baö  ^Ulernnuolltommenfte  unb  tann  an 
unb  für  fid)  (sine  addifione.'  gar  nid)t,  fonbern  nur  in  einem  fonlretcn  ^inge 
{cion  (((hlifionc)  lüirflid)  fein,  (^krabe  umgefcl)rt  ocrl)iilt  t^S  fid)  nüt  bem 
gbttlid)cn  ober  abfoluten  (Sein,  bac^  allem  ^ein,  jebe  ^^olltommcnl)eit 
einfd)lie(3t,  ollem  9tid)tfein,  jebe  Unoollfommenl)eit  aumfd)lief3t  unb  gerabe 
baburd),  \>([f^  em  purem  3ein  ol)ne  33eimifd)ung  tum  9tid)tfcin  ift,  bam  be  = 
ft  i  m  m  t  e  ft  e ,  a  b  f  o  l  u  t  !  o  n  l  r  e  t  c,  u  o  n  all  e  m  a  n  b  c  r  e  n  u  e  r  f  d)  i  e  b  e  n  e 
Sein  ift  unb  bal)er  am  abäqnateftcn  (lottern  uncnbtid)C  SBefenl)eit  aumbrüdt. 
S.  Tliom.  S.  c.  o-eiit.  1.  1   c.  i?8. 

5tiisi    nUciii    bi^^hciii^oit    oviiibt   liri),  i^an    ^io  fo  oft  bei  5i>ntcvu  iiub  2:i)Cüloi]cu  Uov-    ^       J'^J-.f. 
foinmcuboii  'JUiobvüdi',  (^Unt  fei  bie  ^yüUc  bc;?  5oin«,  basi  rtnu;,c  3ciu,  allc^-^  Sein,  bitvd)^  'jJrt!  ©J[„?  _ 
an^j  nid)t  im  pantbciftiü1)on   Sinuc  :,ii  mn-ftcbcii  [iiu,  fonbcrn  &ic  '?(bfo(utl)cit  unb  llnonb=      '  i,iri,t' 
(id)fcit  bc«  i3ött(id)cn  ^^in-fcn^^  ober  3cnK>  auC'ipvcdjcn,  U\^  alö  iold)os<  fd)lcd)tliin  unniittcil=    panti)ci[tifrf). 
bav  unb  nniicvniifdjbnv  bc^ifilid)  allci3  (5ublid)cu    ift,    mic  3^ioni)fiuo,    bcn    bie    niobcruo 
UniuiiTcnbcit   bcc>  'i<Qutl)cis?ni"uc^    unb    Scuiipautbci^ninsi    bcid)ulbitit    bat,    beut    t]ött(id)cn 
illn'icu  bie  y.ixi^ilyj.  ober  bie  iniiiarticipiibilitiis  ,vifd)icibt,  cuiiis  nuUa   est  ciini  ])iirti- 
ciltantildis  coniniixTiunis  ((»iiiimniio.     l)c  div.   noin.  c  2  i?  .'>. 

IIL    mim  ber  5t  fei  tat    ergeben  fid)    biefe  ielbftuerftänblid)en  ^^^<^^' r.^.u^nmm  au^ 

fd^C  :  ^"t'v  ^'ifeität. 

1 .  03  0 1 1  i  ft  bie  a  b  1 0 1  u  t  c  3  u  b  ft  a  n  5.  Latei'.  1 V.  cap .  Finniter 
iDenzimjery  Kncliir.  11.  I),")"));   Vafic.^  Coiist.  de  tid.  cath.  c.   1. 

2.'  ('>)ott  ift  bam  abfolnt  notmcnbige  il>cfen  —  esse  neces- 
xdriuni 

3.  (5)  0  1 1  i  ft  b  e  r  a  b  f  0 1  n  t  U  n  a  b  l)  ii  n  g  i  g  e ,  oon  bem  allem  anbere 
abl)äugig  ift. 

4.  ^ott  ift  ber  abfolnt  ^olltommene. 

i^  1^0.     'i^üu  i)er  uucut>Iitl)cu  'isoUfonuucul)cit  (^iottcm  uut)  iljvcr  (^-rtcnutnim 
Imrri)  (^'igcnfri)aftmbcgriffc. 

5813I.  i^einrid),  -^oipuatii'dje  Iljcotocjie  III  §  163. 

I.  ^ie  unenblid)e  i^ollfommcnl)eit  Lottes;  ergibt  fic^  mie  anm  ber 
3(feität  fo  and): 

1.  anm  ber  l)eiligeu  Sd)rift,  bie  ^ott  alle  ^olltommenl)eit  ber  ^j^J^^^^j^,^ 
@efd)öpfe  im  l)öd)ften  'D^age  beilegt :  Cui  assimilastis  me  et  adaequastis  u^oafommenr}cit 
et  comparastis  me?  Is.  4G,  5,  fo  baß  er  ber    allein  ^rof^e,    <^^^^ ^'^TtXuZ 

55?eifc  u.  f.  M\  ift:  Domine  Deus, qui  solus  es  bomis  rex,  solus    '  sdniftV' 

praestans,  solus  iustus.   2  iMach.  1,  24.  25-  unb  ber  abfolnt  ©rojse, 


9G    iPon  (^iott  belli  3^rciclnon  —  @rftcv  ^iToil.  3?on  bciii  ©inen  Öiott.  B.  55on  ber  2Befenf)ctt  ic 

^cffc^  (^h-üf3C  inib  .sj)crr(icl)teit  tciiic  65rcu,^cn  fcunt:  inagiius  Dominus  et 
laiidabilis  iiimis  :  et  iiiagnitiidinis  eins  iion  est  finis.  Ps.  144,  3;  ugl. 
Bar.  :^,  25;    h.  40,  15.  17;    JMatth.  5,48;   1  2Vw.  6,  15  sq.; 

nu-  ^on^'Münn:  2.  (1  u ^>  bcr  ö c l)  v c  bcv  33ätcr,  Mc  cbcufo  n)ie  bie  (Sdjolaft  if  er 

(^3ott  n((c  i^o(ffoinnicn()cit  juirfjrcibcii  unb  bicfc  35}a()rf)cit  am  inneren 
Oh'üubcn  cutinitfcln.     ilnjt.  S.  Tli.  1   ([.  4  a.   1  n.  2; 

auv  bn;  vi'i)vf  btn  Ji.  n  u  c>   b  c  r    b  c  f t  ü  u  b  i  Q  c  n   ? e  l)  r  c    b  c  r  .H  i  r  rl)  c ,    bie  luir  beiitlid) 

'"^^^''  miv  bein  i\\\).  Finniter  bev  4.  l^itcran-^ion-ylc^  (Dcnzuuicr,  Enchir.  n.  ;]55j 
inib  bcm  ^MUitanum  (Const.  dugm.  de  fid.  cathol.  cap.  1)  erfel)en; 

s^Ä^uno.  ^'   ^^^  ^^^  33oH!ommcn()cit   ber  ö^e)d)öpfe,   une   bie  t)eitige 

3ii)rift  fdbft  argumentiert:  Ps.  9:'),  9 ;  Is.  ()6,  9.  (^ott  ift  bie  nbiolute 
bcuurfenbe  uub  urbi(bltff)e  Urfaii)c  aller  Dinge.  Die  Ur)arf)e  cnt()ii(t 
aber  notUKubig  bie  il^oKfonnneuljeit  ber  'ÜMrfuug  \\\  fid),  unb  ^tnar,  menn  ec^ 
fid),  luie  Ijier,  nid)t  um  ciue  gleid)artigc  leausa  nnivocai ,  foubern  um 
eine  u  n  g  l  e  i  d) a  r t  i  g  e  11  r  \  a  d)  e  (causa  aequ'rvoca i  l}aubelt,  in  eminenter 
'-ll>ei|"e.  ^sw  (^ott  fiub  bal)cr  uotmcubig  bie  '^nWl  f  omme  n  ()  ei  ten  aüer 
UM  r  t  li  d)  c  u  unb  a  1 1  e  r  m  ö  g  l  i  d)  c  u  0^  c  f  d)  ö  p  f  e  i  u  e  m  i  u  e  u  t  e  r  'Ä^  e  i  f  e. 
S.  Tli.   1.  c. 

^^iHilUo  mau  nmuciibcii,  hicvaiiv  foliio  nur,  baf?  (^Knt  uollfoiiiiiiciiev  a(^  bie  C^e= 
|i1)öp^\  nii1)t  nbcv,  biif^  er  nnciiblid)  uoUfoiiiiiioii  [et,  lo  ift  l)ievaiif  ;,ii  enuiberu,  M^  bie 
l'i  ö  (1  li  d)  t  e  i  t  eiibliiljev  2)inno  eine  nnenblirfje  ift,  eine  n  n  e  n  b  l  i  d)  e  '))l  '6(\l'i  d)  feit  nbev 
eine  11  n  e  n  b  l  i  d)  e  i!\5  i  r  f  1  i  d)  f  e  i  t  uoran^febt;  fevnev,  baj3  jebe  S  d)  ö  p  t  n  n  i]  eine 
iineiiblidie  IVnc^t  nnb  be^balb  and)  ein  n  n  e  n  b  ( i  d)  e  !C<  2  e  i  n  ober  eine  n  n  e  n  b  = 
l  i  d)  e  ^Mt  1 1  f  0  m  m  e  n Ji  e  i  t    b  e  ^o    3  d)  ö  p  f  o  v  ^"^    f orbert. 

s)ev  olSd)  n-  J'-     C bmol)l  UMr  mit  C5iiibeii,\  ciuiebcu,    batl  O)ott  uueublid)  iioÜfom= 

teimt  bie  uii'-n^  men  ift,  10  fiub  mir  bod)  uid)t  iui  ftaubc,    bicfe  '^^oH  f  ouiuieuhei  t,  eben 

t)cit (Mottc-ö  nenn-' med  |ic  uueublid)  i|t,  ^yi  begreireu.     (*>)ott  id,  mte  bac^  ^atifauuiu  [\.  c.i 

tiiMiiib  aiioinn    f^^^^f^  sui)ei' omnia,  quae  i)raete]'  ijisuui  sunt   v\  coueipi  possuut,  iu- 

ettaliiliter  excelsus.     ^Jiur  aualogifd)  töuueu  mir  bie  unenblid)eu  k^o\U 

tommeubeitcu  (^ottc*:^  uuo  oorfteKen,    iubeni    nur   bie  uuc^  befauuteu  freatür^ 

Iid)en  ^Hi(ltomiucul)eiteu  (^5ott   ,yifd)reibcu ,    alleo    (vub(id)c  uub    Aireatiirlidje 

aber  au  il)ucu  uegicreu.     3o  uerfiibrt  bie  Cffculmruug,   uub  fo   red)tfcrtigt 

ec>  bie  '^HM-uuuft.     Dcuu  offeubar  ift  allcv  ciiMid)e  Bein,  iufofcru  e^^  3eiu 

ift,  bcm  abiolutcu  3ciu  iil)uHd),  iufofcru  cc>  aber  cub(id)  ift,    it)m   nn  = 

iil)utid).     Tabcr    ueuut    bie    Offcubaruug    uu^iibligc    IV'ale    bie   Cv^cfdjöpfe 

C^beubilber,  Spiegel,  5purcu   ('>)ottCv  uub  erftiirt    auf    ber    aubercu 

'Seite,    bail    feine  .^trcatur  (^ott    ä()ulid)  ift  uub    uiit    ilim  nergtid)eu  mcrbcu 

tauu. 

.•pieramo  föuuen  mir  fofort  jmci  Jyolgefät^e  ableiten  : 

,,,     :'.*'\„  „  1.     Die    '^HHlfouuuenlieiten,    mcld)c   mir  (^)ott  fmfdircibeu,    fiub    für 

tonimoiiDiMtoiun  u  u  I  c  r  c  C^' r  t  e  u  u  t  u  i  c^   öiierlt    in    bcu  .Hreatureu,    ber  oad)e    uad) 

ent  .v.uMiimon.  ^^^^^  ^ucrft    iu  (^uu t ,    bcr  fdjöpf crifd)cu  llrfadjc  uub  bem  fupercmiucuteu 

Urbilbe  bcr  Csk^fd}bpfc.  S.  Th.  1   q.  i:)  a.  6. 

90:>.  2.     Die  .Sü'caturcu  uub  i()re  i^oÜfouimenlieitcu    unter  fd)  ei  bcu    fid) 

ScviS«  baburd)  uou    ei  u  au  ber,    bai3  fie  bie  uucub(id)c  '-H'ciculjcit  ober  ^^oüti>m< 

ber  tvpatüvüd)oii  mculjcit  (^)üttcc>  tu  cublid)cr  uub  iierid)icbeucr  ii>cife  abbilbeu.     Dal)cr   ftcl)t 

unf CTiISr  ü)re  fpecififd)c  ^^crfc^icbcut)eit  nid)t  im.ilBege,   fie  in«gefamt  auf  (^ott,   U\\ 

i)eit  (Mottcv.    nbfolnt  S'iufad)eu  ,yi  übertragen:    benn,  ma?  mir  (^ott  5ufd)reibcu,    ift  \>k\^, 

mav  an  il)uen  Bein  ober  ^üUi:ümmeuI)cit  ift;    il)re    fpecifif d)eu    Uuterfd)iebc 


§  20^  Son  bei-  uncnb(.S5oßfommen^eit@otte:0  it.i()ver  (Srfenntni^  burd)(£igeufd}aft^t)cgviffe.  97 

aber,  bk  bie  gotge  t^rer  @nbUd)fett  finb,  übertragen  mir  nid}!  auf  ®ott. 
Qiiae  sunt  diversa  et  opposita  in  se  ipsis ,  in  Deo  praeexistnnt 
iit  unum  absque  detrimento  simplicitatis  ipsius.    1  q.  4  a.  2  ad  1. 

III.  ^ie  Siegeln,  md)  benen  wix  bie  35ollfommen^eiten  ober  @igen= 
fd)aften  ber  Kreaturen  auf  ^ott  übertragen  fönnen  nnb  muffen,  lüerben  t)on 
ben  X^eotogen  in  fotgenben  @ä^.cn  auiogefprodjcn: 

1.     ^ie    ^^oltf ommenbeiten    aller    inirflidien    nnb    möQ==^.    ^'*-l.-  ,. 
nd)en  ,^rcaturen  finb  bem  götttidien  5Ö  e  f  e  n    eigen    unb  ,^  m  a  r  nes  simpiiccs 
hi t  2^6)- fectiones  isim/dicifer)   HimpUces  fonnalife)',  bic  perfecUones  >/</^'^(^e J"4Sue'imi- 

nenter,  aequi- 
valenter  ;tnb 


ober  secundum  quid  aber  eminenter^  aequivcdenter  unb  virtualiter. 


Sälm  unter)  d)eib et  nämtidi :  •     vivtuaiiter  in 

a.  perfediones  {simplicite}' )  simplices^    b.  l).    |old)e  35o((fommen^citen,        ^""^ 
bie  if)rem  begriffe  nad)  ober  formaliter  feine  (Snb(id)feit  ober  Unoo(lfommeu= 

^eit  einfd)üef3en,  3.  53.  ^a()r()eit,  ©rtenntnii:,  (^üte,  ilMHe  n.  f.  in.  'Diefe 
@igenfd)aften  tonnen  bat)er  nnenblid)  gebad)t  nnb  bec4}alb  i()reut  eigent  = 
(id)en  33 e griffe  nad)  ober  fonnalifer  auf  G)ott  übertragen  werben. 

^üu  biel'en  perfectioiies  (siinplifitcr)  simpliees  iinterfdjcibet  mau  iene  33oE' 
fommcnf)citen,  bic  .^luar  i()reiu  ^i^  c  13  v  i  f  f  c  narf)  feine  U  im  0  1 1  f  0  111  m  e  n  ^  e  i  t  e  n  einfd)Uc^eu 
unb  bnfjcr  forni<(lif('r  nnf  C^ott  ülieitvogcn  uunben  fi3unen,  aber  ineil  fie  eine  gegen* 
feitige  Siclation  be  ,^e  i  d)  n  en ,  in  beiuielbcu  Snbjefte  uuuereinbav 
finb,  ,v  ^.  l^atev[d)üft  nnb  Sol]n)d)aft.  (S^o  finb  biefciä  bie  prrf'ccfiones  pcrsonidcs 
et  uotitjtKilcs,  bie  uon  nid)t  menigen  Xt)eo(ogeu  ])i'rfcctionos  siiiii)lict's,  im  ©egenfal^ 
,^u  ^n\  sini])licitei-  siniplicfs  genannt  werben.  .S^icruon  in  ber  Xrinitcit^le()re  (??§  57. 
59.  6U);  diev  fönnen  mir  baöon  abfetien ; 

b.  perfediones  mirtae  ober  ^ecnndain  quid,  b.  l).  fotdje  ^^ollfommen* 
l)eiten,  bie  il)rent  ^^egriffe  nad)  mit  einer  ^efd)ränfnng  ober  llnüo(ttommen= 
^eit  bet)aftet  finb  —  mixtae  ^  unb  bevl)alb  jiuar  für  gemiffe  ^Treaturen 
—  secundum  quid  — ,  nid)t  aber  fd)(ed)tl)in  ^H^lüonuncnljeitcn  finb,  5.  ^. 
alte  förperlid)en  Cnatitiitcn.  4>ie  perfectiones  mixtae  finb  in  (^ott  nidjt 
formaliter,  fonbern  nur  «'inmcnfer,  infofern  niinüid)  and)  biefe  ^ollfonrnten- 
(}eiten  in  ber  nnenbüd)eu  ^H">Ufommen()eit  (^otte^ö  atc>  in  it)rem  eminenten 
Urbilbe  eingefdjloffen  finb;  <«'quicaleiifer,  infofern  bic  göttlid)e  ^onfommen= 
()eit  ein  nncnb(id)  iior5Üglid)cre^o  xHquioalent  bcrfelbcn  ift;  chiualiter ,  med 
fie  oou  C^ott  ücrnrfadjt,  nnb  bal)er  in  il)m  luic  bie  3iMrtiuig  in  il)rer  Ur= 
fad)e,  il)rer  causa  aeciuivoca.  cutl)alten  finb. 

3^ie  pcrt't'ctioiics  niixtat'  tonnen  nid)t  im  formalen  nnb  e  ig  en  t  ( i  ri)  e  n  ,  fon*  .  204- 
beru  nnv  im  n  nei  ge  nt(  i  d)en,  f  inn  b  il  b  li  d)en,  m  e  ta  p  bo  r  if  d)en  Sinne  fiuf  J^g  {^'/^tTeTii 
(SJott  übertragen  luerben,  mie  bie^S  fo  oft  in  ber  tjeitigen  3d)rift  gefd)iebt.  3o  wirb  bev  Vni.  5cl)vtft. 
(iJott  Sonne  {^[((L  4.  2),  iWo  r  gen  fte  r  n  {Apov.  22.  16;,  5^"cr  {Deut.  4,  24; 
Hebr.  12,  29),  ^il'af  f  c  r  g  ne  He  (.Av.  2.  13)  genannt  nnb  uor  aücni  bem  öidjte 
{Joann.  1,  9)  nergticfjen.  xHnd)  meröen  ibni  menfd)(id)e  Sinne,  C^5(ieber,  (Smpfinbnngen, 
Ößiiblnngen  3ngeid)rieben.  5(üec^  öiev  ift  in  n  n  e  i  g  e  n  t  (i  dj  e  m  Sinne  nnb  gnr 
iÖeranfd)anlid)nng  für  nn^  l'ienfdjcn,  feine^^meg^  aber  im  Sinne  beö  falfdjen  9Cntf)ro= 
pontorplji^^mnsi  :^n  lierftef)en.  (Sine  foldje  fa(fd)e  ^orftellnng  )d)(iefn  bie  beilige  Sd)rift 
l'eUift  an'o,  inbem  fie  bie)c  *?(u^brüde  alc>  bilMidje  begeidjnet  nnb  fie  Mtrdj  ,^a()llofe  anbcre^ 
bie  Unenblid)teit  C*90tteii  an^ifpredjenbe  Stellen  reftifi^ert.  ili'enn  fie  ,v  ^\  fagt,  ®olt 
\)ahi  ^Ibain  gefndjt  [Ue.n.  o,  9j,  Rain  fei  weggegangen  uon  Wotteö  5lngcfid)t  {(Jen. 
4,  16),  C^ott  babe  fid)  nod)  Sobonm  begeben,  nm  .^i  feljen  {(len.  1<S,  21),  er  babe  "öm 
Satan  gefragt  {Job  1,  7),  fo  bclel)rt  fie  nn^  anf  ber  anberen  Seite,  ^a\^  bie  5(ngen 
®otteg  überall  ftub  {Prnr.  15,  o),  bafj  (^ott  alte  '^>ege  ber  iOi'cnfd)eii  bnrd)f(^aut 
(1   Rnj.  16.  7;  Ps.  138.  3.  4\  C^erjen  nnb  i)iiercn  burd)forfd]t  {Jn-.  11.  20;  17.  10). 

2.     5lber  and)  bic  perfediones  simpliciter  simplices,  finb ,    mcnii  and)  <^i^  pei^tectio- 
il)rem  mal)ren  unb  eigentUd)en  begriffe  nad)  ober  formaliter ,  fo  bod)  "  i  f^l  ^  »«^^^^'^^J^^^^^^^^^ 

Vi'iuvicl)    Viivpcvt,  .>ioinvi"ni)ium  btv  lofliiiotit.  ~  unb  in  (Hott. 


9S     ^Hni  (5btt  hcm  3)rricincn.  —  ©rftcr  Teil.  S?on  bcni  ©inen  ©Ott.  B.  33on  bor  Sefent)fit  jc. 

in  bcrfclbcii  ^^eii'c  in  ^ott,  luic  fic  in  ben  ^vcatuvcu  finb,  inib  mic  mir 
fie  burd)  mifcrc  iiicii|il)Iid)cu  ^xH-^riffc  bcnfcii ,  fonbcni  in  bcr  al(ec^  frcatiir= 
iirf)C  (5ciii  iiub  a((c  iiicu|d)lid)cii  '^-^cgriff^^  übcrftcigciibcn  iincublid)cu  ^kifc. 
^Hil)rcub  bic  il>oUtommcid)citcn  bcr  C^kfdjopfc  unter  ciunubcr  unb  üoui  ^^cfcu 
ber  Eilige  iicr[d)icbcii  fiub,  fiitb  bic  ^Hinfonimcnl)citcn  in  (^ott  eine  abfohlt 
cinfad)c  ^oÜfonnncnl)cit  nnb  ba^o  güttlid)c  3i^cfcn  fclbft.  "A^k  per- 
fectiones  sinipliciter  simi)li('es  mcrbcn  bnl)cr  0>Hitt  jinar  formaliter,  nid)t 
nbcr  nbäqnat,  nnb  infofcrn  analogifd)  nnb  worJo  emnenfiae  beigelegt. 
Da  nur  bte  5:lHiI(fonunenl)cit  6Hitte*o  nnr  bnrd)  bie  xHttributc  ^n  cr^ 
fennen  ücrmögcn,  nüiffen  mir  nnc^  nnn  einge()cnb  mit  benfclben  bc|d)(iftigen, 
nnb  ^mar  .yierft  mit  ben  '^(ttribnten  im  altgemeinen,  fobann  mit  bcn  einzelnen. 

I.    |!0$t  t>cn  ^Attrtbtttctt  (Oottc^  im  dUijicmcutctt. 

i<  21.     (i'iiitcilmifl  ticr  '^(ttriüutc  Oiottc^?. 

i^H-jI.  |)  ein  rill),  ^'oivnntifdic  3;i)aMoive  III  §  ](j7. 


(iintoiliinfl  bor 
ilüttlicl)cn  Vlttri 
iMiti- : 


I.     T^ic   mid)tiguen    (vinteilnngen    ber   göttlid)en  äBcfen^attribnte   finb 
folgenbc: 
ittrii.iit.i  Ml-  1.     3^icrft   luerben   fie    eingeteilt  in  attribnta  affimuiflni  nnb  i)f'(ia- 

^'n'i'-iuv/"'^  ^/fö.  '4^cr  C^hnuib  biefer  (Sintcilnng  liegt  in  ber  '?lrt  nnjcrer  l^ottec^ertenntnuo. 
(^ott  uermi)gen  mir  nämlid)  nnr  bobnrd)  ^n  erfenncn,  baf3  mir  il)m  bie  in 
feinen  ii^erfen  erfd)einenben  ^HiUtommcnljeitcn  (attributa  affirmafira) 
beilegen,  alle  enblidjen  3einebeftinnnnngen  aber  an  benfelben  lengncn 
I  attributa  7ie(/afira  .  51  f  f  i  r  m  a  t  i  u  e  '^Ittribnte  finb :  5l((miffenl)eit,  ^Hll- 
mei0l)cit,  .'pciligfeit,  (^krcditigfeit,  (Mute,  ^arndier^igfeit,  ii^a()rbaftigfeit  nnb 
5^renc.  ^tegatinc  ^(ttribnte  bagegen  finb:  "i^iotmenbigfeit,  llnbebingtbeit, 
Unenbtid)teit,  (Sinbeit,  (Sinfad)t)cit,  llnfid)tlmrteit,  Unneriinberlidjtcit,  ^Hll= 
gegeumart,  Unermef3lid}feit  unb  (Smigfcit. 

3)ic  af  f  i  V  IM  a  t  i  0  c  u  ^Ittviluitc  uunbcn  aud)  <(r)H))nnuc<fhf/ia,  opci-atira  o^t- 
iiannt:  Comminiicahilia  (icii^cn  fic,  mcil  fic,  uiciin  and)  in  cnblidjcv  ^V'-''^'"' r  bcn  Öh'« 
fd^öpfcn  mitgeteilt  mcrbcn  fönncn  nnb  mirflid)  niitgeteilt  uicvben ;  opcrdtira  (rnni- 
seuntia.  actuosn.  i'Jip'ir.-zi/x/.) ,  meil  fie  nl<?  nnd)  onf^cn  fid)  offenbarcnbe  nnb  luivffantc 
(]ebnd)t  lucrben.  Tagetien  fmb  bic  negotiuen  ^(ttvibntc,  meil  fie  bic  Unenblidjtcit 
(Ä^ottcö  im  UntevfdjicDc  uon  oÜcm  Kontingenten  nn-c<bvücfen  nnb  bal)cv  bcn  (SkM'd)öpfcn 
nicuml?  mitgeteilt  uunben  tonnen,  fd)lcd)tl}in  nnmitteilbar  (inconinmnicabiliaj ;  ba 
fie  bcx4)aUi  in  ben  göttlidicn  iii'crfcn  fid)  nid)t  offenbaren,  merben  )"ie  a\\6.)  rnhenbe 
(5igcnfd)often,  atti'iltuta  (/i/icscc/ifnf  (ininiancntia.  uje^Jipynrty.y)  genannt. 

abioiuto  unb  2.     @tne  anbere  mid)ttgc  (Einteilung  ber  göttlid)en  ^Ittribnte  ift  bic  in  aiv 

folutc  nnb  rclatiue  ober,  mic  man  ^nr  Unterfd}eibnng  uon  ben  (Eigentum' 
lidjteitcn  bcr  göttlid)en  %^erfouen  lieber  fagt,  refpettiue  ober  torrc  = 
fpcftioe.  (Erftere  finb  jene  (Eigcnfd)aften ,  bie  bem  göttlid)en  3^^efeu 
a  n  f  i  d)  nnb  a  b  g  e  f  e  l)  e  n  o  o  n  b  e  u  Ä  r  c  a  t  u  r  e  u  äutommen ,  Ict^^ 
tere  aber  jene  (Eigcnfd)aften,  bereu  !:l^e griff  eine  33e5ie^uug  (^ottec^ 
5U  bcn  ^vreaturcn  ober  oiclmct)r  ber  Kreaturen  5U  (Mott  mefcntlid) 
eiufd)lie^t,  5.  33.  ber  ©d)öpfer,  ber  5(llgegcnmiirtigc. 

2)ie  ©intcilnng  bcr  5(ttribntc  in  abfolntc  nnb  forrefpcftiüe  borf,  iuie  fdion  ange- 
bentet,  nid)t  tienucdifcit  uunben  mit  bcr  Untcrfd)ctbnng  in  abfolntc  ober  effenti'ale 
nnb  relatine  ober  perfön  lid)e  @igenfd)aftcii.  ^v'etuere,  uon  benen  in  ber  'Jrinitöt^o^ 
lcf)rc  (v^  56  ff.)  bie  i'Kcbc  fein  mirb,  mcrbcn  bnrd)  bie  immanenten  ))iclütionen  bcr 
g  ö  1 1 1  i  d)  e  n  ''^  c  r  f  0  n  c  n  ,^  n  e  i n  a  n  ber,  bie  f orrcfpcftiuen  aber  bnrd)  bie  t r  a  n  f  c  n  n  t  c  n 
^ii  e  l  a  t  i  0  n  e  n    b  e  <^    g  ö  1 1 1  i  d)  e  n    Ä^  e  f  c  n  ^0    5  u    b  e  n    (i^  e  f  d)  ö  p  f  e  n  foni'titniert. 


vclatiue  i'lttv 
butc : 


§  21.     ©nteilung  bcr  STttrilmte  ®otte§.  99 

?).     ^JJciierbing«?  teilt  man  bie  ^(ttributc  mtcf)    öftere  ein  in  fo(rf)e  bcö  ^^^jJJJ^^'f;^^^^^^^ 
göttlichen  ^Scin?,  bie  ha^i  gi3ttlid)c  '^ein,  nnb  |old)e  ber  göttlidjen  2;t)ättg*un^^ini3LutTictn'n 
feit,  hk  bie  ^l)ätigt"cit  (S^ottCo  beftimmen.     ^Mribntc   bes^   g5ttliii)en   Sein^^     ^Datiatctt. 
finb  bie  C5inl)cit,  (Sinfad)l)ett,  Unüeränberlirf)fcit,  5lltgegcnuiart,   Unermeßlid)* 
feit,  (Suiigfeit  (S^otte^,  inäl)renb  jn  benen  bcr  göttUdjcn  !Il)iitigfeit  bie  (^eiftig^ 
fett,  h([t^  (Srfennen,   bie  greiljcit,   5nimad)t  n.  f.  \v.  gered}nct  merben.     Qe= 
bod)  n)cid)cn  bie  einzelnen  If)eologcn   in  bcr  '^Infftelümg  bicfer  (Sigenjdjaften 
üon  einanber  ab. 

IT.     %m  biefen  33egriff^beftimmnngcn  ergeben  fid)  folgenbc  ©iitje: 

1.     1)ie    attributa    affirmafiva    irerben    uom    3Befen  ^otte^^   ^'^^^*  sio  aurii)uti 
suh^frwfialifer  anc^gefagt,    lüetl   fie    iual}rl)aft  bent  'Ä^efcn  ober  ber  (Snbftan^    affirmativa 
(^ottc?  eigen  finb.    S.  Th.  1  q.  i:-^)  a.  2.    SSeil  fie  aber  in  @ütt  nid)t  in  ber^^  ^"::;f,^!;t^.';tV^^^^^^ 
fetbcn  $S3eife  mie  in  ben  erfd)affencn  '^^ingen,   niindid)  nid)t  alt"  iKrfd)icbenc  •iter,^_n&'^v  :in;.- 
enblid)e  (ligenfd)aften  cnb(id)er  Scfen,  [onbcrn  al^o  bie  abfolnt  einfad)e,  mit    '"'^fmu""''^' 
bem  gottlidjcn  5Befcn  ibentifd)c,  nnenbUd)c  i^olÜonnnenI)eit  finb,    fo  luerbcn 
fie  il)m  nnb  bcn  ^rcatnren  nid)t  uuivoce,  fonbern  mir  aiialogice  beigelegt. 
S.  Th.  1   q.  1:3  a.  5. 

2)n  bie  i»ro})rietates  iiffinnativae  beut  iH'cien  (^ottc§  substantialiter  ^utommcn, 
fo  ift  bie  i^el)auptiini]  oiiiii^cr  fnlfcf)  iiiib  iiän.^licl)  ;,u  ucriuorfcn,  ha\i  aucf)  bie  affirmatiuen 
l^tttvibute  lebii^lid)  in  (S)Litt  etiua'ö  leiu]ncteii  ober  aber,  Daf?  fie  (^U^tt  nur  a(>?  bcn  Urliebov 
biefev  @igen]cl)aftcn  in  txn  Mvcatnron  bc^eidjnetcn.  Saiimri)  univbc  .^  ^.  bcv  *£at3: 
(iJott  ift  gut  nid)tc;  nnbevoö  Ingen,  ah:-,  er  fei  nid)t  böft\  00er  er  fei  bie  Urfadje  be^o 
(Mnten  in  ben  Mrcatnren.  i^cibec;  ift  fa(fd),  ba  bie  iHiUfoniinen()eit  ber  Sirfnng  not= 
uienbig  per  eniiiHMitiani  in  ber  Urfadje  cntbnlten  ift.  (^iott  ift  nidjt  gut,  lueil  er  (S^utec; 
l)ert»orbringt,  fonbern  nnigefebrt,  tueil  er  in  fid)  felbfi  gut  ift,  bringt  er  ©utes*  {)crüor. 
iil>ir  haben  ja  and)  bereit'^  gefeben,  ba]]  mir  bie  (Sigenfd)aften  (Motte^v  ,^mar  aufS  ben 
^Vrentiiren  fennen  lernen,  baf?  fie  aber  ber  ontologifdjeu  Crbuung  nad)  ,^ucrft  in  (^kitt 
wnh  von  ibui  i>cn  Hreatuveu  mitgeteilt  finb  (11.  201).     S.  Th.  1  q.  13  a.  G. 

-.  T^ie  negatiucn  (Sigcnfdjaftcn  ober  ^tamcn  merben  infofern  uon  ^  j^ 
(S^ott  n  i  d)  t  i^ubi^tanf'iaUfpy  anc^gefagt ,  alc^  fie  '3Jegationen  enblid}er  (Scin^3= 
beftinminngcn  finb  ;  infofern  fie  aber  via  ne.üatiuiiis  bie  5{bfohitl)eit  nnb 
Uncnblidjteit  bc-ö  göttlidjcn  '-li^efcnv  anc^brüd'en,  be^eidincn  fie  Ok^tt  ooll  =  'i''^^i''VHmtiiH-ii 
fo  m  m  e  n  c  r  a  l  ^o  bie  a  f  f  i  r  m  a  t  i  0  c  n  ©ige n  f  d)  a  f  t  e  n ,  bie  bnrc^  fie  erft 
ber  @nblid)fcit  entfleibet  nnb  bem  gbttlidjcn  3i'efen  entfprcd)enb  gefaf3t 
merbcn. 

:i.     '-h.Hi!o  bie  torrcfpeftiocn  (£'igcnfd)aftcn  nnb  ^J^nncn   betrifft,    fo   ift^jj^,  tonT,>iii 
mobl  ,;n    merten ,    H^   biefclben   mohl    eine  reale  9i  e  l  a  t  i  0  n  ber  ^  r  e  a  ^  ^-'^^^  i'ittviinui> 
turen  ,^u  ^ott,  eine  ^Hetation  C^3ottcc>  ^n  bcn  Kreaturen  aber   feme-cmeg^o   ^t^oau-o,  abn 
alc^    e  1 10  a  ?   in  (*»^  0 1 1    ::li'  e  a  l  e  ^o  ,    fonbern   nnr  u  n  f  e  r  e  m  55  e  g  r  i  f  f  e  nad)  ^Valion  "11  S. 
be^^eidjnen.     @ott   felbft  ift  niimlid)  anf,cr  nnb  über  jcber  treatiirlid)en  Drb^    «^'.ofiDöpun. 
nnng    nnb    ^^e^icljnng.     Taf)cr    ftc!)t    and)    nid)t«   im  ^3cge,    baf^  mir  mit 
®d)rift   nnb   Katern   biefe   forrefpcttiocn   ^3^amcn   (S)ott   nntcr  bcr  Kategorie 
ber    3^it    5nfd)reiben,  b.  l).  fie  tum  einem  bcftinnntcn  ^eitpnnttc  an  oon  (^)ott 
ans^fagen.     I)abnrd)  fc^en  mir  nämlid)  bie   ^^ni  in  (^ott  nid)t  realiter,  fon= 
bern  nnr  nnfcrem  begriffe  nnb  nnfcrcr  5lncH^rntfc^mcifc  nad),    mic   mir  hk^:^ 
in    bcr   Öel)rc  uon  bcr  ©migfcit  ('§  2^)  nnb  uon  bcn  opera  ])ei  ad  extra 
niil)er  fel)en  merbcn.     S.  Th.  1  q.  i:>  a.  7. 

92nr  infofern  biefe  forrefpeftiüen  %imcn  eine  göttlid)c  3;:i)ätigfeit  ober  eine 
göttlid)e  ©igenfi'^aft,  bie  ja  mit  bem  gi3tt(id)cn  3S^efen  ibentifd)  finb,  anc^brüd'cn, 
be^eidnicn  fie  ctma^o  DJcale^o  in  ®ott,  aber  eben  bc^ol)alb  ctunvo  (^loigov  nnb 
fönnen   baber  infofern  oon  (^5ott  nnr   aeternalitei'    anogcfagt  merbcn.     ^0 


T)io  lU'iialiuoii 
'Ittiibittr  bo 

liollfomiiiciu'v 


!10, 
Unti"vfrt)ieb  bcv 


lüü  Ihui  L^h^tt  boni  3)iTicineu.  —  ($rfter  Steil.  3?üii  bcin  ©inen  (3ott.  B.  35on  bcv  Sffen^cit  jc. 

ift  3.  33.  (^ott  in  bcr  ßcit  (Sd)üpfcr,  iniüfcni  irf)  biird)  bicfec^  5Bürt  biK> 
^cr(jältni'5  bor  (Mcfrfjöpfc  511  il)ni  ait^:<briirfc;  iiifofeni  id)  bagcgcn  biirrf)  bicfc? 
'Ji}>OYt  bk  fd)üpfcri|d)c  5:i)ntigtcit  (S^ottcc^,  mic  fic  realiter  in  (^ott  imb 
mit  feinem  ^efen  ibentifd)  ift,  be^cidjuc,  mug  id)  fngen,  öott  fei  emig 
(5d)öpfer,  emiger  'Sdjöpfer  ber  ^eitlidjcn  T)inge. 

i?  22.     il^on  bcm  il^crI)nUnici  bcr  göttlidjcu  (^ificufd)aftcu  mib  tf)ntigfcitcn 
511  cinaubcr  mib  iVim  (|üttUri)cu  ^Vfcii. 

5,H](.  §c  in  rill),  loipiintifdio  Rheologie  III  §  IG-s. 

I.     ^ie  göttlid)en  ßigeiifdjaften  fiiib  0011  ciiiaiiber  imb  üoiii  gijtt^ 

oiVttirctiönlstpVn  (id}eit   'iJ}efeu  nid)t  ber  3a die  [rr^  realder^  y-oLzd  irpöiyua),  ioxibnn  nnv 

ml5a'"un?'\'oin  u H f  e  v  e  111  ^U'  g  V i  f  f  c  11  ii  d)    {nitiom'j   coyitai'wne,  menfaliter,  ymt'  imvoiav), 

nöttiirfioniikion.  j^^j^^^^■^^   tciiicc^iregv    einem    rein    fnbjettiuen    (mfione  ratiocinanfis^   jnire 

mentalifer>,    fcnbeni   nnferem  in  ber  (Sa  die  notmenbig  begrünbeten 

33egriffe    nad)    [ratione    nitioclnata^    cum    fundamento   in  re^    rirfiialifen 

uerfdjicben. 

il>enn  mir  (Mott  nad)  ben  bic^ber  entmirfelten  (^Hiinbfät^en  rerfdiiebene 
S'igeii]d)aften  beilegen,  fo  benfcn  mir  gan.;  riditig  uon  ibm;  beim  er  ift 
mal)rt)aft  allev  biv:^,  univ  luir  biird)  biefe  :^kH3riffe  benfen:  er  ift  nnerineßlid), 
aügegenmärtig,  gnt,  beilig  n.  f.  m.  ';?(llein  biefe  (iigen|d)aften  finb  nidjt  fo 
in  0)ott,  mie  mir  fie  beuten  iinb  in  ben  .Sireatnren  mabrnebmen.  ^nfotge 
ber  abfohlten  (Sinfadibeit  (S)ottev  befteljt  luim(id)  ^mifdjen  ben  einzelnen 
(vigenfd)aften  fomie  ^mifdien  einer  ieben  nnb  beut  göttlid)en  3ik^fen  feine  reale 
SBerfdiiebenl)eit  idistinctio  rea/is  ,  lonbern  eine  begrifflid)e  (distinctio 
mentalis  ober  ruUonis  . 

Qebod)  finb  biefe  nnfere  begrifflidjen  riftinftionen  iiid)t  rein  fnbjeftii), 
bloße  Unteridieibiingen  bem  :ii'orte  nad),  distinctioiies  rafionis  rafioci- 
7\antis  —  fonft  miiren  bie  gintlid)en  iWimen  ja  blof^e  3l)nonl)ma,  mie  Simon 
nnb  'l^etru^o  nnb  53ar  Qoiia  — ,  fonbern  b^ben  ibren  (^)rnnb  in  ber  '^aö^z 
felbft  (in  i)ioi)rietate  ipsins  reii  unb  finb  bal)er  distinctioiies  rafionis 
rafiocinatae  ober  cum  fumlamento  in  re.  Ter  ^^egriff  (vmigfeit  3.  ""l^.  ift 
mal)rl)aft  ein  anberer  alc>  ber  ber  6Mite  n.  f.  m.,  nnb  (^ott  ift  mabrbaft  aik^ 
bih:^,  mac^  biefen  iierfd)iebenen  53egriffen  anf  bae  aUerooÜfommenfte  entfprid)t; 
aber  biefe  i^oIUoininenl)eiten  finb  nid)t  fo  in  (S^ott,  mie  in  nnferen  33egriffen 
nnb  in  ben  (^)efd)öpfni,  oon  benen  mir  biefe  ^■>egriffe  abftra^iert  l)aben,  luinüid) 
in  realem  llnteridiieb  uon  eiiuinbernnb  nom^Nefen,  fonbern  in  jener  einen,  abfohlt 
einfad)en  i^olltonnnenbeit,  bie  bac>  göttlid)e  ih>efen  felbft  ift  nnb  mie  bas> 
Öid)t  bie  i)erfd)iebenen  A'arben,  [0  alle  biefe  ^^olltominenl)eiten  in  eminenter 
@inl)eit  in  fid)  fd)lieJ3t.  Tiefe  5hloolltoinmcnl)eit,  mie  fie  in  fid)  felbft  ift, 
merben  mir  in  ber  (^)lorie  fd)aiien,  menn  and)  nid)t  begreifen:  jet3t  fi)nnen 
mir  fie  nid)t  fo  benten,  mie  fie  in  fid)  ift,  bal)er  and)  nid)t  in  ein  ein  >8z^ 
griffe  erfaffen  nnb  mit  einem  9iamen  nennen,  fonbern  nur  g(eid)fain  ftücf= 
meife  nnb  allmä^hd)  in  ben  mannigfahigen  i^ollfommen^eiten,  in  benen  ba§ 
göttlid)e  l^id)t,  gteidifam  in  garben  gebrod)en,  in  ben  @efd)öpfen  fid)  ab^ 
fpiegeU. 
211.  II.     Tie  bic^l)er  erhärte  ^Hi^rl)eit  ergibt  fid^ 

1.  an^   ber   t)eiligen   S^rift.     Tiefelbc    legt  (^ott  bie  üerfrf)ic* 
benen   'Jtttribnte   bei.     So   gemif3    baber  ba^-^  323ort  (^otte^  nid)t  tänfd)t,    fo 
'"  sVvift:^''"  Ö'-'^^^^ß  U^^^  biefelben  mat)rt)aft  @ott  eigen,     '^hif  ber  anbcren  Seite  aber  (et)rt 


S)ic  Vet)vc  Hon 

ben  C£-iflcnjct)nf 

ton  (>)ottc>ö: 


§  22.  9?on  beut  35cr[iältui^  bcr  nöttürfien  (Si(5eiifc^aften  u.  2:f}Qtigfeiten  51t  cirtanber  tc.  101 

bic  Schrift  ©ottc^^  abfotutc  @infarf)()cit  imb  eiKärt,  ba^  jebe^  bicfcr  Slttri^ 
bute  btvo  göttlicl)c  ^^efcii  ober  (^ott  ]"c(bcr  tft.  (^ott  ift  bic  Siebe  (1  Joann. 

4,  8),  ba^3  !Oeben,  bie  ilBaf)rI)eit  \Joann.  11,  25;  14,  6),  bie  ilBei^^^ 
^eit  (1   Cor.  1,  24),  bae  Öii^t  (1  Joaim.  1,  5); 

2.  11  uc;  bell  33ätevn  iinb  (Sntirijeibiutgeu  ber  ^irc^e.  in  ber  ?er)vc 

a.  Um  il)rc  ^H^l)auptuug   lunt  einer  abäquatcn  ^kgrcifüe^feit  bcio   gött-    ^""'^  "^^'^^"^' 
lid^eu  353efeiK>   mifredjt   ,^u  ert}nlten,    (ei)rten  bie  ^Inoniöer,    a((e  göttlichen 
5lttribnte  feien  3iinoni)nia.     ^()nen  gegenüber  l)aben  bic  3>äter  bic  Sßa^r= 

fjcit,  aberUnüo(lfonnncn()cit  nnfcrcr '^-^cgriffe  uonben  göttUdjcn  (^igcn]rf}aften  nnf^ 
grünblirfjfte  uerteibigt,  namcntüd)  ^^Mifilin«,  Epist.  233  ad  Ampliilocli., 
Tregor  non  9ii)n*a,  Adv.Eiinom.  1.  12,  Tregor  Don  S^asian^,  Or.l2. 

b.  (Gilbert  bc  la  'l?orree  (e()rtc,  5Un]d)en  (^ott  nnb  (^ottljeit  befiele 
ein  realer  Untcrfdiieb.  Cb  er  and)  einen  realen  Untcrfdjieb  ^unfdjen  bcni  gütt= 
(idjcn  ii}efcn  nnb  ben  5(ttribntcn,  foune  ^unidjcn  bcn  iierfd)icbencn  3Utribnten 
nnter  einanber  bcl)anptcte,  [oll  ba()ingefte(tt  bleiben,  ^idjcr  gab  er  5(n(ag, 
ba^  bie  Öe()rer  ber  .*»virii)e,  uor  atteni  ber  I)ei(.  ^crnt)arb,  nnb  bie  fird)- 
Itd)c  5(utorität,  be|onbcrc>  ^13apft  (Sngen  TIF.  nnb  bie  @l)nübe  oon 
^H^eim?  (1148),  jebe  reale  Unterfd)cibnng  ^miidjcn  bcni  ^-Ii>ei"en  (^otte^^ 
nnb  ben  5Ittribnten,  foune  ^mifdjcn  bcn  ucridiicbencn  5(ttribnten  unter 
einanber  betanipften  nnb  iierumrfen.     ^gl.  Denzinr/er,  Euch.  11.  329; 

3.  ant^  b  e r  e  i  n ni n t i g  e n  i' e  l) r  e  ber  f  a 1 1) 0 1  i |  d) e n  X () c o( 0 ge n. . 

I^ic  in  obigem  fn.  210)  Sal^^c  an^geiprodienc  Öe^re   ift  ^n    alten  3af)r()nn^ '"  |i,'ouwn.^" 
berten   bie   >i<'ntenti<(  ronimiDth  ber   grof^en   X()co(ogen  atter    2d)nlen     ge- 
mcfen  nnb    ergibt   fid)   anv  ber  n.    210  crtliirtcn  ^^catur  ber  3ad)c  S.  TIi. 
1   q.  13  a.  4. 

5Sercin,^e(t  gab  C5  auri)  unter  ^ou  3rf)olnftifevn  alnueici^eiibe  9l)fctnungcn.  S)ic 
^uptfäd)(id)ftcn  waren : 

a.  ber  ^rrtnni  ber  iK  o  ni  i  na  l  ift  e  n,  ii>eien  nnb  C£u]en]'rf)afteu  (^^oüe^o    feien  »n^' -^-vtnuf  böv  ilio-- 
rationc  rafifJvi/Hinfis  ein))  c(nut<>tati(m('  (ul  dirersos  cffccfiis,    b.  {).  an  firf)  nur  '  minaliftcit. 
trie  öcrfd^icbcnc  f|leicl)bebeutenbe    llJanien    berfelben  3arf)e ,   beiirifftirf)    aber  bnrd)  bie  33e- 
3ie()unn    auf    bie'jl'crfe    (S^oUe^o    oerfd)ieben.     Xicje   3^oftriu  ift  lion  ber  scntcutia  com- 
numis  ueruiorfcn,  lueil  fie  in  ben  Irrtum    ber  (Snnoniianer  ;,urüctfä((t  nnb  befonber^^  in 
ber  3rrinttät^Ie()re  ,^u  ben  t)erberblirf)ften  rtonfeiiuen^^cn  fülu't ;  ^,j3 

1).  bie  5tnfici)t  ber  3cotiften,  bie  ;,iuar  in  C^^ott  nid}t  bie  fogenannte  distiiictio  üe  cfisthictin 
maior    annebmen,    mie     fie     ,^niifrf)en    uerfrfjiebeneu    !Xini]en    unb     ben    berfc^iebenen    unnima  bcv 
jteiten  eine§  3)in(^e'3  beftebt ,    be-?tileid)en   aud)    nid)t   bie   foßenannte   distinctio    minor,      Äcotiftcn. 
bie  jmifd^en  einem  S^iui^  nnb  feinen  ll)^1^alitätcn  ftattfinbet,    bai^ct^en   einen    formalen 
Untcrfd)ieb  ,^iiiifd)en  beni  'Sefen  nnb  ben  l5-ii]enfd)aften    nnb  ben  Sittribnten  unter  einan* 
ber  fefti}a(ten,    ben   fie   distinctio  Dihiinrd  ober  distinctio  formdlls  ex  natura  rat 
nennen.     5(n^    biefe    Setjre    ift    uon    ber    übermiegenben  l)(el}rf)eit    ber   ST^eotogcn   atler 
«Schuten  onfgegeben  morben,  ba  ber  formale  Unterfd)ieb ,    ber   oor    nnb  nnab{)ängig 
bon   unferer  ®  rtennt  ni^lDeif  e    in   Ö^ott  befte()t,  offenbar  ein  re.ater  Unterfc^ieb 
ift  unb  batjer  mit  ber  abfotnten  (Sinfadjbeit  (Sbtte^o  fic^  nidjt  bereinigen  Iäf3t. 

IIl.  X)a  a(fo  bie  5tttribnte  mit  bem  ^il^efen  (^ottc!^  unb  nnter  cin^^ 
anber  real  ibentifd)  fiub,  fo  i[t  flav, 

a.  bag  bie  5(ttribute  oon  (^ott  nid)t  at^  Slttribute  ober  Onatitäten  xtclttdauto 
präbijiert  uierben ,    fonbern   fein  3ä>e[cn  be^^cidincn.     3ie    merben    atfo   oon^'^"''''^"''"*'^^^'"- 
i^m  nid)t  accidenfaJiferj  fonbern  substanfialifer  ober  essenfialifer  aui^gefagt. 

5.  Th.  1  q.  13  a.  2;     ogt.  n.  207  f.; 

1).  ba^  baljcr  and)  jebe^  5lttribut  ba§  gange  gött(id)e  ^l^efen   fctbft  ift,  ^vcbc/mtvibut 
fo  ba(3  mir  nid)t  etma   blog  nad)  3(rt   einer  3lebefigur ,   fonbern   im  ma()ren  bas  (iam  mu 
unb  cigenttid)en  Sinne  ®ott  mit   bem  9?amen   eine«    jebcn    feiner   5tttribute    ^'^"  '^^''^"'• 
be5eid)nen  tonnen :  ^ott  ift  bie  5Ba^r^eit,  bic  Öiebc  u.  f.  m. ; 


102  iBoii  (SJotr  ^c!ll  i'vcicimMi.  -  ©rftci  Ici(.  iiniii  bciii  öiucu  CMott.  B.  ^noh  bcv  ^A'oiciihcit  2c. 

3cbcc> 'vatvibut  ^)  ^^^6    i^^^^^  5lttribut,    ^uuir  uiiijt    unicrcm  begriffe,  luol)!  aber 

vcaiitci'ibcntiicDbcr  ^ad)c  luiii)  aik  anbcrcii  5(ttributc  in  abfohtter  ^bcntitiit  in  fid)  fri)licJ3t 


C5iutiMluiin. 


5  d) 0 1 i  0  11.     (i5 u n 5  b a !;> I  c l  b c ,  ums^  uoii  öoii  lUttiilnitoii,  i] i  1 1  au  d)  u  o u  b c n 

iiiitcvirt)ieb  bov   i^öttnd)en  Xl)ätiiitci  ton  (oi)eratioiu's),  foiDolU  bciioii  :m1    intni,  bic  in  bcv  'Iviiii^ 

liÄrl-üm^  "^^    '^*^"'''"    ad  extra,    bic    ,^iniöd)ft    iii    bcr  3(i^öpfinifici(d)vc  erörtert  uicrbcn. 

iPcfcn  unb  bell  IH  u  d)  fic  fiiib  Uiebcr    u  o  in  iIi>oicn,  uod)    von    i>cn    ©  i  i]  enf  d)a  f  ten    nuiiffer, 

(^ifloiuriiafti'it.  -   ]  0  n  b  c  r  u  nur  lutfhmc  lUititniiKifd  uc  rfd)  i  o  b  cn. 

10  ^;>atniintni.  .S'-^icnvu^Mi  fcliltcu    bic    (]ricd)iid)  id)ic>iuatild)cn    'Inilauiitcn    ober    .^eii)d)aüen,    beren 

.^rrtuni  and)  uon  nielireron    fd]i'öniatiid)en  3i)nüben    in    Jtonftantinopel    beftntic^t    luurbe. 

©ie    lehrten,     bie    'Äirffainfeit    (^veo'/et-/)  ('•Hittesi    fei   ,viiar  euüg  unb  nneridjaffen,  aber 

uoni  göttlidien  ii>efen  real  uerfdjiebeu,  iine  bie  5tra()len  uon  ber  3onne,  ober  nad)  ibreui 

.•pauptariviniente  luie  bie  ©lorie  librifti  auf  :Iabor  uon  (il)riftu§  felbfr.     Xie  cjleidje  Toltrin 

ftatnierten   fic    foUierid)titi    and)    oon    ^n\  xHttributen  (^Uitte^ö.     3)auiit   uerbanben   fte  ben 

Rieiteren  ^^^'tinn,  baf?  i\\\6]  bie  3elif\en  nur  bie  Cperationeu  \u\\>  'Attribute  ("»iotte!?,  nidjt 

aber  ba^^  flijttlidje  '.liHM'en  felbft  fd)auten. 

2)iefe  büretifdie  unb  uernunftunbriiie  i.'ebre  .^erftijrt  bie  Uuenblic^feit  unb  abfolntc 
(Jinfadjbeit  (^knte>3.  3ie  berubt  auf  ber  fiunlid)4ibautaftiid)en  '^^orfteUuui],  M)^  an«?  (iJott 
etunu-i  (^i3ttlid)eo,  nnvo  aber  bod)  uidn  felbfi  Onnt  ift,  alfo  fo^^nfaflen ,  iieiuiffc,  mittlere 
'ilH'fcnbeiten  ;,uiifd)en  (^)ott  unb  beu  (S5efdiöpfeu  euuniierten,  \\\\\>  fä'Ut  baljer  in  bic  enia  = 
natiftifdic  CSHtttcx-lebre,  unc  fte  bem  (i^nofiiei^öinui?  unb  uielen  pfenbo=nu)ftifd)en  nnb 
tbeofopbifd}en  3i)ftemen  eilten  ift. 

II.    |fou  bell  Attributen  Oiottco  im  ciiuclnciu 

1.    I^on  Den  ncßativeu  -AttrilJuten. 

1^-  :5u  bell  ncgiitincu  5(ttributcii  bilbcii  mx  \\m  biirri)  ^^cgienmg  ber  cnb^ 

(id)cii  inib  foutingciitcn  3ciuvbc|'tiinminuicu  einen  ^^egriff  non  ber  pofitiu 
nn^^  nnerreid}baren  Uneubliditeir  bcv  g5ttlid)en  3einv  ober  ber  gi3ttlid)en 
!:I^ollfommcnt)cit  (ii.  20().20Si.  (5iu  Xeil  biefer  '^(ttribute  ift  fdjon  oben  bc^ 
trad)tct  loorbcn,  bie  9?  otio  enb  igf  ei  t  nnb  Unbebingtbei  t,  nömlid)  in 
ber  \.^cl)re  oon  ber  :;?l|eitiit  ii?  l<h,  bie  llnenbli  d)  fei  t  bei  ©rörtcrnng  ber 
nncnblid)en  ^H^lUonnnenl)eit  (^jottec^  (i:?  20),  bie  Unbcgreif  (i  d)f  ctt  unb 
Unfid)! barfeit  enb(id)  in  ber  ?et)re  non  unferer  (^^ottec^erfenntnic^  (^^18). 
^ii^r  biiben  bal)er  t)icr  mir  nod)  bic  (Sinl)eit,  @inf ad) l}eit,  Unöcr^ 
änbcrlid)fcit,  öiuigfcit  nnb  Unerm  efUid)  f  eit  ^n  bel)anbcln. 

^  28.    '}}>m  t)cr  (>*inl)cit  (>5üttco. 

ilM^.  Meinriri),  Xoivnntiü1)e  Ibeoloiiie  Hl  §  lö]— IT)!. 

(S  c>    i  ft    n  n  r    ein    (^)  o  1 1. 

1.  'ii>enn  mir  l)ier  oon  ber  (5inl)cit  C^bttci^  reben,  |o  meinen  unr  nid)t 
bie  innere  ober  af  f  irmatio  e  (£'inl)eit ,  bie  ein  tran^ocenbentalcc> 
"Priibifat  jcbcc'  ^cicnben  ift,  fonbern  bie  ejefinfioe  (S'int)eit  nnb  (5in;, ig= 
feit  'unicitas,  nhiUls  rnujidantnüs  ,  fraft  ber  nur  ein  (^ott  nnb  (^ott 
allein  (S^ott  ift.  ^iefe  @inl)eit  C^bttCf?  ift  eine  abfolute  unb  befagt  bat)er 
nid}t  nur,  h(\^  faftifd)  ein  (^3ott  ift,  fonbern  and),  baf?  nur  ein  (Mott  fein 
f  a  n  n ,  feine  (Sin^igf cit  alfo  n  o  t lu  e  n  b  i  g  ift. 

W\i  ber  e^-f(ufioen  @inl)eit  ©ottei?  nnoertriiglid)  ift  benmad)  nid)t  \\\vc 
ber  ')5oIl)tf)et^mu^^>  ber  .peiben,  fonbern  and)  ber  Dua (i^^^mnc^,  mag  er 
nun  neben  (5nitt  eine  cmige  lliaterie,  ober  neben  bem  guten  (^ott,  aU  bem 
i^rincip  bcv  (^^ntcn,  ein  cmige>5  böfe«  ':B}efen,  aU  ha^  'iPrincip  be^  $Jöfen 
anncl)men.  ^>gl.  bie  ^'el)re  oon  ber  3d)öpfuug.     (Jnblid)  fte^en  mit  ber  (5in= 


(.uiiicitas) 

<^JOttOC-. 


220. 
ic  (Stnl)eit 
&otm : 
bei-  l)ei(ifloii 


§  23.     ^>ou  bcr  (Sinlieit  (^ottc^.  108 

{)cit  (Lottes  a((e  tr  itf)cifti  [d)cn  I^cutimgen  bcr  5:rinität0(el)re  im  ilMber^ 
l*pnid)c,  mögen  fic  bic  Xrinität  au;?  einer  ^^efcnsemanntion  ober  ani^  einer 
Üeilnng  ober  avLi;>  einer  ^eruielföltignng  ber  göttlij^en  ©nbftan^  crftören. 
ib'gt.  bie  Öe()rc  üon  ber  Trinitiit. 

"^k  (5in()eit  @otte6  ift  nid}t  nnr  Ü)lanbcn^Uel)re,  fonbern  anc^ 
eine  l^ernnnf tmal)r^eit. 

II.    X)ie  (5in{)cit  (^otte^  ergibt  fid) 

1 .  a  u  §  bcr  ^eiligen  S  d)  r  i  f  t.  ^ie  33el)anptnng  bc^S  mobernen 
Ütationdicmin^^,  bac<  5(lte  3;:eftament  erfenne  neben  bem  iübifdjen  9^ationaIgott  srfivift 
3el)ooa  and)  bie  (Götter  ber  .peibcn  on,  ift  ebenfo  b(a!opl)emi|d)  aU  bie 
§abe(n  ber  (^noftifer,  bie  ben  Qnbengott  3el)oiHi  ^n  einem  nntergeorb  = 
neten  xHon  ober  gar  ^u  einem  böfen  '^ämon  machten.  X)ie  @inf)eit 
©otte^^    ift    bk    5^un  b  am  enta(uial)rf)cit    bc^   5((ten    ^^eftamente^. 

1)a^  ^o(f  ^mui  in  biefer  ilHil)rt)eit  ^n  befcftigen  nnb  jn  erl)a(ten,  ift  ber 
obcrfte  -^wai  bec<  (^efet5e'^ :  X)er  '5>cfa(üg  beginnt  mit  bem  53erbote  ber  33iel= 
götterei  nnb  be^ö  (>)öl^H'nbienfte^o  i  KaxL  20,  2 — G).  Audi,  Israel,  Dominus 
Dens  noster  Dominus  Htiii^  est  Deut.  0,  4),  mirb  aUS  @rnnbbügma  im 
^enteronominm  auf^o  neue  uerfiinbct.  ^e()oiia  a  ( ( e  i  n  ift  C^ott  nnb  t  e  i  n 
a  n  b  e  r  e  r  neben  1 1)  m.  Deuf.  -1,  35.  ^nm  '^(bfd)ieb  ma()nt  yj?ofe<? 
nod)ma(^^  nor  "^(bgötterei :  V'idete,  quod  eg'o  sim  solus  et  non  sif  alias 
Dcnx  praeter  nie.  Deut.  :)2.  :)1).  lln^äljligcmat  uneberl)o(en  fobann  bie 
'']3ropheten  in  ben  uerfdjicbenften  ^Variationen  bie  'UMi()rt)eit  nnferer  X^efe. 
^sgl.  Ps.  17,  32;  82,  1.  11);   85,  10;  Is.  44,  6;  45,  5. 

'AnMiii  bic  beilige  ©c^vift  bic  Wöttcu  bcr  ."peibcn  (S 1  o  I)  i  in  nennt,  fü  tl)nt  fic  ^a^j 
im  nänt(icf)en  2innc,  luic  and)  \\m  t>c\\  'JJanicn  (^^ott  uon  ben  faifcljcn  (Göttern  gcbvand)cn. 
Tnf?  fic  bic  Ö5öttcv  bcr  .s^eibcn  nid)t  al^>  uiirflid)c  (*»>üttlieitcn  anfiel)!,  ift  an§  il)rcn  xHnö^ 
fprüd)cn  über  biefclbcn  cuibcnt:  Xic  (Götter  ber  .Reiben  fmb  feine  (Götter,  finb 
:)nd)t^  (Spötter  {Dnit.  32.  21;  4  AV//.  19.  18;  Jer.  2,  11);  fie  fmb  Öügc,  Jänfd)- 
nng  nnb  (Site  l  feit  {Jcr.  16,19;  2,5).  Selbft  nid)t^^,  ucrniijgen  fie  and)  nid)t!3 
(/.S-.  11,  21).  2)abcr  luerbcn  (^^öt^cnbicnft  nnb  iI^iclgöttcvci  alö  2^änionen=  nnb  2^en^ 
feUbienft  gcbranbnuuft  {ß<ir.  1,  7;  /'.v.  lUf),  37),  bcr  feinen  C^hiinb  bat  im  l'tbfalt 
üon  (Mott,  in  ber  (Smpörnng  gegen  ihn,  in  \H  a  t  n  r  =  nnb  i'Jt  c  n  f  d)  c  nü  c  r  g  ö  1 1  c  r  n  n  g. 

ilHMUi  babcr  ,',nr  ^■^e:\eid)nnng  (^ottc^^  bic  ^lUnralform  (Slobini  gebrand)t  mirb, 
fo  fann  barin  eine  poh)tbciftifd)e  lHnfd)annng  bc§  xHltcn  2;;cftamcnte^>  feincsiucgg  gefnnbcn 
lücrbcn.  Tiefe  g^orm  ift  uiclmcbr  aliS  eine  j)lt(r<dis  nidtcstdiiviis  ober  exceU(')ifi(ie 
^n  bctradjtcn,  in  ber  sngleid)  ein  .s^^inmei^  anf  M^  (^el)cimni§  ber  2;rinität  entl)altcn  ift. 

'^aJ3  biW  'JUne  Xcftamcnt  mit  ber  gröfltcn  ^^eftimmtl)eit  bic  (Sin= 
l)cit  (^ottC£<  tc()rt,  bebarf  teincc^  näl)crcn  l^iadimeife^o.  St)riftibo  bcftiitigt 
cinfad)  bic  bec^fallfigc  lk1)rc  bcc^  'Otiten  XeftamcntC!? :  Primum  omuium 
mandatum  est:  Audi,  [siael,  J)()miuus  Dens  tuus  Dens  antis  est. 
^  arr.  12,  29.  Haec  est  autem  vita  neterna,  ut  coguoscant  te 
solaui  Deum  verum.  ,J<Huin.  17,  3.  UniL^  Dens  et  Pater  omuium. 
Eplies.  4,  6; 

2.  anc^    ber  l'cl)rc    bcr  ^M'itcr.     (^cftiitu  auf  bic  l)ci(igc  ^d)rift^^'^  ^''"  ^uitn 
nnb  5al)(rcid)c  ilHnueife  an<$   bcr  ^nn-nnnft   ocrtcibigcn    biefclbcn   bic    (Sinl)cit 

(%ttc^o  gegen  ben  ^cibnifd)cn  ^H')li)tl)cic^mny  mic  gegen  ben  gnoftifd)en  l)na^ 
liömnc«.  Dens  si  uon  uhuh  est.  non  est;  quia  digiiius  credimus  uon 
esse,  quodcuuque  uou  ita  fuerit,  ut  esse  de])el)it.  Deum  autem 
ut  scias  UUUU1  esse  debere,  quaere  quid  sit  Dens,  et  uou  aliter 
inveuies.   TertalL,  C.  Mare,  I,  3.    ^al)er"  fd)encn  fid)  bic  l)cdigcn   ii>äter 


104  5?on  (Mott  bcni!J)rcleiucu.  —  @vftcv  Xci(.  5?on  bcm  @incn  ÖJott.  B.  S5on  bcv  3[Öcfenl)eit  jc. 

ami)  iiidjt  bcn  i^üU)tf)eic^mu^  at^^  5ÜI)ei^mu^  5U  bcjcid^ncn:  r/iv  ttoXv^es- 
r//T«  oL^iözrr-OL  elvai  >£y3y.£v.   Äthan.,   C.   j^eiit.  ii.  24.  40; 

'''ba-^sHvd^^^^^^^^  ^'  «"^^    ^cv  ^cl)rc    bcv  Siivdjc.     ^m    92icänii  d)cii    CsMaubcii^^ 

bcfcnntuiffc  bcif^t  cc^:  Credimus  in  //???////  Deiim;  im  Sf/mbo/uni  sithout- 
sianum :  Fides  autem  catholica  liaec  est,  iit  iinum  Deiiiii  in  'l'niii- 
tate  et  Tiinitateiii  in  miifatc  veiieieniur  ;  im  il^efemitniffc  bc^o  iHcr= 
ten  ßnteranf ouöil^^:  Firmiter  credimus  et  simpliciter  confitemur, 
quod  nnuii  solus  est  veiiis  Dens,  ^a?  ^atifanum  aber  "crtlärt : 
Ecclesia  credit  et  coiifitetur,  nuHm  esse  Deum  verum  et  vivum. 
Const.  dogm.  de  fide  catli.  c.  1  ; 

''"^ninft^''  4.  an^:-'  ber  '-l^ernunft.     ^J((k  iHn-mniftbcmcifc  für  bas  Xafciit  C^^ottc^^ 

bcmeifcu  aud)  feine  (liut)cit.  3ie  ermeifeu  uiimlid)  (^ott  aU  ha^^  ein-:-'  inib 
b  u  r  d)  f  i  d)  fei  b ft  f  e  i  c  u  b  c  ^ii'  c  f  c  n.  Tief ec>  ii^ef en,  in  bem  3B  e  f  e  n  I)  e  i  t 
II üb  ö^-ifteu5  ibcutifd)  finb,  ift  aber  uotmenbig  nur  einec^.  Tn  ncimUd) 
bie  (S^'iftenj  mefcntlid)  bie  (B in gulari tut  ober  Qnbiuibualität  ein- 
fd)Iiegt,  fo  ift  jencc^  ü^efen,  ba^^  mit  feiner  (S^'iftcn;^  ibentifd)  ift,  notmcnbig 
e?:t(nfiii  eine-o  nnb  tann  cbenfomcnig  fein  ^^efen  mie  feine  fingnlüre 
@^'iften5  mit  anberen  5l^efen  gemeinfam  I)aben. 

Tie  nieten  nnbcren  ^Hn-nnnftbemeife ,  bie  für  bie  (Sinljeit  ©otte^  er= 
hvadjt  merben  fönnen,  l)at  ber  l)ei(.  T[)omac^  in  ber  Summa  theol()<>ica 
(1  q.  11  a.  ;]  c.)  auf  brei  ,vu-üdgcfül)rt,  inbem  er  biefe  5BaI)rl)eit  bemeift 
an^  ber  @infad)()eit  be^:^  gbttlid)en  3einc^,  am  ber  nnenblid)en 
53 oH  f  0  m  m  e  n  b  e  i  t  b  e  v  f  e l  b  e  n  nnb  aiK^  ber  ß i  n  I)  e  i  t  ber  2B e  1 1.  Qn 
ber  Summa  c  <j;eut.    \.   1    c  42i  bat  er   17  ^Mrgnniente  entniirfelt. 

i<  24.     'Ison  t)cr  CN*iHfart)l)cit  (^iottco. 

^c\\.  !r)(\]\x\d^,  Toiiiitatifriic  ^Tdcolonic  IIF  §  171  — 173. 

Ä  r  a  f  t  ber  11  n  e  n  M  i  d)  feit  fein  e  r  '^^  o  1 1  f  o  m  ni  e  n  b  e  i  t  i  ft  (^  o  1 1 
abf  oln  t  einf  a  d).  (I'v  ift  bal)er  jebe  pl)i)fifd)e  nnb  metap^l)  = 
f  i  f  d)  e  ^^5  n  f  a  m  m  e  n  f  e  15  n  n  c\  f  eine  {^  ^-li^  e  f  c  n  ^5 ,  f  0  uu  e  jebe  l^t  ö  g  I  i  d)  * 
if  e  i  t  einer  ^]  n  f  a  m  m  c  n  f  e  t^  u  u  g  ni  i  t  ei  n  e  m  a  n  b  e  r  e  n  'ii>  e  f  e  n  a  n  6  == 
gcfd)Ioffen. 

I.     ^Jnm  ^^erftänbnio  biefer  ^l'abrl)eit  muffen  mir  feftljalten: 

•D'  (5"-(  iioit  ^'   ^^^^  ^^^  abfolnt  einfad)  traft  ber  Unenb(id)feit   feiner  ^oÜfominen^ 

Viottov' umh    I)eit,  b.  l).  bie  (J'infad)l)eit  folgt  unmittelbar  am^  ber  '^lllooÜfonunenl)eit.   Ta= 

wauiKi.      jj^jj  j|-j  ]üiovt  tlar,  ban  bie  göttlidie  (5tnfad)l)eit  nidjt  in  einem  ll^cangel  ober 

einer  3lrmut,  fonbern   in  ber  nnenblid)en  ^ülle  ber  il^olüommcn^eit  ober  bes 

Sein«  it)ren  Wrnnb  l)at.     lutinitudo  est  omuis  pei-fectiouis  et  eutitatis 

simplicissima    et    eminent issima    complexio.    Less.,  De  perfect.   div. 

1.  1  c.  1  n.  f). 

22->.  2.    Tie  (Sinfad)l)eit  leugnet  j  e  b  e  n  realen  U  n  t  e  r  f  d)  i  e  b  nnb  jebe 

uia.\''nÄÄ^^  bernl}enbe  |]nfammeni"et5nng,  alfo  nid)t  nur  bie  fogenannte  pl)l^fifd)e 

liinfarinuMt.    i^ufammenfetpung  ^mifdjen   oerfd)iebenen  leiten   einev  ilBefenfi    ober  üerfd)ie^ 

bencn  5;^eiln)efen  cinec>  (^an^en,  fonbern  and)  bie  fogenannte  metapl)  i)f  i  f  d)e 

^ufammenfe^nng,    bie    5mifd)en   real    t)erfd)iebenen  (Beinebeftimmungen  be^= 

felben,  ipenn  and)   pl)i}fifd)   einfad)en  5l^efenö   bcftel)t.     Temgemäf?   fd)liegen 

mir  Don  Ö)ott  nid}t  nur  jebe  'Di  a  t  e  r  i  a  l  i  t  ä  t  nnb  jebe  ^  u  f  a  m  m  e  u  f  e  ^  u  n  g 


22'S. 
Qvvtümer. 


.        .  §  24.    3?ou  bcr  einfad^^ctt  (^ottc§.  105 

au§  gorm  unb  9J?atertc  an§,  fonbcrn  aitc^  jcben  Unterfif)ieb  üoit  *$o^ 
tcnj  unb  5(!t,  ^ßefen  unb  ©nftenj,  9^atur  unb  ©ubfifteuä, 
©  üb  fta  n5  unb  5lcciben5,  ^cnu^  unb  fpectf  if  c^er  ^I^if  f  ercu^, 
lüeil  aÜe^  btcfe?  mit  bem  begriffe  bc^  abfolutcn,  notiDCubigen  unb  aduoK' 
fommenen  Sein^  ober  beö  actus  purus  unoercinbar  ift. 

3.  (Siegen  bic  aufgcftedte  Z^c\t  fehlen  aüe  biejenigcn,  bic  ba^  i^er- 
^öltni^  bcr  götttic^en  5lttribute  ^um  Sßefeu  ©ottoo,  bcr  göttUc^en  dlatm 
5U  ben  ^crfoucn  irrig  auffaffcn  (§  22),  unb  |c(bftucrftiinb(i(!)  alic  ^antl)eifteu. 

II.     ^ic  (Sinfad)^cit  (^otte^>  in  bem  crHärten  (Sinne  ift   de  fide  unb  ^-^^  itiiam^^it 
5ug(cid)  33cruunf  tmaf)rl)  cit.     @ie  ipirb  beunc[cu  ^sottcö: 

1.  au^  bcr  ^eiligen  (Srf)rift.     T^ic  (^infarf)I)eit  ©ottc^^  ift  5Unn*  *"  Ij^t^J'.^/-"'" 
mä)t  tt)ört(id)  in  ber  I)ei(igcn  ©cf)rift  auf^gcfprodjcu,  n)o()(  aber 

a.  inbircft  in  anbcrcn  göttUd)eu  5(ttributcn,  bic  entmeber,  mie  bic 
5lfeität  unb  Uneubnc^feit,  bcr  ®ruub  bcr  @infad)^eit  finb,  ober,  mic  bie 
Uuoeränbcrüc^fcit,  (lungtcit,  llucrme^(id)!cit,  ^Utgcgcmnnrt  bicfctbe  ^ur 
3?orau^fe^uug  Ijabcn ; 

b.  birett  in  bcr  reinen  (^ciftigtcit,  burd)  bie  jebe  Dtatcriatitiit  unb 
jebe  ^ufammcnfc^nng  oon  l\'atcric  unb  gorm  negiert  loirb,  befonberc^  aber 
in  ben  oben  (ii.  211)  bctrad)tcten  5tefprüd)en ,  bie  ^ott  mit  feineu  5Utri^ 
butcn  ibcntifi^iercn  unb  baber  and}  alle  meta|.il)l)fifd)cu  Seins*unter|"d}iebe  ak^ 
reale  an?fd)(ief^en : 

2.  a  u  c^   b  e  m   .U  o  u  f  e  u  ^ö    ber    t)  c  i  1  i  g  e  n   ^  ii  t  e  r ,    ber   am-^  ^''''  ^^'"  ^'^^''''^ 
brüdlid) ,    beftäubig   unb    aUgcmciu    ift.     lutellectualis  natura    siini)l(^x. 

nihil  onniino  in  se  adjunctiouis  aduiitteus,  uti  ue  uiaius  aiiquid 
et  inferius  in  se  liabeir  ciedatur,  sed  ut  sit  ex  omni  parte 
|t/ova$,  et  ut  ita  dicani  £va?.  et  mens.  Orif/.,  De  princip.  1.  1  c.  0. 
©Ott  ift  i()ncn  .s'^?/?/>//V;/.'>^s•i////^^'  <'f  nh  (mtni  ccmijKmtiinic  iritiofi^siniHs  ((U/rill. 
Alex..  Tliesaui'.  KJ,  2  unb  14,  I.  2),  summe  simple,/-  ^Aii(j..  De  Tiin.  (3,  (i;, 
una  smpJicitutis  cniivetifhi  'Dionf/s.,  De  div.  noni.  c.  5).  dinc  Qnfanunen^ 
fe^ung  m  (^btt  anucbmen,  ift  nad)  ©regor  oon  9tl}ffa,  '^^afitiuö, 
5lt^anafiu«,  ;3  ol)^^^^"^-'  ^ou  Xama^fn^ö  tt)örid)t  unb  abfurb, 
un  fr  omni  unb  g  ottcc^lii  fterti  d).     l>g(.  Fnmzeliv  1.  c.  p.  307  sq.; 

3.  a  u !?   b e  r  !l'  e  l)  r  e    b  c  r  Ai  i r  d)  c.     ^ic  ,^ird)C  l)at  biefc  lM)rc  auf  >"  t-i;»-  Ji;«  bcv 
bem  oierten  i'atcr  auf  ou3il  gegen  bic  5übi  genfer  unb  anbcrc  .piire^      '"' ^'' 
tüer  fomie  gegen  ben  ^^(bt  J^oad)im    JJevmif/er.  Euch.  n.  3ö5s(j(i.i  unb 

auf  bem  ^atifauum  gegen  bie  (^ntftcUuugcn  einer  pautl)eiftifd)en  unb 
femipant^ciftifd)en  Spefulation  feierlid)  aU  ^ogma  erftärt.  Simplex  om- 
niiio  et  incommutabilis  su])stantiM  spiritualis.  Vafic.  Const.  do.ain. 
de  fide  catli.  c.  1  ; 

4.  an^    bcr    Vernunft.     'I^ie  Xljcologcn   erbringen  biefen  :^Hnueic>  "'^ifuift'*^^' 
in  boppeltcr  3ßeifc :  im  all  gemeinen,  inbem  fic  geigen,  baf^  bie  (^infad) 

()cit  (Lottes  auei  bcffen  2Bcfeu  unb  (^runbeigeni"d)aften  folgt;  im  bcfonbcrcn 
burd)  ben  9^ad)mei!o,  bag  aüe  ciu.^etne  5trten  pt)l)fifd)er  unb  m etap  1)1) fifd^ er 
3ufammcnfct^Miug  auf  (^ott  feine  3lnmenbung  finben. 

X)cn  atlgcmcinen  33cioei^  fü^rt  bcr  I)ci(.  2^l)oma5  (S.  c.  gent.  1.  1  c.  18)s)ie  ^Iwx^c  bc^ 
auf  fotgcnbe  2Bcife:  rJ^iiÄt 

a.  (^ott  ift  actus  purus;  bic  |]ufammcnfe^ung  aber   fel^t   in  bem  Q\u    Dnt  (^iom-?. 
fammengefc^tcu  einen  realen  Unterfd)icb  oon  ^otcn^  unb  3(tt  üorauc>  inbem 


1()6  '^Hin  (^ott  ^^^  Xvoioiiini.      (Jvücv  ici(.  il^ou  ^ol^  C^inoii  (<>iütt.  I>.  iI>on  brr  :!l>rirnl)cit  :c. 

ein  Teil    110111    aiibcreii    o^cr    alle  Icilc    vom  (^an^cii    irgciiMinc  ^^ciii   nnh 
il^oHciibuiin  eiiipfaiigcn. 

b.  (^ütt  ift  prunniii  ctt.^',  bao  ^iompofitnui  ift  aber  iuciiii3|"tciiö  bcr 
Orbmnig  nad)  fpätcr  nl«^  feine  !^cilc. 

c.  (^kitt  ift  r/fs  a  sc:  jcbc  3iifii""ii*-'i^H'l3Uiui  aber  fel^U  eine  Urfad)C 
ber  3"|tiiiiinen|c^nng  inmuh^. 

(1.  (^^otr  ift  notnuMibic]  nnb  eiu  ig ;  bu^o  ^i^iammcngefe^tc  inücjüei)cr= 
lueife  (üc>bar. 

e.  ^ott  i  ft  b  n  r  d)  f  i  et)  f  e  l  b  ft  u  0 1 1 1  o  in  in  c  n ;  in  einem  ^ufaininem 
gefetjtcn  '-ll>efcn  aber  finb  bie  Teile  an  fid)  nid)t  Uülltoinincn,  fonbern  b(V^ 
i^mv^\:  I)at  feine  '-iHiUtoiiiinenl)cit  uon  ben  Teilen. 

f.  3d)on  in  ben  6?reatnren  iiuid^ft  bie  ^Hillfoiniiienlieit  mit  ber  (iiii= 
fad)l)eit ;  ba-e^  n n e n b l  i d)  Doli 1 0 m in e n c  'iLHi"en  ift  balier  nncnblid)  cinfarf). 

III.     (£'c^  ift    bal)er    an  (^iottec^  '$^c\m    fd)lcd)tl)in    ^^n    negieren  — 
befonbcrer  il^eiueic^  für  bie  C!^intad}l)eit  C>^ottev — : 
„,.    f^;,  1.  jcbe    il)(a  terialitiit;    C^nnt    ift    abfolnt    iinmaterien    ober 

tcvioiität(^Hmco.  pnr  er  (^ei|t.     Tteier  <c(\^^  i|t  de  fide. 

"^af]  (^ott  ^cift  ift,  fprid)t  bie  l)eiligc  3d)rift  mieberbolt  b  ircftan^: 
Spii'itus  est  Dens.  Joanti.  4,  24;  Dominus  aiiteni  S])iritus  est.  2  Cor. 
'i,  17.  T)alicr  fann  ev  and)  fein  irgenbiuie  abäqiuUe^o,  finnlid)ec>  53ilb  uon 
©Ott  geben.  Is.  40,  18.  ^nbireft  ift  bie  abfohlte  ^mmaterialität  (skntcv 
im  'Eliten  luic  im  'JJenen  Tcftamente  in  allen  Stellen  anvgc|prod)en,  bie 
©üttcci  '^(fcität,  Unenblidjfeit,  Unfid)tbarfcit,  Uiuicranbcrlid)fcit ,  llnermef^ 
lid)feit  n.  f.  m.    lcl)ren. 

Vit  l)eiligcn  ^M'iter  lel)rten  ebenfo  einmütig  bie  abfolnte 
(^ciftigfeit  mic  bie  (Sinl)eit  (>^otteo.  Tal)er  betiimpften  fie  nid)t  blojl  bie 
betreffcnben  5^rr(el)ren  ber  (^noftifer  nnb  lU\inid)äer,  fonbern  and)  bie  11)0- 
riditcn  ^Hn-ftellnngen  ber  ")i  n  1 1)  r  0  p  0  m  0  r  p  b  i  t  e  n ,  bie  (^ott  einen  Körper 
,ytfd}rieben.   iln^t.   Hpiplntn..  Haeres.  70;  Aufjusf..  Haeres.    c.  50. 

Cb  il'i  c  1  i  t  0  u  0  Ji  3  a  V  ^  c  !ci ,  i  c  V  t  u  1 1  i  a  11  und  CS  p  i  p  I)  a  11  i  11  !^  mit  ^)lod)t 
n  11 1 1)  r  0  p  0  iii  0  r  p  l)  i  ft  i  f  d)  c  v  :.Hnid)aiiiiiu^cu  luM■d)^l^il^t  un-rbcu,  ift  fclir  .^uunfcllioft;  c^5 
)pvod)cii  uiclniebr  uiid)ti("jo  OH•üll^c  i^afüv,  ^tc/Jlnflai^cii  c^eiicii  :Uiclito  ml^  C5pipl)auiii^^  für 
ullbcl]l•iul^ct  ,^1  baltcii  ull^  Die  niiftöHii^cii  xHuj^cuuiu^cu  lovtiiUiaii!?  in  i]iitoin  2iiiuc  ,^u 
intorprcticvcii  ('(•(»i'i)ns  :=::  siiltstaiitia).  "Sc^i.  'riu'oii»^-.  Wirtfl».  Dt-  cssciit.  Del  art.  1 
(Ed.   Paris.   1S52  toiii.  2  p.  oü  sqq.). 

"^ie  Stn'd}c  aber  l)at  bie  Okiftigfeit  (^)ottec^  nid)t  nur  i/nplicife  in  allen 
il)ren  5(n!?fprüd)en  über  Ö^ottev  abfolnte  C£intad)l)eit,  fonbern  and)  mit  'Hürf- 
fid)t  an]  bie  mobcrnen  materialiftifd)Cii  nnb  pantl)eiftifd)en  Irrtümer  auf  bein 
ÜMitifannm  (I.e.)  r.rpllcifi'  anc^gefprodien :  nun  siiio-nlaris,  simplex 
oinnino   et    iucomniutabilis   snhstantia    .^pirlfi/fdi^. 

Unter  ben  iß  e  r  n  n  n  f  t  g  r  ü  n  b  e  n    mirb  luni  ben  Tl)cologen  befon- 

bcrö  l)crüorgel)oben,  bajl  bie  'JJhiteric  l^otcn^,    ba|l  fie  ha§  Unoollfoinmenftc 

ift,    mib    baj3    fie   nid)t   ']?rincip,    am   menigftcn   aber   erftec^   *ißrineip   ber 

iBemegung  fein  fann.    ^^gl.  S.  Tli.  1  q.  3  a.  1  c. ; 

^j^-^'-    .  2.  bal)er  and)  jebe  3nf amincnf ct3nng  luui  Ji^i'i"  11^^"^ '"i'iii'^^'i^^- 

•fufamnu^S  l^(\iteric  üerl)ält  fid)   jn   il)rer  gönn   mie  bie  ^^otcn^  ^n  il)rem  5lft  imb 

^'""'-^^^j;,;'' ""^empfängt  üon  ber  gorin  il)re  il^ollfornmen^eit.     Qoott    aber    ift  reiner  ^?lft  nnb 

fann   t^on    feinem  anbcreii  5cin  nnb  i>otlfommcnl)eit  empfangen.     '^Üi  man 

atfo  ben  5Iu^obrncf   forma  auf  (3ott   anmeuben,   fo  ift  Qoott  aU  bie  abfolnte 

l'urma  subsistens  ^u  be^eidjucn.  1  (i.  3  a.  2  c. 


§  24.     iBüii  bcr  @iufad}f)cit  (^ottc§.  107 

Ä^ciiu  in  bcr  Iioiligen  ecl)rift  ha§  illnul  vgcelo  uoii  (*oott  c3cbrniuf)t  mxh,  ober 
lücnn  i{)m  fec(iicf)c  ^'(ffefte  5ugc]d)ricbcu  lucrbcn,  fo  i[t  ba^  ebcnfo  lueta  p  f)orii  d)  511 
nct)incu,  n(^  »ucnn  il)in  (citilid)e  Organe  itnb  itt)ätiiifeitcu  LuMi]c(ciit  U1cr^eu. 

'Jicbcn  aber  neuere  ^-PbHoiopben  iiiib  3;beo(ogen,uaiueut(id)ii3aaber,  ^Bobine,  @d)e((iiu] 
lutb  inobevne  proteftantifdje  Xbeolocjen  uon  einer  'Jintnr ,  einer  blopen  ''-potenj,  einem 
öunfeln  (^rnnbe  n.  bgl.  in  i^oü,  fo  bernbt  ba^  auf  (\ün:y  ober  ba(bpnutbeiftifd}en  35or= 
fteüuugen  unb  ift  une  ber  .^rrtuin  ber  '^(nrbroponiorpbiten  stultissiiiui  liaeresis  • 

3.  aüc  mc  tapl)i)|i|  d^  eil  ^uii^nimenfel^ungcn,  mic  fie  bcn  foutingenteu  ^v,,  „i'^^t" fci„c 
Söefcn  eigen  unb  in  bereu  ^lontingen^   bcgrünbet    ftnb.     Taljcv    gibt    ct->    in   mctaDimnicftc 
(S^ütt  feine  änfannneniet^ung  ^^S;™' 

a.  au!?  13  0  t  en^    unb   31  f  L     C^ott  ift  bac^  nnenblid)e  Sein;  aUe;? ""-' ^^'^^p^  ""^ 
©ein  ift  in  itjm  actu,  fo  ha^  ^^otcntialitiit  5n  einer  neuen  SeincUieftimmnng 

in  il)m  unmögtiii)  ift,  uuit)renb  in  fontingenten  il>efen  nie  hiv^^  gan^e  Sein 
'^{ftnaUtiit  befil^t,  fonbern  inuner  nii3g(id)e  Seinjobeftimnumgcn  fid)  finben,  bic 
oerunrftid)t  werben  tonnen; 

b.  anc>  '-ll>ei  enl)eit  'f!<seufi((>  nnb  (S;i'iften3.     'J?nr  in  fontingenten  lllirtiiSr^^ 
^H'fen,  bie  fein  nnb  nid)t  fein  tonnen ,    b.  1).    beren  ilHrflidjfcit    bic  'I^(ög^ 

üd)k\t  ooraU(?gcl)t,  bcftel)t  ein  realer  Untcrfdjieb  ^yinfd)en  '-h>cfcnt)eit  nnb 
©ein,  irenigften^o  infofern,  aU  bic  2l'efcnl)eit  bic  ©yiften^  nid)t  ocriangt. 
^ie  2l^efenl)eit  (^otte?  (esse  a  sei  forbert  aber  bie  @^-iften5,  ba  fie  über= 
Ijaupt  nid)t  ah  blof.  niögtid)  gebad)t  merben  fann,  fonbern  notmenbig  ocr^ 
n)irtüd)t  ift; 

c.  a n c^  via  t  n r  n n  b  i>  e r  1  0  u  1 1  d)  t  e  1 1.    T)ic  gottiidie  yeatnr  uerlangt  ^;{cvfoiuiri)fcit ; 
lücfcntlic^  ak>  ^^Scrfon  ^n  fnbfifticrcn ,  fonft  tonnte  bie  nnenblid)  üoÜfonnnene 
2Befen^cit  abhängig  nnb  nnfelbftünbig  fein,     ^nfofern  mcnigftenc^  finbet  nmm 

lid)  in  gefd)affenen  Xingen  eine  nietapt)i)fifd)e  ^^Miiniii^t-'^fel^nng  (^mifc^en 
'Jtatnr  nnb  ']3erion  ftatt,  alc>  bic  iliatnr  nid)t  notipcnbig  in  ber  il)r  eigenen 
1>erfon  fnbfiftiert,  fonbern  and)  5iarnr  cincv  anbcrcn  fein  fann.  Ci^aci  ift  bei 
bcr  gi3ttiicl)en  'JJatnr  nnniöglid),  ba  fie  nnabljängig  fein  muj3.  Diviuitas 
est  Dens  et  Dens  divinitas.  crftärte  barnni  hat^  Äon^t  oon  ^Ijeim-o 
gegen  Gilbert  be  (a  i^oree  (Deuzin</er^  Encliir.  11.  329).  8.  Th.  1  q.  3  a.  3; 

d.  a  n  c^  3  n  b  ft  a  n  ,^  nnb   51  c  c  i  b  c  n  t  i  c  n.     ^ebc^o  5(cciben^^  ücr=  uiVr^icIiSu'n: 
lcil)t    ber    Snbftan5     eine    ^Hillfonnnent)cit,    bie    fie  an^^   fid)   nid)t   t)atte. 
5ÖL^cnigften6    unrb    mic    beim    nio baten    ^(ccibenc^    bic   Snbftanj    a(c>   ber 
i^cruoUfonunnung  fä^ig   nnb   bat)er   nnooltfonunen    g  e  b  a  d)  t.     ^ic   nnenb^ 

tid)c  Snbftan^  (^bttcc>  ift  aber  feiner  i^erootlfonnnnnng  fii()ig  unb  fann 
nid}t  cinniat  ab  foId}e  gebad)t   uicrbcn.  S.  Tli.  1   q.   3   a.   6; 

e.  au!?  (Gattung  (j2-enus)  nnb  riffcren^.     ^ie  Gattung   ift  bcr  S' ii||;^^^^^^^^^^ 
nicl)rercn    SBcfen    gemeiufanic   i>>cgriff;    bac>    nncnb(id}e  iÖ3cfcn  C^ottC'o    fann 

aber  nid)t  ak>  niel)rercu  3S>efcn  gcnicinfani  gcbad)t  nicrben.  ^ie  (^kttnng  fann 
ferner  nid)t  c;fifticreu,  fonbern  crl)ä(t  it)rc  ©^'iftcnj  crft  biu'd)  Die  3pecififation 
burc^  bie  ^iffercu^,  für  bie  fie  inbifferent  ift.  ^nire  in  (^ott  ein  genus, 
fo  märe  ba()er  @ott  fefbft  inbifferent  gegen  feine  eTiften,^  8.  Tli.  1  q.  3  a.  5. 
!Dal)cr  fönuen  mir  (^)ott  and)  nid)t  abiiquat  befinieren  burd)  genus 
proximiim  nnb  ditt'erentia  spedtica;  er  ift  itmo  nnbcgrcif(id) ,  nnb  alte 
begriffe  unb  Definitionen,  bic  mir  oon  bcn  Kreaturen  auf  il)n  übertragen, 
finb  nur  ana(ogifd)e; 

f.  au^o  353efcn  nnb  5(ttributen,   2öcfcn  unb  X 1) ii t i g f c i t e u ,  ^^^Ij*^^^^^^^^^^^^^ 
mie  mir  biec>  oben  (§  22)  gefct)eu  l)abcn.     '^^31.  ®ut beriet,  Die  Xljeobicec. 
mmikv  1878.  S.  85  ff. 


108  5Pou  («Ott  beut  3)rcteincn.  — @rftcv  Seil.  5?on  bcm  GiuoiiÖJott.  B.  5Boii  bcv  Scfcnlicit 


a^iciibcviucltlicli 


©dCioIion.  1.     SBie  ®ott  in  firf)  fclbft  abiolut  einfach  ift,  ]o  taiiu  cv 

icit  (sVotu-x  ■  aud)  fclbftucrftäubürf)  mit   feinem    aiibcrcu  3i?cfcn    ircjcnb    mcUi)c  ^^ifainmcii^ 

fcl3Uiig  bilbcn  uiib  (oinit  uid)t  Xci(  cinc^i  (^aii^cn  fein,  unc  biejcnic^cu  (c()veu, 

bie    (hott   aU    bic  5ßc(tfce(e   bctrarf}tcii.     (^)ott  ift  ber  nbfohit    Übcniult^ 

lirfje.     'Diefc    cüibentc     (^Iaubcnc>iiia()r{)e  it     crc^ibt    fid)    am   un)crcr 

Zijci^;  bcnn  luenn  im  gütt(id)cn  Sß3cicu  felbi't  feine  ^iifammcnfcl^nng  mögüt^ 

ift,    fo    fann    ©ott    nod)    uicl  menicjer  mit  ctunio  anbcrem  eine  ^nfammen^ 

fe^img  bilbcn.    .picriibcr  l)^äl)cre^o  in  bor  3d)öpfnng^o-  unb  Qnfaruatione(cf)re. 

..j„  2.     C5inc  nnmittcfbarc  ^\A(\c  ber  (5infad)l)cit  ift  and)  bic   ^nforvupti^ 

ric  ^uroirup^  biHtät    ober    Unftcrbli  d)f  cit,    bic    übrigen^  and)    nnmittclbar  am  ber 

'"  '^''' Slfcitiit,  'J^otiucnbic^feit,  nncnblid)cn  ^H)Ufommcn[)cit  n.  f.  lu.  foti^t. 

i'.ii.  i\.     %m   ber   nbfointen   (finfad)l)eit,   luic   am-'   allen  anbcvcn  negatiuen 

ulf^""?a^^^^^^^^^  ergibt   fid)   and)    bie   ^Hbfnrbität   bcy    ^l^a  nt  l)ci'£imnö 

'""'^-        unb  i\^iaterianc<mnc>. 

i^  25.     ül^üu  bcv  Uuucrnubcrüri)fcit  Wottc^, 

t^c\{.  .s^cinrid),  2;oninatifri)o  thcoloßie  III  §  17]. 

(^?ütt  ift  abfolnt  nnuerii  nbe  r  li  d)  foinol)!  bem^ein  alc^  bem 

ilMrfcn  nad). 

-^ic  iinfmäiibci-  '•     ^^*^  Uniieranberlid)feit  C^nntcc^  ift  C^)lanbenc>fa^. 

^^^Tmin-iMiT'  ^-     ^-^^^^^  Stellen  be^>  5(lten  nnb  ^^2cncn  Xcftamentcv,  bic  bic  2(fcitiit, 

nuö  öcv  i)n(inni@UM  gtei t ,  Xrenc  (Mottcc^  anvfpred)cn,    finb   cbenfoinclc   53cn3cifc   für    bic 

©ci)nr"t:      Unucriinbcrlidifcit,  ba  o()nc  biefclbe  jene  (vigcn|d)aftcn  fid)  nid)t  bentcn  (äffen. 

xHud)   an^ob  r  ii  dl  id)    crflärt    bie   l)eiligc    2d)rift:   Kgo    Dominus    ifiin^j 

et  HÖH  Hintor.  Mal.  :i,  (> ;  Ipsi  peribuut,  tu  auteui  permanes :  et 
umnes  sicut  vestiuientuni  veteraseeut.  Et  sicut  opertoiium  muta- 
bis  eos,  et  uiutalmutur  :  tu  autem  kIphi  i/)se  es.  et  auiii  tui  non  deti- 
cient.  Ps.  101,27.  2(S;  Apud  (juein  )ioh  e^if  fnim^Hndatio  nee  incis.sifu- 
(Jinis  ohuHtömfio.  Jdc.  1.  17.  ^H^I.  'S  um.  2)>.  \\)\  1  Req.  15,  29; 
/^•.  o2,   11:  Fror.   19,  21;  Sufj.   7."  27. 

2.  rie  l)ciligcn  ^niter  be,-;eugen  bie  abfolntc  Uniieränbcrlid)tcit 
(^kittec>  aU>  (^)Ianbcn6(el)rc  unb  ucruicrfcn  bic  eutgegcnftel)cnbc  l^c()rc, 
namentlid)  ber  3toifcr,  aU  t)cibnifd)cn  '^a{)\\  Onij.,  Coutr.  ('eis.  1,21), 
Unc  fic  and)  im  Kampfe  gegen  bie  '^Iriancr  bic  llnocriinbcr(id)feit  ale  not^ 
uicnbigc  ^H-ärogatiue  bec^  und)reu  (S)ottev  bem  3ol)ne  inubi^iertcn  lAhihros., 
De  fide  1,  9j. 
fccv  vciirc  bor  ;»,.     -^ic    Ä  i  r  d)  c    l)at    bic    Umieränberlid)tcit    (^n^ttc^o    al*?    Dogma 

betlaricrt,  inebcfonbcrc  be^üglid)  bc<o  5o()ucc^  bnrd)  ba«  ^iicänum  ben 
:?(riancrn,  bnrd)  bac>  ß  t)a(ccb  oncnf  c  ben  ^JaniopbDfitcn  gegenüber,  gan^ 
adgcmeiu  bc^ügtid)  (Mtc^3  burdi   bai-'    uicrte  Öaterantong  il    (Firmiter 

credimus  .  .  .    quod    uuus    solus   est    verus  Dens incoHimuta- 

bilis.     Denzinyer,  Euch.  u.   355)  unb  ba^   :ilMitif anum  [inco7mmifabilis 
substantia   spiritualis.  L.    c.    c.    1)   auegefprod)en. 
bcv  :»Hn-  4.     'Die  Unticränbcrtid)fett  (^otte§  ergibt  fid)  and) 

a.  an'C-'  beut  begriff  be^o  actus  purus,  ba  jebc  ^^cräubernug  einen 
Übergang  luui  '13otcn,^  ,Vtm  Ift  cinfci^üej^t ,  unb  folglid)  im  actus  purus 
unmoglid)  ift; 


ben  ii>ätcvii 


.Mivrf)c; 


mmft. 


§  25.    5?on  bcv  UnneränberHcfifeit  ^otte§.  109 

b.  am  bcr  (Sinfad)f)cit,  bn  jebe  ilWinbcrung  einen  realen  Untere 
fcf)ieb  5Un|*d)en  bcni  bleuen  nnb  bem  iökibcnben  ooran^ofcl^t; 

c.  um  bei*  nncnblid)en  ^oHt" omm  enl)  ei t,  ba  jebe  3Seränbening 
einen  3i^9^^"9  ober  Stbgang  einer  ^oIlfonnncnf)eit  inüolüiert  nnb  ba^er  non 
bera  unenblic^  luvüfommenen  (^ott  anegei'd^toffen  ift.  N.  Tli.  1  q.  9  a.  1. 
^gl.  (^ntberlet  a.  a.  C  S.  100  ff. 

Xa,  iino  lutr  luiffcn,  bic  göttlid)cn  C|un-ntioucu  mit  bcni  göttIicf)on  Scfcit  ibcntifd)  „  ^P-  . . 
finb,  [o  ift  aiid)  aUcs*  göttüdjc  Sirfen,  [o  iiiof)l  bo^  iiotineiibige  iid  intra,  q{§  t)a§  freie  feuTe"  nbu^ 
ad  extra,  immentlidi  o(fo  aiic^  has  gijttlidje  2i>  o  1 1  e  u  imiicränbevlidj.  liefen  äöoücit'j. 

3)Jau  pflegt  bie  Unu  crän  b  er(  i  d)feit  bes^  Si'oHeiig  and)  hnmutabilitas 
7norali^  im  Untevfdjieb  noit  ber  U  u  m  a  ii  b  e  l  b  a  r  f  e  i  t  be^  göttlidjen  @  c  i  jt  §  ,  bcr  im- 
miitahilitds  pliysica,  mtferer  5>ürftetlung^meife  uod)  511  nennett, 

II.     "I^ie  ©inmänbc,   bic   gegen  bie  Uniieränber(id)feit  (^otte;?   ^^i^^  (ji,,)^;^;,^^  i  c.  ni 
iin^^  ntetapl)orif d}cn  '^(n^briirfcn  ber  I)eiligen  @d}rift,  teil^  an^  ben  for-bic  unmäiibW 
refpcftiuen  'DJanien  in.  200,  h\t  (Mott  ex  tempore  jngefdjricbcn  inerben,  ^'^^^"^  "'^^^'"^' 
tedö    an^o  bcni    u  c  r  j  d)  i  c  b  e  n  c n    nnb    m  e  d)  f  e  l  n  b  e  n  ä>  c  r  1}  ii  ( t  n  i  f  f  e  b  c  r 
Äreatnrcn  511  (^ott,  tcik>  nnc^  ber  ^"ftirnation  Ijergenoinnicn  merben, 
ipnrbcn  bereit«  uon  ben  Tätern  ullfeitig  bc(cnd)tct  nnb  iinbcrlcgt. 

1.  %{U  2(ncM*prüd)e  bcr  l)ciligen  ©d)rift,  in  bencn  (^ott  ocrfd)icbcn= 
artige  nnb  nicd)felnbc  ?(f  fette  jngcfdjriebcn  mcrben ,  5.  ^.  baj3  %oii  über 
fold}cc>,  bav  er  friil)cr  gcuioKt  nnb  gct()an,  Üi  c  n  c  enipfnnbcn,  feine  |)nlb  in 
^orn  ücrlnanbelt  l)abe  n.  f.  in. ,  finb  ni c t a p l) o r i f d) ,  b.  ().  f i n n b i I b Ii d) c 
Ubertrognngen  nicnfd)lid)er  5lffcttc  auf  ©ott.  ^ag  biefe  ^^üiebrüde  luirüid) 
nnr  mctapljorifd)  ^n  nel)nien  finb,  ift  biird)  alte  33euieife  für  bie  Unueränber^ 
Udjfcit  C')üttc^>  cnibcnt. 

2.  3[iHnni  CO  niiv  fdjcint,  @ott  l)abc  einmal  angefangen  nnb  bann 
luieber  anfgcl)ört  ;,n  fd)affcn,  fo  l)at  bie«,  une  bcr  l)eil.  Slngnftinnso  bc:= 
inerft,  in  ber  Uniiüllfoninienl)eit  nnferer  ilHn*ftcllung  nnb  begriffe  feinen 
^riinb.  ^iMr  ftcllcn  iin«  (^)ott  uor  une  einen  l)icnfd)cn,  ber  non  ber  Üin(}c 
5nr  !Il)ättgfett  übcrge()t  nnb  in  feinen  0)cbantcn,  (£ntfd)lüffen  nnb  .'ponb^^ 
hingen  lncd)felt.  ^^lücin  in  (Mott  ift  fein  bcrartiger  5iived)fcl :  er  ift  nid}t 
anberö  befdjaffen,  u^enn  er  rnl)t,  ntd)t  anber«,  mcnn  er  unrtt;  inclnicljr  ift 
er  rnljcnb  nnb  mirtcnb  ,^ngleid)  nnb  cmiglid).  Angnsf.,  De  civit.  Dei 
1.  12  c.  17  n.  2. 

:).  :Dtiir  nnferer  i^orftcllnngv'  nnb  ^Hcbeuieife  nad^  übertragen  iinr 
and)  bic  i^cränbcrnngcn  in  ben  ^ncatnren  nnb  bie  babnrd)  beiuirftcn  nenen 
33e5iel)nngen  berfclben  ,^n  C^ott  anf  O'Hnt  fclbft,  bie  Urfad)e  biefer  ^uTänbernngen. 
Sagen  mir  3.  4i  OuHt  l)abe  angefangen,  bie  !ii^clt  ,311  crfd)affcn,  fie  jn 
regieren,  er  fei  ^I^icnfd)  geuun-bcn,  10  fagen  nur  babnrd)  nnr,  baf3  bic  (^e^ 
fd)öpfc  anfingen  311  fein  nnb  regiert  ^n  merben,  ha}]  bic  'JJtcnfd)^eit  (Sl)rifti 
anfing  im  'i'ogo«  ^n  fnbfiftieren.  Meine^mege  aber  ift  eine  33eränbernng  in 
bcr  2Bcfenl)cit  (Spotte«  norgegangen  ober  ein  ncncg;  ^Icciben^^,  eine  reale  i}ic= 
lation  in  il)r  cntftanbcn:  nnr  bic  .Sjreatnren  l)aben  angefangen  mirflidi  ,^n 
fein  nnb  im  ^Hn-Ijältnic^  bcr  '^(bl)ängigfcit  uon  Cs^ott  gn  fielen.  IiHiHKfdhilk, 
nmtaiis  onniia  Ai((i..  Coiifess.  1.  1  c.  4  ii.  4i.  So  fagen  mir  and), 
baj3  (^ott  bem  Sünber  ^ürne  nnb  nae^l)cr  fid)  erbarme,  babnrd)  brürfcn 
mir  aber  nid)t  eine  ^^'cränbernng  in  (^5ott,  fonbern  eine  uon  %oii  bemirttc 
33eränbcrnng  im  Sünber  an^^.  ^^äticrCiS  in  ber  Öel)rc  uoin  göttlid)en  3?3illcn 
nnb  uon  bcr  Sd)5pfnng.  i>gl.  Auy.,  De  eivit.  Dei  1.  12  c.  lO.  17; 
(^utberlct  a.  a.  O.  S.  103  f. 


:)5. 


110   5>on  ®ott  bcm^rcicinen.  —  ©rftcr  2:cil.  3?on  bcm  (gincn  (SJott.  B.  5?on  bcr  SBcfen^eit  :c. 

4.  ^cr  am  bcr  'JJ?en|"rf)Uicrbinici  (^ottc^  gegen  bic  Um)cränbedirf)teit 
C^k^tte^o  l)crgcnoinnicuc  C^iniuaiib  mirb  in  bcr  ik^vt  uon  bcr  ^utnrnatioii 
fciiic  (Srlcbigmig  fiiibcii.  I^ovt  mcrbcn  mir  )d)m,  ba^  bic  iHnna()inc  bcr 
incnfd)lii"f)cn  ^>tatnr  ;>unir  in  biefcr,  fcinc^^iucgc^  aber  in  bcr  gi)tt(iri)cn  'Jintur 
ober  '|^cri*önUrf)fcit  eine  reatc  SScränbcrnng  fe^tc. 

5>i^l.  .Speinridj,  Xociuiatiirfjc  4^l)colot]ie  IH  §  17").  17G. 

(56 Ott  ift  et!) ig. 

^MofS^^S'^  I.     (^ott  luirb  in  bcr  l) eiligen  3d}rift  n)iebcrl)o(t  in  ganj  fingu^ 

imimn.  Icirem  nnb  abfolntem  3inne  ak>  bcr  öuuge  bc;^eirf)net  [Gph.  1.  1; 
21,  :J:J;  Ps.  89,  2  ;  101,  26;  2  Mach.  1,  25  sq.  n.  f.  U).i.  5luc^  ift  bie  (£'roig^ 
feit  @ottC£<  ein  non  allen  Tätern  gclel)rte<g,  uon  ber  ^ir(i)c  bet(arierte^> 
iLafrr.  I\cap.  Finiüter;  Vafic.  \.  r.,  uon  teiner  ^äref  i  e  beftrittencc^ 
^  0  g  ni  a ,  bivo  and)  oon  ben  l)  c  i  b  n  i  f  d)  c  n  i^  t)  i  l  o  f  o  p  l)  e  n  einig  c  r m  a  )1  c  n 
erfannt  umrbe. 
o.j,-,.  IL     ^nfofern    bae  3ein   ober    bic  (S;L'iften5  eineg  iBcfene^  fortbeftc^t, 

©einunb  rauov.  j^i^.j^  il)ni   r)ancr  iduratio)  5ngefd)ricbcn.     1)ic  1)aner  ift  initl)in  uon  ber 
(i^iften,^  ober  bcm  3cin  nidit  rraJifrr^  fonbcrn  nnr  rdtione  raliocinafa  üer= 
fdiicbcn.     Tic  'J)iatnr  bcr  Tancr  ent|prid)t  alfo  ftet^^  ber  'Jiatnr  bee  '^i^cin^o. 
X^ie  ©luigtcit  ift  bic  bcm  abfoluten,  bic  ^^cit  nnb  ba<?  3nnfd)cn 
;V'it    nnb  (Smigteit    in    gciuiffer  :^c,^icl)nng    in    ber    Ih'itte    ftcl)enbc    ^Hiuim 
ift  bie  bcm  tontingenten  (Bein  .^nfommcnbc  T^ancr. 
Xa  nnn  bac^  abfointc  Sein 
037.  1.  notuunbig  ift  nnb  niemat»:^  nid)t  fein  tann,  fo  tommt  bcr  (^ung- 

lio  (iiuinroit     feit  m  c  f  c  n 1 1  i  d)    bic  '^I  n  f  a  n  o (^  -    nnb  (^  n  b  l  0  f  i  g  t  c  i  t    ,ui.     (Ss*    ift  un^ 
oimo  i^uDf.    moglid),  bat3  C^ott  iemaic>  nidit  mar  ober  nid)t  mc()r  icm  unrb.    i^gl.  vS.  c. 
ii-eut.  lil).  1  c.  If)  arg*.  :>. 

illMMin  babor  niul)  .Kreaturen  biivd)  (Skntc^o  (^Sa\)<'  nie  aufl)örcn  ,^ii  foin  iinb  folbft, 
lücuu  mau  auuobincu  luoUtc,  bau  ein  Wcfdjöpf  lum  ©miqfcit  lior  cr)d)affcn  (|ciucfen 
fei,  jo  umvc  eine  foldjc  i]e|d)öpflid)e  ^nteniiinnliilitüt  uid)t  bie  '.>[nfani]^'  nnb  ©nbloficiteit 
®otteC' ,  ba  it)r  bie  "^Ifeität  unb  9i  0  tm  en  bi  cjf  eit  fehlte,  inbein  fie  nnr  bnvd) 
(^Vittcs  freie  (i^abe  beftcinbe; 

2.  nnii  cranbcrlid)  ifi  nnb  jcben  Übergang  oon  3cin  3n  92irf)tfein 
lio  (iuitiroii  nnb  nmgetel)rt  an«fd)lic{5t,  fo  ift  and)  bic  gbtttid)c  Trauer  abfotnt  nnmanbel* 
ÄmVi^Ü^^^^^  nntcilbar/einf ad),    l^ic  ©migtcit  fd)(icrn  bal)cr  jebe  ^Dciigtid)- 

t  c  i  t  eine  c>  il^  c  d)  f  e  t «  n  n  b  c  i  n  c  r  ',?l  n  f  c  i  n  a  n  b  c  r  f  0  ( g  e  0  c  r  f  d)  i  c  b  c  n  c  r 
'JJt  0  m  c  n  t  c  gän3(id)  ano  nnb  ift  babcr  a  b  f  0 1  n  t  e  5  n  c  c  c  f  f  i  0 n  c^  1  0  f  i  g 
tcit.  Tic  tontingenten  '-Ii}efcn  bcfit3cn  nicmatc^  il)r  gan5ec>  Sein  nnb  Vebcu 
nolltonnnen  luib  auf  cinmat,  fonbcrn  in  einem  5eit(id)en  9iad)einanber.  ^m 
nnoeränbcrUd)en  ifi>cfcn  tann  cv  fein  "3tad)cinanbcr  geben:  (^ott  befi^^t  fein 
cnblofeo  lieben  5  n  m  a  ( ,  g  a  n  5  nnb  u  0  H 1 0  m  m  c  n.  3o  flicj'^t  a(f 0  bcr 
begriff  ber  ©migteit  unmittelbar  auc^  beut  bcr  Umimnbelbarfcit,  mic  ber  iöe= 
griff  ber  3^it  auc>  bcm  ber  ^emegung  ober  33eränbcrnng :  Ratio  aeter- 
nitatis  consequitiir  inimntabilitatem,  sicut  ratio  temporis  conse- 
qiiitur  motum.     S.  Th.  1  q.  10  a.  2  c. 

"^ie  3cit  ift  ja  uid)t£^  anberesi  aU  ha^  Wa\^  unb  bie  |^al)(  bcr  aufeinanber- 
folgcnben  ^-^emegungen  nnb  il^cränbcrnngen  tontingenter  ii^efen:  Temi)us 
iiiliil  aliud  est  quam  numerus  motüs  secuiidum  prius  et  posterius. 
S.  'Hu  1   q.  10  a.  1  c. 


§  26.   3?on  bcr  ©migfcit.  111 

1)ic  brci  ^JJtoinentc  bcr  (^migfcit,  '^Iiif  ang!?(o|  itjf  eit,   @nMo|ig^^.  j^-^:  . . 
t  c  i  t  imb  3 II  c  c  c  ]  i  i  0 U!?^  1 0  i  i g  f  e  i  t   finb    in    ber  allgemein  rccipierten  ^e^  bei  ^fuienun"" 
finition  bcr  (Siingfcit  Don  33oet(}in^^  |ci)ün  snfanunengcfagt :    inferminabilis 
vifae   totd  mtud  et  perfecta  possessio.     De  coiisol.  philos.  1.  5  pros.  6. 

%ut-  biefcr  ^^efiuition  ergibt  fid),  bafl  an  ^ott  ober,  unvo  ba!§[etbe 
ift,  an  Ö^ottec^  ©ein  unb  STnrfen,  an  fid)  jcgiirfje  ^^itlirfjteit  nnb  fomit 
jebc^  3^it"^^B  w"«^  i^^^^'  Q^itmitCYidjkb,  in^^befonbere  a()o  ber  Unter-[ii}ieb 
üon  33er  gang enl)  ei  t,  ©cgenmart  nnb  gntnnft  ^n  negieren  ift.  '^n 
@ott  ift  aikt->  bie  reine  ^egeniüart,  ba  bit  (Slingfeit  ift  nad)  bem  l)eil. 
Xf)otna§:  fofa  smul  exisfens.     ^.  Tli.  1   q.  10  a.   1   c. 

^a  ferner  bie  '^auer  (^ottcc^  mit  bem  Sein  %oiiz^^  ibentifd)  ift,  fo  ift 
(^ott  feUiftnerftiinblid)  feine  ©lingteit  ober  W:^  eiinge  Öcben.  8.  Tli.  1  q.  10  a.  2. 
@«  ift  baf)er  mir  eine  2(bftrattion  nnferec>  33erftanbe^o,  luenn  nur  bie  @ung- 
feit  uom  2öefen  O'^ottec^  nnterfdieiben.  rarnm  fann  aber  bie  ©migteit  and) 
nur  (^ott  eigen  fein:  C^ott  ift  ber  aHein  @mige,  nnb  ba  fein  Sein  pnrec^ 
Ö  c  b  e  n  ift,  ber  allein  U  n  ft  e  r  b  l  i  d)  e :  Qui  sohis  haV)et  immortalitateni. 
1   Tim.  6,  K;. 

111.  Um  bie  ^migfeit  nnb  i^r  i>erl)ältnic^  ^nr  ^z\i  beffer  ^n  ner^ 
ftel)en,  muffen  lüir  ba«  ^kfen  ber  ^z\{  niil)er  ino  ^^(nge  faffcn. 

Tie  ^^eit  ift  tcincc>uiegc^,  mie  Maut  bct)anptet,  lebiglid)  eine  fubjettiue  ^.^,  iu'etwü'- 
5orm  nnfcrer  '^Inidjaunng,  fonbern  ctuniv  objeftiu  ^Keale^o  in  ber  mirt=  lU.iortii.  ^jiVau-/ 
lid)en  2lnfeinanberfolge  bcr  in  ber  cnblid)cn  iiBelt  ftattfinbcnben  i^eriinberungen, 
bk  mir  in  unb  außer  unc>  burd)  innere  unb  äuflere  ©rfa^rung  iüal)rnel)men. 
2(u^  berfelben  abftra()ieren  mir  mit  berfelben  objeftioen  'ilHil)rl)eit  mie  alle 
unfere  '^tllgemcinbegriffc,  fo  and)  bcn  ^lUgemeiubcgriff  ber  ^^eriinberung,  ber 
^üifcinanberfolge  unb  ber  ^]eit.  iiMe  beumad)  bie  Ciungteit  ber  ^aA)z  nad) 
ibentifd)  ift  mit  ber  Uuoeräubcrlid)teit  be^o  abfohlten  5einc>,  fo  ift  bie  reale 
,^'5cit  ber  'Bad)t  nad)  eiibo  unb  bavfclbc  mit  beii  anfeinanbcrfolgenbeu  ^^er^ 
iinbernngen  in  htw  tontingeuten  Tiugcii.  Sie  ift  bal)er  an  fid)  nid)t^o 
anbercs^  alc^  bie  ^^l  u  f  e  i  n  a  u  b  c  r  f  o  l  g  c  ber  in  i  l)  r  e  r  (S  ^*  i  ft  e  n  5  ei  u 
a  n  b  e  r  g  e  g  e  n  f  c  i  t  i  g  a  u  ^o  f  d)  l  i  c  1]  e  u  b  c  n  f  n  b  ft  a  n  t  i  a  l  e  n  0  b  e  r  a  c  c  i  b  e  11= 
talen  ^^eräubernngen  in  bcn  erfd)affeneu  l^ingen,  nnb  inbent 
bie  33ernunft  erfaf^t,  mie  biefc  i^eränberungen  relatio,  b.  l).  burd)  ilun'- 
gleid)ung  mit  irgeiib  einer  311  biefem  ,3^iierfc  geuni()lteu  beftiinbigen  nnb  gleid)= 
förmigen  '^-icmcgung  in  uuferem  6)cii*te  gemcffcn  unb  ge,^äl)lt  merbeii  lönueii, 
bilbet  fie  beii  allgemeinen  ^^e griff  ber  ^txt.  'JJtit  5lriftotelec^  befiniert 
bal)er  ber  l)eil.  3:i)omae  bie  ^-{eit  aU  numerus  et  mensura  motüs  se- 
cundum  prius  et  posterius.     S.  Tli.  1   q.  10  a.  1  c. 

^arauf^  ift  fofort  flar: 

1.  d)ne  0  eränbcrlid)e  ^inge  unb  anf^er  il)ncn  fann  ec^  s-i,„e"i/evün£)e 
leine  mirMid)e  Qeit  geben.  "T^ie  ;^eit  ift  bal)er  erft  mit  b e u nmn  fiW  8cit 
tontingeuten  fingen  burd)  bie  Sd)öpfuug  mirttid)  gemorben, 
fo  bag  c§  oor  ber  Sdjöpfnng  leine  unrtlid)e  ^]eit  gab,  mie  ec^  and)  leine 
mirflic^e  ^txi  mcl)r  gäbe,  menu  bie  '-llult  ber  ueriinberlid)en  ^inge  aufhörte 
5U  fein,  dagegen  gibt  e^o  oor  ber  ©djöpfnng  möglid^e,  ibeale, 
imaginäre  ober  fiftioe  :^t\i.  ii>ie  nämlid)  bie  'J3iüglid)leit  be-o 
tontingeuten  Seinc^  notmeubig  nnenblic^  ift,  mäl)renb  feine  ^>irnid)= 
teil  ebenfo  notmeubig  enblid^  ift,  fo  liegt  and)  jenfeit«  jeber  mirflid)en 
yeit,  bie  mie  Wt-'  lontingente  Sein  notmeubig  eublid)  ift,  eine  nuenblid)e 
^JJi  öglid)tcit  auberer  ä^'i^»-'»/  ^^^»-''^  auberer  oea-äiiberlidier  Thinge  unb  ^Ü^elteu. 


1 12  il^on  («Ott  bem  3)rcieinen.  —  ©rfter  2:cil.  55on  bem  ©inen  ®ott.  B.  S5on  ber  2öefcnf|cit   jc 

Triefe  imaginäre  Qc'it  ift  inbc^-^  niii)te  ilMrfüii)Cö,  ioubern  nur  bie  imaginäre 
^orftcUnng  inöglirf)cr  Qc'ü  nnb  anrf)  in  unfcrcr  33orftcnnng  nicf)t  luirfüd) 
nncuMid),  ba  mir  bie  nncnblid)e  iy^öglid}tcit  üon  'Joitcn  nid)t  alö  mirtlid) 
5U  beuten  vermögen,  ^knn  mir  es  5U  ti)uu  üermeiueu,  fo  bern()t  ba§ 
an]  Qüufiüu. 
^icübmntiiLi)  ^'     ^"  feinem  ^iune  faun   c^S    in  (^ott   realiter  >]c\t  unb  ^^eitüdje^ 

~rcit  lioru-!!'  geben,  ba  er  abfolnt  unueränberlid)  ift.  ^al)er  ift  (^ott  abfotut  unjeittic^ 
unb  fi  b  e  r  5  e  i  1 1  i  d) ,  e  r  l)  a  b  c  n  über  a  1 1  e  ^  e  3  i  e  t)  n  n  g  e  n  b  e  r  ^  e  i  t, 
über  alle  ,3 e^^-  ^'^  M'*  bal}er  ein  großer  3^*1'^""^  ^^^fii"  bie  gütt{id)e 
(Sungteit  mit  ber  nur  mögtidjen  (imaginären)  S^^^  uermedjfelt  mirb.  @^ 
ift  ba^  berfelbe  ^rrtum,  mie  menn  man  bao  abfolute  mit  bem  aügemeinen 
^ein  [u.  195),  bie  mirtlid)e  Uneublid}feit  (acta  intinitum)  mit  ber  unenb= 
(id)eu  lV'ögIid)teit  (pütentia  intinitum  ober  indefinit  um  i  uern)ed}felt. 

Da  (^3ott  erl)aben  ift  über  alle  ;5cit,  fo  fönneu  ^eitbeftinnnungen  nur 
im  uncigentlid)en  3iune  auf  Wott  übertragen  merben,  nändid)  unferer 
meufd)lid)en  ^i^orfte  lluug  unb  ^Kebemeife  nad).  5Üle  berartigen 
^eitbeftinnnungcn  finb  nid)t  in  (^ott,  fouberu  in  bm  Kreaturen  mirftid). 
Sagen  mir  5.  '^i:  Ö^ott  mar  uor  ®rfd)affung  ber  Ä^clt  unb  mirb  fein 
nad)  bem  dmbe  ber  ^n^t,  fo  l)eij3t  bai?  nur:  mäl)renb  bie  3Belt  gemorben 
ift  unb  einmal  Hergeben  mirb ,  ift  (Mott  nnmanbelbar.  "Tac  fagt  aber  nid)tö 
auberev,  aUo  bafl  bie  il^elt  .^^eitlidi,  Onnt  emig  ift.  Daljer  mirb  (^ott  aud) 
uid)t  älter,  mäl)renb  mir  älter  merbcu :  benu  unfere  Qal)re  uerfliegcn,  feine 
(Smigteit  aber  ftel)t  nnmanbelbar  feft.  (i^  fd)eint  um  nur,  ba|l  bie  ^mig- 
teit  fid)  bemege,  mäbrenb  mir  nn^o  bemegen. 
,  .„r'-:-  1\'.     ©migtcit  unb  ^^]eit  nerlialten  fid)    m  einanber    unc    ba-i  abfohlte 

^cit  unb      nnb  tontingente  ^eui.     Taraue  folgt : 

1.  (^ott,  ber  (£'mige,  ober  bie  (Smigteit  ift  Die  abfolute  Ur^ 
fadje  ber  ßeit. 

2.  Die  CS'migteit  überragt  alle  ^^]eit,  b.  l).  (^ott  ift  00 r,  in  unb 
nad)  aller  |]eit,  aber  uid)t  5eitlid)er,  fouberu  emig  er  'il>eife.  il>ir  bürfen 
ec^  alfo  nid)t  fo  beuten,  atc>  ob  bie  (iniigteit  ber  ^]eit  ooranginge  mie  eine 
frül)ere  ^eit,  auf  bie  ^^eit  folgte  mie  eine  fpätere  ^>]eit,  ober  alei  ob  mit  ber 
;]eit,  bie  uerläuft,  and)  ein  Teil  ber  (imigfeit  oorüberginge  mie  eine  iier== 
riuneube  ;]eit. 

o.  Dal)er  foeriftiert  alle  mirtlid)e  ^eit  unb  jeber  Mo-- 
ment  berfelben  ber  ganzen  Gm  ig  feit,  5Öäl)renb  Dinge  unb  ^^]eiteu 
in  fid)  felbft  oorübergeben  unb  bevl)alb  bie  l^iomente  il)rer  (5pften,^  im  ^er= 
l)ältniffe  5eitlid)er  3ncceffion,  alfo  ber  ^nn-gangenbeit,  (^)cgenmart  nnb  ^^n^ 
tiuift  5U  einauDcr  fteben,  gel)eu  fie  nid)t  norüber  für  (>)ott,  ftel)t  (^ottee 
CS'migfeit  ,^,u  iljuen  in  feinem  ^eitlidjen  ::i?erl)ältniffe.  ral)er  ift  jebe  mirftid^e 
^eit  für  Ökitt  meber  nergangen  nod)  ;)Ufünftig ,  fouberu  gegeumärtig  ''n.  238 1, 
inbent  feine  Gmigfeit  alle  ^eit  in  unteilbarer  nnb  bec^balb  nnauöge^ 
beljuter  C^egeniuart  umfpannt.  ;Hn?  biefer  Ä'oe^'iften^  uon  ;]eit  nnb 
©migfeit  folgt  aber  uid)t,  baj3  bk  ^eitlidjen  Dinge  felbft  eine  emige  unb 
fucceffiouelofe  (S^*iften3  Ijaben  ober  oon  (^3ott  alo  emige  nnb  nid)t  al^^  ^eit^ 
lidje  erfannt  nnb  gemollt  finb.  Denn  menu  and)  jeber  l^ioment  ber  ^^ieit 
ber  ganjen  (SiDigfeit  toe^iftiert,  fo  foe;L-iftiert  er  berfelben  bod)  nid)t  emig, 
fouberu  erft,  menn  er  anfängt  ^n  fein  unb  bi^>  er  anfl)ört  ^u  fein.  ']3räguant 
mirb  biec^  auegebrüdt:  Tein])()i'aria  oninia  coexistunt  fofi  aeternitati 
Dei,    sed   non  fotaliter.     Franzelin     1.    c.  pag.  354.     S^reff eub    ift  ber 


CS-unsitoit 


§  27.  Sie  UnermeBlic^!eit  uub  2mgegenit)art  ®otte^.  113 

^ergteirf),  ben  ber  I)eil.  2^^oma-o  (c.  gent.  1.  1  c.  66)  au^  ber  ^oqiften^ 
bc0  unteilbaren,  unbetDeg(id)en  3Jhtte(puuftc^  eine«?  ^reife^^  mit  jebem  fünfte 
ber  ^erip()crte  l)cniiinmt.     ^gl.  (^utberlct  a.  a.  €).  <S.  169. 

4.  3Sic  biK^  abfolute  (Sein  baö  eminente  Urbilb  aHc-3  enblid^en  @em^ 
unb  biefcs  bat)er  ein  me^r  ober  minber  üoüfommene^  5lbbilb  nnb  fotgürf) 
ein  5lna(ogon  oon  jenem  ift,  ]o  ift  and)  bk  @m  ig  feit  ba§>  eminente 
llrbitb  ber  ^^]eit  nnb  biefe  ba^er  ein  5(nalogon  ber  ©iDigfcit.  3^^^  ^''^^ 
(^migfeit  uerljalten  fid)  bemnad)  ju  einanber  ntd)t  mie  5(rten  ber  fei  ben 
Gattung,  fonbcrn  ftc()en  in  bemfelbcn  analog  en  ^erljältniffe 
tote  ba^  enblid)e  unb  fontingente  §u  bem  unenb(id)en  unb 
abfoluten  oein. 

V.  CbiPol)(  ^ottee>  ©migfeit  aU  |o(d)e  infommnnifabel  ift,  fo  !ann  Ta^^^mm 
bod)  ©Ott  in  einer  analogen  '^eife  ben  (^efd}öpfen  g(eid}fam  5(nteU  geben 
an  berfelben,  unb  er  ()at  er-  in  uerfdjiebencr  5l^eifc  unb  in  oerfd)iebenen 
Stufen  getl)an.  3d)on  bte  ^eit  ift,  mie  mir  gefe{)en  (ii.  243),  ein  gemiffec^ 
'toitogon  ber  ßmigfcit,  mie  übcrbanpt  aUe^o  enblid)e  ©ein  ein  ^(nalogon 
beö  nneublidjen  3einö  ift. 

^a  bie  ©migfeit  ane  ber  Unmanbclbarfeit  entfpringt,  fo  ift  offenbar 
bie  'I>auer  einec-  @efd)öpfec-  ber  ßmigfcit  um  fo  iiljulidjer,  je  unmanbelbarer 
e^  ift,  uub  eine  je  gröfsere  güüc  oon  3ein  unb  lieben  e^o  numanbc(= 
bar  befi^t. 

^ihin  l)at  Q>Sott  'iiH'fcn  crfdjaffcu,  bie  nie  me()r  aufljören  foden.  (S^o 
finb  bie  Qnforrupti  bilieu,  nämlid)  bie  (S'uget  nnb  bie  ä)tenfd)en= 
feelcn.  ^iefe  merbcn,  infofern  il)r  ili>efen  immer  fortbeftet)t,  unfterbüd) 
ober  aud)  emig  a  parte  post  genannt,  im  (^)egeufa^  5n  ben  'Thingen,  bie 
(\U  foId)c  einer  .Horruption  unterliegen  nnb  nad)  einiger  ßcit  aufl)ören  3U 
fein,  'hinein  finb  jene  'An^fen  and)  il)rem  iTn^fen  nad)  nnoergiinglid),  immcr^ 
bleibeub,  fo  finb  fie  ev  bod)  nid)t  tl)ren  :Hccibcntien  nnb  Operationen  nad), 
mec4)alb  il)ncn  and)  ber  fucceffion^olofe  unb  nollc  ^efii3  '\\)xzi>  gun^en  'sieben«? 
uid)t  eigen  ift  mie  ©ott. 

Ta[)er  nennt  man  biefe  '?(rt  oon  nie  enbenber  Xauer  jum  Unterfd)ieb 
uon  ber  eigcntlid)en  (^migtcit  aevion  ober  aevitemitas  unb  fann  in 
einem  gemiffen  Sinne  fagen,  bie  aeriternifas  fei  ein  mittlerem  (^lieb  5mifc^en 
•^eit  unb  (Smigfeit.     S.  Tli.  1  q.   10  a.  5  c. 

(5iuc  [pccififrfi  luiUfonuncuovc,  üLicvnatüvIicljc  Xeilna()ine  mib  2if)u(id)tcit  mir  bcv  c]ött=  ^^^  Ju^igtvit 
lidjcu  d'iiügfcit  ak-  E>io  bloHc  ^nfoniiptiliilität  ift  Mo  auf  bem  lumcii  liloiiac  beviUjeubc  bcc;  Jpimmel'? 
tnsio  beata.  3^io|clbc  ift  infofcrn  oiu  iHnalogoii  Der  ititfiininabilis  vitae  perfecta  nnb  bev  ^loUc. 
possessio,  ü(ö  bie  Seligen 

1.  ^ie  il)iien  eigene  ^^oUenbung  erlangt  \]aiy:\\,  nnb  in  ihnen  feine  (Sntiinrfeüing 
nnb  33cmegnng  ,^n  it)vem  ':^xd<:  bin  mef)r  ftattfindet,  nnb  nf?  fie 

2.  C^ott  felbft,  ibv  (£n^,^ie(,  bcfi^uMi  nnb  in  feiner  '.'(nfdjannng  ruben.  Partici- 
pantes  aeteriiitateni  ex    ipsa    hei  eonteniplatidiie.     S.  Tli.   1  ij.  10  a.  o  ad  1. 

©ernbe  das  (iJegenteil  gilt  uon  ben  inn-danunten,  Die,  it)re!?  ßit'teö  nnb  bamitjeg* 
lirfjer  9inbc  beranbt,  alle  ''feinen  einer  enMofen  3i'if  empfinben.  S.  Th.  1  (j,  10  a.  3  ad  2. 

§  27.   ^ic  Uucrmcfilidjfcit  uub  ^(ürjcgcuuiart  Wottc». 

^gl.  |)einrid),  2)ogniQtifd)c  2:beologie  JII  §  177.  178. 

(^ott  ift  uuermej^tid)  nnb  traft  feiner  Unermej3lid)!eit  all- 
gegenmärt  ig. 

T.  (5l)e  ber  33emei^:<  für  biefe  llicfe  angetreten  mirb,  muffen  bie  ^e^ 
griffe  ber  Unermeglid^feit  unb  Slllgegenmart  genau  feftgeftcllt  merben. 

Jt'^cluvicl)    ^•»uvpevt,  .HompcuMuui  ^^'l•  loi^matif.  ft 


114  ^Non  (i5ott  beut  3)reictnen.  —  (Srftcv  'Xcil.  iPon  boni  (finen  ®ott.  H.  3>ou  bev  3\>c[en()cit  jc. 

•i^oiiriff" Ml-  ^-     ^w^'i'J)    ^^c  Uneniicf3lid)tcit    mirb    iiu   (Mott    jcbc  ^Käiiinlid)tci  t 

um-vnufuiiDfdt.  luib  jcbcc^  ^)hui  1110  c  v  l)  ö  1 1 11  i  0  i^clciiöiict.  Tcv  ^cgriff  ber  Uiicniic|llid)fcit 
ift  iiljo  enger  olc>  ber  hex  Uueiiblid)feit,  bie  jebc  ^kfdjriinfiing  bev  gött^ 
üd)cn  3eiu?  ober  ber  göttlichen  ^o(Uoiiinienl)eit  negiert.  1)cr^Dhiiiic  foniint 
5.  ^^i  imr  bei  Baruch  ->,  25:  iua<>inis  est  et  non  habet  liiiein :  ex- 
celsus  et  imtncnms  nnb  im  Stjinh.  Äthan.:  imniensuH  Pater.  ^Dic 
3ad)e  ergibt  [id)  nninittclbar  aiic>  ber  Uneiiblid)tcit  nnb  (£infad)l)cit  C^otte«; 
bcnn  ')iäninlid)teit  nnb  :)i\ninuierl)ältniffe  |ct3cn  ein  enblirf)Cir>  !:)tcbcn^ 
u  n  b  51  u  f3  e  r  e  i  n  a  n  b  e  r  u  o  r  a  n  o. 

5(nd)  l)ier  erinnere  man  fid),  baf^  bic  gött(id)c  Uncrmegtid)tcit  mit  bein 
g5tt(id}en  ili>e|en  ibent  i|  d)  ift,  nnb  baf^  foinit  (^ott  feine  Uncrincßlidjteit  ift. 

X  a  f^  (Sott  an  |  i  i1)  u  u  c  v  in  c  f?  l  i  d)  i  ft ,  iit  feinem  ))innniucrbältntffc  ftc()t  iiub 
bQl)cv  and)  non  feinem  »innm  nnifdiloffen  luevben  fann,  luoüte  man  bnrrf)  baiS  iH^ort  Qn^= 
brütfen,  d^^ott  fei  fid)  felbft  ^Kanm,  ober  er  [ei  in  fcinev  Une  r  nie  f^l  id)f  ei  t  ber 
abfülntc  i)ianm.  Antf  oniiiiii  \)v\\^  erat  soliis;  iitsc  sil»i  et  rnnmlus  et  locus  et 
oninia.  Tcrt.,  Adv.  Trax.  c  ."> ;  in  >t*  lialdtabat  Dens,  a])n(l  sc  liabitabat  et  ajtud 
sc  est  Dens.     .1////.,  Knarr,  in  ps.  122  n.  4. 

^en  ^^egriff  ber  göttlid)en  Uncrmef^lidjteit  geiuinncn  mir,  inbein  mir 
an  bein  gött(id)en  3ein  ober  'ii'efen  iomol)l  bie  ränin(id)e  '?(nc>bel)nnng 
nnb  eircnmfcriptiue  (V)egeiimart  an  einein  Crte,  mie  fie  ben 
it  ö  r  p  e  r  n  eigen  ift,  al v  and)  bie  '^-^  e  f  d)  r  ii  n  f  n  n g  ber  im  r  t n  e  1 1  c  n 
C^cgenmiir tig teit  anf  beftimmte  Orte  nnb  ^Känme,  mie  fie  ben 
gcid)affeneii  (^eiftcrn  5nfommt,  leugnen  nnb  eben  babnrd)  (^)ottcc^ 
(Ä^  c  g  c  n  m  ii  r  t  i  g  t  c  i  t  a  ( ^o  a  1 1  u  c  11  n  n  e  n  b  ( i  d)  f  ci3en. 

^Ho  viff' bev  -•     ^^^^^\^    feiner  Unermcf3lid)tcit  ift    bal)cr  @ott  aüge  genmii  rt  i  g. 

x'uiiicflcinuavt.  T)ie  '^(l(  ge  gen  ma  r  t  bc^^cid)net  niimlid)  ba«?  i>erl)ii(tni^o  bec;  niiranmlid)eii 
(^otte;?  ;)nm  -Kanin,  b.  t).  ^n  ben  ränmlid)en  Tingen,  ober  rid)tiger,  bav 
il>crl)ältnic^  biefer  ^n  il)in.  '5)a  nun  (^nnt  nnerinef^lid)  ift,  ift  er  allen  Thingen 
unb  il)ren  Orten  nnb  Oiäninen,  loie  im  ganzen,  fo  jcbcin  Xeilc  ber- 
f elben  n  n  g  c  t  e  i  1 1  g  e  g  e  n  m  (i  r  t  i  g ,  a  ber  nid)t  in  r  ii  n  in  l  i  d)  e  r  nnb  ö  r  U 
lid)cr  ^-Il^eifc,  fonbern  in  ^^i^eife  ber  Unermcf^li  d) teil,  b.  l).  ber  ^x-- 
l)abenl)eit  über  alle  Oi'iinmlid)feit  nnb  Crtlid)feit.  l^tan  l)ar  bicc^  andi  fo  aii^o^^ 
gebrücft:  O)ott  fei  nid)t  rirctntfsrripfirc  loie  ein  -Uörpcr,  nid)t  definitire  mie 
ein  (^kift,  fonbern  repletivc  gegenmartig.  '-Injl.  (^hit beriet  a.  a.  0.  (E.  lOO. 
raljer  ift  05ott  nid)t  teilmeife  in  ben  oerfdjicbenen  Xeilen  bec^  ^lianmev; 
fonbern  gan^  im  gan,^en  nnb  gan^^  in  jebcin  ücite  nnb  gan,^  anner  allem 
unb  über  allem. 

ilBcil  (^)ott  überall  ift,  aber  iiidjt  in  riinmlid)er  'ÜH-ife  mie  in  einem 
Orte  ober  einem  ^lianine,  fo  lann  man  in  biefem  3iimc  and)  fagen,  \>(\)^  er 
an  t  e  i  n  c  m  Orte,  in  leine  m  9ianine  fei,  niimlid)  ö  r  1 1  i  d)  nnb  r  ii  n in^^ 
lid);  beim  eigentlid)  ift  nid)t  er  an  einem  Orte  ober  einein  :)ianme,  fonbern 
alle  Orte  nnb  'Jtiinme  finb  in  feiner  (>5egenmart.  Qnod  nhique  est,  ita, 
dici  videtur,  non  qnod  in  omni  sit  loco  (omiiino  eiiini  in  loco  esse 
non  potest),  sed  qnod  ei  adsit  oninis  locus  ad  euui  capiendum, 
quum  ipse  non  suscipiatur  in  loco.  Atque  ideo  uusquani  in  loco 
esse  dicitur,  quoniani  ubique  est,  sed  non  in  loco.  Baefhius^  -De 
Trin.    c.    4.     05ott  ift   baljer  mie  ^Htl)ana  f  in  ^o    fagt:    ubique  et  extra 

,„    -^«-        oiunia.     Kpist.  ad  Serapion. 

»uüitiflessentia  .).     'l^ic)c    boppelte    ^A>al}rl)eit,    ba|3    (^)ütt    in  allem    unb    ö"9i^'ii^) 

""rtanua"     aujlev   aHeiu,    baf^    er   an    allen  Orten,    aber    niii)t    ort  lid)    ober   in 


§  27.     i^on  öer  Unerino^(ic^feit  itnb  Mgegeniinu-t  (S^otte^S.  115 

räumlicher  ilöei|c  gcgemuartitj  ift,  barf  mau  uid)t  fo  miteiuaubcr 
uerciuigeu  woikn,  cik-'  ob  (i^ott  nur  fciucr  ^p  c  r  r  [  d)  a  f  t  uub  SB  i  r  f  f  a  m= 
fett,  uid)t  aber  feiuem  äBefcu  nad)  allgegcumärtig  fei.  @r  tft  üiclmelir 
allgcgeuunirtig  uid)t  uur  /)otenfi(f,  iufoferu  alle?  [ciucr  .öcrrfd)aft  uutcr^ 
luorfeu  ift,  unio  (^3uoftitcr ,  ^Jaiuidjöer  uub  aubere  ^unlifteu  (eugueteu, 
uub  aud)  uidjt  uur,  mie  umu  fagte,  pntesenfid^  iubem  fciue  meife  ^or= 
)et)uug  alle^  umfaf^t,  ma?  3.  ^.  bie  'ituerroiftcu  Icugueteu,  bie  bie  ^ür= 
fel)uug  auf  bie  l)5(icreu  4^iuge  befd)räutteu,  fouberu,  mouou  ()ier  juuiidjft  bie 
3?ebe  ift,  essentia  dve  subsfantia.     S.  Th.  1  q.  8   a.  3. 

Essmtialiter  ober  siManiialiter  aber  ift  (5^ott  gegeuunirtig,  uid)t  aU  ob 
er,  mie  bie  ')3autl)eifteu  unil)ueu,  bac^  ^^efeu  ber  3i>e(t,  ober  alc^  ob 
er  bie  (Seele,  foniia  ber  'iBelt,  ober  alc>  ob  er  irgeubune  a  c  c  i  b  e  u  t  e  U 
mit  ber  'SBelt  oerbunbeu  lüäre,  fouberu  er  ift  iu  alleu  1)iugeu  gegeu^ 
märtig  ak^  bereu  abfohlte  fd)öpf erif d)e  nwh  erl)a(teube  Urfad)e. 

^er  (S^ruub  ber  g5ttlid)eu  ";^l(lgcgcuuiart  ift  atfo  feiue  abfohlte  ^iitt^,sHini/hn- aott* 
falität.     (^ott    ift  al(eu  '4}iugcu  gegeuunirtig  alc^  il)re  abfolute  llrfad)c  be^oiiciicn  xnüacrtni:= 
Seiuv^,  uub  5umr  uid}t  luittclbar,  mie  bie  (^iioftiter  uub  5lriauer  tet)rteu,       '^""^" 
fouberu   uumittelbar.     Deus    est    in    (unuil)us    rebus  ,  uon    ([uideui 
sicut,  pais  esseutiue  vel  siciit  accidens,    sed   sicut  a<ieus  adest   ei, 
in  quod  a<iit.     S.  Tli.   1   q.  S  a.   1    c. 

Taf;  aber  biefc  (*>kgeuuiart  (^H)ttec^  iu  allen  4>iugeu  aUo  bereu  fd)öpfe= 
rifdje  Urfadie  eine  fiibftautiale  OV-geuunu-t  ift,  ftel)t  mau  fofort  ein, 
mcuu  mau  fid)  eriuuert,  baf3  bac^  iiMrfeu  (*>)ottec^  mit  feiuem  Söefeu  ibeutifd) 
ift.  '^^euu  bal)er  luui  3cotuc^  u.  a.  eiugemeubet  unirbe,  e^o  taffe  fid)  bie 
fubftautiale  (^kgeuuuirt  aiiv  ber  Ataufalitiit  allein  nid)t  erlliireu,  meil  eine 
llrfadie  aud)  aiiv  ber  ^"ycrnc  biird)  non  il)r  auögel)eube  ^iriifte,  mie 
bie  3ouue  biird)  il)re  3tral)lcu ,  uurten  fönnc,  fo  ift  biefer  (iiifiuaiib  auf 
(S^ott  abfolut  iiuaumeubbar ,  uieuii  man  nid)t  in  ben  '^>al)n  ber  ^^alamitcn 
ober  ber  (^uoftitcr  fallen  mill. 

-i)ic    lt)coloi]ou    liol)aiibo[u    liicv  aiid)    bie    ?^vni]c ,    ob  Wott    iu    hnx    iiitaiiinciren    ,^.  .."'***\  s-, 
J)iQiimcu    nuf?cvl)alb    bov   4iH'lt    i]cc]onu)nitic]    fei.     X'k  ^xMal)uni-{   bicfor  ^vagc    l)at  felblV     iimmiuiivoi/ 
uevftniiMicl)  nuv  ben  5imi,  baf?  (^knt,    uu'nii  or  aubovc  '-llVlteii  uub  ))iaumc  fd)üfc ,  aud)       ^iiNiuiuo. 
iu  il)uou  goijLMniuivrii]  uuire.  ^.Jimvö  obou  ui.  241;  luiu  ^cu  imaiiiuävou  |)Oitou  ijo|"at]t 
unirbo  iu  '^^o;,ui]  ww]  bie  ©mintcit,    gilt  aud)  uou  bcu  iuiagiuiirou  ^)iäunieu   m  43c 
,^ug  auf  bie  Uucviiu'^lid)fcit. 

,;5uüfd)en    ber    Uuerine|llid)teit    uub    ^^lllgcgenumrt     befielen     folgeube    imtnuiiiebo 
Uuterfd)iebe :  Tie  Uue  rmenlid)f  ci  t  uub  bie  \>([x\\\  begriinbete  *i)jt  ö q l i  d)-  ,^>^'iüi)^''t  ii"^»' 
teit    ber    vtugegcnuuir t     iit     eine     abiolute,    bie    mtrtlidje    vi II    -»mataniunut. 
g  e  g  e  u m  a  r  t   eine   f  0  r  r  e  f  p  e  f  t  i  u  e    (iigenfd)af t   5btte^o ;    jene   ift  a  b  f  0 1  u  t 
u  0 1 m  eu  b  i  g ,    bieje   b  e  b  i  n  g  t   not  w  e  n  b  i  g ,    b.    l).    unter    ber  53ebiugung 
ber   auf    freier   3d)öpfuug   berul)cnbcn   (Triften >   oon    .Kreaturen.     Ta{)n'  ift 
jene    (^3ott    tum    (s^Muigf eit ,    biefe    für   bie    ,^jeit    ber    betreffcuben 
"Eilige  uub  ^){äuiue  C^ott  5U3iifd)reibeu. 

U.     rie  Unermef5lid)feit   uub  ^^lllgegenmart  (^nntev    finb  (sUaiibeuv*  lic  u'm'rmoK 
m  a  l)  r  l)  e  i  t  e  u  uub  ^  e  r  u  u  u  f  t  m  a  b  r  l)  e  i  t  e  u.  i'^iif^''^  ""^ ;'" 

1.     5llle    stellen    ber    l)eiligeu  3d)rift,    meiere   bie  U  n  e  u  b  l  i  d)  l  e  1 1  (swaubribö    uu^ 
bartl)uu  (u.  \S)X),  bemeifeu  aud)  bie  Uiierme j^lid) teit    (u.    24()).    :Hud) 
mirb  (^ott  aii^öbrürfti  d)    ber  Uuermeillid)e  genannt  (u.  24()i.     Tie    :Hll= 
gegeumart    aber    mirb  uon    ber    l)eiligeu  3d)rift    ucrtitubet,    ba  fic  lcl)rt, 
C^Sott  felbft    fei    überall  gegeuuMirtig    im  .v>immel   uub    auf   (^r^ 


'jH'vnunrtuuil)v 
l)oiti'n. 


116    3?üu  (55att  ticm2)reieiuen.  —  (Srfiev3:oiL  iöou  bem  einen  ÖJott.  B.  35on  bcr  Sßcfen^eit  2C. 

beu  (D^wi.  4,  89);  bal)er  gäbe  c^  tcincii  Ort,  luo  er  nid)t  gegen= 
lüiirtig  iiuire  iPs.  138,  7  ff.);  er  crfiiUe  .V)imme(  unb  C£'rbc 
[Je rem.  2o ,  24)  luib  fei  jebem  nal)e,  ba  mx  in  il)m  leben,  lueben 
unb  fiub  [Act.  17,  28).  ^g(.  So/;.  1,  6  ff.;  Rom.  11,  36; 
(7o/os.s.  1,  16  f. 

2.  ^H  bcr  ©rftiiruiig  bcr  Xl)e)c  unirbcn  fcljon  i)erfd)iebene  Stellen 
ber  I)  ein  gen  ^iiter  angefül)rt,  in  bcnen  bie  fiibftantiale  (>3egemnart 
C^ottec«  I)eruorgcl)oben  iiiib  gegen  fnl|rt)C  ^orfteünngen  gefff)n4U  mirb.  ^ic 
gan^e  ^oftrin  bcr  beiligen  initcr  lii|lt  fid)  in  bcn  ^nt^  ,^nfanunenfaffcn,  ber 
in  bem,  lucnn  nid)t  oom  beil.  :Hngnftin  felbft,  fo  bod)  nnter  feinem  (Sin- 
fluffe  nerfaincn  iiMberrnfc  bcc>  pclagianifd)  gefinnten  yj('önd)c«  Veporin^ 
{ms>  l)taffilia  (ugl.  .v>ergenrötbcr,  .V)anbb.  ber  allg.  ,^iird)engefd).  :V^lnf(. 
^.  448)  fid)  fiiibet:  \)iiVi^  capa.r  est,  sed  iiou  ca/ndn/is,  penetrans^  sed 
non  penefrabilis,  implens,  sed  non  implebilis.  xHnefiü)rlid}  unrb  ber  ^e= 
tuciö  am  bcn  l)eiligen  ^^^iitern  gcfübrt  non  ;p einrieb  TII  (S.  482—493. 

:».  rie  ,^iird)e  befennt  (^ott  in  il)rem  ^(nnbcnebefenntniffe  al§  ben 
Uner]nenlid)en:  Synib.  Atlianas.;  l.at.  IV  c.  Firmiter ;  \'atic.  1.  c. 
c.  1  nnb  trögt  biefe  "^cbrc  und)  lun*  an  niclcn  Stellen  il)rer  Öitnrgie  nnb 
in  i()rcn  .st  a  t  e  d)  i  c^  ni  c  n ,  bcfonbcr«?  im  r  ö  m  i  f  d)  e  n  ihited)iomnc<  (Pars  4 
c.  9  q.   18). 

4.  '^Ind)  bie  ^ernnnft  forbert  (^)ottcc>  Unermcßlid)feit  nnb  5111^ 
gegcnunirt.  C£inem  Orte  gegenunirtig  ^n  fein  ift  eine  ^oll  f  ümmenl)eit; 
biefelbe  ift  nm  fü  gröf^cr,  je  mel)r  Crten  einer  gegenwärtig  ift.  1)a  C^ott 
jebe  ilnVlltommenbcit  befiiu ,  nnin  er  allen  Crten  gegenunirtig  fein,  aber 
nid)t  mit  ber  UniuVütommcnbeit,  mic  Mörpcr  nnb  (.^kiftcr  einem  Orte  gegen* 
Unirtig  finb,  fonbern  frei  mm  allen  llnoollfonnnenljeiten  ber  ränmlid)cn  nnb 
örtlid}cn  (S)egenmart,  non  allen  2d)ranfen  bcv  ^ianmec^  nnb  bec^  Crte^, 
b.  {].  C^ott  mnf3  allgcgcnuuirtig  nnb  nnermcf^lid)  fein.  ^Hnbere  ^>ernnnftbeuieife 
ficl)e  bei  (^hit beriet  a.  a.  C.  3.  161   ff. 

^ic  auanmnnc  ^^     "^^^  ^^  c  i  f  c ,    in   ber  (^)ott   alv    bie  id)öpferifi'^e  nnb  erl)altenbe 

unb  bcumbmc  Urfadjc    in    allen  (^)efd)öpfen    fnbftantial    gegenunirtig    ift,    nennt    nmn    ben 

"^?omr^     modus  naturalis  praeseiitiae  Dei.     'I^ie  na  tiirl  i  d)  c  CMcgenunirt  ift,  mie 

mir  unffen,  eine  notmcnbige,  erftrerft  fid)  eben  becd)alb  auf  allee,    nnb 

ift  fomit  5(llgegcnmart. 

i>on  biefcr  praeseutia  naturalis  ift  oerfd)ieben  bie  freie,  gnäbige, 
über  natürlid)C  (^)cgenunirt,  ucrmögc  meld)er  (^3ott  nur  jenen  Ö^e* 
fd)öpfen  gegenunirtig  ift,  bcnen  er  nad)  feinem  freien  Tillen  in  biefer 
ilBeife  gegenunirtig  fein  mill.  '.iJian  pflegt  bicfen  modus  specialis  prae- 
sentiae  Dei  in  creaturis  mit  bem  5lnc>brnd  inhahitatio  gn  be^eidjnen  nnb 
brei  ifi}eifen  nnb  Stufen  ber  übernatiirlid)en  ^  nnemolinnng  l)enun'= 
5nl)eben :  ben  modns  r/n/fiaf  sive  sanctificationis,  ben  modus  glonae 
sive  (/lorificatio)iis  nnb  ben  modus  nnionis  hypostaticae  sive  personalis 
ober  specialissimus. 

^on  biefer  praeseutia  specialis  ift  bk  'Jiebe,  mcnn  gefagt  mirb, 
ba(3  (^ott  an  einem  Orte,  5.  )8.  im  .önumcl,  fei  nnb  an  einem  anberen 
Orte,  5.  53.  in  ber  |)ölle,  nid)t.  SBenn  e^  ferner  l)eigt,  ha^  er  fomme  ober 
fid)  entferne,  fo  bebentet  büö  nid)t^  anberen ,  al^?  ba^  er  jcneö  übernatürlid)e 
(Sein,  alc^  beffen  Urfad)c  er  innemol)nt,  einer  Kreatur  üer(eil)t  ober  entfiel)!. 
A)ie  iöeränberung  gcl)t  alfo  in  ber  iircatur  oor  fid),  nid)t  in  (^ott. 


§  28.    ©jtftcn,^  itnb  ^fJatur  bc§  göttlid^cn  ©rfenncnS.  117 

"Durd)  bicfc  Untcrfff)c{bmtcj  ,Vt)ifrf)en  ber  allgemeinen,  nonnenbigcn 
mib  bcr  befonbercn,  gnäbigcn  ©egcnunxrt  erkbigt  fid)  and)  ber  (Sinnmnb, 
®ott  tonne  luegen  feiner  ,pei(igfeit  nid}t  in  ben  ^3ö[cn,  int  (Satan,  in  ber 
*po(lc  gegcnnnirticj  fein:  modo  g-ratiae  et  gloriae  fredid)  nid)t,  mo^I  aber 
modo  natural],  inbem  er  and)  ben  5^öfcn  il)r  ©ein  gibt  nnb  erf}ätt ;  ha^ 
©ein  aber  ift  etumc^  (Mntec^.  Q)ott  ift  a(|o  in  ben  53öfcn ,  fomeit  fie  finb 
nnb  gnt  finb,  nid)t  aber,  infofcrn  fie  bö^^  finb,  b.  ().  uon  einem  ©ein  ober 
einem  (^hitcn,  ba^o  in  ibnen  fein  follte,  beficicrcn.  33gt.  S.  Tli.  1  q.  8  a.  1  ad  4. 

2.  J>ic  aifixmaüven  ^ttxl^nU  i^oiie^, 

'Die  abfohlte  ©eiftigfeit  C^nittee  ergibt  fic^,    mie  mir   fa^en  (n.  227),        ^51 
unmittelbar    aui^    ber    nnenblid)en  ^odfommenbcit   nnb    @infad)^cit   C^ottc^^.  rcv  ))ontiDo3^c 
(^inen   pofitiocn  ^^egriff    00m  (Meifte    aber    gcminncn  mir  ane   ben  nn^o  be==  ^wdftiflfcu  ^ 
fanntcn  inneren  ?(tten  be^3  (*oeifte!o,    bem  ^rfenucn  nnb   5B ollen,  nnb      <^ottct^. 
beren  änf^crcr  ^^n^ tl)ätignng.     Dcmcntfprcd)cnb   loirb  um  and)  bcr  nn= 
enbüd)c  C^eift  pofitio  babnrd)  faßbar,  baj3  mir  (V)ott  ©rf  enntni^o ,  Sitte 
nnb  ll't'ad)t  ,^nfd)rcibcn  nnb  bicfclben  auf  bem  oon  nn^o  betrad)tctcn  2Begc 
ber  9?egation  ale  nnenblid)  raffen.     4>ac^  götttid)c  ©rtcnncn,  ber 
göttnd)e  'iöitle  nnb  baran  anfd)ticf3cnb  bie  moralifd)en  5(ttrtbute, 
enblid)    bie   ?(t(mad)t    (^n^ttcc^    muffen    babcr   5nm  ©egenftanb   eingc()enbcr 
Unter fnd)nng  gemad)t  merbcn. 

a.  Pas»  göttfit^e  i^rilcnnctt. 
§  28.     ($;ri)tcu^  uni»  9latur  be^  rjöttlidjen  Grfcuueu^. 

53gf.  §cinvtd),  Toipiintiirfjc  X()co(oiiic  DI  §  ISO.  182. 

I.    ^ott  ift  unenb(id)c  ^y^^'-'^liöcu^. 

Tiefer  Bai^  ift  ^3lanbenc4  e()re,   anc^  ©d)rift    nnb  ^  r a b i 1 1 0 n ,^.^^j^  :^^;,,^^,j^^ 
coibent  nnb  oon  ber  ^ird)e  an«brüd(id)  anc^gefprod)cn.     (^^o  ift  übcrftüffig^iicDeCsntdiioen;,. 
bie  5al)t(ofcn  ^'^cngniffc  für  bicfe  Sal)rl)cit  ^nfannncn^^nftedcn.     Ten  anofül)r= 
Ud)en  Semci^ö  fiel)e  bei  .v>cinrid)  III  ©.  öi:)  ff. 

3ng(eid)  ift  er  eine  33er nun ftmabrb  cit,  bie  mit  ber  mal)ren  natür^ 
tid)en  (^otteeerfenntni^o  gegeben  ift.  Ta()er  l)abcn  alte  M)tenfd)en  nnb  ^nUfcr 
nad)  bem  'Jjtaßc  it)rer  (^)ottC!;Hn-tcnntnic^  and)  oon  bem  Riffen  nnb  bcr  Sei^o= 
^eit  (^)ottef^  eine  mc()r  ober  minber  erhabene  ^bce. 

Tie  nncnblidie  :Jntc((igcn;^  (^Hittcv  pflegt  man  an^o  bcr  '-l^ernnnft  ^n 
bemeifen 

1.  a  priori  a\K^  bem  2ßefen  C^ottcc^  nnb  ^mar 

a.  au^  feiner  :^HU(f  ommcnl)  cit  im  allgemeinen.  ^vidcUigcn^ 
ift  eine  perfectio  simpliciter  simplex  nnb  bal)er  in  (^ott  ^n  affirmicren. 
Tiefen  S3emei^ö  fiibrt  man  and)  bnrd)  ^nbnftion.  d'in  Cskfd)5pf  ftcl)t  um 
fo  l)ö^er,  je  oollfommcner  feine  intelligent  ift.  Tac^  l)öd)ftc  il^cfcn  ift  alfo 
bie  l)öd)fte  ^s"l^lliiicn,>     ©0  X()om.  in  1  dist.  :>5  q.  1  a.  1 ; 

b.  inebefonbere  ant-<  feiner  ^mmaterialität  nnb  (Steift  ig  teil. 
S.  Th.  1  q.  14  a.  1  c ; 

2.  a  posteriori  ani>  ber  in  bcr  crfd)affenen  5B?clt  fid)  offcnbarcnbcn 
5ßei^5^cit.     in  1   dist.  35.  q.  1  a.  1. 

II.     "^ai:  erfennen  03ottc>?   ift   mit  bem  göttlid)cn  Scfcn  ^cj,^,;^;";^^^^^^^^^ 
ibentifd).     (S^^  fonnnen  i()m  bal)er  fämtlid)e,  bie  gi3ttlid)c  ^?lbfolntI)cit  niibcr  bi-v  nöttuciKn 
beftimmenben,    negatioen   (gigenfd)aften  ^n.     ^nsbefonberc   ift    benuiad)  bem 
göttHd)en  (^rfcinicn  3n5ufd)reiben : 


IIS    '^Hiii  Wott  ^cll^TvciciMcu.       (5rftov'^oil. '-Ihmi  ^fln  (f'incii  (Mott.  11  "ühui  bcv  'l\>cinil)cit  n*. 

^j^,  .^j^-;'.y..^  j,^,.^  1.    "Tic    '^(icitiit.     1^cl^(lClluin    crtcimt    (^)ott    allcc>    ucrmöc^c   i'ciiico 

suutiiiDcn  eh-    ^iis  e  f  c  u !? ,    o^cr ,    luic   man   niid)   fnc^t,    a  ii  o ,    i  n  mib  ^  ii  r  d)  f  i  d)  |*  c  l  b  ft. 

fntm'it?.      ;iim-Q.    ©rtcmicu   ift   uon   bcii   Cbicttcii   aiiHcr    imc^   abl)ännic|    iiiib  burd)  fic 

ocruri"ad}t.     Taiiciicii  fiiib    bic    frcatiirlidicii    Cbjcftc    ii  i  d)  t   bic  Uvmd)c    bc;? 

i^öttlid)cii  (Srfcmicnv:    uiclmcbr  ift  iiiiu-<ct^'l)vt  bav  iiöttlidic  (ivfcuneii  bio  Ur= 

iad)c  bcr  frcatiirlidicii  Dbjcftc,  umc  mir  nuten  in  bcv  Vcbrc  uoni  C^cgcnftanbc 

bcv  n>^tt(id)cn  (irtcnncnö  niil)cr  [eben  ivcrbcn. 

^io  ^MufariiiKit  ^^'   -^  ^  ^'  '^  ^  l'  ^^  ^  ^^  ^  ^'  C£'  i  n  r  n  d)  l)  c  i  t.     Taranv  f  o((^t  uor  allem  : 

\-'j  aöttiiiDcn  a.  ^ivo  i^öttlidie  (irtenneu  ift  nid)t  ein  ^leeiben;?  ober  eine  Cun(i= 

M^>in"kdt^^^^^^^^^  tot  bev  c|öttlid)en  'li^efeuv,    fonbern    bac>   iuUtlid)e  SBefen  felbft.     hi- 

tellip'ere  Dei  est  eins  substaiitia.  S.  Tli.    1  »i.  14  a.  4  c  Scientia  non 

est  qualitas  in  Den  vel  liabitns  sed  snbstaiitia.  S.  Th.  1  (\.  14a.  1  ad  1. 

r'-'-  .  -fiit  ^icfer  DcvnünftiiVMi  iiub__cl)viftlid)cn '^l^nl)vl)cit,  baf?  (>^ott  brt!5  obioliito  (Svfcnncn 

abi'iiiifrron?n^  ^-liMfini   ift,    bavf   uiot^cii    bcv  ^iiliiilid)fcit   bc5^  ^^iHU-tlnutc^>  bcr  .S^cci  clfcf)c  Snl5  uid)t 

ucnucd)i'clt  lucvbcu,  CMott  fei  bcu^  (ibfolutc  Xcnfcii,  bcv  abfoditc  (*t>cift,    bic  ab)o= 

liitc  3bi'^'  '•^^i^^'  '^f^"?  3  ein  iiio  Tc  lifo  lt. 

Ta§  .s3e(tolfd)o  abfolutc  ?onfcii  in  iiiditv  uiciiiiicv  <\\-%  bcb:^  obfoliitc  i]öttlid)c  ßv= 
fcniicu,  fonbcvii  eine  :'lbflvaftioii  bcö  eiiblidjeii  iiiein'diUdieii  Teiüen?!,  bnc;  enbiidje  T'enfcn, 
abiio'cbcii  t)on  beni  beiifeiiben  5iibjeftc  mib  bciii  c]cbad)rcn  Cbjcftc,  bic  foriimlc  lonifrf)^' 
'Xenlbeu!  Clin  Uli;  bas^  5ein  aber,  mit  bcm  biefc^o  Xenfen  ibcntifd)  fein  foU,  ift  iiid)t  ba^> 
abi'olute  i^ittlidie  i^cin,  foitbevii  biUo  3ein  bcv  'li'elt,  bcv  enblid)cn  Xiiic^c.  2^a<§  nb|oliite 
i^öttlidie  (jvfenncn  baiVH^'n  ift  mit  feinem  Cbiefte  iiiiv  infofevn  ibcntifd),  nlc^  C-Unt  felbft 
bicfcs*  Cbjeft  ift.  Xie  uon  (^Unt  cvfannteit  tvcntiiv(id)cn  2)iniic  aber  finb  fcinc<?nicii^-^  mit 
bem  iiöttlid)en  (Svfennen  fönmilitcr  ibcntifd),  fonbcvn  nnv  virtiiMÜtci-  nnb  ('iiiiiiciitr'r. 
infofevn  niimlid)  (Mott  bic  llvfnd)e  nnb  bac*  Uvbilb  atle^^  3cienbcn  nnb  atter  !i\.>Qbvbcit  ift. 

^a>-."Stiirto  ^**  -^'^'^"'"^Hl*-'  ^'•'i'  göttlidien  (£-infad)l)eit  ift  ferner  im  iiöttlidien  (S'rfennen 

liTtninon  .ictiis  fein  Unterfd)ieb  ;,mifd)en  l^uen;, ,  .VMibitiiv   nnb   ;Htt.     (vc^   c^ibt  alfo  in 

''"'"^''-       (snnt   uieber   ein   rnbenbec^   ©rfenntnic^oermin^en ,    noeb    ein  bloflec^  bnbitnalev 

'iiMffcn  (scientia  pei- nioduni  liahitusi,  fonbern  nnr  hintere^o  aftnnlcv 

©rfcnnen  ober  'iiMffen:  buv  i^i^ttlidie  Cfrtennen  ift  eben  ^/c/^^.s-  punix. 

-^.v-^'ln'ttiidu-  **•    -^^^'^^^^^^^^    i'wx^^t    in  ("»iott    fein    bivfnrfioeo    (ir  tennen  ober 

ihfninoit  nirtit  Teilten    ftntt:    uieber    ein    ilberi-;oiui    uon    einem    örtenntuiv^  o  b  j  c  1 1     ^,nm 

^"'^"'"^''      nnbercn,  nod)  oon  einer  ©rtenntnicunuM-a  ti  on  ^nr  anbcren,  nod)  tum  einem 

(i'rfeiuitniv  m  om  ent  ,^nm  nnberen.  (^)ott  fonnnt  bnber  nid)t,  mie  ber  enblidic, 

inbefonbere  ber  menfd)lid)e  3>erftanb  bnrd)  3^ilbnnc^  inib  ;^nfammenfaffnni^  uon 

^^x'c^riffen  ober  bnrd)  bic  ^-^ilbinui  non  Urteilen  nnb  2d)lnf^folncrnnnen  nl(mnblid) 

;>nr  (i'rfcnntniv  ber  nollen  ^^iMibrbeit,  fonbern    fd)ant  nlle  :il.nibrbeit  .yunal  in 

ber  nbfolnt  einfndien  nnb  nnenblidien  ^Mibrbeit,  bie  er  felber  ift.  Tiefcv  ein- 

fad)e  nbfolnte  3d}nnen  fd)liefn  alle  i^olltommenbeit  bec>  mniniii^faltinen  nnb  biv 

fnrfinen  frentiirlidien  (S'rfeinienv  in  eminenter  Ünife  ein,  lunbrenb  cc>  non  aller  Un= 

oolltommenbeit  nnb  (inblid)feit  bevfelben  frei  ift.  S.Tli.  1  (].  14  a.  7  nnb  a.  14. 

,   ,/•;-•..  f1.    ?(nv  ber  abfolntcn  (Sinfadibeit  bec^  ^'-^itlii'fn'n  (Srtennen^o    folnt  enb- 

^?!<uiiKit  lulir  lid),    ban  bie  ^Melbeit  nnb  iijt  anninfnl  1  Ul  f  •■' 'i  "^^'i*  Cbiefte,    bie  (S)ott 

^''^'""'"*-'^''"- crfennt,  im  iiöttlid)en  C?rfennen  f'elbft  feine  ilMel()eit   nnb  5?er== 

f  d)  i  e  b  e  n  1)  e  i  t    o  o  n  (5  r  t  e  n  n  t  n  i  c^  a  f  t  c  n   n  it  b   C£'  r  f  e  n  n  t  n  i  c^  m  e  i  f  e  n   bc= 

mirtt.     '-liH'nn  man  baber,  mie  mir  unten  'ii.  27.')    fel)en  mcrben,    nad)    ber 

iHn-fd)iebenbeit    ber    Cbjeftc    nerfd)iebcnc    "Wirten    ber   QÖtt(id)cn    (irtenntnic^ 

unterfd)eibct,  fo  be,";iel)t  fid)  biefc  llnterfdieibnnii  nnr  anf  bic  Cbjefte,    nid)t 

aber  auf  bac^  gött(id)e  (^rlenncn  an  fidi,    nnb  fpriebt  nnr  bic  ^l>al)rl)cit  auc^ 

baf^  bav  abfohlt  einfadie  ni-^tthdie  '^iMffeii  bic  iicrfd)iebcncn  Objefte   (\U   ner= 

fd)iebeu  nnb  ein   jebc^ö   Dbjcft   feiner  ganzen    CS'itjcntünUidjtcit   nad)   crtcuut. 

S.  Th.  1  q.  14  a.   1  ad  2. 


§  20.    ®ic  '.nUivifionbcit  mtu§  lul^  ^cl•  (Mcc^cnftaiib  bc^^  flött(id)cn  evfonncn§.     110 


fcnnciif'. 


-j«;!. 


l)er  allc^o  umicränbcvlid)  inib  einig,  b.  l).  ol)nc  ba^  feiner  (Srfemitnifo  je^jicDfcu  imb 
irgciib  ctume  in  ivneiib  einer  "il^eife  bnrcf)  ben  in  bcn  Itreatnrcn  ]iatU  nlmfdlcn  Ssi^ 
finbenben  'iiH'd)|eI  ;>nt3el)t  ober  abgelit.  .Honnte  ber  göttlidien  @rfenntni^>  je 
etUHK>  :>n''  ober  abgeljen,  [o  ba|l  (^ott  etunio  ,yi  unffen  anfinge,  ma^o  er 
iior()er  nid)t  gcnniflt,  ober  etnuiv  ^n  miffen  anfljorte,  umso  er  gunor  gelangt, 
bann  iinirbe  C^^ottee  i^ollfonnnenlieit  5eitltd)  5n=  ober  abneljmen;  fo  fänbe  im 
göttlidjen  (Srfennen  unb  bal)er  im  göttlid)en  5i>efen  ein  beftänbiger  Übergang 
t)on  ber  ^oten^  ,siiin  5[tte  ftatt  nnb  nmgefeljrt,  imvo  mit  bem  äBefen  (^3ottee^ 
in  ilMberfprnd)  ftel)t.     S.  Tli.  1  q.  14  a.  15. 

4.     Tie    '^Ibf ohitI)eit    be?    göttlidjen    C^rfennen^o   ,^eigt   fid)   barin, 
baj3  (*oott  altev  nnb  alte«  uolUominen  erfennt.     (So    ift  bat)er  » u m ö g -  ®';;;'J,^J^;^^^^^^^^^ 
(id),  ha]^  i^Sott  irgenb  etunvo  CS'rfennbarec<  ntd)t  erfenne.     Unb  ^\mv  erfennt    ci-vfnuu>uc^. 
(^ott  al(ec>  C:t'rtennbare  oonfommen,    ba    er  e^^  im  ^l^efen  ber  A^inge  nnb 
in  i()rem  Iiöd)ftcn  ')>rtncip  erfennt,  bac>  .er  fetber  ift. 

i^  29.     ^ic  'iUhuif|cul)cit    Wottcv  nnb  t»cr  (^kj^cuftaut)  bc^  göttUc^cu 

^NHl.  .^oiinid),  3^oiiiii<utidic  Ilicotogic  III   180.   ISl.  1S8— 190. 

I .  (^uu  t  i  ft  a  1 1  ui  i  f  f  e  n  b  :  b  e  n  n  e  r  e  r  f  e  n  n  t  o  o  ( t  f  o m  m  e  n  a  U  e  ^o  j^j^  ^iiiSifcniioit 
^(ir  teniiba  re,  b.  l).  aUec^,  luac^  irgenb  mic  ift,  nnb  er  erfennt  e^^      wottcc*: 
'gerabefo,    mi e  eö  ift. 

I)ic  ATbefe  ift  fo  eoibeut,  bav;  fie  fanm  eineö  ^^emeifev  bebarf.  .   ^    ,  ... 

1.  Tie  belüge  ^d)rift  )pru1)t  oon  bie]er  ^MUun]ienl)eit  m  mannig^  ©cin-tft; 
faltigfter  ^^cife.  (^ott  befitu  alle  (Srfenntniv,  omnem  (omniiim)  .scien- 
tiam  [Ecchiii.  42,  19:  FM.  14,  14):  balier  ift  fein  ^Biffcn  nnergrünb== 
(id),  inconipiclicusilnlia  sunt  iudicia  eins  et  iiivestioabiles  viae  eins 
liont.  11.  :-):)),  nnb  alle  2d)äl3e  ber  ^li>eivl)eit  nnb  ©rfenntnis^,  omnes 
rhesanii  sai>ieiitiae  et  scientiae  Co/.  2.  )\)  finb  in  il)m.  "^eoljalb 
luirb  er  and)  Dens  scientiarnni  genannt  (1  /»Vv/-  2,  :>).  !^siic^bcfonberc 
erfennt  er  fid)  felbft,  oninia  scnitatur.  etiani  proftiiHla  Dei  (1  Cor. 
2,  10)  nnb  alle  >ircatnr,  iion  est  ulJa  creatnra  iiivisibilis  in  cou- 
spectu  eins:  oninia  auteni  nnda  et  a])ei'ta  sunt  ocnlis  eins.  Hehr. 
4,  i:-^>.  ^ac>  mirb  nad)  allen  3eitcn  bin  fpecifi.ycrt  nnb  nament(iel)  l)eroor= 
gehoben,  ban  ^"»nnt  and)  bav  (^nn-ingftc  erteiuit,  mie  ben  'Sanb  am  yJieere, 
bie  Xropfen  bcv  :Keqenv  Hcclux.  1,  2>  nnb  bie  .paare  be£>  .^')aupte« 
{Matfh:   10,  m\ 

^suvbefonbere  erfennt  Wott  alle  ,s>anb(nngen  be^o  'JJienfd)en,  bie  änf^er= 
lid)en  mie  bie  innerlid)en,  onines  ^ressus  eoruni  (lionünuni)  considerat 
Joh  .'U,  21  i:  ogl.  Ps.  :)2,  i:')  ff.  X^ao  .per^,  fonft  nnergrünbUd),  ift  oor 
i^'unt  nid)t  nerborgen,  cor  lioniinniu  investio-avit  ( Fcdu^.  42,  18);  er 
erfeimt  bie  gc()eimften  C^kbanfen,  coida  scnitatur  Doniinns  et  universas 
nieiitiuiH  cotiitatioiies  iiitelli<>it  1  Par.  28,*^^),  bie  uerborgenften 
3ä>infel,  ante  te  onnie  desideiium  nieuni ,  et  gemitus  mens  a  te 
11011  est  absconditus  [Px.  ;)7,  10),  ba^o  (>)nte  nnb  bat-<  W\c,  omnia 
opera  eoium  velut  sol  in  conspec'tu  Dei  {KccUii<.  17,  U^;  ngl.  P^. 
H8,  1()),  53ergangeneo,  ©egeniiuirtigev,  ^iif^^ftigCiT^  seit  praeterita  et  de 
üitniis  aestiniat:   seit   veisutias   seimouum   et   dissolutiones   argn- 


120   33on®ottbcm3^rcicincn.  —  (Srftcr  Teil.  5?ou  bcm  (Jincn  ®ott.  B.  3?on  bcr  SK>cfcn()cit  jc. 

meiitorum:  si^iia  et  moiistra  seit  anteqiiam  fiant,  et  eventus  tem- 
poi'iim  et  saeculorum.  Sctp.  ^,  8;  ügl.   I's.  i:i8,  5;  Ecchis.  42,  19. 
bnbcui<rttnH;  9,     ^(((c^,    btC!?    Ijabcii   Mc   ^Wi  t  c  i*   uiul)   aKcii    Seiten   I)ni   cutluicfclt 

imb  in  bcr  niauiiinfiiltif^ftcu  ^ÜHMfc  über  Me  luieiiMidic  ^o((foininciif)eit 
beo  göttlid)en  'ÄMf|cnc>  fid)  auegefprodjen.  :3|*t  bac^fclbe  bod)  eine  iuefeHtlid)c 
33oran0[e^img  ber  luidjttgfteu  (^Uaiibenc^lc^ren,  imnientlid)  bor  !Oe^rc  üon  bei* 
aniunfaffenbeii  ^ovfel)img,  bev  @nabc  uub  (^7ered)tigfcit  C^)otte«,  unb  eine^  ber 
mirffainftcii  l^iotioc  be^ö  rcligiöv=|'itt(id)cn  ^'cbcuc>. 

MtvSc^mbhH-  '^'      '^*^'^^     ^^'^'     f^^i^'-'J^t*^"     ^-^^^}^'^     ^'^^'     t}cilioeii     (5d)rift     uub     ber 

sftcounKit:  Leiter  ftinuut  ber  Si  o  u  [  e  u  v  ber  X  l)  e  o  l  o  g  e  u ,  bie  fouftnute  \!  e  l)  r  e  b  e  r 
^itrrf)c  tu  il)reui  Uuterrid)t,  il)rcu  liturgif d}eu  (^Ubeteu  \n\\>  an^y- 
brü(!Iid}eu  (Srtliiruugeu  iibereiu.  So  l)at  uod)  biK>  allgemeiuc  unti= 
fanifdje  ^iouäil  erflärt,  ba^  (^ott,  befj'eu  ^utelligeu^  uub  illMHe 
unb  icgli(f)e  S3ülÜonnuen^eit  uneublid)  ift,  „nllce,  wat-^  er  er= 
f  d)  a  f  f  c  u  ()  n  t ,  and)  bn  r  d)  i  e  i  u  c-  '^  r  imi  b  e  n  ,^  fort  tu  ä  I)  r  c  u  b  f  d)  ü  t,^  t 
uub  regiert,  oou  eiueui  öubc  bi^o  5 um  aubercu  uiirteub  träf  = 
tigHd)  uub  allev  orbueub  niilbiglid).  Tn\\\  uor  |  eiueu '.Hugeu 
i ft  allc^:^  u a  cf  t  uub  0  f  f  e  u ,  a u  d)  b  a  c-  j  e u i  g e ,  \v a  v  b  u r  d)  freie 
!X^ntig!eit  ber  fsWfdiöpfe  ^^utüuftig  ift".  C^iist.  dogni.  de  fid. 
catli.  c.  1. 

eine  jvinbaunii  4,     "^{q    ^Hiiunffeuhcit    (^kutev    loirb    and)    uou    feiuer   uueublidieu 

t>i'v   5'i'vnunft  M       /  '  '  I 

^  0  Ü 1 0  ni  ni  e  u  l)  e  i  t  gef orbert  uub  ift  bal)er  eine  ^Hn-uuuftunil)rl)eit. 

II.     '^\\\x    gcunuercn    ^^^eftiuiiniuig    ber    göttlid)eu  51llU)iffeul)eit    uuter= 

fd)eibet  uiau: 

^     26«?  ^  1.     I'av  ohuciam  pnmunum  berfelbeu,  bnc>  (^Uut  fei  ber  ift.  (^btt, 

immarium  bev bcffeu  guit^ev   3iH^|cu    ^-liMrHid)lett    luib    folglid)   ertcuubar,    uub   beiieu    uit= 

"^SniKü''    ^»^^^f^^'^  3Befeu    ititeublidjc    CS'rtcuutuiv    ift,    erfeuut    ebeu    bcvl)alb   fid)  ab= 

folut.     ^arauc^  fiel)t  uiau  aiid),    ba|3  Oknt  baburd),   ha)^   er  fid)  felbft  uo(l= 

fouuueu  begreift,  uid)t  uereublidit  unrb,   ba  ja  feiu  1^eufeu  ebeufo  uueub(id) 

ift,  a\^  feiu  :ll>eieu.     S.  Tli.    1    q.   14  a.  iMt.  a.  3; 

a)a3  obiectmn  ^'  "^^^'^  Medn\n  miniddriHni  ^   itiiuilid)    alle  v  S{  r  e  a  t  ii  r  l  i  d)  e.     Ta 

secundarium  @ott  bie  nbfolute  llrfad)e  ber  Aireatureu  ift,   uitb   ."^untr  iu  jebcr  ^e,yel)uug, 

?unuiÄ^^^^^^^   fo  ift  flar,  ba^  (^ott  oenuöge  ber  abfoUitcit  (Srfeiuituic^  feiuec^  eigeueu  t^z\nK^ 

uottneubig    aÜec^    .^reatürlid)e    oollfouiuteit    erfeitut;    beuu   er   unirbe    ja   fid) 

felbft  al!^  bie  causa  prima  uid)t  uolltouinieu  erteitueit,    uieiut  er  uid)t  aüev, 

beffeu  Urfad)e  er  ift  ober  feiu  faint,  uollfouuuen  crteuucu  unirbe.  S.  Tb.  1  (j .  14a.  5. 

'^♦^^-  ^ec^balb    erteuut    (^3ott    aud)   alle  v   außer    i  l)  ui ,    b  a  c^  ^^t  13  g  l  i  d)  e 

ni(c^?  in  oou-  UM e  b a c^  UM r  t ( i d) e   tu   abjolut   uolltoutuieuer  !Ü?ei)e,    uub   ^\mv 

u  t  d)  t  etwa  nur  f  o ,    m  i  e  e  c>  i  u  e  ui  i  u  e  u  t  e  r  5B  e  i  f  e  i  u  (^^  o  1 1 ,   f  o  u  -- 

b  e  r  n   f  o ,    uu  e    e  *?    i  u   f  i  d)   f  e  ( b  ft   i  ft ,   u  i  d)  t  i  ui  a  ( ( g  c  ut  e  i  u  e  u  u  u  b 

uub eftiiu tut eu  [in  confuso  ,    fonberu  iui  eiu^etueu  uub  iit  feiuer 

foufreten  ^eftiiuuitt)cit.     3ßürbe  (^ott  alte  ^reatureu  uur  in  confuso, 

b.  ^.  m  bem,  luac^  fie  mit  eiitaitber  gemeiu  t)abeu,  erteuueit,  uid)t  aber  aud) 

iu  il)reu  ®igeutüm(id)tciteit,  bitrd)  bie  fie  fid)  oou  eiuauber  uuterfd)eibeit,    fo 

unire  biefe  ^rfenutitic>  uuüoüfoiitmeu.     "^ai^  götttid)e  (Srfeitueu  ift  aber,  aiid) 

iufoU)eit   eö   bie  Kreaturen   umfajst,    uueubüd)  ooüfoutuieu.     ^ubem  itiimlid) 

(S^ott  fid)  felbft  Doüfomutcu  erteuut,  erteuut  er  aud)  oodfoiuiuen  jebe  5(rt  \x\\h 

323eife,  iu  ber  fciue  uueub(id)e  ^olttomiueu^eit  uad)at)iubar   ober    mirflid) 

uad)geal)mt  ift.     Oportet   dicere   quod  alia  a  se  cognoscat  propria 


creto. 


§  29.    3)ic  5f(üiMffcn!)ctt  (^ottc§  unb  bcr  (S^cgcnftonb  be§  göttttd^en  ®Y!etTnen§.    121 

cognitmiey  non  soliim  secimdiim  qiiod  commiiiiicaiit  in  ratioiie  entis, 
sed  seciindum  quod  iiiium  ab  alio  distinguitur.  S.  Tli.  1  q.  14  a.  6  c. 

(^>ott  crfcnnt  fotnlid)  Mc  Kreaturen  rnd)t  z\.\m  mt  imfer  ^erftanb  nur        ^69. 
burd^    Slügcmciubcgvif f e,    ober,    luic  einige  meinten,    (\\x^  iljven  a%e'„i^f"i,uf^"Sfl 
meinen  Urfadjcn,  fonbern  and)  in  i^rer  Singntarität,  mie  mir  ha§>  (Sin^  gemcinbeßriffc. 
5c(nc  nnr  bnrd^  bic  (Sinne  ertennen.     "^xt  abfoint  einfädle  göttliche  ©rfennt- 
ni^    bereinigt  ba^er    in  fid)   per  eminentiam    bie  i^onfommcn^eit  nnfere^ 
getfttgen  nnb  ]'innlid)en  ©rfennenc^.     Necesse  est  quod  esseiitia  eins  sit 
principium  sufficiens  cogiioscendi  omnia  qiiae  per  ipsum  fiunt,  non 
solum  in  univeisali,  sed  etiam  in  shujulari.  8.  Th.  1  q.  14  a.  11  c. 

Die    enb(id)en    "I^inge    finb    nnn    entmeber  b(oJ3  möglid)  nnb  nie 
mirfüd),  ober  mirt(id),  ober  bebingt  jn  fünft  ig. 

a.  Die  btüfl  möglid) en  nnb  nie  mirflid)cn  Dinge    merben  anc^    (ssot/Semu 


nmi  entia  genannt,  niri)t  aU  ob  fie  in  jeber  '^•>e5iel)nng  nid)t  miircn  —  ba^^  ouc^  bio§  9)iöß= 
mögli^e  Sein  ober  gcnaner  hit  yjtög(id)feit  bec>  Seinc^  fommt  if)nen  näm(id)  ^'^"' IX-^^''^' 
5U — ,  fonbern  meil  fie  nie  mirtüd)  finb.  (S^  ift  nnn  tI)eologifd)  nnb  p^i(o= 
fopl)ifd)  gemig,  baf^  (^ott  alte^  bloß  ^Jibglidie  erfennt,  benn  er  ernennt 
nid)t  nnr  al(e^%  mav  für  feine  5(I(mad)t,  fonbern  and)  a((e^>,  mav  für  bie  er= 
fd)affenen  .^iräfte  jeber  unrtlidjen  nnb  möglid)en  Äreatnr  in  alten  mirtlid)en 
unb  mög(td)en  '^e^iebnngcn  nnb  iHn1)ii(tniffcn  mög(id)  ift.  S.  Tli.  1  q.  14  a.  9  c. 
Der  pofitioe  ^^^emciv  bierfür  iimrbe  oben  (n.  268)  erbrad)t. 

.f)ieranc>  tend)tet  and)  ein,  bafl  mie  überall,  fo  and)  bei  (^ott  bie  (Sr= 
fenntni^o  bec^  lyiöglidien  anc^  ber  örfenntni«?  be-ö  ^ZlMrtlidien  entfpringt,  mo^ 
burd)  ber  ©iniuanb  loiberlegt  ift,  uon  ben  non  entia,  bem  'Dtid)tc<,  t'önne  man 
feine  ©rfenntni'ö  haben. 

"l^a  bic  lDtöglid)feit,  loie  mir  miffen,  eine  nnenblid)e  ift,  fo  ift  flar, 
bog  ^ott  aud)  bie  nnenblid)  oielen  mannigfaltigen,  möglid)en  Dinge  unb 
jlrar  sing-nlaritei-  erfennt.  Denn  fein  nnenblid)e>:^  5i>efen  fdilieflt  in  fid) 
bic  Urbilbcr  aller  möglid)en  Dinge,  nid)t  etuni  nnr  in  ^,>lllgemeinbegrtffen, 
fonbern  ibrer  fingnliiren  (5igentümlid)feit  nad).  Daber  mirb  bie  Jyrage,  ob 
(^ott  u  n  c n  b  1  i  d)  u  i  e  1  e  c>  hifixitii  crf cnne,  allgemein  b  e  j  a  1)  e n  b  bcant^ 
mortet.  "^{k-^  ftel)t  aber  nid)t  mit  ber  früher  n.  174 1  erörterten  ^l^a^r^eit 
in  5]L>iberfprnd),  \>([\]  eine  nnenblid)e  v^abl  nie  mirflidi  merben  fann;  benn  ^ott 
erfajlt  in  finita  nid)t  nad)  nnb  nad),  bnrd)  ein  Dnrd)fd)reiten  uon  ^']al)len 
unb  9ieiben,  ma^  felbftoerminblid]  nnmöglid)  märe,  fonbern  ^nmal  in  ber- 
felben  einen  unenblid)en  nnb  nnteilbaren  5infd)annng,  in  ber  (^ott  fid)  felbft 
begreift.  8.  Th.  1  (|.  14  a.  12  c.  nnb  ad  1.  ^h]1.  Aiiy.,  De  Civ.  Del  1.  12 
c.  18;  C*^ntberlet,  Dac^  Unenblid)e,  metapl)i)fifd)  nnb  mat^cmatifd)  be^ 
trad)tet.     a^iain^  1878.     §  7-    9. 

b.  De^ogleid)en  erfennt  C^ott  uoUfonnnen   allec^  fontingente  3iMrf=        271. 
lid)e,    alfo    fclbftoerftiinblid)    and)   baejenige,    mae   unö  unb  jeber  Kreatur  „JJ^fpjf^^^^^^^^^ 
oerborgen  ift,  5.  ül-^.  bie  (^ebanfen,   bie  ^BillencHifte,   bie  5(bfid)tcn.     ^rgcnb     sBü-mc^c. 
etmas  als  uerborgen  für  ^ott  anfcl)en,    l)eij3t  bie  33efd)ränftf)eit  nnfcrer  ©r^^ 
feuntniö  auf   (^ott   übertragen.     De!ogleid)cn   erfennt   (^ott   b^w  Vergangene, 
©egenmiirtige   nnb    ;]nfünftige.     Seimus,    quia    Deo    futurum    nihil  est, 
ante  cuius  oculos  praeterita  nulla  sunt,  praesentia   non  transeunt, 
futura  non  veniunt,  quippe  quia  onine,  quod  nobis  fuit  et  erit,  in 
eius    prospectu    praesto    est;    et  omne,    quod   praesens  est,   scire 
potius  potest  quam  praescire.     Greg,,  Moral.  1.  20  c.  23.    'änä)  ba§ 
Unfreie  unb   biv:>  Jyi'cie ,   ba«ö  C^ute   nnb  ba^  -^JÖöfe  ift  (^cgenftanb  bes  gött^ 


122    'inm  OnUt  boiii  3)vciciiu'ii.      OJvftor  ^oil.  '^hmi  ^l■m  i^iuoii  (Mmt.   II.  '^hui  ^ol•  ^^oofcnlicit  ;i-. 

liri)cii  (^'rftMniciic\  ^^nc^I.  oben  ii.  265.  Über  bie  C^vfeimtniö  beei  53ö|en  f. 
unten  ii.  1^75.  i^7(). 

,,.^,„ ^.j";^:|;„j j,,,,,  ('.  Tic  uon  einigen  uerncintc  ?^rage,  ob  (^ott  and)  bac>  bcbingt  ;5n= 

beb i mit  .-;u füllt  tiinfti  gc    fufunt  rondifiomda)   ernenne,  b.  I).  ob  er  unffc,    unvo  nntcr  gc= 
'"^'' ^""  "'"'luiffen  ^^ebingnngcn  geid)cl)cn  unirbc ,    cbmol)!    cv    luegen  l^iid)teintvitt  biefcr 
'^^ebingnngcn  nicnuid^  gcfd)iel)t,  ift  mit  ber  xcHtoituf  ('(»inmoih  o()nc  ^^mcifel 
,^n  bejal)en ;  bcnn  : 
Moiu-ii.  2ciivift:  oc    ^1^.  l)ciligc  3d)riit  cntl)iilt  anner  bcn  nllgcnicinen  Stellen  über 

C^otte^:<  5ni)iiiffcnl)cit  n.  ^2iSh\  eine  gan.^e  ^)ici()c  ^.Hneiprüd)e  banibcr,  baf3 
(^ott  und)  nllcv  bac>  mciil,  umc>  eine  Kreatur  nnter  geuuffen  '^kbing- 
nngcn,  nnb  ;^unir  frei  moKcn  nnb  tl)nn  nnirbc,  obiuol)!  bie[e  ^^l^ebingnngen 
nnb  baber  nndi  bic  freien  5(fte  nieniaiv  uurflid)  luerben.  C^^ott  gab 
bcni  Taoib  anf  bic  ^yrage,  ob  2anl  ibn  \\\  C£cita  belagern  nnb  bic  '^u' 
mobner  bcr  3tabt  ibn  bann  anclicfcrn  unirben ,  bnrd)  bcn  .V)ol)enprteftcr  bic 
t'atcgoriid)c  ^Hntuun-t,  beibcv  uierbc  geid)eben,  ^Vibec^  g*^frf)(itl  nber  nid)t, 
uieil  Taoib  anf  biefe  'Hntuun-t  bin  cntflob.  1  /^y/.  -'>.  K)  ff.  3o  gemij^ 
(>^ott  nnr  nnfcblbar  '^iMibrcv  fagen  fann,  fo  geunfi  ifi  ec^  bal)cr,  ba|l  (S)ott  bac^  bc= 
bingt  ^^nfiinftigc  nnfcblbar  mciiY  Ta^fclbe  gilt  oon  beni  ii^orte  CSt)rtfti, 
U\Y^  %  \)  r  n  V  nnb  2  i  b  o  n  '^■>  n  tl  c  g  e  t  b  a  n  b  a  1 1  c  n ,  menn  bei  il)nen  gc= 
fd]cbcn  uu'ire,  nnio  m  (ioro,>ain  nnb  '^x'tbfaiba  gcfd)ab.  M((tfh.  11,  21. 
'Hn  eine  Aioniettnr  ober  blonc  ^licbefignr  in  foldicn  ;Hnvbriidcn  ,vt  bcnfeu, 
ift  bnrd)anv<  nnftattl)aft.  ^>gL  and)  Sap.  4.  11. 
^'Wv^lSvT'  r^-  "^^^  (jeingen  il^ätcr  erfdircn    biefe    Stellen  ber  beiügen  3d)rift 

int  Sinne  nnfercr  ^^cbanptnng.  '?(nd)  niad)en  fic  oon  ber  'il\ibrl)eit,  My^ 
(^HHt  and)  bav  bebingt  ;^nfiinfrigc  crfennc,  anf  mannigfaltige  '^i^eife  'Hinnen^ 
bnng.  3o  trieften  fie  mit  bem  (^)ebantcn,  ba)*^  (^ott  bcn  lh*en|d)cn  Xrübfalc 
ober  felbft  bcn  Tob  fenbe,  n^cil  er  ooranc^fcl)c,  h(\v^  fie  in  gliidlid)eren  il^cr= 
biiltniffen  ober  bei  längcrem  Vcben  fünbigen  nnb  uerloren  geben  unirben : 
(>h*egor  oon  'Jil)f  ia  in  ber  'Hebe  dt^  iis.  qui  praeniatnre  abripinntnr.  Taber 
finb  bic  bciligcn  il\iter  mit  bcn  (^Mioftifern  nnb  OJaircionitcn  barin  einig,  baf^ 
r^ott  bac^  bebingt  •^nfiinftige  erfennt,  nnb  betiimpfen  nnr  bic  falfd)cn  .Hon= 
fegnen^^cn,  bic  bic  .v>äretifer  baranc>  ,>ogcn.  J^Ih-jI.  Jffcro/L.  Dialo^i*.  3  c 
Pelao".  11.  (•),  (vbenfo  ocrfäbrl  ^}[n  g  n  ü  i  n  n  ^ö  gegen  bic  S  c m  i  p  e  I  a  g  i  a  n  c  r, 
inbem  er  bic  C'rfcnntnic^  bcv  bebingt  ;3ntiinftigcn  (^unt  anvbriirflid)  5nfd)reibt 
nnb  nnr  bic  falfdie  '^(nmenbnng,  bic  jene  ^iiretiter  uon  bcrfclben  mad)ten, 
^urikfireift.  ^^31.  De  (•orrept.  et  ^rat.  c.  S  n.  19;  De  doiio  persev.  c.  9 
11.  22  sq.  S.  FniHZflin.  1.  c.  Tlies.  45. 
bu- aiincnimu-  y.    "^[^    allgcmcinc    ^^lnfid)t    bcr    Tl)c otogen    ftimmt    mit  bcr 

itKoioiwi':    bciligcn   3d)rift    nnb    bcn  il\'itcrn   iibercin,    menn  and)   ;^ngeftanbcn    uicrbcn 
mnj3,    ba|l  ec>  Tl)eo(ogcn  gab,    bic   C^ott    be^üglid)   bcv  bebingt  |]nfiinftigcn 
nnr   eine   tonjc  ftnra  Ic    CS'rfcnntniv   5nfd)ricbcn    ober  ancb  biefe  (engnetcn. 
i^g(.  gran^clin,  a.  a.  C 
^:r".  ^.'I^!*-'^"^^'"  0.  Tavfelbc  nnrb  and)  bcftiitigt  bnrd)  bac>  d)riftlid)e  ^eUHnltfcin. 

Tac^  C^kbet  ber  (Stiriftcn  nnb  bcr  ganzen  .Viird)e,  batl  (^ott  nnei  geben  möge, 
tnaci  unc^  ^nm  .steile  bien(id),  nnb  ocrfagen,  maci  nn^o  fd)äb(id),  mic  nidil 
minber  ber  Ö)(anbe  nnb  ber  Troft  ber  (Il)riftcn,  ba|l  Cv)ott  nid)tv  fd)idt,-aIo 
iin>o  nn^o  bcilfam  ift,  finb  cbenfooiclc  ,Sengniffc  für  bac^  götttid)e  ^i^iffen  bc^5 

bebingt  ^wfiiiif^'O^'^^- 

£.  %\\{i)  bic  i^ernnnft   ertennt  auv   ber   nncnblid)cn    i^olltommcnbcit 
C^ottce^  baf5  (^ott  and)  \>m  bebingt  ^i^fnnftige  miffcn  innjl. 


^^oumti-tfoin: 


§  W.  Tic  '^llÜui)Tcul)cit  (,^)ottcc>  llu^  bcr  (,S)ci]euftaiib    bO'ö    i]üttlid)cn    (Sifoiinoii!?.     12H 

III.     dlad)   bcr  i^cr|d)icbcul)cit    bcr  Cbjcftc  iuitcrid)cibct  iiuiu  ucr^  (sinu-ianm ^^-^ 
fci)icbcnc  3(rtcn   be^o  göttlirf)cii   iiUffcnc>.     '^^ici'c  Untcrfd)cibiingcii  finb  alfo  nöm. /iiu'iicnij 
bcgrünbct  (cbiglid)  in  bcr  iHn*i'd)icbcnl)cit  bcr  Cbjcftc,  iud)t  aber  in  bcm  ab==  "'^^^ 'jcn"'^ 
fohlt    cinfnd)cn    cjöttlid]cn   (Srtcuiicu    [clbft.     ^Mc    ^^cgriffc   itiib  '^tarnen   bcr 
ncr|d)icbcncu  (vrfcmitnicHxrtcn   [inb  iclbflucrftänblid)  inifcrciii  iiuni'd)(idicn  (fr^ 
fcimcii  cnt(ct)nt  imb  nur  analog  auf  CS)ott  übertragen. 

Turd)  bie  Unter]'d)eibnng  bcr  ncrfdjicbcnen  5(rtcn  bc^-^  göttlid)en  (£r^ 
tennenc>  nad)  [einem  SDbjcftc  ift  unebernni  bie  ii>al)r()eit  anegciprod)en,  hay^ 
(^ott  bnrd)  fein  abiolnt  cinfadjce 'iiMffcn  jebcc^  Cbjeft  fo  crfennt,  wie 
t§  ift. 

1.  ^^or   allem  pflegt   man    bie    göttlid)e  (^'rtenntnic^  in  bie  notmen=    ,  .  -y}- 

,  .       /     •     .•  '  •  V     <•      -      •        c  --ii-  •     i.-     sc-H'ntiiv  lie- 

bt gc  (sei  entia    )i(r('Xi<ari(('   nnb    bic    freie     ober    ;^nfal(tge     scientia  eossaiia  unb 

Uhera   siye   ronf'nKi^'iia)   cin^ntcilcn.     (>)cgcnftanb    bcr   scientia    }i('cexii(in(i       ''»•'»■^'• 

ift  t\i\z-  abfolnt  l)aumcnbigc,  niindid)  (^)ott  felbft  nnb  allc^^ 'JJ(  öglid)e 

d^  fo(d)C£*;    (^cgcnftanb    bcr  scienta  lihcni    ift    bac^   fontingent  ili>ir^ 

nd}c    ober    bic  (v;i"iftcn,^    bc^-^    (Snblidien.     "Ta    nänüid)    a(lec>  ($nbüd)e 

fein  ober  nid)t    fein    fann,    fo  l)ängt    feine  CS^iften^   im    Ictiten  (^Munibc  non 

bcm  freien  'ilMHcn    ober  Tc trete  (^jottec^    ([h.     4^cr  scientia  libera 

tonn    bal)er    nnr    eine  bnrd)    ben    freien  W\\k\\  (^nitteC'    beb ingte   (1)l)po^ 

tl)  e  t  i  f  dl  c )  '^l  0  t  m  c  n  b  i  g  f  c  i  t  3ngefd)rieben  merben. 

2.  9lcin    fpetnlatiu    (scientia  ^pccu/afira'    ift  @ottec^  (Srfenncn,  ^^.^^^^•.';i- ^  ^^^ 
infofern  er    felbft  C^egeuftanb    bcofctben  ift;    fpefnlatiu    nnb  prattifd)  cuintiva  imb 
jngleid)  (scientia  .^/xcn/fffira  et   pntrfiai     aber    ift    ba«  Siffen   C^n-)tte^^     i.ractica. 
Pon    alle n  .V{  r e a  t n r  c n.     Unb    5umr    liat  On^tt    n o n    b  c m    '3Jt  ö  g l i  d) e n 

nnr  bcm  (^cgcnftanbe  isecnndnni  ohiectuni  ,  nid)t  ober  and)  bcm 
;5icle  nad)  'secnndnni  tineni  .  luun  *iiMrtIid)en  aber  bcm  (^egen= 
ftanbe  nnb  bcm  ;^iele  nad)  eine  praftifdie,  bal)er  nmgctebrt  lunn 
^13iögnd)cn  bem  ;iiele  nnb  bcr  iluMfc,  uom  il>irtlid)en  aber 
nnr  bcr  3ä>cifc  nad)  ' secnndnni  niodnnn  eine  fpefnlatiiu  CSrfcnnt^ 
nisi.     S.  Th.  1   q.  14  a.   IC.  c. 

'^ic  f pefnlatiue  (Jrfcnntnic^  bat  lebiglid)  bie  i^Vtrad)tnng  nnb  ($r= 
faffnng  bcr  ^iMibvbeit  ;^nm  ^^med,  bie  prattifd)e  aber  ift  in  irgenb 
einer  !^e,vcl)nng  auf  bic  .Nocruorbringiing  einec<  ^^ertec^  gerid)tct. 

Cbuiobl  (^'Hitt  nii'f)tc>  ilnn'cv^  moüen  ober  tl)nn  fann  nnb  bavfelbe 
infofern  für  (i^ott  fein  o])eral)ile  ii*t,  fo  fallt  cv  bod)  infofern  unter  feine 
praftifd)e  @rfcnntnic>,  (\\<>  er  ec^  ,^ulaffeu  ober  nid)t  ,utlaffen  fann,  unb 
al^ö  cv  feiner  ,perrfd)aft  unb  Veitnug  nutermorfcn  ift,  in  qnantinn  pcrn/'iff'f 
vel  hnpedit  vel   on/rtKff.     S.  '111.    1    q.   14  a.   16  c. 

o.     ^ie  Tl)eologen  nennen  bic  göttlidic  (Srfenntnic^  bcc^  Wüten  scientia  ^..^,j;/!;;  .^ ,_ 
<(l>l>r()h<tfi())iisy    bie  bcv  iluifcn  scientia  iniproJu/fiovis.     ^ie  f)eiligc  <3d)rift  inohationis  u. 
bi,^eid)nct    ofimalc^     bie     scientia    (ipiirolxiflomx     einfad)     alc>    ^  enn  cn/""■""''''^'^"'•■• 
2i^  i  f  f  c  n ,    bie  scientia  wiprohathmix  alv  T^  i  d)  t  f  e  n  n e n ,  9^  i  d)  t  m  i  f  f  c  u : 
Novit  I)(aninns  viani  instoinni.     7^'.  1.  0;   ngl.  Px.  36,    18;  Jcmn. 
1,  5;  Jocüw.  10,  14;  2   Tim.  2.  11>;  ugl.  and)  Gen.  1,  :)1.  3Som  ^bfen 
aber  l)cij3t  C0:    Nescio  vcs,  nnncinani   novi    vos.     Maffh.  7,    2o;    ngl. 
Uic.  13,  27. 

.S^iermit  mirb  felbftucrftänblid)  bie  nou  bcr  «Sdirift  mit  grot^em 
^J^ad)brnd  nerfünbigte  2i:al)rl)eit  uid)t  geleugnet,  ha]]  (^ott  and)  allcö  '^n^'e 
U")eij3:  inferiins  et  i)erditin  corani  Domino:  qnanto  niagis  corda 
ftliornni  lioniinnm?     Prov.  IT),   11. 


124  S?on  Qfiott  bnn  Trcictncn.  —  ®vftcv  Zeil,  i^ou  bcin  Cincn  (^ott.  B.  53on  bcv  Scfcnficit  jc. 

5luf  bic  ^nige,  lüic  6^Dtt  bivo  58öfe  crfcmie,  ba  er  bort)  a((c  "^Mngc 
in  fid)  fclbft  n(^5  il)rcr  Ur|acl)c  luib  il)rcm  Uvbilb  crtcinit,  bivo  4^^ö|'c  aber 
lücbcr  cansaliter  iioil)  exemplariter  in  i()m  fciii  faiiii,  ift  ,^u  cnutbcni, 
bag  (^ott  bnc^  il^öfc  cinfarf)  n(^^  bac^  crtcnnt,  iuac>  ec>  ift,  aU^  T)cfeft  nnb 
■iPriuation  be^i  (i^uteii  unb  bciuuad)  buvc^  bn^o  (^ute,  uon  bem  cö 
abiücid)t,  imb  beffcu  llrfadic  uiib  Uvbilb  er  |c(bft  ift,  sicut  per  lucem 
cognoscuiitur  teiiebiae.  S.  Tli.  1    q.  14  a.   10  c. 

5(ud)  ucrftcl)t  cc>  fid)  neu  [clbft,  baj?,  incim  (^ott  ha^  fontingentc  (^iite 
noKfoninicii  crfcmit,  er  iiotiuenbin  nud)  alle  mi^glidjcn  unb  iinr!lid)en  X^efettc 
beefelbeii  lucijl. 

sciontia  sim-  ■^-     '-^i^^"^)  'Hmilogic   Hufcrev  mcuid)lid)en  (irtemieiiö  luirb ,  ba  mx  biK> 

p|jcis  mt.'iii-  9?id)tnnrtlid)c  Icbiiilid)  beuten,  bac>  ^liMrflidje  aber  fd)auen  tonnen,  bie  S'r= 
^vi.sionis.  tcnntnic>  bev  nur  'JJtbglidien  scitMitia  stutpHcix  intclliijcntlaey  bic  bcei 
5öirtlid)en  scientia  äsvmh  genannt,  AU'ineoineg^o  aber  foll  l)ierburd) 
(*»)ott  oon  beut  blon  'l^ti^glidien  eine  nnuolltomniene,  überliaupt  eine  anberc 
C^rfenntniv  alv  oon  bem  '-ll>irtlid)en  ^ngefdjrieben  luerbcn.  ;Hn^o  bem  (S^e= 
fagten  ergibt  fid)  uon  [elbft,  ha\i,  bie  bi>:^l)er  betrachteten  ücrfd)iebencn  (Sin^ 
tcilungen  bCv  gbttlid)en  '^iMffcnv  einanber  nid)t  an^ofd)lief3en,  unb  wnt  fie 
fid)  mit  einanber  tombiniereu. 

>{ombfna'tiomMt  ^^^^^  f  ^  ^^^    f  e  1  b  f t  l)at  Wott    eine  scicMitia    absolute  necessaria,  mere 

p^x  Qcnmntcn  sprcuJafira^  apin'ohatmm  et  riKionis;  uon  bem  nur  Wöglidien  eine 
^^'""'^'"'^"^^"'*  scientia  absoinfr  uccrssaria,  srcKttdidH  pnoH  spccidaflva,  secundum  oh- 
iecfiDii  pradira,  .<imj)H('is  ifth'/fit/rnficK'  nnb  ^umr  apjfrohafionis  be;^üglid) 
bec^  mbgliriien  ("»hiten,  bnpntbatlimis  be3iiglid)  be«:?  möglid)en  ^öfen.  '-l^on 
bem  1 0 n  t  i  n  g  e  n  t  '-ll^  i  r  f  1  i  d)  e  n  aber  l)at  (^ott  eine  scientia  libera^ 
scciofduni  p'nf'uf  practica^  sn/ou/Hnt  iKodian  xpccnlafiva^  ridanh  unb 
5tt)ar  appyobatitnt'i^  be;^üglid)  bev  (^uten,  improbationis  be^üglid)  be!o 
33  Öfen. 

scfJntia  ^^'     ^'^^^   'JJiolina    pflegt    man    ^ie    (irtenntnic>    bCv    bebingt  ^5u* 

"media.  fiiuftigcu,  bie  C^nnt  obne  allen  /iiueifel  ;^nfonunt  iji.  '212),  scientia 
media  ^n  nennen,  meil  fie  meber  fd)led)tl)in  scientia  simplicis  intelli- 
g^entiae,  nod)  id)led)t^in  sciiMitia  visionis  fei.  Tagegen  bel)aupten  bie 
!I^l)omifren,  bie  scientia,  bie  media  genannt  merbe,  fei  scientia  simplicis 
iutelligeutiac,  infoireit  fie  auf  einen  nie  mirflid)  gemorbenen  C^egenftaub 
fid)  beliebe,  infomeit  fie  aber  ben  -'^iid)teintritt  ber  ^x^bingung  3um  (^)egeu= 
^{([wb  l)abe,  scientia  visionis.  l^e»?l)alb  oermerfen  bie  !Il)omiften  bic 
scientia  media  aU  überflüf fig. 

280.  '^1 II 111.     ^nfofcni  CiJott    Die    3iicaM'uou    bcc^    Moutiiuiciitcii,  Da^?  ,^1   ciiiaiibcv    im 

Ta§  iJ^ovlKv  3citucvl)ältiiiifc  ftcf)t,  orfoniit,  rcbot  mau  oon  einer  (Sr  i  n  ii  c  vu  n  i^,  cmciii  5>  o  v  l)  c  r^ 
ttjtffcn  Wottcc'.  lyjifeii  (^ottc^o.  TaMirrf)  itntcriuovfcu  iinv  ^ae  göttlici)o  (iilcnncu  folbft  iiirf)t  cincv 
3eitlid)eii  Siici-cffion.  ^n  bii'l'cm  5iiiiic  faqcii  bic  'i^ätcr  oft,  \>a\\  cvü  fein  ii>orbcr- 
uiiffcii,  loubcrii  iiuv  ein  ^-liUifcn  Wottcö  fläbc,  ma-?  Soänn>?  n.  n.  abgcic^maittcv 
ill>ci[c  uon  bor  Vciuniuiui  bc^^  i3öttlid)cii  iHn-t)cnuif[cn6  iicrüchcn  mollcn.  2)cn  3inu 
[otrfjcr  ';?(u'obvüitc  crtlnrt  ,v  '^■^.  'Xncjnftiu  (de  div.  qq.  ad  8imi)lic.  lib.  2,  2  n.  2): 
quid  est  ])r;U'.«:cieutia  uisi  scientia  futurorum?  quid  autem  futurum  est  Deo. 
qui  oinnia  super^i'reditur  teiupora?  Si  eiiini  scientia  Dei  res  ipsas  habet,  iion  ei 
sunt  futurae,  sed  praescntes,  ac  per  hoc  non  i)raescientia,  sed  tantuni  scientia 
dici  potest. 


^     §  30.  3Son  beni  53or^ei1t)iffen  ber  freien  3Bitten§a!te  insOefonbere.  125 

§  30.  3.^011  bcm  S-^or^crtuiffeu  bcr  freien  3öi((eu^afte  iu^liefonbeve. 

!ögl.  |)eiiuid),  5^oc]mati|d)o  ilhcologic  III  §  187.  2gj 

@ 0 1 1  ID c i  13  e  111  i g  u n b  u n  f  c  1} I b a r  alle  freien  5( 1 1 c  ber  o c r^  i?o!-t)emiff*' 
nünftigen  (^cid)i3pf  e;  baburd)  mirb  aber  bereu  grcit)ett  ^ i c^ t ^'^^^  ^^■'^*^"  ^'"'' 
nuf  ge()oben. 

1.  ^nj3  Qoott  (Ulli)  alle  freien  5(fte  einig  unb  unfel)(bar  lueijs,  fnuit 
auf  mauuigfaltigc  ifi>etfe  eriDiejeii  merbeu:  in  ber  iieitiflcn 

1.  i^ie    l) ei  (ige  3d}rift,    bie    auf  jebcr  ^eite    bie  greitjeit    be^      ©c^rift; 
crfdjaffeueu  3.i>i((cibo    Iel)rt,    bel)auptet  ebeufo    beftimmt,    ha^  (^ott  eiüig  uub 
uufel)(bar  md)  bie  ^ufüuftigcu  freien  .püubluugeu  ber  ©efc^öpfe  fennt;  unb  ^iDar 

a.  |prid}t  fie  bie;?  oftmals  ausbrütfUd)  au^:  intellexisti  cogi- 
tationes  meas  de  lon^e  ....  omnes  vias  meas  praevidisti. 
P.S.  138,  3.  4.  l^g(.  ])au.  13,  42.  43;  Ecchis.  39,  24.  25;  23,  28; 
Joatin.  0,  65  n.  |.  lu.; 

b.  ein  tljatf äd)lid)er  33eiueic>  beso  göttüdjen  ^ürl)enuiffenö  ift 
bie  iU*opl)etie,  bie  5uni  großen  Gleite  freie  |)anblungen  ber  3)i'eufd)en 
5U  il)reui  (^5egenftanbc  Iiat.  Praescientia  Dei  tot  liabet  testes,  quot 
fecit  proplietas.     TeytuU.j  Adv.  ^laic.  1.  2  c  5. 

2.  raf5  (^ott  and)  bie  freien  \1anbln1u3en  ber  (^efdjöpfc  uon  ^^^^^9' oei  t.ni  i^ütonr 
feit  l)er  lueijs,  iiJiu-  bie  unbeftrittcne  ^el)re  ber  l)  ei  (igen  ^äter;  ja  bi^  auf 

bie  apoftü(i|  i1)eu  Initer  (afst  fid)  biefcr  (^Maube  iierfo(gen.  ^a()er  be^ 
äcid)nen  bie  fpütercn  ilniter  bie  i'engnung  bec^  gött(ic(}cn  iBor()eriinffcn0 
a(!§  eine  gott(o|e  unb  ueniuiiftinibrige  i^1)re.  2o  fagt  ber  ()ei(.  5(uguftinu0: 
„^eteunen,  ec^  fei  ein  Wott,  unb  (engnen,  baf3  er  bie  ■^ut'uuft  uorau^luiffe, 
ift  ber  offenbarfte  llnfinn."     De  Civ.  Dei  üb.  5  c.  9. 

3.  Malier    ertliirt    and)    bac^  iuitifaunin    <Const.  de    tid.  catli.    ;„  ^^.j.  y^., ^.^. 
c.  1  in  fine),  iiio  ev  uon  ber  götttidien  iß>eltregiernng  rebet:    Oniiiia  imda    ber  Mivd)!^ 
et  aperta    sunt    ocnlis  eins,    ea  etiani,    quae    libera    creaturarum 
actione  futura  sunt. 

4.  rieilni()r()eit  nnferec^  ^ixi^'cz^  ergibt  fid)  anc^  anc^  ber  ^erunnftunbälüar     ,.,       .^^ 

a.  (i  priori    ano    ber   ^  0  ( ( f  0  in  in  e  n  ()  e  i  t ,    U  n  u  e  r  ii  n  b  e  r  ( i  c^  f  e  i  t  nöttn'äcn  'Sou' 
nnb  C^iuigfeit    bev    gütt(id)cn  5iMffen0.     »nn  ®ott    nändid)    nid}t    n((e^> ^'JJfX^^^^^^^ 
^]utiinftige  iinif^te,    fo  iinire  er    nid)t  atlnnffenb;    nnb   luenn  er  ec>  nid)t  oon 
dmigfeit  ()er  luiifne,  fo  iinire  feine   Grfenntniv  nid)t  einig  unb  nnoeränber(id); 

b.  a  poi^tcriori  anc^  ber  g  b  1 1  ( i  d)  e  n  ^^  e  ( t  r  c  g  i  e  r  u  n  g  unb  au0  ben 
einigen  gött(id)en  :)iatf d)(üf f en,  auf  benen  fie  beruht;  beun  einige 
unb  unneränber(id)e  g5tt(id)c  5li'atfd)(üffe  unb  eine  ber  Unab()ängig!eit,  .'pcrr- 
fd)aft  nnb  nnenblidien  '-li^eic>l)eit  C^jotte^o  entfprcdjenbe  3i'e(tregiernng  finb  o()ne 
jenev  einige  nnb  unfel)lbare  iHn-()eriniffen  nid)t  inögtid). 

51  um.  ^^Ihmiu  fidi  bac>  :ii>ürt  (>3otteo  mitunter  einer  bnbitatinen 
?Vorme(  bebient,  ,v  ^^-  Joann.  4.  10;  5,  46;  8,  19;  Jerem.  26,  2  f.; 
Ezech.  2,  4  f.,  fo  ift  ,>niiäd)ft  5n  benierfcn,  baf?  bie  ^^u(gata  biinfig  bie 
%^artite(  av  mit  fon^itan  nberfel^t,  obg(eid)  bnrd)  biefc  'T3artite(,  meint  fiCxuijitanbe5>aiö' 
mit  bem  fsubifatin  ncrbnnben  ift,  teinevinego  etmae^  ,^ineife(()afte^o  aiuogebrüdt  ^vücfe  in  bev 
inirb.  3Bo  immer  aber  ctnc  Ungelni|3l)eit  ancH^c|prod)en  inirb,  ijt  bieietbc 
nid)t  bcm  gött(id}en  ÜMffen,  fonbern  bem  menfd)(ic()en  .Sji^nbeln  ^ngefdjrieben. 
33g(.  Hieron.,  h\  Jerem.  c.  26;  Gregor  ^L,  IiiEzecli.  1.  1  hom.  2  n.  8. 
5o(d)e  (Stellen  beineifeu  ba()er  ebcnfo  menig  ctinac>  gegen  bae  abfo(ut 
uutrüg(ic^e    gött(ic^e    ^^iffen,    a(«    bie    9^id)terfü((nng    bebingter    pro^ 


-^<cvl)OViviiiirii 


126  '^Hin  (Hott  belli  ^»vciciuen.  -  ©i-ftor  Tcif.  'inni  bcm  (Sum\  @ott.  1'..  5>ou  ber  i83cfent)eit  jc. 

p  l)  etil  d)  er  ^H  Hb  r  Ol)  Uli  gen  iiiib  :Hlltii^^i  iiuun  cii,  bereu  (Erfüllung 
biinl)  ^-^iinc  ober  (S)ebet  lUn^eiueiibet  iinirbc.  ^c^l.  Jon.  .*>  sqq.;  /.s.  :\H,  1  sqq. 
I L.  (Viegeii  uiifere  ^iiHil)r()eit  l)at  fid)  noii  jel)er  ber  inilgüre  einiinuib  er= 
l)oben,  haf^  bie  Uiifel)lbarteit  biefe^o  33orl)eni>iffeiho  mit  ber  $vrei()eit  be^o 
freatiirlidieii  '^iMUeiiv  uunertriiglid)  fei. 

1.     .v>ieraiif  ift    oor    allem  511  fagen,    biifl,    meiiii  mir    aud)    nid)t  be= 

^;n'ü)oiV."  ■"  griffen,    m  i  e  ilHn'l)crmiffen  imb  7vreil)eit  fid)    oereiuigeii  laffeii,  mir  bcmiod) 

mid)  beni  xH^iom :  iucertitiido  ntodi  11011  tollit  cei-titudiiiem  facti,  beibcö 

feftl)altcii  muffen,  mcil  bcibec^  biird)  (Ä^Iaiibe  imb  Vernunft  uii,yueifcU)aft  feftfte()t. 

'2.     '))l\t  bem  l)ci(.  X()omac^  merbcii  mir  bie  Sd)mierigtcit  am  beften 

auf  folgeube  ^^i>eife  löfcu: 

ö^ott  erfeuut  bie  foutiiigeuteii  ^^(fte  uid)t  mir,  mic  fic  in  il)reu  Urfad)cu 

finb,  fonberu  fo,    mie    ein  jeber  biefer  xHttc  loirtlid)    in  fid)  felbft  ift.     Ob- 

mol)l  uäm(id)  bie  foutiiigeiiteu  iHtte    ber  Wefd)öpfe    aümä()(i(^    in  einer  5eit= 

lid)en  3iicceffioii  iiiö   r^afeiii  treten,  fo  erfennt  fie  bod)  (^)ott  nid)t  mie  mir, 

(*5ott  iTfcnnt  bio"*^^^^  uub  luid)  iii  einer  3eitlid)en  2neceffion,  fonberu  auf  einmal;    beim  mie 

freien  intte  in  fciii  Seiii    ift    aud)    fein  ©rtennen  emig    iinb  nmfaf3t    ai(e  ^^}eit.     ^at)cr  ift 

•^iea^nuiS'f^^^^  '^^^^'^  "^^^"^)  """^  ^'^^^"^^  ^"  ^^^'  ^y^^  nn"rf)icl)t,  ciuig  gegenmärtig  uor  C^ott, 

niib  ^mar    iiid)t  etma,    loie    einige    meinten,    infofern    ak-    bie  ^bt-'^^^  ii^l^'^' 

ringe    eiinglid)  in  (^>ott    finb,    fonberu    meil  ('»nnt    oon  (5migfcit    allev    in 

(*'H\^enmärtigtcit  fd)ant.     (iv  ift  bal)er  offenbar,  fd)Iief3t  ber  englifd)e  l'el)rcr, 

baj3  C^ott  alle  fontingenten  '^Üte  unfel)lbar  erfennt,  infofern  fie  il)rer  (^egcn= 

unirtigteit  nad)  ber  eiingen  gbttlidien  (Srfenntniv  untermorfen  finb,    mäl)renb 

fie  im  ^Hn-gleid)e  ^n  il)reii  iuid)ften  Urfad)en,  .v  ili   >nm  menfd)lid)en  'iiMllen, 

.^utiinftig  uub  tontingent  finb.    S.  Tli.  1   q.  14  a.  i:i  c. 

3o  menig  bal)er  bie  nnfel)lbare  (irfenntniv  uergangener  ober  gegen= 
miirtiger  '-liMlleiivafte  bereu  ^-reilieit  anfliebt,  ebenfo  menig  mirb  bie  ^rei- 
beit  ,yitiinftiger  iHtte  babiird)  oernid)tet,  bail  (^>ott  bicfelben  mie  gegenmiirtigc 
imn  (imigteit  \]n'  fd)aiit.  ^ielniel)r  ift  gerabe  bevl)alb,  meil  C^ottec^  ^iMffeu 
unfel)lbar  ift,  bie  5reil)eit  jener  xHtte  gemif?:  benn  (Mott  mciJ3  ja  iiid)t 
nur  nnfetUbar,  baf?  biefe  '^(fte  eintreten,  fonberu  aud),  bajl  fie  frei 
fein  m  er  bell,  ('um  (Miiiii  Dens  sit  |)ra(^scins  volinitatis  nostrac,  cuius 
(\st  inaescius,  ipsa  erit.  (.pierbei  ift  ;^u  bemerten,  baj]  '^lugiiftiu  un= 
^^äl)lige  'I^ial  burd)  rohnifas  ben  freien  '^iMlleu  be5eid)iiet.j  N'oluutas  ei'g'o 
erit,  qiiia  voluiitatis  t!st  pracscius.  Xrc  voluiitas  esse  poterit,  si 
in  i)otestate  iioii  erit.  Kriio  et  potestatis  est  [)raescius.  Xoii 
ioitur  per  eins  praescieiitiaiii  potestas  mihi  adiiuitur,  quae  prop- 
terea  mihi  certior  adtM'it,  quia  iUe,  cuius  praescieutia  uou  fallitur, 
adt'uturuni  mihi  esse  praescivit.     Aug.,  De  lih.  arh.  1.  :>  c.  :>. 

Ter  (iinmaub,    ba|l  bac\    mao  (^n^t    uorl)ermeif3,    notmenbig    gefd)el)e, 

:'>iotioeiibigteit    uub  Sn-cil)eit    aber  mit    eiiianber    uimcrträglid)    feien,    beriil)t 

bemnad)  auf   ber  '^Hn-med)feliiiig  ber    am  ber    freien  Set^Ming    bev  fraglid)eu 

'^Ifte^o  cutfpriugeiiben  11  a  d)  f  0  ( g  e  11  b  c  n  uub    b  e  b  i  n  g  t  e n  '}^  0  tm  e  n  b  i  g  f  e  i  t 

i's5.         (iiecessitas    i^HbseqHcji^,    condltionata,    (uni^cqapntiat'^    mit    ber  bein  %\.it 

bSSiu^^^^^^  ^')^^    beftimincnben    uub    baburd)    feine  ?\'reil)cit    am:- 

*"''"iehr"''    fdilief^cnben    abfolnteu   :9lotmenbigt"cit   (^necessitas    ((nfccedens,    aUolüt<(, 

('(»isequf^ttfisi.     Solange  ein  ^-IvMlleiivatt    nod)  nid)t   gefetzt  ift,    ift  ber  Wiik 

in  '^^e^ng    auf    beufelbcu  inbeterminiert,    taim    il)u   fet3en    ober  nid)t  fet3cn. 

^m  ^Hngenblitfe  aber,    ba  ber    ^MUe    ^u    bem  '^(fte    fid)  benimmt,    ift   biefe 

;^ubiffereii3  aufgel)oben:    ber  "?(ft  ift  gefet^u,    m\b    eo    ift  uumöglid),    baf]  er 


§  Bl.  5Son  beut  a}?ebtinn  bc§  göttticfjcn  ©rfemten^.  127 

mrf)t  9C)ct3t  ift.  Taf;  ^ic|cr  ::?ltt  c^cfcl^t,  mib  ba^  er  frei  gefcl^U  ift,  ift 
fomit  eine  cm  ige  imb  uniuaubc  Ibar  e  :ilHi()r^ett,  bie  nl?  |oirf)e  ©egen= 
ftanb  be^o  iinfe()(baren  unb  unuiaiibelbarcii  gi)tt(id)en  35}iffeu?  ift.  ^(((erbtng? 
ift  e^^  atfo  necessitate  mbsexpienti  notmeubig,  bog  alle  freien  5lfte,  bie 
(S^ott  iiorl)eriüeii3,  gefd)e^en;  ober  er  lueifl  fic  uorljer,  lueil  fie  gefcljctjeU; 
mic  er  ami),  fallc^  fie  nirf)t  gefrf)el)en  unirbeu,  it)ren  9tid)teiutritt  iHn*l)er  luüf^te. 

111(1111  l)at  bie^3  niid)  in  fotgenber  ^nnfc  au^^gebrüdt :  hi^y^,  allec^  gc^ 
fd)icf)t,  ma^^  C^ott  (xU  ^iifunftig  uorljenncifs,  ift  iiotiueiibig  in  sensu  cotuposito, 
nämlid)  fo,  uüe  et-  bem  göttlidjen  iI>or  Ijenri  f  fen  unterftellt 
unb  mit  il)m  uerbnnbcn  ift,  nid}t  aber  in  sensu  diviso^  b.  l).  an 
unb  für  fid)  betrad)tet. 

.S^icrüber  bcftcl)t  teine  .SUintriuierfe.  Tic  3d)Unerigteitcn  beginnen 
crft,  menn  man  näl)er  nad)  ber  ^^eife,  mie,  nad)  bem  'JJiebinm,  bnrd) 
bat>  C^ott  bie  freien  ^i'lfte  erfennt,  gefragt  mirb. 

i^  :)1.  ^i^ou  bem  ^^Jccbium  bce  göttlidicu  Grfeuncu^:?. 

'iM]l.  ^I^Tcinvid),  Tüflniatifdic  Jbcoloivc  III  i^  190.  191. 

I .  O)ott  erfennt  f  i  d)  f  e  l  b  ft  n  n  mittel  b  a  r ,  f o  ba|l  oon  einem 
medium  cooiiitionis  nid)t  bie  ^Kebe  fein  tann.  T^av  ift  aiiv  bem  feitber 
ÖV^fagtcn  euibent  nnb  mirb  mm  allen  !It)eologen  getel)rt. 

II.  ^n  53e,yig  anf  alle  (^kujcnftiinbe  be^^  güttlid)en  C£'rfcnnen^ö  anf^er 
bem  göttlidjcn  ^-liH^'cn  gilt  folgcnbcv : 

1 .  Taö  l^t  5  g  l  i  d)  c    crtennt  ("»Vnt    in    fein  e  m    e  i  g  e  n  e  n   '-li.^  e  f  e  n ,  ^ .    ^.««- . 
ber  abfohlten  Urfad)e    aücv  ::U(öglid)en,    ak"  bem    ber  Crbnung    nad)   ^uerft tvum' (Iultt\'i)iu' 
erfannten  iDiittel   (medium  (■(Hjnituni  ober  medium  hi  (/ho).    'I^icv  ift  bie      -"^i'^'»"' 
seutentia  cowtnirm^i,  bie  gegen  anberc,  namcntlid)  iBac>qne3  feft^nl)altcn  ift, 

metdie  meinten,  Wott  crfcnne  uermögc  feinc^ö  '^nM'env  alc^  ber  abfoluten  allcv  er 
fennbar  madjcnben  nnb  repriifentierenbcn  s/icdcs  hifr//i</i/nll,^  (medium  utcojjKi-  ^     -^s-,. 
tum  ober  medium  7//0    alle  llh'i>gltd)feitcn  nnmi  tt  el  bar  in  i  Ijuen  f  cl  bft.  ,4-nnÄtf'iu 

2.  iJÖei  bem  iiMrfnd)en  muffen  mir  nntcrfd)eiben:  fnm-m  ^iiu-fon. 

a.  l^tllcc^  (vrfd)affene  ertenm  O)ott  bnrd)  feine  fd)öpfcrifd)en  We= 
bauten  nnb  iiMllciboafte:  res  creatas  videt Dens  in  suis  decietis  atquc 
ideis  arclietypis,     Uiirtrr,  'J'lieolo^i'.  (l()<»'m.  Comp.  Tom.  2  p.  47. 

^Hnm.    bec>  ^crauvg.     3omeit   a\K-    ben  l)interlaffenen  'ilkn-tcn  bec> 
ilHn-fafferc>  t)eruorget)t,    mar    bicv   tl)atfad)lid)  feine  5(nfid)t.     :^erfelben    ftel)t 
biejenige  grau^elinc^    n.    a.    entgegen,    bie    für    bie    scieiitia    visiouis        f^-  .. 
nad)    nnferer    ©rfcnntni^ömeifc    fotgenbe    Orbnnng    im    göttnd)en    (Srfennen  nfnim^ÄuTu 
aufftetlen:     a.    diviiia     esseutia    imitahilis    ad    exti-a ;    h.    i>()ssil)ilia ''"'''''''^^^Jj^'''^'"'' 
omuia ;    e.    divina    iutellectio  imitabilitatis    essentiae    et    in     liac 
iutellectio    omuium  possibilium,    ut    sunt    opeiabilia  a    Deo    ipso; 
d.  intellectio  operabilium   et  existentiarum  efficiendarum  piaelueens 
voluntati  eit'ectrici,    et  voluntas  libei'a    intellectioni    couiuncta  im- 
perans    existeutias    pro    aliqua    tempoiis  '  ditlereutia ;    e.    veritas 
existeutiae  pi-o  ea  difterentia  tempoiis;    f.  scieutia  visiouis  linius 
existeiitiae.     Fmnzelin  1.  c.  p.  422. 

'iiHi{<  üon  bcn  erfd)affencn  fingen  gefagt  mürbe,  gilt  and)  oon  ben 
ilMrfungcn  notmcubig  mirtenber  Urfad)en. 

b.  Qu  ^^H'^ng  auf  bac^  (Srf ennen  ber  ^  u  f  ü  n  f  t  i  g  e  n  frei  c  n  ',H  1 1  e 
l)errfd)en  unter  ben  Tbeologen  oerfd)iebene  9tnfid)ten. 


128  3Son  ©Ott  bcm  2)vciciucn.  —  (Jrfter2:ci(.  5Bon  bcm  einen  ®ott.  B.  5Jon  ber  SSefen^eit  ic. 


xi,  jürünftiflcn  ^-     ^'^^  X^miftcn  (c^ren,  ö^ott  erfcunc  bicfelbeii  in  feinen  emigen 

freien  ^^iftc  ei-  imb  n  u  u  c  v  ö  n  b  c  i*  H  (f)  c  u  f  v  c  i  c  H  iil^  1  ( I  c  11  c^  b  c  f  r  c  t  c  n.    5(iui)  bic  göttüd^e 

na'^'beifilo    ^1*^^"»^"^^^  ^^^'  tüi  |  c  H  obcv    f  Uli  Mjii  f  t  c  II  ^^Ütc  cvKävcii  bic  :^l)üiniftcii  am 

miften  in  feinen  bcmfclbcu  ^}3riiicip.     Ru   bicfcm  ^^^lüccfe  iiiitcrfdieibeu  fie    ein  boppettee;  oött- 

JßJiUcnC'bcrvetcn  w.  V     -,  rrv   t     i.        •        i  i.  ■      •  <        t     <        m    ^.    c         TA«  -        -         . 

Udjtt^  X^ctret,  ein  decretum  pemmsicain,  biird)  bac^  (v^ott  bae^  53ü|e,  |oit)cit 
C!^  ein  T)ciett  ift  (formale  peccati),  jiiliißt,  uiib  ein  decretum  posifivum^ 
burrf)  bao  er,  iiniv  an  bcm  liinbigcii  :?(ttc  2ciciibcy  ift  ^inatrr'utJe  peccati), 
aU  erftc  Urfad}c  loirft.  'Dav  göttlid)e  ^ilMffcn  oon  bcn  bebingt  freien 
Elften  grünben  bie  '^(nl)ängcr  biefcr  ®d)u(e  auf  bic  fubjettiu  un be- 
bingt c  u ,  0  b  j  e  1 1  i  u  b  e  b  i  u  g  t  c  u  einigen  gött(id)cu  ^Tiatfd)lüffc  (decreta 
absoluta  ex  parte  subiecti,  cüuditionata  ex  parte  obiecti  ober 
fur5:  obiective  conditionata). 

buÄic^i^i"?!-  ß-     •''-^^  1^ ^  i ^^ i^ /  iöellariniii,  ^cciuuic^  ii.  a.  iial)mcu  an,  \>a]i  (^ott 

fompvdKniion  nerniögc    feiner    nnciiblid)en  :^iitcUigeii;^   einen    jcben    erfdjaffenen  '^IMllen  fo 

^''^  Än?r"  ^n')lItoinincn  bnrd)briiigc  iiiib  begreife,  ha]T>  er  uermoge  biefer  3npertoin= 
prcl)enfioii  niifctjlbar  ertciine  iiiib  id)aiie,  uio^n  berfelbe  in  jebeni  gegebenen 
^nftanbe  nnb  unter  allen  gegebenen  Uinftiinben  uub  (^inflüffen  fid)  ent= 
fd)eiben  luerbe.  I^iefe  ßel)re  mürbe  luni  beii  ineiften  'JJJoIiniften  uerlaffen. 
i^gl.  Suarez,  Opusc.  II  1.  2.  De  scieut.  coud.  fut.  (Routing,  c.  7  n.  4. 
(Ed.  \i\^^,  Tom.  11  p.  oOf).) 

%?oiüiutnr'in"  7-     ^<^¥^    grünben    bie  lueifteii    fpiitcrcu   lU'oliniften    nnb    ^ton= 

bcrobicrtii.cn  gruifteii  bac^  göttlidie  ^orlieriinffen  ber  unbebinqt  luie  ber  bebinqt 
freien  virtc.  ^utuuftigeu  freien  vlfte  aur  bic  obicttiue  'AnUjrbeit  ber)elben  nnb 
auf  bic  uneublid)c  '^ollf üiniiicul)cit  be£^  göttlidjen  C^rf eiiiien^, 
\>at^  aue  uub  burd)  fid)  fetbft  ;^ur  (^rfenutni^o  jeglid)er  '^^at)r' 
()eit  beterniiu  iert  ift.  Potest  ohiediva  ratio  praescieutiae  intelligi 
ex  rerifate  iptiii(^  a(ii(f<  llheri,  quod  scilicet  ad  huuc  potius  quam  ad 
alium  actum  creaturam  in  tem])ore  se  lil)eie  determinare.  ab 
aeterno  verum  est.     Franzelin  1.  c.  \).  4:^9. 

51  um.  bec^  ^eranc^g.  (^ine  anc^fül)rlid)e  ^h'itit  ber  beiben  unter 
a  nnb  y  angefüt)rtcn  '?(nfid)tcn  fiel)e  m  ^.  628  ff.  1)ort  mie  ()ier  ent= 
fdieibct  fid)  ber  ^crf.  uicbcr  für  bic  eine  noct)  für  bie  anbere.  (Sr  ()ob 
inc(iiic()r,  iinc  er  öftere  im  pcrfönlidKii  iHn*teI)rc  beincrftc,  feine  (£'ntfd)eibiiiig 
für  bcn  Xraftat  de  .aratia  auf.  ^i^eibcr  folltc  er  bcnfclbcn  nid)t  mcl)r 
fd)reibcn.  Jyiu*  bic  (N)iiabciilebre  ift  biefe  ^-rage  uon  ber  gröj^ten  2Bid)tigtcit. 
'^(in  beften  bürfte  C^ntbcrlet  bie  5(nud)t  bec^  ^^erfaffer^  getroffen  babeii, 
\>a  er  in  bcm  eben  ueröffentlid)ten  <'^.  '^aiibe  «S.  470)  ber  ^ogmati|d)en 
5^()eotogie  fd)reibt:  ,,X^nrd)  bie  Uii3ulanglid)fcit  ber  5a()lreid)en,  burd)  ^a{)x* 
l)unberte  l)inbnrd)  mit  bein  gröfltcn  3d)arffiiin  oerfud)tcn  örftärnngen  mirb 
nn^  ber  (Gebaute  nabc  gelegt,  baj3  ec^  bie  ^^ernnuft  I)ier  mit  einem  magren 
@ef)eimniffe  5n  tl)nii  bat,  beffcn  1>nntc(  fic  im  '^ie^ofeit^'  nie  gan3  auf3nt)enen 
im  ]\a\\bt  fein  bürfte." 

§  32.  l^ou  bcn  göttlid)cn  3^<^fi^- 

5>i^{.  .r^c  i  iiviri),  2^o(iinatiid)c  Ihcoloflic  111  ^  193. 


Pccn   in  OJott 


'^^j  m...  3"^  tu  eiteren  (Sinuc    mirb    bacr  'Äkn*t  Jbec    oon    jebeni    begriffe, 

alfo  üon   ber  species  iutelli^ibilis  gcbraud)t,    burd)  bie   bie  Sad)c,  bereu 
^ilb  jene  ift,  birett  crfannt  mirb;  im  engeren  Sinne  aber  beäeid)net  ^bee 


§  32.  5ßon  ben  göttlichen  Qfbccn.  129 

ben  p  r  a  f  t  i  i  rf)  c  n  ^  e  b  a  n  f  e  n  ciiic^o  ntög(irf)cmcife  ober  mirfUd)  511  [tf)affenbcu 
3Bcrfc0,  bat^  narf)  jenem  (Gebauten  aU  nmf)  feinem  Urbilbc  l)ernor9ebrad)t 
uierben  tann  ober  mirKiil)  f)cvoorgebrac(}t  luirb.  '^anad)  tonnen  mir  benr^ 
teilen,  inmicfern  nnb  in  metdjem  Sinne  (^ott  in  ^e^ietjnng  anf  fid)  felbft, 
iniüiefern  be^ügtid)  ber  Äreatnren  ^^been,  be0g(eid)en  inmiefern  t^m  nur 
eine,  inmiefern  il)m  niete  ^been   sn^ufc^reiben  finb. 

1.  ^HH-ftel)t  man  nnter  Qbec    eine  jebe,    and)  bie  rein  ipetntatioe    TieTbWttc 
(Srfenntnis,  [0  f)at  ^ott  oon  fid)  fetbft,  meit  eine  abi\itnte  (^rtenntni?,  and)  3bce wotteinuni 
eine  abfohlte  ^bee.     iiunni    man    bacjegen  nnter  ^bee    mir  prat'tifd)e     '"'*  ^'^^'^^• 
Ö^ebanfen  oerftct)t,    fo  t)at  @ott  feine  Qbee  uon  fid)  fetbft,   fonbern  nur  oon 

ben  Kreaturen,  meit  nur  in  33e5ug  auf  biefe  feine  ©rfenntnie  eine  prattifd)e 
ift.     S.  Th.  1  q.  15  a.  1  ad  2.  ^^l  n.  275. 

2.  3Bottte  man  unter  Qbee    eine  oom  ^efen    be^  ® ^*^^"^^^"'^^^^®ic^ybcT@otte§ 
oerfd)iebene  .^pecies    inteUigibilis    oerftet)en,    fo    erfennt  (^ott    überhaupt    fotn  seien. 
nid)t  burd)  ^^been;  infofern  it)m  aber  fein  3Befen  fetbft  species  inteUigibilis 

ift,  fann  man  fageu,  baf3  bie  ^bcc  @otteg  fein  eigene-^^  ii>efen  ift,  unb 
bafl  er  burd)  biefe  Qbee,  ak^  burd)  ba^ö  Urbilb  atter  Thinge,  aik^$  9Jii3gtid)e 
unb  aik'-:-'  ^iLMrttid)c  erfennt.     8.  Th.  1  q.  15  a.  1  ad  3. 

3.  |)iermit    ift    and)  bereit^^    bie  S^age   beantmortet,    inmiefern  (^ott  ^(„j^j^f jf^;.  ^^tt^ 
nur  eine,    nnb  inmiefern    er  uiete  ^been  ^at.     53erfte()t  man    nnter  Qbee  uciicn  ^sboon. 
bie  species  qua  intellig-itur,  fo  ift  nur  eine  Qbee  in  (^5ott,   fein  eigene^^ 

!ißefen;  oerftel)t  man  aber  barunter  ben  (^egenftaub  ober  ben  ferminus 
scientiae  (id,  quoff  iutelli«itni>,  fo  finb  in  ihm  fo  oiete  Qbccii,  alv  er 
mögtid)e  ober  mirftid)e  Dinge  erfennt.  Denn  ha  C^ott  jebeö  ^iiig  fo,  mie 
e^  ift,  sltHjidarifer  nnb  cug'iiitione  proprhi  erfennt,  nid)t  aber  mie  mir 
burd)  attgemeine  '-liegriffe,  fo  ift  flar,  baJ3  (^ott  oon  jebein  din^etbinge 
eine  befonbere,  bemfetben  entfpred)enbe  nnb  ootlfommen  abäquate  :3bee 
t)at.     35gt.  S.  Th.  1   q.  15  a.  3  ad  4. 

X'ac^  '^Uife  erfennt  (^3ott  jebod)  nid)t  burd)  eine  Ijbee  beo  33öfen, 
fonbern  burd)  bie  3b^'^'  ^t-''^  (Eliten,  beffen  i^rioation  ee  ift.  8.  Th.  1  q. 
15  a.  3  ad  1. 

b.  per  ^mix^t  piüV. 

§  33.  C^'^iftcu^  uui)  ^3Jntur  t)cö  güttHd)cu  iBiUe«^, 

^c\\.  §c  inrief),  ®ocjinntild)c  Ilioologie  III  §  194.  195. 

I.     (^ott  ift,    mie  unenblii^e^^  (Srfennen,    fo  aud)    uneub*  ^-„..f/ttMie 
tid)ei§  5B ollen  ober  hieben.  äyoueu 

1.  T)ie    f)eitige  3d)rift  oerfünbet    biefe  illni^r^eit    faft  auf  jcber  ^"|ri,^ftf"" 
•Seite.     Qft    bod)    bie    gan^e    natürtid)c    nnb    iibernatürlid)e  Drbnnng    ein 

2öer!,  be^iebnngc^meife  eine  ^ulaffung  bcc>  freien  götttid)cn  'Billene^,  ber  ber 
unfreien  mie  ber  freien  Kreatur  (^^efelje  i)orgefd)rieben  t)at.  1)en  Tillen 
^otte^S  5n  ertcnnen  unb  ,^u  oottbringen,  ift  ba()er  bie  :)(ufgabe  ber  9J?enjd)en 
unb  ber  (Imget.  ^gt.  Matth.  7,  21;  12,  50;  Mmx.  3,  35;  Luc.  22, 
42;  Jounn.  4,  34;  5,  30;  6,  38;  1  Joann.  2,  17;  Rom.  12,  2; 
Ephes.  5,  17;    Ilebr.  10,  7  n.  f.  m. 

2.  Qu  ber  l^e()re  oon  ber  Sd)öpfung,  oon  ber  (^nabe  u.  f.  m.  merben  Jj^  1^0^(0  n'i" 
mv   un5af)Iigen  ^2(Ui^fprüd)en    ber  t) eilige  n  ^äter    nnb    3:t)eologen  be=  ""''"' "^"'" 

^  e  in  V  i  cö  =  i;->  u  p  p  c  vt ,  itompenbinm  ber  Xogmatit.  9 


udd)  bor  Vrlivc 


mtnft. 


130  5Pou  aUitt  bcni  3)rcicincn.  —  (^rftcr^rcif.  ^on  bcni  @incn  (3ott.  B.  5?on  bcv  33?cfcnl)cit  jc. 

gcgncn,    in    beucn    ber  SöiUc  (S^otte^    auc^brücflid)    gclel)rt    ober    t)oraii«gC' 
|ct3t  wirb. 

?).  T)[v:^  im  ti  tani[rf)e  ^onjU  I)at  Me  5vet()cit  bc£<  göttildjcu  2ßi((en^> 
in  ^"^e^ug  auf  alle  feine  il>evte  narf)  aumx  inib  bie  ^^otmenbigfeit  ber  Siebe 
(^ütte^o  511  fiii)  fetbft   nlö  d)rift(iii)c  C!>^nmbtual)r()eit  auc^gefprod)en.     Si  qiüs 

Deum  dixerit  11011  voluntate    ab  omni  iiecessitate  libera, 

sed  tarn  necessario  creasse,  quam  necessario  amat  seipsum  .... 
aiiatliema  sit.     Const.  dog'iu.  de  fid.  cath.  Cau.  J,  5. 

4.     ^üi!-    beu  53ernunf^t^c^^ci^^  betrifft,    fo   pflegt    man  benfelben 

im  iiüc^cmciiien    luiv    ber   (^5ttlid)eii  53  0  ( 1  f  0  m  m  e  n  l)  e  i  t ,    ba    ber   c^bttlic^e 

itöille  eine  perfec.tio  siinplicitci-  simplex  ift,    mib    iuc^befoiibere   aiho  ber 

göttlid)eu  :^iitell  e  ttual  itiit  ,yi  fü()reu ;    beim  jebem    iutelleftuedeu  'iiVicn 

at«    fo(d}em  ift  ilMdc    etilen,     '^ebev  ii>efeii  ftrcbt    iiiimlid)   iiad)    bem    il)m 

entfprcdieubeu  (S)nte    ober    ru()t    in  i()m,    menn    e^^    bac^felbe  befii^^t.     Diefe 

liabitudo  ad   boiium    mirb  bei  nernnnfttofen  5L>efen  appetitus  naturalis^ 

bei  ucrniinf tilgen  aber  rolunfds  genannt.     8.  Th.  1   q.  19  a.  1  c. 

i'i'5.  II.     '^(nd)  bem  göttlid)en  'iiHiKen    muffen  alle  netjatioeu  Slttribute  bei= 

b^l^'^fi\utÄ  Ö'-^^^-^lf    mcrben,    mie    bem    göttlidien  (vrfennen  (u.    256    ff.).     Qnc^befonbere 

siioiiniv.      i|-(  |J^^^lJQ.  j^^^J^^  f^öttlid)en  iöollen  ^yi^nfdireiben : 

i".».:.  1 .  bie    a  b  f  0 1  n  t  e  U  n  a  b  l)  ii  u g  i  g f  c  i  t.     Somie    bac*  ©ein    uub   @r= 

unaiuÄSnt  tcnueu  (^kntev  teilte  Uriad)e    anjler  Obtt  l)at  nnb    liabcn  fann,  fo  aud)  fein 

^'"V^'JuMt*!^^'""  'il'ollcn.     :ral)er  tann  Qid  nnb  ^kmeggrnnb    beo  göttlid)en  '-ÜMllenc^  nur  bie 

nnenblid)e  (^üte  bec>  gött(id}en  ii^efeuv  felbft  fein.    8.  Th.  1  q.  19  a.  l  ad  H; 

i".'T.  2.     I)ie  abfohlte  (Sinf ad) ()C it.      X)aramo  folgt: 

(ShifartiDoit  i?cv  a.     '^er  'iiMüe    ober    bie  Viebe  (^ottcc>  ift    uou   bem  gi)tt(id)en  ^-Ißefen 

flotti.  ^^«ooKcii^^.  jj^^^  ^^^j^  göttlid)en  (S'igenidiaften,  inc^befoubere  ooin  göttlid)en  ßrfennen  nid}t 

realiter,  fonbern  nur  virfua/ifer  ober  ratione  rafiocinafa  uerfdjieben.  Dens 

Caritas  est.  1  Joann.  4,  8.  IG. 

b.  rer  gbttlid)e  iiMlle  ift  purer  9üt;  t^  fiubet  alfo  in  il)m  fein 
realer  Unter id)ieb  5iinfd)en  'l^oten^,  öabitnc^  nnb  5(t"t  ftatt. 

c.  ^iiH\^en  ber  'DJiannigfaltigteit  ber  Cbjcfte  bee  göttlid)en  ^^ollen;? 
ift  bavfelbe  bod)  nid)t  in  f  i  d)  oerfdjieben  ober  mannigfaltig.  3Benn  bal)er 
non  illMlI  euvbef  d)Iüf  fen  (voluntates  Ps.  102,  7;  ^c^.  i:>,  22),  'üaU 
fd)lüffen  (consilia  Ps.  65,  5)  nnb  'Dcfreten  (^ottec^  gerebet  mirb,  fo 
mirb  bie  l\*el)r()eit  oon  beu  treatürlidjen  Objeften  be^3  gött(id)en  53}o((enc>, 
nid}t  oon  bem  göttüdjen  'il>ollen  an  fid)  au^gefagt.  Den  C'h'unb  l)ieroon 
fprid)t  ba^o  eiiifad)e  ^ilnn-t  bec^  l)eit.  X()omai5  au^?:  Sicut  intelligere 
divinum  est  uuum,  quia  multa  uou  videt  uisi  in  uuo ;  ita  velle 
divinum  est  uuum  et  simplex,  quia  multa  non  vult  uisi  per  uuum, 
quod  est  bonitas  sua.     S.  Th.  1  q.  19  a.  2  ad  4. 

298.  3.     ^^te    (Smigteit    nnb    Uno  cränbertid^!  eit.      iH^aö    immer 

unbWSfbJv  (^  uiiü,  mill  er  nnneriinberlid)  nnb  emig.  ^irb  bal)er  gefagt,  baj3 
itiiif>;^.tK-v(\ottt.  ^^jj.  etuniv  anberev  moüe,  alc^  mac^  er  junor  gemotlt,  hi\y^  etma^o  il)n  gereue, 
b^^  er  oer^eitje,  nad)bein  er  gezürnt,  fo  ift,  abgefe^en  oon  ber  metapl)orifd}en 
Übertragung  menfd)(id)er  '^Iffefte  auf  (^ott,  hk  ^eränberung  nidjt  oon'bem 
göttlid)en  Söolten  an  fid),  fonbern  oon  beffen  'iöirfnngen  in  htw 
^h-eaturen  ju  oerftet)en.  Aliud  est  mutare  voluntatem,  et  aliud  est 
velle  aliquarum  rerum  mutationem.     S.  Th.  1  q.  19  a.  7  c. 


99. 
(^)Ott  ber  evfte 


§  34.  JBon  belli  (^^egcnftaub,  hm  3[vtcn  iinb  bem  S[Rotiii  bc^  göttlid)cn  Soüeng  :c.     131 

§  34.    i^ou  bcm  (skf^cuftaub,  bcu  5(rtcu   mib  bcm  9}lütiu  bc§  o>J^^^i^f« 
ill^oÜcuy  ober  bcr  ßottlidjcu  iiictjc, 

^tjl.  .s3cinvirfj,  Xoc]inntifc()c  Ideologie  HI  §  1%.  197.  198.  200. 

I.  (^ott  fclbft  ift  bcr  crfte  uiib  formale  ^cgenftanb 
(obiectum  prhuarhmi  ^i  formale  bee  gött(id)en  SBoüen^^;  bie 
Kreaturen  finb  nur  ictuubärcr  unb  mat  e  ri  cUcr  (^eg  enftanb 
(obiectiiin  secundariHm  et  materlale\  bC!ofe(bcn. 

1.  (Erbringen    iptr    ^ucrft    bcn    ^Bemetc^     für    bic    2öa^rl)eit     biefcr 

a.  'I)aj3  Ö)ott  ber  crftc  unb  formale  ©cgeuftanb  feine?  SBotlen^ 
über  fetner  ^iebc  ift,  liegt  fcl)ou  in  bcm  ilöortc  ber  ^eiligen  @d)rift:  unb  foymäie 
Dens  Caritas  est.  1  Joann.  4,  8.  16;  fobann  in  hiw  ja^lreidien  innc?5Soaen§. 
5tefprüd)cn.  ha^^  (^ott  alte?  5n  feiner  (S()re  nnb  ^^erl)  errltdjung, 
n  m  fein  c  r  f  e  l  b  ft  loi  l  ( e  n  mirfc  ober  ;)n(affe  (Ephes.  1 ,  5.  6.12;  Rom. 
9,  2;);  Js.  4:'),  Ti;  baf]  er  fid)  felbft  genügt  nnb  in  feiner  3ä5eifc 
ber  (^  e  f  d)  ö p  f  e  b  e  b  a  r  f  '  Äcf.  17,  25 ;  Ps.  15,  2  ;  Jo/>  :)5,  6) ;  bag 
ane«?  oon  feinem  älMllen  abljiingt,  er  felbft  aber  oon  allem 
unabl)angig  ift.  Roni.  D,  20  f.)  Qnbiretr  ergibt  fid)  bic?  au?  ben 
3lu?fprüd)cn  über  bie  .S)  e  i  1  i  g  f  c  i  t ,  (^  e  r  e  d)  t  i  g  t  e  i  t  nnb  ®  e  l  i  g !  e  i  t 
@otte?,  ba  bicfe  Üigcnfdjaften  bie  nnenblicbe  l^tcbe  (V)otte?  ^n  fid)  felbft 
5um  'i^rincip,  .yir  '^^orauofeljnng  nnb  ,;ur  Jolge  I)aben.  "änd)  am  ber  ^^er- 
nnnft  ergibt  fid)  biefe  iiHi()rl)cit.  (^)cgcnftanb  be?  'iinillen?  ift  biV^  er= 
tannte  (>)nte;  nun  aber  ift  ba?  nncnblid)c '-töefcn  (^otte?  felbft  ber  princi- 
pale  (^egcnftanb  be?  gött(id)en  (^rfennen?  ni.  'JiSi')),  alfo  and)  bc?  göttlid)en 
^-IlHillcn?.  S.  c.  ;^eiil.  1.  1  c.  74  arg-.  1.  ^gl.  bort  and)  bic  übrigen  ^Ir- 
gnmente  ex  ratioiie. 

I).     Ta|l  (^Unt  and)  bie  5i'reatnren  mill    nnb  liebt,  ergibt  fid)  eben-  itc  Mmitm-en 
fall?  an?  bcu  eben  angcfül)rtcn  3tcl(en,  foiuic  and)  an?  ber  (Srluagung,  ^^"'6  j|jJ,\'J\^jJJ,^^^^  ""^ 
(^ott,  ba?  nncnblu'be  i^^mi,    feine  (^nitc  nnb  ^Hilltonnnenl)eit  anberen  mitteilt.  il<rt  bi-^  \mi. 
Pertinet  ad  voluntatem  divinaiu,  ut  bonum  suum  aliis  per  similitu-     '-^^''"'^"'^• 
diuem  commimicet.  S.  Th    1  q.  19  a.  2  c.   3ln?  ben  foeben  erU)äl)nteu  5lu?= 
fprüd)en  bcr    l)eiligen  5d)rift    unb   an?    bcr  :DJatnr    bc?  göttlid)en  5öollen^ 
folgt  aber  and),    baf;    bie  .Sireatnren  jmr  fctnnbiire?    nnb  materielle? 
Objeft  bcr  görtlid)cn  Viebc    fein    föiuien;    benn  hk  Kreaturen    fönnen  nid)t 
(Snb,^^icl  unb  erfter  '^Umo  cggrnnb  be?  götdid)en  2Öollcn?  fein. 

2.  ü>ollen  mir  ba?  iii^efcn  ber  i'iebe  (^otte?  5n  fiel)  felbft  nnb  ^n  j^>^.  |^^^ 
ben  (^efd)öpfen  genauer  tenn5cid)nen,  fo  muffen  mir  uoran?f(^iden,  ha^ 
Öiebe  ber  erfte  unb  f unba mental fte  Slffett  be?  Sillen?  ift.  Siebe 
ift  bie  9^cigung  ,^u  einem  erfa  unten  (3 nie  al?  folc^em.  @iu 
geliebte?  @nt,  uod)  uid)t  erlangt,  ift  (^cgenftanb  be?  Verlangen?,  ber 
|)Dffuuug,  ber  ^kgi erbe  [d^iwov  concupiscentiae  ober  r/mc/em);  befeffeu, 
ift  e?  ©egenftaub  ber  '^U  f  r  i  e  b  i  g  u  n  g  unb  ber  g  r  e  u b  c  (amor  com- 
placentiae  ober  (jaudii  >.  ^ie  51  f  f  e  1 1  e  be?  §  a  f  f  e  ?  ,  ber  Z  r  a  u  e  r ,  ber 
gurd)t  ()aben  bie  idiebe  ^ur  3Soran?fel3nng  unb  finb  gegen  ba?jenigc  gerid)tet, 
um?  bcm  geliebten  ®  u t  e  e  u  t  g  e  g  c  u  g  e  f  e  ^  t  ift,  il)m  U)iberfprid)t,  e?  oer- 
uid^tet  ober  bebrol)t.     S.  Tb.  1  q.  20  a.  1  c.     i)aran?  ergibt  fid): 

a.  1)ie  Siebe  @otte?  ^n  feinem  eigenen  Söefeu  ift  amor  co?>//;/a-rie?ie"b7@otte'5 
centiae,  ^itbc  be?  ^ol)l gefallen?:  @ott  ift  felbft  fein  ^üd)fte?  (^ut,  M^  ^"cSmiiir'" 
er  geniegt,  unb  in  bem  er  rul)t.  .  ceutiuo. 

9* 


n-  i'lffeft  bev 
l'teiie. 


302. 


132    ^nm  (i^ott  boni  ©rcieinen.  —  ©rftev  !J'ei(.  i^on  bem  @incn  ®ott.  B.  53on  ber  Scfen^eit  :c. 

'IMl    (^ott    fid)    iclbft    a((c^5    (ijiit    ift,    |o    ift  in  if)m  jebc  !i?iebc  bcr 

^^ki"^icrbc  (r/y>/o>-  concupiscentiae)  abfohlt  uuniöglid).     ö^ott    faiin  nad)  ntd)t^ 

ocrinugcn,  lucil  er  in  fid)  fclbft  allcc^  befiiU  ober  üictnicl)r  ift.    Dens  meus 

es  tu,    quoniain  boiioium  meoriim  iioii  eges.    Ps-  15,  2.    ^em  amor 

concupisceiitiae    cntlcljiUe   '^(uc^brüde  locrbcn    ba^cr   üon    (^ott,    tuie   unr 

imtcu  (n.  H33i  fc()cii  luerbcii,  nur  mctapl)orifd)  (^cbraud)t. 

30.1.  X^ic  ^icbc  bcr  ^rciinbfdjaft  Uitnor  aniicltlae,    bic    5mifd)cn    ocrfd)ic= 

i'"mÄn>^v''bn^^^^^  ^j^erfoiicii  beftcljt  luib  paffcub  bcfiuicrt  luirb  al^o  :  amor  mutiiae  beiie- 

amici'tiuo'    v<>lentiae  fiiiidatiis  super  aliquani  conimunicationem ,    bcftct)t   in  nbfo^ 

intcr  'li>cifc  ^nnfdjcn  bcn  i^ött(id)cn  ^Un-foncn,  mic  mir  in  bcr  ßc()rc  oon  bcr 

3:rinität  fel)cn  mcrbcn. 

^.    .•■*'»>•  1).  ^ic  .Kreaturen  tönucn  an  nnb  für  fid)    für  (*»^ott   mcber  (*>^ccicn' 

ju  boii  (^ic     itanb    bce^    amor    concupiscentiae,    nod)  Wcgcnitanb   bcc>    amor  compla- 

^^''^'^''"-      centiae  fein;  benn  (^^ott  fann  fein  ^\z\  auf^er  fid)  fclbft  l)abcn,    mcber  nm 

banad)  ^n    ucrlaniien,  nod)  nm  Cy  jn  gcnic(3cn  nnb  in  il)nt  ^n  rnl)en.    il^ol)( 

aber  finb  bic  ,Hreatnren  (^kgenftanb   bec>  göttlid)en  il>  o  l)  Mu  o  H  e  n  ^ö  ,    bc^ 

amor  benecolenfiae.     xHnf  Örnnb  bicfer  reinen  Vicbc  bcv  il>ol)lit)oüene^  fann 

and)    bc^üglid)    bcr    ^ircatnren    uon    einem  i3Öttlid)en  amor  complacentiae 

bic  ^)icbc  fein,  inbcm  niimlid)  (^ott  an  feiner  eigenen  (S^ütc,  infofern  biefelbe 

in  bcn  l^'ittcilnngcn  an  bie  Okfd)öpfe  fid)  offenbart,  ilHi^lgefaltcn  l)at;  and) 

uon    cineui    amor   concupiscentiae   tann   man  infofern  reben,    ale  er  am 

purem  'iiHil)ln)ollcn  nad)  bem  ^eile  nnb  ^il>ol)l  bcr  (^efd)iipfe  oerlangt,   b.  ^. 

baefelbe  nnll ;  cnblid)  tann  man  (^kttt  uneber  auf  (^h*unb  ber  ^encoolen^  bcn 

amor  amicitiae  5nfd)reiben,   infofern  er  5Unfd)en  fid)  nnb  bcr  Kreatur  auf 

(shuinb  ber  übernatürlid)en  OhiabenmitteiUmg  ein  ^crl)ältni6  bcr  5rcunbfd)aft 

begrünbet. 

.;o5.  ^cr   l)eiL   !Il)onuvo   erflärt   bic   bcncoolcntc  ?icbe  (^ottc^  5U  ben  (5^e= 

^^u4o^S?"\iid)inn      iii^^  ^fi*  ^(nalogic  bcr  geid)öpftid)en  i^iebc.     ^n   jcbem   Sefen   liegt 

^''V'bom'uii"  ^^^^^^^  ^^^^^  ^^^'^  Streben  nad)  bem  ibni  entfpred)cnbcn  (^5ntcn   nnb  grcnbe   an 

"'^iDonlao.'' '  bcinfclbcn,  fonbern  and)  bae  3treben,    ba^o  (^nte,  ba^o  e-;;  befit^t,  mitzuteilen 

nnb  baburd)  äl)nlid)ev  (^Mite  l)eroor5nbringen;  bal)cr  ift  in  allen  oernünftigcn 

A^-caturcu  nid)t  nur  bie  natürlid)e  Xenben^,  fid)  fclbft  (^utci:^  ^n  mollen  nnb 

fid)  barin  ,yt  freuen,  amor  eoncupiscentiae  et  complacentiae,    fonbern 

aud)  bie  Xenben^,    anberen    C^utec^   ,)U  niollen,   amor  benevolentiae,    nnb 

jirar  ift  bicfc  '^eneuotenz  um  fo  gröjser,   je  größer  bic  C^üte  eine^  ucruünf^ 

tigen  ^-a3cfcm^  ift.     S.  Tli.  1  q.  19  a.  2  c. 

3.     Hu^5  bem  bi?t)er  (^kfagten  ergibt  ficf), 
•w,.  a.  bag  (5^ott,    inbcm  er  bie  Kreaturen  wUi  nnb  liebt,   biefe  nid)t  ale 

'l^^^ma    fein   (Snb^iel,    fonbern   uielmel)r    fid)   fclbft   alö   il)r  ©nb^iel  miü. 
tuvon.       Dens  vult  et  se  et  alia;  sed  se  ut  fiuem,  alia  vero,  ut  ad  finem. 

S.  Tli.  1  (1.  19  a.  2  c ; 

••507.  b.  baf3  bcr  le^te  ^^cmeggrnnb,    nie«l)alb  ®ott  bie   (^efd)öpfe    loill 

uwuub  k'v  nnb  liebt,   nid)t   in  bcn   C^efc^i)pfen   nnb   i^rer    enblid)en    (^üte, 

'iinMSZpfn^^  einzig    nnb    allein    in  (Mott    fclbft,    in   feiner  unenblid)en 

Hiuc  mu.    (^üte  liegt.  Dens  alia  a  se  vult  volendo  bonitatem  suam.  S.  Th.  1  q. 

19  a.  2  ad  2; 

^  :5os.  c.  baf3   nid)t    bie    C^üte    bcr   Kreaturen   bie  Urfac^e   ober   ber 

vi?bi%u-uvfX^^3runb  ber  göttlid)en  Siebe,  fonbern  nmgefel)rt  bic  göttliche  iMebe 

bn-  Wüte  h-v    ^  i  (^  U  r  f  a  d)  e  bcr  (^^  ü  t  e  b  e r  .^  r  e  a  t  n  reu  i  ft ;    bap   atf o  (^ott   bie  ^^rea- 

turcn  im  legten  (^runbe  nid)t  liebt,  lueil  fic  gut,    fonbern  baf^  fie  gut  finb. 


fsiott  licOt  alle 
Hveatuvcn. 


10. 


§  34.  ^on  bcm  ©cgcnftonb,  bcn  Wirten  iinb  bcm  Tlot'x^  bc§  c3öttUd)cn  Sollend  jc.    133 

lücU  er  fie  (iebt.  Amor  Dei  est  infimdeiis  et  creans  bonitatem  in 
rebus.     S.  Tli.  1  q.  20  a.  2  c. 

II.     .^')icvnad)  bcnntuiorten  ficf)  andj  fotgenbe  gragen: 

1.  Siebt  (^ott  alle  Kreaturen?  ^iefe  grage  ift  imbebhigt  ^u 
bejaf)en:  diligis  omn'ta,  quae  sunt.  Sap.  11,  25;  ngl.  Sa]).  6,  8; 
11,  24.  27;  12,  1.  18;  Matfh,  6,  26-28;  10,  29.  @r  liebt  a(|ü  nidjt 
btog  bie  gegenuuirtigen  ^h-eatiircn,  foiibern  aud)  bie  ^u fünf t igen; 
bcnn  er  (iebt  jn  mit  emiger  Siebe:  in  caritate  perpetua  dilexi  te. 
Jer.  31,  3. 

'5)arnue  folgt  fd^on,  bag  bie  göttlidje  Siebe  alt  nnferer  Siebe  nnb  alt 
mifereu  33erbicnftcn  nornu'ogetjt  nnb  beren  llrfac^e  ift;  in  hoc  est  Caritas, 
non  quasi  nos  dilexei'imus  Deum,  sed  quoniam  ipse  prior  dilexit 
nos.     1  Joann.  4,  10;  ugt.  S.  Tb.  1   q.  20  a.  2  ad  2. 

'^w^  ha<^  mir  l^Üigtidje  alc>  fo(d)e^o  (iebt  (^ott  in  ber  Siebe  gn  fic^ 
felbft  unb  feiner  :?(l(iiiad)t,  ntfo  amore  complacentiae  et  inelticaci,  uni()^ 
renb  er  ba^o  55?irf(id)e  amore  benevolentiae  et  etticaci  (iebt.  ^g(.  S.  Tb. 
1  q.  20  a.  2. 

2.  Siebt  5)ott  alle  Kreaturen  mit   g(eid)er  Siebe?   ^er  gött(id)c  5(ft 
be^^  3Bi((en^i  ober  ber  Siebe  ift,    meil  abfolnt  einfad)  unb  nnenb(idj,   in  Sie-  Kiöth-/Vu Von 
§ie^ung  auf  alte  .fireatnren  gleid):  mit  berfelben  nnenb(id)en  Siebe,    mit  ber     •'^^■'^'^^"^■"'• 
^ott  fic^   fetbft  (iebt ,    (iebt   er   and)  ade^  aiif3er  fid).     ^enn  man  bagegen 

ha^  Dbjc!t  ber  gött(id)en  Siebe  iui?  5Iuge  faßt,  fo  ift  biefe  Siebe  in  ^e-- 
jic^ung  auf  bie  t)erfd)iebenen  .sn-eatnren  fe()r  iierfd)i ebenartig  nnb  nn= 
g(eid)  nad)  ber  5(rt  nnb  fsH-öRe  ber  (^üter,  bie  (^)ott  ben  ®efd)Dpfen  an«? 
Siebe  mittedt.  ^iefe  (^Miter  finb  teilv  natür(id):  esse,  vivere ,  sentire, 
intelligere,  tei(o  übcrnatiir(id) :  «^ratia,  gloria,  unio  bypostatica,  nnb 
in  biefcr  Ük^iebnng  finb  iierfd)iebene  "Wirten  nnb  (>)rabe  ber  gött(id)en  Siebe 
gu  untcrfd)eiben.     i^g(.  8.  Tb.  1  q.  20  a.  :>. 

IIL  |]nm  (£d)(nffe  mnil  nod)  ba^o  ^er()ii(tnic>  bef^  gött(id)en 
!iöo((en0  ^nni  '^Uifen  niib  5 um  Übe(  unter fn d)t  m erben. 

1 .     ^a^i  f  i  1 1  ( i  d)  53üf e,   hk  3  ii  n  b  e   (malum  cidpae) ,  m  i  ( l   (^5  o  1 1  j,^,,  ^;ll^{^  .^.^^, 
in   f  e  i  n  e r  33}  c i f  e   u n b  ^^  c 5  i  e l) n  n  g ,    m  e  b  e r    a n    f  i  d)    1  ])er  so,  n  0 d)  ^^x^hn  piuc 
um  eine c^  a n b e r e n  (^ u t e c^  lu i  1 1 e n    per  accidens - .     51> 0 1) l  aber  mi ( ( 
(^ott    um    einec^  l)ö()ercn  Ohitev  milten  ^iinben  5n(affen.     1)ie 
^^al)rl)eit  bicfe>?  Bai^t^:^  mirb  nn^o  gelel)rt 

a.  üon  ber  l) eiligen  (£d)rift  nnb  ^inar  inbireft  an  aßen  »SteKen, 
hk  uon  (^ottec^  nnenb(id)er  .S^^c  i  (igteit,  Ö)ütc  nnb  (^ered)  tigfeit 
^anbetn,  nnb  bireft,  menn  fie  5.  ^.  fagt,  hay^  ^ott  bie  Sünbe  üerab^ 
fd)cut  [Sap.  14,  9;  Fs.  72,  27)  nnb  bnrd)an^5  nid)t  tritt,  h([^ 
irgeub  eine  (Süube  gefd)el)e  (Ecclm.  15,  11  ff.;  Ps.  5,  5),  fo 
hi\^  and)  niemals  eine  3Serfud^ung  ober  ^Inrei^nng  jur  ^üube  uon 
i()m  anc>ge()t,  owi  bem  nur  Q^x\k§>  unb  a{{z§>  %\\U  fommt  [Jac.  1, 
13.  11). 

^0  gcmif?  es  aber  ift,  h^\^  nid)tc>  mora(ifd)  33öfe^^  uon  C^ott  in  irgeub 
einer  $ßeife  gemollt  fein  tann,  ebcnfo  gcmig  ift  es  aber  and),  \>(^y:>  @ott 
aCIe^  53i3fe,  \^a^  gefd^ie^t,  burc^  feine  aKmäc^tige  33or fel)ung 
gut  SSermirt(id)uug  feiner  lueifen  unb  ()ei(igen  5(bfid)ten 
eeriüenbct  unb  ben  Ö^uten  5um  ^uten  bie  neu  tagt.  ^g(. 
Rom.  8,  28; 


134    3?on  (^^ott  bein  3)reictncn.  —  (Svflor  Ze'ü.  ^nou  bem  (Sinen  ®ott.  B.  5?on  bcr  3Öefcnf)ett  k. 

b.  t)on  bcn  ^ctügcn  ^.^iitcrn  unb  ben  Xl)co(oc|cn  fotinc  öon  bcr 
^ird)e  fdbft,  bic  jenjirljc  ^jrrlcljre,  iuc(d)c,  fei  e<?  in  5lkiic  bcr  6hioftiter 
imb  l)iauid)iier,  fei  Cv  in  ^^l^eifc  bcr  ^}3 r ab cftiiuU inner,  C^ott  ,yiin 
Url)cber  bcr  3üiibc  iimdjte,  auf  bao  entfd)icbenftc  ocnuarf;  ini(.  7V«V/. 
sess.  G  de  justif.  can.  G: 

c.  Don  bcr  33ernuuft.  Obieictum  formale  be^  3ßiÜcn$  ift  ba^s 
^utc;  bn-o  ^^öfe  fauit  nur  c^cumüt  inerbcn  uuc^cn  bc^>  @utcn,  mit 
bcm  c<$  uertniipft  ift  suh  rathme  h(nü\  X^ov  C^hitc  unrb  bal)er  per  se^  biVo 
'^3öfe  per  accidens  gcuiollt.  Ta  luni  Wott  fein  l)öt)cre6  %\\i  luolleii  taim 
alö  f  i  d)  fei  b  ft ,  bae  f  i  1 1 1  i  d)  :^  b  f  e  (maliiin  calpae  i  aber  iii  bcr  H  c  x-- 
ft  ö  r  u n  g  b  e  r  .S^  i  u  o  r  b  n  u  n  c\  f,  u  nt  u  n  e  ii  b  I  i  d)  c  u  (^  u  t  e  beftet)t,  f o  ift  ec( 
ebenfo  unniöglid),  ba^  (35ott  bno  fitt(id)  )^'^\z  per  accidens  uioKe,  alö  es; 
unmogUd)  ift,  baf?  (^)ott  firi)  fclbft  nid)t  liebe.     S.  Th.  1  q.  19  a.  1»  c. 

@inc  Okit}c  fpecieller  i^ernnnftbeircife,    bie  übrigcnc>   alle  in  bcr  eben 

anc^cfid)rten    ilkuicic>fül)rnnc^    bcc>    beil.    Xl]onuK>    entbnlten    finb,    fiebc    bei 

Bel/armin,  De  coutrov.  Toni.  4  1.  i^  c.    10. 

^.    •'^^/ .,,  ^-     '^tc  natürlid)en  Übel     mala   uatHrae)    nnb  2trafübel  (mala 

^\m\fmly^[<  poenae)  uiill  C*»)ott,  nidjt  aber  nni   il)rer  felbft  nullen    per  se^,  ion- 

bfvmüilimZ.^^^^^    ipctien    einec^    l)öl}ercn    C^Mitee,    mit    bem    fic    uerbunben 

finb  iper  accidenx>.     ili^ivo  bemnad)  0')ott  l)ier  null,  ift  nidit  bao  Übel  bcr 

9^atnr   ober   bcr  Strafe   an  fid),  fonbern  ein  %\x{ ,    ba^:^  anc^    jenem  Übel 

folgt,    nnb  ;,mar  ein  t)öl)ercc>  (^nt,    ai-%   jene^o,    bac>   bnrd)   bic  natürlidjc 

,^iorrnption  ober  bnrd)  bie  3trafe  ;^erftört  mirb.     3o  mill  (^ott,  inbem  er  bem 

l\'enfd)cn  bie  liere  -^wx  '.Wdjrnng  gibt,    ben  3^ob  bcr  !Iicre,    nm  ba^o  \^ebcn 

bcr  'D(enfd)en  ^n  erbalten;  menn  er  bie  'I^airtljrcr  fterbcn  Imi ,  null  er  nidjt 

an   fid)  beren  ^eitlidjen  Tob,  fonbern  il)r  emigcv  Veben;  ftraft  er  enblid)  bie 

Sünber,  fo  mill  er  an  fid)  nid)t  bic  "^^ein  bCfS  Sünber^o,  fonbern  ben  3ieg 

bcr  ^crcd)tigfeit  inib  bic  :;)lnfred)tl)altnng  bcr  fittlid)cn  Crbnnng. 

'I^af?  (^in^tt  bie  natiirlid)en  Übel  nnb  bie  3trafiibel  mill,  ergibt  fid) 
flar  anc>  ber  beiligen  3d}rift:  Bona  et  mala,  vita  et  mors,  panpertas 
et  honestas  a  Deo  sniit.  Ecclm.  11,  14.  Si  erit  mahim  in  civi- 
tate,  qiiod  Dominns  noii  fecerit  ?  Arnos  :>,  6.  ^nvbefonbere  bie 
Reiben,  bie  ben  (^cred)ten  treffen,  finb  non  (^ott  georbnet  Gen.  Ab,  ^; 
Job  1,  21;  2  Reg.  16,  10;  Act.  2,  23;  4,  28),"  mie  and)  bie  Strafe 
g e r  i d) t c  über  ben  S ü n b  e  r   [2  Betj.  12,  1 1). 

(Sbenfo  Kar  lcl)rt  aber  and)  bic  l)cilige  '5d)rift,  baf3    (^ott   hk']^  Übel 

m&)ipersc,  fonbern  ;7e/-  accidens  luill.     ^>gl.  Geu.  50,    20;    Rom.  H,  28. 

51  u  111.     :^oii  bcn  mala  Hdturdc  uiib  pocuac  flcitcu    alle    '^liu"fprücl)c  bcv    licilicicii 

Sd)rift,  bic  @ott  a\^  bcn    Uiiicbcv   uoii  Übeln    bc,^cid)iicn ;    3.  ^.:    Ei;o  I)oiniiius    .'.  . 

creans  inaluni.     i.v.  45,  6.  7. 

§  35.     il^on  bcr  9Jütiucnbigfcit  nnb  Jvrcil)cit  bco  göttlidjcn  5l>i((cn^. 

iH](.  .s>cinuii1),  Xogmatifdjc  Xlicologic  III  §  l'J9. 

313.  ©Ott   milT   nnb   liebt   fid)    felbft  mit  D^ottvenbigteit,    allec>  anbere  mit 

unbSKü'bl^  3^^*^^^^        ®'^  ^[^  ^^^^^^^"  ^^^^  gbttlid)e  3ä?illc  in  ^cjicljung  auf  fid)  fclbi't    ein 

fliitttici)cn' ~  abfolut  notmenbiger,  in  ^->c^^iel)nng  auf  alleg  Ärcatürlid)c  aber  ein  fd)lcd)tl)in 

^fi^iiienc-.      j^.^1^^.  ^j(jg^     ^^^pU  ^^^^  (^^^^  -^^  ^jjj,jj^  .5lreatürlid)en,    haz^  er  mit  g-reibeit 

miü,  notmenbig  fid)  felbft  mill  nnb  liebt,  fo  ift  fein  freier  3Billc  bc^iiglid) 
ber  Kreaturen  feiner  göttlid)en  51^ei^:;l)eit  nnb  (^jiite  in  allen  feinen  göttlid)en 
(Sigenfd)aften  notmenbig  fongrncnt. 


.     §  35.    ^Nou  bcr  g^üüucnbigfcit  iinb  ^rei^cit  bc^^  göttlichen  SUIcn^.  135 

T.  ^a|3  (^ott  fid)  felbft  mit  9^otluenbtg!cit  iriß  imb  tkbt,  Ijat  @,tt'Stndi 
bac'  adncntcine  n  n  t i  f  a n  i  f  d)  c  l^on^xt  aU  (5^  ( a  u  6  c  n  ^o  iiux  I)  r  ^  c  1 1  au«ge=  feibft  notiuenbici. 
]>rLHl)cn  (ii.  294).  5lud}  bic  ^eilige  vSd)rift  fprid)t  bic[c  3Ba^rI)eit 
überaft  aiis^,  luo  fic  (^ott  alio  bac^  uotmcitbige  ©nb^id  aller  ^iuge  be^eii{)tiet 
unb  @ott  bic  moralifdjen  (5igenfd)afteu  beilegt,  bie  iiotineubig  fütb  mib  bie 
Öiebe  @otteo  5U  fid)  i'ctbft  ^ur  33orau§fet^ung  ^abcn  (11.  299).  gentcr  ift  eö 
im^meifeniaft  fat^olifdie  ^ct)rc,  ha^  ber  ()ciligc  @eift  Dermöge  bcr  notionateu 
iBiebc  bcß  33ater^5  unb  bc^o  Soljiic^o,  bie  mit  bcr  cffentialen  Siebe  realiter 
tbentifd)  ift,  uou  bciben  auegetjt.  ^a  aber  bie  ©piratton  bc^^  ^eiligen 
@ciftcc>  notmenbig  ift,  fo  ift  c^  anc^  bie  I4ebe  ©otte^^  ^u  fid)  fetbft  (§  56  ff.) 

5lud)  bic  Vernunft  (c^rt  mh$  bk  ^^lotmcnbigfcit  bcr  Siebe  ©ottCio 
gu  fid)  fetbft.  ^tbcY  ^i((e  f)at  bat^  (^ntc  fd)lcd)tt)in  5U  feinem  notmenbigen 
^cgenftanbc  unb  ;^kU.  3oba(b  er  baefetbe  nid)t  in  confuso  erfennt,  fon= 
bcrn  fd)ant,  muil  er  e^o  lieben  nnb  fann  nid)t  me^r  bnrd)  einen  ^rrtum  in 
einem  uermeinttidjcn  C^5ntc  fein  l)öd)fte^o  (^nt  ^n  finbcn  mät)ncn.  '^afjcr  ift 
eö  bcn  Seligen  im  ,SpimmeI  nnmöglid),  (^ott  nid)t  über  alle^o  ^n  lieben. 
Um  fo  mcl)r  ift  cc^  notmcnbig,  baf?  0)ott  fiif)  liebt,  ba  er  fid)  a{c>  hivS  ^öd)fte 
unb  unenblid)e  C^Mit  erfennt.  5lnberc  5Irgnmcntc  f.  S.  Tliom.,  S.  c.  gent. 
1.  1  c.  80. 

I)arauc>  ii't  and)  ttar,  ha\^  (^ott  fid)  felbft  notioenbig  liebt,  nid)t  nur 
quoad  specificationem ,  fonbern  qiioad  exercitiiim. 

II.     'iUe  bk  Siebe  Ö^otte^o  au  fid)  felbft  abfolut  notmenbiq,  fo  ift  biv^-'   .     ^^-   ^. 
ilöollcn   unb  Sieben   (>)ottc5   b  e  ,vi  H  i  ^  ii)  bc  r   Si  r  e  a  t  n  r  c  n  a  b  |  0 1  u  t  frei.  (Nk;ifi)öpfe^mit 
^enn  mir   l)icr   oon   fvreibcit  reben,   fo  iierftcl)cn  mir  barnntcr  bie  3öa()l^  aoioiuta-  Svd 
frei^eit,    ba^:^  Uheruw  arUfrinm.     Triefe  ilHil)tfrci()cit  ift  einem  51>i(lcno=^ 
atte  bann  eigen,   lücnn  bcr  ^ollcnbe  bat-,    unic^  er  mill,    and)   nid)t  mollcn, 
unb  umgefef)rt  bat-,  voiv:-  er  nid)t  mill,  and)  mollcn  fann. 

1.  1)iefe  3ä?at)rl)eit  ift  ,^unäd)ft  gegen  bie  ,soärcfic  unb  bic  falfd)c 
^^ilofopl)ie  5U  bemcifen  (^Ibiilarb,  .V)ermec^,  Cs)üntl)cr).  "^^af^  @ott  alle^ 
^reatürliii)  c  mit  ber  eben  befd)riebenen  353al)lfreil)cit  loill,  ergibt  fid): 

a.  auio  ber  l)  eil  igen  3d)rift,    bie   alle   '-IBcrfc   C^otte^?    einzig  nnb    ^.-''i'^;. 
allein   auf    feine  freie   ^föabl    vn'iidfiibrt :    omuia ,    quaecuiKiue  voluit,o5pVi!^^'ii[ä'''nV 
fecit.     Ps.    11:;,    11;    ogl.   JoA    2:5,    1:5.     Operatur  omiiia    ^ecunduin  ^^^^j;;.,^^^^^^^^ 
consilium  voluutatis  snae.     Eph.   1,11;  ugl.  .ly^oc.  4,  11.    i^on  feinem 

freien  'ilMÜcn  biingt  bie  *?lneteilnng  bcr  natürlid)cn  (bitter  (Jereia  21,  5) 
nnb  bcr  übcrnatiirlid)cn  &)abcn  Rom.  9,  15  ff.;  1  Cor.  12,  11;  E2)h. 
1,  5;  Gal.  1,  4)  ab. 

^a^cr  fann  niemanb  ol)ne  göttlid)e  Offenbarung  bie  9f^atfd)liiffc  (^)ottc^^ 
mtffen.  Qiiis  enim  hominum  poterit  scire  consilium  Bei?  aut  quis 
poterit  cogitare  (|uid  velit  Dens?  Sap.  9,  lo.  (Siienfomenig  fann  nnb 
barf  ein  @efd)5pf  mit  (^ott  rcd)tcn ;  mav  er  tl)ut,  ift  rcd)t,  nnb  nid)ti^  ftcl)t 
über  feinent  freien  SBillen    Sap.  12,  12;  Rom.  9,  20); 

b.  aue^    bcr    Scbrc    bcr    l)ciligen   ^ätcr,    bie  beut  l)cibnifd)en  unb^'^^"  ^"^^^«t'"^"' 
^ärctifd)en  X)etermini^-^muc>   unb   gataiic^uubo   gegenüber  bic  göttlid)c  grciljcit 

alg  (^runbmal)rl)eit  bcö  C£l)riftcntumv  oerteibigcn;  libertas,  non  iiecessitas 
Deo  competit.  Tert.,  Adv.  Hermof>-.  c.  16;  Iren..  Adv.  liaer.  1.  2  c.  5  n.  4. 
Sola  bonitate  ac  liberrima  volnntate  fecit  Dens,  quid(iuid  fecit. 
Atig.,  De  civ.  Dei  1.  11  c.  24.  hiermit  ift  oon  felbft  gegeben,  baf3 
(^ott  allcv,  wat  er  mirflid)  mollte,  aud^  nid^t  l)iittc  mollcn  fönnen,  unb  bag 
er  unenblid)  oictc»  ^(ittc  mollcn  fönnen,   maö-er  nid)t  gemollt  l)at.     ^icC^  ift 


jiimft. 


136    !öon  ©Ott  bein  ^'rcicincn,  —  ©rftev  STcif.  3.^on  beiii  (Sitten  ®ott.  B.  5Poii  berS3?efcn^fit  je. 

benn  and),  tvic  ^etaniitf^    (De  Deo  1.  5    c.  6)  ^eigt,    bic   !?cl)rc  aUcr 
33ntev; 
i'on  bin- Mivc^e;  c.  lUie    bcv   i^cljvc    bci    ÄUrd)c.     '^Jadjbciu    bicfclbc   belli  betreff ciibcii 

Irrtum  ^Ibiilarbs  (Capitlila  Abaelaidi  a  Conc.  Seiion.  a.  1140  et 
ab  Iniioceiitio  II  damiiata,  cap.  7.  Doizinger,  Euch.  n.  H16), 
SBicIif^,  ^erincö'  unb  (^üntl)cvc^  entgegengetreten  mar,  crüiirte  fie 
nuf  beni  5.^a  ti  f  aniiin    bie  ^^TCtbcit   ber  Si'eltidjöpfnng   aU>  '^ognia.     Dens 

liherrimo     consilio coiididit     cieatniam.       Const. 

dogiH.  de  fid.  cath.  c.  1  ;  og(.  1.  c.  Canon.  I,  5; 

d.  an^:^  ber  ^^ernnnft.  ^av  ^BoHcn  non  .^\reatiirlid)eiii  tonnte  nur 
bann  notiuenbig  fein,  mcnn  cntuiebcr  (N^ott  ,yir  i^crmirflidjiing  nnb  i8ollen= 
bung  feiner  eigenen  33ontoniincnt)cit  nnb  2cligtcit  bcffen  bcbürfte,  ober  bac< 
SÖöcfen  ber  ^reatnr  fo(d)ec>  erforberte.  53eibec>  aber  ift  fd)Ied)tl)in  nid)t 
ber  ^aü.  Tenn  ^ott  ift  an^^  unb  burc^  fid)  felbft  unenblid)  t)ol^ 
foinnien  nnb  feiig,  nnb  co  ift  ^yi  biefer  53o(lfommenI)eit  nid)tö  anbcre^ 
notiuenbig,  aU  bajl  (v^ott,  une  er  ba^o  l)öd)fte  (Mnt  ift  nnb  alo  fp(d)ec>  fid) 
erfeinit,  and)  fid)  felbft  nncnblid)  liebt.  Tie  C^efdjiHife  bagegcn,  bie  aW 
il)re  (^iite  nnr  oon  ^ott  empfangen,  nnb  bereu  (^üte  ftetc>  nur  eine  enb(id)e 
fein  fatni,  ocrinogen  ber  gintlidjen  i^olltoininciil]eit  nnb  2cligfeit  nid)t^>  I)in= 
jn^nfügen.  S.  Tli.  1  ([.  19  a.  :>  c.  Ta«  ^^i^efen  ber  Kreaturen  oerlangt 
nid)t  ein  notiocnbigco  ü^ollen  in  6btt.  ^a  il)re  (S^-iften^  eine  nidjt  not- 
menbigc  ift,  ergibt  fid)  oietniel)r  aiidi  aw^i'  bem  3ä}efen  ber  .^freatnren,  baf^ 
fie  nnr  iin  freien  'iiMllen  (^nntec>  il)rcn  (^rinib  I)aben.  33g(.  S.  Tlioni.,  S.  c. 
gent.  1.  1   c.  81. 

2.     Tic  ©diciiuiriinbc,  bic  i]ci^cii  bic  ^vcilicit  bc^^  flötttirf)on  il>iUciu5  bc.^ügüd)  be§ 
^irSSeit^'^bc" '^^"^^"fl^"^''"  lior(^cbrnd)t  mcrbeii,  fiiibcn  waA)  bciii,    lun?    über    bic  'Jiatur    bcf^  n^^^t^'f^if" 
ßöttiidicn    '  Ü^oÜen'^  fl^'nilf  iftf  I'^^rf)^  i^^'c  (Srlobij^uiu] : 

Si^'iii'"'^-  a.  nncrbiiu3v  miU  C^kttt  nllci^    Moiitinc^eutc,    ba^o    cv   luill,    c  lui  n   unb    iiniicv  = 

äubevlid),  obcv  mit  ^rci^eit;  balicr  faiiii  uuil)I ,  mic  luiv  unten  (n.  320)  fc^cn 
Uunben,  Uon  einer  iiccrssitas  sufiscf/i/ms ,  nimmer  aber  l>on  einer  n^'ccssitas  a7ifp- 
crdrns  bie  ^Kebe  fein ; 

b.  oUerbiuii'^  unll  (Mott  n  o  t  ni  e  n  b  i  n  feine  eichene  (^Wite;  be^meiien  mill  er 
aber  nid)t  notmenbii]  bn^o  Montiui^entc,  bcvo  er  nw;-'  ®üte  miK;  ("»Uitt  nnb  fein  2\ii(le  ift 
unenblid)  gut,  er  mag  Kontingente!^  moden  ober  nidjt  mollen; 

c.  and)  ift  tlnr,  i>i\\i  ber  göttlidje  ^i^iüe  babnrd),  bo^  er  Stontingentec>  miK,  nid)t 
felbft  fönt  in  gent  ift:  nid)t  (^btt  nnb  fein  ^iMUe,  fonbern  tat>  (Mcmonte  ift 
fontingcnt.  3)ie  Hontingen,^  ift  eine  mefentlidie  UnnoUfommenlicit  alle^o  .^Ireatiirlidjeu; 
in  feiner  Ä^eife  ift  fie  C^^Uitt  nnb  feinem  'il'ollen  eigen,  ber  Don  allem  Streatürlidien  abfo* 
Int  unabbängig  unb  ebenbc^^halb  ibm  gegenüber  abfolut  frei  ift; 

d.  and}  fann  nuiu  nidit  tagen,  ^ay,  ber  göttlid)e  il"l>ine,  menn  er  nid)t  begüglic^ 
aUer  S^inge  mit  innerer  ^Jiotmenbigfeit  fid)  beftimmt,  bnrd)  außer  i  b  m  liegcnbc 
C^^rünbe  beftimmt  merbe;  er  luirb  oielmebr  (ebiglid)  beftimmt  burd)  feine  abfolut 
freie   33  e  n  e  u  o  t  e  n  3 ; 

e.  falfd)  ift  and)  ber  Sd)(nf?  üu^o  ber  ^'cotmcnbigfcit  bc^o  gi)ttlid)cn  ©rfcnnen^  auf 
bie  l^JotiDcnbigteit  bef^  göttlid)cn  tll'oden^^.  '^lllerbing§  meiß  (^uitt  uotmeubig  alle  S^inge, 
mie  fie  in  ibm  felbft,  nömlid)  in  feinen  emigen  ^been  finb;  ber  göttlid)e  ili>ille  aber  l)at 
nid)t  bie  3)inge  ;,nm  (Ä^genftaub,  infofern  fie  in  biefcn  emigeu  ^s^cni  in  (^^ott,  fonbern 
infofern  fic  au^er  @ott  in  fid)  felbft  fmb  ober  fein  foüen ,  unb  fo  fiiib  fie  nid)t  notmen* 
big,  fonbern  fontingcnt.     S.  Th.   1  q.  19  a.  3  ad  6. 

.  ^-ii^:  .  .  3.     ^enn    mir    ®ott    be^üglid)    beö    Äreatür(id)en    ^'al)lf reil)e4t 

IrtS^'oimcun!  (liberum    arbitrium)    im    mal)rften    nnb    ooüften    (Einne    bt^^   35>orteö  5U* 

iioiifommeni)cit.  fff^veiben ,    fo  muffen  mir  (^5ott  felbftoerftönblid)  an  biefer  göttlid)en  ?^reil)eit 

alle  Unuoll!ommenl)citen  unb  DJtiingel  oerneinen,    bie   mit   ber   greibeit  be« 

crfc^affeuen   ^öillene   oerbunben   nnb  folgen   feiner  (^nblid^feit  unb  ^efefti^ 


31- 


SU  (i>ott  Ictm- 


tranctatu 


'     §  35.    3>ou  ^cl•  :)tütiucuöiijtcit  uuö  5rcil)eit  hcß  gött(id)cu  Sineu^.  loT 

biütät  finb,  fcine^iuege  aber  jum  Sßcfeu  bcr  SS^iüen^frei^cit  nl^^  fo(d)cr 
gehören. 

a.  35or  nnciH  ift  felbftucrftnnbUrf)  eine  ^nit)!  5iin]'d)cn  fittlid)  ^^öfcm 
imb  fittlirf)  @utcm  ( libertas  contrayietatis)  in  ®ott  abfolut  iinniöglid).  (^ott  in'lcnas  cdu 
tami  nur  (^utec^  moncii.  T)er  böfc  2Bi((e  ift  ein  fc()(crl)nftcr,  nid)== 
tiger  Wxik,  ber  nur  in  foIrf)cn  ST^cfcn  möglid)  ift,  bic  au^  beut  9lid)tir^ 
ftammen,  nnb  in  i^nen  lüirtüd)  lüirb,  UKnn  fic  üon  (^ott,  bcnt  nncnbUd)en 
%\xit  mtb  bcm  Urfprnng  nlle«  ©Uten,  fid)  nbrncnben  nnb  gtcid)fam,  luic 
S?nter  unb  3rt)cotogen  fagcn,  ^um  92id)te  ^nrüdftrcben.  Sittlid)  93öfcc^  mollcn, 
ift  bal)er  ein  "^cfcft  bcr  greiljcit,  gctjört  aber  nid^t  juni  2i3e|cn  bcr 
2Bn^(frciI)cit. 

yhtr  in  gcuiificr  Q^csiclmnn  (sefiuuliim  quid)  ift  bic  SDi  ö  gl  i  d)!  c  i  t  einer  '^ia\)[ 
3tt)i[c^eu  (Mntcm  nnb  53öfein  für  bic  .^rcatnren  eine  5>ol(t'onnncnlicit,  olfo  eine  per- 
fectio  secundum  (juid  ober  mixta  (ii.  203),  bic  anf  C^ott  nid)t  übertragen  nun- 
ben  fonn. 

b.  5(nd)  ift  biK^  liberum  arbitrium  in  (^ott  nid)t  lü«  blojlc  "^^-^ 
ten^  i\\  beuten;  bal)er  fann  c^  and)  im  gottlidjcn  ^MÜcn  nidjt,  uuc  bci~ 
\\X{^ ,  einen  mirflidjeu  ä^^ftaub  ber  Qnbiffercu^  5Uiifdjeu  SS>oncn  nnb  'J(id)t= 
uiollen  geben.  353n5^  (^ott  null  ober  nidjt  Unit,  mitt  er  ober  und  er  nidjt 
adu  Don  CSMuigteit  Ijer,  obumljl  er  jene«?  nud)  nidjt  UioIIen,  biefcc^  audj 
UioUcn  tonnte.     Taljer    ift    ber    göttlidie  SlMKe    be5ÜgIidj    eine;?    jcbcu 

f  outingent  eu  !Ieruiinui<  [einec^  ^l>oÜen?  euug  entfdjiebcn  nnb 
unlra  übet  bar,  fo  baf^  ee  nnuioglidj  ift,  ba|l  (^ott  bac^  einmal  ©emülltc 
jemals  nidjt  moKe.  Qufoferu  moljut  bem  göttlidjeu  äi>ollen  bec>  .^Uuitinnenten 
allerbing«  eine  ^lotmcubigteit  inne,  aber  uidit  eine  uecessitas  anfecedens 
ober  ahsohiia,  fonbern  nur  eine  necessitas  i<vhsvqveni^ ^  Injiwilidlca  sive 
ex  sn2)2)omfio7u'.  Tcnn  roraucgcfet^t,  baf?  C^'V'itt  etU'ac>  mill,  ift  ec>  nnmoglidj, 
hüfj  er  c«  sugleid)  nid^t  moUe,  ober  bcif^  er,  ha  ha^:"  göttlidje  2S}olleu  purer 
3lft  unb  beeljalb  uuiicriinbcrlid)  ift,  biefe  feine  ^IhiIjI  jeuuitc^  iinbere.  S.  Tb.  1  q. 
19  a.  :]  c. 

^ag  ber  giUtlidjc  3[l>iUe    aber    unumubelbar   ift,  ift  nidjt  ein   iDiangel  ^.^,  u,;'j'„anbc^ 
an  $S3a^lfreiljeit,  fonbern  uueublidjc  ^^ollfommeuljcit  berfelben.    Tic  älHinbcl*  navfcit  h-ö  nött; 
barfeit  bee;  erfdjaffenen  ^Mllcnc^  cnlfpringt  nidjt  an^:^  feiner  Sreiljcit,  fonbern  !jVjlu»ui)dL 
auC^  feiner  llnooUtouuucnljcit  nnb  SdjUnidjc,   auio   ber  llnoollfommcntjeit  ber 
i^n  Icitenben  örtenntnii?   nnb   anc-   ber  5(bljangigfcit  oon  aubcren.     Tagegen 
ber  2Bitle  bcs;  5lllmi  f  fenben  tarnt  nidjt  burdj  oeriinbertc  (Siufidjt,   ber 
Söilte   beg   5(llmä tätigen   nidjt   burdj   il^cränberung   bcr    äußeren  Um  = 


ic  ii>al)U'vctl)cit 
(^inttc-?  leine 
^|.^ütcll5. 


a  n  n  c 


ftäubc,  bcr  ill'iltc  bc^>  5nimeifeu  unb  5(llljcili  gen  nidjt  burdj 
unb  gruublofc  SBillfür  geiinbert  merbcn. 

c.  ^§  fann  baljcr  bei  (^ott  oon  35>illfür,  bic  im  fdjtcdjten  Sinuc  .„^mteinc 
biefcC>  SBortcei  nidjt«  anbercs  ift,  aU  ein  5ufä(lige0,  lauucnljaftcc>  J^oKen  "  ai^iufüv. 
ol)ne  oeruünftigeu  ^i:d  nnb  (>5runb,  nidjt  bic  9^ebc  fein.  Tav  göttlidjc 
SBollcu  entfpringt  immer  au^o  uncublidj  meifcn  unb  Ijciligcu  2lbfidj^ 
teu  unb  ftctjt  in  allen  33e5ieljuugen  mit  bcr  unenblidjcu  ^olltommenljcit 
(^otte«  unb  bec^ljalb  aud^  mit  bcr  Statur  ber  Tinge  im  (Sinflangc.  Tic 
Xfjcologen  pflegen  biefe  Slugcmcffenljcit  unb  ©ottc^mürbigfeit  bcr  göttlichen 
9^atfd)lüffe  bc^üglidj  bc«?  ^rcatürlidjcn  unb  folglidj  audj  bcr  barauio  ljcroor= 
gcljcnbeu  opera  Dei  ad  extra  im  Untcrfdjicbe  oon  Diotmcnbigfcit  Uou^ 
gr ueuä  ober  ivonoeuicuä  ju  nennen. 


1B8    S^on  (5Jottbem®rcieincn.  —  @vftcv$:ci(.  55ou  beiii  einoii  ©ott.  B.  SInou  bcv  illH'fonf)cit  2C 

S)evtaifci)o  Mdu   gembc    ()ternuö    l)iu    iiuiii  folncni  inoUcii,    bajs  (^ott  mii)t  mit 

cviimi^^niuc>  Jyrcif)eit  bivo,  uni^o  if)m  beliebt,  [onbcru  iininer  am  ^Aitiuenbiqfeit  bivo,  uni^ 
voibntä'.  er  Ol!?  bac^  ^^c|tc  erteimt,  uial)lc;  ocnnogc  leiuer  5l((ii)i]ieu(}eit  tciuic  er 
bivo  ilkftc,  uiib  ocnni3gc  fciirer  iineublid)en  (^ütc  unb  ^iebe  muffe  er  eö  aud) 
uui()len ,  foiift  iinireu  bic  ilikrfc  (^otteö  mid)  auj3en  feiner  iiidjt  mürbifj. 
'I)iefcr  Sdjeiugnmb  beriit)t  auf  lauter  falfd)eu  ^Hn*au§fetniuf^eu ,  l)at  aber 
5(bä(arb,  Öcibui^    u.  a.  ^u  i()rein  falfd)cn  Optimiomuv  ocrfüt)rt. 

(Siegen    benfelbeu    ift    uor   altem   ^u    fageu ,    bail  mir  beibcv  feft^altcu 

muffen,  bie  uucublid)c  3Beic4)eit  uub  (^üte  ^otte«,   mic  bie  abfolute  grcil)cit 

feinem  ilBilleuc^  be^üglidi  allec^  ^reatürlid)cn  ,    aud)   mcnu  mir    uid}t  ucrftüu= 

bcu,  bcibc^o    mitciuaubcr    ju  oereiuic^eu  ;  beuu  bcibe  ^iMil)rl)eiteu  fiub  geoffeu^ 

bart  unb  burd)  ^H'rnuuftbemei|e  bet3rüubet.     ^nbci:->   ift    ec^    uid)t   uumöglid), 

bicfelbcu  5U  nereiuigcu. 

••■'-'»•   .  2llle  .Kreaturen  fiub  mefeutlid)  foutiuc^eut;    baljcr   töuueu   fie  feiu  ober 

ai.Vo!ut""ionimi nid)t  fciu ,    fo  obcr  imhCYi^  feiu:    wenn  fie  aber  fiub,    fiub   fie  uotmcubig  iu 

"i'nuSu  toilnu  '■^^^^^'  c  u  b  l  i  d)  e  u  ^H'ftimuubeit   uub  nou  einer  e  u  b  l  i  d)  e  u  (V)ütc,    bie   iu 

il)rem  le^Ueu  (^ruube  üou  uid)tv  aubcrem  abijiiugeu  faun,  alv  imn  bem  freien 

^Mdeu  Ö)ottec>.     X)al)cr   l)at   jebe  .Vireatur   Gkntev    mol)l  notmeubig  eine  mb-- 

lid)e  (^ütt ,    nbcr  uid)t  notmcnbic^    biefe    euMid)e    C^üte;    bc^^ialb   ift   aud) 

jebe  iircatur,    infoferu   fie  ift,   notuieubic^  gut;    aber  ebenfo  notmcnbig  liegt 

jenfeit^^  il)rcr  'iiMrflid)teit  eine  uncnblid)e  ll\'ögtid)teit   uou  '-I-^eff ercm ;    in  ber 

'^lMrflid)teit  fanu  c^ö  alfo  eine  befte  .Sireatur  überhaupt  uid)t  geben. 

3iH->l)l  aber  tanu  umu  in  einem  r  e  l  a  t  i  u  c  u  ^Sinne  fagen,  baJ3  atlco, 
UHVo  ^ott  tl)nt,  bao  ^efte  ift,  nmulid)  für  uu^^  für  ('>)ott  aber  ift  fein 
(^)efd)i>pf  bav  möglidjft  befte,  meil  feine  ilV'ivl)cit,  (^nite,  '^lllmad)t  in  feinem 
enblidien  il^efcu  fid)  crfdjbpfen  tanu,  fonbern  jebe  freatürlid)e  ^Mrtlid)teit 
nuenblid)  überragt. 
,  ,    •'-^^;       ,  '3tur    infofern    (^ott    felbft    bem    0'kfd)LUifc    fid)    fcbenft,    mie  bic«?  im 

emijiuiüic.  l)od)|ten  ^inne  bei  ber  ^  u  f  a  r  u  a  1 1  o  n  uub  C£'  u  d)  a  r  i  |t  i  e  ber  ?vaü  iit, 
ift  biefe  C^xibe  and)  im  abfoluten  Sinne  bie  bci'te,  lueil  uncublid) 
gut.  ""Mkin  biefe  Selbftmittcilung  l)ängt  ciu;>ig  uub  allein  oom  freien  ill>illeu 
(^3ottc^^  ah,  unb  nur  ©ott  felbft  ift  iu  biefen  C^^aben  ba{<  53ei'te,  bic  freatür^ 
lid)e  5>olUounuenl)eit  aber,  bie  burd)  biefelbeu  mitgeteilt  mirb,  ift  eublid). 
'I'al)cr  ift  jebec^  llU'af?  fomobl  ber  'Statur,  al^o  ber  (^)uabc  unb  (Glorie  eub- 
lid) nnb  tanu  bcmuad)  gri3ßer  fein,  al«  es  ift. 

.picranc^  ergibt  fid)  and),  unvo  mir  oben  (n.  ^22)  bel)auptet,  umulid) 
baf^  alle  opera  Dei  ad  extra  mic  abfolut  frei,  fo  aud)  aubcrntcilv  allen 
göttlid}cn  (5igcufd)aften  üolllonunen  angcmeffeu,  fougruent  fiub. 

§  '-W).     ^i>üu    bcu   müralifri)cu  '^(ttributcu   (^lottcc^,    iuobcfoubcrc    uou  ber 
.s>ciligfctt,  Wcrcri)tigfcit,  ij^nrml)cr^igfcit,  ^2l^a()r()aftigfcit   nut)  Jrcnc. 

UhjI.  .'poinridi,  '5)oivnatild)e  2:i)eo(otvc  HI  §  i^Ol— 204. 

®ic  uiovaitfciu-  "^^^  2^l)eologcu  pflegen  jene  @igenfd)afteu,  bic  Wott  nac^  ^^Inalogic  ber 

(^iütc  bev' flött;  mcufd)lid)eu  Tugeubcu  beigelegt  merbcn,  m  o  r  a  t  i  f  d)  e  5lttribute  ^n  uemien. 

iiri)cu  tiüiiicn-.  Unter  Xngeub  ocrftcl)t  mau  ben  $)abitu^o,  ber   eine   5ä()igfeit  ber  eeele  :^n 

guten  5ltteu  tüd)tig  unb  geneigt  mad)t.    8.  Th.  \.  2  (\.  55  a.  1  c.  Xugeub  im 

engeren  3iunc    toumu  nur  bem  5iM  1 1  e  n  3U.  S.  Tli.  1.   2  q.  5()  a.  ?>  c. 

X^er  ilBille   cineö  (^efd)ijpfe0   ift    f  i  1 1 U  d^   gut,    menn  er  mit  bem 


§  36.    S3on  ben  moraIif(^en  Slttributen  ®ottc^  :c.  139 

©ittengefc^c,  ober,  \va§  baöfelbe  ift,  mit  bem  gött(id)en  2öt(Icn  übcreinftimmt; 
iirib  fittlid)    böfe,    uienn  er  bemfelbcn  lt)tbcrf|3ri(f)t. 
2luö  bcm  33ie4)erigen  ift  !(ar, 

1.  ba^  bcr  SlMüe  ®otte§  abfolut  ift  mib  nid)t^  33öfe^^  in  itjin  fein  faiiii; 

2.  baß  bie  moralifdje  (S^üte.be^  göttlictien  SS^illen^^  tiic^t  in  ber  Über- 
einftinmnmg  mit  einem  ©efe^e  auger  unb  über  i^m,  fonbern  in  ber  Über* 
einftimmung  mit  feinem  güttU(i)cn  SCBefen,  bn§  bie  lex  aeterna  felbft  ift, 
beftef)t; 

n.  ba^  biefc  C^üte  bct-  giittlic^en  $3i((cnc^  nidjt  ein  accidens ,  eine 
Qualität  ober  ein  habitus ,  fonbern  actus  purus ,  bie  göttlidjc  ©nbftan^ 
felbft  ift.  ^nf)er  fann  man  and^  ben  5lu«brn(f  5^  n  g  e  n  b  im  eigentlidjen 
©inne  oon  &ott  mäjt  gebranrf}en,  ebenfomcnig  nne  bie  ^(nsbrürfe  9}(  oral  u 
t  ä  t  unb  ©  i  1 1 1  i  d)  f  e  i  t. 

I.  1)ie  ^  e  i  ( i  g  !  e  i  t  ift  ber  Inbegriff  alter  moraüfdjen  (Sigem 
fdjaften  (Spotte?  in  it)rer  abfointen  i^nik  unb  abfolnten  @infad)t)eit.  @ic  ift, 
luie  Don  felbft  eintendjtet,  ibcntifd)  mit  ber  ^iebc,  mit  bcr  CsSott  feine 
e  i  g  e  n  e  (55  ü  t  c  n  o  t  m  e  n  b  i  g  ,  ha^:^  e  r  f  dj  a  f  f  c  n  e  ^  u  t  c  frei  mii 
ober  liebt,  '^a^er  mirb  @ott  iior5ngiomeife  mic  bie  Siebe,  fo  and)  bcr 
§  e  i  l  i  g  e  {Is.  6,  oi,  unb  mie  bcr  allein  (Snte,  fo  and)  ber  allein  .*p  e  i= 
l  i  g  c   (1  Reg.  2,  2)    genannt. 

:3nbcm  (^ott  aik§  &nk  liebt,  iierabfd)cnt  unb  l}af3t  er  fclbftoerftiinblid) 
alle^  33öfe  ücrmögc  berfclbcn  notmcnbigcn  Öiebc,  mit  ber  er  fid)  felbft  nnb 
in  fic^  allcv  (snitc  liebt  Ps.  44,  8;  Babac.  1,  i:i;  Fron.  8,  13;  15,  0 
n.  f.  ir.). 

@ö  iierftet)t  fid)  Don  felbft,  baf^  Siebe  nnb  sy\f]  in  (^)ott  nid)t  ^n 
bcnfen  finb  a\i<  ''ä  f  f  c  1 1  e  nnb  S  e  i  b  e  n  f  d)  a  f  t  c  n ,  fonbern  ali? 
lauterem  3B ollen,  i^gl.  Aug.,  Conf.  1.  1  c.  4.  5lud)  haf^t  (^ott  ben 
©ünber  nid)t,  infofern  er  fein  (^cfd^bpf  nnb  gut  nnb  feicnb  ift,  fonbern  in* 
fofern  er  böfe  ift.     S.  Th.  1  (}.  20  a.  2  ad  4. 

T)ie  |)eiligfcit  (^^ottec^  ift  bie  nrbilblid)e,  bcmirfenbe,  finale 
U  r  f  a  d)  e  aller  t  r  e  a  t  ü  r  l  i  d)  e  n  f  i  1 1 1  i  d)  e  n  ^  o  1 1  f  o m  m  e  n  ^  c  i  t ,  bef on^ 
bcrö  aber  ber  n  bcrna  tu  rl  i  d)  cn  ^eilig  feit,  bie  eine  bnrd)  bie  über* 
natürliche  (^nabe  Derliel)ene  Xcilnal)me  ift  an  bcr  ,^ciligfeit  C^ottc^o. 

^a|l  (SSott  nncnMid)  l)cilig  ift,  bezeugt  außer  bcr  l)ciligen  3d)rift  bie 
cinftimmtge  Sel)re  bcr  l)eiligen  ^niter  nnb  nid)t  nur  ba^S  d)  r  i  ft  l  i  d)  e, 
fonbern  and)  bat^  n  a  t  ü  r  l  i  d)  c ,  allgemein  m  c  n  f  d)  l  i  d)  c  93  e  == 
lüugt  fein,  ^ie  ^  i  r  d)  e  aber  l)ebt  bie  ,s^')ciligfeit  ^ottct^  in  il)rcr 
Siturgic  (Sancfu,^  bcr  beiligcn  ?3icffc)  bcfonber^^  IjcrDor  nnb  bclcnnt  fic  bnrc^ 
i^re  gefamte  @laubcnc^=  unb  3ittcnlcl)re. 

II.  @  e  r  e  t^  t  i  g  f  e  i  t   im  m  eiteren   ©inne    bcbentet  ben  3n^^^''®iiMs;mri)tintoit 
griff  aller  moralifd)en  (Sigenfc^aften  nnb  ift  glcid}bcbeutenb  mit  .^Jeili gleit.     ,'!|ff^*^,';  ^iJJi, 
@ercd)tigfeit    im     engeren    Sinuc    bcftel)t    in     beut     b  e  t)  a  r  r  l  i  dj  c  n  cuncvcn  sinno; 
Collen,    einem     j  c  b  c  n    ba§    Seine    ober    ha^^    i  ^  m    (^  e  -  "'"^'"-mJ.  ^'^'' 
bü^renbe   ^n    geben,     (^ott    ift    bal)er    gcred)t,    luenn   er   jebem  @c= 

fd)ö]pfe  ba^jenige  mitteilt,  \mt^  ibm  ^ufommt  ober  gebührt. 
1.     T)ie  ^cred)tiglcit  (Lottes  mirb  eingeteilt  in 

a.  iustitia  legislatoria,  bnrd)  bk  für  bk  Dcrnünftigcn  unb  freien 
@ef(^öpfe  eine  fittlidic  Orbnung  feft gefegt  mirb; 

b.  iustitia  iiidmana,.  bie  r  i  d)  t  e  r  l  i  d)  e  Ö)ered)tigfcit,  bie  mittclft 
S  0 1)  n   nnb  Strafe  bk  feftgcfct^tc  fittlidjc  Crbnung  a  n  f  r  c  d)  t   c  r  l)  ä  1 1 ; 


140    ^^on  («Ott  bcm  ^'vcicincn.  —  (5vftcv3:cir.  ^l^on  bcm  @incn  Ö^ott.  B.  5I^on  bcr  Scfcul}eil  2C. 

c.  iustitia  disfributiva ,  bic  bcn  (^cfrf)öpfcn  if)rcv  ^latnv  iinb  ncr^ 
fd)icbcnnrtigcn  3i^iirbtgfcit  cntiprcc{)cnbc  Qdütn  aufteilt.  3Bcim  l)icr  uou 
einer  ^  d)  11 1  b  b  e  V  05  e  r  e  rf)  t  i  i^  t  c  i  t  {dehltnm  iio^t'ifme)  C|e)"prod)eu 
unrb,  10  ift  51:  bcmcrfcn,  bnn  biei'elbe  auf  einem  ilir  0  0  v  a  11  {^  c^  e  l)  c  11  b  c  u 
freien  g  ö  1 1  ( i  d)  c  n  'ilM  It  c  n  ^3  a  f  t  c  bernl)t ,  unb  baf,  (viott  nid)t  fo* 
uiol)(  ben  (>)ciri)öpfen,  alo  f  i  d)  f  e  (  b  ft  gegenüber  jene  ^Ked)t^:?|d)nlb  ^at. 
Si  recte  attenditiir,  Dens  cieatiirae  debitor  iioii  dicitur,  sed  suae 
dispositioni  impleiidae.    S.  Tliom.,  S.  c.  <^ent.  1.  2  c.  2\). 

Die  iustitia  commiitaflva  hinn  im  ftrengen  unb  eigent(id)cn  3inne 
auf  (^ott  feine  '^Inmenbung  finben.  1)enn  (*oott  fann  üon  feinem  (^kid)öpfc 
nici)t  in  ^z'\\i  ftrengcr  ^)ied)töiierpf(id)tung  ab()ängig  fein,  unb  \>(\'^  (*^efd)öpf 
befit>t  am  fid)  felbft  nid)t{^,  mav  ev  (^)ott  geben  ober  t[)nn  tonnte,  um  barauf 
nad)  bem  (^)cfet^c  bcr  auvgleidjcnben  (^)crcd)tigtcit  einen  ^Kcd)tc>anfprnd)  ^n 
grünben.  (^uis  })ri(»r  dedit  illi,  et  retribuetur  ei?  Rom.  11,  :55.  ^g(. 
S.  Th.  1  (1.  21  a.  1  c.  il>o(jl  aber  tann  (^ott  f  r  e  i  m  i  I  li  g  unb  a  u  v  p  nr  er 
C^  n  a  b  e  burd)  ein  53  e  r  f  p  r  e  d)  e  n  feinem  (^kfd)öpfc  einen  '^(nfprud)  ner= 
kil)en.  I^nrd)  fold)  gniibige  ^Hn1icii"uing  cntiuringt  für  ('•btt  bic  3d)ulb 
ober  il>crbinblid)tcit  bcr  Sirene  dchiinm  pdelifatis).  ^g(.  bic  öcl)rc  uon 
bcr  (%abc. 

Dail  (S)ott  (Mcred)tigfcit  ,vifi-'^ini"t ,    mirb   unc^    unaufl)ör(id}  in  bcr 
5  d)  r  i  f  t    iiernd)crt.     (^)ott    ift    bcr    obcrftc    <SS  c  f  c  1^  g  c  b  e  r 
,   beffcn    C^cfc^c    g  c  r  c  d)  t ,    gut,    [)  c  i  l  i  g  ,    m  c  i  f  c    finb 
11;    Rom.  T,    12:   1   Tun.  1,   8):   [ic  m  a  d)  c  u    ben,  bcr 
g(üiflid)      Suf,.   (•),    11).    20:    Maffh.    11,    29;    19,  17; 
bcnn  in  il)rer  '^Vobad)tung  erfüllt  ba^^  (^3cfd)öpf  feine  iBcftim- 
mung  unb  cntfpridjt  bcr  einigen  ^"sbcc  (^)otte^    Eccii.  12,   IH  . 

''}lad)  feinem  gcrcd)ten  ökfe^c  rid)tct  (?!^ott  bic  'Bclt,  ba^^  @utc 
b  et  0  l)  n  c  n  b  ,  b  a  «?  '^^  b  1  c  b  c  ft  r  a  f  c  n  b  in  3^if  ^^""^  (Smigfeit. 
S'i  n  e  in  j  e  b  c  n  m  i  r  b  0  0  n  b  c  m  g  e  r  c  d)  t  c  n  (^Ui  1 1  e  0  c  r  g  0  ( == 
tcn  nad)  feinen  ':^>  c  r  t  e  u  </^•.  HH,  1:>T;  Job  :)4,  10.  11; 
3Iaffh.  1(),  27:  2  Cor.  ö,  10:  9,  (*) :  Gal.  0,  8<:  uid)t  bae;  flcinfte 
(V)ut  bleibt  unb'elol)nt  MaffJi.  10,  42i,  nid)t  bic  geringfte 
3  ü  nh  c  n  n  g  c  ft  r  a  f  t  JLiffJi.  12,  :)()).  ^^lud)  bic  gan.^c  05  c  f  d)  i  d)  t  c 
ift  eine  Offenbarung  mic  bcr  Ürbarmnngcn  fo  bcr  5traf  gerid)tc  (^otte-5: 
bic  gefallenen  @ngci,  ^^Ibam  nnh  fein  (^efd)lcd)t,  bic  Sintflut,  3oboma  unb 
(^omorrl)a  u.  f.  ii\ 

5(uf  Onrnnb  biefcr  cuibcntcn  3d)riftau^fprüd)c  l)aben  bic  l)ciligen 
i^  'd  t  c  r  bic  0)crcd)tigtcit  (*^)ottev  alv  eine  (s5ritnbmabrl)eit  bcc^  (^)laubcii«?  cr= 
fliirt,  bic  and)  auv  beut  '^U'griff  bcc^  n  n  c  n  b  1  i  d)  u  0  11 1  0  m  m  c  n  c  n 
O)otteci  fid)  ergibt. 

3.     '?lu«  bcm  bi^obcr  Okfagten  ergibt  fid)  namentlid): 

j)ic  iibum  hn-  ^*  ^^^^'  ^^^  Übung  bcr  göttlid)cn  05crcd)tigfcit,    lueil    fic    in  bcr  Öicbc 

c^eroriSdt'  (*»nittcci  5U  fid)  felbft  il)rcn  (^)runb  bat,  u  0  t  m  cn  b  i  g  ift,  menn  and)  bic  5trt 

notm-iibifl.     jj^^^  s)^>^.|^-p  jjj^j^  ^j.^.  umfiiiig  ([ji-er  ^^(uvübung  unter  bic   g5ttlid)c  ?^'rcil)cit  fällt. 

Jyalfd)  ift  bal)er  bic  focinianifdie  Öel)re,    bie  Übung  bcr  göttlid)en  O^c- 

red)tigtcit  babc  il)ren  Oh'unb  nid)t  im  $i>efen  O^ottc^^,    fonbern   (ebiglid)  -im 

freien  i^MUcn  Onntcv  unb  fei  bal)cr  in  feiner  33c5iel)ung  notmenbig: 

->    r?"!^««     s  ^-  brtß  ^cr  lelUe  05runb  mie  aller  gött(id)cn  iikrfe,  fo  iiböbefonbcrc 

M-v  sxkn-rc  ^cv  bcr  'ii^erfe  bcr  0)crcd)tigfcit  tu  (v5ott  )c(b)t  liegt:  um  |einer  eigenen  @t)re 


;{i'i». 

2.     l>i 

2)ic  (^HnTri)tirtrcit 

(*iotto^öin2ct)ritt  \)  C  l 

1  i  g  c  n 

unb  Ivabitiou.    .  j , 

33,   22 

iPs. 

18,    8 

)  i  c 

l)  ii  l  t  , 

Jac. 

.   1,  25) 

§  36.     35on  ben  mornli[c^cn  Slttrtbutcn  ®otte§  tc.  141 

^alfd)  ift  bat)er  bie  ^el}niiptimg,  bag  (^ott  nur  ^um  heften  bcr  Mrea== 
tur  bic  Strafe  anbrolje  unb  fic  nur  iioU5icI)c,  bainit  biefe  ^2lnbrül)mu3  iiidjt 
ktx  unb  mililo^'  [ci,  ober  tüie  |)ernic^  meinte,  lueil  bie  @erec^ten  auf  bie 
^eftrafung  bcr  Uugererf}tcn  ein  9ted)t  t)ättm.  '^ie  göttitdjen  (Strafen  finb 
uia^rl)aft  poeiiae  vindicativae  unb  nid)t  (ebigtid)  poenae  mediciiiales;  .,.^^ 

c.    bag  bie  gi3ttUd}e  ^ercd)ticjfcit ,   inebefonbere  bic  (Strafgcred)tigteit,  s)te  flöttac{)c®o 
nidjt  im  ^Mberfprud)  ltet)t  mit  ber  göttüdien  Siebe ;    fie  ift  ja  ber  5luc.f(uf3  'lirßömtrif 
bcr  unenblid)en  l'iebe  öiotte^o  5U  fid)  felbft,  bie  bie  33ebint3ung  unb  Quelle  aller       '^'''"^''• 
Siebe    jn    ben    .^vH-eaturen    ift.     il^eun  aber  biK-^  0)efd)öpf   freimillig  non  ber 
göttlidjcn    Siebe    fic^    abmeubet ,    fc     fann     Q^ott    fid)    nidjt    felbft   untreu 
lüerben.     iöol)l  aber  bemeift  C^ott  feine  freie  (^üte   and)   gegen   bie  3iinber, 
inbem    er    fie   unbefd)abet    feiner    (^ered)tigfeit    uon   ber  Sünbe    unb    i^rer 
«Strafe  befreien  inill:    infofern  mirb    bie  göttlidie  Siebe  ober  (^iite  3^  a  r  m  * 
()er5igfcit  genannt.  ^i.^äSiUi, 

II l.     ^ie    i-)  a  r  m  l)  e  r  ,•;  i  g  t  e  i  t    iU  in  (>^ott   felbftuer|tänblid)    nidjt  t^'^  f^^"  'ifT)», 
une  beim  lÜienfdjen  ein  ^K  f  f  e  1 1 ,    ein   S  e  i  b  e  n  ber    5(uc^brnd  '■M  i  t  --   ^Mim' 

leib  mirb  bal)er  luni  (^)ütt  nur  m  e  t  a  p  1)  0  r  i  [  d)  gebrandjt  --,  fonbern 
ber  reine  ilM  1 1  e  n  e  =  ober  S  i  e  b  e  cmU  t ,  bie  (^efdjöpfe  uom 
^-^öfen  ober  00m  llbet  ^n  befreien,     ^gl.  S.  Th.   1   ([.  21  a.  :•]  c. 

'^armt)cr;)igfeit  l)eiJ3t  alfo  bie  göttlid)e  '^-^  e  n  e  0  0  l  e  n  ,\ ,  infofern  fie 
(SJuteö  mitteilen  mill  .yir  '^lufljebung  uon  'l^öfem,  uon  Übeln  unb  gemiffer^ 
magen  felbft  lunt  einfad)en  lUiiingeln,  uuiljrenb,  oou  biefer  ^^^^uerfbe^ieljung 
abgefeljen,  bie  gi)ttlid)e  (^iüte  einfad)  (Anite  ober  Siebe  ober  Jreigebigfeit, 
liberalifas^  genannt  mirb.  1)a  alle  lUtitteilnng  ber  göttlidjen  (^üte 
abjolnt  frei  ift,  fo  ift  e^:^  and)  inc^befonbere  bie  göttlidje  (Jrbarmnng:  uuiljrenb 
alfo  ®ott  n  0  t  U)  e  n  b  i  g  feine  eigene  .peiligfcit  unb  bie  auf  il)r  beruljenbe 
^eilige  Drbnung  unb  fomit  irgenb  meld)e  5lnfred)tl)altung  ber  C^kredjtigteit 
luill,  muf5  er  niemalv  feine '^^arml)er;^igteit  offenbaren,  fonbern  ift  nielmeljr 
in  biefer  i^öe^ieljung  abfolnt  frei,  iinil)!  aber  ift  bie  Übung  ber  ^^arml)cr^ig= 
feit  feiner  beneuolenten  Siebe  überauc^  a  n  g  e  m  e  f  f  e  n,  je  nad)  ^erfd)ieben== 
^eit  il)ree  (*>H'genftanbec^  in  uerfd]iebenem  'JJiagc.  Qu  ber  ^irtlidjfeit  l)at 
Ö5ott  5umal  für  nnc^  l)(enfd)en  feine  ^^krmljer^igteit  nor  allen  anberen  (Sigen= 
fd^aften  geoffenbart.  Jac.  2,  V\;  ugl.  Kr.  20,  6;  Ps.  144,  9.  ^a, 
bie  gan^e  Offenbarung  ift  ein  beftiinbiger  ^emeiv  für  bie  ©üte  unb  ^arm- 
Ijer^igteit  (^)ottec^  fo  ba^  e-ö  überflüffig  ift,  bieje  :?lttribute  (*>^otte^o  au^  Sdjrift 
unb  4^rabitiou  ,^1  bemeifen. 

"^ie  ^armljcräigfeit  mirb  S  a  n  g  m  u  t  ober  (^  e  b  u  l  b  genannt,    info^  ^^jc  vaiwuiit 
fern  (Mott    mit    ber  Strafe    ^ögert    unb    bem  Süuber   ^^^^  ^^^^  @nabe  §ur      ®'^"^"^- 
^uge  gibt ;    ^^  a  r  m  l)  e  r  5  i  g  t  e  i  t    i  m    e  n  g  f t  e  n   Sinne  aber,  infofern 
er    bem    reumütigen  Süuber    C-htabe    fdjeutt   unb    felbft  bie  Strafe  ber  Uu= 
bugfertigen  milbert. 

'^i?ie    in   allen  göttlidicn  äVcrten  ^-^armljer^igteit  unb  (>icred)tigleit  mit^  ^i^nvmiin'v'Uni 
cinauber  oerbunben  finb  \Ecdiis.  5,  4-9:   P.s.    24,    10),  ift    leid)t  einAit="»i^®mHt)iinfoit 
fel)en,    menn  man  bebentt,    ba^  C^)ott  in  jebem  freien  ^^erte  |einer  33eneiio^    Däitniffo  ,^u 
ieng  notmenbig  fid)  felbft  unb  feine  .^^eiligfcit  mitl  unb  liebt.  einan^ol•. 

Qe  nadjbem  nun  eine  vernünftige  Kreatur  entmeber  bie  3)arml)er5igleit 
ergreift  unb  ber  Crbnung  ber  0)ered)tigfeit  fid)  untermirft,  ober  aber  bie 
(Srbarmung  äurüdmcift  unb  gegen  bie  Orbnung  ber  (>iered)tigteit  fid)  empört, 
tritt  il)r  gegenüber,  fo^ufagen,  bk  23arml)er3igleit  ober  bie  Ökredjtigt'eit  in 
ben  iBorbergrnnb ,    inbem   il)r   im   erftcn   galle- (Srbarmung  unb  |)eil  5U  teil 


S5ic  ^iiMihvimitia 


142    3>ou  (Mott  bcni  2)icicinen.  —  ©vfterTcif.  $on  bcin  (Sinon  ®ott.  ?..  5i>on  bci-Scfcnl^cit:c. 

mtrb,  jcbod)  |o,  ba^  eben  bnbiird)  Me  Orbniing  bei*  rv^ercd)tigfeit  ueriinrfnrfjt 
uiirb,  im  aiiberen  gaüe  aber  il)r  @ercd)tit3tctt  unbevfä()rt ,  nid)t  aber  ü()ne 
biifl  aud)  33arml)cr5igfett  geübt  luirb,  bic  ^iir  ^Ifcttung  bcr  iiug(üd[c(igen 
^h-eatur  bcvo  ^l)rige  tl)ut  imb  in  bie  3tnifc  fclbft  iiod)  'Jj^ilbc  cinf(icf3cii 
läßt.  T^ie  (^h'cii^liiiie  aber  5Unfd}cii  0)crcd)tigteit  mib  'ikriulicr^igtcit,  b.  l). 
bac^  l^Jiaß  bev  (et5tcren  ift  nid)t  biird)  ein  (^kfclj  bcr  '^totincubigfcit,  foiibern 
biird)  bell  cbcnfo  freien  ak-<  m\}m  nnb  l)ei(igen,  für  nnv  aber  nncrfürfd)lid)en 
^^iMUcn  O)ottev  beftimmt.     S.  Tli.   1  ([.  '21  d.  4. 

[y.  ^ie  '-IImi  I)  r  I)  a  f  t  i  g  t  e  i  t  {veracltax)  (;^bttcc>  befte()t  barin, 
\>([]]  (^ott,  foiDic  er  ^k  ^-lini()r()eit  felbft  ift  nnb  in  feiner  (Srtenntnie  nid)t 
irren  fann  •  ngt.  i^  28  > ,  ebenfo  in  alle  n  O  f  f  e  n  b  a  r  n  n  g  e  n  n  a  d) 
a  n  )1  e  n  n  o  t  u>  e  n  b  i  g  n  n  b  a  b  i  o  l  n  t  m  a  l)  r  l)  a  f  t  i  g  ift.  So  nn= 
niöglid)  ec^  ift,  \>i\\i>  (^)ott  in  irgenb  etuuic^  f  i  d)  t  ii  n  f  d)  t ,  ebenfo  nnmög- 
lidj  ift  ev,  \>({y^  ('»kHt  in  irgenb  einer  iinnfe  t  ii  n  f  d)  e  n  um  1 1  :  nur  5  u  * 
l  a  f  f  e  n  tann  (^nnt  ^ri'^^"^^  ^^"^  Xänfd)ung,  mie  er  and)  bie  ^m'bt  iw- 
liiflt  '11.  :)11  .  il^criuöge  feiner  abfolntcu  iiiib  n  0  t  lu  e  n  b  i  g  c  n 
'-ll^  a  l)  r  b  a  f  t  i  g  t  e  i  t  tann  bal)er  (^nnt  in  feiner  '^1^  e  i  f  e ,  ivcbcr 
1  e  l  b  ft ,  uod)  in  b  e  r  0  0  in  ^>  c  r  b  n  m  a  n  g  e  n  0  in  m  e  n  e  n  111  e  n  f  d)  -- 
l  i  d)  e  n  ^''i  a  t  n  r ,  uod)  burd)  3  t  e  l  l  0  e  r  t  r  e  t  e  r ,  loeber  bnrd)  '<ll^  orte, 
uod)  burd)  •]  e  i  d)  e  11  nnb  T  b  n  t  e  11 ,  lueber  b  i  r  e  f  t ,  uod)  bnrd)  a  b  = 
f  i  d)  1 1  i  d)  e  ;^  in  e  i  b  e  n  t  i  g  t  e  i  t  c  11  lügen,  [eine  0)  e  f  d)  ö  p  f  e 
t  ii  n  f  d)  e  n  nnb  in  ^  r  r  t  n  in  f  n  b  r  e  n.  Unb  ;)n)ar  ift  biec>  nidjt  beo= 
l)alb  uuiiiöglid),  iiu'il  (*>iott  nid)t  tiinfd)en  null,  fouberu  lueil  er  oermöge  feiner 
g  ö  1 1 1  i  d)  e  n    iV  a  t  n  r    uid)t    tiiiifdieu    f  a  11  u. 

l^ie  'ii'al)rbaftigfeit  Wottec>  ift  baber  and)  eine  ^>ernnuf tuial)rl)ei t, 
bie  anc^  ber  u  n  e  n  b  l  i  d)  e  n  ^^  0  l  t  t  0  in  m  e  n  b  c  i  t  C^)otte<5  fid)  ergibt. 
iUar  nnb  niiviieifelbaft  ift  fie  audi  iu  ber  b  c  i  l  i  f\  c  u  3  d)  r  i  f  t  entl)alten 
Sinn.  '2:\/\\)\  Ps.  ^h,  15;  JShifth.  '!•>,  IG:  Murr.  VI,  14:  Ijüc. 
20,  21;  Ji^arw.  :'>,  "»:'>;  N,  2(;:  17,  17:  /A>///.  ->,  4:  2  Tim.  2,  i:> 
u.  f.  10.^  nnb  0011  bell  b*-'i^i9^^ii  '^Mit  c  r  n  gclcbrt  inorbeu,  beioiiberc^  gegen 
bie  ""l-^-  i  c^  c  i  H  i  a  u  i  ft  e  n  ,  bie  für  ibre  '^ebauptuug,  bie  öüge  fei  erlaubt, 
auf  bav  '^^eifpiel  (Sbvifti  nnb  (^^ottec^  felbft  fid)  beriefen.  I^ie  V  e  ^  r  e  ber 
Ai  i  r  d)  e  ogl.  im  ^^  a  t  i  t  a  n  n  m  ("oiist.  dojL^'in.  de  fid.  cath.  c  .'*>. 

Salfd)  ift  folglid)  <\\\A)  bic  ^kbauptuug  ber  ^){  ef  or inatoren  be-o 
IG.  ;3al)rb Huberte^,  cc^  gebe  einen  mit  bem  geoffenbarrcii  göttlid)cu  ^^l^illen 
'Vüliintas  mjm)  im  ^ii^iberfprud)e  frcbeuben  ocrborgeneu  ^)iatfd)lii|l  (^)ottev 
(volnntas  heneplaciti  . 

V.  Vermöge  feiner  '^reue  l)ält  (^)ott  fein '^inn-t :  Fidelis  Dominus 
in  Omnibus  vevh'is  suis  {  Ps.  144,  i:')),  fomol)l  luenit  er  0  e  r  f  p  r  i  d)  t,  al«? 
(SotTcv.  mcuii  er  a  u  b  r  0 1)  t.  Nnm.  23,  11);  1  Cor.  1,  !>:  2  Petr.  3,  9. 
Über  bav  debitum  fidelitatis  f.  oben  (u.  .'J28j. 

§  o7.     i^on  bcr  'J(Umart)t  nnb  ^^iMvffnmfcit  bcv  göttlirtjcu  ^4i>incuv. 

i^g(.  .f)ciuvid),  ^ognmttfc^c  J-lieolooic  III  §  20G.  207. 


®tc  Ivouc 


!:58. 


I.    @  0  1 1   i  ft   a  n  m  ii  d)  t  i  g.     T)  i  e   5(  ( (  m  a  d)  t   i  ft    bic  a  1 1  i  0  c 
^isoüe?"^'*    Motens    be«§    göttnd)en    ^-ll^ef.cn^^,    f  r  a  f  t  b  c  r  e  n  (^)ott  allc^o 
i)Ji  ö  g  (i  d)  e ,     ha^    er   m  0  I  ( e  n    tann,     l  e  b  i  g  l  i  d)    bnrd)    fein 
^  0  U  e  n    ä  u    D  e  rtü  i  r  t  n  (^  e  n    ü  e  r  m  a  g. 


Xie  ])Otenti 


35on  bev  mtmad)t  iinb  Sirffamfeit  beg  göttlirfjeii  Siaen§.  143 

1.  ^a  jebC)5  Gefeit  imd)  bcm  ä)tagc  fcinec^  Seine  aftiuc  'Dtatijt  l)at, 
fo  ift  notuicnbig  bie  afttDe  9[}(arf)t  bc^  imenb(ifl}cn  3i^efeng  unb  2ein§  un^ 
e  n  b  n  d).  8.  Th.  1  q.  25  a.  2  c.  '^^nraii^^  folgt  aber  fetnef^ineg^,  ba^  and)  bie 
SiMrtmigen  bcr  g5ttlirf)en  SDIadjt,  niimlirf)  bie  burd)  fie  ^erüonjebradjteu  ®c- 
fdjüpfc,  iincnblid)  fiiib.  "I^afo  ift  inehnel}r  immoglid),  ha  jebc  treatürüd)e 
iß}irtlid)teit  cnblid)  ift  unb  mir  i^re  9?iög(i(^f ctt  feine  ^renjen  ()at. 
ißgt.  n.  324. 

(Bott  nenvirt(id)t  nllee^  burd)  f  e  i  n  e  n  3B  i  H  e  n.  '^afjer  faun  er  ndeio 
uiirfen,  ums  er  uioden  fnnn,  unb  nur  baö  fann  er  nidjt  unrfen,  \mv$  er 
nid)t  moUen  fann.  @ott  fann  nidjt  ha^-'  33üfe  tDoUcn  unb  e^?  barnm  and) 
nid}t  ocnnirflidjen.  '^(nd}  ba§  nietapf)i)fif d)  Unniöglidje  fann  (^ott 
nid)t  moUen,  ba  e«o  mit  feinem  ^efen  im  Söiberfprud)e  fte()t. 
S.  Tli.  1  q.  25  a.  o  c.  ^nburd)  mirb  bie  5(nmad)t  ^otte§  aber  nid)t  anfge- 
t)  0  b  e  n  über  b  c  f  dj  r  ii  n f  t ,  •  f onbern  ak-  bie  ilMrfungc^fraft  bes;  n n  e  n  b== 
(id)en,  nncnblidi  o  oll f  omni  enen  ^Ufenc^  d)araftcrifiert. 

2.  Tic  3^l)eologen  pflegen  bie  ])otentia  Dei  nlxitluta  unb  ordinafa 
5U  unterfd)ciben.     Potentiä  l)ei  onJinafd  ift  baejcnige  möglid),    unvo  nad)  Dei  aiisoiut- 
ber    burd)    ben    freien    mtUn   Cs)ottcv    feftgefeliten  Orbming    mögüd)    ift;  ""^»^i'^'i^i^'^^^ 
potentiä  (ibs(>Jnfd   ift    allcv  möglid),  univ    beni  'ilkfcn  Wotteo    nid)t  Unber^ 

fprid)t.  Tici'ec^  ift  bcr  allein  rid)tigc  Sinn  bcr  fraglid)cn  (Einteilung  nad) 
bcr  sententia  eontiiuDils  et  (munno  certa. 

Tagegen  l)abcn  mand)C  2^l)eotogcn,  ,v  ^^-  '-^^erti,  ^^torie  mit  bicfcn 
5tu£>brüdcn  einen  falfd)cn  3inn  nerbnnben.  'Jiad)  il)rcr  5lnfid)t  ift  bie 
poteiitia  ordinata  bie  ',Hllmad)t  Onntec\  mic  fie  burd)  bie  übrigen  gi)ttlid)cn 
(Eigenfd)aftcn,  ,v  33.  bk  ^kivbcit,  bie  (^uitc,  bie  @crcd)tigfeit  georbuct  ift; 
bie  poteiitia  absoluta  aber  bie  5(llmad)t  a  b g  e  f c l) c n  luui  bicfcn 
@ig enf d)a  f teil.  Ticc^  ift  aber  nid)t  blof?  eine  uid)tigc,  real  unmöglid)c 
5lbftraftion,  fonbcrn  eine  cinbcntc  Uniiml)rl)eit,  ba  c>o  eine  oon  ben  anbcrcn 
göttlid)cn  (£'igcnfd)aftcn  getrennte  unb  unabl)ängige,  eine  gleid)fam  luilbc 
5lüma(^t  mcber  gibt  nod)  geben  fann.  3>iclmcl)r  ift  bie  xHllmad)t,  gerabc 
meit  fie  5lll=lh\id)t  ift,  and)  mefcntlid)  5ai''ii^ei^^l)cit,  mu^ütc  u  f.  m. 
Tamit  fallen  aiidi  alle  ^onfequen:^en,  bie  man  in  ocrfd)iebencn  (^lanbcnc^^ 
(cl)rcn  am  biefem  falfdicn  Sinuc  obiger  (yintcidmg  gebogen  bat.  ^gl.  bie 
öcl)re  nom  status  [nirae  iiaturae. 

)).     Tic  ?lUmad)t    (^)ottec>    mirb    an    oiclcn    Stellen    bcr    1) eiligen  r^-^'illl;^^^^^^^^ 
Sd)rift    ocrfiinbct.     (^)ott    fclbft    l)at    fid)    bcm   5lbrabani    alö    ben    5Ul=(^iottcfin2'ctuiit 
mäd)tigcn    gcoffcubart:    Ego   Dens   ounii/fofni,^   {nZ'  bN"'jX).      (^(^ff-  ""^^'■^'^''*^^" 

17,  1.  35gl.  Gm.  28.  3;  :i5,  11;  43,  14;  Jerem.  32,  17;  Ps.  103, 
24  ff.  Apud  Deum  omiiia  possibilia  sunt.  Maffh  19,  2().  Non  erit 
impossibile  a]jud  Deuiii  omiie  verbum.  Luc.  1,  37.  i^gl.  Marc. 
14,  36;  Ephe.^.  3,  20  n.  f.  m. 

Taf3  bie  l)eiligen  ä>äter  einmütig  bie  5lllmad)t  (S^otte^^  lcf)ren,  braud]cn 
mir  nid)t  nad)^umeifcn  f^Miterftcllcn  f.  TU  S.  822  ff.);  mirb  bie  5111mad)t 
ja  and)  oon  l^iid)td)riften,  menn  fie  nur  ben  mal)ren  ®ott  crfcnnen,  bcfannt ; 
benn  fie  gcl)ört  ^u  ben  21?al)rl)eitcn,  bie  and)  beut  l)cibnifd)en  S5olfe  nad) 
bcm  ^ci^Ö'iM'fc  ber  Seele  geläufig  maren.  3?gl.  August.,  vSerm.  de 
dieb.  Pascli.  c.  2  n.  2  unb  Tcrfull,  Adv.  Marcion!  1,  10.  Tal)er 
finben  mir  bie  l>lllmad)t  (Lottes  and)  in  allen  ©lanbensibef  enntnif  fen 
bcr  Äivc^e,  uom  apoftoUfd)en  angefangen. 


1 14    'i>ou  (^iott  belli  3)rciciiicu.  —  ©vftcr  Toi(,  5^on  boiii  einen  (SSoü.  }^.  ^nm  bcv  3i?c[cnf)cit  jc. 

11.  'Der  i3Öttlii1)C  ^illc  ift  Mtrd)  [i  d)  felbft  b'ic  Urf  ad)  c 
a  Her  X)  1 11  (\  c.  (&v  ift  b  a  l)  c  r  a  ii  v  im  ^  b  ii  r  d)  f  i  d)  f  c  l  b  ft  lu  i  r  t  f  a  in, 
unb  iiid)tiö  tanii  feilte  (^rfülliniii  ()inberii. 

rnrniho  folgt, 

_ -ii-.  1.   ball  (^5ott    ,yir  ^emnrtlidmitc;    bev    uoii    il)in   (^k'iuollteu    feinet 

(4üocouivtt    lU'ittel^o  bcbiirf,    lueber  eiiie^o   3roffev,    nod)  uon  ibiii  uevidiiebcner  Airnftc; 
unmiticiiuiv.    s^^^.  q5itlid)e  ^^iMlle  in  Mird)  fid)  lelbft  iiiib  uiiiuitteUnir  erite  llriad)e.    S.  'rii. 
1   (i'  19  a.  4; 

^nuc/'i't\iiiri)  -•    ^^^^^  iilleö,    iini^ö  irgeiiMuie    ift,  biird)  (^Uutev  ^^iMlIeii    ift    uiib 

'bcViüih-n     uid}t  fein  tann  ol)ne  il)n. 

Vn^.i"'!-'  X^ic  (I7*iftcn5  bev  ^i3fen    bilbct  biergegen  leinen  (i'inuninb,  bn  baefelbe 

missiv.".  ^,jj^  X)efett,  bicfer  I)efeft  aber  uon  C^5ott  ^ngctaffen  ift.     ^^c^i.  n.  819.  311; 

■>r..  ;;.   bajl    ber    göttlid)e  ^U^ille  n  n  f  e b  l  b  a  r    u  e  r  lu  i  r  1 1  i  d)  t    luirb ,    nnb 

-^uil;^^^^  luiberfteben  tann.     i>gl.     r^.    :\'2,    9:     h.     14,27;    4(;,    10; 

flotti. -imiciv.  j^^i^  2;>,   i:i  n.  1.  lu. 

Ten  (>h-nnb  bit'i'füi'  fpi'id)t  ber  {)c'[[.  Zijonuv:"  mit  ben  'ilnn-ten  aiiv: 
Cum  vüliintas  l)ei  sit  universalis  causa  omiiium  rerum,  iuipossibile 
est  quod  diviua  voluntas  suum  etl'eetum  noii  coiisequatur.  S.  Tli. 
1   ([.   19  a.  ()  e. 

Taraiiv  folgt  aber  teineviocgv,  loie  bie  .^tnr';fid)tigfeit  einer  fa(fd)en 
iMiilofopbi»-'  Hiib  Xl)eologie  meinte,  ha])  allev  mit  'J^otmeiibigfcit  gefd}iel)t; 
allcv  gefd)iebt  oielmebr  in  ber  'il?eiü%  luie  ('»nur  loill,  ba|l  cv  gefd)eben  foll. 
(^)ott  mill  aber,  ban  bie  erfdjaffenen  llrfadien  teilo  m i t  ))l  o t lo  n\bi g  t e  i  t, 
teilc>  mit  ^reibeit  luirten.     S.  Tli.   1   q.   19  a.  8  c. 

:^nfofcrii  nun  (^)ott  loill,  haf]  etuniv  biird)  ben  freien  '-llMtlen  oer= 
niinftiger  (^kfd)öpfe  gefdiebe,  ,>nglcid)  aber  ;)nliint,  bail  biefe  ('»kfdjöpfe, 
il)rem  (Sigenmillen  folgenb,  bem  göttlidien  'iiMllen  ;,nuMberl)anbeln,  fanit  man 
fagen,  baJ3  ber  gbttlidjc  '^^ille  nid}t  erfüllt  loerbe.  \M)cavi,  et  renuistis 
Fror.  1,  24;  ugt.  Is.  G5,  2. 
.•i,  rabiird)    loirb    aber    bie    abfoliite  ^liMrffainteit  bey    göttUdjeu  '^iüen^ 

ricabiohitc    uidit  beeinträditigt, 

(^ötti.  ÄUücnv  a.  loeit  ba^  03efd)öpf  bac>  ^ermijgcn  nnb  h\z  Tyreibeit,  fidi  gegen  ben 

tvdrinint.      gottlui}cn  '^>illen  ;)ii  be|tiinmen,  nuT)t  am  ]id),  jonbcrn  ans  (^ott  l)at; 

b.  meil  bae  ('>)efd)bpf  nur  mit  (^nntev  :]iilaffnng  fid)  fo  beftimmt  nnb 
beftimmen  tann,  iiHibrcnb  (*»)ott  ec>  biubern  nnb  and)  ben  ^iMÜen  bec>  C^e= 
fdjöpfev  ol)nc  '2(ufl)eben  feiner  3reit)eit  anbcrs  beftimmen  tonnte; 

c.  meit  and)  \>a,  luo  ba^  (^efd)öpf  im  iföiberfprnd)  mit  bcin  göttlidieu 
'iiMllen  t)anbc(t,  nid)t  be^  (>3efd)öpfcö,  fonbern  C^otte^  '^(bnei)t  oeruiirflid)t 
mirb.  Quod  recedere  videtur  a  divina  voluntate  secundum  unuin 
ordinem,  relabitur  in  ii)sam  secuiKlnm  atiuni ;  sicut  peccator,  qui 
quaiitum  est  in  se,  reeedit  a  divina  voluntate  peccaiido,  iiicidit  in 
ordinem  divinae  voluiitatis,  dum  per  eins  iustitiam  punitur.  S.  Tli. 
1  q.  19  a.  6  c. 

••^15.  e  d)  0  n  0  n.  5tad)  bem  ©efagtcn  imterfd)eiben  ^niter  nnb  Xl)cotogen,  unbc= 

J^ottrSüi^^^^^^^^  ]d)ahzi  ber  abf otnten  (Sinfad)f)eit  be-§  göttlidien  3iM(leny,  einen  u  o  r  a n  «  g  e  l)  e  n  b  c  u 

nnb    nad)f olgenben    (voluntas    aufccedenx   v\  rons('<[ueH>i,    ober    einen 

erften    nnb    jineiten  (voluntas  ^^r/ma  et    secundcv,    bcegleidjeu    einen 


.  '  ■  ^  ■'■         •  §  38.  5Son  ben  übrigen  (Sigenfd^aften  ®otte^.  145 

bcbingten  imb  unbebingteu  (voluntas  conditionata  et  absoluta^ 
^Müen.  ^er  iiov()crt3el)cnbe  unb  bebingte 'li^iüe  fium  uniiurt  jam  (inefficax) 
fein,  nicmab  aber  bcr  nadjfofgeubc  5ß}i((c;  biefer  i[t  uotH)cnbit3  unb  immer 
mirffam  (efficax^.  initer  unb  Xtjeologcn  machen  biefe  Unter[c^eibungen 
meiftenc^  jpccieü  be^iigüd)  be^  |)eilvrat[d)tuf fes  (^ottcc>,  ber  mit  feiner 
voluntas  anfecedemj  bie  beö^atb  and)  i\U  W\\\i  be$  ^ol)  It3ef  all  ens'^ 
(beneplacitum;  be^eidjnet  mirb,  ba^o  §ei(  aller,  mit  feiner  voluntas 
consequens  aber  bie  33ermerfung  ber  nnbnj^fertigen  ©nnber  mill.  3?g(. 
Franzelin  1.  c.  Tlies.  47. 

§  38.  l^on  i)cu  übrigen  (£'igcn]d)aftcu  (^ottce. 

55g(.  ^cinric^,  Dogmatifc^c  Jlicofogie  IIT  §  208.  209. 

9iac^  bem  ^ie^erigen  ift  hat^  ^^erftänbni§  ber  übrigen  göttUd^en  5(ttri* 
bnte  nid)t  fdjmer.  ■^\^^. 

1 .     (S^ott  ift  bie  a  b  f  0 1 u  t  e,  n  n  e  n  b  l  i  d)  e,  l)  ö  d)  ft  e  'ü^  a  l)  r  l)  e  i  t  (Joann.    '^ 2i^af)vl)dt. 
14,  G)    nnb    ber  (5^rnnb    aller    erfd}affcnen    'ii>al)rl)eit,    fomol)!    be^o  ^ein^, 
aU  be^  ^rtennens.     ^a  (^ott  ha§    fid)  fclbft    abfolnt  erfennenbe  nnenblid^e 
(Sein  ift,  fo  ift  in  il)m  bie  abfolntc  Übereinftimnnmg,   ja    bie   Qbentitiit  t)on 
Sein  nnb  (Srfennen,  ad'o  bie  abfolnte  iiHil)rl)eit.      S.  Th.  1  q.  IG  a.  5  c.        ui. 

'2.    (S)ütt    ift    ba V    n  n  c  n  b  H  d)  e ,    l)  b  d)  ft  e  (s5  n  t    nnb    b  i  c  U  r  f  a  d)  e  ^^"  ^^;'t."'^^'''' 
unb    bae  Urbilb  allev  (^ntcn.     (itmac^    mirb  gnt  genannt,    fofern  e^o 
^egenftanb    bev   ii^ollen^o    ift;    bal)er    ift    bac^  fid)    fclbft  nnenblid)  liebenbe, 
nnenblid)    oolltounnene  iöcfcn  nnenbüd)    gnt    nnb  bec^^alb   and)    bie  Urfad)e 
aller  treatürlid)cn  (^üte.     S.  Th.  1   q.  5  nnb  G.  .54^^ 

3.  5llc^  bie  abfolnt  einfad)c  unenblid)e  3Sülltonnnenl)eit  ift  @ott  bie^^^ottbieabfotute 
bem    nnenblid)cu    ^i^^^'ll^^^^^    nnenblid)    mol)lgefallenbe   abfolnte    Sd)önl)eit 

unb  biv:^  eminente  Urbilb  aUcv  2d)öncn.  il^gl.  Sap.  7,  29;  13,  3; 
Ecclm.  24,  19;  Canf.  1,  15;  Ps\  44,  3;  9.'),  G  n.  f.  m.;  ngl.  aud) 
S.  Th.  1  q.  5  a.  4  ad  1.  .^^.^ 

4.  %k^  bie  fid)  felbft  abfolnt  ertcnnenbe,  befil^cnbc  nnb  geniegenbe  unenb^wott  bio'uncnb- 
üd}t  a\il)rl)eit,  (S)üte  nnb  Sdjimbeit  ift  C^ott  bie  nnenblid)e  Seligfeit,  »**=  ^'^^ifl^^^- 
in  se  et  ex  se  heafissinius  (Vatic,  De  fide  catli.  c.  l),nnb  bcr  11  r quell 

aller  Seliglcit,  bal)cr  and)  bav  leljte  ;]iel  alles  ^erlangene:  totus 
desiderabilis.     Canf.  5,  IG.     l>gL  8.  Th.  1   q.  2G. 

5.  ^ott    ifr    bay    abfolntc    i'eben,    bas    abfolnt    Sebenbige  (Dew^.  ^^i^tt  ^'^J  aö,-^,, 
5,  2G;    Ps.  41,  3;    83,   3;  Joann.  5,  2G;  1   Thess.  1,  9;    Apoc.  7,  2    i"te  i'ebcn. 
u.  f.  U).),  im  ^egenfa^    ju  ben  toten  @ö^en  (Ps.  113,  13;  Sap.  14,  21; 

Js.  41,  29;  Jer.  10,  15). 

l^ebenbig  mirb  ein  ÜBcfcn  genannt,  infofern  cc^  tl)ätig  fein  fann  nnb 
t^ätig  ift  nnb  jngletd)  bac^  'l^rincip  feiner  2:f)ätig!eit  in  fid)  felbft  l)at. 
(^ott  ift  aber  purer  '.Mft  am  nnb  burd)  fid)  felbft  nnb  ^mar  bie  allerüoll* 
t'ommenfte,  niim(id)  inteüettnalc  :;?lftnalität.     S.  Th.  1  q.  18  a.  3  et  4. 

.v>ieranc^  ift  and)  flar,  inmiefern  man  (^ott  ^kmegnng  5nfi^reibcn 
fann:  infofern  bie  33emegung  Xl)ätigleit  ift,  ift  ^ott  bie  abfolnte  53emcgnng, 
infofern  aber  i^ert)egnng  bem  näd)ften  unb  cigentlid^en  Sinne  nad)  einen 
Übergang  uon  l^otcn^  jum  5lft  nnb  mitl)in  eine  ißeriinberung,  ein  ^-ort^ 
fd)reitcn  ^n  einem  Qkk  l)in  bebeutet,  ift  (S)ott  abfolnt  nnbcmcglid),  bie 
abfolute  9iul)c. 

4>Pinvicl)    C"*"P^<'i''t'  itomvcnbium  bev  J)o6inntit.  \() 


146   5?on  ®ott  belli  !3^icieiTicii.  —  ©vftcv  J^cil.  S?on  bcm  (finni  ÖJott.  B.  53on  bcrSefcn^eitJc. 

©Ott  bk  uncnb  ^^-     ^^^'^^    ^^^'    abfolut  unQbl)nn9igc    unb   anDolÜoinincnc    unb  qIö    bcr 

lirtic  ^jijaintät  |)crr    aller    Xincjc    ift    (>^ctt    bie    imcnblid)c    3)iaicftät    unb    .'pcrrlicl)= 

unb.v^enuri,rnt.j.^j^.  ^^^^^  maiestatis   [Deut.  5,  24;  P.s.  28.  3).  rex   gloriae,  pater 

gloriae  (Ps.  2)\,  7—10;  /.>/<.  1,  17). 

Regi  aiiteni  saeculoium  immortali,  iiivisibili,  soll  Deo,  honor 
et  gloria  in  saecula  saeculoruin.    Amen.    1   Tim.  1,  17. 


^on  Öer  afferöeifiöften  preifaftiglidt. 


l^orbcmcrfuuf^. 
§  39.    2)ie  ^4^crfönlitt)teit  Wottcö  im  aUgcmciucu. 

3391.  .So  ein  rief),  3^ogmatild)c  ^'deolocjie  IV  §  210  ff. 

"Die  i^evf  Olli  iii)  fei  t  ©ottcc^  im  allgemeine  u  ift  eine 
(^laubenc^-  unb  eine  ^  ernnnf  tmal)rl)eit ;  feine  ^reipevfön* 
l  i  li)  f  e  i  t  aber  f  a  n  n  b  i  c  b  1 0  fl  e  !2l?  e  r  n  n  n  f  t  m  e  b  e  r  f  i  n  b  e  n  n  0 1"^ 
b  e  m  e  i  f  e  n. 

I.     ^ag  C^ott  ein  periönlirf)e!?  ^llscfen  ift,  ergibt  ficf)  352. 

1.  ane  ber  gefamten  rffeubarnng,  bk  bie^^  überall  lefjrt  imb fcf/eViJcfnS 
oovanc^felit,  menn  and)  ber  abftrattc  "i)?ame  'l^erfon  ober  .^otipoftaf e  nid)t^''i'f^"^^"""n 
üortonunt ;  nunft. 

2.  a  n  ^ö  b  e  r  i'  e  l)  r  e  b  e  r  Ä  i  r  li)  e ,  bie  ben  mobernen  Irrtümern, 
namentlid)  bem  'Pantl)eiemue  gegenüber,  biefe  'UHil)rl)eit  förmlid)  auc^gefprod)en 
ijat,  inbem  fie  erfliirte,  (^ott  fei  nna  singularis  ....  substantia 
spiritualis.  (Jone.    Vaf.,  Const.  dogin.  de  lide  cath.  c.   1  ; 

H.  ane  ber  i^ernnnft,  iine  Xxv:^  üatitanifc^c  ^on^U  bie^  aud) 
anebrüdlid)  erllärt  (1.  c.  Can.  II,  1).     ^enn 

a.  'T3erf5nlid}leit  ift  eine  peifectio  sinipliciter  simplex  m.  203), 
ja  bie  le^te  33ollenbnng  eine^o  il^efeibo,  iiie^ol)a(b  fie  (^ott  formaliter  eigen 
fein  inuj3.  Persona  signiftcat  id,  quod  est  perfectissimum  in  tota 
natura  ....  Unde  cum  omne  illud  quod  est  perfectionis  Deo 
Sit  attribuendum,  eo  quod  eins  essentia  continet  in  se  omnem 
perfectionem,  conveniens  est  ut  hoc  nomen  persona  de  Deo  dicatur. 
S.  Th.  1  q.  29  a.  3  c; 

b.  ber  33egriff  ®ütte^3  unb  ber  ^^erfi3n(id)feit  felbft  oerlangt  eg.  @^ 
luirb  luimlic^  ein  uernünftige^o  5öefen  infofern  perfön(id)  genannt,  a(^  e^ 
felbftänbig  für  fid)  beftel)t:  naturae  rationalis  individua  substantia. 
"^a  aber  @ott  abfotut  für  fid)  felbft  beftel)t  unb  ocrnünftiger  (^eift  ift,  fo 
ift  er  offenbar  im  ^öc^ften  unb  üoüfommenften  Sinne  perföntid^.   35g(.  S.  Th. 

1   q.  29  a.  3  ad  1.  ^.^  Snit,*^ 

SBenn  aber  ®ott  im  ma^rften  unb  pd)ften  «Sinne  ^erfön(id)feit  jnge^  fcu  ©oncf  orinc 
fd)rieben  lüerben  mug,  fo  oerfte^t  Ci5  fid)  oon, felbft,  bag  alle  UnüolIfoinmen=    fif„'„,lci*i;!t 

10* 


148  5?on  C^^ott  bem  !3)reicinen.  —  2.  Ütcil.  5?on  bev  atlcrf).  3)reifoltifl!.  A.^ofitinc  J)ortegiing  jc. 

l)citen  Oüu  ®ott  auc^äufdjlicf^eii  fiiib,  Mc  einer  erfii)aifeucn  ^erfon,  ab  einem 
enMidjcn  'Ä>e|cn  nnb  einer  enMid}en  ']3eriönlid)teit  eigen  finb.  ^jind)bem  ber 
l)ed.  !i:i)onia-ö  mit  obigen  (ii.  :)52i  ^l^orten  bie  *i^eriönlid)teit  (Motte?  beiuiefcn, 
fügt  er  bal)er  Ijin^n,  biefelbe  fei  jebod)  in  (^)ott  nid)t  eodem  modo,  quo  dicitur 
de  creatiiris,  sed  excellentiori  modo;  sicut  et  alia  nomina,  quae  crea- 
turis  a  nobis  imposita.  Deo  attribuiintur.  S.  'I'h.  1  q.  29  a.  3  c. 
lic  xm>vfön  ^^'     ^0^^^^'if  ^'^^ii't)^  ^i*-'  33ernnnft.     dagegen  ift  ec>  ein  nbernatnr(id)e£5 

'^J^^'^'Lf!""/^^  CMcl)einniic^    bae  nnr    am  ber  Offenbarnng  ertannt  uun-ben  tonn,    baj3  (Mott 
in  brei  '^3erfonen  fubfiftiert. 

^ral)er  fann   bie  33ernnnft    bie  burd)    ben  (Mianben    nm  befanntc  nnb 


i'iii(^3i'l)iniunt^ 


.•;ö5. 


nintft"  in  j^csuflgetüillc  :^rinuat    meber  beuunfen    nodi  u^ibcrlegcn,    fonbern  nnr    il)r  Unoer 

nur    bio 
fiiltiflfcit 


""^  ^'I  ":,l"''jv  niögen    be;^iiglid)    biefcc^  (^)el)cininiffev  betennen.     ^^l>ol)I  aber    innf^  fie  einge= 


tonnen  inninafl.  ftel)en,  ba\^  bie  Unbegreiflid)teit  biefev  0)el)einniiffev  fein  oernünftigcr  C%nnb 
ift,  bac^felbe  ^n  Icngnen.  ^^Ind)  bac>  oerinag  bie  ii>ernnnft  cin,^nfcl)en,  baf3 
bac^  Trinitiitvbognm  beni  uuil)ren  C^nHtevbegriffe,  loie  il)n  bie  'l>l)ilofopl)ie  5n 
erreid)en  oerniag,  nid)t  loiberfpridjt,  fonbern  bcnfetben  in  iibernatnrlid)cr 
5h5eifc  oeroollfonininet.  Tiev  ,^u  geigen,  ift  aber  nid)t  niet)r  '21nfgabe  ber 
^13[)ilofopl)ic,  fonbern  ber  !Il)eologie.  ^iefelbe  l)at  alfo  ^nerft  bie  5:rinität0= 
lel)re  anc>  ben  Cnetlen  bec>  C^Hanbcnv  ,\n  bereifen  nnb  fobann  fie  tt)eologifd) 
5n  entioideln.  Ih'it  biefcr  boppelten  '^Infgabe  ift  bie  (Sinteilnng  ber  2^\)vt 
oon  ber  allerl)eiligften  'rrcifaltigfeit  oon  felbft  gegeben. 

A.  "J^oPttiPC  Patfcöitttj;  itnb  ^{cc^rünbuitö  ber  Srittitätöfelire  a\t^  hex 
^ciü^cn  Or^rift  «nb  bcx  ^ffenüantng. 

I.  pir  iclftc  t>cv  licUioicn  ^d|rift  «bei*  bn«  ^rlielmiti* 
ticr  (iUcrl|cili$ltcn  prcifulti^hcit* 

l^J^it  ber  'JJiel)r5al)l  ber  !Il)eologen  beginnen  mir  ben  pofitioen  53eUici^ 
für  ba«  (Mel)einniiv  ber  ^Irinitiit  mit  bem  3d)riftbemeie,  bem  ber  ^i^rabition^- 
bciüeiio  mit  ber  Tarlegnng  ber  fird)lid)cn  (5ntfd)cibnngen  angcfd)(offen  mirb. 
Um  bie  5idic  unb  Mraft  be^^  2d)riftbeuieifec^  ^nr  5(nfd)anung  ^n 
bringen  nnb  ftnfenmcife  bav  tl)eologifd)e  ^nn-ftänbniio  bec^  ^ogma^  oor^n- 
bereiten,  ftcllen  mir    ben  '^emeic^  am    bem  Eliten  !Xeftamente  an  bie  Spi^^c. 

1.  pir  Ol^rinitüt  im  ^Urn  CrÜumrntr, 
V?  40.  ^idigcmciuc  5(Mbcutuugcu  ber  Xriuität  im  5((tcu  ^eftamciitc. 

3>gl.  ^eiiirid),  2)oginatiid)e  2;t)eoIogic  IV  §  214. 

3ofi.  :5>er    göttüd)en  |)eit<?bfonomie    entfpred^enb    ftellt    ba§  5üte    ^eftamcnt 

^L  iTa* Uv" bem  T?o(t)tt)ei?nnt?    gegenüber    bie@inl)eit    bec^  göttlichen  3Befene    in  ben 

öö"|^ifj^^^jjj^^-'  35orbergrnnb.     ^ie  !Irinität  mnrbe    nnr   in    bem  3}?af3e  geoffenbart,  abo  bie 

ü  onomu.     g|3jj^j.{^^j^  ^^er fönen  in  i(]rer  perfi)n(id}en  @igentüm(id)feit    burd)  bie  ^lUenf(^= 

merbnng   ba:^  3oI)ne?    nnb  bie  '^(n?giej3nng  bcc>  ^eiligen  ©eiftei?,  auf  wMjc 

oorbereitet  mnrbe,   nad)  außen   fid)   offenbaren,     '^(ber   gerabe    beel)alb,   rneil 

bat^  5((te  2:eftament    bat"    ))hm  oorbereitete,    mufste    e?    ant^    biefec^  I)üd)fte 

(^)el)eimni^^  btt->  (5I)riftentnm-o  immer  met}r  erfennbar  madjen.   ^ie  betreffenbcn 

Offenbarungen  l)abeu  aüerbings  erft  i^r  ooüeö   Sid)t    im   Svenen   !Ieftameut 


§  41.  ^cr  ^'ciioüo^engd.  149 

cntpfoiigcn.  '^(itf  C^h'uub  bcr  ucutcftamciit(id)cu  Offcnbarungcii  lucrbeu  fic  nou 
bcn  ^^ätcnt  unb  Tf)coIogcn  ntit  üodem  ^f^ei^tc  tion  ber  2^rtmtät  Dcrftanben, 
waren  aber  nuii)  bereit?  für  bie  (Gläubigen  unb  naincntUct)  für  bte  befonbcrö 
crtciiditctcn  im  5((tcn  Xeftament  nirf)t  9än5(iii}  iicrfrf}(üffen,  irie  fic  auc^  nad) 
bem  ;]eiignic>  bcr  (Sunugclien  bcn  ^^citgcuoffcn  (£l)rifti  irgcnbinic  befannt 
iiniren.  ^hir  biu^  non  (5()riftuc^  abgefndenc  ^ubentum  unb  ber  ^i'ationaU^mu^ 
gibt  it)ncn  eine  antitrinitarifdjc  Deutung. 

1.  (Sd)ou  in  bcni  erften  5^crf  c  ber  ®enef  i  §  erbüden  mandic  3?äter  ,,  .J"*^-    „ 
unb  2.i)eologeu    eine  ,piun)ei|nng    auf    ba^o    tnnitari|d)e    (5)laubenc>gct)ennnt§,  bcutungcu  bcv 
inbem  fie  unter  bcni  erften  '$}ovk  r\^Z*H^2  ^^^^  '^oijix  oerfte^en,  \va^  nad)     ^""^t"^- 

bem  '?(nfang  be§  Qot)annec^eiiangctium  fel)r  begrünbet  ift. 

2.  (gine  meitcrc  Slnbentung  liegt  in  bcn  'Jtamen  (S(ot)im,  tHbonim 
u.  f.  m.  in  53erbinbnng  mit  ber  ©in^at)!  bc^^  3Serbum^^  fomie  tu  ber  fo 
t)äufigen  33erbinbnng  bQ-5  '^lamen^o  @lo^im  mit  anberen  ^otte^namen  in  bcr 
3ingu(arform,  inc^iefonbcrc  mit  Jctjoiui. 

8.  Tia^n  fommen  bic  Stellen,  mo  ©ott  von  fid)  unb  mit  fid)  fclbft  in 
iiruralform  rebct    Gen.  1,  26:  8.  22;  11,  7.) 

5Benn  biefelbe  and)  alö  Phivalix  niaiesfaficHs  aufgcfafst  mcrbcn  fann, 
)o  bleibt  e^o  immerl)in  mertunirbig,  bafs  'jji'ü|cc>  unb  bic  i^ropbctcn  bie  ^orm 
($  ( 0 1)  i m  unil)(tcn,  obfdjon  bic  l)cbräi)d)c  3prad)c  eine  boppcltc  oingularform 
biefe^o  ^^ortec^  ^yi  (skbote  ftcUtc.  inni  nod)  gröflcrem  r^cund)te  ift  e-^,  menn 
^ 0 1 1  u  0 n  f  i cb  i  e t  b h  i  in  1^ l n r a l  unb  ;> n  g l e  i d)  mi  e b c r  im  o i n g  n^ 
(ar    rebct.     Kt    (df:    Facimnux  lioniiiiem    ad  ima^inem    et  similitu- 

dinem  nostram Kt  crearif  Dens  liomiiieni  ad  iuia^inem  siimn: 

ad  imaignem  Dei  creant  illuni.     Gen.  1,  '26.  27.  3Sgl.  Js.  6,  S. 

4.  ^^cfräftigt  ircrbcn  bteie  allgemeinen '^Inbcntnngcn  bnrd)  ft)mbo(ifd}c 
^inmeifnngcn  auf  bic  Xrinitiit.  C£'inc  füld)c  crblirfcn  inelc  i^iitcr  unb  Xljcologcn  ®i)mMifci)c 
in  bcn  brci  ly^iinnern,  bic  nlc>  ^Kcpriifcntantcn  Jvcboime  bem  ^t b r a  1} a m  ^f^"^^JJ5'^^^^^^^^ 
erfd)iencn  [Gen.  l^<;  ogl.  Com.  a  Lap.,  In  Gen.  \H,  2);  in  ber  brei= 
maligen  2lnrufung  bec>  ü^tamens?  J^cljoua  im  l)o^cnpriefterltd)en 
ecgen  (Nufn.  (>,  24  20);  ferner  in  bcr  brcimatigcn  9Unnnng 
@ottes^  bei  ber  fcier(id}en  (Srtitirung  bcr  göttlid)cn  (iinl)cit  im  4^eutcro= 
nomium  {Beut.  (>,  4;  üg(.  Com.  a  Lap.  in  li.  l.j;  cnbüd)  in  bem  brci= 
mal  .\^ eilig  bcr  3erapl)im  in  ber  ^nfion  bci^  ^3rop()cten  Qfaiaö  Js.  (),  o; 
ügl.  Com.  a  Lap.  in  li.  1.).  Dicfc  fcl)r  attgcmcincn  5lnbcntungcn  genügen 
freiließ  für  fid)  aücin  nid)t;  aber  fie  crl)attcn  fd)ün  im  5((ten  Xeftamentc 
(Srtliirung  unb  33cftätignng  bnrd)  bic  Sjffcnbarnngcn  über  bcn  'JJt alc ad)- 
^c^oua  ober  =(5lol)im,  über  bic  (s3ottl)cit  bcc>  'J3?cffia^^  unb  bic 
•^crfönlidjfcit    ber    gi)ttlid)cn    ^[Bcivljeit. 

§  41.  ^cr  3ct)0Ua=(i:u(ic(. 

S3gl.  ^oinvic^,  2)oginatiid)c  2;(}co{oc]ic  IV  §  215. 

Der  33unb es; enget,   bcn  lUcatadnac^   als  ben  |)crrn  fetbft  be,^eid)nct  ^    f»« 
fveniet  ad  templum  suum  dominator,  quem  vos  quaeiitis  et  angelas  ^'^\.,iö""  ^'" 
testamenti,  quem  vos  vultis.  MaL  :>,  1),  crfd)cint  burd)  ben  ganzen  33er^ 
lauf  beö  ^iüten  Deftamcuteg!  at?    ber  (5  n  g  e (  Q  e  t)  o  n  a  !§ ,    b  e  r  @  n  g  e  l  b  c  ^ 
?Ingcfid)tcc^,    in  bem  ber  9^ ante  (^otte^  ift,    in  bem  @ott  fetbft 
er  fd) eint,    unb    bem    bat)eral(e    göttlid^cn  5lttr  t  bn  te    beigelegt 


B,  1 

ff-; 

Ut 

.  24 

;  22, 

15 

;  31,  11 

1  o  . 

.  lo; 

32, 

-    2 

;  13 

? 

L>1; 

e/oS. 

5, 

i'>  ff.; 

JvdJc. 

.  2, 

Osee 

■  12, 

4 

11.  f 

.  tu. 

ift, 

haf; 

in 

bcn 

Xi)Copt)anicn  u  u  v 

bcr  3 

Ot)U 

l'ofloi*. 


150  3.^011  Ö^ott  beni  Svcicincn.  --  2.  ^oil.  iBon  bov  nffcvf).  3^reifalttgf.  A-  ^ofitinc  1)avlcnuufl:c. 

ircrbcn.     Gen.  16,  9ff. ; 
24  ff.;    48,    15.  16;    Ex. 
1  ff.;  6,  11  ff.;  Js:  m,  9 
360.  'Ä^enn  cc^  nud)  inirtd)tig  ift, 

cnßeumf'b'cv  C^ottCi?  l)abe  cvfd)ciucn  föniicii,  imb  lucim  c«  aitd)  nad)  bcr  l)ciligcn 
^d)rift  inib  bcu  5>ätcni  geimp  ift,  bag  bic  gött(id)cn  Cffcnbanmgcu  imb 
(Srfd^cinungcu  im  ^Uteu  33unbc  biird)  bcu  'I^icuft  cinc^^  Snget«  ober  ber 
@nget  ücvmittclt  maren,  fo  faiin  c^  bod)  nad)  bem  ®efamtinl)dtc  bcr  (Sd)rift, 
foiinc  und)  bcr  IMjrc  bcr  Filter  imb  bcr  aiitjefcljcnftcn  3d)riftauc4egcr  feinem 
^meifct  imtcrliegcn,  baj3  ber  l'ogo^>  ec^  umr,  bcr  in  bcm  ©iigel  m\h  in  bcr 
®d)cd)imi  im  Elften  ^mibe  fid)  offenbarte,  bic^  er  cnblid)  and)  J^lcifd)  gc= 
iporbcn  ift.  '^J^alicr  ift  and)  jener  lUtalead)  Qel)ot)a  nid)t  ^u  öeriücdiicln  mit 
einzelnen,  jnmal  im  3^cucn  !önnbe  non  Ö^ott  gefanbten  (Sngeln,  h'xt  au§ 
biefem  Ö^runbe  öfter*?  @nge(  bc>?  .v»errn  genannt  merben. 

^a(3  mir    aber  mirttidi  bcn  im  3cl)i^^^f^^ö^in^l  erfd)cinenben  ^errn  al^ 
nifld  r1n""i^uH-itc eine    uou    bcr    erftcn  gött!id)en  'l>erfon   iierid)iebene  ,^meite  %^crfon,    al^^ 
nottiidK  i^cvfon.  ^Pj^  (^^)  gp,^    faffen,    ba,yi    l)abcn    mir    im  einzelnen    folgcnbc    ent|d)eibenbc 
©rünbc : 

1 .  X)  i  e  a  n  1 1)  e  n  t  i  i  d)  e  (5  r  f  l  ii  r  n  n  g  b  e  c^  9^  c  n  c  n  X  c  ft  a  m  e  n  t  e  ^ 
iinb  bic  !irci^Iid)c  Ü  ber  li  cf  ernng.  i^gl.  1  Cor.  10,  4.  9.  11; 
Jud.  5;  Hehr.  3,  7  ff.;  S,  9; 

2.  jene  ©teilen,  in  benen  bcr  im  9}ialead)  erfd)eincnbe  3el)oua  öon 
einem  a  n b  e  r  c n  Q  c  I)  o  n  a  ,  bcm  ^  e  b  o  r>  a  i  m  .^  i  m  m  c  1 ,  u n  t  c  r  f  d)  i  c  b  c  n 
mirb.     Gen.   16.  9  ff.;   1!>,  24':  Jerem.  50,  40;  Anw^  4,   11. 

tiefer  Unterfd^ieb  ift  flar  H  an«gcfprüd)en,  um  bcr  im  3c{)oua=@nge( 
crfd)eincnbe  Qct)oüa  aU  üon  ^c^ot^a  gefenbet  be^cic^net  mirb.  Zach. 
2,  8.  "Denn  bic  (Senbung  fe^t  einen  per[önlid)en  Unterfd)icb 
5mtfd)cn  bem  ©cnbcnbcn  nnb  bem  (sUfanbten  noran^^.  55g(. 
unten  §  57  ff.: 

3.  bic  5lnbcntnngcn  ber  l)eiligen  ©d)rift,  baf3  bcr  im  iHtalcad)  er* 
fd)einenbc  :3cl)oiia  mit  bcr  %kn*fon  bc>?  3}ieffiao  nnb  bcr  t)l)poftatif d^cn 
5l^ci^^l)eit  ibentifd)  ift.     !:l^g(.  §  42  nnb  43. 

^n  bcn  alttcftament(id)cn  (Stellen  uon  bcm  @nge(  be!3  ^errn  unb 
bcn  (Srf d)cinnngcn  bec^  .S^^errn  finben  fid)  bal)er  mand)c  5ln* 
bentungen  eineö  ']?cr  f  onennntcr[d)i  ebec*  in  ®ott;  aber  hat"  (5^el)eimni§ 
bcr  Xrinitiit  ift  in  bcnfclbcn  fo  ocrl)iillt,  mie  cc^  ber  älteren  j^eit  ^eiracl^ 
angcmcffcn  mar.  Ci'rft  im  l^id)te  bc£<  5?encn  Xcftamentec>  geminnen  biefe 
vBteÜcn  Älar^eit  nnb  il)rc  oollc  i^-iebcutnng.  5luöfü^rlid^cö  über  bcn  Qel)oüa' 
(Sngel  f.  hzi  9i einte,  33eitriigc.  4  3.  355  ff.;  3ff^o!tc,  Xt)eol.  ber 
«ißropf).  1.  3:eir  §  40. 

§  42.  ^xt  fie^rc  uou  bcm  9)^c)ftaö. 

35gl.  .^ciiirid),  2)ogmotifd)c  £l)eolo(jie  IV  §  216.  217. 

»ic  hJdtc  Ott  ^^^    gefamte   meffianifc^c    5öei^fagung,    bic    bcn  9J?effia«    ale  "^^a^'- 

itct)c  ivcifon  infonnncn  ^^Ibam^v  "I^aüib^^^  ^.Hbra^amsi,  ^nba^v  al^i  grn d)t  ber  @rbe,  al^^  eol)n  ber 

^ScT§£nitS7  Jungfrau  fd^ilbert,  tenn^eidinet  il)n  and)  fortmä^renb  nnb  burd)ang  aU  eine 

übermenf d)lii^c   ^erfon,    aU  fd)le(^t^in    ergaben    über    altera* 

triarc^en,    Könige  nnb  'iPropl)eten,    benen    bcr  9lamc  iSol)n    ^ottc^o    nur 

im    uucigcntlid)cn  Sinne  beigelegt    merben    lann,    mäl)rcnb    bcr  '.)^icffia§    in 


,  aU 

ber 

uub 

äur 

31; 

13, 

§  42.  2)ic  ^(i)xc  oou  bem  9)?c[fta!§.  151 

einem  eminenten  Sinn  <S  o  ^  n  (^  o  1 1  e  g,  S  p  r  o  g  3  e  f)  o  d  a  ö,  ja  Q  e  l)  o  lui, 
51  n  er  ^  ein  öfter,  Slbonai,  (^ott  ber  >>  eerf  c^aren  genannt  irirb,  ber 
|e(bft  fein  ^olf,  bk  gan^se  'D^enfd^^eit,   ertöft  nnb  aU  eiüiger  ^önig  regiert. 

1.  ^ie^  ift  fcf)on  im  '13 r o t o cu a n g e l i u m  nnb  i n  b e n  patviavä)a^ 

t  i  f  d)  e  n    ^  e  r  1)  e  i  g n  n  g  e  n    ber    gad ,     inf of ern     ber    )Slt]]ia§>    ai§    ber  $),..  |Socuan 
Sd^Iangensertreter    (Gen.  3,  15)    nnb    ber    3egen   aller  3301!  er      actium. 
[Gen.  12,  3;    18,    18;  22,  18;  26,  4;  28,  14;  49,  10)  begeiciinct  irirb.        ;;,„. 

2.  klarer  tritt    bie  @ottl)eit  be^  9)2effia^   ^erüor  in  ben  ^  falmen.  ^rtcincifiamiciHn 

a.  3n  bem  ©efalbten  Qel)ot)a^^    gegen  ben  bie  33ölfer    ficf)  ergeben,     <;i|al"rV; 
luirb  gefproc{)en:    Filius   mens  es  Tu,  eg'o  hodie  ^eiiui  Te.   Ps.  2,  7. 

Mad)  ber  autl)entifc^en  ©rtliirnng  besg  92.  X.  (i?e^r.  1,  5)  nnb  ber  ein^ 
mutigen  :3nterpretation  ber  initcr  nnb  X()eo(ogen  finb  biefe  3Bortc  äunärfjft 
nnb  jnerft  uon  ber  e  m  i  g  e  n  3  ^ "  g  n  n  g  nnb  f omit  uon  ber  m  a  ^  r  e  n 
!  0  n  f  u  b  ft  a  n  t  i  a  t  e  n  ^S  o  t)  n  f  d^ a  f  t  ^u  oerfte()en.  (E^S  wirb  ba^er  babnrd) 
fomo^I  bie  ©Ott ^ ei t  bes  So^netc,  mie  beffen  perföniid)er  Untere 
fd)ieb  00 m  il^atcr  bemiefen. 

b.  ^m  15.  ^fa(m  mirb  ber  ^JJcffiac,    ber  dlidjtcv  ^^md§,  aU  ber     ^^^''^i'» '-^^ 
|)  eil  ige  (^otte^^    gefdjilbert,    ber  bie    33crmefnng    nirf)t    fd)ant 
Sed)ten  ÖJotteö  emige  grenben  genießt,    luac^   btc  '^Ipoftel  {Act.  2 
35)  auf  ef)riftuö  be^ie^en. 

c.  ^m  44.  "t^falm,  beffen  iDkffianität  nad)  ber  ©rflärnng  bc§>  92enen 
5:eftamente£^    Hebr.  1,  H)  nid)t  be^mcifelt  merben  tann,  mirb  ber  'D^effia^^,  ba^     i'iatmn; 
fd)önfte    ber  3)Jenfd)cntinber,    ^ugleid)  ai^  (^ott  be^eidjnet,    beffen    Xl)ron 

eil) ig  ftel)t,  alö  ber  oon  @ott  gefatbte  (5) Ott,  al^3  ber  anbetnng!3= 
mürbige  .sjcrr,  ben  alle  ^^ölfcr  emig  pretfeu.  Sedes  tua  Dens  in 
saeculum  saeculi:  virga  directionis  virg'a  regni  tui.  Dilexisti 
iustitiam  et  odisti  iniquitatem :  propterea  unxit  te  Dens  Dens  tuus 
oleo  laetitiae  prae  consortibus  tuis  ....  Populi  confitebuntur 
tibi  in  aeteruum.     Ps.  44,  7.  8.  18. 

d.  33on  bcmfelben  ^önig^fol)ne  ^eigt  e§  im  71.  '13falme,  bag  er  über     ^^f'ii>»'i; 
alles  nnb  emig    l)errfd)e,    bag    alle  33ölfer  il)n    anbeten  merben,  it)n, 

ber  ^ernieberfteigt,  mie  ber  Xan  auf  ( ©ebeons)  ^lieg,  nnb  (5^ercd)tig!eit  nnb 
grieben  bringt.      Ps.  71,  5.  7.  8—11.  17.) 

e.  Den  109.  'T3falm:  üixit  Dominus  Domino  meo:  sede  a  dex-    iMaim  loi); 
tris  meis  l)at  (£l)riftui?    fclbft   ^Matih.  22,    44)  oor  allen  anberen  @i^rift= 

ftellen  au^gemäl)lt,  um  bnrc^  il)n  bie  ^nben  snr  @rfenntni^5  ber  göttlidjen 
Statur  nnb  '^erfönlid)feit  bes  '^Jteffias^  ,^n  fül)ren.  'Dementfpred^cnb  ^aben 
and)  bie  5lpoftel  auf  biefcn  13falm  ein  befonberc^o  (^emid)t  gelegt  d  Cor. 
15,  25;  Hehr.  5,  6;  7,  17).  'l^anib  erblidt  ben  DJ^effia^  5nr  92ed)ten 
©otte^  in  jener  ^erriid)teit,  in  bie  er  burd)  feine  SSertlärnng  cinge* 
gangen,  nnb  in  ber  er  bie  göttliche  |)errfd)aft  nnb  ba§>  göttliche 
92id)teramt  über  alle  (^efd)öpfc  an^^übt.  Dicfe  ©r^ebung  l)at  bie  @ott= 
l)cit  bc§  IWeffiaö  nnb  be§l)alb  feine  emige  (Geburt  nom  33ater  ^nr 
33orau§fe^ung.  1)a5  ex  uteio  ante  luciferum  genui  Te  ber  33nlgata 
entfprid)t  ^mar  nic^t  bem  maforet^ifd^en,  ij'6d))t  mat)rfd)einlid)  aber  bem 
urfprünglid)en  l)ebräifd)en  Xe^le.  3$gl.  Manien  im  ^at^.  1865  II 
S.  129—174. 

3.  92id)t  minbcr  flare  Stellen  finbcn  fid)  in  ben  ^ißrop^eten.  f^'^- 

a.     Qfaia^i    nennt    ben  IVccffiac^    nid)t    bloß    bie    5rnd)t   ber  @rbe,  ^'\^|;;;^';'"' 
fonbern    aud^    ben    Sprögling    ^e^ooa^    Js.   4,    2).     (^leid)    barauf 


152  3?on®ottbcm3)vcicincn.  —  2.  $;cil.  5?onbovQtterf).  3^rcifaltigf.  A.^ofitiuc^^avlcnunflzc. 


^evcmiac>; 


(Jjcdiicl: 


2)nnicl ; 


9)  unb    ftcl)t  aUen 
ferner    C^ütt    unicv 
!ü.^a)"|er    bec^  l'cbenö 


bie 


(7,  14)  nennt  er  ben  ':)3(e)finv  ©mmannel.  T)af,  l)ier  nnrüirf)  ber  9D?cffia^ 
genteint  ift,  ftel)t  un;)UHMfell)aTt  feft  bnrd)  btc  (Srtläruno  bcc>  ^Xencn  Xeft(^ 
mente^  (Matth,  1,  2;J;  Luc.  1,  :)}).  "Tiefer  ^JDccffinc^  nber  ift  (imniannel, 
b.  ^.  bcr  mit  nnb  bei  unö  feicnbc  Cv^ott;  benn  er  ift  ber  .*perr  ber 
.*p  e  e r  f  d^  a  r  c  n  (Js.  8,13),  ba^^  g  r  o  g  c  !i'  i  rf)  t ,  ba^  bie  Sßelt  erleu(l)ten 
trirb  (9,  2),  bat"  Äinblein,  bat>  m\t>  geboren,  ber  '3of)n,  ber  nnö 
gefd)cnft  ift  (9,  6),  auf  b ef f en  Sci)n(tern  bie  .'perrf rf)af t  xnljt, 
unb  ber  genannt  ivirb  nnb  ift  ber  "illUtnberbave,  ber  9{atgeber,  ber 
ftarfe  (^ott,  ber  53ater  ber  ©migfeit,  ber  ?t;t*i  cbenc>fürft  (9,  6), 
beffen  ^kid)  bec>  5\'t*iebem3  nnb  ber  (*'Hn'ed}tigteit  euug  banert  (9,  7). 

%nii)  bat-'  11.  unb  12.  .^iapitel  entl)alten  eine  ^l^eit)e  Don  5(nbeutungen 
ber  göttUd)en  ^latnr  unb  ^13erfön(id)fcit  bcc^  ^l?teffia!?.  SS^enn  aud^  in  allen 
@ercd)ten  ber  lieiligc  (^eift  uiobnt,  fo  rnl)t  bod)  auf  it)m  eine  foId)e  ®  eifteö= 
fülle,  ba^  mir  auc^  berfetbcn  auf  bie  gött(id)e  D^atnr  fd)Iiegen  ft)nnen. 
I^acM'elbe  tritt  nod)  ftarer  t)enHn*  bnrd)  all  bac^  r^)ro)lc,  bac^  ^f^^^^-'  ^^^^^  ^^»^ 
^^^meig  auc^  bcr  '-IiMn\^el  ^cffc  lUTtiinbigt.  (£r  rid)tct  nid)t  nad)  beut 
B  d)  ein,  fonbern  ift  bcr  .S^  c  r  5  e  n  c^  f  u  n  b  i  g  e  i^l  1 ,  o.  4) ;  er  bcbarf  feiner 
irbi)d)en  3i'affen,  fonbern  uernid)tet  feine  JV'-'inbc  mit  bcm  .Soand)e 
feine«  ^Hhin bec>  (11,  4);  er  bringt  bcn  Tvrieb  cn  unb  bie  (^lücf= 
fcligteit  bc«  ^^arabi  cf  e  v  ^nriitf  dl,  (>  ff),  erfüllt  bie  gnujc 
(S  r  b  e  mit  b  e  r  @  r  f  e  u  u  t  n  i  0  b  e  v  >5  c  r  r  n  11 
9hl  t  i  0 neu  5 u m  |^ e  i  d)  e n  (\\,  10).  (£'r  ift 
.•peilanb,  aue  beffen  Cuellen  mir  mit  ^reuben 
fdjöpfeu  f ollen  (12,  3). 

©Ott  felbft  fommt,  um  ^n  erlöfen;  bami  merben  bie  fingen  bcr 
S31inben  fid)  i)ffncn  u.  f.  m.  <35,  4  ff.;  ngl.  Jlatth.  11,  5). 

Ter  93ieffia«  ift  ber  ^lied)t  nnb  ?(necrUHil)lte,  au  bem  (^ott  fein  3[Bo^l= 
gefallen  l)at  i-/«.  42,  1;  ngl.  Matth.  12,  IS;,  ber  erfeljnte  ^ ei la üb, 
ben  bie  .'pimmcl  [)erabrcgncn,  bie  (£*rbc  bcroorfproffen  foll.  '-/s.  45, 
8;  64,  1). 

"^Ule  Könige  nnb  ilnüfcr  beten  i  l)  n  an  ^49,  7).  C£r  ridjtet  bie 
33i3lfer  (50,  11),  nnb  bnrd)  feine  (Srniebrignug  mirb  er  über  alle^  evl)ö^t 
'52,  13;  53,  11).  (Sr  ift  :;^el)ooa  bcr\*pccrf d)arcn,  ber  @ott  bcr 
gan^^cn  ^rbc  (54,  5).  -Ter  'JJtcffiao,  über  bcm  ber  (^cift  bcc>  .*perrn  in  feiner 
J^nillc  rnl)t,  unb  ben  (^ott  gefanbt  l)at,  bie  frol)e  i2nitfd)aft  ^u  nerfünben, 
fagt  uon  fid)  felbft:  i  d),  ^el)»-^^^^^  Üf^^^'  ^^^^^  i)k6)i  i'A,  1  ff.;  63,  1  ff). 
*iDiit  J^faiac^  ftimmen  bie  anberen  '').^ropl)cten  überein. 

b.  ^0  nennt  ^ crem iaö  ben  ^Jicffiae  ben  Stifter  be?  dienen  ^unbec-, 
3el)oüa  unfere  (5^ered)tigf eit  (23,  5.  6).  ißgl.  aud)  -Jer.  30,  8.  9; 
33,  15.  16. 

9lad)bem  53arnd)  bie  göttlid)e  3i'ei?l)eit  gcfd)ilbcrt,  fd)lief3t  er  mit 
ben  merfmürbigcn  ^^orteu  :  „Tanad)  erfd)icu  er  auf  (Srben  unb  manbeltc 
unter  ben  93icnfd)en"  (3,  liS),  mav  bie  5.^äter  non  ber  l)l)poftatifd)en  gött- 
lid^en    333eic>^eit    ocrftcl)en.     ^gl.    ^K  einte,    9:i?eff.    ^iBeiff.    4    B.  491    ff. 

c.  ^ie  ^faiax^,  fo  fd)ant  and)  @,^ed)iel  bie  (Glorie  ^cl)oua<o  in 
5J?enfd^eugeftalt  auf  bem  :Xl)rone  (1,  2i^  ff.  2,  1). 

d.  (^0  fiel)t  aud)  Daniel  ben  yJteffiac^  ale  ben  Dienfd)enfol)n  5U 
bcm  5lltbetagten  (bcm  ©migen)  fonunen,  oou  mcld)em  bem  (Srlöfer  emige 
(bemalt    unb  ^  c r  r  f  dj a  f  t    gegeben  . mirb,    fo    ba^    fcinec>  j)ieid)eß   fein 


§  43.   2)ic  Ce^re  be§  3llten  jleftomenteS  öon  bem  Sorte  unb  ber  Sei^^eit  (Soltek.  153 

©nbc  fein  hJtrb  (7,  13.  14).  T)e^>glci(^en  ift  in  ber  ^rop^etic  öon  beii 
ficbjig  Qa^rtüodjcn  bic  (^ott()eit  be?  [einer  ^JQ?etifd)f)ett  narf)  getöteten 
OJ^effia^  baburd)  angebeutet,  ba(3  er  als  ber  Sandus  sanctorum  (9,  24) 
k5cici)net  mirb. 

e.     ^^Iviii}   bit    fUincn    "ißrop^eten    enthalten    Slnbeutnngen   über ^'^^  ^f*^'""^  ^^^^'^ 
hie  (3otti)t'\t  be$  9}?cffta^.  Joel  2,  28  fögl.  ^c^.  2,  16  ff.);    3Hdi.  4,  5;      ^''''''"' 
5,  2  ff.;  Zac/<.  3,  8;  6,  12  ff.;  ilia^.  3,  1  ff;  4,  2.  5. 

§  43.  2)ic  Sc^rc  bcö  Eliten  ^eftameutcö  \)on  bem  2Bortc  mib  ber 
mi^tit  (^otM, 

93g(.  .^cinrid),  ÜDogmattfcT^e  2f)eoIogic  IV  §  218. 

I.  Sind)    in  niant^en   öon    bem  3ßorte  (^ottt§>  ober    be§  .^errn    <j)„fv^o,t 
rebenben  (Stellen    be^^  3lltcn  ^eftomentec^  finben    fid)  5lnbcutungen    übcr^^nW im^t.s: 
bie  jtücitc  göttlidje  ^^crfon. 

(Bo  lüirb  )"d)on  im  anfange  ber  (5^cnefir>  ba^  fd)affcnbc  5lnn*t 
mitcrfd)iebcn  oon  bem  Reifte  (^otte;?;  Dom  Sßortc  ift  and)  an  mand)cn 
fpäteren  ©teücn  bic  Ü^cbe,  bie  auf  bie  ®d)öpfung  fid)  be5ic()cn.  Verbo 
Pomini  coeli  tirmati  sunt  :  et  spiritu  oiis  eins  omnis  virtus  eoruni. 
Ps.  32,  6;  Fecisti  omnia  cerbo  tuo.     Sap.  9,  1.    33gt.  §  40. 

gerncr  get)ören  f)ierl)er  jene  (StcUen,  in  bcnen  bat-»  S5>ort  ©ottec^  aU> 
eine  ben  3Inftrag  Ö^ottec^  ooU  5ie!)cnbe  ^^crfon  bargcftclft  unb 
mit  bem  SOc  e )  f  i a ö ,  ber  2B  e  i  c^  l)  e  i  t  unb  bem  Q  c  l)  o  lui  =  @ n  g  c (  ibcnti= 
fixiert  mirb.  Js.  55,  10.  11;  Sap.  9,  1;  18,  14.  15.  ^^gl.  Ps.  147, 
15.  18. 

II.  $Beit    tlarcrc   5lubeutungcn    einer    cmigcn  ^Ijpoftafc    s)u.'(;öuticf,r 
ber  Sßeioheit  in  ®ott  cutliattcn  bie  in  ben  ^apie  ntia(bud)ern-^^:i'^'iH:it  v^  iie" 
gegebenen      ^d)ilberungcn      ber      uncr  jdjaff  eucn      gottddicn      büctimt. 
5öci^^l)eit. 

Qu  ben  2apicutialbüd)ern  ift  oon  einer  boppciten  Jil^eiotjeit  bic  ^Ji\'bc, 
ber  erf d)a ff cuen,  ;>.  '^V  im  '^(nfang  ber  Proverb.,  unb  oon  i{)rcm  Ur== 
bilbe,  ber  unerf  d)af  f  cucn  gb  tt  lid)cn  ^IVi^e^bcit.  T^ic  unerfdjaffene  35^ci^^ 
l^eit  toixb  in  folgenber  ^Ihmi'c  ge)d)ilbert: 

1.  8ie  mar  oor  ber  'ii>e(t[d)öpfung  uon  ömigteit  tjer  empfangen:  Ab    2)j^.'''^j;j^jj,,, 
aeterno    ordiiiata    snni  ....  iiondum    eiant  abyssi,  et    e^o    iam  Äk'iöDeit  i^on 
concepta  eram.    Proc.  8,  2:;.  24.  Sic  umr  emig  bei  (^ott  {Ecdus,  1,  1 ;  ^'^"Sijfd^^ '" 
24,  14}    unb    bleibt    and)    in  (^niugtcit  [Ecdus.  24,  14);    fic    mol)ntc    ber 
5öeltfd)öpfung    bei  [Sap.  9,  9)    unb  miri^tc  bei  allem    mit,    \mw  (>)ott  tl)at: 

Cum  eo  eram  cuucta  compoiiens.  Proo.  8,  30;  aücö  ift  bnrd)  fie 
gemacht:  ego  feci  in  cuelis,  ut  oiiretur  lumen  indeficieus.  Ecdus. 
24,  6;  fie  umfaf^t  unb  bnrdjbringt  alk\-:  Gyrum  coeli  circuivi  sola,  et 
profundum  alDyssi  peuetravi.     Ecdus.  24,  8. 

2.  Sie  erfdicint  l)icr  nid)t  blof?  mie  eine  göttUdjc  (Sigcuf(^aft,  fonbcru    ©ieoötmrfic 
\mt    eine   anbere  'i^erfon    in  C^H^tt.     Sic    mar    oor    aller  (Sd^öpfung   hei  ^;r^%^^, 
©Ott,    bit  Xeilnel)merin    an    feiner  Sdigfeit    unb    ber  (^3egenftanb    fcine>r>  '"^W^ott. 
Söo^lgefaden«.      Cum     eo     eram     .   .     et    delectabar    per    singulos 

dies,  ludens  coram  eo  omni  tempore.  Prov.  8,  30.  Sie  ift  bic 
33eifi^erin  an  (^otte^  I{)ron  {Sap.  9,  4).  ^iefe  ^ei^l)eit  fpri(^t  Ecdus. 
24,  5:  Ego  ex  ore  Altissimi  prodivi,  primof»enita  ante  omuem 
creaturam.     Sie  ift  vapor    .  .  virtutis  Dei^    et    emanatio  quaedam 


2)ic  flött(irt)c 


.'571 


151   i^on  (Mott  beut  3)vcicincu.  2.  $'ci(.  ^him  bcr  aflcvli.  3)vcifnlti}]f.  A.  "^ofitiUc  2)avlcfliiufl  2C. 

claritatis  omiiipotentis  Dei  sincera  ....  caiidor  .  .  lucis  aeternae, 
et  si)eculuiu  sine  maeiila  Dei  maiestatis.  et  imao-o  boiiitatis  illiiis. 
Et  ('Ulli  Sit  iina,  omiiia  potest  :  et  in  se  i)eniianeiis  oiuiiia  iiniovat. 
Sap.  7,  25—27. 

^ ').     Tic  3öcic>l)cit    ift  Doli  2kbc    ;\n    bcn  lO^Miidjcu    unb    iüüt)nt  gern 

^ci'Ä-uTn  mitei*  il)nen:  Deliciae  meae,  esse  cuiii  filiis  lioiiiiiiuiii.  Prov.  8,  P>1. 
Sn^Ä  ^ic  ift  Mc  Vk'{)vmciftcrin  bcr|c((icn  Pnw.  S,  ;V2  ff.i,  bic  Ur()ebcviii 
iucnfiDcn.  ficr  üiigciib,  bcu  i^mabc  inib  be^o  l^cbeuc^:  Kgo  mater  piilchrae  dilectionis, 
et  timoris,  et  aguitioiiis,  et  saiictae  spei.  In  me  gratia  omnis 
viae  et  veritatis,  in  me  omnis  spes  vitae  et  virtutis.  Kcdnx,  24, 
24.  25.  ^^uvbcfonbcrc  aber  finb  3c>raii  uub  bic  :?luvcninil)(tcn  il)r  (Srb= 
teil  imb  il)r  ii^oljufil^:  In  Jacob  inliahita,  et  in  Israel  liaereditare, 
et  in  electis  nieis  mitte  radices  .  .  Et  sie  in  Slon  firmata  sum. 
/vr/;^^•.  24,   m.  15.  ^Sgl.  Bar    r>,  ^6  ff. 

%{k^S  bicfc^o  nur  ([k^  poctifd)C  ']?cn'puififntioucu  bcr  (Sigcufd)aft  bcr 
göttlid)cu  'iBcic>I)cit  ,yi  bctrad)tcu,  ift  buvd)auo  uuftattl)aft,  ,-;uiiia(  mcuu  mau 
bcbcuft,  btiH  biiv  'j?cuc  ^cftiimcut,  uaiucutlid)  ^sobmiucv  uub  i^au(u{<,  alle 
bicfc  ^Huebrüdc  über  bie  '^ciöt)cit  uou  bcni  Vogoc^,  bciu  3ot)UC  (^ottcö 
gcbraud)cu. 

'il\K>  bao  '^^ er l)ä (tu ic>  bcr  ^ii>c  i{^()C  i  t  ,ynu  :K>orte  betrifft,  fo  faun 
Ä^ovt.  \m\\  in  SdjL  \).  1.2:  fecisti  oninia  verho  Tuo  et  i^ajupiifin  Tna 
constitnisti  hoinincin  eine  .v^inbemuuii  auf  ^bcutitiit  non  ^crt  uub  3öci!?= 
bcit  crblitfcu. 

^  44.  ^ic  i!cf)rc  bco  '^(Itcn  Icftamcute^  uom  Weifte  (^^otte-^. 

'^H]l.  .s>c  iurid),  Xoi]iiiatii(1)c  Ibcoloivo  I\'  >;  219. 

^^n  d)  t  u  11  r  b  a  0  tIB  i  r  f  c  11 ,  f  o  u  b  e  r  u  a  u  d)  bie  g  ö  1 1  ( i  d)  e  "^  a  t  u  r 
uub  bic  uiitcrf  d)ieb  eiic  i^M- f  bulid)f  c  it  bco  bcitigcu  ('9ciftec> 
i  ft  i lu  %  1 1  c u  X e fta  m c u t  c  a u g c b  c u t  c  t  \\\\\>  b a b ur  d)  bie  u  o U c 
Offenbarung  biefcr  ^iöabrbcit  im  '.)ieueu  Xcftameute  oor* 
ber  eitet. 
^^72. _  33on    t>em    (^  e  i  ft  c ,    b  e  m    (^)  c  i  ft  e    (^Ki  1 1  c « ,     b  c  m    iSS  c  i  ft  c    b  e  ö 

"'Im*??  i"!"'' .v>  er  ru,  beut  1)  ei  (igen  ('»kiftc  ift  a\\  uiclcu  3tel(cu  \\\\'i>  in  touftauter 
ili^eife  bic  iTicbc,  mcuu  aud)  uid}t  fo  flar  mic  uom  '^inn-tc  uub  ber  ^Beiö- 
l)cit  (^^ottcc>. 

3Uö  fd)affeubc^5  i^riucip  fd)mebt  bcr  C^Uift  (Slo()im^o  im  xHu=^ 
fang  ber  5  d)  ö  p  f  u  u  g  ii  b  er  b  e  u  ^-li^  a  f  f  e  r  u  ;  burd)  ba^S  ilnn't  uub 
bcu  h^S  c  i  ft  ;3  e  1)  0 IUI  c^  f  i  u  b  bie  'ü^ c  1 1  c  u  g  c  in  a  d)  t  Gen.  1 ,  2 ;  Ps.  .'>2,  6). 
^uc^befoubcre  ift  bcr  iW'eufd)  burd)  bcu  C*^eift  (^ottec>  crfc^affen 
morbeu  Job  .3o.  4i.  ^at)er  erl)ä(t  uub  erfüllt  ber  (^cift  ^otte^^  alleö 
1%).  1,  7:  12,  1;  -Job  :J4,  14.  15:  P^.  103,  :)0). 

^u  gau5  bcfoubcrer  3Ö3eife  ift  bcr  Cv)eift  65ottec^  bac^  "^riucip  bcö 
übcrua  türlid)eu  ^'ebeue^,  ber  6Wiabe.  (Sr  crlcud)tct,  reinigt,  beiligt 
uub  ftär!t  bic  I1^cuid)l)cit  uub  fül)rt  baburd)  ba^  ^ii>erf  bc^o  D^effiaö  jur 
iMcubuug.  (/o^  32,  7.  8).  ^u  feiner  pUe  ift  er  beut  ^D^ef.fia^ 
eigen  Ja.  42,  1;  61,  1),  ber  biefeu  C^eift  über  hk  gaujc  OJieufdit)eit  auö* 
giejgeu  mirb.  Etfnndam  Spiritnm  menm  super  seinen  tuum.  Js.  44,3. 
33gl.  Js.  59,  21;  Joe/  2,  2H  f.;  A^ec//.  11,  19;  18,  31;  36,  27; 
37,  14;  39,  29. 


§  45«    2)ic  ^cuQuifi'c  beö  Dieueii  ^leftaiucntcä  für  bic  Xvinitnt  im  aUgenicincH.      155 

Xcif^  bcr  Ö)eift,  üon  beut  im  Mtcu   3:;cftamciitc   bic  9^cbc  ift,  i^Hl^rcr2^^,^. (^^'^J^^^iotu-o 
(S^ott  ift,  unterliegt  feinem  3^^^^^f^t-     ^^"^^  baC^felbc,    unvo  non  (^ott,    lüirb  tu  \mi)xn  wott 
aud^  üon  bicfem  (Reifte  aue^gcfagt.  (gr  eiieurfjtet  bic  ^ropl)eten  (2  Eeg.2r>,2; 
Is.    61,    1;     ^^ec/i.  IL    24;    2>«n.  4,    6;    Zach.  7,    12).      i)cr  @ci|t 
\)at  and)  felbft  ba^^  ^^otf  bnrd)  bie  SBüftc   gefül)rt  unb  ift  non  il)m  betcibigt 
worben  (Is.  63,  10). 

9'Jid)t  fo  flar  aber  ift  e^,  ob  unter  beut  (Reifte  C^ottcö  nur  bic  g ö  1 1^ ^^^^ ©ciftsottc^ 
l  i  dl  c  ,^  r  a  f  t  unb  35^  i  r  f  f  n  ui !  c  i  t ,    ober  bie    b  r  i  1 1  e  i^  e  r  f  o  n    bcr  (Mott=  ^it-^  ^ntto  oött^^ 
I)eit    5U    üer|te()cu    i|t.     ^Tiad)    bcr    auobrudluiien    (Srtlarung    bcr    ^tird}c      gebeutet. 
(Credo  ...    in  Spiritum  sanctum    ....  qui    locutns  est    per  Pro- 
phetas)  unb  be^^  bleuen  Xcftamentesi  [Act.  2,    16  f.,  2  Petr.  1,  21) 
ift  (e^tcre^^  unbebiugt    ,^n  bcja()en,    mic  e«  nud)    non  33ätcrn  unb  !J^()eo(ogcn 
allgemein  gelehrt  mirb,   uni^reub  nur    bic  neuere  protcftantifd)c  unb  rationa^ 
(iftifd)e  d^-cgefc    et-    in  ?(brebc  fteüt.     Offenbar    incifen  auf    bic  pcrföntid)c 
(Subfifteng  bc^^  (>^eiftec>    bcfonbers  alle  jene  Stellen  I)in,    in  bencn  bcr  (*>kift 
^ottec^  ak>  Subjcft  pcrfi)ulid)cr  Xbätigfeit  bargcftcllt  unb  non  Qct]oiHi  uuter^ 
fd)icben   mirb,    5.  33.  lücnn  bcr  ^rop()ct    fagt,    ba|3  (^ott  bcr  ^crr  unb 
fein  @eift  il)n  gefcnbct  l)abe:  Dominus  Dens  misit  me  et  spiiitus 
eius.     78.    48,    16.     Über    bie    '13crfönlid)teit    be^o  (Reifte;?    im  :^-5nd)e    bcr 
SBJci^^eit  f.  ©utbcrlct,  ^a^^  Sud)  bcr  3r^cir^r)cit.  S.  66,  179  ff.  u.  f.  m. 

2.  5^^  (Trinitiü  im  |lcucn  (?"r|lrtmcnti\ 

3iMr  I)abcn  in  bcn  2d)riftcn  bcc>  5Uten  Xcftamcntcv  uuinuigfadjc  Cffen=^ 
barungen  über  bie  aKerljciligftc  ^reifaltigtcit  gcfunbcn.  i!oo\)[  unircn  bicic 
Offenbarungen  für  ba^  Äinbec>altcr  ber^^elt,  mo  ^t-mcl  in  bcn  erftcn 
©lementcn  bcr  .Sj^it^^tc^vc  befeftigt  merben  foKtc,  mit  l)ei(famcm  Sd)Icicr 
ncrt}ünt.  ?'iad)bem  aber  in  bcr  mcffiauifd)cn  ;]eit  biefer  (Sd}(cicr  ()iuiiicg= 
genommen  unb  bcr  einn  bcr  ^eiligen  Sd)riftcu  bc^o  Otiten  Xcftamentcc^  uno 
burd)  (£l)riftuc>  erfdjloffcu  ift,  fcl)cn  mir,  baf^  allc!.-^,  wiw  (5()riftuv  unb 
feine  Stpoftcl  offen  unb  unnerl)üüt  au^f^radjcn,  bereite  üon  5(nbcgimi  an 
ge^cimnisöott  üor^ernerfünbigt  gcmcfen  ift. 

§  45.    ^ic  ^f^Ö^Mf*^  ^f'  ^JJcucn  Tcftamcntc^^  für  bic  Triuitüt  im 

nUf^cmcincn. 

3?g(.  ^eiiirid),   2)ortinQtifd)c  Kicolügic  TV  t<  220.  221. 

SÖßic  ba§  3llte  Xeftament  id)on  im  (£d)öpfungc^bcrid)tc  unb  in  allen  ^.  -ijj.  .  „^ 
großen  ^Qiomcntcn  bcr  Cffcnbarungvgcfd)id)te  bic  Xrinitiit  anbcntet,  fo  im\."^i."'t(av 
fprid)t  hü§  mnit  ^eftament  bicjelbc  mit  üollcr  ^larljcit  ane  auc^ömnocDen: 

1.  fc^on  bei  ber  ^>  erf ünbignug  ber  93cenfd}merbnng  be^  ©oljue^o  ^nh^vikv^ 
^otteg  {Luc.  1,  35);  '""'' 

2.  fobann  bei  ber  fcicrlidjen  @tnfül)rung  (51)rifti  in  fein 
mcfftanifc^eig  5Bir!en  bei  ber  Xanfc  im  Qorban  Matth.  3,  16.  17;  Joann. 
12,  28); 

3.  über  bie  Xrinität  l)at  ei]riftnc^  bie  Ipoftel  namcntlid)  in  feinen  IJ^^Ji;  ^]|^^'! 
legten  hieben    üollfommen    belcl)rt,    mo    er    üon    feinem  33erl)ältni0  ^um 

S5ater  unb  jum  l)eiligcn  (Reifte  fprid)t  (Joann.  14—16); 

4.  üor  feiner  .S^iinmelfalirt  bcfal)!  Qefu^  bcn  5lpoftcIn  5U  taufen  in  *" /;;^;,,J^""f= 
nomine  {ei;  zb  hcy-oc)    Patris    et   Filii    et    Spiritus    Sancti.    'Va%    in 

biefer  gormcl  nur  'uon  ^ott    bie  Diebe  fein  fann,   ergibt    fid)  barano,  baß 


Oct   bcf  laufe 
Gr)iilti ; 


156  3^on  ®ott  bcm  3)vcteinen.  2.  2:ci(.  2?ou  bcr  affcvf).  !3)rcifQlttnf.  A.  ^^ofitiöc  2)ttrlcgimfl  jc. 

inci)t  ein  (S^cjcljöpf,  lonberu  nur  Wott  cc^  fein  fann,  in  bcffcn  5Inftrag  unb 
^oUniarf)!  bic  Xanfc  gcfpcnbct,  bnrd)  bcffen  ^raft  unb  ^ii^i vffamtcit 
bic  iliMcbcvgcburt  bcunrft,  bcm  eben  baburd)  ber  ÜMcbcrc^ebürenc  aU>@igen= 
t  u  m  c\  c  Hl  e  i  l)  t  unb  5  u  m  ^  i  c  n  ft  c  u  c  r  p  f  (i  d)  t  c  t  mirb.  ^ic[cr  (^ott  unrb 
bcäcidjuet  ak>  b  e  r  1^  a  t  c  r  unb  b  c  r  S  0 1)  n  unb  bcr  l)  e  i  H  g  e  (*'k  i  ft.  Daf] 
btcö  nid)t  iicr)d)icbcnc  9^amen,  fonbcrn  brci  unter)d)icbenc  "ipcrioncn 
finb,  ergibt  fid)  fdjon  gramni  a  tif  a(  i  f  d)  a\h:->  bcr  ÜMcberI)oIung  bee  %\' 
titcl^o,  ift  aber  and)  bnrd)  beu  begriff  luni  il^nter  unb  ^ol)n  cuibcnt, 
UHirauv  bann  and)  uicgen  ber  ublligen  (MIeid)l)eit  bc^  ^^(nobrudce;  bcr  ')3cr= 
|ünenunterid}ieb  be^üglid)  bcc>  l)ciligen  Weiftec>  fid)  ergibt.  5Ilö  etum«  Un^ 
p c r f ü n t i d) e c>  tann  meber  bao  ii>ort  (S 0 ^ n  nod)  ber 5(u^:^bruif  t)ciligcr  (^cift 
aufgefaf^t  luerben,  ba  nad)  ber  '^Jatnr  ber  3ad)e  unb  bem  fonftanten  Sprad)^ 
gcbraud)  bcr  l)ci(igen  3d}rift  nur  in  bem  ^JJamcn  unb  auf  beu  'JJamen  einer 
^'iHM'fon  getauft  luerben  fann.     ^gl.  1    (Jor.  1,  12.  lo; 

''^it">(Äl'"  ^'  <^nb(id)  gcl)ören  l)icr()er    bic  trinitarifdien  (Stellen  in   beu  i^riefen 

ber  5(pofteU  namentlid): 

1  Cor.  12,  4-G:  Divisiones  vero  gratiarum  sunt,  idem  autem 
Spiritus:  et  divisiones  ministiatiouum  sunt,  idem  autem  Dominus : 
et  divisiones  operationuin  sunt,  idem  autem  Dens,  qui  operatur 
omnia  in  omnibus. 

2  Cor.  1)),  K):  (iiatia  Doniiui  nostii  Jesus  Christi,  et  Caritas 
Dei,    et  couiuiuiiicatio  Saudi    Spijitus  sit  cum  omnibus  vobis. 

1  PHr.  1 .  1.2:  Electis  .  .  secunduni  praescientiam  Dei  Patris, 
in  saiictiticationeni  Spiritus,  in  oboedientiam  et  aspersionem 
san(j;uinis  Jesu  Cbristi. 

1  Joann.  5,  7  :  (t)U(>iiiam  ties  sunt,  qui  testimonium  dant  in 
coelo  :  Pater,  \'erbuui  et  Spiritus  Sanctns  :    et  lii  tres  unum  sunt. 

Obg(eid)  bie  leiste  3tclle  bcftritten  ift  unb   mot)l  be<ol)alb  bcn  Hrianern 

gegenüber  uon  bm  !:!>iitern  mcnig  gebraudit  iinirbc,  fo  l)aben  mir  bod)  meber 

äuilerc,    nod)    innere    ftid)l)altige  (^^riinbc,  bicfe    uon    ber    il^ulgata  bezeugte, 

midjtige  ^emcic^ftellc  aufzugeben. 

•^".^-  'itHi'o  bic  2d)rift3eugniffc  für  bie  einzelnen  göttlid)en  i^erfonen  betrifft, 

sdn-m'füv 'bicfo  tonnen    nur    l)ier  ron    beu  ^^'i^H^hfcu    abfeben,    bie  fid)    auf    beu  il^ater 

lidjni^'lflu-)^^^^^^^^^^^  be,^iel)en,    ba  biefe  non  feinem  .piiretifer    beftritten  mürben  unb 

iu^bcf^nbcrc  &CU  i^cr  '^xMiHMc-  bcr   göttlid)en  'Verföulid)feit   bcü>  ^^^ater!^  auv  bem  l)iad)meio  ber 

(Mottl)ett  unb  i>erfbnlid)feit    ber  bciben    anbercu  'J.^erfonen  non  felbft  fid)  er= 

gibt.     iHMr    befd)riintcn    umö  bal)cr    barauf,    bie  (^ottl)cit    unb  '13erfi3n(id)fcit 

bef>  ^o^ne^o  unb  be^o  l)ei(igen  C^kifte^:^  ,yi  bemeifen. 

^Il.^ac<  ,yniäd)ft  hm  crften  'l.^untt  betrifft,  fo  beftcl)t  ja  bcr  ^paupt^mecf 
bcz-  dlnmi  2;eftamentev  unb  inc^bcfonbere  bcr  ©oangelicn  barin,  nad)5umcifen, 
ba^  ^c]\h:^  ber  0  e r  l) e i  13 e n c  ll^i  e f  f i a «?  unb  ber  m e  f  e n c^ g I c i  d) c  So  1) n 
C^ottce  ift.  Somol)(  bic  Spnoptifcr  ale  i5ol)annc-j  fü()ren  beibe  33emcife, 
menng(eid)  ber  let3tere  bie  (*^ottl)eit  bcv  öogoc^  mit  gan^  bcfonbcrem  ^lady- 
brucf  l)enHn*l)ebt. 

3)a  bicic  (gtcücu  iiu^flcfamt  oou  bcm  9}iciiirf)  gcmovboncu  ©ol)iic  [)onbcln,  fo'  finb 
fic  and)  cbcnfotiiclc  53cmeilc  für  hat^  ^iifarnation^bogma,  nub  in  bicfcv  iBc5iet)uni3  incrbcn 
ftc  in  bcr  ^nfarnntion^tcdrc  gelten b  gcntacfit.- 


§  46.  Süriftug,  ber  eingeborene  Softn  ®otte§  be§  55ater^.  157 

§  46.  e^riftu^,  bcr  ciugcliorcnc  8oI)ii  (^Jottcö  beö  ä^atcr». 

^^gl.  ^einrid),  3)ogmatiid)e  2;i)eo(ogic  IV  §  223. 


377. 

(I()viftu§  WaijX" 

t)aft  bev  Sol)u 


^ie    l)ci(ige  Srf)rift    be?  9^enen    Üeftanicnte^    nennt    (^fjriftn^    ^^"  .„, 

®o()n  (^ottc!?,    (V)ott    bcn  33ater  (£l)rifti    nnb    jmnr    nirfjt    in  einem  ''"©ottVr 
nneigcnttidjcn    ober    movalif cijcn,    jonbevn   in    bem    eigentUrfjen 
nnb  mctap()i)f  ifc^  en  Sinne. 

"^k^  ergibt  fid)  .,7, 

1 .  baran? ,     bafl     bie    n  a  t  ü  r  I  i  rfi  e    S  o  (i  n  f  di  a  f  t     ft  r  e  n  q     n n  t  e  r=  ®^'  ®'^^"i''^"^'^ 

fd)lCbCn    mxb  5lboptiü=  ober 

a.  uon    ber  5lbopttDtinbid)aft    ber    ©länbigen.     (Sl)riftn§    iftis^SÄ-fe^ 
ber  (£oI)n  (^ottee    Don  9^ntnr  (Joann.  1,    14);    nn§    ):)at  er    bie  ^Ilkd)t 

gegeben,  Äinber  (Snittee;  5n  iperben,  nid)t  bnrd)  natür(id)e  Generation, 
fonbern  bnrd)  ü  b  e  r n  a  t  ü  r l  i  di  e  ifö  i  e  b  e  r  g  e  b  n  r t  am  beni  5Baff er  nnb 
bem  l)eiligcn  (^leifte  iJocmn.  1,  12;  Born.  8,  14  ff.;  (7(i/.  4,  5  ff.  n.  f.  ft).); 

b.  oon  ber  ^Iboptiutinbf d)nft  ber  (Sngel,  uon  ber  5.  53.  Joh 
1,  6  bie  9Jcbe  ift.  So  I)od)  aber  ift  (il)riftu^  über  bie  ©ngel  erl)aben,  alv 
fein  9iame  2o()n  crt)nben  ift  über  i^ren  %imen.  Hehr.  1,  4; 

c.  Hon  ber  nneigen  tlid)cn  (^ot  tc  e^f  0  ()n  j  rt)a  ft  ber  SteUoer^ 
t  r  e  t  e  r  (^3  0 1 1  c  v  ,  bcncn  im  ^^lltcn  Teftnmcnte  öftere^  ber  9iame  (S  ( 0  () i  m 
gegeben  mirb,  ;,.  !!l^.  Kr.  22,  8;  Ps.  81,  1.  ^m  (^egenfat^  5n  ben 
Stelloertretern  l)eij3t  cc^ :  niultifariam  multisque  modis  olini  Dens  lo- 
queiis  patribus  in  i)roi)helis:  iiovissinie,  diebus  istis  b  cntus  est 
nobis  in  filio.  Hehr.  1,  1.  2.  ll)(ofe*?  mar  X^iener ,  til)riftn?  ift  ber  So ^n 
(Hebr.  3,  ö.  H).  ^Jn  ben  '}>arabe(n  oom  äikinberge  nnb  uom  Gaftmal)le 
ift  er  ber  Solm,  bie  *i^ropl)eten  nnb  5(pofte(  finb  bie  ^{ncd)te  bc^o  ^ünigc> 
{Matth.  21,  r,a  ff.;  2'2,  2  ff.;  Luc.  20,  9i.  Tal)er  ber  Sdjhig  a  minori 
ad  niaius :  Si  ilk)s  dixit  deos,  ad  qnos  sernio  Dei  factns  est,  et 
non  potest  solvi  sciiptui-a :  quem  I*atei-  sanetiticavit,  et  niisit  in 
mundum,  vos  dicitis,  qnia  blas})benias :  qnia  dixi;  Filius  Dei  suui? 
Joann.  10,  35.  36. 

%n§  bcni  (Mcfagtcn  [olgf,  ba§  (Il)vi[tiic>  uirijt  ctma,  luic  bie  ^lintioualiftou  uiollcn,  io()u  Wottc^ 
nnr  per  eiiiinentiuni  unb  in  bcin  3iniic  3otni  ('»'ottc^  ift,  in  boiii  nnrf)  ein  rein  uicnid)=  ^cseicftm-t  niriit 
lidjer  9Dieffin$i  fo  genannt  luerben  tonnte,  dx  ift  e§  uieliiielir  im  l)öd)ften  nnb  eigent=  ^uii.jj'J'^JJiJ^^iai 
(idjen  Sinne.  Xaber  brürft  ber  ::)canie  3o{)n  Wotte^  niri)t  etma  blof?  bie  9JieffiQö=  fonbcvn  Kine' 
luürbe  Slirifti,  fonbern  feine  göttlid)e  ^erfönl  i  d)  f  ei  t  an;?.  Xk^  ergibt  fid),  abge=  flöttridic  ^4.h-vioii 
fe()en  uon  ben  fpäter  ,^n  betradjtenben  3?en)eifen  uon  ber  6)ottbeit  Sbrifti  nnb  abgeieben  l'iljrett. 
bQüon,  bn^  and)  fd)ün  ba§  5(Ite  ^Teftanient    bie  (L^ktttbeit  be^  9J^effia6  ani§fprid)t,   nanient*  ,.^^^ 

üd)  au<§  folgenben  2trgunienten :  (iDvifni'i?  untov- 

1.  (£briftnei  benüibt  fid),  feine  jünger  nnb  .befonberiS  bie  fleifd)lic^  gefinnten  ^uhcn    fdioibct  fdnc 
,Sn  ber  (grfenntniö  ,^n  fübven,    baf?  ber  Tkm§  itn  eigentlidjen  Sinne  Sobn  ©otte^  1'^^^- fon"S'°mT'bm>n 
Quid  vobis  videtur  de  Christo?    Cuius  filins  est?    dicunt  ei:    David.    Ait   illis:      (sjeian'btcii 
quomodo    eriio  David    in    spiritn    vocat  enni  Dominum,    dicens :    Dixit  Dominus        ©ottcc. 
Domino  meo  .  .  .  Si  ergo  David  vocat  euni  Dominum,   quomodo   filins    eins  est?  ;58i. 
MaWi.  22,  42  ff.                                                                                                                                   ?ic  Csuben 

2.  2)ie  ^nben  üerftel)en  i^efn^^  and)  bal)in,    ta^   er    im  eigentlid)en  Sinne  Sobn  5iÄ''"ion^''b?r 
®otte§  fei ;    benn  fie  befd)nlbigen  ibn,    babnrd),  ta]]  er  fid)  Sobn  (SJotte^^  nenne,    mad)e  ^  cionitticiien 
er  ftd)  ©Ott    g(eid):    propterea    mai^is    qnaerebant    eum  .Indaei    interfieej-e:    quia  So'Jiffrfxift    nnb 
....  patrem  suum  dicebat  Deum.  <i(upudein  se  faciens  Den.     ,J<>((nn    5,  LS.         '^'^^'efott  '"'^ 

3.  2tnd)    bie    in  feier(id)em    5tngenblirfe    erfolgte  '.Hntmort    anf    bie    ?^rage    be^  .^^2' 
.^obenpriefter§ :    adinro    te  per    Deum  vivum,    ut    dicas  nobis,    si    tu   es  Christus  (irivifniö  befviif^^ 
Filius  Dei    (.1A?//A.  26,  63),    fann    nnr    auf    bie    eigent(id}e   @  otte§  f  ob  nfd)aftt!at  ferne  riflont- 
belogen  merben.    2)emcntfprec^enb  forbern  ond)  bie  ^nben  üon  i^latng  ben  STob  ®f)nfti,  "^\^f  J;j;^^^^^^^ 
nid)t  nur  n^eil  er  fid)  äum  ftönig  i^froel^  {Joann.  18, -33  ff.),  fonbern  anc^  med  er  ftd)       Sdnuuv. 


löS  5[?on  Wott  bell!  2)riMcincn.  2.  'J'cil.  5?on  bev  nllcrfi.  5)rcifattiflf.  A.  ^ofitiöc  !J)arIenitnq   ?r. 

511111  3ol)u  (iJüttc^^  0''""^^^^  ^)^^'^  {Joann.    \\),  1),  unter  ^^enifunc^  auf  bn^  C^Jefe^  gegen 

bie  (iHitte^4nftevuu(]  {I.er.  24,  IG). 

'•^•■•-  4.     Xciiielbeu  5iun  bat  bagä  ^eteuutui<^  ^4^eti'i:  Tu  es  Christus,  Filius  Dei  vivi 

il-tiH^fmü^  lt>,    16;    ogl.  ./m//r/^  6,  70),  bac;  ^^^  e  f  eu  u  t  ui^5  bev  ir?art^a:    t^o    credidi, 

Ulli)  lijavtDav'   'l^ia  Tu  OS  Christus,  Filius  Dei    vivi,  qui    iu    liuuc  uiundum  venisti,  al§  ®runb 

^rtiiub-  ^0'^     iljves  (s^laubeuö,  bai3  (£t)viftU!3  bie  Slufevftebuug  m\^  bos  l'eben  ift  (Joann.  11,  25  ff.);  ferner 

"^'''^Tumii''^^''^"'^"'^    beul  "iprolog    eutfpreii)eube    2d)IuJ3Uun-t    be^  Guaugelium^  be§    1)1.  3ol)ön"eg:    Haec 

''  '  auteni    scripta  sunt,    ut    credatis,    (juia  .lesus    est  Christus  Filius  Dei.     Joann. 

20,  31.  iH](.  aiul)  Joann.  9.  3;")  ff.  ':)iid)t  bcr  (^Maiibc  an  ivgenb  luelt^eu  :iO?effui§  niarf)t 

felifl,   foiibcvn  bev  i\\\  beii   eingcbovenen  3obn  (Siottc-^; 

2.  auö  bcu  @pitl)cta,  bie  ba^o  ^Jttwt  Xeftament  bem  9Zamcn  SüI)u 
(^)ottce,  luo  er  auf  C£t)riftuc^  aiicjciucnbct  luirb,  beifügt,  (^^rifte  \mxh 
genannt 

a.  bcr  eigene  3ül|n,  Filius  proprius^  idio;  (Rom.H,  32); 
onu^tiuneiio  l).  ber    e i u g e b 0 r e n e ,    un ujenifus,  ij.ov oyzvr,^    (Joann.     3,    16; 

^'"""       1   Joann.  4,  9),    ber  im  2ri)o(3e  be^o  ^aterc>    ift  (Joann.  1,  18;    og(.  ba«e! 
nnkm  im  '^(püftol.  (^'Haubeuvbct'.) : 

c.  uial)rer  3ol)u  Ö^otte^,  I^'ilius  verusj  a/.r,3i>d;  (1  Joann.  5,  20); 

d.  ber    geliebte  Bo\)\\,    Filius  dilecfus^  in  bem  (^ott  ftd)    iuol](gc= 
2oi)"-        fällt    (Matfh    3,    17),    nub    ber    3ol)u    bcr    iMcbe,     F'ilius    dilectlonls 

il   Co/.  1,  13. 


.-.sl. 
Tic  tipitlicta 
l)i>':>  2  01)110  V 

Dcv  ciiionc  3ol)n 
^el• 


^ln•  luativo  2ol)n 
ber  ßcUebtc 


:is5. 
\'cl)ve  bi>'J  1)1. 
^'sol)aiuu'v  i'on 

bom 


>?  47.   ^ic  l'cljrc  bcv  ':)icucn  tcftamcntcv    uou  (Nl)riftuv   aliJ  bem  ^föorte, 
bem  '.Hbf^lau^^c  \\\ih  bem  O^bcnbtlbc  bc0  il^ater^. 

■iMil.   \Teini-ii1),  XoivmUi|d)c  ^beoloiiic   I\'  ^j  224. 

T.     ünig-(Miitus  a  Patre  pleiius  <>iatiae  et  veritatis    ift  ibentifrf) 
mit    bem  ^-li^orte,  A:yc;,    Vrrhtnn  'Ugl.  Äpor.  19,   13),  bdt"  Jylcifdl)    ge^ 
morbeu.     i^oii  boiii  A:yoz  Icbrt  .V^bauucv  im  (Eingänge    feinet  @üange= 
'         liuniv, 

1.  baf^  bcr  Acys;  oou  (iMiiigteit  ift,  uhmI  er  am  '.Hufaug  ber  ;]eit 
bereite  mar:    in  principio  erat  N'erhuiu  il.   li: 

2.  ba]]  er  bei  (^  0 1 1 ,  alf 0  e  i  u  u  0  n  i  l)  m  ü  e  r  f  d)  i  e  b  e  n  e  c^  3 n  b-- 
jcft  ober  Snppofitum  ift:  Verbuui  erat  apud  Deum  (1,  li; 

3.  ba\^  er  fclbft  (^ott  mar:  />^//.s-  erat  Vei'bum  (1,  l,; 

4.  baf^  burd)  il)n  alle^o  ot)ne  xHncMial)me  crfd)affen  ift:  onmia 
pei'  ipsuui  facta  sunt,  et  sine  lj)so  factum  est  nihil  quod  factum 
est  (1,  3>; 

5.  baJ3  er  bac>  Vebcn  burd)  fid)  felbjt  l)  a  t :  in  ipso  vita 
erat  < 1 ,  4) ; 

6.  ba^  er  bac>  lMd)t  nub  bie  Onelle  alles  !Bid^tee  ift:  vita 
erat  lux  hominum  (1,  4); 

7.  ha^)  er  bie  Urfad^c  ber  (^ottcstinbf d)af t  für  alle  ift,  bie 
an  il)n  glauben:  dedit  eis  potestatem  tilios  l)ei  fieri,  bis,  qui 
creduut  in  nomine  eins  (1,  12). 

aso.  II.     !ÖNa6  2ol)n    nub  ih>ovt  befagcu,    brürft    ber  Ijcil.  '13auln^  am, 

IbenofÄttÄ  ^cnn  er  ben  ^ol)n  be^eid)net 

1.  alö  (Sbenbilb  —  imago,  üv-wj  —  Trotte  f>  (2  Cor.  4^  4), 
be^o  Unfidjtbarcn  {Col  1,  15).  (S^riftn^  ift  aber  nid)t  etma  mie  ein  @nget 
ober  mie  5lbam  ein  erfd)affene^,  unoollfommcucei ,  fonbern  vermöge  ber 
^l)poftatif d)cn  Bereinigung  bc-o  emigen  ^ol}ne^^  mit  bcr  menfc^lid)cn 
9^atuv    ha^   abfolute,    uncvf  ct)aff  ene   unb    be^^alb    m  c  f  e  nj^glcid^e 


§  48.  e^rtflug  —  §err  unb  ®ott.  159 

(Sbenbilb  bc^  il'atcr;^.  X)cim  in  iljm  Uiot)nt  onmis  pleniftalo  dhimfafh 
corporaliter  ^Col.  2,  9),  b.  1).,  inie  bie  beftcn  (^^cgcteii  interpretieren,  bic 
gan5e  C^)ott()eit  nid)t  bnrd)  bie  ©nabe,  fonbern  bnrd)  bie  f)l)poftatii"d)e 
ilun-einignng.  33gl.  Col.  1,  19.  Vermöge  biefer  nbfointen  @bcnbi(b(id)= 
feit  !ann  (Sijriftne  mit  üoKer  S5}nl}r^cit  fagcn:  „^T^er  ntid)  fie^t,  fiel)t  and) 
ben  Spater."     Joann.  14,  9 ; 

2.  a(§  splendor  qloriae  —  et  fiaura  suhstantiae  eins  —  dizaijyy^daa         387. 
znq  oo::nz  xat  y aocf.y.r-^p  zr^c,    vT,o^za(iZ',)q,    clvzov.     Hehr.    1,    3.    ^gl.  Sap.    ^jibgian^  bco 
7,  26  nnb  im  Sjmb.'  Nic.-Coiist.    Jnnien  de  lumine.     ^aJ3    bnbnrd)    ber      ^^ata-^- 
(5o()n  ai§>    wal-jxcv  ^ott    erflärt  irirb,    ergibt  fid)  anc^    ben    fofort  folgcnben 
^Borten:    poitansqiie   omnia  verbo  virtutis    snae    unb   ben   unmittelbar 
t)orau^geI)enben :  per  quem  fecit  et  saecula  (^er^  2); 

3.  aU  forma  Dei:    Qui   cum  in  forma   Dei   esset  —  ev  u.op(fYi  ^    -^»8. 
zov  S  eov  v-doiwj  —- ,  non  rapinam  arbitratus  est,  esse  se  aequalem  ~fonfa  Dei!*" 
Deo.     FM.    2,  6.     Tcnn   bag    bic  forma  Dei    bie    göttlidie  Statur    ift, 

ergibt  fic^  nament(id)  <\\\^  folgcubem: 

a.  (£()riftu5  luar  in  forma  Dei,  cl}e  er  DJknfd)  ipurbe. 

b.  ^e«()alb    f)ielt  er  ec^  nid)t  für  einen  "^l^w^^,  esse  se  aequalem  Deo. 

c.  "^tx  (S^cgenial^  }^\\x  forma  Dei  ift  bie  forma  servi;  fo  genug 
alfü  biefe  bk  mcnid)(id)c  Statur  bc^^cidjuct,  ebenio  gcmifi  bcjeidjnet  jene  bie 
gött(id)e  Statur,  ^n  bcr  ;Hunal)mc  bor  forma  servi  liegt  aber  eine  uuenb= 
lid^e  Selbftcntänncrnng :  semetipsum  exinauivit  (^ers^  7).  ^^cil  ber  (Sol)n 
jcbod)  baburd)  nid)t  aufborte,  (^)ott  ,^n  fein,  fo  fagt  ber  ^Ipoftel:  in  simdl- 
tudineni  liomiiium  factus  et  liabitu  iuveutus  ut  homo  (1.  c.\  §ier== 
bnrd)  mirb  u^cber  bic  'ii'abrbcit  bcr  nicnfd)lid)cn  Statur  geleugnet,  uod)  bie 
similitudo  Icbiglid)  auf  bic  '|.Miifibtlitat  bcfd)räuft; 

4.  al<?    /frimo(/e}tifHs    onniis    creafurae  --  7:y,)Zczoy.oq  r.äaric,    zriaeojg     ^  »so. 
{Col.  1,  15).     T^ie^i    ift    jcbod)    fcincc^mcgc^,    mie   'bie  ?lrianer    bel)anptcten,  prh^iVÄid^^^ 
gleid^bebentcub  mit  itrimorrmt^ix^  fonbern    cntl)ält  bic  boppelte  äl.Htl)rl)cit, 

a.  bag  Cil)riftuc>  cr,-)Cngt  ift  oor  aller  ^trcatur,  mic  bie  5llseiöl)eit  fid) 
nennet,  primogeuita  ante  duniem  cieaturam    Ecdus.  24,  5); 

b.  bajl  er  bac>  abfolutc  *¥rincip  aller  uatürlid)en  unb  übernatürtid)en 
(ügl.  Äpoc.  3,   14;  3d)öpfung  ift. 

X)a§  bcr  5(poftcl  ben  ^ot)n  uurtlid)  in  biefcm  8innc  ben  ßrftge^ 
borenen  Dor  aller  Sd)bpfuug  nennt,  crtliirt  er  fclbft  in  ben  folgcnben  Werfen 
Col.  1,  16  unb  17 :  (^uouiam  in  ipso  coudita  sunt  universa  in  coelis  et  in 
terra,  visibilia  et  invisibilia,  sive  throni  sive  dominationes  sive 
principatus  sive  potestates :  omnia  per  ipsum  et  in  ipso  creata 
sunt,  et  ipse  est  ante  omnes,  et  omnia  in  ipso  constant. 

§  48.  (£()rift»^  —  ^err  unb  ^it 

53gl.  .^cinricf),  3)ogmnttid)c  2:i)eologic  IV  §  225. 

I.     ©in  6;^riftu2i    gan^  bcfonber^^    angeeigneter    9^ame    ift    bcr   9Jame 
|)err,  xuoio;^  Dominus.     Cbmol)l  and)  biefer  9^ame  il)m  and)  ak^  9}icnfti^,    "^eiv 
alg  beut  |)auptc  aller  5ulommt,  fo  ift  er  bod)  principaliter  feiner  (5^ottl)eit 
eigen,    t)ermi3ge    meld)er    er    ber   abfolutc  |)err    über   alle^  ift.     ^emgemäg 
toirb  er  and)  genannt 

1 .  solus  Dominator  et  Dominus  —  {j.6vo  q  otar.öz-fiq  /.y.l  -a-j^lo  ; 
—  Jtcd.  4; 


omius  crca- 
turac. 


;t<)0. 


160  5?on  (5^ott  bcin  2)reie{ncn.  2.  Teil.  S?on  ber  ciUnir  S^retfaltigf.  A.  ^ofttiöc  ^^orlegung  jc. 

2.  Y.Tjj^Loq  ej  ojpoLvov  —  secundus  hoino  de  coelo  coelestis. 
1    Cor.  15,  47; 

3.  Dominus  gloriae.   1    (V»'.  2,  8; 

4.  Dominus  Dominorum  lln^  Kex  Regum.  yi/>or.  17,  14;  19,  IG; 

5.  ^tT  eine  .pcrr,  i^iivd)  bcu  aüc^,  mie  bei*  33ater  bcr  eine 
(S^ott  ift,  nu^  bem  a(k^^.     (1  Cor.  8,  (3). 

cifniftiS*^' wott.  ^^-     ^^^^    ^^^*  '^'^^"^^'  ''^'^^'^'^*    ^'^*-'^*    äiiHMtcii,    10  unvb    bcr  5?amc  (i^ott 

bcr  crftcn  *i^erlon  Oür;im3oiuci|c  ^iic^cctgiict.  '^^\>dd)  \t\)\x  cc^  aiui)  nirf)t  an 
^Stcüen,  in  bcncn  bcr  ^^^anie  (^ott  bcni  2;ol)nc  beigelegt  luirb.  Einige 
biefcr  Stellen  l)at  man  bnrd)  ^ntcrpnnttion  nnb  gc^mungene  At'ünftrnftion 
IM  entfräftcn  gefud^t,  —  eine  überfliiffige  ^emüljnng,  M,  menn  aud)  alle 
biefe  Stellen  nid)t  iiorl)anben  uniren,  ber  ^^eiuei^o  für  bie  (^ott^cit  beg 
Sol)nec^  gerabe  fo  feft  ftänbe.     T^ic  .panptftellen  finb: 

1.  ^er  5ln^rnf  bc^>  2;i)omas:  Dominus  mens  et  Dens  mens. 
Joann.  20,  28.  ratl  fic^  Dens  anf  (It)riftn^^  bc5iel)t,  ergibt  fid)  un* 
mittelbar  anv  bcm  .U'onte^'te  nnb  ift  überbie»?  uon  bem  5.  ö!nmenifd)cn 
•Uün^il  (55H)  gegen  !It)eübor  n.  l^topfneftia  amjbrürflid)  ertlärt  tüorben. 
i^gl.  Denzinge)\  Encliir.  n.  183. 

2.  Act.  20,  28:  Attendite  vobis  et  universo  gregi,  in  quo 
vos  Spiritus  sanctus  posuit  episcopos  regere  ecdesiam  Del^  quam 
acquisivit  sangnine  suo.  T^ie  0Jtcl)r5al)l  ber  (Sobice^  lieft  rcO  Bto'j, 
unibrenb    mir    menige    ftatt  Beob  xupi'oj,    anbcre  zo'j  zjot'rj  xai  ^io'j  l)aben. 

o.  Rom.  9,  '):  Kx  quibus  ^Tsraelitis)  est  Öhristus  secundum 
caniem,  qui  est  super  omnia  Dru^  beuedictus  in  saecula. 

4.  Tif.  2,  i:>:  Exspectantes  beatam  spem  et  adventum 
gloriae  niagni  Dpi  et  Salvatoris  iiostii  Jesu  Christi,  ^er  Salöator 
felbft  mirb  (^ott  genannt,  mie  tlar  auv  bcm  grie(^ifd)en  Zc^t  bnrd)  bie 
Stellung  bcv  5lrtitclv  l)eniorgcl)t :  zc'j  usydlc-j  S-ssü  zat  (T^.)TnQoc. 

').  Hehr.  1,  s  f.  unrb  ber  SoI)n  bnrdi  ?(nmcnbnng  bcr  meffianifd)en 
^t>falmftclle    Ps.    44,    7    f.    in    priignantcftcr   ^li^eifc    abo    (^3ütt    bc5eid)net. 

Tlironus  tuus,  Deu.>^y  in  saeculum  saecnli proptera  unxit  te, 

Deiis^  Dens  tuus.     ::l>gl.  u.  :>64. 

().  rcr  1)1.  ^^oI)anncc^  fd)lie|lt  bie  (Erörterung  über  bie  (^ott^eit  Sl)rifti 
in  feinem  erftcn  '^^ricfc  mit  bcn  '-liH)rtcn:  Hie  est  verus  Deus  et  vita 
aeterua.     1   Joann.  .">,  20;  ngl.  ^>,  16. 

§  49.  ^ic  (iöttürt)cu  ^ilttributc,  ^^i^crfe  mib  Oicttjtc  (£^rifti. 

injl.  ^ctnvid),  Xonmatifdje  2:beoIogie  IV  t?  22(j. 

^\i    bic4)crigcn    allgemeinen  ©rflürnngen    über    bie    göttliche    ^$erfon 

Sljrifti  merbcn  beftiitigt    nnb  bclcnrijtct    bnrd)    alle  jene  Stellen,    in  mcld)en 

gt)riftn^^  bie    göttlid)en  5(ttribnte,    3i^crtc   nnb    ^Hed)te,    in^be^ 

302.        fonberc  bie  infommnnüa  bcln,  ^n  gef  d)r  icbcn  m erben. 

•.nnvibutcaÄ-  ^*     ^"^^    ^^^^    göttlid)cn    ?l  1 1  r  i  b  n  t  e  n    mirb  C£l)riftnö   ^ngefd^riebcn 

Mc' lltüicifcit!  1.  bie  55or5eitlid)feit    nnb  (Emi gleit.     @l)e  5lbral)am  luarb,  ift 

er    Joann.  8,  ')>^\    ugl.  1,  :>0).     Seiner  'JJienfd)l)eit  nad)  empfängt  er  bie 

,^errlid)teit,    bie  er  befaf^,    el)e  bie  ^>clt  mar  {Joann.  17,  .') ;    ügl.  6,  63). 

§or  (%ünbnng  ber  ^^i>clt  mar  er  üom  JlMiter  geliebt.    fJoonn.  17,  24); 

^''lirftdr^^  2.     bie     Ü  b  e  r  m  e  1 1 1  i  d)  f  e  i  t.      (Er    ift    nid)t     au!5     ber    i^elt, 

fonbern    uon   ^ott,    uon    oben,    ans    bem    |)immel    berabgcftiegen     Joann. 


§  49.  2)ic  göttlichen  ?rttri6ute,  2Bei1e  unb  9?erf)te  ^vi\tl  161 

6,  42;  8,  23)  unb  bcjs^atb  über  ade  ergaben:  Qui  desursum  venit, 
super  omnes  est.  Qui  est  de  terra,  de  terra  est  et  de  terra 
loquitur  ;  qui  de  coelo  venit,  super  omnes  est.  Joann.  o,  :>1.  ^h-- 
iDoI)(  unter  nn^  mofjnenb,  ift  er  im  @(^of3e  bcr^  ^^aters  {Joann.  1,  18  ngt. 
1,  14).  Qrbifdje^  unb  i])?enfcf)Iid}C0  fommt  i()m  nur  feiner  9^?enf(^l)eit 
nad)  5U  (Rom.  1,  3).  ^ie  5Inna()mc  bcr  meni'c^Iid)cn  9^atur  ift  eben  ha% 
^erabfteigen  uoni  ^imme(,  eine  uncnb(id}c  Se(bftentäuf3ermu3.  X)a()er  finb 
ttud)  bie  in  ber  Citjriftologie  5U  betrndjtenbcn  ©teücn  über  bie  l)c'enfd}Uicrbmu3 
cbenfooiele  ^eUKife  für  hk  @üttl)eit  (£l)rifti. 

3.  ^ie  5(feität,    h(\§>  nbfohite  (£ein  unb  Öeben.     5öie  ber    t-n«  3ijeität; 
S3oter  ba^  ßeben    in  fic^    felbft  \)ai,    fo  ()at  aud)  ber  Solju  au^o  bem  ^ater 

\>(x^^  \?eben  in  fid)  felbft  (Joann.  5,  26). 

'3)a^er  ift  er  aud)  t>a§>  Öeben  felbft  unb  bcr  Spenber  alteC^  Öebcne 
{^Joann.  1,  4  ff.;  10,  10;  Act.  :i,  IT);  1  Cor.  15,  45).  '^{U  ber  abfotut 
(Seienbe  ift  er  aud)  Urgruub  unb  ßnb^iel  alter  ^ingc:  Ego  sum  A  et  Ü, 
primus  et  novissimus,  pi'incipiuui  et  finis  (Apoc.  1,  8;  21,  G ;  2'2,  13). 

4.  1)ic  5(ng  egeniuart.     ^er  auf  @rbeu  ift,  ift  aud)  im  §immel  ^'^'  jjjö''0''"' 
(Joann.  3,  13),  im  (Sd)of3e   be§  33ater0  (Joann.  1,   8).     'I^at)er   finb   auc^ 

feine  ^ertjeigungen  bei  Mafth.  18,  20  unb  '2S,  20  im  eigentlichen  unb 
lrörtlid)cn  3inne  5U  iierfte()cn. 

5.  Tic    g  b  1 1 1  i  d)  e  U  n  b  e  g  r  e  i  f  1  i  d)  f  c  i  t.     9iur    bcr    ^nitcr    fcnnt  f"^'  j""f 'f/"''' 
unb  begreift  i()n    MaitJt    11,  27;  Luc   10,  22;  Joann.   10,  15). 

(').     Tic    Vlllmif  fcnbeit,     bov    nbfolntc     ^-liMffcn.      (il)riftu^^p'^-^^'iti.»"''H'»iH"it 

erfeunt  (ii(ienJ5l)ottcnbc§ 

a.  ha^  göt tu d)e  ^efcn  unb  bie  gbttlid)cn  ^Urfoucn,  unb 
5U)ar  ift  biefe  @r!enntnic> 

Ä.  abfolutee  'ICnffcn, 

ß.  iicrmögc  unmittelbarer  5(nfd)anung, 

7.  bcm  Sol)ne  mit  bem  ^Hitcr  unb  l)ciltgeu  (^kifte  allein  eigen,  fo  ba|l 
Kreaturen  nur  auf  ©runb  göttlid)cr  'JJiittcilungen  barau  participieren  tonnen, 
unb  l)at 

$.  i^ren  ©runb  in  bcr  göttlid)cn  '^latur,  bcm  C^inefetn  mit  bem 
35atcr,  bem  '^ein  im  Sd)oße  hzi:  S3aterc^.  Nemo  novit  Filium,  nisi 
Pater,  neqne  Patiem  qnis  novit,  nisi  Filius  (4  cui  volueiit  Filius 
revelare.  Mattli.  11,  27.  Deum  nemo  vidit  unquani;  uiiigenitus 
Filius,  qui  est  in  sinn  Patris,  ipse  ciiarravit.  Joani.  1,  18.  Ego 
scio  eum,  quia  ab  ipso  suni.  et  ii)S(Mn(^  niisit.  Joani).!,  29.  Xon 
quia  Patreni  vidit  qnisquani,  nisi  is,  qui  est  a  Deo,  hie  vidit 
Patrem.  Joann.  0,  41).  Sicut  novit  nie  Pater  et  ego  cognosco 
(ytyv&W/.r/))  Patrem.     Joann.  10,  15; 

b.  alle  göttlid)eu  9?atf d)lüf fc.  Amen  amen  dico  tibi,  quia 
quod  scimus  loquimur,  et  quod  vidimns,  testamur  {Joann.  3,  11), 
fprad)  3efu0  5U  9'iicobemur>,  alc^  er  il)m  bie  ^)iatfd)lüffe  (^)ottc?  unb  bie 
(^el)eimniffe  ber  ©rlöfung  nütteilte.  (^)ui  nie  misit.  verax  est,  et  ego, 
quae  audivi  ab  eo,  liaec  loquor  iu  mundo.  Joann.  8,  20.  ^gl.  aud) 
3,  32;  12,  39  f.; 

Ülicv  bü!.'  9lic^tunf[cn  (ii)n\t\  uom  jüngftcn  @erid)t  unb  Die  ^ragc  (I()rifti  9Zäf)crc§ 
in  bcv  ß;t)viftotogic. 

c.  alles  Kontingente,  aud)  bie  ©ebanfen  (Mafth.  12,  25;  Marc. 
2,S;Luc.  6,  8;  Joann.  2,  25  u.  f.  m.;-,  ba^5  ^ulünf  tigc  Matfh.  20,  21  ff.; 

J^eiuvic^  =  puppert,  5tompenbium  bcv  Xojjniattf.  \\ 


C£l)riftue : 


162  5.^011  ®ott  belli  3)reieiiien.  2.  ÜTcif.  55on  bcr  allcrf).  5)reifaltigf.  A.  ^ofitit^e  ^nvlocjung  :c. 

Marc.  10,  32  ff. ;  Luc.  21,  12  ff.;  Joa7in.'2\,  18  iinb  die  äi^cic^fagimgcn 
C£l)i-ifti)  imb  bivo  bcbingt  -^ii  fünft  iß  c  ^Maffh.  11,  21  j.  '4)a()cr  univbc 
auii)  au^o  feiner  ::?((üinffenl)eit  anf  feinen  gottliiljen  Urfpnmc^  gefiijloff en :  fo 
Don  ^J?atl)anae(  iJoann.  1,  49),  uon  ber  3amariterin  (Joann.  ij  29)  unb 
befonber^o  uon  ben  Slpoftcln  { Joann.  16,  oO).  Apoc.  2,  23  fpricl)t  (S{)riftn^ 
mie  ^eljoua  bei  Jerem.  17,  10:  Kgo  sum  scrutans  renes  et  corda,  et 
dabo  unicnique  vestrum  secundnm  opera  sua.  yjing  ja  ber  3!S?c(t= 
riff)ter  bie  ^igenfd)aft  ber  HUunffen()eit  notmenbig  bcfit5cn.  Wxi  ^Ked)t 
fagt  bal}er  ber  1)1.  i^anlnc^  in  (£()riftn^o  feien  oerborgen  (Hiines  tliesauri 
sapientiae  et  scieiitiae  Col.  2,  3). 
bie^aimac^t:  7^     ^  t  c  5111  m  ti  d)  t    u  n  b  21  (I  tu  i  r  f  f  0  m  f  c  1 1.     ^^ie    ber  55ater  all* 

luirtfam  ift,  fo  and)  ber  ®ol)n  Joann.  5,  IT  ff.V  Slüeö  im  ©immel  nnb 
anf  @rben  ift  feiner  03iad)t  nnteruun-fen  'Maffh.  '2H,  IS;  Eph.  1,  21; 
Col.  1,  IG;  2,  10).  Triefe  0Jiai1)t  l)at  er  ^unir  and)  feiner  ll)tenfd)l)eit 
nad)  empfangen,  principaliter  aber  ift  fie  il)m  feiner  (^ott^eit  nad^  eigen. 
3ü  l)at  er  in  eigenem  :9Jamen  and)  ^l^nnbcr  gemirtt  Maffh.  8,  2.  3.  8.  9), 
Snnben  uergeben  [Mafth.  9,  6)  nnb  anberen  bie  ^JJMd)t  ücrliel)cn,  in 
feinem  9^amen    baefelbe    ^n  tt)nn  (Maffh.  10,    1;    Marc  3,    15;    6,    7; 

16,  17.  18;  iig(.  Ad.  3,  6;  16,  18  .  Über  ii'ebcn  nnb  Xob,  .^^immel 
nnb  |)ö((e    gebietet    er    mit    nnnmfd)ränfter  'JJ?ad)t  <  Joann.  17,  2;    Ajmc. 

1,  18;  3,  7). 
^ii'jiuHainri)cii  8.     ^ie    m  0  r  a  l  i  f  d)  e  n  21 1 1  r  i  b  n  t  e  nnb    ;^UHir    in  a  b  f  o  l  n  t  e  r  n  n  b 

eminenter  ^eife,  mie  fie  feinem  blojsen  (^efd)i3pfe  mitgeteilt  merben 
tonnen,  5.^.  bie  ^eiligteit  iAcf.'S,  14;  4,  27;  Hebr.  7,  26;  1  Pefr. 
3,  18;.4;;o^.  3,  7),  bie  2Bei^>t)eit   Co/.  2,3),  ^er  cd)tig!eit  (iJoa^n?. 

2,  29),  bie  ^^^  a  l)  r  l)  e  i  t  nnb  'A^  a  ()  r  l)  a  f  t  i  g  f  e  i  t  (Apoc.  3,  7  ;  1  Joann.  5,  6). 

II.  ^^iMc  bie  göttlid)en  2lttribnte,  merben  C£l)riftnci  autl)  bie  gbttlid)cn 
iiu-vtc  ciDvini.  ^i^erte,  inc4iefonbere  bie  intommnnifabetn,  5ngcfd)rieben: 

1.  bie  3d)bpf  1111(1  Joann.  1,  3.  10;  1  Cor.  8,  6;  Col.  1,  16; 
Hebr.  1,  2); 

2.  bie  ©r()altnng,  ^kmegnng  nnb  OUgierung  aller  'Dinge 
{Hebr.  1,  3;  Col.  1,  17); 

3.  bie  ^penbnng  bec^  natiir(id)cn,  in^^befonbere  bec>  iiberna- 
turnd)en  \>id)te«  nnb  Öebenc^  Jotvm.  1,  4.  9.  10  ff.;  8,  12; 
10,  28;  14,  6); 

4.  bie  2Bieberl)  erftclhmg  ber  gi3tt(id)en  (Sf)re  unb  bie 
S' r  ( ü  f  n n g  b  e  r  'I^i  e n  f  d)  t)  e  i  t  0-  ^^^  '^^¥'^  ^^^^  ^'^^  fteltüertretenben  ^enng= 
tl)nnng  (il)rifti  im  Ürattat  uon  ber  ©rtöfnng  §  115  ff.); 

5.  bie  ^rünbnng  ber  Äird)e  nnb  bie  bie  gan5e  Äird)e  befeügenbe 
nnb  l)eingcnbe  (^  e  g  e  n  m  a  r  t  nnb  ilMr  i  f  a  m  t  e  i  t  (f.  bie  öe^re  non  ber 
.^ird)e  nnb  ben  2aframcnten); 

6.  bie  C^rmerfnng  ber  Xoten  {Joann.  5,  21;  6,  55)  nnb 
bas    allgemeine  ^erid) t  ^Matth.  24,    30  f.;    25,  31;    Ad.   10,  42; 

17,  31;  Rom.  14,  10). 

III.  :Dal)er  ftcl)t  (S()riftnc>  5n  ben  ®cfd)öpfen  in  bemfelben  33er4)ält= 
nie  mie  (^ott  ber  ^Miter  nnb  l)at  auf  alle^^,  \\n\^  (^ott  allein  ge^ 
bül)rt,  Üied)t!oanfprnd). 

1.     5Ulc    vernünftigen    (^efd)üpfe    fd)nlben    bem    <£ot)ne    Slnbetung 
''©cSöpfen'^   (ciiltus    lafriüe.     '^at^    forbert  et)riftui§    felbj't,    inbem    er  fagt,    ha^  alle 


l>ltti-ibuto. 


IlC    (^OttltCl)lMl 


WM. 

Tic  ^h'crtit-^an 
Ünüdie  Cil}vini 
unb  iciu  X'hh- 


§  50.  SSevt)Q(tnt^  be^  So^nesa  ^um  35ater  unb  ^um  f)ei(igen  ©elfte.  163 

bcn  @o()n  e^rcn  muffen,  \v>it  fic  bcn  33a t er  ti)vtn  (Joann. 
5,  23).  ^Murf)  bic  (Sngcl  muffen  i()n  anbeten  (Phil.  2,  10; 
Hebr.  1,  6)  nnb  alle  Kreaturen  (Phil.  2,  10). 

5(n  il)n  foKcn  mir  and)  bao  33itt9ebet  ridjtcn,  nnb  er  fclbft  erhört  e^ : 
Si  quid  petieritis  me  in  nomine  meo,  hoc  faciam.  Joann.  14,  14; 
üg(.  14,  13.  T)cmgemäg  beten  t()n  bie  5(pofte(  nnb  (S^Iiinbigen  an  {Luc. 
24,  51  ff. ;  Joann.  9,  38),  rnfen  feinen  9iamcn  an  (1  Cor.  1 .  2  ;  2  Tim. 

2,  22;  Act.  2,  21;  9,  14;  22,  16)  unb  beten  gn  if)m  (Act.  1,  24).  ^n 
feine  .*pänbc  cmpftcf)(t  ®tcp()anu0  feinen  @eift  (Act.  7,  ~)^).  Wit  an  ben 
ii>atcr  nnb  ben  I)ei(igen  (^eift  finb  an  il)n  bic  Do^-ologten  gerid)tet  (Ro?rf. 
9,  5;  16,  27;   2  Tim.  4,  18;    Hebr.  13,  21;    1  Petr.  4,  11;    2  Petr. 

3,  18;  Apoc.  1,  5  f).  ^n  ©migfeit  mirb  er  ba^er  aud)  mit  bem  ^ater 
uon  allen  (i!)efd)öpfen  gepriefcn  nnb  üer^err(id)t  (Aiwc.  5,  11 — 14;  7,  10). 

2.  5öie  im  9^amen  ^efn  gebetet  mirb,  fo  merbcn  and)  anbere  reli^ 
giöfcn  5lfte,  bie  nur  in  (^ott  nnb  feinem  ^^^amen  gcfd)el)cn  tonnen,  im  9^amen 
Qefn  iicrrid)tet.  ^m  %imen  Qefn  mirb  gefegnet  (1  Cor.  1,  3),  ge- 
fd)moren  ^Iiom.  9,  1),  getauft  (Act-  2,  38)  nnb  ba0  ©atrament 
b  e  r  legten  Ölung  g  e  f  p  e  n  b  e  t  ( Jac.  5,  1 4).  ^m  ^JJamcn  Qefu 
mirten  bie  ^Ipoftel  3ßnnber  {Marc.  16,  17;  Act.  3,  6;  4,  10). 

3.  (£l)riftn>?  ift  (^cgenftanb  nnb  (^runb  (obiectum  materiale 
et  formale)  ber  göttlid)en  ^Ingcnben:  'ükn-  feiig  merben  mill,  nmp 
an  il)n  glauben  Joami.  3,  IS.  3();  (),  40;  Art.  16,  lU ;  20,  21; 
1  Petr.  1,  8).  e-r  ift  unfere  Hoffnung  A  Tiui.  l,  1;  Col.  1,  27) 
unb  muj3  mie  (^5ott  über  allcv  geliebt  merbcn  'Mafth.  10,  37;  Joann. 
14,  21.  23;  Rom.  8,  35;  1   Cor.  16,  22). 

§  50.  ÜBcr^ältuiö  bc^  ®ol)ueö  jum  l^atcr  mtb  ^um  ^eiligen  Greifte. 

5l>gl.  |)  ein  viel),  3^oginatifcf)e  It)co(ogie  ]V  §  227. 

T)ie  (^ottl)eit  unb  ^}.^erfünlid)teit  bc^  3ol)ncy  ergibt  fid)  enblid)  au)3 
allen  ^lu^fprüd^en  bcy  Svenen  Xcftamcntecv  burd)  meli^e  fein  ii)erl)ärtni<§ 
5nm  35 a  t  e  r  unb  5um  1)  e  i  1  i  g  e  n  (^ e  i  fte  näl)er  erfliirt  mirb. 

I.  ^ie  l)eiligc  5d)rift  lel)rt  eincvtcil^:^  bcn  perfönlid)en  Unterfd)ieb 
unb  anbernteilo  bie  fubftantialc  (Sinbcit  nnb  gegen  feitige 
^mmanen,^  bc^>  '-Initerc^  nnb  bce  2ol)ne^o.  Unterfnd)cn  mir  nun  näl)erl)iu, 
mie  bie  ()eiligc  3d)rift  bac^  ^>erl)iiltui{^  3mifd)cn  33ater  nnb  3ol)n  bari'tcllt, 
um  barau5  auf   bie  gi)ttlid)e  ^JJatur  bec^  3ü()nec^  fd)lic(3cn  5U  lönncn. 

1.  ^n  allen  Stellen,  bie  überl)aupt  non  bem  3ol)nc  ober  bem  3öorte 
reben,  mirb  er  Dom  33a t er  alc^  eine  anbere '5?erfon  unterfd)ieben.  3?ater "'üom "«ateV 
unb  <Sol)n  ftcben  überall  ak^  ^mei  untcrfd)icbcne  3nbieltc  einanber  gegen^  ""^Slion^''"'^ 
über,  al^^  Qd)  unb  ^u;  fo  f|.ircd)cn  fic  5n  einanber  unb  ooneinanber. 
'Der  (Sol)n  ift  bei  bem  33atcr  Joann.  l,  1.  2);  ber  3>ater  ift  ein 
a  über  er  ak  ber  3ol)n;  Alius  est,  qui  testimoninm  perliibet  de  me 
(Pater).  Joann.  b,  <i2;  ügl.  Joann.  3,  17;  5,  :>6.  37;  6,  27 ;  8,  16; 
10,  15.  ^ater  unb  3ol)n  finb  bal)er  mehrere  3ubjctte:  Ego  et 
Pater  nnum  sumus  (nic^t  umis)  Joann.  10,  30.  ^al)er  ift  ber  3ol)n 
nid^t  allein,  meil  ber  33ater  mit  il)m  ift  (Joann.  8,  16.  29;  16,  32). 
'Die  beiben,  ^^ater  unb  3ol)n,  finb  aber  öernünftige  nnb  freie  3ub' 
ielte.     3ie  erlennen    einanber  [Matth.  11,  "27;    Joann.  1,  18;    6,  46), 

11* 


•Mb. 
Xev  ©oftn   eine 


16-4  ^^011  ©Ott  belli  3)reicinen.  2.  Xeil.  9>on  bev  nllcrl).  !l)reifQltigf.  A.  ^^of^tiüe  j^orlegiing  jc. 

(icbcu  {Jocmn.  i^  35;  10,  17;  14,  31)  unb  uer^errlici)cn  cinanbcr  (-Jmnn. 
17,  1.  4.  5);  unie  ber  ^^nitcr  iniü  imb  t()ut,  U)i(l  imb  tt)Ut  and)  bcr  3ol)n 
(Jo«ww.  5,  17.  19.  21). 

^.     39G.  ^HiÜte  man  eimucuben,    (Stiriftuö    fei  feiner  ä)^c  nf  d)I)e  i  t  nacf)  eine  oon  (iJott 

Si"  (l^iivHiT^chic^^*-'^'^*^]^'-'^*^"'^  ^-Perfon,  fo  ift  311  enuibcrn,  ba§  au^  bein  ilM^lierigcn  erhellt  iinb  in  ber 
flöttiici)c.  t£()riftologie  al§  fatljolifrfje^  3^opnia  bargelegt  unrb,__  ^a^  bie  ^erfönlic{)fcit  lilirifti  eine 
fcl)lcd)tl)in  göttlidje,  alfo  aiirf)  eine  emige  ift.  Überbie^  ift  bie  ''|<erföiilid)teit  nn* 
teilbar  iiiib  intominiinifabel.  Skalier  tann  (iJott  niinmernicbr,  luic  8abellianer  nnb  "^liatri- 
paffianer  meinen,  fid)  felbft  in  (Sbriftn^  als?  eine  gmeite  ^Inn-fon  gegenübertreten,  luenn 
nid)t  ein  eiuiger  ^|^erfoneniintcrfd)ieb  in  (53ütt  ift.  Übrigen^  lebrt  awd)  bie  l)eiligc  3d)rift, 
trie  lüir  fallen,  an  nieten  Stellen  bie  eiuige  ^^rüej-ifteng  bcö  A670C  luie  and}  feine  eirige 
?^ortbüuer.    53gl.  11.  392. 

2)al}er  fann  bie  ©teile  1  Cor.  15,  24.  28 :  Deinde  fiuis,  cum  tradiderit 
reijiuim  Deo  et  Patri  .  .  .  Cum  auteiii  subiecta  fiierint  illi  omnia :  tunc  et  ipse 
Filius  subieetus  erit  ei,  (lui  subieeit  sil)i  omnia,  ut  sit  Dens  omuia  in  omnil)us, 
nimmermelir  fo  interpretiert  merbcn,  alc^  ob  ber  3ol}n  feine  pcrfönlidje  Snbfifteng  nerlöre. 
^'iefe  Stelle  rebet  übcrbaiipt  Pon  bcm  3olme  nid)t  feiner  göttlidjen,  fonbern  feiner 
menfd)lid)en  llcatnr  nad),  in  bcr  er  bas^  |)anpt  ber  ll?enfd}beit  ift  nnb  bei  bcr  35oU* 
ciibung  aller  !Xinge  fic^  nnb  fein  !j)icid}  uoUfoinmen  bem  i^atcr  nntcriinrft. 

xev  2o\m  bcm  2-     ^  ^  ^  '^^  e  i'  f  ü  11    b  c  0  3  0  ()  11  c  ö  @  0 1 1  e  ^    t  f t  bem  ^  a  t  e  V  a  b f  o^ 

is'niev  abfohlt  \ix{    gl  Cid).     X^QC^    QC^t    iiiit  ©üibcn^  tiuc-    aUcii  Stellen  l)eruor,   bie  über^ 
^'"  '■       l)aupt  bie  (Äüttt)cit  bcv  3ül)ucv  bcuieifen. 

',?Ulc  stellen,  bie  Pon  einer  llugleidjbeit  (ilirifti  nnb  bes?^  i^ater5  reben,  belieben 
fid)  bal)er  notmenbig  auf  bie  3)ienfd)beit  CSbrifti,  fo  nainentlid)  JiKinn.  14,  28: 
3'ater  maior  me  est.  mie  fid)  fdjon  an^?  ben  nnmittelbar  uorbcrgebenben  Sorten:  Vado 
ad  Tatrem  ergibt.  5)enn  nid)t  al^  (^Unt ,  fonbern  nur  al??  ^JJtenfd)  fann  er  non  einem 
i^ingange  jnm  il^atcr  reben.  3o  ift  and)  überall  felbftiieri'tänblid)  non  ber  llcenfd}t)eit  bie 
^IiVbe,  mo  non  feiner  ''lU-äbcftination,  feiner  .N>eilignng,  feiner  !iHn1)errlid)nng  n.  bgl.  bie 
Sffebe  ift.  Ocimmermebr  aber  fann  be.^üglid)  ber  göttlid)en  ^4-^erfi)nlid)teit  (Sbrifti  non 
einer  Ungleid)beit  ober  Unterorbnnng  gegenüber  bem  iBater  gercbet  luerben.  Sflwx  rdt'nnie 
or'ujinis  ij't  ber  il>ater  bie  erfte  nnb  ber  3obn  bie  .^meite  ''l^erfon;  ba?  tonftitniert  aber 
fd)led)tl)in  feine   llngle  id)be  i  t,  mie  mir  fpäter  naher  fehen  merben.    i^gl.  §  56  ff. 

•*'^'^-  .  3.     ilMiter    uiib  (2obn    finb    ciiwiiber    nidit   nur    abfolnt    qleidi, 

nnb  einv.  1  0 11  b  c  v  11  f  i  c  ]  1 11  b  ti  b  |  0 1  u  t  c  1 11  ^ ,  e  i  n  ^^  c )  e  n ,  b  a  c^  |  c  ( b  e  g  o  1 1 1 1  d)  c 
iföefen,  bcrfclbc  (^ott.  ^^lud)  bic[ec>  folgt  fdjon  nii£^  ber  gefainten 
Öc^re  bcr  l)eiligcn  3d)rift:  bcnn  nad)  biefer  gibt  cc^  nur  einen  (^ott  nnb 
ift  baö  göttlid)c  ih>efcn  abfolut  cinf ad)  nnb  unteilbar.  ra()cr  föiinen 
bie  gi3ttlid)cn  'l^erfonen  bem  3i'efcn  nad)  nid)t  i)crfd)icben  fein,  fonbern  alte 
Teilung  nnb  33croielfältignng  bcc^  göttlid)en  ^efen^o  ift  unniöglid). 

'A^icfe  (I'inl)eit  unrb  aber  and)  non  bcr  l)eiligcn  Sdjrift  aue^brücflic^ 
aihogefprod)cn : 

a.  Hin  5U  crfliircn,  iue6l)alb  nid)tc>  im  ftanbe  ift,  feine  3d)afe  feiner 
.^anb  511  cntrciilcn,  fagt  ber  .NSeilanb:  ^d)  nnb  ber  33ater  finb  üw^. 
JiKuin.  10,  30.  X\z  D?ta(^t  bee  5>ater{^  nnb  bc^  2ül)ncc^  ift  bicfelbe  5(Ilmad)t, 
mcil  hixhz  einec^  !©cfcn^o  finb.  (^o  oerftanbcn  and)  bie  ^uben  bie  Diebe 
ei)rifti  {Joann.  10,  31  ff.). 

1).  @ine  "j^^Xo^t  biefer  illsefcnc*cinl)eit  ift  bie  "^cri  d)orcf  e,  bie  im 
mefentlidjcn  barin  bcftcl)t,  ba|l  ber  initer  im  3ol)n  nnb  bcr  3ol)n  im  ^niter  in 
abfolutcr  3öeife  ift:  Pater  in  me  est  et  ego  in  Patre.  Joaun.  10,  38. 
Tu  Pater  in  me  et  eg*o  in  te.    Joann.  17,  21.  9^äl)ere5  l)ierübcr  §  60. 

3)a§  biefe^  @  ins  fein  nnb  i^  n  e  in  an  b  erfein  be^  5>ater^  nnb  be^  Sonnet' 
nid)t  blof?  im  moralifd)en  ©inne  non  einer  Übereinftimmnng  beä  Sillen^  ober  non  einer 
'JJJitteiInng  nnb  ^nnemohnnng  biird)  bie  Q^nabe  ju  ner)"tel)en  ift,  mie  bie^  atlerbingö  non 
ben  (Äilanbigen  gilt,  menn  ber  ^err  fagt:  ut  omues  unum  siiit,  sicut  tu  l'ater  in  me 
et  ego    iu    te,    ut  et    ipsi  iu    nobis    unum    sint   ....  ego  in  eis    et    tu    in  me 


§  50.  35erf)ältnt§  bc§  ©ofincS  ,vtm  35ntcr  itnb  jum  f)ciligen  (55etflc.  165 

{Joaiin.  17,  21.  23),  ergibt  firf)  nic^t  nur  au§  ber  firdf)ltd)en  iUierlieferimg,  fonbern  aud)  ait§ 
öcr  ()ci(igcu  Sdjrift  lelbft,  bie  überall  bie  J^onfubftantialität  be^  35ater§  unb  bc^  @ol)ncs 
lcl)rt,  bie  Stoni'ubftantialttät  (iJottc^  unb  ber  Kreatur  aber  leugnet.  S)ie  3Seien§einl)eit 
unb  M§  ^neinaubcriein  be^  i>ater^  unb  beä  @obne§  ift  eben  'i^a^  eminente  Urbilb  be5 
siJertä(tnif|ej§,  in  beni  bie  (SJlänbigen  nutereinanber  unb  gu  ®ott  ftel)en  follen,  gcrabe 
jü  luie  awd)  bie  qöttlidje  i^ollfomnienl)eit  Urbilb  unferer  i>ollfonimenf)eit  fein  foll 
{Matth.  5,  48). 

c.  ©ine  lucitcrc  golge  ber  ^^efen^ibentität  3iiiifrf)cn  bem  ^ater  unb 
(Bü^ne  ift  es  auci),  ba|3  adc^,  nnvo  bem  ^i^atcr  eigen  ift,  mit  aüeiniger  %\\^' 
na^me  ber  ilHiterfd)aft  aud)  bem  3of)ne  eigen  ift,  unb  ningefe^rt,  bng  aüe^^ 
iras  bem  So(}ne  eigen  ift,  mit  alleiniger  5(u^na()me  ber  ^of)nfc^aft,  anc^ 
bem  U^ater  eigen  ift.  X)iefec>  |prid)t  (i()riftu^ö  and)  förmlich  au^,  trenn  er 
§.  ^.  fagt:  mea  omnia  tua  sunt,  et  tua  inea  sunt.  Joann.  17,  10. 
33g(.  Joann.  16,  15.  ^emnad)  finb  and)  alte  5(u«fprüd)c,  in  benen  ha^^ 
fetbe  (Srfennen,  Sollen,  Sirfen,  biefelbe  .'pcrrfd^aft,  |)errlid)teit  unb  @l)re 
bem  ^Miter  nnb  bem  Sol)ne  gemcinfam  5ncrtannt  merben  in.  :-^92  ff.),  nur 
fpecielle  51nmcnbnngen  biefec^  l)ijd)ften  "(.^rincip?,  baf?  —  mit  einziger  5(n^= 
nal)me  ber  eigenen  ']3er[i)nlid)feit  —  bem  ^l^ater  unb  bem  (So^ne  allc^^  in 
a  b  f  0 1  u  t  e  r  3  b  "^  ^^  l  ^  t  ä  t  gemcinfam  i  ft. 

4.     :^er  (Mrunb    f omol)!    ber  p  e  r  f  ö  n  1  i  d)  e  n  i>  e  r  f  d)  i  e  b  e  n  1)  e  i  t  alc^  ^r.uM-cnSnttität 
ber  2Bcf  cn!?ibentittit    Aiuifdien  ilnitcr  unb  Sohn    liegt  barin,    \>a^  ber  uu^ -j}cvjoncn^ 


S3atcr  emiglid)   ben  ^ol)n   seugt  nnb  il)m  baburd)  fein  gan5ec>  5i}efen uninbct im ^nu^ö 
ungeteilt  mitteilt.  '""^^'iSr 

$i3äl)renb  nom  inUer  niemalc^  gefagt  ijt,  er  fei  ge5cugt  ober  aihoge- 
gangen,  ift  ber  Sot)n  non  ilmi  gc.^cugt  nnb  am  il)m  I)crnorgcgangcn:  Ep:o 
enim  ex  Deo  processi.  Joann.  8,  42.  T^iee  tann  aber  fcinec^megc^  oon 
ber  'Il^enfd)m erbung  auf  C^)rnnb  ber  (Beübung  oerftanben  mcrben;  oicl- 
me^r  ift,  mic  unfere  Stelle  aud)  auc^brüdlid)  fagt  (ex  Deo  processi  et  vem)j 
unb  lüie  irir  in  ber  ^'el)re  non  ber  nmsio  genauer  fel)en  merben,  ber  emige 
Slusgang  bie  ^orauefel^ning  ber  3eitlid)eu  missio.  33gl.  unten  §  61.  T^ie 
^olgc  baoon  ift,  ha^  ber  2ol)n  nid)t  etma  bloß  al^^  l^icnfd)  unb  in 
relatioer  3ä?eife,  fonbern  aud)  alc>  Ö^ott  in  abfolutcr  Seife  alle^^ 
Dom  33ater  l)at.  5{ud)  in  biefer  53e5iel)ung  gilt  bal)er,  bag  er  allesg  Dorn 
^ater  empfangen  l)abe,  ha^  er  nur  rebe,  \m<>  er  ooin  3>atcr  gel)ört  ^  Joann. 
8,  2i6),  nur  tljue,  ma^o  ber  ^>ater  tl)uc,  unb  unvo  er  ben  55ater  tl)un  fel)e 
{Joann.  5,  19;  8,  2^). 

2(u§  biefen  Stellen,  mcun  fic  anr  bie  göttliri)e  i^hitur  bc.^ogen  merben,  eine 
Ungl  ei  d)l)cit  ^nnidjen  ^i^ater  nnb  3obn  folgern,"  märe  bemnad)  falfd).  2Benn  SbviftuS 
fagt,  baf?  er  olleä  awt-'  bem  5Sater  nnb  nid)t^  an^^  fid)  tbue,  fo  fagt  er  ,^ngleid),  er  felbft 
tl}ue  alleä,  mas  unb  mic  ber  inater  ec^  tbut.  (5r  mirft,  unb  ber  ^ater,  ber  in  ibm 
lüobnt,  mirft  in  il)m  {Joann.  14,  10). 

^m  ®efen  ift  bemnad)  0)leid)l)eit  unb  nur  ratioiu-  orujifiis  eine  9[bl]ängigfcit, 
menn  man  biefc^  Sort  bier  gcbraud)en  iuill,  infofern  nämlid)  ber  3olni  at^  fold)er  ai§ 
gmeite  ^erfou  oom  ilMiter  au^^gebt  unb  alles  uon  ibm  empfängt,   i^gl.  unten  §  55. 

IL     ^ie  (^ottljeit    unb  ^]?eriönlid)feit    be^  eol)ne£^    ergibt    fid)  ebenfo ,,^,^,f,;.f;'^,*;-.  ^^, 
am  feinem  ißerl)ältniffe  ^um  l)eiligen  (Steifte,     ^enn  tt)enn  ber  l)cilige  (^^eift  ^,^fj;^";;;'"^^g|^, 
itial)rer  @ott  ift,    öom  3?ater    unb    oom  Sol)ne  anc>ge^t    nnb  Don  il)nen  ge^  '"  "^'" 
fenbet  mirb,    fo  ift    aud)    ber  Sül)n  notmenbig    göttlid)en  Sefen^    mit  bem 
33ater.     X)aiion  im  golgenbcn. 


101 . 


166*^^011  ©Ott  bcin  ©vciciucn.  —  2.  Jcil.  ^I^on  bcv  nncrt).  Xvcifaltii]!.  A.  ^^ofitiüc  3:;avlcflunn2C. 

§  51.   ^ic  i*cl)rc  bci^  9hucn  2cftamcutc«?  uou   bcr  Wott^cit  inib  '•^-^crfön^ 

il^9l.  .s)  c  i  n  r  i  cf),  S^ogiiiatildio  Iticologic  IV  §  22S. 

^jiuc  pöttiiciien  I-     9^^  5at)lrcirf)cn  3tc((cn  fü()rt  ba^o  ^hnt  Zc]Umm\i  mcit  tlavcr  imb 

j,^^"'[fii"'7Sm>^^M"cittgcr  alc^    bac^  3(ltc  Ücftameut    ade  g5ttlid)cn  5l'crte,    inebcfonbcvc    ba§ 
'w)d)viciHMt. '  3i^crf  bc^o  |)cilc^> ,   luic  auf  bcn  ißntcr  unb  ^So^n ,  f o  auf  ben  f)ciligcn  (5^eift 
alc*  bic  abfoditc,  güttlid)c  Ur|nii)c  äiirücf. 

1.  ^cv  l)ciligc  (^)cift  I)at  bic  '^?rop()ctcu  bcö  5(ltcn  Xeftamcntcc>  in^ 
fpiricrt  [Maftk.  2'2,  4:-i ;  Act.  1,  Ki;  4,  i^');  i>  7Vr.  1,  i^l);  m\  il)m 
luirb  3ol)anue£^  bcr  Xiiiifcr  erfüllt  \Liic.  1,  15),  lucrbcn  bcffcu  Altern 
©liiabctl)  {Luc.  1,  41)  imb  3 ^^ i"^) ^ ^* i i^ -^  '^wc.  1,  67)  crlcucfitct,  empfängt 
(Stmcon  <Iaic.  2,  25)  bic  33cr{)cij3ung,  ben  @r(öfcr  5U  fd)ancn. 

2.  1)nrrf)  ben  l)eiligcn  (^eift  imirbc  bic  ^nfarnation  bctüirft 
{Lttc.  1,  35). 

o.  !^n  (Sl)riftnc^  lu  o  ^  n  t  bcr  l)  e  i  l  i  g  c  (^  c  i  ft  b  1  c  i  b  c  n  b  <  Joann.  1 , 
3:V)  unb  in  feiner  Js-ülle  Joaim.  :>,  :)4;  Act.  10,  88),  unc  bic^  and) 
bic '].H-opl)cten  gcUKiefagt  l)abcn  -Mr/Z/A.  12,  17  ff.;  Luc.  4,  17  ff.;  ugl.  7s. 
42,  1;  61,1).  ^)nni  5-^euicifc  bafür  fani  er  nnter  beni  3l)nibol  ber 
!Xanbc  anf  (£l)riftnc>  l)erab  \M(itth.  :>,  16;  il/^or.  1,  10;.  L?/c.  :>,  22; 
Joaun.  1,  :)2).  @r  l)at  ilm  and)  in  bic  ii^üftc  gefül)rt  'Marc.  1,  12; 
Luc.  4,  1;  M(ftf/i.  4,  W  ^s^\  AJraft  bcc^  l)ciligcn  (^kiftec^  toninit  ^efUfS 
and)  aU'C^  bcr  '-liMifte  ;^nriirf  (7v/^c.  4,  14).  ^i'^  heiligen  Ounft  l)at  (Sl)riftn!5 
f  e  in  m  c 1 1  c r l ö f  c n  b  c •?  C  p f  c r  n  o 1 1  b r  a  d) t  J/rhr.  9 ,  18.  1 4) ;  it)m 
lüirb  and)  bic  :^cnMrfnng  bcr  3Inf er ftcljnng  ^^rifti  appropriiert 
[Rom.  8,  11). 

4.  (£ ^ r i ft n ^^  teilt  bcn  "D?? c n f d) c n  bcn  f) c i I i g c n  &ü]t  mit: 
ipse  vos  haptizabit  in  Spiritn  sancto  et  i^-ne  (Matth.  8,  11).  T)em== 
gcmiiil  l)at  (il)riftnv  ieinen  !^iingern,  bcr  .Siird)e,  ben  C^liinbigcn  ben  l)ciligcu 
^eift  uerl)ciJ3cn  alv  emig  bleibenben  ^eiftanb  ^Joann.  14,  16 1,  atsi 
bcn  C^)  e i ft  ber  ^l^ a I) r l)  c i  t ,  ber  i in m  er  bei  i  l) n c n  bleibe n  iJoann . 
14,  1 7  I,  fie  alle«?  I c l) r c n  nnb  an  a l ( c ^o  erinnern  tt) i r b  '  Joann.  1 4, 
25  f.;  16,  18);  ber  ^]cngnic>  non  il)m  geben  Joann.  15,  26);  bcr 
bic  3B  e  ( t  0  0  n  ber  5  li  n  b  e ,  n  o  n  bcr  05  e  r  e  d)  t  i  g  f  e  i  t  unb  ü  o  n  b  e  m 
(^5erid)tc  übcrfülircn  Joann.  16,  7—11)  nnb  bnrd)  alle^^  biefcc^ 
C£  l)  r  i  ft  n  c>  u  e  r  l)  e  r  r  (i  d)  e  n  m  i  r  b  'Joann.  1 6,  1 4).  'I>arnm  f  ollen  bic  ?{poftc( 
nnbcforgt  fein,  unic^  fic  in  ber  3tnnbc  bcr  ^^crfolgnng  rebcnfollen;  cc>  UMrb 
it)nen  bae  rcdjte  ^Ji'ort  gegeben  merben;  bcnn  nid)t  fie,  fonbern 
bcr  l)  et  (ige  (V)cift  ivirb  bnrd)  fie  fprcd)cn  Malth.  10,  19.  20; 
Marc.  18,  11:  Luc.  12,  12.  ilnm  biefeni  l)ci(igcn  OHnftc  jagt  (£l)riftuc^ 
nac^  feiner  5(nferftel}nng,  inbcni  er  bic  5(poftcl  an()and)tc :  Accipite  Spiritum 
sanctum.  Joann.  20,  2'2.  33or  bcr  ,*r)iininclfal)rt  (ibrifti  mar  jcbod)  bcr 
l)ci(igc  (^cift  )iod)  nid)t  nolUommcn  gegeben  'Joann.  7,  891 

5.  ?ün  ^^fingfttagc  fommt  unter  beut  ^innbilbc  uon  3tnrmc«= 
braufen  nnb  feurigen  jungen  ber  t)ci(igc  Cocift  auf  bie  5lpofte( 
unb  bie  gan^e  Äird)c  t)crab,  erfüllt  bie  3{poftcl  unb  ner(eit)t  il)ncn, 
in  fremben  ^prad)en  ju  rcben  (Act.  2,  2.4).  1)er  ^eil.  ^J^etru^  6er* 
fprid)t  allen  C^Häubigcn  bicfelbc  (55ciftc^mittet(ung  'Act.  2,  88). 

6.  ^on  ha  ab  mirtt  ber  heilige  @eift  in  ber  .^ird}c  unb  in  il)ren 
^licbern  in  aujserorbentlidjcr  nnb  in  orbcntlidjcr  ^^^cifc. 


§  51.,  2^ic  Cct)vc  be^  ')kucn  Xeftameutcg  öon  bor  (^ottficit  unb  'iH'vföulid^feit  jc.     167 

@r  belehrt  ben  ^etru^  über  bic  2lufnat)mc  ber  Reiben  in  bie 
^irif)c  (^(^^  10,  19 1,  beruft  ben  fanin§  unb  ^arnnba^  jur  iU^iffion  unter 
bcn  .Speibcn  iAcf.  13,  2),  leitet  bic  ,f?ird)c  auf  bem  ^^(poftetfon^it  \Äct.  15, 
28),  fül)rt  bcn  ißörfcrapoftct  in  augcrorbcnttidjcr  Seife  bei  feiner  iWiffion^^ 
tt)ätinfcit  [Act.  16,  6.  7)  unb  fe^jt  bic  33if(i)üfe  ^ur  Sf^egierung  ber  ^irrfjc 
Uct.  20,  28). 

7.  ^er  ^eilige  i^txit  üerlcif)t  nad)  feinem  Söillen  unb  gum 
^  e  ft  e  n  b  e  r  ^  i  r  rf)  e  b  i  e  nt  a  n  n  i  g  f  a  ( t  i  g  ft  e  n  ®  n  a  b  e  n  g  a  b  e  n  (1  Cor,  12, 
7  ff.),  namcntlid)  hk  (Babc  ber  5Bei<?fagung  {Act.  11,  28;  20,  23;  21,4; 
Eph.  3,  5;  1    Tim.  4,  1). 

8.  S3oni  l)eiligcu  (*»)eiftc  empfangen  mir  uid)t  btog  bic  S()ari<omcn 
(gratiae  gratis  datae) ,  f onbern  aud)  alle  l)  c  i  l  m  i r !  e  n  b  e  n  Ö)  n  a  b  e  n 
(gratiae  gratiim  facieiites)  ol)ne  5luc^nal)mc,  fomol)!  bic  af  tu  eilen  (Knaben, 
al^  and)  bie  l) a b  i t u e 1 1 e  (5^nabc.  £  ^ n c  i l) n  f  ö u n c n  mir  n i  d) t  ei n- 
mal  bcn  9?amcn  ^efu  ,^um  ,V)cilc  auc>fprcd)cn  i1  Cor.  12,  3). 
I)urd}  ben  l)ciligcn  @cift  mirb  bic  g ö 1 1 1  i d) e  "iM c b c  in  bie  .p c r ,^ e n  a u 0* 
g  e  g  0  f  f  e  n  '  Roih.  5.  oj ;  burd)  i()n  merben  mir  m  i  c  b  c  r  g  c  b  0  r  e  n  (Joann. 
3,  5;  ngl.  Maifh.  3,  11),  erneuert  (Tit.  3,  ö),  gcl)eüigt  Moni.  15, 
16;  1  Cor.  6,  11),  Äinbcr  unb  (S'rben  ©otte^^  (Ro^n.S,  14  ff.).  @r 
ift  ber  Urheber  aller  Xugcubcn  Gal.  5,  22.  23).  ^urd)  feine  ^nue^^ 
mo^nung  finb  mir  Tempel  CV)ottc«  (1  Cor.  3,  16;  6,  19);  üon  il)m 
f ommt  and)  bie  33  c  l)  a  r  r  l  i  d)  f  c  i  t ,  bic  (^i  1 0  r  i  e  unb  hiv^  e m  i  g  c  !2  c  b  e n 
iRom.  8,  11;  2  The^s.  2,  13).  CSt  fd)cuft  um  bic  (>oabc  bce  (sU^uteö 
unb  betet  f  c  l  b  ft  f  it  r  u  n  v  mit  u  u  a  u  c^  f  p  r  c  d)  l  i  d)  c  n  3  c  u  f  ;^  c  r  u  '  Rom. 
8,  26),  erfüllt  unc^  uiit  (vr tcuu tni!r>  unb  :il>ei!ol)cit  M  Cor.  2,  10. 
11),  ö  c  r  e  i n  i  g  t  u n  c^  mit  (^  0 1 1  (1  Co/-.  6,  17)  unb  mad)t  une  t  e  i  l* 
^aftig  ber  göttlidjcn  9'Jatur  (2  Petr.  1,  4;  ogl.  *punbl)aufen,  T)a§  2. 
*^cmtififalfd)r.  be«  5(.  ^^ctru^^  S.  143.  156). 

IL     '^er  l) eilige  (3)cift  ift  nid)t  nur  ba-o  götttid)e  3Bcfcn,   mcld)e^5        4'».i'. 
@eift  ift,   ober  eine  3i>irtung  Ö^üttec>  in  ber  ^trcatur,   f onbern  c i n e Syt'V;;? ' n\m^^^^^^ 
göttlid)e  unb  RUmr  bie  b ritte  l^crfou.  .'"l^^T-^"' 

^ie^  gc()t  fd)on  am3  ben  angefül)rtcn  Stellen  l)croor,  in  beucu  er  neben 
bem  ^ater  genau  in  berfclbcu  3[Öcife  mie  biefer  crmiil)nt  mirb.  2Im  coibenteften 
ift  bieö  in  ber  Xauff  ormel,  um  fo  mcl)r,  ba  nur  im  9^amen  einer  "iperfou, 
unb  gmar  einer  göttlidien  13erion  getauft  merben  tarnt.  3ßenn  baljcr  bie 
3ot}aunc0jünger  ,yi  (5pl)cfuc^  auf  bic  ^-ragc  bco  \)<:i{.  X^anini\  ob  fie  bcreit^> 
ben  Ijcitigcn  (^k\]t  empfangen  l)ättcu,  aiumortcu:  Sir  l)aben  nid)t  ein-- 
mal  gemufät,  baf]  ein  t)  eil  ig  er  @eift  fei,  unb  ber  5lpoftel  nun  fragt: 
31  uf  ma!o  feib  il)r  benn  getauft?  fo  ift  barin  bie  ^].UM-f önlid}f eit 
be^  ^eiligen  ©eiftc!.^  flar  auc>gefpro(^cn  *Acf.  19,  2.  3). 

Qnc^befonberc  aber  crl)ellt  feine  '}>crf5ulid)fcit  im  Untcrfdjicbc  oou 
^^ater  unb  '3ol)n  am  folgcuben  Stellen: 

1.  Sie  ber  3ol)n  bem  !:öatcr  aLö  ein  anberer,  aU  eine  anbcrc 
't^crfon,  bie  oom  i^ater  anc^gcgaugcn  unb  gefeubet  ift,  gcgcuübcrgcftcllt  mirb, 
cbenfo  mirb  ber  l)  eilige  C^)cift  oou  beut  33ater  unb  bem  Sol)uc 
untcrfd)ieben.  C5r  ift  im  Unterfd)ieb  uom  Soljuc  ber  anbere  ^^.^araflet, 
ber  tie  Stelle  bc-o  Sol)nee  ücrtritt  [Joann.  14,  16;  15,  2^;  16,  7.  13); 
er  gel)t  00m  ^ater  au$i  {Joann.  15,  26)  unb  00m  Sobne  (f.  unten 
§  56j  unb  ift   üom  iluUcr  unb  oom  Soljuc  gefeubet  (Joann.  l-i,2{j\ 


168  5?ou  ©Ott  beut  Trciciucn.    2.  ^Tcil.  inin  bcv  atlevf).  3)vcifa(tiflf.  A.^ofitiüc  ^^nrlcgunn  2C. 

15,  26;  IG,  7;  L;(c.  24,  49;  ^ä()ere^o  über  ben  ^tegaug  be^  l)ei(igcn  ^c'\\k^ 
l  8  56). 

2.  @c^  inerbeu  bcm  f)citigcit  Reifte  aUe  ^(ttribiitc  cine^  erteil 
iicnbcn  uiib  luoHciibcn  ©ubjcttcv,  foUiol)l  bcit  bcibcn  aubcreii 
gottlirtjcu  i^cri'oncn,  a(c>  bcu  .Vivcntiivcn  130  gen  über  5ugci(l)ricben: 

a.  (i:r  crfeunt  aHcsr^  and)  bic  Xicfcn  ber  Cs)üttt)ett  (1  Cor.  2, 
10.  11). 

b.  ©r  ()anbclt  be5Üg(iii)  ber  Kreaturen  mit  00 Her  ^^reiljcit,  divi- 
deiis  siii<>ulis,  prout  vult  (1    Cor.   12,  4  ff.;  Act.  2,  4). 

c.  xHlic  '^(ftc,  bie  bciu  3ol}uc  bc^üglirf)  ber  (>5cff()üpfe  beigelegt  lucrbeu, 
luerbeit  aud)  d)nt  5ugefd)ricbcu.  iiöie  ber  ©ül)n  tel)rt,  \m^  er  üoin  33ater 
ncruomincn,  fo  (cl)rt  iinb  oerfünbet  ber  I) eilige  (^cift,  tva§  er  Dom 
53atcr  unb  3oI)ne  l)ört  Joann.  16,  13  f.).  iö3ie  ber  53ater  üom  ®o()ue 
a(^  ein  au  ber  er  v]cugnic>  gibt  unb  ber  Sol)n  uom  33ater,  ebcnfo  jeugt 
ber  1)  eil  ige  Weift  uom  3o()ne  [Joann.  15,  2^).  iföie  i^ater  unb 
So()n  einanbcr  ocr^crrlid)en ,  fo  uer()  errlid)t  ber  l)  eil  ige  ®eift  ben 
(S  0  l) n  {Joann.  16,  14).  iiMe  ber  So()n ,  fo  r  i  d)  t  e t  aud)  ber  ^eilige 
(^eift  bie  ^il^elt  < Joann.  16,  M  ff.i.  iH>ie  ber  3ol)u  aUe.^eit  bei  beu 
(^(äubigcu  bleibt,  fo  aud)  ber  l)ci(igc  (^knft  Joann.  14,  16),  U)ä()renb 
bie  2Belt,  mie  fie  beu  3ol)u  uid)t  crfcuut  uub  aufuimmt,  aud)  beu  I)eis 
ligcu  (^cift  uid)t  erteuut  uub  uid)t  empfaugeu  faun  Joann.  14,  17; 
ugl.   1   C'oy.  2,  14). 

o.  ^Hud)  ba>?  (i r f d) c i u c u  i u  i u b i oi b u e 1 1 c r  C^ e ft a (t  1  Maft/i.  3, 
16  u.  f.  m.)  beutet  bie  '].^ e r  f  ij u l i  d) tcit  bc^5  l)eiligeu  (^cifte^  an. 

4.     5(ud)  bariu   ift   bic   %^cr  f  i3u(i  d)f  eit   bc^S   I)eingeu   C^eifte^ 
augebeutet,   b  a  13  0  0  u  3  ü  u  b  e  u    Matth.  1 2,  0 1 .  o2)  uub  ß  ü  g  e  u  gegen 
ben  ^eiligen  Ö^eift    Act.  5,  3)  h'xz  3^ebe  ift. 
i,);i.  erf)o(iou  1.  J'oinuad)  faiiu  iiiitov  bcm  ficilincii  ©cific  iiirf)t  ücrftanbeii  tncrbcn 

"^^riTb''?^  ^lü'^  1.     ba  ^J  n^^t  t(irf)c  ^A^cfcn,  ini'ofern  c^5  (^'kift  ift:  Spiritus  est  Deus.    .frxoni. 

[id)c  ^l^iXn,''' in  ^>  -^-  ^c»»  bcv  l)cilic]c  Weift  luivb  Dom  'initcr  unb  uom  Solmc  11  u  tc  v[d)i  eben,  bog 
)üfcvne«(Hni"tift.  ii'cfcn  nbcr  ift  ibcntiid)  mit  jcbcv  bcv  bvci  'l^cvfoncn,  unb  infofevn  ift  icbc  i^cvfon  (^Vift, 
abcv  nuv  bic  bvittc  '^Unfon  ift  bcv  (s^m  ft  a\§  bcfonbcvc  .N^upcftafc  obcv  '*.|Jcrfon. 
^^(nrf)  fann  man  fid)  nid)t  flcgcn  bic  '|^cv|önliri)fcit  bc^3  bcitiqcu  (^kiftc^  auf  jene 
(Stellen  bcvufcn,  luo  bcv  hcilinc  Weift  Weift  be^  ^atevg,  Weift  be§  So^ncS  ge* 
nannt  uiivb,  a[^$  ob  biev  in  c3(eirf)em  ©inne  gcvcbet  uiQve,  mie  man  uom  Weifte  eineg 
9)?enfd)cn  ]pvirf)t.  Wott  bat  feinen  Weift;  (^HMt  ift  Weift,  'il'ic  ttjir  fpätev  fcben  uicvben, 
finb  ba()cv  jene  Stellen  cbcufouiclc  ^eiueiff,  meil  füv  ben  ^tu^gani],  cind)  füv  ben  pcvfön^ 
(id)en  Untcvfd)ieb  bes  Weiften'  uom  ^iHitcv  unb  uom  Solmc ; 

2.     bie  i]öttlid)c  Sivffamfcit  obcv 'ii>ivfnng  unb  eine  auf  bcvfclben  bcrnl)cnbc 
2)cvi)eiiifl'c(^K'ift  ^'^^'^^^^^^"^i^'i^  bc^  menfd)lid)cn  Weiften,   fo  bajj   bcv  "^tu^bvnrf    bciligev  Weift   ibentifd) 
ntci)t  Mo  flottiiriic  tnä VC    mit :    W  c  i ft   b  e  ^    W  e  v  e  d)  t  c  n  ,    d)  v  i  ft  ( i  d)  e  v   W  e  i  ft ,    W  e  i  ft   b  e  v  d)  v  i  ft  l  i  d)  e  n 
JiMvffamfcit.     (^  0  m  c  i  u  f  (^  a  f  t.    3)cnn : 

a.  2)ic  Wnabe  ift  nid)t  bcv  bciligc  Weift  fclbft,  fonbevn  eine  illMvtuni]  bc!§  belügen 
Weiftet,  unb  bic  beilige  3d}vift  untevfd)cibct  aufei  gcuauefte  bie  Wnaben  nnh  Waben  beg 
belügen  Weifte;^  uom  heiligen  Weifte  fclbft:  Divisiones  vero  urutiarum  sunt,  ideni 
autem  Spiritus.  1  Cor.  12,  4.     ^Hud)  Luc.  1,  35  finbet  fid)  bicfcv  Untcvid)icb. 

b.  ili>ivb  bev  beitige  Weift  eine  Wabe,  cfonum,  genannt:  per  Spiritum  sanctuni, 
qui  (latus  est  iiobis  {Uom.  5,  5),  fo  fann  bicfcv  9?ame  eincv  ieben  ^^^cvfon,  infofevn 
fie  ^wxd)  Beübung  unc^  gegeben  ift,  beigelegt  mevben:  Filius  clutus  est  nobis.  ls.\),<o. 
"^Qux  beiligcn  Weifte  abev  uüvb  biefcv  9kme  bcfonbcv§  ,^ugecignet,  ireil  ev  bic  Öic4)e, 
bie  ßiebc  ahzx  taß  evfte  Wcfd)ent  unb  ber  Uvfpvung  allcv  Wcfd}enfc  ift.  ^iBgl.  S.  Th. 
1  q.  38  a.  1  et  2. 

c.  !3)a  bcv  bcilige  Weift  in  befonbever  5Betfc  bic  Uvfad)e  unfcrcv  .^eiügung  unb 
unfeve^^  übcvnatüvlidjcn  ?ebcn§  ift,  fo  mirb  gefagt,  bof^  ev  in  ben  Wereditfevügtcn  uiobne, 
(1   Cor.  3,  16;  2  Tim.  1,  11),  bofj  fie  ben  Weift  Sb^ifti  obcv  ben  beiügen  Weift  bcft^eu 


01U\ 


§  51.  '2^ic  '?c()rc  tcß  Tiquqw  2:^cftaincntc5  Hon  bcr  Ö^ottf)cit   iinb  ^crfönlid^fcit  ic.   169 

(Rom.  8,  5.  10).  3)a()cr  uiivb  bcr  (Mcrccf)tc  aurf)  liomo  spiritualis  unb  ba§  ^nabcn^ 
(eben  in  ii^in  ober  aiic^  er  [ctbft,  infofcru  er  biirrf)  bie  (^nobe  geheiligt  tft,  (Metft,  nirfjt 
aber  bctligcr  Greift  genannt.  Xk\c  übernatürlidjc  Spiritnalttät  ber  iTreatnr  ift  baljcr 
nirf)t  bcr  beilige  (steift  felbft,  fonbern  eine  Ö)abc  nnb  ^i.'irhing  be^^fclben,  Wie  e^  ja  and) 
^ei^t,  tafi  ßbi'iftn^  in  nn^  lebt. 

Sc^olion  2.    ^^(nf  bie  /^rage:  marnni  bie  b  ritte  ^erfon  t)  eil  ig  er  (Steift  105. 

genannt  merbe,  antwortet  ber  Catechismiis  Romanus,  c^  gebe  pvav   für  ben  5J[ug*  ^^'^'i""  ^'f^^'^'^ 
gang  bcr  gmciten  ^Jperfou  eine  freatürlidjc   3ina(ogie  in  ber  3f"9iing,  nid)t  ober  für  hm  ^n'f"  gnlamu 
3(nigang  ber  britten  ^-peifon;  baber   fei   and)    für   biefen  5fu^gang  nnb  für  biefe  ^erfon         nnrb. 
fein  eigener  i'canie  jn  finben.     Te§{)a(b  babc  man  ihr  einen  ©ott  eigentümlid^en  5?anien 
fpecieü  appropriiert.     P.  1  e.  9  (].  3. 

^ür  biefe  ^Ippropriation  gibt  nnn  ber  {)\:'ü.  3:iionia^  (S.  Tli.  1  q.  36  a.  1  f.) 
3n.ici  (^rünöe  an: 

1.  2i?ei(  bcr  bi'iügc  Ö^eift  ooni  i>ater  nnb  ooni  Sobne  an§gef)t  nnb  beiben  gc* 
meinfani  ift,  fo  mirb  er  and)  paffenb  bnrd)  bk  beiben  'i^erfoncn  genicinfamen  9?amcn 
(SJ  e  i  ft  nnb  b  e  i  I  i  g  be,^cid)net. 

2.  Spiritus  foninit  üon  spirare ,  lüobnrd)  bie  SelDcgnng  bcr  Siebe  bejeid^net 
lüirb;  bcr  (^eift  gebt  aber  nom  $atcr  nnb  Sobne  per  niodum  (imoris  an§.  f^^crner  ij"t 
aöc5  ^ci(ig,  nuu^  auf  (iHnt  abhielt  nnb  mit  (^ott  nerbinbet;  bie^  ift  aber  ber  Siebe 
eigen,  fo  ha\^  mit  -Kedit  bie  per  nioduni  (uiioris  ausigehenbe  "l^erfon  ()ei(ig  genannt 
tnirb. 

III.  ric  3tet(cn,  ivctdjc  bcincifen,  bafl  ber  ^eilige  (^eift  Dom 
^atcr  nnb  ooni  3ol)nc,  alv  einem  "iNrincipc  nnb  burrf)  eine 
(Bpiration  anc^(^c()t,  uoUenben  sngteid)  bcn  53eiüeic^  für  feine  (^ottf)eit 
nnb  feine  göttlidje  '|.^  er  f  ön  ( i  f()feit. 

1.  ^er  ()ci(igc  (^cift  Gc()t  tunn  ÜMiter  an^^  [J(xuin.  15,  -^6). ^^r  Ä ©eifi 
^e?l)a(b  inirb  er  ber  (^)eift  be«:^  ^ater^o  genannt  (Mfdfh.  10,  20;  Äow.  geijt  imnl  sBatcr 
8,  11)  nnb  and)  a(«  (V>cift  (^hutc^^  (1  Cor.  '2,  10.  11 ;  1  Joaun.  4,  12.  13) 
nnb  ^eift  nnc^  Wott  il  Cor.  2,  12)  be.^eicljnet.  (Sine  weitere  gotge  bc§ 
?(ne>gangee^  bes  {)eiligen  (^eiftcc>  üoni  ^niter  ift  bie,  ba^  er  and)  Dorn  55ater 
gefenbet  Joinoi.  14,  16.  26)  nnb  ücrl)eif5en  iLuc.  24,  49;  Act. 
1,  4.  ift. 

2.     ^n  benifclbcn  i^er()iiltnif  fc,   in  bem   ber  l)  eilige  03  e  ift        407. 
5 n nt  iui t e r  ft c l) t,  ft e l) t  er  an d)  5 n  b e ni  e  0 f) n e.  ^ef/t  Sm ^SJ,^ 

a.  rie  l)ei(ige  ed)rift  nennt  ben  l)eiligen  ^eift,  luie  ben  f^kift  beö  ''"'^• 
^aterö,  in  abfolnt  glcidicr  '^l'eife  ben  (^eift  be^>  (So()ne^^  (Gol.  4,  6), 
ben  (^eift  Cii()rifti  (/i'o;/;.  s^  9 ;  1  Ppfr.  1.11),  Qefn  Gt)rifti  iPhil.  1, 
19).  Qft  aber  bcr  l)ciligc  (Sk\\t,  mie  ber  (*»)eift  bee^  33ater^^  and)  ber  ^eift 
bc§  ^o()necv  fo  ift  berfclbe  notmcnbig  gerabefo  tüie  t»oin  ^Hiter  anc^  Dorn 
(2obne  an^c^gegangen;  benn  nnr  vermöge  be?  innnanenten  5togangec^  !ann, 
iDie  ,]Unfd)en  (Meift  nnb  ^atcr,  fo  and)  ^unfdjen  (s3eift  nnb  Süt)n  ein  Unter^ 
f(i)ieb,  eine  iöe5ic()nng  befte()cn. 

1).  C^3erabefo  iine  bie  ()ci(igc  Erfjrift  (e()rt,  baf3  ber  53ater  ben  fjeiligen 
^eift  fenbet ,  fd)reibt  fie  biefe  3  e  n  b  n  n g  unb  iDH  1 1  e  i  1  n  n  g  b  e  ö  ()  c  i^ 
ligen  CS)eifte!3  and)  bem  8o()ne  ,yi  ^Lnc  24,  49;  Joann.  15,  26;  16,  7; 
ügl.  Joann.  4,  10;  7,  :>7  ff.;  Act.  2,  :>3;  Tit.  3,6).  ':Dieg  fet^t  aber, 
line  mir  in  ber  Se()re  non  bcr  niissio  (§  61)  fef)en  merben,  ben  slu^^gang 
00m  Süf)ne  ooranc>. 

c.  "Der  3(nc'gang  be^o  l)ci(igen  @eifte6  Dom  (So()ne  ergibt  ftd)  aber 
and)  unmittelbar  an«  Joann.  16,  14.  lö:  Ille  me  clarificabit ,  qiiia  de 
meo  accipiet  et  annuntiabit  vobis.  Omiiia,  quaecimque  habet  Pater, 
mea  sunt.  Propterea  dixi :  quia  de  meo  accipiet  et  annuntiabit 
vobis.  Hernie  ber  eobn  ben  33ater  babnrd)  iier()err(id)t ,  baf^  er  uon  if)m 
gefenbet    ift    nnb    it)n    ber   iBelt   fnnb  nmd)t,    fo  ncrt)errlid)t  ber  ©eift  ben 


170  ^HUi  Wütt  ^cm  Xreicincn.  2.  Xcit.  i^on  bcu  nllcvd.  2)rcifalti(]f.  A.  "!|?üfitiüc  Savlcguuii  jc. 

^ül)n,  inbem  er,  inic  uom  53atcr,  fo  aiirf)  non  if)m  gcfcnbct,  feine  3Bal)r[)cit 

hinb  inaif)t   inib  fein  ^^erf  oollfülirt.     'Tiefe    (Scnbung   iinb   ^ei*l)crrlid)img 

benil)t  baraiif,    ba^j   ber   l)ei(ic|C   (^kift   aiirf)  Dom  3ol)ne   nctjinen  iiiib  eni-- 

pfangeu  luirb;  einpfaiincii  taiiii  bcr  lieiltc^c  (^nnft,  bcr  UHiI)rer  T^nUt  ift,  nur 

bnrcl)  bic  in  ber  attiucn  ^piration  becjrünbete  '-li^efcn^ouiitteiinng.    T^er  ^ol)n 

ift  aber  mit   beut  33ater   ber  Spirntor   bc^   l)ci(igen   ^ciftcö,   ba  aüeö,  \m^ 

ber  33ater  ijat,  auä)  Eigentum  be^o  5ol)nc^5  ift.    (Si?  ift  alfo  ber  ^eilige  @eift 

gerabcfo  be;?  ^oline^o  mie  bec>  33ntcrc^  (^)eift  unb  gcl)t  bcnnmcl}  gerabcfo  nom 

v^oljnc  mic  oom  33ater  am. 

xer  iKütie  (^<mt  '^-     ^^^^-   ^^^*  ö^^^t-'i^^  angefül)rten  3teüc  gel)t  and)  l)crnür,  bn^  bcr  l)eilige 

"ScDt  uoni  iiatcr  C^^eift  nid)t  etuni  bnrd)  ^mci  ucr[d}iebenc  3pirntionen,  uon  benen  bic  eine  bem 

""\iuri)" eine'""  i^ater  nnb  bie  anbere  bem  2ül)ne  eigen  ift,    fonbern   bnrd)   bic  eine  unb 

Äpirntion  ouc.  q  in  i  g  c  ^  p  i  r  ii  t  i  0  n ,    bic   bem   53  n  t  c  r  unb    3  o  ()  n  e   g  c  m  e  i  n  f  a  m   i  ft, 

uon  beibcu   nn^^^gcfit.     Triefe  'i\?aln1)eit  ift  and)  in   jenen  3tcUcn  an^^ge* 

fprodien,   bie   bc.yigtid)  ber    Beübung  bec^  l)eiligen  Weifte^o  il^ater  nnb  3o^n 

cinanber  nolltominen  gleid)  feigen. 

Tarauv  erflären  fid)  and)  bie  ;Hnvbriide  ber  l)eiligen  2d)rift,  bie  bc^^ 
^üglid)  bec>  bciligen  (^kifteo  bie  uoUtonuncnfte  C5:inl)eit  nnb  iiHH-t)felfeitigfeit 
,^mifd)cn  ^^atcr  unb  3ol)n  bcfnnbet.  3o  fenbet  5.  ^.  bcr  3ol)n  ben  (^cift 
Dom  3?atcr  (Joann.  In,  26),  nnb  ber  ilMitcr  fenbet  il)n  im  9^amen  btt^ 
3of)nc^o  [Joann.  14,  2{V}. 
jo'.t.  3d)olioii.    Tic  fd)i£iiiuiliid)cii  (*«niiHl)iMi  IciuitUMi  ^on  lHui?i]aiui  bcö  bcilit^cii  (^cifte^ 

XiejcI)ivSnmfi)d}enpoin  3ol)HC.  3ic  [tütM'ii  il)vc  '^riiüdit  faft  niiyii  bnraiif,  .liKuin.  IT),  2()  ftclic  Doiii  l)ci^ 
0vuHi)ni.  [\(^^\\  (\sä\{  i^oicl)vicbcn,  biiH  or  iui  111  ilMitcv  aii^oj^olit,  uuiliroiiD  bcvi'dbc  '^(uc^bvuit  noiii 
3ol)iic  in  bcv  liciliiicu  3i1)iift  uicMuaNo  uovtoiiuiic.  Tio'"cv  '^hmium^ö  umvc  ftirfjlialtiiv  lunin 
bcv  lHii!?fpvud)  bei  Jounn.  lö.  2(3  cj'flitiiu  uiüve.  '.Hbcu  bov  'iHti''onrtHi]  bc^^  bcilit^cii 
(i^ciftcö  Qud)  uoiii  ®o()nc  ift  bort  mcbcv  ber  ^orin,  nod)  ber  3ad)e  iiad)  ousqefd)lo[[en, 
fonbern  uiclmef)r  notmenbig  einf|eid)(offen ,  mie  au!3  adcn  oben  angcfidjrten  Stcßcn  fid) 
ergibt,  bie  tn\  3(uSgang  be;?  heiligen  ^eifte^J  and)  üoni  Seltne  nngmeibentig  an§* 
iprerfien.  ^a  fogar  anö  Jounn.  15,  26  lä^t  fid)  mit  ÖJeluiBbeit  bie  i'ef)re  ber  3d)i^= 
matifer  a(6  i^rrtum  enueifen.  l>g(.  FranzcVni.  De  Dco  Trino.  Tliess.  82  sqq.  nnb 
Kxanicii  (loctrinac  Macarii  liulijakow  Kpiscopi  Hussi  Scliisniatici  et  Josephi  liiingen 
Xeoprotestantis  Bonnensis  de  proces.sione  Spiritus  Sancti.  raraliponienon  trac- 
tatns  de  SS.  Trinitate.     IJoniae  1876. 

II.    5it0  ?'rinttSt$^ocn«**  ^w  bcv  S'vrttiitto«. 

%\\^  bcr  Xrabition  fi3nncn  mcl)rere  '^emeifc  erI)oben  merben  für  baö 
(5^el)eimniv  ber  a((crf)ei(igrten  rreifaltigfeit.  ^-liMr  merben  ,innäd)ft  ben  pofi= 
tiDcn  (Mlanben  ber  .^^ird)e  uon  ^?lnbeginn  unter fnd)en  nnb  fobaiui  ba^  ^^tx- 
()aUen  bcr  ^ird)e  ben  trinitari|d)cn  Qrrlebrcn  gegenüber. 

§  52.  ^ic  5:nuität  —  aUf^cmciuc  Hücrlicfcrnufi  bcr  .^Urd)c  uon  'iüibcginii. 

3.?g(.  ^einrid),  Dogmatil  rf)e  Ibcologie  IV  §  229— 2:{2. 

5((^o  ba^  9^iciinum  bae  ^rinitätvbogma  formulierte,  l)at  e^o  nur  ben 
urfprüng(id)en  (^Mauben  bcr  Anrd)e  an^ögefprod)en.  '?(üe  cntgcgenfte()en^ 
ben  5^el)auptungcn  bernlicn  cntmebcr  auf  abfid)tlid)cn  ^erbre()nngcn  ober  auf 
it)2i§r»erftänbniffen  Dornieänifd)er  33äter,  bic  bac^  uon  alten  geglaubte  'I>o^ma 
mitunter  in  ungenügenben  '^(ne^brücfen  nnffenfd)aft(id)  gn  erflären  fnd)tcn. 

tiefer  (Glaube,  ber  nad)  ben  5lnc^fprüc^en  bcr  2?äter  bie  cigenttidic 
U  n  t  c  r  f  c^  c  i  b  u  n  g  ^^  1  c  l)  r  e  ber  (£l)riften  gegenüber  ben  ungläubigen  ^uben  unb 
|)eibcn  mar,  murbc  Don  Anfang  an  in  ber  ^ird}e  gelel)rt  unb  feftgc^attcn. 


§  62.  ®ic  jtrinität  —  aügcincinc  Übevliefcvuitfl  bcr  ^ivd^c  üou  5(nbcginii.       171 

1 .  @r  tft  f  ö  r  m  n  (i)  u  n  b  f  c  i  c  r  ( i  dh  t)  o  n  b  e  r  ^  i  r  db  e  b  c !  a  n  n  t  i^o-  .. 

a.  biirii)   bie  !^auf  formet,    ^cbc  !^au|c,   bie  ge[pcnbet  umrbe,  iDor,  boqma  in  ber 
lüic  fie  60  aiirf)  t)ente  ift,  ein  fcierüdieö  53cfcnutui^^  ber  2:rimtät;  ^"i'lilftScn"" 

b.  burd)  bie  G^ntfaltung  ber  Xauf f onncl  im  n  p  o  ft  o  H  f  rf)  e  n  @  I  n  u  b  e  n ^=  Stnifie'' unb 
bcfenntni^!.    "^k    römifc^e   formet   lautet:    Credo   in   Deum  Patrembcn  Toioiogifu. 
ominpotentem ;  et  in  Jesum  Christum  Filium  eins  unicum,  Dominum 
nostrum  .  .  .  .  FA  in  Spiritum  Sanctum; 

c.  burd)  bie  iu  bcu  iiltefteu  Öiturc^ieu  cutf)alteueu  'A)o^*ologicu  auf 
bie  !Iriuitiit. 

2.  SDem  apüftoIi|d)eu  @(aubcu£ibefcuututc>  reif)cn  fid)  bie  ^taubem''  3.^^,  ^Vi'mthtc.^ 
f ormelu  m ,  bie  luir  bei  bm  ättefteu  ^nitcru  uub  ^irc^eu[d)riftftc(tern  iinb  Viimi  in  bcu 
5ivar  auc^britrflid)  aU  hirje  3ufiii"»^c"ff^ffn»9  ^<^-  Ö^Iauben^^  ber  ^ird)c  fiu^  '\5SvmciT' 
bm.    ^Ufcbcfonbere 

a.  bie  5^'orme(  bc^^  bci(.  ^srcuäu^>:  Kcdc^ia  per  Universum  orbem 
us(|ue  ad  tines  terrae  dispersa  (dj  (qxfsfoli^  et  eoruni  discipulis  e((nf 
fideni  ((cccpif;  quae  est  in  unum  Deum  Patrem  omnipotentem  .... 
et  in  unum  (,'hristuni  Jesum,  Filium  Dei  iucaruatum  pro  salute 
nostra  et  iu  Spiritum  Sanctum.    Adv.  liaer.  lib.  1  c.  lU; 

b.  bie  i^'ormct  beC-  J  c  r  t  u  1 1  i  0  u :  l  nicum  quidem  Deum  credi- 
mus,  sul)  liac  tarnen  dispensatione,  quam  oeconomiam  dicimus,  ut 
unici  Dei  sit  et  Filius,  sermo  ipsius,  (jui  ex  ipso  processerit,  per 
quem  omnia  facta  sunt  et  sine  quo  factum  est  nihil.  Hunc  missum 
a  Patre  in  virginem  et  ex  ea  natum  ,  liominem  et  J)eum,  tilium 
hominis  et  tilium  Dei  .  .  .  Qui  exinde  miserit,  secundum  promissio- 
nem  suam,  a  Patre  Spiritum  Sanctum,  paracletum,  sanctificatorem 
fidei  eorum,  qui  credunt  in  Patrem  et  Filium  et  Spiritum  Sanctum. 
Adv.  Prax.  c.  2; 

c.  Oric^eucc>:  Species  eorum,  (juae  \)ey  /iraedicafmiem  apoi^toliann 
ma/Nfesfe  traduntnr,  istae  sunt.  Piimo  quod  unus  Dens  est  .... 
Tum  deinde,  quia  Jesus  Christus  ipse,  qui  venit,  ante  omnem  crea- 
turam  natus  ex  Patre  est  .  .  .  Tum  deinde  honore  ac  dignitate 
Patri  ac  Filio  sociatum  tiadiderunt  Spiritum  Sanctum.  De  princ. 
lib.  1  praef.  §  4 ; 

d.  bie  (^Maubcucn'enel  bcc>  beil.  (Tregor  !^^aumaturgoc>:  Fnus 
Dens  Patei'  Verbi  viventis,  Sapientiae  subsistentis  ....  Unus 
Dominus,  solus  ex  solo,  ])eus  ex  Den  ....  Unus  Spiritus  Sanctus 
ex  Deo  subsistentiam  habens  et  per  Filium  eti'ulgens  ....  Trini- 
tas  perfecta,  ([uae  gloiia  et  aeternitate  et  regno  non  dividitur  nee 
alienatur  (Galland.  Bibl.  vet.  PP.  III  p.  "»85). 

o.    (Sinec>  ber  mid)tigftcu  ^^cuquiffe  bzz^  ^öc^fteu  c^rift(id)eu  ^(Itertumö  ^^^.  innität^- 
fiub  bie  ij-^  e  t  c  u  u  tu  i  |  f  e ,   uuid)c  bie  9}i  a  r  1 1)  r  e  r  fomof)!  für  bie  !X  r  i  u  i  t  ä  t  bonmaj  in  bm 
im  attgemeiueu,  alss  iuc^iefouberc  für  bie(^ott^eit  (Et)rifti  abgelegt  ()abeu.  SfXmlm-. 

.f)icvl)cr  iic()öi-t  nov  oncni  bn^"  CMcbct  be§  ()ci(.  ^^oÜ)tarp:  (iJoritico  te  cum 
aeterno  et  coelesti  Jesu  Christo,  dilecto  Filio  tuo,  cum.  (jiio  tibi  et  ^Spirihii 
Sancto  gloria  et  nunc  et  in  futura  saecuhi  (Ruinart  Act.  Mart.  p.  31  n.  12. 
Ed.  Veron.).  3)cr  f)ci(.  ©pipobius  bcfcnnt  5U  l^i)on  im  ^a()rc  178:  i'hrisium 
rum  Patre  et  Spiritu  Sancto  Deum  esse  conpteerr.  (L.  c.  p.  65  n.  6);  unb  bcr 
l]cil.  58inc  entlud  im  ^afirc  804  ,^u  ^>a(cncia :  Dominum  Christum  confiteor  Filium 
.'iltissimi  Patris,  uni^i  nnicnm.  fpsum  cum  lettre  et  Sph'ftu  Sancto  unum  so/um 
Deum  esse  })roptcor    (L.  c.  p.  325  n.  5).     i^gl.  bie  "^ctcuntuiffc  bc5    Ijcil.  (Siiplu^ 


172  3?on  (^ott  bcm  3^rcieincn.  2.  5'ci(.  5.^on  bcv  n((ctb.  ^rctfattigf.   A.  ^ofitiöc  3)QrIfgunn  2c. 

(304),    ber  f)cil.    5(fra    (303  ober  304)    iinb    anbcvcv    ai^arturcv    bei    FranzfUn  ,    De 
Deo  Trino  p.  158  sq.  (ed.  3.  Hoinae  1881). 

ia§  idiiitätc-  4.    ^a^trctd)  finö  aiirf)  bic  ßcngniffe   bei*    il>ätcr  bh$  in  bic  äücften 

^''^'"atmi  ^'"  ^^*^^^^^^  t)iiiauf.  4>on  bcr  Sc()rc  bcr  'initcv  bezeugt  bcr  l)cit.  5hiciuftinuc^ : 
Omnes ,  quos  legere  potiii ,  qui  ante  me  scripseruiit  de  Triiiitate, 
quae  Dens  est,  divinorum  libionim  veterum  et  novoriim  catholici 
tractatores,  hoc  inteiidernnt  .secuudum  Scripturas  docere,  qiiod 
Pater  et  Filius  et  Si)iritus  Sanctiis  unius  eiusdeiiKiiie  substautiae 
iuseparabili  ae(|ualitate  divinain  iusiiiuent  iiuitatem,  ideoque  noii 
sint  tres  Dii,  sed  iiiius  Deas,  quamvis  Pater  Filiuin  o^enuerit,  et 
ideo  Filius  uou  sit  dui  Pater  est  ....  Spiritusque  Sanctus  nee 
Pater  sit  uec  P^ilius  ....  Haec  et  mea  tides  est,  quando  haec 
est  catholica  fides.     De  Triuit.  I,  7. 

^Hin  einzelnen  ^fnO'iil'ff"  f^ib  bcfonbcv^  bcrnor^ubcbcu  : 

a.  Ter  f)ci(.  SUcmcMiö  uou  !?K o in  betont  uiiebcvbolt  bic  C£inbeit  inib  (£in  = 
,^igfeit  (S^otte^  (K\).  1  ad  (^-or.  43.  6;  59,  4),  fprirfjt  obev  cbenfo  f(ar  bie  :2^vinität 
anh,  tuenn  er  frnflt:  .pobcu  nur  iiicfjt  einen  C^ott  nnb  einen  (SbriftnöV  ift 
nicfjt  ein  (55  c  ift  bcv  (Mnabc  über  nn^5  an^gegoffen  luorbenV     (L.  c  46,  6.) 

b.  Ter  ()ei(.  ^gnatin^^  üon  9{ntiüd)ien  frijveibt  an  bic  ®emeinbc  oon 
DJagnefia  (13,  2):  Subiecti  estote  episcojx)  et  vobis  mutuo,  ut  Jesus  Christus  I'a- 
tri  secunduni  carnem  et  apostoli   Christo  ff  Patri  et  >S]>irifu(. 

V.  '^l  tbena  go  vü!§  meift  in  fetner  3cliul5frf)rift  für  bie  S^riften  (c.  10)  ben  S^or* 
nnirf  be^5  5(tbeiönni$?  ,Viviicf,  inbeni  erfragt:  Quis  non  niiretur.  cum  atheos  voeari 
audit  eos ,  iiui  docent  l>euni  Tatreni  et  Filiuni  Deum  et  Spiritum  Sanctum, 
eornniqne  ostendunt  et  (■ssr))f}(n)i  in   latifftfc  et  disfinrtionfvi  in  ordinc  f 

d.  (Siegen  bie  G-nianationslchre  bec;  Wnoftici5nnif>  Ie()rt  ber  beil.  i^^reniin^  bie 
a  b  f  0  1  n  t  e  (5  i  n  f  a  d)  b  e  i  t  be§  güttlid)cn  ili'efeni?  nnb  bie  Sl  o  n  f  n  b  ft  a  n  t  i  a  l  i  t  ä  t  bc§ 
5>ater-o  mit  beni  3übne.  ^I'en  lieiligen  CMeift  nennt  er  'ii?ei^5  t)e  1 1;  bnrd)  fie  nnb  bnrrf) 
ben  ^'ogo§  {)Q.hi  ber  ^Nater  alle^o  erfdjaffen,  jeborf)  nid)t  luie  bnrd)  ii'erFsengc,  ba  ber 
Öogo^  nnb  ber  (Steift  emig  bei  ibni  feien.     Adv.  haer.  1    3  n.  4, 

e.  ,^(enicn!§  uon  5(  (er  an  b  r  ien  :  0  miraeulum  niysticnml  Unus  quidem 
est  uuiversorum  I\itei\  uuuni  est  etiani  Vrrhum  nniversornni  et  Spiritus  Sanctus 
unus,  et  ipse  est  ubiqur.  Paeday-.  1.  G  Wxi  einem  begeiftertcn  ©ebeie  an  ben 
b  r c i  e  i  n  i  ge n  (M  o 1 1  fdiliefjt  ber  Wn^r/^^r.'^ö'^  (3^  12), 

f.  ill'enn  Crigene?  and)  mand)e  uiif;uerftänb(id)e 'Xn^brürfe  über  ba^  Xrinitöt^* 
bogma  gebrand)t  bat,  fo  ift  bod)  gemiö,  M\>,  er  nid)t  nnr  in  feiner  (5)  I  a  n  b  e  n  ^  r  e  g  e  l 
(n.  411)  ben  t  r  i  n  i  t  a  r  i  f  d)  e  n  (SU  a  n  b  e  n  flar  be.^engt,  fonbcrn  and)  baf?  feine 
^Srf|riften  eine  groüe  ^üUe  tiarer  ;>ngniffe  für  bie  fatbolifd)c  2;rinitätä(e()re  ent()a(ten. 
De  prine.  4,  28;  In  lioni.  1.  8  n.  5;  Jn  Xuni.  Ilom.   18  n.  2. 

!>•.  Xertntlian  ()at  nn§  ba^  trinitnri)d)c  (Mlanben^^betenntni^o  ber  .^ird)e  über« 
liefert  (n.  411).  3»  feinen  niiffcnfd)aftlidien  '?ühöeinanbcrfel3nngen  baben  mand)e  Xbeo^ 
logen  arianifd)e,  fnborbinatianifd)e,  bitbeiftifd)e  nnb  tritbeiftifd)e  Irrtümer  gefnnben.  ^n^ 
beö  entf)alten  feine  3d)riftcn  fo  rid)tigc_  nnb  genane  Tarftednngen  be;?  Xrinität^bogmac^ 
tia^  luir  bered)tigt  finb ,  .^neibcntige  'Jiufurnngen  in  günftigem  5inno  an^.^nlegen.  3o 
(e^rt  er  bie  abfo(ntc  öin,^igfeit  nnb  (5infadibeit  ®otte§.  (l^gl.  Adv.  Mareion. 
1,  3.)  2)ie  (55ottf)  e  it  Sbr'tfti  bebanptet  er  überall  anf  ba^  nad)brürflid)fte  nnb  fd)reibt 
bcm  ©ot)ne  cj-flnfin  göttlid)e  ^?tttribnte  nnb  ©erfe  ,yi.  (^gl.  Adv.  I'rax. 
c.  23.  27.)  ^en  (Mrnnb  bcr  mabren  (5Jott()cit  mie  ber  ^crfön(id)feit  bee  Sobne^  erblirft 
2:crtnUian  im  immanenten  :?(n?gange  beö  5ot)neö  nom  33a  t  er.  (3?g(. 
Apoloyfet.  21.)  %\\&i  bif  (^ott()eit  nnb  '"$erföntid)feit  be^  b  eiligen  (SJciftcs  nnb 
beffen  ?( n  ^  g  a  n  g  n  o  m  is  a  t  e  r  nnb  n  o  m  3  o  b  n  e  fprid)t  er  mieberbolt  flar  anö. 
(i^gl.  De  Baptism.  e.  3;  De  cultu  foem.  2.  1;  Adv.  Prax.  c.  9.)  Über  ha^$  (^  e  ^ 
beimni^  ber  Srinität  überbanpt  fpric^t  ftd)  I^ertnllian  befonbcr^  in  feinem  i8nd)e 
Adrerstis  Pra^ceam  fcl)r  forreft  an?.     5?gl.  c.  2.  3.  8.  9.  10. 

5.    3lu(^   ben  .s^cibcn  voax  ber  ©laube  ber  (S^riftcu  an  bie  ^rei  = 
faltig! ei t   befannt.    Maw   braud)t  nur   an  ben  @ib   ^u  benfen,    ben  ber 
.treiben.       (Spötter   Öncian    im   'T?t)t(opatri^^   ben   Xrtipfton   Don   .^ritiaf^  f orbern  lägt. 
il>gl.  .'peinrid),  I)ügmati|d)e  Xt)colügic  11  3.  92  ^nm.  2. 


414. 

To5   IvinitätC' 
tioflma  unb  bic 


■'     §  53.  53ett)eiö  bev  2'vinität  an§  ben  nornicänifc^cn  .^civefien  ?c.  173 

6.    5(iic^  bie  |)äretitcv  legen  ^t^iiö^i^^   f»^'  ^ii^^  Xrinitiitsbogma  ab, -j.^-  ^J.f,\^at^, 
ba  fic  entiueber  an  bac^felbe  glaubten  ober,  mm\  fic  es;  (cugneten,  i^ren  Qit==  boflma  imb 'bfe 
tum   unter   täufdjcnben    gormcn  ^u  Herbergen  ind)ten.     '^ie  ^irrf}e  aber  be=     ^^^^'f^t^^»- 
!ämpfte  [ofort  unb  entftfjieben  aik  gegen  biefec^  ^ognia  gerichteten  ij^^'^f^^^^- 
tiefer  ^anipf  ber  Siivdjt  unb  if)re  ^el)rentfrf)eibungen  muffen  genauer  unter- 
fuci)t    merben;    mir    merben  jucrft    bie    uorniciinif d)en    unb    bann    bie 
fpätereu  ^rrleljren  in  S3ctrarf)t  5iel)en.     ^ie   friil)eren   unb    fpäteren  Jyrr^ 
(ct)rcn,    bie    fpeciell   gegen  ben  [)eiligen  (^3eift   gerid}tet   maren,    merben  ber 
Überfid)t(id}teit  megen  in  einem  eigenen  '13aragrapl)en  bc!)anbett. 

§  53.     iBcttici^  ber  5:riuität   ani"  ben   uoruicftnifrf)en  ^äreften   unb   il)rer 

fird)Hd)eu  il^cnuerfun(j. 

^^g(.  i^cinvid),  Docinmtifdjc  1:()co(ogio  IV  ^  233—236. 

':^ie  autitrinitarifd)en  ^r^'t^'^)^*''^^'   Uierben  in  brei  Waffen  nnterfd)iebcn:  xtc  antStvini 

1.  bie  ebiüuitif d)en  ober  bl)namifd)en  xHntitr initarier,   bie  ^'^'''jjf^lj^^'''" 
bie   S'inperfünüd}teit   ^^otte^ö    bel)anpteten,    bie  (^)ott()eit   unb   ^kn-|önlid}feit 

be^5  Cogo^^  unb  bec^  l)eiligen  (Mciftce  aber  leugneten; 

2.  bie  '13  a  t  r  i  p  a  f  f  i  a  u  e  r  unb  '))l  o  b  a  l  i  ft  e  n ,  bie  äUnir  gtcid)fa((^>  bie 
T)reiperiön(id)teit  (^ottec>  (eugneten,  aber  bie  (skittl)eit  (St)rifti  bel)anpteten, 
inbem  fie  il)n  aU:^  ben  im  ^-leiidic  crfd]icncncn  einperfönlidien  C^)Dtt  ober 
^ater  betradjteten ; 

3.  bie  2nborbiuatianer ,  bie  ben  3ol)n  unb  (*»)eift  al>  uom  ^>ater 
mefcntlid)  üerfdjiebeu  unb  für  geringer  ale  ben  ilniter  betradjteten. 

I.  'Die   e  b  i  0  n  i  t  i  f  d)  e  n   ober   b  l)  n  a  m  i  f  d)  e  u    ^Hutitrinitarier    fa()en  ^j,  ^s^Hontten 
3;efn0   aU   einen   rein  menfd)lid)eu  'J3ieffiac>,    ah>  puren  iDienfdjen  unb  ben  ""/'.•inT  s^er^ 
^o^n  3i^KP^)'^   i^"-     -i*-'  .Vauptocrtreter   bie|er   3^"^'^^'l)^''^  maren  Tl)Cobot,     mo  .sdvctK. 
ber  %  e  r  b  er,    ^  l)  e  o  b  o  t ,    b  c  r  'li^  e  d)  c^  l  e  r,  unb    bcf ouberc^    ^]3  a  n  1    u  o  n 
3amofata.    Der  uad)nicaui)d)cn  ;5eit  get)ört  ')>l)otin  luui  3irmium  an. 

!Il)eobot,  ber  C^)erber,  umrbe  Dom  i^apfte '^m c t o r  ob  feiner  ^el)re 
öon  ber  Äiird)cngemeinfd)aft  aucgefdjioffen,  13aul  uou  3 am of ata  auf 
ber  2(ntiod)eni  f  d)eu  (Sl)nobe  tum  269  abgefetzt  unb  biefe«  Urteit  ben 
Äird)eu  mitgeteilt.  '13()otin  aber  mürbe  auf  einer  9^ei()e  5um  %z\\  femi- 
arianifd}er  2l)uoben  oerurteilt  unb  bicfc  ^Hnnrteilnng  fpiiter  imn  ber 
Ä'ird^e  mieber()olt;  ja  fogar  bie  Xaufe  ber  iM)otiuiauer  mürbe  burd)  bie 
@l)nobc  imn  5lrle0  für  ungültig  crtliirt. 

II.  'Die  yj(  0  b  a  t  i  ft e  u  ober  2  a  b  e  1 1  i  a  u  e  r ,  bie  üou  5ltl)anafiu0  unb 
5lngnftiune  i\\  ben  "l^atripaf f ianeru  geredjuet  merben,  lel)rten:  boinomv, 

^Hiter,  3ol)u  unb  l)eiliger  @eift  finb  nid)t  brei  emige  i^erfonen  in 
^ott,  foubern  brei  Offenbarung c>meifen  (S)otte^>  in  ber  Seit.  @ott 
^eigt  33a t er,  iufofern  er  fid)  aUo  3d)i3pfer  unb  ^efet3gcber  be^  eilten  ^^efta^ 
mente^',  8ol)u,  infofern  er  fid)  alc^  ©rlbfer,  beiliger  ^cift,  infofern  er 
fit^  ale  .^')eiliger  ber  Seeleu  unb  ^Hcgierer  ber  .Hirdje  offenbart.  Sinb 
33atcr,  (Sol)n  unb  l)eiliger  (^eift  etuuvö  in  (S)ott,  fo  nidjt  brei  'I3erfonen, 
foubern  brei  göttlid)e  unb  jmar  üorü  bergcl)enbe  Xljiitigf  eiten. 
Scannten  fie  bicfelben  and)  ^crfonen  ober  ttjs:?^.)::«,  fo  öerftanben  fie  ba== 
runter  bod)  uid)t  mal)re  |)i)poftafcn ,  foubern  brei  ^Hollen,  bie  ber  einper= 
fönlic^c  (^ott  fpielt.  Diefer  9J('obali?mu!o  tann  einen  beiftifd)en  ß;i)arafter 
l)aben,  meim  man  bie  brei  modl  lebiglid)  alc^  opera  Dei  ad  extra  anf= 
fagt,  ober  einen  p a  n  t  ^  e  i  ft  i  f  d)  e  n,  bcäiel)uugc^melf e  f  e  m  i  p  a  u  1 1)  e  i  ft  i  f  d)  e  n, 


41H. 

Vc()ve  bev 


174  5>on  Wott  bcm  ^'vcicincn.  2  Icil.  Uhiii  bcv  allevd.  3)vcifafti(if.   A.  ^ofitincS^orlcginig  jc. 

lucini  man  fic  aU  ©cin^meifcu  bc«o  göttnrf)cii  '^Bcfen^o  fctbft  betrnf()tct.  (£e 
ift  inöglid),  haf]  bic  !i^ct)rc  be0  ^abcKiiho,  bcr  biefc  inodi  bcr  flöttliiljcii 
Cffcubnnmg  mit  5luybriufcn  bcr  bamatigcu  ftotfrijoi  '}^M)i(o|op()ic^  nlv  ein 
^ i  d) au 0  b  e ^ n c u  imb  © i d) 5 u f  a m  m  e u 5 i  c  l)  c n  bc>o  (]ött[td)cii  '^i>c |ciic> 
bc5cid)nct,  (c(3tcrcn  ßl)avaf'tcr  Ijat. 

^icfc  ^rrlel)rc  unirbc  überall ,    luo   [ic   auftrat ,    oou   ber   ^irdjc  nnb 

ibrcu  !2cl)reru  ^uriufgcmicfcu  unh  iu  mauuii^falttgcr'-ll>ci]"c  bic  mal)reÖe()rc  crtliirt. 

Tfv  2aboiiia  ^'     'l^iipf^  ^^  ^  H  i  ft  u  ^^    c^*fomiuuui,ycrtc    bcu  5abclliue    unb    oermarf 

ni'öiiiuö  uon  ^cr  hiermit  bcffcu  Öchrc.     T)ic   ^v^ird)C    bat   bicjc   ^ermcrfuuq   fort  unb  fort  bc-- 

mn-ovn  1,0     Itatigt,  3.  )ö.  ber  fa\)]t  ^ama)Uv  lu  ciuein  |ciucr  ^^n'icfc.     )}{nd}  ^^ippo^ 

fänunt.       ixjtü^  mürbe  lücgeu  fciuer  iuborbiuatiaui|d)cn  l\^[)rcn  nom  "}3apftc  kattiftuo 

cj:!ommuui5icrt  uub   bicfcn  ^vrlcbrcu   gcgcuüber   üom    uämtid)eu  ^3apftc  bic 

!Irinitiit^olc()rc    formuliert,     ^gl.    A}blliuger,    .'pippo(i)tue^    unb   .^atliftu?. 

^)icgeuc>burg  1853. 

2.  ^]?apft  ^  i  0  n  l)  f  i  u  c>  rid)tete  ein  ^^cbrfd)rciben  an  ^  i  0  n  l)  f  i  u  c^  0  0  u 
'Jne^'anbricu,  ber  im  ^fampfe  gegen  5abeüiuc^  nnuorfidjtiger  '^(u^Jbrücfe 
fid)  bebicut  l)atte.  ©0  batte  er  5.  ^i  bcu  3ol)n  als  Tr^t/jaa  zal  ycv/)rov 
©ottc^  be^eidjuet.  :3u  feiner  5(n^oeinanberfelMing  ber  fatl)oIifd)cn  Xrinität^- 
(e^re  crttärt  fid)  ber  beilige  ^initer  I^ionljfiu^^  gleidjmäilig  gegen  bm 
3abc((ianifd)en  '33?onard)i^5nnic^  ber  ^^ater  unb  3ol)n  ibentifi^ievt,  mie  gegen 
biejcnigen,  bie  bie  l)eilige  l)?onac>  in  brei  gefonberte  :il^efen  anflöfeu.  T)ie 
m n  n b  e r  b a  r  e  unb  g ö  1 1 1  i  d)  c  @ i n l) e i  t  i ft  n i c^ t  in  b r  e  i  Cn^  0 1 1 f) c i t cn 
5U  trennen,  unb  e^o  ift  uid)t  burd)  bcu  '3himen  (^efd)öpf  bie 
^>  ü  r  b  c  uub  u  n  c  n  b  l  i  d)  e  (3  v  ö  n  e  b  c  c>  ,p  e  r  r  n  i)  e  r  a  b  5  u  U)  ii  r  b  i  g  e  u  ; 
foubern  mir  muffen  glauben  au  (S^ott  beu  ^ater,  bcu  :!IH  = 
miid^tigen,  uub  an  (£  b^'M'tnm  ^efnm,  feinen  ^ol)n,  nnb  an  bcn 
b  e i l i  g e n  (>i c i ft ,  u u b  m ii f  f  e n  glauben,  ba^  bai->  3[B 0 r  t  b  e m  @ 0 1 1 
aller  ^  i  n  g  e  geeinigt  i  ft.  X)  c  n  n  :  i  d)  nnb  ber  i^  a  t  e  r ,  f  a  g  t  e  r, 
f  i n b  e i n c> ;  unb:  i d)  bin  im  ^ a t e r ,  unb  ber  '4.> a t  e r  i  ft  i  n  m  i r. 
T)  e  n  n  f  0  m  i  r  b  bie  g  ö  1 1 1  i  d)  e  X  r  i  n  i  t  ii  t  nnb  bie  l)  e  i  l  i  g  c  Ö  e  b  v  e 
DO  u  b  e  r  'M  0  n  a  v  d)  i  e  u  n ü  e  r  f  e  l)  r  t  b  e  lu a  b  r  t.  (5.  bei  Migne,  Patr. 
Graeci.  Tom.  25  col.  46:')  sq.  . 

5(n^^  ber  ^Kedjtfertignng^f djrif t  bev  T  i  0  n  \)  f  i  u  v  u  0  n  '^l  l  c pi u  b  r  i  e  n 
erfel)cu  mir,  baf3  er  im  (^Hauben  nnb  in  ber  V'cbro  mit  bem  römifd)en 
^ifd}ofe  übcrciuftinnnte. 

:>.  ^w  bem  non  X  n  r  r  i  a  n  n  c>  anfgefnnbenen  3d)reiben  uou  fed)v 
^ifd)öfeu  aw  '}3anl  mirb  ale  tides,  quam  a  principio  accepimus,  et  lia- 
bemus  traditam  et  servatam  in  catholica  et  saiicta  Ecclesia  erflärt, 
esse  unitm  Deum  ingcnitum  et  Flliinn  (jenifinn,  ioii(/enifu)n,  Sapienfiam 
ff  Verbiuii  i(c  Virfufcni  De't  ante  (»unia  i^aeciüa^  tum  j)rae('Of/Hitione  (mic 
bicji  %^anl  üon  Samofata  uon  dbviftne^  aU  Sobn  Okntco  yigab),  .W  sub- 
stcüftia  et  lujpostcm  JJenm,  Del  FUimn  ....  Qui  autem  contra  dicit, 
Filium  Dei  nun  esse  ante  constitutioneni  niundi.  dicitque,  credei'e 
et  confitei'i  (Filium)  esse  Deum  non  esse  aliud  (luani  dnos  Deos 
praedicaie  :  luuu*  alienum  esse  ab  ecclesiastica  regula  aibitianuir, 
et  omnes  catliolicae  ecclesiae  nobiscum  consentiunt.  {Mansi,  6onc. 
Coli.  I,  1033  sqq.) 

4.  33  li  t  e  r  uub  ^  i  r  d)  e  n  f  d)  r  i  f  t  f t  e  ( ( e  r  bef(^ränften  fid)  uid)t 
barauf,  ba^  überlieferte  1^ogma  ,yi  bezeugen:  fie  bemübten  fid)  and),  ba^ofelbe 
m  i  f  f  c  u  f  d)  a  f  1 1  i  d)  ^n  erftiircu  unb  5U  red)tfertigen.    '^cil  aber  begriffe 


§  53.    ^emei^  bcv  S'vinität  a\\§  ben  t>oi-nicänifd)cn  .f)ärcften  k,  175 

unb  5(u0brücfc,  bic  man  fclbftucrftänblui)  nur  frcatürliiijcii  3(na(ogien  cwU 
(c^ncu  tonnte,  nod)  nid)t  gcnügcnb  fuicrt  umven  unb  übcr()anpt  bie  t^eologifrfjc 
©pcfndition  in  i()vcn  5[nfängcn  ftanb,  fo  ift  ci-^  nidjt  jn  oemnnbern,  ba^ 
i^ve  ^arfteünng  5unt  5^ci(  xcd)t  nnuoUfonnncn,  ja  ftrcnrj  genommen  unvidjttg 
war,  obmo^l  bie  Sdjriftftellcr  im  (glauben  felbft  nid)t  irrten. 

^on  iJ^PP*-''^^).^^'^  unb  rionl)!' iu6  uon  3Ite^-anbrien  f)aben  mir 
bie^  eben  gefe{)cn.  x^(l)nlid)  erging  ee*  Xertnllian,  inbem  er  ^nr  (^rflä- 
rung  beg  "^pcrjonennnterfdjiebcö  jmifiljen  ^atcr  unb  v^oI)n  ftd)  ber  Slnalogte 
bes  gebad}ten  unb  gc[prod)cncn  ::U>ortecv  bec>  verbum  inentis  et  oris,  be= 
bicnte  unb  fagte,  aUS  Aöyog  ivc^taSviTd;  fei  ber  8o()n  ein^  mit  beut  ^ater, 
als  Aöyoq  T.poiOQoiv.ö;,  ber  gum  ä^ede  ber  5Be(tfd}öpfung  (jcroorgebrad^t 
fei,  aber  Dcr]d)iebcn  üon  i^m,  mae  allerbingo  einen  mobaliftifdjen  3d)ein 
{)Cii.  Slüein  baburd)  (e()rt  XertuÜian  teine!?megc>,  b<[^  bie  göttUd)e  ^\n'fon 
beg  (So()nc^^  er  fr  jum  |]merfe  ber  iß?e(tfd)öpfnng  f)croorgebracl^t  ober  gar 
gefdjaffen  morbcn  fei,  iiort)er  aber  nid)t  cpfticrt  l)abe.  "I^a  übrigcnc^  ^er= 
tniiian  an  inelcn  3teücn  bic  e  m  i  g  c  %^  e  r  f  ö  n  I  i  d)  f  e  i  t  bc^>  Köyc;  (el)rt 
unb  ben  realen  Untcrfdiieb  3unfd)cn  bem  \6yo;  vjdioL^rr.6;  unb  KjOs^Qjcpiicd; 
leugnet,  fo  ift  bod)  tro^  biefer  ungenauen  unb  and)  trol^  einiger  fuborbinatianifd) 
Hingenben  Sugcrnngcn  an  ber  ^)icd)tgliinbigteit  1crtnt(ianc>  be^üglid^  ber 
2;rinität  nid)t  ^u  ;,meifchi. 

Singer  X  e  r  t  u  11  i  a  n  ,  ."p  i  p  p  o  1 1)  t  u  o  unb  '^  i  o  n  i)  f  i  u  s  o  o  n 
511  e  y  a  n  b  r  i  e  n  befämpften  and)  *C  r  i  g  e  n  c  v  unb  9i  o  u  a  t  i  a  n  träftig 
ben  3Jtobati^omuc^. 

III.  3^^^Mrf)'-'i^  "^^"^  ^abedianic^nubo  unb  "i>(riani^mu^>  Jte()t  bie  g  n  o  = 
ft  i  f  d)  e  @  m  a  n  a  t  i  0  n  ij  ( e  l)  r  e.  Sic  betrad)tctc  bie  Sonen  a(^  bem  cs-manaTion-i 
l)öd)ftcn  (Motte  untcrgcorbnctcliJiittcImcfen  .voifdjcn  il)m  unb  ber  $i^elt;  jebod)  '''^'^■''' 
bcl)auptete  fie  nidjt  eine  (£' r  f  dj  a  f  f  n  n  g,  fonbcrn  eine  Emanation 
berfelben  anö  ber  l)öd)ften  ^3ott(ieit.  ^icfe  gnoftifd)e  C^nmnation  tüar  aber 
nid)t  bie  trinitarifd)e  processio  ober  emaiuitio  a<l  intra  ^  fonbern  ad  ex- 
tra, bo.  nad)  ben  C^hmftitcrn  in  biefen  (Emanationen  ba^  g5tttid)e  ^^l^efcn  nic^t 
in  feiner  ganzen  ^-üüc  unb  unteilbaren  @inl)cit  fubfiftiert,  fonbern  in  ftnfen^ 
meiö  5unel)menbcr  '?tbfd)miid)ung  oercnb(id)t,  geteilt  unb  oon  fid)  fetbft  ent= 
äuj^ert  ift.  'I'iefe  Qrrlel)ren  unirben  befonbcrc>  non  3:  e  r  t  u  11  i  a  n  in 
feinen  a  n  t  i  g  n  o  ft  i  f  d)  e  n  3  d)  r  i  f  t  c  n  bcfämpft. 

SBa^    ben    51  r  i  a  n  i  t^  m  u  v    inc^iefonbcre    betrifft,    fo  ift  feine  Öel)re  „^f,,,  j,,-  o^,;,. 
bie  folgenbe : 

1.  @£^  ift  nur  ein  mabrcr,  nug  c;,eugtcr,  auf ang^olof er, 
emiger  (^)ott.  :^erfelbe  ift  nid)t  immer  ^ater  gemefen;  er  ift  e^  erft 
gemorben,  aU  er  bem  ^ogoi?  bac^  ^afein  gab. 

2.  I)  e  r  3  0  l)  n  ober  ö  o  g  o  «  i  ft  n  i  d)  t  oon  (S  mi  g  f  e  i  t 
a  u  ^1    bem    Sß  e  f  c  n    b  e  ^    ^  a  t  e  r  §,    fonbern 

a.  eö  gab  e  i  n  e  3  ^  ^  ^  /    ^^  ^  ^*  n  i  d)  t  m  a  r    (-^v  ttote  5'rs  oijy.  'h^) ; 

b.  e  r  w  u  r  b  e  o  o  n  (M  o  1 1  a  u  c^  freiem  333  i  (l  e  n  aw:^ 
n  i  d)  t  §    (e^  oux.  cvtwv  )  e  r  f  d)  äffe  n  ; 

c.  e^  befte^t  3n)ifd)en  Später  unb  3ol)n  a  b  f  o  l  u  t  e  ü^  e  f  e  u  ^^ 
ö  e  r  f  d)  i  e  b  e  n  l)  e  i  t  unb  a  b  f  o  1  n  t  e  II  n  t  e  r  o  r  b  n  u  n  g  bc<->  3ol)nc0 
unter  ben  ^ater. 

"äU  golgefälie  ()ierauy  (el)rte  5(rin^o  namentlid): 
a.    ^er    3üt)n    e  r  f  e  n  n  t    ben  53  a  t  c  r  n  i  d)  t   u  o  11  f  o  m  m  e  n, 
begreift  er  ja  nid)t  einmal  üoütommen  fein  eigenes  ^Befen ; 


120. 

lic   flnpftifri)i' 


17G  55on  05ott  bcm  Tvcioincit.  2.  iJeU.  5>ou  bev  attevl).  dreifältig!.  A.  ^oritioc  3^ov(ogung:c. 

ß.  "Der  (So^n  ift  uianbcUuiv,  inebcfonbcrc  bc^o  (Eilten  iinb  ^^ofcn 
fäl)ig  iinb  bn()cr  nirf)t  oon  Statur,  fonbcni  biird)  bcii  guten  (^5ebrauci)  feiner 
g'reil}eit  gut  nnb  Ijcilig. 

y.  'Der  Sogo^o  ift  nid)t  bic  u  n  c  r  [  rf)  a  f  f  c  u  c  'Ä  c  i  ^^  l)  e  i  t ,  b  e  r  c  U)  i  g  c 
gi3ttlirf)e  ^ogo^c^,  bcn  5lrinc^  ak^  bic  göttlid)C  C£igenfd)aft  ber  il^ernunft 
unb  ber  3i^ei£^I)eit  be^eidjnct,  fonbcrn  er  participicrt  nur  in  cnblidjer  iinb 
uioraIifd}er  ^eife  unb  aiK-'  C^nabc  an  jener  nncrfd)a|fencn  ^^eicit)eit. 

0.  'Dicfe  (^nnbc  Ijat  il)ni  aber  C^)ott  oerlieben,  meK  er  uon  (Sungteit 
iHn*l)eruni(3te,  ha^  er  fid)  il)rer  untrbig  nuidjen  uierbe. 

a.  9iid)t^  beftomeniger  legte  '^Iriuv  mit  Über|d)n)änglid)fcit  alle  gött= 
Iid)en  9^amen  beut  3o()ne  bei,  ja  er  nannte  il)n  ben  ftarfen  (^ott  {i'7yy/oz 
3--d;),  bcn  0  0  ( ( f  0  ni  ni  e  n  e  n  (5^  o  1 1  \T:Hp-n;  Bi6;\  ben  @  i  n  g  e  b  o  r  c n  e  n 
(aovsysv/j;)  uub  UuUMi  u  b  cl  ba  r  c  n  •  ävaÄ/:[V.)To;i:  allcv  aber  in  einem 
uucigcntltd)en  unb  unuial)ren  Sinne. 

5(nc^gel)cnb  niimlid)  luni  bcm  bualiftifd)eu  ']3()i(ofDpl)em  bc«^  'l^bilo  nnb 
ber  ^^knplatonitcr,  bac^  and}  bic  (^uioftitcr  aboptiert  l)attcn,  ber  I)öd)ftc 
(^ott  tonne  mit  biefer  it>clt  nid)t  unmittelbar  in  'l^crül)rung  treten,  Icljrtc 
5(rtuc>,  ©Ott  ^abc  oor  allen  Dingen  ben  l'ogov  erfd}affcn,  um  burd)  il)n  bie 
Ül^elt  3n  erfd)affeu  uub  fortan  fid)  feiner  alv  il^tittter  5U)if d)en  fid)  nnb  ben 
Aireaturen  ;)U  bcbieuen.  ^n  biefem  Sinuc  nennt  er  ben  3ol)n  prinio- 
genitus  oninis  creaturae,  fd)reibt  il)m  '^H)ruieltlid)fcit ,  '^^or,";citlid)teit, 
ll'rl)abenl)eit  über  bic  .Kreaturen  ^n,  bic  alle  burd)  ibn  crfd)affcn  feien. 

Somol)!  um  biefer  feiner  erl)abcncn  Stellung  unb  'Jiatur,  alv  um 
feiner  ^>erbicnftc  millcu  \)(it  C^nnt  it)m  ben  ',Vaincn  Sol)u  uub  (^3ott  gc^ 
fd)cnft  uub  il)n  gi)ttlid)cr  (Sl)ren  unb  iHn-cl)rung  tcill)aftig  gemad)t,  nid)t  a(« 
ob  er  ber  l)öd)fte  (^ott  märe,  fonbcrn  mcil  er  oi-Jzioo;  i-höz,  ;)meiter  unb 
uutcrgeorbnetcr  (^ott  ift. 

2iMo  ?u-hKo"oino  ~^'     v]""^    beffcren  '^nn-ftäubni^^   ber  Irinitiitvlebrc    moUeu    mir    ctmaei 

3vvioi)vc  lu-   '  uäl)er  bctrad)tcu,    mic  %x'\m    feine  l^el)rcn  3U  bcqriinbcn  fnd)te,    unb  mic 
avunbde.      ^-^  s^^..j^^.  .j^j^  mibcricgtcn. 

a.  Spefutatiu  fud)te  '^Iriue  feine  i'el)re  baburd)  jn  begrünben, 
bC5icl)ungc^meifc  bac>  tatl)olifd)e  Dogma  ^n  betiimpfcn,  ba|l  er  3unäd)ft  bic 
freatiirlic{)e '^Inatogic  ber  -^engnug  abiiqnat  auf  (^)ott  übertrug  unb  beinnad) 
bcl)auptcte,  bcr'i^atcr  fei  notuicnbig  uor  bcmSol)ue  gemefen. 

'^(uf  bic  fatbolifd)c  '^(ntiuort,  bic  göttlid)e  ;5fngung  fei  ein  emiger 
%Ü  uub  bal)cr  ber  ^Hitcr  emig  '-iHitcr  unb  ber  Sol)n  cm  ig  Sol)n,  nnb 
feiner  uon  bciben  ol)nc  ben  anberen,  cruiiberte  er,  cy  tonne  überhaupt  non 
einer  ^'^ugnug,  einem  5Iuc^gang,  einem  ^(bglan^  u.  bgl.  bei  G)ott  nid)t  bie 
Üicbc  fein.  Denn  bao  fei  emanatifti  f  d)  unb  fc^e  eine  Leitung  bcy  gött= 
lid)cn  "ö>cfcmö  noranc^.  ^a  atfo  ber  Sol)n  meber  auc^  bcm  ^^efcn  be^o 
iHUcrc>  emaniere,  nod)  auv  einer  iiorl)anbeucn  l^uitcric  gcbilbct  fein  tonne, 
fo  fei  er    notmenbig  burd)    bcn   freien  :ilM(Ien  ©otteö    aiic^  nid)tc^  erfd)affen. 

%k->  bie  ^äter  il)m  antmorteten,  teinc!omcgc>  finbe  burd)  bie  ^^'iiHiuHl 
eine  enianatio  ad  extra  unb  eine  S^eilnng  bec^  göttlid)eu  ^l>efenc^  ftatt, 
ha  ber  3oI)n  ba^>  göttlid)c  ^^efen  gan^  unb  in  unteilbarer  5ül(e  in -fid) 
trage  unb  nid)t  aujaer,  fonbcrn  in  bcm  ^initer  fei  unb  bleibe,  meinte  '?(riuv, 
U)enu  ber  So^n  gbttlid)eu  3i>efeu^  unirc,  fo  tnäreu  jmei  (Spötter,  5mei  abfolute 
^Ncfen.  'Jtad)  ber  tatl)otifd)cn  ^el)re  ift  biefer  Sd)luJ5  feincvmegc^  bercd)tigt: 
bcuu    gerabc    l)ieriu  beftel)t    bas  ©laubcn0gel)ciuuüc>    ha]^   biv:->  numerifdj 


§  53.  33cn)ei^  ber  ^l^rinität  au§  ben  fornicänifc^en  ^öreften  jc. 


177 


eine  imb  initctlOarc  göttnd)e  ^Befcn  ungeteilt  unb  imuennctfiittigt  in 
ben  brei  gottlidjen  '^erfonen  fubfiftievt.  ^arin  tag  aber  gerabc  bie  §ärefie 
bc^  5(riu^,  tag  er  biefec^  unbcgreiftidje  @e()eiumic>  leugnete. 

3ubem  nun  5h*iut^  an  3te((e  bec^  Ö)(auben^>ge^cimuif[e^J  feine  angcblid) 
bie  33ernunft  noüfommeu  befricbigenbe  unb  ber  Schrift  unb  Überlieferung 
Qugebtid)  entnommene  ©rfinbung  fe^te,  geriet  er  mit  ben  erften  ^ßa^r^eiten 
ber  Vernunft  unb  be^  Gljriftentumc^  in  ^UMbcrfprnd).  92ament(id)  geigten 
bie  ^äter, 

a.  baf3  '?(rin€>  burd)  feine  öcugunng  ber  3;;riuität  bem  abtrünnigen 
Qubentum,  burd)  feine  Scljnuptung  aber,  ber  !i?ogL>3  fei  ein  erfd)affener  unb 
untergeorbneter  ß^ott,  bem  göttlictje  (Jt)re  5U  ermeifen  fei,  bem  §eibentum 
DerfaKe ; 

,i.  ba|3  bie  öel)re  uon  einem  iW'ittetmefen  ^mifdjen  ß)ott  unb  ber 
Kreatur,  mag  man  es  mit  'Dhniplatonifcru  unb  (Mnoftitcrn  ato  eine  ©inanation 
ober  mit  5(rin0  aU:>  ein  (^efd)üpf  bctradjtcn,  mibcrd)rift(id)  unb  miberoer^ 
nüuftig  ift.  ^enn  jebec^  51>efeu  ift  cntmeber  fd}Ied)tl)iu  göttlid)  ober  fd}led)t= 
Ijin  freatürlid).  (£'iu  lUittetmcfen  ift  unmöglid),  ein  unuernünftige^  (^ebilbe 
ber  ^()autafie. 

'5)ag  @ott  aber  mit  feiner  .Sireatur  nid)t  unmittelbar  in  ^lun'üljruug 
treten  fann,  iinberfprid)t  bem  ^^egriffe  beibcr  unb  füljrt  überbiee^  5um 
regressus  in  iiifinitum.  renn  nad)  biefcr  Xl]eorie  ift  uid)t  ein^ufeljeu, 
mec^balb  ber  Acyoq  nid)t  mieberum  burd)  ein  anbcrev  'JJiittelmefeu  erfd)affeu 
merben  mu|l  —  eine  .«onfequen^,  bie  im  (^nofticivuiuv  and)  mirtlid)  5U  ben 
langen  'iionenrcil)en  fül)rte ; 

y.  ba J3  bie  i'eugnung  ber  .sfonfubftautialitat  be^o  2ol)nee^  and)  ba^  (^e= 
l)cimni§  ber  Qntarnation  unb  brr  CS'rli^fnng  unb  batnit  ba^  gan^e  'i^efen  bec^ 
ßl)rifteutumc^  5erfti3rt. 

b.  ^]?ofitii)  fud)te  '^lriuc>  feine  \^el)re  burd)  falfd)e  3d)riftau0= 
legung  ^u  bemeifen,  iubem  er  namentlid)  Stellen,  bie  üon  (il)riftut^  als* 
S02eufd)eu  l)aubeln,  nou  bem  Vogoc>  alv  foId)em  au^4egte.  ^u  biefem 
Qmtdc  brad)te  er  bereite^  bie  fpiiter  00m  ^Ipollinarivuui^^  auc^gebilbete  .piirefie 
Der,  ber  i^ogoo  l)abc  in  (ibriftuv  bie  Stelle  ber  oeruünftigen  Seele  erfet^t. 
5lud)  ältere  i>äterftclleu  unb  tird)lid)c  '^(nvfpriid)c  mi|lbentete  er,  mobei  er 
namentlid^  and)  ba^^  ili\n*tfopl)i«?ma  amoenbcte  unb  a/ew/irsc,  ungebeugt 
mit  dyi-un'o;,  ungemorbeu  ucrmed)felte. 

IV.  'Mm  biefen  liinfdjungcn  ber  .s>aretitcr  gegenüber  l)at  bae  allgemeine  ^ 
^ongil  öon  9?icäa  bac*  tatl)olifd)e  ^ogma  folgeubcrmajsen  befiniert: 

1.  Credo  in  iDiuni  Deum,  Patrem  omnipotentem,  factorem  visi- 
hilium  omninm  et  invisibilinm. 

hiermit  ift  an^ogefprod)en 

a.  bie  abfolnte  ßinl)cit  ©otte^ö; 

b.  \>a\i  biefer  eine  Wott  mal)rl)aft  ber  ^^ater  feinem  eingeborenen 
Sol)ue§  ift; 

c.  h([\]  berfelbe  eine  (^ott  ber  3d)5pfer  aller  "^iuge  ift,  uid)t  etma 
blo§  ber  unfid)tbareu,  fonberu  and)  ber  fid)tbaren,  moburd)  bie  öel)re  uon 
einem  n)eltfd)affenben  3}iittelmefen  au?gefd)loffeu  ift. 

2.  Et  in  unum  Dominum  Jesum  Christum,  Filinm  Dei,  natum 
ex  Patre  (ycvvyjSsvta  ey.  tov  zoLzpiq)  u)d(jenUn))i,  hoc    est  ex  snbstantia 

^einvidj^^uppevt,  itomvcuJiium  fccr  Xoßinatif.  \2 


423. 

i§    nllgemcine 

Aionsit  uoii 

i'Hccia  unb  bev 

?lnant§mu§. 


178    5.^on  (^ott  bcm  3)vcieincn.  2.  2:cif.  SBon  bcv  aI(cv{).3)vcifQttigf.  A.  ^ofitiüc  3)Qrtegung  ic. 

(ex  rnq  ovaiac;)  Patris.  '^a§>  crftc  allgemeine  ^oii^il  511  ^ionftantinopel 
fügte  Ijiu^ii:  ante  omnia  saccula. 

.picrbiivd)  ift  auegcfprocljcii, 

a.  ba^  er  Sot)u  am  bcm  äl^cfcn  bcc^  ^ater^;,  alfo  nid)t  ctuni 
aibo  einem  anberen  ^^cfen  ober  einer  anbcren  Snbftan^  geboren  ober  gemengt 
nnb  be^l)alb  and)  nid)t  ansei  nid)tc>  erfd)affen  ift; 

I).  baß  er  allein  gemengt,  bc{^I)atb  ber   UnigcHitus  ift; 

c.  baf3  er  c,uug,  bal)cr  and)  nnucriinberlid)  ift.  @^o  gab  alfo 
feine  ß^it,  fein  xHinmi  ^n.  244),  ba  er  nid)t  mar.  5lnd)  barf  man  nid)t 
fagen,  benor  er  gemengt  mnrbe,  fei  er  nid)t  gcmcfen.  Tal)er  l)at 
ba§>  ^ticännm  feinem  ^cfenntnie^  nod)  folgcnbe  2(natl)ematiemen  beigefügt: 
Eos  autem,  qni  dicunt:  eiat  aliquando,  quando  non  erat  (^v 
TTOTS  5re  oux  /yv),  et  i)riiisquam  nasceretur,  non  erat,  et  ex  nihilo  (el 
ouy.  cvT^ov)  factus  est,  aiit  qiii  ex  alia  substantia  vel  essentia  (el 
hipa-g  i)uo>7zo(T-j,)zr,  ouTta;)  (licnnt  esse,  aut  creatuni  aut  convertibileni, 
aiit  mutabilem  Filium  Dei:  ]ios  aiiätheniatizat  catliolica  et  apostolica 
Ecclesia. 

3.  Deum  de  Deo  ((:)£:>  sx.  t)-:0),  lumen  de  Iiimine,  Deiim  verum 
de  Deo  vero,  genitum,  non  factum  (y£v>y;S-£vTa,  cv  r^ovri^iMza). 

^ierin  ift  namentlid)  anc^gefprod)cn 

a.  ber  mefentlid)e  Unterfd)icb  .^uifdjen  ^engen  nnb  er= 
fdjaffcn,  gemengt  fein  nnb  erfd)affen  fein; 

b.  ball  ber  (§ol)n  nid)t  ein  nntergeorbncter,  nncigentlidjer  ^ott,  ber 
arianifd)e  oi-j—ozz  (-)£c;,    fonbern  iinil)rer  (^uut  oom   uuiljren  ©ott  ift. 

4.  Consuhstantialem  Pafri  (iaoojTtsv  tw  llaTjOt)- 

^a    bao  'Jiiciinnm    in    biefem    xHuvbrnde  bie    gan^^e    fatl)olifd)e    l^eljre 
5ufammenfaf3t,  fo  brel)tcn  fid)  nni  il)n  ()anptfäd)lid)  bie  folgenben  ^fiimpfe  mit 
ben  5lrianern  nnb  Semiarianern. 
xif  (Ifnnjönbe  '^'     ^^^  3lrianer    nnb    3cmiariancr   menbeten    gegen    biefcn   ^(nsbrutf 

fcer^lviaiicvneflen  ein,    hi\^    ^Ort    CU.C0'j7lCZ 
ben  *Äu>>bvu(f  '      •    r       '•  •      •  ^    .      .  . 

buoo<j<Ttoc.  Ä.  fomme  nid)t  m  ber  l)eiligcn  ^d)ri|t  üor.     5tllerbing0  nid)t 

biv:^  'l£^oxt,  aber  bie  2adje;  nnb  mo  fte()cn  in  ber  l)ciligen  8d)rift  bie 
arianifd)en  gor  mein? 


i.  merbc  oon  ben  0  0  r  n  i  c  ä  n  i  f  d)  c  n  ^Mi  t  e  r  n  n  i  d)  t  gcbrand}t. 


X^ie  üorniciinifdjen  ^^niter  l)abcn  aber  fid)er  ben  begriff  oon  by.oovnto; 
gelehrt,  ba  fie  fagen,  bie  brei  ']3erfoncn  feien  biefelbe  qvtlx.  %üd}  ba^ 
^ort  cy.cc-j7Loz  mirb  in  biefcr  '^cbentnng  oon  il)nen  gebrandjt;  ja  bnrc^ 
bie  iun-ljanblnngcn  ^mifdjcn  fa])\t  1^  ion  l)f  iuc^  nnb  "^^^ionijf  in^  oon 
Slle^'anbrien  l)atte  e?  bereite^  einen  fird)lid)en  Cil)arafter  erl)altcn.  "^a^ 
bixQo-jd.oq  oon  oorniciinifd)en  initern  gebrandit  unirbc,  bezeugt  and^  ©nfebin^ 
oon  diifarea  in  bem  unmittelbar  nad)  bem  '^Jiciinnm  an  feine  ^ird)e 
crlaffenen  (Sd)reiben.     33gl.  §efele,  ^ion5iliem(^cfd)id}te.     I  §  i>3; 

7.  fei  oon  ber  3i)nobe  5U  2lntiod)ien  gegen  "ipaul  oon 
iSamofata  oermorfen  morben. 

^enn  bie  ©teile  bce^  51ntiod}ennm  ed)t  ift,  fo  ift  fie  gegen  ben  iD^ig^ 
braud)  bec>  3i^ortec^  bnrd)  "^^anl  oon  v^amofata  nnb  bie  (Sabelliancr  geridjtet, 
bie  fid)  l)änfig  biefec^  5lnc^brndv,  mie  and)  ber  '^Inc^brücfe  asvs-jufjts;,  ctjv- 
oO<7to;,  Ta-JT:-:üo-to;  bebicnteu,  nm  nid)t  nur  bie  mefentlidje,  fonbern  and)  bie 
perfünlid)e  3^'<>'ntität  bev  3>ater§  nnb  bee  3ol)nec^  3n  bel)anpten,  ober  c^ 


§  53.  53eiucig  ber  jtriuität  ait^  bm  nornicönifci^en  .^ärefteu  2c. 


179 


ge]'d)a^,  luie  '^(tl)annf{ih5  imb  ^afitiu^^  meinten,  lueil  ber  (2amofatener  ben 
Äitatl)olifcn  uonimrf,  nnd)  il)rcr  l^cl)re  fei  ber  Boi^n  by,oo-ü(jio;,  tw  WolxoI  in 
bem  ©inne,  baj3  er  ein  5Uieite^3  gött(id)ee  ^efen  ober  ein  3:eii  be!3  Qött^ 
lid^en  Sßefcnö  fei. 

^iefe^  tonnte  aber  hat>  'Oiicänum  nid)t  abf)alten,  bas  $i}ort  öy-oo-jaio; 
in  feinem  rid}tigen  ©inne  jn  fixieren  nnb  in  ben  tird)Iid)en  (Sprad)gebrand^ 
aufännet)men; 

0.  fei  5iiieibentig  nnb  merbe  oielfad)  uon  ben  ^rofanfd)riftfte((ern  3nr 
33e5eid)nnng  ber  blofs  fpecififd)en  @int)eit  gebrandjt,  bie  nnter  ben  uer= 
fd)iebenen  Qnbioibuen  berfetben  (^^attung  beftel)t. 

5llferbing^  tannten  bie  atten  (^ricd)en  feine  anbere  als  bie  ^attnng^^ 
eint)eit.  5Uier  bn^  D^icänum  l)at  jene§  5Bort  in  feinem  tt)coIogifd)en  ®innc 
^nr  23e5eid)nnng  ber  nur  anö  ber  Offenbarung  nne  bctannten  numerifdjen 
@inl)eit  bes  ^[Öefens^  ber  brci  gi3tt(id)en  '|>erfonen  feftgefteltt  nnb  baburd) 
l)ier  jeben  anbcren  Sinn  anc^gcfdjtoffen. 

b.  'I^agegen  iinirbe  Su.olo:;,  ebenfo  une  opoi-oücrts;,  menngteic^ 
t»on  manchen  im  tatl)o(ifd}en  Sinne  nerftanben,  uon  ber  Äird)e  uermorfen, 
weit  c§  oon  5Irianern  üon  einer  btoß  m 0  r a l i f  d) c n  "ä l) n (i d) f  e i t  üer* 
[tauben  ipurbe  nnb  aud)  an  fid)  jur  33e5eid)nung  be^o  ^^J(t)fteriumc^  ber  altera 
^eiligften  Trcifaltigfeit  nid]t  geeignet  ift.  'ilMe  '^(tl)anafins  bemerft,  ift  näm= 
lid)  'iB  e  f  e  n  c^  ii  l)  n  l  i  d)  t  e  i  t  mit  $L>  e  f  e  n  {^  0  c  r  f  d)  i  e  b  e  n  ()  e  i  t  nid)t  nur  uer= 
einbar,  foubern  I)at  fie  genau  genonuueu  fogar  ^ur  33orau«fet3Uug. 

Sd)otion.  .'pier  molleu  mir  ba^  3^otmenbigfte  über  bie  übrigen  für 
bie  3^rinität6(ei)re  mid)tigeu  5IuebrÜLfc  bemerfen. 

1.  5öalD  uad)  Dem  ^Jcicänimi  ftct)t  oOaia  im  ^iiinc  uon  ii>e[cn  ober  iJBeicn* 
t)cit  fcft.  5'i'iil)i'^' ii'nv'^'-'  c^^  (^i'rf)  i"  ba-'^obciitung  imii 'l^crfon  iicbvniuijt.  9Jod)  (i^vcgor  min 
9h)ffa  nennt  (Adv.  Eun.  12)  ben  'i>ater  rrjv  ur,  yvrjr.Büauv  o\j(ti.uv,  nnb  luonn  lHtl)anafiu§ 
fügt,  bü^  er  (^ütt  nid)t  luie  3abcUin^J  ryovooOdtoc  nenne,  fo  fetu  biefeg  bm  (^cbxaud) 
besi  Sovtec>  oüdia  im  3inne  üon  ^^^evi'on  lun'anss. 

2.  Otto  «TT  am;  mnrbe  bem  profanen  3pvad)gelirand)  gcmn^  oielfad)  g(cirf)be* 
bcutenb  mit  ovTt«  gelnandit,  5.  '-i^.  uon  Tioni)[iu-§  >Koninnn§,  lUtbannfins«,  (ypipt)a»iii^/ 
felbft  nod)  non  (ipriUnei  uon  5Ileranbrien,  nnb  nod)  .f^ieroniimn^  (Ep.  57  ad  Dam.) 
Juarnt  oor  bem  ©ebrond)  biei'cs?  ilHUtes,  bcffen  fid)  bie  ^^(riancr  bebienten,  um  bie  gött* 
(id)en  ^erfonen  ait"  iier[d)iebene  ii'efen  ^n  be^eidincn.  '?(nd)  ha§  9?icännm  gebraucht, 
mie  lüir  n.  42H)  gegeben  b^ben,  ÜTroataTi;  nnb  oO^ta  nliS  Sunoninna.  i^^'i^od)  iinirbe  fd^on 
in  ber  nienni)'d)en  |]eit  uielfnd)  uTTOTraTt;  im  Unterid)ieb  uon  oOo-ia  jnr  i^egeidjnung  uon 
^^erfon  angemenbet.  ^m  Crient  lunrbe  OroTTc/.o-tc  ,^nerfr  ber  berrfdjenbe  ^^(n!3brnrf  ,yir 
^H',^eid)nnng  ber '|<eri'on.  ,1m  '.H  ben  b  l  an  b  e  unirbe  ■jTOfTTUTK;  übcr)et}t  mit  suhstantia 
=='ii?e)en.  ^Iber  aud)  im  Crient  umrbe  ba^^  'iiH'fen  burd)  uTroo-rao-i;,  bie  ^^erfon  burd^ 
TTjOÖffw-ov  be,^cid)net.  Xk^^  fiebt  man  namentlid)  an^ö  bem  ^i-^eridjte  bes  ^Ubanafinö  über 
bie  Uon  ihm  ^ur  Beilegung  be§  3treite§  ,^iuiid)en  -D?e(etin§  nnb  "ipaulinn^  gebaltene 
aIcyQnbrini]d)e  Sunobe.  2^er  eine  lebrte  brei  götilid)e  ^Upoftafen,  ber  anbere  eine 
^^poftafe,  tnäbrenb  beibe  in  ber  ^a&jii  uoUfommen  übereinftimmten. 

S)icfeö  3d)iuanfen  b^^  £prad)gebrand]e^  ()örtc  für  immer  auf,  nad)bem  ha^ 
.^"onjil  ^n  St)aIeebon  C£l)rifto  e  in  e  .s^i)p  oftaf  e  nnb  ,^iuei  yZaturen  ,^ngeid)rieben 
t)atte. 

3.  3)a!§  2?ort  t: pöc oi-rov-jK-rsoud  unirbe  uon  ben  Sabellianern  mi|5braurf)t, 
um  bie  uerfd)iebenen  güttlid)en 'Innionen  a^3  b(oBe  (Sr  f  d)e  in  u  ug§  m  ei)  e  u  ober  mudi, 
nad)  brm  ncid)[ten  ett)mo(ogifd)en  5inne  gleid)[aui  als  ll1ta>?fen  ober  ^Holten  be^  einperföu^ 
(id)en  ©otteg^  jn  be3eid)nen.  8päter  borte  mit  ber  mobaliftifdjen  i^^ärefic  biefer  l'^ipbraud) 
unb  babcr  aud)  bie  mit  bem  SiSorte  ucrbnnbenc  ©efabr  auf. 


425. 
ücvtvorfen. 


426. 
ouffla- 

äi^ffenlieit. 


427. 

ä^egriff  bev 

xjTzoaruatq, 


TrOOiTwTTOV- 


12 


4-2\\ 


180  ^Non  O^ott  beut  2)rcicinen.  2.  5:cil.  53on  ber  aUcvt). '3)reifaltigf.  A.  ^ofuiöc^iavlegungjc. 

§  54.    ^ic  ,?>nrcficn  (jccjcu  bic  firri)Iid)c  ücl)rc  uom  i)ci(ißcu  (^cift. 

üjgl.  ^e  in  rill),  5)ügniQti[rfjc  3:l)Cülügic  IV  §  2;}7. 

Tic  a1^u•c^oni=  ^-     ^^^-'  ^^^  ^''J^ueb o niaiicr  bic  ariautfrf)c  .v>ärc)'ic  and)  auöbrücflid) 

ancv  unb  ii)ve  bc^ügUil)  bcy  I)cilit3eii  0)ciftCi3  lcl)rtcn,  iiibcm  fic  bcufc(ben  alö  ein  (^cfrf)öpf 

otuutei  uiifl.   ^^^^^   ^ol)nc^^    bc^cirijiictcu    unb     bcm    3ot)nc    ak^    "Diener    —  ^laxovo; 

-  nn  terorbnetcn,   tüurbc  bici'e   .s^ärefie  junlcid)  mit  bcn  ^i'^"^^'^)^*^'"  ^^-^ 

^[riibo,   ^nbcdiiic^,    ^l.M)otin   unb   5(poÜinaric^   uom   'i^apftc  'Tainafu^ö   an]  ber 

röinifcl)cu  3i)nobc  uon  :)7H  ober  :>T1>   in    einer  'Jicil)c    fc()r  priicifer  ^Hnatl)e= 

nuUir^nicn  ucrniorfen.     Ta-:->    crfte   allgemeine   ^ion^il   ^n   iionftantinopel  aber 

fügte  bem  ^Uanbenc^befenntniffc  nad)  ben^^orten:  P^t  in  Spiritum  Sanetum 

ben  ^^ufa^^  bei:  Dominnm  et  viviticautem,  qni  ex  Patre  procedit,  qni 

cnm  Patre  et  Filio    est  adorandns   et  conülorificandns ,   qni  locntns 

est  per  i)roplietas.     'JJiit  ber    processio  ex   Patre   mar   bic  Äonfnbftan-- 

tialitiit  be^  l)ciligcn  C^eiftci?  anvgei"prüd)en,   mie    bie^   and)   Damafn^5  ertliirt 

I)attc:  8i  qiiis  non  dixerit,  Si)iritnni  Sanctnni  de  Patre  esse  vere  ac 

proprie,    sient   Filins  de   divina   snbstantia   et    Denm  verum,   ana- 

tliema  sit.    Anatliem.  IG.     ^gt.   and)  Anatliem.  18:    Si  quis  dixerit, 

Spiritnm  8anctnm  facturani   ant    i)er  Filinm   factum,    anatliema  sit. 

3lnd)  bem  l^iobalic^mn^^,  bc;^icl)nugc^mci|e  C£'manatic^mnc>  ber  ^rifcidi^ 

aniften  gegenüber   mnrbe  bie    fird)lid)e  Xrinitätc^Iel)rc  fel)r  genau  e;i'pli5iert, 

namentlid)  bnrd)  bie  Ep.  Leonis  Mag-ni  ad  Tnrribium  [DcHzInf/erj  Euch. 

n.  98)   unb   bac>    baranf   fid)  grünbenbe   ^ton^il   ^n  Zokbo  uon  447.     il>gl. 

Denzinger  1.  c.  n.  113. 

^  1:50.  IL     ^n  bcn   bogmati|d)en   Stümpfen    ber    erften  ^a()rl)unberte   traten 

iiiSirilcTif^^^^        S'vagen  in  '^c^ng  auf  bic  'l^crfon  bcc^  l)ciligen  (>3eiftcv  mcl)r  in  bcn  ,^inter= 

uom  ^<atcv  unb  qj-mij;^      3ümic  abcr  bie    Unitcr  über  bic  Xrinitiit   im  allgemeinen   unb   über 

burd)  brn  5oi)nben  t)edigen  0)ei|t   uiöbeionbcrc   fid)    erflarten,    ipradien    fie    nid)t  nur   ba§ 

110111  ^.iMitov.    j^j^j^j,  5l^erl)ältnic^  ^^nm  3ol]nc,    [onbcrn  and)   bcffcn  ^Uivgang  uon  it)m   unb 

bcm  ^Hitcr  alc^  eine  ancrtanntc,  fid)  uon  fctbft  iierftcl)cnbc  ^^iMil)rl)cit,  tcilc^  in^ 

birett,   teilv  birett  unb  anc^brücflid)  in  iierfd)iebenen  formen  ane.     ^^iament= 

(id)  finben  fid)  ^mei  Formeln:    bic  eine   im    Cccibcnt,    ber   l)eilige   (^eift 

gel)e  non  bem  5>ater  unb  bem   3ol)ne  au^ö,  bie   anbere   im   Orient, 

ber  beilige  Cs^ift  gcl)c  bnrd)  bcn  2ol)n  nom  ilniter  anc^.    Qcbod)  fommt 

jene  5'01'ui^'t  and)  bei  ben  Cricntalcn  unb  biefe  bei  ben  Cccibentaleu  nid)t  feiten 

Dor,   loic  benn  and)  beibe  gormeln  biefelbe  ih>ül)rl)cit  in  ucrfd)iebener  ^eife 

anc^brücfen.     (>kmi|l  ift,   ban  nad)  bcm   OManben   unb   ber   Cel)rc   ber  orien^ 

taltid)cn    mie   ber    occibentalifd)cn    ^niter    bie    aftine    Spiral ion    bem 

^Batcr  unb  bcm  (Eol)nc  in  ungeteilter  (Sinl)eit   g  cm  ein  f  am  ift. 

dagegen  l)atte  bie  .^ird)e  bkic  '^inil)rl)cit,  ba  fein  '^Inlaf^  ba^n  Oürl)anben  mar, 

mcber  bnrd)  eine  allgenuMue  l'cl)rentfd)cibung  beflariert  unb  in  eine  beftimmte 

gormel  gcfaflt,  nod)  fie  auvbrüdlid)  iuv  C^laubcnc^iefcnutui«  aufgenommen. 

^k  fie  bal)er  ^nerft  auf  f p a n i f d) c n  'i^ a r t i f u t a r  t o n 5  i li e n,  5.  ^. 

.   5U  S^olebo  589  unb  mabri'd)cinlid)  and)  fd)on  447,  förmlid)  anc^gefprod)en 

mürbe,  mar  ber  Qniai^  Füioque^  ber  fel)r  balb  allgemein  in  ber  ^ird)c  reci= 

piert  mnrbe,  lebiglid)  ber  5tuc>brucf  einer  ftet^  geglaubten  fatl)olifd)en  '^al)r^ 

^cit.     (Sine  fürmlid)e   unb   feierlid)e  '^^ctlariernng   bnrd)   bie  l)ijd)ftc  t'ird)lid)e 

Vel)rgcmalt   trat   erft   ein   unb  muj3te  eintreten,   als?  z<:>  fid)   um  bic  ^Meber^ 

nereinigung  ber  f d)ic^matif d)en  (>h'ied)cn  mit  ber  ^^ird)e  banbcltc. 

4''i-  ']?l)otin-o  l)atte  bcn  '^hhogang  be^^  l)eiligcn  CMciftc«  and)  nom  3ol)nc 

förmlid)  geleugnet  unb  bcffcn  '^Inc^gang  uom  Sßater  allein  alc^  ^ogma  auf^ 


§  55.    .(l'trd^Iid^c  (Siitfd)cibungcn  (^cnenü6er  bcn  antitrinitavifd^cn  ^rrtünicvn  tc.    181 

gcftettt.  ^tc  Srf)i^5matifer  beriefen  fid)  baraiif,  bng  hiv$  FiJ/oque  in  bm 
attcn  @(anbenc4iefenntniffen  fiii)  nid)t  finbc.  ^ie  alten  Sl)mbüla  mürben  nnf 
ben  UnionefDnoben  i()nen  o{)ne  ben  ^nfat^  geftattet,  ba  ber  5J(u^gang  and) 
Dom  So()nc  impücite  in  il)nen  ent()a(ten  ift;  bagcgen  unirben  fie  anfgeforbert, 
bit  in  bcni  |]nfal3  an^^briidlid)  nn^gefprodjene  iö}al)rl)eit  an^nerfennen.  Um 
aber  jeben  ,4'^^*^U"*^i  ^^^^  bcr  'ilM-il)rl)cit  ,^n  beieitigen,  l)at  bie  Äird)e  nnter  Qiu 
ftinunnng  ber  (^n-ied)cn  id)cn  an]  bcni  jiueitcn  a Hg em einen  -H'onjil 
gu  Öl)on  feterlid)  ane;gefprod)cn ,  baf3  ber  licdige  ®eift  eiDiglid)  imm  53ater 
unb  So()ne,  nid)t  a(0  uon  5Uiei  'l^rincipien,  lonbcrn  üh$  non  einem  "^^irincip 
unb  bnrd)  eine  (Spiration  anc^gebt.  riefclbe  ©rfliirnng  unirbe  anf  bem 
allgemeinen  .^ion^^il  uon  gloren^^  in  bcm  Union?betret  (Sngen^^  IV. 
n)ieberl)olt,  mit  ber  53emerfnng,  babnrd)  merbe  bavfelbe  auf^gebriidt,  \m\§>  bie 
!i>ätcr  burd)  bie  Formel,  ber  l)eiligc  C^3eift  gel)c  uom  Spater  bnrd)  ben 
@ol)n  an«,  an^^gefprodien  l)aben.  "iß3c^ol)alb  aber  ba^o  Ä^on,^il  ber  lateinifd)en, 
bnrd)  bav  l^ngbnnenfe  11  näl)er  erfliirtcn  /vormcl  oor  ber  gricd)ifd)en  gormel 
bcn  ^Sor^ng  gab,  nnb  lueldjec^  ber  2inn  feiner  Jyormet  fei,  mar  ^nuor  bnrd) 
bie  forgfiiltigftcn  iHn-l)anb(nngen  mit  bcn  (^3ried)cn  feftgeftellt  morben.  i^gt. 
|)efcle  a.  a.  O.  '^i  7  3.  707  ff. 

§  55.  Äird)Iid)c  (^'utfri)cit)unrtcu  ncgcuüljcr  i)cu  autitriuitarifdjcu  Irrtümern 
bcr  mittleren  unb  ucucrcu  ^cit. 

5Bi](.  ^cinrid),  Xoipnatifd)e  Ideologie  IV  §  238. 

5Z)biüül)l  im  .Kampfe  mit  ben  antitrinitarifd]en  .sjärefien  bcv  ^lltertnm-o 
bie  fird)Iid)e  nnb  tbeologifcbc  i\M)rontunrfelnng  Der  Xrinitätelel)re  ^n  uoll= 
fommencr  ^Hnvbilbnng  gelangt  umr ,  gaben  bod)  bi^o  anf  nnfere  3^Mt  l)erab 
mand)c  Qrrtiimcr  5lnlaf3,  einige  ^J.^nntte  bey  CDogma^>  nod)  näl)er  ,^1  präcifieren.  ^      4:i2. 

I.     ^or   ber   ^Hef ormation  begegnen  mir  nod)  i)erfd)iebcncn  :3v^■^SüSS*^^^ 

tiimern :  •'iVformation: 

1.  ^Hoocelin  oon  Gompiegne,    ein  e;i'tremer  9?ominalift,   lel)rte   |",',;j,'A!^^^^^^^^^^ 
nad)  bem  53erid)te  bcc>  l)cil.  ^Infelmnv,    bie  brci  göttlid)en  i^erfonen  feien 

brei  n  o  n  e  i  n  a  n  b  e  r  g  e  t  r  e  n  n  t  e  T  i  n  g  e ,  jcb od)  f o ,  bafs  mir  ein  iB  i  1 1  e 
fei  unb  eine  ^JJtad)t.  T^ie  Vcl)re  :)io0celinc>  ift  bal)er  tritl)eifti  f  d).  '^luf 
ber  3i)nobe  non  ©oiffono  bec^  ^a[}xc^>  1092  marb  fic  nermorfen. 

2.  C^Htbert  be  ta  fovxd  (t  1154i,  ein  ertremer  ^ealift,  bcl)anptete  ''''^|;j;.,^;: ''^ 
einen  realen  Unterfd)ieb  mie  ,v^nfd)en  6)0  tt  nnb  ber  @ottl)eit,   fo  aud) 
,^mifd)en  ben  brei  göttlid)en  %nM- fönen  nnb  bem  güttlid)en  $i?efen.    T)al)er 
befd)ulbigtc  man  il)n  mit  ^)ied)t,  er  lel)re  einen  incrfad)en  realen  Unterfd^ieb 

in  (äott  nnb  fomit  eine  Caiaternität.  inn*  (Sngcn  IIT.  auf  ber  @l)nobc 
tion  ^"K^eim^^  (1148)  bnrd)  ben  l)cil.  ^Uu-nbarb  feine^:*  ^Ttnm^?  übcrfül)rt, 
miberrief  er  benfelbcn. 

:-5.  ^oad)im,  5(bt  ^n  glorie^  in  CSalabrien  (t  1202),  oermarf  bie  ^^'ibt  ;^oad)im. 
rid)tige  Xrinitiitcdel)re  Dec^  \^ombarben  nnb  bcl)anptete,  ec-  fei  in  (^ott 
nid)t  ein  einsig  es*  5i^eien,  bav  il^ater,  3ol)n  unb  (^cift  ift,  fon= 
bern  ct^  feien  nur  bie  brei  iUn* fönen;  eine  (Sinl)eit  bcftel)e  nnter  iljnen, 
aber  nur  eine  gebadete  ^ollcttiiuinl)cit,  mie  uiele  aVenfd)cn  ein  3Solf 
finb.  i:iefer  Xritl)ei^5mn^5  mnrbe  auf  bem  vierten  all  genuinen 
^^on^il  im  Öateran  nermorfen  (Cap.  2  bei  Denzinger  1.  c.  n.  :)58). 

l^a^^felbe  '4^efret  üermirft  and)  bie  mobaliftif  d)^pantl)eift  i  f  di  e 
Deutung  be^^  3:rinitätc^bogmac^  bnrd)  5lmalrid)  uon  'lUna  (t  1204). 
Denzinger  1.  c.  n.  359. 


182   5?oii  (Mott  bcm  ^'vcicincn.  2.  Xq'ü.  5>on  bor  altcrf).  2)iTifa(tig!.  A.  ^ofitiüc  3)av(cfluufl  jc. 

;'intitdnitavtirf)c  ^^'     3»i  ^  1^  0 1  c  ft  0 11 1  i  £^  Hl  u  §  bcgcQncii  lüit  aücii  ^auptformcn  antu 

\^iTtümor  Im  triiiitari|rf)cr  Qrrtümcr: 

mui"2odniancr  1-       '^tl^rf)    ^CU    (^  OC  i  11 1  ll  U  C  V  U    tft    C^Ott    C  1 11  p  C  l* )' Ö  11  H  d) ,     (£^riftU5 

"'IcrtciiT'  P»i*cr  iD^eiifd^,  bcr  l)eiHgc  (Steift  eine  göttnrf)c  ^raft  uiib  ilöir!^ 
faiiife it.  ^er  Sociiiiaiii^Miiiic^  iinirbe  non  ^^aul  IV.  flJonstit.  Owm  qico- 
rundam  a.  1555)  luib  .^Ieineiu3  VIII.  (Breve  Z>omima  ,^>t//?8  a.  1603) 
oermorfcii.     5Bg(.  Denzingey  1.  c.  n.  ^^80. 

^n   bem   cngli|ii)cn   Uiiitaric>niiic^    imb   bcm   beutfc^eu   vulgären 

Diatioiialii^^niu^  !ani  bic  ^Doftriu  Socimi«'  |el)r  adgcmciii  ^^ur  ,*perr|ri)aft. 

Sluci)  bcr  fal|d)c  opiritiiali^Miub:^  bcr  ilMcbertiiiif  er,  '?Jc  c ii u o iii t  c ii, 

C  u  n  f  c  r ,  111  ii  l)  r  i  |  d)  c  ii  il^  r  ü  b  c  r,  .v>  c  r  r  u  l)  ii  t  c  r  imb  lÜi  c  1 1)  o  b  i  ft  e  ii  f ül)rte 

5U  einer  |]urücffctnnig  nnb  ^^crflüditigung  bcc>  Xrinitiitebogina«. 

^»cbcnbpf  •  ^'      "^^^^    f  a b c n i a  iii  f  di  c ii    llV o b a l i ^ m u z>    ernencrtcn    S e r  ü e t 

(t  1553)   unb  ber  fanatifd)c  ^(iititrinitarier   3iü  eben  borg  (f  1T72),   ber 

bie  brei  "^3er|oneu  a(c>  brci  ^^^Ittribntc  bcr  einen  götttid)cn  ^^crfon  barftcKte. 

^^'JDnif;  3.     Q>n    bcr    ^beofopbic    ^Vitob    ^öl)ine^o    (f  H)24)    ift    bcr    alte 

gnoftifd)c  ^rrtiim  bcr  C£'nianation   in   bie   5^riintiit«lel)re   micber  ()ineinge:= 

tragen  morben. 

%%d?nitfdiS'  ^'     3"   ^^^  ncneren   protcftantif  d)cn   XI)CüIogic   ift   bcr    fabcl= 

(iani|(^c  O^rnnbgcbanfc  in  i">cr]'d)icbcncr   3i^cifc  aufgetreten:    in  bciftifd)cm 

3innc    bei  beii   u  n  l  g  ii  r  e  n   i\\  a  t  i  o  n  a  Ii  ft  e  n ;   in   p  a  n  1 1)  e  i  ft  i  f  d)  e  r    J^orni 

bei  (Sd)eHing,  $)egel  nnb  Sd)Ieierinad)er. 

,^ni(!r^ii(ci  ^^^'     -^^^^^^  innerhalb   bcr   fatI)oti  f  d)eii   Atird)c   {)(\i  bie  nencrc 

mmflcninnevDaibunb  ncncftc  ^^cit  bc.uiolid)  bcr  Triiiitiit  irrioc  'JJiciiiunqcn  hcroorqcbradit: 
,^iidic:  1.     vlnf    bcr    ^(ftcriDnobe   ,yi    "lM|toja    blatten    bic    ^an|cni|tcn    nnb 

^^'^'ifToTa;  *"  Sofcp^nicr  ben  5ln«brnd  gcbrand)t,  Obtt  fei  ,,ui  brci  ^erfonen  nnterfd)iebcii". 
$^a  bicö  ben  Sinn  I)aben  fann,  ba^  göttlidie  5!Befen  fei  in  ben  brci  ^er= 
foncn  nnter f  d)iebcn,  ncrmirft  bie  33n((e  Aurforpin  ßdei  (28.  5(ng.  1794) 
biefen  2Iiic>brnd.     Denzhufer  1.  c.  ii.   1459;  ugl.  and)  ii.   1460. 
^aabcr;  2.     '^"^  a  a  b  c  r  (t  1H41)   reprobii^ierte  be^iiglid)  bcr  Xrinität  ben  tl)co^ 

fopl)ifd)en  (^nofticieinno  Qafob  53öbinc^ö   nnb  feinem   fraiiäöfifd)en  (>)cifte^^ 
genoffen  i^^uiü?  Gtanbe  bc   3  t.  lUartin   (t  1803).     Über   :öa ab  er  f. 
|)affner  im  ^ird)en^?c^\  1   3.  1781  ff. 
ö""tiHv.  a.     ^l(^^)  %\\\\i{)zx  (f  1863)  ift  bic  ^rinität  bas  i^robuft  be^>  gött- 

H(f)cn  (Se(bftbeiüufUfein^>pro5cf  f  C0,  ber  fid^  emig(id)  nnb  notmenbig 
baburd)  t)o(I,^ie()t,  ba J3  ha^-^  gött(id)e  ^efcn  bnrd)  (Emanation  fid) 
ücrboppelt  nnb  bicfc  beibcn  ^13rincipien  ober  ^aftoren  in  boppcU 
fcitiger  ©manation  bac>  göttlid)e  3ä?cfcn  gnin  brittenmat 
f c  ^  c  n  nnb  bnrd)  bief ec>  b  r  i  1 1  e  ^h*  i  n  c  i  p  d)rc  3B  e  f  c  n §  i  b  e  n t  i  t  ät  nnb 
abfolnte  (^Ici d)^eit  bejahen,  ^er  (5^üntl)eriani0mu^  (e()rt  a(fo  eine 
!i;ripli5iernng  ber  gött(id)cn  Snbftanj  nnb  tengnet  babnrd)  bic  nnme= 
rifd)C  @iiil)eit  (^)ottc^,  an  beren  3te(Ic  eine  blof^  qnalitatiuc  (Mlcid)= 
^cit  gefegt  mirb.  T^ie  ^iikrfc  Cs^üntberc^  nnirbcn  bnrd)  Xefret  oom 
17.  Februar  1857  auf  ben  ^iibc^*  gcfclit  nnb  ^'\m  IX.  be5cid)nete  in  einem 
33rcoe  nom  15.  J^niii  1857  an  ben  @r5bifd)of  uon  ^ö(n  h'\t  Xrinitätc4cbre 
(^ünt!)er§  aU  bebentenb  abmeid)cnb  a  catliolica  fide  siuceraque  expli- 
catione  de  imitate  Diviiiae  snbstantiae  in  tribus  distinctis  sempi- 
ternisque  personis.  (Denzinger  1.  c.  n.  1509.)  5(ud^  hat^  non  '^ßin^  IX. 
beftätigte  'Protiin^iatton.^il  non  .^öln  oon  1860  ccnfnricrtc  hk  anti- 
trinitarifc^e  Spetulation  (^üntt)crc^  (P-ars  1  c.  9  u.  10). 


§  56.  5?ou  ^cn  gött(id)cn  '•^i-ojcifioncu.  183 


B.  g^eofogifrfic  ^ntwid^dnn^  imb  grilfäntng  bct  ^tiniiäUte^xc, 


4:55. 
Irtuitäte^ 


i>or  allem  tft  fe)X^uf)a(tcn ,  baf]  bic  Xrinitiit  \\\d)t  etiim  nur  mc  ba^  ^a, 
gütt(id)c  3ßc)en  nnbegrciflirf) ,  fonbcrn  im  ftrcngeu  (Sinn  bc§  SBortc^^  ein  "flcöcimniö  unb 
(S^  I  a  u  b  c  n  C'  g  e  ()  c  i  m  ii  i  -o  ift ,  fo  baß  fic  a([o  aib^  bloßen  33ernimftprin=  ^^^  ^^^'^  '^^^^' 
ctpicu  nid)t  nur  tiidjt  a  b  ii  q  u  a  t  begriffen,  [onbern  nic^t  einmal  erfannt 
unb  bcinicien  merben  fann.  1^agegen  fte^t  fie  mit  bei*  ^^ernunft  aud)  nid)t 
in  5Bibcrlprnd),  fonbern  fann  ine(mcl)r,  bk  Offenbarung  unb  ben  (Glauben 
üorau^gefet^t,  analogifd)  begriffen  merben.  ^ie  Xf)eo(ogie  befd)ränft  fid)  batjer 
nid)t  baranf,  bk  gegen  ba^:^  Wcf)einnii^5  iun-gebrad)ten  (Siniininbe  ,^urücf^umeifen, 
fonbern  iierfnd)t  aud)  nad),)Umeifen,  bai^  unb  mie  ba^; jenige,  ma^^  ba§  ^I^ogma 
üon  ber  t)edigen  ^reifaltigfeit  le()rt,  mit  beut  im  (Sinflang  ftel)t,  ma^  bic 
i^erunnft  non  ber  uncnbüd)cn  ^oüfommenl)cit  (^jotteo  erfennt. 

!©iefen  9tad)mei-o  ,^n  fübren,  banbeln  mir  in  ',)(nfd)(nj3  an  ben  {)ei(.  ^5j„/p^y„ 
Xbomaso  5uerft  oon  ben  giHtlidjcu  '].m' 05  cf  [ioncu  unb  ben  am  if)nen  fid) 
ergebenben  Oietationen;  bann  geigen  mir,  mie  burd)  bie  real  iierfd)iebencn 
^f^etationen  brei  real  iicrfd)iebcue  göttlid)e  *iUr  fönen  fonftituiert  merben. 
.^ierauf  faffen  mir  bie  ()ierau^o  fid)  ergebenben  ^^^otionen  hh$  5(uge  unb 
reiben  bavan  bie  Erörterung  ber  anc^  ber  .Honfubftantiaütät  f(ieJ3enben  gcgen^ 
feit  igen  ^s»"  cm  ob  nun  g  ber  göttlidicn  l^crfoncn  unb  fd)Iießen  mit  ber 
![?e^re  uon  ben  5(ppropriatioueu  unb  ber  3cnbung. 

§  56.    il^oM  bcu  (\üttHri)CH  ^4^ro,^c||iüncn. 

'i^Qi.  .f^cinvid),  -Toiiiiiatiidic  Xhcolüfitc  }\  §  240  ff. 

I.  (£^^  finb  in  Ooott  cm  ige  unb  immanente  2(fte  ober  %n§-- 
gänge,  processiones^  acfia^  Notio}iaIes.    S.  Th.  1  q.  25. 

1.  '^lue^gang,    proccss/o,    iy.zcoi-j7iz,    nrj^ztrh   be5ci(^net   im  a((ge=    sp,j,J.-^- ^^^^ 
meinen   i  r  g  e  n  b   einen   11  r  f  p  r  u  n  g   b  c  *o    eine"  n   n  0  m   a  n  b  e  r  e  n.     ^a^,  ^^ut§flauflc^^,  bcv 
maö  anöget)t,   nennt  man  ben  iermhao^  processioiiis;   ba^^jenigc,    non  beut    i"^"'""'"'^- 
i§>  an«gc()t,    ba^^  imnc'qinim    processioiiis.     Qebe   processio    beru{)t  auf 

irgenb  mcld)cr  Xl)ätigfcit  ober  '^Mrffamfeit  bc?  'principe.  Se^t  nun  ba^:> 
•^rincip  feinen  !Icrminuc^  anger  fid),  fo  ift  bic  processio  eine  processio 
ad  extra ^  ein  t raufe  unter  ^?(u>?gang,  mie  ber  5(n?^gang  bes  (5tra()Ie(?  öon 
ber  (Sonne,  bec^  mcnfd)lid)cu  3ol)ne^o  uon  feinen  ©ttern,  bti>  .^unftmerfe« 
Dom  ^ünftter.  Sc^U  aber  bae;  ^lU'incip  feinen  Icrminnsi  in  bcm  ^}3rincipe 
felbft,  fo  nennt  man  bic^o  eine  processio  ad  hifra y  einen  immanentctt 
'^(u£igang.  3old)e  innere  ^Hue^giingc  finb  bac^  (Srfcnnen  unb  '^^oden;  benn 
i^r  3!;erminiK^,  ber  (^)ebaufe  unb  ber  iiMKciuoaft ,  ift  etma^^  bem  erfennenben 
ober  mollenben  (Reifte  felbft  ^nnemot)nenbe^o.     S.  Th.  1  q.  27  a.  1  c. 

2.  X)icfe   53egriffe    auf   Cv)  0 1 1  angemeubet ,    nennt   man   ade   5Berfe,  ^.^  ^^^^  „^  ^ 
burd)  bie  (^ott  etmaö  uon  if)m  il^crfd)iebcne^o  anf^er  fid)  fe^t,  proccsslones  ad     \x  St^^ 
extra.     ^lOian  fiel)t,   nur  Uumiffenl)eit   tonnte  baraue   eine  5(nf(age  auf  ^^an= 
tt)eiemtu^   unb  ©manatiemue    gegen  2l)onuvo  unb  bic  Sc^olaftifcr  t)erleitcu. 

33ei  ber  processio  ad  extra  fann  bic  abfotute  Urfacf)e  at^o  iiöirfung 
auger  fid)  entmcbcr  eine  freatür(id)e  ©nbftan,^  fe^en  (@d)üpfuugi  ober  eine 
S3emegung,  ^eräuberung,  neue  ^)?c(ation  an  bereit«  bcfte^enben,  crfd)affenen 
®ubftau,^en,  ma^  bei  aikw  anbercu  natürlid)cn  unb  übcrnatürüd)en  ü^erfen 
ber  gaü  ift. 


lb-1  3>on  (Mott  belli  ^Trcicincn.  2.  2:cil.  Sl^on  bcv  oÖcrl).  Trcitnlti^f.  P.  !Jf)coI.  @ntn)i(fchmg  :c. 

'5)ic  ^H'o.^cffioncn  be«?  3o()ncf>  unb  bc^  @cifte^3  .finb  alfo  feine  pro- 
cessiones  ad  extra,  uicber  im  crftcu  Sinne,  luic  bie  5(rinner  meinten,  nod) 
im  (ct3ten  Sinne,  mie  bie  'JJtobaliften  (ct)rtcn.  CS'v  finb  inctnidir  iuima^ 
nente  nnb  bec>l)alb  einige  5(nciC}ängc. 

!ö?n^  bcn  'J?Qincu  betrifft,  fo  finb  e  tum  o  lüi'iif  cl)  piocessio  imb  emauHtio  flleld)* 
beöcutcnb ;  ba^  lebteve  ^A'ovt  aber  ift  ,vi  lunineibeu ,  lueil  esg  aücjciuein  üblid)  gemovben 
ift,  baSfeliie  auf  bcn  fal[cf)eu  ($inanati§iiiii§  an,5iiuieiiben. 

H.  @in  5Ina(ocjon  einc^o  fo(cf)en  innnancnten  ^(n^^gangeö  ^aben  mir  in  bem 

b^c'MÄnKMio  ^;)(ucnvinci  bec>  ^cbanfcn^o,  bcv  ^-I^cgriffcc^  bor  ^^bec,  beo  verbnm  nientis  uom 

TuuVaün%"v  bentenben  (Reifte.     Hoc  niaxime  palet  in  intellectu,  cnins  actio,  scilicet 

>i>?o1!|Ä^    intelligere,   manet  in  intelligente.     Qnicnnqne   antem  intelligit,   ex 

hoc  ipso  qnod  intelligit,  procedit  aliqnid  intra  ipsnm,  qnod  est  con- 

ceptio  rei  intellectae  ex  vi  intellectiva  pioveniens   et  ex  eins  notitia 

procedens.    S.  Tli.  1   q.  27  a.  1  c. 

A)ic  '^(natogien  bei*  göttliii)en  i)i-ocessiones  muffen  aber  )dbftocrftanb^ 
(iri)  nirf)t  im  .Viorpcrlidicn,  fonbcrn  nnr  im  C^kifte  gefnd)!  merbcn.  ^ic  im- 
manenten ')>ro;^effioncn  in  (^)ott  finb  niimlirf)  uiefcntlid)  geiftigc  ober,  mic 
man  and)  fagt,  intettig  ibile  i^ro^^effioncn  ober  '^(fte.  '^ie  finnlidjcn  2(na= 
(ogien  hzt^  5(nc*gangec^  mie  fie  nid)t  fetten  luni  5d)rift  nnb  33ätern  gebrand)t 
merben,  5.  ^.  be^  OMan.^ee  nom  ^idUc,  be^o  '^(bbrncfec^  nom  Sieget,  be^ 
J^tnffey  nnb  ^^ad)cc>  oon  ber  Cnellc,  beo  Vid)tey  nnb  ber  i:IiMirme  uom  J^cucr 
n.  f.  tu.  finb  bal)er  btojle  yJt  etap()crn,  entfernte  ;H()ntid)feiten,  vestigia. 
S.  Th.    1   q.  21  a.  1   c. 

JI.  :^n  Ö^ott  finb  5 m  c  i  nnb  n n r  ,smei  i m m a n  e n t e  i^ r  0 ,s  e  f  f  i  on e n, 
bie  \>zt>  Solinev  uom  53ater,  bie  (jpneratio,  nnb  bie  bey  I)ei(igen  (^knfte^  00m 
33ater  nnb  üom  3ol)ne ,    bie  spirafio  ober  processio   im  engeren  Sinne. 

Tk^-'  ift  bircft  in  atlen  Stettcn  ber  ticiligcn  Sdirift  aue<gefprod)en, 
bie  ben  Sol)n  ak-^  uom  i^ater  ge;)engt,  bcn  l)eitigen  (^eift  ak-  uon  beiben 
an!ogegangen  bc,^eid)ncn.  ;,^nbireft  ergibt  e^o  fid)  an^o  ber  gan^^en  Xrinitätö- 
lel)re.     'Änd)  ift  e^o  crtliirtcc^  ^ogma. 

ßc^  gibt  in  (^)ott  aber  nnr  ,yuei  '"}?ro,^cffionen.  ^on  einer  britten 
processio  ift  nirgenbc>  in  ber  l)eiligen  Sdjrift  bie  ))kbc.  ^^äter  nnb  5:^eo= 
togen  erflärcn  e^5  analogifd)  babnrd),  ba^  and)  im  crfd)affenen  (Reifte  nur 
gmci  immanente  5Ifte  ober  '^(n^giinge  fid)  finben,  be«?  i^erftanbeio  nnb  beö 
WHlkn§.  S.  Th.  1  q.  27  a.  5. 

III.  "^ie  (Generation  ift  ber  5(n!?gang  in  393 e  i  f  c  ber  C£' r  t  e n n t  n  i 0, 
in-ücessio  per  modam  inteUedaSy  bie  Spiration  ber  :!(n^ogang  in  ^^eifc 
b  e  ö  ^M  n  en  ^o  ober  ber  l*  i  e  b  e ,  processio  per  iHodum  voluntatis  seu 
amoris. 

T)ic§  fte^t  aU>  tatl)o(ifd)e  $i^a^r[)eit  fcft  nnb  fann  ol)ne  Xcmeritiit  nid)t 
geleugnet  mcrben. 

Irr  sJin    ei)t  ^'     ^^^  ^^^  ^^^)\\  \\\  '^l>cife  bcr  (Srfeuntnie^  00m  i^ater  an£*get)t,  fprid)t 

i^atm- in  bie  t) eilige  Sd)rift  nad)  bcr  einmütigen  '^Inc^egnng  ber  ^niter  nnb  Xt)eo= 
logen  babnrd)  au^o ,  b(\^^  fie  benfelben  alö  bie  gejengte  3ä^ei9l)eit  unb 
al^^  ben  Öogoö,  biv:^  verbion  mentis  be§  35ater^o  bc5eid)net.  5Iuc^  icne 
Stellen,  bk  ben  Sol)n  al^>  ©benbilb,  Slbglan^,  (Geftalt  (^otte^^  be= 
,^eid)nen ,  unb  bie  il)n  in  bcfonberer  3äkife  ba§  2\d)t  unb  bie  3Sat)r^eit 
nennen,  beuten  auf  bie  perfönlid)c  (SigentümUd)feit  be«3  Sol)ne^o  ale^  bc^ 
^^  0  r  t  e  ^o  unb  ber  1)  l)  p  0  ft  a  t  i  f  d)  e  u  iJiU  i  ö  l)  e  i  l  l)in. 


■JIO. 

unb  nur  .^ivci 
i^vojcinoncn. 


uout 

il^info  bcv  (iv 

rcnntniC'  an 


§  56.  3?on  bcit  göttlicf)cn  ^rojefftoncn.  185 

1)ng  bcr  eo^n  aber  nidjt  Icbigltrf)  bc«f)a(b  5Bort  ^eigt,  meit  &ott 
burd)  i^n  511  bcu  .^rcatnvcn  gcfpvodjcn  l)nt,  fonbcrn  lucit  er  fid)  emiglii^ 
unb  innerlid)  in  it)in  ausiprid)!,  ergibt  fid)  gleid^faü^  a\hS  benfclben  ©teUen 
ber  ^eiligen  3d)rift  imb  ift  einmütige  öe()re  ber  ^niter,  namentlich  bt€^ 
I)ei(.  ^Htt)ana[iu§,  bee  l)eit.  Tregor  tion  ^la^ian^,  be^  ^eil.  5Utguftinu§  nnb  ber 
großen  3^t)eoIogen  aller  3^^^^^-  '^^-'  innerlid)  gcfprod^ene  3S>ort  ift  aber 
n\d)t§  anberc^  als  ber  (^ebanfe.  Tal)er  ift  and)  in  (^ott  nic^t,  tine  ©cotu^ 
toili,  5tüifd)en  int  elligere  nnb  dicere  unb  mciter^in  jmifc^en  velle  unb 
spirare  ju  unterfc^eiben,  menigften?  nid)t  in  einem  anberen  ^innc,  ak^  mir 
fpäter  5mifd)en  bem  effentialen  unb  notionalen  (Srtennen  unb  3Bo(len 
unterfd)ciben  mcrben. 

2.  Tag  ber  l)eiligc  Q^eift  in  ^il^eife  b^^^  älMllcnö  ober  ber  ^iebc  aue>*  j.,,  f,pft|^' (y,j,-t 
get)t,    ift  gleid)fall^^    in    (3d)rift    unb    Überlieferung    !lar    enthalten.  ßctn^.'j^siH-tie 
5)arauf   meift  nämlid)  bic    Sd)rift  l)in   fomol)!  bnrd)   ben  Spanien  TivsOp. «,  bcv'ticbe"Qi%" 
Spiritus   aU   bnrdi    bic    '^-^e5eid)nnng   l) eilig;    benn  r.vi-ju.cf.   beutet  auf  bie 
Äemegnng  beö  iiMlleuv ,    bie  5(  f  p  i  r  a  t  i  0  n    ber    Ö  i  c  b  e , '  unb  bie  Öiebe  ift 

Wi  i>rincip  ber  .pciligfe it.  ^cmgcmäg  eignet  and)  bie  l)eilige 
®d)rift  bie  ^Urfc  ber  Siebe  bem  l)eiligcn  Reifte  5U.  'I^aö  fe^t  aber 
t)orau6,  ba^  ber  l)ciligc  (Jkift  bie  t)t)poftatifd)e  !öiebe  ift,  ha  bic  gu^ignung 
göttlid)er  (Sigcnfd)aftcn  bereu  ^^il)nlid)feit  mit  ber  perfön(id)cn  @igentümUd)= 
feit  bcr  bctrcffcnbcn  '^>erion  .^nm  Sinibamentc  l)at.  ®.  §  61.  ^ag  bcr 
l-eiligc  C^cift  bie  ln)poftatiid)e  Vicbe  ift,  mirb  and)  nou  ben  ^Hitern  unb 
^f)eologen  allgemein  unb  fonftant  oorgetragcn  unb  jmar  nid)t  aU  eine  ©pefu- 
tatiou,  fonbern  ale;  eine  allgemein  ancrfannte  5ll^al)rt)eit.  33gl.  Augnst.,  De 
Trinit.  9,  12  11.  17. 

3.  ^iefe  V\i)vc  |omol)t  in  ^^c^ug  auf  ben  eol)n  mic  auf  ^<^n  ^eiligen .p^j^.^.^/;^;^^^  ^j 
®eift  ift  ftet^  fo  allgemein  ancrtannt  gemcfcn,  ba^  fie  in  ba^^  an^fü^rlidjeunb.statcciii^imie 
^la üb cuebefenntnif^  bec^  7V^^rt;//^;>i  XI  unb  fetbft  in  ben  ^ ö m i f  d) e n Mc'S'fÄ^ 
^atcdjismuö  (i*ars  1  c.  2  q.  10    aufgenommen  untrbe. 

IV.  '4}  i  e  ^]>  r  0  b  n  1 1  i  0  n  b  e  5  ^ai>  0  r  t  e  ö  b  u  r  d)  b  a  ö  n  0  t  i  0^  nouvr.uio  mit 
n  a  ( e    (S  r  f  c  n  n  c  n    i  fr    m  a  l)  r  l)  a  f  t  e    ,>^  e  u  g  u  n  g    b  c  ^^   (S  0  ^  n  c  ^.        spiratio. 

33  0  n  bcr  f/euerafio  i  ft  b  i  e  spiratio  u  i  d)  t  realiter^  m  0  l)  (  aber 
virtualiter  0  c  r  f  d)  i  e  b  e  n  ,  b  a  b  u  r  d) ,  b  a^  ber  I)  e  i  (i  g  e  (^  e  i  ft 
n  i  d)  t  in  ber  2B  e  i  f  e  ber  ©  r  f  e  n  n  t  n  i  c^  unb  b  e  ^  ^  a  l  b  n  i  d)  t 
a  t !?  S  0  r  t  u  n  b  (S  b  c  n  b  i  l  b  0  0  m  i^  a  t  c  r  allein,  f  0  u  b  e  r  n  i  n 
ber  2ß  e  i  f  e  b  e  r  Siebe  a  l  0  (^)  c  i  f  t  ober  §  a  u  d)  00m  33  a  t  c  r 
unb  <S  0  l)  u  e  a  l  ^^  einem  '}>  r  i  n  c  i  p  c  a  u  ^  g  e  ^  t ,  m  e  5  ^  a  (  b  and) 
bic  ^  p  i  r  a  t  i  0  n  bie  (^mmi  c  r  a  t  i  0  n  5  u  r  33  0  r  a  u  ^  f  c  ^  u  n  g  l)  a  t 
unb    bcr    O  r  b  n  n  n  g    nad)    auf    fie    folgt. 

1)ag  eg  in  ®ott  ein  uncnblid)e«  ©rfennen  unb  ^Bollen  gibt,  ba^  @ott 
felbft  ift,  ift  eine  auc^  oon  bcr  33ernunft  erfennbare  3Bal)rl)eit.  "Dag  aber 
bat"  gbttlidie  (Srfenucn  bai:"  ^ii>ort  unb  ba^>  göttlidjc  Sollen  ben  Cv^eift,  alfo 
bic  göttlid)en  .p^lpL^ftiiini  ober  ^^.^erfoncn  probu.^icrt,  unb  baf3  baburd)  ber  reale 
Unterfd)icb  ber  gottlid)cn  i^crfonen  lonftituicrt  mirb,  ift  ein  ber  33crnnnft 
oerborgencc^  Übcrnatürlid)e0  @et)cimnie.  Sol)l  aber  fönnen  mir  auf  (^runb 
bicfes,  burd)  bk  Cffenbarung  unb  ben  (glauben  une  gegebenen  ©c^eimniffe^ 
ein  anatoge^^  33erftiinbnii^  oon  bemfclben  erlangen. 

^n  biefem  Sinne  unb  auf  (Mrnnb  bcr  geoffenbarten  3Balirl)cit  geigen 
33äter  unb  Xt)eologcn ,   b  a  J3  unb  m  i  c  bav  g  i)  f  1 1  i  (^  e  ©  r  t  c  n  n  c  n  ober 


n)al)vl)aftc 


186  95on  (^ott  bcm  "Tvcicincn.  2.  Zd\.  5.hiii  bcv  allcvli.  2)vcifaltigf.  H.  Zhcoi.  (Snnuicfcliimj  :c. 

inncvii  äj  t  <S  p  r  c  rf)  c  ii  b  c  ^^  31^  o  r  t  c  §  bic  3  c  u  g  u  u  g  b  e  ö  m  c  f  c  n  <§= 
g  ( c  t  (i)  c  11    (S  b  e  n  b  i  l  b  c ;:?    ober    b  c  -3  3  o  l)  u  c  ^^    i  ft,    unb    lui  e    f  t  d) 
b  a  0  0  n  b  i  c  ^h'  0  b  II 1 1  i  0  u   b  c  !5  ^  c  t  f t  c  c;   a  l  c>   b  c  r    f  o  ii  [  ii  b  ft  a  n- 
t  i  a  I  c  n    ^  i  c  b  c    ii  ii  t  c  r  [  d)  c  i  b  c  t. 
Tic  ^oMiftiou  ^-     '^^^'  ^^^^^'^^^^^  ^^^^'  ^^'^^  inncrlid)c  ii?ovt,  bai!'  verbiiin  inei)tis,  ift 

bc§  ii^orteö  ein  (Sbcnbilb  bc«^  @ebad)ten  ober  (Srfamitcii  in  bem  crfeimeiibcn  ober 
beiifenbcn  ©elfte.  il^(it()iii  ift  bev  (gebaute,  in  bcm  (Mott  fid)  felbft  bcnft 
ober  erfciuU,  bac^  iiuicrlid)c  'il>ort,  in  beut  (^ott  fid)  felbft  auefprid)t,  ein 
@  b  c  u  b  i  (  b  ®  0  1 1  c  £^,  unb  meil  biiv  gött(id)c  Ci'rfenucn  unenblid)  unb  ab^ 
fohlt  oonfommeu  ift ,  bne  u  u  c  n  b  t  i  d)  o  o  (1 1  o  in  m  c  u  e ,  a  b  f  o  (  u  t 
g  l  e  i  d)  c  ober  a  b  ii  q  u  a  t  e  (£*  b  e  n  b  i  l  b.  Taniquani  se  ipsum  diceiis 
Pater  ^eniiit  Verbiiiii  si])i  aeqiiale  per  omnia:  uon  emm  seipsum  in- 
tegre perfecteque  dixissct ^  si  aliquid  minus  rel  (onp/iiis  esset  in  eins  Verho 
quaw  in  ipso.     Aug.,  De  'J'riii.   15  c.   14  ii.  '2'.\. 

Ta  enblid)  in  C^ott  nid)tc<  accibcntal,  fonbern  aücc>  fubftantial,  ba§ 
göttlid)e  5Ii>efen  felbft  ift,  fo  ift  biefec^  gött(id)c  ilnn-t  ober  ©bcubitb  fnb= 
ft  a  n  t  i  n  1    unb    bal)cr   bein   (irtennenbcn   a  b  f  o  I u  t  f  o  n  f  u  b  ft  a  n  t  i  a I. 

:i^hiu  ift  aber  ^  e  ii  g  u  n  g  im  engere  n  unb  e  i  g  c  n  t  (i  d)  c  u  3inuc 
oorijonben ,  loo  ein  1  e  b  c  u  b  c  c>  3i^efen  ein  mit  i  l)  in  f  u  b  f t  a  n  t  i  a  t 
0  c  r  b  u  n  b  c  n  c  «  unb  i  l)  in  f  p  e  e  i  f  i  f  d)  ii  t)  n  (i  d)  e  ^>  iÜ3  c  f  e  n  b  u  r  d) 
einen  l)  i  e  r  5  u  b  e  f t  i  in  in  t  e  n  g  e  n  e  r  a  t  i  o  e  n  ^  e  b  c  n  ^  a  1 1  l)eroor' 
bringt  —  oiig-o  alicuius  viventis  a  priiicipio  viveiite  couiiincto  secun- 
(Uiiii  ratioiieni  biimilitudiiiis.  S.  Tli.  1  q.  27  a.  '2  c.  Ta  altes  bicfeö  bei  bcr 
'}3robnftiou  bcc>  göttlid)en  '^Inn^tes  ober  (ibcnbilbec>  in  abfotutem  ^Siunc  ^u^ 
trifft,  fo  ift  bk  ']3robuttion  bcö  'Ilnn-te^o  i  n  'il>  a  l)  r  I)  e  i  t  eine  3  ^  11  9  u  n  g, 
fo  ba^  bei-:-'  ^^ort  mit  ^)ied)t  unb  ^mar  im  mal)rftcn  unb  eminenteften  3innc 
(B  0  l)  n  unb  ber  ^^^Ö^"*^*^  ^^  a  t  c  r  genannt  luirb.  Üknn  mir  ba^er  biefe, 
mic  ade  anberen  gbttlid)cn  '}^amen,  ^\m\'  ber  O  r  b  n  u  n  g  u  n  f  c  r  e  ^>  (S  r^ 
t  c  n  n  e  n  c^  nad)  ben  ,^Mcatnren  entlc()ncn  ,  fo  ift  bod)  in  ber  £)  r  b  n  u  n  g 
b  e  c>  3  e  i  n  {^  ©ott  bav  fnpcremtncnte  Urbilb  mie  allec^  .^Ireatürtic^en,  fo  alter 
treaturlid)en  ^niterfd^aft  unb  3ot)n)d)aft:  Ex  quo  omiiis  pateniitas  in 
coelis  et  in  terra  nominatui-.     Eph.  :>,  15. 

Sic  igitur  processio  Verbi  in  divinis  liabet  rationem  g-enera- 
tionis;  procedit  eiiim  per  modnni  iutellipibilis  actionis,  qnae  est 
operatio  vitae,  et  a  prinf'i{)io  coiiiuncto  ...  et  secundum  rationem 
similitudinis,  qiiia  coiiceptio  intellectus  est  similitndo  rei  intellectae 
et  in  eadem  natui'a  existens.   quia  in   Deo   idem    est  intelligere  et 

esse l'nde  processio  Veidn  in  divinis  dicitur  freiieratio,    et 

ipsum  Verbum  procedeiis  dicitur  Filius.    S.  Th.  1   q.  27  a.  2  c. 

446.  2.     ^Hin  ber  processio  Verbi,    bk  mat)rl)aft   generatio  ift,    ift  btc 

^ie^lSn!"  processio  Spiritus  Sancti  nad)  ber  ?e()re  bec^  OHauben?  oerfd)icben.    ^afl 

mm.      ^g^.   Unterfd^ieb   ,viniii^cn  bciben   '^(uc^gängen   nid)t   ein   realer  ift,   fonbern 

nur  ein  oirtnater    distiiictio  ratiouis  ratiociiiatae)  ift  gleic^fallC^  fatl)o= 

tif(^ec>  X^ogiim  unb  folgt  am  bcr  (Sinfad)t)eit  (v^ottci^. 

^er  Offenbarung  gemä|l  (11.  442)  ocrftel)en  mir  ben  ^lusgang  be^^ 
l)eitigcn  Okiftec^  abo  processio  amoris,  secnnduni  quam  ((ynatum  est  in 
amaniey  sicut  per  conceptionem  verbi  res  dicta  vel  intellecta  est  in 
intelligente.    S.  Tb.  1   q.  27  a.  3  c. 

33on  biefer  tu  ©ott  pro,^ebierenben  Cicbc  gilt  basfelbe,  mas  Dom  ^Borte 
gilt,  niimlid)   bag  fie  md)t  etmaö  :;?tccibeuteüeö ,   fonbern  baö  göttlid)e  iBefen 


§  56.  a>on  ben  göttlirfjeii  ^rojcffionen.  187 

fetbft  unb  fomit  ^ott,  bcm  öiebenben,  b.  !).  bcm  S3ater  unb  bem  (Sol)ne, 
f  onf  üb  ftautial  ift.  Quidquid  est  in  Deo,  est  Dens  ....  Et  ideo 
per  quamlibet  piocessionem,  qiiae  non  est  ad  extra,  communicatur 
diviiia  natura.     S.  Th.     1  q.  27  a.  3  ad  2. 

^ic  ^bcntität  bct->  göttUd^en  SÖ}oÜcn^  mit  bcm  götttidjcn  ^Bcfcn  !amt 
bie  ^^crnunft  üu§  fid)  crfcnncu;  nidjt  aber,  ba^  ba§  göttltd^c  SöoÜcn  ober 
Sieben  ein  oon  bem  ^^ollcnben  ober  Siebenben  bnrd)  reale  9te(ation  öcr- 
frf)iebene^  "l^robuft  Ijernorbringt.  97ac^bem  aber  biefer  relatioe  Unter^ 
fd)icb  nn^  bnrd)  ben  (glauben  gegeben  ift,  fcl)en  mv  ein,  ha^  ha^->  '^robnft, 
tDeü  mefenljaft,  nnr  eine  Dom  Siebenben  rcat  ücrfdjiebene  ^tjpoftafe 
fein  !ann,  mic  mir  gleid)  nod)  nät)er  nad)meifen  merben. 

"I^ag  aber  bie  processio  Spiritus  feine  ^^i^Ö^^Ö  ^ft/  ci'ftärt  \id}  au§  ^.^  nSe^sio 
ber    ißerf d}icbent)eit    be?  (Srfennenö   unb   ^i^oUen^  unb   i^rersi>iiitussancti 
"iProbnfte.    3^Hi()renb  c?  bem  ^ntetteftc  aU  foldjem  eigen  ift,  im  ^ebanfen '''"' '^""'"""• 
ober  iCnn-te  ein  (S'bcnbitb  bcc^  ©rfanntcn  ^n  erzeugen,  ift  bae^ 'Probnft  beg 
2Bo((en!o   ober   Sieben«  feiner   (5igentümlid)fcit   nad)   nid)t   ein   (Sbenbitb  be§ 
(^emoüten,  fonbern  ine(mel)r  bie  Steigung  ^nm  (^emoUten,  ba?  2Bo()(= 
gefallen  an  i()m  ober  bie  Siebe  gn  d)m. 

Processio  igitnr,  quae  attenditur  secundnm  rationem  intellectus, 
est  secundum  rationem  similitndinis ;  et  in  tantnm  potest  habere 
rationem  g-enerationis ,  qnia  omne  geneians  generat  sibi  simile. 
Processio  anteni,  quae  attenditur  secuuduni  rationem  voluntatis,  non 
consideratur  secundum  rationem  siniilitudinis ,  sed  magis  secundum 
rationem  impellentis  et  moventis  in  aliquid.  Et  ideo  quod  procedit 
in  divinis  per  modum  amoris,  non  procedit  ut  genitum  vel  ut  filius. 
S.  Th.     1  q.  27  a.  4  c. 

3{ttevbing§  ift  bcv  beilicie  (^knft,  meif  bcm  5Satcr  iiiib  Sobn  fün[ubftantia(,  kibcn     ^^^^  jicidcm 
bcm  ^^i^cfcn  Uttd)  abfoliit  nlcicf)  unb  älm(id),    iiiib  in  [o fern    mirb  cv  imn   ben  ^^ÄtciMi -£f,,]Jf  ^"r  (JJi"ij^c 
öftov^  inKKjo  iKifKralis.  s/i/Uhna   Filii    u.  i.  \v.    (\cnannt.     2)icfc  3{u§brüctc  licntf)cn    (^)cijt  \nu\ixo 
o()'o  auf  bcr  :ilHM'cii!§Qlcid)!icit  mit  initcr  nni>  3oliu,  uid)t  aber  auf  ber  pevföulicf)cu  ©i^cn-    thM  ncnnunt 
tümlid)fcit  bc§  bcilic^cu  (S^Mftcö.     Der    2obu   bac^cgeu    ift   uid)t   etU)a    blof?   iregeu  feiner 
ii>efcn<5g(eid)beit ,    i'onbern  and)  rocgeu  feiner  perföulidicn  @igcntümUd)fcit  a{§  4i>ort  unb 
9o()u  ebeubilb  bei?  ii^ater^o.     ^^cmgemafj  ift  and)  bcr  2(u5i]aug   bcä  ()eiligcn  ÖJciftc^  nom 
spirator    gmar    eine    processio    viventis   a    principio    .viveiite  coniuncto.    nid)t  aber 
ratione  simUifiidinis.     %\\d)  ift  überbaupt  uid)t  jebc  ^ibuHdjfcit,    fei  fic   and)  nod)  fo 
gro^,    ein  2tbbi(b  im    cigcutlid)cn    3inuc.     ii>enu    ber   l)ei(ige   ®eift  mitunter,  5.  iö.  Hon 
Sl)ri(I  Hüu  tHIcranbricu:  rcrhiivi  ff  mens  Filii  geuüuut  mirb,    fo    gefd)ie()t   bieg  uid)t 
ttjcgcn  feiner  perfönlid)eu    CS-igcntüm[id)feit  unb  feiucc^  '^üicn^nuge^   nom  5obn ,   al$  ob  er 
Dom  ©obue  i)er  moduui  intolloctus  a(g  bcffcn  ilHirt  ausginge,  fonbern,  uiie  (Sl}riU  felbft 
nät)cr  crflärt,  nicil  er  bie  ^v'cbrc,  ben  iv'illcu,  bcu  3inn  bc^  3obncg  nu§  funb  tt)ut. 

5lnö  bem  ©efagten  erfenncn  nur  bereite  einigermaßen  ben  ^rnnb,  mec^* 
^alb  hk  ^  r  0  5  e  f  i  i  0  n  b  e  c>  b  e  i  ( i  g  c  n  ®  c  i  f t  e  ^^  ber  O  r  b^ 
n  u  n  g  nad)  auf  bie  O'i  e  n  c  r  a  t  i  0  n  b  e  «  (£  0  f)  n  e  s^  folgt,  unb 
iües^alb  bcr  ()citige  (>5cift  nid)t  00m  il^ater  attein,  fonbern  com  i>  a  t  e  r  unb 
^  0  ^  n  c    an^^gcl)t. 

V.  3w'ii  tieferen  i^erftänbni^o  muffen  aber  nod)  ^mei  mid)tigc  fragen 
beantmortet  merben : 

1.  2Bie  üer^ält  fid)  jenc«^  ©rtcnnen  unb  353oI(cn  ober  Sieben,  mo= 
bnrd)  bat-'  $Bort  gemengt,  begiebungemcife  ber  ^eift  fpiricrt  mirb,  ^u  jenem 
ßrfennen  unb  5JUo(icn,  b([^  in  ber  Sebre  t^on  ben  göttlid)cn  (5igenfd)aften 
betrad)tet  mirb    unb  bcu  brci   ^)3erfoncn   in  gleidier  ^Beife  eigen  ift?     Mit 


1S8  5.^011  (S^ott  bcni  ^rcicincn.  2.  Tq\\.  5?on  bcr  afferf).  Drcifntttgf.  B.  Thcol  (Sntmirfching  jc. 

aubcrcn  ^Borten:  mic  üer{)nlt  fiii)  bae>  uotionatc  (Srfcnncu  iinb  5[l^o((cii  ,yi 
bcm  cffcntialcn  ©rtcuncn  iiub  3i^o(len? 

2.     'ÜMc  iicrf)altcii  fid)  btc  bcibcn  actus  notioiiales  ober  bic  proces- 
siones  ,^u  ci  minbcr? 

n /^-^j  s.  ^iif^)   ^"^f^*  Grfliinmq    be^?  ^oiuil^   oon  t^lorciu   gilt  folqcnbcr  (55ninb= 

sttji'cfKn  bin    |at^:    in    divinis   omnia   sunt  unum ,   ubi  non  obviat  relationis  oppo- 

uSiÄfUMi^itio.     (I)ecret.    pro  Jacobitis.  Deiizinger  1.  c.  n.  598.)     ©in  ^cgcnfa^ 

-i»cnbotbrn^i>io  ^ei*  ^Kclatiiui   bcftel)t    aber  uid)t   ,;ini)'d)cn   bcn   bcibcn    innnancntcn  gött(id)cn 

']3ro5ef|'ioncn  nnb  beut  göttlid)cn 'il\^fcn  unb  bcv()aUi  and)  n  i  d)  t  ^unf d)eu  bcm 

nottonalen  nnb  cffcntialcn  örfcnucu  nnb  ^-IBoUcn.     :?(ud)  ^unfdjcn  ben  bcibcn 

innnancntcn   gi3ttlid)cn  'l^ro^cffioncn  bcftcl)t  ein  foId)cr  ©cgcnfa^  nid)t.     ^a^ 

I)cr   ift   non  üorn()erein   flar,    \>a^  fomol)!  bic  cffcntialcn  unb  bic  notionakn 

5(ttc,    a^o    bic    bcibcn  in-o^^effioncn,  generatio  nnb  spiratio,   nid)t  realiter 

noncinanbcr  oerfd)ieben  finb.    i^nibl  aber   bcftcl)t  5Unfd)en  beni  cffcntialcn 

nnb   notiona(en   (£'rfcnncn  nnb  ühiKcu,   foinic   and)   5Uiifd)cn   bcn  beibcn 

ininianentcn   göttlidicn  'i>ro,^cffioncn   ein   oirtualcr  Untcrfdjicb  (distinctio 

rationis  latiocinatae  seu  cum  fundamento  in  \v>. 

Ätonunen  nur  nun  ;,Hr  ^^caunuortnng  bcr  gcftcKtcn  ?>ragcn. 
450.  1.  Um  bc'^üglid)  bcr  Trinitiit  riditig  ,yi  beuten  nnb  ,yi  fpred)cu,  muffen 

?r"rcnnnt''ünb  ^^^^^'   "i^^)  '^'^^*  unuollfommcucu  'il>cife  uufcrcr  ürfeuntnic^  f^mifd)cu  bcm  effen^ 
^imwn     %h-m  tialcu   nnb    uotionalcn  (vrfeuueu   unb  5i3ollcu   unterfdicibcu.     '4}euu   ba   nadi 

imb  3i.ivation.  beut  roquia  nid)t  bac>  qottlu1)e  "iin^ieu,  lonbcrn  bic  ^|ser)ouen  ^]Nrincip  bcr 
^^engnug  nnb  bcr  ^piratton  finb,  fo  ift  and)  nid)t  ba>:>  cffentiale,  bcn  brci 
i^crfoncu  gemeinfamc,  foubcru  baö  bcr  ')>criou  eigcutümlid)e  ober  uotionatc 
örtenuen  nnb  ^il>ol(cn  alo  bac^  inn-foneu  probu^icreube  ä'^^H^'^i  ii""^  Spiricren 
5U  bcnfcn.  lila  res  (natura  divina  non  est  preneraus  neque  genita, 
sed  est  Pater,  qui  ofenevat,  et  Filius,  qui  fri^nitur,  et  Spiritus  Sauc- 
tus,  qui  procedit,  ut  distiuctiones  sint  in  personis  et  unitas  in  na- 
tura. Conc.  L((fer.  IV  c.  2.  Doniugir,  1.  c.  n.  ;ir)8.  Dae  cffentiatc 
(Srfennen  nnb  ^^i^oltcn  ift,  uieil  bcm  ^^i>e)en,  einer  jeben  'Pcrfon  eigen.  1)cm= 
gcmäil  erfcnncn  nnb  moltcn  ^l^atcr,  3o()n  nnb  (^3cift  fid)  fclbft  nnb  aüe!?^  \m^ 
immer  fic  erfennen  nnb  moKen,  burd)  bac^  cffentiatc  (5rfcnncn  nnb  3Botten, 
nid)t  aber  burd)  bac^  uotioualc  Cfrtenucn,  burd)  bac>  nur  bcr  ^^ater  bcn 
3oI)n  jeugt,  be;^iel)uugvmeife  bav  uotioualc  'iBotten,  burd)  mcld)Cv  !i^atcr 
unb  @ol)n  ben  (i)eift  fpiriercu. 

'5)a{)cr  mibcrruft   bcr    l)ei(    '^(uguftiu  (Ketr.   lib.    1    c.  2{\\  eine  mit> 

iierftänb(id)c  ^Huf^erung,    bcr    ii^atcr   crfeuue    unb    fei    meifc    burd)    bic    gc^ 

jcugte  ii?eic4)cit   ober   bcn  3ol)u,   unb   ^eigt   (De  Triuit.    1.  15  c.  7),   ,^n 

n)cld)cu  5Ibfurbitäten  cv  fiil)rt  ,su  fageu,  bcr  5?atcr  ^abc  feine  3i^cie^()eit  uom 

^ot)ue.     ^cc^g(eid)eu   merbeu  ^niter   nnb  5ot)n   nid)t  erft  burd)  bcn  l)ci(igen 

(S)cift  unb  beffcu  3piration  liebenb.    :^sebe  ']3erfou  ift  oielmebr  ocrmöge  i()rc'? 

gi3tttid)cn  'ÄVfcnC^  essmthliter  bic  uucublid)c  (Srtcuutuiv  unb  Öicbe  fclbft. 

Jäi-  ,v>icrau^5   ergibt   fid)   and)    bic  '^tutmort   auf    bie  grage :    uie^o{)alb   nnb 

nicf)t uMcbcv einen iDtc  10  bcr  ^ot)u  burd)  iciu  S'rtcuucu  nidit  micbcrum  cm  'Ann-t  ,^eugc,  unb  bcr 

Ict-nurtXioba- ^)^^^^^    ^^^l'^  '^^^^^  fciu  dTtcuucu  uub  ^icbcu  nid)t  micberum  ein 'il'ort  ^^engc 

einen  (^jeift    uu^  ciiicu  %t\\\  fpiricrc  nnb  fo  in  infinitum.  ytwx  ha^:  cffentiatc  (Jrtcnncn 

'^"''"  ■      ift  bem  <SD()nc  nnb  I)ciligcn  (s3eiftc,  nur  bic  effcutiate  Öicbe  ift  bcm  ()ei(igcu 

(Reifte   eigen,   mäl)rcnb  bie  uotioualc ,   hat-  5öort  äengcnbc  (Srfenntni^o  active 

au5f  d)lief3lid)  bcm  il>atcr,  passive  aus  fd) lieg  tid)  bcm  3o()ue,  bic  no-^ 


452. 


§  56.  5?on  ben  göttUrf;en  ^^vojeffioncn.  189 

tionale  ober  ipiricrcnbc  Siebe  aber  acfke  ait^^]  rfjlie fit id)  beut  S3atcr  imb 
@ol)ne  a(0  bem  einen  spirator  imb  passive  a  ii«|  d)li  egiid)  beut  ^eiligen 
®ci|"t  eigen  ift. 

Um  nnn  aber  ba*^  3ßefen  be^o  notionalcn  C^rfennen^  nnb  ^ßollen^  in 
[einem  ^erlialtnis  jnm  cffentiakn  jn  oerfteben,  muffen  mir  ba^^  princijnum 
processionis  näl)cr  inc^  5(nge  faffen. 

33ei    allen  'bitten    eine^ö    tl)ätit3en  ii>efeno    nnterfdjcibet    man    uon  bcm   Pi-incipium 
principimn   qiiod .  b.    1).    Hon  bem  ©nbjeftc  ober  bem  3nppofitnm,   metdiesi  uuod;  princi- 
mirft,  nnb  oon  bem  bae  vl^-iom  gilt:   adas  sunt  suppositorum,  hiv:^  princi-  pioximum et 
lyium  quo   ober   \>at-   ^>ermögen,   traft  beffen    hiv:$  principium  quod     i-^'»iotum. 
m  i  r !  t. 

^a6  piincipium  quo  nnterfdjeibet  man  mieber  in  principium  quo 
proximum  nnb  in  principium  quo  rcmotani  ober  radicale.  Se^tere^>  ift 
Mt^  ^efen  ober  bie  i^iatnr,  erfterec^  bie  .straft  ober  biK-^  ^^ermögen  biefer 
9iatnr,  an^>  bcm  bie  fragUd)e  3^l)atigtcit  l)croorgel)t.  So  ift  5.  ^.  biefer 
3)i  e n f  d)  "J.^  e  t r u «  ba^^  piincipium  (piod ,  bie  m e  n f  d) l  i  d)  e  9^ a  t n r  baö 
principium  quo  remotum  nnb  fein  (Ir  f  enntni  voerm  ög  en  h([^  princi- 
pium quo  proxhnmn  feiner  ©rfenntni^nitte. 

Tiefec>  anf  C^nttt  angcuienbct,  ift  ber  ^Miter  ba^^  principium  qiiod, 
h(\t^  g  5 1 1 1  i  d)  e  ^i^  e  f  e  n  ober  bie  g  ö  1 1 1  i  d)  e  9t  a  t n  r  ba^o  principium  quo 
remohim  (radicale  > ,  ber  g  ö  1 1  li  d)  e  Q  n  t  e  1 1  e  1 1  bac^  principium  quo  pro- 
ximum i)c§  notionalen  ©rfennen-o  ober  ber  (^)eneration.  ^üirßer  lautet  bie^^ 
atfo :  '^  c  r  ilMi  t  e  r  e  r  5  e  n  g  t  b e  n  3  0 1)  n  a  n^o  f  eine m  äl>  e f  e n  b  n  r  d) 
fein  m e  f  e  n  1} a f  t e c^  0  b  e r  f  n b ft a n t  i  a l  e c^  (S r f  e n n e n. 

SÖL^enn  mir  aber  nnn  auf  fold)e  ü'eifc  ben  ^Miter  al^o  bac^  principium  ^^     ;i53.^ 
quo   ber  ^^engnng   oon   biefer  ;]engnng   felbft  alv   feinem  :?ltte  nntcrfdjeiben,  ''pffi^^^^^ 
fo    bfirfen    mir   and)   t)ier  nid)t  oergeffen,  haf]  ber  Uiuerfd}ieb  ^mifdjen  ^cnr'"JJ|^^^^J^;  ^^^^^l^a^ 
Seugenben  nnb  feinem  ^']engnngvatt,  ber  in  ber  ,Hreatnr  ein  realer  ift,  in  C^ott  ^Viißung  fcibft. 
fcinec>meg<o    ein    realer    ift,    fonbern    nur    ein  oirtnaler,  eine  distinctio 
Talionis  ratiociuatae.  Qn  ber  treatürlidjen  ^dt  e;i-iftiert  biv:-'  Snbjeft  bes^ 
(Srfennen^^  ober  ^nigen^o,  beoor  e^  erfcnnt  ober  ,^engt,  mäljrenb  in  ^ott  nid)t 
nur   allec>    emig,   fonbern  and)  bie  '|>erfon  bev  ^Miterc^  nur  babnrd)  ift,  ba(3 
fie  3engt  ober  erfennt.     3o  mie  mir  bal)er  fagen  muffen,  haf^  ber  ^^ater  M^ 
^rincip   ber  ^^]engnng    ift,    fo   muffen   mir  and)  nnugetebrt  fagen,    haf]  (^ott 
burd)  bie  Qengung  ^Hiter  ift;  benn,  mie  mir  in  ber  3'iilge  näber  fel)en  merben, 
werben  eben  bnrd)  bie  3^'ii9»ng  bk  Ütelationen  ber  Paternitas  nnb  Filiatio 
nnb   babnrd)  bie  relatioen  Unterfd)iebe  ,vinfd)en  ben  göttlidjen  '^.^erfonen  nnb 
babnrd)  biefe  felbft  alc^  uerfd)iebene  ^]5erfonen  fonftitniert. 

'^iefec^  bie  i^erfon   bev  ^^aterv   nnb  bev  3ol)nec^  fonftitnierenbe  notio-    .     451- 
nate  (Srfennen  -    bac^'elbe    gilt   oon   bem  bie  "ikrfon  bee  ©eiftee  fonftitnie^  ^'cnntniSi*J|)'' 
renben  notionalen  ill'otlen        ift  aber,  mie  bereit^o  (u.  449)  gefagt,  öon  bem^'j^/JI^/^^j^^J^^jf^^- 
effcntialen  ©rfennen  nur  ratione  ratiocinata  ,  nid)t  aber  realiter  iicr=  tionauter - 
fd)ieben,  mie  ja  and)  ilniter,  8ol)n  nnb  l)eiliger  (^Jeift  üoni  göttlid}en  3Scfen    ""pSve.*' 
nid^t  realiter,   fonbern  nur  virtualiter  oerfd)ieben  finb.     @^  ift  eben  bie^ 
f  e  ( b  e    a  b  f  0  ( u  t   e  i  n  f  a  d)  e   nnb  n  n  e  n  b  I  i  d)  e   g  ö  1 1 H  (^  e   @  r  f  e  n  n  t  n  i  ^, 
lüctc^e,  inbem  fie  bac^  Söort  ^eugt,  bie  "ißerfon  beio  33aterc>  imb  So^necv  nnb 
bie  abfohlt   einfad)e  nnb  nnenblidje  götttidje  Siebe,   bie,   inbem 
fie   ben   ^eiligen  ©eift  fpiriert,   biefe  britte  'i^erfon  fonftitniert.     Wem  biefe 
gött(id)e  ©rtetmtniö,    bie    bem    göttlidjen   iBefeu  nnb    einer    [eben    ber  brei 


i^cflcnftonb  be 
notionalon  (£v 


190  3?on  ®ott  bcm  ^Treioinen.  2.  ^ei(.  SBoii  bor  atted).  ^rcifottinf.  B.  J'licol.  (Sntluicfetung  jc. 

^13cr[oncu  essenfialiter  eigen  ift,  ift  notionaliter  ober  personaUter  active  wwx 
bem  Sinter  nnb  jxissire  nur  beut  ^ol)iic  eigen,  mcil  eben  mir  ber  ^ater 
priiicipinm  ober  origo  nnb  nnr  ber  3ol)n  buv  pi-iiic-ipiatuni  ober  biK> 
probn^ierte  5i>ort  biefer  (Jrlenntniv  ift.  (£ben|o  ift  notionaliter  W  iMebe 
«c^/re  nnr  bem  i^ater  nnb  3ol)n  aly  einem  iM-incip  nnb  passive  nnr  bem 
Ijeiligcn  Reifte  eigen. 

455.  ^iefe  !:ItH"iI)rI)eit   brürft   man   and)   mit   ben  Porten   an^o,  baf^  biefelbe 

Tennt^nr^ba*^^  obfoüit    cinfad}e    nnb    nnenblid)c    d'rfenntni^ö    nnb    Siebe    bem   ^atcr    alö 

>Bo"t^bSeüiqe  i^  ^'  ^  ^^  ^  ^  P   ^^^   i^W^^^   i^^^^  2piration  ,    bcm  2  o  1)  n  e   u  c  r  m  ö g  e    |  eine  r 

ci5oiit" liebt  Qi'i  l^engnng    uom    ^ater,    bcm    l)eiligen    Reifte    iierml3ge    feines^  51  uc^^ 

^''' ""febc'."^"^'^  gang  ei?  oom  l>ater  nnb  3ol)ne  eigen  ift.    Qn  biefein  3innc  fagt  ber  l)ei(. 

ytngnftinne:    ^ciunt  ergo  invicem  Pater  et  Filins,  sed  ille  gignendu, 

iste    nascendo.    De  Trin.  1.  15,  c.  14  n.  2:).    5i3ollftiinbiger  nnb  genaner 

fdjreibt  ber    l)ei(.    !It)onuvo:    Sicut    Filio,    licet    intelligat,    non  tarnen 

eompetit    producere    Verbnni,    (piia    Intellif/ere    ronrenit    ei    nt     Verho 

procedenti ;  ita,  licet  Spiritns  Sanctns  amet.  essentialiter  accipiendo, 

non    tamen    cunvenit   ei    qnod    spiret    amoreni,    qnod   est   diligere 

notionaliter  sumptnm  ;   qnia  sie  diligit    essentialiter  ut  amor  procedens, 

non  ut  a  quo  procedit  amor.     S.  Th.   1  q.  'M  a.  1   ad  4. 

,f?l-v  V-.  '^^"-'  ^"-'"^  (^cfagtcn  ift  and)  ftar,  bajl  bac^  notionate  (Srfennen,    ba  e^ 

mit  bem  effentialen  ber  3ad)c  nad)  ibentifd)  ift,  feinen  anberen  ^cgenftanb 
nnb  Q;nl)alt  l)at  alv  biefcv  nnb  bal)er  nid)t  etani  ein  partiale^^  (Srfennen 
ober  ein  l^ioment  cinco  (i'rtcnntnic^pro^effec^,  fonbern  eben  hat-»  totale,  nn-- 
enblid)e,  abfolnt  ei nf ad)e  göttlid)e  (Irfennen  alte^^  C£'rtenn= 
baren  ift. 

@^o  I)at  alfo  (^u  feinem  C^egcnftanb  prima rio  (^ott  ben  Dreieinen  in 
ber  (i;inl)eit  feincv  'ÜNefene  nnb  im  llntcrfd)icbe  ber  i^crfoncn,  secundario 
aber  alle  mögtid)en  nnb  niirflid)en  ^reatnren:  Patei-  enim  intelligendo 
se  et  Filinm  et  Spiritnni  Sanctnni  et  onmia  alia.  (|nae  eins  scientia 
continentnr,  concipit  A'erbnni,  nt  sie  tota  Tiinitas  \'erbo  dicatur 
et  etiam  omnis  creatura.  S.  Th.  1  q.  :54  a.  1  ad  3.  ^njl.  De  verit.  q. 
4  a.  4.  '^al)er:  In  nobis  snnt  diversa  verba  secnndnm  diversa,  quae 
intelliginins.  Sed  qnia  Dens  nno  acta  et  se  et  omnia  intelligit, 
nnicnm  verbnni  eins  est  expressivnni  non  solnni  I^atiis,  sed  etiam 
creatnrarnni.     S.  Th.  1   (j.  34  a.  3  c. 

157.  (Sbenfo  ift  (>Hnt  ber  l^reieinige  principaliter  nnb  formaliter  nnb 
nSSvic^^^^^         bie  .kreatnren  secnndai'io,  virtnaliter  nnb  eminenter  ber  ö^egenftonb 

mie  ber  effentialen  fo  and)  ber  notionalcn  l^icbc. 

158.  ^ierane  erl)ellt  and),  in  meUtem  3inne  gefagt  mirb,  \>i\v>  ^ott  alle^ 
au?f ^lud" bae  ^1^^*^)  "^^^^^  '^'^'^^'^  ertenne  nnb  bnrd)  ben  (Mcift  liebe,  ß'y  l)eif3t  bac^  nid)t, 
ü^oit  unb  liebt  baJ3  ba0  i^>ort  bao  ^.^-incip  bec>  göttlid)en  ©rlennenv  nnb  ber  (^cift  bac> 
""'^Ä'^  ^'" '^rincip  ber  gi)ttlid)en  !i?iebc  fei,  H  fie  ja  nmgcfel)rt  bercn 'Ih'obntt  finb; 

c^  t)eißt  oieImel)r,  ba|l  ba^o  3Bort  ba^o  i^robntt  jener  göttlid)en  (Srfcnntni? 
unb  ber  (^eift  \>iv:^  ']3robnft  jener  Siebe  ift,  bnrd)  bie  (^ott  fid)  nnb  allerg 
crfennt  nnb  liebt. 

^n  gteid^em  Sinne  fagen  mir  and),  baJB  ^Miter  nnb  3ol)n  einanbcr 
bnrd)  ben  l)ei(igcn  (^eift  ober  im  l)eiligen  (Reifte  lieben,  obrnol)!  ber  l)eilige 
(Meift  bav  ']?robntt  biefer  Siebe  ift.    i^gl.  S.  Th.   1  q.  3>7  a.  2. 


§  56.  5?on  bell  göttüdfjen  ^-Pvo^cffionen.  191 

2.  2öa^  ba§>  ^cr()ä(tni0  5Uii[d)cn  bev  gmeratio  imb  ber  spl-  ^^JJ^^^g 
m/^o  5U  ciiunibcv  betrifft,  fo  finb  fic  fclbftnevftänblicl},  ha  feine  rela-  sÄeu  bev 
tio  origiiiis  ^tuifdjcn  iljiieii  bcftel)t,  aud)  iiidjt  realiter  üoncinanber  üer=^''"'jjf/auo""^ 
fd)icben.  äi^ol)l  aber  muffen  nur  eine  tlistinctio  rationis  ratiocinatae 
^lüifd^cn  i^nen  feftljalten;  bcnn  etnia^  anbere?  bentcn  mir  in  bem  S3egriffc 
be^  (^rfennenc^ ,  ctinn?  anberc«o  in  bem  33egriffe  bee^  ^^oüen^,  nnb  beibes^  ift 
feiner  gan5en  2Bal)rl)cit  nad)  in  ber  nbfolnt  cinfndjcn,  nneiibtidjcn  ^oKfonmien^ 
\)t\i  (^3otte^o  entt]a(tcn.  llnb  ^umr  beftcl)t  ^mifdjcn  ßrfennen  nnb  holten 
notirenbig  bie  Crbnnng,  bafs  hat-  ä9üUen  bac^  (Srtcniien  ^nr  ^niranefe^ning 
{)at.  ^al)er  gel)t  bie  'T.^robnftion  bee  äBorteici  ber  Crbnnng  nad)  {online) 
notmenbig  ber  ^^robnftion  be^  (^eifte^^  ooranc^.  '4}cr  l)ei(.  ä^l)oma!?>  erttärt : 
bic^^  mit  bekannter  ^H'äcifion  folgenbcrmagcn :  Licet  in  Deo  non  sit  aliud 
voluntas  et  intellectus,  tarnen  de  ratione  voluutatis  et  intellectus 
est,  quod  processiones,  qiiae  snnt  sernndum  actionem  utriusque, 
se  liabeant  secundnni  qnendani  oidinem.  Non  euim  est  processio 
amoris  nisi  in  ordine  ad  piocessionem  Verbi.  Nihil  enim  potest 
voluntate  amari,  nisi  sit  in  intellectu  conceptum.  tSicut  igitur  atten- 
ditur  quidani  ordo  Verbi  ad  principinni,  a  quo  piocedit,  licet  in 
divinis  sit  eadem  ^ubstantia  intellectus  et  conceptio  intellectus; 
ita  licet  in  Deo  sit  idem  volunias,  et  intellectus,  tarnen,  quia  de 
ratione  amoris  e^t,  qnod  non  procedat  nisi  a  conceptione  intellec- 
tus, habet  ordinis  distinctionem  processio  amoris  a  processione 
Verbi  in  divinis.     S.  Th.  1   q.  21  a.  3  ad  :>. 

(S^    ift  ia   jener   nnenblid)  nolltommene  actus  purus,   ber  (^ott  felbft,,  _  ^'^'^- ,  . 
ift,  tt)ic  in  ber  Vel)re  oon  bem  iibeien  nnb  ben  @igenid)aften  ©otte^  betrad)tet   i<cvi)äitmffe§ 
n)irb,  mal)rl)aft  nnb  im  ()üd)ften  3inne  nncnblid)cc>  G-rfennen  nnb  nnenblidjeö  ""'^  pm-us.''^"^ 
SiBoüen.     Tal)er    fd)reiben    nur    beibec>    mit    ooller  ^ii.nil)rl)eit  (^3ott   ^n;   nnb 
jrnar  muffen  mir,  nm  rid)tig  ,yi  beuten,  beibe»?  5n  einanber  in  ber  Orbnung 
auffaffcn,  bie  bem  ijkgriffe  beibcr  entiprid)t,  atfo  fo,  ha]^  hat'  (Srfennen  bem 
Sßoüen  ber  Crbnnng  nac^  i)ürangcl)t,  obrnol)!  bie  C£-rtenntnii§  nnb  bie  i^iebe 
beö  (Srfannten  in  &)on  nid)t  mie  in  nut  ^mei  oerfdjicbene  nnb  anc^  ^mei  Der= 
fd^iebenen  5?crmbgcn  l)enHngcl)enbe  5ltte  finb,  fonbern  nur  ein  einziger,  ab-- 
foint   einfadjer,  nnenb(id)er   nnb   mit   bem    göttlidjen  ilBefen  ibentifdjer  5(ft, 
ber  ai§  ^rfenntnieatt  bac>  ^Ünn-t  nnb  alt  'ii.^i(lenc>att  ben  (^)cift  probn^iert. 

'^ie!?  entfpri d)t   and)  anfc^  ooUtümmenfte  bem  Togma,  insbcfonbere  bem=  _    4<;i. 
jenigen,  meldiei?  bie  .^iird)e  uom  ^^(nc^gang  bec>  l)eiligen  (^eiftec^  (el)rt,  ,^14  cvlnunfl 
niimlid)  baj3  berfclbc  lumi  ilnitcr  nnb  bem  2pl)ne  alt  oon  einem  ^]Nrincip"'^rt))bc>ö©o^m-^ 
burd)   eine  3piration  anvgel)t.     i^t  ift  niimlid)  ber  notionalc  QxUimU  %\tmmm 
mtatt  hct  ^ater^,  bnrct)  ben  er  ben  3o^n  5eugt,  ^nglcid)  in  realer,   nntei(==      ®^^^^^^- 
barer  @inl)eit    and)    ber    notionale  5lt't    ber  Öiebe,    bnrd)    htn   er  ben  ^eift 
fpiriert.     ^Hi()renb   aber  biefer  eine  5ltt  alv  ©rfcnntnicnUt  hat  ill^ort  probn^ 
jicrt   nnb   infofern  bem  ^ater  allein  active  nnb  bem  3ol)n  aüein  passive 
eigen   ift,   ift   bie   ben  (^eift   probn^ierenbe   notionatc  Öiebe   bem  ^ater   nnb 
bem  (So^ne  gemeinfam  nnb  folgt  ber  Orbnnng  nad)  auf  bie  (Generation. 

VI.  (^^o   t)crfte()t  fid)  Don  felbft,  ha\^  bie  actus  notionales  nid)t  fon=        402. 
tingent  nnb  bat)er  and)  nid)t  an§  freier  ^Hit)t  ()eroürgegangen ,  fonbern  n  0 1=  J/j,°*;^^?;,^^ö''^^[,^. 
menbig    finb    mie   ^ott    felbft.     ^^otmenbig    erfennt   ^oit  fid)  fetbft,  not^notionaren  9ifte 
menbig  liebt  ^ott  fic^  felbft,  nnb  ebenfo  notmenbig  ift  hat  gött(id)e  ©rtennen 
jengcnb  nnb  bae  göltlid)e  i.H-)llen  fpirierenb. 


notiimnlcn  iHft 
jiuii  rtöttlirt)cii 


192  ^^^ü^  ®ott  bcm  ^vcieinen.  2.  ^cil.  ^^on  bcv  aUcxi).  1)vcifa(ti(jf.  B.  Zij^ol  (5ntmic!c(img.  jc. 

@bcnfo  flav  ift  aber  and),  bnjl  bicfc  ^lotiuciibicjtcit  i^ren  (3vm\b  im 
c^öttnd)cn  ^ii^cfcn  ijat ,  \\'\d)t  aber  in  einer  ircjeubnne  aii|ler  (^ott  licgenbeii, 
beiiurfcnbcii  ober  finalen,  Urfad)e,  fo  batl  l)ier  ebenfouienig  oon  einem  linjseren 
^lüiHig,  mic  Don  einer  necessitas  finis  bie  Üiebc  fein  fann. 

!.*!:■■- ^,.,.  'fi'^cnn  man  ba()er  fragt,  mie  fid)  bie  notionalen '?(ftc  ^nm  göttlidjen 

^IMKen  oerl)alten,  fo  ift  ^n  antmorten: 

1.  ^ie  notionalen  5ltte  geben  nid)t  luie  Me  'ii^erte  (^ütte!$  nai"^  antlen 
anc^  bem  freien  'ilMlIen  beruor,  fonbern  anv  ber  Oiotmenbigfeit  ber  gött^ 
Iid}en  ^J^itnr. 

2.  ^ie  göttlid)e  ;]engnng  ift,  obmol)!  fie  alc^  (ärtenntni«  ber  Crbnnng 
nad)  ber  (Spiration  alc>  bem  'ii>o(ien  uorancge()t,  oon  bem  3B  o  1 1  e  n, 
n  ä  ()  e  r  ^  i  n  Don  ber  ^  i  e  b  e  b  c  c>  ilUi  l)  1  g  e  f  a  11  e  n  -o  begleitet. 
3inb  ja  ©rfennen  nnb  '-l^Hillen,  ,;5engen  nnb  ^pirieren  ber  ^ad)^  nad) 
ibcntifd). 

3.  ^Hin  ber  Spiration  aber  ift  }^\\  jagen,  baj]  fie  nid)t  bloß  üon 
ber  i'iebc  bec^  35}o^lgefatlene  begleitet,  fonbern  f  ö  r  m  l  i  d)  b  i  e  f  e  iM  c  b  e, 
at^  n  0  t  i  0  n  a  l  e,  f  e  l  b  ft  ift. 

4.  "^iefe  ö  i  e  b  c  \>  zi^  ii^  o  l)  l  g  e  fall  e  n  e ,  bie  bie  i^fiiQung  be« 
5ol)nev  begleitet,  nnb  bie  ^piration  bcc>  ^eiligen  (>3eifte^:^  ift,  ift  fo  n  o  t^ 
rj  e  n  b  i  g  mie  (S^ott  felbft.  -Tic  notionalen  ?lfte  finb  bal)er  al^o  u('tu>i  vo- 
hintani,  sed  lum  liberi  ^n  be^eidinen. 

:3n  biefem  Sinne  tonnen  bie  '-I\iter  lagen,  bajl  be,^iiglid)  ber  göttlid)en 
•]engnng  —  nnb  baefelbe  gilt  oon  ber  3piration  -  -  fomol)l  bie  Jreiljeit 
al?  bie  9J  0  t  m  e  n  b  i  g  f  e  i  t  ;^n  lengnen  ift.  ^aranc>  erllärt  fid}  aud) ,  in 
metd)em  ©inne  bie  3>äter  ben  ^^l  r  i  a  n  e  r  n  gegenüber  erfliiren,  ha\^  ber 
5?ater  ben  3ol)n  n  i  d)  t  a  n  v  'ii^  i  l  l  e  n ,  fonbern  o  o  n  '.H  a  t  n  r  ^cuge. 
^^gl.  S.  Th.  1  q.  41   a.  '2  c. 

§  57.    ^i^ou  öcu  ^HclatiüucH. 

i^gl.  i^  ei  II  viel),  2)oi3inati)"d)c  iJ;i)colO("iic  J  \'  §  245. 

4.54.^  5(n£^   ben  beiben  innnancnten  'i^ro^effionen  ergeben  fid)  je  310  ei,  5  n= 

tkmcn:  ü)v  Unter  f  ^^  ^"  ^"  ^  ^^  ^^  ^  H^  ^^  i  *■'  ^*  91  e  l  a  t  i  0  n  e  n  ,  niimlid) :  bie  ^■)  e  5  i  e  l)  n  n  g  b  e  ^ 
fci)icb.  ?j  c  n  g  e  n  b  e  n  \  n  m  (>S  e  ,^  e  n  g  t  e  n ,  bie  f/eitcrafio  ad  im  ober  p<(f('rnifüs ;  ^ic 
^Öe^iebniig  bec^  ^5e;)engten  }^\\n\  ^S  engen  ben,  bie  f/efurafio  passira 
0  b  e  r  fili((t/(i ;  bie  i>->  e  ,^,  i  e  l)  n  n  g  b  e  0  2  p  i  r  a  t  0  r  v  \  n  m  2  p  i  v  i  e  r= 
t  e  n ,  bie  spindio  actiai;  bie  ^"^  e  5  i  e  l)  n  n  g  b  e  c>  2  p  i  r  i  e  r  t  e  n  5  u  m 
(S  p  i  r  a  t  0  r  ,  bie  spiratlo  passiva. 

^S  mi  f  d)  e  n  ben  e  i  n  a  n  b  e  r  e  n  t  g  e  g  e  n  g  e  f  c  t5 1  e  n  9J  e  I  a- 
t  i  0  n  e  n  b  e  r  f  e  l  b  e  n  '1>  r  0  ;,  e  f  f  i  0  n  ,  a  l  f  0  5  mi  f  d)  e  n  b  e  r  ^  a  t  e  r= 
f  d)  oft  n  n  b  b  e  r  3  0  l)  n  f  d)  a  f  t ,  f  0  m  i  e  5  m  i  f  d)  e  n  b  e  r  a  1 1  i  0  e  n 
n  n  b  p  a  f  f  i  0  c  n  S  p  i  r  a  t  i  0  n  ,  b  e  ft  e  l)  t  ein  reale  r  11  n  t  e  r^ 
f  d)  i  c  b.  'dagegen  5  mi  f  d)  e  n  ben  9K^  l  a  t  i  0  n  e  n  nnb  b  e  m  35}  e  f  e  n, 
b  e  n  ^  r  0  5  e  f  f  i  0  n  e  n  nnb  b  c  n  ^^  e  r  f  0  n  e  n  ,  f  0  m  i  e  5  m  i  f  d)  e  n 
ben  n  t  d)  t  e  i  n  a  n  b  e  r  e  n  t  g  e  g  e  n  g  e  f  e  I5 1  e  n  ^]U'  l  a  t  i  0  n  e  n,  a  t  f  0 
ä  m  i  f  d)  e  n  ber  a  !  t  i  0  e  n  S  p  i  r  a  t  i  0  n  e  i  n  e  r  f  e  i  t  c^  nnb  ber  ^  a  t  e  r= 
f  d)  a  f  t  nnb  S  0  ^  n  f  d)  a  f  t  a  n  b  e  r  e  r  f  e  i  t  c^  beftel)t  t  e  i  n  r  e  a  l  e  r, 
fonbern  nnr  ein  0  i  r  t  n  a  l  e  r  U  n  t  e  r  f  c^  i  e  b  {disfinctio  ndioith  ratio- 
cinaf(tfi. 


§  57.  5Bon  ben  ^Rektionen.  193 

I.  @^  ift  ^ogmn,  ba^  in  ®ott  bret  reell  t)erf(f)iebenc  '1^  ^  r=  ^^.^.  ^j|^*;5;.,-^,j^j, 
]  0  u  e  n  finb,  unter  bencn  i  l)  r  e  ni  ^  e  f  e  n  ober  a  b  f  o  t  n  t  c  n   @  e  i  n   mä}  mwv  ben  biet 
)(^lcci}tt)in  tein  Unterfc^ieb  befte^t.     |)ierm  ift  Uav  an^gefprot^en,  baß  unter  fS^^l'Stn'iJen 
ben   bret   göttHdjen  ']3erfonen   fein   a  n  b  e  r  e  r  U  n  t  c  r  [  d)  i  e  b  e^iftiert  a(^  '"'"'I"^eWt"n 
ber  iljrer  ge  genfei  ti  gen  Segie^nng.    T)ie^  ift  and)  förmüd)  Don  ber    ;Kciatioucn. 
^ird)e  ertUirt,  fo  uon  @ngcn  IV.  im  Decret.  pro  Jacobitis :    In  divi- 

nis  omnia  sunt  unum,  iihi  noti  obviat  relationis  oppositio  unb  auf  bem 
elften  Ä^onjit  oon  Xotebo  (675),  ba^  üon  ^nnocen^  III.  ein 
aut^cntifc^eg  Ä'on^il  genannt  mirb :  In  hoc  solum  nuinerum  insi- 
nuant,  quod  ad  invicem  sunt;  et  in  hoc  numero  carent^  quod  ad 
se  sunt.  il>g(.  S.  Th.  1  q.  28  a.  1.  0)?ad)en  aber  bk  9te(attonen  ben  Untere 
fd)ieb  5n)ifd)en  ben  'ßerfonen,  fo  muffen  bie  Ütelationen  fetbft 
r  e  a  (  oon  e  i  n  a  n  b  c  r  o  e  r  f  d)  i  e  b  e  n  fein.  S.  Th.  1  q.  28  a.  1  c. 

II.  "^^ic  göttUd)eu  ^)Jc(ationen  finb  bemnac^  reale  in  bem  Urfprung 
b  e  ö  einen  o  o  m  a  n  b  e  r  c  n  b  e  g  r  ü  n  b  e  t  e,  f  u  b  ft  a  n  t  i  a  ( e  33  e  5  i  e  t)  u  n  g  e  n. 

Um    biefeg  ^u  oerfte^en,    muffen  mir  begriff   unb  3Befen  ber  S^ela-    .>^p  ^^/«„„i, 
tionen  nii^er  betrachten.  äiMefx^t'er^^ieia- 

^n  ben  treaturlidjcn  X)ingeu  nnter|d)ctbet  man  bie  reale  unb 
bie  nur  mentale  ^Ketation.  ^Heal  ift  eine  ^Kelatiou,  menn  in  bem  "^inge, 
ba^  5U  einem  anbcren  in  ;5Öe3iel)nng  ftel)t,  etunic^  ^Heale^o  fid)  finbet,  morin 
bie  ^Jtetation  il)ven  (^kunb  l)at,  ,5.  ^^.  bie  5d)merc  ober  ^iln,^iebungc>traft  in 
jmei  Körpern.  'JJiau  nennt  biefcö  9{eale  biv:-'  futuhnnention  re/afimii,^,  ober 
aud^  ba^  esse  relationis  in  (sc.  subiecto)  ober  and)  bie  relafio  inhaeyens^ 
m\{  baö  guubament  ber  ^Kelation  eine  bem  3ubjett  berfetben  inl)ärierenbe 
Qualität,  alfo  ein  ^^Icciben^^  ift. 

^Jlbgefel)en  oon  bicfcm  realen  gunbamente  ber  ^Kclation  ift  bie  blo^e 
^e5iel)nng  ^um  Xcrmiuuy  ber  ^Kelation  ober  ba-o  esse  ad  (sc.  terniiuum 
relationis)  ober  bie  relatio  ntere  assisfens  nid)t0  3lMrtlid)e^:?,  fonbern  nur 
tt\va§>  (^ebad}teö.  'Da^er  ift  auc^,  mo  baö  reale  gunbament  fel)lt,  bie  9iela= 
tion  fclbft  feine  reale,  fonbern  nur  eine  mentale,  5.  ^.  ba^o  ^i>er()ältnic>  ber 
Specie^S  5um  (^ennc*,  mie  lioino  unb  aninial. 

1.  "im   allem    ift  nun   flar,   baf^   bie  iHelatiouen   in  (^ott  nid)t,   U)ie         ^o?. 
Gilbert  be   la   i^oree    meinte,   bloJ5    mentale,    fonbern   reale  ^Kclationen    li  ci^otniiT" 
finb.    (S§  finbet  fid)  in  i^neu  niimtid)  alle«,  masi  ^n  einer  realen  9iehition  ge=        ^■^'"'• 
^ört:  ein  reale!§ '3 u b j e f t,  ein  realer  S^erminne,  ein  realer  Unterfd)ieb 

beiber  unb  ein  reales  gunbament  ber  ^Kelation. 

2.  "^er  ©runb  biefer  realen  ^Kclationen  finb  einzig  bie  immanenten  -^.^  inTathmax 
%ttt  ber  3 ^11 91^ "9  i^Ji^  (^piration,  b.  l).  bie  göttlid)en  9ielationen nnb  rehuiones 
finb  relationes  originis.  ^gl.  S.  'J'honi.  De  potent,  q.  8  a.   1  c.  ongnub. 

3.  Unmöglid)   aber   fiinneu   bie  ^Kelationen   in  @ott   etmas  ^Jlcciben=     ./•'^•. 
tale^  fein,  mie  in  ben  Ätreaturen;  bcnn  megcn  (^btte^  abfoluter  @infad)^eit  finb  j«bi"nntia(.. 
finb  5lccibentien   in   il)m  unmöglid).    'A)al)er  finb   bie   göttlid)en   ^Helationen 

oom  iBefen  @otte^3  nid)t  realiter  fonbern  nur  ratione  ratiocinata  oer= 
fc^ieben;  fie  finb  biefer  ilBefen  felbft;  m.  a.  üB.  fie  finb  fubftantiale, 
nid^t  accibentale  9telationen.  Quidquid  in  rebus  creatis  habet  esse 
accidentale,  secundum  quod  transfertur  in  Deum,  habet  esse  sub- 
stantiale ;  nihil  enim  est  in  Deo  ut  accidens  in  subiecto ;  sed  quid- 
quid est  in  Deo,  est  eins  essentia.  8ic  igitur  ex  ea  parte  qua 
relatio  in  rebus  creatis  habet  esse  accidentale  in  subiecto,  relatio 

§cin  V  id)  -  V»Vl^  e  J-'t'  Äompcnbium  ber  Xogmatit.  |^ 


194    5>on  ÖJott  bcin  !^reieincn.  2.  Jcil.  5>on  bor  allevl).  3)rcifaltigf.  B.  ^Tficol.  entlvirfchnig  jc 

realiter  existens  in  Deo  habet  esse  essentiao  (Hvinae,  idem  omnino 
ei  existens.  In  hoc  vero,  quod  ad  aliquid  dicitui",  non  si^niticatui" 
alicjua  habitudo  ad  essentiani ,  sed  magis  ad  suuni  ()j)})osituni.  Et 
sie  manifestum  est,  quod  relatio  realiter  existens  in  Deo  est  idem 
essentiae  secundum  rem ;  et  nou  ditf'ert  nisi  secundum  intelli^eutiae 
rationem ,  prout  in  relatione  importatur  respectus  ad  suum  oppo- 
situm,  qui  non  importatur  in  nomine  essentiae.  Patet  ergo  quod 
in  Deo  non  est  aliud  esse  relationis  et  essentiae,  sed  unum  et  idem. 
S.  Th.  1  q.  2S  a.  2  c. 
35 io  Nidationen  ^oluic  iilfo ,    luic  mir  oben  (n.  449")  fal)cn,    bivo  gött(id)c  ^^\:in\  mit 

unb  bn«^  'Bi'icn  bcH  ^'Pro^cifiüucu,  über  bic  c[fcntialeu  mit  bcn  notiouiücn  '.Httcn  bcr  2ad)c 
®'^"'"^"  narf)  ibcntifd)  nnb  nur  ratione  ratiocinata  iicrid}icbcu  fiub,  genau  fo  ocr^ 
\)'dii  e^o  firf)  aud)  mit  btn  burd)  bic  uotioualcu  5(tte  Gcfc^Ucu  ^)iclatioucu. 
5ie  finb  mit  bcm  g  ö  1 1 1  i  d)  e  u  ^^  c  f  c  u  i  b  c  u  t  i  |  d).  @^o  ift  bal)cr  tcin 
realer  Uuteri*d)icb  ;^mifd)cu  bcm  g  ö  1 1 1  i  d)  c  n  ^1>  c )  c  n  eiucri'citc^  uub 
ber  p<(frnNt(tx  uub  ßliatlo,  fomie  ber  spintfio  artird  nnb  jfusslnt  aubercr^ 
feiten  "Dagegen  finb  paternitas  uub  iiliatio  uub  bc«g(cid)cu  bic  spiratio 
activa  uub  passiva  ber  ^)iclatiou  uad)  gegen]  eitig  mdifcr  üou- 
ciuauber  uer|d)iebcu. 
'»'1-.  riefe^o  abäquat  ju  begreifen,  ift  um5  freilid)  uumöglid),  med  nur  über= 

ilnbeflUnuil"  I)aupt  (^ott  uid)t  abäquat,  fouberu  nur  uad)  ber  ^lualogic  eublid)er  Thinge 
"^'*',,^,'^!|^",""*^'  3U  beuten  üermbgeu;  mol)l  aber  \hnm\  mir  eiufe()cu,  bag  ec^  bem  ^^efeu 
©otte^  nid)t  miberftreitet,  iiielmel)r  abfolut  augemeffcu  ift,  baf^  feine  uueub* 
Iit!)e  uub  eiufad)e  ^üütümmcul)cit  mal}rl)aft  uub  in  eminenter  ::li>eife  fomot)l 
ba^jeuigc  in  fid)  fd)üe|lt,  mat^  mir  burd)  btn  begriff  be^  ^>efeu£(,  al^  ba^^ 
jeuige,  mao  mir  burd)  bic  il3egriffc  ber  i)ielatioucu  beuten,  uub  baf?  bal)er 
fomot)!  ba^o  numerifd)  eine  ^i>cfcu  alc^  ber  rclatioc  lluterfd)icb  uub  bic  rela 
im  (£'igcntümlid)teit  ber  mit  bem  ^'efeu  alc^  fold)em  ibeutiid)eu  iHelatioucu 
in  (^ott  mal)rl)aft  uub  mirtlid)  fiub. 
^.   ^72.  T^arau!^>,  batl  bie  ^7k(atioueu  in  (^ott  fubftautial  fiub,  crtliirt  fidi  aud), 

!onftitnieren  bon  baf5  uub  uue  bic  gottlid)eu  ^Kclatuuicu  uid)t  mie  bei  btn  ACrcaturen,  mo  ]ie 
""enblefto.^''  »»i'  3(ccibeutieu  fiub,  bzn  Unter fd)icb  il)rer  3ubjette  5ur  ^^orauc^f etiuug 
l)aben,  fouberu  inclmcl)r  biefeu  Uutcrfd)ieb  f  oufti  tui  ereu:  Relatio 
praesupponit  distinctionem  suppositorum,  quando  est  accidens;  sed 
si  relatio  sit  subsistens,  non  praesupponit,  sed  secum  fert  distinc- 
tionem. Cum  enim  dicitur,  quod  relativi  esse,  est  ad  aliud  se  ha- 
bere, per  ly  aliud  intelligitur  correlativum,  quod  non  est  prius,  sed 
simul   natura.     S.  Th.  1  q.  40  a.  2  ad  4. 

pateJnita^  III.     ^Da    uur    bie    eiua  üb  er  eutgeg  enge  fetzten  ober  biejeuigen 

fiHatio'iuii    Nidationen,  bie  aufo  berfelbeu  l^ro^effton  eutfpriugeu,  einen  realen  Unter- 

ibrnir^^^^^^        fd)ieb    fe^eu,    fo    ift    tlar,    h(x]i   bic   paternitas    nnb  tiliatio    ooueinauber, 

nifioäucinanbcv.  jiifijt  aber  ÜOU  ber  spiratio  activa  reell  t)erfd)iebeu  fiub  uub  meiterl)iu,  baJ3 

fie   Dou  ber    spiratio  passiva  uid)t  at^  paternitas  uub  tiliatio ,    fouberu 

lebiglid^   aU    spiratio    activa    fid)    reell  uuterfd)eibeu,    mie  mir  aud)  oben 

in.  459)  fal)eu,    bi\^  bie   generatio  uub  bie  spiratio  al^^   ?lft   n\d)\.  j-eell 

Derfd)iebeu  fiub. 

474.  ip^^^'^^i^'^  erl)ellt,  h([\\  ber  ^eilige  (^eift  uotmeubig  nom  3Sater  uub  3ot)u 

ä  ^i'onr^^ah^ ^        S^^iir  alö  DOU  einem  'l-^riucip  uub  ^urd)  eine  spiratio  aueigel)t. 

nnb  uom^2oi)ne  %'\n^t  bcr  l)eilige  C^kift  uid)t  uom  ^o^ue  (\n<\   fo  märe  er  üou  il)m  aud) 


§  58.     3^on  bcn  bret  cjött(icf)cn  ^erfonen.  195 

n'iäjt   rec((  iicrfrf)iebcn,    ha  ja  bann   jmifrfjen   beibcn  feine  relatio  originis 
nnb  folgliii)  aud)  fein  realer  Unter|rf)ieb  beftänbe. 

33?ül)(  meinten  einige  X^eologen,  haf]  ein  foldjer  Untcrfd^ieb  and)  bann 
bcftc^en  fiinnte,  mcnn  ber  IjciUge  (Steift  and)  nid)t  nom  ^ü()ne  an^ginge. 
5(((ein  gan^  abgefe^en  non  ber  ^^(bfnrbitiit,  ba^  in  ®ott  felbft  etunic^  mögtid) 
fein  fönnte,  uiao  nid)t  uiirf(id)  ift,  ba  bod)  (^ott  in  jeber  33e5ief)nng  luirflic^ 
unb  notiucnbig  mirflid)  ift ,  fo  ift  bie  entgegenftefjenbe  ^DJeinnng  be£i  l)eiL 
2^f)oma0  (1  q.  30  a.  2)  nnb  ber  sententia  communissima  bie  allein 
richtige,  lüie  fie  benn  and)  anf  bem  ^(orentimnn  af?  nniiiiberfprod)ene 
3Bal)rl)eit  uorgetragen  iimrbe. 

%m  bemfelben  (^5rnnbe  gef)t  ber  ()eilige  C^eift  and^  nottuenbig  uom 
S3atcr  anö. 

ßbenfo  notuienbig  gef)t  er  öom  ^>ater  nnb  ®o()n  a(^  uon  ^  i  n  e m  3^^.^.  ^^Jf^^  ^^^.^ 
iM'incip  nnb  bnrd)  eine  'Spiration  an«.  I>ie  SMnf)eit  ber  Spira^ t.itvd)  eine  stt- 
tion  ergibt  fid)  an^  einem  boppelten  (^rnnbe,  ^'^^"'"  '^"'*^^'^- 

1.  meil  über()anpt  in  C^ott  nnr  eine  5piration,  med  eine  nnenbnd)e 
2id)t,  ift  unb  fein  fann; 

2,  med  bie  5(nnat)me  üon  ^mei  uerfd)iebcnen  Spirationen  nnb  5pira^ 
toren  5n  einer  enblofen  kette  oon  ^Ibfurbitätcn  fül)rt.  Wäre  bie  aftioe 
Spiration  be^  U.>aterö  eine  anbere  ali?  bie  be^:>  3ol)ne!o,  fo  mären  and)  ,^mei 
©pirierte,  nnb  bod)  märe  unebernni  ber  00m  ^Miter  3piriertc  nid)t  uoin 
Sol)ne  nnb  ber  00m  3ol)ne  3pirierte  nid)t  oom  ^ater  iierfd)ieben,  med 
5mifd)en  il)nen  bie  relatio  oiiginis   fc()lte. 

Ä^eil  bnrd)  eine  3piration,    ge()t   aber    ber  l)ei(ige  (^eift  oom  ^^i^fcr  ^^,^.  ^^ijj;  ^^,j^.^ 


unb  Solju  nid)t  alo  oon  ^^niei  'l^rincipien,  fonbern  aU  oon  e i n e m  ^  von  nnnu 
*}5rincip  ane,  ba  ilniter  nnb  3oi)n  nid)t  be^^üglid)  ber  Spiration,  fonbern  "clp^fpinnV 
tebiglid)  oermöge  ber  genei-atio  ooneinanber  oerfd)ieben  finb. 

3)cr  bei  beii  tiviorfjijdjoii  'iNntevn  oft  Dorfoininoiibe  5(iu^bvmt,    ha\i  ber  liei(ii]c  ®cift   p. .  'J*^'  . ., . 
au§gef)c   ex   toO  Uuzpb^    oiu  toü  'VtoO   [pvidjt    genau  biefelbe  'il>al)rl)eit  awt^ ,    f)ebt    jK-rVuiuiu 
ober  bobei  ()crüov,  bü6  ber  5ol)U    a\^  2ol)n  Uoiii  ii^üter  bie  si)iratio  activu  l)Qt.     Quia  spiritumSiiue- 
Filiiis   habet  a  Patrc  quod  ab  eo  procedar  Spiritus  Sanctus  ,    potest    dici ,   quod         t"'"- 
Pater  per  Filiuni  spiiet  Si)irirum  Saiietum,    vel    quod   Spiritus  Sanctus  procedat 
a  Patre  per  Filiuni ,  (inod  ideni  est.  S.  Tli.  1  q.  ^6  a.  3  c. 

3)ie  Mivd)e  bat  bi'in  bei  ben  V'ateineru  norbenidjenbeu,  and)  bei  hm  OJrted)en, 
3.  ^.  bei  tfpipbanin^-^,  (£i)viU  uon  %kv-  fid)  finbenben  '^tn^bvnde  Fil/ot/uc  ben  i>ov,yig 
gegeben,  nanuMitlid)  luobl  and;  beol)alb,  mcil  er  bie  'A^abvbeit  abäqnat  an'jbvürft,  baji 
^Qter  unb  5ot)n  unicuni  i)rin(  ipinni  ber  2piration  [inb. 

§  58.     il^üu  bcu  brci  (jöttlit^cu  '^-^crfoucu. 

Ih}!.  .^einvid),  5)ogniatiid)e  Ifjeologie  IV  §  246. 

T) i  e  b  r  e  i  real  0  0  n  e  i  n  a  n  b  e  r  0  e  r  f  d)  i  e  b  e n  e  n  relatio)if's  orig'nm  47s. 
ber  Paternität,  giliation  nnb  paffioen  epiration  f 0 n ft i  =  %nf5uci;.^''' 
tuieren  in  (^Jott  brei  |)l)poftafen  ober  ^].^erfonen,  ben  ilniter, 
ben  (5o^n  unb  ben  ()eingen  (^eift,  bie  ber  ^Helation  nad)  {se- 
cundum  esse  reJatirtiin)  0  0  n  e  i  n  a  n  b  e  r  0  e  r  f  d)  i  e  b  e  n  ,  b  e nt  5B  e  f  e  n, 
b  e  r  ';)J  a  t  u  r ,  ber  (S  u  b  ft  a  n  5  ober  bem  esse  ahsolHtinn  n  a  d)  a  b  e  r 
numerifd)  einc>  finb;  m.  a.  ^^.  ba^o  feinem  abfohlten  9 ein  nad) 
nnmerifc^  eine  gi3ttn(^e  2öefen  fnbfiftiert  in  brei  oermöge 
be^  ®egenfa^e^>  ber  relatio  originis  ober  bem  relatioen  9 ein 
nad)  real  o  er fd)i ebenen  |)t)poftafen  obe.r  %Ur fönen. 

13" 


1%    !i^ün  Öiott  bcm  ^'vcieinen.  2. 3:cil.  S>on  bcv  oÜert).  3^veifültigf.  B.  Jlieol.  (Jntunffeding  }c. 

^ic!o  ift  r/^  /i^/^»  unb  bcr  ganje  ^nl)alt  bcc>  2;rinität9bognia^3. 

^^,     :*''*•.  c,  .  ^-     ^^"^   ^'^'^  (^^cfagte   rid)tig  511  ocrftel)Cii,    nui|fen  mir  mit  ben  ^^di^^ 

poÄ  luVb  ^;^Ii'  brücf cn  !ü^efen  ober  oiibftaii^  mib  Jpljpoftafc  ober  'iUM-fon  ben   üdy 

^"''"-  tigcu  ^iim  ucrbinbeii,  bcn  bic  ^ird)c  in  il)rcn  il^el)rcnti'd)ei billigen  an']  C^riinb 

ber  ^ri)rift    nnb  Übcrliefcrnng    bamit   ncrbinbct.     Qcbc  Änbernng  iinb  ^äU 

|d)ung    biefcr    ^^cgriffe    ^crftört    notmenbig    |"omo()l    bivö  Iriiiitötobogma  mie 

beffen  rid)tige6  fpefiilatiuec^  ilHn*ftänbniö. 

(Sine  "i^crion  ift  bic  .pi)poftai"e  ober  btvo  Snppoiitnm  einer 
öernünftigen  ^Jiatur.  ^er  Uiiter|d)icb  5mi|d)en  .pDpoi'taje  nnb  i^erfon 
liegt  bal)er  in  ber  "^  e  r  f  d)  i  e  b  c  n  l)  c  i  t  b  e  r  l^t  a  t  n  r ,  nid)t  in  bem,  mae  t>a^ 
'ilH'ien  ber  4^l)pofta|e  aho  foldjcr  auvinadjt.  ))lad)  bein  3prad)gebrand)  ber 
Aiirdje  mcrben  pcr^^ona  \1lp6z(^^uo^J)  nnb  -j-röorao-i;  (suppositum ,  sub- 
sistentiai  anf  ber  einen  nnb  '^i>eicn  (essentia,  oOo-ia),  :9tatnr  (iiatnia, 
<püau),  9nbftan5  isubstantia)  auf  ber  anbcren  ^citc  alc^  gleid)bcbentenb 
9ebraud)t. 

^l)poftafc  ober  v^nppo|itiim  ift  eine  alc>  (S^nn^ei?  für  f  i  d) 
befte^cnbe  einzelne  '^nbftan,^.  5)al)er  fönnen  mir  OüUftänbige 
unb  gan5e  ^iibftan;^en  .v^Dpoftafen  fein.  ',?(ccibentieii  bagegen  fomie 
3!^ eile  cincc^  C^Vm^en  tonnen  nid)t  .V>i)poftafen  fein,  ba  fic  nid)t  in  fid) 
unb  für  fid),  fonbern  nur  in  einem  anbcren  nnb  für  ein  anbere«  finb.  Qu 
bicfcin  ^inne  ift  alfo  eine  .NODpoftafc  nid)tv  anbercö  alc>  eine  für  fid)  be^ 
ftel)enbc,  in  genere  subsfanfiae  inbioibueÜc  v^ubftan.v 

^m  fonfreten  ^innc  ift  mit()in  bie  .S^^^ppf^iif*-'  baofelbe,  maö  bie  arifto= 
tdifd)C  T:pG)z-n  QVGLcc,  bie  substaiitia  prinidy  bic  f  ü r  f  i  d)  b  c  ft  c  l)  e n  b  c  (^'  in 5 el= 
fnbftan^.  ^>on  biefcm  für  fid)  beftel)enbcn  Üin^elbing  iinterfd)eibcn  mir 
burd)  ^Mbftrattiou  beffen  ^>efenl)eit  ober  bie  substaiitia  sranida ,  burd) 
bic  ein  X^ing  bac^  ift,  mas^  ec>  ift,  ober  bie  (/itidditus  rci.  'Daö  il^efen 
f  a n n  n n r  in  ei n c in  b c ft i  111  m t  e n  @  i n ;, e I b  i  11  g ,  in  einer  .'p l) p 0  ft a f  c 
mirtlid)  fein,  nimmermel)r  aber,  mie  bie  '}>Ia  ton it er  meinten,  in  feiner 
ibealen  ^Hngemeint)eit. 

.'pierau^o  ift  and)  fofort  tlar,  ba\i,  mäl)rcnb  bie  "ii'cfenbeit  imn  allen 
Qnbiinbnen  berfelben  :Hrt  priibi^ierbar  nnb  alfo  fommnnifabel  ift,  bic 
S^  \)  p  0  ft  a  f  c  ober  bao  3  n  p  p  0  f  i  t  n  m  f  d)  l  c  d)  1 1)  i  n  i  n  f  0  m  m  u  n  i  t  a  b  c  l  ift 
unb  0011  teinem  anbercn  3nbjette  priibi^iert  mcrben  tann. 

^n  biefcm  Sinne  ift  bie  allgemein  angenommene  Xefinition  be^ 
33oetI)iuc>:  Persona  est  ndlomdls  natKnte  'Dtdiridud  ^uh^tatdia  anf^n^ 
faffen:  nur  \){\y^  ber  l)ei(.  ^l)oina!o,  um  l^iiilocrftäiibniffe  aiiv3iifd)lief3en 
unb  bie  "Definition  namcnt(id)  für  bie  '^(nmcnbnng  auf  (s^ott  brand)bar  311 
mad)en,  ftatt  mhi<t<intki  lieber  sidjsisfeHfi((  fagcii  loill. 
lic  .WDibua  ^^'^^'^  i^^H^  ^^^  |)l)poftafe  ober  i^erfon  5ur  .V')l)pofmic  ober  ^]>crion  inad)t,  ift 

atät^ai'3  ratio  jeuc  i u b i oi b u c 1 1 c  2einc>mcife,  oernmge  meld)er  eine Subftan;  ober 'Jcatur  ober 
4)j)Poftaic.  and)  inel)rerc  ^ubltan^cn  ober  ::Katnrcn  5U|ammen  atc>  cm  ielb|tanbige^ 
©ubjeft  im  Unterfd)ieb  uon  allen  anbercn  felbftänbigen  3ubjeften  berfelben 
ober  einer  anbercn  %itur  für  fid)  beftel)en.  (Se;  tann  bal)er  eine  i)l)po^ 
ftafe  mit  anbcren  ^^l)poftafen  bie  9^atur  gemeinfain  l)aben,  nnb  cbciifo  tann 
eine  c^')l)poftafc  mcl)rerc  unb  i)erfd)iebene  ^J^aturen  oercinigen.  ^Dagegen 
fc^tie^t  eine  ^5i)poftafe  jebe  anbere  ^pi)poftafc  fd)led)tl)in  oon  fid)  au^o.  Diefe^^ 
bebeutet  ber  5(uebrucf,  bajs  bie  ^5l)Pof^ö1^  ober  bie  i3erfönlid)feit  fd)led)t^iu 
i  n  b  i  oi  b  u  a  l  ober  i  n  t  0  m  m  u  n  i  t  a  b  e  t  ift.  "Die  Q;  n  b  i  0  i  b  u  a  l  i  t  ii  t 
ober    3  u  t  0  m  m  u  u  i  t  a  b  i  l  i  t  ii  t    ift    ba^er  ha^  ilöefen,  ber  begriff,    bie 


§  58.     35on  bcn  brei  göttlidjcn  ^erfonen.  197 

ratio  formalis ,  bk  essentia  metapliysica,  bü^5  constitutivum  meta- 
pliysicum  bcr  i^crfünUti)fcit.  (S^  tft  bcmnad)  911115  rid)tig,  iDCim  ^Hirfjarb 
t)on  (St.  ißift er  bic  göttlid^e  ^^crfoit  befinicrt  aU  divinae  naturae 
inconi in  u n  kaJ)}IU  e x i 8 1 e n t i a . 

Qm  Unteifd)icbc  Don  bcr  ^Jiutiiv  (essentia,  substaiitia  secuiida)  ift 
ba^cr  bic  |>t)poftn|"c  ober  'ipcriönlidjtcit  eben  b  i  c  f  c  i  n  b  i  ni  b  u  c  (I  c  ober 
i  n  !  0  m  m  n  11  i  f  ii  b  c  t  c  @  e  i  n  ^^  10  c  i  1  c  (modus  esseiidi ,  tootto;  ry?^ 
hr>dplz.r,)z) ,  traft  it>cld)cr  eine  ^t)poftafe  im  Uuterfdjiebe  üou  einer  anberen 
tt)irftid)en  ober  nur  niög({d)en  .s?l)poftafe  für  i\^)  be]"tct)t. 

($iiie  9?atur  ift  ntfo  biiburd)  .^i)pofta)e,  ha\]  fie  in  ber  angegebenen  ^j^  |i',;o,-tafe 
3Beife  für  fid)  bcftel)t.  ^w  biefcm  (Sinne  fagt  man,  bie  .^l)poftafc  fei  ba^ba'iÄonnjtcment 
^  0  m  p  l  e  m  e  n  t ,  bie  ii>  0  (I  e  n  b  n  n  g  ber  ::yjatnr ;  bnr(|  fie  loerbe  bie 
9?atnr  nlfinio  terminiert  ober  f  0  m  p  ( e  t  i  e  r  t ,  frcitid)  nid)t  in 
genere  ludunie  sive  essottkir^  ha  bic  .'plipoftafe  ober  *53erfi3nlid^!eit  ber 
9^atnr  a\t->  foldjcr  eine  il>oüfommcnt)cit  nid)t  l)in5nfügt,  fonbcrn  in  genere 
suhatantiae  sive  .iubsisfmfiae ,  inbein  bie  9?atnr  bnrd)  bicfe^^  Komplement 
5U  einem  für  fid)  beftel)enben  Snbichc  mirb. 

$i?enn  mir  I)iernad)  bie   .V>i)pofta|c  oon  ber  9catnr  n  n  t  c  r  f  d)  e  i  b  c  n  ^^^  .,fJ^Ytv  ba« 
unb    n  n  t  c  r  f  djc  ih  c  n    muffen,  fo  fönncn    mir  fie   aber  tcincc^mcg<5  oon  »>unbamcnt  bei- 
i^r  t  r  e  n  n  c  n  ,  alo  ob  beibc  uon  ciminbcr  getrennt  c^-iftieren  tonnten,     eo     •^'''"^'''''^""• 
lücnig  eine  D'iatnr  anberc^  alö  in   einer   beftimmten,    bcr    eigenen   fon  = 
natnraten  ober,  mic  bei  ber  I1icnfd)l)eit  (i{)rifti,  einer  anberen  böt)cren 
.^l)poftafe    c^ifticrcn    tann,    ebcnjoiocnig    tann    e^    eine    natnriofe  .^l)poftafe 
geben.     'Die  'Jtatnr  ift  oicImcl)r  ba^  gnnbament  ber  .s;")i)poftafe. 

So  mie  bal)cr  bie  .v^npoftafe  iebe  anbere  .^l)poftafe  au^ofdjlicf^t,  fo 
fd^liegt  fie  mcfentlid)  menigftcno  eine  'JuUnr  ein  -  bei  ber  ']3crfon  (Sl)rifti 
5m ei  :i)?atnren  -  ,  eine  ^"»lainr,  bie  eben  bnrd)  fie  für  fid)  beftel)t.  ^al)er 
l)at  bac>  ilBort  .^Dpoftafe  ober  ']>crfon  einen  engeren  nnb  einen  meiteren 
Sinn,  ^m  engeren  Sinne  ober  birctt  bc,^eid)net  e§  biefe  inbioibneüc 
ober  intomnumifabele  Seinc^meifc  an  fid),  im  meiteren  Sinne  nnb  in^ 
bireft  begreift  ec>  and)  bie  'Jcatnr  in  fid)  nnb  be5eid)nct  bie  im  Untcrfd)iebe 
üon  attcn  anberen  .v>i)poftafen  bcrfctbcn  ober  einer  anberen  S^atnr  t)l)poftatifd) 
für  fid)  beftel)enbe  Oaitnr. 

5öenben  mir  bie^^  nnn  anf  (^knt  an,  fo  tonnen  mir  bie  9Ötttid)e 'D^atur^^ic.fjiJrfoncn  in 
ober  Snbftan,v  i  n  f  0  f  e  r  n  fie  bcn  brei  ^^ e  r  f  0  n  c  n  g  e  m  e  i  n  f  a  m  i  ft,  ^^u"te"irf)tcr" 
ober,  MhhS  bac^fclbc  ift,  bac^  göttlid)e '^iVfen  abfoint  genommen  'secundnm 
esse  a])solutuni),  nid)t  atc;  .s>i)poftafc  ober  'J^erfon  be5eid)nen,  ba  bie 
9Öttlid)e  'Statur  ober  bae  göttlid)c  '^ikfen  ben  brei  '^^erfonen  ge^ 
ine  infam,  bie 'l^erfi3nlid)teit  aber  intommnnifabel  ift.  '  5Bo^(  aber  tonnen 
nnb  muffen  ivir  bic  brei  ^Kclationcn,  pateinitas,  filiatio  nnb  spiiatio 
Passiva,  ba  fie  uermöge  bcr  oppositio  lelationis  reell  ooneiimnbcr  ocr^ 
fd)icbcne,  aber  nid)t  accibentate,  jonbern  fnbftantialc  Üiclationcn,  b.  l).  ba^ 
9Öttlid)e  iBefcn  felbft  finb,  al0  .S^ppoftafen  ober  "i^erfonen  be,^ei(^nen.  T)enn 
in  ben  genannten  brei  iKelationen  fnbfifticrt  hat->  gött(id)e  üH^efen,  bat->  aU 
fotd)e^^  ober  secundum  esse  absolutum  ben  brei  't^erfonen  in  nnmcrifd)er 
(Sint)cit  gcmeinfam  ift,  in  einem  brcifad)cn,  intommnnitabelcn  Untcrfd)icb. 
'Der  1^  e  r  f  0  n  e  n  n  n  t  e  r  f  d)  i  e  b  ()at  mitl)in  feinen  (S^rnnb  in  ben  in  com - 
municabiliter  ober  individualiter  ooneinanber  oerfd)iebenen  ^)?e(ationen. 
T)a§  aber  biefe  ^Hetationcn  ^l)poftafen  ober  ']?erfoncn    nnb  nid)t  bloße 


;'iatuv  iiiib  'J-mh- 

lom-ii  untrcnii 

bav. 


(Hott. 


198  5Isoii  (^ott^c^l  Xvcicinon.  2.  Teil,  thm  bn-  nUorl).  Xvcifoltigfcit.  B.2:t}eo(.  Gntiüiifclung  jc. 

3(ccibcnticii    ober   'JJhibalitätcn    finb,    ift    in   il)rci*    Gubfta  iitiali tot  ober 
^ÜL?  c  I  c  n  ()  a  f  t  i  fn  f  c  i  t  bci^'ünbct. 

%m  bcm  (^icfiu^tcii  lciid)tct  ami)  ein,  bail  iiicbcr  bic  ^Kclationcn,  nbgc^ 
|ii)cn  uon  bcm  '^ik'fcii,  nod)  bivo  illH'fcn,  abc^c)"cl)cu  uoii  bcn  ^Jklationcn  unb 
bCH  biird)  |ic  c\cfct5tcii  Unter |ri)icbcn,  .s>i)pofta  f  eii  ober  'i^crjonen  nc= 
nnimt  uierbcii  tömieii :  bcibec>  geljört  uiefentlid)  unb  untrennbar  .yimnnnen. 
I\elati()nes  in  divinis,  etsi  constituant  liyi)(istases,  et  sie  faciaiit 
eas  subsisteutes,  hoc  tanien  faciunt,  inquanUim  sunt  essentia 
divina.  Relatio  enim,  in(iuantum  est  relatio,  nuu  habet,  quod 
subsistat  vel  su])sistere  faciat ;  hoc  enim  solins  su])stantiae  est. 
Distinofuunt  vero  lelationes,  inqnantum  rehitiones  sunt;  sie  enim 
Oppositionen!  liabent.     S.  Thom.  De  potent,  q.  8  a.  )>  ad   7. 

II.    Oiod)  beni  ij^ivberic^en  löfcn  fid)  oon  felbft  nicbrcrc  tl)Cologi|d)c  T^rac^cu, 

bereu  33cantuun-tuuc^  ,yir  nollfonnneneu  '.^klend)tnng  nnfcrcc^  (^cgcnftanbc^o  tüt)rt. 

Tic  Äiutr  ^'     ^^^^"  ^^^^^"'  iutereffiert  nn^o  l)ier  bic  T^rage,  ob  unb  inunefern  man 

subfiftcnj  in  aujlcr  bm  bvc'i  r  c l a 1 1  lu n  3  n  b f  i  ft  e u ,^ e u  eine  a  b f  o hi t  c  3 u  b  j  i  ft  e u 5 

in  (SSoit  bcl)auptcn  tann. 

^liMrb  bao  '^i^ort  3ub|'iftcu;>  ton  fr  et,  b.  I).  g(eid)bebeutenb  mit 
.'pl)poftaie  c]ebrand)t,  |"o  fonn  feine  vViontrooerfc  beftebcn,  baf^  ec*  in  (^ott 
uur  brei  ^nbiiften^en  i^bt. 

Ihm  ben  3d)ohiftifern  mirb  ei<  aber  and)  ab  [traft  gebraud)t,  unb  in 
biefem  2inne  lcl)rten  Turaubnc^  n.  a.,  in  (^^ott  fei  uur  eine  abfolutc, 
bcm  '^Ikfen  ,^nfonnncube  3nbfiftcn,^,  oermöiic  mcld)cr  bie  ^Kel'ationcn  fub- 
fifticrten.  '-linillte  I'nranbuv  u^citer  uid)te  bel)anpten,  alv  bafi  bic  brei  ')ic= 
lationen  nur,  infofcrn  fic  ba^>  c^öttlid)c  '^i^cfcu  felbft  [iub,  fubfifticrcu,  uub 
bay,  bal)er,  mie  mir  00m  beil.  X  b  OJHH'^  Ijörtcn 'U.  4s4i,  bie  3ubftau,^  ec^  ift, 
meld)c  fubfifticrt  unb  [ubfiftieren  niad)t,  fo  ift  gec^cn  feine  l^ebrc  uid)tc>  eiuoumeubeu. 
i^lnd)  bie  lUtciunng  (Jajetan*^  unb  oiclcr  !I  bi"»  iniftcu,  nufur  bcn  brei 
rclatioeu  3  nb  )i  fte  u,^eu  fei  eine  abfolute  3ubfifteu,^  511  bc= 
bauptcn,  fraft  meldier  C^ott,  abgcfebcn  oon  ben  '}3erlonen  inib  nor  bcufclbcu 
gcbad)t,  in  fid)  felbft  fnbfiftiere,  fann  in  einem  rid)tigen  3inne  oerftanben 
merbcn.  '^nni  einer  abiolnten  unb  oon  brei  rclatiuen  3nbfiften,^eu  fann 
mau  im  nämlid)en  3iinie  rcben,  mie  uür  and)  fagen,  ba\'>,  ein  (>')ott  ift  unb 
brei  'l.^crfoucn  finb,  oon  beneu  eine  jebe  nid)t  nur  biefelbe  (^ottljcit  l)at, 
foubcru  bcrfelbc  (^  0 1 1  ift. 

:^5nbc^o  \)(it  bic  sententia  communis  mit  ))kd)t  biefc  ')iebemeifc  uid)t 
gebilligt.  ,Vtaun  mit  bcr  ?ebre  bec>  Turaubno  uub  C£ajctanc>  ein  mal}rer 
(3iuu  uerbnuben  merben,  fo  ift  bod)  biefe  ?(nc^brurf^^meife  ucrmirrcub  uub 
irrcfübreub,  ba  ec>  im  fird)lid)en  3prad)gebrand)  allgemein  üblid)  ift,  burd) 
bcn  '^luc^brnd  subsistentia  bae  Qu  f  om  m  nn  i  f  a  bc  l  e ,  für  f  i  d)  ilU' 
ftcl)cube  bcr  göttlid)en  .VM)iioftafen  ^u  bc,^cid)ncn,  maö  and)  fad)lid)  bcm 
ooUcn  ^^egriff  bcr  3ubfiftcn5  entfprid)t.  (£0  ift  ba^cr  mit  ^mkhiuc^, 
(S^rcgor  oou  3?a(cutia,  ?ugo,  ^'i'an^cUu  cinfad)  5U  fagcu,  ba^  ba^^-^  einfädle 
gött(td)c  'l^qm  unb  3ciu  nidjt  anber^o  aU->  in  brei  rclatiöcu  3  u  b- 
fiftcu^eu  e^iftiert,  nid)t  aber  baneben  oou  einer  abfohlten,  ben  brei 
').Hn*foneu  gcmeinfamen  3nbfiftcu5  ^u  rcben. 
»w.   ^  2.     '^auad)     bcautmortct     fid)    aud)    bie    g-rage,    mic    fid)    in    (^ott 

|)  l)  p  0  ft  a  f  e  ober  "i^  e  r  f  0  u  imb  'Delation  5U  cinauber  ocr{)a(tcn.     I)  c  r 
^"^ananba- '"  ^  ^^  f^)  ^  ^^  ^^  rf)  f^"^  1^^  ibcutifd),    bagcgcu  unferem  begriffe  nad)  ocr^ 
fdjicbcu.     iöii^rcub    uämlidj    in  beut    begriffe    bcr  Oiclatiou    lürmaliter 


'l>cvfonon  unb 


§  58.  ^ou  beu  bvci  ciött(ic^cn  ^^evfonen.  199 

nur  bie  ^^c^icfjuiig  511m  anbcrcii  Tcnnimi!^  gcbaci)t  ift,  tft  in  bem  33cgriif 
,N3l)poftnfc  ober  ^.^crfon  bic  (Subftantiantöt  bcr  9ic(ation  üuc^gcfprocl)en. 
Wtin  in  bcn  g  ö  1 1 li  rf) c  11  Nidationen  ift  bic  (^ubftantiatität  nnb  in  bcn 
ni)ttnrf)cn  .^l)pofta|"cn  bic  NJclatioitiit  matenalikr  eingcfc^toffcn  ober 
[npponicr  t. 

r>.     %\x<^    bcni  (^^cfa(^tcn    ergibt    \\A)  and),    in  ive(rf)cm  3innc  2(ngn=       ^^^''\ 
ftinniS  (De  Triii.  1.  7  c.  6)  [agt,  eine  jcbc  göttlidjc  "l^erfon,  in  specie  bcr  i^JrfotTin  ^""*^ 
^ater,    fei  '^^erfon  an  fid)  ober   in   5^e,^iet)nng    ^n    ]'\^   fclbft  lad  se). '^''^'""eW  ^^* 
(5r    lengnete    babnrd)  nid)t;    bafs    bcr   |^cr|"onennnterfd)icb    ctmaö   Üiclatiöc^, 
alfo  bcr  ^^ater  nnr  be,^üg(id)  be^o  3ol)nc*:?  ilnitcr  ift,  fonbern  \\n[{  nur  jagen, 
mie  ane  bem  Äontertc  fid)  ergibt,  baf,  bic 'Kelationen  in  (sk^tt  fubftantiate 
finb.     So  crfliirt   and)    bcr    ()ci(.  Xl)omaö  (S.  T\\.  1   q.  29  a.  4  ad  1) 
bicfe  v^tcKc. 

4.  !i?eid)t  ift  and)    bic  Srage  ^n  bcantuiorten,    in  mcld)cm  'Sinne  bcr  ^-^^  biT'vjhimc 
^?tainc   "^  c  r  f  0  n    bcn    brei    l^erf onen    gemein  f  a  m    i)'t.     Sc(bftocrftänb(id)  ^;^cvfoii  bcn  bvci 
nnr  nnfcrcm  X^Ugriffc  nad),  inbem  mir  in  einem  ^HKgemeinbegriff  t^aii    mdS  S. 
infomnnuiifabelc  "^w-    nnb  ^'iirfid)befte()cn    anc^brüden,    ba^o    einer    jebcn  bcr 

brei  '^l.^erfonen  in  bcr  ilnien  eigentiimlid)cn  ^kife  bc^o  ^aterö^,  So()nc>^  nnb 
(5)eift-2einc>  eigen  ift.     '^^g(.  S.  Tli.  1    ((.  :)0  a.  4  c 

5.  '^{xv:^  bem    |eit()cr  ^efagten  crl)el(t    and),    ba)l    in    (^ott  ^^>erfon        481». 
nnb  ^B c  f  c n  n i  d) t  r  c a ( ,  f  0 n  b  c r n  n n r  yatlonc  nit'Kfr'ntida  t) e  r  f  d)  i  c b  e n i^JldKn ^Sfon 
finb.     Cbit>ol)(    mir    m'imlid)    bnrd)    bcn    'Jiamcn    i^erfon    hi^^-    rclatine,    ""^  2iMen. 
infonnnnnifabclc  J^nirfid)fein,    bnrd)    bcn  'Jiamcn    ^Befen  aber    ba^^    gemein^ 

fame  abfolnte  Sein  bcr  brei  'i^erfoncn  anobrürfcn  nnb  beibcci  bcr  üoüftcn 
Ä^al)rl)cit  nad)  in  (^)ott  ift,  fo  i)*t  bod)  bcibcc>  bcr  3ad)c  nad)  ibentifd), 
\>(\  (^btt  in  feiner  abfoint  cinfad)cn  nnb  nnonblid)cn  nnb  bcc^l)a(b  fnpcrcmincntcn 
il^ollfommcnljcit  mal)rl)aft  bav  ift,  mao  mir  bnrd)  bic  :i^iamen  bee  abfohlten 
Seini^  ober  5Bcfenc<,  fomic  bac^jcnigc,  mac>  mir  bnrd)  bic  '.)^amcn  bcr  brei 
'Perfonen  ober  bco  brcifad)cn  rclatiocn  3cinc>  an^brüden.  @ott  ift  alfo 
mal)rliaft  h{\^  eine  göttlid)e  ^l'cfcn,  nnb  fo  l)at  biefci^  ill>efen,  mic  bic  !II)C0' 
logen  fagcn,  ratioiieni  absolnti;  bcrfclbc  Wott  i)"t  aber  ma()rt)aft  i^ater, 
SoI)n  nnb  beiliger  (?neift,  bic  ocrmöge  bcr  Nidationen  real  ooncinanber 
Derfd)iebcn  finb,  nnb  lomit  l)at  bac^  göttlid)c  'il>cfen  ,>ng(eid)  mal)rl)aft  rationem 
relativornni. 

().     .öier  moden  mir    nod)  fnr;    bic  ^-rage    beantmorten,    inmiefern     ^  ^•"*; 
^al)icn  anf  Wott  anmenbbar  ]\\\^.  fünucn  ,^aiiicit 

Qnfofern  bic  ^^al)l  nnter  bic  .statcgoric  bcr  Cnantität  fättt,  ift  fic ' -J^^f J^JvJf'.f?'' 
[dbftocrftänblid)  anf  (^ott  nid)t  anmenbbar.  ^i>enn  alfo  nid)t<obcftomcnigcr 
3a()lmörtcr  oon  (^•^ott  gebrand)t  merben,  jo  gcfd)id)t  biefe^,  mic  nad)  %m^ 
brofin<5  bcr  ![?ombarbc  bemertt,  nid)t  nin  in  ®ott  eine  cnblid^c  Cnanti* 
tat  5n  beja()en,  fonbern  nnr  nm  ctmao  ;,n  ocrncincn.  5^cnn  mir  atfo 
fagen,  c§  ift  ein  (^ott,  fo  5ät)(en  mir  il)n  nid)t  aU  einen  nnter  tnden, 
fonbern  (engnen,  bafl  neben  il)m  cm  anberer  fei  ober  fein  tönnc.  2i}cnn  mir 
ferner  oon  bcn  Notationen  nnb 'l>erfonen  bic  illt'c^rl)eit  ausfagen,  fo  ^ii^ten 
mir  biefdben  nid)t  a(§  oerfd)icbcnc  !iikfen  ober  ücrfd)icbcnc  3Befen^>tcitc, 
fonbern  Icngncn  nur  bc^ügtid)  bcr  cntgegengcfet^ten  Nktationen  bic  Untere 
!d)icb0tofigteit.  @^5  ftd)t  alfo  bic  (Sinl)cit  bcc^  Söcfcn^^  5n  bcr  ^rcil)cit  ber 
'l?crfonen,  nnb  c^^  ftel)en  bic  brei  ']5erfoncn  jn  cinanber  nid)t  in  einem  enb= 
lid)cn  |3al)lcnocrl)ä(tni^,  al«  ob  bic  brei  'l^crfoncn  X  c  i  l  c  bcr  (Sinl)cit  mären 
ober  bie  ©in^eit  bic  »Summe  bcr  brei  'l^^crfoncn.    39}o^l  ift  bic  numcrifdjc 


200  3?on  («Ott  bcin3)rcieincu.  2.  Xeir.  3?pn  bcr  ancr().  Xreifnltiflf.  B.  I^cof.  (Sntuiicfeümfl  jc. 

©in^cit  bCi^  ilkfcnö  imb  bic  ^rci()cit  bcr  "iHn-foncii  ein  ^cl)ciiniiiö;  aber 
eö  cntl)ält  feinen  ^^iberiprnd)  gegen  lliatljematit  unb  'JJ(Ctapl)l)nf.  "I^er 
^rnnb  feiner  Unbegrciflid)fcit  aber  liegt  ein,vg  in  ber  alle  nnfcre  iöegriffc 
iibcrfteigenben  ^^oI(fonnnenl)eit  be^S  göttlicljen  ^cim,  biv:^  in  feiner  einfad)cn 
llnenblid)feit  bie  abfohlte  (S'inl)eit  bc^o  ^i^cfen^o  nnb  ben  relatinen  Unterfd)icb 
bcr  ^^erfoncn  in  \id}  fdjliegt.  ^g(.  Aiu/usf.,  De  Civ.  Dei  1.  11  c.  10; 
8.  Tii.  1  q.  :;o  a.  :)  c. 

§  59.  ^i^on  bcn  ^^(otioncn. 

5?nl.  ^einvid),  TogiimtifriK  :j{)coloiiic  IV  §  248.  249. 

2^cfltiff"bcv  ^-^^^  ^^^^^  gi3ttlid)e  Üi'cfen  bnrd)  bie  proprictates  essenfiaks^  fo  mcrben 

^.'iotioiiiu.      bie  göttlid)cn  ^^erfonen    uon    nno  bnrd)   il)re    proprietates   jtersoHfdcs  ober 

fiofiones     Hatitc,    /asjy.v.vr^.i^,    si^-iia     distinctiva,    propriae     i)ers()nae 

formae)   crfannt.     Unter  ^^iotioncn   oerfteljt    man    bal)er    jene  Öigentüm- 

Iid)feiten,  bnrd)  bie  mir  bie    einzelnen  göttiid)en  ^l?crfonen  erfennen  nnb  oon 

einanbcr  nnterfd)ciben.  Notio  dicitur  id,  qnod  est  propria  ratio  cognos- 

ceiidi   divinani  peisonani.     S.   'I'h.    1    k\.  \V1  a.  H  c. 

.'*''^  1.     '^nn-  allem  oerfteht  e^>  fid)  unebernm  oon  felbft,  '^^\x  bie  ::)2otioncn 

MiotiPiion  upii  t)  0  n  ben  '}>  c  r  |  o  n  c  n    n  n  b    u  o  n  b  e  m  'ii^  e  |  e  n  nnb,    m  e  n  n  b  e  r  |  e  l  b  e  n 

'bärt^ononn"  '1^  c  r  f  0  n    m  c  l)  r  c  r  c  9^  0 1  i  0  n  c  n    3  u  t  o  m  m  c  n ,    a  n  li)    n  n  t  e  r    einanbcr 

unt>  luMii  ^Ä'oü  11.  n  i  d)  t    rvdlitfr,    f  0 n  b  e  r  n    n  n  r  nttiotw    ndiovindta    0  e  r  f  d)  i  e  b  e  n    f  i  n  b, 

unil)rcnb  .^rnif d)cn   ben    einanbcr    e  n  t  g  e  g  e  n  g  c  f  e  ^  t  e  n  5c  0 1 i  0  n  e  n  0  e  r^ 

f  d)  i  e  b  e  n  c  r    '}?  e  r  f  0  n  e  n    ber    reale     U  n  t  e  r  f  d)  i  e  b     ber     i)k  l  a  t  i  0  n 

b  c  ft  c  ^  t. 

4!<;i  2.     Tic    '?i  0 1  i  0  n  e  n     b  e  r  n  I)  e  n    fei  b  ft  0  c  r  ft  ä  n  b  l  i  d)     a  n  f    ben 

^In^^i^;hv"  reJiftionfs  orij/ltus      (S^^    fann  niimlid)  nnr  .anc>    ^wci  y!)(omenten  ein    nnter= 

latipucn.      fcl)cibenbec^  'JJicrfmal    ,^unfd)en    ben    gi3ttlid)en  ^.^crfoncn    entnommen  luerbcn; 

niimlid) 

a.  ob  eine  '']?erfon   imn  einer   anbcrcn  ancnicl)t,  oon  me(d)er  nnb  bnrd) 
meld)e  '13ro,^effion: 

b.  ob  oon  einer  ^}?crfon  eine  anberc  anegelit,  mc(d)e  nnb  bnrd)  uicld^e 
^^ro.^cffion. 

Ta^:^  fagt  fiir,^er,  menn  and)   nnootlftänbiger  ber  ^ai^:  (t  quo  aliia^  et 
iini  (ih  (flio.     S.   '^rii.    1    (1.  :V2  a.   )>   v. 
$>ünf  ^totioiuMi:  '>.     T'al)er  faden    bie  'Jiotionen    entmcbcr    mit  ben  rehtfione^  originia 

,^nfammen  ober  laffen  fid)  bod)  anf  biefelben  ,^nrürffül)rcn.  .^icrane  ergeben 
fid)  fünf  ^lotionen,  bie  oon  ben  !^Mitern  nnb  !II)eoIogcn  aügemein  ange= 
nonnncn,  oon  ben  tird)tid)en  Vel)rcntfd)eibnngen  im  ein^el.ncn  anc^gefprod)en 
nnb  im  atl)anafianifd)en  2i)mbolnm  fnr,^  ,^nfannnengcfte(lt  finb. 

a.     T  e  m  ^ImU  e  r  a  n  c>  f  d)  t  i  c  (3 1  i  d)  ift  eigen 

a.  bie  iHHascihilitas^  bie  5Igcncfie.  3elbft  oon  teiner  anbcrcn  "^^cr^ 
fon  an^gegangen,  ift  er  'i^rincip  bcr  beiben  anbcrcn  ^^crfonen.  Tal)cr  mirb 
il)m  ber  5iame  iugenitus  (äysw/jrc;)  ober  and)  7>r///('//^//<yy/  beigelegt;  Ic^^tcrcr 
fcibftoerftiinbtid)  alc^  nomeii  /irrsonulf,  nid)t  a\§  nonien  exsentialej  aU 
meld)er  er  bem  ^^efen  nnb  bal)cr  ben  brei  ']?crfoncn  ^nfommt; 
b,c  liat.rnitas:  ^^^  ^.^  j)afrniif((^.    Tcv  ""MuK  pater  at^>  nomen  personale  ift  glcid)= 

fa(Ic>  nnr  bcr  erftcn  'i.^erfon  eigen.  Ta^cgen  a(«  nomen  rsscKfi'dr  fommt 
and)  biefer  '??amc  bem  !ö>efen  unb  ben  brei  ^erfonen  5U  nnb  fann  nur 
ratione  similitudinis  bem  53ater  appropriicrt  tücrben.  5tlö  nomen  essentiale 


bif     iimasci) 
Utas; 


bic  filiatio; 


§  59.  55on  ben  ^3?otionen.  201 

ift  bic  ^aterfdiaft  (^ottt§  ber  Ä'rcatur  gegenüber  nid^t  im  eigenttit^eu 
unb  üollcn  <3inne  perfecta  ratione  paternitatis,  wnz  ber  crften  '^^erfon 
gegenüber  ber  jmcitcn,  fonbern  nur  ana(ogifd),  ber  'S()ntid)feit  nad^  (^ott 
eigen  nnb  jumr  in  ncrfdjiebcnem  (%abc  nad)  ben  ncrfdiicbenen  5(rten  unb 
©tufen  ber  bnrd)  bie  götttid)e  ^nnfalitiit  beunvtten  'Jil)ntid)feit  ber  Kreaturen 
mit  Ö)ott.  Ratione  simililudinis  restif/ii  mvb  @ütt  ber  ^^ater  ber  iKr= 
nunfttofen  ®e[d)öpfe,  ratione  ^imilitudinis  Imaginis  in  l)öi)erem  ^inne 
S3ater  ber  vernünftigen  ^efd)öpfe,  ber  i^3knfd)en  nnb  nod)  met)r  ber  @nge(, 
ratione  similitndinis  cjrdtiae  in  fpccififd)  ()öl)erer,  Weil  übernatürlidjer 
SBeife  ^^ater  ber  33egnabigtcn,  in  nod)  roncnbctcrcm  ^Dinlle  ratione  simili- 
tudinis  (jlorlae  33ater  ber  ©eligcn  genannt. 

T^a^  eminente  Urbilb  aller  biefcr  nncigenttid)en  ^>aterfd)aften 
ift  bic  eigent(id}e,  emigc  ^^ater)d)aft  be^>  ^niten?  gegenüber  feinem  einge- 
borenen So^ne;  ba^cr  ift  Dom  3^ater  gefagt:  Ex  qno  omnis  paternitas  in 
coelis  et  in  terra  nominatnr.  EpJies.  o,  15.  i^gl.  Cat.  Rom.  P.  1 
c.  2  q.  9  u.  q.   10;  S.  Tli.  1   q.  3:J  a.  8. 

b.  ^em  (Sol)ne  fonnnt  ju  bie  filiafio: 

c.  bem  i^ater  nnb  3ol)ne  aU  einem  ^}3rincip  bie  spirafio  acfira;   ^"actha^-^'' 

d.  ausifd)tief^lid)  bem  l)ci(igcn  (^kifte  bie  spin/fio  passira.  t,ip  spiiatio 
^ag  Don  bem  t)ci(igcn  (^kifte  feine  anbcre  '^.krfon  anc>gel)t,  mirb  nid)t      p-i^s'va. 

alr^  notio  bcjeidjnct,  mcil  bicfcc>  eine  pnrc  9ccgation,  nid)t  aber  mie 
hit  innascibilitas  eine  pofitioe  5L>ollf ommenl)ci t,  ober,  mie  bic 
2;i)CoIogcn  fagen,  eine  di(jnitas  ift.  ^ic  eigentümlid)c  ^ignität  be^5  t)ei(igcn 
(^eifteö  liegt  niclmcbr  barin,  baf^  er  Dom  35atcr  nnb  ^ol)nc  an^^gc^t  nnb 
babnrd)  bic  Jrinitiit  glcid)fam  ab|d)licf3t  nnb  Dollcnbct. 

8d)on  oben  m.  492)  mnrbc  gefagt,  bafl  bic  l^iotioncn  bcrfclbcn  ikr*         4'.'5. 
fon    nid)t    realiter,    mol)(    aber    ratione    ratiocinata      Doneinanbcr     Der=  „,lb^p;X'n\'iu^^ 
fdj)iebcn  finb.    @^  ift  mitt)in  bic  innascibilitas  nid)t  eine  anbcre  ^(\d)z  aU   ^X-rmiX\o 
bie    pateinitas.     5BoI)l    aber    finb  nnfcrcm  3kgriffc   nad)    biefe  bcibcn  9^0-  unb  spiratio 
tionen   Der[d)icben;    bcnn  in  bem  ijkgriffc  ißatcr  bcnfcn  mir  hi\z^  ilkrl)ältni^^      '"'^''"" 
5um  (EoI)ne,  in  bem  3kgriffc  ber  Ungc,^cngtl)eit  aber  bcnfcn  mir  unmittelbar 
nur,   h(\^    er  nid)t  Don    einer  anbcrcn  ^krion  anc'gcl)t.     (Jbcnfo  ift  bie  ^\)i- 
ratio    activa    ber  ^ad)c    nad)    ibcntifd)    mit  ber  jiaternitas  nnb  tiliatio. 
5{bcr  mir  bcnfcn  in  bem  ^kgriffe  ber  si)iratio  eine  i>ollfommenl)cit,  bic  in 
bem  ^Begriffe  ber  iHitcrfd)aft  nnb  Sol)nid)aft  nid)t  cntl)altcn  ift,  obmol)l  mir 
miffen,  \>([^  bic  paternitas  nnb  tiliatio  ber  ^ad)c  nad)  bic  spiratiu  activa 
einfd)liej3cn  ,   mic   mir   and)  miffen,  h(\\]  \>([Z^  göttlid)c  (Srfennen  ^uglcid)  nnb 
in  abfolntcr  (5infad)l)cit  bic  göttlid)c  ?iebe  ift. 

3tnm.  ÜMcto   lJf)co(oiicn  iicuucu  bic  iKttionos  inc'qofaiiit   oud)  proprietafes  per-  4%. 

sonales.     2)cr  l)cil.  ^Xliomoä    u.    a.  uioöcn  bicfc  ii?r,^cid)nunq  für  bic  spiratio  activa    Tic  ^:»(ottoiifit 
nic^t  gelten  laffcn,  tocil  jtc  beut  33otcr  unb  8ot)nc  gcnicinfani  ift.    Coriwinnis  -V'^irafio  ^J'^\^J^^[^^l[''^ 
non  est  proprietas,  quia  convenit  duabus  personis.  S.  Th.  1  q.  32  a.  3  c. 


tatcs   porsoiia- 
Ics. 


§  60.  2.^011  ber  triuitarifriicu  ^Jicridjorcfc  unb  ber  ÜJIeit^^eit  ber 
flöttlit^en  ^^-^erfoueu. 

5Sgt.  ^  ein  vi  dl,  Xogniati[d)c  'Ideologie  IV  §  251.  252. 

I.  ^ic    trinitarif  d)c    *}?crid)or  cf  e    (Trspix^^y]  7f.^,    curumin- 
cessio)  ift   ba§   g cgenf  eit i  ge ,   abfolnte  :5neinanberfein,   Qncin=    SS^A'^ 
anbercingel)en    ober     bie    gegenf  citi  ge  •  Qmmaneuä    ber    gött= 
Iid)en   "ißer fönen,     il^on   il)r  i)ei|t   c$:     Pater   in   me   est   et  ego  in 


4117. 


202  ilNon  i^SoU  ^el^  l^veicincn.  2.  Zdi.  ii^on  ^cv  aUcrfi.I^rcifaUiflf.  B.  2:f)eol.  @ntttii(fc(mifl  jc. 

Patre.  Jotoin.  10,  38;  ngl.  14,  1).  10;  17,  l?l  ;  imb  iincbcnim:  Qiiis 
eiiim  liominum  seit  qiiae  sunt  hominis,  nisi  Spiritus  honiiins,  qni  in 
ipso  est?  ita  et  qiiae  Dei  sunt  nemo  cop^novit ,  nisi  Spiritus  Dei. 
1   Cor.  2,  11. 

Tic -iSum-fc  ^-  ^^iitcr    iinb  1l)coloncu   crflärcn   bic  trinitarifdjc  ')3crid)ürc[c  für  bc= 

Ik  f^X\l^lT  f*^"^^^"-'  Geeignet ,  nni  foiuol)!  bic  'il^  e  f  e  n  c<  e  i  n  1)  e  i  t ,  nlc>  beu  *^  c  r  f  o  n  c  n= 
i)U\iiib""bn"  unter)  d[)ieb  hm  nerfdii ebenen  .N^ii^'^i^J^  gegenüber  anf^o  fd)nrffte  unb  gc= 
^'''fZ"r^'^    nanefte  auc^,^u|prcd)en,    ba  bie  gegenfeitige  ^^nneuiolinnng  ber  göttlid)en  ^^cr^ 

foncu   fouiot)l    il)re  perfönlidjc  il^erfd)iebenl)eit,    ah^  il)rc  nnnieriid)c  'iL^c[cnö' 

ein!)cit  norau^ofet^t. 

Collen  bie  'l^erfonen  real  einanber  iinieuiol)nen,  fo  muffen  fic  5nnäd)ft  real 
,  luni  einanber  ncri'djieben  fein,  ^^o  fein  realer  Unterfd)ieb  ift,  fann  tum  einer 
gegenfeitigen  ^nueuiü()nnng  nid)t  bie  ^Jkbc  fein.  Tcnn  nid)t  ctina  bloß 
unferein  3^egriffe  iinb  miferer  '^Hn-fte(lnng  uad),  unc  bie  göttlid)cn  (5igenfd)aften 
in  C>k)tt  fiiib  ober  (Mott  inneuiol)nen,  fonbcrn  mditct'  ift  eine  '15erfon  in 
ber  anberen,  UHVo  bcn  realen  Unterfd)ieb  beiber  iioranc^fet3t :  bal)cr  fagt  man 
and)  nid)t,  "i^a^  bie  t^crfoncn  bem  '-ll^efen,  fonbern  baf?  fie  einanber  inne- 
mol)nen.  5iMe  fid)  amo  ber 'i^eridjinefe  bie  l^ll^ef  enc^c  inl)  e  it  ergibt,  merben 
unr  gleid)  iel)en;  benn  uienu  fie  bao  ^nnbainent  ber  '}.^crid)orcfe  ift,  fo  fann 
fic  eüibent  am^  berfelben  gefolgert  UKrben. 

(^hunriinb  ^'  "^^^  (^H'unb    unb   J^nnbament  ber  gegenfeitigen  ^nncuiol)mnig  ift 

rvimbainnit  bfi  nid)t  bic  abfotute  '|.h-(i  f  ent  ialitiit  ('Kni^i  unb  and)  nid)t  ,^unäd)ft  bie 
^<cvtriuncu-.  Uneub  lid)fcit  (^^otteo  (3nare,^),  fonbern  mit  ber  sententia  communis 
^^n  bc^cidjnen 

a.  bic  A{  0  n  f  n  b  ft  a  n  t  i  a  l  i  t  ii  t  b  c  c<  'ii^  e  f  c  n  c> ;  benn  ba  jebc 
ber  t^n-fonen  bav  göttlid)c  '^in^fcn,  berfelbe  Wott  ift,  h(\^>  göttlid}e  ^efen 
aber  nimmermebr  im  3inue  ber  Tritl)ciften  ober  ber  Ginanatiften  aufier  fid) 
fetb)!  fein  fann,  fo  finb  bie  göttlid)en  *lkn*foncn  notmenbig  nermögc  il)rcr 
5l^efenoibentität  abfolnt  iiieinanber.  Cum  id  ,  quod  [»roprium  est  Patri 
nempe  divinitas,  sit  rs.sr  Filii,  conseciuens  est,  ut  et  Filius  in  Patre 
sit  et  Pater  in    Filio.     Aflnm..  Orat.  :>  c.  .\rian.  n.  :»; 

h.  bie  ^  m  m  a  u  c  n  ^^  b  e  r  ')3  r  o  .^  c  f  f  i  o  n  e  n.  Tief el beu  finb  näin- 
tid)  nid)t,  luie  ber  (Jmanatioiun^o  meint,  etiinvö  am  (^ott  .pinanc^gel)enbe<?\ 
fonbern  abfolnt  immanente  5lfte ,  iiibcm,  unc  bie  ilniter  unb  Xl)eologeu  fo 
oft  anc^fül)reu,  ber  gi)ttlid)e  (^ebanfe  (\:yo;,  latio,  verbum)  bem  benfeuben 
(Meifte  (voO; ,  mens,  bei  hm  3pätereu  oft  memoria^  unb  bic  !?iebe  bem 
Viebeuben  inueuiobnt.  Aptissima  et  vald<'  clara  est  ostensio ,  quod 
Verbi  est  ex  mente  processi(»  et  sine  passione  geueratio,  et  utique 
S^enitum  neu  dividitur;  .stv/  imo  manet  In  mente  (jeiierante  et  omnino 
höhet  in  .^e  ipso  in  entern  f/eneranfeni.    Cf/nll.  Alex.,  Dial.  2  de  Trinit; 

('.  bie  (^)  e  g  e  n  f  e  i  t  i  g  f  e  i  t  ber  'Jt  e  l  a  t  i  o  n  e  n ,  traft  )iield)cr 
feine  ^Kelatiou  unb  beel)alb  and)  feine  'i^erfon  ol)ne  bic  aiiberc  gebad)t  uier= 
hm  fann.  1)iefer  ^runb  ift  aber  nid)t  ontologifd)cr,  fonbern  logifd)er 
%itur  fS.  Tli.  1  q.  42  a.  5  c.)  unb  bal)cr  für  fid)  allein  nid)t  genüxjenb, 
bie  'i^erid^orefe  ^n  erfliiren. 

®^  fann  bemuad)  mit  bem  l)cil:  Xl)onuvo  fur,^  gcfagt  merben,  bag  bic 
göttlid)en  'l^erfoncn  einanber  iuuemol)ueu :  essefttia^  online  et  relatione. 
S.  Th.  1  q.  42  a.  5  c. 


§  60.  SScfii  her  trtnitarifd)cn  ^eric^orefe  unb  ber  ©leid^fieit  ber  göttti(f)cn  ^^erfonen.  203 

11.  2(ii^^  biefcr  circumiiisessio  ober  cjcgcnfcitigcn  Qnimancn^  fällt  ein        500. 
l)eüeg  2'\d)t   auf  bic  ^xac^c ,   iniefo  eine  jcbc  ber  brei  ^^crfoncn  unb  ^lüav  in   .fel'f ount ^'J! 
jeber  Sc^ie^mtg   imenblid]   notlfommen   imb  ba()cr  mdjt  nur  bie  eine  ^ißcrfou  fammcn  in  feiner 
fo  üoKfornmcu  ift  aU  bic  aubcrc,  foubcru  and)  bic  brci  "^^crfoncu  ^ufammcu  Jfencv  finS^'aTi 
nidjt  gröficr  m\b  oodtomnicucr  fiub  alsi  eine  jcbc  bcrfclbcu,  luic  ^lugufttuuö        ""''• 
fagt:   In  illa  summa   Tiinitate  taiitum  est  uiia  (sc.  persona),  quaii- 
tutn  tres  simul ,    nee  plus  aliquid  sunt  duae,  quam  una.     Et  in  se 
infinita  sunt.     De  Trin.  1.  6  c.  10  n.  12. 

;^snfofcru  eine  jcbc  '^erfou  bai-  uucnblirf)c  53}cfcu  fclbft  ift ,  unb  ber 
uncubüd)cn  ^ülltonnncnt)cit  mcber  ctain^5  fcl)len,  nod)  etUHv5  beigefügt  luerben 
fonn,  ift  bic^  Icid)t  ein^ufclien. 

^ic  ^d}Uiicrigteit  für  unfer  T^enfeu  beginnt  erft  bei  ber  S^rage,  lüiefo 
bcun  aud)  bic  notionalen  (Sigenfdjaftcn  nid)t  ber  einen  ^crfon  2>DUfontmcn^ 
Reiten  ücr(cil)cn,  uic(d)c  bic  anberen  'i^erfonen  nid)t  bcfit^cn,  unb  micfo  bic 
brci  ^erfonen  mit  if)ren  notionalen  (5igenfd)aften  nidjt  bod)  ctuni!?  (^röj3crc0 
finb,  a(0  nur  eine  ').^crfon  mit  il)ren  S^otioncn. 

5(l(ein  bic  3d)Uiierigfcit  liegt  nur  barin,  ba|l  Unr  bic  Unoollfommcn* 
t)eit  unferer  5^cgriffe  auHcr  adit  laffen.  ?^iir  unfer  'Renten  ift  allerbingf?^  ber 
33cgriff  bcö  5^^e|enc>  ein  anbercr  al<?  bic  begriffe  ber  'i^erfonen ;  ebeufo  finb 
bic  5^egriffe  ^Miter,  3ol)n  unb  beiliger  (^eift  unb  bic  33egriffe  il)rer  'Jlotioncn 
öoueinauber  oerfd)ieben.  1^a()cr  finb  felbftocrftäublid)  biefc  33cgriffc  ^lu 
fammcngenonuncn  etnnic^  ^H^llfonuneucrec^  ak-'  jeber  cin;^eluc  für  fid),  b.  ().  uür 
benfcn  unb  ertennen  in  allen  ;^ufannncngenoinmeu  mc!)r  alc^  btof^  in  einem 
biefcr  Ü-^egriffe.  *?lber  bao ,  univ  in  unfcrcn  ^^egriffen  geteilt  ift,  ift  ein£^  in 
©Ott.  ^al)er  nntcrfd)cibcn  mir  rnobl  in  unfcrcn  93egriffen  hiv^^  ü^cfen  oon 
ben  ^crfoueu ,  miffen  aber,  baf^  jcbc  'J>cr)on  bac^  nnenblid)e  ^Vfen  ift,  unb 
bog  bic  brei  '^3crfonen  ^ufanunen  uid)t  mel)r  unb  nid)t  meniger  fiub  ah$  hiv^- 
fclbc  uncnblidjc  'iikfen ,  meld)e^o  bic  gan^^'  !iHilltonnnenl)eit  allec^  bcffen,  \vat-> 
nur  in  ben  Gegriffen  nid)t  blofl  bec^  ili>e|enc>  unb  feiner  CS'igcnfd)aften, 
foubcru  and)  ber  '•l^erfonen  unb  il)rer  S^otionen  benfcn.  in  unteilbarer  Ginfad)l)eit 
in  ftd)  begreift.    Bo  crlliirt  and)  bao  Ldlnamnxv  IV:  liia  quaedam  summa 

res  est, quae    veraeiter    est    Tatei-    et    Filius  et    Spiritus 

Sanctus;  tres  simul  personae,   ac    sin^iillatim    quaelibet  earundem. 
Cup.  Düina.    [Denzuuiir,  Kncli.  n.  o58). 

©0  trennen  mir  and)  in  nnfcreu  (^kbanfen  bic  brci  ^?crfoncn  ooueim 
anbcr  unb  rebcn  ,v  ^-  ^^om  ilnitcr ,  abgefeljcn  uom  Sol)uc  unb  ^eiligen 
(Steifte,  allein  mir  miffen  babci,  batl  ber  ^\itcr  mcber  ol)nc  feinen  immanenten  "lÄ'i ';',"J^" 
Sot)n  nod)  ol)ue  ben  il)m  innnauenten  l)ciligcn  (*')eifl  ift.  I)al)er  ift  bie 
notionale  il^oUfommcul)cit  bC!o  ^ol)ncc>  unb  beo  t)eiligcn  Ökifte?  and)  bem  ^^ater 
eigen ,  u  i  d^  t  a  ( ^  feine  ^  c  r  f  ö  n  I  i  d)  t  c  i  t  f  0  n  ft  i  t  u  i  e  r  e  n  b  ,  foubcru 
at§  Ücrm  i  nug  feiner  notionalen  51 1 1  c  ber  Generation  unb  3piration. 
5i^nlid)e£^  gilt  bc^üglid)  ber  beiben  anberen  'Perfonen.  @incr  jcben  'T?crfon 
finb  il)rc  notionalen  ^^ollfonnnenl)citcn  fonnahter  eigen,  bic  ber  anberen 
^crfonen  aber  bcfil^t  fic  alo  Z  e  r  m  i  n  u  ;§  ober  iM  immanente^  ^  r  i  n  c  i  p.  So 
ift  bcm  3?ater  mal)rl)aft  unb  oolltonimcn  ber  (So^n  unb  ber  ^eilige  @cift  aH 
ha§>  oon  i()m  gemengte  immanente  i^inn-t  unb  bic  oon  il)m  fpirierte  immanente 
Siebe  eigen.  (Sbenfo  ift  beut  ©ol)ne  ber  i^ater  aU  fein  notmenbige^^  unb 
immanente^  '^rincip   unb    ber    l)ei(ige  @eift   a(5'  fein  unb  bcö  il^atcrö  Geift 


ÖOI. 

fOic  bic  iuitio=^ 
natc  ^Hillfom= 


X^(x\d\\  bi'v 

nubevfn  cißcn 

ift. 


204  53on  ©ottbem  3)retcincn.  2.  2'oi(.  5Pon  bcr  nlleil).  dreifältig!.  B.  2;^eot.  entmicfflung  jc. 


502. 

Clinc  bcn 

A6yo<; 

tü'dvc  (Motl 


504. 

5Inbci-c  tivfld 

ntnflcn  brv 

2vinttät: 


3Ji(f)Qvb  üon 
(St.  5Pictov. 


eichen.   .S^')iim}icbcrum  Ijat  bcr  (^eift  ben  i^ater  unb  bcn  ^ol)n  a(ö  fein  'ßrincip 
in  fid). 

2)ic§  moUcii  nud)  bic  ^Nntcr  [ngon  mit  bciii  öftcvi?  üovfoinmcnbcn  Bai^c,  oliiic  bcn 
Ao'/o;  ober  bie  ao^^iv.  luQVc  C^ott  vXoyo;,  obov  ao-o^o;  nidjt  alig  ob  ibiii  bann  bie  förtcnut* 
iii^,  bic  ia  ba^5  flöttlidjc  Scfoii  fclbft  ift,  foliltc,  foubcvii  in  bcm  Sinuc,  ta^  ucrniögc  bcr 
notmcnbigcn  nnb  nncnblid)cn  ilHiUfoinnicnhcit  bcr  (iöttlid)cn  ^iatur  ba§  göttliche  Svfcnncn 
bae>  l)i)püftati[d)c  ili>ort  pvobujicvt,  fo  bn^  cö  oI)nc  bicfc^  iH^ovt  ond)  fein  gött(id)c§  ®r= 
fcnncn  geben  fnnn.     2^0^  9?änilid)c  gilt  bc.^üglid)  bc§  ^eiligen  CMeifte^. 

*^[nt^  bcm  ©efagtcn  ergibt  fid),  baß  bic  b  r  c  i  ']3  c  r  |  o  ii  c  u  c  i  n  n  n  b  c  r 
I  d)  ( c  d)  1 1)  i  H  9 1  c  i  d)  f  i  ii  b.  21  u  d)  bic  ^^^  c  r  f  d)  i  c  b  c  n  I)  e  i  t  bcr  %^c  r= 
f  0 11  c u  unb  i  1) r  c r  'JZ o  t  i  o  ii  c ii  b  c  13  r  ü ii  b  c  t  in  feiner  5Iö c  i  ( c 
eine  U  n  g  ( c  i  d)  l)  c  i  t.  Unb  n  i  d)  t  n  n  r  i  f t  feine  b  e  r  b  r  e  i  ^p  e  r^ 
fönen  g  r  ö  f?  e  r  nnb  0  0  r  ,s  ü  g  (i  d)  c  r  a  I  <§  bic  a  n  b  c  r  c ,  f  0  n  b  c  r  n  c  ö 
i ft  and)  bic  g a n 5 c  X r  i n i  t ä  t  b  c r  '3 a  d)  c  n a  d)  n  i  d)  1 5  @  r  ö  |1  c  r  c  es, 
qH  eine  jcbc  bcr  brei  '13  er  fönen  für  fid). 

3S>ol)(  bcftcl)t  in  bcr  Xrinität  bie  bcftinnntc  Drbnnng  be^  Ur^ 
tprnng!^  lordo  orif/iins)^  fraft  iue(d)cr  bcr  initcr  bie  erftc,  bcr  3ol)n  bie 
^mcite,  bcr  l)ciligc  (v^eift  bic  britte  i^crfon  bcr  (^otti)cit  ift.  5ll(cin  bicfc 
Orbnnng  ift  eben  nnr  oido  or/r//y//.s  nnb  begriinbct  feine  Drbnnng  be^ 
^angc^>,  be^  '^^or^ngee^  bcr  ^^ollfoinnienl)eit;  iiiclniel)r  ift  jcbc  ')3erfon  bcr 
anbcrcn  glcid),  nid)t  nnr  bcm  '-liefen,  fonbern  and)  bcr  perfi3nlid)cn  5,^ot^ 
fommcnl)eit  nnb  'Mirbe  nad)  (S.  Th.  1  q.  42  a.  1).  Sic  finb  a(fo  5.  33. 
gl  cid)  cioig  la.  2),  g(eid)  groß  (a.  4),  g(cid)  mtid)tig  (a.  6). 

Qn  5^c,yig  anf  bie  (Siiugfcit  bcr  brei  i^rfonen  f)aben  ^^iiter  nnb 
jl()CD(ogcn  bcn  anf  plnmpcn  '?(ntropomorp()ivmcn  bernl)cnben  Ginuninben  bcr 
9lrianer  gegenüber  ge;>eigt,  ba\;  in  C^^ott  bie  l)enHn-ge()cnbc  'l^erfon  mit  il)rem 
^i^rincipe  notmcnbig  gleid)  euüg  ift,  med  bie  notionatcn  '^(ftc  notmenbig 
nnb  nncnbtid)  uollfonimen  finb.  1^cnn  ba^  bai:->  ')3rincip  bcr  3^it  na(^ 
bcm  'l^robnftc  norangcl)t,  fann  entmeber  in  bcr  nnnoUfommcncn  Airaft  ober 
in  bcm  freien  "iiMKcn  bco  *i^rincip^o  ober  in  ber  Unno(lfommen()eit  feinet 
3(fteci  feinen  (^hiinb  l)abcn.  ^UIc^^  biefcc^  ift  aber  anf  bie  immanenten  gött= 
tid)en  5hic>gänge  fd)Ied)t()in  nnanmcnbbar.  I^enn:  Manifestum  est,  quod 
Pater  nou  ^enerat  Filinni  volnntate,  sed  natura;  et  iterum  quod 
natura  T^atris  ab  aeterno  perfecta  fuit ;  et  iterum  quod  actio  qua 
Pater  ])rodueit  Filium  non  est  successiva.  1  S.  Tli.  q.  42  a.  2  c. 
T^ao  (^Icid)e  gilt  uon  bcr  ©piration  bc^^  beitigen  C^ciftc^o.  'Jbtmenbig  ift 
ba^er  ber  So^n  bcm  55ater  nnb  ber  beitige  (^eift  beibcn  g(cid)  etrig. 

ed)oIion  1.  ^nbcni  uiir  in  beut '^i^bcrigcn  bic  ^trinität  ouf  (Mvunb  bc^-  bcfla» 
vierten  2)ogniQ§  nnologifd]  (uu°  bcr  processio  rrrbi  et  tnnoris  cvtlävtcn,  [inb  niir  bcm 
gcluölin(id)cn  '.Il'cgc  gefolgt,  bcn  ^ic  Cffcnbarung  gcnügcnb  inbiycrt  unb  bic  ^Nfttcr,  uament» 
iid)  5{uguftiuu^  in  feinem  grof^en  'An-rfc  De  Tr'niifotc,  unb  bic  uuMftcn  3d)o(aftiter  ein* 
gcfc^Iagcn  baben.  Xaneben  begegnen  mir  nud)  anbcrcn  rid)tigcn  nnb  einlcud)tcnbcn  tSr^ 
flärnngcn.  i£o  grünbet  ber  beil.  5^  on  0  t»  entura  bie  (Srflörung  bc!§  Xrinität^^bogma^ 
auf  bie  unenbtid)e  (i5ütc  ÖJotte^ ,  ber  and)  eine  inncrlid)c,  nnenblid)e,  fub- 
ftantialc  Sclbftmittcilung  cntfprcdjc,  bic  nur  in  ber  ^^robuftion  bcr  göttlidjcn  ^erfonen 
ibre  abfolutc  unb  abägnate  3>erunrf(id)ung  liabc.  Bonum  dicitur  diftusivuin  sui. 
Sumnuim  iuitur  bonum  summe  diffusivum  est  sui.  Summa  autem  ditTtusio  non 
potest  esse,  uisi  sit  actualis  et  intrinsera,  substautialis  et  Iiypostatica,  natura- 
lis et  voluntaria,  liberalis  et  necessaria,  indeficiens  et  perfecta.  Ifinorarium 
mejitis   in  Deiim  c.  G  n.  1;  ugl.  Rrevilaquium  p.  1  c.  2. 

^n  äl)nlid)er  Seife  bat  bereit-^  ^Tiit^arb  üon  ©t.  5?  i  ctor  bie  Xvinitat  au^  bcm  'A'efcn 
ber  nncnblid)en  Oiebe  unb  (?!J  l  üdf  c  l  i  g  f  eit  (^bttc^  crflört,  inbem  er  auäeinanberfct^t, 
t>a%    bic   göttlid)e  ^icbe,   um   uncnb(id)  tjoüfonunen  3U  fein,    gegenfei  tig  fein  muffe 


§  60.  3?on  öer  trinitarifc^cn  ^^crlcfjouefe  unb  bev  ©leidjbeit  bev  göttlichen  ^-pevfonen,  205 

unb  nidfjt  nur  einen  Öicbenben  unb  einen  ©eliebten,  fonbern  and)  einen  9Jntgen offen 
biefer  öiebe,  bober  eine  ®rei()eit  göttlidjer  ^erfonen  forberc,  nnb  ba^  bie^  notiüenbig  fei 
gur  göttlichen  ®  I  ü  cf  f  e  l  i  g  f  e  i  t.     De  Triiiit.  1.  3  c.  2  sq. 

(Solche  ©rflärnngen  finb  öortrcffltc^,  lüenn  man  fie  nid)t,  lüie  einige  getban  nnb 
babnrd)  ^i'^'tum  bfvbeigefü()rt  baben,  ai^  ftringente,  oprioriftifdje  ^^ernunftbemeife  be^o 
@ef)eimniffe^  ber  iJrinität,  fonbern  mit  b(n  genannten  S^beologen  aB  anaIogifd)e 
.^ongrnen^grünbe  betrad)tet,  ano  benen  man  einigermüJBen  einftetjt,  luie  fet)r  M§ 
jtrinitöt^bogma  nnferen  böd)ften  5^egriffen  uon  ber  nnenblidjen  ilNoUfomnienbcit  (^otte^ 
entfprid)t,  unb  mie  in  ^^olgt'  baoon  bic  2:rinität  ba§  fnpereminente  Urbilb  aüer  er= 
fcfjaffi'nen  @üte,  l'iebe,  ©d)ön^eit,  ^oUfommenbeit  unb  ©eiigfeit  ift. 

2.  3)ie   neuere  ^^it    ift    reid)    an   mißlungenen  iionftruftionen   nnb  33etDeifen  ber       .  5<>5. 
Srinität.    Solche  finb  nid)t  nur  non  Ungläubigen,  bie  mie  fd)on  ?(malric^  uon  Sbar*  *^'^vmncn^bcr' 
tre§    unb    2)ayib    uon   3)inanto    unb  in  unferer  ;^)eit  SdjeUing  unb  ^egel  bie    ivinUcit,  be== 
2:rinität    im  pant  b  t'iftif  ci)  en  ©inne  aui'legen ,    unb  ^^'^'fl^öubigen,   fonbern  aud)  oon    lonbcvö  buvrf) 
fiatbolifen  ausgegangen,  uon  benen  nur  C^üntljer  genannt  fei,  beffen  (^runbirrtum  in       ^*^»nti)cv. 
bem  'Ü'aljue  beftebt,  bafs   er   bie  lDh)fterien   be^  (ibriftentuui!^    au^$  feiner  ^4-M)i(ofopbie  be== 
weifen  unb  begreifen  fönne. 

äl^a§  bie  jlrinität  betrifft,  fo  bemonftriert  er  biefelbe  au§  bem  göttlid)eu 
S  e l  b  ft  b  e  10  u  ß t  f  e  i  n  i? p  r  0 ,5  e f3 ,  ber  in  feinen  brei  äliomenten  ba§  göttlid)e  il*ef en  burd) 
(Emanation  breimal  fet?t,  e§  tripli giert.  „I^ie  Sclbfterfenntni!^  CMottei?  umfafjt  luie 
beim  gefdjaffenen  (Reifte,  bie  beiben  in  jeber  örtenntni^  mefentlidjen  l)J^omente  ber  3)iffe= 
reugierung  nnb  3»fi^"iii'i'iifi^ffinU] '  ^^  i^t'er  in  C^btt  eine  (iJegenüberfteUung  uon  Sein 
unb  @rfd)einung  ober  äußerlid)  uermitteltem  öinbrurt  au§gefd)ioffen  ift,  fo  uoUgielit  fid) 
bie  2)ifferengierung  unb  y)Ufammenfaffuug  bei?  göttlid)eu  livleunen!^  am  göttltd)en  Sein 
felbft.  C5rftere  fiubet  ftatt ,  iubem  hü§  güttlid)e  Sein  im  (^-rlenneu  fid)  felbft  fid)  gegen= 
überfeLU  aUi  (irfeuueubei?  unb  ©rfanutet",  Subjeft  unb  Cbjett,  2a^  unb  ®egenfaij ;  bie 
3ufammenfaffuug  uoU,^iebt  fid)  baburd) ,  ha^  biefe  beiben  gemeinfam  ibr  Sein  fid)  felbft 
lüiebcr  gegenüberftellen  aU  ein  britte-J ,  ali^  Subjett^Cbjett  ober  (iJleid)fal5,  morin  fie 
ibre  abfohlte  ^bentität  au>?fpred)en."     }ilird)enle^-.  f)  S.  13o(). 

l>ian  fann  baber,  fo  uerfud)en  bie  (Müntberiauer  Miy  "Jrinität^bognm  iuiffcnfd)afilid) 
gu  erfltiren,  fagen ,  bafj  bie  brei  Subftangen  in  (Wott  burd)  bie  gegenfeitige  ^egiebung 
unb  3i'^"iii^"'ibme  fid)  miffenbe  ober  ovfenneube  Subjefte  b.  b-  'l^erfouen  mcrben.  3)aö 
abfolute  '*.|<rineip  mirb  fid)  fomit  offenbar  al^^  2a\h  (Xbefe),  (SK'gcufül3  C^tutitbefe)  unb 
®leid)fül3  (Sl)ntbefe).  Taber  begrünbet  fid)  bie  abfolute  ''|>erfönltd)feit  in  ber  (Sinbeit  Uon 
brei  fid)  imumnenten  Snbl'tangen.  Tiefe  in  ibrer  Totalität  bilben  bie  eine  abfolute 
;3d)beit  ober  ^|<erfönlid)teit  b.  b-  ^c^''-  t'i"i'  reale,  abfolute  unb  unmittelbare  Selbftbemufjtfein 
(A^otte-?  uon  fid)  al'§  abfolutem  llrgrunbe.  Tie^o  allein  genügt,  um  gu  geigen,  mie 
notiuenbig  e^^  mar,  t>a\i  bie  Mird)e  t^cn  (Siüntberiani'c<uubo  and)  begüglid)  ber  'Xrinität§= 
et)re  oermorfen  t)at. 

§  (U.  il^ü«  beu  ^IpvröVrirttioucu  unb  ber  31issio. 

ilnjl.  y)eiurid),  XoguuUifd)e  Ibeologie  IV  §  250.  253. 

I.  Xa  bie  göttlid)en  (5ii3cnfd)aftcn  (proprietates  essentiales,  attri-        ^^^^. 
buta),  mit  bem  göttlid)eu  '^i?c|cu  ibcntifd)  finb,  fo  fommen  fie  felbftnevftiiiib^  .»..^'ßy*^  .^''^' 

üd)   einer   jebeu  'J>evfün   in   abfohiter  ö)lcid)l)cit  inib  ^bcntitöt  311  ober  finb  "^ " 

ii)nen  eigen  (i)ropriai.  9tid)tebeftoiiienit3er  uanben  bie  einzelnen  ^^Utribnte 
je  üerfd^iebenen  '}5erfonen  in  befonbercr  ^U*ife  angeeignet  (appropriata). 
^iefe  ^^Ippropriation  ()at  atfo  nid)t  ben  ^inn,  nl?  ob  biefe  @igenfd)aften  nnr 
ben  fraglichen  "l^erfonen,  ober  al?  ob  fie  i()nen  in  einem  i)öl)eren  ^JJtage  aU 
ben  anberen  i^erfonen  eigen  uniren,  fonbern  gefd)ie()t  nnr  g(eid)ni'o  meif  e, 
ra t i on e  sim Uitudin is . 

'■h.Mr  bebienen  nn-o  niimlid)  biefer  5(nabgie,  nm  hk  ©igentiimlidjfeiten 
ber  ']3erfonen  nnferer  U5orfteünng  niitier  511  bringen,  h([  bie  göttlid)en  ©igen- 
fc^aften  un^  befannter  finb  aU  bie  @tgentümlid)feiten  ber  i^erfonen.  T^at)er 
fd)reiben  mir  in  ber  '.Appropriation  bie  gi3ttlid)en(Sigenfc^aften  in  befonberer 


iHVPvovviation. 


(iiiiteiluin^  bov    yr..^ 


20G  'inni  (ikitt  bcm  ®vcieincn.  2.  Xeil.  5^on  bor  nl(al).  3)rcifaltigf.  B.  Zt}eo\.  enttvirfehmg  k. 

"^li^cifc  bell  '13cr|oncn  ^n ,  mit  bcrcn  pcr|önüd)cr  ©igcntümtif^fcit  fic  eine  ge^ 
luiffe  :Hl)nnd)feit  tiabcii,  iiniljrenb  mir  iuo()t  luiffcn,  ba|l  alle  C£igen|d)aftCH 
einer  jeben  'i^erfon  in  nnter[d)ieb^o(ü|er  C£'inl)eit  eigen  finb.  S.  Tli.  1  q.  :>9  a.  7. 
@benfo  merben  and)  bic  gött(id)en  'ÜUrfe  obmol)t  fie,  mic  bem  ^efen, 
and)  einer  jeben  '^>erfon  in  abfotnter  Qbentitiit  eigen  finb,  gcmiffcn  ^crfonen 
ratione  similitudiiiis  appropriiert. 

T^ie  2^1)eologcn  I)aben  bie  'illppropriationen  anf  gctüiffc  ®e)id)t-opnnftc  jn^ 
3nfü()ren  gefnd)t.  "I^er  I)cil.  Xl)oinac^  tt)nt  eci  in  folgenber 'Ukifc :  '^IMe 
uiir  bei  ber  ^etrad)tnng  einev  jeben  T^ingec^  ein  ^ierfad)ec>  in  iöetrad)t  äi^-'ljcn, 
beffen  Sein,  bcffen  (5  i  n  l)  e  i  t,  beffen  Si  r  a  f  t,  beffcn  'l>  e  r  l)  ii  1 1  n  i  c>  5  u  b  e  m 
non  i()ni  ^^crnr fad)ten,  fo  and)  bei  ber  2^rinitiit.  l^aranc^  ergibt  fid) 
fülgenbc  (Sintednng : 

1 .  T^eni  ^ater  unrb  alo  beni  'l^  r  i  n  c  i  p  ber  2:  r  i  n  i  t  ii  t  bic  aeterni- 
tiiti,  beni  3ül)ne  ak>  beni  CS'benbilbe  (Mottcc>  bie  3d)ünl)eit  ober  and) 
bic  25^al)rl)eit,  beut  (^k^fte  bie  IMebe  ,yigceignct.  Aeternitas  in  Patre, 
iipecies  in  iniagine,  usus  in  nnnu'i'(\     Anf/i{st..  De  Trin.  1.  6  c.  10. 

2.  rem  ^Hiter  mirb  appropriiert  bie  (Sinl)eit,  bcm  8of)nc  bic 
(^l  c  i  d)l)cit,  me(d)e  (£'inl)eit  in  tk^UQ  m]  einen  anberen  ift,  bcm  ^cil. 
(^3ei)"te  bie  Ü  b  creinft  innnnng  ober  ^Um'c  in  ignng,  iinvo  bie  C£'inbcit 
nnter  ^lueien  ift.     "^l^gl.  AH(/i(sf.,   De  doi-tr.  clirist.  1.   1   e.  5. 

:>.  T^cm  !i>atcr  unrb  alc>  bem  i^rincip  bie  iytad)t,  bcm  So^nc  al^  bcm 
'^^ortc  bie  '^Nci-olic  i t,  bem  l)ciligen  05cifte  aly  ber  fpirierten  'Oiebe  bie 
(^üte  angeeignet,  meld)e^>  bie  brei  in  biefcr  Orbnnng  anfeinanber  folgenben 
'i^rincipicn  alle^  '^Mrfen-?  finb. 

4.  ^^c^iiglid)  bec^  ^>erl)iiltniffe{^  ber  Urfad)e  ^n  i()rcn  ^IMrfnngen  mirb 
ba^$  ex  (jKo  bem  Initer  al«:^  bem  erften  tn-incip,  ba^o  per  que^n  bem  3ol)ne 
al0  bem  principinni  de  principio  nnb  bem  '^oorte  aho  'Ü^ei'T^ljeit  nnb  ^\m]\, 
enblid)  bav  in  (juo  ober  in  quem  bem  l)eiligen  (Reifte  aV:>  ber  aüec>  nm= 
faffenben  nnb  ^nm  ^^iele  fid)renben  i^iebc  nnb  (^üte  angeeignet,  (^noniam 
ex  ipso  et  per  ijisnni  et   in  ipso  (zl;    ol-jzcv)  snnt oninia.    J^om.  llj^AJ. 

^ei  biefen  nnb  allen  anberen  'Hppropriationen  fonunt  ec<  nor  allem  biv 
ranf  an,  baf?  mir  ba^o  ').^rincip  berfelben,  bie  ratio  siniilitndinis  rid)tig  er- 
faffcn  nnb  baranfl)in  bac^  ^Hppropriicrtc  oon  ben  'l^roprietäten  nnb  ^Jiotionen 
U)ot)l  nnterfd)eiben. 

II.  'Jiad)  biblifd)em  nnb  tird)lid)em  3prad)gebrand)C  mirb  oft  gcfagt, 
Tic  n'iTssio.  «^iiß  ^^^'  ^ol)n  Dom  ilHUer,  ber  l)eiligc  (^eift  uom  ^Hiter  nnb  nom  ^o^nc 
g  c  f  c  n  b  c  t  merbc  nnb  baf]  ber  (^  c  f  c  n  b  c  t  e  l)erabgcfticgcn  —  descendit  — 
nnb  in  bic  ^^clt  gcfommcn  ift. 

1.  ^^ei  jcber  3enbnng  tommt  ber  tenninus  ((  (/uo  nnb  ad  quem 
in  33ctrad)t. 

a.  ^iLHic>  ben  terminns  a  quo  betrifft,  fo  ift  e^o  megen  ber  abfoluten 
(^(cid)l)cit  ber  gi)ttlid)en  ^i^erfoncn  felbftoerftiinbtid)  nnmöglid),  ba|5  eine  gött< 
tid)e  ^l?erfon  imn  ber  anberen  götttid)en  'l^erfon  gefenbct  mcrbc  secundnm 
hnperbiiu,  mic  ber  'Wiener  uom  .perrn,  ober  (wid)  nnr  secundum  consiliuut. 
mie  ber  g-rcnnb  nom  gn-ennbe.  ^eibeo  fd)lic|lt  niimlid)  eine  gemiffe  (^upc^ 
rioritiit  bc^^  Senbcnben  über  ben  (^3efcnbcten  ein.  (S^o  fann  alfo  nnr  üon 
einer  missio  secniidnni  orif/iuem  bk  iTiebc  fein.  T^ic  missio  ift  bal)cr 
nid)tv  anbere^^  ale^  bie  procesi<io,  ü  c  r  bn  n  b  c  n  mit  ber  ^  e  3  i  c  ^  n  n  g 
anf    e  i  n  c  n  t  r  e  a  t  ii  r  l  i  d)  c  n    X  c  r  m  i  n  n  6. 


r)<);i. 

iH'flviff  t>cv 

missio  aif?  bcm 

terminns  a 

quo. 


51(». 
Xov    tenninus 


nussio. 


.11. 
oinuit'fi'vn  bie 


§  61.  ^^on  bell  ^rppvopriationen  unb  ber  Missio.  207 

!4Mc  ^erfon,  bic  ad  intra  nu^>gef)t,  ift  ad  extra  gefenbct  Hon  ber 
^ßerfon  ober  uon  btn  ^Pcrfoiicn,  uon  ber  ober  uou  benen  fie  au^gel)t.  ®a= 
^er  ift  ber  ^ater  nid)t  gefeubet,  imb  ift  ber  ^ol)u  oom  53ater,  ber 
^eilige  ©eift  oom  ^ater  unb  oom  ®ol)ne  gefenbet,  aber  fenben  Umn 
ber  IjeUige  (i^eift  nid)t,  loeil  oon  i^m  feine  "»ßerfon  nugget)t.  ^aß  ber  Sol)n 
oom  ^ater  gefenbet  ift,  fngt  atfo  nur,  ba^  ber  in  bie  ilklt  gefommene, 
3Ll?enfi^  gemorbene  3o^n  cmig  oom  ^ater  bnrd)  bie  (^jenenition  nnögel)t; 
be^og(eid)en  fagt  bie  ©enbnng  be^  l)ei(igen  @eifte^  oom  Leiter  nnb  ^ol)nc 
lebiglid),  baj3  ber  ^erabfommenbe ,  in  um  iool)nenbe  (Steift  eioig  oom  ^ater 
unb  vSo^nc  nu^oge()t.     8.  Th.  1  q.  48  a.  1  c.  unb  ad  1. 

b.  ^at"  ben  terminiis  ad  quem  betrifft,  fo  bc^eidjuct  W:^  infotge  ber 
missio  eintretenbe  .Socrabfteigen  ober  kommen  eine  neue  5(rt  be^  '^*^!!!^*',Vi  ^"' 
©egenioärtigfeimö  in  ben  ^Creatnren,  inbcm  bnrd)  eine  Sirt'fandeit  @otte^ 
und)  aujlen  eine  ^ireatur  jn  (^ott  in  eine  neue  3U1ation  tritt,  bie  ber  ge= 
fenbeten  ':13erfon  entioebcr  ani?fd)(iej3lid)  eigen  (Incarnatio)  ober  menigftene 
appropriiert  ift,  mie  bie  ^)icd)tfertignng  beut  t)eiligen  (>3eifte.  ^^gt.  1  q.  43 
a.  1.  ©si  fügt  alfo  bie  missio  ber  processio  biefe  ^irfung  nad)  anjien 
bei:  missio  includit  processionem  aeternam  et  aliquid  addit,  scilicet 
temporalem  etiectum.     8.  Tli.  1   q.  43  a.  2  ad  3. 

^om  Filter  tann  man  jioar  and)  fagen,baj3  er  ocrmöge  ber  (^nabe  unb  ©torie 
5uun$  f  omme;  nimmermel)r  aber,  hi^y^  er  gefenbet  fei.  S.  'V\\.  1  (j.  43  a.  4  c. 

51ue  bem  (^efagten  ift  and)  fofort  flar,  in  mcld)em  ^inne  nnb  in 
mcld)cr  ^e5iel)nng  bie  Scnbnng  etma^o  3eitlid)e^o  ift.  3ie  ift  ec^  in  ^^e=  \\\!ftjj^,e^"-,f 
5iet)nng  auf  ben  terminus  ml  <piem,  auf  baö  kommen  nnb  ^^ot)nen  in  ben 
Kreaturen,  uic^t  aber  in  ^e^ng  auf  ben  terminus  a  quo;  benn  ber  imma- 
nente xHmogang  bc«  3ol)ne^o  oom  ^Miter  nnb  bec<  ()eiügcn  C^eiftey  oon  beiben 
ift  emig.  ^ihmI  aber  missio  liin  Unterfd)iebe  oon  ber  i)roeessi()  eben  biefe 
^e^iebnng  ^nm  trcn tür nd)en  nnb  ;)eitlid)cn  Xcrminnc<  anc^brüd't, 
fo  loirb  bie  missio  einfad)  alc^  3eitlid)  be3eid)net,  U)äl)renb  fie  felbftoer= 
ftänblid)  be,^üg(id)  bc?  terminus  a  quo  emig  ift.    8.  Th.  1  q.  43  a.  2  c. 

Da  fid)  bic  missio  auf  bie  ])rocessio  grünbet  nnb  eine  llUanifeftation  ^j^,  uf/ssio  unb 
bcrfetben  nad)    anilen    ift,    fo    ift   fclbftoerftänblid)   feine   Offenbarung    einer  ^b«;;; 
götttid)en  'l.^n'fon  auf  (*»)rnnb  ber  missio  mbglid)  ol)ne  ben  auf  ber  iirocessio 
bernl)enben   Unterid)ieb  ber  göttlid)en  ')>erfonen.     'Diec^    l)at   man  in  neuerer 
3eit  uienig  paffenb  bnrd)  ben  5(nebrud  be5eid)nen  loollen,  bie  Offenbarung^^ 
trinität  ^abc  bie  ^Befcnc^trinitiit  ^nr  ^oramofetnmg. 

T)a   ferner   ber  procedeiis   nnb  missus  oon  feinem  i)]ineipium  nnb    ^./^'-l-  ,. 
bem  3enbenben    real    oerfd)ieben    ift,    fo   bern()t   bie  missio  ber  götttid)enfnne'biöüe^'^p= 
^krfon  a(0  fold)er  nid)t  auf  einer  bloßen  ^Hppropriation.  vvopviation. 

2.     IWau  uutcrfd)eibet    eine  boppelte  missio,    niimtid)   bie   vv*.sv7>/7/8  jj^.  ;j*/i^;^i^  j,-^ 
unb  bie  invislhüis.  '■'»^'  doppelte: 

a.  ^id^tbar  mirb  bic  Beübung  genannt,  menn  bie  gefenbete  ^^erfon 
fid)tbar  erfd)eint.  gür  eine  fo(d)e  fid)tbare  Beübung  fprec^en  bie  näm(id)en 
Äongruen^grünbe  mie  für  bie  finnfäüige  Offenbarung  be^  Unfid)tbaren  über= 
^aupt.  (Jonveniens  fuit,  ut  etiam  invisibiles  missiones  divinarum 
personarum  secundum  aliquas  visibiles  creaturas  manifestarentur. 
8.  Th.  1  q.  43  a.  7  c.  '^\x  ben  missiones  visibiles  get)ört  oor  allem  bie 
^■nfarnation  bes;  ^il>orte^;  ferner  bie  ©enbimg  bes  l)edigen  ©eifte^^  in  (^e= 
ftatt  einer  Xanbe  bei  ber  Xanfe  (£l)rifti,  in  @efta(t  feuriger  ä^^Ö^n 
am  ^13fingftfefte  u.  f.  m.    33g(.  1  q.  43  a.  7.    ' 


'VlOlU'll 

uiUoiid)ii'b. 


firf}tbav 


»nficf)tbiu-. 


515. 

'JlU'Sbnicfo,  Ml 
eine 


208  5Jon  ®ott  bem  '5)reieiiien.  2.  Teil.  5ßon  ber  otterf).  Dreifaltigf.  B.  2:t)Col.  enttritffliing  jc. 

b.  Ulli  iri}t bar  ift  bic  Scnbimg,  lucim  bic  gcfenbctc  '^Jcrfon  in  in= 
uercn  mi]'icl)tbarcn  C^nabcnmirfungen  firf)  bctl)ätigt.  Unfiii)tbar  ift  bic  Sen- 
buiuj  bC!?  t)eiltgcn  C^eiftev^  in  bie  3eele  ber  C^3ercd)tcn  bei  ber  :Kcd)tfertigung. 
S.  ^rii.  1  q.  4:i  a.  3,  5  u.  0. 

§  &2.  Oicgclu,  um  uoii  bcm  Cikl)ctmui|fc   ber  aUcrIjciligftcu  1)reifaltigfcit 

ridjtig  ,^1  fiircdjcu. 

!i>g(.  ^einvirf),  S^oguiatifiljo  '^l)eologie  T\'  §  247. 

U>üu  bell!  cr{)abcnen  Xrinitiitc^bogma  iiiuf?  man  iiüt  ber  gröj^ten  !i^ori'id)t 
rebeii.  iVanient(id)  nuifien  alle  '^(ibobrüdc  ueriniebeu  luerbcn,  burd)  bie  ent^ 
lueber  bic  ariaiiii"d)c  '^-^cljaiiptung  cinc«r>  ^^i^cfen{>imtcr|d)iebC'?  ober  bic  |abellia= 
ui|d)c  l'cugmuig  bcv  'J.krfouemmtcr|"d)icbcc^  iuU)c  gclctjt  merbeii  fömite.  X)a 
„ex  veibisinoi'dinatepiolatis  iuciinitur  haeresis"  (8.  Tli.  1  q.  :Ua.  2  c), 
ift  c^  für  bic  i^rcbigt  iinb  bcn  tatcd)ctifd)en  Untcrrid)t  fef)r  iuid)tig,  über 
biefeei  C^eljeinmiv  rid)tig  311  rebeii  uiib  fid)  an  bic  oon  ber  iiird)e  förmlid^ 
approbierte  nnb  allgemein  iiblid)e  t()eologifd)e  xHnc^brnrfouieife  ^n  l)attcn. 

1.     Qu  meibcn  ift  icber  xHnobrnd,   ber  eine  X ei  hing  beö  ^l>efcn^ 

^auiinoi.n  ober  eine  "il^  e  f  c  n c^  u  c  r  f  d)  i  e  b  c n  l)  c  i  t  nnb  eine  baran-^  f olgcnbe  Od  e  f  d)  i  e  b  e  n= 

^*'ädd)ncn.  *"   t)  c  i  t ,   X  r  c  11 11 11 11  g  ,    II  n  g  l  c  i  d)  t)  c  i  t   ober  U  n  ä  l)  n  t  i  d)  feit    ber  i^  er  fönen 

be3cid)iien  tonnte.    S.  Tli.  1  q.  :\\  a.  2  c.     ral)er  barf  man  nid)t  jagen,  ber 

3ol)n  fei  ctmae  anbcrcc;  (aliud)  aU^  ber  il>ater,    med    ba'-:s  'Jicntrum  bie 

9^atnr  bc^cidinct.     (vbcnfomcnig  ift  biv:->  ^ii^ort  triplirita^i  jidäffig,  ha  e^>  eine 

5^cilnng  inbi^icren  tonnte.     IWui  tann  bal)er  and)  nid)t  fagen  triplex  Dens 

ober  tnpli'x  Deitas.     ^iiHil)!  aber  tonnte  man,  ba  bav 'JJ^i [30 erftiinbni^o  bnrd) 

bcn  '^"^eija^^  aiivgefdiloffen  ift,  oon  tripivr  per^^imd,  mie  uon  dinjlcx  pnjcenHio, 

ober  and)  oon  trip/irlf((s  in  /xrMjtus  reben.     Tod)  mirb  bicv  nngebriind^(id)c 

^ii^ort  beffcr  oermieben. 

51.;.  'J.     ;^nr   ilHn-mcibnng    bcv    3abelliani^omnv  muffen  mir  nn^  oor  allen 

\'higuhxr\t  jnicn  xHnvbrüdcn  l)üten,  bie  irgcnb  eine  Vengnnng   bcc^  'i^eri"onenunterfd)iebe^o 

"°Mlr^;.r''''"  ßnbenten  tonnten.     ^c^öl)alb  fagen  uielfad)  bie  il>äter  nnb  Xt)cologen,  befon 

ber;?  ber  [)\.  Il)onia«?  d  q.  VA   a.  2  c.),  man   folle  (^ott  nid)t  sitifpdaris, 

unicHs,    solifaritf.^    nennen.     Tic    '^e;^eid)nnng   s(Jhx    fann   in    ta tegore^ 

niati|d)cin     3inne    ober    gleid)bebentenb  mit   so/ifuriiif^   meber    oon  (^ott 

nod)  üon  einer  göttlid)en  ^.>erfon  anc^gefagt  merbcn.    ^^ol)l  aber  fann  fo(d)e^ 

in  f  l)  n  t  a  t  e  g  0  r  e  m  a  t  i  f  d)  e  m   3 inne    gef d)el)en ,   moiuid)  baz^  ^>ort  allein 

au6fprid)t,    bajl   eine   effcntiate  (5igcnfd)aft    ober   Xl)ätigfeit   mir  (^ott   nnb 

feinem    anberen    '-ll>efen,    ba-o    nid)t    (35ott    ift,   snfommt.     ^n  biefem  3innc 

fagen    mir,    baf3    (^5ott    allein    emig,  allmiidjtig  n.  f.  m.  ift.     'Ta    nun    febe 

^]3erfon  biefer  allein  mäd)tige  (^ott  ift,  fo  fann  man  and)  fagen,    ber  ^ater 

fei    ber    allein    5lllmiid)tigc;    nnftattl)aft    aber    ift  e^o   ^n  fagen,    ber  ^at er 

allein    fei  allmiid)tig.     '^>ol)l   aber   ift   ber   ^atcr     allein    i>atcr,    ber 

3ol)n  otiein  3ol)n. 

5i^_^  3.     Über  bcn  (^kbrand)  ber  effentialcn  'J^amen,    bie  einer  jcben 

ber  brei  gött(id)en  ''^icrfonen  mie   ber   gcfamtcn   2^rinität  ^n^nfi-^rciben   finb, 

ift  folgcnbe^  jn  bcad)ten: 

a.  Tic  ton  treten  fnbftan  tioif  d)en  "il>ci'cnc^namcn,  namcntlid) 
bic  ^^^anicn  (l^ott  nnb  ^^err,  fbnnen,  ha  fie  hat^  Üi>c]tn ,  fo  mie  e^  in 
feinem  (Suppofitnm  ift,  be5eid)nen,  ^iir  'i-ie3cid)nnng  bc^o  'ii^efenei  unb 
einer   ober   mel)rerer   ber    göttlid)en  "lierfonen  gebrand)t  merben.     Tal)er  bie 


tanu? 


ÜJcbvaud)  ber 

efientmicn 

'Jfamcn. 


§  62.  S'tegeln,  um  non  bem  Ö5ef)eimniffe  ber  oüev^.  Dveifaltigfeit  richtig  511  fpved^en.    209 

Dflegel:  Nomina  roncrefa  e^i^entialia  ^iipponunt  pro  persona.  Ob  ein  fo(rf)er 
D^ame  haz^  ibl<\t\\  ober  eine  ikn-fou  bebeutet,  iji  bem  3"Hii"Jnen^ange  ber 
SRttt  5U  entne|)mcn.  dagegen  bürfen  fie  nie  in  ber  ^J^  e  f)  r  g  a  ^  I,  fonbern 
nur  in  ber  @  i  n  5  a  f)  l  §ur  ^^egeic^nung  ber  'l^erfonen  gebrau(f)t  lüerben. 

b.  T)ie  abftraften  (Snbftantiüa,  luie  befonberö  ber  ^laxwt 
@ottl)eit,  beäeiii)nen  in  sensu  fornniH  nur  \>(\^  göttiit^e  ^efen.  T)a^er 
fönnen  jie  nid)t  ^ur  '^e^eidjuuug  ber  "")3er|on  gebrand)t  merben  (non  sup- 
poniint  pro  persona).  T)emgemng  fann  man  jmar  fagen:  Bens  Deum 
generat;  bagegen  ift  e§  unftattljaft  jn  fagen:  Divinitas  ober  essentia  generat 
ober  generafur. 

'  c.  ^a  bie  effcntialen  ^(bjeftioe  nnferem  begriffe  narf)  5lcciben* 
tien  beäeirf)nen,  ^^Iccibentien  aber  bem  3nppo|itnm  eigen  finb,  )o  tonnen 
biejelben  üon  ben  ^l^erfonen  nnb  ^loar  and)  in  ber  lUeI)r^al)(  anegefagt 
merben.  "Da  jebod)  biefe  ^^Ibjettioa  and)  fnbftantio  if  d)  oerftanben  merben 
tonnen,  )o  foü  man  e^  oermeiben,  fie  in  ber  QJ^e^rja^I  oon  @ott  ^n  ge- 
braud)en,  fonbern  fie  nur  in  ber  (Sin3a^l  uon  ben  brei  göttlichen  ^^erfonen 
auöfagen.  ^0  fd)reibt  e^  and)  ba^  5(tt)anaf iannm  einfad)  oor,  mo()I 
au0  bem  (^rnnbe,  meil  biefe  5ln«brücfe  non  ben  ^(rianern  mipraud)t 
irurben. 

4.     3}ie  t r an «öcenben taten  ^^rübitamente  (eus,   res,  aliquid,        5ih. 
uiium,  verum,  bouuui)  fiub,  ba  fie  and)  ben  .S>l)poftafen  a(§  foId)en  beigelegt  önitaJn%räi)i= 
merben  tonnen,    nad)  ber  ^\a[)i  ber  göttlid)en  i^crfonen   multiplizier  bar.      ^amente. 
9)hin    tann    alfo    uon  fres  rex^   tria  entia  fpred)eu,    obgleid)  e^^  ratfam  ift, 
biefe    mie   and)  bie  anbei en  berartigen  vHnebrüde  burd)  ben   ^']ufa^  relatio 
näl)er  jn  beftimmen. 

Qm  populären  Uuterrid)t  ift  ec^  geboten,  nur  ber  in  ben  Ce^rbefinitionen 
ber  ^ird]c  uortounucnben  uub  allgemein  üblid)en  '^lu>öbrürfe  fid)  ^n  bebienen, 
bagegen  aller  uugeuiol)nlid)eu,  bem  allgemeinen  '^^crftiinbui^  irgcnb  meiere 
3d)U)ierigteit  bietenben  m\b  beel)alb  nielleid)!  irrefül)renben  ^uebrüde  fid^ 
5U  entt)alten. 

gür  bac>  miffenfd)aftlid)e  3tnbinm  bicfe^o  erhabenen  ©el)einuiiffe^3  aber 
bete  ber  2;t)eologe  uiit  beut  t)eil.  5luguftiunv:  Domiue  Deus ,  uua  spes 
mea,  exaudi  nie,  ue  fatijiatus  uoliui  te  quaerere  sed  quaeiam  faciem 
tuam  semper  ardeutei'.  Tu  da  quaereudi  vires ,  qui  iuveuiri  te 
fecisti,  et  uiagis  uiagisque  iuveuieudi  te  si)em  dedisti.  C.'oram  te 
est  firmitas  et  iutirmitas  mea  :  illaui  serva,  istaui  sana.  (.'oram  te 
est  scientia  et  iguorautia  mea:  ubi  mihi  aperuisti ,  suscipe  intran- 
tem,  ubi  clausisti,  aperi  pulsauti.  .A[eniiuerim  tui,  iutelligam  te, 
diligam  te.     De  Trin.  1.  15  c.  2^. 


^eiurirf)^  Jpup  pe  r  t,  itompcubiuin  ber  lüfliiiatif.  ]^4 


I^ott  btv  0djöfifiiit0. 


§  63.     (s*t)ara!tcr   »nb  'ÜiMriitiflfcit   bc<5    ^ogmn<5   Don  bcr  Srijöpfung. 
(i'iutciluiiß  t)co  Irnftatc^. 

3>g(.  ^cinvicl),  Soflinatifcfjc  2:()C£^Ioilii'  V  §  258. 


519.  I.     Obmol)!    bic    ©rfdjaffinig    aller    l^iiigc   buni)  (^ott   eine  non  bcm 

dn'efSS^  i'id)tii3cn   C^^otteebegriffe     mitrcnnbiu-c    5Bennniftnnil)ii)ett    mib     iiifofern    lein 

i'*.^flf*ji''^»'^^'(5^el)eininic>  ift,  fo  ift  jic  bod),    uiie    OHntcv  '^iH^fcii   inib  C£'igenid)afteii,    eine 

ü  b  c  r  n  a  t  ii  r  l  i  d)  g  c  o  f  f  e  ii  b  arte  '^i>  a  l)  r  l)  e  i  t.     xHmi)  ift  ev  eine  g  e  j  d)  i  d)  t  = 

lid)C  Atl)nt)ad)e,  baf3  lueber  bic  l)eibni|d}e,   iiod)  bie  mobenie  nnd)riftlid)e 

i.M)iIofopl)ic   bieje   ^Hil)rl)cit   genügenb   evfannt    imb  feftgel)a(teii  l)at.     ral)ev 

uerbantt  bie  ili>eU  biefe  (%mibunil)rl)eit  tl)at|'iid)lid)  ber  Offenbarung. 

aBicötMeit  ber  ^^'     "^^^  iinil)rt)eit  non  ber  2d)öpfnng  ift  bie  (^h-nnbuial)r  l)  eit  ber 

ii^ai)vt)eitiHnibern)al)ren    ^13liilofopl)ie    nnb    bie    ilHn*anc^fet5nnq    aller    unil^rcn    ^Keligion    nnb 

ÄScÄkv.  5ri)niniigleit. 

^^lidjtc^beftomeniger  baben  in  ber  neueren  3*^^^  ^'"^  'JJienge  ^]?feubO' 
tl)Cologen  nnb  ^^fenbofronnnc,  nanientlid)  2  d)le  i  erniad)cr,  bel)anptet,  bie 
3d)öpfnng  fei  nur  eine  pliilof  üpl)ifd)  e  CTpotl)efe  be^nglid)  be^  Ur- 
fpntngce  ber  "Dinge;  einen  religiöfen  nnb  tl)eülogifd}en  '-liiert  aber  l)abc  fie  nid)t. 
'3tad)  2d)leierniad)er  foll  niinilid)  nur  biv:-'  tbeologifd)  fein,  uni^  ein 
iiiefentlid)e6  Ih'oinent  beo  frontnien  3elbftbeunitltfeinc>  bilbe;  ba3n  gel)i)re 
aber  ber  abfolnte  ^Hnfang  ber  Dinge  nid)t.  Denn  nnr  bae^  '^euni|3tfein  ber 
nnbebingten  5lbl)ängigteit  uon  (^nitt  niad)e  ba^  ill>efcn  ber  iKeligiofität  au^^. 
Dabei  ift  ber  4'>intergebanfe,  baj]  biefee<  fromme  '^^enntßtfein  and)  im  ^}3an^ 
tl)eiöinu«  nnb  in  il)m  erft  red}t  feine  oolle  iBefriebignng  finbe. 
3lllcin : 

1.     ^ini«  geglaubt  merben  ntuf?,  beftimmt  nid)t  bai^  fogenannte  fromme 

33eunigtfein    ober    fonft    ein    fubjettioe^^  Urteil,    fonbern  bie  göttlid)e  Dffen^ 

barung;    nnb    bie    d)riftlid)e   grömmigfeit  beftel)t  nid)t  in  einem  foldjen  fub- 

jettiuen  ^eunij^tfein  ober  C^3efnl)l ,    fonbern   in  bem  (Glauben  an  bie  göttlid)e 

^Hi^rljeit  nnb  im  (^el)orfam  gegen  ba^o  gi3tt(id)e  (^efe^,   bnrd)  ben  bie  l^iebe 

erprobt  mirb. 

522.  2.     ^aC^  religiöfe  53en)uf3tfein  beftel)t  !eine?meg^5,   mie   3djleiermad)er 

'^mA^üU^^v'^' '^'^  einfeitig  nnb  falfd)  beftimmt,  lebiglid)  in  bem  ^emuf^tfein  irgenb  meld)er 

njuBtiein  befteDt.  nnbebingten  ^bl)ängigfeit  oon  (>3ott,    fonbern   im   '^eunigtfein    ber  abfolnten, 

t  r  e  a  t  ü  r  l  i  d)  e  n    51  b  l)  ä  n  g  i  g  ( e  i  t    nnb    bal)er    ebenf o  mef entl id)  ber  f  r  e  a  - 

türlid)en  ^elbftänbi gleit   nnb  greil)eit  nnb  ber  baranf  bernl)enben 

33eftimmnng  3n  einer   freien   nnb   innigen   (Gemein f d}a ft  mit  (^ott. 


521. 

2)a'?   fvonujic 

Sclbübctüu^t 

fein   3d)lcicr- 

macftevv. 


§  63,  S^arofter  unb  SÖid^tigfeit  be§  2)ogma§  oon  bev  ©d^öpfung.  @tntei(.  be§  Straftaten.  211 

3.  ^ie   33cfriebigung    biefc«  tral)rcn  religiöfcn  33euntgtfein!§  \}at  aber   .h,,j^.-c"^^.u„^ 
bie   (Sf!)öpfnng   jum   me)  eut(td)cn  @nuib   imb  juv  im  cr(äßnrf)en  bro'e^  «ewußt- 
3Soraii^|e^ung;  benn  nur  a\§  (S^cfdiöpf  ireiß  icf)  mid)  ^""^" 

a.  abfolut  iinb  in  jeber  ^ejie^nng  ab()ängig  üon  ®ott  unb  @ott  ab= 
folut  nnab^öngig  non  mir,  mcil  id)  ba^  3öcrf  feinc^o  freien  Söilkn^  bin  nnb 
niäjt^  in  unb  an  mir  ift  (bie  @ünbe  an^^genommcn,  bie  eine  i^rioation  ift), 
ipa^  mir  nic^t  burd)  ben  freien  ^>iUen  feiner  Siebe  gejd)cntt  luäre; 

b.  auf  (>3runb  biefer  treatürlid)en  51bl)ängigfeit  Don  ®ott  !reatür(ic^ 
felbftänbig  unb  frei  burd)  @ott;  bcnn  baburd)  bin  id)  ein  (^5efd)öpf  unb  ein 
freiet  Ö^cfc^i3pf,  ba^  (Bott  mid)  burd)  feinen  freien  ^iWen  unb  feine  51(1= 
mad^t  ba^n  gemad)t  tjat. 

Qu   biefeu    beiben  fingen   aber  liegt  bie  l^Ji  ögnd)!eit  ber  innige  x  ^d*  b- 

]i  e  n  (^ e  m  c  i  n  f  d)  a  f  t  mit  (^  o  1 1 ;  benn  Sctiöllfimp^ Me 

(X.  tüeil  id)  gan5  burd)  ©otte^  freien  Eitlen   bin,    fo  ift  5n)ifd)en  mir  imS-n^^^V^^^^ 

unb  i^m  nid)tc>,    mae  mid)  uon  i^m  trennt,    unb  in  meinem  ganzen  $ßefen  «^''"'''"'^^'"f^- 
nid)t^,  mw  ifyu  fremb  ift; 

ß.  unb  med  id)  ein  fetbftiinbigc^^  unb  freie^o  ^>efen  bin,  fo  !ann  id) 
miii)  gan3  unb  frei  (^5ott  fd)cnten,  mie  ond)  er  fid)  mir  fd)enten  tann. 

4.  Qu  bem  ^))la\]c  bagegen,  al«  ba^^  ^d)i)pfungc^bogma  geleugnet  unb  ,,.^'^:-'^\ 
gefäl|d)t  mirb,  mirb  biW  religii)fe  ^eunifUfein  unb  bamit  bie  ^Keligion  bJ?  veUölöfolf 
gefälfd)t,  u  er  f  rüppelt ,  i)ernid)tet.    ^ae  ift  ber  ^aii  ^^^mmidm 

a.   bei   bem   gnoftifd)en   nnb  jebcm   anberen  5^ual  i^^^mn^o,    ber  eine""  ^"'^^''""'^' 
emigc  iVcaterie  ober  einen  nou  bem  l)öd)ften  @ottc  oerfd)iebenen  ^^eltbilbner 
annimmt;  beim  I)ieruad) 

a.  mcijl  id)  mid)  nid)t  gan^  oon  ^ott  allein,  fonbern  teilmeife  menig- 
ften^^  Don  ber  'JJ^iterie  ober  bem  ^emiurgen  abl)iingig,  nnb 

ß.  barum  meifj  id)  mid)  and)  nid)t  fd)led)tl)in  felbftänbig  unb  frei 
burd)  ÖJott,  fonbern  teilmeife  unb  gerabe  in  bem  l^tafle,  al^o  id)  uon  (^ott 
nid)t  abl)ängig  bin,  abl)ängig  oon  ber  l\\\itcrie,  bc<^iel)ungc^iiieife  uon  bem 
'^jemiurgen ; 

y.  be^obalb  bin  id)  ami)  auJ3cr  ftanbe,  gan^  unb  unmittelbar  mit  (^ott 
öereinigt  ^u  merben;  benn  meinem  materiellen  Xeile  iiad)  bin  id)  it)m  cmig 
fremb,  unb  mo  ein  *JJiittelmefen  angenommen  mirb,  ftel)t  bie^  nid)t  etiim 
blog  binbenb,  fonbern  and)  trennenb  ;3mifd)cn  mir  nnb  (^ott ; 

b.  beim  ^antbei«?mu^o,    ber    ba^o   religiöfe   33emugtfein   nid)t    blotV"^-^''"""^*"'""^- 
oerfruppelt,  fonbern,  menn  man  il)n  llar  üerftel)t  unb  bie  täufd)enben  füllen 

abreifst,  i)ernid)tet.     ^enn 

a.  unil)renb  ber  '53antl)ei^omuei  ben  lügenf)afteii  (Sd)ein  einer  abfoluten 
5(bt)ängigleit  be^o  'JJtcufd)en  uon  ®ott  um  fid)  nerbreitet,  negiert  er  biefe 
5lbl)ängigl:eit ,  ba  (^ott  ja  in  gan^  gleid)er  ^Beife  uon  ber  Söelt  nnb  bem 
9}?eufd)en,  in  benen  er  erft  jur  ^ermirflid)ung  unb  jum  'Selbftbemngtfein 
fommt,  abl)ängig  ift.  "Die  ^ant^eiften  miebert)o(cn  bie^  unjii^tigemal  in 
ber  gorm:  ol)ne  bie  ^tit  ift  @ott  nid)t  (^ott; 

ß.  mä()renb  ber  ^$antl)eicmin^>  auf  ber  anberen  @eite  ben  od)ein  an= 
nimmt,  alö  oerlei^e  er  bem  ^Dienfd^en  eine  unenblid)e  Sä>ürbe,  5reil)eit  unb 
©elbftiinbigteit,  iiernid)tet  er  biefelbe  fd)led)tl)in ,  meil  er  it)n  unb  alle^  3U 
einer  nid)tigen,  flüd)tigen,  unter  bem  (^efel^  abfolnter  ^totmenbigteit  ftel)em 
ben  (5rfd)einung  im  naturnotmenbigen  i^ebenepro^effe  be^  Slbfoluten  mad)t; 

14- 


212  55on  ber  ed)öpfung.     A.  ^^on  bcv  Sdjöpfung  im  aügeincinen  jc. 

'/.    unil)rcnb    ciiMid)    bcr    ^iPaiit^ci^inu!?    iimigftc    (l)Ciiiciiiid)aft,    mcil 

5i^cfene^cinl)cit,  5ii)i)d)cit  C^^ott  iinb  bcn  yj(cni'd)cn  uorfpicgcU,   ift  in  iBirtlirf)* 

teit  auf  bcm  53obcu  beefelbcii  jcbe  mal)vc  rcligiöfc  ^Bereinigung  5iui|d)en  i^ott  unb 

9Jknfd)en  uubentbar.     'I'enn  une  uad)  biefem  vSl)ftem  (^ott  fid)  jclbft  ninuner 

iüat)v()aft   unb   nbfolut   erfennt,    liebt  unb  befi^U,    fo  tanu  and)  ber  !Dicu|d) 

C^ott  nimmer  üolltommen  unb  emig  crtcnucn,  lieben  unb  befitu'u.    I)cr  'i^an- 

tbeift  tanu  nur  fid)  felbft  miffen,  unb  ^luar  ak-  bie  bal)infd)minbenbe  unb  nnfeligc 

@rfcf)einung    bec^    in    fid)    felbft    nid)tigeu    unb    uufeligcn    pfcubo=abiohiten 

^^efenö.     Da^er  ift  ber   'ißef f imismu«    uou   5lrtl)ur   3d^opeul)aner 

(t  18()0)  unb  (Sbuarb  nou  .Startmann  nur  bie  gan^  foufeqneute  (Volgerung 

OU0  bem  '}3antl)ei^onnic^ 

52,;.  III.     T)ie  ![?e()re  uou  bcr  (Sd)i3pfung  bebanbeln  mir  in  brei  5lbfd)nitten: 

^i**^*'f""^.v*  ^^'  ^^^^  ^^^'  ^i'^^öpfnng  im  allgemeinen   unb  uon  ber  Grl)altnng,    ^e^ 

hVc"^'^     megung  unb  ^){egicrung  aller  ringe  burd)  (^Hnt. 

B.  i^on  ben  (Engeln. 

C.  ii>on  ber  ®rfd)affung,   ber  'Jiatur,   bem  llr^nftanbe  be«?  yj^enfc^en, 
uon  bem  Günbenfallc  unb  ber  (£'rbfünbe. 


A.     yon  bcr  5d|ö)ifiin$   im   nU^icmrtncn  «itb  tiaw  t>cv  if:v- 
l|filtuit(|i,  i^riuc'^nno  %xn^  lU^^Uvtxn^  nUcr  Sttt^e  hxivd)  (Datt, 

^    1)4.      ^ao    fntl)ülifri)c    3d)i)Vfuug^?bügmn    in    t>eu    fird)Hri)cn    l*cl)rcnt= 
)d)cilmugcn,  bcr  l)ciligcu  3ri)rift  nub  trabitiüu,  fouiic  bcficu  iöcgriiubmig 

am  bcr  il^cruuuft. 

'i^c\\.  .S^cinvid),  roivnatiid)e  2:i)cologie  V  §  259—265. 

-  J'V^o  ■  ^^"  mobernen  ^vrtümcrn  gegenüber,  bie  ba^^  2d)öpfnngc^bognm  leugnen 

unfl-?bofl'mQ  nart)  ober  irgcubmic  uerfälfd)cn ,    l)at    ba^o   allgemeine   imtitauifd)e  .Uou^il  baefelbe 
bem  ^Müfamun.  ^^j^^^^j  ^^^^  allfcitig  fommlicrt. 

^Jlarf)bem  ec>  in  ber  ('oiist.  dogm.  de  tid.  cath.  c.  1  öon  C^^ott  ge^ 
lel)rt,  bag  er  eine  ein,^ige,  abfotut  einfad)e  unb  uniuränberlid^e, 
n)  i  r  n  i  d)  unb  ui  e  f  c  n  1 1  i  rf)  o  o  n  ber  3i>  e  1 1  tu  r  f  d)  i  e  b  c  n  e  g  e  i  ft  i  g  e 
(S)Ubftan3  unb  in  unb  an«  fid)  felbft  uuenblid)  feiig  ift,  fäl)rt 
e^  atfo  fort: 

Hie  solus  verus  Deus  boiiitate  sua  et  oninii)()tenti  virtute  non 
ad  augendam  suani  beatitudinem,  nee  ad  aeijuirendam,  sed  ad  niani- 
festandam  peit'eetioiieni  suam  pei-  bona,  quae  creaturis  inipeititur, 
libei'rimo  consilio  simul  ab  initio  temporis  utramque  de  niliilo  con- 
didit  ereaturam,  spiiitualem  et  eorporalem,  anoelicam  videlieet  et 
muudanam,  ac  deinde  liumanain  quasi  eonimuneni  ex  spiritu  et  cor- 
pore eonstitiitam. 

^n  ben  biefem  .^hipitel  beigegebenen  Canones  (1 — 4)  aber  oermirft  ha^ 
^on^il  ben  iDiaterialienuio,  ferner  in  feinen  ^Ji^^^P^f»^^*»^^^^^  ^^^^  'I3antl)eieum5 
unb  ©manatig^mn^o  unb  bamit  bie  ^el)anptnngen,  (^ott  unb  bie  Tinge  feien 
Don  einer  unb  berfclben  3ubftan3,  unb  bie  enblirf)en  'Dinge,  törperlid)e  'ober 
geiftige,    feien  au^  @ott  emaniert. 

hierauf  crflärt  e^>  im  Can.  5:  Si  quis  non  eoniiteatiir,  mundum, 
resque  omnes,  (iiiae  in  eo  eontinentni-,  et  spirituales  et  materiales, 
seeuudum  totam  suam  substantiam  a  Deo  ex  niliilo  esse  productas ; 


528. 
05ott  allein 


^n(cl)vcr. 


529. 
'^iVVvopviation 


§  64.     2)Q§    fat^olifc^e  ©c^öpfung^bogma    in  ben  firdjlidjen  Cefirentfc^etbungen  jc.     213 

aiit  Deum  dixerit  non  voluntate  ab  omni  necessitate  libera, 
sed  tarn  necessario  creasse,  quam  necessario  amat  se  ipsiim; 

aiit  muiidum  ad  Dei  gloriam  conditum  esse  negaverit ;  aiia- 
thema  sit. 

3(u^  bic|cr  'Tciiiiitioii  hct^  ^l^atitannnv$  ergeben  fid)  folgenbc  ®ä^e: 

I.  T^er  nial)re  (^ott  nUcin  ift  ber  Sdiöpfd*   aller  "I^inge. 
Triefe  3i'al)rl)eit  ift  and)  oft  anebrüdlid)  ancn^cfprodjen   in  ber  t)eili'   ^aöWTi" 

gen  2  dir  ift:  E^o  sum  Dominus,  faciens  onrnui ,  extendens  coe- 
los  svlus.  Is.  44.  24;  ng(.  42,  5.  ^crabe  babnrd)  nntcrfd)cibet  ferner 
bk  I)cilige  ed)rift  fo  oft  ben  nnil)ren  C^ott  oon  ben  (5^ö^en,  5.  33.  Jerem. 
10,  n  — 16;  1  Cor.  8,  5.  6.  ^al)er  tnirb  and)  (^ott  einfad)  ber 
(5 d^ Opfer  genannt  (b  Tzomaoiq:  3Iatth.  19^  4).  '5^ie  5(pofteI  prebigen  il]n 
ben  .Reiben  oor  altem  aU  ben  2d)5pfer  bec^  Unioerfum^-  {Act.  \-i,  14; 
17^  24)  nnb  be.^eidmen  gerabc  ba§  aU  i^erbred)en  ber  .V)eiben,  baß  fie  ben 
(5^efd)öpfen,  anftatt  beni  2d)öpfer  bicnen  (lioHf.  1,  25). 

'-Jlidjt  nur  f)ärctiicf)  unb  anticfjriftlid)  finb  bahcr  aüc  <Si)ftcmc,  mcldjc,  mic  bic 
2Rorcionitcn,  ?3?nnid)äcv,  '|U-i§ci(lianiftcu,  ein  böfcc^  'A'ofcn  ober,  mie  anbcre  .(^noftüer, 
einen  on^  beni  l)öd)ftcn  (i^ott  emanierten ,  gefallenen  ober  nid)t  gcfaUcnen  5(on,  ober, 
rcic  bic  ?(rianer,  einen  gefd)affcnen  i'ogoso  für  ben  iöilbner  ber  '-Unit  dalten,  fonbcrn  fie 
jerftören  nnd)  bac>  ^unbauient  aller  natürlid)en  Salirbeit  nnb  ^•li'eligion. 

Wie  alle  Opera  Dei  ad  extra,  ift  and)  bic  2d)öpfnng  beni  göttlichen 
3ÖBcfcn  unb  foniit  ben  bret  "i^erfonen  eigen.  il>ie  mir  oben  fal)en  '§  61),  ba^''ii''övfünfl. 
iüirb  fie  oor  allem  beni  i^ater  appr opriiert,  aber  and)  bem  <Sol)nc  nnb 
bein  ^eiligen  (Reifte,  nur  in  anbcrcr  ilnMie.  ^a  nmnlic^  (5nitt  bie  i^elt 
burd)  feinen  ^ntcUeft  nnb  ^IMUen  crfd)affcn  bat,  fo  jagt  man  and),  er  l]abe 
fie  burd)  ba'-:>  'ii^ort  nnb  ben  (^^cift  crfd)affen,  infofern  niiiiilid)  bie  notionalc 
(^rfenntniö  nnb  i^kbc  bie  effenliale  in  fid)  fd)liej3t.  VA  secuiidum  hoc 
processioiies  iiersonarum  sunt  rationes  productionis  cieaturarum,  in 
quantum  incliuluiit  essentialia  attributa,  quae  sunt  scientia  et  vo- 
luntas.    S.  Th.  1   q.  4.")  a.  6  c;  ogl.  q.  14  a.  s  n.  q.  19  a.  4. 

II.  (^ott  l)at  alle  I^ingc  ibrer  ganzen  ^nbftan^  nad) 
anä  nid)tö  erfd)affen.  auV nt'd}ti5  a 

Qu  biefein  3atjc  ift  anogefprod)cn,  baf;  bic  ^nbftan^  ber  CDinge  gan^,      '*"^'"' 
alfo  n i d) t  et \v a  b l  0 11  t  e  i  1 U) c i  f  c ,  naiiicntlid)  nid)t  etiim  blof^  ber  J^ 0 r m, 
fonbcrn  and)    ber    IWitcric    nad)   (Mott    ^nr  Uriad)e  l)at,    unb    baf'i    bie 
©nbftan,^  ber  ^ingc  fd)led)tl)in  mcbcr  bic  göttlid)c  3nbftan5   nod)    ein  51u$* 
flnj^  berfelben  ift. 

rer  '^Inc^brnrf  er  niJulo  bcbentet  bal)er,  ba|l  bic  erfd)affenen  Thinge 
oor  ber  3d)öpfmig  nid)t  ba  nnircn  (ex  niliilo  sul<,  nnb  baJ3  für  bic  @r* 
fd)affnng  fein  £nbftrat  oorl)anbcn  mar  (ex  nibilo  sabiedl.  ^tcincemegc> 
aber  }ü}t  biefcr  '^tnc^brnd,  \ViK>  "^Ibinrbität  ober  ocrfd)lcierter  ^nali<^ninei 
märe,  biv:^  Siid)tö  al3  causa  materlalis  ber  Xinge.  5?ielmcl)r  leugnet  er, 
bci^  fie  eine  causa  materialis  babcn,  nnb  bcl)anptet,  ba|l  fie  ibrer  gan^^cn 
6nbftan5  nad)  erfd)affen  ober  in  biefcm  3inne  am  nid)tö  gemad)t  finb. 
^clbftoerftänblid)  bcbentet  ex  n/'Julo  and]  nid)t,  bafj  bie  3Belt  feine  bc* 
mirfenbe  nnb  nrbilblid)e  Urfad)C  l)abc.  Qu  biefcr  33c5icl)nng  ift  bie 
2öclt  freilid)  nid)t  am  bem  9^id)t^^,  fonbcrn  anc>  (^ott,  bem  nnenblid)en 
2ein,  bac^  fomobl  bic  beunrtcnbc  alc^  and)  bic  nrbilblid)c  nnb  finale  Urfad)c 
beö  cnblid)cn  3einc>  ift. 

Va^  bie  $d)öpfnng  in  bem  erfliirten  ®innc  ex  nihilo,  eine  productio 


5:50. 
Wott  Dnt  aÜ(-S 


5.S1. 

iPcnviff  bcv 

croatio    ex 

iiiliilo. 


532. 


214  3Son  bcr  3d)öpfung.  A.  58on  bcr  ©d)öpfung  im  oCfgemcincn  jc. 

totius  esse  ex    non    ente    (8.  Tli.  1   q.    45  a.    1   c)    ober    eine  productio 

alicuius    rei    secundum    suam    totam    suhstantiant  ^    nitllo    praesupposifo 

(S.  Th.  1  q.  65  a.  ;\  c.)  ift,  luirb  _gclcl)rt 
rte  creatio  ex  ^'  ^^^^^^  ^ ^ ^'  tjcüigcu  ^i'^vitt-     "^^^  ^H'^c  8a^  bcö  "?(.  X.  cntl)ält 

nihiio  ui  bin"  bicfc  5lMil)rl)cit.     Iii   piiiicipio   creavit    Dens   coeliim  et  terrara.     X^aß 
Dcihncn  2ct)v,ft.  j^Ip^.  ^i^  ci-eatio  ex  nihiio  gemeint  ift,  ergibt  fid)  aib$  bem  il^ortlaut.   ^a^ 

'^ort  xiB  tnirb  im  Sial  in  bcn  ctiini  70  ©teilen   besi   Sitten   Üeftamente^^ 

T  T 

in  benen  ct>  nortonunt,  nur  non  einer  götttid)en  Ütjätigteit  gcbrand)t  im 
@egenfat3  ;^n  1>^>  :=  bilben.     '^Pci  x*)D  ^^^^^'^  ^^il)*-'!'  ii»rf)  nicmal^^  ber  'Stoff 

-    T  TT 

angegeben,  anc>  bem  (^ott  etumo  mad)t,  ober  bno  ^i^ert ,seng,  beffen  er  fid) 
bebicnt.  (S'o  bcbentet  balier  überall  c^^icl  anc^gcnonnnen)  traft  ber 
^Htlmad}t  C^ottec^  etmac>  l)cri)orbrin  gen,  ma£^  nod)  nid)t  oor  = 
l)anben  mar,  ol)ne  iegtid)e6  (Snbftrat:  ex  nihiio  sui  et  subiecti. 
1^al)cr  fann  x^;^  and)  Gen.  1,  1    nnr   üon   ber  (Srfd)affung    bcr  ül>e(t  an^ 

T  T 

nidito  oerftanben  merbcn.   IMe^o  ergibt  fid)  and)  an<?  bem  33?ortc  n^l^'N*!!!/  ^«^ 

nad)  bem  3prad)gcbrand)  bcr  l)eiligcn  3d)rift  f  nbftant  iui  f  d)  nnb  abfo  = 
Int  ,yi  ncbmcn  ift.  (S"e  bc;,cid)nct  bal)cr  bcn  fd)lcd)tl)in  nntcilbarcn  'JJcoment 
bcc>  bnrd)  Cv^ottev  3d)öpfcrmillcn  gejetstcn  5(nfangc^  allci?  treatürlid)en  2ein^% 
mit  bem  !il>elt  nnb  l^eit  begann,  nnb  uor  bem  cö  !ein  cnblid)e0  Sein  nnb 
be!^l)alb  and)  teine  cnblid)c  Taner  gab,  fonbern  ®ott  bcr  ©mige  allein  mar. 
333eini  aber  oor  bcr  Sdiöpfuug  nid)tc^  eriftierte  anfun*  (^ott,  [o  nnif^  alles^, 
ba  cc^  eine  (Emanation  ano  bem  göttlid)cn  ili^c|en  nid)t  fein  tann,  am  nid)t^ 
crfd)affcn  fein. 

2)ic  Gvjdmttiinc;,  Hon  bcr  Gen.  1,  1  rcbct,  nennt  man  creatio  prima  ^nm 
llntor[d)icb  oon  bcr  aUniälilidjcn  (Mcflaltnng  bcr  uon  Cikitt  crfilioffcncn  ©clt,  bic  man  qI^ 
creatio  sci-tnuhi  bc,^cid)nct.    5lnin  il)r  ift  in  bcn  folgcnbcn  ^^>crfcu  bcr  (i5cncft^  bic  i'licbc. 

Gincn  ipecietlcn  .V>inmcic^  anf  bic  (5rfd)affnng  aller  Tingc  anc>  nid)t^^ 
enthalten  bic  ilßorte  bcc>  ^faiac^  an  bie  Wöt^enbiener  :  ecce  vos  estis  ex 
nihiio,  et  opns  vestrnm  ex  eo ,  qnod  non  est.  Is.  41,  24;  nod) 
mcl)r  aber  bic  !il^ortc  be^^  ^Ipoftclc^:  vocat  ea,  qnae  non  sunt,  tani(|nam 
ea  quae  sunt.  Born.  4,  17.  'I^ajl  and)  bie  :,Vi»>CH  ti»  ^ic  (Srfd)affung 
auö  nid)tc^  glanbten,  crfcl)en  mir  anc^  bcn '^^ortcn  bcr  matfabäiid)cn  iWnttcr: 
Peto,  nate,  ut  aspicias  ad  coelum  et  tenam  et  ad  omnia,  quae  in 
eis  sunt,  et  intellijras,  quia  ex  nihiio  fecit  illa  Dens,  et  hominnni 
g-enns.     2  Mach.  7,  28. 

Unfcrc  !Il)cfc  ergibt  fid)  and)  anc^  allen  Stellen  bee  eilten  nnb  'JJenen 
Xcftamcntec> ,  in  benen  C^^ott  alc>  ber  a  b  f  o  l  n  t  S  c  i  c  n  b  e  '  Kxod.  o ,  14 1, 
a(^  bcr  ßrftc  nnb  Setzte,  bcr  'Einfang  nnb  h(\t>  (Snbc,  bic  erfte  nnb 
abfohlte  Urfad)c  aller  ^inge  h.  41,  4;  48,  12;  Apoc.  1,8;  21,  6; 
22 y  18^,  alc^  ber  allein  (Smige,  ber  Urheber  atlec>  Scinf^  (n.  528) 
bc,^ei(^net  mirb.  3?on  nod)  grötlerem  (^emic^tc  finb  jene  Stellen,  bic  bie 
33ernrfad)nng  aller  Thinge  cin,^ig  nnb  fd)led)tl)in  anf  bcn  alh 
m  ä  d)  t  i  g  e  n  $?  i  H  e  n  ,  auf  hi\z>  iC^  o  r  t ,  ha^^  iD?  a  d)  t  g  e  b  o  t  (Lottes 
^n  rücf  führen,  (^noniani  ii)se  dixit,  et  facta  sunt:  ii)se  niandarit, 
et  creata  sunt.  Ps.  r>2,  9;  148,  5.  Tu  creasti  omnia,  et  propter 
voluntatem  fuam  erant  et  creata  sunt.  Apoc.  4,  11.  ^icrnad)  gibt  cö 
fd)Ied)tt)in  feine  anbere  Urfad)e  bc^^^  frcatürlid)cn  Sein^',  aU  einzig  ben 
ilMllcn  (S^ottec^. 


§  64.    ^'q§    fatf)o(tfc^e  ©c^öpfimgöbogma   in   ben  ftrc^lic^en  ?ef)vcntfd)eibungon  jc.    215 

(Segen  bicfc  flarc  Öof)rc  bcr  f)ciligcn  Schrift  l)at  nmn  [d}on  int  ^ütcrtunic  ringe* 
ttjenbet,  Sap.  11,  18  mcrbc  öon  ber  aüniadjtigen  .f^anb  (Mottet  fl^'fngt ,  fie  l)obc  izn 
(grbfreiS  m§  beut  gcftnltlofen  Stoffe  (ex  inateria  invisa)  eVfc^affcn.  ^n^i'^  ift 
an  jener  eteüc  nad)  bcr  aHgeiiieinen  9(nfid)t  bcr  i^ätcr  unb  jr()coIogcn,  nnc  c^  and) 
gang  bem  .vVontcrtc  cntfpridjt,  uon  bcr  creatio  sccundd  btc  Siebe,  nämlid)  üon  ber  ^'\U 
bung  ber  (Srbc  nnb  all  il)rer  ^^icr  auä  bem  Gen.  1,  2  ermälintcn  d}aotifd)en  ©toffe. 
Sind)  bic  ii^ortc  bc^  3lpoftel5:  Fide  intelligimus,  aptata  esse  saecula  verbo  Del, 
ut  ex  inrisibilibus  visibilia  fierent  {Hehr.  11,  3)  tuerben  niciftcn^  auf  bic  creatio 
fieciinfU'  angemenbct.  ^^erftel)t  man  fie  üon  bcr  creatio  prima ,  fo  bat  nmn  nntcr  bem 
llnfid)tbaren  cntmeber  hat>  9Md)t§  ober,  mie  ber  l)cil.  3:i)omag(,In  omn.  D.  ]'auli 
epist.  commenT,  In  Hebr.  Jl,  o),  bic  Urbilbcr  ber  Singe  in  ben  gJ3ttlid)en  i^bccn  gu 
üerfte^cn; 

2.  0 0 11  b c u  t) c i li q c u  !i^ ä t c x ii.  ?(nc  i^ötcr  mib  ^irdicnfdjviftftcnci*  533, 
bc6  2lltcitiim0  ki)vcu  bic  ^ d) 0 p f  11  n g  aller  T in q c  biir d)  b c u  freien  lui b  niinio  bei  tm 
annuid)tiqcH  iliMHcii  a)otte!ö^  nl;?  ©riuibboGiiia  be^5  (Sl)r iftcu  =  ""'*""^  ^'"*^^■"• 
tum^.  8d)on  im  'l>aftor  bc^^^  .v^erma?  ift  bie^^  aU  felbftüerftäiiblic^e 
®Iaubeib5UHit)r{)eit  aiii?gcfprod)en:  Primiim  oniiüum  crede,  nimm  esse 
Deiim ,  qui  oiiiuia  creavit  et  coiisunimavit  et  ex  iiiliilo  fecit  omnia. 
Lil).  2  iiiaud.  1.  ^ie  ©laubeucn-cciel  bei  Qreiiäu^^  (Adv.  liaer.  1.  1 
c.  16  11.  1)  bcfennt:  Deiim  Patrem  omnipotentem,  qni  fecit  coelnm 
et  teiram  et  omnia,  (juae  in  eis  snnt.  5^crtiillian  ucrtcibigt  bic 
8d)öpfiing6(el)rc  in  einer  bcfonbercn  3d)rift  cicgcn  .V)^^*"^'^9^J^'^^  "^^^ 
ftcüt  De  praesciipt.  i:>  bic  (?5(anbenc>rcqcl  auf,  nimm  omnino  Denm 
esse,  nee  alinni  praeter  mnndi  conditorem ,  qni  nniversa  de  niliilo 
l)rodnxerit  per  Veihnm  snnm  priino  onuiinin  emissnm.  ^c\i.  Theo- 
yhUus,  Ad  Aninlic.  1.  2  c.  10;  OrUfnusj  ])e  piinc.  1.  2  praef. 
n.  4;  Lactanfhi^,  Divin.  instit.  1.  2  c  <l;  Aflianasiu.^,  De  Incarn. 
Verbi  n.  2;  (lu-i/sosfouius,  Hom.  2  in  (leiies.  n.  2;  Ämht'osiuxj 
Hexaem.  1.  2  e.  1  ;  Au<)astinus^  De  (lenes.  contr.  Manicli.  1.  1 
c.  2  11.  4; 

:>.  0011  ben  W l  a  n  b  c  n  •?  b  e  f  c  n  n  t  n  i  f  f  c  n  nnb  V  e  l)  r  e  n  t  f  d)  c  i  b  n  n  q  c  n  ^ j^  e?eatio  ex 
bcr  .^Mrd)e.     ^h^I.   ^ifuib,  Apos/.    Xiawii.   n.  f.  m. ;    bic  öntfdjeibnnqen  ^lünio  in  bcv 
bcg  toktanifdjcn  a^"l  cnartoii;,i  (0  f.  bei   Daizhujer ,  Kndiir.   n.   lU/'^'"^'^' ^''^■•^^'^•*''• 
122;    LateranLHse  IV  c.  FlriHitcr  bei    DcHZuKjcrj    1.  c.   n.  355;    Vatic. 
f.  oben  11.  527  ; 

4.  luui  ber  i>ernnnft.     ^afl  bic  3d}öpfnng    lui^^  ind)tö  and)  eine  ^     535. 
5>crnunftival)rl)cit   ift,    ergibt   fid)    anc^  bcr  Öcljrc  ber  ^eiligen  ^d)rift  ^^JihiiTc-iur'' 
(t»gl.  Sap.  lo,  o  ff.;    Born.  1,  18  ff.),    bcr  ^niter   nnb  ber  grogen  !atl)o==  ^Hvm.mttvafn- 
lifdjcn  3:t)co(ogcn  unb  '].^l)i(ofopl)en  (ügl.  S.  Tli.  1  q.  44  a.  2  c.)  nnb  auö  ben 
l^el)rentfd)cibnngcii  bcc^  ^Mitifanniih^    (ngt.  Const.  de  fid.  catli.  c.  1  u.  2). 

Unb  .^iinir  taim  bic  ^H'rininft  ben  iöeiret!^  erbringen  a  posteriori,  iii= 
bem  fie  am  ber  C£'nblid)teit  nnb  Äontingcn^  bcr  Eilige  auf  il)r  @rfd)affcn* 
fein  fd)licgt;  fie  tann  aber  and),  üon  bem  am  ben  C^cfdji)pfcn  gemonnencn 
^ottc^bcgriffe  anc>get)cnb,  ^^cigcn,  ba^  Qdott  bic  Sd)öpfmig^miad)t  bcfi^t,  nnb 
bag  iiid}t!o  c^'iftieren  fanii  ak>  mir  bnrd)  feinen  a(tnuid)tigen  ^Bitten,  ©obaim 
faiin  bic  i^ermmft  at(e  CSiinininbe  iinbcrlcgcn,  bic  gegen  baio  (Sdjöpfnng^- 
bogma  ex  ratione  crt)oben  mcrbcn. 

a.  5Bic  mir  in    bcr  ^cl)rc  non  bcr  natiirltd)cn  (S^ottcgcrfenntniö  (§  2)  ^     536. 

mib  öon  ben  33en)cifen  für  ba^  "I^afcin  (J^ottes  (§  14ff.)  gefe^cn  t)abcn,  er^  " 

teimt  bie  rid)t{g  benfenbc  3>ernniift  mit  Dotier  ^cmipcit,  ba^  ba§  Uni* 
ücrfnm  nnb  atlc^?,  ma?  in  it)m  ift,  bat^  ab f olnte  Si^efen  aH 
Ur f a  dj e  f  e  i  n  e lö  X^ a  f  e  i n £^  ü  0  r  a n j^  f  c  tj  t.    ^cnn  alte  ^cfen,  bie  geifttgcn 


mmftbcttjciö. 


216  S?on  bcr  <£d)öpfimg.    A.  3?on  ber  (gd^öpfung  im  oügcmcincn  jc. 

fouioI)l  lüic  btc  !örpcr(id)cn,  finb  cnblid)  mib  toutingcnt;  fic  ft üb  nid^t 
bat^  Sein  fclbft,  fonbcni  fiabcn  um*  ein  bcftinuiitc^  cnbIid)c^o  8cin,  könnten 
bal)cr  aud)  nid)t  fein;  imb  inic  a((c  ciii.^clncu  "I^ingc,  fo  ift  mtd)  bcvcii  ^n- 
bcc^viff^  ba-o  Uiiincrfuni ,  cnblid)  nnb  fontingcnt  nnb  l)nt  bnl)cr  bcn  C^rnnb 
fcincc^  T^nfcino  nnb  3ofcine  nid)t  in  fid)  fclbft.  2o  gctuitl  bal)cr  für  bic 
53crnnnft  cinc^4cil^^  bic  (STiftcn,^  nnb  anbcintci(c>  bic  (5nblid)tcit  nnb  .^ontin- 
gcn,^  aücr  Tingc  ift,  cbcnfo  gcunf;  ift  cc>,  batl  bicfclbcn  feine  anbcrc  Urfad)c 
il)reö  'A^afcinö  l)aben  nnb  Ijabcn  tonnen,  ak-'  (^ott  allein.  ^>gl.  S.  Th.  1  q. 
44  a.  1 ;  S.  c.  geilt.  1.  2  c.  16). 

.picrniit  ift  aber  ,^nnleid)  geUM|l,  b(i\^  fic  anc^  nid)tc>  crfd)affcn  finb : 
benn,  iric  unr  gcfct)cn  I)abcn,  l)at  bcr  «Snt^:  atlc  Thinge  finb  nn^^  nid)tc^  er- 
fdinffcn,  feinen  anberen  3iim  ak^  bcn,  baf^  (3^ott  allein  bic  Urfad]C  il)re^ 
gan,u'ii  2cino  ift.  (5c^  ift  niitl)in  an  bcn  ringen  nid)t«,  iinic^  O^ott  nid)t 
,^ur  abfohlten  Uvfadjc  l)ätte.  f^ott  ift  bal)cv  nid)t  'ctiM  nnr  Urfad)c  if)rcr 
•ülccibenticn  ober  il)rcr  ^knregnngcn  ober  nnr  eine«  Xcilc^^  it)rcr  3nbftan^, 
etum  ber  fnbftantialcn  )5'pvni,  fonbern  il)rcr  gan,^cn  (Snbftan,^,  alfo  bei 
förpcr(id)cn  ^^efen  and)  iln*er  IWitcric.     ißgl.  S.  Th.   1  q.  44  a.  2  c. 

'-li^cit  entfernt  bat)cr,  ba\]  bic  l^Hnnnnft  bic  'J3(öglid)feit  nnb  5l^irf(id)* 
feit  ber  ^d)öpfnng  be.^iocifcln  ft)nntc,  ficl)t  fic  iMclnicl)r  mit  Goiben,^  bic  Un- 
niögtidifcit  ein,  baft,  ctnme  e;i"ifticrt,  nnic^  nid)t  oon  Wott  anc^  nid)t^^  crfd)atfcn 
ift.'    ißgl.  S.  Th.  1   q.  45  a.  2  c. 

@t)ibent  ift  aud),    baf3  nnr  ®ott  fdiaffen  fann;    bcnn  i£d)affcn   l)eif3t 

bd^y  ^ein  fclbft  ncrlciftcn,  unvo  nnr  bem  abfolnt  2cicnbcn  möglid)  ift.    W\t 

bic  5lfcität,    ift   bal)er   and)  bac>  Sd)affcn  infomninnifabcl  (S.  Th.  1   q.  45 

a.  5),  unvo  and)  bic  ^^iiter  bcn  '?lrianern  gegenüber  gcltcnb  niad)ten. 

(^imräubf' o'-ocn  h.  T^ic  gcgcn  bic  l\'öglid)fcit  ber  3d)öpfnng  uorgcbrad)ten  ßinuuinbc 

lll  ©Ä'hmn:  ^^^^"^fJi  ^^^^-^  i^»f  inangell)aftcn  33cgriffcn,  teils*  anf  Xrngfd)(iiffcn. 

nu'>  mrfuv  uMvb  y..  Ter  3at^  „ane  nid)to  iiurb  nid)tc"  anf  bic  causa  materialis 

mrf)t§;       bejogen,  fann  oollc  'ii^atjrbcit    beanfprnd)cn   für    bic  ']3robnftioncn  partifu- 

tiirer   mib    fr  ca  türl  i  d)er  Urfadien ,   nid)t  aber  für  bic    erfte  nnb  un  = 

crfd)affcne  Urfad)c,   ber   cc>  ,^ntoinnu,   nid)t  nnr  3cicnbeö  ^n  ncriinberu, 

fonbern  ba^o  3  c  i  n  f  cl  b ft  ,^  u  o  c  r  ( c  i  l)  c n.    il^gl.  S.  Tli.  1  q.  45  a.  2  ad  1 . 

flcidinffcn  tun-  fs,  ^i(nf  ^cn  (^iuipaub,  bav  rv^efd)affcnuicrben  felK,  u^cil  e«  ein  33}erben, 

ii<eiänDcvunf( ;   ciuc    Ji^cranbcrung    ober  ^^x'Uiegnng  an^obrnae,  ctunic^  uorau«,    uhk^  oeranbcrt 

ober  bciucgt  ivcrbc,    ift   ,yi   anttuorten,  ba^   nur  unfercr   i^orfteUung, 

nid)t   aber   bcr   3ad)e   nad)    bic  3d)öpfnng  eine  3?cranbcnnig  ober  5^cuic=^ 

gung  anebrücft.     "I^cr  3ad)e  nad)  fprid)t  fic  oic(niel)r  lebiglid)  an«,    baj3 

ba^^    3  c  i  n   b  c  ^:^   (^  e  f  d)  ö  p  f  c  c>   b  n  r  d)    b  c  u   3  d)  ö  p  f  c  r    u  e  r  u  r  f  a  d)  t    i  ft. 

^ierau«    ergibt    fid),    baf^    ba^"    (^efd)affcniein    lebiglid)    biefc  'Kclation    bcr 

Kreatur  ^nm  3d)öpfcr  cntbält.     il^gl.  S.  Th.  1   q.  45   a.  2  ad  2. 

^jei'n*nV"'2?in  /•    '^üif   bcu  Giumaub  ,    ^^ UM  f  d)  c  u   '^ t  i  d)  t  f  c  i u   iiub  eciu  beftcl)C 

^''^tf/?!.  •■'"""    ein  n  n  e  n  b  l  i  d)  c  r  nnb  b  c  e  b  n  l  b  n  n  ü  b  c  r  f  d)  r  c  i  t  b  a  r  e  r  51  b  i't  a  n  b  ,   ant^ 

ftanb.        ir»ortct  bcr  l)ci(.  ^l)onia^o  einfad),  bice  bcrnl}c  auf  bcr  fal|d)cu  iHn-jteUnng, 

aU  ob  5Unfd)en  beni  5lid)tö  nnb  (Stuni^,    mie   ätt)ifd)cn  .^tuci  Xcrniini,  etma^ 

in  ber  'J3(itte  liege:    Obiectio   illa   procedit   ex    falsa  ima^iuatioue,   ac 

si  sit  aliquod  iutiuitum  medium  iuter  uihilum    et   eus  .  .  .    Piocedit 

autem    falsa    haec    imapinatin    ex    eo,    quod    cieatio  si^niticatur,   ut 

quaedam   mutatio  iuter  duos    termiuus  exsistens.  1   q.  45  a.  2  ad  4. 

^ei   bcr  3d)i3pfung   finbet   mcber   ein  Übergang    Pon  cinein  Xcrminu^    <^um 

anbercn,  uod)  ein  ^urd)gang  burd)  ein  SJkbtnnt  ftatt,    fonbern  bas  abfolutc 


§  64.'  2)0^  fat^otifc^c  Sd)ö|)fimg§bogmo  in  ben  fircf)Iic^en  ?efircntfd|eibungen  2C.  217 

©ein  fe^t  unmittelbar  ein  cnbtic^c^^  Sein.  9^i(J)t!o  aber  fann  cinleuc^tenber 
fein,  al§  ba^  cc>  bcm  uncnblicf)  <Scienbcn  cnt|prid)t,  ja  mtcnb(id)  (eid)t  nnb 
natürlid^  ift,  ^Scienbc^^,  nämlid)  cnblic^  vBeicnbcö  ^erüor^nbringcn.  5(((e 
'ißrobnftionen,  bic  üon  Ärcatnren  au^>gcl)en,  finb  nämlid)  nnooKtommcnc  %b- 
bitber  nnb  5[naIogicn  bcr  ©d)öpinng,  mobci  erfat)rungö=  nnb  natnrgemäg  ba^ 
®efe^  beftel)t,  bafl  hat^  Unnontommcnc  nom  il>oü!ommencn  f)crborgebrad)t 
hjirb,  nnb  baf?  jcbcc>  35?eicn  nad)  bcm  'J^caßc  feiner  ^^pKtommen^cit  probnftio 
ift.  ®o  natürlid)  cs^  bem  Sidjte  ift,  ^id)t  ^n  fpenben,  ebcnfo  natürlid)  ift 
cg  bem  abfohlten  Sein,  nid)t  irgenb  b(oJ3  ein  accibentellcf> ,  fonbern  fubftan= 
tieüe^  ©ein  fdjöpfcrifd^  mitzuteilen,  unb  bcm  uncnb(id)  i^ollfommencn,  bie 
Urfad)e  aüer  cnblid)en  ^HiÜfommcntieitcn  ,^u  fein,  fclbftt)crftänb(id)  nid]t  an^ 
9^atnrnotmenbigfeit,  fonbern  an^  $LMl(cnefrci()eit.  i^gl.  S.  Thom.,  Comp. 
theol.  c.  68. 

III.  (5^  0  1 1  \)ai  b\t  2B  c  ( t  ah  initio  femporis  c  r  f  d)  a  f  f  e  n ; 
b  a  g  c  9  c  n  i  f t  b  e  r  g  ö  1 1 1  i  d)  e  ?( f  t ,  b  n  r  d^  ben  ®  o  1 1  bie 
Welt    er  f  d)uf,    cm  ig. 

1.  'Dag  bie  SBelt  nid)t  immer  mar,  fonbern  ,^  e  i  t  (i  d)   anfing  ^n        ösk 
fein,    ift   auf^  Harfte  in  ber  bcitigcn  ed)rift   [Gen.  1,  1;    Ps.  89,  ^^  f^JlSuÄa' 
101,  26;  Prov.  S.  22  ff.;  Joann.  1,  1;  17,  5;  Ephes.  1,  4)  nnb  Zva^^ 

biti on  (f.  Pahnicri,  De  Deo  rreante  Tlies.  18)  entljalten  unb  tiom 
!?ateranenf c  lY  (Tap.  Flrmiter^  nnb  ^^atifanum  (Const.  dogm.de 
fid.  cath.  c.  1)  befiniert. 

.^icrmit  ift  gegeben,  baj3  eine  emigc  C^^'iftcn^  ber  2Be(t  nit^t  not= 
ft)  e  n  b  i  g  nnb  i^r  5  e  i  t  H  d)  e  r  51  n  f  a  n  g  m  ö  g  l  i  d)  ift.  'Diec;  ift  aud^  eine 
3Sernnn  ftmal)r^eit  non  l)öd)fter  Gniben.v  ^cr  l)cil.  Xt)oma€^  miberlcgt 
alte  ^inmänbe  bagcgen  bnrd)  bic  5^cmcrfnng,  baf3  nur  (^ottc^^  (S^iften^  not= 
njenbig,  bic  bcr  Ärcatnrcn  aber  00m  freien  ^l^iKcn  C^^ottcy  abhängig  unb  bef^^ 
{)alb  and)  ber  5tnfang  unb  bie  'Iraner  bcr  3ä>clt  bnrd)  (Mottc^>  freien  'Tillen 
bcftimmt  ift  (S.  Th.  1  q.  46  a.  1  d.  Tann  mibcricgt  er  bie  ein^chtcn  ariftote= 
Iifd)en  2lrgumentc  für  bic  ömigtcit  ber  ^iisclt  d.  c.  ad  1  ad  10).  ,§icrin 
finb  alle  Xf)eo(ogen  einig. 

2.  "5>agcgen  ift  eo  eine  Streitfrage,   ob  bcr  5cittid)e  5lnfang  ber        ^3^^ 
2BeIt  fd)on  burci)  bie  btoilc  ^^crnnnft   ober  nur  am5  ber  Cffcnbarung  ocmifi  «lööiidjfcit  einer 
i)t.     3jico  t)angt  mit  bcr   3ragc  ^niammcn,    ob    c^^   nioglid)  |ci,    bc[]i>  bie  funß  nacf)  bcm 
Seit  immer  erfd)affcn  gemcfcn;   benn  nnire  eine   emige  (3d)öpfung  ber  J^ctt  ^"^-  2:Doma§. 
möglid),    fo   tonnten  mir  nur   au^?  ber  Cffcnbarnng  miffcn,   bag  ®ott  bie 

5BeIt  nid)t  oon  Gmigfeit,  fonbern  am  5lnfang  ber  ^{\i  erfd)affcn  I)at. 

1)ie  5!}? ö gl id) feit  einer  emigen  Schöpfung  mirb  Dom  t)eil.  2^I)omaö 
(S.  Th.  1  q.  46  a.  2  c. ;  Opiiscul.  27  de  aeteniit.  mimdi)  gclet)rt,  bem  bic 
jT^omiften,  aber  and)  3nare,^,  5>ar>qne5,  in  unferer  ^eit  gib  erat  ore 
n.  a.  fid)  anfd)(ie(3cn.  Tic  ^ragc  ift  oon  bcr  Äird)c  nid)t  entfd)icbcn; 
entff^icben  ift  nur,  baf^  bie  5Bctt  mirtlid)  .^citlid)  anfing,  nic^t  aber,  baf^ 
bie^  notmenbig  fo  fei,  nnb  bajs  mir  c«?  bnrd)  bie  bloße  33ernnnft  ^n  erfennen 
vermögen. 

S^id^tc^beftomcniger  geben  mir  bcr  anbcrcn  lT)?cinnng  ben  i^or.sng,   ba^  xieSionn 
bie    5BeIt   nur   einen   zeitlid)en  ^(nfang   t)aben   fann,    unb   bi\\^  biefe^  fcfjon  "'*t  ei«i(?  fein. 
b  n  r  c^    bie    il>  c  r  n  n  n  f  t    c  r  f  c  n  n  b  a  r     ift.       Tafür    fd)cint    nn^^    ^n 
fprcd^cn 

a.  b  i  e  51  u  t  0  r  i  t  ä  t  b  e  r  i^  ti  t  e  r ,  bie  übereinftimmenb  nnb  ton= 
ftant   e^   atö  nnzmeifel^afte  3Bat)rI)eit  au<^fprei^en ,    ^t\ii'\^lt'\i   unb 


218  53on  ber  <Scf|öpfunn.     A.  5?on  ber  ©c^öpfiinn  i"i  affgemetnen  :c. 

5citrtd)cr  31  n  f  a  n  g  |ci  beut  (S)  c  f  r!)  ö  p  f  c  olö  f  o  t  tf)  e  m  cbcnfo 
m  c  1  c  n  t  ti  ri) ,  UM  c  (^  o  1 1  b  i  c  31  u  f  a  n  g  ^>  (  o  f  i  g  f  c  i  t  ii  n  b  (5  mi  g^ 
feit.  ^0  ^rciiäue^  (Adv.  liaer.  1.  2  c.  ;>4;  1.  4\'.  1 1),  9ltl)ana|  iu^ 
(C.  Ariaii.  or.  1,  29),  Tregor  Hon  1^?  i)  f  f  a  (Adv.  Kiiiiom.  \), 
5luguftinu^5  (Civ.  Dei  1.  12  (•.  16),  S' » l  g  c  n  t  i  n  ^>  (])e  fid.  ad 
Petr.  c.  o)  unbanbercd".  bei  ^etaoiueO.  :3ol)annc^  Don  "Dnmaöfn^ 
faf^t  bie  'D^einnng  bei*  ^niter  fnr^  in  bem  3i'orte  .vtfninincn :  Creatura,  cum 
voluntatis  Dei  sit  opus,  iion  est  Deo  coaeteiua.  Nou  euim  natura 
fert,  ut  quod  ex  niliilo  ad  esse  protectum  est,  coaeternum  sit  ei, 
qui  principio  caiet  estque  semi)er.  De  lide  urtjjod.  1 ,  8.  ^TJnincntlid) 
im  Kampfe  mit  ben  9lviancni  galt  e-?  m^  beiben  3citen  alö  an«gemad)tc 
5{^n^rl)eit,    bntl  adc^o  (5rfrf)aifenc  and)  einen  ,^eit(id)cn  5(nfang  l)aben  muffe; 

b.  abgc|cl]cn  oom  l)eiL  Tljomao  bie  xMntoritiit  ber  b  c  b  c  n  t  e  n  b  f t  c  n 
®  d)  0  I  a  ft  i  f  e  r.  ^ct)r  entfd)ieben  treten  für  nnferc  5(nfid)t  ein  21 1  be r  t uö 
yQ?  a  g  n  n  £"> ,  ;M  ( e  y  a  n  b  e  r  o  o  n  ^^  a  (  e  so ,  3^  o  n  a  u  e  n  t  n  r  a  n.  n. 
(^  c  0  t  n  ^>  ift  nncntfd)icben.  :^lnd)  bie  'JJi  e  l)  r  ,^  a  ()  l  ber  fpiiteren 
X^cologen  ift  für  nnfere  "illicinnng.  T^iejcnigen,  meld)e  und)  beut 
3?ntifannm  fd)rieben,  l)aUen  bie  3(nfid)t  bec>  l)oi(.  Xl)om(v:^  and)  nad)  ber 
coustitutio  dti^niatica  de  tide  catliolica  nod)  für  ^yiliiffig,  fd)lief^en  fid) 
aber  ,^nm  größten  Teile  ber  anbcrcn  IV'cinnng  an,  fo  ha^  bicfelbe  alö  bie 
jet^t  l)errfd)enbe  bC5cid)net  merbcn  fann; 

c.  b  i  e  il^  e  r  n  n  n  f  t.  ^Klerbing^^  folgt  anc;  bem  (^efd)affenfein  ber 
^elt,  mac^  nad)  TI)omac^  attein  eine  bemonftrabetc  '-l^ernnnftuml]rl)eit  ift,  nur 
ba^^,  ba|l  (v^ott  ber  ii>elt,  une  bie  Urfad)e  ber  illMrtnng,  ber  Orbnnng  nad) 
norl)ergel)t,  nnb  infofern  unire  e^>  m ö gl id),  baf3  eine  eioig  perfcftc  Urfad)e 
and)  ibrc  'ilMrtnng  cmig  gefeilt  l)ätte. 

?lUein  ec>  fd)eint  nn^3  ber  5Citlid)e  xHnfang  ber  ^-li^elt  barauö  5n  folgen, 
baj3  bie  3  '^  i  1 1  i  d)  f  e  i  t  bie  bem  Kontingenten  mefentlid)e  9lrt  ber  Iraner 
ift  nnb  eine  u  n  e  n  b  l  i  d)  e  Zeitenfolge  a  parte  mite,  alfo  eine  n  n- 
c  n  b  H  d)  e  ^  a  l)  l  a  n  f  e  i  n  a  n  b  e  r  f  o  l  g  e  n  b  c  r  35  e  r  ä  n  b  c  r  u  n  g  e  n 
n  n  m  ö  g  l  i  d)  ift ,  b  a  n  i  d)  t  c^  G  n  b  l  i  d)  e  cM  n  i  r  g  e  n  b  e  i  n  e  r  !:B  e= 
;,  i  e  l)  n  n  g  ((cfu  n  n  e  n  b  l  i  d)  fein  f  a  n  n.  '-llMe  jenfeitc^  einee  jeben  mirf- 
lid)en  'Kaume^o  ein  nncnblid)  mi)glid)cr  ^Hanm  liegt,  fo  and)  jenfeitö  einer 
jeben  Qcit  eine  nnenblid)e  'J?(ögtid)feit  anberer  ;]eiten.  31^ill  man  fid)  auf 
bn^  aevicm  a  parte  post  berufen,  um  anö  bemfelben  bie  'JJ?öglid)teit  eine^ 
aevum  a  parte  ante  ,^n  bemeifen,  fo  ift  ,yi  antmortcn,  bajl  gerabe  an^  biefer 
3lnalogie  bie  Hnmöglid)teit  einer  anfangvlofcn  ;^eit  flar  er()ettt;  benn  bie 
enblofe  ^nfunft  mirb  niemals!  mirtlic^  Hollenbet  nnb  abgefd)loffen.  (Sbeufo 
ti^nnte  and)  bie  llnenblid)feit  ber  möglid)en  Taner  a  parte  ante  nie  ooll=^ 
ftänbig  ucriinrflid)t  fein,  nnb  bal)er  nuifl  notmcnbig  bie  mirflid)e  Tauer  be^ 
(^efd)öpfe!3  mit  einem  erften  'J3iomente  beginnen. 

:>.     Sonne  ba§>  (Srid)affene  loefentlid)  ^eitlid)  ift,  ift  ber  göttlid)e 

S  d)  ö  p  f  u  u  g  ^Mi !  t,  meil  mit  (^otte^o  ÜBefen  ibcntifd),  ebenfo  m  e  f  e  n  1 1  i  d) 

^^'anc""*^'     emig.     Ter  (5inmanb ,    baf3,    menn  ber  Sd)öpfnng^^att  eung  fei,    and)  ha^$ 

@rfd)affeu  etoig  fein  muffe,  rul)t  auf  einer  3?erfenuung  ber  primärften  ilinil)r=^ 

l)eiteu.     35gl.  oben  ii.  209. 

^»2.  Xamit  crfebii^t  fiel)  aiid)  bie  ^-rai^c,  \va^$  (>>)  o  1 1  ü  o  r  ber  3  c^  ö  p  f  im  n  g  c  t  ()  n  n 

ci^VSr'uniTi  l)^^^^  ^i*"  -v5i'cȊu'3  ciufad)  ttl^>  freiHlbafto  "Jkugicrbc  nbincift,  Origcnc^  aber  biird) 

pcttfän  l)abc.    feine  falfrf)e  i^^bcorie  uou  einer  iineublirfjeu  Seftcnreihe  ,^,u  (Öfen  meint.     (5ö  bernbt  biefe 

^ragc  anf  bcv  irrigen  ÜJorftcUnng,  al^  ob  c^  uor  ber  i^^ett  eine  mir  fliege  o^i^  »nb 


5n. 

flöttliriic" 


§  64.  3^a5  !ott)olifcf)e  St^öjjfunq^bogma  in  ben  firrfiltd^en  ?ef)rentfc^ctbungen  k.     219 

a\S  ob  c§  übcr{)aupt  für  @ott  eine  B^it  gäbe.  ''^ai^QX  löft  2(uguftinu0  jene  ?^roge, 
inbcni  er  cinfad)  barauf  onfmerffam  madjt,  bo^  (^ott  ber  Seit  üoi1)ergc{)t  perpetuitate 
permanente.  (So  f)at  oud)  @ott  bic  Seit  emig  gegenwärtig,  aber  nid)t  al§  ein  if)m 
gleit^  ewigem,  [onbern  alä  ein  oon  i()ni  erfc^affeneg,  geitticfjeg  23?efen. 

IV.  C^  0  1 1  l)  a  t  b  t  c  2B  c  It  mit  a  b  f  o  l  u  t  c  r  g  r  c  i  t)  e  1 1  c  r=^  c^.J^^^;  i,,, 
f  d^  a  f  f  e  u.  (5  ö  tr  a  r  b  n  I)  e  r  tr»  e  b  c  r  u  o  t  n?  e  n  b  i  g ,  b  a  f?  er  ü  b  e  r^  edjöpfung. 
l)  a  u  p  t  f  d)  u  f ,  n  0  d)  b  a  (3  er  g  c  r  n  b  e  b  a  <;"  c  r  f  d)  u  f ,  ȟ  a  ^^  er  e  r= 
f  d^  a  f  f  e  n  l)  a  t.  3r^  0  l)  (  aber  e  n  t  f  p  r  i  di  t  b  c  i  b  c  e>  feiner  9  ö  1 1- 
n  d)  e  n  ^^  0  U  t  0  m  in  c  it  t)  e  i  t ;  i  n  «  b  c  f  0  n  b  e  r  c  e  n  t  f  p  r  i  d^  t  f  e  t  n  e  r 
2ithc,  b  a  J3  er  |  d)  u  f ,  u  u  b  feiner  5B  e  i  ö  l)  e  1 1,  m  a  ^  er  f  d^  n  f : 
b  e  n  n  \va§  C^  0  1 1  immer  f  d)  a  f  f  t ,  i  ft  n  0  t  n?  e  n  b  i  g  g  I  c  i  d)- 
förmig  feinen  e  m  i  g  e  n  Q  b  c  e  n,  b  c  r  e  n  c  m  i  n  e  n  t  e  ö  U  r  b  i  (  b 
er    fei  ber    i  ft. 

5(Üe!o  biefcc^  ift  de  fiele  nnb  Don  bcm  Vaficanum  ben  nerfdjiebenen 
mobernen  ^r^'^i^^^rn  gegenüber  befiniert  morben :  Solus  verus  Dens  boni- 
tate  sua  et  omnii)()tenti  virtute,  non  ad  angendam  suam  beatitu- 
dinem ,  nee  ad  acqnirendam ,  sed  ad  manifestandam  perfectionem 
suam  per  bona,  quae  creaturis  impertitnr,  liberrimo  consilio  simnl 
ab  initio  temporis  ntraniqne  de  iiiliilo  condidit  creatnram.  Const. 
dogm.  de  fid.  catli.  c.  1.  Unb  :  81  qnis  ....  Denm  dixeiit  non 
voluntate  ab  omni  necessitate  libera,  sed  tarn  necessario  creasse, 
quam  necessario  amat  seipsnm  ....     anatliema  sit.    Can.  I,  5. 

1.     SDben  (n.  ol5  ff.)  mnrbe  ber  5^emci*^  gefübvtr  baf?  b  c  r  g  ö  1 1  (i  c^  e  j-|^,2p^^|,{\.gj{,eit 
5B  i  11  e,  i  n  f  0  f  e  r  n  er  b  i  e  ^'  r  c  n  t  n  r  c  n  ,^  n  m  (^  e  g  c  n  ft  a  n  b  ^  a  t,  ©ottcö  bei  ber 
a  b  f  0  I  n  t  frei  i  ft,  nnb  ,^mar  im  einnc  ber  il^  a  l)  l  f  r  c  i  l)  e  i  t.    ^aran§    '2*ö^f""0- 
folgt, 

a.  baf^  0»)ott   fd)nffen   ober  nid)t   fd)affcn   tonnte   (libertas     ^'^J'^T^I/t^i'. 
exercitiiK     *©enn  alfo  (^ott  mirflid)  eine  'XCnlt  erfd)affen  modtc  nnb  erfdjnf, 

fo  lüotite  er  fie  crfd)affen,  obfdjon  er  biefec>  and)  bätte  nid)t  motten  tonnen, 
unb  erfd)nf  fie,  obfd)on  er  fie  and)  nid)t  !)ätte  erfd)affen  tonnen.  @ine 
9?  0  t  m  e  n  b  i  g  t  c  i  t  ber  3d)öpfnng  ticgt  and)  mebcr  in  ber  ÄH*  e  a  t  n  r , 
bie  m  e  f  e  n  1 1  i  d)  f  0  n  t  i  n  g  e  n  t  ift ,  nod)  in  (^  0  1 1 ,  ber  ba^^  a  b  f  0  I  n  t 
u  n  a  b  !)  ii  n  g  i  g  c ,  a  b  f  0  t  n  t  0  0  1 1  t  0  m  m  c  n  c ,  a  b  f  0  t  n  t  f  e  t  i  g  e 
Sefen  ift.  '-)^id)t  ocrmögc  ber  notmcnbigcn  Cicbc  alfo,  bie  C^ott  ,^n  fid)  felbft 
i)at,  fonbern  nermi^ge  ber  a  b  f  0  t  n  t  freien  Siebe  ber  benevolentia, 
bcren  (^egenftanb  bie  ^rcatnrcn  finb,  t)at  (^)ott  bie  2^ett  erfd^affen,  nid)t 
um  feine  !:l^ot(fonnnenl)eit  nnb  C^üte  erft  ,^n  erlangen,  fonbern  nm  fie  ,^n 
offenbaren,  nid)t  nm  felbft  fetig  ober  feiiger  ,sn  merben,  fonbern  nm 
burc^  bie  (5rfd)affnng  be^  trcatürtid)  (^nten  feine  (^  e  f  d)  ö  p  f  e  g  t  ü  d- 
f  e  (t  g  ^  u  m  a  d)  e  n.  riefe^>  nnb  biefec>  allein  motten  bie  33  ä  t  e  r  an^^ 
brüden,  menn  fie  fagen,  C^ott  l)abe  bie  ^^ctt  nid)t  ^^n  feinem  eigenen  53or- 
teile,  fonbern  ^nm  ^hit^en  nnb  ,^nr  ^efetignng  ber  Ä'rcaturen  gefd)affen. 
It'einec^meg^^  aber  motten  fie,  mie  man  cc^  gebeutet  l)at,  bamit  au^^fprcd}en, 
bag  nid)t  bic  iBert)errtid^nng  ©ottec^  fonbern  bie  3eligfeit  ber  (5^efd)öpfc  bac> 
(Subgiet  ber  @efdt)öpfe  nnb  alter  götttid}en  3Berte  fei; 

b.  bog  (^ott  in  ber  Sd)öpfnng  and)  bic  nnbegrengte  libertas  ^'y^^^^- ^  ,^J.jfl;;''tjonis 
ficationis  befaß,     ^enn   et-   muß   and)  in  ber   abfolnt   freien  35?al)I  be^^  ^p  ^p^^' '^^  ^  " 
enbtid)  uollfonnnencn  göttlid)en  $i^illen^   ftet)cn,   metd)c   unter   ben  nnenblid) 

t)ielcn  'Il?öglid)fciten  fontingenten  ©einö  er  üermirfli(^en  mollte,  mcld)e  nid)t. 
SBenu  lüir  aber  in  biefem   <3inne  fagen,  bag  (^ott  alte^^,  ma^  mögtid^  ift, 


220 


5?on  ber  ^cf)öpfun(\.  A.  5?on  bcr  Sd)öpfimn  im  ottgcmcincn  jc. 


545. 

Ö'ott  bic    uiiic! 

causa  extMu- 

plaris  bcv 


516. 

C^vvtünicv: 

'i<antf)ciftcn, 

(Snianotiftrn, 


(MiintfKV 


tüoHcn  unb  fdjöpferifii)  ncriüivftid^en  fönitte,  |o  bcf)aiiptcn  mir  bamit  |e(b)"t= 
nerftänblid)  nidit,  bafl  Wott,  ,^iiinnl  (simul)  ober  und)  cinanbcr,  eine  inienb= 
lidie  foutingentc  3[iMrf(id)fcit  l)nbe  luoKcii  ober  idjaffcn  tonnen;  bcnn  hv^  ift 
nnmöglid),   meil  fid)  fclbft  n)ibcrfpred)cnb. 

2.  33}enn  mir  nnf  bcr  einen  Seite  bic  unnmfd)rän!te  J^rei^eit  be§ 
(Bd)öpferc^  bcfcnnen  muffen,  muffen  mir  anf  ber  anberen  Seite  feftt)atten, 
baf?  (^ott,  mcnn  er  fd)afft,  altes^  nad)  feinen  notmenbiqen,  cmic^en  nnb 
nniKrnnbcrlid)cn  ^^bcen,  beren  eminentem  Urbitb  er  fetbft  ift, 
erfd)nfft,  nnb  ba^  bc^alb  notmenbig  a{\ci< ,  \mt^  immer  er  erfdjaffen  miü, 
mal)r,  qnt  nnb  fd)ön,  lueit  irqcnbmie  ein  ?(bbilb  nnb  eine  l^arftet^ 
l  n  n  g  feiner  n  n  e  n  b  ( i  d)  c  n  'il>  a  t)  r  t)  e  i  t ,  (^  ii  t  e  nnb  S  d)  ö  n  1)  e  i  t  nnb 
b  c  ^  ^  a  ( b  @  0 1 1  e  c>  m  ii  r  b  i  g  i  ft.  (^ott  ift  alf o  bnö  n  o  t m  e  n  b  i  g  c  U  r  b  i  l  b 
(causa  exemplaris^  ber  Kreaturen. 

@^  gibt  nlfo  teinec^megö,  mie  ^Mato  trönmte,  nnflev  C^ott  feienbc 
llrbilber  ber  Tinge,  fonbern  bie  Qbeen  bcr  ^ingc  finb  non  (Smigfeit  nnr  in 
ber  @rfenntnic>  bec^  gött(id)en  S^efen^;  ein  nnbere?  Urbilb  ber  Thinge  gibt 
c?  nid)t  (lU  bat->  5Befen  (^ottec>  fetbft.  C^ott  felbft  ift  bal)er  nnd)  causa 
u}uc(i  exemplai'is  ber  3d)öpfnng.  '^i.Me  (^ott  felbft,  finb  bal)er  and)  bic 
^been  aller  möglid)cn  ^inge  euug,  nnneriinberl  id),  notmenbig,  b.  I). 
emig  nnb  nnucn'inberlid)  ift  ec^  mal)r  nnb  oon  (^ott  erfannt,  baj3  ba^  gött^ 
lidie  Ti?cfen  in  nnenblid)  nieten  cnblid)en  JVormen  nnb  in  meld)cn  cö  mci}^ 
gebilbct  merben  fann.     ^^gl.  8.  Tli.   1   q.  IT),  a.   1   n.  2. 

^ao  ift  ba<?  einzig  5^otmenbige  an  ber  3d)öpfnng,  nämlid),  ba|l  (^ott, 
menn  er  fd)afft,  nnr  nad)  feinen  emigen  ^bccn  fd)affen  fann,  mie  fie  objeftio 
in  feinem  "iiH^'en  nnb  formell  in  ber  mit  feinem  5Befcn  ibcntifd)cn  (5r= 
fenntnic>  biefec^  '-llV^ien^^  nnb  feiner  treatnrlid)en  ^i^itabilität  gegeben  finb. 

T).     Jvalfd)  finb  bcnmad) 

a.  alle  ^el)ren,  bic  in  irgenb  einer  iBeife  ober  5k5iet)ung  bic  Srei= 
l)eit  ber  Sd)öpfnng  leugnen  nnb  in  irgenb  einer  ^^>e,^iet)nng  bie  ^^otmen- 
bigteit  ber  3d)öpfnng  bel)anpten.  3old)e^^  t^nn  oor  allem  bic  "i^an^^ 
1 1)  e  i  ft  e  n,  (5 m  a  n  a  t  i  ft  c  n  nnb  X  l)  c  o  f  o  p  l)  c  n,  aber  and)  alle  jene,  bie  .^uar 
bie  3d)i3pfHng  am?  nid)tc^  bnrd)  bcn  göttlidien  5Billen  fe)*tl)alten ,  aber  bie 
mal)rc  '-liMil)lf reil)eit  beei  fd)öpferi|d)en  ilMUeno  leugnen.  So  '^Ibiilarb, 
5Biclif,  bic  fpätercu  Optimiften,  in  unferer  IV'it  .S^')ermec>  unb  namcnt^ 
lid)  (^üntl)er,  ber  bic  '?]  otm  enbigfcit  bcr  Sd}öpfnng  fomol)l  quoad 
exercit'mm  mie  (luoad  specificationem  lehrte. 

'^^la^)  beut  CS^ünt hcv'icf)cn  Xuali!5inu^>  foU  nänilid)  bcv  nött(id)c  Ji?c(tgcbanfc 
bei*  notlucnbii^c  C^^cbanfc  bc§  „i-^öttlid)cu  l)ci  d)  t  ^3  d)";  ^f^"  notiucubigc  (^cncnfats 
bic  .STontrapofition  (S^ottc^  fein;  bic  ilNcnn  irtl  id)u  u  q  bicfc^  (^cboufcn^  bcä 
flöttlid)cn  9Hciit=3d)  in  bcv  2cl)öpfunfl  abcv  fott  cbcnfo  notmcnbic^  [ein  a\-i  bic 
3>  c  V  mi  V  f  1  i  d)  n  n  n  b  e  ö  (^  ö  1 1 1  i  d)  c  n  :^v  d)  n  c  b  n  n  f  e  n  ^>  in  b  c  v  3:  v  i  n  i  t  ä  t.  @vft  bn  vd) 
bicfc  manitVstatio  ad  extra  üoUcnbc  fid)"baö  göttlidjc  Siffcn ,  bic  göttlidjc  |)evvlid)' 
feit  nnb  bie  c^öttlid)c  .s3evv[d)aft. 

©cini^  ift  bic  yivcatnv  nid)t  (S^ott,  nnb  babcv  fann  man  fagen ,  ^a^  ,^uiifd)cn  it)v 
nnb  (Mott,  gniifd)cn  bcm  Kontingenten  nnb  '^(bfolnten  ein  ®e(^enfa^^  bcftcbt,  allein  nid)t  im 
Sinne  (S^üntliev^^ ,  nad)  beni  bic  'i?clt  ein  (^ott  ivgenbmic  bebinncnbev  nnb  ev(]ön,^cnbev 
^cgcnfat^  iU,  \\n^  C^ott  nnb  Seit  ,^ovvdate  finb.  3"  biefcm  Sinne  ift  bic  Seit  nihnncv^ 
mcbv  ein  ®ei]cnfat?  obev  gav  bcv  notmenbige  nnb  niefentlid)e  (^egenfa^?  @otte!§;  uiclmcbv 
ift  fie  fdiled)t()in  non  (Mott  abliännig,  (Mott  aber  fd)Ied)t()in  non  il)v  nnabbängig.  3ic  ftebt 
ntc^t  (Mott  ncgennber,  fonbevn  ift  @ott  fdjlcdittiin  n  n te  vg  eo  vbnct;  fie  ftebt  babcv 
in  biefem  @innc  gn  @ott  ni(^t  im  il^crt)ältni^  bcv  O^cgenf  ät^^li  di  feit  fonbevn  bcv 
^Ibbilblic^fcit; 


§  64.  Xa§  fat{)oliid)e  (Sd[)ö)jfung§bogma  in  ben  firdjltc^en  Öef)rent[(^eibungen  2c.  221 

b.  alk  !It)coricn,  wddjt  leugnen,  bag  al(e^  md)  ben  c  tu  igen  unb  ^"(?q"4!-|J°^'^^^ 
notnjenbigen  göttlichen  Qbeen,  beren  eminente^  U  r^ 
b  1 1  b  ba§  g  ö  1 1  ( i  d^  e  5B  e  |  e  n  f  e  l  b  ft  i  ft ,  erfd)affen  mürbe,  '^^iee 
leugnen  alle  bieienigen,  wüdjc  bie  (5ntfte()nng  ber  5Be(t  aU  bai-'  3Berf  be^ 
3  u  f  a  U  ^,  einer  b  ( i  n  b  e  n  ^3ha  t  u  r  n  o  t  lü  e  n  b  i  g  f  e  i  t  ober  beö  b  I  i  n  b  e  n 
&  0  n  e  n  0  b  e  £1  U  n  b  e  um  fl  t  c  n  betrachten.  )änd)  S  a  r  t  e  f  i  u  ^^  unb 
alle  jene  get)ören  t)ierl)er,  bie  bie  ^Jbeen  tebiglici)  aU  3Bert'  be^  freien  gött= 
(id)en  3ßi(teu^  unb  a(§  etma^  3BilltürIici)e^  an[el)eu. 

V.     ^  i  e    ^  e  r  f)  e  r  r  I  i  d^  n  n  g   ®  o  1 1  e  ^^   ift    ber    e  r  f t  e  Qwcd     :^tvld\n 
unb   ber    e  r  ft  e    33  e  m  e  g  g  r  u  u  b    mie   aller  gi)ttlicl)en  ^Ä^erfe   fo  and)  ber     s^öpfuna- 
(5(i)öpfung  unb  U)irb  bal)er  n  o  t  m  c  n  b  i  g  unb  i  ni  m  e  r  e  r  f  ü  1 1 1.    "^  i  e 
^  e  f  e  l  i  g  n  n  g   ber   (^^  c  f  dl)  i)  p  f  e  ift   il)r   f  e  t  n  n  b  ä  r  e  r   3  U)  e  cf   unb 
f  a  n  n   o  e  r  e  i  t  e  1 1    werben. 

^tefeö  ift  de  fide  unb  ^ugleidl)  33  e  r  nu  n  f  t  U)  a  l)  r  l)  e  i  t ;  jebe  5(b^ 
nieid)ung  baoon  ift  alfo  ^äretifd)  unb  üernunftunbrig. 

1.     (^5ott  ipirft  alle§  um  feiner   f  e  l  b  ft    U)  i  1 1  e  n  ober  ju  feiner  ^j^  ^^.«evu^iji*- 
^  e  r  ^  e  r  r  n  d)  u  n  g.     ^iey  fprid)t  bie  t)  e  i  l  i  g  e   ^  d)  r  i  f  t  mit  größter    nm  wottes 
tlarl)eit  am,  nor  allem  an  jenen  Stellen,   in  bcnen   (^ott  ber  Urgrunb  '^''^^'' ^^'^• 
unb  ba0  ©nb^iel,  ba^  A  unb  i2  aller  4)inge  genannt  mirb  (Is.  41,  4; 
48,  12;  Apoc.  1,  8;  21,0;  22,  13) ;  fobann  fagt  bie  l)eilige  Sd)rift,  ba]] 
^ott  alle^  ol)nc  ^lus^na^mc  u  m  feiner  f  e  l  b  f t  m  i  1 1  e  n  gemirft  l)abe  unb 
tt)irle    {Prov.  IG,  4;   I.^.  4:-),  25);  ferner,   ba^   a\k§>   03  o  1 1  e  r^    @  i  g  e  n= 
tum,  i  l)  m  u  n  t  c  r  m  o  r  f  e  n ,  f  ü  r  i  l)  n  fei  '  Hoin.  1 1 .  liG ;  1  Cor.  8.  6 ; 
Hebr.  2,  10;    Co/.   1.  10  f.),  fclbft  (it)riftmo  feiner  ^JJienfci)l)eit  nad)  (1  Cor. 
15,  28).   ^ie  ;i^  c  r  l)  c  r  r  l  i  d)  u  n  g  (Motte«?  ift  bal)er  ber  oberfte  ^merf  ber 
ganjen  3d)öpfung:  (Joeli  eiiarrant  gioriam  l)ei.    Ps.    18,    1   ff.  Plena 
est   omnis    terra  gloria  eins.     78.  0,   T).    il^gl.    Ph    78,  9;    148 — 150; 
Job  38,  7;  Ecdus.  17,  7  f ;   Is.  4:).  7;  Luc.  2.  14;  Jixani.  9,  3;  11,  4; 
17,  4;  Ephes.  1,     5     12;   1    Cor.   15,  28  n.   f.  m. 

'J)iefelbe  Ül.Na^rt)eit  mirb  oon  ben  '-l^  ä  t  e  r  n  unb  ü  l)  e  o  l  o  g  e  n  un= 
5äl)ügema(  gelehrt  unb  ergibt  fid)  and)  anc^  ber  Vernunft,  bie  %oi{ 
aU  ben  Urgrunb  unb  barum  and)  ale  bac>  (Jnb^yel  aller  '5)inge  ertennt. 


2.     ^Huf  ber  anbercu  Seite  ift  alles^  (^rfd)affenc   5  u  m   53  e  f t  e  n  unb  ^ 


549. 

~ik'  iöefeüguitfl 

5 u r  ^  e  f  e  l  i  g u  n  g  ber  ue r n u u f  1 1 g e n  ©  e  f  c^  ö  p  f  e  \Gen.  1 ,  27  ff. ;  ^"-  (Siorfjöpfe 
Rmi.  8,  2>i).  ^\m  i'iebc  l)at  (Mott  allce  erfd)affen,  um  bie  .Kreaturen  feiner ^'^""^""'^"'"*' 
(^üte  unb  3eligfeit  teill)aftig  ;^u  mad)en.  '4}al)er  bat^  l)äufigc  ^ort  ber 
Leiter,  bie  ^Nelt  fei  für  ben  Dienfdjcn,  ber  'JJienfd)  für  @ott  erfd()affen,  nid)t 
ol^  ob  @ott  bec>  3Jienfii)en  bebürfe,  fonbern  bamit  ber  ^JJh^nfd)  in  @ott  feine 
Setigfeit  finbe.  ^ott  mill  bie  (Mute  unb  (Mlücffeligteit  ber  (Mefd^öpfe  5U 
feiner  U>erl)errlid)ung,  unb  in  ber  ^^erl}errlid)ung  (Motten  finben  bie  (Mefd)öpfe 
i^re  eigene  (Mute  unb  (Mlüdfeligfeit. 

3.     !5)ie  Offenbarung    ertlärt  and)  au^^brüdtid) ,   in   U)eld)em   ^^i'f)^^^^'.K,,iäftnibicfcr 
niffe  biefe  beiben  ^^a^rt)citen  5U  einauber  ftel)en.     'I)anad)  ift    bie  i>er^err=  ^'"iwSe^ir '''^ 
lidt)uug  CMottec^  uid)t  ba^  a)?ittel  ^ur  ^^efeligung   ber  @efd)öpfe,   fonbern  bk     """"^"^i- 
^efelignug  ber  @efd)öpfe  ba<:>  W\nü  jur  il^erl)errtid)ung  4)otte^.     ^ie  ^^er- 
l)errlid)ung  (Motten  ift  alfo  mie  ber  erfte  unb  letzte  ^^ed  ber  ^inge,  fo  and) 
ber  erfte  ^^emeggrunb   be-o    göttlid)en   533illen^..     Qu   ber   %\)ai  vo'wb  bie 
@l)re  (Motte^5  überall  als  bie   nnbebingte   unb   le^te   5ibfid)t   (Motten  be= 


222  'i^on  bcr  Schöpfung.     A.  ''Bon  ber  5rf)öpfinu]  im  aUgenieiuen  jc. 

3cief)net    (7.9.  43,  25;   48,    11;    Ps.  78,   9;    Prov.  IG,  4;    Hehr.  2,  10 

lt.  f.  ID.).     "Dcr^^alb  ift  er  nud)  ba^>  A  imb  11   (^^^or?.  21,  6;  ugl.  4,  11). 

Fiuf^^o  M'  '^'    ^^^^   nä!)crcn  (Srfläning   imb   53efeitigung   Don  ^JH^üevftänMiiffen 

rantis  unb^lini.s  UntCrfd^CibCt    mail 

^^*"""'-  a.  fiuis  operanfk,   b.  l).  benjcnigcn  IJmetf,   ber  eine  ncrnünftige  Ur* 

\(x6)t  5um  ,'panbeln  bcmcgt.  Finis  operantis  est,  quem  piincipaliter 
operans  intendit.  S.  T/iom.  In  2  Sent.  I).  1  q.  2  a.  1.  tiefer  3^^^^ 
ift  bei  ^ott,  unc  luir  gefel)cn  I)abcn,  notmcnbig  er  felbft;  benn  aue^  ber 
nütluenbigen  Siebe  bcr  ^'omplacenj ,  bic  (^^ott  ^u  fid)  felbft  l)at,  cntfpringt 
erft  bie  freie  Siebe  ber  ^knenokn^  gegen  bie  Kreatur,   il^gl.  n.  304  f.; 

b.  finis  operis^  b.  l).  benjenigen  Srvcd ,  auf  ben  ein  3Bert  feiner 
Statur  nad)  gerid}tet  ift.  Finis  operis  est  hoc,  ad  quod  opus  ordinatum 
est  ab  agente.  S.  Thom.  1.  c.  1)iefer  3^üecf  ber  3d)öpfnng  ift  (^5otte^ 
!:8  c  r  l)  e  r  r  I  i  d)  n  n  g ,  nid)t  alö  ob  fie  ber  innere  n  .S^errlic^teit  (gloria 
interna)  ober  ©eligfeit  ^otte^o  etiua^  {)in5nfügen  fönnte,  fonbern  inbem  er 
biefelbe  nad)  außen  in  ben  .Kreaturen  offenbart  {^glonn  externa}.^,  o. 
bie  Stelle  a\K>  bcm  51>atitanuin  n.  54:).  'iki  (^ott,  htm  actus  purus,  ift 
e^  niimlid)  nid)t,  une  bei  ben  (^efd)öpfcn,  biefen  ageutia  imperfecta ,  bie 
in  all  il)ren  ilMrtnngen  nid)t  blojl  mirtcnb  nnb  gebcnb,  fonbern  and) 
Icibenb  nnb  empfangcnb  fid)  uer()altcn  unb  bal)er  au^:>  il)ren  2i^irfungen 
irgenb  einen  ^Jlnt3en,  eine  lHn-nic()rnng  i[)rcr  ^o(ltonunenl)cit  nnb  ©lürffelig' 
feit  |d)üpfen.  (^ott  ift  iiielnic()r  in  feinem  ^Urtcn  ad  extra  lebiglid) 
mirfenb  unb  gcbenb  nnb  in  feiner  33e5ie^nng  (ei ben b  unb  em= 
pfangenb.  Primo  agenti,  (^ui  est  agens  taiitum,  non  convenit  agere 
propter    acquisitionem   alicuius  finis ,    sed    intendit    solum  communi- 

care    suam    perfectionem ,    (juae    est   eins    bonitas Nun  agit 

(Deus)  propter  suam  utilitatem,  sed  solum  propter  suam  bonitatem. 
8.  Th.  1  q.  44  a.  4  c.  n.  ad  1. 

Giorfa^obiec-  '^-     ^^^^^'^  ^^^^^"^  ^'^^  ^Hn1)crr(id)nng  (^otte«   bnrd)  bie  (^cfd)üpfe  betrifft, 

tiva  unb  Kloria  fo  unterfd)eibct  man 
^^"""^''''  a.     bie  gloria  obiecHva,  bie  einfad)   barin  beftel)t,  ba^  alle  (Mefc^öpfe 

bnrd)  il)r  3ein  unb  it)rc  '^^ontonnnent)eiten  bie  (^Mite  (Mottet  abbitbtid) 
nuinifcftiercn; 

b.  bie  gloria  formdlk,  n)eld)c  bie  uernünftigen  (^efd)öpfe  ©oft  frei* 
millig  bnrd)  5(nbctung  unb  C^el)orfam  eruicifen. 

().  ^n  jeber  bicfcr  33e5iel)nngen  ift  @ottee!  @l)re  finis  primarlus  ber 
3d)5pfnng,  bie  53efe(ignng  bcr  Wcfd)i)pfe  finis  secmidariusj  ber  bcm  erften 
.^iDcde  mefentlid)  nntcrgcorbnet  ift. 

3Bie  beibe  ,^ufammen()migen,  ift  enibcnt.  ^ebe^  @cfd)öpf  ift  nämlid) 
in  bcm  )))la]]c  glücfüd),  abo  t)iv$  (^utc,  bnrd)  hat^  e^>  (^Soit<:i:'>  .Sjcrrlidifeit  offen- 
baren foU,  in  it)m  uerunrflid)t  ift.  Denn  uon  (Mott  fommt  bie  (£'utftcl)ung, 
Sn1)altnng,  ^>crmel)rung  nnb  ^erooütominnung  aller  trcatürtid^en  (^Hiter  unb 
folglid)  bk  Ö^lüdfeügtcit.  Q^ifofcrn  erftrcben  bal)er  and)  alle  @efd)öpfe  not= 
menbig  (^ott,  aU  fie  notmenbig  nad)  ^eroolltomunnmg  unb  Sefelignng  ftrcben. 
Unaquaeque  creatura  intendit  consequi  suam  perfectionem,  quae 
est  similitudo  perfectionis  et  bonitatis  divinae.  Sic  ergo  divina 
bonitas  est  finis  rerum  oniuium.    S.  Th.  1  q.  44  a.  4  c. 

Triefe  i^re  ^eruollfommnnng  unb  ^efelignng  tonnen  bie  ^efd^öpfe 
aber  nur  erreichen,  inbem  fie,   fei   eö   naturnotuieubig,   fei  e^  wie  bei 


553. 
(£-inl)eit  ber 


§  65.    95on  ber  (£in()eit  bcr  3i>eft  iinb  bor  5^cvfcf)ieben()eit  unb  Ung(cicf)()eit  k.    223 

ben  Kreaturen  mit  greil)eit  (g-loiia  formalis),  bem  5föU(en  ober  ber 
Drbnmig  (^ottt§  gel)ord)en.  ^>ermöge  bcr  X)ef et tibili tat  ber  @cfcl)üpfe 
unb  insbefonbere  be^^  $L>itIem3  ber  vernünftigen  (^efdiöpfc  fönnen  fie  t)on 
biefer  Drbnung  abuieidjen,  unb  bann  mirb  infoiueit  ber  finis  secundarius 
ücreitctt,  nidjt  aber  bcr  finis  primarhis,  bem,  lüic  mir  fpäter  [et)en 
merben,  and)  bie  '^^cfefte  unb  ba^  ^öfe  bienen  muffen. 

Senn  ^crnte^^  meinte,  bie  Öel)ve  Don  ber  (5()re  (^otteg  al§  bem  (Snbäiel  feiner 
SÖerfe  bürbe  (SJott  ©elbft  [ud)t  anf,  fo  ift  bie^^  ein  tläglic^er  ^rrtnm,  ber  bnrd)  taS 
h\§i)n  @e[agte  uoüftänbig  miberlegt  ift. 

§  65.  1^0«  bcr  S'iu()cit  ber  Söclt  unb  bcr  il^crfd)icbcu()cit  unb  nug(ctd)f)cit 

bcr   (i^cfc^ü^jfc. 

i^g(.  .^^einrid),  S^ognmtifdje  Xtjeologic  V  §  2G(>. 

I.  Dbmo^t  eine  3}te[)rf)eit  foe^iftierenber  ober  einanbcr  fuccebierenber  _.. 
Letten  möglich  ift,  fo  entl)ii(t  bod)  bie  ()ei(igc  «Sdjrift  nid)t  bie  minbefte  "^'^  '^bÖu 
5(nbentnng,  baj3  (^ott  neben  bem  uuö  befannten  Uniocrfum  nod)  anbere 
^^elten  erid)affen  l)at.  Unb  bod)  uuire  c^  in  biefcm  gälte  I)i)d)ft  angcmeffen 
gemefen,  ha^  er  ^nr  oolUommeneren  Offenbarung  feiner  ^JJtadjt  nn^  baoon 
Äunbe  gegeben  l)ätte.  Qm  (^3egcnteil  fprid)t  ber  gcfanitc  3n()att  ber  t)ci(igen 
©d)rift  bafür,  bajl  (*»^ott  nur  c i n e  Ü>ett  er)d)affen  l)at.  'Diefc  @inl)eit  mirb 
and)  üon  allen  ükfen  in  il)rcn  gegenfeitigen  ^k'5iel)ungcn  manifcftiert.  Ipse 
ordo  in  rebus  sie  a  Deo  creatis  existens  unitateni  mundi  manifestat. 
S.  Th.  1  q.  47  a.  :]  c.  ©nblid)  cntfpridjt  ber  (Sinljcit  (^ottc^>  and)  bie 
(S i n t)  c i  t  ber  älU^ 1 1.  ^eibc  ^>ernunf tgriinbe  faf^t  bcr  () e  i (.  Z\)o m a ?  alfo 
äufannnen:     ^Fundus  est  unus,  (joia  dcbent  omnia  esse  ordinata  uno 

ordine  et  ad   ununi.     I^ropter  quod   Aristoteles ex  unitate 

ordinis  in  rebus  existentis  concludit  uuitatem    I)ei   gubernantis;   et 

Plato   in    Timaeo ex   unitate   exeniplaris   probat  unitatem 

mundi,  quasi  exemplati.     L.  c.  ad  1. 

IL  T^ie  eine  ii^clt  beftel)t  au§<  einer  ^MCÜicit  oerf  d)ieb  enartiger,  ^^i,.  s5j^iQ„„ifl. 
einanbcr  nnglcid)er  Wcfd)bpfe.  Tac^  ift  eine  ber  erftcn  5lHd)rl)eiten,  faitiöteir  ber 
bie  biv^"  .pcjL'aemeron  an  bie  ^pit^c  ber  göttlid)cn  Offenbarung  ftedt.  1)ie  ^^^^''*''^'''=- 
5ßiel()eit  unb  llK'annigfaltigfeit  unb  bamit  and)  bie  llng(eid)t)cit  bcr  (^e|d)öpfe 
bernl)t  bal)er  gan,)  unb  gar  auf  bcr  nrfprünglid)cu  C£'inrid)tnng  ber  fdjöpfe^ 
rifcf)en  ^ei5t)eit  unb  ®ütc.  "^er  Ijcil.  Il)omaio  begrünbet  bie^  mit  folgen^ 
ben  5l^orten:  Produxit  enini  (Dens)  res  in  esse  propter  suani  boni- 
tatem  communicandam  creaturis  et  per  eas  repraesentandam ;  et 
quia  per  unam  creaturam  sufticientei'  repraesentari  non  potest,  pro- 
duxit multas  creatuias  et  diversas ,  ut  quod  deest  uni  ad  repi-ae- 
sentandam  divinam  bonitatem,  suppleatur  ex  alia.  Nam  bonitas, 
quae  in  Deo  est,  simpiiciter  et  uniformiter,  in  creaturis  est  multi- 
pliciter  et  divisim.  S.  Th.  1  q.  47  a.  1  c.  Dicendum  est,  quod  sicut 
sapientia  Dei  est  causa  distinctionis  rerum,  ita  et  inaequalitatis. 
L.  c.  a.  2  c.  35g(.  Aug.,  De  Civ.  Dei  1.  2  c.  2o.  @£i  gibt  mithin  eine 
unermeg(id)c  (Stufenfolge  frcatnrlidjcr  3[Befcn,  gleid)fam  üon  ber  C^en^c  be-o 
^Jid)tc^  b'w  5ur  'odjmcllc  be^o  göttlid)en  2^l)rone0.  3i^eit  entfernt,  ba\^  bicfc 
Ungleid)l)eit  unb  namentlid)  bie  ^Jtiebrigfeit  ber  unterften  (S^cfd)öpfe  ctma^^ 
^öfeg  märe,  offenbart  fie  bie  5i$oUfommenl)eit  ber  (S^cfd^öpfe  unb  bie  5perab^ 
taffung  ber  gi)tdid)eu  l^iebe. 


555. 


224  3)on  ber  Sdjöpfimg.     A.  3Soii  bcv  Sdjöpfumj  im  oUgemeinen  jc. 

5Hö  glaubcn^=  unb  uenurnftiüibrig  fiiib  bal)cr  |enc  ßet)rcn  ju  uermcrfeu, 
bie  b  i  c  n a  t  ü r  n  d)  c  33  c  r  f  c^  i  c  b  c n  l)  e  i  t  ini  b  U  ng  I  c  i  c^  ()  c  i  t  b  e  r  ^  c- 
|d)öpf  e  nid)t  auf  bcn  iliMUeii  bcö  Sdjöpfcrö,  |onbern  auf  irgciib  ein  anbcre^ 
^|3nncip  ^urüdfü^reu;  mag  mau  nuu  bie  il>cr[d)icbcu^cit  imb  Ung(eid)^eit  ber 
^Befcu  in  material  iftif  d)er  ih?et|c  auc>  bei*  ^ufäüigeu  ober  uaturuotmcii' 
bigeu  ^cmeguug  bcr  'JJi'atertc,  ober  iu  pautl)  ei|"ti|d)cr  ^^Neife  auö  ben 
uerfd)icbcucu  otufeu  ber  3elb|"tDeni)irflid)uug  bcö  5lb|oIutcu,  ober  iu  ema* 
u a t ift i f  (^ e r  ober  b u a li ft iiä)c r  ^>ei]c  crfliircu.  ^lid)t  miubcr  oenuerflid^ 
fiub  ba^er  aber  auc^  jeue  ^^eoricu,  meiere  bie  natürnd)c  Uugleid)l)eit 
3U)iid)eu  Sugelu  uub  'JJicufd)Cu  ak-  ^\^U}C  cinev  Ji^^^c^^  »nb  oer)d)ie' 
beucr  CMrabc  bcc^  ^crbicuftcc>  ober  bcr  ^^cr  |  d)u(  buu  g  ciue^  ur* 
Iprüuglid)  abfolut  c  i  u  e  u  uub  g l  e i  d)  e  u  (^ c  i  ft  c  r  r  e  i  d)  e ö,  bie  ui a  t e  r  i  c  1 1  e 
'^elt  aber  al?  (ebiglid)  ^ur  Strafe  uub  ©ül)uuug  jene^ 
Jalle^o  l)  erüorgcbrad)t  au|el)eu,  unc  biec^  gegeu  Crigeue^  ocnüorfen 
ift  {Deiizingery  Kiicli.  ii.  187  ff.).  5(ud)  bie  mobcrue  2:t)eofop^ie 
(^öl)uic  uub  ^aaberi  l)at  bie  'JJcaterialificruug  bcr  i^Belt  uub  bie  i'eib= 
licl)feit  be0  'JJieufdjcu  aU  bie  golgc  eiue^o  i)ormcltlid)eu  3aUee  bctrad^tet. 
Saia^  aubcreu  foU  ba^o  Xol)uuiabol)u  ciue  ^^l^irfuug  bc^o  5«Uec^  bcr  @uge( 
fein  uub  bie  (i£'utftcl)uug  gemiffcr  l)af3lid)cr  uub  fd)rcdlid)cr  licre  bcr  ilöir!- 
famtcit  ber  I)ämoucu  5U3U|d)reibcu  fciu  ( Jricbr.  u.  Schlegel,  D^et)er,  iüiat)er= 
i)ofcr,  ^;:fZ\\\\\  0.  3d)ubcrt,  2(ubrea<?  ^^aguer  u.  f.  m.i. 

S)ie  (iin!)nt  bcv  ^^^-     "^^^  ^'\\\\)t\i  bcr   ill>elt   ift   mitl)iu   uid^t   eiue   S'iuljeit    ber 

cvbnunrt  in  bn  3  u  b  f t  a  u  ^ ,  f  0  u  b  c  r  u  c  i  u  c  (5  i  u  l)  e  i  t  bcr  O  r  b  n  u  u  g.  ^^lüe  @cf d^öpf e 
^^''"""  mirteu  uiit  htw  il)ueu  uou  (^ott  ücrliel)cucu  .^h'iiftcu  uub  \\(\6)  bcu  it)ueu  eiu= 
gepflan^tcu  C^V'fe^eu  ^ur  '^HnMpirflid)uug  bcr  gcfamtcu  fd)öucu  'ii^eltorbuuug  ju^ 
fammeu.  Mundus  iste  niuis  dicitur,  iinltate  orrlinis^  secunduni  quod 
([uaedaui  ad  alia  oidiuantur.  S.  Tli.  1  (i.  47  a.  :3  c.  A)al)cr  fiubct  iu  biefer 
Crbuuug  eiu  U'»cd)fc(fcitigcc<  "^(ufciunuberfolgcu  ftatt,  uub  gerabc  baburd)  mirb 
t)auptfäd)lid)  biefe  fd)i3ue  Orbuuug  oerU)irflid)t.  (^uaecunque  autem  sunt 
a  Deo,  ordiiieni  liabeiit  ad  invirem  et  ad  ipsuui  Deum.  S.  Th. 
1   q.  47  a.  :)  c. 

&  ift  baber  uid)t  blojl  bcr  'J>autl)cic>uiuc^  uub  bie  !i?cf)re,  ba^  gauje 
Uuiuerfum  fei  eiu  oou  ber  '-ll^cltfecle  belebte«?  orgauifd)c«?  'Ü^cfcu  (db.  üou 
.V)artmauu),  uiit  bcr  d)rift(id)cu  Vel)rc  uuucrtriiglid),  foubcru  aud)  bie  ^JJatur^ 
pl)ilofopl)ic  (^üutl)cr^o  uub  jcbce  iil)nlid)e  3i)ftcui,  bav  alle  'Jiatunnefcu  a(^ 
„^cfoubcruugeu  \u\h  @rfd)ciuuugcu  bcr  ciueu  ^^aturfubftau^"  bctrad^tet.  ^sl^gl. 
Pesch,  Pliil.  nat.  p.  :]0'2  sqq. 

556.  IV.     -)in^  ^er  Offcubaruug  miffcu  mir,  bajj  (^ott  iu  ber   ciueu  iüSclt 
^®d)fpf?nfl-^''^i'^i  gro^e  Drbuuugeu  oou  ^U^efeu  gcfd)affeu  ijat,  bie  ßugel,  bie  !örper(id)e 

^^elt  uub  bie  ^JJicufd)cu. 

§  66.    Sdbftäubigfcit,   i^iitc   m\'i>   ^cfcftibüität  bcr  Kreaturen;   begriff 
unb  Urfprung  bcö  iööfcu   uub  bc^  Übcle  im  aUgcmciucu. 

55gl.  ^  e  i  n  V  i  (^,  2)ogmatifd}e  2^^co(ogic  V  §  267. 

557.  I.     X)ur(^  bie  Sd)öpfuug   fiub  bie  ^reaturcu  für  fid)   beftc^eube 
fev^^Simn^  ui^^  bat)er  felbftäubige,   cublid^e  ^ii^efeu,  alfo  mcbcr  ba^  götttid)e  äöefcn 

ober  5:ede  beyfelbcu,   aud)   uid)t    bloße   (^cbautcu   ober  iöiüeu^atte  ©otte^ 


bev  Mveatuven. 


§  66.   ©etbftänbigfeit,  @üte  unb  ©efeftibilität  ber  Kreaturen  tc.  225 

bic  ja  mit  bem   götttid)en  ^cfen  tbentif^  finb,   fonbern   md)  (5)ottc^  Qbce 
unb  burrf)  (^otk§  ^Müen  feicnbe  cnb(id)e  3Bc|cn. 

3(1^  fo((i)e  ^aben  fie  ein  üon  (SJott  i^nen  t)erlie()cne^  unb  be^^atb  oou 
i^m  |d)(ed)t^iu  abl)iingige5( ,  aber  burd)  @otte^3  (^abe  i()uen  eigene^  ©ein, 
2Birten  unb  Öeben;  bie  t)i)c^fte  Stufe  freatürtid^er  Selbftiinbigteit  unb  Öebenbig^ 
feit  liegt  in  ber  ^ernünftigfeit  unb  5reit)eit  be^  enbtid^en  ©eifte^. 

II.  'Die  enbtic^cn  Dinge  finb,  ha  fie  Don  &on   unb  und)  bem  ^Sor-     mu'mh 
biii^t  @ottec>  gcfd)affen  mürben,  gut;  meil  fie  aber  nid)t  C^ott  felbft,  fonbern  £.^ff/.!i5i!jfi*. 
toutiugente  ^efen    finb,   fo    ift  i()re    @üte   begrenzt    ober   cnblid)  unb 
befettibel,  b.  i).  eine  folc^e,   bic  uid)t  uotmenbig  ift  unb  bleibt,  fonbern 
mögtidjer  'Ä^eife  anfl)ören  fann  ^u  lein.    ""Jim  (^ott  ift  oermögc  feinet  ^efen^ 
unenblid)  unb  uuücränbcrlid)  gut  unb  üoÜfommen. 

1^emnad)  ift  bic  tMt  unb  jcbc  ^ereatur  in  il)r,  foferu  fie  ift,  gut. 
'Dae  ergibt  fid)  unmittelbar  au^^  beut  Inbegriffe  C^otte?  unb  bem  ^^c= 
griffe  ber  Kreatur.  Da»?  gan^c  3cin  ber  5t\eatur  ift  uiimlid)  burd) 
ben  3iMllcn  @otte^^  ocrurfad)t;  ("»^ott  fann  aber  nur  &>\itt§  mollen,  unb  ma^ 
(^ott  mill,  ift  eben  baburd)  gut.  'Die  C^efd)öpfc  finb  nad)  ben  emigen  Qbeen 
(^otte?  er]d)affcn:  bie  göttlid)eu  \^bcm  aber  finb  fd)lcd)tt)in  gut,  unb  e^  gibt 
feine  ^^htc  bee  ^bfeu.  ©ine  böfe  (Subftau^  ober  ^Jktur  im  eigcntlid)en 
Sinuc  gibt  a^  alfo  uid)t  unb  taun  c$  and)  uid)t  geben.  S.  Tli.  1  q.  48  a.  1. 
(Jbcnfomenig  ^at  ba^  ^öfc  per  se  eine  bemirtenbe,  urbilblid)c  ober  finale, 
fonbern  nur  eine  bcficiercubc  Uriad)c. 

"^lllcin  fein  (^eld)5pf  ift  uotmenbig  unb  unocriinberlid)  gut  mie  @ott; 
ba^er  ift  e^  au  fid)  min3lid),  bafj  ec^  feiner  i^Siitc  irgcnbmie  beraubt  mcrbc. 

^lllerbingc^  fann  (*')ott  einem  (^efd)öpfe  Q^ntorrup  t  i  bi  l  itiit  ocrlci^eu; 
bann  ift  ce^  intorrnptibel  burd)  (^ottcc>  (^kbc  unb  fann,  infofern  c5  inforrup* 
tibel  ift,  meber  burd)  fid)  fclbft,  nod)  burd)  bic  d'inmirtung  anberer  (^efd)öpfe 
jerftört  ober  feiner  C^üte  beraubt  merbcn. 

"Diefe  r  e  l  a  t  i  o  e  ;3  "  l  ^^  i*  ^' "  P  l  i  ^^  i  ^  i  l  ^^  l  W  ^^oH  mirflid)  einem  Steile 
ber  (^5efd)öpfe  ocrlic()cn,  auberen  bagcgcu  l)at  er  fie  nid)t  ucrliel)eu;  t^  gel)ört 
niimlid)  ,yir  i>ollfonuncnl)oit  ber  '-ll^elt,  mic  (^h^tt  fie  in  feiner  Ü>ei^5l)eit  unb 
nod)  feinem  freien  iinllcn  crfd)affen  l)at,  ha]]  ec>  nid)t  bloß  iiicorruptibilia, 
fonbern  and)  corruptibilia  gibt.  Perfectio  uiiiversitatis  rerum  requirit, 
ut  noii  solum  sint  eiitia  iiicorruptibilia,  sed  etiam  corruptibilia. 
8.  Tb.  1  q.  48  a.  2  c. 

III.  Daburd)  nun,  baJ3  ein  forruptibelc^  ober,  ma^  ba^^felbe  ift, 
befeftibele^^  gcfd)affenec>  3Befeu  ber  il)m  ^nfommenbcn  @üte  irgcnbmie  ober 
in  irgeub  einem  'JJ^iile  beraubt  mirb,  cntftel)t  ha^  Übel  ober  ba-^  33öfe  — 
mal  um  im  m  eiteren  Sinuc. 

1.  'Da^^  Übel  ober  hi\^>  ^öfe  im  m  eiteren  Sinne  begreift 
foiuo^l  ba^>  pl)l)fifd)c,  al^o  ha^  moratifd)e  Übel  in  fid)  unb  ift  bem^  einriu-iwation 
nad)  bic  33eraubung  (priratio)  oon  etma^  (S^utem,  ha?>  einem  @e= 
fd)öpfc  eigen  fein  f bunte  unb  follte.  (S?  ift  alfo  feine^mcg^,  mie 
bie  falfd)e  %^l)ilofopl)ie,  namentlid)  ber  "i^aut^ei^mu^^,  lcl)rt,  eine  pure  9tega= 
tiou  beö  @utcu,  ein  cinf ad) er  *i)3iangel,  eine  blo^e  ^^efd)ränfung ,  bie 
©nblic^feit  al^o  fold^e,  fonbern  c-5  ift  eine  ^JK^gation,  ein  ^JJ^augel  uon  etma<3, 
toa^  an  bem  fraglid)en  (^efd)öpfe  fein  fann  unb  fein  foll;  eg 
ift  ba^  Deficicren  einer  erfd)affenen  Urfad)e  oou.bem,  ma^  fie  mirfeu 
fönnte  unb  follte,   alfo  eine   ^^rioatiou  im  eigentlid)en  Sinne,     ^aö 

^einrici)  =  öupVevt,  Äomi)enbium  bev  Xoflmatit.  ]^5 


559. 
^V'bc?  mal  um 


206  3>on  bev  Sdjöpfmicj.     A.  ^^ou  bcv  ^rfjöpfung  im  atlgeineinen  jc, 

ift  ber  Sinn    hc§>  51^'iomc^:    Malum  privatio  est  honi  et  non  nef/atio  pura. 
^>9(.  S.  Th.  8.  c.  g.  1.  :\  c.  7. 

!Da^  33öfc  ift  aljo  mci)t,  wie  (J^noftifcr  uiib  ilVaiuii)äcr  meinten, 
eine  bijfe  (Snbftan^  (S.  Th.  1.  c),  und)  niii)t,  wk  ber  mobcrnc  ^i^uitl)ci^= 
mn^>  nnb  5nm  !^ei(  and)  ber  '^ei^^mn?  m\{ ,  bic  mit  ber  (i'nblid)  tei  t 
ber  ^h*eatnr  uerfnüpfte  33e|  d)räntnng,  fonft  unire  t^iv:-  ^öfc  notmenbig 
nnb  a{{Q-$  :ii>irflid)e  böfe  unb  id)(ed)t  (^^cf  f  imiömnö). 

xa^^  ^ubü'ft  bi--«  -•     ^^'^^^  ^^^''  ^^^f*-'  ^^^^^  ^H-imition  uon  cUm^  (S^ntem  ift,    |o  ()at  e^^ 

m7n  ift  biv/  b  a  ^  (S^ n  t  c  5  n  feine  r  ^^  0  r  a  n  c^  f  e  ^  n  n  g   nnb   tann  nidjt  an  nnb  für  fid), 

■*^"^''        fonbcrn  nnr  an  einem  an  fid)  gnten  (^efd)öpfc   ale:   'l^riüation  irgenb 

einer    biefem    (^efd)öpfe   al«   feinem    3nbjette    ^nfommenben   ®ütc   beftel)en; 

b.  I).  ba^    Snbjeft    beo    ^öfen    ift  ba<o  C^hite.      Suhiectum    w(di  est 

homim.    8.  Th.   1   q.    48  a.  :i  c. 

|)ieranc<    folgt,    baf^  ba«?   ^i)fe  ^at^  Qdwiz,    bem  cei  inl)äriert,   nie  uo((= 
ftänbig,  fonbern  nnr  tcilmeife  iHn'nid)ten  tann. 
^    .'•'•>:  Si'iiQt  man  aber,  mie  mcit  bicfev  gcid)el)cn  tonne,  fo  ift  an  jebem  'li^efen, 

cÄ^'S  bä'ö  ^«^  (Snbjeft  einec^  Übclo  ober  ^öfen  ift,  ein  breifad)ec<  bonuni  ^n  nnter= 
iööic  aufflet)iuion  fiiieiben 

a.  ba^^  honum ,  qiiod  est  suhiectum  maVi ,  \>([^>  65nte,  an  metdiem 
h([^i>  33i)fe  al^o  an  feinem  3nbjette  l)aftct.  riejev  (Mnte  mirb  bnrd)  ^a^ 
^öfe  mebcr  iiernid)tet  nod)  geminbert.  (I'«?  ift  eben  bie  ^^i^ef  enl)ei  t  be€> 
3nbjettec>; 

b.  h([^  honum  ppposittim  malo^  ha^>  C^^ntc,  bae^  eben  fein  fo(t,  beffen 
aber  ba^o  Snbjett  bec;  llbebo  gän^lid)  beranbt  ift,  nnb  in  beffen  UHn-nid)tnng 
ober  'i^rioation  bav  Übel  ober  ba^ö  :^^öfe  beftel)t: 

c.  ha^  (^nte,  bac^  bnrd)  h([§>  Übel  ^mar  nid)t  oernid)tet,  mo()I  aber 
gefd)mäd)t  nnb  bel)inbert  mirb,  niimlid)  bie  Juihilitas  ad  ((ctton ,  bie 
^üd)tigteit  nnb  ö)eneigtl)eit  bcv  2nbjettec>  ^n  ber  feinem  ilin^fen  natiirlid)en 
nnb  entfpred)enben  Il)ätigfeit.  ^iefe  Xiid)tigteit  bec^  3nbjeftec^  tann  mel)r 
nnb  mel)r  gefd)miid)t  nnb  bel)inbert,  niemals  aber  gan^  vernichtet  merben, 
med  fic  in  bem  illkfcn  bc^^  ^nbjettec^  felbft  unu\^elt,  inbcm  jebeo  ^^n'fen  bie 
'iUiten,^  .yi  ben  il)m  fonnatnralcn  ^Jltten  in  fid)  trägt,  fo  ^(\]^  biefe  "X^oUw^  nnr 
mit  bem  ^^iH*|en  felbft  oernid)tct  merben  tann.     ilnjl.  S.  'I'li.  1   q.  48  a.  4  c. 

sSo  Ijcbt  5.  ^.  bie  ,Slvantf)cit,  [oiueit  fic  rcid)t,  bie  ®efitubl)eit  (boninii,  quod  est 
oppositimi  malo),  uid)t  aber  ben  (ebenbic^en  Crnoni^^Jint!?  (bonnni,  quod  est  subiectum 
Diali)  unb  jebe  ^-üljigfeit  unb  ^üd)tigfeit  3U  ben  il)nt  uuM'ent(iri)en  Vebensitbiitigteiten  auf, 
iuo{)l  aber  frf)Uiärf)t  nnb  liennnt  [ie  let3terc.  3o  ,^erftövt  bn^o  Vafter  bie  ilun  entgegengc* 
fe^Ue  Jngenb,  nid)t  aber  ba^5  '-il'efen  ber  freien  nnb  ueriiünftigen  Seele  nnb  bai)er  ant^ 
nid)t  bie  ^'ät)igteit  ,^u  nernünftigen  nnb  freien  ^^(ften,  übfd)on  e^o  bie  3:üd)tigteit  ba.^u 
fd)U)äd)t  unb  bebiubert.  3o  mirb  in  ber  nbcvnatnrlidjen  Crbnung  bnrd)  bie  oünbe  ha^ 
Veben  ber  (^nabe  liernid)tet,  ba^3  Ül^efen  ber  5ee(e  aber  bleibt  unuerfebrt,  U)ül)renb  ihre 
3rüd)tigteit  nnb  (lieneigtbcit  3uni  natürlid)  (^nten  nnr  ge)d)n)äd)t  nnb  gebeninU  lüirb. 

"Da  ^iernad)  h([Z^  33öfe  nnr  an  einem  (^nten  aU  eine  teilmeife  ^^xim-' 
tion  be^^felben  ift,  fo  fel)cn  mir  and)  anc^  biefem  (^)runbc  ein,  h([]i,  zt^  meber 
ein  fd)led)tl)in  böfec^  'iBefen  ober  eine  böfe  ©nbftanj,  nod)  and)  eine  abfolnte 
Urfad)e  bec>  ^i)fen  geben  fann,  fomie  %oii  bie  abfolnte  Urfad)e  alle^> -(^3nten 
ift.     S.  Th.  1.  q.  49  a.  3  c. 

3.  9^nn  fragt  e?  fid)  aber,  mobnrd)  fomo^I  ha^  p^i)fifd)e  Übel 
mie  \>a^  fitttid)  ^öfe  mirtlid)  mirb,  unb  meld)ee>  bie  Urfad)e  feiner 
^föirtlid^feit  ift. 


'  L§  66.  SerBftänbtgfeit,  mte  unb  2)efc!tibmtät  ber  .^reoturen  tc.  227 

a.    ^a    ba§>    ^öi'e    eine    ^riöation    ift,    fo   gibt   e§   !eineC^lvcg§    in  ^.„..^.J^-,-,  i,-t 
bemfelben  <2inne   unb   in  berfclben  Sßeife  eine   Uvfadje   be^  33öfen,   mc  c§  nrd)t\HTuvjact)t 
eine  Urfad)e  be^  C^utcn  gibt,  lieber  eine  causa  efficiens;  bcnn  h{V$  ^öfe  ift  ""'^  ^''^  ®"^''" 
tein  effectus,    fonbern  ein  defectiiSy   norf)    eine  causa  formaJis;    benn  ba^ 
S3üfc  ift  irgcnblDie  eine  privatio  formae,  eine  deformatioy  nod)  eine  causa 
finaJis;  benn  bi>$  ^öfe  ift  eine  pricatio  ordinis  ad  linem  debitum. 

.^as  ^öfe  cntfpringt  uielmeljr  gerabe  baran^,  ha^  eine  erfd)affene 
Urfadje  (causa  secunda)  ziX0K\^  nid)t  mirft,  lua^  fie  n^irfen  foU. 
^a^er  \)ai  h([%  S3öfe,  mie  man  fid^  an^brücft,  nid)t  eine  causa  efficiensj 
fonbern  eine  causa  deficlens. 

h.  Tiefe?  Teficieren  einer  causa  secunda  ift  aber  alterbing^  ücr-  ^  •^63. 
urfarf)t  bnrd)  eine  anbcre  causa  efticiens,  bie  jene  causa  deficiens  an 'Vnaium"einc^ 
it)rer  redjten  ^et()ätignng  ()inbert.  Qnfofern  ^at  ba§  33öfe  ober  "'''^*''  "''^• 
Übet  allerbing-o  eine  Urfarf)e,  aber  nid)t  per  sc ,  fonbern  per  accidens: 
Necesse  est  dicere ,  quud  omne  malum  aliqualiter  causam  habeat. 
Malum  enim  est  defectus  beul,  quod  natum  est  et  debet  liaberi. 
Quod  autem  aliquid  deficiat  a  sua  naturali  et  debita  dispositione, 
non  potest  proveuiie  nisi  ex  ali(iua  causa  traliente  rem  extra  suam 
dispüsitionem.  S.  Th.  1  q.  49  a.  1  c.  Tiefe  Urfad)c  aber  fann  nur  etma«^^  an 
fid)  @nte?,  lueÜ  cin^cienbe?,  fein,  ba  nur  ein  foldjc?  luirtcn  tann. 
(Sie  ift  aber  nid)t  bie  f  or  ni  a  l  e ,  fonbern  bie  a  c  c  i  b  c  n  t  a  t  e  Urfad)e  be^o  ^i)fcu. 
(So  betoirtt  in  ber  pl)i)fifd)eii  Crbnung  bk  (Generation  bcv  einen  bie  ^Korrup- 
tion beö  anberen.  '3o  ift  in  ber  moraIifd)en  Crbnnng  foioot)l  ber  %U  be^ 
freien  'UMüeuv  an  fid),  al-o  and)  ba^3  enblid)e  (^nt,  ba?  geiuoüt  unrb,  at? 
and)  ba?  Innlangen  nad)  OUüdfeligt'eit,  ba?  ^n  aücni  ^Bollen  antreibt,  an 
fid)  gut;  ba?  ^^öje  liegt  Icbiglid)  in  beut  biird)  jene?  'ü^oUen  uernrfad)ten 
kid)tuiollcn  eine?  bbi)cren,  julct^t  be?  l)öd)ften  (Gute?,  ba?  man  motten  foüte ; 
nur  biefer  Tefeft  ift  ba?  '^-^öfe  a(?  fold)e? ,  jene  (i:ffctte  nur  beffen  acciben^ 
teile  llrfad)en.  \Hlle?  bie?  fafst  ber  l)ei(.  Xl)oma?  in  bem  ^at^c  ^nfammen: 
Malum  secuudum  nullum  modum  habet  causam  nisi  per  ac(-idens. 
Sic  autem  bonum  est  causa  mali.     S.  Tli.   1  q.  49  a.   1   c. 

('..  ^nfofern  etma?  (^Mite?  accibeutale  Urfad)e  be?  ^ijfcn,  (Bqü  aber  ^  ,^''^-  . 
bie  erfte  Urfad)e  alle?  (Guten  ift,  fann  atlerbing?  and)  (Gott  gemiff  ermaßen  ^'mS"t..c/ 
al§  accibeutale  Urfad)c  be?  '^öfcn  be3eid)net  merbcu.  .pierbci  ift  jeboct)  ber  "'-'•"»^  ^i*- 
n)efcntlid)c  Unterfd)(eb  uiol)l  ^n  bcad)tcn,  ber  ;^uiifd)en  ben  trcatürlid)cn  acci- 
beutalen  an  fid)  guten  Urfad)en  be?  ^i^öfen  unb  (Gott  ftattfinbet.  Tie  acci=^ 
bentale  i^ernrfad)uug  be?  33öfen  bnrd)  eine  erfd)affcne  Urfad)e  tann  fetbft 
njicberuui  bnrd)  ein  oorl)ergel)enbe?  Teficieren  biefer  Urfad)e  nerantagt  fein; 
fold)e?  ift  bei  (Gott  aber  nnuiöglid).  Ta?  götttid)c  ^^olten  nnb  ^ilMrten  ift  be?l)atb 
and)  in  ber  accibentalcu  ^^Hn-nrfad)nug  uon  Übeln,  meil  nie  nnb  nirgenb? 
beficierenb,  fd)led)tl)in  gut  nnb  in  feiner  'ii3eife  unb  in  feiner 
^e5iet)nng  böfe.  Qubeut  bal)er  (Gott  alte?  @ute  mill  nnb  mirft,  momit 
accidentaliter  Tefefte  ober  Übel  oerbunben  finb ,  mill  unb  mirft  er  nur 
biefeö  (Gute.  Ta?  bamit  oerbunbene  33üfe  aber  mill  unb  mirft  er  in  feiner 
äBeife.  Ett'ectus  causae  secundae  deticientis  reducitur  in  causam 
primam  uon  deticientem,  quantum  ad  id,  quod  habet  entitatis  et 
perfectionis ,  non  autem  quantum  ad  id,  quod  habet  de  defectu, 
sicut  quidquid  est  motus  in  claudicatione,  causatur  a  virtute  motiva ; 
sed  quod  est  obliquitatis  in  ea,  non  est  e^  virtute  motiva,  sed  ex 
curvitate  cruris.    Et  similiter  quidquid   est  entitatis  et  actionis  in 

15* 


pat'.  poeiuit'. 


228  5>on  bev  (5d)öpfiing.     A.  ^on  bcr  (Sd)öpfiing  im  oügcmcincn  n\ 

actione  mala,  reducitur  in  Deum  sicut  in  causam ;  sed  quod  est  ibi 

defectils,    non    causatur    a  Deo   sed   ex   causa   secunda  deficiente. 

S.  Th.  1  q.  49  a.  2  ad  2. 

fxir.  ^Qg  (Sjott  rtbcr  foliiic^o  (^utc  luirft,  uic(rf)e^  per  accidens  ^öfe^o  ücr- 

(ijutcc^tDtvrt, au>öur|nd)t,  l)at  Icbicjurf)  bann  iciucn  (^)nnib,  b(\\]  )o(d)C'o  ^u  bcr  uou  il)m  einzig 

^'föifl"".'''  ""^  inirtfam  bcabf  i  d^tigt  en  (^ütc  iinb  ilniU  tomnic  nl)eit  bc^g 
e r  1  d) a f  f  c u c n  11  n i u c r  |  u m o  gel) ö r t.  3o  gcl)ört  bic  (^;L-iften5  torrup- 
tibcicr  ilWi'cn  mtb  Me  Korruption  bcr  einen  bnrd)  bie  (Generation  ber  anbercn 
5n  ber  ^oUfonunen()cit  ber  uou  (Gott  geuiolUcn  pl)i)fi|"d)cn 'il>cltorbuung:  be^- 
gleid)eu  gel)ört  bie  OJiöglidjtcit  bcr  3üube,  bereu  particlle^o  (£-iutreteu  burrf) 
ben  lUiifjbraud)  bec>  freien  'iiMllcuv  uub  il)re  'ik'ftrnfung  3U  ber  oon  (Gott 
gcU)oütcu  uun'aliid)cu  Crbnung,  in  mcldjer  (Gottes  (Gered)tigtcit  ben  )))h^^ 
briiud)  ber  greiljctt,  nid)t  ober  il)re  Uugeftraftbeit  f^uliifn.  "i^gl.  S.  Th. 
1    q.  49  a.  2  c. 

»mJvr'tiin  5(umcrfung.     'Jicbcu  ber  bereite^  (n.  r)r)9)  angcfül)rtcu  (£'iuteiluug  bee 

toiiunoni  bcv   malum  in  lualum  plu/^icHm    uub    malum  iHorah   finb  uod)  folgcube  (^in= 
""''""'■      teilungeu  3U  beuierfeu: 

naturale  uiib  l.     bic   iu  uialuni  ndtunde   uub    malum  ^upcrnaturdle.     Aeuey  be-- 

|tcl)t  ui  ber  'l^runitiou  ciucv  uaturlid)cu,  bie|ev  in  ber  eiucv  ubcruaturlid)en 
(Gute«.  'Jiiil)ercc^  t)ierübcr  ]"iel)e  iu  ber  Vebre  oou  bcr  uatürnd)cu  uub  übcr= 
uatürlirfjen  Crbuung ; 

i'atura»-.  rill-  2.     bic    IU   maluui    uaturae ,    malum    cHJpae   uub   malum    pornae. 

'ilnil)reub  bie  bcibcii  crftcu  (Glicber  im  aügcniciucii  mit  bcu  pl)i)fifd)cu  uub 
moraliidjcn  Übeln  fid)  bcdcn,  töuueu  |ouiot)l  jene,  al<?  biefe  ben  (£l)aratter 
ber  Strafe  Ijabcn. 

§  07.     ^ao  .öcjai'UicrDu. 

3>gl.  .S^cin  vid) ,  2)ogniatifd)e  Xbcologie  V  §  2G8. 

^ie  uäl)ere  (Erörterung   ber   iu  nuferer   ^dt   nicl   umftrittcnen   J^age 

über    ben    mofaiid)cu    3d)öpiuugvbcrid)t   iu    feinem   ^^erbältuic^   f^nr   9latur^ 

uiiffcufd)aft   gcl)i3rt    iu  ba«^  (^Sibkt  bcr   d  ;•  e  g  e  f  c  uub  ^H  p  o  l  o  g  c  t  i  t.     "i^iur 

einige  bic  1)ogmatit  berübrcubcn  "i^uutte  feien  l)ier  t)crnorgcl)oben. 

5(M.  T.     Tic  3d}öpfuugvgcfdiid)tc  ber  (Genefi^o  ift  51^ ort  @ottec>.    '^a^cr 

2*öpÄfl*'  fiiun    biefelbe    feine    Uuuial)rl)eit   cutl)altcu    uub    iu   tciuem   '13nufte    mit  un= 

S*^^  "^aber   3^^^^iT*''^l)t^f^^it  ^Hil)rl)eiteu  ber  uiuürlid^eu  'iiMffcufd)aft  im  iHMberfprnd^e  ftel)eu. 

nidn  autiHMiHici)  II.     (Einc   autl)cntifd)e   örtlärung   bec>  vBd)öpfuugc>berid)te^>   oou  feiten 

crfiavt.       ^^^^  tird)lid)en  Vel)ramte^o  gibt  et-  nid)t.    1)ie  i^ird)e  l)at  fid)  barauf  befd)riiuft, 

bat-'  5d)öpfuuge^bogma  5U  umt)reu,  im  übrigen  aber  (Vi*<^it)»^it  gcftattet.    (it>  ift 

bal)er  jebc  :?luvleguug   ;>uliiffig,    bic    mit    ben  i^rincipien   bco  (Glaubens   uub 

einer  gefunben  (E^*egefc  nid)t  im  'ii>ibcrfprud)e  ftel)t.     5(uf  ^mei  ^l>uufte  mad)t 

ber  l)eil.  X^oma^r^  l)ier  befonbere  aufmcrtfam,   mobei  er  fid)   auf  ben  ^ei(. 

5lugnftinn^^   beruft:     In    huiusmodi   quaestiouibus    duo   sunt  obser- 

vanda.     Primo  quidem,   ut  veritas  Scripturae  iuconcusse  teneatur. 

Necundo,  cum    Scriptura  divina   multipliciter    exponi    possir,    quod 

nulli  expositioni   aliquis  ita  praecise  inhaereat,  ut  si  certa  ratione 

constiterit,  lux^  esse  falsum ,   quod   aliquis  sensum   Scripturae  esse 

credebat ,   id  nihilomiiius   asserere  i)raesumat ;   ne  Scriptuia  ex  hoc 

al)  intidelibus  derideatur,  et  ne  eis  via  credendi  praecludatur.  JS.  Th. 

1  q.  68  a.  1  c. 


§  67.    S)a§  ^cjraemcron.  229 

III.     9?im    crt)cbt   bie   'J?aturunffcnf(f)aft   t)crfd)icbenc   Scf)Uncri(^tcitcn  .^.„„j^t^^^ic^i  - 
gegen    beii   3^crid)t   hci>   ^J)lo']ct\     5(m    gröfltcn  cr[ii)eincu   bicjcnigcn,   iretdjc  feit  mp  t»eit' 
a\k  bcr  ^V'Inn,^en==  itiib  Xicnnctt    crt)oben  mcrbcn.     l>iad)  bcr  C%tcfi^5     "sc*" 
erfd)Uf   Cv^ott  .vicrft   bie   'i^ffnii^^cn ,    bann   bic  $CHiffcr=,    2n}t'  unb  ^anbtierc. 
9^un  finbcn  fid)  in  (Srbfd)id)tcn,  bic  {)öd)ft  iral)vfd)cinlid)  unif)vcnb  bc^5  Sed^^^- 
tagemerteo  cntftanbcn  finb ,  3>erftcincrnngcn   oon   Organismen.     llUan   lofltc 
meinen,  hie  ^Kcil)enio(ge  bicfcr  g^offilicn  mü|ltc  fid)  mit  bcr  ^}icil)cnfotgc  bcr 
nad^   bcr   (5)cnefi^>    cridjnffcnen   ^ingc  bcifcn.     '4}cm  ift  aber  feincc^meg^o  )*o. 
3?ielmei)r  mürben  in  bcn  (ittcftcn  (2d)id)tcn   and)  fd)on  ticrifd)e  Organiemen 
gefnnbcn  nnb  in  bcn  fpiitcrcn  (Bd)id)tcn  oielc  nenc  ^^fhin^cn  fomie  and)  üielc 
nene  Xicrformcn. 

1>icfc  nnb  anbcrc  5d)micrigfeitcn  .^n  löfcn,  I)at  man  in  iicrfd)iebcncr 
5S>ctfe  iierfnd)t.  ^ic  mid)tigftcn  5(nffa)*fnngcn  bce;  .'pc^-aemcron  laffcn  [id] 
anf  fünf  ^nrncf fiU)rcn : 

1.  t)ic  bn(^ftäblid)c  5(nffaffnng  t)ält  bic  fcd)^o  ©d^öpfungsitage  für^.  ,, '^';|-..^,(j.p 
^citriinmc  non  24  3tnnben.     A^ie  mciftcn  il^  i'i  t  c  r  nnb  ältere  X  ()  e  o  I  o  g  c  n   'V^nilvunV  '' 
t)nlbigtcn   bicfcr   ?lnfid)t.     Unter    bcn   ncncrcn   mirb    fic   ncrtrctcn   non   bem 
iH-cteftanten  Ty  r.  .^t  c  i  l,  uon  Ö a  n  r  c  n  t ,  fv^ a  1 1  i ,  ^U  f  i  ;>  i  o,  ^i  e  f  d),  ^^  cm. 
^nngmann,   3tcntrup  n.  a.     3ic    berufen  fid)  baranf,   bie  (Srgebniffe 

bcr  (Geologie  nnb  ^.^aliiontol  ogic  feien  ^n  nnfid)cr,  aU  baf^  man  um 
il)rctunücn  bcn  litteralen  3inn  bcr  l)eiligen  3d)rift  iKrlaffen  follte;  bic 
foffi(ienl)a(tigcn  (5rbid)id)tcn  aber  nerbanttcn  il)re  ($ntftel)nng  bcr  3intf(nt. 
i^g(.  53ofi;>io,  (Geologie  nnb  3intf(nt.  'JJaiin,^  1877.  Csnittter  bagegen 
tiernrtcitt  biefe  (5rtlärnng  fel)r  fd)arf  nnb  meint :  „1}iefc  ftreng  litterak  5(nc*^ 
tcgnng  nuifj  fid)  gän.^lid)  anf  biK"  Jvelb  be^>  iiMnibcr^o  im  tl)coIogiid)en  Sinne 
5nrnd,vcl)en;  fic  Icngnct  ba{>  fanfal  natnrncfc^Iid)c  ilnn-ftänbni^^  bcr  5d)öpfiing 
unb  trägt  ^n  einer  .parmonie  ,^nnfd)cn  Cffcnbarnng  nnb  ii^iffenfd)aft  nid)t^o 
hü/'     .iiird)cnlc^-.  :>,  lusa. 

2.  T^ie    ibeat  ifti  f  d)C    xHnffaffnng   Icnqnet   bic   anmäl)tid)e    (5r=^.     •'^<^-    . 
|d)affnng  unb  (^cftattnng  bcr  (Srbc    m    real    Dcr|d)iebcncn  anfcinanbcrfolgcn-    ^luffauunfl. 
bcn    ^^eitmomentcn    nnb    nimmt    an,    (>nitt  I)abe    bac^   Uniuerfnm    in    einem 
^J)?omcnt  erfd)affcn  nnb  fertig  geftcüt.     Ta-o  3ed)c<tagcmcrf  brürfe  bal)cr  nid)t 

eine  ?( n  f  c  i  n  a  n  b  c  r  f  o  l  g  e  b  c  r  ^]  c  i  t,  f onbern  bic  O  r  b  n  n n  g  b  c  r  'Ji  a  t  n  r 
anc>,  mie  bic  (Sngel  fic  crfannt,  'JJioico  aber  ,^nm  bcffcren  5>erftänbniffc  be^o 
3?o(tc^o  nnb  ,^ur  (£'infd)ärfnng  bcc>  C^cbote^o  bcr  3abbat()ru()c  in  Js'orm  anf^ 
cinanbcrfolgenbcr  Tagcmcrtc  bargeftcKt  liabc.  ^iefe  Xt)Coric,  bie  jebe  lV?ög= 
lid)fcit  eine«  *ii^ibcrfprnd)Cv  ,vuifd)cn  bem  3d)öpfnngc^berid)t  nnb  bcr  9^atur= 
miffenfd)aft  anofd)Iic|lt,  unirbc  ucrtretcn  non  'Hn  g  nft  i  n  n  ^o,  ^  l  c  m  c  n  ^^  %  I  ex., 
Origencc^,  '^ltl)ana  finc^,  ^^afilin^o,  ^linpcrt  luut^cnt^,  Sajetan; 
in  neuerer  ;]cit  lunt  lU  i  d)  c  l  i  cv  4^  a  1 1^  c  r,  ')i  c  u  f  d),  3  d) ä  f  c  r,  ^^  o  1 1  m  a  n n, 
Sd^ult?  u.  a. 

3.  ^ic  ^Heftitution^ot  l)cor  ic  bcl)anptct,   im  3cd)5tagemcrf  merbc    ^   r^Ti. 
nid)t  bie  nrfpriingtid)c  (Srfd)affnng  bcr  (£*rbc  cr5äl)(t,   fonbern  bie  ^Mcber^    t1öu«MiimuV 
^crftcllnng   einer  friil)cr  crfd)affencn,    bann  aber  micber,  nad)  einigen  in 

folge  be^  ^-aitc-o  bcr  ßngel,  ^erftörtcn  il'cit.  Xic  foffi(icnl]a(tigen  3d)id)tcn 
gcl)örcn  nad)  bicfcr  Xl)coric  bcr  crften,  bcr  aügemcincn  ^Bcrmüftnng  norauc^^ 
gcl)enbcn  (Sntunrfdnngc^periobc  an,  mobnrd)  alte  Sd)Uncrigfciten  bcr  (Geologie 
befeitigt  finb.  Triefe  Tl)corie  ncrtcibigcn  SBiKiam  33nd1anb  (in  bcn 
S3ribgen)atcrbüd)crn  i ,  ill>  i  f  e m  an,  ^15  o  f  c  n ,  $  e  n  g  ft  c  n  b  e  r  g  ,  ^  n  r  I3 , 
8d^nbcrt,  Steffenci  u.  a, 


Ttf  >U1nfln■^llH,^ 
tl)covie. 


230  35on  bcr  ©d[)öpfun(^.     A.  5?on  ber  Sd^öpfiinq  im  aügcmcinen  k. 

3)ic  t'ifione^  ■*•     ^^"^    i>ifioiic>{)l)potf)efc    faßt    bae^    3cci)^tagcmcrt   aU    fcc^^ 

inippti)cic."  3?i|ioncii  an],  in  bcncn  (^ott  bcn  Stanumnitcr  ?(bani  bic  (Sd)ö^ifuiigC>^ 
iicfd)iti)tc  l)abc  \d)anc\\  fnffcii,  bcr  fic  biird)  ünibitiou  fortc\cpf(aii,^t  l)abc. 
^(nbcrc  |ri)rcibcii  bicfc  ilMfioiicn  ',^3?oicc^  fclbft  ,^u.  "Dicfc  .•pi)potl}cfc,  bic 
fd)on  im  I)ci(.  Qol)anncc>  (5l)rl)i  oftomu;^  it)reu  il^crtrctcr  qcfimbcu  l)attc, 
unrb  ucrtcibigt  min  ^d)ccbcn,  Äur^s  ®d)un3,  fv^üttlcr  iinb  in  bcr 
iicncftcii  ;]cit  bcfonbcr^>  uou  ^unniic Inner  in  f einem  1805  in  %^ari^^  cr- 
[d)ienenen  Aionnncntnr  ^nr  C^encfi«:^. 

5.  Tk  ^ontürban.stl) Coric  fafst  bic  )ed)<g  Za^c  nl^  fcc^§ 
@pod)cn  bcr  c^öttlid)cn  (Sd)öpfmi9'^tl)ätif^feit  nnf,  ül)nc  bercn  C>^rönc  nnt)cr 
^n  bcftinnnen.  Tiefe  '}.^ er i oben  ftnb  iMeImel)r  [o  c^rofl,  n(c^  bic  7^'ürjd)nngcn 
ber  (Geologie  für  bic  (5ntmidclnn(^c>p()afen  ber  (5rbc  fie  nerlnngen.  'I^ic  Äon- 
forban,^tl)eorie  umrbe  uon  ^V^un  ^^cdtnrforfdicrn,  .v>ngl)  'JJcidcr  nnb  ^nmcö 
T^ann,  entmideU,  bcnen  fid)  eine  ^Heil)C  proteftantifd)cr  unb  !ntl)Dlifd)cr 
Tl]coloiicn  iinfdUoffcn:  Gbrarb,  3^^^^^^^''  Te(itM'd),  'Hnbolf  Sc^mib,  •^fiancinni, 
i^faff,  ^ed)i,  t^almieri,  ')icnfd),  'JJtcignnn,  .s^ettinger,  (^ntber(et,  S^an^ 
n.  f.  m. 

Tic  Tcntnng  ber  Tage  nlo  grof^e  ;]eitperiobcn  ift  fid)er  ,^n(iiffig 
nnb  unrb  bnrd)  UHd)tigc  (^h-iinbc  nntcrftiit^t,  mec^tialb  fic  and)  uon  bcr  y}?c^r^ 
,^nl)l  ber  nencrcn  Ideologen  aboptiert  unrb.  I'ie  CSn-flärnng  ber  cin;>elncn 
Tage  nad)  bicfer  2l)eorie  f.  in  ber  CS'regcfe.  ^liH'nn  mir  bic  fonforbiftifd)C 
?(nffaffnng  für  anneljmbar  erad)ten,  fo  finb  mir  aber  mcit  baoon  entfernt, 
bcrfclbcn  eine  apobifti|d)c  (Mcuujlljcit  .yt  oinbi,ycrcn.  'Tiefcc;  muffen  mir  um 
fo  mel)r  betonen,  M  auf  ber  einen  2citc  bic  natnrmiffcnfd)aftlid)en  >^M)pO' 
tl)cfen  über  (5rb  nnb  'ii^eltbilbnng  '.^ant4^aplace,  'l.Mntonionuiv ,  ^>ccptnni^^^ 
muv)  fcineviuego  nnnmftöfllidi  finb,  anf  ber  anberen  3eite  aber  mcbcr  bnrd^ 
!ird)lid)e  l^etirentfd)cibnng  nod)  bnrd)  ben  5^e;t  ber  l)eiligcn  ^d)rift  nod) 
bnrd)  einmütige  nnb  fatliolifdie  Trabition  ber  <2inn  ber  mofaiid)cn  2^d)öp' 
fungc>gcfd)id)te  im  cin;^elncn  nnb  nnfcl)lbar  feftgeftellt  ift. 

§  68.  il^o«  ber  C^rljnÜunt^  niib  i^cmcgunq  bcr  (Mcfdjö^jfc. 

il^l.  -ficiuridi,  Toi^nmtifrfic  '^licolo(^ic  V  §  270  ff. 

,-  .  z^'-*-  ^  I.     ^H  1 1  c    (^  e  f  d)  ö  p  f  <^    i  "i    e  i  n  A  c  I  n  c  n   m  i  c    in   i  t)  r  e  r  (>}  c= 

(V5cfc6öi'fc  nari)  ]  a  m  1 1)  c  i  t ,    g  a  n  ,^  nnb  in  allen  1 1)  r  e  n  seilen,    t  o  n  n  e  n  nur 
b  a  b  n  r  d)  f  o  r  t  b  c  ft  e  l)  e  n,   h  a  i^  bcr  freie  g  i3 1 1 1  i  d)  e  ^^M  1 1  c  fic 
rvnunft.     unmittelbar    nnb    p  o  f  i  t  i  o    c  r  l)  ä  1 1. 

'Ta^^  ift  (^e  fiele  nnb  ^^  c  r  n  u  n  f  t  m  a  l)  r  l)  e  i  t. 

1.  Älar  unb  nn;^mcifcll)aft  ift  bicfe  ^Ini^r^cit  in  ber  l)  c  i  l  i  g  c  n 
e  d)  r  i  f  t  cntl)alten.  Obne  ben  'ilMücn  (^otte^o  fann  nid)t^  fortbeftef)cn 
{Sap.  11,  26):  ber  2ol)n,  ber  allcv  fd)nf,  trägt  aud)  aücc^  bnrd)  h(\t>  333ort 
feiner  Äraft  Hehr.  1,  o);  (^nnt  gibt  lieben  nnb  '^(tem  nnb  aüec^  {Äd.  17,2;");; 
bec^l)alb  leben  unb  mebcn  nnb  finb  mir  in  it)m  {Act.  17,  2^). 

2.  '^ülc  ^^iiter  unb  1l)c otogen  lehren  cinftimmig,  bajl  alle  Tingc 
nur  baburd)  fortbeftel)en,  baf?  Wott  fic  in  jcbem  'IV'omcnte  im  'Tafein  crl)ält. 
33gl.  Chrißost..  Hom.  2  in  ep.  ad  Hebr.  1,  H;  Amjust.,  (^en.  ad  lit. 
4,  14;  Änselm  ,  ^[onol.  c.  12;  S.  Th.  1  q.  104  a"  1—4.  2icl)e  aud) 
Catechis.  Roman.  P.   1   c.  2  q.  21. 

3.  'I^ic  (5rl)a(tung  unb  i^rc  ^J^otmcnbigfcit  ergibt  fid)  aud)  unmittcl^ 
bar  auö  bcm  begriffe   bcr   Kreatur;   bcun  baö  Sein  bcr   Kreatur 


grfivift,    2va^ 
tion  unb 


§  68.  3?on  bcv  (Sr^dtung  unb  Semegung  ber  ©efc^öpfe.  231 

ift  burrf)Uieg  ein  esse  per  participatumem ;  baljcr  I)at  c^>  nicf)t  cttua  blo^ 
in  feinem  ^^(nfnng,  fonbcrn  immer  nnb  in  jeber  33c,^iel)ung  (5^otte^o  ^^illen 
unb  Wxxhw  5n  feiner  abfoluten  Urfadje.  S.  Tli.  1  q.  104  a.  1 ;  8. 
c.  g-.  1.  2  c.  25. 

^n  ber  (SrlialtunQ  ber  Kreaturen  ift  6)ott  abfolut  frei,  ebenfo  mie 
in  it)rer  ©rfdiaffnnc^.  (5r  tonnte  bal)cr  bie  Äreatnren  and)  nid)t  ert)n(ten; 
bann  mürben  fic  in  Hz^  '?2id)t^^^  .^nriicf teuren,  i^gl.  S.  Tli.  1  q.  104  a.  o. 
51knn  Wott  e0  non  (Smic^feit  fo  gemoUt  l)iitte,  ftünbe  bie^o  mit  feiner  göttüdjen 
UmiHinbelbarfeit  felbftoerftänblid)  nid)t  im  'liMberfprnd). 

5U(ein  in  ber  !ilMrflid)feit  erl)ä(t  (>^ütt  an^o  freiem  ^Bitten  alte  ^rea^ 
turen.  Didici,  quod  omiiia  opera,  qnae  fecit  Dens,  perseverent  in  per- 
petimm.  F^cclesi.  :>,  14.  5l^gl.  S.  Tli.  1  q.  104  a.  4.  ^ieci  erfdjeint  and) 
Überansi  tongrnent. 

ir.  (^  0  t  t  l)  a  t  b  n  r  d)  \>'\t  ^  d)  ö  p  f  n  n  g  einer  j  e  b  e  n  Ä  r  e  a- 
t  n  r  eine  i  b  r  e  m  51^  e  f  e  n  e  n  t  f  p  r  e  d)  c  n  b  c  51  r  a  f  t  5  n  m  i  r  f  e  n 
unb  b  a  b  n  r  d)  f  e  l  b  ft  U  r  f  (i6)z  <  cansn  secunda )  ^n  fein  gegeben 
unb  e  r  1)  ii  1 1  b  i  e  f  e  l  b  e. 

3liMfd)cn  ber  cansa  prima  nnb  ber  causa  seaindn  beftet)t  fotgcnbeö 
^er^ältni^ : 

1 .  ©  ü  mi  e    b  a  c^    3  e  i  n    n  n  b  Ts  0  r  t  b  e  ft  eben,    f  0    i  ft   a  n  d)         575. 

a  H  c  0   'il^  i  r  f  e  n    ber   Si  r  e  a  t  n  r  c  n   c  i  n    u  0  n   W  o  1 1   b  e  m  i  r  t"  t  c  ^5  J,i^«,5"M' 
unb  f  d)  l  e  d)  t  b  1 11  a  b  b  a  n  g  i  g  e  ^o. 

^iefec<  ift  bie  g  ij  1 1 1  i  d)  e  ^.H  1 1  m  i  r  t  f  a  m  t  e  1 1,  uon  meld)cr  ^d)rift 
unb  .<ilird)c  lebren,  ^av>  (^)ütt  al(ec>  in  allen  Aireatnren  mirft.  Operatur 
omnia  in  omiiibus.  1  Cor.  12,  (*> ;  ngl.  /s  2i;,  12;  Pö-.  lOo,  IHff. ;  140,8; 
Äd.  17,  25,  28;   1    Cor.  4,   7   n.  a. 

X^aranc^  folgt  aber  fcinevUiegc^  h(\\]  '^([^^  ÜMrfen  ber  Aireatnren  (ebigtid) 
(i^otte^  nnb  nid)t  ber  ACreatnrcn  eigenem  nnb  felbftänbigec^  2iMrfcn  ift. 
C^erabe  nmgefebrt:  foiuic  bie  Aireaturen  babnrd)  fclbftänbige  ^l^efen  finb,  baf? 
^ott  ibnen  biefec>  ibr  3ein  uerleibt,  biibcn  fie  and)  gerabe  babnrd)  ein 
cigenet^  felbftiinbige^o  iiMrfen  nnb  '^Hnuegcn,  hay,  ibnen  bavfelbe  non  (^ott 
üerlicben  mirb.  ^ii'ac^  alfo  immer  eine  .Hreatnr  mirft,  mirft  fie 
f  c  1  b  ft  u  n  b  m  i  r  f  t  fie  g  a  n  ,^ ,  aber  fie  ui  i  r  f  t  e  <o  \>\\  r  d)  (^^  0  t  i, 
ber  i  1)  r  a  n  c^  freier  ^-^  e  n  e  n  0  1  e  n  ;,  b  i  e  f  e  ö  S>  i  r  t  c  n  gibt  n  n  b 
5U  eigen  gibt.  T^tefec<  ift  ber  eoncnrsus  Del  universalis^  aU  ber 
prima  causa  alter  treatürlid)en  '^tfte.  (iv  finb  bemnad)  bie  %Uc  ber  .^'rea= 
turen  unb  bereu  (Sffefte  gan^^  bnrd)  bie  causae  secundae  unb  gan^  burd) 
bk  cansa  prima,  bnrd)  letuerc  abfoint  nnb  primär,  bnrd)  erftere 
r  etat  in  nnb  fefnnbiir  gcunrft. 

D.vo  3  11 1 11  »^  1"  c  n  m  i  r  f  c  n  ber  causa  prima  nnb  secunda  ift 
atfo  nid)t  fo  5U  beuten,  at^3  ob  fic  nebeneinanber  ,^u  einem  ©ffette  f^nfammen^ 
mirften,  fo  ba|l  ein  Zc'ii  bicfe^^  (Sffefte«?  uon  ber  causa  ju'ima  unb  ein  Xeil 
t)on  ber  causa  secunda  gemirtt  mürbe ,  fonbern  bie  causa  secunda  ift 
ber  causa  i)i'ima  abfoint  fnborbiniert,  fo  baf]  il)r  ganjeö  ^Mrten  bemirft 
ift  burd)  bie  causa  prima. 

2.  ö^ott,    bie     causa    prima,     gibt,    mie    fd)on   im    eben  (^efagten  ^,     •7«-. 
liegt,  enicm  icbcu  (^3e|d)opfe  at^o  ber  causa  secunda  ba^o  feiner  y^atur  cnU    un  „„b  bie 
fpred)enbe    ^ilM  r  t  e  n.     ©r  mirft  bal)er  fo,    baf^    iebe^  @cfd)5pf  mirtt  -''"1;;;;.^^^^^^^ 
unb  fo  mirft,  mie  cy  il)in  äufommt  nnb  feiner  :D^atur  cutfpridjt.    3(uf  @ruub 


abfintiflicifcit 
(Motte?. 


232  3?on  bcr  «Sd^öpfung.     A.  3?on  ber  2rf)öpfung  im  oUgcmcincn  :c. 

bc<o    c^öttlid[)cn  ,S?Dnhirfce>   |ct5cn   alfo   bic  (^c)d)öpfc    il)rc  n  a  t  u  v  n  o  t  m  c  n-- 
b  i  g  c  11   ?{ftc    mit   ^3i  a  t  n  r  ii  o  t  ir»  c  n  b  i  g  f  c  i  t ,    il)rc   freien   %Uc  aber 
.     mit  grcil)eit.     ^^gl.  8.  Th.  1  q.  105  a.  5. 
577.  3.  l^k  Kreaturen  fiub  in  iljrcm  3iMrfcii  a  b  f  o  l  u  t  n  b  t)  ü  u  g  i  g  ö  o  n 

5;bbinic|t9ffit   ber  @  o  t  t  ,    mÖllVCllb    (^>Ott    Q  b  f  0  l  U  t    U  U  Q  b  b  Ü  11  Q  i  Q    t»  0  11    i  l)  11  C  H    ift. 

T)aranö  folgt  nnmciitliri),  ba\]  (^ott  alte  il^irhiiigen ,  bic  er  burc^  bic 
caiisae  secinidae  mirlt,  and)  ii  ii  in  i  1 1  c  t  b  ar  u  ii  b  o  ^  n  c  b  i  c )  c  cau- 
saelsecundae  tt)  i  r  f  c  n  t  a  n  n.     S.  Tli.  1   (j.  105  a.  1—3. 

1)01)01*  faiiu  er  aiici)  in  iiiib  oii  ben  .Kreaturen  ^i^irfinigcii  t)ert»orbriiigen, 
bic  nid)t  in  bciii  iiatürnd)cii  ikrmbgeii  ber  Kreaturen  liegen,  ferner  ift 
^ott  and)  in  feiner  ^cifc  an  bic  am  bcr  97atnr  ber  cansae.  secundae 
cntfpringeiibcn  (^cfet^c  ober  an  bie  pl)i)fifd)c  Crbiinng  gebnnbcn,  fonbern 
kbiglid)  an  bic  mit  feinem  ^ikfen  ibcnti)d)e  lex  aeteiua.  S.  Th.  1  q.  105 
a.  6.     ^arane^  ergibt  fid)  bic  'JJi  o  g  1  i  d)  t  c  i  t  bcr  ^mi  n  b  c  r. 

^  i)i).  Tic  (jöttlirt)c  il^orfcljnng  ober  il\>cltrcgicrnn(^. 

iH]l.    .s|-)  c  i  11  V  i  d),  Toginatiid)c  Ilicologic  \'  v<  271  ff. 


ÖTH. 
S'orffDunci    i 
»tfitpren"  unb 


^^orfclning    im    m  e  i  t  c  ft  c  n    3  i  n  n  c   ninfajlt    bic    gefaintc,    an  bic 
ir-eaeren  uno    -rf)LHn»"g  fid)  anid)licf5enbe  ^  ii  r  f  0  r  g  c  (^otte^ö  für  bie  C^cfd)öpfc. 
engeren  Sinne.  ^111   c  n  g  c  r  c  n  Sinnc    ift  bic  33orfcl)nng  bcr  5(ft  bcö  gött(id)cn  ^n- 

tcüeftc^,  bnrd)  ben  ^ott  allec^  (5rfd)affcne  5n  einem  |^ie(e  {)inorbnct  ratio 
ordinis;,,  ucrbnnben  mit  beut  ?ltte  be«?  göttlid)cn  '^iMl(en^\  bnrd)  ben  er  biefc 
Drbnnng  iioU,vcl)t  (execntio  onlinis  .  Tic  .piiunbnnng  ^nm  ;]ie(e  mirb 
and)  'l.M'iHiibcn,^  im  engften  (^iniic,  bie  5(nc>fiil)rnng  bicfcr  Crbnnng  in  ben 
^rcatnrcn  ^Kcgicrnng  (gnher^iatio)  genannt.  ^>gl.  S.  Tli.  1  q.  22  a.  ]  ad  2. 
'ü9.  I.  A)ie  (S  ^'  i  ft  c  n  ,^  b  c  r  i^  0  r  f  e  t)  n  n  g  ift  eine  g  e  o  f  f  e  n  b  a  r  t  e  nnb 

^'^■'''Änul'^''^  5»9lcid)  eine  n  a  t  ü  r  I  i  d)  c  ^^  a  l)  r  l)  c  i  t. 

1.  'Die  gan.^c  f)  c  i  ( i  g  c  (2  d)  r  i  f  t  ift  ein  ein^vö^v  3^emci£^  bafür, 
ba|l  Oiott,  ber  allc^o  fd)nf,  and)  für  aüe^^  forgt  <SV//).  (i,  8;  12,  13);  ba\^ 
feine  ilikic>l)eit  iion  einem  (S'iibe  ber  Tinge  bio  ^nm  anbcren  traftüoü  mirft 
nnb  allcv  licblid)  orbnet  {S(q).  S,  1  i.  '?(üco  nnb  jebeo,  bie  geringften  Xier^ 
lein  nnb  ^}.^f(än,^Icin,  and)  jebeo  ^aar  nnfercc  ,s>niptccv  ift  (>^cgcnftanb  bcr 
göttlid)cn  ^nirforgc :  mic  inel  mel)r  bic  l\'enid)cn,  bat-  ^oU  (^ottct^ ,  bic 
(^liinbigcn,  bie  :?Ub?eninil)ltcn,  bic  "i^lpcftct  Mattli.  6,  25  ff.:  10,  29  ff.; 
Luc.  12,  22  ff.  t.  '^Ind)  über  bie  Unglänbigen  nnb  3ünbcr  maltet  Cv^ottc^ 
Iiebreid)e  ^i^orfel)nng  Matfh.  5,  44.  45).  >2elbft  Übet  nnb  3ünben  muffen 
ber  il^orfcbnng  (^otteo  alc*  il^t'ittct  ^nm  (Anteil  bicnen<G>;/.  50,  20 ;  f>aV?/.s. 
11.  14;  P.S.  32,  10;  Is,  4H,  10).  ^a  bie  Cv^efd)id)tc  bcr  llicn)d)t)cit  nnb 
beei  gcfamtcn  Unincrfnnbo ,  gan,^  nnb  in  allen  leilen,  uon  it)rem  i^eginne 
biei  ^nm  cnblid)cn  '^lbfd)lnffe  in  bem  51^cltgerid)te,  ift  bae  ii^erf  bcr  gött= 
Iid)en  3>orfet)ung  nnb  bic  5lNoll5icf)nng  bcr  in  bcr  '13ropl)ctic  im  üorau^  Dcr= 
fünbctcn  emigen  ::7^atfd)lüffe.  il^gt.  3fd)offe,  2'l)eo(.  bcr  'l.^rop()Ct.  §  44. 
Unbegrenztem  ^^crtrancii  anf  bie  gi^ttlid)c  ilHirfe()nng  ift  bal)cr  ^^flid)t,  'iL^ci^= 
t)cit  nnb  ©lüdfctigteit  \Jn\  17,  7.  S;  Ps.  22,  1:  54,  23;  Prw.  12,  21; 
1   Petr.  5,  6.   7). 

2.  ^k  beiligcn  ii>  ä  t  c  r  ucrteibigcn  bem  gatali^inn^^ ,  (Spifurci^mu^, 
^toici^mu^,  fomie   bem   gnoftifd)cn  nnb  inanid)äifd)en  '^ualic^mn^  gegenüber 


§  69.  3:ie  göttliche  3?orfef)ung  ober  2Scltregierung.  233 

bie  @?:iften5  ber  gött(id^cn  55orfc^ung  unb  bic  ©in^ett  bcr  2BeItorbnung. 
33gl.  Mw.  i^'e^.,  Octav.  c.  17.  18.  36;  Athenag.,  De  resuirect.  c.  18; 
Ciem.  Alex.,  Strom.  L  4,  5. 

3.  ^ic  Äü  r  cf)  c  t)at  ftets  in  iljrcm  öffcuüid)cn  U  n  t  c  r  r  i  d^  t  c 
(Catechism.  Rmn.  P.  1  c.  2  q.  21.  22  unb  P.  4  c.  11  q.  2)  mie  in 
il)rer  ö  i  t  u  r  g  t  c  (Orat.  pro  Dominica  II  p.  Epiph. ;  Dominica  IV 
et  VII  p.  Pentec.)  bcn  (glauben  an  bic  i^orfc^nng  ucrfünbigt.  3?g(.  Vatic. 
Const.  dogm.  de  fid.  cath.  c.  1. 

4.  I^tt^  alle  r^cfcf)öpfc  tion  bcr  göttlid^cn  3.^or)cI)nng  regiert  ircrbcn, 
fann  and)  bic  il^ernnnft  erfcnnen  nnb  ^mar 

a.  a  posteriori  au?  bcr  cin^citlirf)cn  nnb  aKmnfaffenbcn  Drbnung  bcr 
Kreaturen ; 

b.  a  priori  au«  ber  ®üte,  55^ei«l)eit  nnb  ^Hlmad^t  @otte§.  5^g(.  8.  Th. 
1  q.  22  a.  1  c;  q.  103  a.  1  c. 

II.  ^egcnftanb  bcr  ^roüibcn^  finb  aUc  ©cfd^öpfe,  a(lc6  ©r-  58o. 
I  d) a f  f  e n e  o l) n c  51  n c^ n a t) nie ,  nid)t  bloß  int  ganzen ,  fonbern  aud)  im  ®5fot/c?IIn9^''' 
ein^clnftcn.  C^oott  ift  ja  nid)t  nur  bie  crftc  Urfad)c  bc??  Scinf>  nnb  ^ort- 
bcftet)enc>,  fonbcrn  nnd)  bc^o  5Birfcno  nnb  5^cuiegcnc>  aller  .^Ircatnrcn  (n.  574). 
Die  33euiegung  gc)"d)iebt  aber  ^n  einem  ,^ie(;  bicjcf^  ^^iel,  fomie  bie  bcn 
t)er|d)icbcncn  ^^efcn  cntfprcd)cnbc  il^cife  feiner  örrcidnmg  ift  burd)  bic  all- 
tücifc  (Srfcnntni?  ©otte^^  getannt  nnb  burd)  feinen  allmirffamcn  5LMUcn  ge* 
iroüt.     8.  Th.  1  q.  22  a.  1.  2;  q.  103  a.  5.  7.  8. 

jDie   göttlid)c  33orfel)nng    ift,    ma^>   bcn  göttlid)cn   ?l  f  t  an  fid)  bc-    2«  ''^^^"  t, 
trifft,  bc,^ügiid)  aüer  ^ireatnren  abfolnt  gl  cid)  nnb  ein«,  meit  uneub      'i/o^Bng!'^ 
V\^:    maC^  aber  bic  51>irtung  ber    göttlid)en  'l^ronibcn^  ad   extra  betrifft, 
ungicidi  nnb  iurfd)ic benartig. 

1.  VI  n  g  1  c  i  d)   ift   fie,   infofern  C^ott ,  mic  er  bcn  ocrfd)iebenen  (^e*    ^    .'»82. 
fd)öpfcn  ein  ücrfd)iebcne«  5JaiJ3  bc«  3einc^  nnb  ber  Mtc  burd)  bic  <Sd)öpfnng  VniV<Sis, 
gegeben  ()at,  fo  m6)  ein  iierfd)iebcncc^  l^cail   non  (^ütc   burd)  bic   ^roinbcn^^j^^^R'^^i^^J'^^^ 
il)nen  fd)cntt,  ober,  mic  man  and)  fagt,  ein  iicrfd)icbencc> 'JDcaf^  proDibcnticüer 
^ürforge  il)nen  ,s»ii^cnbet. 

T^emgcmiiß  nnterfd)eibet  man  im  großen  nnb  gan.^cn  Providentia 
universalis,  bie  alle  .Urcatnrcn  obne  5Incnabme,  alfo  and)  bie  t)ernnnfttofcn, 
specialis,  mc(d)e  bic  ncrnünftigcn,  sperialissima ,  mcld)e  bie  (^crcd)ten  nnb 
2(u^crn)äl)lten  jum  ©egenftanb  i)at. 

9?ur  im  2.^crglcid)  ,^ur  Providentia  s])('(ialis  unb  si)e('ialissiina  uürb  bic  33ov* 
fct)ung  be^üglid)  bcr  jticrc  g(cirf)[ain  nirf)t^  genannt:  iiunuiuid  <le  bobus  cura  est 
DeoV  1  Cor.  D,  0.  3)a|3  icbod)  nud)  fio  (^cgcnftanb  bcr  3^^orfcf)ung  fmb,  ^cigt  bcr 
©d^Iu^  bc§  .f->cilanbcf>  Hon  bcn  Sperlingen  nnb  bcn  i^clbbluntcn  auf  bic  3in5crtt)ä{)(tcn. 

2.  ^^  c  r  f  d)  i  e  b  e  n  a  r  t  i  g   ift   fie  and)   il)rcr   ii?  i  r  f  n  n  g  ^^  m  e  i  f  e    ^    583- 
nad).     |)icr  untcrfd)eibct  man  namentlid)  iKituräiKsYi- 

a.  Providentia  naturalis  wwh  SHpernaturalis  obcv  r/ rat iosa.    9^  « t  ii  r- ijjj!;]'/;,^^';;!^^^ 
üd)  mirb  bie  *}?rooiben5  genannt,  infofern  fie  bic  .^'reaturen  burd)  natürlid)c  tmordinaria. 
•Gräfte  unb  ^Dhttel  3U  natürlid^cn  fielen,   ü  b  c  r  n  a  t  ü  r  l  i  d),   infofern  fie 
bicfelben    burd)    übernatürnd)e   .Gräfte   unb   ^JDtittet,   in«befonbcre   burd)   bic 

(Knaben  unb  3>eranfta(tungen  bcr  übcrnatürtid)cn  .^cil^orbnung  5um  über^ 
natürUd^cn  Qkk  bcr  Glorie  fül)rt; 

b.  Providentia  ordinaria  unb  extraordinaria  ober  miraculosa. 
DrbcntUd^  ^cißt  bic  'l^roüibcn^,  infofern  fie- innerhalb  bcr  %n\\it\\  ber 


234  SBon  ber  St^öpfuntj.     A.  53on  ber  ©c^öpfuncj  im  oßj^emeincn  k. 

nKgcntcincn  iinb  gcniöl)nlid)cn  ^Jlaim^  unb  (^nabcnorbimng  fid^  bctl)ätigt, 
a  II  il  c  r  0  r  b  c  n  1 1  i  d)  ober  n.)  ii  n  b  c  r  b  a  r  aber,  iuiofcni  [ic  bicfc  (^rciiäcn 
übcr]cl)rcitcnb,  511  it)rcm  ^^tuccfc  ^^IMinbcr  luirtt. 

.^plcrbci  ift  .sitgtcirt)  511  bcnicvfcn,  haf^  a((cy  ^Jcatiu1tri)c  bcm  Übcnmtür^ 
Iirf)cn  iintcrf^corbuct,  btvo  '?(ufKrürbcut(td)c  unb  ilMmbcrbarc  aber  mit  ber 
gciiHil)nlid)cn  Orbmmg  ber  I>iu(^e  im  (^ött(td)cn  ^Ukltplaii  ,vir  iiolüommcnftcn 
(5inl)eit  ucrbuiibeii  ift.  T'aljcr  taiiu  5Unid)eu  bcn  iicrfdjicbcnen  'Wirten  unb 
Orbnimcjeu  ber  ^j^roDiben;,  nimmer  ein  ^ilMbcrfpriid),  foiibern  mir  nodcr  ©in- 
tinug  beftel)cn. 

unmtttdbave  -  '''  TviM'^Hc^'ii    ^^^    pronibcntieKc  Crbitung    be,^üg(id)    ttWer  Thinge    oljnc 

mittelbare  sPor-  5(u^inal)me  bic^  iuo  tlcinfte  unb  ein.^elnftc  burd)  bie  '-li.^cic^l)eit  unb  beu  freien 
febniifl.  ::^uii(en  (s^otte-o  fcftgefet^t  ift  ober  qimid  vationem  ordinis  ift  bie  ^^orfel)ung 
(^ottc^o  immer  eine  unmittelbare;  be^ügüd)  ber  5lueifüt)rung  biefcr 
Drbuuug,  quoad  executionem  ordinis  aber  mirft  fic  oietfad),  ja  in  ber 
^Hegcl  mittelbar,  inbem  (^ott  fid)  ber  causae  secnndae  ,yu-  '^^erunrt= 
Iid)ung  feiner  proinbentiellen  ^?lbfid)tcn  bcbient.  '^ie^o  tl)ut  er  felbftoerftänb- 
lid)  nid)t,  meil  er  ber  C'H^fd)öpfe  bebarf,  fonbcrn  meil  er  il)ueu  bie  3Bürbc 
ber  .^aufalitiit  iicrliel)  unb  fie  .-^u  il)rer  (51)re  unb  ^eglücfnng  aud)  an  feiner 
prooibenttcüen  Iljiitigfcit  teilnebmen  laffen  mill.  Sunt  aliqua  media  di- 
viuae  piovidentiae,  quia  iuferioia  ^iiibeinat  \)^v  suiKniora,  nou 
propter  defectuui  suae  virtutis,  sed  propter  abuudautiam  suae  boni- 
tatis,  ut  dijrnitatem  causalitatis  etiam  creaturis  commuuicet.  S.  Tli. 
1   q.  22  a.  H  c. 

585.  IV.  (^  0  1 1    regiert    alle    Ai  r  c  a  t  u  r  e  u    in    einer    i  l)  r  e  r 
^b?m  «?i*S"r''  ^yi  a  t  u  r    e  u  t  1  p  r  e  d)  e  u  b  e  u    '^l^  e  i  f  e ,    a  l  f  0    bie    0  e  r  u  ü  u  f  t  i  g  c  n 

fntfpvcrt}enb.  ^^^^^  f  r  c  i  e  u  '-1\>  e  f  c  u ,  m  i  e  e  c>  i  l|  n  e  n ,  bie  0  c  r  n  u  u  f  1 1  0  f  e  n 
unb  unfreien,  m  i  e  e  c>  i  l)  u  e  u  e  n  t  f  p  r  i  d)  t. 

1.  "Daber  folgt  au'o  ber  '^Ulgemeinbeit  ber  '}.H*ot)ibeu5  feiue^meg^,  ba^ 
alle  Ä'reaturcn  lunmenbig  il)r  ;5iel  erreid)eu,  ba  (^ott  biefelbeu  fo  regiert, 
ball  bie  notmenbigen  'il>irtungen  mit  '?iotmenbigteit,  bie  {ontingcnten  mit 
^ontingen,^  erfolgen,  (^nilmsdam  ettectilms  j)raeparavit  causas  neces- 
sarias,  ut  uecessario  evenirent;  quibusdaiu  vero  causas  coutiug'entes, 
ut  evenireut  continj^euter,  secuudum  conditiuuem  proximarum  eau- 
sarum.    S.  Tli.  1   q.  i>2  a.  4  c. 

(5^5  taun  alfo  gefd)eben,  baf3  tontingent  unrfenbc  '«li>efen  il)reu  uäd)ften 
^u^ecf  nid)t  errcid)en,  tueil  fic  uid)t  mirfcn,  mie  fie  mirfen  foUen. 

586.  2.  .S^^ieranc^  ergibt  fid)  ber  '^^egriff    ber  göttlid)en    ?,  n  1  a  f  [  n  n  g    im 
^@oS^     (J^cgenfat^  ^yir  proinbentiellen  p  0  f  i  t  i  0  e  n    '-I^  c  r  u  r  f  a  d)  n  n  g. 

'Uhi^;  nämlid)  l^  e  f  e  1 1  ift,  ift  in  feiner  ii^eife  alö  f  0  l  d)  c  r  oon 
Cv^ott  uerurfad)t,  ba  ec^  nid)tc^  i^ofitioec^  ift,  mo^l  aber  infoferu  ^uge laffen, 
aU  O^ott  5U  feiner  ilun*l)errlid)nng  unb  ,yuu  'il'ol)le  bev  (Mauf^cn  irgenb  meldje 
l^efette  nid)t  oerl)inbert,  obmolil  er  c^o  burd)  .peroorbringung  cntfpred)cu= 
ber  (Sffefte  tonnte. 

'^Inm  crtuui^    1.   9hir    in    bcm  ^iimc,    ha\;  &oü    bcm  lÜ^cnfc^cn    freien  Sitten 
(}Cf|ebcn    bat,    nidit  aber,    al^  ob  bie  ^^orfchun(^  i^cleiuvict  unirbc,  hcif,t   e^    /vrr/?/s":    1.^, 
14:  reliquit  illniii  in  manu  consilii  sui. 
gg^  5{nmcrfuni]  2.   ^nfofern  aUc^o,  waß  fid)  crcic^net,  bnrdi  bie  i]ött(id)e  '.prinnbenj 

äufoä.  (^corbnet  ift,  gibt  C0  feinen  ^'U^^ltr  nämlid)  bc,^üg(ici)  ber  'I.U'oviben,^  ®otte^ ;  bacjciien 
irirb  mit  ^ed)t  be,v"'nlid)  ber  l^rcatnrcn  alle§  ba^jenige  3idalt  genannt,  \va§  an^erbalb 
ber  Orbnnng    i^rcr  53orfid)t   geid)iel)t;   m.   0.  ib3.:  e^  gibt  einen  3  "  f  f^  1 1  b^SÜnlirf) 


§  69.  ®ie  gött(tcf|e  3?orfe{)ung  ober  55?e(tregterung.  235 

bcr  provisores  jmrticulares,  nid^t  aber  begügtid)  be§  provisor  universalis ;  bcnn 
modus  contingentiae  et  necessitatis  cadit  siib  provisione  Dei,  qui  est  univer- 
salis provisor  totius  eiitis ,  non  autem  sub  provisione  aliquorum  particularium 
provisorum.     S.  Th.  1  q.  22  a.  4  ad  3;  üg(.  1  q.  22  a.  2  ad  1. 

^efe!tc  läf^t  ^ott  aber  ul^  provisor  universalis  ^u,  nirf)t  tüei(  fie  .^^^^^-^^^^ 
Übet  für  bicjenigeu  finb,  mddjc  fic  betreffen,  fonbcrn  ineit  c^^  gut  ift  üSei  smäfet. 
unb  5ur  33crl)errtid}uug  ©ottcc^  uub  5ur  iu-)ntommcnl)eit  beö 
(^^an^cn  bleut,  ha%  fic  ^ugclaffcn  mcrbeu.  Cum  igitur  Deus 
sit  universalis  provisor  totius  eutis,  ad  ipsius  providentiam  pertinet, 
ut  permittat  quosdam  defectus  esse  in  aliquibus  particularilms  rebus, 
ne  impediatur  1)onum  universi  perfectum.  8i  enim  omnia  mala 
impedirentur ,  multa  bona  deessent  universo  ;  nou  enim  esset  vita 
leonis ,  si  non  esset  occisio  animalium ;  nee  esset  patientia  mar- 
tyrum,  si  non  esset  persecutio  tyrannoium.    S.  Th.  1  q.  22  a.  2  ad  2. 

^a^er  miberftreitet  meber  ha^^  P^l)fifd)e  uod)  ha^  morQltfrf)e  Übet  in 
ber  3Be(t  ber  gi3tttid)cn  'iproüibens ;  inehnet)r  ermcift  bicfc  an  i^nen  i^re 
35^ei^f)eit  unb  Äraft. 

o.  2Ba^  in^^bcfoubcrc  \>([t^  \\\  o r a li  f  d) c  S ö f  e  ober  b i e  ^ ü n b c  betrifft, a^nvmn ©ott  bie 
bic  eine  "5?  r  i  o  a  t  i  o  n  eine«?  fittlid)en  (^utc^>  ift,  fo  liifit  fic  (^ott  im  a\h  sünbc  ^uiafet. 
gemeinen  5  n  m  e  g  e  n  h  tt-  größeren  (^  u  t  e  ^^  ber  f  r  e  a  t  ü  r^ 
Iid)cu  ?5rcil)eit.  Qnbem  er  fie  aber  in  iKniicfdari  ^nici^t ,  l)anbc(t 
er  t)or  allem  g  e  r  e  d)  t  gegen  bcn  ^iinber,  ben  er  ,^ur  gercd)tcn  53eftrafung 
feinem  böfen  Tillen  überliiflt;  er  I)anbclt  aber  and)  mcife  unb  gütig,  in^ 
beut  er  fclbft  ba^^  3^öfe,  hv:>  bie  3ünber  tbnn,  bnrd)  feine  al(m(id)tigc  Mte 
gum  ^o\}i  bc^  (sHin.^eu,  ,^um  5^eften  bcr  (^^uten  unb  mitunter  fclbft  <^nm 
^cik  bcr  ^ünber  orbnet  unb  uermenbet:  Deus  omnipotens  nullo  modo 
sineret  malum  aliquod  esse  in  o])eribus  suis,  nisi  usque  adeo  esset 
omnipotens  et  bonus,  ut  bene  faceret  etiam  de  malo.  Aur/.,  En- 
chir.  c.  11. 

Qu  jeber  Se,^iel)nug  aber,  |omol)l  in  ordine  iustitiae  al^^  in  ordiue 
bonitatis  et  misericordiae  gcrcid)t  bie  l^nlaffnng  beö  53i3fen  ^ur  3?er= 
{)errlid)nng  (Mottec^  fo  baf^  (^ott  bie  2ünbc  mirflid)  ,snlaffen  fanu. 

%m  ber  (J^iften,^  bc§  moralifdjcn  Übck^  tanu  barnm  ebeufomenig 
gegen  bk  'i^roinben,^  argumentiert  merbcn  mic  au^^  ber  @?:ifteu5  ^^^  PW' 
fifdjien  Übcl<?.  (Sine  nollfommenfte  5lU1t  mibcriprid)t  ber  9^atnr  bct^  tontingenten 
©cin^. 

Sdjolion  \.  Tic  fd) ein  bar  uugercd)te  unb  nn,^mccfmä(3igc  ^.^crteilnng 
ber  (fixier  unb  Übel,  bcr  J^reubcn  unb  i^eibcn  ift  fein  33emei!§  gegen  bie  gött= 
tid)c  33orfel)ung;  bcnn 

a.  bicfc  3>ertcilung  entfpringt   üielfad)   an§  uatürHdjen  Urfad)en,     .    •^^'^• 
bereu  3Bir!ung  (5^ott  uid)t  aufl)cbcn  mill;  fev^iun'S 

b.  e^5  cutfprid)t  gar  nid)t  ber  jittlid)cn  Orbnimg,  ba^  [ofort  bie 
3:ugcnb  bnrd)  irbi|d)c^  5!S}ol)lfcin  belol)nt,  bie  ^Sünbc  burd)  irbi|d)C  Reiben 
beftraft  merbc; 

c.  bic  äugcren  'I)ingc  mad}cn  mcbcr  uia(jrl)aft  glürflirf),  nod)  mal)rl)aft 
uuglücflid),  fo  bog  ber  2'ugcnbl)afte  mitten  im  äugercn  Unglürf  innertic^  un- 
t)erglcid)nc^  g(ücf(id)er  fein  fanu  a(§  ber  Öafterl)aftc  in  feinen  Erfolgen  unb 
(5^cnüff  eu ; 


236  5?on  bcr  (Sd)öpfunfl.     B.  5?on  bcn  (Sngcln. 

d.  (^lücf  unb  lliic^lücf  )inb  nid)t  imd)  einem  beliebigen  ©ntuücfelnng^- 
momente,  fonbevn  nad)  beni  befinitiucn  @nb erfolge  ,^u  benrtcilcn,  b.  l). 
nid)t  in  biefem  ,^eitlid)en  ^eben,  jonbern  in  bcr  ©lüigfcit. 

3a  bic  ^Iserteilnng  Oon  (^liic!  nnb  llnglücf  ift  fogar  ein  i^emeic^  für 
bie  göttlid)e  ilnn-fclinng ,  ba  (^ott  bie  ^ünben  ber  (^nten  nnb  ^^nßfertigen 
auf  biefer  2i>elt  niilbe  [traft,  bat^  C^tc  aber,  bai<>  bic  eiing  33crlorenen  gc^ 
tl)an,  anf  biefer  ^elt  gcred)t  be(ol)nt. 

50,.  (Sd)oIion  2.  ^n  C^ott  ift  une  atlce  iüMrfen,  fo  and)  Sd)affcn,  @rl)a(ten 

sdniffen.  L^r    nnb  ^icgicrcn    realiter  ein«,    ratUnfe   ratiocinata  aber  ücrfdiicben;    bc= 

pb  öcrftfiiebPH  ;>nglid)  b  e  r  k  r  c  a  t  n  r  c  n  aber  jinb  bie  @r)d)a|fnng,  (Srbaltnng,  ^Kegicrnng 

boiiciminbcv.    ^^  jj  ^^  ^  ^^^  n  c  r  1  d)  i  c  b  c  n,  mie  2  ein,  /Vortbeftcl)en  nnb  ,snni  ^-^iel  fid)  be= 

uiegcn  nerfc^icben  finb.    Qniofern  folgen  3d)öpfung,  C£rl)altnng  nnb  ^Hegiernng 

ber  ^eit    ober    menigften^o    bcr  Crbnnng    nad)   anfcinanber,    nnb  in  biefem 

(Sinne    l)at  (^ott   anfgcl)i3rt    ^u   fd)affen  nnb  angefangen  ^n  regieren. 


§  70.  9?nmc,  23cf^riff,  ö^^iftcu,^,   'M^){  nnb  Crbnnncicn  bcr  (fnöcK 

^M^(.  .sjcinvidi,  Toipnatifd)c  ^bcoloivc.  \'  §  2S2. 

592.  I.  I^cr    '?^ame    ßngel,  oon    ä.yyzKo^,  bc<^cid)nct    mie    hK\^    t)ebräif(^c 

^Sngn""     i^'?^'^'^  ""^   ^^^^^  d)albäifd)e  D'TD  ^ic  ^"^^1  i^l^^  33oten  ^ottee>  nnb  ift 

bal)er,   mie   ber   I)eil.  '^(ngnftinnv    iagt,    ofticii  nomen,    nou  iiaturae  (In 
Ps.  103  serni.   1    n.   IT)). 

^m  m  e  i  t  e  ft  e  n  3inne  uurb  bcr  '?iantc  (Sngel  non  alten  erfd)affcncn 
reinen  (Meiftern,  ben  f  e  l  i  g  c  n  nnb  bcn  g  e  f  a  ( I  e  n  e  n,  gcbrand)t,  gembl)n' 
lid)  nnb  im  engeren  3innc  aber  nnr  uon  bcn  l)  e  i  I  i  g  e  n  nnb  f  e  l  i  g  c  n 
reinen  (^ciftcrn  im  (^'kgcnfat^  sw  bcn  gefallenen,  ben  böfcn  (^eiftern,  ben 
^Teufeln  ober  Dämonen,  ^m  e  n  g  ft  e  n  3inne  mirb  bcr  'Jiame  (Sngcl  ber 
nnterften  Crbnnng  bcrfclbcn  beigelegt. 

59.3.  II.  Tic    (Jngel    finb    luni   (^)  o  1 1    e  r  f  d)  a  f  f  c  n  c,    f  n  r    fid)    b  c= 

^^(?n  d^'"^    ft  c  l)  e  n  b  e ,  o  c  r  n  ii  n  f  t  i  g  c ,  freie,  rein  g  e  i  ft  i  g  c  '^In  e  f  e  n.    "^ic^ 

"^'^'       ift  X^ogma  nnb  ergibt  fid)  anc>  allen  Stellen,  bie  mir  glcid)  fel)cn  merben. 

3)al)cr  fmb  bic  (5n(^cl  uicfcntlid)  ucvidjicbcn  Hon  bcn  (Göttern  iinb  .'palb« 
n  ö  1 1  c  r  n  bcv  b  c  i  b  n  i  i  d)  c  u  lU?  u  t  h  o  l  o  i^  i  c,  min  bcn  fl  n  t  c  n  n  n  b  böfcn  3)  ä  ni  o  n  c  n , 
bcn  (Mcnicn  nnb  (Slfcn  i'omic  non  bcn  i^ntcn  nnb  böfcn  (^ciftcvn  bc'5  pcr= 
fifdicn  2)nal  if^  m  n^o.  '^tnd)  bic  Vcbrc  "pioto^o,  nnd)  bcni  bic  (5nc]cl  bi rette  ober  in= 
bircftc  ©nionationcu  bc^  ^i^t'^^rfi^"  Unncfcn^^ ,  nnb  ^^bilo§,  bcni  bic  @nqe( 
nicbcrc  ©nionationcn  ober  and)  Urbilbcr  ber  Tingc  finb,  ift  falfd).  .Uid^t 
niinbcr  ift  bcr  rot  ionalift  if  d)c  "j^ro  tc  ftant  i^  m  n  f^  ,^1  ucruierfcn ,  bcr  bic  guten 
Gngcl  (\U  5  i  n  n  b  i  l  b  c  r  non  (Knaben,  bic  böfcn  nl^  3  li  ni  b  o  l  c  bcr  böfcn 
V?  c  i  b  cn  f  d)  a  f  t  c  n  n.  f.  n».  anffafu.  Gbcnfo  irrt  3 mc benborg  mit  bcn  niobcrnen 
8  p  i  r  i  t  i  ft  c  n,    ircnn  fic  bic  (Snget  al^  Seelen  berftorbcner  9?Jenfd)cn  bctrQd)tcn. 

594.  III.  Xaß  oon  b  e  m  '^X  e  n  f  d)  e  n  nnb  ber  g  e  f  a  m  t  c  n  «H  ö  r  |.i  e  r- 

^^Srei  ^'^^    ^P  c  1 1  m  e  f  c  n  1 1  i  d)  n  e  r  f  d)  i  c  b  e  n  e,  über  fic  c  r  l)  a  b  c  n  c,  inte  X- 
"^^  ■       t  i  g  e  n  t  e  ^  e  f  d)  ö  p  f  e  ^  o  1 1  e  i?^  c  ^*  i  ft  i  c  r  c  n,  ergibt  fid^ 

1.  ane  bcr  1^ eiligen  3d)rift,  nnb  ;^mar  au^^  ben  ältcftcn  oor- 
e^-ilifd)en  ^üd)ern   bec^  51.  %, ,   mie  an^^  bcn  fpätcren  "Proplictcn  nnb  btw 


'  §  70.  '^a\m,  3?egviff,  ©fiften^,  3^^^    ii"^  Crbnungen  ber  @nge(.  237 

^üd)ern  be^5  9^.  Z.  ^^i.  Gen.  3,  24;  18—19;  28,  11  f.;  32,  1;  Exod. 
2ö,  22;  Jos.  5,  13;  Ps.  33,  8;  90,  11;  102,  20;  Ezech.  1,  12.  20; 
9—11;  Apoc.  4,  G;  5,  6—14;  7,  11;  14,  3;  15,  7;  19,  4;  Matfh.  1, 
20;  4,  11;  16,  27;  18,  10;  22,  30;  25,  31;  28,  2;  Marc.  16,  5; 
Liic.  1,  11.  '2Cy;  15,  10;  22,  43;  Act.  1,  10;  5,  19;  12,  7  u.  f.  ir. 
II.  f.  ID.; 

2.  au6  bcr  !^c()re  bcr  33äter,  bic  bie  S'^nftcuj  ber  @nge(  a(^ 
(SJ(aubeneii)a()rl)eit  bctenncn.  ^i^gl.  Auguxf.,  In  Ps.  102  serm.  1; 
Greg.  M.,  Hom.  24  in  Evang.; 

3.  an  ei  bcn  ^ctenutnif  f  cn  bcr  .^nni)c.  Credo  in  nnum 
Deum  ....  factorem  coeli  et  terrae,  visibilium  omnium  et  invisi- 
hilimn.  Dens  utramque  de  nihilo  condidit  c.reaturam,  spintiiaUm 
et  corporalem  ;  angeUcam  videlicet  et  mundanam :  ac  deinde  liunia- 
nam,  quasi  comnuinem  ex  spiritu  et  corpore  constitutam.  Jjtter.  IV  e. 
Firmiter.  ^>gl.    Vatir.  Const.  dogni.  d.  lid.  catli.  c.  1  ; 

4.  awt^  bcr  Vernunft  CiU  t)bd)ft  fongruciit.  W\x  fc^en  l)icr 
üoraus,  mnc^  mir  g(eid)  bcuieifcn  lucrbcn,  uiimUd)  t>i\]i>  bic  (Sngcl  reine 
^eifter  finb.  ^]ur  relatincn  ^>olltommcnl)eit  ber  'Üklt  9c()ijrt  ce,  t)a^:> 
bie  .^p  a  n  p  t  f  l  a  )  f  c  n  ni  b  g  l  i  di  c  r  (5)  c  f  d)  ö  p  f  c  in  einer  b  e  m 
9i  e  i  ri)  t  n  ni  e  Qh  o  1 1  c  c^  c  n  1 1  p  r  c  d)  c  n  b  e  n  g  ii  1 1  c  u  e  r  m  i  r  1 1  i  d)  t 
finb.  Tal)cr  cntiprid)t  cc>  bcr  illkM^ol)cit  C^ottccv  ^'^^V»  i^iMlcr  ber  rein 
förpcr(id)cn  nnb  bcr  luiö  l^cib  nnb  @cift  änfanuncngcjc^tcn  ^^clt  and)  eine 
^elt  reiner  Okiftcr  c;iiftierc.  ^iec^  ift  nni  fo  gemiffcr,  ba  bie  reinen  ^eiftcr 
bie  u  0  n  t  0  ni  ni  c  n  ft  c  n  n  a  t  ü  r  t  i  d)  e  n  C  f  f  e  n  b  a  r  n  n  g  c  n  n  n  b 
©  b  e  n  b  i  l  b  e  r  b  c  c^  g  b  1 1 1  i  di  e  n  ^1.^  c  f  c  n  ?  f  i  n  b.  '^(nd)  entiprid)t  t^ 
bcn  göttlid)cn  Sigen|d)aftcn ,  \>i\\]  bic  göttlidjc  ::li>eicd)eit  nnb  ii'iebe,  bie  üom 
ä)^enid)en  a  b  m  ä  r  t  s*  bi*^  an  bie  iinf^crfte  (^H-cn;)C  niöglid)en  Sein?  alle^^ 
mit  törperlidjcm  Sein  nnb  "^eben  erfüllt  l)at,  and)  uon  nnc^  a  n  f  U)  ii  r  t  0 
bie  jn  ben  8tnfen  il)rcc>  !I()rüncv  aücc^  mit  einem  mcit  l)ül)cren,  gotte^^ 
iDÜrbigeren,  med  rein  geiftigen  2cin  nnb  V'cbcn,  crfiidte.  ^gl.  S.  Th. 
1  q.  50  a.  1. 

3)ie  ^Jiottuciib  igkit  bov  (Sv]d)affung  bev  @ugc(  .^i  bc()aupten,  une  bie??  nament- 
lich bev  Optimi^oiniho  uilb  bev  (S^üntbcviani^oiiub^  tl)at,  [tcl)t  bagegcn  mit  Ö^lauben  unb 
S^ernunft  im  ^i'ibcrfpvud)c. 

5(nf  bie  ^ragc,  feit  mann  bie  C^ngel  eji-ifticren,  ift  nad)  ber  allge= 
meinen  '^lnfid)t  bcr  Il)Cologen  ;^n  ermibern,  bajl  fie  g(eid)5eitig  mit  ber 
^D^aterie  erfd)affcn  mnrbcn  {si}niil  ah  uütio  fentporis.  Later.  IV  c.  Fir- 
miter.)    35gl.  S.  Th.  1  q.  61  a.  2  nnb  :i. 

IV.  X)ic  3a  1)1  ber  öngel  ift  eine  übcran^^  gvojsc,  mie  (Sd)rift 
[Gen.  32,  1.  2;  Deut.  33,  2;  P.s\  67,  18;  Dan.  7,  10;  Matth.  2ij, 
53;  Hehr.  12,  22;  Apoc.  5,  11  n.  f.  m.)  nnb  initer  (Gregor.  M.^  Moral. 
17,  13;  Cyrill.  Hieros..  Cat.  15,  24)lcl)rcn  nnb  bie  ^^ernnnft  ane  ber 
ÖJrö§e  Lottes  unb  ber  5(na(ogie  feiner  nne  betannten  ^^erte 
fdjUegen  fann.     ^^gl.  8.  Th.  1   q.  50  a.  3. 

V.  '?iad)  ^(nbcntnngen  ber  l)  e  i  ( i  g  e  n  (S  d)  r  i  f  t  (Gen.  3,  24 ;  Is.  i'),2; 
Ezech.    10,  3;   Col.  1,  16  u.  a.)  nnb  nad)  ber  fonftanten  nnb   allgemeinen  xü- neun"* e^öve 
Überliefernng    ber   ^ird)e    mcrben   iHnfd)iebenc   .klaffen   ober    Orbnnngen     ^^"^  ®"9^i- 
ber  @ngei  nnterfd)ieben.    ^afj  fold)e  e^iftiercn,  ift  ^  Iauben^mal)rt)eit. 
^ag  fold)er  Crbnnngcn  aber  gerabe  nenn  finb,  nnb  ba^  biefelbcn  miebernm 


595. 
3al)t  i>ev 


596. 


238  3?on  bcr  Schöpfung.     B.  ^i^on  ben  ©ngetn. 

in  b  r  c  i  .SO  i  c  v  ii  v  d)  i  c  ii  mit  je  b  r  c  i  d  ()  ö  r  e  n  jcrfaKcn ,  ftef)t  iiid)t  mit 
glcid)cr  (^3ciingl)cit  fcft,  ift  jcbod)  )o  aUgcmcine  Xrabition,  baf?  C6  uermeffen 
lüiire,  uou  bicfcr  i^'lirc  ab^inucidjcn.  ^cr  oberen  ^icrard)ic  gei)ören  an: 
Seraphim,  ('lierubim  ,  Throni;  ber  mittleren:  Dominationes,  Virtiites, 
Potestates ;  bcr  nntercn:  Principatiis,  Archantj;eli,  Aiigeli. 

©in^elne  (^ngel  merben  in  ber  Ijeiligen  3d)rift  enuiiljnt:  ^JJH d)ae(, 
(S^ a br  i  el ,  )){ a  p  l) a  e l  nnb  bie  |  i  e  b  e  n  C^  n  g  e  l ,  m  e  l  d)  e  u  o r  b  e m  1 1) r  o  n  e 
(^otte^o  ftel)en. 

§  71.  ^ic  '•Jiatur  bcr  (f-ugcl. 

^^g(.  .Spei  11  rief),  2)oginatiid)e  '^Ijoologie  \  §  284-288. 

T.  '4)ic  (5ngel  finb  tomplete,  rein  ge  ift  ige  »^nbftnn^^en. 
T^af5  bie  (£'ngcl  ge  ifti  ge  ^nbftan^en  finb,  folgt  am  allen  Stellen  ber 
l)eiligcn  3d}rift,  luo  uon  ben  (^'ngeln  bie  ^Kebe  ift.     ^ic^  ift  ^ogma. 
.w.  T^af3   bie   C£'ngel  rein  geiftige  Snbftan^cn  finb,  ift  3mar  nid)t  de  fide 

^eifti^r'^ioftMi"  ii^^t^'i*  ^^"^i"^)  fi^^^^  pntxinmm  nnb  ergibt  fid) 

1.  a  n  c>  ber  l)  e  i  l  i  g  e  n  3  d)  r  i  f  t.  'Die  l)eilige  ^djrift  nennt  bie 
(S-ngel  Ö^  e  i  f t  c  r  [Hehr.  1,  14;  Matth.  H,  IG;  Lhc  \0,20-Apoc.  1,4). 
3Benn  and)  bie  S  e  e  l  e  be^o  lU'en|d)en  C^cift  genannt  mirb ,  fo  merben  bod) 
bie  öngel  niemalc>  Seelen  genannt:  and)  ift  nie  mic  uom  (Reifte  b.  i). 
bcr  Seele  bee  Dienfd)en,  fo  oon  bem  (^H^ftc  be^ö  ß'ngeUö  bie  iKebe.  'Die 
(i'ngel  finb  (^eifter  nnb  merben  oon  ber  3d)rift  fo  genannt,  aber  nie  luirb 
gefagt,  baJ3  fie  einen  Ö^eift  ober  eine  3eele  baben.  5tnd)  merben  bie  gnten 
mie  bie  böfeu  öngel  oon  allen  törperlidjen  '^*efen ,  in^^befonbere  oon  bem 
9J?enfd)en,  oon  5leifd)  nnb  '^Int  nnterfd)ieben.     Ephes.  (J,   12; 

3)ic  fidjtbnven  (yvjd)ciiunigcn  bcr  (*ngcl,  inögcu  ]"io  miv  '^ifionen  ober  tnxd)  einen 
@rfd)ciuung'oleib  ucriiiittolt  fein ,  foiuie  bie  liinuurfnng  ber  (Sngel  anf  SlXirper  bemeifen 
nid)t,  M]i  bie  (Jngel  einen  ^'eib  baben.  ;ynlfd)lid)  mirb  ond)  (fc/i.  6,  2  al^  ^^trgnment 
für  bie  Hi)rperlid)feit  ber  (Sngel  angefüljrt ;  benn  bort  ift  nid)t  uon  hn\  (Engeln,  fonbern 
non  ben  'J?ad)foininen  3etl)^  t)iic  $Kebe.  S.'IMi.  1  q,  .")!  a.  3  ad.  G.  'i^gl.  .s)  u  nbb  anfen,  2)a^ 
^meite  '|NontifiraIfd)reiben  be^^  '^tpoüelfürften  ""l^etm-?  3.  274; 

2.  a  n  ^^  ben  l)  e  i  l  i  g  e  n  55  ii  t  e  r  n ,  bie  in  il)rer  gri3|3ten  iy^el)r= 
l)eit  bie  rein  geiftige  ^Jcatnr  ber  (£*ngel  ki)ren.  '^^gl.  Petamm^  De  Ang. 
1.  1   c.  3. 

Di'ondje  ^initer  fdjreiben  ben  (Engeln  eine  gemiffe  9)?a ter iol  i tat  gu.  ^iele  non 
biefen  aber  nennen  bie  (Sngel  jiuar  innnaterieU  im  55ergleid)c  jnr  fid)t baren 
ih>  e  1 1,  i  m  '^N  e  r  g  l  e  i  d)  e  ,^  n  (S5  o  1 1  aber  m  a  t  e  r  i  e  11.  Xiefe  (engnen  baber  nid)t  bie 
reine,  fonbern  nnr  bie  abfolnte  (iieiftigfeit  ber  (^ngel.  ^^tnbere  reben  nnr  b  i  I  b* 
l  i  d)  nnb  u  o  r  g  l  e  i  A)  w  e  i  f  e  lum  ben  l^nbern  ber  (5 ngel.  i^lNieber  anbere  enblid)  neigten 
fid)  ber  iD^Mnnng  ^n ,  bie  (^ngel  feien  an^o  (^  e  i  ft  n  n  b  \^  e  i  b  ,^  n  f  a  ni  in  e  n  g  e  f  e  ö  t, 
nur  bafj  [ie  nid)t  einen  groben  nnb  fdjiueren,  fonbern  einen  feinen  unb  iitberifdjen  l'eib 
tjütten.    ^Xnd)  ber  bt'il.  ^ernborb  umgte  biefe  Jyrage  nid)t  ,^u  entfdjeiben; 

3.  a  n  c>  ber  Ö  c  l)  r  c  ber  ^l\  r  d)  e.  Daö  Laier,  IV  l)at  ^mar  bie 
.^örperlofigteit  ber  d^ngel  nid)t  anebrüdlid)  erflart,  aber  bod)  bcntlid)  gcnng 
gelel)rt,  inbem  eö  bie  c.reatura  spiritualis  oon  ber  creatura  corporalis 
unb  beibe  oon  ber  creatura  liumana  nnterfd)eibet.  ^at)cr  l)aben  and)-nad^ 
biefer  ©rflärnng  bie  !Il)eologen  aller  3d)ulen  mit  oerfd)minbenben  3ln^na^men 
bie  reine  ^Spiritualität  ber  (Jngel  al^  eine  über  j  e  b  e  n  ^  m  e  i  f  e  t  e  r- 
l)abene    tatl)olifd)e    ^Ba^r^eit    crad)tet. 


§  71.  3)ic  9?atm  ber  @ngel.  039 

II.     ^  i  e    @  n  g  e  (    f  ö  n  n  e  n    fein    nnb    ]  i  n  b  id  i  r  !  U  d)  n  n        598. 
einem  b  e  ft  i  in  m  t  e  n  Orte  g  e  g  e  inu  ii  v  t  i  g ,  aber  itidjt  drcumscrip-  |if  |e9einv.art 
tive,  jonbeni  definitive.    %\\d)  tonnen  j  i  e  b  c  n  Ort  i  l)  r  c  r  (^  e  g  e  n=    "üia'ume/"^ 
m  a  r  t    m  e  c^  |  e  (  n. 

1 .  (^ott  a  n  e  i  n  ift  n  n  e  r  m  c  §  n  d)  nnb  a  U  g  e  g  e  n  mii  r  t  i  g,  lueil 
er()abcn  über  jebe  ©diranfe  be^  9i'anmc^3.  '^at)cr  finb  bie  @ngel  nid)t 
lüie  @ott  überall  gcgcnuuirtig.  Sie  finb  aber  im  .p  ^  ^"  ^^^  ^  ^  {Marc.  13, 
32) ;  fie  finb  an  u  e  r  f  d)  i  e  b  e  n  e  n  Orten  auf  @  r  b  c  n  iMatth.  1, 
20;  Luc.  1,  11;  2,  9.  13;  Joann.  20,  12;  Act.  5,  19  u.  f.  rv.); 
bie    abtrünnigen    (Snget    finb    a  n  ^    b  e  m    |)  i  m  m  e  I    g  c  ft  ü  r  ä  t  morben 

Luc.  10,  18;,  mo  fortan  fein  ^(at^  me^r  für  fie  ift  (Apoc.  12,  8). 

2.  :^Me   ein  Äi)rper,    ber   mit   feinen  Steilen   bie   eniäelnen  3::eik   bes        599. 
^Kanmc^o  ane^füKt,  fönncn  bie  CSngcl  aber  nid)t  im  ^Kanme  fein,  ba  fie  feine  ^4^p,-Jf/j^Jit^^'^ 
Steile   l)abcn.     IHnd)   bürfen   mir   nnf^   bie  (^H\3enmart  ber  öngel  im  ^Kannte 

nid)t  benfen,  al«  ob  fie  einen  ^unft  im  Üi\inme  einnäl)men.  'I)ie  fo 
benfen,  manifeste  decepti  sunt ;  nam  punctum  est  indivisibile  habens 
situm ;  sed  Angelus  est  indivisibile  extra  genus  quantitatis  et  sitüs 
existens.  S.  Tli.  1  q.  52  a.  2  c.  'JJiit  bcm  l)eil.  Tljomaei  muffen  mir  inel^ 
met)r  bie  grage  nad)  ber  ?lrt  nnb  '^HMJe  ber  (^3cgenmart  ber  (Sngel  im  Oüiume 
beantmorten :  fie  finb  nid)t  gegcnunirtig  bnrd)  ben  Äontatt  il)rer  ^  i  m  e  n- 
fion,  fonbern  bnrd)  ben  ^iontatt  il)rer  Straft.  Someit  fid)  im  ^Kanme 
ber  iBirfniu3c> freie  ber  .Uraft  cinec^  (Sngelc^  erftredt,  ift  er  in  biefcm  ^Hanme 
gegcnmärtig,  nnb  3mar  oermöge  feiner  unteilbaren  C£-infad)l)cit  gan^  im 
ganzen  nnb.gauo  in  jcbcm  Xeile  bec^  ^Kanmcv.  .v>ieranv^  ift  and)  flar,  ba|^ 
ber  C^eift  nid)t  oom  ^)ianme  nmfd)loffen  ift,  fonbern  oielmcl)r  ben  :Hanm  um= 
fd)neJ3t,  infofern  ber  :)ianm  feiner  'UMrtfandcit  nntcrmorfen  ift.  S.  Tli. 
1    q.  52  a.   1   c. 

3.  raf^    bie  (Sngcl   oon   einem  Orte   ^nm  anbcren  f  i  d)    b  e  m  e  g  e  n        goo. 
fi)nnen,   nnb    5mar  mit  einer    grofjen  2d)neUigteit,   nnb   baf^   and)   ben    ge^  '^'beftiT^""^ 
fallenen  (Engeln,  lomeit  fie  nid)t  ^nr  »Strafe  gebnnbcn  finb,  biefc  natürlid)e 
Säl)igfcit    nid)t    entzogen    ift,    ergibt   fid)   am  ber  l)  e  i  l  i  g  e  n    S  d)  r  i  f  t 

<P.s'.  103,  4;  Luc.  2,   13;  Hehr.  1,  7;  Job  1,  7;  Luc.   10,  18)  nnb 

ber  einmütigen  Vel)rc  ber  1^  ä  t  e  r  nnb  X  l)  e  0  l  0  g  e  n.  ^^n  ^-öe^ng  auf 
bie  5h't  nnb  'Ukife  ber  ^euu'gnng  l)alten  mir  an  ber  !i'el)re  bec^  l)ei(.  Xl)onm§ 
fcft,  Daj3  ber  (£ngel  nad)  feinem  freien  'iiMllen  fomol)t  in  f  0  n  t  i  n  n  i  e  r- 
n  d)  e  r  ^emegnng  mit  'I>nrd)fd)reitnng  hc^:-  ^}unfd)enranmec^,  ale  and)  o()ne 
letztere  in  b  i  «  f  r  e  t  e  r  ilnnfe ,  n  i  e  m  a  l  c^  aber  /w  hintan fi  feinen  Ort 
ueriinbern  fann.     S.  Th.  1   q.  53  a.  2  nnb  ^). 

Hinmntiuifl.  5)c!oi]lcid)on  tonnen  fie  fid)tbnv  cvfd)cinon,  nnb  jumr  enmiebcr 
in  :il>ei[e  einer  bnvd)  fie  ober  bnrd)  (^ott  beUHrften  i^ifion  ober  bnrd)  einen  lUJ'^  injenb 
iiicld)en  törperlid)en  (Elementen  qebilbeten,  jebod)  rein  uierf5enijlid)en  (5r[d)einnnqeleib. 
«gl.  S.  Th.  1  q.  öl  a.  2  nnb  3;  Auy.,    Civ.  Del  1.  15  c.  23. 

IIL  Qu  33e5ng  auf  hiK"  (S  r  f  e  n  n  e  n  ber  ßngel  ift  ;)n  bead)ten :  ^^j 

1 .   1)ie    ^  n  t  e  (l  i  g  c  n  5    ber    (£'  n  g  e  l    i  f t    0  0  11  f  0  m  m  e  n  e  r,  ra§  evremien 


g  0 1 1  ii  l)  n  li  d)  e  r  alt-»  bie  ber  i))i  e  n  f  d)  e  n ,  aber,  m  c  i  l  e  x-- 
f  d)  a  f  f  e  n  n  n  b  e  n  b  U  d) ,  m  e  f  e  n  1 1  i  d)  n  n  ö  0  11  f  0  m  m  e  n  e  r  a  l  ^ 
ha^  g  iU  t  ( i  d)  e  ill>  i  f  f  e  n.  %(.  Hebr.  2,  7 ;  2  Reg.  14,  20.  '^^iefe^ 
ift  de  fide. 

2.  ;r)  a  ^  @  r  f  e  n  n  e  n    b  e  r  (S  n  g  e  (    i  ft  e  i  n  r  e  i  n  g  e  i  ft  i  g  e  g. 
3llö  reine  ©eifter  erfennen  fie  nid)t  burc^  phantasmata^   fonbern  burd^  Don 


ber  (Sngel. 


240  *üSon  bev  ^c^öpfung.     B.  ^^on  beu   kugeln. 

©Ott  anerfrf}a|7cnc  species  connafurales.  T)ag  ba^  (Srfennen  ber  dngel  ein 
rein  g  e  i  ft  i  g  c  c>  ift,  t)nt  biefdbe  (S^eung^eit,  mie  bie  ^^^al)r()eit,  ba^  bie 
©ngel  pnrc  (^cifter  finb.     ^gl.  n.  597. 

3.  D(it->  (Srfcnncn  ber  Cl'ngel  nnifailt  ^  o  1 1,  i  ()  r  c  i  g  e  n  e  ^  ^^  e  |  e  n, 
bie  übrigen  Öi  c  f  rf)  i)  p  f  e ,  md}  im  einzelnen,  bie  5  n  t  ü  n  f = 
t  i  g  e  n  "D  i  n  g  e ,  foiucit  fic  al^o  'iLUrfnngcn  in  il)ren  notmenbig  tüirfenben 
Urfai1)en  crfcnnbar  finb.  ^ivo  ergibt  fiil)  aüe^^  nuö  il)rer  üoUfommenen 
^ntelligens. 

dagegen  finb  bie  übcrnatürlicljen  (^e()cimnif f e,  bie  }ä)U6:)U 
l)in  inner(iif)en  freien  (^Ubanfen  ber  n  ernün  f  tigen  ®efii)öpfc 
nnb  bae<  tontingent  ^nfünftige  bent  natiirlidjen  (5rfcnnen  ber  (Ingcl 
entzogen,  ^gl.  oben  m.  65  ff.)  über  bie  ^el)eimniffe.  —  2  Paralip. 
6,  30;  3  Berj.  8,  39;  Jer.  17,  9.  10;  1  Cor.  2,  11;  Hebr,  4,  12.  — 
7s.  46,  9.  10;  Jer.  17,  9.  10.  X^iee;  ift  tk  fide.  Über  ba^  ©rfennen 
ber  @nge(  f.    S.  Tli.   1   q.  54-58. 

:>(  u  m  e  V  tu  11  g.  1.  (Sott  ertcnneu  bie  @ugc(  nur  Qbftvaftiu  aii§  beu  ^vca* 
tuven,  lucnn  and)  noUfonunoucr  une  bie  iOieiifdien :  bagegen  ge[)t  btc  intuitive  @r* 
tenntni^  über  bie  ^Jiütuv  bcv  (^iigel  l)inüu^. 

2.  5)te  tilget  evfeunen  bie  eiid)üüeneu  3^inge  in  fic^;  ,^ur  visio  betitifit-a  cv» 
f)obcn,  evfeunen  fie  bieielben  aud)  in  (SJott,  iubem  fie  bie  emigen  ^been  @otte§ 
fd)Quen.  3)iit  beni  beil.  ^^(uguftinusi  pflegen  bie  'Xheologen  bie  elftere  (frtenntui^  cog-- 
iiitio  nspt^rfiiid,  bie  lebteve  )n<ffiifin<i  ,yi  nennen.     S.  Tli.  1  q.  58  a.  6  unb  7. 

3.  2)ie  3  p  r  ü  rf)  e  docufio)  bei*  (ingel  befte()t  büiin,  ^a]^  fie  gegenfeitig  il)re  C^e= 
bauten  einonber  fdjaiien  (äffen.  il^elel)vt  ein  ()öl)erev  (5nge(  einen  nieberen,  »o  mirb  bieg 
,ynn  Unterfci)iebe  non  ber  niutua  locutio  al'?  iUuvi'niatlo  bejeicfjnet.  S.  Th.  1  q.  107. 

602.  IV.  ^>ie  jebem  üernünftigcn  ^Ufen  ift  bem  (Snget  freier 
^^LvTngei/ '  ^Ml(e   eigen.     I)iev   ift   de  fide  nnb  in  ber  Ijeitigen  3d)rift  überaü 

anc>gefprod)en,  mo  fic  lct)rt ,  baf^  bie  CSngel  fünbigen  fonntcn  nnb  und)  mirf* 
lid)  fünbigten. 

"dagegen  ift  ber  freie  ^IMlte  bc^>  ©ngel--^  nid)t  mie  ber  göttlid^e 
unenblid)  oolltomnien;  er  ift  meber  pnrcr  %U ,  nod)  abfoint  nnöer= 
iinberlid)  nnb  inbcfettibel,  luic  ber  3nnbcnfa(l  ber  (i^'ngcl  bcmcift. 

'^i>ol)l  aber  ift  ber  'UMllc  nnb  bie  Ji't-'ill^-'it  bcv  @nge(>?  DoUtonimener 
aUo  ber  'il^iüe  nnb  bie  5i'<^il)<^if  ^^^-^  lUicnidjcn,  nid)t  nnr  ucrmiige  ber  reinen 
(^eiftigfeit  bee  englifd^en  '^l.^iüenv,  traft  n>eld)cr  er  uon  allen  Sinflüffen 
finnlid)cr  .S{ontnpi^ocibi(ität  nnb  ^Jrae^cibilitiit  frei  ift,  fonbern  and)  ucrmögc 
ber  il)ni  üorlend)tenben  uoUtoinmeneren  C£'rfenntnie^  nnb  ber  it)m  inneiüül)ncnben 
gröf^eren  Energie.     S.  Tli.   1   q.  59—60. 

603.  V.  'Die  CSngel  befi^en  eine  fet)r   grofK  ::)3hic^t,  bnrd)  bie  fie  auf- 
^''Uf^*^  ^'^  einanber,  anf   bie   fi3rpernd)en    ^inge   nnb   anf   bie  ^JJ^enfd^en 

eimuirfcn  tonnen.  Xa-o  Ie()rt  nn^S  bie  Off  e  n  b  a  r  n  n  g  nnb  bie  ^  e  r- 
n  n  n  f  t. 

1.  Die  (Snget  tuirten  anfeinanber  ein  bnrd^  illuminaüo  (n.  601). 
33gt.  S.  Th.  1  q.  107  a.  2  c. 

2.  "^af?  ein  %d\\  anf  bie  förper(id)en  T)inge  nnrfen,  fie  beiuegen 
fann,  ift  bem  ^efen  be^  %i\]\tt^  im  l)öd)ftcn  Ö^rabe  angemeffen;  baf3  ^'ngel 
ond)  mirtlid)  fold)e  ili>ir!nngen  l)eruorgebrad)t,  ftel)t  mit  (^eungl)eit  an^- ber 
Offenbarung  feft,  menn  and)  bie  *?lrt  unb  'ii^eife,  mie  ber  C'^eift  auf  bk 
30kterie  einmirft,  nn^^  uerborgen  bleibt. 

Diefe  '^irffamteit  ift  jebod)  cnbtid).  1)er  ßngel  fann  meber  förper=^ 
\\6)t  <Subftan§en  in^  Da  fein   rufen,    nod^  biefelben  in  it)ren  natürlidjen 


§  72.  SBcftimmung  imb  Uvftanb,  ^^rüfimg,  5?el)arnmg  unb  ^aU  bcr  ©ngcl.      241 

@igcn|rf)aften  unb  Gräften  ü  c r  m a  n b  c ( n,'  fonbern  fic  nur  localiter  b  e ir  e g  e n 
iinb  fü  bereu  uatiir(id)cu  Prüfte  nad)  beu  (S^efet^cu  bcr  Dcatur  5ur  |)crüor^ 
briuguug  uatürlidjer  ^Urtuugeu  beuu^^eu.     ^gL  8.  Tli.  1  q.  HO  a.  2  u.  3. 

o.  :5hscbcr  eiu  guter  uorf)  ein  böfer  @uge(,  lueil  überliaupt  fein  er- 
l"d}Qffcner  (^eift,  fann  beu  ^iiJiUen  be^  ^JJ^eu|cf)cu  unmitteUmr  üou  innen  be^ 
iDcgen,  iinbern  unb  beftimmen  ober  benfelben  mit  einem  ()öl)ereu  Vermögen 
iiuerüften,  \vk  biec^  Q6ott  allein  burd)  feine  (^}mhc  oermag;  nur  uou  äugen 
ober  moralifd),  nid)t  pl)i)|i|d)  tann  er  auf  benfelben  eimnirfen  burd) 
Sele^rung  unb  Uberrebung  ober  and)  burd)  (^inmirtnug  auf  hiv$  finu(id)e 
33egel)reu.    S.  Tli.  1   q.  111  a.  2  c. 

VI.  I^ic  ßngel  finb  aU  imnmterieüe  geiftige  ^li>efeu  inforrnptibel  604 
ober  unftcrblid).  ^sgl.  3Iafth.  1^,  10;  25,  41;  2  Petr,  2,  4.;Äpoc.S,  ^'  ""^' 
3  ff.;  S.  Th.  1  q.  50  a.  5. 

§  72.  ^Bcftimmuug  uuti  Urftaub,  ^^^rüfuug,  iöel)arruug  unb  gaü  bcr 

(^ugel. 

Th}{.  ficinrirf),  5)oginatiid)e  JlieoUigie  \'  §  2.S9. 


Xie  UnftevOüd): 
feit  bei-  (ingel. 


605. 


I.    Ö^ott  l)at  alte  (S  n  g  e  (  an^-'  pure  r  (^  u  a  b  e  3  u  r  vi.4o  heata 
b  e  f t  i  m  m  t  unb  nad)  ber  sententia  cumninnis  uid)t  erft  nad)  einer  i^or^*''|J;S"öt,p;"^^ 


tiuqel. 


r.ofi. 
^riifuttii  ber 


bereitnug,  mie  mand)e  3d)o(aftiter  meinten,  fonbern  00m  e  r  ft  e  u  9Ji  0  m  e  n  t  e 
mit  ber  l)  e  i  1  i  g  m  a  d)  c  u  b  e  n  Qh  n  a  b  e,  alfo  mit  ber  iustitia  orii^iualis 
unb  allen  iibcruatiirlid)eu  Xngenben ,  nanu'utlid)  U\\  göttlid)eu  I^ngcnben 
auvgeriiftct.  Job  ?>^,  7;  M((tth.  \X,  10;  M((ir.  S,  :>8  ;  yly>or.  4,  5.  "Dap 
and)  bie  gefalle  u  e  u  (i:ngel  bic  l)ciligmad)enbe  @nabc  befaßen,  loirb  an* 
gebeutet  Joann.  ^,  44  unb  Jud.  0.  il)gl.  and)  Cateclm.  Rom.  P.  1  c.  2 
q.  17;  S.  Th.   1  q.  02  a.   1-4;  q.  ()3  a.  3. 

II.  Qu  biefcm  xtafu^  riar  batten  fic  eine  iniifung  ^n  beftel)en,  in  ber 
fie  fid)  bie  emige  3eligteit  oerbienen  füllten.  T^ajl  fie  biefe  '^J.^rüfnng  mirf-  ^'amiei. 
iid)  5U  beftel)eu  t)atten,  folgt  auv  allen  Stellen  bcr  l)eiligcu  ^d)rift,  an 
beuen  oom  "^^aWt  nu1)rercr  (ingel  bie  ^Kebc  ift.  '-IH3I.  u.  009.  9tad)  ber  aüge* 
meinen  5Infid)t  ber  ^t)cologcn  mar  bie  iM-üfnugv^cit  f  e  1)  r  t  u  r  5.  8.  I'li. 
1  q.  02  a.  5. 

in.  T^  e  r  größere  !I  e  i  l  ber  (ingel  b  e  ft  awh  jene  "P  r  ü- 
f  u  u  g ,  inbem  er,  meun  aud^  ol)ne  ^d)manteu ,  ^^^^igcrn  unb  Ä\"impf ,  aber 
burd)  einen  pofitioen  '^(tt,  in  ber  u  r  f  p  r  ü  u  g  1  i  d)  e  u  W  e  r  e  c^  t  i  g  f  e  i  t 
unb  iM  e  b  e  b  e  l)  a  r  r  t  c.  Triefe  (ingcl  bcfaf^en  alfo  bic  gratia  efficax  unb 
h(\^  donum  perseverantiae  finalis ;  fic  gingen  fofort  ^ur  visio  beata  eiu 
(8.  Tli.  1  q.  02  a.  5)  unb  empftugeu  bic  il)rem  i^erbienfte  cutfpred)cnbc  Stufe 
bcr  Seligteit  (8.  Th.  1  q.  02  a.  0),  bie  nid)t  essentialiter,  mol)l  aber 
accidentaliter  iL^ic.  15,  10)  t)ermel)rt  merben  tann    (8.  Th.  1  q.  02  a.  9). 

IV.  5(uö  .S5od)mut  unb  mo()l  and)  au^>  9tcib  (ogt.  Ecclus 
10,  15 ;  Js.  14,  1 1 ;  1  Tiw.  3.  0 ;  8.  Th.  1  q.  03  a.  2),  oic(leid)t  in  ^esie()uug  '"'"tn^^i 
auf  bie  :3u^arnation ,  ift  burd)  einen  5lft  freier  Selb fteutfd) ei bung, 
balb  nad)  il)rer  @rfd)affung  (1  Joann.  3,  8;  8.  Tli.  1  q.  03  a.  5  u.  0), 
auf  5(nftif  t  en  mol)l  beö  l)öd)fteu  ber  (£'ugel  (8.  Th.  1  q.  03  a.  7),  bem  bie  an= 
bereu  —  bie  augeli  diaboli  —  jnftinuutcn,  unb  hm  fie  nad)al)mten  (8.  Th. 
1  q.  03  a.  8),  eiu  5a^(reid)er,    jcbod)    berfteiuere  Zt\\  ber  (iuget, 

^einvictj^^u^pert,  ^tom^enbium  bev  Xopmatit.  lg 


l'ef)avvutu]  bcr 
nuten  (innel. 


"iHbfaU  ber  bofeit 


(iyiftciij  bei- 


242  '^on  bcr  Sdjöpfung.     B.  ^^^on  ben  Engeln. 

iiic((eicl)t  nit^^  allen  Orbimngcn,    uon   (^ott,   i()vcm  übcrnntürlic()en    ^itU, 
a  b  9  c  f  a  1 1  c  n. 

1.  X)cr  SünbenfnU  bcr  öngcl  imb  bic  ©^'iften^  bcr  Teufel 
Teilfeir'  ift  (Je  ßde.  '^ic  l) eilige  £rf)rift,  mit  bcr  bic  %[\izx  übcrcinftinimcii,  lel)rt 
c^  |cl)r  Ijäiificj.  Discedite  a  me  iiialedicti  in  igiu^n  aetei  nuni ,  qui 
paiatns  est  diabolo  et  angelis  eins.  Maffh.  25,  41.  üeus  an- 
gelis  peccantibns  non  pepercit,  sed  ludentibus  int'erni  detractos 
in  tartarum  tradidit,  crudandos.  2  Petr.  2,  4.  ii^gl.  Job  4,  18; 
Lue.  10,  18  n.  f.  ID.  5(nrf)  l)at  bic  ,^i^ird)e  c«?  nnebrüdlid)  nl^  1)ognia 
an^:^i3c[prod)cn :  Diabohis  et  alii  daeniones  a  Deo  qnidem  natnra  creati 
sunt  boni,  sed  ipsi  per  se  facti  sunt  niali.  Co)ir.  Later.  IV  c. 
Firmiter. 
f)auei*^iei-  Usn-  "•     "^^^  gefallenen  ßngcl  finb  emig  ucrbammt  ^ Maffh.  2."),  41  ;  Jml.  B; 

'  öamninic^.''  Apoc.  20,  9.  10),  )o  ba|l  cc^  f c i n c  CS-rlöfnng  für  fic  gibt.  ^^')ärcti)d)  ift 
batjer  bic  !^el)re  bc0  Origence  nnb  nid)t  meniger  neuerer  'J.n-otcftantcn  uon 
einer  äTrozaraoraTi;  rwv  r.dvzw.  8i  quis  dixerit,  quod  uniuntur  Deo 
Verbo  per  omnia  similiter  coelestes  virtntes,  et  omnes  lioniines,  et 
diabolus,  et  spiritalia  neqnitiae.  ut  ipsa  Mens,  qnae  dicitnr  ab  ipsis 
Christus,  et  qnae  in  forma  Dei  est,  et  exinanivit,  ut  aiunt,  semet- 
ipsani;  et  quod  ünis  erit  regni  Cliristi :  anatliema  sit.  (^an.  ('onc.  V 
contra  Origenem.  Can.  12. 
611.  i].     "^n-  Cs^nabe  nnb  (Miorie  nnb  fomit  atlcr  iiberna tiirtidjcn  (^v< 

%i'Sl'(fü(^'t^\\\\tn\t^  nnb  !Ingenb  giin^lidj  beranbt  nnb  mit  bcr  ganzen  .^iraft  il)rcr  fittlirf) 
faücnen  ^^:llfleI.  üerbcrbtcn  9^atnr  anf  bae  ^öfe  gerid}tct,  befi^cn  bic  böfen  C^kifter  nad)  bcm 
'JJiaße  il)rer  natiirlid)en  '^kgabnng  nnb  il)rer  friil)crcn  2tel(nng  eine  mcl)r  ober 
minber  gro|lc,  jcbod)  bnril)  llnmiffenl)eit  nnb  :3rrtnm  getrübte  S'rtenntni^ 
bcr  natiirlici)cn  nnb  and)  iibernatiirliitien  '^inge,  non  bencn  fic  ein  natiir= 
lid)cci  5lMffen  I)abcn,  nnb  bic  fic,  bnrd)  bie  ©oibcn,^  bc^unnigcn,  mibcnüiltig 
für  uial)r  ()a(ten.  1)ai<  bcbcntet  uiol)!  J(tr.  2,  19:  Daemones  credunt  et 
contremiscunt.     ^g(.  8.  Th.  1  q.  ()4  a.  1. 

Qt)r  ^l^illc,  5n  allen  übernatürlid)en  'Elften  f rf)lcd}tl)in,  5n  allem 
natürlid)  C^^nten  moralifd)  nnfiil)ig,  ift  ;>mar  pl)t)fifd)  frei,  aber  t)cr* 
möge  bcr  serrifff)^  (jehennae  ,Uned)t  ber  l'ügc  nnb  ^oc^l}eit  nnb  ol)nc  praf* 
tifd)e  ©rtenntnio  bc^o  !!li>al)rcn  nnb  (^nten,  fo  baf?  man  auf  il)n  EcclL  9,  10 
anmenben  tann:  Nee  lutio,  nee  sapientia ,  nee  seientia  erunt  apud 
inferos. 

^l)re  natürlid)e  ilMrtung«fä^igf eit  ober  ""^Tiai^i    bc5Üglidj  anberer 
Kreaturen   l)aben   bie  böfen  (5^eifter  nid)t  uerloren,   aber  fic  fönncn  biefelbe, 
mie  überl)anpt  alle  .^ireatnren,  nur  infofern    gcbrandjcn  nnb  üben,    alc^  Ö^ott 
e^>  anlägt. 
@tvor>n  bev    i'  ^'     ^^^^^   ^'^^^^''^^   ^^^"^^^    3d)nlb    leiben    bie    gefallenen    (J'ngel    Strafe 

faüencn  (inflei.  uub  ^iDar  i)oena  .^PMSU^  nxib  poe7ia  daimii ;  bk  poena  sensus  felbftDcr* 
ftiinblid)  nid)t  aU  passio  appetitus  i^ensifivij  fonbern  abo  passio  appe- 
titus  spirifuaUs.  Secnndnm  (juod  (dolor  et  liuinsmodi)  noniinant 
simplices  actus  voluntatis ,  sie  possunt  esse  in  daemonibus.  Et 
necesse  est  dicere,  quod  in  eis  sit  dolor ^  secundum  quod  siguifi- 
cat  simplicem  actum  voluntatis;  sie  enim  nihil  est  aliud,  quam  re- 
nisus  voluntatis  ad  id,  quod  est  vel  non  est.  Patet  autem ,  quod 
daemones  multa  vellent  non  esse,  quae  sunt,  et  esse,  quae  non 
sunt.     8.  Th.  1  q.  64  a.  3  c.    ^a§  fd)liegt  bie  Reinigung  bnrd^  förpcrlid^c 


§  73.     5Bevf)ü{tni§  brr  guten  (Sn%(\  311  ben  9}?eufc^en.  243 

ü'orturcn  jcboif)  nirf)t  aibo.  '^m  mefeiit(id)cn  bleibt  bie  Strafe  ber  '5)amonen 
unucrtinberlid);  accibenteü  ift  fie  einc^>  3»iinid)ie'3  fä^ig.  '^üif^^  t)öd)fte 
fteigcrt  fie  fid)  accibenteü  am  jüngften  ^age.  ^i^o  ba^in  finb  fie  tei(^^  im 
3(bgrunb  gefangen  (2  Petr.  2,  4;  Jw(/.  6),  tei(^  tft  it)nen  (Eintritt  in  biefc 
mdt  geftattet  (3/a//A.  H,  29;  L?/c.  8,  31;  Eph.  2,  2;  G,  12),  mo  fie 
i^re  '13cin  mit  fid)  tragen  (S.  Th.  1  q.  04  a.  4  ad  5).  ))laii)  'O^atur  nnb  Strafe 
befte^t  eine  Stufenfolge  unter  ben  'Dämonen,  aber  feine  ^^i^i'^i'^li^  ^^i*  ^i'b^ 
nung  nnb  bec^  @et)orfamei.  ^l)r  ^Jfeid)  ift  ein  Oieid)  ber  llnorbnung,  bcr 
!2ift  nnb  (bemalt.     S.  ^IMi.  1  q.  109. 

§  73.    i^cr^ältui^  ber  guten  (fuge!  ,yi  ben  9Jkuf(^cu. 

l<gt.  ^einvid),  ^rogniotiiclje  Ideologie  V  §  290. 

"D  i  e   f  c  t  i  g  e  n   (Enget    f  d)  a  u  e  n    nnb   ü  e  r  t)  e  r  r  ( i  d)  e  n    @  0 1 1  nnb    .  j^^^- 
nehmen  aU  wlmiiiisfraforii  sj)irififs  ober  ((HjjrJi  am  i^  0 1 ( 5 n g e  ber  p r 0  =  ^'^  ^cDinsensei. 
üibenti  ctl  en  Crbnung  bienenb  teil  nnb  5mar  im  grof^en  nnb  ganzen 
mie  im  flcinen  nnb  einzelnen. 

I.     ^^ier  Sät^e  finb  l)ier  anoeiuauber  3n  t)alten : 

1.  "^af]  bie  guten  ßngel  'U'erf^enge  bcr  inn-fcliung  (^ottc^o  für  bie  l^J^en^ 
fd)en  finb,  fomie  bie  allgemeine  Vel)re,  ba|l  e^o  Sd)nt3 enget  gibt,  ift 
de  ßde. 

2.  !5)af3  jeber  (^Miiubige  einen  Sdjutumgel  l)at,  ift  sententia  certa. 

3.  T^ail  jeber  t^J^eufd)  einen  Sd)n^engel  l)at  uon  ber  (Geburt  bi-o  ^um 
Slübe,  ift  sententia  cinnmunis  tlieolot^ormn. 

4.  Tsap  aud)  j  e  b  e  ^0  ^)i  cid),  j  c  b  c  c>  'i^  o  1 1  einen  eigenen  Sd)u^engel 
{^qX,  ift    sententia  probabilis. 

IL     ^ie  ^emeife  für  biefe  Sii^3C  merbcn  crljoben  gh. 

1.  (iix^  ber  ^eiligen  3d)rift.  sSSÄ 

a.  ?ll{e  Offenbarungen  C^Uittec^  im  ^^(iten  Xeftamente  gefd)at)en  \uui)  ^-^^^^^^-^If 
ber  Öet)re  bcr  l)ciligcu  5d)rift  bnrd)  ben  Ticnft  bcr  (Engel  [Ad.  7,35.  53; 
Hehr.  2^2;  13.  2j;  bie  ßugcl  crfd)eincn  alo  iHillftreder  bcr  gotttidjcn 
5)eU0ratfd)luffc  mie  ber  göttlidjcn  (^erid)tc  ^Gen.  3,  24;  Gen.  19;  Kxod. 
12,  23;  Nmn.  22,  23.  31  u.  f.  m.i.  "i^wx  ;Huftragc  (i^otteo  merben  uon 
ben  (Sngeln  belel)rt,  gefüljrt  nnb  gefd)ütu  bie  ')3a  t  r  iar  d)en  [Gen.  1<S; 
Gen.  22-,  28,  12;  32,  1;  48,  lO;,  bie  :)iid)tcr  iJos.  5,  13;  Judic. 
'6,  11;  13,  3),  ^lönige  (1  Pandip.  21,  18»  uub  't^'opl)eteu  (4  Reg. 
1,  3;  Dan.  7,  10;  8,  13;  9,  21;  Zavh  1 ,  9  ff . ;  2,  2  ff.;  4,  5.  6 
u.  f.  tu.) 

Qm  9^euen  Teftamente  tritt  biefe  Il)ätigfeit  ber  (Sngel  nid)t  minber 
3U  2^age.  (Sin  (Sngcl  fül)rt  '].H^truv  nnb  3;ül)anne6  (im  bem  Ö^efüngni'?  [Art. 
5,  19  ff.);  bnrd)  einen  (S'ugel  mirb  (iorneline(  an  "Petrus  gemiefen  ^Act. 
10,  3);  ein  ©ngel  befreit  *¥ctrn^o  oon  (^efaugcnfd)aft  nnb  Zoh  (Ad.  12,  7). 
33g(.  aud^  uod)  Ad.  1,  10  f.;  12,  23;  27,  23). 

2Bie  burd)  biefe  5H)atfad)eu,  fo  bezeugt  bie  l)citigc  Sd)rift  and) 
au^brücf t id),  baJ3  bie  @ngel  ^nm  ^ol)(e  bcr  3J?enfd)eu  tl)atig  finb:  An- 
gelis  suis  mandavit  de  te ,  ut  custodiant  te  in  omnibus  viis  tuis. 
Ps.  90,  11.  Nonne  omnes  sunt  administratorii  spiritus,  in  niini- 
sterium  missi  propter  eos ,  qui  haereditatem  capient  salutis  ? 
Hebr.  1,  14. 

10* 


244  ^on  bev  ^djüpfung.     B.  5:^011  t>n\  enflcfn. 

1).  A^af]  jcbcr  ^Mniibigc,  ja  jcbcr  ^Jienfrf)  einen  3rf)nt3enge(  tyit 
mä()renb  bei*  gan.^en  3^it  |'einec>  irbifd)cn  l'cbenc^  luirb  im  %iU\\  leftnnientc 
anqebcntet  (ogl.  Ps.  33,  8;  90,  11),  im 'Jicnen  3:e[tamcntc  aber  fo  ge(cl)rt, 
ba\]  cci  5UV  sententia  certa  ober  bod)  comnuiiiis  mnrbc.  Videte,  iie 
coiiteniiiatis  imum  ex  liis  pusillis ;  dico  piiim  vobis,  qiiia  anoeli 
eorum  in  coelis  semper  vident  faciem  Patris  mei,  (^ui  in  coelis  est. 
Maffh.  18,   10.     Angelns  eins  fPetri)  est.     Art.  li>,  15. 

c.  .3(n^>  bcm,  wat"  bei  "Tanicl  '10,  13  ff.)  über  ben  ^d)n^en9cl 
ber  ^^erfer  nnb  (^ricd)cn  nnb  über  il)(id)ael,  ben  5d)iitHn-  be^o  ^i>olfe^o  ^ottec^ 
gefdjricben  fte()t,  tann  mit  ^Kcd)t  gefolgert  merben,  bajl  ^nUter  nnb  ^Kcid)e, 
iiberl)anpt  m  e  n  f  d)  l  i  d)  e  (^U m  e  i  n f  d)  a  f  t  c  n ,  and)  Orte  nnter  bem  bef on= 
beren  3d)n^c  uon  Engeln  fte()en; 

1?.  an^  bcr  ?e^rc  ber  ^^ätcr.  ^Kte  Stellen  ber  l)eiligen  3d)rift, 
bic  mir  foeben  angefiit)rt,  m erben  non  initern  in  nnferem  Sinne  ansgelegt. 
©in^elne  5ln«fprüd}e  f.  bei  Pdarim^  J)('  Angelis  1.  2  c.  7; 

3.  auc^  ber  ßcl)re  ber  !Il)e otogen.     ^^g(.  8.  Tli.  1  q.  113; 

4.  an^i  ber  ^el)re  ber  .Üird)e,  bie  ein  eigene?;  %t\{,  hi\§>  Sd)u^  = 
engctfeft,  cingefe^jt  l)at,  nnt  bic  I)ciligen  Sdjn^cngel  ,vi  ücrcl)rcn.  i^gt. 
and)  Cafech.  Rom.   P.  4  c.   9  q.  4— (>. 

;a>ie  bk%d)uu^  III.     *!h>irb  gefragt,    mobnrd)  nnb    in  meld) er  ^ll^eife  bie  ^mget 

engei  lüivfcn.  ben  Dtenfd)en  3d)n^  gemiibren  fönncn,  fo  ift  nad)  ber  attgemeinen  Vel)re 
ber  initer  nnb  Xl)eologcn  nnb  bem  allgemeinen  (^lanben  ber  ,Uird)e  barauf 
jn  antmorten: 

1.  Sie  bcUHil)ren  nn^ö  oor  (^)efal)ren  be«  l^eibcc>  nnb  bcr  Seele,  inf^^ 
befonberc  nor  Qrrtiimern  nnb  llnbcbad)tfamteitcn,  oor  3?crfnd)nngen  nnb 
Siinben ; 

2.  fic  fd)iit5cn  nnc>  gegen  bie  ^Hngriffe  nnb  ^^erfnd)nngen  böfer  (^ciftcr; 

3.  fie  ermal)ncn  nnb  nnterftnl5en  nn?<  jn  allem  (^ntcn; 

4.  fic  tiinnen  nn^?  mit  oinbifatiuen,  iior;^üglid)  aber  mit  mcbi^inalen 
Strafen  ;)nd)tigen. 

9llle^  bicfc€>  aber  fönnen  fie  fomol)!  natürlid)er  ii'eife  bnrd)  i^re 
n  a  t  ü  r  1  i  d)  e  .^  r  a  f  t ,  mie  and)  bnrd)  (^  o  1 1  e  ^>  .^il'  r  a  f  t  nnb  Ö^  n  a  b  e ;  lefe- 
tcrec>  mieber  anf  boppelte  '^i^eifc,  inbcm  fic  ben  iyicnfd)en  i>Smhc  nnb  .'oilfe 
bnrd)  il)r  (^kbet  oon  (Mott  erflel)en,  ober  inbcm  fic  fold)c  in  Ö^ottec>  *^(nf^ 
trag  ak>  beffen  'A^iener  nnb  '^UM't.^engc  ben  llicnfd)cn  übermitteln. 
i'-i«.  IV.     So  gemig  e^  oernnnft^  nnb  glanbene^mibriger  (S^öt^enbienft  märe, 

^ISÄr  ben  Engeln  göttlid)e  (^l)re  iciütw^  lafriaei  3n  crmcifcn,  cbenfo  gemiil  ift 
e^^  erlaubt  nnb  (^ott  mot)lgcfällig,  ben  l)ciligen  Engeln  megcn  (^3ott  nnb 
5n  @ottc^>  @l)rc  jene  3Sercl)rnng  nnb  Öicbe  5U  ermcifen,  bie  il)ncn 
nad)  bem  göttlid)cn  ^>illen  al^^  fo  oolltommcnen,  natürlid)cn  nnb  übernatür- 
lid)en  (Sbenbilbern  65otte^o  gebül)rt  (cnltns  flnluie).  Wuijt  gegen  biefcn  oon 
ber  l)eiligen  Sd)rift  fclbft  gebilligten  5lnlt,  fonbern  gegen  ben  cultus  lati-iae 
finb  Stellen  Une  Apor.  19,  10:  22,  8.  9  gerid)tet.  Col.  2,  18  mcnbct 
fid)  gegen  ben  jübifd)^gnoftifd)en  ©ngel^Vfult.  ^^ 

^er  @ngel<ofnltn^:i  ift  ur  d)r  iftli  d)e  Übung,  mie  alle  A)o!umente' ber 
^rabition,  oon  ben  ölteften  angefangen,  e^  bc5eugen. 


§  74.    3>er^ottni0  ber  böfen  (Sngel  511  bcn  9D?enft^en.  245 

§  74.    i^cr^ältni^  bcr  böfcn  Qn^d  ,yi  bcn  9)kufcf)cn. 

il^gl.  .^ciuvid),  2)ogmQti[d)c  2:()cologic  V  §  21)1. 

T)ic   böfcit  Ö)ciitcr    fönitcn    bic^    ,^um    jüiioftcii   Xagc    nnt^..^^^,Ji"^-^^.  ^^^ 
Qutaffung    (5)ottcö    biird)  il)rc   iiatüiiidjc   Äraft    auf   bic  t)cr=^  faucncn  Gnocr 
nunftUfe  'Jlatnv  unb  auf  bic  lü^cnid)cii,   auf   IctUcrc  foiüol)l  ^^"^  ^'^^  ^^^^■"• 
moraüfd)  ucrfucljcub   a(^   Iciblid)  iure;  cumltigcub,  ciulüirfcu. 
1)agcgcu    )iub    fic   gän^Itd)  außer   ftaubc,    bcu  freien  Tillen 
bc^>  'JJicnfd)cu   5U  nötigen  unb  ber  Seele   ol)nc  il)rc  ©inmiHi- 
gnng    3d)aben   ^u^n fügen.     %nd}    [inb   fic    uue  ber  l1Jtad)t  ber 
guten    (Sngel    fo    and)    ber    iü?ad)t    (£l)rifti   unb    feiner    Äird)C 
unterworfen. 

^a  bie  (Sngcl  bnrd)  if)ren  ^all  il)re  natürlidie  y}?ad)t  nid)t  ncrloren 
I)aben,  to  befi^jcn  fic  a  n  f  i  d)  bie  'J3iögltd)teit ,  bnrd)  bicfclbc  auf  bic 
anberen  (^efd)öpfe  ein^^nmirfcn.  öbcnfo  cnibcnt  ift  cv  aber,  ba|l  fic  bicc;  nur  in- 
fouicit  iierniögcu,  a(c>  (^ott  ec>  ^nlüßt.  T^a)l  C^ott  aber  bänuntifd)e  (Simuir^ 
fnngen  in  ber  ^l)at  ,^ulii|lt,  ift  in  ber  heiligen  3d)rift  mit  fold)er  5l'Iar= 
l)cit  anc^gcfprod)cn,  ba|l  nienianb,  ber  bic  3d)rift  aU3  5Bort  (^otte^  aner^ 
fennt,  cc^  (engnen  taiui.  'Jiid)t  minbcr  flar  ift  bic  Ü  b  c  r  l  i  c  f  c  r  n  n  g  unb 
bie  auc^brürflid)c  Vel)rc  ber  .^iird)c. 

I.  !iLVK>  bic  (Sinmirtnug  auf  bie  Sl  ö  r  p  c  r  m  c  1 1  betrifft,    fo  genügt  ^^.•,^J^,iJ!J^^„ 

tt\  auf  bic  5d)(angc  im  ^l^irabicfc   ^Gen.  o»,    auf  bic  ,s>cimfud)ungcn  ^vobi?>  btc  «övmwctt. 
[Job  1;  2),  auf  bic  Tötung  ber  J^rcier  Sarac^  ber  Tod)tcr  ^1iaguelc>  (Toh. 
6.  14;  7,  11  f.)  luib  im  9tcncu   Tcftamcutc  auf  bic  ,v>crbe    ber    (^krafener 
{Luc.  8,  82)  [)iu,viuicifcn. 

II.  ^ic  (Jinmirtung  auf  bic  'JJicu|d)cu  iio(l;,icl)t  fid)  auf  brcifad)e 
3S^eifc  : 

1 .    'M  0  r  a  I  i  f  d)  bnrd)  5(  n  r  c  i  ;>  n  n  g  u  n  b  ^^  e  r  f  n  d)  n  u  g  ,^  u  r  5  ü  n  b  c.  ^i,,J^^,  (c.i„, 

a.  "^cr  ^Teufel  fann  bic  'iy(cn|d)cn  in  boppcUcr 'ilVifc  ocrfud)cn:  bnrd)  »u'ifunn.  nuf  mc 
bcn  Sinnen  mal)rncl)mbare  (infu'rc  CS"rfd)ciuungcn  'iSm,  (5l)riftuc<),  fobann  -•  ^"' '^"• 
inncrlidj  bnrd)  (Sinmirfnug  auf  bcn  lciblid)cn  CrganicMiuiv,  um  bnrd)  (5r^ 
mcrfung  oon  ""JiljantacMneu  ncrfndjcnbe  (^)cbantcn  luib  baburd)  unmittelbar  ober 
mittelbar  böfc  !:^cgierbcn  ^n  erregen  unb  10  bcn  'ilMllen  ,^ur  Sünbe  ,^u 
rci.^cn.  'I^agegcn  eine  unmittelbare  (Sinmirfnug  auf  bcn  freien  ^i^illen  ift 
bem  3atau  unmöglid).  'Mäj  mirb  ntd)t  lebe  ^^erfndjung  bnrd)  bcn  Xeufcl 
licrnrfad)t.     q?gl.  8.  Tli.  1  q.  114  a.  :\. 

h.  "l^afi  Satan  bic  Wenfd)en  ocrfud)t,  mirb 

a.  nn^ätjtigcmal  in  ber  heiligen  3d)rift  befaunt.  Tic  Sünbc 
ber  Stamme itcrn  (Gen.  -)},  ber  ^^rubcrmorb  .^iaino  (1  Joarni.  )>,  12), 
ber  ^^errat  bcc>  -^subac^  [Liir.  22,  :>;  Joann.  !:>,  2)  beruhten  auf  biabo- 
lifd)cn  ^^crfud)nngcn.  Tec>gleid)cu  tiiinpftc  er  gegen  bic  '^(poftcl,  inc4icfon= 
bere  gegen  'ifctruio  (Luc.  22,  :U)  unb  tämpft  gegen  bic  gan.^c  ^ird)e  (Matth. 
16,  18)  h\^  5um  IctUcn  .^ampf  mit  bem  5(ntid)rift.  5(nd)  mirb  bie  '^(U  gern  ei n:^ 
l)cit  biabolifd)er  '?lnfcd)tuugcn  bcutlid)  anvgcfprod)cn :  Sobrii  estote  et 
vipfilate,  quia  adversarius  vester  diabolus  taniquam  leo  ruf^iens  cir- 
cuit,    quaerens  quem  devoret.     1   Petr.    5,  8.     il^gt.  Eph.  6,  11.  12; 

ß.  Tie  ^  i  r  d)  c  aber  h^t  fcicrlid)  crflärt :  Si  quis  non  confitetur  .  .  . 
Adam  .  .  .  incurrisse  .  .  .  captivitatem  sub  eius  potestate,  qui 
mortis    deinde    liabuit    Imperium,    lioc    est    diaboli,    auatliema   sit. 


246  5Son  ber  @d)öpfung.    B.  3Son  ben  @ngclu. 

Coric.  Trid.  Sess.  V.  2^af^  non  5(bnm  gilt,  gi(t  aud)  t)on  feinen  9^a(i)= 
fontmcn,  n)ic  bic  ^ird)c  hei  jebcr  Xanfc  burd)  bic  (5?:orciemcn  bcfcnnt. 

T^a^er  mirb  (Satan  bcr  J^ürft  ber  5^clt  genannt,  nnb  bie  Sünber, 
in^bcfonbcvc  bic  fa(|d)en  *"}?rDpt}etcn  nnb  bic  J^^cinbc  (£I)nfti  unb  feinet  9f?eid)c^ 
f)ci^en  .^Mnbcv   beo  !Icnfcli?. 

(£l)riftn^  fyit  ^mar  bic  iX)iad)t  bcö  ©atan^  gebrod)cn;  aber  erft  im  (5nb* 
geritzt  mirb  bcr  Tcnfcl  uoKftänbig  nnb  anf  cmig  gcfcffcit. 

c.  illknn  bcr  'JJtcnfd)  and)  nod)  fo  oicl  oon  3atan  i"icr|'nd)t  unrb,  )o 
fonn  er  bod)  jebc  banionifdic  ^^crfnd)nng  übcnuinbcn  |*d)on  in  .^raft  bc^ 
freien  3lMüencä,  bcfonbcr!5  aber  bnrd)  bic  nie  fcl)lcnbc  ^nrcidjcnbc  (^nabe 
nnb  unter  bem  Sd)ut^c  bcr  il^prfcl)nng,  bic  nienmnb  über  feine  Äräfte  öer* 
fuc^t  tpcrbcn  läj^t  d    Cor.   10,  l))). 

d.  'Ta^o  ^Hnl)ältnic^  (*^ottcc^  ^n  ben  |atanifd)cn  53erfnd)nngen  fprid)t 
'Xl)oniaö  mit  ben  'il>orten  ans:  Impngnatio  ipsa  ex  daemonnni  malitia 
procedit  .  .  .  Sed  ordo  impn^iiiationis  ipsiiis  estaDeu,  qui  Ordinate 
novit  malis  uti,  ad  bonnni  ea  ordinando.  S.  Tli.  1  q.  114  a.  1  c.  .hier- 
bei ift  ,^n  bcmcrtcn,  bafl  bic  !:lkn-fnd)nng  alc^  5?erfnd)nng  in  feiner  $^eifc 
©Ott  5um  Url)cber  l)abcn  tann.  l^cnn  l>ens  intentator  malnrnm  est, 
ipse  autem  neminem  tentat.  J((c.  1,  ^'^.  ili^ol)l  aber  fann  fie  a(^ 
Strafe  uon  il)m  ;^ngclaffen  nnb  georbnct  fein.    8.  Tli.  1  q.  114  a.  1  ad  1. 

,,,^  ./?:"•  „ .  i\     T^  e  r    3  a  t  a  n    t  a  n  n    a  n  d)    p  h  li  f  i  f  di    b  n  r  d)  clrcifinsessio  ober 

iDivfuiui  ani  bni ohsessio  u  w  0  poss('st<f(t  all]  b  c n  iH  c n  1  d) e n  m i r t cn. 

^^''"Jdclbnf''"  H.    'mm    nntcrfd)cibct    ,prei    Wirten    pl)i)fifd)cr  Ginmirning    anf    ben 

'J3(cnfd)cn.     ^^iMrb  ber  tum  biabolifd)cr  i^snfcftation  (Geplagte  nnr  änfurlid) 

gcqniilt  nnb  bcliiftigt,  fo  nennt    man    biefen  l^^iftanb  circnmsessio  ober  ob- 

sessio,    unil)rcnb  possessio  ben  ^^]nftanb  eigcntlid)cr  5^cfeffcnl)eit    bc,^cid)nct, 

in   mdd)cr   bcr  "Tämon  bcm   i\Mbc   bcc>   Ungliirf(id)cn   inncmol)nt  nnb  bcffcn 

Icibtid)c  Crganc    nnb  nieberc  3cctenträftc    bcl)crrfd)t  nnb  miflbrand)t.     ^ie 

(Sprad)c   bev    ^Utertnubo    fcnnt    bicfcn    [prad)lid)en  Unterfd)icb    frcilid)  nid)t 

nnb    gcbrandjt    namentlid)    ben    '^(nvbrncf  obsessio  für   bic  cigentlidje   33e' 

feffen()cit. 

^mkn'L-i^c  ^*-    ^^^^^'^   ^^^'^  '-li^efcn   bcr  33cfeffcnl)cit  angcl)t,    fo  ift  oor  allem  feft^ 

ümitiKtt.      ,^nl)alten,  baf^  mcbcr  eine  l)\)poftatifd)e  nod)  eine  fnbftantiale  ^i^crcinignng  be§ 

l^ämon  mit  bcm  'JJ(enfd)cn,    nod)    eine   bircttc  (Sinmirtnng   anf  ben   ^Billcn 

becifelbcn  möglid)  ift.     9hir  bie  (cibtid)cn  Crganc  nnb  bic  niebcren  pl)l)fifd}en 

nnb  pfl)d)ifd)en  Äriifte  tann  ber  Xcnfel  gemalttt)ätig  bcl)errfd)en. 

'ral)cr  ift  bae  signum  distinctivnm  bcr  3^efcffcnl)cit,  baj3  fid)  in 
bcm  Unglüdnd)cn  g(cid)fam  eine  boppeltc  '']?cr  f  ö  n(i  d}f  cit  fnnb  gibt: 
bie  mcn|d)nd)c  nnb  bie  biimonifd)c,  meld)  letztere  in  bcm  'JJ(cnfd)cn 
ber  mcnfd)lid)en  '^^atnr  frembe  nnb  nnmi)g(id)e  5Birfnngcn  nnb  (Srfd)cinnngen 
l)eroorbringt, 

'Dal)cr  ift  bcr  moralifc^e  ^uftanb  be^  33efcffenen  an  fid)  nnabr)ängig 
oon  ber  !:^cfeffen()cit ;  jebod)  tann  bie  mora(ifd)c  33cfd)affcnl)eit  biabo(ifd)em 
33cfi^ergreifen  ben  5lkg  bat)ncn,  mic  and)  nmgetcl)rt  ber  ^cfeffene  moralifd) 
bem  Ücnfel  fid)  überliefern  tann. 

Sc.yiglid)  bcr  Qnlaffnng  bicfcc^  cntfct5(id)cn  Übclc^  gelten  bie  aUgemrincn 

(^rnnbfii^c  über  3iitiiffi"i(l  ^Cv  'Mim  übcrl)anpt.     (5^>    tann    ^ngclaffcn  lucr^ 

ben  änr  ^rüfnng  nnb  ^nr  Strafe,  ^nr  5?cr^errlid)nng  G^rifti  nnb  bcr  ^ird^e, 

^nr  3S?arnung  bcr  '.Wcnfd)en. 

möjmxthcv  c-    ^'^^   lü?öglid)fcit    ber    Sefcffen{)eit    folgt   ans  ber   ^ad^t   bcr 

ißcieffenljcit. 


§  74.    35er^ättnt^  ber  böfeu  ©nget  311  ben  9)feuf(^en.  247 

5)ämonen,  fotrcit  (^ott  C!§  ^^ulägt,  an  jebem  Orte  int  iHnitm  biird)  Äontaft  it)rer 
^rnft  cjcgcniinirtig  511  fein  'ii.  599)  imb  bnrt!)  iöeiiKgung  ber  iDiaterie  nne  auf 
alle  .Körper,  fo  auf  ben  (cib(irf)en  Crgaiiic^imi^o  bc!r>  'JJtenfdicn  unb  babiird) 
mittelbar  auf  beffcu  iiiebcre  3cclcutriiftc  cin^^inutrfcu  luib  folölid)  and)  (5r= 
[(^eiinmgcu  Ijeroor^ubringcn,  meldje  bic  natür(id)e  Straft  be^5  l^Jknfd)en  über= 
ftcigcn. 

(].    '^ic  illMrf(id)fcit  ber  ^efeffculieit  ergibt  fid)  gegen  bte  -^i a t  i  o>  2j^^.j(|j^,j;^^  ^p, 
nntiftcn,    uield)c   feit    3em(er   bie  ^^^efcffen()eit  aU    gemö^nlidje  (^cifte^g^    iPcfcnmiicit. 
ober  !i?eibeöfrantl)eiten  aufgefaflt  luiffen  luolleii 

a.  a  u c>  ber  l)  e  i  ( i  g  c  n  S  d)  r  i  f  t ,  bie  ,^at)Ireid)c  ^erid)te  über  33efeffenc 
nnb  beren  .?)ei(ung  biird)  (£l)riftuc^  entl)iilt,  mobci  Weiften-  nnb  ^eibe^ofrant^ 
Reiten  gernbe^ii  aucgefdjloffcn  finb.  Unuubcrlcgbar  finb  5.  5^.  fotgcnbc 
(Etelten:  Et  curavit  miiltos ,  qui  vexabantnr  variis  laiigiioribiis  et 
daemoiiia  miilta  eiciebat,  et  non  sinebat  ea  loqui,  quoiüam  sciebant 
eum.  3I((rc.  1,  34.  Kxibant  autem  daenionia  a  miiltis,  clamantia 
et  dicentia :  (^iiia  tu  es  Filius  Dei  Lhc  4,  41.  Luc.  8,  27  ff. 
fragt  ^efns^  bie  Teufel,  bic  iu  ^^icufdieu  unircn,  nnb  erl)ält  5lutuun1en. 
3?gt.  and)  Matth.  4,  -J-i;  s,  10.  (il)riftu^o  gibt  aud)  feinen  '^Ipofteln  bie 
(bemalt  Xenfcl  aufzutreiben  nnb  trennt  biefelbe  luni  ber  ^abc ,  SlwmU  ,^n 
l)eilen:  Dedit  illis  potestateui  splrituuui  iuimundoruni,  ut  eicereut 
eos,  et  curareut  ounieni  lanouoreui  et  oiuuem  intiruiitateni.  Malfh.  10,  1  ; 

ß.  auö  berl^el)re  ber  ^M'iter.  ilH3l.  Tcrfidl..  A])()log-.  c.  2:);  Iren, 
Adv.  haer.  1.  2  e.  :>2  u.  4  ^iMele  ^>]cngniffe  f.  bei  llurfcr,  Patr.  upusc. 
selecta  t'asc.   1  ; 

7.  an^o  ber  Ve()rc  ber  .Siird)c,  i^ie  iiniucr  (i  ;L-orcift  eu  uicil)tc  nnb 
^nr  '^HH-uabnie  ber  Tcufelobefdiuiörnugen  beftiuuute  Si^i''»»-'!^  Oürge|d)ricbcn 
l)at.    33gl.  IiU.  JioiH.  J)e  exorcizaudis  oljsessis  a  daeuionio.  Tit.  10  c.  1. 

Ob  in  einem  eiu,^elucu  $^alle  iKefeffeul)eit  norliegt,  nuif?  nad)  inne  = 
reu  nnb  Untieren  ^iriterien  cutfdiieben  merbeu.  Tac>  Gnburtcil  ift  ber 
Ä4rd)e  ,^u  überlaffen,  bk,  menn  and)  eiu;>eluc  i[)rcr  (^lieber  burd)  it'eid)!-- 
gliiubigteit  gefel)lt  l)abcu,  iu  il)reu  Untcrfndjnngeu  l)ieriiber  ftet^o  feljr  tritifd) 
5n  ^-li>erfe  ging. 

:,Hnin.  2)ni3  i'^o  .^uv  ;VMt  iSliiifti  fouiclc  ^^^cfoifcnc  (\a{\  hatte  einen  boppelteu  (^Hiinb.  -j^rfe,-,>,;(*rit   ,1, 
©iniual    luiuiiue    ber  3^eiifcl   fid)    baiiiaho  lum'ometir   auf,   ba    mm  feine  l'iad)t  flebrodjen  nnuiffon  ;3citfn. 
luevben  follte.     (^ott  (iep  bie^^  ,^n,  ineil  ^abnl•dl  auf  ber  anberen  Seite  bic  Tiadjt  (Sdrifti 
um   fo    beutlid)er  fid)   offenbaren    fonnte.     '.Hu!?    ben  nänilid)en  (Srünben  treten  and)  bei 
@infül)runij    ^ei3    (SbrifteiUnuüJ   unter   heibnifdjen   ilHMfern    ,^al)treid)e  bämonifdje  Gimuir^ 
fungcu  auf. 

Über  bog  ^-^nrürftreten  ber  '^efeffenbeit  in  fi^'^uiMon  'l^erioben  f.  :^yeiler  im 
Ä'ird)enle;-iton,  ^b.  2  S.  017  ff. 

3.     'Äderte  bämonifd)er  'JJ^a gie  finb  nidjt^o  anbereci  al<o  non  Dämonen    rdniontfcöc 
bcmirfte  'l^fenbo^iHniber  unb  =il^eic>faguugen.  ^^'''^''■ 

Qnmiefern  iold)e  möglid)  finb,  ergibt  fid)  amo  bem  bic4)er  ©efagten. 

'A^afl  foId)e  mit  j]ulaffnug  (^ottev,  je  ;,u  ;5eitcu,  ^nmal  in  ben  ^^eiten 
bCiS  xHutidirift,  mirtlid)  norfouuuen,  ift  flar  in  ber  l)eiligcn  3d)rift  entl)alten. 
^gl.  Matth.  24,  24;  2  Thes.^.  2,  8.  9;  Apoc.  13,  11  ff.  .V>ier  ift 
and)  flar  gefagt,  ba|l  bie  l^äuloucu  il)re  'l^fenbo^l^nnber  burd)  l\'enfd)cn, 
aU  it)re  Ticncr  unb  il>erf5euge  mirfen.  Xa(3  im  .v>eibentum  bie  Orafel 
nnb  'l?feubo='ii.Mniber,  bic  burd)  (^^öt^enbilber  ober  (v^öt^enbiener  gefef)al)cn, 
iDenigftcnci   ^nm   Teil    bämonifd)cn  Urfprnngc^  maren,    beutet  bic  l)eiligc 


248  5>on  b.  'Sdjöpfung.  C.  5?oii  b.  3)?cnfd)cn.  I.  Uifpr.  b.  erftcu  3«cnfc^cn.  ^atnv  b.  2«enfc^cn. 


^d)rift  tlav  gcmin  an.  ^c\\.  4  i^vy.  1,  2;  1  YM/.  L^S,  7;  /Jr^.  8,  9  ff.; 
l(j,  10  ff.  Tojl  im  ^ötu'nbtcuft  founc  im  l)cibni|rt)cu  Dratcl-  imb 
^^Viubcrlucfcn  bämonifcl)c  ©inflüffc  mirffam  unircn,  ift  nml)  bic  ^ctjxt  ber 
i^ntcr.  ii>gL  irm.,  Adv.  liaer.  1.  5  c.  24;  ,v^l)lvcid)c  il^atcrftcllcn  f.  bei 
Palmierij  De  Deo  creante  p.  479  sqq. 

'iinvo  uom  alten  .pcibcntum,  cjiU  mcl)r  ober  mcnigcr  aud)  non  gcmiffcn 
(Scftcn  fpiitcrcr  ^^cit.  'Tcmgcmöjj  I)at  luid)  bcm  ilnnbilb  bcc>  alten  (^kfc^ce> 
(j^^;ror/.  22,  18;  Lev,  19,  :il ;  20,  27;  Deut  18,  10)  nnb  bcm  iBcifpicIc 
bcr  ^(poftcl  (^c^  19,  19)  bic  Ä'ivd)c  ,^n  allen  ^^eiten  alle  yj?agie  nnb 
'ilMilirfagevei,  bie  .yi  ben  Dämonen  nnb  il)rcm  trügerifdjen  'ilMrfen  in  irgenb 
UHld)cr  ^^e5iel)nng  ftel)t  ober  and)  nnr  bic  C^'kfaliv  |Dld)cr  3^c,^icl)nngcn  nat)C 
legt,  al«  8ünbc  bctrad)tet  nnb  giin^^lid)  nerboten.  il^gl.  "(.Miillipe^,  Sel)rb. 
b.*  5tird)cnr.  o.  ^^Infl.  i<  191. 

Cb  nnb  intincfcrn  im  ein.^elncn  ^([\k  eine  biabolii"d)C  i^^titmiilnng 
ftattfinbct,  fann  fclbftocrftänblid)  nnr  (Mcgcnftanb  cinc^3  mel)r  ober  minber 
fid)ercn  mcnfd)lid)cn  Urteile  fein,  ^m  ^^^meifel  fprid)t  bie  ^i^ernnitnng  nid)t 
für  bie,  ftct>o  eine  ?(nonal)mc  bilbcnbc,  prätcrnatnralc  bämonifd)e  i>crnr= 
|ad)nng,  (onbcrn  Co  finb  natürlid)e  llrfadicn  ober  !Iiinfd)nng  ober  ilktrng  bcr 
'J}tcn|d}cn  an,^nncl)mcn.  i^gl.  and)  ii.  1)2.'). 
-s  ^'^!jj.  4  'Hnni.     Sic  C^ott  biivil)  bic  3d)öptung  bic  untüvlid)c  ii>c(tciul)cit    i]c)cUt    hat,    [o 

©ottcZ  unb^  bcv  f)rtt  iiurf)  feine  '^^voiHbcii;,  für  bicfc^o  n<^"V'  UnilHnfimt  in  bcv  notüv(i(f)cn  nnb  iibcrnatür« 
'Sntnii'^.  lirf)cn  Crbnnng  eine  cinlicitlii1)e  (^Vfd)id[)te  bi§  ,^nni  (Jintvitt  be§  emigen  ^Keid)e§  gctnollt. 
'Jcad)  ber  voluntas  Dei  antecedens  foUte  bicfe  Ciiefdiidjte  ohne  jec]lid)e  'Störnng  bnrd) 
bie  3ünbe  in  l)eilic]ev  Crbnnng  fid)  uoü.^ieben.  ':)iad)beui  aber  bnrd)  bie  3ünbe,  ^nerft 
ber  @nge(  nnb  bann  ber  'JJienf"d)en,  ^<\t>  ^Hife  in  bic  '^l'elt  gefomnien ,  bat  Wott  jene 
Orinbeit  be"?>  Uniucrfnin^o  nnb  feiner  (5ntniirfelnniv^gefd)id)te  nid)t  anfgebobcn  nnb  be§i)alb 
innerbalb  ber  bon  feiner  Sei!?bcit  nnb  ^^lünuidjt  iieftedten  (*'Hen,^en  and)  bent  !^öfcn  nnb 
feinem  ^Keidie  eine  freie  ili'irffaniteit  nnb  eine  biftorifd)e  Cntnudelnng  geftattet,  nni  cö 
bnrd)  ^a'^^'^  (*<Uite  ,^n  überminben,  baniit  bcrgeftalt  in  beni  Mampfe  be^  fatanifd)en  ^Hcid)c§ 
miber  'i^c^^  ^Keid)  C^^ottec^  fid)  bie  ilH'nuorfcniieit  ber  3iinbe  nnb  bie  (•^ered)tifltcit  (^ottc^, 
in  bcm  vgicge  aber  be^o  nöttlid)cn  >)ieid)eö  bie  Mraft  nnb  .S^}err(id)fcit  ßt)rifti  nnb  feiner 
.^ird)e  nm  fo  glorreid)er  fid)  offenbare. 

C.    Moit  bcm  ptcttrdicn* 

i?  75.     "t'xt  (<^r)ri)nffinig  bc^^  ^?.^kn)ri)cn. 

i>gl.  .f)einrid),  3^ogmatifd)e  3:(ieolonic  \\  §  294. 

I>  i  c  e  r  ft  e  n  'D?  c  n  f  d)  e  n ,  5(  b  a  m  nnb  (5  o  a  ,  o  c  r  b  a  n  f  e  n  b  e  r  n  n  -- 
m  i  1 1  e  l  b  a  r  e  n  ^i^  i  r  t  f  a  m  f  c  i  t  W  o  1 1  e  ci  i  l)  r  ^  a  f  e  i  n. 
1}cr  ^emcic^  für  biefco  "^ogma  ergibt  fid) 
j^27-.  1.  anci  ber  t)  eil  igen  2d)rift.     '^a^o  crfte  .^{apitcl  ber  (^cnefie>  be== 

lic tÄaffünfl^'^fijtet  nnc>  bic  ©rfdjaffnng  bcc>  IVcnldjcn  im  allgemeinen:   Et  creavit 
t>f§  .wcnfcticn.  Dens  liominem  ad  imaginem  suaiii:  ad  imaginem  Dei  creavit  illum, 
iiiasculuni  et  feminani  creavit  eos.     Gen.  1,  27. 

'A)a^o  ^mcite  Xhipitcl  gibt  genan  bic  '^Irt  nnb  'il^cifc  an,  mie  (^lUt 
bie  ^tammeltcrn  bec^  y^i  cnf  d)engcf  d)lcd)tcc^  in^  'I^afcin  rief: 
Formavit  igitur  Dominus  Dens  liominem  de  limo  terrae,  et  inspi- 
ravit  in  faciem  eins  spiracnlum  vitae ,  et  factns  est  homo  in  ani- 
mam  viventem.     Gen    2    7      ^om  3Ö3eibc  aber  l)eij3t  eö:    Immisit   Do- 


§  75.     3)tc  (grfc^offung  be^  9[)^cnfc^en.  249 

minus  Dens  soporem  in  Adam:  cumque  obdormisset,  tulit  nnam  de 
costis  eins  et  replevit  carnem  pro  ea.  Et  aedificavit  Dominus 
Dens  costam,  quam  tuleiat  de  Adam,  in  mulierem:  et  adduxit  eam 
ad  Adam.  Dixitque  Adam:  Hoc  nunc  os  ex  ossibus  meis ,  et  caro 
de  carne  mea;  haec  vocabitur  virago,  quoniam  de  viro  sumpta  est. 
Gen.  2,  21   sqq. 

.•pierin  tft  beuttid)  au!?cjcfprod)cn : 

a.  ©Ott  f)at  ben  il}icni'd)cn  beut  !i?cibc  nad)  auö  bcm  limus 
terrae  gebilbct  uub   b  u  r  d)   b  i  c    o  o  n    i  t)  in  c r  |  d)  a  f  f  c  n e  ^  e  e ( c  b  e  f  e  c  1 1  _  .^  628.  ^^^^^ 

Unb    belebt.       51(|D:  unmittelbar' Hph 

a.  !?cib  unb  ^cclc  fiub  unmittelbar  uou  (^ott,  uid)t  nou  ciucm *'^j;4  gm "cS"' 
^emiurgen,  nid)t  non  (Suckeln  gemad)t.     S.  Th.  1   q.  91  a.  2. 

ß.  ^cr  ?eib  aber  ift  oou  (Mott  nu^^  bcm  limus  terrae  gebilbet.  53c|l. 
Job  10,  9;  EcclL  o,  20;  12,  7;  1  Cor.  15,  47.  T^er  Stoff  bc^^ 
Ceibeö  ift  atfo  uidjt  umiiittclbav  nuö  nid)tc^  crfd)nffcu ,  foubcrn  aiw  oor()nU' 
bcncu  förpcr(id)cu  (Slcniciitcu  gcbitbct.  ^ic  Otiten  ingcu  il)rcr  pl)l)fifatiid)cn 
5(nid)auuu9  gcnui|l,  limus  terrae  fei  nur  a  potiorl  gefngt.  Qu  ^UUrt(id)fcit 
entt)atte  bcr  iÖicufdjcnteib  alte  ©(erneute.  S.  Tli.  1  q.  91  a.  1.  '^Ibcr  uid)t  mm 
ftd)  felbft  l)at  bic  (Srbe  ober  bie  'Jiatur  ba\  y3(cnfd)euleib  probu.^iert ,  fon= 
bern  C^otteö  3l((niad)t  bat  il)u  burd)  bie  lelite  3d)öpfiingc^tl)at  gebilbet. 

7.  ^  i  e  3  e  e  I  c  i  ft  f  ü  r  i  l)  r  e  u  i'  e  i  b  uub  b  i  c  f  c  r  f  ü  r  f  i  c  e  r  = 
f d)a ff eu,  idfo  ift  uid)t,  U)ic  bie  ^iird)e  gegen  bie  origeuiftifd)e  i^räe^'ifteu;^ 
(e^re  cntfdjiebeu  I)at,  bie  3ecle  oor  beut  V'eibe  crfdjaffen,  ober  gar  ,^ur 
Strafe  in  benfctbcu  eingcid)(offcn.  Anima,  cum  sit  pars  liumauae 
naturae,  non  habet  naturalem  perfectiouem,  nisi  secuiuhiui  quod  est 
corpori  unita.  S.  Tli.  1  q.  90  h.  4  c.  5(ber  cc^  ift  aud)  bnrdjauo  nid)t  a\v- 
^nncl)nieu,  ba|l  ber  ^eib  ber  j^cit  nad)  oor  ber  Seele  umr.  Tic  beilige 
Sd)rift  lel)rt  feine  ,^eitlid)e  Succeffion,  fouberu  fd)ilbert  in  meu|d)lid)  au= 
fd)anlid)er  3[Beife,  \mt^  in  einem  5lfte  gefd)al),  lüobei  ber  l'eib  als  ^{V$  nk- 
bcre,  ber  gan.^eu  Crbuung  ber  C^icuefiö  eutfpred)cnb  uub  ,vn*  ^^iMbcrlegnug 
jegtidjer  *}?räe^-ifteu,-\lebre,  ,yierft  genannt  mirb.  Tac>  ift  um  fo  geuuffer,  ba 
bie  Seele  forma  corporis  ift.  Contra  lationem  pertectionis  primae 
institutionis  rerum  est,  qnod  Dens  vel  corpus  sine  anima  vel  ani- 
mam  sine  corpore  fecerit,  cum  utrumque  sit  pars  liunmnae  naturae. 
Et  hoc  etiam  est  magis  inconveniens  de  corpore,  (juod  dependet 
ex  anima,  et  non  e  converso.     S.  Th.  1   q.  91  a.  4  ad  :>. 

b.  'I^ie  Seele  ift  anö  nid)  1^3  erfd)affcn.  ^ae  spiraculum  vitae  tjc  iSe  aii§ 
ift  feinem  näd)ften  unb  eigentlid)eu  Sinne  nad)  bie  oou  (^ott  erfd)affcne  Seele,  nrcm^evidiaffcn 
tt)eld)e  bem  ?eibe    fein  uatürlid)ec^  J^eben  gibt.     Salfd)  unb   abfurb  ift  bal)er 

and)  bie  lllteinung,  bie  Seele  fei  auc>  einer  bereite  oorl)anbenen  allgemeinen 
(5^eiftec>fnbftau5  gebilbet  morbeu.     '^llfo  ift  bac>  spiraculum  vitae  uid)t 

cc.  ,^uuäd)ft  bie  t)  e  i  l  i  g  m  a  d)  e  u  b  e  Ö^ u  a  b  e.  ^a^  ergibt  fid)  f d)on 
baran^^,  M^  ber  2)?cnfd)  burd)  bac>felbe  gemorben  ift  ^u  einem  lebeubigcn 
5Befen  —  in  animam  viventem.  Tat^  mirb  aud)  00m  5lpoftel:  factus 
est  primus  homo  Adam  in  animam  viventem  beftätigt,  ber  bicr  blojl 
t)on  bem  natürlid)en  Di)knfd)eu  rebet.     i^gl.  Aug.,  (1v.  Dei  lo,  24. 

^iefe  näd)fte  unb  eigentlid)e  53ebeutung  ftel)t  nid)t  im  ^iiMberfprnd) 
mit  ber  für  bie  ?el)re  oom  Urftaube  fo  mid)tigeu  X)eutuug  nid)t  mcuiger 
33äter,  5.  33.  (Sl)ri(l^  oou  2Ile^*anbr icu,  ^^afilius'  u.  a.,  bie  unter 
bem  spiraculum  vitae  aud)  bic  ^eiligmac^enbe  (^nabe  oerftet)en; 


250  33on  b.  Sd)öpfung.  C.  5?on  b.  2)^enfc^cn.  I.  Uvfpr.  b.  erftcn  SO^enfc^en.  9?Qtur  b.  2)?cnf(f|cn. 

ß.  cht  5(nefluj3  bcc^  göttlirfjcn  'Bcfcn^^,  lüic  biefc^  inanc!)C 
l)cibniid)C  'iM)ilo|opl)cn,  bann  bic  (^noftitcr,  I1?anid)ncr ,  ^'J^ric^iaianiftcn, 
iMcnbo=^l^3h)ftifcr  unb  Il)co|opl)cn,  aiui)  nick  IVobcnic,  in  cmanatifti)d)cnt 
ober  in  Dödin  pantl)eiftifd)cm  ^iiiiie  gclcl)rt  l)abcii.  T^icfcr  illHil)n  ift  üer= 
iDorfcn  biird)  biv:^  .^oii^il  ooii  !Iolebo  '447)  auf  (Mnmb  ber  Kp.  dog- 
matica  l^coc>  b.  (^h*.  ncficu  bic  ''PriociKiniiiftcii:  Si  quis  dixerit  vel  cre- 
dideiit,  aiiimani  Immaiiain  Dei  poitioiiem,  vel  Dei  esse  substaiitiam, 
anathema  sit.  i>^od)  oft  umrbc  bicjc  ^iTlcl)rc  in  g(cid)cr  ilöcifc  uon  bcr  Äird)c 
,Virü(fqcuncfcn,  fo  biird)  ^ol)ann  XXII.  qcc^cii  (5cfl)nrb  (Prop.  27; 
Deuzintjcf^  Kiicli.  ii.  454^  biird)  ^vJiiuu'cn,^  XI.  gccjcu  'ytoliiuvö  (pi'oi).  5; 
Benzinger j  Kiicli.  ii.  10!)2);  cnblid)  biird)  bivo  J^satifaiiuni  de  fide  cath. 
Can.  I,  4:  8i  quis  dixerit,  res  tiuitas,  tum  coi'poreas  tum  sj)irituales 
aut  saltem  spii'ituales,  e  diviua  sul)stautia  emauasse,  auatliema  sit. 

T^iio  inspinnr  bcr  (Mcncfiv  bcbcutct  alfo  foincl  aUs  creare  spiritum 
uub  brikft  .yicjlcid)  am,  M\\  bic  ^cclc  bcni  i'cib  (\\<>  forma  gcgcbcu  ift. 
^^gl.  S.  Th.   1    q.  1)0  a.  1   ad  1. 

Tic  l)ci(iiic  3d)rift  crüiirt  bic  3cclc  für  ciu  (^cfd)i)pf  (^ottc^o  fomol)! 
birctt,  ,v  i>^.  /ach.  1 'i,  1.  unc  i üb ircft  m  allcu  Stcllcu,  bic  bcu  lÜJcu^ 
fd)cu  übcrl)aupt  alc^  (Mcfd)öpf  (^nntco  crfliircu  uub  bcr  ^cclc  trcatürlid)c  föigcu^ 
|d)aftcu  uub  ^^uftiiubc  ,yi|d)rcibcu.  .v>icrauc  \\\\^  unnicutlid)  aud)  m<>  il)rcr 
'I^cfcftibilitöt  bcuicifcu  bic  I)cilincu  33ätcr,  nor.yujc^UKifc  bcr  ^eil.  5(ugufti- 
\\\xt^ ,  bic  .^ircntürlid)fcit  bcr  3cc(c:  Ipse  Spiritus  homiuis,  cum  aliquaudo 
eri'at  et  aliquaudo  prudeuter  sapit,  mutabileui  se  esse  clauiat.  quod 
nullo  modo  de  uatuia  Dei  las  est  credere.    AtKj.y  (4eu.  ad  lit.  2,  8. 

I^cr  l)C!(.  !II)outac>  füljrt  attcc«  bicfc^>  bnrauf  ^urürf,  ^a]]  xw  bcr  8ccle 

5Ift  unb  ^;^otcu^^  ocr|d)icbcu,  C^^ott  aber  actus  purus  ift.  8.  Tli.  1  q.  90  a.  1. 

a  ,/'f-    .  c.  '^(uc  bcr  3citc  5(banic^  l)at  C^ott  b  ic  Gua  qcbilbet,  uad)  bc^^ 

tfüii.  ■      lUauncv    dln^ubdb,    uuc   bicicr    und)   C»Untc<?  ©bcubdb    crfdiaffcu  ift.     ^ßgi. 

Gen.  1,  27;    2.  20;    Matth.  19,  4:    Marc.   10,  6;    1     Cor.    11  ,  8.  9; 

1    Tim.  2,  i:V;  Kphes.  5,  ^0. 

Taf^  ift  uid)t  Hoßc^^  2l)mbo(,  foubcru  X  l)  a  t  f  a  d)  c  },\\x  ^ii^at)ruug 
bcr  nollfornntcuftcu  öiubcit  bco  '.y(Cufd)cugcid)lcd)tc^o;  ,wgtcid)  bcbcutct  bicfc 
5:batiad)c  moralifd)  bao  ilHn-l)iiltuio  bcv  ilkibco  :^\m  'JJiauuc  iibcrl)aupt  unb 
bcfonbcre  in  bcr  (Sl)c  uub  uu)fti|d)  bcu  ,V)cnioriiaug  bcr  .^iird)c  auc^  CSl)riftu^. 

■^ic    ?clirc    nou    bcr    ;Hubroi^l)uäität    bco    Urmcufd)cu   \\\\\>   nou    bcr 
3:ci(uug    bcr  Cv^c)d)lcd)tcr    infolge    bce  2ünbcnfa((cc^   ift   bal)cr  eine  mit  bcu 
flarcn  il>ortcu  bcr  l)ciligcn  3d)rift  unb  bcr  "^clirc  bcr  ^Urd)e  in  '^Mberfprnd) 
ftcl)cnbc  .piircfic  unb  p()ilofopl)ifd)c  xHbfnrbitiit; 
xtc  chidiaffuiu;  ^-    ^^"^'  ^^^  ""^^^^^^  ^^^  l)ciligen  iö  ii  t  c  r.  (%gcn  bic  ucrfd)icbcncn  l)ärcti:= 

bcj  i^cnUn/  fd)cn  l^cl)ren  über  bic(5ntftcliung  bcr  erftcn  03(enfd)cn  ncrteibigcn  fic  bic  a\\t>  bcr 
l)ciligcn  ^d)rift  focben  cntuiirfcltc  ®lanbcnvlcl)re.  Xou  angeli  feceruut  uos 
nee  nos  plasmaveruut,  nee  angeli  potueruut  facere  imaginem  Dei, 
nee  alius  quis  praeter  verbum  Domiui.  Iren  ,  Adv.  haer.  1.  4  c.  20. 
Slnbcrc  Stellen  f.  bei  MazzeUa  ^  De  Deo  creante  p.  356  sqq. ; 

o.    anc^  ber  i^cln'c  bcr    X  l)  c  o  (  o  g  c  n.     ^^gl.  S.  Th.  1   q.  90-92; 

4.  an0  bcr  ^cl)rc  bcr  ^  i  r  d)  c.  Dens  .  .  .  condidit  .  .  .  huiua- 
nam  (creaturam)  quasi  communem  ex  spiritu  et  corpore  constitutam. 
Conc.  Vatic.  Const.  de  fid.  cath.  c  1 ; 

5.  an^  bcr  Unlialtbarfcit  aller  (£'  u  o  1  n  t  i  o  n  ^M  l)  c  o  r  i  c  n  ,  bic 
pl)ilofopl)ifd)  feftftcl)t.    ^^gl.  (^ntbcrlct,  l^cl)rbnd)  bcr  :;>(pologetit  I  3.  16(5  ff. 


imd)  bcv  ivnbi 
lipii  u.  f.  tv. 


§  76.    einfjeit  bc^  9D?enfd^engej(^Iec^te§.  251 

§  76.    (^in^cit  be^  5)lenfrf)engef(^(crf)tc^. 

33gr.  |)  einrieb,  S^oginntifdje  Ibeoloiiie  VI  §299. 

2Ibam  unb  (5öa  finb  bit  (Stammelt cm  bc?  ganjen 
30^cnf  d^  engei(i)Iedite£i. 

I.     "5)106  ift  ein  @  r  u  u  b  b  o  g  ni  a  ,    lueil  uon  it)m  bic  "Dogmen  t)on    (fi^cft  ^c§ 
bcr  ©rbfünbc   unb  ber  (Srlöfung   unb  fomit  baö  gan^c  ßt}^*n"tfiiti"»  ^^-ri-'JÄrunb 
abfängt.     3?g(.  i?om.  5,  12-21.  '^'iiiw  cyJonn" 

C^clcugnct  unirbc  bice  ^ogmn  befonber^  oon  Qfaaf  bc  In  *l^ct)rerc, 
ber  aus  ilDiij^ncrftänbuic^  imn  Born.  5,  12  ff.  kl)rte,  bnfj  iior  5(bam  fdion 
onbcrc  9[)?cnfcf)cn  gelebt  l)ntten  '*1^- ä  a  b  a  ni  i  t  e  n).  5lnbevc  glaubten  ^^ur 
©rfinvung    bcr    ^Knffennntcrid)iebc    ^  o  a  b  a  mite  n    annclimcn    ,^1   muffen, 

b.  l).  'D?enfc!)en,  bic  gleid),^eitig  mit  ?lbnm  unb  öua  cr|d]affcn  morbcu  feien. 
(Sclbftticrftnnblid)  leugnet  nud)  ber  moberne  ^^  a  n  1 1)  c  i  c>  m  u  c^  unb  ^Ji  a  t  c^ 
r  i  a  i  i  c>  m  u  « ,  iuc>bcfonberc  ber  T^  a  r  m  i  n  i  c^  m  u  <^  unfer  'I)ogmn.  )!fl(id) 
i^nen  fiub  bic  'JJieuid)eu,  meun  fie  übcrl)aupt  einmal  entftanbcu,  überall  ent* 
ftanben,  wo  bic  allgemeinen  9^aturbcbiugungeu  M^n  norbanben  unb  bic  an^ 
geblidjcn  "iTtatnrpro.^effc  bi<?  .yi  il)rer  ').^robuttipn  fortgcfd)ritteu  uniren. 

IL    l^at-'  Xogma  nou  ber  (i-int)cit  bec^  'i)Jieu|d}eugejd)lcd)te6  ergibt  firf)  T^,p  (vf,ffcit  bc^^ 

1.  auö  bcr  l)  c  i  l  i  g  c  u  5  d)  r  i  f  t.  ^  nicnidicn^ 

a.  Gen.  2,  5  bc^^eugt  auc^brmflid),  bafl  oor  ^^Ibain  fein  anberer  ^l^iVnfd) "' ^'^f^r^'b "^^ 
mar  (honio  non  erat,    qui    operaretur   terram);   Ge}L  2,  20   aber  mirb     Jinbiiion. 
crHärt,    baf^   ef^   uor   ber   (5rfd)affung   Qmt->   feinen  anbercn  ^JOccnfdjeu  gab 

(Adae  non  inveniebatni'  adiulor  siniilis  eins),  '^iee  ift  nud)  in 
Gen.  l^,  20  cntl)alten,  uuniad)  (Sna  bic  1^'utter  aller  Vcbcnbigen  ift.  Über= 
l)mpt  ift  in  ber  llrgcfd)id)tc  nur  luni  ^Ibam  unb  CSnni  bie  'Kebe,  burd)  meld)c 
bic  (Srbc  bcoölfert  irerbeu  follte  Gen.  1 ,  2S ).  ^^n  fd)iirffter  ii^eifc  fprid)t 
Sap.  10,  1  uufere  ^niln1)eit  a\b>:  Haec  (sapientiai  ilhnn,  qni  ]>rimus 
forniatus  est  a  Deo  pater  orbis  ten-aiuni,  cum  solus  esset  creatus, 
custodivit. 

b.  5(nd)  bac>  'O^cuc  üeftament  ncrfünbct  bic  in  ^^Ibam  griinbeube  C5in= 
l)ett  bit"  iT)(V^fdlengefd)led)tec^  2ie  mirb  luni  ""l-^auluc^  geprebigt  im  5{reopag: 
Fecit  (Deus)  e.r  uno  onine  i,^enus  honiinnni  inhabitare  super  univer- 
sam  faeiem  terrae.  Act.  17,  2«).  Tic  ?lUgemcinlieit  bcr  (Jrbfünbc  aber 
leitet  ber  ^HiUerapcftcI  i\\\^  ber  5(bftanunung  aller  ^JJicnfdjcu  non  eiuciu 
©tamniDatcr  ab  Jiom.  ö,  12  ff.i; 

2.  au^  bcr  !Öel)re  ber  i^iiter,  bereu  cinftimmigen  Äonfen^  nud)  ^faaf 
be  la  'J^ctjrere  zugibt,  ^o  fd)rcibt  ber  l)eil.  ^luguftinuö:  In  ipso  exordio 
Adam  et  Eva  parentes  omnium  gentium  erant,  non  taiitummodo 
Judaeorum.     Tract.    9   in    Joann.     5lubere    8tcücu   f.    bei  Mazzdia  1. 

c.  p.  880; 

3.  au^  b c r  ![?c^ rc  ber  U  i r  d) c.  '^l([6)  beut  3?orgaugc  bc^  l)ci(.  'J.^anln« 
leitet  a\x^  b(\t^  ^  o  n  5  i  (  non  !I  r  i  e  u  t  bic  ?Ulgemeinl)cit  ber  (Srbfüubc 
au^  bcr  5(bftammung  aller  yOccnidjcu  luni  bem  einen  5lbam  l)er.  Sess.  Y 
Decr.  de  peccat.  orig-in. 

III.     Tic    a  b  f  0  l  n  t  e    (^  e  m  i  f^)  e  i  t    ber   (Sinl)eit   be«  iDi'eufdKu-    ^^. J'-y^-  ^^, 
gefd)(ed)tec>  ift  unc>  nur  burd)  bie  Cffeubarung  gegeben.     (£t>  läf^t  fid)  näm^     jJSicn''' 
lid)  burd)au«  nid)t  bic  yj?  b  g  l  i  d)  t  e  i  t  beftreiten,  bav>  (^ott  ftatt  bc0  einen  ''^if  sj^f^lff 
erfteu  ^JD^cufc^cnpaare«  mef)rerc,  niete  90(eufd)enpaare  gleid^^eitig  ober  in  oer- 
fd)iebcncn    ^^t'xUn   l)ättc   iuö   Tafein   rufen  tönneu.     Taf3   alle  ^J^cufc^en  ^u 


252  2>on  b.  ©djöpfunn.  C.  3?on  b.  9Jienfc^cu.  I.  Urfpr.  b.  crftcn  äiecnfc^cn.  S)iatüx  b.  9D?cnfcf)cn. 

einer  3  p  c  c  i  c  i^>  (jcl)örcn ,  ift  frcilid)  eine  in^U)cifcU)aftc  ill^al)rl)cit  and) 
imtürliiijcr  ^i>t|icu|d)aft.  'A^cmi  bic  l)icn|i1)cu  aücr  ^Haffen,  ^sölfcr  imb 
(Stämme  pflnn^^en  fid)  biird)  gc|d)(cd)tUd)c  il^crbinbiing  in  imbcgreu^^ter  ^^vndjU 
bnrfeit  fort,  \mv:->  bei  aücii  oriianifd)cii  '^Bcfen  mir  imicrl)alb  berfelbcu  3pecic§ 
ftattfinbet.  l>ec'(^leid)eii  trnc^eu  alle  'JJteii|d)cu  Ictblid)  iiub  geiftig  bicfelbcn 
uie|"entlid)eii  Gicjciifdjaften  ber  lUteuid)emiatur  in  iljrer  ganzen  ^ollftiinbigfeit 
an  fid).  XHber  luenn  mid)  am  bicfen  (^hünben  bie  fpccififd)c  (5int)eit  ber 
l\'en|d)en  für  bk  i^crnnnft  feftftclit,  fo  ift  l)iermit  bod)  nid^t  bie  ©inl)clt 
ber  5(bftanunnn(^  barc|etl)an.  J^nbec^  nermaci  and)  bie  ^^ernnnft  biefc  (5in()cit 
anc^  triftigen  änileren  nnb  inneren  (>)rünben  ,yi  ertennen. 

1.  8elbftuerftänb(id)  fpred)en  bafür  alle  (^5rinibc,  meld)c  bic  l)  t  ft  o= 
r  i  f  d)  c    (S^  l  a  n  b  m  ü  r  b  i  g  f  c  i  t  ber  ^iid)er  'JJiofic^  bemeifen. 

1?.  T)ic  ^^Ibftannnnng  alter  l^ienfd)en  non  einem  Stammimtcr  mirb 
bnrd)  bie  T  r  a  b  i  t  i  o  n  e  n  b  c  r  OJi  e  n  f  d)  l)  e  i  t ,  inc^befonbere  bnrd)  bic 
allen  il^ölfern  gemeinfamen  Überliefernngen  über  ben  oünbenfall  nnb  bic 
(Srlöfnngobebiirftigfeit  beftätigt. 

)).  @e^  fpred)en  alle  1)  i  ft  d  r  i  f  d)  e  n  (^)  r  ü  n  b  c  bafür,  baf]  ba^$ 
i)}?cnid)engefd)Ied)t  nnr  non  einem  OJiittclpnnftc  an*?  über  bie  gan;^e  (irbc  fid) 
ncrbreitet  l)at,  nnb  ba\]  inc^Kionbere  bic  mit  ben  '3ioad)ibcn  begiunenbc  mo^ 
faifd)c  ilHHtcrtafel  l)iftorifd)  glanbmürbig  ift.  ^^3!.  ^il^ciß,  l'el)rb.  ber  '-ll^eltgcfd). 
3.  5lnp.  1.  33anb.   öinlcitnng  2.  LXVI-l.XXIX. 

4.  I'afl  bie  gan.^c  'J3ienid)l)eit  uon  einem  ^13aare  abftannnt,  ift  and) 
ber  göttlid)en  'ilHnc>l)cit  nnb  IMebe  l)  ö  d)  ft  a  n  g  e  m  e  f  f  e  n.  'Tic  Gin^ 
t)cit  bc^o  l)ienfd)engcjd)lcd)tec^  alv  einer  A'iimilic  nnb  biermit  baü^  (^runb- 
gefet?  ber  fsH^üilfdiaft  nnb  gefcllfd)aftlid)cn  '^Intoritiit,  lomic  ba^  C^efet,^  ber 
brüberlid)en  Viebe  ift  bnrd)  bie  "Jlbftannnnng  üon  einem  3tannnoater  nnb 
einer  Stannnnnutcr  bebingt,  u>ie  and)  bac^  '-l^erl)ältnic>  ,^unfd)en  biefen  beiben 
bnrd)  bie  nr)prünglid)e  53ilbnng  be^o  '^inibee  an^o  bem  'JJianne  grnnbgclcgt  ift. 
'35.  IV.     '^ic    Cv^rünbe    gegen    bic   CSinl)eit   bco    'JJtenfd)cngefd)lcd)teo  finb 

2)ti'  ^Hoffen    uiib  „•  4  .    ,%;  j.t.,ri.-     . 

2macf)imtcv    »ullt  |tid)l)altig  I 
*^"^'*f^^-  1 .     X^ie  -)i  a  f  f  e  n  n  n  t  e  r  f  d)  i  e  b  c,  bic  übrigen^  nid)t  fo  grof^  finb, 

mic  fic  banfig  bingcftellt  merbcn,  laffen  fid)  anv  ben  CSinflüffen  bcc^  .^ilinm^, 
ber  '?ial)rnng,  ber  Vcbenomcifc  n.  f.  m.  l)inreid)enb  erfliiren.  I>al)er  ftcUcn 
ja  and)  mand)e  '^catnrforfd)er  gerabe.^n  bie  Xbefc  anf,  ba^  alle  üerfd)icbencn 
^ierraffen  non  einer  Urform  bcrrül)ren;  bie  l)(öglid)feit  aber  mirb  uon  allen 
.angegeben.  Tatl  bic  ^Haffen  il)rc  (£'igcntümlid)feiten  innner  bcmal)ren,  and) 
mcnn  cin.^clnc  ^^v^^i^^i^iicn  bcrfelbcn  in  oöllig  neriinberte  ^^crl)iiltniffc  gebrad)t 
merben,  t)at  feinen  (^irnnb  barin,  baf]  bie  ^)vaffcnnntcrfd)icbe  einen  tonftantcn 
(5l)arafter  angenommen  babcn. 

2.  T^ic  3  p  r  a  d)  n  n  t  e  r  f  d)  i  e  b  c ,  bercn  Ur iad)e  (ren.  11,  1  — 9 
er.^äblt  mirb,  finb  gtcid)fally  fein  ^^V^mei^o  gegen  bie  (5inl)eit  bec>  l^ienfd)cn^ 
gefd)led)te^^.  "Olad)  ben  ^Hefultaten  ber  oergleid)enben  3prad)miffenfd)aft  ift 
cc>  uielmebr  l)öd)ft  mat)rfd)einlid),  ba|l  alle  3prad)ftämmc  in  einer  Urfprad)c 
ibre  :ö>nr,^el  baben.  33g(.  .Vlanlcn,  Die  '^prad)uenuirrnng  ^n  33abcl; 
(^Htttlcr,  'Jtatnrforfd)nng  nnb  53ibc(  3.  237  ff.;  8d)an(^,  '^(pologie  bc^5 
(£l)riftentnm^5  I  3.  318  ff. 

'Da^er  mirb  and)  bic  (5inf)eit  be«  i^^(enfd)cngcfd)lcd)teö  oon  bebentenben 
9^atnrforfd)ern  gelcbrt.  ^^llexanbcr  non  .?>nmbolbt  fd)rieb:  „^nbem  n:)ir 
bic  ^inl)eit  bec>  l)i\nifd)cngefd)led)te^:*  bel)anptcn,  miberftel)en  mir  and)  jeber 
mierfrcultd)en  2lnnal)mc  öon  ^öl)crcn  nnb  nicberen  'I)tcnfd)cnraffen."  Äo^^mos  I 


lii^  iHltev  be^ 
■JJ{cnict)cn=^ 


§  77.  S3eftQnbtciIe  unb  (S'intmt  ber  meufdjlic^en  9?Qtuv.  253 

(S.  385.  SOtit  i()m  ftimincn  übcrcin  Öinne,  53uffon,  ßunier,  Dum,  Ouatrc^ 
fagc^,  "^c^djd,  ^ncr  u.  f.  lu. 

©d)o{ion.  3"  ^c^nQ  a"f  ^<i^'  ^Utcr  bc^^  ä)icn|(i)engc]cl)(erf)tcä  ift  bcv  djvono-  ^  r.ao, 
Iogifd)cn  ii^iffcufdjaft  großer  ©piclvauiii  gdaffen ,  t>a  feine  (ibronologie  uon  ber  i^ivdje 
bognmtiid)  feftgefteUt  ift.  dlad)  bem  ()ebvüiid)en  Jext  uub  ber  au  il)U  fid)  Qnid)lief^enben  jj'^fjjlc^t"^ 
S>iilgata  beredjnet  fid)  bie  3t-'it  uon  ^^Ibani  bh$  auf  Üliriftiuo  auf  4004  ^at)re ;  M^S  fird)- 
(id)e  iDiarn)rologiuni  aber  nimmt ,  iui  mefentlidjen  ber  Septuaginta  folgenb,  uon  9(bam 
bi§  (Sl)riftu5  öl  19  ijabre  an.  5Uid)  bie  i^äter  unb  3:i)eologen  fteUen  gan,^  iierfd)iebene 
d)ronologifd)e  ^ered)nungen  auf.  ill^ährenb  .V)i  er  on  i)  nnu^  uon  ^^Ibam  bi«§  (Sl)riftU'^  nur 
3941  :3iü)re  ,^ä[)(t,  red)uet  ftlemenö  oon  ?( (e  j'an  b  r  ien  C()21  ^ahxc. 

Senn  man  tiiernad)  and)  einen  beträd)tlid)  größeren  ^^'it^iiiii"  i^l'^  4000  ^alnc 
Don  9lbam  bi^o  Sbriftuc:  annehmen  barf,  fo  fann  man  jebod)  feine^>meg^o  jene  überlangen 
3eitränme  ,^ngeben,  bie  ber  uioberne  Unglaube  behauptet.  'J'ie  9JciUionen  uon  ^^b^"'^'"/  öie 
üon  Slbam  bi^3  6briftu^>  lu-rfloffen  fein  foUen,  entbehren  jeber  hiftorifdjen  (^Haubmürbigfeit. 
Sag  aber  hiftorifdjen  Seit  [)üt,  fteht  mit  ben  ^Hngaben  ber  '^ibel  im  (Sintlang  unb  geht 
über  6000—7000  ^ahre  nid)t  l)inang.     i'gl.  Mirdjenleriton  III,  310  ff. 

§  77.     iöcftanbtcilc   uub  (inuijcit  ber  mcu|d)Hd)cu  ^JJatur. 

5>gl.  .•peinrid),  ^ogmatifd)e  Iheologie  VI  ^  29"), 

"D  e  r    9)?  e  n  [  d)    b  c  ft  c  1)  t    f  c  i  ii  c  r    i^i  ii  t  ii  r    ii  n  d)    a  n  ^^   5  u?  c  i    .    yf^'- . 
^  e  ft  n  n  b  t  c  i  ( c  11 ,   b  c  iii  ni  a  t  c  r  i  c  11  c  ii  V  e  i  b  im  b  b  c  r   g  c  i  ft  i  cj  c  u  ^jTentonntu " 
Seele,    bie  nid)!   nur   ^^n  einer   ,V)  i)  p  o  ft  a  f  c   o  b  e  r  'P  e  r  ]o  n, 
1  0  n  b  e  r  n  5  n   c  i  n  c  r  lU'  e  n  f  d)  e  n  n  a  t  u  r   b  n  b  n  v  d)  m  i  t  e  i  n  a  n  b  c  r 

0  e  r  b  n  n  b  e  n  ]  i  n  b ,  b  a  tl  bie  3  e  e  l  e  mal)  r  l)  n  f  t  (rere  ,  b  u  r  d) 
fid)  f  e  l  b  ft  {per  se)  u  n  b  u  n  in  i  1 1  e  l  b  a  r  innuediafc)  h  a^-  3  e  i  n  ^- 
unb  C  e  b  e  n  «  p  r  i  n  c  i  p    fornid  >    b  e  c>  l'  e  i  b  c  >?   i  ft. 

1)iefec>  ift  tu  tl)oli  f  il)c  (Mlanbcnc^lel)r  c,  aber  .yigleid)  and)  eine 
auf  @rfal)rnng  nnb  rid)tigein  Renten  bernl)enbe  il>ernnnf  tiua  l)rl)eit. 

1.     Ter  iöeiveic^  für  biefe  ÜHil)rf)eit  ergibt  fid) 

1 .     a  n  c>  b  e  r    1)  c  i  l  i  g  c  n  2  d)  r  i  f  t ,    bie  n n  r  3  m  c  i  ^eftanbteile  be^o        .;a8. 
iWenfdien,  l'eib  nnb  Seele,  tennt:  Gm.  2,  7;  J\«.  15,0.  10;  Sap.  ^^^^^Ji^^l^u^ 
10.   11;    Ez.   37,    3   ff.;    Mafth.    10,    'JH;    Luc  S,  55;    12,    22.  23 ;  »uU  Da'acbvift. 

1  Cor.  7,  34;  Jac.  2,  2(*>  n.  f.  in. 

^Mat^  fie  Seele  nennt,  nennt  fie  and)  (^)eift:  Sap.  15,  11;  KJ,  14; 
Is.  26,  9;  j5r//-.  2,  17.  18;  Lhc.  \,  40.  47. 

^eingeiniif^  be;>eid)net  fie  bie  Seele,  5.  43.  6^^;/.  2,  7;  JoZ^  12,  10; 
Lwc.  12,  20;  JiHoiH.  10,  11;  Act.  20,  10  n.  f.  lu.  nnb  in  gan^  g(eid)er 
^-a^eife  ben  C^ieift,  5.  il3.  Gen.  7,  15;  45,  27;  Job  12,  10;  SV/y>.  10,  14; 
Luc.  8,  55;  23,  40;  Act.  7,  5S  al«  l'ebenc>prineip  bee  Veibec<,  bnrd^  beffen 
Atrennnng  üoin  Öeibe  ber  Zob  eintritt. 

Seele  nnb  (>Sc\\t  finb  baber  luid)  beni  Sprad)gebrand)  ber  bt-'i^ö^n 
Sd)rift  ba ,  luo  fie  jnr  ^e^^eid)ming  cine^o  !:l>cftanbteile^o  ber  inenfd)lid)en 
9^atnr  gcbrand)t  lucrben,  offenbar  Sl)nonl)nia.  ^Jiirgenb£<  aber  be,^eid)nen 
in  ber  l)eiligen  Sd)rift  Seele  nnb  (^eift  5iuei  ber  Snbftan,^  nad)  iierfd)iebene 
Seelen  im  i)Jienfd)en. 

Sie  5;rid)otomiften,  b.  b.  biejenigen,  mcld)e  txn  ä)?enfd}en  au<$  brei  S'efen§= 
beftanbteilen,  bem  Veibe,  ber  i^eibfeele  nnb  ber  Vernünftigen  *£eele,  beftehen  laffen,  haben 
fid)  auf  einige  Stellen  berufen,  in  benen  ,^mifd)en  -^^xri  (aniiiia)  unb  Trveüf/a  (spiritus) 
irgenb  ein  Unterfd)ieb  geumd)t  lüirb,  nämlid)  1  Thess.  5,  23:  Ipse  auteni  Dens  paris 
sanctificet  vos  per  omnia ,  ut  integ-er  spiritn?^  vester  et  anima  et  corpus  sine 
querela  in  adventu  Domini  nostri  Jesu  Christi  servetur  unb  Hehr.  A,  12:  Sermo 
Dei  ....  pertingens  usque  ad  divisiouem  animae  ac  spiritus.     2)a  nun  ober  ber 


na  et) 

Iratitimi 


2o4  ^^on  b.  3(f)üpfung.  d  ^on  b.  9)hMifdjeii    1.  Uv[pv.  b.  evfteu  3)?en|d)en.  dlainv  b.  a;?enf(f)en. 

5(po[tc(  iinmöglid) ,  im  4l'iber)pvudj  mit  bcr  gesamten  fjciligen  Sd)iift  imb  mit  fidj  felbft, 
Xiid)ütomift  fein  taiin ,  fo  miip  man,  menii  er  rrv-u/za  uiib  ^"-»/^  unterfdjeibet, 
unter  erfterem  entmeber  in  ed)t  'l^aulinifc^cm  6prüd)gebraud)  bie  ©nobc  ober  ben  gi)tt« 
lidjen  (^kiit,  mie  bieg  in  ber  erften  Stelle  ber  Jyall  fem  tann,  ober  aber  ben  böberen '3:ei( 
berjelben  unteilbaren  Seele  uerfteben ; 

tiiuljeft  bn-  - •     ^^ " '^  ^  ^  ^*  9  *^  f  '^  "^  ^  ^ "  I V  a  M  t  i  0  n.     %nd)  bk  1^  ä  t  c  r  tennen  nur 

Dienidicniiatuv  l^eib  iiub  3cc(c.  gi^lj^^''-'^^^)*''  ^teüCH  |.  bci  ^pciiivid)  VI  3.  91  ff.  ^>cnn 
niid)  fie  mitunter  '|j//i  iiiib  zveO^-a  untcr|d)cibcn,  )o  Dcrfte()cn  fic  unter 
let3tcrcni  teiU~  bie  l)eiligmad)cnbe  Wnabc,  5.  ^i  menn  fic  fagen,  burd)  bie 
Siinbe  l)abe  ber  'JJienfd)  bac^  zvz'ju.oc  nerloren  unb  empfange  e^o  miebcr  burc^ 
(i^Ijriftuc^  über  bie  (^3ered)ten  ftünben  am  jiingften  2at3e  auf  mit  aao;,  Ij/y) 
unb  7rv£-j/ji3f,  bie  33erbannnten  aber  inir  mit  rjdpi  unb  'l^JX'n,  ober  fie'uerftel)en 
barnnter  ben  Unterfd)ieb  ^mifdjen  ber  I)ijl)cren  unb  nieberen  *See(e.  "Dem^ 
genuif?  befämpften  bie  ^niter  ben  platonifd)en,  gnoftifdjen  unb  apoI(inariftifd}en 
Xrid)otomic^mn^o  unb  ^umr  nii1)t  etuni  blof?  megen  feiner  fatfd)en  '^^(nmenbung 
in  ber  :3ntarnationc4el)re,  fonbern  an  unb  für  fid)  unb  fd)led)tl)iu  ; 

:).  (lUi:  ber  l'  e  () r e  ber  St  i  r  d)  e ,  bie  barüber  bei  ben  üerf d)iebenften 
^^(nläffen  anfv  tlarfte  unb  beftimmteftc  fid)  anc^gefprodjen  ()at: 

a.  i)ie  allgemeinen  Aion.ylien  lum  (J'pl)e|uc^  unb  dljalcebon  fomie 
ba^o  3meite  unb  britte  oon  ,U  onftantinopel  fpred)en  fid)  tlar  für  bie  ^mei= 
teilung  bec^  l)ienfd)en  an^o :  fie  aboptieren  einen  :Huobrud  bee  I)eU. 
l£  l)  r  i  11  u  c^  00  n  ^.H  l  e  ;•  a  n  b  r  i  e  n ,  in  bem  bie  menfd)lid)e  3^atur  caro 
animata  anima  ratioiiali  genannt  mirb.  ^m  •?(  1 1)  a  n  a  f  i  a  n  i  f  d)  e  n 
{">)  l  a  u  b  e  n  c<  b  e  t  e  n  n  t  n  i  ^o  mirb  biefe  l'el)re  in  bie  iliUn'te  ^ufammenge- 
faj3t:  Anima  rationalis  et  caro  uniis  est  liomo. 

b.  rac^  ad)te  iHnmenifdje  Stow^ü,  bat>  üierte  .yi  .^lonftantinopet,  ertlärt 
in  Can.  1 1  gan;,  allgemein  (\k^  g  e  0  f  f  e  n  b  a  r  t  e  unb  ü  b  e  r  l  i  e  f  e  r  t  e 
l^ebre,  ber  lUienid)  babe  nnam  aiiiniam  rationalem  et  intellectualem, 
unb  belegt  bie  l'el)re,  ba\^  ber  lUcenfd)  ^mei  Seelen  ()abe,  mit  bem  5tnatl)em. 
Denzwger,  Encli.  n.  :^74. 

c.  rac^  fünf;,el)nte  allgemeine  .Uon;>i(  yi  ^Menne  erfliirt  hm  für  einen 
,p(iretifer,  ber  behauptet,  qnod  anima  lationalis  seu  intellectiva  non  sit 
forma  corpoi'is  liumani  per  se  et  essentialiter,  gan^  im  3iune  ber 
allgemeinen  |d)olaftifd)en  i^el)re.     Den::w(ier,  1.  c.  n.  409. 

d.  T^av  fünfte  Vateranfon.yl  erneuert  bie  Definition  bec^  ^on.ytö  uon 
^ienne,  ba|l  bie  anima  intellectiva  vei-e  per  se  et  essentialiter  hu- 
niani  corporis  forma  ift.     Denzhuier^  1.  c.  n.  G21. 

e.  ^  i  u  f^  IX.  {)(\i  in  feinem  '>^d)reiben  m  ben  @  r  5  b  i  f  d)  0  f  ü  0  u 
^'  ü  l  n  nom  1").  ^uni  1857  in  3ad)en  bcc^  Ö^  ü  n  1 1)  e  r  i  a  n  i  ^  m  u  c^  auf^ 
neue  alo  fatl)olifd)e  Vebre  be^eid^net,  h(\]^  anima  eaqne  rationalis  sit  vera 
per  se  atque  immediata  corporis  forma.  Denzinger,  1.  c.  n.  1509. 
^n  feinem  3d)reiben  an  ben  Jy  ü  r  ft  b  i  f  d)  0  f  uon  ^  r  e  9  I  a  u  uom 
30.  5(prd  1H60  erftärt  ber  nämlid)e  ^^apft  gegen  33  a  113  e  r,  nad)  ber  !Oel)re 
ber  .^^ird)e  fei  im  ll)(enfd)en  iinum  principinm,  animam  scilicet  ratio- 
nalem ,  a  (jua  corpus  quoque  et  motnm  et  vitam  omnem  et  sen- 
sum  accipiat.  'i)a0  fpred)en  and)  bem  (^üntl)erianionmi?  gegenüber  bie 
%^  r  0  t)  i  n  3  i  a  l  f  0  n  5  i  l  i  e  n  oon  ^  o  l  n  (ISüOi  unb  non  ^lis  i  e  n  (1858) 
au"^  j 

j)ie  tiini)eit  bcv  4.     QUO  ber  Öe()re  ber  X  t)  e  0  (  0  g  e  n.    Unfere  Xt)efe  ift  bie  e  i  n^ 

nalr'^ciTfDeo^  Hl  ü  t  i  g  c  ^  c  ()  r  e  aller  1 1)  e  0  l  0  g  i  f  d)  e  n  3  t-^  u  l  e  n,  bie  biefelbe  nid}t 

iofleu  uut)  bev  etma    auf    (^runb  eine«?   p^ilofopl)ifd)en    3l)ftemv   uerteibigen,    fonbern  ouf 


§  77.   33eftonbtei(o  unb  @in()eit  ber  menfd)Iid)en  dUtnx.  255 

@nmb  bcr  Dffcubanmg  imb  bcr  Hrd)nd[)en  öe^rcntfrf)eibimgcn.  ^g(.  aS.  T/jow. 
S.  c.  g.  1.  4  c.  35;    1  q.  75  u.  76.      W\t   bcm    f)etl.   Xlioma^    ftinuncii 
ade  8(l)oIaftifcr  imb  alle  re({)tgläubigen  9}il)ftifer  mir  imb  nad)   ii)m  über^ 
ein.     ^g(.  ^^einrirf)  VI  B.  1:^0  ff.; 
5.     ai\^  iB  e  r  n  u  n  f  t  9  r  ü  n  b  c n : 

a.  'Durd)  fein  (S  e  l  b  f t  b  e  in  u  js  t  f  e  i  n  be5iel)t  ber  ^JJ^enfd)  nid)t 
nur  bic  gciftigen  nnb  animalifdjen,  fonbern  and)  alle  negetatioen  3^l)ätigteiten 
anf  fid)  felbft  aUo  beren  ibentifd)ec^  Snbjeft. 

b.  3ll(e  geiftigcn,  fenfitiuen  unb  uegetatioen  Snnftionen  ftel)en  im 
9J?enfd)en  in  einer  fo  innigen  @inl)eit  nnb  .parmonic  nnb  in  fold)  gegen^ 
fcitiger  5(bl)ängigtcit  üoneinanber,  une  fie  nur  an«  ber  (^'inl)eit  be^o  ®ein^^ 
unb  ÜL^'beneprincip^  fid)  ertlären  läjlt. 

IT.     @«  ift  I)iernad)  t  a  1 1)  o  ti  f  d)  e    3iMi  I)  r  ()  e  i  t , 

1.  b  a  f3    ber    lUc  e  n  f  d)    nur    a  n  c>    3  m  c  i    33  c  ft  a  n  b  t  e  i  ( e  n,        r,u. 

ß  c  i  b  u  n  b  S  e  c  l  e ,    b  c  ft  e  f)  t ,   unb   b  a  tl   ;>  tu  i  f  di  e  n  ^  e  e  l  e  n  n  b ,  .^  f;^;  ^^^^'«^"i*  ^ 

r       (j  I       /  O01t0l)t    Ulli'     ClU^ 

@  c  i  f t  ein  1  u  b  ft  a  n  t  i  a  l  e  r  U  n  t  e  r  f  d)  i  e  b  n  i  d)  t  i  ft :  vcib  unb  @ceie. 

2.  b  a  f3   i^  e  i  b   nnb    3eele   n  i  d)  t    e  t  in  a    b  t  0  |1   ^n    einer         t;ti'.^ 

^  e  r  f  0  n  ober  l)  i)  p  0  ft  a  t  i  |  d),  f  0  n  b  e  r  n  a  u  d)  3  n  eine  r  ^Ji  a  t  u  r  '''cf„""jatm'^' 
ö  e  r  b  u  n  b  e  n  f  i  n  b,  m  e  l  d)  e  w  e  f  e  n  1 1  i  d)  a  u  c^  l'  e  i  b  unb  ^  e  e  l  e 
5  u  f  a  ni  ni  e  n  g  e  f  c  I5 1    i  ft. 

^a()er  ift  uieber  bcr  V'eib  ol)nc  bie  3cele,  nod)  bie  'Seele  Dt)ne  ben 
Ceib  bie  ü  0  K  ft  ii  u  b  i  g  e  nienfd]lid)c  ':)iatnr,  ilHi'enl)cit  ober  Snbftan^  (sub- 
stantia  comj)lef(f) ,  fonbern  bcr  l^nb  ol)nc  bic  Seele,  une  and)  bic  Seele 
o^nc  ben  l'eib  ift  nur  ein  Xeil  bcr  nicnfd)lidjen  ^^latur,  eine  n  n  0  0  1 1^ 
ft  ii  n  b  i  g  e  Snbftan^  (substantia  inconipJda  ; 

o.     baf3  bie  Seele,  une  ba^o  'i>rincip  bec^  gciftigen  Vebenc>  nnb  ber        ,143. 
geiftigen  Xl)ätigtcit,  bec>  renfene^  nnb  '^l>ollenc>,  fo  and)  b  c  0  l  e  i  b  l  i  d)  c  n,  ^''^cf  "^oJS'J"''' 
ine^bcfonbcre    finnlid)cn    Vcbcn^>   unb    feiner    Xl)ätigtcitcn  im  'JJienfd)cn   ober, 
une  bie  Sd)olaftitcr  fagen,  bie  forma  corporis  ift. 

(£'^^  ift  bal)er  mit  bcr  tatl)oliid)en  'Anibrbcit  nid)t  ,yi  ocreinigcn,  mcnn 
mau  bel)auptet,  baf]  nid)t  bic  ocrnünftigc  Seele  ober  bcr  C^kift,  fonbern  etunvo 
anberee>  ^H'iucip  be^o  iiegctatioen  unb  fenfitiuen  i^ebcnc>,  ja  fogar,  mic  bcr 
®üntl)eriani^omue  meint,  bc^o  nicbcrcn  ober  bcgrifflid)cn  rcntcuö  fei,  mag 
man  nun  bie  Vcibe^öfcele  ak-  eine  oom  Veibc  ocrid)icbcnc  Snbftan;^  ober  ale( 
lücfen^cinc^  mit  bcm  ^eibc  anfcben.  ^ctUcrc^o  ift  bic  !?et)re  ('»3iintl)erc^,  ber,  in 
biefem  "l^unftc  gan;^  auf  ben  (^rnnbgcbantcn  bcr  Sd)elling'fd)cn  ^J?atnrpl)ilo- 
fop^ie  einget)enb,  bebanptet,  bajl  bas^  Seelenleben  bi^  l)inauf  5nm  teufen 
bee  33egriffe-^>  bie  l)öd)ftc  Spil,H'  nnb  ^^lüte  bcv  ^^tatnrlcbcuv  fei ,  nnb  ha]] 
nur  ba«:^  "I^cntcn  bee^  (^h'unbe^?  bem  6kifte  eigne,  ber  mit  bcm  Icbcnbigcn 
i^eibe  uid)t  ^nr  @inl)cit  ber  'Statur,  fonbern,  mie  bie  (^3üntl)eriancr  fid)  an^o^ 
brürfen,  ^nr  formalen  (Sinl)cit,  jur  (iinl)eit  ber  i>crfönlid)fcit  ucrbunbcn  fei, 
roa^  QUf^  mit  il)rem  falfd)eu  "}3erfönlid)teitebegriff  5ufammenl)ängt ; 

4.     b  a  f3  b  i  e  S  c  c  l  e   b  a  e  'l>  r  i  n  c  i  p   and)   b  e  ^   l  e  i  b  l  i  d)  e  n        r,44. 
unb  f  i  n  u  t  i  ct|_  e  n  ^  e  b  e  u  €^  ift :  c^onforl^Ssr. 

a.  esse)diaJiter  b.  l).  nid)t  nur  ((rridnifaJiff^r^  fonbern  iiermi)gc  il)rer  tiaiiter,  i.er  se 
Statur  unb  mefentlid)en  ^eftimmung,  al«  l)(enfd)enfecle  ben  menfii)=''^ 

üd()en  i^eib  3U  befeelen; 

b.  per  se  et  mmediate,  inbem  bie  Seele  felbft  nnb  unmittelbar 
hix[  i^eib  befeelt.  'Dat)er  mirb  bie  i^erbinbung  5Unfd)eu  i^eib  unb  Seele  nid)t 
üermittelt  burd)  etmaö  anbere^,   ha-:^  5Unfd)en  beiben  in  ber  ÜJiitte  ftel)t  nnb 


250  ^Hin  b.  Srf)üpfung.  C.  3?on  b.  a)fcn[if)cn.  I.  Ihipr.  b.  erftcn  OJJenfrfjcn.  9f?atuv  b.  9J?en[c^en. 

bcibc  mitcinanbcr  ucrbinbet,  fei  bic^o  mm  eine  nnbere  (5cc(c  ober  etiua^ 
.iiürperüd)e!?.  S.  Th.  1  q.  70  a.  7.  Qa  ber  l)eil.  ^l)üma^>  meint,  ba^  im  l'eibe 
nid)t  cimnal  eine  gemiffc  accibentcüe  Tiieipofitiou,  bm'd^  wMjt  ber  ?eib  jur 
'il(iifmil)me  ber  Seele  bi^^poniert  mcrbc,  aii^mie^men  fei.  '^eim,  ha  ber  menfd)^ 
lid)e  l^'ib  biird)  bie  Seele  ift,  mae  er  ift,  fo  ift  er  niid)  üt)ne  fie  gar  nid)t 
ate  mirflid)  imb  mit  gemiffen  "^ic^iofitioiien  nihogerüftet  311  benfeii.  S.  Tli. 
1   q.  70  ca.   0. 

C45.^  91  n inert unc^.    9(uf  bic  ^-rnge,  mi  c  bic  ucniünftlgc  Seele  ^-Priucip  bc^  fenfitibeu 

fJ?ma^[^on>oris""^  tiegetatiüeu  !i\Hien<8  fein  tonne,    cintuiovten  bie  ©d)o(aftifev,  bo^  evfläve  fid)  am  bem 
'ift.  QÜgenieinen    C^Mil^f.    baf?  in    einer  jeben  [)i)l)eren  ^yorni    bn<?  '^Nerniögen  liege,  nnter  ben 

notiuenbigen  i^ebingnngen  t)i(  ^-nnttionen  ber  niebeven  ^-ornien  ooÜ5ict)en  ,^n  tonnen; 
benn  bcvo  '^HiUtoninieneve  fd)lieüe  biv?  llnüoUfoniinenere  ein.  Forma  perfectior  virtute 
contiiiet  (luidquid  est  iuferioruni  forniaruni ;  et  ideo  unii  et  eadem  existeus  per- 
fioit  niateriam  secundum  diversos  i)erfe('tionis  o^radus.  Una  euim  et  eadem 
forma  est  per  essentiam,  per  (niam  liomo  est  ens  aetu,  et  per  quam  est  corpus, 
et  per  quam  est  vivum.  et  i)er  quam  est  animal,  et  per  quam  est  liomo.  S.  Th. 
1  q.  7G  a.  6  ad  1. 

.^eine«auieg$  ober  ift  ha^$  Unigelelirte  niög(id),  nnb  foniit  fann  feine  nieberc  forma 
bie  Sirtungen  einer  l)i)f)cron,  alfo  nnnuMitlid)  feine  bIo{3  Qniniölifd)e  ober  blojj  Dege* 
totiue  ober  gar  bie  fornilofe  DJuiterie  geiftige  illiätigfeiten  l)erDorbringen. 

r.it;.  ®cotu§  u.  a.  nabinen  eine  eigene  forma  substantialis  be^  organifd)en  2)?enfc^en* 

Tic  J'o'i»»^}     leibe^'  an,  bie  fogenannte  forma  co/'porfifdfis ,    burd)  uield)e   ber   für  bie   vernünftige 
corportMtatis.  ^^^^^^   beftiuunte   unb   nou    il)r   belebte   Sl'örper  ift.     3»    biefem    Äörper   nabnien    niandje 
mieberuni  für  bie  ein.V'lnen  Xeile  fefnnbiire  ^^ornuMi  an. 

♦'•*'•_  dienere  fatt)olifd)e  H-^l)i(ofopl)en  nnb  3:i)eologen,  ,^.  53.  J^ongiorgi,  ^l^ianciani, 

Xcv^iltomu-mu'^.  g^,  ^,^jj  jj    ^     betrad)ten    unter    iBenuerfnng    ber    forma    corporeitatis    unb    ber  unter* 

georbneten   ^-orinen,    ber   naturuiiffenid)aftlid)en   .^ijpotbefe   ber   niobernen   ^Itoniiftif  ent* 

fpredjenb,  ben  Veib  aUo  buv  njed)anifd)=d)einifd)e  ^^robuft  ber  ^JJJolefüle,  ^a^$  uon  ber  oer^ 

nünftigen  Seele  burd)brungen  unb  belebt  mirb,  bie  in  biefem  Sinne  forma  corporis  ift. 

^nbe^o  erbeben  fid)  fomobt  gegen  bie  fcotiftifdje,    mio  gegen   bie  neuere  Wuffaffung 
fdimere  ^ebenfen. 
c,4H.  '-)iarf)    ©ntberlet   finb    bie  Stoffe   be^  iTörper^  nid)t   burd)   i^re  eigene  Energie 

Xic  jcl)Dianiid)o  üftuiert,  fonbern  ertialten  burd)  bie  Seele  i()r  aftuale^o  Sein,  ta^  .ingleic^  bic  tt)efentlid)en 
unb   atoiiiiitifdu' (jigeufdjaften  be^o  Mörper^o    unb  ba^^  ber  Seele    eigentünilid)e    Veben    in  pl)l))"ifd)er  @inl)eit 

^^^^n^niot/'^^  üerbinbet.  ^yür  biefen  fubftantiierenben  ©influB  ber  Seele  ouf  ben  Stoff  ift  e^^  un* 
mefentlid),  ob  man  fid)  ben  Stoff  atouiiftifd)  touj'tituiert  beult  ober  i'tetig  au^^gebebnt. 
„'Iliefentlid)  i)"t  nur,  baf^  bie  Stoffe  bi<?  in  ihr  innerftei^  fubftantiale^  Sein  unter  beui 
t*inf"lufj  ber  Seele  uerüuberlid)  finb.  ll^it  Uured)t  aber  luirb  non  uielen  eine  fold)e  ^Ber* 
änberlid)feit  ber  'Xtonu'  geleugnet.  %\ic  d)emifd)cn  (^k'febe  bleiben  befielen,  menn  umn 
bie  }>Tonftituierung  einex'  iDiolctüU^  nu?  5ltomen  nid)t  mit  ber  3«l)l  »"b  53efd)affent)eit  ber 
lebteren  abgefd)loffen  benft,  fonbern  auf^erbeiu  nod)  ein  fubftontiale^  ^rincip  forbert, 
meld)e^'  had  Jä'ompofituiu  ,^1  einer  neuen  Subftau,^  nmd)t,  in  aield)er  t>ic  ^ttome  il)re  Sub« 
ftautialität  Derlieren ,  bereu  fubftantiale  J^ormen  burd)  bie  be§  i^ompofitum^  uerbrängt 
finb."  2)ie  ^^fi)d)olo  gie  S.  290.  So  fud)t  ber  gelel)rte  ^|Jl)ilofopt)  bie  atomiftifd)e 
^i)potl)efe  mit  ber  peripatetifd)=fd)olaftifd)en  gefd)icft  gu  bereinigen,  ^gl.  aud)  be^felben 
33erf.  9?oturpf)ilofopl)ie  «5.  29.     ^JJäf)ere^  l)ierüber   mirb  in  ber  ^^bilofopbie  gelehrt. 

6i\).  3)a  bie  ,^ird)e    bie  SDJeinung  ber   Scotiften   bulbet    unb   eine    (5ntfd)eibung    biefer 

5rcii)cit  bcv  Streitfrage  bi§  jet?t  abgelehnt  ^at,  fo  fmb  biefe  unb  aud)  anbcre  lUieinungen  ^nläffig. 
•i)ieuuutflcii.  ^no^.g^j  ^H^  aufommt,  ift  t)or  allem,  bafj  bie  ©iuljeit  ber  menfd)lid)eu  dlatuv  unb  bie  föal)r* 
l)eit  feftgebalten  mirb,  bafj  bie  uernünftige  Seele  ticn  iuenfd)lid)eu  l'eib  belebt  unb  3um 
menfd)lid)en  i^eibe  uiad)t,  unb  baJ3  )'ie  felbft  unmittelbar  ta^  "-.princip  mie  be§  geij'tigen, 
fo  aud)  be§  finnlid)en  V^eben^'  ift;  benn  biefe  ii>übrf)cit  bangt  mit  ben  U)id)tigften  ^'e^rcn 
be§  ®lauben^  unb  ber  'JJioral  auf-g  innigfte  3ufammen. 


§  78.    Fortpflanzung  be^^  9)cen[cf)engefd)ted)te§  unb  Uri'pvung  ber  @eefe.         257 

§  78.  5ortvpau,vnig  bev  ^JJlcufd)cugcfcl)(cd)tc^  \n\'t>  Ur)>ruug  ber  6celc» 

iBgt.  ^einrid),  3)ogmatifd)e  Jljeotogte  VI  §  299. 

9^  a  rf)  b  c  in  u  0  n  (^  o  1 1  ü  o  u  5(  ii  f  a  u  g  au  gegebenen 
n  a  t  ü  r  (i  d)  e  n  ö^  e  f  e  Ij  c  ber  5  o  r  t  p  f  l  a  n  5  u  n  g  uu  r  b  b  a^ 
302  e  n  I  cl)  e  n  t  i  n  b  b  e  m  8  e  i  b  e  na  d)  ü  0  n  feinen  (Altern  e  r= 
5  e  n  g  t ,  b  i  e  u  e  r  n  ii  n  f  t  i  g  e  Seele  aber  unmittelbar  Don 
Ö^  0  1 1  e  r  f  ff)  a  f  f  e  n  unb  5  n?  a  r  im  ^J)2  0  m  e  n  t  e  ber  5  r  u  f  t  i  f  i^ 
f  a  t  i  0  n. 

I^ies  ift  t  a  1 1)  0 1  i  f  d)  e  1?  e  I)  r  e  unb  oi^Ö^'^i^)  i^i"^  ^^  a  ^ r  ()  e  i  t  ber 
natürlid)en   ^>ernunft. 

I.  I^aß  alle  iVienidjen  nial)rf)aft  uon  ben  Stainmclteru  bee>  ^JJ?cn[d)em  ,^.j,vtlJfianjun0 
gefd)led)te^>    leiblid)   abftanuneu,    ba\^   bie   ,Hinber   uon  il)ren   (Altern  burd)  be'?«icnic()cn- 
(i^encration  i'eib  unb  lieben  empfangen,  ift  fo  allgemein  anerfannt,  bafs  ee    fl^'^*^'^*^'^'-^- 
feinet  meiteren  92ad)meife0  bebarf. 

II.  :i)tid)t  fo  leid)t  ift  bic  grage  wad)  bem  Urfprung  ber  Seele  311  tov  >{uatiani§= 
beantioorteu.  T^ie  unmittelbare  (Jrfdiaffiiug  einer  iebeu  'JJccufd)eufeele  burd)  imi§  m  ^cijvift 
(SJott  —  ber  5treatiani^öume  —  ift  meber  in  ber  beiligen  Sdjrift  mit  eoibenter  ""^  -^^"öuion. 
0ar^eit  au^gefprod)en,  noii)  uon  ber  ^Hrd)e  befiniert  unb  bal)er  nic^t  '4)ogma, 

aber  nn^meifelbaft  tatt)olif(^e  i'eljre,  nad)  mand)en  Xbcologen  fogar  sen- 
tentia  fidel  inoxima,  bie  ol)ne  ben  ^erbad)t  ber  .p^i^'^-li'-'  "id)t  geleugnet 
lüerben  fanu. 

Der  53emeic>  für  bie  5öal)rl)eit  be^o  Ä^eatiaui^ouuic^  ergibt  fid) 

1.  au^  ber  l)  eil  igen  Sd)rift.  'ii>ie  oben  w.  ()'2H  gezeigt  mürbe, 
ift  bie  Seele  5lbam^o  nmuittelbar  oon  C^ott  erfd)affen  morben.  T^a^^  ©efefe 
bc»  Urfprunge?  ift  aber  and)  ha<->  (^efeti  für  bie  Jyortpflan^ung.  l)al)er 
erfliirt  and)  bie  beilige  Sd)rift  uon  allen  ',Vad)tommen  ^Ibaniv,  ba|l  il)r  l'eib 
bem  Staube  entnommen  ift  unb  bec4)alb  mieber  ;)U  Staub  mirb,  bie  Seele 
aber  5U  ©ott  3nrüdfel)rt,  ber  fie  gegeben  l)at:  Et  revertatur  pulvis 
in  terram  suaui,  unde  erat,  et  Spiritus  redeat  ad  Deum,  qui  dedit 
illum.  Kccii.  12,  7.  gcrner  merben  niemal^o  bie  leibl{d)en  (Altern  alö  (^r- 
jeuger  ber  Seelen  be;,eid)uet;  mol)l  aber  nennt  ber  ?lpoftel  (^W^tt,  im  (^egen- 
falj  ,yi  ben  ^'  ii  t  e r  u  b  e  v  5 1  e  i  f  d)  e  t> ,  ben  ^-I> a  t  e r  ber  &ic\ ft  e  r :  Patres 
quidem  caniis  uostrae  eruditores  habuinuis,  et  reverebamur  eos  : 
noii  multo  magis  obtemperabimus  Patri  spirituum  et  vivemus? 
Hebr.  12,  9.  ^gt.  Zach.  12,   1; 

2.  au^^  ber  l'ebrc  ber  ^liter.  'li>enu  mir  uon  Ter  tut  liau  unb 
^ufinn^^  abfegen,  fo  laffen  fid)  oor  xHuguftiun^  für  ben  C^kmeratiaui^omue^ 
feine  ^^ugtüffe,  mol)l  aber  fold)c  für  ben  ,ilreatiauic>mue  anfübren.  S.  jabl^ 
reicf)C  Stellen  bei  ^Jeinrid)  a.  a.  £).  S.  288.  DaJ3  bie  Überlieferung 
beö  Oriente  bem  Äreatianicmin^o  günftig  ift,  mirb  allgemein  jugeftanben. 
^gl.  ^einrid),  a.  a.  O.  S.  289.  ',?tnguftinu£^  felbft  neigt  ^um 
Ä'reatianic^mu^,  magt  aber  nid)t  fid)  für  bcnfclbeu  ^n  entfd)eiben  unb  ben 
(^eneratianicmtu^  5U  oermerfen,  ba  er  fid)  uid)t  tlar  barüber  mar,  mie  er  bei 
3lnnal)me  be^  ^reatianiemnc^  bie  gortpflan^nng  ber  ©rbfünbe  gegen  bie 
^^elagianer  erf füren  follte.  5fnf  bem  Staubpunfte  be£>  ^eif.  ^Inguftinn^o  ftel)eu 
nod)  mehrere  ^al)rl)unberte  laug  and)  aubere  grof^e  fatl)olifd)e  lM)rer.  ^Dagegen 
fprid)t  fid)  bei  meitcm  bic  größte  'JJicbr^abl  ber  ilniter  jur  j]eil  bee^  b^il. 
5luguftinu6  unb  nad)  il)m  entfd)ieben  für  ben  .Hreatiaui^omu^o  am; 

^einvic^  =  |)upvert,  üompenbiuin  bev  Xogmatit.  \'J 


(-.52. 

Ter  ältno  \mi> 

neuere  (^5eiu-va 

tianivtnuv. 


258  3>on  ^.  Sf^öpfuuö.  C.  5l>on  b.  ^Jcnfrfjcn.  T.  Uvjpv.  b.  erften  SD^cnfc^en.  9ktur  b.  9Df?cn[d)cn. 

3.  a  u  «  b  c  r  Ö  c  ()  V  c  b  c  r  X 1) c  0 1 0  g  c  ii.  Seit  bcm  5(u^ogangc  be^^  patri^ 
fti)d)cn  ^citaltcr^o  ift  bcr  5£rcatiani!?imiv  sententia  communis  tlieolooorum. 
'Der  t)ci(.  Xi)oma&  ncmit  bcu  ©cncratiant^^mu^:^  fogar  ()ärcti)d).  Haere- 
fieum  est  diceie ,  quod  aiiima  iutellectiva  tiaducatiir  cum  semine. 
S.  Tb.  1   q.  118  a.  2  c.  ^>9(.  .peiurid),  a.  a.  £).  ©.  292  ff.; 

4.  anc>  bcr  !2c^re  bcr  ÄMrd)c.  i^co  b.  @r.  bc^cidjuct  in  feinem 
55riefc  an  ^nrribiu^  (dt^  cntholica  ßdes,  ha]\  ©ott  ber  creator  animarum 
ift.  ^ni  gkid)cn  ®inne  ipred;cn  fid)  ans;  ^^Inaftafiuö  II.  in  feinem 
©djreiben  an  bic  '^-^ifdjöfc  (^aUien^o,  i^eoIX.  in  einem  (§^(auben?betenntniffe 
{Deyizingery  Kncli.  n.  296),  iBcncbift  Xll.  in  feinem  3d)reibcn  an 
bie  tonenicr,  ßco  X.  auf  bcm  fünften  i^itcrantonjd ,  5(1  c^*a über  YIL, 
inbem  er  non  ber  (Seele  DJ^arien«  facjt,  fie  fei  im  erften  ?(ngcnblirfc  il)rer 
(£rfd)affung  uon  ber  ^rbjiinbe  nnbeflcdt  beunil)rt  morben.  T^ie  ©rtlärung 
5((c^'anber^^  VII.  ift  aber  aui>brüdlid)  in  h'\z  bogmatifd)e  ^nUe  'l.Mn?'  IX. 
Dom  8.  "4)  C5  cm  bcr  1854  aufgenommen  uiorben.  @iuc  bcu  (^eneratiani^' 
mu^^  Dcrteibigenbc  2d)rift  gr  o  l)  ( d)  a  m  m c  r  e^  bagegen  mürbe  am  5.  9Jiär5 1 857 
auf  ben  '^w'^^  gefeilt; 

5.  ([\xi:>  ber  offenbaren  Unl)altbar tcit  aller  gcncratia^ 
n  i  I  d)  e  n  !X  I)  c  o  r  i  c  n : 

a.  A)er  ältere  (^encratianic>nmc>  ober  Xrabnciaui«nnif^  (Xcrtullian  u.  a.) 
Iäj3t  bic  Seele  W:>  ^iinbe^o  burd)  ben  ^^{cugnngc^ftoff  auc^  bcu  ©Itern  (juasi 
per  traducem  überf(ie|lcn.  Triefe  '?lnfid)t  uiibcrfprid)t  ber  (£'infad)()cit 
ber  Seele. 

1).  ^er  neuere  (^cucratianicmm^^  '  5rot)fd)auuner  u.  a.)  be5cid)net  al^ 
abiiqnate  Urfadje  mie  bec^  !?eibec<  fo  ber  Seele  bcc>  ,Siinbeö  bie  |}enguug§= 
tl)ätigteit  ber  Altern,  benen  er  bal)er  eine  fog.  fcfunbärc  Sd)i3pfung^= 
mad)t  3Uid}reibt.  ^HUein  bic  fd)öpferifd)e  .Uraft  gel)ört,  mie  oben  m.  528) 
gezeigt  umrbe,   ^n  ben   abfolut   iutommunitabel  en  5lttributcn  (^otte^. 

c.  ^)i  0 CMU  in  i  liij^t  nad)  5lriftotclec^  bie  fiuulid)C  Seele  öon  ben 
(Altern  cr^^eugt  merbcn;  biefe  finulid)e  Seele  mirb  baburd)  ^nr  oernünftigen, 
h(\^  bie  ^bee  bc^^  Seinc^  il}r  aufgcljt.  'iiMberlegt  ift  biefe  5lnfid)t  fd)on 
ooui  l)eil.  !Xl)omae  8.  Tli.  1  q.  118  a.  2  ad  2;  oou  ber  .Üird)e  aber  umrbe 
fie  ueruiorfeu  am  14.  T^e^^ember  1887. 

'Die  .Viauptargnmeute  bcr  ^cueratianer  finb  mibcrlcgt  S.  Tli.  1  q.  73 
a.  1  ad  3  unb  1  q.  118  a.  2. 

III.     ^ic  Seele  mirb   Don  ®ott  erfd)affeu   im  5lugenblirf  ber  grufti^ 
fitation.     Diefer  ©a^s  rid)tet  fid) 
^^53.  1 .     qeqen  ben  ^p  r  ä  e  ^-  i  ft  e  u  t  i  a  n  i  ^^  m  n  £^.    ^^Picxö.)  ']>  l  a  t  o ,  C  r  i  q  c  n  e  ^ 

tianismuö.  u.  a.  ep)ticrte  bie  ^celc  lange  oor  ber  Crr^engung  ale  reuier  (^eijt  auf  ben 
(S^eftirncu.  i\\\x  Strafe  umrbe  fie  bann  in  ben  Äi)rper  cingcfd)loffen.  Qm 
mefcntlid)cn  umrbe  biefe  ^el)re  aud)  oou  bcu  i^rif  cillianiftcu,  iiatl)areru 
unb  Socinianern  oertretcn.     "Die  ^^räepften5lcl)rc  aber  uiiberfprid)t 

a.  ber  l)eiligen  Sd)rift,  meld)e  lel)rt,  ha^^  Qhoii  allc<o  gut  er* 
fd)affcn  l)attc,  unb  bie  Sünbc  erft  burd)  bcu  gall  ht<^  Staunuoater^>  in  bic 
^JJ('enfd)en  gefommen  ift; 

1).  bcr  Öel)rc  ber  ^ird)e.  Sd)on  'luipft  i^co  oermarf  biefe  -!i?el)re 
ber  "^.^rifcillianiften  in  feiner  Epist.  dogm.  ad  Turribium  {Denzinger, 
Encli.  n.  107);  t)C[^-  fünfte  allgemeine  ^'onsil  aber  fprad)  ha^  %mt\)tm  über 
bic  ^räcj-iftcnjlc^rer  au^  [Denzinger,  Ench.  n.  187); 


Ter  t'Sräe^-iften 


§  79.   3)ie  ^nbiütbuQlität  unb  (g^pivitualität  ber  ©eele.  259 

c.  imfcrcm  Selbftbciuitßtf ein,  ha§  einc^>  t)omcIt(id)en  '^^afein^ 
fid)  nid)t  erinnert; 

d.  beut  Sä^Ufen  ber  Seele,  bie  nid)t  jnfädig,  fonbern  ifjrcr  9?atnr 
nad)  forma  siibstaiUialis  corporis  ift; 

2.  gegen  bie  i^eljrc  bc^5  ^eil.  2;t)oma^>  nnb  ber  meiften  ®d)o(aftiter,  2ßjj„,/'^i{:  @,,i,. 
bk  (5cetc  mcrbc  crft  erfdjaffen  in  bein  genügenb  DoKenbctcn  Orga- »^v)ct)affi>n  luht.. 
ni^mn?  nnb  mit  bcm[e(bcn  aU  i'cben^oprincip  vereinigt  nnter  5(nff)ebnng 
ber  in  Ä'raft  ber  (cibtidjen  3*^^^9"tt9  probu^ierten  anima(ifd)en  nnb  t)cgcta= 
titjen  intermebiiiren  gornien.  S.  c.  g.  1.  2  c.  89.  ^a  nmnlid)  hk  Seele 
and)  bie  JBirfnngen  ber  nieberen  gormen  ()en)orbringen  fann,  |o  (e()rt  bk 
ncnere  2lMffenfd)aft  mit  )Hcd)t,  bie  Seele  merbe  mit  bem  5üte,  bem  ber  Öeib 
feine  @ntftel)nng  ncrbanft,  niimlid)  mit  bem  3cii9it»9'^i^ft^  9cfd)rt|fen  nnb  mit 
bem  ![?eibc  aUS  ^ebeneprincip  Dereinigt. 

§  79.    ^ic  Subiüibunütiit  nnb  Sviritunlitüt  ber   Seele. 

i>(]l.  i^ciurid),  Toipimtiidjc  Ideologie  VI  §  297. 

I.     Qcber  iUtenid)  l)at    traft   ber   n  r  f  p  r  ü  n  g  1  i  d)  c  n   nnb   bleibe  w-  ^    .  6^'>''- 
ben  '^(norbnnng  bco  Sd)i)pfcr^o  eine  eigene,  non  bcn  Seelen  aller  anberen bn'\mnfrt)iidKn 
^JJ^cnf d)cn  f  u  b  ft  a  n  t  i a  l  n  e  r  f  d)  i  e  b  e  n e  Seele.  ^^'''''• 

1.  "iDiefe  ^Mil)rl)eit  ift  in  allem,  luac^  Sd)rift  nnb  Ü  b erlief  ernng 
Don  bem  9Jt^enfd)en  nnb  ber  ^JJienf  d)enf  eele  fagen,  entl)altcn  nnb  ooran^o- 
gefegt,  (^an^  befonbcrc^  ift  bic^o  ber  Jall  in  allen  ^JciHlniff^-'^i  fü^*  bie  (sk ift ig- 
le it  nnb  Unftcrbl  idjtcit  ber  Seele.  '?lnd)  in  ber  tird)lid)en  i^ermerfnng 
bct^  (ämanatic>mn£^  nnb  i^uitl)e  i«mn^ö  in  feinen  Derfdjicbcnen  formen 
(Dgl.  Lateran.  IV  bn  Denzhif/er^  Encli.  n.  :>.')")  n.  Vatican.  Const.  do^ni. 
de  fid.  catli.  Can.  I,  1-5»  liegt  bie  ^nnmerfnng  ber  (£'inl)eit  ber  Seele 
in  allen  lUienfdjen,  ba  biefe  Vel)re  mefcntlid)  anf  pantl)eiftifd)er  ^^oranc^feljnng 
beruht,  (^egen  bie  auerroiftif d)e  Vel)re  uon  ber  (i'inl)cit  beo  Q^'l'-'l^ 
leitet  in  allen  iyienfd)en  unirbe  bie  Qnbiuibnalitiit  einer  jeben  ll)(enfd)en^ 
feele  non  l^eo  X.  anf  bem  fünften  l^lteranfon;^il  befiniert.  S.  Denzin(/e)% 
Ench.  n.  021. 

5In5!  nnferem  Selb  ft  b  e  m  n }]  t  f  e  i  n  foiuie  anv  m  o  r  a  l  i  f  d)  e  n  @rünben 
ergibt  fid)  bie  ^^^ibioibnalitiit  ber  Seele  and)  al«?  ^uM'nnnf  tuui  l)r  l)e  i  t. 

2.  'ral)er  ift  falfd)  nnb  l)äretifd) 

a.  bie  origen  iftif  d)e   !i?el)re  oon  ber  nrfpriinglid)en  nnitas  ideii-  Oäü-tuäe 'in- 
titate    substantiae,      potentiae    et    virtutis    aller    C^knfter.      ('anon.       '**^''"' 
Conc.  V.  c.  Orio:enem.  Can.  2.  (Denzingn-,  Ench.  n.   IS8>; 

b.  bie  anf  pantl)eiftifd)er  (Nh-nnbanfil)annng  bernl)enbe  l^el)re  uon  ber 
©in^eit  ber  Seele  ober  be^o  (^eiftec>  in  allen  ll)cenfd)en,  ber  gegenüber  ba<'> 
Lateran.  V.  an0fprid)t,  ba^  bk  Seele  ift  immortalis,  et  pro  corpornm, 
quibus  infnnditnr,  mnltitndine  singulariter  multiplicabilis  et  multi- 
plicata  et  multiplicanda.  De}izinger,  Ench.  n.  621. 

II.  ^ie  Seele  ift  eine  Dom  ^cibt  mefentlid)  Derfd)iebene  geiftige 
Subftanj. 

tiefer  Sa^  ift  (S^lanben^^  nnb  .yigleid)  53ernunf ttDat)rl)eit. 

1.  ^ie  l)  eil  ige  Sd)rift  fprid)t  bie  (^eiftigleit  ber  Seele  in  allen 
Stellen    an^,    bie    ben    Unterfd)ieb    5mifd)en    ^nb    nnb   Seele   l)erDorl)eben 

17-- 


65(; 
isoH'dje  unb 


r.57 . 
(>Ji'tfttflrL'it  ber 


:ccle    förpevlid) 
ßi'unnnt  wirb 


2G0  il>ou  b.  v5rf)öpfinig.  (\  ^oji  b.  lüitMifri^cii.  I.  Uvfpv.  b.  elften  9Jien)d)ou.  ')IüU\x  b.  2)?enfd)cn. 

iGen.2,  7;  1,  27;  Eccll.  12,  7  u.  f.  in.),  bcr  3cc(c  ober  bcin  Reifte 
Ci'rfcmitni^o  unb  freien  ^^illen  ^ufdjrctbeu  {Sap.  9,  15;  Ps.  138,  14; 
1  Paralip.  2S,  9;  Ge7i.  23,  S;  1  Cor.  2,  11)  unb  ben  ili>ert  ber  ^ecle 
ay  nnücrg(eid)(id)  l)öl)er  olc^  ben  bec^  l^cibee^  be,^eid)nen  (Matfh.  10,  28; 
1(),  2G).  iöef ünberc>  luo  üon  ber  (S^  o  1 1  e  b  e n  b  i  l  b  l  i  d)  f  e  i  t  beö  'JJien)d)en 
nnb  ber  Unfterbnd)t:eit  ber  (Seele  bie  Oi*ebc  ift,  luirb  inbirett  bie  (^eiftig= 
feit  ber  >3ecle  bezeugt. 

2.     ^ic  (^eiftigteit  bcr   3ce(c  ift  uon  ben   i^ätcrn   tonftnnt   ge(el)rt 

iporben   nnb    im    3l)nibolnm   bec^   Lateranense  IV  nn^gefprod)en,   ha^  nad) 

Unterjd)cibnng  ber  i)}atm  in  natura  corporalis  nnb  spirituaUx  ertlart,   bie 

nien|d)lid)e  'JtiUnr  fei:  quasi  cümmunis  ex  spiiitu  ei  curpoie  constituta. 

"^icfci^  iöetcnntnic^  l)nt  bivo  ^Mitifannm  ((-onst.  dogm.  de  üd.  catli.  c.  1) 

aboptiert. 

058.  5(niiierf  Uli  c^.     '-li?cnii    bie  !i>ätcv   mitunter   fnflcu,    bie   3ee(e   fei   nid)t  purer 

ä"i^'^fSvIIpHirf,  ®^'l'^  ""^  '"  ^'^"^'^'  fli'J^iiU'"  ^ejieliuiu]  lörperlid) ,   fo  fagen  fie  biefe^5,  luie  Qud)  be.^üglid) 

m  ,P,  ,  ^  ^^^  (fnqe(  (,i_  b\ri),  nur  im    OU^ienfai^  ,^u  ber  ubfoluten   (Meiftiijfeit   (^otte^o  ,    in  U)eld)em 

e^5  feine  blofje  ^^oteutialitöt  gibt.     'ilnMiu  3"ertullian  meiter   gegangen  uuire,    fo  mnre  e;^ 

eben  ein  3i^i"t"ni- 

«59.  :-3.  X^ic  ®  e  i  ft  i  g  f  e  i  t  bcr  3  e  e  l  c  ift  and)  eine  n  a  t  ii  r  l  i  d)  e  4l^  a  l)  r  f)  e  i t, 

bcr^^eeeirnm-  bie  bireft  C[\x^  ber  Unabl)ängigteit  ber   2eele  oon  ber  'JJcatcrie  im  Sein  nnb 

is'crminftwaDr    .«f^anbeln  founc  inbireft   anc>    ber   Unuml)rl)eit   beo   il^iaterialic^nui'o  nnb  'l^an= 

tl)eiomne  nnb  enblid)  anc>  bcr  allgemeinen  Überzeugung  bec>  'JJ(eufd)engefd)(ed)te0 

beriefen  unrb.     S.  Tli.  1   q.  7")  a.  1  nnb  2. 

l>a  bie  Seele  eine  geiftigc  Subftan^  ift,  fo  tanu  fie  and)  ol)ne  ben 
l^ub  beftel)en  nnb  ift  infoferu  eine  forma  subsistens ,  meun  fie  and)  aliö 
DJKMifd)enfeele  in  il)rer  ;5ii9cl)övigfeit  jnm  i^ibe  substantia  incompleta  ift. 

§  80.    ^ic  nnftcrlilirt)fcit  bcr  3cclc. 

^sgl.  ^peinrid),  TogmQtifdje  Xbeologie  VI  §  29.S. 

T)  i  e  Seele  einec^  jeben  lUieuf  d)en  i  ft  traft  i  l)  r  er  e  r  f  d)  a  f  f  e  n  e  n 
D^atnr,  atfo  bnrd)  bie  (Mabe  be^o  Sd)öpferc^,  unftcrblid). 

^iefe^o  ift  "Togma  unb  il^ernuuf tmabr l)eit. 

^er  ^emeic^  für  unfere  !Il)efe  ergibt  fid) 

1.     anc>  bcr  l)  eiligen  Sd)rift  nnb  ,vinir 
^?*\..-^  ^^-     "^^'^  eilten  Xeftamentcv.     Tiefer  ^ciuci«  ift  befonber^o  uiid)tig, 

^^^  bcr  moberuc  ^Kationalic^nubö  bel)anptct,  ba^o  xHlte  Üeftament,  mcnigftensi 
xe^amcnte  ^^^  'l^cutatcud) ,  fcuue  bic  Unftcrblid)lcit  ber  Seele  nid)t.  ^(üerbing^^  trat 
in  ber  oon  ber  '^IVnc^beit  @ottec>  geleiteten  ^JedcHitonomic  bee  5(lten  :Xefta= 
mcute^o  bic  5citlid)e  S?ergeltnng  fcl)r  in  ben  ^nu-bcrgrunb:  aber  alle  ^üd)er 
beö  5lltcn  üeftamentec^ ,  and)  bie  iilteften,  cntl)alten  bie  i^i)rc  oon  ber  Un^ 
ftcrblid^fcit  ber  Seele. 

OL.  Sd)on  bcr  Sd)öpf nngöbcrid)t  betnubet  in  bcr  (^^cifti gleit 
nnb  ® 0 1 1 e b e n b  i l  b li d) ! e i t  ber  Seele  bereu  U u ft c r b l i d)  1  c i t  (Gen, 2, 7 ; 
1,  26  f.)  i^gl.  ba^u  Sap.  2,  2:-).  5lnd)  au^>  beut  Xobecwirtcil  [Gen.  3,19) 
nnb  nod)  beftimmtcr  ano  bcr  im  '}?r  otoco  au  gel  inm  (Gou  3,  15)  -Der* 
l)eif5encn  ©rlöfung  folgt  bie  Unftcrblid)fcit  bcr  Seele. 

ß.  @in  tl)atfiid)lid)er  ■Snx^t  bcr  Unfterblid)lcit  ber  Seele  ift  ^enoc^ 
(Gen.  5,  24;  ogl.  Ecchi^.  44,  10;  Hehr.  11,  5)  nnb  fpiiter  ber  ^}3rop^et 
eiiac^  (4  Beg.  2,   11;  ngl.  Ecclus.  48,  9). 


»ie    UnfU'vbIt 
feit  tcv  <£oelo  im 


§  80.  ®ie  Unfterbtic^feit  ber  Seele.  261 

y.  'T^em  5(bral)nm  t)nt  Wott  fid)  jclbft  a(e^  übcrgrojscn  ?o{)n  ncr^ 
l^eigen  (6^^;^.  15,  1),  uhto  fcincemcgio  auf  bcii  irbifdjcu  ?ot)n  be)'d)ränft 
trerben  !ann,  fonbcni  auf  bcii  ciingcu  ^cfilj  (^ottc^^  belogen  mcrben  iimf^. 

J.  T^ic  ^|3tttriarrf)cn  mib  03crcri)tcn  bcc>  ?Utcn  Siinbcö  l)abcn  auf 
bic  5lufrf}auuug  (^5ottcc^  im  ?aubc  bcr  ^cbcubigcu  gcl)offt.  '6rg^i.  49,  18; 
Ps.  16,  15;  72,  25;   Tob.  2,  IS;  ,S(^7>.  6,  li).  20.) 

£.  Jv{)r  irbifdiC!^  Öcbcu  aber  l)abcu  fic  a(v  ciuc  il^a  üb  er  fdjaft 
Gen.  47,  0;  Ps.  HS,  19)  uub  '^zw  %^h  k\\z>  ciueu  .Viiugaug  i\\  bcu  i^ätcru, 
eiu  il^erfammdüucrbcu  %\\  il)rem  3?p(fc  bctrad)tct  iG'rM.  15,  15;  25,  8; 
35,  29;  49,  32;  .Vwm.  20,  24;  Judic.  2,  10;  3  lieg.  2,  10  u.  f.  m.), 
rua^^  Dou  bcr  5^eftattuug  im  Sini"ficiit^*-'9^"i^i^iii^  auc^^ulegcu,  abgcfd)macft  \x\\\> 
bei  iÜtofe^^  uub  5Iarou  uid)t  ciuumi  uiöglid)  ift. 

'C.  ^a!?ielbc  bcmcift  ^w^)  bic  gau;^c  Vc()rc  neu  bcr  Uutcrmclt,  beut 
?(u  fcutl)  alt  Charte  bcr  abgcfd)icbcueu  3ee(cu,  bcm3d)co(  (6'c/i.  37,  35; 
^um.  16,  30;  Toh.  13,  2;  %x  16,  13  u.  1.  ui.  ;  [crucr  bcr  (^cbraud), 
bic  ^{bge)d)icbcucu  Wott  ,^u  cmpfcl)(cu,  bafl  er  fic  aufucl)uic,  \\\\^  für  fie  ,^u 
beteu  \\\\\>  ^u  opferu  2  3i(/c7/.  12,  43  ff.  ,  foune  bic  ^iu'bittc  bcr  ,S^")eiligcu 
<2  Mach.  15,   12  ff.). 

■//.  .^icrl)cr  gel)Lirt  aud)  bao  i^  er  bot  uub  bcr  lUMtlbraud)  bcr 
X 0 1 e u b c f d) m ö r u u g c u  ■  Lei.  1 9 ,  31  ;  Deid.  18,  11);  burd)  bic  bei 
ciucr  fo(d)eu  Ooe(cgcul)eit  eiugetrcteuc  (5rid)eiuuug  ^auuielv  1  lk(j.  28,  7  ff.) 
mirb  bac^  J^ortlcbcu  ber  3celc  ttiatfiidi(id)  botuuuMUicrt. 

5-.  ^u  bcr  förmlid)fteu  :ii>cijc  lcl)rt  bav  ;Hltc  ^eftanunu  bic  Uufterb^ 
lid)tcit,  iubem  cv  bac^  cungc  i^cbeu  n(^?  bav  v]icl  bcy  llicu]d)cu  \\\\\>  bic 
.^offuuug  bcr  (^kredjtcu  bc^cidjuct.  Toh.  2,  IS:  Filii  sanctorum  sunuis, 
et  vitam  illani  cxspcctauius,  quam  Mcus  daturus  est  liis,  qui  fideui 
suani  nunquaui  uuitant  alj  eo.  Tcuigcuuijl  te()rt  bic  2eele  im  Üobe 
^u  (^ott  3urürf,  bcr  fic  gegebcu  l)at  {Ecdl.  12,  7);  \>i\\\\\  tritt  für  bic  <S^\\{m, 
nuc  für  bic  1:^0 fcu  ^ur  '^cfd)äuuiug  bcr  (ct3tereu  bic  emige  ^nn-gcltuug  eiu 
[Sai).  3,  1  ff.;  4,  7  ff.;  5,  1  ff..  Talicr  uicrbeu  bic  Onittlofcu  ocr- 
fpottet,  bic  ba  fagtcu,  quia  ex  iiihilo  uati  suuius  et  post  lioc  eiiuuis, 
tanquam  uon  fuerimus,  quoniani  fuuius  ilatus  est  in  uaribus  nostris  : 
et  sermo  scintilla  ad  coniiuovenduiu  cor  nostrmn :  ([ua  extiucta, 
cinis  erit  corpus  uostrum,  et  Spiritus  ditliiudetur  tanquam  niollis  aer, 
et  transibit  vita  nostra  tanquam  vestiglum  nul)is,  et  sicut  nebula 
dissolvetur.     Sai).  2,  2.  :>. 

i.  5Uid)  bcr  (Glaube  <\\\  bic  5(uf  crftcl)uug  bec^  l'cibee  bemeift  bic 
Unftcrb(id)!eit  bcr  Seele:  ^lulti  de  liis,  (jui  dormiunt  in  terrae  pulvere, 
evigilabunt :  alii  in  vitam  aeternam,  et  alii  in  opprobrium,  ut  vide- 
ant  semper.  Dan.  12,  2.  Xac>  uäm(id)e  gilt  uou  ^t\\  ^oteuermcifuugeu 
(3  Ee(j,  17,  17  ff.;  4  Eeij.  4,  S  ff.;  13,  21). 

/..  ©ubtid)  fiub  alte  uieffi  au ifd)eu  3Beic>faguugeu  ebenfoincle 
53eU)cife  für  bic  Uuftcrblidjfcit  ber  Seele,  ba  fic  ja  aud)  fold)cu  gegeben 
mürben,  bic  fd}ou  ijaljrtaufcubc  uor  ber  3lufuuft  '^t^  'JDt'cffiac^  geftorbcu  UHn*cu. 

!fi>euu  inituntcr  qcfagt  mirb,  baf?  bic  Xotcn  nid^t  leben  (Js.  26,  14)  ober  bcm 
^errn  nicfjt  leben  (/.s-.3S,  18;  Bar.  2,  IT;  inil.  i'.s-.  3G,  86;  38.  14;  145,4;  Jo/;7,21; 
14,  10),  fo  ift  [o(d)eg,  uienu  nic{}t  uoni  lcib(id)en  Xob  ober  ber  eungcn  ^^^erberbni^,  baoou 
^u  ücvfteben,  boR  bie  (Seelen  ancf)  ber  C^crecfiten  in  ber  Untenuelt  meber  etma?  .^cilfanic^ 
mirfen  norf)  aud)  (Mott  fd)ancn  tonnen.  ^Tiefer  (ct?te  Uniftanb  bat  überbanpt  int  'HUen 
*nnbc  einen  ^djatten  tiefer  3:raner  über  \>^^Z-  '^n\\n\^  iiemorfen,  ber  eift  bnrd)  CSfjriftn^" 
^inrocggenomnicn  lunrbe ; 


262  58ou  b.  ^djöpfimg.  C.  55ou  b.  9Jieufc^cii.  I.  Urfpv.  b,  elften  9!J?enf(^en.  'Jlatnx  b.  aWenfc^en. 

Tj,  £,.i„jri,  l>-     ^^^^^  'J^  eil  eil   Ücftanicntc^o.     %id)   bcr   nucifül)r(id)cn   5^cgrün= 

foit  ^^•  2cdo   hun(\    am    bciii    5(ltcii   l^iiiibc    öciiügt  Cio,   auf   einige    Stellen    l)in,^innciicn: 

icUS.    ili^^'//'.   10,  28;  16,  26;  Luc.  2:^,43;  1   Cor.  15;  i/e^r.  9,  15;  1  Fetr. 

3,  19.  20;  Apoc.  6,  9.  10; 

Tic  uniininifi).  -  •     ^^  ^^  -'  "^  ^  ^'    ^  ^  ^^  ^^  ^^ "  ^  e  11  ?  e  t)  i*  c  bei*  !:I>  ii  t  e  r.     33g(.  Athenagoras^ 

reit  ivv  5aio  De  resurr.  mort. :   Auaustinus.   De  inimortal.  auini.;   Ambrosius,   De 

in  bei-  2vab ition.  ,  i.-  r 

bouo  mortis  u.  |.  w. 

'^i'cnn  bie  ißntcv  1'nc]cit,  baf?  bic  Seele  uid)t  abi'oliit  mie  Wott,  foubern  nur  in 
einer  geuiiffen  :il.'ei]e,  nid)t  üon  'Jiatiir,  [onbern  an^5  (^^nnbe  nnfterblid)  fei,  fo  ift  nnter 
(L^5nabe  bie  gratia  naturalis  bev  Sdjöpfnnq  nnb  ©vlialtiuu]  uevftanben.  Unfere  Seele 
ift  nondid)  uerinöcic  il)veC>  i^eiftigen  'iiM'fens  uon  ^hUnv  unftciblid) ,  nid)t  aber  aii^  fid) 
felbft  u>ie  (^kitt,  fonbein  bnvd)  bie  freie  C^nbe  be^^  2d)öpfer!e!  nnb  Grbalterö; 

3.  ane  bev  ^el)re  ber  ,riird)c.  ^m  ^Utertiun  l)iUtc  bie  ^ird^e 
feinen  ^Hnlnjl,  bie  Unfterblid)feit  ber  Seele  aiic^brndlid)  ^yi  erflären,  ba  bic= 
fclbe,  abiiefel)cn  uon  ben  fügenannten  Aralncl  ober  ,V)^)pnüp  fl)  d)i  tcn,  bic 
lelirten,  'i>K\\\  bie  Seele  erft  bei  ber  ?liiferftel)iing  ber  Veibcr  luieber  auflebe, 
iiid)t  geleugnet  iiMirbe.  Selbftucrftnnblid)  ift  aber  bie  Unftcrb(id)feit  in  beut 
(^5laubeuvartitel  uon  ber  5(uf  crftebung  beo  J^-Ieifdieo  nnb  beut  euiigen 
^^ebcn  entbalten.  '^Indi  l)atte  bie  Mird)e  auf  beni  Latcraneme  V.  fic  befiniert. 
[Denzinfjer,  Kuch.  u.  &2\).  I^snfofcvn  bie  Veugnung  ber  Uufterbnd)= 
feit  ber  Seele  iin  'JJi'  a  t  e  r  i  a  l  i  v  m  n  c> ,  'i>  a  n  1 1)  e  i  c^  in  n  c^  nnb  CS* ni  a  n  a  t  i  c^- 
uiii^ö  iinir^elt,  ift  fie  ;>iigleid)  mit  biefen  falfd)en  Si)ftcinen  biird)  bac*  ^ati= 
tan  Ulli  ueriuorfeii.  Coust.  de  tid.  catli.  Cau.  1,  14; 
^''^^'-  4.    aiic  ber  i^ernunft.     3S>ic  bat"  fünfte  \?atcranton,vt  au^^^brücflid) 

flu-  bic  iinitcvb  ertlart,  i|t  bie  llii|terblid)teit  ber  <^ce!c  and)  eine  pt)ilD|op!)iid)  eriiieic^barc 
^"^eccu^'  iHn-iuinftiinil)rl)eit.  l^iefelbe  folgt  uinnittelbar  aibö  bciii  'il^efeu  ber  Seele  al^ 
einer  g  e  i  ft  i  g  e  ii  S  n  b  ft  a  n  ,v  renn  eine  fold)e  tauii  lueber  per  se  aufl)örcn 
,;n  fein,  ba  fie  intorriiptibel  ift,  \\^&\  per  acädens,  luic  bic  inateriellen 
^'ornieii,  bie  nur  in  ber  'JJuUerie  fein  nnb  unrfeii  tijuneu,  t>a  fie,  ireil  geiftig, 
für  fid)  fubfiftieren  faiiii.  ^^tur  baö  finiilidie,  nid)t  aber  W:"  geiftige  Sein 
unb  !i\^beii  bev  ^Uieiiid)cu  l)ört  mit  beni  2obc  auf  actn  ,yt  fein  nnb  bleibt 
nur  poienfid  beftebeii.  S.  Tli.  1  q.  75  a.  6;  ngl.  (}.  50  a.  5;  q.  89  a. 
1;  c.  -•.  1.  2  c  79     81. 

'Jiiir  C^iott  tonnte  bal)cr  bic  Seele  üeruid)teii,  meuii  er  mollte.  5(((ein 
(^oü  oernid)tet  iiid)t^o  uon  beiii,  iiuvo  er  erfd)affeii;  um  fo  nicniger  bie  iiad) 
feinem  (Sbenbilbe  erfd)affciie  geiftige  Seele.  ^Hiid)  (^)ottec>  5i}cicW)cit  unb 
(^  ü  t  c ,  OUm-  e  d)  t  i  g  t  e  i  t  unb  ^il>  a  l)  r  l)  a  f  t  i  g  f  e  i  t ,  ferner  bic  'Ji  a  t  u  r  b  c  ö 
llJt  e  11 1  d)  c  n ,  be f ouberc^  fein  n  a  t  u  r  ii  o  t  m  e  n  b  i  g  c  c*  33  c  r  ( a  n  g  e  n  nad)  ber 
a  b  f  0 1  n  t  e  n  il^  a  l)  r  l)  e  i  t  unb  bem  l)  o  d)  ft  e  u  (^  n  t  e ,  in  bem  aüciii  er 
unuergiinglid)c  (^lüdf  clig  f  ei  t  finbcu  taiiii,  nerbürgen,  baj3  (^ott  bie 
Seele  niemals;  iieriiid)tet. 

3ni   (^Hauben    au  bie    Uiiftcrblid)fcit    ber    Seete    ftiinmeu    and)   alle 

ilnUfer   aller   ^^'^l^ii  übcreiii  ,   \mv$   nur  in  ber   3iHil)rl)eit  biefcr  ^elire 

feinen    Ohuinb    l)aben    fauii.      iBgl.    über    alle   5^civ>eife    am    ber   ^^ernnuft 

^nabenbaucr,  ^ac^  .^engiiio  bcc^  l\'euid)engefd)led)tec^  für  bic  Uufterblid)^ 

feit.    Jvrcibiirg    1878:    Js-ell,    T'ie   Uuftcrblidifeit   ber   menfd)lid)en  Seele. 

greiburg    1892;   C^u tbcriet,   5lpologctif  1  S.  97-114. 

^'^■*;  ^^tnni  e  rf  nnn-     3»  ber  Seele  finb  i^^efen,  ^oten^  nnb  '^Ift  reell  lierfd)ieben. 

imr*i"ft'^ir"ov  ^-  ^\  1  *!•  '^^  ^-  1-   '-'^*^^^'  ^*^"  iierfd}iebenen  Ibätigteiten  nnb  ibren  Objeften  merben  nerfdiie» 

2ccic.         bene  ^eelenfräfte  nnterfdjieben    (S.  Th.  1  q.  77a.  2  nnb  :]),  teil^  geiftige,  3"teUett  nnb  ^Bilte, 

teil^  fold)e,  meldte  bie  ^Cerbinbnng  mit  bem  Ceibc  gn  ibrer  5?oran^iet^nng  babcn.    (S.  Th. 

1  q.  77  a.  4).     3)cr  tjeil.  S^boma^    ^anbelt  üon  ben  Scclenfräften  1  q.  77—90. 


§  81.    2)ic  2!öiacn§freif)eit.  263 

§  81.    ^ic  SBiflcnöfrci^cit. 

35g(.  .^cinrid),  'i5)ofimati[c{)e  2:f)co(ogic  VI  §  304. 

^  e  r  3!}c  c  n  [  d)  b  c  f  i  t3 1  ein  gel  ft  i  g  c  >?  ^8  c  g  c  l)  r  u  n  g  ^ö  n  c  r  mögen, 
ben  3Bi(len,  ber  lueientlid)  ober  uevmoge  ber  geiftigeu  "Jhitur 
ber  inen|rf)nrf)en  (Seele  frei  ift. 

^icfc  %\}cic  ift  ^  0  g m  a  unb  Vernunft  lu  a  l)  v  l)  e  i  t. 

I.     X^er  S^eiuci-o  für  bie  ^Mden^frei^eit  luirb  crl)obeu 

1.  aiii^   ber    ^eiligen    3d)rift.     ^ie  ^n'ciljeit  be^^   meufdiüdjcn   ^    6<;5. 
3BiIlen?  ift  non  ber  gefilmten  l)eiligen  3d)rift  nid)t   nur  für  ben  Ur,^nftanb,   ^n^eit^iMn" 
fonbern  and)  für  ben   gefallenen  ^^nftanb    ber  'J3(enfd)en  überall  gclet)rt  i^^^^iSif^HoiV^Ja- 
t)oranc>gefet^U.     ^n    bem   ben   erften   D?enfd)cn    gegebenen    (Gebote,    il)rer  niuutiuninncit. 
%^  V ü  f  u  n  g ,   i^r er  3  ü  n  b  e  nnb    S  träfe   ift  bie   ^reil)eit   tt)atfäd)(id)   am- 
gefprodicn.     ^^(ber  and)  nadi  bem   gallo  ift  fie  geblieben  nnb  au?brücf= 

iid)  iUeuf.  :>0,  1.")  ff.:  Ecdiis.  15,  11  ff.;  Mafth.  19,  17;  2o,  o7 
u.  f.  m.),  foiiiic  implicitc  bnrd)  iebe^o  C^ebot  nnb  jeben  ^Jiat,  jeben  lUil)n 
nnb  jebe  Strafe,   jcbeo  S^.  o  b  nnb  ieben  X  a  b  e  (  bezeugt ; 

2.  anc>  ber  !!^el)rc  ber  il>äter,  bie  bie  J\'reil)eit  be*?  menfd)lid)en 
2öillenö  alö  eine  '^iHil)rl)eit  be£^  (^Manbcn*?  nnb  ber  ilsernnnft  nnb  alv  !iHn*anc^' 
fel^mng  nnb  (shntnbbebingnng  bcc>  gan5en  (£l)viftentumo  uerteibigt  l)aben. 
6.  .s^cinrid),  a.  a.  O.  3.  418  ff.; 

0.  anc^  ber  l'el)re  ber  Äird)c.  ricfelbc  l)at  bie  menfd)lid)e  'ilMllene^ 
freil)cit  uerteibigt  gegen  bie  (^noftiter,  'JJtanid)iicr,  i>r  if  eillianift  cn, 
'l^räbeftinatianer,  inc^befonbere  gegen  'i>k  proteftantiid)en  Irrtümer 
(Trid.  sess.  VI  caii.  4- G  ,  gegen  ^a  juo  (Prop.  IH)  unb  ()7)  unb  ^aw- 
feniuö  (Prop.  :>.  unb  4; 

4.  a  u  !5  b  e  r  il>  c  r  n  u n  f  t.  Unf er  (Selb  ft  b  e  m  n  |1 1  f  e  i  u ,  ber  k  o  w 
fens  aller  'JJienfd)en  nnb  iBiJlter  nnb  bie  "O^atnr  unf  er  er  Seele 
bcmeifen  cnibent  bie  ^n-eil)eit  unferec^  ^-liMllenc^.  S.  Tli.  1  q.  Sl)  a.  1.  ^Jiäl)ereö 
über  biefc  '^Irgumente  f.  in  ber  '•]il)ilofüpl)ie. 

11.  ^n  !^k;^ng  auf  bav  ih^Ufcu  bec>  'ilMlleuö  nnb  ber  5>reil)cit  ift 
l)auptfäd)lid)  folgeubey  ,^u  bead)ten: 

1.  X^ac^  "^oxi  'ilMllc  beAeid)net  fomohl  bie  luUeuA  alc>  ben  .S'^abi-  ^     •^«'.'-    . 
tuö  unb  bcu  '^Ift  bec^  !^egel)rnngouermijgenc<.    Unb  ^mar  mirb  ber  ^luc^brucf  cWvnt  5imtc 
35^  i  1 1  e    im  mciteren    Sinne   aud)   uom     |i  n  n  l  i  d)  e  n    ^k  g  e  1)  r  n  n  g  c^  o  e  r-    '^'-'  x^o\(^\^ 
mögen,   aber   im  engeren   unb  eigcntlid)en  Sinne  nur  non  bem  uernünf- 

tigen  5^cgel)ren   gebiand)t. 

^u  biefem  Sinuc  ift  ber  'ilMlle  alc^  '|3oten;)  bie  3^äl)igfeit  bcö  ner^ 
nünftigen  O'^cifteö,  l)ier  alfo  ber  vernünftigen  'JJienfdjenfecle,  ein  ertannte^ 
@ut  5u  begehren  fappetitus  rationalis.  Tiefer  ilBille  ift  infofern  freier 
3Billc,  libera  voluntas,  libenun  ar])itrium  ober  arbitrium  fd)lcd)tl)in, 
alö  bamit  bie  lDUglid)t'eit  ber  3.1^ a  1)1  3mifd)eu  t»crfd)iebeuen  näd)ften 
l^ielcn  itenniiii)  üerbunbeu  ift,  me^4)alb  er  aud)  3ßal)lii ermögen  (vis 
electiva)  genannt  mirb.  T^cr  iü^ille  ift  mitl)iu  aU  is>'\\k  eine  pofentia 
activa,  b.  l).  eine  ']>oten,^,  bk  fetbftucrftänblid)  auf  (^runb  ber  abfotuteu  gött^ 
lid)en  Urfäd)lid)t"cit  bie  l\\id)t  in  fid)  trägt,  fid)  felbft  ^u  beftimmen  nnb  .yi 
bemcgen,  im  (^cgcnfat^e  ,^ur  poteiitia  passiva,  bie  nur  in  ber  gäl)igteit 
beftel)t,  uon  anbercm  bcmcgt  ^u  luerbcn.     Tarau!§  folgt: 


264  5^ou  b.  Schöpfung.  C.  i^ou  b.  9Jieufcf)cn.  I.  Urfpr.  b.  erften  3JZenf(^en.  ^iatiiv  b.  2}?cnfcf)cn. 


6«7. 


Lihertas  a  ^-     '^''^'^^  ^^^^^   ^cgriff  bcö  ^^Biüciiö   ftcl)t   bcr   i^UMuig   (coactio)   im 

coactione.    ^IMbcvfpnul),  |o  biif?  bcv  ilBüIc  aU  \o\d)cv  uicfcntlid)  frei  ooii  jcbcm  i^iuangc 

ift.     Jlid}t  h(ii>  ^HiKcit  'exeicitinin  voluiitatis^ ,  fonbcrn  nur  bcr  i^oÜ^^ug 

bcö  (S)ciuol(tcu  (executiü  voluiitatis •,  b.  I).  bic  actus  exteiui  a  vüluuiate 

imperati  töuucu  beut  ^'^nnuinc  uutcrliciicu. 

'^(Üciu  bici'c  bloße  lihcrfas  a  coactiotte  fouftituicrt  uod)  niii)t  bic  '^xcu 
l)cit  bcö  '-li^ideu^i.  T^ic  cntgcgeuftcl)cnbcn  mcuiciftcuo  bc^^üglirf)  bc<o  gcfadcncu 
'il»(cn[d)eu  aufgcftetltcu  ^kl)auptuugcu  bcc^  iliajuc^:  (^)uod  voluutarie  fit, 
etiamsi  necessario  Hat,  libeie  tarnen  fit  «Proi).  HO)  unb  bcc^  Qnnfe^ 
uiu^:  Ad  merendum  et  demerendum  in  statu  natura e  lapsae  non 
reqiüritur  in  huniiye  libeitas  a  necessitate,  sed  sufticit  libertas  a 
coactione  (Prep.  3i  [iub  ucriuorfcn. 
LiJ.ertas' a  ,.e-  ^>-     ^^^fc  potentia  activa  muf?   nud)    libera  fein  a  necessitate  in- 

^^^^tvrul  '"  ^^^'^^^^'  ®'"  3ßiücnc>nft  ift  bat)cr  nur  infofcru  frei,  n(o  c^^  in  bcr  5i>nl)(  unb 
bemalt  bce  'ii>ol(cnbcu  unir,  bicfcn  illMlIcucHift  ^yi  fetten  ober  uid)t  ,^u  fc^cn. 
S^rci  ift  aber  bcr  '^IMUc  nur  in  ^c^yig  auf  bncicnigc,  um«  er  moUen 
ober  nid)t  moUcn  fann,  uid)t  aber  in  ^^c;^ug  auf  bac^jcninc,  \mt^  er  mit  9^ot* 
mcnbigfcit  miü.  '^Jotmcubig  aber  uuK  er  ba^ö  C^huc  alc^  fold)CC^.  2Bie 
uauilid)  bic  inn-uunft  an  bic  ill^alnbeit  unb  m  il)re  erften  "Principicn  gc^ 
bunben  ift,  fo  ift  bac^  (^>ute  bac^  notuienbige  ^'^icl  bcc>  iiMlleuc>:  bat"  ift  bic 
necessitas  natnialis  ober  necessitas  finis  bc«  ilMllcn«.  S.  Tb.  1  q. 
H'2  a.  1.  iliHiö  immer  bcr  ilMÜc  miÜ,  mid  er  bcninad)  notmcnbig  i<nb  specie 
honi.  S.  Th.  1  (|.  ^i2  a.  2  ad  1.  Tal)cr  mirb  ber  ^ilMUc  and)  bcfiuicrt 
ab^  facultas  aj)petcn(ii  bouum. 

C^cgenftanb  ber  'ii^al)!  ift  mitl)iit  nid)t  bac^  Wüte  ale  fo(d)ec^  bac^  bdiium 
universale,  ober  lun^^  ba^^felbc  ift,  bic  Scligfcit  im  allgemeinen,  fonbern 
nur  bic  ncrfdiicbcncn  J>()}ia  jx/rficKldria,  bic  ein;^clncu  (^üter  a(«o  ^'JQcittct  ,^nr 
(5rreid)iing  bcc^  einen  unb  uotmcnbig  begel)rteu  ,Siclcv,  bee^  abioUitcu  (^ntcv, 
bcr  abiolutcu  beatitudo;  fur^  ber  '^IMllc  ift  nid)t  frei  ([iioad  finem,  sed 
quoad   ea,  (jnae  sunt  ad  tineni.     S.  Th.   1  q.  ^2  a.  2. 

Liborta^'  (011-  -*     ^'''^^^   ^^^    g-rciljcit    bcc*    '^iMIIcuc^   im    angcmcincn   ift   bic   ^l^al)(= 

\raii<'tatis.  f r c  i l) c  i t  ,^ iiu f  d) c u  Content  unb  S3i)fcm  'libertas  contrarietatis)  mic 
eine  s/vf^c/Vs  o  o  nt  (jenus  0  e  r  f  d)  i  e  b  e  n.  (5c^  faun  bal)er  nur  ,^n  ben  grö|3teu 
^vrvtümcru  fül)rcu,  meun  mau  bcibc  miteiitanber  Dcrmedifelt. 

^y^ifofcrn  bie  ill^al)!freil)cit  ^mifdicn  %\\i  unb  33öc>  bic  lU(öglid)feit 
gcuuil)rt,  bav  !öi3fe,  b.  l).  uugeciguetc  l^'ittcl  ,^um  uotmcubigcn  j^ielc  ober 
bona  paiticnlaria,  bic  auftatt  ,yir  3cligtcit  I)iu,^nfül)reu,  non  il)r  entfernen, 
,^n  UHil)Icu,  ift  fic  an  unb  für  fid)  eine  nniiol(tüiiuucul)cit.  ^o  ift  fic 
niimlid)  meiter  niditv  alo  bic  T  ef  ef  ti  bilitii  t  bcr  ^rciljcit,  luni  bcr  (Mott 
oou  3iatur,  bie  (Bcligeu  auv  (^abc  unb  auf  Ö^rnnb  bcr  (^nabc  burd)  i^r 
ilkrbieuft  frei  finb. 

.fijo.  ^ufofern    fic    bagcgcu   bcr    Kreatur   bic    ^JJ^iJg(id)feit    gcmäl)rt ,    \)(\t> 

ilhSas"con-  Qbwi^  frei  ^u  miil)lcn,  \i\  fic  für  bic  .fvreatur  eine  i^oUfommculjcit.     C^ott 

^iolinimm^^^^  nämlid)  Don  9^atur  ober  awt"  unb  burd)   fid)   fclbft  notmenbig  beilig   luib 

'  Mt.  be!ol)alb  fid^  fclbft  (^efct^.  I^icfc  abfolute  göttlid)c  .S^ciligfcit  ift  iufomuunii:^ 
fabel.  T'ic  Kreatur  faiut  nur  burd)  Uutermerfung  initer  bac>  göttlid)c  (^l\i\^ 
unb  nur  burd)  !Icilital)mc  au  ber  göttlid)cn  .v>ciligfcit  fittlidi  gut,  beilig 
mcrbcu.  5tuu  ift  c?  aber  ceteris  päribus  eine  grbj^ere  33ol(tommenbcit 
unb  @ottät)nlid)fcit ,   aiiö  freier   '-Il^at)!   fid)   bem  göttiid)cn  @efc^e  ^u  uuter^ 


§  81.   3)ie  Sittengfrei^eit.  265 

itjcrfen  unb  bcr  göttiid}en  ,'peüigfett  fid)  tcil!)afttg  5U  machen,  a(^  o^ne  freie 
Söat)t  unb  mit  innerer  ^^ottnenbigfcit  bn5n  beftimnit  ^u  merben. 

3.  '^er   ^ilU   t)at   bic   ©rfcnntniö   ,;ur  ^oi'ii"^|  e^ung,,^.^^  *^;^^j,  2,^,^., 
ift  aber    in   feiner    (Selbftbeftimninng    in  letzter    Qnftan^    Don       ftant>. 
i^r  unabt)iingig. 

T^oniit  niimlid)  ein  freier  2Bi(Ieneentfd}InJ3  möglid)  fei,  ift  eine  boppelte 
(Jrfcnntniiö  notirenbig:  "Die  (Srfenntnic;  bcr  bona  particularia ,  5rt)ifd)cn 
benen  bie  ^al){  frcifte^t,  nnb  bie  (Srfcnntni^^  ber  eigenen  3[^al)lfrei^eit ,  üer=^ 
möge  me(d)er  ber  ST^Üe  .s^^err  feinee  (5ntfd)luffeö  ift. 

Stber  and)  beim  5lMllen?cnt|d}liiffc  fclbft  ift  bcr  Qnlellctt  notmenbig 
mittt)ntig,  niimlid)  bnrd)  bat^  iiidiciiwi  pradicum,  zt>  fei  bcffcr,  bem 
einen  ücrminn^o  nor  bcm  anbcren  bcn  ^^or^^ng  ,^n  geben. 

hinein  obmot)!  bicfcs  iudicium  practicnm  mcfcntlid)  ^nm  33?iUen0=^  ^^„  fudicium 
entfd)tnffe  gcl)ört  nnb  mit  bemfclben  ^nfammcnfänt,  fo  mirb  bennod)  bcr  SS^itle  ^in-acticum. 
feinesmcg!?  mit  9lotmcnbigfcit  bnrd)  bicfcn  ©rtcnntni^^nft  bcftimmt  nnb  .^rnnr 
auö  bcm  cinfnd)cn  Ghnnb,  med  bie  ^yatlnng  bicfcc^  iudicinm  j)racticuni  in 
le^tcr  Qnftan^  cin,V9  ^^^^^  "^^"^  freien  5lMllcn  nbl)iingt.  (J*c>  ift  eben  ein  actns 
inlellectns  a  voluntate  imperatns.  'I^cnn  ber  5lMlIe  mn§  nid)t  bne- 
jenige  mähten,  ww:-  bie  ^^ernunft  an<o  objcttinen  C^rünbcn  aU  \>(\t^  $^cfferc 
bc^eid)net,  fonbcrn  cc>  ftcl)t  in  feiner  93(nd)t,  bie  ilscrnnnft  ,^n  beftimmcn, 
gegen  biefc  (^rünbc  bac>  Urteil  ^u  fällen,  eo  fei  beffcr,  etmno  nnbercio  ,yt 
h)äl)len,  mcil  e?  fo  bcm  Spillen  gefällt.  ^Dii^  oermag  aber  bcr  3iMllc,  meil 
ber  ^viilft^*-'fl  K^t^Ü  unter  bcr  .v^crrfd)aft  bcc>  freien  ^mIIcuö  ftcl)t  nnb  nad) 
feinen  33cfel)lcn  tt)ätig  ober  nntt)ätig  ift,  bal)in  ober  bortl)in  feine  '^lufmcrf- 
famteit  mcnbct,  rid)tig  ober  fopl)iftifd)  beult  unb  fdilicfu,  !il^al)rl)eit  fud)t  ober 
!i?ügcn  erfinbet.  X^icfc^  brürft  bao  fd)olaftiid)c  '^^Uiom  (WX^:^:  Intellectus 
movet  voluiitateui  ut  tiuis;  voluntas  auteni  ivspiciens  l)oiiuni  in  com- 
muui  movet  iiitellectnui  etiective.  i^gl.  >^.  Th.  1  (].  82  a.  4  c.  T'arau^ 
ift  and)  tlar,  baf3  nnb  mic  ^^ntellett  nnb  3S>illc,  mcld)e  bic  beibcn  uiefentlid)cn 
^oten^cn  bec^  einen  nnb  unteilbaren  @ciftcc>  finb,  einaubcr  ciufd)licfn'n.  "Tic 
(Sd)olaftifcr  brürfcu  bico  bnrd)  bcn  (2at;  ([\k-:  Jutcllectus  intelligit,  volun- 
tatem  velle,  et  voluntas  vult.  iutellectuni  iutelliofeie.  S.  Tli.  1  ([. 
82  a.  4  ad  1.     1^ie  l)errfd)cube  ^}>otcU(S  aber  ift  bcr  2ä.Mlle. 

35>ic  ber  W\\U  in  bcr  auQcqebcncu  äi^eife  bcn  rsutcllctt  bcl)crrfd)t,   fo        «";'• 
l)crr|d)t  er  and)  über  bic   nicbcrcn  ^eclcnlrafte   unb   33cgicrbcn,   |o   baf3  er      niovbni. 
burd)  fie  nicumle  ,^ur  (Siumilliguug  genötigt  merben  fann. 

^alfd)  ift  bal)cr  bic  33cl)auptiuig   bc<?  pl)ilofopl)ifd)cn   nnb  t^cologifd)cn    j.2-^';;J;„,„,,,, 
^etermini^muc^  hi\^  bcr  iiMUe  mit  5]otmcubigteit  baejenige  molle,  mo^u   ^^   mliV"'""" 
it)n  bie  ftärferen  33cmcggrüubc   bcr   i^ernnuft   ober    bie   ftärtcren  S3egierbcn 
einer  ^eibenfd)aft  treiben.     "Ter  freie  ^CmIIc   fann  fid)  luclmctir,   mie  -Cffeu'' 
barung,  i^ernunft  nnb  C£rfal)ruug  uno  bclel)reu,  and)  gegen  bie  ftärtften  ilkr= 
nunftgrünbe  nnb  gegen  bie  ftärlftcu  33cgicrbcu  frei  eutfd)eiben. 

4.  5l^on  bem  freien  5lMllen  alc^  ber  bloj^cn  "^.^oten^,  mollen  ober  nid)t 
irollcn,  biefe^  ober  jenc£<  moUcn  ^n  tönneu,  ift  },n  untcrfd^eiben 

a.  ber  51  !t  bee  S53ollcuc^  bnrd)  ben  fclbftt)erftäublid)  be^^üglid)  biefee        r.75. 
mm  bie  Qnbiffercu5  be«  W\\U\K^  aU  mirllid)c  ^subiffcreu,^  aufgehoben  mirb  ^"  fjl"'  "^^ 
unb  nur  al^o  bloß  möglid)c  bcftcl)en  bleibt; 

b.  ber  ,V)abitufv;  berfclbe  ift  eine  !^üd)tig!eit  ober  and)  (S^eneigt^eit         <;7<i. 
ber   ^^otenj   ^u    ben    bem  .r^^abituö  cutfprcd)cubcn    bitten,      ^ic   (5d)olafti!er  ^"^S.."^* 
fagen:  Habitus  est  forma  permanens  vel  qualitas  informans  aliquod 


266  i^ou  b.  ^(^öpfung.  ('  i>oii  b.  ä)?en[(^cn.  1.  Ui-[pv.  b.  crfteii  ilUcnfcfjcn.  ))iatnv  b.  äJfcnfc^cn. 

principium  elideiis  actum.  T^al)cr  fami  man  fachen,  bcr  .t)abitu^  fei 
glcid)inm  ctimiö  lU^ittlcrcö  ,^unifl)en  ')3otcn^^  mib  5(ft.  i)e  habitibus  I)anbclt 
bcr  l)cil.  !Il)ünin^^>   1.  2  q.  49     54. 

(Stil  )olri)cr  §abitiiv  bcr  ^^otcn^^cii  bcr  Seele  übcrl)aiipt  iiiib  bcc<  freien 
2[öl((cnö  inc^befonbcrc  faiin  fein 

«.  habitus  naturalis,  ^^cbcc^  'll^cfcn  l)at  nämlirf)  in  feiner  "^iiitur 
nirf)t  nnr  bie  ^nil)igfcit,  fonbcrn  aiid)  eine  gciuiffe  !Xiid)tigteit  nnb  Wcneigt- 
I)cit  ^^n  ben  feiner  'J^atur  entfprcdjcnbcn  '^(ftcn.  3o  f)at  and)  bcr  'il^iKc,  ab- 
gefcl)en  imn  feinem  aKfjcmeincn  nnb  notmcnbigcn  51$crlangcn  imd)  C^lüiffelig^ 
feit,  eine  natürlid)c  r^i^opofition  .yi  allem  natiirlid)  fs^nten,  ba'c  il)n  ;>n  feinem 
Ic^Uen  3^^^*^  ö"  fül)ren  geeignet  ift.  T^a!o  ift  bcr  habitus  naturalis  ad 
omnes  virtules; 

ß.  habitus  acquisifus.  (Sc>  begrünbct  nämlid)  bie  ^ilMebcrl)o(nng  bcr 
5lftc  eine  immer  gröf?erc  Tiid)tigfcit  nnb  ^^icignng  bcr  l^otcn,^  ,^n  'Elften  ber= 
felben  5(rt,  feien  fic  gute  ober  böfc.  T^ao  ift  bie  (*'WMuol)nl)ei t,  uield)c 
oft  im  engereu  nnb  bcionbcren  2innc  .wibituo  genannt  mirb; 

'/.  habitus  supeinaturalitei'  infasas.  "tiefer  ift  nid)t  blojl  lüol)! 
^n  iinterfd)eiben  oon  ben  liabitus  acquisiri,  fonbcrn  e^3  ift  and)  bcr  Untere 
fd)ieb  ^mifd)en  bcm  liabitus  iut'iisus  per  se  nnb  bein  habitus  iufusus  p^r 
accidens  mol)l  ;>n  bcad)tcn. 

Tinrd)  erfteren  mcrbcn  bcr  3cele  ü  b  e  r  n  a  t  ü  r  l  i  d)  c  O  n  a  l  i  t  ä  t  c  n  ncr* 
liel)eii,  biird)  iueld)C  fie  nid)t  etiini  blojl  eine  (^encigtl)eit  nnb  gröflere  .^raft, 
fonbcrn  bac>  ii^ermögen  ober  bie  '].^oteii;>  fclbft  ;,n  fold)cn  xHftcn  empfängt, 
;^n  benen  fie  oon  'Statur  'i>k  attioe  i^üten.^  fd)lcd)tl)in  uid)t  beflißt,  fonbcrn  nnr 
bie  Gmpfänglid)feit,  luni  (^5ott  ba,yi  crl)obcii  nnb  bcfal)igt  ,^1  luerben.  T^iefe^ 
paffioc  Iscrmögcn  ober  biefe  (5mpfänglid)feit  uurb  poteutia  oboedientialis 
genannt.  ^Ter  liabitus  per  se  iut'usus  iinrb  and)  l)änfig  liabitus  iufusus 
fd)led)tliiii,  cingegoffcuc  Ingenb  genannt. 

Per  accidens  eingcgoffen  ift  jeber  .v>abitibo,  bcr  möglidjcnneife  and)  er- 
morbcn  merben  taini,  lucil  bie  O^atiir  ,yi  ben  il)m  cntfprcd)cnbcn  ;Htten  bie 
aftiüc  '}3otci^  befit5t. 

T^cr  habitus  per  se  iufusus  ift  mitbin  sccHndinn  suhstantlam^  ber 
habitus  per  accidens  iut'usus  l)iiigegen  srciindum  niodmn  übcrnatürlid). 
S.  Th.  1.  2  q.  51    a.  4. 

5.     T^iefe^o  uoranc^gefet^t  fbnuen  mir  ben  ^^cgriff   bcr   nat  ürlid)cn, 
ber  moralifd)en   nnb    bcr  übernatnr  l  id)en   S'rcil)cit  niil)er   bcftimmcn. 
•i77.  a.     Die   natnrlid)c   ^-rcibcit   ift   nid)to   anbcrcv   alo  bao    liberum 

,vvciiKit.      arbitrium  alc>  '^oteii;^  bac>  ^H'rmogcn  ber  freien  'ibal)l. 
••.7H.  b.     Unter  moratifd)er   ober   fittlid)er   Jvreit)cit  ucrftel)t  man  ^n* 

m-oüK^^^^^^^^^^^^^  ^i^  moralifd)c  S'äl)igleit  nnb  Xiid)tigfcit,  bac^  (^)nte  frei  ,vt  mollen. 

nufba;ö natüiiirt)  ^^.^  (S)ittc  tauu  abcr  ein  boppcltec^  fein: 

lull  (yutc.  a.   bav   natnrlid)   Qbxxit.    l^iv^n  bcjit^t  ber  llUcn|d)  alle;^eit  bic  blor>c 

natiu-lid)e  '}3otcii5  nnb  and)  einen  habitus  naturalis,  '^(ber  biefcr  .Sjabi- 
tmS  b.  l).  bie  moralifd)e  Xnd)tigteit  nnb  ©encigtl)Ctt  lann  bnrd)  (£imbc  nnb 
fd)led)tc  (^en)o!)nl)eit  mel)r  nnb  mehr  gefd)mäd)t  merben,  ja  bnrd)  bie  enb^ 
lid)c  iöefeftignng  im  ^öfen  in  bcr  45erbammni^o  (servitus  <2^eheiniae)  gan,^ 
nerlorcn  geben; 

ß.  ba^o  übcrnatürlid)  (^ute ,  ,>n  bcm  bcr  lÜK^nfd)  bnrd)  bie  (Mnabc 
fon)ot)l  bie  ^-äbigfcit  mic  and)  hk  Xüd)tigfeit  nnb  (skncigtl)eit  empfängt.  Darin 
beftel)t  bie  libertas  gratlae.    Dnrd)  fic  mirb  and)  bie  relatioe  moralifd)c  Un= 


§  82.  2)i?  natürliche  unb  übernatürlidjc  ©ottebenbilblic^feit  be^  SRenf c^en  im  allgemeinen.  267 

tü(J)tig!eit  beö  gcfaüeucn  9}2enfd)en  jum  natürlid)  (^utcn  me^r  unb  mcl)r 
geI)etU. 

T)iefc  libertas  gratiae  toivb  öon  bcr  t)eiligcn  Sdjvtft  uiib  üon  bcn 
S3ätern  auä)  libertas  a  peccato,  ?^vcil)eit  bcr  ^iiibcr  ®otte^>,  greit)eit 
f(i)(erf)t^in  genannt,  5.  23.  Jocmn,  8,  06;  Rom.  8,  21;  1  Petr.  2,  16, 
n)ä()renb  bcrcn  ilkrluft  öftcr^o  cinfad)  and)  aU>  Unfrcil)ctt  ober  6lncd)tfd)nft 
be^cidjnct  luirb.  ^ie  33el)auptnng  bagegen,  ba^  bie  l)ei(igc  3d)rift  feine 
anberc  aU  bicfe  übcrnatürlidje  ^reil)cit  tenne,  non  bcr  natürüd)cn  ifi>nl)lfrci' 
l)cit  nbcr  nidjt?  Unffc,  ift  ii\\\6)  nnb  Iinretifd)  nnb  a\t>  foldjc  namcntlid) 
ücrmorfen  in  bcr  Prop.  41  bce  Buius:  Is  libeitatis  modus,  qui  est  a 
necessitate,  sub  libertatis  nomine  non  reperitur  in  Scripturis  sed 
solum  nomen  libertatis  a  peccato. 

(5olüol)l  bie  natürlidjc  nioraliid)c  Jyveil)eit,  a(ö  bie  übcrnatürUd)e  S^xtv- 
f)cit  ber  (^nabc  ift  in  einem  lDicnid)cn  nni  fo  größer,  je  ntel)r  bcr  natür* 
lid^c,  bcäicI)img0Uieife  ber  iibernntürlid)c  gnte  .S^'^abitn^^  in  il)nt  erftart't  ift. 
;g^rc  I)öd)fte  iNoIIcnbung  ift  bie  libertas  yloriae,  in  ber  icbeo  ^cficieren, 
alfo  jcbc  (Sünbc  .^lunr  nidjt  pl)l)fifd),  aber  luornlifd)  munöglid)  ift.  ^em 
ftet)t  gegenüber  bie  servitus  peccati,  bcrcn  iHillcnbnng  bie  servitus  ge- 
heniiae  ift,  in  bcr  nUcö  (^utc  nidjt  pl)i)fifd),  fonbcrn  nioralifd)  unmöglid) 
geworben  ift. 

II.    I^ie  uxfpxün(^Vt(^e  natitrfirße  ttnb  nüctttatürfic^c  (^otMenUth- 

fir^licit  bc^  J^lcnfr^cit. 

§  82.  ^ic  natürlirf)c  nnb  übcrnatürlirfjc  (^ottcbcnbill>Iid)fcit  bcö 
9Jicuft^cu  im  allgemeinen. 

i^C}(.  .N>  0  i u  V  i  d),  Toi^matiidie  .Il)colo(]ic  \'I  §  .'JOÜ. 

I.  2(üe  (^efd)öpfc  t)aben  im  uicitcftcn  ©inne  eine  gemiffe  %  1)  n  ( i  dy- 
feit  (similitudo'  mit  (^ott.  ?{bcr  nur  bie  similitudo  specifica  et  proxima  ima^^o'imb 
bcr  t)  c  r  n  ü  n  f  t  i  g  c  n  C^c|d)öpfc,  bie  (SSm  vermöge  bcr  perfectiones  vcstigiumDei 
simpliciter  simplices  iil)nlidi  finb ,  pflegt  man  im  engeren  3inne  imarjo, 
(^bcnbilb  (^Hittec^  ^n  nennen,  iinil)rcnb  im  Untcridjieb  bauon  bie  ^Hl)nlid)tcit 
ber  t)  c  r  n  n  n  f  1 1  0  i  c  n  Äreatmen  mit  ('')ott ,  bcncn  mir  bie  perfectiones 
secundum  quid  ober  mixtae  ,^utommcn,  vestigium  genannt  u>irb.  S.  Th. 
1  q.  9:i  a.  2. 

.t>icranc  folgt  fd)on,  baf?  bie  natürlidjc  Wottcbcnbilblid)teit  bcr  3 c et e 
gnfommt,  un'iljrenb  ber  2db  beo  'JJicnfdjcn  nur  ein  vestKjlum  ift,  mcnn  and) 
ha^  oolUonnncnftc  unter  allen.  S.  T.  1  (\, '.)))  a.  0.  iiUil  aber  bie  (Seele  forma 
corporis  ift,  fo  mirb  nad)  bein  C'H-nnbiatJ:  a  iiotiori  fit  denomiuatio  ber 
SOknfd)  mit  ^Kcdit  pure  et  .simi>li('iter  (S'bcnbilb  (53otteö  genannt,  unit)rcnb 
er  secundum  quid  vestigium  ift. 

Qe  gröflcr  bie  natür(id)c  ^Hilltomment)cit  cinc^o  crfd)affcnen  (^eiftcc>  ift,        ^^^^^ 
um   fo   größer   ift   felbftocrftänblid)    feine    (^^ottebcnbilblid)feit.     ^n   biefer    ^^S.^'J/"^^, 
33cäiel)nng  ift  bal)cr  ber  @ngel  ein  oolltommcncrc^  (Sbenbilb  C^ottcö  al^  bcr 
iWcnfd).    8.  Th.  1  q.  93  a.  3. 

lll?cnfd)en  nnb  (5nge(  finb  aber  Hon  'Jiatnr  .^rnar  UHil)re,  aber  nur  cnb- 
lic^e  nnb  nnoollfommcnc  CS'benbilbcr  C^bttcso.  ^ic  abfolntc  (5bcnbilblid)fcit 
fetjt  Qbentitiit  bcö  ^i^efenö  ooran^  unb  ift  ba^er  nur  bem  (Eingeborenen 
^ol)nc  (^ottc§  eigen.     8.  Th.  1  q.  93  a.  1  ad  2. 


iUeitfrficn  qI§ 
(ibfiibilbcv 

ÖOttCö. 


268    SBon  b.  Srfjöpfung.  C.  5?on  b.  3D^cnfci)cn.  IL  Xic  urfpr.  ®ottcbcnbt(blic^f,  b.  2)?cnfrf|en. 

fi8i.  "A^cn  3ot)n,  bivo  niicrfd)affcnc  (Sbcnbilb,  fcl)CH  bal)cr  nnd)  niete  ,yinnd)ft 

"^"leSfn/i'^'rt^     ^oö  llrbilb  bcc>  crid)affencu  (SbciibilbeM  an,  unil)rcnb  aiibcvc  und)  beut 

imnm      '^^^'^^   ^^^  ^d)rift   ad   iniagiiiem    nostram   bnss    ücriiünftigc  (^eid)opf   a(^ 

Gbcnbdb   r^ottc<§   bc-^   T>rci einen   bc;>eid)nen.     ^c^UerefS   mirb    bann   nn()er 

fo  bcftininit,  \>(\^,  meil  ^ott  vermöge  bcr  (Srfenntnic^  nnb  Siebe  feiner  felbft 

brcifaltic^    ift,  bei*  'JJtenfd)  bnrd)  bie  J^äl)i(]f eit,  (>5ütt  ^n  ertennen  nnb  ,^n 

lieben,    ein    potentiell  cv,    birrd)   bie   iüirttid)e   !^icbe   nnb   CSrfenntni^ 

(^^ottc^a  aber  ein  aüucllccv  be^icljnng^omeifc  t)abitnet(c^  (^benbilb  (^ottcö 

ift.     Et  sie  ima^o  Oei  attenditur  in  auima,   secundnm  quod   t'ertur 

vel  iiata  est  tVri-j  in  Demn.  S.  Tli.  1   q.  WiS  a.  S  c.    'I>a  aber  bie  Seele 

felbft  üerntöc^c  it)rec^  cjeiftigcn  i^efeny  ein  iBilb  Cv^otte^^  ift,  fo  fann  man  and) 

fachen,  baf?  fie   bnrd)   bie   (Srtenntnie   nnb    l^iebe   il)rer    felbft   ein   33ilb    bcr 

Trinität  ift.    S.  Tli.   1    q.  93  a.  S. 

^,  , . f  ^-     .  I r.  'Jinn   qibt    ec<   aber    eine  n  a  t  ii  r  l  i  d)  e  nnb  eine  ü  b  e  r  n a  t  ü  r  l  i  d)  e 

ubeimitiiviiriif  (rrteinitni^o   nnb   Viebe   Wolter,     ^oiine   bic  ^icfal)tcjnng   }^\\  ber   erjtcrcn   m 

öottebenbUM.d)^ ^j,^,  ,y^^^^^^^   ^^^^  a\\Miid)en    il)ren  (^rnnb   l)at,    fo   l)at  bic  iBefäljignng  ^n  ber 

iibernatiirlid)cn  (Jrfenntnic^    nnb  Viebe  C^k^ttcv    il)ren  (^rnnb    in    jener    über- 

natiirlid)en  Teilnabnie  an  bcr  i]öttlid)cn  '?catnr,  ober  luac^  ba^fclbe  ift,  in  ber 

übernatiirlid)cn    il^eräl)nlid)nnii   mit    il)r,  UHld)e  in   statu  viae  (v^nabe,    in 

statu  t ermini  Wl  o  r  i  e  nnmnnt  mirb.    l>urd)  fie  alfo  ift  ber  ^Q^cufd)  ein 

übernatürlid)e*5  Gbenbilb  (viottco:  iniaj2:o  (jratiae  nnb  gloriae, 

^     J,^]-       .  »5cit   bcv  il^ätcvAcit    ift  ci    üblid)  üciuovbcn,  bic  übe  r  iintür  1  id)c  GbcnbilMidifcit 

fad)itd)er  iiiitcv  buro)    bcii    vlu^bviiff    .sutnutnat)    ^^u    bc^cidjucji ,    itiib    inanajo    uioUtcu    birlc^o    fdion 

fdjieb  ,smifct)cii   (Uu.    1,   2(i.    27;   5,  1    augcbciitct    finboii.     3d)iiicv(id)  ift  jcbod)  bicfcv  Untcvfd)icb  im 

shiilimuio     ^'^i^'H^'"  '^c;-tc  cntboltcu ,  mic  nud)  il>ätcv  iinb  '-tbcoloiioii  iniago  nnb  siiiiilitudu  inolfac^ 

al5  3i)nont)ina  i]cbvaud)cn. 

Xcv  fad)lid)c  llutcvfd)icb  ;,UMid)cu  ima^^'-o  luib  siinilitudo  im  anncgobcncii  »Sinne 
ift  bngcgcn  flar  in  bcv  bciligcii  Sdivift  enthalten.  Tcnn  obmolil  bev  iD^Mifd)  bnrd)  bic 
«Siinbe  in  einer '-J^e.vetmng  anfgebört  bat,  Wott  äbnlid)  ,^n  fein,  nnb  bem  :Jicrc  (/'.v.  48,  18), 
ja  bem  lenfel  {Joann.  S,  44)  äbnlid)  gemorbcn  ift,  fo  ift  er  bennod)  ftets  in  anberer 
^e^icbiuui  ein  Gbenbilb  (^otteö  geblieben.'    {den.  J),  (i;   1  Cor.  11,  7;  Jac.  8,  0.) 

2)er  eiMJfnfdi  ^^^'  ^'^  ^^^  ^^""  !atbolifd)eci  ^ofima,  batl  bcr  erfte  l^^cufd)  nid)t  bloß 

etti  natüritrfics  burdi    fcinc    h  c  r  u  ü  u  f  t  i  Q  c    '}^atnr,  bic  felbftoerftiinblid)  qan>  c\\\{  nnb 

iX^"Snbiib  P^inc  bbfe  ,v>abiinalitat,  u^enn  and)  mit  bcr  natiirlid)en  UnoolUommcnl)eit  nnb 

(Motte«.       Xcfettibilitiit  ano  bcr  >h}a\\^  bcv  3d)i3pfcv^^  l)crooriic(^anc^cn  umr,  ein  n  a  t  ii  x-- 

lid)e^o,    fonbcrn    and)    ocrmbc^e    bcr    il)m    bnrd)  bic  übernatürlid)c  (%abc 

iicrlicl)cncn  ü  b  c  r  u  a  t  ii  r  l  i  d)  c  n  C^  c  r  c  li)  t  i  i]  t  e  i  t ,  mit  bcr  noc^  anbcre 

fv^nabenc^abcn    nerbnnbcn    iinircn  ,    ein   ii  b  e  r  n  a  t  ü  r  l  i  d)  e  ^^    (5  b  c  n  b  i  I  b 

Ooottco  mar. 

§  83.  i^on  bcm  (?nb,^ic(  bc^^  "iW^cnftficu  nnb  bcu  ucr)d)icbcncn  Stünben 
bcr  mcn]rt)Iitl)cn  ^JJatnr. 

il>nl.  .N>einrid),  Xügmatifd)e  Xbeologie  VI  §  oOl.  302. 

I.  "Die    gan^^c  Sebve    oom  Urftanbc ,    non    ber  Grbfünbc  nnb  oon  bcr 

^nabc  l)at  bie  i^ebrc  uom  (5nb,^ielc  bec^  'I\\mfd)cn  ,^n  il)rcr  O^rnnblagc.    Ta^ 

l)er  muffen  mir  ba^ö  '^lotmcnbigftc  bnrüber  l)icr  tnr,s  anbentcn. 

685.  ^§>  \\X  '4^  0  9  m  a , 

uficrblS  csnb'-  1-  ^^6  ^ott    bic    ll^(enfd)cn    mic    lUid)    bic  {Sugel  ,^nr  visio  beafifica 

ÄrAcn      '^^'^'  i'orem  G  n  b  5  i  e  l  e  beftimmt  l)at,  nnb  ba\^  bicfc  fomit  il)r  einzige«, 


C8(J. 


§  83.  ^an  bcm  (Snbsiel  be§  2)^enfd)en  u.  beii  öevft^iebencn  ^tönben  bev  incnfd)(.  y?atur.    269 

I  e  ^  t  c  ^>  3ie(  ift.  S^ann  c§>  and)  mcl)verc  unb  nerfrfjicbenc  u  n  t  e  v  g  c* 
0  r  b  n  e  t  e  Qkk  geben,  |o  tarnt  bori)  ba§  @  n  b  3  i  c  l  nur  ein  e  i  n  5  i  g  e  ^ 
fein,  bem  ade  anberen,  |cfnnbären  ^icle  nntergeorbnct  finb; 

2.  baj8   biefe^  ©nb^icl   ein  ü  b  e  r  n  a  t  n  r  (i  i()  e  «  ift,  nidjt  nnr  be^>=  ^ 
^Qlb,   meil   bie  visio  beatifica  über  jeglid^c^^  U>cvnii)gen  ber  bloj^en  iftatUY  ift  übeuintiu-^ 
eri)aben    ift   maturae   siiperacklifa) ,    fonbern   and)   meit   fie   ber  9^atnr         ^'*' 

n  i  i"^  t    g  e  I  d)  n  (  b  c  t  (naturae  71071  (lehita)  ift; 

3.  ba^  ©Ott   ben  9)icnfd^en   5ur   visio    beatifica   nid)t  t)ätte  bcrnfen,        ,;87. 
fonbern  bei  bcm  btojl  natiirlid)en  QkU  t)ätte  bctaffen  tonnen,    hiv^    mit  ber  ^^^„^»"^["^iJef'^ 
C£rfd)affnng  gegeben  nnb  ber  nienfd)lid)en  9iatnr  gefdjnlbet  ift.    (^^ott  l)ätte  alfo     wenicfieii. 
ben  ^D(enfd)en  3n  einer  bloß  natiirlid)cn  (S'rfenntnic^  nnb  Siebe  (Motten  nnb  einer 

il)r  entfpredjenben  natürlid)ea  OMüdfeligteit  beftinnnen  tonnen,  menn  er  geiooUt 

4.  bafl  ©Ott,   ha   er   ben  93(enfd)en  mirflid)  5nr  visio  beatifica  nnb        ,;88. 
jimir  aU  2oi)n  beftinnnt  l)at,  il)ni  and)  notmenbig  bie  ^nr  ©rtangnng  biefe^i  i^rffe 'SfelS^^ 
^ol)ne^   notu^enbige   ©nabc  ber   ü  b  c  r  n  a  t  ü  r  1  i  d)  e  n    ©  e  r  e  d)  t  i  g  t  e  i  t        reu. 
al§  donum    iiatuiae   sui)eradditiim    et   non  debitnm  gefd)enft  t)at,    ob= 

tDoi)i  er  il)n  and),  une  bei  bem  blofs  natürlid)en  ^kk  im  2tanbe  ber 
Wollen  5?atnr  in  statu  natnra(^  purae  ()ätte  belaffen  tonnen. 

'^^iefee  finb  bie  ©rnnbprincipien,  anf  benen  bie  nnn  nii()er  jn  be= 
trad)tenben  'ilMi^rl)eiten  bernl)en. 

II.  33e;^iiglid)  bec^  ^^erl)ältniffe«  ber  menfd)(id)en  '^latin*  ^u  i^rem  (lnb=         ,;j,c) 
äiele  pflegen  bie  !Xl)eologen  oerfd)iebene  3  t  ii  n  b  e  istafHs)  jn  nnterfd)eiben.^'«'ög'*«j^fnen 
@^  finb  biefeci :  istJLy, 

1 .  "Ter  Status  mdurae  jnirae.    3"  bemfelben  I)iitte  ber  ^JJienfd)  n  u  r  ^^.^^^^  ^^^^_ 
bie   m  e  n  f  d)  I  i  d)  e  ^)l  a  t  n  r ,    l'  e  i  b  n  n  b  ^  c  c  1  c ,    befeffen  mit  allen    i'^^e  purae; 
in  i  I)  n  e  n  \v>  n  r  3  c  l  n  b  c  n  (£'  i  g  e  n  f  d)  a  f  t  e  n,  Si  ruften,  9?  e  i  g  n  n  g  e  n 

unb  "D  i  ci  p  0  f  i  t  i  0  n  e  n.  5(n^ogefd)loffen  märe  aber  iebe^  donum  naturae 
superadditum,  non  debituni  gcmefcn.  (£in  fold)cr  'JJienfd)  märe  bal)er  ber 
^'ontnpic^cen^,  ben  i'eiben  nnb  bcm  2:obc  nntcrmorfen  gcmefen,  nad)  meld)em 
er  3n  einer  n  a  t  ü  r  ( i  d)  e  n  2:cligtcit  eingegangen  märe. 

^er  Status  puiae  natuiae  ift  möglid),  mar  aber  niemato  mirt(id). 

2.  ^er  Status  7iafurae  i7ifeorap.    r\n  biefem  Staube  mären  mit  ben    .  , 
natnrlic^en   (^^»aben  nod)   bie   p  rate  r  n  a  t  n  r  a  l  e  n   ©naben   ber   greit)eit  rac  intetin.e; 
oon  ber  ^tonfnpic^cenä,  oon  Sl{\hz\\  nnb  00m  Xobe  nnb  einer  grofsen  ill^eie^eit 

imb  ©tiidfcligfeit  oerbnnben  gcmefcn  ;  aber  ^nr  visio  beatifica  märe  ber 
Ü)tenfd)  in  biefem  Staube  nid)t  gelangt. 

!5)er  Status  naturae  inte^rae  mar  nad)  ber  sententia  comiuuuis 
niema(c>  mirflid),  mäl)renb  er  nad)  ber  öc()rc  bcrer,  bie  ber  ^^erteit)nng  ber 
^eiUgmad)enbcn  ©nabe  and)  im  Urj'tanbe  eine  3«-'il  ber  ^Vorbereitung  oor^ 
an^gc^en  laffen,  and)  toirtlid)  mar.     S.  n.  708. 

3.  ^er  Status  naturae  eleratae  (status  iustitiae  oruf'malh,  Status  ^t^tus  natu- 
mTfioceMtiae),  in  me(d)ent  bem  ^JJtenfd)en  bie  t)ei(igmad)enbe  ®nabe  luib  anbere  ^ae  eievatae; 
nberttatürlid)e  ©abcn   ^nr   übernatiirlid)en  .^edigteit  itnb  ^nr  (irtangnng  ber 

visio  beatifica  oertiel)en  merben. 

tiefer  ^iawh  mar  mirflid)  nnferen  Stammeltern  Dor  bem  Sünbenfaü 
t)erüc{)en. 


270  5)^on  b.  Srf)öpfnnn.  C.  ^l^on  b.  SWcnfff)en.  II.  3)io  iirfpr.  (5iottcbcnbUbIi(f)f.  b.  50?cnf(l^cn. 

Status  natu-  4.  T)cv    stcitus    natiirae  lapsae.     !^n    i()in  fyii  ber  9??en|d)  nüc  i()m 

rae  iap«ae;  jjj»j.j|p(jgjjj,jj   [npcmaturnlen   unb   prdternaturalcn  (^abcn   biirrf)  feine  8üubcn- 
|d)iilb  iicr(oren. 

^11  biejcm  Staube  bcfaiibeii  firf)  niifere  3taininc(tern  nad)  bcm  3üiibcn= 
faU ;  niid)  luerbcii  alle  ::)^id)fommen  berfelbeu  in  bic|cm  Staube  i3eboren. 
rai^repanuäe.  '^'  '^^^*  status  natump  reparcffae,  b.  \).  ber  »)irf(id)e  3taiib  ber  biini) 

bte  (^huibe  (Jl)riftt  luieberljergeftellteii  ^Jhitur. 

§  84.  i^oii  ber  nr)>riiiiflüd)cu  C^crcrijtigfcit. 

'i^Qi.   .Vpeinvid),  2)oguiatifd)o  3:()eologic  VI  §  300. 

'-^n  'f'-tanb  ^^bfl"t  bcfaiib  fid)  nor  bem  gade  in  einem  a  n  b  c  r  c  n  n  n  b  b  e  f  i  e  r  e  n 

>jibani"Vm'Xe.  ^iiftiiii^f,  «^^  Ji'ii*  j^l^t  geboren  werben,  nnb  ^mar  traft  göttlid)er  (4)nabe. 

^düiiiaitev  unb  Ter  ^^öeuiebo  bleich  nod)  gan^  allgcnicincn  ^at3ec>  ergibt  )id)  üon  iclb|t 

rjiationQiiftoii.  ^^jj^^  s^^,^j  folgenben  fpeciellen  '}>ropofitioncn.  (^klengnet  iDnrbe  biefe  '-ll.Hil)rl)eit 

mm  ben  ''^  e  l  a  g  i  a  n  e  r  n,  nad)  bcncn  xHbani  nrfpriinglid)  in  bemfelben  ^n- 

ftanbe   fid)    befanb,    in  beni  luir  jetu  geboren  merbcn.     ^ik'5eid)netcn  fie  ben 

Urftanb   aU^  :5nftanb   ber  Unfd)nlb   nnb  (^kred)tigteit,   fo  meinten  fie  bamit 

nnr,  ba\]  5(bam  eben  nod)  nid)t  gefünbigt  nnb  feine  fünbt)aften  .v>abitna(itiiten 

fontral)iert    l)atte.     Scannten    fie    feine  'Jiatnr   nnocrfel)rt   (iiitegnij,    fo    be- 

trad)teten  fie  and)  nnfere  ^^iatnr  in  gan;)  g(eid)er  ^^i^eife  alc>  uon  Geburt  nn- 

uerfel)rt. 

l^iit  il)ncn  ftinnnt  ber  gefanne  ^)i  a  t  i  o  n  a  li  e  m  n  e^  nnb  ))l  a  t  n  r  a- 
l  i  0  m  n  ^o  überein,  ber  iiberbiev  ben  Ih^iftanb  ak->  einen  ^jnftanb  ber  ^B  i  l  b== 
l)eit  ober,  Juie  .N^  e  g  e  l  fagt,  nnucrmittelter  ^Uol)eit  nnb  ba^i^  ')3arabiec5  aU 
•}J^  \)  1 1)  n  ci  betrad)tet,  meld)er  bav  bem  O.Uenfd)cn  al0  (Snb^iel  üorfd)mebenbe 
Qbeal  aUo  ^Kealitiit  an  ben  Einfang  uerfet3lt'^ 
.<'9i..  .  ^Hillcn    mir    ben    bcfferen  |]nftanb  ";?(banuo   ntil)cr  fenn5eid)nen,  fo 

^oUghu!\is.    muffen  mir  5nnäd)ft  folgenbe  Xl)efe  anfftcllen : 

T  i  e  er  ft  e  nnb  m  e  f  e  n  1 1  i  d)  ft  e  (^  n  a  b  e  n  g  a  b  e  mar  b  i  c 
ber  n  r  f  p  r  ii  n  g  l  i  d)  e  n  (^  e  r  e  d)  t  i  g  f  e  i  t  (iusfifia  oriyinalis)  i  m 
enge  r  e  n  3  i  n  n  e. 

I.  ^>a^  ha^^-  'li^cfen  ber  nrfpriinglid)en  C^kred)tigfeit  betrifft,  fo  ift  eö 

de  fide ,    h  ([  \]    fie   b  i  c  b  n  r  d)  b  i  e  l)  e  i  I  i  g  m  a  d)  e  n  b  c  (^Hi  a  b  e  b  e= 

m  i  r  f  t  e     n  b  c  r  n  a  t  ii  r  l  i  d)  e    (S^  c  r  e  d)  t  i  g  f  c  i  t    nnb    f  o  m  i  t    ein 

donnm  Dei  superadditum  nafurae  et  twi)  dehifKw  mar. 

T^ie  ^ered)tigteit  xHbam^o  mar  alfo 

«92.  1.  nid)t ,   mie  bic  "^j^  c  ( a  g  i  a  n  e  r   meinten ,    bloge  \5  d)  n  (  b  (  o  f  i  g- 

iSt^Änt'?^'?'  ^  ^^^'  ^^^^  P^  ^^^^^  ^^"^  Status  naturae  purae  eigen  gemefen  märe,  fonbern 

fitiöe  (ijevcrfjtifl  p  0  f  i  t  i  0  e    @  c  r  e  d)  t  i  g  f  c  i  t.     Ta^  ^^ort  ökred)tigteit    mirb   aber  l)ier 

^•^'^ '|\n,^['^"'"nid)t   in  feinem  e  i  g  e  n  1 1  i  d)  e  n  nnb  engeren  Ginne  non  ber  fpeciellen 

^arbinaltngenb    ber    (^ered)tigteit    ober    ber    iustitia    specialis,   fonbern  in 

m  e  t  a  p  ^  0  r  i  f  d)  c  m  nnb   m  c  i  t  e  r  c  m  Ginne  üon  ber  iustitia  generalis 

ücrftanbcn  ,    ber    5Ö  o  l)  (  g  c  o  r  b  n  e  1 1)  e  i  t    b  e  s^    g  a  n  5  e  n    9J^  c  n  f  d)  e  n 

nad)  bem  ill^  i  It  e  n  ^  0  1 1  c  ^>.    Justitia  iniportat  rectitudinem  quau- 

dam    ordinis   in   ipsa   interiori   dispositione    hominis,   prout   scilicet 

supremum   hominis    subditur   Deo,   et  inferiores  vires  animae  sub- 

duutur  supremae,  scilicet  rationi.    S.  Th.  1.  2  q.  113  a.  1  c. 


51.  %. 


§  84.  5>on  bcv  utjpvünglid)cn  (^Icrcdjtigfcit.  271 

!5)a^cr  ift  and)  bie  Seck  in  i  ()  r  c  r  (S  i  n  ()  c  i  t  it  n  b  ®  a  n  5 1)  e  i  t 
©  u  b  j  e  f  t  b  i  c  f  c  r  ®  e  r  c  d)  t  i  g  f  c  i  t.  ^Bo  \mc  aber  bic  Seele  in  t)er= 
f(f)iebcncn  Gräften  je  mä)  bcm  Objcfte  i^ver  S^^ätigfeit  fid)  entfaltet,  fo 
Der^uieigt  fid)  and)  bie  @ered}tigfeit  in  bie  Der|d)iebenen  Xngenben,  bie  fie 
virtualiter  in  fid)  fc^Iicßt,  nnb  beren  Qnbegriff  fie  ift. 

^e  nad)beni   nnn  biefe  Orbnnng  bcr  @ered)tigfeit  bto^  natiirlid)  ober  ^.^  J"^^. 
übernatür(id)    ift,   ift   bie  (^)cred)tigteit   fclbft  natiirlid)  ober  übcrnatür^feit^ibomgüber^ 
Hd).     ^ie  (^ered)tigfeit  5(bamg  aber  mar  ""^"'"''*- 

2.  nbernatürlid)  nnb  bat) er  ein  doniim  superadcUhnn,  non  de- 
bitum. 

II.  T>cv  S3eniei^  biefer  5lMi()rl)eit  ergibt  fid) 
1.  au^  ber  ^eiligen  3d)rift. 

a.  ^n  ber  ©enefiö  mirb  ber  erfte  DJienfd)  im  altgemeinen  aU  j)/if,stitia 
33i(b  nnb  (^Ieid)nir^  ©ottec^  be5cid)nct  nnb  i()m  jene  nnbefangcne  Un=  oiiginaiis  im 
fd^ntb  beigelegt,  uon  ber  gcfd)riebcn  ftcl)t :  Emt  autem  uterque  nudus  ... 
et  non  erubescebant.  Ge7i.  2,25;  ng(,  nnten  baio  donum  lectitudinis. 
@^  ift  bicfe^o  ienc  (Einfalt  ^smpUclta^  ,  ä-nlöz-n^) ,  nm  mc(d)e  bie  (Sd)lange 
bie  @ini  betrog  (2  Cor.  11,  o).  Jpierin  ift  alterbingc^  bic  übcrnatiirtid)e  (^k- 
red)tigteit  nid)t  e.T})iicitp  an^ogcfprod)cn ;  allein,  mcnn  man  l)in3nnimmt,  uhi§ 
bie  @enefiv  uon  bcn  Dffenbarnngcn  C^^ottec^  an  ^^Ibam  nnb  bcm  ^^crtel)r  mit 
i^m  entl)ält,  fo  ift  barin  flar  an^ögcfprod)en,  bajl  ber  iDicnfd)  nrfpriinglid) 
5n  ©Ott  in  einem  iibernatürlid)en  ^erbiiltnic*  ftanb. 

Triefe  Öel)re  bcr  ©enefi^o  mirb  Kccli.  7 ,  oO  mit  ben  ^l>orten  anzöge- 
briirft:  Solnm  modo  hoc  inveiii.  qnod  fecei'it  Dens  lioniinem  recinm. 
Taf?  l)iernnter  aber  bie  (*»)ered)tigfeit  oerftanbcn  ift,  bie  bcn  'JJicnfdien  C^ott 
uiol)tgefällig  nnb  bcr  emigen  v^cligteit  unirbig  mad)tc,  gcl)t  an^o  bem  allge^ 
meinen  8prad)gebrand)  bcr  l)eiligcn  3d)rift  beroor,  nad)  bcm  rechis  fo  oicl 
bcbcntet  aUo  iustus,  mcobalb  mit  biefem  ii^orte  fouiol)l  ®ott  ^Deut.  32,  4; 
Ps,  24,  8;  91,  10)  ale  and)  bic  .^eiligen  be;^cid)net  merben  iJoh  1.  1.  S; 
2,  3;  Ps.  7,  11  ;  :n  ,  11  :  32 ,  1  :  rö,  11  :  50.  12;  72,  1;90,  11; 
106,  42;  139,  14>. 

b.  T^a«9^ene  2'eftament  crtliirt,  ba|l  bie  (*»iered)tigleit  bnrd)  ßl)riftn^ 
bie   $IM  e b  e r  l) e r  ft e 1 1 n n g   bcr   nrfpriinglid)cn ,  Hon  '^Ibam    oerlorenen  (5^e*  miginaHs^im 
red)tigfeit  ift.     Renovamiiii  anteni  spiiitu  meiitis  vestrae,  et  Indulte       'ii%'. 
novum  liominem,  qui  secniiduni  Deuni  cieatus  est  in  iustitia  et  sanc- 

titate  veritatis.  Kph.  4.  2)).  24.  T^ic  ^ict^tfcrtignng  bc^^  Sünberci  ift 
alfo  eine  3Bieberernencrnng  nnb  ein  5ln3iel)cn  be^^  nenen  älienfd)en,  bcr  nad) 
©Ott  gefd)affen  ift  in  uml)rer  ©ercd)tigfeit  nnb  ^'^eiligteit.  llJuig  man  nnn 
unter  biefem  neuen  llJ{cnfd)cn  bcn  '.?lbam  ober  ©briftne^  (7?ow.  13,  14)  oer^ 
flehen,  in  jcbcm  gallc  ift  bic  ^)icd)tfcrtignng  in  (^l)riftnc>  al5  eine  ^Ueber^ 
^erftcünng  ber  nrfprünglid)en  ©ered)tigteit  bc5cid)nct. 

'A)a^^felbc  fagt  CoL  3,  10:  Indueiites  novum  (liominem),  eum, 
qui  renovatur  in  agnitioiiem  sec.nndum  imaginem  eius ,  qui  creavit 
illum.  S;)m-  ift  ba^>  5ln5iel)en  bcc>  neuen  9J(enfd)en  mit  offenbarer  53e* 
jie^ung  auf  bic  ©encfi^^  alo  'ilMcberbcrftcllnng  bcr  nrfprünglid)en  ©ottäl)n= 
Ud)feit  be3eid)net. 

'i)?un  ift  aber  bie  d)riftlid)e  ©ercd)tigfcit,  mie  mir  in  bcr  Qnftifi* 
fatiomole^re  fel)en  merben,  ein  'l?robnft  ber  l)eiligmad)enben  ©nabe  nnb 
supernaturalis  quoad  substantiam.    ^a^ermar  es  and)  bic  nrfprünglid^e. 


(•.95. 


S)ie   iustitia 


272    5?on  b.  ©d)öpfung.  C.  ^'on  b.  2J?en[d)en.  TT.  3)ie  mfpr.  ÖJottebenbilbtic^f.  b.  3J?enfd)en. 

^aC^fclbe  ergibt  fid)  niirf)  inbircft  nibo  bcr  unten  3n  bctrac^tcnbcn 
3d)rift(c()rc  über  bic  (^rbfünbe; 

2.  au^  ben  ^eiligen  Tätern.  T)ic[clbcn unter|rf)eiben  bic  btoßc  33er= 
nünftigteit  nnb  5reil)eit,  bnrrf)  metil)c  ber  yj^enfrf)  ein  blof?  natürUcl)e^  C^ben- 
"''*iUitVm''''"bilb  (^ottc^o  iinir,  uon  ber  bnrrf)  bie  3nneuiol)nnng  be^^  l)ei(igen  (<^cifte-o  il)m 
ucrliel)cnen  ^eiligteit,  bnni)  bic  er  bie  übcrnatürlidje  (^ottäl)nlid)feit  bcfa^. 
l^CY  t)eil.  ijrcniinc^  lcl)rt,  burd)  bie  ©üubc  fei  ber  ^JJ^enfd)  im  i^arabicfe 
bcr  (^nabe  beranbt  nnb  anv  einem  pneumatif d)en  ein  nnimatifc^cr 
lUkni'd)  gctüorben;  in  biefcm  ^^5"|"tanbe  trage  jimu*  feine  9^atnr  nod)  ha^ 
n a  t ü r l  i  d)  c  S i l b  C^kntcv  an  fid) ,  bic  ii  b e r n a  t  ü r  ( i  d) c  ^ o 1 1 ä I) n (i  äy- 
feit  aber,  bic  (^ott  il)m  gegeben,  l)abe  er  uerloren  (Adv.  liaeres.  1.  4  c.  37). 
9^ad)  bem  niimlid)cn  ^ird)eniniter  l)at  5(bam  uom  l)eiligen  (^ieiftc  bic  sancti- 
tatis  Stola  crbaltcn  Adv.  liaeres.  1.  :>  c.  23«.  ^er  l)eüigc  (^eift,  fagt 
^afiliu^^  ftcüt  in  bcr  Xanfe  bie  nrfprünglid)C  (S^otte^>finbfd)aft  lieber  t)er, 
füt)rt  inc^  'inirabiee  3nrücf,  anv  ber  (^ottcntfrembnng  ^nr  (^5ottc^ogcmeinfd)ait 
(De  Spir.  Sancto  c.  15 1.  :A^er  l)eil.  (Sl)vrian  be^engt,  xHbam  Ijabe  bie 
accept^  divinitus  gratia  nid)t  bcmal)rt  (De  bono  patient.  c.  19j. 
Ter  ^eil.  S()rl)f oftomn^o  In  den.  liom.  1()  c.  1)  nennt  wie  bcr  l)ei(. 
:3ot)anne«  T^amaocenn^o  (De  fid.  oitliod.  1.  2  c.  12)  ben  erften 
'JJienfd)en  einen  alter  an<^-elus  ober  angelns  terrestris.  T^cv  l)ed.  ^lu- 
guftinnc>  nneberl)olt  innner  nnb  innner  bic  Ü>al)rl)cit,  baj^  5(bam  üor  bem 
5a(le  ber  (Seele  nad)  ein  liomo  splntualk  mar  bnrd)  bie  ^cr ed)t igfeit 
nnb  (5^ottäl)nlid)f eit,  bie  65ott  il)m  bei  feiner  @rfd)affnng  gefd)entt  l)atte, 
nnb  bic  muo  bnrd)  (£l)riftnv  miebergcfd)cnft  mirb  iGenes.  ad  lit.  1.  6 
c.  27  sq.). 

9(nnicvfung  1.     l^a^^   bcv   (leiligc  (^eift  9IbQin    ^ur  .^ciligung  mitgeteilt  irorben 

®a§  spiracu-  jei ,    fiiibou    ^  V  e  H  ü  11  ^  ,    ^^  a  i  i  l  i  u !? ,    t£ i)  v  i  l  (    n  o  u  %  l  e  j-  q  n  b  r  i  e  n  u.  a.  in  bei*  @in* 

M^-TustüTa  Uli- ^'""^^""-^    ^^'^    spiraculun»    virae  [den.  2.  7)  angobcutot.     ^in  '?ln)cl)lut3  hieran  lel)ren 

"  Vn«li^-       ^^^^^   niandje  '^iitev,  (£l)iiftiho    liabe    feineu  ^""Ö'^iii   ^\nd}  5(n()auc^en    \ii\\  l)eiligen  (iJeift 

mitgeteilt,    meil    bie    erfte    (äinl)Qud)ung    be^    C^eifte^?    infolge    bei*  3ünbe    uerloven    ge« 

gangen  mar. 

"iBenn  nun  Huguftiuu-?,  unb  mit  ^Jfed)t,  jene  5(u!?legung  beio  spiraculnm  vitae 
bei*  (iieuef^o  nid}t  annimmt,  fo  ftimuu  er  bod)  in  bei*  5adje  mit  jenen  'i^ätevn  uoüfommen 
übevein. 


097, 


G98. 


^.,,„  ?[nm.  2.     ©egenübev  ben  ©noftifevn  ,•  meldje   bie  .speiligfeit  be^5  3}fenfrf)en  in  bei* 

Tie  ^jnoum.v    bem  göttlid)en  'L'irf)ti*eid)e  emanierten  pnennmtifdjen  Subftan^  erblidten,  l)oben  bie  5Bäter, 

tiict)e  3ubitan.^  namentlid)  3renän^  nnb  bie  9(lej'anbriner  öfterf^  berüor,    baf^    bem    DhMifdjen    traft  ber 

^"uub"Sio'''    5d)öpfung  unb  uon  'Jiatur  nur  bie  Einlage  %\\x  .peiligreit,   nid)t  ober  bie  .S^eiligtcit  felbft 

^muv.        eigen  fei.     3)iefe  muffe  niehnebr  bnrd)  ben  guten  (i^ebraud),    ben  bcr  i)J?enfd)  uon  feiner 

^reibeit  nnb  feinen  Einlagen  mad)e,  ermorben  merbeu.     3)urd)  foldje    Steüeu   moUten  fie 

aber  feiue^oUieg!^  bie  üon  ibnen  anberunirti?  flar  bezeugte  urfprünglidje  unb  eingegoffene 

®ered)tigfeit  leugnen,  foubern  nur  jenem  (^runbirrtum  be?  ®noftii*i§mn§  entgegentreten, 

ber  bie  ^eiligfeit  be'o  lO^Mifdjen  olt^  eine  pb^)fifrf)''  ^efdjaffenbeit    unb    bal)er   and)    bie 

(Jrlöfung  unb  'Jied)tfertiguug  al^  einen  pbtjfifdjen  ^-pro,^e^  betrad)tete,    bnrd)    ben    n  i  (^  t 

ber  ganje  3)?enfd)  erlöft  unb  gel)eiligt,  foubern  Die  pneumatifc^en  l'idjtteile  uon  it)rer  S3er* 

binbung  mit  bcr  <räp5  unb  -^-^XQ  befreit  merbeu; 

3.  avi^  ber'^^efirc  ber  ^Hrd^c,  bie  über  unfere  Ce()re  ben  üerfd)ic= 

benen   alten  nnb   neneren   :3rrtümcrn   gegenüber  in el  fähig   fid)  anögc^ 

f protzen  l)at. 

^.  <.'^^-,.,.  a.    T)a§  Arausicanum  II  faot  can.  19:  Natura  liumana,  etiamsi 

originaus  nacf)  iu  lila  lutegTitate,    in  qua  est  condita,  permaneret,    nullo  modo  se 

^Zn'i^aZe'  ipsam,  Creatore  non  adiuvaute,    servaret.     Uude   cum    sine   gratia 


\        ■  §  84.    53on  ber  urfprüngltd^en  ©ered^tigfeit.  273 

Dei  salutem  non  possit  custodire,  quam  accepit,  quomodo  sine  Dei 
gratia  poteiit  reparare,  quod  perdidit?  ,^ier  ift  Uav  au§9cfprod)en, 
ba^  ber  crfte  93kufd)  ha^$  $ei(,  b.  ().  bie  |)et(tg!cit  ober  (^crcd)tigtett,  biird) 
\vdä)c  bie  ©eligfeit  erlangt  iinrb,  burd)  bie  (S^nabe  (^otte§  empfangen  fy\t, 
nnb  nad)bcm  er  fie  empfangen,  ol)ne  bie  @nabe  ntd)t  beuiat)ren  tonnte.  ^a= 
ran^  iDirb  bann  ber  ed)ln§  anf  ben  gefallenen  'JJ(en|d)cn  ge5ogen.  xäeuistitia 

b.  1)ag  !Iribentinum  erflärt,  bag  5Ibam  bnrd)  bie  (Sünbe  verloren  originaiis  auf 
f)at  bie  sancfifas  ff  histitia,  in  qua  consfifutus  fiierit  (Sess.  5  can.  l)/""|vten/.  ^''" 
ober  bie  er  üon  (^ott  empfangen  ^at  {accepfa  a  Deo.  can.  2).     "Daß 

aber  nad)  bem  Xribentinnm  burd)  bie  (Siinbe  nid)t  ein  23eftanbted  ber 
menfdjüdjen  9^atnr  oerlorcn  ging,  mirb  in  ber  ^et)re  non  ber  ©rbfünbe 
gezeigt. 

2)ie  SfiefoviiiQtorcn  lic,^cid}nctcn  bie  urfprünglicf)c  (Mevcd)tigfeit ,  adgcfeficn  üon  bev 
Unftcrb(id)tcit  unb  ^mpf^fUtnütät,  al§  bie  9(nlage  uiib  2:üi1)tigfcit  ,^ur  (£rtenntni§  unb 
Öiebc  (Mottcig  unb  ,^uv  (frvcid]ung  bo-3  cmigen  l'clicu"^,  oline  boi3  fio  l)iovbci  ^mifdien 
notürlidjev  unb  übcvnatüvlidicv  @ricnntui<^,  Vicbo  unb  (iU'ved)tigfcit  nntevid)tobcn. 

'Jiod)  bev  ^Jlugc^burgcr  Sonfcffion  bcftonb  bie  ur|prüng(id)e  (Meved)tigfeit  in  ber 
@ottegfurd)t  unb  in  bem  ©ottucvtranen. 

So  be,^eid)net  and)  (£aluin  bie  (^\eved)tigteit  2(baui>5  a(^5  bie  g'iibigtcit ,  ÖJott  nnb 
bie  emige  t£eligteit  ;^u  evtennen,  bivo  (^hite  nnb  i^öfe  ,^u  unter[d)eiben,  btiS  ®ute  mit 
g^rei^eit  jn  mollen  nn^  ,vi  uoUbvingen. 

2)iefe  (iWned)tigfeit  cvtliiiten  fie,  unter  !i>ernierfinu^  ber  fatl)o(ifd)en  Vef)rc,  nid)t  aU% 
eine  übernatürlid;e  (ijnabengabe,  fonbern  alv  bie  natürlidje  l^efdiaffenbeit  be<5  i^tenfdjen. 

c.  llnfere  5Ba()rt)eit  ift  ferner  an^oge|proei)cn  bnrd)  bie  33nÜe  ^in^o  V.     .   yoi- 
Ex  onmihus  affiiiiwnihuA  Don  1507,    beftiitigt  bnrd)  (^h'egor  XITT.  in  ber  ^aTufSbcr^ble 
mWt   FrorisioHis   nostnie   Hon    IhV.^   nnb   nod)malo    bnrd)  bie  iönde  Ur= '"'''äi,^;■^^^■ 
b  a  n  ^>  \' 1 1  i.  In  Eminenti  non  1  ()41  gegen  ^D? i  d)  a  e I  53 a  j  n <->. 

2)er  (i^rnnbirrtum  be!§ '^aju'?  ift  in  l'roj).  21  ou'^gefprodjen :  Ilmmniae  naturae 
sublimatiü  et  cxallatio  in  coiisortiiini  diviimc  naturae  dcbita  fuit  intt'oritati 
primae  conditiuuis,  et  itroindt-  naturalis  diceuda  est  et  iion  supernaturalis. 
A^ieruad)  unb  wad)  beui  gan,^eu  3id)a(t  feiner  Ve()re  leugnete  '-^ain^^  nidjt,  nue  bie 
Sffeformütoren,  bafj  bie  urfpriinglid)e  CMeredjtigfeit  eine  i^oUfommenbeit,  eine  exaltatio 
iu  cüusortiuui  diviuae  naturae  unb  baber  naturae  sujicraddita  mar;  ober  er  be* 
t)onptete,  mie  bie  visio  bcatii'ica  fei  nud)  bie  (Mered)tigfeit  nnb  ber  gnnje  porabie* 
fifd}e  3iiftanb  ber  nuMifd)lid)eu  i'cntur  gefd)ulbet  (naturae  debita)  gemefeu,  t)(i  biefelbe 
o()ne  biefe  (iinbe  böfe  unb  uiiglüdlid)  gemefen  märe,  ^"fi^fi'vn  geftebt  il^aju^S  (l^rop.  9) 
ju,  e§  tonnten  bie  (Skben  be^o  Urftanbes  fursitaii  non  improbanda  rationc  (iinoben 
genannt  merben ;  nimmermel)r  aber  feien  fie  im  uoUen  nnb  eigentlidjen  3iune  (S3na= 
ben,  bo  fie  ber  ycatnr  gefd)ulbet  nnb  bec!()alb  nid)t  übernatürlid)  gemefen  feien. 

2)aber  bei^t  e-?  Proj).  2G:  Intej^rilas  primae  ereationis  non  fuit  indebita 
humanae  naturae  exaltatio,  sed  naturalis  eius  eonditio,  unb  l'rop.  78:  Tuiuior- 
talitas  primi  bominis  non  erat  gratiar  bencficium,  sed  naturalis  conditio. 

2)aran5  folgt  bann  meiter,  bafi  ber  l'obn  be'o  emigen  i^eben^^  für  9)?enfd)en  unb 
@ngel  nrfprünglid)  nid)t  (^nabe,  fonbern  pure^S  'innbienft  mar,  meil  eben  biefe^'  iBerbienft 
nid)t  auf  ®nabe,  fonbern  auf  ber  bem  Dieufdjeu  gefd)n(beten  natürlidjen  "i^efdjaffeiUieit 
be^  Urftanbe^o  bernbte.  !Jaber  bie  ikianifd)en  ^iit^e :  Honuni  o])us  ex  natura  sua 
est  vitae  aeternae  nieritorium  (l'rop.  2;  ugl.  l'roj).  Ül).  1)emnad)  fnib  nad) 
biefent  i^wletjrer  bie  guten  Serfe  obne  jebe  meitere  3tüdfid)t  nnb  on  nnb  für  fid)  ber 
visio  beata  mürbig.     ©.  Prop.  4  sqq. 

3ft  aber  bie  iustitia  or<^-inalis  ber  ^iatur  gefdjulbet,  fo  folgt  barau«?  enblid)  bie 
Unniögtid)feit  be^  status  nafin-ae  jmrdf.  ."pieranf  begieljt  fidj  bie  S5ermerfung  ber 
Prop.  55:  Deus  non  potuisset  ab  initio  taleni  ereare  boniinem,  qualis  nunc 
nascitur. 

d.  'Die  Qrrle^re  be§  53ain§  mnrbe  bnrd^  h'xt  ^anf  cniften  erneuert  nnb  ^.^^  ^^«^.^  ^^^ 
fortgebdbet  nnb  bal)er  irieber  oon  ber,^^ird)e  öermorfen.  '^\ti>  gefd)al)  namenttid)  ^altVniÄ  über 
burd)  bie  Sullc   Unigenitus,    in   ber    101   (Sdi^e    be^j  Qanfcniftcn  ^]?a|d)a-    odgruliii* 

^einvicft '^u^^crt,  ftom^enbium  bev  »oomatif.  ^^ 


274     Ji>on  b.  Sdjöpfmig.  C.  ^on  b.  iWenfc^en.  II.  2)ic  nvipx.  ®ottebenbiIb(i(^f.  b.  9)?on[(^en. 

]iu^>    Qiic^^ncl     ücrurtcitt    iimvbeii.     Prop.   :>5   lautet:    (Iratia    Adami 

est  seqiiela  creationis,    et   erat   debita    naturae  saiiae  et  integrae. 

%US    bic    Gl)nobc    uon    ^^tftoja    bicfc    i^c()rc    micbcr    erneuerte,    üermarf 

^int^  VI.  burd)  bie  ^u((e  Audorem  fidel  (1794)   a\\\<:^  ueuc  hn\  Qrrtum, 

bcr  ^uftanb  ber  urfprimg(id)eu  iuuerlirt)cu  übcruatürUd)eu  .Sj^^^^^öfcit  ^Hbamö 

sequelam    fuisse     creationis,     debitum     ex    naturali    exigentia    et 

conditione     Immanae      naturae,      non     gratuitum     ])ei     beneficium 

(Prop.  16j. 

ön- ic5^übor  b>  ^'    ^^^"^)  §  <^  ^*  "^  ^  ^'   ^)^^^   ^^^  i^erteuuuug   bc£i   ilBcfcu^   bc^^   Überuatür^ 

iusüua'origi-'  (id^cu  bic  ße^re  aufgcfteKt,  bie  ur[prüuglid)e  (^kred)tigfeit  fei  ciue  gotgc  ber 

nahs.       iiatürlid^  c^utcu  '^k'fd)a|7eul)cit  be^o  'JJteufdjcu  cjcmefeu  uub  l)abe  iu  bcr  .S^^^*^" 

fdjaft  ber  ^>cruuuft   über    bic  3iuulid)lcit    uub  iu  bcr  Überciuftiiuuumg  be^5 

iilMUcu^^'    uiit    beni    uatürlid)eu    3ittcm3eie^    beftaubeu.     '^iefe  l'el)re    unu'be 

üou  Tregor  XVI.  ccufuricrt. 

Über  .permcs^,  (S^üutt)er,  .V)irfd)er  ogt.  ,^Icuti3eu,  Xl)eo(og.  b. 
33in\^eit  II  5.  17!)  ff.;  über  bic  l)icrlicr  gcböric^eu  ."päreficu  übcr()aupt  f. 
5d)eebeu,  ^^'xiubbud)  bcr  tatl)oli|d)cu  ^ogntatif  v<  IGl. 

§  85.    ^3JnI)crc  Cs'rflnruuji  bcr    fnt()ülifri)cu  l'c()rc  uou   bcr  ur)Vrüuc((id)en 

Wcrcri)tirjfcit. 

%c\\.  ^  c  i  n  V  i  d),  Toipnati|d)c  3:i)co(ot]ic  VT  §  30G. 

<04-  I.     5l'euu  bic    tatl)oUfd)c  ^i^ird)c    (el)rt,   bie   urfprüugtidjc  (?'5cred)tigfcit 

uvUnüISirtKii  fei  ciu  douum  naturae  superadditum  et  non  debitum  gcinefcu,  fo  fprid)t 

(Mevectniflrcit.    ji^  bamit  uor  allem  au^o ,    baf^   bicfelbc   m  e  b  e  r    c  i  u  33  e  ft  a  u  b  t  e  i  l ,    u  o  d) 

e  i  u  e    a  u  e  r  f  d)  a  f  f  e  u  e    Qualität    ber    ut  e  u  f  d)  ( i  d)  e  u    5i  a  t  u  r ,    u  o  d) 

burd)  htw  ^ebraud)  bcr  uatürnd)cu  i^räfte  erreid)bar  mar. 

CS^o  bcftel)t  alfo  bic  übcruatürltd)c  (^Vn'ed)tigteit  ober  ^cdigfcit  uid)t  m 
bcr  bloJBCu  Überciuftinunuug  mit  bcm  untürlid)eu  3itteugefc^,  foubcru  iu 
bcr  !ö  c  f  ii  l)  i  9  u  u  g  ^ur  ü  b  c  r  u  a  t  ü  r  l  i  d)  e  u  C£rteuutuir>  uub  '^iebe 
^üttec!  ober  iu  jener  ü  b  e  r  n  a  t  ü  r  l  i  d)  e  n  Bereinigung  mit  Wott ,  tücldje 
burd)  bie  l)ciligmad)cube  GMiabe  bcgrünbet  m\\>  in  bcr  (>Moric  ootlenbet  mirb. 
Qft  nun  aber  bicfe  (^ered)tigfeit  ober  (^Uüdfeligfeit  im  ftrengen  3inue 
überuatür(id)  (naturae  superadJita) ,  fo  ift  fie  and)  eben  bamit  ber  ^atur 
uid)t  gefd)Ulbet  (naturae  non  debifa). 

'JJiau  unterfd)cibet  ein  boppeltcö  debitum: 

705.  1.  ba{<  debitum  e.r  merifo,  traft  beffcn  nad)  bcm  ^cfct^e  ber  ^ercd)= 

oHghiaUs^dn  Hgfcit  für  iicrbienft(id)c  ili^crfe  ein  cutfpred)cubcr  !2ot)n  gefd)u(bet  mirb.     ^n 

debitum  ex   ^^y;  ^fl^i^c  ooui  Bcrbicuft  uurb  gezeigt,    in   mc(d)em   Sinne  isSott    gegenüber 

ciu  33erbienft  bcr  .Kreatur  möglid)  uub  mirflid)  ift.     Bo  incl  ift  gemif^,  ha^ 

jebe  bcr  gi3ttlid)cu  (^aben,    burd)    bereu    guten  (>kbrand)    ba^^  Berbienft   be^ 

grünbet  unrb,  nid)t  felbft  ocrbieut  fein   fann  nad)  bem  ^I^iom:   principium 

meriti    non    cadit   sub    merito.     33ou  einem   debitum  ex  merito  fann 

alfo    bejüglid)   ber   urfprüng(id)en  ö^ered)tig!eit  feine  Sf^ebc  fein. 

70G.  2.  ^ai:->  debitum  naturae  ober  secundum,  conditionem  naturae.    @^ 

oHghuiHs  Vdn  f^^^)^  f^f^  "^i^ß  einem  jeben  C^cfd)öpf  uon  i^iatur  allcö  bac^jenigc  gebül)rt,  \m^ 

debitum  na-  ^ur   (^rrcid)uug    feiner    uatürlid)en  ^cftimmung  notmeubig  ift.     "^a  nämlid) 

turae.       ^^^^  ^.^^^  uuoeruüuftig  uub  mit  fid)  felbft  im  älMberfprnd)  fein  fann,  fo  ift 

iu  bem  gött(id)eu  "ü^ilten,    bie  97atur    uub   bie  9^aturorbnnug  ju  erfd^affen, 


§  85.    9?ä^ere  (5r!tärung  ber  faf^olifc^en  Ce^re  üon  ber  iiriprüngl  ^ercc^tigfeit.      275 

notiüenbig  nmi)  ber  2Biüc  enthalten,  ben  ^cfrfjöpfen  bie  @rreici)img  t()rer 
nntürlidjcn  Qkk  gcnügcub  511  crmögUd)en.  3(uf  bie  Wittd  pr  ©rrcirfjung 
be«  ber  5)Jatur  entfpreci)enben  QkUt->  l)at  bal)er  jebe^o  @efd)öpf  einen  natür== 
Iid)en  5Infprnd)  ober  ein  natürUc^e^S  Mcd)t. 

|)ierau0  ergibt  fid)  aber  fofort,  ba^  a\k§ ,  \m^S  feinem  äBefen  nad) 
übernatürlid)  ober  iiaturae  superadditum  and)  naturae  noti  (UUhmi  ift. 
T)a^  ift  aber  bie  übernatürliche  Bereinigung  mit  (Mott  in  ®nabe  nnb  ©lorie. 

diejenigen  a(fo ,  voM)z  bie  nrfprünglidje  (^nabe  für  ein  debitum 
naturae  l)atten,  muffen  and)  bie  5(nfd)anung  (^otte^>  für  ein  fo(d)eei  anfe()en 
nnb  bemgemiig  bcl)anptcn,  ba|l  bie  visio  beata  \)([^^  natürnd)e  nnb  natnr^ 
notmenbige  ^\z\  nnb  (Snb^iel  be^  iy?enfd)en  nnb  überhaupt  eines;  jeben  üer^ 
nünftigen  (^c|d)öpfec>  ift. 

"Daj^  mir  mirflid)  jnr  visio  beata  beftimmt  finb,  mirb  non  ber  ^ird)e 
ge(e()rt  nnb  Don  ben  t)icr  in  53etrad)t  fonnnenben  ,J)äretifcrn  feftgel)a(tcn. 

^Dagegen   meinten   bie  %^e(agianer,    ber  ^JJicnfd)   fönne  am3    Knicr  ^.^_^;;.*JJj^.^^^^,^. 
natürtid)en  Avraft  nnb   bnrd)    bie  ikobad)tnng  bev  natürlid)en  C^k^felje^o  biefc  unb  OiVfovma» 
33eftimmung  crreid)en.     5lnd)  bie  ^Kef  ormator  en   fd)einen  nad)   bem  oben  J'^^lrtjumi  blv^ 
(n.  700)  (^efagten  l)ierin  mit  ben  ^^clagianern  überein^nftimmen.     "^ajs  aber  ^'«'^  ''*''^^'''- 
biefe  IVeinnng  mit  ber  Dffenbarnng   nnb   ber  9^Unr   ber  ^i\6)t    in  ^iber* 
fprnd)    ftcl)t,    mirb    anbermärt^o,    namcntlid)    in   ber   l^e()rc    lunt  ber  @otte^^= 
ertenntnic>  nnb  in  ber  (^hiabenle()re   anc^fül)rlid)   nad)gemiefen.     Bgl.    1  Cor. 
13,  9  ff.;  hw  Tli.  1  q.  12  a.  4  n.  5;  1.  2  ([.  f)"  a.  5  sqq. 

^>enn  mm  bie  ^^a  ja n  er  nnb  ^anfeniften  bie  3npernatnralität  ber  jj^,,,^^;!;^,;^,^.^,,^^ 
visio  beata  nnb  be^o65nabenftanbec^^Vigaben  nnbnid)tvbeftomcniger(engneten,baf5  .\anioiuftnt  über 
beibe  naturae  ??o??.  r/e^/7a(Minb  infofern  natiirlid)  feien,  fo  berul)t  bie<?  auf  ber  „l,Vi.eu(ynabcn= 
irrigen    'JJ^einung,    (^ott    l)abe,  bie  (Srfd)affnng    bcc^  'JJ^m|d)en  iioramogefet3t,       '*'^"^- 
benfelben  notmenbig  .yir  feiigen  5(nfd)auung  beftinuuen  nnb  bal)er  notmenbig 
aud)  bie  (^)nabe  ber  C^5ered)tigfeit    aly  bao  notmeubigc  "lÜiittcl  ba^n  üer(ei()cu 
muffen,  med  fonft  ber  'JJtenfd)    im   ^-^.Mberfprnd)   mit    feiner  ^Jtatur  bU  nnb 
unglücf(id)  gemefen  märe. 

^^5nr  llnterftüt^nng    biefer   Sld)xz   berief  man  fid)  auf  niete  ^^^teden  ber  ^^^^^  ^,^ 
3$äter    nnb    '3d)olaftifer,    nameut(id)    bev    l)eil.    '^(nguftin    nnb   be*?    I)cil.  'i^vuiä,^  oime 
2;^oma^^,    bie  einfad)  ^u  jagen  fd)eiuen,    baf^   nur  bie  '^(nfd)auung  ^otte^o  umriiuiiirti'ut. 
ba§  natürnd)e  Verlangen  ber  ^cele  nad)  ©rtcnntuiv  nnb  3eligfeit  ^n  ftiltcn 
nermögc,    bafs    ber  l'tenjd)  ;)U  biefem  ^k\   beftimmt  nnb  bal)er  nngtücffclig 
fei,  menn  er  e^>  nid)t  erlange. 

^^ülein  ade  biefe  Stellen  fpred)en  tebiglid)  bie  ^ÜHil)rl)eit  au^,  bafs  ber 
93Jcnfd)  tl)atfä(^(id)  ^ur  visio  beata  at^c^  feinem  einzigen  leisten  ':^\dz 
beftimmt  ift.  5lber  biefetben  Bäter  nnb  Xl)eotogcn  tel)ren  ebenfo  Har,  biefe 
Beftimmnug  fei  eine  überuatürlid)e  nnb  bem  ^JJ(enfd)en  nid)t  gefd)ntbet. 
^al)er  l)ätte  (sbtt  ber  ^^tatur  bev  lU'enfd)cn  lein  Unred)t  angefügt,  menn  er 
fie  i\i  biefer  l)i3d)ften  nnb  übernatürUd)eu  Beftinnnung  nid)t  erljobeu,  fonbern 
bei  i^rer  natürlid)en  Beftinunung  betaffen  l)ätte,  (v^ott  in  natürlid)er  äBeife 
5n  erfennen  nnb  ^n  lieben    nnb  barin  il)re  natürlid)e  ©lürffcligfeit  .yi  finben. 

@tma§  gan^  anberec'^  ift  alfo  bie  !ilHil)rt)cit,  baf?  Cv^o tt  hixt^  notmcnbige  (^5^,^^ y,,'^^  „^^^ 
3iel  hi^  Dernüuftigen  ^efemo  ift,  nnb  ctma^o  anbere^^  hk  ^lMil)rl)eit,  baf3  bie  luniMai-  3tct, 
visio  beata  fein  notmenbige^^  ^iel  ift.  S.  Tli.  1.  2  q.  2  a.  8.    Vaf]  ber  a)i^enfd) '^''  ^mt  "'"''" 
nur   in   ber   (^rfenutni^3  nnb   i^icbc  (^ottes^   feine  Seligfeit  finben  taun,    ift 
eine  fd)on  bnrd)  bie  Vernunft  erfennbare  2Bal)r^eit,  me(d)e  ber  l)cd.  Tl)oma^3 
(1.  c.)  aud^  au§  Bernunftgrünben  bemeift.     T)agegen  est  aliquis  tinis,    ad 

18* 


11. 


276    5Pon  b.  «Schöpfung.  C.  ^i^on  b.  3)ien[d)eu.  II.  2)ic  iirfpr.  ©ottebcnbitbtic^f.  b.  gWenfrf^cii. 

quem  homo  a  Deo  praeparatur,  uaturae  liumanae  propoitioiiem  ex- 
cedeiis  ;  scilicet  vita  aetenia,  quae  consistit  in  ^visioiie  I)ei  per 
essentiam,  quae  excedit  proportioneni  cuiuslibet  uatuiae  creatae, 
soll  Deo  connaturalis  existens.  S,  Tliom,  De  Veritate  q.  27  a.  2  c. 
"Die  pöVeutia  X^eiiigcmöil   bcfit3t   and)   bcr  ^Dtenjrf)    ^nr   visio  beata  nur  bie  pa|% 

""^'^uv*  visiü'''''  n  ^^  ^  ®  "^  p  t  ii n  g  l  i  d)  f  c  i  t  ober  bic  potent la  ohoedientialis.  ^Jiur  infofern 
beata.  fauu  lüfo  iiud)  bic  il)rcni  ^>cfcn  nad)  ü^cruatürlidjc  ^^{nfd)annng  (^ottc«  a(c> 
bcni  iDtcnfdjcn  natnriid)  nnb  feiner  ^JiiUnr  cntfprcd)enb  be^eidjuet  merben: 
Visio  seu  scientia  beata  est  quodam  modo  supra  naturam  animae 
rationalis,  in  quantum  scilicet  propiia  virtute  ad  eam  pervenire 
non  potest ;  alio  veio  modo  est  secundum  naturam  ipsius,  in  quan- 
tum scilicet  secundum  naturam  suam  capax  est  eius.  8.  Tli.  3  i\. 
9  a.  2  ad  3. 

712.  3)urd)    ta§    5^iö()erigc    ciicbigt  fid)  and)  bcr  fo  oft  gctivQiidjtc  (Siniuanb  gegen  bie 

(Siniuanb  au§    Supfviintuvalität  bev  visio   beata,  bn|l  bcr   inniiift  bcrfclbeii  (poena  damni)  i>a^  'ÄH'fcii 

tev  poena      j,^^^.  .f)öUni[tiafo  au§inad)o.     5o  ift  c^  näiiilid)  luivflid)  in  bcr  bcftcljcnbcn  übcrnatürlidjcu 

camui.        Cvbming,    ]o    uuirc   (§    aber  in  bcr  Orbiuing  bcr  puren  ^Jiatur  nid)t  bcr  ^^yall  gciucfcn. 

))luv  bcr  iBcrluft  ein  es?  Wutc^o,    ha§.    man    l)  q  b  c  n    foll   nnb  fann,   "ift  Un* 

glüct,  ^l^cin,  Strafe.     I5in  cntttirontcr  JtiJnig,  nid^t  ein  llntcrtban,    ein  bcgrabierter 

^jh-icfrcr,  nid)t  ein  Vaic  ift  nnglüdlid)  nnb  in  3d)anbc.     2)a^^n  foinnit  nod),  baf3  bcr  luirf* 

lid)  ,yini  iibcrnotürlid)cn  3'^''^'  bcfiiiiniitc  ?Jicnfd)  and)  feine  natürlid)c  i^eftiiiunung,  i^oU* 

fonnncnbcit  nnb  öeligfcit  nur  nntcr  bcr  '^Vbingnng  crrcidjcn  fann,    bafj    er   fein   über* 

natiirlid)cci  ^icl  crrcid)t.     Tenn    er   fonn  fid)  nid)t  in  ordino  sui>ernaturali  öon  CMott 

trennen,  ohne  fid)  ,^nglcid)  in  ordine  naturali  non  il)in  ab,^niucnbcn.     ^y#()(    aber    bätte 

(Sott  i()n  in  statn  purac  naturae  bclaffen    tonnen,     ^ann    mnren  ibni  5nr  (Srrcid)nng 

feiner  natiirlidjcn  ^^cftinniuing  ?Jiittcl  gegeben  gcmefcn,  meldte  beni  tion  feiner  iibernatür' 

lid)en  5>^eftinnnnng  abgefallenen  ^^ünber  traft  geredeten  (55crid)tex^  ucrfagt  finb. 

.,,     *?3-     ..  II.     '"JiCid)    ber    se)ite)iti((    communis     et    probahilior    hat    bcr    erftc 

^'^onii  OPV  fv)to  1/1 

mnid]  ^ie  l)ienfd)  bie  Ijcilignuidjenbe  C^^nnbc  i  in  \iH  o  ni  e  n  t  e  f  e  i  n  e  r  d r  f  d)  a f  f  n n  g 
^Ä^m"^'  empfangen.  l)J(\ind)C  :il)eoIogen ,  une  33  o  n  a  o  e  n  t  u  r  a  ,  5(1  c  ^'  a  n  b  e  r 
^fanm-n  Dat.  ^n^ „  .'p ii ( e ^^ ,  3 c 0 1 u ci ,  5( l b e r t u c^  Diagnn^,  in  nnfcrer  |)eit  'JJiül)(er, 
waren  bcr  lyccinnng,  5(bani  l)abc  bei  feiner  C£n-fd)affnng  nur  ba^  donum 
rectitudinis  (n.  718  ff.),  bic  ()ci(iginad)enbc  ("dnabt  aber  erft  nad)  einer 
gennffen,  mit  aftneücr  C^hiabe  ^n  ftanbc  gefonunener  ^Vorbereitung  empfangen; 
fie  meinen,  babnrd)  mcrbe  bcr  llnterfd)icb  5U)iid)cn  5?atnr  nnb  C%abc, 
3nnfd)en  rectitudo  nnb  institia,  bcc>g(cid)en  bie  libera  susceptio  gratiae 
and)  für  ben  erftcn  'JJicnfdjcn  fd)ärfcr  nnb  noUfommener  gcUHil)rt. 

Triefe  IK'cinnng  ift  nid)t  förndid)  nerunn-fen.    *i3aüaüicini  (Histor. 

Conc.  Trid.  1.  7  c.  9)  bcrid)tet,    biv^  3::ribcntinnni  ^abc  biefe  Äontrouerfe 

nid)t  entfd)ciben  uudlen  nnb  bc{^t)a(b  Sess.    V  ftatt  be^^  im  (SntU)nrfe  ftel)en^ 

ben    in     qua  creatus    fueiat    ben  5(nobrncf    in    qua    constitutus    fuerat 

gcunil)lt. 

(Hvünbeba-  "^^^^   fpred)en  für  unfern  Ga^j  nid)t  blofs  ber  ()ei(.  5:()oma^  nnb  bie 

bit-iVmaiioiuonteaügemeinc  5(nfid)t   ber  T()eo(ogcn,    fonbern  and)   bic  '^arftcHnngcn  ber  I)ci^ 

fiinTflcfÄTei.^^9^'"    3d)rift    nnb    ber    ^viter,    bie    3(n>obrnd^^uicifen    ber    alten  ^{'on3inen, 

immentlid)  be^  Arausicanum  II,  foii»ic  and)  innere  (S^rünbe. 

1.  5(nc^  nad)  nnfcrer  !OcI)rc  lüirb  ber  Unterfd)icb  5iüifd)en  ^^atnr  nnb 
(S^nabc,  fomie  5Unfd)cn  rectitudo  nnb  institia  nonfoimncn  feftgel)aUcn  nnb 
nur  eine  3eitlid)c  5(ufcinanberfo(ge  uon  'Jiatnr  nnb  (^nabe,  rectitudo 'nnb 
institia  geleugnet. 

SBa^  aber  bic  freie  5lnfnal)mc  bcr  (^nabe  betrifft,  fo  ift  eine^tcilg  an 
bie  ^inbertanfe,   anbernteil^o   aber  baran  3n  erinnern,   baj3  and)  bei  nnferer 


§  86.  2)ie  präternaturalen  ©oben  be0  Urftanbe^.  277 

^hinung  eine  libera  siisceptio  gratiae  möglid)  imb  iiad)  beut  5(quinaten 
u.  a.  luul)  iuat)rfd)ctnlid)  ift.  Cum  motiis  voliintatls  iion  sit  contiiums, 
iiiliil  piohibet  etiam  in  pvimo  instauti  siiae  creatioiiis  primum  ho- 
minem  gratiae  coiiseiisisse.  S.  Tli.  1  q.  1)5  a.  1  ad  5.  ^^l.  In  2 
Dist.  29  q.  1  a.  2. 

2.  "änä)  bic  Scotiften  (c()reu,  ba|l  bie  ©ngcl  im  l'»^^onicntc  i^rer  (&X' 
ft^affiing  bic  I)ciliginad)enbe  ^nabc  cinpfingcn,  bc^og(cid)cn,  baß  5(bam,  luemt 
er  nid)t  gcfüiibitjt  l)ätte,  feine  (>mabc  anf  [eine  9^ad)tomnien  ol)ne  il)rc  WiU 
mirhnig  üererbt  l)iittc.  '^^arnm  foU  (^ott  niinber  freigebicj  gegen  5lbani  ge^ 
lücfen  fein? 

o.  (£^  ift  and),  iine  luir  unten  fel)en  luerben,  angemeffener,  bie  rec- 
titudo   am  bor  iustitia  cutfpringcn,  alo  biefc  auf  jene  folgen  ,^u  (äffen. 

4.  ^ei*  (S()arafter  bei*  übernatüvlidjen  (ikred)tigfcit  aly  liabitus  per 
se  infusus  unrb  enblid)  burd)  bie  oorl)evrfd)cnbe  5lnfid}t  fidjerer  geftcKt,  atö 
bnrd)  bie  cntgcgengefeljte  IDKnuung. 

§  S6.  Tic  vrntcrnaturalcu  (v^nDcu  bcö  llrftaubcö» 

iM](.  .^eiiiric^,  ^^oi^imitiidjc  :I()ootoßic  VI  §  o07— 311. 

Stußer    ber    l)eitig  ni ad) e üben   (^hiabe   nub   ben   mit   biefer^.     -i^- 
eingegof  f  enen      iiberna  tiir  I  id)en      Ö)uaben      befaßcn      unf  er c  ^n natural iT 
(Stammeltern   and)   nod)   eine  ^)iei()e    anberer    doita  ^><P''^'^f*^<^if(h  TZ^-'^^lol^t^^^^ 
non  ddnta,  suiuM-natu- 

iUiau  l)at  rnol)!  and)  atte  (s^aben  bev  llrftanbe^^  mit  bcm  Stuvbrucf  '■''^'''• 
urfprüug(id)c  Were  d)tigf  eit  bc,\cii1met.  J^^nbev  ift  ec<  ber  .Hlarl)eit 
megen  beffer,  mcnn  mir  nur  'bk  l)eilignuut)cnbe  (^Miabc  nnb  bie  mit  il)r  ein= 
gegoffenen  abfolnt  iibernatürlid)en  (^abcn  aho  iustitia  origiualis  be,^eid)ncn. 
'itcfc  (^aben  allein  finb  bann  and)  überuatürtid)  im  engereu  unb 
ftreugften  Sinne;  alle  übrigen  (.^efd)enfe  C^kitte^o  an  'i'lbam  aber  finb 
dona  praeternatKraUa.  l)tit  ')icd)t  fd)eibct  man  bie  praeternaturalia 
üon  ben  supeniatnralia  ,  meil  jene  nid)t  fd)on  jcnev  consortium  divinae 
naturae,  in  bcm  bie  Snpcrnatnralität  bc^^  eigentlid)en  ©nabenftanbev  beftel)t, 
bcgrüuben,  fonberu  nur  in  ei n er  ber  b l o g e n  ^?t a t u r  u n c r r  e i  d) b a  r e u 
uub  bal)er  übcruatür(id)en  ii^eifc  bie  'Jt a tu r  iunerl)a(b  il)rer 
Spl)äre  öcrPoHtommneu.  X'iec^  gilt  jebod)  nid)t  nom  donum  scientiae, 
fomcit  CS  iibernatiirlid)e  (^el)einuiiffe  .yun  Wegenftaube  \)ai. 

Sold)c  dona  praeternaturalia  gibt  es  fünf :  -^.^  füi^lona 

I.  jDaS  donum  rcctituHinh  :  pi^^^^f^rnatu- 


II.  ^aS  i\(m\m\  scientiae; 
IJI.  1)as  donum  immorfalifafis; 
IV.  "^iv^  donum  impassihilifafis ; 

V.  TiV$  donum  ber  ,p  e  r  r  f  d) a  f  t  über  bic  ^}  a  t  n r. 
2)io  jtI)co(ogcn    pflcgfu   bic  ^iatur  ^Ibaiiiö,    luic    [ic    im  !i>oUlicfil3c    ^icfcr  (Mabcn, 


ilia. 


namcnt(irf)    bc§    donum    rectitndinis    (aiicf)  intet^ritiitis)    fiel)  bctauD,    iiiitma  int((/r(i   Xatma  inte- 
obiT  nud)  luitura  srnia  511  nennen.     (55  ift  hai)cx  ein  fd)äb(id)e!5  ll'JiBüevftänbni^S  ,  luenn     kih  ihm  bnt 
mandje   ncneren  '3:(ico(oi]en  biefen  Ocanicn  non   ber    blof?    natürlid)en  5,HiUftänbtiiteit   oev^  nu^ml)a^Vcurvcu 
ftonben   l)Qben ,   uiäbrenb  alle    anbeien  Xbeoloi^en  (ettua   mit  '^(n^nnhme   be^  '2)nrnn^n5)      iDcoloflcn 
nad^  bem  S^organge  ber  i>äter  nnb  namentlid)  beö  beil.  '^(ni^nftin  nnter  biefem  ^Jiamen 
bic   mit   ben   übernatiivlidjcn   nnb  pvätcrnatnrnlen  (^oben   qc.yertc    nnb  in  biefem  Sinne 
3u  einer  übcrnQtiirlid)en,  be,^icbung'3meife  präternatnralcn  3>oUtümmenl}eit  integrierte  ober 
perficierte  3Jatur  öerftc^cn. 


Ri'ftitud 
uu'itinon  iiui» 
ruflovcn  3iimc 


278     3>on  b.  ^cf)öptunc\.  C.  5i>ou  b.  iiVicnfcfjcn.  II.  2)ic  urfpv.  C^ottcbcnbilblicfjf.  b.  2)^icnfcf)cn. 

1.  ^nc>  (loiiuiu  rectitudinis  ober  ititegritafis. 

u!f;... ;...  ^'  '^^^  5(uc^bnuf  recfitudo  luirb  im  nUcnucitcftcii  3iiinc  noii  bcr  gc^ 

f  11 111  teil  übcruatürli(i)cn  5(u^oftattuuc|  bcr  crftcii  y3(cnfd}cii  gcbrand)t. 
^i1)üu  ciuicr  ift  bcr  ^kgriff/  Hicim  rectitudO  iiüc  oiid)  integiitas  nur  bic 
p  r  ii  t  c  r  11  a  t  u  r  a  l  c  ii  bcii  Stniiimcltcru  ucrlicljciicii  Okbcn  bc.^cidjiict.  ^ilMr 
ücrftc^cn  l)icr  unter  rectitudo  ober  integiitas  im  engeren  unb  eigcut= 
Iid)en  ^innc  bic  uolHoiniuenc  unb  uubcrftanb6to[c  Untcrorb^ 
nung  bc^>  nicbcren  unter  bcn  l)i)l)er  cn 'JJ^eiif  d)en,  ober  bic  5\'rei= 
l)eit  uon  bcn  bem  (v^ebote  bcc>  freien  iiBinenö  ^nuortoinmen^ 
b  e  n  unb  i  l)  m  mibe  r  ft  r  c  b  c  n  b  c  n  u  n  f  r  e  i  m  i  U  i  g  c  n  'K  c  g  u  n  g  c  n  b  e  r 
nntürnd)en  33egierlid)t:eit.  3el)r  flar  befinicrt  CSarb.  ITUi^^ella 
bivo  donum  rectitudinis  alc>  innnuiiitas  a  coiicupiscentia,  sen  inte- 
giitas, ([iia  seiitieiidi  appetendique  facultas,  tarn  liahitu  quam  actu, 
ita  voluutati  subdebatur,  ut  nee  eam  praevenieiido,  iiec  eidem  re- 
sisteiido  ad  nialuin  inipelleret  aut  a  bono  retaidaret.  De  Deo 
creante  p.  542. 
i^j  _,  'J.  T^  a  \]  b  c  r  'J?(  e  n  f  d)  b  i  e  f  e  C^  a  b  e  o  o  r  b  c  in  ^  a  1 1  c  b  e  f  a  f?  u n  b 

nad)  beut  Jynlle  iiidjt  mcl)r  be|ilM,  ift  T'ogina. 


liiU  bov-  (lunm 

i).,gma.  ^leo  lcl)rt 


a.  bie  l)eiligc  ^d)rift. 

a.  Erat  auteni  utei(iue  iindiis  ...  et  nun  erubescel)ant. 
Gi'H.  2,  !?;■).  5lbnm  unb  (5ini  fdjamtcn  fid)  aber  nid)t,  med  bie  Urfadjc 
unb  bcr  G)egenftaiib  bcr  3djom,  niimlid)  bic  unorbcntIid)c  iBcgierIid)tcit  bei 
ibnen  nid)t  iiorl)aiibcn  mar. 

ß.  S'crner  ift  bicfcc>  'iDogma  an  all  jenen  3te(lcn  au!ogefprod)en,  mcld)e 
bic  .Stontupic^cen^  aU  eine  Jyolge  bcr  3ünbc  bc^eidjuen,  ,v  53.  Rotn.  7, 
14  ff.  :'>tal)crcc;  hierüber  in  bcr  i^el)re  uon  bcr  (^rbfünbe.  eobann 
tcl)ren  bicv 

b.  '^[z  l) c i l  i g  c n  ^M'i  t  c r ,  bic  iiu:^gefaint  ha^^  erfte  5luftretcn  bcr 
.Vumfupivccn;,  mit  bcr  2ünbe  in  il>erbinbung  bringen; 

('.  bie  f  i  r  li^  I  i  d)  e  n  (5  n  t  f  d)  c  i  b  u  n g  c  n.  T^a«^  k on^il  neu  Trient 
crtliirt  (Sess.  V  De  i)eec.  orig.  can.  5),  baf^  bic  .^ontupic>ccn,^  eine  ^ünben> 
folge  n\r pei'cato)  ift.     5\'erncr  Iel)rt  bico  I>ogma 

d.  bcr  Cafeclusmus  Boniaitiis,  bcr  bei  (Jrflärung  bcö  Urftanbeö 
bic  l)eiligmad)ciibc  (^hiabc  unb  bie  iicrfd)iebcucu  prätcrnaturalen  (^nabengaben 
genau  aiivcinanberl)iilt :  Postieinuni  ex  liiiio  terrae  liominein  sie  corpore 
ett'ectnni  et  constitutum  et'tiiixit,  ut  iion  (|uidem  natura e  ipsins  vi, 
sed  diviiio  beiieficio  immortalis  esset  et  impassibilis.  Quod  autem 
ad  animam  pertinet,  eum  ad  imaginem  et  similitudinem  suam 
formavit,  liberuniqiie  ei  arbitrium  tribuit:  Omiies  praeterea  motus 
animi  at(iue  ai)i)etitiones  ita  in  eo  temperavit,  ut  rationis  imperio 
niUKiuam  uon  parerent.  Tum  original is  iustitiae  admirabile  donum 
addidit,  ac  deinde  caeteris  aiiimantibus  praeesse  voluit.  P.  1  c. 
2  q.  19. 
y.jo.  3.  '^ag   ba-o    donum    rectitudinis   natume  superaddHum,   non  de- 

Tic  n-ctitudo   ^-^     ^      Ift      j^^.git^t    ,-j^j 
ein  floiium  ikmi  >  '         «j  i      / 

debitum.  a.  barauv,    baf^   bac^fclbe   im   iWomcntc   be^>  ©ünbcnf  all  c^^ 

ücrtorcn    ging.     Geti.    3,    7.    11.     ^a§    aber   bcr   3)2cnfd)  burd)   ben 


§  86.  3)ie  präternaturalcn  ®aben  öe§  Urftonbca.  279 

(SünbcnfnW  ucrtor,  fiiib  md)t  natürltdjc  ©igcnfdjaftcn,  foiibcni  ©nabengabcn. 
T}\C'5  ift  luid)  bic  ciiuiiüticjc  mib  fonftantc  l^cl)rc  bcr  ^Mitcr  luib  !Xl)eolon  cn. 
^al)cr  bcincift  bcr  t)cit.  5:i)omaö  bie  3upcniatuvalität  bcr  parabtc|ifd)cn 
(Silben  cinfad)  aiu^  bcr  2;;t)at)ad)c,  ba^  nur  fic  nid)t  mcljv  bcfi^^cn.  8.  Tli. 
1.  q.  1)5  a.  1  c; 

b.  an^  bcr  auöbrücf(id)cu  ©rfliinmg  bcr  ()  eiligen  ^äter.  Quid 
est  gustato  cibo  pioliibito,  imditas  iudicata,  iiisi  peccato  uudatiim, 
quod  gratia  coiitegebat?  Gratia  qiüppe  Dei  magna  ibi  erat,  iibi 
teireiiuiii  et  animale  corpus  bestialeui  libidinem  non  habebat. 
Augustinus,  C  Julian.  1.  4  c.  16; 

c.  im§>  bcr  33  c  r  w  e  r  f  u  u  g  bcr  Prop.  2()  bccs  33  a  j  u  ö  :  Inte- 
gritas  primae  creationis  non  fuit  indebita  humanae  naturae  exal- 
tatio,  sed  naturalis  eins  conditio; 

d.  am  bcr  dl  atuv  b  e  r  3  a  dj  c.  "Ta  jcbcr  33eftanbtci(  bcö 
incnfd)Iid}cu  iikfcitö  bav  non  ^hitur  il)iii  (Jntfprcdjcnbc  uub  '?(ngcncl)mc  bc^ 
gc^rt,  fo  cntftcl)t  nnturgcinäf^  ,^unid)cu  bcu  ucrid]icbcucn,  I)5l)crcn  luib  uicbcrcu, 
^'räftcn  bc^o  ll)icii|d)cu  ein  u  a  t  ü  r  I  i  ri)  e  r  ÜMbcrftrctt.  ii^cuu  bicjcr  ili^bcr= 
ftrcit  in  nnfcrcn  Stnnnucitcrn  an^>gcfd)(offcn  \vax\  fo  mar  bic5  alfo  feine 
bcr  Tiatnv  gcid)nlbctc,  fonbcrn  eine  über  il)rc  l^catur  I)inauc>gel)enbe  i^oU^ 
fommcnl)eit.  Ci^icc^  ift  um  fo  geiniffcr,  ak-  bic  ^nn-nunft  uub  bcr  freie 
^BiÜc  im  '3tanbe  bcr  reinen  "Jiutnr  bac>  genügenbc  il^crniögcu  gcl)abt  l)ätten, 
bic  natürlidjc  .Hontnpiecen,^  nnb  Qracaibilitiit,  luenn  and)  nidjt  ol)nc  'JJ(ül)c 
mib  Ä\impf,  5n  be()crrfd)cn.  X^cr  'JJicnfd)  unire  bat)cr  in  biefcm  ^^nftanbc 
an  bcr  (Srrcidjung  feinc^o  natür(id)en  j^iclcy  cbcnfouienig  gel)inbcrt  geuicfen, 
aU  nm  in  statu  natni-ae  rcparatac  bic  iiontnpivccn,^  nnb  ^rac^cibilitiit 
an  bcr  (Srrcidjnng  nnfere^o  übcrnatürlid)cn  ^ictec^  l)inbcrt. 

4.  2Ba0  ba^  3>  c  r  l)  ii  ( t  n  i  !^^  bcr  reditudo  5  n  r  iustitia  betrifft,  fo 
ift  feft5ul)a(tcn,  nruüüio  ,^uv 

a.  bafl  beibc  nidjt  notiuenbig  miteinanbcr  uerbnnben  finb.     Tcnn 

a.  il^crnnnft  nnb  ^^i>itie  tonnen  bnrd)  bk  iibcrnatürlidjc  Weredjtigfcit  Wott 
untennorfen  fein,  ol)nc  baf^  bcr  natiirlidjc  ilMbcrftrcit  bc£i  niebcren  y^icnfdjcn 
gegen  ben  ()öl)cren  anfgel)obcn  ift.  3o  ift  ec>  jel^t  loirttid)  in  statu  naturae 
repaiatae  bcr  ^-all.  5(bcr  and)  im  Urftanbc  ()ätte  C^ott,  menn  er  gcuuillt 
l)ättc,  bcni  'JJtenfd)en  bie  (^)ercd)tigfeit  obnc  bie  rectitudo  nnb  bic  übrigen 
präternatnralcn  (s^nabcngaben  ncrlei()en  tonnen. 

ß.  ©benfo  fann  aber  and)  nidjt  in  5(brcbc  gcftcKt  loerben,  baf^  (^ott  and) 
üor  bcr  (^cred)tigfeit,  ja  fclbft  0  I)  n  c  bie  Cskrcdjtigfcit  bie  rectitudo  nnb 
anbcre  präternatnraten  ('•)abcn  bcm  'JJicnfdjcn  l)ättc  fdjenfcn  tonnen ; 

b.  bag  in  ^M  r  t  ( i  d)  f  e  i  t  ba^  donuni  rectitudinis  in  bcm 
donum  iustitiae  fein  ^n'incip  l)at.  I'emcntfprcdjcnb  fagcn  bic  initer  nnb 
3r()eologcn,  bic  33crnnnft  l)abe  bccd)alb  jene  nollfornmcnc  |)errfd)aft  über  bie 
©innlid)tcit  befeffcn,  meil  fic  fclbft  fo  ooIUommen  bcr  .sj)errfd)aft  C^ottcö 
nntcnrorfen  mar,  inbem  bic  I)ciligmad)enbc  (^hiabe  berart  fraftooü  auf  ben  ganzen 
yjienfd)cn  einunrttc,  ba|l  alle  Triebe  nnb  Steigungen  bcrnl)igt,  georbnct  nnb 
bcr  gel)eiligtcn  Seele  folgfam  marcn.  ^Hllein  biefc  fo  oolltonnnenc  3rnrtnng 
ber  l)ciligmac^enbcn  ^nabc  and)  anf  ben  niebcren  l)Jtcnfd)en  mar  bc^l)alb 
eine  bcfonbcre  (v^nabengabc,  meil  fic  an  fit^  nid)t  fdjon  im  31>cfcn  bcr 
(5^ered)tigfeit  liegt  nnb  bal)er  and)  ,^>nm  Seftanbc  berfelbcn  nid)t  fd)tcdjtl)in 
notmenbig  ift.    S.  Tli.  1  q.  95  a.  1   c;  1.2  q.  82  a.  3  c. 


1. 

ij<rvl)ältni'?  ^cv 


20al)il)citiMt. 


280    Ü^on  b.  erf)öpfuug.  V.  Ü^ou  b.  2)Jciifcf)en.  II.  Xk  urfpr.  (^ottcbcnbiIbIicf)f.  b.2Jicnf(f)en. 

^>iffi'ftc  Dov  bcm  a.  im  "i^avaMcfc  bei  bcm  'JJ?cn)d)cu  alle  c^utcu  5(  f  f  c  1 1  c  ober  pas- 

sioiies,  l^icbc,  .s^offiumg,  i^crlniigen  nad)  bciii  (Vmtcn,  ??rcubc  iior!)anbcn 
umrcii,  aber  in  uoUtoniincuer  Untcrorbmmg  unter  baö  (^cbot  ber  55crmmft 
unb  beC'  freien  '^IMUenc^ ; 

b.  atlc  b  0  f  e  n  i?l  ff  e  f  t  c  bagcgen,  foiine  and)  jene  guten  5(ffctte, 
bie  ba^o  il^öfe  ^ur  il^orauo1el^ung  Ijaben,  5.  33.  'Keue,  J?urd)t  au£i9efd)toffcn 
unireu.     S.  Tli.  1   q.  1)5  a.  2  c. 

II.  ^aö  donum  scientiae. 

'ii^  e  i  I  in  statu  vlae,  b  c  f  a  f^  b  e  r  p  a  r  a  b  i  e  f  i  f  d)  c  IDJ  e  n  f  d^ 
n  0  d)  n  i  d)  t  h'iz  f  c  I  i  g  e  21  n  f  d)  a  n  n  n  g  (^  0  1 1  e  ö  ;  a  ( I  e  i  n  er  lü  a  r 
b  n  r  d)  b  a  !?  !Ö  i  d)  t  b  e  ;§  ü  b  e  r  n  a  t  ii  r  t  i  d)  e  n  (^  (  a  u  b  c  n  0  e  r= 
l  e  u  d)  t  e  t  unb  mit  ein  e  r  l)  0  b  c  n  ,  i  r  r  t  u  m  c^  f  r  e  i  e  u  e  i  n  g  c- 
g  0  I  I  e  n  e  n  il^  i  f  f  e  n  f  d)  a  f  t  n  a  t  ü  r  l  i  d)  c  r  n  n  b  ü  b  e  r  n  a  t  ü  r= 
i  i  d)  e  r  'il>  a  l)  r  l)  e  i  t  c  n  a  n  it>  g  c  r  ü  ft  e  t ,  c  n  t  f  p  r  e  d)  e  n  b  f  0  U)  0  ^  ( 
feiner  p  e  r  f  o  n  l  i  d)  e  n  ,v>  e  i  l  i  g  t  e  i  t  n  n  b  (^H  ü  d  f  e  l  i  g  !  e  i  t,  a  l  ö 
feiner  2  t  e  11  n  n  g  n  n  b  2(  n  f  g  a  b  e  a  l  {<  :iMi  t  e  r ,  .V)  a  u  p  t  unb 
($  r  ,^  i  e  l)  e  r  b  e  1^  'JJt  c  n  f  d)  enge  f  d)  l  e  d)  t  c  -^. 

^'ibam'boi.it;  ^  •  '^^^^'^    ^^  ^  "  "^    ^^  ^  ^^  ^    ''^'^  ^'^'^^  "  '^  ^^  ^^  [  ^    u  a  t  ü  r  I  i  d)  e  r    n  n  b 

(uofu-  Mcuntid?  ii  b  e  r  n  a  t  ii  r  1  i  d)  c  r  ^^  a  l)  r  I)  e  i  t  c  n  b  e  f  e  f  1  e  n  \)  a  t,  ergibt  fid) 

natuvliri)ci-  unb  ^  .       .  ,  .  ^    ^ 

ubanatiiviirt)cv  a.  ([\\z^  ber  l)  e  1 1 1  g  e  u  ^  d)  r  i  f  t. 

a.  l^iad)  6^^/i.  2,  19.  20  benannte  'Hbam  alle  licrc  nomimbus  suis, 
b.  l).  mit  ben  il)rer  5^atnr  entfpred)cnbcn  '?^amcn.  ^iec^  fct5t  aber  eine  \t\)x 
uolltommcnc  n  a  t  ü  r  ( i  d)  e  (S'rfenntniv  ber  nernnnftlofen  '.)^atnr  uorau^o  unb 
ift  ein  3^'i^)<^ii  l)öd)fter  !ilViol)eit. 

ß.  '^^c;^üglid)  ber  ü  b  c  r  n  a  t  ü  r  I  i  d)  e  n  '-liHil)rf)citen  ergibt  ec<  fid) 
n.  a.  C[\\<>  bcm  ^Hn1el)re  (Motte^o  mit  ben  l^ienfdjen,  anc^  bem  t^rüfungoge^^ 
böte  unb  ber  bamit  oerfnüpften  Trül)nng  unb  ^^erl)eifmng  ,  au^>  bem  'J(u^^ 
fprnd)e  '^Ibaubo  über  bac^  3l^cfen  ber  (5l)e,  in  bem  bie  Üniter  ,>ngleidi  eine 
"l^roplietie  auf  (ibriftne  unb  bie  ,^ird)e  crblitfen.  T^emgemiin  fd)ilbcrt  Ecdus. 
17,  5  ff.  bie  allfeitigc  unb  erl)abcne  ^ii.UMvl)eit  bc^o  erften  'J3{enfd)en ; 

b.  a  n  c^  b  e  r  V  e  l)  r  e  ber  ^  ii  t  c  r  unb  ü  l)  e  o  l  0  g  c  n. 
a.  ii>on  ber  unferem  Stanuniniter  uerliel)cneu  n  a  t  ü  r  ( i  d^  e  n  il^iffen= 

fd)aft  unb  'ii^civl)eit  ()attcn  fic  in  it)rcr  (^kfamtf)eit  bie  crl)aben)"'teu  ^In- 
fdiannngcn.  Ter  l)cil.  %  n  g  n  ft  i  n  fprid)t  uon  einer  cxccUentissima  sa- 
pientia  '0[).  imp.  c.  Jul.  5,  1),  unb  ber  l)eil.  !It)omaci  fd)reibt  ben 
3tanuue(tern  bav  eingegoffene  '^i3iffen  aller  "I^inge  ^n,  quaecunque  iiatura- 
liter   homines  co<i:iios('ere    possunt.    S.  Th.  1  q.  94  a.  »i  c. 

ß.  ^Vod)  fd)ärfer  betonen  5>äter  unb  21)cologen  bie  übcrnatürlid)  e 
33}ei^ol)eit  ber  erften  'JJicnfdjen.  .V>ier  meifen  fie  and)  auf  baci  allgemeine 
(5^efet^  l)in,  hK\\i  bie  erj'tcn  (Smpfiinger  gi)ttlid)cr  Offenbarungen  oor  allen 
anbereu  ,yu*  (Srfenntniv  ber  geoffenbarten  'il\il)rl)eiteu  erlend)tet  unirben; 

c.  a  n  ^^  ^  0  n  g  r  n  e  u  ,^  g  r  ü  n  b  e  n. 
a.  :liHVo    bav    natiirlid)e    '-I^Jiffcn    betrifft,    fo   bcfaf^    2lbam   nid)t 

bloß  oermöge  ber  rectitudo  eine  gri3f5cre  1üd)tigfeit  5ur  ©rmerbung  einer 
uatürlid)en  .Svenntniö  ber  (^efd)bpfe  unb  an^o  il)uen  be^  ©d^öpfer^,  fonbern 
ec^  UHU*  and)  fongrucnt,  ha\i  ber  ^önig  ber  (^cfd]öpfe  nou  uornl)ereiu  mit 
einer  eingegoffenen  (Srfcnntnic^  auc^gerüftet,  unb  baj3  mit  biefer  augleic^  eine 
eutfpred)enbe  8pradjeugabe  öerbunbcn  lüar. 


§  86.  2)ie  praternatiiralen  Öiaben  bc^  UrftanbeS. 


281 


ß.  2ßn§  bic  QUO  bcm  glauben  entfpringcnbc  nhcvnatnxüd^t  @r= 
!enntni^>  betrifft,  fo  mußte  5(bam  meuigften^o  (^ott  aB  feiu  übematür(id)e§ 
3iel  uub  bic  uotiiieubigcu  ^J^tittel  ^ur  ßrvcidjuug  be^fclbcu  crf ernten.  S.  Tli. 
1  q.  94  a.  3  c. 

Db  il)m  autf)  nnbcrc  $i}al)rt)eiteu  ber  übentatürüd^cu  Drbuuug,  5.  ^. 
ber  gaü  ber  (Sugct,  iraö  bie  meiftcu  i^ütcr  annel)men,  biv$  (5)e^cimui^  bcr 
Qufaruatiou  u.  f.  lu.  geoffeubart  maren,  Iiif3t  fiii)  uiti)t  cutfrf)eibeu.  i^gl.  S.  Tli. 
1  q.  94  a.  2. 

2.  T)aö  doiiuin  scieiitiae  \mv  ein  doiium  naturae  siqmmdditum, 
non  dehitnm. 

a.  (Somcit  überuatürlidje  T\}al)r()eiten  C^cgeuftanb  be^3  donum 
scieiitiae  fiub,  oerftel)t  fid)  bicc>  nou  felbft. 

b.  5lber  aud)  bic  cingegoff cuc  uu r f (i d) c  (Srf cnntnic>  u n t ü r  1  i d) e r 
3Ba^rl)eitcn  mar  fciucc^meg^,  mie  bic  23niancr  uub  Qaufcuifteu  beljauptcu,  ber 
Statur  gcfd^ulbct,  nielmetjr  genügte  bic  gäf)igtcit,  bic  notmcnbigen 
fittlid)cn  uub  re(igii)feu  i^euutuiffc  o^uc  nlt^u  große  ^d)mierig!cit  erincrbeu 
ju  föuueu,  um  bcr  gorbcruug  hz-%  reiucu  9iatur,^uftaubc!5  ,^u  geuügcu. 

3ur  il^crtcibi(}iin(i  ilircv  irrii^cu  '-Inliauptuuii  (cl)rtcu  bic  ^^ajnnor  uub  i^anfcniftcn, 
tüic  fd)on  friUicr  bic  9i'cforniatüvcn,  \>a^  jcbc  llnuni'fciitjcit,  fdbft  bic  iuiuci1d)ulbctc,  ctum^ 
5?öfcg  fei.  HUcin  uiiücrfd)iilbctc  Uinniffcnbcit  ift  .^uar  ein  natürlid)ev  yj^auflcl, 
\\\&)X  aber  eine  Sünbc.  S^iefcn  ^r^tii"'  Ji«ttc  bic  üou  5llc;i-anber  VIII.  am  7.  2)c,v  1600 
öeniiovfcne  V\o\).  2  für  bcn  Status  naturae  Urpsitc  bclianptet:  Taiuetsi  dctur  igno- 
rantia  invincibilis  iuris  naturae,  haec  in  statu  naturae  lapsae  operanteni  ex 
ipsa  nun  excusat  a  peccato  t'orinali.  S'a^  gilt  aber  and)  für  \}C\\  status  na- 
turae ])urao  mxii  felbft  für  ben  status  histitiae  nrif/iitdlis. 

3.  5(mo  beut  doiium  scieiitiae  folgt  fciuc^>mcg^o  bic  ^ubcfcttibititiit 
nub  fomit  bie  abfolute  Qrrtumc^frcifieit ;  fonft  un'irc  ja  bcr  J^ctrug  bcr  (3d)laugc 
unmög(id)  gcmcfeu,  mcun  aud)  bcr  ^erblcubuug  bcr  51>crmiuft  eiue  ^imbt 
be§  ^ilMIlcu^  oorauc^gcgaugcu  ift. 

IIT.  1)a^:>  donum  imtnorfalitafis. 

i^ou  Statur  fterblid)  bcm  ?cibc  nad),  mar  bcr  para* 
bicfifdjc  y?(cufd)  burd)  bic  (Mabc  ber  Icibtid)cn  llnftcrblid)- 
feit,  mcnu  er  bic  ur  f  pi-üng(id)c  C'U  r  c  d)tigtcit  bcma()rtc,  frei 
t)ou  beut  natürHd)eu  Übel  bc^o  IcibHd)cu  Xobc^>  nnb  märe, 
o^nc  ftcrben  5U  muffen,  ^n  feiner  ^^5cit  iit  bcn  ©taub  ber 
iioUenbcten  33erf(ärung  nnb  fcligcu  ^lnfd)auung  eingctrctctt. 

1.  Triefe  5l^al)rt)cit  ift  flar  citttjaltcn 

a.  in  bcr  ^ciHgcn  Sdjrift.  Gen.  2,  17  mirb  bcr  ^ob  nnb  bic 
@terbtid)fcit  al^^  Strafe  bcr  oünbc  angebrol)t  nnh  Gen.  3,  19  mirf- 
lid)  Dcrt)äugt.  ^n  ber  (c^Ucn  'Stelle  ift  and)  flar  au?gcfprod)Cn,  baß  bcr 
leiblid)c  Xob  gemeint  ift.  "l^k  leiblid)c  Unftcrblit^feit  51bam^>  ift  aud) 
mtjmcibcntig  cntl)altcn  in  Sa^h  2,  23.  24:  Dens  creavit  hominem 
inexterminahÜem ,  et  ad  imagineni  similitudinis  suae  fecit  illum. 
Invidia  antem  diaboli  mors  introivit  in  orbem  terrarum.  3?g(. 
Rom.  5,  12;  6,  23;  1  Cor.  15,  21; 

b.  in  bcr  Se^re  bcr  l)  eil  igen  bitter  (f.  .^cinrtd)  a.  a.  D. 
®.  573  f.)  uub  ber  ^Hcologcn.  Corpus  hominis  ante  peccatum 
immortale  fnit  non  per  natnram,  sed  per  gratiae  divinae  donum. 
S.  Th.  1    q.  76  a.  5  ad  1; 

c.  in  bcn  öel)reutf d)cibungen  bcr  ÄMrd)c.  ©cgen  bic  "ftia-- 
gtaner  erflärten  ba^  ^ougil  t)on  äRi(et)c  uub  ba^  ^le na rfonjil  t)on 


724 

Taä  donum 

i>cientiae  ein 

donum  non 

debitum. 


72.5. 

iiidit  jcbc  Un» 

juificnlictt   ift 

5ünbc. 


720. 

r^onum    scion- 

tiao  uub  i^xx^ 

tuui«fvcil)cit. 


727. 

Tic  Uniteiblirfv 

feit   bcv  cvftcn 

2)lcuiri)cn. 


72K 
IDii-  UnftcvlUidi 


282      2>on  b.  S(^öpfung.  C.  5>on  b.  2y?eni(^en.  II.  Xxc  itrfpr.  ^ottebenbilblic^f.  b.  2«enf(^cn. 

Änrtl)ago  (418):  Quicuiique  dicit,  Adam  primiim  hominem  mor- 
taleiii  factum,  ita  iit ,  sive  peccaret,  sive  iioii  peccaret,  moreietur 
in  corpore,  hoc  est  de  corpore  exiret,  non  peccati  merito,  sed  iie- 
cessitate  iiatiirae,  aiiathema  sit.     Caii.  1. 

2.1)10  lcibnd)c  Uli ft er bUd) feit  luar  eine  an  bie  33 e^ 
feit  ciii"((onuin  lu ii  l)  v  11 11 Q  btv  u v f  p r ü u H  H  d)  e  11  Ö^ e  r e  di  t i a  f  e i t  q e f  n ü p f  t  e  p r ii t  e r- 
"""'•"''""•naturale  ^abe. 

Tiec>  erc^ibt  fid) 

a.  a  ibo  b  e  r  l)  e  i  l  i  9  c  n  3  d)  r  i  f  t.  ^JJad)  Gen.  2,  1 7  foKten  bie  (Btamm^ 
cttcni  mit  bem  ^^erluftc  bcr  l)ciligmad)ciibcn  (^)iiabc  [ofort  and)  bie  (^^abe  ber 
lciblid)en  Uiifterblid)fcit  iHnlicrcu.  iHiid)  in  ber  v^traffcutcn^  fclbft  ift  bieö 
anogcfprodjcn,  ba  ber  ??(cnid)  ^n  beni  verurteilt  luirb,  iinK>  er  eigentüd)  ift: 
Pulvis  es,  et  in  i)nlverem  reverteris.     Gen.  ;>,  19; 

b.  au^^  ber  is^eljre  ber  ^(iter.  2.  .speinrid),  a.  a.  O.B.  5To  ff- 
Aliud  est,  fagt  5(ngiiftin,  11011  posse  niori  .  .  .  .;  aliud  posse  non  inori, 
secunduni  quem  moduni  prinius  creatus  est  lionio  immortalis,  quod 

ei  praestabatur  de  ligiio  vitae,  non  de  constitutione  naturae 

^loitalis  eriro  erat  couditione  corporis  animalis,  immortalis  autem 
heneficio  condiforis.  (leii.  ad.  Iit.  1.  (>  c.  25. 

l^^idjt  bie  iinmortalitas  maior  ober  bao  non  i)osse  mori,  luie  bie 
öiu^cl,  foubeni  bie  fog.  iinmortalitas  ml}ior  ober  bac^  posse  non  inori 
bcfafl  ?(bam  im  l^arabiefe  iiub  .^UHir  biird)  (^onabeiigabe.  (5o  beftaiib  für 
it)u  alfo  Üc  boppeltc  'JJiönlii'^)^">''i^  S"  ft  erben  ober  uid)t  ^^u  ft  erben,  je 
iiad)  ber  ©rfüftimg  beö  gi)ttlid)en  (^cbotey; 

c.  an «3  ber  2cl)re  ber  ^tirdje.  Prop.  78  beö  il^aju^^  lautet: 
Iinmortalitas  priini  hominis  non  erat  gratiae  beneficium,  sed  na- 
turalis conditio ; 

d.  aiii^  ber  Statur  ber  3ad)e.  Secundum  naturam  iuforruptibel 
finb  nur  bie  c^eiftigcn  3ub'ftan;^cu;  secnndKtn  forniam  iut'orruptibcl  tami 
aud)  ein  materieüev  '-ll?e)cii  fein,  niimlid)  burd)  iniaiiflöc4id)e  il^erbiubuiiö  ber 
il^tatcrie  mit  einer  iidorriiptibeleu  Js'orm.  Ter  menfd)lid)e  l'eib  ift  mm  allcr^^ 
biug^o  mit  feiner  int'orrnptibeln  2cele  uerbnnbeu,  unb  barin  liegt  eine  c}C= 
luiffe  Tic^pofition  ,vi  einer  Xcilnal)me  an  ber  ,^vHtorruptibilität  ber  2eele. 
hinein  am  eigener  'JJiad)t  nermag  bie  3eele  nid)t  il)rem  l'eib  biefe  Unfterb-^ 
lid)leit  5u  i)erleil)en;  biv^n  iinirbe  fie  nur  burd)  jene  übernatürlidje  (^abe  be= 
fät)igt,  bie  fie  burd)  bie  3üiibe  nerlor.    S.  Th.  1   q.  97  a.  1  c. 

Tagegen  mar  bac^  ^cbcn  bc??  l^eibco  and)  im  "i^arabiefc  an  bie  iiatür- 
lid)en  il^ebingungen  be^  irbifd)en  Öebeiro,  ^Dtabrnng,  3d)taf  u.  f.  lu.  (S.  Th. 
1  q.  97  a.  0)  unb  nad)  ber  mol)l begrünbeten  l^ieinung  ber  Tl)eologeu  and)  an 
ein  überimtürlidiev  l^iittcl,  ben  Öebeuöbaum  ^S.  Th.  1  q.  97  a.  4i  gefnüpft. 
:^sm  3tanbe  ber  i^erflärung  aber,  in  bem  bac>  Öeben  nid)t  inel)r  ein  irbifd)=ani= 
malifd)e^o  ift,  bcbarf  ber  ^.D?enfd)  jener  lltittel  nid)t  mel)r.  5lud)  I)icrauf 
fann  man  anmenben  1  Cor.  15,  45:  Factus  est  primus  liomo  Adam  in 
animam  viventem,  novissimus  Adam  in  spiritum  viviticantem.  33gl. 
S.  Th.  1  q.  97  a.  3  c. 

TV.  Ta<o  donum  impassibUitatis. 

Tic  8  t  a  111 111  c  1 1  e  r  n  ir»  a  r  e  11  im  *13  a  r  a  b  i  e  f  e  frei  non 
allen  l  e  i  b  l  i  d)  c  n  unb  g  e  i  ft  i  g  e  11  'JJiMi  l)  f  e  l  i  g  l  e  i  t  e  11  unb 
Reiben. 


§  86.    2)ie  präternaturalen  ©oben  bcä  Urftanbcl.  283 

1.  ^ie^  ergibt  fid)  ^.^  J^^;^^^j. 

a.  an^    bcr    I)  c  i  l  i  cj  c  n    ©  dj  r  i  f  t,    Mc  bo«  '^farnbic^  aU    einen biiitas bei- nftcn 


30. 


Ö^artcn   bcr  2ä>onnc  (Gen,  2,  15),  bic  3^c|djn'crbcn  unb  ^djnier^cn  bcö     ^^Jcnirfun. 
Söeibc^    aber,    bie    Untrnd)tbnrtcit   bcr    (Srbc,    bic  3)iüt))at    bcr  Slrbcit  aB 
(Strafen  bcr  «Sünbe  {Gen.  3,  16  ff-)  crftnrt; 

b.  an§  ber  einmütigen  ^el)rc  bcr  53 ät  er  nnb  2:f)eo(og  en  (S.  .^cin^ 
rid),  a.  a.  D.  ©.  585).  "^ic  (Srinncrnng  nn  bie  Wirffctigfeit  beö 
erften  ^nftanbe^^  I)at  fid)  and)  in  bcr  Ü  b  c  r  (i  c  f  e  r  n  n  g  aller  ^^  b  l  f  c  r 
anö  bcr  Uroffenbarnng  crljaltcn,  irie  bic^>  in  bcr  51  p  o  l  o  g  c  t  i !  mit  Dkdjt 
geltcnb  gcmad)t  mirb. 

2.  ^  i  c    3  m  p  a  f  I  i  b  i  ( i  t  ä  t     mar    eine    p  r  li  t  e  r  n  a  t  n  r  a  l  e  ^■,,  hipassi 
^ahc.    T^k^  bebarf  cigentlid)  feinem  97ad)mciice>  mcl)r.    SBcnn  bcr  iWenfd)   ^^J^^^lf^f ;;i;;^ 
Don  9^atnr    ftcrblid)  nnb  bie   übcrnatürtid)e  ^rcil)cit   tum   bem  gri3ßtcn  aller   \iebiium. 
natürlid)cn  Übel   il)m   teincemcgc^   gcidjnlbct  mar,    fo  gilt  bie]ce>  and)  bc^iig^ 
tid)  bcr  au^^  ber  natürlid)en(^kbrcd)lid){cit  bcr  mcnid)lid)cn  9tatnr  nnb  bcr  9?atnr 
ber^i>inge  überl)anpt  cntfpringcnben^i^cibcn  nnb  53cid}mcrbcn.  8.  Tli.  1  q.  07  a.  2. 

'iDaranö  ergibt  fid)  and),  ba^  Reiben  mie  and)  bcr  Zoh  nid)t  notmenbig 
mit  ber  (Sünbe  ,sniammcnl)ängcn.  '^al)cr  fonntc  ©ott  einen  fünbclofen 
3UJenid)cn  nid)t  nnr  in  statu  iiatinae  pnrae,  [onbern  and)  in  statu 
gratiae  bcnjelben  nntermorfen  fein  laffcn,  mie  bieö  bei  SOiaria  mirflid)  ber 
galt  mar.  ^c^l)alb  mnrbe  and)  bie  Prop.  73  bcc>  ^ajnö  nermorfcn: 
Omnes  eins  (Mariae)  affiictiones  in  liac  vita  sicut  et  aliorum  ius- 
torum,  fuerunt  ultiones  peccati  actualis  vel  originalis. 

V.     ^ie  .^crrfdjaft  über  bic  9hitnr. 

3n  bem  il)m  üon  (^ott  bereiteten  (^Vuten  ber^  *!l?arabicic^>  mar  ber 
SOknfd),  frei  öon  jeber  9D(ül)|al,  in  einem  3"^^"^^  ^^-^  J\-riebcnt>  nnb 
bcö  3i>ol)l)einc^  nnb  bcfaf^  nid)t  nnr  bie  natnrlid)e,  fonbern  and)  eine 
übernatürlidic  n oll l omni cnc  §crrfd)aft  über  bic  ®cfd)i)pfe. 

1.  ^iefe  5:i)atiad)c  ftcl)t  fcft 

a.  nad)  ber  t)  eil  igen  €d)riit.     (Sic  bc,^eid)nct  bac>  ^^iraoic^^  ^^^^^jJton  Si^bü' 
Drt  bcr  2i>  o n n  c  {Ge7i.  2,  8) ,    al£^   einen  (^  a  r  t  c n  o  o  1 1  f  r n  d)  1 1  r a  g  c n ^  ^  ^'"iätuv. 
ber  SBiinmc,  in  bcffcn  SOiittc  bcr  3^ a um  bcr  (Sri enntui  i^  be^(^utcn 

unb  bc^^  51Ui|"cn  nnb  bcr  5^anm  bcc>  ^ ebenem  ftanbcn  (Gen.  2,  9  f.). 
^ie  Xl)ätigfcit  bcc>  9)icnid)cn  ^nr  iln^HUinng  nnb  ^cmal)rung  bicfc^^  ^^ara^ 
biefes  l)ätte  nid)t  bcn  6l)araftcr  mül)|'cligcr  5lrbcit  nnb  cincc^  be  = 
fd)mcrlid)eu  unb  geiäl)rlid)en  Kampfe«?  mit  bcr  Unbiinbigtcit  ber 
S^aturträfte ,  ber  Unfrnd)tbarfcit  ber  (5rbe  unb  bcr  ilMlbl)cit  ber  2:ierc  an 
fid)  getragen;  benn  allcc^  bicfcc>  ift  crft  al^^  S'olgc  nnb  Strafe  ber  <Sünbe 
eingetreten  [Gen.  3,  15  ff.); 

b.  nad)  ber  allgemeinen  51  n  f  i  d) t  ber  3: l) c ol o g  en.  In  statu 
innoceutiae  .  .  .  nihil  ei  (liomini)  re])Ugiiabat,  quod  uaturaliter  deberet 
ei  esse  subiectum.  Omnia  autem  aniuialia  sunt  homiui  subiecta. 
S.  Th.  1  q.  06  a.  1  c. 

2.  "^a^  biefer    Suftaub   aber   einer  p  r  li  t  e r  n a t  u r  a  l  c  n  (^abe  (^ottc;?  ^^^..^  J?enfdtaft 
5U    t)crban!cn    mar,    folgt    befonber«    an^o    ber  i^ollftrcrfung    beö  UrteiU5  inuin  iionum  non 
$arabie§.     (So   lcl)rcn   and)  einmütig  i^äter  nnb  3: l)c otogen,    inbcm  fic     ^®'''^""'- 
erflärcn,  baj3  bie  parabiefifd)e  Cberl)crrfd)aft   über   bic  Dcrnunfttofcu  äi^cfcn, 
in^befoubere  über  bic  2;iere,  infolge  ber  (Sünbe  verlorenging.    Inoboe- 

dientia  ad  hominem  eoium,  quae  ei  debent  esse  subiecta,  subsecuta 
est  injpoenam  eius,  eo  quod  ipse  fuit  inoboediens  Deo.  S.  Th.  1  q.  96  a.  1  c, 


31. 

^ic  .<>civfdiaft 


284      9?on  bcr  Schöpfung.  C.  S3ou  beut  93?enfc^cn.  III.  Tn  ©ünbenfaö  imb  bie  ©rbfünbc. 

T^cr  l^iiftanb  bcr  n  ü  l  ( f  o  m  m  c  u  c  ii  Untcnncrfiing  bcr  yiainv  unter 
bic  .'pcrr|'d)aft  bcy  ll^ciifd)cu  ift  ucrlorcn  ni-'nunficii,  nidjt  aber  feine  natür^ 
nrf)e  .Sjcrrfdjaft ,  bic  er  jcborf)  nur  in  \^Jiü()c  unb  ^lainpf  üben  tonn,  il^gt. 
Ge?i.  9,  2;  L'ccius.  IT,  4;  S.  Tli.  1  q.  DO  a.  1.  e.  aud)  .Sjcinriri) 
a.  a.  O.  e.  599  ff. 
gff ooli*?i"it  bcÄ  S  cf}  0 1  i  0  n.    2)  0  a  ( l  c  b  i  §  {)  c  V  q  c  u  a  u  u  t  e  n  (^  a  b  c II    dofia    naturae    super- 

piirae.        purae  erfdjnffcu  unb  bclaffcn  fön  neu:  sf((tas  naturda  pure  w  est  possib'dh. 

3^icfc  ,<Tün[cquen5  an^  bcn  in  bicfoni  ^^aracjrapbcn  erörterten  '-IlMtbrbeiten  ift  au^o* 
briiftltrf)  n^'^oflen  bnrd)  bie  'in-rtuerfuni]  ber  oben  (h-  ''Olj  aiu^efülirten  Prop.  ').")  beiS 
i^niu!?.  3^ie  ^ebauptnng  ber  focj.  ^H  u  g  u  ft  i  n  e  r  f  d)  n  l  e ,  CMott  hätte  iiotentia  <ihso- 
hita  ben  iUieufdjen  in  statu  iiatiirae  i)iu-a('  erid)affen  fönnen,_nid)t  aber  potentia  or- 
dinatd  ift  fd)on  nm  bec^iuillen  falfd),  meil  fic  h(\\  ^-^enriff  be;?^  Übernatürlidjen  ^erflört. 

Snrd)  unfern  ^a\}  mirb  nidjt  auisgefprodjeu,  bnf?  ber  status  naturae  purae 
in  je  ber  i"^c,^iebnug  beni  Status  naturae  lapsae  gleid)  gemefeu  luäre.  ©(cid)  finb 
fie  nur  in  ^e.^iebung  auf  ba^  IV  i  djtuo  rbaub  euf  ein  bcv  übe  r  uatür  l  id)en 
(Stoben:  bngegen  märe  itn  yjaturftanbc  uieber  3d)nlb  uod)  v^trnfe,  uod)  bie  .^errfd)aft 
bc3  '^enfel«5,  uielniebr  eine  gan;,  aubero  Cibnuug  bcr  'iUcuiben,^  iiorf)anben  gcmefen. 
;^ni  'i^^aturftcinbe  umre  Xxx^  ''J?id)tiun-l]Qubenfein  ber  fupernaturaleu  m\^  pratcrnaturoleu 
(Mobcn  ei!U'  ''J?  e  g  a  t  i  o  n  ,  jetM  ift  C'S  eine  ''|<  r  i  ü  a  t  i  o  n. 

%\\6,)  ift  e^5  uid)t  burd)  ben  (^Mauben  verboten,  an^uncbnien,  baf?  bie  Moufupi^ceng 
unb  in  gennijer  'AH'ifc  aud)  bie  ^ll^oran,^  in  statu  naturae  purae  uiinber  fd)linun 
gcnicfcn  luäre,  Qie>  fic  in  statu  naturae  lapsae  ij't. 

III.    Per  ginnbcnfair  ttitb  bic  gtüfnnbc. 

§  87.     ^^-^riifuug  unb  '^aii  bcö  93knfd)cu., 

^c\\.  .^^cinrid),  Xügiuatifdje  ^lieologie  VI  §  312  f. 

3>ic  iilanatm-  ^^^^^  ^^'"^  '.^^iol)criiicn  Ijobcu  mir  muo  bcu  fittlid)cu  l^nftnnb  bc«?  erftcn 

lirtK  Dabiniaic  y3(eufd)cu  uid)t,  unc  bic  'J-^chujinncr  lcl)rtcn,  ale  bloBc  3 d)ulbto fiepte it  unb 
^]hm^^-  fittlid)c  ijn^tffcrcn,^,  ionbcru  aU  pofitiuc  unb  ,^iüar  übcrnatürHdjc, 
i)abitua(c  .'peil  i  n  fei  t  unb  fsUr  cd)t  i  ^f  cit  ^^u  benfcu.  "^a  :?(bmn 
uid)t  i\U  i^inb,  fonbern  in  plenitudiiie  aetatis  ([\k>  bcr  >>:)mb  Wottec>  l)cr^ 
uorgcc^iinc^en,  fo  unir  bic  il)ni  einc^cgoffcnc  (Mcrcd)ti(^tcit  niri)t  uhc  bei  ben 
(getauften  ACinbcrn  eine  rein  l)abitnalc,  fonbern  umrbe  non  oornl)ereiu  mit 
bcr  nftucücn  (Mnabc  Öbttc^>  bnrd)  bie  freie  3:i)iiti(ifcit  5(bani!^  irgcnbiuic 
bett)ätigt. 

'^luf  bcr  iinbcrcn  3cite  aber  lunr  bie  f^creditigfcit  ^^bantig  nid}t  fd)on 
non  oornl)crein  pcrfbulid)  bciiiii()rt  unb  nollcnbet.  5lbam  nnir  üic(mel)r  in 
einem  j^nftaube  tinblid)cr  Unbcfangcnl)cit,  unb  infofern  fonntc  ^^'^^^^^^^'^ 
(Adr.  haer.  4,  :^S)  \\)\\  aU  ÄUnb  bc;,cid)ncn.  ^n  biefcm  tinblid)cn 
^>]uftanbc  mar  il)m  bav  3^ö]c  infrfern  unbefannt,  aUo  er  uod)  nidjt  gcfünbint 
Äattc  unb  and)  uod)  nidjt  -^n  ctma$^  ilHifcm  nerfndjt  morbcu  mar.  'I^arau^o 
folgt  aber  feincc^mcgio,  bajl  er  and)  ba'o  (^ntc  ah5  io\d)c§,  feine  eigene  "i^^vci^- 
tjcit  unb  bamit  bie  'J?ü^glid)teit  bc§  53c>fcn  nidjt  mcuigftcn^o  implicite  cr= 
fanntc.  9hir  jene  unbefangene  Uufd)ulb  fann  baljcr  gemeint  fein,  menn  non 
il)m  gefagt  mirb,  er  l)abe  oom  löaumc  ber  @rfenntuic>  be$  (^nten  unb  iBi3fen 
uod)  nidjt  gegeffeu.  ^eiue^^mcg^5  aber  mirb  er  baburd)  einem  luifdjulbigcu 
Ä^iube  glcit^gcftcdt,  bat^  nod)  nidjt  ,vt  ben  llntcrfdjcibuug'ojaljreu  gcfommcn 
ift,  menn  audj  mitunter  in  ber  tjciligcn  ^djrift  ber  5(ue^brmf  r,ba^  ^ute 
unb  ba^  33öfe  nidjt  uutcrfdjcibcn",  biefen  3iuu  I)at.  i^gt.  Deut.  1,  'J9f 
Is.  7,  15. 


§  87.   ^rüfuncj  unb  ^ali  t>t§  SWenfc^en.  285 


r35. 


M\otnt  nmvai)v  unb  nnd)rift(id)  aber  ift  bic  bereite  erliiäf)nte  natura^  ^^,^.  ^^^,.^^^^  j^.,^ 
liftifiljc  ^üiffaffimg  bc^  UrftaiibcC^  aU  cinc^  3"^^^^^^'^  ^cr  Unmünbigf  eit  ^^^mtanb  bcr 
ober  bcr  9tol)cit  imb  ^MIb()eit,  foiric  bie  iWcimmg,  bcr  ©ünbcufaü  '^''*^^"^- 
fei  bcr  erftc  ^d)ritt  jur  ^J3lünbig!cit  unb  ber  uotiiHnibigc  ^Durd^gangspunft 
5ur  3itt(iLi)!eit  gemcicu.  9^arf)  bcr  ur[prüngtiii)cn  Drbmmg  ©ottCfg  foKtc  ber 
!:)Jicn|d)  üic(me()r,  oI)uc  bivo  33öfc  nu^o  eigener  @rfal)rung  fcnncn  ^u  lernen, 
5nr  uoUfommenen  §ci(ig!eit  unb  ©eügfcit  gelangen,  lüie  e^  bei  ben  guten 
@ngc(n  ipirHid)  bcr  Salt  luar. 

^^o()l  aber  mar  irgeub  ein  5(n(a^  5ur  freien  @ntid)eibung  nottucnbig. 
1)ie|"er  unir  unrflid)  gegeben  in  bcni  gi3ttlid)cn  (^kbotc  unb  in  ber  ^erfud)= 
ung  burd)  bie  @d)(angc.     §icr  finb  nun  folgenbc  ^^unftc  genau  f eftju^alten : 

I.     ^ie   (^r5ä()hmg    bcr  (^cnep    über  ^^rüfung,    ^criud)nng,   ^intbe^.^^^.;-*^^^^^^^  j^^^. 
unb  Strafe    ber  (Stannneltcrn    ift  nid)t    allegDrifd),  fonbcrn   ^iftorifd)  3U 
ne()mcn.     '4^ic^  ergibt  fid) 

1.  an^  beut  ganzen  ^ontc^*tc  foinie  a\i§  anberen  3tenen  ber  l)eiUgcn 
(Sd)rift  (Sap.  2,  24;  Ecclus.  25,  3:i ;  Joann.  8,  44;  2  Cor.  11,  3; 
1   Tim.  2,  14;  Aiwc.  12,  9); 

2.  au0  bcr  gcfamtcn  fird)Iid)en  Überlieferung.  'Die  ^D?ei^ 
nuug  beC>  (Sajctan ,  bie  5$crfnd}ung  babc  in  einer  inncr(id)en  (Sinflüftc* 
rung  bc§  i^atan^i  beftanben,  mürbe  aügcuicin  ^nrüifgcnnefcn; 

3.  ant->  bcr  9^atur  ber  Sad)c;  benn  cc^  ift  bod)  l)i)c^ft  bebenftit^, 
ben  ^(ufang  unb  hat^  ^unbamcnt  ber  ganzen  l)ciligcn  @efd)id)te  mit  einer 
?(üegoric  ober  einem  ^JJil)tI)U>o  3n  beginnen. 

II.     ^Ugenftanb   bcr  il^crfndjung  mar  bac>  Verbot,    uom  ^aume 


^tüiiimeltovi 
lliniuifct). 


(>5efli"n[tanb   bor 


bcr  (Jnlcuntnic^  bc^>  (^utcn  unb  bc^  ^^ofen  ^n  effcn.  ^^H-vfucmmg  ber 


itammeUevn. 


1.  X)ie  g-rndjt  an  fid)  mar  gut,  il)r  Cv)cnnj3  bat)er  an  fid)  iu  = 
biffercut  unb  nur  megen  bev  pofitiueu  5i.^crbütc^3  fünbl)aft.  X^iefe^^  pofi* 
tiüc  ^Ibftinen^gcbot  mar  gegeben  ^nr  '^.h'üfnng.  Ta\]  bancbcn  für  5lbam 
ba^^  gcfamtc  '3iatnrgcfel^  fomic  and)  bai:->  am  bcr  urfprünglid)en  übernatür-' 
lidien  ^5nabcnorbnnng  flicjienbc  übcrnatürlid)e  C^cfcl^  beftanb,  bie  il)m  bnrc^ 
bac>  (S^emiffen  unb  ben  bcdigcn  (^)cift  in«?  ^^er^  gcfd)riebeu  mareu,  Derftel)t 
fid)  uon  fclbft. 

2.  ^ie^  ^Ibftincn^gcbot  entfprad) 

a.  ber  (^)crcd)tigt  cit  (Mottcc^;  benn  c^o  cntfprid)t  bem  (^runboer^ 
()ä(tui^o  bc^3  l1J(eufd)cn  ^n  i^Soit  unb  ben  (^3cfd)üpfen,  baf?  ber  lÜtcnfd)  au^o 
(^et)orfam  gegen  (^ott  bcc>  (^cbraud)e^  einer  feiner  ^errfd)aft  untermorfencn 
Kreatur  fid)  cntl)ält; 

l).  ber  ©Ute  &>otk§  unb  bem  Staube  bcr  parabi  ef if  d)cn  Un  = 
fc^ulb,  med  ec>  (eid)t  jn  crfültcn  mar. 

III.     "Der   Url)eber   ber   iüerfnd)uug    marj^er  ^atan  (Sap.  2,  24;i^.jj^.^J.^J-g^.5ßj^.^ 
Joann.   8,  44;    2  Cor.  11,    3),    ber   fid)    ber  ^d)(ange  aU    ^U^erfseug    üictjung  ber 

.    c.      ,      ,>y  o      .        ,.,  '        ^'  I     ^  /       V  0        V    2taminertern. 

bebieute  (Gen.  .5,  1-b). 

Obmol)!  ber  and)  in  statu  originali  befeftibete  $ßi(le  an§  fid) 
felbft  glitte  jur  Sünbe  fommcn  tonnen,  fo  mar  e§  bod)  beut  parabiefifd)eu 
Quftanbc  angemeffcn,  baj3  bie  ^erfud)ung  uon  aufsen  fam.  Sic  founte 
aber  mcber  oon  i^Sott  ausgeben,  nod)  oon  einem  guten  (Sngel,  nod)  oon 
ber  unseren  9^atur,  bie  bem  ^JJienfd)cn  Donfommeu  untermorfen  mar, 
nod)  oon  ber  Sinnnd)feit  unb  ben  nie  bereu  Seeleufräften,  bie 
unter  bcr  üot(fommenen  ^crrfd)aft  ber  i>ernunft  ftauben.  ^a^er  founte  fie 
nur  oon  bem  gefaUenen  @ngc(  au^>get)cn.     " 


7.(9. 


286      55on  bcv  ®cf)öpfiing.  C  53on  bcni  9J?en[rf)cn.  III.  !J)cr  (SünbcnfaU  iinb  bic  Svbfünbc. 

^af3  5atan  firf)  bcr  5(f)(angc  alc^  ^crf^ciig  bcbicnte,  cutiprarf)  bei* 
3i>ci^l)cit,  C^3iitc  imb  C^cr  e  d)t  igteit  (^otte^;  beim: 

1.  5Iu^  bcn  ^KcbcH  bcr  Gd)(angc  fonntc  bcr  ^.D^ciiid)  bcii  böfeu  imb 
lügenhaften  (^eift  |id)cr  erfcnncn  nnb  mit  ber  göttüdjen  (^nnbe  (eid^t 
ü  b  e  r  U)  i  n  b  e  n. 

2.  ^m  gälte  bc^o  Übcminben^  erunid)^>  an§  biefcr  S3erind)ung  eine 
gri)|lere  5I5er()crrtid)nng  C^ottec^  nnb  eine  gröfsere  ®t)re  nnb  53eg(ücfnng  für 
ben  llU'enfdjcn,  im  gi^lle  bev  Untevliegcno  aber  einigerma|lcn  eine  (£'nt)d}nlbi= 
gnng  für  ben  uerfül)rten  %'enfd)cn.     ^g(.  S.  Th.  2.  2  q.  165  a.  1. 

(Bvunb  fevcvftcn  ^^  '     ^^^'    ^  1* ^^ " "^    ^^'^'    CY]U\\    3ünbe    be^o    l)ien|'d)en    mar    luebcr 

^2ünbe.  3innlid)t cit,  nod)  and),  luic  bie  ilieformatoren  meinten,  Unglanbc,  fon- 
bern  |)offart.  Gen.  :>,  5;  3,  22;  Ecclus.  10,  If).  ^ieö  ent|prid)t 
and)  bem  ,3iiftanb  ber  nr|prünglid)cn  (^kred)tigteit,  in  bem  ber  niebere 
l)(en)'d)  bem  l)ül)eren  nntergeorbnet  umr.  T^al)er  begann  bie  3ünbe  not^ 
uienbig  mit  ber  ^Hbtrcnnnng  bec^  l)ül)eren  'JJten|d)en  uon  C^ott;  biefc  tonnte 
fid)  aber  mir  babnrd)  iioÜ5iel)en,  baf]  ber  lUienfd)  ein  geiftigee  (^nt  gegen 
(^ottet^>  Orbnnng  begel)rte,  b.  l).  bnrd)  ben  otot^.  @rft  anci  bem  ^tolje 
cntfprang  ber  Unglanbc,  bie  ]innlid)e  'i-^egierbe  nnb  bie  bie  Sünbe  üoÜem 
benbe  5:i)at  be^^  Ungel)ür)amc>.     S.  Th.  2.  2  q.   \(V,\  a.   1. 

Xcx  illM.üe,  mic  (^iott  ,vi  fein,  wax  ielbftüovftQiiblirf)  nid)t  auf  t>a^  Uninöglirfjc,  bic 
'A*c[ciu>  i^  l  ei  d)  l)eit,  fonbcvii  auf  baiS  'JJJiJgliiljc ,  bie  (SJ  o  ttä  l)  u  l  i  d)  f  ei  t  gerichtet, 
bie  ber  üDioiiid)  über  iiidjt  auf  bem  '^iHU^e  bec;  (^el)ovfaui5,  fonbevu  iu  Uugclioifani  er= 
ftrebte,  iubeui  ev  fid)  iu  :ii>ibev|pvud)  uut  Obtt  iiad)  feineui  eigenen  il'iüea  iu  ben  ^Öefi^ 
einer  l)öl)even  (Jrfenntui>^,  ^reil)eit,  .S^evrfd)aft  unb  Seligfeit  fe^en  moUte.  S.  Th.  2.  2  q. 
loa  a.  2. 

"'^0.  V.  ^^^a^ö  bie  3d)mere  bcr  crftcn  3ünbe  betrifft,  fo  ift  xn  bemerfcn : 

eilten  2 ünbc.  1.  'Tic    2ünbe    nnfcrer    ^tannneltern    mar    eine    Xobfünbe    ex 

gravitate  materiae  et  ex  pert'ectioiie  actus,  '^i^egcn  bcr  i'ectitudo 
nnb  be^o  donnm  scientiae  mar  bie  perfectio  actus  bcfonbcrc^  groß.  (S^ 
ift  fogar  eine  ^iemlid)  allgemeine  t()eologifd)e  'JJtcinnng,  b(i\]  in  statu  origi- 
iiali  bloJ3  läf5tid)e  ^ünben  m  o  r  a  l  i  f  d)  n  n  m  i)  g  l  i  d)  marcn.  ^gl.  8.  Th. 
1.  2  q,  89  a.  :i 

2.  ^  n  einer  g  e m  i  f  f  e  n  'B  e  3  i  e  l)  n  n  g  i ft  bie  erfte  ^ünbe  bie 
fd)merfte  mcn|d)lid)e  Sünbe;  bcnn 

a.  bie  .p^n^^^*^  ^f^  secundum  speciem  peccati  bie  fd)merftc 
Simbe,  menn  and)  bie  ^^offart  '^(bamci  nid)t  jnr  l)öd)ften  5(rt  nnb  ^nm 
t)in1)ften  ^rabe  ber  .Sj^ft^^^'^  3^^"^  (^otteol)affe,  fortge|d)ritten  ift; 

b.  and)  in  5(nbetrad)t  il)rcr  Umftiinbc  mar  bie  Sünbe  bcr  3tamm^ 
eitern  bie  fd)mcrfte,  niimlid)  megen  bcr  'JJtilbc  bec^  (^ebotcci,  ber  'JJatnr  ber 
^^erfud)nng;  uor  altem  aber  megen  ber  C^nabe  unb  ber  $Bürbe  5lbam^  nnb 
ber  baranc>  für  bat->  gan^e  *DJienfd)engc|d)(ed)t  fid)  crgcbenben  go^Ö^^»  ^^^ 
eünbe.     S.  Th.  2.  2  q.  163  a.  3. 

5(nui.  (Sinige  bolten  bie  5ünbe  ^tbaui^,  onbere  bie  8ünbe  @Da§  für  fd)iuerer. 
2)er  heil.  3:f)onuvo  bält  bafür,  bie  Snnbe  @iiq^  fei  .^mar  secunduni  speeieiu  peccati, 
bie  Sünbe  ?(baui!§  aber  megen  ber  Uiuftänbe,  nor  altem  aber,  ma§  pränalierenb  ift,  megen 
bev  «Stellung  '^Ibam^g  al-g  beiS  i^aupte^  be;^  ^'eibc^  unb  be;^  gongen  9LUenfc^engcf(^led)te!o 
größer  gemcfen.     S.  Th.  2.  2  q.  163  a.  4. 


^^  §  88.    ?5olgen  unb  Strafen  ber  ©ünbe  für  ben  crften  ÜJ?enfc^en.  287 

§  88.    S'olgctt  mtb  Strafen  bcr  Süubc  für  ben  erften  ^Jknft^en. 

^g(.  §ciiirid),  3)ogmatild}e  2:f)eologic  VI  ^  314. 

lUicr  bie  golgcn  unb  (Strafen  bcr  ®imbc  für  imfcrc  (Stamm eitern 
merben  lüir  non  ber  I)eiligen  Sdjrift  unterrid}tet ,  \omc  bnrrf)  bie  Öet)rent' 
fdjetbnngen  ber  ^irrf)e. 

I.     ^ie  (^enefi« 

1.  be3eid)net  al«    nnmittelbarc  golge   bcr  crften  <Sünbe  bie   „„J//gj(,^^j.g 
©rfcnntni?  ber  9tatft()eit  unb  bie  Sii)am  ,    fobann  bie  gludjt  nnb  bivS  i>er^  joiöe  ber  evftcn 
bergen  oor   Lottes  5Int3cfid}t.      Gen.   o,    7    ff.     Qn    erftercm   offenbart  fid)      '^""^^' 
bcr  ^^ertnft  ber  rectitudo,  in  letzterem  bcr  ^crlnft  bcr  iustitia; 

2.  rcit)t  baran  biw  (S  t  r  a  f  n  r  t  e  i  (  nnb  ^umr 

a.  bat-'  Strafnrtcil  gegen  bie  ©  d)  I  a  n  g  c.  Gm.  :i,  14.  15.  "^a^--  <^J%^^^^ 
fetbc  ift  3nnäd)ft  gegen  ba0  2:ier,  ba^^  ^^erf^cng  bee^  ^^erfn()rcrei,  gerid)tet,  ^Koen  bie 
t)anptfäd)lid)  aber  gegen  bicfcn  [cUift;  eiDiange. 

b.  bat-'  Urteil  gegen  (&  o  a.     ^acM'elbc  tantct :  laJ^iuteii 
a.  Multiplicabo  aernmnas  tuas    et    conceptus  tuos;    in  dolore    flegen  (Swa. 

paries  filios.  Ge7i.  ?>,  !(>.  ^^cine^^uicg^o  unrb  aber  babnrd)  bie  natnrlid)c 
gortpflaii^nng  al-o  Jolgc  ber  Sünbc  be^eidjnct.  T^ie  ©l)e  ift  üielmel)r  im 
*}^arabiefc  cingefc^it  nnb  it)r  bort  )d)on  bcr  Segen  ber  5rnd)tbarfcit  ocrlic()en. 
Gen.  1,  28;  ogt.  S.  Tli.  1  q.  <>S  a.  1.  9tnr  bie  mit  ber  J-ortpflan^nng 
jc^t  oerbnnbencn  Sdjmcr^cn,  ^ejd)Uicrbcn,  nanientlid)  and)  bie  fiinbl)afte  Regier- 
lid)fcit  finb  aU  Strafe  über  ba§>  Sl^cib  oerl)ängt.     S.  T\\.  1  q.  98  a.  2  c. ; 

2.  2  q.  164  a.  2  ad  1—3. 

ß.  Snb    viri    potestate    eris,    et    ipse    dominabitur    tui.     Gen. 

3,  IG.  I^icfc  ü'orte  bc,yel)cn  fid)  nid)t  anf  bie  Untcrorbnnng  nnter  ben 
2)iQnn  |d)(ed)tl)in,  fonbcrn  auf  ben  tned)tlid)en  CSl)arattcr  bcrfclbcn  infolge 
bc$  (Sünbcnfalle^^.  S.  I'li.  2.  2  q.  1()4  a.  2  ad  1.  ^ae|clbe  gilt  bc3Üglid) 
aller  anbcren  "Wirten  mcn|"d)lid)cr  nnb  gcicllfd)aftlid)er  Übcr=  nnb  Untcrorbnnng, 
namcntlid)  be;,üglid)  bcr  initerlid)cn  (skunilt.  S.  Tli.  1  q.  9()  a.  4  c.  9hn'  in 
bem  angegebenen  Sinne  ii"t  c^o  ^n  ocr|'tcl)cn,  menn  ilnitcr  nnb  !It)eologen 
Ungleid)l)eit  nnb  :perrid)aft  abo  golgc  nnb  Strafe  ber  Sünbc  be;)eid)nen. 
^gl.  S.  Th.  1  q.  90  a.  :)  c; 

c.  bat->  Strafnrteil  gegen  ^^Ibam.  Gen.  3,  17.  18.  19.  Über  bie  in  ^  J^,f\  ., 
bcmfclben  anc>gefprod)cnen  Strafen,  an  benen  and)  ba^^  ^^eib  teilnimmt,  ift  neflcn  mam. 
5U  bemerfen: 

a.  31k>  (Strafe  oerl)ängt  ift  bie  9Jiül)f eligfcit  ber  5lrbcit,  nid)t  ba^ 
Wirten  unb  Sd)affen  jclbft.  5Ibam  follte  ja  ba§  ^\irabie§  bcbanen  5nr 
^cr^crrlid)nng  @otte«,  ,yi  feiner  5renbc  nnb  5nr  ^cr|d)iJnernng  ber  9tatnr. 

ß.  'Dnrd)  bie  i^erflnd)nng  bcr  (Srbe  ift  biefe  fclbft  nid)t  böfe  gc^ 
uiorbcn,  fonbern  il)rer  priitcrnatnralcn  parabicfi)d)cn  ^ollfommcnl)eit  beranbt 
nnb  nnter  eine  Crbnnng  bcr  ^In'ooiben^  geftcUt  morben,  in  bcr  fie  natür- 
lid)cn  Übeln  nnb  bofen  ©inflüffcn  mcl)r  nntermorfen  ift.  ^gl.  S.  Tli.  2.  2 
q.  164  a.  2. 

y.  Über  ben  ^>erlnft  ber  Unfterblid)fcit  nnb  Ceiben^frei^eit  f.  oben 
n.  727  ff.     U.^gl.  S.  Th.  2.  2  (j.  164  a.  1. 

IT.     1)ac<  ^ribantinnm  (Sess.  V  Decr.  de  pecc.  origin.  can.  1)  s)a§^2riben= 
pröcifiert  bie  Strafen  nnb  golgcn  bcr  erften  (Sünbc  bat)in,  ba^  Slbam  bnr^  ^'|"?if?n'Jnö'' 

bie    Sünbc    fofort  «  folgen  bei-  evftcn 

'    '  ^ünbe. 


288      5^011  bcr  ©c^öpfung.  0.  95on  bein  90?cn[d)cn,  III.  !J)cr  GünbenfaU  unb  bic  (Srbfünbe. 

1.  bie  .^')ei(ig!cit  imb  (5^ercii)tigfcit  uertorcu  fyü; 

2.  ein  ^cgenftaub  bcv  göttüiijcu  ^ovmt^  imb  lHbid)cueö   gcmorbcu  ift; 

3.  bcm  Xobe, 

4.  bei*  .^crrfiijiift  bc^o  2^cufcl^>  untcnuorfcu  unb 

5.  übcrl)aupt  luui)  Mb  unb  Seele  ocr|ci)(erf)tcrt  mnrbc. 
Si  quis  11011  coiiütetur,   primuin    lioniinem   Adam ,    cum   man- 

datum  Dei  in  paiadiso  fuisset  transt»Tessus ,  statim  sanctitatem 
et  iustitiam,  in  qua  constitutus  fueiat,  amisisse,  incuriisseque  per 
offensam,  praevaricationis  huiusmodi  iram  et  indig-nationem  Dei, 
at(iue  ideo  mortem,  quam  antea  illi  comminatns  fuerat  Dens,  et 
cum  inorte  captivitatem  sub  eins  potestate,  qni  mortis  deinde 
habnit  imperium,  hoc  est,  diaboli,  totumque  Adam  per  illain  prae- 
varicationis üffensam  secundum  corpus  et  aniiiiam  in  deterius  com- 
mutatum  fuisse:  anathema  sit. 

Da  bicfc  5'olgeu  aud)  auf  bie  9^ad)fommcn  ^?(bamö  übergingen,  fo 
lücrbeu  nur  fie  in  bcr  ßel)rc  dou  ber  (Srbfünbe  bctrad)ten. 

51  um.  ^yidd)  Sap.  10,  2,  foiine  nad)  bcr  einniütigcn  V^c()re  ber  ^MUv 
unb  bem  (^Hniibcn  ber  Mird)e  unirbcu  bie  beibcn  StannncUcrn  für  il)re  ^tv^ 
)on  burd)  (5l)rifti  (^^nabe  gerettet.  C^^o  ^iemte  fid)  aud)  nic^t,  ba§  bie 
Stainineltcrn  be«;^  l)('enid)enge|d)(ed)tec^  bem  Teufel  ^nr  'öentc  luurben. 

§  89.     ^ic  (i'fiftcn^  bcr  erbfüiibc. 

35g(.  .^einvid),  :2)oginati[(^e  Ideologie  VI  §  316.  317.  318. 

^ i e  3 ü u b e  51  b a in t>  i ft  an]  alle  feine  ^)i a d) f o m m e n  ü b e r ^ 
gegangen,   fo  ^a\]  alle  'JJ('enfd)eu  luui  (Geburt  Sünber  finb. 

r^ie^3  ift  ein  (^h'nnbbognia  bcr  ganzen  d)riftlid)en  iBal)rl)eit,  üon 
bem  bie  V'el)re  uon  bcr  (£*rlöfung  unb  ))i*cd)tfcrtignng,  iuöbefonberc  aud)  ba^ 
"I^ogina  ber  !Ianfe  abl)ängt. 

^en  pofitinen  !^euieic>  crl)cbcn  mir 

1.  a  u  c>  ber  l)  c  i  t  i  g  c  n  3  d)  r  i  f  t. 

jie  ^Tbiünbc  ^'  "^'^'^  ^^^^^-^^  '^^^^^  ^eftainent  ift  ein  ein^ige^  groge^  3^i^9"^^  f"^ 

im  killten  icftn-  bicfc  (^h*nnbiual)rl)eit : 

a.  (J'^^  jcigt  5nnäd)ft  l)iftorifd)  in  5lbani^^  '3tad)foimnen  eine  allgemeine 
unb  ftet^o  5nncl)mcnbc  ,'perrfd)aft  bcr  Sünbe  unb  \{)\'c^$  ^knhct^,  fo  ba^  in 
ben  klagen  l^toc«?  mar  cuncta  cogitatio  cordis  intenta  ad  malum 
omni  tempore  .  .  .  omnis  quippe  caro  corruperat  viam  suam  super 
terram.  Gen.  6,  5.  12.  5Uier  and)  bie  ^JJad)tonnuen  !:)^oe^o  finb  g(eid)er 
3üubl)aftigfcit  unterworfen.  A^at)er  ift  e^o  pure  ^armtjer^igfeit ,  ba^  @ott 
feine  Sintflut  inel)r  foinmen  läf?t,  unb  loie  jur  (5ntfd)nlbignng  fprid)t  ber 
§err:  Seiisus  enim  et  cogitatio  luimaiii  cordis  in  malum  prona 
sunt  ab  adolescentia  sua.  Ge7i.  8,  21.  Unb  je  länger,  um  fo  mel)r 
niimnt  oon  "^loe  b'it^  5lbral)ain  unb  oon  5lbral)am  bi^>  ®l)riftm5  bei  ^uben 
unb  Reiben  ba^^>  Sünbcnoerberben  5U.  "^^ie^  te^rt  anä:)  bie  profane  @c= 
fd)id^te. 

b.  ^on  biefer  Süubt)aftig!eit  ift  uiemaub  aihSgenonnnen :  Quis  potest 
dicere:  Mundum  est  cor  meum,  purns  sum  a  peccato?  Pro?;.  20,  9. 
Non  est  enim  homo,  qui  non  peccet.  3  Reg.  8,  46;  2  Par.  6,  30. 
Non    est    qui    faciat    bonum,    non    est  usque  ad  unum.    Ps.  13,  3. 


mentc. 


§  89.    ®ie  ^fiflens  ber  ©rbfünbe.  289 

2)ie  5[nna()nic  bor  ^elagiauev,  e§  fei  biei'e  aügemcinc  ©ünb()aftigfeit  (ebiglid) 
ba^y  ''^xotiitt  pcrfönlicfjci-  5ünbcn  iinb  ^.icrfönlici^er  ©ünbeugeiuot)iü)eit ,  ift  frfjon  auS^QC- 
fc^loffen 

«.  boMirrf),  bnfi  ha^^  ^llte  jteitamcnt  (e()rt:  fecit  Dens  hominem  rectum.  2Bie 
märe  e§  aud)  mögdci),  bofj  feiner  geredet  erfunbeu  mürbe,  loenn  aüe  üon  ©eburt  gut 
unb  geredjt  mären'? 

p.  burri)  hie  i'd)X(  be§  5((ten  jteftnuicnte!?,  ber  Tob,  ber  and)  biejeuigeu  trifft, 
bie  perföulidj  nid)t  gefünbigt  l)Qben,  fei  Sünbcuftrofe.     ^c^\.  >SV/y>.  1,  13; 

7.  burd)  bie '  Srtlärung,  bie  (£ünbf)aftigfeit  fei  oUen  9)?enfd)en  üon  5(nbeginn 
an  eigen. 

c.  'A)a£(  5((tc  3^cftamcnt  fül)rt  au^brücfüd^  bie  ndgcmeinc  (Snnb^afttg= 
feit  jurüd : 

a.  auf  bie  natürlidjc  5(bftammimg ;  bemt  c§  ift  unmöglid),  ha^  non 
Unreinen  9ieinc  abftnnimen.  '^^a^cr  ift  nicmanb  rein,  ancf)  nid)t  bat^  nen= 
geborene  ^inb.  Quis  potest  facere  mimdum  de  immimdo  conceptiim 
semine?  nonne  Tu,  qui  solus  es?  Job  14,  4.  ^0  naä)  ber  ^utgata. 
^ad)  bcm  I)cbräifd}cn  Xt^t:  Quis  dabit  muudum  de  immundo? 
Ne  unus  quidem.  ^ie  ^erfion  ber  Septuiigiuta  lautet:  Quis  enim  mundus 
erit  a  sorde?  At  nemo,  etsi  unus  dies  sit  vita  eins  super  terram. 
'^^enn  in  (Sünbe  ift  ber  DJienfd)  empfangen  unb  geboren.  Ecce  enim  in 
iniquitatibus  conceptus  sum  :  et  in  peccatis  (*oncepit  me  mater  mea. 
Ps,  50,   7; 

ß.  auf  bie  ^ünbc  ber  Stannneltcrn.  A  muliere  initium  factum 
est  peccati,  et  per  illam  omnes  niorimur.     KccIhs.  25,  :)o; 

'/.  auf  ben  3atan,  ber  burd)  bie  ilHn-fü()rnng  ber  Stammcltern  bie 
Urfadje  be^  Xobe^o  unb  ber  3ünbe  alter  lunrbe    {Sap.  2,  24). 

d.  %\Xii)  bie  gefamte  nieffianifd)e  '].>ropI)etie,  \>(\^>  gan^e  a(te  ©cfc^j 
unb  ber  tl)pifd)e  Aiultn^o  uieifen  auf  ben  5iinbcnfalt  unb  bie  ßrbfünbe  ()in. 
^a^i  53euni|ltfein  ber  altgeuieinen  unb  angeboreneu  3ünb()aftigteit  unb  ^x-- 
löfung-obebürftigfcit  burdjbringt  überljaupt  bac<  gan^e  5((te  Teftanient  in  feineu 
(Gebeten,  '"]3f atmen  unb  't>ropl)ctien.  ^a|l  bie  Quben  an  bie  @rb^ 
fünbe  glaubten,  gel)t  auv  uerfdjicbenen  Stctten  be^i  !Iatmnb  ttar  ()erüor. 
%t.  Tract.  Sanhedrin  11. 

2.     9?od)  uieit  genauer,   attfeitiger  unb  tiefer  be;^cugt  unb  erftärt  ha^^  ^     ^-i^-. 
yceue  ^leitament  bie  C^Tiltcn3  ber  (^-rbiunbe.  u" -''''^"^'" 

a.  ^  r  a  f  t  feiner  n  a  t  ü  r  H  d)  e  n  5(  b  ft  a  ni  m  u  u  g  i  ft  j  e  b  e  r  iDi  e  n  f  d) 
f(eifd)tid).  Homo  animalis.  1  Cor.  2,  14;  caiimlis.  Rom.  7,  14. 
'^a()cr  fann  er  nur  burd)  bie  ÜlMebergebnrt  a\\<:i  bem  t)eiligen  (Reifte  burd) 
h(\^%  ÜHiffer  ber  Xaufe  jur  ^inbfd)aft  (^otte^  unb  jur  Xei(ual)me  am  ^immel* 
reid)  gelangen.  Nisi  quis  renatus  fuerit  ex  aqua  et  Spiritu  8ancto, 
non  potest  introire  in  regnum  Dei.  Quod  natum  est  ex  carne, 
caro  est,  et  quod  natum  est  ex  spiritu,  Spiritus  est,  Joann,  ?),  5.  G; 
ügl.  1,  12.  13.  '^ie  (SJered)tfertigten  ober  bie  ^iinber  @otte^^  im  (>3egenfal^ 
5n  ben  burd)  it)re  natürlidje  5lbftanuuung  fünbigen  lytenfdjenfinberu  ftnb 
bal)er  renati  non  ex  semine  corrnptibili,  sed  incorrnptibili,  per 
verbum  Dei  vivi  et  pennanentis  in  aeternum.  1  Petr.  1,  23; 
ügt.  1  Jomm.  3,  9. 

b.  tiefer  t)on  (Geburt  fleifd)lid)e  DJi'cnfd)  ift  maf)r{)aft  fiinbig 
unb  f d)ulbbetaben.  T^enn  er  ftel)t  unter  bem  ^ornc  ©otte^o.  'Dat)er 
bleibt  ieber,  ber  nid)t  an  (£l)riftuC^  glaubt,  unter  bicfem  ^orne  (Joc//m.3,36). 

^cinvid) '4>»PP»:vt,  iiomVcubtum  bcv  lofliuotif.  J9 


Ai'ltaiiieute. 


290      3?ou  bcr  Schöpfung.  C.  S3ou  bem  9Wcnf(^en.  III.  2)er  Sünbenfaü  unb  bic  (Srbfünbe. 

"iDcnn  uoii  9^ntur,  b.  I).  fraft  unfcrcr  natur(id)cn  ^Ibftamnmng  fiiib  mv 
St'mhcv  bc^S  3oi*nc^o:  Kramus  natura  filii  irac  EpJtes.  2,  :>. 

c.  ^ic  oou  (Geburt  f(ciiii)Ufi)c,  |Tmbl)aftc,  beut  ^onic  (Lottes  imter^ 
tnorfcne  9}icnfd)f)cit  unrb  luui)  ii>clt  genannt,  ■aotu.oz,  saeculum.  ^on 
bicfcr  'K^dt  aber  Ijeißt  ce:  Muudus  totus  in  malvjno  positus  est.  1  Joann. 
5,  19.  Sic  tennt  Ö^ott  nirf)t  ilJoann.?),  1).  Sic  \)a^i  CSljriftn« 
nnb  bic  3  einigen  iJoann.  lö,  18).  v^ic  ift  nirf)ti^  al$i  51  n  genin  ft 
nnb  S(ci  fil)ec^lnft  unb  ^^offart  be^^  Öebeu^  {l  Joann.  2,  W)).  )^\)x 
prft  ift  Satan  (Joann.  14,  :iO;  IC),  11).  5(m5  bic|cr  ili'eU,  bcr 
jcbcr  !d)tcn[d)  oou  (^)cbnrt  alc^  Ö^licb  angcl)i)rt ,  rettet  un«?  nur  bie 
(S^nabc  (S;()rifti.  Qui  eripuit  nos  de  potestate  teiiebiarum.  Col.  1,K>. 
'Daljcr  unrb  jene  eine  Sünbc,  burd)  bic  alte  iünbf)aft  finb,  h  dp.apzia 
zo'j  y.ö'j^o'j  genannt,  uic(d)e  ba{<  Öamm  (S^otte£<  an]  fid)  nnb  non  nno  l)in' 
uicgninnnt  {Joann.  1,  29). 

d.  ^ni  ^^nfamnienl)ang  l)icrniit  )d)ilbcrt  bic  Zeitige  Sd)rift  aUc 
eins  einen  perfonlidjcn  3ünbcn  aU  5rüd}tc  cincc^  bi3fcn 
^^annicc^,  bcr,  mcil  er  böfc  ift,  feine  guten  5riid)tc  bringen  fann.  lh\in 
fann  nid)t  5:^raubcn  uon  dornen  unb  S'ciö«^»  ^^on  I^iftcln  famnicln  {Matfh. 
7,  17 ;  Luc.  6,  43). 

Qu  bemfelbcu  Sinuc  ftcKt  'i^auhbo  ha<:^  (^icfc^  bc^^  (^kiftce>  nnb  öebcn§ 
in  (il)rifto  bem  (.^kici^c  bcr  Siiube  unb  bcv  ^obe^o  gegenüber  ^Gal.  5,  1()  ff,). 
tiefem  (^V^fct5  finb  alle  uutcruiorfcn,  bic^  (5l)riftue^  fic  befreit,  unb  int  9tauicn 
aüer  fagt  ber  5lpoftcI:  Ego  carnalis  sum ,  venumdatus  sub  peccato 
(Ro?n.  7,  14).  ili>enn  and)  bie  3d)i(berung  bee^  ^ampfe^^  5Uiifd)cn  (^eift 
nnb  S'fcifd)  ^Boni  7)  nad)  ber  begrüubeteu  ^^(ufid)t  bcr  meiften  tat()oIif d)eu 
'^lu-olegcr  üou  ber  ^i^ntupioccu^ ,  u>te  fie  and)  uod)  im  OVn*ed)tfcrtigteu  fid) 
fiubct,  5U  iicrftcl)cn  ift,  fo  ift  biefcy  Aiapitet  bod)  and)  für  bie  (i:rbfüubc  be^ 
meifcnb  eiue^otcÜ!^^ ,  mcil  bic  ^ontupic^cen^  ant-^  ber  ©rbfüubc  ftaunut  unb 
anbcrentcilc^,  mci(  nad)  7,  25  unb  8,  1  nur  bic  (^5uabc  (£l)rifti  Don  bcr  Sünbc 
nnb  ber  ^crbauuuuie^  befreit. 

'48.  e.     il^on  bereite^  C^kfagtem   abgcfclicn,  fpridit    fidi   bcr   (icd.  ^auluö 

über  bic  tsrb<  uiit  bc|onbcrcr  5^icfc  nnb  (^H-uublid)feit  über  bic  @rb|unbc  auc^. 

'""^^'  X.     Q  üb  ireft   unb  im  angeuiciueu   Ief)rt  er  bk   ßrbfüube  im  erftcu 

Ü^cilc  bc^^  ^Ki)uicr=  unb  C^klaterbricfes^ ,  mo  er  aU  Q6vm\b  ber  adgcmeiueu 
(Srlöfnng^^^^  unb  (^nabenbebürftigfeit  bie  altgcmeinc  Süubl)aftigtcit  be^cid^net: 
Causati  enim  sumus,  Judaeos  et  ftraecos  omnes  sub  peccato  esse 
....  omnes  peccaverunt  et  egent  gloria  Dei.  Rom.  :\ ,  9.  23. 
Conclusit  Sciiptura  omnia  sub  peccato.     Gal.  3,  21. 

ß.  Spccicil  unb  unmittelbar  ^anbclt  bcr  l)ciUge  5(poftcl  uon  ber  ©rb- 
füubc  Rom.  5,  mo  er  au^ofprid)t, 

oLx.  baf5  burd^  einen  ^JJienfd)cu  bie  Sünbc  in  bie  ^^clt 
g  c  f  0  m  m  e  u  ift  nnb  burd)  bie  Sünbc  bcr  Zob ,  nnb  ba)^  fo  ber  %Qb  auf 
alle  l13ienfd)eu  übergegangen  ift  iRom.b,  12).  ^icr  Unrb  ber  Xob  aller 
ah$  Solge  bcr  Sünbc  be^o  (Sinen  bc^eidiuet  unb  5mar  aU  eine  burd)  bic 
5(bftauuuuug  aller  luut  beut  ©inen  vererbte  golge.  T)cc>l)alb  mirb  v.  14. 
befonber^o  l)eruorgel)obeu,  ba(3  biefc  Sünbcufolgc  and)  biejeuigen  trifft,'  mcld)c 
nid)t  in  similitudiuem  praevaricatiouis  Adae,  b.  l).  burd)  perföulid)e 
llbertrctung  eiucc>  pofitineu  ®efe^c<s  gefünbigt  l)abcn.  5llci  C^ruub  bicfcr 
Vererbung  bcr   jlobesftrafc   auf  alle  mirb  v.  12  angegeben,  £9' 63  Travre; 


§  89.   2)tc  (Sjrifteng  ber  ev6[ünbe.  291 

■'fm.oLpzov  (Viilg. :  in  quo  omnes  peccaverimt).  gür  imfer  'Dogma  ift 
c^  gleichgültig,  ob  man  mit  ben  meiftcn  fat()olifd)eu  3Iu<o(egcnt  einfacher  unb 
tiefer  bie  Überfettung  ber  i^utgata  annimmt,  ober  ob  man  ic^'w  mit  quia 
überfeljt.  ^cnn  and)  bann  ift  auc^gefprod)cu,  baj3  alte  gcfünbigt  l)aben,  maö 
nur  in  5(bam  gefd}e()en  fein  fann,  ba  ja  nad)  v.  13  unb  14  nidjt  aüe  per= 
föntic^c  (Snnbcn  begangen  ()aben; 

ßß.  baf3  burd)  bie  'Biwxht  be^  ©inen  bie  ^erbammni^^  auf  alle  ge- 
fommen  ift  (v.  18).  'Da^  fet^t  aber  ben  Übergang  ber  ^mht  ooran^>;  benn 
oljne  Siinbe  feine  ^Verurteilung,  ^iefe-o  fpridjt  aber  and)  v.  19  fofort  l)err= 
\\^  an^'  in  ben  Sl^orten,  bafs  burd)  ben  Üngel)orfam  bec^  (Sinen  bie  33ielen, 
b.  \).  alle  5U  ©üubern  gemorben  finb :  Per  inoboedientiam  uiiius  liominis 
peccatores  constituti  sunt  multi  (et  TzoXkoi).  ^ieö  alleö  mirb  nod) 
flarer  burd)  bie  l)ier  (v.  19)  unb  an  anbereu  (Stellen  au^>gcfprod)ene  (^^egcn- 
iiberftcllung  ^Ibanuö  unb  (^l)rifti.  So  mic  mir  burd)  5lbam  nngered)t  mürben, 
merben  mir  burd)  (Sl)riftu£^  gered)t.  511fo  gilt  and)  umgetel)rt :  mie  mir  burd) 
ß;t)riftne(  gcred)t  mcrben,  fo  finb  _  mir  burd)  51bam  Sünbcr  gemorben.  9hir 
bie  Urfad)C  unb  bie  äikifc  beso  Übergangec^  ber  3ünbc  unb  ber  (^ered)tigteit 
finb  oerfd)icben  :  bort  bie  natürlid)e  (Geburt,  l)ier  bie  übernatürlid)e  iHUeber* 
geburt. 

'/.  (Sin  tlarev  Si^iiÖiii'^  fii^'  '^^^  ©rbfiinbe  ift  and)  Ephes.  2,  3:  Eramus 
natura  filii  irae.     i^gl.  oben  n.  747. 

d.  1  Cor.  15,  '22:  vSicut  in  Adam  üuines  nioriuntur,  ita  et  in 
Christo  onines  viviticabuntur.  15,  49:  Sicut  poitavimns  imaginem 
terreni,  portemus  et  iniaginem  coelestis ,  be^ielit  fid)  ,viHir  5unäd)ft 
anf  Zoh  unb  '5luferftcl)ung ,  bemeift  aber  and)  iibcrl)anpt  nnferc  natürlid)e 
@leid)förmigteit  mit  bem  fünM)afteu  5lbam. 

£.  2  Cor.  5,  14:  Si  unus  pro  omnibus  moituus  est,  ergo  om- 
nes mortni  sunt,  legt  3mar  eine  anbere  nun'alifd)e  Deutung  ual)e  (2;i)omac!, 
3tllioli);  allein  nad)  einer  gleid)faUv  fel)r  allgemeinen  '(Sorncl.  a  i\ipibc) 
unb  bered)tigten  :;?lnvlegnng  liegt  barin  and)  ein  bircftec^  ^'V^ngni^o  für  b'it 
^rbfüube;  inbirett  ift  fclbftocrftiinblid)  ber  lob  (^l)rifti  für  alle  ein  ^emeiö 
für  ben  Sünbeutob  aller; 

II.     au0  ber  Cel)re  ber  Etiler. 

5l^ie  bie  (S r  1  ö  f  n n g  mar  and)  bie  @ r  b f  ü n b  e  o  o n  Anfang  an  o f  f  e n- 
funbigejo  "Dogma.  "Die  itiubcrtaufe  unb  bie  mit  berfelben  oerbum 
bcuen  (Sjforcic^m  en  finb  ein  bcutlid)er  ^cmci^o  bafür.  'Dal)cr  founte  ber 
l)eil.  '^lugnftinne^  mit  ^)ied)t  fd)rcibcu:  Non  ego  ünxi  originale  pecca- 
tum,  quod  catliolica  tides  credit  antiquitus.  De  nupt.  et  conc. 
1.  2  c.  12. 

51ber  aud)  in  ber  3*-'^^  ^^^^'  '^Ingnftinu^o  mnrbc  bie  (Srbfünbe  üou  ben 
^eiligen  Tätern  in  tlareu  ^Hnvfprüdjen  gelcl)rt. 

1.     @ricd)i  f  d)c  ^(iter: 

a.  "Die  apoftonfd)en  ^iiter  (el)ren  anfielen  (Stellen,  baß  ß^ljriftu^ 
ber  (Srlöfcr  aller  ift,  unb  baf]  bie  blof3e  9catur  außer  ftanbe  ift,  bat-  .Vieil  ^u 
ermerben.  (Sl)riftu^o  l)abe  ben  i^ebeuc^baum  un^?  5urüdgegcben,  ber  umo  burd) 
ben  Ungcl)orfam  %hü\m  uerloreu  gegangen.  Ep.  ad.  Diogn.  c.  9.  12. 
?i^uUd)  .SUemenö  non  ^Ifom  1  Cor.  7.  38. 

b.  Dftmab^  machen  bie  5(pologeten  bie  allgemeine  Sünbl)aftigfeit, 
bie  alle  9)?eufd)cn   Dom   'Stammt)ater  erben,    für  bie  D^otmenbigteit  ber  @r= 

19* 


749. 

©ic  Ci'vbfünbe 

bi't  ben 

nvu'ct)ijd)i'n 

'■i^ätont. 


292      3.^011  ber  ©djöpfiuig.  0.  ^Ihm  bein  "lOicnfdjcn.  III.  3)cr  ^ünbcnfoU  imb  bic  C?rbfÜTibe. 


»nft 


n 


Apol.  1   c.  (U.     5i5g(.  aud^ 


750. 

35 if  (ivbfünbe 

bei  ben 

latiMiufrt)fU 

5i<ätevn. 


751. 

(Siniüänbe. 


löfimg  inib  bcr  Üaufc  gcücnb,  5.  ^. 
Dial.  c.  Trypli.  c.  88.  100. 

c.  ^rcnäu^>  ift  reid)  au  äeucjniffcn.  ^u  5Ibam  ()abcn  ade  9J?cn|cI)cn 
(^ütt  beleibigt:  Tu  primo  quidem  Adam  oti'eiidimiis  nou  facieutes  eins 
praeceptuin.  Adv.  liaer.  1.  5  c.  K).  9?iir  nom  (S^cfrcii^igtcu  cnipfauc^cn 
unv  .Sj'^'i^i^^^Ö  ^^^^^^  ^'^^^^  ^^^^^^^  ^i^  '^'^i'  2rf)Iangc:  Xoii  aliter  salvari  homi- 
iies  al)  autiqua  seipentis  plaga,  uisi  credaiit  in  eum,  qiü  secuii- 
dum  similitudinem  cariüs  peccati  in  lig-no  martyrii  exaltatur  a 
terra.  L.  c.  1.  4  c.  2.  (i:i)riftuc>  l)at  bind)  feinen  (^e()ürfnni  am  Slvcw^ 
ben  Uugel)or|am  t3el)eilt,  be[|"eu  luir  an«?  am  iöaume  be«  ^)3arabiefe<?  fd)ii(big 
gemad)t:  Eam,  quae  in  ligno  facta  fuerat  inoboedientiam,  per  eam, 
quae  in  lio^no  fuerat  oboedientiam  sanans.     L.  c.  1.  5  c.  16. 

3Benn  ^i'C"«^"^  ciniiml  bni  (s^iioftifa-n  qcnoini^n'r  fagt,  biivcf)  1)? a d) a () mu u g 
feien  mir  jTinbev  be^*  J^eiifeUJ  geuiovbeu,  10  fanu  bao  niininevinet)v  im  2l^iberfprud)  mit 
ber  gefamteii  \!d)xc  be^^feUieu  im  pe(agiauiid)cu  3innc  gebeutet  luerben. 

d.  2lud)  .H(emeuc>  nou  5(lc^'aubricu  unb  Origeue^  ()abcn 
^al)(rcid)c  unb  burd)au^  forrefte  ^euguiffe ;  ja  felbft  bie  origeuifti|d)c  "frä^ 
ejL'ifteu;>lel)re  ift  ein  ^^ngui^^  für  uufer  T^ognui,  meuu  and)  eine  falfd}e  unb 
ba<?felbc  ^erftijreube  CSrfläruug  beofelbeu. 

e.  il^ollfo^nneu  tlar  m\\>  genau  ift  bic  ^cl)re  ber  fpiitercu  ^Mitcr. 
Go  fd)rcibt  5ltl)auaf iuc^:  Onmes,  qui  ex  Adamo  oriuntui',  in  ini- 
quitatibus  concipiuntur  proavi  sui  damnatione  collapsi.  In  f*s.  50 
n.  7.  rer  l)eil.  C^Jregor  oon  'Jta^ian^  mat)ut:  (j)ueniadni()duni  in 
veteri  Adamo  mortui  sumus,  ita  in  Christo  vivamus.  Or.  :)8  n.  4. 
^(uberc  ^teHeu  f.  .Sj  ^' i ^^  ^' ^  ^)/  i^-  i^-  ^-     ^-  '^'^-  f- 

2.     ^atciuifd)e  ^^Mitcr: 

a.  ^XertuUiau,  beffeu  Xrabncianicsnuic^  be,vig(id)  be«  Urfprungc^ 
ber  3ecle  ,^i  uemierfen  ift,  l)at  bie  JJi-n'tpflan^nug  ber  3iinbe  :^(bamo  auf 
alle  l)icnfd)cn  fel)r  tlar  unb  forreft  getef)rt.  i)ie  .v>auptfte((en  fiel)c  .^ciurid), 
a.  a.  O.  B.  744  ff. 

b.  "änt^  ber  (Srbfünbe  bcmeift  C£l)priau  mit  über  (50  aubercn 
33ifd)öfcn  in  ber  Kp.  ad  Fidum  bie  5^otuicnbigfeit  ber  Aviubcrtaufc. 

c.  5lmbrofiuc>  fd)reibt:  Fuit  Adam,  et  in  illo  fuimus  omnes; 
periit  Adam  et  in  illo  omnes  perierunt.  In  Luc.  1.  7  c.  15.  il>g(. 
aud)  Apolog-.  David  c.  1 1  n.  5().  '^(nbere  ^teüeu  f.  .p  e  i  u  r  i  d),  a.a.  £).  ^.  747. 

2)ie  (Siinnäubc,  mcldje  bie  ^l^elatnaner  nuf>  einigen  9>tttevfteflen  gegen  bie  ©vb* 
fünbe  cvl)oben,  bcruben  auf  3.liiB0crftnubui^5  unb  !i>erbrel)ung.  ^J^anu^itlid)  ift  ,vt  bend)ten, 
ha^  bie  i^üter,  5.  2Ö.  S  i)  r  i  l  (  u  o  n  3  c  v  u  f  a  1  e  m  unb  5(  u  g  u  ft  i  n  u  ^^^  ben  (iJnoftitern 
unb  !iUianid)äeru  gegenüber  mit  9ied)t  beruorbobcn,  bie  ©ünbe  babe  nid)t  in  einer  notür* 
lid)en  i^i^efdniffenbeit,  [onbern  im  freien  ^i^llen  il)ren  Wrunb.  3)nmit  leugnen  fic  ober 
bie  (Srbfünbe  nid)t,  i)a,  mie  5(uguftinu§  lUhobrürflid)  bemerft,  and)  bie  (Srbfünbe  im  freien 
ÜlMÜen  nid)t  be^  ein,^elncn  5lbaui!?tinbe^o,  fonbern  '^(bam^  ibr  ^4-^rincip  hat. 

9Jomentlid)  lUb^  (£bri)  foftomu  x^  bat  man  5ab(reid)e  ©iumanbe  er()oben.  ^lUein 
bie  Ortboboj-ie  bicfe^o  .S^XMligen  ift  nad)  bem  3i''ifl"i5^  ber  gan,^en  alten  ^ird)e  iU)er  jeben 
^meifel  ert)aben.  @^  finben  fid)  bei  ibm  uiole  flare  3^'"n"iffe  für  bie  (Srbfünbe,  ;?.  ^.  : 
iuitio  dedit  nobis  Dens  vitain  sollicitudine  luboribusque  vacuam ;  dono  ubusi 
sunius,  atque  ex  inertia  tanto  eversi  bono  jtaradisum  amisinms.  Tu  Joaini.  honi. 
36  n.  2.  2)ie  mi^braudjten  (Stellen  rcben  meifteng  gar  nid)t  non  ber  (Srbfüube,  fonbern 
non  perfi3nlid)en  ©ünben,  ,v  5^.  menn  er  ,^n  9?eo|jl)l)ten ,  alfo  ju  @nüad)fenen  fagt, 
bie  3:aufe  fei  nid)t  blofj  ,^ur  inn-gebung  ber  Sünben,  mie  man  an  ber  '^aufe  ber  .^Tinber 
febe,  benen  nid)t  vSünben  Hergeben,  fonbern  bie  sanctitas,  bie  adoi»tio,  bie 
liaereditas  mitgeteilt  unirben.  3^af^  er  baburd)  in  ben  ß'inbern  bie  (i'rbfünbe  nid)t  leugnet, 
liegt  in  biefen  Sorten  felbft,   ba   ja    bie  (Srbfünbe    in    ber  non  9lbam  uerfc^ulbeten  ^e« 


^vvlcl)vc  be§ 
i<clafitit§. 


§  89.   2)ie  eytftena  bcr  (Srbfünbe.  293 

raubung  bcr  uriprünc^tic^cn  .f>citigfeit,  .^fnb[d)nft  unb  (Srb[d)aft  boftcbt.  (SJctauften  fonnte 
er  an  einer  nubercu  3tcUc  fagen ,  M^  mir  nirf)t  burrf)  5(baiii^ ,  lonbcru  hnxd)  eigene 
>8ünbcn  ücrloren  gc()en,  unb  iia^  bcr  jtob  etunvo  (L^hitc^  unb  ein  .'pciliuittcl  [ci.  Sl^cnn  er 
fobann  in  33c,5ug  auf  bie  ®crcd)tcu  bc^  2((tcn  ^iHiubc^  fagt,  utd}t  aüc  feien  burd)  '^(bauiiS 
(Sünbe  (£ünbcr,  näuilid)  STbatfünber  geworben,  fo  leugnet  er  baburd)  cbeufouicnig  bie 
Igrbfünbc,  al^  er  bie  ©d)ulb  bcr  (Srbfünbc  leugnet,  luenn  er  bebauptet ,  biefelbe  beftebc 
in  beul  :Iob  unb  bcr  3>crbaniuini5,  bie  luir  uon  5lbaui  erben.  (Sr  null  baburd)  nur  bie 
©rbfünbc  üon  bcn  perföutic^en  ©ünben  untcrfd^cibcn,  nid)t  ober  bie  ©c^ulb  icncr  (eugnen ; 

III.     an§  bcr  ?et)rc  bcr  ^trd^c. 

1.  "^(1^$  tnt()onfrf)c  X)ogma  non  bcr  (Srbfünbc  unirbc  5ucrft  öffcntlid)  ^  752 
üou  '13c(ai3iuo  angegriffen,  bcr  nad)  iD?ariuc^  'Dtcrcntor  feine  ^rr(el)rc  Don 
beut  fi)rifd[)cn  '"]3rieftcr  Ütnfinnö  empfangen  l)abcn  foU.  (Seine  Qrrlet)rc 
mürbe  uon  fcincnt  (^enoffen  nnb  Sdjülcr  ßölcftini^  näl)cr  entunrfeU 
nnb  unffcnfrf)afttid)  l)auptfäd)Ud)  üon  beut  53ifd}of  ^nlian  üon  (Sciannnt 
ücrtcibigt. 

"i^clagtn^:^  fprad)  feine  :^^rr(et)re  5ncrft  in  feinem  Kommentar  ^nm  ^liömcr* 
bricf  an^-,  inbem  er  Rotn.  5,  12  baljin  crflärtc,  bie  3d)n(b  nnb  Strafe 
5lbam5  treffe  nnr  jene,  bie  bnrd)  freimidige  Ö5efcl,;cc>übcrtretnng  bie  Sünbe 
5(bam^3  nad)al)mcn,  feincc;meg^o  aber  alle,  bie  bem  Sleifdjc  nad)  üon  il)m 
abftannnen. 

■^^ie  i^c()re  bcy  (iolcftinv  geben  5lngnftin  'De  ^est.  Pelag'.  2H)  nnb 
ebenfo  y}iarinö  yJtercator  (Conim.  1)  in  folgcnbcn  Sätzen  an: 

a.     Slbam  märe  gcftorben,   ob  er  gcfünbigt  ober  nidjt  gefünbigt  l)ätte. 

1).  "^ie  Siinbe  '^(bamo  fdjabcte  nnr  it)ni,  nidjt  aber  bem  iDienfd)en^ 
geff^tedjte. 

c.  l^iengeborenc  Äinber  befinben  fid)  in  bemfelben  ,^}nftanbc,  in  bem 
5(bam  üor  bem  Jvi^llc  unir. 

d.  'A^cgen  bec^  Xobe^o  nnb  bcr  Siinbe  ^Hbamci  ftirbt  hiv^  l)tenfd)en= 
gcfd)(ed)t  cbcnfomenig,  alo  megcn  bcr  ',Mnfcrftcl)nng  6l)rifti  bac^  gan5C  IWnfd^cn^ 
gefd}ted)t  anferftcl)t. 

e.  T^ie  Aiinbcr  erlangen  bao  emige  lieben,  and)  menn  fie  nid)t  getanft 
merbcn. 

X'a  bcr  teilte  2ai>  mit  Joann.  0,  5  in  offenem  5lMberfprnd)c  ftcl)t, 
fo  fagten  bie  ')3clagiancr,  bicfc  6finbcr  feien  nnr  üom  reguum  coel(»rnni, 
md)t  aber  üon  bcr  vita  aeterna  anc^gcfd)loffcn. 

^aran  reiben  fid)  bic^  in  bcr  rN)naben(el)rc  nii^cr  ,yi  bctrad)tenbcn,  aber 
and)  t)ier  cingrcifcnben  pc(agianifd)cn  3äi:C,  bcr  l^icnfd)  tonne  traft  fcine!5 
freien  J^liMÜen^^  nnb  ol)ne  (il)rifti  C^nabe  gän;^tid)  fiinbcnlo^^  leben,  me!ol)alb  e^o 
and)  üor  (Il)riftne  üotttommen  fünbentofe  .V)cilige  gegeben  l)abe  nnb  ba-3  (^efet^ 
ebenfo  in  ben  .S^'^immel  fii()rc  mie  bac^  öüangelinm. 

X^iefe  Irrtümer  unirben  atc^batb  anf  einer  Sl)nobe  üon  Äartl)ago  (411)  753. 
ücrmorfen.  5(nf  ber  Sl)nobe  üon  4}ioöpoli^5  ober  Öi)bba  (415)  ent5og  fid)  bi^iSoÄ^ 
'ipelaginc^  teilc^  burd)  ^^iberfprnd),  teilst  bnrd)  tänfd)cnbe  Interpretationen 
feiner  Sel)ren  bcr  3>crnrtcilnng  nnb  mnrbc  bcr  .flird)cngcmcinfd)aft  für  mürbig 
crflärt.  5(llcin  alc^balb  mnrbcn  feine  nnb  bcc^  (Sölcftin^o  ^rrlel)rcn  anf  Si)nobcn 
üon  ^'artl)ago  nnb  lytilcüc  ücrmorfen,  bcren  ^kfd)lüffc  bnrd)  i^apft  Qnnoccnä  I. 
beftätigt  mürben.  Qns^befonbere  crflärt  hi\^-^  l^'ilcüitannm  II:  Placnit,  ut 
quicunque  parvulos  recentes  ab  uteris  matrum  baptizandos  negat-, 
aut  dicit  in  remissionem  quidem  peccatornm  eos  baptizari,  sed  niliil 
ex  Adam  trahere  originalis  peccati,  quod  regeiierationis  lavacro  ex- 
pietur,  unde  sit  consequens,   ut  in  eis  forma  baptismatis  in  remis- 


294      S5on  ber  @cf)öpfuug.  C.  5Son  bem  SD^cnfdjcu.  III.  2)er  ©ünbcnfaü  unb  bic  ©rbfünbc. 

siouem  peccatorum  iioii  vera,  sed  falsa  iiitellip^atur,  aiiatliema  sit: 
qiiüiiiaiii  11011  aliter  iiitelli<>;eudiim  est,  (iiiod  ait  Apostolus:  Per 
iinuiu  hoiiiiiieiu  peccatiim  iiitravit  in  luuiiduiii,  et  per  peccatum  mors, 
et  ita  in  onines  lioinines  pertransiit ,  in  qno  (unnes  peccavernnt : 
nisi  qnemadmodnni  P^cclesia  catholica  ubique  dittusa  semper  intel- 
lexit.  Propter  lianc  eiiini  reg-nlam  lldei  etiani  parvuli,  qiii  nihil 
l)eccatoriini  in  seineli[)sis  coinmittere  potuernnt,  ideo  in  peccatornni 
reniissioncm  veraciter  l)a[)tizantnr^  nt  in  eis  re^'eneratione  inun- 
detnr,  qnod  generatione  traxerunt.    Denzhujet-y  Encliir.  n.  65. 

^HTUun-fcii   unirbcii   bic   :^svvlcl)rcu   bc«:^    ^^ctaiiiuo   imb   (Jölcftiibo    lUid) 

iwx]  bcr  (">>cncral]i)nobc  luni  .Hartl)iuio  (418),  aw  bcr  200  ^)iid)öfc  tcilual)incn. 

Tic  .Sianoncv   bcrfclbcu  nci^cii  bcii  t^clac|iaiiivnuic>  uiurbcn  uoni  'l^apftc   ^^^ofi= 

iniiv  bcftiitii^t  burd)  bic  loöcimimtc  Ei)istola  tractatoria  ,  bic  an  fämtlid)c 

il^ifd)öfc  bcc^  'JJ(oröcib  inib  '.Hbcnblanbcc>  51U*  Untcr;^cid)muig  gcfd)idt  tüurbc. 

751.  2.   Tic    icinipclagiaiiiidjcn   :^^rvtiimcr    bcrülnlcii    iufofcni   bnc^  Togiiia 

iSnormTüiiT  ^Hni  bcr  CS'rbfüiibc,  alv  fic  bcl)auptctcii,  bcr  llicn[d)  töiuic  auv  eigener  Straft 

^H-vmtciiinnv   einen  Einfang  bc^o  C^)lanbcnv  nnb  foniit  fcinco  .pcilcv  iinrfen.    Tal)cr  uncbcr== 

l)oItc  C5ölcftin  1.  in  feiner  F.idstola  ad  cpiscopos  (Jalliae  (431)  and)  bic 

latl)oli|'d)c  Vcl)rc  oon  bcr  (i'ibfiinbc,  inbcni  er  crtliirtc,  in  praevaricatione 

Adae  oiiiiics  lioniines  natiiralein  possihilitatem  et  innocentiain  per- 

didisse  (c.  4  ;  c.  12  mcift  er  mit  xHngiiftin  nnd)  auf  bic   ©^•orciemcn  nnb 

:^^iifiifflationen   uor    bcr  üaiifc   bin   nl-o   anf  cuibentc  3^cuici[c  htz-^  tird)lid)en 

(^'Maiibcibo  uon  bcr  (i'rbi'üiibc.     Dcnz'uKjer^  Kncli.  n.  SS.  06. 

Tivo  bnrd)  bic  '^Intoritiit  bee  ^^apftci^  ilkniifa,^  IL  einem  aUgemeincn 
.^hm.vlc  gleid)ftcl)enbc     Aransicaiinm  II  (520)  ertliirt  can.  1   unb  2: 

Si  qiiis  per  (»ffensain  praevaricationis  Adae  non  totuin,  id 
est  secnndnin  corpns  et  animam,  in  deterins  dicit  liomineni  com- 
mutatnni,  sed  animae  libertate  illaesa  dnrante,  eoipns  tantnmniodo 
coi'niptioiii  credit  obiioxinin ,  ]^da<rii  errore  deceptns  adversatur 
Scriptnrae  dict^nti:  Aiiinia,  qnae  peccaverit,  ipsa  morietnr  .... 

Si  qnis  soli  Adae  praevaricationeni  snani ,  non  et  (dns  pro- 
g-agini  asserit  nocnisse,  ant  certe  mortem  taiitnm  ('or[)oris ,  quae 
poena  peccati  est,  non  antem  et  peccatum,  ([uod  mors  est  ani- 
mae, per  unnni  hominem  in  omne  genns  humannm  transiisse  te- 
statur,  iniustitiam  J)eo  dabit,  contradicens  Apostolo  dicenti:  Per 
unnm  liominein  peccatum  intravit  in  inundnm  et  per  peccatum 
mors  in  omnes  homines  ])ertransiit ,  in  qno  oinnes  i)eccaverunt. 
Denzingcr,  Encb.  11.  144.  145. 
755  i).  Tic  lM)ran!:<fpriid)c   gegen  'i^clagiancr   nnb  £cinipclagiaucr  l)at  "i^a^ 

XVimr^lx^'vxl'^^^^'^^^^^^^^^^^^   in   feiner   fünften  3iunng  faft  uii)rtlid)  unebcrI)olt  nnb  nod) 
tivbiiiubc.     uäijcr  priicifiert : 

Can.  1  f.  oben  n.  745. 

Can.  2 :  Si  qnis  Adae  praevaricationeni  sifei  soli,  et  non  eins 
propagini  asserit  nocnisse,  et  acceptam  a  Deo  sanctitatem  et  iu- 
stitiam,  quam  perdidit,  sibi  soli,  et  non  nobis  etiam  cum  perdi- 
disse;  ant  inquinatiim  illiim  per  inoboedientiae  peccatum  mortem  et 
poenas  corporis  tantum  in  omne"  genus  humannm  transfudisse,  non 
autem  et  peccatum,  quod  mors  est  animae:  anathema  sit,  cum 
contradicat  Apostolo  dicenti:    Per  unum  hominem  peccatum  iiitra- 


§  90.  3)ag  2Bcfen  ber  ©rbfünbe.  295 

vit  in  miindum ,   et  per  peccatum  mors ,  et  ita  in  omnes  homines 
mors  pertraiisiit,  in  qno  omnes  peecaverunt. 

Can.  o:  Si  qnis  hoc  Adae  peccatum,  quod  origine  unum  est, 
et  propag-atione,  non  imitatione,  transfusum  omnibus  inest  unicui- 
que  proprium,  vel  per  humanae  naturae  vires,  vel  per  aliud  reme- 
dium  asserit  tolli,  quam  per  meritum  unius  mediatoris  Domini 
nostri  Jesu  Christi,  qui  nos  Deo  j'econciliavit  in  sang'uine  suo.  .  .  . 
anathema  sit. 

Can.  4:  8i  quis  parvulos  recentes  ab  uteris  matrum  bapti- 
zandos  neg-at,  etiamsi  fuerint  a  baptizatis  parentibus  orti,  aut  di- 
cit  in  remissionem  qnidem  peccatorum  eos  baptizari,  sed  nihil  ex 
Adam  traliere  originalis  peccati,  quod  regenerationis  lavacro  ne- 
cesse  sit  expiari  ad  vitam  aeternam  consequendam,  unde  fit  con- 
sequens ,  ut  in  eis  forma  baptismatis  in  remissionem  peccatorum 
non  Vera,  sed  falsa  intelligatur :  anathema  sit. 

Can.  5:  Si  quis  per  Jesu  Christi  Domini  nostri  gratiam,  quae 
in  baptismatt^  confertur,  leatum  originalis  peccati  remitti  negat, 
aut  etiam  asserit,  non  tolli  tolum  id,  quod  verani  et  propriam  pec- 
cati rationem  habet,  sed  illud  dicit  tantum  radi  aut  non  imputari: 
anathema  sit. 

IV.  '^(u^o  bei*  ^^cr^u^ft  (öfU  fid)  bic  ($;i-iftcn,^  bcr  ($rb|ünbc  uid)t  ^u- Gnijunbe 
bcuicifcn.  T^ic  Übel,  iucld)c  non  ciniQCii  Ibcoloocu  alc>  ilkuici«?  l)craucjc^  ""^ulnr■^''^'' 
,^ocjcn  iiicrbcu,  l)abcn  il)rcii  (^n-unb  nid)t  notuicnbig  in  bcr  CS'rbfüubc;  il)rc 
(5;nftcn3  ift  iiiclincl)i'  aud)  ol)uc  dTbliiubc  ertliivlid).  *:)^iit  beut  l)cil.  !Xl)oina^o 
(C.  g.  1.  4  c.  b'J)  tanu  am  bcu  Übeln  nur  ein  'ii>al)rf djcinUd)! cit^^^ 
bciucic^  für  bic  (5rb)ünbc  crljobcn  luerbcn,  ber  erft  bnrd)  bic  Offenbarung 
ba<$  rcrf)tc  V^id)t  erl)iilt.  "Tic  ^^Inlliiniie  an  eine  CSrbfüubc  bei  ben  niciftcn 
l)cibni|d)en  ilHÜfcrn  finb  cntmcbcr  'Kcfte  ber  llroffcnbnrnnn  ober  nur  bnnllc 
5(t)nnngen.  ^t^l.  Villen,  'A^ic  Ürabitionen  bcc>  lltcnfdjcngcfdjlcdjtcc^  §  29 
unb  §  44. 

§  90.  :5'flv?  5lkfcu  bcr  (^^rbfiinbc. 

35(]I.  .^cinrid),  3^oipiiatif(i)c  Ülicologic  VI  §  819. 

I.  5(u£^  ben  eben  bctrad)tetcn  gengniffcn  ber  ^djrift  nnb  Überlieferung 
ergeben  fid)  folgenbe  ^ät^c: 

1.  ^ie  ©rbfiinbc  ift  eine,  einem  jcben  'IV' enf d)en  inneuioljnenbc        .5- 

(SÜnbe.  ^'p  CSvbfiinbc 

luoDitt  ifbciii 
^•alfd)  ift  bn()cr  bic  ai^cimiiui  b^5  ^Ubcrtu^^  '^^in^iu^  (tl542)  iiub  bc^^  5hn=  -'JJnifcDcn  innc. 
brofiu^  6a tlmri  11110  (f  15ö3),  ba^  cincntMd)  ©ünbbaftc  an  bcr  Grbfünbc 
fei  bic  ©üiibc  5(baiii0,  bic  einem  iebeii  feiner  i1hu1)foninicn  lebifl(id)  311  (]c ved)net, 
impnticrt  incrbe.  3)icfe  bnrd)  einfeitic^c  nnb  (Uf^fdjIicHlidjc  (i5c(tcnbinad)nng  eincö 
SRonientCi?  an  bcr  (Srbfünbc  falfdjc  '^lnfid)t  umrbc  nid)t  mir  non  t>cn  J()eoIogen  al^balb 
bctampft,  fonbern  and)  beren  <Streid)nn(]  in  ben  betreffenben  ili?erfcn  bnrd)  bic  Congre- 
gatio  indicis  ongcorbnet. 

!Dic  5a(fd)^eit  biefer  SJ^einung  nnb  bic  2Ba^r^ett  nnferer  2:f)efe  ergibt  fid) 
a.  antoben  an«brikf(id)en  il^orten  bef^  Xribcntinunho  'Sess.  5  can.  3) : 
Omnibus  inest  unicuique  proprium : 


2%      ^011  bev  Sd)öpfung.  C.  3?on  beut  ^Wen|cf)en.  III.  Ter  Sünbcnfnll  iinb  bic  ©rbfünbc. 

)).  lUiC'  bcr  tatl)ülifd)cn  l^cl)rc,  ha^  bic  ^iuihc  'ähaim  für  feine  5?ncl)= 
toinnicii  (Srbfünbc,  b.  l).  auf  bic  ^JJari)fünimcii  Henninge  bcr  ^Jlbftaiuimmg 
übertragen,  propaifatione  transfusum  {Trid.,  Seiss.  5  caii.  ;]),  alfo  nicljt 
lebigliil)  ,vtgcrefl)nct  ift; 

c.  a\h5  beul  ''}3araüclic>nub^  bcr  (Srbfimbc  nnb  ber  C^5cred)tigfcit  ou^ 
cyi)riftu^.  ""Jhm  ift  aber  (ct5tcrc  nn^:^  nidit  (cbigtidi  imputiert,  tüic  '^ut^cr 
bel)auptcte,  fonbern  eigen:  cordibus  inhaeret  {Trid.,  Sess.  6  can.  11), 
alfo  ift  ec^  and)  bic  (Srbfünbc; 

d.  an^^  bcr  (Srfliirnng  bcc^  üribcntinnni^^  'Sess.  5  can.  5),  tnonaci) 
bnrd)  bic  ^l'aufe  in  beni  ^JJ(Cnfd)cn  bac^,  rfnod  veram  et  propriam  peccati 
rationein  h(d)et,  getilgt,  alfo  nid)t  blof^  nid)t  ,vigcred)net  mirb.  33eftünbe 
nanUid)  bav  '^in'fcn  ber  (^rbfünbc  Icbiglid)  in  ber  ^^nredinnng  ber  ^iinbe 
^Hbanic>,  fo  fönnte  and)  il)rc  ^Hnfljcbnng  nur  in  bcr  'Jiidjt^urcdjnnng  berfclbcn 
bcftel)cn. 

758.  2.  Tic  CS'rbfünbc  ift  einem  jebcn  nid)t  baburd)  eigen,  baj^  er  fic  per- 

nSt  SÄ  ^  ^ " '' ^  ^^  begangen,  fonbern  baburd),  ba]]  er  fie  nermiige  feiner  natür^ 
fpnbcvn  ficviit.  U  d)  c  u  %  b  ft  ü  ui  u\  u  u  g  11 0  u  'Jl  b  a  m  e  r  c  r  b  t  l)  a  t. 
Jyalfd)  ift  bal)er 

a.  bic  pclagiani  f  d)e  Vel)re ,  bie  8üube  '^Ibanuo  gel)c  nidit  pro- 
papatioue,  fonbern  iinltatione  auf  feine  '3iad)fouuueu  über  (Tnd.,  Sess. 
T)  can.  IV); 

1).  bie  l^ct)re  be«  ^i^  r  ii  c  n  ft  c  n  t  i  a  n  i  c>  m  n  c> ;  uienn  bie  cin,^elnen  'Seelen 
in  il)rer  "l^räe^-iftcu,^  gefünbigt  l)ätten,  fo  unirc  bic  augeblid)c  (3:rbfüube  nid)t 
eine  non  ?lbam  ererbte,  fonbern  eine  pcrfönlidjc  3üube; 

('.  bcr  (Srfliir  nugvocr  f  nd)  einiger  !Jl)e  otogen,  bic  Seele 
l)abc  im  'JJunneute  ibrer  ^H'reinignng  mit  bem  l^cibe  bnrd)  eine  ungeorbnete 
IJnneiguug  ,^u  bcmfelben  gefünbigt.  "I^iefe  5lnfid)t  ift  and)  nod)  um  bc^^- 
millcn  falfd),  meil  biefc  ':)icigung  alc>  eine  natürlidic  nnb  fomit  bic  Grbfünbc 
felbft  ak^  ct\m\^  '9^uürlid)cc^  in  bcr  l^iaturaulagc  ber  Seele  !:l^cgrüubctc^o  bc= 
5eid)uct  mirb. 
751»  :\.  Tic    S  ü  u  beut  l)  a  t   '^l  b  a  m  o    a  l  ^o    f  o  l  d)  c   ift  nid)t  bie  (Jrbfünbe, 

"^iLStrirfonberu  bic  Urfad)e  ber  (S'rbfünbc. 

''''^"fünbc^^^  "ünvo   uiimlid)   oou   ^Hbam   auf   bic  ^Jiad)founuen   übergegangen   ift,   ift 

nid)t  baei  i)ecrat um  ((duale  ^^Ibanuo,  fonbern  bac^  bnrd)  biefc  !Il)atfünbe  iicr- 

urfad)tc    peccatuni    Imhitmde.      'Tiefc^o    peccatuui    liabituale    ift    mitl)in 

feinem    Urfprunge  nad)    nur    cincv,    origine  unani  {Trid.,  Sess.  5 

can.   3) ;  allein  in  feinem    Übergänge  auf  5lbamv  'Jiad)founuen  ncruielfaltigt 

cc>  fid)  nad)  bcr  ^](\{)\  berfclbcn,  gerabe  mic  and)  bie  meufd)lid)c  ^Jiatnr,  bie 

nrfprüuglid)    in  foufretcr  (Siul)eit  mirflid)  mar,    nad)  ber  ^>^al)l  ber  nou  it)m 

abftaunnenbcn  ^nbinibucn  fid)  uennelfiiltigt. 

7«io.  'I^er  C'hittung   nnb   beut  Urfprunge   nad)    ift   bal)cr   bic  (Srbfüube 

iidiKiVba-    ^"  «Hcn  I1icnfd)cn  eine,  bcr  |]al)t  nad)  aber  ift  fie  eine  in  jcbem  ein= 

^tivbfunbc.     5  einen  'J3ceufd)cn,  in  allen  aber  ift  fic  eben  be^l)alb  fo  nielmal  t>orl)anben, 

aU^  '.l}ieufd)en   finb.     Peccatum    originale  est  unum    specie,  et  in  uno 

homine  non  polest  esse  nisi  unum  numero.     In   diversis  autem  Jio- 

minibus    est   unum  specie  et  proportione ,   divcisum  autem  numero. 

S.  Th.  1.  2  q.  S2  a.  2  c. 

761  4.    ^l  u  r    jene    11  r  f  ü  n  b  e ,    bie    ?lbam    a  l  •:>     St  a  m  m  o  a  t  e  r 

^i^^UfKtnbc   u  n  b  |)  a  u  p  t  bcr  lüi  c  n  f  d|  ^  c  1 1  begangen  ^at,  ift  auf  feine  ^3^ac^fommen 


§  90.  2)a§  2Be[eu  ber  ©rbfünbe.  297 

übergec^angen.     Per  uniim  liominem  peccatiim  in  limic  mundiim  intra- 
vit.     Rmn.  5,  12.  In  Adam  omnes  morinntnr.  1  Cor.  15,  22.    Adae 
peccatnm  .  .  .  origine  nnnm  transfusum  Trid.^  Sess.  5  can.  3. 
"I^arau^  folgt : 

a.  5(nbcrc  p  e  r  f  ö  u  (i  d)  e  ^ünbcu  5(bnni!o  fiiib  n  i  d)  t  übergegangen. 

b.  9^  u  r  51  b  a  m  ^  (S  ü  n  b  e,  nid)t  bic  ©ihibc  ©na^  ift  übergegangen. 
"^G^zx  bic  sententia  commnnis,  bafs,  luenn  5(bam  nidjt  gefünbigt  l)ätte, 
bie  (Sünbe  (Smvo  nn^o  nid)t  Ijiitte  fdjaben  fönnen.     S.  Th.  1.  2  q.  81  a.  5. 

c.  ©benfomcnig  gc^cn  bic  liünbcn  ber  unmittelbaren  (5  1 1  c  r  n 
ober  a  n  b  c  r  c  r  i^  o  r  f  a  l)  r  e  n  auf  nn^o  über.  9cid)t  bie  ^ünben  einzelner 
S!}?cn)d)cn ,  fonbern  einzig  bie  II  r  )  ü  n  b  c  b  e  !o  ©  t  a  m  ni  n  a  t  c  r  ö  nnrb 
übertragen,  äl)nlid)  iiüc  and)  bnrd)  bic  (SItern  bic  nten]'d)lid)e  97atur  übcr^ 
tragen  njirb.     8.  Th.  1.  2  q.  81  a.  2. 

3n  biefcm  Sinuc  ftc(}t  go'djricbcu  Azrr/?.  LS,  2U :  Filius  udii  i»ortabit  iuiqui- 
tateni  patris.  Scuu  c;^  bahov  Kx.  20,  f)  lici^t:  Y.ixo  suni  Dominus  Deus  tuus 
fortis ,  zelütcs,  visitans  iniquitateni  i)atiuni  in  tilios,  in  tertiani  et  qiiartani 
^^enerationem  eoiuni  qui  uderunt  me,  [o  tann  baö  buidiauiS  nidit  Hon  einer  cii^cnt* 
lidieu  (id)nlb  nnb  einer  eiflentlidjen  Strafe  lunflanben  uieiben,  bie  nur  beni  Sd)n(bii]cn 
eigen  fmb,  fonbern  nur  uon  S  ü  n  b  e  n  f  o  l  g  e  n  unb  ä  u  f?  c  r  e  n  St  r  a  f  i^  e  r  i  d)  t  e  n,  nieldje 
bic  9Jnd]fonnnen  nerniöne  ihre^  natürlid)en  ^^^ufnnnucnliange^^  mit  idreu  (Sitcrn  nnb  i^or* 
eitern  treffen  tonnen,  nber  für  fic  nid)t  ben  (Eliaralter  ber  Strafe,  fonbern  lebiglid)  einer 
^eimf ndjunfl  l)aben. 

II.  2B  0  r  i  n  b  e  ft  e  1)  t  aber  b  a  c>  c  i  g  e  n  t  li  d)  S  ü  n  b  t)  a  f  t  c 
an  ber  (5  r  b  f  ü  n  b  c ,  hat>  Don  ?(  b  a  ni  a  n  f  j  e  b  e  n  feiner  92  a  6)^ 
!  0  nun  c  n  übergebt,  i  b  nt  i  n  n  c  m  o  b  n  t  nnb  i  b  n  ni  i  J3  f  ä  I  (i  g 
unb  ü  e  r  b  a  nt  ni  u  n  g  t>  lu  ü  r  b  i  g  o  o  r  0-^  o  1 1  ni  a  d)  t ,  b.  l).  \>a  t^ 
$B  c  f  c  n  ber  (5  r  b  f  ü  it  b  e  ? 

^\\x  .^{(arfteUnng  bicfcr  Jvrage  fd)Iicf;cn  mir  ,^nniid)ft  bic  faffd)cn  ?(nt^ 
mortcn  a\\t>  nnb  ftcKcn  fobann  bic  rid)tigc  auf. 

1.  "I^a?  ii>efcn  ber  CSibfünbc  bcftcbt  nid]t  in  einer  böfcn  '3nbftan,v   ^.  J^r'-..  , 
jDie  $L^al)rbeit  bicfc^o  Sal^cc^  ergibt  fid)  uor  allem  baraibo,  h(\^  cc^  eine  feine  böie  2ub= 

böfc  <Snbftan,^,  alfo  and)  eine  böfe  forma  substantialis  überl)anpt  nid)t       '^""^" 
gibt  nod)  geben  fann.    ^il^örc  bie  (5rbfünbe  übrigcn^:?^  eine  fubftanticllc  ^-ornt, 
fo  märe  bor  gefallene  nnb  nid)t  gefallene  93icnfd)  iüd)t  met)r  bac^fclbe  ill^efen. 
^gt,  Belkinnin,  Controv.  De  amiss.  grat.  1.  5.  c.   1   sqq.;  Suarez^Dit 
pecc.  orig.  disp.  1)  s.  2. 

(Siegen  biefe  3:iKfe  nerftief^eu  befonbcr5  .^mci  i^rrtnnier:  '*^^'\, 

a.  ^'ie  Cebre   ber  (^^noftifer,   uield)e   bie    beui  tWcufd)en  anneborene  Sünbe  a{§    JJJpVbk'^'i'vb'^ 
ctloag  Snbftüutiellcö,    ntiiulidi  alt-  bie  uicfentliil*  böfe  ^JJiaterie  anfaben,  unirbc  bereit"?  funbc.   3iattüna= 
in  ber  Sd)öpfuniK4ebre  miberlegt.     (n.  559).     ^w  fleuiiffer  '-TiHMfe  uernninbt  baniit  ift  bic     lii^nm^  unb 
Ce^rc  be5  ni  ober  u  e  n  t^i  a  t  i  o'n  a  ( i  ^^  m  u  ^o    nnCi    ^Jß a  n  t  b  e i  ö  ni  n§,  benen  bie  Vebre  uon    "l^antfict-^mus. 
ber  Srbfünbe  nid)t5  anbcreg  ift,  nho  bie  natürlid)c  UiuioUfonnnenbeit  ober  @nblid)feit. 

b.  3in  ^icforniation^,^eitalter   fteütc    ^' l  a  e  i  u  ^^    ^lluricu^    (t    1575)    bie  and)  764. 
üon  ^roteftauten    be^  ?Jianid)äi^.nin§    befriiulbiijte  Vebrc   auf,    ^ic  (Srbfünbc  fei  nid)t  mir '>^'Hiu§  3iii)vi= 
eine  Cnalität,    fonbern  etnnvj  SubftanticUe^o,    substantia ;  fpäter  iier,^id)tcte  er  auf  taß         '^"®" 
JiJort  substantia  nnb    luöblte    i>Qn    ^^(u^brnff    vires    substantiales.     >)}üd)   bicfeni  ^rv* 

teurer  ift  bic  nienfd)liii}c  Seele  bnrdi  bie  (Srbfünbc  fubftantiell  nerönbert  ttiorben ,  au§ 
einem  ©bcnbilbc  Wotte§  ,^n  einem  (Sbenbilbe  bc?>  5:eufeU" ;  Jinc  im  l'eid)Uom  ftatt  ber 
Seele  bie  forma  cadaverica  fei,  fo  merbe  nad)  ber  Sünbc  ^tbam^  bic  Sec(e  bnrd)  eine 
forma  teterrima  substantialis  informiert.     53cjl.  2)?öbler,  Si)mboIif  §  6  ff. 

2.  ^a^  353cfcn   ber  d  r  b  f  ü  n  b  e   b  c  f t  c  1)  t  n  i  d)  t   in   ber   ^  o  n^         76r>. 
fupi^ccn^,  b.  l).  ber  unorbcnt(id)cn  53egicrlid)feit  nnb  ber  "D^eigung  ^nm  „fdn  mc^  K 
Sööfen.    X)ieö   ift  i)ogma,   mic  in  ber  3"ftifif<itionöiel)rc  au^brüdlic^  gc^     upiäcm. 


7()6. 


298      33on  bcr  ©d)öpfiing.  C.  33on  bem  21?cnfc^cn.  III.  3)cc  SünbcnfaU  unb  bic  (Srbfünbc. 

5cigt   unrb.     @iiifad)  iiiib  iiitiiiittclbar   ergibt   ftd)   bicfcr  (^(nubcn^fat^   |rf)on 
baramo,   baß   bic  .ViontupicH'cn^  and)  in  bciii  (sicrcii)tfcrtigtcn  bleibt,   in  beut 
bod)  nid)tc>  ^crbammlid)e^^  ift.     il>g(.  /i*om.  8,  1  ;  Trid.,  Sess.  5  caii.  5. 
l\Mt  bicfcr  'ilnil)rl)eit  ftel)en  int  '^iMbcr|prud) 

lifr"^"'"!^"'^  a.  bic   ')3  rote  ft  ante  n  bcs?   XVL   fVahrhiinbertö,  ivctdic   in  bicfcr 

fiiubc.       iöc^icljung  m  ^mci  viPtnden  irrten,  namlid) 

a.  barin  nnb  biefec>  ift  bic  .*panptfad)c  ,  bafi  fic  bic  il^crberbni^^  bcr 
ntcnfd)lid)cn  'Jiatnr  ober  bic  .^iontupi^^ccn;,  a  n  f  i  d)  nnb  lu  c  f  c  n  1 1  i  d)  al^^ 
^ünbc  bctradjtctcn.  Tafl  bic  nicnfd)lid)c  "O^atnv  irgcnbiDie  bnrd)  bic  ^iinbc 
ucruninbct  ober  ocrberbt  lunrbc,  nnb  H\^  bicfe  ,^hn*rnption  bcr  '?iatnr  ober 
bic  Aionfnpic^cen;^  ein  ,yir  CS'rbfiinbe  in  näd)fter  ^k^ieliung  ftcl)cnbev  Übel  ift 
nnb  fid)  ,yi  il)r,  unc  bie  3d)olaftiter  fagcn,  sicut  quiddam  niateriale 
(8.  Tli.  1.  2  q.  82  a.  o  c.)  ocrl)iilt,  Iel)rt  and)  bic  fatl)olifdjC  1()eoIot3ic; 
allein  ^ntl)cr  erftärte  anvbriirflid),  cc>  fei  nid)t  c\amc\,  bie  .^iontupic^cen;) 
alo  ein  anv  bcr  3ünbc  cntfprnngeneo  nnb  ^n  il)r  in  ^•^e.^ictjnnrj  ftel)enbe^o 
Übel  5n  betradjten,  fonbcrn  fic  fei  fclbft  3iinbe  nnb  3d)nlb  int  cigcntlidjcn 
^innc; 

ß.  barin,    baf;   fic   bic  '^HU'berbnic^    bcr  nicnfd)tid)en  '^^atnr  übertrieben 

bi^$   ;^u  einer  oöUigcn  ;)erftörnng  ibrcr  natiirlidjcn  Oüttc  nnb  Wottiiljnlidjfcit. 

.V)icrnbcr  nnten  in  bcr  \!c\)vc  oon  bcn  J^-olgen  bcr  (5rbfünbc  (§  92); 

.  '•^'-  b.   3^  a  j  n  ^o    nnb    bic  5v  ii  n  f  e  n  i  ft  e  n,    bic    benfelben   Scrrtnni    er^ 

^aiifcniftcn  übcrncucrtcn.     "I^ericlbc   unu'be   bcjonberc^   oon   ber  .^iird)c  ucrioorfen  in  bcn  i9 

^''tii^'fünb^''  cenfurierten  2äl,^en  biefec^  Qrrlct)rcr^^. 

Prop.  ',)0  lantct:  Prava  desideria,  qiiibns  ratio  non  consentit, 
et  quae  Iiohk»  invitus  patitur,  sniit  proliibita  piaecepto:  non  con- 
cupisces,  nnb 

Prop.  51:  Con('ni)is('entia,  sive  lex  nienibronnn,  et  ])rava  eins 

desideria,  quae  inviti  sentiunt    homines,   sunt  vera   leg-is   inoboe- 

dientia ; 

."ocvmclübcvb.v'  ^''  ^^  ^  ^"  ''^  ^  '^   ^^'^^   aiiborc  11  c  11  c  r  cu    T  l)  e  0  l  0  n  c  n,  bic  glciif)fan^ 

jivknbcv  tsvii~  bat b    niel)r,    balb    weniger   bic   '^^cgicrlidjfeit   alc>   bac^  iikfen   ber  (5rbfünbe 

'""^'-       betrad)tct  l)aben. 
s)ic  (iviliünbc  •^-  '^  '•"'  ^"^)   ^^^  c  n  i  g  c  r   b  e  ft  e  b  t   b  a  <<>   !ö>  c  f  e  n   ber   (S  r  b  f  n  n  b  c 

niiDt  VTibon  unb  [  \\    b  C  U    \^  C  i  b  C  11    11  U  b    i  lll    X  0  b  C. 

^^]  '  'I^iefc  Xbefc  ift  anc^briicflid)  bnrd)  ba^  Xribentinnm  (Sess.  5  cau.  2) 

?rtovin%iVö    iib^  ^  0  g  ni  a  erflärt. 
^m>c X'rnt  4.  ^  a  ^>   ^^  e  f  e  n  ber  (5  r  b  f  ü  n  b  c  b  c  ft  e  I)  t  fonnaUter   in   bcr 

'l^riiuUion    ber   nr  f  prün  glid)en    (^nabc    nnb    ber   bnrd)   ficbe^ 
mirtten  nr f prüngHd)cn  C^ercd)t igf eit  iin   engeren  ^innc. 

X^tefe  'Prtoation  aber   gcrcid)t   nuö    ^nr   ^d)u(b   nnb   ift 
bcf>{)a(b  ma^rc  nnb  eigentliche  ©iinbe,  uuil  wir  fic  in  nnferem 
S  t  a  m  in  o  a  t  c  r  b  n  r  d)  b  e  f  f  c  n  U  r  f  ii  n  b  c    o  c  r  f  d)  n  ( b  c  t  I)  a  b  c  n. 
^.    pi-.   ,  a.  T^ae^  tird)tid)c  T^ogina  Iclirt  uon  ber  örbfünbe: 

unb  iDvc  ecfjuib.  y-.  ^ic  ßrbiimbc  i|t  eine  b  e  r  ^ii?  e  e  l  c  i  n  l)  a  r  i  c  r  e  n  b  e,  lo  a  l)  r  c 

unb   c  i  g  c  n  1 1  i  d)  c    o  ü  n  b  c  {Trid.,  Sess.  5  can.  5).    Unb  bicfe  ^ihibc 
ift  ber  Xob  bcr  2ce(c  (Sess.  5  can.  2). 

ß.  2((ö  ©ünbe  fonftituiert  fic  ■unil)r()aft  eine  3d)ulb,  bcn  reatus 
peccati  originalis,   bcr  bcr  v^üt)nc  bebarf  nnb  mirtüd)  bnrd)  bie  l)eiligc 


§  90.  2)a§  Sefen  ber  (Srbfünbe.  299 

STaufc  gefü^nt  unb  ausgetilgt  unrb  (Sess.  5  can.  5).  ^a{)er  fyiben  nud^ 
bie  ^äin  imb  btc  alten  ^on5ilien  m^  ber  Äinbcrtaiifc  in  remissionem 
peccatonim  inuncu  unb  immer  iinebcr  bcu  ^ünb^  iiiib  (9d)ulbd)aratter  ber 
©rbfünbc  bemiefcn. 

gragt  man  mm  aber,  tuorin  jene  ber  3ec(c  inl)äricrcnbc  ^ünbe,  iiield)c 
ber  Xob  ber  @ce(c  ift,  nnb  morin  inc^befonbere  bereu  3d)u(b,  mit  a.  ^\, 
wov'm  b(i^$  formale  peccati  oriftiiialis  beftctjt,  [o  antu^orten  alte  angefetjenen 
!i:t)eo(ogen  mit  ber  oben  (ii.  770)  anfgefteUtcn  Il)e[e. 

b.  ®euov  mir  ben  33emeic>  für  biefe  5^t)efe  antreten,  muffen  mir  >^ic  ^^.^^^^ J^^.^^-^  ^^^^ 
(Sünbe  aU  5(ft  nnb  atc^  l^uftanb  ober  bie  8nnbentl)at  nnb  ben  eunbenftanb. 
(Siinb  enftanb  nnterfdjeibcn.  "A^k  (Bünbentf)at  ift  in  bem  IDcomente, 
in  bem  fie  noübradjt  ift,  and)  oorübergcgangen;  ber  vSnnbenftanb  aber 
bleibt  nad)  ber  ennbent()at  nnb  b  e  ft  c  l)  t  n  n  m  a  n  b  e  t  b  a r  fort,  folange 
er  nidjt  anfgel)oben  mirb.  ^sii^cm  5(bam  gegen  (^otteö  ®ebot  fid)  anf(et)nte 
nnb  bie  Xljat  bee^^  Ungel}orfamc>  uollbradjtc ,  fel^Uc  er  bie  <Sünbentl)at 
(peccatuni  actucde),  bie  ak^  Z[)at  oorüberging;  aber  ber  bnrd)  biefe  Zl^cit 
öernrfad^te  ^ünbenftanb  blieb  in  il)m.  tiefer  ^ünbenftanb  ober  baS 
peccat um  liahituale  mar  etunv:>  real  in  b  e r  3 e e l  e  53 1 e  i  b  c u b e S.  T^nrd) 
btc  (Eiinbentl)at  l)at  fid)  ber  ^nlle  nou  (^k^tt  abgemenbet,  nnb  er  bleibt 
00 n  it)m  abgemenbet.  Turd)  bie  l)eiligmad)enbe  (^nabc  mar  ber 
3}?enfd),  inöbefonbere  5lbam,  realiter  OHtt  aXt-  feinem  übcrnatür- 
nd)en  (Snb.^iele  ^^ngemenbet  unb  untcrmorfeu  nnb  mit  il)m 
realiter  bnrd)  ba^o  ^^anb  ber  l)  eil  igen  überna  tnrlid)  en  Siebe, 
als  Äinb  mit  bem  ^Miter,  o  er  einigt.  'Tnrd)  feine  8ünbe  aber  rij3 
er  fid)  loc^  oon  Cv^ott  nnb  nötigte  benfelben,  il)ni  bie  l)eiligmad)eube  (Mnabe 
ber  ^^inbfd)aft  ,^u  ent5iel)en.  'Taburd)  oermanbelte  fid)  hai>  53erl)ältntS 
ber  greunbfd)aft  unb  Äinbfd)aft  in  baS  ^^erl)ältuiS  ber^^einb^ 
fd)aft  unb  ber  (Sutf rembung  oon  (^ott.  ,8"9tcirf)  oerlor  baburd)  bie 
3ecle  ben  (^ l  a  u  ;^  nnb  bie  £  d)  ö  n  l)  e  i  t  il)rer  ü b  c  r  u a  t  ii r  l  i  d)  en  (^^ o  1 1- 
ä  ^  n  l  i  d)  t  e  i  t  [similitudo)  unb  mürbe  babnrd)  b  e  f  I  e  rf  t  nnb  l) ii  f3 1  i  d).  X^iefeS 
ift  bie  2)?alet  ber  (^üube  in  ber  übernatürlid)eu  Orbnung.  1^eSl)alb  ift 
bie  fünbige  Seele  nid)t  nur  n^egeu  il)rer  oorübcrgegangeneu  ^l)at,  fonbern 
and)  mcgcn  ber  in  il)r  bleibenben  nnb  il)r  innemol)nenbcn  33eflecft= 
l)  c  i  t  n  n  b  ,V)  ii  g  l  i  d)  f  e  i  t  e  i  n  Csk  g  e  u  ft  a  n  b  b  e  S  g  i)  1 1 1  i  d)  e  n  31  b  f  d)  e  u  e  S. 
i)arauS  ift  and)  tlar,  hi\\i>  ber  im  l^iomentc  ber  5:i)atfünbe  mit  9^ot^ 
menbigfeit  eingetretene  ilnnlnft  ber  l)eiligmad)cnbcn  (^nabe,  nnb  bamit  ber 
übernatürlid)en  ®ered)tigfeit,  .S^eiligfeit  nnb  Ö)ottec^finbfd)aft,  nid)t  nur  eine 
golge  unb  3trafe  ber  2ünbe,  fonbern  bie  in  ber  (Seele  bleibenbe  ober 
^abitnale  3ünbe  felbft,  meld)e,  meil  bnrd)  ben  freien  ^^illen  bcS 
SünberS  oerurfad)t,  bemfelbeu  jur  3d)ulb  gereid)t,  eine  felbftoer-- 
f  d)  u  l  b  e  t  e  "13  r  i  0  a  t  i  0  n  ber  *p  e  i  l  i  g  f  e  i  t,  (^  e  r  c  d)  t  i  g  t  e  i  t  u  n  b  (^  o  1 1  e  S- 
f  i  n  b  f  d)  a  f  t ,  eine  f  d)  u  l  b  l)  a  f  t  e  ^k  f  l  c  cf  n  n  g  ber  Seele  {maciila 
cidpae)  ift. 

T^a  nun,  mie  mir  gefel)eu  l)aben,  bie  C^nabe  ber  urfprünglid)en 
.•p eiligfeit  nnb  C^ered)t igteit  bem  5lbam  nid)t  nur  für  feine  ^^erfon, 
fonbern  für  fein  ganzes  ®efd)led)t  gegeben  unb  il)re  33emal)rung  für 
fid^  nnb  feine  S^ad^fommen  an  bie  (Erfüllung  bzt^  parabiefifd)en  (Gebotes 
gefnüpft  mar,  fo  I)at  er  bnrd)  feine  Sünbe  jene  (^nabe  uid)t  nur  für  feine 
$erfou,    fonbern    für    ba^    gan^e    3)2euf  d)en  g  cf  cl)lcd^t    ober    für    bie 


300      S?on  bcv  Grf)öpfiin(i.  (\  35ou  bcin  2)icnfd)cn.  III.  2)cr  (SiinbcnfnK  unb  bic  (5rbfimbc. 

meiif  iljlid)  c  "iJJatiir  in  allen  il)rcn  ^^n^i^^^^^^^i^  ucrioren,  bic  luui)  C^ottcö 
ur|>-üii9lid)cni  .V)ci^3rat|d)lii|l  mit  ber  mcnid)lid)en  ^J^atur  aiid)  bic  iirjprüng- 
lid)c  (^imbc  bicfcr  'J^atur  ererben  loKtcn. 

c.  T^k  örb|iinbe  fd^liejlt  nlfo  ein  X^üppcltc^^  in  fid) :  bic '}3r  i  luU  ion 
ber  urfprünglidjcn  (^crcd)tigfeit  nnb  bic  5ßcr)  d)nlbnng  bicfcr  ik'iuation, 
uiic  c^5  in  nnferer  Tl)efc  cntl)aUcn  ift. 

®ie Lhbfitiibe bie  ^'     '^^^f^  ^^^   örbfünbc    in  ber   '13rii)atiün   ber  nrfprünglidjcn   ®c^ 

•;<riontion  ber  rcdjtigtcit  beftcl)!,  ergibt  fid) 

'ScSigreit"  «^-  'iii^^  ^i'i"  l>ognia  oon  ber  :;T?cd)tfertignng  be^^  3iinberc^    ^^IMc  bnö 

Tribcntinnni  fugt,  luirb  bnrd)  bic  Janfc  getilgt  id ,  (|iiod  verani  vX  pro- 
})riam  ratioiieni  habet  peccati  (Scss.  5  can.  5).  '3lnn  luirb  aber  burd^ 
bic  Tanfe,  luic  bac^  Tognia  (cl)rt,  bic  l)ciligniad)cnbc  ^nabc  cingegoffen  nnb 
babnrd)  bic  Seele  anv  beni  3tanbe  ber  llngcredjtigtcit,  3ünbe,  Ungnabe 
in  ben  Stanb  ber  (^krcd)tigtcit  ober  (Mnabe  gefetzt.  (5o  beftc()t  alfo  ha<s 
^i>efen  ber  (Srbfünbe  in  ber  ^j^riinition  ber  nr|priinglid)cn  (^nabc  nnb  (^c^ 
rcdjtigfeit; 

ßß.  an^^  bcni  ^ii^cfen  ber  iH^fitia  orUjbialis.  l^i\t>  31>c|"en  ber  ©rb^ 
fiinbe  ift  hat^  gerabe  C^H-genteil  uon  beni  ilkfcn  ober  ber  tbrnia  ber 
ur)"priinglid)cn  ('»kn-cd)tigfcit.  ^Vnn  beftcl)t  aber  \>{v:^  üll^cfcn  ber  nrfpriing^ 
lid)en  C^eredjtigfcit  im  engeren  nnb  eigcntlidjcn  »Sinne  in  ber  Untcriuerfnng 
ber  Seele  unter  C^Unt  unb  in  ber  ^Bereinigung  mit  il)m  bnrd)  bic  l)citig^ 
mad)enbe  Cs^iabc.  ?U|o  beftebt  baci  'il^cfcn  ber  G'rbfünbc  in  ber  'Beraubung 
bicfcr  OMiabe  nnb  ber  bamit  gegebenen  l^üc>trcnnnng  tum  (ibtt,  il)rem  über^ 
natürlid)cn  (5nb,ycl. 
774.  .f)icvaii'^  ovnibt  fid)  [ofort,    baf?  bic  Jfontiipi^con,",  ,5iiv  Svbfünbc  in  bcmfclbcn  il^cr* 

fi^onnii)i"*cir^'^v*^'^^^"^''  P^'^^^'  '^''^'  ^^^  rectjtiulo  ,viv  iustitiii  ori^inalis.  Sotuic  bic  übcniatüvlic1)c  (Mc* 
"Vri'liinb"'!^"^  vcri)tii^fcit  ^at^  'ÄHlcmlid)c  bc^  UvftaiibCi?  ift,  bic  rcctitudo  aber  ctiim»^  .yir  (^crcd)tic]fcit 
.s)in,vuicfonuiicuc^^,  fo  ift  nud)  bic  'lUiinitioii  bcv  rcctitudo  unb  bic  bamit  (]ci]cbcnc  un= 
ovbciitlid)c  Monfupiincn,^  eine  ^oli^c  bco  i^cvln[tcc>  bcv  nvfpvünnlidjcn  (Mcrcd)ti(^fcit,  nid)t 
abcv  bic  Unflcvcditiiifcit  [dbft.  l:a{)(x  bcftcbt  baö  '^i'cfcn  bcv  (jvlifünbc  in  bcv  'lUiuation 
bcv  (^Wncd)tii]fcit,  nid}t  in  bcv  ''^^viiuition  bcv  rcctitudo  obcv  in  bcv  Monfnpi'occn'v 
'^aiS  Uiollcn  bic  ^d)ola[tifcv  mit  bcm  ^(u^bvnrf  fairen,  bajl  Ict^tcvc  jn  cvftcvcv  |id) 
äbn(id)  ücvbaltc,  mic  bic  l'Jiatcvic  ,^nv  ^-ovm.  3onnc  nänUicl)  in  einem  conii)ositum 
pliysicuiii  bic  ^JJiatcvic  bnvd)  bic  ^-ovm  \\\  bcm  bcfiimmten  Iin(]e  luivb,  j'o  ift  bei* 
fonfiipi^öcibilc  lOicnfdi  nid)t  fdion  ucvmöiie  bcv  Monfapioccn^,  fonbcvn  bnvd)  bic  '!|.U-iinition 
bcv  (''Hncd)ti(]feit  3ünbcv. 

si^eifrfiJil^inqbrr  ß*     '-^^^''^  ^'^'^^Ö^  ^'-^  1^^"^^'  ^^^^^  ""^  moburd)  bicfc  ^J^riinitii^u  bcr  urfprüug^ 

^«nöatioit.  lid}en  ^cred)tigfeit  jebcm  ^^(bamefinbc  ;^nr  3d)nlb  gcreidjt  nnb  bc-otjalb 
Sünbc  ift. 

5lMe  mir  in  ber  ^cbrc  oom  Urfprunge  be>^  Übclc^  (i<  ()())  gcfcl)cn  l)abcn,  ift 
ein  T^reifad)ec^  ;^n  untcrf d)eibcii :  b e  r  b l  o  \]  c  'JJi  a n  g  c ( ,  bic  '}.m-  i  im  t  i  o  n  ober 
bac^  Übel  nnb  bic  ncr  f  d)nlbct  c  ^^rination,  bic  eigcntlid)e  Sünbe. 
.Viiittc  (S)ott  bcn  l\\mfd)en  in  statu  natui-ae  purae  bclaffcn,  fo  tinirc  \>([€> 
'Jtid)tuorl)anbcnfein  ber  nrfprünglid)cn  Cocred)tigfeit  ein  blogcr  H^angcl, 
eine  i)ura  ne^-atio  gemefen.  %U  33eranbnng  einc^o  fein  fi^nncnben  nnb  fein 
füücnbcn  GHtten  ift  fic  ein  Übel.  Tamit  aber  bicfc  'l.n-imUion  nid)t  blo|3 
ein  Übel,  fonbcrn  eine  eigen  tlid)C  Sünbc  fei,  mng  biefclbe  frei 
iurfd)ulbet  fein. 

'3>aj3  bicfc  'iPrioation  ber  g-ratia  unb  iustitia  ori^inalis  unb  bic 
bamit  gegebene  53cfleiftl)eit ,  macula  ober  and)  Xob  ber  Seele  für  5lbam 
fclbftiierfd)nlbct  mar,  leud}tet  ein.  'A)enu  er  l)at  fic  ja  bnrd)  feinen  freien 
5i>iücn  öcrurfad)t. 


§  90.  3)a§  Sefen  bcr  (Srbfünbe.  301 

T)a^  aber  biird)  ^en  freien   3Si((en^^aft   5lbam€^  aurf)  für   nUc   I c i n e  ^^^  ^1"^;,^^;^,^ 
9^ad)fommen   eine   ^d)ii(b   fontra[)iert  luirb ,    imb  bajä  nntl){n   bic   jcbem  oSeimni§  bev 
5(bam^^finbc   tnncuiof)nenbc   ^^rinntioii   bcr   {)ci(igmnrf)cnbcn  (^nabe  anä)   für     ^"^■^f""^'"- 
e0  eine  oerfiijulbetc   nnb   fomit  niti)t  Mofs  ein  Übel,   fonbern   eine   ©ünbe 
ift,  barin  bcftel)t  üorßügUrf)   hat-'  (^e()cimni^  ber  ©rbfünbe. 

(&§  märe  nämlici)  falfrf),  bk  b(oJ3e  "^riDation  nnb  bcn  bloßen  |)abitn!?> 
ber  (i^nabentofigfcit  nnb  bcr  bamit  uerbnnbenen  ißerbcrbni^?  ber  ^i)^atnr  o^ne 
9iücffirf)t  auf  ben  5n  ©rnnbe  liegenbcn  freien  äBitlen^^aft 
5lbani§  al0  ba§  ^an^e  ber  ©rbfünbc  ^u  bctrarf)tcn;  bann  unire  fie  iiiol)l 
ein  (Erbübel,  nic()t  aber  eine  ©rbfünbe.  X)enn  nnr,  ims  bnrd^  ben  freien 
Tillen  üerfdinlbet  ift,  ift  ^ünbe. 

X\c\(§  leugnete  ^aiit^.  (5v  lie()nuptete  näiiiüd),  ber  liöje  ^abitii^  ""H'^'*''^  S^ajits'übev  bie 
9Biüen6,  in  beiii  mir  i^eboren  mcrben,  fei  Sünbe  oline  ^Küdfidjt  niif  ben  '-Ii>iUen!3aft  ^^(baniio,  ^i<er)d)u(buiin  ber 
in  beni  biefer  .SpabitU!.^  feinen  Urfprunq  nnb  feine  Urfodje  bat.  ®iefe  Öefjre  ift  üon  ^vbiünbe.  "ji^er- 
bev  ^irdjc  ueviiun-fcn.  '  mteiumg. 

l'rop.  46:  Ad  rationeni  et  dctiiiitionem  peccati  non  pertinet  voluntariuni, 
nee  definitionis  quaestio  est,  sed  causae  et  oriyinis,  utnnn  oniiie  peccatuni  debeat 
esse  voluntariuni. 

Prop.  47:  Tnde  peccatuni  originis  vei-e  liabet  rationem  i)eecati  sine  ulla 
ratioue  ac  respectu  ad  voluntateni,  a  ([ua   oriiiiueni  liabuit. 

Prop.  4(S:  Peccatuni  orii^inis  est  liabituali  i)arvuli  voluntate  voluntariuni 
et  habitualiter  doniinatnr  parvulo :  eo  quod  non  <^t')it  contrarium  voluntatis 
arbitriuin. 

ill^Q!?  l>m  letzten  2q^5  in^^befonbeve  betrifft,  fo  liegt  barin  ein  boppelter  l^^rrtnin: 
cine^teiUo  baf?  hüt>  Sefen  ber  ©rbfünbe  in  bie  blofje  Oieigung  be^^  'ii^iUcnci  .yiiii  ^öfen 
ober  in  bie  Monfiipi^een;,  gefetzt  nn^  anberented^o ,  baf^  ^iefer  fd)liinine  'ii'iUen^jnftanb, 
abgefehen  non  ber  i8erfd)ulbnng  in  ?(bain  als?  ba^:^  iian.^e  i!l'efen  ber  (Srbfünbc  be,^eid)net 
juirb,  nuibrenb  da^o  '^in-fen  ber  (Srbfünbe  nid)t  im  bloßen  liabitus  ober  ber  Äonfnpi^ocen.^, 
fonbern  in  ber  ^^riuation  ^er  nbernatiir(id)en  Weved)tigfeit  beftcbt;  biefer  ^^nftanb  aber 
ift  nidjt,  abgelesen  non  ber  'iH'rfd)lII^lIng  im  2tainmnater,  Sünbe,  fonbern  babnrdj,  bnfj 
mir  in  »'(bani  biefen  ^i'ftnnb  iierjd)ulbet  baben. 

I)ie  ^-ieuicifc  für    biefc    ^n^r f rijnlbitnn    bcr  "priuation    ergeben   fid)         tts. 

aa.     am  Rom.  :>,  12:  in  (pw  onnies  peccavei'unt.    'jDabei  gilt  c*?    bev  tirbfimbe 
glcid)  ob  i^j^'m  mit  in  quo  ober  mit  <iHi((  überfct^t  luirb  m.  748).    3id)cr  Unrb      ''^»"'f'^|'' 
als;  (s^-unb,  luarnm  xHbamc>  2ünbc  nnb  il)r  3olb,    bcr  Z^\> ,   anf  alle  über^ ""' s'irm ;"*^^" 
gegangen  ift,  angegeben :  m  e  i  l  alle  i  n  %  b  a  m  g  e  ( ü  n  b  i  g  t  l)  a  b c  n.    5lnd) 
Rmn.  5,  19  ift  bic  ilun'fdjulbnng  ftar  au^ogcfprodjcn :  Per  inoboedieiitiam 
unius  hominis  jteccatore.^  constituti  sunt  midfi; 

ßß.  aui:  ber  i^el)rc  ber  ^äter,  bie  Rom.  5,  12  in  ber  näm^'^"-^  ^''"  ^^^f^'i»; 
lid)en  SJ^eife  an^^legen,  mie  co  eben  gcfd)cl)cn  ift.  2lud)  fprcdjcn  fie  fclb= 
ftiinbig  biefe  'ii.Mil)rl)eit  am,  menn  fie  fo  oft  fagcn,  bafs  mir,  ha^  hat"  ^JJicnfdjen- 
gcfd)lcd)t,  hafi  alle  in  5lbam  gcfüubigt,  mic  mir  oben  ai.  749  f.)  im  Xrabi 
tion6bcmcic>  gcfcl)cu  l)abeu.  '^abcr  fönuc,  lel)rcn  fie  mieberl)olt,  bie  (Sünbe 
5lbam^>  jmar  in  einer  gemiffen  ^c^icljuug  al-o  eine  nm  frembe  (Sünbc,  alc^ 
bic  (^üube  eiuec>  auberen  bc^cidjuct  merben,  infofern  nämtid)  5lbam  eine  imn 
un^o  iicrfdjicbcnc  ^erfon  ift,  nnb  mir  nid}t  in  eigener  ^^crfon,  mic  er, 
gefünbigt  l)abeu ;  ha^  aber  in  anbcrcr  nnb  ebenfo  mefentlid)er  i^e^ieljung  jene 
^unbe  für  nue;  nid)t  eine  uuc^  frcmbc,  fonbern  unfere  @ünbc  fei,  meil 
mir  alle  beut  llrfpruuge  nad)  in  ^Hbam  maren  nnb  ber  9^atur  nad)  mit  il)m 
cinC>  finb.  @an5  tlar  fd)reibt  bcr  l)eil.  5lugnftinu^^:  Et  illud,  quod  in 
parvulis  dicitur  originale  peccatuni,  cum  adliuc  non  utantur  arbitrio 
voluntatis,  non  absuide  vocatur  etiam  voluntariuni,  quia  ex  primi 
hominis  mala  voluntate  contractum,  factum  est  quodammodo  haere- 


302      5Bon  ber  3d)öpfung.  C.  55nu  bcm  ^J.)^nifcf)on.  III.  3)er  ©ünbenfaU  mib  bie  erbfünbe. 

(litariiim.  Retract.  1.  1  c.  1;).  5(uf  (^lciif)C  5Bcifc  crflärt  bcr  ()ci(.  !I()oinaf> 
bi>o  voluntarium  bcr  @rb|iinbc :  Privatii»  g-iatiae  sanctiticantis  in  qiio- 
lil)et  liomiiie  liabet  ratiunem  ciilpae  ex  hoc,  qiiod  per  voluntatem 
pi'incipii  naturae ,  i.  e.  piimi  liominis  inductus  est  talis  detectus. 
In  2  8ent.  dist.  30  q.  1  a.  2; 

""!r ^MuriK.'"  Th     ^^ "  ^^   ^  ^  ^'   l^  c  ()  r  c   b  c  r   ^  i  r  li)  c.     ^^gl.   Trid.,  Sess.  5  can.  3 ; 

bic  Propp.  40—49  bcc^  l^Baju^^  (n.  777). 

Tie  ^Sation  ^^-     ^^i^*  "^^ff^^^  ^^^f"^  ^'^^^^"^^  fcitl)attcn,  uäinlid) 

"i)\vf S^nl^J'öv^  a.     b  n  g  b  i  c  ß  r  b  I  ü  n  b  c  formaVifer  i  n  b  c  r  ^l^  r  i  i)  a  t  i  o  n  ber  msWiia 

civbiiiiibi-.  originalis  b  c  ft  c  l)  t ,  eine  ^U'  i  luu  i  o  n,  b  i  c  j  e  b  e  ni  *?(  b  a  ni  «o  f  i  n  b  e  \v  a  l)  r- 
l)  a  f  t  n  n  b  i  n  n  e  r  ( i  d)  eigen  i  ft,  u  n  b 

(3.     b a |1   b i e f e   ^h* i n a t i o n   and)  in   j e b e ni  5( b a ni ^> t i n b e  eine 

in  a  f)  r  e  3  d)  n  ( b  f  o  n  ft  i  t  n  i  e  r  t ,  nu  i  l  b  i  e  f  i  c  ü  e  r  n  r )  a  d)  e  n  b  e  3  ii  n  b  c  n- 

tl)at   '^(bamf^   nid)t   blof?   il)ni   nl^o    (Sin^clper f on,   fonbern   and) 

feiner  g a  n 5  e  n  ^V a  d)  f  0  ni  ni  e  n  f  d)  a  f  t  ;^  n  g  e  r  e  d)  n  e  t  \v i  r  b. 

^.  J^J,^..  ^  3(dcin  in  einer    gan,^   anbcrcn  ii^cifc   ift   bie  3nnbe  5(bamc^  ibm  felbft 

ba'M>^ftatuin  nnb   m  einer    anberen    ^-»eije    leincn    ^Jtad)tomnien    eigen:    51  ba in    namlid) 

naturae.  ^^j^.  p e  r  [  ö  n H  d)  e  3iinbe,  ben  '3tad)tonnnen  aber  nid)t  aU  |.ier)önlid)e 
3üiibe  biefer  einzelnen  iyienfd)en,  fonbern  alc^  2iinbc  bec^  iyienfd)en^ 
g  e  f  d)  l  e  d)  t  e  c^ ,  beffen  (^lieber  ade  ein;^elnen  fiiib ,  alv  3  ii  n  b  e  b  c  r  (^^  a  t- 
tnng,  mit  ber  bie  ;3nbioibneii  generifd)  ein^>  finb,  ober,  luie  bie  ilniter  nnb 
X()cologen  am  l)äiifigftcn  fagcn,  ak^  3iiiibe  ber  9Jatnr,  peccaf um  naturae. 
'Khy  I)aben  bie  3ünbc  ^Ibamo  nid)t  perföntid)  begangen,  '^arnm  ift  and) 
nid)t  nnfere  '}>erfon  im  Unterfd)iebe  uon  nnferer  ^Jatnr  mit  ber  3d)nlb  biefer 
'3nnbe  be()aftet,  nnb  infofern  ift  fic  \mt>  freinb,  lüie  and)  '^(bain  eine  anbere 
'}?erfon  ift  ak-'  id).  Jyalfd)  nnb  mibcrfinnig  ift  baf)er  and)  bk  58orftel(nng, 
ba\]  mir  perfönlid)  in  :Hbam  gefiinbigt  l)ätten  ober  pcrfönlid)  in  il)m  gemefen 
iiniren. 

Tagegen  baben  mir  bie  3ünbe  ^^Ibanho  genan  infofern  begangen,  aU 
mir  mirtlid)  in  il)m  nnb  mit  if)m  eiiuo  maren,  luiinlid)  ber  9^atnr  nnb 
(^sWittnng  nad),  mic  fid)  biefe»?  aiiv  bcm  -^^erl)ä(tni^o  bec^  otammuaterf^  511 
feinen  9tad)fommen  ergibt.  'ÜMir  luimlid)  in  5(bam  bie  gan;^e  *OJienfd)f)eit, 
bie  mcnfd)lid)e  '^latnr  in  i[)rem  Urfprnngc  in  tonfroter  ^nbiinbiialitiit  mirtlid), 
fo  bat  and)  in  "^Ibain  bie  l)tenfd)l)cit,  bie  menfd)lid)e  ^Itatnr  gefiinbigt,  auf 
um  aber  ift  bnrd)  bie  ^^5ei^9i»Hl  ^in"c  bnrd)  i()re  Sd)ulb  gcfalicnc  DJt'enfd)en' 
natnr  übergegangen,  "ili^ir  participieren  baf)er  genau  in  berfelbcn  5öcife  an 
bcr  oünbc  ";?(baim^,  mic  mir  an  bcr  Statur  ^Hbaiuv  tcill)aben,  niimlid) 
ucrinögc  ber  auf  bcr  ',>lbftaminnng  bernl)cnbcn  gcnerifd)en  9^aturciid)cit. 

Hbam  di'i)autit  ^^^^^*  ^^^^'"^'■^fi^"  ^^^'^*  "i^i^  'iiii'f)  5^^  erfcniicu,  mic  nnb  marum  nur  jene 

nnb  jHepräieniant  e r  ft  c    Güubc    '^l  b  a  lu  ^    aiif  uiUo   übcrgcljt    uub    nid)t    ade    feine    übrigen 

^^Llriien"     ^üuben ,  11  li  111  ( i d)  m e i (  er  f e n c  e r ft e  o ü n b e  i n  f  e i n e r  (£' i g e n f  (^ a f  t 

gejc^iedjtc'S.    q ( e,  ^')anpt  \u\h  9f c p r ä f c u t a u t  b c ^>  g a u ^ c u 'JJ^ c u f d) c ug c f d) ( c d)t c^ 

begangen  fyii. 

Ta(3  e^>  fid)  aber  fo  uer()ä(t,  {}at  feinen  (^vnnb  in  bcr  ebcnfo  freien, 
al-o  meifen,  gcred)tcn  nnb  gütigen  5(norbiiung  (^3ottc^o.  Ö^ott  ()at  bcm  5lj^am 
bie  mcnfd)lid)e  ^Jtatnr  nid)t  btojl  für  feine  '].^erfon  gegeben,  fonbern  and) 
hamit  er  fic  auf  alle  feine  9tad)fommen  übertrage,  ^n  gan^  g(cid)cr  5öeife 
gab  er  it)ni  and)  bie  (Shiabc  ber  nr  fprüngl  id)en  (^cr  ed)tigf  eit  nid)t 
nur  für  feine  Werfen,  fonbern  aud)  für  bat-^  g  a  u  3  e  ^J3i  e  n  f  d^  e  n  g  e  f  d)  ( e  d^  t. 


§  91.   2)ie  ^ortpflangung  bcv  erbfünbe. 


!5)ie  33ctpn()nmg  bicfcr  (Smbc  für  if)n  imb  fein  (^cfd}(cd)t  fyU  aber  ®ott  an 
bic  (SrfüKung  jene?  (S^ebotcc^  öctnüpft,  beffen  Übertrctmuj  md)  berjelbcn  QÖtU 
i\d)cn  Drbnimg  bcn  ^erluft  biefcr  @iiabe  für  il)n  imb  fein  (^ef(i)leii^t  jnr 
golge  l)atte. 

^icfe^  ift  ber  (£inn  fpiiterer  Srf)olafti!er ,  bic  nntcr  |)inuieic>  anf 
Os.  6,  7  Ict)rcn,  (^ott  ^obe  bnrd)  bat>  f.  g.  decretum  aUigathmri,  mag  mnn 
bnefetbe  mit  einigen  aU^  pactum  virtiiale,  mit  nnbcren  al6  pactum  formale 
nnffaffcn,  ?(bam  jnm  9iepräfcntanten  ber  DJtenfrf)l)eit  gemnd)t  unb  infofern 
alte  an  bie  iiMUcn^oentfdjeibmig  bec^  ^tamnuiatcrc^  gcbnnbcn.  '5)abei  bürfen 
mir  jebod)  nidjt  ucrgeffen,  hafj  bic  ::Keprtifentation  bc«  'JJ(cnfd)engefd)(e(^te^^ 
bnrd)  5Ibam  nid)t  Icbiglid)  anf  bem  mora(ifd)cn  ober  jnriftifd)en  33anbc  eine^> 
foId)cn  Tcfrctc^>  ober  i^ertragc^  bern()t ,  fonbern  in  ber  uon  @ott  gemoKten 
pf)l)fifd)cn  (^attnng^ocin()cit  ber  yjtenfd)cn  mit  5(bam  feine  ©rnnblagc  ()at. 

?iad)     allem     bicfcm    ift    bic     (£'  r  b  f  ü  n  b  e     bic     i)  o  n     b  c  m 
9Ji  c  n  f  d)  e  n  g  e  f  d)  ( c  d)  t  c  i  m    3  t  a  m  m  o  a  t  e  r  n  e  r  f  d)  n  (  b  e  t  e  n  n  b 


bnrd)    alle    (^  e  n  e  r  a  t  i  o  n  e  n    f  i  d)    o  c 


r  c  r  b  e 


n  b  c    ''p  r  i  u  a  t  i  0  n 


c  r  e  d)  t  i  g  f  c  i  t  n  n  b  @  o  1 1  e  ^>  f  i  n  b  f  d)  a  f  t, 
(^  0  1 1 ,    n  n  f  e  r  c  m    ü  b  c  r  n  a  t  ü  r  l  i  d),e  n 


ber  n  r  f  p  r  ü  n  g  ( i  d)  e  n  (k^ 
ober  ber  31  b  f  a  11  o  o  n 
(£  n  b  ä  i  c  (. 

3d)onon.  ;?luc^  bem  C^kfagten  ergibt  fid),  ba}^  h(V$  3nbjeft  ber 
©rbfünbc  mie  ber  nriprünglid)cn  (^3cred)tigleit  nid)t  ber  ?eib,  fonbern  bic 
(geeie,  in  specie  ber  ÜUÜe  ift,  bie  ja  allein  ^nbjcft  uml)rer  3ünbc  nnb 
3d)nlb  fein  tonnen,  ii^enn  man  bagegen  Stellen  mic  Eo)n.  7,  18  nnb  23 
eingemenbet  l)at,  fo  ift  ;^n  ermibern,  ba\]  bieie  nnb  dt)nlid)e  3tc(tcn  nid)t 
oon  ber  eigcnllid)en  3ünbe,  jonbern  oon  ber  ^Uonlnpi^öccn^  l)anbcln. 


iinviv:-'  gan;)  anbercc^  ift   bic  5ragc 
jnr  5ortpflan,;nng  ber  Ü-rbfünbe  ftel)t.     ' 


in  meld)em   ii>crl)äUni'?   ber   !?eib 
^mon  mirb  gleid)  bie  iHtbc  fein. 


782 
)a§  decretum 
alligativuin 

bei  ben 
2cl)oIaftifern. 


783. 

©cfinition  bev 

(irbtiinbe. 


784. 

©ubifft   bn 

(iibfünbe. 


785. 

bfnnbc  erbrad)t  mnrbcn,  ä""n  i>n  nxb- 

lüube   iiad) 

2d)iift,  Jrabi= 

tioit  unb  i8ex= 

mm  ft. 


§  91.    Tic  JyPvtvflnn,iU"fl   '^^^  (frbfünbc» 
^gl.  i^einvid),  3^ogiiiatifd)c  'Jlieofogic  \J  §  320. 

'^ic  3ünbe  ^Ibam^o  gcl)t  bnrd)  bie  natür(id)c  ^ortpf lan^nng 
anf  feine  9iad)fonuncn  über. 

I.  "Tie^o  ift  "^ogma  nnb  ergibt  fid)  an^?  allen  ^^kmeifen,  bie  feitl)er 
für  bie  ®^'iften5  •§  89)  nnb  bao  'iikfcn  ><  1)0)  ber  ©rbfünbe  erbrad)t  mnrbcn, 
namentUd) 

1.  au^>  Ps.  50,  7:  in  ini(initatibus  conceptus  sum :  et  in 
peccatis  concepit  nie  mater  mea;  Job  14,  4:  de  immnndo  concep- 
tum  semine ;  Ephes.  2,  3 :  natura  lilii  iiae ; 

2.  an^>  bem  !it ri beut innm:  Sess.  5  can.  3:  Hoc  Adae  pecca- 
tum  ....  propagatio7ie  ....  transfusum  omnibus  inest;  can.  4: 
Etiam  parvuli,  qui  nihil  peccatorum  in  semetipsis  adliuc  committere 
potuerunt,  ideo  in  remissionem  peccatorum  veraciter  baptizantur, 
ut  in  eis  regeneratione  mnndetui',  quod  generatione  contiaxerunt ; 
8ess.  6  cap.  3:  Homines,  nisi  ex  semine  Adae  propagati  nasceren- 
tur ,  non  nascei  entur  iniusti ,  cum  ea  propagatione ,  per  ipsum 
dum  concipiuntur,  propiiam  iniustitiam  eontrahant; 


7H( 


304      5?on  bev  Sd}öpfung.  0.  55ou  bcm  9Wenf(^en.  III.  2)cr  ©ünbcnfott  unb  bic  ©rbfünbc. 

3.  QU ^5  bei*  9^at nr  bcr  (Snc^c.  ^iirrf)  bie  3^"9«"9  9<^^K  ^i^  ^^atur 
5(bam^^,  bic  men|d)lid)c  ^Jt'atiir ,  auf  aüc  [eine  'Jtafl)fonuncii  über.  ^J^it  ber 
meiifd)üd)cn  ))latnx  tuirb  aber  aud)  ber  l)abituale  ^^uftanb  bcr|c(bcn,  bca^ 
l)eccatum  iiaturae,  b.  ().  bic  (Srbfünbe,  fortöeppan^t.  ^ic  men|d)lid)e 
'J^ituv  lunre  in  statu  naturae  purae  mit  il)rcn  natürlid)cn  Einlagen,  in 
statu  naturae  elevatae  mit  i()ren  fupcrmUuraicn  unb  prätcniaturaleu  (^nben 
fortgepftauot  uun'ben;  in  statu  naturae  lapsae  aber  luirb  fic,  burd)  '^(bam^ 
©d)utb  atler^  nid)t  jur  ^J^atur  gcl)öreubeu  (^aben  beraubt,  fortgepflanzt. 

IL     Über  bie  5(rt  unb  il'cife,  mic  luir   nn^o  bie  gortpfian^ung  ber 
bfr""'"'  ©rbfünbc  burd)  bie   natiirlid)e    (^^cncration   ^u  beuten  l)abcn,    bcftanbcn  Der- 

oortpTianjuiui.  i^^jicj^ene  l^J^Munugcn.  Dcandjc  l)aben  geglaubt,  nur  unter  il>orau^o|cl^uug  bc^ 
!Irabuciau  i£>niuc^  ober  (>3cueratia  niömuc>  biefe  gortpftan^ung  ge- 
uügeub  erfliiren  ^u  tijuneu.  üllMe  mir  (i^  78)  fa^eu,  miberftreiten  biefc 
2i)ftcnu^  ber  fatf)oliid)en  l?cl)re  unb  ber  iiHn-nnnft.  "Die  Seele  mirb  oie(me()r 
unmittelbar  oon  (^5ott  erfd}affen  (.^reatiani  c^mn>?). 

.,..,    '1^'. ..  ^>enu  ber  ilreatianienui^o  hcn  llrfprung  ber  5ee(e  al^  einer  einfadieu, 

be3  .qfreatinni'^  gciftigeu  eubjtauz  auf  bte  <i^d)opfnng  unnuttelbar  5urudful)rt,  fo  barf  man 
'""^'  fid)  bie  2^ad)c  nid)t  fo  üorfteKcn,  ak>  ob  bie  Seele  unabl)ängig  Dom  ^eibc 
unb  ber  leiblid)en  (S)eneration  entftünbe,  unb  fonad)  l^etb  unb  Seele  nriprüng-- 
lid)  getrennt  e^ifticrten  unb  bann  miteinanber  ocrbnnbcn  mürben;  oielmel)r 
muffen  mir  annel)men,  hc[\]  bei  ber  C£'utftel)ung  bcy  l^J^enfdjcnfinbe^  ber  gött^ 
lid)e  Sd)öpfuugc^^  unb  menfd)lid)e  ;]eugnngvatt  ^ufammeumirten,  iubem  letzterer 
Urfad)e  ber  ^yiaterie,  crftcrer  Urfadjc  ber  §orm  be«?  einen  ^^robutte^o  ift, 
fo  baf3  ber  l^Jenfd)  gan;>  unb  in  ungeteilter  S'inl)eit  Okfd)5pf  (^otte^^  unb 
it1nb  feiner  ©Itern,  be,yel)nng^omeifc  ^Hbanbo  ift,  mte  fold)e£i  in  analoger  ^eifc 
auc^  bei  ber  urfprünglid)en  3d)öpfung  ber  i^aii  mar  unb  in  bcm  gefamten 
Sd)öpfungc>ratfd)lnn  bcgrünbct  ift. 
(irfiäJum  ber        *    1)anad)  läjlt  fid)  and)  im  ih-catiaui^mn^o   bie   Jyortpflau^ung   ber  @rb= 

jNortpnaniuiui'üu  fünbc  crflärcn.  T^ie  Seele  einee^  jebcu  'JJicnfd)entinbC'o  ift  üon  ^Jhitnr  bec^= 
l)alb  ber  (^nabc  ber  urfprünglid)en  Wercd)tigfeit  beraubt  unb  infolge  baoou 
ein  ^inb  bc^^>  3örne^^>,  meil  iHbam  biefc  ))latm'  für  fid)  unb  alle  biefer 
(^)ercd)tigtcit  beraubt  l)at.  I^icfe  ^kranbnng  ift  bcvl)alb  für  jcbcn  l'>ieufd)cn 
eine  Sd)nlb  unb  Sünbc  ber  :i^iatur,  meil  biefc  l^iatnr  in  ^Hbam  frei^ 
miliig  gcfünbigt  l)at.  ^cbe^3  ^JJknfd)entinb  aber  ift  ber  Sünbc  unb  Sd)ulb 
^Ibauho  cinfad)  baburd)  teill)aftig,  bafl  eei  ein  'JJ^en  f  d)enf  inb  ift;  ein 
l)tcnfd)cntinb  aber  ift  e^o  baburd),  baf^  c^$  burd)  uatürlid)e  .^eugung 
oon  5lbam  flammt,  ^ic  'JJicnfd)cnnatnr  ift  an  fid)  gut  unb  einzig 
burd)  bie  Sd)ulb  ';)(bam>o  ber  (Mnabe  unb  (^cred)tigteit  beraubt  unb  mit  ber 
Sd)ulb  beö  5(bfalli?  belabcn;  nur  in  5(banuo  Sünbc  l)at  alfo  bat^  vitiuni 
naturae  feinen  (^kunb.  So  ift  aud)  bie  natürlid)e  gortpflan.^nng  ber 
'JJienfd)cnnatur  an  fid)  gut;  burd)  ^Hbanuo  Sd)ulb  allein  ift  fie  mit  bcm 
Vitium  generationis  bcl)aftet,  bac^  barin  beftel)t,  ba|l  nun  bic  natürlid)e 
(Generation  mit  ber  ^^Jatur  uid)t,  mie  c<ö  in  ber  parabicfifd)en  Orbnung  ber  galt 
gemefen  märe,  bie  urfprünglid)e  (Gcrcd)tigfcit  mit  il)ren  (l^nabengaben,  fonberu 
bie  Sd)ulb  unb  bie  Süubeumatcl  bcc^  gefallenen  :?tbam  fortpflanzt. 

IIJ.     S'ragt   man   bal)cr   nad)  ber    Urfad)e    ber    ©rbfünbc,    fo   gilt 

f otgcubc^ : 

89_  ^^  1.  Wit  bcm  ()eil.  ^uguftinmo  mufl  barauf  geantmortct  merbcn,  baj3  bic 

einzige  causa  efficiens,  nid)t  i)liysica,  fonberu  moralis  mie  ber  (^'ntftcl)ung 

(fvbninbe.     jp  Qjj^j  jjg^.   Fortpflanzung  ber   drbfünbc   bic   Urf üube   2(bam<^   ift,   bc^ 


S?reatiani'öiiui>:>. 


Urjacbe  ber 


§  91.   S)ie  ^ortpflangung  ber  @rbfünbe.  305 

Ütepräfentantcn  be^^  gefamten  9J^enf c^engef djlec^teig.  ,,5Sa§ 
fragt  man  narf)  einer  Derborgencn  9ii^e,  ba  ber  5lpofte(  bn^^  offene  Jt^or 
mit  ben  ^^Borten  5cigt:  ^urd)  einen  3}^en]d)cn,  bnrd)  eine  Über- 
tretnng,  bnrd)  bte  ©iinbe  cine^  OJ^enf^en."  S.  Aug.,  De  impt. 
et  conc.  1.  2  c.  28.  il^or()er  (c.  26)  J^atte  ber  §^^^^9^  \^)^^^  gefd)rieben, 
eg  gäbe  feine  anbere  Urfad^e  ber  (Srbfünbe  aU  bie  freiunllige  (Sünbe 
?(bamö. 

2.  $teran§  ergibt  fid),  in  iDerd)em  ©inne  gefugt  lüirb,  bie^^ugnng      .  ym 
fei  bie  Urf ad)e  ber   gortpftan^ung  ber  ©Tbfiinbe,  nnb  in  nicld)cm  ©inne  S?ih-Ä"bcv 
ber  5(uebrucf  5n  üerfte()en  ift,  bie  3eele  merbe  bnrd)  ben  Öcib  mit  ber  Sünbe     ^vbfünbe. 
befledt.     ^iec>   ift  nimmermc()r   fo  jn  i)erftc()en,  alc>  ob  bie   ^^ngnng   a(^> 
causa  efticieiis  ber  ©rbfünbe  anfgefaj^t  Serben  tonnte,  ober  aU  ob  ein  %\\i 
im  3amen  loare  nnb  ber  Ccib  üerbcrbenb  anf  bie  (Seele  mirfte.    ©bcnfoiDenig 
tt)irb  l)ierbnrd)  ber  Sldh  aU  causa  efficiens  ober  gar  causa  formalis  ber 
©rbfünbe  bc5cid)nct.     53ic(me()r   fagen   alte   biefc   5lnc^brütfe   nic^tg   anberc<3, 
al^  bag  mir  ocrnmge  ber  Ieiblid)en  ^'^"Öi^^Ö   "^^i*   gefallenen   äl^enfd)ennatnr 
teitl)aftig  nnb  ^inbcr  '^Ibani;?  merben.     Per  virtutem    seniinis  traducitur 
liumana  natura  a  parente  in  prolem ,  et  simul  cum  natura  naturae 
infectio.     Kx  hoc  enim  fit  iste ,   qui  nascitur ,   consors  culpae  i)rimi 
parentis,    quod  naturam  ab   eo   sortitur   per   quandam  generativam 
motionem.  8.  Tli.  1.  2  q.  81  a.  1  ad  2. 

?).  X'ie0  ()at  man  and)  fo  an^gcbriidt,  bie  f(ei|d)(id)c  (Sr^cngnng  791. 
bcf^  fonfupiöcibelen  l'eibe^o  fei  ber  %x\\\\h  ober  bie  i>eranlaffnng ,  uic!^l)a(b  ®'|  SlfS 
^ott  ber  Seele  be«  5Ibam«tinbe^o  bie  I)eitigmad)cnbe  (5^nabe  nid)t  fd)enfe,  fteieu  ?eibeä. 
'Dic^^  barf  aber  miebcrnm  nid)t  fo  oerftanbcn  merben,  a(^  ob  in  ber  fleifd^- 
Iid)en  ^^cncration  ober  in  ber  .^onlnpieccn^  bie  cigentlid)e  Ur )ad)e  nnb  Sd)ntb 
ber  Beraubung  ber  l)ciligmad)enbcn  (^nabc  liege,  ^iefclbe  liegt  oielmel)r 
einzig  nnb  allein  in  ber  3iinbe  5lbamf>,  be^o  .panpteö  be^ 
93ienf d)engef d)lcd)te^^.  ^ie  ^cngnng  aber  ift  meiter  m^i^^  aU  bie 
33ebingnng  ^nr  Jortpflan^nng  ber  C^rbfünbe.  5lnd)  fann  bie  Generation 
mit  bem  l)cil.  X()omac^  alc^  causa  Imtrumentalis  ber  (Srbfünbe  be^^cid)net 
merben.  In  seniine  cojporali  est  peccatum  origiuale  sicut  in  causa 
iiistrumentali,  eo  quod  per  virtutem  activam  seminis  traducitur 
peccatum  originale  in  prolem  simul  cum  natuia  liumana.  S.  '^i^li.  1. 
2  q.  80  a.  1  c.  T^ireft  nnb  pl)l)fifd)  toirb  aber  bnrd)  bie  ^^engnng  nur  bie 
mcnfd)lid)e  9^atnr  fortgepflan3t,  per  concomitantJam  bie  ber  mcnfd)lid)en 
9^atur  innemol)nenbe  (Srbfünbe. 

4.  5lng  bem  !^ic>l)erigen  ergibt  fid)  and),  bafl  nnb  loe^^alb  %oii  in  Tt>L>. 
feiner  SBcife  nnb  ^^e5iet)nng  Urfad)c  ber  ©rbfünbe  ift.  I) cnn  ni d)t  ba^  IdVuS" 
bnrd),  baj3  %oii  bie  3eele  crfd)afft  nnb  mit  beut  ^eibe  oerbinbet,  unrb  ba§ 
3)tenfd)cntinb  fünbt)aft,  fonbern  allein  bnrd)  ben  in  5lbam  t)erfd)nlbeten 
galt  be^  9Ji  enf  d)engef  d)led)tet^,  nnb  nnr  in  biefem  galle  liegt 
bie  Urfad)e,  mec>l)alb  fid)  bie  nrfprünglid)e  (^ered)tigfeit  anf  bie  9iad)^ 
fommen  5lbam§  nid)t  fortpflanzt.  @^  ift  baljer  ein  uufentlid)er  Unter* 
fd)ieb  5Unfd)en  ber  gor  tpflanjnng  ber  ©rbfnnbe  nnb  ber  gort* 
Pflanzung  ber  n  r  f  p  r  ü  n  g  l  i  d)  e  n  ^  e  r  e  d)  t  i  g  f  e  i  t,  menn  fein  galt  ftatt= 
gcfunbcn  l)iitte.  £)bn)ol)l  niimtid)  letztere  mit  ber  9^atnr  fid)  fortgepflanzt 
^ätte,  fo  lüiire  bod)  biefe  gortpflan^nng  nid)t  bnrd)  bie  ,^raft  ber  ^Jiatnr, 
fonbern  bnrd)  (^ottec<  ^ÄMrf famf eit  gefd)el)en,  mäl)renb  hk  natürli(^e 
Fortpflanzung,  äl)nlid)  toie  bie  (Satramente,  nnr.  causa  mere  instrume^italis 

$cinric^  =  |)u^i)evt,  Äom^jcnbium  ber  Xoflmatif.  20 


bcv  gibfünbe. 


306      3>on  ber  6rf)öpfung.  C.  35on  bem  2Kenfd^en.  III.  '^n  ©ünbcnfoU  imb  bic  ertifünbc. 

cjciücfcn  unirc.  Non  fiüsset  transfiisa  (iiistitia  origiiialis)  per  virtutem 
semiiiis ,  sed  fiiisset  collata  liomiiii  statim  (*um  liabuisset  aniiiiam* 
rationalem;  siciit  etiam  statim,  cum  corpus  est  dispositum,  infun- 
ditur  a  J)eo  anima  rationalis,  quae  tarnen  non  est  ex  traduce. 
8.  Th.  1  q.  100  a.  1  ad  2. 

"Die  (Srbfiinbc  bacjcgcu  pflaumt  firf)  (cMglid)  vermöge  besi  vitium  naturae, 
in  feiner  !:li>ci|c  nnb  ^V^icliuug  aber  burd)  i^Sott  fort.  5(ne  ber  §anb  (Mottet 
ge()t  bic  ^ccle  inc(mel)r  uatürlid)  gut  uub  rciu  Ijcroor,  mit  ber  Süube  be- 
fledt  uiirb  fic,  meuu  fie  mit  bem  ii^eibe  ^ur  meuid)lid)eu  9iatur  vereinigt 
ipirb.  Anima  rationalis  non  liabet  immunditiam  peccati  ori^-inalis, 
nee  a  se,  nee  a  l)eo,  sed  ejr  unione  ad  carnem:  sie  enim  lit  pars 
liumanae  naturae  derivatae  ab  Adam.  y(^).  disp.  De  Malo  q.  4 
a.  3  ad  1. 

793.  gättc  (^ütt  aber  uid)t,  um  bie  gortpflauAUuq  bcr  (Srbfüube  \\\  biuberu, 
notiaiict)e  ivovt  5(bam   bcu  ^egeu   ber  uaturlul)cu    /yortpftau^uug  ue()meu  muijeur'     ^euic^^-^ 

^b^e^'^üS^  ineg?!     4^a|l  er  iljm  biefeu  3cgeu  bclaffeu,  ift  inchucl)r  eine  ii.Hil)(tl)at  unb 
lieü-        ^unir  ]d)ou  au  \\\\^  für  fid),   meil   bao   uatiirlid}C    l>a|eiu    etuiac>   Cs)utc^>  ift, 
nod)  Dielmel)r  aber  im  .sj)iublirf  auf   bie  ßrlöfuug   burd)  (i()riftu^,   für  bcn 
^s^^^  ^il(euid)eugefd)led)t  fortgepfIau;^t  mirb. 

794.  5(ud)  bcr  lum  bcu  ^J.Hlagiaueru  gegen  bic   (Jrbfüube  crliobcue  \\\(^  uou 
csiSu^Ä'H.  ^^(nguftiuuc^,  uameutlid)  iu  bem    ^^erfc  de  nuptiis  et  concupiscenüa,    miber' 

legte  (Ä:imnaub,  bic  ^^euguug  m\'i>  folglid)  bic  (£-l)e  fei  etunK>  iÖiifcio, 
uicmt  baburd)  bic  ©rbfiiubc  fortgepflanzt  mürbe,  ift  ([\k>  beufelbcu  (^h'üubcu 
gau,^  unb  gar  l)iufiil(ig.  (^n'rabejo  mie  bcr  tum  (^ott  bem  ?(bam  erl)alteue 
^egcu  ber  uatürlid)cu  S'LH'tpflau^uug  etumo  (^)utcc^  ift,  ift  aurf)  bic  @l)c,  burd) 
bic  wüKi)  (^ottee  5luorbuuug  biefcr  2egcu  oermirtlidjt  mirb,  ctma«  C^utc^. 
^ic  Jyortpflau^uug ,  iufofcru  fie  bcu  'JJieufd)eu  bac^  T^afeiu  gibt,  mirb  aud) 
baburd)  uid)t  .yi  etumo  ^^öfem,  'ixyy^  hk  ^^iatur,  meld)e  fortgepflanzt  mirb, 
bcr  urfprüuglid)cu  C^kred)tigteit  beraubt  mirb;  hu\\\  uid)t  bic  (J1)c  unb  bie 
^]euguug,  fouberu  einzig  bie  3üubc  :^(bam«  ift  fdjulb,  baJ3  hK  :9^atur  im 
Staube  bcr  Uuguabc  fid)  befiubet. 
j)ioÄon?u{u^?cfn^  5.     ,S>ier  muffen  mir  aud)  bie  grage  berül)reu,  iu  meld)em  5>crl)ä(tui^^ 

^or  ciitmiWbic  .Uoufupic^ccuz  ber  Altern  jur  Jyortpflauzuug  ber  ©rbfüube  fte^t.  @»o  ift 
bie  tiibfunbe.  j^-.j,j^|^^  j,-j^  y^^-^  ^sätcru  uub  Il)eologeu,  aurl)  bei  5(uguftiuu«  unb  Xl)oma^ 
uid)t  feiten  norfounucubcr  5Iuc^brurf,  uid)t  bic  Ökucratiou  aU  foId)c,  foubern 
h'\t  mit  bem  vitium  concnpiscentiae  bct)aftcte  Generation  fei  bie  Urfad)C  bcr 
S'ortpftauzuug  ber  ßrbfüube.  ^\\m  ^^erftiiubui!?  biefci?  (Ba^esi  uuterfd)eibet  ber 
l)eil.  !II)omac^  eine  breifad)e  Hhido  ober  conciqnscentia'.  bie  frei  gemolUc 
uuorbeutIid)c  S3egicrbc,  bic  bei  gcred)teu  (St)eleutcu  uid)t  Dorl)aubeu  ift; 
fobauu  bic  a!t  nette  uuorbcntlidjc  53egicrbe  unb  Öuft,  mcld)e  ([\xd)  gered)tc 
@t)cleute  oI)uc  uub  miber  il)rcu  iliUttcu  erteibeu;  eub(id)  bic  ^ou!u== 
pi^>ccuz  al§  blof^cu  §abituc>.  ^Ixxx  biefcr  ^'^«t^ttuf^  bcr  ^ou!u* 
pi^ccuz  fei  ber  Gruub,  me£;l)a(b  bic  (Srbfüube  burd)  ^cuguug  fortgepftanjt 
mcrbc.  '^nxw  (^ott  ba^er  aud)  burd)  eine  mmibcrbarc  Guabeugabc  bic  aftucHc 
!2uft  aufl)i)be,  mürbe  beuuod)  megeu  bcr  i3orf)aubeucu  t)abitua(cu  ^oufupiöceuz 
bie  ©rbfüubc  fortgepflanzt  merbeu.  '4^arau§  erfliire  fid)  axxd),  me€4)alb  fclbft 
bic  f)ciligfteu  Altern  mit  ber  ©rbfüube  behaftete  Äiuber  scugcu.  @ie  zeugen 
fie  uiimlid)  uief)t,  iufofcru  fie  .peiligc,  fouberu  iufofcru  aud^  fie  ^lieber  be^ 
iu  5lbam  gefallcueu  ll)teufd)eugefd)led)te^  fiub.  S.  Tliom.,  In  2  dist.  31 
q.  1  a.  1  ad  3  uub  S.  Aug.,  De  nupt.  et  conc.  1.  1  c.  18. 


§  92.  3)ie  ^folgen  ber  ©rbfünbe.  307 

'Dic!3  aik§  ()at  offenbar  feinen  nnbcren  ©inn,  aU  ba^  bie  93?cnf(^en 
im  gefallenen  3"ftii"^  ^^^c^-"  )^^  ^"^'^)  U^^*  ^¥'^  "i^crfon  an<3  (5()riftu^o  gered)t^ 
fertigt  finb,  bod)  bnni)  bie  natürüd)c  Generation  nid)t  bie  @nabc  nnb  (5)e^ 
redjtigfeit  (^^rifti,  bie  nny  nnr  bnrd)  bie  ilisicbergebnrt  5n  teil  mirb,  fonbern 
(ebigtid)  bie  in  5lbam  gefallene  ^Jtatnr  il)ren  Äinbern  mitteilen,  nnb  ba^  in=^ 
fofern  bie  natiir(id)e  gortpflan^nng  nnter  bem  (^efel^e  ber  gefallenen  ^Jiatnr 
fte^t  nnb  eine  b(oJ3  ftei|d)lid)e  ift. 

§  92.     ^ie  Solgcn  ber  (^rdfünbc. 

$g(.  ^ctnrid),  S'ogmatifdjc  2:{)co(ocjic  VI  §  321. 


'5)ie  Solgen  ber  (^rbfünbe  befleißen  nad)  bem  ;)meiten  Ä^on^il  üon^  'i>'"-- 
Orange  (cap.  1)  nnb  beut  allgemeinen  Mon^il  oon  Xrient'^^''^'j'ünbe. ^'^' 
(Sess.  5  can.  1 )  barin,  baf^  ?lbam  nnb  in  il)m  bac>  gan^e  ^Dienfd)engefd)led)t 
bie  nrfprünglid)  e  (^cred^ti  gleit  nnb  alle  bamit  uerfnüpf  ten 
(Knaben gaben  gän3lid)  oerlor  nnb  ber  gan^e  lücenfd)  an  i^eib 
nnb  Seele  n  e  r  i  d)  1  e  d) t  e r  t  m  n  r  b  e.  ^a^of elbe  pflegen  bie  X^eologen 
mit  ben  'ii>orten  anc^.yibriiden,  bnrd)  bie  C£Tb|iinbe  fei  ber  ^JJcenfd)  b  e  r 
Gnabe  beranbt  nnb  in  ber  ^Jtatnr  nermnnbet  morbcn  (spoliafus 
gratuiiis,  vidnerafus  in  naiurdlihus  . 

1.     ^Die  erfte  nnb  loefentlidje  3'ölgc,  meld)e  bie  erfte  3iinbe  für  51bam       J'^^. 
felbft  nnb   fein   (^k)d)led)t   l)atte,    ift    ber  il^erlnft    ber    t) e  i  l  i  g  m  a  d)  e  n b  e n  IjSisimSU^^^^ 
G  n  a  b  e  nnb  bamit  ber  n  r  f  p  r  ii  n  g  1  i  d) e  n  ii  b  e  r  n a  t ii  r  l  i  d)  e  n  .Sj  c  i  l  i  g  l  e  i  t       '^'"'^^''• 
u  n  b  W  e  r  e  d)  t  i  g  l  e  i  t  n  n  b  (*•)  o  1 1  e  c^  l  i  n  b  f  d)  a  f  t.     1>a|l   nnb  mie  in  biefer 
burri)  bie  d^rbuinbe  uerfd)nlbcten  ^^rioation    ber   nrfprünglid)en   (^)ered)tigfeit 
b(\iS  ^Ufen  ber  (Srbfiinbe  nnb  ^ngleid)  beren   erfte   nnb  mefcntlid)c 
golge  nn  b  Strafe  beftel)t,  l]aben  mir  (n.  770  ff.)  gefel)en.   "dagegen  muffen 
mir  beren  (^röfle  nnb  Umfang  l)ier  niil)er  in^o  51nge  faffen. 

1.  $or  allem  ift  baranf  anfmcrfi'am  ^n  mad)en,  bafj  mit  bem  5^>erlufte     ir;,.,u.fi' ^ev 
ber  nrf  prüngli  d)  en  Ijabitnalen  iibernatiirlidjen  (^nabe  and)  alle  bamit  'i»i"Unt  libci-^ 
öerbunbenen   aftnalen   iibernatürlid)en  (^3naben   oerloren  gingen.     T)enn  eg    "''Se.''" 
gibt,  mie  mir  in  ber  Gnabenlel)re  näl)er  fel)en  merben,  für  ben  Dienfi-^en  nad^ 

bem  Sünbenfalle  feine  anbere  aUo  Cibr ift i  (35n ab e.  Somit  l)at  ?lbam  nnb 
fein  gan^eo  (^)efd)led)t  bnrd)  ben  Sünbcnfail  ol)nc  (Sl)rifti  (^nabe  jebe  yJibg- 
lid)feit  nid)t  nnr  m  e  r  i  t  o  r  i  f  d)  e  r  '.Hfte,  ^n  benen  anf^er  ber  aftnalen  and) 
biz  ^abitnale  %\\abz  notmenbig  ift,  fonbern  and)  eineg  jeben  l)  e  i  l  f  a  m  e  n 
%iit^  Derloren. 

2.  T)  a  f3  alle  30U  n  f  d)  e  n ,  bie  mit  ber  (S  r  b  f  ü  n  b  c  b  e  l)  a  f  t  e  1 2<p,(„ J-'J,';^  c,j„. 
a  u  ö  b  i  e  f  c  m  Ö  e  b  c  n  f  d)  e  i  b  e  n ,  o  t)  n  c  51  n  ?ui  a  l)  m  e  n  o  n  ber  %  n  f  d)  a  n  --  Äammg  @otte" .' 
ung  (^otteö  an^gefd)lof  fen  finb  nnb  cm  ig  mit   ber  yjiafel  nnb 

ber  Sd)ulb  ber(^rbfünbe  bz\)i\\izi  bleiben,  ift  (^lanbenölcl)re.35ie,>  Subens- 
a.  ^ie  Sßa^r^eit  biefe<o  '^a{}zt-  ergibt  fid)  wa^xm  bc 

a,  auö  ber  ^eiligen  S  d)  r  i  f  t.    Nisi  quis  renatus  fnerit  ex „,,g  j,^','^'^"^^;^^,,, 

aqua  et  Spiritu  Sancto,  non  potest  introire  in  regimm  Dei.  Joann.  :>,  5 ;    ^  ©cf)vift; 
ß,    anf^    ben  öel)rentf d)eibnngen  ber  ,^ird)e.     So  fprid)t  bie  ^  ^^     ^ 

Smeite  Sl)nobe  oon  ^Hiileue,  bie  oon  ^nnocen^  I.  beftiitigt  mnrbe,  b([§>  ""^x  llx^i^!^ 

3lnat^em  über  jeben  a\x§> ,    qiiicunque  parvulos  recentes  ab  nteris  ma- 

trum  baptizandos  negat  (can.  2). 

20^ 


308      ^^on  bcv  ecf)öpfunn.  ('.  ^son  beiu  93?cnfrf)cn.  III.  5^cr  eünbcnfnll  imb  bic  erbfünbe. 

iClf  ^frafliani)rf)e  2)ie  pclaflioitifrfjc   9lH-§flurf)t ,    bic   odnc  Xanic   ftcvbcnbcn   .<tinbor   cilangtcu  ,^uiar 

Unterid)fibuii|]^^  „iff^t  ^q^    rei>-imiii    cocloruni ,    iiäiuliri)    bic    ©ciucinfcljaft  ßtjrifti,   wohl    aber'  bic  vita 

?oeVon'inf  uitb"  '^^^'^'    bcatitudo    aetiTiia ,    univbc    üon  _  bcn    ^Mtmi    nuf^    cnt[d)icbcn[tc   bcfämpft    iinb 

vita  aeterna.  iiauiciitlidj    gezeigt,    bafj    ©d)vift    imb    Übcvlicfcnuuj   einen    folcf)en  Untcrfd)ieb    ,^uüid)eu 

reguuni    coeloruni   nnb   vitii    actenia   nid)t    fenncn.     Cb    bic  ^^clogioner   nntev   ibver 

vita  aeterna  bic  ^Hnfd)annng  (^otte^>  ober  eine  blof^  notiirlidjc  ScUgtcit  ucrftanben,  mag 

bobin  gcftcüt  fein,     ^cbcnfallig  Unigneten   [ic    bie  ^'erbaninuing   bcr    ungetanftcn  Slinbcr, 

mcil  fie  bie  (Srbfiinbe  Icngneten    nnb  bcnigeniüf^  bcr   .Slinbcrtonfc  nidjt  Günbenucrgebnng, 

fonbern  nnr  bic  5{nfnol)nic  in  bie  Äirdje  nnb  ha€  ^Rei(^  (S^ljrifti  sufdjrieben. 

5'crncr  Icljrt  bat^  ^  o  n  5  i  l  n  0  n  3  l  0  r  c  u  5  im  Unionc^bcfrct ,  illo- 
riim  aiümas ,  qiii  in  ac.tuali  mortali  peccato  vel  solo  orighiali  dece- 
(lunt,  mox  in  infeiiuim  descendere ,  poenis  tanien  disparibus 
pnniendas. 

•^tt^^  ^  0  n  5  i  l   ü  0  n   X  r  i  c  11 1  cnblid)  belegt  alle  mit  bem  5(uat()em, 
Uie(d)e  (el)ren,  parvulos  ....   niliil  ex  Adam  traliei-e  orig'inalis  i)ec- 
cati,    quod  regenerationis    lavacio  necesse    sit    expiari    ad    vitam 
aeternam  consequendam  (Sess.  5  can.  4); 
'fev^Saär'  7-  ^"^^  ^^^'  '^iiitur  bcr  ^aä)c.     'K^n  mit  ber  C£TbiTmbe  beftedt  ift, 

befi^t  nid)t  bic  l)eiligmad)cubc  (^5iiabc ;    o()ue   bic  ()ciligmad)enbe  (3Muibc  aber 
fami  nieinanb  einc}cl)en  ;)m*  bciclicjcnbcii  ?(nfd)anung  (^ottcc>. 

mmmren:  ^-  5^^^f^^)  ^'^  ^^^^^^^'  ""Ö*^^*  ^^^*  Qrrlcl)rc  ber  \^elagiaucr 

(iQiöin,  Äiee.  «.    ^ic  ^el)re  (s;aloin^>,  bie  ^tinbcr  ber  (Gläubigen  unirben  burd)  bcn 

(5^Iauben  il)rer  Altern  gcrcd)tfertigt  nnb  baf)er  o()ne  Xaiife  felig; 

ß.  bk  5(n]'id)t  iHcec^,  bcn  .^{iiibcru  mcrbc  im  ^^lugcnblidc  il)rcsi  ^Ib- 
)d)cibcnC^  bie  notmcnbigc  ©rtcnutnic^  imb  C^5nabc  511  teil ,  um  burd)  33c= 
gierbetaufc  bat-<  $eil  am  (iljriftuo  erlangen  ^n  tonnen. 

c.  ilöas    nun  aber    be^5  nä()cren     ba§    ^ot-    ber  n  n  g  c  t  a  n  f  t  e  n 

^  i  n  b  e  r  i  n  b  c  r  (S  mi  g  !  c  i  t  betrifft,  fo  ift  folgcnbcci  jn  bemertcn : 

«ie  ungetauften  ^-  '^ttlc  Xl)eologen  finb  barin  einig,  ba|l  bic  ol)ne  Xaufc  l)infterbcnbcn 

''^Sn-liiuim^'^  ^inber   cinfad)  im  2tanbe  ber  (Srbfünbe  bleiben  nnb  bc«l)alb  mit  bcr  ()eilig=^ 

liiottU'baaubt.  mad)cnbcn  (^nabc  bc^o  ö  i  d)  t  e  e^  bcr  (S^  l  0  r  i  e  nnb  fomit  bcr  %  n  f  d)  a  n  ^ 

n  n  g  (^  0  1 1  e  ^>  bcranbt  finb  (poena  damni). 

©regoi^^b!' @ro{je  ß-    '^^^^'^   ^ic   poena  spHsm  betrifft,    fo  meint  ber  l)eil.  ^?(ngiiftin  nnb 

u.  a.  über  bie  niit  ilmt  mclircrc  anbere  3?ätcr,  mic  (Tregor  ber  65rof3C,  Mbor  non  2eüilla 

n.  a.,  bic)c  ^^mber  l)atten   and)   bic  poena  sensus  5U  leiben,   iic  tauten  in 

bic  .V)ölle,  in  W^-  emige  g-cner.     Sltlc  aber  finb  barin  einig,  bc[]i  bic  ^inbcr 

uon  ber  gering  \\  e  n  3trafc,  poena  mifissinia,  betroffen  mcrbcn. 

sbie  um  Jtnuften  ^Inbcrc  ^^ütcr,  lüic  ^  r  c  g  0  r   0  0  n  ))l  a  5  i  a  n  5 ,    (cl)rcn,   bic  .Vt'inbcr 

.Hinbev  ofne^"  crlaugtcu    junir    nid)t    bic    (S^loric,    erlitten  aber   and)  nid}t  bie  ^^einen  bcr 

KntK'com- ^Jötlc.     X)iefe  lUicinung    mirb   uon    bciu  l^ombarbcn,  2:i)oma^>,  iöonaoentura, 

munis.      Stotn^^  nnb  faft  allen  fpäteren  Xl)eologen  bal)in  präcificrt,  baf^  fie  bie  poena 

damni,    nid)t    aber    bic   poena   sensus  crlciben.     Unb    in  bcr  Xl)at  fd)cint 

biefe  5infid)t   am   beftcn  in   ber   %Unr   bcr  ^a6)z  bcgrünbct  5n  fein.     ilMc 

bie  l^cilige  5d)rift  (Apoc.  18,  7)  anbeutet,   cntfprid)t  bie  (Strafe  ber  Ginne 

ber  b  ö  f  c  n  ö  u  ft ,   bic  ber  X  l)  a  t  f  ü  über  in  bcr  §  i  n  m  e  n  b  n  n  g  5  n  r 

Kreatur  fnd)t.     Sine  .pinmcnbung  jur  Kreatur,   ein  fiinbl)afte§  2l^ol)lge= 

fallen    faub    aber    in    bcn  Seelen   bcr  ^inber  nid)t  \\aii,    incc>l)a(b  fie  and) 

nid)t  mit   bcr   biefer  Unorbnung   cntfpred)enben  poena  sensus  beftraft  mer^ 

ben.     3[BoI)l   aber  finb    il)rc   Seelen  burd)  ba^3  vitium  naturae  (oe^getrennt 

öon  (^ott,    mcel)alb  fie    and)  in  ber  ©migfcit  öon  (^ott  getrennt  finb  burc^ 

bie  poena  damni. 


§  92.     2)ic  folgen  ber  (grbfünbe.  309 

y.  9}?and^c  5:t)Cülügcn  cjingcu  nod)  lucitcr  imb  [rfjricben  ben  ^inbcrn  ^-^  nJ*fäi(id)e 
eine  in  ber  natürlidjcit  ©rfcnutni^o  unb  Siebe  (^otte^  bcftc^enbc  natürUdjc  ©ninfeit  bcr 
©cHgfeit  ^u.     3o  ■t()oma^^  ^Suarc^,  Öcifiuc^  it.  a.  tScn^riUer 

iß^enu  bic  privatio  iustitiae  origiiialis  uia^r^aft  ben  (£I)avaftcr  bcr 
3d)ulb  im  Uiitcrüijicb  Dorn  statiis  naturae  purae  bcfi^t,  |o  muß  aller* 
bing!^  tturf)  bic  ^H-iüatiou  bcr  ©loric  für  bic  tu  ber  ©rbfünbe  gcftorbcttcu 
^iuber  irgeubiinc  eiueu  ß;^ara!ter  ber  ©träfe  ^abm  uub  fid)  baburd)  üou 
ber  bcm  Status  naturae  purae  eutfprcd^eubcu  Seligfeit  uuterfdjcibcu. 

(^i\ViV5  aubcreö  aber  ift  bie  S^'agc,  mie  bic  ^iubcr  biefc  (Strafe  cm* 
pfiubcu.  |)icr  lägt  fid)  meuigfteit^o  fageu,  ha^  fic  bc5ÜgUd)  ber  (Srbfüubc 
feiuc  @  ctü  i  1 1  e  u  c^  b  i  I  ]  e ,  uiie  be^üglid)  pcr|öu(id}cr  Süubeu  Icibeu  föuueu. 
^af?  fte  aber  nid)t  eiumat,  mic  maudjc,  5.  53.  Z^oma^ ,  ©uarc5, 
!2effiu^  meiueu,  megcii  bc$  33cr(uftCi3  ber  CsUoric  !Xraurigfeit  cmpfiubeu, 
U)irb  nou  jcucu  5^f)co(ogcu  bamit  begrüubct,  ba\^  bic  uugetaufteu  Äiubcr  fid) 
über  bcu  ^crluft  ciuc^o  il)ueu  iiubefaiuucu  (^utC!?  uid)t  bctrübcu  föuueu. 
5lubcrc,  mie  53e(Iarmiu,  uc^iueu  an,  baj3  bic  ^iiubcr  ciue  gemiffc  Xraurigfeit 
über  beu  33er(uft  bcr  visio  beatifica  empfiubcu.  baburd)  ift  aber  uid)t 
auc>gcfd}loffcu,  ba|l  fie  fid)  \n  ciucr  gemiffeu  ^k^ic^uug  i[}rc^^  uatür(id)cu 
^afciu^^  nnb  bcr  bamit  iicrbuubeueu  uatürlid)cu  &>ntc  frcucu  föuueu.  ^cr 
l}cii.  Tl)omac>  urteilt  hierüber  fcl)r  utilbc:  Quamvis  pueri  nun  baptizati 
sint  separat!  a  Deo,  ([uautuui  ad  illam  couiunctionem ,  quae  est 
per  gloriam,  uou  tarnen  ab  eo  penitus  sunt  separat!;  imo  ipsi  con- 
iunpfuntur  ])er  participationem  naturaliuni  bonorum,  et  ita  etiam 
de  ipso  ^»-andere  i)üterunt  natural!  co^nitione  et  dilectione.  In  2 
Sent.  dist.  00  q.  2  a.  2  ad  5.  33g(.  (^Q.  disp.  de  malo  q.  5  a.  3 
ad  4. 

II.  Qu  53c;^ug  auf  bic  ^erf  d)lc  djteruug  b  eö  gau^culDUu* 
fd)eu  bem  Seibe  unb  bcr  2c de  nad)  ober  bie  ^crmuubuug  bcr 
meufdjlidicu  ?'Jatur  ift  fotgcubcc^  fcft5u()attcu : 

1.    ^ic   'JuUiu'    al6    füldie    bcftcht    aud)   uad)   bcr    (Srbfüubc  iu  ihrer  ^.    ^^^^'-..^ 
u  a  t  u  r  1 1  d)  c  u  i*>  0  1 1  |t  a  u  b  i  g  f  c  1 1   uub    mit  all  d)reu  u  a  t  u  r  1 1  d)  c  u   Mräfte  getien 
^  r  ii  f  t  e  u  ,  iuc^bcfoubcrc  mit  bcr  ^cruuuf  t  luib  bcm  freien  ü^  i  1 1  e  u.  "'^^  ^"^"''"• 
(So  crflärt  bay  5t'ou,^il  uou  Xricitt  au^obrüd(id),    liberum  arbitrium  niinime 
extinctnm  esse. 

S'  a  l  f  d)  ift  bal)cr 

a.  bic  V'cl)rc  bcc^  attcn  '^  rote  ft  a  u  t  i  <3  m  u  t^ ,    nad)  mcld)cr  bcr  gc*  ^.^  !^^^^  ^^^ 
faUcue  il^icufd)  in  rebus  divinis  ober  in  rebus  spiritualibus  jebe  Siit)i9= '^-^^tf^*""''^"'"^- 
feit    bCi^  QutcllcftcC>   uub    beo  SiUcu^o   ucrlorcn   unh   nur   bc^üglid)  bcr  res 
externae  et  liuius  mundi  über  bc^^üglid)  bcr  iustitia  civilis  nod)  einiger- 

matlcu  ^.^ernnuft  uub  freien  ilMllcu  bcmal)rt  l)abcu  foll  unb  infofern  eine 
creatura  rationalis  genannt  mcrbcn  tönnc.  .piittc  mau  uitr  gclcl)rt,  bcr  "lytcufd) 
^abc  jcbe  gäl)igfcit  für  bac^  übcrnatürüd)  ober  Öcil  briugcube  ©Ute  ücr* 
loreu,  fü  föuntc  mau  bamit  einucrftanbcn  fein.  5l(leiu  bcm  ift  uid)t  fo,  ba 
bie  ^Reformatoren  bcu  Uuterfd)ieb  :^mifd)cn  bcm  itatürlid^  unb  übcruatürlid) 
(^uten  nid)t  anerfanuten  unb  bic  nrfprüuglidjc  6)ercd)tigfeit  a(v  einen  53c* 
ftaubteit  bcr  mcnfd)lid)cu  'Jtatur  bctraii)tetcn.  "^cmgcmäö  l)abeu  fic  and)  bk 
fat()olifd)c  ?cl)re  anebrüdlid)  ncrmorfcn  nnb  bem  gefallenen  ^J3icnfd)en  bie 
natürlid)e  J^ä^igfeit  für  allc-J  6^ntc  unb  3rHtI)rc  abgefprod)cn; 

b.  bic  Scl)rc  bcr  Q  a  u  f  e  u  i  ft  c  u  ,  bcr  Mtn]d}  Ijabc  biird)  ba\  galt  ^.^  wr^^  ^^^ 
ba§  liberum  arbitrium  ucrlorcn,  fo  ba|l  il)m  jcgtid)c^o  (^ute  uumögUd)  fei,    ;3anicniitcn. 


310      i>on  bcr  8i1)öpfmuv  C.  SBoii  bciii  2J?cnfc^cn.  III.  2)cr  ©ünbcnfall  unb  bic  (Svbjünbc. 

iinb    er    iicriiiöcjc    bcr   coiicupisceiitia  victrix   ^a^  ^öfc  mit  innerer  ^Jiot* 
luenbii^tcit  moUe. 

lliu  aber  für  bcn  gefallenen  *iD?en)d)en  bie  |5»i*^i^)^"^»9-^fti^infcit  bc= 
l)nnpten  ^^n  tonnen,  [teilten  bie  Qanfcniften  ben  l)iircti|iijen  nnb  uernnnft- 
unbrii^en  (^hnnbfal^^  anf,  in  statu  naturae  lapsae  fei  ^ur  ^kgrünbnng 
Hon  i^crbienft  nnb  £d)nlb  nicljt  libertas  a  necessitate  interna,  fonbern 
nnr  bic  libertas  a  coactione  erforberlirf).  "^af]  and)  ber  cjefallcnc 
'JJienfd)  nod)  uial)rl)aft  ba§  liberum  arbitiiuni  nnb  bic  natürlid)c  jii^igf^^it 
natürlid)  guter  %Uc  bcfil;t,  mürbe  in  ber  \?el)re  ooni  freien  'il>illen  (§  81) 
ge^^eigt;  and)  in  ber  l^)nabenlel)re  unrb  nüd)nialv  b(Won  bic  ^)lebe  fein. 

80".  t. 

Oaiifeiiiftcn  —  ÜlHMiu   3^"K»iÜ^'»   ini"^  'lUotcftautcii  fid)  für  il)ic  Vcl)vc  an^  bcn  l)cil.  ?(ufluftinii§ 

|votcftamni  imb  i^,^,^.|^,^^,jj^  l'o  bcnil)t  bic!o  auf  oiiicv  iviii.^Iicijcu 'iHnfouuiinfl  [ciiicv  i^obvc,  iu  bor  cv  ficf}  allc- 

füiuis;'.   '■  '  ,V'it  treu  iicblicbcu  ift,  un^  auf  'Jj^ij^ucrfttiubui^^  uiauiijcv  neu  ibui  c]cbrauri)tou  'Hugbvücfc. 

'il^cuu  bor  .s^cKiijc  fai^t,  bor  lUicufd)  ()abc  burd)  bic  5üubc  bic  libertas  ncrlorcu 
unb  an  bereu  3tcllc  fei  bie  neci'ssitas  peccati  uub  bic  difticultas  boni  ^etreteu,  fo 
verftebt  er  uuter  jeuer  libertas  bie  libertas  iiratiae  \n\i>  uuter  ber  necessitas  bic 
servitus  peceati  ober  i>cn  3taub  beu  Uiupmbe,  iu  uield)eui  i>a$  überuntüvlid)  (Mute  uu= 
uiöntid)f  bn^>  uiUürlid)  ("»hite  nber  fo  fdnnierig  ift,  bof?  e^?  uiuuuer  yoüfoiuuuMi  fleübt  miib. 
.^■>ierüber  bot  fid)  ber  beil.  5lui]uftiu  uiieberbo(t  auf^5  Uavfte  auöiiefpiodjeu.  ^Jidjt  bic 
■il^atur  be!5  freieu  'i\>iUeu'o  ift  und)  ibui  burd)  bie  3üube  uerloreu  gccviuiieu,  fouberu  feiuc 
i^uxd)  bic  beilitiiiuu1)eube  Wuabe  uub  bie  übrii^'U  (^Miabeu  be!?>  Urftaubci?  boiuirfte  über* 
uatürlid)e  (^kn"ed)ti(^teit.  3ouieuii]  aber  bie  (^^uabe  hi'm  ilMÜeu  bie  Jyveibeit  uiuuut,  für 
bivö  '^öfe  fid)  eutfd)eibeu  ,^u  töuueu ,  ebeufouieuifl  eut,vebt  ber  3tQUb  ber  3üubc  bem 
'-ilMlleu  bic  5rcil)cit,  ber  böfeu  ^eiiierbc  ,^u  uiiberftebeu. 

3?Ja^3  beu  3prad)i]ebraud)  betrifft,  fo  barf  uuiu  uid)t  überfebeu,  baf?  ?(uguftiu,  luie 
überl)oupt  bic  populäre  3{cbeuieife,  bie  'iiHUte  rolimfus,  [ihcrtus,  fcrucr  sjumfannon, 
rolimtiirium,  lihiTum,  eublid)  nccvssitds  \u\h  coadio  nietfnd)  fi)uoui)ui  gcbraurf)t. 

'2.    ^Hnf  ber  anbcren  ^eite  ftel)t  feft,    ba|l  bie  nienfd)Ud)c  '^^atnr  nid)t 
iiiel)r    in   beni   guten   ^^^uftanbe    ift,    in    bem    fie    nor    bem  J^allc  mar,    nnb 
inf of cru  ift  fie  u  c  r  f  d)  1  e  d)  t  e  r  t,  u  e  r  b  e  r  b  t ,   u  e  r  m  n n  b  e  t.     (5;?   fragt   fic^ 
Sil.        nur,  iu  UHid)cm  ^inne  biefc^  ,yt  uerftel)en  ift. 

■J^iv^  bvcitnctio  , 

honiun  natu-  a.  'ii^ic  uur  bcreit£<  tu  ber  Vcl)re  lumi  Urfprunge  bcv  ^uifen  (n.  5bl) 

fal)en,  ift  mit  bem  l)eil.  1l)oma^o  (8.  Tli.  1.  2  q.  85  a.    li  ein  brcifad)e^ 
bonum  5U  nnterfd)cibeu: 

Tie  v^ubftan;^  unb  bie  C£igenfd)aftcn  ber  '^latur,  morin  bie  'Jiatur 
fclbft  beftebt; 

bie  ^üd)tigfeit  \\\\\\  ':)teignng  ber  '.)iatur  ,yi  bem  il)r  eutfprcd)enben 
@nten; 

bie   übernatürlid)en   Oinabcn   nnb   (^aben,    burd)   metd)c  bie  Statur  in 
einen   |)Uftanb    fupernatiiraler,    be,yel)ungc>meife   priiternaturalcr    5>olltonnnen^ 
2,..'honum   ¥^^  crl)oben  mirb. 

uatunip  unb  (Jv,  ijt  nun  ftar,  ha\]  ha<>  honuni  naturae  im  erften  ^inue  ober  ba^o 

bonum,    ([uod    est  subiectum  mall,  burd)  bie  3ünbe  meber  ^erftört  nod) 
oeriiubcrt  ober  oerminbert  morben  ift. 

(Sbenfo  flar  ift,  bafi  ba>D(  bonum  natui'ae  im  brittcn  ^inue  burd) 
bcn  A^ünbenfall  gün^lid)  nerlorcu  ift. 

5^a^o  aber  bac^  l)ouum  naturae  im  ^meiten  Sinne,  bie  !Iüd)tigfeit 
unb  ^^icignng  ^nm  natürlid)  (^)uten,  betrifft,  fo  unterliegt  e??  feinem  ^>]meifcl, 
bag  ba^^felbc  burd)  bie  at  tu  eilen  Sünbcn  mel)r  unb  mel)r  oerminbert  mirb, 
\m\>  fünbl)aftc  Steigungen  a\\  bie  Stelle  ber  naturalis  inclinatio  ad  vir- 
tutem  treten.  ?lu  ber  angegebenen  Stelle  rebet  ber  l)eil.  Xl)ouuvo  5unäd)ft, 
menn  nid^t  anefd)(ieglid),  oon  bcn  3ßirfungen  ber  aftucücn  Sünbe. 


810. 
frt)lcri)tovt. 


§  92.     3)ie  folgen  bcr  (gvbfüube.  311 

b.  1^tc    Ä^ontroucrfc    dc^ügtid)    bcr  ^rbfünbc   bref)t   firf)   nun  um  btc  ©egeiSi,  ^^, 
^rac^c ,    ob    bic   infolge    bcrfclbcii   für    bic  9tad}tüiniucu  ^Ibaiii^  eingetretene    ^oimoberie. 
iHTfdilimniernng    unb    ^^cnonnbnng    ber    ^^catnr    Icbigtid)  im  ^erlnfte 

bcr  bie  ::)tatnr  pcrf icier cnben  (*9nabengabcn,  namentüd)  bc^> 
donum  rectitudinis,  bcftcl)t,  ober  in  nod)  etuuv^  anberem,  niindid)  in  einer 
y}|inbernng  bcr  natür(id)en  Xüdjtigfeit  unb  ®  cnc  igtl)eit  jnm 
natürlid)  Önten. 

a.  '^cn  ^Reformatoren  unb   fpätcren  33aianern    nnb  Qanfeniften  9^9^'ii^.Kcvtmmbmi  ber 
über  gatt  e^,    bcfonberc;   5n   betonen,   eincc>teil^o ,    h(\n  hk  ^Jlatnv    bnrd)  bie^iatm- burdo  bie 
©rbfünbe    nid^t    fnbftantiell    oen"d)(ed)tcrt  unirbc,    nnb  anberntcit^^    ba|l  bie  fona^'süp^^^^^ 
Äont'npiecen^  an  fid)  nidjt  eigenttidjc  3ünbe  fei.      l^al^cr   ()ob   man  licroor,  -i'^^^i/ii:  sen- 
bic   ^iNerbcrbniö  unb   il'-erunmbnng   ber   ^Uatnr   be|tcl)e    metentlidj  in  ber      munis. 
^U*  i  t)  a  t  i  0  n    bcr   bie  :^t  a  t  n  r  ü  b  e  r  n  a  t  ü  r  I  i  d)    p  c  r  f  i  c  i  e  r  c  n  b  e  n    dona 
superadditay    nnb    bic    gefallene    ^3tatnr    fei    ocrfd)lcd)tcrt    nnb  nerberbt  im 
il^erglcid)  ,^u  bem  übernatürlid)  ocnioüfommneten  Qin'liiii^  ^»«'i'  iüd)t  gefallenen 
9iatur.     1^ac>    brüdte    man    and)    fo  aibo,    an  fid),   niimlid)  abgcfcl)cn  non 
bicfcr    ^>]erfti3nmg    bcr    iirfprünglifben    fupernatnralcn    nnb    prätcrnatnralcn 
33ollfümmenl)cit,  nnterfd)eibe  fid)  ber  Status  uaturae  lapsae  nid)t  oon  bem 
Status  iiaturar.  purae.  ober  ber  gefallene  ^JJicnfd)  nntcrfdjcibc  fid)  non  bem 
9}?enfd}en  in  statu  uaturae  i)urae  gerabe  fo,    mie    ein    ber   Meiber    be^ 
raubtcr  fid)  non  einem  nrfprnnglid)  luuftcn  niitcr|d)eibct.     Tiefe  5(nfid)t  ner= 
tcibigcn  bcr  l)cil.  ^bomao,  CSaietan,  3narc^,  (^)rcgor  non  3?alcncia  nnb   faft 
alle  ncneren  2l)eologcn.  ^nare^  nennt  fic  bie  communis  et  vem  seuteutia. 

ß.  3(nbere  !Il)eologen,  and)  l^.}iöl)lcr,  bielten  biefe  l^arftcUnng  für  nn=        .siö. 
gcnügenb,  \>a  fic  hk  'Jtcigiing  bcv  gcfaücncn  l^icnfdjcn  ,^nm  ^"^öfen  uid)t  gc= -^JulSrip^^Jc, 
nügcnb  ertlärc.     Ta^:<  fei  nur  mi^glid),    lucnn   man  eine  bnrd)  bic  (Srbfünbe    '^ccicnfviiftc. 
nernrfad)te  innere  3d)mäd)nng  bcr  3eclcnträftc    anncl)mc.     l^iefer 
(^5rnnb  ift  jcbod)  nid)t  ftid)l)altig ,    ba   fid)   bie  (i'ntinidelnng   ber  3üiibe   im 
gefallenen  yJienfd)engcfd)led)t  and)  auf  anbere  'ii>cifc  l)inrcid)cnb  crUärcn  liifst. 

c.  3^>aö  nun  bie  foqcnannten  vuluera  bcr  5celc  im  einzelnen  be^        «»•;• 
trifft,  |o  pflegt  man  jic  nad)  ben  nicr  ^  eclentraf  ten   (ratio,  voluiitas,   sede  im  cin= 
appetitus   irascibilis ,    api)etitus  (Miucupiscibilis)   nnb    ben    nicr   .^tar^       '^'^^"''"• 
binal tilgen  ben  (prudi^itin.  iustitia,  fortitudo,  teiuperautia)  auf  ba^> 

vulnus  igiiorantiae ,  mcditiaCj  iufirmitafi^  nnb  coucupisceufiae  ,yiriid^ii= 
führen  (.s.  Th.  1.  2  q.  85  a.  :V). 

"^k    3:i)cologcn  pflegen   biefc^o   nod)    in  folgenber  'il'eife  niil)cr  ^n  be= 
taiütcrcn. 

a.  53c5Üglid)  bcr  i^crniinft  mcifcn  fic  auf  bereu  Unmif f enl)eit  ^  hit. 
in  ben  übcrnatürlid)cn  nnb  aiid)  in  ben  natürlid)cn  iinil)rl)citeu  I)in,  ferner  ^■^^*""^,"J,flt^' ^'^^'' 
auf  il)re  3tiiiiipfl)eit,  incld)c  bie  51iiffinbnng  bcr  *ilHil)rl)eit  crfd)inert,  auf 
i^rc  5:  r  ii  g  l)  c  i t  unb  unftetc  9t  e u  g  i  er  b  c ,  cnblid)  auf  bie  ^el)inbcrung 
unb  33cläftiguiig  non  feiten  beö  ?eibe!§.  Corpus  eniui,  quod  corrumpitur, 
aggravat  auimam,  et  terrena  inhabitatio  deprimit  sensum  multa 
cogitantem.     Sap.  9,  15. 

ß.   53c,^üglid)  bc^^  ^^illeno  mirb  nor  allem  l)ingeunefen  auf  bie  unor=    wmfbni  b « 
beutlid)e  (Selbftliebe,    (^lcid)gültigle  it    gegen   ba^o  5!Cnd)tigfte,   bic     'Siicn«.^^ 
unrnl)ige    i:lUgierlid}f eit    nnb    gnr d)t fani feit    um    9^id)tigee^,    bie 
3d)lnäd)e     nnb     3d)Uiierigtcit     im   ('')nteu,    bie    Vcid)tigt'cit  nnb 
^c  ibcnf  djaftlidjfcit  bc^üglid)  bcy  iBöfen,   bie  Unftetigtcit  nnb  11  n* 


312      ^on  bcr  Schöpfung.  C.  3Son  bcm  9[)?enfc^cn.  III.  3)cr  ©ünbcnfan  unb  bie  ©rbfünbe. 

si^».         cntf  d)icbcul)ci  t    bc^o    'ilU((cn^>.     ^ki    nll    beut    foninicn    aber    aiid)    bie 
nic?mn%cdin-liabitiis  cicqiüsiti  gnv  fel)r  in  ^etrarf)t. 

^^"'^•^  '/.    ;^c,^iig(id)    bei*    nie  bereu    (Seclciif  räf  te  tüirb  namciitlid)  I)er= 

iiorc^cl)obcn  bie  Ungcorbuctl)ci  t  bcr  'l^tiantafic  im  ^i?ad)cn  unb  ^d)(afen, 
fobanii  bie  Ungcorbuctljeit  bcr  bcni  '-liMUcn  bieiienbcu  ^r^^-^'i^^i^it^^  in 
!it  raiir  i  cj  tcit,  llngcbiilb,  ^^üriiniiitigt  ei  t  unb  bcö  nicbercu  ^c- 
gel)rungc*ncrinögeno  in  Öitft  luib  l^cgicrlidjtcit. 

T^n^u  foinmeii  bie  (eiblid)en  unb  ^citlidjcn  Übel,  bie  .^crrfd)aft  unb  bie 
"i^ad)fte(lnngcn  bco  ^ntancv  ba>?  ^k'rbcrbni^o  ber  ^I^elt,  bie  ^oc>l)eit  bcr  ^D(cnfd)en, 
unvo  allcy  in  bcr  Crbunng  bcr  reinen  '^iatnr  fidj  anbero  uerl)altcn  l)ättc. 

§  93.     'Tic  (^rbfüubc  in  i()rem  'i^erfiältui'^  ?^nx  (^cvcrf)tiflfcit,  ^i^eisi^cit 

Hub  i^iitc  iSSotU^. 

^2^^  il>(]l.  .f)cinvirf),  ^'ofliiiatifdjc  3:i)coIoi3ic  VI  §  322. 

©if  (f'rbfiitibe 

unb  Mr  @orrc{)=  I.     T^u^^  (^kl)cininio  bcr  (5rb|'ünbe  unberftreitct  nid)t  bcr  (^crcd)tig= 

'*>^^"^  ®^^"^--  feit  (N)otteo:  beun 

1 .  nid)t  eine  frenibe ,  fonbern  bie  n  n  f  c  r  e  r  "i^l  n  t  n r  eigene 
3ünbe  unrb  beftraft; 

2.  bic]c  2ünbc  loirb  genau  fo  bcftraft,  unc  cc^  beut  C»k|e^^e  ber 
(^ercd)tigtcit  cntiprid)t ; 

H.     bie  (^Vibcn,    bie    bei    ber    (Srbiünbc    uerloren    gel)cn,    finb    dona 

indebita.     ilMc  Wott  fie  bei  C5r|'d)affung  ber  nien|"d)lid)en  'J^itnr  iKr(eil)en  ober 

nid)t  iicrleil)en  tonnte,  fo  tonnte    er  fie  and)  bebingt  üerleil)cn  unb,  uad)bcnt 

bie  5k^bingnng  nid)t  erfüllt  Sorben,  ol)ne  ^Iscrlcl^nng  ber  (^^crcd)tigfeit  iüieber 

'J-i-        ent5iel)en. 

unb"^McVi^"i"i)oit  II.     '4^cr  ^l^  e  i  !3 1)  c  i  t   unb  (^Wi  t  e   C^otte^o  unbcrfpridjt  'i>ix-:i  Wel)cim= 

""^®"^^®'"'"' nic^  ber  (£'rb|Tmbc  nid)t  nur  uid)t,    fonbern    ift    il)ncn    fogar    nöUig  a  u  g  e  ^ 

ni  e  f  f  e  n.     CS'c>  ift  nmnlid)  ein  ^Huvflnil  bcr  gütigfteu  'A^ei^ol)cit  (^otte^i, 

1.  ^([\]  O^ott  bie  gefanite  l^ienfd)l)cit  auc>  einem  ^tamniüater  Ijcroor^ 
gel)en  lief^ ; 

'2.  bajl  er  it)r  5uglcid)  mit  ber  mcnfd)lid)cn  'J^atur  fd)ou  im  (Stamm^ 
natcr  bie  nrfprünglidic  rs)cred)tigtcit  mit  ben  übrigen  (^nabengabeu  aH  @rbe 
Derlicl)cn  l)at ; 

.'>.  ha^  bem  l^ienfd)en  and)  nad)  bcm  J^-altc  ber  ^cgen  ber  J^ort- 
Pflanzung  unb  ba^o  (^nit  bec>  natürlidjcn  4>afcin-o  crl)altcn  blieb  ; 

4.  ba|l  h([<i  natürtid)e  T^afein  unb  bie  natürlid)e  J^ortpftan^nng  bem  y)?eu= 
«^vbnunn  t>e'^'   ^^^^^^  gcgcbcn  uub  erl)alten  ift  ,ynn  ^'^luecfe  il)rer  '^lMebcrl)erftel(nng  in  (Il)ri)"tu^. 
^eiiv.    '  Tic  (''Hn-ed)tigfeit  unb  '^iHivl)eit  (^^ottec^  forbern  aber,  baf^  bicfe  3[i?ieber== 

I)erftcnung  bem  'J3(cnfd)en  auf  einem  anberen  iiVgc  alei  auf  bcm  ber  ein  für 
allemal  ^erftörtcn  nrfprünglid)en  (*»)nabenorbnnng  ,yi  tci(  lücrbc,  niimlid)  nid)t 
an^o  bem  fünbigen '^Ibam,  ba  bie  C»krcd)tigteit  bieö  nid)t  bnibct,  and)  nid)t 
n  n  a  b  f)  ii  u  g  i  g  o  o  n  bcr  (5  i  n  l)  e  i  t  b  e  ö  i^Jt  c  n  f  d)  c  n  g  c  f  d)  1  c  d)  t  e  o  einem 
j  c  b  e  n  c  i  n  ,^  c  l  n  e  u  ,  ba  bic^^  mit  ber  non  ber  eungen,  nniuanbelbaren 
!il^  e  i  c>  l)  e  i  t  gcorbnctcn  n  a  t  ü  r  ( i  d)  e  n  n  n  b  übe  r  n  a  t  n  r  U  d)  e  n  (S  i  n= 
l)  e  i  t  b  e  e>  'JJt  e  n  f  d)  c  n  g  c  f  d)  ( e  d)  t  e  c^  n  n  t  e  r  c  i  n  e  m  f  o  n  n  a'i  u  - 
r  a  l  e  n  .v>  a  n  p  t  c  nnoertriiglid)  märe ,  fonbern  einzig  unb  altein  a  u  ö 
(£  l)  r  i  ft  u  ^  ,  bem  5  m  c  i  t  c  n  unb  g  ö  1 1  ( i  d)  c  n  "^Ibam,  ber  bie  2ünben 
bcr  i13tenfd)l)eit  fnl)nte,  nnb  beffcn  C*'>crcd}tigtcit  bem  'JJienfdjcn  nid)t  burd)  bie 
ftcifd)lic]^e  (^^eburt,  fonbern  burd}  hiz  übernatürlidjc  35}icbcrgcburt  5U  teil  mirb. 


§  94.     2)ie   unbeflecfte  (£mpfängni§  Tlaxiä.  313 

Qn  biefcr  Orbmmg  bc-5  ^ciU-5  unb  ber  (Sdöfung  bient  ber  (Stanb 
unb  bie  ©träfe  ber  gefallenen  5latnr  bcni  l\'enfrf)en,  ber  nid)t  beftnnben  Ijat, 
ai§>  er  in  (St)re  nnb  ,^errUd)teit  \mv ,  ^nr  ^Uige  unb  il^erbemütignng  nnb 
babnrd^  äur  Vorbereitung  auf  bic  Ü)nabe  ber  ©rlöfung. 

§  94.    ^ic  mibcflccftc  C^mvfängniö  ^Hariä. 

3>gl.  .^cinrid),  2)oginatifd)c  'll)eo(ügic  VII  §  351. 

3)?  a  r  i  a    i  ft   i  nt   c  r  ft  e  n    5(  n  g  e  n  b  i  i  c!  c   i  l)  r  c  r   (S  nt  p  f  ä  n  g  *        82;|, 
n  i  ^    b  u  r  d)    eine    b  c  f  o  n  b  e  r  e    C^^  n  a  b  c    nnb    33  e  D  o  r  5  u  g  u  n  g  ^ü',§naSme"^t?oT 
b  e  ^  aUmä  d)ti  gen  (^  0  1 1  e  ^^    in  21  n  b  e  t  r  a  d)  t  ber  33erb  ienfte  ^'j'jyf'jj^'^,;: 
Q  e  f  u  (S  t)  r  i  f t  i ,   b  e  0  (S  r  l  ö  f  e  r  0   b  e  ^  9Ji  e  n  f  d)  e  n  g  e  f  d)  l  c  d)  t  e  ^v       buis. 
0  0  n    j  e  b  e  r    9}hi  t  e  I  b  e  r    (5  r  b  f  d)  u  l  b    u  n  n  c  r  f  e  ^  r  t    b  c  \v  a  l)  r  t 
nj  0  r  b  e  n. 

3ßä()renb  ade  lütenfdjen  mit  ber  (Srb|ünbc  bc()aftet  finb,  ift  lüiaria 
baüon  auc^gcnommen  luorbcn.  "I^ie  unbcflerftc  (Snipfängni^5  '•Maxi'd  ift  am 
8.  ^e^ember  1854  üon  ^i\w  JX.  burd)  bie  33nl(e  Ineffah'dis  ahi  ^ogma 
befiniert  luorben  :  Declaramus,  i)roiiuiitiamus  et  defininius,  doctrinam, 
quae  tenet  ]]eatissiniam  Virginem  ]\Iariam  in  prinio  instanti  suae 
conceptionis  fiiisse  süigiilari  omnipotentis  Dei  gratia  et  privilegio, 
intuitu  meritoium  Christi  Jesu  Salvatoris  liumani  generis,  ab  omni 
originalis  culpae  labe  piaeservatam  immunem,  esse  a  Deo  reve- 
latam  atque  idcirco  ab  omnibus  fidelibus  lirmiter  constanteniue 
credendam. 

I.  X'aö  ^ogma  üon  ber  nnbeflcdten  ömpfängniö  Dhiriä 
ergibt  fid) 

1.    a  u  ^>    ber    t)  e  i  ( i  g  e  n    ®  d)  r  i  f  t. 

a.    "Tiefelbe    cut()ält   t  c  i  n  %  r  g  u  m  e  n  t   gegen  bie  nnbcftecfte  (5m^      bef  icui  cn 
pfängnic*.     'I^cnn  bie  5(u0[prüd)e  über  bie  iHllgemeinl)eit  ber  ^mhz  nnb  ber  ^  ©dfrifMeln 
erlöfung    Rom.  5,  12;  Ephes,  '2,  3;  1   Joann.  1,  8  u.  f.  m.)  ftel)en  mit  ^^^f 'l^^^^^^^^^ 
biefer  auf   ber  (S  r  I  d  f  n  u  g  ö  g  n  a  b  c   b  e  r  n  l)  e  u  b  e  u   f  i  n  g  u  l  ä  r  e  n   cimpfängmö. 
31  u  ö  u  a  l)  m  e  nid)t  in  ilMberfprnd). 

triftige  5(  r  g  u  m  e  u  t  e   f  ü  r  ^    ^^^--^  ^, 

(SiitpfänniüC'  im 

,  3,    15)    ift    m\  'Mavia  ebem  ^^'^^1^^'" 
bcv  ücrl)cif3cue  (^ame  be^o  ilkibec» 
Qefu^  Gf)riftnö  ift. 

5Bic  nun  in  ber  ganzen  (Sntmidelnug  ber  gött(id)eu  Offenbarung ,  fo 
finb  and)  in  biefer  erftcu  nnb  grunblegcnbcn  Verl)eif5ung  unferes«  4')eiIc^o  nnb 
beel)alb  and)  im  einigen  ^Katfdjlnffc  (S)üttc^3  ber  ßrlöfer  nnb  feine 
lÜJutter  unauf lö^^tid)  miteinanber  oerbunben;  beibe  fteljen  in 
e  UM  g  e  r  S  e  i  n  b  f  d)  a  f  t  5  u  m  33  i)  f  c  u  nnb  feine  m  ^)i  e  i  d)  e ;  ü  ber  beibe 
t) a t  b e r  © a t a n  t e  i n e  @ em a 1 1 ;  f 0 m e u i g  a ( ^  an  b  e m  @r I ö f  e r  () a t 
berfelbe  einen  3;;ei(  an  feiner  jnngf räulid)en  D^httter.  ^iefe 
5Ba^rt)eit  ift  im  '}5rotociiangelium  anegefprodjcn,  umg  man  ipsa  ober  ipsu7n 
Icfen.  Satan  t)at  aber  teil  an  bcm  tl)ieufd)en  burd)  bic  Sünbe.  ^C^nui  er 
abfolut  feinen  5lntei(  ()at  an  ilJiaria;  menn  ^unfdjcn  i()m  nnb  ber  CMotte^^= 
nnittcr  a  b  f  0  (  u  t  e  ^einbfdjaft  befte()t,  fo  I)at  bemuad)  lltaria  niemat^^  burd) 
bie  Bmbc  unter  feiner  .'perrfdjaft  geftanben:    ^JOiaria   ift   oon  ber  Grbfünbc 


b. 

dagegen  entl)ält  fie  ü  b 

e  r 

a  U!5 

b 

i  e  f  e  ö 

(^( 

:  l)  c  i  m  n  i  c^ : 

a. 

r^m 

^1>  r  0 1 0  c  n  a  n  g  e  l  i  u  m 

iGcn 

fo 

geU)i|3 

bk 

9iebe,  alc>  ec>  fid)er 

ift, 

bafl 

82H. 
)ic  iinbcflccftc 


314      SSon  ber  ©d^öpfnng.  C.  SBou  bein  9T^cnfci)en.  III.  Xn  ©ünbenfatl  unb  bie  ©rbfünbc. 

beuml)rt  c^cblicbcn.     (Gegenüber  bcr  erftcn,  fünbigcn  (Soa  njar  2>kria  bie 
3111  citc,  füubculofc  (Sua. 

ß.  Ave,  (jratia  plena  {y.ix\9'-'^^*^y-^'^'^')  1  Dominus  tecum,  beiiedicta 
e^ilpfämvu^^^  tu  iu  uiulieribus.  L?ic.  1  ,  28.*  ©c,vcl)cu  fid)  bicfc  5i^ortc  aurf)  in  bc^ 
^''  gutig'"^''  lüubcrcr  'il^etfc  auf  bie  uuniittclbar  bciun-ftii)cnbc  Ctaibc  bcr  göttlid)cn 
y3hittcr|d)aft ,  [0  fprcdjcu  fic  bod)  cbcniogcunjl  aud)  lUbo,  um^o  iU^aria  be* 
rcitö  mar.  X^a  fic  im  ^(uftragc  (^ottci?  abo  bie  CshtabcuuoUc  )d)lcd)t= 
l)in  bcgrüf3t  mirb,  mit  meld) er  bcr  .^crr  ift,  fo  fd)licj3t  bieö  ein,  bag 
fic  i in m  c r  bie  O^nabcnooKc  unu*  unb  feinen  '^H  n  g  e n b li d  i!)rc^  T^afeiu^ 
ol)nc  (^)nabc,  b.  l).  im  3tanbc  bcr  3ünbc  mar. 

y.    A^a^u    fommen    bie  üou   bcr  ^t^irc^c   auf  'JJuiria  bc,^ogcncn  Stellen 

bcc^  ^ol)cn(icbcc^,  bcr  ^^f atmen  unb  bcr  ^apicntialbüd)cr.    Sicut 

liliuni  inter  spinas,    sie   aniica  mea  inter  tilias.     Ca7if.  2,  2;    Tota 

pulchra  es  amica    mea,    et  macula  non  est  in  te.     4,  7;    C^uae  est 

ista,    quae    progreditur  quasi  auiora  consurgens,   pulchra  ut  luna, 

electa   ut   sol ,    terribilis  ut  castrorum  acies  ordinata  ?    6,  9.     3.^g(. 

Prop.   8,    22;    Kccius.    24,  12;    Ps.  45,  5   n.    f.  m.     Über    Waria    in 

bcn:^^üd)crn  bc^^  'Hltcn  üeftamentc!:!;  f.  ^d)ccben,  l^ogmatif  111  8.  4()0  ff.; 

2.  a  n  c>  b  c  n  i>  a  t  c  r  n. 

Sic  immqidcf)  '^'    ■&^^i'    fom^"cn    ,yniäd)ft   in  33etrad)t   bie   5al)I(ofen  i^(nc>fprüd)c    bcr 

liitc j>ciii!irrit  ^.^ötcr  über  bk  nnticrcilcid)lid)c,    fclbft   bie  ^licinhcit  bcr  (Snnet  übcrtrcffcnbc 

2^ntcrn.       mcniljcit  uub  '^nnbcnloiigtctt  'Aunria,    bic  nur  luni  bcr   ab|olntcn  .peiligtcit 

Ok^tte^o   übertroffen   unrb.     ?(nd)    finb    feineomeg^o   bicfc  3tcl(cn  lebiglid)  auf 

bie  Qnngfriinlidjfeit  'JJiariä  5U  befd^rmifcn,  bic  aUerbing^o  ben  d)rifto(ogifd)en 

•l^ärcficn  gegenüber  im  '?Utertnm  im  iHirbergmubc  ftanb. 

^väbS    bic  ^^-    ^^^^^'    bicin    erl)abenen   :^s^ec    non  bcr  nniKrg(eid)(id)en  ^}icinl)eit 

bim  bell  i!«'Qimi  uub  ."p c i l  i  g f  c i  t  '))lav'\ä   cntfpringen   bic   ,vU)Uofcn   n c ga t  i nc n  unb  p 0 f i - 

^^Tcrbcir'^^  t i 0 c n  ''iH-äbifatc,  bie  üon  ben  Tätern  l^iaria  beigelegt  merben:  Xic^Kcinc, 

Unbcfterftc,   *il3t af cHofe,   UnDcrfel)rte,   Unücrbcrbte,    bie   .f)ei  = 

(ige,  (M  0 1 1 g c l) e i  I  i  g t c,  Ü n f  d) n I  b i  g e,  3  d) n I b  ( o  f  e,  ^}{ eine,  (^  d) ö n e, 

(^cbenebeite ,  bie  .peiligftc,  3d)ünfte,    ^Ueinfte,    bie   gan,^  ^)icinc, 

gan^  (3d)n(blofc,  bnrd)anc>  .V)eiligc. 

sPiibovTr5Hitcr.  c    4^ic  gän;,lid)e  Unbefkdtl)cit  iDiariä  mirb  üon  ben  ilHitern  in  oiclcn 

!5lMlbern    ani^gebrüdt,    inbcm    fic    llWiria    reiner  unb   flarcr    ak->    ben 

'J^ionb,    bic  3onne,    biv:^  ?id)t,    ben  .*oimme(   nennen   nnb  fic  alc^  bie 

reinftc  ?i(ie,  bic  ^ilic  unter  dornen  be^cidincn. 

Dinri.rbie  neue  d.    T^a^^   und)tigfte   ,^cngni!o   ift   bie   nrd)riftlid)c   '^(nffaffnng    *03?aria^ 

<^"«-        at^^  neue,  l)immnfd)c  (5ua.     Utraque  iKva)  aeque  pura  et  simplex 

constituta  est.     Ephmem  bei  Assemani  bil)l.  Orient.  JI  p.    57.  Xaljcr 

mirb  llWiria  and)  bem  'l.^arab  i  c  f  e,  bcr  ^]?ara  bief  e^ocrb  e,  bcm?cbcnc*= 

bäume  ncrglidicn. 

2).n  i)d('?hnu  ^-    -^^^^^  i^ctagin^o  bic  'JJinttcr  C^^otte^^,  quam  sine  iieccato  conßteri  ne- 

tVinu'^  iiba- bic  cesse  est  pktati,    a(c^  5(rgnmcnt   gegen   bic  ©rbfünbc  an^ofpieltc,  gab  5Ingu- 

"'^'Sir'^  ftinu!?  bie  befannte  5(ntiiiort,  in  bcr  bie  ^^l  n  ^>  n  a  ()  m  c  ft  c  11  n  n  g  a^iaricnö 

principieü  au^^geiprod)cn  ift:  Excepta  ig-itur  Sancta  Virgine  Maria,  de 

qua    propter    honorem    Domini    nullam    prorsus,    cum    de    peccutis 

agitur,  haberi  volo  quaestionem  —  inde  enim  scimus,  quod  ei  phis 

gratiae  collatum  fuerit  ad  vincendum  omni  ex  parte  peccatnm,  quae 

concipere  ac  parere  meruit,    quem    constat  nulhim  habuisse  pecca- 

tum.     De  nat.  et  gr.  c.  36  n.  42.    33cäicl)cn  fid)  bicfc  ^orte  aud)  äunäd)ft 


832. 


§  94.     5)ie  unbeflecfte  ©inpfängni^  Tlaxiä.  315 

auf  a!tuc((e  (Si'mben,  fo  ift  bod^  bic  9?cgel  iinb  bereit  33egnmbung  gang 
a  (I  g  e  m  c  i  It.  Qa,  ba  e^>  fid)  ht  bcr  Äoittronerfe  mit  ^^elagiii^^  mit  bte 
(Srbfüttbc  brel)te,  I)ätte  5(itguftiitite^  ittd)t  nerfrfjineigcit  bürfen,  ob  3}?arta  aitd) 
Don  ber  @rb)ünbc  an!ogenoininen  fei.  5(ud)  gegen  ben  '"^^elagianer  ^vwUan 
fpriti^t  5lnguftittU!3  bic  5(neital)ntcftet(nng  'i'^ün'ictte^  ait^^.  ^crfelbc  \)attc  'üjm 
öorgemovfeit :  Tu  ipsam  Mariani  diabolo  nascendi  conditione  transcri- 
bis.  ^er  ^eilige  antwortete:  Non  transcrihimus  diabolo  Mariam  con- 
ditione nascendi,  sed  ideo,  quia  conditio  nascendi  solvitnr  gratia 
renascendi.  Oj).  inip.  1.  4  c.  122.  .S^'^ier  oerneint  5Uignftinn^^  oI)nc  i^meifel 
bte  ©rbfünbc  in  IDiarta,  ba  fonft  feine  5(ntiiiort  üöüig  il)r  ^\z\  iierfe()ten  tinirbe. 
f.  '^a^n  fonimen  bic  ^^a()lreid)en  5(n0ipriid)c  bcr  fpiitcrcn  ^nitcr,  )t)e(d)e 
eine  nnnnterbrod}cne  Xrabition  biö  gnin  53eginne  bcr  inittcla(tcrUd)cn  ^oit=  ^'"'^^' 
troüerfc  bilbcn. 

(gtcßcn,  iuc(d)c  [ancn,  ®f)riftu§  allein  fei  füuben(o!3 ,    ober ,    $IRaria  [ei  crlöft,   c;e=    3tt)eibciiticie 
reinigt,  gefieilint,  licuieifcn  nicf)f>;^  gegen  bie  nnbeflertte  (Snipfängni^^ ,    ba   90?aria    nid)t  in  ©teücu  bci?)en 
bcrfelben    Jik^fe    nnb    nid)t    anö    benifelben    Wrnnbe,   uiie  S()riftn^5,    nnb  nnr  bnrd]  i()n        ä*ätevit. 
fünbcnloig  ift.     yZod)    lucnigcr    finb    Stcüen   ein  ^emeiS ,    in    benen    '^a^-  ?y(eifd)  SD'Jariä 
caro  peccati  genannt  mirb,    'i:^a   ja  and)  'ita^  ^'(cifd)  ßl)rifti,    infofern  e^  anö  ber  fün- 
bigcn  9D?enfd)fieit  anqenonniien  ift,  nidit  feiten  fo  genannt  mirb; 

834. 

3.    an^'    bcr  C^U^ fri)id)tc    ber   ^t ontroo  er f  c.     ^n   bcnt  (V^lanben  S)iL>  mittdaitev- 
an  bic  cji'ccptionctic  .pciligfcit  y^iariii  unir  bcr  (^Manbc  an  bic  inibeflccfte  @in^ ''^'^luMm^^''^'^ 
pfiingniö  cntl)aUen.     @inc    !?et)rentid)cibnng   ber    Äird)c   über    bicC>    ^rioilcg      ®cotiu^- 
fclbft,  nod)  über  ben  Qn()alt  bcc^fciben  gab  cc>  in  bcr  vntriftifdjcn  ^^cit  itid)t. 
^tn  12.  ^^af)rl)nnbcrt  fing  man  im  ^IbcnManbc  an,  ba-o  3^eft  ber  nnbcftcrftcn 
ßmpfängnii^  ,^n  feiern.    (3kgenftanb  bicfcö  Jycftc^o  unir  aber  bic  fleifd)nri)c 
(Smpfiingni^o  *i)]iarien^> ,    nidjt   bic  .*pcilignng  il)rcr  3cclc.     W\z  für  (5l)riftii^> 
fo  (engnetc  man  für  DJtaria  bic  ^lotmcnbigtcit  bcr  .Spciligmtg. 

(?kgen  bicfc  in  boppcUcr  ^V^icbnng  falfd)c  5lnffaffnng  mcnbctc  fid) 
mit  noücm  ^i'cd)tc  bcr  I)ei(.  9Uritl)arb  in  feinem  bcrü()mtcn  <Sd)reiben 
an  bic  (Jl)orl)errn  oon  i^l)on  (1140).  ^n  feinem  bcrcd)tigtcn  (Sifer  gegcit 
bic  ^l)oncr  ge()t  er  aber  ,^n  meit  nnb  (cngnet,  \^<\\i  i)3(aria  in  il)rer  ©in- 
pfängni^^  gcl)ci(igt  morben  fei.  5lnd)  bic  'J^arifer  llnincrfitiit  crtlärtc  fid)  tnic 
ber  l)ei(.  ^ernl)arb  cntfdjicbcn  gegen  "^iv::^  gcft  bcr  ömpfiingniö  5Qiartcit(>. 

^cr  ^ampf  batte  fid)  immer  met)r  gugcfpil^t,  al^^  3^  o  n  a  0  e  n  t  u  r  a 
nnb  X  l)  0  m  a  c>  auf  bcm  ^vampfplat^c  crfd)iencn.  .§  e  i  I  i  g  n  n  g  b  c  ö 
S  l  c  i  f  d)  e  ^^  ober  .^  c  i  (i  g  n  n  g  ber  Seele  ö  o  r  (prins  natura) 
ber  (Singicgnng  in  ben  ?cib  imb  bamit  and)  ^i  e  i  n  i  g  u  n  g  b  c  ö  b  c  ^ 
f  ( e  tf  t  c  n  g  I  c  i  f  d)  c  !o  maren  bic  beiben  Grf(ärnng^^Dcrfnd)C  bcr  3?er= 
teibiger.  W\i  S^z6)i  ncrmarf  bcr  ()ci(.  3:f)oma!o  beibe  5(nffaffnngcn,  ba  bnrd) 
bicfclbcn  bic  5(((gcmeinl)cit  bcr  (Srlöfiutgc^bcbürftigfcit  in  S^agc  gcftctlt 
mürbe.  ^lücrbingio  gcl)t  bcr  engtifd^c  l'cbrcr  and)  meiter  nnb  bci)anptct, 
qiiod  sanctilicatio  B.  Virginis  fuerit  post  cmhnationem.  S.  Th.  3  q.  27 
a.  2  c.  ^cr  ©tanbpnnft  be^^  I)ei(.  ^^oina^  mar  nad)  bcm  bamaligcn 
©tanbc  ber  ^ontronerfc  mcnigftcnji  cbenfo  !orrc!t  a\§>  berjenige  ber  55er^ 
teibiger  ber  nnbcflcdtcn  @mpfängni^>.  '4^ic  S^'agc  mar  nod)  md)t  gcflärt; 
bic  5Biffenfd)aft  arbeitete  nod)  ^al)rl)unbertc  lang,  big  bic  Scl)rc  oon  ber 
mtbcftecften  ©mpfängntg  mit  bcr  5(((gemciitl)cit  ber  ©rbfnnbc  mit  noKcr 
^tarl)eit  in  ßinüang  gebrad)t  mitrbe. 

<S  c  0 1  u  g  mar  bcr  erfte,  bcr  beibe  Öc()rcn  miteinaitber  vereinbar 
crtlärte.     Einige   feiner  Orben^genoffcn   oerttcften-  bic  ^cfjre  i{)rcö  9[}?eiftere>^ 


316      5>on  bcr  3cljbptiiiii}.  G.  53on  bem  iWeufcfjen.  III.  Xcx  Sünbcnfall  unb  bic  Grbfünbr. 

fo  baf^  bic  J^r  a  ii  c  i  (3 1  a  ii  c  r  bcgciftcrtc  ^^crtcibigcr  unirbcu,  uniljrcnb  bic 
X' omiiii  fancr  ^^iim  !Icil  |cl)r  I)Cftig  bic  uubcfictftc  CSmpfiiugniö  bc^ 
fämpftcn.  Xic  'i^arifcr  Uiiincrfitiit  ftcKtc  [id)  mm  auf  bic  (Seite  bcr  ^van-- 
ciefaucr  unb  iicrpflid)tctc  fognr  aUc  il)rc  Ih'itcjücbcr  ^ur  S3crtcibiguug  uufcrcr 
i^cl)i*c.  ^D^'cut  il^Mipiclc  füigtcu  aubcrc  Uuiocrfitiitcu,  ,v  53.  lUaiu^,  ^tölu 
u.  f.  U). 

"Tic  ^trönuuu3  i^cgcu  bic  uubcflcdtc  (^uipfiiucjuii^  galt  alfo  uid)t  fo 
fcl)r  bcr  ^cljrc  fclbft,  aU$  falfd)cu  (Srfläruugcu  bcrfclbcu. 

llugcad)tct   bicfcr    unffcufd)afttid)cu    Montroucvfeu    mar    übrigcu^3    bcr 
Ö^laubc    unb    bic  xHubadjt    bcr   .sJirdjc   unc    bco   i^oltc^^   ftct^o  für  uufcr  (^c 
l)cimuic^ ; 
^»a/Mt  brv  ^'    '^"'^  ^^^  ?vcicr  bc^^  fycftcci  bcr  uubcfkdtcu  öuipfäuguiö.     ^m 

uiibcfierfu-u  Gm  Oricut  gcl)t  bic  J^cicr  fid)cr  ;^urüd  bii^  iu^ö  7.  ,"val)rl)uubcrt.  ^ilMc  uuil 
PfaMflino.  ^Ij.  ucr breitet  unir,  icl)cu  unr  barnu,  ha^  ade  üricutalifdjcu  ^tirdjcu,  audj 
bic  fd)ou  fcl)r  frül)c  gctrcuutcu  3cttcu,  bac>  Jycft  bcfit^cu.  ii^ic  populär 
boö  J^eft  UHir,  erfel)cu  mir  baraue,  baj3  felbft 'JJtot)ammeb  baoou  im  Ä'oraii 
fprid}t.  ^m  '^Ibcublaubc  finbcu  mir  ba^^  J^-cft  .^ucrft  in  "J^capcl  mib  Si- 
cilicu  fd)ou  uor  beut  11.  j5al)rl)nHbcrt,  un'iljrcub  cc^  crft  (Subc  bcc>  11.  ober 
5(ufaug  beo  12.  ^vi^l)rl)unbcrtv  allgcinciu  uuirb. 

itnire  bic  dnipfiiuiiuiv  '))laxm  uid)t  ol]ue  3üubc  gcmcfcu,  fo  l)iittc  bic 
.^lirdjc  biefcc^  ^-eft  uid)t  bulbcu  fönucn,    ba    uur   ctmac>   ^Jkinc^    (^egcuftaub 
eiuco  tird)lid)cu  Jeftec^  feiu  tauu: 
^ic  vciln'nticfm  i").  iui^:^  bcr  1^ c l) r c  bcr  .^nrd)c: 

^üb?r'b^c\m^^^^^^^^^  a.  Xac^  Tcfret  bcr  2l)uobc   nou  i^Mifcl  (8ess.  oO)  l)at  .^mar,    mcil 

fieifte  o;mpfän!iaiou  ciucr  fdjivuiatifdjcu  ^Hn-faiuuiluuö  auvgctjaucjcu,  feine  (^ülticjfcit,  be3eugt 
"'"*        aber  bcn  a  1 1  g  c  ni  c  i  u c  u  (^)  l  a  u  b  c  u. 

l).  ^Si?:tuv  IV.  Dcrbot  bic  ^un-fetun-ung  bcr  fid)  uod)  immer  cut* 
gcgciu'tcljcubcu  IWiuuugcu  bcr  "Tomiuitauer  unb  ^yrii^'^'i^-^fiin^^i*  /  billigte  aber 
^uglcid)  bic  J^cftfeier  uon  'JJairiä  ©mpfäuguic^  unb  nerumrf  bic  53cl)auptuug, 
bic  .Uird)C  l)abe  bei  bicfcm  ^tfte  uur  bic  spiritualis  conceptio  uub 
^sauctiticatio  im  ^(uge. 

c.  "Dac^  Äouf^il  oou  ^Iricut  erfliirtc :  Declarat  taiueii  liaec  ipsa 
sancta  Sviiodus,  iiou  esse  suae  iiitentioiiis,  comprehendere  in  hoc 
decieto,  ul)i  de  ijeccato  oriofmali  ap:itur,  beatam  et  immaculatam  Vir- 
giiiem  Mariaiu,  Dei  g-eiiitricem  ,  sed  ol)servandas  esse  constitutio- 
nes  lelicis  recordationis  JSixti  PapaelV.  sub  poeiiis  in  eis  constitutio- 
nibns  contentis,  quas  iniiovat.     8ess.  5  caii.  5. 

d.  ^'Piu^o  V.  ucrmarf  15(>7  in  bcrProp.  7o  bcv^^ajuc^  bic^^3el)auptuug,baf3 
bcr  Xob  l^cariii  i^emeiv  il)rcr  3üubl)aftigteit  fei.  Denzhujcr,  Kncliir.  n.  953. 

e.  ^aul  \.  ocrbot  bic  öffcntlid)c  !:l->ctanipfung  bcr  unbcflecftcu  (Sm= 
pfiiuguic^,  (5h-cgor  X\'.  and)  bic  in  '}.H-iiiatfolloquicu. 

f.  '?llc;i'auber  VIT.  erneuerte  1661  in  bcr  berül)mtcu  93ullc  SoUici- 
tudo  omnium  bic  frül)crcn  Tcfrctc  unb  crflärtc  a(^5  bic  'J3icinung  bcr  .Uird)C 
bei  allen  il)rcn  ;?(norbnnngcn  unb  inc^befonbcre  bei  bcr  J^u^'tfeicr,  P)eatae 
Virginis  animam  in  i)riiuo  instanti  creationis  et  infusiouis  in  cor- 
pus fuisse  speciali  Dei  g-ratia  et  privilegio  intuitn  meritonini  Christi 
.  .  .  .  a  macula  ])eccati  originalis  praeservatam  immunem. 

g.  X^ic    T^cfinition    bcr    unbcfleiftcn    ($mpfiiugui^3  alc^  '5)ogma  burd) 

unfaetiorftni'  e'ml  6.    a u !3  b c  r  ft c  t  V  u> a d)  f  c u b  c  n  ';)(  n b a d) t  b e v  il^ o l f  c  v  u üb  o  o r 

Vfängnii^. 


838. 


§  94.    3)ic  imbcf(e(fte  (5ni)jfängnt!3  SO^ariö.  317 

nUcm  bcr  ^eiligen.  X^icfe  5(nbad)t  umrbc  aurf)  bcfonbcit^  fonftatiert 
biircf)  bie  ber  bogiimtifcljcu  '^cttaratiou  iUu«'  IX.  oorau^^gegangcne  ^xUlv- 
rung  faft  nücr  ^i|e{)öfc,  foiüie  aller  Drben  unb  bcr  an9cfel)euften  fird)Uc^en 

II.  ^Baci  ben  (2  i  n  n  be^  X)ogina^^  betrifft,  |o  ift  in  ben  entfd)ciben= 
bell  3ß}orten  f\n§'  IX.  in  bcr  ^ullc  Ineffabilis  imn  8.  1)e5.  1854  an§^ 
ge)prort)en : 

1.  ilJkria    ift  im   erftcn  ^Ingcnblirfc  it)rer  (^mpfängni^>  t)  o  n  i  e  b  c  r  g;,i,,i„  ^,,i  i„„ 
Maid    ber    (^  r  b  f  ii  n  b  e     q  (i  n  ,U  i  di     frei    —    hnmunis  —    b  e  =    jp^^f  ^^afei, 
in  a  l)  r  t  luorben.  ^,u^cen3,  um 

a.  ':i^a  iWaria  frei  ift  ab  omni  originalis  peccati  labe,  fo  ift  fic  frei  ^"J'^J^S^niu".'* 

a.  non  atlent,  nni^  veram  et  propriam  rationem  peccati  habet, 
a(fü  oon  bcr  macula  culpae  nnb  bem  reatus  poenae.  "Dic^^  ift  nnbe- 
bingt  de  fiele.  2ic  ift  niclnictjr  ansigcftattct  mit  bcr  l}ci(igmad)enben  @nabe 
unb  bcr  itinbfd)nft  6^ottc«  nnb  be^uiegcn  (^cgcnftanb  bc^o  gi3ttlid)cn  2Bo()l= 
gefaüen^ ; 

ß.  o()ne  3^vcifcl  nnb  nad)  bcr  senteiitia  communis  nnd)  uon  allen 
jenen  folgen  bcr  ©rbfünbc,  bic  irgcnbinic  eine  ,V»inncignng  jnr  Sünbe 
cnt()a(ten  nnb  bal)cr  in  einem  nncigcntlid)cn  3innc  3ünbc  genannt  merbcn, 
alfo  namentlid)  uon  bcr  .^iontnpic^ccn^. 

^^ol)l  aber  ivar  fic,  mie  (itjriftnc^  felbft,  bem  leiben  nnb  2^obe,  aber 
nidjt  5ur  Strafe  nntennorfen.  'Der  fromme  C%inbe  an  i()re  leibtid)e  5lnf^ 
eruiecfnng  nnb  ';?(nfnaf)mc  in  ben  .^innnct  ift  bnrd)  bic  Überlief crnng  bcr 
^ird}e  mol)l  begrünbct  nnb  bem  Stanbc  i()rer  Un)d)nlb  nnb  il)rem  !iHn*t)ält^ 
niö  3n  (£l)riftnc>  im  l)öd)ften  @rabc  angemcffen. 

b.  grei  uon  ber  (^rbfünbc  ift  l)iaria  bnrd)  '^emaljrnng  —  prae- 
servatio,  alfo  nid)t  bnrd)  nad)trägnd)c  Befreiung,  ^ic^  loirb 
nod)  mel)r  bcftinnnt  bnrd):  in  primo  instanti  snae  conceptionis.  9^id)t 
uon  bcr  concei)ti()  acHra  oon  feiten  bcr  cmpfangenbcn  l^inttcr,  fonbern 
oon  ber  conceptio  passiva,  bem  empfangenen  .^iinbc,  ift  benniad)  ()ier  bic 
9iebe.  3n  ^icjcr  conceptio  i»assiva  barf  alfo  nid)t  ein  erftcr  nnb  ^meiter 
DJbment  nnterfd)ieben  nnb  bic  nnbefledtc  (i'mpfängni^o  anf  ben  ^meiten  9Jb== 
ment  befd)ränft  loerbcn. 

"^ya^d)  bem  '^^ogma  gab  cc>  ba()cr  leinen  ^^Ingenblicf,  in  bem  bic 
Seele  'JJiaricnc^  erid)affen  nnb  mit  bem  l^eibc  ocrcinigt  mar,  ol)ne  oon  ber 
©rbfiuibe   beioal)rt   nnb    mit  bcr  l)eiligmad)cnben  @nabe  anc^geftattet  jn  fein. 

2.  ^Dcaria  ift  nnbefledt  empfangen  si)i(jiilari  gratia  et  prknleciio^  in- 
hdtu  meritonim  Christi.     (5c^  ift  alfo  bie  nnbefledtc  C£mpfängnic> 

a.  eine  fingnlärc  51nc^nal)mc  oon  bem  allgemeinen  (^efet^c; 

b .  p  n  r  e  (5^  n  a  b  c  n  m  i  r  f  n  n  g  nnb  ein  (^  n  a  b  e  n  g  e  f  d)  c  n  f ;  ^.^  liX-iecf tc 

c.  (*^nabcnunrhtng  i  n  51  n  b  c  t  r  a  d)  t  bcr  ^  e  r  b  i  c  n  ft  c  S 1)  r  i  ft  i.  (^-mmängm^  eine 
|)ierbnrd)  ift  bic  51nfid)t  mand)cr,  l^taria  fei  nid)t  gratia  Christi  i?^f/^^/i- (b^llnjc^gnabfoe^ 
ptoris^  fonbern  gnitm  Creatoris  originaliter  gel)eiligt  morben,  nid)t  meiter  >^'Wt''^^i»'°"oö«'e. 
äu  oerteibigen. 

3.  3(n^^  biefen  53eftimmnngcn  ergibt  fid),  ^.^  uXfiedte 

a.  ba|3  ba^o  T^ogma  oon  bcr  nnbcfledten  (Smpfiingni^5  ba§  "Dogma  oon  ber  5111=  empfän^nis  unb 
gemeinl)cit  bcr  ©rbfünbc  nnb  bcr  (Srlöjnng  nid)t  bccinträd)tigt,  fonbern  beftiitigt;  ^'^  gS""^^' 

b.  bafl  bicfc^>  "Dogma  'JJiaria  nid)t,  mie  ber  Unoerftanb  läfterte,  über 
hk  Spl)äre  be«-o  @efd)öpflid)en  crl)ebt,  fonbern  oielmel)r  gan^  unb  gar  aU 
^efc^öpf  unb  alö  3Bert  ber  göttlid)en  ^nabt  be5eid)net; 


318      55on  bcr  Schöpfung.  C.  5Son  bem  9J?enf(^en.  IIT.  2)ev  ©ünbciifQÜ  unb  bic  (Srbfünbc. 

c.  baf]  bind)  bicfcf^  T^oginn  (II)riftu^:^  imb  feine  (^nabe  nid)t  nerbiintelt, 
fonbent  iierl)errlid)t  iinrb. 
MonnvuJiis  ber  ^^^'     ^'^'^^^    M"^    "^i^   iiubefleifte    (I'iupfiingniö   9)iariä   jmar   nirf)t  uo^ 

unbefUHttoii' (jmMücnbig,  ttbcr  im  l)i)cl)ftcn  (^rabc  tougnicnt: 

Piaixqm^s.  ^    ^^^.  ^-jj^gj,((^^.p„  s^i^üvbe  ber  ()ei(igcn  lUhittcr  (%ttec>  cnt|pvicl)t  and] 

eine  fingittiirc  (^nabe  unb  ^ciligteit. 

2.  ^icfelbc  eut|prid}t  and)  ber  @()re  ber  ^Dienfd)l)eit  Sf)rifti  unb  bem 
^er()ä(tni0  yJiaricn^  5U  bcn  güttnd)en  ']3erfonen. 

^icr  fei  boron  erinnert,  bn^  in  bem  einigen  9{at[d)Iuf5  ber  2J?cnfc()Uierbung  iDiaria 
al^  bie  i'Jhitter  l^cfn  mefentlid)  eini^efdjlofi'en  unb  mit  il)rem  Gol)ne  bc§  göttlirfjcn  ;:li>ol)l' 
gefallen'^  teiü)oftig  mar.  5)er  C^ebttnfe,  bafj  bcr  (^^ottmenfrf) ,  niid)  nbgefel)cn  uon  bem 
6ünbenfa(Ic  unb  ber  @v(ö|ung,  ber  '^(nfong  unb  bQ§  ®nb,ycl  aller  göttlid)en  '-li>crte,  nnb 
^ü^  in  bem  nnbebingten  ?Kat[d)(nt3  ber  i^^ntarnation  and;  bie  ^^^räbeftination  9D?arien^ 
,yir  nnbeflertten  @mpfängni-§  entlialten  gcmeien  fei,  bemog  nid)t  menige  ^Jbcologen,  bo^ 
iU'incip  ber  nnbeflectten  (Jmpfängnii^  lebig(id)  in  ibrcm  m  ü  1 1  e  r  l  i  d)  c  n  iB  e  r  l)  ä 1 1  n  i  § 
5  u  m  (SJ  0  1 1  m  e  n  f  d)  e  n  oi)ne  ^Hüdfid)t  onf  [einen  S{)arQftcr  aH  @rlö[cr  üon  ber  (£ünbe 
^n  erblicfen. 

9(ttein,  menn  mon  and)  annimmt,  bafj  ba§  il'ort  ^(eifd)  gemorben  märe,  anc^ 
menn  fein  Snnbenfall  ftattgefnnben  bätte,  fo  ift  es^  bod)  in  ber  'AMrflid)feit  ,^nr  ©rlöfung 
bei^  gefallenen  11tenid)engefd)led)te^  i'Jieni'd)  gemorben,  nnb  mie  lUJaria  nid)t  blofniiabvbaft 
iDiutter  Sbrifti,  fonbcrn  and)  niahrhaft  3rod)ter  "^rbani!?  ift,  fo  l)at  and)  il)re  nnbeflcrfte  dm^ 
pfängni"?  nid)t  blof?  in  ibrein  mütterlid)en  5>er()ältni'o  ,^n  Sl)riftn-?,  fonbern  and)  in 
beffen  (Srlöfung^nerbienft  nnb  ©rlüfnng^ognabe  ibven  (SJrnnb.  ^e^^balb  braud)en  mir  aber 
and)  nid)t  mit  Snare,^  n.  a.  jn  fagen,  and)  fie  babe  in  9lbam  gefünbigt  ;  t)ie(mel)r 
nehmen  mir  lieber  an,  ball  fie,  bnrd)  ben  emigen  ?}iatfd)lnfj  ©otte^'  uon  bem  ®efel5e  ber 
(5rbfünbe  gän.^tid)  au^Jgenommen,  in  feiner  'il'eife  bie  ^d)nlb  5(banuo  fontra()iert  bat; 
ha^  fie  aber  fo  omni  ex  i)arte  üon  ber  3ünbe  oniogenomnnm  ift,  üerbanft  fie  hcn  'i>(X' 
bienften  be§  ©rlöfer^,  ber  fte  eminentiori  modo  erlöft  nnb  gebeiligt  bot. 

3.  &ott,  ber  in  feinen  'Werfen  be^^üglid)  ber  ^JJ?cnfd)en  oom  UnüoU= 
fommcncn  5nm  ^Hilltommencn  fort^nfdjreitcn  pflegt,  tief?  naincnt(id)  ber 
l)?enfd)merbnng  eine  ftctv  fortfd)rcitenbc  ^nn-bcreitiing  nornn^ogel)en.  Die 
le^te,  l)öd)ftc  nnb  nnmittelbarfte  ;5nbercitnng  ber  mcnfd)(id)cn  ))}atnv  auf 
bie  l)l)poftatifd)e  Union  ift  bie  nubeflecftc  Jungfrau. 

4.  Sie  ift  o^iglcid)  bac^  nodfommcnfte  ii^crf  bcr  (^iiabe,  in  bem  ec>  fid) 
am  l)err(id)ftcn  ^eigt,  bajl  bie  (v^nabc  ftiirfcr  ift  aU  bie  ::)tatnr  nnb  baljcr 
bie  3ünbe  nid)t  nur  5n  tilgen,  fonbern  aud)  gän^lid)  ju  l)inbern  Dcrmag. 

5.  (5'C>  mar  ferner  angemcffcn,  bail  fid)  im  ^Kcid)e  (S;i)rifti  and)  in 
duem  puren  !:)Jienfd)en  bie  uolitommcne  Unfd)nlb  uorfiinbe. 

G.  CSnblid)  ift  ec^  fongrnent,  ba\]  <S\)i'\]tm  l)J^u*ia  aU-<  bie  ßmeite  (Soa 
3ur  Seite  ftel)t,  ba|l  in  il)r  bat-'  mcib(id)C  (*'kfd)(ed)t  uer()errlid)t  ift,  nnb  baf3 
bat)er  ^)3iaria  an  ber  |)ciligtcit  unb  an  bcr  Glorie  ©()rifti  ben  noüfommenfteu 
2Inteil  l)at,  ber  für  eine  bloße  Kreatur  mijg(id)  ift. 


^oit  hn  ptcnrd)iitttbmt0  mth  (BvVifxm^. 


6v|'d)eiiiung ; 


incaniatio: 


§  95.     begriff  mtb  ^^lamcii  ber  ^Jkuft^tucrbmig  unb  (J-rlöfmig» 

33gt.  §  einrieb,  3^ogtnatt[cf)c  X^cotogie  VII  §  324. 

I.  ^k  0}knfd)tuerbung  unvb  geiDo^iiIirf)  befiniert  al§  bte  ißercini=  Tcfmubn  bei- 
9  u n g  ber  m e n  f  ci) U d)  c n  unb  g lU 1 1 i rf)  e  n  9^ a  t it r  in  b  c r  ^ c r  f  o n  ^JJ^cmctituerbung. 
be^  Sßorte^. 

IL     !^ie]e^  ()öd)ftc  3[l^erf   @otte^^  unrb  üon  ber  (jcitigen  ^djrift,  noii        '■'/^•s,,. 
ber  ^ird)C,  non  ben  ilnitcnt   unb   ^Jlicologcn   mit  mannigfaltigen   92  a  m  e  n  «iVnSnbimg 
me^r  ober  minbcr  abaqnat  bc^cidinct. 

1.  ^er  adgemeinftc    unb   nnbcftimmtcftc   92ame   ift   or/ovo{x''a,  oeco-  oecoiu.mia; 
7iomia,  bnrdj  bcn  ^JicnjdjUicrbnng  unb  ©rtöfnng  a(^  §ei(^orbnnng  be= 

5eid)net  luerbcn. 

2.  (Sine  ^meite  klaffe  Hon  9iamen  djarafterifiert  "^(^^  ^)e()eimni^J  ber 
3}knfd}n)crbnng  al«  bie  O  f  f  e  n  b  a  r  n  n  g ,  bic  (^  r  j  d)  e  i  n  u  n  g  ^otte^  ober 
bte  ©rfdjeinnng  ^otte!o  im  5(eifd)c  (1  Tim.  :■),  16).  .pierfjcr  gel)ören 
bte  oft  gcbrand)ten  ^Hn^^brücfc  s-i-favs^a.  -^avipcoaic,  H-scfaveia,  aco[jLaT'.x7^ 
ercLcpaveia ;  apparitio,  manifestatio,  revelatio,  adventus  Dei. 

3.  SBeit  ()änfigcr  unb  midjtigcr  ift  ber  anf  ben  ''|>roIog  be^>  Q;o()anne^^ 
eoangelinmö  (1,  14  fid)  grünbenbe  ^Huc^brnd  Incaniatio,  svaapxcoa:;,  aap- 
xwa:?,  tüobei  ba§  im  ©egenfal.  .-^u  ben  ^oteteit  gcbrand)te  'iBort  gletfd) 
bein  (Sprad)gebrand)  ber  beiligen  Sdjrift  gemiig  hk  gan^e  menfdjUd^c 
92atur  be^eidjnet.  Incaniatio  mirb  ebenfo  für  ben  31  ft  ber  9}^cnfd)iiier= 
bnng  mie  für  ben  biird)  biefen  ^Hft  bemirften  ßiif^iiii«^  gebrand)t. 

4.  Seil  ber  Sogoc>  babiird)  9Jicnfd}  gemorben  ift,  ba§  er  bie  ntenfd)- 
Itd^e  9iatur  mit  fid)  nnb  feiner  göttlid)en  D^atnr  anffo  innigfte 
vereinigte,  fo  mirb  hiV^  (55e()eimni^5  ber  illtenfd)tuevbnng  and)  s  v  co  a : ; , 
auv^eac?,  auvoooc.  unio,  adunatio  n.  f.  \v.  genannt.  Um  ben  33e=  »'"io; 
griff  unio  gegen  monopI)l)fitifd)en  Qrrtnm  ^n  fd)üt^en,  ift  ber  5(n«brud 
@inf)eit  ber  ^crfon  nad)  ober  ber  .v»l)poftafe  nad),  t)i)poftatif  d)  e 

iU  r  e  i  n  i  g  it  n  g ,  s  v  co  a : :  -aolW  0  ti  6  a x  a  a  l  v  ,  unio  hypostatica  ber  al(= 
gemein  ^errfd)enbe  gemorben.  %\\A)  W  unio  !ann  gtcid)fa((g  ben  tili  ber 
ä)^enfd)iüerbnng  ober  \>a^  ^  r  o  b  n  f  t  b  i  e  f  e  ^3  2( !  t  e  ^ ,  ben  b  ( e  i  b  e  n  b  e  n 
Quftanb  ber  I)t)poftatifd)en  ^Bereinigung  bc5eid)nen. 

5.  T)a  enblid)  h{\§>  Sßort  babnrd)  'Uknfd)  gemorben  ift,  hi\^  e^  hk 
menfd)Iid)e  Statur  in   feine   götttid)e  ^erf onlid)! eit  aufnahm,  fo 

l)eigt   bic   aj^enfc^merbnng    and)    -poaXr^ '];l;,    avdXrj'];:;,    assumptio,   assumpuo; 
susceptio.     Assumptio  !ann  im  a  ftioen  itnb  paf  fit)en  ©inne  gebrandet 
tt)erben:  assumptio  activa  et  passiva, 

^einvid)    Apuppcvf,  >Jomprnbium  bev  Xogmatif.  II.  21 


320  5^011  bcr  !3J?cn[d)Uirvbiini-}  iiub  (Srlöfiing. 

R44.  ^ic    brci    Ict-t    genannten    Miauten ,  näinlirf)    incariiatio,    unio    nnb 

un^a^assnnV  assiimptio  finb  Me  UHi1)tigftcn  nnb  allgemein  iiblidjcn.    ©ic  finb  uenuanbt, 

''"'biS"*'"'^^^^^'  ^"^^^  9lcid)bebentcnb.  ' 

Tcv  allgcnieinftc  nnter  i()ncn  ift  bcv 'Mnc^brnd' '^.^cr  ci  ni  gnng,  ?<?^^o, 
bcr  cinfad)  bic  ^)i  c  l  a  t i  o  n  b  c  r  b  c  i  b  e n  l)l)poftattfd)  ncreinigtcn  'J?atnrcn  5n 
cinanbcr  anc^ipvid)t.  *:)Jian  tann  bal)er  ebcnjo  fagcn,  ha]]  in  C£l)vifto  bic 
göttlidjc  ^)iatnr  mit  bcr  mcnid)lid)en,  iinc  nmgetcl)rt,  baf?  bic  mcn]d)(id}c  mit 
bcr  göttlid)cn  'V;atnr  l)l)poftati[d)  vereinigt  ift. 

^Jlnbcr^o  nerbalt  ci<  fid)  mit  bcn  bcibcn  anbcrcn  '^(n^brücfcn.  Soinol)! 
bic  3  ^i  f  11 1'  1^  ii  t  i  "-"^  1^  iil-'  ^^^  a  f  t  i  u  c  ^J( ]  ( n  m  p  t  i  o  n  tann  n  n  r  bcr  ^  c  r  ( o  n 
b  c  <■>■  'X)}  0  r  t  c  !§ ,  bic  p  a  |  j  i  n  c  %  f  f  n  m  p  t  i  o  n  aber  n  n  r  b  c  r  m  c  n  ]'  d)  U  d)  c  u 
^^latnr  ;^ngejd)ricbcn  uicrbcn.  Ter  3ol)n  C'^ottc^o  ift 'JJicnid)  gcmorbcn, 
i  n  f  a  r  n  i  c  r  t ,  er  l)at  bic  m  c  n  f  d)  l  i  d)  c  ^Ji  a  t  n  r  a  n  g  c  n  o  m  m  e  n.  ^5^iiifd)en 
bem  begriffe  bcr  incarnatio  nnb  bcr  assumptio  activa  bcftel)t  nnr  bcr 
Untcrfd)icb,  ban  bcr  ^'ogo«o  in  bem  ^öcgriffc  bcr  ^nt'arnation  al^o  ^nr 
menfd)lid)cn  5tatnr  l)  cra  b  ftcigcnb  nnb  fid}  mit  il)r  lurcinigcnb, 
in  bem  bcr  aftinen  ^Mnna()mc  aber  ciU  bic  mcnfd)lid}c  ^tatnr  ^n  fid) 
crl)ebcnb  nnb  fic  mit  fid)  uereinigcnb  gebadjt  inirb. 

§  0().     5rcil)cit,    'J(nr^cntc||cnl)cit    nnb     J^iuccf    bcr    !:))icn)rijiücrbnug    uub 

C^rlüfunrj. 

^^cjl.  ipcinririj,  3)ogmati)rf)c  Idcoloi^ic  YII  §  325—329. 

si-,  I.    2  0  111  0  l)  l  bic  (S  r  l  b  f  n  n  g  b  c  r  g  c  f  a  n  c  n  c  n  20t  c  n  f  d)  I)  c  i  t , 

rwiMiKit  11  ^j.-ot  Q  (  §    j^  i  j.    vjj^  c  II  j  ([^  ui  c  r  b  n  n  g    b  c  v    2  o  I)  n  c  §   ^  o  1 1  c  ^>    i  ft  c  i  n  c  a  b* 
iii'nifct)UH-vbunn.  |  0  l  n  t  f  r  c  i  c  X  ()  a  t  bcr  g  o  1 1 1 1  d)  c  n  ^  i  c  b  c. 

^  0  n   einer    i^t  o  t  ir  c  n  b  i  g  t  e  i  t    b  c  r  f  c  (  b  c  n   !  a  n  n   a  I  f  o  n  u  r 

i  n  b  c  m  relativen  3  i  n  n  c  c  i  n  e  r  a  n  f  freiem   g  ö  1 1  li  d)  c  n  ?fl  a  U 

f  d)  l  n  f  f  c  b  c  r  n  l)  c  n  b  e  n  ^  necessitas  decreti)  nnb  b  c  b  i  n  g  t  c  n  (neces- 

sitas  (-(»iditionata)  9J  o  t  uuMt  b  i  g  f  c  i  t ,    f  o  mi  c    in  bem    nncigent- 

l  i  d)  e  n  3  i  n  n  c  b  l  o  ]]  e  r  5(  n  g  e  m  e  f  f  c  n  I)  c  i  t  'necessitas  conyrucntiae) 

b  i  e  f)i  c  b  c  fei  n. 

^niiioimo'Avn  ^-    '"^'"'^^  ^^^'^'  S>erfe  ^ottcv^  nad)  anncn    i^opera  Dei  ad  extra),  Ijot 

iH-it  bnw'inirti  and)  bic  ü}tenfd)uierbnng    feinen    anbcrn    lelitcn    (^rnnb    a(^5    bcn    freien 

uH-vMtmv      sr^qji^ji  (5Utte^?.     a'ic  ift  ein  abfohlt  freiem  il^^cr!  (5kmc^>.    33g(.  oben 

n.  :^25  nnb  n.  540  f. 

i^ie  abfolntc  3'rcil)cit  bcr  Ü3ienfd)Uicrbnng  nnb  ^rH)fnng  ergibt  fid) 
anc>  allen  Stellen  bcr  bciligcn  3d)rift,  in  benen  fic  uor,yigf^mcifc  n(ö  ^^crfc 
bcr  Ghi  a  b  e  nnb  (Srbarmnng  gepriefcn  merbcn ,  ;,.  33.  Joann.  3,  16; 
Eph.  1,  5  sqq.:  2,  4  sqq.:  Tit.  2,  11;  ^>,  4.  7;  1  Joann.  4,9.  Tic 
!iöal)rl)eit  biejco  3at5e^5  folgt  and)  anc^  bem  3B  c  f  c  n  bcr  g  ö  1 1 1  i  d)  c  n 
5reil)cit  (i?  35).  ra{)er  ift  ce  de  fide,  baf?  cc^  für  (^ott  feine  neces- 
sitas antecedens  nnb  ahsolata  bcr  ^J}?enfd)mcrbnng  gibt. 

"i^lllc  '-l^  ii  t  c  r  nnb  T  I)  c  o  l  o  g  e  n  finb  barin    einig.     9hir  anf  @rnnb 

p  a  n  t  ()  c  i  ft  i  f  d)  e  r ,  e  m  a  n  a  t  i  ft  i  f  d)  c  r  '-Inn-ftcllnngcn  nnb  anf  (33rnnb  cinc-^ 

falfd)en  Optimiömn^^  (iiicibni^  nnb  3Dialcbrand)c)  fann  eine    berartigc    ^lOt- 

locnbigfeit  bebanptet  uicrbcn. 

HiT.^  2.(^-^3  beftcl)t  aber  andi  feine  t)  t)  p  o  t  ()  e  t  i  f  d)  e '^cotmenbigfeit,  uicbcr 

^uHTbiuuf  Jülir  itntcr  33oranefct^uing  bcr  2d)bpfnng,  nod)  unter  ^^oran^ofe^nug  bcr  (^nabcu= 


§  96.  ^rci^eit,  9Inncincffcn{)cit  unb  S^vcd  bei*  3Rcnfcf)tiicrbung  unb  (Silöfung.      321 

orbnung,  norf)  unter  ^orau^jcl^mig  bc§  ^Bünbcnfadcg,  nod)  inttcv  i^orau§=^  *'^K?f'i!t^' 
fe^ung  bc^  @rlöiiui9C^rat[rf)Inf]C!o  im  allgcmcineu.  ^cnn  obuio()I  in  bcr 
3S>irtliii)feit  bcr  ^^icnfiijiucrbnncj  bic  übcrnatürlicljc  ii^oUcnbnng  ber  5ii)bpfung, 
bic  ^ronc  ber  (S)nabenürbnnng  nnb  ha§>  uollfouuncnftc  Wittcl  bcr  @rlü)ung 
ift,  fo  ift  e§  bort)  fcineemctv^  notiucnbig,  baf3  ®ott  bcr  Sd)üpfnng,  bcr 
(j^nnbcnorbnnng,  bcr  (Srli3]nng  bic  je  l)örf)ftc  33o((enbnng  gab.  iHclnicl)r 
Ijiittc  er  bic  3ßelt  in  statu  iiaturae  purae  betaffen  tonnen,  bic  ^nnbenorb^ 
nnng  mit  bcr  l)ciligniaii)enben  ®nabe  abfcl)lici}cn ,  bcn  gefallenen  SJ^enjdjcn 
nidjt  ober  in  einer  anbercn  nniioKfonimencn  '-H^cife  erlbfen  tonnen. 

;].    9tnr  im  2innc  ber  necessitas  decreti  tann  non  bcr  9^otiocnbig*^.    «i^-  ., 
feit  bcr  DJtcni'djUicrbnng  nnb  bcr  (Srlöjnng  bic  ^Hcbe  fein,  nämlid}  nnter  berdecrcti  bVi  bev 
33oranC>)et;nng,  baf^  ein  freiet  nnb  cuiigcö  "^dxü   ©otteö  bic  üollfommcnftc*^'""^"^"^'^'^'''^""^- 
Seife  ber  ©rlofnng  bnrd)  satisfactio  de  condigno  nnb  bic  ()öd)fte  33ollcn= 
bung  ber  3d)öpfnng  nnb  C^^nabcnorbnnng  im  (^ottmcnfd)en,  foune  eine  gloria 
externa  Ö^ottcy  oon  nncnblidjcm  :ii.kn'tc    motttc.     ^H  n  f   ®  r  n  n  b  b  i  c  f  c  <§ 
^  e  t  r  c  t  e  ^  tann  eine  b  e  b  i  n  g  t  e  ::)totiiicnbigfcit  (necessitas  conditionata) 
bcr  9J?cnfd)Uierbnng  nnb  ©rlöfnng  bct)anptet  mcrbcn. 

4.  i)a  bic  ':)Jienfd)mcrbnng  im  t)öd)ftcn  (^rabe  fongrnent  ift 
(n.  849  ff.),  fann  man  and)  im  nneigcntlidjcn  2innc  non  einer  necessitas 
congruentiae  rebcn. 

II.  ii^enn    and)    abfotut    frei,    fo    ift    bic    93ienfd)merbnng    bod)    ein  ^     sj*'-^ 
über  a  n  ^^    f  o  n  g  r  u  e  n  t  e  c;   5i>crt    Lottes?,     ^niter   nnb  Xl)cotogen  fnd)cn  ^ukSSniul 
bic§  bnrd)  mannigfaltige  '.Hrgninentc  nadi^niiicifcn. 

1.  5^ic  I1icnid)merbnng  ift  6^  Ott    angemeffcn:  bcnn  fic  ift  bic  ood=^.    •^^■^'>- 
fommenftc  Offenbarung  aller  göttlid)en  (vigen]d)aften,  uameutlid)  buna  ift  <^iott 

a.  ber  ^  i  e  b  c,  unb  sinar  fomol)l  ber  Öicbc  ö^ottec^  ,yi  fid)  felbft,  at^  and)    ^^"«''•"HKn. 
jn  bcn  ilrcatnrcn;  bcnn  biefe  l)bd)fte  l^titteilnng  (i)ottcg  an  bic  ,S^reatnr  be= 

unr!t  and)  bic  l)i)d)ftc  '-l^crl)errlid)nug  (>3otte^^  in  bcr  .Streatur; 

b.  ber  5(  t  (  m  a  d)  t ,  bereu  gröfUe^o  Sßerf  fic  ift : 

c.  ber  |)  c  i  l  i  g  f  e  i  t ,  ^)  a  r  m  l)  e  r  .^^  i  g  f  e  i  t  nnb  (^  e  r  e  d)  t  i  g  f  e  i  t , 
njic  in  bcr  ßrlofnug^^lebre  ge^^cigt  luirb; 

d.  ber  2ö  c  i  V  1)  e  i  t ,  meld)e  in  bcr  ll1ieufd)loerbnng  bic  cr()abcnften 
nnb  gottcöumrbigfteu  •^uierfc  bnrd)  bav  cntjprcdjcuDftc,  cinfad)fte  unb  uurf= 
famfte  Wxiid  ^n  oerunrflid)en  oerftebt. 

2.  "^iUxÄ)  bcn  Ä'rcaturcn  ift  fic  febr   angemeffcn:  lu- Mrfma- 

a.  I^em  l)Jienfd)en  ift  bic  fsnfnvnation  bic  oollfommcnftc  nnb  auge=  buiui  ben  sina- 
meifcuftc  Offenbarung ,    ba    (^ott    rur    il)n  nosr-ihdis,    amafnUs,  tmiUt- 

hilis  unirbe. 

b.  ^cr  g  e  f  a  1 1  e  u  c  l^ccufd]  inc4icfonbere  empfangt  bnrd)  bic  Qnfar^^ 
nation  bic  nollfommcufte  iiMcbcrbcrftcllnng  feiner  Unfd)ulb ,  feiner  C^bre, 
feiner  3etigteit,  nauieurlid)  bnrd)  bic  satisfactio  de  condigno. 

c.  !4^'m*d)  bic  !:)Jt'enfd)mcrbuug  mirb  and)  bic  y:)^cuf  d)  l)  c  i  t  unb  ba£^ 
gan^c  Uniocrfnui  in  ber  böd)ftcu  33olltommenbcit  geeinigt,  gcl)ciligt, 
tJcrfUirt  nnb  ,^1  einem  gött(id)cn  ^Kcidic  crbobcn,  beffen  .\)anpt  ber  @ott=^ 
mcnfd)  felbft  ift.     il^gl.  S.  Tli.  :>  q.  1  a.  1  n.  2. 

3.  Wc  ©inuuinbc  gegen  bic  «ongrucn;,  ber  l):iteufd)Uicrbnug  ^'^^^'^^  ^.(„j,,;^^^- ,^,,^,,1 
gieren  fid)  auf  bic  53e()anptnng,  c<^  fei  Cs)ottC!o  unioürbig,  bic  menfd)lid)c,  ja  mc  .ioniinu-ii,^ 
bie  gefallene  i^tatur  an^^^nne^men.     Tiefer  C^inmaub  fdjminbct  oor  ber  ^in<  ^"'  -fiH!^'^''' 
fid)t,  ha^  hk  ^nfarnation  feine  '^^eriinbernng  unb  baber   and)    feine  (Srnic- 

brigung  in  @ott  fclU,  fonbern  tcbiglid)  eine  (Srl)ör)nng    in  ber  menfd)lid)en 

21* 


>ivoatuv. 


322  5Son  bcv  a)?cnfd)tücvbiuic)  iinb  ©rlöfung. 

intb  überhaupt  in  bcr  crfd)nffcncn  ^latnv  ,yir  gvöjlcrcn,  önf3cvcn  (S()rc  (^ottef^ 
Sl^ac!  aber  bic  gefallene  Statur  betrifft,  fo  ift  an  il)r  nidjtö  böfc  iinb  (^ottc§> 
nuiinirbig  ciU  lebiglid)  ba^>  maliim  culpae,  uiib  bicfe^  ift  non  ber  lU?cnfd)= 
l)cit  ei)rifti  abfohlt  aib5gefd}loffcn.     ^c^{.  S.  Th.  3  q.  1.  a.  1. 

III.    £)blüol)(  bk  9DK^glid)feit  bcr  3[}knfd)Uierbiing  ber  beibcn  aiiberen 
göttlid)en  ^erfoiien  nid)t  in  ^v?(brebe  gcftellt    irerben    tann,    fo  \\)av  bod)  bic 
y3ienfd)Uierbung  be^^  3  o  l)  ii  e  §  fel)r  foiißrueiit.     ^enn : 
Tio  iSri)»uor  1  •  ^^  entfprid)t  ber  t  r  i  n  i  t  a  r  i  f  d)  c  n  O  r  b  n  u  n  g ,  bajl 

^'T^IrffTv^  a.  ber  ^ater  fid)  biird)  ba§  3ßort,    biird)   iüetd}eö   er  fid)    ad  iiitra 

trinitnvifrf)cn    au^^fprid)t  (n.  441),  aud)  ad  extra  offenbart; 

cvbnuiifl.  1^^  ^^^ j;  ^p^.  j,j^^jg^  ©  0  l)  n  (^  0  1 1  e  ^^  and)  in  ber  ^cit  93?  e  n  f  d)  e  n  f  o  I)  n 

lunrbe:  ne  Filii  iiomen  ad  alterum  transiret,  qui  iion  esset  aeterna 
nativitate  Filius.     Gennadius,  De  eccles.  dogm.  c.  2; 

c.  baf5  fid)  bcrjenige  al^o  'JJ^enfd)  beni  ^^Initer  nntenrarf,  ber  and) 
in  ber  !itrinität  ratione  originis  Hon  il)ni  abfangt; 

d.  h'^xx-,  bcr  v^ol)n  'JJtittler  unirbe  .^tuifdjcn  C^)ott  nnb  ber  3.l^cU,  iDcil 
er  and)  in  gemiffer  ^^i^eife  bic  mittlere  ^|>crfon  in  bcr   ürinitiit  ift. 

801.  2.    'J^id)t  niinbcr  c  n  t  f  p  r  i  d)  t  c  c^  b  c  ni  il^  c  r  l)  ii  1 1  n  i  ^  b  e  ^  (S  o  ^  n  e  ^ 

biinV^or^lZco ^         iircatnr,  inobcfonbcrc  ;^nni  l)icnfd)en,  ba|l 
cntipvicöt  Kinnu  a.  bcr  l^icufd)  bnrd)  bac^ '-Unn-t,  bnrd)  n)eld)ee  er  erf d)af f en  ift,  anch 

Uli  eb  er  l)  er  gcftellt  luerbe,  unc  i^  e  o   ber  ^roju  jagt:  iit  .  .  .  ciiius 

erat  conditor,  esset  et  reformator.     Serm.  64; 

b.  bajl  ber  3ol)n,  h([t^  nnoeränbcrlid)c  n  n  er  f  d)  a  f  f  en  e  (Sbcnbilb 
Ö^ottcö,  bic  .sn-catnr,  bav  ;^crftörte  c  r  f  d)  a  f  f  c  n  e  ©bcnbilb  (^otte§  unebcr* 
l)crftellc ; 

c.  baj3  bic  oerlorenc  .s^inbfd)aft  bnrd)  ben  Eingeborenen 
S  0  l)  n  bein  93knfd)en  uiicbergcgebcn  luerbc; 

d.  \>i\y^  bcr  'JJtcnfd) ,  bcr  bnrd)  bic  (Sünbc  !ii^  e  i  ^^>  l)  e  i  t  nnb  (^  o  1 1= 
ii  l)  n  t  i  d)  f  c  i  t  anflrebte,  bnrd)  bic  nncrfd)affcnc  'ii^  e  i  c;  l)  c  i  t  ber  Erfennt* 
nic>  nnb  bnrd)  ben  lu  e  f  c  n  <?  g  l  c  i  d)  e  n  3  o  l)  n  bcr  göttlid)en  9latiir  teil= 
l)aftig,  ^nglcid)  aber  il)iii  aU  feinem  .V)errn  nnb  ^liid)tcr  nntermorfen  unirbc. 
^^gl.  S.  Th.  3  q.  3  a.  8. 

jy.  %\\'^-  bcm  ^cfagten  ergibt  fid)  and)    ber  ^  m  c  d   bcr  9}^cnfd)U)cr=' 

:cSuiv&un(i.  billig.     (£'r  ift  bic  n  ii  c  n  b  l  i  d)  e  ii  n  f3  e  r  c  ^^  c  r  l)  c  r  r  l  i  d)  n  n  g  %oiit§> 

b  II  r  d)  b  c  n  (^)  0  1 1  m  c  n  f  d)  e  n  n  n  b  bic  e  r  l  ö  ft  c  ^M  c  n  f  d)  l)  c  i  t ,  f  o  m  i  e 

bic  @  r  ti)  f  n  n  g  ,  ."o  e  i  l  i  g  II  n  g  n  n  b  33  c  r  !  l  ii  r  n  n  g  ber  9Jt  e  n  f  d)  l)  e  i  t 

nnb    j  e  gl  id)  er    ^rcatnr.      (2.    n.    851).      5öie    bd    allen    il>crfen 

(^ottc^^    ift    bic    ^>erl)errlid)nng  (S^ottcc^  bcr  primäre    3^^^^'^^  UHil)renb  bie 

übrigen  nur  fcfnnbär  fiiib.     il^gl.  n.  548  ff. 

Bim^rf'kn-  1-    '^iivane^  ift  !lar,    ha^  ivic  bic  'Ärfnng,   fo    and)    ber   3^^^*^'^^  ^^^* 

5()jenfci)tucvt.imc)  93Jcnfd)mcrbiing  fid)  nid)t  auf  bie  bloflc  (Svlöfnng  ooii  bcr  Siiiibe  bcfd)riinft, 

"' ivtöUuifl.  ""^  fonbern  nod)  uunt  .V)'-^^)^^'^'^  i"  f^rf)  |d)lieJ3t. 

S57.  2.    Ci'inc  anbcrc  ^^ragc  ift  tZ\  ob  (>)ott   and)  i)3tenfd)   gern or ben 

imb"L*^^^^^^^^^^  iiHMin  bcr  ^ünbcnfall  nid)t  ftattgef unben  \)'ciiiz. 

^ie  DJioglid) teil  bcffen  fanii  fclbftucrftänblid)  nid)t  geleugnet  mcrben. 

5i>a^  ben  unrllid)eii  Üiatfd)liiJ3  GUnte^^  betrifft,  fo  mirb  niifcre  grage 

Don  ben  !Xl)cologcn  ocrfd)icbcn  bcantiuortct. 

ii)omS-<-imc  ^'  "^^^  ^^^'  ^^)'^"^i^^  ücrneint.bicfelbc.    S.  Th.  3  q.  1  a.  3.    ^er  ent== 

IKnfaiilcinc  fd)cibenbe  G^rnnb  für  bic  lllicnfd)Uicrbiing  ift  nad)  bicfcr  ^^lnfid)t  bcr©ünben= 

AuWftMunbumv^^^jj^  fo  Wy,  ol)nc  benfclben  bie  yj?enfd)iiicrbiing  tl)atfäd)tid)  üon  ®ott  nid)t 


3»ufcf  bcv 


§  96f  ^'vcif)cit,  5(ngcmc[fcnf)cit  unb  Bwcct  bor  Dicnfrfjincvbiing  unb  (grlöfuiu].      323 

bcft^Ioffeu  luovben  iinire.  Wit  bcm  1)1.  3:()onia$  ftimincn  überein  33ona:= 
11  e  n  t  u  r  a ,  (Tregor  ü  o  ii  ^^  a  I  c  u  c  t  a ,  3:  o  l  e  t  u  ^ ,  il^  a  «3  q  u  c  5 ,  8  e )  ]  i  11  ö , 
Äleittgeu,  §111* t er  unb  bic  m elften  3:^eo(ogen.  (Sie  begrünben  i()re 
ä)ieinnng  bnrri)  folgenbe  9(rgnuiente: 

a.  ^a  bie  9}Jen[rf)n)erbnng  ein  ^erf  bc^>  freien  göttUi^en  ^U((en§  ift, 
fo  fann  bie  5(ntinort  auf  bie  üorgekgtc  ^^vac^c  nur  au§  ber  Offenbarung 
gefd)i3pft  werben;  biefe  aber  bc^cirfjuet  bie  ©rBfung  ei  nf  ad)  unb  fd)(ed)t== 
l)in  aU  ben  Qwcd  ber  iD^enfdjiuerbung.  Lue.  19,  10:  Venit  enim  Filius 
hominis  quaerere  et  salvum  facere  quod  perierat.  ^g(.  Joann.  3, 
16.  17;  Rom,  3,  25;  1  Tim,  1,  15;  1  Joann,  3,  8.  ed)on  ha^  ^ro- 
t  0  e  D  a  n  g  e  U  n  m  unb  alle  "iß  r  0  p  f)  e  t  i  e  n  be^eidjuen  bie  ©rlöfnng  al<3  ha§> 
il^erf  be^>  y^icffias:   Gen,  3,  15;  Is.  61,  1  sqq.;  Dan.  9,  24  u.  f.  lu. 

jl  9^id)t  wenige  X^iMz  r  fagen  au^briuflid) ,  menn  ber  iD^enfd)  nid)t 
gcfaücn  luärc,  iinirc  ©Ott  nid)t  ??teufd)  gciuorben.  ©0  fdjreibt  ^Xt^ana= 
f  i  u  ^  (Or.  2  c.  Arian.  n.  54) :  Sine  qua  (hominum  necessitate)  car- 
nem  minime  induisset;  5(ugnftinuö  'Serm.  175):  iV^^^^r^  causa  fuit 
veniendi  Christo  Domino,  nisi  peccatores  salvus  facere.  Tolle  mor- 
bos,  tolle  vulnera,  et  nulla  est  causa  medicinae.  i^gt.  Qrenänö, 
Adv.  haer.  5,  14;  J?(  ni  b  r  0  f  i  u  cv  De  Incarn.  c.  6  n.  56;  :^eo  SSil,, 
Serm.  48  n.  l.  Über  \^k  gan^e  g-ragc  f.  and)  |)nrter,  Leonis  M. 
Serm.  sei.  p.  77   sqq. 

y.  ßnblid)  berufen  fid)  \>k  If)oniiften  auf  \>k  ^i>orte  bc^^  3  l)  nt  b  0= 
I  n  m  § :  Qui  propter  nos  honiines  et  piopter  nostrani  salutem  des- 
cendit  de  coelis. 

b.  @  c  0  t  n  ö ,  3  u  a  r  e  ,^ ,  ber  1)1.    S'  r  a  n  \   n  0  n   vS  a  t  c  ^>  n.  a.  b  e= 
j  a  I)  e  n  obige  ^x^w.     ^(^&)  il)ncn  iinirc  ber  3ül)n  (V)ütteio  iDirflid)  D^hnifd)  lUeniÄvbuno 
geiuorbcn,  and)  menn  ber  ©ünbcnfaK  nid)t  ftattgefnuben  \)[\{k,  '"'^^Sfau'""' 

(Sie  betrad)ten  benfetben  nur  alc>  befonberen  Oh'uub  ber  'JJ^  0  b  a  ( i  t  ii  t 
ber  il}^enfd)Uierbung,  nanicnttid)  ha\^  Wi>  il>ort  caniem  passihüem  ange= 
nomnien  ()abe.  dagegen  fei  ber  Wottnienfd)  al^o  ba^o  (5nb;,iel  unb  bie  i>o((en^ 
bung  aller  gi3ttlid)en  Serfe  üon  (V)ott  ahsolnte  unb  abgefc[)en  u  0  ut 
©ünbenfaUc  gesollt,  ^ie  Scotiften  ftül^^en  if)rc  5(nfid)t  auf  folgenbe 
Söenjeife: 

OL.  Qu  ber  ()  e  i  n  g  e  n  (S  d)  r  i  f  t  unrb  Sf)riftu!3  ober  ber  2oI)n  alg 
primogenitus  omnis  creaturae  {Col,  1,  15),  a(c^  oor  aller  Slreatnr 
präbeftiniert  (1  Cor,  2,  7;  Eph.  1,  4),  aU  ha^$  ^anpt  ber  ^elt  unb 
lDknid)l)eit  (Col,  2^10;  ogl.  Ep/i.  1,  20  sqq.;  Phil,  2,  9;  Hehr,  2,  8) 
be5eid)net.  I^icfc  Stellung  be:3  (5)ottnuniid)en  int  ^lane  (S^otte^  ficl)t  Don 
einer  (Srlöfung  nöllig  ab,  fo  baf^  luir  auf  (^runb  berfelben  mit  ?ilcd]t  an- 
nehmen bürfen,  @ott  l)atte  and)  ol)uc  3üubenfa(l  bit  3}Zenfd)merbung  be- 
fc^loffen. 

■1  !Den  ."panptgrnnb  für  ibre  ^Xnfidjt  finben  bic  (Scotiften  barin,  eö 
fei  uuäiemlid),  baj3  ba§>  l)i)d)ftc  aller  g5ttlid)en  Sßerfe  üon  einer  ;,uftilligen, 
ja  fünb^aften  3:i)at  eine^o  (^cfd)öpfc^  abl)augig  ^cbad}t  unb  nur  al^  9}^ittel 
^um  ^Mmi  ber  SBieberl)erftelluug  be^  l]}^enfd)cn  betrad)tet  merbe.  9)?an  muffe 
bal)er  nid)t  fouuil)(  fagen,  bk  Qntarnation  fei  luegen  be§  ooran^gefe^enen 
SünbenfalB  oon  (3ott  bcfd)loffeu,  aho  üielmel)r,  ber  Süubenfall  fei  im  §in= 
bUcfe  auf  bk  ^ufarnation  unb  örlöinuii  ^ngetaffen  morbeu. 

1)ie   Äird)e   l)at    biefe   gragc   nid)t   entfd)ieben.     5(ud)    finb  bie  ange=  uvteiuibei- bicfc 
führten  (Sd)riftftellen   wofji  nid)t  entfd)eibeub :   bie  für  bie  negatiue  ^Jkinnng^"^'^"'^"'^**"!. 


859. 
ciCüttfteu 


Stil 

2)a§  flöttiiiDc 


324  T>on  bor  SRnifdjUicvbiinn  mib  ©vlöfu^n- 

aiigcfiil)vt  uicrbcii,  rcbcn  nur  üoin  uiirflid)  (Sk]d)cl)cncn,  inib  bic  für  bic 
an'inmUioc  (]cltcnb  gcii!ad)tcn  (affcii  fid)  and)  unter  '-i^ürau^iclj-ung  bcr  ncga= 
tincii  yjtcinung  noüfonimcu  crfUircii.  ^cnn,  lucnn  (Mott  nud)  bic  lUcnjd)^ 
incrbuiui  iiH'gcii  bc^^  (Siinbcufn((c^5  bcidjlof?,  l)nt  er  beiniod)  ben  (^5ottmcnfd)cu 
511111  ^kU  iiücr  ringe  nnb  ^nr  causa  exemplaris  et  meritoria  unferer 
i>räbeftiiiatiün  geinadjt.  !Da  für  feine  ber  beiben  ^Hufidjten  bnrd)]d)lagcnbe 
^5rünbe  oorgebradit  uierben  nnb  bie  ,S(ird)c  bcibe  biilbet,  fo  ift  jebe  bcrjelbeu 
^uHiffig,  luennglcid)  mir  megcn  ber  :ii3id)tigfeit  feiner  (^rünbe  uui^  in 
bicfer  j^rage  lieber  auf  bie  3eite  be;i>  1)1.  ^l)omiv3  fteüen. 

§  97.     ^ic  Seit  bcr  *i).1?cniri)Uicrbnng  nnb  ©rlöfimg  iiub  bcrcn  ilongrncnj. 

(5^iutcihiu(^  bcy  Jraftatc^. 

5?g(.  .V)ciiivtrfj,  3^onniati[rf)c  2:f}co(onic  VII  §  330—342. 

I.  ilMe  bei  aUen  'ii>erfcn  ©ottec*,  fo  ift  and)  bei  ber  Qnfarnntion  ba^ 
ä^oiu'iVmtti'    gbttlid)e  ^>üllen  nnb  ^^i^rfen  an  fid)  ,yi  iinterfd)eiben  luni  ber  il>eninr^ 

bdT^Änn  n  d)  n  n  g  bc£i  (i^ciu  ol  It  en.  Ta«^^  g  o  1 1 1  i  d)  e  "ii^  ollen  ober  bcr  gbtt= 
tion.  lif^ic  ^iatfd)(nil,  uüe  nid)t  iiünbcr  bav  mit  biefein  ^i'odcn  ibentifd)e  gi)tt= 
lid)e  'iBirfen,  lueldjcv  bic  einzige  effi,)icnte  Urfnd)c  ber  ^ufarnation  ift, 
ift  an  fid)  fclbftucrftanblid)  eiuig,  t^iK-'  göttlid)c  $}efcn  fclbft;  bagegen  ha§ 
•^^robntt  biefe^:^  gi3ttlid)cn  ii>üUcn«  nnb  '-liMrfen^,  niiinlid)  bic 
örbebung  bcr  inciifd)lid)cn  ^^itiir  (yt)rifti  in  bie  '}?erfönlid)fcit  be^5  einigen 
^THn-tcy  ift,  luie  bav  gan^c  '^}cvt  be^o  (^Untmcnfd)en  oon  feiner  crften  ^^or* 
bercitiing  bi^^  511  feiner  le^Uen  ^nillenbiing  etiiuvo  (5r  f  d)  a  ff  enc^  nnb 
3  e  i  t  (i  d)  c  ^>.  '^n  einem  b  e  fr  i  m  m  t  e  n ,  oon  ber  Offenbarung  unb  bcr 
35^c(tgcfd)id)tc  genau  bc5eid)netcn  ;^citpuntte  ift  ba«?  ^ovt  ^-kifd)  gciiun-bcn. 

^^Hnüinelnu- ^Hc  ^t-'i*   ^3  ^  i  t p  u  u  f  t   bcr   Qnfarnatiou    ift  im   .sSinblirf  auf  bic  ^^oKcn^ 

MMcDiumivn  hT  billig   bcr   il^orbcrcituiig    bic   Ict?tc    >^cit   (Cien.   49,   1;  Num.  24,  14; 

^"i^S^s^  J^cid.  4,  30;  Is.  2,  2;  Eicch.  r>8,  16  u.  f.  m.;  ncrgl.  .t)unbl)auf cn 
511  1  Pctt\  1,  5),  im  ."pinblirf  auf  bie  6)efamtgefd)id)tc  bcr  9)?cnfd)t)eit 
bic  il'^iittc  {Hahac.  :■],  2)  nnb  im  .vinblitf  auf  ba^o  ooin  (5^ottmcufd)eu 
noKbradite  grunblegenbe  ^l>erf,  oon  bem  allec^  .S^^eil  aU  noii  feiner  llrqiieüc 
auvge^t  unb  über  ade  ^^nUw  rüdiinirtv  unb  noniuirtc^  fid)  verbreitet,  bic 
^SüHc  bcr  ^^Mten  {Gcd.  4,4;  Eph.   1,10). 

T'k  ,Siongrneuf,  biefc!^  |jcitpiinftc^>  pflegen  ^iiter  nnb  Xl)eü(ogcn 
in  mannigfaltiger  ^Ii>eife  ,";u  begrünbcn. 
^•^•^-    .  ,  1.  @^o  iinir  anacmeffen,  \>a]\  bic    l^(eufd)iuerbung   bec>   (Srlöfcr^  nid)t 

.^tuifiDnt  2ün   \  0  f  0  r  t  a  u  f  b  c  u  ^  u  u  b  cii f  a  U  rolgtc.     Teiiu : 

^öfuMflTot^oi^^  a.  ^ii^    gnu^c    aVenfd)l)eit    minltc    auf    bic    (vrtenntni^>  bcö  @r= 

^citvmim  uifl.  ( ö  f  c  r  ^^  uub  bic  f  r  c  i  ivi  1 1  i  g  c  ^^(ufiial)mc  unb  ^Incignung  feiner 
@r  l  ö  1  n  n  g  !o  g  na  b  e  n  o  r  bereitet  locrben.  C binol)(  bal)er  bic  örbarmung 
(5^otte^  uidit  ;>bgert,  fo  iinirtet  bod)  bic  göttlid)c  Ji>eic^l)eit,  einem  ^Hr.^tc  äl)n' 
(id),  5ur  T^arreid)uug  ber  ^Hr^nci  ben  rid)tigcn  ^c'U^inift  {-[b.  S.  Th.  3  q. 
1  a.  5  ad.  1.  '^aiicr  ging  ber  'JJ(cnfd)inerbuug  uub  drlöfung  jene  lange 
iK>eItpcriobc  uorauv,  uield)e  biird)  bie  Cffcnbarung  ber  C^Un-ed)tigfeit  im  ^efel^; 
(S.  Th.  1.  2  q.  98 — 106)  foioic  in  ber  33erl)cimiug  nnb  $ropl)etic,  bcr  au^= 
brücflid)cn  unb  tppifd)eu,  al§  '^Vorbereitung  bieiite. 

b.  T^a§  cutfprad)  and)   beut   ^kfcl^c  bcr   aUmiif)nd)cn  ©ntuiicfc^ 
hing,    mic    C!o  bem  auc>  Vcib  m\h  @celc   bcftel)enbeu   yjienfd)en   eigen  ift. 


§'97.  3)ic  3cit  bcr  tühniidjiuevbiuii]  unb  (S-vlöfiing  unb  bcvcu  .^'ongrucns.       325 

I)a!)cr  bcobadjtctc  O^ott  mic  in  bcr  natürlidicu  fo  nud}  in  bcr  übcrnatür:= 
tidjen  Orbnuni]  ba§>  @cfct^  fort|'d)rcitcnbcr  ©ntundclnng  üoiu  minbcr  ^SoiU 
fomincncn  guin  il>o(Uümnicncrcn  nnb  ^oüfoimncnftcn.  Sßic  bcr  iUtcnfd)  bcn 
^d)hig  ber  ^djöpfnng  bilbct,  fo  bcr  (5)üttmcnfd)  bcn  ®d}tuj3  bcr  @cfd)id}tc 
ber  0}t'cnfd)^eit. 

c.  5(nd)  bic  3B  ür  b  c  n  n  b  (5  f)  r  c  b  c  §  @  r  ( ö  ]  c  r  §  forbertc  c^ ,  bafs 
bem  ^iJnig  bcr  \^crrlid)fcit  eine  nudtnnifaffcnbc  ^^criobc  bcr  33ürbcrcitnng 
nnb  eine  lange  9icil)c  non  Wienern  nnb  ^^orliinfcrn  voranging,  nnb  baf3  er 
fein  3öerf  in  einer  3cit  üoÜbradjtc,  in  uictd)cr  er  feine  göttlid)e  Äraft  nni 
Doflfommenftcn  nnb  glorreidiftcn  offenbaren  nnb  Don  aden,  bic  gnten  SBideng 
umrcn,  am  beften  erfannt  lucrbcn  tonnte. 

d.  ^esbalb  crfdjien  ber  Srlöfcr  in  jenem  ^JJtomentc  bcr  2öe(tgcfd)id)tc, 
ha  feine  5(nfnnft  nnb  fein  ^ er f  bic  gröfuc  5rnd)t  bringen 
fonnte,  niindid)  ([\§>  biV^->  9?i\mfd)cngcfd)lcd)t  auf  bem  ©ipfcl  feiner 
n  a  t  n  r l  i  d)  e  n  @  n  t  lu  i  d  e  t  n  n  g  ftanb,  f o  bail  er  bnrd)  feine  ©nabe  nnb 
feine  k\vd]c  bie  n  ni  f  a  f  f  e  n  b  ft  c ,  inte  n  f  i  n  ft e  nnb  n  a  d)  ()  a  1 1  i  g  ft c  Wnvh 
fandeit  üben  fonnte. 

2.  l^cv  l)?oment  ber  Qnfarnation  fodte  aber  and)  nicbt  ocrfd)obcn  locrben        «<^!i- 
big  5nm  (Snbc  bcr  3ö3clt.     :^enn:  '  tSSSui*! 

a.  (Sin  adjn  langer  5(nffd)nb  ()ätte  bie   oorangcgangenc  '^.^orbercitnng  '^^n^^c  m'^'t^*' 
uiieber  ocreitett,  bcn  (3)tanbcn   ertötet,    bic  .^offnung    nnb  ©c^nfuriit  in 
SBer^iociflung  ober  pcffimiftifcbe  Ülcfignation  oenimnbclt. 

1).  @ö  ,^iemte  fid),  baf^  auf  ba^o  5l>cttatter  bcr  ^HH-bcrcitnng  ein  51^  e  ( t= 
alter  ber  (JrfüHnng  nnb  ber  '-lHn1)crrlid)nng  ßbrifti  bnrd)  eine  al(fci= 
tige  Dffenbarnng  ber  ^raft  nnb  äBirffandeit  feiner  @nabc  in  bcr  5vird)c 
folge,     i^gl.  S.  "T1i.  :)  q.  1  n.  C. 

II.  ^ie  Öcl)rc  oon  bcr  lUicnfdjiiicrbnng  nnb  (Srlöfnng  \)at  fid)  natnr^  csintcuim  bc^ 
gcmiiil    ;^nnäd)ft    mit    ber    'ißerfon    bcc>    ©rlöferg,    bem    ©ottmcnfdjcn    ''ii-äftatk/' 
Qcfn^  6()riftni^,  nnb  bann  mit  bem  ÜBcrfe  bcv  CSrlöfcrö,  ber  (Srti^fnng 
felbft   f,u  bcfd)äftigcn.     llnfer  ^Iraftat  ;^crfiit(t   bal)cr  in    .^oei   3:cile:    i^on 
ber  ^crfon  be«  (Srlöfero  nnb:  33 on  bem  5.1'crfe  bc^  (Srlöferö. 

'Der  erftc  ^cit,  bie  Gbriftolo  gic,  l)at  ^nerft  bag  ^.l^cfcn  bcr  ^erfon 
beö  (Srlöfcrs  f^n  nntcrfnd)en,  niindid)  feine  göttlid)c  nnb  menfd)(id)c 
9tatnr,  fobann  bic  Bereinigung  bcr  bei  bcn  9hitnrcn  nnb  cnblid) 
bie  i^or,^üge,  meldic  bcr  mcnfdilid)cn  'Jcatur  (ibrifti  als  fold)cr 
an§>  ibrer  Bereinigung  mit  bcr  göttlicbcn  i^aUur  in  ber  ^^crfon  bc§  ^l^ortcg 
5nf(icf5en. 

I^er  ,^meite  Xcil,  bic  S  ot  cri  ologi  c,  bcbanbctt  ,-;uniid)ft  ha§  brei= 
fad)c  31  mt  beg  (Srlöfcr^o  unb  bann  ha^:-'  'K^cvf  bcr  (Srlöfnng  in  ber 
fteüoertretcnben  ®cnugtl)nung  unb  bcui  ftcllocrtrctcnben  Berbienftc  (5l)rifti. 


siu; 


A.    pir  $0ttHd|c  ttitl»  m(nrd)U4|e  |lrttnr  in  Clirifttt^» 

i<  98.     !5^ic  göttliche  9Jntur  unb  '^^.^crföiilirfjfcit  G^rifti. 

5^g(.   .'pcinridj,  2)oi3Uiatiid)c  2:{)coIogic  VII  §  345. 

1.  T^ i c  ,^  IV  c i t  c  ^ c r )  ü n  bei*  a H  c r l)  c i li  g ft c u  T) r c i f n 1 1  i g !' e i  t, 
T,v3oi)iM>iottcc>f^c^.  @ol)n,  ift  iWcnfd)  gcuiorbcn. 

uunbcn.  ciiniituv  1.   ^H  bci*  !Ivuuthtc>(cl)vc  luiivbc  gc^cigt,  biij^  bci*  eol)inüal)rcr  ^ott, 

mi)xn  o>ütt.   j^^^jjj  !i^ntcr  imb  IjciUgcu  ©ciftc  foiijubftantial,    aber    bcr  ^crfon    nad)    non 
bcibcu  Dcrjd)icbcn  ift.  il^gl.  i^  46—49. 

2.  X)af?  bicfcr  (Bol)n  3}^cnfd)  gciDorbcn,  mib  baf?  ^efu^  (yi)riftuö 
bic[c^  9J^cnfd)  gcmorbcnc  2Bort  ift,  gcl)t  glcid}faü^>  am  bcr  !Irinität^IeI)rc 
cnibcnt  l)cnior,  ba  ja  bcr  33cuici^>  für  bic  (Mottljcit  bc^  Sogo§ 
(,>?  46 — 49)  mtb  bcit  pcriönlid)cn  Untcrfdiicb  noin  ilnitcr  unb  nom  Ijci- 
ligcn  (Reifte  (§  50)  faft  gaii^  am  '3tcl(cu  crbradjt  ircrbcn  iiuif^,  bic  Don 
(il)riftn^  l)anbc(n. 

8.     ^a  nun,  unc  cbcnfalt^^  in  bcr  Xrinitnt^^Ic()rc  gc^^cigt  untrbc,  jcbc 

gbttlidjc  ^crfoii  bic  unteilbare  güllc  hc^  gottlidjcu  äBcfcu^^  befi^U  ober  Diel? 

uicl)r  mit  biefcni  ^^efeu  realiter  ibeutifd)  ift  (§  60,,  fo  ergibt  fid)  g(cid)fal(ö 

üou   fclbft,  ba J3   iu  (Jl)riftu^  bic  güUe  bcr  (^ottl)eit  uiol)ut,    unb  baf3  er 

um{)rcr  ®ott  ift. 

rcv  soi)n  aiinu  ^^-     ^ i c  lOi c u f d) tn c r b u u g  ift  bag  SUscrf  bcr  aHcrljciligftcu 

fft    mniä)  PC  :4^r  cifaltigfc  it ;    aber    nur    bcr  (Soi)u,    nid)t   bcr    i^ater    unb 

ömovDcn.     j^.^^j  ^^^.  {^j^iii^j,  (j^^lfj^  1^^  mcn\d)  gcmorbcu. 

8,;j,  1.     §icr  utüffen  mir  ,^uerft  untcrfd)ciben  ^mifdjcn  bcr  beuurfenbeu 

Causa (.fiicu-iisUvfadjc  unb  bem  !Ierunnuö  bcr  fvufaruation.  ^ßerurfadit  ift 
bcv.^nravimtion. btc  ^utaruatiou ,  unc  alte  gotthdjcu  ^"»erfe  nad)  auf^cn  burd)  ha-$  gott= 
lid)c  illUfcu  (u.  506),  unb  bal)er  ift  bicfc  i^crurf ad)uug  bni  brei  ^erfoucn 
iu  bcr  (£inl)ctt  be^  5ö}cfeu^  eigen  (propria),  nur  appropriiert  mirb 
fie  öor^üglid)  bem  I) ei  ligcn  (Reifte  aU^  3Bcr!  bcr  l^icbe  (n.  507).  ^a^ 
gegen  bcr  Termin  U!o  bcr  ^ufarnation  ift  nur  bic  ^crfon  be^  5ß}or* 
tc^;  bcun  nur  in  biefcr  $erfou  ift  bic  uieufd)lid)e  9?atur  (5f)rifti  f)l)pofta:= 
ftert;  ba()er  ift  nur  ha§>  5Bürt  glcifd)  gemorben.  W\i  anbercu  Sßortcn : 
^ie  nienfd)lid)e  9^atur  ß^rifti  ift  von  ben  brei  ^erfonen  mie  Don  eiueui 
^Principe  erfd)affcu  morbcn.  5Bic  icbc!3  opus  ad  extra,  fo  ift  aud) 
biefe^  ben  brei  gottndjcu  ^erfoneu  gemcinfam.  ';i)agcgcn  ift  bic  alfo  cr= 
fc^affenc  uicnid}(id)c  Statur  nid^t  Don  bem  aücn  brei  ^crfonen  gemeinfamen 


§  98.    2)ic  göttlidjc  mahn  unb  ^crföulic^feit  ef)rifti.  327 

gbttlidjen  3Bcfen  angenommen  luorben,  fonbern  nnr  üon  ber  ^erfon  beö 
SCBorteg.  @rfd}affen  l)aben  bk  brei  göttlirfjen  ^erfonen  bic  menid)ltd)e 
"^atnv  (S:i)rtftt  aU  ein  göttlid)cg  fd)affenbeg  ^rincip;  f)l)poftafiert  aber  mirb 
biefe  menfc^lid)e  dlatm  Dom  @of)ne  nlö  oon  einer  oom  i^ater  nnb  I)eiltgen 
(SJetfte  nnterid)iebenen  ^erfon.  i)a()er  ift  nur  ber  SoI)n  ^lm]d)  geworben, 
nid)t  aber  ber  i^ater  nnb  ber  ^eilige  ©eift.  Assumptio  diio  importat, 
scilicet  actum  assumeutis  et  terminum  assumptionis.  Actus  autem 
assumentis  procedit  ex  divina  virtute,  quae  communis  est  tribus 
personis;  sed  terminus  assumptionis  est  persona. . .  Et  ideo  id  quod 
est  actionis  in  assumptione  commune  est  tribus  personis;  sed  id 
quod  pertinet  ad  rationem  termini,  convenit  ita  uni  personae  quod 
non  alii:  tres  enim  personae  fecerunt,  ut  liumana  natura  uniretur 
uni  personae  Filii.  S.  Th.  3  q.  3  a.  4  c. 
T^aranö  folgt: 

a.  ^ie  menfd)(id)e  9^atnr  S[)riftt  ift  unmittelbar  oon   ber  '^cr^jjj^,   mScDUcijc 
fon  be§  Sßorte^,  nid)t  aber  üon  ber  gbtt(id)cn  ^;)?at nr  angenommen  morben.   9?atui  Wftt 
9^ur  mittelbar,  infofcrn  niimlid)  bie  göttlidjc  9^atnr  in  ber  ^erfon  be^o bTA^cvfon! mit" 
5i>ortcö  fnbfiftiert,   I)at  bie  (^)ottt)cit  bic  9J^cnid)r)eit,^bie  göttlidje  ^)?atnr  bie^;[;|ff4^,75j^^^^^^^ 
menfd}(id)e  'JJatnr   angenommen.     9hir    in  bicfem  <^innc  fommcn  berartige  angenommen. 
2lu0brücfe  bei  ben  l)eiligen  i^ätern  oor.    ^iire  bie  men]d)Iid)e  9latnr  nnmittel= 

bar  mit  ber  gi3ttlid)en  "D^atnr  vereinigt  morben,  fo  uuiren  alle  brei  ^cr== 
fönen  2)?enfd)  gcmorben. 

b.  i^cv  ©iniininb,  menn  eine  göttlidie '^^erfon  93?cnfd)  merbe,  mufften  ,^^^^,,„^  ^,.Up  ^^^^t, 
alle  brei  göttlidjen  'J^crfoncn  ilU'cnfd)  lucrben,  ba  fic  bnrd)  bie  eine   nnenb^  i^cvUrn    auenirij 
Vi6:jt  9?atnr  abfolnt  ein€^  feien,  ift  nad)  bem  (S^efagtcn  ()infäl(ig.     *?(((erbing<o S'  'Sr^k 
gibt  e^  nnr  eine  götttid)e  'Jtatnr,  bie  jcber  ber  brei  ^erfonen  in  abfointer      «»^f^en. 
Qbentitiit    eigen  ift;    aber   bie   S^rägcr   ber    ^^latnr   finb   ratione   originis 

oon  einanber  real  ocrfdjicben  (n.  465).  Tum  ooll-^icljt  fid)  aber  bic  DJJenfd)^ 
merbnng  in  ber  ^IBeife,  bafl  ber  SoI)n,  al£*  Träger  ber  göttlidjen  9?atnr, 
,^ngleid)  and)  nod)  Xriiger  ber  menfd)lid}en  l^iatnr  mirb.  X^a  er  aber  aU 
3:rager  ber  götttid)en  Statur  real  nnterfdjicbcn  ift  oom  initer  nnb  oom 
l)eiligen  (Reifte,  fo  ift  biv:?,  wa^-  il)m  al^  5^räger  ber  göttlidjen  D^atnr  eigen 
ift,  nid^t  and)  ben  bcibcn  anbcrcn,  real  oon  il)m  ocrfd]iebenen  ^Irägern  ber 
gi3ttlid)en  Statur  eigen.  'I^aljcr  fonntc  ber  3ol)n  9J?cnfd)  tüerben,  o^ne  baf, 
bic  bcibcn  anberen  ^erfonen  e^5  and)  merben  mnilten. 

5lud)  an^  ber  t  r  i  n  i  t  a  r  i  f  d)  e  n  ^s  e  r  i  d)  o  r  e  f  e  folgt  f eine^megö,  ba]^  ^ .^  ^  «^t k  ^^^^  ^ 
bei  ber  2)ienfd}merbnng  be^>  3ol)ne^^  and)  bie  bciben  anberen  gi)ttlid)en  '^ßer^  unb  birktlcnld)^ 
fönen  DJtenfd)  geworben  finb.     ^ie  trinitarifdjc  ').kTid)orefc  ift  büß  auf  ber      »"^'vbnnß. 
.^onfnbftantialittit  bcß  'ilU'fcn?^,  ber  ^v»"iiii^i'-'"o   ^cr    ^^^ro.^effioncn   nnb   ber 
(^egenfeitigfeit  ber  9^hlationcn  bcrnl)cnbc,  gegenfeitigc,  abfolnte  Qncinanber* 
fein  ber  göttlichen  'Perfonen  (n.  497  ff.),     ^l»^  berfclbcn   folgt  nun    aller^ 
bing^,  bafl  ber  ^Miter  nnb  ber  l]eilige  ®eift  in  befonber^  inniger  il^eife  mit 
(J^riftnö  Oereinigt  finb;    aber  fcine^meg«,    baf?  fie  in  (Sl)riftn^^  'iOtenfd)    ge* 
morben  finb.     ^enn  menn  fic  and)  fraft  ber  ^cridjorefe    mit   ber   mcnfd)^ 
lidjen  9^atnr  in  innigfter  33e5ie()nng  ftcljcn ,  fo  ift  bod)   gerabc   bie  ^cridjo* 
refe  ein  33emei^^  für  ^ben  llnterfd)ieb  ber  brei  göttlidjen  ^erfoncn  (n.  498), 
fo  ba^,  mag  einer  ^erfon  al^  ^erfon  eigen  ift,  niä)t   and)   ben   anberen 
^erfonen  eigen  fein  muß.     @§   gilt   alfo  and)    trol^   ober   oiclmcljr   megen 
ber    trinitarifdjcn    ^cridjorefe    alle^    ba§ ,    mag  eben  (u.  870)  gefagt  mor== 
ben   ift. 


328     ©vftcr  ^ci(.  3)cr  C^iottmcnfci)  ^cfiiS  et)viftu^.  A.  2)ic  flöttl.  un^  iiicnfd)!.  y^atuv. 

nii^  5ci)vift  uiib  a.     (lu^  ocr  l)  eil  igen  ^i\)x\]{,  bic  auf  ber  cuicn  (i^citc  bie  vJccn]d)* 

ivabition.  jpgj.^„„fj  (il^  ^^c^  5ßerf  ber  brei  gbttlidjeii  ^}5erioncii  barftcdt  (Li^r?.  1,  35; 
Joaim.  3,  16;  Fkil.  2,  6.  7),  auf  ber  aiibcrcu  3citc  Icl}rt,  ber  '3ol)n 
()abc  bic  nienid)Iid)c  ^D^ituv  angeiioiiinieu  {Joann.  l,  14); 

b.  nu^  bcv  cinftiinmigeii  Öcl)rc  ber  '^Mitcr.  ^(\\.  August,  De 
Triiiit.  1.  2.  c.  5; 

c.  aii^>  ber  Xi  c  l)  r  c  ber  6^  i  r  d)  c.  ra^^  1 1 .  .SUm^il  uon  !Xülebo  ^675) 
crfUirt : 

Incarnationem  ....  Filii  Dei  tota  Triuitas  operasse  cre- 
deiida  est,  quia  iiiseparabilia  sunt  oi)era  Trinitatis.  Solus  tarnen 
Filius  formam  servi  accepit  in  singularitate  personae,  non  in  uni- 
tate  divinae  naturae,  in  id  quod  est  proprium  Filii,  non  quod 
commune  Trinitati.  {Dn/iuH/cr,  Euch.  n.  2:]1).  l}a^  Lateranense  IV 
aber  jagt:  ünig'enitus  Dei  Filius  Jesus  Christus  a  tota  Trinitate 
communiter  incarnatus.    ^Deminyer,  Encli.  n.  356). 

§  1)1).     ^ic  3l^at)rl)cit  iiub  il^üUftnnbtrjfcit  ber  mcufd)lid)cu  9Jatur  6f)rifti, 

5>gl.  A^ciurirf),    Toniiiatifif)c  'I[)co(ogic  VII  §  347. 

^  ^    .«73.  1^  c  r    3  0  ^  n    (^  0 1 1  e  V    I)  a  t    eine    lu  a  ()  r  e    ini  b     ü  o  11  ft  ii  u  b  i  g  c 

ba"ZMlirf)firiKn  ni  c  n )  d)  l  i  d)  c  ^l  a  t  u  r  a  n  g  e  n  o  iii  ni  e  n ,  b  e  ft  e  \)  e  n  b  n  ii  c>  eine  ni  id  a  I)  r  e  n 

^iinuxx  (SDiiüt.  j„  a  t  e  r  i  c U  e  n  ^  e  i  b  e  u  n  b  c  i  u  e  r  in  a  l)  r  e  n  u  e  r  n  ü  u  f  t  i  g  e  u  (S  e  e  l  e ,  bic 
in  bcrfelben  ^ilWM|c  inic  in  jebcni  IV' en] dien  .^ur  (Sinljeit  ber 
mcnfd)(id}en  ':)tatur  niiteinanber  üerbunbeii  finb. 

Tieci  ift  (Mrnnbbogina  beö  (£l)riftentunK\ 

I.  ra^>ielbe  ift  mit  bödjfter  ©nibcng  uon  ber  () eiligen  Sdjrift 
an!ygefprod}en. 

-^ic  ic^ü'-divit  ^'     '^^)'^"  ^^^-'  ^^^^^  Xeftanient  bc^eid^net   ben  l)Jieffiaö  a(^  U)al)rcn 

^m-niit  c^ij^iftib^  OJtcnf  d)en,  aU^  Samen  be^>  "il^eibe^o,  ^auibc^  n.  f.  \\\  3'^^  ^Jicnen  Xefta- 
sj.)jenSnl]o'i)n.  Hieute  unrb  ^efiiy  uiieberl)oU  {\\§>  lllienfd)  be;,eid)nct.  Nunc  autem  quae- 
ritismeinterficere/iom^?^em.  Jo(nni.S,AO.I{o))io  Cliristns  Jesus.  1  Tim. 
2,  5.  Per  liominem  mors,  et  per  hominem  resurrectio  mortuorum. 
1  Cor.  15,  21.  l)ienfd}cnfol)n  nennt  fid)  ^efuio  felbft  faft  (junbertmal  nnb 
iinrb  and)  uon  anberen  fo  genannt,  5.  33.  Luc  24,  7;  Act  1,  55. 

2.  !^'ie  beilige  3d)rift  fdjreibt  ^efnö  einen  w  a  l)  r  en  m  e  n  f  d)  li  d)  c  n 
2c\b  ,vi  {Matth.  26,  12;  Joann.  19,  38;  1  Fetr.  2,  24),  mit  glcifd) 
iJc"inTdjK"vi)ci  nnb  33 (nt  (Luc.  22,  19.  20;  Joann.  6,  55  sqq.;  l\om.  1,  3;  9,  5), 
i.flcn^rtjnft.  jj^.^  iciblidien  Organen  (Z^/c.  22,  41;  Jocmn.  8,  6;  12,  3),  leib. 
Ud)cm  Urfprnng  <n.  884)  nnb  3ßad)^tnm  iLuc.  2,  12.42.52;  3, 
23),  r  c  i  b  U  d)  e  n  33  c  b  ü  r  f  n  i  f  f  en  (Matth.  4,  2 ;  Zw/r.  4,  2 ;  Jo«W2.  19,  28), 
(eibüd)en  ^JJöten  (Joami.  4,  6)  nnb  kiblidjen  ^nftiinben  {Luc.  8,  23). 
^an5  befonber^^  5eigt  fid)  bic  ^eibtid)teit  (£l)rifti  in  feinem  Xobc  {Matth. 
26  sq.;  Marc.  14  sq.;  Luc.  22  sq.;  Joann.  18  sq.)  nnb  feiner  5(]if= 
crftel)niig,  nad)  ber  Sl)riftn^  felbft  W  jünger  non  feiner  unil)ren  ^eib- 
(id)!eit  überzeugt  :  Videte  manus  meas  et  pedes,  quia  ego  ipse  sum ; 
palpate  et  videte,  quia  Spiritus  carnem  et  ossa  non  habet,  sicut 
me  videtis  habere.  Luc.  24,  39. 


87.Ö. 

2Bal)vl)ctt    bi'i? 

iucn)'ri)Iicl)cit  l'ci 


§^  99.    2)ic  äl>afirf)cit  imb  35oaftänbigfcit  bcv  nienfc^Iic^en  matnx  S^rifti.        329 

giüfcf)  tft  bal)cr  bie  M)yc  ber  ^ofeten  ober  ^()ant af iaftcn, 
6:f)riftu^  i)alic  nur  einen  ^d)ein(etb  angenoutiiicn.  gegenüber  biefer 
Qrdcl)ve  t)nt  iuo()l  ber  i)cxl  Qolinnne^^  (1,  14)  ba§>  X'ogma,  baf?  bn^  Wort 
^D^eni'd)  geuiorbcn  tft  in  ben  @al;  gctlctbct:  Verbum  caro  factum  est, 
nm  bnbnrd)  bie  ;Si^eiblid)feit  ef)ri[ti  )d)arf  ()enior5nt)cbcn.  J^a  bcnjcnigen, 
ber  biefes  ^ogma  leugnet,  erftärt  er  gerabc.^n  für  ben  ^^(ntid)riften :  Om- 
nis  Spiritus,  qui  confitetur  Jesum  Christum  iu  carne  veuisse,  ex 
Deo  est,  et  omuis  Spiritus,  qui  solyit  Jesum,  ex  Deo  nou  est:  et 
liic  est  anticliristus.  1  Joann.  4,  2,  3;  ügt.  2  Joann.  7. 

3.  ^n  gteidjer  :$LHnfe  fc^reibt  bie  l)eiltge  3d)rift  (5I)riftn^  eine  iiinf)re^.  ^'J^..^^ 
nnb  nonftänbige  nienfdjUdje  @ec(e  ^n.  eie  fprid)t  niinilid)  üon  lcdc".VJ!u  iadi 
ber  (Seele  ^v^fn  in  ben  nänilidjen  5(n^brncfcn  iinc  Don  ber  3ce(e  be^  ^'iSt'" 
a)t'enfd)en  {Matth.  27,  50;  Luc.  23,  46;  Joann.  10,  17).  Sanier  prä- 
bi^iert  fie  oon  ^i']\\t^  alle  (5  i  g  c  n  f  d)  a  f  t  e  n ,  2;  l)  ii  t  i  g  f  e  i  t e  n ,  ;^  c  i  b  e  n , 
^nftiinbe  ber  iucnfd]Iid)cn  (Seele:  ^renbe  {Joann.  11,  15),  ^Iraner 
{Matth.  2Q,  37.  38;  il/r/rr-.  3,  5;  14,  33;  Luc.  22,  43),  ergriffen^ 
^ett  {Joann.  11,  33.  35.  38),  IhniuUcn  nnb  ^orn  (iT/r/m.  ll,20sqq.; 
21,  12  sq.),  m\i{^\\>  ^ Matth.  14,14),  (Sifcr  {Joann.  2,  15.  17),  ^^er^ 
111  n  n  b  e  r  n  n  g  [Matth.  8,  10),  ein  oon  bcm  göttlidjcn  nnterfdjicbeneig  m  e  n  f  d)= 
nd)cs  ©rfennen  nnb  ^3 ollen  'f.  nuten  §  107).  ^Hnd)  menfdjlidje 
3;^  n  g  e  n  b  e n  Uicrben  Qefn^^  ,yigeid)rieben,  ,^.  33.  (^^  e  l)  o  r  f  ii  ni  {Joann.  6,  38 ; 
Phil.  2,  8.,  :remnt  {Matthh\,  29;  J'hü.  2,  8).  ^icfc  ^Ingenben  fönnen 
nur  in  ber  nie  n  f  d)  li  d)en  Seele  Sbrifti  e;i-iftieren.  ^\n  !2obe  l]at  fid) 
biefe  Seele  oon  ilirein  i^'ibe  getrennt:  euiisit  spiritum  {Matth.  21,  50; 
Ljuc.  23^  4();  Joan)/.  19,  30'  nnb  ift  ,^nr  llntenoelt  l)inabgeftiegen. 

^e^gteid)en  fetit  alle^,  nnici  oon  ber  ^]>riibeftination  ber  ©nnbe  nnb 
ber  ^ßerflürnng  CSbrifti  gcfngt  uitrb,  bcffen  unibre  'JJ(enid)l)eit,  inc^befonbere 
feine  vernünftige  Seele  oorauv. 

X'iQ  3(ii§brürfc  in  sintHitnduttnit  honiiiiiiin  {l'h'fl.  2,  7),  in  s'rni'd'diulinein  ^^^  ^iniliitudi- 
carnis  peccati  {liom.  S.  o)  (oiifliioii  niff)t  bie  iimlivc  ?Jcciifd)l}cit,  foubcvuiücifcn  ^unäc^ft  Hrnilioiniuuiu. 
auf  bie  ^^affibilitiü  uiib  Siinbclofit^fcit,  mcitcvtiiii  niid)  auf  bie  (sbttdcit  (Sl)rifti  l)iu. 

II.  Tie  iliHil)rl)eit  nnb  !:lH-)llftiinbigtcit  ber  nienid)lid]en  5)^atnr  (5l)rifti 
unirbc  and)  oon  ben  bei  I  igen  ^Mitern  mit  l)öd)ftcr  Ä^larl)eit  anc>ge= 
fprodjcn. 

1.  Sie  nennen  Cseinc^  einen  rcrus,  nloius,  pofectus   liomo    nnb     ^.^!,^:,, 
loeijen  anf  bu'  .SUin]eiinen,;en  hm,    bie    axK^   ber  l'engnnng    bie|e§   ^ognia^Mienncn  cimiitu^ 
fid)  ergeben.     ^^Ihmiu  ßbriftuc^  nid)t  loabrbaft  IWenfd)  geioefen  fei,  bann  ^'^'''^'^  i'""^^. 
feien  toir  nid)t  erlöft,  bann  fei  er  and)  nid)t  (^ott  geioefen,  bann  falle  übcr= 

f)anpt  h([^:^  J^^inbanienr  bco  d]riftlid)en  Ji'ebcn^^.  8i  solum  ad  speciem 
(To  ooxcivi  sunt  liaec  peracta,  et  eiio  solum  specie  tenus  yinctus 
sum ;  quid  vero  et  meipsum  morti  destiuatum  tradidi  ad  ignem, 
ad  o'ladium,  ad  bestias?  .  .  .  Tantum  in  nomine  Jesu  Christi,  ut 
simul  cum  ipso  patiar,  omnia  sustiueo,  ipso  me  roborante,  qui 
perfectus  homo  factus  est.  S.  L(jn.^  Ep.  ad  Smyrn.  u.  4. 

2.  ^k  fd)reiben  il)ni  ^k  ein;,elnen  i^eftanbteile  ber  nicnfd)lid)en 
9'Jatnr  ^n. 

a.     ©egen  bie  :D  o  f  et e  n   oerteibigen  fie    bie  lo  a  l)  r  e    Sei  b  l  i  d)  f  e  i  t  _^    ^st-j. 
ei)rifti.     5üif    il)ren    'I)nalienin^5    geftittU,    Iet)rten  biefe  ^noftifer  nämlid),  "^^'jfl^.^eS'" 
(Sl)riftn!a  l)abe  nur  einen  reinen  Sd)einleib  gel)abt  ober  einen  fiberifd)en, 
ober  einen  ooni  |)inunel   niitgebrad)ten  pncn  matif  d)en  )i!.t\i\   ber   bnrd) 


330    ©vfltT  Xc'ü.  2)cv  C55ottinfuf(^  3c[u§  6f)riftu5.  A.  Die  nöttl.  unb  incn[d)I.  57ntui'. 

yjiariii,  unc  Ä^nffcr  biirrf)  einen  ^nna(,  bnrrf)ncgangcn  fei.     tiefer  .^ävcfic 

gegenüber  umrbe  non  bcn  33iitern,  bcjonberci  üon  ^rcnnn^v  Xertnllian 

nnb    5?Ienienö    uon    5((e^-anbrien    ba^   3^e!enntni§   uncbci1)olt,    ba|l 

Sl)nftnö  einen  iiui^rcn  i'eib  I)abe,  uiie  alle  anbcvcn  9J^en|d)cn. 

^.    '''!*'*.•.  b.     ^af5   (Jl)vtftnö   and)   eine    lualjrc   nicn jd)li(i)e    ©eele    t)atte, 

Vccir'i'inilti''  erflären    bie    IjeiHgen    il^äter    frfjon    babnvd) ,    bajl    fie    i^n    al^    tun()ren 

'nvuinn!  mloiii-l!^^^  noKfornniencn  llienfdjen  bcf^eid)nen,    ^n   beni    and)    bie    3ec(c    gehört. 

naviftcn.      Übevbie^o  rcd)ncn  fie  and)  an^brndlid)  nnter  bie  33cftanbtei(c  bei*  nienfd)^ 

lid)cn  D^atnr  Sl)rifti  bie  nicnfd)lid)e  Seeic. 

^d)arf  unirbc  biefcr  iicl)rpnntt  f)cvt)ovgeI)oben 

a.  fd)on  ben  '^trianern  gegenüber,  uicld)e  uielfad)  Iel)rten,  in  G^riftn^ 
l)abe  ber  Üogo^^  hie  3te(fe  ber  2ce(e  vertreten.  *i^(nf  b\c']c  "^i^eife  tonnten 
fie  bie  non  ber  2eete  (£l)rifti  banbclnbcn  3d)riftfteUen  für  il)ren  Snborbi^ 
natiani<onnic>  üermerten.  'Jtad)bcin  ber  l)eil.  'iHngnftinn^,  tuie  iuir(ii.876), 
an£^  ber  l)eiligen  (gd)rift  beipiefen,  ba\^  (Sbriftnc^  tDaI)rt)aft  eine  3ee(c  {)attc, 

fäl)rt  er  fort:  His saiictarnm  Scripturaiiim  testimoniis  non  resistant 

fateaiituiMiue,  Christum  non  tantnm  carnem,  sed  animam  quoque 
Immanam  Verbo  uiiif>enito  cooptasse,  ut  esset  nna  persona,  quod 
Christus  est,  Verbum  et  liomo  ;  sed  ipse  homo  anima  et  caro. 
Contr.  serm.  Arianor.  c.  9  n.  7 ; 

,3.  ben  ^(poHinariften  gegenüber,  bie  anfiinglid)  in  (S^riftn^ 
and)  nur  einen  nienfd)l{d)cn  Veib  angenonunen  ^n  ^aben  fd)eincn,  fpiiter^in 
aber  nnter  ^^^O^'i'^^^l'-'Öi^^^Ö  ^'■'i*  pIatonifd)en  Trid)otoniie  i()ni  ;^unir  eine 
nienfd)Iid)e  'l^'^yj,  ;^nfd)rieben,  aber  ben  vernünftigen  ©eift  (voO:, 
7:v£0[Aa),  an  beffcn  3te(Ic  ber  ;^ogo^5  getreten  fei,  leugneten.  I^iefe  ^rrlel)re 
uuirbe  nanientlid)  bef iinipf t  tum  %  1 1)  a  n  a  f  i  n  t> ,  (^  r  e  g  o  r  non  9^  l)  f  f  a , 
C5pip^anin^>.  5tnd)  (5l)rinne^  uianbtc  fid)  fi1)arf  gegen  ben  '^(pollina^ 
ri^önin^>  nnb  be^eidmete  in  uerfd)iebcnen  8d)riften  gegen  biefen  Qrrtnni  bie 
nienfd)lid)e  ^latnr  aU^  caro  conmafif  (tninut  rdtionali;  corjyfis  liaheiis 
airimmn  intellectualem ;  carnem,  cai  anima  inest  rationalis.  ^\\ 
ber  ^L'ebre  ber  ^niter  f.  Fefar.,  De  incaniat.  1.  5  c.  11  sq.  Über  bie 
33el]anptnngen  5U'anbcr£^  nnb  ^e  ^ii^etteö  über  bie  alteften  S3iitcr  f. 
Framelin,  De  Verbo  incarn.  p.  09  ^ed.  3a). 
^.     ««1-  TU.     T^ie  Jlird)e   bat  biefe«   T^ogma    immer  qele()rt.     "^a^    ^on^il 

icit  ber  men)ct)  tion  ^ c  I  c  ü  a  fprid)t  lu  letncui  <^i)inbüluni  ben  ©tauben  an^  an  ben  v^ol)n 
^fciÄ7kr  ^^^^^-^  cfapy.ox^l-svTa  xal  Evav^hpo-r^aavTa.  (^5egcu  bie  5(pültinariftcu  lel)rt 
siivA)e.  ^^apft  X^amafuö  loTS),  baö '^Hn*t  l)abe  angcuoninicn  animam  nostram, 
id  est  intellig-ibilem.  T)a§  ^on^yt  ^ou  (5pt)efu^^  nennt  ßl)riftu^  homo 
iuxta  nos  homines.  "^hid)  beut  ilonyl  uon  ($;batcebon  bcftet)t  GI)riftn^*^ 
ex  anima  rationali  et  corpore  unb  ift  consubstantialis  nobis  secun- 
dum  humanitatem.  ^ie  drftärungeu  ber  .^lon,ylieu  non  ^onftanti^ 
n Opel  (553),  uom  V^aterau  1215),  üon  iMCuuc  unb  g-toren^  f.  bei 
Dend7iger,  Euch.  n.  175.  356.  408.  601. 

IV.     'I)ie  ratio  theoloyica  ift  et)ibent. 

1.  'I^ie  meufd)lid)e  5catur  beftcbt  mefentlid)  au§  beut  Seibe  nnb  .ber 
it)n  betebcnben,  vernünftigen  ©eele.  9htr,  uieun  ba^  är^ort  beibe^  an= 
nüf)m,  ift  e^  uial)rl)aft  l'l^enfd)  geiiiorben.  ^^irb  biefes^  geleugnet,  fo  föttt 
bie  gan^^e  d)rift(id)e  Ü^eligion.  Eversum  est  totum  Dei  opus  .  .  .  mors 
Christi  negatur  .  .  .  negata  vero  morte  nee  de  resurrectione  con- 


§  100.     3)er  Uvfprung  ^xi\ü  feiner  90f?enfc^f)eit  md>.  331 

stabit  ....  resurrectione  Christi  infirmata  etiam  nostra  subversa 
est.    TertulL,  Adv.  Marc.  1.  3  c.  8. 

2.  ilBcmt  Qeiitg  einen  blof^cn  (Sd)etnleib  angenommen  f)titte,  fo 
umre  ba§  gan^e  Seben  nnb  :^ciben  Qefn  gleidjfafl^  bloger  @d)etn,  nnb 
lüir  mären  bnl)er  nirf)t  mirüirf)  erlöft. 

3.  ^ättt  ^efn^  nidjt  eine  vernünftige  men]rf)lid)e  (Seele  angenom= 
mcn,  fo  fjiitte  er  nirf)t  nerbienftUd)  mirfen  nnb  fo(glid)  ha§  Wtvt  ber 
©rlöfnng  nid)t  nodbringcn  fönnen. 

4.  ill^enn  Sliriftn^ ,  ber  fid)  fo  oft  alö  93lcnfd)  befannte  nnb  ftet^5 
al^  DJ^enfd)  fid)  ,^cigte,  nid}t  mirflid)  'I\'cnfd)  mar,  bann  mar  er  and)  nid)t 
©Ott.  Si  cum  homo  non  esset,  apparebat  liomo,  neqiie  quod  vere 
erat  perseveravit  h.  e.  Dei  Spiritus,  neque  veritas  quaedam  erat 
in  eo;  non  enim  illud  erat,  quod  videbatur.  Iren.,  Adv.  liaer.  1.  5 
c.  1;  Dgt.  1.  4  c.  33;  S.  Tli.  3  q.  5  a.  1—4. 

§  100.    ^cr  Itrfpruug  (ff)rifti  feiner  ^J3Jcnfd)I)cit  natf)  an§>  feiner  mnl)rcu 
nnb  ali^eit  jnngfräuHri)cn  9Jhittcr  ^I)Jaria. 

53g(.  ^  ein  rief),  2)ogmatifd)c  ^^ficolocjie  VII  §  348  u.  349. 

T)a^  'Ä^ort  bat  nnfcre   oon  5(bani  abftammcnbc  'Jiatnr    angenommen,      .  «»2- 
aber  nid)t  oermöge   natür(id)cr   ^engung,   fonbern    anö   DJhir ia,mni?d)iÄ^jia'^ 
ber  Qnngfran,  bnrd)  ilMrfnng  beö  ()eiligen  (SJeifte^.  nu- t£i)vi[ti. 

I.     (Sl)riftn^  l)ätte  ,^mar  and)  auf  anbcrc  5Bcife  bie  menfd)(id)c  9iatur        shu. 
annel)men  tonnen;  aber  tt)atfiid)lid)  ift  er  oon  i^Jtaria   nnb  an^  ^D^aria  .J|rt'i•n^|J,","^^ 
geboren  morbcn.  flcmovben. 

^iefe  il>at)r()cit  ift  de  fide. 

1.     '4^er  33cmci£i  für  bicfe^  ^ogma  ergibt  fid)  .  ««i- 

a.  a  n  §  ber  l)  e  i  l  i  g  c  n  «S  d)  r  i  f  t.    (Sd)on  im  \H  1 1  e  n  X  e  ft  a  m  e  n  t  e  nicn!S?n^Sa= 
mirb  ber  iW'cffiac^  alC^  semen  mulieris    [Cien.  3.  15),   atö   ®ame    -t^^-a^  tl'^^^.^.J'^'j^*  |J* 
^auho  {Gen.  22.  18)  nnb  Taiubsi  (P^.  H8.  3(j  sqq.)  be5cid)nct.     5tn^brürf=  ~     öitip'n. 
lid)  I)ei|lt  e^  fobann:  Ecce  virgo  concipiet  et  pariet  iilium.  7.9.  7,14. 

d^lit  33e5ng  anf  biefc  mcffianifd)c  ^i'eiffagnng  mirb  ber  Jungfrau  im  52enen 
Xeftament  bie  ^otfd)aft  gebrad)t :  ecce,  concipies  in  utero  et  paries 
filium.  Luc.  1,  31.  'U^etterl)in  mirb  SI)riftu£i  gctcnn,^eid)net  ait^:  quod 
iiascetur  ex  te  {Luc.  1,  35 1,  a^3  natus  de  Maria  (Matth.  1,  16),  at^> 
de  fructii  lumhi  David  {Act.  2,  30),  aU5  e.r  semine  David  {Rom. 
1,  3),  al^  f actus  ex  niuliere  ^Gal.  4.  4); 

b.  anö  ber  i^el)rc  ber  ^nitcr.  5(nf  bie  eben  ermä()nten  (Stellen 
ber  ()eitigen  Sd)rift  berufen  fid)  bie  ^iiter,  um  ben  Qrrtnm  ber  ^ofeten 
5nrüd'5nmeifen,  al^o  fei  Sbriftn^^^  nur  bnrd)  9)taria  {)inbnrd)gegangcn,  ol}nc 
oon  it)r  gleifd)  nnb  S3lnt  an5nnc()num  'U.  879).  ®o  fd)rcibt  ber  \)\. 
5(tt)anafing:  Non  enim  absolute  dixit  (Gabriel),  quod  gignetur 
in  te^  ne  extrinsecus  in  illam  inductum  corpus  eins  putaretur,  sed 
ex  te  dixit,  ut  quod  vere  genitum  esset,  origenem  ex  illa  sumpsisse 
manifeste  crederetur.     Ep.  ad  Epictet. ; 

c.  an^  ber  Sel)re  ber  ^ird)e.  Qm  ap  oftoIifd)en  CsUanbcmS^ 
befenntniffe  l)ei|lt  e^5:  natus  ex  Maria  Virgine,  nnb  im  5(t()anafia^ 
nnm:  homo  ex  substantia  matris.  '^(nd)  fpridit  bie  ^ird)e  nnfer  ^ogma 
überall  ans,  mo  fie  2}hria  a(^3  bie  yji'ntter  (^otte^aic<^cid)net.  ^i^gt.  unten 
§  105.     Qm  ^on^il  non  gtoren^   l)at  fie  überbie^^  \>(i<s  ^Hnatl)cm  anege^ 


332     (Siftcv  Seil.  IDci-  (S^ottincnfd)  ^c\n?^  e()riftu?>.  A.  3)ic  flöttt.  iiub  iiicn[d)(.  gfiatnv. 

fprori)cn  über  bic  ^cl)rc,  Dei  Filium  niliil  de  Virgine    matre  cepisse, 
sed  corpus  coeleste  siimpsisse,  atqii(3  transisse  per  uteriim  Virgiiüs, 
siciit  per  aquaeductum  defliiens  aqua  transcurrit; 
^^''-    ..  ^  d.  aii^  folqciibcn  ^onqrucn,;qr  ünbcn: 

Miv  bic  v^iobint  a.  T^ic  (S)  c  v  c  cl)  1 1  ^  t  c  1 1  ucvlaiigt,  bn|^  bcrjcuigc  ®ciniC5t()uunc\  Icijtc, 

(ii,rifti^aih>  iKn  ^^^.  f^j,jn^j^^^f  j^^^^.     ^Hiho  bcv  jünbigeit  ll)icn]d)cnnatur  foUtc  barum  bor  C£t= 
Iü]ci*  l)cruorgcl)cn. 

,1  "^zx  ::l'^a  villi)  er.-;  i  n  fei  t  (S^ottco  ciUfprad)  c^>,  '^^\\  niid)  baC>  uictb=^ 
lid)e  {^)cid)lcd)t  gcabclt  mcrbc,  iiibciii  aiho  ciiiciii  jeiiicr  (^)licbcr  bcr  (S'vlöjcr 
l)cnHn'i3ing. 

y.  '^ic  ^H 1 1  in  ad)t  (^)ottc^o  iinivbc  biinl)  bic  l)tcnid)mcrbinig  nu^>  llUariii 
iicrl)cn-Iid)t,  ba  (^)ütt  aiic>  bcr  ncrborbciicii  iiiib    |"d)Unid)cii    ::)tatur   bcii   l)cr^ 
norgcbcn  licf^,  bcr  bic  I)öd)ftc  ^^IMirbc  iiiib  l)iad)t  bcfaf^     5ögl.  S.  Tli.  3  q. 
4  a.  G. 
880.  2.     ^Hdciii  (5()viftiho  ift  iud)t  in  bcr  '-IiHMfc  bcr  blof^;  iiatürlidjcu  ^3cnc= 

bo^ ' ml-n)rt)u'(t)?n  Viitioii ,    joiibcrii    iii    Üb  c \  11  ii t  ü r l  i  d) c r    ^i^  c i  f c    b ii r cb    Ül> i r ! u ii g    b e ^ 
viatuv  tiiniiti   bciliqcii    ÖUM f t c 0    HÖH    bcr  fsiiiii^i^'i^ii  ciiiprauqcii    iiiib  qcborcii  luorbcn. 
giiiicii    luir    null    bic  tbcologi|ct)  iutd)tigc  ^-ragc  luui)   bciii   iiicii  |  d)  l  id)cu 
Hub  g  b  1 1 1  i  d)  c  it  ^!)>  r  i  ii  c  i  p  bcr  (Siiipfaiigniv  ^I)rifti  feiner  l)3tcu)d)()eit  nad) 
uiib  bii^o  ^^crbcH  bicfcr  OJicufdibcit  iiiibcr  iu^>  ^Hnge,  fo  gi(t  folgciibc^^ 
a.  Qu  '^^c;^ug  nuf  bic  couceptio  activa  : 
^  ^  ^^'- .  a.  ra^>  priucipiile  uiib  id}lcd)tl)iu   nftiDc   pbl)it[d)c  ^^riu^ 

fVicrtSi^'riuHiu'  c  i p  ift  C^Sott  biird)  fciii  a  1 1  in  ii  d)  t  i  g  e  c^  ^^i^  olle  n.  ijii  bicfcr  ^c;)icl)iing 
J^nint^^(iVlS  '^"^  "^^^^  C£iiipfiiiigiiio  fd)lcd)tl)iii  übcriiatiirlid)  uiib  iiniiibcrbar,  nu]ler  bcr  gc* 
faulten  ^WUnrorbiiiing  bitrcb  beii  alliiuid)tigeiP^lMlleu  (i^ottc^o  beiuirft.  ^icfc^ 
gbttlid)c  ^^i'crf,  luic  alle  opera  Dei  ad  extra,  ift  bcin  gött(id)cn  'Ii>efcu 
uub  bccd)alb  in  fd)lcd)tbiii  ibciitifd)cr  'A>eifc  beu  brci  **]>crfoneu  eigen  unb 
liurb  nur  luic  übcrl)aitpt  bic  '^innde  bcr  (^3uabc  beut  liciligcn  (Reifte  gngc^ 
eignet  <u.  808  i. 

Qu  einer  geuuffen  33e,^icf)iing,  näiiilid),  uue  bic  5^bco(ogeu  fagcu,  secun- 
(lum  mdteriion  conecptionis^,  b.  l).  bc;,iiglid)  bcr  in  it  1 1  ert  i  d)c  n  g-uuf- 
tiüii  tiinii  bic  CSinpfiingui^^  Übrifti  aU  uatürlid)  bc^cidjuct  lucrbcn,  iu= 
fofcru  nainlid)  bcr  ^L'eib  dbvifti  bcr  2  n  b  ft  a\\}^  feiner  l)  c i (i g c u  IV u 1 1  c r 
cntftamnit.  '^ihmI  aber  iiid)t  bic  'JJiaterie,  foubcru  bic  grorin  bac>  iÜH'fcu  einer 
3ad)c  beftiinuit,  unb  nid)t  bai>  paffine ,  foubcru  ba^o  aftine  '^.^rincip  zwU 
fd)eibet,  fo  ift  bic  Cvinpfiingui^o  iSbrifti  pure  et  simpliriter  iibcrnatiirlid)  uub 
iiuiuberbar  unb  nur  scrtindidn  quid  uatürlid)  ,^u  nenueu.  '-I^gl.  S.  Th. 
r>  q.  33  a.  4. 

il'cil  lV\iria    Gbviftuv    uuil)rl)aft   cnipfangcii    uub    er    um[)r()aft    feine 

iiieufd)Iid)e  '.)iatur  oou  ibr  at^o  feiner  'JJtiittcr  erl)a(tcu  l)at,  fo  ift  fic  uml)r= 

()aft  uub  im  Doüfteu  m\h  cigcntlid)fteu  3iuiic  l^hittcr  ß;i)rifti. 

sss.  ß.    ^ic  iiiornHfd)e   l^titiiürfnng  IWiriciUo    bei   bcr    'l>(cnfd)iocrbung 

^^'u^S^^  cioigcn  ^Iinn-tc^:^  bcftanb  bartu,  bafVlVaria  mit  bcr  C^hi ab c  C^)otte^ 

vicib5.       ^  e  V  33  0 1  f  d)  a  f  t  b  c  ö  (£'  u  g  c  t  ^  Gabriel  ;,  n  ft  i  in  m  t  e ,  bic  i  u  n  g  f  r  ii  u= 

n  d)  e    *OJt  u  1 1  c  r     b  e  i;    ^^  o  1}  u  e  ^>    (55  o  1 1  e  ^^ ,    n  n  f  c  r  c  ^^    (^  r  l  ö  f  e  r  ^ ,    5  u 

m  erben. 

IMc^>  ift  f  a  1 1)  0 1  i  f  d)  e  ^  l  a  n  b  c  u  §^  m  a  I) r  ()  c  i  t ,  ba  eg  im  g  c  f  _d)  r  i  c^ 
beueu  ^ii>orte  (^)ottc^  eutbaltcu  uub  oou  bcr  tatI)oli  fd)eu  Über=^ 
l  i  c  f  e  r  u  u  g  mit  l)  ö  d)  ft  er  (£-  i  u  m  ü  t  i  g  f  e  i  t  uub  ^  e  ft  i  in  m  1 1)  e  i  t  bezeugt 
ift.     55g(.  h({§>  ^ugclu^gebct. 


§  100.     Xcx  Uri>rung  ßfirifti  [einer  mmi(i)i)c\t  md).  333 

®ie  S^ongriiensgrü  übe  für  bie  5>erfunbigimg  biird)  bcn  (£ugel  iinb  bic  ©in*  «89. 

luiüigung  Tlanä  gibt  ber  i)[.  Xlmia§  (3  q.  30)  erfdjöpfeub  a([o  an:  mrlKSi,^ 

aa.  iit  prius  mens  eius  de  ipso  instrueretur,  quam  carne  eum  conciperet  rJ^^'tnjirtmin'BJa- 
ßß.  ut    posset    esse    certior    testis    huius    saeramenti,    quando    super    hoc 

(livinitus  erat  instructa; 

YY-  ut  Yoluntaria  sui  obsequii  munera  Deo  offerret,  ad  quod  se  promptani 
ol)tulit,  dicens :  Ecce  ancilla  Doniiui; 

o5.  ut  ostenderetur  esse  quoddam  spirituale  matrimonium  iutcr  Filium 
Dei  et  liumanam  naturam.  Et  ideo  per  aununtiationem  exspeetabatur  consensus 
Virg-iuis  loco  totius  liumanae  naturae. 

©c^olion.    .^ier  woüm  mir  bie  ^-ragc  tieantmortcn,  inmiefern  man  lagen  fann,  -^„juif^fcnt  ma- 
^laxia  ijahc  nerbient,  bie  äThitter  föotte§  .yi  merben.     i^on  einem  i^crbicnft  tann  nnr  da  ticvbicnt  i)at, 
in  bem  Sinne  bic  ^ch(  [ein,  ha]^  fte  auf  (S^innb  ber  il)r  ge[d)enftcn,  nnuerbienten  ©nabc  J^iuttev  (^ottc:? 
bnrd)  ifjre  freie  iDtitmirtnng  jenen  (^)rab  ber  i^eiligfeit  (au^inentum  gratiae)  oevbiente,      '^"  ^vnbcn. 
mobnrd)  fie  in  fongruenter   9i>ei[e    nnirbig    mar,    bie  2}hitter  besS    i^eüanbe^o  ,^,u  merben. 
Beata  virgo  dicitur  meruisse  portare  Dominum  omnium,  non  quia  meruit  i])sum 
incarnari,  sed  quia    meruit  ex  gratia    sibi    data    illum    puritatis    et    sanctitatis 
gradum,  ut  congrue  posset  esse  mater  J)ei.    S.  Th.  3  q.  2  a.  11  ad  3. 

b.  33c5Üglid)  ber  co\\ce[)tio  j^ass Iva  ober  ber  ©ntftcl)  iing  ber 
Ijcitigcn  iVt  cnid)l)eit  (Sl)rifti  ift  folgenbcy  511  beadjtcii: 

a.  @ö  ift  de  fiele,  biifl  bie  Qntarnattüii    be^  ili^ortee    iinb    hk  ^^^^^-^.nux^mtlm  bi<i 
ftel)ung  ber  Ijciligcn  I1teufd)l)eit  in  einem   iinb  bemjelben  iütomeiitc    ftattge=2i^ovtt-?  u.  tinr^ 
funben  hat,  fo  hay^  alfo  bie  Ijcilitic  l)ienfri)l)ett  nieinnlfg  nnber^o  aU   in  ber    lESVu^ 
i)ppoftati]ri)cu  Union  ober  in  ber  *^]serion  bec^  ^ii^orte«  luirflirf)  uuir.  S.  Th.    fli^^'fijseitin. 
3  q.  3:3  a.  3. 

[1  ^aranö  folgern  bie  5;;i)eologen,    baf^    ber    Öeib  (Sfjrifti    im   erften        w-'- , 
•IVomentc  ber  (^mpfiingnis^  uon    feiner  oerniinftigen  ^eele   bcfeelt  uuir,    ba  f^pu.ä1'^?/'^^'JJ 
ha§    ^^}o\'t    bie    nollftiinbige   'JJienjd)l)eit,    bie    caro   animata   anima    ra- ^"'^^'1^^,'^^^*  '''"" 
tionali  nngenommcn  l)at.     Siniul  caro,  simul  Dei  Verbi    caro:    simul 
caro  animata  anima  rationali  et  intellectnali.  Joann.  Damasc,  De 
fid.  orthod.  1.  3  c.  2.  X^o,\.  S.  Th.  3  q.  33  a.  2. 

y.  .^"^iernn  fdilief^en  bie  Ideologen  geiiuilinlid)   bcn   tI)eo(oqifd)en  Sal^,        ««a. 
ber    i^eib 'ei)rifti    fei    non   ^Hnfang    on  nolltommen  gcftiütet  (8.  Tli.  3  q.  ö^4"vXrunb 
33  a.  1),  feine  Seele  aber  im  noUen  iöefit^c  il)rer  natürlid)en  Prüfte,  in^^- J;^  s|"i'„/\!;;^^^^ 
bcfonbcrc  il)re^^  freien  3BiUenc>,  foinie  aller  ihrer  nbcrnatürtid)en  ^Hillfommen' 
l)citcn  geiiiefen  nnb  l]abe    baljcr  ^^crbienfte    eruierben    tonnen    nnb    unrflid) 
cruun-ben.   ^gl.  S.  Th.  3  q.  34  a.  3. 

II.     Qefnö  ift  an§  einer  allzeit  j  n  n  g  f  r  ii  n  l  i  d)  e  n  llltnttcr  geboren,   ^  .  ^^}- 
't>i\  'JJtaria  ante  partum,  in  partu  nnb  post  partum  Qnngfran  ift.       uX' llSmn" 

X)ie    3;^mgfränlid)feit    l)iaricn^^    ift    de   fide.      (Melengnet   unirbe    fie '"  pai-u;,,/.'"*'^ 
gnn^  ober  menigftcnc^  in  paitu  nnb  post  partum  üon   ben  (^'bioniten, 
6: e I f  n f^ ,    ^  0 1) i n  i a n ,    .s>  c In i  b i n « ,    ^U n 0  f  n ^   nnb    bcn    51  n t i  b i t" 0 ^ 
mar  ianiten. 

^er  ^emei^o  für  hk  %\]z\t  ergibt  fid) 

1 .  a  n  c^  ber  l) e i  li  g e n  © d) r  i f  t ,   meldjc  lel)rt : 

a.  ^IWtria  mar  Qnngfran  aoit/j  partum.     Ecce  viryo  concipiet  et        895. 
pariet  filium,  et  vocabitur  nomen  ejus  Emmanuel.  Is.  7,  14.     '^ii^^,^\'euÄ-k"t? 
l)ebräifd)c  5lUn-t  für  virgo,  almal),  bc^eidjnet  eine  nnöcrljciratctc  Qnngfran;  anto  partum 
ber  5(rtitet  l)a    aber    beutet   an,    baf3    bie  Jungfrau   im  eminenten  Sinne'"  ^"  '^*'""^' 
gemeint  ift.  'JJtaria  ift  aber  and),  une  c^^  im  l)cbräifd)en  "Zz^t  l)cij'^t,  eine  praeg- 
nans  virgo;  fie  l)at  alfo  a(^:>  Jungfrau  empfangen  nnb  bnrd)  bic  ©nt' 


334      ©iftcv  XäL  S)cr  ©ottmcufcf)  ^efuS  e()riftu^.  A.  2>ic  göttl.  unb  nicnfd^I.  SfJatur. 

pfaiigiii^  nid^t  {I)rc  ^iingfräu(td)!cit  ncrlorcn,  mci(  bic  (£mpfängni^>  biirrf) 
unuiberbarc  ÜlMrtinig  bc;?  l)ciügcn  ©cij'tcö  erfolgte,  il^gl.  Zz^e.  1,  35.  T)ic 
^uiigfräiili(f)tett  «??ie  partum  ergibt  fid)  and)  aii^^  bcm  ^eridjtc  bc^  ^^Iciicii 
2:eftamcnteö  über  bie  CSuipfdngnt^^.  ©in  @ngel  iinrb  ^ur  Jungfrau  gefnnbt, 
bie  übcrnatiirlid}cr  !iBei]c  empfängt,  ^nbei  unrb  ^e^iig  genomuieu  auf 
Is.  7,  14.  i^gl.  Matth.  1,  18  sqq.;  Luc.  1,  26  sqq. 

Tic  T!m  flau  •  ^-  '^^^^^^'^^^  ^^^'^^'  Jungfrau  e'^z  partu.  '^{ce>  ift  iincberuni  au^gefprod)eu 

lirfifcu  ^jjjarifn^ö  iu  ber  uu^ffiauifdjcu  'il^ctffaguug  Is.  7,  14.  ^^ic  cbcu  gejetgt  unirbe,  ift 
'"  '  2rt!dft"  ^^'^  ba^  ecce  viryo  concipiet  iu  sensu  compusito  ^n  iicrftel)en ;  bann  ntnfs  aber 
„et  pariet"  ebenfo  Dcrftanben  werben,  fo  baf^  'JJiaria  and)  alö  ^nng  = 
fr  an  il)ren  ^ol)n  ^nr  iilVlt  bringt,  b.  l).  ol)ne  il)rc  ^nngfrtinlid)feit  ^n 
nerlieren.  )!ili\A)  bem  ()cbrai]d)en  Ic^'t  ift  and)  bie]c$>  ftar,  ba  berfclbe  l)eif5t: 
rirgo  praegnans  et  paricns.  ^n  ber  niiinlid)en  ii^cije  iinc  l)ier  ift  bie 
^^irginitiit  in  partu  uoni  ßngel  (^nibriel  an^gefprod)en :  ecce  concipies 
iu  utero  et  paries  filium.  Luc.  ],  31. 

807.  c.  'JJiaria  blieb  Jungfrau  ^lost  partum.     ilBenn    hk   beiligc    3d)rift 

iSfer^Ätm?  ^ic§  i^»rf)  "irt)t  an^^briicflid)  lel)rt,  fo  fann  eö  bod)  mit  9kd)t  fd)on  an^  ber 

irtTcV^rtviT  ^^»^^'^i'i^i^iöiii^fi  gefolgert  loerben,  ba  hiv%  '-I^erl)alten  'JJiarienc^   {Luc.  1,  34) 

anf  ben  '^.^orfa^^  ober  h([^  (>n1iibbe  ber  3nngfranltd)feit  fd)lie|len  Uif^t.  *iHnd) 

empfiel)lt  ber  fterbenbe  ^efn^o  feine  IV'utter  nid)t  etiiui   il)ren  2i)t)nen,   wie 

e§  bod)  natürlid)  gemcfen  unire,  fonbern  bem  1)1.  Qol)annc^. 

Über  bie  [og.  trüber  ^<i\\\  \.  3d)iiflcr«.^o(3Qinmcr,  ^anbbud^  iwx  53ibli[c^cn 
(iic[rf}icf)tc  II  ©.  100. 

^w  ^n\  'ii^ovteii:  iion  coiinoscebat  eani,  donec  peperit  tiliuiu  suum  primo- 
geiiituni  {Mdft/i.  1,  25),  fagt  ber  (Suangclift  nur,  \va^^  h\§  ,^ur  Geburt  hc§  (£rftgebo= 
reuen  nidjt  ge]'d)et)cu  ift;  über  M^j ,  \viv$  uac^()er  gefd)el)cn  ift,  fdjmeigt  ber  t}eiligc 
(Sc^riftftcaer ; 

f ^.  .  2.  an^o  ber  ^el)re  ber  33ater.  "i^tuiiefangen  mui  ben  apoftolif d)en 

luiIfdt'Äi'Jn.?  3Sätern  l)aben  biefelbcn  'JJiaria  immer  begriifU  aUo  Virgo,  semper  Virgo, 
bn  bell  jHitmi.  YiygQ  mater.  ^nr  (Srfüirnng  ber  ^Mrginitiit  in  partu  meifen  fie  auf 
bie  '.Hllmad)t  65ottey  l)in  nnb  anf  analoge  ^iiMinber.  Ipsa  virtus  per  in- 
violatae  matris  virgiuea  viscera  menibra  iufantis  eduxit,  quae 
postea  per  clausa  ostia  uiembra  iuveuis  iiitroduxit.  August.,  Ep. 
137  ad  Volus.  n.  S.  I^ie  l^mgnnng  ber  iMrginitiit  post  partum  nennen 
fie  ifi>al)nfinn,  ©otteciranb,  scelus  ac  hlasphemia,  cciecus  furor. 
Kieron..  C.  Helvid.: 

890.  3.  nn^  ber  öel)re   ber  .Siird)e.     il^om   fünften   allgemeinen 

lirtiTeifärnSö  iUui 5 i  l  (Cau.  2),  bem  2ate  r  an  fon,^  i  l  unter  ^JJcartin  I.  (G49i,  fomie 
"^^•r^^ivdK''^'^^^  ber  ^onftitntion   Cum,  quorundctni  *!)5anlc>  IV.  gegen  bie   Socinianer 

mirb  lHiaria  immer  ale^  semper  Virgo  be3eid)net.     >5.  Deminger,  Encli. 

n.   173.    204.  880.     ',!(nd)    in   allen    (S^lanben^betenn t nif f cn    nnb 

Liturgien  inirb  l^taria  alei  Jungfrau  iierl)errlid)t; 

9(10.  4.    an^3     .s^ongrneuf) grün  ben.     '^er    1)1.    Xl)oma^    gibt    eine 

'\-üfbk^^^^  ^^cfer  ^rünbe  an,  ^k  an^  bem  il^erl)iiltniffe  bes  ^^orte^^  5nm  einigen 

fväuiirtuek  a)hi  ^ater,  ber  5i}  ü  r  b  e  b  e  ^  ^  o  1 1  m  e n  f  d)  e  n ,  bem  53  e  r  l)  ä  1 1  n  i  f  f  e  'Dt  a  r  i  e  n-^ 

5nm    l) eiligen    Reifte,    bem    3^^^^^'^'-'    *^^^'    Dtenf d)mer bnng,    ber 

Zeitig  feit    ber  93Zuttergotte!o    nnb    ber  Stellung   be?   1)1.    '^o^ 

fcpl)  entnonnnen  finb.  S.  Tli.  3  q.  28  a.  1-— 3. 


§  101.    2)tc  ®tnr)eit  bcr  ^erfon  Sf)rtfti.  335 

©d^oHon  I.     2tu0  bein  ©cfagten  ergibt  ftd§: 

1.     ^axia  iDav  frei  öou  jeglichem  ©djinerj  Eici  bcr  ®e6urt  \i)xc$  @o()nc0 ,   foluie      ..'^fi;    .    . 
oon  jeglicfier  Unreinheit,  ben  ©trafen  (Söa§.     95g[.    S.    Th.    3  q.  35   a.  6.     ®a()er   f)at '^■'7,„  „^^^^^^^^^ 
fie  firf)  auc^  bem  Ökfct^e  ber  9?einignng  nidjt  alk  einer  3i  ecf)  t  §  p  fti  cf}t,   fonbern,    mie 
S^riftn^,  bem  ®efe^c  ber  Sefd)neibnng,    au^   (55ef)orfttni    nnb    2)  e  m  n  t    nntenuorfen. 
%r.  S.  Th.  3  q.  37  a.  4. 

2.    ®aB  3)kria  bie  :^nngfrQuIidf)feit  getobt  f)attc,  ift  Luc.  1,  34  fo   flar    flu§=  5^^.,^||!Jfi•(,J,g  j,^,^. 
gefproc^en,  bo^  fd)on  bie  ältcften  ^>ätcr  bk  (Sfiftenj    biefe^    (i(^elübbe§  bebaupteten,  5.  33.  ^^uniifväuHcinvit 
(Sircgor  üon  5fil)ifa  (Sermo  de  uat.  Dom.)  nnb  3(ngnftinn<§  (De  virg-iiiit.  c.  4),     n"^  t'ü'  ^'K 
5iid)t§befto!yenigcr  mar  i{)re  burd)  bie  göttlid)e  ^ii>ei§bcit  gcorbnete  (S.  Th.  3  q.  29  a.  1)      ^^^f«^'^'»'^- 
(£{)<*  init  bem  bl.  ^ofept)  eine  mat}re    (£bi\    quantum    ad   rotiseihsum  ijiufuac  pari 
pertinet  et  cducandae  prolis  (h'Jyitinn.  i^gl.  S.  Th.  3  q.  29  a.  2.  Über  bie  gan,^e 
^rage  be^  ©elübbe^  nnb  ber  @be    f.    ©djeeben,    i^anbbnd)   ber  fatf)olifd)cn  2)ogmatif. 
S3b."lII  n.  1569-1586. 

@  d)  0  l  i  0  n   II.     Senn  bie  ^eiligen  i^äter  (cbren,  X>a§>  Sort  \)ah(    eine    natura     ^    no;^. 
communis  angenommen,  fo  motten    fic  bamit  [agen,    bie  mcnid)(id)c    9^atur    Sbrifti    fei  ^'),|"^,/\/'""" 
ber  nnferigen  mcfent(id}  gleid),  nnb  \)ivi  2Sort  \)abt  fie  bnrd)  mirf(id)e  nnb  mat)re  Ökbnrt  an?^       C£i)riftu?" 
9Waria  angenommen.     koine?meg§  aber  bcbanpten  fie ,    ber  ©obn  (Lottes?    babe    nnr    bie 
menfd|lid)e  9?atur  in  (ihstnu-to,  in  ibrcr  51(1  g  cm  e  i  nb  e  it  ongcnommcn,   mic  fic  gar 
nidit  in  bcr  '-Kirflidjfeit,  fonbern  nur  im  iVrftanbe  be§  ®efd)öpfe!§  ober  ö>otte^o  fein  fann. 
S.  Th.  3  q.  4  a.  4.     2tud)  nidjt  in  bem  ©inne  mirb  bie  menid)Iid)c    ^.'tatur  Sbrifti  com- 
munis genannt,  at§  ob  ^a^^-  iJ.l>ort  biefclbc  in   mehreren  ober  in  aiUn   ihren  ^nbiuibnen 
angenommen    t)ätte,    benn    babnrd)   mürbe    \iit  93(ebrheit    ber  meufd)lid}cn  ''4.^er1onen  nnb 
folglich  bie  t)on  ®ott  gemotttc   Orbnung    be^5    iDcenfd)cngeid)lcd)te^>    aufgehoben.     S.  Th. 
3  q.  4  a.  5. 

S()riftu§  hat  uic[mehr  bie  menfd)(id)c  Diatui  //?  indiridi/o  augcnouimen.  Stber 
ttuc^  bieg  ift  micber  nid)t  mtfi'^unerftehen ,  ba  ber  menfd)lid)eu  'J^atur  (£hrifti  bie  (cl?tc 
SSotIcnbung  ber  DJatnr,  bie  tonnaturale  '|^erfönlid)feit  fehlt  nnb  fic  in  bicfem  Sinne  feine 
substantia  indiiridint  ift.  5.h]1.  11.  480.  Jiidividua  ift  aber  bie  menfd)lid)e  ^JhUnr 
Sbrifti,  infofern  fie  aUS  Oiatnr  atle  inbiuibueUen  (5igcHtümlid)feiten  einer  für  fid)  beftchenbeu 
üJ?cnfd)ennatur  an  fid)  trügt,  ^n  biefev  33c,^iehung  ift  Shriftu^  ein  Ü}Jcnfd;  unter  aubcrn 
9T?enfd)cn  :  Priniogeuitus  in  niultis  tVatribus.     Ji'onf.  8,  29. 

3(nf  bcr  anberen  Seite  ift  (Shi"iftuc>  nid)t  ein  ?JhMifd)  mie  anbere  9J?cnfc^eu  nnb  ,^mar 
nidjt  bloß  beshfllb,  meil  er  .^uglcid)  (^ott,  ber  Sohn  (^UittCi?  ift,  fonbern  and),  meil  er 
feiner  ä^Jenfc^beit  nad),  ähnlid)  uiic  ';>(baut,  aber  ootlfounueuer  al§  er,  ha?-  Urbilb 
unb  i)a§  .*paupt  aller  3}?cnfdien  ift,  mc^balb  er  and)  in  biefer  iPe^iehung  ber  ,^meitc 
5tbam,  ber  3D?enfd)  unb  ber  1)?  enf  d)e  uf  obu  üor,yig§meife  genannt  uiirb.  2)ic^o  ent= 
fprid)t  auc^  fomob(  feiner  göttlid)en  'iH'rfönlidjfeit,  fomie  feiner  Stcünng  a(§  i^aupt  unb 
Üfcpräfentant  ber  ä)ceufd}beit.  Xarnad)  bürfte  fid)  and)  bie  ^-rage  über  bie  Öeibcggeftatt 
St}rifti  entfd)eiben,  baf?  er  mar  unb  ift  sjn'ciosus  prar  fdiis  hoinintini. 

B.  pie  l|t||i0flfitird|c  Idtian  bcr  bribcn  |liitttrcii  in  Cl)vtfftt^* 

i^  101.     ^ic  (i'iut)cit  bcr  %a']m  (si)rifti. 

35g(.  ^einric^,  2)ogumtifd)e  Ü'hcologic.   \TI  i<  357. 

£v  n  (£  f)  r  i  ft  11  c>  i  ft  b  i  c  m  e  11  f  d)  l  i  di  c  iH'  n  1 11  r  mit  bcr  q  ii  1 1 1  i  di  c  n  ,..  .''*"•  , 
9^  a t u r  in  bcr  c i  11  c n  ^^ c r  \ 0 11  b c c^  ih>  o r  t c 0  ü c r  c i  n i  g t.  (^'«  gibt  x^n-m. 
bal)cr  nur  einen  ßliriftnö,  eine  nnb  ,viMir  bie  g  ö  1 1  ( i  d)  e  ^  c  r  f  o  n ,  in 
H)eld)er  bie  gbttlidjc  nnb  hk  nicni'd)tid)c  ^Jiatnr,  ol?  in  itirent  2nbjc!te 
fnbfiftiercn,  bie  güttlid)e  ^lainx  eiing  nnb  notiucnbig,  bie  nienid)lirf)e  ^Jiatnr 
üom  3^itnioment  ber  l^Jienfd)iiierbnng  an  nnb  fnift  bcr  gnäbigen  ^^(nfna()nie 
in  bie  gi3ttlid)c  ^^er)'5nlid}teit. 

^iefeö  T^ognia  mirb  beiuicfen 

I.     an«  ber  t)  c  i  ( i  g  e  n  3  d)  r  i  f  t : 

1.  @^  ift  nnr  ein  Sl)riftn5  (16W.  8,  6),  ein  .s^err  (Ephes.4zji). 

2.  !l)iefcni  einen  Sl)riftn^,  bici'cr  einen  ^]$erfon    uierbcn    aber    in "^■•'•«^'"  ^^■^'»■•'f 
g(cid)er    3i>ci|c    nnb     ^nglcid)    hxt    ^^ttribntc    bcr    gbttlid)cn 

§ein  rid)  =i^u^) pevt,  iiompcnbium  bev  loßutatir.    II.  ^)^) 


•lO'). 

(iiiü)cit  bor 
'iH'vioii  in  bcr 


3or»       ©rftcr  Jcil.  2)er  (SJottmenfrf)  ^cfu§  Sf)viftii2i.  B.  3^ic  f)t)|3oftotifd^f  Union. 

11  nb  ber  iiienf d)Hii)cii  92ntitr  ^ugcidjitcbcn.  !^crfe(be  ^ogo?^,  bcr 
al^  magrer  (^ott  uon  ^^(nfaug  an  beim  il^nter  mar  {Joann.  1,1)  ift  DJ^enfd) 
gcmorbcn  [Joann.  1,  14;  ogl.  i^om.  1,  3  imb  6^a^.  4,  4).  :i^üu  ©ungfeit 
l}cr  unil)rcr  ®ott,  naf)m  er  bic  .STncd)t§gefta(t  an,  fo  baß  ein  imb  bcrfclbe 
in  forma  Dei  %oti  luib  äugleid)  in  forma  hominis  yjienfd}  ift  {Phil. 
2,  6.  7).  ^crfelbc,  ber  aU  a)Zenfd)  nid)t  50  ^al}re  lä^i,  fagt:  (Sl)e 
^(bra()am  marb,  bin  \&j{Joan7i.9i,bS),  nnb  fo  an  üicicn  äl)n(id)en  Stellen. 
Überall  fprid)t  ber  eine  (Jl)riftnci,  baöfclbc  ^&)  Don  fid)  alg  lualjrcm 
©Ott  nnb  aU  unil)rem  iUicn[d)en.  ^a^  d)lcid)c  tl)nn  bie  \Hpoftel.  Christus 
secundum  carnem,  qui  est  super  omnia  Deus  benedictus  in  saecula. 
Ro7n.  9,  5.  ^L^e^te^^  (^nbjeft  aller  ^Hnojagcn,  bie  üon  einem  S53efen  ge= 
mad)t  luerben,  ift  aber  h^^^  Snppofitnm.  T^a  in  (Il)riftn^^  alle  ^(nc^fagcn 
üon  einem  gcmadjt  luerben,  ift  (£l)rifm^o  nur  ein  «Snppofitnm,  nnr  eine 
^erfon. 

3.  9htr  an-o  biejer  @inl)eit  bcr  ^crfon  Icif^t  eö  fid)  erflören,  baj3  in 
6:i)rifto  bem  9Jtenfd)en  gi)ttUd)e  nnb  (*'5ott,  bem  (Soljnc  (S^otte^, 
m  e  n  f  d)  I  i  d)  c  *i}3räbifate  beigelegt  lucrbcn.  ^er  3ol)n  (^otte^  ift  an^o  SQhma 
geboren  {Lue.  \,  35»;  ber  .s^crr  bcr  .s^crrlidjfcit  ift  gefren^ygt  (1  Cor. 
2,  8),  ber  Urheber  be^  Sebenö  getötet  {Act.  3,  15)  Jvorbcn.  föott  l)at  nn^ 
erfanft  mit  feinem  33lnte  {Act.  '20,  2^)]  nnb  nmgefel)rt  ^eif^t  e§  :  Filius 
hominis,  qui  est  in  coelo.  Joann.  3,  13.  ^^gl.  unten  i:?  105  h\t  commu- 
nicatio  idiomatum. 

4.  '^icfe  eine  "^lierfon,  bicfer  eine  Qefnö  (S;i)riftn^^  ift  nid)t  eine 
mcnfd)li(^e,  fonbern  eine  gottUdje  "ißerfon  nnb  jmar  \>\z  5Uieite  ^crfon 
ber  ^ottl)eit,  '^^^>  einige  Sßort,  '^<x^l>  5'lcifd)  gemorben  ift,  ber  (Eingeborene 
Dom  S3ater,  bcr  unter  nuv  iüol)net  {Joann.  1,  14),  bcr  in  ©otteö  (5^eftalt 
nnb  (^ott  gleid)  mar,  aber  fid)  fclbft  cntauf^erte  nnb  9}?enid)engeftalt  an- 
nat)m    Phil.  '2,  6.  Ti. 

5.  ^ie  @inl)eit  in  Sl)riftn^o  ift  feine  moraUfd)c,  fonbern  muß 
eine  ontologifd)c  fein,  ba  bic  angcfül)rtcn  Stellen  bcr  l)ei(igcn  3d)rift 
nnr  bann  nid)t  gegen  bie  obcrftcn  Siegeln  bcr  (l^ranunatit  nnb  :^ogif  Der- 
ftojien,  menn  ei)riftng  ein  reales^,  ontologifd)e£(  Snbjeft  ift; 

.  ^x/'-  II.  a  n  ^  b  e  r  :2  e  1)  r  c  b  e  r  ini  t  e  r. 

^;<c^-fSn'b\n^hn  Doß  bic  ^^mcitc  ^crfou   ber  ^rinitiit   bnrd)  ?lnnal)me   ber  3}ienfd)en^ 

[)i  iiätnn.  iiQtiiv  g^^enfd)  gcmorben,  baf?  SljriftU't^  ober  ^efne  bicfer  5J^enfd)  gemorbene 
(^ott,  nnb  baf3  in  il)m  nur  eine  *pcriönlid)feit,  bie  göttlid)e  bc^  i^ogo^S  ift, 
unirbe  üon  allen,  and)  ben  atteften  i^iitern  in  ben  mannigfad)ften  gormen 
nnb  in  ben  flarftcn  nnb  i'd)arfften  ^luebrüd'en  getelirt  nnb  at^  ba^  grof^e 
@cl)eimni^- bc!?  (Jl)riftcntnm^>,  ha§  nKtgnani  pietatis  sacramentum  befannt. 
^er  l)ei(.  ^gnatiu^  nennt  ßl)rlftu!5  i^i  carne  natus  Deus.  Ad  Eph. 
c.  7.  %a\\i  nn^meibentig  fprid)t  bcr  l)eil.  Qrenän^  unfer  ^ognm  gegen 
bie  ^noftifer  au^:  Jesus,  qui  passus  est  pro  nobis,  qui  habitavit  in 
nobis,  idem  ipse  est  Verbum  Dei  .  .  .  Unus  et  idem  ostenditur 
A^erbum  et  Unigenitus  et  Vita  et  Lux  et  Salvator  et  Christus  et 
Filius  Dei  et  hie  idem  incarnatus  pro  nobis.  Adv.  haer.  3,  16. 
^ie  übrigen  ^niter  treten  in  gleid)cr  ^eife  für  bieg  ^ogma  ein.  Videmus 
duplicem  statum  non  confusum  sed  coniunctum  in  una  persona'. 
Tertull.,  C.  Prax.  :^7.  ^l^cnn  and)  nor  (Il)rtllng  bcr  ^^In^brncf  secun- 
dum hypostasim  nid^t  allgemein  gebrand)lid)  mar,  fo  ift  b od)  ber  (Sad)e 
nad^,  mie  an^  ben  angcfül)rtcn  nnb  uiclen  anberen  v^tellen  fid)  ergibt,  bie 


irftoviiiiü 

111  Itv. 


§  101.     :2)ie  einfielt  bev  ^|?crfou  ^(irifti.  8a7 

f)l)poftatifd)c  Union  beiber  92atnren  in  Sl)rtftü  immer  gele()rt  luorben. 
Übrigen^  begegnen  mir  and)  fd)on  bei  5(tl)ana)in^  bem  5(n^brnc!  unitas 
secundum  liypostasim.  ^er  ^^^^^^9^  erflart  gegen  bie  ?(po((inariften,  bie 
menfc^tidje  9^atnr  fei  ber  göttüd)en  nid)t  mefenöglcid)  gemorben,  aber  tro^* 
bem  fei  e^  ber  nämüd)e,  ber  ^oijn  ®otte§  ift,  nnb  ber  gelitten  \}at.  Con- 
substantiale  ....  cum  coiisubstantiali  uon  habet  imitatem  secundum 
hypostasin  sed  secundum  naturam,  secundum  liypostasim  vero  ex- 
hibet  proprium  perfectionem.  C.  Apoll.  1.  1  n.  12.  5(nd)  @pip{)a^ 
nin^  lehrte,  ba^  ir^ort  l)nbc  mit  fid)  ncreinigt  corpus,  animam,  mentem 
in  unam  unitat em  et  in  unam  spiritalem  hypostasi?i.  In  tlieor. 
Incarn.  n.  4.  '^ad)  ber  ;3rrlef)re  beio  S^cftorim?  mnrbe  bie  Sc^eidjnnug 
unio  hypostatica  adgemein  nblid).  ^^g(.  Fraiuelin,  De  Verbo  Incarn. 
Thh.  18  sqq. 

Söeun  33äter,  ta'^  concretum  pro  abstracto  gctu'au cf)cub,  uon  einer  assumptio 
hominis  rcben  ober  (SfjriftniS  avl)-^(-)-o;  iHsö-^opo;,  hoiuu  deificus  ober  dominicus  nennen, 
fo  finb  bie^  ungenane  rtjetoriidje  ^icjuren,  wddje  [päteu  nad)  beui  '^luftreten  bc^  9ieftoriQ= 
ni^uiUiS  öerniieben  tünrben  nnb  3n  uernieiben  fiub ; 

III.     a  n  ig  b  e  r  i^,  e  l)  r  e  ber  ^  i  r  d)  e. 

1.  ^em  dl  e  ft  0  r  i  a  n  i ^  m  n§  gegenüber  mnrbe  <yierft  nnfcr  '^ogma 
Don  ber  Ä'ird)e  aüfeitig  formntiert. 

9'Jeftoring  (el)rte,  ber  Don  iH^aria  geborene  S()riftn^5  fei  ein  llJtenfd), 
eine  menfd)Iid)e  ^^J^erfon,  nnb  ber  Ag^o:  uiol)ne  biefem  ll)knfd)en  inne.  dlad) 
^Jleftortn^  ift  alfo  ber  lUccnfd)  Sbriftnö  eine  nnbcre  nnb  ^mar  eine  menfd)- 
üd)c  ^erfon,  ber  iiogoö  eine  anberc  nnb  ^^mar  eine  gi3ttlid)e  '»Pcrfon;  mic 
5tt)ei  'JitUnrcn  finb  in  (£l)riftn^  and)  -',mci  '^^.^erfonen.  T^aljer  beftel)t  5mifd)en 
ben  beiben  'Jiatnren  nidjt  bie  @inl)eit  ber  *:|icrfon,  hie  l)i)poftatifd)e  C£inl)eit, 
fonbern  nnr  eine  moralifdje,  mcnn  and)  überaii^^  innige  (Sinl)eit,  eine 
retatioe  @inl)eit,  eine  svcoai;  za-a  a/ia:v,  ay  ctixy^  ,  c>'jva'^£'.a  zax'  svlp- 
ysLÄV,  y^axa  )rap:v  n.  f.  m.  I)ie  il^ereinignng  beiber  'Jiatnren  ift  fpecififd) 
ik  nämüd)e  mic  3mifd)en  ®ott  nnb  ben  , peiligen,  nur  bem  @rabe  nad) 
ift  fie  öerfd)ieben.  l^k  iS'Oic^^  baoon  ift,  ha]^  man  bie  menfd)lid)en  2(ttri= 
bnte,  namentlid)  (i)cburt,  Reiben,  Xob  nnr  oon  bem  iüienfdien  (£()riftnö, 
nid)t  aber  oon  (^ott,  bem  iiogoy,  auc^fagcn  fanii.  9'iid)t  ber  ^ol)n  ©ottes^, 
fonbern  ber  'D^mfd)  (£l)riftn^3  ift  oon  lUarta  geboren.  Dal)er  ift  fie  and) 
nid)t  im  magren  nnb  eigentlid)en  3inne  f>-£C/Tozo:.  fonbern  XpLaxoToxo: 
gn  nennen,  mie  and)  ber  lÜ^enfd)  (£l)riftu^^  etgcntlid)  nid)t  (^ott,  fonbern 
2;räger  ber  (5)ottl)eit,  H-so-^opo;,  ^u  nennen  ift. 

fVn  iil)nlid)er  älunfe  batten  hie  (^  n  o  ft  i  t  e  r  nnb  ^  a  n  (  t»  o  n  3  a  m  o*    .     •'."•^■ 
fata   lebighd)  oon  einem  Qnnemol)nen   be!5  ^ogoy   m  bem  9}^enfd)en     ^imiui  mm 
^efn^  gerebet,  freilid)  mit  bem  mefentlid)en  llnterfd)ieb,  baj^  fie  ben  Öogoio     ^'^"'^^''^^'i- 
ntd)t  aU  ^meite  ^ßerfon  ber  (^ottl)eit  anerfannten,  nur  eine  oorübergebeube 
^Bereinigung  bc§>  ^ogos  mit  bcin  I1^enfd)cu  Qefu£?  lel)rten  nnb  enblid)  oiel= 
fad)  bie  nbernatiirlid)e  C^mpfangni?    unb  (Geburt    S()rifti    ans   llVaria    ber 
Jungfrau  leugneten,     ^n    biefen    fünften    mid)   'Jieftoriu^    nid)t   oon   ber 
!at^otifd)en  Sebre  ab.     5(ud)  ftel)t  er  uitt  biefen  .püretifern  in  feiueut  t)ifto= 
rifd)en  3iiÜ^iiii»*^iit)«nge.     Qnfofern  feine  ^rrlel)re  eine  frül)ere  CueKe  I)atte, 
liegt  fie   in    ben    a n  t  i  o  d)  e  n  i  f  d)  e  n  Xbeologen :    3^  I)  e  o  b  o  r    o  o  n    )))l  o  p  -- 
fneftia,  feinem  ^ei)rer,   nnb  ^iobor    oon    X^arfn^:?,    bie    bereit-o    bie 
^erfi:^iebenl)eit  ber  beiben  *?laturen  ^u  einer  ^^erfd)iebenl)eit   ber  .pi)poftafen 
gefteigert  ()attcn. 

99* 


33H       (Srftci-  Xn\.  3)er  öJottiiieufd)  ^(\n&  ef)iiftu§.  B.  Xie  ^t)))oftQtifcf)e  Union. 

^'im  liboiie  bc§  ^'^'^^^^^'   "^^   ivQcnb    ein   ^rrlc{)vcr    l)nt   ^Jkftoriuö   {eine  ^pärefie  buvd) 

*"lKüdu>s/'  ort()obo^-  flinnnibc  "^diöbrütfc  üerborgcii.  (Sr  fngte,  (J^riftus«  fei  nici)t 
blo|^  ^JJ^cnfii),  fonbern  aiid)  ^ott,  aber  er  ncrftaiib  bie^  nur  in  einem  nneigent= 
Iid)en  ©inne,  nünilid)  uon  ber  ^nneinol)nung  beö  i^ogoö  im  9Dlenfd)en  Sliriftnö. 
@r  gab  and)  ^n,  (Sl)riftn)o  jei  ungeteilt,  mie  and)  ber  @ol)n  @otte^  nnge^ 
teilt  fei;  benn  e^  gäbe  nid^t  ^mei  (S;i)riftu^  ,  une  and)  nid)t  ^mei  ^ö^ne; 
ja  er  nannte  fogar  bie  ßiubcit  in  Sl)riftu^  eine  ßiul)eit  ber  $erfon.  5(ber 
er  nerftanb  baruuter  uid)t  bie  l)l)püfta ttf d)e,  fonbern  bte  movalifd)c 
(Siu^eit.  ^enn,  menn  er  (£l)riftuc>  eine  "^^^erfon  nannte,  fo  meinte  er  uid)t 
eine  pl)^fifd)e,  fonbern  nur  eine  moralifd)e  ^^erfon,  wie  d)hmn  unb 
^^eib  in  ber  @l)e  eine  *:}3erfon  feien.  Gocgen  biefen  5^rug  erflärt  ha^  fünfte 
allgemeine  ^on;^il:  Si  quis  unam  subsistentiani  cj-oaTaaLv)  Domiiii 
nostri  Jesu  Christi  ita  intelligit,  tanquam  suscipientem  multarum 
substantiarum  si^nificationem,  et  propterea  conatur  introducere 
in  mysterio  Christi  duas  subsistentias  vel  personas,  et  ab  eo  in- 
troductis  duabus  personis  unam  personam  dicit  per  dignitatem  et 
honorem  et  adorationem,  sicut  Theodorus  et  Nestorius  insanientes 
conscripserunt  ....  anathema  sit. 

•^(nd)  eine  gemiffe  communicatio  idiomatum  (§  105)  nal)m  9iefto= 
riu^^>  an,  inbem  er  bem  'JJteufd)en  dbriftuc^  gcmiffe,  öor  allem  moralifd)e 
^Httributc  @otte« ,  namentlid)  göttlid)c  ill'ürbc  unb  göttlid)e  l^erel)rnng, 
jcbod)  altc^  nur  in  einem  nneigcntlid)en  ©inne  beilegte.  Tai^egen  bie 
Übertragung  ber  nu'ufd)lid)cu  ^^Ittribute,  bec>  ^eborenmerbens^,  bc§  ^^eibenc^ 
unb  (Bterbeuö  auf  ben  ^'ogoc^  luolltc  er  burd)au!r>  uid)t  5utaffen.  eelbft 
D-soToxo;  molltc  er  SÜ^aria  nennen ,  aber  nid)t  meil  fie  ben  (©ol)n  ^otte^ 
feiner  9Q^enfd)l)eit  nad)  geboren ,  fonbern  lueil  fie  ben  ^Ilt'enfd)en  (Sl)riftu!§ 
gebar,  in  meld)em  ber  Öogoö  oon  Einfang  an  in  ber  üon  il)m  bel)aupteten 
3Beife  iuül)nt. 

5i<eruvtd?unß be§  '^^^  ^ird)e  licß  fid)  nid)t  tiiufd)en.     D^eftoriu^^  untrbe  verurteilt  5uerft 

^jieftorme.  '  Dou  "ij^apft  ß  13 1  e  f t  i  u  auf  ber  römifd)cn  ©Duobe  oon  430,  fobann  in 
bemfelben  l^a\)vc  auf  ber  ale^'an  br  iuifd)en  3i)uobe,  \vM)c  ba^  bogma= 
tifd)e  3d)reiben  bes  1)1.  S  l)  r  i  11  u  ^  unb  beff en  ^mölf  ^i  n  a  1 1)  e  m  a  t  i  ^  m  e  n 
gegen  'Jieftorin^  fid)  aneignete,  ^aefelbe  gefd)al)  al^balb  and)  bnrd)  ba^ 
allgemeine  vSv0U3il  nou  S'pl)efu«.  ^Hud)  ba^>  .S^on^it  non  Sl)aleebon 
unb  ba^  ^meite  ,;u  .s^  onftantinopel  oerurteilte  bie  neftorianifd)e  Qrrlel)re. 

tirrtan  br>^  '^^"^  gcuauefteu  unb  au^^fül)rlid)fteu  ift  ba§  fatl)olifd^e  ^ogma  in  beui 

(£vi)crtmun?/  Doui  @pl)efiuum  beftiitigtcn  2d)reibeu  bec^  1)1.  ©l)rillu<o  eutl)alteu,  au0  bem 
^ngleid)  l)eroorgel)t,  mic  ireit  bicfcr  .peilige  uon  jeglid)em  9J?ouopl)l)fiti^mn^ 
entfernt  mar.  Quod  ipse  Unigenitus  Dei  Verbum  Dens  ....  incar- 
natus  est  et  liomo  factus,  h.  e.  carnem  suscipiens  ex  sancta  Virgine 
et  propriam  sibi  faciens  ex  eins  utero,  nostram  sustinuit  nativita- 
tem  et  processit  liomo  ex  muliere,  non  abiciens  illud  quod  erat, 
sed  licet  factus  sit  in  assumptione  carnis  et  sanguinis ,  etiam  ita 
manens  quod  erat,  Dens  videlicet  natura  et  veritate.  Neque  car- 
nem dicimus  mutatam  esse  in  divinitatis  naturam,    nee    in    carnis. 

naturam  conversam  esse  ineffabilem  naturam  Dei  Verbi 

Carni  ergo  Verbum  secundum  hypostasim  ujiitum  confitentes,  unum 
adoramus  Filium  et  Dominum  Jesum  Christum,  non  seorsum  po- 
nentes  et  dividentes  liominem    et  Deum   velut   sola    dignitatis   et 


§  101.     3)ip  (Einheit  bev  ^ev[ou  SEivifti.  339 

auctoritatis  imitate  invicem  coiiiunctos :  haec  enim  innovatio  est  et 
aliud  nihil. 

^cn  üerjd)tebeneu  gönnen  bcr  neftoriani|d)en  Se^ve  fte((t   ba§  ^on^il  ^    ;'i'-- 
Don  (Sp^efn^  bte  ^mölf  5(natl)ematigmcn   bc^   {)I.  (Jl)rt(hi§   gegenüber,   üon  tiL^ÄrS' 
bcnen  mir  nur  ben  ^^mciten  nnb  britteu  ()erüor()eben:   Si  quis   non  confi-     ^^viiau^. 
tetur,  carni  secundum  substantiam  i  zai)-'  uTwoaiaaiv)  unitum  Dei  Pa- 
tris  Verbum,  unumque  esse  Christum  cum  propria  cariie,  eundem 
scilicet  Deum  simul  et  hominem,  anathema  sit.  —  Si  quis  in  uno 
Christo  dividit  substantias  (uTroaTaasic)   post    unitionem,   sola  eas 
connexione  coniungens,  quae  secundum   dignitatem    fit,  vel   etiam 
auctoritatem  et  potestatem,  ac  non   potius  conventu,  qui  per  uni- 
tatem  factus  est  naturalem  (zai)-'  svwaiv  -^üaxr^v),  anathema  sit. 

^er  5(n^brnif  vmoic,  zaO-'  O-caTaaiv  Ijat  t)ier  nod)  nid)t  ben  ic^U^  "»i;^- 
gc6ränd)lid)en  ©inn,  une  fid)  anä)  anö  ber  altcften  Überfe^nng  ^^'^^^^^'^^^^^^^^,^^' 
!^iefen  erl)ä(t  er  erft  auf  bem  fünften  allgemeinen  ^on^il.  Qnbc^  ift  ber 
(Sad)c  und)  bie  fatljoUfdje  ^c()re  and)  bauiat-5  fdjon  in  biefcni  ^(n^brncf 
ent()a(tcn,  luie  bicc^  ant^  bem  Qwcd  bcr  betrcffcnbcn  .Shinones^,  bie  ncftoria^ 
nifc^e  3i'i*^^f)^*c  '>ii  nernrtcilen,  jouüe  am  ben  übrigen  (SrfUirnngen  beö 
^'ongil^  flar  t)en)orge{)t. 

jDie  vmT.;  y.aH-'  O-oaiaaLv  ift  gteid)bebcntenb  mit  ber  evcoaic  cpu- 
a'.xYj,  lüie  beibe  9(nC'brüdc  ja  tl)atfad)lid)  and)  ]l)nont)m  gebrandjt  merben. 
^er  5(n^brnrf  svoai;  yjT.v.y]  bc.^eidinct  aber,  ha]^  bie  (Sint)eit  ber  beiben 
9^atnren  nid)t  eine  bloft  moralifdjc,  jonbern  eben  bie  l)l)püftatifd)e  ift.  T^ie 
••ptjpoftafe  ift  ja  and)  nid)t^  9)?oralifd)e«,  nid)t,  une  man  in  neuerer  3<^^t 
me^rfad)  gefagt  I)at,  bie  fogenannte  fittlid)c  ''^ierfönlidifeit,  ber  fittüd)e  ßl)a=- 
ratter,  fonbern  ctWiV^  ^I)i) jiid)cc>,  niimlid)  bie  individua  subsistentia 
ber  9^atnr.  ^eine^tucg^^  aber  ocrftclKn  (Il)rilübö  nnb  ba^  Äon.yl  unter  biejem 
XHnöbrnd  in  monop()l)fiti]d)em  2innc  eine  (i'inl)cit  ber  iJJatnren   aU>   fo(d)e. 

^n  bemfelben  ®inne  fagte  (Sl)rilln6  ,    e^>    fei  in  (£l)riftnc>    iina    na-   .^^J-*^"^-. 
tura  Dei   Verhi  incarnata    ([xia  y'j'Z'.z    zr^'j  il-soO  ägy^'j   a£aapxto|i£vy;).     Dei  Verhi 
Überbie^^  ift  ^n  bcad)tcn,  baj^  Sl)riÜ  fid)  mit  biefem  X^In^brnd  gegen  9^efto=    '»C'^^'i»'*'^- 
riuö  menbet,  ber  unter  -^-jai;  bie  ^^erfon   nerftanb   nnb   baber   non   ,^mci 
9'ja£Lc  in  (Jl)riftn^  rebete.     l^af]    Sljrill    bicfcc^    nid)t    im  monopI)t)fitifd)en 
(Sinne  Derfte^t,  erftärt  er  an«brüdlid)  in  ber  ep.  2  ad  Successum,  in  ber 
er  fid)  gegen  be«fa((fige  SSoruuirfe  rcd)tfertigt :    Si  dicentes   unam  natu- 
ram  Verbi ,  tacuissemus    et    non  adiunxissemus  illud   incarnatam^ 
esset  forte  illorum  ratio  non  inepta,  dum  interrogare  se  simulant  : 
ubinam  est  in  humanitate  perfectio,  aut  quomodo  realiter  extat  illa 
nostra  essentia :  sed  quia  illa  in  humanitate  perfectio  demonstrata 
est,  dum,  dicimus  incarnatam,    desinant    baculo    inniti    arundineo. 
33gt.  Frameliii,  De  Verbo  Incarnato.  Th.  35. 

2.     ^em    g}Unopl)l)fiti«mnö   gegenüber    fprad)   bie   ^irdje   nnf^^,,^^.j;;f^,^^^^^ 
neue  nnb  nod)  fd)iirfer  an^,   hav^  bie  (£"inbcit  (^l)rifti   nid)t   in   ber  @inl)eit  2«onopt)i)fiti^> 
ber  Staturen,  fonbern  in  bcr  ©inl)cit  bcr  "^crfoncn   begrünbet   ift.     ^o  er=        "'"^' 
flärt  ba^  ^on^it  oon   (Sf)a Icebon   (451  >,  beibe  'DIatnren  feien  uereint  in 
unam   personam    atque    subsistentiam.     Deminger,    Euch.    n.  134. 
llnb  b([§>  ,^)veite  aügemeinc  ^onjil  non  Äonftantinopel  be;,eid)nct  bie  (Sinl)eit 
ber  beiben  '^latnrcn  k\U  @in()eit  secundum  compositionem,  id  est  secun- 
dum subsistentiam.  Deminger,  Euch.   n.    175.     ^on    ba    ab    ift   ber 
^(n^brud  ^l)poftatifd)e  Union  in  bem  je^^t  üMid)en  ©inne  gebrand)(id). 


340        Gvftrr  2cil.  3)er  ©ottinonfd)  ^c\n^}  (5[)rifiu5.    B.  3)ir  l]i)poftati[cf}c  Union. 

(«üntiicr.  '^-     ^^^  ^^^^^'^  (^iuitl)crc^,  bic  infolge  (ciiics^  f'^M'i'ljcn  "ißeiionbcnriffce^ 

iicftorianifd)    ift ,    unirbc   in   bcm  ^rcüc  *"]sin^^  IX.   an  bcn  (Sr^bifiljof   non 


rOue  CStnl)eit 


.^öln  tiom  15.  ^nni  1857  ücrtüorfcn.     Demivyer,  Ench.  ii.  1509; 
IV.     an^^  bcni  tl)eologi  f  d)cn  '^cnfcn.    ^IBiircn  Mc  göttlid)c 


;iis. 


j,g„  ,  ^   ,   ,  ^IBiircn  Mc  göttlid)c  nnb 

-.  feine nicnfd)li(^c  9?ntnr  nid)t  in  einer  'ifcrfon    ucrcinigt,    fo    gäbe    c^>    feine 

nSnf  ÄS:  ^^-^^  c "  f  ^^)  ^^^  c  r  b  n  n  g  nnb  feine  (£'  r  l  ö  f  n  n  g.  ^einc  m  c  n  f  d)  ip  e  v  b  n  n  g : 
bcr  3üi)n  (^otte^  ift  nnr  bnnn  ä)?enid)  geworben,  incnn  er  ^nl)aber 
einer  menfd}lid)cn  9cntnr  gcivorbcn  ift,  luic  jcbe^^  menfd^UdjC  Qn^i^^'^"^'"^ 
Qnl)abcr  einer  nienfd)(id}en  S^otnr  ift.  Qnljobcr  einer  menfd)tid)cn  9?atnr 
fonn  ber  ^Sobn  ©ottcs^  aber  nur  babnrd)  fein,  baf^  feine  ^erfon  and)  bic 
nienfd)lid)e  9]atnr  tragt,  bie  I)ier  uon  ber  il)r  fonnatnralen  ^erfon  nid)t 
getragen  mirb.  ^eine  ßrlbfnng:  ol)ne  bDpoftatifdje  Union  unire  bic 
CSniöfung  nid)t  oon  O^ott,  fonbern  oon  einem  SJienfdjen  geleiftet  luorbcn 
nnb  foniit  feine  ©rlöfnng. 

§  102.     2)ic  bcibcu  ^J^aturcu  in  bcr  I)i)Voftati|d)cu  Union. 

^c\\.  |)cinridj,  2)ognmtifd)e  2:iicüIogif.  VII  §  362  ff. 

V n  (i  1) r i  ft n c^  f i n b  ^^ iv ei    u o  1 1 ft ii n b i g c ,  Don   c i n a n b e r  o  e r  = 
yfatumi.  fd)i  ebene  'D^atnren,    bic  andi   nnd)  iljrcr  ^^crcinignng    in  bcr 
'^erfon  ^att^  5l^ortc«  oollftiinbig  nnb  ncrfdjicbcn  bleiben. 
':i>iefc5?  1)ognia  ergibt  fid) 

I.  an^^  ber  l)  eil  igen  3  dir  ift,  bcr  i^cljrc  bcr  ^-l^iiter  nnb  ber 
.s^on^itien.  '4)icfer  ^cn^ei^^  brand)t  l)icr  nid)t  mc!)r  gcfül)rt  ,^n  merben, 
ba  er  oben  bei  ber  Ji!el)rc  oon  ber  tnabren  (^ottbcit  nnb  ber  uia!)rcn  lD?enfd)= 
l)cit  ^\)x\']X\  [^  98  n.  ij  99^  bereite  erbrad)t  ift; 

II.  a  n  ^  b  e  r  1*  c  l)  r  c  b  c  r  St  i  r  d)  c. 
1.    (Snti)d)c^,  ein  ^^(rdjinmnbrit  in  Slonftantinopel,  lengnetc  bic  beiben 

^latnrcn  in  Sfn'iftnc^  inbent  er  Ui)rte,  nor  bcr  (Sinignng  feien  5iiui  5^iatnrcn, 
nad)  ber  (Einigung  aber  fei  nnr  eine  'Jiatnr  in  (Sbriftn^^  genicfen.  ^l^obnrd) 
biefe  Einigung  nad)  ber  ^nn-ftellnng  bc^5  (5uti)d)e^>  cntftanbcn,  nnb  une  fid) 
berfelbc  bk  ^^erfd)iebenbcit  beibcr  9^atnren  uor  ber  Bereinigung  bad)te,  Ui^t 
fid)  mit  übUiger  Ökiuif3l)eit  nid)t  fcftftcKcn. 

SR{\6)  ^bcoboret  nal)m  (5nti)d)ee  eine  ^^(bforptton  bcr  menfd)lid)en  in 
bic  ginttidic  'Statur  an  :  unc  ein  tropfen  .^onig  im  .vtcKcfpont  5crrinnt, 
fei  bie  menfd)(id)e  'D'iatnr  uon  ber  gbttlidjcn  abforbicrt  luorben.  ?(nd)  fd)eint  er 
gemeint  i\\  l)aben,  baf?  tt)cnigften>o  bic  3ecle  (Sl)rifti  fd)on  nor  bcr  ^Bereinigung 
mit  bcm  2ogo§  bcftanben  \\(\{k.  '4^al)er  tnnrbe  mitS'tcdit  bem  (Sutl)d)e^  iiorgcuior= 
fcn,  er  faUc  in  boppelter  .V)infid)t  in  bcn  ^J?cftoriani^>mn£i  ^nrücf,  ba  nad) 
feiner  iiel)rc  oor  ber  '-^Bereinigung  nidjt  blof^  5Uici  i^iatnrcn,  fonbern  and) 
,^mei  .pt)poftafen,  bic  g5ttlid)c  unb  bie  menfd)lid)c,  c^-iftierten,  \\a^  bcr  il^cr^ 
cinignng  aber  ß^briftnö  nid)t  me^r  fonfubftantial  mit  9}^iria,  nnb  baf)cr  biefc 
nid)t  mel)r  iual)rl)aft  feine  ÜJhitter  fei. 
eutiuS"  i>cr  "^^"^  C£utt)d}iani'?mu^^  unb    in    il)m  aUc  "Wirten    non  a}?onop!)l)fiti€^mn^ 

uytnäsu  unirbeu  bnrd)  baö  Äon^^il  uon  ßl)a(cebon  uermorfcn,  meld)c§  bcn  fatbo= 
lifii)en  ©lanben  foIgcnbermaRcn  formulierte:  Sequentes  sanctos  Patres 
imum  eundemque  confiteri  Filium  et  Dominum  nostrum  Jesum' 
Christum  consonanter  umnes  docemus.  eundemque  perfectum  {t£A£iov) 
in  deitate.  et  eundem  perfectum  in  liumanitate,  Deum  vere  et 
hominem  vere,  eundem  ex  anima  rationabili  et  corpore,  consubstan^ 


"ji'.i. 

(iutl)Cl)Cv. 


(il)alcebon. 


§  102.    2)tc  beiben  :»^nturen  in  ber  t}i)poftQtifcf)cn  Union.  341 

tialem  (6|ioo'jcyLov)  Patri  secimdum  deitatem,  consubstantialeni  nobis 
eimdem  secimdum  humanitatem ,  i)er  omnia  nobis  simüem  (G(iglov) 
absqiie  peccato ;  ante  saecula  quidem  de  Patre  genitum  secundum 
deitatem,  in  novissimis  diebus  eundem  propter  nos  et  pi  opter  salu- 
tem  nostram  ex  Maria  Virgine  Dei  Genitrice  secundum  humani- 
tatem: unum  eundemque  Christum  Filium  Dominum  unigenitum,  in 
duabus  naturis  iyiconfuse  {y.n'r(yy-b)z) ,  imimitahiliter  ( aips-Tcoc), 
indivise  (aocaipiTO);).  inseparahiliter  (a/copiaTO);')  agnoscendum,  nus- 
quam  sublata  naturarum  ditferentia  propter  unitionem  (svwaiv) 
magisque  salva  proprietate  utriusque  naturae,  et  in  unam  perso- 
nam  (-p6ao)-ov)  atque  subsistentiam  ('j7:6aTaa:v)  concurrente,  non  in 
duas  personas  |)artitum  ([jLsp'.^TojXiVov)  atque  divisum  (ocaLpo6{Xcvov), 
sed  unum  eundemque  Filium  unigenitum  Deum  Verbum  Dominum 
Jesum  Christum :  sicut  ante  prophetae  de  eo  et  ipse  nos  Jesus 
Christus  erudivit,  et  patrum  nobis  symbolum  tradidit. 

^cn  d)nlceboucnfijd)eu  Tcfrctcu  liegt  ^kvZ^  bogimititd)e  ©rf)reibeu  '^co^o -j,^^.  ^;|^[;j^^j^^j^ 
ht§>  (^rof^eu  (\\\  beu  ^^atriarrf)    g^laoiau   non  ^^ouftnntiuopcl  ,yi  C^ruube,  ^duTibcn  vooi* 
bn^  Don  bell  ^I^iitern  beö  .s^on.^ilc^  mit  bcm    begciftertcn  'Kufe  aufgenonuncn    ^"^'^  <^^^'^'^"'- 
iimrbe,  $etra^  ^ahz  burd)  J^co  gefprodien.     ^u   biefem   5ri)vciben  beißt  e<? 
cap.  3:  Salva  igitur  proprietate  utriusque   naturae  et  substantiae 
et  in  unam  coeunte  personam,  suscepta  est  a  maiestate  humilitas, 
a  virtute  infirmitas,  ab  aeternitate  uiortalitas,  et  ad  resolvendum 
conditionis   nostrae   de])itum    natura  iuviolabilis  naturae  est  unita 
passi])ili:  ut  quod  nostris    remediis  congruebat,   unus   atque  idem 
mediator  Dei  et  hominum,  homo  Jesus  ('hristus  et  mori  posset  ex 
uno,  et  mori  nou  posset  ex  altero.     In    integra  ergo  veri  hominis 
perfectaque  natura  verus  natiis  est  Deus,  totus  in  suis,  totus  in  nostris. 

%xo\^   beö  (S;^alceboneui'e  gingen  (wxii  bein  @uti)d)iani^jnuic^    eine  S^iei^e  s^^i^v  ,>!^men  tc^ 
öou   Qrrlel)rern    l)en)or,  meld)e   ben  ^r^'f^i^^i  i^*-'-'  (5ntl)rf)e^^   in  nerjdjiebener  »io»'^t'i)j^iti'i= 
5öeifc  mobifi^yerten.     (S^  treten  folgenbe  oier  ;>onnen  auf, 

a.  bie  nieniri)Iid)c  'Statur  Gbi'ifti  fei  in  bie  gbttlid)e  unigeumnbclt; 

b.  bie  göttlidje  Ülaiwx  ß^rifti  fei  in  bie  menfd}lid)e  9^atnr  umgc- 
umnbelt  trorben; 

c.  lui^  ber  ^^erniifd)nng  beiber  ^^catnren  fei  eine  anbere  mittlere,  fo 
^u  fügen  gottmenfd)lid)e  'Jiatnr  entftanben; 

d.  bcibe  ^^^atnren  feien  nnuermifdit  geblieben,  aber  ,^n  einer  ^Jktnr  ,^n^ 
fammcngefcljt,  ,^n  ber  fie  fid)  mie  Teile  ;,um  (^3anf,cn  uerbieltcn.  1)iefe^ 
fd)eint  hk  9)^einnng  manrf)cr  gcmäfligtcn  (5ntt)d)ianer  geiuefen  ;,u  fein,  meldte 
i^tüar  angaben,  \>(i^  beibe  Staturen  nad)  ber  iun-cinignug  nnüerfe^rt  fortbe^ 
flehen,  aber  nic^t^beftotreniger  bie  Öe()re  be^^  Sbatcebonenfe  t)on  ben  5n)ei 
Staturen  in  (Sl]rtfto  üenuarfen  unb  eine  9?atnr  lel)rten,  ttja^  ntd)t  anberö 
nerftanben  luerben  !ann,  ale  bail  biefc  eine  'Jtatur  ans  beiben  ^Jlatnren  ^n^ 
fammengefetjt  fei,  fo  baf3  bie  göttlid)c  unb  bie  menfd)lid)e  Statur  Teile  bicfer 
einen  ^'^atnr  Sbrifti  al^  ^Katnr  mären,  mie  ber  ßeib  nnb  hk  (Seele  bie  fid) 
integrierenben  Teile  ber  einen,  aber  f^ufamnuMigefet^ten  9J?enfd)ennatnr  finb. 

?(lle  biefe  monop^l)fitifd)en  gönnen  finb  bnrd)  ^a^  ^on^yl  Don  ß:i)al* 
cebon  öermorfen. 

2.  %U  eine  befonbere  gorm  unb  ^onfcquen;^  bc^  9)lonopbl)fiti^mng  ^rcv  iSoüa«- 
ift  nod)  ber  fogenannte  T^eopa^d^iti^mnö  bcrüor5n()eben.  ii^enn  näm=  cftitismu?^ ' 
lid)   ^etrn^   gullo   bem   Trifagion   hk  SKortc:   Qui  passus  est  pro 


Tic  (Mlflubon 
bcfcnntniffo 


Vutl)or  unb  bic 


342        tS-rftcv  Xni.  2)cr  («ottiitciifd)  ^efnö  ei)riflu5.   I'..  3)tc  f)t)poftatifd^c  Union. 

nobis  beifügte,  mib  lucnn  er  nnb  feilte  *i|3nrtei  ben  ^dtöbnicf :  „^oit  iDiirbe 
getreu^^igt,"  „öiner  anö  bcr  Üvinität  I)at  gelitten/'  ,^u  il)reni  5elbgefd)rci 
niad)tcn,  fo  tljnten  fie  e«  int  iitoitopl)t)]"itiid)eit  Sinne,  ba\]  niimlid)  (^ott  nl^ 
^  0 1 1 ,  über  bnf^  bie  g  i)  1 1 1  i  d)  e  ))l  a  t  n  r  gelitten  l)abe.  "^nljer  l)at  ^a^ft 
.'porini^bn  c^  mit  D^iedjt  bkic  iHiiöbriide  luegen  tl)rer  ^cnbenj  unb  i^re^ 
ntüitop^t)fitifd)eit  Qiil)alteö,  obiuol)!  fie  an  fii"^)  o^Itiffig  finb,  nnterfagt. 
(Ep.  K)7  ad  Justiiium  imperat.  il^gl.  5^l)iel,  Epistolae  Romanor. 
Pontif.  p.  959).  I^iefeIbelt  babett  freilid)  and)  einen  rid)tigen  Sinn,  meitn 
matt  niiinlid)  ba^  ^ort  㨟tt"  ober  ,,@iiter  au^  ber  3^rinitiit"  Don  ber 
^crfon,  b(\§>  „©etreit^igtuicrben"  bicfer  $er|on  aber  Don  bcr  inenid)(id)en 
dlatnv  oerftel)t.  ^al)er  I)at  bie  fünfte  allgeineiitc  2l)nobc,  nin  aüeit  5JHJ3' 
ucrftiinbniffeit  ein  (£-itbe  511  madjeit,  biefe  ^Mnc^briide  geftattet  nnb  fanftioniert, 
aber  ntit  beut  ä^M'i^tpc  „beut  5t<^M'rt)c  nadi":  Si  quis  non  confitetur, 
criicifixnm  carne  Dominum  nostriim  Jesum  esse  Deiim  verum  et 
Dominum  gloriae  et  unum  de  Sancta  Trinitate,  talis  anatliema  sit. 
Can.  10  de  trib.  capitul. 

If^;^ 3.  '4)aö  •?(tl)anafiannin  nitb  faft  alle  fpüteren  (^(anbenöbefenntniffc, 

nameittlid)  aber  ba^  üierte  ßatcranf  on^^il  I)aben  in  uerfdjiebenen  formen 
bie  d)alcebonenfifd)cit  (Sittfd)eibnngeit  tineberbolt. 

4.  (Snti)d)iaitifd)  ift  aitd)  bie  l  ittl)  e  rifd)e  Qrrlebre,  ber  !2eib  St)riftt 

MniotVfov/"  fei  aügegenUHirtig  (llbiqnitiit§le()re),  nnb  bie   ntenft^lid^e  ^^'Jatnr  ^abc  nbcY^ 

baitpt  bnrd)  bie  Qnfarnation  bk  @igenfd)aften  ber    göttlid)en    !:)'iatur,   5(I(* 

inad)t,  ^M(Iiuiffenl)eit  n.  f.  u\  angeitontnien.     ^>ii(^t  niittber  nont  inonopl)l)fi= 

tifd)en  Qrrtniite  aitiieftedt   ift  bie   Öel)re   ber  bitrd)   bie    (S^iefVner  ülbeologen 

nertretenen  ii  1 1  e  r  e  it    ,Sl  e  n  0 1  i  f  e  r ,  ©bi"iftnc>   babe  ftd)  bei  ber  yJknfdjUier* 

bnng  ber  göttlid)en  (Sigeitfd)afteit  für  bie  Vamv   feiiteö   (Srbenleben^  üöllig 

eittiingert.    5(nd]  bie  ?(nfid)t  ber  neueren  A^enotüer  ^iebner,  ©ef^,  Jiint* 

barbt,  3.  ^^\  Sauge,  ©brarbi,  bie  03ienfd)Uierbitng  babe  fid)  bnrd)  bie  ^^er= 

luanblnug  ber  mefentlid)  göttlid)cn  iit  eilte  mefcutlid)  inenfditidie  ^afcin^^forin 

uoll.^ogen,  fiiüt  in  ben  y)kntopl)l}fiti^oiitn^^  5nrürf.     @§   bebnrfte  feiner   ^^er= 

iiierfnng  inel)r  alt  biefer  Sebren,  ba  fie  bnrd)  bie  früberen  Jiiebreittfd)eibnngen 

ber  ilirc^e  bereite^  öernrteilt  uniren: 

•'-•'•..  .^,  III.  an^-'  ber  ^-I^ernnnft.     (E§>  luiberfpridjt  itamlid)  ber  3.scrnnnft, 

mui'luü^Spiirtit  1.  baf3  bk  inenfd)lidie  ^?iatnr  oeniunibelt  luerbe  in  bie  göttlidje  9^atnr, 

bei- ^Hnmtnrt.  ^^^  ctipac^  ®rfd)affene«  nid)t  511  etiinif^  llnerfdiaffenent  luerbeu  fann; 

2.  ball  bie  göttlid)e  '?iatnr  uenuanbelt  luerbe  in  bie  inenfd)lid)c  D^atur, 
ba  bie  göttlid)e  9latnr  nnueriinberlid)  ift; 

3.  baf5  bk  beiben  D^atnren  ibr  3ein  uerliercn  unb  ^n  einer  neuen 
2nbftan,^^  uerfdjinol^^en  luerben,  ba  (^ott  nnoeranberlid)  ift  nnb  bk  ineufd)= 
lid)e  «Seele,  bie  nur  gönn  ift,  eine  fubftantielle  33eriüanb(uug  nid)t  ^ulÖJ3t; 

4.  baf3  bie  beiben  ::)taturen  iiüe  l'eib  unb  Seele  ein  britte  eiul)eit(id)e 
Subftan^  bilbeu,  ba  fie  in  biefein  Jniüe  iufoinplete   Subftan^en  iiuiren; 

:T)hntSmti-'  ^^'  ^"^'   ^^^^^   tbeo(ogifd}en   teufen,     ^cr  9Jionopl)l)fiti^ntu^ 

nüie  uiibcvfmidit  ;^erftört  folgeube  bogntatifd)e  2i>al)rl)eiten,  niimlid) 
'TSflmcn'"  1.  ^"f3  ei)riftu^^  luabrer  (S)ott  nnb  mal)rer  lUkiifd)  ift;  benu  ba^  märe 

er  in  feiner  ber  uier  inouopbt)fitifd}eu  g-ormen; 

2.  baf^  bie  ^ipeite  ^^ßerfon  ber  allerl)ei(igfteit  ^reifaltigfeit  9)?eufd)  ge= 
morben  ift;  benu  uad)  ber  monopbi)fitifd)en  i>ereintgung  ber  beiben  9^aturen 
lüäre  bie  gan^e  ^reifaltigfeit  ^Jienfd)  gemorben; 


'.»28. 


§  103.    i:()cologifcf)e  erfiävunc;  bc^  ^vV^faruation^bogmaS.  343 

3.  baj3  (S^^riftu^  itn^  crtöft  \}at,  beun  ba§>  fomtte  er  nur,  tüeun  er 
h)a^rf)aft  (^ott  imb  DJ^enfd)  sugfeid)  inar. 

51  nm.  1.  3}knci)e  i^ätcr  rcben  üon  einer  fxl?:^  nnb  zpaai^  ber  betbcn      ^^^ 
9?atnren.     ^Diefe  ^In^brücfe  begeidjnen  immer  nnr  eine  a  c  c  i  b  e  n  t  e  H  e  33er^    '  y.pla-"" 
binbnng,  iine  fie  bei  ber  Qnfarnation   burrf)   bie  gegenfeitige   ^nnemo^nnng 
(§  105)  gegeben  ift.     dagegen  mirb  ba^^   5i>ort    tjy/'jcjl;  (confusio),  ha§ 
einen  monop()t)fitiid)en  3inn  l)ätte,  uon  ber  ^Bereinigung  ber  bciben  D^aturen 
in  ßi^viftuö  nienuiB  oon  ben  initern  gcbraud)t. 

2.  ^ergbttlidjt  mirb  bk  menjd}Iid)e  i^hitur  (Ii)rifti  genannt,  ba  fie        i'-"'.- 
burd)  bie  i^r  üor^ugemeije  Dcrlicl)eue  Oonabc  in  l)eniorragenber  il^cifc  (^ott  kr'SnSu. 
äl)nlid)  geu^orben  ift.     Qu  biefem  3iuuc  fpridjt  fogar  bie  fed)fte  allgemeine 
©l)nobe  (680)  üon  caro  Christi  deificata,  Don  voliintas  deificata.   il^gl. 
Demi7iger,  Encli.  n.  238.     ^gl.  n.  970. 

§  103.     5:^eologift^c  Grflärnug  bcs^  3«f<inmtiouöbo(jma^» 

5Sn(.  .^e  i  n  rief)  <®ut  beriet,  3)ognmti[d)c  Rheologie  Vll  §  362  ff. 

I.  .5)ier,  iric  in  ber  Xrinitiit^(el)rc,  fommt  alleö  barauf  an,  baf^  mir     .jjJu^.\„i, 
bie  rid)tigen  ^kgriffe  üon  9^atur  nnb   ^erfon   fcftl)alten,    mie  fic  burd)      x^nm- 
bie  götttid)c  Cffenbarung  gegeben  nnb  burdi  bk  tird)lid)cn  ^el)rentfd)eibnngcn 
ein  für  allcuml  feftgeftellt  fiub. 

^a  b(\§<  Toguui  Iel)rt,  baf?  in  Cibriftuc^  ,viici  'Staturen  fiub  nnb  nur 
eine,  bie  göttlid)e  ^crfon  bes  :^ogo^\  fomic  bnf^  beibc  9^aturen  gcrabe  burd) 
biefe  @int)cit  ber  ^crfon  miteinanber  oerbuuben  fiub,  fo  fragt  e^  fid)  üor 
allem,  m  i  e  ü)i  a  t  u  r  nnb  ^  e  r  f  o  u  fid)  o  o  n  c  i  u  a  n  b  c  r  nute  r  f  d)  e  i  b  e  u , 
nnb  mie  fie  fid)  5  u  ei  n  a  u  b  c  r  0  c  r  l)  alten. 

^niren  5iatur  unb  ^^erfon  nid)t  oerfdiicben,  foubern  fd)led)tl)in  ibeu^ 
tifd),  mie  fold}e?  fomol)l  'Dieftoriu«,  al$  bie  9Jiouopl)i)fiteu  nnb  frül)er  fomol)l 
bie  5(rianer,  at§  bk  v^abelliaucr  uuMutcn,  bann  müjlte  mau  notmenbig, 
menn  ,^mci  9?aturcu  (\\\d)  f^mei  ^scrfoucn,  ober  mcuu  eine  ^erfon  ([\\6)  eine 
D^atur  auncl)mcu. 

@6  ift  aber  uid)t  genug,  nur  *;J>crfou  unb  5^atur  f^u  unterfd]eiben,  e§ 
ift  and)  ebenfo  notmenbig  unter  bicfeu  Dülmen  bac^  ,^u  oerfte^cu,  ma«  £ffen= 
barnug  unb  ^'ird)e  barunter  oerftcl)eu. 

^Jcun  mirb  aber  nad)  firdilidjcm  unb  allgemein  meufd)lid)em  ^prad)- 
gebrand)  eine  f  ompl  etc  3ub  ftauf^,  mcuu  fic  f  cl  bftiinbig  f  iir  fid)be=  "'TÄon 
ftc()t,  im  allgemeinen  .VM)poftafe,  nnb  menn  biefe  2ubftan5  eine  oernünf* 
tige  ift,  ^erfon  genannt,  ^ie^  fagt  bie  allgemein  angenommene  ^cfi= 
nition  be^  iöoetl)iu^5:  Persona  est  rationalis  natiirae  uidividua  suh- 
stantta,  ober,  mie  ber  1)1.  Xl)oma^5  lieber  fagt,  suhsisteiitia. 

.spierau^  gebt  bereite  beroor,  baf^  e?  burd)au«  uuftattl)aft  ift,  ;,mifd)en 
.s;>l)poftafe  nnb  ^^un'fou  al^  fold)er  ,-;u  uuterfdjeiben  nnb  bemgemiiil  in 
Sl)riftnö  5 m e i  §i)poftafen  unb  eine  ^^U^-fon  ,^u  lebren,  ober  umgefebrt. 

5)ie^  ftelit  and)  mit  ben  "^^ebrentf d)eibungen  ber  Äirc^e  in 
^^iberfprud) ,  bk  au^^brüdlid)  ^erfon  unb  .^Upoftafe  in  eiiriftn«?  abfolut 
gleidjbebcutenb  uebmcn  unb  baber  mie  eine  ^J^erfon,  fo  and)  eine  .spDpoftafe 
in  ßbriftue  (el)reu.  (Je  folgt  ferner  au;^^  ber  9iatur  ber  2ad)e.  ^eun 
mae  eine  .*pl)po)'tafe  ^nr  ^erfon  mad)t,  liegt  nidjt  in  ber  ,p^)poftafe  ale  f  0 1  d)  er , 
foubern  in  ber  9^atur,  bk  in  il)r  fubfifticrt.  Persona  super  hypostasim 
non  addit  nisi  determinatam  naturam,  scilicet  rationalem,  is.  Th.  3  q. 


1. 

.'Öl)^üftaftC'  unb 


344      erftcr  Jcil.    2)er  eMottmcnfd)  ^e\nß  ehriftu^.  B.  2)ic  l)t)^oftoti|cf)f  Union. 

2  a.  8  c.  Jfii  (Slirlfto  ^^mci  .VM)poftaicn  bcl)nupten,  ift  bn!)cr  purer  ^3?cftorinni^= 
nubo,  bcin  man  and)  nid)t  babiird)  cntcjclU,  ba|l  man  noii  einer  ^erfon  ober 
^^3eriönUd)feit  rcbet.  lUnn  lierftel)t  bann  niimtid)  unter  biefeni  ^(uöbrncfe  ctunis 
anberee>  a\^  bie  ^irdie  barunter  tierfte()t  unb  oebraud)t  Wn'§f(üd)tc,  unc 
^^icftoriuc^  ti()nl{d)e  ncbraud)t  I)at.     !:IhiI.  oben  ii.  909. 

'kcibnith'n  unb  ^^'  '^^^^^^^^  ^^'^^^  ^^^^^  touiplete  eubftan,^  unb  ^unir  nur  infofern  fic 

■ ''^cih- roino    iclbftänbig  in   unb  für  firi)   beftel)t,  .VM)püfta]c  ober  *:|3cr]on  genannt 

1.  33  (  0 11  e  ^^(  c  c  i  b  e  n  t  i  c  n  ober  b ( o  fu  Qualitäten,  U)eld)e  uid)t 
in  fid),  fonbern  nur  in  ber  3ubftan,v  ber  fie  int)ariereu,  mirflid)  finb  unb 
unrflidi  fein  fönneu,  bürfcn  nid)t  .v>t)poftafen  genannt  u^erben. 

2.  ^bcufouicnig  finb  'leite  ei  nee  (^auf^en,  uie(d)e  fid),  luie  Veib 
unb  v^eclc,  a{§  ^orm  unb  'Jjiaterie  ober  aU^  (^lieber  eine^  Drgani^^nui^ 
ober  in  einer  öbulidien  'Iikiie  ,;u  eiuauber  nerbalteu,  aU^  .VMipoftafen  ,^,u  be= 
;^eid)nen.  ^hiI)1  tonnen  fie  in  cineut  gemiffeu  5inne  Snbftan.un,  nänilid) 
infomplete  3ubftan;>en,  nid)t  aber  ,pl)poftafeu  genannt  irerben,  mcil  fic 
eben  uid)t  für  fid)  befteben,  fonbern  nur  in  beni  0)an;^en,  beni  fie  ange= 
bin*eu.  ^0  bilben  .v  ^.  Seib  unb  @eelc  al^?  iufoiuplete  ^ubftau^en  bie 
eine  uienfd)lid)e  ^^hUnr;  fo  bilhm  bie  oerfd)iebeueu  OHieber  eiue^  Organi-o-- 
muö  einen  X^eib.  riefen  iufouipleteu  3ubftan,^>en  ober  5:eiten  eine^  Drga= 
niömn^  ift  in  beni  Sinuc  ^"^sn^ii^i^nalitat  ,^u5ufd)reiben,  ha\]  fie,  unc  jcbe^ 
uurftid)e  ^l^efeu,  uid)t  etuniv  5nigenieiuec>,  fonbern  etunie  ^in^etne^^  ober 
i^3cfoubere!§  finb.  ^^^H'^f^-'^'^i  bagcgeu  burd)  ba^o  illnn-t  ^ubinibuatitat,  une  in 
ber  Definition  bc!?>  5^oetl)iu£i  (individua  substantia),  bat^  iubiiubuelle 
3'ürf id)f ein  auvgcbrürft  mirb,  finb  fic  feine  ^ubioibnen,  fonbern  Xeilc 
bc^  ^nbioibnnui^v  beni  fic  augcl)oren. 

^'iiclnfunt)  ^^^'  ®^"^  fonipletc  3ubftau;,  unb  nur  fie  ift  bcuinad)  geeignet,  eine 

>>t)voitaic.  .s>i)poftafe  ;>u  fein,  unb  fic  ift  ct^  unrflid),  uicun  fie  feUiftiinbig  in  unb  für 
fid)  fclbft  beftet)t. 

2Bir  babeu  bal)cr  bier  ,yiuäd)ft  nid)t  ba§>  53crl)ältni^>  be^  3öefen^  ober 
ber  3ubftan5  ,^n  bcn  ^^(ccibentien  ober  ,yi  ben  Teilen,  anö  benen  fic  be= 
ftel)t,  fonbern  -^n  it)rer  ,'f)i)poftafe,  i()reui  euppofituni  in§  5lnge  ^n  faffen. 

V^a§,  wa^  ein  Xing  ift,  ober  bk  quidditas  rei,  nennt  man  fein 
il^  c  f  e  u ,  fein c  ::l^3  e  f  e  n  b  e  i  t ,  essen tia ,  oOafa  ober  and)  feine  ^}at  u  r , 
jcbod)  mit  ber  'J}iobififation,  batl  in  beut  ^(uc^brud  9^at nr  bie  5BcfenI)eit  ,^u= 
näd)ft  al^o  iuucrlid)cö  jwincipium  (juohc-^  ^-li^rfcn^  ober  ber  X^ätigfcit  auf* 
gefaj3t  mirb.     il>gl.  S.  Th.  1  q.  29  a.  2  ad  3. 

1^ic  ^U^efeul)eit  ober  i^catur  unrb  infofern  a(^  etuiaö  5ingenicine§ 
be5eid)nct,  aU  üiele  oerfd)iebene  Tingc  biefelbe  'Jtatnr  ober  3[öefen= 
I)cit  babcu  unb  bc^dalb  gl  cid)  artig  finb.  5(llciu  cö  oerfte()t  fid) 
oon  fclbft,  ha\]  eine  'ÜH-fenbeit  tu  biefer  '^(llgcuiciu()cit  mcber  unrflid)  ift,  nod) 
mirtlid)  fein  fauu.  ',l(l(geiucin  ift  fic  nur  in  unferem  au^  bcn  fonfretcn 
1>ingen  abftrat)icrtcu  ^Hllgcmciubcgriff  ober  and)  in  it)rer  2öeife  in  ber  ur= 
bi(blid)cu  3«^^'-'  (^nntcs^.  i^irfltd)  ift  eine  'i^3efcnl)eit  iunuer  nur  in  concreto 
ober  m  indiridiio  in  einem  (Siu^ctbiugc  alc^  inbiuibueUe  Subftanj,  sub- 
stantia individua. 

(Sine  für  fid)  bcftef)enbc  inbiDibnene  ©nbftan^  mirb  nun,  ipic  gcfagf, 
eine  §  \)  p  o  ft  a  f  e ,  unb  mcnn  ec^  eine  o  e  r  n  ü  n  f  t i  g  e  Subftan^  ift,  eine  ^  e  r= 
f  ou  genannt.  I^cr  .*pt)poftafc  ober  ber  '^erfon  ift  baf)er  ein  b  o  p  p  e  ( t  c  § 
eigen,  nämlid)  in  fid^  fclbft  eine  fonfrcte  @inl)ctt  unb  oon  allen 


M. 


§  103.    .i^eo(ogifd}c  ertlärung  bc0  ^<nfarnation3bogmo§.  345 

nnbern  .^t)poftaien  t)erfd)icbcn  ,yi  (ein.  Persona  .  .  .  significat 
substantiam  individuam  rationalis  naturae  .  .  .  Individuum  auteni 
est,  quod  est  in  se  indistinctum,  ab  aliis  vero  distinctum  S.  Tli. 
1  q.  29  a.  4  c. 

T)ie  snlel^t  cjeminnte  (Sigenfdiaft  bcr   .pi)poftafe   iinrb  and)  burd)  Ht>    j.^.  ^jj^,^,jj. 
il^ort  incommunicahilis  unb  incowmi{7iicahilitas  ober,  nni^  ba^jelbc  ift,  immicabnitas 
inassumptihilis  unb    inasstimptihilitas   nn^gcbrürft.    ^te   incommuni-  ^"  -'^'^^^'^'^'f- 
cabilitas    ober    inassumptibilitas    ift    bic   luef eutlid)c  @igcnid)aft  ber 
.*pl)poftafe  ober  ber  ^erfon. 

@ö  ift  bcmnad)  uiof)(  inögüd)  luib  and)  mirflid),  bnil  iKrfd)iebeueu 
§l)poftafen  biefelbe  ))latnv  gemeinfain  ift,  fei  e^  in  gcueriid)cr  @inl)eit, 
iine  bei  ben  o er fdii ebenen  Qnbioibncn  bcrfelben  (Gattung,  (et  eö  in  nnme- 
rifdjcr  C2int)cit,  mie  in  (^ott,  ober  and)  baj3  mel)rerc  ^^tatnren,  foinol)! 
infoinplcte,  wie  im  9J?enfd}en  2cib  nnb  Seele,  n(§  and)  toinplete,  ivie 
bie  beiben  9^ntnren  im  ®ottmenfd)cn,  in  einer  .^l)pofta}c  ober  ^erfon  Her- 
bnnben  finb.  9timmeriiief)r  aber  fönnen  mebrerc  ,^^l)pofta]en  ober  ^erfonen 
,^n}ammen  eine  .v>t)poftaie  ober  eine  ^erfon  bilben.  "Da^  nnire  ein  5Bibcr= 
fprnd)  mit  bem  ili>efen  ber  .pi)poftafe.  l>ie  .S^H^oftafen  finb  intom- 
mnnitabel,  bic  "iferfonen  fd)IicfKn  eiiianber  aiiio. 

.^ieran«  ift  flar,  ba|l  ber  ?ogov  nid)t  eine  menfd)nd)e  ^]5erfon  an^ 
ne()mcn  tonnte,  fonft  tiiitte  er  anfdören  muffen,  eine  i]öttlid)e  ""^^erfon  ,^n 
fein,  nnb  bag  e§  triberfinnio  ift,  in  bem  einen  Gbriftnf^  ;,mei  .pl)poftafen  ober 
^^^erfonen  ^n  nntcrfdieiben.     ^^^^i.  S.  Th.  8  q.  17  a.  1  et  2. 

IV.    Qn  ber  bis^ticricjcn  ^Hne^einanberfe^nncj   l)aben  mir  bie  .'pl)poftaje   s-^D^oftaK  im 
ober  ^erfon  aU  eine  für  fid)  beftebenbc   nnb   Hon  allen  anbern  §i)poftafen   iln-iuni-n^unb 
üerfd)iebene  D^atnr  ober  Snbftan,^  be^cidjnct.    G«  ift  alfo  in  bem  5(ne^brnd  '""'''"  ^'""' 
.^t)poftafe  bie  97atnr  ober  3?3efenbeit  miteinbegriffen,    ^^hin  muffen  mir  aber 
an  biefer  §l)poftafe   im    m eiteren    Sinne    miebernm    nnterfdjeiben  bie 
9?atnr,  mc(d)c  in  ber  ^Dpoftafe  mirttid)  ift  nnb  bie  |)t)poftafe, 
in  m e ( d)  e r  b i e f e  5^  a  t n r   m i r  f  ( i  d)   i  ft.     Raffen   mir  bie  .S^Dpoftafe  in 
biefcm   engeren    Sinne  anf,  fo  ift  fie  bat^    ober    ber    Seienbe   ober 
ba§  Snbjeft,  metd)eöift;  bic '?Jatnr  aber  ift  ba^ jenige,  mobnrd) 
bicfe^  Snbjeft  ba§>  ift,  ma^  e«  ift.    '3)al)er  nennt  man  bie  .pl)poftafe 
(suppositum ,  ^crfon)  b(\§  principium  quod  fest,  agit,   patitur),  b(\§> 
5Befen  ober  bie  iflatuv  aber  baei  principium  g^o  (hypostasis   sive  per- 
sona est,  agit,  patitur).     ill^cnben  unr    bicv  auf  diiriftn^  an,  fo  finb  in 
iljm^  ein  principium  quod,  nümlidi  bie  g5ttlid)c  "J^erion,  nnb  5m ei  prin- 
cipia  quo,  ncimlid)  bic  göttlid}c  unb  bic  menfd](id)c  9catur. 

|)ieran§  ift  fofort  flar,  ba^  bie  .pDpoftafc  ber  Jräger  ober  biv^  Snb- 
jef  t  bcr  9^atnr  nnb  aller  ibrcr  ^(ccibcnticn,  ^bätigfciten,  Reiben  ift.  Tan- 
tum hypostasis  est,  cui  attribnuntur  operationes  et  proprietates 
naturae  et  ea  etiam,  quae  ad  naturae  rationem  pertinent  in  con- 
creto: dicimus  enim,  quod  hie  homo  ratiocinatur  et  est  risibilis  et 
est  animal  rationale.  Et  hac  ratione  hie  homo  dicitur  esse  sup- 
positum, quia  scilicet  supponitur  his,  quae  ad  hominem  pertinent, 
eorum  praedicationem  recipiens.     S.  Th.  3  q.  2  a.  3  c. 

il^enn  mir    aber  Statur  nnb  §l)poftafc  ooneinanber  nntcrfd)eibcn,     ,,.  •'■^!''jj„j, 
fo  bürfen  mir  fie  nimmcrmebr  trennen,  al^^  ob  eine  9?atnr  bcftiinbc  ober  .s.ij*pS/nirin 
beftel)en  tonnte  0 1)  n  c  |)i)poftafc  ober  anj^cr  bcr  .SpDpoftafe  ober,  alv  ob  eine      si^-tn-nnt. 
.^ijpoftafe  obnc  ^^catnr  e^iftieren  fönnte.     ilMclmef)r  fann  bie  ^Jhitnr  nnr  in 


SUnicl)cii  i'iatitv 


346      erftcv  Zeil.    2)cr  ©ottmcnfd^  i^efuS  Sljriftu^.    B.  2)ic  I)i)poftati[d)c  Union. 

einer  ,*pl)poftafc  iinb  eine  .^tjpoftnfe  nur  öcrmi^gc  einer  9^atnr  unrtürf)  fein. 
(&^  ift  niimlid)  bic  .pl)poftnfc  im  Unter)d)ieb  üon  bcr  9^atnr  nnr  beren  in* 
biuibneile  ©ein^meife,  bnrd^  wcldjc  eine  9ktnr  al^  felbftänbige^,  in  fid) 
fclbft  abc|C|d)Iol"fcne^,  Doüenbetc^,  l^on  allen  anbcrn,  iinr!lid)en  ober  ntö9lid)cn, 
.s>i)paftafen  nnteridjicbcncs^  enbicft  mirüid)  ift.  ^^(n^  bieicin  ©rnnbe  nennt 
man  and)  bic  .piipoftafe  bic  Ic^te  SSoltenbnng  bcr  ^^iatnr,  id  quo 
natura  ultimo  terminatur  et  perficitu7%  fclbftücrftiinblid)  nid)t  ratione 
naturae,  fonbern  ratione  hypostaseos  ober  personae. 

Man  fie{)t  baran^J,  baf^  bk  ^^(nC^brnrfc  5^l)poftafe,  ^erfon,  Suppofitnm, 
substantia  prima  inbircft  bk  ^atnv,  bic  essentia   ober  bic   substantia 
secunda  in  fid)  begreifen,  bireft  aber  nnr  bie  bie  D^atur  pcrficierenbe  ober 
terminiercnbe  inbinibneüe  fclbftänbinc  Sein^meife  be,^eid)nen. 
untSncb  ^^'^^  f^^^^  ^^^^^^  aber  D^atnr  nnb  ,pi)poftafc  non  einanbcr  öerfd)ieben? 

^n  ©Ott  finb,  mie  mir  in  ber  Xrinitat§kl)re  (n.  489)  fal)cn,  3^atnr 
nnb  .pl)poftafc  nid)t  realiter,  fonbern  m\x  rvirtualiter  i>btx  atione  ratio- 
cinata  ooneinanber  oerfd)icben.  Ob  c^^  and)  bei  ben  S^rcatnren  fo  fei, 
ober  ob  l)ier  ein  realer  Untcrfd)ieb  ,^mifd)en  ^.)tatnr  nnb  .Spilpoftafe  beftel)t, 
ift  eine  nnentfd)iebcnc  «Streitfrage. 

Unö  fd)eint  ee^  einfad)er  nnb  rid)tiger  ^n  fein,  ^w  fagen,  and)  bei 
ben  Kreaturen  feien  9]atnr  nnb  .'pl)poftafe  nnr  ratione  ratiocinata  oer= 
fd)ieben,  me^I)alb  bie  |)l)poftafe  nid)t,  mie  allerbing^  groj^e  tl)eologifd)c 
nnb  p{)ilofopl)ifd)e  *?tntoritdten  annel)nten ,  ber  Statur  etma^  ^)iealeö  Iliu^n^ 
füge,  fonbern  nnr  auc^brücfe,  baf^  bie  9^atur  nid)t  in  einer  anberen  .sjlipo^ 
ftafe,  fonbern  fclbftiinbig  für  fid)  bcftcl)t.  ^n  biefcr  ^Hnffaffnng  bc§  Unter= 
fd)iebe^  5mifd)en  ::)Jatnr  unb  4^l)poftafe  ift  and)  fofort  flar,  baf?  bcr  menfd)= 
iid)en  9?atnr  Sl)rifti,  babnrd)  baf^  il)r  bie  menfd)(id)e  .^l)poftafe  fet)It,  nid)t§ 
ü^ealc^i  entzogen  ift. 

V.  ^enn  nun  nad)  bcm  53i^^l)crigen  feine  9?atnr  anbcr^>  aU  in  einer 
öötKvc.t^i)püfta)c. .s^t)poftafc  c?.*ifticrcn  fann,  fo  ift  bamit  nid)t  bc()anptct,  ba§  eine  fomplcte 
97atnr  notmenbig  in  il)rer  eigenen  §i)poftafe  fubfifticren  muffe  nnb  bal)cr 
nid)t  in  ber  .sSt)poftafe  einer  anbcrcn,  l)i3l)ercn  ^latnr  fubfifticren  fönne. 
5I(Icrbingio  fnbfifticrt  in  ber  gan,^cn  nnc^  bcfanntcn  9laturorbnnng  jcbe  fom- 
picte  92atnr  in  il)rcr  eigenen  ,"pi)poftafc.  T)a()cr  fommt  e^,  baJ3  bie  antite 
I)cibnifd)c  $l)i(ofopl)ic  5^itnr  nnb  ^i)poftafc  nid)t  genau  nntcrfd)icb.  iß}enn 
aber  bie  .püretifer  meinten,  ba^^  maö  in  ber  natürlid)en  Drbnung  bcr  (5^e- 
fd)öpfc  mirflid)  ift,  fei  abfolut  notmenbig  unb  gelte  bat)cr  and)  für  bie 
nberuatürlid)c  Drbnung  jd)lcd)t^in ,  fo  tag  barin  ein  groj^cr  :3ri*^"i^i  iiid)t 
nnr  gegen  ben  glauben,  fonbern  and)  gegen  bic  i^crunnft. 

^n  frember  öt)pofta]e  ;^u  fubfifticren,  ift  nur  für  bie  gi3ttnd)c 
^^latnr  nnmbglid),  ba  fic  notmenbig  in  ibrer  eigenen  .pi)poftafe,  b.  l).  in 
il)ren  brei  .^upoftafcn,  in  ben  brei  g5ttlid)en  ^erfonen,  fubfiftiert  unb  mit 
bicfen  i^rcu  ^l)poftafen  emig  unb  notmenbig  real  ibentifd)  ift.  'I)al)er  ift 
cö  aud)  abfoint  nnmbglid),  ba%  ba^^  göttlid)e  ^^efen  in  einer  freatürlid)en 
.Sjijpoftafc  fubfiftiert.  ^icfc  llumöglid)feit  lcud)tet  nod)  mc()r  ein,  menn  man 
bebenft,  ba^  bie  ,pl)poftafe ,  bcr  ^atur  übergeorbnet,  ba^  §öd)fte  ift 
unb  bie  D^atur  al^  i^r  eigen  befi^t,  bef)crrfd)t  unb  ooücnbet. 

;pierauö  ergibt  fid),  ba^,  menn  in  (Jl)riftu^^  (S)ott[)eit  nnb  9J?enfd)bcit 
in  einer  ^erfon  vereinigt  finb,  biefc  ^Ncrfon  nur  eine  göttlicl)e,  nim= 
merme^r  aber  eine  f  reatu  r  l  id)c,  eine  menfd)Iicf)c  fein  fann. 


Gtflcne  iiiib 


§  103.    3:^coIogi[(^e  (£rfläninfl  be§  :3fnfornation§bogmo§.  347 

VI.    ©c^int    aii§    bcm    ^i§(}crigcn    ift    niid)    cbibent,    bn^  buvrf)  bic    cx„j^^j^;,jjj,„ 
Qnfnnintion  in  @ott  felbft  fd)lc(^t()in  teinc  i^cr  äub  er  ung  gefegt  mirb :  fefn"  SeiS- 
lueber  in  ber  gottüdjen 'Jiatiir,  bic  ja  ab johit  iinücrtiubert  imb  unöer^  nmo  in  (^Jott. 
mtfd)!  bleibt,  iiod)  in  ber  göttlid)en  '?3er)önlid)feit,    bie   tu  "  S()riftu§    eine 
rein  gbttUd}e  ift  unb  bkibt. 

^senn  bal)cr  bic  ^l^erfon  S^rifti  öfter  eine  persona  composita  genannt  .  940. 
lüirb,  fo  ivirb  bamit  nidit  bet)auptet,  bie  ^^crfon  et)rifti  at§  fotd)e  fei nirl^ümiloTua". 
5nfanimengefet,U ;  bcnn  fic  ift  ja  bic  abfolut  cinfad)e,  göttUd)e  ^ßerfon  be^^ 
Sogoö;  fonbern  ee  ift  baburd)  (ebiglid)  nur  gejagt,  baj3  bieje  göttHd}e 
^]>crfon  h(\§  (Suppofituni  ber  bcibcu  Staturen  ift  unb  eben  baburd)  beibe 
miteinanber  vereinigt.  Licet  sit  ibi  ununi  subsistens,  est  tarnen  ibi 
alia  et  alia  ratio  subsistendi:  et  sie  dicitur  persona  composita,  in 
quantum  unum  duobus  subsistit.  S.  Th.  3  q.  2  a.  4  c. 

$ßoÜtc  man  cinincnbcn,  ba^  euuge  ^ii>ürt  l)abc  baburd)  eine  ^eriin 
berung  erlitten,  baf^  cc^  uor  ber  Qn^ii^'^ii^i^^Ji  ^11^^'  ^ott  uuir,  nad)  ber= 
felben  aber  and)  ^JDienfd)  ift,  mec^balb  aud)  eine  .yufannnenfeiiung  ber  ^]3er  jon 
(Sl)riftt  ^n  bel)anpten  fei,  ,';nnial  ba  bac^  göttlid)e  3Bort  nid)t  ber  gan^e 
(Sljriftn^  fei,  ber  mefcntlid)  (S^ott  unb  lÜicujd)  juglcid)  fei,  fo  ift  5U  er* 
tvibern: 

1.    5}ie  nicnfd)lid)c '3^Unr  tonnte  ber  uncnblidjcn  5ßüüfonunent)eit  be§^     j^^i- 
gogo^  meber  etma^^  biuvifügcn  nod)  etunic^  ent;^iel)en,    ii^rabe  fo  luenig  al§  ^Ifäuotmriii^iüm 
bie  (2d)bpfung  ober  irgeub  ein    anberc^o  opus  ad  extra  an  ber  unuianbel=^''  '"/„"j;^!''^"" 
baren  i^olitomnienl)cit  unb  bem  untuanbclbarcn  ^Sein  (5^ottc^o   etunit^  iinbert. 
©Ott  ber  ©obn  l)at  Don   feiner   augenonnncueu    uicufdilidien    '^^itur    nid)tg 
enipfangen,  fonbern  ibr  Icbiglid)  53olIfoniuicnbcitcu ,    nor   altem    bie   nuenb^ 
(id)e  53oÜtommcnbcit  feiner  gbttlid)cu  ^crjbnlidjfcit  mitgeteilt. 

2.  ^aber  ücrbaltcn  fid)  audi  (^kntl)cit  unb  OJicnfdibeit  in  S()riftn£^  xn  .>  ''fr; 
einanber  nid)t  une  5^ eile  eines'  treatnrlid)en  wanden.  illHMin  baber  mitnimflbevmcnici) 
bem  XHtbanafianum  isicut  anima  rationalis  et  caro  unns  est  homo,buulrbcn'?o9o-> 
ita  Dens  et  liomo  unus  est  Christus)  gejagt  mirb,  bic  menfd)lid)c  Statur 
in  Sl)riftu^  fei  mit  ber  göttlid)en  in  Ü^eife  einer  Jcilfnbftan^  ner= 
bunben,  fo  ift  ba§  eben  nur  eine  Slnalogie,  bie  gerabe  barin  inabiiqnat  ift, 
baj3  fid)  (Siottt)cit  unb  DJ^enfd)t)eit  in  (S;i)riftn^^  nid)t  mie  Teile  ober  tuie 
infomplete  (Subftan^cn  ^n  einanber  üerl)alten.  ^nfomplete  Bubftan^en,  mie 
Scib  unb  Seele  im  5Jtenfd)en,  ergiin^^en  einanber  ber  9tatur  nad)  unb 
bilben  bal)er  ^ufammen  nid)t  nur  eine  §i)poftaje  ober  ^erfon,  fonbern  eine 
§nf  amiu  engcf  e  l^Uc  ^hitnr,  bie  uicnfd)lid)e  ^J^atnr.  <So  üerl)(ilt  eö  fid) 
aber  feine^mcg^  in  (El)riftn§.  '^af?  bie  gbttlid)c  9^atur  Don  ber  menfd)lid)cn 
nid)t§  empfängt,  l)aben  mir  bereite  gefebcu;  aber  and)  bie  menfd)tid)e  :)iatur 
mirb  ai§  9?atur  Don  ber  göttlid)cn  i^iatur  unb  ^erfönlid)t"eit  nid)t  ergänzt, 
fonbern  ift  unb  bleibt  aU  menfd)lid)c  9^atnr  gan^  unb  Dollftänbig.  dTidjt 
ratione  nattirae,  fonbern  nur  ratione  kyjwstaseos  ober  perso7iae  mirb 
fie  Dom  göttlid)en  3l^ortc  mie  übert)aupt  bie  9]atnr  Don  ber  .*pl)poftafe  fom- 
plettert  unb  perficiert,  b.  t).  fie  empfängt  Don  i^r  bie  perfectio  ober  ba^ 
complementum  be§  periönltd)en  giirfid)fein^. 

|)ierau§  ift  and)  flar,  bafi,  menn  mir  Don  5mei  Staturen  in  Sl)rifto 
reben,  biefe  Staturen  nid)t  mie  Teile  eiue^  (5^an5en  ober  mie  ©röf^n  bcr= 
felben  Drbnung  ge<^äl)lt  ober  abbiert  merben;  mir  bebienen  nn?  Diel= 
me^r  nur  infofern  eine^  3al)tenbegriff0,  (\U  mir  beibe  9Jatnren  Doneinanber 
iinterfd)eiben. 


jii;;. 


348       erftcv  Ti^i.  2)cr  (Siottmeufd^  :3fcfu§  ef)riftu§.    B.  4Die  ^t)poflatifc^c  Union. 

(gbcnfo  ift  e§  and)  nur  eine  Vlnatogic,  unb  ^mor  eine  fe^r  inabäquate  unb  beg* 
l)ülb  woiji  beffer  3U  ücvniciben,  lueuu  mau  fugt,  Dajs  in  Sl)ri[tuö  bie  uicnfd^lic^e  'ölatux 
311V  göttlirf)en  ii^nlid)  uuo  ein  5lccibcn§  3U  feiner  (Subftauj  fidt)  uert)a(te. 

X^lljü  iiidjt  in  Ö)ott  ift  biird)  bic  ^iifaniattou  irgenb  eine  i^crtinbc-- 
ning  gefegt,  foubcrn  (cbigUd)  in  b  c  r  m  c  11  f  d)  lidjc  u  ^Jt  a  t  u  r ,  iuclii)c  iiu 
glUtltd)CU  ilfC^oxk  l)l)püfta]icrt  ift. 

VII.  iliUc  bcrcit;3  öcfagt  unirbe  'n.  939;,  liegt  in  feiner  crfd)affcneu  unb 
bal)cr  and)  iiid)t  in  ber  nienfd)Iid]en  ^hitnr  bic  'Jcütiuenbigfeit,  in  eigener  .popo= 
ftafc  5n  fnbfiftieren.  (^ott  fonnte  bal}er  bie  ^pljpoftafiernng  ber  nienjd)lid)cn  ""kainx 
in  ber  ^erfon  be^  'il^ortc^  moden  nnb  unrten  nnb  l)at  C6  in  C£()riftnö  unrflid) 
getl)an.  (S^o  ift  bicfesi  eine  abfolnt  ein,^)ige  5In^nal)nK  uon  ber  ganzen 
übrigen  :9iatnr=  nnb  (^huibenorbnnng.  ^al)er  fann  c^3  für  biefelbe  and)  nnr 
gan^  inabaqnatc  i^tnalogien  geben.  !^ie  l)anptfiid)lid}fte  ift  bic  oft  gebrand)tc 
be!§  *:?ltl)anafiannnbo.  3"^  l^tenfdjen  ift  mirflid)  bk  leib(id)c  nnb  bie  geiftigc 
^J^atnr  jn  einer  ,*pi)poftaie  vereinigt.  T)arin  bcftel)t  bie  'Ä()nliii)feit.  "^dlcin 
bie  llniil}nlid}fcit  liegt,  uüe  mir  uüffen  (n.  637  ff.  1,  barin,  ba]]  beibc  and)  ^n 
einer  :i)iatnr  oerbnnben  finb.  ^av  ift  bei  ber  ^nn-einignng  ber  götttid)en 
nnb  menfd)Iid)en  i^iatnr  in  Sl)riftny  nid)t  ber  JaÜ.  ^n  it)ni  ift  t>k  fom- 
plete  yj?enfd)ennatnr  in  ber  rein  güttlid)en  .pDpoftafe  bev  äBortec^  fnbfiftierenb 
nnb  bnrd)  biefe  Cvin()eit  ber  |)l)poftafe  allein  mit  ber  gi)ttlid)en  ))latm  nereinigt. 

VIII.  'JJuin  bat  g  e  g  e  n  b  a  y  &>  e  l)  e  i  ni  nie  ber  .p  l)  p  0  ft  a  f  i  e  r  u  n  g 
ber  9J2cnf  d)enn  atnr  in  ber  göttlid)cn  "jierfon  be-:?  '-li^orte^  nament(id) 
fülgenbe  (i£'  i  n  m  ii  n  b  e  erhoben : 

^ic  ini^nüiiiric  ^'    ^^^'^"^^  (il)rifto  bic  nicn|d)lid)e ']3erfönlid)feit  fel)lt,  fo  ift  bie  nicnfd)^ 

*^).otuv  tiDiini  lid)e  :9tatnr  C£l)riftt  feine  ©nbftan,^,  fonbern   ein  ^^(ccibene  ber  göttlid)en 
''"'  *''''^''"'''  ^Jtatnr,  lueil  fie  nid}t  in  fid),  fonbern  in  einer  anbercn,   niiniUd)  ber  gött> 
lid)cn  'Jhitnr  unrflid)  ift. 

a.  '4^ie  nienfd)lid)e  l^tatnr  (£l)rifti  int)ariert  feinesgiucg^,  lua^  ab* 
fohlt  nnnibglid)  ift,  ber  göttlid)en  ^i^iatnr  inie  ein  ^^Icciben^,  fonbern  ift 
eine  n)al)re  nnb  fomplete  ^nbftan,^  isubstantia  secundai,  ber  aU 
fold)er  alle  nienfd)lid)en  ^.Hccibentien  in  Sl)rifti  inl)iirieren. 

b.  XHnd)  fei)lt  il)r  feincc^iuego  ba-::  einer  Snbftan;)  uiefcntlid)e  Snb= 
fiftieren;  benn  fie  fnbfiftiert  ja  im  göttlid)en  ^l>orte  nnb  empfangt  uon  il)m 
jene  i^elbftanbigfett,  U)eld)c  in  ber  gcuiöl)nlid)en  'Jcatnrorbnnng  bk  menfd)- 
iid)e  9^atnr  oon  il)rer  eigenen  menfd)lid)en  ,pl)poftafe  crl)ält. 

Tic  ^'nbimbua^  ^*   ^^^^^  ^^^  menfd)tid)e  '^erfönlid)feit  feblt  ber  'I)?enfd)l)eit  Sl)rifti  bic 

üm}(v  mmv :3 n  b i oi b n  a l  i  t ii  t. 
Dcit  tiDviiti.  s)(((erbing«    fe^U    hk    ^nbiuibnalitiit    ber    menfd)tid)en  dlatnv  ßfirifti 

beren  ^nbfiften^  in  einem  ©nppofitnm  uorau^3 ;  allein  biefelbe  fnbfiftiert 
ja  in  ber  göttlid)en  .SjDpoftafe  bes  ^ortc^5  nnb  empfängt  babnrd)  ii)rc  inbi= 
oibneüe  ^•>cftimmtl)cit  alö  biefe  menfd)lid)e  ^^^atnr  be^3  ^ol)ne^  (S^otte^.  i>cr^ 
möge  biefer  il)rer  ^nbiüibnalität  befi^^t  bk  2)2enfd)l)eit  (£l)rifti  nid)t  nnr  bie  allen 
älknfd)en  gemeinfamen  nnb  111  e  f  e  nt  l  i d)  e  n  (S  i  g  c  n  f  d) a  f  t  e  n  iproprietates 
essentialesj  oon  mand)cn  and)  naturales  genannt)  ber  OJienfc^cnnatnr, 
fonbern  and)  bk  fon  freien  @igcntümlid)f  eiten  ^iiitl)  Proprietäten 
personales  genannt)  biefer  bcftimmten  ^JJ^cnfd)cnnatnr  ^cfu  (S^l)rifti.  !^iefc 
perfünlid)cn  @igcntümlid)teiten  ppegcn  bie  3^^eologen  signa  personae  511 
nennen,  meit  bnrd)  fie  bie  beftimmte  *»]3erfon  erfennbar  genmd)t  ift.  Dbn)ol)l 
bic  ^eriönlid)feit  (Sl)rifti  aU  fold)e  göttlid)  ift,  fommen  il)r  bal)er  üermöge 
il)rer  menfd)Iid)en  '^tatnr  biefe  menfd)(id)en  signa  persouae  5n. 


§  103.    S:i^eo(ogifc^e  (£r!(ärung  be§  ^nfarnation^bogmo:§.  349 

3.    SSemt  ß^^rifto   bie   nienici)lid)c  ^^crfönlictjfcit    fe()It,    fo    fe()(t    it)r        946. 
fogar  ba-g  ^cftc  mib  |)ücl)fte  am  a}ien]d)cn,  uuiö  cbcii  bic  ^criLniad)fcit  ift ;  ^f;'V."S 
bal)cr  ift  bic  SOten]d)l)eit  ß()ri|ti  ii  n  u  o  1 1  ft  ä  n  b  t  g   unb   u  n  ü  o  H  f  o  m  in  e  n.  ^-^'"tuv  (imifti. 

a.  ^ie  inen|d)üd)e  9hUur  (S;i)rifti  ift  nid)t  nur  eine  üollftiinbige,  fon= 
bern  and)  bic  üoUfommenftc  9J^enfd}ennatnr. 

b.  T>er  nienjd)lid)en  ^^^atnr  (i;i)rifti  icl)It  bie  ^erfönlid)!eit  nid)t,  ba  if)r  ja 
bie  ^erfönlidjfeit  bcio  üogo^  nnb  bamit  eine  unenblid)  l)ül)erc  ai§  bie  blo^ 
menfd)liii)e  ^crfonlid)feit  eigen  ift.  ^nrd)  biefe  göttlidje  ^erjönlidjfcit  befi^t 
bic  nienid)üd)e  D^atnr  (il)rifti  eine  unenblid)  ^ö^erc  ^ignitiit,  al§>  \\)v 
bic  nienid)tid)e  ^^^cvji)nUd)i:eit  üevlei()cn  tonnte,  bie  i()r  eo  ipso  eigen  umre, 
luenn  fic  nid)t  im  ^^ortc  fubfiftiertc.  Persoualitas  in  taiitum  pertiuet 
ad  dignitatem  alicuius  rei  et  perfectioiiem,  in  quantum  ad  digni- 
tatem  alicuius  rei  et  perfectionem  eins  pertinet,  quod  per  se  exi- 
stat;  quod  in  nomine  personae  intelligitur.  Dignius  autem  est 
alicui,  quod  existat  in  aliquo  se  diguiori,  quam  quod  existat  per 
se.  Et  ideo  ex  hoc  ipso  liumana  natura  dignior  est  in  Christo, 
quam  in  nobis,  quod  in  nobis  quasi  per  se  existens  propriam  perso- 
nalitatem  habet,  in  Christo  autem  existit  iu  persona  Verbi.  S.  Th.  3  q. 
2  a.  2  ad  2.  ^abci  fii^rt  ber  l)t.  Jljomac^  bic  jd)bnc  XHnalogic  an,  fo  fei  and) 
bk  ^enfnalität  im  9}?enfd)cn  cbicr,  mcil  fic  einer  b5()crcn  forma,  niinüid) 
ber  vernünftigen  Seele,  angcl)Lne,  al0  im  5^icrc,  in  bem  fic  (clbft  forma  ift. 

IX.  %n§  ben  bigl)crigen  (Srörtcrnngcn  tonnen  fotgenbe  (^d)lnf3fol^ 
gerungen  gebogen  mcrben: 

1 .    ^ic  l)l)püftatifd)e  Union  ift  tcinc  blof^  a  c  c  i  b  c  n  t  c  1 1  c  ^-l^ereinignng. 

a.  S3eibc  DJatnrcn  bilben    bal)er    nid)t    ein    compositum  physicum        imt. 
accidentale,  mie  ber  ^^cib  unb  'i){\t-  Mlcib,  t>m  S^a\\t>  unb  feine  53en3ül)ncr,   SinjIösiS 
h([§>  il-crf^cng  nnb  ber,  mcld)er  ce  l)anbl)abt.     ^Ä^cnn  baber  bic  9JlcnHi)l)eit p^^^'^^'«^^^^^^^^ 
S^rifti  baci  i^lcib,  bie  'ii'olinung,  ber  Tempel,  ba^  il'crf^cng  bec^  Öogoö  ober 

ber  ®ottl)cit  genannt  mirb,  fo  barf  bice  nimmcrmcl)r  im  neftorianijd)cn 
3innc  alg  eine  bloJ3  accibentalc,  pl)l)fi|"d)c  33ercinignng  oerftanben  lucrben, 
fonbern  nur  nad)  einer  gciuiffcn  nnb  ;^\vc[x  entfernten  ^^(nalogie.  ^ie  9)?enfd)l)eit 
tann  infofcrn  ^ilcib  bc^^  2ol)ne^  (Mottec>  genannt  mcrbcn,  aU  ber  ^ogo§  bnrd) 
fic  nn^3  fid)tbar,  aber  and)  ncrborgen  ift ;  .v>an«  ober  Tempel,  infofcrn  ir» 
il)r  bie  jnide  ber  (^ottl)cit  mol)nt,  aber  nid)t  accibental,  fonbern  l)l)|.ioftatifd); 
aU>  ein  ^Berf^cng  ober  ein  Crgan  beC^  Öogo!§  tann  bie  9}?enid)l)eit  be5eid)nct 
ircrben,  infofcrn  er  bnrd)  bicfdbc  mirft,  aber  nid)t  mic  bnrd)  ein  iinf^er^ 
lid)e^^  Qnftrnnu'ut,  ein  blojjcc^  (*')licb  ober  eine  blofse  ^raft,  fonbern  mic 
bnrd)  feine  eigene  mcnfd)lid)c  ^^tatiir.  %\\&)  ift  nid)t  311  uergeffen,  baf^  mcnn 
bic  mcnfd)lid)c  'Jtatnr  Sljrifti  ein  'il^crf^ciig  genannt  mirb  nnb  ift,  fic  nid)t 
ein  oernnnftlofcc^  nnb  unfreie^ ,  fonbern  ein  ocrnünftigeö  nnb  freic-g  Slöer^ 
5cng  ift.   ilNgl.  S.  Th.  3  q.  2  a.  6. 

b.  XHiui)  ift  bic  33crct_nignng  bcibcr  'Jcaturen  nid)t   eine  blog  mora^  ^^  .  j'»«- 

1  i  f  d)  c  ^Bereinigung  bnrd)    Ü  b  c  r  c  i  n  ft  i  m  m  n  n  g    ber   (^  c  f  i  n  n  n n  g    nnb  nm  hxltmlZ 
ht§>  iß  i  He  US.  '*^"*'  i"'«i"int. 

c.  Sie   ift   and)    feine    blof?  bnrd)  bie  (^nabe,  niimlid^  bic   gratia  _^     ;.'i'»- . 
creata  bemirfte  übernatürliche  in-rcinigung.     ißenn  bal)er  ^Hugnftinnc>  fagt,  ^Vvc^^'birSaJe! 
ea  gratiä  fit  ab  initio  fidei  suae  honio  quicunque  Christianus,  qua 

gratiä  homo  ille  ab  iuitio  suo  factus  est  Christus  (ogl.  S.  Th.  3  q. 

2  a.  10),  fo  ift  l)ier  gratiä  im  Sinne  ber  .gratiä  increata,  bec^  gniibigen 


350        @vftcr  Xt'ü.  3)er  ©ottmeufd)  3;e[u§  S^riftu§.    R.  3)ic  f)l)poftnti|d^e  Union. 

^inen^>  imb  9hit]d)(uffc§  (S^ottcg,  gemeint.  ^al)er  Wirb  biircf)  bicfc  3Borte 
bic  ^iifarnntiüit  nk^  ein  ^^crf  bcr  9bttlid)cu  (^^nnbc  unb  ©rbannimg  unter 
^Hu^jil)luf5  eine^  jcgUfl)en  debitum  naturae,  unc  cineö  jc9lid)en  debitum 
meriti  be^eidiitet.  '^ic  ilki)aiiptiing  bagcgcn,  cö  jet  bie  l)ciligmad)cnbc  (S^nnbc 
ba^^jenige,  moburd)  (^^ottl)cit  unb  ^J}tcnfd)l)eit  in  (£l)viftiic>  ncvciiiigt  feien,  ift 
^^eftoriani^nm^.  T^enn  bie  t)cilignuid)cnbe  (^nnbe  ift  ein  übernatüi1id}e^ 
^^(cciben^  ber  nienfd)tid)en  O^atur;  buvd)  fie  luivb  ber  53hnfd)  nid)t  per= 
fonlid)  6)0tt,  nid)t  ein  natiivlid)er,  foiibern  ein  angenüminener  t^oljn  (Lottes;, 
ein  übernotürlidjec^  (Sbenbilb,  eine  similitudo  participata  (S^otteö,  nnb 
barin  beftel)t  jenec>  coiisortiiim  divinae  naturae  (2  Fetr,  1,  4),  ba§ 
bnrd)  bie  l)eiligmad)cnbc   C^nabe  bcgrünbet  iinrb. 

:il.H)l)(  ift  bie  *OJienfd)l)eit  (S()rifti  mit   ber  ()eiligmad)enben  (i^nabe   anö= 

geftattet ;  allein  bie  beiligmadienbe  ^hiabe  ift  nid)t  Urfad)e  ber  l)l)poftatifd)en 

Union,    fonbern    in    (ibriftu;?    eine  2ä>irtung    nnb  S'^^^Ö*^   berfelben.     8iel)e 

nnten  >?  106. 

Tic  ovnuiic  tiin  ^'    '^^"'^^  ^^^  fügcuannte  f  o  r  m  a  1  e  ©in  l)  e  i  t  ber  'Perfönlir^teit  ®t)rifti, 

Vdt'bn-'\Jün"  meld)e  bie  (^Mintl)crianer  lebrten ,    ift    ,yi    uermerfen,    ba  fie  nid)t!o  anbere^ 

tDniancv.     |j-j  ^^|^^^  ^-^^^^    acctbentale  moralifd)e  ^ereini^nng  ober   aber    ein    il^ort    üt)ne 

bcftimmten  >^inn.     9cad)    ber  (^)üntberifd)en    nnb   über()anpt    einer    in    ber 

mobernen  3Biffenfd)aft  niel  uerbreiteten  ^cijvc    beftel)t    M^  ^efen   bcr  "per^ 

fünlid}feit  in    bem   iinrtlid)en  2elbftbeunifufein    nnb    bcr    unrflidjcn  ©etbft^ 

beftimmnng,  mec4)alb  man  aud)  einem  nod)  nic^t  felbftbemnfUen  oernünftigen 

'il^efen  nur  Potentiale,  nid)t  aber  unvflid)e  >)3erfbnlid)feit  ^nfdjreibt. 

*j.Hnf  biefe  X()eorie  geftüt^t,  iiürb   bann   bem  lDienfd)en   (i^riftno   eine 

menfd)lid}e  "^^erfönlid)teit  ^ngefdiriebcn,   hk   mit   ber   göttlid)en  "ißerfon    be^ 

5i^ogo^,    mie    fie    fageu,    eine    formale  i^'inl)eit   bilhct.     ^icfe  eine  formale 

$erfbnlid}feit  mirb  a  potior!   al<3  göttlid)e  ^^crfbnlidifeit  be,^eid)net.     spkv^ 

nad)  ftel)t  (Il)riftn^3,  ber  'Htcnfdjcnfobn,  mit  bem  (i^otte^fot)n  ^mar   in    einer 

überan^  innigen,  aikt-  übertreffciiben,  aber  immerl)in  nnr  moraIifd}en  (£int)eit; 

feine<omegc>  aber  ift  (Sbriftuv  im  2inne  bev  fatbolifd)en  Togma^^   eine  pl)l)= 

fifd)e  ^^3erfon  nnb  ^^mar  bie  rein  göttlidjc  ^^nn-fon  bec>  i3ogo$.    ^enn  obmo^l 

bie  (^üntl)erianer  ibrc  formale  C£'inl)eit  inni  bcr  ctbifd)cn  @inl)eit  bc£^  "^icftor 

ring  nntcrfdjcibcn  molltcn  nnb  bem  ^Ä^orte   unb  ber  rarfteUung   nad)   and) 

fd)einbar  nntcrfd)ieben,   fo  ift   fie  bod)  fdjlicjVid)    nidjt^    anbereg    alg    eine 

etl)ifd)e  (Sinbeit. 

^tmu-fmi  bic  ^'    '^ic  l)l)poftatifd)e  Union  ift    in    feiner    53e5ic^ung    unb    in 

'i)t)poftIittictic'  feiner  Steife  (Sinl)cit  ber  "Statur,     (^ottl)cit   unb  'il^hufdjljcit   bilbcn 

"SU'i'mlb''  in  (£l)riftu!g  nid)t  eine  2nbftan;v  niimlid)  eine  substantia  seeimda,  nid)t 

nibnantini  iit.  ^[^^^  ^hitur  —  y'j'j'.z  — .  eine  ^sefcul)eit  —  essentia — ,  unb  in  biefem 

einne  fann  uunt  fagen,  bie  l]l)poftatifd)c  Union  fei  nidit   eine   pl)l)fifd)e, 

cffcntiale,  fubftantiale  C£inl)eit. 

Qnfof cm  bagegen  in  (Sl)riftU!ä  n u r  ei  n e  p l) i)  f  i  f  d)  e  ^^  e r  f o n ,  eine 

substantia  lyrima  ift,  metdje  oon  9?atur  mit  bem  göttlid)en  '^i^efen,  bnrd) 

hk  Qnfarnation  aber  mit  ber  menfdjlidjcn  iVatur,   mie   bie   ,\St)poftafe   mit 

i{)rer  92atnr  Dcrbnnben  ift,    fann  nnb  mu|3    hk  f)t)poftatifd)e    Union    aH 

eine  p^l)fifd)c  ober  fubftantiale  bc^eidjuet  merben. 

.WcSnbie  '^-    5(uf  bie  grage,  ob  bie  I)i)poftatifd)c  Union  etiimg  ©firifto  9^atü'r= 

'inipoftattfdie    Hd)C!§  fei,  ift  5U  autmorteu:  bie  l)l)poftatifd)e  Union  mit  alten  ibren  folgen 

^)i!Sirf5''"nib  ift  infofern  nid)tg  D^atürlidjCi;?,  fonbern  etmac>  Überuatürlid^e^^,  atg  fie  nid^t 

nSuctjeJ'ift.  ^"^  ^^^  mcnfc^Udjcn  ^y^aim    unb    il)ren   ^rincipien    l)erüorgel)t.     i)agegen 


§  104.  SBer^ältni^  ber  ^erfon  (E{)rifti  ju  ben  2:eilen  jc.  351 

fann  fie  iiiiofcrn  al^^  ß^vifto  uatürlid)  bc^eidjnet  trcrbcn,  aU  bic  iiienfd^lid^e 
S^iatur  (S^rifti  öon  i()rem  erften  Urjpriinge  an  im  Söortc  jubfifttert,  imb  a(^ 
bie  gött(t(^e  '»^crfon,  meiere  traft  ber  l)i)poftattf(^en  Union  aU  Supposi- 
tum  bic  uicnfd)lirf)e  D^atur  trügt ,  oon  9iatnr  ©Ott  nnb  ^o!)n  ©otte^  ift. 
S.  Th.  3  q.  2  a.  12. 

4.  ^nfofern    bie    ()t)poftatifd}c    Union    nnr  im  ^Hknfdöen  S^riftnö,  _.    9^3.  _ 
nid)t  aber  in  @ott  etnnvo  Sf^ealcö  jc^t,  ift  fie,  mie  aüe  opera  Dei  ad  extra  ^untJrÄas  ^ 
ürva^  ©rfdiaf f enc^,    aber    nidit    etmaö    Uncrf^affcnc^^   5n  nennen.     S.   ^'^f^^ff^"^'^- 
Th.  3  q.  2  a.  7. 

X.  WI^  9kfnltat   ber   t^eologifdjcn    (J'rflarnng   be^5   ^nfarnation^^bog^    ^^nnunation 
ma^  bürfen  mir  ben  ®d)lng  5iet)en,  bajs  bac^  grofse  (^k^I)cimni^  ber  lOknfdj*  nui)t  yevmmft- 
iperbnng  be^  So^ne^   (^)otte^  gmar    oon   unö  nid)t   begriffen  merben  fann,       *'^'^'"^" 
aber  bod)  mit  ber  Vernunft  in  feinem   5öiberf prndje  ftet)t,  ber  an§ 
bem  begriffe  ^  c  r  f  o  n ,    b  c  m    5Ö  e  f  e  n   ber   g  ö  1 1 1  i  d)  e  n  ^3H  t  n  r  nnb 
^erfon,  bem  älUjen  ber  menfd)lid)en  D2atnr,  ber  iln-reinignng 
ber  b e i b e n  ^ a t n r c n  in  einer  "»^i e r f o n  l)croorge{)cu  f önnte.     Dafs  bie 
Sßernnnft  fogar  bie  5(  n  g  e  m  e  f  f  c  n  l)  e  i  t  ber  Qnfarnation  5n  erfennen  oermag, 
ift  bereite  oben  (§  96)  erörtert  luorbcn. 

§  104.     l^cr^ältui^    ber   IJ^erfon   (ffjrifti    ^u   bcu   teilen,   ^^>utcu5eu  mib 
D;ierationcn  feiner  mcnfd)lid)cn  ^JJatur. 

S5g(.  §einvid)  =  (S5utbeilct,  2)üijinatiid}e  Xljcologie  VII  §  362  ff. 

I.  S'^  fragt  fid)  ,^ncrft,  loi  c  f  i  d)  bic  g  ö  1 1 1  i  d)  e  '»^  e  r  f  o  n  ober 
bit  ^  l)  p  0  ft  a  t  i i d)  e  Union  3  n  b  c  n  'l]  c  ft  a  n b  t  c  i  l  e  n  b  e r  m  e  n  f  d)= 
H  d)  e  n  9^  a  t  n  r  ,  Ö  e  i  b  nnb  5  c  e  l  c ,  nnb  m  c  i  t  c  r  l)  i  n  3  n  b  c  n 
^öl)eren  nnb  niebcrcn  5^  e  i  l  c  n  ber  3cclc  (voO^  nnb  '\)'r/Ji) 
ü  e  r  ^  a  ( t  e. 

2U^  fatl)oIifd)c  ilHil)rl)cit  ift  in  bicfcr  gragc  fcft^nbaltcn: 

1.  ^te  Xcilc  ber  mcnfdjlidjcn  92atnr  (Jbrifti  finb  fo  mitcinanbcr  ucr- 
bnnben  nnb  fo  ^n  cinanber  georbnct,  mic  in  jcbcm  lÜ^enfd)en,  fonft  müre 
(St)riftn^  nid)t  mnl)rcr  'D^enfd).  Diipoitatiuiicn 

2.  Tit  mcn]d)lid)e  'dlatur  ift  in  il)rer  X  0  t  a  l  i  t  ii  t  in  bie  ()l)pofta= 
tifd)e  Union  aufgenommen,  fo  ha]^,  m  i  c  b  a  ^o  ('^  a  n  3  c,  a  n  d)  j  c  b  c  r  !I  c  i  l 
biefer  9^atnr  n  n  m  i  1 1  c  l  b  a  r  in  ber  gi3ttlid)cn  ^^crfon  bc$  'il>orte;§  fnb= 
fiftiert. 

1)at)er  ift  auf  ber  einen  3cite  bic  "iHnfidjt  einiger  5n  ücrmerfen,  in 
S^riftnö  feien  2cib  nnb  3eele  nid)t  mic  in  nni^  aU$  forma  nnb  materia 
unmittelbar  m  i  t  c  i  n  a  n  b  c  r ,  fonbcrn  n  n  m  i  1 1  e  1  b  a  r  in  i  t  b  c  m 
2  0  g  0  ^  nnb  erft  bnrd)  bicfcn  mitcinanbcr  oerbnnbcn  gciiicfen.  ^^on  allem 
anberen  abgefet)en,  tiinnte  nad)  biefer  i^orftclhmg  meber  oon  einem  mal)ren 
menfd)lid)en  Seben  nod)  oon  einem  mat)ren  mcnfd)lid}cn  (Sterben  Sl)rifti  bie 
Sfiebe  fein.     35gL  S.  Th.  3  q.  2  a.  5. 

5(nbcrerfeit^  ift  aber  and)  bic  33orfte((ung  abjnmcifcn,  al^^  ob  ber  £ogo^3 
unmittelbar  nnr  mit  einem,  niimiid)  bem  oberften  Gleite  ber  mcnjd}lid}cn 
S'^atnr  (5l)rifti,  mit  ben  niebcrcn  Xcilen  aber  nur  mittelbar,  näintid)  mittclft 
biefe^  oberen  ^l^eilc^  oerbuubcn  uuirc.  ^Uh'UU  bal)cr  bk  '-Initcr,  namcntlid) 
5ur  ^Biberlegnng  ber  arianifd)cu  nnb  apolünarifti)d)eu  grrlcbrc,  oftmal^> 
fagen,  ba!3  5öort  t)abe  ben  Öeib  mittel  ft  b  er  Seele  (mediaute  auiuia), 

4)eiitvtct)-^up|jevt,  Äompenbium  bor  Doflnuitit.  11.  23 


055. 

~.'Ulc  Zvik  bov 
iiu-n)cl)l.  'Juituv 

total  uub  Uli' 
inittiibar  in  bcv 


Xiu^  tritluuiii 
mortis 


352       drftcr  1n\.  '5)er  ÖJottmenfd)  S^fu^  Sijriftu^.  B.  3)ic  f)t)poftatifc^e  Union. 

bk  4'^X^  mittelft  bc^  voö^  aiujciionimeii,  fo  luodcii  fie  bnbiird)  mcber  eine 
5citlid)c  Succcffion  in  bcr  5lnna()nie,  nori)  eine  blofi  mittelbare  l^evbinbnng 
irgenb  eine^3  5^eile^  ber  menjd)lid)en  5^atnr  mit  bem  öogoö  bel)anpten,  Jon* 
bern  nur  bie  fatljülifdje  5Bal}rl)ctt  an^fpredicn,  bnf?  ber  ^oc\o^  indji  blofs  einen 
menfd)lid)en  :^cib,  fonbern  and)  eine  menjd)lid)e  3eelc,  ober  einen  oon  einer 
menjd)lid)en  3ecle  informierten  öeib  ani]enümmen  I}abe.  S.  Th.  3  q.  6 
a.  1;  q.  50  a.  2  ad  2. 

J5''-, (ixiK  gülge  nnferer  SBal)rl)eit  ift,  bail  ber  Öogoö  iDäl^renb  be^  ^obe^ 

(Sl)rifti  (triduum  mortis) ,  mie  mit  ber  Seele,  and)  mit  bem  £eid)nam  nnb 
allen  feinen  Zeilen  l)l)poftatifc^  ocreinigt  blieb  nnb  bal)er  and)  ber  Öeid)nam  im 
^^orte  fnbfiftierte.  iiMr  befenncn  becil)alb  im  mal)ren  nnb  eigentlid)cn  (Sinne 
im  ^lanbenöbefenntniio :  Filius  Dei  sepultus  est.  ^gl.  3  q.  50  a.  2  n.  3. 
!tö7.  II.  ^  i  e  m  e  n  f  d)  l  i  d)  e    m  i  e    bie    g  ö  1 1 1  i  d)  e    9^  a  t  n  r  S  ^  r  i  ft  i 

mcä^Än.  i  Ü  eine  u  e  r  n  ü  n  f  t  i  g  e  9^  a  t  u  r. 

@ö  ift  bal)er  in  Ö;i)riftuö  neben  bem  göttlid)en  ein  mcnfd)lid)e^ 
^Mffen  nnb  folglid)  neben  bem  göttlid)en  and)  ein  m  e  n  f  d)  l  i  d)  e -g 
33emnf5tf ein.  ^ac>  göttlid)e  5Öiffeu  nnb  ^^cmnf3tfein  ift  felbftücrftiinblic^ 
actus  purus,  mäl)renb  im  mcnfd)lid)en  äöiffen  nnb  ^eiinij3tfein  fomol)l 
potentia  alö  actus  nnb  habitus  nnterfd)ieben  mcrben.  S.  §  107. 
©!§  ift  aber  nur  eine  '*;t>erfün  nnb  bal)er  nur  ein  ^d),  ein  Selbft,  U)eld)em 
biefei?  boppelte  ^^lUffen  nnb  ^^nMinifUfein  pcrjönlid)  eigen  ift.  .p^*-'^'^^^^^)  ^^^M^ 
alfü  bie  eine  göttlid)e  '^^erfon  fid)  felbft  al^^  ß^ott  nnb  al^  9Jienfd),  nnb  ^tüar 
mi\]  fie  alö  priucipium  quod  bcibeö  mit  einem  boppelten  Qntclleft  nnb 
3lMffcn  al^  priucipium  quo.  .pierans  ergibt  fid)  iincbernm,  mie  üerfe^rt 
nnb  gefäbrlid)  c^  ift,  ba§>  S>eien  ber  ^$erfi3nlid)fcit  in  ba-^  SelbftbemnfUfein 
,^n  )c^c\\  nnb  bemgenui^  bie  ^^erfünlid)feit  ah:>  fid)  felbft  miffenbeö  Sein  ^n 
befinieren. 
058.  III.  5ß3ie  mit  ber  CErfenntnie,  fo  üerl)ält  e^  fid)  and)  mit  allen  übrigen 

']n  0 1  c  n  3  e  n ,  "^l  f  t  e  n  nnb  .p  a  b  i  t  n  a  l  i  t  a  t  e  n  b  e  r  m  e  n  f  d)  l  i  d)  e  n  9^  a  t  n  r , 
int^befonbcrc  mit  bem  menfd)lid)en  'iiMllcn. 

1.  Qni  iöeftrcben,  bcn  9Jtonopl)l)fitiomnö  ab5nfd)inäd)en,  (ehrten  bie 
95^onotl)eleten,  in  (Sliriftni^  feien  jmar  ^mei  D^atnren,  aber  nur  ein 
^ille.  ®iefe  i^cl)re  ift  bäretifd),  mag  fie  behaupten,  ber  menfd)lid)c 
'K^'üit  \)abc  gefcl)lt,  ober  er  fei  eine  tote  '13oten5  gemcfcn,  ober  er  fei 
mit  bem  göttlidjen  '^löillen  ^n  einem  güttmenfd)lid)en  üermifd)t  morben. 

^ie^  ergibt  fid) 

a.  an^  ber  l)  eiligen  Si'^rift,  bk  oom  göttlid)en  unb  menfi"^= 
lid)en  3öillen  (Sl)rifti  rebct  nnb  übcrbicc>  ben  mcnfd)lid)cn  il\>illen  oom  gött= 
lid)en  auvbrürflid)  nnterf  d)eib  et.  Non  mea  voluntas,  sed  tua  fiat. 
Luc.  22j  42;  Non  quaero  voluntatem  meam,  sed  voluntatem  eins, 
qui  misit  vie.     Jocmn.  5,  30.     33gl.  Matth.  26,  39;  Joann.  6,  38; 

b.  auö  ber  Öel)re  ber  '-Initer,  bie  fid)  anf  bk  eben  genannten 
Stellen  ber  beiligen  Sd)rift  gegen  bk  'D^onotbeleten  berufen,  namentlid) 
Sopl)roning,  ^J^atriard)  oon  ^ernfalem  nnb  9Jta^*imn^,  2Ibt  in  ^on- 
ftantinopel.  ?(nd)  ftü^Acn  fid)  bie  ^>äter  fe^r  büufig  auf  ben  (S^runbfa^: 
Cum  duae  in  Christo  naturae  sint,  duas  quoque  in  eo  actiones  dicere 
necesse  est.     Joann.  Damasc,  De  orth.  fid.  1.  3  c.   15; 

c.  an^  ber  öel)re  ber  ^ird)e. ■  ^er  9Jconotl)eletigmn^  unirbe  Der= 
urteilt  oon  ''^liapft  '^Igatlio  in  bem  bogmatifd)en  Sd)reiben  ad  imperatures, 
ba^  üon  bem  fed)ften  allgemeinen  ^'on^il  angenommen  unirbe.     T^aö  iion^il 


.An  tihrifio 
iiu-nfcl)l.  -l-ywi 


§  104.    SBcr^ättni^  ber  ^^Jerfon  ß^rifti  311  bcn  Xcikn  jc.  353 

erflärt:  Duas  naturales  voluntates  in  eo,  et  duas  naturales  opera- 
tiones  (5uo  cpuaiza^  d-zXriazic,  rizry.  ^^£Ay)[JLaTa  sv  aOiw,  zal  S60  cpuaixa? 
£V£pY^'-^^'  indivise,  inconvertibiliter,  inseparabiliter,  inconfuse  secun- 
dum  sanctorum  Patrum  doctrinam  adaeque  praedicamus ; 

d,  au§  bciii  tl}cülügiid)cn  Dcnfcu. 

a.  ^ebe  9^atiu'  l)at  aiid)  bic  i{)r  eiitfprcd}cubcn  5ii()ii3feiten.  X)iefe(bcn 
leugnen  I)eij3t,  bic  yiainv  felbft  leugnen,  ^gl.  S.  c.  gent.  1.  3  c.  69.  ®o 
geiuig  alfo  ßl)riftu^^  uial)ii)aft  bte  uienjdjHdje  d2atnv  bcfi^t,  ebenfo  getüijs  ^at 
er  and)  einen  uienfdjUdjen  3ßiUen. 

ß.  ^citte  (I()riftuö  feinen  uienfd)Iid)en ,  fonbern  nur  einen  göttlidjen 
SSiüen,  jo  iptiren  alle  feine  ii}erfe  ber  gejamten  Treifaltigfeit  gemeinfam. 

y.  OI)ne  bcn  menjd)(id)en  ^löillen  in  S^rifto  fann  üon  einer  üxiö- 
fung  nid)t  me^r  bie  Diebe  fein. 

6.  SSon  ber  l^erfc^uiel^ung  ber  bcibeu  '^l>il(en  gilt  biv5  S^iimlidje,  lua^ 
oben  (n.  926)  Don  ber  ^Hn-jdjuiel^ung  ber  D^aturen  qefagt  luurbe.  ^gl.  S. 
Th.  3  q.  18  a.  1. 

2.  ^ie  Statur  ift  ba^5  principium  quo  be^  ilBirfen^^;  bk  ^45erfon  aber  ^.    .'^^9;.,.. 
üerl)iilt  fid)  ^n  ben  Sitten  ber  beiben  i^tatureu,  luie  ^u  biefen  :D^aturen  felbft.  itt'm  buvcJ'S 
!iDiefe  Slftc  finb  alfo  ber  ']3erfou  gerabe  fo  eigen,  iine  bie  DJaturen  unb  bereu      -'''if"»'^""- 
gä^igfeiten,  nad)    bem    'Sl^iom:    actus    sunt    suppositorum.     T)ie    eine 
g ö 1 1 1 i (^ e  ^J3 e r f 0 n    lü i r f t    b a l) e r ,    e r t e n n t    unb    lui 1 1  b u r d)  b c i b e 
9^ a t u r e n  baö  b e n f e l b e n  CS* n t f  p r e d) e n  b c. 

T)arau^  folgt  insbcfonbere: 

a.  X)a!§  göttlid}e  unb  uieufd)lid)e  iU>ü(leu  unb  il^irfen  (S()rifti  fteljen  in        "jo<». 

ü 0 n f  0 nun e n ft e r ,  meir  p e r  f  ö u ( i d) er  (S i u  l) e i t.  (Sin  3ßiberftreit ,S!?1i^irieu 
ätt)ifd)en  beufclbeu  ift  bal)er  uid)t  nur  uici]cu  ber  .V)eilii]feit  C£l)rifti  uiora=  '"  i^'j'i^.'j^'"*''''' 
Hfd),  fonbern  megen  ber  (iiul)eit  ber  ^^erjon  and)  pl)i)fifd)  uuuiöglid). 
©egen  bie  einen  ::h>iberftreit  ber  beiben  :födlen  bel)aupteubeu  'H^ouotljeleten 
er!lört  ba^  fed)fte  allgemeine  ^on;)il:  Praedicamus  et  duas  naturales 
voluntates  non  contrarias,  absit,  iuxta  quod  inipii  asseruerunt  liae- 
retici ,  sed  sequenteni  eins  liumanam  voluntatem  et  non  resistentem 
vel  reluctantem,  sed  potius  et  subiectam  divinae  eins  atque  omni- 
potenti  voluntati. 

b.  Sind)  bie  rein   nienf  d)  l  i  d)  eu    Sitte  ßbrifti  finb  Slfte  ber  gött^  ^     ?^i- 

in  il)vcv  ilk- 
jicDiiiifl  5ur 
CY\  '    *■  ..„,..      ^,         ....  ,  ^^  9ütttirt)i-n  ^.'iatuv 

ycatur  luirte  bai^  ü)v  eigeutuuuid)e  tu  (2)emeinid)aft  mit  ber  anberen  ycatur. 

c.  ^ie    oefamte    Xbiitiafeit    (£brtfti     fann    aB    qottmenf  dilidie,        •"•-• 
ihsavopr/.y^    evcpycia,    bc,^eul)uet    mcrbeu.     Xie    yjcouotl)eleteu    oer|tauben  licDoiDütinreit 
biefen  Sluöbrnd  in  l)äretifd)em  2iuue,  ber  im  ^ateraufouäil  unter  llJt'artin  I.       ^''^'"''" 
{Deminger,    Ench.    n.  216)  oermorfeu   uuirbe;   ber  Slusbrucf  felbft  aber 

iüurbe  gebilligt.  Qn  ber  Xl)at  fönncn  and)  b'K  Sitte  ßljrifti  gottmenfd)Iid)e 
genannt  werben  in  oerid)iebeucr  \')iufid)t: 

OL.  SlUe  ^^erfe  S^rifti  finb  gottmcufdjlid),  lueil  il)r  principium  quod 
ber  ^ottmenfd)  ift. 

ß.  ^lad)  ber  (SrfUirung  be^  fed)ften  allgemeinen  ^onyl^^  nnrft  jcbe 
ber  beiben  Staturen  cum  alterius  commimiojie  quod  piopriiiui  est, 
b.  l).  gottmenfd)lid). 


Ud)en  ^»ßerfon  unb  ftel)en  b u r  d)    b  i  e f  c    ']> c r  f  0 u    in    (S  i u  t)  c i t   m  i  t  "b e r  '■'^''"'*^-  ^■^"'' 
g5ttlid)en   ::)hitur.     ^iefe  ilöal)rl)eit    luirb  aud)    bal)in    formuliert,  jebe    ä'^'i'"'HV5"^- 


<)0;]. 


354      ©iftcv  teil.    2)ev  ©ottmenfd)  ^efu^  ei)riftii^.    B.  3)ie  l)l)poftatif(^c  Union. 

y.  33eibe  9ktuven  bringen  oft  eine  ^>ir!nng  Ijcrüor,  luobei  bic  gött= 
lid)c  ^l)iitigteit  bcr  mcniii}lid)en  fid)  al^  ^l^crf^eng  bebient,  ^v  ^.  ^^^i  bcn 
äßnnbern.     ^gl.  S.  Tli.  3  q.  19  a.  1  et  2. 

IV.  3n  ^e^ng  auf  bic  X^  au  er  ber   ^l)poftatifd^en  Union  gelten  fol= 

genbe  (Bäi^t: 

ruMn,poftatifct)e  1-  ^^^    l)i)po|tatiid)e    Union    öod^og    fid)    im  ^ugenblid 

Union  bei  bei-  ber  (^  ui  p  f  ü  u  g  u  i  ^  S  l)  r  i  ft  i.     T>ic^  ift  T'  o  g  m  a ,  nad)  lueldjem  ber  ßogo^ 

•mpranflm«.   j^j^-^    enipfaugcu    unb    geboren    iinirbe,    une   bie^    in   ber  Ijeiligen  (Sd)rift 

(Luc.  1,   35.   43)   unb  bcn   (S^laubcnöbefeuntniffeu   ber   ^ird)e  (Credo  in 

Deuin  ...  et  in  Jesuni  Christum,    Filium  eins  tmicum,  .  .  .  qui 

conceptus  est  de  Spiritu  Sancto)  gekijrt  unrb. 

-^xci'''io'    fc&c  2.  'I)ie    t)l)po  ftatifd)  e    Union    lüurbc    niemals    aufgeBft. 

ViVon^dnmii/ ^?(nd}  biefer  ^(\i^  ift  de  fid e.  W\v  bcfenncn  unferen  (S^Iauben  baran  im  apofto= 

auifldöit.     lifrtjcu  Ö^(aubenc>betenntni«,  ba  mir  uom  3ol)ne  Ö^otteö  fagen:  passus  sub 

Pontio  Pilato,  crucifixus,  mortuus  et  sepultus,  descendit  ad  inferos. 

!Danad)  maren  alfo  ant^  5nr  ^eiben^^eit  unb  felbft  nad)  beut  Tobe  ^eib  unb 

«Eeele  mit  ber  ^crfon  hc§  3Borte^o  uereintgt.     ^,>(nd)   ba^  ^hit  ßf)rifti,  ba^ 

beim  Xieiben  oergoffcn  unb  bei  ber  XHuferftel)ung  mieber  in   ben  2db  anfge* 

nommen  mnrbe,  mar  nad)  ber  aügemeiuen  '^lnfid)t    ber  !Xl)eo(ogen   mit  ber 

göttlid)cn  *i|$erfon    l)i)poftatifd)   oerbuuben.     l^gl.   Sd)ecben,   .p^^"^^^«    ^^^' 

fatl)ol.  '^Dogm.  II,  2  n.  494. 

2)ev  ^cfjnu'vsen^vuf  be§  göttlidien  .'oeitanbc^:  Deus  meus,  Dens  nieus,  ut  quid 
dereliquisti  nie?  {Matth.  27,  4G)  LuMucift  nid)t  bic  5(ufUifnng  ber  l)i)poftati[d)en  Union, 
fonbcrn  bie  2:r oftlofigf eit  (Jl)ri[ti. 

i>t'.5-  3.  ^  i  e   I)  l)  p  0  ft  a  t  i  f  d)  e   Union   b  a  u  e  r  t   e  m  i  g.     ^Tiefe^  1)  o  g  m  a 

^unhinwi^ift  Har  au^gefprod)en  in  ber  beiligen  3d)rift :  Jesus  Christus  heri  et 
hodie,  ipse  et  in  saecula.  Hehr.  13,  8.  Hie  autem,  eo  qiiod  maueat  in 
aeternum,  sempiternum  habet  sacerdotium.  Hebr.  7,  24  unb  mürbe 
üon  ber  ^ird)e  immer  gelel)rt.  So  erfUiren  ba^  vierte  allgemeine  ^on^il 
5n  (J()a(ccbon  (451),  bie  11.  2i)nobe  oon  Xotebo  i675)  unb  bc[§>  fed)fte  atl^ 
gemeine  ^on^il  },\\  i^onftantiuopel  (080),  bie  beiben  9^atnren  feien  in  ß^^riftn^ 
mseparahilüer  nereinigt.     ^gl.  Demmgerj   Ench.  n.  134.  230.   237. 

i<  105.    ^ic  S'olöcn  bcr  i)i)poftatifc^cu  Union. 

33gl.  ^  e  i  n  r  i  d)  *  ®  u  t  b  e  V  l  e  t ,  3)ogniatifd)e  ^^eologic  VII  §  367  ff. 

;»nr,.  ^ic  1l)eologen  3a()len   f  ii  n  f    Jolgcu    ber    l)l)poftatifd)en    Union  auf, 

ilmTrt)\'n''nS!  "^i"^^^^    ^'^^  ^]3erid)orefe    ober    circuminsessio    ber    beiben  92aturen  in 

dbrtfto,  bie  communicatio  idiomatum,  bie  n  a  t  ü  r  l  i d) e  (^  o  1 1  e  0  f  o  I)  n- 

fd)aft  be^  ^D^enfd)eu  (5l)riftuö,   bie   Wn  b  etun  g^  m  ür  b  igf  eit  bcr 

a)ienfd)l)eit  (£l)riftt  unb  bie  ^01^ ü r b e  OJ^i r t ä  a(^  tDhitter  ®otte^>. 

I.    1)  i  e  ^  e  r  i  d)  0  r  e  f  e  ober  circuminsessio. 

007.  "iD  i  e  ^  e  r  i  ri)  0  r  e  f  e  0  b  e  r  circuminsessio  b  e  f t  e  ()  t  b  a  r  i  n  ,  ba  f? 

it\)f  ^jSSjmfc.  ^  c  r  m  ö  g  e  ber  l)  l)  p  0  ft  a  t  i  f  d)  e  n  Union  b  e  i  b  e  ift  a  t  n  r  e  n  e  i  n  a  n  b  e  r 

i  n  n  e  lü  0  l)  n  e  n  ober  b\\  r  d)  bringe  n. 

1.  T'er  begriff  ber  '$erid)orefe  ift  Dorjügtid)  geeignet,  um  fornol)!  bie 
^Bereinigung  als  and)  ben  llnterfd)ieb  ber  beiben  9^aturen  au^^^u- 
brüden.  ^enn  b'xt  beiberfeitige  I^'urd)briugung  l)at  ben  Unterfd)ieb  3ur 
^^orau^fe^uing  unb  fd)licj3t  ebenfofc()r  bie  ^bentifi^iernng  al5  bie  !^rennnng 
ber  beiben  Staturen  an^. 


§  105.  Die  ^o(ncu  bcr  ()lipoflati[(^eii  Union.  355 

^ic|c  an^  bcr  ^l)poftattf(!)cn  Union  cntfprinocnbc  "ipcrirfjorcfc ,  nid)t 
eine  nionop^l)i'itij(i)c  Q^f^^ife^^^'i^^^Ö  t)ber  ^erniif(!)nng  moltten  bie  33tttcr  anC^= 
brücfcn,  menn  fic  [ic^  ber  SBorte  {xlbc,  -/paaic.  mixtio,  commixtio  bcbicntcn. 
SSgl.  oben  n.  928. 

2.  5Iuiii  in  ber  ^rinitiitölc^rc  (§  60)  ^aben  mir  eine  ^crid^orefe  tenncn    u„tcl|öicb 
gelernt.     ^Hllein  bic  ^cric^orefe  ber  i^erfonen  in  @ott  ift  ioefentlid^  oer^   tn^niSiidJn 
f(i)ieben  oon  ber  ^cric^orefc  ber  beiben  9^atnren  in  S()riftn^.  u. ciniüotofliiciicn 

^lejer  Unter]  cl)teb  hei]t  oor  altem 

a.  barin,  baf3  bcr  @rnnb  ber  trinitarif d)cn  ^^erirtjorefe  in  bcr 
(Sin^eit  bcr  9^atnr,  bie  ber  d)riftotogif ci)en  aber  in  ber  ©tn^cit 
ber  ^crfon  liegt; 

b.  barin,  haf]  bie  g  cgcn[  citige  ^nnemotinnng  bcr  gi3ttlid)cn 
■^ß  er  fönen  mcgcii  bcr  Qbcntität  bcc(  5Bcfen^^  nnb  bcr  3'i^i"ii"'^''5  ^f^'  ^ii^= 
gänge  eine  ab folntc  nnb  für  alle  brci  ^crfoncn  abfoint  gteic^  ift, 
mäl)renb  bie  QnncmoI)nnng  bcr  nien  fd)tid)cn  in  bcr  gi3tt(ic^cn 
Statur  n  i m  nt  c  r  ni  e !)  r  b  i  e  f  e  I  b  c  nnb  g  t  c  i  d)  e  i  ft ,  une  bie  ber  g  ö  t  U 
li(^en  in  ber  mcnf d)Iid)cn.  "^ic  nicnfd)(id)c  d}atm'  fann  mol)!  oon  bcr 
9Ötttid)en  gan,^  nnifaßt  nnb  bnrdjbrnngen  mcrbcn,  feineemcgö  aber  bie  gi3tt= 
ticf)e  oon  ber  incn)'d)tif^cn.  Dens  enim  capax  est,  sed  non  capabilis, 
penetrans,  sed  non  penetrabilis,  implens,  sed  nun  implebilis.  Lepor., 
Libell.  emend.  n.  4.  ^l^ol}(  aber  ocr(cit)t  bic  gött(id)C  DIatnr  babnrd),  ba^ 
fic  bcr  nienfd)(id)cn  inncmotjnt,  and)  ein  rctatiuc^:^  Qnncmobncn  in  il)r. 

3.  1)ie  d)riftoIogifd)e 'l.kn'id)ore)c  folgt  an§  bcni  i>er  Ijiittnis  bcr  5,<p^.i,^-['t;|j,3  ^^,^. 
•Cerfon  ni  bcn  'J^atnrcn.     1>ic  'ikrfon   bcfiM   nänilidi  nnb  bnrdjbringt^i^fvfonsm-^jjatuv 
gan,^  bic  9?atnr,  bie  m  d)r  fnb|i|ticrt,  nnb  bic  '^^itnr  ift  gan^  anfgenoninicn    ^u  cinanbcv. 
in  bie  ^^crfönlidjfeit.     ^n  S()riftnc^  atfo  bcfitU  nnb   bnrcbbringt  bic  göttlid)C 

^erfon  gan^  nnb  ootlfoninicn  bic  in  il)r  l)i)poftaficrtc  incnfd)lid)c  ^latnr.  1>a 
aber  mit  bcr  gött(id)cn  'pcrfon  bic  göttliche  9^atnr  real  ibentifd)  ift,  fo  mirb 
and)  in  gtcid)cr  ^ilVifc  bic  mcnfd)lid)c  9latnr  oon  bcr  götttidjcn  bnrdjbrnngen 
nnb  bnrci)mot}nt.  ferner  ift  bic  mcn|d)lid)c  9?atur  in  bie  gött(id)c  'J^crfon 
imb  fotgtid)  and)  in  bic  götttidjc  9^atnr  anfgcnonnnen.  1>abnrd)  mirb  aber 
ba^^  ^Befen  bcr  beiben  D^atnrcn  in  feiner  iHV-ifc  gcänbcrt,  nanicntlid)  mirb 
babnrd^  bie  menfd)(id)e  ??atnr  nid)t  il)rcr  (l-nblid)fcit  nnb  '^(b^iingigfeit,  nnb 
bk  gött(id)e  nid}t  il)rcr  Unenb(id)fcit  imb  Unabt)ängigfcit  cnttlcibct.  T'a« 
le^tcre  mitt  and)  ber  oon  Tätern  nnb  T()eo(ogcii  gcbrand)tc  ^(nc^bruc!  fagen, 
bie  götttid)c  5?atnr  fei  in  (5t)riftn^^  bic  l)errfd)cnbc,  bic  {)cgcmonifd)e. 

4.  (Sine  ^olgc  bicfcr  'T3crid)ovcic  ift  and)  bk  deifi ratio,  bic  ^ ergo tt=  yMnnimlUunrt 
Iid)nng  ber  menfd)tid)cn   5^atnr.     (5^o   mirb   atfo   babnrd)   fcinc^^mcg^o   cinc^''^'  "'.'"/jfj'^'^''" 
53ermanblnng  bcr  mcn|d)Iid)en  in  bie  gött(id)e  '3?atnr  im    ©innc  bc§  I^Jono- 
p^tjfitis^mne^  bei)anptet,  fonbern  nnr  bic  anv  bcr  C5in()eit  ber  ^erfon  entfprin* 

genbe  innige  ®emeinfd)aft  bcr  beiben  9laturen.     t^of..  n.  929. 

5Ü15  bcr  ^erid)orcfc  mirb  tt>  and)  nod)   ttarer,    inmiefern   bh  Z^ai'x^ 
feiten  ber  mcnfd)(id)en  ^atnr   Ci^rifti  .^savop'.xal  ivlp^siac  genannt  u^erben. 
339t.   n.   963.      Über  bic   d)rifto(ogifd)e  'J^eridjorcfe  über^anpt  f.  Petavius, 
De  Incarn.  1.  4  c.  14  sqq. 

II.  'Die  communicatio  idiomatum. 

1.  Ontoloqifd)  ift  bic  communicatio  idiomatum  (aviiooaic  ioko- ^,     ^"i- 
{xaxiovj  bic  ©in^eit   ber   |)l)pofta|e,   m  ber  ^mei  ocrfdjicbenc  Staturen  catio  idioma- 
mit  i^rcn  ©igentiimrid^feitcn  vereinigt   finb.     ©ine   a}2itt eilung  (coinmu-^"'"''"^''^''«*^*- 


Vif    cnnimimi- 

ciitio  idioina- 

tum  loflifcl). 


'.17;$. 

Coiiimunic-ati 

in  coiu'iPtc». 


a56       erftci-  Xcil.  2)cr  ©ottmcnfd)  ^c[u§  (5{)riftu§.  B.  S)ic  f)l)|3oftatt[(^c  Union. 

nicatio »  faiib  in  bcr  5J(cnfd)U)crbimn  iiäinnrf)  imc!)  bcr  fntI)olifrf)cu  !?el)rc  info= 
fern  ]tatt,  aU  bic  göttlidje  ,'pi)pofta|c  bt§  ^nn-tce^,  in  ber  bic  gbtttidjc  %itur 
l'ubfifticrtc,  bcr  mcu|d)lid)cii  9^atur  nie  |)l)poftofc  mitgeteilt  \mvb,  in  bcr  nun 
aiid)  biefe  [nbfiftiert. 

2.  öogifd)  beftel)t  bic  communicatio  idiomatuni  barin,  ba^,  bcr 
ontologifdjcn  cnt|>rcd)cnb,  Don  bcm  ^o^nc  ^ottegi  nicnfdjHdjc  SIttribntc,  Hon 
beni  l)icn]d)en  (S()ri[tnv  göttnd)c  ^^(ttribntc  an^^gefagt  lucrben.  ^n  biefcm 
Iogifd)cn  Sinne  unrb  ber  ^ütvbrncf  communicatio  idiomatuni  gemöljnlid) 
gcbrand)t.  5Inf  bic  communicatio  idiomatum  im  (ügi[d}cn  'Sinne  muffen 
mir  nä()er  cingetjen,  um  ben  Umfang  berfclben  genau  gu  beftimmcn. 

'^iefclbc  göttUdjc  ^ipcrfon  mirb  (^ott,  eol)n  @ottCi§  genannt 
alö  Snppofitnm  ber  göttlidjcn  D^atnr,  nnb  iDccnfd)  als  enppofitnm  ber 
mcnfd)Iid)en  9?atnr. 

4^ic  yerba  concreto,  ©ott  nnb  yjicnfd),  nnb  il)re  Sl)nonl)ma  bc^^cid)- 
neu  niimtid)  nid)t  bic  gbttUd)e  nnb  mcnfd]lid)e  9^atnr  alc^  fold}c,  mie  bicfe^ 
bic  verba  abstracto,  (s^ottl)eit  nnb  'JJienfd)()cit  nnb  alle  verba  abstracta 
tf)un,  fonbcrn  alt"  in  bem  ^-Ti^  orte  t)i)poftaf  iert.  8ie  fd)(icj3en  bcmnad) 
bic  "ißcrfönlid)fcit  ein. 

^ieran^o  erfiirt  fid)  bic  bogmatifd)C  flieget ,  baf^  in  C£^riftu^  fämt(id)e 
9^amen  ober  bic  bnrd)  bic  9^amen  bc^cid^netcn  C£igenfd)aftcn  ober  (^igcntiim- 
(id)feiten,  idiomata,  proprietates,  gegenfeitig  tion  einanbcr  i7i  concreto, 
nid)t  aber  i'fi  abstracto  anc^gcjagt  mcrben.  Communicatio  idiomatum  fit 
in  concreto,  sed  non  in   abstracto. 

^k  communicatio  idiomatum  in  concreto  sive  in  subiecto  kiig= 
netcn  bic  9^eftor ianer;  bic  communicatio  in  abstracto  sive  in  sensu 
formali  bcl)anptcten  bic  93(onop()t)  f  i  ten, 

.'piernad)  fann  man  fagen:  C^^ott,  ©otte^^  So^n,  bac'^  SBort  ift  9}^cnfd), 
l1('enfd)enfol)n,  ^^Icifc^  nnb  nmgefel)rt:  biefer  D^icnfd},  ber  yj(enfd)cnfol)n  ift 
(^ott,  eol^n  (^ottee.  '^ec^gleidjcn  fönnen  non  (^ott,  bem  So^n  (Motten,  bem 
'-li^ortc  alle  'ifräbifate  bcr  menfd)lid]cn  nnb  non  bcm  9D?enfd)cn,  bem  9D?enfd}cn» 
fo^n  ade  ^riibitate  bcr  gött(id)en  Sflaiwx  nnb  non  bem  einen  (El)riftn^^  ^ngleid) 
göttlid)e  nnb  mcnfd)(id)e  ^]3räbifatc  an^gefagt  merben.  Ta(}er  !ann  man  fagen, 
(S^ott,  bcr  So()n  @ottec>  ift  geboren,  gcftorben  n.  f.  m.,  nnb  ber  9!}?enfd)cn= 
fo^n,  ber  'JJienfd)  ^efnc^  ift  aUmäd)tig,  adgcgenmärtig  u.  f.  m. 

\^(ne  berartige  5(n?brücfe  finb  cigcntlid)  abgcfiir^t  für:  ^crfclbc,  n)e(d)cr 
feiner  gbttlid}en  ftaiwx  nad)  ®ott,  emig  n.  f.  m.  ift,  ift  feiner  mcnff^(id)cn 
Statur  nad}  iDtcnfd),  geboren,  gcftorben  n.  f.  m. 

T^ic  bcilige  Sdjrift  bcbicnt  fid)  f)änfig  iold}cr  5In^brücfc.    33g(.  Act.  3, 

irtVviftlö;  1   Cor.  2,  8  n.  f.  \v.    ^ie  bciligen  5^äter  oerbinben  oft  in  glänjcnbcn 

unb  ^^>dtovu.   9(jttitl)cfcn  bic  @igcnfd}aftcn  beibcr  9latnren:  Ineifabiliter  sapiens  sapien- 

ter   infans,  mundum   implens   in   praesepio   iacens,  sidera  regens, 

ubera  lambens,  ita  magnus  in  forma  Dei,  brevis  in  forma  servi,  ut 

nee  ista  brevitate  magnitudo  illa  minueretur,  nee  illa  magnitudine 

ista  brevitas  premeretur.     Aug.,  Serm.  187  n.  1. 

Tic  communi-  "Dagcgcu    ift    c§    bnrdjan^^    unftatt()aft    jn  fagen:    bic  (^ottlicit  ift  bic 

7'atio  nictit  in  9L)?cnf(^^eit,  bic  (i5ott()cit  ober  bic  gött(id)c  9?atnr   ift  gcftorben,  bic  9}(cnfd)= 

abstnxcto.     ^^.^  (s;^rifti  ift  angcgcniinirtig ;  benn  bie.bnrd)  bic  abftraftcn  SBörtcr  be^cid)-- 

netcn  Staturen  finb  nid}t  ibentifd),   mie  bic   bnrd)   bic  fonfrcten   bcäci^ncte 

^erfon  c^  ift. 


'.tTl 

lic  romminu 
catio  in 


§  105.  3)ic  (folgen  bcr  t)t)|)oftatifd)cn  Union.  357 

SBcnn  btt^cr  abftratte  9?amcn  bcr  einen  9latnr  al§  idiomata  bcr  onberen  ,^nge=^ 
[^rieben  lücrben,  tuie  bieg  in  bcr  '^eiligen  ©(f)rift  nnb  f)äufig  bei  ben  35ätern  ge[d)ief)t, 
fo  ift  an  i'olc^en  ©teilen  in  rbetorifdfjcr  ii?ei[e  ha§  abstractum  pro  concreto  gefc^Jt. 

Um  nid)t  blof?  bejüglic^  bcr  commiiiücatio  idiomatum  ben  rid)tii3cn 
@prarf)gcbraitd)  ju  fid)eni,  fonbcrn  über()aiipt  fatfd^c  ober  boc^  mi^üerftänb== 
Iid)c  unb  mög(id)emeifc  anftögige  5(ib5brücfc  fern  511  Ratten,  ^nben  bie  if)co= 
logen  nnc^  für  ben  ©cbraud)  bcr  iiomina  concreta  mand)erlet  D^egeln  anf= 
geftcdt,  non  bencn  mir  folgcnbe  ^cmorljcbcn: 

a.  ($g  ftnb  äu  ücrmeibcn  viu^bvürfc,  bie 

a.  alle    5tebriufc,    Uicld)c  eine    mcnfii^Hdjc    ^crf  önnd)!ei  t    in ^''^^l^i^^^^^^^^^^^^^^ 
ß^riftu^  anzeigen   fönnten.     "^aijcv   ift  5.  ^.  ^n   fagen:    Dens  factiis  est 
liomo,  aber  bcr  5Inc>briuf  liomo  factius  est  Dens,  ift   ,yi  niciben,  incil  er 

eine  bcr  Qnfarnatioii  Uürau$ige(}cnbe  menfd)(id)c  4^t)poftafe  inbi5icren  fönnte. 
5Bg(.  S.  Th.  3  q.  16  a.  6; 

[1  aik  5üi^obriicfc,  bic  burd)  einen  33eifa^,  redaplicative,  bie  ^räbi^ 
Xaiz  bcr  einen  9latnr  nnf  bie  nnbere  %Unr  aic>  fo(d)c  be^icljen.  J^mlfd)  ift 
ba()er:  liomo,  qua  homo,  est  Dens,  Dens,  qua  Deus,  est  passns; 
Juo^t  aber  !ann  man  fagcn:  liomo,  qnatenus  hie  liomo,  est  Dens,  mcil 
hie  bic  "»Pcrfon  bc^cidjnet. 

5(nf  bic  S'ragc,  ob  man  fagcn  fann,  Christus,  secundnm  quod  liomo, 
est  persona,  ift  ,^n  antmortcn,  ha^  bicfer  ^Hn^obrnd  aUcrbing^o  einen  rid)tigcn 
Sinn  t)aben  fann,  menn  man  buri"^  bcnfetbcn  nmnlid)  nid)t  eine  mcnfd)= 
Hd)C  .^ijpoftafe  bcljanptct,  fonbcrn  bic  .9M)poftafiernng  bcr  iiienfd)(!d)en  9^^itnr 
in  ber  gött(id)cn  ^crfon  bc^^  SiVntc^^.     U^gl.  S.  Tli/:>  q.  16  a.  12; 

Y.  (x\it  5(n6briidc ,  bic  eine  C  c  n  g  n  n  n  g  ber  a  n  b  c  r  e  n  9^  a  t  n  r  cnt* 
fjatten,  5.  33.  Christus  est  pnrus  homo  ,  i)urns  Deus.  Tabin  gcl)ören 
and)  alle  92cgationcn,  ,v  ^^-  ^bi'iftn^o  ift  nid)t  cmig,  ober  nid)t  leibcn^ofiibig, 
ha  biefe  negatioen  Siit^e  nnincricU  finb  nnb  bic  (Smigteit,  i'cibcne<fii()igfeit 
n.  f.  m.  übcr()anpt  gän^tid)  anc^fdjlicf^cn.  Soll  l)ier  bcr  falfd)e  Sinn  an?>= 
gef(^Ioffen  iDcrben,  fo  mnf3  man  bic  ^?ebnp(i!at  i  on  bcife^cn:  S^riftn^S  ift 
nid)t  cuiig  ber  93lenfd)!)eit  nad),  nid)t  (cibcn^fiiljig  ber  C^ottbcit  nacl^; 

0.  alle  9(n!3brürfc,  bie  (5igentümlid)fciten  bc^^cidjucn,  mcldjc  nur  ber 
9^  a  t  n  r  a  t  ^  f  0  (  d)  c  r  ober  nur  ber  ^^  e  r  f  0  n  ({\t>  f  0  t  d^  e  r  ^nfommcn. 
3lbfotut  falfd^  ift  ba()er  5.  53.:  Verbum  est  assumptum,  liomo  assnmp- 
sit  Verbum. 

b.  @§  finb  aber  felbft  5(n^obrüde ,  bic  an  f  i  d)  einen  rid)tigcn  Sinn  si(„^t,J^J,;,  ^j^ 
()aben^  jn  nermeiben,  menn  fie  uon  .v^iiretifcrn  im  falfd)cn  Sinne  gcbrand)t  miK^unitänMirf) 
iimrben.  Cnm  haereticis  nee  noniina  debemus  habere  communia. 
S.  Th.  3  q.  16  a.  8  c.  So  foü  ber  5(uc^brmf :  (£f)riftn^.  ift  eine  Äreatnr 
ober  ^at  angefangen  ^n  fein,  o()ne  bie  ^licbnplüation  feiner  93^  e  n  f  d)  I)  e  i  t 
nad^  nid)t  gebrand)t  merben.  (Sine  .ftrcatnr  ift  niindid)  Sf)riftnc^  nur,  info- 
fern  feine  menf(^Iid)c  9^atnr  tum  @ott  erfd)affcn  nnb  mit  ber  ^^erfon  bc§ 
5öorte§  l)l)poftatifd)  vereinigt  mnrbc.     S.  Th.  3  q.  16  a.  8—10. 

c.  ^n^befonbere  uor  beut  3?olfc  finb  ade  ^^(n^obrndc,  bie  anftöj^ig  fein 
fönnten,  ^n  Dermeiben,  5.  )&.  dtjriftne  ift  geringer  aU  ber  33ater  u.  f.  m. 
Über  bie  ganje  ^rage  f.  S.  Th.  3.  q.   16  a.  1—12. 

in.  ^4:)  i  c  (5^  0  1 1  e  §  f  0  f)  n  f  c^  a  f  t  S  t)  r  i  ft  i. 

^  e  r    9JJ  e  n  f  (^    (S;  f)  r  i  ft  n  ^    i  f t    n?  a  b  r  e  r    ober    n  a  t  ü  r  ( i  d^  e  r  ,  'f'ciafr'G^rifti 
nid)t5lboptit)fo^n  (Spotte g. 


nnb  bntjcv  %\\ 
nu'ibcn  finb. 


978. 
lie  WpttcSfolin 


070. 

9JatiivIirt)c2ol)ii 

irtjaft  imb 


Ter  l'u-nfd) 
6l)viftue  2ol)n 


358       (Srflcr  Xnl  2)cr  ©ottmcnfd^  3cfu§  (J^riftuS.  B.  3)ic  t)t)poflatt[d^c  Union. 

1.  3^^^'^  33crftänbni^>  btcfcr  ^f)cfc  bcmcrfcn  mir: 

a.  Tic  n n  t  ü  V (i  (^  c  ®oI)nfif)nft  bcfte()t  in  ber  biirrf)  ^cugunn  nuö 
bcni  3,^atcv  bctuirftcii  93?ittcitmu3  bcr  gleidjiirtic^cn  9latm\  "Die  5lb  Option 
bngegeit  ift  und)  ber  aüiicniciii  angcnoiniuencu  T^cfinition  personae  extraneae 
in  filium  et  liaeredem  gratuita  assuniptio.  SSgl.  S.  Th.  3  q. 
23  a.  1. 

^^?.\.:..  ^^'  "^^^^  ©inii  inifcrer  ^l^efc  ift   folgeuber :    bicfcr   9}^nfd)    ober  bic 

göttlid)c  .*pl)poftafc  ift  and),  ba  bie  incn|d)(id)c  ^7atnr  non  i^r  ()l)pofta)icrt  ift, 
bcr  nntürlid)c  So^u  Ö^ottc^o  infolge  if)rcr  einigen  (Generation  noni  ^^atcr. 
^n  biejeni  Sinne  ift  bie  ^()efe  ÖHa  nb  cn^>  f  lU^. 

93iittc[a(tcrlid)c  2:()eoIogen,  bcfonber^  ©na reg  nnb  33ae^quc5,  Der* 
teibigtcn  bic  OJt'cinnng,  (I()riftn!3  fei  and)  feiner  ni  cn )' d)Ii  d)  cn  92atnr 
naäj ,  f  r  a  f  t  feiner  m  e  n  f  d)  I  i  d)  c  n  9^  a  t  u  r  natürlid^er  (£ol)n  (S^otte^. 
5Diit  ber  aUiicnicincn  9(nfid)t  bcr  ^^bcologcn  I)nlten  luir  biefc  ^JJteinnng  für 
fa(fd),  ba  Sd)rift  nnb  ^rabition  nnr  eine  vSol)nfd)aft  ßl)rifti  fcnnen,  näni- 
lid)  bie,  uietd)e  anf  bcr  emigcn  ^^^Ö^^i^Ö  icmr  göttlid)en  ^crfon  anö  bem 
33ater  bernl)t.  ^'nr^  mcift  ber  ()(.  !It)onia^o  jcbe  anberc  So^nfdjaft  ^nrücf: 
Christns  non  debet  dici  Filius  Dei  neque  ratione  creationis,  neque 
ratioue  iustificationis,  sed  solum  ratione  generationis  aeternae. 
S.  Th.  3  q.  32  a.  3  c.  ^gl.  Fra^i^eliv  1.  c.  pag.  355  sqq. ; 
<3  d)  c  e  b  c  n ,  ^^anbb.  b.  !at()ot.  '^ogm.  III  §  241  a ;  |)  e  i  n  r  i  d)  =  ^  n  U 
beriet,  Togm.  Xl)co(.  VII  ©.  630  ff. 

^'iboinim'k-nni-  ^'  ^^"^  ^'  Q^^'^}^"^)!^^^'^^^*^  bef)anptetcn  bic  fpanifd)cn  33ifd)bfe  5en;L'nnb 

inin-.-nniv.  (j  ( j  p  ^^  jj  [^  jj  ^,  ^  j^jj^.  ^^^.  ^Qi^pr,  cil^o  Öogoc^  fci  natürlidjcr  ©o^n  (S^ottc^,  bicfcr 

ll(enfd)  (S;i]riftnö  fei  fein  natiirlidjcr,  fonbern  ein  an  ^inbc^  (Statt  angc= 
nonnnener  So()n.  "^iefc  Ce()re  umrbe  mit  0Htt()cif,nng  bc^  ^^apfte^>  ^pa^ 
brian  I.  oon  bcn  ^^on^ilicn  jn  ^icgcnc^bnrg  nnb  Jy^'^nffnrt  al^^  l)äretifd)  ncrnrtcilt. 
(Gegen  bcn  5(  b  o p  t  i  a  n  i  c^ m  n  c^  Uicnbetcn  fid)  befonber^^  *ip a n li n  u  o n 
51  q  u  i  I  c  i  a  nnb  5Ucnin. 
^^    ,.:'^-:.. .  ^..  2.  Tic  äl>al)rl)cit  nnferer  Zi}c\t  in  bem  crflärtcn  Sinne  ergibt  fid) 

o?PüAun)n)c(}of't  a.  a  n  £^  bcr  l)  e  i  1  i  g  c  n   S  d)  r  i  f  t ,  in  bcr  immer  nnr  non  Sl)riftn^ 

c^Dvifti.  ^^^^^  ^,pj^  einem  Sol)nc,  nicmatf^  aber  al«  non  ,s^nci  Söhnen  bie  bliebe 
ift.  5ll(e  5-^cincifc,  bie  crbrad)t  unirbcn,  ba^  (5l)riftnC^  bcr  eingeborene  Sol)n 
©ottc«  ift  m.  377  ff.),  finb  cbenfonicic  ^cmcife  für  unferc  2;^cfe; 

b.  an^  ber  ^el)re  ber  33  ät  er,  bie  namentUd^  gegen  S^eftorin^^ 
geltcnb  mad)tcn,  baf^  nid)t  5tnei  Söl)nc,  fonbern  nnr  ein  So^n  fei; 

c.  a  n  ^>  ber  •?  c  1)  r  e  bcr  Ä  i  r  d)  c.  3d)on  'ifapft  T  a  m  a  f  n  t^  fprid)t 
b(i§>  5lnat^cm  über  alle  anf\  qui  dtws  Filios  asserunt,  unum  ante  sae- 
cula,  et  altenim  post  assumptionem  carnis  ex  Virgine.  Ter  3(bop^ 
tianiemnc^  fclbft  innrbc  ncrnrtcitt  non  bem  bnrd)  ^^ap)*t  .pnbrian  I.  bc= 
ftätigten  ^onjil  non  Jranffnrt   794).    33g(.  Dev^ivger,  Ench.  n.  253  sqq.; 

d.  a  n  ^  bem  1 1)  c  o  ( o  g  i  f  d)  e  n  T  c  n  f  c  n.  Tic  So^nf(i^aft  eignet 
nämtid)  bcr  ^crfon,  nid)t  ber  D^atnr.  Tat^  ^T^ort  So^n  (Gotte^> 
bc5cid)nct  alfo  bic  ^U  r  f  o  n  (S^f)rifti.  Seiner  "^^crfon  nad)  aber  ift  er  ber 
natürlid)c,  bcr  mcfen!cg(cid)c  Sol)n,  bcr  Unigenitns  a  Patre,  nic^t  nne 
(Sngel  nnb  3}lcnfd)en  ein  5(boptinfol)n.  Tiefer  UHif)rc  Sof)n  ^otte^  ift  aber, 
mie  feiner  göttlid)en  9^atnr  nad)  mafircr  (Gott ,  fo  and)  feiner  mcnfd)lid)ni 
Diatur  nad)  U)al)rcr  DOccnfd).  Tal)cr  ift  bicfcr  ?Jicnfd)  ß:^riftn^,  med  perförn 
iid)  ^ott,  ber  natürlid)c,  nid)t  ein  ^(boptinfo^n  Cs^ottc^o.  Filiatio  proprie 
convenit  hypostasi  vel  personae,  non  autem  naturae.    ünde  et  in 


§  105.    2)ic  ?5oIgcn  ber  ^t)|)oftQtifd^en  Union.  359 

prima  parte  dictum  est,  q.  33  a.  2  et  3,  quod  filiatio  est  pro- 
prietas  personalis.  In  Christo  autem  non  est  alia  persona  vel 
hypostasis,  quam  increata,  cui  convenit  esse  filium  per  naturam. 
Dictum  est  autem  supra,  quod  filiatio  adoptionis  est  participata 
similitudo  filiationis  naturalis.  Non  autem  recipitur  aliquid  dici 
participative.  quod  per  se  dicitur  et  ideo  Christus,  qui  est  Filius  Dei 
naturalis,  nullo  modo  potest  dici  filius  adoptivus.  S.  Th.  3  q.  23  a.  4  c. 

^l?cnn  bahcr  bie  ^^(boptiancr  bcii  9?^cnfrfien  (2I]vtftuö  nidit  al§  Filius _     '•^«•■^•.    ., 
proprius,  lonbent  nur  aU  Filius  adoptivus  anerfannten,  lo  fomiteu  fte  mucoieftoria^ 
bicfcg    nur    unter    bcr    33cbincjiinc}    tl]un,    baf,    fic  S^vifto   nid)t   nur  eine       "^'*- 
menfdi(id)e  Statur,  foubcrn  nnd)  eine  ni  e  n  f  d)  ( i  d)  e   ^!|3  e  r  f  ö  n  H  d)  f  e  i  t    ^n- 
fd)ricben,  b.  ^.   in  bcn  ^^eftoriani^nui?  ,virüif  fielen.     ?((§   neftovi  anifd) 
lüurbe  bal)er    and)    ber  ^^(boptianiC^mn«  non  bcr  Slird)c  nermorfen. 

2)cr  9ru§bru(f  adoptio  tt)uvbc  mitunter  non  9ftcdf)ti](öubigcn  im  Sinne  oon  assnniptio 
gebrnndjt  nnb  in  biefcm  ©iune  auf  bie  nienfrf)(icf)e  dlatux  S()vifti  angcuu'nbet.  i^ebod) 
mirb  megen  td  5tbopttani!§mn§  nnb  be§  gemijt)nlirf)en  tivd)Iicf)en  S^rad)gebvand^e§  bicfev 
5(u!5bvud  deffcr  nermiebcn. 

3.     3;i>cnn  bic[cr  5D?en[d)  ®firiftn§  um()vf)aft  (Motte^>  Boim  ift,  inmieferu  tnnn  er  bann  ':[^^\ 

P^ncdjt  (5^  0 1 1  c  §  geimnnt  merben  ?  >mrfu  "'iotko 

a.  :^m  9?euen  S'eftamcute,  in  bem  bie  C^khcimniffe  (5kitte§  nn^'  bentlid)  ge» 
offenbart  finb,  mirb  Sf)viftu§  niemals  «ned)t  (i^otte^  genannt.  Senn  e5  non  i(im  fagt, 
er  l)abe  bie  fnrwd  serri  angenommen  {l'h'd.  2,  1),  fo  erbebt  ef^  ibn  bod)  aU  ben  öobn 
(SJotte^  über  aflc  @nge(  (Ifchr.  1,  4  sqq.)  nnb  fteüt  idn  ben  eigentlidjen  .^uecf)ten  gegenüber 
{Hebr.  3,  5.  6). 

b.  3)aö  5(tte  "Jeftament  nennt  a(lerbing§  ben  SDh'ffia^^  bäufig  .^nedjt  trotte?, 
©öju  ift  5u  bemerfen : 

a.  ^u\  ?((ten  Xeftamente  foUte  bie  aKertieiligfre  2^reifa(tigfeit  nad)  ber  meiien  .s*^ei(3- 
öfonomie  (?^otte^>  nur  angebeutet  uierben  (n.  356  ff.);  bal)er  tonnte  bie  (S5ottefM'obnfd)aft  be? 
@rlöfer^  nid)t  t(ar  au§gefprod)en  merben. 

ß.  ^ad)  bem  bt.  jTtiomaS  be,^eid)net  serviis  non  soliiui  pcisouani  ,  sed  etiaui 
naturam  (S.  Tli.  3  q.  23  a.  4  ad  3).  "iHuf  bie  ^erfon  fann  eö  nad)  unferer  'Xbefe 
nid^t  belogen  uierben;  auf  bie  i^catur  belogen,  brürft  e§  eine  @igenfd)aft  berfelben  auf> 
nnb  ift  gleid)bebeuteub  mit  C^ott  untermorfen  ober  untertbünig.  '2)iefe  (Sigenfd)att 
fommt  aber  ber  meufd)lid)eu  9?ntur  ßbvifti  in  breifad)er  33e5iebung  gn ,  näm(id)  secun- 
duni  ^radum  bonitati.><.  prout  scilicet  divina  natura  est  ipsa    essentia    bonitatis, 

natura  autem  creata  liabet  quandam    i>articipationom   divinae    bonitatis, 

....  Secuudo  liumaua  natura  subieitur  Deo  quantuui  ad  Dei  potestateui,  prout 
scilicet  natura  liumana  ....  sul)ia('et  opcratioui  divinar  dispositionis.  'Portio 
modo  specialiter  huuiana  natura  Deo  subiritur  (luantum  ad  proprium  suum  actum, 
in  quantum  scilicet  i)ropria  voluntatc  ol)ocdit  maiulatis  eins.  S.  Th.  3  q.  20  a. 
1  c.  3Sgl.  Fr<(nzcli)i  1.  c,  \)?i^.  3GG  sqq. 

4    .^ier  unterfud)en  \:f\c  Ideologen  nud)  bie  ^nage,  ob  (SbriftU!?  Oorbcrbeftimmt  wö. 

fei.    5?eranlafn  ift  bie  ^rage  buvd)  ben  5fuf^brud  ber  ^^ulgata  praedestinatus  Filius  Dei  ü*;  ;J^ovt)erbc=^ 
[ifom.  1,  4).    5n§  erlebigt  fönnten  mir  ^x^  betrad)teu,  menn  mir  bemerfen,  '^a^  nad)  bem       "i'ljri'ft!!'' 
gried)ifd)en  .Jeyt  uou  ber 'iHn-()erbeftiu!uniug  uidit  bie  gfiebe  ift  (öpi;eiv         ermeifen). 

3nr  'Bad)^  felbft  fd)rcibt  ber  1)1.  jtbcum'?  :  Praedestiuatio  ])roprie  accepta  est 
quaedam  divina  praeordiuatio  ab  aeterno  de  liis,  quae  per  i;ratiam  Dei  sunt  fienda 
in  tempore.  Est  autem  hoc  in  tempore  factum  per  gratiam  unionis  a  Deo  ut 
homo  esset  Dens  et  Deus  esset  homo.  Nee  potest  dici,  quod  Deus  ab  aeterno 
non  praeordinaverit  hoc  se  facturum  in  tempore,  quia  sequeretur  quod  divinae 
nienti  aliquid  de  novo  accideret.  Et  ideo  oportet  dicere ,  quod  ipsa  unio  natu- 
rarum  in  persona  Christi  cadat  sub  aeterna  Dei  praedestinatione:  et  rdtioue 
hums  Christus  dicitur  esse  praedestinatus,  S,  Tli,  3  q.  24  a.  1  c.  S?gl.  Franzelin 
1.  c.  p,  371   sqq. 

IV.     X) i  e   5(  n  b  e t  n  n  9  0  uui  r  b  i  9  f  e  i  t   bcr  9)^  c  n  ]'  di  I)  c  i  t   (5  ()  r  i  ft  i,  ^^^.{^^^^^^^^ 
'Die  SD^cnid)  l)cit  (S^r  ifti  i  ft   in    nnb    uucjcn    ber    l) t) p o ft a  =  ^  Mnfcit 'bcv  ' 
ttfd)en   33ereini9nng   mit  bem  ^^^ortc    anzubeten,    nnb    ^mar    '■'^ctim^ 
gilt  btefe§   üon    ber  menfd)Iid}en  ^J^atnr    (S;^rifti    int    gan5en, 


987. 

Cultus    latrii 
iinb  duliae. 


HKS 

llJatcrial-  unb 


360       (5rftcr  Jcil.    2)cr  ©ottineufd)  ^c\m  ef)riftu§.    B.  ®ic  ()t)poftotijd)e  Union. 

UM  e    ö  0  n    allen    1 1)  r  c  n  2:  e  1 1  e  n ,  5.  5i^.  b  c  m  $  c  r  5  c  n ,    b  c  m  33 1  u  t  c , 
bcn  SiBunbcn,  bcr  <Scclc. 

1.     3^1"^  ^^crftöiibni^  bcr  3:()cic  fd)irfcn  unr  Dorau^: 

a.  5lnbctnng,  adoratio,  im  mcitcrcn  ©iinic  ift  jcbc  ^ercl)ninn, 
bic  einer  ^crfon  il)rcr  l)öl)crcn  ilnn-^ügc  mcgcn  5ufümmt.  ^Die  religio  je 
^>erct)rnng  ift  eine  boppette:  bic  S^crelirnng,  bic  nur  ^ott  enuicfen  mirb, 
(\U  beni  uncnblirf)  ^^oUtoiiuncncn  (cultus  latriae),  unb  bie  5I^crcI)r^ng,  bie 
®eid)öpfcn  cnuicfcn  unrb  (\\\\  (^3rnnb  il)rcr  iöc^icl)uugcn  ,^u  Qboii  (cultus 
diiliae).  T)ic  ^crcl)rnng,  mclrfjc  bcr  SDhittcr  ^otte§  cnniefen  unrb,  unrb 
cultus  hyperduliae  genannt. 

b.  Obiectum  materiale  bcr  5(nbctung   ift  baö  5Befen  an  fid},  bcm 


t>cv  i'lnbctuiifl 


'.»89 
("ultus  absolu- 
tns 

tiviis 


^^onitaiobicft   ^Hubctung  erunefcn  unrb;  obiectum  formale  aber  ift  bcr  (^runb,  uic0l)alb 

"  ""'" bic  *?(nbctnni]  erunefcn  unrb.     gerncr  nmg  ^unfdjcn  X  0 1  a  l  =  nnb  *i|3  a r  t  i  a  U 

objeft  ber  *i^lnbetnng  nntcrjdjicbcn  uicrben. 

c.  'Die  lUi\nifd}l)cit  (5()rifti  gcl)brt  ,^n  beut  fubftantialcn  ^txw  bcö 
unb  voia-  (5iottnienid)en  nnb  ift  ba^er  in  fid)  obiectum  materiale  bcr  ^Hnbctnng. 
Triefen  Mnltn^o  nennt  nnin  cultus  absoliitus,  bcr  fid)  anf  baio  Xotal^  wie 
'^.^artialobjcft  crftrccfcn  fann.  'Serben  bagegen  anbcrc  Thinge  i)ere()rt,  bic 
nid)t  5nm  fubftantialcn  ©ein  be^  (^ottnienfd)en  gel)örten,  fonbcrn  in  einer 
niel)r  ober  uieniger  engen  ilk;)iel)nng  ^n  i^m  ftanben,  5.  33.  ,^Uciber,  hiv^ 
Slx'tiv^,  bie  3}?arteruicrf5cnge  n.  f.  w.,  fo  nuig,  lucnn  es  fid)  um  bic  eigent- 
lid)e  3lnbctnng  l)nnbclt,  Giott  fclbft  and)  biv^  'ütatcrialobjcft  biefer  33cr^ 
el)rnng  fein.  iUhin  nennt  bicfclbc  cultus  relativiis. 
^snivh'fmi  bic  ^'    ^^^^^^*  ^f^  ^^^'  ®^"^^  nnferer  ^Iljcfe  folgenber :  "jltud)  bic  3}^enfc^l)eit 


CSlinfti  anbc 
tun(i>^nMivbi(i  ift. 


H'.M. 

'4^ctriM)c   für  bic 
"Jlnbctunf^iSixmv 


))jcnfrf)bcit  Cibrifti  ift  Tl  a  t  c  r  i  a  l  0  b  j  c  1 1  bc^o  cultus  latriae ;  ^  0  r  nt  a 1 0  b  j  c  f  t  biefer 
^^(nbetnng  ift  aber  nid)t  bic  lllknid)l)eit,  fonbcrn  bic  (^3ott^eit  i51)rifti.  ^otal- 
objeft  ift  bcr  ^ottuicnfd) ,  ^ß  a  r  t  i  a  1 0  b  j  e  f  t  bie  932enfd)l)eit.  'J^id)t  blof? 
ber  ganzen  9[l?enid)l)cit  (E^rifti  gebül)rt  ber  cultus  latriae  ,  fonbcrn  and) 
allen  teilen  bcr  nienfd)lid)cn  l^tatur;  für-  bicjelbcn  bcfte()t  nänilid)  ba^ 
glcid)e  ^-ormalobjcft  bcr  ^Hnbetnng  U)ic  für  bie  gan,^c  'JJtenid)l)eit,  ba  and) 
fie  unmittelbar  in  ber  ^^erfon  bc^^  3ol)nc^^  ©otte^  fnbfiftieren. 
2.     1}er  33eiüei!§  für  nnfere  X^efe  ergibt  fid) 

a.  an^^  bcr  b eiligen  2d)rift.  (£l)riftn^^  ucrlangt  für  fid)  bie^ 
Äri)i)dt  ^^^^^^  ®^J^  ^^^^^  f"^'  ^^^^  ^^ntcr.  Omne  iudicium  dedit  Filio,  ut  omnes 
cimifti  au ?  honorificent  Filium,  sicut  lionorificant  Patrem.  Joann.  5,  22.  23. 
ifrabuiöli^    ^ic    ^^(nbctnng    fd)nlbcn    ibm  aUe  (^eid)i3pfe:    ut  in  nomine  Jesu  omne 

^enu  flectatur  coelestium ,  terrestrium  et  infernorum.  Phil.  2,  10. 
'^^gl.  Heh\  1,  6;  Äjwc.  5,  8  sqq.  ^^Ind)  unirbe  bic  ^^(boration  ber  DJcagicr, 
bcr  jünger  nad)  bcr  \Hnfcrftel)nng,  bc!§  ^linbgcborcncn  immer  in  ber  ,^ird)e 
al^^  cultus  latriae  bctrad^tet.     33gl.  and)  oben  n.  392  ff.; 

b.  a  n ^  b  e  r  Ö  el)  r  e  b  e r  33  ii  t  e  r.  ^m  ©inne  nnferer  X^cfe  fd)rctbt  bcr 
l]I.  "^It^anafin^:  Neque  corpus aVerbo  dividentes  seorsimadoramus, 
neque  Verbum  adorare  volentes  ipsum  longe  a  carne  disiungimus;  sed 
cum  sciamus  Verbum  carnem  factum  esse,  hoc  ipsum  etiam  in  carne 
positum  Deum  agnoscimus.  Ep.  ad  Adelph.  c.  3.  @benfo  betont  and) 
^ol)anne^  oon  Tanm^cn^S  bic  (^inl)eit  ber  '^(nbetung,  bic  ®l)rtftn^  gebül)rt; 

c.  a  n  ^  b  e  n  S  e  ^  r  a  n  ^5  j  p  r  ü  d)  e  n  bcr  ^t'  i  r  d)  e : 

a.  ^a^  ^on^tl  t»on  (S'p[)e]n^  approbierte  bcn  5lnatl)emattömn^  be^ 
^l.  ß^t)ri(ln§,  ber  fidi  gegen  bic  @inl)eit  ber  ^Inbetnng  beö  @ottmenfd)en 
rid)tete.     33 gl.  Deiisinger,  Euch,  n,  80. 


§  105.    2)ie  fjolgen  ber  {)l)poftati[cl^en  Union.  361 

ß.  ^nfi  fünfte  dlgcmeincÄon^il  crHärt:  Si  quis  adorari  in  duabus 
naturis  dicit  Cliristiim,  ex  quo  duae  adorationes  introducimtur  semo- 
tim  Deo  Verbo  et  semotim  homini;  aut  si  quis  ad  peremptum  carnis 
aut  in  confusionem  deitatis  et  humanitatis  unam  naturam  sive  essen- 
tiam  convenientium  portentuose  dicens,  sie  adorat  Christum,  sed 
non  una  adoratione  Deum  Yerbum  incarnatum  cum  eins  carne  ado- 
rat, iuxta  quod  Sanctae  Dei  Ecclesiae  ab  initio  traditum  est,  talis 
anathema  sit.  Can.  9.   Deminger^  Euch.  n.  180. 

y.  ^n^  ficbeutc  aügcinctnc  ^on,^il  bcfiiiicrt:  Cum  Christus  adora- 
tur,  non  separatur  humanitas  a  divinitate .  sed  utraque  ut  unum 
adoratur. 

0.  ^w  bcr  ^\\\{t  Aurtorem  fidei  ücmirft  ^\m  VI.  bcn  Baiy. 
Propositio,  quae  asserit,  adorare  directe  humanitatem  Christi, 
magis  vero  aliquam  eins  partem,  fore  semper  honorem  divinum 
datum  creaturae;  quatenus  per  hoc  verbum  directe  intendat  re- 
probare  adorationis  cultum,  quem  fideles  dirigunt  ad  humanitatem 
Christi,  perinde  ac  si  talis  adoratio,  qua  humanitas  ipsaque  caro 
vivifica  Christi  adoratur,  non  quidem  propter  se  et  tamquam  nuda 
caro,  sed  prout  unita  divinitati,  foret  honor  divinus  impertitus 
creaturae,  et  non  potius  una  eademque  adoratio,  qua  Verbum  in- 
carnatum cum  propria  ipsius  carne  adoratur:  'ex  concil.  CP.  V. 
Gen.  Can.  9):  falsa,  captiosa,  pio  ac  debitocultuihumanitati  Christi 
a  fidelibus  praestito  ac  praestando  detrahens  et  iniuriosa ; 

d.   a  it  ^^  b  c  in  1 1)  c  0 1 0  G  i  i  d)  c  11  T^  c  n  f  c  n.    0»kcicuftanb  bcr  i^crc()rung  xic  Won,  h-v 
ift  bic  ^erfon.     ^n  nun  in  Ciliviftu^^  nur  eine  "^crfon,  fo  ift  and)  ^^^^^''^^^1'^^''^}^^^^^^ 
eine  3?erelirnng,  nnb  ba  biefc  ^^crfon    bie  ^uuMte  ^^crfon    ber  (^ott^ett  ift, 
fo  ift  bie  !i^crct]rung  tatrcntifri).  Proprio  honor  exhibetm'  toti  rei  sub- 
sistenti.  S.  Th.  :]  q.  25  a.  1  c. 

5(ngebctct  mirb  alfo  bcr  i^ogo^^,  aber  nirf)t  blof;  nl^  (^ott ,  fonbern 
nnd)  nl^  iWenfd),  lueil  ber  :^ogoc>  uuiljrljnft  30?cnfd)  geuun-ben,  nnb  biefer 
SDknfd)  n)al)r()aft  @ott  ift. 

Wivh  bn^cr  insobcfonbcre  bcr  ifeib  Gbrifti  angebetet,  fo  mirb  er  an- 
gebetet ([{§>  ber  l^eib  be§  ^>orte^>,  alfo  b(\?^  ^l'ort  in  biefem  mit  il)ni 
I)l)poftatitd)  oercinigten  i^eibe.  Adorare  carnem  Christi  nihil  est  aliud 
quam  adorare  Verbum  Dei  incarnatum.  S.  Th.  :>  q.  25  a.  2  c. 

©c^olion.     ^ann  bcr  a)^cnfrf)(icit  ddrifti  niid)  in  fid),    b.  l).  abgcfc()cn  t)on  bcr  '•••.*;'• 

t)t)poftntifd)cn  Union,  53crcf}rnng  crniic)en  mcrbcn?  KJSiu-it 

CuUus  tdfriae  ftdjcr  nid)t,  ba  bcrfclbc  nnr  (^^ott  ,^nfonunt.    itann  aber  bcr  nicnid}*   timini  an  liri) 
Iid)cn  ^atuv  ©hrifti  an  fid)  Dulid  ober  l/i/pfnlulia  eriyicfcn  n^crben  ?  luviiut  mvhcn 

2)cr  {)L  2:f)onia§,  ©narc,^  nnb  anbcrc  2:i)coIogcn  bcia()cn  biefc  ^ragc ,  uiäl]= 
renb  ^Sa^qncj,  ^^bontafin  n.  f.  m.  fic  fdiarf  bcfiinipfen.  Potcst  intelligi  adoratio 
humanitatis  (liristi  quae  fit  latione  humanitatis  Christi  ])erfectae  omni  munere 
i*Tatiarum,  et  sie  adoratio  liumanitatis  Christi  non  est  adoratio  latriao,  sed  ado- 
ratio duliae,  ita  scilicet  quod  una  et  eadem  persona  Christi  adoretur  adoratione 
latriae  propter  suam  divinitatem  et  adoratione  duliae  propter  perfectionem  hu- 
manitatis.    S.  Tli.  3  (1.  25  a,  2  c 

Wix  t)aben  norbin  (n.  993)  a((crbing§  a{§  (S^cgcnftanb  bcr  S5ercbrnng  bic  ^cr* 
fon  beseidjnet.  ^nbc§  ift  bic§  nidjt  fo  an^fd)Iici3(id)",  mic  mir  gcfc()en  haben  (n.  983), 
ha^  bie  ©of)nfd)aft  firf)  i  nun  er  nur  auf  bie  ^evfon  be5ie{)cn  fann.  ©aber  mirb  üon 
bcr  (5inf)cit  bcr  ^^erfon  nid)t  abfolnt  bie  Sinbcit  bcr  53crct)rung  gcforbert.  3:i?cnn  üon 
bcn  55fttcrn  biefc  ein()cit  febr  betont  nnb  jcbe  3meil)cit  bcr  3?crcbrung  hc§  ®ottmenfd)cn 
oermorfen  mirb,  fo  gcfrfiaf)  bieg  gegen  bie  9kftorianer,  nie(d)c  bcni  Verbum  cultus  latriae 
bem  3??enf(^en  e§riftu§  nur  cultus  hyperduliae  .ertt)icfen    iniffen    moUten.    Über    bcn 


raun. 


3fi2        (5ifcr  Zeil.  2)cr  (Mottincufd)  i^cfu^  GfiiiftuS.    h.  Xk  f)l)poftatifc^c  Union. 

^ntum  bc§  P.  33cnut)cv  S.  J.  f.  ^  c  iniid} -(5^  ut beriet,  2)ogmntifdjc  Xficologie  VIT 
e.  329.  669  f.     iBgl.  Franzelin  1.  c.  pag.  474  sq. 

5?crciiniua  biv  '^*     ^"^   ^^"^^^   ^^^*   3)icn)rf)()cit   ß:f)rifti   im   ganzen,   gilt  aiirf)  noii 

2ctie  t).  *knirt)  i  c b c m  Zz\{  bcrfclbcu  in  bcr  @{nl)cit  bc^  ^anjen  unb   in    bei* 
^iU?firi)t)püftatiirf)cn  Union  mit  bcm  älUrtc. 

a.  ^n  bcfonbcrcr  3[öcife  Dcrc^rt  mcrbcn  biejenicjen  %t\\t  bcr  mcnfd)' 
lid)cn  ^Jlatnr  (If)rifti,  bic  in  f)cnnn*niöcnbcr  5Bci[c  bei  bem  (^rtöfung^iuerfc 
in  93(itlciben)d)aft  gebogen  marcn,  bie  3Bnnbmale,  Dor  allem  bic  (Seiten- 
lüunbc,  \>([§>  f  oft  bare  531  nt,  hi\^  Ij  eil  ige  5lngc  firfjt,  bnö  ^t)cr5. 

©egenftanb  be§  ciiltus  absolutus  latriae  finb  bic  genannten  ^cile 
bcr  5J?cn(rf)l)cit  G^rifti  nur,  infofcrn  fie  mit  bcr  ^er(on  bcö  5Borteö  I)l)po= 
ftatift!)  ticrcinigt  finb.  Tcm  53lnt,  h([t^  in  ben  2ciben^^tngcn  anö  bcn  'ilMm^ 
bcn  flof^  nnb  in  bcr  göttlid)cn  ^crfon  fnbfifticrtc  (n.  965),  ge6ül)rtc  balicr 
and)  abfolntc  ^Hnbctnng.  C^in^elnc  33lntc^tropfen,  bic  nergoffcn  nnb  Mid)t 
mcl)r  in  bic  mcnfd)Iid)c  '^Jatnr  bc^>  .V)cilanbcc>  anfgcnoinmen  iintrben,  fönnen 
aber  nnr  cultu  relativo  ücrcl)rt  lucrbcn. 

b.  3.1his^  inc^icfonbcrc  bic  33crcl)rnng  bc^>  .*pcr^cn^  ^cfn  betrifft, 
fo  ift  folgenbcö  ,yi  beachten: 

xic  .<ser^  ^ciu=  ^-  ^^^  l^(poftolifd)e  vStnI)t  I)at  bic  befonberc  33erel)rnng  nnb  Slnbctnng 

3<nci)nnm  \ioin  bcÄ  ,^cr,^cn^  ^vt-M^^  bnrd)  bic  ^^ullc  Aiictorem  fidei  (prop.  ^i2  nnb  63)  in 
^tuili^u'rtSnt  Sd)nt3  genommen  nnb  bic  3d)mäl)nng  bcr  ^a^H'cniften,  bog   bicje  5(nbad)t 
unb  oiiivr"Di)ini.  jji  ^(.j.  ^orm,  mt  fie  öom  bciligcn  2tnl)l  gebilligt  ift,   ncn,   irrig    nnb 
gcfäbrtid)  fei,  aU  propositio  falsa,  temeraria,   perniciosa,   piarum 
aurium  offensiva,  in  Apostolicam  Sedem  iniuriosa,  bie  i:l^erlcnmbnng 
aber,  bafl  bic  (^liinbigen    ha^>   >Qzx:^  ^cfn,  abgcfcl)cn    iion    bcr  ^^erfon    beö 
'^i^ortc^  nnb  bcr  Onntl)cit,  anbeten,  alö  captiosa,  in  fideles  cordis  Jesu 
Christi  cultores  iniuriosa  t>ermorfcn.     '^^cgriinbet   unrb  biefc  denfnr  tsa- 
mit,  'b([\\  bic  (^)liinbigcn  \>(\^^  .^'^cr^  ^cfu  anbeten  ut  est  cor  Jesu,  cor  nempe 
personae  Verbi,    cui   inseparabiliter   unitum  est,  ad   eum  modum 
quo  exsaugue  corpus  Christi  in  triduo  mortis  sine  separatioue  aut 
l)raecisione  a  divinitate  adorabile  fuit  in  sepulcro.  Prop.  63.  5lnd) 
^^in^  IX.  empfic()lt  bic  .pcr5=^cfn^^-l^crel)rnng  in  bcr  ^catififation^nrfnnbc 
bcr  fcf.  5L)iargarctl)a  ^dacoqnc. 
(Mcpcultanb  bcv  ■>'  ^  c  g  c  u  ft  a  u  b  bcr  .t)cr5^3cfn^5öerer)rnng  ift  ,vinad)ft  ha?^  p  l)  \)  f  i  f  d)  c 

•^;.";VvV)it.  ,s^cr,^  bc!?  (£rUifcr«o,  bcm  luic  jcbem  anbcrcn  mit  bcr  "iperfon  bcö  3i^ortc^ 
ocicijiuniv  j^^^ppj-j^^jlj^j  nercinigten  5:ci(c  bcr  2}2cnfd)l]cit  Sl)rifti  cultus  absolutus  la- 
triae gcbiil)rt.  C^Knenftanb  bcr  .pcr,V'^cfn=^^^ercl)rnng  ift  ferner  bie  nncnb- 
Iid)e  Siebe  bc^o  göttlidicn  .v^cilanbc^.  %^}nm  and)  bic  friil)crc  ?(nfid)t,  \>a^- 
.S^cr,^  fei  ba^^  lciblid)c  Organ  bcö  (^cmüt^olebcn^^,  pI)l)fiologifd)  nnl)altbar 
ift,  fo  ftcl)t  ba«  .sScr,^  bod)  and)  nad)  bcr  neneften  ^^t)l)fiotogic  im 
innigften  |^nfammcnl]ange  mit  bcm  gan^^cn  Seelenleben  nnb  befonbcr^  mit 
bcm  i^icbc^^lcben  bc^^  93knfd)cn.  T'icfe  X^atfad)c,  foune  bcr  llmftanb,  ha^ 
hivt"  ,*pcr,^  aU  bcr  Sil^^  bcr  IMcbc  gemöl)nlidi,  mcnn  and)  irrtüm(id),  bctrad)tct 
uiirb,  finb  triftige  (^riinbe,  ha^^  |)cr5  ^nm  Sl)mbo(  bcr  Siebe  ^n  UHil)lcn. 
^n  bcm  pl)l)fifd)cn  .per^^cn  bcö  ^ottmenfd)cn,  mit  bem  fein  gan,^eg 
Siebcgieben  in  innigfter  33e5icl)nng  ftanb,  ncrebren  mir  ba^er  guglcid)  bic 
nnenblid)c  ?iebe  bc^  @rlöfcr§,  mic  biefclbc  nom  ^Ingcnblidc  feiner  DJ^cnfd)^ 
merbnng  an  fid)  offenbarte.  "^I^^^i)  bicfcm  @rnnbgcbanfen  ber  §erä=^cfn= 
ilHn-cl)rnng  finb  and)  bie  firdilidicn  ^^ag^citen  üom  göttlid)cn  ^cr^en  ^efn 
abgcfajst. 


§  105.     ^ie  f^olgen  bcr  l)\)poftatifc^en  Union.  363 

^nö  p  1)  l)  i i  j d)  c  ^  c r 5  uiib  bic  ^idn  finb  bnl)er  ^^ a v t  i a l  objct'te 
ber  |)ei\^^Jyc|ii'ißercl)ning,  UHi()renb  ba^3  gormalobjeft  bic  ^^'ev[on  beö 
(Sol)neö  (5)ottC)o  ift,  bereu  5lfte  iinc  bic  Teile  bcr  9}^cnfcl}l)eit  (Il)rtfti  cultu 
latriae  511  ücrel)rcn  [inb. 

y.     T)te  ^cre()rmig  bc^5  ^er^eit^^  Qefu  luirb  lubi  ctgcntlirf)  ^uerft  üom  .^^^  ^^J^>  .  ^ 
gi3ttli(^en  ^pcilaiib  jclbft  euivfül)leii:  Discite  a  me,    quia  mitis   sum    et  i^nWunV früiKr 
humilis  corde.  Matth.  11,  29.     i^ou  bcn  iilteftcu  Reiten  l)er  unirbc  bal)er      ""^ '^'■^^■ 
uoii  bcn  .peiligen  baö  .per^  ^e[n  i)crl)crrlid)t.     ^gl.  bic  fd)öncn  5öürtc  bc^^ 
1)1.  53ernl)arb    in    bcr  2.  ^JioÜurn  bec>  Cffi^inuic^.     :;>((Igemein  begann  bie 
ilNcrcl)rnng  bos  |)cr5cn^5  ^efn  crft  in  ncnerer  ^eit,  ale    bie  ^rioatoffcn- 
biirnngcn  bcr  fei.  ^I^^  a  r  g  a  r  e  1 1)  a  %  l  a  c  0  q  n  c  bcn  ^^(nftof^  ba^u  gaben,   (äott, 
ber  in  feiner  tDcifcn  ^^roüiben^  ^n  allen  |]eiten  and)  bie  beftcn  .S^ci^iöiingö- 
mittel  nerlcil)t,  l)at  für  nnferc  gla  nbcn^^lof  c   nnb    liebclcerc  ^zxi  bic 
5lnbad)t  ^nni  .perlen  ^^']\\  al«  ©cgeni^ift  nn^  anfbcuui()rt. 

0.    3^^^C'-"f  ^'''^'  >üibad)t  5nin  .S^cr^cn  ,;3cfn  ift  W8. 

aa.  bie  grofac  Opfer  liebe    be^o  (^^üttnienfd)cn  uon    bcr  .Sh-ippe    bi^3  J^lu'^^^vveS 
5nm  ^ren^c  nnb  fein  gan^ce  Xn  gen bl  eben  ^n  bcljcr^igcn ; 

jjß.  Gegenliebe  in  \x\k^  ^u  cnuecfcn; 

yy.  3ül)nc  nnb  ?(b bitte  ^n  leiftcn  für  bie  il>erad)tnng  nnb  ^Kiltc, 
n)eld)e  bic  nncnblid)e  ^iebe  be^o  göttlidjcn  ^'^cr^cnsv^  fo  oft  üon  nnbantbaren 
SÖ^enfc^en  crfdljrt ; 

00.  nnferc  ij^^*.^^^^  '^'^"^  •'pcrjcn  Qcfu  möglid)ft  glcid)förniig  ^n  ntadjcn. 
Über  bic  .f)ci-5=^cfn'^>evc()i-nng  f.  ^nnflmo""/  5'ii"i  SöL^c  über  bie  ^erj-^^'f»' 

9Inbadjt.  3""^^i^'-  1Ö69.     Xilles,   De  ratiunibiis  tVstoriini  ss.  Cordis  Jesu  etc.  5.  ed. 

Innsbr.  1885;  Xix,  De  cultii  ss.  Cordis.  Aui^fsb.  1886;  ^Jiolbin,  ®ie  '^Inbadjt  jnni 

^eiliqen  ^er^en  ^ei'n.  4.  '^(ufl.  3"ii^br.  1890. 

V.     ^ic  35>iirbe  lHiariä  algi  Dtnttcr  (>3ütte^^.  '^mk 

m  a  r  i  a  i  ft  b  i  c  m  n  1 1  e  r  (V)  0  1 1  c  ^? ,  Dei  Genitrix.  ^^l^mt'" 

X'iefc  ilMiln1)cit  ift  de  fide.    Oklcngnet  umrbc  fic   oon    ^Jcftortny, 

bcr    'JJiaria    ^luar    l)tntter    (^l)rifti,    X  p: ^to  toz 0;,    aber    nid)t    lÜintter 

©ütteö,  D-eoToy.o;,  genannt  unffcn  luolltc. 

1)cr  ^ciuci?  für  biK->  X  o  g  ni  a  bcr  'JJi  n  1 1  c  r  g  0  1 1  c  e  )v  n  r  b  c  lU\u'ien^ 

ergibt  fid): 

1 .  a  n  -0  bcr  l)  c  i  l  i  q  c  n  3  d)  r  i  f  t.    ®d)on  im  xH  1 1  e  n  X  e  ft  a  m  c  n  t  c    ^ .  ^'">''- 

ijt  btejc  'ibal)rl)cit  ancn^Mpvodjcn:  hcce  virgo  coucipiet  et  pariet  iiliuni  (iuntoc*  m  bn; 
et  vocabitur  iiomeu  eins  Emmanuel.  Is.  7,  14.  Xa^  ^Jt'cnc  ^Xcfta  '""'"'^''"  -**"^- 
ment  aber  nennt  lUtaria  inelmaly  bic  'JJinttcr  ^cfn,  bc»  $)errn,  bcc^ 
eoline^  (S^ottcii  ^Matt/i.  KIH;  2,11.  13.20;  12,46;  Marc,  3,32; 
Luc.  1,  43  n.  f.  m.i.  ^^cfn^o  ift  bie  Jyrndjt  bcö  i.'cibei?  lUiariii  (Luc. 
1,  42);  fic  liat  ibn  mal)rl)aft  empfangen  ^Liir.  1,  31),  ii)al)rl)aft  in 
i  l)  r  e  m  (B  d)  o  |1  c  g  c  t  r  a  g  c  n  1  Matth.  l,  18;  Luc.  2,  5.  (3 1 ,  uuU)rl)aft 
ge  b  oren  i Matth.  1,  10  ; 

2.  an^  ben  53ätern,  bic  bic  lÜiiittcroottcsnuirbc  ID^arien^o  ant^brücf-    t..^^*!!,^\, 
Itd)  an!?|prcd)cn  nnb    ]idi  ,^nin  ^-öcmciie   für    bice  ^jogma    anf   bic    eben    er=  ouitte?  bei  ben 
uuilintcn    Stellen    bcr    heiligen    2d)rift    bcrnfen.     Contempta  traditione      ^-^^'^f""- 
sanctam  Virginem  Deipaiam  esse  neo-at  (Nestoiiusi.   Cyrill.  Alex., 

Quod  unus  sit  Christus.  ^Jiamentlid)  mcifcn  fic  bcn  oben  (11.  879)  er* 
mäl)nten  :3rrtniu  bcr  X)ofctcn  ^urürf,  alv  fei  Cibriftns  nnr  bnrdi  ^J)laria 
bnrd)gegangen,  obnc  uon  il)r  Jylcifd)  nnb  '^^Int  an^nnclimcn.  Non  enim 
absolute  (lixit  (Gabriel),  quod  gignetur  in  te,  ne  extiinsecus  in  illani 
inductum  corpus  eins  putaretur,  sed  e;r  te  dixit,  ut  quod  vere  ge- 


364        @vftcr  $;eil.   ^cr  GJottmenft^  ^t\uS  S^rtfiug.    B   !J)ie  ^i)poftatif(^e  Union. 

nitum    esset,    originem    ex   illa    sumpsisse    manifeste    crederetur. 

Äthanas,,  Ep.  ad  Epictet. ; 

1002.  3.  an§   bcr  Öe^rc  ber  ^ird)e.     ^a^  Äonsil   uon   @pi)c[u^   er^ 

&JtuTTllx  fliivtc:    8i  qiiis   non  coiifitetur,   Deum  esse  veraciter  Emmanuel,  et 

i'eftrt-  bcr  itivd)c.  propteiea  Dei  Gejiitricem,   sanctam   Virginem  ....  anatliema  sit. 

(Can.  1).  ^a^  allgemeine  ^oiiäil  511  ^onftantinopct  (535):  Si  quis  abusive 

et   non   vere   Dei    Genitricem   dicit  sanctam   et  gloriosam  semper 

Virginem    Mariam   ....   talis    anathema    sit.     (Can.   6).     äl)nlid)e 

©rtlärimgcn   entf)a(teu   bivi    Äon^il    ju    (£l)a(ccbon    {Deminger,   Ench. 

n.  134),  hivi>   Öatevanfon^il   üoii   649   \De7i^inger   1.  c.  n.  204)  imb 

\>a^  ^S^onjd  üou  ^loren^  {Deyieinget'  1.  c.  n.  601); 

'^ic  aShmcr  ot  ^'  ^^^^'^  "^ ^ "^  1 1) c 0 1  ü g  i i d)  cu  ^ c u f  e n.    ©e^eugt  unb  geboren  wirb 

teömüvbcnari)  b. bie  ^erfoH,  uidjt  bie  '^^atur  aU  foldje.  (£l)riftm5  ift  aber  nur  eine,mib 
^jiatuvbcr3art)e.,jjj^^^.  bie  g 5 1 1 1 1 il) e  ^;Uu- f 0 u  beö  Ji^ügo^^.  ^cr  3:ermimi6  ber  Beugung 
nnb  Geburt  an^^>  iDi'aria  nnir  bal)cr  bie  ']3er)on  beö  ©ottmcnf c^cn,  [o 
ha^  'Diaria  unil)rl)aft  l^tuttcr  (^otteö  ift.  Überbiec^  e^-iftierte  hit  meufd)- 
(id)c  ^^latur  (Sljrifti,  lueber  gnn^,  uod)  in  irgenb  einem  i^rer  ^eite  jemals 
au^er  ber  .pi)püftaie  be^  iinn-tec^,  fo  baf^  and)  'JJtaria  niemals  bie  il^huter 
eineö  blojsen  lUteniMien,  foubern  üom  crften  D^oniciitc  i^rer  'JJhUter|d)aft  an 
^DJutter  ©ütte^  mar.  äBenn  fie  aud)  uid}t  bie  (^üttl)eit  (i^rifti  l)erüorbrac^te, 
|o  ift  fie  bod)  ebenfo  'JJintter  (^ottec^,  mie  eine  gemöljnlid^e  'JJtntter  mirtlid) 
'JJc'nttcr  eineö  lit'enid)en  ift,  obfd)ün  fie  bie  8eete  nidjt  i)eruorgebrad)t  l)at. 
Concipi  et  nasci  personae  attribnitur  et  hypustasi  secundum 
natnram  illam,  in  qua  concipitur  et  nascitur.  Cum  igitur  in  ipso 
principio  conceptionis  fueiit  huraana  natura  assumpta  a  divina 
persona  .  .  .  consequens  est,  quod  vere  possit  dici  Deum  esse 
conceptum  et  natum  de  Virgin e.  Ex  hoc  autem  dicitur  aliqua 
mulier  alicuius  mater  quod  eum  concepit  et  genuit.  Unde  conse- 
quens  est,  quod  B.  Virgo  vere  dicatur  mater  Dei.  Solum  enim  sie 
negari  posset,  B.  Virginem  esse  matrem  Dei,  si  vel  humanitas 
prius  fuisset  subiecta  conceptioni  et  nativitati,  quam  homo  ille 
fuisset  Filius  Dei,  sicut  Photinus  posuit;  vel  humanitas  non  fuisset 
assumpta  in  unitatem  personae  vel  hypostasis  Verbi,  sicut  posuit 
Nestorius.  ütrumque  autem  horum  est  erroneum.  Unde  haere- 
ticum  est,  negare  B.  \'irginem  esse  matrem  Dei.  S.  Th.  3  q.  35  a  4  c. 

^  i<^>ö4.  3  d)  0 1  i  0  n   1 .     (5  i  n  e  r   nnb    b  e  r  f  e  l  b  e    ift   bemnadi   malirer   8obn 

Sinne  Don  eim-v (S^otte^  uiib  mal)rer    ^o()u   l'iaria,  jeney  jeiiier  gottlidjen  vcatur,  bieie^ 

^'f^}'^^fJ'"p^.J['"' feiner  meufd)lid)eu  'Statur  nad);  jenev  uermöge  ber  cmtgcn  gottlidjen  (Geburt, 

uunbcn  rann,    biefe^^   oermoge   bcr  5citüd)en    menfd)lid)en  6)eburt.     ^n  biefem   Sinne,  ber 

mit  ber  §iircfie  bcr  xHboptiaucr    (U.  982/  abfolut   nid)t<5  ju   t{)un  Ijat,  fann 

man   non  einer   boppelten  8o^nfd)aft  ßl)rifti  rebeii.    Dbmol}!  nämüd)  nur 

einer  ber  Sol}n  (^3ottcv  ift,  ber  oom  33atcr  emig  gemengt  unb  oon  iDtaria  in 

ber  3cit  geboren  loarb,  nnb   obmol)l  in  biefem  Sinne,  med  nur  ein  Filius, 

and)  nur  eine  filiatio  befte^t,  fo  ift  boc^,  menn  man  bie  boppctte  (S^eburt 

ß^rifti,  bie  emige  au!3   bem  33ater  unb   bie  äeitlid)e  au^   ber  Jungfrau,  in 

33etrad)t  ^ie^t,   in  biefem  Sinne   eine   boppctte  Sol)ufd)aft  ju  uuterfdjeiben. 

Si>cnn  man  ba^er  bat^  'il>ort  filiatio,  rvaß  jebod)   ote((cid)t  beffer   oermieben 

mirb,  g(eid)bebeuteub  mit  generatio  ober  nativitas  gebraud)t,  fo  fann  man 

in   biefem  Sinne   oon  einer   boppdten   filiatio   rebcu,  mäl)rcnb,   menn  uuin 


§  106.    2)a§  mcnfc^üc^c  Siffen  ^efu  (Sfirifii.  365 

biefe^  $öovt  t)on  bem  ©ubjeftc  bcr  Generation  üerfte^t,  nur  eine  filiatio, 
n?ei(  nur  ein  Filius,  ift.     ^gl.  S.  Th.  3  q.  35  a.  5. 

(Sd)olion  2.     I)ie  iH^ürbe  ber  iDhittergotte^   ift,  abgefe^en   öon  ber^.    joos- 
2öürbc   bcr   lUten]if)^ett   (£t)rifti,   bie   t)üd)fte    Sürbe,    5U   ber  ein  ®e|(i)öpf  "^t'e5wür"Äe^' 
erl)oben  vocxhm  fnnn.     B.  Virgo   ex  hoc,    quod   est  mater  Dei,  habet  ^''^*'"**^  ^-^"^■^'^• 
quandam  dignitatem  iufiiiitam  ex  bono  infinito,  quod  est  Deus.    S. 
Th.  1  q.  25  a.  6  ad.  4.     ^iefe  ^^ürbe  ift  and)  bcr  (^ninh  aller  ©naben^ 
üoräüge  9}hu*icn!^.     U)g(.  n.  823  ff. 

C.  pi^  tn?r  tnatfdjixdjttt  |t<itttt*  ^i^eni^tt  ttUcrimtitrUrfirtt  ^itU^n 
txn^  P0\ih0t%unat\}tiUxu 

^nrd)  bie  l)l)poftatifd)e  Union  ift  bk  menfd)tid)c  9?atur  ai§>  fo(d)c 
nic^t  ocränbert,  fonbcrn  beftef)t  in  i^rcr  ganzen  Integrität  unb  (Sigentüm^ 
üd)feit  fort. 

5i^o()I  aber  ift  bie  menid)(id)c  9^atnr  (El)rifti  bnrd)  ben  (Sinflu^  feiner 
gött(id)cn  'pcrfiDnüiiitcit  nnb  9?atnr  5n  einer  nnfere  begriffe  überfteigenben 
übernatürlidjcn  ^oütonimcnljeit  erl)oben  nnb  mit  übernatürnd)cn  Gaben  an^^= 
geftattct,  loie  fie  in  biefer  ii^eife  nnb  in  biefcr  güüe  teinem  pnren  Gefd)öpfe 
eigen  finb  nnb  eigen  fein  fönncn. 

i?  106.  ^av  «icufd)Hd)c  ^-Ji^iffcu  3^1"  (^t)rifti. 

^g(.   ^cin  V  idj»(^hitber(ct,    5:ogiiiati[d)e  2:i)co(ügic   VII   §    37G— 380;    Franzi  im 
De  Verbo  Iiicurnato.  Tli.  42, 


%\m  bcr  3^u<^^^)'''^^  ^^"^  S^atnr  nnb  bcr  ooüen  ^iL>irfIid)!cit  bcr  beiben 
9latnrcn  ergibt  fid)  üon  felbft,  h([\i,  in  (It)riftn^o  nid)t  btofl  \>iv%  abfoUite  gött= 
lidjc  iliMffcn,  bie  scientia  diviua,  me(d)e  abfolnt  cinfadj,  nncnb(id),  actus  ^^n"^'" "• '■^^^üf'^"- 
purus  ift,  fonbcrn  and)  ein  ni  c  n  j  d)  l  i  d)  c  y  ö  r  f  e  n  n  e  n  unb  '-li>  i  f  f  e  n 
fid)  fiubet  unb  jiuar  potentia,  actu  et  habitu.  ^^gl.  8.  Th.  3  q.  9  a.  1. 
|)ier  bcfd)äftigcn  nur  mbo  mit  bcr  Sragc  nad)  bcr  ilkfd)affenl)eit  bicjcv 
menfc^Iid)en  'iiHffen^o.     i^gl.  n.  958. 

Qn  biefer  fnbtilen  J^'age,  über  bie  näl)cre  fird)Iid)e  (5utfd)eibnngen 
nid)t  oorlicgcn,  finb  ^mci  .sUippen  ^n  ocrmeibcn.  (Sinc^>teiU3  bürfen  mir  bie 
^reatürlid)teit  nnb  bamit  bie  (5nblid)fcit  biefec>  ilMffcn»?  nid)t  anf()cbcn,  mic 
3(ngnftinuo  ^Homanuc^  tl)at,  inbcm  er  bae  menfd)Iiii)c  ilBiffen  (I^rifti  bem 
göttlid)cn  fc^ted)t()in  glcic^ftcllte  in  beut  3at^e:  Auima  Christi  videt  tarn 
clare  et  intense  Deum,  quantum  clare  et  intensive  videt  Deus  se 
ipsum.  5{nberentei(c^  bürfen  mir  aber  aud)  bie  ^o(ltomment)eit  be^o  menfd)= 
Iid)en  SBiffen^  ßtjrifti  nid)t  nntcrfd)ätjcn,  mic  hn  l^^cftoriancr,  and)  bie 
Slgnoeten,  niete  '^rotcftanten ,  aud)  mand)e  Güntl)crianer,  bie  in  l)üd)ft  be= 
bentlii^er  5öeife  oon  bem  ßrfennen  St)rifti  fprad)en  nnb  00  n  einem 
©rmad^en   bcö   ^JJceffiac^bcmn fit  f  eins  rebeten. 

^iiMr  mcrbcn  am  fid)crftcn  gel)cn,  mcnn  mir  nn^o  bcr  uom  t)I.  Xf)oma^^> 
3  q.  9 — 12  oerteibigten  sententia  communis  anfd)üegen. 

I.  ^ie  (Seele   (S^rifti  bcfag  00m  erftcu  Slugenblide  it)re!r>       i()07. 
T)afein'§  bie  befeligenbc  5Infc^auung  Gottes^,  visio  heatifica,       tlica^'ber  Icdi 

^ieö  ift  sententia  co^nmitnis  et  certa,   bereu  i^eugnung  mcnigften^       ^\)xm. 
bie  ücnfnr  bcr  Xcmcrität  oerbientc. 


366      ©rftor  ZtiL    2)cr  ®ottmcn[c^  ^cfu§  Sf)riftu§.    C.  2)ie  bcv  menfcf)Ud^eii  jc. 

vi?fo  bei-  ^*  -3""^    ^cmcii'c    bie[er    !^()cfc    mcrbeii    gemö^nUd)    folgcnbe   *iI3iin!tc 

tifioa  ai)vifti  in  geltciib  gcmad)t : 
IStiöif  '^'  '^-cnn  bie  () eilige   ^d^rift  un[ere  Z[}z\t   and)  nid}t   bire!t  aug= 

iprid)!,  |o  nennt  fie  (:£^riftu^V'^ö^)  plenum  gratiae  et  veritatis  {JoaJin. 
\,  14).  $ßenn  aber  in  bem  l)tenfd)en|ol)ne  bie  güllc  ber  ^al)r^eit  U)ü{)nte, 
fo  ift  in  berfclbcn  anc^  bie  l)üd)ftc  unb  üoüfouiuienfte  entl)a(ten,  bie  bem 
9J?enfd)en  in  ber  visio  beatifica  ^n  teil  rnirb.  5^rner  fagt  S{)riftn^  non 
fid)  felbft:  Qiiod  scimus  loquimur,  et  quod  vidimus  testamur  .... 
Et  nemo  ascendit  in  coelum,  nisi  qui  descendit  de  coelo,  Filius 
hominis,  qui  est  in  coelo.    Joann.  3,  11.  i:].    55gL  Joann.  8,  38.  55. 

b.  %x\&)  bie  Ijeiligen  iUiter  betonen  I)äufig  bie  abfolnte  güHe  bc^ 
^öiffenei  (5I)rifti,  otmc  jcbod)  auf  bie  einzelnen  ^^(rten  biefe^i  5öiffen^^  nä()er 
ein5ngel)en. 

c.  'J^agegcn  lehren  bie  2! l]e otogen  einmütig,  geftüt^t  anf  bie 
5(nbcntungen  ber  l)ciligen  ©d)rift  nnb  ber  ^liter,  (£()ri|"tnö  l)abe  uom  V(ngen= 
blicfe  ber  (Snipfiingni^i  an  bie  visio  beatiüca  befcffen. 

Unb  fie  geben  biefc  Öeljre  nid}t  auf,  obfc^on  fid)  au-^^  berfetben  für  \ia% 
Reiben  (El)rifti  grope  Sd)uncrigfeitcn  ergeben.  Sie  ftellcn  üerfd)iebene  .p^P»^' 
tl)e]en  auf,  bicje  od)Uiierigfeiten  ju  löfen;  aber  an  ber  2^()atfad}e  ber  visio 
beatifica  rütteln  fie  nid}t. 

d.  '^ie  Üljcologcn  argumentieren  oor  allem  auö  ber  i)tatur  ber 
©  a  c^  e : 

a.  ^\t  f)t)poftatifd)c  Union  begrünbct  offenbar  eine  loeit  ooüfommencre 
^Bereinigung  hi-i>  menfd)lid)en  ^ntellcftec^  Sl)rifti  mit  ber  (^3ottl)eit  al^  baö 
lumen  gloriae. 

,j.  (ibriftu^o  ift  uial)rer  natürlid)er  3o^n  ®otte^  unb  al^ 
foId)er  and)  natürlid)cr  @rbe  bec>  .pimmcti^.  (Sr  brand)te  fid)  baljer  \iai^  (£rbe 
feiue^3  55ater^5,  bie  visio  beatifica,  nid)t  crft  ^u  uerbienen  mie  '^xz  ^^Iboptio- 
finber,  fonbern  ev  iimr  angemeffcn,  ^^ay-^  biefelbe  il)m  fofort  mit  feinem  ^a= 
fein  5U  teil  unarb. 
M^\9.  2.  5(uf  bie  ^5iiiiptld)iuierigfeit,  baJ5  biefc  visio  beata  ber  Seele  (£^rifti 

tificr  mib  bio  mit  bem  Status  viae  unb  bem  X^eibcn  (£l)rifti,  fomie  mit  ber  5Bal)rf)eit,  ^^^aS^ 
'^'^^'cFiKUtu^^'^'*  (it)riftu0  crft  nad)  feinem  lobe  in  bie  Glorie  eingegangen  ift,  unocrträglid) 
fei,  antroorten  bie  1l)coloiKn,  baj]  (il)riftu^o  nur  bem  obcrftcn  'leite  feiner 
Seele  nad)  bie  gi)ttlid)c  5(nfd)anung  genoi3,  ^a]-^  er  aber  beut  nie  bereu 
Xeile  ber  Seele  nnb  nod)  mel)r  bem  S!^z\\iz  nad)  auf  bie  Ö^loric  ucr5id)tete. 
@r  unir  bal)er  viator  unb  comprehensor  ^nglcid):  viator,  infofern  er 
einen  leibcnvfät)igeu  Seib  unb  eine  leibcuvfat)ii]e  Seele  befaß  unb  becU)alb  ber  all^ 
feitigen  Ö^lüdfeligtcit  cntbcl)rtc,  bie  il)m  crft  nad)  bem  Xobe  ^u  teil  merben 
füllte,  comprehensor,  iufoferu  feine  Seele  ber  visio  beatifica  fid)  erfreute, 
il^gl.  S.  Th.  3  q.  15  a.   10. 

^cmentfpred)eiib  bctrad)ten  bie  X^cotogen  and)  hk  Xrauöfiguration 
al^^  ein  oorübergel)enbe^o  §eroorlcuc^tcn  feiner  oerborgeucn  (Glorie.  53gl. 
S.  Th.  3  q.  45. 

^Hig  in^^^befonbere  bie  Öeiben  ß^rifti  betrifft,  fo  erfliirt  ber  1)1. 
Xl)oma^^:  Yirtute  Divinitatis  Christi  dispensative  sie  beatitudo  in 
anima  continebatur,  quod  non  derivabatur  ad  corpus,  ne  eius  passi- 
bilitas  et  mortalitas  tolleretur:  et  eadem  ratione  delectatio  contem- 
l)]ationis  sie  retinebatur  in  mente,  quod  non  derivabatui'  ad   vires 


1012. 
Ü^Mucifc    Tür 
scieiitia  ii 
fusa. 


§  106.    2)a§  inenfd)li(f)e  5Siffen  ^efu  S^riftt.  367 

sensibiles,  ne  per  hoc  dolor  sensibilis  excluderetur.    S.  Th.  3  q.  15 
a.  5  ad  3. 

3.  Qn  keglig  auf  ben  Umfang  bcr  visio  beatifica  ift  5U  bea(f)ten,  1010. 
ba^  bcr  Seele  S^rifti  uimmerinel)r,  mic  mir  bereite  (n.  1006)  gcfef)en  ()aben,  ein  vis^'beatmca. 
abfoliite^  begreifen  (3om§>  5U5uiii}rciben  ift.  3Sg(.  S.  Th.  3  q.  10  a.  1. 
Ex  visione  beatifica  erfemit  fie  luot)!  aikS'  inirfUd)  Kontingente, 
aurf)  ba§  bebingt  ^Dib  gliche,  nid)t  aber  atlcö  unbebingt  ÜJ^ög- 
lii^c,  meit  bieg  ein  üoüfommeneg  begreifen  beö  gott(i(i)en  ^efen^  üorau5= 
fe^t.     8.  Th.  3  q.  10  a.  1   et  2. 

II.  "Die   (Seele  (S;brifti  befaß  Dom  33 e ginn    ibreg  '^afeinö       lou. 

-'     .  <   ..    r  -X  i  •(  t-  •       4.-        •    r  i<  ;  1      •  -  -Tic  scientia 

a n :  e i n  e   l) 0 c^ it   d 0 1 (t 0 m m e n e  scientia  mfasa  aller   e r ]  (!) a f  f  c  n e n  infusa  csDriin. 
^inge,    tn^bcfonbere    ber    gefamten    übernatnrlirf)en    ^eilg- 
orbnnng. 

(S;i)riftui3  erfannte  bieg  alleg,  mie  mir  eben  fal)en,  bnrd)  bie  visio 
beatifica.  5lbcr  bag  fd^lie^t  nid)t  an^,  baf^  er  eg  and)  crfannte  bnrd)  bie 
scientia  infusa.  ^nrd)  bie  scientia  visionis  crtennt  (S;i)riftng  allec^  im 
göttlid)en  ^efen,  bnrc^  bie  scientia  infusa  aber  erfennt  er  alleg  in  propria 
natura  per  species  intelligibiles  huinanae  nienti  proportionatas. 
S.  Th.  3  q.  9  a.  3.  @g  ift  bal)cr  eine  ^eroolltonunnnng  bog  intellectus 
possibilis  Ci^rifti,  mcnn  il)m  bie  fonnatnaUcn  species  intelligibiles  ein» 
gegoffen  merbcn. 

1.  '^aß  Ci^riftug  scientia  infusa  befcffcn  l)at,  ift  sententia  com- 
munis ber  X^eoiogcn,  bie  fid)  auf  folgcnbc  'iJeiueife  ftn^t: 

a.  CS^riftuö  miire  nid)t  ploius  veritatis  {Joa7ui.  1,  14),  ircnn  er  nid)t 
bie  erfd)affenen  (£'rfenntniebilber  aller  Dinge  befiine.  3(nd)  merben  in  ber 
l)edigen  Sd)rift  (il)riftn^:5  alle  Sdjiiv^e  ber  ^UHnel)cit  nnb  iLUffenfd)aft  5ugc= 
fd)ricben.  In  quo  sunt  omnes  thesauri  sapientiae  et  scientiae  ab- 
sconditi.  Col.  2,  3.  Requiescet  super  eum  Spiritus  sapientiae  et 
intellectus,  Spiritus  scientiae  et  pietatis.  Is.  11,  2. 

b.  T)tv  1)1.  !Il)omag  begiiinbet  bie  scientia  infusa  be^o  (^ottinenfdjen 
alfo:  Decebat,  ut  natura  humana  assuinpta  a  Veibo  Dei  imperfecta  noii 
esset.  Onine  autem,  quod  est  in  potentia,  est  iinperfectum,  nisi  re- 
ducatur  ad  actum.  Intellectus  autem  possibilis  humanus  est  in 
potentia    ad    uinnia    intelligibilia;    reducitur   autem    in   actum    per 

species  intelligibiles Et    ideo    oportet    in    Christo    ponere 

scientiam  inditam,  in  quantum  per  Verbuin  Dei  aniniae  Christi  sibi 
personaliter  imitae  impressae  sunt  species  intelligibiles  ad  omnia, 
ad  quae  intellectus  possibilis  est  in  potentia.     S.  Th.  3  q.  9  a.  3  c. 

c.  Die  Stellung  (Il)rifti,  bie  crl)abcncr  mar  alc>  bie  beg  parabicfifd)en 
3(bam,  er^eifc^tc  and)  eine  oollfounncncre  (irfenntnig,  als  bicfem  gegeben 
mar.  5tbam  bcfag  aber  bie  scientia  infusa.  i>gl.  §  86.  511^  Äonigunb 
|)aupt  aller  Kreaturen  burfte  bcm  (^ottmenfd)cn  ([\i6)  nid)t  bie  C^rtcnntniö^ 
meife  ber  (Sngcl  fel)(en,  bie  fid)  beg  eingegoffencn  ^iffeng  erfreuten,  i^gl. 
§  71.  Sie  märe  er  aber  ber  ^]3ropl)et  nnb  (^efanbtc  4)otteö  zax' 
sg^xY^v  gemefen,  menn  il)m  nic^t  jene  (Srlcndjtnng  oerltcl)en  gcmefcn  uuire,  \>\t 
üorübergcl)cnb  gemöl)nUd)en  ^ropl)etcn  nnb  (^efanbtcn  C^otteg  gcmiil)rt   mar? 

2.  Den    Umfang   ber  scientia   infusa   befd)rcibt   ber   ^l.    Xl)omag 
ba^in,  bag  ei)riftng  bnrd)  fie  erfannt  l)abe,   mag  bnrd)  bie   natürlidje  Kraft    Smia^üi- 
beg  i>erftanbeg  erfannt  merben  tann,   fomie  alleg,   mag  §u   ben  menfcl)tid)en       i"-^'^- 
Siffenfd^aften    gehört;   ferner  aüeg,   mag   ben  ü)^enfd)cn   burd)  bie  göttUd)e 

4>einric^-.!euppcit,  ilouipenöium  bev  Xüflmatif.  II.  24 


101 


1(»14. 

Tie  scientia 

:ic'(iiiisit;i 

(£l)vifti. 


368      (^ifcv  teil.    $)er  Öiottmenf(^  ScfuS  (^f)riftu§.     C.  :5)ie  bet  mcnft^Iid^cn  k. 

Offenbarung  befannt  n^irb,  fei  e^  burd)  bic  (^abc  ber  5Beie^{)eit  ober  ber  $ro* 
pl)ctie  ober  jebe  anberc  (^abe  bc;^  l)eiltgcn  (Sjcifte^.     S.  Th.  3  q.  11  a.  1. 
3.  ^iefe  (SrtcnntniiJ  befaß  (i{)riftnö  liabitualiter  jumal,  felbftuerftänb= 
lid)  aber  nit^t  adeäeit  acta.     S.  Tli.  :>  q.  11  a.  5. 

III.  ^ie  menfd)n(^e  (Beete  S^rifti  befaß  and)  crnjorbene^ 
Riffen,  scientia  acquisita. 

Tieio  ift  bic  gcuiöl)n(id)e  5(nfid)t  ber  5;;()eologen,  bie  ber  ^1.  $rt)oma^, 
eine  frül}ere  lHnfid)t  unbcrrufenb,  in  ber  Summa  tlieologica  oertritt. 
3  q.  9  a.  4. 

1.  T^aß  (il)riftu^,  unic^  er  auc^  ber  fcligcn  "^(nfc^ounng  ober  an^  bem  ein= 
gegoffenen  3iMffcn  erfannte,  auf  beni  '4.l^ege  ber  (Srfal)rnng  unb  be^  natura 
lid}en  nicnid)Iid)cn  Tentcn^i^  crfenncn  tonnte  nnb  oiclfad)  ernannte,  unterliegt 
nid)t  bem  minbcftcn  ^mcifcl.  X)ic  i^iignung  loärc  eine  2lrt  X^ofeti^mu^. 
!Die  nnd)tigfte  ^eiftes^fraft  be^  älicnfdjen  ift  nämlic^  hk,  33egriffe  ^w 
erzeug en.  ^^  ift  aber  unbcnfbar,  \>i\^  biefc  und}tigfte  «raft  ber  meufd)- 
{'\6)z\\  Beek  in  (£t)riftU!o  nid}t  5ur  (S'utfaltnng  gcfomnicn  fein  foü.  ^n  biefem 
gniUc  glitten  ja  and)  bie  2)inne  bev  (^Hittmenfd)cu  eine  nur  untergeorbnete 
nnb  fid)cr  nid)t  bic  ilk^bentnng  gcl)abt,  uicld)c  fie  für  jcben  anbcren  ill^cnfd)en 
^aben.  Bo  genug  bal)er  Ciln'iftuc>  eine  mcn)'d)Iid)e  9^atnr  l)atte,  ebenfo  genjiß 
befaß  er  auc^  cruiorbcucc^  $Cnffcn. 

loiö.  2.  Über  bcn   Umfang  bicfcö  Siffen^o  (5l)rifti  fd)reibt  ber  1^1.  X()oma^: 

s(  ivi"ti"'uc(?iu-  Sicut  per  scientiam  inditam  scivit  anima  Christi  omnia  illa,  ad  qua  e 

^'^^-  intellectus  possibilis  est  quocunque  modo  in  potentia;  ita  per 
scientiam  acquisitam  scivit  omnia  illa,  quae  possunt  sein  per 
actionem  intellectus  agentis.     S.  Th.  3  q.  12  a.  1  c. 

loui.  3.  ©egen  bic  mobcrnc,  rationalifierenbc  ^Hnfid)t,  in  (S^riftUiS  ()abc  fid) 

fltbraudrSti.  b  3  elbftbeuuißtjein  erft  anmä()(ic^  entnnrfclt,  f)a(tcn  U)ir  an  ber 
sententia  connnuui^  feft,  \>i\\\  Cil)riftn^o  üoni  crftcn  Vlngenblicf  feinet  ^a-- 
feiuö  a\\  bcn  ^^ernnnftgebrand)  befaß,  ^ie^^  oerlangt  bie  il^nrbe  nnb 
(Stellnng  bec^  (^kittnicnidjcn,  nnb  ba  ei>  feinen  ^iberfprud)  enthält,  muffen 
mir  biefe  5ln0äeid)nnng  bem  menjd)Ud)cn  illUffcn  (Sl)rifti  äucrfcnncn.  !i^gl. 
S.  Th.  3  q.  34  a.  2;  iniL  and)  Hehr.  10,  5  sqq. 

IV.  Ökgcn  bcn  Umfang  be«?  ii^iffcnc^  d^rifti,  oon  bem,  une  bcfonberc^ 
bic  '^Mitcr  |cl)r  i"d)arf  l)croorl)cben,  jcbc  Unm if fcnb cit  anc^gefdjloffen  ift, 
mcrbcn  oor  allem  5n)ci  Sc^ancrigteitcu  geltenb  gemacht. 

Taf^'^i "eil  ^'  S^"^^^^)!'^  ^^^^^*^  ^^^^-'  Marc.  13,  32  nnb  Matth.  24,  36  cingcmenbet, 

(£i>d[tl  nnb  bor  ber  ll^cnfd)cnfol)n  miffe  bcn  Tag   be^   (^eridjteö   nidjt. 
^'?idnc^?!^'"  darauf  mürbe  non  bcn  l)eiligen  i^ätcrn  crunbert: 

a.  Sbriftuc^  mußte  allcrbings  and)  mit  feinem  menfd)lid)en  SBiffen  bcn 
jTag  bCiS  (S^erid^tc^,  aber  nic^t  scientia  communicabili,  ^a.  ber  ^iTag  nad^ 
bem  ^Katfd)luffe  (S^ottc^  ncrborgeu  bleiben  follte.  T^aß  (Sl)riftn^>  tliatfäd)ticl) 
ben  Tag  bc^^^  (^crid)tcc^  fanntc,  miffcn  mir  baran^,  \>a]i>  it)ui,  bem  9J^cnfd)en* 
fo^nc,  hat-  gan^c  (^crid)t  übergeben  ift  \Joann.  5,  22.  27),  fomie  an!§  ber 
Jl)atfad)e,  ha^  il)m  and)  \>k  näl}eren  Umftäube  be^  ®erid)te^  befannt  maren. 

b.  Einige  ^(iter  fd)rciben  biefe  Unmiffcnl)cit  ber  lVenfd)l)eit  ^n. 
5(nbcrc  crtlärcn  bicc^  näl)cr  babin,  bic  mcnfd}lid)c  9^atnr  ^abc  e«  ^mar  gc^ 
mußt,  aber  nidjt  an ^5  fid)  fclbft,  fonbern  bnrd)  bie  HHtteilnng  ber  gött^ 
lidjcn  'D^atur.  "Diefe  ^rflärung  ift  einmaubfrei,  unb  fo  fönnen  alle  5(u^^ 
fprüdjc  ber  !l^äter  t)erftanbcnmcrben,  mcld)c  gegen  bie  5lrianer  unb  5lpollinariftcn 
üor  allem  bic  (^üttl)cit  bc^^  ^ogo^o  ^u  ücrteibigcn  Ratten. 


§  107.    S^on  ^el•  &mht  St)nfti. 


8. 
tfdivitt 


2.  ^enii  S^riftiB  im  33onbc[i^e  bt§  äöiffcn^  gemefen  lüäre,  fo  fönnte  ^^^  ^^^^^^ 
t§>  feinen  gortid)vitt   im  ^Mffen  bei  i^m    geben,  iDä()renb    bod^  üon   ibm     im/kjS 
gefagt  mirb:  proficiehat  scqne)itia  {Luc.  2,  52).  ^^'"^''" 

a.  I^en  5lpü(Iinavi[ten  gegenüber  ^aben  numäjc  33äter  bie[en  5ortfii)ritt 
^efn  a(^  ^emeiig  benut3t,  bag  S()riftn^  eine  am()re  men)"d)(ic^e  i^ernnnft 
gehabt  1:)abt.  Slbev  and)  fie  ^aben  bamit  feineemeg^  in  jeber  Sejie^nng 
einen  gort[d)ritt  ber  menfrfjtidjen  5Bei^t)cit  ge(ef)rt;  im  Gegenteil  fpred^en 
bie  ^äter  unb  ^\mv  um  ]o  bcftimmter  unb  Harer,  je  me^r  bie  St)nfto(ogie 
in  ber  ^Kiffenfc^aft  ber  Äird)e  fort|'d)ritt,  fid)  gegen  einen  inneriidien 
ober  fnbftantialcn  5ortfd)ritt  jener  ii.^ei«i)cit  am  unb  üerfte^en  Luc.  2,  52 
öom  gortfc^ritt  i^rcr  lÜhuiifeftation   nad)   äugen. 

b.  ^a^  e  r  m  0  r  b  e  n e  ^-liMff en  fann  and)  i  n  n  e  r  ( i  d)  f ortgef d)ritten  fein. 

c.  %uiS)  ba^^  fann  man  nod)  ^in^ufügcn,  ba^  bie  scieutia  infusa, 
bie  habitu  ftetö  üodfommen  mar,  ftufenmeife  nai^  bem  gortfdjritte  be^ 
5l(ter^  aftuaüfiert  merben  fonnte  nnb  oieüeid)t  and)  aftnalifiert  mürbe. 

§  107.     'Bon  ber  (iJuabc  ^^rifti. 

SJgl.  ^einric^^ÖJut beriet,    2)ügmati[d)e    Xf)eo(ogie    VII   §    374.    375;    Franzelin, 
De  Veibo  Incarnato.     Tli.  41. 

3J?an  nnterfc^eibet   bie  (S^nabe  (£l)rifti,   infofern  fie  il)m  eigen   ift  al^o     ^.i^i;'- 
(Sin§e(menf  d)en,  prout  est  quidam  singularis  Lomo  (^Ö.  Tli.  3  q.  7i,c?i,HjtVhrl'in'^ 
unb  infofern  fie  il)m  eigen  ift  aU  bem   .stäupt   ber   ^ird)e,  secundum ^^"^^^'^ '^'''^^''^'""'^• 
quod  est  caput  Ecclesiae  uS.  Tli.  :>  q.  8j. 

33cibeö  ift  aber  bem  iföefen  nad),  secundum  siihstantiam,  bie  = 
f  e  I  b  e  ©nabc  nnb  nnr  ber  '^^  e  5  i  e  l)  n n  g  n  a  d) ,  ratione,  lu  r  f  d)  i  e  b  e  n. 
^enn  anö  ber  gülle  ber  ©nabc,  bie  (il)rifto  aU  (Sin,^elmcnfd)en  eigen  ift, 
entfpringen  mie  anö  il)rer  CncKe  alle  Ö3naben  (<»ratiae  Christi),  meld)e 
ber  oernünftigen  Kreatur  a\\i:>  (5l)riftno  mitgeteilt  mcrben.  De  plenitudine 
eins  nus  omues  accepimus,  et  gratiam  pro  gratia.  Jocuin.  1,  16; 
Benedictus  Dens  et  Pater  Domini  nostri  Jesu  Christi,  qui  benedixit 
nos  in  omni  benedictione  spirituali  in  coelestibus  in  Christo. 
Ephes.  1,  3. 

Sind)  fei  nod)  bcmertt,  baj3  mir  l)ier  nur  oon  ber  .peitigfeit  ber 
menfd^Iid)en  9iatnr  in  (£t)riftn^  rebcn,  miibrenb  oon  ber  |)ei(igteit  ber 
göttlid)en  9^atnr  al(ey  gilt,  wni^-'  §  36  oon  ber  $eitigfeit  (^otte^  ge- 
fagt mürbe. 

I.  ^  e  r   M  e n f  d)   (£  l)  r  i  ft  n  0   i  ft  suhstantialiter  l)  e  i  l  i  g.  lo-o. 

1.  ^ie  .peiligteit  be^>  (^cfd)öpfe^^  beftcl)t  oor  allem  in  feiner  ^eäicl)nng  ^.^'eiii"rdr'ref" 
äu  (55ott.     9^nn  ift  bie    mcnfd)(id)c   9^atnr  (il)rifti   aber    ()i)poftatifd)  mit  ber    '  ;S!»if!'.S" 
göttlid)en  'ißerfon   be-S   iß}orte!3   ocreinigt.      i)iefe   ^e3iel)ung   ift   eine   fnb- 
ftantiale,  unb  be^l)alb  ift  aiid)  bie  |)eiligfeit  (Sl)rifti   eine  fnbftantiale. 
'^iefe  ^eiligfeit   ift  bie  l)öd)ftc,   bie   einem   @cfd)öpfe   ^n  teil   mcrben   tann, 
nnb  objettio  nnenbtid). 

2.  ^ie   fnbftantiale   ."p^^^^Ö^*^^^   C£l)rifti   mirb    flar    in    ber   l)  eil  igen       .1021. 
(3d)rift  gelel)rt:  Quod  nascetur  ex  te  Sanctum,  vocabitur  Filius  T)ei.j^,\^-,]^^^''il^^, 
Luc,  1,  35.      Verhum  caro  factum  est  .  .  .  plenum  gratiae.  Joann.  *'Vf*J'|Jfo,""^ 
1,  14.     53efonber5  bie  Salbung  (5l)rifti  mirb  auf  bie  fnbftantiale  ,V)edigfeit 

gebeutet.    iBgl.  Z9.6I,  1;  Ps.  2,  2;  44,  8;  Act  4,  2id  sq.;   10,  38";  Hehr. 
1,  9.     "^iefe  Stellen  merben  namentlid)   oon   ben   l)eiligen   ^>ätern  betont : 

24* 


lil)Vt(tUiJ. 


370      (Siftcv  t(\\.    !^cv  (Mottincnfd)  :^efu§  Sf)iiftii^.     C.  :2)ie  bev  menfc^Iic^en  ic. 

Ipse  se  ipsum  uiixit  ....  Est  vero  divinitas  unctio  humanitatis. 
Jomin,  Dawasc,  De  lid.  ortli.  1.  :i  c.  3.     33gl.   Gregor,  li^az.,  Orat. 
30  11.  21.     33eftimmt  jagt  bcr  t)l.  9liigiifttuu^:  Sanetificavit  se  in  se, 
hoc  est  Jiommem  se  in   Verho  se.     In  Joaiin.  tract.  108  ii.  5. 
Tif  fubuintiaic  ''^'  "^^^  fiibftaiitialc  .^eiligtcit   luivb   and)  ^ii^ei^c   an   (^ott   genannt. 

^s>ciii(Uint  ni'^  ^nbe^  ift  bicfc  3ikil)e   nidjt   ctiini^ö   rein  >Hnf3crli  d)eö,  feine  blofse  conse- 
i'MMn-  nu  (s5ott.  (.j-atio  externa,   ba  bnvd)   bie  fnbftantiale   .S^ciligfeit    bie  inenid)lid)e  9^atnr 
C£^rifti  and)    inner(id)  uernoUfonunnet  unrb,  u^enn  and)  bie  ^eiligfcit  ©otteö 
nii^t  bie  3ovnialnr)"ad)c  bev  .'peiligfeit  ber  nien)"d)Iid)en  9Jatnr  fein  tann. 
j.J"jj^|j.  11.  'I'ie  ^JJienid)()eit   (il)vifti    Luiaß   uom  erften  51ngenblitf 

mactjoiibe  (iiabc  i  ^ v e «5    ^ tt  f  e  i n i?>   an   bie   l)  e i (i  g ni a d) e n b e   (^ n a  b c. 
m  cii)iittuv.  tiefer  ea^  luirb  Don  mand)en,  5.  ^.  uon  3narc5,  alö  ®lauben^fat5 

be5eid)nct,  unil)renb  anberc  biec^  beftrcitcn,  aber  bie  ^engnnng  aU  tenierär 
branbniarten,  5.  ^i  ^iHieqne,";,  (Tregor  0.  ^ndentia,  ^^etanin!§  n.  j.  m. 

1.  llnbebingt   notmcnbig  ift   bie  accibentelle  .peiligfcit   bnrd)  bie 

l)eiligniad)enbe  (^Muibe  für  bie  lÜten)d)l)cit  (il)rifti  nid)t,  ba  fie  bnrd)  bie  fub-- 

ftantiale    ^eiügfeit    allc;^    befag,    unic^    bnrd)    bie    accibentelle   i^r    öerliel)cn 

lücrben  fonnte. 

-^irhdiifl  -•  -^^^15  1"^^  ^^'•"''^"  ^^^  l)ei(iiimad)enbe  C^^nabe  t^atfäd)lid)  befafl,  ergibt  jid) 

imirtunbc  (Hn.ibc  a.  üni^   bcr   l) eiligen    3d)rift,  in  ber  ii[]x\\tm  jdeiius  gratiae 

nllrt)' 2riuift,   {'TocHDi.  \,  14),  2>le}ius  Spiritu  Sancto  \Luc.  4,  l)  genannt  luirb.   gerner 

UHunolliiVni?  ^^^^^^  ^'^  ^^^^"  ^^^"^-  Kcqiii^^scet  snper  eum  Sjriritus  Domini.  Is.  11,  2. 

Tnifni.      I)cr  beilige  Ö5cift  nerleil)t  and)  ben  lUicnf d)en  bie  l)ci(igniad)cnbe  (^^nabe.    ^ci 

ber  'JJiitteilung   bcy    l)eiligcn  (^)cifte^o    an  Ül)riftne^   l)abcn   mir  ba()cr  5nnäd)ft 

an  bie  (^nabe  ju  benfen,  bie  bcr   beilige  (^)eift  and)   ben  ^JJ(enfd)en  mitteilt, 

nämlid)  an  bie  l)eiligmad)cnbe  ®nabe; 

b.  an?  ber  l^ebve  bcr  ^äter,  bie  unter  ber  unctio  per 
Spiritimi  Sanctiim  bie  gratia  liabitualis  Derftel)en.  2.  ^äterftellen  bei 
Petavius  1.   11   c.  0; 

c.  an?  beni  .S^onfen?  bcr  XI) eo logen,  bie  in  ber  (Sadl)e  fctbft 
einig  finb,  u^enn  fie  and)  über  ben  (^rab  bcr  (^ennpl)eit  t)erfd)iebenc  51m 
fid)ten  I)abcn; 

d.  au?  beni  tb  eologif  d)  en  Teufen.  Tie  l)eiligmad)enbe  (S^nabe 
ift  ein  in  ber  ©ecle  fetbft  liege  übe?  übernatiirlid)e?  ^^rincip.  @in 
fold)e?  lüar  aber  (Il)rifto  fel)r  angcnicffen  nnb  tro^  ber  fubftantialen  .peilig= 
feit  nid)t  5111  cdlo?. 

OL.  Tnrd)  bie  l)l)poftatifd)c  Union  ftanb  bie  9Jknfd)I)eit  ß:i)rifti  in 
innigfter  ^cjiebung  ^u  C^^ott,  bein  Url)eber  bcr  bciligniad)cuben  (^nabe.  Qu 
je  niil)crer  33e5iel)nng  aber  ein  (Snipfiinglidie?  jnr  niitteilcnben  Urfad)e  ftebt, 
befto  mcl)r  ninunt  c?  an  il)rcni  ©inflnffe  teil. 

,3.  (il)riftn?  follte  allen  'I^icnfd)en  bie  beiligniad)enbe  (^nabe  oerbienen 
unb  fpenben,  U)e?t)alb  e?  fongrnent  mar,  h(\^  er  fie  felber  befafs.  S.  Tli. 
3  q.  7  a.  1. 

y.  Übrigen?  barf  ber  menfd)lid)cn  9latnr  dbvifti  feine  übcrnatürlid)e 
S3ollfonunenl)eit  fel)len,  bie  fie  überl)anpt  befit5en  fann. 

3.  ^em  ^[Bcfen  nad)  ift  bie  l)eiligmad)cnbe    ©nabe  (Il)rifti   bie  nitm= 

lid)c   mie   bie   unferigc.     Sonft   aber   beftcl)en  jmifdien   beiben   tief   gel)cnbe 

Untcrfd)iebe. 

^.i«-'5;.  a.  ^n  Sl)riftn?  ift  bie  Urfad)e  ber  l)ciligniad)cnben  (^nabe  feine  gött= 

mari)Jnfcr[innhlid)c  '^^erföntid)feit ;  bicfe  le^tere  gel)t  bal)er  ber  erfteren   üoran?,  jiüar  uid)t 


107.    5?ün  bcr  (^nabc  Sf)rifti. 


371 


bcr  Qtit,  aber  bcr  ^^atiir  bcr  (5ad)c  unb  bcr  Drbimng  md).  3Sgl.  S.  Tli.  3  q.  7 
a.  13.  ^al)cr  bcfil^t  (S^riftu^  bte  ^ei(igmad)enbc  ^nabe  notmcubig  unb 
lucfcuttic^  al$  bcr  ©ingcborctic  üom  initcr  {Joann.  l,  14),  inii^renb  in 
un§  bic  (]eiügmacf)cnbc  ©nnbc  bic  einzige  prin5ipn(c  Urfaiiic  mtfercr  .'pciUgfcit 
ift.  ^al)cr  tft  fic  mv$  ntc!)t  notiDcnbig  unb  mefcntlid)  eigen,  fonbcrn  au§ 
d^nabe  gefd^enft  unb  fann  burrf)  unfere  Srfjulb  ücrlorcn  ge^en,  lüäljrcnb  fic 
in  (£()riftu^  uuDerlterbar  ift. 

b.  "Die  90?cn[rf)^eit  (^f)rifti  befi^t  bie  ^üUc  bcr  (^nnbc  unb  äUmr 
in  einem  abfolnt  einzigen  (Sinne.  X^ic«  luirb  nn!c  oor  allem  bcftätigt  in  bcr 
l)ei(igen  Schrift:  Plenum,  gj-atiae  ...  Et  de  plenitudine  eins 
nos  omnes  accepimus,  et  gratiam  pro  g'ratia.  Joann.  1,  14.  16. 
In  ipso  complacuit  omnem  plenitudinem  liabitare.  Col.  1,  19.  Non 
enim  ad  mensiiram  dat  Dens  spiritum.  Jocnni.  3,  34.  ^>g(.  and^  Is. 
11,  2;  Luc.  4,  1.  :?(ud)  bic  33ätcr  nnb  XI)  eo logen  nennen  bie  @nabe 
e^rifti  nnermeßlid).     55gl.  S.  Th.  3  q.  7  a.  9. 

Die  ^nnbenfüllc  ßl)rifti  fann  aber  infofern,  ale>  fic  an^  feiner  05011= 
f)cil  fid)  unerfd)öpflid)  in  feine  l\'cnfd)l)cit  ergief^t,  al^o  nncrmef3lid)  be5eid)net 
merben,  mcil  fie  fo  groR  ift,  ([U  nur  bic  lH'enfd)bcit  in  bcr  gcgeminirtigcn 
Cv)nabcnorbnung  fic  faffen  fann,  nnb  med  fie  al«  gratia  capitis  im  Über^ 
fluß  bie  ©uabe  für  alle  (^efd)öpfe  in  fic^  fd)licgt.  .stcine^^megsi  aber  ift  bic 
i)eiligmad)enbc  (^nabc  (il)rifti  im  eigenllidKU  Sinuc  uneublid).  Unenblid)  ift 
bic  (^nabc  bcr  i)i)poftatifd)cn  Union,  meil  bic  göttlid)e  '}.^erf5nlid)fcit  unb 
9^alur  unenblid)  ift,  miihrenb,  mie  feine  menfd)lid)c  'Jiatnr  fclbft,  fo  and) 
bic  il)r  eigne  l)ciligmad)cnbc  @nabc  alc^  gratia  creata  felbftoerftänblid)  enb= 
\\6)  ift.     iBgl.  S.  Th.  3  q.  7  a.   11. 

33e{  (S5  c  f  d)  ö  p  f  e  n  fann  nur  in  einem  r  c  1  a  t  i  o  c  u  Sinuc  non  (^naben^ 
fülle  bic  9?cbe  fein.  I'ie  l)eilige  Sdu'ift  gcbraud)t  bicfcn  ":?(n^obrud,  um  über* 
Ijaupt  ben  Üleid)tum  bcr  (^nabc,  5.  51  Ephes.  3,  19,  ober  um  eine  befonberö 
groge  nnb  oor^üglidic  (,^5nabe  in  ein.^elncn  5(u«crmäl)ltcn,  3.  33.  Luc.  1,  28; 
Act.  6,  8,  5U  bc;)Cid)ncn. 

4.  'Da  Sl)riftue^  oermögc  icincr  göttlid)cn  '].^crfoulid)fcit  bie  plenitudo 
gratiae  00m  erften  iyi\uncutc  bcr  ^nfarnatiou  an  mcfcntlid)  nnb  notmcnbig  bc* 
fag,  fo  fann  Luc.  2,  52  {pro/icichat  gratia ^  nid)t  oon  einer  iunerlid)cn 
3una()mc,  fonberu  nur  oon  einer  fortfd)reitcubcn  '^^ctl)ätiguug  bcr  ©nabe 
oerftanben  merben.    S.  Th.  3  q.  7  a.  12  ad  3. 

III.  Die  mcnü1)lid)c  Seele  (51)rifti  bcfaf^  and)  bic  eiuii  cg  off  euen 
Xugenben,  fotücit  bicfelbcn  uid)t  eine  Unoollfommcn^eit  ciufd)lief3cu  ober 
oorau^^fe^cu,  bie    ©abcn  bcf^   t) eiligen  ^eiftc^>  nnb  bie  (£^ari^5meu. 

1.  Die  burd)  bic  l)ciligumd)cube  ®nabe  bcmirftc  (S^crcditigfcit  nnb 
.•pciligfeit  oer:',mcigt  fid)  ben  ocrfd)icbcHcu  ^Criiftcn  unb  Ö^egcnftänben  nad)  in 
t)crfd)iebene  2;ngenbcu.  ^Inibrcub  bal)cr  ßl)riftn^3  aU  ^ott  bie  abfolute 
|)eilig!eit  ift,  finb  il)m  al§  9)?cufd)cn  0  c  r  f  d)  i  c  b  c  u  e  Xu g  e  n  b  c u  eigen,  mic 
fie  t^m  and)  an  ^a^llofcn  Stellen  in  bcr  ^eiligen  vSd)rift  §ugcfd)ricben 
njerben.     33gl.  S.  Th.  3  q.  7  a.  2. 

Qcbod)  tonnen  il)m  jold)e  Xngenbcu  nidjt  beigelegt  mcrbeu,  mcld)e  nur 
in  einer  gemiffen  33e5icl)ung  ^nUtf ommcu^eit  finb,  aber  mcgen 
einer  mit  il)nen  notmenbig  oerbnubcnen  Unoollfommcnbcit  fid)  mebcr  mit  bcr 
gött(id)en  '^crföulid)feit  noc^  mit  bcr  (^nabenfülle  (S^rifti  oertrageu. 

2.  S^riftu^  bejag  ba^cr 


in  Gbvtftu-j 
notwcnbifl  unb 
uniicrlicvbnv. 


1026. 

Tic  »vüüc  bcv 

(^nabe  in 

(£()vii'tuv. 


1027. 

inwiefern  bie 

(^htabcnfüllc 

(SÖvifti  uncinicK 

lief)  ift. 


102s. 

(^^nabenfüllc    bei 

(^HM'cluH'fott- 


102!). 

Xie  ,>^uiial)nif 

bei-  (^innbi-  in 

(il)vi)"nii'. 


lir  luflcnbcn 
in  (it)riftu'?. 


10;{3. 
Tic  (lona 


iü;{5. 


372     Crftcr  STeif.    3)cr  (S^ottmcnfd^  ^cfn§  (Sf)riflu5.     C.  Xk  bcr  mcn[(i)Iicf)cn  2c. 

xicStrfjni  ^-  ^^^^»  ^^11  göttnrf)cn  ^Ingcnbcn  bic  IMcbc  id)(crf)tl)in,  bie  §off  = 

"^Ä-ilfr'     H"^i9  ^^^^^'  '^n\om\i,  aU5  fic  bie  l)iinmli|rf)c  i^crl)crrliri)imii  feiner  iX)ccnfrf)^eit 

,ytm  (^cgeiiftiiiibc  I)atte,  iiid)t   aber,    foiucit   fic   ficf)  auf  bie  ^(nfdjaimng  mib 

bell  ^^cfi^  (^Dttc^>  bc509.    %(.  S.  Th.  3  q.  7  a.  4.    ^er  Glaube  bagcgen 

fann  il)m  in  feiner  323eife  nnb  ilkjietinng  ;^ngefd)rieben  iDcrbcn,  bn  if)m,  bem 

Url)ebcr  be£^  (^Ianben?\  bc,yiglic^  (5^otte£!  nnb  nüer  götttii'^en  ringe  ein  jeben 

(?»)(anben  anc^fd)lief5cnbeö  :ilMffen  eigen  ift.    'i^cii.  S.  Th.  :>  q.  7  a.  3; 

riemuiriKHiH^  ^^'  ^on    ben   fittlidjen   Xngcnben  befaß   er   fid)er   nid}t  bie  ^hiße, 

(icnbcn  isinini.  uieil  biefelbe  bie  (günbe  norau^^fetU.  5öic  er  freigebig! ei t  nnb  3}?äj3igung 

befaf3,  f.  S.  Tli.  3  q.  7  a.  2  ad  3.  Über  bie  5'nrd)t  ngl.  S.  Th.  3  q.  7  a.  6. 

3.  ra|l  CSf)riftn0   bie   (/o')ia  Sjnritvs  Savcti  befeffcn   \)ai,  mirb  nn^ 

'iii'^G^'vu^^^^^^^^        ber  |)eiligcn  3d)rift  anebrücfUd)  gcfagt:  Iiequiescet  super  eimi  Spiritus 

Domini;  Spiritus  sapientiae  et  intellectus,  spiritus  cousilii  et  forti- 

tudiuis,    Spiritus    scieutiae    et    i)ietatis,    et    replehit    eum   spiritus 

^^^.^,         timoris   Domiui.    Z^.    11,    2.  3.    ^^g(.  Lue,  4,  1;  S.  Th.  3  q.  7  a.  5, 

Tio  gratiae  4.  5{nd)  bic  (/rcdi(fe  gratis  datae   befaf?  Cil)riftn0,   mt   aus  all  ben 

^ürSvilm^^''  stellen  ber  l)eitigcn  3d^rift  erl)c((t,   nad)   benen   feiner   9[)(enfd)l)eit  ak>  bcr 

causa  iustrumeiitalis  bcr  ili^nnbcr  in  einem  geunffcn  Sinne   bic  3Bnnber= 

gäbe  ^n^ufd^eiben  ift.  ^gl.  Matth.  8,  3;  Lac,  8,  46;  S.  Th.  3  q.  7  a.  7  et  8. 

Kratia  ac-  IV.  (^^>  fragt  fid)  nun  nod),  ob  bcni  (^3ottnienfd)cn  anc^  gratia  actualis 

Strni^"      ,^Hänfd)reiben  fei.    ^nfofcrn  (il)riftnc>  iiial)rl)aft  mcnfdjlidjc  %\iz  fe^tc  unb  bic 

gratia  actualis  bac^  nbernatiirlid)e  ^rincip  ^eiliger  nicnfd)(id)er  %\it  \\\,  ift 

bie  probabcicre   IV'cinnng   für   bie   ^3ejal)nng    biefer   ^rage  {Suaree,  De 

Inc.  disp.  18  sect.  4).     .pierbci  ift  aber  uiol)I  ^n  nicrfcn,  bafs  bie  göttlid)e 

i^crfon   'i>i\^   principium  quod   aller   ^Hfte   Sbrifti   ift  unb    fomit  ade  5(ftc 

feiner   nienfd)Iid)cn  ^tatnr   unrft   unb    t)citigt.     ^a^cr  ift   ber  9^eftorianifd)e 

(Sf^ebanfe  bnrd)ani§   fcrn^n^alten,   aU  ob   bcr  l^ogoc^  bnrd)   bie  aftnalc  (^nabc 

ben  ^D^nifdjcn  (Sl)riftnc>  iinc  anbcrc  D3icnfd)cn  jn  guten  5(ften  angeregt   l)ätte. 

T^eeliatb  fagen  bic  ^nitcr,  in  (Il)riftnc>  fei  bic  attualc  (^nabc  nid)t  excitans, 

fonbcrn  nur  cooperans  genjcfcn. 

§  108.     I^ic  abfohlte  Siinbculofigfeit  nub  Si^iUc^^frcil)eit  G^rifti. 

^Hl(.    |)c{iivid)'@utbcv(et,    3)ogmotifd)c    ^bcologic    VII    §    3fi6.    374;   Franzdin, 
De  Verbo  Tncarn.  Th.  43  sq.;  ?( 15 berger,  Tie  Unfünblid^feit  (Sfjrifti.    mün6)t\\  1883. 

Tie'aMühttc  I.  GI)riftu^^  ift  a  u  d)  alc^DJicnfd)  abf  olut  fünbenlo^^,  f  o  ba  fi 

^""Jbdm"^^  nid}t   blofs  niemals    gefünbigt    l)at,    fonbcrn    ha^    aud)    in 

i()m  jebe  (Sünbe  uumöglid)  ift,  nnb  ^umr  nid)t  blog  moralifd), 
fonbcrn  aud)   pl)t)fifd)   uumöglid). 

l^e^^g(cid)cn  ift  er  and)  abfohlt  frei  oon  jebcr  fünb^ 
baften  ^on!upi«cenä  unb  be0f)alb  a\\6.)  oon  jebcr  inucrnd)cn 
33  e  r  f  u  d)  u  n  g   5  u  m   il^  ö  f  e  u. 

^iefc  abfohlte  Sünbenlofigteit  (Sl)rifti  ift  de  fide. 

1.  ^icfe  (i^(anbenc^ma()rl)eit  ergibt  fid) 

Tic  süiibcn-  a.  a  u  c>   ber   ()  c  i  ( i  g  e  n   (S  t"^  r  i  f  t.     ^  n  b  i  r  c  f  t  ift  fic  in  ben  StcKcn 

ÄT^Sfn^  ül)riftuc^\ile   ben   |)  eiligen,   ben  ^Hlcr  f)citigftcn 

scinüt.      be5eid)nen,   bircft   in   jenen   ©tcüen,   meld)c  ade^,   tt)ae>   ©üube   ift,   ^nr 

©üube    fübrt   ober   ^u    ibr   in  33e5ie()ung   fte^t,    fd)Ied)tbin    oou   i^m  au^-- 

f (fliegen:     Quis   ex  vobis   arguet    me    de    peccatoV    Joann.    8,    46. 

Venit   princeps    mundi   huius,    et    in   me    noii    habet    quidquam. 


§  108.     3)te  abfolutf  @ünbcuIoftgtcit  uub  SittcnSfrcificit  (5l)tifti.  373 

Joann.  14,  oO.  Peccatuni  in  eo  iioii  est.  1  Joann.  3,  5.  Qiii 
peccatum  iion  fecit,  nee  inventus  est  dolus  in  ore  eins.  1  Petr.  2,  22. 
Non  noverat  peccatum.  2  Cor.  5,  21.  Talis  enim  decebat,  ut  nobis 
esset  pontifeK,  sanctus,  innocens,  impollutus,  segregatus  a  pecca- 
toribus.  Hehr.  1,  26.  Tentatum  autem  per  omnia  pro  similitudine 
absque  peccato.  Hehr.  4,  15. 

5to  btefen  ©teilen  folgt  ^\mv  ämuirf)ft  bic  t()atiärf)(i(^c  (günbcm 
(oftgfeit,  bie  jebod)  fo  fd^avf  betont  unrb,  ba|l  unv  and)  bic  Unfäl)ig!eit 
5U  fünbigen  barau<§  fd)Uef3cn  fönuen.  3ßcnu  ferner  bcr  gürft  biefer  5Be(t 
an  G^rtftu?  übcr{)anpt  md)t§  ijat  {Joanii.  14,  30)  fo  ift  bamit  äugleic^  bic 
Ji'ci^eit  oon  ber  ^onfiipi^occnj  an^^gefprüd)en ; 

b.  au^  ber  Öe()re  ber   '^Miter,  me(d)c  einiiintig  bie  grci^eit  (SI)rifti  xi/alf„t,cn. 
oon  icbcr  ©ünbc  nnb  oon  ieber  jünblinften  ^^eqierbc ,  bal)cr  and)  oon   {eber  Jo'tfljeit  aijriftt 

^-  Y  »>     -     r  ^  ^    .    Y    \  XA  A-      1  1    •         /^     .     bot  bell  il^atera 

mncrlid)en  il"«cr)ud)nng  geleljrt  Ijaben.  Dens  ^  erbuni  cum  voluisset  m 
carne  nasci,  velnt  freno  regebat  corpus  sunm,  et  pront  v eilet, 
ab  inutili  omni  carnis  actione  coliibere  ])oterat.  Epiphan.  Anco- 
rat.  n.  79.  ^ic  5>äter  (c()ren  aber  in  (£l)riftnc>  nid)t  b(on  eine  2ünben= 
(ofigfeit,  \\m  fie  and)  einem  (^efc^öpfc  eigen  fein  fann,  fonbern  tcngncn 
jebe  SOUglidjfett  ber  ©iinbe  in  il)in,  iva^^  feinem  (^efd)ijpfe  eigen  fein 
fann.  Nisi  enim  fuisset  C/hristus  ideni,  (^ui  erat  Dens  Verbum, 
non  poterat  esse  aUenus  a  ])otestate  peccandi.  Nemo  enim 
est,  qui  peccare  von  po.^>^it,  nisi  unns  Christus,  sicut  et  Pater 
Christi   et    Spiritus  Sanctus.  Diony!^.  Ale.r.,  Ep.  ad.  Paul.  Samos. ; 

c.  a  u  f^  ber  ß  c  ()  r  c  ber  ^  i  r  d)  e.    2 d)on  hat^  Si on^il  üon  @  p  f)  e  f  n  ^>  -^ .^.  ®linbcn^ 
(can.  10)  erflärt:  Non  enim    egnit   oblatione,   qui   peccatum    omnino  fouiirnt  ttf)^^^^^^^ 
nescivit.    ^as  ^on.yl  üon  Sl)a(cebon  nennt  Ci()riftn^o  per  omnia  nobis" 
similem   absque   peccato.     T)ac^    ied)ftc    allgemeine   ^'on^il    nennt    hat^ 
5Bo((cn  (Il)rifti  deificatiun  totum,  moburd)  nid)t  allein  bic  fattifd)e  3ünben= 
lofigfett,   fonbern    ani"^   bie    Unfiinbf)aftigfeit    erflärt   ift.     51it0brücflid)   mirb 
and)   nod)   oom   ^on^il   t)on   ^lorcn,^   bie  JVrcil)cit   (il)rifti    oon  ber  C£'rb  = 
fünbe   gelet)rt.     Deminger.   Knch.  n.  602.     Tarau^    fi^nnte    ant^  fd)on 
ber  ©(^Inf^  g^öogen  tücrbcn,  (il)riftn^o  fei  and)  frei  üon  bcr  ^'onfnpi^ccn^, 
einer  golge  ber  (Srbfünbc.     @cgcn  ^l)cobor   üon  ID^opfneftia  lüirb  bicö  aber 
and)  üom  fünften  allgemeinen  .^'on^il   auebrürflid)  al$   fatl)olif(^eg  T)ogma 
erflärt:    Si    quis    defendit    Theodorum    impiissimum   Mopsuestenum, 
qui    dixit ,    alium    esse    Denm    Verbum,    et    alium    Christum,    a 
passionibus  animae  et  concupiscentiis  carnis  molestatum,  et  a  malis 
paulatim  separantem  se,   et  ita    ex   profectu   opeium   melioratum, 

et   ex    vitae    conversatione  incontaminatum    constitutum 

talis  anathema  sit; 


bov  Ätivrt)rit 
fcDvc. 


loio. 
I  l)omtftcii  unb 


d.  an^  bem  tl)eologif d)en  T^enfen  unb  bcm  Äonfcnv  ber 
jri)cologen.  Qn  ber  ^ad)t  ielbft  ftiminen  bic  2^^eologen  überein.  9^ur  ^'acötifteu 
über  ben  ©rnnb  bcr  abfolnten  Sünbenlofigfcit  irar  eine  ^ontroüerfc  5iüi)c^en 
ben  X  ^  0  m  i  ft e  n  nnb  ®  c  o  t  i  ft  e  n ,  inbem  erftcre  fie  an<3  bcr  ^  t)  p  o  ft  a  t  i  f  d)  e  n 
Union,  letztere  an^o  ber  visio  heatifica  ()erlciteten.  W\i  ^h^i  ^(\i  \\^ 
bic  sententia  communis  ber  DJieinnng  ber  Xf)omiften  angcfd)loffen,  bic  in 
ber  göttlid)en  '?erfi)nlid)!eit  ß^rifti  bie  mcfentlid)e  nnb  prinzipale  Urfad^e  bcr 
Sünbenlofigfeit  erblicft.  ^enn  ba  bic  mcn]ij)lid)en  Slfte  (£t)rifti  ber  *^^3crfon 
eigen   finb,  fo   mürben  )ünbl)afte  21ftc   (^l)rifti  5tftc   biefer  göttlid)en  ^]3erfou 


1011. 
-'H'VfltCl)' 


10»  2. 

loit  Cil)riftt  i 


374       ($rftcr  Seil.  2)er  ©ottmcnfc^  :3fefu§  (ll)riftu§.  C.  2)ic  ber  mcnfc^ridien  k. 

fein,  tvivS  inunöglidj  ift.  @e>  fann  alfo  mir  unter  i^orau^^fe^img  bcö  9^cfto« 
riani^imt^  ober  ber  mit  1>ogma  unb  3,^crmmft  im  iii^ibcrfprucl}  ftct)eubcn  ^e* 
Ijauptung,  burd)  ciuc  ©ünbc  (£l)rifti  iinirc  bic  I)l)poftntiid}c  Union  nufgelöft 
luorben,  non  bcr  tWbg(id)fcit  einer  ^ünbe  in  ßl)riftn^  bie  S^ebe  fein. 

5Iuy  biefer  nbfointen  Sünbcnlofigfcit  folgt  and),  ba^  Sf)riftnö  ni d)t  inner- 
iirnjcn  (si)iifti.  (id)  ücrfudjt  Uierbeu  unb  äußeren  !i^erfud)ungen  in  feiner  3Beife  ^uftimnicn 
ober  i[]nen  gegenüber  einen  IWoment  unentfd)ieben  fein  fonnte.  Über  bie  ^er- 
fndjungen  (It)rifti  unb  i^re  Mongruenj,  f.  S.  Tli.  '^  q.  41. 

T)a()er  finb  aud)  bie  ^EL^orte :  transeat  a  me  calix  iste  unb :  quare 
dereliquisti  me  feine«uieg^>,  mie  SaUnn  n.  n.  meinten,  aU  ^Äij^ernng  ber 
Ungebulb,  ber  .^leinmütigfeit  ober  bce  ^^er^uieifetne  anf^ufaffen,  fonbern  Icbig- 
lid)  aU  Offenbarung  hti<  inneren  Öeiben^. 

II.  'ilMe  bic  abfotute  (eünbenlofigfeit,  ift  aber  and)  bie  $l^a^Ifret= 
i)öircii)riftt''in  l)  c  i  t ,  Uhcrum  arhitrütm,  b  e  ^>  m  e  n  f  d)  1  i  d)  e  n  SlMlleu^  (Jbrifti 
ivabition.     r  ogma. 

1.  ^iefec>  Xogma  fotgt 

a.  unmittelbar  iwxt^  beut  gegen  hk  2}t  o  n  o  1 1)  e  l  e  t  e  n  b  e  f  ( a  r  i  e  r  t  e  u 
X)ogma,  ha^  in  (Il)riftuc^  neben  bcm  gi)tt(id)en  ein  iüal)rer  menfd)Iid)er 
^Müe  unb  ein  nHit)rei?  menfd)nd)c^o  ii^ollen  ift.  33gl.  n.  958.  'i^nm 
^^  e  f  e  n  bcc^  men|d)lid)en  'ilMlleno  gel)ört  aber  nor  allem  hc[t>  liberum  arhi- 
trium  ober  bie  libertas  a  ')itcessitate  i'nterna.  S3g(.  §  81;  S.  Tli.  ^5  q. 
18  a.  3; 

b.  ([\\§>  ber  Ö  c  l)  r  c  ber  l)  e  i  ( i  g  e  u  (S  d)  r  i  f  t  unb  2!  r  a  b  i  t  i  o  n , 
baj3  (St)riftuc>  aües^,  \\x\t^  er  ^^w  unferem  .v>eile  tl)at,  f  r  e  i  m  i  l  ( i  g  getl)an  \)ai, 
\>a^  er  uamentlid)  freimiltig  f  i  d)  opferte  unb  ftarb  {Is,  53,  7; 
Joann.  10,  17).  'I^a^fetbe  ift  and)  in  allen  Stellen  on^^gefprod^en,  tt>eh^e 
oon  bem  ®et)orfam  (Sl)rifti  gegen  (^ott  reben  (oboediens  usqiie  ad  mor- 
tem Fhil.  2,  8),  unb  baium,  baf3  er  aüeo  aue  purer  ^\i\^t,  alfo  nid)t 
^\\^:>  'Diotiueubigfeit  ober  and)  auv  einer  ftreugcu  'ißflid)t  ber  (5^ered^tig!eit  ge- 
tl)an  l)at ; 

c.  ^\\%  bem  ^ogma  oon  bem  '^^erbieufte  ß^rifti.  ^tww  ticr- 
bient  t)at  er  al^^  ^JJ^eufd),  unb  oerbicuen  \i\^i  ^öilten^fr  e  i^  eit  üorau^. 
^gl.  Trident.,  Sess.  6  de  iustific.  c.  5  et  can.  4.  5;  Propos.  damn. 
Jansenii  3.  iDeminger,  Euch.  n.  968). 

2.  5rei  mar  bal)er  (Sl)riftn^ö  in^obefonberc  in  all  jenen  .Sjiinblnugeu,  burd) 


104:5. 


(^H"flcn)tanb  bev 


Cil)  villi. 


1014. 
Libertas 


Miicn?rvcir)cit  bic  er  (^enngt^nnug  tciftete  unb  oerbiente,  alfo  uamentlid)  nid)t  blog  be^üg- 
lid^  ber  5lrt  unb  'U^eife  feinet  Öeiben^  unb  Sterbend,  fonbern  and)  be^nglid) 
b  e  g  ö  e  i  b  c  n  <§  unb  S  t  e  r  b  e  u  e^  f  e  l  b  ft.  @o  fagt  (5l)riftuö  felbft : 
Potestatem  liabeo  ponendi  eam  'animam),  et  potestatem  habeo 
iterum  sumendi  eam.     Joann.  10,  18. 

3.  '^ie  greibeit  ß^rifti  in  allem  feinem  ^l)un  unb  Reiben  f(^(iegt  ein 
ccTactiöne' uiib  b  0  p  p  c  1 1  c  ^  iu  fid),  uümlid) 

a  lu'cessitate  .  .     i.i        ,  ,•  /^/».-x      o-^    •-         ^    r    r-      <  v  ,  <.  ,• 

interna.  a.  bic  libertas  a  coactione  w.  667).  ß^ri|tu^  befag  ntd)t  nur  ha^  pah 

%)osse,  fonbern  and)  ha^^  posse  non  pati,  fo  ba J3  e^  in  jebem  3}?omeuteJu 
feiner  )Bhd}t    ftaub,    ftatt    ju    leiben,    feiig  ,^u  fein,     ^a^er  ift  im  oollften 
Sinne  n)al)r:  Proposito  sibi  gaudio  sustinuit  crucem.     Hehr.  12,  2; 
b.  bie    libertas   a    necessitate  interna  (ii.  668),  bic  m\§>  ^icr  5U= 
uädjft  bcfd)äftigt. 


§  108.  ®ic  abfohlte  ©ünbenbfigfeit  imb  2öiüen5frct()cit  S{)vifii.  375 

III.  ^n  33e5iig  auf  bte  libertas  a  necessitate  iyiterna  [inb  5tüei 
ipid^tige  grogcn  5U  beanüuorten,  nämlid): 

1.  ^ie     Her  trägt     fid^     btc     abfolute     (Sünbenloftg-      ^^^f^^g 
feit    ß^rifti    mit    ber    ^Ba^lfrci^eit    feinet   menfc^Hc^cn  sünbcntonnteit 

SRI  t  r  r  o  tt  .5  9  ""^  ii>nl)tfrctt)eit 

5115 1 1 1  e  n  5  i'  (ct,vi,-ti. 

Qu  bor  Öcl)rc  Hon  ber  2BiUenC>frci()cit  bc§  9}?cufd}cn  (n.  669),  io= 
Juie  im  Xraftat  Dorn  3Si({en  %oiiit-  (n.  318  f.)  iimrbc  gezeigt,  bag  btc  iDtög^ 
Iid)!eit  ^u  fünbigen,  b.  ^.  \>\t  93^13 gücijfeit,  biird)  ^JHgbraud^  be^  freien 
2öiücn§  ber  ^nerf)ti'd)aft  ber  ©ünbc  inib  ber  .pöHe  fid)  511  übcrUcfern,  leinet* 
meg^o  ^mn  5Befen  ber  ^a()(frei^eit  (\\\  fid)  gcl)ört,  fonbern  bafs  ba^u  nur  bie 
äJ^öglid^fcit  ber  55?a()(  5Unfd)en  irgenbluc(d)cn  üerfd^iebenen  Ülermini  ge= 
forbert  ift. 

5inerbing^  liegt  bn§  @ ü n b i  g e n ! ö n  11  e n  in  ber  f r e a t ü r (i c^ c n  grei- 
\)d{,  nber  nid)t  n>egen  ber  %itnr  ber  g-rcilieit,  fonbern  mcgen  ber  einem 
jebcn  (^efd)üpfe  eigenen  ^ef  ef  tibilit  iit  ber  greiljcit. 

5(bgefe^cn  non  ber  l)t)poftatifd)en  Union  ift  ba^er  bie  menfd)(id)e  grei* 
t)eit  Don  9^atnr  moralijd)  befcftibcl.  5lllcin  bnrd)  bie  {)l)poftatifd)e  Union 
ift  biefe  natiirtid)e  ^cfeftibilitiit  ber  nienfd)Iid)cn  greibeit  in  ßbriftn^  oon 
2(nbcginn  nn  nnb  fd)(ed)t()in  iibenunnbcn  nnb  anf iiel)oben.  Unb  meil 
bie  menfd)lid)e  'J^atnr  mit  ber  ^crfon  bcc>  gi)ttlid)en  ^ortcf>  Pbt)fiid}  nerei* 
nigt  unb  au^er  ber  t)t)poftntifd)en  Union  nimmermehr  mirtlid)  ift,  fo  ift  bie 
9}ienf(^t)eit  ß^rifti  fubftantial,  p^l)fifd),  notmenbig,  abfohlt  fünbento^^  unb 
heilig. 

^^abnrd)  aber,  ha^  bie  ^t)poftatifd)e  Union  bie  T^  ef  ef  tibilitüt  ber 
grei^eit  beö  menfd}lid)en  ^Bidcnei  Gl)rifti  abfolnt  anf()cbt,  bebt  fie  nidit  bie 
grei^eit  felbft  auf,  fonbern  mad)t  fie  Diclme[)r  noUfommcn,  inbcm  fic 
biefelbe  t)on  aller  9Jtange(t)aftigtcit  frei  niad)t. 

2.  3S^  i  c  ^  a  b  e  n  un  r  u  n  c«  h\z  i  n  b  e  f  e  f  t  i  b  i  ( e  iö  a  1)  t  f  r  e  i  ^  e  i  t       loir,. 
e^rifti   be_5ügli(^    feiner   H  e  r  b  i  e  n  ft(  i  d)  e  n   5l!t  e  n  ber  ^a  np  tl^aVSm^^^^ 
nnb  i  n  §  b  e  f  0  n  b  e  r  e  b  e  ,^  ü  q  I  i  d)  f  e  i  n  e  ^o  ?  e  i  b  e  n  ^^  nnb  '2  t  c  r  b  c  n  ^  ^'^  ^J<evbicn[tc 
5  u  b  e  n !  e  n  ? 

DJhin  t)at  gefagt ,  't(\  e!o  ber  ^Mde  nnb  W^>  (^ebot  (^otte^  u^ar,  hi\^ 
(S^riftUi?  leiben  nnb  fterbcn  fottte  —  hoc  mandatnm  accepi  a  Patre  meo 
{Joann,  10,  18)  — ,  fo  miirc  cc^  Ungcfjorfam  gegen  (^3ott  unb  folgtid)  Sünbe 
getrcfen,  menn  er  fid)  bcffcn  geiveigert  bütte.  Üi^olle  man  alfo  bie  abfointe 
©ünbentüfigfeit  nnb  fnbftantiale  .^eiligfeit  ßl)rifti  fcftt)a(tcn,  fo  miiffe  man 
eine  au§  bem  Ö^ebotc  be§  33ater§  entfpringcnbe ,  innere  D^otmenbigtcit  be^ 
menfd)nd)en  'il^o((cn§  Sbrifti  annel)inen  ;  uienn  man  biefe  aber  leugne,  muffe 
bie  3)(bii(i(^fcit  ber  >Sünbe  yigegeben  merbcn. 

^^dtein  biefe^  Dilemma  beru()t  oor  altem  auf  ber  33orau^fc^nng,  ha^ 
@ebot  beö  ^ater§  ):\ahc  bem  ^Sitten  (J^rifti  at^  ein  unter  (Sünbe  üerpftid)* 
tenbeg  ®ebot  gegenübergeftanben.  ^ics  ift  aber  feine^meg^^  ber  gaü.  ^ic(= 
mel)r  ift  jeneg  (^kbot  ein  (£t)rifto  ^n  freier  5lnnal)me  oorgetegtcr  ^  a  t  f  d)  ( u  g 
(heneplacihwi)  be^  S3ater!o,  bem  ber  5ßitte  (Sl)rifti  mit  noHfommener  3i^af)l* 
frei^eit  ^nftinunte,  entfpred)enb  ber  ^efinnnng ,  bie  er  Joann.  8,  29  an^* 
fprid)t:  Ego,  quae  placita  sunt  ei  Patrii,  facio  semper,  mäf)rcnb  e6 
d)m  t)om  33ater  in  bie  ^abl  geftedt  mar,  biefcö  and)  nid)t  ober  etuni^ 
anbcre^  5U  njolten. 


376        eiftci-  icil.  2)cv  Wottmcujcf)  3efu§  iStjriftihS.  ('.  3)ic  bei  mcnfdjlidjen  2c. 

GDvifm/'eVfüutc  a-  ^^6  ^^»^  fö  f^^'  ^'^*9^^^  U^)  uamciit(irf) 

feilt  ojcbot,  a.  aus!  bcr  flarcu    (S  r  tUir  im  (^    (Il)rifti    {Joann.    10,    18), 

^ben^S      bi^l  er  (Uh^  freier  'IS^(\\){  fein  uneben  bal)iiigcbc :  Potestatem  liabeo  poiiendi 

bc§  ü<atcrv.    eaiii  lanimam  meam),  iuä()rcnb  er  äuglciii)  crf lärt ,    ^^^^^   er  eben  babiini) 

b(U^>  '^^oljlgcf allen  bcö  35atcr!?  erfülle :  hoc  mandatuiii  accepi  a  Patre  meo ; 

jl  (\\\^  bem  ^loitfcuö  ber  ^iiter.  I^u  ben  ^IBortcu  ei)rifti :  Patris 
mei  jyraecepta  servavi  {Joann.  15,  10)  bciuerft  ber  1)1.  ^o^aiiuc^^  Sl)rt)= 
foftomuö:  Itenim  humano  more  procedit  oratio;  neqiie  enim  legis- 
lator  praeceptis  siibicieiidus  erat.  In  Joann.  liom.  76  n.  2.  @ineu  33  e- 
f  c  ^  l  fd)lief?t  aurf)  bcr  1)1.  ^  a  [  i  t  i  n  ^o  awt^ ,  tüenn  er  fd^reibt :  Inxta 
sensum  Deo  dignnm,  praeceptum  intelligamus  voluntatis  traditionem 
instar  forniae  cninspiam  in  specnlo  relncentis  a  Patre  in  Filinm 
aeternaliter  diniananteni.  De  Spir.  Sanct.  c.  8.  ^Mcberum  faj^t  ber 
1)1.  ^  0  l)  a  n  n  c  §  (£  h  r  l)  f  o  ft  o  in  u  ö  ben  ilU  f  e  l)  l  bc^  33ater^  auf :  Cum 
dicit  se  praeeeptnm  accepisse  a  Patre,  nihil  alind  declarat,  quam 
Patri  placerc  qnod  ipse  facit,  ne  occisnm  postea  ipsum  putarent  a 
Patre  derelictnm  et  traditum  .  .  .  .  Si  praecepto  opus  habuisset, 
cur  dixisset:  a  nie  ipso  pono  lanimam);  iiam  qui  a  se  ipso  ponit, 
non  eg-et  praecepto.     In  Joann.  hom.  60  n.  2.  3; 

Y-  a  11  ^>  bcr  i>J  a  t  u  r  b  c  r  ®  a  rf)  e.  T^cnii  imrfi  bcm  (^cfc^e  ber  ^e- 
rcd)tigfeit  iirnr  (Xbriftiho  uirf)t  ^unt  Öeibcu  iun*pflirf)tet ;  uiclnicbr  gcbül)rte  il)m 
bie  .?>crrlid)fcit.  ^al)er  mußte  C^ott  ba^^  ßcibeu  uub  ©terbeu  C£()rifti  mm 
ber  freien  ©iminlliguug  Sl)rifti  abt)aiuieu  laffcn.  ^sa  c^^  ift,  luie  mir  (pciter 
)cl)eu  luerbeu,  bicfc  3'i'«-'il)nf  i^oh  icber  5iHn-pflirf)tuug  ein  U)cfeutlid)e^i  lÖcomcut 
ber  ftcllticrtrctciibcn  (5^cmu3tl)uiiug. 

@5i  bcburfte  aber  and)  fciuce5    Ö^ebotcö ,    iinc    es  .v^iied)tcii  gegeben 
luirb,  bei  bcm  ^ot)ue,  bcffcu  3lMlleuCnibcrciuftimmiing  mit  bem  33atcr  allc^^cit 
gciuiß  ift  uub  uminiubelbar  beftel)t. 
©in  Ät  bco  ^'-  ^^9^'^  ^^^'\^  Ci'rtliinmg  uicrbeii  ucrid)iebeuc  (^d)iüicrigfcitcu  erhoben. 

^''l'f!^J""""'**  ^'  ^'fJi^e^  J"iii^  ^11'^  ^^xi  ber  3d)rift  ein:   Ojxjrtet  Filium  hominis 

pati  mnlta  <  Mfn-r.  8,  31 1  uub  :  nonne  haec  oportuit  pati  Christum?  {Luc. 
24,  26),  fo  ift  gu  enniberu,  baj?  l)ier  üou  ber  auf  ber  (Siutütlliguug 
(il)rifti  berul)eubcu  neccssitas  hiipothetica  et  snh.'^eqNens  bie  9?ebe 
ift.  (5r  mutete  leiben,  meil  er  luolltc  \n\b  e^  mit  bem  33ater  befd)loffeu 
l)atte ;  bec^^alb  fagtcu  et-  and)  bie  ^^ropl)ctcu  norau«. 

,3.  ^a§-  3i^ort:  non  mea  volnntas,  sed  fna  fiat  iLuc.  22,  42) 
brücft  burrf)auö  uid^t  einen  ^IMberftaiib  be^o  freien  ^lMlleu§  ant-,  fouberu  nur 
ba§  uatürlirf)c  'ÄMberftrcbcn  bce^  u  i  e  b  e  r  e  u  53  e  g  e  l)  r  u  u  g  !o  n  e  r  m  15  g  c  u  §> 
m\b  bie  unbebiugte  (Siuunlliguug  bcC^  freien  ^illeu^\ 

Y-  5luf  ben  (Siulüaub,  baf^  ber  (^e^orfam  ein  @cbot  üorauöfe^e,  aut^ 
luortet  ber  l)  l.  Z  l)  o  m  a  -o :  Volnntas  snperioris ,  quocunque  modo  in- 
notescat,  est  quoddam  tacitnm  praeceptum,  et  tanto  videtur  oboe- 
dientia  promptior,  qnanto  expressnm  praeceptum  oboediendo  prae- 
venit,  voluntate  snperioris  intellecta.     2.  2  q.  104  a.  2  c. 

c.  ^ir  luerbeu  in  ba^  ^^erftäubuic^   beffer    einbringen,   ireun  mir  be= 


nacljflcuncfcii 
Jücrbcn. 


km; 


~cv  flottlirfje 


^siiiue  fein     bcufcu,  büf^  bCY  mcufrf)lirf)e  ^ille  ßl)rifti  feinem  göttlid)en  5lM(Ien  ^umr  al^ 

fvcmbev  2cnuc.  ^-^^  aubcrcr  ^iM  1 1  c ,  uid)t  aber  al^  bcr  ^Mlle  e  in  e^  anb  e  r  eu  uub 

iufoferu   nid^t   al^   ein   fr  cm  ber   2ö.ille   gegeuüberfte{)t ,  uub  baf;  beibe 

^Mlleu  uic^t  nur  in  o  r  a  l  i  f  d)  übcreiuftimmen,  fouberu  biird)  bie  (S  i  u  ^  c  i  t 

bcr  ^erfou  miteinauber  öerbuubeu  finb. 


§  J09.  3)ic  2)töcf)t  bei-  SlZcnfc^^eit  (Sf)riftt.  377 

T)af5  nun  bem  S  o  g  o  ^  cjcgcnübcr  Don  einem  Gebote  beg  S5atcr^  ni(^t  ,<c,f,a{f,^j-^  i,p§ 
bie  ^Hebc  fein  fann,  öerfte^t  fid)  t)on  fclbft.     ^er  'MiU  bc§>  3Sater^  nnb  ber  ^mcnfciindien^ 
mau  be^  eofine^a  finb  berfelbe,  eine,   abfohtt  freie   ^IMKe.     5i?af.   aber   bergömiSS.. 
(So^n  mit  bem  SSater  nnb  bem  beiligcn  Reifte  emigltt^  mit  nnenblic^er  ^rei*    '"  ^^^'ft"^- 
l)cit  nnb  aü§  pnrer  Öiebe  iüilt,  baß  mit!  er  and)  in  ber  Qtit  a  ( §  9)^  e  n  f  d) 
mit    feinem   m  e  n  f  d)  H  d)  e  n    ^^iflen   mit    DoÜfommenfter   grci^eit  nnb  an§> 
pnrer  ßiebe.     5öir    bürfen   nämlid)   nie    nergeffen ,    ba^   ber  m  e  n  f  d)  l  i  d)  e 
2B  i  l  ( e  S^rifti,  mic  über()anpt  feine  m  e  n  f  d)  l  i  d)  e  ^lat  n  r  non  bem  erften 
30bmente  ber  9^ienfd)merbnng  an  nnb  allezeit  beut  ®o{)ne   ©otte^  p  e  r  f  ö  n-- 
l\d)  eigen  ift.     X)a^  ^c^cimnieootle   für   nns    liegt  in  ber  5lrt  nnb  ü^cife, 
lüie  ber  Öogo?  mit  feinem  göttlidjen  ii>iUen  ben   mcnfd^Iid)en   ^öillen   bcfi^t 
nnb  beftimmt,  of)ne  bie  mirflidjc  grei^eit  biefeg  menfd)lid)cn  SKillen^  irgenb= 
luie  anf^nljeben. 

yjian  t)at  fid)  biee  fo  nor^nftelten  gefnd^t,  ba^  fid)  ber  ^^ogo^  mit  einer 
fold^cn  menfd^(id)en  ©eele  uerbnnbcn  ^abc ,  non  meld)er  er  noran^^fal) ,  bag 
fie  nntcr  ben  bcftimmtcn  @nabenüert)ältniffcn  and)  o()ne  ^ereinignng  mit  ber 
gött(id)cn  9?ntnr  allc^^  33öfc  mit  Srci()eit  mciben  nnb  alte^  i^r  anfgetragcne 
@nte  DoKbringen  mürbe. 

5I((cin  bicfe  S3orftcHnng  ift  bnrd)an^5  nnl)altbar.  '5)enn  non  allem 
anbcren  abgefel)cn,  ift  bie  menfd)(id)c  9iatnr  (il)rifti  feinen  ^Ingenbtid  anJ3cr 
ber  ^t)poftatifd)en  Union,  nnb  ber  menfd)lid)c  il>iüe  ift  nic^t  ctma  auger, 
fonbern  i  n  ber  t)l)poftatifd)en  Union  nollfommen  frei. 

Offenbar  bebt  biv:^  emige  ii'ort ,  inbcm  co  bie  menfd)lid)e  5^atnr  in 
fid)  §l)poftafiert,  bie  oon  it)m  crfd)affcnc  menfd)Iid)c  3'^*ci^)^if  i^i^jt  ^nf/  ii^"= 
bern  ergebt  fie  jnr  ^öd)ftcn  33o(lfoinmen()cit  nnb  iierleit)t  ibr  eine,  all  nnfere 
S3egriffc  überfteigcnbe  ^cilnabme  an  feiner  götttid)en  ii3eic4)eit ,  (Srfenntni^^ 
nnb  ^kbt  nnb  bemirft  babnvd),  baf^  fie  cbcnfo  nnfcl)(bar  al§  frei  allezeit  miU, 
maö  ber  33ater  mill.  @ine  gcmiffe ,  freilid)  nnr  entfernte  ^(natogie  bietet 
etma  bie  m  i  r  f  f  a  m  e  (^nabc ,  aber  megen  beö  fpecififd)cn  nnb  nnenb(id)en 
Unterf(^iebec>  ?imifd)en  i()r  nnb  ber  l)l)poftatifd)en  Union  fet)en  mir  and)  oon 
biefer  Slnatogie  lieber  ah. 

§  109.     1>ic  9Jkrf)t  ber  9Jkufd)r)cit  (y^rifti. 

53gl.  |)ciuricf)*®utlicrlct,   2)oiiinatiic()c  Xl)coloi]ic  VII  §  381. 

^ie   9}?enfd)beit    Gbrifti    befibt   aU    C  r  g  a  n  b  er  g  ö  1 1^       io5i. 
1 1  d)  e  n  31 1 1  m  a  d)  t  c  i  n  c  n  n  e  r  m  e  [3 1 1  (^  e  m  a  q  t.  iijenfcöticit 

1.  SBie  fid)  ant-'  bem  ^^egriff  bc^.  3.lMmbfr^3  ergibt,  fann  nnr  <5^ott ^^^•'J|;^^,\^""'^" 
causa  principalis  ber  3Bnnbcr  fein.  X'iefer  ^l^af)rl)eit  miberftreitct  nid)t 
bie  2^^atfad)e ,  ba]^  and)  bie  .^eiligen  *il^nnber  mirften ;  benn  @ott  bebient 
fiil)  feiner  ®efd)öpfc  aU  5Berf,^enge  (causae  instrumentales  sive  mini- 
st eriales)  feiner  5inmad)t.  (Sr  allein  aber  ift  nnb  bleibt  causa  prin- 
cipalis. 

5(nd^  bie  l)eitige  9}?enfd)l)eit  3^fu  (i^rifti  at^^  fo(d)c  fann  nid)t  nll=       1052. 
mächtig  fein.    9^id)t^beftomcniger  befil^t  fie  ak^  lebenbige^>  nnb  mit  ber  (5)ott=    "Sfcn' 
f)eit  anf  bie  benfbar  innigfte  il^eife    ocrbnnbencö   Drgan    ber  göttlid)cn  5(11==     '^•^^^ji.fjj-"* 
mad)t  eine  große  3)iad)t.    33ermöge  biefer  innigen  il^erbinbnng  in  ber  f)i)pofta= 
tifd)en  Union  ift  bie  ^^('ac^t  be^o  C^5ottmenfd)en   nid)t    befd)ränft   mie  bei  ben 
^eiligen,     ©ie  erftredt  fid)  anf  alle  übernatür(id)e  ^^Mrfnngen,  bie  mit  bem 
Qmdt  ber  a)lcnfd)n)erbnng  in  ^^erbinbnng  fte^en,   mie   überl)anpt  anf  allec^ 


378        @rftcr  ütcil.    3)cr  C«ottmcnfd)  ^'cfuS  (lt)riftu§.    C.  2)lc  bcr  inenf(^(t(i)cn  jc. 

tüii^  einem  (^cfdtjöpfc  möglid^  ift.  ^nritm  tft,  tüte  bei*  ^  (.  ;il  l)  o  nt  a  ^  an^-- 
fii^rt ,  mir  bic  @rfd)affmig  nu^^  nidjit-'  mib  bic  ^^ernic^tung ,  tnfomeit  ein 
^efdjöpf  nofl)  nici)t  einmal  al^^  i^lkrtjcng  ba,^n  mitnnrfcn  fann,  für  ben  (^ott* 
menfdjen  nnmög(id).  Si  loquamiir  de  anima  Cluisti  secuiidum  pro- 
priam  natiiiam  et  virtutem  sive  naturalem  sive  gratuitam,  poten- 
tiam  habuit  ad  illos  effectus  faciendos,  qui  sunt  animae  convenien- 
tes;  puta  ad  guhernandum  corpus  et  ad  disponendos  humanos  ac- 
tus, et  etiam  ad  illuminandum  per  gratiae  et  scientiae  plenitu- 
dinem  omnes  creaturas  rationales  ab  eins  pei'fectione  deficientes, 
per  modum  quo  hoc  est  conveniens  creaturae  rational!.  Si  autem 
loquamur  de  anima  Christi,  secundum  quod  est  instrumentum 
Verbi  sibi  uniti,  sie  habuit  instrumentum  virtutem  ad  omnes  immu- 
tationes  mii'aculosas  faciendas,  ordinabiles  ad  Incarnationis  finem, 
qui  est  instaurare  oninia,  sive  quae  in  coelis,  sive  quae  in  terris 
sunt.  Immutationes  vero  creaturarum ,  secundum  quod  sunt  ver- 
tibiles  in  nihil,  correspondent  creationi  rerum,  prout  scilicet  pro- 
ducnntur  ex  nihilo.  Et  ideo  sicut  solus  Dens  potest  creare,  ita 
solus  potest  creaturas  in  nihilum  redigere.     S.  Th.  3  q.  13  a.  2  c. 

Tic  St  ba  -^-  ^^^*  ^elüci^  für  bie  unermeftlid)e  'Madjt  S()rifti  ergibt  fid^ 

wonfciiiKit  a.  aus  ber    fieiliqcn    3  dir  ift.     'Jiad)  ihr  bcfibt  C£l)riftnC>  bie  in= 

unb  ivabitioit.  Itrunieutalc  lUad)t,  Wnabcn  ^u  ipcubcu,  ubobeionberc  bie  ^niibeu  nadj^u- 
(äffen,  ^ßmibcr  5u  mirtcn  unb  (^erid)t  5U  I)n(tcii,  mic  er  fetbft  e^^  fo  glän^enb 
unb  au^brücftid)  bezeugt.  Data  est  mihi  omnis  potestas  in  coelo  et 
in  terra.  Matth.  28,  18.  Virtus  de  illo  exibat  et  sanabat  omnes. 
Luc.  6,  19.  il^gt.  Matth.  8,  3.  15.  26.  32;  9,  2—8;  15,  28;  21,  19; 
Marc.  1,  34;  7,  33  sqq.;  8,  23;  Luc.  4,  40;  8,  46;  Joaiin.  5,  22;  6, 
54  sqq.;  9,  6;  13,  3;  Col.  1,  18—20;  Eph.  1,  3—10.  22  sq.;  5,  29  sq. 
u.  f.  lü.  Wxz  fid)  a\xt^  ben  angcfül)rtcn  Steffen  ^iir  Oknüge  ergibt,  Doli* 
,^iel)t  fid)  h([hz\  bie  nienfd)lid)e  l)iad)t  in  mannigfaltiger  ^eife,  balb  biird) 
einfädle  innere  iiMdenserfläriing ,  balb  begleitet  üon  änderen  3^^^^^^  ^'^^^ 
.s^'>anb(ungcn ; 

b.  a  u  ^>  ben  Ö  e  l)  r  a  n  0  f  p  r  ü  d)  c  n  b  e  r  ,^l  i  r  d)  e.  (£0  bc^eidjnet 
bac^  .s^on^il  Hon  S'pliefnc^  im  ^anon  11  bie  beilige  l^icnid)l)eit  ß^^rifti  megen 
ibrer  lil)poftatifd)en  '-l^eretnignng  mit  bcm  gottlidjcii  2o^^t-  C[U  caro  Bei  vivi- 
ficatrir  —  quia  facta  est  propria  Verbi  cuncta  vivificare  valentis. 
©bcnfü  rebet  ^'wxt-^  VF.  in  bcr  Sude  Auctorem  fid  ei  ber  Sl)nobe  t>on 
^iftoja  gegenüber  luni  bcr  caro  rivifica  Christi; 

c.  an«?  ber  Ö  e  l)  r  e  ber  ^mI  t  e r  unb  !X ^  e  0  l  0 g  e  n.  ')Rad)  il)nen 
ift  bic  beilige  l)(cnid)lieit  (Il)rifti  hiVi  Icbcnbigc  Organ  ber  Ö^ottI)eit.  il^gl. 
,V  53.  Ci/rillas.  Kxpl.  XII.  capitum ;  .loann.  Damasc. ,  De  fide  orth. 
1.  3  c.  17;  8.  Th.  3  q.  13  a.  3  a.  1  et  2. 

^c,^ügli(l)  bei"  @trcitfvai-|c,  mic  bic  itnerincRtirf)c  {(traft  Sf)rifii  ,^u  faffcn  ift,  ob  ol§ 
p  l)  l)  1  i  f  d]  c ,  inic  bic  X  b  0  ni  i  ft  c  n  meinen ,  ober  ai^  ni  0  r  a  ( i  f  d)  e ,  nnc  bie  @  c  0* 
tiften  be()anpten,  ober  al§  organifd^e,  lüic  ©d)  eeben  lebrt,  fie^e  §einrtd), 
2)ogui.  2:f)coIogic  a.  a.  O. 

§  110.     ^Ic  (i^ebrcdicn  ber  9}lcnfcf)fteit  (T^rifti. 

3>gl.  .s^einrid)  =  0^ntbcrlet,  3)oginati|d)e  Tbeologic  VII  §  382. 

I"  e  r  (5  0  f)  n  @  0 1 1  e  g  l)  a  t  eine  mit  U  n  u  0 1 1  f  0  m  ni  e  n  I)  e  i  t  e  n 
behaftete  m  e  n  f  d)  l  i  dj  c  9H  t  u  r  a  n  g  e  n  ü  m  m  e  n. 


§  110.   Tic  ©ebrcc^eit  ber  aTicnfc^deit  Äifti.  379 


1.  '^er  ©of)n  ©otte^^  ift  9)?enfd)  geiüorben,  um  bic  gefallene  d^lmidy-  Tje  aJf  mein 
l)eit   äu   erlöfeii.     ©o   imangemejfeu   nun   bev   ^i)kn)ii)l) eit   (i;^rifti  alle  jene  mau-dlriciien  un* 
©ünbenfolöen  luarcn,  bie  eine  'JJtinberung  ober  aurf)  nur   eine  ^^erbun!e(ung  ^''"^aSi^'^'^''" 
feiner  ^^eis^eit  unb  ^eitigf eit  einfd)liej3en,    ebenfo    angemeffen   mar    cg  für 

unferen  ^^o^enpriefter  unb  unfer  i^orbtlb,  ba^  er  ade  Reiben  ber  SJhnfd^^eit 
auf  fid}  nal)m,  aber  eben  bes^alb  nur  bic  a ((  g  e  ni  c  i n  m  e n f  d)  H  d)  e n , 
nid}t  bie  p  a  r  t  i  t  u  I  a  r  e  n  unb  e  ^*  c  e  p  t  i  o  n  e  U  e  n.    S.  Th.  3  q.  14  a.  3, 

iÜHis  insbefonbere  bie  j^asslojies  fetner  Seele  betrifft,  fo  empfanb  fic^.    i'*^!^;. 
Slngeneljuice  nnb  Unangcneljine^,  fouioljl  burd)  fümattfd}c  (Smpfinbungen,  ^'^erieJu"*^^ 
ba  fie  forma  corporis  unb    ^rincip    aüer  kiblid^en  (Smpfinbungen  ift,  aU      ^^"'"" 
burd)  f  e  e  H  f  d)  e  5(ffcftc,  namentlid)  bcc^  l)öl)cren  ^egel)rungC4iermügen^o,  be== 
^ieljungsmeife  ber  Qraectbilitiit.    5((le  biefe  nienidilidjcn  '^Iffefte  maren  (^I)riftu^^ 
eigen,  jebod)  mit  ber  uiefenttidjcn  33efttnimnng  ,    ba}^    burd)  bie    gniüe  feiner 
'ilH'i^ol}eit  nnb  ^^'-'i^iöf'^i^  ^^^^^   niibcbad)tfanien,    nnorbenttidjen   nnb  jünbl)aften 
^^(ffeftc  abfolut  ane^gcjdjloffen  maren.     ^ie  '^Iffefte  (£l)rifti  fonnten  ba^er  mebcr 
einen  fünbl)aftcn  (^cgenftanb  l)abcn,  nod)  "aud)  fonnten  bie  guten   Iffefte  ber 
.perrfd)aft  feiner  ^nn-nunft    nnb    feinem    freien    ÜMlleny    fid)  cnt^iel)cn ,    nnb 
ba{)er  meber  beni  ücrnünftigcn  ^-li^iUcn    ^noorfonunen    nod)  il)n  mit  fid)  fort^ 
reiften.     Unter  biefer    (iinfd)rantnng  uniren    aber  (il)riftnc^    alle    menfd)lid)en 
Vlffeftc  oolUommen  eigen:  i)iene,  '^^ erlangen,  ^eruninbernng,  ^orn,  2 d)recfen, 
Trauer  u.  f.  m.     i^gl.  S.  Th.  3  q.  15  a.  G  sqq. 

^Hin  ber  loebcii  evuiäl)ntcn  Uüllfoimiiencu  .v>cvv|ci)aft  bor  inniuiuft  un^  ^C!?  Ijeilii^on         lor»»;. 
3iMÜcn^  Sljvifti  über  bic  9lffcftc  ift  eine  anbcvc  ii^-vai^o  ßanj  ucrfdjicbcn,  nänilid)  ob  ßl)vi[tu!?  ^'5  ^i^iinit>ajtät 
tai  l^cibeu  be^  l'cibe^  imb  ber  ©eelc,  uue  bie  Xbeölotieu  lai]en,  (v- y/r(v^s^s77^/^>  y////?//v/r 'f,[^^j'','J"(^^^^^^^^ 
ober  nur  öurd)  eine  f  r  e  i  mi  1 1  i  c\  e   u  n  b  \v  u  n  b  e  r  bare  !r)  e  r  a  b  1  a  [  f  u  n  g  ,  c](eirf)[ain  in 
^iMberiprnd)  mit  feiner  natürlidjen  (Sridjaffnng,  nnterinorfen  mar. 

ipier  ift  c^  eine  nnbeftrittene  '-linibrbeit,  ha^  Gbriftus  nid)t  leiben  niuiste ,  luenn  er 
nid)t  gemoüt  böttc ,  nnb  bnfj  er  bie  :'JiQd)t  beiaj^,  mcnn  er  uiollte,  jebec^  l'cibcn  Hon  fid) 
fern  ^u  ()tilten.  i>gl.  §  108.  IIB.  2^n^o  ift  aber  bier  nid)t  bie  ^nagc,  fonbern  e^o  fragt 
fid)  üiclnief)r,  ob  ha§  i'Qihai  ber  beiligen  :l'ienid)beit  mit  i)iotmenbigfeit  anö  ber  ^^affibilitiit 
fotgt  ober  gegen  bie  ^^ei'd)affcnbeit  biefer  !iUcenfd)beit  in  statu  viae  eintrat,  fo  bafj  a(fo 
bicjelbc  eigentlid)  impaffibel  gemefeu  märe.  Cbmobl  einige  Qngefel)ene  Ibcologen  ha^ 
le^5tere  uerteiDigen,  fo  fann  bod)  ^ie  ^)iid)tigfeit  ber  anbereu,  and)  uom  1)1.  Jbonui^  üer- 
leiDigten  unb  liingft  jur  sentt-ntia  coniniuuis  gemovbeuen  5(nfid)t  nid)t  beut  minbeften 
Biveifel  unterliegen.     il>gl.  S.  Th.  3  ([.  14  a.  2. 

2.  ^aj3  bie  menfd)Iid)c  ^^catur    CSl)rifti  bie  allgemein  menfd)lid)en  ©e=  ^    lor, 


brechen  auf  fid)  genommen  l)at,  mirb  bcmiefen 

a.  a  n  0  ber  ()  e  i  l  i  g  c  n  S  d)  r  i  f  t.  Tae  gan^e  Öeben  Qefu  uon 
feiner  Geburt  blt-  ju  feinem  Xobe,  mie  eö  oon  ben  ^}.^ropl)cten  gemeic^fagt 
nnb  t»on  ben  ©nangeliften  cr,Vil)lt  mirb,  ift  eine  nnnntcrbrod)cne  Klette  oon 
Reiben  be^  i^eibeö  nnb  ber  Seele  nnb  bemgcnuiß  ein  beftänbiger  i^emei^  für 
bie  @ebrcd)en  ber  mcnfd)lidien  '^ktnr  (£l)rifti.  i^gl.  Is.  53,  1  sqq.;  Ivo/». 
8,  3;  Phil.  2,  6;  Hehr.  2,  17;  4,  15;  12,  2  u.  f.  m.; 

b.  a  n  ^  b  e  r  !2  c  l)  r  e  ber  ^  i  r  d)  c.  (5^  genügt,  auf  bai3  a  p  o  ft  o= 
Iif(^e  (^lanben^befenntni^  bin^mueifen:  passus ,  cracifixus ,  fomie  auf 
ba£i  ^on^il  Don  @pl)efnc>:  Si  quis  non  confitetur,  Dei  Verl)um  pas- 
snm  carne,  et  crucifixuni  carne,  et  mortem  carne  gustasse,  factum- 
que  primog'enitum  ex  mortuis,  secundum  quod  vita  est  et  vivifi- 
cator  ut  Dens,  anathema  sit.  Can.  12; 

c.  an^  ber  öel)re  ber  5?äter  in  i^ren  kämpfen  gegen  bie  4^ofeten, 
!Xl)eopa^d)iten  unb  5Ipl)tarbüteteu ; 


t£l)rini  luict) 
IvaMtiüii. 


380        ©rfter  teil.    !j)er  (^ottmtn\df  ^fcfu«  Wftu$.    C.  '^it  bcr  ntenfc^rid^cn  jc. 


1058. 
iiongrucnj* 


d.  a  11  ö  f  0  r  9  e  n  b  c  n  ^  o  n  g  v  ii  e  n  5  g  r  ü  n  b  e  n : 

^'ÄeSn^"  a.  T^cr  ©ol)n  ®ottc^5  mar  SQJcnfd)  getuorbcn,  um  für  bie  (Sihibcn  be^ 

^i>n\ti       a}?cn)ti)ciigcfrf)lcd)tci?  (S^cnugt^uung  511  leiftcn.     X'ie   Unoo((foniment)eitcu  unb 

@cbrc(^cn,   mc  Zoh ,   .S^^ungcr,    'I^iirft  11.    f.   \i\  finb  aber  Strafen  für  bic 

@ünbe,  ir)cl(i)c  burd)  5lbam  in  bic  3i^elt  gcbrad^t  tinirbc.    !l)a!)er  geziemte  c^ 

fid),  ba|3  (i^^riftUig  biefclben  auf  fid)  na^m. 

ß.  T^urd)  bic  mcn]"d)lid)cn  (^cbrcd)cn  mürbe  ber  ©laiibe  an  ba^  Qöc^ 
^eimnis^  ber  'JJtcnfdjiuerbiiug  crleid)tert,  ba  (S;i)riftuö  gerabe  biird)  fic  a(^ 
U)al)ren  ä)i'cnfd)cii  fid)  offenbarte. 

y.  4>aburd),  ha^  (£^riftn!g  bic  (^cbrcdjcn  ber  menfd^lidjcn  9^atnr  über- 
nü{)m,  ift  er  für  nnc>  ein  ^^orbilb  gemorben,  mt  mv  ade  l^eiben  mit  (^ebnlb 
tragen  foUen.     35gr.  S.  Th.  3  q.  14  a.  1  c. 


5a$  15et:a  g^ttfti. 


§111.     ^aö  3l^crf  (fljrifti  im  aügcmciucn. 


I.  ^  n  c  ^  ,  lua^  e()iiftii6  t()at  unb  tl)ut,  ift  im  lu  e  i  t  e  ft  c  n  ©  i  u  n  e 
fein  S  e  r  f.  Qm  engeren  Sinne  wixh  fein  iil^erf  biv^jenige  genannt, 
\va^  er  ^n  statu  viatoris  5  n r  iui  l  Hi r  i  n  g  n  n  g  b  c !5  u  o  n  i  ()  ni  f  e  l  b  ft 
im  5U t  e n  iB  n n b  e  b  n r  d)  b  e n  ^  i  c n ft  b  e  r  C5 n g  c l  n n b  "ißr 0 p l) e t e n 
ü  0  r  b  e  r  e  i  t  e  t  e  n  @  r  l  ö  f  u  n  g  s?  m  e  r  f  c «?  g  e  1 1)  a  n  l)  a  t  ^Joami.  4,  34 ; 
17,  4),  fomie  b  a  ^  j  e  n  i  g  e ,  \\u\^-  c  r  b  n  r  d)  b  e  n  t)  e  i  (i  g  e  n  (3i^  e  i  ft  u  n  b 
b  u  r  d^  b  e  n  ^  i  e  n  ft  feine;?  f  i  d)  t  b  a  r  e  n  S  t  e  ( I  ü  e  r  t  r  e  t  c  r  ^  in 
b  e  r  ^' i r  d)  e  a  n  ^  f  ü  1)  r  t  b  i ^^  5 n  r  i^  0  K  e  n  b  n n  g  a U  e  r  ^  i  n g  c  im 
2B  c  ( t  g  e  r  i  t^  t. 

^iefeö  eine  grof^c  xHmt  nnb  'Bert  entfaltet  fid)  ber  ©c^rift,  nralter 
fird)lid)er  ^nffaffnng  nnb  ber  ::Vi\unr  ber  vgadje  gemiig  in  breifac^er 
2:^ätigfeit,  uield)e  man  bic  p  r  o  p  l)  e  t  i  f  d)  e ,  l)  o  l)  e  p  r  i  e  ft  e  r  H  d)  e  nnb 
t  0  n  i  g  l  i  d)  e  ,yi  nennen  pflegt. 

"^^iefe  breifad)c  2;()atigfeit,  bie  alkrbing^  in  ber  ()ol)enpricfter(id)en  if)rcn 
tiefftcn  ©rnnb  l)at,  ift  in  ben  brei  "ikrioben  bes  peil^irerfe^o  ftet§  oereinigt, 
jebod)  fo ,  ha]-^  in  ber  ^^cit  ber  ^>orbercitnng  met)r  bie  propl)etifd)c,  im 
(£tanbe  ber  ^rnitbrigung  bic  l)ü^cprieftcrlid)e,  im  Stanbe  ber  @rl)ö{}ung  bie 
föniglid)e  nnb  miebernm  im  Öcben  ^\)x'\\t\ ,  im  i^e()rn)anbel  bie  prop^etifd)e, 
in  ber  ^ßaffion  bie  ()ol)epricfter(id)e,  in  nnb  nad^  ber  2(uferftel)nng  bie  tönig= 
lit^e  ^^iitigfeit  in  ben  ii^orbergrunb  tritt. 

II.  T)ie  gefamtc  3:t)iitigfeit  G^rifti  l)at  if)re  gefamte  ^^oran^fe^nng 
in  feiner  ^erfon,  nämlid)  in  feiner  @igenfd)aft  al^  (^ottmenfd).  '^U  fo(d)er 
ift  er  Don  D^atur  ber  DJ^ittter,  mediator,  jtrifc^en  (^ott  nnb  ben  9J?en= 
fd)en  nnb  'i^az^  ^anpt,  caput,  ber  ^D?enfd)l)eit  nnb  aller  ^reatnren.  Qn 
biefer  boppetten  ®igenfd)aft  ift  er  im  ftanbc  nnb  im  t)öd)ften  9J?a|le  ge= 
eignet,  %^{i  bei  ben  ^JJ?enfd)en  nnb  bie  ^JJ^mfd)en  hzx  ^ott  jn  vertreten  nnb 
alte  Kreaturen  in  fid)  nnb  bnrd)  fid)  mit  ®ott  5U  vereinigen.  Der  ^iir^c 
megen  werben  mir  mit  ben  meiften  S^^eologen  (S:i)riftn^  alö  Ü)^ittler  gelegcnt* 
(ic^  feines  pricfterlid)en,  nnb  al^  §anpt  gelegentlich  feinet  föniglid)en  5lmtest 
betrad)ten. 


1059. 

^a§  äBevf 

(rt)rifti  im 

Jueitevcn  uiib 

cnöi'ven  5imie. 


io*;u. 

Xte  breifad)c 

Iljätiflfeit 

^l)viiti. 


lor.i. 

liitttlev  unb 
i2>aitpt. 


382  Snmttx  %ci\,  3)q5  Scrf  (S^irifti.  A.  3)a§  propfictifc^e  ?{mt  Sfirifli. 

§  112.     (i^riftuö  ein  ^^^ro^Ijct 

S  ^  r  i  ft  u  ^  i  ft  b  e  r  e  r  ^  a  b  c  n  ft  e  "ip  v  o  p  1^  e  t  u  n  b  S  e  l)  r  c  r. 
tii  • -**"'"it  a(-  ^'  ^^^'^P^^'^^^^^  ^^"  lucitcren  Sinuc  fiub  Xi  c  l)  r  e  r  bcv  Inilfc^;  im  engeren 

j'vi'Xt'l'cr 'Sinne  werben    biejcnigcn    Öc()rcr  ^ropl)cten    genannt,    bcnen  bk  C'^abe  ber 
''"Juy"fn.t"^^  »»^  ^'^^'  iill^-'iii  ^^^'  3Bei^]agnng  ucrUel)en  \mv. 

^m  luciteren  mic  int  engeren  Sinne  ift  ß;i)riftuc^  ber  '15rüpl)et.   "äU 

1olrf)er  iiuirbe  er  im  Sllten  ^nnbc  o  e  r  l)  e  i  g  e  n :  Prophetam  de  gente  tiia 

et  de  fratribus  tuis  siciit  me    suscitabit   tibi   Dominus   Dens  tuus. 

])eut.  18,  15.    ^gl.  75.  2,  3;  55,  4;  61,  1  sqq.  n.  [.  m.    ^dl)rcnb  jeiueö 

irbi((l)en  ?eben^^  ü  b  t  e  (Sbriftu^o  b([^  'propt)ctenamt  burd)  33eiipiek  nnb  ^ort, 

bnrd)  5lMuiber  nnb    ^^iHÜc^|agungen.     inil.    Matth,    11,   29;    16,   18;   20, 

18  sq.;   23,   10;  24,  5  sq.;  '2^,  18  ^sqq.;  Lac,   19,  43;  21,  23  sqq.; 

Joarm.  3,  2;  6,  14;  10,  37  sq.;  11,  37;  13,  13  sqq.;  18,  37  n. ).  m. 

^ii« 'hvfoima  ^'  ^^^^'^    ^^^^    "Eilten    mie    im    dienen  Xeftinncnte   bezeugte    ^Na()rl)eit, 

t"ovon  louDuJii  baf5  (i:()riftn!o  öel}rer  nnb  (^efc^gebcr  (ngl.  bie  ikrgprebigtj  i[t,  l)aben 

tum  *'iS^  :)iefürmatüren  infolge  il)rer    ^}ied)tfertignngc^(el)re  beftritten  ober  bod)  bc^ 

foifli;  ii)vcv  j)fcri)t=  eintriiibtigt.      Traber    erfliirte    ba^    !X  r  i  b  e  n  t  i  n  u  m :     Si    qiiis    dixerit, 

Cliiistuni  Jesuin    a    Deo  honiinibus   datum   luisse  ut  ledeniptorem, 

cui  fidant,  non  etiani  ut  legislatoreni,  cui  oboediant :  anathema  sit. 

8ess.  6  de  iustific.  can.  21. 

Somie  man  näui(id)  ancrfennt,  baf^  ber  'J3^en[d}  bnrd)  freie  lUitiuir= 
fung  mit  ber  C^^nabc  nnb  inncrlid)e  Umiininblnng  ber  (Srlöfnng  teilbaftig  mirb, 
fiel)t  man  and)  ein,  baf^  nnb  iine  bie  Vel)rtt)(itigteit  (il)rifti  jnm  (Srlöfnng^j^ 
mertc  gel)ört,  niimlid)  nic^t  nur  iufofern  fie  üerbicnftlid)  unb  jatic^faftorifd) 
ift,  fonbcru  and)  infofern  fie  burd)  IKMttednng  ber  '^a()rl)eit  unb  bnrd)  (Sin= 
fd)ärfung  unb  '^nn-uollfonunnung  bcv  (^cfct^eC^  bie  I1^'ufd)en  jur  1Hed)tferti= 
gnug  bi^öponiert  unb  ^u  einem  beiligcn  ^^^eben  anleitet  unb  antreibt, 
untciirti'u-tc  '^-  "^^^  lM]rtbätigtcit   (Sl)rifti   ift   über  bie   i^el)rtl)ätigfeit  aller  anberen 

,snjiid}nit£i)viftu.>i^i-üpheten  burd)  foloenbe  ©iaeufdiaften  fpccififd)  erhaben: 

Ulli)  bell  auboion  ^       ^^      r-t      r^         \   tJ  .         •  ^  ^      •         -i  -z      \   \  <  -i  i       t^ 

iHopDctcn.  a.  (ibriltuc>  let)rte  nid)t  eine  i^m  geoffeubarte   nnb  öon  i()m   geglaubte, 

fonbern  bie  oou  il)m  abfolut  gemugte  ^ilHibrI)cit.  Jocnin.  3,  11;  8,  2&. 
^a,  er  ift  bie  'il>al)rt)eit  ^Joaitn.  14,  ())  unb  bac^  ^x?id)t  {Joaiin.  1,  4.  9; 
8,  12;  9,  5)  fclber.  Xeuuiemiiil  ift  feine  i^'()re  b\t  gütle  ber  ^al)rf)eit  unb 
'-ll>et£il)eit,  in  ber  atte  natürlid)c  unb  iibcrnatürüdie  25>abrf)eit  unb  5Bei«^cit 
il)re  i^olleubuug  finbct,  unb  meld)e  in  fid)  felbft  noUtonimeu  unb  imperfef= 
tibel  ift.  ral)er  fann  wad)  (i^riftn^  uid)t  einmal  ein  l)öl)erer  in-opI)et  ober 
eine  p()eve  Offenbarung  tommeu.  ill>aö  (£()riftuv  gelebrt,  f oll  barnm  immer 
unb  überaH  ocrtüubct  merbeu.  Matth.  28,  19;  Marc.  16,15;  Joann. 
10,  16.  ^Iwx  bie  '^lufdjaunng  beffen,  ma^i  mir  glauben,  fte^t  uuö 
uod)  beüor. 

©teilen  uiie  Joann.  16,  12;  1  Cor.  3,  12;  llebr.  5,  12  be3ief)en  fid)  \\\6)i  auf 
einen  5ortfd)ritt  ber  uon  Sl)riftn^  geoffenborten  iiiMif)rlHnt,  fonbern  anf  tn\  ^ort)d)ritt  ber 
i)cen[d)en  in  (Srfenntni^  nnb  il^erftänbni^  biefer  'ii?Ql)rliciten. 

b.  SQ^it  ber  Öel)re  Qefn  ift  md)  bie  gülle  ber  (Srlöfungc^gnabe  üer= 
bunben,  me^^alb  ßl)riftu!5  uid)t  blog  bie^Hi^rl)eit,  fonbern  auc^  ber  Ü^eg 
unb  biv:i  Öebcn  ift.     Joann.  14,  6. 


§  113.  5^evbieuftlic^fcit  t>e§  2Berfeg  S{)rifti  an  fic^.  383 

B.  ^Ä«  ^0l}tpvxtfttvi%ttn  Cl|rtfli. 

1)ic  ^o()epriefterIid)e  ^I^ätigfcit  St)rtfti  bcftcf)t  barin,  bay,  er  biirrf)  fein 
uiicnblid)C9  ii^erbienft  bic  @l)re  (^otki^  IjergeftcÜt  luib  oollcubct,  für  unfere 
©üiibenfdjiilb  ©enugtliumig  cjeleiftet  uub  um  bic  (^nabc  imb  @(orie  t)er= 
bicnt  ^at. 

@^  ift  baljcr  511  rcbeii  5muiri)ft  uon  ber  '^^  e  r  b  i  e  n  ft  l  i  c^ !  c  i  t  b  e  ^o 
3Bcrfc§  S{)rifti  an  firt)  uub  nou  beffcu  '-I^crbicuftlid)tci t  für  uu^^. 
^obauu  u^erbeu  luir  bic  Diotuuubigfcit,  ^fongrucu^  uub  5)hUur 
ber  fteüuertreteubeu  @cuugtl}uuug  (£l)rifii  erörtern. 

§  113.     ^i^erbicuftüdjfcit  bcv  !!!l^crfc«  (^*()rifti  au  fid). 

5sc}(.  ^einrid)*(S)utbciiet,   2)oi]imui)d)e  2:iieoloi3ic  \JI  §  386. 

I.  Unter  33erbienft,  meritum,  üerftelien  mir  bie 'il^ürbigf eit  ber^p^^.j^y^Jj^'\,j^.j^,j^ 
guten  Sßerfe,  be(ot)nt  5U  uierbeu,im  (^kgenfai^  ,ynn  demeritum,  böferbi-c?  ^jM-vbionfte^:?. 
$öerfe,  meldte  Strafe  Derbieuen. 

Qft  ber  Öo()n  nad)  ber  Orbnung  ber  @  er  e  d)  t  i  g  f  e  i  t  gefd)i[lbet,  fo 
mirb  ha^  ^nnbienft  uieiitum  de  condigno  ober  meritum  im  e  n  g  f t  e  n 
(Sinne  genannt;  mirb  aber  ber  Öobn  nid)t  anc^  ftrcngcr  ^)ied}t0pfiid)t,  fonberu 
nur  au5  einer  gemiffen  53illigfeit  uub  3  d)i  dl  id)f  ei  t  gegeben,  fo  nennt 
man  h^t^  ^u  (i^rnube  liegenbe  '^.^erbienft  meritum  de  coitynio. 

Satisf actio  beifst  ba^  Iserbienft,  im" 0 fern  ev  ;^nr  ®enugtt)uung  va.'^,'Svb teuft 
ober   'liU  e  b  e  r  g  u  t  m  a  d)  u  n  g   f  ü  r    e  i  n    U  n  r  e  d)  t    0  b  c  r    eine    ^^UM  c  i  b  i^    at-?  (sii<iiun= 
gnug  bient,  bereu  3d)ulb  baburd)  getilgt  unrb.  ^H'rbienft  uub  Oknngtl)unng       """'"s^- 
(^t)rifti   tönnni   uid)t   noncinaubcr    getrennt   merbeu ,    ba    Cibriftuc^    mit    bcn 
nämlichen  Elften  un^^  (Knaben  oerbiente   uub    für    nnc    rs5cnugtl)uung  leiftete, 
fomie  aud)  mei(  menigften^o   ^nm    Xeil    bac  '-l^crbicncn   uub    ba^o  (^enngtl)un 
an  bie  nämlid)en  ^ebingungcn  gefnüpft  finb. 

511^  C^'^ott,  b.  l).  mit  feiner  göttlid)cn  'Statur  tonnte  (£l)riftu^o  nid)t 
oerbieuen.  i^erbieut  l)at  er  alc  IVenfd),  b  b- uiit  bcn  Sitten  feiner  menfd)^ 
litten  9^atnr. 

II.  "5) i e  ^ a n b l u n g  c n  (£ l] r i ft i  finb  an  i'id)  de  condigno  m e r  c=  j.^^  M<cvt-ienit 

tori  fc^.  ^.Dnftt   il«'    coii- 

'I'iefeg  ^  0  g  m  a    ergibt    fid)    non    fclbft    pofitio   am    bcm  unten    nn^^  Vi^KlrbisSöm 
<Sd)rift  uub  Ülrabitiou  ^n  fül)rcnbcn  ^^cmcifc,    baf^    hk  .S^'^anblnngcu  (£l)rifti 
öerbienftlif^  finb  für  uui?^. 

@f^  ergibt  fid)  aber  and)  anc^  ber  9^atnr  ber  Sadje.  rie  ^nm 
meritum  de  condigno  C^ott  gegenüber  crforbcrlidjcn  ^cbingungen  finb 

1.  ex  parte   operantis 

a.  Status  viae 

b.  sanctitas; 

2.  ex  parte  operis 

a.  libertas, 

b.  bonitas  supernaturalis ; 

3.  ex  parte  Dei  remunerantis  promissio  mercedis. 

"Diefe  53ebingitngeu  finb  aber  in  (S;i)riftnc>   in    oolltommcncr  il'^cifc  er=  Ta.-/Snbtenft 

füllt    uub    \VOi\X  GDvifti  cifüut 

1.  ex  parte  operis:  bcv inentm.. a.« 

a.  Obmo^l  in  einer  53e5iel)ung  comprehensor,  ift  (5t)riftuv  in  einer     f^*''»'^ •*-'"•'• 

Jöfini  id)    V  IIP  p''vt  .  iiompenbium  Der  J^oßmatif.  II.  OTv 


iüg; 


a84  3tt)eitev  Seil.    2)a§  SIBerf  Stjrifti.    B.  Dq^  ^of)eprieftertum  Sbrifti. 

niibeni  ^iic5iel)img  juglcid)  imb  t)aiiptfiid)liii)  gerabc  ^u  htm  Qwcdc,  um  ineve^ 
torifd)  lüirfcii  511  fonncu,  viator.     '^hjI.  11.  1009. 

b.  'T)ie  .pciligteit  S[)rifti  mar  ucnuögc  ber  plenitudo  gratiae 
bic  Uüllfoininciiftc,  bereu  eiu  ®c|d)öpf  fn^ig  ift,  ücrinöge  feiuer  götttid)eu  "pcr^^ 
föulidjtcit  aber  uueublid); 

2.  ex  parte  operantis: 

a.  (Sciue  5Berfc  uub  öeiben  luarcu,  mic  mir  früher  fal)cn  '§  108),  iu 
emiucu tefter  ilöei|c  frei,  uic^t  uur  Dou  iiuf^ercui  Q^rniug,  foubcru  a\\&) 
Oüu  iuuercr  ^;)iütiiieubigteit. 

b.  A>e^gletd)eu  umrcu  fie  nou  ber  l)üd)fteu  überuatiuiid)cu  (^iite 
uub   5UHU- 

a.  entitate  operis ,  iDcil  fie  atfectu  uub  effectu  in  uollfümuicufter 
Ubereiuftiuuuuug  mit  ^em  gbttlidicu  !föol)lgcfal(eu  fid)  befaubeu; 

j3.  ueruiöge  iljree  piincipiuni  qiiod ,  uiiuUid)  i'^er  göttlid}eu  ^^erfon, 
luareu  fie  oou  uueublid)em  ilBerte,  uiouou  fpätcr  bic  ^)tebe  fciu  wirb; 

3.  Tae^  güttlid)e  ^HH*|pred)eu  bcc>  *i'ol)ueö  liegt  in  bem  ^l{atfd)luffe  ber 
H^eufdjmerbiing  wwh  ber  (^rlöfuug  fclbft,  iu  bem  mefcutlid)  aud)  ber  gercd}te 
'ii>iÜeueeutjdjluJ3  (^^ottev  eutljalteu  ift,  bac^  il>erf  (£l)rifti  feiuem  iuuercu  ^i^ertc 
eutfpredjeub  burd)  bie  '-iHnKäruug  (£l)rifti  uub  bie  ^eguabiguug  ber  ^c(t  ^u 
belül)uen,  uüe  biefe^^  bcreit^^  iu  bcu  uieffiauifdjeu  3Bci^:^faguugfu  augebeutet 
ift.  Si  posuerit  pro  peccato  aiiimam  suam,  videbit  seinen  longae- 
vum.     Is.  53,   10. 

III.  33erbieuftlid}  unireu  t)icruad}  alle  ^^aubluugeu  uub  l^eibeu, 
bie  (Sl)riftuc^  i\U  viator  gemirft  ober  gebulbet  bat. 

1.  ^^w  ^e^ug  auf  bie  8^it,  ba  C£l)riftii6  ücrbieute,  gelten  fü(^ 
geube   oäl;e: 

a.  dliriftiic^    oerbieutc   u  0  ui    ^^(ugeubHcf    feiner    'Dt' eu  f  d)  m  er= 
Tinürnom     buug  UM.     Ingrediens  mundum  dielt:  Hostiam  et  oblationem  nolu- 

iSein-rtnuevbuna  isti,  corpus  auteui  aptasti  mihi.      Kehr.  10,    5.    @?    ift  uäiulid)  miu= 

vxi  sum  lobe,  ^cfteu^^  sententia  communis,  baJ3  bie  3eete  Sl)rifti  nou  2Iufaug  au  in  ooüein 

^efi^  ibrer  ^utelligeu^  m\h  ibres^  freien  ^MUem^  H)ar,  uub  baJ3  ber  .v^eilaub 

feine  ^clbftentänj^erung  iu  ber  Mued)tc^geftaU  aud)  bnrd)  feinen  menfd)(id)eu 

l'oWUw  frei  gemollt  \m^  aufgeopfert  bat.    '^^gl.  S.  Th.  3  q.  34  a.  2  et  3. 

b.  (^liriftuc^  uerbieutc  biö  ,-;nm  5(ugc  üb  liefe  feine«  ^obec>,  mit 
bem  ber  status  viae  \\\\\>  bamit  bie  D^öglid)teit  bee  ^erbtenfte-3  enbete. 
^H  biefem  ^inue  fagte  ber  .'peilanb  üon  fid^  fclbft:  Me  oportet  operari 
opera  eins,  (lui  misit  me,  donec  (fe9  est;  venit  nox,  quando  nemo 
potest  operari.    Joann.  9,  4. 

xte>ialMtoi)una  ''^^^^)^  meretorifd)  unir  baljer  bie  ^Huferftel)uug,  uub  ebeufotpeuig  uniren 

xt  .Vntcv^jeuatioii  e^.    'i)\z    "^^Ifte ,    uieldie    ßbriftu^o    iu    hn\    üieryq  Xageu  uor  feiuer  öimmel^ 

im  öimuicl  iüd)t  r.^r,^  '  uao  -v 

'ÜHMiu  c§  liom.  4,  25  {)ni^i,  S()riftu§  lei  aiiferftaubcn  propter  iustificatioiiem 
nostram,  fo  lüirb  baMivd)  bie  ^^(ufcvftel)ung  nid)t  o(^  causa  meretoria.  fouborn  aH  Unter* 
pfonb  uub  @t)uibol  uufcrev  >Kcd)tfcvtiguug  be,^ei(f)nct. 

^<^^euu  il>äter  üou  bev  ^i>ovbicuftlic^teit  ber  Seiteuiuunbe  Sljrifti  rebeu,  fo  mar 
uur  ber  ÜBiüe  be;3  uod)  l^ebeubeu,  biefe  Ä'unbe  ,^u  empfangen,  meretorifd).  3)afe  au<§ 
biefer  4i^unbe  bie  Satramentc  getloffeu  uub  bie  .Viird)c  l)erüorgegangen,  ift  tDpifd;  uub 
ft)mbolifd). 

^^ludi  bie  ^ii^'^^'P'-'ll^tiüu  St)rifti  im  ipimmel  {Rom.>^,M',  Hthv. 
1,  25;  1  Joioin.  2,   1)  ift  nid)t  ein  meretorifd)e^  5^ir!en,  fonberu  (^eltenb^ 


lOG'J. 

(ihriftuy  Der 


§  113.  55crt)ienfttid)fcit  beg  Scrfe§  Slirtfti  an  ficf).  385 

ntad)ung  bejg  iu  statu  viae  emorbenen  ^erbienftcö  beim  S3ater  iinb  Qu^ 
menbung  an  un^. 

2.  iI>on    feiner    (Smpfängni^    bi^    m    feinem    Zobc  tierbientc  Sbrite        i^ti. 
nur  onrcij  jene  ^^ttc,  btc  er  als  vtator,   nia)r  burd)  jene,  bic  er  anf  nidit  au^  com- 
^rnnb   ber   visio   beatifica    aU   comprehe^isor  feilte.     Nee   tarnen  per  ^i'|^^t^"t^5^''i,-t';,^^^^ 
caritatem  meruit,  in  quantum  erat  Caritas  comprehensoris ,  sed  in 
quantum  erat  viatoris.     S.  Th.  3  q.  19  a.  3  ad   1. 

3.  Unter  ben  Elften  C£l]rifti  üerbient  bnö  (^)ebet  eine  bejonbcre  ^c= 
trnd)tung. 

a.  (Belbftüerftänbltd)  ^at  (^IjriftU'S  gebetet  ntdjt  al^o  C^jott,  fonbern  ^^ ^ ^  ^sfnutuJ^'S'at  at« 
3)Unfd^;  benn  nnr  ak^  foldjer  ift  er  bcm  il^atcr  nntermorfeii.  ilH]l.  S.  Th.  luenfi-ii  otnu- ' 
3  q.  20  a.  1.     m^  ^^enfd)  l)at  C£l)riftne  aber  ^  ISl^S^Ä 

a.  0  t)  n  c  U  n  t  c  r  l  a  g  nnb  in  ber  o  o  11  f  o  m  m  e  n  ft  e  n  'ii^  e  i  f  e  gc= 
betet,  ba  ha-^^  %d^ü  bie  @rt)cbnng  hzi-  .per^cnc^  5n  (*>H-)tt,  inniger  'i^erfet)r  mit 
^ott  nnb  bie  öoÜtommenfte  unter  allen  religiöfcn  !Inqcnbiibnnqcn  ift.  ^gl. 
S.  Th.  3  q.  21   a.  1  ad  3; 

j3.  anc^  hat^  53ittgebet  ücrridjtct.  I)av  ^^ittgebct,  qnaedam  ex-  ^^^.  IJ^^^tgebet 
plicatio  propriae  volnntatis  apud  Deum,  ut  eani  impleat  (8.  Th.  '  \ii)viiti. 
3  q.  21  a.  1),  tommt  (il)riftnc>  feinem  mcnfd)lid}en  'ii^illen  nad)  .^u,  fofern 
berfelbe  nid)t  bnrd)  fid)  felbft,  fonbern  bnrd)  Ö^ottev  It'raft  luirtfam  ift  nnb 
in  (Srfüdnng  gel)t.  ^-In^t.  S.  Th.  3  q.  21  a.  1  c.  ^lüerbing^^  tonnte 
(S;t)riftn^>  bnrd)  feinen  göttlidjen  ii^iUen  allei<  unrlcn;  aber  er  mollte  burc^ 
fein  ©ebet  offenbaren,  ba^  er  al«  ^JJ?enfd)  allec>  non  (^ott  a  n  ^>  C^  n  a  b  e 
t)abc,  mie  er  aU  C^ott  oon  "^Jatnr  alle^-^^  uom  53ater  bat  oerinogc  feincv 
5hhogangci^  luni  it)m.  V(nd)  ;,  u  u  n  f  e  r  e  r  '^  e  l  e  b  r  n  n  g  bat  er  gebetet  nnb 
bc£?^alb  nid)t  blop  im  ^.Verborgenen,  fonbern  and)  laut  nnb  oor  ben  Ih'enfdjen. 
Joann.  11,  42.     53gl.  S.  Th.  3  q.  21  a.  1  ad  1. 

b.  ^ic  gragc,  ob  (£l)riftnei  nid)t  bloß  für  nnc^,  fonbern  and)  für  fid)      ^n'Svn 
gebetet  l)abe,  i)'t  infofern  5U  bejnben,  a(v  e«  fid)  nm  C^aben  l)anbclte,  bie  er  »iiivut«^  fm- uii) 
dispensatione    divina    in    statu   viae    nod)    nidit    befafl,    alfo    I)offte      '^'''^'"*''^' 
(n.  1031),  3.  iö.  Claritica  Filium  tuum.    Joann.   IT,   l.     ^-I^gl.  S.  Th. 

3  q.  21  a.  3. 

c.  ras  (^ebct  C^bvifti  ift  immer    er  bort    loorbeu,   infofern  ec>  ben   ^sjiövun^' bc^^ 
freien    nnb    n  n  b  e  b  i  n  g  t  e  n    'ilMüen    Sbrifti    anc^brücfte.      K^o    autem  (^it-ocu-?  amn. 
sciebam,  quia  semper  me  audis.     Joann.    U,  42.     '^^gl.   IJchr.  5,  7. 

Tagegen  tonnte  >vo  C^ebct  ß:i)rifti  and)  nidit  erl)ört  merben,  menn  es,  mie 
ba§  Öebet  am  Ölberg,  nnr  ein  '-l^erlangen  bco  n  i  e  b  c  r  e  n  Segel)rnngc<iier* 
mögend  ober,  mie  bas  C^iebet  für  feine  .SCren,yger  nnb  für  bie  ^)iettnng  aller 
aJknfd)en,  nur  einen  bcbingten  ^iiMllen  an^brncfte.  ^gl.  S.  Th.  3  q. 
21  a.  4. 

d.  Tie  gnrbitte  (Sbrifti  im  .'oinunel  ift  ni d)t  meretorifd),  une  mir  .    .^^"''-  .. 


gefel)cn  f)aben  (n.  1070 1.    ^\t  ift  aber  and)  nidit  r  ein  i  m  p  e  t  r  a  1 0  r  i  f  d) ;  /Mimpeiiation 
benn  (Sl)riftibo  bittet  um  baSjcnige,   mas    er    in    statu    viae   u  e  r  b  i  e  n  t ,  ^'';iv,',-rt"'ifr''' 
unb  morüber  er  and)  als  ^Dknfd)  ;^n  uerfügen    bat.    @ie   ift    alfo  ber  fort= 
mä^renbe  ^^n^obruet,  baf^  (Sbriftne^  feiner  'JJienfd)beit  nad)  alle^o,   mas  er  nn^ 
jumenbet,  00m  i^ater  empfangen  bat. 

e.  Obmobt  S^riftu^  für  nn^  betet,   ift   es    bod)  nnftattt)aft  ;,n  fagcn  :(,i,j.j^t|,'";,^:ap,.o 
Christe,  ora  pro  nobis,  meil  biefe  53itte  an  bie  *}^crfon  gerid)tet  ift  nnb       »f>i''^ 
fotglid)  arianifd)  ober  neftorianifd)    nnire.     ^gl.    Suppl.  q.  72  a.  2  ad  :». 

25* 


386  Qm'ikx  Seil.    2)a§  Ifficvf  (5l)vifti.    B.  2)a§  ^ol)epneftertum  St^rifti. 

(Siniitu^iHi-  4.  (S^    ift    bie    IVeimmg    bcr  .S^')ci(igeu  iinb  5:^cologeu,    baß  Sl}riftu^ 

b'icute\u)no    iiuil)renb  feinem?  irbifii)cii  2tbcm  o  l)  n  c    Unterlag    '-l^erbicnftc    cnuarb,  iu= 

untoriaii      ^^,jj^  p^.  j^j^.j,j  ^^j^^j^  viitualiter,  foubcni  md)  actu  C^ott  liebte  inib  Sitte  be^5  (S^e- 

l)orfamv  imb  Opfcvv  fe^te,  umv  er  oermögc  ber  scientia  infusa  tonnte  nnb 

üeruÜHjc  feiner  großen  l^iebe  luoüte.     Ego  quae   placita  sunt  ei  (Patni, 

facio  semper.     Joami.  8,  29. 

Tiv%^4'vbirnft  ^^'  ^^^'^'^^^)^  ^^^^  ^  \xm\\  5lfte  (i^^rifti  tamquam  viatoris  Derbicnftlid^ 

liiniftrunb  foinuiaren;  fo  pflegen  bod)  3d)rift  nnb  Xrabition  bav  ik'rbienft  nnb  bie  (^e= 
''"^'"'  nni3tl)nnng  ^{)x'\\X\  anf  feine  %  a  f  f  i  o  n  ,^nrnct5nfnl)ren.  Nisi  gianuni  iVu- 
nienti  cadens  in  terrani  moituuni  tueiit ,  ipsum  solum  manet;  si 
autem  mortuum  fuerit,  multum  fructum  att'ert.  Joann.  12,  24.  25. 
^Neil  niinilid)  nad)  bec^  i^aterv  ^)uUid)(nJ3  nnb  Sljrifti  Wxikw  all  fein  'ii>irfen 
im  Cpfertob  oollenbet  unirbe,  fo  finb  and)  alle  Sitte  (It)rifti  oon  il)ni  gciuirft 
nnb  Dor  (i^ott  oerbienftlid)  in  uicientlid)er  ^e^ieljnng  ^um  Opfertob. 

§  114.    Sl^crt  bcö  il^crbicuftcö  (£()n|U 

^nqI.  .^einrid)*®ut beulet,  2)oginati)d)e  3:beologie  VII  §  386. 

I.  T)ac!  ^öerbienft  Qefn  (5l)rifti  l)atte  einen  nnenblidjen  ^>ert. 

^**^'^-      ,  1.  1)er  ^olin  (^5ottee^  hat  (lU  'JJi  e  n  f  di  oerbicnt.     3ein  '^H'rbienft  ift 

unonMidic /«Jcvt  benniad)  ein  m  e  n  i  d)  1 1  d)  e  c^   '^^erbienjt,    ba^  infolge  ber  ]ittlid)en  ®nte  ber 

bov  mu  uiniin.  g^«(eifteten  ^ikrte  junir  fet)r  groll,  aber  an  fid)  bod)  enblid)  uiar.   Xa  aber  alle 

Sitte  (Sl)rifti  traft  feiner    göttlid)en    ']Nerfönlid)feit    Sitte    bec^    Sol)ne^  (^otte^ 

UHiren,  fo  ift  bav  anf  benfclben  bernl)enbe  '-l^erbienft  göttlid)  nnb  ba^er  nn^ 

enblid).    ^ie  Uneiiblidjteit  be^  ^^erbienfte^  Qefn  Gt)rifti  l)at  bal)er  i()ren  cin= 

^igen  (^runb  in  feiner  gi3ttlid)en  ')3erf5nlid)feit.      .piermit  ift  and)  fd)on  ber 

©inmanb  (Müntl)erci  nnb  anberer  1l)eologen  luiberlegt,   ber   ^J^nifd)  (£l)riftiig 

babc  bie  33crbicnfte  enuorben,  UKvl)alb  biefelben  nur  enblid)  fein  tonnten. 

xasSTbienit  -•  ^^-^^^t   beui    t)  l.    5^  l)  0  m  a  c^    be5eid)net   \>k    sententia    communis 

SSiicUer^  ^t  biefen  35?ert  pure  et  simpliciter  als  nnenblic^;  bie  (Scotiften  jebod) 

enblid);  nirfit    iiiciiiten,  er  fei  nid)t  pure  et  simpliciter  unenblid),  i]ebi)re  aber  einer  fpeci= 

^'bLaanr''  W%  l)5l)eren  Orbnnng  an,  (ü^  jcbee  treatürlid)e    ikrbicnft.      ral)er  lel)rten 

and)  fie,  \>(\\i>  bie  ^^ erb ienftltd) teil    eine^^    jeben   Sitten    ß;i)rifti    nid)t  nur  ben 

'liiert  a((er  freatürlid)en    iu'rbienfte ,    fonbern   and)    Wt^    'JJ^iguerbienft   aller 

©ünben  nnernieglid)   übertreffe,    fo    ha^   ^a^^^    '^^erbienft    ^^\\\    Sl)rifti  ^^^luar 

nid)t  meiitum  simpliciter  intiiiitum,  aber  meritum  superabundans  fei. 

Warn  l)at  nntfomcniger  (^nmb,  an  biefer  fcotiftifd)en  Subtilität  feftäu* 

l)alten,  ha  ber  Sübobriuf   n  n  e  n  b  l  i  d)  e  ^^   S.^  e  r  b  i  e  n  ft    S  l)  r  i  ft  i  burd)  ben 

allgemeinen  nnb  tonftanten  tird)lid)en  2prad)gebrauc^  fanftioniert  ift. 

vaioro{)iec-  ^'  ^^^^^^  "^^^^^  ^^^^^^  ^^^^  ^^''■'^"^  '^'■'-'  ^erbienfte^5  (£l)rifti  al^  einfacl)  un= 

tivus  unb  radi- enblid)  beäeid)nct,  fo  leitet  man  biefc   UnenMid)teit  bec^   ißerbienfte^   ah  a\x^ 

^'^\^m^^^'^  ber  göttlid)en  '].Um*  f  o  n  ,  bcm  principium  quod,  n)eld)e^i  eben  be-o^alb  prin- 
cipium  digniticajis  genannt  luirb ,  aber  nid)t  an^  bem  principium  quo, 
b.  ^.  ber  menid)lic^en  l^^itnr  nnb  ben  menfd)lid)en  Sitten,  nicld)e  entitative 
ober  secundum  suhstaiitiam  operis  felbftnerftiinblid)  nur  t)on  enblidjem 
S.l^crte  finb.  2Bir  l)abcn  bal)er  bei  ben  nienfd)lid)en  Sitten  ß^rifti  einen  bop= 
pelten  altert  ^n  nnt:rfd)eiben,  ben  valor  ohiectivus,  b.  b.  benjenigen  'il'ert, 
lüeld)cn  fie  alö  menfd)lid)e  Sitte  befi^en,  unb  ben  valor  personalis  ober 
radicalis,  b.  \).  benjenigen  iiH'rt,  ben  fie  al«^  Sitte  ber  i^erfon  be^o  ^ol)ne^ 


§  114.  Sert  bc3  SBerbtenfieS  etirifti.  387 

^ottt§  tjabcu.  "Der  valor  ohiectivus  bcr  mcn|rf)tirf]eii  5(ftc  ß;t)rifti  ift  e  n  b= 
li  rf) ;  bei"  valor  radicalis  u  n  c  n  b  I  i  d).  ©o  ift  ja  au(i)  bie  mcn]d)Itd}C 
^Jtatur  Sl)rifti  an  fid)  cnblid)  unb  ba[)er  non  cnblid}cni  5Berte;  aber  fic  em- 
pfängt oon  il)ver  i3i3tt(id)cn  ^^crfün(id}fcit  einen  nncnblid)cn  3S>ert,  ineil  biefer 
^JJ(enfd)  perfönlid)  ber  unit)rc  @ott  ift.  Digiiitas  caniis  Cliiisti  noii  est 
aestimanda  solum  secundum  carnis  natiiram,  sed  secunduni  perso- 
na m  assnmentem,  in  quantnm  scilicet  erat  caro  Dei,  ex  quo  habe- 
bat dignitatem  infinitam.     S.  Th.  8  q.  48  a  2  ad  3. 

Slbcr  baranv,  hi\^  ber  valor  obiectivns  enblid)  nnb  nnr  bcr  valor 
radicalis  nnenblid),  fot^t  nid)t,  ^([^  mit  bcn  ^cotiftcn  bcr  ^iU^crt^bcr  ^^cr= 
bicnfte  ß^rifti  5Umr  fupcrabnnbant ,  aber  nidjt  nncnblid)  ift.  Über^anpt 
gibt  e§  ein  fo(d}e^  D.Vittclbing  5tin'd)en  cnb(id)  nnb  nncnblid)  nidit,  mcol^alb 
einfad)  baran  fcft5nt)a(tcn  ift:  bcr  ii?ert  bcr  .SjnnMnngcn  nnb  ^erbicnftc 
S^rifti  ift  ncrmöge  bcv  principinm  dignificans  imye  et  simpUciter  w  n- 
enblic^  nnb  nur  secundKm  qidd,  niimlid)  feinem  x^hv  ohiectivus  W(\6), 
c  n  b  H  i-^. 

4.  ^{\x^>    bcm   gejagten    ergibt    fid)    jofort,    baß  bcr  vakir  radicalis ^,^1^^,,,^!'^^^;  >,.^.^., 
atlcr  ?(fte  (Slu'ilti,  tncil    niicnMid),   abfodit   gl  cid),    bcr    valor   oldectivus 'c^u-i'fn^K't  ^-r 
aber  fe^r  lurfd)icben  ift.    'ilV'd  aber  Übriftuy  feine  nncnb(id)e  i'icbe  auc^    '' ^'  '"^""' 
in  feiner  l\\mfd)l)cit  moglidift    uolltonnncn    nric^    bemeifcn  molltc,    fo  l]at  er 
nid)t  bnrd)  an  fid)  geringe  tlinn-fc,  obmo()l  bao    tlcinfte  niegon  feine^:^  nnenb^ 
liefen  valor  radicalis  genügt  hätte,    fonbern   bnrd)    möglid)ft  große  'ilnn-fc, 
beren  valor  obiectivns  möglid)ft  l)od)  ift,    inebefonbere  bnrd)  bie  ancrooll'     • 
fommenftc  .pingabc  feiner  fetbft  im  ^ren^^cc^lobe,  nn^  erlbfen  mollcn. 

IL  %\\\  bie  ^rage,  für  locn  nnb  uuiv  C£l)riftn^o  bnrd)  bcn  nncnb(id)cn   (£„,|,-/,',V\,cv 
'Ü'ert  feiner  .v>anblnngcn  iierbientc,  ift  ,yi  antmortcn :  vxmr. 

1 .  ^  i  d)  f  e  1  b  ft  nerbientc  er  jene  ^^  c  r  li  e  r  r  l  i  d)  n  n  g  ,    bie  er   in  '"^JJ.'^.'.'JJrtfHVn'- ^ 
statu  viae  n  o  d)  n  i  d)  t    b  e  f  a  f^     Luc.  24,  2();    Joa^ix.    17,    5;    Phil. 

2,  9;  Hehr.  2,  9).  .S^^^^*  M't  nbcr  ein  großer  Unteridjicb  ,viiild)cn  (:£I)riftn^5 
unb  n]\t\  Tic  .^')errlid]fcit,  bie  ßhriftnv  fid)  ocrDicntc ,  gcbül)rtc  ihm  and) 
fii)on  Don  'Statur  megen  feiner  gbttlidicn  '}.^eriönlid)tcit  nnb  bcr  baran^o  ent== 
fpringcnben  mcnid)Iid)cn  .pciligfeit.  il^gl.  n.  1020  ff.  Taß  er  aber  bie 
t)on  ^DJatur  ihm  gcbnl)renbe  .^crrlid)leit  and)  ocrbientc,  hi^t  feinen  Aion-- 
grncn.^nvnnb  barin,  ha\]  biee  feiner  mcnfd)lid)en  ))latnx'  angcmeffen  nnb 
für  il:n  feiner  lUcnfd)l)cit  nad)  rnl)mrcid)cr  mar.  S.  Th.  3  q.  19  a.  3. 

2.  1^  e  n  1^1  c  n  f  d)  c  n  ncrbicnte  (i[)riftn^o  b  i  e  S  ü  n  b  c  n  ü  e  r  g  e  b  n  u  g ,  05^,7bc'u!"iS 
(5^  n  a  b  e  n  n  b    (Glorie    nnb    bereu    I  c  ^  t  c  n  (^  r  n  n  b  ,    bie    "^  r  ä  b  e* 

ft  i  u  a  t  i  0  n. 

3.  'i>eu    Engeln    l)at    (il)riftnc^    bie    Ohiabc    nnb    (^Horic  ni d)t  .n;^,.'!!*!,^.;,^,,, 
primario  mic  nuv  ll(enfd)en  oerbient.     'ilVmn   c6    bahcr    heint:   Per    eu.m  ^ou  t'^nndn  m-v^ 

.,.  .        .        /  .  p.  .    '     '  .  .  Monte. 

reconciliare  omnia  in  ipsum,  paciiicans  per  sanguinem  crucis  eins, 
sive  quae  in  terris  sive  quae  in  coelis  sunt  iCol.  1,  20)  nnb:  In- 
staurare  omnia  in  Christo,  quae  in  coelis  et  quae  in  terra  sunt 
{Eph.  1,  10),  fo  be^ietit  fid)  bicfcc^  nid)t  auf  eine  (Srlöfnng  ber  (Sngcl,  fon= 
bcrn  auf  bie  ^^erföl)nHng  ber  \'3?enfd)cn  and)  mit  bcn  (Sngetn  nnb  auf  hk 
(^rgän^nng  ber  I)innnlifd)en  .S^')ierard)ie.  ^M(lerbing^>  aber  ift  secundario  bnrd) 
ba§  5Bcrt  (5()rifti  anc^  bie  %{oxk  unb  2c(igfeit  bcr  @ngc(  öcrm  ehrt  morben. 
%\\&j  ftet)t  nif^t-s  im  ^egc,  bie  nrfprüngtid)c  (^nabe  nnb  il^c()arrnng  bcr 
(Jnget  auf  bac*  33erbicnft  Sf)rifti  5nrncf,^nfü()ren. 


TiK<  Vlltf  li'wa 
x\n  hi)it  bic 
2itlI^l■lIUCl•        x.j   'y 
nctnuifl  nnf  ' 


388  Bwettcr  Seil.    Xa$  SBcrt  Gdrtftt.     B.  3)a§  ^ot)cprteftcrtinn  Si)vtfti. 

§  115.     i^oit  bcr  ftcllöcrtretciibcu  C^cnngt^mmg  mtb  bcm  ftcüücrtrctcnben 
!l^crbicnftc  C^^rifti  und)  bcr  ftciligcu  Schrift. 

'i^c\[.     .f)  c  i  itv  i  d)  -  (sS  11 1  b  c  r  1  c  t ,  2)oc]inatif(i)c  ^  l)colocjic  V 1 1  §  887. 

(Sl)rtftuc^  l)at  biird)  fein  gan^c^^  Öeben,  bcjonbcr^  aber 
buvd)  fein  Öciben  nnb  feinen  Xob  am  ^ren^  ^enugt^uung 
gelciftct   für    bic   3ünben    ber   5ö?e(t. 

^cmcifcn  mir  biefc  ^Ijefc  jnerft  ane  ber  l)  eiligen   3d)rift. 

A.  ^Hltec^   Xcftamcnt. 

1.  Xie  meffianifd)cn  iirni^fagungcn  bec>  5lUcn  !Ieftamcntce  fd)i(bern  ben 
mVm  h-Difbic  ^|effia^>  aÜcrbingc^  alc^   ^  obrer  nnb  'lM)ropl)et  {Is.  42,  3;  50,  4;  Jer. 

->a,  5;  Joel.  2,  23\  ak^  Mönig  nnb  ,t)irtcn  {Is.  40,  11;  Ee.  M,  23 
nnb  bie  nieiften  nieffianifd)cn  'i^falnien)  nnb  bc^cidjncn  alc  fein  'liiert  bic 
Stiftnng  bey  ncncn  nnb  cmigen,  hie  gan^^e  ^^clt  nnifnffenben  33unbe£i  nnb 
)){M}ci  Is.  i)0,  1  sqq.;  liaruch  2,  35;  £'^.  37,  26). 

5(l(cin  bcr  C^^-nnb  bicfcv  ganzen  'iinn-fce^  ift  bie  Snnbenncrgcbnng 
ils.  1,  1()  sqq.;  43,  25:  E^.  30,  25  nnb  innere  .s>eingnng  ber 
*i>tcnfd)en,  bic  Uniiuanblnng  nnb  '?i  c  n  f  d)af  f  nng  bcr  ^cv^^cn  {Jer.  31, 
33;  Ee.  11,  19;  36,  26)  bnrd)  ben  l)ciligcn  (^eift,  ben  ber  yj?effia§  an^= 
gießen  mirb  über  aüe^^  ^Vlcifd)  {Joel.  2,  28;  JS'^.  36,  26). 

"IMcfc  ^^^cgnabignng  ber  $S}eIt  \)at  aber  i()rcn  (^)rnnb  in  ber  53  er* 
föf)nnng,  uicld)c  bcr  l'JtcffiiVo,  bcr  cuüne  ^rieftcr  Ps.  109,  4),  bnrd) 
feine  freiinilligc  Scibftanfopferung  Is.  53,  7)  in  feinem  Öciben  nnb  Sterben 
{Ps.  21 ;  Is.  53)  babnrd)  uollbringt,  ba|l  er  bie  3iinbcn  ber  %Mt  an]  fid) 
ninnnt  {Is.  53,  5.  6.  11\  bnrd)  feinen  ^ob  tilgt  nnb  eben  babnrd)  bic  gan^c 
']5rüpl)etic  erfüllt,  ben  ncncn  nnb  enngen  33nnb  ftiftct,  feine  !öniglid)e  ,^^crr^ 
fd)aft  unb  bao  ')icid)  ber  (^krcd)tigteit  grünbet  iDav.  7,  24). 

2.  Ter  gan,^e  a(tteftanicntlid)e  5inttncv  bcfonbcre^  ber  OpferfnÜnc^ 
lidKCDü'v-    nmr  bic  litnrgifdic  rarfidlnng  biefer  55^al)rt)cit,  irclr^c  aud)  bnrd^  bie  großen 

^"^^"'"       gcfd)id)t(id)cn'Tl)pen,  ^^  5^- ^^l^'I  nnb  Ijsfaaf,  ^^(n^^^ug  an^  5legl)pten,  :)iücffcf)r 
an^o  ^abi)(on  gefinnbilbct  nnrb. 

Tan  bic  f[cifd)(idien  Qnhen  bat-  (^c^cimnic^  be^  ^rengce,  ber  ^i^er^ 
föbnnng  nnb  bcr  Ö^nabc  nicbt  crfannten,  fy-[ttc  in  i^rer  33crb(cnbnng  feinen 
(^rnnb  nnb  mar  il)r  '-l^crbcrbcn.  Taber  hat  bat'  'J^eue  'leftamcnt  biefc  ^Ii^al)r- 
t)cit  ncbft  ber  C^5ottbcit  (Sbvifti  uor  allem  in^  ßid)t  gcftellt. 

B.  ^^encc^   Tcftamcnt. 

^m  ^Jtcncn  Teftamcntc  rnirb  nnc^  bac^  $L^cr!  (i^rifti  in  einigen  grojlen 

d)araftcriftifd)cn  ;5ügcn  uorgcfübrt. 
rnc^ilSf'cstivini  I-  ^'^iinäd)''!    mirb    bn^>    Üi^crf    Gbrifti    ait    G^rlöfnng    {reäemptio, 

in  d-viöfmir,,!,.  t,.  ic-oÄ'jTpoai;)  bc5cid)net.     ^ic    (Srlöfnng    fd)lief^t   ein    b  o  p  p  c  1 1  e  e  3[J?oment 

ein,  ein  negativ ce  nnb  ein  pofitince. 
^WeimtMinb  ^     --,,  hmxxii  bic  ^;B c  f  V  c i n n g 

a.  Hon  bcr  3ünbc:  In  quo  habemns  redemptionem  per  san- 
guinem  eins,  remissionem  peccatorum.     Eph.  1,  7; 

b.  non  ber  ^ned)tfd)aft  bcr  '^ünbe  {Rom.  8,  1.  2)  ober  t)on  ber 
fünbigen  'Il>e(t:  Qni  dedit  semetipsum  pro  peccatis  nostris,  iit 
eriperet  nos  de  praesenti  saeculo  nequam.     Gal.   1,  4; 

c.  oon  alten  folgen  bcr  ^ünbe,  in^^befonbere  oom  ^lud)e  nnb  bcr 
.^ncd)tfd)aft  bzt  (^efcl^cc*,  mc(d)c^o  bcucn,  bic  cc^  nid)t  erfüllen,  ;>nr 
33erbammni^^  gcrcid)t,  bie  (^nabe  ^u  feiner  örfüUnng  aber  nid)t  in  fid)  felber 


108 
2)rialttcftiitin'nt 


§  115.     SSon  ber  ftettocrtretenbcn  (S5cnugtbuung   iinb  bein  fteüöertretenben  :c.     389 

trägt:     Christus   iios  redemit  de  maledicto  legis.     Gal.  8,  13.    3Sg(. 
Eph.  2,  15; 

d.  Don  bcr  ©ciüalt  ber  J^tnfternt^:  Qui  eripuit  nos  de 
potestate  tenebranim  et  transtulit  in  regnum  Filii  dilectioiiis  siiae. 
Col.  1,  13; 

e.  t)on  ber  (^ c  11) a  1 1  beg  Xobc^  iinb  be^^  5:eufel!§:  Ut  per 
mortem  destriieret  eum,  qui  habebat  mortis  Imperium,  id  est  dia- 
l)olum.     Hehr.  2,  14. 

2.  2lber  ntd)t  blog  öoni  Söfen  I)at  itii^  S^riftug  befreit,  j'onbcrn  aud^  .^eitiflung. 
^Rcd)tf crtigung,  .Noeiltgung,  Öebcti,  3engfeit  im  Überfluil  mt^^ 
mitgeteilt:  üt  omuis,  qui  credit  in  eum,  iion  pereat,  sed  habeat 
vitam  aeternam.  Joann.  3,  16.  Ego  veiii,  ut  vitam  habeant,  et 
abuudantius  habeant.  Joann.  10,  10.  (^ui  factus  est  nobis  sapientia 
a  Deo,  et  iustitia  et  sanctificatio  et  redemptio.     1    Cor.  \,  30. 

IL  ^6:^\:)\\   ([\x^   bcm   33i^>{)crigen    ergibt   fid),   "^aii   h\t  ^rtöfung   nid)t 


1089. 
rie  (i-vföfuiiii 


(ebig(id)    burc^    bic    öet)re   unb    bac>    '^cifpiel    li[)ri|'ti   geunrft    ift.     remiriit  b(o§  vriirc 


Unteri'c^ieb    5Unid)eu    bem    ^^ibcutum    unb    (i:t)ri|"teutuni    befte()t    ja    gerabe    ""^  '^'^\^^^^ 


barin,  batl  t>Ci-^  (£^riftentum  nid)t  nor^ngc^meiie  @e|et^,  fonbern  uor  adem 
@nabe  ift.     ^iec^  ergibt  fidi  ferner  barau^v  ba^ 

1.  h'xz  (Srlijfnng  burd)  S()riftnv,  ba-o  agnus  orcisus  ah  origine 
mundi  {Apoc.  13,  8,  mit  il)rer  Airaft  and)  bic  gi^na^  ^^or^eit  nm= 
fagt,  unb  ha\i, 

2.  bie  ©rlöfnngc^gnabc  (il)rifii  abfolnt  notmenbig  ift  ^nm  ,?)cik 
alter,  and)  ber  Äinber. 

111.  ^a^^  35?  e  f  e  n  bcr  (Srlöfnng  beftebt  in  bcr  '-I^  c  r  ]  ö  l)  n  n  n  g  b  c  r 
lUenid)cn  mit  (^ott  nnb  (Mottec^  mit  bcn  'JJienfdicn  bnrd)  2ül)ne 
bcr   ^ünbenj  d)nlb. 

1.  Die    bciligc   3d]rift    jprid)t    l)iinfig    ano,   bic    ^ünbcr,   mcldic   iilöTie  ciSui   iit 
fold}e  C^ütt  entfrcmbet  unb  feine  Jyeinbc  maren,  [eicn  burd)  bcn  Tob  ©l)rifti  ^iücient(frf}^<cr 
mit  (^ott  unebcr  ncrföbnt  morbcn:  Cum  inimici  esseuuis,  reconciliatl      ^''^"""^• 
sumus  Deo  per  mortem  Filii  eins.   Ixom.  5,   10.  Et  vos  cum  essetis 
■ali(iuando  alieuati  et  inimici  sensu  in  opeiibus  malis,   nnue  autem 
reconcilinrit    in    C()ri)ore    carnis    eins    per    mortem,    exliibere    vos 

sanctos  et  immaculatos  et  irreprehensibiles  coram  ipso.  Col.  1, 
21,  22. 

(^ott  bat  bnrd)  (5l)riftne  nnb  in  Gl)rifinc>  bic  ^i>elt  mit  fid)  nerf5l)nt: 
Omnia  ex  Deo,  qui  nos  reconciliavit  sibi  ])er  Christum,  et  dedit 
nobis  ministerium  reconciliationis,  quoniam  quidem  Dens  erat  in 
Christo  mnndum  reconcilians  sibi.     2   Cor.  h,  18.  19. 

1>al)ev  bie  apüftolifd)c  illiabnnng:  Pro  Christo  ergo  legatione 
fungimur,  tanquam  Deo  exhortante  per  nos.  Obsecramus  i)ro  Christo, 
reronciliammi  Deo.     2   Cor.  5,  20. 

'Wie  bie  '3}hnfd)en  burd)  bie  Sünbe  nid)t  bloj^  mit  (^ott,  fonbern 
aud)  mit  ben  (Engeln  unb  nntcreinanber  nerfeinbet  mürben,  fo  t)ebt  bic 
35crfö^nnng  mit  ^ott  burd)  Sl)riftnni  and)  biefc  ©pattung  unb  geinbfd)aft 
auf.  Tai)cx  ift  S^riftuö  bcr  allgemeine  5;l^erii)^ner  nnb  /S'i'i  cbcnf>  = 
ftifter  (V*^^M"d)en  |)immel  nnb  @rbe  (Col.  l,  20;,  5mifd)en  ,'pcibcn  nnb 
Quben  {Eph.  2,  13  sqq.^.  ^^^j 

2.  I)iefe  35crföl)nung  bcr  I!tcnfcl)cn  mit  ©ott  gefd)iel)t  aber  tcinc^omeg§  Tjc  ^<crföf)mtnfl 
t)or5ug^?mcife  unb  Icbiglid)  babnrd),  bay,  bic  :Wenfd)en  ibrc  65cfinnnng  gegen '"i\tflr/süjn?^ 

bcv  Sdjutb 


KV. 


390  Blüeiter  Ini.    3)q5  ^LVrf  S()rifti.    B.  2)a§  ^o{)epricflrrtum  ©^rifti. 

OVitt  iinbcni,  inbcin  fic,  brndj  bic  ?ct)rcii  unb  bn^  33cifpicl  S^rifti  unb 
nnmcutlid)  bmd)  bic  5ktrad)titiig  |'ciuec>  i^'ibcn^o  oerül)rt,  auff)örcn,  ('»^ott  5U 
f(icl)cn,  il)u  511  l)affcn  1I^^  ,^u  bclcibicjcii,  imb  anfangen,  il)n  ^n  lieben  unb  fo 
aib^  ^-einbcn  J^'i'ciinbe  (^3otte^^  3U  U1er^en.  ilMelniel)r  l)at  bicfe  v^innecninbeiung 
unb  ^^kfc^ruuö  ber  lVcui"d}en  uiib  bie  baburd)  uoU^ogcnc  5Iuviöl)nung  bei* 
'il1^eu)*d)cu  mit  (3ott  bie  2ül)ne  il)rer  ^d)ulb  unb  bie  baburd)  bemirttc 
!i^  e  r  j  13 1)  n u  n  13  i^i  0 1 1  c  -o  mit  b  e  u  llV'  e  n  f  d)  e  n  ober  bie  5(  u  f  ()  c  b  u  u  g  b  e  ^ 
göttnd)eu  ^^orne^^  ^^n*  3?oranvie^ung. 

.^raft  jeiner  (^ered)tigteit  l)afu  unb  [traft  (^ott  uämlid)  notmenbig 
bie  Sünbe.  '^^gl.  n.  :V2S  ff.  revf)alb  finb  oUe  ^Il?eufd)eu,  meil  Sünbcr, 
.Uiubcr  be^^  :Sovut^  {Eph.  2,  3;  Rom,  1,18;  ugl.  11.  747  ff.)  unb  bem  Xobe 
unb  ^^'lnd)e  nerfaücn.  Anima,  quae  peccaverit,  ipsa  morietur.  Ez. 
18,  20.  Maledictus,  qui  11011  permanet  in  sermonibus  legis  huius. 
Deut  27,  26. 

Tic  ^ünbe  \\\  1  filmen  unb  ben  gött(id)en  '^dxw  auf  anheben,  ift  aber 
fein  'I'ienfd)  imftanbe.  riec>  Iclirt  bie  heilige  3d)rift  babiird),  h([\]  fie 
eineeteilv  alle  2ünbennergebnng  nnb  'liVd)tfertigung  al{<  pure  (^nabe  unb 
©rbarmuiui  be3eid)uet  (ugl.  bic  Vcl)re  uon  ber  'li'cd)tfertignug  nnb  anbern= 
teiU^  erllärt,  nur  C^liriftibo  alc-  poiitifex  saiictns,  iiiiioceus,  impollutus  .... 
excelsior  coelis  factus  ilJehr.  7,  26)  babe  bicfe  2ül)uuug  iiollbrad)t  unb 
nollbringeu  föunen. 

^IhmI  nun  (Sl)rifiuv  bicie  3ülmc  nad)  bem  (sk^ic^e  unb  ^ur  ^efriebiguug 

jm<irimb"Mc'  ber  göttlidicu  ÖJcred)  tigfc  it  geleiftet  l)at,  fo  be5eid)net  ber  5(poftcl  h(\^:> 
^'"'l^nlS!'^  (SrH3inng<oUierf  al^o  eine  C  f  f  e  u  im  r  11  u  g  ber  g  ö  1 1 1  i  d)  e  n  C^U^-  e  d)  t  i  g  t  c  i  t. 
Lfsfitia  enim  Dei  in  eo  revelatur.  Fom.  1,  17.  Quem  proposuit 
Dens  propitiationeni  per  tideni  in  sanguine  ipsius,  ad  ostensionem 
iiisütiac  suae  propter  remissionem  praecedentium  delictorum  in 
sustentatione  Dei,  ad  o.^tensionem  iustitiae  eins  in  hoc  tempore, 
ut  sit  ipse  instus  et  iustificans  eum,  qui  est  ex  lide  Jesu  Christi. 
Born,  a,   25.  26. 

^.1-  iSTinnma^-  ^icruiit  ftcl)en  bic  ?lu«iprüd)c,  meldjc  ha^  ßrlöfuugvUierf  alc>  '^Il^er!  unb 

'nn-vf  un^  Mc'  Cffeubarnug  ber  göttlid)cu  53a  rm  l)  cr5ig  teit  unb  Ciebc  barftellcn,  5.  53. 

■Manni,n-j,aic.t  j^^^^^^   o^'j^..  j^>^,^^^  5^  ^  gq  .  ^^,j^    9,  8  sqq. j   Tit  2,  11;  3,4,  bnrd)^ 

au^ö  uid)t  in  5l'iber)prnd)  Tarin,  ha^-^-»  ber  8ol)n  (Mottec^  für  uufere  Süubcn 
geuugtl)at,  offenbart  fid)  bie  (^ered)tigfeit,  barin  aber,  baf?  5U  biefem  ^WKdz 
ber  'iMitcr  ben  3ol)n  nnb  ber  eobn  fid)  felbft  bingab,  offenbart  fid)  bie 
53arml)er,^igteit  (ikntev. 

lUMt  Unredit  berufen  fid)  bal)er  3ocinianer  unb  :lktioualiften  gegen 
Uv^>  ^i^ogma  oon  ber  ftellocrtretenben  (^)eungt^unng  auf  bie  Stellen  ber 
^eiligen  Sd)rift,  in  bcncn  geüigt  mirb,  ha]-\  mir  ©rlöfnng,  Sünbenuergebnng, 
eeligfeit  a\\<^>  Oinabe  empfangen  l)abeu.  '^^iefe  Stellen  belieben  fid)  teil»? 
auf  bie  3iJ^^^  c^i^  11^^  9  '^^^'  Grlöfimg^ognabe  an  nnc>,  bie  rein  freimillig 
(gratuita)  ift,  teilet  auf  bie  (^)ratuität  ber  l)ienfd)merbung  nnb  ber  Seiftung 
ber  Sati^^faftion  felbft. 

IV.  ?^Tagt   mau   nun,    in   meld)  er   il^eife   (5l)ri)*tibo   biefe    3ü^uc 

geleiftet  l)at,  fo  antmortet  bic  l)  c  i  l  i  g  e    S  d)  r  i  f  t : 

ra>"^  v'S-tb  füv  ^'  ^^^*n"l«^^  leiftete  bic  Snl)ne  baburd),  h([]^  er  W^    ööfegelb  ober 

"  bic' eiinbo.     ben    "l^rci^^    {pretium,   redemptio,    hjzpo'/.  avTiX'jTpov)    für    bie  Sünbc 

ge5al)lt   l)at.     1)iefer   *}3reic<   ift    fein   33 (ut.     Non    corruptihililms    auro 

yel  argpiito  redempti  estis  .  .  .  .,  sed  pretioso  sanguine  quasi  agni 


§  115.     5[^on  bcr  ftcüöertretenben  ®cmigtf)ininfl  unb  bem  flctffevtvctenbcn  2C.     391 

immaculati  Christi  et  incontaminati.  1  Petr.  1,18.  19;  ng(.  1  Joaom. 
1,  7.  'äU  ööfcgelb  unrb  aii(^  be^^cidjnct  fein  ^ob  [Hehr.  2,  14 1  am 
Ärcuä  {Joann.  12,  31 ),  bic  A^a()incjabc  feiner  Seele,  b.  l). 
feinet  Öeben^:  Filius  hominis  .  .  venit  ....  dare  animani  suam 
redemptionem  (X'jxpov)  pro  multis  \Matth.  20,  28),  bie  51  nf^ 
opfcvnng  feiner  felbft:  Unus  et  mediator  T)ei  et  hominnm, 
homo  Christus  Jesus,  qui  dedit  redemptionem  (ävTiX-j-pov)  seme- 
tipsum    pro  nobis.    1    Tim.  2,  5.  6. 

2.  Tenfelbcn  C^ebanfen  ber  ©rföfnng  fprid)t  bcv  "^(ncbrncf  an^:?,  (If)rtft!ho    ^^J^^^^^ 
l)abe  ber    gi3ttlid)en  C^ered)tigfeit    babnrd)  (Menni3t{)nnni3    geleiftcr,  biif;  er  firf)     2iü)n-*unb 
felbft    a\§>   eül)n=    nnb    53  nnbcc^  o  pf  er    biiroebrarf)!    l)at,   inbem   er   bie   ^-^'""^^'-'^^^''^■»■• 
(Sünbcn  ber  5öelt  nnf  firf)  nn^ni  nnb  bnrri)  fein  ^^'eiben  nnb  sterben  für  fie 
^enngtliunng  leiftete. 

^ag  (5l)riftn^>  felbft  ba^  2  ii  I)  n  *  nnb  5^^  n  n  b  e  0  o  p  f  e  r  \mx,  mirb 
uon  ber  l)eiliöen  8rf)rift  in  oerfdjiebencr  ii^ei^e  geteljrt. 

a.  (£()riftnc^    ift    im    eigentlidjen    Sinne    be^o  ^ortc^5   aho  ber  legitime    (sx^xmi  ift 
Tarbringcr   einec>    iinf-ereu    nnb    cigenttid)en    Cpferv    [Hehr.    5,    1;    S,    01      -i'üctta-. 
•iPriefter  {Hehr.  3,  1;  4,  14;  ö,   10.     5(nc>  bem  ^nn'^nge  bec^  '^^riefter^ 
tumc^    nnb    Dpferc^    Cibrifti    nor    bem    iübifrfien    ben    '-l^or^ng    bec^    ^Jcenen 
leftnmentec^  nor  bem  5((ten  ^n  .^eigen,  ift  ber  .'panpt^mecf  besi  .s>ebriierbriefc^\ 

1^05  Cpfer,  UH'Ubce  (£l)riftnv  alc^  "l^riefter  (^ott  bargebrad)t  bot,  ift 
aber  nirf)t  irgenbmeldjev  Opfer,  hostia,  Ji-jaia  Hehr.  7,  27),  fonbern 
ein  Sül)n  Opfer,  propitiatio,  :Äa:7TY^p:ov  (Boni.  3,  25)  nnb  53  n  n  b  e  c^  = 
Opfer. 

a.  ^ie  bintigcn  3ü()nopfcr  bev  eilten  53nnbec\  inebcjonbere  ba^o  Opfer  (soviftÜI'ak 
am  '-1^  erf  öbnungc^tage  {Ler.  16  Uhu-en  5>orbitbev,  nmhra  futurornni  ^"imo^ifcr. 
bonorum  (Hehr.  10,  1-.  Ter  ^lued  bec^  Siibnopfcrc^  umr  bie  3iil)ne  einer 
©d)iilb,  bie  man  fid)  burrf)  (Mefet^eviibertretnng  ^nge^ogen  b^tte.  X^iefe  Sül)ne 
gefd)al)  burrf)  i^ergiefnuig  bec^  5Untec>,  biK^  nad)  ber  5{nfd)annng  bco  5Uten 
feunbec^  für  bav  öeben  be^o  ^eibe^o  felbft  gilt  {Ler.  17,  1).  Taber:  Sine 
saug-uinis  etfusioue  nun  fit  lemissio.  Ifehr.  9,  22.  ^tllein:  Imi)ossi- 
bile  est,  sanguine  taurorum  et  liircorum  anferri  peecata.  flehr.  10,  4. 
Xe^obalb  [)at  ber  Sobn  (^)ottec^  bie  menfd)lid)e  ^?catnr  angenommen,  nm  an= 
ftatt  biefer  an  fid)  frnftlofen  Opfer,  bie  (>knt  nid)t  befricbigen  tonnen,  feinen 
Öetb  unb  fein  53Uit  jnm  Opfer  ,^n  bringen  [Hehr.  10,  5  sqq.).  Tiefet 
Opfer  l)at  er  am  .sM-en.^e  fterbenb  gebrad)t,  nnb,  in  ben  .pimincl  eingebcnb, 
ftellt  er  e^^  emig  bem  ^niter  bar.  Tat^  5^orbilb  banon  mar  ber  .^ol)eprieftcr, 
ber  im  55orl)ofe  bat->  5>erföl)nungvopfcr  fdjlad)tete  nnb  bann  tu  hat>  ?Üler= 
^eiligfte  eintraf,  um  t>iV$  Opferblut  üor  bem  X[)rone  (^^otte^o  bar^^nbringen 
{Hehr.  9,  7  sqq.  24). 

5lllcin  nnenblid)  grofs  ift  ber  llntcrfd)ieb  be^o  %srieftertnm?  unb  0=pfcr!§     unuSicb 
bc6  5(lten  nnb  bei?  Dienen  53unbe£*.  ^tuiüinn^^^ncftny 

a7..  ^Der  alten  ^riefter  maren  oiele,  meil  fie  ftarben.  $5efni^  aber  \)at,  ^ie"!  mfnmt 
ircil  er  emig  bleibt,  ein  emigeö  ^]3ri  eftertum,  nm  alle,  bie  ^n  i{]nr-^^^'"''"  ^^""^^-■ 
Eintreten,  fclig  ,^u  marf)en  {Hehr.  7,  23.  25). 

[j,3.  ^ene  alten  l^riefter  l)aben  5Unt  ber  Xiere  geopfert;  (il)riftnf'  fein 
eigene^^  531nt  {Hehr.  9,  11  sqq.). 

YY-  ^ene  b^ben  ^nerft  ,^ur  2ül)nc  tl)rer  eigenen  Sünbeu  unb  bann 
erft   für   bic    Sünbcn   bc^    5'^olfe^^    geopfert;   (Sl)riftn^,    ber    unfrf)ulbige  unb 


lO'.ni 
(Stiviftuc-  aU' 


392  3iüeitci-  Xcil.     2)a§  ^ert  (5f)nfti.    B.  3)q§  .^of)cprieftertum  ßfirifti. 

fünbciitüic  .Vot)cpricftcr,  l)attc  nid)t  notmenbig,  für  fiii)  felbft  ein  ©ü^nopfcr 
biir^ubringcn.     (Sr  l)at    cv  alfo    bargcbrnd)t  nur   für   un^  {Hehr.  7,  27). 

00.  X^ic  alten  Opfer  imirbcn,  incil  fie  frafttoc^  umrcn,  jät)rlifl),  ja  tiig^ 
Uli)  iutcbcrl)o(t;  (St)riftui5  aber  l)at,  inbein  er  einmal  litt,  ein  für  adc^ 
mal   fein   Cpfer    iiollbrarf)t  {Hehr.  9,  25  sqq). 

c£.  'A>ie  alten  Opfer  bemirftcn  mir  eine  legale  ^Kcinignng  be^? 
?^leifc^e^^;  ba^o  3Mnt  (£f)rifti  aber  reinigt  bie  (^cmiffen,  inbem  cö  bic 
eünben  tilgt,  anrf)  bic  3ünbcn  berer,  bie  uor  (Il)riftn0  lebten  nnb  bic  ikr^ 
l)cif3nng  battcn  {Hehr.  9,  13 — 15.  2S). 

ZZ.  X^cr  (^)rnnb  bcr  .^raft  bec  Opfcr<?  (£l)rifti  liegt  einerfeitij  in 
feiner  2  ü  n  b  e  n  l  o  f  i  g  f  c  i  t ,  anbercrf cits  in  feiner  g  ö  1 1 1  i  d)  e  n  13  e  r  f  o  n. 
X^ementfprcd)enb  ging  er  and)  nid)t  in  ein  iiergänglid)c^^,  irbifd^cö  ."peiliglnm, 
fonbcrn  nad)  i^oll bringung  ber  cmigcn  Grlöfnng  in  ben  .^immel  ein,  luo  er 
emiglid)  fem  Opfer  mn*  (^)ott  gcltcnb  madit    Hehr.  4,  1'4;  7,  26;  9,  24). 

Tj.  X^af^  'Snl)nopfer  Gbrifti  ift  .^uglcid)  :jI^  nn  b  cc>o  pf  cv.  Xer  53nnb 
^i^imbcc'iVfev-  ober  bic  3?ercinignug  ^mifdicn  (Mott  nnb  ben  l^tenfd)en  t)at  bie  33erföl)nnng 
,^nr  '-I^oranvfc^Ming,  nnb  biefe  l)at  jene  ,yir  'ilMrfnng.  ral)er  gab  e^  uorbilb^ 
lid)  and)  fd)üii  im  eilten  '^^nnbe  ein  5^nnbec^opfer,  6'()riftn^o  aber  ift  melioris 
testamenti  Sponsor  {Hehr'.  7,  22  >,  nieliorfs  testamenti  mediator 
iHehr.  8,  6  ,  novi  testamenti  mediator  (Hehr.  9,  15 1.  I^nrc^  feinen 
Zob  bat  er  bicfcn  ^^-^nnb  gcftiftet  nnb  gemcibt;  bnrdi  feinen  Xob  l)at  er 
nad)  einem  anberen  '^ilbe  bae  neue  Xcftament  uoll5iel)bar  gemad)t  'Hehr. 
9,  16—18). 

süjn*^unb  ^'-   ^^^^'^^  (Il)araftcr   alc^  Snbn-  nnb   ^unbcvopfcr  \)at  (Sbriftn^^   and) 

.«unbf.Huncr  in  in  bcr  Stiftung  be^o  cn  di  a  r  ift  i  f  d)cn    Opfer«  fnr,^  an^geiprodien,  inbem 

^.T"L?ÄS^^^  er  fein  i^^lnt  beVidmcte  ak^  bae  3^1  nt    bcc^   ^J?cnen    5^nnbe^v  ba§  für 

bie    51  p  0 ft  e l    nnb    für    bic    ^m  e  l  e n    n  e r  g  o f  f  e n    mi r  b    5 n r    33 e r - 

gebnng  ber    ^ünben  {Matth.  2i\,  2><]  Lue.  22,  20;   1  Cor.   11,25). 

3?gl.  Ex.  24,  6-8:    Hehr.  9,   19.  20.     ^0  ift  and)  fein  J^leifd)  ba£<  für 

ba^^  ?eben  ber  3lklt  geopferte  [Joatni.  6,  52i. 

. ^^  J^'^IJ;^-  ^^^^^  c.  ÜHic^  bcr  .pcbräerbrief  über  Gbriftn^^  al^o  bac^  3ül)nopfcr  be<s  Svenen 

i^'trus  übin  baii  3^nnbcc>     UHMtlänfig     au^fübrt,     l)aben     and)    bie    anberen    ^Ipoftel    gelet)rt. 

.'f  "iTScnS.  ^t)    |d)reibt   ber    \)[.   :3ol)annec>:     Ipse  est  propitiatio   i'Ä7-a|io:)    pro 

peccatis  nostris,  non  pro  nostris  autem  tantum,  sed  etiam  pro  totius 

mundi.     1  Joaiü).   2,   2.     Unb   ber   1)1.    ^)3etrnc>:  In  oboedientiam  et 

aspersionem  sanguinis  Jesu  Cliristi.    1   Petr.  1,  2.    ^Im^I.  and)  Ephes. 

5,  2:  Tradidit  semetipsum  pro  nobis  oblationem  et  hostiam  Deo  in 

odoi-em  suavitatis. 

J^^-.  'Hu-a  bcm  '^^iiSlicrigcn    ergibt   fid),   luic    uubogrüiibct   bic   fücinianifd)e    :5cliQUptung 

Scvfan"  Mtcv-  ^^'^'   (St)riftib5    fei    n  u  r   ücviiiögc   feiner    ^^yiUcrpoUat'ion    im   $imiiiel   ^H-ieftcr.     ^Ud)    ber 

tum  Giivtftt.     tloren  Öeljrc    ber  lieiligcn  ^Bd)nft    ift  bod)    ba^  Cpfer   am    Hreii^e    (^k-iiub    unb    i^orauS» 

fel^ung    feiner    ^nterpeltation     im    ^^immel,     in    ineld)er     er     biefe^     Opfer     für    un§ 

geltenb  marf)t. 

Übrigen^  gebiert,  mie  bereite  gefagt  tüurbe  (n.  1069  ff.),  nid)t  blou  bie  3,^er' 
gie^nng  be§  i8lute§  nnb  boC^  Sterben,  fonbern  and)  alle^,  inas  Sbi'iftu^  gctban  unb  ge- 
litten i)at,  gu  feinem  Opfer.  'ilUS  unfer  getreuer  .^obeprieftcr,  unb  um  iÖarmbcrAiafeit 
an  nn§  ju  üben,  ift  er  in  altem  un§  äbnlid)  gemorben  (Ilebr.  2,  17).  ^eine  (SJePetc 
opferte  er  in  ber  3cit  feinet  irbifd)en  Saubelö :  Qui  in  diebus  carnis  suae  preoes 
supplicationesque  ad  enni.  qui  possir  illuni  salvum  facere  a  morte  cum  clamoi-o 
valido  et  lacriniis  ott'erens,  exauditus  est  pro  sua  reverentia  {Hehr.  5,  7).  ^Seiu 
2:0b  aul  (5!Jef)orfam  ift  bie  iöoüenbung   feines^    Opfert:     Fa  quidem   cum  esset  Filius 


%,  115.     33on  öer  fteüöertretenbcu   Öienugtf)uinig  unb  bcm  fteüöcrtrctcnbcu  k.     393 

Dei,  (lidicit  ex  eis,  quae  passns  est,  oboedieiitiam,  et  eonsumiiiatus  factus  est 
omnil)US  obteniperautibus  sibi  causa  salutis  aeteniae,  appellatus  a  Deo  pontifex 
iuxta  ordineni  Melcliisedech.     Hehr.  5,  8  —  11. 

d.  (Sf)riftit^  ift  '^^ricftcr  nid^t  nur  burd)  hm  blutige  Opfer  m&)  bcr  Orb=  csDriftunvicm-v 
uuug  5(rouc\  fouberu  a\\6),  uiie  mir  in  bcr  ?el)re  uou  bcr  C£'ud)ariftie  ]et)eu  uicrbcu,  inbaciucinntfiii. 
bur(^  hix^'  cud)arifti|  d)  e  Opfer  undi  bcr  Orbuuug  be<?  "DJtcldjii'ebcd).    J^nt 

S3riefe  an  hk  ^ebriier  jcbod)  t)crgleid)t  ber  5(poftc(  beut  uäd)fteu  ^^uecfc 
btefe^^  Sriefe^^  eutfpred)enb  (St)riftur^  mit  5Q?eId)ifebed)  in  einer  nnberen  5jk= 
jie^ung,  nnmiid)  in  ^"^e^ng  auf  feine  (Srt]abeul)cit  über  ^^Ibrntiam  nub  in 
S3cf,ng  auf  "biK^  gött(id)e  "^rincip  nnb  bcn  einigen  ^^"^eftanb  feiue^^  ']?rieftertunbo : 
Sine  patre,  sine  matre,  sine  penealogia,  neqne  initiuni  diernni 
neque  fineni  vitae  habens.     Hehr.  1,  8. 

e.  (5^an^  ba^=felbe,   \m<>  bie    Stellen  luni  beut    *i^ricftertuui  nnb  Opfer   ^^^^1^'^^,. 
ßhrifti  faqcn,  mirb  and)  auc^nebrüdt  ^v'nmm,  bcffen 

.      .>-,  i  -r^    .  •        -.1.  iJMut  un§  rictltft 

a.  burd)  bie  3)e,^cid)nung  (il)riiti  <\U>  Agnus  Dei,  qui  tollit  pecca- 
tum  mnndi,  aU  uie(d)e^^  Qotiannec^  ber  Käufer  d)n  oerfünbct  Jomin.  \, 
29;  ug(.  1  Joann.  3,  5;  ^\^>  hm  Ofterlamni,  ba€^  für  unC>  gcjd)lad)tet 
lüurbe  (1  Cor.  5,  7i;  al^  hm  uiafetlofe  Öainui,  burd)  beffeu  '^^(ut  mir 
erlöft  mürben  (1  Fetr.  \,  19 1; 

,1  au  aüen  ©teilen,  bie  einfad)  fagen,  h\\\\  hm  iBhit  (Sl)rifti  uu^o  non 
ben  (Sünben  reinigt  (1  Joanv.    1,  7i. 

3.  :3u  beul  ^^cgriff   bec-  ©ül)uopfer^^    liegt   meientlid)   bcr  53egriff  bcr  2üi„/oWcv  mx^ 
ft  e  H  ü  c  r  t  r  c  t  e  n  b  c  n   C^)  e  n  u  a  t  b  u  n  n  q ,  satisf actio  ricaria.    l^m-  3 iihn^  ftoiiiuvtvetcnbc 
Opfer  uurb  namhd)  mit  ber  ^unbe  bec^|cnigen,  \\\x  bcn  ec>  bargebrad)t  mirb, 
belüftet  nnb    ^nr  (^enugtl)uuug    für    biefe  3üubc    ge|d)(nd)tet.     .v^at  fic^  alfo 
(JI}riftn^o   alc^  8üt)uopfer    für   uiiv  geopfert,    fo  folgt  baraiiv  ooii  felbft,  ha^^ 
er,   mit   unfereu   ©üuben   belaftct,   an   iiuferer  Statt   geftorbeu  ift,    um  h([ 
burc^     für     unferc    (©ünben     gcuug.yirl)uu.      (Sr     ift    alfo    nid)t    nur    ^n 
u  n  f  c  r  e  m     53  o  r  t  e  i  I  c    (mors    Christi     salutaris),     fonbern     audi     an 
nnfcrer    (Statt,   alc^   uufer    Stelloertreter   (mors    Christi    ricari(n    am 
,^reu5  geftorbeu. 

Tic?  (obtcrc    Iciunicii  bie    Socininiicr    iinb    ^K  d  t  i  o  n  a  !  i  ft  c  u  ,    inbciii    fic  bie,    .  !^^^-       ^ 
2(uöipvüd)c  ber  3d)rift,  '(S()riftu§  fei  für  im?-  nt'ftPvbcii  {Hom.  h,  H  sqij.;  S,  32),  (cbinlid)  ^^ilXmimtcn"' 
baburd)  crflärcn  iroUen,    er  fei  \\\    luifcrrin   Vorteile    cieftovbcn,    nnb    biefer    5.^ortci(    fei 
»üefentlid)  anf  boö  S3eifpiel  .^nrürfjnfntiren,  ha^  er  in  feinem  Ceiben  nn^  gegeben. 

5löevbing§  ift  bcr  3:üb  (5f)rifti  nnd)  ein  5?eifpicl  für  nn§:  Christns  passus  est 
pro  nobis,  vobis  relinquens  excniplum.  1  rctr.  2,  21.  5tIIein  ^a§<  fd)lie{3t  bie 
.f)anptfad)e,  bie  fteUnevtrctenbe  ÖJcniigtbniing,  nid)t  a\\^,  mic  ber  \)\.  ^ctni^  a(^>bn(b  qh^- 
brüdlid)  ()erborf)ebt:  Qni  peccata  nostra  ipse  pertnlit  in  corpore  suo  super 
lignum,  ut  peccatis  mortui  iustitiae  vivamus.  cuius  livore  sanati  sumus.  1  Ppfr. 
2,  24;  Dgl.  Is.  53,  5. 

2)a^  ferner  bie  Vortitel  oTisp  in  bcr  i^ebcntung  ,^  n  ni  53  o  r  t  c  i  l  Porfonnut, 
unb  'ba^  e^  oorgng^meifc  in  biefem  Sinne  I]cif?r,  mir  foticn  füreinnnbcr  fterbcn, 
h)ie  (5f)riftu§  für  nn§  geftorbeu  ift  H  Joann.  3,  16;  Pgl.  2  Cor.  1,  6),  bcmcift  utd)t 
bQ§  90'Jinbeftc.  "J^cun  bicf.'  '•^artifct  mirb  cbenfo  im  Sinne  Pon  n  n  ft  o  1 1  un^  babcr 
neben  nnb  g(eid)bebentenb  mit  ävx{  gebrand)t. 

Söenn  aber  Pon  a)^cnfd]cn  gefagt  ift,  baf^  fic  fürcinanbcr  (eibcn,  fo  bcif^t  c^>  audi: 
Numquid  J'aulus  crucifixus  est  pro  nobis?  (1  (-or.  1,  13;  Pg(.  Iiovt.  9,  3  ,  obUiol)l 
aud)  3D'?enfd)en  in  ftellpcrtrctcnber  Söeife » einigermaßen  füreinonbcr  ©enngthunng  (eiften 
fönnen.     5Bgl.  Col.  \,  24. 

Xic  ft  etlocrtrctenbc  Ö)cnngtl)unng  (£l)rifti  mirb  u\  ber  Ijciligen 
Sd)rift  an^brüdlid)  gelel)rt: 


394 


Smxtn  Tnl  T(\9  'Bni  (5f)rtfti.  B.  !5)n5  .^of)c|)rifftertum  Stirifti. 


(MvituTinit  ^'  ^^^^  '^^^^  imfcre  Süllben  auf  i()n  gelegt;  er  aber  ^Qt  unferc  Süiiben 

uinnc  lünini  gctvac^cii  iiiib  lucgcu  if)rcr  inib  511  if)rer  Sü(}nc   gelitten.     Vere  laiiguores 

übnuoiiimnt.  ,,()s|^,.Qg  jp^^,  U,]if  ^^  doloies  iiostios  ipse  portavit  .  .  .  Ipse  vnliie- 
ratus  est  propter  iiücniitates  nostras,  attritus  est  propter  scelera 
nostra  ....  Posnit  Doniiiius  in  eo  iniquitatem  onininm  nostrnm. 
/.s\  5o,  4  sqq.    Tiefe  ^^rop^ctie  ift  burd^  1  Petr.  2,  24  aiitl)cntiii1)  aufgelegt. 

3I^euu  Mdtth.  8,  16.  17  jaic  il'ortc  bc5  ^[«ifi^  «»f  ^ic  ^vanfcnl)ci(iuu]cn  bc,^oiicu 
uicrbcn,  [0  ift  bic  cic^cntlidic  inib  liniiptinc()liitc  iJ^cbcutunc]  berfolbcn  biivd)  bic  Vlniucnbiing 
auf  eine  imtcrflcovbnctc  unb  tupifd^c  Sivfinin  bcr  (Siiöfuiui  nid}t  bccintriid)tiijt. 

(Jbcnfü  ift  bcv  focinianifd)c  (Stimnmb,  portare  fei  g(cid)  aufene  unb  tollere 
l>eccata,  biufälliij.  Tcuu  bcr  ^'^^"»"'•'('"tH^un  uiifercv  Stetlc  jcigt,  ^a^  portare  )iid)t 
Icbinlid)  iu  bicfcui  ^iunc  gcuicint  ift;  in  Sirflidifcit  \)a{  ^a^  tollere  \>a§>  portare  ju 
feiner  ^^orau^fcl^ung. 

,„  .}^^\  ..  b.  Tag  C£l)riftuc%  inbeni   er   semel    pro   peccatis  nostris  mortuus 

uib^  Ä"r  5»"^c  est,  lustus  pro  iniustis  (1  P^efr.  .-5,  18)  im  eigentlid)cn    e)inne    luijer 

flnvorboii.      3t eUuer treter   unir,  briidt  bcr   1)(.   i\iidiiv    in    bcr   fduirfftcn   ii^eife  au^o, 

mcnn  er  fagt,  Sl)riflnc\  bcr  3iinbcnIofc  nnb  .Nj^^^'^Ö^»  f^i  f^ii*  ^^^^-  d^^^'  ^Liiibe 

nnb  ^nin  }^[nd)c  gciuorben:  Enni,  qni  non  noverat  peccatnm,  pro  iiobis 

peccation    fecit ,    nt    nos    efficeremur  iustitia    Dei   in  ipso.     2  Cor. 

5,  21.     (Iiristns  nos   redeniit  de    nialedicto  legis,   factns  pro  nobis 

maledictum,    qnia    scriptum    est:    nialedictus    oinnis,  qni  peiidet  in 

ligno.     (ial.  )\,  13.     Dcvl)alb    mirb    (il)riftnc>    aud)    fl]inbülifiert  burd)  bic 

am  ^ren3ec>pfal)(e  erl)öl)te,  el)erne  2d)lange,  bicfc^o  iBinnbilb  ber  Sünbe  xmh 

ber  (Srtüfung  .yuiteid).     53gl.  Jodim.  ?^,  14;  Num.  21,  9. 

^iniftl/Jn-iittbic  ^'  ^ii'^iii"^*^^)  n^^^^i*'  ^iif)  Cit)viftiiv  5ur  3ül)ne  ber  eiinbe,  bic  er  auf  fic^ 

strafe b.  2iinbe.gcnomuu-u,  bic  3trafe  ber  2^nube ,    ben  Xob,  erlitt  —   stii)endia  peccati 


in(»rs  {Born.  6,  2:) 


leiftcte   er  für  bic    3ünbc  (^^enngtliituug  ,    l)ob   fie 


1110. 

^itjviftu^o  um- 
nidni'tc  bni 
3cl)Ulbbi-icf. 


1111. 

fiövil'tu'?  unb 

l'lbam. 


a\\\  unb  mit  il)r  bcn  J^Iud)  De^o  (V)cfe^cc^  bcr  bie  ^'O^ll^  ^^1*  Übertretung  be^ 
(^c|"etn*^>  ift:  maledictus  oninis,  (pii  non  pennanserit  in  omnibns,  qnae 
sciipta  sunt  in  libro  le^ns,  nt  iaciat  ea.  dal.  '^,  10;  ögt.  Deut.  21, 
26.  (Sr  l)ob  alfo  auf  ben  Js'lnd)  bcc>  Ökfe^ci? ,  nid)t  inbem  er  ba^  %i\i% 
abfd)affte,  fonbcrn  ec>  erfüllte  nnb  fo  bie  2ünbe  al^5  3ünbe  Perbaiumte,  in* 
bcin  er  bic  Strafe  bcr  Sünbc  litt  unb  babnrd)  bcr  im  6)cfe^e  gcoffcnbartcn 
(^H'red)tigfcit  (^nittc^^  gemu3tl)at :  Nam  qnod  inipossibile  erat  legi,  in  quo 
infirmabatnr  per  carneni,  Dens  Filinni  snnni  mittens  in  similitn- 
dinem  carnis  peccati,  vi  de  peccato  damnavit  peccatnm  in  carne, 
nt  instificatio  legis  impleretnr  in  nobis.  l\om.  8,  ?).  4. 

d.  Tiefe  5Iuc>tilgnng  nnferer  Snnben  bnrd)  ben  lob  G^rifli  (ugl.  1 
Petr.  2,  24 1  mirb  nod)  ncrbeutlidjt  bnrd)  ba^^  ^^3ilb  bc^  im^  üerbainmcnbeu 
S  d)  u  ( b  b  r  i  e  f  e  c^ ,  ben  (Sliriftiiv  am  üxcw^c  nerniditetc :  Et  vos,  cum  mor- 
tui essetis  in  delictis  ....  convivificavit  cum  illo,  donans  vobis 
omnia  delicta,  delens  qnod  ad  versus  nos  erat  chirographum  decreti, 
([uod  erat  contrariuin  nobis,  et  i[isnm  tulit  de  medio,  affigens 
illud  cruci.     Col.  2,  13.  14. 

e.  (Snblid)  ergibt  fid)  h'xt  ftellncrtretenbe  @eniigtl)nnng  S()rifti  unb  ilire 
^^laixxx  a\x^  beut  33erglcid)e  G  l)  r  i  ft  i  mit  5Ibam.  ^^ie  mir  bnrd) 
5lbamy  Sünbe  Sünbcr  gemorben,  feine  Sünbe  nnfere  Sünbe  ift,  fo  merben 
mir  burd)  (il)riftt  (^cred)tigfcit  (^ered)te,  unb  feine  öenugt^uung  mirb  uufcrc 
(^knugtl)uung:  Sicut  enim  per  inoboedieiitiam  unius  hominis  pecca- 
tores  constitnti  sunt  mnlti,  ita  et  per  unius  oboedientiam  iusti  cun- 
stituentur  multi.     Rom.  5,   19. 


§  116.  2)ie  fteüüertretenbe  @enugtf)uung  S^rifti  in  bcr  5'rabition.  395 

§  116.     ^ic  fteüuertreteube  (^cuugtrjimng  iiijxi^ü  in  ber  2:rabitiün. 

S^gl.  ^  c  i  n  V  i  d) '  (i)  u  t  b  e  r  I  e  t ,  ©ogmatifc^e  2:f)eoIogie  VII  §  387. 
1.  T)\c  Filter  i*pred)Cii  ba§>  Xogma  öon  bcm  ftcnoertretcnben  ®ü^n*     -,„l^/eLn 


Opfer  (Sl)rii"ti  im  engen  Slnjitliiffc  an   bic  allfeitigcn   unb   flaren  5(u^^fprücl)e  cimlnue  lum  kv 

bcr  t)eili9eu  Bd)vi\i  im5iil)ngemat  Qiiy.     (S^  ift  ba^er    :iict)t    nonnenbtg,   für  xnSf  m^^^^^ 

ba^felbe  Stellen  au^^  bcn  ed)riften  bcr  ^nitcr  Ijkv   anjnfn^rcn.      9^ur  eine 

öfter  iDJeberfeljrcnbc  Tarftcllnng  nnfere!?   T^ognme    fei    ermähnt,     ^ie  ^iitcr 

kf)rcn  nänilid)  tiiinfig,  ß^riftn«?  ):)abc  bie  ^D?cnfd)l)eit  au^  ber  §errid)nft  be^ 

Zm^tU  befreit,  inbeni  er   fid)    bemfelbcn   al^*    iööfegelb    l)ingab    nnb    (o   bic 

yjtenfdjcn  luiö  bcr  C^cfaniKnid)aft  bc^    3^enfclö    loc^fanftc;    biefer    aber    fy\U 

büvd)  bie  ^^ötnng  bec^  Unfd)nlbtgen  fein  Üicdjt  über  bic  Sd)nlbigcn  nerloren. 

^ie£i  ift  felbftücrftänbüd)  nid)t  fo  511  oerftcl}en,   aU  ob    bcm   3:enfel  ®e= 

nngtlinnng  gcleiftet  irorben  fei;  bie  ^eiligen   ii^1)rer    nioÜcn   bamit    uielmc^r 

nur  fagen,  bnrd)    bic    @  0 1 1   i]eleiftcte    C^k'niigtl]unng    fei  bk  üon  Qoott  ^ur 

(Etrafe    über    bie    Ü)tenfd)cn    oerl)ängte    .pcrrfdjaft    beö    J^eufel^    iicrnid)tct 

morbcn. 

2.  ^ic  @  l  a  n  b  e  n  0  b  e  f  e  n  n  t  n  i  1  f  e  fpred)en  einftimmig  ba^:^  "Dogma  j-j,  (sua/iben^be 
au«,  bci^  (Sljriftuc^  propter  nos  liomines   et  piopler   nostram   salutem  tomituiffi-  übov 
(Symb.  Constant.)  lU'cnfd)  maib  nnb  ftarb.     ^0  Ijeigt  e^^  im  (S^Ianbenc^bc--  Vo\ibi'(imi!i= 
fcnntnie    ber    11.    3l)nobc    uon    !Iolcbo    '075^    oon    (£l)riftn^3:  Solus  pro       *""""'-^- 
nobis  peccatum  est  factus,  id  est,  sacrificium  pro  peccatis  nostris. 

^aö  ^lonjil  üon  gloren^  aber  ertliirt  ak>  (^lanbcn  bcr  fatl)ülifd}cn  .Sfirdje, 
neminem  umqnam  ex  viro  feminaqne  conceptnm  a  diaboli  domina- 
tione  fuisse  liberatnm,  nisi  per  nieiitnm  mediatoris  Dei  et  liomi- 
num  Jesu  Christi  Domini  nostri,  qui  ....  linmani  geneiis  hostem, 
peccata  nostra  delendo,  solns  sua  morte  prostravit.  Decret.  pro 
Jacobitis. 

3.  (^cgen  pclagianifd)e  unb  femipclagianifd)e  Qrrtümer    lunrbc  üielfäl^  ^.^^^-..^ 
tig  in  bcn  ^on;,  ilien  bic  5iHi()rl}eit  anvi]ctprod)en,  bog   niemanb  uon  ber r.bcv  biriuVm- 
(^unbe  befreit  mcrbcn  fbnne  aU:-<  allein  bnrd)  (ibrifti  ^>crbtenft,  bac;  and)  bcn  (sSjl],"^^^^^^^ 
^inbcrn  bnrd)  bic  Xanic  ^ngcuunibet    mcrbc.     ricc>    gefd)al)   namcntlid)   auf 

bcr  5it)eitcn  3l)nobe  üon  lU'  il  c  0  e  nnb  ebenfall^o  ber  ^ivcitcn  üon  O  r  a  n  g  e. 
il^gl.  De7winger,  Euch.  n.  64  sqq.;  n.  144  sqq.  ferner  crHärtc  bat' 
^on^il  t)ou  2;rient:  Nos  J)eo  reconciliavit  unus  mediator  Domi- 
nus noster  Jesus  Christus  in  sanguine  suo,  factus  nobis  iustitia, 
sanctificatio  et  redemptio.  8ess.  5  de  pecc.  orig.  can.  3.  Huins 
iustificatiunis  causae  sunt  .  .  .  meritoiia  .  .  .  Dominus  noster  Jesus 
Christus,  qui,  cum  essemus  inimici,  propter  nimiam  caritatem,  qua 
dilexit  nos,  sua  sanctissima  passione  in  ligno  crucis  nobis  iusti- 
ficationem  meruit  et  pro  nobis  Deo  Patri  satisfecit.  Sess.  6  de 
iustificat.  c.  7.  Is  igitur  Dens  et  Dominus  noster,  etsi  semel  se 
ipsum  in  ara  crucis,  morte  intercedente,  Deo  Patri  oblaturus  erat, 
ut  aeternam  illic  redemi)tionem  operaretur,  quia  tamen  per  mortem 
sacerdotium  eins  exstinguendum  non  erat,  in  coena  novissima,  qua 
nocte  tradebatnr,  ut  dilectae  sponsae  suae  Ecclesiae  visibile,,  sicut 
hominum  natura  exigit,  relinqueret  sacrificium,  quo  cruentum  illud 
semel  in  cruce   peragendum   repraesentaretur  eiusque    memoria  in 

finem  usque  saeculi  permaneret ,  corpus  et   sanguinem  snum 

sub  speciebus  panis  et  vini  Deo  Patri  obtulit.     Sess.  22  de  sacrif. 


396  3»yfitcr  Xeil.  3)q^5  Scvf  ßtjvifti.  B.  2)a§  .^ol)epricftcrtiim  Gdrifti. 

Missae  c.  1.  ^n  ^e^iig  auf  bn^$  ^^ricftcrtum  (5i)rifti  l)attc  fd)on  ba^ 
vS^on^il  1)0 II  (^'pl)cfHs?  evtltirt:  Pontificem  et  Apustoluiii  coiifessiuiiis 
iiostrae  factum  esse  Christum,  divina  Scriptura  commemorat.  Obtulit 
enim  semetipsum  pro  uobis  in  odorem  suavitatis  Deo  et  Patri.  Oan.  10. 
1115.  4.  5llle  Öiturqicu    bcruheu    auf  bcni  C^h'uubqebanfeu ,    haf]  CSliviftue^ 

übcv  bic  (^k-mui  für  uu^  (S)cuui3tl)uinu3  gclciitet  fyU. 

*^""'"^-  "Den  auc>fül)rliri)cu  'i:rabitiouc^bcuiciv  f.  bei  ^riörbott,  ^ic  öc^rc  nou 

ber  ^cuugtf)uuug  (Sl)rifti. 

§  117.     ^JJütiucubir^fcit  uub  Müiiflrucn^  bcr  ftcUucrtrctcnbcu  (^cuufltljnuug 

(£I)rifti. 

'^H]l.  .S^cinviri),  Xoipnütifd)c  Xlieoloflic  VII  §  82.Ö  ff 

^  iii'"'-  ^^^  1.  T^ic  ^3hHuicubigfcit  bcr  ftellücrtretcubeu  ®cuugtl)uuug  unrb  nou  ciuigcu 

2inncbic(Wmui«al^  uecessitas  f'onyrueiitiae,  uou  aubcrcu  al>?  necessitas  hypothetica, 
Sili  äniv'  tuieberum  uou  aubcrcu  (\k>  necessitas  decreti  \\\\\>  eubtid)  aurf)  al^  necessi- 
tas Simplex  br  )Cid)nct.  Tic  ber  Ic^tcrcu  5Iufid)t  l)ulbigcu ,  ncrfte^cu  biefc 
9'iütuieubigtcit  jcbod)  nur  \h\d)  bcr  uiirflid)cu  Orbuuug  bcr  göttlidjcu  C^ered)^ 
tigfeit  uub  'iluMebcit,  une  nur  fic  auc>  bcr  Offeubaruug  feuucu,  UHil)reub  fie 
uid)t  leugucu,  hay^  (^)ott  potentia  absoluta  auf  aubcrc,  \\\v:^  uid)t  uiil)er  be= 
fauute  ÜHMfe  ober  aud}  gar  uid)t  l}abe  erlöfcu  föuucu. 

^u  bcr  S  a  d)  c  ftiiuineu  biefc  oerfdjicbcucu  l^^ciuuugcu  überciu.  Sclbft 
bic  (c^tc  l)äU  bic  ^n-eit}cit  (^kHtCv,  bic  allcu  fciueu  ^^erfcu  wad)  aujlcu  mcfeut^ 
lid)  cigcu  ift,  aufred)t,  iHn-auc^gcfc(3t  ^af3  bcr   Uutcrfd)icb    5unfd)cu  potentia 
absoluta  m\\)  ordinata  rid)tig  ücrftaubcu  luirb.     ^H3l.  n.  :>89. 
Tagcgcu  ftc^t  fcft, 

1.  '^([ii  (^ott  bie  ii^clt  burd)  bic  (S)cuugt()uuug  <i\)x\\X\  mir  f  lid)  e  r= 
(öfcu  lüolltc,  luomit  bie  necessitas  suhsequens  ober  decreti  gegeben 
ift.  5?üu  biefcr  necessitas  rebct  bic  bciligc  Sdjrift  überall,  ivo  fie  fagt, 
M^  et)riftuc^  leiben  mu  J3 1  e ; 

2.  \>K\^  biefcc^  llU'ittcl  uotuieubig  uuir,  u^cuu  Ö)ütt  eine  satisfactio  de 
condigno  Uiollte:  necessitas  rcniditio'nata  ober  hypothetica\ 

3.  h(\^  e^o  fel)r  f  ougrucut  mar,  baj^'  (^ott  ciue  satisfactio  de  con- 
digno forberte :  necessitas  eongraejitiae. 

^n  biefcui  brcifad)cu  3iuuc  tauu  üou  ciucr  'Jiotmcubigfeit  bcr  fteUucr- 
tretcnbeu  (^k'uugtl)uuug  (Sl)rifti  une  nud)  ber  D(cufd)mcrbuug  übert)aupt 
(n.  845  ff.)  bie  ^Kebc  fein.  rac>  ift  aud)  bic  a  1 1  g  c  lu  c  i  u  c  5lufid)t  ber  !Il)eo== 
logeu.  i)cr  l)  l.  '^l  u  f  e  l  \\\  u  o  u  Ü  a  u  t  c  r  b  u  r  i)  ( t  1 109)  bel)auptetc  aller- 
biug^  in  fciueui  bcrül)uUcu  ^il^crtc  Cur  Dens  homo,  (^ott  müffc  für  iebc 
il)m  jugefügte  53clcibiguug  cutmcber  eine  cutfprcdjeubc  2 träfe  ocrbmigeu  ober 
eine  eutfprcd)cube  C^3euugtl)uuug  forberu;  bic  cuiigc  Strafe  I)abe  er  aber  über 
3lbani  uub  beffeu  5lad)fouuucu  uidjt  oer^äuoeu  föuucn,  hd  wad)  cmigem  ^(\U 
fd)luffe  bic  ^J?tcufd)cu  bic  Si(5C  bcr  gefalleucu  (Sugcl  eiuuel)mcu  follteu; 
ba  nun  ciu  ^I^?cufcb  für  bic  uueublic^c  2d)ulb  ciue  uueublidje  (*'k^uugtl)uuug 
uid)t  Iciftcu  fouutc,  fo  l)abe  ber  (^^ottmeufd)  fie  leifteu  muffen.  33gi.  Sdjmaue, 
^ogmeugefd)id)te  III  8.  298  ff. 

"I^ic  5(ufid)t  beC^  1)1.  5Iufelui  faub  fofort    il)re    (Gegner  m\h  mirb  beute 
non  iciuem  !Il)eologcu  mel)r  gclcl)rt. 
1117-  II.  "Dagegen  ift  bic   ftellt^ertretcube  (^euugtbuuug  (S;i)rifti  mie  im^  bie 

liinini  war  ton- 93huid)mcrbuug  [W.  849  ff.)  in  l)ol)eui  (^rabe  t  ougrucut  m\t>  fauu  luioferu 


ijvuent. 


im  uueigentlid)eu  Sinne  aud^  al?  u  o  l  m  e  u  b  i  g  be5eid)uet  merbcu. 


§  117.  9f?ottt)enbigfeit  unb  ^ongvuens  ber  fteüoertvetenbcn  ®enugtt)uung  ©firifti.     397 

gür  bie  ^iebevf)erftel(un9  bc^  gefnücneii  93knfc^en  burc^  bie  ]kiU 
üertrctenbe  @enugtt)uung  (s^^rifti  fpred)en  alle  (5H'ünbe,  tvddjt  aiid)  bie  l^on= 
grueng  ber  9}2cnfcl)Uierbun9  bart[)un  (n.  849  ff-)- 

"^ag  ®ott  bes  gefall eneu  ^Dienfrfjen  firf)  erbarmte,  ti»ä()renb  er  nad)23,^,.ii,^,/^(yottMf 
feiner  (5Jered)tigfeit  bie  gefallenen  (£'  n  g  e  l  oennarf,  lägt  fid)  an^  einer  9fteil)e  ^J^jl^!;[-7p"„'VjJ- 
Don  ^  0  n  g  r  u  e  n  5  g  r  ü  n  b  e  n  erflären.  '  erbarmte. 

1.  ^ie  ©ünbe  be^  iierfü{)rten  DJtenfdjcn  iimr  geringer,  a(^  bie  bt§  üer^ 
fül)renben  S^enfeli?. 

2.  '^k  natürlid)c  unb  übernatürtid)e  Begabung  be^  ^Dknfd^en  iimr 
fd)iDa(^  im  ^ßcrglcidje  gur  9^atnr  unb  (^nabe  ber  (Sngcl. 

3.  Der  menfd}Iid)e  'UMlle  ift  manbclbarcr  a(^  ber  iiMKe  ber  reinen 
(S^eifter  unb  nic^t  fofort  im  iööfcn  bcfcftigt;  bal)cr  ift  er  für  bie  33efe^rnng 
leid)ter  empfiinglid),  ma!r>  fit^  bei  bcn  erftcn  'JJ^enfdjen  and)  in  ber  alöbalb 
cintretenben  3nird)t  unb  !;l-)cfd)ämuug  geigte,  bie  aüerbing^o,  fomcit  fie  l)ei(= 
fam  iDar,  auf  ^nuürtommenbc  (^nabc  3urütfgefü()rt  merben  mng. 

4.  (Snblid)  ift  Don  l)üd)fter  ^iindjtigtcit  ber  Umftanb,  ba^  in  5(bam  ba^ 
gan^e  lUteufd)engcfd)led)t  fiel  nnb  alle  feine  ^Jiad)t"onunen,  junädjft  ot)nc  per= 
föntid)e  ^erfd)ulbnng,  beut  i^crberben  überliefert  mnrbeu.  Malier  mar  e^  an= 
gemeffcn,  bag  ber  gefamteu  l)cenfd)t)cit  oor  ber  DJiinber^al)!  ber  (Sngcl ,  bie 
alle  perfönlid)  gcfüubigt  l)atten,  ber  ^or^ng  gegeben  uuirbc,  ha]^  alle  'Dtcnjd)cn, 
bie  guten  iBillcn^o  finb,  |t(^  retten  fönnen,  luie  bie  iy('el)r;,a^l  ber  @ngel  burd) 
®ütte^  QJnabc  unb  il)ren  guten  ÜMllen  uor  bem  gälte  bema^rt  blieb. 

5.  Der  letzte  (^)runb  aber  liegt  in  bor  freien  '-H}al)l  (^btte^o,  bem  cc^  ge^ 
fallen  ^at,  in  ber  ©rlöfnng  ber  gefallenen  l)teufd)l)ett  bie  (^röge  feiner  ^arm^ 
Ijcrjigteit,  in  ber  ^i^ermerfnug  ber  gefallenen  ßngel  bie  Strenge  feiner  Q^c-- 
rec^tigteit  jn  offenbaren ,  nnb  bie  i)iiebrigen  5U  erl)5l)en ,  bie  ^tol^en  aber 
Dom  D^rone  ^n  ftogen. 

III.  3ft  t)ieruad)  bie  Sieberl)erftellung    bc^i  gefallenen  iH^Mifdjen  fon=  sionm!m^n- 
grueut,  fo  ift  ec>  and)  angcmeffcn,  baf^i  biefelbe  burd)  eine  nollfouuuene  (^  t--  «^'nmutiniunö. 
nngtl)unng  gefd)al),  ba  nur  burd)  biefe  bie    burd)  bie  (£ünbc  oernrfad)te 
Unorbnung  in  jeber  ^e^iebung  aufgel)obcu  mirb. 

Die  3nnbe  t)at  niiuUid)  eine  b  0  p  p  e  1 1  e  '^iMrfnng,  bie  macula  cul- 
'pae  unb  ben  reatiis  yoenae.  ^m'i  bcftel)t  in  bem  ^erlnft  ber  l)cilig' 
mad)enben  %\\i\bt  unb  ber  V^K^treunung  uou  (^)ütt,  bem  übernatnrlid)en  ^wb-- 
5iel.  Der  reatus  aber  bcftel)t  in  ber  burd)  biefe  ^>eleibigung  Lottes;  fon^ 
tral)ierten  ^d)ulb,  meld)e  3trafe  nnb  03euugtl)uung  forbert.  Die  macula 
mirb  bemnad)  getilgt  burd)  bie  '^iMeberoerleiliuug  ber  l)eiligmad)enbeu  (^nabe, 
ber  reatus  aber  burd)  bie  @cuugtl)unug  für  bie  3d)ulb.  Ad  peccatorum 
perfectam  emundationem  duo  requiruiitur,  secunduni  quod  duo  sunt 
in  peccato,  scilicet  macula  culpae  et  reatus  poenae.  Macula  qui- 
dem  culpae  deletur  per  gratiam,  qua  cor  peccatoris  convertitur  ad 
Deum;  reatus  autem  poenae  totaliter  tollitur  per  hoc,  quod  liomo 
Deo  satisfacit.  Utrumque  autem  lioruni  efficit  sacerdotium  Christi. 
S.  Th.  3  q.  22  a.  3  c. 

^^eibe^  fte^t  5U  einanber  in  bem  ^erl)iiltni0,  baß  0  b  f  e  f  t  i  n  bie  ^-IlMeber*  s,<p,j,Jt\"„%  j,,, 
üerlci^ung    ber    (^nabe    bie    Tilgung    ber    3d)nlb    ^nr    ^orausfeliung    h\t.  ^ ^^i^ieberm-^ 
^Ml)renb  nämlid)  in  bem  fd)ulblofen   ^D^enfc^en,   luie  er   auö  ber  .panb  be^  .^^""üjunoer 
(3d)öpfer0  ^eroorgegangen,  fein  i^')inberni!^  xvax ,    ba%  bie  göttlid)c  l^iebe  ibm       '^^m^- 
bie    l)ciligmai^enbe    @nabe   mitteilte,    fe^t    in    bem    fünbigen  il)ten)d)en  bie 


398  ^mitn  Xni.  2)o§  2Berr  ®{)vifti.  B.  2)q§  $of)eprieftcrtum  etjrifti. 

(Sii)ulb  ocriiiögc  bcr  göttlid)cn  ^crcd)tig!cit    bicfer  iiicbc  ein  ^inbcrni^^  ciit* 
gegen,  uicUljc^^  burd)  bic  (^cmigtt)nnng  entfernt  luirb. 
11-^-  ilBo^  bell  i£prnd)c3cbraurf)  betrifft,  fo  mirb  bni§  S3erbienft  Stirifti  im  lueiteren  ©tnne 

meriuuu  ■'^^'^^''^f'*^'^'^^^  genannt,  infofevn  e^  gnr  Stufliebnng  beg  reatus  poenae  bient; 
nuritum  im  engeren  Sinne  Ijeifjt  eci,  infofern  e§  bie  ©nobe  jnr  Jilgnng  ber 
macula  ciilpnc  nn^  enuirbt.  3)iefen  Spradjgebranrf)  t}at  und)  i}a§  2:ribcntinnni 
(Sess.  6  de  iustif.  c.  7)  in  ben  il^orten  aboptiert:  Jesus  Christus  .  .  .  nobis  iusti- 
ticationeni  nieriiit  et  i)ro  nobis  ])eu  Patri  satisfecit.  Soiuie  a(fo  macula  nnb 
reatns  bie  beiben  nntrennbaren  ^^omente  ber  ©nnbe  finb,  fo  bilben  meritum  nnb 
satisfactio  bie  beiben  nntrennbaren  'JJtomente  ber  (Sriöfnng. 

itonflvu'^ns  bev  ^^ '  ^^^'^^^  ^^^  ih>iebcr{)erftellnng  be^    gcfaUencn   lUcnid)en  burd)  eine 

satistHcti'o  de  ^n  (ciftenbc  (^knuigtl)iuing  erfolgen,  fo  mar  ec>  angemeffen,  ba|]  biefelbe  nid)t 
con  igiio.     j^j^.^  ^^  congruo,  fonbern  de   condigno,    b.    l).    ber    3ünbcnfd)nlb  iiqni= 
u  a  l  e  n  t  uuir. 

^Jhir  burd)  eine  satisfactio  condigna  tonnte  niim(id)  bie  üerte^te 
Orbnung  in  j  e  b  e  r  '^U  5  i  e  l)  n  n  g  0  0  U  f  0  ni  ni  e  n  l)ergcfteüt  merben 
nnb  äunir 

1.  belügt  id)  @otte^5,  beffen  burd)  bie  ^iinbe  bceintriidjtigte  glo- 
ria  externa  ooUtonuuen  reftituirt  mirb ; 

2.  b  e  5  ii  g  l  i  d)  b  e  e  ^  ii  n  b  e  r  v  felbft,  ber  uolüonuuen  in  ben  frül)eren 
^^uftanb  ßurüifuerfe^t  luirb.  I^eun  fomie  uor  ber  vSiinbc  nad)  ber  Strenge 
ber  (5^ered)tigfeit  feine  3d)ulb  k\\\  il)ni  mar,  fo  and)  ict^t,  nad)bcni  feine  2d)ulb 
nad)  ber  Strenge  ber  (^crcr^tigfcit  oollfonuucn  getilgt  ifr. 

Mcii/(S'rf)öpf  ^  •  ^^^^^  satisfactio  de  condigno  tann  aber  mebcr  ber  Siinber  fetbft, 

rann  eine  (>inuinnod)  iraeub    ein    aubcre^ ,    meun  and)  fd)u(b(ofc^3  nnb  nod)  fo  ooüfommene«? 
dipio  leiiten.  ww^  erl)abencc>  (^)eui)opf  teilten. 

1.  :föav  ben  oünber  felbft  betrifft,  fo  fomuit  5U  beut  Untftaube,  bag 
er  ein  bloßec^  (^efd)öpf  ift,  nod)  ber  aubere,  ha^  er  obne  bie  ®nabc  (S^otte^ 
5U  jebeni  nicritorifd)en  5(tte  abfolnt  nnfäl)ig  ift. 

2.  ©ine  satisfactio  de  condigno  für  bie  3ünben  ber  'Ilieufd)l)eit 
tann  nberl)anpt  fein  b  l  0  ß  e  t^  (^)  e  f  d)  5  p  f  leiften,  anc^  luenn  ec^  t>a<^>  reinfte 
nnb  l)eiligfte  miire.     ^enn: 

a.  T'ie  3d)nlb  ber  Sünbe  l)at  megen  ber  nnenb(id)cn  ^-liUirbe  ^ottc^^ 
eine  gemiffe  U  n  e  n  b  Ii  d)  f  c  i  t ,  mag  man  biefelbe  mit  ben  Xl)omifteu  aU 
eine  intrinseca  ober  mit  ben  Scotiftcn  al^  eine  extrinseca  be^eid)^ 
nen.  ^ec4)alb  nnif?  and)  bie  (5^enugtl)uuug  für  fie  einen  nnenblid)en 
ib^ert  ^aben.  Peccatum  contra  Denni  conimissum  quandam  infinitatem 
habet  ex  infinitate  divinae  maiestatis :  tanto  enim  otfensa  est  gra- 
vior,  qiianto  maior  est  ille,  in  qnem  delinqnitur.  Unde  oportuit 
ad  condignam  satisfactionem,  ut  actus  satisfacientis  haberet  effica- 
ciam  infinitam.     S.  Th.  3  q.  1  a.  2  ad  2. 

^ebeo  hUt^  freatürlid^e  33erbienft  ift  aber  fc^Iei^tl)in  nnb  in  jeber  ^t- 
5ief)ung  enbH  d). 

b.  Ta  "ix^^^  ganse  l)?cnfc^engefd^(cd)t  fünbbaft  ift,  fo  ftetit  bie  ®enng= 
t^uung  einec^  einzelnen  (^efd)i3pfe§  ;>nr  ^d)nlb  aller  lUicnfc^en  in 
feinem  i^erl)ältni!o.  Quia  tota  humana  natura  erat  per  peccatum  cör- 
rupta,  nee  bonum  alicuins  personae  vel  etiam  plurium  poterat  per 
aeqniparantiam  totius  naturae  detrimentum  recompensare.  S.  Th. 
3  q.  1   a.  2  ad  2. 


§  117.  S^otmcnbigfeit  unö  S^ongruens  öec  fteüuertrctenben  6Jenugt{)uung  S^rifti.    399 

!Dic^  gilt  aud)  Don  einem  @nge(,  bem  übcrbie^  bie  ®attnng^^ 
ein^eit  mit  bem  l)tcn)d)cn  nnb  bamit  ba^  natürlidje  ^•""'^«»i^nt 
b  e  r    8 1  e  n  ü  e  r  t  r  e  t  n  n  g  abgebt. 

c.  (^nblid^  gehört  jn  einer  äquiüiilenten  @cnngtl}nnng,  ba^  fie  ge^ 
(ciftet  irerbe 

a.  ex  propriis.  1)ie^  ift  aber  bei  einem  bloßen  ©efdjöpfe  nid)t  mög^ 
lid);  benn  allein,  lua-^  eg  oon  'J^itnr  ober  bnrd)  (4)nabe  bcfi^t,  ift  (^otte;? 
(Eigentum ; 

.3.  ex  7ion  dehitis.  V(ud)  bie0  ift  bei  jcbcm  blogen  @efd)öpfe  nn= 
möglid);  benn  aüejg,  mn^  mir  oermögen,  finb  mir  %ott  fdjnlbig,  nnb  menn 
mir  alles  getljan  l)abcn,  bleiben  mir  nad)  ben  ^ii>orten  be^o  göttlid}cn  §eilanbe-5 
unnü^e  Äned)te  {Luc.  17,  10 i. 

VI.  ^^iac^  bem  '^i^5^erigen  muffen  mir  eine  boppelte  'Ba()rl)eit  feft^ 
galten : 

1 .  51  n  d)    n  n  t  c  r     ^^  o  r  a  n  c^*  c  fe  n  n  q    b  c  r    @  r  l  ö  f  u  n  q    b  c  ft  e  ti  t      .  ^i- '.• 

t  e  i  n  e  a  b  |  o  l  u  t  e  yc  o  t  U)  c  n  b  i  g  t  e  1 1  einer  satisf  actio  de  condigno  ^iotmeiibififcit 
bnrd)  ben  ©  o  t  tm  en  f  d)  c  n.  Xcnn  (^)ott  l)ättc  fid)  aUerbings  mit  einer  ^aV'S^^^^^^^ 
nnoüüfommcnen  Ö5enngtl)nniig,  fei  cc^  bnrd)  ben  3ünber  fclbft,  fei  e*?  bnrd) 
ein  anberes  (^kfd)opf,  begnügen  nnb  b(ii>  gcblenbe  aus  :^arml)eräigfeit  nad)^ 
hiffen  föniien.  ö^ott  ift  and)  frei  in  bcr  Übung  feiner  (Ä5ered)tigteit,  nnb  bie 
gloria  Dei  externa  l)at  nid)t  biefclbc  '^lotmcnbigtcit  uiic  bie  gloria  in- 
terna. .Ja  (^3ott  biitte,  menn  es  il)m  fo  gefallen  l)iitte,  and)  o  b  n  e  j  c  b  e 
(5^  enn  gt  l)nnn  g  ben  lU'euid)cu  bie  2iiube  ocr^cibeu  t  ö  u  n  c  n.  llnbcbingt 
notiuenbig  mar  nnr,  bafl  ber  l^tenfd)  bie  'iiMberfe^lid)leit  gegen  C^ott  b  e^ 
reute;  bann  tonnte  C^btt  feine  53arint)er5iqfcir  malten  laffen  nnb 
t)erjeil)en. 

2.  fsebod)  ift  bie  satisf  actio  de  condiqno,  nnb  bas  foüte  bnrd)  alles        i'^ö. 
^iSl)erigc  gezeigt  merben,  u  b  c  r  a  n  s  a  n  g  e  m  e  1 1  e  n.  ^ev  .satistaetio 

de  condigno  in 


^iefe  ^iongruen^  mirb  in  einem  neuen   nnb    böl)eren  'i\d){t  crfd)einen/y;^.'''/,"p; 


natuv 


menn  mir  bie  übern  a  tür  l  id)  e  Orbnnng  ,  meld)e  in  ber 'ilMrflid)teit  bnrd) '«rtK"  crMmmv 
bie  ©rlöfung  mieber^ergeftellt  mürbe,  in  örmägnng  ^le^en. 

^ie  3ünbe  l)at  niiiiilid)  allerbings  aud)  fd)on  in  ber  natürlid)en  Orb= 
nnntj  jene  gcmiffc  llnenblid)feit,  oon  ber  bie  ^Kebe  mar,  mesl)alb  ein  C^efc^opf 
aud)  fc^on  in  ordine  natural!  nnfäl)ig  ift,  für  bie  3d)ulb  einer  rein  natür^ 
Iid)en  Sünbe  de  condigno  genug5ntl)un.  '21nd)  in  ordine  naturae  purae 
tonnte  bal)er  nur  ber  (^ottmenfd)  bie  @iinbenfd)nlb  de  condigno  aufgeben, 
^(llein  t)ielleid)t  fönnte  man  fagcn ,  im  ^i^ll  bes  Status  naturae  purae 
\)Ciht  eine  qemiffe  ^t^ongrnen;^  bafür  gefprod)en ,  baf3  @ott  mit  einer  nnooll* 
fommenen  ®enngtl)nnng  fid)  begnügt  nnb  nid)t  bie  il)(enfd)mcrbung  unb  hi\^ 
Dpfer  feines  (Sol)ne^  als  9Jhttel  ^ur  5Bieberberftellung  ber  bloß  natürlid)cn 
Orbnung  gemäl)lt  bütte. 

5ßenn  mir  bagegen  ermägen,  ba\\  Oboit  ben  ^JJicnfd)en  ^ur  üb  er  na- 
türlid)en  Äinbfd)aft  erbeben  nnb  in  übcrnatürlid)cr  ii>eife  oon  il)m  ocr- 
berrlid^t  fein  moUte,  fo  erhellt  barauS  bie  mcit  größere;  ja  f  p  e  c  i  f  i  f  d) 
anbere  @d)ulb  ber  ©ünbe,  bie  unter  biefev  ^oraiiSfe^nng  ben  Sbarafter  ber 
©mpörung  beS  ©otteSünbes  gegen  ben  ^ater  unb  ber  ^erftörung  ber  über= 
natürlid)en  Crbnung  ber  @nabe  nnb  (Glorie  an  fid)  trägt.  ^Dabnrd)  erfd)eint 
ba§  übernatürlid)e  2Jtittet  ber  iD^enfc^merbung  um  fo  angemeffener. 

|)ierbei  brand)en  mir  jebod)  nid)t  ftel)cn  ^u  bleiben,  ^ie  ^Dtenfd)mer^ 
bung  unb  bas  Dpfer  beS  Sohnes  (5^ottes  ift  nanUid)  nid)t  bloß  ha^  MxtUX 

^eiiutci)  •  vupp  ei  t ,  itompenbium  ber  ^ogmotif.  11.  26 


lliG. 


400  3tt)citcr  Seil.    3)a3  3Öcrf  (S^rifti.    B.  3)a5  ^ot)eprtcficrtum  (£()rifii. 

3nr  ^Bicberljerftcllung  bc^  ^JJhnicI)cn  in  ben  ©tanb  ber  ®nabe  uub  bcr  über^ 
natür(irf)cii  ^^iiibfdiaft ,  fonbern  iiud)  bic  ©ninblaöe  uiib  ^oUcnbung  ber 
ganzen  übcruatiirtid)cn  Orbnung  mib  infofern  al<3  ^^  e  l  b  f 1 5  w  e  cf  ju  be- 
tradjten. 

;3ft  iiiimlid)  bie  inciifd)lid)e  Statur  noii  (SiDigfcit  in  Gf)riftu^5  3ur  l)l)pofta* 
tifd^cu  Union  mit  beni  i^ogi^^  inib  bic  gaii^c  'JJicufd)l)cit  ^ur  3Scrcinigung  mit 
S()riftii^,  il)rcm  A'^aiiptc,  non  ©ott  bcftimmt  uub  baburd)  berufen  nnb  bcfäl)igt, 
C^ütt  nidjt  bloß  eine  cnblid}e,  fonbern  in  (il)riftn-o  nneublid)c  äußere  @l)rc 
nnb  53crl)errlid)nng  ^u  ermeifcu,  fo  Ijat  bcr  l^^cufd)  bnrc^  feine  Sünben,  fo 
Diel  an  i()m  lag,  (3ott  bicfe  unenblidje  i^er^err(id)ung  geraubt ,  fo  ba^  nun 
bic  ilVenfd)mcrbung  unh  ha^  3üt)uopfcr  be^o  Wottmcnfd}en  als;  bas*  fel)led)t()in 
entfpred)enbe  iViittel  erfdjcint,  um  biefe  unenb(id}C  '^Hni)crrlid^nng  @ottC£J 
tro^  ber  ©ünbe  ^u  oermirflid)cn. 

Unter  biefcm  (^efid)t^opunfte  l)at  bc[^->  Ä'rcn^c^opfcr,  abgcfe^cu  oon  feinem 
bic  ^d)utb  ber  iyicufd)l)eit  fübueuben  S()arafter ,  einen  abfo Inten  "K^cvt, 
ak^  haii  and)  secundum  eiititatem  operis  rioUfonunenftc  i^obopfer  ^nr  ^^er^ 
l)errtid}ung  (^5ottcc>  nnb  a\^  bie  l)öd)fte  Offenbarung  meuid)lid)cr  .Sjciligfctt 
(^ir  @t)re  bc^5  (^ottmenfd)en  nnb  ber  menfdilid)eu  9iatnr  überl)aupt. 

§  118.     ^latnx  bcr  ftcUucrtrctcnbcu  (^cuugt()unug  (£I)rifti» 

359I.  §cinrid)«®iitbcvlct,  XotpnQtifdjc  3:i)eo(ogic  VII  «5  387. 
I.  T^ic  (Genügt  I)nnng  (S;i)rifti   für  bie   (Sünben  bcr   '-ll^elt 
ift  de  condig')io  uub  siiperahundmis. 
^.^,  ^^^^^^^^  ^  1.  ^Tic  ©enngtbuung  Sl)rifti  ift  ^7e  condigiio,  b.  l).   fie    ift  nad^  bem 

tin?unrtt£i)vilfi'ct' ftrcngen  (Mcfe^^e  ber  (^ercd)tigfeit  ber  ^n  füljucnbcn  ^d)nlb  Doüfommen  g(ci(^- 

füllt  nilc^Hebinfl*,.;  fT^p„„    {j^    tff 

^"^'^dinio^^"'  a.  ex  principio  dignificante  üou  uncnbHd)cm  ^Bertc; 

b.  meun  and)  nid)t  ex  entitate  operis  ober  öcrmogc  il)re^  princi- 
pium  quo,  fo  bod)  nermöge  ibre^o  priucipium  quod  ex  propriis.  CDcnn 
hi\  bcr  göttlidjcn  '}3erfou  bic  ^Ifeitiit  nnb  bie  abfohlte  ©clbftl)crrlid)fcit  5U= 
fommt,  fo  ift  fie  and)  abfolnt  nnb  traft  eigenen  9icd)tc0  $)err  il)rer  menf(^= 
üdjcn  9Mur  nnb  all  er  burd)  biefelbe  gefegten  %\it  unb  ermorbenen 
i^crbicnftc. 

I'ie  @d)uücrigfcit,  auf  bic  and)  uuindjc  neuere  X^cologcu  il^re  5lnfid)t 
ftü^cu,  (S()riftU!o  I)abc  uid)t  ad  rigorem  iustitiae  (S^enngtl)uuug  gelciftet,  ha 
bic  yjicnfdjnicrbung  fclbft  eine  grogc  ^nabe  %oiizü>  fei,  unrb  il)re  ©rlcbigung 
finben  bei  ber  3lutmort  auf  bic  t^rage,  mem  ßtjriftuc^  ^enugtbnnng  gdeiftet 
\)i\i.     ^^g(.  n.  1131  ff.; 

c.  ex  71071  debitis,  ha  ß:i)riftuö  ^u  feiner  !i?eiftung,  inöbcfoubcrc  nid)t 
5um  öeiben  unb  Sterben  für  mvi  iierpflid)tet  mar.  ^Im  auf  (^runb  einer 
freimilligen  Übcruabme,  gtcidjfam  ex  pacto,  ober,  mie  man  anc^  fagt,  au^ 
einer  ^ürgfd)aft^4ibcrual)me,  ex  spousione  ober  fideiussione,  fann  oon 
einer  3Scrpf(id)tnug  hk  Diebe  fein. 

'Die  C^3enngtl)uung  (St)rifti  entfprad)  bal)er  in  allen  ^c^icljungcn  bem 
ftrengcn  @efc^e  ber  ©credjtigfcit  nnb  lüar  il)rem  ^föerte  bcr  ^w  fübnenbcn 
vBd)nlb  minbcftcn^  iiquinaleut. 

Die  baoon  iierfd)icbeue  gragc,  ob  i^rc  (Geltung  für  nn^  auf  ftrenger 
Ö^ered^tigfeit  ober  auf  ®mibc  bcrul)t,  mirb  nuten  betrad)tct.    ii^gl.  n.   1137. 
'^ic  4!pa-Qbun=  ^-  ^'^^  (^cnugtl)unug  Sljrifti  ift  nid)t  allein  iiquinalcnt,  fonbern  and) 

^anj^cv(^cmt0.  fuperabunbant,  b.  l).  uon  l)öl)erem  2Berte  al^  hk  ^djulb. 

tl)uunfl  (£l)vifti. 


§  118.  9?atur  bct  fteüüettretenben  ®enugtf)uung  (Sfjrifti.  401 

a.  ^icg  ergibt  fid) 

OL.  au6  ber  l) eiligen  Schrift.  Ubi  abundavit  delictum,  swpera- 
hundavit  gratia.  JKom.  5,  20.  ^gl.  aud)  Rom,  5,  15.  16;  1  Gor.  6, 
20;  Kehr.  9,  28;  1  Joann.  2,  2.  ^Hugcr  ber  überreichen  (^enngt()unng 
lüirb  bie  güHc  ber  @nabc  unb  bcr>  eiüigen  Öcbcne  a(!§  grud}t  ber  yj^enfd)= 
luerbung  be^eidjnet.  Ego  veni,  ut  vitam  liabeant  et  abimdantius  habe- 
ant.  Joann.  10,  10.  Abnndantiam  gratiae  et  donatioiiis  et  iustitiae 
accipieiites  ....  per  uiium  Jesum  Christiiiii.  Rom.  5,  17.  ÜSgl. 
Ephes.  1,7; 

ß.  aug  ber  Öcl)rc  ber  33äter.  ^cr  1)1.  S  I)rl)  |  o  ftontufa 
l'd^reibt,  bns  33crbienft  S^rifti  übertreffe  unjcrc  ed)n(b,  \mz  ber  Cccan  einen 
'Ä^affertropfcn.  Multo  plura,  quam  debebamus,  persolvit  Christus, 
ac  tanto  plura,  quaiito  stillam  exiguam  immensum  pelagus  excedit. 
Hom.  10  in  Rom.  n.  2; 

y.  a  n  ^>  ber  ß  c  ^  r  e  ber  2^  ()  c  o  I  o  g  e  n.  ^cfannt  ift  biv3  5öort  be^o 
^  I.  3:  ()  0  nt  a  ^  :  Cuius  (sanguinis)  una  stilla  salvum  facere  totum 
mundum  quit  ab  omni  scelere ; 

0.  a  n  !?^  ber  Ö  c  i)  r  e  b  e  r  ^'  i  r  d)  c.  ^Hemcn^o  VI.  be5cid)nct  in  ber 
^nb  it  iium^3  bn  n  c  nom  3al)rc  1349  hiv:-  ^crbicnft  ^{)x\]n  aU  infinit us 
thesaurus  unb  crtlärt  überbicv ,  ha^  fd)on  ein  ftcincr  Xropfen  bc>?  foft= 
bnrcn  33(utcv  propter  urdonem  ad  Verbum  jur  (£Tlö|ung  bc$  ganzen 
^Dtenfd)engcid)Icd)tev  genügt  l)iittc.     Extravag.  1.  5  tit.  9  c.  2; 

£.  nn^o  beut  1 1)  c  o  l  o  g  i  f  d)  en  Renten.  Vlllc  ^Hftc  be^>  (S^ott= 
menf^en  tuaren  oon  nncnblid)cm  '-likrte,  ba  fie  ?(fte  be^^ 'So()nev  ÖJotte^ 
mnren  unb  jcber  5ltt  feinen  ^Ä^ert  er()iilt  non  ber  '•]3  c  r  j  o  n ,  bie  il)n  fe^t. 
^gl.  n.  1080  ff.  ^ie  ^cnngtt)nnng  (£l)ri|ti  überftcigt  bal)cr  an  3Bevt  bie 
Seteibigung,  meldjc  (5^ott  bnrd)  bie  2ünbe  ^^ngcfügt  mirb. 

^^oüte  man    hiergegen    cinuienbcn ,    ^a\]  ja  and)   bie  3d)nlb  unenb(id)  jf„^,„j,|i'^ff;.ij  ^^,^. 
ift,  io  ift  äu  antworten,  bafl  ki.Uere  uncnMid)  ift  secioidum,  quid,  bie  (Me=  ^d)u^^  unb  bcv 
nngtl)nnng  (Il)rifti  aber  Rimj)liriter.     rie  nnenb(id)e  'il^ürbe  C^ottec^  fonunt  *^"'*'""iUi)inina. 
nändid)  in  gan,^  anberer  5Ö3eife  bei  beni  '-l^erbienfte  (il)rifti  (\U  bei  ber  3d}n(b 
beg  ^J}^enfd)cn  in  iöetrad)t.     ^^ei  jenem  ift  bie  göttlid)e  *^>erfon  ha^  formeüe 
^ißrincip  ber  (5)enngtl)unng  nnb  bal)cr  bay  ^^^erbienft  in  fid)  felbft  simpliciter 
Don  nnenblid)cm  Ä>crt ;  bie  5ünbcnfd)n(b  aber  ift   nidjt  blojl  il)rcm  princi- 
pium  quo,  fonbern  aud)  i^rem  principium  quod    nad)  formaliter    enbtid) 
unb  entlel)nt  nur  au^j  ber  %kr[on  be^o  ii-^cteibigten  eine  gemiffe  Unenblid)fcit. 
^ie  tiui'^ere  (^l)re  ©otte^^  metd)e  ber  'JJi'enfd)    frcilid)    mit    nnenb(id)eiii    Un= 
red)t    (^ott    ent5ie()t ,    ift    bat)er    an    fid)    enb(id),    uni^renb  bie  ändere  @t)re, 
xoM)t  ber  Ö)ottmenfd)  jum  (Srfalje  leiftet,  an  fid)  uncnblid)  ift. 

b.  ^2(uö  ber  Unenbnd)teit  unb  «gupcrabunbang  folgt  t»on  felbft 

a.  bie    92id)tig!eit    be^    focinianifd)en    @iniranbe<s ,     bie    @nuigtl)nung^„^.i,-j,',;„,-^jj^j  ^i^. 
S^rifti  fei  bc^t)a(b  nid)t  äqniualcnt,  med  mir  bie  .^^")öne  Derbient,  G^riftui*  unv  iicOüDunbe 
aber  nur  bcn  äeit(id)en  2^  o  b  erlitten  bnbe.     (5t)riftu^^  ^([t  un?  nid)t  ha-   ~  ^Jibon.'^'^' 
burc^  erlöft,  ha\^  er  hk  \m^  gebüt)renbe    Strafe    gelitten ,    fonbern   babiird), 
baß  er  biefe  Strafe  burd)  äquiualente  (^knugti)nnng  aufgeboben  bat.     äqui- 
öalcnt  nnb  fuperabunbant  ift  aber  ber   ^^ert   biefer   (^enugtbnung   nid)t  ex 
entitate  operis,  fonbern  ex  principio  dignificante,  me^3()atb  aud)  ber  ge^ 
ringftc  5Ift  et)rifti  ^n  unferer  (griöfung  genügt  bätte ;  ^nSi^a\  m, 

,3.  baj3  hit  ©enngt^nunq  unb  ba^^    ^crbienft    (£l)rifti    ^nr  3iibne  atter     mösiiiction 

iiillirt)fit 
9^:?  :{:  t'Jnabcn  nevMcut. 


mirfHd)en    fomie    aud)    atier    möglid)C'n    3'iiubcn  unb  ^ur  ßi'langung  ,f 'iuj''„ '^''"''"^ 


ll.il. 


Xie  siiv  <^>cnufl 


402  3meiter  Xeil.     3)q3  Serf  ©t)rifti.    B.  Xüq  ^ot)eprieftertnm  (£t)rifti. 

aller  möglid^en  ©imbcn  genügt.  I)ie  uon  (Sljriftu^  üerbiente  ^hiabe 
gratia  Christi,  ift  bal)er  größer  als  bic  iiriprünglid)  Derlicl)ene  ®nnbe 
iTennuul)  ift  and)  bie  ^crljerrlidiuiu]  (^ottec^  imb  bic  ^efeligung  ber  ^ireatur, 
bie  au«?  ber  iiri>rünglid)en  (^nabe  entipriugen  follte,  burii)  (il)riftiic>  nicl)i 
bIof3  uiieberl)ergcftcüt,  fonbern  lueit  übertroffen  mib  bal)er  ber  ed^abeii  ber 
8ünbe  iibcrfliepeiib  gut  gciiuui)t.  Noii  sicut  delictum,  ita  et  donum. 
Mom.  b,  15. 

II.  (£l)riftuc^  l)at  a  l  c>  'JJi  e  n  f  c^  ©emigtl)uung  geleiftet  ^  o  1 1  b  e  in 
T)  r  e  i  e  i  n  i  g  c  n. 

(Se^  ift  ^^Uiom,  ba^  bie  @eiuigtt)umig  einem   anbcren  geleiftet  a^crben 

muj3.    (^'0  fragt  fid)  baljer,  ob  nnb  inuncfcrn  bei  ber  (^enngtl)unng  (il)rifti  biefer 

3'orbcrung  genügt,    ober,    une  man  and)  fagt,  biefe  alteritas  Uürl)anbcn  fei. 

1.  JviiMi"i)  ^i^i"ii'f    i^tc  '^Intmort,    biefc    alteritas    l)abe  in  bem  göttlid)en 

tT)iuinsvvfort)7vti'"]3crfüneminterfd)ieb  il)rcn  (^^Hrnnb,  inbem  bie  '}3crfon  beö  v^ol)ne^  ber '13er fon 

"^Ümlm^lv   ö^^  i^atcrc>  bie  (^)enngtl)uuug  geleiftet  l)abe.     :Dcr  ^eleibigtc,  bem  bie  ®enug^ 

"^^'^uiuol^tier''^^^^^^^^     geleiftet   iinirbe,    ift   nid)t  bic    eine    göttlid)c    'Iserfon   im   Untcrfd)ieb 

üüu   ber  anbcren,   fonbern  bao    göttlid]e  'ii^efen   nnb  bec4)alb   ber  Dreieinige, 

bie  brei  'il3er|oncn  in  ber  (£'inl)eit  bec^  :IiHM'enc\  ba  ja  alle  iöc^iel)ungeu  (Lottes 

3U  ber  i^rcatur  bem  'ii?cfcn  eigen  finb. 

lor  unta-frtiub  -'  '^^^'   ^^^^^^^')^%^^^^    ^Unfdjcn   bcui,    bcr    bie  (Mcnugtl)unng   leiftet,  nnb 

jnjifrtjon  biMii  Die  ^cm,    bcr    fic    cuipfüngt,     liegt    bcmnad)    tciueioiüege     in     ber     ^.Urfon, 

icilS-rS   fonbern  in  bcr  '.)iatnr.    5Uc^  'JJienfd)  l)at  (Iliriftu^  (^^ott  (Ä^enngtl)unng  gc= 

'ihH!t""in'bn"  ^^n'tct    Hiie    er    and)    aU:^    fold)er    ber    llJtittler    nnb   ^erföljner    ift.     Linus 

'''atitv.       mediator  Dei  et  liomimiui,  liomo  Christus  Jesus.    1   2wi.  2,  5.    ^gl. 

8.  Th.  3  q.  26  a.  2. 

5)^nn  ift  aber  bcr  l)('enfd)  (il)riftn«  perfönlid)  (^ott.  T^a^er  ift  ee  aller- 
bingc>  biefclbe  g  b  1 1 1  i  d)  e  13  e  r  i  o  n  ,  mcld)c  (^cnngtljunng  leiftet  mib  biefe 
(^cnngtl)nnng  in  nngeteiltcr  (5int)cit  mit  ben  beiben  anbcren  13erfonen  empfängt, 
bcibe^  aber  in  gan^^  oerfd)iebencr  'Ji  a  t  n  r  nnb  (Sigcnid)aft.  v^ic  leiftet 
(^enngtl)nung  al^  ^nppofitnm  bcr  menfd)lid)en  iVatur,  fie  empfängt 
(5^cnugtl}nung  ak^  2uppofitum  bcr  g5tttid)cn  3iatur.  %U  Xräger  ber 
menfd)lid)cn  ^J^atnr  ift  l£l)riftui:>  and)  Iräger  ber  13f(ic^t  berfelben,  ö^eniig^ 
tl)nnng  ^u  Iciften.  '^llv  Irägcr  bcr  gött(id)cn  9^atur  ift  er  3^rägcr  bee 
^Kcd)tC!ö,  (^)enugtl)nnng  .^n  forbcrn.  ^icjc  ^crfd)iebenl)eit  bcr  ^^iatnrcn  unb 
bcr  iljucn  cntfprcd)cnbcn  Ütei^te  nnb  13flid)ten  genügt  ooUfonnnen,  um  ba^ 
^Hn-l)ältni^^  ber  (^cniigtl)unng  nnb  bie  l)icr5U  erfürberlid)e  ^>erfd)icbenl)eit  bcy 
9{cd)tvfnbjcttc6  jn  begrünben,  feinc^^meg^>  aber  ift  bie  33erfd)iebenl)cit  ber 
pl)l)fifdjcn  13erjönlid)tcit  t)ier,^u  erforbcrlid). 
cEinrierfon  ^'  ^^^^  21  u  a  l  0  g  0  u  bieten  bic  mcnfd)lid)en  ^l?ed)t6üer^ä(tniffe,  moeine 

ciuäübiflJJ  «nb  unb  biefclbe  pl)l)fifd)c    i^erfon   )Kepriifentant  iierfd)iebener  ))kd)t!5fubjefte,  be^ 
(Sct)u(bnev.     @i(^u{)iger!§    uub    bcö    3d)ulbner^5,    ^ngleid)    fein    unb    infofern    ocrfd)iebenc 
mora(ifd)e  ober  juribifd)e   13crjönlid)teiten   oertretcn  tann.     Der  i^or- 
mnnb,  mcUlicr  ougleid)  (Gläubiger  fcince  'JJcünbcl^^  ift,  ,^al)lt  aU  33ormunb  fic^ 
felbft  h'\i  vgdjulb,  bie  er  ak^  (^Häubiger  ^u  forbcrn  bat. 

^0  rcpräfcnticrt  and)  (£l)riftu<3  ale  l^^enfd)  bcn  a)?cnfd)cn  unb  feine 
^d)ulb  unb  ift  ak>  (^ott  ,^nglcid)  ^ubjeft  bce  göttlid^en  Df^cd^tC!?  ouf  ^cnngtl)uujig 
für  biefc  2d)ulb.  Unb  jmar  ift  bicc^  nid}t  etma  blog,  mie  fold^cö  in  mcnfd)= 
iid)cu  9icd)t^iierl}ältniffcn  ber  3^all  ift,  eine  fogenannte  fictio  iuris,  fonbern 
ein  realcc^  53crl)ältnic^  \>(x  basfelbe  emige  ih>ort,  ha^  feiner  (^ottt)cit 
nüd^  @cnugtl)nnng  ^n  forbcrn  l)at,  ^ugleic^  ir)al)rl)üft  ^JD^enfc^  unb  als  foli^er 


§  118.     5?atur  bei-  fteflttcrtretenben  ^enit(]tt)uung  (Sfirijtt.  403 

^anpt  imb  33ertreter  bcr  [d)ulbigen  9J?enl'(f)(}eit  ift.  @o  ift  alfo  ba^  ©e^eiiit* 
ni^  ber  ftcKtiertretenbcn  (^cnugtJinung  gati^  nnb  gar  auf  ba^  (S^e^etmni^  bcr 
9J^cn[cf)mcrbimg  gegrünbct.  4^ag  bcrfclbe  G(]riftii<?  a(«  ^Zcnfd^  ^cnugt^uimg 
letftet  imb  al§  (^ott  fie  empfängt,  ift  fein  anbcrc^  unb  fein  grögerc^  ®c()eim' 
ms,  als  baß  er  maf)rcr  (^ott  nnb  ma{)rer  iütenfd)  ^ugleid)  ift. 

4.  2Bo(Ite  man  nun  fagen,  baj3  bcmnarf)  in  (e^ter  J^nftan5  (^ott  fclbft,  ^^^^^^  ^^jj-^^|-.^^  ^^^ 
meil  Urfa(i)e   ber  Qnfarnation,   anci)    bic    erfte    bemirfcnbe    Urfad)e   ber  it)m  lüivfonbe  lufnciic 
ictbft  gekifteten  (^enngt^unmi  fei,  fo  ift  ^n  ermibcrn,   baß  biefes    alterbingg  ^- ''''""^''"'""ö- 
ber  i^aii  ift  nnb  mcgcn  bcv  rsh-unbuerf)iiltniffe^o  (Lottes  ,^ur  Kreatur  aucl)  gar 
ni  d)t  anber«  fein  fann.     1)ic  gött(i(!)e  ?icbe  ade  in    ift  ber  (e^te  @runb  nnb 
bk  erfte  llrfai^e   mie   aikt"   .^reatnrlid)en,   fo   and)   bes    gan5en    ©rtöfung^o^ 
merfcv,   mie  biefes   ber  5(poftc(   auvbrütflirf)  fagt:     Dens  erat  in  Christo 
mimdnm  reconcilians  sibi.    2  Cor.  5,  19.    Taraus  folgt  aber  bnrdjanS 
nirf)t,  baj3  bie  ®enngtf)nung  (5f)rifti  nirf)t  secnnduni  rig-orem  iustitiae  fei. 
Tic  genngt^ucnbc  "^^^crion  mar  bic  ^].^crfon   hc?-'  2ot)ncS  Oiottes,   melrf)c  and) 
bie  mcnfff)(id)e  '^latnr  nnb  alle  ^äf)!gfeiten  bcrfclben  als  mirf(id)cS  (Eigene 
t  u  m  befaß 

5(bcr  meS^alb  moüte  bcnn  bic  unenb(td)c  ^iebc  Lottes  unS  nid)t  nn*  sJ^5^„slJaI?'(«ott 
mittelbar,  o^ne  bic  Ta^mifdjcnfnnft  ber  ^nfarnation  nnb  ^otisfaftion  (^nabe  uicDtunmittdbar 
|d)enfcn?  ricfclbc  nncnblid)c  ^'iebc,  mcldic  bic  leote  Urfadic  unferer  '''""Lm.'"^'" 
5[Biebert)erfte((nng  iibcrf)aiipt  ift,  l)at  and)  bicfe  imfffonnneuftc  ^^3eifc  ber 
5öieberf)erftc(lnng  bnrd)  bic  satisffK^tio  de  condipfno  gcmollt.  Taß  aber 
auf  bicfe  55?ciic  (Mott  ber  ^ieber()er)'tcllcr  feiner  eignen  (5l)rc  ad  extra  ift, 
tann  um  fo  mcniger  bcfrcmbcn,  ba  er  ia  and)  burcl)  bic  2d)öpfung  unb  ur- 
fprünglid)c  (Mnabe  ber  erfte  Urheber  bicfcr  feiner  äußeren  (Sbre  ift.  (^ott, 
ber  ad  intra  cnng  fid)  ietb)"t  abfolute  @l)rc  unb  '-l^erl)crrtid)nng  ift,  t)iit 
bnrd)  bic  vBd)öpfnng  unb  urfpriingtid)e  (^nnbenorbunng  bicfe  feine  ^(oric 
nad)  außen  geoffenbart,  inbem  er  bcr  .Kreatur  ba^  natür(id)c  nnb  nbcrnatür' 
lid)C  Sein  unb  lieben  fd)enfte  unb  if)r  baburd)  bic  ^)Tiad)i  ncrlieb,  als  causa 
secnnda  it)n  ^u  el)ren  unb  ^yi  iicrt)crrlid)en.  "i^^adibcm  nun  bie  ^J7atur  uon 
bicfcr  il)rcr  '^cftimmung  abgefallen  ift  nnb  babiird)  (v>ott  bic  (5l)rc  unb  fid) 
felbft  bie  2e(igfcit  geraubt  t)at,  l)at  ö^otteS  unenblid)e  ®üte  bnrd)  bie  ^lüccufd)'- 
merbnug  unb  baS  Opfer  ^efn  dbrii'ti  feine  (Sbvc  unb  bic  Sctigfcit  beS 
ü)?enfd)en  bnrd)  itberfließenbc  rv^enngtf)nung  nMebcrl)crgcfteüt  nnb  fo  bnrd) 
feine  ©rbarnning  ben  'JJ(enfd)cn  in  dbriftnS  bie  l)iad)t  iicr(iel)cn,  ber  gött^ 
(idien  Ö^crcd)tigfeit  oollfommen  ^u  genügen. 

III.  St)riftus  ^at  an  unferer  Statt,  als  unfer  ©tetUier  = 
treter  für  uns  genug  getban. 

Tic  5i^abrt)cit  bicfcr  Xbcfc  babcu  mir  ans  2d)rift  unb  Trnbition  cingct)enb 
boiucfcn  §  115.  116).  @S  erübrigt  unS  nur  nod),  ben  Gl)arafter  bicfcr  SteÜ- 
oertretung  näl)er  bar^ntegen  unb  bic  l)auptfäd)(id}ftcn  ©inmänbc  ^nrücf^^nuicifcn. 

1.  Ter  ©auptoormurf  bcr  Socininncr   gegen  bic   fntl)olifd)c  l^cl)re  -^(^  (j^pf,^  ^f,,. 
Den    ber    ftcdiiertrctcnbcn    ö^cnugtbnnng    6^l)rifti    mar,    es    nnbcrfprcd)e    bcr  inifl(£f)viftiu.  bie 
(5)cred)tigteit,  ba^  ber  Unfd)u(bige  anftatt  beS  ®d)urbigcu  geftraft  mcrbc  nnb   '^HnTcDtiofeit. 
letUerer  megen  beS  55crbtenfteS  bes  erftercu  3?cr,^cil)ung  unb  (^niabc  empfange, 
mie  and)   bic  (Sd)rift   ausfprcd)e,   ba^   bcr    Unfi-^nlbigc  nid)t  nicgcn  frember 
ed^utb  ge5üd)tigt  merbe.     (Deut.  24,  16;  E^.  18,  4). 

a.  ältcrbings  nerbictet  bic  (^ercd)tigfcit,  Don  bcm  Unfd)u(bigen  (^cnug-' 
t^nung  für  ben  Sd^ulbigen  ,^u  forbern  ober  gar  an  feiner  Statt 
tf)n   ^^u    ftrafen;   altein    feiueSmcgS  ocrbictct  baS  (^efct3  ber  (5)crcd)tigfeit 


404  B^vfitcr  2:cil.    3)a§  53?evf  ©{jrifti.    B.  2)o5  .t)o^e^rieftertiim  ©(jrifti. 

belli    Uiiid)ulbi9cn,    jene    (s>cnuc^t(}iinn(^    511    (eiftcn;    cbenfotueniii    ocrbietet  cö 

belli   ^^klcibic^tcu,    bicfelbe   für    bcii  ^d)ii(bigen    aii^imeljiiieii.     iMeliiicl)r  cnt= 

|prid)t    cc^   bcr   C^krerfjtigfctt,    bog,   menn  iinrtlid)   ber  Unfd}iitbige  mit  @in* 

UHlIigiiug    bec>  5^clcibigten    bic    C^)eim9tl)iniiui    ciclciftet    ()at,    mm    an(i)    bcm 

3dm(bigen    2d)ulb    inib    Strafe    iiadigetaffcii    iinvb.      "1)16^5    ift    aber    bei 

(Sl)riftiiv    ber  Jsall,    ber  uid)t,    lucil  er    muffte,    fonbern   iDcit    er    troUte, 

bicfe  (^Hmiigtljumig    für  iiiho   leifietc  imb  ^umr   luid)  bem  ilBiUen  (^otte^,  ber 

biefelbc  für  iiib:^  nud)  aimaljin. 

<^bMJ''innohnc  ^'  ^^^^^  Ö^^^i.^  üiibere  Srage  ift  e^o,  ob  (^ott  und)  bem  C^Ufeljc  ber 

bcr ftciunntvlten  (^^  e  r  c  d)  t  i  g  f  e  i  t   uerpflidjtct  mar,  bie  ^jcnugtbuimg  ß;{)rifti  für  uiiv  aw^iu 

^Sl^^'S"^^^^^^^^^^^^^  ^-'^h    ^^^  ^i^    (^eiiiicitl)ininG   (i*l)rifti    ftcÜDertretcnb  iinb  beilfam  mar 

veditirtfiit  oba-  tfjv  jm^^  (^j-  fitulo  iustlfiae  ober  e.r  gratuifa  aceeptatione. 

a.  T^eiii  (Sil über  negeiiiibcr  ift  ec^  offenbar  pure  ©iiabc,  memi 
C^ott,  aiiftatt  il)ii  ^^ii  ftrafen,  (ibrifti  (^eiuicjtl)miiig  für  i()ii  aimimmt.  -Ter 
3üiiber  l)at  luiinlid)  ebciifoiociiig  ein  'Ued)t,  ooii  (5^ott  511  forbcni,  hci^  er 
(Sl)rifti  ^emigtl)imiig  für  iiiic^  auiiel)ine,  alv  er  ein  'üt^)i  l)atte,  imii  G^riftu^ 
5U  forbern,  baf]  er  fic  leiftc. 

[1  ^cnn   Gl)riftnv    and)    obne    ^(cceptatioii    oon    feiten    (^kittc^5    einen 

^?  ed)t^5anf  p  r  iid)   anf  ^klobnnng   feiner  ^Vr!e    batte,  fo  befianb  bod)  an 

nnb    für    fid)    ein    fold)er    nid)t,   baf^    (^^ott    bie    ^l^erbienfte    ßl)rifti    a(ö 

(^kmngtl)nnng    für    bie    3ünben    ber    lUienfd)en    anncl)me.      (^oii    bat    aber 

(It)riftnv    jnm    3 1  e  1 1  lu  r  t  r  e  t  c  r    nnb    .p  a  n  pt   be^    gefamteii    'J]^mfd)en= 

gefd)lcd)tev    öcmad)t.      Cibiiftn^^    ift    bal)cr    nad)    bem    '«llUllen    C^k^tte^:^    ber 

33er  treter  bcr  l\^^enfd)l)eit;  mac>  er  tt)nt,  mill  (^ott  al$  üon  ben  IVcnfc^en 

get()an  bctrad)ten.     Tie  C^enngtbniing,  bic  er  leiftet,  ift  bal)er  in  ben  'fingen 

(^ottee  bic  (Sknngtbnnng  bcr  'JJicn]d)beit.     ^hiit  ift  e^o  aber    eine  Jvorbernng 

bcr  C^kn-cd)tigfeit,  baf^  bcr    ^^-^clcibigtc  bic    ber  '^^clcibignng    cntfprcd)cnbe  (^e- 

nngtl)nnng    bcv  '^^clcibigerv    annimmt.     Unter   ber   ^Hiranefe^nng    alfo,   ha^ 

%o{i   (5l)riftnc>    jnm  3tcÜocrtrctcr  bc^^    fünbigcn   ll\'enfd)engcfd)led)te?  beftcüt 

l)at,  mie  bic«?  tbatfäd)lid)  ani^  bcm  gan;^en  @rlöfnng>^plane  Ö^otte^o  fid)  ergibt, 

ift    bic  '?(nnabmc    bcr    (^knugtbnnng    (il)rifti    für    alle  l)iciifd)en    non  feiten 

C^otte^o  ein  ;Htt  mal)rer  (S)ered)  ti  gf  ei  t.     '^iev  mirb  nod)  flarer,  menn  mir 

eine  anbcre  3d)iincrigfeit  nntcrfnd)en. 

^^ b  it ' ulaltn  ba-  -'  ^^^'^^"  ^^'^^  luimlid)  ferner  eingemenbet,  bem  bnrd)  eine  ^T3riöatiniiirte 

^Kid)tain2traf  beleibigtcn    "Pr  i  uat  manne    ftebe    cv    mobt    frei,    bic    0>cnngtbnnng    einc^ 

n-nb7^SÄ^  U^^'  ^^^^  '^nlcibiger  gelten  ^n  (äffen;    cbenfo  tonne  and)    ein  ^H'iüat^ 

""11  falill"'"'"  iniinn  feine   'ln'iiiatred)tvanfprüd)c    auf    einen   anbcrcn  übertragen.     I^ie^^  fei 

aber  einem  i)\  i  d)  t  c  r    in  3 traf fa dien    nid)t  erlaubt,  nnb  bein  3ünber  fte^e 

C^)ott  nid)t  mie  ein  ']?rioatmann  feinem  Ö5egncr,  fonbern    al^>  ^)iiii)tcr  gegem 

über,  ber  ben  3d)nlbigen  ftrafen  inüffc  nnb  nnr  it)n  ftrafen  bürfe. 

,f)icranf  ift  ^n  crmibern: 

a.  ©Ott  ftct)t  feine^meg^'  einem  (55erid)t?bcamtcn  gleid),  bcr  einfach  bag 
©efe^  311  imll,ycl)en  l)at.  ^ie(mcl)r  ift  er  ')iid)ter  in  eigener  ^([d)t  nnb 
überbiec>  ber  l)öd)ftc  ^^lerr  nnb  (^kfct^gebcr,  ber  and)  hat-  Ükgnabignngc>red)t 
befiljt.  (2d)on  anc^  bicfciii  @rnnbc  fte^t  nid)t0  im  353cge,  baf3  er  bic  üon 
einem  Unfd)nlbigen  geleiftctc  (^enngtf)imng  für  ben  2d)iilbtgen  annimmt. 

b.  ?(Uein  gan;>  abgcfet)en  baoon,  mirb  bei  ber  ftcüücrtrctcnbcn  (^eiing= 
tfjnnng  bcr  (^ered)tigtcit  genügt,  menn  ber  Unfd)n(bigc  ,sn  bem 
3d)n(bigen  in  einem  fotd)cn  33er"bä(tnif fe  ftct)t,  baj^  w^xd)  ber 
O  r  b  n  n  n  g    bcr   G)  e  r  e  d)  t  i  g  f  e  i  t    e  r  ft  e  r  e  r   bcr  r  e  d)  t  m  ä  g  i  g  e   3  t  e  1 1  = 


§  118.     '^atnv  bcr  fteßoevtretenbcn  %nucjt^uung  (Jf)rtfti.  405 

ticrtretcr   beg  Unteren  ift  unb   bte  (i5enugt()uinig   bc^   erftcren 
r  e  rf)  t  m  li  13  i  g    auf    b  e  n   ( e  t^  t  e  r  c  n   ü  b  c  r  g  e  I)  t. 

Skibe^  ift  aber  bei  (Jl)riftu^  unb  bem  füubf)aftcu  'I)Jtcufd)cu  bcr  S^^^i  (CDviftui^aicM- 
unb    ^wav    auf  @runb    ber  bnrd^    bic    ^^^f^^'i^^i^it^ii    gefetzten   realen  @iu^citientcintu/i)omo= 
5mifi-f)cu  bciben  unb  bcr   üon  fs^ott    getroffenen  ^cftcünng    bt^5  ®ottnlcnfd)cu^^"ji';„fc;J",fJe^^ 
5Um  ^^crtrcter    bt^i  'j]tcnfd)cngcfd){cii)te^^     G()riftn^^  ift    bal)er    bcr    iHeprä=      Wnf)tH^. 
fcntant    unb    hiK-'    homogene   ,panpt    bc!§    ll^(enfd)engcfd)(cd)tc^o.     Qu 
biefcr  (5igeufd)aft  ift  er  im  ftanbe  unb  fyü  ba^  9ied)t,  bie  gan5c  tlVtenfc^l)cit 
gu  ücrtrcten,   bie  i^rerfeitc^   ben  ^^(nfprud)   crficbcn   !ann,   ba^  bit  53erbicnftc 
unb  bie  (5^cnngtf)nnng  i()re^>  ^auptc^o  auf  fie,  feinen  Öeib,  übcrget)en.    Caput 
et  membra  sunt  (luasi  una  persona  mystica,  et  ideo  satisfactio  Christi 
ad  omnes   fideles   pertinet   sicut   ad    sua   membra.     S.  Th.  3  q.  48 
a.  2  ad  1.  Meritum  Christi  se  exteiidit  ad  alios,   in  quantum  sunt 
membi'a    eins,   sicut   etiam   in  uno   homine  actio  capitis   aliqualiter 
pertinet  ad  omnia  membra  eins.     S.  Tli.  o  q.  19.  a.  4  c. 

Tiefe  (Sinl)cit  (Ifirifti  mit  unC^  fraft  feiner  nieufd)(id)en  9^atur  i^t^  Tie  (s'inilcit  be& 
©runb  ber  moralifdien  Sotibarität  ,;uuid)en  ibm  unb  nn^o  (ebren  3d)rift  unb  ^^-O'^ircticniic  " 
i^ater  in  mauntg|ad)cr  ^^eiie.  einiftu^  m 

a.  Qin  (Sd)rif tbcmci^o  (i^  115i  merbcu  5a()(rcid^c  etedeu  hierfür ^^"■\i{ji";,/^^'^' 
augefül)rt.  llnfere  (jinlicit  mit  C£t)riftuc>  mirb  burd)  bic  ^Innlogic  bt^ 
,*pauptc§  unb  bcr  C^Hieber  ncrbcntlidit.  ^[ulti  unum  corpus  sumus  in 
Christo.  Born.  12,  5.  3?g(.  unten  §  120.  ral)cr  ift  (il)riftuc^  in  nn^, 
unb  mir  finb  in  it)m,  fo  baf^,  unvo  (£I)rifto  eigen  ift,  and)  uno  gel)i)rt. 
Taraut^  crtlärcu  fid)  bic  \Huc^fpriid)e,  baf?  luir  mit  it)m  geftorbcn,  auf^ 
erftanben,  in  ben  .^inuncl  crl)öl)t  finb.  Si  autem  moi'tui  sumus  cum 
Christo,  credimus,  quia  simul  etiam  vivemus  cum  Christo.  Nom. 
6,  8.  Si  unus  pro  omnil)Us  moituus  est,  ej",2"o  omnes  moitui  sunt. 
2  Cor.  b,  14.  Convivificavit  nos  in  Cliristo  ....  et  ("onresus- 
citavit  et  consedere  fecit  in  coelestibus  in  Clii'isto  Jesu.  Ephes. 
2,  5.  6 

|j.  ric  t)eiligeu  ^^iitcr  crlh'ircn  gcrabc.yi,  ber  ^ol)n  ©ottCi?  Ijabc 
burd)  bic  5(nnabnic  bcr  menid)Iid)cn '^Jatur  bic  gan,^e  'JJi  euf  d)  I)e  it,  alle 
iÜicnfdicn  augcnonnncn.  ¥A  ])er  assum[>tas  a  nobis  [»rimitias  tota 
virtualiter  contemperata  est  massa  .  .  .  propterea  Dominus  semel 
fit  mediator  Bei  et  hominum,  rojiKUnis  hommem  per  semetipsum 
deitati.  Gregor.  Nijss.,  Contr.  Eunom.  Unum  cum  Patre  secundum 
spiritum,  nohiscani  rero  secundnni  canieni.  Athanas.,  De  Incarn. 
n.  22.     '^(nberc  ^^iitcrftcKcn  f.  bei  Petavius,  1.  12  c.  1  et  2. 

Y-  Tatjcr  mirb  uon  '-iHitcrn  unb  !I()eologcu  (S()riftu^^  and)  ber  ^meitc 
Slbam  genannt,  infofern  er  nämlid)  ä  f)  n  ( i  d)  mie  5lbam  ,V)aupt  unb 
^epräfcutant  be?  'Dicnfd)engefd)(cd)tec^  ift.  .V)icrbei  bürfen  jcbod)  bie  mefcnt= 
Ud)en  U  u  t  e  r  f  d)  i  e  b  e  nidjt  außer  '?(d}t  gchiffcn  merbcn. 

aa.  ?(bam    ift  in    bei;   'Ji  atur  o  r  bnung  unb    infofern  mit  ^^^^tur^  >^,,i„i/f-'J/,>)ibam 
notiucnbigtcit  aU  u a t ü r  l  i  d)  er    St a m m lui  t c r  alter  ^JJt'cnfdieu  bat-  .stäupt  j'"^  (ii)viitu^ 
ber  iütenid)l)eit.     (Sr  luar    aber  and)    au^o  (^nabe   ,*paupt  ber  ui(en|d)l)eit  in  incuhDon  unb. 
bcr     ©nabenorbnung ,    inbem    bic    ®nabe,    bic    er    alc^    Stamnumter 
empfangen,  auf  ade  übergc()cn  foKtc,  mec^ljatb    and)  feine  Siinbc    bic  (Mnabc 
für    alle  oermirftc.     (£()riftuö  bagcgen    ift   nid)t    in    ber   9?atnrorbnnng  unb 
mit    einer   auf   il)r  berut)cnbcu  'Jiaturnotmcnbigfcit  etanunuater  unb  .S^^upt, 
fonbcru     burd)     bie     freimidi  ge     5(nna^mc     ber     menfci)lid)en 


406  B^feiter  'Jfil.    3)o«  .®crf  d^rifii.    P.  2)q5  S^önigtuni  ef)riflt 

^atur,  tüa^  ein  buri^au^^  iibernatürltd()eö  5Berf  tft  unb  gnnj  bcr  ü6crnotür= 
(idicn  Orbuung  angcf)ört. 

^n  feiner  @igenfcf)aft  aU$  mitürlid)er  Stainmöatcr  ift  ?(bam  einiger^ 
magen  ein  nntürUd)er>  ^öorbilb  ßf)vtfti ;  uermöge  feiner  iibcrnatnrlicl)en  Stellung 
al^  |)anpt  ber  D^'n)ri)l)cit  in  ber  (^nabenorbnung  ift  er  aber  and)  ein  iibcr^ 
natürli(i)e^  ^bhüb  (£l)rifti. 

2iuc  ibam  unb  ?^  ^cnientfpred)cnb  uerl)ält  fid)  (il)riftu^  in  gan^  anbcrcr  5Beifc  ,^ur 

(£i)viituo  rid)  jHv  Siinbe  a(6  5(bani  unb  feine  "i)?ad)fonnnen. 

%ba\n  l)at  bie  Sünbe  begangen,  nnb  anf  bein  35}cge  ber  Fortpflanzung 
gel)t  biefelbe  ^ngleid)  mit  ber  iiienfd)lid)en  ^^^atur  auf  nm  über. 

(£l)riftu£i  bagegen,  ber  abfolut  2iinbenIofe,  t)at  bie  2ünbe  5lbam^  unb 
feiner  ^Jiadjfonimcn  burd)  frciuiilligc  ^iirgfdjafteleiftnng  auf  fid)  genonunen, 
unb  mir  luerbcn  ber  (^)cnugtl)uung  nnb  bcz^  ^erbicnftes  C£t)rifti  nid)t  auf  bem 
Ußege  eincc^  ^;)Jatnrprü,^effe'?,  fonbern  anf  bem  $Bege  ber  (^nabe  unb  i^rti-- 
l)cit  teiü)aftig.  I^ao  le^tcrc  mirb  in  ber  l^ef)re  üon  ber  'TJec^tfertigung 
bcc^  Sünberv  bctrad)tet,  mo  mir  and)  fel)cn  mcrben,  ba^  mir  ber  Ö^enug* 
tt)nung  Cit)rifti  baburd)  teill)aftig  merbcn,  ^aj3  mir  burd)  bie  t)eiligmad)enbe 
(^nabe  in  eine  reale,  übernatürlidic  (^emeinft^aft  mit  (5t)viftu^>  treten. 
^^'^^.»;}^^.^^  ii^a«  aber    ba^   erftere    betrifft,   nämlid)   ha^  tSf)riftn^  unferc  Sünben 

cstniftu'/ unfeve  auf  fid)  geuommeu  t)at,  fo  ift  fd)on  aiic<  bem  53i^3l)erigen  flar,  ha^  (yt)riftn^ 
?cnömnton"i)(!t!^'"irt)t  ^"  ^<^"i  Siuue  fie  auf  fid)  nal)m;  baj3  er  oon  ber  macula  culpae 
beflecft  unb  burd)  bie  Sünbe  ber  lD^enfd)l)eit  formaliter  ein  (Eünber  ge- 
morben  märe,  mie  aüerbing^o  burd)  '^Ibaine*  2nnbc  feine  ^Jhd)fommen  forma- 
liter Sünber  merbcn.  ^Jhir  bie  ^  c  ra  n  t  m  o  r  t(  i  d)  f  c  i  t  für  nnfere  ^ünben, 
bie  *!PfIid)t,  für  nnfere  Sünben  ^enugtl)uung  ,^u  (eiftcn 
unb  baburd)  ben  reatus  j)oevae  anf5u{)ebeu,  \\a{  er  auf  fid)  genommen  unb 
eben  baburd)  bie  2ünben  uid)t  blof^  t)on  nnc^  ()inmcggenommcn,  fonbern  aud) 
il)re  vSdmlb  gctitgt. 
ii4j.  ?^ragt  nuin  nun,  mef  d)c  £  ü  n  b  en  (£l)riftu«  in  ber  angegebenen  ^i^eifc 

Lqlvinuc^1i"iffirt)rtitf  firf)  genommen  bat,  fo  ift  ^n  antmorten:  ^IHe  menfd)lid)en  Sünben,  fo* 
ocnon.uu-u  Hat.  ^^p|^(  bie'Urfüubc  51  b  a  m  ^^ ,  mc(d)e  für  uu^^  örbfünbe  ift,  a(^^  fämt-^ 
lidie  af  tue  Ken  Sünben  5lbam«  unb  feiner  ??ad^fommeu.  ^nfofern  aber 
bie  Urfünbe  in  gemiffer  5Beife  ber  Urfprung  unb  bie  ^l^ur^el  aller  mcnfd)= 
Iid)en  Sünbcn  ift,  fann  man  fagen,  bag  er  bauptf  ä  d)li  d)  ^u  if)rer  (Sübne 
^D^eufd)  gcmorbcn  unb  geftorben  ift.     '-l^gl.  S.  Th.  3  q.   1   a.  4. 

€.    5ii0  :ßonl$tttm  ffil|tirti- 

§  119.    ^a^  l'cibcn,  bn^  ^(Ofteigeu  ^^wx  Uutcrmelt,  bie  ^üifcrftcfjnufl,  bie 
,^immclfnl)rt  unb  ba^?  Siljcn  ^nr  ^Kcd)tcn  bc^  il^aterö. 


1115 
I^ii-  föitirtlirii 


Ö^l)riftu6  ift  baÄ  -Vanpt  ber  93^cufd)l)eit  unb  aller  .^Treaturen  unb  übt 
(B^ci^aa  ciiVriTti.  al^  fold)cc^  fönignd)e  föemalt  au^^.  'Seine  fünigtid)e  Tl)iitigfeit  cutfaltete 
er  fd)on,  al^^  er  in  hk  UntcruH^lt  ^iuabftieg,  unb  bann  in  immer  l)öl)erem 
(iJrabe  in  feiner  ^lufcrftebnng,  in  ber  .pimmelfabrt  nnb  im  Si^en  ^^ur 
^ed)ten  bcc^  3?ater^^.  Qin  .Fimmel  maltet  er  nun  emig  al^  ^önig,  ®c= 
fe^geber  unb  y^ic^ter.  ^coor  mir  auf  biefe  fi)nignd)e  X  l)  ät  t  g  !e  i  t  e  n 
^\)X\\\\  näber  eingeben,  fdncfeu  mir  fur^  bie  ^e^rc  oon  ber  @  r  n  i  e  b  r  i  g  u  n  n 
in  feinem  ß  e  i  b  c  u  unb  Sterben  t)orau^. 


§  119.    2)Q§  Ccibcn,  ba§  5lbflcicjen  jur  Untcrrt)c(t  k.  407 

I.  Qn  ^e^ug  auf  ba^  öetbcn  S^rifti  ift  norf)  fofgenbe^  ^u  bcaä)itn: 

1.  ef)riftu^  f)at  f  r  e  {  UM  H  i  9  gelitten  unb  ift  f  r  e  i  ir  i  U  i  g  geftorben.  esf,nfÄfm. 
S5gL  n.  1042  ff.  ȟiftio  geattcn. 

5(iif  bcn  (Siniranb,  firf)  fclbft  bü§>  Vebcn  ^ii  ne!)meu,  fei  unerlaubt,  ift 
^u  autiüorteu:  'äU  (S^ott  founte  St)riftu6  aücrbiuge^  über  fein  menici)lid)ey 
geben  frei  öerfügen;  aU  ^J}^enfri)  aber  ijat  er  feinen  ^ob  nid)t  bireft  ncr- 
urfa(i)t,  fonbern  il)n  erlitten,  inbeni  er  ber  (5^ereci)tigteit  treu  unb  (^ott  gc- 
l)orfam  mar  bi«  in  ben  Xob.  i^gt.  S.  Th.  3  q.  47  a.  1.  X>ie  ^3:}(enfd)en 
aber  ^aben  ß;t)rtftuc>  au^^  53o^l)eit  ermorbct,  unb  ba^>  33erbrcdKn  biefe^^  ^ufti^^ 
morbeg  war  in?befonberc  unau«fprcdi(id)  groß  für  bie  |)äupter  be^  ifraclitiid)en 
S3o(!c^,  für  "ipitatu^^  unb  ^nba^. 

2.  ß:briftu0  litt  alle  ®dlmer;^en,  bie  ein  llltenfd)  leiben  fann  ,r^  .-'^^l-    ., 

a.  ex  parte  liomiiium,  a  quibus  passus  est.     Passus  est  enim  ^^"(l'j'Jj;,"  ß*"^ 
aliquid  et  a  gentilibus  et  a  Judaeis  et  a  masculis  et  a  feminis  ... 

Passus  est  etiam  et  a  i)nncipibus  et  a  ministris  eorum   et  a  popu- 
laribus  .  .  .  Passus  est  etiam  a  familiaribus  et  notis; 

b.  ex  parte  eorum,  in  quibus  liomo  potest  pati.  Passus  est 
enim  Christus  iu  suis  amicis  eum  desereutibus;  in  fama  per  blas- 
phemias  contra  eum  prolatas :  iu  houore  et  gloria  per  irrisiones  et 
contumelias  ei  illatas;  iu  rebus  per  hoc  qutd  etiam  vestibus  spo- 
liatus  est;  in  aniuia  per  tristitiam,  taedium  et  timurem  ;  iu  corpore 
per  vulnera  et  flagella : 

c.  quautum  ad  corporis  membra.  Passus  est  enim  Christus  iu 
capite  puugeutium  spiuarum  corouam ;  iu  mauibus  et  pedibus  tixio- 
nem  clavorum  ;  in  facie  alapas  et  sputa  et  iu  toto  coipore  flagella. 
Fuit  etiam  passus  secuudum  omuem  seusum  corporeum.  vS.  Th. 
3  q.  46  a.  5  c. 

Über  bie  ©rof^c  biefer  Bdimcrgen  f.  S.  Th.  3  q.  46  a.  6:  ugl. 
aud^  Mennig,  33etrad)tnngen  über  bat^  bittere  l\'ibcn  Qefn  ßl)rifti. 

o.  ^-ie,^üglid)  ber  Äongrnen;,  beo  i^eibcn^?  unb  Sterben-^   unb    feiner  .<j,,,^V,,tnsbc- 
Umftänbe  ugl.  S.  Th.  3  q.  46  a.  3.  4.  9.   11.  vriboi..  ecMfii. 

Qnsbefonbcre  ift  ba^^  Xfeiben  unb  (Sterben  Stirifti 
a.  bie  t)  0 1 1  f  oni ni  c  n  ft  c   5D  f  f  e  n  b  a  r  n  n  g 

a.  feiner  m  a  l)  r  e  n  iDi  c  n  f  d)  l)  e  i  t ; 
ß.  feiner  .^^  eil  i  g  f  ei  t; 

b.  bie  l)  ö  d)  ft  e  3?  o  1 1  ,^  i  c  ^  u  n  g  feiner  ni  c  f  f  i  a  n  i  f  d)  e  n  ?( ni  t  e  r , 
unb  ^tvav 

a.  feinc^>  ße^ramte^^  bcnn  ba^:^  Reiben  ift  ein  berebte«  ^^^^Ö^^^-' 
für  bie  3Ba^r^eit  be§  mefentlid)cn  Qnt)alteg  be^  @t)angclinnuo,  ein  erbabene^o 
S3orbilb  ber  d^riftlidien  @cred)tigfeit  unb  ^i^ollfonnucntieit,  erqnirfenber  Troft 
im  ^ampf,  Reiben  unb  Zob; 

ß.  feine^^  ^MMeft  ertum^,  ba  bnrd^  ben  ^^reuge^tob  bat-'  (£rlöfnng^^= 
Opfer  ant^  entitate  operis  öolltonunen  mar ; 

Y.  feine^^  .^önigtnm^^  5lm  ^reu^e  \)at  ei)riftn^>  fid)  alc*  ber  gute 
^irte  bemäbrt;  t)om  ^ren^c  ant'  ^ielit  er  alle§  an  fid);  bnrd)  bat^  .^reu,^  ift 
er  ant^  in  feine  §errliii)!eit  eingegangen. 


408  ^wcitn  IqW.    2)a§  2BevI  (E{)rifti.    C.  Xa§  mn'ic{tu\u  (E()rifti. 

9(ud)  mar  cs^  foiigniciit,  bn(3  e:i)riftib^  in  bcr  güt^c  bcr  3<^it  «'"  Öfter- 
fcftc,  in  bcr  ^tl^l^e  bce*  Opfcrc\  nor  bcii  Xljoreii  Qcru|a(cm£i,  am  Ärcu^c 
über  bcr  (5rbc  crl)öl)t,  Dor  ^\ubcn  mib  ^^cibcit  in  ber  fcierlidjftcn  iinb  er= 
l)abcnftcn  ^^i>ci|c  ftarb.     Vc\[.  8.  Tli.  :\  q.  46  a.  9.  10. 

Ta8  »cfliäbni-  ^'  ^^^  '"^^  ^'^"^  Vcidjiiam  e^rifti    bic  (^öttlid)c  'l.^cr|on   ncrciiiigt  blieb 

^ifu.        (^11.  064 ),  mar  bereite  in  feinem  !i:obe  ber  Zob  nom  lieben  Derfdjlnnöen  nnb 

bcficgt.     Obmot)(  dljriftu^^  bal)er  ^nr   ^^cfiegehmg    feine^o  !Iobey  begraben 

umrbc,  mar  c§  bod)  nid)t  mög(id),  ba^  fein  i\ib  bie  33crmcfnn9  fd)autc.    (Sr 

mollte  aber  begraben  merben, 

a.  nm  bk  ilBal)rt)cit  [cine^^  !Iobc^o  ^n   befräftigen; 

b.  nm  bie  .^offnnng  anf   nnfcrc    eigene   einftige   ^öiebcrermecfung  au^3 

bem  C^habe  .yi  ftärren.     i^gl.  S.  Tli.  :\  q.  51   a.  1  c. 

TicaJcu'^tiinuii  '^'  ^^^li^^U^'  L^er  V^cib  (Sbrifti  im  (^)rabe  rnl)te,  mar  feine  Seele  in 

üt  ta-  untmucit.  b  c  r  U  n  t  c  r  m  c  1 1. 

'Der  descensus  ad  inferos  \  ft  'D  o  g  m  a.  (5^o  ift  ba^cr  nii^^t  btofs 
falfd),  fonbcrn  and)  l)  ä  r  c  t  i  f  d) ,  bcnfclbcn  gleid)bebcntcnb  mit  Tob  ober  ^e= 
griibni^o  ^n  l)a(tcn. 

Unter  Untermclt,  infernum,  ift  ber  Ort  .^n  ucrfte^en,  an  bem 
bie  (^crcditen  bcc^  'Eliten  ^^nnbec^  nnf  bic  ^^(nfnnft  be-o  C5rli)ferv  nnb  il)re  5(nf^ 
nal)mc  in  ben  A>immcl  unirtcten.  (ir  mirb  and)  33  o  r  l)  ö  (l  e  nnb  limhus 
patrum  genannt. 

1.  Ta^^  .s^inabftcigen  ber  ecek  (i()rifti  in  bic  ^^orl)ölte  mirb   ge(et)rt 

a.  luui  ber  l)  e  i  l  i  g  e  n  (^  d)  r  i  f  t.  \on  derelinques  aninmm 
nieam  in  Inferno.  Fs.  15,  10;  ngl.  Art.  2,  :>1.  VA  bis,  qui  in  car- 
cere  erant,  spiritibns  veniens  praedicavit,  qni  incrednli  fuerant  ali- 
quando.  (inando  expectabant  I)ei  patientiam  in  diebns  Noe,  cum 
fabricaretur  arca.     1   Petr.  :>,  19.  20] 

b.  u  0  n  ben  l)  c  i  l  i  g  e  n  3.^  ä  t  e  r  n  ,  bie  befonbcrc>  bei  ©rtlärnng 
imn  1  Petr.  3,  20  bie  fatl)oliidie  Vcbrc  uon  ber  5(nmeicnl)cit  dbrifti  in  ber 
i^orl)öUe  nnb  feiner  3i.Mrffamfcit  bafelbft  tlar  ocrtcibigen; 

c.  n  ü  n  bcr  ^  i  r  d)  e.  3d)on  im  a  p  o  ft  o  l  i  f  d)  e  n  (^lanbcn^^bc= 
fcnntni^o  l)ei§t  cc^ :  descendit  ad  inferna.  Peminger^  Ench.  n.  3.  6. 
7.  8.  Descendit  ad  inferos  bcfcnnt  bac^  a  1 1)  a  n  a  f  i  a  n  i  f  d)  e  ei)mbO' 
Inm,  fomic  ba^o  4.  "SL^atcranf on^il.    ])e)l^inger,  Kncb.  n.  137.  356; 

d.  luui  ben  31 1)  e  o  l  o  g  e  n.     3?gl.  8.  Tb.  3  q.  52. 

2.  Über  ben  bnrd)  3d)rift  nnb  Xrabition  be^^cngten  descensus  ad  in- 
feros ift  nad)  ber  öcl)rc  ber  Xl)eülogcn  folgenbcc^  5U  bcad)ten : 

TcvCrtanbcm  ^'  '^^^*  Ort,  m  bcui  bic  SccIc  et)rifti  mciltc,  mar 

^^^  lüciitf^'^''^'  ^*  secundKm.    suhstantialem    praesentiam,    ber    limbns    patrum 

ober  bie  3.^ürl)ülle.  Gl)riftu^o  mar  alfo  nid}t  in  ber  .Völle,  jn  ber  aud)  ber 
limbns  puerorum  gcl)i3rt,  nnb  and)  ntd)t  im  gcgfcncr,  obmo^t  ber  9lame 
Untermclt  (Scbeol  ^  im  meitercn  Sinne  überbanpt  baz^  91eic^  bcr  Toten,  bie 
nid)t  in  ber  Glorie  finb   bc5eid)net; 

jj.  secundum  effectum  and)  bie  ,pöl(c  nnb  ba^o  ^cgfencr.  Über  bk 
(Srlöfnng  cmpfanb  bic  .'öölle  Sd)rcdcn  nnb  Onal,  b(\i->  gegfeuer  Xroft  nnb 
."Ooffnnng.     ^^gl.  8.  Tb.  3  q.  52  a.  2  c. 

b.  ^ic    !Xl)ätigfeit    ^l)rifti    in    bcr   33orl)ö(tc  beftanb  barin,  b([^  er 


1152. 


Xie  Stjätifltcit 


§  119.    35o§  Reiben,  ha§  3lbfteigcit  gut  Unteriuelt  jc.  409 

ben  2ukn  ber  (^eredjtcn  bie  frot)c  23üti(i)aft  bcr  ©rlöfmig  üertüubcte  (1  Fetr.  ^^^i^^^'' 

3,  19)  imb  nnd)  bem  33crfpre(i)en,    bag    er   beut    vciiiöeit  (Sc^ärf)er    iiegcbeii 

(iwc.  23,  43),  bic  bcfetigcnbc  ^Hnfd^aumtg  (5^ottc^^  fc^eiiftc.    ^iird^  bcii  (Sin= 

tritt  S^rifti  in  ben  limbiis  patrum  auubc  berfelbc   beveiti^    in  ein  ^ara  = 

bie^  üevmanbelt;  bie  @infii{)vunc^  bcr  (Skredjtcn  in  ben  eigenttic!)en  .^immel 

fanb  inbe^  erft  bei  feiner  |)immelfa^rt  ftatt.     ^i^gl.  Ephes.  4,  8. 

'Die  $Öir!nng  be^  descensus  crftrerftc  [id)  alfo  in  biefer  53e5iel)nng  xev  cieScensus 
nid)t  anf  bie  33erbammten.  W\i  llnred)t  bernfcn  fid)  bnrnm  mand}e  ""jt'^,,5'inu?|f^^ 
moberne  Jl)Cologen  nnf  bic  §ö((enfa^rt  Sljrifti  im  Sinne  einer  aTioxaTa- 
axaai;  twv  -avTtov,  bie  mit  bem  l^ognia  üon  bcr  (Sungteit  ber  §öUcnftrafcn 
im  3Siberiprnd)  ftedt.  i^gl.  S.  Th.  3  q.  52  a.  6  et  7.  35?enn  and) 
früt)c  gried)ii'd)e  il^äter  nad)  1  Fetr.  3,  20  bie  a}(i3glid)feit,  fid)  für  @ott 
IM  entfd)eiben,  nod)  inc^  Qenfeitsi  nerlcgt  t)aben,  fo  unirb  bod)  feit  '2lngnftinnf> 
biefc  i^el)re  gan,^  an^^na(]nuo(o^^  neniun-fcn.  ^twt  Stelle  ift  bat)cr  mir  Hon 
fold)cn  5n  oerfte^en,  bic  nor  i()rem  5:übc  in  bcr  Sintflut  fic^  be!ef)rten  nnb 
Ö^nabc  empfingen. 

3luf  bie  Seelen  im  gegfener  bcu^g  fid)  ber  descensus  ;\nnäd)ft  nid)t;  j^^.  Je^cen^us 
jebo(^  ftci)t  nid]tc^  im  i^lBcgc,  einen  rcid)en  Strafcrlafl  für  bic  armen  Scetcn  unb^Me  avmni 
in  jenem  gnabenreid)cn  5(ngcnbtict  iin5nncl)mcn.  ü^irflid)  befreit  mürben  nad) 
bem  ^I.  2^f)omac^  nur  jene  Seelen,  beren  Strafzeit  abi]cfd)loffen  mar.  Si 
qui  inventi  sunt  tales,  quales  etiam  nunc  virtute  passionis  Christi 
a  pui'gatorio  liberautur,  tales  nihil  prohibet  per  descensum  Christi 
ad  inferos  a  purgatorio  esse   liberatos.     8.  Th.  3  q.  52  a.  8  c. 

III.  T^ie  5lnfer|tel)nng  Cbrifti  ift  ba^5  Oh-uubbogma  bc^:^  f^H'if^^  rio^nulontoimno 
(t(f)cn    (SJlanbens.     Quod   si   Cliristus   noii    lesuirexit,    vana  est  tid es ba? (Wunbboflnui 
vestra.     1    Cor.    15,  IT.     ral)cr  fnd)t  bcr  Unghinbc   baofelbc  bnrd)  ^ler^^' ^""'''"^"""• 
fd)iebene   .?^l)potl)efen   über   ben    "l^h    (il)rifti  ,yi   leugnen.      S.  l)ifrüber  bie 
^(potogctif.     |)icr  ift  folgcnbe^o  ^yi  bcincrfcn: 

1.  (5l)riftne  ift  anfcrftanbcn  an^-^  eigener   .straft,   ba'bcr  i'ogivo  i» (£i,,|,-,i';^*;ft  auc- 
ungeteilter  @inl)cit  mit  bem  ^vitcr  nnb  bem  beitigen  (Reifte  bie  causa  effi-   nsioner  svaft 
ciejis  ber  5lnfcrftel)nng  mic  aller  ^^l^erfc  ad  extra  ift.  Potestateui   habeo    '^"'^'^i*""^'^"- 
ponendi  eam    animami,  et  potestatem  liabeo  iteruni    suuiendi  eam. 

Joann.  10,  18  i^gl.  2  Cor.  13,  4;  Gal.  1,  1.  5(ppropr iicr t  mirb  bie 
5luferftel)ung  bem  i^atcr  nnb  bem  l)ciligcn  C^5ciftc.  il^gl.  Act.  2,  24;  Eoni. 
8,  1 1 .  51  u f e r m e tf t  ift  (£I)riftn^o  feiner  lU* c n f d) t) e i t  nad).  i^gl.  S. 
Th.  3  q.  53  a.  4. 

5lnfprnd^  auf  bic  5(uferftel)nng  l)atte  ö;i)riftnei  auf  (^hmub  bcr  l)i)pofta= 
tifc^en  Union ;  bnrd)  feine  i^erbienfte  crmarb  er  fid)  and)  nod)  3lnfprnd)  auf 
biefelbe  nnb  ift  bemnad)  atv  llicnfd)  and)  causa  meritoria  feiner  '?(nf' 
erfte^ung. 

2.  (£^riftnö  ift  anfcrftanbcn  in  feinem  gefr  eu^igt  en,  nun  ^^  ^  ^^  (ii,n,-,\|f i>t  i,,, 
!lär tc n  nnb  m  i  t  b  e  n  l)  e  i  l  i  g  e  u  ^^  u  n  b  m  a  ( e  n  g  e  5  i  c  r  t  c  n  ^  Jor///;/.flcfmt^ifltcn,Der 
20,  27)  Sizxb.  «gl.  S.  Th.  3  q.  54.  Qu  feiner  33ei1lärnng  befaf?  (£l)riftu^^  "'^'[^lUÄn?"' 
bie  üier  (Sigcnfd)aften  cineö  nerflarten  ?eibC!o,  nämlid)  impassihllitas,    sith- 

tilitas,  agilitas,  claritas.  Fhil.  3,  21;  1  Cor.  15,  41  sqq.  33gl.  S.  Th. 
Suppl.  q.  82—85.  1)a!§  gcmeinfamc  '^3rincip  biefer  @igenfd)aften  ift  bie 
öoüfommene  nnb  munberbare  .V)errfd)aft  ber  nerndrteu  Seele  über  il)rcn  Öcib, 
ttjc^^alb  biefer  and)  ein  geiftiger  Öeib  (corpus  spiritualei  genannt  mirb. 
^arau^  erflärt  fid)  ba<o  .S^en)orgcl)en  mt^  bem  oerfd)(offcnen  @rabe,  bcr  Xurdi^ 


410  BrtJettcr  Zeil.    2)o5  Serf  Sfirifti.    C.  3)q«  flönigtmn  S^rifti. 

ßnitg  biirrf)  ücrfrf)loffene  5^l}ürcn,  ba^  un((für(iii)e  @r|d^eincn  unb  ^^crfditüinbcii. 

3?g(.  S.  Th.  8  q.  54  a.  1  ad.  1. 

afviftunic  uv  ''*'  ^^^'M*tw^   ift   bcr    crftc   g(orrcid)   aufcrftnnbenc   ^J^eiifd)  unb  bal)er 

fVdic  unfciin    bic    U vf n  ci) c    II H f  c T e i*   ^(iifcrftel)img.     5(u^    beibcii    (^rihibcu    ift   er  bcr 

^^(ufcvftcminn.   pi-iiiiogeiütiis  ex  mortuis  '  (7o^.  1,  18),  bei*  primogenitiis    mortiiorum 

'  Apor.  1,  5).     I)cn  l^iifannncnljnng  5miiii)en   ber   ^^üiferftel)inig  C£t)rifti  iinb 

unfcrcv  eigenen  5(nfcrftc{)nng  bcgrnnbet  ber  t)(.  X^oma«  auf  folgcnbe  3[i?eife : 

Principiuni  hiimauae  vivificationis  est  Verbum   Dei,  de  quo  didtur 

in    Ps.    35,    10:  Apud    te  est    fons  vitae  ....  Habet    autem  hoc 

naturalis  ordo  rerum  divinitus  iustitutus,  ut  quaelibet  causa  primo 

operetur  in  id,  quod  est  sibi  propin(iuius,  et  per  illud  operetur  in 

alia  mag'is  remota  .  .  .  Kt  ideo  Veii)um   Dei   primo  tribuir  vitam 

immortalem  corpori   sibi   uaturalitei'    unito    et   per   ipsum  operatur 

resurrectionem  in  omnibus  aliis.     S.  Tli.  :>  q.  56  a.  1  c. 

imifcfeni  Uufcrc  ^lufcrftcliung  ift  eiuc  boppcltc,  bie  l  c  i  b ( i  d)  e  unb  bic  gciftigc. 

(stidftuö  uv)actn-  a.  Uuferer    lciblid)cn    9(urcrftel)nng    Urfadjc    ift    ber    anferftanbcne 

II"'5dft/fliM^l'!*if"  ^cilaub  feiner  OkittI)cit  und]   iik>    causa  efficievs,    feiner   l^icnfd)t)eit   und) 

ciüeDung  ift.    ^^|,^  causa  i}ifitn(n}entalis.  für  bie  ^ered}tcn   überbicv   aW-    causa   e.rem- 

plaris  unb  burd)  fein  Reiben  and)  causa    nwritoria   uue   für  feine   eigene 

^.)(nferftel)nng    n.   115()).    ^^gl.  S.  Th.  3  q.  56  a.  1. 

b.  Qu  53e,^ng  nuf  nnferc  peiftige  '^{nferftc()iing,  b.  t).  ^)icd)tfertigung 
ift  (Sl)rifti  5(iiferftelinng  ,^nnnd)ft  ber  Xl)pn<?.  5(lc> '(Mott  ift  bcr  5(uferftan- 
bene  aber  and)  causa  efficieyts  unferer  ^Hed)tfenignng.  ^^(nd)  ftet)t  nid)tc>  im 
^^ege,  bie  uerflärte  Wenfd)l)cit  Ci{)rifti  in  befonbercr  'Ä^ctfe  aU>  causa  in- 
struweiifdlis  unferer  ^)?editfcrtigung  unb  .v>cdignng  .yi  betrad)ten,  hi\  fte  hi\t^ 
uniucrfale  ^^i'crf^cng  aller  O^nabcnniittcitung  ift.  i^gl.  Rom.  4,  25;  Cat. 
Born.  P.  1  c.  6  q.  12;  S.  Th.  3  q.  56  a.  2. 
-.jottiSeubi.fnt  ^'  ^otmcubig  mx  bie  5Iuferftel)nng 

bcv  ?iufcvftoi)inia  a.  ^ur  ^^erl)crr(id)nng  ber   gött(id)cn  (^er ed)tigfeit,  meldte  bie  = 

^^"^^'"       jenigen  erhötit,  bie  fid)  nni  (Mottec^  ^iMlteu  crnicbrigcn.     ^-l^gl.   Phil  2,  8; 

b.  (^nr  Stiirfnng  nnfercc^  (^lanbenc>,  i>a  bie  '^(nferftet)nng  C£l)rifti 
ein  unuiiber(eglid)er  ^^^emei^o  feiner  (^oltl)eit  ift.     33gt.  1   Cor.  15,  14; 

c.  5ur  53elebung  unferer  .Sooffnung,  ha  bie  5Inferftet)nng  St)rifti, 
nnfcref^  |)anpte^,  eine  53ürgfd)aft  ift,  bajl  and)  mir,  bie  nur  feine  (S^tieber 
finb,  anfcrftel)en  uierben.  1    Cor.   15,  12;  1    Thess.  4,  13; 

d.  ^^nr  Ci-rnuifnug  be«  übernatür(id)en  iUbcuy  in  uuci:  Christus 
resuigens  ex  mortuis  iam  non  moritur  ....  Ita  et  vos  existimate, 
vos  mortuos  quidem  esse  peccato,  viventes  autem  Deo  in  Christo 
Jesu  Domino  nostro.     Born.  6,  9.   11; 

e.  ^nr  ^enüirfnd)nng  unferer  eigenen  ?(uferftef)nng  n.  1158  f.». 
i^gl.  Cat.  Born.  P.  1  c.  6  q.   12;  S.  Th.  3  q.  53  a.  1. 

TieViSW-t  ^^  '  '^^^^)^^"^  6;t)riftne  unibreub  eine^o,  feiner  (Glorie  megcn  furzen,  für 

(fiirifti  in  bcn  nuv  aber  genügcnben  ^eitraumc^  bic  '^i.Hit)rf)aftigfcit  feiner  5(uferftcl)nng  an^= 

^'"Ti/elu  '^' eriüäljlten  ^^^"9^^^  bargetl)an  l)atte,  ift  er  in  bcn  |)imme(  anfgefat)ren. 

1.  9^id)t  bic  Örbe,  bcr  locus  generationis  et  corruptionis,  fonbern 

ber  .N^ininiel,  ber    locus    incorruiMonis,    entfprid)t   beut   ncrflärtcn  ..spei^ 

lanb.^    S.  Th.  3  q.  57  a.  1  c.     pr  bie  0?(Vnfd)cn  aber  mar  cc^  nü^Iid), 

h(\^  au  bie  Stehe  ber  finnlid)  niat)rnel)mbaren   ^egcnunirt  6;t)rifti  bie  übcr= 

finnlic^c    unb    übcrnatürlid)c    ©cgcniDart    trat    mtttetft  ber  ©nabc 

unb  im  Saframente,  inbem  babnrd^ 


i.  le  aseensio 

super  omnes 

eoelos. 


§  119.    2)a5  Öciben,  ^a§  2lbfteigen  äur  Untemclt  ?c.  411 

a.  ber  glaube  reiner  unb  oerbieuftlidier; 

b.  bk  ^Öffnung  fefter  unb  |cl)ujüd)tiger; 

c.  ble  !ifiebe  t)inimliic^er  u^^  bcö^alb   btii^  $erä   jum   ©mpfang    beg 
^eiligen  ©elftes  empfänglicher  mürbe.     S.  Th.  3  q.  57  a.  1  ad  3. 

2.  S^riftuö  fnfjr  anf 

a.  feiner  !iOienfd)t)eit  nad);  ugt.  S.  Th.  3  q.  57  a.  2; 

b.  in    eigner    ^raft.     ^ie    unmittelbare    causa    efficiens   ber  ^j^.  p^^^,f^^^  ^^.j 
§immelfal)rt  unir  bie  ber  Scete  St)rifti  inneuiobnenbe  unb  in  ben  Öeib  übcr=     eiens  bei- 
ftrömenbe  (Glorie,  bnrrf)  bie  bem  l^eibc  bee  iunHärten  bie  (^abc  ber  agilitas  ■'="'""""^^f"^^"*- 
t)erliel)en  mar,  b.  ^.  bie  gäl)igfeit,  überaül)in  fiil)  ^n  bcmegen.    Alia  virtus 

in  liumana  natura  Christi  est  virtus  gloriae,  secundum  quam  Chri- 
stus in  coelum  ascendit.  S.  Th.  3  q.  57  a.  3  c.  Da  aber  bie  (Glorie 
buni)  bie  Tciüui()me  an  ©ott  ucrnrfad)t  ift,  fo  ift  ber  (c^tc  (S^rnnb  ber 
4^immclfal)rt  bie  gottlid)c  straft  (S;()rifti.  Prima  origo  ascensionis  in 
coelum  est  virtus  divina.  Sic  igitur  Christus  ascendit  in  coelum 
propria  virtute,  primo  quidem  \irtute  divina,  secundo  virtute  animae 
glorificatae   moventis   corpus,   prout  vult.     8.  Th.   3  q.  57   a.  3  c; 

c.  super  omnes  eoelos,  b.  l).  ber  Crbunng  nad)  über  alle  fürperlid)en  ^  nea. 
unb  gciftigen  .su-eatnren  {Eph.  \,  21),  über  bie  er  erl)abcn  ift,  nnb  bie  il)m 
untermorfen  finb.  %\k^  biefer  (i-rt)cbung  (^t)rifti  über  alle  ^treatnren  folgt, 
hi\]^  er  in  l)üd)ftcr  Mutualität  il)r  ^^err  nnb  .paupt  ift,  fie  alle  tragcnb,  um- 
faffeub,  erfüllenb  unb  bcl)crrjd)enb.  Ascendit  super  omnes  eoelos,  ut  im- 
pleret  orania.     Ephes.  4,  10;  ngl.  S.  Th.  3  q.  57  a.  4  et  5. 

3.  1)ie  ^^;)inunclfal)rt  (£l)rifti  ift    U  r  f  a  d)  e  unb    1^  o  r  b  i  (  b  u  n  f  e*        ii64. 

r  e  r    51  n  f  n  a  l)  m  c    in    b  e  n    >>  i  ni  m  c  l ,  mie  feine  Mluferftel)nng  Urfad)e  ^g\'vim  iffif 
unb  ^orbilb  unferer  5lnfcrftcl)ung  ift  (n.  1158  f.».  33gl.  8.  Th.  3  q.  57  a.  6.    ",;y;;;7i,fj[.„ 
V.  5lufgcfat)ren    in    ben  |)inunet,    filmet   er   ^nr   Ü{  e  c^  t  e  n  b  e  i^  '"'^'immei/" 
^ater^.  ^^^^ 

1.  Sedere    bebeutet   3Bolnien    unb    ^)hil)en,   aber   aud)  .V)crrfd)cn  unbsedere ' 'ijew- 
3fiid)teu.     ^i>a$  8i^eu  bev  Sobueö  ;^ur   ^Hed)ten    bes    ^Mitcro  bebeutet  alfo,       ^^'*^"' 
baj3  C£l)riftu0  mie  an  ber  3eligteit  fo  aud)    (m    ber  .v>crrfd)aft    unb  rid)ter= 

lidjen  (^^emalt  bes  Initer?  teilniuuut.     ^^gl.  8.  Th.  3  q.  58  a.   1. 

2.  Sbriftue  fii^t  jur  Üiedjten  bcv  '-Initcrv  titniiW juv 

a.  alc>  ©Ott  in  abfolnter  (^lcid)l)cit  mit  bcm  ::8ater,  fo  hc()^  in  biejer    '^1^^^]^:^ 
Se^iebung  ber  ^Huobrucf  ad  dexteram  nur  bcu  '4>cr  Jonen  unt  er  jd)ieb, 
feinesmege  aber  eine  ^cr]d)icbenl)eit  ber  D^atur  unb  ^ürbe  begeidinet; 

b.  a  ( ö  M  e  n  f  d)  unb  .^mar 
a.  traft  ber  l)l)pofta  t  if  d)en  Union,  infofern  uämlid)  oon  ber  gi)tt=  \udKu  u'üom 

lidjcn  ^erfon  alg  bem  ^uppofitum  ber  mcnfd}lid)cu  9^atur  bie  '^Rthc  ift. 
^n  biefer  53e,^iel)nng  fit3Ct  Sbriftuc^  als  lUtenfd)  ^ur  9ied)ten  bes  ilvUer^^  in 
bem  eben  angegebenen  abfolutcu  ^inue.  Si  ly  secundum  quod  (homo) 
designet  unitatem  suppositi,  sie  etiam  secundum  quod  homo,  sedet 
ad  dexteram  Patris  secundum  aequalitatem  honoris,  in  quantuni 
scilicet  eodem  honore  veneramur  ipsum  Filium  Dei  cum  natura 
assumpta.     S.  Th.  3  q.  58  a.  3  c;  -  .      , 

p,  traft  bcx  plemtudo  grattae  in  relatioem  ^inne,  iniofern  bic  mcu|d)^  tudo  gratiae. 
lidje  ))latnv  (ii)xx]ti  als  fold)e  über  allen  Kreaturen   @ott  an  ^eiligfcit  nnb 
©etigfeit    ^;unäd)ft    ftebt    unb    mit    ber    föniglid)eu  nnb  rid)terlid)cn  (^)cumlt 
über  alle  Kreaturen  ausgerüftet  ift.    Si  ly  secundum  quod  designet  con- 
ditionem  naturae  .  .  .  Christus,  .   .  .  secundum   quod   homo,  sedet 


Uli?  (^iott; 
aU  ilieiild): 


412  3»veitev  ^Tcil.    2)a§  Serf  (£()riftl.    0.  2)a8  Äöuigtuni  ©t)rifti. 

ad  dexteram  Patris,  i.  e.  in  boiiis  paternis  potioribus  prae  ceteris 
cieaturiS;  i.  e.  in  maiori  beatitudine  et  habens  iudiciariam  potes- 
tatem.     S.  Th.  3  q.  58  a.  3  c. 

^n  jeber  bicfcr  33c5icl)iuigcn  fomiut  ba^  (Si^en  ^nv  ^){cd)ten  bcig  il^atcr^ 
ßlirifto  allein  jn.  Ad  qnem  angelornm  dixit  aliqnando:  ,.Sede  a 
dextris  meis  ?"     51>g(.  S.  Th.  3  q.  58  a.  4  c. 

>iiMe\uh' Miv  ^'^"  f^^^^^  ^^^^^^^*  5"^*  ^licd)tcn  bc^o  '-iHitcrc^:  consedere  fecit  [Ephes. 

^)iVrt)ten  bic'    2,    6}    qui    vicei'it,    dabo    ei  sedeie  niecum  in  thiono   meo  (Äj^oc. 

batn.^  fit.HMi.  .^^  21)^  iji  jcj^p^.  eminenten  ^Betjc  nnr  in  ßlirifto  nnfercin  |)anptc,  nnb  in* 
fofcrn  ©briftn^o  nne  aU  feinen  il)in  nutcrc^corbncten  ©liebern  an  feiner  (Selic^feit 
nnb  ^errfd)aft  5(nteil  gibt,  deiner  l^tiittcr  liat  er  biefec^  consedere  in  einer 
il)rer  3iMirbc  nnb  2tcl(nng  entfprcd)enbcn  iHn'5Üt3lid)en  nnb  finguUiren  ^^eife 
gegeben. 

§  120.    ^^riftn^  Äönig,  ^crr,  G^efcijgclicr  nnb  liHit^ter. 

S3gl.  ^einrirf)-(S5iit  beriet,   3)ogmatifd)e  Rheologie  VII  §  380. 


1168. 

■Vanvt  bcv 
llicii)rt)cn. 


1169 


I.  T)([^  Äönigtnni  (J()rifti  l)at  feinen  ©runb  barin,  ha^  ß:i)riftn^ 
h  a  ^  |)  a  np  t  b  e  r  ^  i  r  d)  e ,  b  e  r  lUt  e  n  f  d)  e  n  n  n  b  a  11  e  r  ^v  r  e  a= 
t  n  r  e  n   i  ft. 

1.  ^av  .panpt  luirb  Sl)riftii!?>  gleidjnieiueife  genannt,  lueil  er  ^n  feinen 
llntertlianen  in  einem  äl)nlid)en  '4.H'rt)aUniffe  ftel)t,,  iiüe  bcii!^  .'panpt  jn  ben 
ÖHiebern  feine?  Öeibe^^. 

a.  9hin  ftel)t  aber  ba^>  |)anpt  in  b  r  e  i  f  a  d)  e  r  ^l^  e  5  i  e  l)  n  n  g  über 


$nui)t(;c>  lun-  bcn  feineii  (^liebem 

"*''"'^'"''""  a.  ordine,  infofern   ec>  ba-o    erfte  nnb   iiür^üglid)fte   ©lieb   be^  Öeibe^ 

ift:  prima  pars  hominis,  indpiendo  a  superiori,  et  inde  est,  quod 
omne  principium  cunsnevit  vocari  capiit.     8.  Th.  3  q.  8  a.  1  c; 

(3.  perfertione,  ba  im  |)anpte  in  l)öl)ercr  '-ll^eife  alle  ^Hillfommenl)eiten 
vereinigt  finb,  hk  in  ben  ©liebern  nur  nnoollfoinmen  nnb  ucrein,^elt  fid) 
ftnben.  In  capite  vigent  omnes  seiisus  et  interiores  et  exterioies, 
cnm  in  ceteris  membris  sit  solus  tactns.     S.  Th.  1.  c ; 

Y«  virt/ite,  ha  hk  ©lieber    uom    .pumpte    il)re   ^raft,  ^eiuegnng  nnb 
Ü^egiernng    empfangen.     Virtus    et    motus    ceterornm   membi-orum   et 
gubernatio   eorum   in   snis  actibns  est  a  capite  propter  vim  sensi- 
tivam  et  motivam  ibi  dominantem.     S.  Th.  1.  c. 
.  .ii^^o.  b.  ^iefc  brei  ^orjüge  fonnnen  (Sliriftnio  gn: 

b^iÄ' winfl  a.  (Sr  ift  ber  ©ottinenf^  nnb   bec>l)alb   l)öl)er  alc;  alle^.     ^n  i^m  ift 

bic  gülle  unb  Cnelle  aller  ^al)rl)eit  uiib  ©nabe.  Gratia  eins  altior  est 
et  prior,  etsi  non  tempore,  quia  omnes  alii  acceperunt  gratiam  per 
respectum  ad  gratiam  ipsins.     S.  Th.  1.  c. 

ß.  SSermbge  biefer  güüc  ber  ©nabcn  ift  er  nid^t  nur  üolltommencr 
al§  alle  ©lieber  be^o  Öeibe^v  fonbern  aud)  ber  eminente  Inbegriff  all  il)rer 
^oll!ommenl)eit. 

y.  3lu^    feiner    gülle    empfangen    mir    alle  (^nabz   über  ©nabe.    -De 
plenitudine  eins  nos  omnes  accepimus.     Joann.  1,  16. 
^.  ^i''J-    ^  c.  ^\t   fonad)   ber  ^ergleid)  Sl)rifti  im   ^erl)ältni^  5U   un^   mit   bem 

ai)vittiai^lS"?,sSaiiptc  im  il^ert)ältiii^  5U  feinem  Öeibe  unb  beffen  ©lieberu  rid)tig,  fo  ift  er 
'IJSui'nur^^^^     mie  alle  ^^Inalogicn  nur  i  n  a  b  ä  q  u  a  t.     I^enn: 


ein  ®Iteb  bev 
li{enfct)l)eit ; 


§  120.  ef)riftii3  ^önig,  §crr,  ©efel^gcber  unb  5Ric^ter.  413 

a.  ^n^  ^üüpt  ift  felbft  ein  ©Heb  unb  Zdi  be^  Öeibe^.  etjriftn^ 
bagegen  fann  n)ol)l  in  einer  geunfjen  jefimbaren  33eäie^nng  a\§  ein  ®lieb 
unb  Xeil  ber  a3('en]d)l)eit  be5eid)net  luerben,  infofevn  nämUd)  nnd)  er  ein  ^Dknfd) 
unter  ben  Dielen  ÜJ^enfdjen  ift  unb  al^  jold)er  5nnt  mt)fti]d)en  Seibe  ber 
3J^enid}l)eit  gel)ört,  bcffen  ijanpt  Ö^ott  ift,  luie  er  and)  an§>  ber  9}^en(d)t)ett 
al^  ein  9tad^füuinie  ^Ibaui^,  freilid)  in  übernatürlidjer  ^^eife,  l)erDorge()t. 
^agei^en  in  anbercr  unb  ^uuir  ber  ^auptfädilidjen  unb  lue  f  entlid)en  ^e* 
5ie()nng  ift  (5l)riftu^  nid)t  ein  ©lieb  ober  leil,  nid)t  einer,  menn  nud)  ber 
erfte  unter  uielen,  jonbern  ber  abfolnt  (Sine,  ber  ©ottnieufd),  ba§> 
a  b  f  0  I  u  t  e    ^  a  n  p  t. 

ß.  ^a^  .paupt  tcitt  ben  (SHiebcrn  nid)t  btof^  ct\))a§>  mit,  fonbern  eni=  emJäÄ^^^ 
pfängt  nud)  niand)ec>  uoui  Öeibe,  5.  33.  bie   (Srnii()rung.    (Sl)riftuö  aber  em«i'oafeinciiu'eibe; 
pfiingt  nid^t^  üon  feinem  ^cibe  unb  bcffen  ^liebem.     I)enn  in  i()m  iuol)nt 
alte  güde,  unb  au2i  feiner  g-üdc  empfangen  alle  alle^,   \m§  fie  finb,  ()aben 
unb  ipirfen. 

Y.  'Daö  |)anpt  ift  nid)t  anc>fd)lie6(id)  Ouclle  unb  iD^ittcIpunft  bcc  lcib=  ?!'^l'|',fiS^^^^ 
lid^en  Öcben^3,  fonbern  ha^  finb  and)  anbcvc  Crgauc,  5.  33.  ba§  il)mpatl)ifd)etiiviirtHMii'eben<5; 
9^enienfl)ftem  ober  nad)  populärer  '.Hunaffungöiueife  ba§  §cr,^.  Sbriftu^ 
bagegen  ift  eiuf, ige  Cuelle  unb  ein,üger  lU^ittelpuntt  aüe^o  überuatürlid)eu 
12eben^  für  feinen  gan5en  i'eib,  ber  nid)t  etma  nur  hie  ^T^egicrung  unb  93e= 
njegung,  fonbern  and)  bie  inuerfte  ^Belebung  unb  @rnäl)rnng,  allcC>  Öebcu 
unb  ^ein  non  it)m  empfiingt.  'Datier  fönnte  er  and)  mic  ba^o  ^J^^^'P^  i'^ 
ba5  |)er,^  feinet  Öeibecv  bev  Hirdie,  genannt  uierben.  ^er  ))lau\c  ,paupt 
aber  mürbe,  mie  ber  1)1.  Ibonuvo  fagr,  gemiiblt,  mcil  ba^ofelbe  fid)tbar  über 
ben  Öeib  l)ert)orragt,  mii^reub  bav  ."per;,  üerborgen  ift  unb  innerlid)  mirft. 
Dal)er  fann  man  ben  innerlid)  mivtenben  bciligeu  C^)eift  mit  bem  .S^cr^^en  Der- 
gteid)en,  mobei  aber  nid)t  ^t  ocrgcffcn  ift,  hciy,  (Sl)riftn^^  mit  bem  '^niter 
^^rincip  be§  l)eiligen  (i^ciftee;  ift,  ihn  (enbct  unb  burd)  il)n  mirft.  35gl. 
S.  Th.  3  q.  8  a.^  1  ad  :i 

0.  (Snblid)  bringt  bat^  .V)aupt  feinen    Öcib  nid)t   berDor,    fonbern  unrb  P''^'''y-:  ^^'}' "^' 
,^ugleid)  mit  bem    ßeibe    in    ber    (iinlieit    bec>    Organi^^mnö    l)eniorgcbrad)t.  inict)cn  voibec^. 
(£^riftn^  aber  ift  alei  ber  Url)ebcr  allec^  übernatürlid)en  Öeben^  and)  ber  Ur== 
l)eber  feinet  ml)ftifd)cu  ^eibe?. 

2.  'UMrb  nun  gefragt,  meffcn  .v^aupt  (SbrifiUi?  ift,  fo  ift  oor  allem  „,.,..'''v 
5U  bemerfcn,  ba]^  in  ber  bciligen  2d]rift  am  biiufigften  ber  allgemeine  ^Hu^=  ^äifiurift^ 
brucf  gebrand)t  mirb,  er  fei  bac^  ^'^aupt  ber  Äird)e.  Ipsum  dedit  (Pater) 
Caput  supra  omnem  ecdesiam,  quae  est  corpus  ipsius.  Ei^hes.  1, 
22;  iigl.  Ejphes.  4,  15;  5,  2.3;  Col.  1,  18.  D)ic^>  eutl)ält  and)  allec^,  menn 
man  ben  5Iu£ibrucf  im  meiteftcn  ©innc  fafU  unb  unter  ber  .S^ird)c  nid)t 
nur  bie  9J?enfd)en,  fonbern  and)  bie  (Sngel  unb  unter  ben  9J?cnfd)cn  nid)t 
nur  jene,  bie  irgenbiinc  actu,  fonbern  and)  jene,  bie  nur  potentia  (^lieber 
ber  k\xd)z  finb,  begreift.  Qu  befonberer  il^eife  aber  ift  Sl)riftuf^  ha^ 
|)aupt  ber  ^^eufc^en  unb  jumr  jener,  meld)e  aftuelle  ©lieber  ber  ^'ird)e  finb, 
unb  auf  biefc  be^ie^en  fid)  5nnäd)ft  bie  oben  angefül)rteu  Stellen. 

9^iil)er^in  ift  nun  (Sl)riftu^ 

a.  b([^  öaupt  ber  9)^  e  n  f  d)  e  n  unb  ^n^ar  11^3. 

a.  am  DoUfommenften  berer,  bie  mit  it)m  in  ber  (^l  0  r  i  c  in  ooüfommeufter     ;^!;"^^^  f'^'^ 
2Beifc  mirtlid)  Dereinigt  finb  —  bie  t  r  i  u  m"p  l)  i  e  r  e  n  b  e  ^  i  r  d)  e ; 


414  S^vdttx  Xeil.    2)ag  iffievf  (Jljvifti.    C.  3)ail  Königtum  (JJjrifn. 

pl.  berjciiigcn,  Me  mit  i^m  per  caritatem,  b.  l).  t)urc^  bic  I)cilig'- 
imui)eiibc  (S^iiabc  luirflid)  ocrbunbcn  fiiib.  X)ic]e  |inb  bic  lebenbigeu 
(^lieber  bcr  i)^iril)e,  bie  u  ii  j  i  il)  t  b  a  r  e  Äird^c,  bic  3  e  c  ( e  bcr  ^'ird)e; 

y.  berjenigeii,  bie  ^luar  iiid}t  biird)  bie  Öiebe,  aber  boc^  burd)  ben 
Glauben  ober,  lueiin  and)  iud)r  burd)  biejeii,  burd)  hm  2^aufd}Qriifter  unb 
hk  iiujjcre  ^iird)en9Ciuciujd)art  il)ni  unrflid)  aui3ct)ören; 

0.  berjenigeu,  bie  mit  ibui  iu  feiner  ^^l^cifc  actu,  fonbern  nur  poten- 
tia  üereiuigt  fiub.  Die^^  fiub  alle  lV'cu]d)eu,  bie  er  ja  iuöijejamt  erlieft 
uub  äum  (iii^cutuui  fid)  cnuorbeu  l)at,  miuj  nun  biefe  ^l^otcn^  eiumal  unb 
auf  immer  ad  actum  übergeben,  une  bei  ben  *lH*iibeftinicrteu,  ober  niemals 
über  menigftenö  nid)t  auf  immer,  uüe  bei  ben  ^Heprobierten,  bie  mit  bem 
3lnötritt  aue  bem  lieben  gän,^Iid)  \\\\\>  auf  en»ig  uou  (^l)riftu«  unb  feinem 
ml)ftifd)en  i?eibe  abiieidjuitten  merben.  '-l^gl.  S.  Th.  3  q.  8  a.  3; 
:,^.Scvn  ^-  ^^^'^  .piinpt  ber  ii  n  g  e  l.     Qui  est  caput  omnis  principatus  et 

(£öviftu§  ba^    potestatis.  Col.  2,  10.    (Sr  ift  aber  bae  .V)aupt  ber  Smael,  infofern  er 
ift-  a.  über  alle  (Sngel  e  r  b  5  l)  t  i|t.     Coiistituens  ad  dexteiam  suam 

iu  coelestibus,  supra  omnem  priiicipatum  et  potestatem  et  viitutem 
et  dominationem  et  omiie  nonien,  quod  noniinatur  uoii  solum  in  hoc 
saeculo,  sed  etiam  in  fnturo.     Ephes.   1,  20.  21; 

[1  über  alle  S'ugel  t)  e  r  r  f  c^  t.  Onmia  subiecit  sub  pedibus  eins. 
Ej^hes.  1,  22.     ^^Hjl.  Fhü.  2,  9  sqq.;  1   Fetr.  3,  22; 

y.  für  alle  (iugel  II  r  q  u  e  1 1  b  e  r  C^  u  a  b  e  u  u  b  (M  l  o  r  i  e  ift.    .pat  er 

bie  (^mgel  and)  nid)t  erlbft,  ja  ift  er  bod)  UHmigftenc^  aU  C^ott  ber  Urbeber 

il)rer  ^nabe  unb  aud)  aU  Dienjd)  uicnigfteuv    ber   '^^ollenbcr  ibrer  (^Morie, 

ba  er  burd)  bie   'JJ(euid)uierbung   allen   i^reaturcn   eine   ^öt)ere   ii^ürbe    unb 

©eligteit  erlangt  ^at.     t^^i.  n.   1085;  S.  Th.  3  q.  8  a.  4. 

Ls^iftuJ^aupt  ^-  ^^'^"H'tuc^  ift  feiner    C^  o  1 1 1)  e  i  t   n  a  d)    in    bem    8iuue   .^anpt 

üiö  jyo«  -  aic- aller  Kreaturen,  alfg  er  il)r  (5^  o  1 1  unb  ^  e  r  r  ift.     Slüeiu  ba  ba^  |)aupt 

mmiö).      ^j^ij  j^^jjj  y^^-^^^^  berfelben  ^^latur  ift,    fo  ift    er   im   e  i  g  e  n  1 1  i  d)  e  n  ^inne 

a  l  ö  )))l  e  n  f  d)  b  a  !?  b  o  m  o  g  e  n  e  |)aupt,   caput    univocum,  ber  5^ird)e, 

felbftüerftaublid)  uid)t  loegetreuut  uom  ^^i>orte,   fonbern    ale   ber  im  '^^orte 

fubfiftiereube  'JJ^mjd)  ober  aly  ber  (^)ottmcufd). 

Unb  ,^mar  ift  (Sbriftuc>  alc>  6)ottmcnfd)  .V)aupt  bec^  göttlid)eu  ^Jieid)e0 

a.  uou  :)i  a  t  u  r  burd)  bie  bi)poftatifd)e  Union  uub  bk  plenitudo 
giatiae; 

b.  burd)  fein  '-Inn'bienft,  mie  mir  iu  ber  ßebrc  oom  'InTbieufte  (Sl)rifti 
ndl)er  gefel)eu  l)abeu.  §ieroon  l)eif3t  eso :  Ego  vici  et  sedi  cum  Patre 
meo  in  throne  eins.     Äpoe.  3,  21. 

(£inX^ai>^  4.  5U^  :paupt  ift  C£briftuc^  unfcr  S  t  e  1 1  u  e  r  t  r  e  t  e  r  unb  Mit  U 

jpainjtunfer  ler,  uub  l)ierin  baben  aud)  ha^  ^^3rieftertum  unb  ^]3ropl)eteutum  Sl)rifti 
^leiiDevtvetci.  ^^^.^^^  realcu  (^niub.  ^nbem  er  aber  bie  5i*iJi"i)fc  feiner  t)ol)enpriefterlid)en 
S^^iitigfeit  ,>ngleid)  mit  bcr  Don  i^m  oerfünbeten  ^ii$al)r^eit  ben  'i)ienfd)en 
^yimenbet  unb  fic  ^n  il)rcm  ^k\z  ^iufül)rt,  fie  bc^errfd)t  unb  in  il)nen  uer= 
l)crrlid)t  loirb,  ift  er  unfcr  Ä  ö  n  i  g.  Rex  sum  ego.  Joanyi.  18,  37. 
Habet  iu  vestimeuto  et  in  femore  suo  scriptum:  Rex  regum -et 
Dominus  domiuautium.  Apoc.  19,  16.  J^al)er  ift  haz^  Königtum  (£l)rifti 
^iel  unb  i^ollenbung  ber  beiben  anberen  5imtcr ,  obmol)l  binmieberum  \><\^ 
"iNriej'tcrtum  infofern  über  bem  Ä^önigtum  ftcl)t,  at«  (S;i)riftu^  fid)  fclbft  unb 
fein  ''^üixd)  @ütt  ülö  eungcy  l^obopfer  barbringt. 


§  120.   (Sbriftug  Äönig,  ^err,  ©efetgeber  unb  9fftc^ter.  415 

II.  m§  mni^  ift  e()riftu§  auii)  ^  c  r  v. 

1.  3itnäd)ft  ift  ß;t)riftu^5  |)  c  r  r  aller  ü  b  c  v  ii  n  t  ü  r  l  t  d)  e  n  @ üt e r ,  (^fjviituTiim- ber 
alter  Bd)'ü^c  ber  (S^cmigtljuiing,  ©iiabe  uiib  Btüi^Uit,  über  bie  er  nerfücjt  übentaturuAen 
wie  über  fein  (Eigentum,  inib  bie  er  aibMcilt  nad)  feiucni  $öül)(gefallen. 

X)i\  (Sl}riftuö  ber  ^^perr  ber  übcniatürlid)en  @üter,  ber  'il^af)rt)eit  iiub 
^iiabe  ift,  fo  lag  t^  aud)  gaii^  in  feiner  bemalt  unb  freien  5öal)l,  t>\t 
iBeife  unb  gorni  f^n  bcftiuimen,  in  ber  ik  um  :)ngciuenbet  luerben  foüen,  alfo 
namentlid)  bk  ^ird)enäinter  unb  3atranientf  cin.^uieli^en :  Ego  autem  coii- 
stitutus  Sinn  rex  ab  eo  super  Sioii  moiitem  sanctum  eins.  Ps.  2,  (>. 
|)ieranci  ift  flar,  bafs,  luenn  (£l)riftnv  feiner  Stixd)^  ein  fidjtbarev  Cberl)anpt 
unb  fid)tbare  i^i^'^*-''^  9^^^^  baburd)  fein  Königtum  nid)t  aufgehoben,  fonbern 
öielme^r  ausgeübt  unb  betbiitigt  unirbe.     '-Injl.  S.  Tb.  3  q.  8  a.  6  c. 

2.  ^Jlnn  fragt  ey  fid),  ob  unb  iuiinefern  (£briftn>o  aud)  .'pcrr  aller 
u  a  t  ü  r  l  i  d)  c  n    ^D  i  n  g  e    i  ft  ? 

a.  Va]^  er  als?  (i^  o  1 1  unnuifd)riinfter   .perr    alle  r   Aireatnren  ift,  ^i,^.i,'J,I\,,^. 
uerftel)t  fid^  uon  fclbft.     @r  ift  aber  and)  a  l  !o  OJt  e  u  j  d)  ü)r  ,perr.    Dabo  bov  luitüviutm 
tibi  gentes  bereditateni  tuam  et  possessionem  tuam  terniiiios  terrae.       '""^'^ 
Ps.  2,  8.    Data  est  mibi   onDil.^  potestas  in  coelo  et  in  terra.  Matth. 

28,  18.     Diefe  ^^ln^jprnd)e  erleiben  toine  ^^eid)rdnfung  unb  :Hu^ouat)uie. 

b.  ©benfo  gcmif^  ift  ev  aber  aud),  baf^  (ibriftuc<  feine  .V)errfd)aft  über 
bie  5citlid)en  X)ini]e  nid)t  in  Seife  eineo  irbiid)en  C5igcutnuivrcd)teo  ober 
einer  n)e(tlid)en  ,V)errfd)aft  lueber  ielbft  in  statu  viae  auvgeübt  l)at,  nod) 
burd)  feine  tird)lic^en  ^tellucrtreter  ausübt.  ^Melnicl)r  hat  er  in  |cineiu 
irbifii)en  Öcbeu  fid)  bie  5(rnint  eruniblt,  fo  ban  er  dou  fid)  fagen  fountc : 
Filius  bominis  non  babet,  ubi  caput  recliuet.  Matth.  8,  20.  ^er 
•^(paftcl  aber  fagt  ooui  .v^eilanbe :  Propter  vos  egenus  factus  est,  cum 
esset  dives,  ut  illius  inopia  vos  divites  essetis.  2  Cor.  8,  1).  Qe 
bod)  befaf3  (£^riftUi^^  ^ur  'Belehrung  ber  Seiuigen  '^^rinatcigontnm,  unb  ebcnfo 
fann  unb  folt  auii^  feine  Äird)e  bac<  il)r  uon  ber  ^iHn-fel)ung  ge]d)enfte 
irbifc^e  Qbni  aU-  beitigec^  unb  nniierlet;lid)ev  (5igeutuni  (il)rifti  nad)  (^bttcc^ 
Sillcn  befit^en. 

Sind)  erfannte  (ibviftuv  bie  irbifd)en  (Meuuiltbaber  an,  gab  bcni  ^^'aijcr, 
tra^  WS  ivaijer!^  ift,  unb  befal)l  bac^felbe  and)  ben  ^einigen  [Matth.  22,  21). 
^on  beut  9ktd)e  aber,  \>a^  er  ftiftete,  fprad)  er  ;^nui  ri3mijd)en  '^^rofonfnl : 
Regnum  meum  non  est  de  hoc  mundo.     J()ü)i)i.  18,  o6. 

c.  Senn  aber  (Sbriftn^o,  ber  J)err  aller  Tinae,  bie  öerrfd)aft  über  b^v:^  ,,  ,„',''•'•.     „ 
3cittid)e  tüii^renb  feiner  irbifd)en  Sauber fd)aft  nid)t  au^^iibte  unb  fie  and)  burd)   uub  iibtüDc^ 
feine  auf  (Srben  pilgernbe  unb  ftreitenbe  Äirdie  nid)t  ane^^übt,  fonbern  nur  burd)     ^'si'^"'""'- 
feine  prooibentielle  9^egiernng    unb   feine  @erid)te,  fo    folgt    barau^^    feine^^^ 

uieg§,  baf^  bie  iuelt(id)e  Gkmalt  unb  \>^^  irbifd)e  (Sigentniu  nnuuifd)ränft,  "^k 
irbifd)en  ^JJ?ad)tbaber  bagegcn  non  (Il)riftu^o  abfolut  unabl)ängig  feien,     renn: 

a.  ß()riftu^5  ber  .'perr  t)at  ben  irbifd)en  Cv^eumltbabern  nur  in  ben;,  eit=     ^h\-rtm\n- 
nd)en  unb  u^elt(id)cn  "I^ingen  (^eunilt  gegeben;  \i\  allen  ^^lnge(egenl)eiteuivbiirtu'n(Moniait= 
aber  feinet  ü  b  er  na  tu  r  I  i  d)  e  n  9fieid)ec\  bac^  er  in  hoc  mundo  geftif  tet  ''^"iildu.. 
I)at,  b.  l).  ber  ^  i  r  d)  e ,  ()at  er  i^ncn  jeglidie  (bemalt  nerfagt   unb  biefelbe 
au^ft^lief^lid)  fid)  felbft  uorbel)aIten.     "Tie  ^^Inc^ibung   biefer   (^ciralt   b^^l  ^^ 
auf  feine  ^tedöertreter  in  ber  ^ird)e  übertragen,  UKld)e  bat)er  in  biefeni  il)reni 
kirnte  nur  unb  fd)led)tl)in  oon  (£l)riftuC>  abl)iingig;  üon  l\'eufd)en  \\\k>  uierifd)^ 
(id)en  ^eiuatten  aber  unabhängig  finb. 

^einrid)  =  .<;■>  m^pcrt ,  yunnpi-nbium  bcv  rpflimitif.  IL  27 


416  ^m'iUx  5:ci(.   '2)Q§  2öerf  e&nfti.  C.  3)q^  Königtum  Sfirifti. 

H,lb'i„u>ic'  I^*  ^^"    (^cfctjcu    ßf)rifti    unb    feiner    ^ird)e    finb  alle  6:t)rifteu  Dl)ne 

njoit  jcbei;  boii  Unterfd)ieb  bec<  Staitbe^o,  nlfo  und)  Mc  d)riftlid)eii  Cbrigfoiten  im  öffentlid)en 

imuSvrvn'?n^^  luie  iiii  priiHiteu  lieben  CV)cl)oriam  id)ulbig,  uieim  onber^o  fie  m  CSliriftiic>  uiib 

feinem  .^eile  teilbabcn  nnb  feinen  5eitlicl)en  unb  emigen  @trafgcrid)ten  nid)t 

uerfallen  moüen.    '-li>ie  fie  bal)er  il)re  irbifd)en  'Ji'ed)te  nnb  (S^eiraltcn  üon  bem 

.pcrrn  empfaniien  t)aben  — ■  per  me  reges  regnant  et  legura  coiiditores 

iusta  deceniunt.  D-ov.  S,  15,  —  fo  finb  fie  and)   nerpflid)tct,    it)re  ®e= 

malt  nad)  bcm  ^iiMÜen  unb  juv  i>erl)errlid)nni3  (^ottcö  nnb  ^nm   'ii>olUe  ber 

^?trd)e  (Sl)rifti  an^oäuübcn.     X'ie  ^iird)e  aber  l)at  biW  9Jed)t   nnb  bie  ^]>f(id)t, 

fie  liieren    ^n  crmal)ncn    nnb  im  '^iamen  (^l)rifti    hmd)  bie  üon  (£l)riftu^  i()r 

übertrageneu  'JJiittel  an^nljalten. 

dtniflu^" bov  ^I^-  ^^^'  ^^^*^"^9  *f^  (It)riftu^^  and)  ber  @  e  f  e  t>  9  e  b  e  r  b  e  f>  9^  e  u  e  n 

(NH'fcyßcbcv  bo§    ^  U  U  b  C  i^. 

3(lei  foldjer  \](\t  er  ben  ilHnl)erfai3ungen  ber  "^rop^eten  gemiij3  ha^  (^c- 
ic\^  be^  eilten  ^nnbeö  in  feinem  c  c  r  e  m  o  n  i  a  l  e  n  nnb  legalen  Xeile 
aufgehoben,  in  feinem  m  o  r  a  l  i  f  d)  c  n  nnb  r  c  l  i  g  i  o  f  e  n  aber  b  e- 
[tätigt  unb  u  o  1 1  e  n  b  e  t.     il>gl.  Joann.  5,  17  sqq. 

Taf^  Sl)riftuc>  nid)t  blon  ^Hn-fün^iger  ber  '^nil}rl)eil,  fonbern  aud)  (5^e= 
fel^geber  ifr,  umrbe  im  ijon^il  oon  Orient  gegen  bie  proteftantifd)e  Öel)re 
au'obriidtid)  crtliirt.  8i  quis  dixerit,  Cliristum  Jesum  a  Deo  liomini- 
bus  datiim  fuisse  ut  redemptorem,  cui  fidaiit,  noii  etiam  ut  legis- 
latorem,  cui  obediant :  anatlienia  sit.  Sess.  6  de  iustif.  c.  21. 

(initu^ni^^  IV.  "äU  Äöuig  ift  C£l)riftu^^  aud)  9i  i  d)  t  e  r.  Omiie  iudicium  dedit 

^>firtim"Vncv   Filio.  Joann.  .5,  22.     Cum  venerit  Filius  hominis  in  maiestate  sua, 

SÄtmiX^t  omnes  angeli  cum  eo,  tunc  sedebit  supei  sedem  maiestatis  suae, 

et    congregabuntur   ante    eum    omnes    gentes.     Maith.  25,  31   sq.; 

ngt.  aud)  25,  32 — 46. 

1.  Sl)riftu^5  ift  Oiid^ter  feiner  ©  o  1 1 1)  e  i  t  unb  feiner  3)?  e  n  ]  d)  l)  e  i  t 
nad)  nnb  ^mar 

a.  feiner  g  ö  1 1  l  i  d)  e  n  ^  c  r  f  o  n  nad^  appropriatione,  infofern 
bac>  (^crid)t  ber  '-llHnc>l)eit,  bie  ^U^eic^ljeit  aber  bem  3ol)ne  angeeignet  mirb. 
^iH3l.  S.  Th.  3  q.  59  a.  1  c ; 

b.  feiner  W^  e  n  f  d)  l)  c  i  t  nad)  a(§  unfcr  ^  o  m  o  g  e  n  e  ^?  .^  a  u  p  t. 
Potestatem  dedit  ei  iudicium  facere,  quia  Filius  hominis  est.  Joann, 
5,  27;  ngl.  Act.  10,  42.  (^n^geben  ift  il)m  bie  rid)terlic^e  bemalt  feiner 
meufd)lid)en  9latnr  nad),  mie  fie  auf  (5^runb  ber  ^ufarnation  unb  feiuejg 
^Hn*bieufte6  il)m  gcbiibrt  (S.  Th.  3  q.  59  a.  3  c.)  unb  feiner  gottlidien 
*iPerföniid)feit  nad)  il)m  eigen  i|"t.  %x\^  ber  göttlid)en  ^erfon  c  n  t  f  p  r  i  n  g  t 
bie  (bemalt,  in  ber  meufd)lid)en  ^iatnr  mirb  fie  g  e  ü  b  t. 

2.  ^ie  ri(^terlid)e  %t\m\i  ei)rifti  erftretft  ftd) 

i.JJ^-  ^j,  a.  5  u  n  d  d)  ft   über   bie  SO?  e  n  f  (^  e  n  nnb  alle  m  e  n  f  d^  l  i  d)  e  n 

^jtirf)tey*"iU)a'bie^  i  n  g  e    in    bcrfelben    ii3eife    mie    bie    föniglid)e    (bemalt    im  allgemeinen. 

^jjknfrficn.     '^iefc 'bemalt    übt    (Sl)riftuc^    nid)t    blof?  in    iudicio  particulari   et  uni- 

versali    (S.    Th.    3    q.    59    a.    5),    fonbern    aud)    fd)on    in    bicfer   ^i\X 

nnb  gmar 

a.  in  ber  5ln^teilung  unb  ©ittäic^unn  ber  Knaben ; 
(j.  in  ber  ^wlcilung  5eitlid)en  i^ol)ne!o  unb    3eitUd)er    ©träfe    auf  bem 
^l^ege  ber  5$orfel)nng; 


§  120.    ef)riftii§  .^öntii,  .^err,  (55e[e^gebev  unb  9f?id)ter.  417   , 

Y.  biirc^  feine  3tc((öcrtretcr  in  bcr  ftrdjHc^en  ©eric^tsbarfeit  in  foro 
interno  imb  in  foro  exteriiu. 

^atiegcii  ijat  ß^riftu^  bie  Übuiiö  meül  id)cr  ^erid)t^bartcit  bculuclt^ 
iiä)tu  9?id)tevii  überlaffcii,  imb  nid)t  fclbft  üben  iiioUeii.  Quis  me  constituit 
indicem  aut  divisorem  snper  vos?  Luc.  12,  14; 

b.  and)  über  b  i  c  @  n  g  c  ( ,  511  benen  (II)riftn^3  uid)t  bio]]  aU$  ©ott,   ^if^.ii|,^f„„^ 
fonbcni  and)  alv  Dieiifd)  in  einem  rid)tcrlid)cn  ^^er^ältni^:^  ftel)t,  in[ofern  er  ^Kidnov  äOa- mc 
d)r  ,V)'Uipt  ift.     ^ie  ijnten  ©ngcl  empfangen  üon  i(]ui  bic  ^-l^oüenbnua   il)rec>       ^""'^'^' 
Colones,  bie  bofen  @ngel  bic  i^ollenbung  ü)rcr  Strafe,     i^gl.   S.  Th.  o  q. 
59  a.  6. 

V.  3n    biefer    Q^it  tjerrfc^t    (il)riftne  bnrd)    ba^  Ä^  r  e  n  5  nnb  im  .„u/cliStiu^, 
Kampfe;  am  jüngften  läge  ift  feine  .V)ervfd)aft  aftucU  noKenbet  nnb  aüev,   ^^^'iievvmn!"'' 
\va^  nid)t  (^)ott  ift,  it)m  üoütommen  nntenuorfen  :    bie  3(noenini()Iten  in  ber 
Orbnnni]  ber  (^nabe  nnb  OHorie,  bic  ^erbammten  in  ber  Orbnnng  ber  @e= 
redjtigfeit.     T)iefe  .perrfd)aft  (il)rifti    baiiert    e  \v  i  g.  Ilegni   eins   non  erit 
finis.     Lue.  1,  00.     iögl.  im  5i)mbolnm:    cains  regni    non  erit  finis. 

Tiefer  3a^  ift  foiuol)!  gegen  jene  .'oäretifer  gerid)tet,  bie,  luie  bie 
(Sabetlianer  unb  mo^l  and)  lUiarceUnc^  oon  5(nci)ra,  bel)anptcten,  ber  l'ogoi^ 
fei  nur  in  ber  ^^jeit  am  (.^ott  Ijeroorgetreten  nnb  tel)re  am  S'nbe  ber  X)inge 
mieber  in  bie  unterid)iebv(o|e  güttlid)e  C£'[iü)eit  ^nriid,  alv  and)  gegen  jene, 
metdjc  etimi  ein  Vlnfljören  ber  :Utenfd)l]eit  ß()ri|ii  ober  il)rer  l)i)poftatifd)en 
^Bereinigung  mit  bem  i^igoe  anncl)men.  Ter  erftc  ^rrtnm  ^erftört  bav 
Togma  bcr  Irinitiit,  ber  ^meite  jenev  ber  ^nfarnation. 

Tie  Qnfarnation  banert  benuiad)  c  m  i  g    fort,    nnb    e  m  i  g   bleibt  bae^   ,     '•«-• 
infarnierte    Jl^ort    |)aupt    feiner    ^iird)e   nnb    Sieger    über  Xob  nnb  .pbllc.  ilnju'iarjudrf) 
ÜNenn  eö  bat)er  1   Cor.  15,  24  sqq.  beijst,  ba\^  ber  ^ol)n,  menn  il)m  al(e£>  ^"" '^J,X  "^'" 
unteriuorfcn  ift,  bat-»  ^Jhid)  bem  ilniter  übergebe,  fid)    felbft  il)m  unternierfc, 
fo  baf3  bann  ^ott  alles?  in  allem  fein  merbe,    fo    ift    btcc^    nid)t    anber^^  ^u 
Dcrfteben,    ale^    bat*3    (£l)riftnc^    feiner    iyienfd)l)cit    nad)  nnb  mit  ibm  bic  ge= 
famte  il)m  nntermorfenc    'iik'lt    i^htt    nntermorfcn    fei  nnb    il)n  iierl)errlid)e, 
nid)t  aU  ob  (£briftn^>  feiner  I1ienfd)l)eit  nad)  nid)t  jd)on  je^t  unb  innner  bem 
33ater  uutenuorfen  unire,  fonbern  iiieil  mit  ber  aftuellcn  Untermerfnng  aller 
T)tngc    unter    (£l)riftnc^    and)    il)re    Untenuerfung    unter    (hknt    uollenbet  ift. 
T)iejelbe  5llsa^rl)eit  fprid)t  ber  5ipoftel  am^,  menn  er  jagt  :  Omnis  viri  caput 
Christus  est  ...  .  caput  vero    Christi    Dens.     1    Cor.    11,  3.     ^gl. 
S.  Th.  3  q.  8  a.  1  ad  2. 

5(  n  m.  3)n  bor  2  c  11  f  e  l  bcr  crftc  Url)ebcr  bcr  Sünbc  uub  iuiofcrn  aUcf.  5.^öfcii 
ift  unb  fortiiiäl)rcub  511111  3lbfaÜc  ncrtübvt,  luciui  er  niid)  iiid)t  jcbc  Süubc  luirflirf)  ocr= 
urJQC^t,  faiiii  er  b  q  •?  .s^i  q  u  p  t  bcr  ^o[cn,  rcx  super  uiiiversos  filios  superbiae 
{Job  41,  25)  unb  bcr  ^  ü  r  ft  b  c  r  S  c  1 1  genannt  luerbcn.  ^Ngl.  S.  Th.  3  q.  8  a.  7. 
äfnfofern  ber  '?!  n  t  i  rf)  r  i  ft ,  menn  er  and)  nid)t  ot-o  eine  ^ntnrnation  be^S  Satan§  tH'=^ 
3eid)net  merben  tann,  rpcgen  ber  ®rö§e  feiner  ^ivSlu'it  büö  iiollfonniienftc  unb  i'or-;üc3* 
Uc^fte  SiVrfjeug  bc^jclben  ift,  tann  oiid)  er  .s^i  ü  11  p  t  bcr  S3ö]en  genannt  merben.  'i^gl. 
S.  Th.  3  q.  8  a.  8. 


27* 


3j0it  htv  ۟vd)t. 


§  121.      ÜDcrfid)t  luib  ©intcilinig, 

.,  ..".fj-  ,  I.  Hie  uou  (ihriftuc^   ncrbicntc   unb  in  itim   alc^   unfercm  öniiptc  cnt= 

(fDvimtö  iii)iunu  iprmgeiibc  mxahc  iinrb  bciii  cm^cincii  vJccn]a)cn  burd)  bic  bcm  l)euigcn  (3)ct|tc 
Krf)\'(ii)vmS  1^1'^  ^^^'^^'  bciinrfcnbcii  lln*arf)c  nppropriicrtc  ^Hcc^tfcrtigitng  ^ugeuicnbct.  Tiv- 
^"^■^''"  an.  i^iiyfjj  j^ficr  incrbcn  bic  l)tcn|"rf)cii  mit  Sl)viftibo  iljrcni  .pauptc  unb  uiitcrciu^ 
anbcr  511111  iin)ftifd)cii  t^Mbe  (il)rifti  ober  ,^iir  Aiird)c  üercinigt.  Turd)  bic 
']3rcbi9t  imb  bic  2pciibiiiii]  bcr  an  fid)tbarc  3'^ii'^)cn  ak-^  causae  instrumen- 
tales gefnüpftcn  (>5nabcn  mad)t  bic  ^ird)c  aU  T)icncrin  (^t)rifti,  causa 
ministerialis,  bic  einzelnen  lh'cni'd)cii  oiiQl'^^i"^)  i^*^^"  'ii>^i)i*licit  nnb  Ö3nnbc 
(^l)rifti  tcill)aftii3. 

Da^er  fnnn  man  iad)gcmiiB  an  bic  öcl)rc  uon  (it)riftne  5nntid)ft  bic 
öcl)re  non  bcr  Stivdjt  nnb  l)icran  bic  ^cl)rc  üon  bcr  (3nabc  nnb  9{cd}ticrtigmu3 
unb  bcn  l)ciligcn  ^atramcntcn  anfdjlicpcn. 

Dac>  gallo*-'  '-^'^^'f  '^'-'^'  'pt^ili^linig  nnb  ^Bereinigung  bcr  'JJ?en|c^t)eit  in 
bcr  Äird)c  ober  bic  5(nefül)rung  bce  (£'rI5fungeiucrfee  mirb  bem  l)ciügcn 
Reifte  angeeignet  (n.  507);  mie  bcn  (^(liubigcn,  fo  luoljnt  er  and^  ber 
^ird^c  infolge  biefec^  'ii^irfcno,  5U  bcm  er  gefcnbct  ift  (n.  508  ff.  i,  in  be= 
fonberer  'iiunfe  inne. 
ii'^^-  II.  fcu   ber   5Uio(ogctif  mirb    bie  (^öttlidifcit    bcr  ^irdie  nad)ge= 

etym,  unD  boviincien  nnb  gegen  alle  Eingriffe  ncrtcibigt;  m  bcr  1 1)  c  0  l  0  g  1 1  d)  e  n  Cr  r  ^ 
f  e  11  n  t  n  i  c^  l  e  ()  r  c  aber  luurbe  bic  l^el)rc  non  berj^ird)e  fd)on  bel)anbe(t, 
infofern  M^$  fird)Iid)c  ^ct)ramt  nnb  bic  fird)(id)e  Überlieferung  (^(auben^= 
quelle  ift  *ii.  13).  .pier  Ijabcii  mir  bal)er  nur  hat-'  $i3  c  ]  e  n  unb  bie 
@  i  g  e  n  f  d)  a  f  t  e  n  bcr  ^'ird)c  3U  nntcrfud)cn  unb  bie  f  i  r  d)  1  i  d)  c 
§  i  e  r  a  r  d)  i  c.  Qu  beiben  !Ieiku  biefc^^  !Iraftate^  merbcu  luir  un«  aber 
barauf  bcfd)ränfcn,  bie  b  0  g  m  a  t  i  f  d^  e  n  $^emeife  ^n  eri3rtern,  mälirenb  mir 
bic  5(rgnmcntation  aibo  bcn  imtürlidicn  "ii?al)r^eitcn,  bie  auc^  oI)nc  befonbere 
göttUdjc  Offenbarung  crtannt  mcrbcn  föiinen,  ber  SIpologetif  übcrlaffen. 

A,  Wtftn  xxnh  iBx^txxfdjafUn  t»ct  ^tril;e» 

§  122.     Urfpruug  bcr  ^ürdjc. 

^Ngl.  Billot.  Tractat.  de  Ecclesia  Christi.     Pag.  63  sqq. 

S  {)  r  i  ft  u  §  Ijat  eine  ^  i  r  d)  e  g  e  f t  i  f  t  e  t  in  g  0  r  111  einer 
0  0  n    ber    e  l)  n  a  g  0  g  c    0  e  r  f  d)  i  e  b  e  n  e  n    (^  e  111  e  i  n  f  d)  a  f  t. 

I.  ^eoor  bicfc  Xt)efc  bemiefen  unrb,  muffen  mir  gum  befferen -3Ser== 
ftiinbni^  einigc^^  iioranc^fd)icfen. 

Tie -Xc  bcv  ^'  "^^^^^  -^^^'^^  ^f^  9^^9^^^  ^^^  ^^  ^  t  i  0  n  a  (i  ft  e  n  gerichtet,    ^laä)  bcn' 

?watipnaititen,  felbcu  molltc  ^cim  fcinc  ^ird)c  grünben,  foubern  nur  bie  ^(nfnnft  beö  gött^ 

icfn^luiVr  fl'e»  lid[}cn    ^J^eid)C6,    b.    l).    bcc>    ocrgciftigten    ^Il^effia^reicf)e^    ü  e  r  f  ü  n  b  i  g  c  n. 

ftiftet. 


Jvartatc?. 


§  122.     Urfprung  ber  ^hd)t.  419 

'^a^er  bcabfid)tigtc  ^t)n§  awd)  fcine^ineg^,  ben  jübifd)cn  ^nUn§>  ah^n']d)a^\cn 
unb  eine  neue  ^icUgion  nn  bic  ©teüc  bcr  inoiaifd)cn  5U  fe^eu;  üiclme^r  be- 
obaii)tctc  er  felber  hv$  05c[e^  'D^ofi^3  bi^  511  feinem  !Xobe.  (Irft  narf)  beut 
Zobc  J^efu  trat  infolge  ber  @iferfui1}t  ^iinfdjen  ^ctnit'>  nnb  ^auhi^  eine  Don 
ber  Siinagogc  iicrfrf)iebcnc  .siird)e  in^i  ?ebcn,  bie  nn^?  einem  boppelten  ©temente 
^nfammengefet^t  mar,  bem  f  ü  b  i  f  rf)  e  n  ,  ba^-  non  "13  e  t  r  n  t^  oertrcten  marb, 
nni^  einem  nenen  g  e  i  f t  i  g  e  n  ,  ba^o  ']?  a  n  (  n  c>  feinen  Urfprnng  oerbanft. 
(^egen  biefe  rationaliftifrf)e  5lnffaffnng  baben  mir  ^^n  bcmeifen,  ba\]  (5I)riftne^ 
nic^t  btoil  geprebigt,  fonbcrn  mat)rt)aft  nnb  mirtliii)  eine  religiöfe  (^emeinfii)aft 
gegrünbet  ^at. 

2.  Über  bat"  33erl)ä(tnic>  bcr  iiord)rift(i(^en  !;Ke(igion  ^n  ber  non 
ef)riftmo  gegriinbeten  ift  folgenbee*  ^n  bead)tcn: 

a.  I^er    iDiittelpunft    aller    ^IJeligion    nad)    bem    Siinbenfalle    ift    ber    (ci,,.!,!;]^' i,cv 
(Sriöfer  ^c]^  G^riftng,  ol)nc  ben   c^^  non   bcr  Sünbe   ber  ^tammcltern'^^ittcamnftaKcv 
an  fein  .?)eil  gibt.     Ta()er  mnrbe  er  and)    g(eid)  nad)   bem  3iinbenfa(le  ben     '  '"'^""" 
i^Jtcnfd)en    ocrl)cii3cn.     'I^iefe    iHn'bcii^nng    nnb    bie    .v^offnnng    auf    (if)riftn^o 
füllten    bie    2tammeltern    il)ren    ^  i  n  b  c  r  n  ,   biefe    in    iliren   ?5 11  ni  i  (i  c  n 
crt)alten   nnb    ben  mat)ren  (Mottcv^   nnb  (il)riftne(=,^^nttn^3   pflegen.     Unter  ber 
güt)rnng   ber   ^n  a  t  r  i  a  r  d)  c  n   mar   biefe   ^Keligion    bnrd)   baci   iinflere  !ik= 
tenntni^o    nnb   bie  Opfer   eine    fid)tbare  C^emeinfdiaft,   menn   bac^   ^anb    ber 
@inl)cit   and)    nod)    fcl)r   lofe  nmr.     Tnrd)  bat^   m  0  f  a  i  f  d)  e    5^  n  n  b  n  i  ^o 
folltc  bie  mal)re  ^Keligion  im  ifraelitifd)en  ^Hilfe  Iren  bema()rt  merben,  miil)rcnb 
für  anbere  i^ölfer  ba^o  patriard)alifii)c  3t)ftcm  beftelien  blieb. 

"I^ic  (Sinl)cit  ber  .Hird)e  fpridit  ber  1)1.  Il]omac>  tlar  aiicv  menn  er  fd)rcibt:    i^^nil^hcx 
Saiicti  patres  non  insistebaiit  sacranieutls  l^'galibns   tainqnam  qui->firrt)c  iin;jiitcn 
biisdam   rebus,   sed    sicut    inia<riiübus    et  unibris  futurorum.     Idem "  ■'^"'^" 

autem  est  motus  in  imaginem,  in  quantnm  est  iniafro,  et  in  rem 

Et  ideo  anti([ni  patres  servando  lep:alia  sacranienta,  ferebantur  in 
Christum  per  fidem  et  dilectionem  eandem.  qna  et  nos  in  ipsnm 
ferimur,  et  ita  patres  antiqui  peitinebant  ad  idem  corpns  Ecclesiae, 
ad  quod  nos  pertinemus.  S.  Tli.  :>  q.  cS  a.  ?>  ad  3.  ^ic  ^ird)C  bc^o 
eilten  nnb  Dienen  53nnbec>  ift  bat)cr  bem  üi^cfcn  nad)  eine;  mie  bie  @tnfe 
ber  "^  0  r  b  e  r  c  i  t  n  n  g  üon  ber  2tnfe  ber  i>  0  11  e  n  b  n  n  g  ift  bie  i^ird)e 
bee  eilten  oon  bcr  bcc>  9tcncn  ^cftamentcc^  ucrfdiicbcn.  :3cbod)  pflegt  man 
nnr  bie  Aiird)e  bc^o  '>?encn  Xcftamcntcv  alc^  5tird)c  im  engeren  2  i  n  n  e 
5n  be5eid)nen. 

'5)aß  (il)riftn0  and)  ba!ö  ;p^uipl  bcr  (^liinbigcn  int  5(lten  53nnbe  ift, 
ba^  biefe  burc^  ben  ©tauben  an  ben  oerl)cit3cnen  STli3fer  nnb  bnrd)  feine 
©imbe  bae  ,v>eil  erlangen  tonnten  nnb  and)  änf^crlid)  ,^>n  einer  fird)lid)en 
(Memeinfd)aft  in  einem  (Glauben,  einem  ,V{nltnc^  nnb  einem  Äird)enregimcntc 
ücrbunbcn  maren,  ift  bie  cinftinunigc  V'cbre  bcr  ^äter  luib  X()eologcn. 

^iefe  (Sinbeit  bc^  bitten  53nnbcc^  mit  nm  im  (^Hanben  nnb  in  (il)riftn^5, 
aber  and)  in  ber  ängcrcn  Cskmcinfd)aft  be^o  ^kfenntniffecv  btt"  Sinltm  nnb 
bec>  9iegimcntcc^  fübrt  aud)  bcr  ^h-ief  an  bie  .vi  c  b  r  ä  c  r  nät)er  an^. 
33gl.  namcntlid)  c.  11. 

^m  meiteften  Sinne    ift  bal)er    bie  .Hird)C    fo  alt  mie  bie  51^elt.     '^ic.^tp/j,^,^'',;;,^,,, 
(Stemente    ber   (^emeinfd)aft   treten   anfange^   fel)r  nnoollfonnncn,  bann  immer 
oollfommencr    auf,    am    uollfommenften    in    bem    non    (it)riftnc^    gegriinbeten 
|)eit9inftitntc. 


420  53on  bcv  .^irc^o.     A.  ifficfcn  unb  (Sigcu[(^aftcn  bcr  ^irdf)c. 

Obgleich  bic  ^ird)e  im  lüeitercn  ©innc  mit  ^Ibom  itircn  9rnfang  hat,  fo  pflegen 
bod)  3?Qtci'  unb  5:t)co{ogcu  bcn  Urfpning  bcrfelbcn  nid)t  auf  '^(bom  ^jnvürfsiifülircn,  fonbern 
anj  %bd,  bcr  ha^B  crfte  (Mott  uiot)lgcfäaige  Cp^v  barbrarf)te.  35gl.  Matth.  23,  35; 
/A'ör.  11,  4. 

vic  MivdK  bc"  ^*  ^'^Ö^"   ^^^  ®iul)cit   ber  ^ircl)C  be^   eilten  unb  9?eucn  !Ieftnmcntc^ 

.'i^/ll.W.^Äu^V§l)at  man  cingcuiciibct,    bcr  5(tte   inib    bcr  ^J^ciic  33unb  feien  (^  c  g  c  n  |  ii  t^  c , 

'ä\inu^?[H-"    i^^i^'  ^^''^"ci;    «Hb  C^)iiabc.     X^a^  ^>{Itc  Xcftanicnt    ift  jebod)    fcinc^uicg«  blog 

(^c[c^,  lüiibcrn    and)  (S)  n  a  b  e  n  o  c  r  t)  e  i  J3  n  n  n  /    unb    bic    (^crcd)ten    be^ 

5((tcn    ^nnbce    crlanc^ten    bnö    .peil    nid)t    buri^    t>a^    ®  c  f  c  ^    allein, 

fonbern    bnrd)    bic  (^  n  a  b  c.     ^a^o  ift    bcr  (S^rnnbgebanfe    bcr    panlinifd)cn 

^^•^riefe    an    bic  ')i  ö  ni  c  r    nnb    an    bic  (l^  a  l  a  t  c  r.     5(nf   bic    @in^cit   bcr 

,s?ird)c  in  beiben  Xcftanientcn  bcrnfcn  fid)  nad)briicflid)ft  bic  51  p  o  I  o  i^  e  t  c  n  , 

um  ben  ilnn-unirf  bcr  ^)^  c  n  l)  c  i  t  bcö  (il)riftcntninö  ^urücf,^nnicifcn. 

untcviiiicb  ^'  ^^^^f  '^*^^'  lieberen  ^citc  ift  ber  11  n  t  e  r  f  d)  i  c  b  5Unfd)cn  3l)nagoge 

^uiifiiuu  -^t)na-  unb  ,Siird)c,  bcr  il^  o  r  bereit  n  n  g  unb  ^^  o  (l  c  n  b  u  n  g ,   bem  ^  d)  a  1 1  e  n 

(loflo  u.  Miictio.  j^j^^  ^^^^^  ^v  ^  I  ^  j^  ^  ^^^  o|jjV  ^^  g  j^  m^j^  j^j,^.  |)  c  r  r  i  n  ,  bem  U  n  m  ii  n  b  i  g  e  n 

nnb  bem  'JJi  ü  n  b  i  g  e  n  genau  feftäuljaltcn. 

'-föenii  bicfev  Untcviri)teb  uou  älteren  ^.^äterii  mitunter  in  all.yi  fd)roffer  Seife 
QU^gefüt)rt  mirb,  fo  ift  jn  bebenfen,  ^^a^  bicfelben  nid)t  bic  auf  St)riftu§  uorbereitenbc, 
fonbern  bic  uou  ßl)riftui^  abgefallene  3i)nagogc  im  3hige  liattcn. 

5Iuv  bem  gcfd)ilbertcn  35erl)ältnie>  ber  et)nagoge   ;ur  .^{ird)e  folgt,  baf^ 

alle  'i^oKfommcnljciten    ber  3i)nagogc,    nid)t  aber  bereu  Unoollfommenl)citcn, 

mic  bic  4^äretifer  ber  tatl)olifd)en  ^ird)e  oor^nmerfen  pflegen,  auf  bic  fat^o= 

lifd)e  ^irdjc  übergegangen  finb.     ^^gl.  Hehr.  8,  6. 

^ic  '{'mii-  in  ^-  ^^'^^  ö^briftU!o    in    feinen    iicrfd)icbencn  Stäuben,   nämtid)    ber  ^x- 

iirvcm  binnirtKnuiebrignug  unb  bcr  (^rliölinug,  bcrfclbe  ift,  fo  ift  and)  feine  ^ird)e  in  statu 

Mm\\r>i^-      ^^[^Q    iii  Statu    pui'gationis    unb  in  statu   gloriae,   b.  l).  bic  ftreiteube, 

Icibcnbc     nnb    triumpl)icrenbe    s\\x&)z     eine     unb     bic  fei  be     in    ben 

uerfd)iebencn    ;]uftänben    unb    2tufcn    il)rcr    ©ntuurfelung.     5Bcnn  mir    ben 

Urfprung  ber  .Uird)c  unter)ud)cn,  befd}iiftigcn    mir  umo    fclbftocrftänblidj  nur 

mit  ber  ft  r  e  i  t  c  n  b  e  n  Äirii^c. 

4.  ^nrb  nad)  bcr  b  c  m  i  r  f  e  n  b  c  n  Urfad)c  ber  ^ird)e  gefragt,  fo  ift 

^u  antmorten,  ba(3  (^^  o  1 1    ber    T  r  e  i  e  i  n  e  bic  b  e  mi  r  f  e  n  b  c  Urfac^c, 

causa  effiriens  ber  ^irdjc  ift. 

xic  MhdK  tac>  ^-   -  ^^'  ^Tird)c  mirb  überall  in  ber  beiligen  5d}rift,  mie  and)  oou  ben 

acpcvr  bce  xiTi^  ^i^ätern    alc^  5B  e  r  f    (^^  o  1 1  e  c> ,    b  e  !§    T  r  e  i  c  i  n  e  n  ,    be5eidinct,   \>([^^    in 


i'tncu: 


oerfdjicbcueu  33e5iel)ungcu  ben  iierfd)icbenen  'ferfouen  angeeignet  mirb, 
unb  jmar 

bi-v?  ^><atovv,  y    ^  c  in   33  a  t  e  r  ,   a  u  c>  b  c  m   bic   ^\x  di  c  i  ft ,    in  jenen  Stellen, 

meld)c  bic  gau^c  .v>eil^^orbnung,  ine^befoubcre  aber  bie  53erufnng  ber  '^Ipoftel 
unb  il)rc  iöegnabiqnng,  fomie  bic  53erufiing  bcr  (gläubigen  auf  ben  ^^ater 
5urüdfüt)ren.  53iif.  Rom.  11,  36;  1  Petr.  1,  2\;' Matth.  16,  17; 
1   Cor.  8,  ()  n.  f.  m.; 

ö^j  5oi)m->,  ^j.  ^  c  m    3  0  l)  n  e ,    b  n  r  d)    ben    f  i  c    i  ft ,    unb  ber  überbie^o  a  l  §> 

lU  e  n  f  d)  il)r  .s>aupt,  Stifter,  .'pirt,  5lpoftel,  !:I^ifd)of,  ,f)ol)erpricfter,  (Mrunb^ 
ftein  u.  f.  m.  ift  uiib  fic  mit  feinem  isl^lntc  ermorben  nnb  gegrünbet  bat. 
i>gl.  1  Cor.  ]i>,  27;  Ej^Iies.  1,  22.  23;  5,  23;  Col.  1,  iS;  Act.  ,20, 
28  n.  f.  m.  llnfcrc  3:i)efe  be,yebt  fic^  auf  bic  Xl)ätigfcit  Sljrifti,  bie  er  al^ 
'JOlcnfd)  in  ber  Stiftung  bcr  ^ird}C  ausgeübt  bot; 
be«  Dcti.  ©ctftc§.  y^  ^  c  1,1    l)  c  i  I  i  g  e  n    (S^  e  i  ft  e ,    uou    bem    fic    e  r  l  e  u  d)  t  c  t ,    in 

alle  ^ri'al)rt)eit    ciugcfül)rt,    gebeiligt    unb    ücrflärt    mirb      1    Cor.  12,    13). 


198. 


§  122.     Urfprung  bcr  Stirci)c.  421 

3313I.  afle  öoit  bcr  ©enbimg  mib  ^irffamfcit  bc^    ()ciligen  ©ciftc^^  rcbenbeu 
etellcn  (n.  401). 

b.  -pi^i'ii^d)  ift  baC-  ^]^  r  i  u  c  i  p  ,  biivd^  uielrf)e^o  bie  ein^^chtcn  ll)knfd)en  ,^.^  <s!rmi>mxn 
5ur  ^irc^c  Derbunbeu  mtb  in  bcr  Ä^trc^c  mit  iicrfd)(cbeiien    Suitcni  betraut,  mit  wx  r^c 
mit    bcfonbercn  (^eiDiiItcn    iinb   ^abcu    au^^i^criiftct    finb,   (5^  0  1 1    ]  c  l  6  f t ,  iSinbunJ  mu 
(S;  ^  r  i  f t  u  !?  ,    bcr    I)  c  i  l  i  g  c    ®  c  i  ft.     Tic  ^crbinbiiiu]  bcr  (S^licbcr  bcr        ^"'^"■ 
^ird)c  untcrciimnber  l)at  jomit  i^rcn  (^  r  11  n  b  in  i  ()  r  c  r  ^  c  r  b  i  u  b  uii  g 
mit  ®  0  1 1.     Unb  ^rnar  ift    bicc^  nufjt    etwa  blof^    bei    bcr  @ntftel)iing  bcr 
^irdjc  bcr  gall  gcirc[cn,  fonbcni  cs^  ift  fortiinil)rciib    unb  biird)iueg  fo,  mic 
and)    fofort  cin(ciid)tct,    mcnii  mau  bcbcut't,  baf5    bic  kl)rcubc  ^ird)c    burd) 
bic  gottlid^c  (S)uabc  unb  ©cmalt,    übertragen    in  bcr  'ii^cil)c    unb  3enbnng, 
bic  börcube  .Svirdjc  aber    burd)    bic  ^-iiMebergcbnrt   am^  bem  iBaffer  unb  beut 
^eiligen  Reifte   fort   unb    fort    entftcl)t    unb  beftebt.     Turdi  bie  'il'eil)e    unb 
Beübung    fomic   burd)   bic  3öicbcrgebnit   mirb   aber  eine   uuiuittclbare  ^^er= 
biubnng  mit  @ott  unb  eine  übernatürliche  @(eid)förmigteit  mit  il)m  beiiurft. 

T)icfc  iBae)rI)cit  ift  and)  auc^brnefüd)  au-?gefprod)en  rk  ^Siißuua 

a.  in  bcr  l)  c  i  li  g  e  n  B  d)  r  i  f  t ,  uunin  fie  lcl)vt,  baf?  luir  '^i^'^ii^*rf)IJ\"Lt'in(|rf)nft 
ein  ;i^eib  in  bcr  .s^ird)e  finb,  meil  uiir  alte  getauft  finb  in  einem  Reifte '  u.  ivabttion. 
(1  Cor.  12,  13).  |)ierl)er  gel]öreu  and)  fämt(id)e  Bteden  über  (5l)riftu^, 
ba§^  ."paupt  bcr  .Slird)e.  5?gl.  11.  1168  ff.  ^abiird)  bnbcu  mir  ferner  nac^  bcr 
l)eiligcn  2dn*ift  u  n  t  e  r  e  i  n  a  n  b  e  r  rs)cmeinfd)aft,  baf;  mir  (i)cnunufd)aft 
t)aben  mit  (^  0  1 1  tu  (i  l)  r  i  ft  u  «  (Joa)nL  1  7,  20  sqq. ;  1  Joanii.  1 , 
5.  sqq.'i.  ''){\\d)  bic  33crnu1)rung  ber  (£I)rifteugemciube  burd)  bie  'l^rcbigt  bcr 
^npoftel  ift  ein  ilUn-f  bc^^  ^errn  ^  Act.  2,  47); 

|j.  11  0  n  \>e\\  ()  (.  33ätern,  bic  febr  oft  uucberbolen,  aUe  Cil)rifien 
feien  6^licbcr  ciuec^  l'eibcio,  mcil  ein  Wott,  ein  CSb^iftuv,  eine  'v^kn-nfnug,  ein 
%t\\i  ift.     ^-Md)  ergibt  fid)  bicv 

Y-  a  u  «  b  e  r  l>i  a  t  n  r  b  e  r  3  a  d)  c.  X  ie  Aiird)e  ift  niindid)  eine 
über  u  a  t  ü  r  1  i  d)  e  (^)eineiufd)aft,  in  ber  mir  mit  @ott  unb  (5l)riftuc^  ucr= 
bunben  finb;  bal)er  fanu  uid)t  etmao  'Ji  a  t  ü  r  l  i  d)  e  c^ ,  fonbcni  nur  C^)  0  1 1 
f  c  I  b  f t  bic  bemi'rfcube  Urfad)e  bicfer  '-In'rbinbiing  fein. 

(Se  gebt    bciiinad)   ,;mar   ntd)t    uotmeubig    ber    ;^eit,    mol)l    aber    ^  ^  ^'xic  ^sa-biitbuna 
C  r  b  u  u  n  g    n  a  d)  bie  i^erbinbung    mit  (il)riftuc>  bcr  3$erbiubung  mit    bereit  <^sott  u.  bn 
Ä'ivd)c,   mie    bic    llrfad)e    bcr    il'irfuiig   noranc^   mie   and)    bcr    33crbiribung'''',!t^Je„f"i,i',Je,l''" 
(£l)rifti  mit  uu«  bie  33crcinigung  bec>  ^'ogoc^  mit  ber  ll)(cnid)l)eit  (il)rifti  unb    ^-!^"i)'i't"M"ic. 
ber  ^nn-binbung    bcr   ^^(poftel    uutercinanbcr    i()re   '-^Bereinigung    mit   (il)riftu^o 
burd)  i()rc  ^-^crufung  ^u  i()m  i)orauc<gcbt. 

ll)^it  bcr  ilMil)rl)eit,  baf^  in  bcr  Crbnung  ber  causa  efficiens  bic 
^crbinbiing  mit  (il)riftue  bcr  ^^erbiubnug  mit  ber  .^iird)c  ooraugcl)t,  ftebt 
fciucc^mcgc^  im  ilUbcrfprud),  baf^  bie  ^1rd)c  bie  causa  iiistrunientalis  unb 
ministerialis  ift,  burd)  mc(d)c  (i:i)riftu!5  bie  'JJicnfd)en  mit  fid)  oerbinbet.  (5c^ 
ift  t)icluicl)r  beibc$  fcft^ut)altcu,  niimlid)  baf?  niemaub  ,\nr  ^iird)c  fonunt 
außer  burd)  Cil)riftU6  unb  ben  ()eiligen  (Mcift,  bic  causa  efficiens  bcr  ,kird)c, 
imb  ^i\\]  unu3ctcl)rt  mcuigfteuc^  in  ber  gemöl)nüd)eu  (^)nabenorbniing  nicnmub 
äu  Sl)riftu!r>  fonunt  ali^  burd)  'i>k  ^  i  r  d)  c ,  bic  causa  histrumentalis  unb 
ministerialis. 

^-föenu  mir  in  nnjerer  It)eje  bebaupteu,  (£l)riftuö  I)abc  eine  .ViMrd)c  gc^ 
ftiftet,  fo  uurb  er  bamit  uid)t  au^:fd)liefUid)  aU  hiv:->  '|5rincip  biugcftcllt, 
burd)   meld)ec^    bic  l)^eufd)eu   ,^ur  .Uird)c    ocrUuibcu   merben;    bic    Xl)cje  gilt 


1201 


422  5?on  ber  .^irc^e.     A.  2öc[en  unb  (5igenf fünften  bcr  l^ird^c. 

üic(incl)r  uon  bcr  X^iitigfcit,  bie  S{)riftu§  aU  Wtn)(i)  in  bcr  ©riuibmig  einer 
üon  bcr  ®l)na9üi*ic  ncr)*d)iebcncn  rcligiöfcn  (3knicin)'d[)aft  entfaltete. 
II.  I'cr  ^^^emcie  für  nnfcrc  Z{)c]c  criiibt  fici) 
1 .  a  u  ^:^    bcr    b  c  i  l  i  g  c  n    @  d)  r  i  f  t. 

a.  ^^ci  feinem  erftcn  '^(nftreten  Dcrfünbct  Qcinc^:  Poenitentiain 
oeionüiK"  ag'ite,  appropinquavit  enim  regnum  coHonim.  Matth.  4,  17.  il^gl. 
Matth.  4,  2?^:  10,  5  sqq.;  Marc.  1,  15.  "Ta^  regnum  coelorum,  regjium 
Dei  ift  offenbar  bac^  ni  c  f  f  i  a  n  i  f  c()  c  ^i'cid),  bat-'  S^riftn^?  a  n  f  @  r  b  e  n 
griinbcn  uioütc.  T^ag  cc^  nid)t  biv^  cunge  9kid)  i  m  ^^  i  m  m  e  t  ift,  crfe^en 
mir  tiar  an^  bem  llntcrfdiiebe,  une  ^cfn^^  non  feinem  ^eid)  anf  (Srben  nnb 
üon  feinem  :)ieid)  im  ,\>immcl  ipridit.  'iinil]rcnb  er  crftcre^  in  bic  näd)ftc 
l^nfnnft  ocrfcl^t:  quoniam  impletnm  est  tempus,  et  appropinqnavit 
regnum  Dei,  poeiüteniini  et  credite  Evangelio  {Marc.  1,  15),  ftetlt 
er  Ic^terec^  crft  am  (Snbc  bcr  |]citen  in  '^ln?fid)t,  ba  ber  3[}?cnfd)cnfot)n  mit 
lD?ad)t  nnb  .'ocrrlidifcit  fonunen  mirb  > Matth.  25,  31   sqq.i. 

T^icfcv  meffianifd)e   ^licid)  ift   aber  iHn-fd)icbcn  non  bcr  ^ijnanogc,  mic 

Qcfnv  im  (^)eipräd)e  mit  bcr  Samaritcrin  iJoann.  4,  7  sqq.)  anbentet  nnb 

bei  einer  anbcrcn  CMclcgcnbcit  and)  anobrütflid)  crfliirt :    Lex  et  jirophetae 

usque  ad  Joannem:  e,r  eo  yeqnum    Dei  eranqelizatur,    et  oniliis    in 

illnd  vim  facit.     Luc.   16,  16.     5lsgt.  Matth.  11,  12. 

^if  tudnuiiitoii  ^-  3*^^"^^'^     ^^  c  r  f  p  r  i  d)  t  ,     eine    .^^irdie    ^n    griinbcn:      Aedificaho 

^L^trmcnto  i^n    Ecclcsiam  meam  (Matth.  16,  18)  nnb  bereitet  in  ben  brei  ^al)ren  feiner 

*^"'^''"       öffentlid)cn  ii>irtfamfcit    and)  allec^    uor,    bamit    biefc   iicrl)eigcnc  ^ird)c  ins 

Öcben    treten   fann.     dr   fcl^t    bat-'    ^Saframent   ber   üanfe    Joann.  3,  22) 

ein  nnb  beim  lct3tcn  '^lbcnbmal)Ic  bic  (Sndiariftic  nnb  bae  Cpfer;  er  fammelt 

eine  5In;)al)l  ^i^^^Ö^'^*  ^"'^  fi^'i)/  ^^^^^  bcncn  er  ,)mölf  ^n  feinen  '^Ipoftcln  mad)tc  nnb 

and)  ,^>iucinnbficb5ig  anbcrcn  große  i^oümad)ten  übertrng;  biefc  nmftcibete  er  mit 

feiner  eigenen  '^Intorität:    (^ni  vos  andit.  me  audit,  et  qni  vos  spernit, 

me  spernit.     Lac  10,  16.     Ten  5(poftcIn    at^er  übertrng    er  bie  (bemalt 

3n  binben  nnb  5U  löfcn:    Amen    dico    vobis,   qnaecunque   alligaveritis 

snper  terram,  ligata   ernnt    et   in   coelo,   et  qnaecnnque    solveritis 

snper   teiram,    ernnt    solnta    et   in    coelo.     Matth.    18,  18.     'il>er  fie 

nid)t  I)ört,  ift  barnm  mic  ein  s^^xbt  nnb  öffcntlid)er  Sünber  [Matth.  18,  17). 

Tic  me|cnt(id)cn  (Elemente  ber  fird)(id)en  (^cmeinfd)aft  maren  atfo  uor()anben, 

nnb  e«  bcbnrftc  mir  nod)  eine«  'il^ortce  bc^o  @ottmenfd)en,  bnrd)  bat  er  bic 

^^crl)cignng,  eine  ^'ird)c  5U  ftiften,  erfüllte. 

Tic  ihSipfcit  ^-  ^t'^uni  am  Tage    ber  '?(nferftet)ung   beginnt  ^^iwt'    fein  ^^erfpret^cn 

Cvchi  füv  ieine  cin.uilbfcn,  ba  er  ;n  feinen   ^^(pofteln  fprid)t:     Sicnt  misit   me   Pater,  et 

^?iiir"infuM)impbi^  ego  iiiitto  VOS.     .foan)i    20,  21.     ^Jictrne  aber  gibt  er  ben  vinftrag,  feine 

,5m\Mniii;oirai)vt. q'Ijjjjjjj,^.  jjjjj^  fciiic  ^d]afc  ,yi  \\\t\bz\\  [Joann.  2\,  15  sqq.).    Unmittelbar  oor 

feiner  .V>immclfal)rt  fcnbct  er  bic  elf  5tpofteI  awt  mit  ben  feierlichen  ^i^orten: 

Data  est  mihi   omnis  potestas   in  coelo  et   in  terra.     Enntes  ergo 

docete  omnes  gentes,  baptizantes  eos  in  nomine  Patris  et  Filii  et 

Spiritns  Sancti,  docentes   eos  servare  omnia,   ([uaecnnqne  mandavi 

vobis.     Matth.  28,  18  sqq.     "^xt  (Senbung  ber  5(poftc(  fo((  fid)  aber  anf 

alte   ^:^nt  crftrcrfcn:     Ecce    ego   vobiscnm   snm  omnibiis   diebus  usq-iie 

ad  consnmmationem  saecnli.     Matth.  2^,  20. 

^a§  wniinrvit  ^'  ^^'"  t\'\^^Xi  'l^fiiigftfcftc  trat  bie  ^ird)e  iiuo  ^eben.     T^ic  ben  35>oitcn 

bcv  (^•.ebm•tC'tao  '«ßctri  glanbtcii,  btlbetcn  für  fid)  eine  non  ben  ^nbcn  getrennte  ®emcinfd)aft 

bcv.ntvrtncii,n,tt.  .^^^^  2,  40  sqq.;  5,  13),  bic  oon  Xag  ^n  ^lag  mnd)^^  {Act.  4,  32;  5,  14) 


§  123.     SnaxiK  unb  33cgvift  bcr  .^ircf)c.  423 

unb   t)on   ben  5(pofte(n,   befonber<s   tiom   ()(.    "iNetru«   (^r^.   9,   31    sq.,   gc* 
leitet  unirbe. 

Qnbe?  lüurbc  in  biefcr  Qdt  aiid)  norf)  bat^  (Siiremonia(*(5^e|et^  oon  ^.^,ij,^!,^ff;  ^.^^ 
ben  ©Triften  beobad)tet,  ums  ja  burd)an!ö  feinen  ^Mberipvnrf)  entl)iüt,  ba  bnö-  iuei>r>  fiu-  ben 
felbe  ni(i)t  luie  baö  ,§eibcntnin  eine  falfclje  ^l^eligion  bavftellte,  fonbern  biejj^ljJcn^^^iJj^T 
53orbercitnn9  anf  eine  nenc  .?>eiU3üfonümie.  eolanöe  nnv  Qnben  ^nr  innren  "^^^»^  »"^•«"■^^^• 
^irdje  gel)örten,  bcbnrfte  bieie  ^rnge  feiner  (£'rürtcrnnc|.  9'Jnri)bcui  aber  norf) 
im  erftcn  Qabr^elint  narf)  bem  Xobc  bt§  .peilanbev  mul)  .v>eiben  in  bie 
apoftolifdje  Äirrf)c  nnfgenonnnen  irorben  (Jr-f.  10,  1  sqq.;  11,  1  sqq.  n.  f.  U).) 
unb  megen  ber  ^-^eidjneibnng  Streitigfeiten  an>^gebrori)en  uniren,  entfrf)ieben 
bie  5lpoftc(,  bie  befel]rten  ,*peibcn  feien  ,^nr  ^eobnduiing  be^:*  nioiaifd^en 
©efet^ec^  nid)t  uerpf(id)tet:  (^uoniani  andivimus.  <inia  quidam  ex  vobis 
exenntes  tuibaverunt  a^os  verbis,  evertentes  animas  vestras,  quibns 
non  mandavimns,  placuit  nobis  collectis  in  nnnm  eligfere  viros  et 
mittele  ad  vos  cum  caiissimis  nostris  Barnaba  t^t  Paulo,  liomiiiibus, 
qui  tradiderunt  animas  suas  pro  nomine  Domini  nostri  Jesu  Christi. 
Misimus  ergo  Judam  et  Silani,  qui  et  ipsi  vobis  verbis  referent 
eadem.  Visum  est  enim  S})iritui  Saiicto  et  nobis,  nihil  ultra  ini- 
ponere  vobis  oneris,  quam  liaec  uecessaiia :  ut  abstineatis  vos  ab 
immolatis  simulacrorum  et  sanguiiie  et  sutf'ocato  et  fornicatione,  a 
quibns  custodientes  vos  beiie  a^etis.  Art.  15,  24  sqq.  %m  bieten 
ill^orten  get)t  mit  ©oiben,^  beroor,  nidit  nur  ha\]  bie  ^Hrd)e  oon  ber  ^Vfiuv- 
goge  nerid)ieben  umr,  fonbern  and),  bail  bie  5(poftel  bie  oberfte  (S)cmalt  über 
bie  C^emeinfd)aft  ber  (V)l(inbigen  aneübten. 

^lhm\  '^(pofte(=Ä'on;,i(  an  oerbreitete  fid)  bie  Acird)e  rafd)  über  ben  ganzen  .,.^.^.i,^'jj*^,;  j,^,^. 
(Srbfreie,  fo  ba^  ber  f)l.  '^^aulne  an  bie  ^Kömer  jd)reiben  fonnte:  In  onniou  ^  >iivd)i-. 
terram  exivit  sonus  eorum,  <^t  in  fivcs:  orhis  terrae  verba  eoium. 
Rom.  10,  IS.  5(1(0  (£l)riften  aber  nniid)lang  bav  '^Miub  berfelben  i^  e  l)  r  e 
{Rom,  1,  8;  1  Cor.  4,  17;  Ephe.^.  4,  5;  1  Thes^.  1,  8),  berfelben 
©aframcnte  (1  Cor.  12,  12;  Ejj/ies.  4,  5;  Hehr.  13,  10)  mib  bcr 
apoftolifd)en  5(  n  t  o  r  i  t  ii  t  (1  Cor.  5,  o  sqq.),  uon  ber  aüe  '^^riefe  ber  ^Ipoftel 
ein  nnnnterbrodjencio  ^^'i^O^i-^  fiii^- 

Qn  ber    näintid)en  'ü^eifc    folltc  biefe    uon    bcr  3i)nagoge  ocrid)icbene  ^.^,^.^^'^^^l;.  ^^^ 
(^^emcinfd)aft  ber  OMiiubigen  f  or  t  bau  er  n,   donec  occiirramus  omnes   in       ^iirfic 
unitatem    tidei    et    agnitionis    Filii    Dei,    in    virum    pei'fectum,    in 
mensuram  aetatis  plenitudinis  Christi.    Ephes.  4,   \M 


2.  a  n  ^>    bcr    Ö  c  l)  r  e    ber    f)  c  i  l  i  g  e  n    ^>  ä  t  c  r    n  n  b    Z\)  e  o  =   ciDviftuT'juirb 
(  0  g  e  n.     33on  ben    älteften  j^eiten    an  ift  Übriftuc^    immer  ale    ber  Stifter  yon  aiicn  aii 
ber  ^ird)e  betrad)tet  morben;  niemalc^  aber  mnrbe    ein  anbcrer    ate  C^riinber  ^^'iSJS'.^^^ 
ber    ^ird)e    crmät)nt.      X)ic    ii>al)rbcit    ber    (^M'iinbnng    einer    ^iird}c    bnrd) 
(J^riftn^o  ift  übrigcn^^  in  Sd)rift  unb  !Irabition  fo  ftar  entl)a(tcn,  ba\]  fie  and) 
öon  ben  .v>eiben,  Qnben  unb  Qrrlebrern  nidjt  geleugnet  mirb. 

§  128.     9^amc  mib  Ü^cgriff  bcr  iUrri)c. 

5BgI.  Palmieri,  Tracfat.  de  Romano  Pontifice.     Pao-.  7  s(|q. 

I.  "Der  ^1(\\m  ecclesia,    iv.vSKrplx  (£y.xa>io)i    fommt    in   bcr    beiligcn 
®(^rift  in  oerfd)iebcnen  53ebcntungcn  nor. 

1 .  ^ad)  bem  profanen  n  n  b  a  l  ( g  c  m  einen  2  p  r  a  d)  g  c  b  r  a  n  d)  K,.,,]/Jfi„, ^,,, 
be^ciif)net  er  irgcnb  me(d)e  5?crfannnlnng  ober  ^-iHn-cinignmi  uon  lyicnfdjcn,  ''^i''"  swaci)^ 
5.  33.  Ps.  25,  5;    Act.  19,  32.     ^n  engerem  Sinne   aber  mirb  ix-z-Xy^afa      ''''^'""*^'- 


424  Ü^oit  bcv  Jltvdjf.     A.  Scfcn  iiiiD  (Sigcnfcf^aftfu  bcr  ^ird)c. 

neben  TJvaywYy'^  Hon  bcn  ,^nr  2ln{)örnng  be^  (^efc^cö  ober  j^uin  (5«^ütte£!bicnft 
uerfinnmcltcn  JJcn'aelitcn  öcbvnnd)!  nnb  nberl)anpt  uon  ber  jnbifcljen  ©enieinbc, 
iniüfcrn  fie  eine  religiöfe  (i'inriiijtnmj  uuir.     Deut.  23,  1  sqq. 

iP^ui  bat  Mo  ^avtitcl  iv.  ax\6)  bic  5(u§fd)cibung  nnbcutcn  laffcn  lnollcn,  inaö  fad)« 
lidi  rid)tifl,  nbcv  in  beut  Spradji-jcliroud)  nidjt  bogvüiibet  ift. 

Koci?sia  ii.  -•  3"  I  P  c  c  i  fi  f  d)    rf)  r  i  f  1 1  i  d)  e  ni  3tnnc  foninit  ecclesia  Dor 

iVriitiiriicm  a.  ^nv  ilk^^cid)nnng  ber    ganzen    .Si  i  r  d)  c    anf    @rben,    ,v    53. 

^*""*'-       Mafth.  16,   18;  1    CV.   10,  32;   11,  22;   12,  28;   Ephes.  1,  22.     5(nrf) 
bic  t  r  i  n  ni  p  l)  i  c  r  c  n  b  c  Äird)c  unrb  miteinbegriffen.     Hehr.  12,  23; 

b.  für  einzelne  ^  e  i  l  c  ber  a  (l  g  e  nt  e  i  n  e  n  AM  r  d)  e  nnb 
^\mx  für  i-^  a  r  t  i  f  n  l  a  r  f  i  r  d)  c  n  {Art,  8,  1 ;  9,  31 ;  1  Cor.  1,2; 
1  Thess.  1,  1.  A])oc.\,  4.  11.  20),  foiuic  für  nod)  eni^re  53ereinignngen 
in  d)riftlid)en  .pänfcrn,  iiieüeid)t  fogar  für  d)riftlid)e  ^-amilicn.  CoL  4,  15; 
Fhilem.  2 ;  Rom.  16,  5 ; 

c.  für  bic  33  o  r  ft  e  l)  e  r  b  c  r  Ä'  i  r  d)  e  ober  bie  (  c  l)  r  c  n  b  c  ^ird)c : 
Die  Ecclesiae.  Matth.  18,  17.  T^ng  biefc  Stelle  nnr  fo  nnb  nid)t  ctuni 
oom  allgemeine  n  'l^ricftertnm  ber  'i?roteftantcn  oerftanbcn  irerben  fann, 
ergibt  fid)  nid)t  bloß  anc^  ber  fatl)oliid)en  Xrabition,  fonbcrn  and)  nnmittel* 
bar  an^o  bcm  folgenben  ^erfc,  loo  bie  ben  "^(pofteln  erteilte  ^inbe=  nnb  ^öfe= 
gemalt  aUo  (3h-nnb  angegeben  unrb,   mec^balb  man  bic  .^^ird)e  l)ören  nmg; 

d.  für  bcn  il^  e  r  f  a  m  m  l  u  n  g  e  o  r  t  ber  (Sl)riftcn.  1  Cor.  11,  18. 
22.  rie^^  ift  eine  fe^r  nal)eliegcnbc  'JJtetapljcr,  bic  oom  ^1.  ^^(nguftinu^  nod) 
erflärt  unrb:  Ecclesia  dicitnr  locus,  quo  Kcclesia  congregatur. 
Quaest.  s.  Levit.  3,  57. 

^  \)  n  a  g  0  g  c  ift  a  n  f  i  d)  glcid}bcbcutcnb  mit  Ecclesia.  Qm  ^Hltcn 
ccifsia.  !X.eftamentc  uicrben  beibe  ,vir  ^■^e>eid)nnng  ber  jübi[d)cn  (^)cmcinfd)aft  gebrandjt 
(Detä.  23,  1  sq(j.  i,  frcilid)  o  o r  w  i  c  g  c  n  b  Tyrx^(«y;y,.  ^m  '?Jeucn  Xcftamcnt 
unrb  aujV'r  Jar.  2,  2  mit  Tr/oc\'or[y\  innncr  bic  iübijd)e  (^cmeinbeucrfamnu 
Inng  bc^eidinct,  unibrcnb  Ecclesia  für  bie  (V)cmcinid)aft  ber  (£l)riften  refennert 
bleibt,  riefe  llnterid)eibnng  ^unid)en  i'r/y,';«)';-/,  nnb  Ecclesia  umrbc  batb 
nnb  blieb  allgemeiner  5prad)gebraud). 

II.  :^ft  bnrd)  bac^  iK^ort  Ecclesia  bic  Kird)e  gan,^  im  allgemeinen  al^^ 
bic  (^cmcinfdiaft    ber    Gl)riften    bc^eidinct,    i"o    unrb    b  a  c^    'li^  e  f  e  n    biefer 
(?»H^|elh*d)aft  uon  ber  l)ciligcn  2d)rift  bnrd)  eine  ^)icil)C  oon  ^-^ilbein  nnb  i^er^ 
gleid)cn  nadi  ben  ocrfd)tebcnen  ^^k<vcl)nngcn  l)in  genau  bcftimnU. 
5Dte  ftf/rfK  bo^ö  1-  5luid)tieneub  an  ba«?  il^orbilb  J^vrael^^  al*^  bec^  Siönigreid)c^  ^e^oua^ 

jHeid)  <>}ottcö.  unb  an  bic  '^IVic^fagnngcn  uom  nu'ffianifd)cn  ^Keid)e  mirb  bie  ^ird)e  am 
l)änfigftcn  nnb  abäqnatcftcn  al«?  ^f  e  i  d)  ober  .^  ö  n  i  g  r  c  i  d)  b  e  ^^  ."p  c  r  r  u 
be^^eid)nct.  "^ie  fird)lid)C  C^)eicllfd)aft  ift  alfo  eine  fold)e,  bie  in  einem  Obcr= 
l)anptc  ober  .ftönig  bai!>  ']3rincip  il)rcr  @int)eit  nnb  il)rc^>  33eftanbeg  l)at;  fie 
ift  fomit  eine  societas  inaeqnalis. 

?täl)crl)in  aber  mirb  fie  genannt  regnum  coelorum,  ßaacAsia  iwv 
oOpavwv  {Matth.  3,  2;  5,  10;  19,  12),'  ^  c  i  d)  (S  l)  r  i  f t  i  {Matth.  20, 
21;  Eph.  5,  5;  2  Petr.  \,  11),  ^Tlcid)  @  o  1 1  e  c^  Marc.  1,  14;  4,  11; 
Luc.  23,  51 ;  Ephes.  5,  5»  ober  b  a  t^    Oi  c  i  d)  fd)led)tt)in  {Matth.  8,  12). 

I>aj3  bic|\\^  )){cid)  ibentijd)  ift  mit  ber  ,^i^1rd)c,  ergibt  fid)  an>^  aüem 
^-olgenben,  nauumtlid)  aber  baran^v  baf3  in  gan3  glcid)er  ilöeife  uon  ber 
ecclesia  Sanctorum  «1  Cor.  14,  33),  ecclesia  Dei  {Act.  20,  28;  1  Cor. 
1,  2;  10,  32;  11,  16;  15,  9;  2  Cor.  1,  1;  Cal.  1,  13;  1  Thess.  2,  14; 
1    Tim    3,  5),  ecclesia   Christi  (Rom.   16,   IC))  bic  Üiebe  ift. 


§  123.     9?omc  iinb  begriff  bcr  .^ird}c.  425 

(Jbenfo  {)at  bat^  5i(tc  5:eftamcnt  ha<5  am  bcn  .Reiben  auegeid)icbcnc, 
am  bcr  ^nec!)tid)aft  5(gt)pteuy  errettete,  üon  @ütt  burd)  feine  ^teOüertrcter 
regierte  S3ol!  ©ottc^  nid)t  Mo§  al§  )Rci  d) ,  [onbern  aud)  aU  ecclesia  Dei 
ober  Domini  >  Nu^n.  20,  4;  Beut  23,  1  sqq;  2  ^^r/r.  13,  1)  imb 
ecclesia  sanctorum  Ps.  88,  6;  149,  1;  Ecclus,  31,  11)  bc^^eidjiict. 
^ie|e  iöcncnnungen  foiuiueii  mit  lueit  gröHcreiii  ^)ied}te  bein  ^li'cid)e  be^o 
932ci'fia0  5U,  beffen  großct^  5i^erf  bie  etiftmig  bev  burd)  bie  Äird)e  be^ 
Sitten  ^nnbe^  üorbereiteten  uniuerfaten  nnb  noUfonimencn  'Keidje?  (5)ottev  ift. 

Qn  Übereinftinunnng  mit  ben  mc|finnii"d)en  Tlki^^fagungen  d)arafteri[icrt    ^..  /,ij[j'\;,-t^,„ 
ha^  S7ene  Xeftnment  bac^  i)ieid)  bc^>  ?3(C]7iiK>  niil)ert]in  alc>  ein  ^1i*cid),  bac^      bc^  memanüciioii 

a.  I  c  I  n  e  m  ill>  e  i  e  n  n  n  b  U  r  i  p  r  u  n  g  n  n  d)  n  i  d)  t  u  o  n 
biefer  ^elt,  alfo  nid)t  ein  natiirlidiec>  nnb  meltlid)ec%  fünbern  ein 
übernatnrtidje^o  nnb  geiftlid)ee  ^Heid)  ift  iJoarni.  18,  36;  (f'al.  4,  26; 
Äpoc,  21,  2); 

b.  e  m  i  g    banert  iLuc.  1,  32.  33)  nnb 

c.  a  (I  e  ^^  lU  t  e  r ,  bie  g  a  n  ,^  c  iDc  e  n  f  d)  t)  e  i  t  n  m  f  a  f3 1 
(Matth.  '26^  13;  Marc  16,  15:  Born.  1,  8;  Äpoc.  7,  9,. 

Tiefen  Stellen  lunn  ;:li'cid]  entfpred}en  jene,  mo  (SI)riftnc>  bcnen,  bie 
an  i^n  gtanben,  bie  3^eilnal)me  an  feinem  ^)i'cid)e  uerfpridjt  Lac  22,  29; 
t)g(.  2  Tiyn.  2,  12),  nnb  mo  bie  (il)riften  bc^cidjnet  merben  aU  genas 
electum,  regale  sacerdotium,  populus  acquisitionis.  1  Petr.  2,  9. 
33gr.  Äpoc  5,  10. 

2.  Vicict^  ^leid)  mirb    aud)    2tabt  genannt:     civitas  Bei  {Äpoc -^.^^,  ,JJ^^.y^;.  ^^^^^ 
3,  12),  civitas    sancta    {Äpoc    11,    2,    dilerta    (Apoc.    20,   8),    tforn,        ^tabt. 
coelestis    Jerasalem    [Apoc  3,    12:    Hehr.    12,  22).     lila  .   .   ,  quae, 

sursum  est  Jerusalem,  lihera  est,  quae  est  water  iiostra.  (ud.  4,  26. 
Sind)  a\^  >2  t  a  b  t  auf  b  e  m  l:}-^  c  r  g  c  mirb  bac^  ^Keid)  ©ottcc^  auf  (<:rben 
be,^cid)nct    Matth.  5,  14\ 

3.  roran  reil)t  fid)  bie  5^e5cid)nung  ber  Aiird)e  alv  .*p  a  n  ^o  iinb  ,^mar  -r^, /«f^rt,;.  ^.j,, 
in  bcm  boppelten  ^innc,  niimlid)  ^   •^"^^• 

a.  b  c  c^  ®  c  b  ä  u  b  e  C\  3ie  ift  (/onias  Dei  (1  Tim.  3,  15;  Hehr. 
10,  21;  1  Petr.  4,  17),  domas  Christi  (Flehr.  3,  6),  domus  spiritaali^, 
an  n)eld)cm  bie  OHiinbigcn  lebcnbigc  3teine  (1  Petr.  2,  5i,  bie  '^3rüp()cteu 
nnb  Slpoftel  S^unbameutc  ^Ephes.  2,  20),  (sl)riftuv  bcr  ßdftein  (1  Petr. 
2,  6;,  '^zum  aber  bcr  fteducrtrctcnbc  (Sn'unbftcin  ift  {Matth.  16,  18»; 

b.  f  einer  3^  c  \v  o  l)  u  e  r.  Xa-ö  '^Mlb  bcr  ba^^  eine  .f)  a  u  c>  b  c  ^ 
in  0  l)  n  e  u  b  e  n  5>'  a  m  i  l  i  c  tritt  uu4)r  in  bcn  ^Hirbergrnub,  mcnn  bie 
gläubigen  domestici  Bei  genannt  merbcu  [Ephes.  2,  19 1.  ,V)icrl)cr  gel)ört 
and)  domus  magna,  in  bcm  uuutnigfad)c  (5^efäf3e  ber  (51)rc  nnb  lhui)re  fid) 
bcfinben  (2  Tim.  2,  20). 

4.  "Ta  \>a^:>  ^am  ber  ^^ird)c  l)ei(ig  ift  nnb  Cs5ott  ange()ört  --  taber-  ^-^^  ]^^^^^  .j,, 
naculum  Dei  cum  hominibus  \Apoc  21,  3)  ^  ,  fo  mirb  bie  ^iird)e  ami)       ^^-^^^\>^\■ 
%  e  m  p  c  (  genannt   unb  ,^niar    ein  oon  (^ott   fclbft  erlend)tctcr  nnb  bcfcelter 
5:empel,  bcr  am  Icbenbigen  ^■>auftcincn  fort  unb  fort  fid)  erbaut  in  Cil)riftu^o, 

in  quo  omnis  aediticatio  constructa  crescit  in  templuni  sauctum  in 
Domino,  in  quo  et  vos  coaedificamini  in  habitaculum  Dei  in  Spiritu. 
Ephes.  2,  21.  22;  Dgl.   1   Cor.  3,  16.   17;  6,  19;  2  Cor.  6,  16. 

5.  Qm  .^oinblirt    auf    it)re    Qnbefeftibititiit    nnb  Jsnfii^^i^ililiil  ^i^i^'^  "^^^  ru-  Sc  m 
^ird)e  columna  et  firmamentum  veritatis  genannt    1   Tim,  3,  15).       snutcbcvjBaDv 


5?on  bcr  .^irrf)c.     A.  Wefcn  unb  @tgcnf(J)aftcn  bcr  ^irc^c. 


1218. 


Tic  ÄivAc  bcv  ^'  53cfonbcr«  tief  unb  rcirt)  ift  bic  ^e^cit^niiiuj    bcr  ^irrt)c  al{5  i'  c  i  b 

^\'eib  (il)viiti.     (i  I)  r  t  ft  i. 

'?taii)bciii  mv  oben  (ii.  1 168  ff.)  bic  @i9cntüinlirf)tcit  (£()rifti  bc«?  .^')  a  u  p  t  c  t^ 
iii  feinem  !!l^crl)ältnic^  ,;,ii  teiuem  nU)ftifd)en  i^cibe  bctrad)tet  l)aben,  muffen 
lüir  l)icr  bic  (5ii3eniümlid)teitcn  bieicv  Öeibee  im  ^ci1)ii(tiiic>  ,^u  feinem 
,V)nnpt  cnDÖgcn. 

@c>  ift  ober  bic  A{in1)e  ein  ^eib,  /nunn  coi-pus  ^ J\om.  12,  5; 
1  (hr.  12,  12  sqq.:  10/ 17;  Kj>hes.  4,  4^  beffen  .vxntpt  Gbriftu^o  ift. 
'4jal)er  ift  biefer  l'eib  (S  l)  r  i  ft  i  1^  e  i  b  ,  bic  (i()riften  aber  finb  ©lieber 
(i  l)  r  i  ft  i  nnb  bc^4)aib  and)  (5)licbcr  n  n  t  e  r  e  t  n  a  n  b  e  r  ,  membra  de 
inem])ro  (1    Cor.  6,   15;  12,  27;  Ephes.  4,  25;  5,  30). 

Qn  biefcm  ^^^ilbc  luirb  cinc-otcil^^  bic    ^m  e  l  l)  e  i  t    unb  1)(  a  n  n  i  g  ^ 
f  a  1 1  i  g  f  e  i  t    bcr    (^lieber,  aubcrcnteilo  aber    bic    (5  i  n  l)  c  i  t    b  c  ^ 
i*  c  i  b  c  c^  unb  bereu  U  r  i  a  d)  c  gc^ciiit. 
Tic  aSttnfni^  ^-  ^^^'^^  '■'^^  ^^'*-''^^  ^^''^^^  (sMicber  liat,  fo  and)  bic  ,s^ird}c  (1  Cor.  12,  12). 

tiflfeit  bcv  wiie- 5(ticr  bcr  l^cib  bat  uid)t  nur  niete,  fouberu  and)  nianniqfaltiQe,  einanbcr  an 
(iintfti.  '-IVMirbe  nnb  '^iMrffamfeit  nutert■^eor^nete  Csilieber,  oou  benen  jcbcv  uuebcrum 
feine  eii]eutÜ!iilid]e  'iiMrfnuii,  '^n'ftimnnuui  unb  l^crrid)tnun  l)at,  nnb  gerabe 
bicfc  'JJianuigfaltigfcit  fonftitniert  ben  Seib  in  feiner  ciaw^^w  3d}önbcit  nnb 
'-iHMtfommeubeit.  (^)uodsi  essent  oninia  niinni  nienibrum.  ubi  corpus? 
1  Cor.  12,  19.  3o  ift  cc^  and)  mit  ber  ^i:ird)e.  1^ic  ^Mclbcit  beftcbt  in 
bcr  '^Mell)eit  bcr  'JJicnfd)en  nnb  aud)  bcr  partifniarcn  ^l'irii)en,  bic  'JJainnig^ 
faltigfeit  aber  in  ber  ^^erfd)iebenl)eit  ber  natnrlid)cn  nnb  iibcrnatürlid)en 
®abcn,  il-^crnf^oarten  unb  Vlmter.  ^im  biefer  mol)lgeorbncten  nnb  ürganiid)en 
^^crbiubnuii  bcr  uerfd)iebeiuirtigen  (^Hieber  eninid)ft  bic  (Siul)cit  bcc^  l'cibcv. 
Et  ipse  dedit  quosdam  quidem  apostidos,  quosdam  autem  proplietas, 
alios  vero  evangelistas,  alios  antem  pastnies  et  doctores  ad  con- 
sumniationem  sanctorum  in  opus  nunistrrii.  in  aedificationeni  cor- 
poris Christi.     Ej>hes    4,   11.  12.     ^sgt.  1    Cor.  12,  '26  sqq. 

@!o  ift  alfo  bic  ^'irc^e  ein  irol)lgcürbueter  nnb,    luic  befonberc^  l)eriior= 

gel)oben    mirb,    ein    lebenbiger,    burd)    bic    ^raft    be^o    .pauptec^    nnb 

bic  rieni'tlciftniig  bcr  (^lieber    ft  c  t  v    m  a  d)  f  c  u  b  e  r   Veib.     3?gl.  Ephes, 

4,  16;   Col  2,  ^19. 

XaäScU'bcv  ^*-  ^^^^^^*  ^^'^"^^^  ^^^"  Crgauivunic  bcr  Ö^liebcr,   fouberu  bic    i^  e  e  l  e  ift 

(£-ini)cit  unb    ba^o     li  ö  d)  ft  c     "l^  r  1  u  c  i  p     ber     (ii  u  1)  c  i  t     nnb     ^^  e  b  e  n  b  i  g  f  e  i  t 

?cOcnbia!cit   bcs  .     ^    r>  -r    - 
Vcibeö  C5l)vint.    bc^^    ^ClbCi^. 

riefec^    iuucrlid)e  ^l^rincip,    gleid)fam    bie    5  e  c  l  e    ober    forma    ber 

Aiird)e,    ift    bcr    bciligc    (sj  c  i  ft ,    ift    (sU  1 1 .    ift    (S  l)  r  i  ft  n  ci.     *:IiMc 

mir  früt)er  (n.  1171)  faben,  beftcbt  bie  Xl)ätigtcit  (Sl)rifti  barin,  ^(x^  er  ab^ 

•Vanpt  feinen  Veib    nid)t  mir  regiert,    fouberu  and)    l)eroorbringt  nnb  belebt, 

mic  ber  ^i'eiuftorf    bic  ^Kcben  iJoanii.  15,   1   sqq.).     '^^iefe^^  ber  ^l-^flan^en-' 

melt  entnonuueue  il^ilb    bat   biefelbe  53cbentung,   mie  jene^  uom  .'pauptc    nnb 

ben  (sUiebcru.     G()riftn^o  mirft  aber  a(Ie^3  biefc^o  burd)  ben  bciligen  C^kift,  in 

bem  unb  burd)  ben    alle  jn  bem  einen  ^eibc,    bcr  ^ird)c,  oerbnubcn  merben 

(1   Cor.  12,  13  .     ^al)er  ift  bie  .^ird)e  unb  finb  mir    in  il)r  niitt  nur  ein 

i?eib,    fouberu    and)    ein    (*o  c  i  ft.      Unum    corpus    et    iinus    Spiritus, 

sicut  vocati  estis  in  una  spe  vocatioiiis  vestrae.     Ephes.  4,  4. 

T)ic^caasae  c.  (5l)riftn^o  uub  ber  beilige  (5oeift  mirfen  aber  in    ber  .tird)e    unb  cr^ 

ü"'?nft?un?e?-  ^^'"^"  bicfclbc,    iubcui  fic    fid)  ber    3(poftel,   il)rer  ©cl)ülfen   unb  ^Jiad)f olger 

taies  bn  fivci,  alc>  X)  i  c  u  c  r  ,  causae  ministeriales  [Ephes.  4,  11  sq.;   Col.  \,  25)  unb 

liri)cn  CS-iiU)eit. 


§  123.     9?Qme  unb  «egriff  ber  Sirene.  427 

ber  ^eiligen  ^aframcntc  aU  SÖ3  e  v  1 5  e  ii  g  e ,  causae  instrumeritales,  bt- 
bienen.  'Da^cr  fiiib  nud)  bie  :^e^ve,  bcv  4^'ie^ft  unb  W%  Üicgiment  ber 
5lpofte(  unb  i()rer  9lad)folgei-  ober  ber  ©laubc  m  i^r  SÖ3ort  unb  ber  (i5et)or^ 
fam  gegen  it)ren  ^efel)l  foiüic  bie  2aframente  unb  bereu  gemeiufamer 
©ebraud)  bie  öcrinittetnbe  Urfnd)en,  caiisae  secundae  unb  äugleic^  fid)t= 
bare  Dffenbarungen  ber  fird)Iid^en  (Sinl)eit.  Unus  Dominus,  una  lides, 
unum  baptisma.  Ephes.  4,  5.  ^ov  allen  8afranientcn  aber  lüirb  bie 
2;  a  u  f  e    ah    ber    U  r  f  p  r  n  n  g    unb    bie    @  u  d)  a  r  i  ft  i  c    aU  bie  55  0  ( ^ 

I  c  u  b  u  n  g  ber  l:ird)tid)cn  (Sini)eit  bcroorgeljobcn  unb  oon  i^ueu  gcfagt, 
burc^  fie  [ei  bie  Äird)e  ein  ?eib  unb  jirar  ber  !^eib  (J(}rifti.  In  uno 
Spiritu  omnes  nos  in  unum  corpus  baptizati  sumus,  sive  Judaei, 
sive  gentiles.  1  Cor.  12,  13.  Quoniam  unus  panis,  unum  corpus 
multi  sumus,  omnes  qui  de  uno  pane  participamus.  1  Cor.  10,  17. 
^cr  ^erg(cid)  ber  Äirdjc  mit  einem  ^i^  r  0  t  e ,  mt  er  l)ier  gebrand)t  ift, 
imirbe  uon  bcn  ^eiligen  i>  ii  t  e  r  n  mit  ^k^^iel)ung  auf  bie  (Sudjariftie 
üiclfad)  näf)er  auc>gefül)rt. 

7.  lU^it  ber  53c5eid)nung  ber  Äird)e  al0  be«  l'eibe!^  ß()rifti  l}ängt  bie  -^.^  Jr^-^-^  ^.^, 
^e^eidjunng  berfelben  alc>  ^^  r  a  n  t  (£  l)  r  i  ft  i  ^uianuncn.  iBic  niiiulid)  ^^^vaut  cim-ini. 
^Jiauu  unb  ^H'ib  ein  Veib  finb,  ber  l^ainn  aber  biv:-»  .paupt   bc^:->  ^Vnbe«?  ift, 

fo  ift  es  auü)  modo  eminentiori  mit  (il}riftu6  unb  ber  Äiirdje.  -Ta^er  ift 
uid)t  etnja  bie  @l)e  bac^  llrbilb  ber  ^iird)c,  fonbern  bie  ,Veird)e  unb  uieiter^iu 
bie  Qnfarnation  ba^  Urbilb  ber  C£1]e,  uield)e  in  bicfer  '^-^c^ieljung  magnum 
sacramentum  in  Christo  et  in  ecclesia  [Ephes.  5,  ''V2)  genannt  luirb. 
^\t\tx  ^erglcid)  luirb  (Ej>/ies.  5,  '2;] — ii^)  ^m  ^elel)riing  ber  C£l)cleute  im 
einzelnen  bnrd)gefül)rt  unb  ift  befonbersö  barin  fongrnent,  ba|3  in  ber  (£1)e 
bie  beiben  (Sl)egatten  bnrd)  frei  c  CiiniriÜignng  mit  einanbcr  nerbnuben 
mcrben,  mie  and)  bie  l^(en|d)en  mit  Cil)riftiic^  in  ber  .siird)e. 

8.  Xaran  fd)liegt  fid)    bann  bk  ^■^e^cidinnng    ber  ^ird)c  als    w  n  f  »^  t*3)ie,ji\.rtKun)cv 
aller    9JMi  1 1  e  r    (('(d.  4,  'Jij,  unb   alv  bac>  uou    ber  (Sonne  nmgnrtetc,      -rnntuv. 
mit  ©lernen  getrönte,  5ugleid)  aber  in  2d)nur.;en  unb  unter  ^^erfolgung  bes 
"Dradjcn    il)ren  3ol)n  gebärenbe  'l'C^nb    [Äjtoc.  12,    1   sqq.).     ^iefe  ^ifion 

mirb  mit  ^JJed)t  ;,ugleid)  ale^  ein  '^^ilb  ber  l)  l.  'JJi  n  1 1  e  r  g  0  1 1  e  ^  betrad)tet, 
bie,  lüic  bie  Filter  un,\iil)lige  lU\ilc  bcnui-tcn,  ber  mal)rfte  unb  fdjönfte  2;i)pu^> 
ber  Äird}e  nnb  in  gcunffcr  ^^i^eife  il)r  Uriprnng  ift. 

9.  Qnfofern  $aupt   unb   Veib  eine    finb  unb    bie  Äird)e   üou  Sl)riftu^o  ^i,  suväi?  t>n- 
mui)    feinem    eignen  iöilbe    nnb    feiner    'Jil)nlid)fcit    gefd)affeu    ift,    mirb    bie      ;^\|''!ji^', 
^ird)e  felbft  ß  l)  r  i  f t  u  6  geminnt,  ber  nU)ftifd)e  (£t)riftu«.    X^aoon  l)eißt  es: 
Sicut  enim  corpus  unum  est  et  membra  habet  multa,  omnia  autem 
membra  corporis  cum  sint  multa,  unum  tamen  corpus  sunt :  ita  et 
Ohristus.     1   Cor.  12,  12. 

10.  )Ba§>  in  bcm  ^^isi^erigen  in  bilbtid)er  3ßeife  auc^gebrüdt  ift,  fprid)t 
ber  ©eilanb    in  feineu    Icfeten  Dieben,    namcntlid)    im    ti  0  ti  c  n  p  r  i  e  f t  c  r  =  DoiH-iuntejtei- 

I I  d)  e  n    ®  e  b  e  t  e  [Joann.  17    ol]nc  33ilb  an^^. 

Ter  le^tc  ,3  ^^  ^  d  bcö  3S3erfec^  (Sl)rifti  ift :  ut  omnes  unum  sint, 
sicut  tu  Pater  in  me  et  ego  in  te,  ut  et  ipsi  in  nobis  unum  sint, 
ut  ciedat  mundus,  quia  tu  me  misisti.  Joann.  17,  21.  Tie  «trd}e 
ift  alfo  bie  ^Bereinigung  ber  (^Manbigen  in  S^rifto  unb  bem  ^ater  ^n  einer 
@inl)ett,  meld)e  bie  ©inbeit  ber  göttlichen  'i^erfonen  unb  meiterl)in  bk  tjiipo- 
ftatifd)e  C£'inl)eit  ber  beiben  52aturcn  in  (£l)riftU!o  ^um  ^orbilb  bat.  A)iefe 
(Siu^eit    ift  aber    nid)t  blof5    eine  unfid)tbare;    foubcru   aud)    eine    mefentlid) 


C£ln-iftu'3. 


1225. 
ic  Mivcf)o  im 


428  '-Pon  ber  ^'\xd)c.     A.  2öcicu  unb  (Sigenfc^afteu  ber  .^tirc^c. 

l'id)tbarc  inib"gerabc  babiird)    biv$  gro^c  3^^^^)^"'    ^^^^'^^)    ^^^    ^ic  ^^^^'^t    ^on 

ber  (Ä)otti)cit  (^l)iifti    überzeugt    luerbcn  foU.     1)ic  5(pofte(  aber,    ^etniö    au 

ber  epit5e,  finb,  mie  ber  gait^c  übrige  Qnt)alt   ber  ^Jieben   imb  bee!  ^ebcteg 

(i:brii"ti  5eii]t,  aUo  Wiener  iiub  ^tcüuertreter  (il)rifti  bie  fiil}tbaren  ^^ermittlcr 

biefer  tird)lid)en  C^iii^eit. 

^.  \r'*"'-,  11.  ©icran  reihen  luir  bie  üerfdiiebeneii  "B  a  r  a  b  c  l  n    b  c  0    ©oan* 

über  Mc  MivcDi-.  g  c  l  1 11  in  «  ,  lucldjc    luu"^  ber  Vluc^lcgimg    ber  iooter    iiiib  beiii    inneren  ^11= 

faniinenl)ang  oor^iigoiueifc,  menn  and)  nid)t  aüe  anc^)d)licJ3lid),  auf  bie  .Hirdje 

l'id)  be5iel)en   nnb   bereu  'Ä'fen   nad)   uerfdjiebcnen   leiten  l)in   uerbentlic^en. 

Xie  ^ird)e  ober  bac>  4')iinnielreid)  mirb  ücrglid)en 

a.  mit  beut  bk  gun^e  ^e(t  bcbentenben  51  cf  e  r  ,  auf  bein  ber  ^äc-- 
manu  (£{)riftn^^  feinen  Hainen  au^^ftrent,  ber  je  nad)  be^o  53obenf^  ^eid)affeu= 
l)eit  ein  iierfd)icbcne«:^  3d)idfal  l)at.  Matth.  lo,  4  sqq.;  Marc.  4,  3  sqq.; 
Luc.  8,  5  sqq.  1 ; 

b.  mit  b  e  m  f  e  l  b  e  n  XH  d  c  r  ,  auf  bem  ber  geinb  U  n  t  r  a  u  t  unter 
ben  ^nijen  fiiet,  iueld)e£5  bann  ber  .perr  bec>  3(rferc^  iiiad)fen  lii^t  b'\^  ^ur 
<^d)cibnng  am  (irntetag  {Matth.   13,  24  srjq.;  Marc.  4,  2G ;  sqq.) 

c.  mit  bem  ^n  einem  ^^anin  bcrangemad)fenen  ^  e  n  f  t:  13  r  n  l  e  i  u 
{Matth.  l:\,  31   sq.;  Marc.  4,  31   sq.;  Luc.  13,  19); 

d.  mit  bem  bie  gan5e  lUiaffe  biird)bringcnbeu  5  a  n  e  r  t  e  i  g  (Matth. 
13,  33;  Luc.  13,  21); 

e.  mit  bcin  im  5(der  uerborgencu  2  d)  a  ^3  e  ^  Matth.  13,  44;; 

f.  mit  ber  einzigen,  um  jeben  ']>vck^  3U  ertaufenbcu  ')3  e  r  ( e  {Matth. 
13,  45  sq.); 

«•.  mit  bem  alle  Wirten  "^iidjc  in  fid)  jd)licnenbcn  ^^i  c  ^  e  i  Matth. 
13,  47  sq.i; 

h.  mit  bem  3  d)  a  f  ft  a  1 1  nnb  ber  ,p  e  r  b  e  \Joa7in.   10,    1    sqq.  > ; 
i.  mit  bem  g rotten  .v>  0  d)  ;^  e  i  t  c>  m  a  l)  l  c  bz^z^'  ^it'önigsifobne^o  {Matth. 
'2'>,  2  sqq.); 

k.  mit  bem  i'  i  d)  t  e  auf  bein  ^cmbter  nnb  ber  5  t  a  b  t  auf  bem  ^erge 

{Matth.  5,   15;  Marc.  4,  21;  Luc.  8,   IC);  Matth.  5,  14). 

<n^""h'.-  ^^^  biefen  (^Meid)niffen  finb  bcfonber<?  folgenbe  lyi'oiiiente  Deranfd)au(id)t: 

inuabdn  i'ci^nn*  b'xz  ^t  a  1 1]  0  l  i  c  i  t  0  t  ber  ^ird)e  r^Säemann,  9te^,  Sd)afftall  ,  baz-  aüinäl)tid)e, 

fct)auitd)en.     ^^^^^^  nnaiifl)altfame  ii  n  fu  r  e    ih>  a  d)  v  t  u  in    (3enft'ürnleinj,    bie  bie  ii^elt 

ningeftaltenbe  innere  'Ä^  i  r  f  f  a  in  f  e  i  t  ber  ,^ird)e  ((Sauerteig),  bie  linier* 

fd)eibnug  il)rev  boppclten    ^  u  f  t  a  u  b  e -o ,  be«   Status  viae,  luo  ®ute 

unb  (Ed)Icd)te  in  it)r  iiermifd)t,  unb  be^5  Status  termiiii,  mo  alle  ^öfeu  au^^ 

geid)iebcn  finb  (Siiemann,  'Jiel^,  .s>od)5eit^^mal)Ii,  ibre  (^  i  n  5  i  g  !  e  i  t,  9^  0  t  - 

m  e  u  b\  g  feit  unb  il)r  nnenb(id)er,  aber  üerborgencr  3iU  r  t  (3d)ai>,  ^^erle). 

^ ^r\.  Überbie>o    bctrad)ten    bie    il^iiter    al?    biblifd)e    T  l)  p  e  u    ber    ^irdie 

biv  .Hivdie.     naiucutlid)  ba<>  %  a  r  a  b  i  e  c^ ,    b  i  c    Vi  r  et)  e ,  ba«  .p  a  u  ^o    31  b  r  a  ^  a  in  ^  , 
bie  vS  t  i  f  t  c^  l)  ü  1 1  e ,  bav  2  d)  i  f  f  l  e  i  u  ']$  e  t  r  i  u.  f.  lu. 

ijiernad)  tonnen  mir  folgenbcn  fompletcn  begriff  ber  ^Urd)c  fefti-tetlen  : 
^  ..  i.2,^-^-  .  T)  i  e  ^  i  r  d)  e  i  f t  bie  n  0  n  ß  1)  r  i  ft  u  «  b  u  r  d)  b  a  0  "^M  i  u  i  ft  e  r  i  u  in 
i?ird)c.  %^  e  t  r  i  unb  ber  5(  p  0  ft  e  l  g  e  ft  i  f  t  e  t  e ,  mit  i  l)  m  a  l  ^  i  ^  r  e  m 
$  a  u  p  t  ö  e  r  b  u  u  b  e  u  e ,  b  u  r  d)  f  e  i  n  e  u  ^eiligen  ö)  e  t  ft  t  n  u  e  r  - 
l  i  d)  belebte  nnb  geleitete,  ä  u  ß  e  r  l  i  d)  unb  f  i  d)  t  b  a  r  b  u  r  d^ 
feinen  ©  t  e  1 1  ü  c  r  t  r  c  t  e  r  ben  ^  a  p  ft  unb  bxt  mit  i  ^  in  ö  e  r  * 
b  u  n  b  e  n  e  n  33  i  f  c^  ö  f  e  regierte,  g  e  i  f  1 1  i  d)  e  unb  f  i  d)  t  b  a  r  e 
(^)  e  m  e  i  u  f  d^  a  f  t  ber  b  u  r  d)  b  zn  einen  glauben,   b  i  e  f  e  l  b  e  n 


Tic  Definition 
i^oliavniiniA. 


§  124.     3h)C(f  ber  tirc^e.  429 

•Saframentc  iinb  beii  ©c^orfam  gegen  i>  a§  eine  Ober- 
haupt D  e  r  b  u  n  b  c  n  e  n  @  lä  u  b  i  g  e  n ,  eine  @  e  m  e  i  n  f  (^  a  f  t , 
bic  na  d)  ber  orbentlic^en  ^eil^öfonoinie  ba^  einzig 
r  e  d^  t  ni  ä  6  i  g  c  n  n  b  u  n  f  e  l)  I  b  a  r  e  Organ  ®  {)  r  i  f t  i  5  u  r  35  e  r  = 
t  ü  n  b  i  g  u  n  g  n  n  b  @  r  t)  a  ( t  n  n  g  feiner  ö  e  ^  r  e ,  5  u  r ,  3$  e  r  = 
ui  a  1 1  n  n  g  feiner  §  e  i  I  ^  g  c  ^  e  i  ni  n  i  f  f  c  n  n  b  5  u  r  Ü  b  n  n  g 
f  e  i  n  c  !§  ^  i  r  t  e  n  a  nt  t  e  ^  i  f t ,  n  n  b  m  e  (  d)  e ,  ()  i  e  r  auf  @  r  b  c  n 
p  i  l  g  c  r  n  b  ,  i  l)  r  e  r  ^mi  t)  r  t)  e  i  t  n  n  b  .p  e  i  I  i  g  f  e  i  t  n  n  b  c  f  d)  a  b  e  t , 
neben  b  e  n  ©  e  r  c  c^  t  e  n  and)  ^S  ii  n  b  e  r  in  f  i  d)  f  d)  ( i  e  g  t ,  i  u 
statu  t  e  r  m  i  n  i  aber  n  a  d)  5(  u  ^  f  d)  e  i  b  n  n  g  a ( ( c r  im  vg  t a n  b  e 
ber  U  n  g  n  a  b  e  ^  e  r  ft  o  r  b  e  n  c  n  u  n  b  unter  51  n  f  ^  c  b  n  n  g  i  b  r  c  r 
nur  für  b  e  n  s  t  a  t  u  s  v  i  a  e  b  e  ft  i  ni  nt  t  e  n  (S  i  n  r  i  d)  t  n  n  g  e  n 
u  n  b  3  ^M't  ö  n  b  e  a  l  ^3  t  r  i  n  nip  t)  i  e  r  c  n  b  e  Ä  i  r  d}  e  e  lu  i  g  in  ber 
(S^  (  0  r  i  e    f  0  r  t  b  a  n  c  r  t. 

T^ic  ^ieniüit  allgemein  angenommene  Definition  ^^  e  H  a  r  m  i  n  5* :  ^"^^*^' 
Ecclesia  est  coetus  liominnm  eiusdem  cliristianae  fidei  professione 
et  eoruiidem  sacramentorum  communione  colligatus  sub  legimine 
legitim oiura  pastorum  ac  praecipue  uiiius  Christi  in  terris  vicaiii 
Romani  pontificis  (De  Eccl.  milit.  c.  2)  be;)iet)t  fid)  ^nniid^ft  auf  bie 
f t  r  e  i  t  e  n  b  e  i7ird)e  nnb  bebt  bereu  fid)tbare  ©cite  beroor.  Diefctbc  ge= 
nügt  uoÜftiinbig,  um  bie  UHil)re  .Hirdjc  uon  allen  ^djiCMnen  nnb  Scftcn  ^n 
nntcrfdjeibcn  nnb  bie  falfd)cn  Definitionen,  3umal  ber  ']3  r  0  t  e  ft  a  n  t  e  n  , 
au^5nf  (fliegen. 

§  124.     ^\\)C(f  ber  .Slird)c. 

Pdlniu'i'i,  l>e   l\oniiiii()   I'uiitiHce.     I*;i;;'.  17  s(|(|. 

3  ui  e  tf  ber  Ä  i  r  d)  e  i  ft  bic  Jy  0  r  t  f  e  t^  n  n  g  b  e  ^  b  r  e  i  * 
fad)cn    Vtmtci?^    ß  t)  r  i  ft  i. 

I.  ^ad)  bem  oben  »n.  1218  ff.)  (Mcfagten  ift  bie  Äirdje  ber  oon  (S^riftn^ 
bnrd)  bcn  ()ciligen  ©eift  beroorgcbrad)tc,  belebte  nnb  regierte  mt)ftifd)c  i^eib 
(£l)rifti,  in  UHid)em  bie  cin;,elncn  (^Miiubigen  mit  Cibriftnc;  im  tjeiligen  Reifte 
oerbunben  finb  nnb  ocrbnnben  fein  follen. 

Sluö  biefer  illHÜ)rt)cit  folgen  3nnäd)ft  bicfe  2iit5e : 

1.  Die  ^irdje  ift  il)rem  Urfprung  nnb  'Äfen  nad)  eine  ii  b  c  r  n  a  t  ii  r  = 
t  i  d)  e  ^Hn'binbnng  lum  'JJtenfd)eu,  eine  societas  super  naturalis.  Da  fie  soi-iet;i.s  super 
aus  einem  göttlid)en  nnb  einem  menfd)lid)en  Elemente  beftel)t,  fo  fann  man 
fie  jJüar  nid^t  in  jenem  l)öd)ften  unb  eigcntlid}en  Sinne  mie  ha<o  Verbum 
incarnatum,  aber  bod)  in  analogem  Sinne  g  0  1 1  m  c  n  f  d)  I  i  (^  nennen. 

@^  ift  ba()cr  bk  Äird)e  m  e  f  e  n  1 1  i  d)    i>  e  r  f  d)  i  e  b  e  n 

a.  Don  ben  in  ber  Orbnung  ber  Sd)öpfnng  begrünbeten  rein  n  a  t  ü  r  -  ^■,,  ^j|^^;^-  y^i^p 
n  d)  e  n    ^  e  r  b  i  n  b  n  n  g  e  n  be^>  ^.)Jtenfd^cngefd)led)te^,    5.  ^^i  ber  J^mmdie,  'T;"^.';J^J'"^*^''" 
be§    Stamme«   u.   f.   m.     ^)iid)t   bie    3(bftammnng    oon   5lbam,   ben   (Altern,    ^'^  '" """' 
bem  Stammvater,    fonbern   bie    übernatürlid)e    t^erbinbung   mit   Sljriftnc^  ift 
if)r  'ißrincip; 


1231. 


I  L>:12. 
iinljc   eine 


b.  t)on  ben  burti^   bie  9iatur  mie    bnrd)  menfd)(id)e  5reitt)iitigtcit  nnb  ^j^. 


1234. 
.^{iv(i)c  feine 


gefd)ic^tltd)e     (Sreigniffe     begrünbeten     p  0  (i  t  i  f  d)  e  n     unb     f  0  c  i  a  l  e  n  ^jptitifdie  ober 
i^  e  r  b  i  n  b  n  n  g  c  n    ber    IDc'enfdjen    ^n   Staaten   unb  ^Heid)en.     'U^ol)(  finb    '  dniflunr 
aud^  biefe  i^erbinbungeu  'iBerfe  ber  gi)ttlid)en  ^-l^orfe^ung,  aber  nid)t  mic  bie 


*        430  53on  ber  ^ircl)e.     A.  Söefen  unb  (£igenfd)Qften  ber  ^irrf)e. 

SHrdjc,  bcv  mmiittclbarcii  unb  übeniatürlid)en,  [onberu  5nnäd}ft   mir  ber  aiU 
gcincineii  unb  natnrlid)cn  ^^irouibeuä; 

Tie  MhiiK  niiDt  ^-  ^^^^^  ^^^^  "^  '^  ^'  ^^^  t^  i  0  J3  c  n  iö  c  r  t  r  a  g  e  n  t  ft  a  n  b  c  n  e  n  nt  c  n  |  d)  = 

"Mvk)  ü^iitvan  i  i  d)  c  n    ^  c  I  e  1 1  f  d)  a  f  t  c  n. 

ontiianben.  ^^  X)ic  itird)e  ift  Hiit  (Jljriftuc^  unb  bcni  I)ciligcn  Reifte  u  o  t  lu  c  n  b  i  g 

3)ie>{tvrfK'iümn  \i  \\  b    u  u  a  u  f  l  ^  ^  ^  i  i"^)    u  c  r  c  1  u  1  Q  t ,    fü  ha^    fic  üon    i^nen  mcber  bcm 

'"'löiiii  mu"^^  ^^U  g  r  i  f  f  c    na  d) ,    nod)  1 1)  a  t  \  ä  d)  l  i  d)  getrennt  lucrben  fann.     ^iiso  bie 

^fn:jft"f  »^^.^5|'Uhrd)e  ift,  ba  ift  and)  ber  I)ei(ige  ®eift,  unb  wo  ber  l)eilige  C^eift  ift,  ha  ift 

\uXnibcn.'''  and)  bie  ^ird)e.     (£l)riftu>o  aber    ift  ba^:-'  Öid)t   ber  ^^elt,  bnrd)  bcffen  (^Han^ 

bie  Ä'ird)e    bie    gan^c  'A^elt  erleud)tet.     T)al)er  fann    fic    aU    iöraut    (^t)rifti 

uid)t  5uni  @l)ebrud)  Herleitet  luerben,  f onberu  ift  fenfd)  unb  nnbeflctft.    ^gl. 

Cyprian.,  De  uuit.  Eccles.  c.  6. 

So  menig  ber  3d}üpfer  oon  feiner  5d)öpfnng,  ber  l^ogo^  oou  (£l)rifti 
^Ilieufd)l)eit  getrennt  loerben  fann,  ebenio  nnniöglid)  ift  ec\  baf^  bie  ,^ird)e 
uon  (£l)riftu^  unb  feinem  beiligen  (V)cifte  getrennt  merbe. 

A)ie  '^Bereinigung    hz^  einzelnen  Dtenfdjcu    mit  (£l)riftue,  beiu  lieiligen 
©eifte    unb    ber    ^iirdje    ooir>iel)t    fid)    nad)    ber    allgemeinen    unb 
0  r  b  e  u  t  ( i  d)  e  n    ,p  e  i  l  6  o  r  b  n  u  u  g  in  folgenber  '-li3eife : 
^.    1 -•■*"•  a.  ^  e  r     ein  \  e  l  n  e     lUi  e  n  (  di      m  i  r  b     (i  l)  r  i  ft  i     unb     b  e  $ 

mitfoit  fiiv  boii  l)  e  1 1 1  g  e  u    (^  e  i  |t  e  !5    t  e  1 1  l)  a  f  1 1  g    b  u  r  d)    bie    b  i  e  n  e  n  b  e    U>  e  r  * 
lÄoH.   uiitteluna    ber    ÄtM  r  d)  e. 
^■^^f«i"ui""fl  mit  ^icfc  ^Hil)rl)cit  luirb  gelcl)rt 

a.  ü  0  n  ber  l)  e  i  l  i  g  e  u  2  d)  r  i  f  t.  I)ie  :?lpoftelgefd)id)te  er;)äl)(t, 
ber  l)eilige  (^eift  fei  am  ^^.^fingfttage  ein  für  allemal  unb  unmittelbar  auf 
'].^etrue,  bie  ^^Ipoftcl  unb  bie  übrigen  (Gläubigen  l)erabgetoiiimcn.  ^hmi  ba  an 
aber  fel)eu  luir  überall  bav  aUgeincinc  (Mcfe^  luirlfam,  baf^  ber  beilige  (Steift, 
bie  ;ilHit)rl)cit  unb  (^hiabe  (il)rifti  bnrd)  bie  '^Hn*initteliiug  ber  '^Ipoftel  ober 
ber  .surd)e  bem  I1(enfd)eu  mitgeteilt  mirb ; 

p.  0  0  u  b  c  n  l)  l.  35  ii  t  c  r  n  ,  uieldjc  biec^  alc>  hie  oon  (^ott  gefegte 
allgemeine  unb  bleibcnbc  .peilcnn'bnung  bc^eidjuen. 

So  üerglcid)t  ber  1)1.  (£  U  p  r  i  a  n  bie  ^ird)e  unb  ine^befonbere  il)r 
Oberbaupt  mit  ber  einen  Sonne,  oon  ber  alle  Stral)leu,  mit  ber  einen 
^ÜMir^el,  oon  ber  alle  3^^^eigc,  mit  ber  einen  Quelle,  oon  ber  oiele  53äc^e 
aui>gcl)en:  „'Heifse  einen  Soiineuftral)l  oon  ber  Sonne  loe;  bie  @inl)eit  be-o 
Öid)tec>  ift  ber  Teilung  uid)t  fal)ig.  ^om  33auin  brid)  einen  '^Ift;  ber  ab= 
gebrod)cne  loirb  uid)t  oermögen  ,Hnofpcn  ^n  treiben.  i:^on  ber  Cuelle  fd)ueibe 
ben  33ad)  ab;  ber  abgefd)nittene  oertrocfnet."     De  unit.  Kccles.  c.  5. 

^n  biefen  ^-li^orten  (Sl)prian'o  ift  and)  ber  Ä  o  u  g  r  n  e  u  ^  g  r  u  u  b 
biefer  Orbnitug  angegeben,  uiimlid)  bie  (S  i  u  l)  e  i  t  ber  Ä  i  r  d)  e.  Somie 
uiimlid)  ^ott,  um  alle  lh'eufd)en  .uir  @inl)eit  311  oerbinbeu,  fie  fd}on  oon 
einem  abftammcu  lieg,  fo  f)at  er  and),  um  alle  in  ber  (^in^eit  ber  Ä'ird)e 
5U  oerbinben,  georbuet,  baf^  alle  bnrd)  i^erinittelnng  ber  einen  ^ird)e  aü<$ 
bem  einen  (^bviftne  ^^al)rl)eit  unb  (^mht  empfangen.  ^al)er  ift  bie  ©inbeit 
loie  ha^  Q\d  fo  and)  ber  Urfprnug. 

b.  d;  ^  r  i  ft  u  !ö  unb  ber  l)  e  i  ti  g  e  (^  e  i  f t  führen  a  I  0  b  e  = 
U)  i  r  f  e  u  b  e  11  r  f  a  d)  e  j  e  b  e  n  ,  ber  i  l)  u  e  n  folgt,  3  u  r  Od  e  m  c  i  ji  -- 
f  d)  a  f  t  ber  ^  i  r  d)  e ,  and)  in  jenen  augerürbentlid)cn  gnillen,  wo  ein 
^JJ^enfd)  o^ne  äuflere  '-iHn-mitteluug  ber  ^ird)e  unmittelbar  oon  ©ott  gelel)rt 
unb  get)eitigt  mirb. 

rief  er  So^  ergibt  fid) 


§  124.    S^td  ber  ^ixdj(.  431 

a.  au^  ber  f)  eiligen  Schrift.  Obmo^l  unmittelbar  öon 
S^riftu^  5um  %po\td  berufen  uub  oon  i^m  belehrt  {Act.  9,  15;  Gal.  1, 
1.  12),  wtnbtt  ]\d)  ^13  a  u  l  u  ^  und)  bem  ^efei)(c  be^  .perrn  an  bie  ^ird^e 
{Act  9;  Gal.  1,  15 — 24).  S  Omelind,  ber  @r[t(ing  ber  |)eibentt)e(t, 
wirb  an  'betrug  geunefen,  ber  il)n  nad)  erteiltem  Unterrid)te  tauft,  obmo^l 
ber  ^eilige  ^eift  fc^on  auf  i^n  ^erabgefommcu  iDar  *  Act.  10).  ^ie  ber 
^t.  S  t)  p  r  i  a  n  bciuerft,  gefdjal)  bk^i,  ut  nihil  praetermissum  videretur 
quominus  per  omnia  divini  praecepti  atque  Evangelii  legem 
apostolica  magisteria  servarent.     Gyprian.,  Ep.  72; 

^.  %\x^^  bem  t  ^  e  0  l  0  g  i  1  c^  c  n  T^  c  n  f  e  n.  Dag  ift  nämlid)  ba^ 
eigenfte  $S?erf  beg  ^eiligen  (^eifte^,  alle  jur  ^Bereinigung  uub  33ollcnbung  in 
S^riftnö  uub  feinem  ml)ftifd)en  Slüht,  ber  ^ird)e,  in  ber  er  felbft  feinen 
2Bol)nfi§  ^at,  ^u  fül)ren. 

II.  Da  bie  l{ird)e  eine  übernatürlidje  @emeinfd)aft  ift,  fo  ift  and)  i^r  jer  ^i^td  bev 
3tt)ed  ein  ü  b  e  r  n  a  t  ü  r  l  i  c^  e  r.  ©y  füllen  aber  alle  'JJtenfd)cn  burd)  bie  >ttvä)i'  iibei- 
äirc^e  mit  (it)riftu!^  uub  bem  l)eiligen  Reifte  überuatürlid)er  'iBcifc  uereinigt 
lüerben.  Dicfe  übcrnatiirlidic  Bereinigung  ber  iD^enfc^en  mit  (^ott  mar 
aber  and)  ber  ^med  ber  l^teufd)mcrbung  bev  ^^inn-tcg,  ber  burd)  ba^>  brei^ 
fac^e  tot  (^l)rifti  crreidjt  merben  füllte.  Tarauv  fülgt  fdiüu  bie  il^al)rl)eit 
unferer  Xl)efe,  ber  ^^uecf  ber  .Siirdje  fei  hk  gartfeijung  bec>  breifad)en  Slmteg 
S^rifti;  benn  ma?  (£l)riftug  burdj  feine  3^l)ätigteit  alö  .s>  i  r  t  e ,  .'p  ü  ^  e  r  = 
priefter  uub  ,Si  13  n  i  g  crreid)en  mülltc,  ba^o  füll  burd)  baz^  niiiulid)c  brei^ 
fad)c  5lmt  bie  ^irdje  big  ^nm  ^wbt  ber  ;3eiten  oüllbringcn.  3ic  fann 
aber  aud)  bireft  aug  ben  ^^ürteu  beö  Stifter!^  ber    iiirdje  bemicfen  merben. 

1.  (i^riftns   fagt   ^u    feinen   ^(püftcln   gan,^    allgemein:     Sicut   misit   xie  3?nbimß 
nie  Pater,    et  ego    mitto  vos.     Joann.    20,   21.     @beufo,   bal)er    aud)  ^d^w  init"  ^« 
5um  nandid)en  ^^merf,  mie  ber  Batcr  ben  5ol)n  gcfcnbct  bat,    fü  fcnbct  bor       *  ^"^^^ ' 
©obu  nun  feine  5lpüftel.     Da  er  im  ^^egriffe  ftel)t,  in    ben  .Sjimmel  ^uriid^ 
5u!el)ren,   füllen    bie   5lpüftel    baz^  ^i>3crf  fürtfc^en,   ^u  bem   er  gefenbet  mar. 

^ie  feine  Beübung,  fü  erftredt  fid)  aud)  bie  ber  ^2lpüftel  auf  alle 
5$  ölt  er  bei  ganzen  ^^elt  Matth.  28,  19;  Marc.  16,  15)  big  jum  @nbc 
ber  SBelt  {Matth.  r^fS,  20 1.  Die  @leidil)eit  ber  eeubung  bebingt  ani"^  bie 
@leid)l)eit  ber  ^^lutüritiit:  Qui  vos  audit,  me  audit,  et  qui  vos  spernit, 
me  spernit.  Qui  autem  nie  spernit,  spernit  euni  qui  misit  me. 
Luc.  10,  16. 

2.  5üic^    bie   ein5elnen  ämter   merben   ben  Slpofteln  angbrüdlic^  "^^^^*  vir>imtci^i£i)iiiti 
tragen,  nämlid)  ^u.  bei-  ^^ipoftet. 

a.  b  a  g  .V)  i  r  t  e  n  a  m  t ,  ba  ß^riftug  ben  31püfteln  befahl  gn  prebigen 
unb  §u  taufen:  Euntes  ergo  docete  omnes  gentes,  baptizantes  eos 
in  nomine  Patris  et  Filii  et  Spiritus  sancti,  docentes  eos  servare 
omnia  quaecunque  mandavi  vobis.     Matth.  28,  19.  20; 

b.  b  a  g  ^  ü  l)  e  p  r  i  e  fr  e  r  l  i  d)  c  51  m  t ,  alg  Qefu«  beim  letzten 
^benbmal)le  bag  ^eilige  ^JJ^cgüpfer  einfette:  Hoc  facite  in  meam  comme- 
morationem  {Luc.  22,  19)  unb  Oür  feiner  |)imme(fa^rt  ben  5lpüfteln  bie 
©emalt  erteilte,  bit  ©ünben  nad)äulaffen  unb  ju  bcl)alten:  Accipite  Spiri- 
tum  Sanctnm:  quornm  remiseritis  peccata,  remittnntur  eis,  et 
quoium  retinueritis,  retenta  sunt  {Joann.  20,  22.  23) ; 

c.  bat^  ! ö  u  i  g li  (^  e  31  m  t ,  ba  Sl)riftug  ben  ^Ipüfteln  bie  ©emalt 
IM  binben  unb   ^n   löfen  öerUe^:     Amen  dicö   vobis,  quaecunque  alli- 

f»cinrict)'4)«ppert,  .^iontpcnbiuin  ber  iJogmatif.  II.  28 


1211. 


432  5!?on  bev  ^ixdje.     A.  5Bcfen  unb  ©icjenfc^aften  ber  ^\xd)(. 

gaveritis  super  teriam,  ligata  ermit  et  in  coelo,  et  quaecunque 
solveritis  super  teiram,  erunt  soluta  et  in  coelo.  Matth.  18,  18. 
'K  Tu  5lpoflcl  betrad)tcn  fid)  auä;)  aNo  govlfc^cr  bc^  ^^crfee  C£l)rifti 
unb  aU  ©ejnnbte  ii}Yt^  ^JJ^dftcr^ :  Sic  nos  existimet  homo  ut  ministros 
äiuife*  ciDiifti  (^^iii.jsti  et  dispensatoies  nn^steriorum  Dei.  1  Cor.  4,  1.  Pro  Christo 
ergo  legatione  fungimur,  tamqiiam  Deo  exhortante  per  nos.  2  Cor. 
5,  20.  Xanad)  l)au^cltc^  ftc  aud),  mic  bie  Ipoftdgefc^idjte  cr^ii^t,  inbem 
fic  (elu'tcn,  bie  3atrainciuc  fpenbetcu  inib  hk  S^ivd)c  regierten.  Ündj  it)rc 
'J?ad)fot9er,  bie  ^iidjöfe,  l)aben  bie  nämlid)e  ^Infgnbc:  Attendite  vobis  et 
universo  gregi,  in  quo  vos  Spiritus  Sanctus  posuit  episcopos  regere 
ecclesiam  Dei,  quam  acquisivit  sangiiine  suo.     Act.  20,  28. 

§  125.     ^J^ütiucubigfcit  t^cr  Äirtt)e. 

iBcjl.  l*(dmii'i'i,  De  Romaiiü   l^ontifice  pag-.  20  sqq. 

T)  i  e  t)  0  u  (I  l)  r  t  f t  u  ^^  g  e  f t  i  f  t  e  t  e  ^  i  r  c^  e  i  f t  \\\x  alte 
lU  c  n  I  d)  e  u  5  u  ni  ^^  e  i  I  e  n  0  t  in  e  u  b  t  g  ,  unb  5  m  a  r  i  ft  b  i  e  f  e 
'3t  0  t  ui  e  n  b  i  g  f  e  i  t  n  i  d^  t  bloß  eine  necessitas  praecepti,  |  0  n  b  e  r  n 
a  u  d)    eine  ')iecessitas  medii. 

I.  T)ic  ^^lotmenbigfcit  bev  ^iird)c  ergibt  fid) 

1242.  1.  auc^    bev    l)  e  i  l  i  q  c  n    3  di  v  i  f  t.      2ic    folgt    fdion    (\\i<ü   bem 

feitbeviiirdje  in  güttlid)en  ')üUid}lut3,  biiß  iilU,  bie  ßl)n|tuö  ange!)oren,  lUid)  bev  ^üvd)e  ange= 

bev  iKii.  ecunft  {^'^xm  folleu.    ';)luvbviicflid)  ift  jie  aber  buvd)  ben  W]i\j{  ^{)x\\i\  auegefpvüdjen, 

bie  5(pofteI  joUteu  alle  (el)vcn  unb  taufen.     {Matth.   2^,  19).     ^al)ev  lüirb 

and)  bev  2luofd)luf3    anc>  bcni  .S^imnielvcid)    unb    bie  53cvbammnic^   all    bencn 

angefünbet,    bie    fid)    nid)t    taufen    laffen   [Joanit.    :•>,    'S),    bie    Cel)vc    nid)t 

glauben  {Marc.    IG,   16)   unb  ber  ^iivd)e  nid)t  gel)ovd)en    Matth.  18,  17). 

Xvenunug    oon    bev    ,^iivd)e    ift    baliev    eine   Sünbe,    bie    oom   ^immelreid) 

an^:fcl)liej8t  {Tit.  3,  10.  11;  2  Fetr.  2,  1 ;  1  Joann.  2,  18  sqq.;  2  Joann. 

7  sqq.;    Jud.  13.     'Tiefe  'i)^otU)enbig!eit    ift    ahtx    nid]t    nnv    necessitas 

praecepti,  fonbevn  and)  medii,    ha  bev  (^egeuftanb    be!o   gött(id)eu  ©ebote^ 

bev  3Beg  ^uui  ^eile  ift,  bev  nad)  bev  bcfte^cnben  ,s>eil«öfononiie  eingefd)(agen 

uicvben  muß,  falls    jenmub  übevl)aupt    fein  emige^^  ^k\    evvcid)en  null.     (5in 

aubcvco  Ih'ittel  ^nv  ^oligfcit  ftel)t  beni  l^tenfd)en  nid)t  juv  ^evfügnng.    ^n 

biefcui  2inue  l)eif3t  ee^  and)  luni  ^efnc^:     Non  est  in    alio  aliquo   salus. 

Nee    enim    aliud  uomen    est    sub    coelo   datum  hominibus,   in   quo 

oporteat  nos  salvo.s  fieri.     Act.  4,  12.     "Die  2^l)ätigfeit  ^Jefn,  ol)ne  ben 

t<-  fein  S^ni  gibt,  inivb  abev  fovtgefe^t  in  bev  ^ivd)c,  ot)ne  bie  e^  ba^cv  and) 

fein  >Qt'\\  geben  fann; 

.,>^"*^'ent)i  2.  a  n  ^^    ben     l)  e  i  l  i  g  e  n    ^mI  t  e  v  n.      Tiefelben    oevg(eid)en    bie 

teu^ciÄhdKbli  <^ivd)e    oft    uiit    bev  5Ivd)e,    hwx^    h'xz    allein    bie  l^^enfd)cn    oov  bem 

ben  i<ätevn.    ^j^t^vg^ij^g    jj^    ^^y-    eiutflnt    gcvettet    muvben.      Quisquis    ab    Ecclesia 

segregatus  adulterae    inngitur,    a    proniissis    Ecclesiae    separatur. 

Alienus    est,   profanus    est,   hostis    est.      Habere    iam  non   potest 

Deum  patrem,  qui  Kcclesiam  non  habet  matrem.    Si  potuit  evadere 

quisquam  qui  extra  arcani  Noe  fuit,    et  qui  extra  Ecclesiam   foris 

fuerit  evadit.     Cyprian.,    De  unit.   Eccles.   n.  6.     Quicunque  extra 

haue    domum    agnum    comederit,    profanus   est.     Si   quis    in   Noe 

arca   non   fuerit,   peribit    regnante   diluvio.     Hieron.,    Ep.    15   ad 

Damas.  Pap. ; 

1-^44.  3.  a  u  V    bev   ö  e  h  v  e    b  e  v   ^  i  v  d)  e.     Da^  oiertc   Sateran^ 

Xte  ^Jiotwenbifl 


§  125.     9?ottt)enbigfett  ber  ^irc^e.  433 

fon^if  (1215)  erflärt:  Una  vero  est  fidelium  universalis  Ecclesia/^'^fj^^^'^^^'^'j^^^^^ 
extra  quam  nullus  omnino  salvatur.  Cap.  Firmiter.  J^n  ber  bcn 
!il^  a  I  b  e  n  I  e  r  n  üorgefd)ricbenen  Professio  fidei  [)c[^t  e§:  Credimus  .... 
Ecclesiam  .  .  .  .  ,  extra  quam  neminem  salvari  credimus.  T)a^ 
,^1  0  n  5  i  l  ü  0  n  g  1  o  r  e  n  5  enbltd)  bcfcnut,  nullos  intra  catholicam 
Ecclesiam  non  existentes,  non  solum  paganos,  sed  nee  Judaeos 
aut  haereticos  atque  schismaticos,  aeternae  vitae  fieri  posse  parti- 
cipes.     Decret.  pro  Jacobitis  ; 

4.  a  u  §  b  e  m  t  ()  e  0  (  0  g  i  f  rf)  e  n  T)  e  n  f  c  n. 

a.  2lUe^  .peil    foimnt  üon  ei)riftib5    unb  ooüäicl)t    fid)  burd)  bic  ^^n'-^  xk  ^Hulmbir- 
einigung    mit  if)m.     "^^icfc  '^Bereinigung    unrb    aber    bewirft    burd)    bte   uer^  feit  ber  Mird}e 
mittelnbe  Xf)ätigfeit  ber  mvd)c  n.  1238  ff.i.    ^^i^ie  c^^  ol)ne  (Sf)ri|tug  fein  |)ei(  Äcn VeS^^^^ 
gibt,  fo    faun  alfo    aiid)    ot)ne    bie  Äirc^c    nicmanb   felig    merben.     Cil)ri[tno 

l)ätte  and)  eine  anbere  ;pcilc>i)tononiie  begriiuben  tonnen ;  aber  1 1)  a  t  f  ii  d)  l  i  d) 
mollte  er  fein  ^Berf  fortgefetst  miffen  (n.  12:>8  ff.)  in  ber  fidjtbarcn  Äird)e,  bie 
er  n^^ftiftet  hat  (§  122).  5ö3er  ba()er  an  bcni  (vrtöfnngc^-  nnb  .peilignnge!^ 
iDcrfe  ßt)rifti  5(ntei(  ^aben  milt,  nmg  and)  ^ur  ,Uird)e  (Sljrifti  gcl)i3ren. 

b.  ^ic  ^irc^c  ift  ber  Ceib  S()rifti,  Cit)riftn^5  it)r  |)anpt.  l^ie  uoni 
ßeibe  St)rifti  getrennten  ©lieber  ()abcn  fein  iibernatürlid)es^  lieben  nnb  tonnen 
ba^cr  mnnög(id)  i[)r  -peil  unrten  nnb  erlanncn.  (Getrennt  ooni  i^eibe  (il)rifti 
finb  aber  ade,  bk  nid)t  .yi  feiner  .sJird)e  geboren.  T^ie  3i'9^l)'-^^*J9^*''^^ 
jnr  ^'ird)e  ift  ba(}er  nnbebingt  notmenbig,  nni  bav  iibernatürtid)e  •'Jiel  ^n 
crreid}en. 

c.  Xie  .^ird)e  nnb  ber  l)cilige  @eift  finb  untrennbar  mit  einanber  oer= 
einigt,  ^er  bat)er  oon  ber  iiird)e  fid)  trennt,  trennt  fid)  and)  00m  Zeitigen 
(Steifte.  yJtit  bem  t)(.  *;)(  n  g  n  ft  i  n  uc^  tinnien  unr  barnm  argumentieren: 
Ecclesia  catholica  sola  corpus  est  Christi  ....  Extra  hoc  corpus 
neminem  vivificat  Spiritns  Sanctns,  qnia,  sicut  dicit  Apostolus, 
Caritas  Dei  ditfiisa  est  in  cordiltus  nostris  per  Spiritnm  Sanctum, 
qui  datus  est  nobis  {Born.  5,  5  .  Non  est  autem  particeps  divinae 
caritatis,  qui  est  hostis  unitatis.  Non  habent  itaque  Spiritnm 
Sanctum,  qui  sunt  extra  Ecclesiam.  E]).  185  ad  Bonif.  C)l)ne  bie 
®nabe  bev  beitigen  (*>kifte^o  aber  fann  ber  'JJienfd]  nid)t  feiig  merben. 

d.  Tk  necessitas  mecUi  ergibt  fid)  nod)  befonbcrc^  baran«,  h\f^  bie 
^ird)e  mit  il)rer  *^?rebigt,  i^rcn  3afriimenten  nnb  il)rer  ^i*3ciplin  b{V$  aiU 
gemeine  nnb  orbentlid)e  iDtittel  ;,nr  ^Jhtteilnng  ber  2^al)rl)cit  nnb  ©mibe  ift. 

II.  ^u'nn  bie  ^ t  0  t  m  c  n  b  i  g  f  e  i  t  ber  ^tird)e  bel)anptct   mirb,  fo  ift  >,.irt,/'|,i'ii:,  ^^^ 
bannt  feine^^meg^  gefagt,   baf?  alle,    bie  nid)t    5nr  Sih'djc  n^ljören,    oerbamndniiDt  ,^ur  kivdoe 
lüerben.     1)ie  laufe  ift  and)  ein  ^nr  5eligfeit  notmenbiges  ©atrament,  nnb  ^''I,Smmt^*^" 
boi^  fönnen   and)  fo(d)e    in  ben  .'pimnui  cingel)en,   bie  nid)t  in  re,  fonbern 
nur  in  voto  btefe^^  oaframent  empfangen  baben,  b.  l).  feften  ^mien^  umren, 
ba^felbe  5n  empfangen,  \aM  ibnen  biefe«  mogtid)  ober  alc>  ^^efe^l  d^otte^^  befannt 
märe.   (So  oer^ätt  e^^  fici^  überbanpt  mit  allen  auf  pofitioer  ?lnorbnnng  (^otte^  be= 
ru^enben  l)htte(n  5ur  Seligfeit  nnb  bemnad)  and)  mit  ber  ^nge^örigfeit  5nr  ^ird)e. 

5Ber   baf)er    auf^   n  n  ö  c  r  f  d)  n  t  b  c  t  e  m    ^rrtnme    bie   ^ird)e    nid)t    ^,s\\^^ll\^,. 
fennt,  fann    feine  Seele    retten,  ooran^^gefelit    ba|3  er    ben  WxXkw  l)nt,  alle^o>nvctH>' in  rV  u. 
5U  t^nn,  ma^i  %oti  üon  i()m  oertangt.    ^Benn  er  bann  and)  nid)t  in  re  ^m 
^irc^e  gel)ört,  fo  ift  er  bod)  in  voto  ein  öHieb  berfelben,   ha  er  iniplicite 
bereit  ift,    ber  oon  (S^ott    al^o  ^JJtittet    5nr  Setigfeit    gemodten  .^iird)c    beijn^ 
treten.     W\z  mUbe  l)ierüber  bie  .^ini^e  urteilt,  fann  man    an^>  einem  ^-li^orte 

28* 


m  voto. 


434  ^^NOii  ber  Sirrfje.     A.  Sefen  mit»  @igcn|c^aften  bcr  ^ird)e. 

bc^o  1)1.  Xhüiimsi  Über  ciucii  iit)nliil)eii  gall  cr|et)cn.  Noii  sequitur  incon- 
veniens  posito  quod  quilibet  teneatur  aliquid  explicite  credere,  si 
in  silvis  vel  inter  briita  aiiimalia  nutriatiir:  hoc  enim  ad  divinam 
piovideiitiam  peitinet,  ut  vuilibet  provideat  de  necessariis  ad 
salutem,  dummodo  ex  parte  eins  non  impediatur.  Si  enim  aliquis 
taliter  nutritus,  dnctum  naturalis  rationis  sequeretur  in  appetitu 
boni  et  fuga  mali,  certissime  est  tenendum,  quod  ei  Dens  vel  per 
internam  inspirationem  revelaret  ea  quae  sunt  ad  credendum 
necessaria  vel  aliquem  lidei  praedicatoreni  ad  eum  dirigeret  sicut 
niisit  Petrum  ad  ('orneliani.    (^  Q.  disp.  De  Verit.  q.  14  a.   11  ad  1. 

^«aieumbiin  ^^''^  ^^^    ^^^^^^^    *''^"^'   ^  c  r  l  c  H  111  b  II  11  Q    gcgcii    bic   fatl)ülifd)c   ^ivd}c, 

flcflinMeMivdKii' luciui  bcl)auptct  luirb,  fic  lcl)rc,  alle  biejeiiigen,    iiietrt)e  fattifd)  bcr  fid)tbareu 

leDiT.  >i>nfö  jx.  (S3cnieinfd)nft  ber  Äird)c  iiid)t  aucjclibrten,  iinirbcn  uerbaiuint.     Sllar  unb  be= 

ftiiumt  [](\t  ^)>  i  u  e  IX.,  jener  ^l>ap[t,  bcn  man  jo  gern    bcr  Qutülcran^  an-- 

gcfliigt    l)at,    bicfe    2(iiid)nlbigiing    ,;nri'ufgeiiiic|cn.      ^w    bcr    ^^Üloaition    am 

9.  rc^cmbcr  1854  crtUirtc  er:  Errorem  alterum  nee  minus  exitiosum 
aliquas  catholici  orbis  partes  occupasse  non  sine  nioerore  novimus, 
animisque  insedisse  plerumque  catholicorum,  qui  bene  sperandum 
de   aeterna    illorum    omniuni    salute    putant,    qui   in    vera    Christi 

Ecclesia  nequaquam  versantur Absit^    Venerahiles  Fratres, 

ut  misericordiae  diri)iae,  quae  injuiita  est,  terminos  aiideawus 
appoiiere;  ahsit,  ut  perserutari  velimus  arcaiia  coiisilia  et  iudicia 
Del,  quae  sunt  ahyssus  riiuUa,  nee  hunuDia  queunt  eogitatione 
penetrari.  Quod  vero  Apostolici  Nostri  muueris  est,  episcopalem 
vestram  et  sollicitudinem  et  vigilantiam  excitatam  volumus,  ut, 
quantum  potestis  conteiidere,  opinionem  illam  im{)iam  aeque  ac 
funestam  ab  liominum  mente  propulsetis,  nimirum  quavis  in  religione 

reperiri  posse  aeternae  salutis  viam Tenendum  quippe  ex 

lide  est,  extra  Apostulicam  Romanam  Ecclesiam  salvam  fieri 
neminem  posse  ....  Sed  tarnen  pro  certo  pariter  hahendum  est, 
qui  verae  reliyio)iis  iynora}itia  lahorent,  si  ea  sit  i^irincibilis, 
nulla  ipsos  ohstriitgi  huiusce  rei  culpa  ante  oeulos  Domi^ii.  %\\ 
bie  Jrtarbiniile   mib    'l-)iid)öfe  ^talienö    aber    jdjrieb   ber   rümi|d)c  ^^apft  am 

10.  Sluguft  18()3:  Notum  Nobis  Vobisque  est,  eos,  qui  invincihili 
circa  sanctissimam  nostram  religionem  ignorantia  lahorant,  quique 
7iaturalem  legem  eiusque  j^raer-e^^ö  i')t  omnium  cordihus  a  JJeo 
insculpta  sedulo  servantes,  ac  Deo  ohedire  parati,  honestam  rectam- 
que  vitam  agunt,  posse,  dirinae  lucis  et  gratiae  operante  virtute, 
aeternam  consequi  vitam. 

TiW  Sv  ^xx'^  dagegen  ift  bie  ^^et)auptung,  Irrtum  fei  immer  imuerfd^iilbet,  §äre[ie 

tum  ift  uniici-  mib  Unglaube  bal)er  nicinal«  Siinbe,  meil  man  eben  feiner  Überzeugung 
'*"*^*^^'  folge,  fal|c^  unb  unfittlirf).  Sie  berul)t  niimlic^  auf  bcr  ^Dt'eiuuug,  in  Se^ug 
auf  bie  @r!ciuitni^o  unb  hat^  5'üruial)rl)alten  gebe  es  feine  fittlid)en  "ipflidjten, 
iuöbeionberc  epfticre  feine  i3flic^t,  h\t  natürliche  'ilni^r^eit  ^u  fud^en  unb, 
fobalb  fie  gcnügcnb  erfamit  ift,  berfclbeu  ^u^uftimmen ;  ebenforoenig  muffe  ber 
'JJienfd)  bie  gcnügcnb  aU>  gUuibmürbig  erfaunte  übernatürliche  Dffenbanmg 
burd)  ^z\\  Glauben  für  \m\\)x  l)alten.  ^icfc  fa(fd)cn  iöef)auptungen  ergeben 
fid)  au^  ber  gän3lid)  üerfef)rtcn  uiib  f)äretif(^en  X>fnfrf)auung,  bie  meufd^Iic^c 
33ernuuft  fei  abfolut  unabhängig  unb  (^ott  felbft  fönne  if)r  ben  Cv^lauben 
nic^t  gebieten,  eiue  V^äfteruug,  meldte  ^i\^  33atifauum  mit  bem  5lnat^em  belegt 


§  126.    3)ic  ©td^tbarfeit  bcr  ^trc^c.  435 

^at:  Si  qiiis  dixerit,  rationem  liiimanam  ita  independ entern  esse,  ut 
fides  ei  a  Deo  imperari  non  possit ;  anathema  sit.  Const.  dogm.  de 
fid.  cath.  IJL,  1. 

§  126.     ^ic  Sit^tbarfcit  bcr  .^ird)c. 

3Sg(.  Palmieri,  De  Romano  Pontifice  pa^-.  32  sqq. 

:l^  i  e    .'R  i  r  df)  c    e  ^  r  i  ft  i    t  ft    f  i  dl  t  b  a  V. 

T.  5Bät)renb  bic  9^^  a  t  i  o  ii  a  1  i  ft  e  n  (eugncit,  (il)riftii«  l)abe  eine  Äird)c  ^.^  ^^^^^^  ^^^^ 
geftiftet  (ii.  1190%  geben    bie  'i^  rote  ft  a  n  t  e  n  ,  biirrf)  bic  ^I)(nrf)t  ber  ber  Weftantifdicv 
t)etligcn  Sd)rtft  cntnomincncii  ^^emeife  gc,;niungeii,  biefe  ft)rüiibuiig  511.     llnt  '^"^Sidubal.""' 
aber  itire,  5nlirt)unberte  nad)  (Sbriftu-o  cntitmibcnc  Äirdie  (([§>  bie  iiial)re  ,^ird)e 
(S;brifti  bar(^utt)ini,    bcfiniercn  fic    biefelbc  ([U    bie  ^ott   aHein    befnnnte  nnb 
biil)er  für  nnv  n  n  f  i  d)  t  b  n  r  e  (^enieinfd)aft  ber  burd)  ben  (^lanben  (^ercd)t^ 
fertigten,     daneben   ncf)men  fic  frei(id),    bnrd)  bcvo   prattifd)e   ^^^ebiirfnic'^  ge^ 
brängt  nnb    burd)  ihre    eigene  Cl"^-iften,^>   genötigt,    and)   eine    fid)tbare  ^ird)e 
an,  bie  an  ber  ^ißrebigt  bc§  iva()ren  ©imngelinin^o  nnb  ber  red)ten  ^HM'iuattnng 
ber  maliren  3afraniente  erfennbar  ift.     Qn  ^it-1*^^'    fid)tbaren  liird)C  gibt  Cio 
bann    and)    ein    '13rebigtamt    nnb    ein    Äird)enreginient.      ^^(nd)    finben    fic^ 
in    berietben     neben    ben    ®ered)ten    Un(^cred)te,    b.    l).    (^Uanben-olofc    unb 
::)icprobiertc. 

Triefe  ^^(nffaffnng  l)ängt  enge  mit  bcr  prütcftantifd)en  ^  e  (^  t  f  e  r  t  i  =  j^^.  unniitoavc 
11  n  n  g  c>  I  c  b  r  e  jnfannnen.     ■)iad)  berielbcn  mirb  nämtid)  ber  'JJienfd)  bnrd)  ^Hvdjo  mtb  bic 
ben   (^  I  a  n  b  e  n   allein  gered)tfertigt  nnb  bnbnrd)  (^lieb  bec^  ^^eibc^o  (ibrifti  Ä'fS^^^^^ 
ober    ber    nnfid)tbaren  .^{ird)e.     .'inr  .^ennn-bringnng   biefev   red)tfcrtigenbcn       '''"^■^"• 
^(anbcng    ift    aber    nnd)    protcftanti)d)cr    l'ebre    eine    anbere    iinßerc    i^er= 
mttteinng  nid)t  notiuenbig  nnb  and)  luni  T^ott    ntc^t  gegeben,    aU  bie  '^^ibe( 
allein,  bnrd)  bercn  i'efnng  bcr  cin,^elnc  ucrmogc  ber  efficacia  unb  per^pi- 
ruitas  saci'ae  Scripturae  (n.   117.   li^9'  bie  eimngcli)d)e  'ü^abrbeit  ertcnnt 
nnb  fofort  traft  ber  fides  specialis    bao  .v^cil  ergreift.     2elbft  hk  3afra= 
niente,    bercn  Ci'iii|cl3nng    bnrdi  Ü()riftiio    inib    te:lUHMfe   '.)^nuicnbinfeit    man 
nod)  let)rte,  finb  nad)  bicfcni  ^pftem  nid)t  mcfcntlidi  },\xx  S^editfertignng. 

^a&)  bicfer  !i^el)re  ift  eine  f  i  d)  t  b  a  r  e  .^ird)e  mebcr  notmenbig,  nod)  ji/--;^^,^,^.^, 
gegeben;  nur  bnrd)  eine,  frcilid)  mnt  bcr  ^^^atnr  ber  Tinge  geforberte  ^n=  xhdK  bn- 
fonfcqncn^  mürbe  bieielbc  in  bac>  proteftantifdic  3l)ftem  anfgenonnnen.  T^ic  ^^^^■^^♦''"'"'t*^"- 
"l^roteftanten  bilbcten  niimlid),  nad)bem  fic  imn  ber  Mirr()c  anc^gefd^ieben 
maren,  f  i  d)  t  b  a  r  c  Bereinigungen,  in  benen  bie  neue  !2et)rc  uom 
allctnfcligmac^enben  ©lanben  gelel)rt  nnb  bie  3aframente  nad)  neuem  9^itn^^ 
gefpenbct  unirben.  Unb  ^luar  gefd)ab  bie^o  bnrd)  angeftcllte  '}3  r  e  b  i  g  e  r  , 
obmobl  e^  nad)  ber  ?cbre  ber  ^ieformatoren  ein  luni  (ibri)*tn^  eingcfclitcv  be* 
fonbercio  Öe^ramt  nnb  ^]3rteftcrtnm  nid)t  nibt,  ionbern  jeber  getaufte  'JJ?enfd), 
lU^anu  mic  il^eib,  htt>  adgemcinen  ^]>rieftertniii^  tcil()aftig  unb  baburd)  mic  (^ir 
^u^legung  ber  beiligen  5d)rift,  )o  awd)  ^nr  "^mx  ber  Satramentc,  unabt)angig 
Don  jeber  äußeren  Slntoritiit,  befä()igt  nnb  bercd)tigt  ift.  ^Itlein  hiK^  ^^kbürfni^^ 
nad)  Orbnung  unb  bac^  eigne  ^^ntereffe  nötigte  ba^n,  uon  Einfang  an  ein  befonbere^ 
^^'rebigtamt  mit  feierlid)er  äinfübrung  in  baefclbc  bie  proteftantifd)c  Orbi* 
natton)  ftrengften^  aufrecht  i\\  crl)alten.  T)emfelben  mürbe  fogar  auf  ^runb 
ber  üon  bem  '^rieftertum  unb  ber  tird)lid)cn  ßebr=  nnb  i1kgierungc>gemalt 
^anbelnben  Sii)rift*  nnb  iHiterftcKen  eine  grof;e  5lntorität  beigelegt :  %[k<-> 
unter  bcr  obcrftcn  5(ntorität  nnb  lOiad)t    ber  meltlid)cn  Obrigteit,    befonber^ 


436  55ou  bcr  .^ivd)c.     A.  'A^cfcu  unb  @igcn|d|aftcu  öcr  ^ivc^c. 

bCi?  ^aiibe0l)ernt,  a(c^  bcei  summus  ejnscojjus,  ben  mau  al^  ben  Don  Q^oti 

öcfc^tcii  Oicpräfcntautcii  bcr  (Memeinbe  betrad)tetc. 

^jH-vDäfniii^  bcv  -Vi^i'  W^^    "^i^ii    ^11^^^   ^i^i^   <^"i*c^  'l^rebigt,   Safraiiicnte  imb  ^orftcl)er 

if*^^{r'nVfantn: ^"^^^^^^^^*^'  ^vird)c.     ^vaötc  uiati  aber,    in    U)eld)cni  ^erl)ältni^    bicfc    )id)tbarc 

Im-  im)ictitbaicnMirii)c    ^u  bcv    iiu  fid)  uufid^tbarcn    magren  ä'\Yd)C  (Stjriftt   ftcljc,  |o  lag  bic 

MtviDc.       ^;)(ntuun*t  nal)e,  (entere  fei  in  bcv  crftcrcn  |'id)tbar  gciuorben  nnb  ^\mv  babnrd), 

ba|3   bic  (^lieber    bcr  nn[id)tbarcn  ^trd}c,    bic  bicUjcr    ücrborgcn   gemcfcn,  ^u 

einer  )id)tbaren  (^kmcinfdiaft  fic^  ucrcinigt  nnb  ^n   i^rer  (Srbannng   unc  jnr 

|)anb{)abmu3   gntcr  Drbnnng    ^ird)cnrcginicnt,  ^rebigtamt  nnb  gcnieinfanicn 

^ottcc^bicnft  eingc?iil)rt  Ijätrcn. 

>FM>biurifbic vrü=  Si^iigt»-'    itmii  mciter,    moran  bicfe    fid)tbare    il^erciuignng    ber    iini()rcn 

h>itantifci)e  ficf)t  (Ä^läubigcn  ^n  ert'cnncn  fei,  fo  antmortcte  man:   5(n  bcr  'Isrcbigt  bcs  ma{)ren 

^'"^' barlS.^**^  ©iHingcliunuo,  ndndid)  uom   aHeinfeügmad)enbcn  (J-Kanbcn  nnb    ber  53ibel  ale 

einziger  (^)IanbcnvqucUc,  founc  an  bcr  rcd)tcn  3atrament^^fpenbnng,  namcntUd) 

bcm  '^(benbmal]le  nntcr  bcibcn  (^U^ftalten.     .V)iernad}  ift    alfo  bic  UHil)re    fid)t= 

bare  ^hrdjc   bic    fid)tbarc    Bereinigung  bcr    ©lieber  ber  unfid)tbarcn    .siird)e, 

bie  an  bcr    rcd)ten  i^rebi.qt  nnb    ber    rcd)tcn  ^aframcnt^sfpenbnng  erfennbar 

ift.     ^^(icbe  man    fid)  fonfeqnent,    fo    gel)ortcn    bcmnad)    nnr    bie    .peiligen, 

b.  t).    bic    (^cred)tfcrtigten    nnb    bic    i>räbcftinicrtcn    ^nv    fid)tbarcn    ^ird)e. 

3(Üein  and)    bicfee  l)icU  man,    biird)  bie  'Jtatnr    bcr  rinne  gcäiDungcn,  nid)t 

feft,  fonbern  lel)rte  uielmcl)r,  bicfer  fid)tbarcn  ^ird)e  feien  and)  3nnbcr  nnb 

33erU)orfcne   beigemifd)t.     5(nd)   uon  Wienern   bc^  3ß3ortc5    fonnte  loeber  bc-- 

t)anptct  merbcn,    fie   gcl)örtcn    inc^gefamt   5n    ben    ^^InitHn'u  äl)ltcn,    nod)   and), 

fie  feien  traft  gbttlid)en  ^)icd)t^^    nntrüglid)e  i\*^rer  bci:^  iual)rcn  (Soangclinme 

nnb  allein  bcred)tigte  nnb  bcfiit)igte  ^Scnualtcr    ber  Saframcnte  nnb  Qnl)aber 

be^  ^ird)cnregiment^o.     Biclmel)r  nutilte  jcbe  berartige  5>c^anptnng,  mie  üiel- 

fad)    fie    and)    oerfud)t    mnrbc,    ftet^^    ben   ^Sormnrf   einer  unprotcftantifd)en 

^Hnmaj3ung    fid)  gefallen  laffen.     Tamit  crfd)cint    bann    miebcr  bie    fid)tbarc 

Äird)e    aU    etUHK>    Unmefcntlid)ec\    aU    eine    bcm  33erbcrbniö   nntcnuorfcnc 

menfd)lid)e  ^inftalt,  bie  mal)re  liird)e  aber  al^^  tt\viK-<    fd]lcd)tl)in  nnb  allezeit 

Unfid)tbareö. 

o^-   ^^•'^f'  r*.  il-  ^^"^^   ^»^i"  ^^^icnfd)  in   bcr  natürtid)cn,  bcr  ©ottmenfd)  in  ber  über= 

bavu.unfid)tbar.  natnrlid)en  ^rbiinng  ]id)tbar  nnb  nn]id)tbQr  ;>nglcid)    iit,  nnb    im  U)cenid)cn 

Seib  nnb  2eele,    im  (^)ottmenfd)en    (^ottl]cit  nnb  SD?cnfd)l)cit    nid)t    getrennt 

merbcn  fönnen,    fo  baf3   nic^t  ein   boppelter  llJicnfd)   nnb  nid)t  ein  boppclter 

(5^riftnc%  fonbern  nnr  c  i  n   1)(  e  n  f  d)  nnb  ein   S  l)  r  i  f t  n  ^  ift,  luie  ferner 

im  (Saframcntc  ba^-^  fid)tbarc  ^^^eidicn  nnb  bie  nnfid)tbarc  (^nabc  n  n  t  r  e  n  n-- 

b  a  r  ocrbnnben  finb,  fo  ocrt)ält  ee  fid)  and)  mit  bcr  Äird)e. 

rie  „Sibcn,  1 .  11 11 1  i  cl)  t  b  a  r  nu  bcr  Sird)c  ift 

Gicmcntc  bcv  a.  1 1)  r    g  ö  1 1 1  i  d)  c  c^    ^  r  I  n  c  i  p    ober  ibrc   forma  ivtertia,    aljo 

>{Hcf)c.       jj^^.  ^^.^^  ^^  feiner  'ÜMeberf iinft  am  jüngftcn  5Iagc  nnfid)tbarcc^  ^^anpt  (£l)riftnö ; 

1).  ber  l)ctligc  ö)cift,  burd)  ben  (5^riftuc>  feine  Äird)c  belebt,  leitet  nnb 

^eitigt.     Unfid)tbar  finb  ferner 

c.  an  fid)  alle  iibernatiirlid)cn  ^ßirfungen  Sl)rifti  nnb  bee  l)eiligen 
©eifte^o  in  bcr  .snrdjc; 

d.  ebcnfo  bie  anc^  biefcr  übernatürlid^cn  nnb  göttlichen  it3irffam!eit 
cntfpringenben  @aben  nnb  Tngeiibcn  foiüol)!  ber  le^renben  nnb  ^örenbcn 
Äird)e,  5.  53.  bie  ^nfallibilität  nnb  ^nbefeftibilität,  al^  and)  ber  ein^^elnen 
(^lieber  ber  ^ird)e,  unc  namcntlid)  bie  "göttlid)en  ^ngcnbcn. 

2.  '3  i  d)  t  b  a  r  bagegen  finb 


§  126.     2)ic  ©ic^tborfcit  ber  mx(i}c.  437 

a.  visihilitate  sensihiU    bie    fid)tbnren    Stellnertrctcr    ßf)rtfti    nad)  ^j^,  |f|;i,^,^.p„ 
i^rer    t)ierarri}ii"(i)en  On^nimg    inib  ha^i   gläubige  i^olf,    foinie   bereu  finnlid)    eicmentc  bcv 
tt)at)rne()nibare  ^^anblungen,   iiäinlid)  bie   X^el)rtbattö!eit,  \>([§>   ^t\t\mi\\\t\  ber       '^"^^''" 
Ä'ultu^  u.  f.  113.; 

b.  visibilitate  intelligihili  bie  i\\\  fid)  mifidjtbareii  iiiner(td)cn  (Gliben 
mib  Xugciiben  ber  Äirc^c  unb  it)rcr  ^lieber,  fomeit  fie  a\\^  iiugereu  X^at= 
fadien  erfdjloffcn  luerbeii  fi)imen.  ^  ii  t  e  (l  i  g  i  b  e (  iDtrb  biefe  ^idjtbarfeit 
genannt,  mcil  fie  auf  bcm  Urteil  bcs  33erftanbe^  bcrul)t,  hay^  jene  fidjtbaren 
älJanifeftationen  $L^irfungen  be^  unfidjtbaren  nnb  übernatürlid)en  "^rinctpc^ 
ber  ^ird)e  unb  ba^urd)  ^euuMfc  i()rc!^  giittlid)en  llrfprung^^>  finb.  Qn  33c== 
§ng  auf  H§^  ^ort  visio  benierft  ber  ^\.  Xl)onia^o  üon  X^lquin:  Primo 
impositum  est  ad  signiücandum  actum  «eiisus  visus;  sed  propter 
dignitatem  et  certitudinem  hiüiis  sensus  extensiim  est  hoc  nomen 
secundiim  usiim  loqiu'iitium  ad  omiiem  cog'iiitionem  aliorum  seii- 
suiim  ....  et  ulterius  etiain  ad  cogiiitioiiem  intellectus.  S.  Th. 
1  q.  67  a.  1  c.  $ierl)cr  gel)i3rcn  nanientlid)  bie  ©'  i  n  ^  e  i  t ,  51  (I  - 
g  e  ni  e  i  n  ^  c  i  t ,  |)  e  i  l  i  g  f  e  i  t  unb  51  p  o  f t  o  (  i  c  i  t  ii  t ,  nietete  eben 
bcö^atb  äug(eid)  innere,  unfid)tbare  @igcnid]aften  unb  iiugcre,  fiii)tbare  W^zxh 
mak  ber  i^ird)e  unb  uti?  jene  (>)egcnftanb  be^?  (glauben?,  alv  biete  äugleid) 
^egenftnnb  cincc^  tjerniinftigen  ilMffcnc^  [inb. 

3.  rie  Äird)c  ift  bal)cr  f!d}tbar  ober  crfcnnbar  ^imiSn  bie 

a.  n  (  0  r  e  1  i  g  i  ö  i  c  (Gemein)'  d)  a  \  t  mic  jcbc  nienfd)lid)e  ^efeÜ^  Ätvd)oiid)toavtit 
fd)aft,  bereu  ©Icnicntc  burd)  bie  2inne  niat)rgeuoniiueu    ober  auc^    ]tnnlid)en 
'ilMibrnebnuingcn  gefolgert  lucrben; 

b.  a  (  e  ü  b  e  r  u  a  t  ii  r  l  i  d)  e  (^  e  ni  e  i  n  i  d)  a  f  t ,  infofern  fie  burd) 
ttugere  lÜlcrfmate  al^  jene  ®efcUfd)aft  offenfnnbig  fid)  rcpriifcutiert,  ber  bie 
WxittX  bc^o  S^ixU  nou  St)riftu^o  anuertrant  finb. 

III.  X^ie  @  i  c^  t  b  n  r  f  e  i  t  ber  .Svird)C  ergibt  fid) 

1.  a  u  ^  ber  ^eiligen  3  d)  r  i  f  t ,  in?bcfonberc  nuv  beni  ^orbilb  xii-  (s'uiltbavfcu 
ber  Sl)nngoge;  nuo  ben  iBcicM"agnngen  ooni  l)(cffianifd)cn  :)ieid)e ;  i^ii-^  i^^^^'^i  Jjf/jl,''*'3rt".f/t^' 
oben  111.  121:^  ff.)  nngefiil)rten  3d)ilbernngcn  unb  :i3ilbern  ber  ,Uird)e,  nanient^ 

lid)  oon  ber  2tabt  auf  beni  iöerge,  beni  lMd)te  auf  bciu  l^end)ter ;  ferner 
aitg  ber  (Sinfet5ung  be^^  l^e^ranitec\  be^  ''^.^rieftcrtnutv,  ber  'ßrebigt  nnb  ber 
©atranieute;  kw^:^  beni  iöefel)le,  ben  (v^lanben  ;,u  befennen,  ba-r^  Smangelium 
5U  t)erfiinbeu,  ben  lD(arti)rertob  für  benfelben  ,^u  leiben;  aibo  beni  (Gebote, 
ben  ^orftelicrn  ber  ^ird}e  ;,u  gebordicn,  ba«  Opfer  511  feiern,  bie  ^afranieute 
,^u  fpenben  unb  ,;u  empfangen.  2lüe  biefe  Stellen  lel)rcn  bie  Sid)tbarfeit 
ber  ^ird)e  an^brüeflid)  ober  fe^cn  fie  ooraiiv.  %unenttid)  fönnteu  hk  m-- 
geführten  ^efe^le  nid)t  erfüllt  locrben,  ineuu  bie  rv)lieber  ber  ^tird)e  einanber 
unbefannt  iiniren  unb  bie  .Svird)e  alc^  iiuibre  Mird^e  Cibrifti  nid)t  erfaimt 
mcrbeu  fönnte.  Tie  5lpofteIgefi^id)tc  aber  foioie  bie  ^Briefe  ber  '.Hpoftel 
[teilen  nuc^  bie  fid)tbare  i^ird)e  at^  X  l)  a  t  f  a  d)  e  cor  klugen; 

2.  a  u  c^    ber    V  e  l)  r  e   ber   l)  e  i  l  i  g  e  u   '^  ii  t  e  r  ,  hk  fid)  alle  auf  jj,  -Sbaifeit 
bie  ber  ganzen  3Ö3e(t  offenbare  3id)ibarfeit  ber  ^ir(^e  berufen,   inc4iefonbere  ^i;v>iiyri}ebnben 
auf  bie  Dier  großen  ^O^erfinale.    3d)on  im  befannten  Streite  über  bie  (5^iltig=  """51,"ruin/^"' 
feit    ber    oon  ,'piiretifern    gefpenbeten  ^^aiife    fe^te  ber  l)  t.    S  i)  p  r  i  a  n  bie    •'f"0"itiinic*. 
(3id)tbarfeit  ber  .Slird^e  oorau^,  \mm\  er  aud)  in  jener  .^ontrooerfe  ;nnfcf)en 

giltiger  unb  roürbiger  Spenbung  ber  oaframente  nid^t  unterfc^ieb.  5lud) 
gegen  bie  'Ji  0  0  a  t  i  a  n  e  r ,  T  0  u  a  t  i  ft  e  u  unb  ^  c  l  a  g  i  a  n  c  r  mürbe 
Don    ben    ^öätern    unfere    Xl)efe    gelel)rt,    \>([.  fie    bie    Öcl)re  ber    genannten 


438  55on  bcr  ^ivd^c.     A.  Scfcu  unb  (gigcnfc^aftcn  ber  ^irt^e. 

.^äretifer  ücriuarfen,  nur  bic  C^crcd)teii  ober  Sünbcnlofen  gcprtcn  ^ur 
^ird}e.  ^kmentücf)  ^at  51  it  g  u  ft  i  n  ii  c^  bcn  Xonatiften  gegenüber  bie 
(Sidjtbarfcit  ber  Jlirri)c  nai^  allen  ©eiten  t)tn  nad^geunefen  unb  gezeigt,  ba^ 
unb  lüie  mv  nur  burrf)  bie  [idjtbare  ^ird}e  ^u  beni  nn^  nn[td)tbaren  Stjriftu^ 
gelangen.  T)a^er  ift  beni  1)1.  öet)rer  bie  ^id)tbarfcit  ber  ^lird)e  ebenfo  gc* 
mig  mic  bic  @id)tbarfeit  (Il)rifti  jelbft:  Qiicniodo  confidimus  ex  diviiiis 
litteris  accepisse  nos  Christum  manifestum,  si  non  inde  accepimus 
Ecclesiam  manifestam?  Ep.  93  n.  23; 
Tic  afdnbavreit  3.  a  u  6   ber   !2  e  l)  r  e    ber    ^  i  r  d)  e.     T)ie  Öct)re   beö   |)  u  g  ,   bie 

bcv  ?irrt)c  iinrfi  ^trd)e  befte^c  au^  ber  ©cmemfd^aft  ber  ^  r  ii  b  c  ft  i  n  i  e  r  t  c  n ,  icurbe  Dom 
^'V^irdic/'^  51 0  n  5  i  l  c  Don  ^  o  n  ft a  n  5  unb  öon  90^  a  r  t  i  n  V  oernrteitt :  Unica  est 
sancta  universalis  Ecclesia,  quae  est  praedestinatorum  universitas. 
Praesciti  non  sunt  partes  Ecclesiae,  cum  nulla  pars  eins  finaliter 
excidat  ab  ea,  eo  quod  praedestinationis  Caritas,  quae  ipsam  ligat, 
non  excidit.  Praescitus,  etsi  aliquando  est  in  gratia  secundum 
praesentem  iustitiam,  tamen  nunquam  est  pars  sanctae  Ecclesiae. 
33on  ben  in  bcr  ^onftitution  Unigenitus  nom  8.  (September  1713  Dcr= 
urteilten  3ä^en  Q  u  e  §  n  c  l  ^^  gel)ören  l)ierlier:  Nota  Ecclesiae  christia- 
nae  est,  quod  sit  catholica,  comprehendens  et  omnes  angelos 
coeli  et  omnes  electos  et  iustos  terrae  et  omnium  saeculorum. 
Quid  est  Ecclesia,  nisi  coetus  filiorum  Dei,  manentium  in  eius  sinn, 
adoptatorum  in  Christo,  subsistentium  in  eius  persona,  redemp- 
torum  eius  sanguine,  viventium  eius  spiritu,  agentium  per  eius 
gratiam,  et  exspectantium  gratiam  futuri  saeculi?  Ecclesia,  sive 
integer  Christus,  incarnatum  Verbum  habet  ut  caput,  omnes  vere 
Sanctos  ut  membra.  Ecclesia  est  unus  sohis  homo  compositus  ex 
pluribus  membris,  quorum  Christus  est  cai)ut,  vita,  subsistentia 
et  persona;  unus  solus  Christus  compositus  ex  pluribus  sanctis, 
quorum  est  sanctiticator.  ^nd)  tnarb  folgcnbe  Don  ber  ^S  t)  n  0  b  e  d  0  n 
^  i  f t  0  i  a  aufgeftcüte  Tcfinition  ber  ^irci)c  Don  ^  i  n  ^  VI.  in  ber  5^uüe 
Auctorem  fidei  DcrJDorfen:  unum  corpus  mysticum  coagmentatum  ex 
Christo  capite  et  fidelibus,  qui  sunt  eius  membra  per  unionem 
ineffabilem,  qua  mirabiliter  evadimus  cum  ipso  unus  solus  sacerdos, 
una  sola  victima,  unus  solus  adorator  perfectus  Dei  Patris  in 
spiritu  et  veritate.  S5gi.  and)  Conc.  Trid.,  Sess.  6  de  iustif.  can.  2S. 
@nblid)  l)at  bic  ^ird)c  Don  icl)cr  nnfcrc  !I{)efc  f  a  !  1 1  f  d)  burd)  3?er^ängung 
ber  @  ^' t  0  ni  mn  n  i  f  a  t  i  0  n  gelehrt,  bie  mefentlid)  eine  ?(n^M*d)lic§nng 
an>o  ber  fird)lid)cn  (Mcmcinfdiaft  bebeutet  unb  bereu  (Siditbarfcit  Dorau^fc^t 
unb  cnt^iitt; 
sBibSvucö  4.  a  n  £i    bcr    9^  a  t  n  r    bcr     B  a  d)  c.      @ine    unfiditbare    ^ird)e 

fincv  unfiAt»  ftc^t  im  cDibeutcu  ^ilMberiprud)  mit  ber  9^atnr  bc^  55?cn)c^en,  bem  5öe[en 
bami  >uvrf)c.  ^^^  (S5ottmcnfd)en  unb  bcni  ^iDCcfe  ber  Offenbarung  überhaupt,  ©ntmcbcr 
l)at  ba^er  ß^riftuiy  feine  ^ird)e  geftiftet,  ober  aber,  mcnn  er  eine  ^ird)c 
geftiftet  fyit,  ift  bicfclbc  fid)tbar:  eine  unfiditbare  (^emcinfd^aft  unter 
9[l?enfd)cn  ift  mibcrnatürlid] ;  eine  ,Sj»ei(^anftalt,  in  bie  alle  ^J)?cnfd)en  berufen 
finb,  of)ne  ba^  \i)\m\  bie  y3?öglic^feit  gegeben  mürbe,  biefelbc  ju  crfenn^en, 
tonnte  nur  Don  einem  unfiilngcn  20?cnfd)en,  nid)t  aber  Dom  Ö5ottmenfd)en 
gegrünbet  fein. 

IV.  5In^>  allem  5^i<o^crigen  ergibt  fid^, 
3)te  ©Stbavfeit  ^'  ^^^    ^^'^    ©ic^tbarfcit    ber   Äircl)e   ebenfo    jum   'ilU  f  e  n  berfclben 


§  126.    2)ic  @i(^tbarfcit  bcr  JTirrf)c.  439 

gehört,  mic   bo^   Unfid)tbare    an   il)r.     (&§>  tft  bat)cr    eine  uiifici)tbarc  ^{rd}e   *^*ue[J„t1t'S^'^ 
eine  contradictio  in  adiecto; 

2.  baß  ba^  Unfid)tbarc  nn  ber  ^irt^e  ^um  ©idjtbarcu  an  beilclben^jj^tcvieu^/j^üvu; 
fid)  t)erf)ält,  mie  bie  gorm  ^ur  ^^^aterie,  bie  (Seele  ^um  2cib,  in  (^()riftU!^^  i'ev  Äivd)e. 
bte  ^oit^eit  ^iir  ^JJZenfrfjbeit.  @^  finb  bie^^  jebod)  lelbftuerftäubUd)  iimbäquate 
2Ina(ogien,  biird)  it)e(d)e  bie  '^^erbinbnng  ber  ud)tbaven  Ä^ird)e  mit  ibrem  nn^ 
fid)tbaren  |)anpte  nnb  bcm  ()eiiigcn  ©elfte  tucbcv  al^  eine  D^atnroerbinbnng, 
mz  bie  5)üifd)en  Öeib  nnb  ©eele  im  ÜJcenfd)en,  nod)  aU  t)t)poftati|d)e  Union, 
lüic  bk  ,^n»ifd)en  ber  göttlichen  ^^erfon  nnb  bcr  mcnfc^lidien  SQatnr  in 
6:^riftnc^,  be^eidinet  u-irb.  Sie  ift  üielmel)r  eine  in  ibrcr  iüvt  eigentiim(id)c 
SBerbinbnng,  bie  [oipo^I  mit  ber  ^nn-binbnng  C^otte^^  mit  ber  Seele  biird) 
bie  (%abc,  at^  and)  mit  bcr  33erbinbnng  bcr  fs^iabe  mit  bem  faframcntalen 
l^eid^eii  etiüaö  gemein  bat. 

V.  QiiY  Cö]nng  bcr  5lrgnmente,  bie  man  gegen  bie  Sid}tbarfcit  ber 
^ird)c  uor^ubringen  pflegt,  ift  befonber^  5n  bead^ten : 

1.  T^ie  Stellen  ber  tjeiligen  Sd)rift,  anf  bie  man  fid)  beruft,  rcben  ^^jj^l^^rloreuen 
teil?  gar  nid)t  oon  ber  ^ird)e,  teile  non  ben  nnfiditbaren  (Elementen  aü-^  bcr  uctttöeu 
berfelben.  ®**- 

a.  Senn  ^c\n§  bcn  ^liarifäcrn  öntmortet:  non  venit  regnnm  Del  cmn  obser- 
vatione  {Luc.  11,  20),  fo  ift  bicfeg  reünum  Dei  feinc^meg^  i3(ctrf)bcbeutcnb  mit  einem 
unrtd)tbarcn  9fieid),  fonbern  bie  J^VQqcfteüer,  uieldie  nad)  ber  ^^'it  be§  reüuuni  gloriae 
fid)  erfnnbic]en,  merben  nnr  belehrt,  bie  |]eit,  mann  biei'e^  9^ieid)  bei^innen  merbe,  fönnc 
niemanb  im  ooran^  miffen.  .f)ier  ift  alfo  nid)t  non  ber  Jiird)e,  fonbern  non  bem  regnuin 
gloriae  bie  3febe.  Um  bie  9kn(^ierbe  ber  ^barifäer  über  t>a§  re<iiium  gloriae  gn  be- 
feitigen,  meift  er  fte  [ofort  auf  ein  anberes  iHcid)  bin:  ecce  enim  rei>-niini  Dei  fmtra 
vos  est  (21).  5)amit  moüte  er  fie  ermabncn,  ta§  dkid),  t)a§  er  mit  feinen  ^ü^n^ic^r 
mitten  nnter  ibnen  ftebenb,  vepräfentierte,  an^^ncrtennen  nnb  bomfelben  fid)  an3ufd)lief5cn. 
2)icfer  ©inn  ergibt  fid)  an§  bem  Slonteyte;  mitl  man  aber  lieber  ba^  hifr<f  ros  atä 
flleid)bebentenb  mit  w  rordibus  rcsfris  anffaffen,  fo  bejeid^net  ta§  regnum  Dei  nnr 
btc  nnftd)tbare  ©eite  ber  .^ird)e,  ohne  t^ci]^  hie  fid)tbore  iji  '.^Ibrebe  gefteüt  mürbe. 

b.  3m  ©cfpräd)  mit  ber  ©amnritcrin  fleltt  ^efnS  hm  tultu§  be^  gf^enen  2:efta= 
mente§  bem  oorbtibIid)en  be!§  5((ten  Steftamente'?  nnb  bem  falffl)en  .Hnltu^  ber  Somariter 
gegenüber  nnb  bejeic^net  in  biefer  (i^ogenüberfteüung  bie  '^(nbetung  beio  ')lQUcn  JeftamenteS 
als  eine  5i[nbetung  /??  spinfu  H  rent((t('  {.hxmn.  4,  23).  5(n  eine  l'engnnng  ber 
©id^tbarfeit  ber  .^ird)e  ift  alfo  bifv  nid)t  5n  benfen. 

c.  Ipsi  tamqiiani  lapides  vivi  superaediticamiiii  donius  spiritualis,  sacer- 
dotium  sanctum,  offerre  si)iritnales  liostias,  acceptabiles  Deo  per  Jesum  Christum. 
1  Petr.  2,  5,  (Sin  domus  spiritualis  mirb  hier  bie  ^'irdie  genannt  im  (S^egenfat^  ,^um 
Stempel  in  ^'cvnfalem,  ber  au§  irbii'd)cm  ®efteiu  erbaut  ift,  unibrenb  bie  .^'irc^e  non  bem 
©eifte,  ber  in  ibren  einzelnen  (i^liebern  mobnt,  jn  einem  ^Jempel  auferbaut  mirb. 
3)ie  Opfer  be§  9^enen  jTeftamente^  merben  spirifiNflnt  genannt,  med  fte  ibrem  Sin'fen 
unb  i^rer  ^orm  nac^  geiftig  finb. 

d.  ^eremiaS  befd)rcibt  ha§  9ieue  Icftamcnt  mit  folgenben  Sorten:  Hoc  erit 
pactum,  quod  feriam  cum  domo  Israel  post  dies  illos,  dicit  Dominus:  Dabo 
legem  meam  in  visceribus  eorum,  et  in  corde  eoruni  scribam  eam  ....  et  non 
docebit  ultra  vir  proximum  suura,  et  vir  fratrem  suum,  dicens:  Cognosce 
Dominum  ;  omnes  enira  cognoscent  me  a  mininio  eorum  usque  ad  maximum,  ait 
Dominus.  Jerem.  31,  33.  34.  2)aS  (öefel?  beS  dienen  3:eftamenteg  ift  iuS  .^^er,^  ge« 
fc^rieben,  meit  S5erftanb  nnb  Sitte  bnrd)  bie  ®nabe  erleud)tet  nnb  geftärft  tnerbrn,  h^^^^-- 
felbc  gn  erfennen  nnb  ^u  beobad)ten,  nid)t  aber  al§  ob  e§  oljne  h^^  öffent(id)c  V^ebramt 
ber  ßird^e  erfannt  mürbe.  (Sbenfomenig  mirb  biefeä  Öebramt  nnb  bamit  bie  ©id)tbarfeit 
ber  Äirc^e  geleugnet,  menn  ber  ^.^ropbet  fagt,  fortan  merbe  ntenmnb  mebr  feinen  ^Jiäd)ften 
ober  feinen  53rnber  belehren;  nielmebr  mirb  burd)  biefe  Sorte  nur  bte  ^efdjräufuug  ber 
tüahren  Öebre  auf  eine  ^fJation  geleugnet  unb  bereu  5tnSbebnnng  auf  bie  gange  Seit  ge* 
le^tt,  mie  bie§  auc^  non  (Sl)riftnS  au5gefprod)eu  mirb:  P^untes  ergo  docete  omnes 
gentes  ....  docentes  eos  servare  omnia,  quaecunque  mandavi  vobis.  MaWi. 
28,  19.  20. 


440  3^011  bcr  ßii-cf)c.     A.  Sefcn  unb  ©igcnidjnfteu  bei  .^ird|e. 

ras  unffitbaic  ^-  ^^"^^   ^^^^*   '^"    "^^^  ^^^^'^)^    9  I  ii  u  b  c  11 ,  fo  ift  md)t  ba^  Biditbnrc 

tu-rmrciHu^kwn -ttii  il)r  ©cgciiftaiib  bcci  ©laiibcne^,  lonbern  ba^    U  ii  f  i  rf)  t  b  a  r  c ,   niimlid) 

(Siaubenl.     biig  fic  buc^  ^l^cirf)  (£l)rifti  imb    bc^o    l)ei(igcii  (Mciftc^  ift.     33ci  bcm  (Glauben 

an  ßl)ri|"tiic^  mib  an  Mc  I)ei(lgcn  Safraincutc    iHTf)ä(t  fid)  bic«  in   bcr  näm= 

Iid)en  5lBci[c. 

§  127.     Tic  ^ubcfcftibilität  bcr  .^Urttje. 

^^fll.  J*<((nfieri,    De    Hoinaiio    rontitice    i>.i^-.    27  s(|q. 

Tic  .wcfttbi^  ^  *  ^    .^  i  r  d)  c    i  ft    i  Ji  b  e  f  c  f  t  i  b  c  I    ober    u  n  D  c  r  cj  n  ii  9  l  i  d) , 

iität%cv  Mirdjr.  b.  l).  [  i  c  b  ii  11  c  r  t  i  11  b  c  r  !I  0  t  a  l  i  t  ii  t  unb  Integrität  i  t)  r  c  ö 
il>  c  f  c  n  !§  ,  i  l)  r  e  r  ^  c  r  f  a  j  i  u  ii  g  unb  i  l)  r  c  r  @  i  g  c  n  j  d)  a  f  t  c  n,  f  o  - 
U)  i  c  ]'  i  e  n  0  n  C£  1)  r  i  ft  n  ^^  g  c  g  r  ü  n  b  c  t  i  ft ,  l)  i  e  r  auf  @  r  b  e  n 
in  statu  v  i  a  e  fort  b  i  ^?  ^  u  in  @  n  b  e  bcr  il^  e  1 1 ,  bei  b  c  in 
f  i  c  g  n  n  5  i  n  b  c  11  s  t  a  t  u  s  g  1  o  r  i  a  e  übergebt,  in  lu  c  l  d)  c  ni 
fic    bann    e  lu  i  g    f  o  r  t  b  a  n  c  r  t. 

I.  Über  biefe  3i^abrbcit  in   ;ncrft  folgcnbee  ,^,n  beiuerfcn. 
1.  "^nrd)  fic  luirb  auc^gefd)(o]fen 
^io  Mh-A*  \mxi>  '^'  ^  ^^^  ^  ^  '^  ^^  f^  a  11 1  i  a  l  e  33  c  r  u  o  ( l  f  ü  m  in  n  n  n  g    b  e  r  Ä  i  r  d)  c 

nirfit"  fubftautiai  b  n  r  d)  (^  0  1 1 ,  lüic  ciiic  fold)c  aüerbingv  in  bcr  Sl)nagogc  bt^^  auf  (Sl)riftu^- 
'CÄ^^^^  .S^äretijd)    ift    bat)cr    bie    \^cl)rc    ber    IVontaniftcn   unb    alter 

anbcrcn  3ct"tcn,  uield)c  eine  fpiitcrc  iiiib  oolltouiuincrc  lUiittciUuig  ber  äii^abr* 
bcit  unb  (^hiabc,  atv  Sl)riftnv  urfprüng(id)  unb  ein  für  allemal  bcr  Äird)c 
nerlic^,  unb  bciucnt|prcd)cub  eine  Uiugcftaltnug  unb  iöcruollfomniuung  ber 
,tird)c  bnnl)  neue  göttlidic  Offenbarungen  unb  neue  '?übogicguiigcu  be^^  l)eiligcn 
^eiftce  bcl)aiiptctcn. 

X)ic   0011    bni   ^R  a  t  i  0  n  a  l  i  ft  e  n    bcl)auptetc    ^erüollfoininuuug    bcr 

'licligiou  unb    ber  ^Hrii)e   bnrd)  bie   lUcufd)eii  unb  bereu   ißcriiuuft   i:}([t   bie 

Vcugnung    ber  Bupcrnatnratität   bec^  C£l)rifteiitnin5   unb   bcr  ^ird)c    fctbft  gu 

il)rcr  3?orauvfetqing; 

Tio  ih^d'o  cv  ^^'  ^  ^  "  '-'  33  c  r  b  c  r  b  u  i  c>  b  c  r  .S^  i  r  d)  e  b  u  r  d)  b  i  c  iDi  c  n  f  d)  c  n  , 

icTbct'fctjK  ^-i^cr^iiHC  fo(d)e  bie  .v>ärctifer  bnrd)iucg  beljanptetcn,  befoubcr!?  bie  ^looatianer  iiiib 

^''■Än^^^^^^^^^  unb^fpiitcr  bie  i^roteftantcn,  ipcld)c  nur  ibrcr   u  n  f  i  d)  t  b  a  r  c  n 

^ird)c  Qubcfcftibilitiit  5uid)ricbcn. 

-otc  ^Sftiin^  ■^'  ^^'^  (jUbcfcttibilität  fd)licJ5t  (\U  i^r  crftcei  unb  iuefciitlid)ec^  'JJjoincnt 

ütätunb:.)nfaiii^  bic  ^  u  f  0  II  t  b  i  I  i  t  ü  t  in  ber  Ö  e  l)  r  c  unb  im  (^)  l  a  n  b  e  n  ein ;  bcnii 

*^''*"'*       bie  ^irct)c  iiing  nor  allem  in  bcr  3ö  a  I)  r  l]  c  i  t ,  auf  ber   fic  gau^  unb  gar 

berul)t,  inbefeftibcf  fein.     1^er  3>cgriff  bcr  ^nbefcftibiütät  ift  aber  m  e  i  t  e  r 

al^^  bcr  bcr  Unfel)Ibarfeit;  bciin  er  begreift  bic  gefanitc  ^.Hn'faffiing  unb  ba§ 

gefamtc  l'ebcn  bcr  ,s{ird)c  in  fid)  unb    fprii-^t  am,  ba^  bic  ^^irc^c  nic^t  blof^ 

bic  ^-linibrbeit   unb    ba^:-^  ©efc^  (Sl)rifti,    fonbern   aud)    bie  (^nabc   unb  3l^irf= 

fainteit  Sl)rifti  unb  bie  üou  ß^briftu^  feiner  ^ird^e    gegebene  33erfaffnug  uu^ 

nmnbclbar  bciimbrt  bi^  m^  @iibc  ber  2öelt. 

ree>l)alb  bat  bic  ^ird)c  uid)t  blofl  bic  33et)auptung,  ba^  in  it)r  jemals 
eine  d'utfteKung  unb  33erbuufetnug  ber  3Bal)rl)eit  eingetreten  fei,  ftets  alö 
falfd^  unb  biiretifd^  oermorfen  (Constit.  Äuctorem  fidei.  Prop.  l,bci 
Deminger,  Encliir.  n.  1364),  fonbern  aw^  biz  ^ct)auptiing,  ba]^,  je  ^u 
Reiten  bk  Xi^ciplin  bcr  ^ird)c  iierfälfd)t  unb  bcr  Weift  Sf)rifti  in  il)r  er= 
loid)en  fei  (Constit.  Auct  fidei.  Propp.  51;  52;  67;  76;  77;  ^nUe 
Unigenitus.     Propp.  95;  96;  99;  100). 


§  128.    2)ic  Unfet)lbavteit  bcv  ^irrf)c.  441 

II.  T^  i  e     a  n  1  e  i  t  i  9  e     Q  ii  b  e  f  e !  t  i  b  i  li  t  ii  t      b  e  r     t  i  r  d)  e  <p,»»,etff  für  bic 
lüirb  QUg;gc)prod)en  ^t^Hi^^"' 

1 .  ü  0  n    b  e  r    t)  e  i  I  i  g  e  ii    3  d)  r  i  f  t  iiiib  .^imir  beionbcv-o 

a.  in  allen  jenen  Stellen,  lucldic  non  bei*  11  n  u  c  r  g  ii  n  g  I  i  d)  f  c  i  t 
bcg  9^ctd)eg  et)rifti  reben  (/^.  9,  7;  D(m.  2,  44;  L^^r-.  1,  33); 

b.  in  ben  i>  e  r  l)  c  i  g  u  n  g  e  n  (£i)vifti,  bag  er  fclbft  unb  bcr  l)eilige 
@cift  alle  Xage  bi§  an§>  @nbe  ber  3.Velt  bei  ber  ^trd)e  bleiben  luevbe 
(Matth.  2S,  20;  Joann.   14,  16); 

ein  ben  ?l  n  o  r  b  n  n  n  n  e  n  (£l)rifti,  nad)  benen  bie  %n-ebigt  hc§ 
©üangelinm^^  [Matth.  28,  20),  bk  gcicv  be§  cud)avifti[d)en  Opfcit^  (1  (7or. 
11,  26),  ber  ^cftanb  nnb  bic  SBirffamfcit  ber  *pierard)ie  (Ephes.  4, 
11  sqq.)  fortbeftel)en  foll  bi^ö  ^unt  @nbc  ber  5Belt  ober  bi^^  jnr  ^^eberlnnft 
bes  §errn; 

d.  in  beut  ^  e  r  i  p  r  e  d)  e  n  be*5  .peitanbee,  baJ3  ber  ^eUo,  anf  bcm 
bie  tird)e  rul)t,  uon  ben  i^forten  ber  .V)öÜe  nid)t  ioll  übermältigt  werbe 
{Matth.  16,  18). 

2Benn  mau  fic^  bem  gegenüber  auf  Me  Seiöiagungen  öon  ben  legten  ^ntm  nnb 
bem  ?lntirf)rift  bevnft  {Matth.  24;  2  Thess.  2),  fo  ift  ^u  cvmibern,  b^B  jene  ©teilen 
ninnnerine{)r  fo  oerftanben  merbcn  fönucn,  him  au^  ihnen  ein  Sibevfprnd)  mit  ben  Haren 
©teüen  oon  ber  ^nbcfeftibtlität  ftd)  ergibt,  ©icfelben  finb  aber  anrf)  meit  entfernt,  (t\va§ 
berartige^  ju  Icbren;  uietmebr  frf)ilbern  fie,  mie  aucf)  bie  ^(potaltipfo,  ben  in  ben  leisten 
Seiten  beionberg  l)eftigen  ^ampf  be§  9ieid)e^  ber  Seit  gegen  ba^$  :?)teicl)  ber  itird)e  nnb 
JDeifen  bie  Sbriften  an^bvücfltd)  an,  fid)  burd)  nid)tg  irre  mad)en  ^u  laffen,  fonbern  unc 
an  SliriftnS,  fo  an  bev  ilirc^e  unb  if)rer  Öcbrc  feft^ubalteu.  ^ubireft  läßt  ftd)  ba()er  and) 
au3  biefen  Stellen  bie  ^iiöefeftibilität  bemcifeu; 

2.  ti  0  n  ben  b  e  i  li  g  c  n  ^-I^  d  t  e  r  n  ,  iucld)e  gegen  bie  9^  o  r»  a  = 
t  i  a  n  e  r  nnb  T  o  n  a  t  i  [t  e  n  bie  UnDergänglid)tcit  ber  .s^ird)e  nad)briidttd] 
nerteibigten.     ^gl.  August..   In   I's.  60  n.  6;  In  Ps.  103  n.  5; 

3.  ü  0  n  bcr  «  i  r  d)  e  ,  uield)e  ibre  ^"snbefeftibilität  in  bem  Credo 
unam  sanctam  ecclesiam  catholicam  ftete*  au^ge^prodjen  bat ;  mnß  bie 
Äird)e  aber  a  11  ,^  e  i  t    g  e  g  l  a  n  b  t    m  e  r  b  c  n ,  fo  i  ft  fie  allezeit. 

i<  12S.     ^ic  llnfclilbarfcit  bcr  .^Urd)c. 

i^gl.   rdimiori,  De  KdUiauo   rontitice  iiau-.    159  <{H[. 

^  i  e  .^  i  r  d)  e  i  ft  n  n  f  e  b  l  b  a  r  in  33  e  \v  a  l)  r  n  n  g  ,  @ r f  l ii r n n g ^^i^uiSarfci: 
unb     3?  c  r  t  e  i  b  i  g  n  n  g     ber     im     a  p  o  ft  o  l  i  f  d)  c  n    %\(\  w  b  c  n  ö  -     t>ov  .nird)c. 
b  c  p  0  f  i  t  n  m  e  n  1 1)  a  ( t  e  n  c  n  ©  l  a  n  b  e  n  c^  =  nnb  ^  i  1 1  e  n  l  e  b  i'  c 

I.  ^\\m  niiberen  ^^erftänbnic^  biefcr  il.^al)rbeit  ift  folgenbc£^  5n 
bemerken. 

1.  Cbn)ol)l  anf^  befeftibeln  9}?enfdjcn  beftct)cnb,  ift  bie  ÄMrd)e  ^ii^'d)  bic^^^^^.^^^,^^^-^-  .^. 
(SJnabe  nnb  Ätaft  (^ottee  in  allen  il)ren  anf  gi)ttüd)er  (Sinfe^nng  bernbcnben 'uitfcDdiavfcit. 
^nftitiitionen  unb  @igenfd)aften,  üor  allem  aber  im  mabren  (Glauben 
inbefeftibel  bnrd)  ben  Tienft  be?  bnrd)  ben  ^eiftanb  ei)rifti 
nnb  feinet  t)  eiligen  Reifte«  infalli beten  Öe^ramtcc^.  4^cm= 
gemäg  nnterfd)eibet  man  bie  Qnfallibilitiit  im  Öcbven  ober  bie  aftiuc 
Qufallibilitiit  (iutallibilitas  activa)  öon  ber  Qnfalfibilitiit  im 
Glauben  ober  ber  pa  ffioen  Qnf  allibilität  (infallibilitas  'passiva). 
(Srftere  fommt  ben  Prägern  beö  fird)lid)en  Öebramte^^  al^  foldien 
ober  bcr  lebrenben  Äird)e  fecclesia  t/or-e?^^;,  Ic^tcre  bcr  fird)lid)cn 
(^efamtljeit,    ben    gläubigen,    ber     t>i3renben   .siirdjc   (ecclesia 


442  5?on  bcr  ^irdjc.     A.  2öcfen  itnb  ©tgenfc^oftcn  bcr  J^iid)e. 

ai(diens)    511.      33cibc    t)crt)Q(tcn    fid)    ,ui    cinanber    luic    11  r  f  a  (^  c    iinb 

^l^  i  r  f  u  11  g. 

ToMSnitcftc  -•  -^'^  ^"f  53cunil)rini9,    (SrfUirmicj   iinb  SBertciMgung  öcr  fattiolijdicii 

vfinnmt  unb  bii  (S^Iaubcnö^    uub  2ittciUcl)rc    qcriditcteii  ^Hftc  finb    entmcbcr  q  e  lu  öIi  n  I  i  di  c 

cntfc{)cibunflcit.  u  H  b     Q  1 1  g  c  111  c  iii  c    '^(  f  t  c     b  c  ö    0  U  g  c  111  c  1 11  c  11    2  c  l)  r  Q  iit  t  c  ^    obcr 

n  11 13  c  r  0  r  b  c  n  1 1  i  d)  c    u  n  b   f  o  r  ni  li  d)  c   ^U  li  r  e  n  t  f  d^  e  i  b  u  ii  g  e  u    o  b  c  r 

;iiicl)rbeflar  nti  oncii. 

^ag  null  bac^  fird)(id)c    öti)vniiit   in  jener    ober  in    biefcr  ^ßetfc  eine 

5l^al)rffeit  aU$  eine  non  (^^ott  geoffenbarte  nnb  im  fird)lid)cn  T)epofituin  cnt* 

baltenc  um  311  glauben  uorüelien,  in  beibcn  i^-äiicu  ift  es^  inifel)lbar.     ^nr 

ber   llntericl]ieb    beftel]t  .^UMJdien    beibcn  J^dlicn,  \>a^  eine  jcbe   einzelne 

föruilidie  X.'el)rcntfd)eibung  bie  (^UMiml^r  ibrer  Unfel)lbarfcit  in  fid)  trägt  nnb 

babcr  für  fid]  allein  genügt,  um  ^uin  65lanbcn  ^n  nerpfiid^ten  nnb  einen 

uoden  bogniatifdien  ^^elpeic^    ;ii  begrünben;    uml)renb    bei    bem    geuHif)nlid)en 

orbentlid)en  DJtagi'tcrinni  einzelne  '.Hfte  nid)t  genügen,  nm    bic  llnfel)lbarfeit 

nnb  ben  tat^olifd)en   Sbaraftcr   bcr    burd)   biefelben    bc^engten   Öel]rc   aiiger 

^Hicifel    311    ftetlen;    e^    iiiinl    t)ie(inel)r    ber    9^ad]iiiei^    einer    boginntifd)en 

Xrabition  geliefert,  b.  t).  gezeigt  merben,  bag  bie  fraglid)e  Öel)re  fonftantc 

öcl)rc  bcö  "^Kpoftotifdjen  3tnl)lei:  ober  allgemeine  nnb    nom  '^lpoftolifd)cn 

(Stnble  ancrtannte  ^el)re  ber  .^irdic  ift. 

^.    1275.  3.   4^  i  e  b  e  UM  r  f  e  n  b  e  VI  r  f  a  d)  e  i  causa  efficiens)  ber  Unfehlbarfctt 

uvfndie  bcr  un=  bec^  tird)lid}en    l'el)ranitec',    ]oiihm]1    m    ]cincr    orbentlid)cn    nnb  aügemcinen 

fcDibavrcit.     :^>cl)rtl)ätigfeit,    alv    inobefonbcre    in    jebcr    befinitioen    Vel)rentfii)eibung,    ift 

ber    g  b  ttt  id)  e    3^eifta  nb. 

ubkrnr'^^bicft  ^-   ^  ^^^\^^^  ^^^'    a  f  t  i  0  e  n  Unfel)lbarfeit  ift  bie    l  e  l) r  c n b  e  .s^irdje, 

nunfei)ibavfcit.  b.  l).   büt^    üoii    (Jbriftiie    cingcfct^te  !i^et)raint,  nämlid)  cntireber    ber   '^apft 

allein,  iiienn  er  ex  cathedra  jpridit  (n.  141.  l.")l)  ober  bcr  ^^Mipft  nnb 

bie    m  i  t  i  1)  in    0  c  r  einten    53  i  f  d)  b  f  e. 

vSnbjeft  ber  paffioen  Unfet)lbarfeit  ift  bie  gefanite  .Üird)e. 
5^  Über  ba«?  Cbicft  ber  Unfel)lbarfeit  fiebc  11.  147   ff. 
^icunfeiiibax-  H.   ^ic  Unfel)lbarfeit  ber  Äird)e  ergibt  fid) 

:::n:^Z.  l-"-^   bcvl,cil,gcn    2d,rtTt. 

a.  (Jt)riftnc>  bat  feiner  .shrdie  iierfproc^en, 

a.  ba^  er  fclbft  mit  ber  lel)renben  .s^ird)e  fein  merbe  bi§  ^nm 
(5nbc  ber  '-^in^lt.  Dorete  omnes  gentes  .  .  .  doceufes  eos  servare 
omnia  ....  Et  ecce  ego  vobiscum  sum  omnibus  diebiis  usqiie  ad 
consumniationem  saeculi.     Matth.  28,  19.  20; 

p.  baf3  bcr  ^eilige  (55  c  ift,  bcr  (^eift  bcr  5öa^rl)cit  in  C^Muigfeit 
bei  ber  ,^ird)c  bleiben  merbc.  Ro^abo  Patrem,  et  alium  Paraclitum 
dabit    vobis,    iit    maneat    vobiscum    in    aeternum  ,    Spiritum    veri- 

tatis nie   vos    docebit    omnia    et  suggeret    vobis  omnia, 

(juaecunque  dixero  vobis.     Joann,  14,  IG.  17.  '2*0: 

y.  ba^  bie  Ä^ird^e  niemals  üon  ben  'iPf orten  ber  ^iUlc  luirb 
nbcruiältigt    m  er  ben.     Matth.  16,  18. 

b.  r^er  \)[.  'l^aiiln^^  nennt  h\t  >^ird)e  columna  et  finnamentMm 
veritatis.  1  Tim.  3,  15.  Ta^^  tuürc  fic  aber  ntd)t,  lücnn  fie  ni d)t  nn= 
fe^lbar  unire.  T^en  ^^mecf  bc§  ftrd]lid)en  öebramtc^  bcftiinmt  bcr  ^Si^lfer- 
apoftcl  ba^in :  ut  iam  non  simus  parvuli  fluctnantes  et  circiim- 
feramur  omni  vento  doctrinae  in  nequitia  hominum,  in  astutia  ad 


§  129.     3)ie  2Rerfmolc  bev  ^rc^e.  443 

circumventionem  erroris.  Ephes.  4,  14.  '4)iefer  Qwcd  fönnte  aber 
iii(i)t  cvreid)t  uun-bcii,  uuive  bic  Äirdjc  bem  Qrrtiune  auögefc^t; 

2.  aiie    tier    iief)rc    bev    iluiter,    U)eUl)e    inimer    bie   ^irdje    al^^^^^'^^^i'iMtion. 
Df^egcl  bev  äi>al)vl)cit,  CueHe  bev  ^Jll^al)vl)cit,  9iid)t]d)nuv  be^ 
©laiibcn^  be^eit^nen.     Dl}ue  bnö  (Sl)avic>ma  bev  Uiife{)lbavfeit  fiimen  aber 

bev  Äivdjc  biefc  ^väbifiUe  feiiie^megg  ^it ; 

3.  au^  bev  Öel)ve  bev  ^'ivd)e,  bie  in  il)vev  beftiiubigen  ;^el)ve 
imb  ad  iljveii  ße()vent|d)cibinu3en  ben  uufel)lbaveii  33eiftanb  be^  (}eiligett  (S^eiftc^ 
entiuebev  üüvaii!5]e(3t  obev  aiijobviictlid)  auf  beufelben  fid)  beviift; 

4.  aii^   bcni    t^eo  lo  g  i  f  d)  e  n   Renten. 

a.  ^a^   bk   Ätvd)e    ^iiv    mal)ven   .^livdje  (E^vifti    iiiad)t,  ift  üov  aüciii  TeJ^'^^atre 
bev   ma^vc    (Mlaiibe,    lueldjcv    beöbalb    üoii    ^nitevii    luib    2t)eolügeii   alc^  csTiaubc  ba§ 
<Seele,    2ciiic>-    iinb    1<  e  be  iic>pv  in  c  ip    bev    ^tivd}e    be^eicbnet    luivb.  ^''^^Sc!^ 
Qiibciii    bal)ev   bie  ^3läiibigcn    in    beii    fivd)lid)en    (S^Iaubcnc>befcmitnif|*en   bie 

eine  1)  e  i  l  i  g  e  ^  i  v  d)  e  ß  l)  v  i  ft  i  befemieii  iinb  alle  Zü(\c  bis  an^^  (S'iibe  bev 
SBelt  fie  befemieii  muffen,  bcteiuien  fie  eben  bomit  beven  Uli  f  el)lbav!ei  t 
i  ni  11)  a  l)  V  e  11  &i  a  ii  b  e  ii ;  beim  in  bem  ^.Hiigenblicfe,  ino  bie  ^ivd)e  and) 
niiv  in  einem  einzigen  '}3untte  abn)id)e  uoii  bem  iiiefentlid)  nnteilbaven 
einen  unil)ven  6)laiiben,  t)ätte  fie  a n f  g  e  l)  b  v  t ,  b'i  e  lu  a ^  v  c  iU v  d)  e  S 1}  v  i  ft i 
5n    fein. 

b.  .Siönntc     bie     itivdje     eine     f  e  I  b  ft  ü  e  v  f  d)  n  l  b  e  t  e     e  i  g  e n  1 1  i  d)  e  .-j^j^^, Sl,ibav^ 
^  ii  V  e  f  i  e  Icl)veii  obev  aiid)  nuv  u  n  i>  c  v  f  d)  n  l  b  e  t  e  m    Q  v  v  t  n  m  e  uevf allen,  nit  tit  biv^  ®ebot 
fo  unive  bas  (^kbot,  bie  .siivd)c  ^ii  bovcn  iiiib  mit  i^v  im  (Glauben   iibevein^  bevattui?i^^^^^^ 
5nftimmen,  nid)t  mel]v  beveclitigt,  ja  311  einem  gaüftvirf  geiuovbcn.  ""müfladl"' 

c.  Qebcv  (glaube  nnb  jebe  ®lanbcncuieiüi6l)eit  iriive  jevftbvt;  beim  inenn 
bie  ^Uvd)e  in  einem  einzigen  '^.Huitte  mit  obev  ol)ne  (2d)nlb  ivven  tonnte, 
fönnte  fie  cv  and)  in  allen  anbcven  *lM.nltcn,  nnb  bie  'f  vüpüfition  bev  Ä{ivd)e, 
n)eld)e  ixis^  (sHanbeneobjett  füv  iinc^  bcfiimint,  nnb  beven  abjolnte  Si^al)vl)eil 
53ebingnng  bec>  03lanbeite  ift,  uune  tviigevijd)  nnb  fonüt  bev  ^lanbe  fclbft 
uninöglid)  geiuovben. 

§  129.     ^ic  9,^icrfmnlc  bcr  Mird)e. 
''^C[l.  Pabnieri^  De  Koiiiaiio  Poiitilice  i)a,ii-.  180 — 219. 

'^ie  ^ivdie    bat    bie  3Infgabe,  alle   yJU'nfdien    bi«    Anm  Cinbe  bev  ^.  ^H^«-    , 
jföelt    ^nv    eiüigiii    ^eligteit    ^n    fnl)veii :    bteje    abev    tjaben    bic    ftveng  ebcv.«tict)eu.  iine 
^ftid)t,    i^v    anjngebi^ven.     3ollcn    bie    IVenfdjen    biefe    ^flid)t    evfiiden  ^-'''^^»^^^•"^mi^^'^^- 
tonnen,    fo    mufs    bic  ^ivd}e    alv    maljve   ^ivd)e  (£l)vifti    evtcnii  bav  fein. 
"Diejenigen  (^igenfdjaften    bev  ^ivdje,  bnvd)    iüeld)e  fie    at^  bie    einzige  nnb 
Um^ve  ^\x6)t  S^vifti    evfannt  nnb    uon  allen    anbeven  .^ivd)en  nntevfdjicben 
tüerben  tann,  lüevben  ä)(' er  finale  inotae)  bev  ^ivdje  genannt. 

^ie  i^e^ve  üon  ben  3J^erfmaleii  bev  ^iniK  lüivb  an«fül)vlid)  in  bev 
f  a  t  ^  0  l  i  f  d)  e  n  '^(  p  0  1  0  g  e  t  i  f  be^anbelt ;  miv  befdjviinfen  nn^  t)iev  auf 
ba!^  9^otn)enbigfte. 

1.  '^ie  ^JQ^evtmak  bev  ^ivd^e-  muffen  folgcnbe  (Sigeufdjaften  l)aben:       md^iernnt^ 

a.  Bic  inüffeu    fid)tbav    nnb    leid)t    evtennbav  fein,  fo  baf^  fie nmic  bev  mvdje 
Don  allen  3}?enfd)en  luabvgenommen  mevben  fönnen.     r^al)ev   finb  nit^t   ade  ^^^^dSnin.'"" 
@igenf(^aften  bev  ^ivd)e   and)  lUVv!maIe  bevfelben,   fonbevn  imv  jene,  bnvd) 
lüeldje  bie  ^ivd)e    als  lüa^ve  Äivd)e    ß^vifti    leidet    evtannt    nnb    oon   alten 
falfd)en  ÄHvdjen  nntevfd)ieben  raevben  fann.     1}a  bie   v<ftivd)e  ans  ibncn    ev- 
fannt mivb,  muffen  fie  leid)tev  evfennbav  fein  al^  bie  ^ivd)e  felbft. 


444  ^-l^on  ber  ^ird)c.     A.  Se[en  unb  (^iflenfc^aften  bcr  ^irrfjc. 

b.  2ic  niüffcn  ßiun  ^iöcfcii  bcr  ^'ini)c  ncl)^H'cn  imb  uon  it)r  im  * 
trennbar  jciii. 

c.  (Sic  iiiiificit  ber  ^vird)c  au!o  f  fl)Ii  c  ßH  d)  ^iifoniiucn. 

1^»-^-  2.  T^ic   '|>r  otcftaiitcn    iiiüßtcn    bei    il)rcr  Vc^rc    üou   bcr  un|id)t' 

öeVIvotcftanton.  b a  r  c  n  ^ircljc  l'onjcqi:ciitcr  ^iv^cifc  noii  Ih'ertiiinlcii  bcr  Alird)c  lüUün  nbfcljcii. 

'^"^'tÄ!*^'^'3f"^^'-'  ^abai  aiidj  [ic  ciiiicjc  Mritericu  auiiicftelli,  nii  bencn  bic  mal)rc  .Siird)C 

Sf)rifti  crfmuit  luerbcii  foK,  luiiiilid)  bic    uial)rc    lUl)re  imb  bic   rcd)te 

'S  p  c  n  b  u  11 11   bcr    S  a  f  r  a  ni  c  u  t  c.    iJ3cibc  tijniicii  aber  uiunöölic^  aU  l^Ji'erf^ 

ina(e  bcr  .^ird)e  gelten ;  benn  : 

a.  Tic  unit)re  V^-^rc  iiiib  bic  rcri)te  Satramcntcnfpcnbnng  [inb  nid)t 
leid)t  crfcnnbar  iiiib  nod)  lucnigcr  lcia)tcr  crfcinibar  iM  bic  .^i!;ird)c  [clbft.  iS:^ 
fcblt  ibncn  bal)cr  bic  crftc  nnb  mcfcntlidifte  (iigcnfcbaft  cinc^^  lUkrfnml^^ 
l)iid)t  an£^  bcr  ^l^at)rl)eit  bcr  Vcl)rc  fiinn  bic  ^^l^il)rl)cit  ber  Älrd)c  erfannt 
uierben,  fonbcrn  an«?  bcr  ^ilMil]rt)cit  bcr  .Si'ird)e  bic  'A^al)rl)eit  bcr  Cc^rc.  TaC^ 
niinilidjc  c\\U  uon  bcr  Spciibniuj  bcr  Safrnnicntc. 

b.  5Üle  Äird)cn  bcl)aiiptcn,  bic  unibre  IMjrc  ^u  befi^cn,  incobiilb  bic- 
felbc  aU  Unter(d)eibnnii^nierfmal  nnbraud}bar  ift. 

c.  @y  ninil  inelmct}r  bnrd)  iinbcrc  iijkiiicife  ftargeftcüt  lucrbcn,  ob  bie 
^d}vc  einer  .^ird)c  imibr  ift.  (iiu  .Uriterinni  aber,  bac^  luiebcr  eines  anberen 
^ritcrinnic^  bcbavf,  []ai  bain.it  aufi^cbort,  ein  ^iriteriuni  ,yi ^  fein.  '-In]l. 
Bülot,  Tractatns  de  Ecclesia  Christi,  p.  131  sqq.  Über  bic  non 
ben  rnffifdicn  ort'oobo^cn  1l)coloi3cn  anfiieftcütcn  .striterien  ngt.  Bülot 
1.  c.  p.   i:)5  sqq. 

^ie  ukvVoücn  ^'  '^^^    'JJicrfinalc    ber    .s^ird}c    finb    bic    ©inbeit,    .v^  ei  li  gf  eit, 

^■uierrmaic  bcv  .V^  a  t  b  0 1  i  c  i  t  ü  t  nnb  Vlpoft  0  lici  tat.  'I)icfe  iDJcrfmale  irerben  fd)on  in 
^*^*^*  ben  iiltcftcn  (^Uanbcn^bcfonitniffcn  i]cnannt.  So  hcifU  e^  im  Nicaeno- 
Constantinopolitanuni :  Credo  im  am,  sanctam,  catholicam  et 
apostolicam  Ecclesiam.  '.Hncb  bic  beiligcn  '^niter  ,\äblcn  fd)on  \\\  ben 
friibeften  ^"^^abrb'.nibcrtcn  bic>e  'JJicrfinale  auf.  In  catliolica  Ecclesia  .... 
multa  sunt,  quae  in  eins  gremio  me  iustissime  teneant.  Tenet 
consensio  populorum  atque  ^k^wtmxw  unitas,\  tenet  auctoritas  nüra- 
culis  inclioata,  spe  nutrita.  caritate  aucta  .^mi('tita>i)\  tenet  ab 
ipsa  sede  Petri  apostoli,  cui  pascendas  oves  suas  post  resurrec- 
tionem  Dominus  commendavit,  nsque  ad  piaesentem  episcopatum 
successio  sacerdotnm  apostolicitas) ;  tenet  postremo  ipsum  catlio- 
licae  nomen,  quod  non  sine  causa  inter  tarn  niultas  liaereses  sie 
ista  Ecclesia  sola  obtinuit,  ut  cum  haeretici  se  catliolicos  dici 
velint,  quaerenti  tarnen  peregrino  alicui,  ubi  ad  Catholicam  con- 
veniatur,  nullus  haereticorum  vel  basilicam  suam  vel  domum  audeat 
ostendere  {catholicitas).  August.,  Contra  epistolam  fundamenti  c.  4. 
4.  '-li^ir  ircrbcn  nun  nad)uicifcn,  ba|3  bic  ^irc^c  (Sljrifti  bic  oior  grojlen 
9J?er!nia(e  bcr  (Sinbeit,  ^eiligfeit,  ii\itbo(icität  nnb  iHpoftolicitdt  befi^en 
ntng,  nnb  ba^  nur  bie  röniifd)4atl)olifd)e  ^ircbe  biefelbcn  tbatfadjlid)  bcfi^t, 
unibrenb  feine  anbere  ^)^cligion^ogemeinfd)nft  bcrfelben  fid)  erfreut. 
xieÄber  ^'  ^ '^ '   ©inbcit   bcr   «ird)e. 

Äivdje.  T)  i  e  t)  0  n  S  b  r  i  |t  n  ^^  g  e  ft  i  f  t  e  t  e  ^  i  r  d)  e  i  f t  not  w  e  n  b  i  g  e  in't^; 

bie   non    ß^^riftn^?    feiner   ^ird^c   oerli ebene    (Sin^eit   foinnit 

aber    nur   ber   r  ö  ni  i  f  d)  = !  a  1 1)  o  l  i  f  d)  c  n   t  i  r  d)  e    5  n. 

lic^b^iS'arte  "^^^  (^inbcit    bcr  ^ird)c  ift    nid)t    bloJ3    eine    nnnicrifdjc,    fonbcrn 

tiintleit.  '   aud)    eine   innere    Tl^ef  en^^cint)  e  i  t.     '))lan    nntcrfdjcibet   eine   breifadjc 


§  129.    2)ie  aWerfmoIc  ber  ^rc^e.  445 

@inf)ctt,  tuiuilid)  bic  @irit)cit  bcv  ^i rrficnr egicritn g  (imitas  re^^- 
minis  ober  hierar  chic  a),  bte  (^inl)eit  beö  ©Inuben^  (unitas  ^^e* 
über  symholica)  imb  Mc  ©int)  eit  bc^5  ^  ul  tu  g  itnb  ber  8a!ra^ 
niente  (imitas  communionis  ober  litiirgica).  '^er  uni!)ren  .^ird)e 
©l)rifit  ift  biefe  brcifaii)e  C^'intjeit  eigen  nnb  ftnbet  fid)  t^atfad)lid)  nur  in  ber 
rönit]d)=fatl)oli|d]en  ^\ird)e. 

1.  T^ng  bte  nnil)re  Äird)e  Sl)rifti  in  biejer    breifac^en  ^e^ie^nng   not= 
luenbig  einig  ift,  ergibt  fid) 

a.  a  n  ^   ber   heiligen   ©  d)  r  i  f  t  nnb  jiimr 

a.  a n ^     b  e  ni     () o l)  e n  pr  i e  ft  e r  l  i d)  e n     ®  c  b  e t  e     b  c ^     S^  c r r n.  _..  }^^S   s. 
Pater  sancte,  serva  eos  m  nomine  tuo,   quos  dedisti   mihi,  ut  smt  ^nx6)i  m\  m^r^-^ 

unum  sicut  et  nos Non   pro  eis  autem   rogo  tantiim,  sed   ^^'^ISe*^" 

et  pro  eis,  qui  credituri  sunt  per  verbum  eorum  in  me,  ut  omnes 
unum  sint,  sicut  tu  Pater  in  me  et  ego  in  te,  ut  et  ipsi  in  nohis 
unum  sint  ....  Et  ego  claritatem,  quam  dedisti  mihi,  dedi  eis, 
ut  sint  unum,  sicut  et  nos  miuyn  sumus.  Ego  in  eis  et  tu  in  me, 
ut  sint  consummati  in  unum,  Joann.  17,  11.  20  sqq.  T)ieje«  ab  = 
l'olnte  ©ebet  Sl)riiri  ningte  in  aüeni  erfüllt  u^erben.  T)ie  ©indeit,  nin  bic 
®l)riftu^  betet,  nuir  ober 

%%.  bie  ©inbeit  be$  ©lonben«.  Ü^cnn  nlle  ein$  fein  f ollen  ^»'^^■'ntH-itiio'j 
ivie  ber  ^ater  nnb  ber  2ol)n,  jo  uuin  biefe  Sinbeit  bod)  fid)crlid)  eine 
C£'int)eit  be^  33erftanbc>o  fein,  mit  beni  alle  bie  nändid)c  ^^al)rl)eit  erfaffen. 
^^Ind)  mirb  ja  für  bie  gebetet,  nuidic  burd)  bog  ^]3reb  igt  n  ni  t  ber  5lpoftel 
an  (£l)riftnö  glauben  (o.  20  .  Tiefe  :J^nterpretation  beg  l)ol)ciipriefterlid)en 
(Skbeteg  unrb  ooni  1)1.  ^l>aHüiv  beftotigt,  uienn  er  fdireibt:  Ii)se  dedit 
quosdam  quidem  apostolos  .  .  .  alios  autem  pastores  et  doctores 
ad  consuramationem  sanctorum  .  .  .  .,  donec  occurramus  omnes  in 

unitatem   fidel ,  ut   iam   non    simus   parvuli   fluctuantes    et 

circumferamur  omni  vento  doctrinae  in  nequitia  hominum,  in  astutia 
ad  circumventionem  erroris.  Ephes\  4,  11  sqq.  Übrigen?^  bat  Qefnc> 
felbft  bie  ©inbeit  beg  (Mlanbenc>  unmittelbar  uor  feiner  ,V)ininielfal)rt  feinen 
5lpofteln  5nr  ^^3f(id)t  geinadit:  Docete  onnies  gentes  ....  docentes  eos 
servare  omnia,  quaecunque  mandavi  vobis.  Matth.  28,  19.  20.  Daher 
loar  ben  \Hpoftelu  h'\^  (iinbeit  ^cv  (Miaubenc>  fo  geunil  mie  bie  Einheit  ibre^ 
\^errn:  Unus  Dominus,  uva  fides.  Ephes.  4,  5.  %S^tx  non  ber  (Sin= 
l)eit  ber  ^ebre  abmeidit,  jollte  baber  nidit  niebr  ,snr  @eineinfd)aft  ge,^,ablt 
merben  :  Haeretlcuni  hominem  post  unam  et  secundam  correptionem 
devita.  Tit.  3,  10.  Die  '^Ipoftel  ermabncn  aber  immerfort  ^^nr  (Sinig* 
feit  im  (glauben:  ngl.   1   Gor,  1,  10;   GaL  1,  6  sqq.;  Phil.  2,  2; 

ß|j.  bie  (Einheit  bc§  ^nltng  nnb  ber  ^aframente.  :)i\iftj  bic atnf)eH  bcs 
bem  lebete  (Shriftt  foUten  alte  ^DhMifd)en  eine  grof^e  ^emeinfd)aft  bilben, 
tt)ag  er  and)  früher  iineberholt  anegefprüd)en  l)atte  [Joann,  10,  16;  11,  52). 
(Sine  inenffhlid)e  (55efe(lfd)aft  mnj3  aber  bnrd)  änf,ertid)e,  finnlid)  umhr^ 
nehmbare  Dinge  äufaminengehalten  merben.  5el)lte  biee^  ber  Don  ©hviflit'^^ 
geftifteten  S^ird)e,  fo  fönnten  ihre  (^lieber  nid)t  unum  nnb  nod)  uieniger 
consummati  in  unum  genannt  iDerben.  3o  haben  and)  bie  ^^Ipoftel  \>'k 
öon  ihrem  iDkifter  erbetene  Einheit  oerftanben.  "^k  itird)e  ift  ihnen 
unum  corpus  .  ,  ,  compactum  et  co7inexum  per  omnem  imicturam 
suhministrationis.  Ephes.  4,  4.  16.  35gl.  ferner  Act.  8,  14  sqq.; 
1    Gor.  10,  16  sq.;  11,  24  sqq.;  12,  V;^;Jac.  5,  14  sq  ; 


446  ©on  ber  ^ird^c.     A.  5Befen  unb  ffiigenfc^aften  bcr  Äird^e. 

Die  einijeit  biv  YT-  ^'^  @ i H l) c i t  bcv  ^irrf)enr  cgi  criinc}.     @inl)cit  im  (5^(auben 

vfflimmfl.     uiib  iii  bcu  ^atvainciitcu  ift  innnöglid}  oliiie  bic  l)icrarii)ifii)c  @inl)eit,  bie 

bciiS  giiubninciu  bcr  bcibcii  aubcrcii  ift; 

ji287-.   ^  p,  auw^  t^cii  C^Hcii1)niffcn  be^>  .pctlanbc^,  in  bcncii  er  feine  Äirdjc  Dcr= 

^tWc"iiV^bcn '  glciiljt  mit  bcin  il>cinftoifc  iiiib  bcii  )Rcbc\\  iJoann.  Ib,  1  sqq.),  bem 

'''im^Äat""^  •& '  ^' *  ^ "    unb    bcr    §crbc    {Joami.    10,  16).     XHnd)   baran^^    ba(3   bie 

i^irdic    bcr    ^cib    (5l)ri[ti    genannt    mirb    {Uom.    12,    5),    ergibt    [id) 

i()rc  (^'inl)cit ; 

y.  anc^     ber     (^inje^nng     bec^     ^^rimate^,     ber    bie    I)öd)ftc 

l)icrarc^ifd)c  (Äinlicit  ift  unb  bie  bcö  ^(anbcnc^  nnb  bcr  Safromente  bcbingt; 

^-   rt"^^-.  ..  ^.  auv    bcr   l'el)rc   bcr   bciligc^i   33ätcr.     Deus  unns  est  et 

iiiv*e  bei  bcn  Cliristus    iiuiis    et    Kcclesia    Ulla    et    cathedra    iiua    super    petram 

innitiien  Ji^ätevn.  j^Qn^jj^i    yQ^.ß    fuudata.      Aliud    altare    constitui    aut    sacerdotium 

novum  fieri  praeter  uiium  altare  et  ununi  sacerdotium  uon  potest. 

Cyprian.,    Epist.    40  ad    pleb.     ünum    esse   altare   in   Ecclesia   et 

uuam   fidem   et    uiium    baptisnia,   Apostolus   docet,    quod    liaeretici 

deseientes    multa    sibi   altaiia    fabricati    sunt,   non    ad  placandum 

Deum,    sed    in    delictorum    niultitndinem.     Hieron.,   In    Osee  c.  8. 

5Bgl.  Iren.,    C.  hacr.    1.   1   c.   10;    Clem.  Alex.,    Strom.    1.    7   c.    17; 

Athmias.,  De  decret.  Nie.  n.  4; 

^ •   ,1^^?'-.  ^  c.  a  u  ^^-    b  e  r    b  e  ft  ii  n  b  i  a  c  n    ^  c  1)  r  c    b  c  r   Ä^  i  r  di  c.     5d)ön  bat  ha^ 

Mircije  narf)  bem^4.Mit  i  f  annm  im|crc  Übcic  ^^uiammengctaiU:     Pastor  aeternus    et  epis- 

i<ottfanum.    ^.^p^g    auimarum    nostrarum,    ut    salutifeium     redemptioiiis    opus 

pereniie   redderet,   saiictam   aediticare   Ecclesiain    decrevit,   in  qua 

veluti  in  domo  Dei  viventis  fideles  omnes  unius  ßdei    et    caritatis 

vinculo  ('onti)iere)it(i}'.    Quapropter  priusquam  clarificaretur,  rogavit 

Patrem  non    pro  Ai)OSto]is    taiitum,    sed  et    pro    iis.    qui    credituri 

erant  per  verbnni   eornm  in  ipsum,  ut  omnes  unum   esseiit,   sicut 

ipse  Filius  et  Pater  niium  sunt.    Quemadniodum  igitur   Apostolos, 

quos  sibi  de  mundo  eleg:erat,  misit,  sicut  ipse  missus  erat  a  Patre: 

ita  in  Ecclesia  sua  Pastores  et  Doctores  usque  ad  consummationem 

saeculi   esse    volnit.     Ut  vero  episropatus  ipse   unus   et  ivdivisus 

esset,  et  per  cohaerentes  sibi  invirem    sacerdotes  credentiam    multi- 

tudo  unirersd  i)i  fidei  et  communionis  unitate  conservaretur,  heatum 

Petrum    caeteris   Apostolis  praeponens  in   ipso  instituit  p>erpetuum 

utriusque    unitatis   principium    ac  visihile   fiindamentum.      Const. 

dogm.  de  Eccles.  Christi. 

3(niu.   ?(u§  bicfer    M-eifadjen   (Sinheit  ergibt  fid)  oon  felbft  bie  nuinerifdje  ^\w 
l)ett  bcr  Äird)c. 

2.  T)ie  rümifd)=!atbolifd)c  ^i^ird)c  allein   befi^t  bie  brcifad)e  Sinl)eit. 

Tie Sidi==  ^-  ^^^    ^f^    '"^'^^'^    ^^"'i"^    gemefen    nnb    ift    c«    gegcniiuirtig    in    i^rcr 

ratf)oii)ciieÄivct)c@lauben^4ebrc;    ebenfo    im  .Sltiiltn^    nnb    in    ibrem   Ober^aupte.     i^n    i^m 

t)t  etntfl.      {^^^x\^{    l'ic^    ipie    mir    focbcn    uom    ^nitifanum    gebort    \)a{m\,    perpetuura 

utriusque  unitatis   principium   ac  visibile   fundamentum.     X)a^er  ift 

and)  ibre  Sinl)cit  feine  anfällige,  fonbern  bernbt  auf  bem  fcften  gunbamentc 

bci^  ^^rimatc^. 

b.  ^cine  anberc  rbriftlidje  Dfieligioneigemeinfdjaft  bcfi^t  bie  breifac{)e  ©inbeit 
OL.  nid)t   bie  Orient ali)d)^fd)4^matifd)e  ^ird)e,  bie  fein  ein= 
beitlid)e^    ^ird)enrcgiment    befi^^t,    fonbern    in     Derfd}iebene    3taat^3fird)en 
(ruffifdie,  ferbifd)e,  rnmänifdjc  n.  f.  m.)  aufgelöft  ift; 


§  129.    5)ic  2«ei!malc  ber  Äirc^e.  447 

ß.  n  i  rf)  t  b'u  p r  0 1  e ft  a n  t i  f  d)  e n  9^ e (i g i  o n ^  g c  f  e ü f  rf) a f  t c u , 
bie  fein  gemeiuiame^  Obcii)aiipt  bcfitjen,  im  ©Uiiibeu  aber  in  iin3ä()lige 
3eftcn  gefpatteii  fiiib. 

II.  l}tc   ^etligfcit   bcr   ÄMni)c.  .   i;oi. 

^ie  Don  e^riftu^  geftiftete  ^trr()e  ift  uie|cnt(id)  ()eilii3;  ^ia-ftvi)!"' 
b'n  t)  0  n  d  ()  r  t  ft  u  §  feiner  ^  i  r  d)  c   t)  c  r  (i  e  ()  e  u  e   ,V)  e  t  ti  g  t  e  i  t    f  o  m  m  t 
a  b  e  r   n  nv   b  e  r  r  ö  m  i  f  d)  - !  n  1 1)  o  1  i  f  d)  c  u  ^  t  r  d)  e   5  u. 

^eiiiöfeit  bcbeutet  Bereinigung  mit  (^ott.     Bgl.  8.  Tli.  2.    2  q.  81    ^.^,  i^^;^-.^^^^^ 
a.  8.     @ine  religibfc  @emeinfd}aft  fann  mm  in  .^iueifad)er  33e5ic()nng  l)ei(ig  .s^eüiiifcit'bev 
genannt  lucrben,  niimtid)   in    33 e 5 n g   an]   b i e   i f)  r e n   (^Hebern   u e r *       '^ "'^"'" 
nel)enen   93Httel    nnb    in    '^e^ng   anf   Die   perfönlidjc   .*peilig  = 
feit    ber    l^J^tgtiebcr    feUift.     "Tie   pcrfonlidjc  .sjt^itigfeit   \)at   je  nad) 
ber    Bereinigung    be^3    9J(enfd)en    mit    ®ott    uneiiblid)    Diele    (S^rnbc,    bereu 
{)öd)fter  and)  uon  ber  ()  c  r  0  i  f  d)  e  n  .^eiUgfeit  nid}t  erreid)t  luirb. 

Top  bie  Äird)e,  bereu  Qwcd  e^3  ift,  bie  ll)ieufd)en  ^n  (^oit  ^n  fübrcu, 
in  il)ren  'JJ^itteln  beilig  fein  muf?,  uerftebt  fid)  uon  felbft.  Tagegen  ift  cy 
nid)t  notmcnbig,  bafl  and)  alle  ibre  (Mtieber  ober  and)  nur  bie  meiften  beilig 
finb.  (Sine  religii)fe  (5^emeinfd)aft  fann  inelmel)r  in  biefer  53e,^iebung  fd)ou 
bann  beilig  genannt  luerben,  WKmx  in  ibr  .'oeiligc  fid)  fiubeu,  bie  ec<  burd) 
bie  'i^irtfamfcit  ber  ^Hrdje  gcmorben  finb. 

(Snblid)  ift  nod)  ^n  bead)ten,  b(\^  bie  ^^'-''^'Ö^eit  nur  infofern  ein 
9J?erfnml  ber  \m\i)vm  Äird)e  ift,  ak^  fie  fid)  burd)  äußere  ;5eid)eu  offenbart. 

1.  Tafj  bie  Äird)e  (Sbrifti  mefentlid)  bcilig  ift  in  ibveu  i^J^itteln  mie 
in  il)ren  (^Miebern,  ergibt  fid) 

a.  a  u  £!  ber  b  c  i  l  i  g  e  u   8  d)  r  i  f  t.     Bon  bcn  "^  r  0  p  b  c  t  e  n  unn-b  bie  jie,spoiTi*^rcitbev 
Äird)e  aU  l)eiligeo  :Heid)  uerbeinen  (Ks\  71,  7;    /.s'.  60,  18.  21;   E>ech.   «ivctje  m  ber 
36,  25  sqq.;    'l)an.  9,  24);  (^briftu^o  aber  erflebte  and)  bie  .speiligteit  p^."^''^'«^'"  ^*^''^- 
feine  Äird)e:     Sanctifica  eos  in  veritate.     Joinn/.    17,  17.     ""Md)  ani!> 

beut  ©rlöfnngvU'erf  folgern  bie  5lpoftel  bie  .N^eiligteit  ber  ^{ird)e:  (j)ui  dedit 
semetipsum  pro  uobis,  nt  nos  reilirneret  ah  (»idiI  Iniqnitdtc  et 
mundaret  sibi  populum  acceptahilem,  sectatorvni  honorum  openi])}, 
Tit.  2,  14.  Unb  iibulid)  l)eigt  c^o:  Christus  dilexit  Ecciesiam  et 
seipsum  tradidit  pro  ea,  lU  illani  .sun/ctifiri/ret,  )iuui(Ian.<!  lavacro 
aquae  in  verbo  vitae,  ut  exliiberet  ipse  sibi  gloriosam  ecciesiam, 
non  hahentem,  maculam  aut  riigititi  aiit  aliquid  liuiiismodi,  sed  ut 
Sit  sancta  et  immaculata.  Ep/ie.s-.  5,  25  sqq.  Süie  imuiila  et  riiya 
ift  bie  ^ird)e  an  fid)  nnb  uermöge  ibre^>  gött(id)en  ']3rincipc>, 
obmobl  fie  in  il)ren  uu'ufd)lid)en  (^liebem  öielfad)  uon  ber  .'peiligfeit 
beficiert  unb  erft  in  statu  gloriae  and)  in  allen  ibren  ©liebem  uoll- 
fommen  mafelloig  nnb  heilig  ift.  2oiueit  bie  menfd)lid)e  2d)Uiäd)e  co  ^n^ 
läßt,  finb  aber  and)  menfd)lid)e  ©lieber  ber  iiird)e  in  oerfd)iebcnem  ©rabe 
^eilig,  tüa€^  fid)  and)  auö  ben  9^amen  ber  ^ird)e,  iine  sponsa  Christi, 
corpus  Christi,  templum  Dei  u.  f.  m.,  ergibt; 

b.  a  u  £i    ber    2  e  b  r  e    ber   Bäte  r.     Generaliter  quidem  omue  ^   .  'f;  ,. , 
peccatoruni    genus,    quae    per    animam    et    corpus    perpetrantur,  Mimie  bei  bcn 
curat  et  sauat  Ecclesia ;  eadem  vero  omne  possidet  virtutis  geuus,     '"'  ^^'''^"" 
in  factis  et  verbis    et    spiritualibus  cuiusvis  speciei  douis.    (hjrill. 

Hier  OS, ,  Catech.  18  n.  23.  g^^ft  überall,  .  mo  bie  1)1.  Biiter  non  ber 
^ird)e  fpred^en,  be5cid)nen  fie  bicfelbe  aU  beiüg; 

Öeinricö  =  ^uppevt,  jtompeiibium  bcv  Xogmatif.  II.  29 


448  5?on  bcr  Äirc^c.     A.  Scfcn  iinb  @icicnfd)aftcn  bcr  ,<Tird^c. 

i.^;';^:    ,  c.  11  it  c>    b  c  n   (^  I  a  u  b  c  u  ^>  b  c  f  c  11 11 1 11  i  i  f  c  11    ii  ii  b    Sl  o  ii  ^^  i  l  i  c  ii ,  ooii 

bin'Iiiäl- in  Von  bellen  bev  ^ini}e  ftet^o  ba^>  ^^riibifat  savrta  bcigelci^t  luivb ; 

^^^'"ä'irtmt)"r''  d.  aii0  il)rem  iiöttlidjcii  Ur  |  priiii  ^e,    il)rein  iiii]"icl}tbarcii    ,pii»pte, 

i()rem  ^luerfe,    il)reu  'JJtittelii    foiiMC  auc^    ber  Xl)atjad)e,    bajl    esi  in 

i^r    immer    .SJ)ci(ige    gegeben    [)at    luib    gibt,    and)    (oldjc,    bic    l)  e  r  o  i  f  d)  c 

^eiligfeit  üben. 

2.  ^Oinr  bie  vümiid)=fntl)oli|'die  Avird)e  ift  l)eilig. 
Ti/uhSiri--  ^'  "^'^^  röiniid)4iUl)olijd)e  ^tirdjc  ift  beilig 

farDoiiiiiu- Mivriio  OL.  iii  il)rer  Ji^el)ve,  bie  beiligcnb  onf  ben  ein;)elnen  llVen|'d)en,  iinf  bie 

"■'""'*'^-      Familie  unb  bie  (^k)ellid)nft  luirtt; 

jj.  in    ibrcn    (^nabcnm  i  1 1  el  n ,    bie    ben    .V>anpt,^UHHf    I)aben,    ben 
;i\)^enid)en  mit  (^)ott  ^n  oereinigen; 

Y.  in  il)ren    t^)  l  i  e  b  e  v  n  ,    ba  [ie    i  m  m  e  r    and)  l)  e  r  o  i  j  d)  e  .v^eilige 
anf^nmeifen  l)at,  bereu  ^eiligteit  bmd)  ^l>iinbcr  uon  ^ott  beftiitigt  ift; 

0.  in  ber  '^^  e  f  e  I)  r  n  n  g    b  c  r    '-li>  c  1 1  uon  ibrer  ^^-iinbnng  bic>  auf  ben 
beutigen  !Iag. 
Mniu'niibriT  ^*'  ^^HKÖ'-'ii  ^^^'i^it  fciiie  uon  ben  anberen  d)riftlid)en  ^KeIigion^gemein= 

?)idioi'onvaiMi-li   fd)aften  bic  uon  (Sbviftno  feiner  .^vird)e  uerliebene  ^'^eiligfeit: 
^'^'"'^ ''""''''^-  a.  nirht     bie     or  i  e  n  t  a  1  i  f  d)  *  f  d)  i  ci  ma  t  i  f  d]  c     ACird)e,     ba     fie 

feit    il)rer    ^^rennnng    noii    bcr    rbmifdien    kivdjc    feine    .v>eiligen    b'-'i'^^or- 
gebracbt  bat; 

jj.  n  i  d)  t    b  i  c    p  r  o  t  c  ft  a  n  t  i  f  d)  c  n    ))\  e  I  i  g  i  o  n  c>  g  c  m  e  i  n  f  d)  a  f  t  e  n , 
beren  Stifter,    Vebren  nnb  l£' inr  i  d)  tnng  en  iiid)t  l)cilig  finb,  iiK^balb 
fie  and)  feine  b  c  r  o  i  f  d)  e  n  ,  uon  (Mott  bnrd)  ^^i^nnber  aiivgc^^eicbncte  .p<^digen 
anf^niueijcn  babcn. 
^.     i-^-'^.  .  ..  III.   rie    Matbolicitiit    ber    .Hird)e. 

bev  M ivrtu«.  Vic     u 0 n      Cy  b i" t |t n ^^     g e |t  i f  t e t e     Si  i  r  cb c      i  |t      not  m  c n  b  i g 

f  a  t  b  0 1  i  f  d) ,    nnb  b  i  e  f  e  o  '.Ui  e  r  f  m  a  l   f  i  n  b  e  t    f  i  d)    a  n  c>  f  d)  l  i  c  fU  i  d)  i  n 
b  e  r   r  o  m  i  f  d)   f  a  t  b  o  l  i  f  d)  e  n    (^)  e  m  e  i  n  f  d)  a  f  t. 
„    .}-''\  k  a  t  b  0  l  i  c  i  t  ii  t    ( za.l-'  oXov  i  bebentct    51 1 1  g  e  in  e  i  n  b  c  i  t    nnb    ift 

irt)iebrnc  viiton  bic     a  1 1  g  c  m  ci  11  c    -I^  e  r  b  reit  n  n  g     b  c  r     Si  i  r  d)  e     n  b  c  r     ben    g  e  = 
bov>;aii,oiuität.j^^jjjj^,jj    (grbfreiv. 

1^1  an  unter fd)cibct  bie  catliolicitas  i/irls  nnb  bie  catliolicitas  facti, 
je  nad)bem  nur  ba^^  ))l  e  d)  t  ber  '^HiK>breitung  über  bic  gan^e  ib^üt  ober  bk 
1 1)  a  t  f  ii  d)  I  i  d)  c  'Jliivbrcitnng  in  ^^etracbt  gc5ogen  mirb.  (^' o  r  m  a  l  luirb 
bie  catliolicitas  facti  genannt,  mcnn  bie  eine  oben  ii.  12M4  ff.)  niiber  be-- 
fd)riebenc  Avird)e  überall  ncrbreitct  ift.  ^j^bblifd)  iiuire  bie  tbatfiirblid)e 
formale  .SJatbolieitiit,  mcnn  alle  l)tenfd)cn  obne  ^Ins^nabine  (^lieber  ber  einen 
UHil)ren  .Uird)e  loiiren  ;  in  o  r  a  l  i  f  d)  aber  ift  fie,  loeiin  fie  ^unir  nid)t  alle, 
aber  bod]  fooielc  'JJienfd)en  überall  in  fid)  begreift,  baf^  fie  babnrd)  al^  bic 
iinibre  ^ircbe  ii[)Y\U\  erfannt  merben  fann.  ©nblid)  fann  hk  ^{atbolicitiit 
ber  .s^ird)e  abfolnt  ober  r  e  l  a  t  i  u  genommen  loerbcn,  je  iiad)bem  bie 
3abl  ber  (>Hieber  bcr  .Hird)e  an  fid)  ober  in  ^H  e  ,^  i  e  b  n  n  g  ,^  n  ben 
@  l  i  e  b  e  r  n  a  n  b  e  r  e  r  ))\  e  l  i  g  i  o  n  <?  g  e  n  o  f  f  e  n  f  cb  a  f  t  e  n  betraditet  luirb. 
i'!'»'>-  3Beiin  loir  oon    ber  Vatboticitiit    ber    umbren  ^ird)c  (Ihrifti   rebcn,  fo 

iLumahMiuna^  iier|tebcn  nur  barnnter  bie  1 1)  a  t  ]  a  d)l  i  li)  e ,  formale,  inoralivd)c 
'''IkHiü.'''^  .^atbolicitiit.  Qn  ben  ucrfcbicbenen  ©tabicii  bcr  ©ntmiifelnng  ber  .iTird)c 
mar  biefe  i^atbolicitiit  felbftoerftiinblid)  ocrfd)ieben,  miibrenb  bic  catlioli- 
citas iaris  immer  bie  iiämlid)c  blieb   nnb  uoii   nieinanbcn  beftritteii  unirb. 

Xie  it\itbolicitiit    ber  Ä'ird)e    fagt    bemnad),    ba|3    bie  Mird)e    alö  M^^ 


§  129.     2)ic  3)levfmalc  bev  .^ivc^c.  449 

dtcid)  bcö  ilBcltl)cilai!bc^^  bie  iö  c  ft  i  m  muu  13   f)at,  bic   gau^c   "^^If^^^i^)'- ji,  .iallUdm 
t)  e  i  t    b  ( c  i  b  e  11  b    in    j  i  d)    5  u    0  c  r  c  t  n  i  g  c  n ;    ferner,    ba|l    fic    aU    bcr  eluDäit  ein  bvci- 
Öeib     ei)rifti     aiui)     bao     ü  bc  r  11  a  t  ür  U  d)  e     il^  er  iii  ö  ii  cn     mtb     ^  t  e  ^"^^''  ^^^^"'"'"*' 
Ä  r  a  f  t     bcfi^t,     b  i  c  f  c    i  l)  r  c     53  e  ft  i  in  in  11 11  g    5  u    n  c  r  lu  i  r  f  (i  d)  c  n  ; 
imb  eubltd)  biiB  fic  biciclbe  a  11  d)   1 1)  a  t  f  a  d)  l  i  d)    a  l  ( e   3  ^  ^  ^   u  c  nui  r  f  = 
i'\d)t,   jo    baf3    C0  feinen  ^eitranm    geben  fann,    in    bem    bie  i^ird)e    nirfjt 
t  ^  a  t )  ä  rf)  n  d)    n  n  b    mi  r  f  1  i  d)    f  a  t  ()  0  (i  f  d)    in  a  r  e. 

^eines^meg^  aber  ift  bivo  ^iiMberftrebcn  uieler  gegen  bie  ^ird)e  nnb 
ber  %b]ali  nieler  üon  ibr  mit  il)rer  AviUljolicität  nnuereinbar,  ba  lueber 
jcne^  ^>ibcrftreben,  nod)  biefer  ^Hbfad  bie  .ShU()Dlicität  ber  Ä'in'^e  anf()cben 
ober  and)  nnr  jineifeUjaft  niad)cn  fnnn. 

2)ic  i-*c()auptuuf|  ber  1)onn  tift  cii,  bie  Slütf)o(icitnt  ber  itlrdjc  beftcl)e  bavtn,  ha^ 
fie  aÜQ^  (ef)ve  iinb  (lalte,  )va§  ßliriftu^  einl]e1e^^t,  uirf)t  aber  in  ifirer  5(n§(neituiu]  uiiD 
bcr  SDieuflc  if)rcv  Slnfiöiu^er,  iiibeiii  oicdnclir  bie  fleine  ;]al)(  ein  3cid)c»  ber  .Sterbe  (^bvifti 
fei,  unirbe  bereite  aÜfeitiQ  ooiii  t)  l.   51 11  (\  u  ft  i  n  u  ^^  U1i^crlct3t. 

1.  Tap  bie  .^tird)e  Gbvifti  notmenbig  fatbolild)  ift,  ertjedt 

a.  an-o    bcr    b  »-^  i  l  i  lU  11    3  d)  r  i  f  t.  ^.    ^'^f ;.  .,.., 

a.  Tie  iliHn^ofngnngcn  bcv  21 1 1  e  n  X  e  ft  a  ni  e  n  t  c  ^  fd}i(bern  ^ii^^  IJJuj^Jif'-Jtn-fn! 
mejfianifd)c  9veid)  alv  ein  ilUMtreid).  In  te  benedicentur  ictnrersae 
cognationes  terrae,  (^'en.  12,  ■).  '^Hiid)  bie  übrigen  ben  **^^  a  t  r  iard)  en 
gegebenen  nieffiani]d)cn  iHn1)cif?nngen  entbalten  ben  näinlidien  (^3ebanfen. 
ißgl.  Gen.  18,  18:  22,  18;  2(),  4;  28,  U.  Tic  ^m- 0  p  l)  e  t  e  n  uer^^ 
tünben  gleid)fa((^  bie  .^iird)e  alo  über  ben  ganzen  (irbfrci-?  an^gebrcitet. 
Repleta  est  terra  scientia  Domini,  sicnt  aqnae  nuiris  opeiientes. 
In  die  illa  radix  Jesse  qiü  stat  in  signnni  popnlorum,  ipsuni  gentes 
deprecabnntur.  Is.  11,  9.  10.  Dedi  te  in  Inrem  gentinni,  ut  sis 
Salus  mea  usque  ad  extremuni  terrae  ....  Ecce  isti  de  longe 
venient,  et  ecce  illi  ab  aqnilone  et  niari,  et  isti  de  terra  australi  .  .  . 
Leva  in  circuitu  ocnlos  tuos  et  vide,  omnes  isti  congregati  sunt, 
venerunt  tibi:  vivo  ego,  dicit  Dominus,  quia  omnibus  bis  velut 
ornamento  vestieris,  et  circumdabis  tibi  eos  quasi  sponsa  .... 
Ecce  levabo  ad  gentes  manuni  nieani,  et  ad  populos  exaltabo 
Signum  meum.  FA  afferent  lilios  tuos  in  nlnis,  et  filias  tuas  super 
humeros  portabunt.  Is.  40,  6.  12.  18.  22.  Paravit  Dominus 
brachium  sanctum  suum  in  oculis  oniniuin  gentium ;  et  videbunt 
omnes  fines  terrae  salutare  Dci  nostri.  Is.  W2,  10.  33gl.  Is.  58,  11  sq.; 
04,  1  sqq.  rie  ^'^sf atmen  uerfünben  in  berebten  'AHn'ten  bie  .Shitbolicitiit 
bcr  ^ird]C :  Dabo  tibi  gentes  haereditatem  tuam,  et  possessionem 
tuam  terminos  terrae.  Ps.  2,  8.  In  omnem  terrani  exivit  sonus 
eorum,  et  in  fines  orbis  terrae  verba  eorum.  Ps.  18,  5.  ^g(.  Ps. 
49,  1  sq.;  .56,  5  S(i.;  71,  8  sqq.;  85,  9. 

ß.  Qm  ';)2enen  Xeftamcntc  gibt  ^efn^  ben  ^kfct)!:  docete  o/y^>^6^.s' 
gentes  {Matth.  28,  19;  nnb  fd)iift  feine  ^(poftel  in  bie  ganje  üi^elt: 
Euntes  in  mundum  Universum  praedicate  Evang(4ium  omni  (^lea- 
turae.  Marc.  10,  15.  ^(nbere  ]ct)r  tlare  Stellen  finb :  Matth.  8,  *1 1 ; 
24,  14;  26,  13;  Lac.  24,  44  s(iq.  XHnd)  \>([t-'  C^)leid)ni§  nom  vSenftörn 
lein  (n.  1226  f. i  prebigt  bie  ^at()olicität.  Qu  ber  21  p  0  f t  e  1  g  e  f  d)  i  d)  t  e 
tritt  uu^^  bie  ^atbolicitat  nid)t  lueniger  Uar  entgegen:  Art.  2;  8.  '-IhjI. 
and)  Rom.   1,  5;  10,  18; 

29* 


450  S3on  ber  ^ivd^e.     A.  59cfen  unb  @igcn|cl^often  bcr  Äirc^e. 

xie  iSoikität  ^-  ""^  ^^^'  '^^^^^^   ^cv  ^äter.     ^en  ©d)riftbcn)ei^  cntuntfelt  ber 

bev.^irrtKbcibnil)!.   ?( u  cj  u  ft  i  H  u  ^>  ui  bci*  nömlid)cn  ^l^cifc,  mc  c^>  eben  9efd)cl)en   in  einem 

jiuitevii.       ^^.|^j  c^cc^m  bic  ^onntiften.     '^ie  Sejcidjnnng  fatf)olifd)  mirb  ber  Si\ni)t 

^uerft   Dom   t)t.   ^gmitim^   beigelegt:     Ubi  fuerit  Christus  Jesus,  ibi 

(■atholica    est  Ecclesia.     Ep.    ad    Smyrn.    n.   8.     ^ann  begegnen    luir 

biefem  9^imen   aber   imniermnl)renb,   befonber^    im   Mampfe    ber   1)1.   ^äter 

gei]cn  bie  .S^'^ärctifcr  unb  Sd)i^^matifcr.    ^on  ber  jtuciten  ^;)i\\\U  be^o  4.  3al)r= 

l)unbcrt^  an  lunrbe  bn^^  ^>ort  aUgemein  gcbrand)t  nad)  bcm  befannten  ^^In^^ 

fprnd)e  '»^^acian^ :   Christiaiius  mihi  nomen,  Catholicus  mihi  cogiiomen ; 

rio  .v/X'iicitöt  c.  an^     ben     (5^(au bcn^^utenntniffen     unb     Äon^iUen, 

VvMivct)inac()  luctdie     bie    ^latholicität     ftet^    unter    bie    9J?erfinate    ber    luabren    Ä^irdie 

beut  su'ecfc  bfv  uajnui ; 

^'*'^**-  d.  an§   ber   ^eftimmnng   ber   Äird)e,  alte  Golfer   aller  Reiten 

3n  t)edi9cn.     'I^qL  n.  1231  ff. 

1^  Tk  rbmiid)=fatl)o(ifd)e  .Viird)e  nltcin  ift  fatfjoHld). 

xuviimiid)'  '^'  "^^^  ^l)ntind)e    allein,    haf]    bie    römifd)  tatl)oliid)e  Äird)e   feit    bem 

fari)ouirt)eMivri)f 4.    3ii^)^"^)i'Ji^'^^"t    immer   unb    oon    allen    bie    tatl)oli|d)e   genannt    mirb, 

iSnlbUirMatt  i^l)»c  ^iin  d)i'  ^ic(cr  Üitel    ftreitig  gemad)t  mirb,  genügt,  hk  ß^-iften^   bieje^ 

i'^i'^t-       yjtcrfmalo    ,vi   beiveijeu.     !Ireffeub   bcmcrtte    )d)on    ber    1)1.   5luguftiun^: 

Veliut  uülint,  ipsi  quoque  liaereticj  et  scliismatum  alumni,  quaudo 

uon    cum    suis,    sed    cum    extraneis    loquuutui-,    Catliolicam    nihil 

aliud    quam   cathülicam  yocaut.     Non    euim    possunt   intelligi,   uisi 

hoe    eam    nomine    disceruaut,    quo    ab   uuiverso    orbe    uuucupatur. 

De    Vera    relig'.    c.    12.      *:liMil)rcnb    anbcrc    'HeI:gion«gemein|"d)aftcn    bie 

ortl)obo^-c,   bie   enangeli  |  d)c,  bie   reformierte,   bie   apofto(ifd)e 

u.  f.  m.  genannt  loerben,  l)cij3t  nnjere  5iird)e  cinfad)  bie   fat()olifd)e  unb 

ift  unter  biefem  9^anu^n  überall  bcfannt. 

Unb  mit  ^)icd)t.  3d)on  im  2.  3at)i'I)iiii^f^"t  fonntc  ber  1)1.  Qreniin^ 
bel)anpten,  hk  Slixdjc  fei  oerbreitet  per  Universum  orbem  usque  ad  fines 
terrae  lAdv.  liaeres.  1.  1  c.  10).  T^ac^  nämlid)e  er5äl)len  uon  i^rcr  3^it 
6:i)priannc,  ^^It^aiuifinc^,  (il)rl)foftomn^>,  .^ieronl)nui^v  51ugnftinnö  n.  a.  !Da^ 
gilt  aber  überl)anpt  oon  allen  d)riftlid)en  Qal)rl)nnbertcn;  loenn  aber  bie 
Äiid)e  einmal  in  einer  Ökgenb  l^iitglieber  oerloren  l)at,  fo  Ijat  fie  in 
anberen  JL'änbern  mieber  reid)en  ßrfal^  gefnnben.  .'ocntc  gibt  e^  auf  bem 
gcfamten  (^rbfrei*?  ungefiil)r  240  lUiillionen  ^i'at^olifen,  unil)renb  alle 
proteftantifd)en  heften  nnr  150  93^illionen  nnb  bie  oricntalifd)en  Sd)i^ma' 
titer  nnr  98  ^JJtillioncn  'JJiitgliebcr  ,^ät)lcn. 

b.  .steine  uon  ben  anberen  d)riftlid)en  Dieligion^gefellfc^aften  befit^t  ba^ 


Meine  aiibevc 


ofcüflioib^flcuu^  ^JJterfmal  ber  Äiatt)olicität 


)cliart  i|t 
fotholifd). 


OL.  n\ä)t  bie  orientall  fd)  =  fd)i!omatifd)e  ^tird)e;  bcnn  gan^ 
abgcfel)en  baoon,  baf^  il)r  infolge  be^^  'Hcauiielr^  ber  (Sin^eit  (u.  1284  ff.)  bie 
formale  Äatl)olicität  m.  1299)  fcl)len  mag,  ift  fie  in  territoriale '3d)ran!en 
eingeengt,  bie  fie  and)  nod)  nie  bnrd)brod)cn  bat.  Qa  felbft  innerl)alb  biefer 
©d)ranten  breitet  fie  fid)  bnrd)  53efel)rungen  nid}t  meiter  an^>; 

ß.  n  i  d^  t  bie  p  r  o  t  e  ft  a  n  t  i  f  d)  e  n  91  c  1  i  g  i  o  n  ^  g  e  m  e  i  n  f  d)  a  f  t  e  n , 
bcncn  gleid)fall'^  bie  ^^  o  r  an^^  f  e^  nng  bcr  ^atl)olicität,  bie  (Iinl)eit,  fe^lt 
(n.  1284  ff.).  Überbie^>  finb  fie  ßanbe^3tircl)en  nnb  tonnen  feinen  \^(nfprnd) 
erl)eben,  ^ird)en  gn  fein,  meldte  bie  gan^e  ^^elt  nmf äffen.  5lnd)  maren  fie 
lange  ^eit  gar  nid)t  baranf  bebad)t,  bnrd)  33etel)rungen  üon  .Reiben  fid^ 
meiter  auszubreiten;  fcitbem  fie  bieS  aber  tierfud)en,  l)aben  fie  tro^;  aller  Drittel 


i:3o; 


§  129.     ®tc  mtxtmak  ber  ^irc^c.  451 

mib  ©itfe  nitf)t  bic  grognrtigcu  (Erfolge  auf^iUDeifen  tüte  bk  röinifd)* 
fat^o(t|d)e  ^trd)e. 

IV.  ^ic  ^rpoftolicität   ber  ^ird)e. 

^ie  ^ird)c  Gtjvifti  ift  notmeubig  npoftoU)d);  bie^  Tie?(^o,-to(tcttät 
9}?  e  r !  m  a  l   b  c  f  i  ^  t   aber  nur  b  t  e  r  ö  in  i  f  d)  =  f  a  1 1)  o  tt  f  d)  e   ^  i  r  d)  e.     ^^^  ^^'^^i-- 

5lpoftoiifd)  ift  bie  Äird)e,  lucnn  fic  in  il)rcm  llrfpruuge,  ^^^*^^* ^^e  nffT',>(vtei 
Öefire,  i^rer  i^erfaffintg  iinb  in  it)rcn  i^or fiebern  auf  bie  ?(poftet bev%o[t"oiicU(it! 
^nrücfgefü^rt  tvirb.  T^ie  *?(pofto(icität  ber  i^orftcI)cr  fe^t  biz  bcö 
Urfprnnge^^  ooran^jmb  ift  ein  ®civci^5  für  bic  5(püftolicitat  ber  ^3cf)re 
unb  ^  e  r  f  n  f  i  n  n  g.  Übrigen!^  !önnte  and)  eine  f  a  t  ( d)  c  ^He(igion!3gemcin^ 
fc^nft  im  Uriprnng,  in  ber  i'el)re  nnb  ^-l^erfaffung  anf  bie  \Hpofte(  ^nrücf* 
ge^en,  fo  baj3  anö  biefer  breifad)en  ^(püftoticitiit  bk  n)a[)re  ^ird)e  (£{)rifti 
ntd)t  §n  erfennen  uuirc.  dagegen  ift  bie  5(poftolicitnt  ber  ^orftcl)cr  ein 
90^erfmal  ber  Äird)e.  ""Man  nennt  biefe  5(poftolicität  and)  bie  ^^(poftolicität 
im  engeren  3inne  nnb  üerftel)t  barnnter  bic  t»on  ben  Qciten  ber 
21  p  0  ft  e  (  l)  c  r  n  n  n  n  t  e  r  b  r  o  d)  c  n  c  f  o  r  m  a  ( c  3  n  c  c  e  ( f  i  o  n  ber  ti  r  d)  - 
Itd)en  35orfteI)er.  X^amit  biefe  ^Ipoftolicität  ein  ^JJ^ertmal  ber  ^ird)c 
fei,  barf  bic  ^Hei()enfo(ge  ber  2?orftet)er  nid)t  nur  nid)t  nnterbrod)en  fein, 
fonbern  mnj^  and)  eine  formale  fein,  b.  f).  bie  ':)cad)fo(gcr  ber  ^^(poftel 
muffen  and)  in  ber  ®int)eit  bco  (33(anben^o  mit  ber  gefamten  Äird)e  t)er= 
bnnben  fein  nnb  nntcr  bem  gemeinfamcn  Obcrl)anptc  ftef)cn.  @in  f)äretifd) 
ober  fd)iömatifd)  gemorbener  ift  mot)l  ein  matcriater,  aber  nid)t  ein 
formal  er  9^ad)fo(ger  ber  ^Mpoftel. 

1.  T;a§  bic  mat)rc  Mird]c  (i()rifti  notmcnbig  apoftolifd)  ift,    ernibt  fid) 

a.  anö  ber  ^eiligen  2  dir  ift.  (Sl)riitu^ö  ^at  feine  ^ird)c  inif  j^e^Sidtät 
^etru^  nnb  bie  *i>(poftel  gcgrünbct  ^Matth.  16,  18  S(i  .;  18,  18;  28,  19  sq.;bcy  MinDe  m  per 
Marc,  16,  15;  Joann.^20^  21;  Act.  1,  8;  Ephes.  2,  20;  Jud.  17  sq/"^"^'"  ^^^'"^'• 
n.  f.  n?.).     33on  ben  5(poftcln  foütc  alle  (Mcmalt  auf  il)rc  ::)iad)fo(ger  über- 

get)cn ;  lüic  ntit  ben  ^Hpoftcln,  fo  molüe  er  and)  mit  il)rcn  ^tadifotgcrn  fein 
ol)nc  Unterlaf3.  ^([  ,;u  ben  Vlpoftcln  rebet  er,  al^5  ob  fie  bi^o  ^nm  (Snbc 
ber  '^^ett  lebten,  uuic>  offenbar  nnr  ben  2inn  {)abcn  tann,  baj3  bie  "i^tpcftel 
in  i{)rcn  ::)hid)folgcrn  fortleben:  Ecce  e^o  vobiscuni  sum  omnibiis 
diebus  iisque  ad  consummationem  saeculi.  Matth.  28,  20.  9hir 
bic  Äird)e  fann  bal)cr  bic  mal)rc  ,stird)c  Sl)rifti  fein,  beren  ^isorftcl)cr,  bie 
(Sinl)cit  bcö  ^lanbcnc^  ooran^ogcfetU,  mit  ben  5(pofteln  in  nnnntcrbrod)cner 
9?eil)enfolge  ^nfammcn^iingcn;  allen  anbcren  tird)lid)en  33orftel)crn  gilt 
nid)t  bie  göttlid)c  ben  '^Ipoftcln  gegebene  3?er^eif^nnn :  ecce  ego  vobis- 
ciim  sum ; 

b.  ([li^  ber  Öcl)re  ber  1)1.  il^äter,  bic  fid)  in  ben  ^iinipfc"  rie  >ian)oUcität 
mit  ben  ^rrlel)rern  oft  auf  bk  "^Ipoftolicitiit  ber  mal)rcn  ^ird)e  berufen,  i^nbettt)i.2?ätcvn. 
um  bie  ,^äretifcr  ,yi  überfüt)ren,  baf^  bereu  ^1rd)e  nid)t  bic  ma^rc  fein  fönne, 

b(\  fie  biefer  (Sigcufd)aft  fid)  nid)t  erfreue,  ©egen  bie  yjhrcionitcn  fd)rieb 
!^  er  tu  in  an:  Ad  quos  merito  diceudum  est:  qui  e>itis,  qiiando  et 
unde  vejmtis?  ....  Mea  est  possessio,  olim  possideo,  prior 
possideo,  habeo  origines  tiruias  ab  ipsis  auctoribus,  (luoruui  fuit 
res.  Ego  sum  liaeres  Apostolorum.  Sicut  caverunt  testamento 
suo,  sicut  fidei  commiserunt,  sicut  adiuraverunt,  ita  teueo.  Vos 
certe  exhaeredaveruut  semper  et  abdicavenint  ut  extraueos  ut 
inimicos.  De  Praescript.  c.  37.  Habemus  enumerare  eos,  qui  ab 
Apostolis  instituti   sunt   Episcopi   et   süccessores   eorum    usque  ad 


l.ilL'. 

iliiiftliiDc  >)i\ii 


452  Sl^on  bcv  .^irdic.     B.  Tu  S^fifaffiuig  brv  Jtird}e. 

uos.  /r<?7/.,  Adv.  liaer.  1.  o  c.  o.  Nee  Kpiscopus  compiitari  potest, 
qiii  evanp:elica  et  apostolica  tiaditioue  contenipta  nemiiii  siiccedens 
a  se  ii)su  ortiis  est.  Cyprian.,  Ep.  70.  '-I^^l.  Optat.  Müev.,  De 
scliism.  Doiiat.  ].  2  c.  2. 

2.  Die  rümij(^=!atl)üli]d)c  Äivd)c  allein  ift  apoftoliid). 
^ir'vo.müi)  ^'  '^^^  rönnfd)4atl)olifd)c  .^iird)e  ift  apoftolijd) 

faMioini-DonviDc  a.  in  il)rcin  Urfpniiiqc,  ba  |ic  im  5hiftragc  Sl)rifti  non  beii  ^(pofteln 

nt  .numoiiici,.   ijj  s^^^.  ^^^^jj,^jj  ^^^^,jj  iHTbrcitct  luarb; 

i^.  in  i^rcr  ^el)re,  Me  mit  bcr  Öcl)re  bev  '.Hpoftcl  nnuiii  iibereinftimnit; 

Y.  in  il)rcr  33erfa[fnnö,  bie  fie  luni  ben  ^^(poftcln  empfangen  nnb 
b\§  je^U  beuial)rt  l)at; 

0.  in  il)ren  '-l^  ovftel)  er  n ,  bie  in  nnnnterbrod)ener  matevialer  nnb 
formaler  ^)ieil)enfoUie  biö  anf  bie  ^Hpoftel  .yirüdreidjcn.  ^)(iibere^o  l)ieriiber 
f.  in  ber  ^Hpolocietif. 

1).  Slc'mc    oon    ben     anberen    d)riftlid)en     'Keligionögefcüfc^aften     ift 
apüftolifd) 
iit  npoitoiVirt)!  a.  n  i  d)  t  b  i  e    0  V  i  e  n  t  a  l  i  ( d)  ^  f  d)  i  ^o  m  a  t  i  f  di  e   Sl  i  r  d)  c.    ^Hlc>  f  d)  i  ö  * 

matifdje  ilird)e  uerbantt  fie  il)ren  llrfprnng  nid)t  ben  Vlpoftetn.  ^t)rc 
S^ifd)öfe  finb  ,^mar  giltig  geiueiht,  aber  nnr  waierinliter  nnb  nid)t  forma- 
Irfer  ?^ad)fülner  ber  5(püftel,  ba  fie  nid)t  nnter  bem  gemeinfamcn  Obcr- 
l)anpte  ftel)en  (n.  1285  : 

,3.  n  i  d)  t  bie  p  r  o  t  e  ft  a  n  t  i  f  d)  e  n  'U  c  l  i  g  i  o  n  e^  g  e  f  e  1 1  f  d)  a  f  t  e  n , 
bie  nieber  in  il)rem  Uriprnnge,  il)rer  Vet)re  nnb  ^^erfaffnng  apoftolifd)  finb 
nod)  ilnn-ftcber  befilU,  bie  and)  nnr  materiale,  gefd)UHMge  benn  formale  "OUdy 
folger  ber  Vlpoftel  finb. 

H.  5tc  ycvfiilTnnci  ^cr  furdfc» 

§  130.     .'picrnrdiifrijc  (^Hicbcrnurj  ber  ,Slird)c. 

^c\\.    Ptihiiivri,    De    Koinaiio    Poiititicc    paii'.    Gl    i<q(|. 

(S  l)  r  i  ft  ni: ,  b  a  ^o  .S^^  a  n  p  t  b  e  r  ^  i  r  d)  e ,  hat  f  i  d)  ;>  n  r  (^S  r  ii  n  b  n  n  g , 
rvoiu'i  ilitf  ii)ifv  ^M  n  c^  b  reit  n  n  g  nnb  @  r  l)  a  1 1  n  n  g   b  e  r  ^  i  r  d)  c    b  e  ^5   ^]3  e  t  r  n  t>    n  n  b 

-''•uDfoinn-.  ^^,^.  q(piiftel  \tl^?  feiner  ft  e  1 1  n  e  r  t  r  e  t  en  be  n  ^l^erfäenge  be  = 
bicnt  nnb  il)nen  be  men  tf  pr  e  d)enb  bac^  i'ebramt,  baa^  *:]i  rieft  er- 
a  m  t  nnb  f  ö  n  i  g  l  i  d)  c  *?l  m  t  mit  aller  b  a  ;^  n  n  o  t  id  e  n  b  i  g  e  n  35  o  l  N 
mad)t,  WeiiMitt  nnb  tiHm  t  Cuj  n  a  b  e  übertragen.  '^Imt,  ©eiualt 
n  n  b  51  m  t  ^o  g  n  a  b  e  geben  anf  i  t)  r  e  ',\'  a  d)  folg  e  r  ii  ber,  n  i  d)  t 
a  b  e  r    a  n  d)    i  l)  r  e    r  e  i  n    p  e  r  f  b  n  l  i  d)  e  n    'l.^-  i  ui  l  e  g  i  e  n. 

'ilMc  bal)cr  ßbriftnc^  causa  efficiens  ber  .^irdje  ift,  fo  finb  eö  and) 
feine  3  tel  l  ue  rtet  er,  nid)t  aber  jjritvnrio  an«?  eignem  tRed)te  nnb 
an^^  eigner  ,v^raft,  fonbern  seciindario  in  ber  '-lnillmad)t  nnb  ^raft  ß:i)rifti, 
al^^  causa  instru mentalis  nnb  ministerialis. 

1-^  niiliist.-ii-  I-  ^  l)  1'  i  f^  1^  -'  ^1 1^  ^    ^11-'   miiiisteriKm    ecclesiasticum    e  i  n  g  e  f  e  1^^  t. 

iCcH-hvsiasti-  rtefe!t>  ift  nnfere  3;i>al]rl)eit  in  gan^  allgemeiner  J^-affnng. 

^"""'"  ©ctciignct  luurbc  fie  uaiiieiitlid)  uoii  bcii  foi^Miniintcu  3i  cf  or  uia  torcii  biivdi  Ihre 

8e()re  üoii  bem  n  Kg  ein  eine  u  ^-Pvi  eftevtuin  aller  (M  lii  ii  b  i  gen.  ^^'f'i'^"  (t^Hiiulrige 
fei  iiömlid)  unmittelbar  uon  C^^ott  erlend)tet  nnb  babnrd)  geuüfj,  um§  er  gn  glanbcn  babc. 
3^ber  ©etanfte  fei  eo  ii)so  ^^riefter,  nnb  in  .Sadjen  ber  9^eligion  {)ahc  ber  (iMäubige 
feinen  anberen  Obern  über  fid),  uon  bem  er  abhängig  uuire,  al^  (Mott  ober  Ghriftn^. 
.^iri1)(idie  '^nn-fdiriften  fönnteii  ihn  nnr  infomeit  binben,  aho  er  feine  (yiniuiltignng  ba.^n 
gegeben,  nnb  l)ierin  be[tel)e  „bie    euangelifdje    Freiheit". 


Viiiitrv  ^l'^ 


§  130.     |)icravff)ifcf)c  ö^liebevunq  ber  .^ircf)c.  453 

9Bic  2)?öf)lcv  tvcffeub  beiiicvft,  flelit  Mcfc  „cöaui]o(ifff)c  ^neif)cit"  niit  ber  l*ef)ve 
t»ou  ber  Unfreiheit  bcS  incnfd)lirf)cn  '-llMüeng  in  uödii^cm  (Sintlmu].  C^evnbe  bcsiljalb  iiniii^ 
lief),  uiei(  iiüd)  ber  l'c()rc  ber  ^Heforiiiatoreii  ber  i'Jieni'rf)  einfiel  itnb  mit  iVotiueubic-jfeit  üoii 
(^ott  beiuegt  luirb,  neriuerfeu  [ic  einen  jeben  niornlifd)  nnb  ntcnfdjtid)  nerinittclnben  @in^ 
f(nJ3  eines  StirdjenaniteS.  3lber  and)  hier  unirbcn  [ie,  bnrd)  bic  9Jatnr  ber  Tinge  ge^ 
brängt,  prafti|d)  ibreni  ^^Jrincip  nntren,  nnb  fd)ün  bie  confessio  Augustana  [teilte  ben 
®rnnbial3  anf:  De  ordine  ecclesiastico  docet,  quod  nemo  debeat  in  ecclesia  pub- 
lice docere  et  sacranieuta  adniinistrare.  nisi  rite  vocatus.  ^Hlein  meit  fie  bic 
göttlidje  (Sinie^nng  hc§  .Slird)enanite§  gelengnet,  fo  fonnten  fie  e§  nnr  al-5  eine 
inenid)(id)e  (£inrid)tnng  betrad)ten  nnb  it)ni  bnbcr  in  3nd)en  ber  9ie(igion  feine  tuo()re 
2lntoritQt  nnb  C^enmtt  ,^nfd)reiben,  obid)on  fo.ld)e!3  nnter  33ernfnng  anf  @d)rift  nnb 
^Xrabition  uielfad)  geic^at).  itonfciinent  baben  nnr  einige  fleinere'n  Seftcn  an  beni 
proteftantifdjen  ^rincip  uoni  aügenieinen  '^H-ieftertnm  feftgebatten. 

^er  33cuici0    iiufcrc^o    (Sa^^co  crc^ibt  fiti) 

1.  a  H  0    ^  e  V   l]  c  i  l  i  9  e  n    3  d)  r  i  f  t  uiib  \\vav  p^^..  nulfisteri- 

a.  aus  bcm   ^^orbilbc   hc§    %hcn  Xcftaiuciitcv,  in  bcm  c^o  l^ricftcr »"» t'^-^'i^'^iasti- 
iiiib  l^ucn  gati;  mi^x  grfn-ift, 

b.  tuig  nlleit  jenen  ©teilen,  iucld)c  iibei1)nnpt  lunt  ber  Wvnnbnnij 
ber  ^ird)C  reben,  bic  ja  nid)t  nnberc>  olc>  bitrd)  bic  Ü'i  nf  cljnnc^  'J.^ctri 
nnb  ber  ^Hpoftel  erfolgt  ifr.  t^c\\.  Matth.  10;  IG,  18  sq.;  24;  Luc. 
6;  9;  Joann.  20;  21; 

c.  an^  ber  53e,^eid)nnng  ber  Mird)e  al^>  i'cib  (5l)rifti,  bie  k\\\\  bie 
5?crfd)iebcnl)eit  ber  ©lieber  ]rf)licfu'n  lii)lt: 

d.  nne  ben  iierid)iebcncn  ^J^anicn,  bie  beni  miiiisteriuiii  ecr,lesia- 
sticum  beigelegt  mcrbcn  nnb  biiv  .Siirrt)cnnint  founc  beffen  Iriiger  nad)  ner= 
fd)iebencn  (Seiten  ^in  bc,'>eid)nen.  Oainicntlid)  unirbc  ba£^  niinisterium 
ecclesiasticum  genannt  mhiisteriiim  oiay.ovia  et  apostolatKs  Art. 
1,  17.  25;  6,  2"sqq.;  20,  24),  XEiTO-joyia  (Row.  15,  16;  Art  Ki,  2; 
Phil.  2,  17 1,  e2nsroi)atus  (Art.  1,  20;  I  TiDi.  3,  1),  or/.ovo'xfa,  dii^- 
jiensatio  (1  Cor.  9,  17;  Ephes.  :-5,  2;  Cot.  1,  25).  Tic  ^^räger  bc^o 
Äirri)enanitei?  aber  l)eif;en  arrhiterti  d  ('or.  ;>,  10),  pastores  (Ephes. 
4,  11),  patres  {iCor.  4,  15;  Gal  4,^  19),  episropt  (Art.  20,  28;  Fhü, 
1,  1;  1  Tim.  3,  2;  Tit.  1,  7  ,  prvshyteri  ( Art.  14,  22)  1  Tim.  5,  17; 
Jar.  5,  14),  angeli  [Apor.  1,  20;  2,  1  sqc^.;  3,  1  sqq.  i,  mivistri  (1  (7or. 
3,  5;  2  Cor.  3,  6),  dortores  (\  Cor.  12,  28;  Ejihes.  4,  11),  praesidcs, 
praepositi  (1  2V?;?.  5,  17;  Jr^  15,  22  ,  oeroNo)))/,  J)ci  (Lur.  12,  42; 
Tit.  1,  7),  domestiri  Bei  (Ephes.  2,  19),  leqiiti  iJei,  legati  pro  Ermt- 
gelio  (2  Cor.  5,  20;  Ej)hes.  li,  20 1,  tesies  Christi  ' i  Lnr.  24,  48; 
Joann.  15,  27;  Art.  1,  8;  10,  41»,  [»raerones  Christi  (1  7V;y/.  2,  7; 
2  T^w.  1,  11;  iigl.  Matth.  10,  27),  rooperatores  Bei  (1  6V/r.  3,  9i. 
'l^iV^n  fonnnen  ,vil)lreid)e  @leid)niffe;  s(/l  terrae,  lu.r  mandi  (Matth.  5, 
13.  14),  pisratores  honmuon  ^ Matth.  4,  19),  servi  Regis  (Matth. 
22,  3),  operarii  messis  [Matth.  9,  37)  n.  f.  hl; 

e.  an^  ber  3^1)atjadie,  baf;  Cibriftnc^  bie  5(poftel  non  anbcrcn  anc<- 
eruuil)lt  {Luc.  6,  13;  Marr.  3,  Di;  Joann.  15,  16)  nnb  il)nen  ncr^ 
frf)iebene  bemalten  uerliel)en  l)at  (Matth.  16,  19;  18,  18;  28,  18  sqq.; 
Luc.  22,  19;  Joann.  20,  21  sqq.). 

Da^^  ben  ^^Ipofteln  übcrtra;.]cne  ^ircf)cnanit  fodte  mit  beni  3:obe  bcr^ 
felben  nid)t  anflibrcn,  fonbern  bi^S  ^nni  (gnbc  ber  ^^eiten  fortbanern. 
^aö  folgt  notmenbig  aus  bem  ^\<^i^  ber  .S^irc^c  (§  124)  foiüic  ane  bcu 
35ert)eij^nngen  (S;i)rifti,  er  mcrbe  bis  f^nni  @nbc  ber  ^zxxzw  bei  ben  '^Ipoftcln 
bleiben    (n.  1309).  .  'Danarf)  l)anbeltcn   m\\) "  bie   5Ipoftel,   inbcm   fie  5Init5= 


454  S5on  brr  fiivt^c.    B.  3)ic  53crfaffuncj  ber  »^irc^c. 

mid)foUicr  einfetten.     Art.  14,  22;   20,  2H.     il^gt.  nnd)  bic  (5igcii)rf}nftcn, 

mcldjc  bcr  1)1.  i^auln^^  uon  einem  ^i]d)ofe  ocrlangt   (1    Tim.   3,    1    sqq.). 

2)ic  non  bou  §ävctifcni  n^'flf"  ^«^^    .^ivdjcnnint  nngcnifcncn    «Stellen,   \vk   Is.  54, 

la;  J^^/-.  31,  34;  .Afc.  1,  r>;  jo^r//;?.  G,  45;  16,    13;    1    Joann.   2,   20.  27;    J/r/Wi. 

23,  8.  10  bcUHÜfen  iiid)t  ^a$  !:Wiiibefte.  ©ie  rebeii  entiuebcv  oon  bcv  inneren  (5r« 
len(f)tung,  ober  fd)reibcn  nnd)  adi^iMneinem  biblifd)en  Sprad}(3ebrand)  nnniittelbnr 
(SK^tt  ,vi,  um^^  er  bnrd)  t:'ü§  Mirdjenauit,  bie  causa  seciinda,  mivft ;  nircjenbc^  ober  fd)(irf^en 
[ic  bOiS  ÄirdjcnQnit  an§,  [onbcrn  feigen  ba^^felbe,  une  ber  (]an,^e  «onteii-t  jeigt,  üornn^5; 

Tn--<  niillisteii-  ^-  ^^^^^'  ^^^'  ^^^)^'^  ^ ^ ^*  ^ 0 1  c  v ,  bei"  ^c l) i* c  Uli b  *ip v lU' i ö  b e V 
unreciiesiasti-5^  i  V  d)  e.  T^ie  1)1.  ^Mitcv  lel)icu  foiiftaiit  bic  Qöttlidjc  ©infetiung  beö 
^^SiiüV'lmb^^ev ^^  Hiib  bcu  m}  gbttlid)cv  ^cftinnmiiig  öcgrünbcteu  llntevjd)icb 
inavic>b.>(iict)c.  >j^ijji(jcji  ^^Icvu^^  iiiib  51$olf.  3ie  foiiuten  nud^  nid)t  a\\i>cx§>  Icljren,  bn  bie 
^lird)c  ftcti?  nnd)  bicfeii  (Mrnnbfä^^cn  I)nnbcUe.  5\>ciin  fic  bcin  33olfc  aitd) 
bac>  ^)vcd)t  ^iigcftanb,  nlc>  !Iriigcr  bc^>  Mird)citanitcf^  bcftimintc  "!|>crfoiicn  ;^u 
uuiiifdjen  iiiib  Oüi\^iif  d)lagcn ,  fo  toiuitcii  bic  (^liiubic|cn  bod)  iiicmnlö 
bic  fird)nd)c  6)cuiaH  übertragen.  2d)on  in  bcn  np  oft  oli|d)cn 
,s^nnonc^^  l)icf^  cc>:  Si  qnis  episcopus  saecularibus  potestatibus 
usus  pcclesiam  per  ipsos  o])tiuuprit,  deponatur,  et  se^regentur 
omnes,  qiii  illi  coniniunirant.  4>ac^  ',^i  i  cn  en  um  aber  ertliirte:  Epi- 
scopiim  convenit  maxime  quidem  al)  omnibus  qui  sunt  in  provincia 
episcopis  constitui  ....  Firmitas  autem  eorum  quae  geruntur  per 
unauiquamque  provinciam  metropolitano  tribuatur  episcopo.  5t()ulid) 
cntfd]icben  hat-  .^meite  .^ton.^il  uon  ^^liciia  (can.  8)  unb  bnö  ad)tc 
n  II 13  e  nie  ine  5lon,^il  (c.  22).  Ta^  Mon^il  non  Ürieut  aber  er^ 
Härte  anebrürflid):  Si  quis  dixerit,  in  ecclesia  catholica  non  esse 
hierarcliiam  diriva  ordinatione  institntani  ....  anathema  sit. 
Sess.  23  de  Sacrani.  ordinis  can.  H.  "^lad)  ber  ^raji'iö  nnb  l'el)re  ber 
A^ird)c  unir  eigcnttid)  bie  ^^(nfidit  anc^gejd)loffcn,  alle  fird)lid)e  ©eunilt  fei 
luni  Ooott  bcn  d)riftlid)en  Okineinbcn  rierlielien,  bie  fic  auf  bie  .^irten  ber 
flird)c  nbcrtrünen.  'T^a  aber  bie  eDiiobe  uon  '^jiiftoja  biefe  "O^e^re  auf* 
ftellte,  iinirbe  fic  anebrücflid)  in  ber  ^nlle  Anctorem  ßdei  (Prep.  2) 
ncrmteilt.  (i'incn  alten  :5^*^"t^^"^  ^^'^^)t  ^^^^^^'  ^^^  unil)re  ^el)re  ber  alten 
.Qird)e  erneuerten  bal)er  bic  ^Hl  t  f  a  tl)o  (if  en  mit  il)rer  l'e^re  ooin  allge= 
meinen  '}>rieftertnm.  ^^gl.  Palwicri,  De  Rom.  Pontif.  p.  70  sqq. ; 
'"^>"-  .  o.  an^o  ^  Oll  qruen  A  g  r  iinb  cn,  bie  fidi  fd)oii  aii^  bein  qau;>  all= 
um  ecoiesiasti- gemeinen  0)cici3e  ergeben,  ba^^>  (^)ott  in  allen  feinen  5I^crtcu  bcobad)tet.  Tic 
aür\^[Jll!intn^  (^ejd)öpfe  füllen  luiiulid)  iiidit  bloß  il)rein  'ii^efen,  fonbcrn  and)  il)rein  'Äirfen 
flvünbVn.  jiiirt,  ein  ^sllbbilb  (Mottec^  fein.  'I^cc^jalb  l)at  er  alle  Sil'efcn  ju  einer  fd)önen 
Orbnnug  ocrbunben,  in  mcld)cr  er  allcc^  bnrd)  cntfprcdjcnbc  causae  secundae 
mirft,  iiibem  er  bic  einen  Ärcatnren  bnrd)  bie  anbcrcn,  iii^4icfonbcre  bie 
niebcren  bnrd)  bic  l)bl)ereii,  bemegt,  l)eroorbringt,  crnäl)rt.  ^Bo  ift  eö  in  ber 
uatürlid)en,  fo  and)  in  ber  überuatürlid)cii  Drbiinug,  in^bcfonbere  in  ber 
^ird)e,  in  uicld)er  ($^l)riftnC>  in  einer  meifcn,  bciligcn,  oon  il)ni  feftgefcfetcn 
Orbnung  bnrd)  (Stcüncrtrctcr  mirlt,  mie  im  organifd)eii  l'eibe  ha^  .N^'^anpt  nnb 
bie  ^cclc  ber  ticrfd}iebciien  (^lieber  fid)  bebicuen.  Dens  sna  opera  in  sni 
similitudinem  producere  voluit,  quantum  possibile  fuit,  ut  perfecta 
essent  et  per  ea  cognosci  posset.  Et  ideo,  ut  in  suis  operibjis 
repraesentaretur,  non  solum  secundum  quod  in  se  est,  sed  etiam 
secundum  quod  aliis  influit,  haue  legem  naturalem  imposuit  om- 
nibus, ut  ultima  per  media  reducerentur  et  perficerentur,  et  media 
per  prima Et  ideo  ut  ista  pulchritudo  ecclesiae  non  deesset, 


§  130.    §icror(^tf(^c  ®tiebcrung  bcr  J^ird^c.  455 

posuit  ordiiiem  in  ea,  iit  qiiidam  aliis  sacramenta  traderent,  suo 
modo  Deo  in  hoc  assimilati,  qnasi  Deo  cooperantes;  sicut  et  in 
corpore  naturali  quaedam  membra  aliis  influnnt.  S.  Th.  Suppl. 
q.  34  a.  1   c. 

T)cment|prcd)cnb  I)at  ©Ott  iiiirf)  btc  incnid)ttd)c  9^atur  fo  cingeridjtet,  ^.KptSißfott 
bag  bie  9}?eni(^cn  bcr  gülinmg  biird)  niibcrc  bcbürfcn,  iiub  bafi  bal)cr  in  ^^"^Jjjj^"' 
jebcr  (^c(etl|*d)aft  eine  mit  ?(ntorität  aa^^geriiftctc  Obrigfcit  beftcl)en  mnJ3 
nnb  ,^unir  nin  fo  me^r,  je  uollfoiniiicncr  eine  (^efe(lfd)aft,  je  l)ö^er  biv^ 
Qid  ift,  ,^n  beffen  (5rreid)nng  fic  beftiinmt  ift,  nnb  je  öri3J3er  bie  ^d}Uneri(^^ 
feiten  finb,  u^eldje  überuntnbcn  nicrbcn  niiif[en,  bit"  ha^  ^\d  erreid)t  ift. 
!l)at)er  ift  and)  bie  Öinfelning  ber  tird)Iid)en  Dbvigfcit,  menn  and)  nid)t 
abfotnt,  bod)  infofevn  notmenbig,  aU  ot)nc  bcftiinbige  iUMmber  ber  ^^ocrf  ber 
^trd)c  üline  .^ird)enamt  nid)t  erreid)t  merben  fnnn.  $BciI  aber  bie  (^eu^atten 
beC^  ^irdiemimteö  niejentlid)  üb  er  natürt  id)  finb,  (o  föniien  fie  nnr 
üon  (^ott  mitgeteilt  merben;  b.  1).  ba^?  Slird)enamt  ift  notmenbig  gi3tt  = 
1  i  d)  e  r   (ä  i  n  |  e  ^  n  n  g. 

^cgen   ba§  5Bi^f)crinc  mirb  hoiiptfndjlicf)  c  i  un  civ  cn  bc  t, 

1.  baj?  bog  Slirdjenamt  ficf}   nid)t   mit   bcr  cl)v  ift(  t  cf)cn   ^reif)cit  ober  bcr^  ^  i^^i^. 
©einiflcnSf  reibe  it  »ertrage,     hierauf   ift   .yi  antuiortcn,    M^    bie    rf)rtft(idic  ^Vi'eifieit,  jf'J,-/;^^^^*^^^^^^^^^^^ 
lt)e(d)e  in  ber  ^reitjcit  Oon  ber  .s^icrridjaft    bcr  ©üubc  iinb    im  (^chorfam    gegen  _(^ott  bc^       fvoiiicit. 
ftebt,  bnrd)  ha§   .viirdjcnamt   nidit   onfgebobcn,   fonbern   n  cnui  r  f  l  i  d)t   mirb.     Übrigen^ 
ftjiberfpridjt  nid)t  jebe  Unterorbnnng  bcr  ^reibeit,  fonöcrn  nnr,  mic  ber   bl.  3:bomn§  be* 

mcrtt,  bie  eigent(id)c  .^ncd)tfdiaft  im  Xicnfte  nnb  r^nm  iThit^cn  anberer.  Snbiectio  sprri- 
tufis  reput^uai.  libeitati :  quue  servitus  est.  rinn  aliiiuis  doniinatur  aliis  ad  sni 
utilitatem  subieotis  utens.  Talis  autem  subiectiu  non  retjuiritur  in  ordine,  per 
qnem,  qui  praesunt,  salutem  subditoruni  qnaorere  debent,  non  propriani  utili- 
tatem.    S.  Th.  Snppl.  q.  M  a.   1   ad   1  ; 

2.  bo^  ,^mar  im  ?)?cid)e  ber  ^.'tntnr  nnb  in  ber  biinm(ifd)cn  .f>ierard)io  <'•"'' -f^,  .i/'^t^^\,^„it 
Unterorbnnng  [tattfinbc,  mei(  bier  and)  eine  natiiilid)c,  be.^tcbnngc^iueifc  iibernatiirüd)c  j^/^'iP^J'^^.JJJ^'fifi., 
Ung(eid)beit  beftebe ;  bn^  fönnc  aber  nid]t  nnf  bie  Mird)c  nngcmcnbet  mcrben,  ba tirfion  lupcnbcn. 
aik  2J^nifd)cn  nnb  (^Innbigcn  bcr  'Jiatnr,  bc^iicbnngt^mcifc  bcr  (^^nabc  nad)  g  1  c  i  d)  feien; 

jebcnfoü^  fönne  nid)t  crmicfcn  merbcn,  bon  bie  3"tHibcr  bcr  .'ilird)cnämtcr  ibren  Unter» 
gcbenen  nn  nntitr(id)cr  Xnd)tigfcit  nnb  an  übernatür(id)cn  'Jngenbcn  überlegen  feien. 

.f)icranf  ift  ,^n  ermibern,  bn^  bie  Irügcr  cine^  jcbcn  5(mtc<3  nic^t  if)re  eigene, 
fonbern  bie  Ci5emalt  ibreö  !i>oUmad)tgcbcr§,  beim  ,Hird)cnamt  alfo  bie  (Steinalt  ©bvifti  anS-- 
üben.  2)icfc  (SJemnlt  mit  bcr  cntfprcdjcnbcn  j^ratia  uratis  data  bcfil3cn  aber  bie  3;rägcr 
bcr  ,^ird)cnämtcr  mirflid)  infolge  bcr  Übcrtragnng  non  feiten  Sbrifti,  tunbrenb  ilirc 
Untergebenen  ftc  nidjt  befiluMi.  '.Unf  bicfe  Vlmt^^gcmalt  nnb  'Hmt^gnabe  fommt  c§  aber 
l^ier  jnniidift  nnb  allein  an.  '■■!1'q"§  bie  nntnriid)cn  (^kben  nnb  bie  g-ratia  g-ratiim 
faciens  betrifft,  fo  ftebt  bcn  }tlird)cnlun-ftebcrn  al^  fold)cn  nn  nnb  für  fid)  fein  5>or,^ng 
t)or  allen  übrigen  ,^n;  jcbod)  bietet  bie  .viird)e  nad)  ber  '.Hnorbnnng  (Sbvifti  nnb  bcr 
Slpoftel  (ugl.  bie  ^aftoralbricfc)  allcö  anf,  bamit  ibrc  3)icncr  and)  in  biefer  iPc^icbnng 
mög(id)ft  iiotlfommcn  feien.  5Iber  nnr  ta,  tno  ein  moblgeorbnctc^^  Hird)cnamt  beftebt, 
fann  für  gnte  'I^rägcr  bci^^felbcn  geforgt  n'crben,  nnb  bicfe  @orgc  mirb  nm  fo  mirtfamer 
ibren  ^\md[  crrcid)en,  je  böbcr  nnb  beiliger  ba^  Slird)cnttmt  ift  nnb  gcl)altcn  mirb.  il'o 
bogegen  jeber  lehren  nnb  gciftlid)c  ^ninftioncn  ucrrid)tcn  fann,  nui  ba§  «ird)cnamt  eine 
rein  mcnfd)lid)c  5tnorbnnng  ift,  ober  mo  anfKrorbcnt(id)c  (^eiftc^^gabcn  nnb  nnnüttclbarc 
;3lnfpiration  ^nr  ^rebigt  crnüid)tigcn  follcn,  ift  jeglid)er  9(nma^nng  nnb  3:anfd)nnq  3:bov 
nnb  Xbür  geöffnet,     i^gl.  S.  Th.  Suppl.  q.  M  "a.  1   ad  3;         " 

3.  büB    jebe    ^^räUtnr    in    ber    .^  i  r  d)  e    mit    bem    (Mciftc    bc5    ®nan*  '.•.'-l• 
gelinm^    nnoerträglid)    fei,  mcld)e^3  gebiete,  ha^  einer  nnter  bcn  anberen  fid)  i'v*    tn  IJcm  b"" 
niebrige.     .^ieranf   ermibert    ber    b '•    Ibomaö:      Qnilibet    dehet    se    reputare    in-    (iuanflcltiim?. 
feriorem  merifo,  sed  non  officio.     Ordiiics    autem    officia    ({uaedani   sunt.     li.  c. 

ad  2.  2)a3n  fommt  noc^,  ba§  nad)  bem  iDiaßc  ber  erl)abenl)eit  beg  ^fmte^^  bie  ?[)iöglid)- 
feit,  bie  ^flid)t  nnb  ber  eintrieb  3nr  i^erbcmütignng  nnb  liebenollcn  3^icn)'tfertigfcit 
größer  ift. 

II.  S^riftn^  l)at  bie  tird)lid)e  ©emalt   nriprünglid)  bem 


4Ö6  5?on  ber  Jlircfjf.     B.  3)ic  35crfaffunfl  bcr  ,^irdf)e. 

nmt'-niniioit  unb  ^^ ^*  %^ ^ ^ ^* ^^ -'  111^^  1"  i  t  11  H  b    11 11 1  c i*    b  i  c |  c  111  bcit    übrigcii  ^(poftcln 
i.öiiöniiriK     Übertrafen. 

'^'''5iÄ*or  ^''  s)(ii,%ei.  tiefer    ^tmtöoclua  1 1    \]at   (^briitib^    bcn    ^^(poftclii   and)    nori) 

p  c  r )  b  n  l  i  li)  c    ^^^  r  i  n  i  l  c  g i  c  n    innlieljcn,    bic    nid)t    auf    il)rc    'Jiadif oltjcr 
übergingen. 

-'u>oftol"7in  uHi  ^'  ^^^^^^"^^1^    ^"^   ipcitercn   (Sinne    and)  (S^enoffen   bcr  5lpofte(    nnb  bie 

tovcniinbciincvni  crften  (^3laiibcib^4ioten  ^Hpoftcl  genannt  lucrbcn  (P/i^7.  2,  25  sqq.)/  fo  fomint 
~'""'"'  bod)  bicfer  5^aine  iin  eigcntlid)cn  3inne  nur  bcn  5  tu  öl  f  ^Hpoftcln 
nnb  bem  1)1.  'i^aiihi^^  ,yi,  bie  S^riftn^,  apostoliis  et  pontifex  con- 
fessionis  nostrae.  nn  mittel  bar  gcfenbct  l)at,  inie  er  nninittclbar 
Oüin  3$ater  gcienbct  ift.  ^l)ncn  übergab  er  bie  2d)lü]fel  bc^  ,'piininclrcid)^^ 
iMatth.  16,  19),  bic  er  t)oin  ^^atcr  empfangen  (Apoc.  3,  7);  fic  fetUc  er, 
bcr  ^rnnbftcin,  ;,n  ©rnnbpfcilcrn  bcr  ^ird)c  {Ephes.  2,  20),  er,  bcr 
'Kid)tcr,  ,^n  ^iiditcrn  bcr  '^l^clt  iMatth.  19,  28)  nnb  ,^n  bcn  Grften  in  feinem 
mädjt  (1   Cor,   12,  28). 

2.  "Tic  pcrfönlid)cii    '^MU-^iigc  bcr  ^Ipoftcl  fiiib 

rirnmmthibnvo  '^'  ^^)^"'-'  Hiiiiiittclbarc    Scnbimg.     '4>cc^lialb  finb  fic  ba^5  J^nn^ 

©onbmifl  bei-  ba  iiiciit,  aiif  bciii  bic  ^irdic  aufgebaut  ift  ^  Ephcs.  2,  19.  20;  Apnr. 
-  Vota  .  ,j^^  -j^.  ^^^^^  Irerf.,  Adv.  hatT.  1.  :>  i)raef.  1.  I^ic  nnmittclbarc  Scnbnng 
foiiimt  obne  ^^^lueifel  aiul)  bcin  1)1.  ')?anln^>  511,  bcr  Don  fid)  fetber  fagt: 
Paulus  Apostoliis,  )io)f  ah  hoinhnhiis  iieque  ]ie7'  howinem,  sed  per 
Jesffw  ChristanL  Gai.  \,  1.  33gl.  and)  1,  11  sqq.  "iMnd)  bcr  1)1. 
'J)hUl)iao  ift  niimittelbar  uon  Sbriftne  cnuiil)lt  nun'bcn,  uuil)rciib  bic 
'^Hpoftcl  nur  ;iuei  'JJainncr  ,;nr  ^Mit)l  prüf  ent  ic  r  te  n  (Ad.  1,  23  sqci.). 
^>gl.    Bellarm.,   De  Rom.  Pont.  1.  4  c.  23; 

^      '•-•'•  1).  bic  ü  bcr  bic  q  a  n  \  c  $?  e  1 1    fid)    e  r  ft  r  c  (f  e  n  b  e    a  p  0  ft  0  l  i  f  d)  c 

vipoüd.  (>uMii  a  1 1.  oie  nnb  nid)t  unc  bie  ^|>ropl)cten  blof^  ,^1  xVli'i^cl,  lonbcrn  ,^ii 
allen  ^>bltern  gefenbet  Mntth.  28,  19;  Marc.  16,  15;  Art.  1,  8; 
9,  15;  Rom.  10,  18).  Tc^^balb  liegt  il)iicii  ob  sollicitudo  omiiium 
ecclesiariim  (2  Cor.  11,  28»  nnb  mar  bic  ^Mihoübnng  il)rcr  apoftülifd)cii 
(>HMua It  nidit  anf  einen  iöc^irf  bcfd)riinft,  mic  bic^^  glcid)  uon  Einfang  bei 
bcn  '^^ifd)öfeii  bcr  Jyalt  mar  {Art.  20,  28).  ^al)er  maren  and)  alle 
(Mlanbigcn  il)iicn  unmittelbar  nntcrmorfcn,  nnb  fic  l)attcii  unbegrenzte 
^ciimlt  überall  ;ii  Icbrcn,  ^trd)en  ^n  grünben,  33ifd^öfc  cin,^nfct^cn,  mic  bic^ 
bic  '^(poftclgcfdiid)tc  cr^äblt  nnb  bie  .s^ird)e  Don  iel)cr  geglaubt  l)at.  Daf^ 
babiird)  bic  11  n  t  c  r  0  r  b  n  n  n  g  11  n  t  c  r  ^  e  t  r  n  ^3  nid)t  geleugnet  mirb, 
merben  mir  fpätcr  fel)en. 

Cb  alle  '^(poftcl   unmittelbar   oon  Gbriftu^   al§    ^ifdjöfe   eingefet3t   lüurbcn 
ober  nur  "^Petriho  unb  burd)   ibn  bie  übrigen  f.  Bollarin.^  1.  c.  1.  1  c.  23; 

^ic  unMiiboi-  ^'  ^^'^^^    ^^^^f    ^viM"pii*ii  ti  Oll    bcrnl)cnbc    pcrfönnd)c    Un- 

fdt  ^a■ 'äppiic i.  f  c  l) l  b  a  r  t  c  i  t.  Tail  bie  '^Ipoftet  iiid)t  bloil  Xriiger  bc^  niifcl)tbarcn 
fird)lid)en  Scl)ramtec^  maren,  fonbern  and)  traft  einer  bcfonbcrcn  (^abc  be^5 
l)ciligcn  (^ciftee^  perföiilid)e  Unfel)lbarfcit  bcfaßcn,  ift  in  bcr  l)  eilt  gen 
£d)rift  flar  aihogefprodien  (1  Thess.  2,  13;  Gal.  1,  6 — 13)  nnb  Don 
bcr  fatl)olif d)en  Äirdic  immer  gelcl)rt  morben.  ^^ermöge  bicfer  Unfcl)^ 
barfeit  ragen  fic  mcit  über  il)rc  '^tadifolgcr,  bie  nur  Präger  be^  fird)lid)cn 
öel)ramtc^^  finb,  l)inan^o  nnb  finb,  äl)nlid)  mic  bic  ^rop^cteii,  Organe  bcr 
göttlid)cn  Offcnbarnng,  nid)t,  um  bic  Offenbarung  6;i)rifti  jif  ocruollfommiien, 
fonbern  niii  fic  in  bic  'iBelt  cin^yifübrcn  nnb  al^^  unmittelbare  nnb  in= 
fpiricrtc  ^ßerf^enge  be^5    l)ciligcn  (5)cifte^  311  erfUiren.     ^aran^  crflärt   fid), 


§  131.     3)er  ^^limat  bc§  f)(.  ^ctru§.  457 

bnß  ble  'MtcY  bic  2c\)vc  bcr  ^(poftcl  aU  (S5ottc<?  ^ilUrt  be;^cid)ncn  iinb 
neben  bic  i^c^rc  (^Ijvtfti  [teilen.  Stiidete  ig'itnr  confii-mari  in 
doctrinis  Domini  et  Apostolonim.  Ljuat.,  Ad  Mag-nes.  c.  K>; 
TertulL,  De  praescript.  haeret.  c.  28.  Triefe  Unfclilbarfeit  nnb 
Qnfpiration  infinnicrt  and)  bn^  Sonftantinopolitannm  II  (553),  mcnn 
c^5  beni  ^apftc  '^Mgitin^>,  nm  il)n  :\nv  Tcilnabnie  am  ^on^il  ,^n  bc- 
ftimmen,  anf  bai^  S3eifpicl  bcr  ^Ipoftcl  binmcifr,  Mc  im  Äon.yl  oon  ^crnfalcm 
tieriammelt  gcmefcn  feien,  licet  Sancti  Spiiitns  giatia  et  circa  singnlos 
Apostolos  abnndarct,  nt  non  indigerent  alieno  concilio  ad  ea,  qnae 
agenda  erant. 

^  ti  r  et  i  |  d)  ift  bal)er 

a.  bic  Öcl)re  ber  (^noftifcr,  bic  in  ilircr  iikijo  bnrd)  bic  mobcrncn^  „  l^'^Jc^iaiu-,, 
9{  a  t  i  0  n  a  l  i  ft  c  n    crncncrt  unirbc,   bic   "^Ipoftcl    biitlcn  bic  ivm^e  ü^alirbcit  Viu'vinmbitit. 
entuiebcr    nid)t  erfannt  ober    bod)    nid)t    allqcmcin    nnb    öffcnttid)  n^pvebic^t. 

?(ücin  )ie  folltcn  allcv  Icbrcn  (Matth.  28,  20;  10,  27  >  nnb  babcn 
e^  and)  n^tlian  {Art.  20,  27;  1  Tirn.  G,  !■].  14^  $vl)i"^^  5^ad)fülncr 
l)abcn  bal)er  Icbii^lid)  ba^o  dejioHtum  /idet  ;,n  bcnnilnen  (1  Tiw.  6,  20; 
2  Ttm.  1,  U'  n.  f.  ]i\).  il^ot.  ^'c^^-  Adv.  liaer.  1.  3  c.  5.  12; 
TerttUL,   De  praescript.  liaei'.  c.  22  sqq.; 

b.  bic    l^clirc    ber    IV  o  n  t  a  n  i  ft  c  n    nnb    nnaloc^cr    ^  d)  m  ii  r  m  c  r  ^  ^.,  J^'|,f  j^-i,,,, 
feften  bc^o  lUiittelaltcre  nnb  bcr  ncncrcn  ,']cit,  UH'ld)c  eine  nad)apDftolijd)e  n.unav.oftoiiiriH' 
!:I^crt)olltommnnnQ    ber  !i'cl)re  (Jljrifti    bnrdi    bcn    bcilii^en  O-kift  bcl)anptctcn.  mutric^w^^ 
';?Ulcin  bic  5lpoftcl    finb    in    alle  ^^.Mihrbeit    ciniicfiilirt    bnrd)  bcn    l)eiliiKii       ^"'''^'' 
(Meift,    ber  Icbiglid)    non    (Jl)rinnv    ^^enc^nic^    ^ibt    nnb    oon    bem  ^^cinigcn 
cmpfiinc^t  {Joann.    16,    i:^.   14).     Tnrd)    bic    ^Hpoftcl    finb    bic  (sMiinbic^cn 

bal)cr  reidi  an  aller  (Jrfenntnie  nnb  mit  bcm  gan.^cn  .v>cil^u-atfd)lnf^ 
©otteö  befannt  {Art.  20,  27;  1  Cor.  1,  5^  Tcv^lialb  fann  and)  fein 
@nnel  it)ncn  ein  anbcrec^  (i-oamiclinm  hrinqen  nlc>  bac^  a  p  o  ft  o  l  i  f  d)  c 
{Gal.  1,  8). 

8.  ^ilMic>  bao    cincntlidjc    ^H  m  t    bcr    ',H  p  o  ft  c  l    betrifft,    ^t>^  in  .^^^.  Jjjj;:;;^,.^^,^ 
il)rcn  ^J^ad)folgern  bic^  a\h:^  (S'nbc  bcr  iiklt  fortbanert,  fo  finb  fic  -'i.nt  ^a•  ^duMU-r. 

a.  ©cfanbtc    Ci  l)  r  i  ft  i  'Joa)r}f.  20,  21;   IH,   Dn; 

h.  a  n  1 1)  c  n  t  i  f  cb  e  ^]  e  n  gen  CS  l)  r  i  ft  i  iJoav  ii.  1 5,  27 ;  A  rt. 
\,  8).  l^Kt^  ift  bac^  (^)rnnbgcfci3  ibrer  Ibiitiöfcit,  uon  bem  a  n  1 1)  c  n  t  i  f  d)  e  c^ 
^^eugnie  ab,-;nlcqcn,  unK^  dbrifUho  il)nen  mitöcteitt  [Art.  1,  21.22; 
2,  32;  3,  15;  5,  32;  10,  31);  2(1,  16;  1  Cor.  15,  15;  1  Frtr.  5,  1; 
1  Joann.  1,  1-3-.  Sobann  folltcn  fic  uncbcr  anbcrc  antbentifd)e  j^engen 
anfftcllcn  (2   Tim.  1,  6.  8  ;  2,  1  S(jq.); 

c.  2^räger  bcr  (M  c  m  a  1 1  G  b  r  i  ft  i.  3ic  finb  nidit  blon  einem 
l)ö^cren  ')iid)ter  alo  blofn^  llrtnnbepcrfonen  ober  '^kmcic^mittcl  nntcrftclltc 
^engcn,  fonbern  co  ift  il)nen  and)  b  i  c  (^)  c  \v  ([\{  (£  b  r  i  ft  i  übertragen, 
in<e>bcfonberc  bic  (sUnralt  ,^n  lebren,  bcn  (^^lanben  ;,n  oerlangcn,  bic  .S^^eilc- 
gel)eimniffe  ^yi  ncnraltcn  nnb  bic  Mircbc  ;^n  regieren. 

^  131.     ^cr  ^^.^rimnt  bc^^  1)1.  '}^t\x\\^^. 

iL^C]!.    l\dmu-r},    De    Hom.    I'oiitif.    Tlies.    1    s([(]. 

L  ;■]  n  r  S  c  ui  a  l)  r  n  n  g  ber  (5  i  n  l)  e  i  t  b  c  r  .s^  i  r  di  e  bat  (£  b  r  i  ft  n  ^^  ^.j^,  ^^^^^  ^^.. 
bcn    l)  (.    '13  c  t  r  n  ^o    ,^  n  m    g  n  n  b  a  m  c  n  t     nnb    f  i  d)  t  b  a  r  c  n    O  b  e  r  =    di-  ;Mtvuv. 
()  a  n  p  t    bcr    ?( p  o  ft  e  (    nnb    b  e  r    g  a  n  ,^  e  n    $1  i  r  d)  e    g  e  m  a  d)  t    nnb 
i  l)  m  i\\  b  i  e  f  e  m  3  m  c  (f  e  n  n  mittel  b  a  r  li  n  b  b  i  r  e  f  t  b  e  n  ')>  r i  m a  t , 


i'cilieifeung: 


458  SBon  ber  ^irt^c.     B.  2)ie  SUerfaffung  bcr  ^ixä}t. 

11  i  rf)  t  b  1 0  f,  b  c  V  @  l)  r  c ,  f  o  n  b  c  r  n  a  n  d)  b  c  r  Cs^  c  in  a  1 1  {iurisdictionis) 
u  n  b  5  lü  a  r  n  i  d)  t  et  lu  u  in  (M  c  in  c  i  ii  f  d)  a  f  t  mit  a  n  b  c  r  n  ,  t  c  i  1  tt)  c  i )  c 
u  11  b  n  11  r  f  i'i  r  n  ii  fun-  o  r  b  c  ii  1 1  i  d)  c  J^mI  1 1  c ,  f  o  ii  b  e  r  n  i  1)  in  a  H  e  t  n , 
in  bcr  g  n  n  ,^  c n  J  ii 1 1  c ,  f  ii  r  i in m er  'i^xc  l)  ö  d)  ft  c  (^  c h)  a  H  (jyleni- 
tudo  potestatis)  n  h  er  alle  a  n  b  c  r  e  n  ^M  p  o  f t  e  l  n  n  b  b  i  e  g  c  |  a  in  t  e 
^  i  r  d)  c   ii  b  e  r  t  r  n  g  e  n. 

1.  T^cr  3^  c  m  c  i  ö  für  bcn  'iH'intat  luirb  gcfiiljrt 
lic^^hfiiiflc  ^-  '^11^^    ^ci'   I)  eiligen   ^d)rift,  namcntlid) 

>rt)mt  irtjit  bnt  a.  IUI!?  bein  il^orbitb    be^>  ,N>  ohenpr  i  e  fter  t  n  in§    i  in   %ittn 

^iovbii^:      3:efta  in  eilte; 
ji'amniflcbuiui;  ,3.  u  11  f^    b  e  r   ^l  ii  111  e  11  g  e  b  n  n  g.      Iiituitus   autem    eum    Jesus, 

dixit:  Tu  es  Simon  filius  Jona;  tu  vocaberis  Cephas,  quod  iuter- 
pretatur  Petrus.     Joanii.   1,  42; 

y.  an ^5  ber  ©rüärnng  bcö  ^^lamenö  unb  ber  3(n!ünbigung 
bcr  f  ü  n  [  t  i  g  e  n  Übertragung  b  e  ;§  *i|5  r  i  m  a  t  e  §.  ^ctrii^  ^t\^i 
%t\^ ,  m\\  er  ber  J^  c  l  ^>  fein  lu  i  r  b  ,  auf  bcn  Cil)riftu^  feine  Äirdje 
erbauen  unrb.  P]^u  dico  tibi,  (luifi  tu  es  Petrus  et  super  hanc  petram 
aedificaho  ecclesiam  rneani.  Matth.  IH,  18.  ^^\\  biefein  3^ernfe  luirb 
Gbriftnö  ibin  bie  2diliiffel  bee  *oiinniclretd)e!^,  b.  l).  bic  bodjftc  (^^etualt 
über  bie  ^irc^e  übergeben.  Et  tibi  dabo  claves  regni  coelorum,  et 
quodcunque  ligaveris  super  tenam,  erit  ligatum  et  in  coelis,  et 
quodcunque  solveris  super  terram,  erit  solutum  et  in  coelis. 
Matth.  16,  19. 

^ie«  ift  ber  e  i  g  c  n  1 1  i  d)  c  unb  n  ii  d)  ft  e  3inn  biefer  Stelle,  neben 
lueldiem  nod)  fcfnnbiire  unb  entferntere  ^(u^legnngen  ft^on  öon  ben 
1)1.  33atcrn  geltcnb  gcinadit  unirben  nnb  and)  berechtigt  finb. 

W\i  linrcdit  luerbcn  bnl)er  anc>  benfelben  (5 iniuü übe  gegen  ben  niii^ftcn 
nnb    eigentlid)cii   3inn  bcrgeleitct.     @^  genügt,   bie   unditigftcn  an.^nbenten. 

aa.  "iHllcrbingv:  ift  (5l)riftn«  ber  Jet«  ober  ba^  gnnbaiiient  il  Cor. 
3,  11),  aber  '^^^etrn^o  ift  c6  bind)  i^n  nnb  alö  fein  fid)tbarer 
S  t  e  11 0  e  r  t  r  e  t  c  r.  Den  I^  o  n  a  t  i  ft  e  n  gegenüber  l)atte  ber  ^l.  5(ngnftinu§ 
allen  (^rnnb  berinn-^nbeben,  \>([\\  Cil)riftnc^  priwario  bac^  g'nnbainent  ber 
^ird)e  ift,  mie  and)  (il)riftn^>  tauft,  irenn  'Petrus  tauft. 

,3,^.  Der  ^H  a  n  b  e  '^^setri  ift  Jnnbainent ;  aber  nid)t  ber  ÖJlanbc 
a ( ^^  f  0 1 d) c r ,  f onberu  "^ e t r u i?^   in   traft   f  e i n  e ^^   @ ( a  n b c n §. 

YY-  Cv»  "^er  arianifd)en  ^^eit  luar  e^o  natürlid),  h[\^  bie  ^Hiter  oft 
auf  h{V^>  iJ-^efeuntnic^  *"^^etri :  Tu  es  Christus,  Filius  Dei  vivi,  alc>  auf 
ba^^  gnnbainent  ber  Mirdie  .yirücftainen. 

1^ie    5al)lreid)en  ©teilen    bcr    ^niter,    ircldjc    bcn  (glauben  ^ctri    aU 
gnnbaincnt  bc,^eid)iien,  finb  auf  bcr    anbercn  ecitc  uon    großer  2öid)tig!cit, 
nin  ,^n  bciucifcn,  baf^  bie  !;>^cniabrnng  bcr  9ieinbcit  nnb  Ciinl)cit  be^5  C^lanbcn^ 
ber  crftc  nnb  ti)cfciitlid)fte  3^iKcf  bc^  '^riinatesi  ift; 
^T-Äfbc'"  5.  an?    ber    il>eiic,    U)  i  c   e()riftnf>    ben   1)1.    i^trnC.    be* 

Monbeitr;  [^  q  u  b  c  1 1.  Gt  lct)rt  uoiu  (Sd)ifflcin  $ctri  an^^  {Luc.  h,  3);  tüol)nt  in 
bcffcn  .S^aiifc  {M(ttth.  8,  14)  nnb  ,^a()tt  für  ibn  nnb  mit  i^in  bcn  ^m^^-- 
grofd)en  [Matth.  17,  23  sqq.).  5lnrf)  htx  bcr  3^n|ln)afd)nng  ^eid)nct  er  if)n 
au^  {joann.  13,  6  sqq.)  foiüic  and)  nad)  bcr  5lnferftcl)nng  {Marc.  16,  7 ; 
Luc,  24,  34;  Joann.  21,  1  sqq.;  1  Cor.  15,  5).  T>ie  5ln^3eid)nimgcn, 
bie  bcin  5(püftctfürftcn  ;,n  teil  unirben,  erregten  bic  @ifcrfiid)t  ber  anbercn 
5(poftcl,    bie    uon    (5;i)riftn^    ^nrcdjtgcmicfcn    merbcn,    teils    burd)    ^inioci^ 


§  131.    3)er  ^vimat  be§  f)t.  ^etru§.  459 

auf  beit  9?atfd)luj3  ©otte^  (Matth.  20,  20  sqq. ),  teil^  biirrf)  @rina()nung  sur 
X)euuit  (Xz<r.  22,  24  sqq.); 

£.  nii^   beut  (lebete,  bnj3  ^etri  (Staube  iud)t  b c fi 5 1 c v e , ^''f^.f ,^;^^^^^^^^^^^ 
u  n  b    b  e  in   51  u  f  t  r  a  g  c ,    feine    trüber   5  n   ft  ü  v  t  e  n.     Ego  autem 
rogavi  pro  te,  iit  non  deficiat  fides  tua:  et  tu  aliquaiido  conversus 
conßrma  fratres  tuos.     Luc.  22,  32; 

^.  a  n  ^  b  e  r  f  e  i  e  r  U  d)  e  n  S  c  ft  e  U  n  n  g  5  n  ni  D  b  e  r  ^  i  r  t  e  n  "''^o!;f,f,J}'p|  .^'^ 
ber  gan.^en  ,^crbe.  Cum  ergo  prandissent,  dicit  Simoui  Petro 
Jesus:  Simon  Joannis  diligis  me  plus  his?  Dicit  ei:  Etiam  Domine, 
tu  scis  quia  amo  te.  Dicit  ei:  Pasce  aynos  meos\  Dicit  eiiterum: 
Simon  Joannis,  diligis  me?  Ait  illi:  Etiam  Domine,  tu  scis  quia 
amo  te.  Dicit  ei:  Pasce  agnos  meosl  Dicit  ei  tertio:  Simon 
Joannis,  amas  me?  Contristatus  est  Petrus,  quia  dixit  ei  tertio: 
Amas  meV  et  dixit  ei:  Domine,  tu  omnia  nosti,  tu  scis  quia  amo 
te.  Dixit  ei:  Pasce  oves  meas:  Joann.  21,  15  sqq.  iDJit  biejen  ^Borten 
tt)irb  bem  \)\.  ^etrn5(  allein  bie  :?}ieflierungC^gcuuiU  über  bie  ge  = 
famte  Äivri)e,  bie  einfad)en  ©Uinbigen  lagnii  mie  bie  fird)lid)cn  ikn-ftel)er 
(oves),  übcvtvagcn ; 

Yj.  ans;  ber   ^^(n  er  f  cnnnng  ^^^etri   aU5  be^   erften   nnb  be^  tiS^I'/mS 
^QUptcö    ber    \^lpoftcl    burd)    bie    \Hpoftel    nnb    ©luingeli  ften.  aiMtnipauptan; 
U^gl.  Matth.  10,  2  sqq.;  Marc.  3,  13  sqq.;  Luc.  G,  13  sqq.;  Act.  1,  13; 

2,  14:  Petrus  cum  undecim.  1^er  l)  (.  ^|>'anhti^  l)at  bem  ^^J^rtmat ''l.^etri 
fi(^  nnterlDorfen  (6'^/^.  1,  IS»;  bie  bcm  (Scp()ac^  erteilte  correctio  fraterna 
[Cial.  2,  11  sqq.)  ift  jebenfaü^  fein  ^^eiuei^o  gegen  ben  ^^rimat; 

i)-.  a  n  ^    ber    uu  r  1 1  i  d)  e  n    nnb    a  1 1  f  e  i  t  i  g  e  n     Ü  b  n  n  g     b  e  c^  übunfl^  m  x^x\' 
^rinintc^    bnrd)    ^:|3etrnc>:     ^ii>al)l   bc^>  ^JJ^ittl)ia^3  {Act.  1,  15  sqq.i; 
'iPfingften  nnb  erfte  (St)riftengemeinbc  (Act.  2,  14  sqq.);  erfte^5  "Ol^nnber  (Act. 

3,  l'sqq.i;  ^efenntni^^  Dor  bem  (Sl)nebrinm^(.4rf.  4,  1  sqq.;  5,  17  sqq.»; 
^^(nania^^  nnb  2apl)ira  {Act.  5,  1  sqq.);  ^auiaritaner  nnb  3inion  yj^agm? 
{Act  8,  14  sqq.);  ^ifitation  ber  ^t'ird)e  (Ae^.  9,  32  sqq.-;  ^.Hnfnal)ine  ber 
^t\\>t\[  {Act.  10,  1  sqq.);  (Mebet  ber  Ä^ird)e  nnb  bie  53efreiung  *>^etri  {Act. 
12,  1  sqq.i;  ^(poftelfon^il  {Act  15,  T  sqq.);  Urteil  über  Vxz  8d)riften  ^anli 
(2  Petr.  3,  15.  16).  '^^ie  (^^efd)id)te  lel)rt,  baf?  ^etrn^^  in  ^^(nttüd|ien, 
bnnn  in  ^Ifoni  refibierte,  luo  er  [tarb,  nnb  baf?  er  uon  iHoni  anö  bnrd) 
a)hrcu^  '?(le;i-anbrien  grünbete;  bal)er  bie  i^atrinrd)ate ; 

b.  on^   ber   3:rabition.^  ^  rcv  ii^Lt  in 
OL.  'Die  ibäter  iier|tel)en    bie  c:: teilen    ber  l)eiligen  ^d)rift    uon   einem  t>ei  ivabition. 

magren    '»^r  i  mat  e  ^]3etri. 

^.  T)al)er  nennen  fie  il)n  caput,  princeps,  Vertex  Apostolorum, 
primus  mundi  praeses  n.  f.  m. 

y.  @ie  fül)ren  ben  ^]5riinat  ber  römifd)en  ^ird)e,  b.  \).  bes  römifd)en 
@tul)le§  auf  iV'trng  ^nrücf,  ber  in  feinem  9^ad)folger,  bem  ^npfte,  fortlebt. 
^a{)er  geliören  t)ier^er  and)  alle  Stellen  über  ben  Primat  be§  ^apfte^  nnb 
beffen  göttlid)e  (^infe^umg; 

c.  a  n  ^    ber   £  e  ^  r  e    ber   AM  r  d^  e.     ^ie    ®efd)i(^te    ber  Äion^^iüen  ^^^^  ^^^^  ^^^^ 
ift  ein  tl)atfäd)Ud)er  53en)ei^  be§  ^rimatcö.    ed}on  ba^  5 tu e  i  te  allgemeine  be\-  Wöve  bev 
^on^il    Don    Sl)on    aber    (1274)    erfUirt  an^brüdlid):     Ipsa  quoque       **'''^'- 
sancta  Romana  Ecclesia   summum   et  plenum  primatum  et  princi- 

patum    super   universam    Ecclesiam   catholicam   obtinet;  quem    se 
ab  ipso  Domino  in  beato  Petro  apostolorum  principe   sive  vertice, 


460  ^^on  bcv  ,^ivcf)c.     B.  3)if  5>cvfai'iinui  bcr  ^ircf)c. 

ciüus  Romanus   pontifex  est   successor,  cum  potestatis  plenitudine 

recepisse    veraciter    et    humiliter    recog-noscit.     Ta^  .stoii-^il    luui 

J^'lorcii,^  (14:J9)  bcfiuicit  chciijo    bcftiiiimt,   Pontifici  Romano  in  beato 

Petro    paseendi,    legendi  ae   gubernandi   universalem  Ecclesiam  a 

Domino    nostio    Jesu    Christo    plenam    potestatem   traditam    esse. 

'^0!?  il^otifanum    ciiblid)  crfliirt:     Docemus    itaque    et   declaramus, 

iuxta  Evangelii    testimonia    primatum   iurisdictionis   in   universam 

Dei  Ecclesiam  immediate  et  directe  beato  Petro  Apostolo  promis- 

sum  atque  coUatum  a  Christo  Domino  fuisse  .  .  .  .  8i  quis   igitur 

dixerit,    beatum   Petrum    Apostolum   non    esse    a    Christo  Domino 

constitutum    Ai)Ost()lorum    omuium    principem    et   totius    Ecclesiae 

militantis  visibile  caput;   vel    eundem   honoiis  tautum,   non  auteni 

verae  propriaeque  iurisdictionis  piimatum  ab  eodem  Domino  nostro 

Jesu  Christo    directe    et   immediate   accepisse;   anathema  sit.     De 

Eccles.  diristi  c.  1. 

i:m.  3(nin.  1.  ^-alid)  ifi  i^aim 

^^!bx^Zv.^'  'i-  ^i^'  ''<^''^'^'  ^^'^'  flniiä  Big  teil    C^hU  lif  a  iicr,    bcv   lif.   ^^ctni^    babo    nur  einen 

2ei(  bcr  obcrften  Stird)emjciun(t  eiiipfangcn; 

1>.  bic  l'elire  ber  (S^allifancr  bcö  IT).  3af)ri)unb  er  t§  iinb  ber  ^cbvonianer, 
''4>otrii§  babc  feine  (Steinalt  niri)t  iininittelbar  iion  S()rifti^=v  fonbern  uon  ber  SlHrd)e  er* 
baUen.  i^n  ber  il^iiUe  Au<f<u-rnr  fhhi  luiirbc  babcr  mit  ^Jied}t  biejc  i'ebre  ncrnrteilt: 
l'ropositio,  ([uae  statuit,  L'onui/Nmt  I'oufip'rcfn  fssp  <a/H(f  niiiiisternt/e;  sie 
e\p]icata,  ut  i-vomanus  l'onrit'cx  non  a  Cliristo  in  persona  Petri.  sed  ab 
Ecciesia  potestalcin  niiiiisterii  accipiat,  qua  vdut  l'erri  successor,  verus  Ciiristi 
vicarius  ac  totius  Ecclesiae  caput  i)ollet  in  nniversa  Ecciesia:  haeretica. 
i:«:!:").  iHnin.  2.  ^nnoceii,^  X.  bat  1G47  bie  iPebaiiptung:     Sanctns  Petrus  et  Sanctus 

AnmHcii',  X.  Pijiiius  sunt  duo  Kcclesiae  principes ,  qui  unicum  etliciunt,  vel:  sunt  dno 
Ecclesiae  catholicae  corypliaei  ac  supremi  duces  summa  inter  se  unitate  con- 
iuiicti,  vel:  sunt  neminus  universalis  Ecclesiae  Vertex,  qui  in  nnum  divinissime 
coaliierunt,  vel:  sunt  du»  Ecclesiae  summi  pastores  ac  praesides,  qui  unicum 
Caput  constitunnt,  ita  exi)licatam,  ut  ponat  onuiimodam  aeqnalitatem  inter 
Sanctum  Petrum  et  Sanctuni  l'aulum  sine  sub(»rdinatione  et  subiectione 
St.  I'auli  ad  St.  Petrum  in  potestate  suprema  et  regimine  universalis  Ecclesiae 
al^o  bcirctifd)  ucrmorfen.  "SMe^o  i]i(t  and)  ron  bcr  mobernen  Träumerei,  '^^etru^  babc 
b  e  n  ^4-^  V  i  Hl  a  t  b  c  y  ^)i  c  g  i  in  c  n  t  c  v;  ,  "Panlib?  b  c  n  '4-^  r  i  m  a  t  b  e  r  ^  e  b  v  e 
empfangen. 

2.  ^ic    (S'iinuiinbc    c^cgcu   bcu  ']?rimat  ^]^ctri  rcbucicrcu  firf)  baranf, 

,,.  ...\-'-"'-  ,,  a.  biiil  mau  alle  Stellen,    uuldic  bcu  *!Krintat    bciucifen,  nidit  lum  bcr 

mv  ^^•■^  Dl.    Vi  Hl  t  V  c\  c  in  d  1 1 ,  lonbcni  uou  rem  p  c  r  i  o  ii  li  d)  c  u   4.  u  c^  c  u  b  c  u ,  C^:»  n  n  b  e  n 

^^'''^^""■'      nub  iMn-;iic3CU    in'tri  beutet.     Tic  periöulidjcu  C£ic^cufd)aftcii    i>ctri  fiub 

freilid)  .s{  ou  gr  u  e  n  5 1]  r  ü  u  b  e  bcr  @runil)(ung  'J.Netri  inib  uierbcn   oud)  nou 

bcu  ()(.  '-Initcru  fo  aufcicfaßt.     '^(ber  babei    mirb  bic    tl)atfiid)lid)c  ^erlci()uut3 

bcc^  ^^riiimtcc^  uoraue^ge je (5t ; 

b.  ba\]    man   bcl)auptet,    bic    übrigeu  5(pofte(    I)ätten    bicfclbe  O^ovalt, 


13:; 
lio  (^5i-iuait   b 


lii. -iH-tniöu.  bcvuite  ^^^ctruc^    empfangen,  unb    uuio  ,;u  il)in,    fei    aud)    3U    d]iicu   cjcfprod)eu. 

"''*•'"'  ''^'''"'•T)ic^>  berul)t  auf  (i-ntftcUung  bcr  253a()rl)ctt,  baf]  bie  aubereu  ^Ipoftcl  nücr^ 
biug^o  aud)  unmittelbar  luni  (Xbriftuc^  bie  ^an^c  3'iiit'''  ^^^'  apofto(ifd}eu  (Bc- 
undt  empfaucjeu  babcii  (u.  1324  ff).  ^Mbcr  fic  cmpfiugcu  biefelbc  iu  aubcrcr 
^ll^cife  aity  füvm :  'l>etru^:^  cmpfiui]  fic  uid)t  blon  ßiierft,  foiibcru  audji  alc> 
baci  alleinige  Cberl)anpt  unb  felbftäubig;  bie  übrigen  ^Hpoflcl  aber  empfingen 
fic  gcmciufam  nub  in  Unterorbnuug  unter  "in'truo.  T)al)cr  l)at  aud) 
^ot)auue'o  XX ir.  im  ^s([\)\'^  l'J-'^  ^^^  ^V'l)anptnug  bce  ^JJiarfdiuv  non 
*^?abua  üermorfcu,    quod    B.    Petrus   apostolus    non    plus   auctoritatis 


§  131.    2)cr  ^rinmt  bc6  {)!.  ^etru§.  461 

habuit,  quam  alii  apostoli  habiierimt,  iiec  alionim  apostolorum  fuit 
Caput.    SCcu  uon  ^nnoceng  X.  ücntvtciltcn  jaufcnifti|d)cu  Sal^  f.  n.  1335 

^ic^  iprid)t  niid)  bic  ttaififrlic,  uou  ben  ©ci^iicni  uiclfmi)  ^^liß^^^'i^iif^^^  Tei-Jdmnt  at-^ 
(Stelle    bcö    1)1.    (^l)prian    auv:      (^uamvis   Apostolis   oninibus    p()StiTauv(^)nmöt>ev 
resurrectioiiem    suam   parem   polestatem    tribuat   .  .  . ,    tarnen   ut  ^'^'^^'"Ji"  ^"'' 
unitatem    maiiifestaret,    unitatis    eiusdem    originem    ab    uno    inci- 
pientem   sua    auctoritate    disposuit.     Hoc   erant   utique    et    ceteri 
Apostoli    quod    fuit  Petrus    pari   consortio   praediti   et    honoris   et 
potestatis;  sed  exordium  ab  unitate  proticiscitur  et  primatus  Peti'o 
datur,    ut   una  Christi  Ecclesia    et  Cathedra  una   monstretur.     De 
unit.   Eccles.    c.   3.     llumöglidj  fauii  man  nniiiUd)   bcni    1)(.   (5i)prian   bie 
9}leiuung  untevid)iebcn,   alc>   l)abe    bk  ilkuüVj^ugung    '^Pctri   nur    bie  (^iutjcit 
bei*  Ä^ird)e    ( i)  in  b  o  H  j  i  c  r  c  u ,  nid)t  aber  bcn  b  l  e  i  b  c  n  b  c  n    n  n  b   lui  r  1:  = 
l'amen    (^runb    bicjer    (Sinl)cit   biird)    bcn  "ißrimat    (cgcn   foKcn,    ba    bcr 
^eilige    bod)    in    Übcrcinftimiiumg    mit    bciii    ganzen    d)riftlid)cn    ^Hltcrtum 
bcn   ^J3rimat   aU   rcatcn  (^ruiib  bcr   }:ird)lid)cn  (Sint)eit  anffaptc.     ^g(.  über 
biefc  (Stcttc  Palmieri,  \.  c.  p.  276  sqq. 

II.  ^ctrnc^    t)at   nad)   gt)rifti    (Sinfc^nng    nnb  fornit  iure ^^^^Jr^-^-^^^ 
divino    einen    'Ji a d) f  o  t  g  c  r    in    \  c  i  n  c  m    D  b c  r  1)  i  r  t  c  n  a  m  t  c    b  i  ^o -'nuinoinov,  ^em 
3  n  m    (S  n  b  c    bcr    il>  e  1 1 ,    nnb    b  i  c  i  c  r    iV  a  d)  \  o  l  g  c  r   i  f t   b  c  r   r  c  d)  t  --    ^^  "Sm.^"'" 
müßige    römijdjc    i^ifdiof. 

^aö  l>ati!annm  crtliirt  Ijicrübcr:  Si  quis  dixerit,  non  esse 
ex  ipsius  Christi  Domini  institutione,  seu  iure  divino,  ut  beatus 
Petrus  in  primatu  super  universam  Ecclesiam  habeat  perpetuos 
successores;  aut  Romanum  Pontiticem  non  esse  beati  Petri  in  eodem 
primatu  successorem ;  anathenia  sit.     De  Eccles.  (Jhristi  c.  2. 

X^iefelbc  ^Unibrlieit  ift  bereite^  burd)  bac^  ^uuitc  all  gern  eine 
It^onjil  oon  ßl)on  nnb  bac>  .^lOUäil  uon  Jy  l  o  r  c  ii  ,^  bogmatifd) 
bcflaricrt  iinb  lüar  Don  ict)cr  fo  offenbar  (^(aiibe  nnb  '^k'fcuntiii^:^  ber  .Uird)c, 
baj3  fic  o()nc  ^Jiircfic  nie  bc^iucifclt  mcrbcii  tonnte. 

l.l^ie  ^ncccffion  iibcr()anpt  ergibt  fid)  cuibcnt  anc>  bcr  .,.^,tuH'ubirttvit 
l)eiligen  '5d)rift  nnb  ber  Xrabition,  ba  bac;  gnii^i^J'icnt  iinb  ber  Obcrl)irte  ^"'  ^"5J^'''^'" 
ber  Älrd)e  fo  lange  bcftcl)cn  imi|l,  aho  bic  .sjird)c  [elbft,  nämlid)  bic^  ,^nm 
@nbc  ber  35>elt.  ^o  argnmentievt  aiid)  bao  '^mt  t  i  f  a  nuin  :  (^uod  autem 
in  beato  Apostolo  Petro  prin('e])s  pastorum  et  pastor  magnns 
ovium  Dominus  Cliristns  Jesus  in  peipetuam  salutem  ac  perenne 
bonum  Ecclesiae  instituit,  id  eodem  auctore  in  Ecclesia,  quae 
fundata  super  petram  ad  finem  saeculorum  usque  firma  stabit, 
iugiter  durare  necesse  est.  L.  c.  c.  2.  ^ic  £ucccjfion  iiber(]aiipt  ift 
bal)cr  gcforbcrt  non  ber  ^  n  b  c  f  et  t  i  b  i  t  i  t  i'i  t  ber  .fiirdjc  (§  127)  foune 
and)  üon  bcm  ^nude,  511  bcm  ßl)riftiic>  ben  'In-imat  eingefel^t  l)at.  ^^gl. 
Palmieri,  1.  c.  Thes.  7. 

2.  "I^ajs    aber   bcr   römifd)c    ^Mfd)of    biefcr    "iK  a  d)  f  0 1  g  e  r  jer  i^iilmu  bt-ö 
i  ft  u  n  b  ni  i  t  ()  i  n  "iß  e  t  r  n  ^>    i  m  ^3  a  p  ft  e   f  0  r  1 1  e  b  t ,   i  ft   u  0  n   51  n  fang  |JJ'i'''^il!'i7,f ^ 
an    f  a  1 1)  0 ( i  f  d)  e  r    © t  a  n  b  c.      "^ic  g  e  f  a m  t  c    2; r  a  b  i  t  i  0 n    bezeugt   bac^      \uw\C  ' 
factum  doymaticum  bcr  r  ö  m  i  f  d)  e  n  S  n  e  c  e  f  f  i  0  n .    ^ac^  '-I^  a  t  i  t  a  n u  m 
crfliirt  biejclbc  mit  folgenbcn  3i>orten:    Nulli  sane  dubium,  imo  saeculis 
Omnibus  notum  est,   quod  sanctus  beatissimusque    Petrus,    Aposto- 
lorum  princeps  et  caput  tideique  columna,  et  Ecclesiae  catholicae 
fundamentum,    a   Domino    nostro  Jesu    Christo.    Salvatore   humani 


131: 


462  S5on  ber  ^ivd^c.     B.  Xu  SPerfnffung  ber  ^ivcfje. 

generis  ac  Redemptore,  claves  regni  accepit:  qui  ad  hoc  iisque 
tempus  et  semper  in  suis  successoribus,  episcopis  sanctae 
Romanae  Sedis,  ab  ipso  fundatae,  eiusque  consecratae  sanguiiie, 
vivit  et  praesidet  et  iudicium  exercet.  Unde  quicunqiie  in  hac 
Cathedra  Petio  succedit,  is  secundum  Christi  ipsius  institutionem 
primatum  Petii  in  universam  Kcclesiam  obtinet.  Manet  eigo  dis- 
positio  veritatis,  et  beatus  Petrus,  in  accepta  foititudine  petrae 
perseverans,  suscepta  Kcclesiae  gubernacula  non  reliquit.  Hac  de 
causa  ad  Romanam  Ecclesiam  propter  potentiorem  principalitatem 
necesse  semper  fuit  omneni  convenire  Ecclesiam,  lioc  est,  eos,  qui 
sunt  undique  fideles,  ut  in  ea  sede,  e  qua  venerandae  coniniunionis 
iura  in  omnes  dimanant,  tanquam  membra  in  capite  consociata,  in 
unani  corporis  conipagein  coalescerent.     L.  c.  c.  2. 

Dae^felbe  ergibt  fid)  aber  aiid)  mit  (S  u  i  b  e  n  5  au^  ber  (^  c  f  d)  i  d^  t  e , 

V^apfterinbir  ba  ')>etriho  in  i)lo\n  ftarb  unb  bort  ) einen  ^^adifolger  ;^urüiflief3,  foiuie  aii^ 

okict)ict)tc.     ^  ^  jj^    j^  I  ^1^  j    ni  i  n  b  e  r    e  ni  b  e  u  t  e  n    '^^  e  r  n  u  n  f  t  f  d)  l  u  [5 ,     baf3,    luenn 

^ktriie    einen    successor    im  'i^rimnt  l)at,    bicfe^  ber   römijd)e   'l^apft 

ift,  lued  nie  ein  anberer  eö  aud)  nur  jn  fein  bel)anptete. 

3.  ^^m  1>ogma  uon  ber  Sncceifion  be^o  rüiiiijdjen  ^tid}üf'3  im  ')?rimat 
^üv\  ift  au^^gefprodjen, 

rev  ikunat  unb  ^-  ^^^6  ^  ^  ^"  ^^  ^' ^  ^^^  ^^  ^  ^^^'^  ^^'^*  ^'  ^  "^ '  1  ^^)  ^   ®  ^^  ^  '^  ^  "^  P  ^^  ^  nüiibeftcn^ 

^ bei- römiicijf    uemiüoe   apoftoUidier  ^Hnorbnnnq  ']>etri,    nad)   ber   aüqemeineren  unb  luolil- 

begrunbeten    'JJieinung   aber   (uspos'/tfojie  (liniui    et   iure  divmo  mitem- 

anber  in  ein«?  uerbuuben  fiub ; 

b.  ball  berjenige,  uicld)er  inie  ecclesiastico  rcd)tiiia|liger  ^JIad)foIger 

"ij^etri  im  romijdjen  (£' p  i  c<  t  o  p  a  t  e  ift,  iure  d(ri)io  fein  'JJad)iü(ger  ift 

im   '13rimat  nnb  unmittelbar  uon  (^ott  bie  i^rimatialgeiualt  über  bie 

gan^e  ^ird)e  er()ält; 
^    }'^^f-  .  .  c.  '^aVy  ber  iemeilige  iMipft  nnb   er  allein  successor  13  e  tri 

ift  .^nDnbcv  ba  u  w't)   i\\^   f  0 (  d) er   ^ u l)  a  b  e r    b e  r    (^^  e  in  a  1 1    '13  c  t  r  i    i  ft.     T)ie  ^^o(^ 

a.  b  e  r  3  t  n  l)  l  ^]3  e  t  r  i ,  luenu  barunter  etunvo  anberer  üerftanben 
mirb,  a(c>  ber  jemeiligc  ']>apft  alc>  foldjer  in  feiner  ^Hmtc>eigenfd)aft,  mie  bie^ 
Don  feiten  ber  (^all ilaner  gefd)a^ ; 

^.  b  i  e  römifd)e  ,^  i  r  d)  e  alc>  bie  (^kmein|d)aft  be^  rbmifd^en 
5^teru^:<  nnb  'inilte^:!  allein  ober  mit  bem  römifd^en  ^^ifd}of.  ^3^id)t  uon  ber 
rbmifrijen  Äirdje  l)at  ber  *13apft  feine  (S^eunilt  unb  fein  '^(iifel)en,  fonbern  bicje 
^ivd)e  l)at  il)r  '^ütfel)en  nom  '}3apftc ; 

Y-  b  i  e  ^  e  f  a  m  1 1)  e  i  t  ber  'J?  ii  p  ft  e  in  il)rcr  ^Keil)enfolge,  mic 
^öffnet  meinte.     ^^g(.  Palmieri,  1.  c.  Thess.  8 — 11. 

III.  Ä^a§  ben   ^w^^d  be^>  "^^^rimate^o  betrifft,  fo  ift  feft^ubatteu : 
1345  ^  e  r     3  ^^^  ^^     ^^  '^    "^  r  i  m  a  t  c  ^    i  ft    bie    ^  c  g  r  ü  n  b  u  n  g    u  u  b 

"jrimate^.  ^'  @  v  l)  a  ( t  u  u  g  ber  @  i  n  l)  e  i  t  ber  61  i  r  d)  e ,  \>([-^  honum  unitatis, 
"^ax'xw  ftimmen  alle  iiniter  unb  ^l)eo(ogen  überein.  "^iefe  ^ii}al)r^eit  t)aben 
mir  oben  (n.  i;338i  fd}on  nom  1)1.  ßl)prian  gel)ört.  xHn  ber  näinlidjeu 
Stelle  l)eigt  e<o  nod)  meiter:  Ecclesia  Domini  luce  perfnsa  per  orbem 
totum  radios  suos  poirigit.  Unum  tamen  lumen  est,  quod  ubique 
ditt'unditur  .  .  .  unum  tamen  caput  est  et  origo  una  et  una  mater 
foecunditatis  successibus  copiosa  ....  Hanc  unitatem  qui  non 
tenet,  Dei  legem  non  tenet,  non  tenet  Patris  et  Filii  fidem,  vitam 


§  131.    3)cv  Primat  be^  ()I.  ^etni§.  463 

iion  tenet  et  salutem.  gvü()cr  fii)on  l)titte  ^rcnäii^  bie  miin(iil)e 
^a^rl)eit  in  bem  berü()mtcn  @a^e  au^gejproc^eii :  Ad  haue  (Roniaiiam) 
Ecclesiam  propter  potiorem  principalitatem  iiecesse  est  omiiem 
conveiiire  Ecclesiam,  hoc  est  eos  qui  sunt  iindique  fideles,  in  qua 
semper  ab  liis  qui  sunt  undique  conservata  est  ea  quae  est  ab 
Apostolis  traditio.  Adv.  haer.  1.  3  c.  3.  i^g(.  Amhrosms,  In  Ps. 
40  n.  30;  Hieron.,  Dialog,  adv.  Lucifer.  n.  9;  fiel)e  and)  Palmieri, 
1.  c.  Thes.  12. 

'Der  'ißapft  [oll  nlfo  nirf}t  tix^a  ein  (ecree>  Sinnbilb  «^f^ic^Vrovi/aiSift  bie 
(£  rf)  e  i  n  e  i  n  ^  e  i  t ,  f  o  n  b  e  r  n  bie  b  e  lui  r  f  c  n  b  e  U  v  f  a  A)  e  b  e  r  U)  a  l)  r  e  n  l)cuMrfcnbe  uv. 
unb  uoUtonimenen  firrf)Hd)en  (Sinl)cit  [ein.  ^e«l}alb  I)at  il)m''tv^'[i^^^^^^^^^^ 
and)  ß;[)ri[Uh3  bie  gnnje  ba^n  notUHUibige  ©eiualt  übertragen,  bie  feine  ge= 
ringere  [ein  fann  aU  bie  gülle  ber  fird)lid)en  (^Vninilt,  bie  l)i3d)[te  nnb  uoUe 
J^e^r^  nnb  ^Hegiernng^ogcmaU.  ©o  lel)rt  and)  an*?briirflid)  ba»?  '-I^atitannnt 
in  ber  (Einleitung  jnr  Constitutio  de  Ecclesia  Christi:  LJt  vero  episco- 
patus  ipse  unus  et  iudivisus  esset  et  per  cohaerentes  sibi  invicem 
sacerdotes  credentiuni  multitudo  universa  in  fidei  et  communionis 
unitate  conservaretur.  beatum  Petrum  caeteris  Apostolis  praeponens 
in  ipso  instituit  perpetuum  utriusque  unitatis  principium  ac  visi- 
bile  fuudamentum,  super  cuius  fortitudineni  aeternum  exstrueretur 
templuni  et  Ecclesiae  coelo  inferenda  sublimitas  in  liuius  lidei 
firnütate  consurg-eret.  Später  [o,.  3)  gibt  '^a^^  ^fon^il  bcn  „^^uied  ber 
C£'in[etpnng  bec>  'i^riniate^o  genau  bal)in  an,  ut,  custodita  cum  Komano 
Pontitice  tam  communionis,  quam  eiusdem  lidei  professionis  unitate, 
Ecclesia  Christi  sit  unus  «i-ex  sub  uno  summo  pastoi'e. 

IV.  Die  (bemalt  beo  ^^^rimatc-o  unrb  uoni  ^^mU  i  fannin  tni\>  9C>  j;^.  „J^IJ^^l^  j,^.^, 
fenuAeidinet :  Si  (juis  dixerit,  Komanum  Pontificem  habere  tantum  i^'ivm':^i"id)bcm 
modo  oliicium  inspectionis  vel  directionis,  non  autem  plenam  et 
supremam  potestatem  iurisdictionis  in  universam  Ecclesiam,  nun 
solum  in  rebus,  (|uae  ad  lidem  et  mores,  sed  etiam  in  iis,  quae  ad 
disciplinam  et  regiinen  Ecclesiae  per  totuni  orbem  ditiusae  perti- 
neiit;  aut  eum  habere  tantum  potiores  partes,  non  vero  totam 
plenitudinem  liuius  supremae  potestatis;  aut  haue  eins  potestatem 
non  esse  ordinariam  et  immediatain  sive  in  omnes  ac  singulas 
ecclesias,  sive  in  omnes  et  sin^ulos  jyastores  et  lideles;  ann- 
thema  sit.  L.  c. 

1.  :9iad)  ber  De[initiün    bev  ^^nitifanumv    i[t  bie  (^nMinilt    be^o  i^ap[tcci  ^j^.  ^^^^^  ^^^ 


a.  e  i n  e   lu  a  l)  r  e  nnb    e  i  g  e  n  1 1  i  d)  e   3  n  r  i  ^:i  b  i  f  t  i  o  n ,   bie    (id)  ([\\\      ^;Mipfu-:* : 
aüe^  er[trecft,    nja^  jn    beni  ©lanben,    ben  'Sitten    nnb   ber  ^Kegiernng   ber  ^""'UmbnV' 
Äirrf)e  ge^ijrt,  nnb   nidjt    ein   blofu^:^   '^(uijidjt  !^  -    ober   i^eitnngC'  = 

red)t,  lüie  ber  Sebroniani^ni  nc^  moütc; 

b.  bie  gan^e  güUe  ber  l)od}[tcn  tird)lid)en  ö^emalt  unb  nid)t,  unc  i'^ue  (ikiuatt; 
ber  ©aintani^mnö  (cf)rte,  nur   ber   oor,uigIid)e   ?(ntci(  (potiores 

partes)  an  bie[er  Ö^eiualt; 

c.  bie  l)öd)[tc  (^en)alt,  metdjc  e^o  in  ber  ilirdje  gibt;  DöcDiuMMeamit ; 

d.  eine  ©eiualt,  bie  bcin  '|3ap[te  fra[t   [  eines;  ^.Hmtc^o  nnb  n  i  d)  t   ^^imt^^-tmut ; 
e  t  U)  a    b ( 0  g     für     a  n  il  e  r  o  r  b  e  n  t  ü  d)  e     gälte     ^nf ouunt     <  potestas 
ordmariai ; 

e.  eine  unmittelbare  (s)euuilt,  in[o[ern  ber  ']3apft  [ie  nnniittel-    luim.ttcumvc 
bar   üon   (Et)ri[tn^    empfängt  nnb  ol)niJ    5>erm  it  t  e  In  ng  anberer, 

Jpeinvidj-^uppevt,  ftüiupciibium  bcv  XDflmatit.  II.  3Q 


''')C»ualI 


i:!i<,». 


464  5>ou  bei-  ^irrf)c.     B.  3)ic  SBevfoffiiug  htx  ^ivd)c. 

tt\m    ber  53ifrf)bfc,    über   alle    cinschic  ^irti)cn,   icbcn  (S^Iäubigcn   iinb  jcbcn 

^-I^üvftcl)cr  aiic^übeu  !aiin  (potestas  iwmeiliata). 

2.  ^cr  53cuicic>   für    bicfc  xHuffaffinig    bcr  ^rimatiatQCUHiIt   ergibt  fid) 
Tic  in-iniatioh  a.  ii u $(    ber    l)eingcu    3rf)rift.      ^em    I)(.    'i^ctnif^    luerben    bic 

iKU)au  ui  bcv   ©d)(üf)el   be?   ^inimelr  e  id}C'o  übergeben;    er  ivirb  pure  et  sinipli- 
iHiiunn  ^.Dutt.  ^^Y^^.  ^^^jj^  ^^^^  i  r  t  e  u  ber  g  e  f  a  in  t  e  ii  ^  e  r  b  e ,  ber  Sdjiife  mie  ber  Ciinnner, 

cmgefcfet. 

.^"^icr^n  bemerft  ber    i}[.   ^^Un-nl)arb:     Tibi   universi   crediti,  iini 

imus.     Nee  modo  ovium,  sed  et  pastorum  tu  uiius  omniiini  pastor. 

Unde  id  probem  qiiaeris?     Kx  verbo  Domini.     Cui   eiiim  non  dico 

Episcoporum    sed    etiam    Apostoloriim    sie    absolute    et    indiscrete 

commissae    sunt    ovesV     Si    me    amas.    Petre,    pasce    oves    meas. 

(juasV    illius  vel    illius    populos    eivitatis    ant    regionis  aut  regni? 

oves    meas.  inquit.     Cui  non    planum    non    designasse  aliquas,  sed 

assig-nasse    omnes?      Nihil    excipitur,    ubi    distinguitur    nihil.     De 

Consid.  1.  2  e.  8; 

^io  ^^vi'lluiti.ii^  ^^'  ^  " ''    ^^^'    ^^^  ^  ^  ^"^^  id}tc    b  e  r    %^  ii  p  ft  e ,  bie  [ rf)ün  oon  ben  erften 

flciuait  unufe   d)rift(id)cn  ^^al)rl)nnberten    an    bieie  'l.n*iniatia(geiiHilt   anoübtcn,   bcr    aüc 

im.nnaiioflci.bt.^-|^^  nntcrumrfen,  mcmi  fic  non   ber  .s{ird)e  fid)  nidjt  trennen  luollten.     i^gl. 

l)ierübcr  bie  .s{ird)enge|d)id)te; 
^io  i!?[matiai'  **•  ^^  ^^ '^    ^  ^  ^^    '2(  u  c^  ]' p  r  ü  d)  c  u    ber    "^Mipfte,    iueld)e    biefe    (Jkumlt 

neiuaitiuiiv^oiumfür    [id)    h\  ^Hufprud)  nebnicn.     2o  bcbanptct    'Jtifolanc^  1.    bem   ihiifcr 
^''\ina'nuilt.  ^'  gegenüber,  se    ins  habere    non  solum   monaehos,  verum  etiam  quos- 

libet  clerieos  de  quacunque  diueeesi  eum  necesse  fuerit  ad  se  con- 

voeare    atque    eeelesiastieis    exigentibus    opportun itatibus  invitare. 

^^g(.  iiud)  ])e}i2i liger,  Enehir.  265  -270; 
?ir  uMnifrttc  d-  i^ii*^^   ^^"^^   l)^-   '-i-Mi  t  e  r  n  ,  uicld)c  ben  römiid)en  33iid)of  be5eid)nen 

iiinis.  (il)alccbon  nnterid)reibt  bcr  papitlid)c  Vegat:  Paschasinus  episcopus 
Lilybetanae,  viearius  beatissimi  atque  ai)()stolicae  loiirersalis 
Ecelesiae  Papae  urbis  Romae  Jieonis.  Sco  ielbft  aber  legt  fid)  ben 
Xitel  bei  episroims  romanae  et  uiiiren^alis  Ecelesiae; 

r  10  ^;^i•inIatiah  ^'  ^^^^'   ^ ^^'^   ^^^ ^^  -^  1  P  V ü  d)  c  u    b c  r   51 0 n 5 i Ii  c n. 

iKumit  a\\\  t»tMt  a.  3d)on  b  n  ^>   u  i  e  r  t  e   ö  a  t  c  r  a  n  t  o  n  a  i  l  (1215  >  hatte  bie  'ii'abrbeit 

feierlid)  ancH3eiprod)en :  Romana  Ecclesia  disponente  Domino  super 
omnes  alias  ordinariae  potestatis  obtinet  princii)atum,  utpote  mater 
universorum  Christi  fidelium  et  magistra. 

[1  ^ae  auf  beut  5  in  e  i  t  e  n  .Si  0 11  ^^  i  t  non  Sl  \)  0  n  (1274)  uon 
^Di  i  d)  a  e  l  %^  a  l  li  0  l  0  g  n  c>  abgelegte  (^lanbeihobefcnntni^:^  cntbält  folgenbe 
Stelle:  Ipsa  quoque  saneta  Roinana  Ecclesia  summum  et  plenum 
primatum  et  principatum  super  universam  Ecclesiam  catholicam 
obtinet;  ([uem  se  ab  ipso  Domino  in  beato  Petro  apostolorum 
principe  sive  vertiee,  euius  Romanus  Pontifex  est  successor,  cum 
potestatis  plenitudine  recepisse  veraeiter   et  humiliter  recognoseit. 

Y.  T^a^^  llniintebelret  be^>  Ä'on^iU^  oon  glorcn5  (1439)  crflärt : 
Definimus,  sanctam  Apostolieam  Sedem  et  Romanum  Pontifieem 
in  Universum  orbem  teuere  primatum,  et  ipsuni  Pontifieem  Roma- 
num successorem  esse  beati  Petri  principis  apostolorum,  et  verum 
Christi  vicarium,  totiusque  Ecelesiae  caput  et  omnium  Christi- 
anoi'um    patrem    ae    doetorem    existere ;    et    ipsi    in    beato    Petro 


a.  ber    i^apft    ift    ben   ^')ifd)5fcii    ^unn*  bcr    'UUti)e    nac^    g(eiil),        ^''^^"*- 
b e r  ^ u r i ^^ b  i f  t  i 0  n  n a  rf)  aber  ft c ^ t  er  ü ber  i i)  n e n.    ^cr  llntcrfrfjicb  oidiuis u. iuris- 


§  131.     ®cr  ^rinmt  be§  f)l.  ^etvii^.  465 

pasceiidi,  regendi  ac  gubernandi  universalem  Ecclesiam  a  Domino 
nostro  Jesu  Christo  plenam  potestatem  traditam  esse;  quemad- 
modum  etiam  in  gestis  oecumenicorum  conciliorum  et  in  sacris 
canonibus  continetur. 

0.  l^a^  'Satitannm  bc|'rf)rc{bt  in  ber  Constit.  de  Ecclesia 
Christi  c.  3  einge()enb  bie  ^]?rimatialgeaia(t  md)  i()rer  Dhitur,  if)ren 
@igen|'d)aften,  i()rer  5(n^bef)uung,  i()rer  33crpfHd)tung,  iljrcm 
^cgenftanbe  unb  fa|lt  fie  fiirj  in  beut  oben  (n.  1347)  angefü()rtcn 
5^nat^einnti^Mnu^>  Sufnmmen. 

%m  ber  d}atnv  ber  %^riiiiatia(geiimlt  ergibt  firf)  folgenbe^o: 

nierarohia 
uis  u.  in 

5n)i|rf)cn  ]iierarchia  ordints  unb  liierarcliia  iurisdictionis  ift  ba{)cr 
bm-(i}aii^^  feft5n()a(tcn. 

b.  1)ie^    gilt    iinc    oou    jebcm  einzelnen  '^^ifrf)of,    i'o    aiui)  uom    ge=     concuhim 
famten   @pif4opat,   mag  er  über  bie-  @rbe  5crftrcut,  ober  in  einem  aU^ supi-a  papam? 
gemeinen  ^on.^il  oercinigt  fein.     5a(|ii)    ift   bal)er  ber  ^Sa^:     Goncilimn 

supra  papam.,  bcr  .yicrft  auf  bcm  ^^Nifanum  bc()anptet  nnb  bann  non 
conciliariter  niib  iuol)l  mir  mit  !:öcfii)riinfinig  anf  ben  gad  be-3  @rl)ie^ma^o 
Dom  ^t'on^il  ,yt  .ft'onftair,  aibogcfprod)cn  mnrbc.  C£r  ftc()t  niimtid)  mit 
bcr  :)iatiir  bcr  3ad)C  in  ^^Mbcriprud),  ba  er  anf  ber  Jittion  einci>  altge^ 
meinen  .ston5i(v  o()iic  i^apft,  b.  l).  bcr  ^tird)c  ol)nc  i()r  oon  (^ott  gcfcl^tcv 
^anpt  bcrnl)t.  ^at)cr  mnrbc  er  and)  ftcty  uom  apoftotifdjcn  Stid)(c  iiiib 
ber  ,sHrd)e  ncrmorfcii.  3ii<?bcfonberc  unirbc  er  ;)Uglcid)  mit  ben  ga((ifaniid)cn 
5)cf(arationen  oon  Qnnocen,^  XL,  5(1  e  raub  er  VIII.  imb  bnrd)  bic 
^itllc  Auctoreni  /idei  "•]5inc>'  VI.  ocrnrteilt. 

c.  "5) a  1) e r  i ft  bcr  ^P a p ft  b  c r  1) ö d)  ft e  ))i  i  d) t c r  in  bcr  AM r  d) e ,  j-^,^.  ^^I^^^i  j,,^. 
öon  m  c(  d)em  b  e^o  l)a(b  an  feinen  l)öl)ercn  ^)iid)tcr  a  p  p  c  11  i  c  r  t  d^hiiüo  »iMintov  in 
U)  erben    tann,    namcnt(id)    iiid)t    an    ein    allgemeinem^    .sjonjil. 

I^iefe  5(ppedation  iinirbc  bercitv  oou  |miiv  IL  biird)  bic  '^^iü(c  E.cecrahilis 
ocrbotcn.  T)aö  ^Mitifaiiiim  aber  crfliirt:  Doceinus  etiam  et  declara- 
mus,  eum  iRomanum  Pontiticem)  ^i^':^^^  indic.em  supremnm  fidelinm 
et  in  Omnibus  causis  ad  examen  ecclesiasticnm  spectantibus  ad 
ipsius  posse  iudicium  recnrri ;  Sedis  vero  Apostolicae,  cuius  aucto- 
ritate  maior  non  est,  iudicium  a  nemiue  foie  retractandiim  ueque 
cuiquam  de  eius  Heere  iudicare  iudicio.  (^Hiare  a  recto  veritatis 
tramite  aberrant,  qui  att'irmant,  Heere  ab  iudiciis  Romauorum 
Pontificum  ad  oecumenieum  coneiHum  tamquam  ad  auctoritatem 
Romano  Pontifice  superiorem  appellare.     L.  e.  e.  3. 

d.  So  geiüij5  ba^^  allgemeine  Äon;,iI  nid)lo  anberee  ift  aU   bic  -  c  v^ri„u.  !^ai!,-t  fei„ 
fammlnng  bcr  lcl)renben  .Siird)c,  b.  l).  bcv  (^picdopatcy  unter  feinem    aiiannmu-s 
.i>anpte,    fo  gcmig    ift  fein   allgemeinem^  ^on,^!  möglid)  ol)ne   ben   l^apft.       ''''"'' ' 
'Dat)er  l)abcn  and),    luic  bic    gefamte  Xrabition  (cl)rt,  .^on5iliarbefd)(üffc  nur 

burd)  bic  au^öbrüdlic^  ober  ftillfd)meic]enb  erteilte  53eftätignng  bem>  i^apftc^^ 
öfumenifd^c  ©ültigfeit. 

Daf^  oom  ^]>apft  bereit?  cntfd)iebcne  Sad)en  mit  bc^  ""J^apftcc^  i^c- 
Unltignng  anf  einem  allgemeinen  ^on^il  nod)malm>  bct)anbclt  mcrbcn,  ftel)t 
mit  biefer  !ilMil)rl)eit  ,nid)t  im  ^iberfprnd).  (S?  gcfd)iel)t  fold)c^o  ^nm  iöeftcn 
bcr  ^ird)e,  nid)t  examine  duhitatiro,  fonbern  examinc  confiymatiro, 
mic  and)  ^n  allen  Reiten    bercitv  auf    einem  nllgemcinen  ^on^il  entfd)icbcne 


466  U^on  ber  .^ird)e.     B.  3)ie  SSerfaffung  ber  ^ivcfjc. 

(Sadjcu    auf    fpiiteven   ^^onäilien    nodjinal^    nntevfmljt    iinb    anfc^    neue    be- 
ftiitigt  iuurbcn. 
-•  J-^-  r  s  e.  'Der  "i^apft    aU  ein  (lat    bic  siiprema    iurisdictio  in  bcv  Ä^irdie 

biMH^^ünMUMui'or  iinb  nidjt  blof?  potiores  partes.     %\\  ber  suprema  potestas  l)at  lüeinaiib 
^'"'''^'       teil,  mirf)  nii1)t  bie  (^e[amtl)cit  be^  (£'pi^^fopatcf>.     i^iclmel)r  fiiib  aUc  '^■)i|d)öfc 
ber  piipftlidjeii  (skiunlt  in  jeber  ^e^ieliiuuj  juborbinicrt,    in  leiner  '^C5iel)un9 
aber  foorbiniert. 
^a- i>nThatbic  ^'  ^^^  piipRIidjC  Qnri^biftion  ift    einf ad)  bic    () i) d) ft c    o p o ft  o li  |  d)  c 

*iHni)iio  W\MCi\\  ober  b  i  f  d)  ö  f  l  i  dj  e  o  r  b  e  n  t  (i  d)  c  (bemalt  über  bie  g  a  n  3  c  ^  i  r  d)  e 
''^'\ii.'Ar'^'  nnb  alle  (^lieber  ber  ^Mrdje  ol)ne  ^(n^nalpe.  X)er  päpftnd)en 
(^eiuaü  finb  bal)er  alle  ^artifn(arfird)en,  alle  ^^ifdjofe,  lücld)cm  ^Kitno  fie 
and)  angel)örcn,  alle  'J.M-iefter  nnb  alle  (^Kinbigen  nnniittelbar  nnteriiun-fen 
nnb  3Umr  in  allen  tird)lid)en  ^Dingen,  alfo  une  xw  ^ad)en  bec^  (3Uanbenc>  nnb 
ber  2itten,  fo  and)  in  ^ad)en  ber  Diociplin  nnb  be^  ^Hrd)enregimcntö;  nnb 
5U)ar  nid)t  etiiui  b(üf3  in  an|lerorbcnt(id)en  Jü^^t-'H/  fonbern  nad)  ber  allge- 
meinen nnb  befliinbigen  fird)lid)en*  Orbniing.  ®o  befiniert  anebrüdlid)  \>a^ 
^>  a  t  i  f  a  n  n  ni :  J)eclaranuis,  Ecclesiam  Jiomauam,  disponente  Domino 
super  omnes  alias  ordinariae  potestatis  obtinere  principatum,  et 
lianc  Romani  Pontiticis  iurisdictionis  potestatem,  quae  vere  epis- 
coi)alis  est,  immediatam  esse:  erga  quam  cuiuscuiique  ritus  et 
digiütatis  pastores  atque  fideles,  tarn  seorsum  singuli  quam  simul 
omnes,  ot'ticio  liierarchirae  subordinationis  veraeque  oboedientiae 
obstring-untur,  non  solum  in  rebus,  quae  ad  fidem  et  mores,  sed 
etiam  in  iis,  quae  ad  discipliuam  et  legimen  Kcdesiae  per  totum 
orbem  dittusae  pertinent  ....  Haec  est  catbolicae  veritatis 
doctrina,  a  qua  deviare  salva  fide  atque  salute  nemo  potest. 
L.  c.  c.  3. 

^ie^^  nnb  nid)tci  anbere^^  l)at  ^3onifaein^5  VIII.  in  ber  ^n((c 
IJnam  SdncUim  bogniatifd)  erlUirt:  Porro  subesse  Romano  Pontifici 
omni  humanae  creaturae  declaramus,  dicimus  et  diffinimns  omnino 
esse  de  necessitate  salutis.  ^a\i  er  fid)  in  biefen  '^l^orten  teinerlei 
^JJiad)t  in  uieUlid)en  Thingen  aU?  jold)en  ;)ngejd)riebcn,  l)atte  er  bereite^  nad)= 
beni  man  bie  ^^nlle  Clericis  lalcos  uom  25.  g-ebrnar  1296  mijluerftanben, 
in  ber  ^ulle  AnscuUa  fdi  uom  5.  '^cooember  KiOl  ertUirt. 
^.  ,V'*'''. .  g.  ferner    ergibt    fid)    an^o    ber    plenitudo    potestatis,    ^{\^    bie 

jHojon.unecDtf.  U  w  t  c  r  |  d)  e  I  b  u  11  g  ;,  U)  i  ]  d)  e  n  lu  e  ]  e  n  1 1 1  d)  e  n  u  n  b  n  n  lu  e  |  e  n  1 1 1  d)  e  n 
^)ied)ten  bec^  ']3rimatev  injofcrn  nnb  in  bem  2inne  faljd)  ift,  al^>  barnnter 
nerftanben  unrb,  ba|l  bic  fogenannten  nnuieicntlid)en  ^)ied)te  bem  ^'^^apftc 
nur  infolge  einer  llfnrpation  ober  einec>  ,3"gn*^^iiibniffeö  oon  feiten  ber 
^ifd)öfe  ober  uie(tlid)er  (^3eioalten  ^uftiinben,  unibrcnb  ber  ^]^apft  in  3i^al)r- 
l)eit  iure  divino  bie  Onninüt  l)at,  alle  jene  ^h'efennUionen  ^n  mad)en,  bie  er 
5nm  ^^^eften  ber  ,^ird)e  angemeffen  erad)tet.  ^-In-^l.  TriiL,  Sess.  14  De 
Poenit.  c.  7.  Die  iöebanptnng  ber  ^l)nobe  oon  ^l^iftoja,  bie  ^^ifd)i)fc 
finmten  propi'ia  auctoritate  piipft(id)c  ^Keferoatred)te  abfd)ütte(n,  ift  bnrd) 
bie  ^ulle  Auctorem  fidei  (prop.  G — 8i  oermorfen. 

li.  "Dabnrd),    baf^    ade  ^ifd)bfe    bem  *^^^apfte   oon  Gl)riftn^3   unterfteüt 


1:501. 


i  ic  bi)d)öflirf)e 


(ssi\m\x  uiivb    finb,    luirb  bic    orbentlid)e    bifd)bf(id)e  Quri^^biftion  in   feiner  ilH'ife    bcein^ 

&,?riU'"d^^^^  '^if  papftlid)c  (^kurntt  ift  üiclmcbr  bie  (^runboefte,  anf  n)eld)e 

tvädnint.      (ibriftnö  bie   b  i  f  d)  ö  f  1  i  d)  e   5Intorität  gegrünbet  {)i\{,     Tantum  autem 

abest,    ut    haec   summi    Pontificis    potestas    ofticiat    ordinariae    ac 


§  132.    2)ie  Unfe^I6ar!eit  bei  ^ap\k§.  467 

immediatae  illi  episcopalis  iiirisdictionis  potestati,  qua  Episcopi, 
qui  positi  a  Spiritu  Sancto  in  Apostolorum  locum  successerunt, 
tanquam  veri  pastores  assignatus  sibi  greges,  singiili  singiilos, 
pascunt  et  regimt,  ut  eadem  a  supremo  et  universali  Pastoie 
asseratur,  loboretur  ac  viiidicetur,  secundiim  illiid  sancti  Gregorii 
Magni:  Mens  lionor  est  lionor  universalis  Ecclesiae.  Mens  honor 
est  frati'um  meorum  solidus  vigor.  Tum  ego  vere  lionoratus 
sum,  cum  singulis  quibusque  lionor  debitus  non  negatur.  Conc. 
Vatic,  1.  c.  c.  3. 

§  132.     ^ic  nufcljlbnrfcit  bc^  'iV^n^ftc^. 

33fl(.    Pahnirri,    De    Koiiiano    rontifice    Thes.    25    sqq. 

X)cr  ^apft  tft  in  feinen  (eljra  m  t(i  rf)  für  bie  9«  »ä  c  rte  uijeinbav. 
^ i r  d) c  c r  1  a  f  f  c n e n  (S n t f  d)  e i b u n g c n  in  3 a d)  e n  btf  (^l a n b e n -o  tnt  bc-^  ^>awtc^ 
u n b  b e r  bitten  ! r n f t  b e r  i () in  in  *^ e t r n §  erteilten  g ö 1 1 1 i d) c n 
5(  f  f  i  ft  c  n  5  in  b  e  iii  f  c  l  b  c  n  3  i  n  n  n  n  b  U  in  f  a  n  q  ,  mi  e  b  i  e  ^  i  r  dj  e 
überhaupt,  n  n  f  e  l)  l  b  a  r ;  b  a  l)  e  r  f  i  n  b  f  eine  (S  n  t  f  d)  e  i  b  n  n  g  e  n 
a n ^  f  i  d) ,  ii n  b  n  i  d)  t  er  ft  f  r  a  f  t  b  e  r  Qn  ft  i  m  in  n n n  b  e  r  Sl i  r  d)  e , 
irref  or  nia  b  e  (. 

Itaque  Nos  tiaditioni  a  tidei  cliristianae  exordio  perceptae 
fideliter  inhaerendo,  ad  Dei  Salvatoris  nostri  gloriam,  religionis 
catholicae  exaltationem  et  chiistianoinni  populorum  sahitem. 
sacro  approbante  concilio,  doci^nins  et  divinitus  revelatum  dognia 
esse  defininins:  Ixomanuiu  l'ontiliceiii,  cAim  ex  catliedra  loquitnr, 
id  est  (Ulm  oiiininm  ehiistianoriiiii  I'astoris  et  Doctoiis  muneie 
fungens  pro  sn[)rema  siia  Apostolica  anctoritate  doctrinam  de  tide 
vel  moribus  al)  universa  Kcelesia  teiieiidam  detinit,  per  assisteiitiam 
divinam,  ipsi  in  beato  Petro  promissam,  ea  infallibilitate  pollere, 
qua  divinns  Pcdemplor  Kcclesiain  snam  in  detiiiienda  doctrina  de 
fide  vel  moribus  iiistrnctam  esse  voluit;  idenqne  einsinodi 
Romani  Pontiüeis  detinitiones  ex  sese,  non  auteni  ex  consensu 
Ecclesiae  irreformabiles  esse. 

Si  quis  autem  linic  Xostiae  detlnitioni  contradicere,  quod  Dens 
avertat,  praesumpserit;  aiiathema  sit.      !7///r..  1.  e.  c.  4. 

1.  ^eiun*  mir  hk  Unfelilbartcit  bc^o  ''^.^npftco  bclucifcn,  fd)idcn  nur 
,vun  Üaren  ^Hn-ftiiiibnic^  bcrfelben  fobjenbc^o  Uünub^>,  iiuiö  ber  mitit'anifdjcn 
i^efinitton  entnoiumen  ift: 

I.Ter    %^apft    ift    itiifci)lbar    al-s    fütd)er,    al§    ,Sj)  n  n  p  t     ^  c  r  ^^,^.,^/-|;||'':.jj^^^ 

^  i  r  d)  C  ,    alfo  fdnbmalc^V^niU't 

a.  n  i  d)  t    a  1  ö    %  r  i  n  a  t  p  e  r  f  o  n  ,  and)    nid)t  aU  53ifd)of  Hon  ^Uoin,    ^"'  •^"^'^" 
a(ö  ^^atriard)  beö  ^Xbeublanbec>,  fonbern  in  feiner  (Sigenfdjoft  ntö  Oberl)anpt 

ber  gefilmten  ^ird)e; 

b.  lueil  ntv  .v>anpt  ber  .Vlirdje,  uuber  getrennt  luui  i  I)  r ,  nod) 
il)r  nn  ter  g  eorbne  t,  fonbern  eben  n  l  ^o  i  l)  r  .S^ii'^pt,  nnanfUvolid)  mit 
i()r  üerbnnben  nnb  irefentlid)  it)r  übcrgeorbnct. 

2.  r  e  r     1^  a  p  ft     i  ft     n  n  f  c  l)  l  b  a  r     in     ben     (Sntfdjeibnngen     ex  ^ ^^^ .^^^^^\^^  „„, 

cathedra,    idfo  relltbar   in  t5nt= 

a.  nid)t    in    anbern    (Sntf  djcib  nn  g  en    ober    nur    in    einfadjen  ^^'cÄira?'' 
5tußernngen ; 

b.  b(of3    in    bem,    uui^    eigentlidje  "tnt()ebrale    '4^efinition 


iMb. 
ii'i    U'oii'ntliitc 


468  5?on  bev  ^irc^c.     B.  3)ie  3?crfa[fun(^  bcr  ^irtf)e. 

ift;  alfo  nid)t  in  allen  anbcrcii,  tvcnn  and)  baniit  in  3»f<i"^"^<^n^ö^^9 
ftclKiibcn  '?(uf^crHiu-jcn,  ilkMvcic^füljrnngcu,  'JJiotiinciniincii,  obiuol)!  and)  bicfe 
ein  I)ol)ec^  'Mnjel)en  i^eniejlcn  nnb  injofcrn  non  bei*  i)öd)ften  ilMdjtigteit  finb, 
ah3  iiu^  il)ncn  bei*  uia^vc  @inn  bcr  ©ntfdjcibnngcn  entnommen  mcrbcn  tann. 

0.  (Sine  [üld)e  @ntfd)cibnng  ex  catliedra    liegt    nnr    bann   nnb 
}i;\inionVo7iVu'v  inf ouuit  uor,  aU-<  bcr  *^^apft 

''KX"'  ^-  fi'iift  feiner  l)i)djftcn   apoftolif  d)  cn  *;Hutorität  in  feinem 

5(mtc  alc^  .v>irtc  nnb  :^el)rcr  aller  (^Miinbigen,  b.  l).  fraft  feiner  l}öd)ften 
^nricibiftion; 

b.  eine  0)  l  a  n  b  e n  «o  =  ober  Sittenlehre,  alfo  eine  ?  e  l)  r  c , 
im  Unterfd)iebe  oon  ber  ^Inmcnbnng  einer  X!el)re  anf  ein;,e(ne  i^-älle,  betreffe 
fie  nnn  ben  (^)lanben  ober  bat^  2itteni]efel^,  bcmnad)  bie  nnmanbel^ 
bare  ^-IimU)  r  l)  e  i  t  ober  baS'  nnmanbelbare  (^efe(3  (Motte^^,  im 
llnterfd)ieb  tum  blojl  menfd)lid)en  (Jkfe^um  nnb  5(norbnnngen  bcr  ^it^ciplin 
ober  be^i  .^iird)enrcgimentev; 

c.  a  l  ö  f  ii  r  bie  g  a  n  ,^  c  Sl  i  r  d)  e  o  e  r  p  f  l  i  d)  t  e  n  b  b  e  f  i  n  i  e  r  t.  (£§ 
mn|l  alfo,  bamit  eine  fatl)ebrale  CSntfd)eibnng  oorliegt,  ber  ''i^apft  ben  'ilMllen 
l}aben  nnb  tiinbgebcn,  bie  gan^^e  .Viird)e  traft  feinei>  i^iirnmte«?  ,^nr  gliinbigen 
llntermerfnng  unter  bicfe  feine  (5ntfd)cibnng  ;\n  ocrpflid)ten.  Ob  er  biefe^o 
gctban,  ift  entiueber  an^:^  feiner  ancbriidlid)en  (5rtlärung  ober  anö  ben  Um= 
ftiinben  ut  entnebmcn.  @ine  beftimmte  Jyorm  ift  ber  l^iatnr  ber  Sad)c  nat^ 
nid)t  oorgefdjrieben;  namentlid)  ift  e!o  nid)t  notiucnbig,  baj3  bie  entgegenftel)enbc 
;^el)re    mit    bem  5(natl)em  belegt  luerbe,    obmol)!  bic^?  in  bcr  ^Kcgcl  gcfd)icl)t. 

^•■^•>''-  91  Ulli.     T^ic  llicoloflcn  pfloi^tcii  iiorf)  nnb  ovo    ^-^c  b  in  flunci  cn  einer  .^Tatbebrol* 

''"uVant'^'iiu""  ^'"ffi'J)*^''bnni5  nnf^^nfteUen,    namentlid),    ha\^  fie    nad)   fovi]fälti(ier  ^^k-üfnnf)    nnb  il^evatnnß, 
Mlltlu•^l!lu-nt'    "'irf)    '^Hnvnfnnji    be-o    l)eiti(}en   (i^eifte^^,    and)    bnvd)    öffcntlidje    (^kbete,    anf    C^vnnb    ber 
fiiji'ibim.i.      3d}rift  nnb  jtrabition  erlai'fen  fei.    Unb  in  ber  .Xlmt  ift  e>^ 

1.  einbent,  ^a^  fatl)ebvale  ®nlfd)eibnniien,  fo  geuiin  fie  ©lanben^-  nnb  Sittenlehren 
jnm  C^e(]enftanb  liaben,  nnr  an^>  beni  in  2d)rift  nnb  Jrabition  enthaltenen 
(Ir/»osittnit  fidri^  fei  ey  nnniittelbar,  fei  e^  bnrd)  (Sd)(u§fülgernngen  gefd)öpft  luerbeu 
fiinnen.  l^a^t-  'i^atifonnm  bat  la  and)  an^brüc!(id)  erflärt,  'i>ai^  bie  ^^äpfte  ftet^  nnr 
fo(d)e!o  befiniert  haben,  quae  Sacris  Scripturis  et  Ai)Ostülici.s  'rraditionil)us  conseu- 
tanea,  l>eo  adiutore,  coi^noveraut.  Neque  cnini  P»'tri  snccessoribus  Spiritus 
Sanotus  proniissus  est,  ut  eo  revelante  novam  doctrinam  i)atefacerent,  sed  ut, 
eo  assistente,  traditam  per  Apostolos  revelationeni  sen  tidei  depositniu  sancte 
custodirent  et  tideliter  exjjonerent.     L.  e.  c.  4; 

2.  i'elbftberftänblid),  bafj  ber  ^^apft  eine  en  t  [p  r  c  d)  e  n  b  e  Sorgfalt  anf  bie 
Unten" nd)nng  einer  ihm  ,^nr  (5nti'd)eibnng  uoriiegenben  ©lonben^fac^e  üeriuenben 
nnb  and)  bie  geeigneten  ?J?  i  1 1  e  l  3  n  r  (J  r  (  a  n  g  n  n  g  b  e  ^  g  ö  1 1  ( i  d)  e  n  33  e  i  ft  a  n  b  e  ä 
ergreifen  ninf^,  uiie  bie^'  and)  immer  geid)ah  nnb  gefd)ieht.  ?(nd)  ^a^  Satifannm  hat 
feftgeftellt,  'i>([^  bie  ^äpfte  fathebralc  Snti'dieibnmjen  erlaffen  haben  nunc  convocatis 
oeeumenicis  eoiiciliis  ant  exi)lorata  Eeclesiae  per  orbem  dispersae  sententia, 
nunc  per  Synodds  particulares,  nunc  aliis,  quae  divina  sujtpeditabat  Providentia, 
adhibitis  auxiliis  (1.  c.  c.  4).  9(llee>  biefe§  mnf?  ber  ^^^apft,  meil  er  ni d)t  bnrc^ 
^nfpiration,  fonbern  bnrd)  ^(ffifteng,  uield)e  bie  men)d)lid)c  lliiitmirtnng  oor* 
on^fel^n  nnb  einid)(ief5t,  nnfel)(bar  ift.     3.>g(.  n.  lo(i7; 

3.  bagegcn  ebenfo  gemifj  bnrd)anf^  nnftottl)aft,  bie  ©ültigfeit  einer  päpftlid)en 
Slatl)ebralentfd)eibnng  unter  bem  5?oruianbe  yi  befireitcn,  es.^  habe  babei  an  genügenber 
Unterfud)nng  unb  iiiureid)enben  ©ebetcn  gefehlt;  benn  baburd)  unirbe  jei^e  (5ntfd)eibung 
ber  fnbjettiiHMi  AM U für  preix^gegeben  unb  fomit  idufiniidi  geHuid)t.  iNieline()r  ift  e^^,  mic 
alle  großen  3:hcologen  (ehren,  non  norn herein  geuiif?,  ^a]^  bei  jeber  formal 
gültigen  .vt  a  thebralentfd)eibun  g  aucf)  bie  uotiuenbigcn  materiellen 
ilM'bingnugen  erfüllt  finb.  Xiefelbe  göttlid)e  Vtfüften,^  nnb  ^-prouiben^,  bie  bem 
"ij-^apfte  überf)aupt  in  (Srlaffnng  lum  slathebralentfd)eibuugcn  beifteht,  ucrhinbert  niimlid) 
aud),  bafj  er  je  ohne  eine  genügeube  'iHirbcreitung  eine  fold)e  erlöf^t.  Sollte  aber  je  ein 
^uieifel  entfielen,    ob  eine    päpftlid)e  @utfd)eibung    ex  catiiedra    fei  ober   nidjt,   fo  ^ütte 


§  132.     3)ie  Unfe[)lbartcit  bc6  '!ßap\k§.  469 

barüber  [e(bftticvftänMid)  uid)t  bic  Ji>ifi'cnfcf)aft  ober  eine  iintcrcieovbuctc  3(utovitnt, 
[onbern  bic  f)öcf)[tc  tircf)Ud)c  Slutorität,  nnin(id}  bcr  ^-^apft  mit  ober  obnc 
^on^tl   bog    bcfinitioc   Urteil  311  faden. 

4.  !Der  $apft   ift   iii   feinen    ^  e  l)rcntf  d)c  i  bnng  en  unf  el)(:=  ^^,^..^.;,^^,*|;j,-j„„, 
hav  f  r  n  f  t   bcr   b  e ni   ^ (.   ^ e  t  r n ;3  n n  b  feine n  91  a  d) folgern  ue r *  fmmn- fiuft «ott^ 
I)  e  i  ß  e  n  e  n   g  ö  1 1 H  d)  e  n   2(  f  f  i  ft  c  n  5.     IMc  päpftlidjc  Unfel)rbarfeii^  bcrnl)t  ^''■^"'  ■''"'^''"'^• 
olfo  nidjt  auf  Q n f p i r a t i 0 n  nnb  9i c t) e ( a t i 0 n  im  e i g c n t li d) e n  ^ i n n e". 

J^retlid)  luirb  im  ui  eiteren  ©innc  t)iinfig  jcbe  ©nnbeneiniuirhtng, 
nnmentüd^  auf  ben  Siden,  aU"  Q  n  f  p  i  r  a  t  i  0  n  be^etdjnet,  nnb  in  biefem 
(^inne  fann  biefcr  5ln§brmf  and)  üon  ber  bem  'Isapftc  iHn1icl)cnen  gött(id)en 
5(ffiftcn§  gebrandjt  merben,  obgtetd)  er  be^o  l^JifUHn-ftdnbniffe^^  megen  beffer 
ucrmieben  lüirb. 

^icfe  göttlid)c  ^(ffiftenj  ift  bem  I)(.  ^^etm-a  nnb  feinen  9iad)= 
folgern  üon  (S;i)riftuö  ^ngefidjcrt.  @^o  ift  mitl)in  b  a  c^  Oberl)anpt  ber 
St  i  r  d)  e ,  luie  c-5  and)  in  ber  ^latnv  ber  Sad)C  liegt,  ber  Xriiger  biefcr 
il)m  iicrl)eiiVnen  befonbcren  5t  m  t  v  g  n  a  b  e  gratia  gratis  data,  cliarisma  . 
^erabe  bicfe  (^abc  ber  Unfel)lbarfeit  in  Übung  feine^^  I)Lni)ften  ^d)x^  nnb 
9iid)teramte5  ift  bie  bem  "fapftc  ^nin  '^^eften  ber  .s^ird)e  iierliel)cne  iibcr= 
natürlid)c  @abc,  fraft  mcld^cr  er  m  a  b  r  b  a  f  t  b  a  v  J^  n  n  b  a  m  c  n  t  bcr 
Ä  i  r  d)  c  ift.  5lnd)  bilbct  eben  bicfco  iibernatür(id)e  cliarisma  veritatis 
ben  m  e  f  c  n  t  li  d)  ft  e  n  Wegen  ft  a  n  b  b  e  c^  f  a  1 1)  0  1  i  f  d)  e  n  ®  l  a  n  b  e  n  c^ 
belügt  id)  be^3  ^^rimatec^,  mic  bics?  and)  bav  *initifannm  an^>fprid)t: 
Hoc  igitur  veritatis  et  tidei  nunquani  deticientis  cliarisma  Petio 
eiusqiie  in  hac  Cathedra  successoiibus  divinitns  rollatum  est,  iit 
excelso  suo  munere  in  omiiinm  salntem  fnngereiitur,  ut  universus 
Christi  grex  per  eos  ab  erroiis  veiienosa  esca  aversns,  coelesti? 
doctrinae  pabnlo  nutriretnr,  ut,  snblata  schismatis  occassione 
Ecclesia  tota  uua  couservaretnr,  atque  suo  fuudameuto  innixa 
firma  adversus  iuferi  portas  cousisteiet.     L.  c.  c.  4. 

5.  ^a  ber  *5?apft  in  feinen  ^at()cbraten(fd)cibnngcn  bnrd)  ben  gbtt^  j^^,  .slauHbvat- 
(Id^en  33eiftanb  nnfel)lbar  ift,  nnb  ba  fomit  bicfe  .Siat()cbralcntfd)cibnngen  nttüiKibuinKn 
fd)Ied)tl)in  m  a  l)  r  nnb  u  o  n  bcr  gotttid^cn  ^(ntorität  gc=  idJn^"^^^^^^^^^^ 
tragen  f  i  n  b ,  f  0  f  i  n  b  f  i  c  f  c  l  b  ft  u  c  r  ft  (i  n  b  ( i  d)  i  n  nnb  b  n  r  d)  '""[Ijjjrtj",^,^^'"" 
f  i  d)     f  e  l  b  ft ,    ex    stese,    i  r  r  c  f  0  r  m  a  b  c  l     nnb    u  c  r  p  f  ( i  d)  t  e  n    b  i  c 

g  a  u 5  c    ^  i r  d)  e    5  n  m    gl  ä  n  b  i  g  e n    (3  c  l)  0  r  f  a  m. 

^atfd)  nnb  b  ä  r  e  t  i  f  d)  ift  fomit  bic  g  a  l  ( i  t  a  n  i  f  d)  c  33  e- 
^  a  n  p  t  n  n  g  ,  bie  päpft(id)en  ^cbrentfd^cibnngcn  erlangten  it)re  3rreforma= 
bilitiit  ober  bcfinitioc  (53ültig!cit  crft  bnrd)  bic  3  "  ft  i  »i  m  n  n  g  b  e  r  Sl  i  i*d)  e , 
mag  man  mm  unter  Ä  i  r  d)  c  mit  i^offnct  ben  @pi^:^fopat  ober  mit 
neueren  Parteien  ^  (cm  i-  n  n  b  '1^  0  l  f  ober  cnblid)  bic  3B  i  f  f  e  n  f  d)  a  f  t 
unb  bie  @  e  f  d)  i  d)  t  c  oerftel)cn. 

^ie  gaüifanifd)e    Öe^re    mürbe    aber    in  einer    f  d)  r  0  f  f  c  r  e  n  nnb  in  .,,^^^.j  J;:|;'^;^,iji. 
einer    mitberen    gönn    oorgetragcn.     "Viad)    jener  fonnte    ber  ^apft    inrämnaountoba- 
^atl)ebra(entfd)eibnngcn    irren,    nnb    crft    bnrd)  bic  g^M'^inunung    ber  ^^^irdie^M^j^/i^llSil^J'^",,. 
iimrbe  gemif^,  ba^  er  faftifd)  nid)t  geirrt  t)abc.     i^iad)  biefcr  ^I)coric  bat  bic      inuMtnim. 
aftioe  Unfet)(bar!cit  i^ren  testen  CHtfd)cibenbcn  Xräticr  in  bcr  i^Jhiioritiit 
bc!§    C£'pi^>fopate§,    m  a§    g  a  n  ,^    nnb    gar    gegen    bie    @  i  n  f  e  I5  n  n  g 
(S  ^  r  i  ft  i   i  ft.     Um   biefe  ^onfcqnen^  ^n   ocrbcrgcn,  Iel)rtc  53  0  f  f  n  c  t ,    ^n 
einer    unfet)Ibaren    (Sntfc^eibung    fei    bie    Übcrcinftimnuing    non    'l>apft   nnb 
(Spi^fopat   notmenbig;    fotangc   bal)er  bicfe   nid)t    oort)anbcn   fei,  liege  eine 


LS 


i:$70. 


470  35on  bev  Jtircf}e.    B,  3)ie  Sßevfnffung  bcr  .^itirt^c. 

bcfinitiöc  @ntf(i)eibunc^    iiic^t  öor.     ^tefe   Übereinftimnmnci    trete   aber   not^ 

luenbii^  ein,  bn  ,^iiiar  bcr  cin,^e(ne    'J.^apft,    nid]t  aber    ba^$  ^apfttum 

irren  fiiiuic.     'Bikini  bal)er    ein  '|.^apft    eine    irrige  J5iitfrf)cibiiiic^    gegeben,  \o 

iperbe    er  felbft    ober  einer    feiner  :)iad)tolger  in  Ubcrcinftimmnng   mit  beut 

(Spic^fopat  biefetbe  oerbeffern,  nnb  erft  bann  fei  bie  befinitinc  nnb  nnfe()tbare 

CS'Htjdicibnna    eingetreten,     t^erabe    l)ierin    beftelic    bie    QnbefcftibiUtät    nnb 

^snfaüibilität  be!o  ^^apftejo  nnb  bec^   apoftolifiijen  ^tnl)le^^.     \Huein  and)  biefc 

l?el)re     ift     gan.^     uu  U  !  ü  r  l  i  d) ,     um  b  e  r  f  p  r  i  d)  t     bcr     (5  i  n  f  e  Ij  n  n  g 

(I  l)  r  i  ft  i ,    1)  e  b  t    j  c  b  c    (^  ( a  u  b  c  n  ci  f  i  d)  e  r  l)  e  i  t    auf    nnb    gibt    5  u  = 

( c  ^U      bie      @  n  1 1  d)  e  i  b  u  n  g      einem      l)  i  ft  0  r  i  f  t^  e  n      "ip  r  0  5  e  f  f  c 

a  n  l)  e  i  m. 

Tic  mumnnm  ^^^f^  ^^^■'^'"Ö^'  gallitani|d)e  ,!i'el)re    fnd)te  man  babnrd)    ,^n  milbern,  baf3 

boc>  bi-Mopntoc'inan  bel)anptete,    bie    ;5iM"timmnng    bec<    C£'pi^ofopate!§    gebe    einer    piipft(id)en 

niuM^siaU)'lI?au^vatl)ebralcntfd}eibnng  nid)t  i{)re  befinitine  (^iiltigfeit  nnb  llnfeljlbarfeit,  aber 

nuirticibiinn.    jjj.  |-j.j  1^  ^^  ^,    jj  jj  j,  V  l  ii  f?  li  d)  e    nnb    a  U  e  i  n    n  n  t  r  ii  g  (i  d)  e    ^JJ?  e  r  f  m  a  ( , 

an  bem  man  eine  ^tatl)cbralent|d)cibnng  aU  foldic  erfcnne.     '^(llein  ba^>  fütirt 

praftifd)  ^yi  bcmfelben  ^Hejnltat.     5(((erbing^^  ift    bie   allgemeine  ^(nertcnnnng 

be«?  (ipietopate^?    ein    ^^nucrliiffigec^    ^^]engni^>    einer  ^latl)cbralentfd)eibnng ; 

unire  aber  bcr  .siatbebrald^arattcr  einer  CSntfdjcibnng  5UKifcü)aft,  fo  ftel)t  bat-» 

enbgültigc  Urteil    f)ierübcr    nidjt    bem  ©pi^-fopat    allein,    fonbern    in   le^ter 

^nftan^  bem  '}?apfte  ,^n. 

iinciiblVr'citbc^-  ^^'  '^^^^'^    ^^^    bogmatifdjcn    (5ntfd)eibnng    erhellt  aud),    in    uield)em 

^MUMtov'Wntl  Dn  1^  c  r  l)  ü  1 1 11  i  c^    b  i  c    11  n  f  c  l)  l  b  a  r  f  c  i  t    b  c  ^>    '•}3  a  p  ft  c  c^    nnb    bie  11  n  == 

''i'Xim.rT  f  c  1)  l  b  a  r  t         ber    ^t  i  r  d)  c    ;^n    ein  an  bcr    ftcl)cn. 

^'"•^"^^'i-  '3inuie  c^o    nnr    eine  ^ird)e  gibt,   bcren  .^anpt    bcr  ''J^apft  ift,  fo  gibt 

e^o  and)  nnr  eine  attioe  llnfe  1)1  bar  teil,  bcren  !Iräger  bcr 
"13  a  p  ft  nnb  b  c  r  mit  i  I)  m  o  c  r  b  n  n  b  e  n  e  nnb  i  t)  m  m  e  f  c  n  1 1  i  d^ 
n  n  t  c  r  g  c  o  r  b  n  c  t  c  (S  p  i  £>  f  o  p  a  t  i  ft.  Tiffe  llnfcblbarfeit  fann  aber  i  n 
n  c  r  f  d)i  c  b  e  n  e  r  '^IW^ife,  niimlid)  anflcr  bem  .Uon;,il  bnrd)  ^atl)ebral= 
cntfd)cibnng  nnb  anf  einem  ^pn^yl  bnrd)  .s^on^iliarbefrctc,  fiel)  bctl)ätigen. 
5lbcr  0  I)  n  c  bie  1 1)  ii  t  i  g  t  e  i  t  b  c  ö  .S^'^  a  n  p  t  c  ^o  ,  ändere  fie  fid)  nnn  bnrd) 
eine  5i'atl)cbralcntfd)cibnng  anf3er  bem  .^'on^yl  ober  anf  einem  foldicn,  ober 
bnrd)  '^^eftiitignng  einer  .'^ion5iliarcntfd)cibnng,  t  a  n  n  b  a  l)  c  r  nie  m  a  1  ö 
eine  b  e  f  i  n  i  t  i  o  e  nnb  i  r  r  c  f  o  r  m  a  b  c  1  e  (5  n  t  f  d)  e  i  b  u  n  g  in 
(>H  a  n  bc  n !?  f  ad)  e  n  eintreten.  S^at  fie  bagcgcn  in  ber  einen  ober  in 
bcr  anbcrcn  ^-orm  ftattgcfnnbcn,  fo  ift  bie  gan,^e  .ftird)c,  fo  finb  alle  (^Hiebcr 
bcr  ^ird)c  ol)nc  ^Inc^nabmc  i()r  gegenüber  ^n  gliinbigcr  llntcruicrfnng  ner- 
pflid)tet.  T>cc^l)alb  fann  man  meber  fagcn,  bafl  ber  ^^apft  getrennt  oon  ber 
Ä'ird)c,  nod)  baf?  bie  ^1rd)e  getrennt  oom  'l^apfte  nnfcl)lbar  ift;  inelmel)r 
finb  *^  a  p  ft  n  n  b  Sl  i  r  d)  e  n  n  a  n  f  1  ö  ^^  1  i  d)  mit  c  i  n  a  n  b  c  r  o  e  r  = 
b n n  b c n ,  nnb  ber  1) e  i  1  i g c  @  e i ft  f  n  1) r  t  .*p  a n p t  nnb  0«^  1  i  e b  c r  in 
alle  51>  a  1)  r  l)  e  i  t  ein,  j  e  b  e  n  in  ber  r  c  d)  t  e  n  O  r  b  n  u  n  g  feiner 
^l)ättg!cit,  inbem  er  bcunrft,  b(\{]  ^iipft  inib  3Mfd)i^fe  red)t 
lebren  nnb  bie  ©länbigen  red)t  glanben.  ^l'^enn  aber  Streitigfeiton  ent^^ 
ftel)cn,  fo  ift  ec>  immer  fd)lie|llid)  bcr  ^nr  ^icgicrnng  ber  gan.^en  .^ird)c 
gefetzte  $apft,  bcr  in  l)ini)fter  Q^nftan^  unter  bem  33eiftanbc  bc^^  l)cil1gen 
(^cifteS  cnb  gültig  entfd)eibet. 
(sicflcnS  unb  ^-  ^  c  9  c  n  ft  a  n  b  nnb  11  m  f  a  n  g  ber  llnfel)lbarfeit  bct^  %\ipflc^  fi"^/ 

umfaiifl  ^a•    UMC  fid)  au^  bem  '^Hn1)ergcl)cnben  nnb  ant->  ben  Sn-flärnngen  bc-o  5.^atifannm§ 
^'^dllbavfeit!"'  ergibt,  biefelben   mic  bie  ber  nrd)lid)cn  llnfel)lbarteit  übcrl)aupt. 


§  132.     5)ic  Unfef)tbarfeit  bc§  ^ap\k§.  471 

^a§  3?atifanimt  erHärt  an§brücflid)>  ba^  bcr  'fapft  in  feinen  ^at^ebral^ 
cnt[f^cibnncjen  ea  infallibilitate  pollere,  qua  divinus  Redemptor 
Ecclesiam  suam  in  definienda  doctrina  de  fide  vel  moribus  esse 
vohiit.     9?ä^erc^5  über  ben  (^cgenftanb  bei*  Unfel)lbarfeit    f.  ii.   147 — 156. 

IL  T)ev  33cn)et^  bei*  päpftlidjcn  Unfel)(bar!eit  tarnt  auf  folgeube  Seife 
geführt  mevben: 

1 .  "^ü^  '^Mi  t  i  f  a  n  i  f  d)  e  51  o  n  ^^  i  1  fclbft  argumentiert  5unäd)ft  baraiiCv  ^^^.  ^^^;^  ,,^,„^., 
b  a  f3  ba'$  f)  ö  d)  ft  c  ;^  c  t)  r  ^  u  n  b  91  i  d)  t  c  r  a  nt  t    b  c  r  e  r  ft  e   u  n  b   l)  ö  d)  ft  c  amt  m  ba- \nfte 
33  e  ft  a  n  b  t  e  i  t   b  e  r    l)  i3  d)  ft  e  n    f  i  r  d)  1  i  d)  c  n   bemalt   ober    :3  ^^  i*  i  '^  '  iiSllnf  Sejüatt. 
b  i  f  t  i  0  n  ift,  nnb  b  a  [3  b  t  e  f  e  p  (^  ft  c  (^  e  m  a  ( t   b  e  ni  ^  a  p  ft  u  n  b  i  ^  nt 
allein  5ufte^t.     Ipso  autem    Apostolico   primatu,  queiu   Eomanus 
Pontifex  taniquam  Petri   principis   Apostolorum   successor,   in  uni- 
versam  Ecclesiam  obtinet,  supreiiiam  quoque  niagisterii  potestatem 
comprehendi,  liaec  Sancta  Sedes  semper  tenuit,  perpetuus  Ecclesiae 
usus    comprobat,    ipsaque    oecumenica    Concilia,    ea    imprimis,    in 
quibus    Orieiis    cum    Occidente    in   fidei  caritatisque   unionem  con- 
veniebat,  declaraverunt.     L.  c.  c.  4. 

^n  bcr  ^t)at    ift  bic^>    nidjt    b(o|l  c  ui  b  e n t  c    T  r a b  i  1 1  0  u ,  foiibern 
l  ä  n  9  ft   f  ör  nt  l  i  d)    b  e  f  l  a  r  i  c  r  t  c  c^    X^  o  g  ni  a  ,  nanicntttd]  crtlärt 

a.  bnrd)  bie  öftcr^o  nnb  ^n(ct5t  auf  bcni    Constmitinoi)olitanum  ^^FoimuiaPapae 
feiertid)  bcfanntc  formula  Pajuie  Hormisdae:  Prima  salus  est,  reg'ulam    Hormisdae. 
rectae  fidei  custodire Et  quia   iion  potest   Domini   nostri 

Jesu  Christi  praetermitti  senteutia  dicpiitis:  Tu  es  Petrus  et  super 
haue  petram  aeditical)o  Ec(desiam  meam;  haec.  (juae  dicta  sunt, 
rerum  probantur  eft'ectibus,  quia  in  Sede  Apostolica  immaculata 
est  semper  conservata  relipfio,  et  sancta  celebrata  doctrina.  Ab 
huius  ergo  fide  et  doctrina  sejiarari  miniuie  cui)ientes  .  .  .  .  , 
speramus,  ut  in  una  counminione  vobiscutn  quam  Sedes  Apostolica 
praedicat,  esse  mereamur,  in  qua  est  iutegra  et  verax  Cliristianae 
relig'ionis  soliditas: 

b.  bnrd)  bivo   Lufiflunensc  LI,  nHld)c^o  crfliirtc:     Sanctam  Roma-    xa^m-itc 
uam  Ecclesiam  summum  et  plenum  primatum   e(   [»lincipatum  super  ><t^"ciii  von  vdpu. 
universam  Ecclesiam  cathnlicam  ()l)tinere,  quem  se  ab  ipso  Domino 

in  l)eato  Petro,  Apostoloiiim  principe  sive  vertice,  cuius  Komanus 
Pontifex  est  successor,  cum  potestatis  [)lenitudine  recepisse  vera- 
citer  et  humiliter  recogtioscit;  et  sirut  ^^rr/ß  meterls  te^ietur  fidel 
veritatem  defendcre.  sie  et,  -n  quae  de  fide  suhortae  fuerint  qiiaesti- 
07ies,  siw  dehent  iadir-lo  defiviri: 

c.  bnrd)  b({t^  g  r  i  c  d)  i  f  d)  e  Uni  0  n  !o  b  c  f  r  c  t  luut  3^  1 0  r  c  n  .■; ,  u>cld)c^o  ^^^.  flvicd)ifrf)c 
erftört,  bcr  ^^apft  fei  al^o  >o^\\\);^\.  bcr  5iird)c  iöatcr  nnb  i^i)rcr  aller  (51)riften.  litüiniobchTt  ,su 
Pontificem  Romanum,  verum  Christi  Vicarium.  totiusque  Ecclesiae 

Caput  et  omnium  Christianorum  patrem  ac  doctorem  existere. 

l^^innnt  ntait  ba;,n,  bafi  im  3:r  ibc  n  t  i  f  d)cit  (^(aii  beit^>bcf  ciint^  ^.j^.  jJ,J/p;,jj^^^, 
\\\§>  ein    jcbcr    bcm  ^^apftc    al^^^    bcm    obcrftcn  J^chrer    bcr    5!ird)c    UHibrcn  ~foit idnon mn- 
Goc^orfam    |d)mort,    )o    ijt    e^    ftar,    mee^balb    f  a  |t   aflc   an  gc|  ebenen      pcicuvt. 
3:;i)e  otogen  tiingft  oor  bcm '^Mitifannm  bie  piipfttid^c  Unfcf)lbarfc!t,  ircnn 
nid^t  für  de  fide,    fo  bod)  für   jn'ope  de  fide  erfhirtcn.     ?(n^  bcm  tängft 
beflaricrtcn  '^ogma  oon   bcr  obcrftcn  öc()rgcmatt    bcc<  "l^apftcc^  folgt  nömlid) 
unmittelbar  nnb  bnrd)  einfad)c  (S^*ptifation   bie  Uttfe()(barteit  feiner  l)öd)ften 
^kitben^^entfd^eibungen. 


472  SBon  ber  .^ircfic.     B.  3)ie  3Scrfaffimg  bcr  ^irc^e. 

5BcHn  bn!)er  "^^iu^  TL  bic  ^Appellation  öom  ^apftc  an  ein  nüge^ 
incine^:^  ^^on.^il  unter  Strafe  ber  G^-fonnnnnitation  ncrbot;  menn  Si^-tuö  IV. 
bie  3^t)eie  bec>  *il3etrnsi  uon  C«nia:  Ecclesia  urhis  Romae  errare  potest 
cenfuriertc;  luenn  bcr  apoftolifc^e  v^tn^l  bie  g  a  1 1  i  f  a  n  i  [  d)  c  '^  c  1 1  a  r  a  t  i  o  n 
fofort  nnb  U)ieberl)ott  nenuarf  unb  bcren  ^?(nnal)nic  bnrri)  bie  ©l)nobe  Don 
'J.^iftoja  in  ber  ;jI3n(le  Auctorem  fielet  aUo  temeraria,  scaiidalosa  .  .  . 
Apostolicae  8edi  summopere  iniuriosa  be,^eid)nete;  menn  ferner 
';?( le^-an  b  er  VIII.  bic  ^eljauptnng:  Fiitilis  et  toties  convulsa  est 
assertio  de  Pontificis  E-omani  siipra  concilium  oecumeiiicum  auctori- 
tate  atque  in  fidei  quaestionibus  decernendis  iniallibilitate  ncrunirf 
nnb  mit  bcr  CS'^'tomnuniifation  belegte,  jo  geljt  an^^  allem  bem  flar  l)criiür, 
baf?  bie  ga(lifanifd}c  ^cl)vt  feinec^uiegi?  jenuitö  eine  freie  unb  i3leid)bercd)tigte 
l^Jteinnng  mar,  fonbcrn  allzeit  nnb  entfd)ieben  oon  ber  .Siirdjc 
m  i  f;  b  i  1 1  i  g  t  unirbe,  foiric  and),  baj3  cc^  fid)  nnr  an^o  einer  an|lerorbent= 
lidien  "il^'ilbe  nnb  '-Inm'idjt  be^o  apoftDliid)cn  3tnl)le^o  erflärcn  liif^t,  bay^  fie 
nidjt  fd)on  längft  abo  l)äreti|d)  bc;,eid)net  uun-ben  unir. 

2.  .pieran    jdjlief^en    fid),    luie    and)    b{K>  i^atifannm  ^crüorl)ebt,    bic 
1^  l)  a  t  f  a  d)  c  n  , 
l^'^-  a.  ha]'^    bcr    apoftolifd)e    3tnl)l  ftcte    fein    l)  iui)  ft  e ;?    ^et)r^    nnb 


Tcy  %-av\t  übt 
immer  fein 

l)öcf)ftc>ö  Vclir  unb 
^Hiclitcramt. 


^1,» 


t37".> 
Tic  Mirrt)o  m 


)i  i  d)  t  e  r  a  m  t  a  n  «  ü  b  t  e ,  für  feine  (^lanben£^cntfd)cibnngcn  immer  ö  o  u 
b  e  r  i]  a  n  ,^  e  n  ^  i  r  d)  c  g  l  d  n  b  i  g  e  n  (5^  e  l)  o  r  f  a  m  f  o  r  b  e  r  t  c ,  fie  at^ 
bcfinitinc  (5ntfd)cibnniien  a  n  f  r  e  d)  t  c  r  l)  i  c  1 1  nnb  n  i  e  m  a  l  (§  b  n  l  b  c  t  c , 
baj3  fie  and)  uon  einem  allgemeinen  ^on,vt  in  ^^meifel  ge;^ogen  mürben,  mie 
bieC'  namentlid)  anv  ben  ^?{ften  ber  ^on.ylien  Hon  (Spl)cfn^^  nnb  (£f)alcebon 
mit  @niben,\  l)eniorgel)t : 

b.  ba\^  anf  ber  anberen  Seite  bic  g  a  n  ,^  e  ^  i  r  d)  c  f  i  d^  in  alle  n 

firniitc^biMiörfiftc  ^  l  a  n  b  e  n  t"  f  a  d)  e  n    a  n    b  e  n    "^  a  p  ft    a  l  -o    ben    l)  ö  d)  ft  e  n    ^H  i  d)  t  e  r 

i^a'^pftJSIncni^^  ui  c  u  b  c  t  c ,  feinc  (£'ntfd)eibnng  a  l  ^o  b  e  f  i  n  i  t  i  n  e  a  n  c  r  f  a  n  n  t  e ,  nnb  ba^ 
in'Jbefonbcrc  bie  a  1 1  g  e  m  eine  n  ,U  o  n  ,^  i  l  i  e  n  ibn  aU$  il)r  .^  a  u  p  t  cl)rten, 
niemat-c;  bie  "M  e  f  o  r  m  a  t  i  o  n  einer  p  ii  p  ft  t  i  d)  e  n  ^  e  l)  r  e  n  t  f  d)  e  i  b  n  n  g 
fid)  anm  äfften,  bagegen  i()n  nm  33cftätignng  il)rer  '^efd)(iiffe 
b  a  t  c  n  ,  nnb  ba^  n  i  e  m  a  l  c^  o  I)  n  c  bct"  ^  a  p  ft  c  c^  ß  n  t  f  d)  e  i  b  n  n  g 
eine  ^  o  n 5  i li  a  r  c  n  t  f  d)  c i  b  n  n  g  ai-5  ö f  u  m  e n i  f  d)  a n  e r  f  a  n n t 
m  n  r  b  e. 
■^ic  Smii-i)o  '^*  "^'^^^'  f^^  anvbriuf lid)  bic  ^  r  a  ^  \  c^    nnb  i'  e  l)  r  e    ber   Ä  i  r  d)  e  be= 

unfcijibiufcit  in  ,^engt,  biv$  ergibt  fid)  and)  flar  anc^  ben '^l^orten  ber  l)  eiligen  Sd)rift, 
^erin'il?:"    ^^^*-'iii^  Ji'i^^^  fi^'  iit  ibrcm   nad)ften  nnb  eigentlid)en   Sinne  nnb  nad) 
ber  trabitioncUen    5(ncdegnng,    foiine    bem  ^f)aratter   bcc^    gi3ttlid)en  :il^ortc^ 
entfpredicnb  in  il)rer  üollen   ^ebentnng  nimmt. 

3iatth.i6,i6.io;  ^^  s^^^^j^  Mfittk.  16,    16.  19    bcrnl)t    bie  ^'^nbefettibitität    ber  ^ird^e 

im  (S^lanben  offenbar  auf  ber  ^^  n  b  e  f  c  !t  ib  ilität  ^^etri  im  ©lanben; 
bec>gleid)en  begreift  offenbar  bie  Sd)IüffelgeuHilt  al^^  (5rftc^3  nnb  5?ot* 
mcnbigftes  ben  Sdilüffel  ber  ^^cl)rc  in  fid);  ma^  aber  ^ctru^  anf 
(Srbcn  löft  nnb  binbct,  ift  gelbft  unb  gebnnben  im  .'pimmel,  atfo  and)  feine 
ß  c  ^  r  e  n  t  f  d)  c  i  b  n  n  g. 
Luc.  22,  ■62;  ^    j^^^^.^  99   ;.>2    ucrl)eigt  Sl)riftn?    fraft    feinet  @ebete^,  bi\t^  immer 

erl)ört  mirb,  bem  ^^^etrnc^  ^  n  b  e  f  e  t  ti  b  i  l  i  t  ii  t  b  e  ö  ®  l  a  n  b  c  n  ^  nnb 
beauftragt  ilin  auf  (^)runb  bcrfelben  mit  ber  ^^eftärfung  feiner 
trüber,     '^l.'^ö.)  bem    gan3en  ^ufammenl)an9,    ber  D^Unr    ber  Sadjc  unb 


§  132,     3)ic  Uufcf)(barfeit  be§  ^apfte?.  473 

ber  uralten  ^^rabition  be^tc^t  fid^  bice^  t)aiiptind)Iid)  nitf  bn§  beiii  ^etni^ 
mtb  feinen  ^ladjfolc^crn  iicrlicf)enc  t  n  f  a  U  i  b  c  I  e   i^  e  t)  r  am  t. 

c.  Jocmn.  21,  15—17  luirb  bcm  l]l.  ^etrn^:?  aU  ©tcüucrtvctcr  Gl)riftt    •^'Jöü.'l^f' 
|jwre  et.sinqdiciter  ba^  .'pirtenamt  über  alte  übertragen,    .pierbnrc^ 

luerben  felbftnerftänbUd)  alte  ücrpftidjtet,  \m  bem  guten  ."^irten  fclbft,  fo 
and)  feinem  ^teltüertrctcr  ^n  folgen  unb  auf  feine  Stimme  ,vt  ^öreu.  ^iefe 
3timme  barf  ba{)cr  nie  ^nv  'Stimme  cineö  '-iH-rfü^rerio  unb  eine^  35?iber-^ 
fad}erö  (Sl)rifti  mcrben.  ie^^()alb  fet^^t  ba^o  |)irtcnamt  ^^etri  feine  llnfe^l- 
bar  feit   in   (^(an  ben  ^^'a  d)  en  ooranc^. 

Scubct  nmu  ein,  Don  allen  5(pofteln  fei  t]ei'a(^t:  ,/-i9er  (Snd)  liöret,  t)öret  niid); 
\va§  ^\)X  (oft  nnb  binbet,  foK  im  ;^iunne(  gelöft  unb  i^clninben  fein/'  unb  bn^  allen 
bic  !i^erl)ei^nnn  be5  l)cilic]en  (Sjei[te^>  i^flebeu  inovbeu,  fo  beben  biefe  aUgemetnen  5[n§=^ 
fprnd)e  bie  Untevorbnung  aller  nntev  ']ietvu§  ntrf)t  auf.  'Hnx  in  ber  (5inl)eit  ni  i  t  itjin 
nnb  in  ber  Unterovbnuun  unter  ihn  finb  fic  ,s>ivten,  ^clirer  unb  3iirf)ter  nnb  uetunen 
an  ber  ^nfollilnlitöt  be^  fird)lid)en  Veliranitec>  teil.  :^l)re  i^nfatlibilität  bat  bie  be§ 
^etru^  ;;n  iljrer  'i>oran§f  etwm  g  \inb  ibrein  ^nnbaniente.  Tenn  alle  finb  gc^ 
grünbet  auf  ben  (Scfftein,  ber  (SbriftUi?  ift;  ßbriftn-3  aber  bat  an  feiner  Statt  ben  'i^etru^ 
3nni  3^cl§  ber  Stird)e  genmd)t.  in  Tetro  eruc  omniuni  furtiriKlo  niunitur  et  divinae 
ÜTatiae  ita  ordiuatur  auxilio,  ut  tinuitas.  quac  per  (jhristum  Tetro  tribuitur,  per 
Petruin  Apostolis  cünferatiir.     Lcif   .1/.,  Serm.  4  in  Annivers.  Assumption. 

d.  "Dam  fommt  nament(id)  nod)  bav  '^(rgninent  au^>  bcm  ^  o  r  b  i  l  b  ^'3'^V"^'?'''''-?  ^''^ 
be§   ,^  o^enpr  icfter  ^ ,    ber    unter    bem    ^^Hiftanbc    (^ottec^    in    ()öd)fter 

$5nftan5  entfd)eibet.     ^i^gl.  Ni/m.  27,  18  sqq. ;  DeHt.  17,  8  sqq. 

4.  T^  i  e    b  (.   33  ii  t  e  r   b  c ,;  e  n  g  e  n    ei  n  ft  i  m  m  ig   nnb   b  n  r  d)  alle  ^.^,  J^'natcv 
Q  abrl)nnbertc  im  Dricnt  iinc  im  Cccibcnt,  bail  i^ctribo  in  feinen 'Jiad)==  »"bn- bu-päuft- 
folgern  fortlebt,    regiert,    Icbrt  nnb    entfdjcibet,  bajl  traft  (il)rifti  (Sinfci;nng 'VJ't:^!^'^^^^^^^^^ 
bie    gan^e  Äird)e    notmenbig  mit    bem    'J(poftolifd)en  Stuhle  iibereinftiniinen^j^-^'JIIIIJ'-^"^^^^^^ 
muj3,    baj3    biec>    fatl)olifd)c  (^Manben^^rcgcl    ift,    unb    baJ3   nad)  dljrifti  il^cr^m)mii«3,  ^^.»luratiti- 
^cif^ung    ^^etri    Otad)folgcr    nie    in    gtaubcnc^mibrigeu    Jrrtnm    fielen    nod)    ccJ^ijfJfonS 
fallen  tonnten. 

T^er  b  l.  ^1  r  e  n  ä  n  c>  fd)reibt :  (^uoniam  valde  long-um  est,  in 
hoc  tali  volumine  omnium  Ecclesiarnm  enumerare  successioiies, 
maxiniae  et  antiquissimae,  et  omnibns  copnitae  a  gloriosissimis 
duobus  Apostolis  Petro  et  Paulo  Komae  fundatae  et  constitutae 
Ecclesiae,  eam  (juam  habet  ab  Apostolis  traditionem  et  annuu- 
tiatam  hominibus  tidem  per  successionem  Kpiscoporum  pervenieutem 
usque  ad  nos  indicantes,  confundimus  omnes  eos,  qui  quoquo  modo 
vel  per  sibi  placentia,  vel  vanam  o-loriam,  vel  per  caecitatem  et 
malam  sententiam  praeterquam  opoitet  collig'unt.  Ad  haue  enim 
Ecclesiam  propter  potior em  prinripalitatem  itecesse  e.H  omnern  convenire 
Ecclesiayn,  hoc  est  eos,  qui  sunt  n)iiHque  fideles,  i/)i  qua  semper  ah 
his  qui  smit  undique  ronserrata  est  ea  quae  est  ab  Ajiosiolis 
traditio.  Adv.  haer.  1.  3  c.  3.  9^ad)  bcm  bl.  5lmbrofin!5  ift  ha  bic 
^ird)e,  mo  ber  ^apft  ift.  Uhi  Petrus,  ihi  Ecclesia.  Enarr.  in  Ps.  40. 
i^on  ben  Sd)i^matifern  fd)rcibt  ber  bl.  ß^Dprian:  Xavigare  audent 
ad  Petri  cathedram  atque  ad  ecclesiam  principalem  ....  nee 
cogitare  eos  esse  Romanos  .  .  . ,  ad  ([uos  pertidia  habere  non 
possit  accessum.  Ep.  55  ad  Cornel.  'Ter  1)1.  .so  icr  onl)mn^o  fd)reibt 
an  ^amafn^^  (Ep.  15):  Ego  nulluni  primum  nisi  Christum  sequens, 
beatitudini  tuae,  i.  e.  cathedrae  Petri  commuuione  consocior. 
Super  illam  petram  aediticatam  Ecclesiam  scio  ....  Qui  tecum 
non  colligit,  spargit,  h.  e.  qui  Christi  noh  est,  antichristi  est.    ^\\\ 


1382. 
Tic  Vcl)if  bin- 


ri'tilbavfctt: 
It)oiiiaC',  (£nnu 

2UiUTä. 


474  SBon  bcr  ^irt^e.    B.  2)ie  SBerfaffung  ber  Sird^c. 

folgcnbcn  33ricfc  (Ep.  16)  erfliivt  er  fiir^:  Si  qiiis  cathedrae  Petri 
iiiiigitui',  mens  est.  %l^  im  pc(acjianifd)cn  vStreitc  bcr  '^ßnpft  ciitid)tcbcn 
I)attc,  ruft  ber  ^l.  ^Iiigiiftinii^^:  Causa  finita  est ;  utinam  aliquaudo 
finiatur  error.  Serm.  31.  Ter  1)1.  ']3etru£^  (£  I)n)iü  l  ogu^o  cnnal)ut 
bcu  (£utl)d)csi  mit  folcjcubcu  ^-H'ortcu :  In  omnibus  autem  hortamur  te, 
frater  honorabilis,  ut  liis,  quae  a  beatissimo  Papa  Konianae  civi- 
tatis scripta  sunt,  oboedienter  attendas,  quoniam  Beatus  Petrus, 
qui  in  proi)ria  sede  et  vivit  et  praesidet,  praestat  quaerentibus 
fidei  veritatem.     Kp.  ad  Eutycli.  n.  2. 

5.  Wü    bcr  i'cl)rc    bcr    l)ciligcu  ^nitcr    ftimincu  aud)    alle   grojlcn 
Hc^ wi^rfurt  f iin  "^  ^^  ^' '■^  ^  ^^'^'   fpütcrcu   .^^^^cit   übcrciu.     '^(uf    bic   ^-riu^c:      Utrum   ad 

"  Suinuiuiu  Pontificem  pertineat  fidei  symboluni  ordinäre,  autmortct 
bcr  ()  1.  Xl)üma^>:  Nova  editio  symboli  necessaria  est  ad  vitandum 
insurgentes  errores.  Ad  illius  ergo  auctoritatem  pertinet  editio 
symboli,  ad  cuius  auctoritatem  pertinet  finaliter  determinare  ea, 
quae    sunt  fidei,    ut    ab  omnibus  inconcussa    fide   teneantur.     Hoc 

autem  pertinet  ad   auctoritatem  Sumnii  P<»ntificis Unde  et 

Dominus  Petro  dicit,  quem  Summum  Pontificem  constituit:  Ego  pro 
te  rogavi,  Petre,  ut  non  deficiat  fides  tua,  et  tu  aliquaudo  con- 
versus  confirma  fratres  tuos.  VA  liuius  ratio  est,  quia  una  fides 
debet  esse  totius  Ecclesiae  .  .  .  quod  servari  non  posset,  nisi 
quaestio  fidei  exorta  determinetur  per  eum,  (^ui  toti  Ecclesiae 
l)raeest,  ut  sie  eins  sententia  a  tota  Ecclesia  firmiter  teneatur. 
S.  Th.  2.  2  q.  1   a.   10  c. 

'J3icld)ior  (Sauuo  (y  ir)()0)  fni-jt  bc,;üolid)  bcr  l^nu^tnug  bcr  piipft= 
lid)cn  Uiifcl)lbin1cit:  Nolumus  liic  Ecclesiae  sententiani  piaevenire, 
sed  si  ad  generale  cencilium  referatur,  liaereseos  nota  eri'ori  illi 
innretur.  De  btcis  tlieol.  1.  6  c.  7.  2unrc;^  aber  crftiirt:  Veritas 
catholica  est,  Pontificem  definientem  ex  catliedra  esse  regulam 
fidei,  quae  errare  non  potest,  quando  ali(iuid  autbentice  proponit 
universae  Ecclesiae,  tamquam  de  fide  diviiia  credendum.  Ita 
docent  boc  tempore  omnes  catliolici  Doctores,  et  censeo,  rem  esse 
de  fide  certa))}.  De  fid.  disp.  3  sect.  8  n.  4. 
XicUnfSavfcit  ^-  ^"^^  1 1)  c  0 1  0 1^  i  j  d)  c   T^  c  u  f  c  u  bcftaticjt  bicv  aüc^^ 

eine  mnbenuui  a.  '^^o^^  ^Miut    bc^  ^l^^iipftc^o   cil^o  bc^>  obcrftcu  Ji'  c  l)  r  c  X  ^>  bcr  ^iVilu'^cit 

^iimtiSl'uib  bev  öcrlauc^t  unbcbinqt  bivo  (Sbart-oina  bcr  Uufcl)lbart"cit,  iiicuu  bcr  ^^apft  bicfcm 
iivd)iiri,en  Gin.  ^)(,„t^  nadifoiumcu  i'ofi. 

b.  ilMc  mir  uom  1)1.  !I()oma!?  l)örtcu,  ncrlaugt  bic    Ojlmtbcus^  ciu  = 

l)cit  in  bcr  lvird)C  and)  einen  unfcl)(  baren  ^)iid)tcr.     ©in  a((cjcmcinc§ 

^on.^il    3u  berufen    für  aüe    cutftct)cubcn  Streitigfeitcu    nub  ^??icinunciic>iKr= 

fd)iebeul)eitcn,  ift  nidit  mögtirfi.     'Tic  @lanbcn^ocinl)cit  tanu  nur  baburd)  cr= 

,veU  uicrbcn,  h([\i,  ^^lucifcl  bnrd)  bac^  nufe()lbarc  Urtci(  bcc>  t'ird)lid)cn  C'ber= 

l)auptec^  bcfcitiiit  lucrbcu,  bcm  bann  afic  fid)  ;^u  nutcrmerfeu  l)abcn,  bic  nod) 

^ur  ^irrf)c  i3cl)i)rcu  mo(fcn. 

„  ^  i-!'^^-     ,  c.  Tic  263  l^apfte,  meld)c  hV%  iebt  bic  .^^urd)c  61)rifti  regierten,  l)abeu 

i'on einem ^i'iiniite u i e m a U>  ciucu  ^rrtuHi   gclcl)rt.     Ticy  marc  aber  numoglid),  menu 

''ViSvt'"    fic  ^^W  ^^^  ^t)rcn  (^laubcuc>cntjd)eibungeu   bnrd)  ^ottec;  ^eiftanb   nnfel)lbar 

gemefen  mären. 

Ginujänb? (leiten  ^^^-  ^'^   ^^^    päp)trid)e    Unfel)(barfcit    de   fide    ift,    fo    fiub   felbft^ 

bic  unfe^tbavfcit.  iicrftöublid)  a  U  c   (S  i  u  m  ä  u  b  c   soliihüia  argumenta.     5(ber  fetbft  iucnu 


1380. 
ftaiatioii 
t 


§  133.    2)te  ^iidjöfc.  475 

au^  SOhnigel  an  uiiljcrcu  !Diaiijrid)tcn  ober  biird)  Sd}iUb  meuid[)tirf)cr  3ßi|'fen^ 
fd^aft  ein  fo(d}e^  (S^etjcnavgiunent  5m*  Qc'it  niil)t  genügenb  gelöft  merben 
iöniite,  fo  uuirc  bic^^  lucbcv  eine  ^Icdjtfevtitjnng,  an  bcr  lide  divina  ge^ 
unffen  3Bal)vl)cit  ^n  ^^lueifeln,  nod)  ein  oernünfticjcr  (?>)vnnb,  bie  gnn^  nn=^ 
5U)eifeü)aften  pofitiuen  ^emcifc  für  nnjeve  '-liMil)rf)eit  in  ä^^^^if*-'^  o^^  ■)iel)en. 
^n  'UMrfltd)lcit  aber  finb  ade,  nanientlid)  bie  ano  bcn  ancjeblidjcnjjrvtümern 
ber  "Rupfte  l)ergenonnnenen  ^inuuinbe  tängft  genügenb  gelbft.  llber  b  e  n 
gall  be^  )^ibertn^,  ba^  Constitutum  Ut-  5>iginnC>  nnb  bie  ^Um-  = 
n  r  t  e  i  t  n  n  g  b  e ^  ."p  0  n  0  r  i  n  ^  burd)  \>([^  britte  allgemeine  .SUni^il  tum 
^onftantinopcl  [ic()e  näl)erc^3  in  ber  ^ird)cngefd)id)tc.  §ier  genügt  bie  eine 
33eniertnng,  ba (3  in  feinem  biefer  giiUe  eine  il  a  1 1)  e  b  r  a  ( c  n  t  j  d)  e  i  b  n  n  g 
oorlag,  me^ljalb  fic  bei  ber  Unfel)(bartcit  \>t§>  '53a|.ifte!§  nbert)anpt  nid)t  in 
^etrad)t  fommen  fi3nncn. 

V(n|ler  ben  gcfdjidjtlidjen  ^djinierigfciten    bat  man  gegen   bie  Unfel)^ 
barfeit  bc^3  ^]>apftcc;  l)anptjäd)Itd)  fotgenbe  C^inmiinbe  erl)oben: 

1.  '5)ic    Tetfaration    bicfe^3    "Dogmas    l)abc     bie    '^^er^^i^j 
f  a  f  I  n  n  g   bcr   Ä  i  r  d)  e    g  e  ii  n  b  e  r  t.     5(l(ein  ba^  T^ognm  oon  bcr  Unfel)!^  ^^"-  unfcDibavf 
barfeit  f)at  an  bcr    ^erfafinng    bcr  .Vtirdjc   nid)t  hi\^>  !:)Ji'inbcfte  geanbert  'jriSÄ 
nnb    and)    nidjt    (inbcrn  fbnncn.     iS:t^  [)anbclt    nünUid)    gar    nidjt   mm   bcr    ^■'^^•'i\ifiunö. 
^crfaifnng  ber  ^itrd}c,    fonbcrn  non  bcr  gTJitia  gratis  data  bcr  lln^ 
fefjlbartcit,  bie    bcr  %a\^\X    in  '.Hn^übnng  feiner  (s^ciualt  alc^  obcrftcr  ^'cl)rcr 

ber  ^irdjc  bcfit5cn  mn|l.  raf;  aber  bcr  'i^apft  allein  bie  plenitudo 
potestatis  über  bie  gan;,e  .s^ird)c  bcfit,^t,  ift  l  ä  n  g  ft  b  c  f  l  a  r  i  e  r  t  e  c> 
r^ügnm  (n.  1374  ff.)  nnb  luui  ^H  n  b  e  g  i  n  n  bae  S  ^i  ^i  ^i^  Ji^  ^'^i  ^  ^^^ 
ü  0  n    (i  l)  r  i  ft  n  «0    b  e  r    .Sl  i  r  d)  c    gegebenen    il>  e  r  f  a  f  f  n  n  g. 

2.  l^ic  Unfcbibarfeit  be^o  '»^^apfte^^  l)abc  beffen  >;->  c  it  ig  =  j^,  J:;.JJ^„,.j^.^ 
feit   \\\x   ^^  oran^  fc  ti  nn  q.     tiefer  Ciinnmnb    ift   eine  ^Inmcnbnng  bcr  tu  unabDännifl 
bonatiftiidjcn    Qrrlcl)rc    anr   bao  l'cl)ramt.     '2i>ic  bic  gnltige  ^penbnng  bcr  iici,en  .s>niinfoit. 
^aframcnte    ift  and)    bic    nnfcl)lbarc    ^^ctbiitignng    beei    !2cl)ramtco    nnab^ 
I)ängig     oon     bcr     pcrfbnlid)cn     .peil  ig  feit     (g-ratia     g-ratum 
faciens;. 

3.  ^  i  e     p  (i  p  ft  ( i  d)  c      U  n  f  c  l)  ( b  a  r  f  c  i  t      b  c  e  i  n  t  r  a  d)  t  i  g  c      bie  t  10^0^0111.= 
b  i  f  d)  ö  f  n  d)  e    51  n  1 0  r  i  t  ii  t    nnb    bic    b  c  ^0    a  l  ( g  c  m  eine  n    ^{^  0  n  5  i  f  ei.  kDUnnrcit  tun-in- 
^ie^^    ift    aber    fo    locnig    bcr    Jall,    ha]]    fic  oidmcl)r   bic   uiefcntlid)e  ^ilVJä'ülVuo^d)^ 
^  t  ü  I3  e    nnb    ha§    n  n  c  n  t  b  e  f)  r  l  i  d)  c    g n  n  b  a  m  c  n  t    bcr    ^(ntorität    bcr      **'"''^''- 
53ifd)öfe  nnb  ber  altgcmcinen  iion^ilicn  ift.     ^^(nd)  niad)t    fic   bic   ^on,^ilicn 

ni^t  überflüffig,  fonbern  gibt  oiclmel)r  bic  gröfUe  (^eUHil)r  bafür,  bafl  ber 
^apft  ftet^o  ein  aUgemeinec!  ^^'onjil  bcrnfcn  toirb,  100  c§>  ^nr  befferen 
©rniernng  bcr  :ü*al)rl)eit  notiocnbig  ober  nül^lid)  ift. 

§  133.     ^ic  23i)c()ijfc. 

35g(.  Palmieri,  De  Roniano  Pontitice  Thes.  28;  pag.  84  sqq. 

I.  ^ie    ber    "iprimat,    ift    and)   ber    ^'pi^fopat    gött(id)er  j-^.^.g^;;f-'^^^jj^j 
@  i  n  f  e  t^  u  n  g.  ^oöttncöev  c£in- 

^ie  übrigen  \Hpoftct  empfingen  oon  (SI)riftn^  mit  '*]>ctrn^3  bie  güüe  '''^'""^' 
ber  fird)(id)en  CV)cmalt,  aber  in  llntcrorbnnng  nnter  13etrnc^  nnb  in 
l)ierard)ifd)er  ^Hbl)ängigfeit  oon  il)m.  "^zixm  nnb  bie  ^(poftcl  l)aben  nad) 
(Sl)rifti  ilMücn  nnb  ^Mnorbnnng  !^ifd)i)fe  cingefet^t,  iüe(d)e  bie  cin^^dnen  5;;eile 
ber  ifiird)e  regieren  folltcn,  nnb  i()nen  jn  biefcm  Qmccfc  einen  Xeif  if)rer 
totögeioalt    übertragen.     4^ie    0  r  b  c  n  1 1  i  c^  c "  ^  m  t  ö  g  e  m  a  1 1    ber    9fpoftc( 


476  3Son  bcr  STivcl)o.     B.  2)ic  5>ev[a[fung  bcv  ^'ird)c. 

^vua./J^;  bcn  ^^^-  ^'^^^-  ff-'  ^'*^  ^^'^f  ^^^^'^  9'taii]foIc\cr,  bic  ^^ijd)in"c,  in  inicictcittcv  (Sinf)cit  übcr^ 

n^min  nur  Me  gcgiiiu^cn  iiiib  baucrt  unc  bcr  ^|>rimnt  bcv  'l^ctnic^  in  (^inl)cit  mit    il)in  inib 

JluJcT  in!^X>  in  Untcrorbnuiig    initcr    il)u    fort  bic^    ;,iim  («^'ubc  bcr  ^^Init.     '^ic  ^i(d)öfc 

"irt)t-        fiiib    ^al)er    fraft    göttlid)cii    ^)icd)tcc^,    luimlid)    nad)    bcr    noii    bcii 

^^Hpüftchi    ooK^oöciicn    göttnd)cn    '^(iiorb  ii  ii  n  g  5^ad)folgcr   bcr  ^JlpoftcL 

^k  finb  aber  bcn  5(poftclu  iiadigcfolgt  in  bcr  o  r  b  c  ii  t  li  d)  c  n  ^.H  in  t  (^^  g  c  iii  a  1 1, 

nid)t  in  bcn  p  c  r  j  ö  n  l  i  d)  c  n  i^  r  i  u  i  ( c  g  i  c  n  < n.  loJ?4  ff.  i.    J^vncr  ift  b  i  e 

(s^  c  I  lun  1 1)  c  i  t  b  e  r  33  i  f  d)  ö  f  c  b  c  r  (^5  c  f  a  ni  1 1)  c  i  t  b  c  r  31  p  o  ft  c  l  fncccbicrt, 

inbcni  fic  il)rc  3Bcif)c  uon  ^iid)öfcn  l)crlcitcn,  bic  nrfprünglid)  non  5Xpoftcln 

gcuicil)t    nnb    cingcfct3t  iimrcn.     ^^^i^^^'    9  ii  ^  ^  i  9    gcuicil)tc   '^-^i  f  d)  of  ift 

bal)cr    ein    9tad)foIgcr    bcr    '^(poftcl,    einerlei,    auf    iuctd)cn  cin^ctncn 

'^{poftcl    feine  '^iH'i()e  jnrücfjnfnfjrcn,  b.  l).  lucldjcn  tHpoftcl^o    fpccicller  iVad)^ 

folg  er  er  ift. 

IL  ^liMi^^  bcn  ^lucd,  bic  (^cunilt  nnb  bic  (Silben  h:t-  (^pi^= 
fopate^^  betrifft,  fo  ift  jn  benicrtcn : 

,    ^  V'-"<-  •  1 .  4> e r    3 ^^^  ^^^    ^  ^  '^    ^ P  i '^  t  ^^  p  a  t  c  5    i  f t ,   bic   ^? i r  A e   in    b  e  n 

ropnti-?.  c  i  n  ,^  c  l  n  c  n  X  c  1 1  c  n  bcr  ^^b  c  ( t  ^^  n  r  c  g  i  c  r  c  n.  Die  '-Bi) d)of c  ]inb  bic 
über  bcn  ganzen  ©rbfrciv?  ocrtcittcn  ^tcKucrtretcr  ^cfn  ßbrifti.  ^^n  il)ncn 
nianifcftiert  fid)  mitbin  ,>nniid)ft  bic  V(llgcmeint)cit  bcr  .Vvirdjc;  fic  ade  aber 
bilbcn  eine  nntcilbare  (£'inl)eit,  inbcm  fic  nnter  bem  einen  .panpte,  bem 
*:)^apfte,  einen  .Svörpcr  bilbcn,  luic  nnd)  alle  i()rc  .perben  bie  eine  S^cvbc 
ii\)x\\ti  finb. 
rv5e^T%-s  2.  Tcmcntfprcdjcnb  ift    je  bcr  ^^ifd)of    in    feiner   ^iöccfe  al^ 

mA)oil  u.  bcvcu 9^  a  d)  f  o  l  g  c  r    bcr     ^H  p  o  ft  e  l    ^n  l)  a  b  e  r    b  c  r    b  i  f  d)  i)  f  ( i  d)  c  n    ^t- 
^rtiränfunii:    ^^^  ^^  ^  ^  i^^^^'^'  "^'^  '■'i^'-'^'    »^  ^^  V  P  *■'  ^  ^  ^  ^^    ^^^  ^  f  c  n  1 1  i  d)  c  n    33  c  f  d)  r  ii  n  f  n  n  g  , 
niimlid) 
^"x*^'%^f'"!l','^'^  a.  bnrd)    bic    glcid)c    GuMiuilt    feiner    l)i  i  t  b  i  f  d)  ö  f  e ,    mit 

'iimuifl-"     bencn  er  in    nnteilbarcr  (Sinl)eit     in  solidunii  bcn  Cvpic>tüpat  befi^t.     ^ic 
^olge  baüon  ift, 

a.  ha]^  jcber  i3ifd)of  feine  bifd)öf(idie  ^Hntoritiit  nnb  6kunilt  be^yiglid} 
bcr  ganzen  .>cird)c  nnr  in  Csi  c  m  c  i  n  f  d)  a  f  t  mit  bcn  übrigen 
^ifd)öfen  üben  fann,  mie  bicc^  anf  bciii  allgemeinen  ^onjil 
bcr  gall  ift; 

^J.  bajl    jcber  33ifd]of    in    bcr    anvfd)Iief^liri)en    Übnng    feiner    (J^ciiialt 
anf     feine     ribccfc     bcfd)rantt     nnb    bcr    regclmiifugcn    fird)(id)en 
Crbnnng  nad)    nid)t    bcred)tigt    ift,    in    bie  Tiiüccfc    cincc^  anbern  33ifd)üf^ 
cin^ngreifcn; 
Muri)  Me  (^ifiuait  \y^  \>,  n  y  ({j  ^  j  f  ()  [s  ()  c  r  c  (S)  c  lu  a  ( t  b  c  §  ^E  a  p  ft  e  0  ,  bem  alle  33ifd)bfc 

nntcnuorfcn  finb,  nnb  ,^uuir  n  n  mittel  b  a  r  nnb  fraft  bcr  o  r  b  e  n  t  = 
tid)cn  ^^(  m  t  c^  g  cm  a  1 1  bec^  '^Mipfte^.  Tic  3^ifd)öfe  finb  alfo  f^unu*  iure 
divino  cingcfc^At :  aber  bnrd)  baffclbc  göttlid)e  ^Ked)t  finb  fic  atte  bem 
■^apfte    nn  t  er  luor  f  cn.     ^aoon  ift  namentUd)  bic  %^\%z, 

OL.  baf3  nnr  jene  33ifd)i3fc  rcdjtmailig  il)rc  Okiiuüt  anhüben  tonnen, 
lucldjc  mit  bem  '}?apftc  in  (i- i  n  l)  e  i  t  ftct)cn  nnb  oon  ibm  aner^ 
fannt  finb ; 

j3.  ball  cc^  bem  '^.^apfte  5nftc()t,  bcn  33ifd)öfcn  i()re  5prcn-ge( 
a  n  ;,  n  m  c  i  f  e  n  nnb  ibnen  babnrd)  ^  n  r  i  ^o  b  i  1 1  i  0  n  über  bicfclben  ,  ^n 
pcr(cit)en. 

W\i  bicfcv  ^Anü)vl)cit  bat  bic  .STontrüuerfe  nid)t^  ,Vi  tbiut,  ob  bic  ^^ijdjöfc  il)vc 
^uri^bittion^geuiült  u 0 11  (kSoix   u c  v  iii  i  1 1  c l  ft  b c >3   '4-^ a p i't  e ^  ober  u  11  m  i 1 1  cl  b a  v  uon 


§  134.     2)ie  ©ficber  bcr  ^irc^c.  477 

©Ott  empfangen.  Sottten  mir  and)  bcr  gtnciten  STnfic^t  &c{pf(id)ten,  uiäf)rcnb  bic  crftere 
au'$  inneren  nnb  untreren  ©vünbcn  ma  ()rf  djeintic^er  ift,  fo  müßten  mir  bod)  aner* 
fennen,  t>a^  bic  ^Sifc^öfc  nnr  in  ber  Untcrorbnnng  nnter  bcn  ^^apft  if)re  bijdjöflidje  ^uvi^^* 
biftionggemalt  ausüben  fi)nnen.     9.^gl.  MazzeUa,  De  vera  rel.  et  Eccles.  p.  782  sqq.; 

y.  baß  bcr  "^ßapft  bei*  9iici)tcr  bcr  Sifd)öfc  ift,  mib  hay^  bcmmui) 
öoit  bem  Urteil  ber  ^ifiljofc  m  bcn  "^apft  appcilicrt  mcrbcn  fann; 

5.  bnf3  bcr  ^npft  iure  divino  \>\\^  Mcd)t  l)at,  bic  5ln5Übnng 
ber  bi]fl)üf  nd)eit  :3it^*i^^i^^^'^"  bitrd)  Üicjeniatiün  en  5U  bc== 
1  d)  r  ii  n  f  e  11.  I^iefe  'U^al)rl)cit  ift  üom  2;ribeiitinnm  nii^^brüd'lid)  au^Hjciprodicn 
lüovbcn.  "^k  l)ieriuit  in  ^Hbcrfprnd)  ftcl)cnbc  ^Hl)a nptnng  bcr  g  e  b  r  0  n  i  n  n  c  r, 
bic  päpftlid)cn  Ü^cferoationcn  feien  5(nniapn  ng  cn,  lucldje  üon  bcn  ^ifd)üfcn 
propria  auctoritate  abgcfdjüttclt  luerben  tonnten  ift  in  ber  33nUc  Auctorem 
fidei  (Prop.  6 — 8)  üerirorfcn  luorbcn; 

£.  b([%  ha  alte  53ifd)öfc  iure  divino  cinanber  gicid)  nnb  nnr  bem 
^apftc  nntergeorbnet  finb,  bic  Q  uu  f  d)  c  n  ft  n  f  e  n  bcr  §  i  c  r  n  r  d)  i  c 
—  ^r5bifd)i)fc,  ^^rinuUc,  i^atriard)cn  — ,  infofern  baniit  eine  mirflidjc 
^uriöbiftion  über  5^ifd)öfe  uerbnnben  ift,  nnr  an^^  einer  n  ns^b  r  ürfli  d)  en 
ober  ftiUf  d)Ui  e  igcnbc  n  Über  tr  a  tjnng  non  'Vriniatialred^ten  bnrd) 
bcn    "53apft  I)crgcleitet  uicrben  fönnen. 

3.  Qn  ^enicinfd)aft  nntcreinonbcr  nnb  mit  bem  ^nipftc  nnb  in  Untere  ,i,„-^.j,,|,^^|.^j;ij  j,^^. 
orbnnng    nnter    il)n    par  t  i  ci  p  i  cren    bic    53ifd)öfc    traft    göttlid)er      ^-yticDofe. 
51  f  f  i  ft  c  n  3  an  bcr  f  i  r  d)  li  d)  c  n  U  n  f  c  l)  l  b  a  r  f  e  i  t ,  loic  fid)  h\c^$  nament= 
lid)  iinf  bem  aügcmcincn  Mon^il  ^eigt,  bcffcn  uom  "^^iapfte  bcftiitigtcn  ^efdiliiffe, 
infomeit    fie  Vcl)rentfd)cibnngen    in  2ad)en    ber  (MIanbcnc<    nnb   2ittenlcl)re 
barfteüten,  nnfel)lbar  finb. 

^  d)  0  ( i  0  n    1 .      ))l  n  r    b  e  r    ^^  a  p  ft    nnb    bic    iB  i  f  di  ö  f  c    a  l  c^  „     J;^''l-     ^ 
i)ind)foIger  ^utri  nnb    ber   :?lpo|tel    |inb  iNrc  dirino  gcjc^t,  ;iniii!öfo  öaben 
bic    Äirii)e    (J^otte^    ,^1    regieren.      Tnber    fnnn    niemanb    in    bcr ^'' "'^fj^^fl';',,:^" ''" 
^\x6.)t  Qnri^^biftion  befiUen  nnb  üben,  alc>  nnr,  infofern  il)m  eine  fold)e  Dom 
'^^apfte  ober  bem  33ifd)ofe  übertragen  ift. 

^äretifd)  ift  bcmnad)  bic  '^etianptunn,  ^l^favrcr  ober  anbere  'Isricfter  hätten 
traft  eigenen  9^ied)to^  irgenb  einen  ^Hnteil  an  ber  Mirdjengenuüt  nn^  bereu  ^^(n«?= 
übnng  ober  überlianpt  anber^?  aUö  bnrd)  Übertvagnng  uon  feiten  bc!§  53iid)ofi§  irgenb- 
meU1)e  ^nri^biftion.  Taber  nnirbe  and)  bnrd)  bie  ^l^nUe  Aurforcin  fidei  (l^rop.  9—11) 
bie  l'e()re  ber  ©i)nobe  uon  'i^ftoja  uermorfen,  monari)  bie  ^^farrer  mit  bem  ^ifd)of  anf 
ber  2)iöcefanfi)nobe  in  Sadien  be^o  ©(anben^S  nnb  ber  Ti^oiiplin  ;,n  entfd)eiben  ^aben  nnb 
nnr  jenen  ^efd)lüffen  ber  4Mfd)öff..^^H'iHn-jam  fd)nlbit]  finb,  gn  benen  fie  anf  ber  3)ibceian' 
fi)nobe  i()re  ^nftimmnng  gegeben.  Über  ben  'ÄHnbennterfd)ieb  ,^niifd)cn  33ifd)of  nnb  ^.^riefter 
fiebe  nntcn  beim  (Safroment_,  ber  "l-U-ieftermeibe. 

^d)olion  2.  Über  bic  übrigen  ()icrard)ifd)cn  ö)rabc  unrb  in  bcr 
Sel)re  üon  bcr  ^^.^rieftenocil)C  ba^o  9UHigc  gcfagt  merbcn. 

e)  d)  0 1  i  0  n  3.     4^  i  c   .>>  i  c  r  a  r  d)  i  e ,    ober    bie    l  c  1)  r  e  n  b  e   ^l  i  r  d)  c  s,^,,!,;^!!»^^  bcr 
n  c  r  I)  ii  1 1    fid)    a  l  ^    3 1  e  U  u  e  r  t  r  c  t  c  r  i  n    ß;  t)  r  i  ft  i    5  n  r    l)  ö  r  e  n  b  c  n  AMevovcijio  jm- 
^ird)e,  uu  c  (Sbriftn^^  al^>  .panpt    fid)  ;,  n    ben  (S3lanbigcn  ^^  ( .-,^^'"^-^"^^'"  ^^'^•rf'^• 
f  e  i  n  c  m    m i)  ft  i  f  d)  c  n   S  c  i  b  e    n  e  r  l)  ü  1 1 ,    alfo    mic    ber   ^^^t)rer    .yi    ben 
(Sd)ülern  nnb  bic  Urfad)c  ^nr  'ilMrfnng.    Traber  ift  ein  jebcr  nnr  babnrd)  C^lieb 
bcr  Ä^ird)e,  bajl  er  mit  bem  ^■iifd)ofc  bc^iebnng^omeife  bem  *»)3apfte  oerbnnbcn  ift. 

§  134.     ^ic  (^lieber  bcr  Slirc^c. 

55g(.  Palmicri,  De  Romano  Pontitice  pag.  190  sqq. 

^lUc  9J?en  fiten  Dt)nc  ^In^nabme  finb  bernfen,  (^Hiebcr..   ^^^   ^ 
bcr    ^\x  d) e    3 n    u>  erbe  n.     '-11^  i  r  f  l  i  d)  c    ::Üi  i  t  g l  i  e  b  e  r    finb    nur    bie       Mivct)c. 


478  ^on  bei-  .^ivc^c.    B.  3)le  iöevfai[ung  ber  ^ivcf^c. 

ÖJctauftcn,    iuchl)e    bcii  ÖHnitbcn    bcr  ^irdjc    bctenneii  iiub  biird)  ©efiorjain 
gegen    '^ifd)ü|    mib    ^iopft    bic  ©inljcit    imb    :i!icbc    bcunUjrcu,    aljo    lucbcv 
biird)  §iivcfic  ober  ^d)iv?nia,   norf)    burd)  (S^'foiniuunitatlou    uon  bcr    Siixdjt 
getrennt  finb. 
äi5evSt  uiv  ^H  U  c  ^J}^'n|d)en    [inb    bal)er    materia  remota,    bic  eben  bc^eidjnctcn 

.MivdKQetioit- -(S^liinbigcn    materia   p^'ojd^na    ber  ^tird)c.     ^H  n  0  ge )  d)  l  o  f  j  en   uon    il)r 
HC  ^uiibev.    ^-.jjj^  iinti)iii  bic  Ungctanftcn,  bic  .parctüer,   ^3  d)  i  0  nia  t  i  t  e  r  nnb 
ü^to  ni  m n n  i  ^  i  e r  t  e n ,    nid)t    aber  bic  2  n  n b  c r  ,    luo^n  and)    bic   nnr 
inncrlid)    Un     nnb    ^rrgliinbigen    geboren,    fonuc    and)    bic    ^)icpn)biertcn, 
uield)c  crft  bnrd)  ben   lob  uon  Ü()riftnv  nnb  feiner  .S^trd)c  getrennt  luerbcn. 
T>ie  ^iinber  gcl)brcn  fredid)  nid)t  ^nr  3cclc  bcr  ^ird)e,  ha  |ic  nid)t 
im  3tanbc  bcr  C^huibc    finb,  UHiI)rcnb    fic    ,;nni    ^Ocibc  ber  ^i(rd)c  gcl)i)ren, 
mcnn  fic  bcr  iinjlcrcn  fid)tbaren   C^3cuieinfd)aft  angel)ören.     llnfcr  ©atj  über 
bic  ÖHicbcr    ber  ^iird)C    beliebt  fid)    aber  lucber    anf  bic,    n)cld)c  nnr   bcr 
(Seele,  nod)  anf  bic,  iucld)e  bcin    ^eibe    nnb    bcr    Seele  bcr   ^'ird)e 
angcl)örcn,    fonbern  anf   alle,    U)e(d)c  Icbcnbigc  ober    tote  (^lieber  am  Öeibe 
ber  ^ird)e  finb. 
-dvi-tunbiva=  "T^er    !^Umium^>    für    nnfere    Xbefe    ergibt    fid)    aiuo    2d)rift    nnb 

l^ition  über  bie  Ürabition,  uuniad)  nnr  bicjcnigen  ÜHicber  bcr  .siirdjc,  discipnli,  tilii, 
fratres,  domestici  Dei,  tideles,  cliristiani,  saucti  n.  f.  lu.  finb,  bic, 
anf  ben  (5)rnnbftcin  ^^>ctri  nnb  bcr  xHpoftcl  gegrünbet  nnb  getanft,  bic  :^cl)rcn 
nnb  ©aluingen  ber  ^^(poftcl  nnb  il)rer  ^)iad)folgcr  befennen  nnb  baltcn. 
))lad)  ben  nändid)en  (^Hanbenvq neuen  aber  finb  bic  llngetanften,  .S^iirctifer, 
5d)i^5matifcr  nnb  (iTtommnni^icrtcn  Don  ber  Ätird)e  au€^gcfd)loffen,  tcine^iueg^ 
aber  bic  Sünber,  bic  ;>uiar  tote,  aber  in  nnb  uon  ber  ^vird)c  luicbcr  ,yt  cr^^ 
luccfcnbe  ^lieber  finb  nnb  bleiben,  bi^^  fic  cntiuebcr  uom  tird)lid)en  rHid)ter 
c^'fommnni^^icrt  ober  uom  gi)ttlid)cn  ^)iid)tcr  bnrd)  einen  nnglürffcligcn  ^ob 
uon  bcr  ^ird)e  abgcfd)nittcn  lucrbcn.  ^Dic  i^atcd)nmencn  tonnen  infofern 
5nr  ^ird)e  gercd)net  luerbcn,  alc^  fic  anf  ben  Eintritt  in  bicfelbc  fid) 
uorberciten. 

T^ic  Öcf)rc,  bajl  nnr  bic  ^^riibcftinierten  ober  nnr  bic  @crcd)ten 
uu  linriurfn  bu'  jnr  ^ird)e  gebi)rcn,  unbcrfprid)t  ber  lM)rc  ber  l)  e  i  U  g  e  n  S  d)  r  i  f  t 
'T'^ivriif'  {Matth.  a,  12;  13,  24  sqq.;  13,  47  sqq.;  22,  10  sqq.;  2o,  1  sqq.  n.  f.  lu.;, 
bcr  ßinfe^umg  be^  ^nßf af r amente^o  nnb  bcr  fteten  l'cbre  ber 
^?ird)e,  uicld)e  bic  l)ierber  gcl)örigcn  :3rrtümer  beö.pn^^,  Onc^^ncl 
nnb  ber  2l)nobe  uon  '^liiftoja  uernrtcilt  {]at.  ^^gl.  Conc.  Constaut. 
ai't.  1.  3.  5.  G.  21;  Bulla  Uniyenitiis  ?\\)\).  12 — 78;  Bulle  Auctorem 
fulei  Prop.  15. 


Mliebev  bi'v 


139i» 
Tiei^väboftinii'v 


^u  Jd)ve  trau  htv  ©imbe. 


^cr  tnnerlicf)c  ^^or^nng,  bitrd)  mctchcu  bcr  füiibdaftc  ^Jienjrf)  bcr  (Sr^  3ufammntf)ana 
(öfiiitg  (^f)rifti  tci(l)nf titj  iiürb,  []cifu  9^  c  d)  t  f  c  r  t  i  g  ii  n  cj ,  iiistificatio.     ^k-  mit  bou  fvüDevcn 
felbe  fommt,    iDcniiiftcin?'    bei    bcm  (Snüarf)fcncii,    511    ftonbc    biirct)    ba«?  ^w-     ~^'^  *" '""• 
inmiiicnnürlcn    bcr    c;öttlid)cii  (^mibc    iiiib  bcr    iiicii[d)Iid)cii  5rcitt)atigfcit  in 
bcr  $i?ci|e,    ha^  crftcrc    bic   abfolutc    uiib  primäre,   (entere   bic  relatioc  uiib 
icfunbiire  Urfnd)e  im]erc^^  .*pci(c^5  ift. 

'^tad)  bcr  öe()rc  uou  bcr  (Srlöfmui  biircl)  beii  'JJ(eiii'd)  gemorbeneu 
©ol)n  (S^otte^o  iiiib  uon  bcr  ^irdic,  bcm  ]'id)tbareu  9{eid)c  ßhrifti,  folgt  bal)cr 
bic  Mc^rc  öon  bcr  (^  11  a  b  e ,  bcr  9i  e  d)  t  f  c  r  t  i  g  11  it  g  inib  oou  beut  Ö  c  b  c  u 
in  bcr  @nabc  nnb  feiner  5rnd)t,  bcm  '-lu^rbi  enftc,  luoburd)  bic 
.^errfrfinft  nnb  W^  ^Heid)  Sl)rifti  in  ben  3ec(en  bcr  (Sin^'lnen  iicnuirftid)t 
nnb  bie  ";?lnfgabc  bcr  .stirdic  erfüllt  luirb. 

§  135.     'begriff  nnb  (Einteilung  bcr  65nat>c. 

5BgI,   ^einrirf),    2)ogmati|d}c    2;(ioo(oqii'    VT   §    305:    Mazzelhi,    De    gratia    Christi. 

i)isp.  1  a.  1. 

^a^  35>ort  gratia,  yip:z.  l)at  numnigfaltigc  '^-^cbcntnngcn.  'Dc^^idb  sj3ji,-,i,l.n„rf,  i^,.. 
fiel  eö  ben  .pärettfcrn  lcid)t,  baffclbc  jnr  ^H'rbcd"i(ng  ihrer  :3^rrtümer  jn -^^^'»■^^''^  jxratia. 
mi|lbrand)cn  nnb  llntnnbigc  ,^n  tiinfdien.  ^abnrd)  mürbe  cc^  notmenbig,  bic 
33cgriffc  ridjtig  ;,n  ftellcn  nnb  bnrd)  33eifiignng  beftimmtcr  ^eiuiorte  ^n 
unterfc^eiben.  '4)a()er  bic  üerfd)icbenen  (iintcitnngcn  ober  \Krten  bcr  ^nabc, 
mic  fic  bnrd)  bic  tbcotogifdjc  'iiMffcnfdjnft  nnb  teilmcife  bnrd)  bic  öef]r= 
cntfd)cibnngcn  bcr  ^iird)e  felbft  ben  uerfdiiebcnen  Irrtümern  gegenüber 
fij;iert  umrben. 

1.  ^iV$  ili}ort  gratia  l)at  fomül](  im  profanen  8prad)gebrand)  mie 
and)  in  bcr  ()ctligen  ^d)rift  nnb  bei  ben  '-Initern  iierfd)icbcnc  Öebentnngcn. 
(S^?  bebentct 

a.  h(\.§>  ^-IB  0  I)  Im  0  I  (en,  bie  (^5nnft,  bie  man  einem  anbcren  |ii)cnft.  ,,^.,^^j|^'*'--„..^,j,^, 
Qn  biefem  <cinne    rebct  man   foiuobl  uon   bcr  (^nabc    ober  %m\]i  O^ottc^^iiHUhnunbi^iunn 
—  Noe    invenit    gratiam    coram    Domino.      Gen.    6,    8;    Invenisti     ~Su^""^ 
gratiam   apud  Deum.    Luc.  1,  30  — ,  a(^^    oon  ber  (55nabc  ober  (Mnnft 
cinc§  iWenfd)cn,  namentlid)  eine^o  .v>ül)erge!relltcn.     Gen.  30,  27;  33,8; 
Ruth    2,    10.    13;    Esth.  2,    9.    17    n.  f.  m.     ^Diefcö  ^TUoblmoüen  fann 
t)crfd)icbene  (5)riinbe  {)aben.     (So  fann  reincö  'Boblmoüen  fein  nnb  lebig^ 
lid)  an§  einer  gan^    nn  ei  gen  n  ii  trugen    Siebe  l)crüorgel)en;    cy  fann  aber 
and)    bnrd^    bie  @üte    nnb  3d)bnl)cit,    bic  (^efinnnngcn    nnb    .'oanbinngen 
bcffen  l)ert)orgernfen  fein,   bcm  nuin   fein  Sol)ln)oÜcn  fdjcnft.     Tal)cr  mirb 
and)    bie,    Sicbx  nnb  (^nnft    I)ert)orrnfenbc    (5d)önl)cit  nnb  5(nmnt  mit 
bcm  59orte   gratia    bc,-;eid)net    {Ps.  44,   3;    Prov.  31,  30;  Luc.  4,  22), 

4>cinvid)  =  ^uVpcvt,  Äompenbium  bev  Xofliuatir.  II.  31^ 


1405. 
Gratia  iiicre- 


480  2)ie  Öc^rc  üon  ber  (^mhe. 

juie  and)    ber  X)an!   uiib    ber    SoI}n    für  (S^efimiungen    imb  .^anblungcn 
eine^>  anbcrcn  (Luc.  6,  32  sqq.)j 

Gratii"*^"^o>abc.  ^-  ^^^    ^"^    Irgeiib    luelrtjcut    3Bo()liroüen    benijenigcn,    Jiield)em    innn 

'mo()(  iinll,  gcfpciibete  ®abe,  mag  lum  biejclbc  511m  'Danf  ober  511m 
S  0  l)  n ,  über  mag  fic  aii^  reine  m  So  0  ()  l  m  o  U  e  n  gegeben  fein.  I^iefes; 
reine  ^^olilmoUen  unb  bie  an^^  il)m  gefd)enfte  ^abe  mirb  jebod)  üor  = 
^ng^iueife  (^nabe  genannt,  foirol)l  nad)  bem  profanen  mie  nad)  bem 
l)eiligen  3prad)gebrand}.     ^gl.  Bo7n.  11,  6;  Ephes.  2,  8. 

(MöttiicijriMmibo  '^'  ^^^^^f    ^JUUt    angeiuenbet,  bcbeutet    alfo    (5)  n  a  b  e    im    m  eiteren 

^liioDinjoüoii  (Binne  fomol)l  ha^  Si^oljlmoUen  ©otte^  geqen  feine  ^efdjopfe,    al^  bie 

'%oni^.^''"'  11»^  biefem  ^^ü^üuoüen  bem  ^efd)i)pfe  ^nfiiegenbe  '^solilt^at  ober  ©abe. 
,3111  engeren  v^  i  n  n  e  nnb  nad)  bem  gcu)öl)nlid)ercn  (3prad}gebrand)e  aber 
mirb  ba^  SBort  gratia,  x^P'?:  ©nabe,  ^nr  33c5etd)nung  ber  il^o^(tl)at  ober 
(^abz  angciuenbet. 

33eibccv  h<i\^  gi)ttlid)e  iß}o{)luuVllcn,  loie  bie  göttlid)e  3öo()ltl)at,  l)at 
feinen  (ei^uen  (S^rnnb  in  ber  abfohlt  reinen  i^ebe  (^otte^.  ^at)er  ift 
ba^>  (51)araftcriftifd)e  aller  göttlid)cn  (Knaben  in  il)rem  angegebenen  boppelten 
(Sinne  il)re  (^ratnitüt,  b.  l).  baj^  fie  rn  feinem  9kd)te  nnb  innbienfte 
be^  ©efdibpfeso,  fonbern  in  ber  freien  unb  reinen  ^eneüolen^  (^otte^g  iljren 
legten  @rnnb  \)([i,  h([^  fie  r  eine  ^5  ®  e  f  d)  e  n  f ,  bafs  fie  gratis  gegeben 
ift.  (^ott  fd)en!t  ben  (5^efd)öpfen  feine  ;^iebe  nnb  burd)  biefe  öiebe  feine 
Liebesgaben.     ^Hnci  Ö^nabe  fd)enft  (i^ott  ben  ©efd)öpfen  (S^naben. 

'4^aS  g  b  1 1 1  i  d)  e    '^i>  0  b  l  m  0 11  e  n ,  hivz^    nnerfd)affen,    emig,    mit  bem 

Hta- -ratia  göttlid)en  'Sl^efen  ibentifd)  ift,  loirb  gratia  increata,  h'\t  baranS  ent= 
fprnngene  Si^  ob  It  bat ,  metd)e  ein  opus  Dei  ad  extra,  etmaS  (Srfd)affeueS 
in  biefem  meitcreu  (Sinne  unb  etuui?  ;]eitlid)e«  ift,  gratia  creata  genannt, 
^er  5(iic^brud  gratia  increata  mirb  and)  in  einem  anberen  Sinne 
gebrand)t.  llJian  pflegt  niimtid)  fene  opera  Dei  ad  extra,  burd)  n)e(d)e 
@ott  fic^  felbft  feinen  (^efd)öpfen  fd)enft,  als  unerfd)affene  (^hmbe  5U  be^ 
^eidinen :  f 0  baS  f  ( e i f  d) geworbene  ^ 0 r t ;  ben  l)  e i  (i  g  e n  Ö^ e i ft , 
infofern  er  unS  gegeben  ift. 

X'ie  gratia  increata  in  biefem  Sinne  ge()ört  alfo,  infoferu  fie  ein 
'Ber!  (Spottes  ift,  ,^ur  gratia  creata  in  bem  oben  angegebenen  (Sinne, 
^n  biefem  gembl)ulid)eren  Sinne  nebmen  nur  l)ier  ha^t^  $ßort  gratia  creata. 
3.  "^k  gratia  creata,  alfo  hk  gniibige  @abc  (^otteS,  ift 
a.  gratia  naturalis.  9iatürlid)e  (S^naben  finb  alle  il)rem  S5>efen 
nad)  uatiirlid)en  iii^obltl)aten  ^otteS.  5(lle  iBerfe  ber  Sd)öpfung,  @rl)altuug 
unb  natürlid)eu  '^^srooibeu,^,  moburd)  bie  @eid)öpfe  il)r  natürlid)eS  ^afein 
unb  ibre  uatiirlid)eu  S^oüfonnneul)eiten  empfangen,  lonnen  in  biefem  Sinne 
als  ©mibe,  niimlid)  als  natürnd)e  (^nabe  be5eid)net  merben.  Qu  biefem 
Sinn  mirb  5.  ^.  bie  Unfter  blid)teit  ber  Seele  nnb  ber  (£'ngel  eine 
©mibe  genannt  (n.  662 1.  J^u  biefem  Sinne  ift  and)  alleS  2öirflid)e  burd) 
bie  (^nabe  beffen,  ber  allein  oermöge  feines  SBefenS  ober  oon  Ta\i\\x  \mxh 
lid)  ift.  ^arin  beftaub  nun  ber  plumpe  ^J^ifsbraud),  ben  bie  alten 
•^^elagianer  unb  bie  mobernen  9ia  ti  0  n  a  liften  unb  9^atura(ifteu 
mit  bem  SBorte  ©nabe  trieben:  fie  bef,eid)neten  niimtid)  unter  Sengnung  ber 
übernatürlid)cu  ©nabe  bie  natürlid)e  (^nabe  einfad)  als  (53  w^^'t^t  nnb 
geben  üor,  l)ierburd)  merbe  ber  d)riftlid)e  (^nabenbegriff  erfd)öpft.  Qm 
engereu  nnb  gemül)nlid)eu  (Sinne  mürben  febod)  bie  natürlid)cn  ©aben  uid)t 
(S^nabe    genannt,    fonbern    oielmel^r    üou    Sd)rift,    ^Hitern    unb   "Ibeologen, 


MOC). 
ratia  ua- 
tnraJis. 


14(»it. 
latia interna 


§  135.    53cgriff  unb  ©inteifung  ber  ®nobe.  481 

fotric  im  !trrf)Iirf)cn  @|3racf)gebraud}  aU  52  a  t  u  r  ber  (5)  n  a  b  e  g  e  g  e  n  = 
ü  b  e  r  g  e  ft  e  ( 1 1 ; 

b.  gratia    supernaturalis,     Ü  b  e  r  n  a  t  ü  r  ( t  d)  c   Knaben   finb    ade  oratla^super- 
SßoI)(tl)aten,    XoM)t  über    jeg(id)Ci3  i^erinögen   ber   b(o|3cn  9?atur  fd)ted)tl){n    natmaiis. 
erf)abcn     unb     ber    9?atiir     itidjt     gcfd)ittbet    finb,    dona    naturae 
superadditüj  non  dehita.     i^gl.  §  83  ff. 

4.  '^ie  gratia  siipernatiiralis,  uie(d)c  im  meitcren  ©iune  a((e  über- 
natürtidjen  ^^ol)(tI)ateu  (S^ottef^  in  fid)  begreift,  gan5  befonber^>  aber  bie 
(S^nnbe  ßt)rifti :  Appariüt  gratia  Dei  Salvatoris  nostri  omnibus 
hominibus.  Tit.  2,  11;  Lex  per  Moysen  data  est,  gratia  et  veritas 
per  Jesum  Christum  facta  est.     Joann.  \,  17,  ift  miebernm 

a,  gratia    externa,      ÜbcrnatiirUd)c    iinf^ere  Knaben    finb  aüc    nur    G,..,\ffex- 
Don  außen,    burd)  ^clebrung,  33eranfd)anlidmng,  (Srmcdung  5unäd)ft  natür^     '  tenia. 
lidjer  %\\z\Xt    ober  SBiücn^bcftimmungen,    auf  un^^    unb    ^u    unferem    über- 
natürlidien    .peile    mirfenben    übernatürlid)en    Cffcnbarungen    unb    ^^eran= 
ftaltnngen;  mie  bie  äußeren  Offenbarungen  ö)ottec>  im  ^}3arabicfe,  bie  iiugeren 
Cffcnbarungen  unb  fid)tbaren  iibernatürüdjcn  ©reigniffe  bco  'Eliten  leftamente-o, 

"^xt  ;^el)ren,  33cifpiele  unb  ^ii^unber  (Sbrifti  unb  feiner  .peinigen,  bie  ilird)e  mit 
alten  i^ren  fid)tbaren  iiHn-anftaltungcn,  bie  ^aframente,  infomeit  fic  fid)tbare 
3eid)en  finb  unb  als;  fotd)e  and)  pfijdjologifd)  mirfcn,  bie  beilige  3d)rift,  "^xt 
^rebigt  be^  (Siuiugelinm*^ ; 

b.  gratia  interna.  Xk  inneren  iibernatiirlid)cn  ßhuiben  finb^^ 
alte  irgenb  uüe  auf  ba^o  iibernatürlid)c  .v>eil  ab^^ielenben  innerlid)en  ®aben 
unb  ©inmirfungen  (Mottec^  auf  bie  ^ecle;  mie  \>k  übcrnatürlid)cn  unb  ,5um 
2;eil  and)  bie  präternatnralen  (^aben  bec^  llrftanbeo,  bie  attuale  unb  bie 
I)abitnale  @nabe,  bie  eingcgoffenen  ^ugenbcu,  bie  (ibari«men,  aber  aud) 
jene  befonbere  ^nneuiobnung  ©ottcv,  in>öbe|onbere  bec^  bciligen  ©eifte^, 
in  ber  3eele,  me(d)e  mau  ah^  gratia  increata  in  biefem  engereu  ^inne 
be^eidinet. 

92ur  \>k  innerlid)e  (^^nabc  uurb  (^uiabe  im  engften  unb 
etgenttid)en  2iuue  genannt.  3ie  ift  genuMut,  uienu  bie  t)eiligc  Sd)rift 
unb  hk  ^ird)e  oon  ber  (S)nabe  reben :  baber  fprid}t  bie  ^un-mutung  ftet^> 
für  biefe  53ebentuug,  uicnn  in  ber  beiligen  ®d)rift  unb  in  fird)lid)eu 
5(utoreu  unb  Urfunben  uon  (^nabe  bie  ^)iebe  ift.  Qu  biefcr  33e,^ie()ung 
l)at  ber  atte  unb  neuere  "^J^elagianiemnc^  mit  ben  ii  u  n c  r  li  d)  e u  ü  b  e r  = 
na  türHd)eu  (Shuiben  bcufelben  ^^^if^brand)  ^nr  33eeintriid)tignng  ber 
iunerlid)cn  (^nabe  getrieben,  mie  er  biefc^  mit  ber  natürtidjen  öhmbe  t()at. 

5.  ^ie  gratia  super  naturalis  interna  ift 

a.  gratia   gratum   faciens.     Unter  biefer    uerftebt   man  jebe  über=  ^ 
natürliche    innerlid)e  (^^nabe,    meUbe  i()rer  nddiften   S3eftimmung    nad) 
unb  unmittelbar  auf  bie  .v^eilignng  unb  bie   emige    5eHg!cit 
il}re§    (Smpfiingerg   unb    eubjette^o  abhielt; 

b.  gratia  gratis  data,  b.  ().  jene  übernatürlid)en  unb  inneren  , 
©nabeugaben,  uie(d)e  <^  u  n  ii  d)  ft  unb  u  n  m  i  1 1  e  (  b  a  r  uid)t  \>at^  §eil  ibres 
©mpfiinger^  unb  3ubjette^,  fonbern  hat^  |)eit  anberer,  ber  ^lird)e,  ber 
®efamtl)eit  be,5it)ecfen.  Cum  gratia  ad  hoc  ordinetur,  ut  liomo  redu- 
catur  in  Deum,  ordine  quodam  lioc  agitur,  ut  scilicet  quidam  per 
alios  in  Deum  reducantur.  Secundum  hoc  igitur  duplex  est  gratia, 
una  quidem,  per  quam  ipse  homo  Deo  coniungitur,  quae  vocatur 
gratia  gratum  faciens;  alia  vero,  per  quam  unus  homo   cooperatur 

31* 


1  110. 
tia  fjratuni 
faciens. 


1  in. 


(lat; 


1112. 


482  3)ie  Öef)rc  öon  ber  ©nobc. 

alteri  ad  hoc,  quod  ad  Deum  reducatur;  huiiismodi  autem  donum 
vocatur  gratia  gratis  data.     S.  Th.  1.  2  q.  111  a.  1  c. 

Obuiol)l  iiüiiüid)  nüc  Ohinbc  gratis  gcfd)cnft  ift  {Rom.  3,  24j,  fo  tDcrbcn 
bcniiod)  nad)  i^om.  12,  6:  Habentes  donationes  secundum  gratiam, 
ey^ovzBC,  y^aploixT.zcc  y.aia  ty^v  xapiv  tv/^  ooikTaav  y^[x'.v,  joiüic  nad) 
1  Cor.  12,  7:  üiücuique  datur  manifestatio  Spiritus  ad  utilitatem 
imb  1  Petr.  4,  10:  Unusquisque,  sicut  accepit  gratiam,  in  alteiu- 
trum  illam  admiinstrantes,  sicut  boni  dispensatores  multiformis 
gratiae  Dei,  jene  (Mnabcugnbcn  in  bcfoiibcvcr  ^Bcifc  gratiae  gratis  datae 
ober  nud)  Sl)nri«mcn  cicnnnnt,  m\d)c  3uuiid)ft  niri)t  ^niii  heften  bcg 
(Smpfiingcr^^,  foubcru  bcr  C^cfamtlicit  gegeben  u^erben,  mögen  fic  nun 
lUifKV  orbent  H  d)e  nnb  uum  ber  bare  ober  für  hiv^^  ^eben  ber  ^ird)e 
in  0  r  b  e  n  t  U  d)  e  r  nnb  r  e  g  e  l  in  a  |1  i  g  e  r  Sei  je  uerlieliene  nbernatnrlid)e 
^aben  nnb  Prüfte  für  befrimmte  33ernfcmrten  nnb  !Il)titigfeiten  fein. 

<Sotrf)er  (Sl)arit^nien  ,^iil)lt  ber  1)1.  "^^Isanhic^  nenn  auf:  Alii  quidem 
per  Spiritum  datur  sermo  sapientiae,  alii  autem  sermo  scientiae 
secundum  eundem  Spiritum,  alteri  fides  in  eodem  Spiritu,  alii 
gratia  sanitatum  in  uno  Spiritu,  alii  operatio  virtutum,  alii 
prophetia,  alii  discretio  spirituum,  alii  genera  linguarum,  alii 
interpretatio  sermonum.  1  Cor.  12,  8  sqq.  ))lad)  ber  xHnsIegnng  be^> 
1)1.  Xboniac^  (1.  2  q.  111  a.  4  c.)  be,^iel)en  fid)  non  biefen  (Ibarienien 
fides,  sermo  sapientia  nnb  sermo  scientia  anf  bic  ^^^e^^iY^^rZo  cogni- 
tionis  divinorum,  gratia  sanitatum,  operatio  virtutum,  prophetia  nnb 
discretio  spirituum  anf  bie  confirmatio  doctrinae,  cnblid)  genera 
linguarum  nnb  interpretatio  sermonum  anf  '^k  jiropositio  doctrinae. 
Später  (v.  28)  fügt  bcr  5lpoftel  nod)  bei :  Apostolatus,  opitulationes 
nnb  gubernationes.  5BgI.  Eph.  4,  11.  (2d)on  au^  biefeni  91ad)trag  gcf)t 
beroor,  ^([^  ba^  ^Hn-,^eid)ni^  (1  Cor.  12,  8  sqq.i  nici^t  crfd)öpfenb  ift,  menn 
ev  and)  ein  gröf^erev  3i)ftcni  uon  (£()ari^oinen  entbdlt. 

Ta  bie  gratiae  gratis  datae  nid)t  iine  bie  gratiae  gratum 
i)7r  VirnviTiiuMu  facientes  ben  (Empfänger  unmittelbar  l)eiligen  nnb  mit  %oX[  vereinigen, 
fonbern  .>nnäd)ft  nur  gegeben  finb,  nm  anbere  ,^nr  .^eilignng  jn  bi^ponieren, 
fo  finb  fie  oon  m  i  n  b  e  r  e  m  ifö  e  r  t  e  nnb  befi^en  eine  geringere 
iiBürbe,  aU  lct5tere.  ^ae  ift  and)  anebrüd(id)  in  ber  beitigen  Sd)rift 
anc>gcfprod)en.  ^cr  .S^crr  fclbft  erma()nt  feine  :3ü^^9^^V  V^  foüten  nid)t 
fomobi  über  bie  il)nen  oerlicbcnen  (^baric^mcn  fid)  freuen,  al?  über  bie  6hiabe, 
bie  fic  f^nm  cmigen  l^^bcn  fül)rt :  In  hoc  nolite  gaudere,  quia  Spiritus 
vobis  suV)iciuntur;  gaudete  autem,  quod  nomina  vestra  scripta  sunt 
in  coelis.  Liic.  10,  20.  Unb  ber  Slpoftel  mal)nt:  Aemulamini 
carismata  meliora.  1  Cor.  12,  31.  dinen  ireit  I)errlid)eren  ii}eg  null 
er  .geigen,  ben  iiikg  ber  ^'kIk,  o()ne  ireld)c  alte  (^nabengaben  nid)t  ^nm  .v»ei(e 
fül)ren:  Excelleutiorem  viam  vobis  demonstro  ....  Silinguis 
hominum  loquar  et  angelorum,  caritatem  autem  non  habeam,  factus 
sum  velut  aes  sonans  aut  cymbalum  tinniens.  1  Cor.  12,  31;  13,  1. 
il^gi.  and)  13,  2.  3.  $ier()er  gel) ort  and)  hk  25>arnnng  ^{)x\\ix  Multi 
dicent  mihi  in  illa  die:  Domine,  Domine,  nonne  in  nomine,  tuo 
prophetavimus,  et  in  nomine  tuo  daemuuia  eiecimus,  et  in  nomine 
tuo  virtutes  multas  fecimus?  Et  tunc  confitebor  illis:  Quia 
nunquam  novi  vos,  discedite  a  me,  qui  operamini  iniquitatem. 
Matth.  7,  22  sq. 


lll.S 

Sinnt  ulI^  'ii^iivbe 


§  136.    9?äf]ere  ©nttüicfehntg  be5  53egriff§  ber  ü6ernatür(tcf)en  inneren  @nabe.      483 


1414. 


T)a  bie  gratiae  gratis  datae  ^um  9(U^en  anberer  gegeben  iiHH-ben,  ^.^  Göavi-^mcu 
fönnen  fie,  obiiHiI)!  in  ber  D^egel  beii  bitten  unb  Zeitigen  i)ov5iig^*i"'t>  bie  sanbcv. 
ineife  befd)iebcn,  borf)  aiid)  Sünbevn  niib  33eniior feiten  5U  teil  tt>erben. 

Sa§  bcn  S  p  r  ü  rf)  g  c  (1  V  a  n  cf;    betrifft,  fo    ift  ju  bcinerfen,   bnß  bcrfelbe    in  bent        ^  i-üo- 
angegebenen  @innc    feit    bent    M-    2:  t)  0  ni  a  ^  feftftebt.     9fn  iinb  für  fid)  ift  jebe  (S^nabe,  ^^\^  fc?'(S"i 
and)  bie  g-ratum  facieus,  lueil  von  Ö5ott  gratis  gefcf)entt,  gratia  gratis  data,    ^nbeni  narfit)om2pvnd)= 
man  bann  aber  jene  ®nnben,  bie  man  gratum    facientes  nannte,    an^fcf)icb,  blieb  ber      ßcbvaud). 
gemeinfnme  ''^JJame  gratia  gratis  data  für  jene  ©nacengaben  übrig,  bie  nirf)t  gratum. 
facientes  finb. 

Senn  baber,  mie  e^  uon  nmnrf)cn  älteren  Sdbotaftifern  gefdjaf),  ber  9(n§brnrf 
gratia  gratum  faciens  uor^ng-ameifc  jnr  ^e^eicfjnnng  ber  gratia  hahitualis  o^er 
sanctißca/is  gebrandet  mirb,  fo  fallen  nnter  ben  5(nibrmt  gratia  gratis  data  and) 
bie  ^itr  Vorbereitung  anf  bie  9icd)tfertignng  gegi^benen  a  f  t  n  e  1 1  e  n  ®naben.  ®a 
übrigens  and)  biefe  (i^naben  bie  Heiligung  ibreS  (Smpfängcr^3  nnmittelbar  bejmorfen,  fo  ift 
flar,  ha^  ^wax  nid)t  ber  D?ame  gratia  habitualis,  mobl  aber  ber  2(nSbrnrf  gratum 
faciens  ober  and)  sanctificans  anf  fie  angemenbet  nnnben  fann,  nur  nid)t  in  bem 
eminenten  Sinne,  mie  biecs  bei  ber  gratia  habitualis  ber  ^afl  ift.  3)a  fid)  nnn  längft 
ber  @prad)gcbraud)  bal)in  feftgoftcllt  bat,  '^<:\\  ?tn!§brncf  gratia  saiictip'cans  nnr  für 
bie  gratia  habitualis.  ben  5(nSbvucf  gratia  gratum  faciens  aber  iomol)l  für  bio 
gratia  habitualis,  alö  für  bie  gratia  actualis  },n  gcbrandjcn,  fo  ift  an  biefein  biird)an§ 
jmecfmäßigcn  Spradjgebrand)  feft^ibaltcn.  ij^e.^üglid)  ber  3ad)e  felbft  bat  nie  eine  ä)?einungä== 
t)erid)iebenbeit  beftanben.     Vgl.  .s5  e  i  n  r  i  d) ,  a.  a.  O.  6.  470  ff. 

6.  ^ic  oratia  gratum  fciciens  luirb  eingeteilt  in 

a.  gratia    originis^    originalis,    gratia    creatoris    gleiiijbcbcntcnb  Gratilull-i-inis 
mit  originalis    (benn   and)    bie  gratia  naturalis    luirb  gratia  creatoris     -  s^/^^t7a 
genannt);     gratia     saidtatis    nnb    gratia    Salratoris,    Christi,    recii- 

perata,  medicinalis.  Über  bie  nr  f  pviin  gtidi  e  (*')crcd)tigtcit  f.  i?  84  ff. 
1)ie  gratia  Salvatoris  luirb  bent  fünbigcn  lU'enid)en  trolj  feine^^  Ü)?if^ 
öerbienfteg  nnb  megen  bef>  i^erbicnftec^  ß^^rifti  luieber  oerUcfjen  ^nr  SKieber^ 
^erfteKnng  be§  ücrtorcnen  Cs^nabcnftanbev  ober  ber  ncrberbtcn  i>tatnr. 
5Bät)renb  bat)cr  bie  gratia  originalis  ber  ^latitr  nur  ,;nr  iiberitatür(id)en 
^ercd)tigfeit,  be;^iet)nngvuicife  ,^nr  präternatnralen  ^crüoKfoiiiinniing  ber 
^D'iatnr  gegeben  nnb  infüfern  nnr  gratia  elerationis  ober  elerans  wav, 
mnj3  bie  gratia  Christi  nid)t  blon  bie  iibernatürtid)e  (^)cred)tigteit  ücr= 
leiten,  fonbern  and)  bk  Ungercd)tigteit  nnb  35erberbnie*  ber  ©iinbc  anf^cben 
nnb  infofern  nidjt  bloß  elevans,  fonbern  and)  medicinalis  fein; 

b.  gratia    actualis    nnb  hahitualis.     Actualis,    luirftid),    f)ciHt,^.i..^,i|^'*.[.!ti,a]is 
bk    (^nabc,    infofern    fie    bie     übcrnatürlidje    Urfad)e    guter    5(fte,    hahi-  -  iiabituaiis. 
tualis,  infofern  fie  bie  übernatür(id)e  llrfad)e  eine§  guten  .sj^ibitn^^ ;  b.  ().  be^ 
Qiiftanbe^o  ber  nbernatiirlid)en  (^)ercd]tigfeit,  (S)ott4Bo()lgefä(ügfcit  nnb  kinb* 

fdjaft  ®otte^3  ift.  l^e^3l)alb  luirb  and)  nad)  beut  bcntigen  Spradjgebrand) 
gan^  allgemein  bie  gratia  hahitualis  <\U  gleidjbebenbenb  mit  gratia 
sanctificans  betrad)tct.     53g(.  n.  1415. 

§  136.     ^JJn()crc  (^ntiuicfclnufi  bc^  ^er^riff^  ber  überuatürlirfjcn 
inneren  Ohiabc. 

Vgt.    §einrtdj'®ntberlet,    3)ognmtiJd)c    Xbeologie    VIII    §   389.      Mazzclla,    De 
gratia  Christi.  Disp.  1  a.  2. 

I.  ^ie   ^htabe   ift   ein   G5efd)enf   (^otte?^. 

1.  $ßenn  alle^,   iua§   bie  (55efd)öpfc  finb    nnb  l)aben,  in  feinem  tcl^ten  3^^,,.  ,_,|.;.|,'^;f,  f,„t 
©ritnbe    ein  ®cfrf)enf    ber    Qi)tt(iii)en  53cneuokn;  ift,    fo    ift    c^^  bod)  bie  reinaid  rhvjt 
(S)nabe  m  etner  gan^  beionberen  2Bci|e,  tniofern  ber  lDten|d)  m  temcr  ^bct|c 
unb  in  feiner  33e5ie^nng  ein  ^l  e  d)  t  auf  bie  (5^nabe  f)at,  lueber 

a.  fraft   feiner   ^Htur;    benn  uermöge  fetner  9^ttur   ()at   jcbc^ 


1420. 

GÖviftu^j  in  bio 

causa  iiieri- 


484  2)ie  Öctjre  öou  her  @nabc. 

iBefeii  nur  auf  ba^  jur  ikmirflic^ung  feinei*  natürltrfien  33efttmmimg  9^ot= 
luenbige  (debitum  naturaei  einen  5(njprucf).  ^ie  Ö^nabc  aber  tft  etma^ 
Übcrnatnrnd)e§  nnb  übcrfteigt  jeben  Hnfprud)  nnb  jebe^  notiuenbigc 
iöcbürfniio  bcr  9^atnr,  al^  [oldjer,  omnem  exigentiam  naturae,  iDie 
bic  !I()eo(ügcn  fagen.  @ic  tft  bal)er  ein,  ber  Statur  ni(^t  gcfrfjnlbetcö 
nnb  il)r  Ijin^ugefügtcö  ®efif)ent:  donum  naturae  superadditum,  non 
debitum;  nod) 

b.  fraft   ein  CO    ^erbienfte^.    X)at)ün  unten  bei  bcr  (^ratnitiit 
ber  (t'^nnbe. 
^  i«!'.'-  2.  ®  0  1 1    i  f t    b  i  e    b  e lu  i  r  f  e n  b  c    U  r  f  a  cl)  c ,    causa    efficiens    et 

c-AxiL  v{L\ens2)nnci2)cilis,  ber  (^nabe,  nnb  nur   ^ott   fann  e^  fein;  benn 
bcv  L^imbc.  ^    (^^^pjj  a\{m\  tann  innerlid)  auf  ben  erid)affencn  (^eift  cinmirten  nnb 

nanientlid)  otjne  i^keintrtid)tigiing  feiner  ^n-ciljcit  bcn  äi^iüen  bciuegcn  ; 

b.  (5^ütt  allein  fann  ba^o  (^cfdjöpf  -yi  nbcrnatürlidjcn  5(ften  nnb  einem 
übernatürlid)en  .^abitnc^  crl)eben;  benn  bao  Übernatürtidie,  h'n  Xeilna^nie 
an  ber  göttlidjcn  'Jiatnr,  iiberfteigt  ja  fd)(ei1}tl)in  bie  natürlid^e  ^raft 
etnc^^  jeben  Gkfdjopfe^o.  Nulla  res  potest  agere  ultra  suam  speciem, 
quia  semper  oportet  quod  causa  potior  sit  elfectu.  Donum  autem 
gratiae  excedit  omnem  facultatem  naturae  creatae,  cum  nihil  aliud 
sit  quam  quaedam  participatio  divinae  naturae,  quae  excedit 
omnem  aliam  naturam.    S.  Tli.  1.  2  q.  112  a.  1  c. 

3.  Causa  meritoria  bcr  6)nabe  ift  ber  (^ottmenfd)  ß^riftuö, 
ba    ber    ©ol)n  (Mottec;    (\U    ?J^cnfd}    nn^i    alle    (S^nabcn  Dcrbient  ^at.     3Sg(. 

tona^nwnabr.j^^^j^j^  u.  1065  ff.  9htr  auf  Qoxwwh  bcö  ^^erbicuftc^  e()rifti  nnb  in  ^raft 
feiner  ©nabe  fann  ber  (^5crcd)tfertigtc  ein  augmentum  gratiae  üerbienen. 
5?gl.  unten  bie  lki)re  ooni  ^^crbicnfte. 

Tic  ^nl^rdicit  '^'  ^^i'i)^UUf  tonnen  nur  cdiis'de  instrianentales  ber  ©nabe  fein, 

aininiuub'i'ic  b.  t).  9}Nttel,    bnrd)  meldte  G)ütt  nad)    feinem   'ii>ol)(gefallen    feine   ©nabe 

?ausarinst?u^i*«^i"  instTumentaliter  anbcren  @efd)öpfen  mitteilt.  @^  ift  aber  bie 
mentales bcv  ?3? c u f  d)  l)  c  i  t  (5f)rifti  (\\t>  ]M)t  bic  u u i HC r f  a ( c  causa  instrumentalis 
bcr  C^^nabe,  fcfnnbärc  nnb  partifniäre  instrumenta  gratiae  finb  bie 
^aframente.  58gl.  Conc,  Trid,,  Sess.  6  de  iustitic.  c.  7 ;  and)  fann 
Q^Sott  icbc!o  (^efd)öpf,  5.  S.  bie  (5ngc(,  ^n  einem  ^nftrnmcnt  feiner 
©naben  mad)en. 

xie causa fina-  ^^'  ^ausa    finalis    bcr     Ö^nabe  ift     bie    (^l)re    (^otte^    nnb    bie 

lis  bcv  önabc.  :p  c  i  t  i  g  u  u  g    ber    i))l  c  n  f  d)  e  n. 

II.  ^ i e  (^  n a b e  i ft  eine  i n n e r li  d) e  ^ahc  (kS  ottt^,  donum 
iyiternum. 

iic(S5S"ctanv^  1)ie  (^nabc  ift  ein  ^,?(nef{u|l  ber  gött(id)cn  !i?icbc.     ^ic  göttlid^e  ^kht, 

bem  :)jjcnfii)olr  mc(d)e    bcHi    ll}knfd)cn  (^ntc^    mill,    bemirft    aber    and)  ha^,  maö   fte   mitt. 

ISam'v'^unb  ^.    §    34.      ^cöl)alb    bciuirft    ober    fet^t    bie    (^nabe    immer    etnja^     in 

5  a  l  f  c^  ift  ba^cr  bie  öcl)rc  ber  "»ß  e  ( a  g  i  a  n  c  r  nnb  ber  9^  e  f  o  r  m  a  t  o  r  e  n , 
bic  %\mU  fei  Icbtglid)  tixmt^  in  d^ott,  niimtid)  ba^^  35^oll(iuottcn  C^^ottes, 
bcr  favor  divinus  mere  externus  ober  bie  9^id]tiinrcd)nnng  ber  vSünbe. 
W\i  -}icd)t  mürbe  ba(}er  ber  11.  ^afe  beö  C^ncönel  üon  ber  ^irdje 
ucrnrteitt:  Gratia  non  est  aliud  quam  voluntas  Del  omnipotentis 
iubentis  et  facientis.  quod  iubet,  nnb  cbenfo  ber  19.  @a^:  D^i 
gratia  nihil  aliud  est,  quam  eins  omnipotens  voluntas ;  haec  est 
idea,  quam  ipse  Deus  nobis  tradit  in  omnibus  suis  Scripturis. 


§  136.    ■!fl'dijext  (SnttüicfeUmg  be0  Begriffs  ber  übernatürlichen  inneren  ®nabe.      485 

Merbingö    ift    bie  @nabc    ^uerft,    mit  eh)tg,    a(g  5Bof](U)o((eu  in  ^„^„[/fevn  bic 
(^ott,  aber  ba^  göttit(J)c  '-llHi^tuioIIcn  ift   nad)   nugen  imb   in   ber   ße  i  t^^J".«^'^.^^j^>i'io."»i' 
mirffam.     ^Unnt  aV]o   ^ott    einer  Ä'rentnr  @nte^,    ^ier   ba§>    übernatiirUd)e    '"^''""^■ 
£)eil,  und,  (o  nnrft  er  nud)  in  il)r  bn^  @nte,  ba§  er  U)i((.    Est  differentia 
attendenda  circa  giatiam  Dei  et  gratiam  hominis;  qiiia  enim  bonum 
creaturae    provenit    ex   voluntate   divina.   ideo    ex    dilectione    Dei 
qua  vult    creaturae    bonum,    profluit    aliquod    bonum    in   creatnra. 
Voluntas  autem  hominis  movetur  ex  bono  praeexistente   in  rebus.; 
et  inde  est,  quod  dilectio  hominis  non  causat  totaliter  rei  bonitatem, 
sed    praesupponit    ipsam   vel    in    parte  vel    in  toto.     Patet  igitur. 
quod  quamlibet  Dei  dilectionem  sequitui'  aliquod  bonum  in  creatnra 
causatnm   quandoque,   non  tamen   dilectioni   aeternae    coaeternum. 
S.  Th.  1.  2  q.  110  a.  1   c. 

III.  ^  i  c  (^  u  n  b  e  i  ft  eine  innere  üb  e  r  n  a  t  ü  r  l  i  d)  c  (?)  a  b  e , 
donum  interniiw  supernaturale. 

1.  @g  gibt    nämlid)  eine    boppeltc    Viebe,    ein    boppelte^^  ^i?ot)(>  nc  iiipcmeiue 
ivoKen  (^ottCig:  "Sc'''ätu-'i' 

a.  b  n  c^  n  1 1  g  eni  e  i  n  e,  burd)  uie(d)e^i  (5kitt  alle  ilreatnren  liebt  unb 
ilincn  i^r  nntürlid)ec^  ^ein  nnb  ilire  natürlidie  C^^nte  iierlcil)t. 
Differens  consideratur  dilectio  Dei  ad  creaturam:  una  quidem 
communis,  secundum  quam  diligit  omnia,  quae  sunt  ....  secun- 
dum  quam  esse  rm^^/y^/e  rebus  creatis  largitur.  S.  Th.  1.  2  q.  110 
a.   1    c; 

b.  bie  befonbere  5i?iebe,  bnrd)  iucld)e  6kitt  bie  oernünftige  Mreatnr 
über  il)r  natürlid)e^3  Vermögen  l)inanc>  ^n  bijljerer,  ii  b  e  r  u  a  t  ü  r  l  i  d)  c  r  X  e  i  l  - 
nal)mc  an  beut  göttlid)en  eein  ober  ber  göttltdjen  (Mute  erbebt. 
Alia  autem  dilectio  est  specialis,  secundum  quam  trahit  creaturam 
rationalem  snpra  conditionem  naturae  ad  participationem  divini 
boni;  et  secundum  hanc  dilectionem  dicitur  aliquem  diligere  sim- 
pliciter,  quia  secundum  hanc  dilectionem  vult  Dens  simpliciter  crea- 
turae bonum  aeternum,  quod  est  ipse.     8.  Th.   l.  2  q.  110  a.  1   c. 

jDicfe  Xeilnabme  am  bonum  divinum  intrb  in  il)rer  33o(lenbinig  in 
statu  termini  gloria,  visio  heata;  in  statu  viae  aber  übernatür^ 
li  d)  e  (M  ercd)ti  gleit  ober  .V)^i^igf  <^if  genannt,  "^xt  inuerltd)c  nnb 
übernatürlict)e  göttliche  (Ml'^t  aber,  UHidjc  biefe  nbernatürlirf)e  (Mered)tigfett 
mib  .peiligfeit  beiuirft,  beyebnng^uuMJe  auf  fie  vorbereitet  ober  fie  ^ur 
aftuellen  i^etl)iitigung  befiiljigt  nnb  bemegt,  beifU  überuatürlid)e  (Mnabe 
im  engeren  Sinne. 

2.  Tser  33euui^  be^3  @cfagtcn  ergibt  ftd) 

a.  aiiC^   ber   belli  gen   3c^rift,  nnb  5n)ar  au^  all  jenen  Stellen,  j^^^,  ü'^^^^llj^ti^., 
tücldje   ber   ^nabe   ^eiligenbe    ilraft    .yifdireiben,  5.  33.  Act.  20,  32  ;f^*fl■itbcl(^inabo 
J^om.  5,  15-21;  6,  1—23;  1  Cor.  6,  11;  Eph.  2,  5;  Tit,  2,   11.  14.  ''''aVrifu 
T)ieie  burd)    bie  (^nabe    beiuirfte  .Viciligfeit    be;^eid)net    ber    \){.    '^^etriic^    al£i 
consortium  divinae    natiirae    (2  Petr.  1,  4;    nnb    ber    ^l.  ^}3anlnv  al^^ 
eine  fo  innige   ^erbinbnng  mit  (Mott,    baj3  burd)   biefelbe  ®ott  nnb  ber  93e= 
gnabigte  gleidjfam  e  i  n  @eift  finb :    Qui  adhaeret  Domino,  unus  Spiritus 
est.      1    Cor.    6,   17.      @g   ift   nämlid)    bie   ,p^'^^J9'"^9    ^^'^    (ibi'ifteu    eine 
Heiligung    burd^    ben    bettigen   ®eift    nnb  _  in    beut    beiligen    (Meift.      l^ie 
golge    baoon    ift    jene    ü b e r n a t ü r Ii d) e    ä f) n  1  i d) ! e i t   ber   Kreatur   mit 
©Ott,  burd)  n)eid)c  biefetbe  ein  Äinb  @otte^    ift;  bie   S^oUenbung  biefer 


486  2)ic  Öc!}re  uoii  bcr  ®nabe. 

5ifin(irf)fcit  iinb  5?inbfdiaft  aber  ift  bie  (5Uoric,  in  bcr  mir  (^ott  frfinucn 
itiib  in  fein  53ilb  gleirlijnm  transformiert  merbcn:  Nunc  lilii  Dei  suinus, 
et  nondum  apparuit  quid  erimus.  Scinius,  quoniam,  cum  apparuerit, 
similes  ei  erimns.  quoniam  videbimus  eum  sicuti  est.  1  Joami.  3,  2. 
Nüs  vero  omnes  revelata  facie  gl(»i'iam  Domini  speculantes.  in 
eandem  imaginem  transformamiir  a  claritate  in  claritatem,  tamquam 
a  Domini  Spiritu.  2  Cor.  3,  18.  33ielc  anbcrc  t^telien  bei  ber  öet)re 
uon  ber  ^edbtfertinnnö; 
lic  übmuiiiii-  ^'  ^^^"^  ^'^^^  ^^^'  ^i^^crn,  uiclri)c  in  c^an^^  c\lcid)cr  3ßeife  bie  (^huibc 

lcl)foit^a•(;ilIo^l•nl^>  cttna^^  nun  bcr  9?atnr  nnb  alten  nntiirlid)cn  ©abcn  nnb  *pü(fcn  33cr= 
^'"  ^"' ^''^^''"  frf)iebencc\  njcfcnttid)  Übernatiir(id)eC^  bc5cid)ncn.  Ter  l)  1.  ^^(uguftinu^ 
crtlärt  mit  nicr  anbcrcn  ^Mid}öfen:  Haue  Apostolica  doctrina  gratiam 
non  iminerito  ist(»  nomine  appellat,  (jua  salvamnr  et  instificamur 
ex  tide  Clii'isti  ....  111  am  vero  gratiam  qua  crc^ati  snmns  liomines, 
etiamsi  ita  ai)pellandam  non  immerito  intelligimns,  mirum  est  tarnen, 
si  ita  appellatam  in  nllis  legitimis,  propheticis,  evangelicis, 
apostolicisque  litteris  leiiinins.  Ep.  177  ad  Innoc.  n.  8.  *i^orI]er 
fn.  2)  fdjon  batten  bie  '^-^ifdiöie  liegen  ^^etagiiis  argumentiert:  8i  Episcopi 
eum  (Pelaginm)  catliolicum  pronuntiarunt,  non  ob  aliud  factum 
esse  credendum  est,  nisi  quia  se  dixit  g-i'atiam  Dei  confiteri,  et 
ait  posse  bominem  sno  labore  ac  yoluntate  inste  vivere,  ut  ad 
lioc  adiuvaii  Dri  p-ratia  non  neparet.  His  enim  auditis  verbis, 
ratbolici  antistites  nullam  Dei  gratiam  intelligere  i)otuerunt,  nisi 
quam  in  libris  Dei  legere  et  populis  Dei  praedicare  consueverunt, 
eam  utique.  de  qua  dicit  Apostolus :  Non  irritam  facio  gratiam  Dei. 
"?(nd)  bc^cid)nen  bie  1)1.  !^^äter  alo  uicfentlidic  ^^irtiing  ber  @nabc  bie 
.v>eilignng  bcv  iU(*en[d)cn :  h(\<^  ^l^cfcn  ber  d)riftlid)cn  .*ociIigfcit  aber  crHären 
fie  babin,  ban  \>\t  £cete  bei^  beiligen  (Reifte«  tciU)aftig  nnb  babnrd)  bie 
gcfd)affenc  ,^fncd)t^onatnr  bnrc^  ©ottef^  ?](ad)tgebot  über  fid)  felbft  erI)oben 
nnb  göttlidier  v^raft  nnb  3^oI(fommenl)eit  teilbaftig  nnb  ber  gbttlicben  9^atur 
neruninbt  mirb.  Dens  traliit  ad  se  .  .  .  .  ut  efficiat  divinos,  et  cum 
tales  effecerit,  iam  ut  familiaribus  loquatur,  Deus  Bits  nmtus  et 
cognitus.  Greg.  Naz.,  Orat.  1.  ^>g(.  and)  Jonnn.  Damasc,  De  fid. 
ortbodox.  l.  2  c.  3;  Cyrill.  Alex,,  In  Joann.  1.  1  c.  10; 
^uMibminiüv  ^'  '^ '' '^  ^ ^ ^*  cinmütigeu  Öel)rc  ber  fatI)on|d)eu  Theologen 

llrt)fctt^lnM^•.IIo^ca  U  er  *ed)nlen.  ^M\i  bem  I)(.  Tboma^>  ftimmen  alle  überein,  h)cnn 
^'"  unlci^""  bcrfelbe  fd)reibt:  Oportet,  quod  primum  donum,  quod  gratis  homini 
infnnditur,  bunc  babeat  eli'ectum,  ut  ipsam  (animam)  in  quoddam 
divinum  esse  elevet,  ut  idonea  sit  ad  divinas  operationes.  In  2 
dist.  26  q.  1  a.  3.  Donum  gratiae  excedit  omnem  facultatem  naturae 
creatae,  cum  nibil  aliud  sit  quam  qnaedam  participatio  divinae 
naturae,  quae  excedit  omnem  aliam  naturam.  1.  2  q.  112  a.  1  c. 
^Darau^^  fonnte  bcr  cnglifdie  Öcl)rcr  bcn  «edilnil  ;,ie[)cn:  Gratia  et  gloria 
ad  idem  genns  referuntur ;  quia  gratia  nibil  est  aliud  quam  qnae- 
dam inchoatio  gloriae  in  nobis.  S.  Tb.  2.  2  q.  24  a.  3  ad  2. 
T)er  9f^ömifd)c  ^ated)i^>nui^^  brücft  hk  nam(id)e  S33al)rl)eit  in  nmgcfcbrtcr 
5orm  alfü  auv :  Gloriam  autem  quid  esse  dicemus,  nisi  gratiam 
quandam  perfectam  et  absolutam?  P.  4  c.  11  q.  11. 
üiiinnatmurtnoit  ^'  "^^^  biel)cr  betrad)tcten  5(u^ofprüd)e  ber  beiligen  @d)rift  nnb  Xrabition 

^actuaiis''    ^^ö^^^)^^^    U^)    ii^lcrbiug^^    nor^ng^^  m  e  i|  e    nnb   5 u n ä  d) ft  auf  bie  gratia 


1430. 


§  137.    dotiere  (Erörterung  bcr  Übernotürüd^feit  ber  (SJnabe.  487 

hahiiiialis;  aber  fte  f)aben  nurf)  Dottftnnbig  i^re  Rettung  für  bic  gratia 
actualis,  mddic  f^u  ben  auf  bcn  ©iiipfaiig  bcr  gratia  habitualis  norbereiten^ 
bell  actus  salutares  uiib  51t  bcii  bic  (Glorie  ücrbieneiibeii  actus  meritorii 
ber  (S^ereditfertigteu  tüditig  madit  iinb  bcipcgt.  "^iefc  5(fte  finb  luiniUd)  nur 
baburrf)  f]ei(iam,  be5ie()uucj"onicife  ucrbicuftlidi,  ban  bic  @nabe  if]r  'ßriucip 
iiub  bie  Glorie  \\\x  3^^!  ift. 

^k  natürlid)eu  itnb  übernatürlidicu  5(ftc  ^(\hn\  iiäuiUd)  ^ti^ar  mit  ein-    i^iobmcf)  bie 
aubcr  gcinciu,  bail  fie  actus  humani  fiub ;    fic  imterfrfieibcu  fiel)    aber  oor  »'i^uviicCKn  unb 
aUem  burrf)  W::-'  ?)\^^,    luif  ha^^  fic    gcrid)tct  iiub    ,^u  bcffcu  @rrcid)uufi  fie  ine  fU  unter- 
geeignet  finb.     "Die  natürtidjen    2(fte  l)abeu  ein    b(oJ3    natürlidjc^v    bie  über-      f*"t'C"- 
uatür(id)en  ein  überiiatür(id)e^o  ,^iel.     ®ic  luerbcn  ba^cr    and)  actus  divini 
ordinis  genannt  nnb  a(?^  fo(d)e  be,^cid)nct,  uicld)c  biefcin  übcrnatürtidicn  ^xdt 
foinproportional,  b.  b.  ^n  beffcn  (Srrcid)nng  tanglirf)  finb. 

^I>iaii  fann    ba()er  an    bcn  iibcrnatüriid)en  ^^Itten    ein  roppeltc^o  nnter==  ^-^^  substantia 
fd)ciben,  ben  artus  hiimanus  ober  bic  sahstmitia  ober  oititas  ojieris  nnb<n>eiis  nnb  bic 
bk  5iir  (Jrrcidmng  bef>  iibcrnatürlidicn  l^ide^o   cntfprcd)cnbc  liidittgfeit  ober  htarTperis.' 
bie  super naturalitas  operis.     Tciuentfprcd)cnb  pflegen    bie  Tbeologen  bie 
aftnclte  (^nabe,    infofern  fie    nur    bie    incnid)(id)e  5iraft  nntcrftüt^t,    um  bie 
entitas    operis     511    feigen,    ober    bie    ber    gefallenen    *i)?atiir    cigcntüiii(id)e 
(Sd)mäd)e    l)eiU,    gratia    entitatira    ober    and)    gratia    medicinalis    im 
engeren    ©iniic,  infofern  fie  aber  bic  supernaturalitas  operis  bemirft, 
gratia    elevans    ober    gi"atia    sujiernatiiralis    im    engftcn    ©inne 
5n  nennen. 

'^s\\  bcr  ^h'egcl    ift  bic  (^inabc  bcibc^:  entitativa   nnb  elevans:  niög=  ^i,  ^|^?'g;.,,tia 
tid)ertt)eife  fann  fie  jebod)  tebiglid)  einem  bnrdi  bic  natürtidie  .^?'raft  ^^^^ita-i'it'j  j^uHtaj^wa 
tive  gefetzten  '^Iftc    bie  Snpeniatnratitiit    ocrlcilicn  ober    nmgcfcl)rt   Icbig(id) ""  Jcüi  nmn. 
bie  natürlid)e  .VJraft  }^\\x  SetMing    blofl  luUürlid)  guter    'Hftc  nntcrftül3cii  nnb 
belegen.   ^k']z  letztere  befonberc  (Mimbcnl]iilfc  ift  0011  bcm  coucursus  univer- 
salis (^5ottef%    aUo  bcr    prima    causa    nllcv  !;.Hcmcgeuc^    nnb  'ilMrfen^v    nnb 
t)on   ber  bloß   natiirlid)cn  ^Nroinbeii,^  ,^n    nntcrfd)eiben  nnb  umf)rt)aft  gratia 
Christi.     33g(.  Ma^^ella,  De  gratia  Cliristi.    Disp.  1  art.  1  u.  27. 

$Bei(  jebod)  ben  mit  fo(d)cr  O^nabe  gcioirftcn,  blof^  natürlid)  guten 
5(ften  bie  Übernatürlid)tcit  fcblt,  fo  pflegen  bic  Xbeologcn  für  biefc 
bloß  entitatioe  (>uiabe  gcmöbnlid)  nid)t  ben  ?(uebrmf  gratia,  fonbern  ben 
allgemeineren  auxiliinn  511  gebraud)en. 

§  137.     9tüi)erc  Grüvtcrnng  ber  Übcrnntürliri)fcit  bcr  (^hiabc. 

3?qt.    .ficiiirid),    2oqinati[if)c   3:licolüglc    \'    §   277  [f.;    M<i:czil1<f,    De  gratia  Tliristi. 

l'isp.   1   a.  2.  7. 

Um  ben  33egriff  bc^^  Ü  b  c  r  na  t  ü  r  I  i  d)  cn  rid)(ig  \\\  erfaffen,  muß 
man  öor  allem  über  ben  ^^egriff  bcr  'Statur  flar  fein. 

1.  9[)?an  fann  allcrbingv  5unad)ft  bic  9?atur  aU  bloj^e  ^oteii^  ocr^  xiciatuvoi^ 
flehen,  näm(i(^  aU5  ba§  burcf)  bic  Sd)5pfung  gcfcl3tc  2Befen  bc^  ^Jccnfc^cn  i^toBc  ^;>otcnä. 
mit  ben  burrf)  biefctbe  (Sd)öpfnng  in  basfelbc  'gelegten  Gräften  nnb  Einlagen, 
^n  bicfem  ©inne  liegen  bie  3lftc  nnb  bic  biird)  fie  ermorbcnen  .pabitnalitätcn 
(hal)itus  acquisiti)  über  bcr  9?atur :  fie  finb  eine  "Iliiitigfcit  bcr  9'Jatur 
nnb  eine  burd)  bie  ^etf)ätignng  ibrcr  natürtid)cn  Gräfte  ermorbcue  'Ijabitnate 
35  er  0  0  Uf  ommnung  ober  and)  Jßer  f  rf)(  e  d)  t  ernn  g   ber   ^Vatnr. 

Slllein    bieg  ift   nid)t  üw^a^  Übcrnatür(id)eg    im  2inne  bcö  (J^Iauben^ 


UM. 
natu 
US  i 
siti. 


U85. 


488  ®ie  Cefjrc  üon  ber  ®nabe. 

unb  ber  X()eoIog{e;    ja  c^  fann    mir  511  f(^db(i(!)cn  Errungen  füf)ren,  trenn 
mnn  c^  mit  biefcm  9'^amcn  bc^cidjnct. 
Tic  natüviidim  ^'•'^  DJiVufd)    bcfi^t  nümlid)  in    feiner  iöernnnft  bic  natürUd)e  i^'ä\)\c^^ 

Habitus  aciui- feit,  ba-o  fittlid)  ^nte  inncrl)a(b  ber  Ö^ren^en  ber  ^Jiiitnrorbnunc^  ^n  er= 
fenncn ;  in  feinem  freien  iliMllen  aber  befit^t  er  bie  natürlirfje  ^(iijic^tcit, 
bac^felbc  and)  bnrd)  natürlid)  gnte  ober  fittlidie  5ltte  jn  iiermirflid)en.  !i)nrc^ 
bie  :ilMeberl)olnng  foldier  5lttc  entftebt  nnn  eine  immer  größere  5;:üd}tig!eit 
unb  (S^eneigtl)eit  ^n  'Elften  ii{)ntid)cr  5(rt,  ein  habitns  acquisitus,  eine  er= 
uiorbene  ^ngenb.  ^enn  mie  febe  natürlid)c  ^Viraft,  luirb  and)  in^^befonbere 
bie  ilunuinnft  nnb  ber  freie  Wük  bnrd)  Übnng  gcftärft  nnb  an^gebilbet; 
aber  al(e^  bic^  ift  feinem  353efen  nad)  nid)t  iibernatürlid),  fonbern  rein 
natürliif),  nnb  nur  aU  etma^o  l^t  0  r  a  1  i  f  d)  e  £<  ftel)t  eö  bem  *^$  ^  D  f  i  f  d)  e  u , 
!eine^oUiegy  aber  a{t>  etirae  U  b  e  r  n  a  t  n  r  l  i  d)  e  0  bem  ^1^  a  t  n  r  H  d)  c  n 
gegenüber,  (^c^  ift  bic  natürlidie  ^etl)ätignng  nnb  ^Hne^bilbnng  ber  Gräfte 
ber  menfd)lid)en  ^Jatur,  meld)C  ;^n  allem  bicfem  bie  5ä()ig!eit,  ha§ 
i^  e  r  m  ö  g  e  n ,  potentia  activa,  in  fid)  felbft  trägt. 
ö?ott  bie  causa  -"  '^^'^^*  t)aben    nnn  frü()er    gciel)en,    baj3  (^ott    nid)t    bton    bnrd)   bie 

prima  ber  ©c^öpfnug  bcu  Mrcatnreu  biefc  natiirlid)en  Gräfte  nnb  5äl)igfeiten  gegeben 
immcbticficn  j^^^^  ^^^^^  biefelbcu  bnrd)  t>k  @rt)altnng  fortbanern  täfU,  fonbern  baf^  er  and) 
bnrd)  ben  concursus  naturalis  ober  universalis  bie  causa  prima 
il)rer  53ctl)ätigung,  unb  infofern  biefe  33etbätignng  eine  gnte,  burd^  feine 
natürlidie  ^|srooiben5  in  einer  befonbercn  '^innfe  bie  Urfad)e  biefer  i^rer 
(5)üte  ift.     ^H3l.  n.  574  ff. 

3(ber  and)  ba^3  ift  nidit  übernatürlidje  C^nabe,    fonbern  liegt  innerl)alb 

ber  natiirlid)en  Orbnnng    nnb  ergibt    fid)  unmittelbar    an^i  bem   33 e griffe 

ber     5tM*eatnr,     bereu     Sein     ein     esse     per     particiiuitionem     ift 

(n.  574). 

ricunttn-rtüiuinn  ^'  ®'^  ^^^""    ^^^^^^  allcrbingö    gefd)el)en,  \>(\]^  @ott    and)  in  einer  über- 

"ber  natiuiiiDon  natürlid)cn,    b.  b.    über  feine    bisher    gefd)ilberte    Xl)ätigfeit    innerbalb    ber 

m-n  mMtiri)cn.  Viaturorbunug  bman-ogcbenben  '^l>eiie  bic  natnrlid)cn  .strafte  in  il)rer   an  \\a) 

rein  natürlidjcn    ^otl)ätignng    bemegt,   nntcrftü^U    nnb  leitet.     Unb  er    t^nt 

hk-%  mirflid)  bnrd)  bic  ^nabc  (£l)rifti;  ja  c-3  ift,  mie  mir  fpäter  (n.  1484  ff.) 

fel)en   merbcn,  biefe  UnterftülMing  ber  natürlid)en  ^raft  bnrd)  bie  ^nabe  für 

b\\  gefallenen    'JJKMifd)cn    inoralifd)    notiuenbig,    bamit    er    nid)t  oon    ber 

(Srfenntni^o  ber  natürlid)en  5l'al)rl)ett  nnb  oon  ber  (Erfüllung  ht^  natür(id)en 

©ittengcfetK^^^  üiclfältig  nnb  fcbmcr  abmeid)t. 

hinein  and)    in  biefer    blofBcn  Unterftü^nng    ber  natürlichen  ^raft 

liegt    hk   ©npcrnatnralität    ber  (^nabc    im  ftrengen  nnb    eigentlit'^en  ©innc 

immer  nod)  nid)t. 

xie  sumna^  3.  '^iefclbc  beftel)t  i)ielmel)r  bariu,  b a g  bie  (^nabe  bie  menf d)lid)c 

turamät  bei-    9? a t u r  nnb  bereu  '^Itte  ^n  einer  im  ftrengen  nnb    fpccifift^en 

ludnV'linnc'  ©tnne    ü  ber  n  at  ürlid)  en    ^olltomm  enl)eit    ergebt,    bie    eben 

a  l  ^    f  0 1  d)  c    über    j  e  b  e  ^^    n  a  t  ü  r  l  i  d)  c    i^  e  r  m  ö  g  e  n    ber    ^^  r  c  a  t  n  r 

f  d)  l  e  d)  1 1)  i  n   c  r  l)  a  b  e  n    i  ft.     ©crabe  bcel)alb  nntcrfd)eibct  man  bie  entitas 

nnb  bie  siipernatiiralitas  operis  unb  eutfpred)enb  hk  @nabe  alö  entita- 

tiva  nnb  elevans.     ^h]1.  n.  1431  f. 

iici>sadniflnni  '^^^    ^Bereinigung    be^^    natürlid}*menf(^lid)eu   unb   be^^  übernatürlid)en 

^c§  natiirHcficn  ll^ouieutc^    iiu  actus  supematuralis  '^ai  man    in  einer    boppelten  ^i'eife 

iü?)cn%h"neiucö  fid)  oorgeftcllt,  entmcbcr  fo,  bafs  bic  @nabe  bem  au^  ber  eigenen  ^raft  be§ 

inbcn.^ciBaftcn.j„gj^j(jj(j^g^  ^ßitlcu^    l)erüürgel)enbeu  5lfte   bie    fupernaturale  33olltommen()eit 


§  137.  9?äf)ere  Erörterung  her  Übcrnotürlidjfeit  ber  ®nabe.  489 

^tngufügt,  ober  fo,  baf^  bte  (S^nabc  bie  natürliche  ^raft  beg  9}lcnfd)en  felbfl 
in  il)rent  inncrftcn  ©runbe  übernatürtid)  ergebt  unb  üeröoüfommnet,  fo  ba^ 
atfo  ber  SJIenfc^  fetbft  in  ^roft  ber  @nabe  bcn  übernatürlidjen  5(ft  f)crDor- 
bringt,  ^arbinal  DJhijäeüa  ftedt  ()icrübcr  folgenbc  Xf)e}e  anf:  Libera 
voliintas,  praeparata  ac  rohorata  per  gratiam,  virtute  etiam  propria 
ad  actum  salutarem  efficiendiim,  iiti  partialis  causa  concurrit: 
ex  gratia  ergo  et  lihero  arhitrio  unum  constituitur  adaequatum  et 
proxinmyn  actus  salutaris  efficiens  principium.  De  gratia  Christi, 
1.  c.  Prop.  6. 

4.  Um  bic  v^npernatnralität  ber  ©nabe  in  il)rcni  33crt)ä(tni^i  ^nr 
9^ntnr  an05nbriicfcn,  bebicncn  fid)  bie  Xf)eologcn,  iuc(d)c  and)  ^ier  bic  Sc= 
griffe  nnb  ^um  %i\{  fetbft  ben  epradigebrand]  ber  1)1.  initcr  lincbcr  geben, 
derid)iebener  Slnebriicfe,  bcren  rid)tigc£'  ^Hn-ftänbni(?  nni  fo  und)tioer  ift,  je 
mc^r  fic  in  nenefter  ;^cit  tnifnicrftanbcn  uiorbcn  finb. 

a.  !^ie  3;:iieoIogcn  nennen  niinilid)  W  (^nabe  eine  perfertio  ober  ein^^j^.  JJ^^^  ^-^^^ 
complementmn  naturae  ober  nod)  qenaner    activae   potentiae  natiirae,  peitectio  ober 
ntd)t  in  bem  (Btnne,  aUo    ob    bie  D^atnr    al-o   9cat nr    nn  o  oll ftanbtg  tum  naturae. 
luäre    nnb    bal)cr    ,^,nr    3?onbringnng    ber    il)r  fonnatnratcn    5(fte  nnb    jnr 
@rreid)nng    ber    natürlid)cn    ^^cftinnnung    be«    'JJicnfdien    einer    ©rgiin^nng 

bebürfte,  fonbcrn  in  beni  2inne,  batl  bie  'Jtatur  in  fid)  felbft  bie 
a !  t  i  0  e  ^^  o  t  c  n  5  n  i  d)  t  t)  a  t  ,^  n  r  ^  e  1^  u  n  g  ii  b  e  r  n  a  t  ü  r  l  i  d)  e  r  51 1 1  e , 
u^eld^e  geeignet  finb  ,^nr  ßrreid)nng  nnferer  iibcrnatürlid)cn  33eftiniinnng. 
3Ufo  nid)t  bc^üglid)  i()rer  natiirnd)en  ::I^  o  llftä  n  bi  g  t  c  i  t ,  fonbern 
be5Üglid)  bti:  ii  b  ernatü  rl  i  di  en  ^ßielcs^  bebarf  bic  'Diatur  einer 
©rgän^nng  nnb  ^croollfoiinnnnng  ilirc^^  natürlid)cn  ^crmögcn^v  ba^^  für 
übernatürlid}c  5(ftc  nid)t  bic  aftiuc  'i^otcn,>,  fonbern  (cbiglid)  jene  in  ber 
nntürlidicn  CS)ottebcnbilb(idifeit  bcgrünbetc  p  a  f  ii  0  c  (5  ni  p  f  ä  n  g  Ii  d^  - 
feit  bcfil3t,  ii)cld)c  bic  Xbcologcn  potentta  ohoecHentialis  nennen. 
33gr.  n.  711. 

"Diefe^^  ift  and)  ber  ^inn  bc^^  5(nC>brncfc^3:  Gratia  complet  ober 
perficit  naturmn. 

b.  (^anj  baffelbc  fagt   and)  ber  anbere  5(nebrnd,    bie  @nabc    i^'^i'I'-'il)^^  ji,.  ©,{„?;.  i,cv. 
bcn  SO?enfd)cn  eine  altlor  natura  ober,  inie  man  im   Tentid)cn  nencrbing^^  tTintcinc  aitior 


natura,  Ubcv= 


natur. 


§n  fagen  pflegt,  eine  Ubcrnatnr.  Crc^  l)cif3t  ba^^  nid)tc>  anbere^^,  (([<%  baf^, 
mie  bie  9^atnr  bae  abtiqnatc  ""^srincip  nnferer  natürnd)en 
Ül  t)  ii  t  i  g !  e  i  t ,  fo  bie  (^  n  a  b  c ,  bc;Jc(]nng?niciic  bic  ti  0  n  ber  ®  n  a  b  e 
e  r ^  t)  b  t  e  9^  a  t  u  r  b  a  ^  a  b  ii  q  n  a  t  e  *»]>  r  i  n  c  i  p  nnferer  ii  b  c  r  n  a  t  ü  r  ( i  d)  e  n 
X^ätigfeit  ift. 

c.  S^*agt  man  aber,  morin  jene  perfectio,  jene§  complementum,  hk  tjc  übcnmtür^ 
aitior  natura    bcftel)e,    fo    antmorten    bie  Xt)cologen,    C!§  fei    bie    natura^''^^^^^''^^^^J^ll^^^^ 
divina  participata.     ,'piermit  molfen  fic  aber  fagen,  bie  mcnfii)(id)e  9?atnr  aivina  partici- 
iverbe  bnrd)    bie  @nabe    ,^n  einer    ()bbcrcn   k\\^:^  ber  il)r  oon  ^aitnr    eigenen,       ^^'^^^' 
atfo  ^n  einer    übernatürlid)en  05üttäi)nlid)fcit  erhoben    nnb  babnrdi  ^n  übcr> 
natür(id)en  ober    gott  form  igen  "Elften    bcfäf)igt,  fo    hi\]\    fie  ;,mar   nid)t 

f  n  b  ft  a  n  t  i  a  ( ,  aber  a  c  c  i  b  e  n  t  a  (  an  ber  gi3tt(id)en  '^tatnr  p  a  r  t  i  c  i  p  i  e  r  c , 
äbniid)  luie  5.  33.  ein  bnntler  Körper,  menn  er  er(end)tet  mirb,  an  ber 
9^atnr  be^  (eni'^tenbcn  Äörper^  participiert.  [d  euim,  quod  substantialiter 
est  in  Deo,  accidentaliter  fit  in  anima  participante  divinam  bonitatem. 
S.  Th.  1.  2  q.  110  a.  2  ad  2. 

d.  ^iDag  ift  and^  ber  Sinn  beg  ^Hnöbrncf^,  ber  3J^enfd)  erlange    bnrd) 


490  2)ie  2d)xt  üou  bcv  ®nobe,     A.  2?on  ber  a!tueöcn  ©uobc. 

'Va/consor-  ^^^  C^Habc  ciit  consortium  diviyiae  naturae.  (5^5  ent^äft  bic^  aber  biird^* 
trum  divinae  aiiio  n(i'!)t  bcii  luibcrfiiniigeu  imb  l)tircti|i1)cn  @cban!cii,  lU^  ob  btc  göttUd)e 
i)^itur  ober  gar  ein  %z\{  bcrfctbcn  ein  ^(ccibcn,^)  bcr  mcui'd)tiii^cn  5?atur 
inerbc,  ober  nitc^  a(y  ob  eine  !i^  er  b  i  ii  b  iiit  g  bcr  ntcnfrf}Iirf)cu  uiib  Q(tiU 
(irf)en  '?iatiir  im  ®inne  einer  l)l)poftati|*rf)cn  Union  eintrete.  -Da^5  con- 
sortium divinae  naturae  bcbentet  oielinelir  nur,  baf?  b  i  e  nt  e  n  f  d)  (i  d)  c 
9^  a  t  n  r  b  n  r  d)  b  i  e  (^^  n  a  b  e  einer  ü  b  c  r  n  a  t  ü  r  ( i  d^  c  n  65  o  1 1  = 
iilinlid^feit  tei({)aftig  lui  r  b.  Dens  deificat  communicando 
consortium  divinae  naturae  per  quandam  similitudinis  participa- 
tioiiem.     S.  Th.  1.  2  q.  112  a.  1  c. 


§  138.     «^iutciütng  bc§  ^raftatc^l 


1443. 
(Sintciütno  ^c» 


^'Jadibcni  unr  bcn  53egriffber  übernatiirndien  (^^nabe  nnb  beren  (Sin- 
svaftotoe.  teilnng  fcftgeftellt  babcn,  incrben  trir  junädift  oon  bcr  a  f  t  n  e  ( l  e  n  Ö5  n  a  b  c 
5u  reben  baben.  Sobatb  mir  über  ba^^  il^eku  biefer  @nabc  im^  !(ar  finb, 
muffen  mir  bercn  'J^  o  t  m  c  n  b  i  g  t  c  i  t ,  it)r  '-1^  e  r  b  ii  1 1  n  i  ^  ,^  n  m  freie  n 
^ÄUlIen  nnb  cnbtid)  bie  (^ratuität  nnb  ^n^teihing  berfe(ben 
unter  fudum. 

'^obann  nuin  bie  U)id)tigc  i^cbrc  oon  bcr  b  ab  itncHcn  (Mnabe  ober 
ber  9?  e  d)  t  f  c  r  t  i  g  n  n  g  eriirtert  merben,  nnb  ^umr  it)r  ^In  e  f  e  n ,  h\t 
35o  r  b  er  c  i  t  n  ng    auf  bicfelbc  nnb  cnblid)  ihre  (j  i  g  e  n  t  ii  m  U  d^  !e  i  t  en. 

"^tn  brittcr  '2tc((c  mnJ3  bann  nod)  oon  bem  i^erbienfte  nnb  ben 
guten    '^l^  e  r  f  e  n  bie  'Hebe  fein. 

A.  |lon  bcr  ithtiicUen  (Oimbr* 

I.  ?9efcn  \xxi\^  "^lofnienbirtllcit  tsn  alltttelTett  (^wabc. 

§  130.     iJ^cgriff  nnb  C-intcilintg  bcr  aftucücu  (^nabe. 

i^gl.  .C^ e  i  n  r  i  d)  ^  ®  u  t  b  c  V ( e  t ,    2^oi-(niatiirf)e    Hicologic  \Ul  §   391  ff. ;   Mazzeüa,   De 

gratia   Cliristi.  Disp.  1  a.  1. 


1444. 
tucücii  (HltObf. 


I.  '^ic  aftneUe  @nabc  i  f  t  eine  innere,  üorübcrge^enbe 
(S  i  n  )r  i  r !  n  n  g  Ö5  o  1 1  c  c>  auf  bie  ^  e  e  ( e  b  e  ^  93?  e  n  f  d)  e  n ,  b  n  r  d^ 
m  e  (  d)  c  b  e  r  f  e  ( b  e  b  e  f  ä  I)  i  g  t  uu  r  b  ,  ü  b  e  r  n  a  t  ü  r  ( i  d)  gute  51 !  t  e 
5n    fetten. 

^IftucH  mirb  bicfc  (^nabc  genannt,  mci(  fie  hk  Urfad)e  übernatür^ 
Ud)er  9lfte  ift,  im  ©egenfat^  jnr  l) ab  i  tu eltcn  (^hiabc,  bie  einen  über- 
natiirlidicn  ^"ft'^i^'^'  hahifus,  ber  ®eele  fonftitnicrt.  "Der  ^hbobrnd 
niirtlid)e  ©nabc  unterfd^eibet  bie  gratia  nctualis  nidbt  üou  ber 
haHtnalis,  \>(\  bcibc  um  r  !  ( i  d^  finb.  9iid)tigcr  !anu  fie  n  o  r  ü  b  e  r - 
g  e  l)  e  n  b  e  (^nabe  genannt  uierbcn,  infofern  fie  feinen  ^  ii  f*  ^  i^  »^  r  fonberu 
nur  51!  t  e  uerurfad)t.  ,'picrmit  fommen  Uiirlmieber  auf  hm  5ln^brucf 
a  !  t  u  e  H  e  6Mtabe,  bcr?il)r  55>cfen  am  beften  fenu^eidiuet.  ^^m  fofgcnbeu 
merben  mir  i()re  ^latnr  uäber  fcnncn  lernen. 

II.  1)tc  gratia  actnalis  mirb  eingeteiU 
1.  tu     5^e5ng     auf     bie     menfd)ndK     ^äf)tg!ett,     meld)c 

b  e  e i  u f  ( u f3 1    m  i r  b  ,    in 
itia  intei-  ^'  gi'^-tia  intellectus,  illvstralionis,  gratia  ilhimi')}ans,  infofern 

lectus.      fie  bcn  ^^  e  r  f t  a  n  b  crlcud^tct,  a(fo  ,>nm  tljcorctifdjcu  ober  |.n*a!tifd^eu  (Srfeuneu 

uub  Urteilen  beftif}igt,  unterftü^t  \xxi\>  bemegt; 


1445. 
Gratia  intel 


§  139.    33cgrtff  imb  Einteilung  ber  aftucaen  öJnabe.  491 

b.  gratia  voluntatis,  movens,  confortmis,  in]ofcni  fic  bcn  Grat/a^voiim- 
3Ö  i  U  c  n  ^u  ^idcn^aftcn  befäijlgt  luib  bcmeöt.  Die  ©nabc  luiilt  uäm(id)  'tatis;if)ve 
feinc^megg  blog  i  n  b  i  r  e !  t  auf  bcn  5öiUen  uermittclft  bc^  ^crftaribcC^  ^'^"^^amfci?*'^' 
über  aw&)  bcC^  ©cfü^lc^o,  iubciii  fie  ben  il^erftaiib  blojl  crleud)tct  unb  baburd) 
ba^  bonum  appetendum  unb  bic  'I^totinc  ^ur  (SniHi{)luiU3  be^jetbcn  bcm 
äi^iden  tiorftcdt  ober  aud)  burdj  5lureöimg  hzt^  (S^cfüljlcc^  auf  bie  3iUIieu^^= 
beftimniung  ©influf^  übt ;  foubcrn  hu  (^nabc  irirft  auc^  unmittelbar 
auf  ben  äTnÜcn  unb  in  beut  SS^iücn,  beufclben  übernatürlid)  ()eitigcnb, 
ftcirfenb,  bemegcnb.  Da^  brücft  man  aud)  fo  a\\^,  bic  C^niabe  mirfc  nid)t 
b(oJ3  ui  0  r  a  li  I  d) ,  foubcrn  aud)  p  1)  l)  f  i  f  d)  auf  bcn  3iU((cn.  'J)amtt  unrb 
aber  fclbftücrfttinbtid)  nid)t  gcfagt,  mie  nmn  ec>  mif^ocrftanbcn  I)at,  bic  (S^nabe 
unb  if)re  SÖJirfnng  fei  etu^a^^  5  u  r  'Jt  a  t  u  r  @  e  l)  i3  r  i  9  e  6  iiub  bcftimmc 
ben  Tillen  unter  ^Hnf()cbung  feiner  nioraIifd)cn  grctljcit  mic  eine  9t  a  t  u  v  = 
n  0  t  m  c  n  b  i  9  f  e  i  t.  Xic  C^nabc  ift  oielmcbr  c  t  ui  a  §  Ü  b  c  r  ii  a  t  ü  r  == 
( i  d)  e  ^  unb  e  r  l)  ö  b  t  nur  bic  fittlidjc  J^'t-'i^l^'d  bcc^  $}illeuv,  anftatt  fic 
5U  t)crnid}tcn. 

Die  aftucKc  Ci^nabe  loirft    bemnad)  p  t)  \)  f  i  f  d)    unmittelbar  auf    Tip\tn-ifc{e 
ben  33crftanb  unb  auf  ben  'iiM  11  c  n.     Xa^o  ergibt  fid)  aud)  (iüuuivfun/bcv 

a.  a  u  c>  ber  l)  e  i  l  i  n  e  n  ^  d)  r  i  f  t.     Illumma  oculos  meos.  Ps.  |tantuu"yucn 
12,  4.     Tu   illumi)i(is  lucernam  meani.     Fs.    17,  29.     Dens  Domini  in  bcv  ficuincn 
iiostri  Jesu  Christi,    Pciter  gloriac,    det   vobis    spiritum   sapientiae      ^*^»f^' 
et  revelationis    in  aynitione  eius,    üluminatos   oculos  cordis  vestri, 
ut  sciatis,    quae    sit  spes   vocatioiiis  eius.     Ephes.  1,    17  sq.     51>g(. 
2  Cor.  4,  6  u.  a.     Viani  mandatorum  tuoruni  cucurri.  cum  dilatasti 
cor  meiern  .  .  .  hulinu  cor  meum  in  testimonia  tua.    Ps.  118,  32.  36. 
33gl.  Jomm.  6,  44  ; 

[1  a  u  c>  bcn  1)1.  ilMi  t  c  r  n.  Tsta  opera  bona,  si  ea  nont>^i  ^'-n  iinitmi 
praecessissent  cogitatio)ies  bonae,  nuUa  essent.  August. ,  De  grat. 
et  lib.  arbitr.  c.  7.  Noluiit  homines  facere  quod  iustum  est,  sive 
quia  lateat,  an  iustum  sit,  sive  quia  non  deleciat  .  .  .  .  Ut  autem 
innotescat  quod  latebat,  et  suave  Hat,  quod  non  delectabat, 
gratiae  Dei  est.    August.,  De  peccat.  meiit.  et  remiss.  1.  2  c.  17; 

Y-  <\\\^^     ben     (Gebeten     ber     .si  i  r  d)  e ,     in     benen     oft    umi"  ^fi-  vituvoic; 
@rleud)tung  be^  ^nn-ftaubc-o  unb  l'entuug  be^o  'iiMllcu^o  ^n  (^^ott  9cflc()t  mirb ; 

0.  a  u  c>    b  c  r    ^.'  c  ()  r  e    b  c  r    .Si'o  n  5  i  (i  c  u.      Tangente   Deo   cor  Xti^xm^Tin 
hominis  per  Spiritus  Sancti  illuminationem.     Conc.   Trid.,    Sess.  6       Mird)i-. 
de  iustif.  c.  5.     8d)on  h([t^  ^on.yl    0011  'JJi  i  t  c  o  c    bc^cidjuctc  beibcö  i\U 
dotium  Dei,  et  scire  quid  facere  deheamus,  et  diligere,  ut  faciamus\ 

2.  i  n  ^  e  3  u  g  auf  ben  %\i ,  5  u  bcm  fic  0  c  r  (i  e  l)  e  u 
U)  i  r  b  ,    in 

a.  gratia    excitans.     Gratia    e.vcitans    unrb    bie    aftuedc    (Mnabe  Grf,t;i*t"xci- 
gcuannt,    infoferu    fie    0  l)  n  c    unfcre    freie    9Ji  i  t  m  i  r  t  u  n  g    ^shie       ta,is. 
nohis)  @  r  I  c  u  d)  t  u  n  g  c  u   b  c  ^   ^^  e  r  ft  a  u  b  c  c;   unb   5(  u  m  u  t  u  n  g  e  n 
b  c  g    5B  i  U  e  u  !?^    5  u  m    (^  u  t  c  u    in    u  n  ^5  1  in  nohis  i    I)  c  r  ü  0  r  r  u  f  t , 
um    5  u    freien   über  u  a  t  ü  r  (i  d)  c  u    '^l  1 1  c  n    a  u  ,^  u  r  c  g  e  n. 

Die  gratia  excitans  mirb  nad)  bcm  allgemeinen  tt)co(ogifd)eu  3prad)^ 
gebraud)  aud)  gratia  praeveniens,  antecedois,  operwns,  praeoperans, 
praeparans,  vocatio  genannt.  ^'^'^'-''^'^  merbcu  burd)  biefe  oerfd)icbeuen  %\\§>' 
brüd'e  oerfd)iebenc  leiten  ber  (Sad)c  l)crt)orgcl)obcu. 

Fraeveniens  ober  antecedens  l)eigt  rtämlid)  bie  ^nabe,  infoferu  fic 


492  Die  Cf!)re  üoii  ber  ®nabe.     A.  Sort  ber  aftucöen  (5Jnabc. 

iinfcrent  freien  Wiikn  u  o  r  a  u  ö  g  e  ^  t ,  operans,  infofcrn  fie  o  ^  n  e    b  i  e 

^JJM  t  UM  r  f  u  ng   imferev  freien  33L>illcn*o    in  nn^o  luirft,    excitans,    infofcrn 

fic  nn^  babnrc!)    ^n  freien  iÜMüen^atten    anregt  ober  and)   bcfäl)igt  unb  eben 

babnrd)  nn^^  r  n  f  t ,    gratia  vocationis,   nnb  nnjeren  Tillen    ^unt  äöoden 

vorbereitet  gi'atia  praeparcms. 

,.,  ,V^^^-   ,.  5i>a^>    bie    g-ratia    excitans    luirft,    ift    alfo    nod)  nicftt   ba^    freie 

rxcitans  wirft,  ^s  0  1 1  e  n  fctbft    Ober  ber  actus    deliberatus,  fonbern    tt>  finb  n  n  lui  U  ^ 

f  ü  r  l  i  d)  e  5(tte  unfercr  (Seele,  actus  indeliherati,  bie  ^um  freien  Collen 

anregen,  feien  e^o    nun  (Srlend)tnngen  be!o  ^erftanbe^,   33en)egnngen  hz§>  (S^e= 

fübte^>  ober  'Jlnnuitungcn  be^o  '^IMÜenv; 

G- r^^'^^'dui  ^'  ^^^^^^^"^^^^>    coopercnis,    concomitans,    infofern    fie  ha^   über  = 

vans.       n  a  t  ii  r  l  i  d)  e   %  r  i  n  c  i  p   b  e  «   freien  ^U  11  e  n  ^^mi  f  t  e  ^  ,  be^  actus 

deliberatus,  felbft  ift,  il)n  nute  r  ft  ü  t?  e  n  b  ,    iljui  ni  i  t  lui  r  f  e  n  b  ,    i^n 

b  e  g  ( c  i  t  e  n  b  ,  nid)t  ([[<-  ob  fie  ^n  bcni    an^   fid)    felbft  ivollenben   ^i>illcn 

erft  Ijin^ntiinie,    fonbern  oicIniel)r  fo,    baf^  ber  ii^ille    mit  ibr    Unrft  nnb  fie 

bie    e  r  ft  e    nnb    ü  b  e  r  n  a  t  ü  r  l  i  d)  e ,    ber  ä^MÜe   aber   bie   5  ui  e  i  t  e  nnb 

n  a  t  ü  r  l  i  d)  c  Urfad)c  be?  fraglid)cn  übcrnatürlidicn  freien  '^(fte^  ift. 

1451.  f'tft  biernad)  uratia    excitaus    nnb    adiuvaiis    ,^n    nntcrfdieiben,    fo 

jiuifciirn  gratia  bnrfcn  tDU"  ]ic    bod)    nutit  trennen.     SDieiclbe  C^)nabe    ijt,  mbeni  ]ie  oa^ 

gSua"a(iiu-^  ^>ernii)gen    ,yi    iibernatürlid)    guten  Elften   nnb  bie  5(nregnng    ba^u  gibt,  ,^u= 

vans.        erft  excitaus   nnb    fobann,    inbeni  fie    bac-  '^inillcn    nnb   ^Vollbringen    felbft 

nerleibt,  adiuvans.     5lnd)  fel)lt  bie  gratia    adiuvans  nie,  mo   guter  ^^ille 

uorbanben  ift;  molU  aber  tann  bie  Conabe  anc^  eigener  3d]nlb  bei?  l)(enfd)en 

Uiirhingc4o^o  bleiben.     ,Jsn  bieieni  gall  iinrb  bie  aftnelle  (>3nabc  gratia  mere 

sufficiens,    l)  i  n  r  e  i  d)  e  n  b  e    fs^nabe    genannt;    ivenn   bagegen   hn  ©nabe 

bie  beabfid)tigte  !il>irtnng    bat,    alfo    ber  !:llMlle    traft   ber  C^nabe   ben  guten 

^[Bidenc^aft  fet^U,  fo  unrb  fie  eflicax,  U)  i  r  t  f  a  ni  e  C^htabe,  genannt,    .pierüber 

f.  unten  §  146  sq. 

^    ,.^'^^2-.  Gratia    suhsequens    unrb    gleid)bebentenb    mit    gratia    adiuvans 

Gratia  siibse-  ...  .^    .  .      .  ^     .    '  .  .  ^         ■ 

quen.s.       genommen,  uiioferu  bieje  auf  bie  gratia  excitaus  folgt.     \^n  einem  anbern 

nnb    Ricitern    5imie    aber    begreift    bie    gratia    subsequeus    bie    gratia 

excitaus  n  n  b  adiuvans  .^lölfid)  in  fid).     i^k  aftnelle  (^3nabc  luirb    näm- 

lid)  and)  subsequeus  genannt,  infofcrn  fie  einen  guten  5(tt  ober  bat^  gnu^^e 

5i^ert  itnfer^o  .^eibo    bi^^  ,';n   feiner  '-I^ollenbnng    fortfiil)rt.     Qu  biefem  ®inn 

fagt  bac<  Tr  ib  entiniim:   Ipse  Christus  Jesus  ...  in  ipsos  iustificatos 

iugiter  vir  tut  ein    influit,    quae    virtus    bona    eorum    opera    semper 

antecedit    et  comitatiir    et  suhseqiiitur,  um  aiho^^nbrürfen,    baJ3    an  ben 

nbernatnrlid)  guten  iinn'fen    ade^o  luui    Einfang  bis?    511  @nbe   ein  'ii>erf    ber 

@nabe  ift. 

■^ie^amtoiie  '^wb^^:-'  Uicrbeu  alle  bicfc   ^^^c,^eid)nnngcn    ber  attiieüen  (^nabe    bei    ben 

«nabe  unb  bic  einzelnen  Atl)eologcn  oerfd)iebcn  gebrand)t.    i^gl.  vV)einrid)=@ntberlet  a.  a.  C 

lTifnm?i"a*  §    394.      ©id)er    ift,    ba)^    bie    aftnelle    C%abe    ben    ^JJ?  e  n  f  d)  e  n    ,^  n 

bition.       i  e  b  e  m  ü  b  c  r  11  a  t  ii  r  l  i  d)  guten  :ii^  c  r  f  e  anregt  unb  b  a  C^  f  e  l  b  e 

and)    0  0  1 1  b  r  i  n  g  e  n    t)  i  I  f  t.     ^iei§  ergibt  fid)  nämlid) 

a.  a  u fi  ber  l)  e i (i g e n  S  c^ r  i f  t.  Dens  est,  qui  operatur  in 
nobis  et  velle  et  perficere.  Phil.  2,  l;].  '^^gl.  Rom.  8,  26;  EpUes. 
5,  14;  Apoc.  3,  20; 

|3.  an^  ben  l)(,  ^.Mitern.  Superua  pietas  prius  agit  in  uobis 
aliquid  sine  uobis,  ut  subsequeute  quoque  uostro  libero  arbitrio 
bonum,  quod  iam  appetimus,  agat  nobiscum.     Gregor.  Mg.,  Moral. 


55on  ber  D^otnienbigfett  bcr  ®nabe  im  atlgemctnen.  493 

1.  10  c.  11.  Quis  istam  etsi  parvam  (Petro)  dare  coeperat  cari- 
tatem,  nisi  ille,  qiii  praepaiat  voluntatem  et  cooperando  perficit, 
quod  operaiido  iiicipit.  Quoniam  ipse  ut  velimus,  operatur  inci- 
piens,  qui  vulentibus  cooperatur  peiliciens  .  .  .  .  Üt  ergo  velimus, 
sine  nobis  operatur:  cum  autem  volumus  et  sie  volumus  ut  facia- 
mus,  nobiscum  cooperatur:  tamen  sine  ipso  vel  opeiante  ut  velimus 
vel  cooperante  cum  volumus,  ad  bona  pietatis  opera  nihil  valemus. 
Äug,,  De  grat.  et  lib.  arbitr.  c.  17  n.  33; 

Y-  a  u  ^  b  c  n  Gebeten  ber  ^  i  r  c^  e.  Excita,  Domine,  corda 
nostra  ad  praeparandas  Uiiigeniti  tui  vias.  Dom.  2  Advent. 
33g(.  aud)  Dom.  24  post  Pentec.  unb  bay  (^ebct  am  Oflcrfefte:  Vota 
nostra,  quae    praeveniendo   aspiras,   etiam   adiuvando   prosequere; 

0.  ü  u  ^>  b  c  n  Ö  c  1)  r  a  u  5  f  p  r  ü  d)  c  n  b  c  v  Ä  o  n  5  i  l  i  c  n.  Si  quis 
dixerit,  liberum  hominis  arbitriiim  a  Deo  motum  et  excitatum  nihil 
cooperari  assentiendo  Deo  excitanti  atque  vocanti,  quo  ad  obtinen- 
dam  iustificationis  gratiam  se  disponat  ac  praeparet,  neque  posse 
dissentire,  si  velit,  sed  veluti  inanime  quoddam  nihil  omnino  agere 
mereque  passive  se  habere :  anathema  sit.  Conc.  Tricl.,  Sess.  6  de 
iustif.  can.  4.     ii3iiL  aud)  1.  c.  c.  5. 

§  140.     I^OM  bcr  '^JJütiucubinfcit  bcr  OJunbc  im  aUtjcmcincu. 

1.  5Bcnn  lum  ber  'Jt'otireubiafcit  ber  (^^nabe  qcrebet  luirb,  fo  ift  ..   J*f^-  ^. 

a.  bie  y(Otuieubiii(eit  |elbiii)cr)taiiblu1)  nur  be;^utilia)  bec^  vJccnidjcn,  u-it  t>ov (s>imbc. 
nid)t  b  c  5  ü  g  l  i  d)   %  0 1 1  e  c^  ,^u  ucritcbcn : 

b.  unter  ^^-^tiucnbigfeit  nid)t  eine  ben  ii^illcn  mit  ^^^otmeubi  gfeit 
bcfttmmenbe  '^i3  ir  f  f  amte  it  ber  (^)nabe  ucrftanbcn.  'Die«  fei  fd)ou  l)icr 
^eruürqel)üben,  med  Qanfeniuv  bel)auptete,  '.Hnguftinuv  I)abc  in  biefem  ^tune 
ben  '^^>elagiaucrn  gegenüber  luni  ber  ^>iotmenbtgfeit  ber  (5i)nabe  gcrebct. 

2.  Tann  ift  mol)!  ;>n  nnterfd)eiben, 

a.  i  n   m  a  %  , 

b.  i  n   m  e  1  d)  e  m    ©in  n  e , 

c.  f  fi  r  m  e  (  d)  e  n  s  t  a  t  u  s  eine  '^lotmenbigteit  ber  (^nabc  be* 
Rauptet  mirb. 

a.  %\\\    bie  5rage,  ,^n    m  a  c^    bie    (Mnabc    notmenbig    ift,    lautet    bic^,,,,,^,^,;-^-];';;,^^ 

^Intmort    im  allgemeinen:      $)\\\\\    (^' n  t  c  n.      'Jiun    ift    aber    genau    ^:^u '  lu^tii-Hnbin  ift. 
nnterfd}eiben 

a.  bae^  übernatürlid)    %\\iz ,  actus  saliitares  et  meritorii; 

fj.  bai.>  btoil  natiirtid)  ®ntc,  actus  naturaliter  honi,  boni 
et  honesti. 

^Jierbei    ift  .^n    bemerfen,    bafj    bie    bei  (ige    S(^rift,  ,v  33.  Eph. 

2,  10;  Tit.  2,  14  u.  f.  m.,  fomie  i\\\&)  bie  ^Üter,  menn  fic  einfach  üom 
(S)uten,  non  guten  ^Berten  reben,  barnnter  l)iinfig  nur  h([?>  übernatürlid) 
(S^ute  öerftel)en,  mas  (\\x§>  bcm  3'n"iiJ"i"^ii^i^iUl  h^^  entuebmen  ift.  "hit 
^äretifer  aber  baben  fo(d)e  Stellen  üiclfad)  benn^t,  um  bie  abfolute 
U  n  f  ä  ^  i  g  f  c  i  t  ber  blopen  'JJatur  ju  jeglid)em,  (\\i6)  blofs  n  a  t  ü  r  I  i  d)  (5^utem 
5U  bemeifen. 

b.  Wnh  gefragt,    in   mcld)em    2iun   hk  @nabc  notiucnbig  ift,  fo    o^„ ^^eM,^.„, 
mufl  eine  boppelte  'Oiotmenbigfeit  unterfdjieben  merben.     CS?  gibt  ndmlid)      ehmcMcWnabc 

iiotlucnbtfl  ift. 


494  5ric  Öcbrc  öon  ber  (Shiabc.     A.  35on  ber  aftueßen  ^nobe. 

a.  eine  pl)l)fifrf)C  unb  be0f)aUi  nb[olute  D^otmcnbigfeit.  ^^^iefelbe 
liegt  üor,  uiciin  bciii  iUtcn|"ii)Cii  5111*  ^el^iing  eiiicio  ^^(ftc^^  bie  attioe  ^otcnj, 
bic  pl)l)[ifd[)c   il\'Ö9lid)tc  it,  ü{)iic  bic  (S)nabc  iri}led)t()m  fc^It; 

ß.  eilte  morali|ci)c  imb  veUttüe  ^JZotiueiibigfeit.  DJUralifd) 
n  0 1  ui  c  u  b  i  g  ift  bcni  9J^eniil)eii  bic  Öhuibe,  lueiin  er  §tt)ar  bie  nftiüe 
^oteu5,  bie  pl)i)]'ifd)e  9}^ijglid)tcit,  ,^u  einem  5(!te  oI)ne  bic  ©nabc  befi^;t, 
aber  lue  gen  je  in  er  3  d)  lu  li  d)  e  ober  '-lun-f  el)r  t  l)ei  t  oijnt  bie  (^nabe 
bie  fraglid)cu  ^Mtc  nid)t  ober  nid)t  genügcub  jeljen  fann. 

^ni  erften  galle  niug  bie  ^imbe  eift  ba^  '1^  er  nti3geii,  bie  ^otcnj, 
Herleiten,    im    hinteren     ba§>    t)or()anbene     natürlid)e     ^^ermögen    unter:= 
ft  ü  ^  c  n. 
^.    1^5'-  c.  Unter    3tanb    ober    status   oerftcM    man    ben    i^nftanb,   in 

etänbc.  metdjcm  iid)  bie  mcnid)lid)e  'J^iatnr  oe^nglid)  d)reö  legten  ^^ictcy  bc|mbct 
ober  mögliii)cr  323eiie  fid)  befinbcn  tonnte.  S>ic  frnber  (11.  689)  gezeigt 
lunrbe,  fann  man  fünf  uerfdjiebene  *3tänbe  nnterjd}eiben 

a.  Status  naturae  purae; 

,3.  Status  naturae  integrae; 

Y-  Status  institiae  originalis  ober  vaturae  elevatae; 

0.  Status  naturae  lapsae; 

z.  statu s  7iaturae  reparatae. 

r^ie  Definitionen  ber  ein3clncn  3täube  f.  u.  689.  S3on  hm  brei  erften 
3tänben,  oon  benen  nnr  ber  britte  mirflid)  mar,  mäl)rcnb  bic  :>mei  anberen 
blog  möglid)  finb,  uuir  in  ber  öel)re  uon  ber  nrjprünglidjcn  ^erec^tigfcit, 
110m  oicrten  Staub  in  ber  i'ebre  non  ber  (Srbfünbc  h\t  Ötcbe. 

.pier  reben  mir  üon  ber  '^lotmcnbigteit  ber  %\mhz  in  statu 
naturae  lapsae  et  reparatae,  inbem  nur  bie  fd)mierigerc  ^n'agc  über  bic 
!:)?otmenbigfe(t  ber  aftncUen  (^hiabe  für  ben  llrftanb,  nnr  fomcit  nötig, 
berüt)ren.  ^-ür  ben  gegenmiirtigen  tl)atiiid)(id)en  Qnftanb  be^>  9)2enfc!)cn= 
ge|d)led)tec>  l)aben  irir  aber  ;>n  nnter|nd)en,  ob  nnb  inmiemeit  bic 
aftnellc  (>S\[(\\>z  für  ü  b  er  n  a  tu  r  l  i  d)  e  nnb  natürlid^e  5(ftc  not- 
menbig  ift. 

§  141.    ^JJütiucnbigfcit  ber  nftiicllcu  C^nabc  511  allem  überuatürltd)  bitten. 

3?gl.  .Spciurirf):=  Ci3iitbcr(ct,  3:oi}mati)d)c  2:()co(oiiic  VlII  §  39G— 400;  Mazzella,  De 
i^ratia  Christi.  Disp.  2  a.  1  sqq. 

..^  .}^^l'-  ,  ■.  i\  11    »■'  i  H  e  m    j  e  b  e  n    ü  b  e  r  n  a  t  ü  r  l  i  d)    gute  n    vH  f  t  e    i  ft    nuoad 

bcy  (sinabc  jum  supernaturalitatem  operts  eine  c  n  1 1  p  r  e  d)  e  n  b  e  a  1 1  n  c  1 1  e  (S)  n  a  b  e 
"^7Jutnu^'^^'    11 11  b  ;>  m  a  r  n  i  d)  t  b  l  0  §  gratia  intellectus,  f  0  n  b  e  r  n  gratia  volu7itatis 
abfolnt    uotmenbig. 

1.  311111  ^Hn-fttinbni!?  biefe^^  Salje^  fei  fotgenbesi  bemerft: 

1.  "^k  9totmenbigteit  ber  (S^nabe  mirb  nnr  für  ü  b  er  natu  r  Iid) 
gute  Sitte  be()anptet,  niimlid) 

a.  für  bie  actus  salutares  im  engeren  Sinne,  bnrd)  mc(d)c  ber  nod) 
nidjt  ^ereditfertigte  auf  bic  ^Kedjtfertignng  fid)  vorbereitet  nnb 

b.  für  bie  actus  yneritorii,  bnrd)  meld)e  ber  ^ered)tfcrtigte  ^cr= 
mebrnng  ber  l)eingmad)enben  ©nabe  unb  Seligfeit  ucrbicnt. 

^ag  für  bie  actus  meritorii  ber  3"f^^iii^  »^c^*  9^  e  d)  t  f  e  r  t  i  g  n  n  g 
crforbert  ift,  mirb  nntcn  in  ber  Sebre  00m  '-iHTbicnfte  nad)gemie|en. 


160. 
attucüc®rta= 
notiuenC'ig. 


J§  141.     ^fJotmeiibigfeit  bcr  aftueücn  (55nabe  511  allem  üdernatürüc^  ®uten.       495 

Tic  ^^otmcnbtgfcit  bcr  gratia  actualis  für  bic  actus  salutares  im 
engeren  (Sinne  ift  fatl)o(ifd)c§  'Dogma,  UHil)rcnb  fic  für  bic  actus  meritorii 
t)on  mand)cn  bcftrittcn  unirbc,  mcldic  bic  gratia  habitualis  für  an^^'cic^cnb 
l)icltcn.  3nber>  ift  bic  :)(Otmcnbigfcit  bcr  aftncKcn  ©nabe  and)  für  bcn  (5)cred)t= 
fertigten  nad)  bcr  aUgcm einen  5(nfid)t  bcr  5::^eotogen  feft3nl)aUcn. 

2.  (S^>    mirb     für    jebcn     übcrnatürtid)     gntcn    51  ft     0^  ne-^-^^^J^^^^^^^^^^^^ 
3lu^naf)me  bie  D^otmcnbigfcit  bcr  aftncücn  @nabe  bel)au|itct.    Ticc^  rid)tctbe  iit  für  ieben 
fid^    namcntüd)    gegen    bicjenigcn   ;;3rrlcl)rcr,    mcldjc    bic    ^JJotmcnbigfcit    bcr  fluS'?i\plol:= 
^nabe    ^lun    5{nfange    bc^:-^    (^laiibcns    Icngncten.      n^\]\m\    gegenüber    ftetlt      ^enbiß. 
unferc  Zi)c\t    bie  fat()o(ifdK  ^l^al)r()eit    anf,  ba^   ^n    jebem  übcrnatürlid}cn 

5lfte,    a(fo  and)  ;,n    jebem,  bcr  auf   bic  Jl?ed)tfcrtignng    pofitin    bii^poniert, 
gratia  actualis  elevans  notmenbig  ift. 

3.  @c^  mirb  bie  9^o  tiü  enb  i  g  f  c  it   bcr  Conabe   behauptet,   alfo  nid)t-..^,^^jj, 
bloB,  ^viiv$  bit  "i^elagiancr  ^ngcben  mollten,  bit  iDii3glid)fcit.     ^^^'■'^'^^"i  be.^ietit  iTc  in  u 
fid)    fült]cnbcr  Ä'anon    be^o  ür ib  en  ti  nnniö:     Si  quis    dixerit,    ad  hoc „,^vaiUi^^^ 
solum  divinam  giatiam  i)er  Christum  Jesum  dari,  ut  facüius  honio     ^^H-nbinfeit. 
iuste  vivere  ac  vitam  aeternam  promereri  possit,  quasi  per  liberum 
arbitrium  sine  gratia    utrumque,    sed    aegre,    tarnen    et    diff'iculter 
possit:  anathema  sit.     Sess.  (>  de  iustif.  (.an.  2. 

T)ie  p  t)  t)  f  i  f  d)  e  nnb  n  n  b  c  b  i  n  g  t  c  (n.  1 456  >  "Dlotiucnbigteit  mirb 
nur  bel)anptct  bc,^üglid)  bcr  v^nper na  t  nrat  it ii  t  bC'c^  il^erte^o.  Die 
entitas  operis,  fomcit  fie  nur  eine  natürlid)c  X()ätigtcit  btt-  ^^Uüen«  ift, 
nnb  fomit  auc^  bie  :lHillbringnng  bloH  natürlid)  guter  ^2(fte  liegt,  mie  mir 
fpäter  (i?  142)  fcl)cn  mcrbcn,  in  bem  ilHn-mögcn  bcc^  freien  'ilUllen^s  iiii»^ 
nur  infolge  feiner  3d)mäd)e  ober  mora(iid)en  '^^ertclu'tticit  ixWi  in  bicfcr 
33e5iclmng  eine  m  0  r  a  l  i  f  d)  e  nnb  r  c l a  t i  0 e  ^^lotmenbint'cit  \\\.  1 45())  bcr 
attueücn  (Mnabc  in  statu  naturae  lapsae  ein  «gratia  medicinctUs). 

Sog    bcn  Urftonb  betrifft,  fo  bc|'tet)t  oud)  für  il)n  be.^iu^licf)    bci^  Übernatürlid)en    ,j,^,j,y^!*,'^'  ^^■ 
biefelbe  obfolutc  ^iotmeiibii^fcit    ber  (i^imbo,  uiä[)reno    be,^üfllid)    bc^5  luitürlid)  (ihitcn  Jiici)t  bi'v  ("„"  ^o\m 
in  beinie(bcn  iDJafH'  lUl^    in  gleid)er  'il>ciie    \mc  im  QcfaUom'u  ^iMti^nb  eine  Uutcvftübuni]       Uvftaitbe. 
biird)  bic  C^^nobc  notmenbig  mar.     .^icniiit  miiKcii  mtv  aber  tiid)t   gerabc    bcf)aiipteu,  baf^ 
bic   natura    integra    ohne    aftnelle    (Mnabenbilfe    ieben   ^'''fj'f^ift    moraliter    f)ätte    uer- 
mcibcn  fönncn. 

In  statu  naturae  integrae,  quantum  ad  .suflicieiitiam  operativae  virtutis, 
poterat  honio  per  sua  naturalia  velie  et  operari  bonum  suae  naturae  proportio- 
natum,  quäle  est  bonnm  virtutis  ai-quisitae,  non  auteni  bonutn  supei  exct^lens, 
quäle  est  bonum  virtutis  iufusae.  Sed  in  statu  naturae  corrnptae  etiam  deticit 
homo  ab  hoc,  quod  seeuiidum  suam  naturam  jiotest,  ur  non  i)ossit  totum  buius- 
modi  bonum  implere  per  sua  naturalia.  Quia  tarnen  natura  bumana  per  pecca- 
tum  non  est  totaliter  corrupta,  ut  sei  licet  toto  bono  naturae  privetur,  potest 
quidem  etiam  in  statu  naturae  corruptae  per  virtutem  suae  naturae  aliquod 
bonum  particulare  agere  ....  non  tamen  totum  bonum  sibi  eonnaturale,  ita  (juod 
in  nulle  deficiat.     S.  Tb.  1.  2  q.  109  a.  2  c. 

D)ie  Untcrfd)cibung  jmifdicn  bcr  pl)l)fifd)en  Urifiitiigfcit  bcr  ^'^''f^^"  „.^j-j/j^f'^r-f  v.^. 
^JJatur  5nm  übernntürlid)  (^^ntcn  nnb  bcr  moralifd)en  Unfabigfeit  bcr  umScibunn 
gefallenen  92atnr  and)  ^nm  natürlid)  C^ntcn  ift  uon  bcr  l)üd)ften  ^-^i^iditigtcit.  ,-J^;f*';y;|^^^^^^^^^ 
ly^an  mnf;  fie  and)  immer  oor  klugen  baben,  um  bcfonber«  mand)e  Stellen ''Irt)"' unfäf)i(i 
bcr  l)ciligen  3d)rift  nnb  ber  initer  ,^n  uerftet)en,  mcld)c  oon  bcr  i)(Otmcnbig=  "^  '^""'  '""*'" 
feit  ber  ®nabc  t)anbcln  nnb  uon  bcn  ©ärctitern  5n  (fünften  bc«  :3rrtnnu5 
anggelegt  merben. 

a.  5Bcnn  e^  5.  33.  {)i\^i:  Sine  me  nihil  potestis  facere  \Joann. 
15,  5)  nnb:   Dedit  eis  potestatem  filios  Dei  lieri  [Joann.  1,  12),  fo 

^einvict)='§  uptjevt,  itompcnbium  bei-  Xoßmatif.  II.  32 


496  2)ie  Öc^rc  t»on  bcr  ©nabc.    A.  9?on  bcr  oftueücn  ÖJnobe. 

gilt  biefe^^  üon  bcr  necessitas  physica  et  absoluta  gratiae  quoad  super- 
naturaJitatem  operis. 

b.  'iDagcgcii  fc!)ilbcrt  Rom.  7  lior;>U9^^Jveifc  bic  auC>  bcr  SdjUuirfjC  mib 
.^loiifupiiocenj  bcr  gcfaücucii  9^nnir  l)croürgc^cnbc  nioralifdic  Untü(i}tig  = 
feit,  aiiti)  fclbft  quoad  entitatem  operis  imb  bc,^üglid}  bc$  natürlid) 
©utcii.  ^n  bicfem  Sinuc  !aun  bcr  ^(püftcl  fagcn:  Velle  adiacet  mihi, 
perficere  aiitem  boniim  non  invenio  iv.  18),  UHil)rcnb  und}  bcm  nmnlidicn 
Vlpoftct  quoad  supernaturalitatem  operis  bcni  'JJicnfdjcn,  Qbgcfcl)cii  üou 
bcr  potentia  oboedientialis,  jcbc  gä^igfcit  fcl)lt,  cmci§  |)ci(fnmc«  in  l)ci(= 
famer  5ßcife  irgenbunc  ju  ivoUcn  ober  jn  bcgc()rcn. 

c.  I^er  ^(.  5Iugnftinu^o  ()at  in  feinem  Kampfe  mit  bcn  ^setagi^ 
ancrn  in  al)n(iii^cr  5l^eife  bic  ^^lotmenbigfeit  bcr  @nabe  ^mnr  and)  an^  bcr 
Supcrnatnralitiit  bcv  $cilc!r\  nor^ngc^mciic  ober  anc^  bcr  mor  ali  f  d)  cn 
(B  d)  lu  ii  d)  c  unb  i^  c  r  b  e  r  b  1 1)  c  i  t  t>t^:->  gefallenen  ^JJ(enfd)cn  bargctl)an.  ^ie 
•^clagianer  (cngnetcn  näm(id)  bcn  Sünbcnfall  nnb  bcl)anptetcn,  bcr  'DJknfd) 
fönne  blofl  in  Äraft  fcinco  freien  'iUMlIeibo  frei  Don  jebcr  ©ünbc,  ja  Don 
jcbcr  ?eibcnfd)afr  (eben  nnb  bat"  (^efc^  uolltoinmcn  erfüllen.  Tiefer  Sel)rc 
gegenüber  mar  ee  natürlid)  nnb  l)öii)ft  angemeffcn,  gerabc  bic  moralifd)e 
(Sd)mäd)c  nnb  ^^^erberbtl)eit  bcr  gefallenen  9iatur  in  bcn  5Sorbcrgrnnb 
5n  ftcllcn. 

i4g:i.  4.  T'ic    ;^n    l)eilfamcn  Elften  notmenbige  Q^uahc  ift  nid)t    blofs    gratia 

(?nabcUpnÄ  foubcm    aud)    gratia    coluntatis.     ^ic^  mirb   Dom^'onjil 

inteiiectus  unMi  on    'JJtM  ( c  u  c  anvbrürflid)  crfliirt :     Quisquis  dixerit,  gratiani  Dei  per 

voinntatis.    jgg^,j^  Christum  DdUiinum  nostruni    propter    hoc    tantum  adiuvare 

ad  non    peccandum,    quia  per    ipsam    nobis    aperitur    et    revelatur 

intelligentia  mandatorum,  ut  sciamus,  quid  appetere  et  quid  vitare 

debeamus,  non  autem  per  illam  nobis  praestari,  ut  quod  faciendura 

cognoverimus,    etiam    facere  diligamus  atque  valeamus,   anathema 

sit.     Cau.  4. 

II.  ^eim  '^  e  m  e  i  f  e  für  bic  aufgeftcUtc  !I^cfe  mirb  bic  p  l)  l)  f  i  f  d)  e  9^ot= 
menbigfeit  bcr  gratia  actualis  elevan^  für  jcben  übcrnatürlid)  guten 
?Ut  ermiefeu  merben.  ^o  c«  ^medmäing  ift,  merben  mir  auf  bie  ^Jiot== 
menbigteit  ber  (^nabc  and)  ju  bcn  5ln fangen  bc^  |)cil^  unb  im 
(5^  er  e  d)  tf  er  t  ig  t  en  befonber^  l)inmeifen.  Ter  Semci^  für  unfercn  (Satj 
ergibt  fid)  aber 
^      14.U.  1 .  a  u  £^    ber    l)  c  i  l  i  g  e  n   ©  d)  r  i  f  t. 

h'U  bei-  («nah-  a.  *i)iad)    bcr  Sit\\xz    bcr    ()ctligen  Sd)rift    ift  bcr  9}2enfd)    üou  9^atur 

"'^%^;U-t*^^  ein  Äinb  bec^  i^orne^  {Ephes.  2,  3.;  ÄMicd)t  bcr  (Sünbc 
[Rom.  6,  17);  er  ift  tot  ^Rom.  5,  15;  2  Gor.  5,  14;  Ephes.  2,  5; 
Joamu  )\,  5).  ^n  biefcm  ^^uftanb  fann  bcr  ^JJ^enfc^  aber  nid)t^  ^u 
feinem  .V^cilc  tl)un ;  er  fann  feinen  einzigen  .Sjcil^aft  crmccfen,  auc^  nid)t 
bcn  ";>l  n  f  a  n  g  feinet  .pede^^  mirfen.  ^r  ift  eben  übcrnatürlid)  tot 
unb  fann  baber  in  bcr  übcrnatürlid)cn  Drbnung  ebenfo  menig  einen  5lft 
fc^cu,  mic  ein  natürlid)  toter  ^JJienfd)  in  bcr  natürlid)en  Orbnung. 

b.  %\\^  pofitio  mirb  bic  9^otmenbigfcit  ber  (S^nabc  gelehrt.  Sine 
me  nihil  potestis  facere.  Joann,  15,  5.  Nemo  in  Spiritu  Dei 
loquens  dicit  anathema  Jesu.  Et  nemo  potest  dicere:  Dominus 
Jesus,  nisi  in  Spiritu  sancto.  1  Cor,  12,  3.  Non  quod  sutficientes 
simus    cogitare    aliquid    a    nobis    quasi    ex  nobis,    sed    sutFicientia 


naci)  bell  t)cil. 


'§  141.     9?otit)enbigfett  ber  oftuettcu  ©nabe  gu  aücm  übernatüdid^  ©iiten.       497 

nostra  ex  Deo  est.  2  Cor.  3,  5.  Deus  est  enim,  qui  operatur  in 
vobis  et  velle  et  perficere.     Phil.  2,  13. 

c.  Qn  all  biefen  ©teilen  ift  aud)  bie  $i?a()r()eit  enthalten,  baß  ber 
SO?en[(^  5U  ben  erften  |)ciI^oatten  ber  (^nabc  bcbarf.  5lU!obrü(f(id)  auf 
bicfelbeii  begießt  eg  fid),  irenn  e^  \)d^i:  Nemo  potest  venire  ad  nie, 
nisi  Pater,  qiü  misit  nie,  traxerit  eiim.  Joann.  6,  44.  Qiüs  prior 
dedit  illi,  et  retribiietur  ei?  Rom.  11,  35.  Quis  te  discernit? 
quid  aiitem  habes.  quod  non  accepisti?  si  autem  accepisti,  quid 
gloriaris,  quasi  non  acceperis?     1   Cor.  4,  7. 

d.  5lud)  für  hk  (5^er  e  d}tfert  igten  ()aben  bie  angefüfirtcn  3teüen 
üotte  (Geltung.  Übrigen^  finb  bie  ^l^orte:  Sine  me  nihil  potestis  facere 
{Joann.  15,  5)  ju  @ered)ten  gefprod)en,  unb  bie  ^Ipoftel  beten: 
Adauge  nobis  fidem.     Luc.  17,  5; 

2.  an«  ber  öe^re  ber  33ätcr.  gür  jcben,  auii)  ben  Ö'^'xic  ^fotan-nbiA 
ringften  übernatürlichen  5lft  forbcrt  ber  l)  (.  ^^Ingnftinu^  bie  i^fttt<^ü»'' ^^^^f^,^'^jJ^J,\".^^^^ 
©nabe.  Ne  quis  putaret,  saltem  parvum  aliquem  fructum  posse  a 
semetipso  palmitem  ferre,  cum  dixisset:  Jiic  fert  fructum  multum,, 
non  ait,  quia  sine  me  parum  potestis  facere,  sed  sine  me  nihil 
potestis  facere.  Sive  ergo  purum,  sive  multum  sine  illo  fieri  non 
potest,  sine  quo  nihil  tieri  potest.  In  Joann.  Tr.  Sl  n.  3.  Unb 
lüiebernm  jagt  ber  nänilid)e  t)eilige  l^et)rer :  Sine  illo  vel  operante,  quid 
velimus,  vel  cooperante,  cum  volumus,  ad  bona  pietatis  opera  7iihil 
valemus.  De  grat.  et  lib.  arbitr.  c.  17  n.  23.  51nberc  33äterftellen 
f.  Mazzella,  1.  c.  p.  178  sqq.;  p.   188  sq.;  p.  203  sq.; 

3.  a  u  ^>  b  e  n  l^  e  l)  r  e  n  t  f  d)  e  i  b  n  n  gen  b  e  r  ^l  i  r  d)  e ,  h\^-- 
befonbere  gegen  bie  ^^>  c  1  a  g  i  a  n  c  r  unb  S  e  m  i  p  e  1  a  g  i  a  n  e  r. 

a.  ^ic  $  c  (  a  g  i  a  n  c  r. 

a.  '^^cr  !atl)olifd)en  ?el)re  Hon  ber  '^(OtUKnbigfeit  ber  (^nabc  5nnt  über- 

natürlid)en   %\\U\\    ftel)t  bianietral    gegenüber   ber  in    ber  neueren  |]eit  uom  öiamn-' 

©  0  c  i  n  i  a  n  i  ^^  m  n  c^  unb  S\l  a  t  i  o  n  a  li  ^^  ni  n  «  erneuerte  ^  a  1  a  g  i  a  n  i  ^o  ^ 
mu^>.  ^ic  "ipelagianer  bet)anpteten,  (äSwahz  im  eigentlid)en  '^Sinnc  be^>  ^ii^orte^o 
gebe  e$  überl)aupt  nid)t;  fie  fei  anc?^  nid)t  notuienbig,  ha  ber  5Q^enfd)  lebig= 
i\d)  tu  ,^raft  feine«?  freien  ^IMUen^o  iinftanbe  fei,  ba^5  gaii5e  (S^efc^  nollfomnien 
5U  erfüllen  unb  in  noüfoinmcner  ^^(naniartl)efic  nnb  ^Hpatl)ic  jn  leben.  ID^it 
9^ed)t  mürbe  biefe  Öebre  Hom  bl.  .v>ieronl)nin9  (Kp.  123)  aUo  ftoif  d)  bcjeic^net. 
^ie  pelagtanifd)e  .piircfic  bernl)t  auf  einem  boppeltcn  Qrrtum,  ben  bie 
^röbcftinatianer  met)r  ober  UKuigcr  mit  il)nen  teilen,  niimlid) 

7.7,.  auf  ber  i^erfcnnnni]  unb  l'cngnnng  be^o  Unterfd)iebe^  ,;tinfd)en  ber  .     i^'''- 
natürlii1)en    unb    übernatürlidien    (^^nite    nnb    r^)cred)tigfeit.      ^^elaginc^   fennt  tniSiuinSmuI 
lueber    im  Urftanbe    nodi    im  (Sbriftentuni    bie    iibernatürlidic    (^ered)tigfcit. 
^ie    ^eredjtigt'eit,    bie    er    al^o    '^^ebingung    ber    Seligfeit    forbert,    ift    bie 
(Erfüllung  be^  natürlidien  3ittengcfel3ecs 

ßjS.  auf  bem  'iL'aljne,  ha]^  fcbe  (5:iniüirtung  ber  gi5ttlid)en  (^Miabe  auf 
ben  5Billen,  inie  and)  bie  (Srbfünbe  unnerträglid)  fei  mit  ber  ^-reibcit  bcc^ 
Sßillemo,  bie  "^elagin^o  al^^  abfolnte  Unabl)iingigteit  non  jeber  nid)t  in  feiner 
eigenen  ©clbftbeftimmnng  liegenben  ©inuürhing  betrad)tcte. 

3Beil  aber  biefe  Öe^re  tu  fd^rcienbem  2Biberfpruc^    mit    bem  (Sbriften=  , ,^^^  ^le'V•Ia 
tum  fte^t,  rcbeten  bie  ^clagianer  ;^\v([X  non  ber  ©nabe;  allein  fie  Herftanben  iViirr \tnu-v 
barunter    ben    freien    5Billcn    felbft,    baei  (^kfefe    fomie    bie    ?el)re    unb    bn^*-"'^^"'"'^""^'" 
S3cifpie(  ßt]rifti,  ferner  bie  (Sünbenoergcbung  nnb  enblid)  bie  bloße  @rleud)tung 

32* 


■198  2)ic  ^c^vc  t»on  bcv  ®nabc.     A.  S5on  bcr  aftucUcn  ©nobe. 

bec^  3>crftanbc^o.    5(iif<?  äiigcvftc  ßcbriingt,  ^abcii  fic  uicKcirfjt  niid)  eine  gratia 

voluiitatis  iiub  i[]rc   '3^11^311  lijfcit,  aber    irrbt  bcven  D^otuicnbigfcit  gugcgcbcn. 

^jHnuvuSmi  bi-3  '?•  "^^^     'ßcliigiani'-^uiiie    amrbe    fofort    unb    nidfäUig    u  e  r  ii  r  t  c  i  ( t 

7.7..  auf  bell  3  l)  u  0  b  e  n  t»  o  u  .Si  a  r  1 1)  n  13  0  unb  yjc  i  I  c  0  c ,  n)e(rf)e 
üon  ^  n  n  0  c  e  n  5  I.  bcftiitigt  unirbcn,  fonne  bnrd]  haz^  ^  ( c  n  n  r  f  0  n  5 1  ( 
Don  ^  a  r  1 1)  a  g  0,  ivcld)ce<  uon  ^^ipft  ^d\\  m  n  c^  feine  53cftätignng  ei1)ielt. 
©.  D 671  ein g er,  Enchiridion  n.  64  sqq. ; 

,j,3.  bnrd)  bie  iitteia  tractatoria  bc!?  l^apftec^  3 '•M  i  "^  11  ^' ^  J'iit  ber 
aüc  Sifd)öfc  mit  5hi^^nal)nie  Don  ]icb,;el)n  unter  5hifid)rnn9  non  Julian, 
53ifc^of  t)ou  ©clnnnni  in  5lpu(icn,  cinucrftanbcn  mnrcn; 

YY-  uon  bcn  i^äpften  ^>  0  n  i  f  n  t  i  u  c>  I.,  ß  0  c  I  e  f t  i  n  1., 
^  i  ^*  tu  ci  III.  n.  11.; 

00.  5ugleid)  mit  bcm  i^icftoriani^^mufo  a\\\  bem  ^  0  n  5  i  (  0  0  n 
@  p  ()  c  j  n  ^o  ; 

Sc.  öUgleid)  mit  bcm  2cmipclngianic^nuuo  bnrd)  bn«?  oou  ^onifntiuö  II. 
bcftiitigte  Arausicannm.  II  (529 1.     Deminger,  1.  c.  n.  144  sqq.; 

r^.  bnrii)  ba^o  !si  0  n  .^  i  (  u  0  n  2;  r  i  c  n  t :  Si  quis  dixerit, 
hominem  suis  operibus,  qnae  vel  per  humaiiae  natura e  vires  vel 
per  legis  doctrinam  tiant  ,  absque  divina  per  Jesum  Chrihitum 
gratia  posse  iustificari  coram  Deo :  anathema  sit.  Sess.  6  de 
iustif.  can.   1. 

Si  quis  dixerit,  ad  hoc  solum  divinam  gratiam  per  Jesum 
Christum  dari,  ut  lacilius  h(imo  iuste  vivere  ac  vitam  aeternam 
promereri  possit,  quasi  per  liberum  arbitrium  sine  gratia 
utrumque,  sed  aegre  tauien  et  difficulter  possit:  anathema  sit. 
}j.  c.  can.  'J. 

Si  quis  dixerit,  sine  praeveniente  Spiritus  Sancti  inspira- 
tione  atriue  eins  adiutorio  hominem  credere,  sperare,  diligere 
aut  p(»enitere  posse,  sicut  oportet,  ut  ei  iustiticationis  gratia 
conferatur:  anatliema  sit.     L.  c.  can.  3.     53g(.  and)  1.  c.  cap.  16. 

>>uituSrtfoit  ^^^^f^  i^el)rcntid)cibnngen  gelten  nid)t  bloJ3  für  ben  nod)  nid)t  ©credit^ 

ba-  (^•.luibe  für  fertigten,  fonbcrn  gnn^  unb  nnbcbingt  anc^  für  bcn  ©  e  r  e  d)  t  f  e  r  t  i  g  t  e  n. 

MC  (Wvcci)tcn.   Cn.p^.^j^H:,     crfliirt    bac^    !I  r  i  b  c  n  t  i  n  u  m    nod):      Cum    enim    ille    ipse 

Christus  Jesus   tamquam    caput  in  membi-a,    et    tamquam    vitis  in 

palmites,  in  ipsos  iustificatos  iugiter   virtutem  influat,   quae  virtus 

bona  eorum    opera  semper  antecedit   et  comitatur  et   subsequitur, 

et  sine  qua  nullo  pacto  Deo  grata  et  meritoria  esse  possent:  nihil 

i[)sis  iustificatis    amplius    deesse  credendum    est,    quominus    plene 

illis  quidem    operibus,    quae  in  Deo    sunt  facta,    divinae  legi    pro 

huius  vitae  statu  satisfecisse,  et  vitam  aeternam  suo  etiam  tempore, 

si  tamen    in  gratia    decesserint,    consequendam    vere    promeruisse 

censeantur.     Sess.  6  de  iustif.  cap.  16.     @^^  l)at  alfo  and)  bcr  @crcd)t' 

fertigte  5U  jcbem  übernotürltd)  guten  ^Iftc  bie  attnede  ^nabc,  nnb  ^mar 

bie  praeveniens,    adiuvans  nnb    consequens    notmcnbig,  nnb  e^^    genügt 

nid)t    bie    bloge     t)  n  b  i  t  n  c  H  e     @nabe     ober    ber    bloge    ^obitu^     ber 

@ercd)tigtcit. 

vclne  ber'^cmi-  '  b.  ^  t  c    (£  c  m  i  p  c  (  Q  g  i  a  u  c  r. 

»3oiafliQnor.  Ä.  4^ie  ^cmipclagiancr  befd)ulbigten  ben   1)1.  5Inguftinn^>  p  r  ä  b  e  f t  i  ^ 


'§  141.    9^ottücnbigfeit  bcr  aftuetten  ®nabe  311  allem  übernatürlid^  Ö5utcn.       499 

n  a  1 1  a  n  i  i  (^  c  r  Übertreibungen  iinb  bc!)aupteten,  5tiii[d£)en  i^m  unb  ^^elac\iu^ 
hk  vid)ü<^t  Tlittc  ju  galten. 

(Sie  lebrlen  aber,  ber  93?cufd)  föimc  au§>  eigener  ^raft  im  äl^erfe 
feiner  9^erf)tfertignng  menigften^  ben  5lnfani3  niadjen,  niimtid)  bnrc^  ein  ()ei(- 
fame^>  33erlangen  narf)  ^em  (3^lanbcn  unb  bem  |)ei(e,  nub  babnri^  ^wav 
nirf)t  de  condigno,  aber  bod)  einigermaßen  bie  'l^ed^tfertignng  n  e  r  = 
bicnen.  9^ad)  erlangter  9^ed)tfcrtignng  aber  bebürfe  er  feiner  befonberen 
^nabenbülfe,  nm  gntc  Derbtenft(id}c  "K-zxU  .^n  t()nn  nnb  in  bcr  l)ci(igmad)cnben 
(^nabe  h\^  nnio  önbe  ;u  uerbarren. 

(Sie  lebrtcn  alfo  ^mar  be5Üglid)  ber  9^  e  d)  t  f  e  r  t  i  g  n  n  g  f  e  I  b  |t 
eine  nnbebingte  S^otmenbigfeit  bcr  C^^nabc;  adein  fie  tengnetcn  eine  |old)e 
be^^ügtidb  ber  5(  n  f  (i  n  g  c  bc«?  .'pci(^%  nnb  bcr  jierseveranUa  finalis. 

|]nr  ^^cgrünbnng  ibrcr  ^Jcl)rc  beriefen  fie  fid)  auf  Sd)riftfteUcn,  mcUi)e,  .H,^.,t^-[,"f' f,^,^. 
o^ne  bie  (Mnabe  ^yi  crunil)ncn,  ben  'JJtenfd)cn  ^^mn  (Mebctc,  ,yir  il^efebrnng  n.  f.  lu.  iniuvieianianov 
anfforbcrn,  nnibrenb  fie  bie  flaren  :i'(n^ofprüd)c  bcr  beiligen  (Sd)rift  nnbcad)tct''"^  VS,  ""^ 
liegen,  uield)e  bie  nnbebingte  ^JJotmcnbigfcit    bcr  (^^nabc  ^n    atlen  .S^^il'^^ift^'ii 
gang  nngmeibentig  (ebren. 

^tbntidi  Herfuhren  fie  mit  n  or  n  u  g  ufti  n  i  f  d)e  u  ^^äterftcUen.  'Etiler 
bing^  babcu  bie  u  0  r  a  u  g  n  ft  i  n  i  f  d)  e  n  '-Initcr,  b\c  uid)t  ben  ''l.^ctagianivnnbö, 
fonbcrn  ben  bie  ^yreibcit  (eugneuben  bcibuifd)cn  J^a  ta  l  i  ^^un^o  nnb 
SO^ani  (^  äi  0m  u  ?^  ^u  bcfauipfeu  bnttcn,  bie  An-ci()cit  bc^  mcnfd)lid)cn 
S33illcne!  in  ben  ^-l^orbcrgrnnb  gcftcKt,  nnb  ,^mar  oft  in  einer  an  unb  für 
fic^  mif^iHn-ftiiublidicn  ii^eifc.  Sclbft  "i^tngnfti  unc^  ging  in  feinen  auti^ 
manid)äifd)cn  Sd)riftcu  fo  nor  nnb  befenut  nou  fid)  fclbft,  er  b^be  frid)cr 
bk  S^otinenbigfeit  bcr  (^nabc  nid}t  gcuügcub  crtannt.  *9^icmalv  aber  mar 
bie  Äird)c  fcmipclagianifd).  '^iMc  miirc  e^>  fonft  and)  bcnfbar,  baf^  fie  beii 
©cmipetagiancru  fofort  mit  fLdd)cr  (Sncrgic  entgegengetreten  märe? 

,j.  2luf0  fd)ärfftc  u  c  r  n  r  t  e  i  1 1  mürbe  bicfc  ^rrlebre  auf^cr  luni  ben  .)i^,,.m.t'eiüin  be'^ 
t)ciligen  33iitern,  bcfonbcrc>  uon  5(nguftinuc^  unb  mu  *1?ro^^pcr  n  0  u icmipoiaaiamc- 
51  q  n  i  t  a  n  i  c  n ,  biiiiptfäd)lid)  """'■ 

aa.  non  'T^^apft  (iölcftin  I.  in  feiner  epistola  ad  episcopos 
Galliae  (431).  Qncxit  niuuut  ber  ^^>apj"t  ben  bt.  '.Muguftinuv  in  Bd}\\\} 
gegen  bie  femipclagiauifd)eu  3.^crbiid)tiguugeu :  nee  uuqiiam  liimr  sinistrae 
snspicionis  saltem  rumor  aspersit  (c.  2>.  Tann  erflärt  Sötcftiu, 
neminem  de  profuudu  illius  ruiiiae  per  liberum  arbitiium  posse 
consurgere,  nisi  eum  gratia  Dei  miserantis  erexerit  (c.  4;  neminem 
esse  per  semetipsiim  bonum,  nisi  participationem  sui  ille  douet, 
qui  solns  est  boiins  (c.  5  ;  neminem  etiam  baptismatis  «ratia 
renovatnm  idonenm  esse  ad  superaudas  diaboli  insidias  et  ad 
vincendas  earnis  concupiscentias,  nisi  per  quotidiannm  adiutoriuni 
Dei  perseverantiam  bonae  conversationis  acceperit  ic.  6);  quod 
nemo  nisi  per  Christum  libero  bene  utatur  arbitrio  (c.  7): 

ßß.  bnrd)  bie  üou  53ouifatin^^  Tl.  bcftätigte  ®  t)  n  0  b  c   u  0  n   D  r  a  n  g  c  ..j^^^^^  i,V/'Ji„,-anQ 
(529).     Tiefelbe  t)at    in  25  .^vauonce    iiad)    ben   uon  t^apft  Jclir  IV.  bcmbi-c-^nj'oafu-^in 
©r^bifdiof  Gäfarino   non  ^Hrle^^    ,uu"!cfanbtcn  Sentenzen,    mcldjc  l)auptfiid)lid)   ''"^^5^a?c.^''■" 
ben  ©d)riften    ^uguftin^    unb    ^J>ro!r>pero    entnommen    marcu,   bie    fcmipcla- 
gianifd)e    Öct)re    aüfeitig    üernrteitt.      ßi^^^i^^)!"^    ^^^^^'^    ^^^    3[L^abrbeit    aiic^^ 
gefprod)cn,    ha^^    all  c  §    übcrnatürlid)c    CsHitc    H  0  n    fei  n  c  m     c  r  ft  c  n 
?(nfaug    an    ein    5öcrl:"    ber    (S^uabc    ift.     Si    qnis    sicut   angmentum, 
ita    etiam    initium    fid  ei    ipsumque    credulitatis    affectum    .... 


500  2)ie  ?cf)rc  öon  bcr  O^uabc.     A.  5Bon  bor  aftucüen  (?5nobe. 

11011  per  gratiae  donnm  .  .  .  .  ,    sed  naturaliter  nobis    inesse  dicit, 
Aix'Stolicis  dogmatibns  adversarius  approbatiir,  Can.  5. 

raticr  ciiipfaugt  bcr  3}(cuiii)  nid)t  ctlini  crft  auf  fein  Q>kbct  f)in  ©nnbc, 
,^,^,j,^,j\|'';;,j,^^^^,  lonbcvn  boi?  (hnbü  iclbft  ift  eine  (shuibcnunrfnng.  Si  quis  ad  invoca- 
tioiiem  liumanani  gratiam  Dei  dicit  posse  conferri,  nou  autem 
ipsam  gratiam  facere,  ut  invocetur  a  nobis,  contradicit  Jsaiae 
prophetae  vel  Apostolo  ideni  dicenti:  Inventus  snm  a  non 
qnaerentibus  me,  palam  apparui  bis,  qui  me  non  interrogabant. 
Can.  3. 
^cv^2~*'iiu'''nrfHH  ^^^^  cruHirtet  alfo  nid)t,  bnß  iiiir  luni  3ünbcn  ciercinic^t   fein  inodeii, 

iTofoDmi  lIn^  Hc  füiibciii  cv  fclbft  bcluirft  biivd)  Ciinc^cbniui  be^o  ^eiligen  Okifte^v  ba^  Mm 
*"""^''  biefc^^  1110(1011.  Si  qnis,  nt  a  peccato  pnrgemnr,  volnntatem  nostrani 
Denin  expectare  eontendit,  non  antem  nt  etiam  purgari  velimns, 
per  Saiu'ti  Spiiitns  infnsioneni  et  Operationen!  in  nobis  fieri  con- 
fitetnr,  resistit  ipsi  Spiritui  Saiicto  per  Salomonen!  dicenti: 
Praeparatnr  volnntas  a  Domino,  et  Apostolo  salnbriter  praedicanti: 
Dens  est,  qni  operatnr  in  nobis  et  velle  et  perficere  pro  bona 
voluntate.  Can.  4. 
i^TT.  Tabcr  irirb    bic  (^)nabc  iiid)t  iniferciii  (^Maiibcii,    ^Violfen,   53crlangen, 

~ üiJaX  K'v"  Streben  gcfdiciitt,  foiibcru  bic  .uUHn-toiiiiiiciibc  (S^nabc  ift  fclbft  bic  Urfarijc 
^^'Äi"n^!'''^  aller  bicfcr  5ltte.  Si  quis  sine  gratia  Dei  credentibus,  volentibus, 
desiderantibns,  conantibns,  laborantibns,  vigilantibus,  studentibus, 
petcntibus.  quaereiitibus,  pulsantibus  nobis  misericordiam  dicit  con- 
ferri divinitus,  non  antcni  nt  credamns,  velimns  vel  haec  omnia,  sicnt 
opoi tet,  agere  vabamns,  per  infusidiiem  et  inspirationem  Sancti  Spiri- 
tus in  nobis  fieri  confitetur,  et  aut  bnmilitati  ant  oboedientiae  humanae 
snbiuiigit  gratiae  adintorium,  nee,  ut  oboedientes  et  hnmiles  simns, 
i])sius  gratiae  doiium  esse  consentit,  resistit  Apostolo  dicenti :  Qnid 
liabes,  quod  non  accepisti?  et:  Gratia  Dei  snm  id,  quod  sum.  Can.  6. 
u^ovbmiütncinuf  St^bilid)  faiiii    aiid)  iiicmanb    aut-'  ciiicncr    ^raft    fid^    auf   bic  ^cdjU 

^•■'''^'f^t^'^'^'fl"invfcrtic\uug  üorberciteii  unb  ,^ur  Xaufe  getaugcu  'can.  8).  @ottc^3  (Babt  ift 
ee^  iüclnicl)r,  lucun  mir  ettinv^  (5^uteö  beuten  iiub  noui  53öfen  iiu^^  abincnbcu. 
Divini  est  muneris,  cum  et  recte  cogitamus,  et  pedes  nostros  a 
falsitate  et  iniustitia  continemns.  Qnoties  enim  bona  agimus, 
Dens  in  nobis  atque  nobiscnm  ut  operemnr,  operatnr.     Can.  9. 

%{ki->  bicico  fagt  biK^  ^ou,^il  not^inabo  ,uifaniuicu  in  ben  ^Sorten: 
Hoc  etiam  salnbriter  profitemur  et  credimns,  qnnd  in  omni  opere 
bono  non  nos  incipimus  et  postea  per  Dei  misericordiam  adinva- 
miir,  sed  ipse  nobis  nullis  praecedentibus  bonis  meiitis  et  fidem 
et  aniorem  sui  prius  inspirat,  ut  et  baptismi  sacramenta  fideliter 
requiramns,  et  post  baptismnm  (cum  ipsius  adiutorio)  ea,  quae 
sibi  sunt  placita,  implere  possimus.  Can.  25. 
iJiP;  .  ^ki    biefcn    ^cl)rcntfd]cibuugcii    gegen    bic    (Scmipclagianer    ift    nod) 

.s?cii"anrift'bicbcfonbcr^  ^u  bcac^teu,  baj3  c^?  fid)  in  benfclbcu  nur  um  ii  b  c  r  n  a  t  ü  r  (i  d) 
gute,  ©Ott  m  ü  I]  (  g  e  f  ä  (( i  g  c ,  5  u  m  ,v>  e  i  ( c  n  ü  ^  li  d)  e  5I!tc 
baiibclt,  um  jenen  (^Maubcn,  jeiics^  ^^crlaugen  uiib  5Bolleu,  sicut  oportet. 
^aö  ^Irauficaimm  bat  bicc*  in  bie  Sl^ortc  gcfleibct:  Tales  nos  amat 
Dens,  quales  futuri  sumus  ipsius  dono,  non  quales  sumus  nostro 
merito.     Can.  12. 

^^  ftcÜeu    bal)er    biefc  ^c^rcutfd}eibuugcu    uid}t  in    2lbrebc,    ba^   bcr 


,§  141.     g^otiDenbi^fett  ber  aftueßen  (S^nabe  ju  allem  übernatürüc^  ©utcu.       501 
dMtmd)  nu^  eigener  ^^raft  iroenb  melAc  n  a  t  ü  r  (i  d)    ante   %ttc  [eben,        '^^o. 


uiib  baß  bie  baraiif  beni()cnbe  natürlir^e  2ittlid)feit  in  t)erfd)iebenen  iicrfd)icbenaiSd0ener>{raft 
fei;  allein  es  ift  nnbebingt  \üiidj,    ba^   foldje    n  a  t  ü  r  l  i  d)    gnte    ^H  f  t  c  ";/;jffXr' 
unb  ein   fold^er    natnxli  ä)    guter    ^  a  b  i  t  n  ^^    irgenbiuie  ein    •jJlnfang 
im    3S?  e  r  f  e    n  n  f  e  r  e  ^    .^  c  i  ( c  ^^     [inb    ober    bie    (5)nabe    ber    ^Kcd}t= 
fertignng  and)  in  iljren  erften  ^(nfängen  irgenbiuic  uerbienen  ober    and)  nnr 
bcbingen ; 

4.  a  n  ^    b  e  m    t  ()  e  o  I  o  g  i  f  di  e  n    I^  e  n  f  e  n. 

a.  ^chQx  übernatürlid)    gute  ^Hft    ift  auf    bac>  übernatürtidie  ^iet    bc^       imb^-iuittei 
Ü)ienf(^cn,  bie  visio  beatitica,  geriditet.    |^5  i  ^  I  nnb  iDH  1 1  e  (  muffen  abcrnuificu  nunnh-r 
in    i^  e  r  t)  li  1 1  n  i  ö    ^u    einanber  ftel)en.     TiV^  quuad  substantiam  über-  ^'"^^^"j-JU^^^'^^'^'^ 
natürliche  ^^iel,  bie  visio  beatifica,  erforbcrt  baber  and)  quoad  substantiam 
Ü6ernatürlid)e  '^(fte.     ;^n  ibnen    nuig    babcr    ber  lH^enfd)    bnrd)  bie    gratia 

elevans  erl)oben  merben.  Videre  Deum  per  essentiam  est  snpra 
naturam  uon  solum  liominis,  sed  etiam  umnis  creaturae  .... 
Naturalis  enim  cognitio  cuiuslibet  creaturae  est  secuudum  umdum 
substantiae  eins  ....  Omnis  autem  rognitio,  quae  est  secundum 
modum  substantiae  creatae,  deficit  a  visione  divinae  essentiae, 
quae  in  infinitum  excedit  omnem  substantiam  creatam.  Unde  nee 
homo  nee  aliqna  creatnra  potest  consequi  beatitudinem  nltimam 
per  sua  naturalia.     S.  Th.  1.  2  q.  5  a.  5  c. 

b.  'Die    femipe(agianifd)e  ^3et)anptnng,    ber  Dicnfd)  tonne    (im  eigener  ^^,^.  ij^^f-j^^j,^ 
^raft     irgenbmie    einen     %  n  f  a  n  g     b  e  r     i)l  e  di  t  f  e  r  t  i  g  n  n  g    mad)cn,  n^iaiu-Muib?  item 
miberfpridit  '  '        "  "^iJ^SUr 

a.  beut  U  n  t  e  r  f  d)  i  e  b  nnb  ^^  e  r  li  ii  I  t  n  i  v    ,^  m  i  f  d)  e  n    'Ji  a  t  n  r    ^^^^'^^nDe.tcn. 
nnb    @  n  a  b  e ,  inbem  barin  entuiebcr  bcbanptet  mirb,  baf^  man  iibernatiir^ 
(ic^e    5(fte    am    btof;    natür(id)er    ^iraft    feigen    ober    bnrd)    natiirlid)e    Vltte 
Übernatiir(id)ec>  benun-bringcn  nnb  erlangen  fbnne,  uumon  bae  eine  fo  miber- 
finnig,  ift  luie  bai^  anbere ; 

ß.  ber  a  b  f  0  ( n  t  e  n   C»)  r  a  t  n  i  t  ii  t  ber  (?^nabc :     ^i>gl.  ij  149 ; 

Y.  ber  d)  r  i  ft  I  i  d)  e  n  i^S  r  n  n  b  m  a  t)  r  b  e  i  t ,  ban  C^ott  bie  e  r  ft  c 
Urfad)e  nnfcre>^  .^eites  ift,  eine  (^3rnnbuiat)rbeit,  in  bcren  praftifd)en  Hnerfennnng 
bie  tüabrc  d)rifttid)e  'Demnt  nnb  ^-röinmigfeit  liegt.  ^}(\d)  bem  Semi= 
petagianic^muy  ift  iiid)t  (Motte^:<  Grbarnning  nnb  (Sbrifti  (^nabe,  fonbern  be^o 
•iÜJcni^ten  eigene^5  'i;f)un  Einfang  bc^o  -peile^o,  mo,vi  bie  (^nabe  gleid))am 
c  r  g  ä  n  5  e  n  b  bin^ufommt. 

c.  T)ie    'Jlotiuenbigfeit    ber    aftiuilen    (^nabe     für    ben    (M  e  r  c  d)  t  uk'.. 
fertigten    ergibt  fid)    am   fotgenber   Grunignng.     I)ie  f)abitnel(e  (^nabe '^^'^"""  "■ '"^■ 
öerlet^t  5Uiar    ben  .'ö  a  b  i  t  n  c^    ber  übernatürlid)en   ^ngenbcn;   allein  bieier 

^abitn^^  bringt  2^  n  g  e  n  b  a  1 1  e  nid)t  non  fid)  felbft  l)en)or.  Da.^n  bebarf 
eö  jebeemat  eine^^  neuen  felbftänbigen  'iiMllen^mfteo.  Soll  aber  biejer 
iöillenöaft  ein  ü  b  e  r  n  a  t  ü  r  l  i  d)  e  r  fein,  fo  fann  er  nidjt  bie  blof^e 
X^ätigfeit  be!§  $öi(Ien^,  fonbern  mnil  oor  allem  bie  aftnede  C^hmbe  ;)nm 
■^rincip  baben.  Daber  bebarf  ber  ^krcd)tfertigte  ^n  jebem  actus  meri- 
torius  gUHir  nid)t  eine!§  neuen  eingegojfencn  ^abituc;,  mobl  aber  einer  neuen 
gratia  actualis.  Homo  in  gratia  existens  non  indiget  alio 
auxilio  gratiae  quasi  aliquo  habitu  alio  infuso.  Indiget  tarnen 
auxilio  gratiae  secundum  alium  modum,  ut  scilicet  a  Deo  moveatur 
ad  recte  agenduto.     S.  Th.   1.  2  q.  109  a.  9  c. 


502  3)if  Oel^vc  öon  bcv  (Wiiabc.     A,  5Bon  brv  aftueffen  @nftbe. 

§  142.     ^^Jütwcubigfeit  bcr  (^nabc  511m  untüdidj  (^utcu. 

ÜM^l.    .'pciniic^-Öiutbcvlct,    2)otiinati[c^e    2;f)co(o!:|ic    VTII    §    116;    Mazzelia,    De 

gratia  Christi  Disp.  2  a.  6. 

1 181.  5?  ü  r   b  c  n    g  c  f  n  U  c  n  e  n   ^J3?  c  n  f  d)  c  n   i  ft   b  i  e  ^ra^^a  medicinalis 

hn''"m"?c'\^um  1"  0  r  a 1 1  f  d^  ober  r  c f  a t i n  n o  t lu  c n b i  n ,  u iit  (\\\t  n n  t ü r (i  d^  c  u 
imtüviirt}  (Muten.  91  c  l  i  Q  i  0  11  ^  tu  a  l)  v  ^  c  { t  e  11  9  c  11  ü  g  e  n  b  5  ii  e  r  f  c  11 11  e  ti ,  bog  g  c  f  a  m  t  c 
11  a  t  ü  V  (i  rf)  c  (S  i  1 1  c  11  g  e  f  c  ^  t)  0  H  ft  ii  11  b  i  13  5  n  c  r  f  ü  H  e  11 ,  a  (( c  33  e  r  = 
i  11  d)  u  11 G  c  11 ,  11  a  111  c  11 1  n  d)  b  i  c  f  d)  in  c  r  e  11 ,  5  u  übe  r  iv  i  11  b  e  n  imb 
beimiad)  0  11  f  b  i  c  ^  a  11  c  r  n  0  u  f  d)  lu  c  r  e  11  S  ü  11  b  c  n  frei  j  11 
bleibe  11. 

T.  ^^euor  luir    biefeii    ^Snl;    bcuicifcii,    fei    auf    folgeiibe^    aitfiiicrffain 

gemacht. 

jj^.^  1.  ^ier    ift   iiid)t    bic  9{cbc    uou    ü  b  e  v  11  ii  t  ii  r  ( i  d)  c  n    Elften,    bie 

M  iiatüviirti   lind)  bcr  iiorI)crgcl)ciibeii    Ttiefc  eine    gratia  elevans    öorau^>fct|eii,  foiiberu 

gÄ'I-w.^^^^^^^^  5(flcn    bcci  ^-iHTftaiibc?    mib    bee^  ^IMIteii^.     ©ine 

nictn  iiPtiiH-nbMv  ^.j..^li^  elevavs-  \\m\>  bn()er  für  bicfc  '^(ftc  iiidit  gcforbcrt;   fic  beinegcu  fid) 

jn  in  bcn  2^d)rniifcii  bec^  l>iatür(id)cii. 

2.  Qu     ^^^e.^iig     auf     bic     ciii,^clncii     Teile     imiercr     Üljcjc     ift    ,^u 

benierfeii: 

iJ«»!-  a.  "I^cr    93(cnid)    I)at    niid)    im    ^^M'^mib    bcr    gcfndencu    ^?ntur    bie 

ntJ^t^bi^Ä  (\'äf)igfeit    nid}t  ncrloreiu    jebc   mitürlidjc    rcligiöfe  ^I>al)rl)eit 

miiüvuriio'veu^^  ö"    erfeiuicii,    aber    infolge    be^?    vuliius    ignoravtiae  ift  er    111  0  r  a  U  f  d^ 

niöfo  -ji^nDiDott  aiitlcr  Staub,  fic  0  0  I  l  ft  ii  11  b  i  g  ,    0  (1 11  c   5^  e  i  in  i  f  d)  n  n  g   0  0  11   Q  r  r  - 

,^1  oirmncn.    ^  ^^  ^^^  ^^^^^  ^^^  j  ^  8  i  cIk  r  l)  c  i  t  biird)  feine  natihiidic  Äraft  ^n  erfcnnen. 

ii^".-  1).  ßbcnfo    ift    il)ni    and)    bie   (Srfnflnng    j  e  b  e  ^    natnrlif^en  Sitten- 

m  bic"vin}Iiici)o  gcfcliC!?     uinir    p  l)  D  f  i  f  d)    in  ö  g  ( i  d) ,    ni  0  r  a  l  i  f  c^    aber    n  11  in  ö  g  l  i  d) 

^^SvüriK ''  i^HHicn  be^>  vnlnus  roliodatis,   nauient(id)  locgen  ber    5?-  0  n  !  n  p  i  ^  c  e  n  5. 

aitteiincjoo  ,^u  ^Hv  gilt    nnnientlid)  oon    bcni    liöd)ften    natürlid)en  rskbote,    (^ott    aU  ben 

lUHiun.      2d)öpfcr    bcr    Dtatnr    mit    natürlid)cr    ^icbc    über    allc^o    äu  (iebeii.     ^eim 

obmoi)t    ber  'L']?enfd)    biefe  x\)\\\  fonnatnrate  Siebe  in  statu  naturae  purae 

liaben  fönnte,    fo  bod)    nid)t  gcnügcnb   in  statu   naturae  lapsae.     Homo 

in    statu    naturae    intograe    dilectionem    sui    ipsius    referebat    ad 

amorein  Dei    sicut  ad    tiuem,  et  similiter    dilectionem  omnium  ali- 

arum  rernm;  et  ita  Denm  diligebat   plus  (jnam   se  ipsum  et  super 

omiiia.      Sed    in    statu    naturae    corruptae    homo    ab    hoc    deficit 

secnndnm    appetitnm    voluntatis    lationalis,    quae    propter  corrup- 

tionem  naturae  sequitur   bonum  privatum,  nisi  sanetur  per  gratiam 

Dei.     Et  ideo  dicendum  est,  quod  homo  in  statu  naturae  integrae 

non    indigebat    dono    gratiae    superadditae    naturalibus    bonis    ad 

diligendum  Deum  naturaliter   super  omnia,   licet  indigeret    auxilio 

Dei    ad    hoc    eum    moventis;     sed    in    stcitu     naturae     corruptae 

indiget    homo    etiam    ad    hoc    auxilio    gratiae    naturam    sanantis. 

S.  Th.  1.  2  q.  109  a.  3  c. 

UnSieb  ^^^  ^^^^  ölinfd)en  natürtidier  nnb  übernatürtid)er  Siebe  nnb  @efe|e^* 

?iunirtietVmuüv  erfüttnng  ein    fpeeiftfd)er  Unterfd)icb    beftel)t,    mürbe,   mie  mir    fpäter 

^'^uuüviirtia-"  ^^^^^^^^  K^^^^  anobrücflid)  gegen  ^^ajn^o  nnb  bic  Q^nifcniften  entfdiieben.    ^'^gl. 

(MotteMiebe.    nutcr  bcu  ocrurtcilten  Siitscn  bc^^  5^ajn^.  Prop.  61   nnb   62;  in    ber  55nüe 

ünigenitus  (S^tenien^o  XI.    Prop.  44    nnb  64;    in  ber    53nne    Äuctorem 

fidei  Prop.  24, 


§  142.     ^'Jottrenbigfett  ber  (S^nobe  ginn  natürlich  ©uten.  503 

c.  ö  e  t  d^  t  e     33er|ud}itngcn    !ann    ber    9D?enfd)    and)    im    gefallenen  ^i^evfuSen  u. 
gnftanbe  Ü6evh)tnben ;  aber  ^nr  Überiüinbunn  aller,  and)  ber  firmeren,      ^'^"^^^^• 
S3erfud^nngen  bebarf  er  infolge  ber  3Si((en^fd}n)äc^e  bc§  göttlichen  S3eiftanbeC\ 
Sind)     biefe     D^ottnenbigfeit     ift    alfo    feine    p  I)  i)  f  i  f  c^  e ,     fonbcrn     eine 
m  0  r  a  1 1  f  d)  e. 

3.  5(n^  bicfem  allem  folgt  ba§>  m  o  r  a  (i  f  d)  e  Unt)ermögen,  a  n  f 
b  t  e  '5)  a  n  e  r  o  ^  n  e  C^  n  a  b  e  o  o  n  f  d)  m  c  r  e  n  ©  ii  n  b  c  n  frei 
gn   bleiben. 

4.  1)0  bie  mora(if'i?öe  Unmöglic^feit,  ol)ne  &uabc  (^lotte-S  alle  xie  äum^natür» 
natiirlid^en  religiöfen  51'a()r{}citen  ^n  erfenncn,  atle  natürlid)en  Gebote  Sit ^i*„if c%„"$,V 
beobachten,  alle  i^erfnd)nngen  ^n  übenrinbcn  nnb  bcmnad)  alte  3iinben  ift  gratia  me- 
§n    mciben    eine    f^'O^QC    ber    bnrd)    bu   (Srbfiinbe    ber    9^atnr    gc]*d)(agencn 

$LMinben  ift,  fo  ift  bk  ®nabe,  uk(c^c  biefc  natür(id)c  Unfäbigfeit  befeitigt, 
ein  gratia  medicinalis. 

IL  "^^er  33en.iei^^  für  nnfcre  ^bn'e  ergibt  fid) 

1 .  a  n  ^    ber    f)  e  i  I  i  g  c  n    (5  c^  r  i  f  t. 

a.  'Die  UnAnlännlidifeit  ber  menfd)Iid}en  i^ernnnft  ,^nr  (Srfenntni^^  ber  ^.  /^''i-.. 
gcfamten  naturlid^cn  'iimbrbeitcn  unrb  alfo  an^gcfprodien  :     Lntellexi,  quod  licDteit  ber  ^i^cr- 
omniiim     opei-um     Dei     nullam    possit    homo     iiivenire    rationem,  """JicIJJi'lt.^''^" 
eorum  qiiae  fiiint  sub  sole:  et  qiiando  plus  laboraverit  ad  qiiaeren- 

dum,  taiito  minus  inveniat:  etiam  si  dixerit  sapiens  se  nosse,  non 
poterit  reperire.  Ecclesi.  8,  17.  Unb  micbcrnm :  Cogitationes 
mortalium  timidae,  et  incertae  providentiae  iiostrae.  Corpus 
enim,  quod  corrumpitur,  agsiavat  auimam,  et  tenena  inhabitatio 
deprimit  seusum  multa  cogitantem.  Et  diiticile  aestimamus,  quae 
in  terra  sunt:  et  quae  in  prospectu  sunt,  invenimus  cum  labore. 
Sap.  9,  14  sqq. 

b.  Tie    "iyjotmcnbigfeit    ber  ^nabe    ^nr  (Srfüünnq    be^^    ganzen  natiir^^.    i^"'^'-  ^. 
liopen    ^ittengeiet3cc^    unrb    tlar    unb    beitimmt    oom    1)1.    ^Isaulu^o    gclei)rt :  feit  ba- (^snabc 
Velle  adiacet  mihi,  perficere  autem  bonum  non  invenio.    Non  enim  J'^'J  IVj'/^!!""^ 

quod  volo  bonum,  lioc  tacio,  sed  quod  nolo  malum,    hoc  ago '''^'';i  "''.'■^'  ^''^" 

Video    autem    aliam    le^em    in    membris    meis.    repugnantem    legi 

mentis  meae,  et  captivantem  me  in  lege  peccati,  quae  est  in 
membris  meis.  Infelix  ejio  homo,  quis  me  liberabit  de  corpore 
mortis  huius?  (^ratia  Dei  per  Jesum  Christum  Dominum  nostrum. 
Rom,  7,  18.   19.  23.  24. 

c.  1)cr  (^nabe    (Motte^o  unrb    ,^ng':fd)ricbcn,    baf^    ber  *illicnfd)    in    ber  ^.^  iev'-m-iun 
3?erind)nng  nid)t  fällt:    Tn  te  eripiar  a  tentatione.    Ps.  17,  30.    Oculii^ol^i^'ö^ooinabc 
mei  semper  ad  Dominum,    qnoniam  ipse    evellet  de    laqueo    pedes"'^^' ^''^  ^^"^^^'^'• 
meos.     Ps.  24,  15.    Impnlsus  e versus  sum  ut  caderem,  et  Dominus 
suscepit    me.     Ps.    117,    13.     Tentatio    vos    non    apprehendat    nisi 
humana ;  fidelis  autem  Dens  est,  qui  non  patietnr  vos  tentari  supra 

id  quod  i)otestis,  sed  faciet  etiam  cum  tentatione  proventum,  nt 
possitis  sustinere.  1  Cor.  10,  13.  3?gl.  and)  Ephes.  6,  11; 
Matth.  26,  41 ; 

2.  an^^    ber   :^ef)rc    ber    1)1.    53äter.     T^iefclbcn  betonen  bic  9^ot-        noi. 
tüenbigfeit  ber  (Shnibc    oft  berart,    ba^  (t-^  ben  ?lnfd)cin    bat,  al^  ob  fic  bcn -.Vil-fSSr 
5[J?cnfd)cn  überbauet  für  nnfäbiq    bielten,  etma>?   fitttiit  C^Hite^^  ,yi  tl)nn.     Tn  Äum  natüriicf) 
hoc  agone,   cum  confligimus,    Deiim  habemus    spectatorem ;    m  hoc   ocit.  ^Mmn. 
agone,    cum  laboramus,   Denm  poscimus "  adiutorem;    si  enim    non 


1406. 

Xtc  i'iotttjcnbifl 
feit  bcr  (^inabo 
,Sum  mitüvlid) 


504  2)ie  Q(i)xc  oon  bcr  (Sinabe.    A.  58on  bcv  nftucöcn  ^imbe. 

ipse  nos  adiuvat,  non  dico  vincere,  sed  nee  piij2:naie  poterimus. 
AuQKst.,  Senn.  156  c.  9.  !i^g(.  awd)  August. ^  De  perf.  inst, 
liom.  c.  2 ; 

Tte  ^.Sa.buv  o.  awt^    bcr    Ccl)rc    bei-   ÄMrd)c.     1>a^   ^oii,^i(   üoh   Orient 

'feit  bcv  oiiuibo  erfliirt  5unäd)ft  iin  angcincincu  bic  l^orniptioii  bcr  mcii|d)lirfjcn  9?atm*  burc^ 

Snin'bo'?  bic  ^üiibc  ^Ibam«^ :     Si  quis  non  confitetnr  ....  totnm    Adam    per 

'''''iifb  hn''*'^^^^"^    praevaricationis    offensam    secnndum    corpus    et  animam   in 

iDeofoflcn.     deterius    comnuitatum    fuisse :    anathema    sit.     Sess.    5    de    pecc. 

orig-.  c.  1.     (Sobann    bcfiuicrt    c^o   mni)    bcfttiiimtcr :     Qui  se  existimant 

Stare,  videant  ne  cadant  ....  Formidare    enini  debent,   scientes, 

quod  in  spem  gloriae  et  nondum  in  gloriam  renati  sunt,  de  pugna, 

quae    superest    cum    carne,    cum    mundo,    cum    diabolo,    in     qua 

victores    esse    non    possunt,    nisi    cum    Dei    gratia.      Sess.    6    de 

iustif.  c.   K^ ; 

4.  a  u  c^  b  c  r  V  c  l)  r  c  bcr  II)  c  o  l  o  g  c  n.  l^iit  bcin  {]\.  Z\)\>  in  a  ö 
ftimnicn  alle  XI)cotoiicii  iibcrcin,  mcitn  er  fd)reibt:  In  statu  naturae 
corruptae  non  potest  homo  implere  omnia  mandata  divina  sine 
gratia  sanante.     S.  Th.  1.  2  q.  109  a.  4  c.; 

5.  au «3  bem  tI)eoIoni  1  dien  I)enfen.  l^zx  f)l.  Xt)omag  ht-- 
ineift,  \>([^  ber  ©ünbcr  ot)uc  bic  (3^nabc  bic  3iinbc  iiicf)t  immer  meibcn  fann 

(Hüten  nncf)  belli  mit  folgciibcti  5(rc|iimcutcn. 
1)1.  iDoimu'.  ^    ^^^^^^  Q\\\\\\  mens  hominis  a  statu  rectitudinis    declinaverit, 

manifestum  est,  quod  recessit  ab  ordine  debiti  finis.  Illud  igitur, 
quod  deberet  esse  in  affectu  praecipuum  tamquam  ultimus  finis, 
efficitur  minus  dilectum  illo  ad  quod  mens  inordinate  conversa  est 
sicut  in  ultimum  finem.  Quandocunque  igitur  occurrerit  aliquid 
conveniens  inordiiiato  fini,  repugnans  fini  debito,  eligetur,  nisi 
reducatur  ad  debitum  ordinem,  ut  finem  debitum  omnibus  praeferat, 
quod  est  gratiae  etfectus.  Dum  autem  eli<>itur  aliquid  quod  repu- 
gnat  ultimo  fini,  inipedimentum  praestat  gratiae,  quae  dirigit  in 
finem.  Unde  manifestum  est,  quod  post  peccatum  non  potest 
homo  abstinere  ab  omni  peccato,  antequam  per  gratiam  ad  debitum 
ordinem  reducatur. 

b.  Cum  mens  inclinata  fuerit  ad  aliquid,  non  se  iam  habet 
aequaliter  ad  utrumque  opp<»sitoi-um,  sed  magis  ad  illud,  ad  quod 
est  inclinata.  Illud  autem,  ad  quod  mens  magis  se  habet,  eligit, 
nisi  per  rationis  discussionem  ab  eo  quadam  sollicitudine  abdu- 
catur;  unde  et  in  repentinis  signum  interioris  habitus  praecipue 
accipi  potest.  Non  est  autem  possibile  mentem  hominis  continue 
in  ea  vigilantia  esse,  ut  per  rationem  discutiat  quidquid  debet 
velle  vel  agere.  Unde  consequitur,  quod  mens  aliquando  eligat 
id,  ad  quod  est  inclinata  inclinatione  manente;  et  ita,  si  inclinata 
fuerit  in  peccatum,  non  stabit  diu,  quin  peccet,  impedimentum 
gratiae  praestans,  nisi  ad  statum  rectitudinis  reducatur.  S.  c. 
gent.  1.  3  c.  161 ; 

6.  au^^    bcr   @rf  a  ()ruug. 

^■"b'iivf^T'u  6(f)o(TOii  1.     @5  ift  eine   ©treitf r acjc,    ob    im  Doütonnncnen  ©vfüflung  be§ 

re'>^ii\uuvnc)e"e?  "'^'^'^I'^^'"  OiV'fet3c^o    bio  gratia  arfu(flis  c\mn(\c,    obcv  ob    nud)  bic  «j-ratia  IwhituaJis, 

aufi)  i,MJit'ia  iia-  nI[o  bor  ®  11  a  b  c  n  ft  n  n  b  ,    cvforbcv(iff)  fei.     ^'cr  b  1.    !£  I)  o  ni  a  §    iinb    tticlc  Xbcologcn 

^"luMilr  ""^"^     ^"^^  ^^^  Ict?tcrcn  9D?cimtnn.     ©ic  bcgrünben  bicfctbe  bomit,  nur   im  (S^itobenftonb  fei  ba§ 

um  ifl  Mt.      ^^^^  Ij^    @ott    befeftigt,    ober  nur  ein  in    (S[5ott    bcfeftigte^   ^erg  üermögc    QÜen 


1198. 


'§  143.    ^ottrenbigfcit  etne§  befonbereii  (Mnabenprioilegg  gur  53ermc{bung  jc.       505 

SBerfud)iingen  gu  lüiberftefjen,  feine§tt)eg0  aber  ein  üon  ®ott  getrennte^  uub  ben  Kreaturen 
giigclnenbete^  §er3.  In  statu  naturae  corriiptae  indig-et  liomo  gratia  habituali 
sanante  natnram  ad  hoc,  qiiod  omniiio  a  peccato  abstineat  ....  (Hun  enim  homo 
non  habet  cor  simm  firmatum  in  Deo,  ut  pro  nuUo  bono  consequendo  vel  malo 
vitando  ab  eo  separari  vellet,  occurrunt  multa,  propter  quae  consequenda  vel 
vitanda  homo  recedit  a  Deo,  contemnendo  praecepta  ipsius,  et  ita  peceat  morta- 
liter.     S.  Th.  1.  2  q.  109  a.  8  c. 

3uni  ^.lofitiiien  ^etxiei§  beruft  man  fid)  3.  ^.  auf  I\om.  8,  2.  Lex  spiritiis 
vitae  in  Christo  Jesu  liberavit  me  a  leije  peccati  et  mortis,  auf  manche  ©teÜen 
ber  ^oujiden  \\\\\>  5tu§fpvüd)e  ber  bl.  5>ätcr.  5(nbcvc  grope  'Xbcologen  b^Ucn  biefe  ©tcÜcn 
nicbt  für  cutfdjcibcnb  uub  (cf)reu,  baß  ®ott  bloB  ^\\x6)  gratia  (ictuaifs  medicinalis 
einen  9}?enfrf)en  tior  ieg(id)er  frfimeven  Übertretung  be§  iTJaturgcje^cs  bemaf)rcn  fönne. 
2)icfe  5[l?ög(id)teit  fanu  C[an^  gemift  uirf)t  in  5(bvebe  gefteüt  merbeu.  ©benfo  geunfi  bürfte 
aber  t^a^  anbere  bte  Siegel  fein.  Bo  inn-ctuigt  S  u  a  r  e ;,  bcibc  5(ufid)teu.  ^-l^gl.  De 
gratia.  1.  1  c.  27. 

@rf)pliou.    2.      1)a\]    and)    ber    ©credjtfertigte,    uui    auf    bic  Dauer   non    (eber    «1,  ^  v,.  ß. 
ftl^treren     Übertretung    be§    OnM'et3e^^    frei    ,^u    bleiben,    ber    g-ratia    aetnalis    bcbarf,   ift  vcrfjtc^ebavf  bei- 
unbeftritten.     ?für  überna  türi  i  d)c    5[fte  bebarf    er    ber  gratia    elfrans,   mie   in  ^er  gratia  mertici- 
öorigen  2^befe  narfigemiefcn  mürbe.     ?lber  and)   g-ratia  wcdicinnlis  ift  ibni  notmenbig,        naiis. 
bo  and)  in  bem  ®ered)ten,   mie    bie  (Srfabvung  einem   jeben  bcftätigt,  bie  Sj^egicrlidifeit 
unb  Scl^mäd)e  be?  ©iftenä  ber  Überminbung  üon  '-l^ertud)ungen  fid)  cntgegenfteücu. 

§  143.     ^Jotwenbinfcit  eine«  bcfonbcrcn  (Mnabcnpriuilcrt'^  für  bcu  (i^crcrf)t= 
fertintcu  ^^ir  i^ermcibunn  rtUer  läf;Iiri]cn  Sünbcu. 

33g(.    .^einrid)-(Mut  beriet,    3)ogmatifd)e    tbcologie    VI  FI     i?    400;     MazzeUa,    De 
gratia   Thristi  Disp.  2  a.  ."). 

I.  Obgteid)  bei  (^crcditfcrtigtc  iin  [taube  ift ,    mit  ber  (v^nabc  ®ottc^  ^^^^.  ^^/^,^^-.^^j,^p 
aüc  Xobfünbcii    511  meibcii,    10  ift  er  bod),    ber  gratia  liabitualis    uub  "aiu-i- läfau-iicn 
ädern  ad)    ber    gemö  ()  iil  i  d)  eii    C^iia  b  eitor  bnit  iig  nerli  ebenen  gratia  ^"^^'''Sccim'Jv' 
actualis    nngcad^tet ,    nioralifdi     anf^cr    flanb  ,    ami)    (\.\\':    t  d  ß  I  i  (^  c  n  j*!j^'^j^!JJ^^ 
(Sünben,    nanicitt(iil)    bic    senw/fUberata    ober    suhreptitia,    liineicre  ^nipiimicflö- 
3cit  5n  mcibcn,   trenn    er  and)    jebc    einzelne  an   nnb  für  fid)  nieiben  iti'vb  i^ofivmt 
!ann  nnb  eben  bcc^l)a(b  fünbigt,  fat(^5  er  fic  nid)t  nteibet. 

2)iefe  !Jf]efe  ift  gegen  bie  ^^etagianer  gorid)tct,  mcld)e  bcbaupteten,  ber  ^-DJcufd) 
fönne  bnrd)  feine  natiiriid)eu  ^röfte  alte  5iiubon  obne  ?(u^nabine  meiben  uui?  gan,^  uoff^ 
fommen  (eben.     5I?g(.  n.   MH6. 

T^er  33  e  ui  e  i  ci  für  nnieren  ^([ih  tinrb  cjefü!)rt 

1.  an§  ber  lieifif|cn    5d)rift.     In    mnltis    ott'endimus  omnes.   J^r^^  iumi  k-v  DcUigcn 
3,  2.    8i  dixerimus,  qnoniam  peccatnni  non  habemns,  ipsi  nos  sedn- 

cimus,  et  veritas  in  nobis  non  est.  1  Jocidv.  1,  S.  Neqne  enim 
est  homo,  qni  non  peccet.  2  Par.  6,  36.  Septies  cadet  instns. 
Brov.  24,  16;  ba^er  mnf^  nad)  ber  5(norbnnng  (^fjrifti  and)  ber  ö^eredite 
in  5öaf)rl}eit  täcj(id)  beten:  Dimitte  nobis  debitanostra.  Mnffh, 
6,   12; 

2.  an^^  ber  Öet)re  ber  !)(.  3?äter.  Nemo  sine  peccato  esse  ^'"^äkräf" 
potest,  et  quisqnis  incnlpatnni  se  esse  dixerit,  ant  snperbns  ant 
stultus  est.  Cypriafi.,  De  mortal.  n.  3  sq.  Firmissime  tene  et 
nnllatenus  dubites,  etiam  instos  atqne  sanctos  liomines  ....  sine 
peccato  hie  neminem  vivere  posse.  Fulgent.,  De  fid.  c.  41. 
Necesse  est  nos  snbiacere  peccato  ....  fragilitate  et  mntatione 
voluntatis  hnmanae,  quae  per   momenta  variatnr.     Hieroo).,  Contr. 

Pelag*.  ].  2  n.  30.  Nee  qnisquam  tam  arroganter  insaiiit,  nt  non 
sibi    pro    suis    qualibiiscunque    peccatis    Dominica    oratione    opns 


0tfd)ca    Icnfni 


506  3)ic  ?ef)re  öon  bcr  (S^nabe.     A.  53on  bev  oftueflen  ®nabe. 

esse  arbitretiir.  August.,  De  peccat.  merit.  et  remiss.  1.  2 
c.  13  n.  18; 

bou  bcr  Mirdic;  3.  Qu^    bcu    Ö c I) i* ii u ö )' p v ü d)  c  11    bcv    ^ir(i)e.      1)ic    (5t)nobc 

Don  ^Jiitciu  ciKiirt:  Placiiit,  quod  ait  S.  Joannes  Apostolns: 
Si  (lixerimus,  quia  peccatum  non  liabeinus,  nos  ipsos  seducimus,  et 
veritas  in  nubis  non  est:  quisqiüs  sie  accipiendum  pntaverit,  ut  dicat 
proi^fter  huynilitatem  non  oportere  dici,  nos  non  habere  peccatum, 
non  quia  ita  vere  est,  anathenia  sit.  Can.  6.  Xa!?>]'clbc  mirb  Can.  8 
üon  bcH  5iHn'ten :  dimitte  nobis  debita  nostra  crflärt.  ijm  Oan.  7 
aber  unrb  bic  5(uv(cpm3  bicfcr  $iHn*tc  ocniiorfcii,  ate  bete  bcr  (5^ercd)te  bie= 
l'elbcn  pro  aliis  potius  quam  pro  se.  I^a^  i^on^it  üon  Orient 
aber  [prid)t  i-jan^  bcftimiiit  aue:  8i  quis  hominem  semel  iustificatum 
dixerit  ....  posse  in  tota  vita  peccata  nmnia,  etiam  venialia, 
yitare,  nisi  ex  speciali  Dei  privilegio,  quemadmodum  de  Beata 
Virgine  tenet  Ecclesia :  anathenia  sit.     Sess.  6  de   iustif.  can.  23; 

i'i;!l„^i"V^!!!?ii?.  ^'  ^^^^-  ^^^^^  t  l)colLU"^i|  d)en  Deuten.    Die  nicnfd^(id)e"  (^ebr  cf^  = 

I  i  d)  t  e  i  t  iinb  ^^-1  e  f|i  er  l  i  di  f  ei  t  iiiiflert  \^m\)  \\\  bcni  ()eiUgftcn,  fo  lange 
er  nur  Grbcu  ift,  Wi^^d)  ihre  iicrbcrb(id)en  ^TlMrfungen.  In  quo  quidem 
statu  gratiae  hal)itualis  potest  homo  abstinere  al)  omni  peccato 
mortali,  quod  in  ratioue  consistit  .  .  .  . ,  non  autem  potest  homo 
abstinere  ab  <»mni  peccato  veniali  propter  corruptwiem  inferioris 
(qrpetitus  sensualitutis,  cuius  motus  singulos  qnidem  ratio  i'epri- 
mere  potest,  et  ex  lioc  liabent  rationem  peccati  et  voluutarii,  non 
autem  omnes,  quia  dum  uiii  resistere  nititur,  fortassis  alius  insurgit ; 
et  etiam  quia  ratio  non  s«-mper  potest  esse  pervigil  ad  huiusmodi 
motus  vitandos.     vS.  Th.  1.  2  q.  109  a.  8  c. 

II.  '?{llerbini3^o  fann  aber  (5)ott  einem  'JJtenfdicn  bic  5^n*eil)cit  üon  allen, 
aiicvidtnttcn  nud)  ben  flcinften  l  ii  f;  t  i  di  c  n  3ünben  bnrdi  ein  b  e  i  o  n  b  e  r  c  ^o  ^^  r  i  ti  i  l  e  g , 
ba-]  bcionbcrc  b.  \).  ciue    uon  bcu    g  c  ^0 1)  u  1 1  d)  e  n    C^Muiben    ocr|d)iebene,    gan;^  anfser^ 

ti?S.u'iJn'  ovbcntlidie  C^^nabengabc  ncrlciben. 

allen  iäfu'ict)en  X  b  a  t  f  ü  d)  ( i  d)  UHU'bc  bicv  bcfouberc  O^iabcuprioileg  bcr  anerfcligften 

bictben.      ^nngfran  l'iaria  gefd)enft.     Du^^5  i|t 

1.  bic  einniiitigc  i\i)re  ber  1)1.  ^Mitcr.  2d)on  ber  ^l.  5luguftinuy  mid 
?Jtaria  üoii  bcni  allgemeinen  (''^cfet-  nnvgenonnnen  miffen :  Excepta  Sancta 
Virgiue,  de  qua  propter  liouorem  Domini  nullam  prorsus  cum  de 
peccatis  agitur,  haberi  volo  quaestionem.  De  nat.  et  grat.  c.  36 
n.  42.  Der  l)(.  '^->eruarb  aber  fdu'cibt :  Ego  puto,  quod  et  copio- 
sior  sanctificationis  bt'uedietio  in  eam  descenderit,  quae  .  .  .  . 
vitam  ab  omni  deinceps  peccato  custodiret  immunem;  quod  nemini 
alteri  in  natis  quidem  mulierum  creditur  esse  donatum.  Epist.  ad 
Canon.  Lugdun. ; 

2.  bie  Öc()rc  bcr  .^lird)e.  l^at-  Äon^ul  tion  Orient  bctrad}tet 
e-3  al^^  bie  ^ebre  bcr  .Vtirdic,  h(\\>  'JJ^iria  bie^o  ©nabenpriniteg  bcfail.  Sess. 
6  de  iustif.  can.  23  f.  oben  n.  1499.; 

3.  eine  ^-orbcrnng  be^^  t^  e  o(  o  gt  f  (^  en  Denfen^.  SDkria  mar 
frei  Don  ber  (5'rbiünbe  nnb  allen  S'^^Ö^n  bcr[clben,  bie  trgenbiüie  eine  §in= 
neignng  jnr  3iinbc  cntbaltcn  (n.  838).  Der  (^rnnb,  me^^balb  bic  anbercn 
^J??cn]d)en  alle  liif!lid)en  Siinbcn  im  (Siiine  unfcrcr  2^l)cfe  nid)t  mcibcn  fönnen, 
fällt  alfo  bei  ibr  bnrd)  ein  befonbcrc!?  (5)nabenpriintcg  meg. 

^^lud)  gesternte    e^  fii^,    bajs  "i^k  ?J?utter    beC^  ©rli3fcr^^  tjon  je  ber 


1500. 
(>>ott  hat  tri 


§  144.     S)ie  ©nabc  ber  33el)övrl{(f)feit.  507 


501. 
eitjcit  t'on 


(Siinbc  frei  blieb,  tvic  ber  \)\.  33crnnrb  argumentiert:  Decuit  Eeginam^.^^J 
Virginum,  singulaiis  privilegio  sanctitatis,  absque  omni  peccato  aiicn  Tm^Vn 
ducere  vitam,  quae  dum  peccati  mortisque  pareret  peremptorem,  ^i'Jv^gJjS*^ 
munus  vitae  et  iustitiae  omiiibus  obtineiet.  L.  c.  ^er  1)1.  2;^oma5<  ^^tte-^- 
aber  fd)Iiegt  an§>  ber  'JJiiittcriDÜrbe  DJcaricu^^:  Et  ideo  simpliciter  faten- 
dum  est,  quod  Beata  Virgo  niillum  actuale  peccatum  commisit,  nee 
mortale,  nee  veniale,  iit  sie  in  ea  irapleatur,  quod  dicitur:  Tota 
pulchra  es,  amica  mea,  et  macula  non  est  in  te.  S.  Th.  3  q.  21  a.  4  c. 
!!l^on  teincin  aiibern  ^eiligen,  nud)  nid)t  oou  beii  in  utero  sancti- 
ficati,  ift  ba«[elbe  *^^^rit)ilcg  lüic  bei  '^hma  criinefen.  33eim  ^I.  Qojept) 
tüirb  be^ügliel)  ber  5^ugenb  ber  9^i  e  i  u  ^  e  i  t  ein  fotd)ef>  ^^riöUeg  aügeinein 
angenommen,  mie  biej'es^  cind)  anbere  ^eiligen  menigfim^o  teilmeife 
befagen. 

§  144.     ^ic  ©imbc  ber  3^cf)arrliri)fcit. 

55fl(.  §cinricf)«@ntbcvlct,    2ogniQtifd)c    2:ticologic    VIII    §  4Ü3    [.;    Mazzella,  De 
^ratia  Christi  Disp.  2  a,  4. 

'Der    ®  e  r  e  dl  t  e    b  e  b  a  r  f ,    um    in    ber    (^Um-  e  di  t  i  q  f  e  i  t    b  i  ^     .    1502. 
5  u  m    @  n  b  e    5  n    d  e  r  l)  a  r  r  e  n ,    b  e  ]  o  n  b  c  r  e  r    g  0  1 1 1 1  d)  e  n    |)  n  l  r  e ,  ^^eiianiidifcit. 
m  e  ^  ()  a  l  b    b  i  c    e  n  b  l  i  d)  e    ^U  i)  a  r  r  l  i  d)  f  e  i  t    mit    9i  e  c^  t    magnum 
donum  genannt   lu  i  r  b. 

I.  3^111  ^^erftänbni^>  ber  ^l)efe  muß  folgenbc«  nornu^^ge|d)idt   merben. 

1.  @^>  ift    l)ier  hk    ))iebe  non    ber    perseverantia    finalis,  luni  ber^^     i5f>3.  . 
iBet)arrung  i  m    engften    3inne,    nermbge    meld)cr    ber  l^tenjd)   niirtlid) ^mm  u^J^^^^ 
bit^   jum  @nbe  in  ber  I)eiliginad)eiiben  (^niabc  bcliarrt  unb  in  ber  (^iiabe   ^i'^m  ^inm-. 
ftirbt.     (Sie  ift    bal)cr    ibeutifd)    mit    ber  @nnbe    be^o   guten  Zobct^     Tic 
perseverantia  finalis  ift  alfo  jn  untcrid)eibcn 

a.  Don  ber  fpeci  eilen  lugenb  ber  perseverantia,  niimlid)  ber 
^tanbl)aftigteit  ober  43e^arrlid)teit,  bie  fid)  burd)  nidit«?  nom  guten  33orfa^ 
abbringen  lä^t; 

b.  Don  ber  allgemeinen  Xugeub  ber  ^kl)arrlit^feit,  meiere 
jebem  ©ercdjten  eigen  unb  mit  ber  l)ciligmad)cubeu  (Mnabe  eingegoffen  inirb ; 

c.  oou  bem  aftuellcn  ^^^el)arreu  unibrenb  längerer  ,3eit  in  ber 
(5)uabe,  ma§  ül)ue  aftuclle  entitatiue  unb  fupcrnaturale  C^nabc  uid)t  möglid) 
ift,  med  mau  ol)ue  fie  einc^^teilc^  movaliid)  unfobig  ift,  alle  fd)mercu  Süubcu 
gn  meiben,  unb  mcil  man  übernatiirlid)e  "^Utc  fe^en  muf^,  um  uidjt  in 
fri)mere  Sünbcn  eublicb  ju  faden. 

2.  Tai^  donnm  perseverantiae  l)at  mit()in  nur  bcrjcuigc,  ber  mirflid)  pgj.„e^^4'j.'.;„^j.^ 
im  vBtaube  ber  @uabe  ftirbt.  activaund'' 

|)ier  ift  nun  ein  boppelter  ^aii  mög(id):  *"''''''"• 

a.  Stirbt  ber  (^)ered)tfcrtigtc  al^obalb  uad)  erlangter  9fkd)tfertiguug, 
ol]ne  bafi  i^m  irgeub  meldje  4)e(cgenbcit  ^^um  Stampfe  gegeben  mar,  fo  beftcljt 
ba^  magnum  donum  perseverantiae  Icbiglid)  in  ber  (^uabc  be^  guten 
5lobeg.  ^iefe  33e{)arrlid)feit  mirb  perseverantia  j^assiva,  genannt,  med 
fticr  bie  33ebarrung  ot)ne  jeglidjc  eigene  iDtitmirfung  bec>  ^kl)arrenben  ftatt* 
finbet.  ^a^  ift  namenttid)  bei  beu  nad)  ber  1)1.  ^aufe  fterbcuben  ^inbcru 
ber  gad.     darauf  fanu  man  anmenben  Sap  4,  IL 

b.  ^ei  bem  @rmad)fenen,  ber  nad)  ber  5um  legten  ^aU  empfangenen 
Siec^tfertignug  nod)  längere  3^'it  lebt,  ift  aber,    um  5U  einem  feiigen  Xobe 


1505 


508  3)ic  2chxc  Hon  ber  ®nabe.     A.  55on  bcr  aftuetten  ©nabe. 

511  gelangen,  immer  aiid)  perseverantia  activa  notiucnbig.  ^a^  donum 
perseverantiae  befte^t  balier  in  Mefem  gade  ntc^t  in  einer  einzelnen 
bcfonberen  (Sjnabe,  fonbern 

a.  im  ganzen  ,Svompk7-e  aller  natürltdjen  unb  iibcrnatürlid)en  än)lcren 
nnb  inneren  (Knaben,  traft  meh1}er  biejer  l^Jtenjd)  jebc  S^obfünbc  meibet  — 
perseverantia  activa  —  nnb 

j:i.  in  ber  iinj^eren  (S^nabe,  in  einem  'J}?oment  ,^u  ftcrben,  ha  er  bie 
l)eilignmd)enbe  (^nabe  noc^  befi^t  —  perseverantia  passiva.  — 

3.  i^ieranc^  ergibt  fid),  ha\\  niemanb  felig  luirb,  al^^  luer  ha'%  donum 
rdt  ba'"^£  perseverantiae  bat. 
'S)an"irf)f?u  'l^arauvi  folgt    aber  nid)t,    bafi  bemjenigcn,    ber   nirf)t    bi^    anö  C^nbe 

fein  ^jH-rbienit.  uer()arrte,  bie  reale  SOU^l  ii^tei t  gefeblt  bat;  Dielmel)r  ift  c^o  ^ogma, 
baf^  jeber  ^er  e  d)  tf  e  rtig  te  bie  jnreidjenbe  %\\aht  empfängt,  and)  in 
ber  (^)ered)tigfeit  ,yt  uerl)arrcn.  Die  llrfac^e  feinet  i)tid)tbel)arren^ 
liegt  alfo  einjig  nnb  allein  in  feinem  freien  ^^B  i  1 1  e  n  ,  in  feiner 
(S  d)  n  l  b. 

.SUine^^)ueg>o  ift  ec^  aber  nmgetel)rt  in  gleid)cr  'i\>eife  ba^o  '^^erbienft 
bec>  ^el)arrenben,  baf^  er  bic>  an^ö  (S'nbc  bebarrte;  ntelme()r  nutf^  er  bie  nnuer^ 
bicnte  %\u\hz  (Mottet^  preifen,  bie  il)n  fo  bemal)rtc  unb  fiil)rte,  ba J3  nid)t^3 
il)u  ß^otte^o  >Q([\\h  entrif^.  ^UMirnm  aber  (^3ott  bein  einen  biefe  (^nabe  gibt, 
bem  anberen  nid]t,  b.  b.  ,uilaJ3t,  ban  berfelbe  bnrd)  eigene  2d)nlb  f^n 
(^^-nnbe  gebt,  ift  ein  (^Hl)cimni>^  bei?  göttlidien  ^latfdilntscc^. 
o.   J-^''- .,  4.  ^Ba^>    bie    prattifdie    ^>ebentnnf\    bicfco    ^oqma^?    für  hiK^ 

beutinifl  vk\(x  d)ri|tlid)e  l'eben  betrifft,  |o  ]d)lie[U  bac^iclbc  gleicpta^ig  anC^ 

^''"'""'''  a.  bie  !^  e  r  m  e  f  f  e  n  l)  e  i  t     unb    b  a  e>    f  a  l  f  d)  e    Sei  b  ft  u  e  r  = 

t  r  a  neu;  benn 

OL.  nienmnb  lueig,  ob  er  ba^o  donum  perseverantiae  befi^^t,  nnb 
jj.  niemanb    barf  boffen    anf  ba^^felbe,    menn  er  fein  .peil  nid)t  mirft 
mit  gnrd)t  nnb  3i^^^^'"-     -'Ö^-  P^^'i'l-  -/  1-; 

b.  bie  ^^  er.^iuM  f  lu  n  g  unb  '^^  e  rjag  t  ^e  it.  ^ebcr  fann  nnb 
foll  iiielmet)r  l)üffen,  ban  C^ott  ba^o  'ii^erf  be^>  -Sjeil^v  '^^^'-^  et*  in  i()m  begonnen 
bat,  aw^  noUenben  mcrbe. 

^eel)alb  treibt  biefe  l'ebre  an,  cinc^^teil«?  alle  Gräfte  an.yiftrcngen, 
ade  (S^nabenmittel  ,^u  benn^^cn  nnb  ol)ne  Unterlag  nm  ha^^  donum  perse- 
verantiae 3n  beten,  anbernteil«  aber  nid)t  auf  fid)  felbft  ^n  nertranen, 
fonbern  fid)  mit  unbegrenzter  *poffnnng  ber  göttlid)en  53armber,;igfeit  bin- 
5ugebcn.  Ober  tuäre  ber  nid)t  ein  ^()or,  ber  mcgen  feinet  ^eileio  bann 
gegen  ^er5meiflnug  gefid)erter  3U  fein  glaubte,  menn  e^  in  feinen  .^änben 
allein  läge,  alc^  \>a,  mo  c^^  fd)lieglid)  allein  in  (s^otte^o  S^awh  liegt!  3>gl.  Conc. 
Trid.,  Sess.  G  de  iustif.  cap.  13. 
1^'"-:  5.   Ta^o  m  i  r  1 1  i  d)  e  '^e^arren  ift  jmar  nid)t  bie  en  b  l  i  d^  e  ^^eliarrnng, 

i)a^\nMicf)c'i4'=  ober  bie  näd)fte  unb    befte   1)  i!§  p  0  f  i  t  i  0  n    ^n  berfelben.     Um  fo  geunffer 
Davvcn.      näuilid)  mirb  ein  %'enfd)  bie^  an«  Cfnbc  ocrl)arren,  je  länger  nnb  ftanbliafter 
er  bi^ol)er  bel)arrte,  nnb  je  fefter  baburd)  ber  .pabitn^o    ober  bie  Xugenb    ber 
^e^arrlic^feit  gemorben  ift. 

I^iefe  Srftarhmg  im  Cs^uabenftanb  unb  in  ber  Se^arrlic^feit  finbet 
uad)  bem  gemi3l)nlid)cn  Vaufe  ber  Tinge  ailmablid)  unb  bnrd)  ^^litmirfung  be^ 
freien  '^iMllen^^  mit  ber  (S^nabe  ftatt;  immer  aber  bleibt  bei  aller  ©tarfe 
nnb  5n"ii9ffit  «^cr   galt  nidjt   bloJ3  pl)l)fifd),    fonbern  aud)  moralifd)  miiglid). 

a^  faun    jebod)  (^ott    in   augerürbentlid)er  5Beife  einem  3Dknfd)eu  in 


§  144.     CDie  (Shmbe  ber  58cf)arrlic^fcit.  509 

instanti  eine  fold^e  co7ifirmatio  in  gratia  üertci^en,  ba|l  in  5>erbinbung 
mit  ber  äußeren  ''ProDiben,^  bic  m  o  r  a  l  i  f  ri)  e  9Jiöglid)feit  bc§  gaüe^  au^^= 
ge[d)loffen  ift.  Vlud)  bic)c§  mar  bei  SO?aria  ber  galt  unb  Jüirb  bei  ben 
1)1.  ^^Ipoftcln  oont  ^fingftfeft  an  angenomiiien. 

(Sine  confirmatio  i7i  fide  tonn  iium  luobl  a(^^  2(uit^gnabe  beim 
^I.  "ißetrng  unb  feinen  9uid}fo(gern  anncbuien.     'l^gl.  Luc.  22,  32. 

II.  I)cr  33  e  U)  e  i  ^  für  unferc  ^^efe  luirb  erhoben 

1.  au^    ber    ^eiligen    (Bd^rift. 

a.  ^ic  @nabc  ber  ^el)arr(id)feit  mirb  uon  &>ott  erf(el)t,  namentUd)  im  ^     isos. 
118.    ^falm:      Utinam     dirigantur    viae    meae    ad    custodiendas  givut^m-b'um 
iustificationes  tiias  (v.  5).    Non  me  dereliiiquas  usqiiequaque  i  v.  8).  (|j}[!J''i^*[,^jts 
Ne  repellas  me  a  mandatis  tuis  ly.   10)  n.  f.  w.     ^^3!.  nud)  Fs.  50,  'xtc'^iivoftei/' 
13  sq.;  65,  9;    140,  4.     ^^(iid)  (£l)riftnc^    betet    für  bic  ©einigen,    bng 

©Ott  fie  in  feinen  .piinbcn  beiiül)re :  Pater  sancte,  serva  eos  in 
nomine  tuo  ....  Non  rogo,  ut  tollas  eos  de  mundo,  sed  ut  serves 
eos  a  malo.  Joami.  17,  11.  15.  Übcrbiec^  erniabnt  er  ^nm  befiänbigcn 
©cbete:  Oportet  semper  orare  et  non  deiicere.  Luc.  18,  1.  iiMC 
ber  9}teiftcr,  fo  boten  nud)  bic  3(  p  0  1 1  e  l  nni  bie  (Mnabc  ber  53el)arr(id)teit 
für  bie  @liinbigcn:  Ipse  autem  Dens  pacis  sanctificet  vos  per  omnia, 
ut  integer  Spiritus  vester  et  anima  et  corpus  sine  querela  in  ad- 
ventu  Domini  nostri  Jesu  Christi  servetur.  1  Thess.  5,  23.  Dens 
autem  omnis  gratiae,  qui  vocavit  nos  in  aeternam  suam  gloriam  in 
Christo  Jesu,  modicum  passos  ipse  perficiet,  contirmabit,  solidabitque. 
1  Petr.  5,  10.     isgl.  JucL  24. 

b.  4^ie  33cl)arrnng  biv  nne«  ßnbc  mirb  nHv^riidlid)  ber  C^hmbe  (^)ottcc<  ^.    i-'^u9. 
5nge)c^ricben:     Qui  et  contirmabit  vos  usque  in  tinem  sine  crimine  in  t^cuS^lTÄv 
die  adventus  Domini  nostri  Jesu  Cliristi.     1    Cor.  1,  8.     Qui  coepit  (^S-'^uml^ 
in  vobis  opus  bonum,  perficiet  usque  in  diem  Christi  Jesu.   Phil.  1,  6.   ousicfrfiviobciu 
5Bgl.  1  Petr.  1,  5; 

2.  an^^    ben    hciliaen    ^Mitern,    uuldic    bcn    TNetaaiancrn    nnb        ''^i«»- 
^cmipclngianern     gegenüber     nn  crc     ^l)cic     ucrteibigcn,     naincntltd)     bcncmt  mo  (sinnbc 


\)\.   Wngnftinne  in  feiner  ^d)rift  De  dono  perseverantiae; 

3.  a  u  ^  ben  gebeten  b  e  r  Ä  i  r  di  e ,  bic  nnaufbi)rnd)  bie  S3itte 
niu  33el)arrlid)teit  unebcrbotcn.  ^l^gl.  Ma^^eUa,  1.  c.  p.  225.  'JJi'it  Üied)t 
tonnte  bal)er  ber  l]{.  ^Hngufiinn^^  fngcn:  Ecclesia  orat,  ut  credentes 
l)erseverent;  Dens  ergo  donat  perseverantiam  usque  in  finem.  De 
dono  persever.  c.  7 ; 

4.  a  n  !§   ben   !i^  e  b  r  e  n  t  f  d)  e  i  b  n  n  g  c  n    b  e  r   ,S{  i  r  d)  e.  ^  .^^  '^J^^^j:  ^,.^ 

a.  ^a^  Äon^it  uon  C  ränge  crtliirt:  Adiutorium  Dei  etiambiutiicnbcviurfie 
renatis  ac  sanctis  semper  est  implorandum,  ut  ad  finem  bonum  ll5Y•Jt'^^v5^^ 
pervenire  vel  in  bono  possint  opere  perdurare.     Can.  10.  ^i'^"'- 

b.  Ta§  .^on^it   üon   2;;rient  bat  befiniert, 

a.  bafl  o()ne  ba^->  magnum  donum  perseverantiae  fein  ©ered)t^ 
fertigter  bic>  an^  (Snbe  in  ber  ^nabe  uerbarren  fann.  Si  quis  dixerit, 
iustificatum  sine  speciali  auxilio  Dei  in  accepta  iustitia  perseverare 
posse  .  .  .  .  :  anathema  sit.     Sess.  6  de  instif.  c.  22 ; 

ß.  'i>([^  obne  fpecicKe  Offenbarung  Ö)otte^>  niemanb  fid)er  meij^,  ob  er 
ba^  donum  perseverantiae  baben  merbe.  Si  quis  magnum  illud  usque 
in    finem    perseverantiae    donum    se    certo  habiturum    absoluta  et 


510  5)ic  Öc()re  tiou  bcr  ®nabe.     A.  ^on  ber  oftucücn  ®nabf. 

infallibili  certitudine  dixerit,  nisi  hoc  ex  special!  revelatione  didi- 

cerit:  anathema  sit.  L.  c.  c.  16.     5$g(.  L.  c.  cap.  13; 

Tic  Sc  NT  ^-  ^"^  ^^"'  tl)colo9i)d)en   'Dcnfcn.     ^er  3J?en[rf}  ift  511  einem 

li^ciiauiidifcit  übenmtürlidicn  3'C^c  cvfcl)affcn  uiib  imiß  all  jcinc  .'Onnblmigcn  imd)    bie[cm 

""cv^aefiimKn^^i^     rtd)tcn.    Übcniatürüd)  gute  imb  ncvMcnftuoüe  5lfte  füljrcn  511  bcnijelbcn; 

vuituv.       [d)iuer    ]üiibl)aftc    trennen    non  il)m.     '^m  ^nftanbe    ber    t3efaltcnen    9^atnr 

ftet)en  nun  beni  'JJ^en[d)en  äal)üo]e  .piii^crnifjc  entgegen,  bie  iijn  üoni   @uten 

abl)alten,    nanientlid)    feine    Unii)if]enl)eit    nnb  ^onfnpi^^enj.     2o((  nnn  ber 

Dienfd)  in    ber  einmal    erl]altenen  (^ered}tig!eit   uerl)arren,  fo  muffen  (eben 

:Hngenb(id  (S^naben  bereit    ftel)en,  lueldie    biefe  .pinberniffe  befeitigen.     OI)ne 

biefe  C^naben  ift  e^^  bem  yjtcnfdien  nninöglid),  in   ber  ©eredjtigfeit  hi§>  ^um 

@nbe  5U  uerl)arren.     y}^and)e  ^beologen  nerlangen  bafier  fd)on  für  bk  eine 

gerannte   Qcit  bauernbe  53ebarrnng  befonbcre  Knaben  anger  bcn  gemöl)n= 

lid}en.     35gt.    Suaree,    De    gratia    1.    10  c.  2.     3id)er  aber    mirb    eine 

b  e  f  0  n  b  c  r  e    C^nabengabe    ^ur    e  n  b  I  i  d)  e  n    ^el)arr(id)feit    crf orbert,    aud) 

luenn  fic  nur  ([U  perseverantia  activa  auf  gerafft  mirb.     5Bg(.  S.  Th.  1. 

2  q.   109    a.  10;    2.  2   q.  137    a.  4 ;    C.  gent.    1.  3  c.  156;  Quaest. 

disput.  De  verit.  q.  24  a.  13 

§  145.     ^Xl^ac>  ber  (jcfallcuc  ^^Jicufd)  Icbigüd)  in  ^Uraft  bcö  liberum 

ai'bitrium  Dcrmafj» 

InjI.  §ciurid)  =  eiMitbcvlct,  5)oginatifd)c  Iljcologic  VIII  §  405  ff.;   De  gratia 
Christi  Disp.  2  a.  7  sqq. 

1513.  Über  bie  (^)  r  c  n  ;,  c  n  ber  l\'otiuenbii]feit  göttlicher  ÖMiabe  ift  mannig^ 
t1anT§nmV^ffi=fad)  geirrt  morben.  ^enor  uiir  biefe  (^ren^cn  Rieben,  muf^  über  hk  bierber 
Mu^.  '^'i^ti'rt'^iif' i^ebörigen  ^rrlebren  einiger^  oorau£^gefd]icft  luerben. 

'JJ^m  pflegt  irobl  alle  :Jrrlebren,  me(d)e  infolge  einer  falfd)en  i*e{)rc 
non  ber  3ünbe  nnb  ber  (^niabe  bie  5reil)eit  bc§  lDh'nid)en  lengncn, 
^]?  r  ii  b  e  ft  inat  i  a  n  e  r  \\\  nennen  nad)  ber  le^uen  ^onfeqnen^  ibver  ^ebre, 
ntimlid)  ber  a  b  f  0  1  n  t  e  n  ']?  r  ii  b  e  ft  i  n  a  t  i  o  n  eine^"  Xcileö  ber  U)?enfd)en 
^nr  '^^erbammni^i. 

Xie  älteften  '}?riibeftinatianer  maren  mo^l  gemiffe  Eiferer  für  hk  t)on 
ibnen  fdiredlid)  mif^uerftanbene  angnftinifd)e  (^nabcnlebre  in  (S^allien. 
'^a^o  Arausicanum  II  uenuirft  bie  Öebren,  ha^  e-?  eine  ^'^.^riibeftination 
5ur  (Bünbe  nnb  il^n-bammni^o  gebe.  '^^gl.  Demmger,  Enchiridion  n.  170. 
^Hnf  ber  $l)nobe  non  5lrle^  (475 i  aber  mnf^te  ber  gaüifd)C  ^rtcfter 
^  n  c  i  b  n  ^o  mieberrnfen, 

1.  M^-^  burd)  ben  Sünbenfaß  ba^^  liberum  arbitrium  oerloren 
gegangen; 

2.  baf?  fomit  ber  freie  '^i^ille  nid)t  mitmirfe  im  "ii^erfe  bcf^  |)eile^ ; 

3.  ban  une  bie  einen  ^nm  Öebcn,  fo  bk  anberen  ^nm  Üobe  präbefti^ 
niert  feien; 

4.  bag  (Sbriftn«  nirl)t  für  alle  gcftorben  fei. 

^-ll^egen  ä()nlid)er  ^rrlebren  mnrbe  (?'5ottfd)alf  anf  einer  ©tinobe 
5n  ^Jtainj  (848)  nnb  ein  Qabr  fpiiter  jn  Onierel)  ücrnrteilt.  %1.  ^rj'id, 
^el)rbud)  ber  ^ird)engeid).  §  103. 

1514.  9^ad)bem  im  il^ittelalter  ber  ^tiibeftinatiani^omnS  in  gnoftifd}en  nnb 
TorcifunbTev  pfcnboml)ftifd}en  formen  in  ben  Letten  fid)  fortgefd)lid)en,  bann,  mie  e^ 
^^'nl'nmf'"    fd)eint,    in  blog    miffenfdjaftlidjer  53erirrnng   non  mand)en    oorgetragcn  nnb 


§  145.    2Bq§  ber  gefallene  ÜJJenfcf)  (cbiglid)  in  .^voft  bei?  liberum  arbitrium  2C.      511 

bind)  5Ö  i  c  U  f  unb  |)  u  ö  ^ur  ^ärcfic  gciuorben,  fam  er  5m*  öonfteii  5(u§* 
bilbuiig  biirri)  bk  ^J^cf  ormatoren,  in^Ocfoiiberc  biird)  Sa  (tun. 

T)k  Öcuginmg  ber  grcil)ett  bc^  ^Müeiic^  i)atte  bei  ben  Üiefornintoren 
einen  boppetten  @rnnb:  bcn  p()iIofopl)iid)en  'Bal)n,  bic  3reif)eit  be^5  er= 
ld)affenen  ^ittenö  fei  mit  ber  ^^(bfolntlieit  bcö  göttliii)en  äBillen^  uniicrträg= 
lirf),  nnb  ben  tf)eo(ogiiii)en  ^^'rtnm,  bnrrf)  bcn  ©ünbenfaü  fei  bie  nien]dilicl)e 
S^ntnr  in  fid)  total  üerberbt  nun'ben,  ba  bie  übernatürlid)c  (^eredjtigteit 
ein  luefen  tHd)er  ^eftnnbteil  ber  men|d)lid)cn  ^J^itnr  gemefen  fei. 

3n  näd)fter  ^ern)anbtfd)aft  mit  ilincn  ftel)t  ber  ^ajaniemu^^  nnb 
^  a  n  f  e  n  i  §  m  n  t\ 

T)tn    Unterfc^ieb    5iüi]d)en  ^Jiotnr    nnb    Übernatnr    uermerfenb,    ging        ^^j,-. 
^43ajn$  üon  bem  ©al^e  anc>,    jebc  Öiebe  bc^::-'   vernünftigen  (^cfdiöpfc-o  fei  ent=  lie  Mtiosa ca- 
meber    vitiosa     cupiditas    ober    lai((lahilis    Caritas,    mit    lueldier    (^-)Ott  !iai'ii1s  .•.iiitas 
geliebt     luirb     burd)     ben     Zeitigen    (^nMft,     ber    in    nnfere    -perlen    an^^-    "^''^'  ■^"'"''• 
gegoffen  ift. 

Qn  bem  gefallenen  l)^enfd)en  ift  baber  feine  5n-eil)cit  ^nm  @nten, 
fonbern  ^J2  0 1  tr  e  n  b  i  g  t  e  i  t  ;>  n  m  ^  ii  n  b  i  g  e  n ;  benn  im  gefallenen  ^nftanb 
l)errfd)t  bie  b  i5  f  e  iB  e  g  i  e  r  li  d)  feit,  mcld)er  ber  Ü)tenfd)  ,^mar  fpontan, 
aber  mit  ^^Zotmenbigfeit  folgt.  'ilMrtt  aber  in  il)in  bie  (^nabe  Sbrifti  ober 
bie  l)ei(ige  Viebe,  fo  folgt  er  ibr  gleid)fallv  fpontan,  aber  mit  :)totioenbigteit. 
Um  nnn  ben  9?amen  ber  Jy^-eibeit  ^n  retten,  ftellt  tS(\\\\<-  bcn  ^ai^;  anf :  C^nod 
voluntarie  fit,  etianisi  iiec.essai'io  fit,  Uhere  fit. 

^m  mefentlid)cn  ftimmt    biermit    bie    janf  eni  fti  f  d)  e  ?ebre  überein.        ir.n-.. 
"Der  lUienfd)  l)at  nad)  ibr  bnrd)  bcn  Sali  be«^^  libernni  arbitrium  oerlorcn.  p,Iava''r^i'nl'- 
Qm  '^Stanbe  ber  3ünbe  fünbigt  er,  nnb  nnter  bem  (i^inflnß  ber  (^)nabe  uüll '''^''^'^'l'^l^;^'^'^" 
nnb  tl)nt  er  ba^  (S)nte :    beibev  nicbt    iiolens,  fonbern    voJens,    aber  not^ 
luenbig;    jene^o,    lueil  bie  delectatio  j)rava,    bicfc^o  mcil  bic  delectatio 
coelestis    relatiu    ftiirfer    niib    be^obolb    rictrir   ift.      l}cr    delectatio 
victrix  ftimmt  aber  ber  ^-llMlle  notuumbig  ,^n. 

T)icfcn  Qrrtümern  gegenüber  mirb  bic  fatl)olifd)e  ^^ebrc  bc3Üglid) 
bes!  t)ier  in  ^)i'ebe  ftel)enben  Vebrpnnftec^  bnrd)  folgcnbe  2äl3e  näl)er 
beftimmt. 

Xl)cfi^    1.      1>cr    'JJicnfdi  bat    and)    nad)    bem    Snit^^    nid)t       i-"'1t. 
b  1 0  j^^    bie    p  l)  t)  f  i  1  d)  e ,    fonbern    and)    bie    m  0  r  a  l  i  f  d)  c    Di'  i)  g  t  i  d)  f  e  i  t ,  'alui  muif  Sem ' 
0 1)  n  c     b  c  f  0  n  b  c  r  n    ^S  n  a  b  e  n  b  e  i  ft  a  n  b  '^■'^''''  "'''■""'^^• 

1.  mand)e    natürlid)e    ^^Imi  l)r  bei  f  en   ^n    er!cnncn; 

2.  m  a  n  d)  c   n  a  t  ü  r  H  d)   g  n  t  e   51  f  t  e   5  n    f  e  t^  c  n  ; 

3.  l  e  i  d)  t  e  r  e   ^  e  r  f  n  d)  n  n  g  e  n   5  n    ü  b  e  r  m  i  n  b  e  n ; 

4.  u n b   f e (b ft   V( f t e   eine r    b 1 0 f;   n a t ü r l i d) e n   Sie b e   ©oft e t^ 
5U  eruucfen. 

I.  ^^enn  in  ber  %^t']z  gcfagt  ift  „0 1)  n  e  b  e  f  0  n  b  c  r  n  (^ n  a  b  e  n  ^ 
beiftanb",  fo  ift  bamit 

1.  oor    allem  ^nrndgemiefen    bie    bajanifd)e  nnb  jan  f  en  ift  i  1  d)  e        151s. 
fnpranaturaliftifd)e    3rrlcl)rc,    nad)    meld)er    allec>    böfe    ift,    ^l^^5 ,j,^^;;^'>^^^^^^^^ 
nid)t  ane  ber    l)eiligmad)cnben  (^5nabe  ober    gar  anc>  ber  Caritas,  b.  l).  benonbacncHuabon- 
oollfommencn  iiicbe  ^ert)orgel)t;  "  '"'^iön;';;"'"'' 

Jpciiivid)  »imp  pevt ,  jioiiipcubium  bi'v  lojintatir.   II.  )^|^ 


512  3)ic  Qd)vt  t>on  bcv  Önabc.     A.  'iNon  bcr  ottiicflcu  öinnbe. 

2.  aber  nurf)  niie>gciprod)cn,  ba|l  511  bcn  genannten  Elften  iiber^anpt 
feine  gratia  actualis  notiuenbig  ift,  jonbevn  bie  natürlidjen  ÄCräfte  an^-- 
retrf)en.  A^\t§>  nmvhc  and)  uon  tiv(i)l!d)en  Ideologen,  luie  ^^acniue^  nnb 
i)iipalb(i,  9^oric>  nnb  "^kvti  n.  n.  gclengnet.  ^()ve  ^cl)rc  bat  mit  ber  non 
ber  .Siird)c  anc^briuflid)  oevnrteilten  janfcniftiid)cn  ^rrlcbre  nidit*?  gemein. 

5lMr  gcfteben  jn,  baf?  luobl  in  bcr  ^egel  and)  hn^^  natnr(id)  (^hite 
bnrd)  bic  (^nabe  (ibrifti  ;^n  ftanbe  tommt,  io  ba|l  man  in  gemiffer  ^-^e^ 
.yel)nng  fagen  fann,  bie  'Unit  nnb  bie  yJicnid)beit  uerbante  and)  ibr  natiir^ 
Iid)ec^  .Dafein  nnb  ^eben  (Sl)rifto,  infofern  ibr  niimlid)  &)Ott  bat>  irbifd)e 
^ebcn  nm  (J()rifti  millen  nnb  für  C£bviftnc^  gefd)entt  {}at  nnb  crl)ä(t. 

hinein  nid)tf^  befto  meniger  ift  einfad)  jn  fagen,  bajl  ber  gefallene 
^J}(enfd)  bie  moratifd)e  l)iöglid)feit  b^t,  natiirlid)  C^Mitce^  5n  motten  nnb  5n 
t()nn,  obne  babei  etma^^  anbereo  oon  feiten  (^)ottcc>  ,-;n  bebiirfen  alc^  ben 
concnrsus  generalis  tamqnani  i»iinii  niotoiis  et  provisoris 
iiatnialis. 

Unferc  7{)c']c  ift  in  ibrer  crftcn  ^ebnnptniig  de  fuie:  bie  bciben 
folgcnbcn  finb  latbolifd)e  Vebre,  uu'ibrenb  bic  inerte  ^n  ben  tbcologifd)en 
•Si  ontr  0  0  er  f  cn  gebort. 

iiejd,vi'ftid,vt  ^^'  ^^^  ^^c^^^c'^^  nnferer  1t)cfe  mirb  gefiit)rt 

h-rmmiS^^  1.  an^o  bcn   Stellen  bcr    bei  li  gen   3d)rift,  meld)e  bic  l^(ögtid)tcit 

(^uuto>m•fnlntni'-<  bcr  n  a  t  ü  r  l  i  cb  ^  n  (^)  ot  t  e^>  e  rfenntni^^^  nnb  natiirlid)cn  3itt' 
H.  sittiuDtnt.  lirtjtcit  and)  für  bcn  gefallenen  l)icnfd)en  an^ofpred)cn.  Yani  autem 
sunt  omnes  lioniiiies,  in  (juihus  non  snbest  seieiitia  Dei  et  de  liis 
quae  videiitur  bona,  non  potnernnt  intelligere  enm  qni  est,  neque 
operibns  attendentes  agnovernnt,  qnis  esset  ai'tifex  .  .  .  .  A  magni- 
tndine  enini  speciei  et  cieatnrae  cognosciltilitei-  poterit  creator 
liorum  videri.  Sap.  IH.  1.  5.  Dens  Ulis  manifestavit.  Invisibilia 
enim  ipsins  a  creatnra  ninndi,  per  ea  qnae  facta  sunt  intelleeta 
eonsj)i(',inntnr,  seni])iterna  qnoqne  eins  viitus  et  divinitas,  ita  ut 
sint  inexensabiles.  Ixom.  1,  19.  20.  Cum  enini  gentes,  quae 
legem  non  habent,  naturalitei"  ea  qnae  legis  sunt  fafdnnt,  eiusmodi 
legem  non  liabentes  ipsi  sibi  sunt  lex.     Row.  2,  14; 

^ii' '^'dvp  b--  -.  niiv    bcn    b(.    ^v'itern.     Tic    ?cbre    2crtnl(ianc>    nnb    be^^ 

^i^ötn-lilin- bh-  1)1.  ^3afi(inc^  f.  n.  18.  Ter  1)1.  VI  ng  n  ft  i  nn^:^  aber  fd)reibt:  Non 
Teirrnmtnir  ^^^^^^^  ^^^^0  111  aiiiuia  liuniaiia  imago  Dei  tei'ienoi'um  affectunm 
labe  detrita  est,  ut  iinlla  in  ea  velut  lineameiita  extrema  reman- 
serint,  nnde  merito  dici  possit,  etiam  in  ipsa  inipietate  vitae  suae 
facere  aliqua  legis  vel  sapere  ....  Nam  et  vis  illa  naturae 
inerat  eis,  qua  legitinium  aliquid  aninia  rationalis  sentit  et  facit. 
De  spirit.  et  litt.  c.  28.  ilnjl.  and)  Kp.  l^S  ad  Marcel,  n.  17; 
Origen.,  Ep.  ad  l\oni.  1.  2  n.  7;  Prosper,  Contra  CoUat.  c.  2ij'y 

ij'>-'i-  3.  an^   ben    Öc  b  rentfcbe  ibnngen    ber   ,^l'ird)e. 

Tic  Vi'Dve  bcv  ^  ^      .  . 

.vjivdK.  zxxhpv  a.  ^Da*?  ^ribentinnin  ertiärt  gegen  bie  ^Keformatoren,  ba^W^of^/v/??? 

^i^A^tl^xü.zl^^^^^^^  fn  in    bem  gefallenen   ^Il(enfd)en   minime    extinctam,  viribus 

tionaii-?inuv,cn  licet   attenuatuui  et  inclinatiim.     Sess.  G  de  iustif.  c.  1.     V(nd)  rebet 

e^  oon  '^berten,  quae    vel  per  kumanae   naturae  vires    vel  per  legis 

dodrinam  flaut.  L.  c.  c.   1. 


§.145.    Sag  bcv  gefallene  a)ien[(i)  (ebigtirf)  in  traft  h($  libenim  arbitrium  :c.      513 

b.  benigcinäf^  f)at  Mc  ^irrljc  eine  Bici()c  Don  Süllen  bc^^  ^  a  j  u  ^o  unb 
OiicCMiel  ncvuiorfcii.     .pierl)cr  gel)örcn  nor  allem 

a.  bic  Prop.  41  Qiiesnelli:  Omiiis  cogiiitio  Dei,  etiam  natu- 
ralis, etiam  in  philosophis  ethnicis,  non  potest  venire  nisi  a  Deo: 
et  sine  gratia  non  producit  nisi  praesnmptionem,  vanitatem  et 
oppositionem  ad  ipsnm  Deum  loco  affectuum  adorationis,  g-vatitu- 
dinis  et  amoris ; 

j3.  bic  Prop.  37  bc?  ^kjuö:  Cum  Pelag-io  sentit,  qui  boni 
aliquid  naturalis,  hoc  est,  quod  ex  naturae  solis  viribus  ortum 
ducit,  ag'uoscit; 

y.  bic  Prop.  30  bcö  S3ajue^  monnd)  bcr  ^Hicnfd)  o[)nc  bic  (^nabe 
auger  ftaub  [ein  [oll,  iilli  tevtationi  ^u  uüberftc()cn.  Fures  sunt  et 
latrones,  qui  docent,  tevtatioiii  nUi,  sine  oiatiae  adiutorio  resistere 
liominem  posse,  sie  ut  in  eam  non  inducatur  aut  ab  ea  non  superetur; 

0.  cnblicl)  Prop.  27  bc«  ^^aju«,  uonad)  hiv:-'  liberum  arbitrium  o^ne 
(^nabcnl)ü(fe  nid)t^o  tarnt  alc>  fiinbigen  ober,  mic  Ouc^?ne(  prop.  38  [a^t : 
Peccator  non  (^st  Über  nisi  ad  malum,  ober,  mic  ec>  prop.  39  l)eigt : 
Est  capax  omnis  mali  et  incapax  ad  omne  bonum.  ^Ter  letzte 
%x\\\\\>  all  bie[er  '^^el)auptnniien  aber  i[t  in  bcr  ])]-op.  40  ^c^^  5kjn^o  ner- 
uiorfcn:  In  onnuJna^  suis  actibus  peccatoi'  scrvit  dominanti  cu])iditati ; 

c.  O'^egen  ben  X  r  a  b  i  t  i  o  n  a  l  i  ?;  ni  n  c^  nnb  C  n  t  o  l  o  g  i  c^  ni  n  t>  l)at  bic 
Äivd)c  im  be[onbcren  bic  l)iönlid)fcit  bcr  rein  natiirlid)en  örfcnntnic^ 
rcligiö[cr  nnb  [ittlidicr  ^i'al)rl)eitcn  anvge[vrod)en.     iln-^l.  n.   18  [f.; 

4.  an^o    bcr    9tatnr    bcr    2  a  die.      2obatb    man    anerfennt,    ^^^H  Tt,  im-utdiicU' 
burd)  bcn  Siill  bic  men[d]lid)e  ^Dtiitur  fcincomcgc>  uolUomincn  o  erb  erbt,  yhitnv  in  nur 
fonbcrn  nnr  ge[d)Uuid)t  ift,  fann  and)  nid)t    mel)r  cielcugnct  merben,    bafj j;^\'J'7i)'fmaiKiS 
bcr  yjicnid)    nid)t  bloi]    bie    p  li  l)  [  i  [  d)  c ,    [onbern    ([\n\)    bie    m  o  r  a  l  i  [  d)  c  ^.'latiivUrtK  nm^- 
9)löglid)feit  befitit,    burd)  bic  .^früitc    bcr    blofuMi  :\\itiir,    mie  fic   bnrd)  bcn 
concursus  universalis  bcmegt  nnb  bnvd)  bic    allgemeine  ^}>roinben3  geleitet 
mirb,  natürlid^c  rcligiö[e  nnb  [ittlid)e  ^^al)r()eitcn  ^n  crfcnncn,  mitürlid)  gute 
3ßerfe  3U  t)crrid)tcii  nnb  leid)ten  'i^cr[nd)nngen  ;>n  unber[tc()cn. 

5Bae^  bic  5(ftc  bcr  bloß  natürlidjen  l'iebe  (SJottc^^  betrifft,  [o  ^  ir.-i. 
ift  c^^  bcm  aT?eu[d)en  [id)er  pl)l)[i[di  möglid),  bie[clben  ^n  crmccfcn.  4^ic  JuV'^J^^^^^^^^^^^ 
moraU[d)C  l)iög(id)tett  fann  nnr  beftrittcn  merben,  mcnn  bcr  Ih'enid) 
mit  [einen  natiirlid)cn  .Üriiften  bic  in  biefcin  5(tte  (iegenben  Sd)U)icrig' 
feiten  nid)t  liberminbcn  fann.  Qnbc^o  [d)einen  bic  3d)mierigfciten  and) 
[nr  bie  blog  natür(id)cn  Gräfte  nid)t  nnüberminblid)  ^u  [ein.  Ober  [otltc 
bcr  9Jccn[d),  bcr  bie  (^röRc  (^otte^-  am3  bcn  (^k^[d)öpfcn  crfennt,  nid)t  mit 
bcr  nämlid)cn  Ä^-aft  bic[en  Wott  and)  lieben  fönnen,  [o  bajl  er  bnrd)  eine 
fd)n)crc  3ünbc  [id)  nid)t  non  il)m  trennen  luill  y  (Sr  mirb  obne  C^nabc  bie 
[d^lücrc  3ünbc  atlerbiiig^o  nid)t  meiben  fönnen;  aber  bcr  3([fcft  bic[cr 
!t?icbe  unrb  mit  Unred)t  bcn  natürlid)cn  Gräften  be^o  ^JJ?cn[d)cn  abgeftrittcn. 
9J?it  5Qlotina,  ©otnC>  nnb  anbcrcn  3d)ola[tifcrn  nerteibigen  mir  bal)er  bic 
morati[d)c  Snil)igfctt  bc-o  l)ien[d]en,  C^ott  mit  natürlid)cr  l'iebc, 
unb  ^mar  amore  affectivo,  nid)t  aber  effectiro,  über  alle«?  o  l)  n  c 
@na  b  e  ^u  lieben. 

ITT.  1^ie  l)aupt[ad)tid)ften  (^innuinbe  gegen  bic[c  X^c[c  [inb  folgcnbc: 

33^ 


o)iito>^  tl)un 
tanii. 


i:)2(;. 

Neuiu   lial.ft 

ile  se  iiisi 


514  3)ic  Öel)vo  tion  bcr  (Sinabc.     A.  ^^oii  bor  oftiienon  ®nübc. 

'^mi)i?Sn  bor  1.  Qu  bcr    ()  c  i ( i  g  c  11    8d)rift    mxb    ()äufig    Qcfagt,    oI)nc  (^luibe 

'Sri?"t)iu-    ober    aml)    of)nc    C^3ott    töimc    bcr    Dtcnfii)    n\d)tt>    ^utcö  tt)im.     5l((cin  Me 

*(^Ht?rti)un'  J"^'if^<^»  bicfcr  Stellen  rcbcn  mir  uom    übernatürnd)  (Zuteil    l^l^  [)abcn 

bal)cr  mit  unjcrcr  5:i)cic  iiidjtc^  gemein,     '^c^ieljen  fid^  anbere  aber  auf  ^a^ 

mitürlid)  (5)iite,    fo  ift    eiitiucber  nur    bic  gratia  naturalis  bc^^  coiicursus 

uub  ber  uatürlidjeu  ^^^roüibeu^  gemeint,    ober  e^  mirb  bel)auptet,  g  e  m  ö  l)  u  == 

l  i  d)  mirte    bic  ^mbc    and)    f^um    uatürlid)  (^5uten    mit,    unb    ol)ue    |ie    fei 

iiud)  bivo  uatürtid)  (^ute  gcmö()ulid)  mit  'JJuingeüi  behaftet. 

i.vjp.  2.  *:)iur  Dom  ü  b  e  r  u  a  t  ü  r  I  i  d)  (Muten  ober  gar  uom  ^  c  r  b  i  e  n  ft  e  gilt 

ber  ^Hm^fprud)  bc^::i  l)  L  5lu  gu  fti  uuc>,  ber  gute  ^IMde  fei  uidit-?  aubere^o,  al^ 

'IT lKii'''''iobe"  ^^^  l)ciligt  Viebe,  bie  uu^o  uom  '-l\iter  gegeben  ift,  unb  burd)  uield)e  mir  feine 

biv  vicbo(ikme'?li^iuber  finb. 

vibd.  3.  !il>enn    ber    1)1.    ^^lu  g  n  ft  inn«^    ferner    be()auptet,    mo    nid)t    bk 

iUebc  (^otte^>  umltc,  bort  t)abe  bie  f(eifd)nd)e  Regier  bie  .v^err^ 
fd)oft  (Endiiridion  c.  117),  fo  ift  bicfe»?  ooiu  .S^^^bi  tu«  unb  uom 
.perrfd)en  bec^felben  in  bem  Veben  unb  .panbeln,  feine^omcgci  aber  uom 
ein5etnen  Sitte  gefagt,  a(o  ob  jeber  SUt,  ber  uid)t  anc^  ber  Viebe  t)er^ 
uorgcl)t,  notmenbig  an^o  ber  carnalis  cujnditas  entfprnngen  unb  foniit 
böfe  unire. 

4.  ©nblid)    fagt    ba«    ^t  o  n  5  i  I    u  0  n    D  r  a  n  g  c :     Nemo    habet  de 

suo    iiisi    nieiidaciuni     et    peceatum.      Triefe    unb    iil)nlid)e,   and)    beim 

lieccatuin.    \^\^  ^^lugufti uuc-  ofterv    uorfonuneube  '^(n-obriide    baben    entmeber  nur  hn\  aü= 

gemeinen  ^inu,  baJ3  alle»?  (^)ute  uon  (SkUt  touuut,    ober  fie    bc,^eid)nen,  unvo 

mo()l    in  ber    ^Hegel    ber    ^aW    ift,    nur    ba^o    ü  b  eruatü  r  I  id)    (-^ute    al^> 

mal)rbaft  gut  unb  adev  anbere  infofern    aU    fd)led)t,    o()ue  bec^l)a(b  beffcn 

bloJ3  natürlid)e  (^Uite  in  5(brebe  ^u  ftelleu. 

i"'-'T.  Ü  l)  e  f  i  V    2.     %  n  d)    b  e  r   U  n  g  (  ö  u  b  i  g  e    f  a  n  u    u  a  t  ü  r  l  i  d)    gute 

^mb  bif  i\unf  ^^>  c  r  f  e    tl)uu;    bal)er    finb    bie   3inM-fe'bcr    Ungläubigen    n  i  d)  t 

S^il^^^lr'^i^öefamt   ennben. 

fltäubiAcn yiiur  ].  Unter  einem  Ungläubigen  i|t  l)ier    jeber  'JJienfd)    ,yi  ueritel)en,  bem 

'"'*'"  '"      bie  göttlid)c  !Ingenb    bee  (Mlanbeuy    fel)lt,  ol}uc    baf^    becd)alb    irgeub  etmac^ 

anbere^o,  etuni    ein  natürlid)er  (^3laube,    geforbert    mürbe.     %\\A)   mirb    gan^ 

bauon      abgefel)en,      ob      bcr      Unglaube      u  e  r  f  d)  u  I  b  c  t     ober     unuer  = 

f  d)  u  l  b  e  t  ift. 

i^'-'^-  1.  (Sin  fold)er  Unoliinbigcr  laun  uatürlid)    gute  ^i>erfc  uerrid)ten 

biflcv  nute  Ä^evfc  unb    ,;UHir 

iHwirtiton  fann.  ^    ^^^^^^^    altucllc  ^nabenl)ülfc,    mic    am    Iljcfi^  1     fid)    ergibt, 

ober  and) 

b.  mit  at'tucner  (^Mmbcul)ülfc.  (Sc^  ift  niindid)  fatt)olifd)e  Vel)re, 
baj3  bie  erftc  ©nabe,  bie  einem  Ungläubigen  gegeben  mirb,  feincc^meg^^  not  = 
menbig  bie  (^nabe  bec^  (S^lanbenc^  ift,  me^>l)alb  bem  (glauben  anbere  (Knaben 
uorau^^gel)cu  fi)unen.  ^0  bat  '^llc^*anbcr  Vlll.  (1690)  ben  ^a%  uer^ 
morfen :  Pagani,  ludaei,  haeietici  aliique  huius  generis  nulluni 
omnino  accipiunt  a  Jesu  Christo  influxum. 

^'HHbüUnT^ bu -e  ^'  ^^^^^''^^^-   ergiebt  fid),  baf3  ^k  gegeuiuärtige  Xl)efe    tei(^>  enger,  tei(^> 

^ibtie  suv  bin-    luciter  ift  al^o  hk  uorige : 

Dn-gebenbrn.  ^^    cuger,    lucil    fie    iiur    bie    9^otmenbig!eit    bei?   CMlanben^,   uid)t 

aber  bie  aftuelle  (5^nabenl)ü(fe  ane^brndlid)  auc^fd)lieJ3t.     Traber  luirb  fie  and) 

uon  jenen  1l)eologeu  uerteibigt,  iue(d)e  bie  9iotiueiibigteit  einer  aftuellen  (^hiaben* 

l)ülfe  5U  iebem,  and)  blog  uatürlid)  guten  '-liknte  bel)anptcn.    '4.^gl.  n.  1518; 


§^  145.    3?*a§  ber  gefallene  2)?enfcf)  (eöiglit^  in  ^xa\t  be§  liberum  arbitrium  k.      515 

b.  m  e  1 1  c  r ,  m\i  ftc  ntd^t  bloj^  bie  92otiüeiibigfcit  nftiieücr  ^nnbcn^ 
t)ü(fe,  foiibcrn  and)  bic  iT^otmenbigfcit  bcö  ®(niibcm3  511111  iiatür(td) 
^uitn  leugnet. 

II.  33  e  lui  c  f  e  n  mirb  uni'cre  Z^cic 

1 .  a  u  ^    ber    1)  e  i  l  i  g  e  11    ©  rf)  r  i  f  t ,    iiuobefonberc    an§'  Rom.  1.2,,      ]ö:\o^     . 
iro  üüu  ber  '.Üt'ögtic^teit    natürliii)cr  ®ottC!5crfemitnl^5    imb  natiirtidier  @ i tt=  ^^'luolbcn  |im''^ 
(irf)feit  bie  ^ebc  ift.     ^^gt.  oben    n.  i:)19.     (£()riftii^  tobt    bic  5^  ä  rf)  ft  e  n -^ ''^'^^^^^^^^^^^^^ 
liebe    ber  ,peiben.     Si  eiiini    dilig^itis    eos,    qui   vos    diligimt,  quam 
mercedem  habebitis?  nonne  et  piiblicani  hoc  faciimt!    Matth.  5,  46. 

©Ott  tobt  bic  i^oraetitiid)eu  ^Hminen,  H^i,  fic  bem  53efet)te  ^]3()ttrao!3  ntd^t 
gcI)ord)t,  fonbern  bic  ^näbtciii  erl}attcu  battcii  {Exod.  \,  17  sqq.). 
9^abud)oboiio[or  unrb  erina()iit,  bitrd)  'Unn-fc  ber  3'?äd)fteutiebe  bie  33arm= 
ticr^igfcit  ©otte^?  nii^uftebeu  (Dan.  4,  24).  ^i(gl)pten  uiirb  3^abud)obono|'or 
5ur  33elol)mnig  luni  (^ott  gegeben  [E^erh.  2\^,  20).  "^k  .sn-icg^^tl)nteii  ber 
i)iöiner  uicrbeu  geprieicu  1  Marh.  H).  rafi  beii  ,f)  c  i  b  e  n  511  biefeu  ^Htteii 
©iinbeii  Doli  (äott  geid)ciift  unirbcii,  ift  in  ber  beiligeu  ^d)rift  nidjt  ciiinial 
aiigebeittet; 

2.  aiii?    bell    ()t.    i^Mitcrn.     Tcv  bt.    (^h-cqor    oon    ^^iiAian;^.    .V^'^^- 
crflart,    metc    .Socibcii  geborten    ^n  ben  (ibi'tjten,    nanilid)  bieienigen,  uield)e  mm  luncnbm 
bnrd)    it)re  ©itfcn  beni'i^lanben    ^noorgefonunen    [eicn    (Orat.    18  n.  69.     ^"  ■'^^"•^^'"• 
))la(tj     beni      {)t.     .v>  i  e  r  on  i)  ni  n  ^5     UKrbcn      (Siternliebc,     33arnil)er5igtett, 
(5^ered)tigfeit    oon  bcn    ,V)eibcn  geübt.     >rulti  absque    fide    et    evan^elio 

Christi  vel  sapieiiter  fariunt  alitjua  vel  sancte,  ut  parentibus 
obsequantnr,  ut  inopi  mauum  porrigaut,  non  oppriniant  vicinum, 
non  äliena  diripiant.  Oomni.  ad  (^al.  1,  15.  5tnd)  ber  l)t.  \Hngnftinu€^, 
nnf  ben  bie  Qiinfeniftcn  fid)  jo  gerne  bcrnfen,  tel)rt  nnfere  ^bcfe.  Quando 
illi  Mauichaei  valeut  iutellioeie  uullam  esse  animani  quamvis 
perversani,  in  cuius  couscieutia  non  loquatur  Dens?  Quis  enim 
scripsit  in  cordibus  hominum  natuialem  legem  nisi  Dens  ?  8erm. 
Dom.  1.  1  c.  9  n.  32.  (Mnn^  anobrücflid)  ertlört  er  ferner,  bie  '^l^ett^ 
()errfd)aft  fei  ben  'Jiijniern  ^nni  ?obnc  ibrer  natürlichen  2^ngenben  oertie^en 
u^orben  (De  Civ.  Dei  1.   5  c.  15).     ^gt.  und)    bie  (Stelle  oben  n.  1520; 

3.  a  n  ^^   ben   ?c  b  r  e  n  t  i  di  e  i  b  n  n  q  e  n    b  c  r  ^  i  r  di  e.     ."oicrlicr  gebiert       .  '•>•'-• 
oor    allem    ber    2;).  eal^>    be^ö    ^ajn^5 :     Omnia    opera    inhdelium   sunt  bcv  ,«ivci)e.  *a^ 
peccata    et    philosophorum  virtutes    sunt  vitia.     ^Itcjcanber  VII I.  '"-'  -•"^'-"^''• 
oernrteitte  ben  (Sa^ :     Necesse  est,    iufidelem  in  omni  opere  peccare. 

©benfo  ift  nnfere  i()cfe  an^njefprodien  bnrd)  bie  ilnn-nrteitung  ber  Propp.  42 
nnb  48  ht^  Cjic^ouel,  nomtid):  Sola  gratia  Christi  reddit  hominem 
aptum  ad  sacriticium  iidei:  sine  hoc  nihil  nisi  impuritas,  nihil  nisi 
indignitas.  —  Quid  aliud  esse  possumus,  nisi  tenebrae,  nisi  aber- 
ratio et  nisi  peccatum,  sine  tidei  lumine,  sine  Christo  et  sine 
caritate  V 

4.  a  n  ^^   ber    9^  a  t  n  r    ber    3  a  d)  c.      ^\z    bie    2ünbc    überbanpt,  ^    '•^•^•'^• 
t)ebt  and)  ber  Unglaube  \>(\^-  natürlidie  Vermögen,  gute  ijßcrfe  ^n  oerrid)tcn,iK4tbicii?öaUcS^ 
nid)t  anf.     Peccatum  mortale  tollit  g-ratiam    gratum  facientem,  non  ^"\,^JJj\''^„j^^"^''" 
autem    totaliter    corrumpit    bonum  naturae.     Unde  cum    infidelitas 

Sit  quoddam  peccatum  mortale,  infideles  quidem  gratia  carent, 
remanet  tamen  in  eis  aliquod  bonum  naturae.  Unde  manifestum 
est,  quod  infideles  non  possunt  operari  bona  opera,  quae  sunt  ex 
gratia,  scilicet  opera  raeritoria;  tamen  bona  opera,  ad  quae  snfficit 


Mo 

Inuflt. 


516  2)ic  i'chxQ  öon  bcv  (^hiabc.     A.  i^Non  biv  nftucUcn  (Mnabc. 

boiiuiii    iiaturae,    aliqualiter    operari    possuiit.     Unde    non    oportet 
qiiod  in  omni  suo  oi)ere  peccent.     S.  Th.  2.  2  q.  10  a.  4  c. 

111.  Über  ^ic  C£  i iiiu ii n  b  c ,  lucld^c  gegen  bicfc  !Il)c[e  erl)oben  lucrbcn, 

ift  5U  bcmerfen: 

15.TJ.  1.  iiknn  ct->  l)eifU:     Omne,  qnod  non  est  e,r  fide,   peccatnm  est 

iKüujrTi^if't  {Born.  14,  23),  fo  bc^cidjnct  fides  l)icr  nid)t  bcn  (^Hauben,  fonbcvu  bn^:^ 

'innnt  ^"^"  ^  ^  tu  1 H*  c  H.     Tcv  5(poftc!    uuK  bal)cr  nur  fngcn,    imiu  bürfc  nid)t  gegen 

fein   0^  c\v  i  f  f  en  Ijanbehi. 

2.  Sine   fiele    impossibile    est  placere  Deo.    Hehr.  11,  6.     ,^')icr 

luirb  bie    9^otiuenbigfeit  bec^  (^lanbcn^^  ^u  ber  5  u  m    .^  e  i  l  e    f  ü  1)  r  e  n  b  e  n , 

ü  b  e  r  n  a  t  ii  r  li  d)  e  n    (^  0 1 1  m  o  l)  l  g  e  f  ii  l  li  g  f  e  i  t  gelel)vt. 

ir.:jr>.  ;].  Dn'     1)1.    ^Hngnftinne    fagt    öfter,    aUc    i^HUrfe    ber    lln  = 

shtm-'^bJf'iKii.  g  l  ii  n  b  i  g  e  n   fei  e  n    B  n  n  b  e  n ;  ben  nämlid)en  (^rniibfa^   ftellen  aud)  feine 

^^Sac""aik    ^"^^^^^^'^    ^^"f'    i^^    ^M'oc^Vcr    ertliirt    einfad),    bie    fdiönften  lugenben    ber 

a^ovrc  bi'riin Reiben    feien    gliin^enbe    X'after:      Oinnis    infideliuni    vita    pecca- 

^'"'^itSiI.'''"  tum  est  .  .  .  Ubi    enim  deest    agnitio  aeternae    et   ineomnuitabilis 

veritatis,    falsa  virtus  est  etiam  in  optimis  moribns.     Sent.  106. 

Ih'nn  I)at  bie  iierfd)icbcnften  (Srfliirnngen  biefer  '^iHn*tc  iicrfnd)t. 
^^gl.  .^einrid)-^5ntberlct  a.  n.  O.  s>  4i:).  V(m  uial)rfd)einlid)ften  ift 
fülgcnbe  ^^^öfnng. 

^HUerbingv  fönnen  bie  blop  nntürlid)  guten  '^i^crfe  ber  Ungläubigen 
uiie  and)  ber  (L^läubigen  in  eineui  geunffen  3iunc  fd)(ed)t,  böc^  Sünbe 
genannt  werben,  infofern  fie  niindid)  lucrttoc^  finb  furo  euugc 
JL'eben  nnb  nid)t  bao  fiub,  iiniv  fic  nad)  C^kitte«  'VC^'ükn  fein  foUcn, 
niiudid)  übcrnatiirlid)  gute.  3o  ert'lärt  ^Hnguftiuuv  felbft:  Noveris,  non 
officiis,  sed  linil)ns  a  vitiis  discernendas  esse  virtntes.  Officium 
est  antem,  qnod  faciendum  est;  finis  vero,  propter  qnod  faciendum 
est.  Cum  itaqne  facit  homo  ali(inid,  nbi  peccare  non  videtur,  si 
non  propter  lioc  facit,  propter  qnod  facere  debet,  peccare  convin- 
citnr.  Qnae  tu  non  attendens,  fines  ab  otticiis  separasti,  et 
virtntes  veras  otficia  sine  finibus  appellandas  esse  dixisti.  Contr. 
Julian.  1.  4  c.  3  n.  21. 

'^(nf  biefe  'il^Mfc  tonnen  xHuc>fprüd)e  umc  bie  obigen  nnb  anbere,  me(d)e 
bie  natüriid)en  !Ingeubcn  ber  ."peibeu  anerfenneu,  leid)t  uiit  einanber  vereinigt 
uicrbeu.  Formaliter  finb  bie  natürlid)  guten  ^krfe  ber  ."peibeu  erft  bann 
fünbl)aft,  uicnn  fie  ben  5Biüen  ©otteö,  ber  überuatürlid)e  5lfte  t)on  il)ueu 
oerlaugt,  erteunen  unb  bod)  nidjt  crfüdeu.  Cskgeu  hie  'l^clagiauer,  uie(d)e, 
ftol^  auf  bie  natiirlidjeu  .Gräfte  pod)eub,  auf  bie  (^hiabc  (Mottc^^  oer,vd)ten 
^u  tonnen  glaubten,  tonnte  ber  .v>eiligc  gau,;  gut  in  biefer  2Beifc  arguuuMi=^ 
tiercu,  ba  fic  fid)  in  Ö^egenfat^  ,^uiu  (Il)rifteutuiu  ftellteu  unb  in^  |)eibeutunt 
^^nrürffielcu.  ^ie  fd)önfteu  lugcnbeu  biefer  nom  6l)riftentuui  abgefallenen 
,V)eiben  tonnten  uiit  ooUem  ^)ied)t  in  beut  ertlärtcu  einne  glän,^^cube  Vafter 
genannt  nierbeu.  :3u  gleid)er  'ilkife  ipie  ber  1)1.  Vluguftinuc^  oerurtcileu  aud) 
luir  bie  oom  2taubpunft  ber  natürlid)en  .pumauität  an^  ücrrid)teten  3[Bcrfe. 
@iub  fic  oerrid)tct  iui  bcunijstcn  ©egeufa^  5U  beut  aU  \va\)\'  crfannten  itrift^ 
lid)en  (Glauben,  fo  fiub  fic  formaliter  füubl)aft;  anberufallc^  fi)nueu  fic 
natürlid)  gute  '^l^erte  fein,  beneu  inid)  ein  uatürlid)er  Öol)u  gebiil)rt. 
iBgl.  ©ruft,  Tic  'il'erfe  unb  ^ugeuben  ber  Ungläubigen  nad)  3t.  ^(nguftin. 
3.  65  ff. 


§  145.    2Bq§  bev  flcfoÜcnc  SJeufrf)  Icbifllid)  in  ^raft  bc§  liberum  arbitrium  n*.     517 

Z[)c\i§    3.     '^  c  r    e  ün  b  c  r    f  a  u  u    n  i  d)  t    b  ( o  g    n  a  t  ü  v\id)  ^^^^^  IIJ';-^^  ^^^^ 
gute   %ttc,    f  0 11  b  c r  n  a ii  ri) ,   j  c b  o  d)  nur  mit  a f  t u e U  e r  (^ u a b c ,     eimbciö. 
ü  b  c  r  n  n  t  ü  r  l  i  d)    gute    5(  f  t  c ,    opera  salataria,   lu  i  r  !  e  u. 

I.  ^u     biefer     X()cfc     ift     eiue     boppeltc     ^oiü)rI)eit    auC^gcfprod)eu,    Tcv^|ü„ba- 

Uäm(id):  falm  iiatiUIid) 

1.  X)cr  3üubcr,  b.  l).  ber  lll^eufc^,   U)cld)eu  fid)  utd^J   im  hUmht  htxl^S^T^ 
^ci(igmad)cubeu    ^uabc    befindet,    fanu    mit    feinen    bloß    uatiirUci^en       ^'^ten. 
^abcn    ober    and)    unterftül3t    oon    ber    gratia    medicinalis   uatürlid) 

gute  3ä?erfe  ücrrid)tcn. 

2.  X^cr  Sünbcr  fanu  mit  .vtidre  ber  j^ratia  actualis  elerans  and) 
ü  b  e  r  n  a  t  ü r  1  i  d)  gute  ^^(fte  fctjen.  '-I^  c  r  b  i  c  n  ft  t  i  d)  finb  biefe  il^erf e  aber 
nid)t,  h([  ber  mcritorifdje  5(tt  \>t\\  ^tanb  ber  beiügnmc^enben  (5^nnbe  Dor= 
au!§  fc^t. 

raj3  ber  9ünber  mit  ber  (Mniibe  ®üttec>  nor  feiner  3{cd}tfertigung 
unb  5ur  ^Vorbereitung  auf  bicfelbe  opera  salutaria  mirten  fanu  unb  ber 
geuii)^n(id)en  Orbnung  nad)  unrfen  m  u  n  /  ii)irb  in  ber  öet)re  üou  ber  9?ed)t* 
fertigung  nad)geunefeu.  '^a^  ber  ©unber  aber  burd)  feine  bloJ3  natürlidjen 
Mräfte  nmnd)ev  uatürlid)  gute  ilHn-t  uerridjten  fanu,  ergibt  fid)  fd)on  au!§ 
ber  oor[)crgel]cnbeu  X()efe.  .v^icr  mirb  gegen  ben  l)äretifd)eu  2npernaturaü^= 
muc^  bargetl)an,  h([\\  ber  ^Xiwx'b  ber  (^)nabe  feine«? lue gc<  5U  jebem  guten  il^crt" 
erforber(id)  ift,  unb  baj3  bal)cr  uid)t  alle  iikrtc  hzi^  Sünber^o  notiuenbig 
(Sünben  finb.     "^w  biefcui  (Sinuc  ift  bie  !Xl)efe  de  fide. 

II.  ^ie  ^euieife  für  nnfcre  3^l)efe  merben  erhoben 

1.  anö  ber  l)  eil  igen  3d)rift.     (^knt  erma()ut  bie  3üuber  ,^um  ^     i^;!«. 
C^ebet:     Fili  peccasti?    nou    adicias    iternm,    sed    et  de    pristinis  '\"i.S!,,%^ll'/^ 
deprecare,  ut  til)i  dimittantur.     Ecrlus.'ll,   1.    ^Nql.  :5  i)V(7.  8,  38  sq.  p^■^■f^^"■  ®""^ 
^nö  webet  ber  ^uubcr  unrb  er  bort,     ibom  ^^]o  llncr,  ber  renmutig  betete,      bcioimt. 
beifU  cc^:    Desceiidit  hie  iustiticatus  in  doniuiii  suam.     Luc.   18,  14. 

',?lud)  ,sur  ^^ujle  merbcu  hk  (Sünbcr  oon  (^3ott  aufgeforbert:  Coiivertimiiii 
et  agite  poenitentiam  ab  oninihus  iniquitatibus  vestris.  Ezech,  18, 
30.  35g(.  Zach.  \,  3;  Ps.  50,  19.  iinircu,  mie  ber  fatfii)c  3nper- 
uaturaliemue  mill,  alle  "föerfe  ber  Sünber  Sünben,  fo  mürbe  Ö)ott  ^u 
@  ü  üben  a  u  f  f  o  r  b  c  r  n  unb  biefeu  3nnben  l^  o  l)  u  o  e  r  l)  e  i  p  e  u  ,  \mz> 
ber  unenblid)cn  .p^i^iö^^^ii  C^nUte^o  miberfprid)t ; 

2.  aui?   ber  Öel)re   ber   ^Miter.    P]tsi  peccatores  estis,  orate    .  ^^i/^s;». 
Dominum.     Peccatores  exaudit  Dens.     Origen.,  Rmw.  5  in  Is.  ii.  2.  ijäufh^^^^bJiifS 
Est  Dei  oMcium  perpetuum,  ut  dolentes  et  attlictos    consoletur  et 
hortetur,  etiamsi  iunnnieris  sint    peccatis  ouusti.     Chrysost.,  Hom. 
5  de  incompreli.  nat.  Dei.     Et  peccatores  exaudit  Dens.     August., 

]n  Joann.  tr.  44  n.  13.  Ühmiu  (^nnt  bie  %zbziz  eine^  3ünber^  cr^i)rt, 
tonnen  biefclbeu  fciue^5meg^o  felbcr  Sünben  fein; 

3.  a\\^    ben   Öel)reutf  d)  cibun  ge  n   ber   ^ird)c.  .  i5.*'>- 

a.  jDa^  Äon^il    oon   Äonftan^^   oerurteilte  hxt  Öet)re  beö  -t)  n  ß :  bn">luX!'"?on 
Si  homo  est  vitiosus   et  agit  quidquam,  tunc  agit  vitiose.  ''""kiUt^"'* ' 

b.  ^a^5  ^on^il  oon  Orient  erfliirt:  Si  quis  dixerit,  opera 
omnia,  quae  ante  iustificatioiiem  t'iunt,  quacunque  ratione  facta 
sint,  vere  esse  peccata,  vel  odium  Dei  mereri,  aut,  quanto  vehe- 
mentius  quis  nititur  se  disponere  ad  gratiani,  tanto  eum  gravius 
peccare:  anatliema  sit.     Sess.  6  de  iustif.  can.  7. 

c.  X)er  ^a%  bc^  ^ajuiD:     Omue  quod  agit  peccator  vel  servus 


t>ii'   riiiibcv 
cvt)int. 


2)cr  i;üiibr 
bi'fiL't  tk  H 


518  Xu  ?ehrc  non  ber  (Knabe.     A.  58on  ber  aftucffen  (^natt. 

peccati,  peccatum  est,  ift  öon  bcv  5lirii)c  ücrmorfen;  be^glcid^cn  bic 
^cl)rcn  diC!§nelc>:  Peccator  non  est  Über  nisi  ad  malnm,  sine 
gratia  Ijiberatoris.  —  Nulliim  est  opns  bonnni  sine  amore  Dei.  — 
Oi'atiü  impiornni  est  novnm  peccatum.  ^^C{{.  nud)  bic  Pi'opp.  23 
luib  2A  ber  'SDiiobc  oon  '^l.Mftoja  in  ber  ^^iillc  ÄHctorcm  fidei.  Denzimger, 
Enchiridion  n.  1386  sq.; 

4.  inK>   bcm    t  I)col  oc^ i  I  d)  cn    acuten. 

a.  "Die  53cl)nuptunc^,  aUc  '-llkrfe  bCio  ^ünbcrö  feien  Sünbcn,  bcrut)t  anf 

^.'äfto^Ci*  -ornn<?|c^un(^,    bie    nienid)lid)c   l)^ltur    fei    bnrd)   bic  (Srbfünbc    total 

bcrniniiriuirtKnDcrb  er  bt    U)or'ben.     X^a    biefe    ilUn-auc>|et3nnt]    früher    (§    92)    aU    falfrfi 

•üfatui-  imb  rann  ....  ,    .  ^        .....  v     c-      c  V-  ,  /  >  -   .  i      i    ^ 

rtiui)  lun;  bcv   ^nrudcjeuiicicn  unirbe,  fnUt  and)  bic  baranu*  gcjoc^cnc  Sd)ln|^fol(^ernn(^. 

anuciu«"!Sn  ^^-  '^^iirf)  ^»^"  ^ünbern  mirb  bcfol)lcn,  n^^redjt,  iiiäfnq  n.  f.  m.  ,;n  fein. 

rnun"an(ini  u- fo= 'j^no  tonutc    il)ncu    aber    nid)t  befoblen    uierbcn,  luenn    icber  '^Ift  natürlidier 

^jiMvroucvviriitcn.  S^ngcnb,  ben  ]ie  feigen,  |nnbl}art  unire. 

c.  $LMe  mir  iiort)in  (n.  1527  ff.  ^  fal)en,  fann  and)  ber  II  n  c\l  ii  n  b  i  (^  c 
natürltd)e  cjntc  'liierte  iierrid)ten.  "-^Uxt^  beni  nainlid)cn  (Mrunbe  ucrinan  c^^  anct) 
ber  3iinber.  (i'r  befitu  feine  natürlidien  .sirüfte,  mit  benen  er  natür^ 
l  i  d)  niitc  ilikn-fe  iicrrid)ten  faun.  (5r  fann  aber  aitd)  ol)nc  ^^meifel  nor  feiner 
^Hcd)tfertinnnö  attnellc  l^nabcn  luni  (^^ott  empfangen.  £inb  bicfelben 
nnr  medicinales,  fo  finb  bie  mit  .V)ülfe  bcrfelben  gefctUen  'i'ltte  b  l  o  J3 
natiirlid);  finb  fic  and)  elerante>i,  fo  finb  and)  bie  entfpred)enben  ^^Itte 
n  be  r  n  a  tu  rl  i  d).  Sc;  fte()t  aber  bnrii)anc^  nidit^o  im  ^^i>ege,  baf^  fold)c 
(Knaben  and)  unrtlid)  uerliel)en  nierben.  ^a,  .irratia  actnalis  elevans 
nnrb  bcm  8ünber  gan^  nciuifi  gcfd}enft,  ba  er  anf  bie  ^)Jed)tfertigung  bnrd) 
^Kene  nnb  ^^nße  fid)  vorbereiten  mnf3. 
iö»^'-  TU.  ^ie  l)anptfiid)lid)ften  (i  i  n  m  ii  n  b  e  finb: 

\{niuiifnn 'bn  1.  Non  potest  arboi'  mala  bonos  frnctns  facere.    Matth.  7,  18. 

i-x'^^lnViuro^  ©uangcUft    rcbct    l)ier   nnr    uon    einem   ^^5eid)en,    an   bcm    bic  falfd)cn 

f.x  cupidit.-xtc  '<]?ropl)cten  erfannt  merben,  nnb  beriil)rt  bal)cr  ben  Qnbalt  nnferer  Xl)efe  nid)t. 
Dan  dt.  ^,^j^  Mazzella,  1.  c.  pa<i-.  301  sqtj.  ^.  bort  and)  einige  anbere  ^d)riftfteUen. 
2.  '5)er  ^(.  5lngnftinnc^  lel)rt  l)(infig,  ber  il)?enfd)  banble  entmeber 
e.r  caritate  ober  ex  cuinditate;  aUc<r>,  nniiö  nid)t  ex  caritate  gcfd)cl)c, 
fei  aber  fünb()aft.  .t>ier^^n  ii't  ^yi  bemerfen,  \)i\\^  ber  bl.  *^(ngnftinn^^ 
nnter  Caritas  l)anfig  nidit  bic  g  ö  1 1 1  i  d)  e  5:  n  g  e  n  b  ber  Ö  i  e  b  e  oerftcl)t, 
fonbern  j  e  b  c  .p  i  n  o  r  b  n  n  n  g  anf  C^  o  1 1 ,  mäl)rcnb  cnpiditas  bie 
nnor  b  ent  li  d)e  ^iebe  ^n  ben  (^kfd)öpfen  bebentet.  33g(.  3d)cebcn, 
Äatbol.  Togm.  3.  ^^b.  6.  53nd)  S.  943. 

Tl.  paö  '^^etliäftttio  bei*  i^wa^^  \\xm  fvctcn  ^^tllcn. 

i5i:i.  Tk  (sHuibe  oerleil)t    nid)t  blof;    bie  3nil)igfcit    jn    übernatür(id)    gnten 

"^"'^y/,;^,''"'" Elften,  in  mcld)cr  i>^e;^iel)nng  fic  abfohlt  nnb  p()l)fifd)  notmenbig  ift;  fic 
erl)öl)t,  ftärft  nnb  untcrftüt^t  nid)t  bloß  bie  natürlid)e  Straft,  in  meld)cr 
^^c^icbnng  fic  relatio  nnb  moralifd)  notmenbig  ift,  fonbern  fic  bemcgt 
and)  ben  ilUHcn  ^n  gnten  'Elften.  3omit  ift  fic  bie  iibcrnatürlid)e 
llrfac^e  nid^t  bloß  bce  ^önneiu^,  fonbern  and)  bce  ^ßollenö  nnb  X^nn-?, 
nid)t  b(o|^  bcc^  ^ermögcih^  511111  ^^(fte,  fonbern  andi  ber  33ctt)ätignng  -bci~ 
33eriiiögenc;  ober  bc^a  5(ftce  fctbi't.  llnb  juuir  ift  fie  biec>  inbireft  bnrd) 
C^r(cnd)tnng  be^5  ^cri'tanbc^^  ober  aud)"  bnrd)  '^(nregnng  bc^^  ö^efül)leö  nnb 
b  i  r  c  f  t   bnrd)   5k  m  c  g  n  n  g   b  e  ^^   51^  i  1 1  c  n  ??    f  c  I  b  ft. 

.pier  fragt  tt^  fid)  mm,  mie   ber   freie  ^öille   fid)  ^ur  (^nabc 


1Ö44. 


§  146.     3)ie  giritia  sufficiens  ober  ,^urcicf)enbo  C^nobc.  519 

üerpit.  "Die  Slnünort  \miü  im  allgemeinen,  baf^  eg  nirf)t  b(oJ3  in  ber 
9JUrf)t  beC^  freien  ':Ö?it(en^  fte{)t,  bcr  (S^nabe  ^n  mibcrfte{)cn  unb 
baj3,  menn  er  bie^  mirfüd)  tl)nt,  bic  Ö^nnbc  m  ir  f  n  n  ge(o!§  bleibt,  obiiml)! 
fie  ooUfommen  ^nreid)enb  iimr,  [onbern  \>a\i  aiirf),  menn  bie  (^nabe  luirtfam 
ift  nnb  ber  ^BiKe  bcr  (^nnbe  folgt,  ber  Sillc  biefeö  mit  noUer 
3^ r  e  i  1)  e  i  t  nnb  o  l)  n  c   j  e  g  l  i  dl)  e   ^Jt  o  t  m  e  n  b  i  g  f  e  i  t  mill. 

§  146.     ^ic  (/r(ffi((  sHfpciens  ober  5urcid)cubc  (^itabc. 

iH^l.  Mdzzelld,  De  ^ratia  Cliiisti.  Disp.  3  a.   1  sq. 

(5ö  gibt  and)  in  statu  naturae  lapsae  eine  gratia  mere,  sed 
vere,    b.  b-    n  i  i'i)  1  ^^  1 1''  H    ahsoliite,    f  o  n  b  e  r  n   a  n  di  relative  safficievs.  yvlT^ni^TZ'r^. 

I^iefer  2al,^  ift  r/c^  //f?e  nnb  rid)tct  fid)  namentlidi  gegen  bie  iKefor  = 
m  a  t  0  r  c  n  nnb  ^"s  ii »  I  f  i^  i  fl  *■'  ^i- 

1.  i\\\m  i^erftänbni!t>  bcr  'X\)t\^  ift  ,vt  bemertcn: 

1,  'Tic  bcm  freien  ^l^iüemoatt  ;^n  norf  o  m  mcnbe  (%nbc,  meld)e  bcm  ,    ..'.•^••^-    ., 
y3ienjd)en    bic    uodftänbigc    1)(  ö  gl  i  d)  1  e  i  t    luninibrt,    bicjcn    ^,>lft  ,^1    fetten,  ti!/^'.;iry mere 
mx\>  firatia  rere  sfiffirlevs  genannt.  (Srfolgt  aber  bicfcr  ^Htt  burd)  bie  3d)nlb  ^''[,'j|"\;'j\'^rt,^|,';'^''' 
be^  lUienfd)cn  nid)t,    fo  \)n^{  fic  mere,  sed  rere  suffirie)ts.     Vllv    were 
sufticiens    mirb    fie    be;,cid)nct,    nm    an/^nbenten,  \>i\^    fic  nid)t  ,;nr  ^ratia 

efficax  gemorben  ift,  mit  meld)cr  ftetc^  ber  (^'rfolg  ücrbnnben  ift. 

2.  (So  ift  nnn  fatbolifd)e   l'cbrc, 

a.  baf?  CO  eine  Cs^nabc  gibt,  bic  ibrcm  (Smpfänger  bav  ,^nreid)enbc 
^^ermögen  ucrlcibt,  bcn  V(ft,  ^yi  bcffen  '-Inillbringnng  fie  gegeben  mirb, 
mirtlid)  ^u  fclicn,  aber  in  il.Mrflid)teit  biefen  (Srfolg  nid)t  b^t,  alfo  nid]t 
effjcax,  fonbern  b  l  o  |1  imere)  sufficiens  ift; 

Ij.  ^^[^  bicfe  fj-iatia  niere  sntt'icieiis  aber  rere  sntt'iciens    ift,  b.  \). 

a.  ibrcm  (Smpfänger  h(['^-  nollftänbigc  ^^ ermögen,  facnltatem  cow- 
pletam  et  exxieditam,  iicrleil)t,  ben  fraglid)cn  5lft  mirflid)  ^yi  fe^en  nnb  ,^mar 

,j.  nid)t  blof5  absolute  ober  in  abstracto,  b.  i).  a  b  g  c  f  e  \)  en  n  o  n  b  c  n 
gegebenen  Umftanbcn  nnb  ^^n'tnnben,  fonbern  in  concreto,  b.  l). 
in  ben  gegebenen  Umftänben  nnb  ^^Mlfinbcn,  alfo  relatire. 

Tkk  C^hiabc  ift  beuiqlid)  beo   fraqlidicn  5Üteo,    be,^iehnngi?uieifc  cincc>        '•^^'"• 
Äomple?.'e^>  non  vlftcn   entmebcr   n  n  m  1 1 1  e  1  b  a  r  l)inreid)enb,  ji'ratia  imme-  „„ttcibav  Dimoi. 
diäte,  ^>ro^:^me  sutticiens,  ober  mittelbar  l)inreid)enb,  ^v?iivA  mediate,  ^Hubc  ohiabe. 
remote  sutticiens.     Unmittelbar  binveid)cnb  ift  fie,    menn  bcr  'Dtcnfd) 
bnrd)    fie    fofort    nnb    nnmittelbar    ,yi  bem    fraglid)cn  5lft    in  ftanb    gefet^U 
mirb ;  mittelbar    l)inrcid)cnb    aber  ift    fie,    mcnn    bcr  y}?cnfd)  bnrd)  bic- 
felbc  nidit  fd)on  ^n  bcm  alö  l^icl  intenbierten  (^nten,   fonbern  ,^nnäd)ft   nnr 
ba,yi  in  ftanb  gefegt    mirb,    bnrd)    anbere    ?lfte,    5.    ^i    bnrd)  (siebet,    ,ynn 
intenbierten    Qidc   nnmittelbar    binreid)cnbe    ©nabe    ^u  erlangen.     .*picrnon 
fagt  ba^o  Ä^on,^il    non   2;rient:     Dens  impossibilia   non  inbet,  sed 
iubendo  monet,    et  facere    quod  possis    et  petere  quod  non  possis, 
et  adinvat,  iit  possis.     Sess.  6  de  instif.  c.  11; 

c.  baf3  ber  ('»n-nnb,    lucyb^lb    ber  9}?cnfd)    mit  ber  ^n-atia  sntticiens     ^^^  '•^''•^.. 
ba^  &>\\tc,    ba§>  er    mit  ibr    mollcn    inib  luVllbringcn    tonnte,  nid)t  mill  nnb  (MnabiMneiesnf- 
öoUbringt,    einzig  nnb    allein    in    ber    Sd)nlb    be^o    aVcnfd)cn,   b.    ().  »i^'i«''"^  i'i^'ii't. 
barin    liegt,    baj3    er    mit    bcr    (^mht    nid)t    mitmirft,    fonbern    il)r 
tt)  i  b  e  r  ft  e  1)  t. 


15  ts. 

Tic 

>h'cfiniiiato 

von 

fcnncu 

nur 

bic 

^natia 
cax. 

löl'.t. 

.>ffi- 

Xio 

^'i-atia 

SUf- 

fiC'i 

frnificn 

^m- 

520  3)tc  l'rfne  von  ber  (Mnabc.     A.  '^^on  bcr  aftncHcn  (Mnnbp. 

3.  Ter  ®inn  unfcrcr  3:i)cie  luirb  iiod)  bcntlii1)cr  biird)  bic  t()r  n)lber= 
fprcc!)cnbcn  ^rrlel)rcn. 

a.  "Die  ^K  c  f  0  r  ni  n  t  o  r  c  ii  fcmicn  feine  p^ratia  sutticiens,  fonbcni  mir 
eine  a  b  |  o  l  n  t  unb  a  H  c  i  n  ini  r  f  c  n  b  c  p-atia  efficax.  :)caii)  il)rer 
l^el)rc  l}at  a(|o  icbcr  lU(cnfd),  in  mcldjcm  bic  ^nabc  nid)t  tüirtfam  ift,  nid)t 
^nreic^cnbc,  fonbcrn  gar  feine  @nnbc. 

"^ic  ^  a  n  f  e  n  i  ft  c  n  Icngncn  b  c  r  S  a  d)  c  n  a  d)  g(cid)fa(I^o  bic  ^ratia 

vere    sutticiens    nnb    beid)nlbit3cn    bic    be^^fullficjc    fat()o(ii*d)c    l'cl)rc    bc^^ 

'^3cl^gi^nic^lnnc^    Teni  ^IWu'te  nad)  rcbcten  fie  frcilid)  nic^t  b(oJ3  non  frratia 

sufficiens,  fonbcrn  and)  uon  ^ratia  sufficieiitissima ;  aber  fic  ucrftanbcn 

baruntcr  nid)t  eine  gratia  relative  sulficiens  in  oben  nngcgcbcneni  2inne, 

fonbcrn  eine  ^vd^im  ah  sohlte  snfficiens,  b.  \).  eine  6)nabe,  uield)e  ^^tuar  an 

f  i  d) ,  abgcfcl)cn  oon  '•^Ncrfon  nnb  Uniftonben,  üollfoiiuncn  geniii]enb  fei,  nid)t 

aber  relative,  nämlid)  bc.violid)    ber    fraglicl)cn  ^crfon    nnb    bcr  befonberen 

llniftänbe.     ^J^ic^  beni    janfeniftifd)cn  3l)ftenie  ift  nämlid)    bic  (S-^nabe,  b.  I). 

bic  delectatio  coele.^tis  an    f  i  d)  immer    im  ftanbe    ha^  (^nte    ^n  iinrfcn, 

feinevmciv?  aber  immer  /;/  ro7frrefo  ober  relatire,  niim(id)  bann  nid)t,  menn 

il)r  eine  ftiirferc  Monfnpiioccn^,    eine  delectatio  canialis  relatire    victrix 

cntgegenftebt.      T^ie    uon    ber    delectatio    carnalis    bcfiegtc    delectatio 

coelestis    nennen    bic    ^"^sanfcniftcn    fjratia    parva,    nnb    biefciS    ift    i()rc 

gfi-atia  sutticiens. 

]^^^^  ^  Ter  n^"oiV  llntcrfd)ieb    ^^^^ifdicn    biefer    janfeniftifd)en    ^rratia    parva 

nnb  ber  fatbolifd)en    <z'ratia    mere    sutticiens    liegt    nlfo    barin,    baj3    ber 

^rnnb,  uie^^()alb  jene  feine  'ilMrfnng  l)at,  nid)t  im  freien  ^-Il^llen  beö  lÜ^cnfd)en, 

bey  fatDoiifctini  foubcm  iu  bcr  dclectatio  carnalis  relative  victrix  ücgt,    UHif)rcnb  nad) 

^s'lXin.s.'*   fatl)oli|d)cr  i'cl)rc    gerabc  nmgefel)rt    ber  (^runb,    uiec^()alb  bic  ^nabc    mere 

snfficiens  bleibt,  nid)t  in    bcr    cntgegenfte()enben    ^'onfnpi^n'cnj  liegt,  meld)c 

man  immer  überminben  fann  mit  ber  gegebenen  (^nabe,  menn  man  loitt,  fonbcrn 

Icbiglid)    im    freien  '^iMlten.     Minima  pratia    i)otest    resistere    cuili])et 

concupiscentiae  et  meieri  vitam  aeternam.    8.  Th.  3  q.  62  a.  6  ad  3. 

II.  ^-^emiefcn  mirb  nnfere  !Il)cfe 

Tic  -dJr  ic  r  1 .  a n ^>    bcr    l) c i li g e n    ® d) r i f t ,    bie  l)änfig  uiieberf)oIt,    baf3  ®ott 

bic  ^natia  %(•!•.■  alte!?>    fciucrfcitc^  ,Vim  .v»eile  ber  3ünbcr  gctl)an  [)at,  uiC'?t)aIb    bicfe  mir  beei^ 

'^  "cions!"'^'  l)f^l^^    eV^  Cv)rnnbe    geben,    mcil    fic  bcr    göttlid)cn  (^nabe  miberftet)en.     (^nid 

est,  quod   debui  ultra  facere  vineae  meae,  et  non  feci  ei?    An  quod 

exspectavi,  ut  faceret  uvas  et  fecit  labruscas.    Is.  5,  4.    Jerusalem, 

Jerusalem    ....    quoties    volui    confrre^»"are    ülins    tuos ,    queniad- 

modum  prallina  con.crefrat  pnllos  suos  sub  alas    et  noluisti.    Matth. 

23,  37.     Vae  tibi  Corozain,    vae    tibi  Bethsaida,    quia,  si  in  Tyro 

et  Sidone  factae    essent  virtutes,  quae    factae  sunt  in  vobis,  olim 

in  cilicio    et  cinere   poenitentiam    egissent.     Matth.  11,  21.     Dura 

cervice  et  incircumcisis    cordibus  et   auribus,    vos  semper  Spiritui 

Sancto  resistitis.     Act.  7,  51.     Exhortamur,  ne  in  vacunm  gratiam 

Dei  recipiatis.  2  Cor.  6,  1.    Ecce  sto  ad  ostium  et  pulso.   Äpoc.  3,  20; 

1552.  2.  an^>    bcr    öef)rc   bcr   1)1.    33äter.     Si  in  Deum   non  credis 

vcf)ve  bcv  iiMitcv.  ^^  ^^  ^^^^^  manui    subtrahis,    causa    imperfectionis    in    te   erit,'  qui 

non  oboedivisti,  et  non  in  illo,    qui  vocavit  te.     Iren.,  Adv.  haer. 

1.  4  c.  39.     In  potestate    nostra    est  et    peccare    et  Domino  adiu- 

vante  non  peccare.     Hieron.,  In  Ps.  140.    Ex  eo,  quod  non  accepit, 

nullus  reus  est ;    ex    eo  autem    quod  non    facit  quod   debet,    iuste 


llntciidiicb 
^anfeilen  bcv  jaii 
)cnt|"tifct)cii    vTa 
tia    |»arva    unb 


§   146.     '^k  gratia  sufficiens  ober  f)inreici)enbe  ©iiabc.  521 

reiis  est.  Debet  aiitem,  si  accepit  et  volimtatem  liberam  et  siiffi- 
cientissimam  faciiltatem.     August.,  De  lib.  arb.  1.  3  c.  16; 

3.  a  u  ö    b  c  u   !0  c  t)  r  c  n  t  [  rf)  e  i  b  u  11  Q  e  n    b  c  v   ^  i  r  di  c.  i?^»- 

a.  ^a«?    2^r  i  b  cn  tiniim     crUnrt:      Si    quis     dixerit,     liberum  ocn  bcv  .^ivci)c. 
hominis    arbitrium    a    Deo    motiim    et    excitatum    nihil  cooperari   \^'a,i"eS"' 
assentiendo  Deo  excitanti  atque  vocanti  ....  neque  posse  dissen-     V.uo^mt. 
tire,  si    velit anathema  sit.    Sess.  6  de  iustif.  can.  4.     "üaä) 

biefem  ^nnoii  gibt  C6  alio  eine  (^uabc,  mit  mcU'^er  bcr  iWcnfc^  niitiuirfcu, 
bei*  er  aber  aiid)  miberftcben  taini.  Tariii  bcftcf)t  aber  ^at^  ^iBeien  ber  gratia 
vere,  sed  mere  sufficiens. 

b.  5öicber{)o(t  mürbe  f olgenber  ®a^  be5  3  a  u  f  e  n  i  u  ^  al-o  t)  ii  r  e  t  i  f  d) 
Derurteilt:  Aliqua  Dei  praecepta  hominibus  iustis  volentibus  et 
conautibus,  secundum  praesentes,  quas  liabent  vires,  sunt  impossi- 
bilia:  deest  quoque  illis  gratia,  qua  possibilia  fiant. 

|)iernad)  ift  e«  bäretifd),  3U  behaupten,  bic  il^eobad)tung  gött(id)er 
Gebote  fei  beni  ©eredjtfertigteu  ^uiüeilcu  uniubgUd),  meil  il)m  bic  (^uabcU' 
^ülfe  fet)le.  (S^^  ift  alfo  Togma,  txx^  UHMtigftemo  bcr  C^kr cd) t fertigte 
gur  ^eobad)tung  bcr  gött(id)cu  Okbotc  iinnicr  gratiam  rcre  sutficientem 
^at.  "^a  tt^  nun  cbenfalie>  ffftftel)t,  bail  ([wd]  (^crcdjtfertigtc  in  Xobfünbcu 
faden  (Trident.,  Sess.  6  de  iustif.  cap.  14  et  can.  2o),  fo  ift  cuibent, 
baj3  biefe  gratiaui  rere  sufficientem  l)attcn,  bic  bnrd)  il)rc  eigene  3d)n(b 
mere  sufficiens  gcbHebcn  ift. 

c.  %U  l)ärctifdi  iinirbc  and)  bic  l'e()re  be^o  !^anfeninö 
gebranbniartt:  Interioii  *:ratiac  in  statu  natuiae  la])sae  nunquam 
resistitur.  .picrnad)  fann  alfo  bcr  ^''3^enfd)  bcr  (s^nabc  nid)t  blof^  unber- 
fte^cn,  unvo  and)  non  bcr  gratia  efficax  gilt,  fonbcrn  er  mi  b  e  r  j"t  c  l)  t  i  l)  r 
and)  m  { r  f  n  d).  ^n  fü(d)en  Tyäücn  ()at  alfo  bic  (^nabc  feine  'B  i  r  f  n n  g  , 
fonbern  ift  ))iere  sufficiens. 

d.  ra^u  fonunt  bic  '^^crmcrfnng  bcr  andj  für  bic  gi'atia  efficax 
gcltcnbcn  Pi'op[).  *.l — 15  bcc>  X^neCMiel,  nad)  bcncn  bic  (Mmibc  innncr 
eine  allniäd)tige  nnb  nnuiiberftel)(id)c  ^li^rffanifcit  (^5ottcc<  ift,  uie(d)cr  bcr  freie 
^^iUc  nieinafc>  unbcrftcl)t; 

4.  a  n  £^    beni    1 1)  c  o  (  0  g  i  i  d)  cn    Tcnfcn.      (^ott    ucr(ci()t    aden  ^     i-^-^»«- 
yj?cnfd)en  (3inabc,    ba^  fic    il)r  .v>ci(    uiirtcn  tonnen,    n>ic    unr    fpäter    fc()en  ,s^r,uc.Sc"woT 
mcrbcn.      Üi^te    bic    (vrfahrnna    lehrt,    ift    aber    bicfc    @nabe    in    niand)cn '^"^ ";  ^'^^7!"'^- 
'u)?enfd)en  ol)nc  ilMrfnng,  ba  fie  fünbigcn,  anftatt  @nte^o  ,^u  tbnii.     xHlfo  gibt    (sVincn^  bcy 
cö  eine  gratia  mere  sufficieus :  sufficiens  ift  fic,  med   fic  ben  ^JJ(Cnid)en  ^'■\'.ir„s.' 

in  bic  reale  ll^iöglidifcit  ocrfctu,  fein  .Spcil  ;,n  mirfcn ;  fic  bleibt  aber  '})fere 
sufficiens,  ba  fic  bic  ilMrfnng,  ,yi  bcr  fic  gegeben  mirb,  nid)t  bcruorbringt. 

HJ.  ^ie  ."pärctitcr  cntlct)ncn  il)rc  (5inuninbc  gegen  bic  gratia 
sufficiens 

1 .  an^  etellcn  bcr  b  e  i  l  i  g  c  n  ^  d)  r  i  f  t ,  uield)c 

a.  gan,^  int    allgemeinen    imn    bcr  :?ltlmad)t   nnb    ^iiM  r  f  f  a  m  f  e  i  t  ^     1555.  ^^^^ 
be^  göttlid)en    ilUllcn^o  reben.      Dens    auteni    noster    in    coelo:    oninia  Heh-nsViitnlÄt 
quaecunque  voliiit  fecit.    Ps.  113,  11.    Voluntati  eins  quis  lesistit V l;;?^^;^^'^^;^^^^^^^^ 
Rom.  1),  19.     ^Hllcin  ber    göttnd)e    '^mKc  ift  etmas  gan^^  anbere-o  aUo 
bie  gratia  creata,  Don  bcr  l)ier  bic  ^Kebc.     ral)cr  ij't  ec^  and)  gan,^  falfd), 
menn  Cnes^nel  bie  (^nabe  mit  bcm  allmäd)tigen  Söillcn  ©ottc^o  ibentificicrt. 
Dei  gratia  nihil  aliud  est,   quam  eins    (nnnipotens    vohintas;    haec 
est  idea,  quam  Dens  ipse  nobis  tradil  in  omnibus  suis  Scripturis, 


522  2)ie  ?ef)rc  t)on  ber  (^nabc.     A.  58on  bcr  aftneüen  (S^nobc. 

Prop.  19.  T'cr  allinäcljtioe  21^illc  (S^otte^^  mirb  aber  iiiff)t  gebrochen,  aucf) 
meim  bcr  ^Qc'eiifd)  ber  l)inreid)ciibcit  (Mnabe  UHbcrftel)t.  Cum  Dei  voluntas 
sit  universalis  causa  rerum  oniiiiuni,  inipossibile  est,  quod  divina 
voluntas  suuni  ettectum  non  consequatur.  ünde  (luod  lecedere 
videtur  a  divina  voluntate  secunduni  unum  ordinem,  relabitur  in 
ipsam  secundum  alium,  sicut  peccator,  qui,  quantum  est  in  se, 
recedit  a  divina  voluntate  peccando,  incidit  in  ordinem  divinae 
volnntatis,  dum  per  eins  iustitiam  punitur.  S.  Th.  1  q.  11)  a.  H  c. 
«gl.  aud)  §  33  ff.; 

b.  \vdd)c  non    bcr    gratia    effica.r    lianbchi.     .S^icrl)cr  gc()ürt  ,>  33.: 
Omuis,  qui  audivil   a  Patre  et  didicit  venit  ad  me.  Joarm.  6,  45; 

2.  lUbo  iicr)ri)icbcncii  ^Hn«iprüd)cn  bc^o  1)1.  *;?(  u  gufti  u  u«^: 
155»?.  a.  ©in  .s^^auptarnuiiiciit    bcr  Qanjcniftcu    ift    bcr  ^d)rift:     De  corr. 

ri^m  sinriiiw.  et  j>-ratia  cntuoiniiicn.     Tort  untcrfdjcibct    bcr    .S^ciligc    bav    adiutorium, 
uou  xinb  :u\\u-  ^^f-f ff,   f.ffQ  ffQjf    ii„j^  j^,^,^  adiutorium,  quo:    '^Ibniii  Iiabc  baö  adiutorium 

ton  HUI  <|iio  ,      ^  ,  '    -^  , 

beim  Dl  -niinu  empfangen,  non  ([uo  neret,  ut  perseveraret,  sed  sine  quo  per  liberum 
'"""''■  arbitrium  ])erseverare  non  posset ;  jet^U  aber  cnipfiiigcn  bic  ^]Nrnbcfti-' 
liierten  nid)t  ein  foUi)Cv  adiutorium  perseverandi  iine  ^Hbam,  fonbern 
tale,  ut  eis  perseverantia  ipsa  donetur  c.  V2).  %U  (^runb  liicrfür 
fälirt  er  bann  an,  bcr  ^Bidc  '2(bam!o  fei  nod)  nict)t  burd)  bk  ®ünbc  gcfdjivädit 
nnb  luni  bcr  .sunifitpivocn,;  bel)crridit  gcuu'fcn,  uicei)alb  er  ncrniögc  bc^5 
blofnui  adiutorium,  sine  quo  non  babc  beharren  fbnnen;  jc^U  aber  fei  biefc 
gro(3c  ?vrcil)eit  burd)  bic  ^ünbc  ocrloren  nnb  bcr  '^lUKc  gefd^unid)!,  ires^balb 
gröf^cre  ^nabe  üerlieben  unirbe,  burd)  iiHid)c  bic  .V)eiligen  indecliyiahiliter 
uub  insuperahiliter  \^aii  ®ntc  luolUcn  bic^  an^  (Snbc  'c.  12). 

riefe  3tcllc  beuten  bie  i^anfcniftcn  fo,  aUo  ob  5lngiif(inn{<  lel)re,  nur 
in  statu  naturae  intetjrae    babc  co    eine  «ratia    sutticiens  gegeben,  in 
statu  naturae  lapsae  aber  gebe  t<>  nur  eine  ^iratia  efficax;    mib  };\mx 
eine  folrf]c,  bic  n  n  mi  b  c  r  ft  c  I)  l  i  d)  unrt'c. 
Taranf  ift  ^u  cnuibern  : 

a.  .pättc    bic  etcUe   unrflid)    biefcn  2inn,  fo  cntf)ie(tc  fie  eben  einen 

:^rrtnin,    uicld)er    bcr    :!^ebre    ber  .Siird)c    gegenüber    obnc    allc^^  (Mcund)t 

lüiirc.     i>gl.  11.  142. 

1557.  (j    '^lUcin  fic  fann  bcn  bcl)auptetcn  Sinn  gar  nid)t  babcn.    ^Hngnftinno 

,i^f,^' ;',*i'',|''y;,,  rcbct  l)ier  nändid)  iiid}t  non  bcr  (^nabc    im   angemeinen,    fonbern    innt 

Dl.  ;.'iufliinimiii  bcr  (S^iiabc  ber  33  c  b  a  r  r  (i  di  f  e  i  t    nnb  ;mar    .^nniidift  bcr    perseverantia 

3^ri,nniirt}roit.  achra.     "Daber  jagt  er,    ^Hbam    l)abc  ';{[V([X    \>([-l>  perseverare   posse,  al|o 

fnffici  eilte  C^huibc    ,^n    bc()arrcn,    nidit    aber    'i)at>   ^cl)arren    fclbft, 

a(fo  g-ratia  effica.r  bcr  3->cbarnmg  gehabt;    ganj  genau   ba^fclbe  behauptet 

er  aber  unmittelbar    uorbcr  non    bcn  gercditfcrtigtcn  Sünbcrn,    bic  nid}t  in 

bcr  r^ercd)tigteit  bebarrcn.     Tabci  niadjt  5(ngnnin  baranf  anfmertfam,    b([^ 

bem  ll(cn)d)cn    im  Staube    bcr    gefallenen  9?atnr    eine  größere  ^nabe  not= 

mcnbig  fei,  a(e  im  Staube  bcr  natura  inte.cra:    ()icr  bcbnrfte  er   nur  ber 

g-ratia  elermis,  t^k  ibm  hat^  «ermögen  ,^ii    fnperiiatnralen  5t!tcn  gab;  jct3t 

aber  bebarf    er   and)  einer  gratia  medicivalis.    bie  feine  Sd)Unid)e   imtcr- 

l'tü^U  nnb    feine  böfcn    «cgierben    überminbct.     Tic  (^nabe    ber  33cbarr  = 

l  i  d)  f  e  i  t  ift    b([t>  adiutorium    quo,  mit  meldjcin  ber    iÜknfcf)    indecliiia- 

biliter  uiib  insuperabiliter  fein  ,f)ei(  mir!t,  o()nc  H^  er    aber  ctnni  burd) 

bic  (S^nabc  indeclinabiliter  nnb  insuperabiliter  ^nm  Ö^uten  genötigt  mirb. 


§  147.     2)ic  yratia  efficax  ober  mirffame  Öinabe.  523 

b.  T)cr  |)ciUge  k^rt  l)iiuft|3  bic    iinfc  1)1  bare    33?  ir  ff  am  fei  t  ber     .   i558. 
^iiabc.    5lÜcrMiig9  gibt  e^  aud)  eine  uiifcl)lbar  unrf|ame  (^hiabe,  niiinUt^  btellT'iriV^ra- 
gratia  efficax.     'I)iefelbe  ift  aber  imfel)lbar  unrf)aiu,  ol)ne  hi\\i  bie  5reil)eit    ^^'^  t'f«cax. 
be^  mcnfrf)lid)en  ^MUemo  bceintväd)ti9t  uuivbe; 

3.  au0  ber  ©rtuägung,    bie  gratia  sufüciens    fei  unnüt^,  iueil  fie  ^.    /fö^- 
feine  3öirfung    erziele;    ja    fie    fei    fii)äb(id),    meil    fie    bie  ec^ulb   be^itcTeSs'Mrnüt^^ 
9J^enfd)eii  ncrgrögere.     Gratia  sufficiens  statui  nostro    non  tarn   vitilis,^^*  ""^^"''"'" 
quam  perniciosa  est,    sie,    ut  proinde  merito   possimiis  petere :     A 
gratia    sufficienti    libera    iios,    Domine.     T^iefer  (Sinmanb    beriit)t   auf 
einem  3opl)ic^ma.     Tie  gratia  sufticiens  iinire  nicUeid)!  unnü^  unb  fd)äb= 
lief),  lüenn    fie    mie    bie    janfeniftifdje    gratia    parva    nid)t    bie  reale    unb 
fonfrete  ^D?üglid}feit  ;^um  ernten  üerliel)e;    aber  ba  fie    biefe  Der(eif)t,    fo  ift 
fie  im    böd^ften  (^rabe    nülMid)    unb    b^-'i^fii''^    ^^^'^'^  '^^^^^^   ^\\x6)  bie  ^d)ulb 
ht<->  ^JJtenfd)en  nul^lov    unb    gereid)t  bann  mie    alle^o  mifUn*and)te  (^Mite  bem 
Snnber    ;,nr  ®d)ulb    nnb  ;,niu  iinn-bcrbeu.     I)aber  ift  ber   eben    angeführte 
janfeniftifd)e  Sat3  oon  '.H(e;i-anbcr  VlII.  mit  ^Ked)t  uernrtcilt  morben. 

§  147.     ^ic  f/r((ti<f  r/'ßr(fx  ober  iuirffamc  (^imbc. 

'i^c^i.  §  e  i  n  V  i  d} » (M  u  t  bc  v  I  e  t ,  'Xoßmatifrf)o  ilboolotvc  \'  II 1  §  4;JG  ff. 

I.  Qmi  3Öabrbeiteu  finb  über  febe  ^iontrouerfe  erbobcn,   niindid)  ha\^        ir.t;(t. 

1.  ber     IVenfd)     burdi     feinen     freien     ^aiMllen     fein     .t)eil  ^;;rS'1m  V.! 
mirft,  aber  «vaftbeiojnabc. 

2.  n  n  r  i  n  .st  r  a  f  t  b  e  r  (^)  n  a  b  e.  '^kibe  'iLHit)rbeiten  bat  ^Hngnftinnc^ 
in  einer  ganzen  )Hc\\)(  uon  ^^diriftcn  uerteibigt,  erfterc  uor^^ug-omeife  gegen 
bie  yjt'a  n  i  d)  ii  e  r ,  letztere  gegen  bie  t^elagianer.  ^^-^eibe  5Babrbeiten 
finb  and)  ganj  f  l  a  r  unb  g  e  m  i  f; ;  nur  m  i  e  i^\\ah\:  unb  5reil)eit  ,^nfammen= 
befteben  nnb  mirfen,  fann  2d)uiierigteit  für  unfer    fd)Unul)e^o  ^Teufen  b^tien. 

X)ie  erfte  'ii'abrbeit  ergibt  fid)  an^:-'  all  jenen  ,^abUofen  Stellen  beö 
^^(Iten  mib  '3teuen  leftameutcc^  unb  ber  gefamteu  Irabition,  meld)e  bao  emige 
i^eben  abbiingig  mad)en  dou  ber  '^^eobad)tung  be^^  (^)efet3C{^,  l'obii  nnb 
Strafe  üerbeigen,  ,vir  ^^cfcbrung,  'iHuftreuguug,  Überminbung  ber  ^er- 
fndmng  aufforberu  unb  erfliircu,  baf;  ber  lUienfd)  ^^cxy  feiuec^  ^-linillen^ 
nnb  ^Ibnii«,  nnb    baber  i'eben    ober  Tob    in  feine    freie  5ll>at)(    geftellt    ift. 

m-  §  63. 

9^id)t  minber  ^atjlreid)  finb  bie  (irtlärungeu  ber  3d)rift  nnb  T^rabition, 
luonad)  Qdott  burd)  feine  (^nabe  bemirft,  baj?  ber  ^JJcenfd)  fid)  befebrt,  fein 
ijeit  unrft,  bie  Gebote  [)iilt,  bie  ^crfud)ungen  überminbet,  '^^erbienfte 
fammelt,  im  (^hiten  uerbarrt,  nnb  baf^  er  alie^ö,  mar>  ba^n  bient  unb  fübrt, 
nid)t  feinem  ^Kennen  unb  'i\iufen,  fonberu  ber  (^rbarmnug  C^hntec^  nerbautt, 
ber  bec>  ^Jccnfdjcn  vper^  unb  'U^ille  in  feiner  (bemalt  {)at  unb  uad)  'ii'obl 
gefallen  lentt. 

Tiefe  boppelte  9iViI)e    göttlid)cr  5(uc;fprüd)e    bitt    ber  {)(.    ^lugnftin    in  ^.^  J^'^J'^^-  ..j^^.^. 
feinem  ^ud)  de  gratia  et  lib.  arb.  au^^fübrlid)  erin'tert.    Slkc  ^at  biefelben  biirboppcueu 
fur^  in  folgenber  3ikife  ^ufmumcngefteüt:  ^'X^^^'"'' 

Tic  bciiige  2d)rift  forbert  auf,  uid)t  träge  unb  nad)läffig  ju  fein 
{Hehr.  4,  11),  ber  (^mbc  golge  ^n  teiften  (Hehr.  3,  7;  4,  11;  Jar.  4, 
7;  Apoc.  3,  20);  gegen  bie  Stimme  (Spotte«  ba^^  ,per,^  nid)t  ;,u  oer* 
bärten  {Ps.  94,  8;  Hehr.  4,  7);  fid)  ein  neuey  6per^  5U  mad)en  [Ee.  18, 
31  j,    une   C^ott   nn^^    ein   mnci:  ^n:^   gibt  {E^.  11,  19i;    (^)ott   ^n   naben, 


524  3)ic  ?clirc  Don  ber  Ö^nabc.     A.  ^^on  ber  nftueHen  (S^nabe. 

unc  er  fid)  un^>  mil)t  {Jar.  4,  8);  3U  i()in  fiii)  511  bcfcl)rcn,  lüic  er  un§ 
betcl)rt  (2  Faralip.  15,  2;  Jer.  4,  1;  31,  18;  Zach.  1,  8;  2  (7or.  5, 
19.  20);  ^I)rifto  311  folöcii  iMaWi.  10,38;  19,  21;  Joamt.  6,35.  37), 
mic  mir  9c;)inicu  mcrbcii  511  i()m  iJoann.  G,  44.  66);  in  itiin  ,^ii  bleiben, 
mie  er  in  itnc^  bleibt  [Joanv.  15,  4);  nnjcr  .sjer^  t)in5nlenten  ^n  ben 
Geboten  (S^ottec>  ils.  55,  3;  Fs.  118,  112),  mie  @ott  e^  ba^n  Unit 
[Ps.  118,  36).  (S^ütt  bereitet  nn^^  ^u  ©efägen  ber  (Sl)rc  (i^ow.  9,  33), 
mib  luir  bereiten  nne^  jelbft  ba^n  (2  Tim.  2,  21  ;  ©ott  ftörft  nm,  unb 
luir  füllen  nnc^  l'elbft  ermannen  nnb  ftart  ermeijen  iffehr.  22,  1.  12; 
1  Petr.  5,  S>;  mir  füllen  lueife  fein  {Ps.  31,  9)  nnb  (^)ott  bitten,  baf3  er 
unc^  bic  2Bei«l)eit  fc()cnfe  (A*.  118,  125;  Jac.  1,  5);  mir  füllen  entl)nltfam 
fein  iGal.  5,  16;  Eph.  5,  3:  /^/Ä  4,  8)  unb  (^ütt  bitten,  M^  er  nn^^ 
bajn  niad)c  (*S'«^.  S,  21);  mir  füllen  b(Vo  33üfe  nieiben  ( Ps.  118,  27)  nnb 
beten,  baf3  (s^ütt  un«?  banür  bcmabre  (2  Cor.  13,  7;  6W.  1,  9i;  ©ott  ermäblet 
nn!ci  ^Joaini.  15,  16.  19 1,  nnb  mir  ermäl)len  it)n  {Matth.  19,  27; 
Luc.  10,  42.. 
15G2.  II.  'ilHi^>  aber    ba<o    ^m' r  l)  ii  1 1  n  i  c^    ,Viiifrf)en    biefen    bciben  J^'^ftüren 

fn!\irfinr''(?/mitc  ^^^^  ^"^  ^^^  ^^'  (^H^tte^o  (^nabe,  UHldje  bemirlt,    ban  U)ir  bac^eiiige   mallen, 

u.  fvoim  m\u\\  luQy  (^3ütt    cieföüii^    nnb    nnc>    beilfani  ift.     Dens    est,    qui    operatui-    in 
"'^xvSiUiiil.  "  vobis    et    velle    et    pertieere    pro    bona    volnntate.      Phil.    2,     13. 
Aptet    vos    [DeusJ    in    omni    bono    nt    faciatis    eins    voluntatem, 
faciens    in    vobis,    (juod    placeat    corani    se    per    Jesuni    Christum. 
Hehr.   13,  21. 

'^-e^ol)alb  ift  nid)t  nnfcr  ^ii^illc,  füubern  bic  (s^i  a  b  e  (S5üttec>  bie 
e  r  f t  e  Urfadie  unferev  .S^eil-o.  [«"itur  non  vol(^ntis,  neque  cui'i'entis 
sed  miserentis  est  Dei.  Pom.  9,  16.  Ex  ipso  [Deoj  vos  estis  in 
Christo  Jesu,  qui  factus  est  nobis  sapientia  a  Deo  et  iustitia  et 
sanctilicatio  et  redemptio,  ut  qnemadmodum  scriptum  est :  Qui 
oloriatur,  in  Domino  «florietur.  1  Cor.  1,  .30  sq.  Gratia  enim  estis 
salvati  })er  fideni,  et  hoc  non  ex  vobis  «Dei  enim  donum  est),  non 
ex  ()})eribns,  ut  ne  qnis  gloi'ietur.     Kph.  2.  S  sq. 

Tatl  aber  (^^ütt  nn^o  biefe  (^nabe  gibt,  t)at  feinen  letzten  C^runb  in 
beni  ^)iatf  d)  Inf  f  c  feiner  (£-r  barm  nn  g  ,  bnrd)  ben  er  nn€>  ermiit)lt  l)at 
üün  (;£nint3tcit.  Sicut  eleoit  nos  in  ipso  [(-hristoj  ante  mundi  Con- 
stitutionen!, ut  (^ssenius  sancti  et  inimaculati  in  conspectu  eins. 
Fyph.  1,  4. 

'iral)er  baben  mir  nid)t  nn-o  felbft,  fanbern  (^ült  ^n  riilimen,  menn 
mir  anc^gcfd)icben  finb  anc^  ber  ^^]abl  ber  35erlürenen:  Qnis  enim  te 
discernitV  quid  antem  habes,  quod  non  accepisti?  si  autem  accepisti, 
quid  gloriaris,  quasi  non  acceperis?     1    Cor.  4,  7. 

5)ie    '^Mil)rl)cit,     ba|l    ber    'JJ(cnfd)    ba^o    (shite    nnb    .S^'^'^Ü^^"'^    f^'^^ 

mill,  aber  'i>i\x>    bie  (^htabe  O'hitte^o    biefe»?    freie  ^iinillen  in  ibm    mirft    nnb 

jmar  in    füld)er  'ilH'ifc  mirtt,    bail  baburd)    bie  5^**-'Jt)eit    bec>  '^H'^llen«?  nid)t 

auföetjüben,    füubern    erft   red}t    ücrmirttid)t    mirb,    iiuir    bie  ftete  l'ebre  ber 

ilirdje  nnb  ber  l)(.  ^initer. 

ir,«a  III.  ^ie  %xi  nnb  $S?eife  aber,  bic  miri  modi,  mie  (^ütt  inncrlid) 

Siu- in- Ä5o  ii»  lU'enfd)en  bemirft,  baf^  berfelbe  frei    ber  (^nabe  fülgt,   ift  ein  unbegreif^ 

ein  05fiKiinni.^.  \x^p-.  (S)cl)eimni^-. 

^^ül)l  aber  ift  c-s  lcid)t  cin,;nfel)en,  baf?,  menn  Oiütt  ben  älMKen  bemegt, 
er  il)n  fo  bemegt,    baf:;  ber  2BilIe    fid)  felbft    frei  beftimmt;  benn    e«?  ift  nn- 


§  147.     2)ie  yratia  efficax  ober  lDirt]ome  ©naöc.  525 

möglid),  bog  ©ott  fid)  felbft  unbcviprid)t  unb  ba^^  'Bcrf  bcr  ^d)öpfimg, 
iiiimlid)  bie  5Teit)cit  bcö  SBillcn^v  hmd)  ha^  iilkrt  bcr  ©nabe  anf()cbt  unb 
bcn  ä^ued  bcr  (^nabc,  iiamlid)  ntd)t  unfreie  uub  bc^4)nlb  fittUd)  mertlofc, 
foubcrn  tugcubl)aftc  uub  bc^^l)alb  freie  ^.Hfte,  burd)  bie  Sßirffaiufcit  bcr 
ö^uabc  felbft  ücruid)tet.  C^ott  bcuu'gt,  iinc  unr  bereits  iu  ber  öet)rc  nou  bcr 
^rot)ibcu5  fal)en  (n.  585)  nüc  3Bcfcu  il)rcr  '>t\itur  eutfpred)cub,  bie  t)cruuuft= 
(ofeti  in  ^kifc  bcr  ^^nturnotUHnibigfcit,  bie  freien  in  il>eifc  bcr  J'^'^^ibcit. 
Ad  providentiam  divinam  iion  pertinet  iiaturam  rerum  cornimpere, 
sed  servare.  Unde  omnia  movet  secuiidum  eorum  conditionem ; 
ita  quod  ex  causis  necessariis  per  niotioneni  divinam  sequuntur 
effectus  ex  necessitate  ;  ex  causis  autem  contingentibus  secundum 
effectus  contiiigentes.  (^uia  igitni-  voluntas  est  activum  principium 
uon  determinatuni  ad  unum ,  sed  indifferenter  se  habens  ad 
ninlta;  sie  Dens  ipsam  niovet.  (|nod  non  ex  necessitate  ad  unum 
determinat,  sed  renianet  niotus  eins  conting-ens  et  non  necessarius. 
S.  Th.  1.  2  q.   10  a.  4  c. 

IV.  Tic  ^Birffanifeit  ber  (^nabe  unb  il)r  '^Hn'baltni^i  jnni  freien 
33}il(en  luirb  in  folgcubcn,  teito  cicgen  bie  'l^clagiancr,  teiho  t3cgeu  bie 
ytcformatoren  unb  ^anfcniitcn  geriditetcn  Il)efen  udi)er  priicifiert. 

X  I)  c  f  i  ^    1 .     (£•  c>    gibt   eine  (jratia  efßca.i\  b .  {).  eine   i^S  n  a  b  c ,       .  isc». 
iDCldjc  g  CUM  13  unb  nnfcnlbar    bns  ^^o  ollen   uub    ^i^  oll  b  r  mg  cn-mtia  efm-ax 
be£5   ©Uten    beniirtt,    .^u    bcni    fic    gegeben    mi  r  b.  '       uub  iim^^^ebcu 

'Die  Xbcfe  ift  de  jide. 

1.  Qu  bicfcni  2iit3  finb  brei  ^^iMibrbcitcu  au'ogefprod)cu,  uiinilid) 

a.  bnil  c^o  eine  ('^)\\i'\\)':  gibt,  bie  bcn  luui  ibr  bcabficbtigtcu  C£'rfotg 
loirttid)  \y\\,  b.  b-  bcn  guten  %\{,  bcn  fic  bnnorbringcn  foll,  uurtlid) 
beroorbringt; 

b.  baf3  bcr  (^3rnub,  uic^bulb  iu  bicfciu  ^-all  bcr  freie  W\{k  bcn  frag- 
Iid)cn  5lft  uurllid)  fcl.U,  piincipaliter  iu  bicfer  (Munbc  liegt,  bie  baber 
nid)t  blojl  btK>  '-iHniuögcu  uub  bie  '.Hiiregnug,  foubcrn  bas  'U^ollcu  uub 
il^oU bringen  felbft  oerleibt; 

c.  bof?  cc>  in  ber  l\\ui)t  C^ottc?  ftcl)t,  biefen  (Erfolg  bcroor^ubringen, 
umun  unb  uio  er  U)ill.  Wott  tanu  nlfo  uienn  er  uiill,  gratiam  efficacem 
fd)enfcu,  unb  uicnu  er  fic  fcbeutt,  ift  biefe  C^nnbc  uufeblbar  mirtfani. 

2.  'Der  '^-^ciucici  bicfer  'ÄHibrbeit  ergibt  fid) 

a.  a  u  «    bcr    l)  c  i  l  i  g  e  u    3  d)  r  i  f  t.      63ott    tanu    biVo    .per,;    bes  ^     ir.cr.. 
9J(Cnfd)cu  Icnfen,   uue    es*  it)ni    beliebt:     Sicut   divisiones    aqnarum,  ita ^^rl^^SiJe^'üail 
cor  regis  in    manu    Domini:    qnocunqne    volnerit,    inclinabit    iHud.  ^"■"^■''  2^"''^- 
Fror.  21,  1.     i\*ieniaub    tanu  bcui    '-li^illcu  (^kittcv    unberftebeu:     Domine 
Domine  rex   omnipotens,   in    ditione    enim    tna    cnncta   sunt  posita 

et  non  est,  qui  possit  tnae  resistere  voluntati,  si  decreveris 
salvare  Israel.  Esth.  lo,  9.  (S3ott  mirft  bac>  'UhiHcu  unb  iuiltbringcn 
im  Älccnfdicu  iFhil.  2,  13).  U,H3l.  and)  hk  fd)ou  citicrten  Stellen 
(n.  15G1  f.i; 

b.  nu-o    bcr    Ö  c  l)  r  c    unb    bcn    OUbctcn    ber    .Svird)c.     Tic        läcc. 
f)icrl)cr  gcbörigcu    @ntfd)cibuugen  ber    Sbnobcn  oou   .Svurtljngo,  'JJiilcoc  »"b  J^,[%|JJJ[,|.''"j'/^'"^j 
Orange  bnben  mir  bcrcit^>  gefcbcu.     Um  bie  gratia    efficax  betet  and)  bie  ^oi-  vrinc  bev 
Ä^ird)C  in  oiclcu  Drationen.     Taber  ?luguftiu:     Proi'sns   liac  in   re   non       ^""'^"' 
operosas  disputationes  expectet  Kcclesia,  sed  attendat  quotidianas 
orationes  suas.   Orat,  ut  incrednli  ciedantj'Deus  ergo  conveilit  eos  ad 


i5r.H. 


526  3)ie  2d)ve  uon  bev  &mhc.     A.  l>on  bcr  aftuedeii  (Mnabe. 

fidem,  orat,  ut  credentes  perseverent;  Deus    erofo  dat   perseveran- 

tiam  usque  ad  fiiieiu.     De  doii.  pers.  7  ; 

^.     i;:^»'".-  c.  11 II  c>    bcr    ^cljvc    bcr    1)1.    ilni  t  c  r.     Älar    mib    bcftinunt    fagt 

Dn' a}mi[>l''nart!  bcr  1)1.    VI  u  fj  11  ft  i  11 :     ^^l>cr  luolltc  10  i]ottloc>  iinb  albern  fein,  ,^ii  bcl)iuiptcn, 

,^.f;'!;/'\^/;;!,'|,\,.  (^)ütt  töune  bcn  bbicii  ^iMücii  bcc^  l)icnjd)cii  iiid)t,  (oiücit  er  moUc,  mann  er 

Ki'H.        lüüüe,  unb  iDO  er  ipollc  .'^iim  (Anteil  luciiben.     11)iit  er  e^  aber,    fo  ttjiit  er 

CO  aiuo  ^^ariiil)cr;,uifett ;    tl)itt  er    ec^  iiid)t,    fo  tl)ut   er   e^  aiu?  (^ered)tigfeit 

iiid)t.     Enchir.  98.     ^ii  btcjcn  'il^ortcn  beutet  "iHuniifttiiii'?    KmA)  bie  ratio 

theoloyica    für    iniferc  !itl)efe    an.     ^cr  a  1 1  ii)  i  f  f  e  ii  b  c ,    all  lu  e  i  f  e  imb 

al  Im  all)  t  i  ge  (56ott  tann  biird)  feine  (^nabc  bcii  i^crftaiib  fo  erleiiditen  unb 

ben  ilUücu  berart  beiucgen,    hci^  ber  "OJcenfd)    fid)er    hn\  Vlft  fe^t,  5U  bem 

biefe    (Mnabc    nerliebcn    luirb.      Tic    gegenteilige    ',l:^cl]anptung    iinire    eine 

^d)nuilcrnng  ber  ^^inirbc  unb  iDiajeftiit  C^ottcv. 

%  l)  e  f  i  c>  2.     T  i  c    yratia  effictu-  nötigt    bcn    f  r  c  i  c  n    '-11^  i  1 1  e  n 

u  i  d)  t.      '^i>ae     im  111  er     ber     ^A^ille     u  e  r  m  iWu'     bev    uiirt'famen 

r-ix.^'^ilif^^^^^^^^^^  .pcilfamcv    mill,     bac>    null    er    bal)er    ol)nc    innere 

tinen.       *DJ  0 1  in  c  u  b  i  g  t  c  i  t    mit    n  oll  f  o  iii  m  cn  c  r    'Ami  1)1  f  r  c  i  l)c  i  t,    b.    l).    er 

m  i  U    e e ,    0 b  )u o  l) l    er    e  v    a  n  d)   n  i  d)  t    lo  olle  n   f  i^  n n t c. 

1.  riefe  Tl)efc  ift  de  fide  unb  rid)tct  fid)  jiiniid)i"t  gegen  bie 
)H  e  f  0  r  m  a  t  o  r  c  n ,  iucld)c  bav  liberum  arbitriuni  leiignctcu  ui.  605  ff.) 
unb  lcl)rtcn,  bcr  iVieiifd)  fönnc  mcbcr  ber  Ö)nabe  uiiberftcbcn,  iiod)  il)r  mit 
freier  'AmiI)1  bciftimmeii.  I^abei  nntcvfd)cibcn  l^utber  unb  (£aluin  fid)  nur 
babiird),  bai*:;  jener  ein  rein  pafi'iucv  ";>-5cmcgtmcrbcn,  biefer  ein  ^oar  not= 
menbigec^,  aber  fpontanee  ^clbftbemegen  bc^o  '^mieiuo  annal)in. 

ir.i;i..  (^kuicn  biefe  ^v'cl)rcn  erflärt  bac^  Iribcntinum:   Declaiat  praeterea, 

ipsius  iustiticatiunis  exordium  in  adultis  a  ])ei  per  (•hiistuni  Jesum 
praeveniente  gratia  snmenduiii  esse,  hoc  est,  ab  eins  vucatione, 
qua  luillis  eoium  existentibus  meritis  vocantur,  ut,  qui  per  peceata 
a  Deo  aversi  eraut,  per  eins  excitaiitem  atque  adiuvautem  (>Tatiam 
ad  coiiverteudum  se  ad  suani  ipsoruiu  iustiticatiouem,  eidein  gfiatiae 
libere  assentiendo  et  cooperaudo,  dispouantur  ita,  ut  taugente  Deo 
cor  hominis  per  Spiritus  Saucti  illumiuationem  neque  homo  ipse 
nihil  omuino  agat,  inspiratioiiem  illam  recipieus,  r/inppe  qui  illam 
et  abicere  potest,  neque  tauieu  sine  gratia  Dei  movere  se  ad 
iustitiam  coram  illo  libera  sua  voluiitate  possit.  Sess.  0  de 
iustif.  cap.  5. 

3in  i^anon  4  aber  l)ci(5t  z<>:  Si  quis  dixerit,  liberum  hominis 
arbitrium  a  Deo  motum  et  excitatum  nihil  cooperari  assentiendo 
Deo  excitanti  atque  vocanti,  quo  ad  obtinendam  iustificationis 
gratiam  se  disponat  ac  praeparet,  neque  pofise  dissentirey  si  relit, 
sed  veluti  inanime  quoddam  nihil  omnino  agere  mereqne  passive 
se  habere,  anathema  sit. 

.piernad)  ift  ec>  Togma,  bajl  bcr  l^tcnfd)  aik^  ^cilfamc,  wat^  er 
uiiü  unb  Uiirft,  in  Ä^raft  ber  (^nabc,  bie  aÜ  feinem  'Anincn  .yioorfommt  unb 
c^o  begleitet,  miU  unb  mirft,  aber  mit  uoUfoinmener  '-llHil)lfvei^eit,  alfo  n:)ä()renb 
er  e^  and)  nid)t  iroUcn  unb  ber  @nabc  unberftel)eu  fi)niitc. 

2.  '^^eunefcn  mirb  biec^  Togma 

ir.To.  a.  a  u  ^o     bcr     b  e  i  l  i  g  c  n     3  d)  r  i  f  t.      Ter    'JJ( cnfd)    mirft    (^Hitc?, 

^%diHT?t^''^^^i^^^^^^    ^^'    ^'^'   ^^''^)    nid)t   mir  teil   tonnte,  unb    l)anbelt  mit  uoller 
iimuiie  uiiuv  5isa^lfreil)eit :     (^lü  potiiä  ti'ansgredi,  et  non  est  ti-ansgressus;  facere 


mim  ülu'v  bii' 
^Jl«iUenvfviil)fit. 


§  147.     2)ie  yratia  efficd-r  über  uiivffainc  ®uabe. 


r,97 


mala,  et  non  fecit.     Ecclus.    31,    10.     Dominum   elegisti   hodie,   ut  J^'^'^'J^^^J^J'l^^^'^j^; 
sit    tibi    Deus.     Deut.    2^,    17.      Testes    iiivoco    hodie    coelum    et  imb  ivobition. 
terram,    quod  proposiierim    vobis  vitam   et  mortem,  beuedictionem  ^^''^^^l-ic-a!' "  ^' 
et    maledictionem.      Elige    ergo    vitam.      Deut.    30,    19.      5.    (\\\6,) 
Matth,  23,  37;    Act.  7,  51;    Born.  2,  5;    1    Cor.  3,  8;    2   Cor.  6,  1; 
Phil  2,  12;  1    Tim.  4,  7; 

b.  iwx-i  b  c  11  l)  (.  53 ä t e r n.  l^tx  () l.  % u g u  ft  '\n\\<^  l)at  eit3ciu3  ein 
^^txi  ge|cf)rieben,  um  bie  5^-cil}ett  bcs  l)j^cnid)cn  unter  bciu  (£iuf(uffe  ber 
®nabc  ,vt  beiueifcu,  uauilid)  De  gratia  et  libero  arhltrio.  Taf3  bie 
gefamte  Xrabitiou  unjcrc  ^Hil)rl)cit  bcäeiic^t,  lutib  feibft  uou  '^tw  O^cformatoreu 
^ugegebcu.  3o  fii^reibt  ßalüin:  Vohmtatem  Deus  movet,  non 
(jualiter  multis  saeculis  traiUtum  est  et  creditioti,  ut  nostrae  postea 
sit  electionis  motioni  aut  obtemperare  aut  refrag-ari; 

c.  au^'  \>z\\  ^el)r  eut|d)e  i  b  uu gen  ber  Ä'ird)c,  bic  üben 
(n.  1569)  augefii()rt  murbeu.  ^g(.  a\u\)  Propp.  Jansen.  2.  4  uub  Propp. 
Quesnel.  9  sqq.; 

d.  11 U!^  bcni  tl)  col  og  if  d)cu  rcufcu.  Ol)uc  5vcil)cit  bcc^ 'BiÜeu^o 
fami  unc  uou  Süubc  uub  5d)ulb,  lo  aud)  uou  ctiua«?  fitt(id) 
©utem,  .v>eiligeni,  '^^crbicufrtid)cui,  uou  l^cbotcu,  ^^erbotcu, 
3J?a()uungeu,  Öob  unb  Strafe  uic^t  hxt  ^Kebe  feiu. 

3.  I)a  uuu    bie  (55uabc    qcrabe    qutc  xHftc    bcAiuedt,    fo    fauu    fie    bie,,..    ly^^-^    , 
ÖJruubbebiuguug    aller  ^ittlid)fcit    uid)t    aufl)cbcu.     ^ni  (^5egcuteil    l)at    bic  mo  ^iiminiMvoi 
%\\(\t)Z  hk  Jreibeit  bcv  ^iiM(lcuc>  uid)t  b(oH  jur  ^^^  o  r  a  u  v  i  e  ^  u  u  q ,  fouberu  aud)     '""'^  '■"""'^' 
juui  ^uucfe.     '}iid)t  aufgebobeu,  jouberu    crl)öl)t  U)irb  \>\t  ^'reil)eit  burd) 
bie  (^uabe,  uub  ^luar  iu  brcifad)er  ii>ci]e. 

a.  ^ie  Sd)U)äd)uug  uub  .pcuuuuug  ber  ^'rcil)cit  burd)  bic  .Siued)tfd)aft 
ber  ©üube  unrb  oor  alleui  burd)  bie  C^hiabe  al6  g:ratia  \\iedici)ialis 
befeitiiit.  Voluntas  tanto  liberior,  quanto  sanior,  tanto  autem  sanior, 
quanto  divinae  misericordiae  subiectior.     Aug.^  Ep.   ir)9  n.  8. 

b.  %\>tx  \i\t  (^uabe  l)ebt  uid)t  bloA  bic  .Sjeuiiuniffc  ber  Jyreiljcit  ^\\\, 
iubem  fie  bic  2c^mäd)e  uub  bic  böfcu  'Jteiguugcu  mel)r  \\\\^  uic()r  niiubcrt 
uub  l)eilt,  fouberu  fic  ucrlcil)t  <\\\A)  bcni  '-limicu  eine  ()ül)erc  ^tärtuug  \\\\i> 
(Energie,  moburd)  er  um  fo  tiid)tigcr  mirb,  frei  fid)  fclbft  \\\  bcftiuuucu. 

c.  Cimblid)  ocrletl)t  bie  ^"bwX^z  ^ur  uatürlid)eu  'U>i(lcu'öfreil)eit  bic 
5reit)eit  ber  Äiubcr  C^kittcy,  bie  übcruatiirlid)c  ^'reil)cit,  iubeui  fie  bcm 
^i)?cufd)cu  bic  ^Jiciguug  einfloßt  unb  ibu  bciucgt,  h^^  ma()ri)aft  (^3ute  uub 
(Se(igmad)eube,  mouad)  er  ftrcbt,  aud)  frei  uub  eutfd)iebeu  ^u  modeu  \\\\\>  i\\ 
uodbriugeu.  'Hber  unc  friiftii]  bicr  \\\\Ä)  bic  @uabc  luirtt,  )uic  ficgreid)  fie 
aud)  bie  ftiirtfteu  ^egicrbcu  überuiiubct,  bic  .\:>artl)cr5igfeit  ermciri)t,  ^^w 
gröjsteu  ©toi;,  bridjt,  bic  iniiV'vftc  2d)U'ac^c  ftart  mad)t,  bie  falteftcu  Seelen 
cnuarmt  uub  i^ueu  bie  S»vd)t  uub  l'icbc  (^ottec^  einftögt,  fo  bog  uiau  mit 
^^(uguftiuu-o  fageu  fauu,  c^  fei  moralifd)  uumöglid),  bajl  ber  meufd}liebe 
äBiüe  ber  (^uabc  (^[^otte^o,  meun  (^^ott  il)u  bctel)rcu  )imII,  luiberftcbe,  fo  l)cbt 
fic  bod)  nie  bic  pl)l)fifd)c  ^JJi\ig(id}teit  biefe^  '-li^ibcrftaubc6  auf,  crl)5l)et  uiel^ 
mcl)r  iu  bemfclbeu  'JJtagc,  aho  fie  bcu  ilBillcu  ^^um  ®uteu  l)iu5icl)t,  \\\\A)  fciuc 
grei^eit,  biefe^  @utc  ^u  iini^tcu. 

2^ ^ e  f  i  ^  3.  Die  gratia  effica.r  b c ft c l)  t  u i  d)  t  \\\  ber  delectatio 
coelestis  relative  victrix  i  m    S  i  u  u    b  c  r    ^  a  u  f  e  u  i  ft  c  u. 

1.  ^er  ^1.  ^Hugui'tiu  fprid)t  oftmaU:?  in  einem  gau;^  rid)tigeu  \\\\\)  \nv  ^.^  «hlu'^Hüi.. 
uerfäuglidjcu  Sinn  uou  ber  delectatio,  iueld)e  bic  .SUnitupi^^ecu;  iiberuiiube;  ,mrt,,ninilntinii'--.' 

^•»ciiuicl)' .^uppLi  t,  Hoiiipiutiimii  bor  Xoaniatif.  11.  '•^4 


i:)7;i. 
iie   (Irli'ciMi 


5Ö8  ^ie  Cefjvc  Hon  bcr  (Mnabc.     A.  53on  ber  oftueÖen  (SJnobc. 

ja  er  fteüt  bcn  ea^  auf:  Quod  aniplius  iios  delectat,  secundum  id 
operemur  necesse  est.  Expos.  Ep.  ad  Gal.  n.  49.  Ta  ber  5lMlle 
nl(cc>,  unie^  er  null,  ober  bciu'l)rt,  siib  specie  boni  luiü  imb  bcgel)rt,  ]o  ift 
e^^  911115  rid^tig,  bay^  bcr  'ÄMtle  nid)t6  nüH,  aH  iiioraii  er  Söo  l)  l  g  ef  al  l  e  11 
l)at,  mib  ba^  erUHil)lt,  uioraii  er  am  m elften  'ii.Hn)(gefal(en  l)at.  '^(Ueiu 
M§  ^^ol)lgefalle^,  burd)  lueldje^  bic  ilnU}!  ober  ber  @ntfd)lii|l  be^  ^üMlleiu^ 
beftinimt  unrb,  iiiib  neu  bem  ^^(ugiiftinue  rebet,  ift  feinec^uu'gc^  bie  bcr  freien 
oelbftbcftinnnimg  tun* l)er  gel)  eii  be ,  uoin  ilMUeii  iiu  a  b  l)  ii  n  g  i  g  e  iiub 
bevl)aUi  iDcber  ^um  ^erbienft  nod)  ^iir  2;d)iüb  gercid)enbe  5(nreginig  be^ 
^e9el)nnigc>iierniögeiii?,  bie  delectatio  obiectira,  indeliherata  et  ante- 
cede)is,  foiiberii  e^o  ift  ha^  freiiuinigc  ^^i>ot)Igefallen,  burd)  t>m  ber 
iü^ille  fid)  ([\\^  eigener  ^UhiI)1  beni  Obiefte  feinem  '^cgel)ren<5  juuuMibet,  bic 
delectatio  siihiectira,  deliheratd  et  subseque'iis, 

^ebem  5lMllen6entfd)(n|'3  gcl)t  niinilid)  eine  SInreguug  bc!?  ilUlleu^ 
üorau^o,  bie  uom  ÜBillen  unabt)iingig  ift.  T'agegen  I)nngt  e^>  uoni  'iBiüen  ab, 
\vkv^>  er  uuilitcn  ober  iier!d)nial)en  iiiill.  T'iefe  ^^inil)l  nennt  ber  1)1.  ^Hnguftin 
inelniale  (tmor,  diUcedo^  snaritas,  roluptas,  delertatio. 

I)ie  (^3uabe  (^otte^o    bemirft    nun,    baf3  niuo    ba^^  oiute  gefüllt  unb  luir 
iriih'eiaia  u.  Cv    unil)(cn.      Tic    delectatio    indeliberata    bagegen    bctuirtt    blon    ^^'^i 
^'SHl^l'S  "^^^  C£'ntfi1)eibnng  gibt  bac^  freiuullige  ih>ol)lgefallen.     I^ie  böfe 

^)cgierbe  tann  uh>1)1  ol)ne  unb  gegen  unfern  ^^IMllen  fid)  erbeben,  ober  fie 
taun  uid)t  fiegcn  oi)ne  il)n.  '^(Ucrbiuivo  uiollen  mir,  mo  immer  mir  U)ollen, 
uou  einer  ^egierbc  ober  %\x\&){  bemegt ;  aber  e«  ftel)t  in  unferer  iyiad)t, 
univ  mir  bcget)ren,  unb  \\\\<>  mir  fiird)ten  mollen.  Cb  bie  l)eilige  ober  bie 
fiinbt)nftc  Vicbe  ober  Jvnrd)t  fiegt,  biingt  nid)t  oon  ber  2tiirfe  ber  delectatio 
indeliberata,  fonbern  uou  bcr  freien  '-li^illen^ocntfd)cibung  ab;  mir  muffen 
bal)cr  mit  ganzem  'Ü^iüen  mollen  unb  (>5ott  bitten,  t)i\^  er  un?  i)elfe. 

'I^er  Sieg  tritt    immer  ein,   mic  ftart    and)    bie  ^?erfud)ung  fei,  menn 

mir  nur  mit  ber  gbttlid)en  (^3nabc  mitmirten.     'iiMr  muffen  bal)er  bie  apoflo= 

lifd)c  lh\il)nung  befolgen:    Noli  viuci  a  malo,  sed  vince  in  bono  maluni. 

Ixom..   12,  iM.    iiMc  ftarf  bagegen  and)  bcr  ^^^g  ber  (5^nabe,  unb  mic  fd)mad) 

ba-o  iBöfe  ift:    ol)ne    bcn   ^^Biücn    tritt    ber  3ieg    uid)t    ein.     "^w:^   fd)ilbert 

'^Ingnftinn-o    an  fid)    felbft  ane    ber  ;]eit  unmittelbar    uor    feiner  ^l-^efcl)rnng. 

'^^gl.  Contess.  1.  8  c.  8  sqq.     '^abei  befenut  er  uou  fid):     ^d)  tl)at  nid)t, 

UHVo  mir  in    unoe  r  glc  i  d]  l  i  d)    l]  öl)  crem    C^h'abe  ^ufagte.     L.  c.  c.  8. 

Über  ben  Sieg    nad)  bem    langen    Kampfe    aber  fd)reibt    ber  .v>eiUge:     '-ll^o 

mar    in    bem  nieljäbrigen  Zeiträume  meine    freie    Sei  b  ftbeftimmung , 

unb  ([\K>  mcld)em  l)oben  unb  tiefen  (^el)eimniffc  unirbe  fie    in  einem  '.Hunen= 

blide  l)eniorge;^ogen,  fo  baf^  id)  meinen  ^J^irfcn  unter  bein  mitbcö  ^od)  beugte 

unb  meine  Sd)nltern  unter  beine  tcid)te  33ürbe?    L.  c.  1.  9  c.   1. 

i-"'"'-  l^ail  aber  ber  bl.  5lugnftin  bie  mirffamc  C^nabc  fo  gern  aU  delectatio 

mie  ^u•  uiivf    ober    mit   al)nlid)cn    vluebruden    bc^^etd)nct,    l)at    ol)ne   ^meifel    bann   leinen 

IlXlaliu' bl-"  ^^'^^^z  meil  er  fd)on  burd)    bcn  ^^luebrurf   jebc  ^^orftellnug    eincy   .^mangc^^ 

MicDiut.      i^i^cr    einer    ^3tötigung    burd)    bie  C^hiabe    auvfd)liepen   molltc.     Traliit   sua 

quemque  voluptas,  non  necessitas,  sed  voluptas,  non  obligatio,  sed 

delectatio  ....  Videte,  quomodo  trahit  Pater:    docendo  delectat, 

non  necessitatem  imponendo.     Tract.  26  in  Joann.  n.  7. 

^.  .1^.^^, ...  2.  "^k  ^anfeniften  bagegen  gaben  ec^  alv    bie  ed)te,  feit  Dielen  3at)r' 

^dei"ct"tiu!^^' l)uuberten  in   ber  ,s^ird)e   burd)  ben    '^^elagiani^^mu^o   nerbnntelte   auguftiuifd)e 

i^4)re  aue,  'i>a^  ber  '-Ii^ille  bcv  gefalleuen  'JJienfd)Ln  uid)t  burd)   freie  Selbft^ 


o7G 


'   .  §  147.     3)ie  (jratia  efficax  ober  luirfiame  ©nabc.  529 

beftimmuiig,  delectatio  subiectiva,  subseqiiens  et  deliberata,  fonberu 
burd)  bie  delectatio  obiectiva  et  antecedens  befttmiut  luerbc  uiib  mit 
D^otiüenbtgfcit  ber  delectatio  relative  victrix  folge,  fei  bicfc^5  bie 
delectatio  coelestis  ober  bie  delectatio  carnalis. 

a.  3«i^K^itii^>  Ie()rte  niimtirf)  : 
OL.  ^iirc^  bie  @üubc    ber  crftcu  i\)ien|d)en    t)at   ber    menid)üd)e  'Ä^illenhlS^^J'bTvÄna^ 

ba^  liberum  arbitrium,   b.  \).    bie  straft,   imd)    belieben    ©ntgegengefet^t^^^   ""^  <vveiiHit. 
IM  uni^len,  oertoren. 

ß.  %\\  bie  Stelle  beö  liberum  arbitrium  trat  eine  boppelte  delectatio, 
bie  terrena,  iDe(d)e    ^um  53öfen,  bie  coelestis,    uietdje  ^um  (S)uten   autreibt.  . 

y.  Tiefe  delectationes  mirfen  in  n  c  r  f  d)  i  e  b  e  u  e  r  ®  t  (i  r  f  e  gegen 
cinanber,  nnb  ^trar  fo,  ^^)^  bie  ftiirfcrc    inuner  bie    |d)Uiäd)ere  beficgt. 

5.  Xcr  nienfd)üd)e  üMlIe  folgt  notiucnbig  ber  (Siniuirfnng  ber 
ftärteren  delectatio. 

£.  Tiefe  9?otnicnbigfcit  ift  nid)t  eine  ab  folute,  fonberu  eine 
relatiüc,  \><x  ber  'JJtenjd)  unter  ber  oorl)errfd)euben  delectatio  )dc  et 
nunc  nirf)t  auberc>  l)anbelu  faun,  uunni  er  and)  nuter  anberen  i^erl)ä(tniffen 
anberö  l)anbchi  tonnte,     ^gl.  Mazzella,  De  g'ratia  Cliristi  pag\  rihO. 

b.  d^  ift  f(ar,    hi\\]    biefe  ft'c^re   ba^o    liberum   arbitrium  ocrnid)tct  jj^.  i,I,n,vtciiten 
unb  im  mefentlidjen  mit  ber  Öel)re  Saloin^^  übereiuftinunt.     Tenu  inenn  bor  n"u  2äi5c  t«e^ö 
^iüc  mit  9^otmenbigfcit    ber    retatio    ftärteren    !L'nft   folgt,    bann    tann  oou     ^^'^"'''"'"'^• 
einer    freien  iBal)(    nid)t  me(}r    bie  ^Kebe    fein.     Tarans^  ergeben    fid)    bann 

nou  felbft  bie  al«  t)äretifd)  uernun-fencn  fünf  3alje    be^o  .^siinifniii^^/  •  niimlid) 

a.  ha]i>  bie  (S^ered)tfertigtcn  mitunter  bav  (^k'fel^  nidjt  erfüllen  tonnen, 
med  il)uen  bie  notmenbige  (^nabc  fel)(t ; 

|j.  \si\\-^  ber  ll^i'enfd)  im  gefallenen  ^^uftanb  ber  (5^nabe  niemal^o 
ii)iberftel}t; 

Y.  baf^  im  gefallenen  3iM"tinib  ^um  '^nn-bienft  nnb  llUijsuerbienft  libertas 
a  necessitate  nid)t   erforberlid)  ift,    fonberu  libertas  a  cocirtione  genügt; 

0.  ba]^  bie  lUt'öglidifeit  bev  'iBiberftanbee  ]n  betjaupten,  femipela- 
gianifd)  ift; 

E.  M^  ci-'  femipelaginnifd)  ift,  ;,u  bel)anpten,  (Jl)riflu^o  fei  für  alle 
^JJ?eufd)en  geftorben. 

3.  Tie  /X-alfdibeit  ber  ianfeuiftifd)cu  'i'ehre  oon  bev  delectatio  relative^.  .^-'^^-....^ 
victrix  ergibt  fui)  axht^  folgenbeu  ^^emeijen:  (i.i.'ctHtio  r.-- 

a.  3ebec>    5lrgnmeut    für    bie    ^i'^ill^^il    be^^    menfd)lid)eu    ^^^^iüeuv ';;'i,'.J'",y,J,\!',|.[J'' 
(n.  665)  bemeift  ^ugleid),  bay,  e^  eine  delectatio  victrix  in  jaufeniftifd)em 

®iune  nid)t  gibt. 

b.  Vdle  ^^emeife,  mit  meldicn  in  ber  iiorl)ergel)enbeu  Tt)efe  bie  (S;fiften^^ 
ber  gratia  mere,  sed  rere  suffiriens  barget^an  mürbe  (n.  1551  ff.»,  finb 
eine  'ÄMberlcguug  ber  jaufeniftifd)en  delectutio  victrix. 

c.  ^uj3er  ben  oben  (Xl)ef.  2)  citierten  l'el)rau^fprüd)en  ber  .iiird)e 
ift  bie  jaufeniftifd)e  ^rrlel)re  nod)  anc^brütflid)  oermorfen  in  ben  genannten 
fünf  (Sä^en  be$  :3^i^M^nitt^^- 

d.  Wit  ber    ^-rei^eit    5erfti)rt    ber    3^anfeni$mu0    aud)  notuienbig    bac^  _    157;.. 


10  iaiiuMmmct)i' 


!iÜh)fterium  ber    (^nabe,    at^    beffen    ^erteibiger    er  fid)  rüt)mt.     ^tn-ab«.  ,,,.,,.^.^.,1;,^  ,^,^. 
bariu    beftebt  niimlid)    ba^  (S^e()ciiiiuic^    ber  ilMrtfamfeit  ber  (^inabe,    ban  ficn^^»ttav(su-i)i'im- 
ben  Eilten  bemegt,    ol)nc    |euu'  <^vreil)eit    ^u    beemtrad)t!gen.     Ta|3    bagegeu 
ber  'ilMlte    mit  ^;)^otmenbigfeit    ber    delectatio    relative    victrix    folge,  ift 
falfd),    aber    nid)t    gel)eimui>5Uoll    unb    nubcgrcifltd),    ftinimt    oteluu1)r,    U)ie 


1580. 
Ite  fiiatia  vic- 

ti 

foiiiiiu'm'  Viobi 


530  3)ie  Cet)vc  Hon  bcr  (Miiöbe.     A.  5I^on  bcr  aftiifHen  ®nabc. 

man  mit  Ütcd)t  ^en  Qaufenifteu  üovöel)nIten,  üolltonunen  übcvein  mit  bcm 
Tete  r  m  i  ii  i  c>  m  u  y  bcr  ii  a  t  u  r  a  l  i  ft  i  f  dj  e  u  2l)fteme ;  mir  ha\;  bicje  bcn 
'^iMUcii  Icbiglid)  biird)  natürlid)c  Urjadjcn  bcincgt  beuten  (n.  674), 
ii)al)rciib  bcr  ^aiifcmi^miho  aiid)  ü  b  c  r  na  t  ü  r  l  i  d)  c  Uriad)cu  geUen  liif^t. 
e.  'JJiit  bcm  bic^l}cr  bctradjtctcu  ::3rrtiim  uoii  bcr  delectatio  relative 
ixunbVici.üii-  victrix  ucrbaubeii  bie  ^iin[cniftcu  bcii  aiibcni,  baj^  fie  bic  @nabc  (^ottc-^ 
mit  bcr  nolltommcncn  unb  reinen  \!kht  ibcntificierten  nnb  Icl)rten,  bie 
gratia  victrix  fei  bie  liegreid)c,  reine  nnb  Dontommene  IMebc 
^otteei,  jebe«  anbere  iDJotiu  aber,  inc^befonbere  bie  giii'rf)^^  ^w-^  ^^^' 
^Jonfnpic^cen^  ent]prnngen,  fei  felbft|üd}tiö,  ld)led)t  nnb  fünbl)aft.  Tiefe 
^^etjanptnng  I)attc  bcreit-o  hiv^^  Tribcntinnm  iicrmorfcn  (Sess.  6  de 
iustif.  can.  8);  anfc^  neue  umrbc  fic  ccnfnriert  bnrei^  bie  53u(lc  Ufiigenitus 
(£lenuubo'  XL  (Propp.  44.  45.  5:)  sqq.i  nnb  Auctorem  fidei  (Prop]». 
2.'>  sqq.). 

§  14S.     ^ic    i)erfri)ict)cueu    tl)cülüniid)cn    Si)ftcmc    über   bie   ÄMrffnmfeit 

ber  C^^uttbe. 

^njl.  .s^ciiirid)    (Mutlicrlct,    Xoi]inntiici)c    'X()COloi]ie   A'lll    §     146  ff-J    Mazzelht,   De 
gratia   Ciiristi.    I>isp.  \  a.  4  sqq. 


15S1. 

\Jiuniii  Ml-  Il)co 

lobten  l)ii'v 

Deifcliirbonor 

•JJioimini^  \\\\\>. 


ir)K; 


:5n  bcn  bi^ot)er  bargcicötcn  ^^LMÜ)rf)citcn  bc^üglid)  bcr  gratia  sufficiens 
nnb  efticax  ftimmcn  alle  fatl)olifd}cn  2d)nlen  iibercin.  'Jinr  bc^üglid)  ber 
Vlrt  nnb  'iiuMfe,  mic  fie  fid)  bei  bcr  gratia  efticax  bic  S'inunrfnng  ber 
Ohiabc  anf  ben  'liMllcn  nnb  bie  ^^creinignng  bcr  Sillenc^frciljcit  mit  ber 
nnfel)lbarcn  'ilMrffanUcit  bcr  C^5nabc  tlar  ^n  mad)en  fud)en,  beftel)en  uer=^ 
fd)iebcnc  'IU\nnnnocn. 

C£c^  gibt    aber    bcr    'Jtatnr    bcr    3ad)c    nad)    für    nne  ^D^enfdjcn    eine 

"bärAüiKimiiio'  boppdte  33ctrad)tnngc>iiicifc    bicfco  (^  e  l)  e  i  m  n  i  f  f  c  C\      ^alb    tritt    bic   eine, 

^'lietuüinJn'''  ^^i^l"^  ^^i^'    anbere  mel)r    in  bcn  '^.Hn-bergrnnb,    je  nad)    bcm  Gegner,  ben  nuin 

befiiuipft,    nnb    je  nad)  bcm  befonbercn  ^^rncdc  nnb    ber  (^*igentiimlid)teit  bcr 

oerfd)icbencn  ^iiter  nnb  !Il)eolügcn. 

Tcm  bcibnifd)en  g- a  t  a  l  i  e  m  n  c>  nnb    bcm  1)(  a  n  i  d)  ii  i  ^  m  n  6    gegen^ 

über  unirbc    bic   il^  i  11  cn ^^ f  r  e  i l) ei  t ,    bcm    |U  lagia  n  ic^m  nc>  gegenüber 

bic  ^^tU  r  f  jam  tc  i  t    bcr  (^^nabe    l)criiürgcl)obcn.     3o  baben    and)  bie  ^niter 

Hon  üürbcrrfd)cub  praftifd)cr  Xcnbcn,v  une  (ibvl)foftümne  in  feinen  ^^>rebigten, 

bic  men]d)lid)c  S'i^-'ilji^it,  bagegen  ^^iiter  nnb  Xbcologcn  uon  mel)r  fpetnlatiDcr 

^Kid)tnng  mebr  bic  (S^nabe  betont. 

"^ii>(Snueuc  "Ö^i  lU'ittclaltcr  UMirbc  bie  ftrcngcre  (^nabenlel)rc  met)r  bnrd)  Tl)oma0 

Im  üjjittehiiuv.' nnb  feine  3d)nlc,  bic    bic  ^reil)eit    l)cruürt)cbenbe  \m\\\'    bnrd)  bic  (Scotiften 

^'^"'^^"^''""•iHTtrcten,  uuibrcnb  bav  Ahni^il  non  Orient  bic  .s^ontrooerfcn  jmifdicn  beiben 

(i)d)utcn  abfid)tlid)  nnberübrt  licn. 

fli\6)  bcm  !Iribentinnm  entbrannte  bcr  stampf  anfö  neue ,  aU 
;5>3ajuc^  gegenüber  ein  bie  5rcit)cit  bc^^  ii^iücu!?  fet)r  nrgicrcnbc^>  2l)ftcm  auf* 
geftcllt  umrbc,  ha^  uon  einigen  Unincrfitäten  alö  falfd)  crflart  unirb,  uuibrcnb 
bcr  apoftolifdic  ^tnl)I  einer  @ntfd)cibnng  fid)  cntbiclt. 

Ü}iau     tann     uicr    ucrfd)icbcnc    ^l)ftemc    nutcrf(^ciben,    namlid)    'i><\\ 
T  l)  0  m  i  !o  m  n  ^o ,  ben  n  e  n  c  r  e  u  %  u  g  n  ft  i  u  i  a  u  i  i?  m  u  ^ ,  ben  ^^)l  o  t  i  u  i  ^^  m  n  •§ 
nnb  ^ongrnii^mnö  nnb  enblid)  ben  ^l)uf r cti^>mn^o. 
i5«4.  1.  ^er    5: 1)  om  ic> mn  5    uuirbc    üon    bcm    fpauifdjcn    Tomiuifauer, 


§»148.    2)ie  üericf)te^ene^  tf)eo(ogifcf)en  St)ftcme  über  bie  2Öivffantfeit  bcr  ©nooe.     531 

.^ominüii^^  Sanc^  aiifcjcftedt.  ^Hadj  beii  !H)omtften  befte^t  ein 
inncrnd)er  iinb  U)  e  f  c  u  t  li  d)  c  r  Uiiterfrf)ieb  .^iinfdjcn  ber  ^ratia 
sufficiens  mib  efficax,  abi3cfe()en  uon  bcr  ()iii^^ufommcnbcn  X()ätigfeit  be§ 
mcnfc^(id)cii  ilMUcn^^.  l^k  g-ratia  sufficiens  iier(cit)t  btc  blojle  9[)lögnd)fett 
ober  ^Jiotcii^  ,^iir  ©c^iing  bc0  l)cilfamcn  ^Mtc<$.  Xüimit  aber  biefc  ';}^oteii,^ 
ad  actum  übergebe  mib  ber  l}ed|*aiiic  ^^l>iüeiu3aft  unrtlid)  ^u  ftaiibe  fomnie, 
mag  bie  gratia  efficax,  iveldje  btc  ^^otcii^  ,yim  5lftc  überführt,  ()in5utüminen. 
ill>enn  bic^  gefd)ic{)t,  tritt  ber  UU  unfeblbar  ein.  @^  gefd)ic()t  aber, 
Rienn  ber  menfd)Itd)e  'il^iüc  ber  ^^crleil)iing  ber  gratia  efficax  fein 
|)inberiii^5  entgcgcnfc^t. 

rie    cigcntlidie    ilMrfiamfeit    bcr    ^-ratia    eificax    ober    nnnnten  bie  ^.    i-^^^-   ,. 
2.l)oini|ten   praemotio  ober   praedeternnvatio   pnijsira.     .spicrnut  inoUtcn  obn  pia. dcter- 
|ie    aber  nid)t    bcn  burd)    bie    UHrffanic  Oinabe    erfolgenbcn  ^iüen^att  a(ö  """sica.**^"^' 
etma^     Unfreic^o,     i)Jaturuotuienbigec^    \{\\\>     in    bicfeni    ®inne     aU-     ctunvo 
^bDjifdjC!^  bc^eidjncu,  foiibern  nur  an^brürfen,  ba|l  bie  0»^nabe  nid)t  etiua 
blog    bcn  ^ÄMllen    ,yini  ^^inMlcn    befäl)igt    nnb    inoralijd)    ba^u    anregt, 
tt)äf)renb  bann  ber  'UMKe  fid)   ane>  i\&)   felbft  beftiiiunt.     ^w  i()reni    3\)fteme 
()at    inclme^r    h(V%    ^Ä^oden,    bie  3elbftbeftiininnng    bcv    ^il^iüenc>    felber    bie 
@nabe    ^nr    crften    Urfadjc,    unb    };[\^(\x    mxkw    "K^iiit    nnb  (^nabc    iiid)t 
neben    einanber,    coucursu    siniultcuieo,    ,vu-    .S^eroorbrim^nng    cineö 
gcmcinfanien    (iffeftes?    ,^n|ainuien,    fonberii    bie    freie  ^clbftbeflinunnng    be^5 
'iBiKcn^^  felbft  ift  ein  'K^txX  ber  (^nabe  \\\\\>  folgt  al^o  '^(ft  bcr  causa  serunda 
bcr  5(ftnaU]'icrnng    bcr  ^|.^oten,^    burd)    bie    causa   prima  erft    nad);    ba^er 
ift  ber  (iinflng  (^otte^  nid)t  eine  bloKc   motio,  fonbcrn  eine  praeinotio. 

9^iit)ere^o  über  bie  praemotio  pliysica  f.  in  bcr  "l^t)ilofopbie.  .^ier 
feien  ,ynn  befferen  '^Hn-ftänbnic^  bcö  2l)fteni^o  nod)  bie  ,V)anpt|d)Uncrigfeiten 
crmiibnt,  U)cld)e  gegen  bie  tl)oiniftifd)e  fs^nabenlebre  crbobcn  luerben. 

a.  ^))hm  [}(\t  gefagt,  lucnn  bie  pTatia  efficax«/;  i')itri))seco  ivirffaiii  ^^      '-^86. 

fei  nnb  bevt)a(b  nnfcblbar  bie  (JiniuiKigung  ,^nr  ^olge  l)abe,  fo  fei  ber  nnic.  bic&iu"n5= 
W\{U  nid)t  nicbr  frei,  ha  bie  i>iid)teiuiinlligung  nid)t  nie()r  niöglid)  fei.  ""'ilSjHnt.'''' 
'I^abei  l)at  man  übcrfct)en,  ha^  mit  bcr  gratia  efficax  bie  freie  2elbftbc= 
ftimninng  bcc^  ilMllen^o  in  einv  ;,nfammenfiiüt.  3e(bftoerftänb(id)  fann  ber 
^l^ibcrftanb  gegen  bie  (^nabe  nur  fo  lange  ein  UMrtlidjcr  mcrben,  alö  eben 
hk  ©iniinllignng  noc^  nid)t  ftatrgefnnben.  ^l'^  bagcgen  biefetbc  in  ^raft 
ber  Utirt'famen  (^^nabe  eingetreten,  fo  fann  frcitid)  ber  ili>ibcrftanb  gegen 
bie  ©nabc  nid)t  mcbr  luirflid)  merben,  fo  gemijl  ber  ^l>ille  nid)t  ,^n  gleidjcr 
Qcit  baöfclbc  uiollen  nnb  nit^t  luoücn  fann;  aber  ebenfo  geiinf?  ift  h\z  btof^c 
^J)^ögtid)fcit,  nid)t  ^n  luoficn,  fortunibrcnb  norbanben,  b.  {).  bcr  ^iimicnc^cnt- 
ff^tng  ift  frei.  'I^ics  brürft  bie  tbomiftifdjc  Jyormcl  anc\  bcr  3Biüe 
fönne  ber  uiirtfamen  (^nabe  UMbcrftcljcn  in  sensu  diriso,  aber  nid}t  in 
sensu  rom,]iosito. 

b.  (Sagt  man  ferner,  bie  tl)omiftiid)e  l^^l)re  leugne  bie  mabre  ^iiff'^'i^ii,^i,yir  j,If?i"o,„i^. 
ber  (^nabc,  ha  ja  obnc  bie  l)in;)ntrctcnbe,  bie  ©nabe  iinrffam  madjcnbc  mui^  btc^  suffl^ 
praemotio  physica  bie  l)ei(famc  ^ii^illcn^bcftinnnung  nid)t  eintreten  fönne, '"^J^a^^i^t  S.*^ 
fo  ermibcrn  bie  Xl)omiften :  bie  gratia  sufficiens  gcuuiljrt  allcrbing^J  h'xt  gan;)C 

nnb  ooKe  SO^öglic^fcit  ber  freien  nnb  beilfamcn  ü>illcn?beftinunnng,  aber 
fclbftocrftiinblid)  ift  bie  blof3C  lUcöglidjfeit  nod)  nidjt  bcr  luirflidjc  ?(ft  fctbft. 
T>a,^u  bcbarf  ber  3Bil(e  allcrbing^,  um  fid)  ^n  biefcm  '^(ft  felbft  ,ui  beftimmcn, 
bcr  praemotio  bnre^  bie  (S^nabc,  aber  biefc  fc^U  bem  ir^illen  nicnmls, 
menn  er  nid^t    burd)  eigne    (Sc^nlb    bcr  (^nabe    ein  .pinbernii^  (opexi  fc^t. 


532  2)ic  eef)rf  bon  bev  ®nnbe.     A.  SBon  bcr  aftnctten  («nobe. 

^Ikim  baliev  bic  gratia  efficax  iiiri)!  cjcgebcii  irirb,  fo  i|'t  bei*  Side  ndein 
|i1)iilb  barnii,  iiibcin  er  frciunllit^  bcr  ^nabc  unberftelit  niib  babiirrf)  )d)iitb 
ift,  baf;  il)ni  bic  ivivffame  (^imbe,  biird)  tucldlje  bcr  l)ciliaiiic  ^(ft  luirflidi 
uiirb,  n!d]t  511  teil  luirb.  ^0  fommt  biv:;  ^el)eii  biird)  büt"  lMd)t  ^^i\ 
ftanbc,  luib  mir  in  5^rnft  be^o  lMd)tc$  ftcl)t  büi>  5(h(^c  irirflid),  nbcr  bn^ 
5lugc  tium  babiird),  bnf^  c^  fid)  fdjliefU,  feine  (Srlend)tuiig  iinb  infolge  biiDon 
bie    5lftuali)'iernng    feiner    ^SelUraft    biird)    bOio    l^id)t    i^er^inbern.      Dens, 

qnaiitum  in  se  est,    pai'atns    est    oninihns    «ratiam    dare 

Sed  Uli  soll  gratia  privantnr,  qni  in  sei])sis  gratiae  impedinieiitnm 
praestant;  sicut  sole  ninndnni  illnniinaiite,  in  cnlpam  impntatnr 
ei,  qui  ocnios  clandit,  si  ex  linc  aliqnod  nialnin  seqnatur,  licet 
videre  non  possit  nisi  Ininine  solis  })i'aeveniatnr.  C.  (4ent. 
1.  :\  c.  1()0. 
15SH-  c.  ^^iH^nn  gcltcub  gcnuid)t  unirbe,    bcr  ^-^iMlIc  hcbiirfc,    ba  er  potentia 

,<{vS"?buirii  fiftira  ift,  feiner  bciuegcnbcn  Urind)c,  nni  ,yiiu  '^Ift  iiber,^ngelien,  fo  ift  ^u 
^pHmT'  iintuunlcn,  bay,  er  allcrbing^^  feiner  f  r  ca  t  iir  l  i  d)  cn  Urfnd)c  bebnrf,  bnj3 
nbcr  nnd)  für  il)n  biiv  allnemcinc  (Mrnnbgefcii  gilt,  nnd)  beni  iebc  Tbiitigfeit 
ober  '^^euiegnni]  einer  icbcn  crfd)nffcncii  llrjadic  oon  bcr  ransa  prima  abt)ängt. 
(^ott  bcuicgt  aber  mic  alle  cansae  secundae,  fo  and)  bcn  ii^illen  feiner 
9^atnr  entfpred)cnb,  bcn  freien  ÜlMllen  alfo  nid)t  ,^u  einem  paffioen 
^^^  eio  e  g  1 10  er  b  e  n  ,  fonbern  ,^nr  freien  Sei  bft  befti  mm  nn  g.  Dens 
movet  qnideni  volnntatem  inimntabiliter  pioptei*  etficaciam  virtntis 
moventis,  qnae  deficere  non  i)otest ;  sed  proptei"  natnram  volnntatis 
motae,  qnae  indifferenter  se  liabet  ad  diversa,  non  indncitnr 
necessitas,  sed  inanet  libertas;  sicnt  etiani  in  omnibns  [novidentia 
divina  infallibiliter  operatnr,  et  tanien  a  ransis  conting'entibns 
proveninnt  f'ffertiis  conting-entei'.  in  (inantnni  Dens  omnia  movet 
proportionabilitei",  nnnmqnodqne  ad  snnm  modnm.  (^Q.  disp.  De 
raalo  q.  6  a.  nnir.  ad  ?*. 
^cJ^nnievo  -■   "^^^*  nciicrc  ^H  n  g  n  ft  i  n  i  a  n  i  0  m  n  ^^  nimmt  and)  eine  'UMrffamfeit  ber 

iHiuiuniitianio.  (^wabc  ah  intrinsero  an  nnb  ftimmt  l)icrin  mit  bem  Xl)omi^>mib^  überein.  'Da- 
gegen meiert  er  ooin  tl)omiftifd)cn  3i)ftem  babnrd)  ab,  baf;  er  ber  gratia 
etficax  nid)t  einen  pl)l)fifd)cn,  fonbern  einen  moralifd)en  (Jinflnt""^  anf  ben 
SlMUen  ^nfdireibt.  'I)ie  (lelcctdtio  moraliter  rirtrix  übt  nad)  ber  jüngeren 
5{ngnftincrfd)nle  einen  fold)cn  moralifd)en  Ci'inflnf^  auf  ben  *il^iUen  aiho,  in= 
bem  fic  il)n  }^\u\\  %\\\m  einlabct  nnb  anloift  nnb  fold)e  ?nft  in  i^in  t)enHn*^ 
ruft,  ba\x  er  ,^uiar  f  r  c  i ,  aber  nnt  n  n  f  c  l)  l  b  a  r  c  r  (^  e lu  i  J3 1)  e  i  t  ben 
§eikHift  fet3t. 

X^iefec^  St)ftem,  ba%  befonbere^  oon  i8  e  r  1 1  ancniebilbet  unirb,  \)([i 
Slnflänge  an  bic  janf  eni  fti  f  d)e  ?el)re  nnb  unrb  oon  bcn  meiftcn  Tl)cologen 
aU  n  n  b a  ( t ha  r  be^eiii)net.  i^gl.  .Np  e  i  n  r  i  d)  (^  n  t  b  c  r  1  c  t  a.  a.  O.  3.  465  f. ; 
Ma^^ella,  1.  c.  disp.  3  a.  (>. 

8.  T'cr  ^jn? Ol  ini'^mnc^.  (J^cgen  ^^anc3  erI)obcn  fid)  fofort  mel)rere 
•^^^rofefforen  bcs^  ^cfnitcnfolleg^^  oon  Salamanca,  nnb  un'il)renb  bicfee  Streitet 
(iefs  Önbmig  ^3?olina  (1588)  fein  53ud)  crfd)einen:  Liberi  arbitrii 
cum  gratiae  donis,  divina  praescieiitia,  Providentia,  praedestinatiime 
et  reprobatione  concordia.  Da^  'ii^erf  nmr  mit  ber  Vlpprobation  be-§ 
C^n-oginqnifttor^>  oon  *:)3ortngal  oerfel)en  nnb  erfreute  fid)  allgemeinen 
33eifalle^. 

^J)?o(ina  lebrtc,  bcr  llnterfd)icb  3nnfd)en  gratia  efficax  nnb  sutficiens 


imiv. 


lo'JO. 
lev  '•JJJolini'? 


§'148.    3)te  öerfcfjiebenen  theologischen  ©tiftcine  über  bie  5Bir![Qmfeit  ber  ®nabe.      533 

^änge  bnnon  ab,  ob  b  c  r  f  r  c  i  c  5B  i  U  e  mi  t  tt»  i  r  f  c  ober  niäjt.  illMrft 
ber  freie  5Bi((c  nid)t  mit,  fo  bleibt  bie  ©itabe  mere  sufficiefis,  unrft  er 
mit,  jo  uiirb  fie  effirax.  ^ie  nnnilidjc  (^hiabe  ift  alfo  c  ii  t  i  t  a  t  i  n  , 
innert id)  luib  mcfenttirt)  sutficiens  iinb  etficax;  ber  Unterj'rfjicb 
gmifd^en  beiben  ift  nlfo  nid)t  i  n  n  e  r  I  i  d)  inib  m  c  f  c  n  1 1  i  d)  mic  im  3:()omi^mu^, 
fonbern  ä  n  (5  e  r  1  i  d) ,  ab  extrmsero. 

"Dabei  leugnet   ^Dblina  bnrd)an^5  nid)t   bie  allfeitigc  S^otmenbigfcit  ber    ^^^'^'^i- 
(^nabe.    ^Hnd)  nod)  il)m  üerbanft  ber  ll^^cnfd)  ber  ©nabe  allc§,  iiHi^^  er  .v>eil=  fdt  'in  %la&' 
famce>  luirft.  iHllcin  er  l)ält  bie  praeniotio  pliysica  ber  X^omiftcu  für  unncrträg^  Täinrcu\ifin-^' 
tid)  mit  ber  ^reit)cit  bcv  !iCnücn!r>.     (Sbeniomcnii^  leugnet  er  bie  iilUrtfamfcit  ber  trinseco  noco 
(S^nabc  ab  intriuseco  übcrl)aupt.     ^öirffam  ab  iutrinseco    ift    bk  ©nabc      '■'^"'^'""• 
aber  nur  in  actu  primo,    uüil)renb    fie  in    actu  secnndo    nur   bnrd)    bie 
^^nftimmnug  be-^  iCMÜen^o  mirffam  ift.    'ilHi()rcub  bal)er  bie  ^l)omiftcn  fagen, 
ber  ^li^illc  unrfe    mit  ber  (^Mmbc    mit,  mcil    fie    ett'icax    ift,    bel)aupten    bie 
'JJ?olinifteu    gcrabc  umgctcbrt,    bie  ÖMmbc    fei  etficax,    meil    ber  *ii>i(te  mit- 
mirft.      Über    bie    effieaeia    rirtutis    unb    efficaria    connexionis    ügl. 
Pabnierij  De  ^ratia  divina  actnali.  Thes.  55. 

Tie  U  uf  e  I)  l  ba  rf  cit    ber    (^Juabenmirtfamfeit    m.  272.    279)   aber  ^.    ^^-"Lt,  .. 
füt)rte  'JJiolina    auf  bie    seientia  media  ^nrürf.     (^nHt  luiffc  üon  (imigfeit,  rdt^rrVinabcn» 
n)eld)e  Wnnbc    efticax  fei,    meil    er  miffe,    mit   meld)er  %mbt    ein  ^J'^Jenfd)  ^''[.'[.'"j;"-;^^^^^ 
mitmirtc    unb    fid)  befebrc.     Tafl  aber    (^^ott    bcm    einen   iDicnfdjen  ^nabe      nudia. 
iierleil)t,  bereu  ^l^irffamfeit  er  uorauc^fiebt,   uüil)reub    er  einem    nuberen  nur 
gratia    mei-e    snfticiens    id)cuft,    ift    ein    (55el)eimnic^    ber    nuerfor|d)tid)en 
i)?atfd)lüffe  (^otte^:^. 

^wx;^  l)at  l)ta,s,^ella  (Disp.  o  a.  7i  ba^o  moliniftifdie  2i)ftem  alfo 
formuliert:  Efticacia  gratiae  collocanda  videtnr  in  libera  volun- 
tatis  (leterminatione  ad  consensnm,  per  scientiani  media ni  infnlli- 
biliter  prnevisa,  atque  gratuito  ac  benevolo  decreto,  formaliter 
aiit  virtnalitcr,  a  Deo  praedetinita.  Qnaerenti  ergo:  cur  si  talis 
gratia  conferatiir,  ex.  gr.  Petro,  obtentura  est  conversionem,  seil 
futnra  est  efficax  efticacia  connexionis?  respondetur:  qnia  Petrus, 
illa  gratia  accepta,  licet  possit  dissentire,  de  facto  tamen  libere 
ei  consentiet.  Cur  infallibile  est,  Petruni  illi  gratiae  consensuruni 
esse,  si  ei  conferatnr?  respondetur:  (^uia  Dens  per  scientiani 
mediain  id  infallibiliter  praevidit.  Cur  Dens  confert  Petro  eam 
praecise  gratiam,  cui  praevidet  eiiin  ('oiiseiisurum?  respondetur,  id  ad 
occultum  ac  misericors  Dei  iudicium  pertinere. 

4.  W\i  bem  'DO^oliui^oiun?  na()e  oenraubt,  ia  nur  eine  iD^obifitation  ^  i^''3. 
be^felben  ift  ber  n^  ongrui  £imu^^.  illViei  nad)  biefcm  3i)ftein  bie  (^nabc  ~*'' S'"''^' 
mirffam  mad)t,  ift  nidit  bie  praemotio  physica,  ionbern  bk  Ä^ongrueu;, 
ber  @nabe,  b.  l).  ber  Umftaub,  ban  (^ott  eine  ber  inneren  il^erfaffung 
unb  ben  ii  u  |1  e  r  c  n  11  m  ft  ii  n  b  e  n  cineö  ly^eufdicn  entfpredienbe  @nabe 
mitteilt,  oon  mcldier  er  traft  ber  scientia  media  mcif^,  hay^  ber  ^JO^enfd) 
\\)x  unfeblbar  ,^uftiinmen  merbc.  3  n  a  r  e  5 ,  ber  §anptoertrctcr  be^^  km- 
grui^Jmn^  erfliirt  bic^o  folgenbermanen:  Addendum  igitur  est,  omni- 
modam  efticaciam  huius  (i.  e.  congruae;  vocationis  in  hoc  con- 
sistere,  quod  Dens  intinita  sua  sapientia  praevidens  quid  uiia- 
quaeque  causa  seu  voluntas  in  omni  eventu  et  occasione  operatura 
Sit,  si  in  ea  constituatur,  etiam  cognoscit,  quando  et  cui  vocationi 
sit  unaquaeque  voluntas   assensum  piaebitura,   si  ei  detur.     Unde 


534  3>ie  ?cf)re  öon  bcr  ©nobe.     A.  5l^on  bcr  aftueften  (^imbf. 

quando  vult  hoiiiiiieiii  coiivertere,  vnlt  etiaiii  illiim  vocare  illo 
tempore  ei  modo,  quo  novit  illiim  consensunim :  et  talis  vocatio 
appellatur  effica:/\  qiiia  licet  ex  se  non  habeat  infallibilem  effec- 
tiim,  tarnen,  ut  subest  tali  scientiae  divinae,  infallibiliter  est  illum 
liabitura.     De  aux.  1.  8  c.  14  n.  9. 

con  -luit'is  in-  ^^^'  5lüiigniiftcu    untcrid)cibcn    bcnigcnuij^  eine    congruitas  interna, 

ionK/\'tnb%x-U)eld)e  in    bcr  ";Knßeiiie(fenl)cit    bcr  (s^nabc    ;>nin    ^nncrn    bc^o    ^egnabtgtcn, 

^'Vanifoit  ^r^'^^^  eine  conpruitas  e.rterua,  mcldjc  in  bcr  ^(n9ciiiciKnt)cit  bcr  (^nnbe  ;^u 

(^iiiabr.       bcn  nuf^ercn  Uniftaiibcn  beftcl)t.     T^n  eö   aber    pure  (^nabc   ift,    luenn  Wott 

l"old)C  fongrncntc  (^huibc  gibt,  ]"o  ift  flar,  baf3  and)  nad)  bicfcm  2l)ftein  bcr 

■D^cnfd)    fein  .si)ei(    im  letUen  %x\\\\^    nidjt  feinem    eigenen  ^Bollen,  fonbern 

bcr  C^^nnbe  ,^n  bnntcn  t)at,    nnb  ban    bie  (i'fficacität    bcrfclbcn  im  gbtttid)en 

'^imicii    il)re    erfte    nnb  im    menjd)lid)cii    nur    il)rc    fetiinbare    Urfadjc   l)at. 

T^abnrd),    teuren    bie  .S^ongrniftcii,    iiicrbc    bcr    Öel)rc    bcr    ^'ird)c    nnb    ht§> 

1)1.  ^^(iignftin  non  ber  ^^iMrtjnmfeit  bcr  (^Muibc  imUfommcn  genügt,  mie  bcnn 

nnd)  ^Hiigiiftinn^^    bicfc    tongruiftiidic    Vlnidmnnng   metirfad)  nns^iprcdie.     @o 

5.  '^l  uiciin  er  ,^nr  3telle  :  .Alulti  vocati,  i)auri  electi  bemcrft :  Uli  enim 

electi.    qui    roNi/rHOffcr   vocati:    illi    aufem,   qui    non    congruebant 

neqne    contemperabantni-     vocationi.    non    electi,    quia    non    secuti, 

quanivis  vocati Etiamsi  mnltos  vocet,  eornni  tarnen  mise- 

retnr,    qnos    ita  i'orat,    (jHomnclo    eis  rocari    aptnw    est,    ut  sequan- 

tur  ....  Colins  miseretur,  sie  eiim  vocat,  qHowor/o  seit  ei  eongruere 

ut  roeantew   Jto)}   respuut. 

^     ^'^f-     ^  i.)}k  ben  1)1.  ^Hngiiftiniic\  [0  citicrcn  bie  .Siongruiftcn  mit  bcn  iD^oliniften 

biJ\il/ ^J;itn'''u' lind)  bcn  1)1.  X  l)  0  m  a  c^  fiiv  il)re  ^^(n|td)t.     J^n  ber  Xl)nt  id)reibt  bcr  l)eiligc 

^'^umKn'hT"' ^^'^^       giin,^^  nn.^mcibeutig  :     \^)catio,  qna  trahitnr  praedestinatus,  nihil 

>{iviiir.       alind    est,    quam    qnidaiii    mentis    instinctns,    et    haec  vocatio    in 

praedestinatis    est    effira.T.    (/uiu    huiusmodi    rorationi    assentiunt. 

Lect.    in    Ep.    ad    Rom.    c.    S.      (Jin    fo    nn,^iucibcutigeci    ^^^^^O^^i-    ^cö 

1)1.  ülumniö  für  hh  gratia   ah  ivtriiiseco  efticax  Inffe  fid)  nid^t  nnfül)ren. 

'4.^gl.  Mazzella,  1.  c.  art.  \). 

Smblid)  berufen  fid)  bie  Aiongniiftcn  bnraiif,  bafs  bcr  53cgriff  bcr 
praemotio  physica  in  bcn  '-Initcrn  nnb  fird)lid)cn  ?cl)rcntfd)cibnngen 
nid)t  uorfommt,  fonbern,  namentlid)  und)  ooin  Xribentinnm  ^^(nöbrücfc,  mic 
vocare,  exritare,  adinrare,  illuwinare,  iifspirare  geunif)lt  Unirbcn,  meiere 
mel)r  bem  fongrniftifdicn   Sliftcmc  günftig  finb. 

'ilVnn  bcr  l1(oliniemiiv  in  bcr  J^orm  bcc^  Mongrnic^iniho  and)  mein*  hk 

(^nabc  betont,  fo  ift  bod)  aiid)  in  bicfcm  ©l)ftcm    bie    0>)nabc  efficax,    mcil 

ber  Wük  mitmirft.     llnfeblbar  uiirffam  aber  ift  b\c  (Mnabc,  mcil  Cs^ott  bnrd) 

bie  scientia  media  crfcnnt,  bay^  bcr  il\'enfd)  mit   bcr  it)m  ^n   oerleibenben 

gratia  congrua  frei  mitmirfcn  mcrbe. 

Tav^Tilurvc  ^'  ^'^-^    fl)nf  r  cti  ft  i  f  d)c    ®t)ftem    fnd)t    bie    ^ontroücrfc    5Uitfd)cn 

tiftlüDc  siiitoiii.  X()omi§mnv  nnb  'Iltolinic^mn^^^  ,yi  bcfeitigen,  inbem  c^^  für  bie  fd)U)ierigen 

'-ll^crfc  mit  bem  !Xl)omi!3mnc>  eine  ab  intrinseco  unrffame  ®nabc  annimmt, 

uuibrenb  e^^  für  bie  lcid)tcren    ^Hfte    mit  'J3?oUna    eine    ab    extrinseco 

unrffame    Oonabc    für    genügenb    crfliirt.      I'en    Sl)nfreti^^mng    ucrteibigtcn 

^Tonrncll),  "ij^ctainn^v   Xboinaffin,    "i^iori^^)  5np^onc>  non  öignori  nnb  anbcrc. 

4>icfe^o  ®i)ftem    befcitigt    aber    nid)t    bie  3d)Uncrigfciten,  fonbern  ner- 

einigt  oielmcbr  bie  bc^o  Xbomivnub:^  mit  bcnen  be^o  ^I^iolini^-mn^^  ha  c«  für 


§  149.     ^te  ©rotuität  bcr  ®nobe.  535 

bie  fc^unerigen  ©eileafte  bie  2öi((en^freit)cit,  für  bk  (eid}teren  bte  Unfct)(== 
bnrfeit  ber  gratia  efficax  bitrdt)  btc  srientia  media  -^u  erflciren  \)at. 

6.  il>on  ben   genannten    @t)ftcnien    fonnnen    nor    attcnt    ber  !Jf)onii§mn^    nnb    bcr  1097. 
2)?oltni§mu^  in  3Betrod)t.     ßtüifc^en  ben  ?tnf)ängern  Selber  ©i)fteinc  nmrben  t)eftige  Son*  -^"^  xSS"^^ 
troöerfen  gefüijrt.     ^ux  .Klärung  ber  ^roge  nnirbc  üon  .^leinen^  VIII.  bie  Congregatio  inpmiften  ittib 
de  auxiliis  dtvincip  gratiae  eingefet3t,  ^n  ber  bie  berü{)niteften  Ideologen  ber  banmligen     ^Ololintftcu. 
3eit    bernfen  unirben.     ?^Qft  3ef)n    ,^abre  long    (]ö98— 16(>7)    tonrben    bie    eingef)enbften 
Unterjnd^nngen  ongefteüt,  bie  baniit  enbigten,  baR  ^anl  V.  tieiben  "^TeKen  bie  S^erteibigung 

if)rer  2:{)eorie  h\§  gnr  (Sntfd)eibiing  be^>  apoftotifc^en  iÄtnf)(e-5  freigab.  2(qnar>iüa,  (General 
ber  ©efellfdjaft  i^efu,  einpfafil  feinen  Bö^mn,  ben  9D?olini!onin§'^ongrni^nui'5  in  i()ren 
(Sd^nten  p  (eieren. 

9}iit  ber  (^ntfc^eibnng  '^Ponl^^  \.  wax  ber  (Streit  nid)t  beigelegt.  @r  entflammte 
öielmebr  nod)  bänfig,  befonber§  in  Tyranfrcid),  3?elgicn  nnb  Spanien,  me^t)alb  bie 
^äpftc  nod)  mebrmalg  im  ©inne  ^an(§  V.  entfdjicben  unb  bie  gegenfeitige  33erböd)tigung 
nnb  5?erfet3ernng  perboten. 

3?iel  mnrbe  and)  Hon  ieber  barnm  geftritten,  meld)er  9(nrid)t  ber  \)\.  1):}  oma§ 
get)nlbigt  habe.  3)iefer  ©treit  mnrbe  neuerbingg  gmifc^en  P.  2)nmmermntt)  O.  T. 
unb  P.  ^rin^  S.  J.  geführt.  Sarb.  ^of.  "Pecci  meint,  nnb  mot)(  mit  Me(i)i,  ber  eng» 
(ifd^c  Ccbrcr  ^abe  bie  Streitfrage  in  bem  Sinne  ber  fpäteren  .^ontrouerfe  nidjt  bcrüf)vt. 
2tbn(id)e^  gilt  öom  ()(.  ^>l  n  giift  inn^.  i^gl.  .t)einrid)-(^Uitber(ct  a.  a.  O.  <S.  451  ff.; 
Mazzella.\.  c.  art.  0. 

7.  Si^    in  bie    testen  :^alirc    t)crab    luiirbcu    bie  beibcn  .v>aiiptil)|tcine  ^^^.  Jf^^^^^yy,,,, 
gmn    (S^egenftanb    eiiigetienber    .^ritif    gemad)t,    ,v    ^^.    i^on    .^  l  c  11 1  g  e  n  ,  ^  bcv^neutw-n 
®d)ccben,  (^ut  beriet,  (^  die  II  11.  a.     Ter  3tanbpitnft  ber  beutigen     ^^^^'^^^i^'^- 
Tlieologie  ift  ber,  baj^  feinec^  ber  bciben  ^i)fteme  eiimniiibfrei  ift. 

^^(nm.  htt>  .s^eraiic^g.     ^-llMe  oben  (n.  1^89-    fdioii  crunibnt  iniirbe,  „  ,.  '-X^''- ,, 
|d)n)anftc    ber  ^Hn'faiic^'    ;>uitfd)cu    ^boiiuc^iiiibö    nnb    lUolinic^ninCv    ot)ne   ,^n       rnffoic- 
einem    ^kfnltatc    fomnien    ,^u    tonnen,     ^^(ni  meiften    biirfte    and)    ^ter    ber 
fd)arffinnige  5^ad)folger    §cinrid)^o,   ^rölot    (s^  n  t  b  c  r  l  e  t ,    bie    ^Hnfid)t  be^^ 
33erfaffer^^    getroffen    baben,    mcnn    er    oon    ben    innerbalb    ber    fird)lid)en 
Ortbobo^-ic  tion    ben  Xbeologen    geniaditen  '-lH'rfnd)en,    bnc<  ^^nfammenunrfen 
t)on  O^nobe  nnb  ^n-eibeit  bcgreiflid)  ;,u  inadicn,  fdircibt:     ,/i}ir  baben  feinen 
bcrjelben  aho  allfeitig  nnb  cnbgiltig  bcfrlebigcnb  erfliircn  tonnen;  luir  fpredien 
tt)ncn  aber  bie  53ebentnng  uon  mebr  ober  U'eniger  annebnibaren  t^eologifd)en 
(grflärnngen  nid)t  ab.     ^JJ^it  probabcicn  'J3?einnngen  muffen  mir  nnc>  ja  uicl 
fad)  begnügen,  mcnn  ec^  gilt,  bie  (siIanben^5jiitH\  incU^ejonberc  bie  C^H'tjeiinniffc 
bcr  mcnfd)(id)en  Sßernnnft    3ngänglid)er  ,^,n    niad)en."     51.  a.  D.  ^.  475  f. 

IJl.  5^^^  ^vrttttttät  tutb  ^u^tciUntDi  ^cr  (Oimtur* 

g  140.     :ric  (^ratuttät  bcr  Wuabc. 

58g(.  .t)einrid) -(Sintbevlet,   Togmatifd)e    Ideologie    VJII   §  417   ff.;    Mazzelfri,  B^ 
gratia  Christi.   Disp.  4  a.    1. 

Qnmicfern  uon  bem  ^^crbienfte  einec>  rsk|d)öpfcc>  C^^ott  gegenüber  bie 
9fiebe  fein  tann,  fomie  über  ben  ^^kgriff  nnb  bie  ^ebingnngen  be«  meritnm 
de  condigno  nnb  de  congruo  loirb  unten  in  bcr  Cet)rc  uom  ^^erbienft  bk 
"ökhc  fein.  .v>ier  aber  mirb  nur  bie  3vage  be()anbelt,  inwiefern  bie 
(^3  n  a  b  e    ü  e  r  b  i  e  n  t    ui  e  r  b  e  n    f  a  n  n. 

I.  T)  er  9}U  u  f  d)  !  a  n  n  b  u  r  d)  b  t  0  ji  n  a  t  ü  r  li  d)  e  ilU  r  t  e  bie,.  ^.,  |!^_1^-  .  , 
(^  n a b  e  tu  gar  t  e  i  n  e m  ^  i  n  n  e  ü  e r  b  i  e  n  e  n  ,  m  c  b  e r  de  condigno  töuncn bio i^hmbc 
nod)  de  congruo,  '        ■"*^  ^'^^■^*^"'""- 

tiefer  Sati  ift  de  ßde  nnb  mirb  bcmiefen 

1.  a  n  ö    ber    b  e  i  l  i  q  e  n    ^  d)  r  i  f  t.     ?s^n   ?({ ö  m  c  r  b  r  i  e  f    meift    bcr  ,2:^:'^  ^^^^^  ^}( 


fic  .'«livcfic; 


536  3)ic  ?ef)re  tion  bcr  (S^nnbc.     A.  5Bon  bcr  aftuedcn  Ö^nobe. 

^^(poftel  einget)cub  und),  bn)!  bic  (Miiabc  iiid)t  ncrbicnt  mcvben  faiiii,  fonbern 
ein  freie?  Ö^c[d)ciif  ber  erbarmeiibeii  ?iebc  C^ottc^o  ift.  Igitiir  iioii  volen- 
tis,  iie(iiie  ciirreiitis,  sed  miserentis  est  Dei.  Bmn.  9,  16.  %\  ber 
53e9riff  ber  ©itabc  iinb  ber  '^^egriff  bcc^  ißerbieiiftce^  ftel)en  im  'UMberipnid) 
mit  eiminber.  Si  autem  gratia,  iam  iion  ex  operibiis,  alioqiiiii 
gratia  iani  noii  est  gratia.  Rom.  II,  0.  ^^gl.  and)  1  Cor.  4,  7; 
^i^/i.  2,  8  sq.;  2   Tiyn.  1,  9; 

bie  ivnbition ;  2.  ii  u !?   b  c  11   1)  I.    ^^  (i  t  e  r  H ,   lucldjc    uufcre   2^1)eie   gegen   bic    ^^3  e  l  n  = 

g inner  nnb  2  emipclag  inner  lcl)ren.  Ter  1)1.  ^Hngnftinnc^  |d)reibt: 
Gratia  praecessit  nieritum  tuuni:  non  gratia  ex  nierito,  sed  meritum 
ex  gratia.  Nam  si  gratiam  ex  merito  eniisti,  non  gratis  acce- 
pisti  ....  Oninia  nierita  praecedis,  nt  dona  tna  conseqnantnr 
merita  niea.  Prorsns  gratis  das,  gratis  salvas,  {\\\\  nihil  invenis, 
nnde  salves.  Sernio  1H9  n.  2.  :I^gl.  aiibcre  '^Mitcrftcllen  Ma^^eUa  1.  c. 
pag.  5.35  sq(i. ; 

H,  n  n  !o  b  e  n  1'  e  l)  r  a  n  c*  f  p  r  ii  d)  e  n  b  e  r  Si  i  r  d)  e  gegen  bic  '|3c(aginner 
nnb  eemipelngianer.  Tat^  ?(raniicannm  IL  erfiört:  8i  qnis  ad 
invocationeni  linnianani  gratiam  Dei  dielt  pitsse  conferri,  non  anteni 
ipsam  gratiam  fncere,  nt  invocetnr  a  nobis,  contradicit  Isaiae 
propht^tae  vel  Apostolo  ideni  dicenti :  Inventns  snm  a  non  qnaeren- 
tibns  nie,  palam  apparni  bis,  qni  nie  non  interrogabant.  Can.  3. 
Debetnr  nierces  bonis  operibns,  si  fiant:  sed  gratia,  qnae  non 
debetnr,  praeeedit,  nt  fiant.  Can.  18.  Dn^o  Äon,^il  ii  o  n  Xricnt 
aber  lel)rt,  ipsins  instificationis  exordinm  in  adnltis  a  Dei  per  Christnm 
Jesnni  praeveniente  gratia  snniendnin  esse,  h.  e.  ab  eins  vocatione, 
qua  )iidlis  eorion  e.ristenfihns  nwritis  vocantnr.  8ess.  6  de  instif. 
cap.  5.  9^ad)  bcm  ^oii;^il  non  Orange  fann  bcr  '.D^enjd)  Dl)nc  aftneUen 
5^eiftanb  (^ottc^>  nidit  einmal  bie  (^nabe  auf  (VJott  iuo()lgefä(lige  ^^L^cife 
erflel)en ; 

ratioiies  tiioo-  4.  aiiö   folgcnbeii  ratlo)ies  theologirae,  bereu  bcr  1)1.  X()oma^ 

(I.  2  q.   114  a.  5)  brei  anfül)rt. 

a.  Gratia  e.rcedit  proportionem  iiaturae,  b.  l).  ,^unid)en  einem 
blof^  natiirlid)  guten  ^^ikn-fc  nnb  einer  übernatiu1id)en  (^hiabc  beftel)t  i*d)led)t= 
l)in  feine  'l?  r  o  p  o  r  t  i  o  n  a  (i  t  ii  t.  (Sinem  natürlid)en  ^ilnnle  fann  alö  ^o^n 
nnr  ein  natürlid)e^^,  nid)t  ein  übcrnatiirlid)cc^  C^)nt  gebnl)ren. 

b.  In  statti  perrafi  habet  homo  impedinieiitam  pronierendi 
gratiam.  ^m  Staube  ber  Ungnabe  ift  ber  Wenfd)  nid)t  ber  (^nabe, 
fonbern  ber  5?crmerfnng  iiuirbig.  I^iefec^  5(rgnment  gilt  alfo  and)  für  bic 
anf  bie  ^)led)tfertignn9  uorbcreitenbcn  T'^naben. 

c.  Principium  meriti  lion  potest  rädere  sah  merito.  I^a  h'xz 
^nabe  felbft  'ixvt-'  '^^rincip  beiliamer  nnb  Derbienftlid)er  ?lfte  ift,  fo  fann  fic 
nid)t  felbft  bie  'ii>irfnng  bicfer  5lfte  fein.  'Da()er  fann  man  and)  nid)t 
fagen,  ha^  ber  'J]tenfd)  bnrd)  h\z  Äkrfe,  bie  er  mit  ber  gnüorfommenbcn 
O^nabe  mirft,  mit  rücfmirfcnber  Äraft  biefe  ^iiüorfommenbcn  ©nabe  felbft 
nerbienen  fönne.  Postqnani  antem  iam  aliqnis  habet  gratiam,  non 
potest  gratia  iam  habita  snb  merito  cadere,  qnia  merces*  est 
terminns  operis;  gratia  vero  est  principinm  cninslibet  buni  operis 
in  nobis  .  .  .  .  8i  vero  alind  donnm  gratnitnm  aliqnis  mereatnr 
virtute  gratiae  praecedentis,  iam  non  erit  prima.  S.  Th.  1.  2  q. 
114  a.  5  c. 


lojiicac.     Ici-   ^  1       9 
1)1.  H)Oiua 


fertiöungi  Ojna' 

bcn   ucrbicncn 

fann. 


§  149.     2)ie  ©rotuität  ber  (Bnnbe.  537 

@cf)olion.  1.  3)arQU§,  ba^  bie  b(o6  notürltd^  guten  Söerfe  fein  übernatüi1td)c§  ^^  '•'Oi- 
5Berbienft  begrünben,  folgt  tetne^megg,  hat^  fte  in  jcbev  ^e^ieljung  gleidjgültig  unb  "u^==  iu-^^Ju?en  S?e"re' 
fo^  finb.  2)enn  foinie  burdi  lehQ§  böfe  'iBcrf  Strafe  Derbient  itnvb,  üerbienen  notürlirf) 
gute  3Bcrfe,  trenigfteui'  de  congruo  natnxWdjcn  Vot)n.  !ög(.  S.  Tb.  1.  2  q.  21 
a.  4.  3Iurf)  tonnen  fte  incUetd)t  -t)  i  n  be  rniff  e  bcr  (S^nnbo  entfernen  unb  baburd) 
für  bie  (^natQ  euipfiiug(id)er  uiadjen;  nur  barf  bie  Q^nabc  unb  ibre  i^erleibung  non  ber 
natürlichen  '^^ejc^affenheit  unb  bcn  natürlid)en  $S?orfcu  be^5  9)?enfd}en  in  feiner  Seife 
abböngig  gebad)t  werben.  (S^ott  erbarmt  fid),  meffen  er  fid)  erbaruieu  mill.  3^^gl. 
|)einric^*(5j"ntberlet  a.  a.  C.  §  420. 

©d)oliou.  2.    Tn'  bei  ben  S5ätern  unb  (Sd)olaftifern  fo  oft  norfouniienbe  Ba\y.      ^.  }''^.^- 
Facienti.  quod  in  se  est,  Dens  non  deuei>-at  uTatiani,  idjließt  bie  (Mnabe  (^^otte^  nid)t  i,fse'est',  Dens 
auß,  fonbern    ein  unb    brücft  bie    einfadje  iSatirf)eit    au^o,  bafj    ber  tDh'ufd),  ber    mit  ber   non  denegat 
@nabe  tbut,   \va§  er    nermag,    3um  .^eif  getaugt.     i^Jöl)ere^  hierüber    bei  ber  5(u^tei(ung      ji:ratiam. 
bcr  (Mnabe. 

IL  |)icr  bel)anbcln  bie   Xl)cologcu   bie  gragc,   ob   unb   iini^  icf  cm  ^j,  ^J^^^l^^,,,^^ 
ber     y[)l  c  u  f  dl    auf    (^  r  ii  u  b    bcr    bcr    ^  c  di  t  f  c  r  t  i  q  ii  n  q    t)  o  r  a  u  ^  ^  'i'pv  bei-  nm 
g c I)  e n b c  11  (Knaben  m  c  i  t  c r  c ,  auf  bie   ^H  c  li) t  f  c r  t  i  g u u (^  b i cHi  o it  t c  ^ 
r  c  u  b  c    C^^  u  a  b  c  11    u  ii  b    bie     0?  c  d)  t  f  e  r  t  i  c]  ii  ii  g     f  e  l  b  ft    ü  c  r  b  i  e  ii  c  u 
i  a  u  u. 

^a  bae  cigcutlid)c  'i^crbicuft,  ineritiini  c/e  condiyno,  \>t\\  (S^nabeu 
ftaub  ooraii^fet^t,  fo  faun  nou  eiuer  3?crbicuftlid)fcit  bcr  opera  salutaria 
iu  biefeiu  eugercu  uub  ftrcugeu  2iuu  uid)t  bie  bliebe  fein.  Ob  bagegcu 
t)ier  eiu  merituni  de  rovgriio  bcbniiptct  lucrbcu  Vd\mt,  mirb  iiou  nicleu 
X^eotogeu,  5.  ^.  t^ctruo  Vombarbiic^  '^^ouaocutura,  '?Ubcrtibo  'JJhigmic^, 
^uare^  bcjai)t,  mm  aubercu,  ,v  5^.  (^)otti  \\\\^  überbauet  bcit  jpäteru 
Ü^oniifteu  oeriieim. 

'^^ou  bcr  beinheiibeu  'JJ^ciiiuiiq  ift  ,^11  bemcrfcu:  ,..''^^,i.. 

1.  (^ic  i|t   |pcci|iid)    ncridiicbcu    uoiu    |cmipelaginiii]d)cu    ^swtuni,  ber  nmn bei- bejahen 
eiue  fougrueutc  33crbicuft(id)fcit  blof^  u  a  t  ü  r  ( i  di    gute  r  '^Berfe  bebauptetc.  ^g^J'^r-bjc 

2.  (Bie  ncrftöfU  uid)t  gegen  baei  Ivibcntiuuni,    uieldicc>  nom   merituni  'll'^'^''l,^lXni 
de  coiidigno  t»erftaiibeu  incrbcu  faiiii. 

3.  ferner  ift  iiio()l  ,^u  beaditeii,  irie  jeuc  !It)cologcu  ibve  iHkiuuug 
miber  beftimiueu.  t'C'cnn,  fo  fageu  fie,  ber  ^üuber  eiue  ibm  Dcrliebcuc 
@nabc  treu  beuul^t,  fo  ncrbicut  er  de  conj>ruo  bie  uiid)ftfolgcube  fuffi^ 
cicute  (Mnabc  iu  bcr  :licibe  bcr  ,^ur  l^uftifitatioii  bie^pouicrcitbeu  (S^nabcn. 
T'ie  9f?editfcrtiguug  fclbft  lucrbc  nur  burd)  bie  oollfoinmcuc  l^icbc,  bc,^icl)iiugc>'- 
lueifc  bie  Ä'outritioii  nerbicut. 

'J(un  ftedeu  aud)  bie  ^,?{ubäugcr  ber  iiegntincu  IVeiuuiig  burd)auö  mfi)i 
in  ^Ibrebe,  baj3  e^^  im  böd)fteu  C^H-ab  fougruent  ift,  My,  beut,  ber  eine  (^uabc 
benu^t,  bie  uäd)ftfoIgcube  gcfdienft  lucrbc:  allein  fie  rooüen  bierfür  ba^^ 
5Bort  meritiim  nid)t  gebraiid}t  miffen  nicgcii  bc^o  2tanbe6  bcr  Ungnabe, 
it)äl)rcnb  bie  anbercu  bierin  fein  >>iubcruic^  crbtidcu,  bae^  'Bort  3?erbien[t  im 
©inne  be^  meritum  de  congTUo  uub  atfo  im  lüciteren  ©inu  ,^u  gebrauchen, 
lüie  fotd)e6  and)  non  bcn  33ätern  unb  im  geu)ö()ulic^en  (Eprad)gebraud)  fct)r 
oft  gcic^tei)t.  ^abin  gebort  5.  33.  ber  bäufig  oorfommeube  ^üi^brncf,  ba^ 
burd)  S3u§e  \>\t  3üubcnoergebnug  oerbieut  merbe.  .S^')ieruad)  brcl)t  fid)  ber 
Streit  ni(^t  fomo^l  um  bie  @  a  c()  c ,  ats^  um  h<\^^  '$0  0  r  t.  Um  ^JJ^ij^Dcrftänb- 
niffe,  ^ninat  bcn  ^^rotcftantcu  gegenüber,  ,^u  t)crmeibeu,  ift  cc^  oicUcid)t 
ratfam,  fid)  bicr  be^5  '^(u^^brndeö  i^  e  r  b  i  c  n  ft  ,;n  entbalten  unb  mit 
bem  !i:ribentinuin  nur  dou  33orbcrcitnug,  dispositiones,  auf  hk  iTiec^tfertignug 
5U  rebeu. 

III.  4^cr  (J^ercc^tfertigte  nerbieut    burd)  übernatürlid)    gute  Berte  de  .j^,,,^\^'^l,  ^,^ 

(yevcd^tcu, 


538  2)ic  Öef)rc  non  ber  (l^nnbc.     A.  5>on  ber  nftiicUftt  ©nobc. 

condigiio  '-l^  Cime  finnig  ber  l)ei(igmad)cnbcii  (^huibc,  gratia  se€unda,  imb 
bic  cminc  ^clit^fcit.     Tarübcr  ficljc  iintcii  bic  l'cl)rc  uom  ^^crbienftc. 

§  150.     Tk  %n^tciUm(^  ber  (V^nabc. 

l^^i.  .t)c  i  iii  i  d)- Wut  beriet,  i5)ogmttti|cf)e  Xbeologie  VII]  §  424— i2H;  Mdzzella, 
l>e  üTittia  Cliristi.  Disp.  4  a.  3  sq«!. 

xie  (Cabe  ein  1.  (^ott  f  d)  II  l  b  c  t    iiiciitaiib    fciiic  (Miuibc ;    inclmcl)r  t)aben    alle,    bic 

Äicrf  ber  ^^arnt=  (^cjüiibic^t  Ijabcii,  ^tvnfc  ucrbiciit  i  /iJ/y//.  2,  :-5).  @y  föiuitc  n()o  iiicnianb 
Der^tgfrtt.  ^^^^^  ^^^.  U  u  i^  c  v  c  d)  t  i  g  f  c  i  t  nnfUigcii,  meint  er  Dielen,  ja  allen  gar  feine 
C^nabe  fd)enftc.  Qnis  stabil  contra  indicinm  tnnni  ?  ....  ant  qnis 
tibi  inipntabit,  si  perierint  natiniips,  qnas  tn  fecisti?  Saj).  12,  12; 
ngl.  Rom.  0,  12  sqq.  '-ll^enn  (^ott  (^^nabcii  nerlcilit,  fo  ift  c^  ein  '-IBcrf 
feiner  5^  a  r  m  li  e  r  ,^  i  g  t  e  i  t :  miserevtis  est   Dei.     Rom.  9,  1 6. 

Cb  nnb  iniinciiHMt  ber  bar  in  fi  er;^i  gc  (^n^tt  bor  fünbigcn  yJicnid)l}eit 
C^naben  nnc^teilt,  fönnen  irir,  ba  co  Icbiglid)  innn  freien  '^IMllcn  (^otte<o 
nbbiingt,  mir  aiio  bor  gbttlidicn  'Cffcnbariing  crfcnncn.  'il^cldie  (s^iabcn- 
btonoinie  (V)ott  tl)atfädilid)  aiifgcftcllt  l)at,  mirb  in  ben  folgcnben  brei  Üljefen 
unterfnd)t. 
rnt  IScfitcn  'Il)cfi^o     1.      ^H 1 1  c  n    (^ered)ten    luirb    jeber;,eit    ,^nr    ©r^ 

unrb  jur  ^>^r     füll  IUI  g    ber    ('•n'botc     iirqente    praerepto)    a  ratio    rere    sufiiriens 

«Nirü-tjee^    frnitia  g  C  g  C  b  C  n. 

7/b"n*'"'ri?5  ^'^^^^    ^^^'^     'f^     ^^^    1^^^     ^^^^^^     ^^^     '^^  n  i^  1"  m  lU  0  r  e  n     nnb 

luirb  gelTljvt      ^y  a  11  f  C  11  i  fteil. 

1.  llnfer  3a^  gilt 

a.  üon  bein  r*o  e  r  c  d)  t  f  e  r  t  i  g  t  c  n  ,  fo  lange  er  im  »Btanbe  ber 
(^^iiabe  ift; 

b.  non  ber  i^cobaditiing  bec^  (^)cfet-ev,  alfo  iiid)t  )d)on  blotler 
^Ifiite,  fofern  foldic  nidit  bind)  bnc>  Sacranieiitnni  (hfUids  ober  biird) 
ein  votiiin  solewve  \\\  ftreng  üerpflid)tcnbem  (^iefcli;  gcliun-bcn  finb; 

c.  uon  ber  gratia  snfticie)is.  ?llle  (^kn-ed)te,  bic  fallen,  l)atten  alfo 
gratiain  vere,  nnb  ^tuar  nid)t  blotl  absolute,  fonbern  and)  relative  snffi- 
dentem  nnb  fielen  bloil  bnrd)  eigene  3d)iilb. 

2.  T)ie  ^l)cfc  luirb  bemiefcn 

^""  ^rtvn '''^'"  a.  <\\x<:^   ber    l)  eiligen    3d)rift.      ^^IMcberljolt    luirb    baranf    l)in= 

geiüicfen,  baf^  bie  (3kbote  (^otte^o  nid)t  fdjiucr  feien:  Tngiim  nienm  snave 
est,  et  onus  meum  leve.  Matth.  11,  30.  Mandata  eins  gravia  non 
sunt.  1  Joavn.  5,  3.  ^^erner  lel)rt  bic  beiligc  (Sdirift,  ^^a]"^  (^ott  bie 
Seinen  iiid)t  uerläfU,  fonbern  bcfd)iiijit:  Non  vidi  iustum  derelictuni  .... 
Dominus  .  .  .  non  derelinqnet  sanctos  suos.  Ps.  36,  25.  28;  ugl. 
Ecclus.  2,  12.  Ego  diligentes  nie  diligo.  Fror.  8,  17;  ögl.  Ps.  .33, 
16.  5(nd)  foUcii  fic  nid)t  über  il)re  Gräfte  iierfud)t  werben:  Fidelis 
Dens  est,  qui  non  patietur  vos  tentaii  supra  id,  quod  potestis, 
sed  faciet  etiam  cum  tentatione  proventum.  1  Cor.  10,  13.  ^gl. 
Trident,  Sess.  24  can.  9; 

non  bcn^^<ätnn:  b.  a u c^    bcii    1)  c  i  1  i  g  c  11    ^^ätcm.     X)cr    1)1.    5Ingnftinnc^  lel)rt: 

Dens  ....  iustificat  impium,  et  cum  ....  ad  perfectam  vitam 
iustitiaraque  perduxerit,  non  deserit,  si  non  deseratur,  ut  pie 
semper  iusteque  vivatur.  De  nat.  et  grat.  c.  26.  Non  igitur  Dens 
impossibilia  iubet,  sed  iubendo  admonet,  et  facere  quod  possis,  et 


§  150.     2)ic  5tu^teiUiu9  ber  &naht.  539 

petere  quod  iion  possis.  L.  c.  c.  4o.  33eibe  Stellen  unirben  Dom  ^on^it 
uon  Ziicnt  aiifgenonimcn  (Sess.  6  de  iustif.  cap.  6); 

c.  an^   b  e  11    f  i r d) (i rf) c u   ö c t) r  c  ii t  f  rt)  e i  b u u g c ii :  uon  b«  «inDe: 
a.  ^ac>  S^on^it  uoii  Orange  Ic^rt:     Hoc  etiam  secundum  üdeiii    Moiijii  dou 

catholicam  crediiims,    quod  accepta    per  baptisiiuim    gratia    omues      -"^'^"Q^^ 
baptizati    Christo     aiixiliante     et    cooperaute,    quae     ad    salutem 
pertiiient,    possiiit     et     debeant,    si    tideliter    laborare    volueriiit, 
adimplere. 

jl  ^nö  Äoiij-il    lum    Xviciit;     Si   qui.s    dixerit,    I)ei    praecepta     ''j^i'/,,}'.''" 
hoiiiiiii    etiam    iustiticato  et    sub  gratia    constituto  esse    ad  obser- 
vanduin  iinpossibilia:  aiiatlieiiia  sit.     Sess.  0  de  iustif.  caii.  18. 

Y-  ^^ülgciibcr  3a^    bcc^    Q  an  fcii  iuei    ift    ale    Ijüvctifd)    ucnirteilttKijni  .^unieniue; 
luoiben:      Aliqiia    Dei    praecepta    liominibus    iustis    volentibus    et 
coiiaiitibiis,  secundum  praesentes,  quas  liabent  vires,  sunt  impossi- 
bilia :  deest  quoque  illis  gratia,  qua  possibilia  liant ; 

d.  aut^   folgen  b  er  ratio  theologira.    Tcni  ©creil)tfcrtigten  ift  al>?    '"'^1,',*;',/^!.'''"" 
Äinb    @ottev     ba^    einige   i'eben    nnb    alle^o    ba;,n    ^totmenbige    ;^nge|id)ert. 

))inn  ift  aber  im  'JJ^enfdien,  fo  lange  er  im  5tanb  ber  @nabe  fid)  befinbet, 
niii)t^  !!8crbamm(id)e!5  {Eojfi.  8,  1),  ba^o  uor  bem  (^ic]el^^  ber  (^ered)tigteit 
eine  (imt,yel)nng  ober  l^orentt)altung  ber  ^nm  .*oeile  notiuenbigen  attuelten 
('»huiben  red)tfertigen  ti)nnte. 

X  l)  e  f  i  c^    2.      (>)  Ott    0  e  r  l  e  i  l)  t   allen    gefall  e  n  e  n    (^  e  r  e  d)  t  e  n  ^ .   , J'■•"^    , 
l)  i  n  r  e  i  d)  e  n  b  e    iy>  n  ah<: ,    u  e  r  m  o  g  e     b  e  r  e  n    1 1  e    o  o  r    n  e  n  e  n    ^  o  b     nefaiicucn  (üc 
i  ii  n  b  e  n    f  i  d)     b  e  m  a  l)  r  c  n    n  n  b    o  o  m    ^  ^'^^^^    ^^^  i  ^'  b  e  r    a  n  f  fr  e  l)  e  n  ^'^iSorfl?!,.^'^ 
f  ö  n  n  c  n. 

1.  ^\üm  !^erftanbni'3  ber  5ll)efe  ift  ^yi  bemerfen: 

a.  3ie  befiel)!  fid)  auf  alle  'JJtenjdjen,  mehbe  bie  l)eiligmad)enbe  (^^nabe 
befeffen  nnb  bnrd)  eine  idiUKre  Sünbe  verloren  l)aben. 

b.  Unter  biejen  3iinbern  gibt  ec>  and)  fold)e,  meldje  uerftotft, 
0  c  r  b  l  e  n  b  e  t ,  o  e  r  l)  ii  r  t  e  t  finb.  xHud)  anf  fie  bel)nen  mir  nnfere 
üljefe  an£i. 

^^')ierbnrd)  mirb  aber  jelbftoerftänblid)  nid)t  geleugnet,  baf^  e^  für  bie 
3ünber  bcfonbere  ;]eiten  ber  i'>mab\:  gibt,  oon  benen  bac>  ^^ort  gilt  :  Hodie, 
si  vocem  audieritis,  nolite  obdurare  corda  vestra,  nnb  hü]],  menn  ber 
8ünber  biefe  Qtit  oerfänmt ,  eine  relatiue  (^3üttoerlaffenl)cit  eintreten 
fann.  %m  mid)tigen  (Mrünben  oeiteibigen  mir  jebod),  baf^  biefelbe  fid) 
nid)t  bi0  ^nm    gan;^lid)en  Ih'angel    ber    l)inreid)enben  (^5nabe  erftrerfen    fann. 

c.  X'ie  ben  ^iinbern  uerlieljene  l)inreid)enbe  (^)nabe  ift  rere  sufticieus, 
menn  and)  nidjt  proxime,  fo  bod)  remote. 

d.  Unfere  Xl)efc  fann,  fomeit  fie  fid)  anf  bie  ^iinber  be^iel)t,  meld)c 
ben  (Glauben  befiijen  nnb  getauft  finb,  nad)  ben  (^'rfliirnngen  be^o 
liierten  Jsiateran  f  on^^ilo  nnb  bev  Irib  entin  nm?  nid)t  in  ^^]meifet 
gebogen  merben;  fomeit  fie  fid)  aber  and)  auf  bie  oerftocften  3iinber 
crftredt,  ift  fie  seutentia  certa. 

2.  golgenbe  33emeife  laffen  fid)  für  bie  'iiMi^rl)eit  nnfere^5  5at^e;o 
auf  nt)rcn : 

a.  Qu  ber  l)  eil  igen    Sd)rift  merben    alte  Snnber  ol)ne    iHnsS' 
nal)me  ermal)nt,  ^^nfse    ^u    tl)nn    nnb    fid)    ;,n  befel)ren,    irac*  ol)ne  (^nabe 
unmöglid)    miire:      Couvertimini    et    a^iite    poeuiteutiam  ab  omuibus  '^^J'^'^ij^Xt""^ 
iniquitatibus  vestiis.     E^eck.   18,  30.     Nolo  mortem    impii,    sed  ut    cniuunm.iö. 


it;o;t. 

Tii'  iH'ilipe 

3ct)vift  mahnt 


Kilo. 


540  3)ic  Öet)Vf  tum  bov  (S^nabe.     A.  iPon  ber  aftueüen  @nabc. 

convertatur  impius  a  via  sua  et  vivat.  Convertimini,  convertimiiii 
a  viis  vestris  pessimis.  Ezech,  33,  11.  t'%\,  Luc.  5,  31  sq.; 
2  Fetr.  3,  9.  5lud)  Mc  allgemeine  öicbe  iiiib  (ii'banming  (Spottes;  gegen 
alle  lU'cnjd)en  jcugt  für  bic  adgenieiuc  (^nabeiuui^^teilung:  Misereris 
ümiiium.  Sap.  11,  24.  Parcis  omiiibus,  quoiiiam  tua  sunt,  Domiue, 
qui  amas  animas.  11,  27.  ^^gl.  12,  1.  T^nf5  bie  8ünber  üor  neuen 
^ünben  firf)  beunil)ren  tonnen,  uurb  lUhöbriuflid)  gclcl)rt,  menn  ®ott  ben 
3^^cn,  unter  benen  aud)  3ünber  unuen,  jagt:  Mandatum  hoc  .  .  .  iion 
supra  te  est.     Deut.  30,  11. 

lie  ucvftiHitin  ^''■^"  ^^^^  ucrftorfteu    Sünberu    inebejünbcre  ^eigt  eö:     Dura  cer- 

^ünbcv.  vice  et  incircumcisis  cordibus  et  auribus,  vos  seuiper  Spiritui 
8ancto  resistitis.  Act.  7,  51.  :^\\  htm  impoenitens  cor  rebct  ber 
^^Ipoftd :  An  divitias  bonitatis  eins  et  patientiae  et  longanimitatis 
cüutemuis?  Ig-noras  quoniaiu  beuip:uitas  Dei  ad  poenitentiam  te 
adducit.     Uom.  2,  4. 

Tie  iiüitVv  üiHv  ^-   "^'^^    bciligen    '-Imi  t  c  r    erniabncn    mit    ber    l)ciligen  ^djrift    alle 

^bie  wdnimrt  ^üubcr  ,^ur  33cfcl)rnng  nnb  jdireibcu  il)nen  allein    bie  5d)ulb  jn,   menn  bie 

bei-  ^unba.    ^^fi^j^-^jg  jij^j^f  ftattfiubet.     Nuuiquid  consilii  corrigendi    et  uiutaudae 

vitae  uialae  in  bonam  non  est    locus,  uou    est  tempus  ?     Nonne  si 

vis,  hodie  fit?  nonne  si  vis,  modo  fit?    August.,    Knarr,    in  Ps.  63 

n.   19.     'Jlnbere  il>iitcr[tellen  f.  bei  Mcu<eUa,  1.  c.  pag.  570  sqq. 

veincber^iivdn-:  ^'  '^^^  k\x&)i  ift  burd)  ^^iMU' t  uub ']3  r  a  ^*  i  £?  innner  für  bie  ^^^a{)rl)eit 

nnfcrer  :Xl)efe  eingetreten. 

L'atevanfüH.^ii;  y^    ^^^.-.^    uicrtc    V  a  t  e  X  K\  w  1 0  u ,;  i  l    crlliirt :     8i    post    susceptionem 

baptisnii  quisquani  prolapsus  l'uerit  in  peccatuni,  per  verani  potest 
seniper  poenitentiam  reparari.     Cap.  Finniter. 
^i't>nitiimm:  |j.  Dcus  .  .  .  ülis  etiaui  vitae  remedinm  contulit,  ({ui  se  postea 

in     peccati     servituteni     et     daenionis     potestatem     tradidissent. 
Trident.,  Sess.  14  de  poeuit.  cap.  1  ;  ngl.  8ess.  (>  de  iustif.  cap.  14 
nnb  can.  29. 
''IhV''  V-  '^'^^  '^^•^'^■^)^'  ^'^^^^  fiii*  ^i<^  3^efel)rung  ber  ^ünber   nnb  befiel)lt  allen 

bie  öfterlid)e  Äouunnnion. 
Katiu'uiiu-  d.  Ter     ^l.    Xl)ümae>    fül)rt    folgenben    ^ernunftgrunb    an:      In 

ioKita_naci)bciii  operibus  Dei  non  est  aliquid  frustra  ....  Frustra  autem  aliquid 
Dl.  Ai)üina>.    ^J^Qy^J.^^^J.^  jjj^j  posset  pervenire  ad  linem  motus.     Necessarium  est 

ergo  quod  id  quod  natum  est  moveri  ad  aliquem  linem  sit  possibile 
venire  in  illum  tineni.  Sed  liomo  postquani  in  peccatuni  cecidit, 
quamdiu  status  huius  vitae  durat,  remanet  in  eo  aptitudo  ut 
moveatur  ad  bonuni  ....  Est  igitur  possibile  hominem  post 
peccatum  iterum  redire  ad  bonum,  quod  gratia  in  boniine  opeiatur. 
C.  gent.  1.  3  c.  157.  'Sc^i.  S.  Th.  3  q.  80  a.  1;  (^jq.  disp.  De  verit. 
q.  24  a.   11. 

ilH'un  C!§  l)cit3t,  Ö5ott  gebe  bie  Sünber  ilivem  böfcn  Sinne  aut)cim,_  öevloffe»  U^ 
uerftoite  [ie,  jo  l)at  ha<$  iiüd)  bev  (^5eJQmtlel)re  bov  heiligen  od)vlft  unb  ber  Überlieferung 
feineu  anbereu  ^'mu,  als  i>a^  @ott  in  jeinev  (Jiieredjtigfeit  Sünbe  unb  iBerftoituug 
julofU,  aber  nie  in  beui  iD^afie,  baj^  bie  iBefebi'uug  nitljt  beunod)  niöglid)  .bliebe. 
^>gl.  Mdzzeild,  1.  c.  p.  576  sqq. 

Tue  (Mnibcn  bec  X  l)  e  f  i  <5     3.      i^S  0 1 1    |  d)  e  u  1 1     a  u  d)    ben    Ungläubigen    je 

unflidub.flen.    nad)  .rf  c  i  t  uub  Ort  l)  i  n  r  c  i  d)  c  u  b  c  (i^naben,  mit  meldten  fic  ^um 
glauben   nnb    i^')eile    gelangen    tonnen. 
1.  g'^^Ö'^»'^^'  i^unfte  finb  ^n  beadjten: 


§  150.     3)ic  SluSteihmg  ber  @nabe.  541 

a.  (S^  tft    ^icr  nor  allem    uon  ben  negatiü    Ungläubigen  bk  )Rtbt,  .».p^i^f,^' „„t, 
b.  l).    üon    benen,    luelc^e    ben   (S^tanbcn    n'\ii)t    tcnnen.      Slber    tuui^    bie  "poiüiüe  uu= 
p  0  f  i  t  i  ü    Ungläubigen,    bie    fic^    freiirillig    ber    erfannten    ^al)rl)eit    be^      ntaubtgc. 
(£l)riftentum6    uerfdjtief^en,    entbel)ren    nid)t    ber    attueücn    ®uabe,    uermöge 

bereu  fie  fiel)  beui  iva^ren  stauben  jnuienbeu  tonnen.  Unfere  3::i)e|c  befiel)! 
fid)  jebüd)  üor  allem  auf  bie  ^^cibeu. 

b.  Uub  junn-  unrb  bel)auptet,    baf^  aud)    bie  |)  e  i  b  e  n    U)at)r()aft    ^i»' ivui„„ bU^^ciben 
reic^eube  (Knaben    erl)alteu,  mit    bcwtn  fie   ^um  C^3(aubeu  gelangen  mib  feiig  ^DtmeidKnbe 
U)erben  tonnen,     iiuinn  fie  bie  (^nabe  ber  Berufung  jum  (Glauben  empfangen,    ^^^pfjnljen!"' 
ift  in  ben  9{atfd)lüffen  (^otteö  uerborgen.    ^JJad)  ber  5lufid)t  gelel)rter  3:i)eologeu 

merben  il)neu  attueüe  Öhiaben  ii^U'bcnft,  meun  fie  ^erfud)ungen  5U  iiber^ 
minben,  (Gebote  ;^n  erfüllen  l)abcu,  nou  ^]meifelu  gequält  merben  uub  in  ber 
Xobeoftunbe. 

c.  gragt  uuin  aber,  in  meld)er  ii>eife  ben  uegatiü  l^^nQ^iiitbigen „,.j^.  j,|.^^'|-^,  ^^^^^ 
ba^  §eil  erm5glid)t  merbc,  fo  autuun-ten  gemöljulid)  bk  Tljeütogen,  bajs  ünaiäubieen  b(Vö 
(^ütt  oor  allem  binreiii)cnbe  Oinabe  gebe  jur  ©ifülluug  bec>  ^3i\Unrgefet?ec>  ^-'"^"i'v^!^^'*^ 
(gratia  medicinalis).     'ühmui  ber    Ungläubige    ba^:^  ^J^Uurgeje^^    bann  ooU' 

touimen  erfüllte,  fo  mürben  ibm  aud)  (*>)uabeu  ber  überuatürlid)eu  Orbnung 
5n  teil,  burd)  UHld)e  er,  fei  c^o  burd)  innere  (Srleud)tuug,  fei  e^  aud)  bnrd) 
äußere  .{)ülfe  ,^u  bem  ^nr  yied)tfertiguiig  uotuienbigcu  (Glauben  uub  ^ur 
9ied)tfertiguug  fclbft  gelangen  föunte.  Si  enini  aliquis  taliter  'in  silvis) 
mitritus  ductum  naturalis  rationis  sequeietur  in  appetitu  boni  et 
fuga  mali,  certissiuie  est  tenenduui,  quod  ei  Dens  ve]  per  internani 
inspirationein  revelaret  ea,  quae  sunt  ad  credenduni  necessaria, 
ve]  aliqueni  tidei  praedicatureni  ad  euni  dirigeret,  sicut  luisit 
Petruni  ad  Oünielium.  -S'.  Thoni.,  (^)q.  disp.  De  veiit  q.  14 
a.  11   ad  1. 

Cb  über  in  biejiMU  ^ail    lides  r.rjdivita    in  t£l)vi[tiiin    notiuciibifl  ift,  \va<^  einige    ^     i»>i«-. 
für  bie  sent^^ntia  iH-obuhU'tor  l)aUcii,  ober  ob  ti(l<'s   implirifa,  bie  jebod)  übermitüvlic^  c^xpHiMta^nüt' 
fein  muß,  genügt,  ift  beftvitten.     ^eotuö,  2oto,  ^narej  unb  and)  ber  1)1.  XIjouiq^  finb  lucnbifl  ift  ober 
bev    letUen  ä)^'innng.     Si  (|ni    turnen    salvati    tut-runt,    ijuibus    rev^-latio    uon    t'nit  ti<it's  iuiplicitsi 
facta,  non  fuerunt   salvati    absquc    «gratia  Mt-diatoris;    quia    etsi    non  habuerunt        0^'""i^t. 
tideni  explicitam,  habuerunt  tarnen    tideni    iniplicitani  in  divina    Providentia,  cre- 
dentes  Deuni  esse  liberatureni  lioniinuni  secunduni  niudos  sibi  plaeitos,  et  secun- 
duni  quod  aliqnibus  veritateni  eoynoseeiitibns    Spiritus    rcvelasset.     S.    Th.    2.  2 
q.  2    a.    7    ad    8.     Über  bie  obne  'Jaufe  fterbeubeu  Sliuber  fie()e  unten  in  ber  Vet)re  uon 
ber  ^-i^räbeftination  unb  ber  ilauft. 

1^  ^emeife  für  unjere  Xbeje  merbeu  bauptfäd)lid)  folgenbe  gdteub  g.^^  „||;^'^;,,^,i,,^ 
gcmad)t.  iicit'bcv  mu 

a.  '^'ie  ^iebe    unb    ^arml)er;\igteit    Ö^ottec^    ift    nad)    ber   l)  eiligen    "'^Svirn^' 
Sd)rift  fo  allgemein,  bi\\-i>  lein  (^)runb  imrbauben  ift,  bie  Ungläubigen 
anc^5nuel)men.     i^gl.  8ap.    11,   24   sq([. ;   2  Petr.   3,    9    (oben  n.  1009). 

(^ott  ift  nid)t  bloß  ber  "Juben,  fouberu  aud)  ber  .Reiben  Q>)oii  {Born.  3, 
29)  unb  mill,  ba^  alle  llVeufdien  feiig  uierbcn  unb  jur  C^rfeuntni^:^  ber 
©al)rt)eit  gelangen  (1    Tim.  2,  4). 

'Der  Öogoci  aber  ift  bae  i.'id)t,  bav  jebcn  l)ienfd)en  erleud)tet, 
ber  in  bie  '-Unit  foiumt  {Joann.  1,  9).  C£l)riftu6  ift  für  alle 
3i}?eufd)en  geftorben:  Pro  omnibus  mortuus  est  Christus.  2  Cor.  5, 
15.  Dedit  redemptionem  seuietipsuni  pro  omnibus.  1  Tim.  2,  0. 
Ipse  est  propitiatio  pro  peccatis  nostris,  non  pro  nostris  auteni 
tantum,  sed  etiani  pro  totius  niundi.     1  JjjcDin.  2,  2. 

b.  Die    l)eiligeu    ^  ä  t  e  r    jpred)en    fel)r    l)äufig    unfere    Vc^t\<     ^w^,     ivabitiou ; 


542  2)ie  Öe^rc  öoii  ber  (S^nabe.     A.  ^on  bev  aftucllcu  @nabe. 

bcionbcrc>  in  bcn  (Srflävmigcn  ber  eben  citicrteii  @ti)riftftcüen:  Gratia  in 
omiies  ditt'iisa  est:  iioii  ludaeiim,  noii  Graecum,  iioii  Scytham,  noii 
liberum,  non  servum,  non  virum,  iion  mulierem,  nou  senem,  nou 
iuvenem  ett'ugit :  omnibus  eadem  est,  omnibus  se  facilem  exhibet, 
omiies  pari  lionore  advocat.  Chnjsost.j  Hom.  8  in  Joann.  Ovüi'iu!^ 
Ki)it,  %oxi  teile  feine  (^Miabe  nirf}t  bloB  in  ber  vSUrd)e  {\\\i$,  jonbern  uni- 
versis  in  hoc  mundo  gentibus.  Apol.  de  üb.  arbitr.  n.  19.  Verbum 
non  permisit  ulluni  mortalium  excusare  se  de  unibra  mortis,  et 
ipsum  enim  penetravit  Verbi  calor.  August,  Enarr.  in  Ps.  18. 
vcDvo  h'vMiiriie.  c.  5(k7auber  VIII.  oenirteilte  fodjenbe  eäl5e:     Dedit   semetipsum 

pro  nobis  oblationem  I)eo,  non  pro  solis  electis,  sed  pro  omnibus 
et  solis  üdelibus.  Pagani,  Judaei,  haeretici  aliique  huius  generis 
nulluni  omnino  accipiunt  a  Jesu  Christo  intluxum,  adeoque  liinc 
recte  inferes,  in  illis  esse  voluntatem  nudam  et  inermem  sine  omni 
gratia  suflicienti.  -SUeinemo  XL  aber  uerunirf  in  ber  :^ul(e  Unigenitus 
bie  ©iit^e  Ciievuelc^:  Xullae  dantur  gratiae  nisi  per  üdem.  —  Fides 
est    prima    gratia    et    fons    oninium    aliarum.  Extra    ecclesiam 

nulla  conceditur  gratia.     ^^ieruiui)    ift    jebeiifallc^    gtMuip,    ha\^    andj  Un= 
t3laubicie  innerlidje  (^Muibe  eiiipfaugeii  iinb  uid)t  ol)He  gratia  sufticiens  finb. 
C^muicfevn  bev  '-^-^^-^  inc>be|ouberc  ben  2a^  betrifft,  ber  ö^laube  fei  bie  erfte  (^imbe, 

ma\ib(  Mo  into  fü  fami  er  infofern  einen  rid}tigen  ^inn  b^ben,  aU:^  er  nur  luni  hm  un^ 
mittelbar  auf  bie  ^Ked)tfertic|uiig  bi^^pouiereuben  (^5uabeu  ncrftaubcn  luirb. 
^HUeiu  falfcb  ift  ecv  511  bebaupten,  ourf)  anbere,  entfernt  auf  bie  ^}iec^t= 
fertigung  uut^  fouiit  auf  htn  (Glauben  felbft  bieponierenbeu  C^Miaben  tonnten 
bcm  Glauben  nirf)t  üorbercje^cn,  unb  ;>uuu'  nid)t  blo|l  entitatioe  ©uaben  ,^ur 
befferen  (SrfüÜniui  be«?  natürlirf)cn  ^efetjie^o,  foubern  aud)  übcrnatürlid)e 
O^naben,  uield)e  xHugiiftiniiv  inclioationes  tidei,  and)  lides  imper- 
fecta nennt. 
1^'-»-  d.  5Uc>  ratioiies  theoloqicae  inerben  anaefülirt : 

4->cii5njiuc  öun  OL.  'i^a  (^ott    iDill,    ba|^,    alle  l)ien|d)en    lelig  luerben,    uuih  er    (\\xa) 

vmduung^^^^^  iii  ^ic  reale  a)(öglid)feit  uerfe^jen,    ^ur  2eligfeit  511  gelangen;    fonft 

■jm-nHi)cni"ovi^cvnnHii-e  ber  '^lUlle  (^^üttee  nidit  ernft  unb  aufriditiq.     5\n  bie  reale 'JJiöglidifeit, 
bev  (V5iiübc.     leiu  ^^eil  5U  unrfen,  anrb  ber  uuenid)  aber  ücrjeiit  burd)  bie  (^3uabe. 

jj.  '^llle  ^JJtenfd)en  finb  iierpflid)tet,  bie  Gebote  (^otte!o,  a\\&)  in  fdjiucreu 

ringen    ^n    Ijalten    unb    fdiiuere  ^Hn*)ud)niigen  ;>u  überuiinben.     '-llHe  früt)er 

(§  142)  ge5eigt  unirbe,  ift  bie??  aber  uid)t  niöglid)  ül)ne  bie  aftuetle  (^nabe. 

golglid)    ocrleil)t  (*>iott    allen    l)iureid)enbe    (^^nabe,    burd)  bie   fie    in    ftanb 

gefetzt  merben,  it)rcn  '-lHn'pf(id)tnngen  naif);,ufonunen. 

unoicirtifieit  bev  ^^'    '^^^»-'"^^    ^"    ^^^^    iHn'ftel)euben    Xt)efen  bie    51 1  (  g  c  ni  e  i  nl)  e  i  t  ber 

o5iiabi-nau*^    ©nabcuauc^teilung  uerteibigt  iinirbe,  fo  ift  auf  ber  anberen  3eite  feft^ubalten, 

teiiung.      ^^^^  teiuecMuegig    allen  'JJienfd}en    gleid)e    (Mnabe   5U  teil  luirb.     (äott  teilt 

inelmebr  nad)    feinem  '^iMllen  unb    feiner    ^-IiHnc4)eit    bie  (^)uabe    ni  a  n  u  i  g  - 

faltig    a\K^.     iöcnn   bal)er   aud)  alle  l)  i  n  r  e  i  d)  c  n  b  e  (^huibe  empfangen, 

empfangen  bod)  nid)t  alle  mirffame  ®nabe  unb  bie  ^abe  ber  iöel)arr> 

lid)feit.     4^e^ogleid)eu    ift    t>iv^  l^iaail    fouuilil    ber    fufficienten,  ale  ber 

mirffamcu  C^htabe  fel)r  i)erfd)iebcn. 

"Da  nun  hiv%  .'oeil  ber  'JJi'enfd)eu  feineu  let3teu  (^ruub  bat  in  ber 
<^\\a'^^  (^5ütte?,  bie  (^uabe  aber  in  beut  freien  unb  emigeu  '^lUlleu  ober  ^Kat= 
fd)lug  (5^otte^>,  fo  muffen  mir  ^^um  ©t^luf;  ber  allgemeinen  C^uabenlebre  uoni 
;p  e  i  l  V  r  a  t  ^  f  d)  l  u  I  f  e    (^  0  1 1  e  0  Ijaubelu. 


§  151.    3)er  aügeiufine  2öillc  ®otte§,  alle  [eüg  ju  machen.  543 

§  151.    ^cr  aUgcmciuc  ^iüc  ©otte^,  alle  feiig  511  machen. 

Sgl  §cini-irf)  =  (iJut  beriet,  ^ogmatifdje  2;t)eo(ogie  VIJl  §  422. 

@ott    null    ba^    ^cil    iitd)t    btog    bcr    ^^i'ii  i'^M'^ini  erteil,  ^jj^^^^JJ;.^- ^^^. 
foiibeni  aller  'JJ^enf  d)en ,  and)  unter    bcr   ^orau^fc^ung   bc^     A>eii  aiicv ' 
(günbenfallö,  unb  (S^riftuc^  i  1 1  nid)t  blof^  für  bic  ^^>räbefti=     ^J-'^^"'*^"- 
ui  er  teil,    fonberii    für   alle    0  1}  11  e    51 11  cmi  a  l)  in  e    i^cftorbeii. 

I.  4^  er   kernet  6   für   uiifere    5:  l)  e  |"  c  ergibt  fid) 

1.  ou^   ber    l)ciligen    Siijrift:  Xie4?utübcv 

a.  T)a|3  (^ott  ha^  ^eil  aiid)  ]ind)er  luollte,  b  i  e  ü  e  r  1 0  r  e  u  gingen,  Me,  mid)(  m- 
[eben  mir  am  ^kiipiele  bc§  ^nha^.     Joann.  6,  39;  17,  12.  cJirout^Ve^^^^ 

b.  %m  Joann.  17,  20  folgt,  baf^  @ott  ba^o  ^^eil  aller  (^liinbigen 
null;  beim  er  betet  für  alle,  bie  an  it)u  glauben,  nni^^  ben  aufridjtigen 
^UUllen  Ö)otte^,  alle  felig  ,^u  niad)cn,  uorauvfet^t.  Noii  pro  eis  autem  rogo 
taiitum,  sed  et  pro  eis,  qui  credituri  sunt  per  verbum  eorum  in 
nie.  Joann.  17,  20.  '}(ud)  ift  (5;i)riftibo  luenigfteii!?  für  alle  (^Hiinbigen 
geftorben,  aud)  für  biejenigen,  meldte  uerloren  geben.  Qui  etiam  proprio 
Filio  sno  non  pepercit,  sed  pro  nobis  omnibns  tradidit  illnm, 
qnomodo  non  etiam  cum  illo  omnia  nobis  donavit?  Rom.  8,  32; 
ogl.   14,   15;  1    Cor.  8,   11. 

c.  "^afs  ©Ott  bi\^^  >>y\[  alle r  l)t  e  n f  d) c  n    ob u e    VI  u iS u a  b ui  e  loill,  „„    ''■'-•^-  „  , 
ergibt  fid)  auc^  1    Tim.  2,  1  sqij.,  luonad)  für  alle  ll^'ufd)en  gebetet  uierbeuuai)mefoiien>(ifl 
foll,  lueil  e^  jo  (^Wnt,  uiifcreni  .vieilanb,  tpoblgefällig  ift.    Obsecro  prininm      *"''^'^'"' 
oninium    tieri    obsecrationes,     orationes,    postulationes,    gTatiarum 
actiones    pro  omnibns    liominibus  ....  Hoc    enini    bonum    est    et 
acceptuni    coraiii    Salvatore    nostro    Deo,    ([ui   omnes    komines  vult 

salvos  fieri  et  ad  aynitionem  veritatis  venire.  Unus  enim  Dens, 
unus  et  mediator  JJei  et  homurum,,  homo  Christus  Jesus,  qui  dedit 
redemptionem  semetipsnm  pro  omitihus.  ")iod)  prägnanter  \]d\^i  i<>: 
Nolens  aliquos  perire,  sed  omnes  ad  poenitentiam  reverti. 
2  Petr.  3,  9. 

d.  5lüe  biefe  Stellen  be.^ieben    fid)  and)    unb    ^unadift    auf   ben    ge=  j^.  ,)|"'/^';ie,K.ii 
fa  Heuen    'JJ?enfd)eu.     (So  ift  aber  and)  oiclinal  auvbrüdlid)  an0gefprod)en,«icnirt)eu  foiicn 
bai3  (£l}rtftno    ^nr  (£  r  l  b  f  u  u  g    aller    getüiiunen  unb    geftorben  ift.     Vcnit    '"^'''«  ^"^'*'^^'»- 
Filius  hominis  salvare,   qnod  perierat.     Matth.    18,   11.     Non  misit 

Dens  Filinin  snum  in  ninndnm,  nt  indicet  mundnm,  sed  ut  salvetnr 
inundns  per  ipsum.  Joann.  3,  17.  Sicut  per  unins  delictnm  in 
omues  homines  in  condemnationem,  sie  et  per  unins  iustitiam  in 
omnes  homines  in  instificatioiiem  vitae.  Born,  f),  18.  Unus  pro 
omnibns  mortuns  est.  2  Cor.  5,  14.  Unus  mediator  .  .  .  qui 
dedit  redemptionem  senietipsnm  pro  omnibns.  1  Tim.  2,  5.  0. 
Ipse  est  propitiatio  pro  peccatis  imstris,  non  pro  nostris  autem 
tantum,  sed  etiam  pro  totius  mundi.     1  Joann.  2,  2 ; 

2.  a  u  ^o    b  e  r    1  r  a  b  i  t  i  0  u. 

a.  :)iid)t  blofl  l)aben   bie  'initer   uor  unb    nad)  'Jlngufliiubo    unb  biefcr  -  .^.  iiif  nm-i,,. 
felbft  nn^abligemal    unfere  '-ll^al)rbeit    auögefprod)en,    fonbern    ec^  ftanb    awd)  Vit  tcc^  iiott- 
bie  Vlllg  c  in  ei  n  l)  eit    ber    C£-rl5fiing    fo  ununberfprod)en  feft,  ba|l  fie  ji^HS"  itlij^nt 
für  '^uguftiunv  ein  .panptargumeut  nuir,  um  bie  5lllgeineinl)eit  ber  (irbfünbe      ^^'^''^"■"• 
gegen  bie  ''13elagianer  5U  belDeifen. 

b.  Die    ^iird)e,    u^eldje    im    nicäuifd)en    ^l)inboliim    beleunt :      Qui 

^einiid}  =  4>uPPcvt,  Jiompeubium  bcv  loflinatif.  II.  ^^5 


544  3)ic  8et)re  Don  ber  ©uobe.     A.  53on  bfr  oftueUcn  (ÄJimbe. 

rf  .-i^'"?-        propter  nos  liomines  et  propter  nostram  salutem  descendit  de  coelis, 
fleiit""    viicibiKs  l)at  lutcbeiijolt  für  luijcrc  Z\)t]t  ]\d)  cvfiart : 

SÄL^^^^^^  a-  ^^Qcn  Xiucibu^  UMirbe  auf  ber  ©Ijuobe    Dou  *i>(rlc^.  (475)  baö 

unb  :uiuHuimn.  s)(nat{)cni    auc^gciprodjcii,    lueil    er   beljnuptete,    (S;i)riftus^    fei    iiid)t    für    aflc 

geftorbeii  iiub    tuoKc    uid)t    i>a-$  ^ci(  oder.     Qui  dixerit,    quod  Christus 

iion  pro  üinnibus  mortuus  est  nee  omnes  liomiiies  salvos  esse  vult, 

aiiatliema  sit. 

|3.  ih>ieberI)o(t  unirbc  biefc  Öc()re  üoii  ber  8l)iiobe  511  Quiercl) 
gegen  (^ottfd)aIf:  Dens  omnipotens  omnes  humines  sine  excep- 
tione  vult  salvos  lieri,  licet  non  omnes  salventur. 

y.  Gegenüber  beu  ^)i  e  f  o  r  m  n  t  0  r  c  n  ertUirte  ba^  !i;  r  i  b  c  u  t  i  n  u  in : 
8i  quis  iustificationis  gratiam  non  nisi  praedestinatis  ad  vitam 
contingere  dixerit,  reliquos  vero  omnes,  qui  vocantur,  vocari 
quidem,  sed  gratiam  non  accipere,  utpote  divina  potestate  prae- 
destinatos  ad  malum,  anathema  sit.     Sess.  6  de  iustif.  can.  17. 

0.  C*»)egen  bie  Q  a  u  f  e  iii  ft  e  n  ,  UHld)e  iine  bie  cali)inifd)cn  ^  n  f  r  a  ^ 
l  a  p  f  a  r  i  c  r  behaupteten,  O^ott  l)abc  ^\mv  u  0  r  beiu  (^iiubeufaü  ha-S  ^eil 
aller  gesollt,  uad)  bein  J^uille  aber  luolle  er  nur  biW  ber  5(u^eruuil)lt  en , 
cenfuricrte  ber  5Ipoftoli]d)e  2tul)I  folgeubeu  ^aiy.  Semipelagianum  est 
dicere,  Christum  pro  omnibus  omnino  hominibus  mortuum  esse  aut 
sanguinem  t'udisse,  uub  jmar  in  bem  8iuue,  alv  ob  (J()riftu£«  nur  für 
biv$  .S^eil  ber  '}3rabefttuierten  geftorbeu  fei,  aH  impia,  blasphema,  con- 
tumeliosa^  divinae  pietati  derogans  et  haeretica. 

IL  ^u  uujcrer  Xl)efe  ift  uid)t  blof^  auc^gefprod)eu,  ba]]  Qboii  ba^ 
feüü"  ^erberbcu  feiue^o  l)(eufd)eu  mW,  fouberu  aud),  b(\^  er  pofitiü  baz^  §ei( 
aller  luill  uub  bemgeiuiiJ3  aud)  allen  baei  Soz\\  eruiögUd)t  burd)  U)al)rl)aft 
äureid)eube  C^hiabe.  '^ic  jaufeuiftifd)C  ^ebauptuug,  bi\y^  ber  ^öille  (S^otte^, 
ade  feiig  ^u  mad)eu,  nur  ein  uollig  uiirfung«(ofer  ^Mmfd),  eine  velleitas 
fei,  ift  fiüfd)  uub  mit  bem  iföefen  be^3  göttlid)eu  ÄMKcu^  uuuerträglid). 

III.  T)a  nun    aber    g(eid)fall«    bogmatifd)    getuiil    ift,    ba(3   uid)t  ade 


ltl-J9. 


Onitto? 


liloiu-  vt'lleitas 


i('.;;o 
Voliuitiis  ante 


ce(U'iis 
subsequen 


unb  felig  uierbeu,  biejeuigeu  aber,  meldje  feiig  uicrbeu,  e^^  ber  ©uabc  uub  mithin 
bem  'ilMlleu  C^)otteö  uerbaufeu,  fo  folgt  barau^v  bafl  e§  einen  boppelten 
Tillen  ober  9fiatfd)luf5  @otte£^,  bie  ä)ieufd)eu  feiig  ju  uiad)eu,   gibt,  uiimlid) 

1.  b^w  allgemeinen,  oou  bem  bis^^er  bie  9f?ebc  luar.  tiefer  ift, 
meil  er  bei  oieleu  burd)  ibrc  eigne  (Sdjulb  mirfuug^^lo^  bleibt,  voluntas 
antecedens  et  conditionata. 

3^'or  (SimDanb,  c^  U1i^evftvcitc  ber  2lbfo(ut()cit  bc^  göttlidjen  Sitten^,  uuniu 
er  jemals  iiiiljt  in  (gi-fülliuuj  flcl)c,  unirbc  bereite  in  ber  !ße()rc  üoni  göttlidjeu  2iMUen 
gclöft.  (S5ütt  felbft  \m\i  \a  bie  ;^'reil)eit  bc§  erfd)affenen  Sillem^  nnb  (ä^t  ben  giliöbvanc^ 
biefer  ^-reiljeit  ju.    35gl.  ^  34.  47; 

2.  einen  befon  bereu,  burd)  beu  er  bivt^  |)eil  berer  milt,  bie  burd) 
feine  @nabc  uub  ibreu  guten  'i^Mdcu  unrflid)  feiig  merbeu.  tiefer  .S^^^^-'^'^i^' 
fd)lug  ift  bal)er  voluntas  suhsequens,  absoluta,  efficax  (n.  435).  33ou 
biefeui  befoubcreii  ,peil^ratid)lug  ift  in  ber  öel)re  non  ber  *iPröbefttnatiou 
bie  9?ebc. 

§  152.     ^ic  ^^räbeftiuatiou. 

33gt.  ^einrid)*@ut beriet,  2)oßmatiid)c  ':Jl)Cürot3ie  VIII  §  429  ff.;  Franzelin, 
De  Deo  nuo.  Tli.  47  sqq. 

Tic  tsräbefti.  '^ie    ^rtibefttuattou    ift    im     allgemeiucu     uid)t^    aubere^    aU     bxt 

''^Inmn^^^^  iufoferu  fie  fid)  auf  ba^^  emigc  nwb   überuatür^ 

^in-ülnbcnj. 


§  152.    3)ie  ^räbeftinotion.  545 

iid)c  |)cil  ber  neruünf  tig  en  ©efc^öpfe  be^ie^t.  T)a()er  finben 
(lue  be^ÜLjlid)  bcr  '^^or|el)ung  irül)ev  (§  69)  cntuntfelteu  C^hnmbfä^e  l)icr 
i^rc  "^tnuicii billig. 

Qn^^icfoiibcrc  fa()cu  nur,  haf]  bic  ^l^roinbeii^  fiii)  gaii^  nnbcrc>  511111 
(i)  Ute  u  aU  piii  !:B  b  f  c  n  uerliiilt.  ^iv$  (S^ute  id  i  U  inib  in  i  r  f  t  (^ott  in 
feiner  ^iHn*icl]iiiig,  bivo  ^-^öfe,  iiifomcit  e^  [oldic^s  ift,  Hißt  er  511  (ii.-311  f.). 
^0  ift  cc>  iiiicl)  mit  ber  '-lHn-()erbeftiiiii!mng.  ^aß  bie  einen  fetig  irerben, 
und  (^^ütt  p  0  f  i  t  i  i)  niib  b  c  lu  i  r  f  t  C2(  biird)  feine  (^nabc.  1)agcgcn  Vd  ß  t 
er  bloß  511,  biiH  bie  anberen  bnrd)  i()re  5d)ulb  ^n  @runb  gcl)eii.  $ötv5 
er  bc^üi^lid)  i()rcr  pofitiu  lüitt,  ift  nur  bic  gercd)te  Strafe.  T)nl)er  ift  bie 
praedestinatio  ad  ritam  mefcnttid)  uerfd)icbeii  ooit  ber  praedestinatio 
ad  morte))}  ober  ber  reprohatio.  Ter  ')tamc  praedestinatio  inirb  iiii 
incitcrcn  Biiin  für  bcibcv,  im  engeren  2iiir.  nur  für  bie  ^kndjerbeftiiniuung 
^nv  ScUgfeit  gcbrandjt. 

X  l)  e  f  i  c^    1 .      iit^    gibt    n  o  n    feiten   (^  0  1 1  e  c>    eine   m  a  f)  r  e    ^.^  S^eii 
^  r  ii  b  e  ft  i  n  a  t  i  0  n    ;^  11  r    S  e  l  i  g  f  e  i  t.     Tief  e    ^^>  r  ii  b  c  ft  i  n  a  t  i  0  n    i  ft  \mtm\  m zai^v 
g  e  Uli  ß    u  n  b    11  n  w  a  11  b  e  l  b  a  r ;    n  b  e  r    t  e  i  n    '))l  e  n  f  d)    f  a  n  n    0  1)  n  e        ^"^ 
fpecielle    Offenbarung    rcrtitadtJie   jidei    luiffen,    ob    er    ^n 
b  e  n    *}>  r  ii  b  c  ft  i  n  i  e  r  t  e  n    g  c  ()  i)  r  t. 

I.  rer  bogiiiatiid)e  iUMoei  v  für  bie  (v;i"ifteii;)  ber  ^rabeftination 
111  irb  gefüt)rt 

1.  a  n  ^^  ber  ()  e  i  l  i  g  c  n  5  d)  r  i  f  t ,  lucldjc  neben  bcm  allgemeinen  nad)  ^a-  iKiiiiien 
Üia(fd)Iiiß  ö3ottev,  alle  feiig  ;,n  inadien,  ber  bnrd)  bie '^^ocdjeit  ber  lU'eiifdien  ^'"^""^'' 
nnb  bie  ^nlaffung  C^jottcv  oft  uereitclt  mirb,  eine  befonbere,  einige 
i^or  l)  erbcfti  m  miin  g  berjenigen  lel)rt,  bie  unrflid)  feiig  loerbeu;  eine 
^Huc^crnnibtung,  bie  niemaUo  oereitelt  loirb.  diejenigen,  ineld)e  \>k  4kUiote 
gel)alten,  finb  bic  henedicti  Patris,  nnb  i()ncn  ift  ba^o  9kid)  üon  ©migfeit 
zubereitet.  Venite  benedicti  Patris  inei,  possidete  paratum  rohis 
reynioa  a  co}istitutio)te  )nu}idi.  Matth.  21^),  vU.  2ie  finb  bie  Heine 
.perbe,  meldier  ber  initer  ba^ö  .v>iiniuelrcid]  beftimint  l)at  (L/ie.  12,  :i2j; 
fie  finb  (£l)rifto  uoiu  ^ater  übergeben,  iinb  niemaiib  fann  fie  feiner  .v>aiib 
entreißen  'Joarm.  10,  28  sq.);  fie  finb  bie  meiiigen  5(u^>eninil)ltcn  im 
(^egcufat^  ^n  ben  uielen  '^Vn-ufencn  (il/^fi^/i.  22,  14);  für  fie,  bic  ber  33atcr 
it)iu  gegeben,  betet  (£()riftuv  in  befouberer  i.)}nic,  luie  er  nid)t  betet  für  bie 
Seit  tJoann.  17,  9).  Qu  biefem  Sinne  beißt  ec>  ami),  hay^  bie  ^^(btrnniiigeii 
nie  5n  un^>  gel)ört  babeii  (1  Joaini.  2,  19).  3o  ift  aiid)  (Mott  ber  ©rlöfer 
aller,  bcfonberv  aber  ber  (Gläubigen:  In  lioc  enini  laboramus  et  male- 
dicimiir,  quia  speramus  in  Deum  viviini,  qni  est  Salvator  omniuui 
homiiinni.  maxime  lidelium.  1  Tim.  4,  10.  raruin  glaubten  diid) 
alle  ber  i^rebigt  be-3  Öuangelinnuo,  quotijnot  erant  praeordinati  ad 
vitam  aeternam.  Act.  13,  48.  ^)(ad)  feinem  freien  Tillen  aber  {yw 
C>)Ott  nibo  au^:!eninil)lt  nnb  uorberbeftimmt  oor  @rüiibiing  ber  ilnlt.  Elegit 
nos  in  ipso  ante  mundi  coiistitntioneni,  ut  essemus  sancti  et  imma- 
cnlati  in  conspectn  eins  in  caiitate,  qui  praedestinavit  nos  in 
adoptionein  tiliorum  per  Jesnin  Cliristnm  in  ipsnm,  secnndum  pro- 
positum  voluntatis  suae.  Eph.  1,  4  sq.  'Daö  @rfte  aber  ift  bie 
^l^räbeftination,  h([^  ^^mm  bie  ^^crufung,  \>([^  'I)ritte  bie  Qnfiififation,  \>(^'^ 
i'e^te  bie  (^)lorififatiou.  Scinms  autem,  quoniam  dilig'entibns  Denm 
omnia  eooperantnr  in  bonnni,  iis,  qui  secnndum  propositum  vocati 
sunt   sancti.     Nani    quos    i)iaescivit    et    praedestinavit    confoimes 

35* 


546  3)te  Ce^re  tjon  bev  ®nabe.     A.  33on  ber  oftueüen  @nabe, 

fieri  imaginis  Filii  sui,  ut  sit  ipse  primogenitus  in  multis  fiatribus. 
Quos  autem  praedestinavit,   hos  et   vocavit;   et  qiios   vocavit^  hos 
et     iustificavit ;    qiios     autem      iustificavit,     illos     et     glorificavit. 
Ro7n,  8,  28  sqq.; 
b!T\^tW^'unb  ^-  ^^^^-'    ^^^*    einmütigen   ^e()rc    ber    ^titev    nnb    Z\)tO' 

iiKoioficn;  logen,  "^er  1)1.  5(nguftinn!§  yj(\i  ein  eigene^^  53ud)  de  x>raedesti- 
natione  Sanctorum  gc]'d)ricben.  Hbev()anpt  gibt  c^  feinen  fatl)üli)"d)en 
X^cülogen,  ber  bie  (^nften^  ber  ^räbeftination  in  ^meifet  gebogen  l)ätte, 
übg(etrf)  in  ber  ©rflärnng  ber  ^räbeftinntion  nerfd)iebene  ^Jleinnngen  üor* 
getragen  luerben.  "Die  Öel)re  üon  ber  'l^räbcftination  ift  eben  nac^  ben 
'll>orten  be^  I)(.  ^(ugnftin  (o  n(t  luie  bie  ^^ird)e  fetbft; 
„ad)  bir  t^n-  3.  n  n  ö    ber   ^  e  r  ui  e  r  f  n  n  g    ber   e  n  t  g  e  g  e  n  ft  e  h  e  n  b  e  n   5y  r  r  ^ 

^sntiinu'v:     t  u  ni  e  r ,  nanicntlid) 

a.  beg  ori  gen  i  ft  i  I"  d)  c  n,  bie  2ee(en  t)iitten  i()rc  ^or^erbeftinunnng 
bnrd)  ^k  in  i()rer  iierineintlid)cn  ^^rnc^'iften;,  geübten  Ingenben  uerbient; 

b.  bec^  pe  ( ii  g  i  n  ni  i'd)  e  n  ,  mid)  uicld)eni  h(\^  ^orl)crUiiffcn  bes^ 
'^^erbienftce  ein;)iger  (Mrnnb  ber  'Jßriibeftination  ift,  luie  and)  nad) 
bicfer  Qrr(e()re  ber  freie  ^il>il(e  ein;^igc^o  ']3rincip  beö  ^erbienftc^^  ift,  nid)t 
bie  @nabe  (S^ottee ; 

c.  bec^  f  e  ni  i  p  c  l  a  g  i  a  n  i  f  d)  e  n.  Da  nad)  bemfetben  ber  ^JJ?enfd) 
anv  eigener  ^raft  feine  ^)ied)tfertignng  beginnen  nnb  in  ber  erlangten  9Jed)t^ 
fertignng  bel)arren  fann,  fo  ift  and)  nad)  ben  (Seniipetagianern  freie,  lebig^ 
iid)  uor()ergeunif3tc  'ilMÜen^oentfd)cibnng  be>?  'JJtenfdjen  ber  %x\x\\h  ber 
']3räbefrination. 

3nr  ilMbcrtegung  if)rer  ^el)anptnng  l)atte  ^Hngnftinn^^  ben  ^eniipe(a= 
gianern  bay  ilknfpiel  uon  ^tuei  ^inbern  entgegengebalten,  uon  benen  h{\^ 
eine  gctanft,  hiv::^  anbere  nngetanft  ftirbt.  Die  ^eniipelagianer  entgegneten, 
e^3  l)abe  bie  '^13riibeftination  bec^  einen  in  ben  ^inn'bienften  feinen  @rnnb,  bie 
e^  fid)  nad)  Ö^ottec>  ^nnlieninffen  bei  längerem  ^eben  cru)ürben  l)ätte.  "Der 
.peiiige  ermibert,  hiv^  ftelie  mit  ^ernnnft  nnb  Cffenbarnng  in  ^ßiberfprnd), 
ba  jeber  lebig(id)  nad)  feinem  uurflid)en  ^erbienft  ober  feiner  n)irflid)en 
v^d)nlb  gerid)tet  merbe  nnb  and)  gerid)tet  tuerben  fbnne; 
'■'ll ^J!' J?"'  ^-  ^^^'^     »^cii     @ntfd)cibnngen     ber  €l)nobcn     oon     iZluierct)     nnb 

!^  a  1  e  n  c  e.  ©rfterc  erflärte :  Dens  bouus  et  iustns  elegit  ex  eadem 
massa  perditionis  secundum  praescientiam  suam  quos  per  gratiam 
destinavit  ad  vitam,  et  vitam  illis  praedestinavit  aeternam.  Cap.  1. 
^n  ilnilence  aber  mnrbe  gelel)rt:  Fidenter  fatemur  praedestinationem 
electorum  ad  vitam.     Can.  3; 

5.  a  n  ^>  f  0  t  g  e  n  b  e  r  ratio  theologica.  '-li'er  fclig  mirb,  nerbantt 
e^  ber  unrffamen  Ghiabe  nnb  inc^befonbere  bem  donum  perseverantiae 
finalis.  Die  33erleil)nng  beiber  aber  ift  im  kitten  f^hninb  pnre  33arml)er5ig= 
feit  (^^otte^3.  3ä^a^^  ^5ott  aber  in  ber  ^eit  ben  (^efd)öpfen  fd)enft,  l)at  er 
Don  (Smigfeit  ibnen  fdienfen  u^olten.  ^ie  ^räbeftination  ift  aber  nid^t^^ 
anbere^v  at^o  ber  emigc  ^^i(Ien^n-atfd)(nf^  (S^otte^^,  einem  ^Il?enfd)en  bie  (SJnabe 
nnb  Glorie  ^u  fd)enfen.  Praedestinatio  Sanctorum  nihil  aliud  est, 
quam  praescientia  et  praeparatio  henefiriorum  Bei,  quibus  eertis- 
sirne  liberantiir,  qiiicunqiie  Uheraidur,  August.,  De  don.  persev. 
c.  14.  Praedestinatio  est  quaedam  ratio  ordinis  aliquorum  in 
salutem  aeternam  in  mente  divina  eiistens.  S.  Th.  1  q. 
2'>  a.  2.  c. 


bcv  Mivrt)c; 


alio  theo- 
logica. 


§  152.    '2)if  ^läDcftination.  547 

^aJ3  fein  93?enic^  ot)ne  fpecleüe  Off<^nbiirinig  iioUfoinmcnc  (S^eUHJ^ficit 
barüber  t)abcn  fann,  baj3  er  511  ben  'J^räbcftinierten  9el)ört,  ergibt  fid)  aiiö 
bem  '^ogmo,  ha^  iiiciiianb  ofjne  göttlid)c  Oüenbarmtg  certitudine  fidei 
iniffeti  foun,  ob  er  im  Staube  bcr  C^inabc  ift  (ii.  1755)  unb  im  (^^miben- 
ftanbe  ftcrben  mirb  (n.  1762  ff.). 

II.  ^um  näheren  ^^erftänbni^  bcr  '^riibcftination  finb  folgenbe  fünfte 
non  groJ3cr  $CMd)tigfcit. 

1.  (5$  miiil  genau  nnterjdjicben  merben  ^mifdjen  ber  praedestinatio 
unb  ber  exerutio  praede.^tmatiovis  ober  ^^mifdjen  praedestinatio  in 
ordine  intentionis  unb  in  ordine  executionis. 

T>ie    praedestinatio  in   ordine   intentionis  ift   uidit^^  nubcre§,  al§„     i'^".     . 
ber  g  ö  1 1  (i  d)  e    35?  i  1 1  c    ober    %  a  t  f  d)  ( u  g  ,    ein  @efd)öpf   ^u    beguabigen     in  online 
unb  5U  bcfeligeu.     T^ee^tiaUi  bcantmortet  ber  l)(.  5;:[)onuic^  bie  S^-age :    ütrum    '"^^"^^""'^• 
praedestinatio  aliqnid    ponat    in   piaedestinatu?    mit  :)i  e  i  u.     Prae- 
destinatio non  est  ali(inid  in  praedestinatis,  sed  in  praedestinante 
tantum.    ^ie  ift  ja  uidjtc^  aubcre^>,  alc>  quaedam  ratio  ordinis  aliqnornm 
in  salntem  aeternam  in  mente  divina  existens.     8.  Th.  1  q.  -?o  a. 
2    c.      "^^wx    l^räbeftiuiertcu    ift    b(oJ3    bie     exerutio    praedestinationis. 
Executio  liuius  ordinis  est  passive  quideni  in  praedestinatis,  active 
autem  est  in  Deo.     8.  Th.  1.  c. 

2'af)ev  Ijabeii  a\\6)  öielc  iliooloflcii  Mo  ''Ihäbeftinattou  bei  ber  Öebre  t»üin  5lUlIen 
ÖJottcö  im  Jrnftat  De  Deo  iino  bet)anbclt. 

1^ie    i^  oU  ,^  i  c  l)  uu  g    bcr     "^^räbcftiuatiou    aber    gcfd)icl)t    eiucotcilo  ^.   j'i;^;^ 
burd)  (^ott  unb  auberutcilc^  burcli  htw  'l^rabcftiiiicrtcn;  burd)  jcueu  priniariu, 
burd)  biefeu  secundariü,  unb  junir 

a.  Dou  feiten  C^^ottec^  baburcl),  ^([\]  er  (^hmbc  uub  (Glorie 
fd}eutt.  1^icje  nennt  mau  bat)cr  bie  ©ffette  ber  ^^.^räbeftiuatiou.  C^^uabe 
irirb  aber  l)ier  im  m  e  i  l  e  ft  e  u  £  i  u  u  geuommeu  \\\\^  begreift  aKc^o,  \ViV% 
wad)  (^ottee  guabigcr  i^orfcbuug  bie  '^Muc^eruuiblteu  ^um  .peile  fiibrt. 
Dilig-entibns  Denm  omnia  cooperantur  in  bonnm,  iis  qni  secundum 
propositum  vocati  sunt  sancti.  Rom.  8,  28.  (Muabeu  finb  ()icr  alfo 
bie  überuatürlid)eu  Knaben,  gratiae  actuales,  gratia  iustiticationis, 
donnm  perseverantiae;  bie  uatürlid)cu  ß9abeu,  aud)  bie  Übel,  mala 
poenae,  fetbft  bie  ^'3iiltiffuug  ber  2üubc,  frcilid)  uid)t  foferu  fic  malum  cnlpae 
ift,  mo()(  aber  iufofcru  fic  eine  ^^eraulaffuug  ift  ,yi  einem  (^nttcu,  baö  ,^um 
,*pci(e  füf)rt,  5.  5^.  5ur  33erbemütiguug,  '^-iune ; 

b.  0  0  u    feit  e  u    b  c  <?    ^|$  r  ii  b  e  ft  i  u  i  e  r  t  e  u    baburd),    h([^  er    mit 
ber    göttlid)eu    Ohmbc    frei    mitunrft    unb    bie    il)m    beftimmte    (5)lorie    fid)  ^^^•«^^'""""^^■"• 
ö  e  r  b  i  c  u  t. 

2.  '5)urd)  biefe  Uuterfd)cibuug    ,-;Unid)cn  bcr    ^räbcftiuatiou  uub  il)rer   ,     ig-;»- 
33o(t5iel)uug    erlebigt    fid)  ber    .J^aiipteiumanb,    ben    fd)ou    bie  IO^ImuIic    i^ou  "^mliio"  i!l"füi-^ 
^tbrumet  gegen  bie    ^^räbcftiuatiou  erboben.     5i>cuu  uiimlid),    fagt  uuiu,  ber  fj.3'".'''^svif ^u 
^räbeftinierte  unfehlbar  ielig  mirb,    ber  9?eVrobierte  ncrloreu  gcl)t,  fo  ift  c^umvu-u  üw^  U 
uut^lo^>  für  eigeue^o  \xx[h  frcuu'iec^  .f)eil  ,;u  mirtcu  uub  ,^u  beten; 

3l((erbiug^^  ftel)t  "t^h  ^sräbeftinatiou  emig  uub  uuuniiibclbar  fcft  im 
gi3ttli(^eu  9?atjd)luf^,  au  bem  uumid)lid)e0  Xl)uu  uub  53etcu  uic^tc^  äuberu 
fauu ;  allein  burd)  beuietbcu  :)iat]d)tug  ift  aud)  beftimmt,  baf^  bie  ^riibefti^ 
uatiou  burd)  bcr  ^I>ieufd)eu  eigeuec^  uub  nfgniieitigec^  5lMr!cu  mx'^  ^eteu 
t)oll;^ogeu  merbcu  foll.  Praedestinatnr  a  Deo  Salus  alicuius,  ut  etiam 
sub  ordine  praedestinationis  cadat,  quid  quid  homineni  promovet  in 


bin-  Inübifti^ 
iiiitiLin 

iion  ioitcit 


uon  )iitcn  bi'v 


548  2)ic  ?et)re  öon  ber  ®nobc.     A.  3Jon  ber  oftucHen  ®nobc. 

saliitem,  vel  orationes  propriae  vel  alionim  vel  alia  bona  vel  quid- 
qiiid  liuiusmodi  sine  qnibus  aliquis  salntem  noii  conseqiiitur. 
8.  Th.  1  q.  2o  a.  8  c.  !Dal)cr  betet  (£l)riftiie  für  bic  5(u0eiunil)ltcii 
{Joami.  17,  9);  be^>(^leid)eii  bic  ^ird)e:  Ut  eos  beatae  praedesti- 
nationis  über  scriptos  retineat,  mib  ber  Iil. '^^ctrii^  mal)nt :  Satag'ite, 
ut  per  bona  opera  certam  vestrani  vocationeni  et  electioneni 
faciatis.     2  Fetr.   1,  10. 

Sßüüte  man  einiucnben,  baf^  bic  '•jsräbcftinatiou  iiid)t  blof^  im  güttlirt)eii 
^Müeu  feftfte()e,  ioubcni  and]  mqel)lbnr  uoU^^ocjcn  luerbc,  i'o  l)abcn  mir  oben 
geiel)eii,  bafi  bic  luirfiaiiie  (^mibc  bic  5^reitl)ätigfeit  hc§>  ^Bidcnc^  nid)t  nuf^ 
l)cbt,  JDUbern  aiifred)t  biilt.  Pracdestinatio  certissinie  et  infalli- 
biliter  consequitur  suum  eft'ectuni,  nee  tarnen  iniponit  necessi- 
tatem,  ut  scilicet  ettectus  eins  ex  neeessitate  proveniat.  S.  Th.  1 
q.  23  a.  6  c. 
^.    i'"'-"'-    ,.  3.  T^ag  bic  ']3riibeftination  in  il)rer  Xotnlität,  b.  l).  bic  ^Eräbcfti= 

natio  adae-   Hiition  .^tr  C^Hiibc  uub  (^Moric  (\)r'deAk'i^tu\'c\tio  adaeqifafa)  nid}t  uerbicnt 
InTbhVt'ÜH^n^^^  fauu,  barin  finb  alle  fatl)ülijd)cn  :il)cologcn  einig.     Tenn  bic  e  r  f t  c 

(^^nabe  fann,  mic  oben  (n.  KJOO  ff.)  beuneien  murbc,  auf  feine  ^iHMfe  uerbicnt 
werben;  bic  ^l.^riibcftinatiou  ^n  bcrfelbcn  niib  bennuid)  and)  ,^nr  (^(oric, 
nicnn  bicfclbc  in  '^.nn'binbnng  mit  ber  erftcn  (^)nabe  betraditet  unrb,  ift 
0  ^  n  c  ))l  ü  rf  f  i  d)  t  a  n  f  iü  e  r  b  i  e  n  ft  e  b  c  e  %^  r  ii  b  e  ft  i  n  i  c  r  t  c  n  erfolgt. 
J'';^"^-,  .  9cnn  fann  man  aber  and)  bic  !inni)erbeftimmnng   ^nr  (S)loric  oon  ber 

iKrticr'lmuhu'- 5nr  Q>Sn([bc  trennen  nnb  in  ^^e^ng  auf  bic  'l?riibeftination  ,yir  (Glorie,  getrennt 
llost'\!laeTisa  ^^"^^^  ^^1*  (V'i*  ^»abc  (praedestinatlo  inadaeqiiata),  bic  J^-rage  anfmcrfen,  ob 
meiita.      fic  glcidifadv  0  \)  w  c ,  obcr  aber  m  i  t  ')i  ü  rf  f  i  d)  t  a  n  f  n  n  f  e  r  ^s  c  r  b  i  e  n  ft 
ftattfinbe.     ^n  anberer  ^yorm  mirb  bic  ^-rage  lauten:     .t>at  bic  praedesti- 
natlo   inadaequata    ad    gloriam    il)reu    Oornnb    in    bcm    giUtlid^en 
!i^  0  r  li  c  r  UM  f  f  c  n  ber  mit  b  c  r  (SS  u  a  b  e  c  r  m  o  r  b  e  n  e  n    ^  e  r  b  i  e  n  ft  e , 
fo    h(\\i>    alfo    bic    praedestinatlo    ad    gratiaui    unbebingt,    bic    ad 
gloriam  bcbingt  ift,  ober  aber  in  bem  ii^iUcn  (^otte^^    allein  nnb 
abgcfet)cu    oon    jcglid)em    iscrbienfte?     ^ur^  l)at   mau  bic  ?^n*agc 
in  bic    formet  gebrad)t :     ^Hili,yel)t  fid)    bic    |)raedestinatio    ad  gloriam 
ante  praerisa  merita  ober  post  praevisa  werita? 
»'■'•'•'^-  '^^eibe  '.Hnfiditcn  haben  unter  \>n\   Xbeologen    il)rc  '-iHnlreter   gcfunben. 

iiuoiooon.  11)0= -i>ie  praedestinatlo  mite  pi'aevisa  nierita  uurb  oon  faft  allen  ^i  l)  o  * 
TiiS/'umcr  "^ '  f^ ^^ '^  gclebrt,  aber  and)  oon  11^?  o  l  ini  ft  cu,  toic  Suare^^  nnb 
frt)ic^  bn-  bcibcn  ^^  c  1 1  (\  X  \\\  \  u.  ^k  l^ccliruilil  bcr  'JJi  0  ( i  n  i  ft  e  u  jebod)  oerteibigt  bic 
praedestinatlo  post  praevisa  menta,  ,>.  vs.  ^'  e  n  i  u  c> ,  t^  a  §>  q  u  c  5 , 
(Tregor  oon  ^^  a  I  e  u  c  i  a ,  X  0  ( c  t  u  i<.  ^bucn  fditie^t  fid)  ber  bl.  5 1'  i^  n h 
oon  2ale^^  an.  '^cu  1)1.  X{)oma!r>  net)men  beibe  Xcile  für  fid)  in 
Stufprud^.  3n  neuerer  Qeit  oerteibigt  (^)Utbcrlct  ebenfo  fd)arffinnig  U)ic 
marm  bie  9,\'cinung  bcö  f)l.  ^-rau;^  oon  ealec^. 

^er  Unterfd)ieb  .^mifdien  beiben  tl^tcinnugcn  ift  bcr,  ob  man  in  ber 
göttfid^cn  Qutention  \>a§>  ^orl)crmiffeu  ber  causa  meritoria  ober  bic 
^cftimmnng  bcr  causa  finalis  aU  ha^^  ^  r  ft  e  uub  htw  (^  r  u  u  b  ber 
anbern  betrad)tet  uub  beuu3emä|l  fagt,  (*>^ott  l)abe  oon  ©migfeit  befd)lt)ffcn, 
bcm  ^^räbeftinicrren  "^k  (Mloric  aU^  ^ol)n  feiner  mit  ber  nnocrbicnten  (^^nabc 
ermorbenen  ^^erbicnftc  ^n  geben,  ober  er  \)abz  i^m  bic  ©nabe  beflimint,  mit 
bcr  er  bie  i^m  beftiuuntc  ÖMorie  oerbtenen  merbc. 
iffw  9^^^j(,  ^^^   5:t)omifreu    ift  bic  (Glorie  hat^    ©rfte,  uui^  O^ott  inten^ 

l'ei)vc    bin-    11)0=  '  ;  I  t  i       / 

miftcn. 


§  152.    a)ie  «JJräbcftination.  549 

bicrt.  9^nd)bcm  Qooti  aber  ben  yjtcnfrfjcn  bmd)  biejcn  erften  9^at|d)htf5 
5111*  Glorie  priibeftintcrt  l]üt,  beftinimt  er  i()m  niid^  bic  SDMttcI  gur  @r=^ 
lani]ung  biefc^  |]ielec>,  nnmlid)  bic  ©mibe.  D^cit  biefcr  ©unbc  unrft  bcr 
3[)?eufd)  frei  mit  imb  ocrbient  bic  Glorie. 

^ie    SOUIiiiiften    aber    Ie()rcn:     O^ott   präbeftiniert   ben   ^^^enid)en ,,pjj^./jj/^^j,jp(j^ 
giir  (?^nabe.     @r  ficl)t  üorau^^    bag  ber  yJicnfd)   mit   bcr  ^jmbc  mitmirft  ^     nifteu. 
unb    auf  ^rinib    biefc<o  3iU]feii^  fommt  al^^    Icl^te^  Moment  bie  ^räbefti* 
natioH  5ur  (Glorie. 

eine  iOfittelftelliuit]  jmiirfjcu  biefen  bciben  'Jlu[id)tcn  nct)incu  einige  'Theologen  ein, 
inbem  fic  Icljten,  eiu,5elue,  aber  nid)t  alle,  iüeld)c  unillid)  jelig  uunben,  feien 
ante  praevisa  merita  gnr  Öilorie  üvnbeftinievt.  .'pievbev  geljören  3^ 'nn  t^  <^^t, 
2R  a  r  i  a  n  0  ,  ^^  i  cl  n.  a.  2)ie|e  ä)?  ö  g  l  i  d)  t  e  i  t  Juivb  and)  üon  ben  ^.Woliniften 
angegeben. 

kommen  mir  nun  gU  ben  53emcii'en  ber  bcibcn  3}?cinnm3en. 

a.  "Lk  Xl)omiften  bernfen  nd)  ^^    .1«*!:.    ^. 

a.  a  n  f   bic   l)  c  i  li  g  e    'S  (^  r  i  f  t.     ^ie   .V)anptfte(Ie    für  bie    ab  jotnte  ^wcimma  bev 
'J^räbeftiiuition  ift  bcm  Oiöm erbrief  entnommen  i9,  11  sqq.).    9^ad)  bcm     ^'H^imftcn. 
Qcntjniö  bcc^  bl.  .V)icrLnU)mnv  ift  bicv  bic  bniifclfte  Stelle  im  ganjcn  ^Uömcr^ 

bricf.  1)a^  ift  mol)l  and)  bcr  (Mmiib,  ircc^balb  (Sa tu  in  fid)  anf  biefctbe 
für  feine  Oicprobation  bcrnft.  'Hlv  cnt|d)eibenbC!o  Vtrgnment  für  bie 
tt)ümiftifd)c  "Präbeftination  fann  fic  nid)t  angcfcben  merben.  (Sine  gntc 
©rfUirnng  gibt  (^ntbertct  a.  a.  C.  ©.  346  ff.    5(nd)  mit  Act  13,  48; 

1  Cor.  4,  7;  Ephes.  1,  5  n.  f.  m.  luirb  bie  praedestinatio  ante 
praevisa  merita  bcgrünbet; 

[j.  anf  5(nc>fprnd)c  bcv  1)1.  '.H  ngnft  innc<  unb  bc^o  1)1.  X()omaö,  für 
bie  inbe^^  lunt  ben  55crtcibigcrn  bcr  pradestinatio  2)081  praevisa  merita 
eine  probabele  ij^bfiing  gegeben  mirb,  fo  \>([y,  and)  bicrbiird)  bie  ^tontroocrjc 
nid)t  entfd)icben  mcrbcn  fann.  '-I\](.  (^Witberlct  a.  a.  O.  3.  351  ff. 
unb  332  ff.; 

v.  auf  bic  ratio  theologica,  Co  fei  2ad)e  bc>?  ^öcifcn,  ^nerft  h<\t> 
^xzi  unb  bann  bie  lUittcl  ^um  l^iclc  ^u  beftimmeu.  iikmn  au<3  biefem 
©a^  bic  praedestinatio  absoluta  ad  gloriam  folgt,  fo  fi3nntc  aud)  bie 
abfolute  5öorI)crbcftimmiing  ;)Ur  '^HH-bammnio  unb  Sünbe  baran^  ge^ 
folgert  mcrbcn. 

b.  ^ie  3)?üliniftcn  bcuieijen  ibre  5(nfid)t 
a.  a  u  ^    bcr   l)  e  i  l  i  g  c  n    S  d)  r  i  f  t ,    in    mcld)cr    bie    Seligfeit    ale> 

öo^n  ber  ^^erbienfte    bc^cidjuct  unrb:     Matth.  25,  34  sq.;    Born.  8,  29; 

2  Tim.  4,  8;  2  Fetr.  1,  10  n.  f.  m.  ^ic  2:i)omiftcn  crflürcn  ade  biefc 
Stellen  Don  beut  ordo  executionis,  in  bcm  allcrbing^  bie  ©loric  ben 
33erbicuften  uerliel)cn  merbe;  ber  ordo  executionis  fei  aber  gerabe  um-' 
gefe^rt  mie  ber  ordo  intentiunis; 

ß.  ang  ber  8el)re  ber  l)(.  l^äter  unb  Sl  i  r  d^enl  ebr  er. 
Qnbeg  verlieren  and)  biefe  Steücn  burd)  bic  oben  ermähnte  tl)omiftiid)c 
$^iftinftion  il)re  33emei<?fraft.  Unmibericgbar  ift  aber  hat-  S33ort  be^> 
1)1.  S^'iniö  tum  Salcio,  ber,  nad)  taugen  Seclcnfiimpfcn  burd)  bie 
praedestinatio  post  praevisa  merita  beruhigt,  an  öeffin^^  fcbrcibt: 
Cognovi  Paternitatem  vestram  sententiam  illam  antiquitate,  sua- 
vitate  ac  Script urar um,  nativa  auctoritate  nobilissimam  de  prae- 
destinatione  ad  gloriam  post  praevisa  merita  amplecti  ac  tueri. 
Quod  etiam  milii    gratissimum    fuit,    (luinimirum  eam    semper    ut 


lt)12. 

<eUHMÜ'   fiiv  bie 

■'.'('rinunn  bor 

■JJioliuiftcn. 


llntivfrtiicb 

lU'stinatio     :mI  ^Tn;, 

mortem  itnb 


550  2)ic  Ce^rc  öon  bcr  ®nabc.     A.  3>on  ber  aftucüen  ©nobe. 

Dei  misericordiae  ae  gratiae  rnagis  ro7isentaneam  ae  amahilem 
existimavi; 

y.  au^  ber  ratio  theologica^  "^([[^  bcr  aügeiiict  nc  .^citj^nnllc  (i)üttcö 
11  u  r  eine  5i$orl)crbcftininmno  mit  ')ii'Kffid)t  auf  bic  ^>crbicii|"tc  bc^^  iyicnid)cn 
5u(affc.  ^^(1115  bcjoiibcrc^  ftrcitc  mit  bcm  nltt^cmciiicn  ,^')cil0linücii  (>»^ottce 
amli  bic  reprobatio  negativa^  bie  bod)  eine  gotgerung  nuö  bcr  abfoliitcn 
^^^riibcftimitioii  fei. 

Söcibc   @rf läriing^'iueifen   fiiib   u  o  ii    ber   ^M  r  d)  c    g  c  b  u  l  b  c  t.     W\t 

bic  ^[ßirtfamfcit  bcr  (^mibc,  fo  gcl)i)rt  aiid)  bic  ']3rabcftination  511  bcn  niicr^ 

forfd}lid}CU  9iatfd)(üffcn  (Spottes*. 

Tic  iSesti-  ^^cfi^   2.     5(iif    %x\\\\h    bec^    gbtt(id)en    33orl)erUMf f en^ 

"natio  ad     b  c  r     'S  ü  H  b  c    u  H  b    11 11  b  11  ^  f  c  r  t  i  g  t  c  i  t    gibt    c  ^    eine    33  o  r  l)  e  r  = 

mortem.       \^^^^\  ,jl  j^^  jj  j^  g      ^y^X      53  C  r  b  0  lll  111  11  i  ^o        Q  l  Ji      S  t  r  ll  f  C      b  C  r      S  Ü  11  b  e. 

1)  0  g  c  g  c  11  eine  5^  o  r  l)  c  r  b  c  ft  i  m  in  u  n  g  5  u  r  '3  ii  11  b  c  gibt  e  t>  11  i  d)  t , 
f  0  n  b  c  r  11  nur  eine  ^^]  11 1  a  f  f  n  11  g  b  e  r  f  c  l  b  c  11.  CS'  b  e  11  f  0  m  c  n  i  g 
gibt  CO  eine  a  b  f  0  In  t  e    ^^  o  r  l)  c  r  b  c  ft  i  in  111 11 11  g   5  u  r   5^  c  r  b  a  m  ni  11  i  ^. 

I.  3^^^iÜ^)fii  ^*-'i'  praedestiiiatio  ad  mortem  iinb  bcr  praedestinatio 
ad  ritam  beftcbt  ein  lu  c  f  e  n  1 1  i  d) c  r  llntcrfdjicb. 

^ie  (^)crcd)tigtcit  iiiib  boe  5>crbiciift  bcr  5(ncicruHil)ltcii  l)nt  (^ott  nid)t 
praedestinatio  tiioj";  tiorl)ergcfel)cn,  füiibcrii  pofitin  gcuioUt  unb  biird)  feine  ©mibe 
m  i  t  nerii  rf  ad)  t.  T^arin  ftimmcn  3^l)oiniftcn  nnb  ^J3toliniftcn  überein. 
%\\6)  menii  nur  für  bie  ;^iir  OUoric  ^)>räbcftiiiicrtcn  eine  praedestinatio 
a)de  praevisa  nieiita  aii,^uncl)mcii  unire,  fo  fiiib  bod)  bic  'Keprobiertcn  in 
feiner  'Bcifc  5ur  3iinbc,  bnrd)  me(d)e  fie  bie  .^pöllc  ücrbicnen,  non  (^ott 
präbcftiuicrt;  benii  baf;  (^ott  bie  (Sünbe  irgcnbioic  luoHe  unb  mirfe,  ift 
ab folut  unmöglid),  unb  foldicc^  .^ii  bcbanptcii,  bic  grollte  unter  alten 
rs^ottc^däftcrungen.  ^ie  2üiibc  ([U  bic  causa  lueritoria  bcr  pofitincn 
'lieprobation  ift  bal)cr  lebigtid)  3 11  gel  äffen.  ^araui>  folgt,  ha^  bic 
•ipriibeftiuatiou  ^ur  ^^>crbaininiiic^  Icbiglid)  in  bcm  5^orl)erU)iffeu  ber  ^mhz 
unb  3d)ulb  bc^^^  ^Jcprobicrtcn  il)rcu  (^h'unb  l)at.  '-li^cit  (S)ott  iiort)er  meif^, 
\>a\^  ein  3}^ciifd)  in  bcr  Süiibc,  fei  ec^  (Srbfünbc  ober  aftuctte  2ünbe, 
fterben  n)irb,  baruni  mill  er,  bafl  it)u  bic  feiner  (Bd)ulb  eutfpred)eiibe  Strafe 
trifft.  I^ie  Strafe  alfo  mi((  er  uon  (Sungfeit;  benn  bic  Strafe  ift  etiiniö 
(Mercd)teö  unb  C'hitcc^;  aber  er  luiü  bie  ^crbainmnisi  bcc>  Dficprobiertcn  nid)t 
um  i  1)  r  e  r  f  e  (  b  ft  m  i  U  c  11  unb  n  11  b  c  b  i  n  g  t ,  fonbern  nur  unter  bcr 
33cbingnng  ber  Süiibe  unb  megcn  bcr  Sünbc,  uömlid)  ,yi  ibrcr  Süt)uc. 
'^ie  Sünbe  aber  l)at  er  iiid)t  iiemoüt,  fonbern  nur  iiorI)crgefel)eu  unb  5u= 
gelaffen.  ^ie  9?cprobatiou  mirb  ba()cr  Don  alten  !atI)olifi'^eu  ^beotogcn 
al^3  eine  praedestinatio  ad  mortem  x>ost  praevisa  demerita  erfUirt. 
^ic  logifd^c  Drbnung  ber  betrete  Coottc<o  ift  baber  im  (Sl)ftcin  ber  ?3ioli= 
uifteu  bie  gleid)e  für  "J-^räbeftinierte  unb  ^^cprobierte,  iinibrcnb  bic  ^l)Dmiftcu 
eine  iUTfd)iebenc  Orbiinng  anfftcllcn:  für  bic  *:).^rabeftiuicrtcu  ante  praevisa 
merita,  für  bic  iJkprobicrtcn  ])ost  praevisa  demerita. 

i)ie  Oieprobation  fd)(iej3t  alfo  ein  doppeltes  in  fid):  bic  5^orl)er  = 
b  e  f  t  i  m  m  u  u  g  5  u  r  ©träfe  auf  ©  r  u  u  b  b  e  r  ü  0  r  l)  e  r  g  c  m  u  g  t  e  11 
(Süubc  unb  bie  ^i^'^^f^nig  ber  Sünbe.  Siciit  praedestinatio 
includit  voluntatem  cont'erendi  gratiani  et  gloriaiu,  ita  reprobatio 
includit  voluntatem  permittendi  aliquem  cadere  in  culpam  et  in- 
ferendi  damnationis  poenam  pro  culpa.     S.  Th.  1  q.  23  a.  31c. 

II.  SDer  b  0  g  m  a  t  i  f  d)  e   53  c  m  e  i  ^  für  iiufcre  3rt)cfe  ergibt  fid) 


4;  Rom.  9. 


§  152.    2)if  ^röbeftinotion.  551 

1.  nu^5    ber    \) eiligen    aii)rift,  luclc^c  Iel)rt,  5)t/t,diiflc 

a.  baj3  e^  eine  33oi1ierbeftimmmig  ^iir  5Serbammni^  aU  ©träfe  c^ibt:  Stfnift  übcy  bic 
Discedite  a  me  maledicti  in  igneni  aeternnni,  qui  paratns  est  ,,um!i''^j\ir  S'v> 
diabolo  et  angelis  eins.     Matfh.  25,  41.     ^l^gl.   1    Cor.  9,  27;  ^'"""•"'^• 

b.  biiß  (^ott  nicmanb  ,',uv  Sünbe  pröbcftiniert.  l^k§  ift  in  ber  l^e!)rc 
t)om  göttiidjcn  59i((en  (§  33  ff.)  nnb  bem  allgemeinen  §cit!cratfd)Uii3  (§  145) 
bereite  nadigemiejen.  ^^(n-^brücflid]  n^crben  nur  nod)  barnber  belehrt,  ha^, 
(SJott  nid)t  bcn  Xob  be^i  Siinber^  lüiü,  fonbern  han  er  fit^  befet)re  nnb 
lebe.  Nnmqnid  volnntatis  meae  est  mors  impii  ...  et  non  nt  con- 
vertatnr  a  viis  snis  et  vivat?    E^.  18,  20.     ^c^{.  2   Petr.  8,  9. 

Ga(üin  unb  übcrliniipt  bic ''^vnboftiiiatinnov  bnbeu  fid)  guin  3^ciuci[e  bcv  abioiuteu  i'*^'^- 

^räbcftination  3111-  ^iNcrbamninie>  bcntfcn  ^  tudrinMicirbie 

1.  auf  \old)(  'Stellen,  in  beiicii  e!o  f)eifU,  C^ott  babc  bie  eüiiber,  ben  ^fjavao  u.  f.  \v.  inäbcftiunttnncv 
üer{)ävtct  imb  oerftorft.  5U(e  bie[e  9(ih3fpvüd)e  fiub  aber  nur  im n  ber  |^ulttf[nni]  (^"-nte^  i^^fyitfjn-^^^f'^^'^- 
unb  ber  «Selbftnerftocf unq  ,^u  ücrftehen; 

2.  anf  ©teilen  luie  Pfifr.  16,  4.  [hiiversa  propter  senietipsuni  operatus 
est  Dominus;  inipiuni  quoque  ad  diem  maluni  nnb  Iioni.  0,  17,  wo  et?  üon  ^bnrno 
f)ei^t:  Qnia  in  lux*  ipsiiiu  excitavi  te,  nt  ostendani  in  te  virtutem  meani.  ^tßein 
t)ier  ift  nid)t  im  cntfernteften  (^^kitt  a(^  llrfndjc  ber  (Sünbe  be^eirfinet,  fonbern  nur  bie 
3]?ttf)ri)eit  nn!§qefprod)en,  baf?  er  fie  ;,  n  (ledi  if  ^^'i/  i'»b  baf?  fie  nnter  ber  l^eitunt^  feiner  ^rofi-- 
ben3  feiner  'inuljerrlidjnnn  bienen  nuif?; 

3.  auf  h'ovi.  9,  11  s(pi.,  wo  ber  '^Ipoftel  ben  ^fan  nnb  ^t^fi^^'  ^f''  '-l^orbilber  ber 
3(n§ermät)Inni3  nnb  'i^eruierfnnc^  onfübrt.  Cum  mim  nondum  nati  fnissent,  aut 
aliquid  boni  eu'issent  aut  mali  (ut  secuudum  electionem  propositum  Dei  mnupret), 
non  ex  operibus,  sed  ex  vocante  dictum  est  ei:  Quin  nuiior  serviet  niinori, 
sicut  scriptum  est:  Jacob  dilexi,  Esau  autem  odio  liabui.  3)aronf  fiibrt  er  biuo 
eben  unfleflebene  ^Peijpiel  ^^burao?^  nn  nnb  fotflert  au(5  biefen  5batfnrfien:  Flrgo  cuius 
vult  miseretur,  et  quem  vnlt  indurat  (v.  IS)  unb  mndit  biefe§  fd)(ie§(irf)  oni  "i^crnleid) 
mit  bem  2^öpfer  flar.  Annon  habet  potestateni  ticulus  luti,  ex  eadem  massa 
facere  aliud  quidem  vas  iu  honorem,  aliud  vero  in  contumeliamV  (v.  21). 

'^lüetn  biefe  ©teilen  faflen  bnrd)ttn^5  nid)t,  Oüf\  (Mott  ^tc  Sünbe  molle  nnb  öer^ 
urfodje,  um  bann  bie  ©iinber  311  nerbniunien,  fonbern  ^^^  ber  freie  nnb  flered)te  Spille 
^otte§  allein  bie  leiste  Urfadje  ift,  marnni  ber  eine  präDeftiniert,  ber  anbere  reprobiert 
lüirb.  ^e  nad^Ciem  bie  ^Jb^oloi^en  bie  pracdestinatid  d/iff  ober  /)nsf  praevisa  nierita 
öerteibigen,  ertlären  fie  biefe  ©teile  ibrem  ©nfteme  entipred)enb  ; 

2.  n  u  «  ber  l'  e  l)  r  e  ber  b  e  i  t  i  g  c  n  ^^  n  t  e  r.    Ter  t)(.  %  n  g  n  ft  i  n  n  ^o  ^  ,  ^,,,. 
ic{)reibt :      Bonus    est    Dens,    instns    est    D^^ns.     Potest   aliqnos   sine  bi^  MhdK  über 
bonis  meritis  liberale,  qnia  i)onns  est;  non    potest  (inempiam   sine  Xiimnuri^uv 
nialis  meritis  damnare,  qnia  instns  est.     ('ont.  Jul.  1.  o  c.  18;  .^Hn^ammiüco 

3.  aut-'  ber  i' e  t)  r  e  ber  ,^t  i  r  d)  e ,  uield)c  bie  abfolnte  ^].^riibeftinntiün  ^^'^"^^' 
gur  ^erbammni«?  ftet^o  iKrnrtcilt.  ed)on  bie  ©i)nobe  t)on  Orange  l)attc 
ertlärt :  Aliqnos  vero  ad  malnni  divina  potestate  praedestinatos 
esse,  non  solnm  non  credimns,  sed  etiam  si  sunt,  qui  tantum 
malnm  credere  velint,  cum  omni  detestatione  illis  anatliema 
dicimns.  Tic  gleid)e  (Sntid]eibnng  gab  bie  ^l)nobc  non  *Qnierct). 
©egen  (5)üttfd)alf  nnb  ecotnc^  (5rigena  bctannte  bie  Simobc  mnt  3?  a  l  e  n  c  c 
bie  praedestinatio  impiornm  ad  mortem,  aber  ^ngleid)  and),  haf^  in 
bcrfelben  meritum  malnm  bem  iustnm  Dei  indicinm  norangcljc.  .S^ierbcr 
ge()ört  and)  bie  i^ernrteitnng  hc<-<  abfotntcn  ^frübeftinatiani^^mn^o  be^o  '^i'iclef 
nnb  .souio  bnrd)  ba^^  .Hon^il  Hon  .^i'onftan.v  ©nbtid)  befinierte  ba^> 
3;;r  t  b  en  t  i  nnin  :  Si  quis  iustificationis  gratiam  non  nisi  praedesti- 
natis  ad  vitam  continjofere  dixerit,  reliqnos  vero  omnes,  qui  vocan- 
tur,  vocari  quidem  sed  ^ratiam  non  accipere,  utpote  divina 
potestate  praedestinatos  ad  malum:  anathema  sit.  Sess.  6  de 
iustif.  can.  17; 


i(;47. 


ftaii,^,  Ivient. 


552  3)ie  ?ct)rc  öon  bcr  ®nabc.     A.  i^on  bcr  aftiicUcn  ®nabc. 

Rati(f  theo-  '^^  '^  "  ^'    ^  ^ '"    1 1)  c  0  1  0  n  i  f  (f)  c  n    'I)  c  11  f  c  11.     (^3ütt  fic()t    üou  ^wuy- 

logica.  feit  ^cr  bic  (Bünbc  iiiib  llnbuf^fcrttgfcit  lun-aiic;  uiib  uii(l  bc^t)alb  cilcirijfallö 
1)011  (^uniifcit  l)cr  bic  33cftrafuiig  bc^  Süiibcit>.  ^aJ3  er  biefclbc  aber  nid)t 
(ibfodit  iinU,  une  hii  Miiretifcr  iiiciiitcu,  folgt  ant->  feiner  .Sj)  e  i  li  g  t  c  i  t. 
^Jiur  iiifofcrii  faim  er  übcr()aiipt  bie  ^krbaiiimute  luollcii,  a(^  fie  etuuh^ 
(S^iite^o,  iiiimlirf)  bic  Strafe  für  bie  Süiibc  ift.  53gL  n.  311  f. 
'*^<''-   ^^  III.  S  c  ( ri) c   S ü  n  b c  i ft   bie   llr f  a d) c    b  c v   M c p r  o  b n t  i o  n? 

luobatiun  bei  1-  ii^e,^üglift)  bcv  .^liiibcr  ift  fi^  uii,^tiH'ifc(baft  nur    bic  (Svbfünbc,  lucil  [ic,  wenn 

uniictniifti-n.siin- fio  (cbtqlid)  in  bicjcv  fh'vbcn,  and)  Ic^iqlid)  um  bioicv  uiiKcii  uoii  ber  göttlichen  (iicvcdjtifjtcit 
^'(iTnläri^fem-n.'"  ^^^^'"  C">"innnolioid)  nu^^rteidjlüfion  [inb. 

2.  i>3c,^ncjlid)  bcv  @vnmd)i'cncn  univbc  bcftiittcn,  ob  and)  bei  ibucn  ba^fclbc  bev  ^qI( 
fei.  3)ie  3^i)coloiicn,  uicld)c  iold)c^^  bclnuiptctcn,  bc,vcf)en  fid)  bafüv  anf  bic  beim 
bt.  ?tnnnftinn^o  lunfommcnbc  nnb  niid)  nom  {}[.  3:bomn^5  vcpvobncieitc  3,^ürftcl(unn  oon  bcv 
ionenannten  inasstf  pcrdit'nniis.  Tarnntcv  mivb  uon  bcn  'inutcibigcni  bicfcv  tHnfid)t  bie 
gefallene  lUcn[d)bcit  ucvftanben,  anc>  mcld)ev  (Mott  \\\x  Cffcnbavnni]  feiner  ij^armbcrjiijfcit 
einen  ^Tcit  an«ocruiäblt,  uiäl)vcnb  er  bic  anbcvn  \\\x  Cffcnbaiunfl  feiner  (S5ered)tifltcit  nid)t 
on^ermäblt,  fonbern  il)rem  (]ered)tcn  '2d)irfial  übevläfu. 

'^^or  allem  ift  niiebernm  flar,  baf?  (^iott  niemanbcn  a\\-:^  einem  anberen  (Mrnnbe 
gnr  Strafe  priibeftiniert,  al^o  meinen  bcr  mirtlid)cn  3d)nlb,  um  bcvcnmiUcn  er  geftraft 
anrb.  3)at)er  fann  in  bcn  Wctanftcn  bic  (Srbi'ünbc  nid)t  bcr  (^Uunb  ibrer  9?eprobation 
fein,  \>o.  fie  in  bcntclbcn  mahrbaft  an^'^ctilgt  ift  nnb  nid)t^  ^v-rbammungi^mürbigc^  ^nrürf» 
gelüffen  bat.  2)aiiei]cn  ift  uiobl  bei  bcneii,  bie  mit  bcr  Srbfünbc  ft  erben,  biejc 
eine  9}htnrfad)e  ibvcr  iKcprobation,  injofern  bicfclben  bereite  lucgen  bcr  ©rbjünbe  bcr* 
felben  luürbig  fmb.  .^cinc^>uiefl€>  aber  barf  man  fid)  bie  '^ad)<:  fo  uorftcllcn,  alio  ob  Ö^ott 
lebiglid)  nm  bcr  (Srbfiinbc  millen  einem  ^eile  bcr  ilh\Mifd)cn  nnbcbingt  "^a^  ^cil  uerjagt 
babe;  bcnn  e^o  ftcbt  feft,  baf?  er  allen  '^a?-'  |)eil  in  Gbrifto  crmöglid)cn  mill.  Tef4)a(b 
mn^  nmn  mobl  mit  ber  Sl^ebr.^abl  bcr  Ibcologcn  jagen,  baf^  bei  allen  (Srmad)icnen  nid)t 
bie  (S'rbfünbc,    fonbern  bie  perjönlidje  ^iinbe  bie  nöd)ftc  nrfad)c  ber  3i'eprobation  fei. 

i^etrad)ten  nun  iiiclc  Jbeologcn  bie  (Srbfünbe  in  allen  ^-ällen  menig)"tcn§  inbireft 
q1§  bie  Urfadic  bcr  9ieprobation,  fo  fd)cint  biefc^  infofern  begrüubet,  aU  bie  (Srbfdjulb 
bie  '^i>ur,^el  aller  3ünben  nnb  bnrd)  ibre  ^-olgcn  bie  ii^eranlaffnng  ift,  mc^5balb  fooicle, 
and)  iHin  bcn  (Getauften,  bnrd)  eigene  fed)nlb  nerloren  gehen.  3iil'-"'n'^'"  nun  @ott  bie 
@rbfiinbe  nnb  ibre  ^^'-''Igi'ii  ,V'  einem  gcvcd)ten  ('•ieriditc  megcn  be^  <&ünbcnfalh5  juläf^t, 
ift  allcrbing^  bie  erftc  eiinbe  awA)  bic  erfte  nnb  allgemeine  llrfad)c  bcr  Sieprobation. 
(So  ftno  nanuMitlid)  aud)  bie  Uon  (Spottes«  (^kncd)tigteit  ,^,ugclaffcnen  Sünbcnfolgcn  beä 
3;obet'  nnb  bc!?  über  bic  ^^l'elt  ncrbrcitc'ten  fittlidjcn  nnb  religiöfen  '^nn-berben^  bie  Urfad)e, 
irc^balb  foniclc  Äinber  obnc  Xaufc  fierbcn. 

IV.  'I)ic    ^Keprobatiou    unbcrftrcitct    mcbcr    bcr     IMcbe,     uod)     bcr 

OW  r  c  rf)  t  i  g  f  c  i  t ,  iiod^  audi  bcr  il->  a  r  in  l)  c  r  ,^  i  n  t  c  i  t  Qboiit^. 

^-  Jf\  .■  1-    '^tnf    bcn    G'iiiuninb,     cc^     iinbcriprcdic      bcr     göttlidicn     ?icbc, 

iinb  bie  vicbc  lUteiifdidt    ba«  Tai  cm    ,vi  geben,    bcncn    z\>    bc]icr  iinirc,    iiid}t    geboren   äu 

(_yottcv^.       jj,jj^^  jj-j  ,jj   aiituiorten,  baf?  nicinnnb  o oii  Obtt  crfd}affcn  luirb,  b  a  m  i  t  er  511 

^H-nnbe  nebe.     Tae^  ($rfd)affcimicrbcn  ift  immer    eine  3^iHil)Itliat  %oiit<\    ba^^ 

iscrbainmtmcrbcn    iinincr    bic    2d)iilb    bce    ll^teiifd}cii.      Tic    ^o^4)eit    bc^^^ 

^efd)öpfe>o    foniite    aber    beii    <Sd)öpfcr    nicbt    iicr()inbern,    hat^    ^^crt    ber 

£d)öpfiing  511  fet^^cn  nnb  5n  crl)altcn;  cc>  ift  im  (5)cgcntcil  eine  Cffenbarnng 

ber  gött(id)cn  l'iebe,  baj3  er  bcn  (^^iinbern  'i>C[t>  Tafein  gibt  nnb  erhält. 

^^(bcr  unirnm  bemirft  ^^ott  ind)t,  baf^  alle  fid]  bc!cf)ren,  ober  UHiriim 
I)at  er  nidit  giin^lid)  (Sünbc  nnb  ^^crbainimiic^  ocrbinbcrt?  5(u^^  benifclbcn 
Ö^rnnbc,  lpec^l)alb  er  nbcrl)anpt  Tcfcttc  ,^u(äf^t  (n.  558  ff.;  588).  ©än^Iidjer 
5(n^ifd)In|3  bcr  ©ünbc  entfpridit  nid}t  ber  oon  ^5ott  in  feiner  33?ei0l)eit  ,mib 
(^^üte  geluontcn  Orbnnng  bcr  natnrlid)cn  Jrci^eit  in  statu  viae. 
Praedestinatio  est  pars  provideiitiae.  Ad  providentiam  autem 
pertiiiet  permittere  aliiiuem  defectum  in  rebus,  quae  providentiae 
subduntur.     S.  Th.  1  q.  23  a.  3  c.     ^^gl.  n.  589. 


§  153.    3?on  bcr  ^nabmttja^I.  553 

2.  DJ(it    bcr    @  c  r  c  d)  t  i  g  t  c  i  t    ftel)t    bic    9?cprobatioii    fo  incnig    in  ^-^  sHeJrJbntion 
'XlMbcrlprud),  baj3  fie  dicline^r  ein  5luf^flutl  bcrfclbcn  ift.  u.  bic  (s)ciicinifl= 

a.  @<§  ift    (d)ou  ein    5luc^f(uf^    bcr  ^crcdjtigfeit   gegen    bic  5^atnr  bt§    ^"^  ^''"'" 
a}^en|(^cn,  baj3  @ott  bcn  'J^tif^brand)  bcy  freien  5BiÜcnt>  hnVä^t. 

b.  ^^ü]^  aber  @ott  bcni  (S^efdjöpf,  bat^  feine  ^n*ei()eit  niifUn-and)t,  nnb 
5Uinr  trül5  l)inrcid}enber,  inelieid)t  übcrane^  großer  ©noben,  mcitcre,  fef)r  reid)* 
M]t  (5)naben  nnb  id)licf3tid)  bie  Glorie  cnt,^^ie()t,  ift  im  ()öd)ften  @rabe  gered)t. 
i)2id)t  i()rc  ^f^eprobation  ift  ja  ^Hinib  ibrcv  i^erberben^o,  fonbern  il)re  @itnbc 
ift  bcr  (5)rnnb  il)rcr  gcred)ten  i^cruicrfnng.  (^uod  in  liaec  prolapsi  mala 
sine  correetiove  poenitoitiae  defecerunt,  non  ex  eo  necessitatem 
pereundi  lialmernnt,  quia  praedestinati  non  snnt,  sed  ideo  prae- 
destinati  7ion  sunt,  quia  tales  futiiri  er,  voluntaria  praevaricatione 
jiraesciti  sunt  .  .  .  Non  relicti  snnt  a  Deo,  nt  relinqnerent  Denni, 
sed  reliquermit  et  relicti  sunt,  et  ex  bono  in  nialnni  propria  volnn- 
tate  mntati  snnt.     S.  Frosper,  Resp.  ad  cap.  Gall.  c.  7. 

:-5.  ^^tbcr  and)    mit    ber    ^3a  r  m  berji  gf  ei  t    be^.    @r(öicr^>    fte()t    ^ic  ^^^  .4^4,ji„„ 
S^cprobation    nid)t    in    ^iberfprnd),    fd)on    anv    bem    allgemeinen  (Jh'nnbe,  unb  bie  3<Qim^ 
lueil  bic  ikrnd)er^vgfeit  bie  (s>ered)tigfeit    nid)t  anft)ebt,    aber  and)    bec4)alb/"'^'^^^"**'^'"'^- 
u^il  C^ott  and)  bcn  'Keprobierten  gro^e  (^)nabe  nnb  (Srbarmnng  fdjcntt  nnb 
fie  nnr  uenpirft,  meil  fic  biciclben  uon  fidi  ftojlen  nnb  inif^brand)cn.    8nsti- 
nuit  in  mnlta  patientia  vasa  irae,  apta  in  interitnm.     Jxom.  9,  22. 

§  153.     ^i^on  bcr  (shinbcuumi)!. 

lieber  t)abcn  mir  bie  '•^>rabcftiinitiün  nnb    ^Keprobation,  eine    jebc  für  ip„j.„)S'i  ^^■^^ 
fid)  bctrad)tet.    '^inn  fragt    cv    fid),  mcvbalb  (Mott    an    bem  einen   ^arm=  unb  «^imrtninfnt 
t)cr(ygteit,    an    bem  anbcrcn    r^)ered)tigfeit    übt,    Uio;,n    namentlid)    and)    bic  IJäuin  imS  Sc' 
Sragc  gel)ört,    nnirnm  er    bieie    nor,  jene    nad)  (Jl)riftnc\    biefe   in,    jene     pi-i'i'itum. 
a  n  fuM*  ber  ,Slird)e  geboren  merbcn  licK. 

1.  Tic  (^)cred)tigfeit,  )ueld)c  Cshmi  gegen  bcn  ^Heprobicrten  übt,  mirb 
nid)t  babnrd)  ,yn-  llngered)tigfeit,  baf^  er  an  einem  anbcrn,  bem  5hböcr= 
unibtten,  feine  ^^arnd)er,;igfeit  offenbart.  Ant  non  licet  mihi  qnod  volo 
facere  ?  an  ocnlns  tnns  neqnam  est,  qnia  e^-o  bonns  snm  ?  Matth. 
20,  15.  Tic  (^ered)tigteit  unrb  nm  jo  menigcr  f^nr  Ungercditigteit,  al^o  ('»iott 
and),  bem  ^Keprobicrten  33arml)er,vgfeit  ermeift,  inbem  er  il)m  bii^i'^'irf)^"^^ 
(S^nabc  fd)cnft,  nnb  and)  gegen  bcn  '|.^räbeftinierten  (^)ered)tigfcit  übt,  inbem 
er  Don  i^m  loabrc  (^ered)tigfeit  forbert  nnb  it)m  alo  gerccbtcr  ^)iid)ter 
öcrgilt. 

2.  J\n-agt  man  nun  meiter,  me>?[)alb  aber  im  ^^rübeftinierten  bic  5^arm=    .j.;,^'S  i,„ 
ber^gfcit,  im  ^Kcprobiertcn  bie  ('')ered)tigfeit  oorunilte   nnb  bcn  2ieg    baoon  ^inäbcftinicrtcn 
trage,  io  i)t  ,^n  antworten :  tcit.  im  »iVpio= 

a.  1^ic§  ift  bcr  J^-all,    meil  ber    erftcre    gnten   5BitIcnc^   mar   nnb  ^;.*;;;;^^^^^^^^^^^^ 
bic  i^arml)cr^igfcit  annabm,  ber  anbere    aber  in   feinem  böfen    2inn  bic       i^aitet. 
33armt)er5igteit  oon  fid)  mici:. 

b.  Qn  ^c,yig  anf  bic  (S^nabc  aber  ift  ,;n  bemcrfen 

7.,  bei  ber  5lnnal)mc  ber  praedestinatio  mite  praevisa  merita, 
ba^  in  bem  'ißräbcftinicrtcn  bie  gbttlid)e  fsinabc  bie  Uriad)e  jencv  gnten 
55>iÜenö  mar,  uuibrcnb  bic  göttlid)e  (^ercd)tigfcit  bat^  '^IMberftreben  bc^  böfen 
SBillcn^    in  bem   Sf^eprobicrien  -;n(ief5,    jebod^  mit    bem    uicfentlid)en  Untere 


554  3)ie  ?e()rc  t)on  bcr  (Mnabe.     A.  5>on  ber  oftucnen  (^Jnabp. 

fdjicbc,  baß  bcr  gute  iBIÜc  bc^>  ^räbeftiiiiertcii  in  bcr  ^imbc,  bk  ^Hlaffimg 
bcr  ^crfrf)miit)iing  bcr  (Huabc  im  ^f^eprobicrtcii,  näinlid)  in  bcffcii  bbfcni  'i'v^iikn 
feinen  crftcn  (5)rnnb  t)at; 

[1  bei  ber  5tnnaI)iHc  bcr  pi-aedestinatio  j^ost  praevisa  merita, 
bog  ^ott  in  feiner  (s5erccl)tigfcit  bcnt  9f?eprobiertcn  ()inreii1)enbe  (S^nabc  gab, 
öon  bcr  er  jebod)  uoran^^fal),  bog  ber  freie  i'C^'ilk  nid)t  mitunrfen  luerbc, 
trät)renb  er  in  feiner  5^arnil)cr5igfcit  beni  ^]?riibcftinicrtcn  aftncKc  Qdnabc  t»er= 
liel),  non  uieU1)cr  er  ooraii^^fal),  baj3  bcrfelbc  frei  niitiiiirfcn  uierbc. 

vcotcv'Sninb  bei-  ^'  '^'^^^^^^  "^^^^^    ^'^^^^^'  ^^^^^^    UKitcr  mid)    bcnt  (5^rnnbc   biefer   gött(id)cn 

flöttiicficn  '  (5^nnbenUml)l  forfd)en,  fo  untiuorten  bie  {)eiligcn  il^iitcr  nnb  Xi)eologen  mit 
05nabemoai)i.  ^^^^  ^^ölferopoftel :  ()  altitndo  divitiaium  sapientiae  et  scientiae 
Dei!  quam  inconipreheusibilia  sunt  iudicia  eins  et  investigabiles 
viae  eins.  Quis  enim  coji'novit  sensum  Doniini?  aut  quis  consili- 
arius  eins  fuitV  Born.  11,  ^:\.  :U.  I^er  (e^te  (^rnnb  aller  göttlid)en 
9f?atfd)lüffe  nnb  5l^erte  ift  ber  freie  'iB  i  11  e  (^nntc?,  mn*  beffen  'JJiajcftät 
jcglidic  Airentur  nerftummen  mnf^.  Kx  du()])us  parvulis  originali  pec- 
cato  obstrictis  cur  iste  assumatur,  ille  relinquatur;  et  ex  duobus 
aetate  iam  ^landibus  impiis,  cur  iste  ita  yocetur,  ille  nou  ita 
vocetur,  inscrutabilia  sunt  Dei  iudicia.  August^  De  don.  persev. 
c.  9.  Quare  hos  ele^it  in  ojoiiam  et  illos  i'eprobavit,  non  habet 
rationem  nisi  divinam  voluntatem.  8.  Th.  1  q.  23  a.  5  ad  3. 
"    bT?^r'  b'  Qebod)  muffen  luir  l)icr  ieben  ('Gebauten  an  eine  grnnblofe  SGLMUfür 

iuai)i 'feine  ÄMii^  ©otte^  (u.  322)  fcm  baltcn,  oicl!nel]r  mie  bie  ^-rciljcit,  fo  and)  bic'iBci^^ 
I)eit  nnb  .*p  ei  li  gleit  aller  gbttlid)en  ^liatfdjliiffc  bciiinnbcrn.  !ö^ei(  mh$ 
biefelbcn  aber  nid)t  geoffenbart  finb,  fo  bleiben  fie  ein  (^ct]cimni^o,  ba^5  iDir 
l^ier  anf  Grben  nur  cinigcrmaf^cn  al)nen  fönnen,  infofern  e^^  uu^  im 
grof^en  C^^an,;en  bcr  (^icfd)id)te  er|d)loffcn  unn'bc,  mäl)renb  mir  im  ein;,clnen 
nnb  be;^üglid)  bcr  cin,^clncn  3eclen  nur  unffcn,  hay,  andi  ihnen  gegenüber 
alle  ii^ege  05ottc^^  (^crcd)tigfeit  nnb  (S'rbarnning  finb. 

@ott  {)at    ba^-    in  5lbam    ;^nr  .Soeiligtcit    nnb  2eligfeit  berufene,    aber 

Kii^vau-diiii?  bnrd)    eigene    £d)u(b    gefallene  'JJicn!rf)cngcfd]lcd)t    in    (il)rifln^o    anfö    nenc 

^^^Änunfl^'Ä^^  bernfen,  nnb  bicfec^  ift  ber  allgemeine  nnb  alle   n  m  f  a  f  f  e  n  b  c  ,v>eil^= 

©md'tnJ'r    ^*^^i^)^"f^  Ö^otte^^.     rerfelbe  ift    aber  nid)t    nnbebingt,    meil  C^)ott    bnrii) 

HCl)  10  u.    ^.^  s;^i-^tiiijig  j^cr  (Mnabe    nnb  53arnd)er,vgfeit    bie  Crbnnng    bcr  '^latnr  nnb 

(^ercdjtigteit  nid)t  anrieben  mill. 

Qn    bcm    gefallenen  l)ienid)engefd)led)t  oermirflid)t  fid)    bie    ^Viotnr^ 

orbnnng    babnrd),    baf?    e^^    fid)     am    31bam    in    feinen    (^Generationen 

fortpflan.^t  nnb  unter  bcm  concursus  naturalis  nnb  ber  ^^Proinbcn^  (S^otte^ 

im    Ö^cnnffe    feiner    natürlid)cn    ^-rcilicit   iicfd)id)tlid)   fid)    cntmitfelt.      Tk 

Orbnnng    ber    (M  c  r  e  d)  t  i  g  t  e  i  t    aber    mirb    baburd)   iioll3ogen,    baf^ 

(^oü    bi^>    ^n  einer    gemiffen    (^ren5e    nnb    nad)    einem   gered)ten    @erid)te 

bcr  ^ünbc  iljren  freien  ?anf  nnb  ibre  (^ntmidelung  läj3t  nnb  an  ben  nnbnf^ 

fertigen  2iinbcrn  feine  Strafgered)tigteit  ooU^iebt. 

^   i''-'^«-  Über    biefe  Crbnung  ber  9latnr  nnb  (35ered)tigfeit  aber  erl)cbt  fid)  bie 

(^hiabeunb     Orbnuug  ber  (^nabc  nnb  3^  arml)cr5i  gl  eit ,  um  moglid)|t  öiele:  ^u 

^i^avniDcv.^intcit.  y^^^^^^  ^^^  ^i^^,  sj^fjff^  C^)ottC!5    iuuncr   meiter   amWtbreiten.     l^ic jenigen  nun, 

meld)e  gerettet  merben,  finb  0»ugcnftanb- jener  befon  bereu  übcrnatür- 

1  i  d)  c  n  'ipronibcnj,   meld)e  man   bie  ^riibeftination   ^nm  !Bcben  nennt.     T^k 

Uniüerfalitiit,   ^-iiik    nnb  Straft    biefer    ij^^^^öfonomic    aber    offenbaren   bie 


für. 


165 
Ter  aUgemeinc 


§  154.    2)ie  3at)l  öev  9ru§ennät)tten  imb  ha$  'Md)  be§  Oeben^.  555 

(Bxö^c  bcr  göttliiljen  (Srbarmimg  imb  ben  nufrid)tigen  ^Mllen  ©otte^^  alle 
felig  511  imul)en. 

Sliho  ben  ^lu^erma^Iten  erbaut  ®ott  fein  ciütge!§  ^Jieid),  ben  öeib 
S()rifti,  ben  lebenbigcu  Stempel,  inbem  fcbcv  einzelne  ein  nu^oennaljUer, 
uiol)I  zubereiteter  unb  an  ber  reii)tcn  ^tcüc  ciugcfÜQter  ^tein  ift.  !l)ie 
artige  unb  ©diön^eit  biefeö  33aue§  iinrb  bann  ben  eeligcu  bic  @ütc  unb 
Seis^cit  ^otte^v  bie  au^  ber  funbtgeu  'JJieu|rf)t)cit  biefc  ^aufteinc  crUHi()lt, 
zubereitet  unb  äufaunneugefügt  ()at,  Doüfomuien  unb  biy  in^3  tteinfte 
offenbaren. 

§  154.     ^ic  S(^¥  ^fJ*  5(u^cnüäI)Itcu  unb  \>aK'  "iBiKü^  t)eö  l^eben^. 

^1^9(.  ^einiiilj-'i^utbeilet,  Xotjmatifdjc  :Jl)ooloi]ie  VIII  §  484  f- 

I.  3n  ^fa"9  iiiif  bie  3  ^^  ^)  ^  ^  ^  1*  ^^^  1^  ^'  e  r  U)  ä  t)  1 1  e  n  finb  f olgenbe 
^^^nnfte  ^n  bead)ten. 

1.  T)a  alle  göttlidjen  iiBerte  gcorbuet  unb  genau  beftiunnt  finb,  ergibt  .xi^•3ahi^er 
fid),    baf3    bie    |}a()I    ber   ^^l  u  ^  e  nu  ii  l)  1 1  e  n   formaliter  ( uu  c    ü  i  e  l  e)  unb  JuiHntiniDiton  iu 
materialiter  (uieldjei    beftiunnt  ift.     ^^ic^o  ift  and)  in  bcr  Offenbarung  ^'nVä't'^rJaiiteT^ 
angebeutet,     rie  ^al)!  bcr  iUu*  mor  f  cu  en  aber  ift  uon  (A^ott  ^lüar  gemufjt,     beftimmt. 
aber  nidjt  pofitii)  beftiunnt  unb  angeorbnet,  tuie  ja  and)    bie  ^^öltc  nid)t  ein 

9teid)  ber  Orbnung,  foubern  ein  x>(bgrunb  bcr  Unorbnung  ift.  Numerus 
praedestinatorum  est  certus.  8ed  quidam  dixerunt,  eum  esse 
certum  formaliter,  sed  non  materialiter;  ut  puta,  si  ;diceremus 
certum  esse  quod  centum  vel  mille  salventnr,  non  autem  quod 
hi  vel  illi.  Sed  hoc  tollit  certitudinem  jiraedestiuationis  ....  Et 
ideo  oportet  dicere,  quod  numerus  praedestinatorum  sit  certus  Deu 
non  solum  formaliter,  sed  etiam  materialiter.  Sed  advertendum  est, 
quod  numerus  praedestinatorum  certus  Deo  dicitur,  non  solum 
ratione  cognitionis,  (luia  scilicet  seit,  (luot  sunt  salvandi  .  .  .  .,  sed 
ratione  electionis  et  delinitionis  cuiusdam.     S.  Th.  1   q.  23  a.  7  c. 

2.  l^xt  ■^al)l  bcr  ^^(nc^cruuililtcn  fcnut  (sU^tt  allein.     lUiandje  i»»-'ni>-'ii/ (^j^tt  aS  rennt 
c^  mürben  fouiete  lDceufd)en  fclig,  alv  C^ugd  gcfadcn  finb;    anberc  bagegen    bi/^iiu  bm- 
ftctten  bic  ^^5al)(  bcr  ^^Nräbcftinicrtcn  jener  ber    gut  gebliebenen  (Sngel    gl eid).  -'"'^"'^'^i^'t^»- 
3ßicbcr  aubcre  fagen,   fouicle  l)icuid)cu    fäiiieu    in    ben  Jiiunncl,   al^o  (lugel 
erfd)affcu    unu-ben.     9tad)bcui   ber    1)1.    Il)ouuv5    biefe    '3lufid)teu    aufgeziil)lt, 

bemcrft  er :  Sed  melius  dicitur,  quod  soli  Deo  est  coynitus  numerus 
electorum  in  superna  felicitate  locandus^  ut  habet  Collecta  pro 
vivis  et  defunctis.     S.  Th.  1  q.  23  a.  7  c. 

3.  ^l'enu  non    beui  ^cr()iiltui!?    bcr  puüil    ber  Hn^^erunibltcn  \i\x  ^(M        iß^i. 
bcr  5ßcniun-fcuen  bie  9?ebe  i|t,  nnrb  .yinadjit  ()ingcunc|cu  auf  fotgeube  stehen  >)ai)(  bei- ^)incicv> 
ber  l)eiligen  ©d)rift:     Lata  porta  et  spatiosa  via  est,  quae  ducit  ad  |;;J'!]^f^!;^^^^^^^^^^^ 
perditionem,  et  multi    sunt    (jui   intrant   per  eam.     Quam   angusta 

porta  et  arcta  via  est,  quae  ducit  ad  vitam,  et  pauci  sunt,  qui 
inveniunt  eam.  Matth.  7,  13.  ^i^gl.  Luc.  13,  24.  Multi  sunt 
vocati,  pauci  vero  electi.  Matth.  20,  10.  (Meftü^t  auf  biefe  'ii^orte, 
Ic()ren  ^-öäter  unb  Xl)cologcu,  bic  ^([\)\  ber  U.^erbauimtcn  fei  meit  größer, 
al^  bie  3al)l  bcr  5(u<oenoäl)lteu.  -jur  "^^cgriinbung  biefcr  'JJt'einung  uicifen 
fie  auf  bie  angemeiue  ^Jccignug  bc^o  'JJicufdjen  ^nui  '^-^bfeu  unb  ben  Umftaub 
^in,  h(\^  Mc  (^cred)tigfcit  bic  Oiegcl,  bic  33aruU)erzigfeit  ^^luenabuic  fei. 
^er  \){.  Xl)omag  füf)rt  zum  ^eu^ife  nod)    beü  ®a^  an:     Bonum  propor- 


556  3)ic  Öchre  Oon  ber  @uabe.     B.  i^on  bcr  habituellen  ®tiabe. 

tionatum  communi  statiii  naturae  accidit  ut  in  pluribus  et  deficit 
ab  hoc  bouü  ut  in  paucioribus.  Sed  bonuni  quod  excedit  communeni 
statum  naturae,  invenitur  ut  in  paucioribus  et  deficit  ab  hoc  bono 
ut  in  pluribus.     S.  'I'h.  1  q.  23  a.  7  ad  3. 

'i^u  i'iA)  and)  bat->  ^^erljiiltut^  ^^luifdjcu  5lu^crUHil)lteu  uub  ^>erbainmtcn 
gcffaltcu  möge,  tucnn  ha§  g  c  f  a  ni  t  e  l)i'cnjd)cnge]d)lcd)t  in  ^etrad)t  gc.^ogcu 
loirb,  fo  bciucift  bod)  fcinco  bcr  angcfü()rtcu  :Hvguincnte,  bafl  nud)  oon  bcn 
Sl)riften,  inobcjoubcre  beu  uurflidjcii  (^Micbcru  bcr  ,Uird)c  bic  ;]a{)[  bcr 
^)icprobicrtcu  größer  ift  alt-  bie  bcr  ^13räbcfttniertcn.  Suarc^^  l)ä(t  luciiigftcu^^ 
für  bic  :l)titg(icbcr  bcr  ^ird)c  bic  cntgcgcuftcl)cubc  ^5(nfid)t  für  probabel,  lucit 
bod)  bic  inciftcu  und)  gutem  (i"inpfaug  bcr  3tcrbcfaframcnte  nuö  bicjciu 
i^'bcH  |d)cibcn.  ^o  oicl  ift  gcuufl,  ba^  bic  Avird)c  bic  lliittcl  ijat,  aiic  fclig 
,;u  niad]cn,  uub  ba\]  bicfc  'JJcittcl  iu  bcni  'JJcajjC  loirffam  [iub,  ak^  fic  a\v 
gcioenbct  lucrbeu.  ral)cr  fei  bcr  ^cclforgcr  uorfid)tig  iu  'i^rebigteu  über 
bie  gcriuge  .^\a\]i  bcr  ^Huycriinit)lteu,  fouft  tann  er  ,';uni  ^efftmi^oiniiy  uub 
,^ur  ^^crsu)cif(ung  trcibcu.  Übcrbaupt  mirb  co  am  crfolgrcicbftcu  uub  aiid) 
trbftlid)ftcii  fciu,  MKun  bcu  (>^Mäubigcu  immer  bic  ciuc  'U>al)rl)cit  gcprebigt 
lüirb,  ban  uicmaub  ocrbammt  mirb  alo  burd)  feine  2d)u(b,  mic  bic-o 
3cgucri  iu  feiner  ',)].  Jvafteuprcbigt  meiftcrbaft  burd)fül)rt.  5I$gl. 
.*p  e  i  u  r  i  d)  --  i^S  u  t  b  c  riet  a.  a.  O.  B.  :/><)()  ff. ;  (^  d)  u  c  i  b  c  r  ,  I)ay  aubcrc 
l'cbcu  B.  47(*)  f.;  ^uuvbrudcr  ;]citfd)rift  für  hUl)ol.  Xl)eo(.   1889^.  1  ff. 

IL  Ta^:^  ^^ud)  bc^o  Vcbeu^o  'lil)er  vitaei  bc,^eid)uct  im  eugcrcu 
wbcit'ö.  3iunc  alle  ^Huvcr  m  ii  l)lt  cu,  im  uieitercu  3iuue  aber  ade  (^cred)tcu 
^ei  ber  Ici^tcreu  '^^cbciitiiug,  aber  iiid)t  bei  ber  crftcreu  fauu  oon  einer 
Xilguug  am  bcm  ^^iid)  bc^^  Vcbeu^o  gerebet  uierbcu.  Qu  biefcr  53c5iel)Hug 
()eif3t  cc^:  Deleantur  de  libro  viventimn.  /'s'.  ()<s,  'J\).  (^ui  vicerit, 
sie  vestietur  vestinientis  albis,  et  nou  dt'lel)o  nouien  eins  de  libro 
vitae.     A))or-.  :>,  5. 

r>.  |!on  t»cv  l|(iUttitcUcit  (Onnbc  oticv  uon  t»cv  |{cd|tfcvtt0tt$to» 

§  löf).     '-begriff  bcr  ^Hcriitfcrtigmig. 
1.  lustificare    im  ^iuuc    ber    fatl)olifd)eu    rogmatif    beifH    gcrcd)t 


If.C, 


1(;03. 
Instificatio 


in 'tieri^unb  IU  ad)  cu.  Ticc^  ift  a\\&)  bic  ^^cbcutiiug  biefcc^  '^HU-tcv  iu  bcr  l)ciligeu 
hl  facto  esse,  ^jj^^-ifj^  uaiHcutfid)  itu  D^cucu  Xcftamcute. 

l)uiu  uuter)d)eibet  instificatio  in  fieri,  uub  ;)Uiar  iu  aftioem  ((^3ercd)t= 
madjuug)  mib  iu  paffiocm  v^iuu  ((^crcdjtmerbuugv  uub  instificatio  in 
facto  esse,  b.  l).  bcu  3^iftaub  ober  Gtanb  bcr  ®ercd)tigfeit. 

2.  Tic  (^ered)tigfcit  aber,  oou  bcr  ^icr  bic  ^)icbe  ift,  ift  bie  iustitia 
generalis  uub  ^mar  bie  ü  b  e  r  u  a  t  ü  r  ( i  d)  e  0)crcd)tigfcit.  Iustitia  iui- 
portat  rectitudineni  quandam  ordinis  in  i[)sa  interioii  dispositioue 
hominis,  prnut  scilicet  supremum  hominis  subditur  Deo  et  in- 
feriores vires  animae  subduntur  supremae,  scilicet  rationi.  S.  Th. 
1.  2  q.  llo  a.  1  c.     :il^gl.  n.  ()92  ff. 

1)iefe  (^kred)tigt'cit  Iiat  ';>{bam  uor  bem  Jall  befeffcu  ai.  694  ff.  i,  uub 
ber  gefalleuc  lUieufd)  foll  fic  micbcr  erljaltcu  burd)  bic  C^uabc  Cs:()vifti.  'JJaiu 
uutcrfd)eibct  bal)er  hk  iustificatio  oriyinalis  uub  bic  instificatio  inijnL 
Si3on    ber  (c^^tereu    ift  l)ier    bie  Üiebe.     :3eue  ift  eine  (^'rl)ebuug  bcr  reinen 


i6n4. 

Instificatio 

originalis    uub 

iustificatio 

impii  '' 


§'157.    (^runbgüge  bev  fatfjoüfd^cn  9icd^tfertigung§(cl)i-e  in  ber  ^eiligen  @rf)vift.      557 

Statur  (naturae  purae),  biefe  eine  5Biebcrl)erfteIhing  ber  gefall cnen 
^laixxx  (naturae  lapsae);  jene  t)ob  blog  einen  9Jhxnge(,  biefe  (}ebt  eine 
*^]^vi  üa  t  i  on,  nnmlid)  bic  ©ihibe  anf  nnb  ift  3Serfe^nng  an-5  bciii  Stanbe 
ber  Ungered^tigteit  in  ben  ^tanb  ber  ©eredjtigteit.  lustitia  in  homine 
potest  fieri  dupliciter:  uno  quidem  modo  per  modum  simi)licis 
generationis,  qui  est  ex  privatione  ad  formam,  et  hoc  modo  iusti- 
ticatio  posset  competere  etiam  ei,  qui  non  esset  in  peccato,  dum 
huiusmodi  iustitiam  a  Deo  acciperet,  sicut  Adam  dicitur  acce- 
pisse  originalem  iustitiam;  alio  modo  potest  üeri  huiusmodi  iustitia 
in  homine  secundum  rationem  mutus,  qui  est  de  contrario  in  con- 
trarium,  et  secundum  hoc  iustificatio  importat  transmutationem 
quandam  de  statu  iniustitiae  ad  statum  iustitiae.  S.  Th.  1.  2  q. 
113  a.  1  c. 

^ic  Üiedjtfertitjiing  fd)lie|lt  bnl)er  ein  negatiiuc^  llJtoment,  bie 
Tilgung  ber  3itnbc  nnb  (Sd)nlb,  nnb  ein  pofitiueö,  bie 
(5 r  ()  e  b u  n  g    3 1^  ^'   ^^^  ^  r  e  d)  t  i  g  !  e  i  t  (.p^'^^^Ö^^Ö  i^ii  engeren  3inn)  in  fid). 

3.  ^eibee<  aber  luirb  in  einem  nnteiUmren  "i^lfte  beiinrtt  bnrd)  bie  ^^..j,]^;*.'^',;  ^^.^, 
1)  e  i  li  g  m  a  d)  e  n  b  e  ©  n  a  b  e ,  iiieldje  ein  dounm  iJei  animae  iittriiise-  Ddiif^niadimbcn 
cum  et  inhaerejis  ifl,  traft   beffen  ber  IVenfd)    innerlid)    nnb   uial)r-       ^''""^'• 

1)  a  f  t  {formaliter)  l)  c  i  l  i  g  nnb  g  e  r  e  d)  t ,  ein  M  i  n  b  nnb  g  r  e  n  n  b 
Qdottc^  luirb. 

4.  !4^iefer    fatI)oltfd)en  5(nffaffnng    ift    bie    p  r  o  t  e  ft  a  n  t  i  f  d)  e    bireft  _,.^_  ^VvoUMtiUi 
entgegengefelpt,  bie  ^)i'ed)tfcrtigung  befteiie  in  ber  blojlen  ^Jc  i  d)t  anr  ed)nnng  /tiU/ViuiIt 
ber  2ünbe  nnb  in  ber  9iad)laffnng  ber  Strafe  traft  ber  Imputation  ber  ff^tuii"tö'M^iive- 
(^ered)tigf eit    (Sl)rifti;    bie    l)eiligniad)cnbe    C^^nabe  fei    bal)er  blojl  ein 

favor  divinus  externus.  vgo  lel)ren  fanttlid)e  iJicforiuatoren,  uield)e  bal)er 
ha^  'i^oxi  iustificatio  nid)t  im  (^inn  uon  (^ered)t  mad)nn  g,  fonbern  uon 
@ered)terf(arung  üerftel)en.  Tal)er  be.^^eidjnen  fie  and)  auvbriidlid)  bie 
(^ered)tigfeit  al^o  etuuiC^  fd)lod)tl)in  anfuhr  bein  l)ienfd}en  !^iegenbe^o. 

5.  Okgen  biefe  :3rrlcf)re  iverbcn  luir  am  ;,uiedmägigften  ^nerft  bie 
!att)onfd)e  9^ed)tfertignng«le[)re,  une  mx  fie  eben  tnr^  angegeben  l)aben,  a\\§> 
ber  l)ei(igen  8d)rift  entiinrfeln  nnb  bann  bac>  3Bcfen  ber  ^f^edjtfertignng, 
bk  ^-l^orbereititng  auf  biefelbe  nnb  ibre  (SigcntiinUid)teiten  niil)er  nnterfnd)en. 

§  156.     (^kuub.^ügc  ber  fntl)ülifri)cu  ^Hcri)tfcrtiguu(jvlc()rc  in  ber 
t)ciligcu  Sri)rift. 


I.  (g^^  ift  eine  (^rnnbtel)re,    meld)c  bie    l)eilige  ^d)rift   faft  anf    jcber  ^^.^.  J|J;j;  ,^5^^^ 
Seite  an-öfpridit,  (5^ott  fei  beitig  nnb  forbere,  ^{\\i  and)  bie  I1ienfd)en  l)ei(ig  fovbm  t>ict-)ei= 
feien.     Sancti  estote,  quia  ego  saiictns  sum.    Lev.W,  44.    Secunclum  {rtjjlnt.^^oiiad^ 
euni,  qui  vocavit  vos,  sanctum  et  ipsi  in  omni  conversatione  sancti  \";^|J„^Se^bohv 
sitis.     l  Petr.    1,   15.     '^^iefe   .S^eiligteit    ober    ÖkTed}tigteit    betl)iitigt  fid) 
in  ber  @rfü(lnng  be;?  göttlid)en  ©efel^e^v   in  meldjem  (^üttc£>  .S^eiligfeit  nn^r^ 
offenbart  ift. 

I)ecd)atb  oerlangt  (S)ott  oor  aüem  ilkobad)tnng  ber  göttlidjen  ('»uHiote 
nnb  iierl)eigt  bcm  \>(\§>  ^eben,  ber  fie  erfüllt:  Custodite  leges  meas 
atque  iudicia,  quae  faciens  homo,  vivet  in  eis.  Lev.  18,  5;  ngl. 
26,  3.  Si  autem  audieris  vocem  Domini  Dei  tui,  ut  facias  atque 
custodias  omnia  mandata  eins,  quae  ego'praecipio  tibi  hodie,  faciet 


IC.C.S 

Ta^  dhw  lefta 


558  3)ic  ße^re  t>on  bfr  ÖJnobe.   ,B.  33on  bcr  l)abitueüen  ®nabe. 

te  Dominus  Deus  tuus  excelsiorem  cuuctis  gentibus.  Deut.  28,  1. 
Justitiam,  quae  ex  lege  est,  qui  fecerit  liomo,  vivet  in  ea.  liom, 
10,  5.  Qui  fecerit  ea,  vivet  in  illis.  Gal.  3,  12.  @ai^  ba^fclbe 
gilt  and)  käüöUd)  bc^  in^  ^cluiffeu  gcjdjrtcbencii  (^efc^cö  für  bie  Reiben 
{lio^n,  2,  12  sqq.).     'I>a^cv  ücvöilt  (^ott  einem  jebeu  nad)  feinen  iilkrten: 

Tu  reddes  unicuique  iuxta  opera  sua.   Ps.  61,  13.    Ego  Dominus 

do  unicuique  iuxta  viam  suam  et  iuxta  fructum  adinventionum 
suaium.     Jer.  17,  10. 

®a$  'Jieiie  Üteftanient  ftimint  t)ievin  Oüüfommcn  mit  bem  'iHlten  über= 

mniri.'cvian'rtt"  ein.     Si  vis  ad  vitam    ingredi,    serva    mandata.     Matth.    19,    17. 

^'füinm"      Da^er  ift  (£l)viftnv    nidjt  getommen,    biK^  (^efe^   anf,^nl)cben,   jonbern  e^  ^u 

erfüllen  {Matth.  5,  17).     4}urd)  biW  ©üangelium  ift  ba^  C^efe^  nid)t  ücr^ 

nidjtet,  fonbcrn  befcftigt  {Rom.  3,  31),  nnb  im  ®erid)te   mirb    jebcm    ücr* 

gölten  nad)  feinen  5h>crfen  (Matth.  16,  27). 

äBcnn    bivo  ^Hlte    nnb    i>ienc    Xcftament   (^efe^e^^erfüllung  forbern,    fo 

ocrftet)en  fie 

Tic  (Si-HM  ^*  ^^^^^^^  ^^^^'^  ^^^^f'  ii  nflerlidje,  foiibern  eine  innerlidje  nad)  bem 

^fiiiimn/unil    (^)eiftc    bec>    CMefeyc£<,    nnb    nod)    oiel    meniger    eine    blof3e    (Erfüllung    bc^ 

'""'''*^^'  ''*"   e  e  r  i  m  0  n  i  a  l  g  e  f  e  ^  e  ö.       rie     blof,    ä  u  6  e  v  l  i  d)  c  n ,     g  e  f  e  t5 1  i  d)  e  n 

ilBerfe    bcffcn,    ber    innerlid)    nngeved)t    ift,    l)aben    feinen    'il^ert,    finb  ein 

(Brunei   uor  (^ott:     Ne  otteiatis    ultia   sacrificium  fiustra:    incensum 

aboniinatiü    est   mihi.     Is.    1,    13.     Circumcisio    prodest,   si  legem 

observes.     Eo}n.    2,   25.      (^el)ürfam    mill    (Mott,    nid)t    blof3    anj3erlid)e 

Opfer:      Numquid    vult    Dominus    hulocausta    et    victimas,   et   non 

potius,  ut  oboediatur  voci  Domini  V     Melior    est  enim    oboedientia 

quam    victimae.      1    Meg.    15,   22.     '^al)er    fül)rt    boö    5Iltc    lefiamcnt 

gerabe  fo  mie  biuo  ^)iene    bie  C^rfiillmig   bce  (Mcfet^e^^    ;^nrücf    auf   bie  :^iebc 

(^5ütte-o  auv    ganzem  -S^'^er.^cn:     Diliges    Dominum   Deum    tuum  ex  toto 

corde   tuo,    et    ex    tota    anima    tua,    et    ex    tota    fortitudine    tua. 

JJeut  6,   5.     ^H3l.  Deut.  30,  0;  Matth.  22,  37;  Marc.   12,  30;  Luc. 

10,  27.     3Ulerbing0    mirb  bk^    im  ^^leiien   ^eftament  mit   gri3f3erem  9^ad)^ 

brncf  betont;  namentlid)  ift  bie  ^^crgprcbigt  eine  ^JieuDcrtiinbiguug  be^  alten 

(^efe^ecv    bac>  uon    bcn    fleifd)lid)en    ^uben    alö    toter  ^ud)ftabc    bcobad)tet 

uuirbe,  im  ^  c  i  ft  e    iinb    in    ber    ^^i^  a  l)  r  l)  e  i  t :     Finis  autem  praecepti 

est  Caritas    de  corde    puro    et  conscientia    bona  et  fide  non   ficta. 

1    Ti7n.  1,  5; 

Tte  ?liiJuo>vv^  ^*  ^^^^^^  ^^^^f^  natürlid)e,  fonbcrn  bie  über  natür  l  id)e  @ercd)tig^ 

füuuiifl  muß    feit  nnb  (^ejet^u'eerfüllung.     ^icy  folgt  auc^  allen  Stellen,   mcld)c  bie  Übcr  = 

übcvnatürhd)   jn^t^^-iit^^tj^if  ^^^^  ünb^kUt^  beö  lDienfd)en  an^:ifpred)en,  foline  and)  ant^  jenen, 

Wüdjc  leliren,  baf;^  bie  nrfprnnglid)e  (^kret^tigfeit  '^Ibam^:^,  bie  biird)  (Sl)riftne 

uneberl)ergeftcllt  marb,  übeniatürlid)  mar.    'l^gl.  n.  694  f.    5Ind)  bicfer  über-- 

natürlid)c  (il)arafter  ber  511m  euMgcn  lieben   fül)renbcn  (ikrcd)tigfeit  tritt  im 

Sllten  ^cftainent  nid)t    fo  in   bcn  33orbergninb   mie  im   9^encn,   gerabe   mie 

and)   bort   mel)r   ber    5eitlid)e    nnb    l)ier    mel)r    ber    cmige    Öol)n    ^eroorge^ 

l)oben  mirb. 

TitM?inabe  ^^'  ®^"^'  ^^^^^^^    (Erfüllung  bee!  (^efe|^cö    ift  aber    bem   ^JJ^cnfd)cn  -aiiv 

«otteVunt.  ^u- feinen  natürlid)en  Prüften  nid)t  möglid),  einesgteilc^    mcil  eine    übernatürlid)e 

"SÄc!-^'  ®ercd)tigfeit    bie    iibcrnatürlid)e   (^iiabe    mcfcntlid)    ^um  ^:)3rincip    bat,    nnb 

iüüung.      anbernteil^  meil  bie  gefallene  iKatnr    felbft  oon  ber  natürlid)cn  ®ered)tigfcit 

beflciert.    3Sgl.  n.  1484  ff.     ^ie  oerblcnbeten  :3nben  aber  meinten,  ol)ne  bie 


§  156.    ©runbjüge  ber  tat()o(i[djeu  9ied)tfeiligung^^(e^vc  in  bei*  t)ei(igcn  «Schrift.      559 

(Bmbc  (S()rifti  Qercdjt  mib  fcüg  iDerbcn  ju  fomicn  (2  Gor.  3,  14);  ja  fie 
begnügten  fid)  mit  ber  blof^  ciiif^eren  legalen  unb  ceremonialen  (^ereiljtigteit 
(Gal.  4,  9).  (^egen  bieje  nom  ^^eilanbe  üerbainntte  pljarifatfclje  ^erecl)tigfeit 
eifert  anet)  ber  l)(.  'ßnuhi^,  nanieutUrl)  int  Oi'önier-  nnb  (^atnterkief,  nnb 
erftärt  nid)t  nur  ba^  ß:erentonialgefe^  für  luifgeljoben  {Col.  2,  10  sq.;  Hebr. 
10,  1),  fonbern  Iel)rt  andj,  baf^  bcn  iDicnfdjen  nidjt  fein  eigene^  Sßirfen 
auö  fid),  fonbern  nur  bic  (shmbe  (^)ottei?  in  (Sl)riftnö  redjtfertige. 

'4^ic  (^eredjtigfeit,  meldje  ber  l)(enfd)  ol)ne  (Sl)riftnv  bnrd)  (^cfet^e^^^  _..  |ßi;;  ^ 
beobad)tnng  anö  eigener  Äraft  ^u  erlangen  ftrebt,  nennt  ber  ^Mpoftel  ^'verfni'ireit!^^' 
ö)e  fct^ej^gere  d)t igte it;  iustitia,  quae  ex  lege  eat.  Phil,  o,  9]  Eom. 
10,  5;  eigene  (^)  ered)  t  i  g  t  ei  t:  Igiiorantes  institiam  Dei  et  suam 
quaerentes  statuere,  iustitiae  Dei  non  sunt  subiecti.  Rom.  10,  3. 
^ie  fo  l)anbc(n,  leben  narf)  bcni  (^3e]et^  ber  '^IBerfc,  lex  factorum,  v6|xo;  twv 
spywv  [Born.  3,  27 1,  nnb  il)r  !Il)ini  luirb  ili?er tl)eili  gf  eit,  operari, 
£pYawSa[)'aL  {Rom.  4,  4)  genannt.  VlUcin  babnrd)  gelangt  man  nid)t  ^ur 
magren  ('»kreditigteit,  bie  oor  (^)Dtt  gilt;  Israel  sectando  legem  iustitiae, 
in  legem  iustitiae  nou  perveuit.  Rom.  U,  31.  Omiies  enim  pecca- 
vei'unt  et  egent  gloria  Dei.  Ro)n.  3,  23.  Ex  opeiibus  legis  nou 
iustiücabitur  omnis  caro.  Qal.  2,  Iti;  ngl.  Rom.  3,  20.  "i^iVS  blof^e 
(i'>)ejei^v  fo  gut  ev  an  fid)  ift  nnb  aud)  geeignet,  ben  'JJt'en]d)cn  ;,nm  '^eumf3t= 
fein  feiner  3iinM)aftigfeit  nnb  babnrd)  uiin  (irlöfcr  .;n  fiil)ren,  bringt  nid)t 
h([^  .S^eil,  fonbern  ift  fogar  bic  nnfdinlbige  '^nn-anlaffnug  ^n  nod)  gröjlerer 
2ünbe,  inbem  ^<''  bk  ^>erantuun-tnng  erl)bl)t  nnb  baci  böfe  .per^  bnrd)  bac^ 
^^erbot  felbft  .ytr  llbertretnng  rei;t ;  Oeeasione  autem  accepta  peccatum 
per  mandatum  operatum  esl  in  me  (»muem  coucupisceutiam;  sine 
lege  enim  peccatum  moituum  erat.  Rom.  7,  8.  ^o  luirtt  ba^o  (V)efet3 
ben  ^^övn  (Motten :  Lex  irain  opemtur  [Rom.  4,  IT);  nnb  gercid)t  ^nm 
5(nd)  Gal.  3,  13,  übuiül)l  ev  an  fid)  l)eilig  nnb  ein  (^'ül)rer  ^n  (il)riftnv 
ift  [Gal.  3,  24.. 

■4^'e^t)alb  foninu    bie    :)ied)tfertignng    nid)t    auv    bem    (^kfel3    nnb    ben  ^._  ^jV;'''-.  . . 
(^)cfet3C*?uierfen,  fonbern    anc>  (il)riftnv^    nnb    feiner  (^niabe.     ramm  ift  and)auiVt'ommt  auv 
bie  ^<erl)ei|liing    im  xHlten  ^-^unbe  bem  (^)eiel,a^    oorauvgegangen,    fortUHil)renb  ^iS',''iie'--.  ||ls||' 
aber  ber  erfte  (^5rnnb  bec;  .s;;')eibo  geblieben  iHom.A,   13;  Gal.  3,  1()  sqq.).    t'^  ex  ti.i.-. 

ric  C^jered)tigteit  nun,  loeldie  bnrd)  bie  (V)nabe  CSl)rifti  ,yi  ftanbe  tonunt, 
nennt  ber  ()l.  ^3antnc^  iustitia  Dei,  \\k\{  fie  uon  (^)ott  ftanimt  nnb  ctuuiv 
übcrnatürlid)  (S)öttlid)ev  ift ;  ferner  iustitia  ex  fiele,  meil  ber  (^tUanbc  il)re 
^4Bnr;^cl  nnb-  il)r  'i^üifnng  ift,  unc  mir  unten  in  ber  l'el)re  oom  red)tfertigcnbeu 
(S^lanben  fcben  nnrben  (u.  174/)  ff.).  \^u"umtameu  existimo  umnia  detri- 
mentum  esse  i)ropter  eminentem  scientiam  Jesu  (Jhristi  Domini  mei, 
propter  quem  omuia  detrimentum  feci  et  arbitroi-  ut  stercora,  ut 
('liristum  lucrifaciam  et  iuveniar  in  illo,  non  liabens  meain  institiam, 
quae  ex  lege  est,  sed  illam,  (piae  ex  lide  est  (Jhristi  Jesu,  ([uae 
ex  Deo  est  iustitia  in  tide  ad  cognoscendum  illum  et  virtutem 
resurrectionis  eins  et  societatem  passionuin  illius,  conligui-atus  morti 
eius.     Phil.  3,  8  sqq.;  ugl.  Rom.   1,  17;  10,  (>. 

"^a^  ').^rincip    biefer    (*»)  l  a  u  b  e  n  c>  g  c  r  c  d)  t  i  g  t  c  i  t   nennt    ber  5(poftel  i^;,,-,,.^'^;;^,,^;,,,. 
bag  (S^efet^  be^    C^M anbeut  im  C^cgcnjatj  .V^'^  (^efei3  ber  'Uferte  [Rom.b\'\xV,^\'^u-^\l4u<^ 
3,  27»  nnb,  u^eil  bie  (^3nabe  ba^  i'eben,  ba^3  (äejct^  ol)ne  Wnabe  aber  u.egen 
ber  £ünbe  bcn  Xob  ^nr  golge  l)at,  h(\§'  ^efetj   bes;  (^ciftc^ö  nnb  bec^ 
Öcben$  im  (5)cgcnfal^  3um  %t\t%  ber  oünbe  nnb  hzi>  Xobe^5  [Rom.  <S,  2). 

^einricij'.s>upp  ev  t,  .Moiiiponbium  bev  JogniQtit.  II.  3(J 


unb  bo- 


UiVi). 

liiit  brm  1)1. 


560  3)ic  Ce()vc  Don  bor  Ö3iiabe.     B.  ^ou  bcv  IjQbitucnen  ^inobf. 

^n  bcmfclbcu  Simi    |pri(f)t  er    uom  (S^Innbcii    im  Ökgcujati  ,Vim  ^l.Ncrtc^ 
tl)uu  {Eom.  4,  5). 

T>kic  ^cl)re  beci  1)1.  ^]3auln^o  ift  aber  nid)t  im  entfentteftcn  il)m  allein 
■;4Vhirf"iiiimt  eigeiitümlid),  fonbeni  bic  l^ct)rc  bc^  5Iltcu  uub  9^cueii  5:eftantcnteö,  foiuie 
^Vvu'I^^I.iS'l'u'"^^^^*  ^^iiter  uub  ber  nefauiteu  ^irrf)e.  1{\u\]  bat"  'Mc  Icftameut  k()rt,  baf] 
ncfiiniio  Miniion  bcr  ll^c'eujcl)  auv  fid)  felbft  nor  (^ott  uid)t  geredjt  unrb,  uub  ba|l  ba*.^  btof^c 
(*>Jefel^  it)u  uid)t  ^um  ^^c\[  füljrt.  "Daruui  ftammt  hat-^  ,s^ei(  am  ber  (^uabe, 
bie  fdjou  im  (^e|ct^  üer]prüd)cu  ift,  uub  bie  ber  beilige  (Meift  burd)  bn\ 
iU?effiaö  iu  giille  iuuerlid)  iicr(eil)t.  Circumcidet  Dominus  Dens  tuus 
cor  tuum  et  cor  seminis  tni,  nt  diligas  Dominum  Deum  tuum  in 
toto  corde  tno  et  in  tota  anima  tua,  ut  possis  vivere.  Deut.  .')0,  G. 
Et  eftnndam  super  vos  aquam  mundam,  et  mundahimini  ab  Omni- 
bus inquinamentis  vestris  ....  Et  dabo  vobis  cor  novum  et 
spiritum  novum  ponam  in  medio  vestri,  et  auferam  cor  lapideum 
de  carne  vestia  et  dabo  vobis  coi'  carneum.  Et  spiritum  meum 
ponam  in  medio  vestri,  et  laciam  ut  in  praeceptis  meis  ambuletis 
et  iudicia  mea  (Uistodiatis  et  upen^mini.  E^ech.  30,  25  sqq.  ^^gl. 
E^ech.  11,  19. 
'^'•''';  .^  III.  ^ic  ^)ieforuuUorcu  l)abeu  jene  X.'cl)rc  bc^5  1)1.  ^4>auluc>  iu  ber  uer= 

'"ViiatoiTii! ''^  bcrblid)fteu  '^iHMJe  mifuun'ftaubcu,  iubcm  fie  beu  pauliui|'d)cu  \Huc>brücteu 
eiueu  bem  ^Hpoftel  abfolut  frembcu  2iuu  uuterfteUteu.  ^Jtad)  il)ueu  l)at  bie 
^iMebergebuvt  auc^  bem  l)eilii3eu  (Reifte  uid)t  bcn  Bhm,  baf]  bcn  (^ered)t= 
fertigten  uub  !il>lebergeboreueu  feine  Uugereditigfeit  mel)r  aubaugeu  foll, 
jouberu  bay^  (ibriftuv  mit  jeiuem  uoUtommeucu  C^)el)orfam  alle  ibre  ^iiubeu 
;^ubedt,  bie  iu  biefem  X'ebeu  ber  Statur  aubafteu.  T)ie  ^l{ed)tfertic|UU9 
beftel)t  bei  il)ueu  fo(glid)  bariu,  bafs  bie  (sVn-editfertigteu  burd)  bcn  (Slaubm 
um  beei  (^kl)orjamo  (Ebrifti  iinUcu  fronuu  nwb  gcred)t  gefprod)CU  nnb 
i3el)alteu  u^erbeu,  obglcid)  fie  ibrer  nerbevbteu  i)^atur  uiegeu  und)  ©üuber 
fiub  nnb  bleiben  bio  ^um  (hkab. 

9tid)tv  faun  bem  iJ3ud)ftabeu  nnb  bem  (Reifte  ber  bciligeu  ^d)rift  nnb 

uameutlid)  aud)  bec^  bl.  t^auhi!?  uu1)r  miberipredjeu  aU  biefe  i'el)re.    'Denn: 

^    ^^V;Ä'-.  ,.  1.  rac>  ift  bac>  ^^in'rt  be^^  l^'effia-?,  ba J3  er  bie  yj('eufd)eu  mabrl)aft 

iliMua\n'i)aft''ii' uub  iuuerlid)  reinigt    nnb  beiligt,    fo  bay,  fie  u^eiger  merbeu  abo  2d)uee, 

iiiiuniid).      j^,|,j^jj  |jj,  ^^j^.jj  j^jj^.^.j^    H^^.j,  2(iuj)^>,i    j.Qt  luareu    uue  ^Bdiarlad):     Si  fuerint 

peccata  vestra  ut  coccinum,  (juasi  nix   dealbabuntur :   et   si  fuerint 

rubi-a  quasi    V(Minicu]us,    velut   lana    alba    erunt.     Is.    1,    18.     ^\}i' 

,s>er5  luirb  er  unnuaubelu,    burd)  bm  beiligcn  (^5eift  bac^  (55efel3  in  i()r  .v^er^ 

fcbreiben  uub  bemirfeu,   ban  fie   c-o  im  (^'kift  nnb  iu  ber  ilHil)rl)eit  erfüllen. 

il^gl.  Ezech.  36,  25  sqii.  (n.  1075i  nnb  Ps.  50. 

H-.Ts.  2.   remgcuuif^  erfliirt  ö;i)riftu^^  bie  '^i>  i  e  b  e  r  g  e  b  ur  t   al^^    bie    uuer^ 

iHn'tnu'i'(£S!>:^^i^f3^ii*^)'-'  ^ilk'biuguug  be^o  (i'iutrittc^^  iu  feiuDieid]:    Amen,  amen  dico  tibi, 

'-"!^ -^'' .'v''^^;  nisi  quis  renalus  fuerit    ex   aqua  et    Spiritu  sancto,  non  potest  in- 

troire    in    regnnm    Dei.     (^uod  natum    est    ex  carne,    caro  est,    et 

quod    natum    est    ex    spiritu,    Spiritus    est.      Joann.    3,    5.      35gl. 

1   Joann,    3,   9.    10;    4,  4  sqq.;    5,  18.     ^u    bcmn    aber,    bie    an    \\)n 

glauben,  liif^t  ber  .s^eilaub  eine  Cuelle  be^  lebeubigeu  ^IBaffer^o   eutfpriugeu, 

bie    iu0    eUiige    ^ebeu    fliei^t.     Flumina   de   ventre    eius    fiuent    aquae 

vivae.     Joann.  1,  38;  ugl.  4,  14. 

^llle  jene,  UHid)e  bergeftalt  miebergeboreii    fiub    burd)    bie  (3kuibe  be^ 
l)eiligeu  (^eiftec^,    bie    iu    il)ueu    eine    lebeubige  Quelle,    b.    l).  'J^riueip    bc^ 


%  156.    Ö^ruubsüge  ber  fat()otijc^en  9fied)tfcrtiguug^3(c()re  in  ber  f)etligen  ©c^vift.     5H1 

neuen  iibcrnatiivliii)eii  £ebeu^  ift,  finb  ßtnber  (^[^otte^.  @ie  luerben 
nid)t  blof3  fo  öciiaunt,  foiibent  finb  c0,  weil  fie  buni)  bie  [)eiligmad)enbc 
(5)nabe  bie  reale  '^^oten^  ba^u  empfangen  ^aben:  Dedit  eis  potestatem 
filios  Dei  lieri  .  .  .  his  qui  ....  ex  Deo  nati  sunt.  Joann.  1, 
12.  13.  Videte,  qualem  caritatem  dedit  nobis  Pater,  ut  filii  Dei 
nominemur  et  simas.  1  Joann.  3,  1.  2öir  finb  ^linber  ^ottc^,  Weil 
unr  an^  (^ott  i^cboren  nnb  babiird)  tcill)aftic|  i3Öttnd)cr  ^Jtatnr 
finb:  Divinae  consortes  naturae.  2  Petr.  1,  4.  '^^abnrd)  finb  luiv 
je^t  fd)ün,  Derl)ii(lt  nnb  gkidjfain  im  Ä'eime,  roac>  mir  in  ber  (Glorie  fein 
unb  erft  bort  uoUfommen  erfcnnen  merben.  Carissimi,  nunc  filii  Dei 
sumus,  et  nondum  apparuit,  quid  erinius.  Scinius  quoniani,  cum 
appai'uerit,  similes  ei  erimus.  1  Joimn.  3,  2. 

^iikr  aber  ([U  SX'xwh  ©ottec^  beilig  ift,  mu|l  and)  Ijedig  l)  an  b  ein  nnb 
(jeilig  mirfen,  nm  in  @ott,  b.  l).  im  Öhiabenftanb  ^n  bleiben.  Onniis, 
qui  in  eo  raauet,  non  peccat  ....  Filioli,  nemo  vos  seducat. 
Qui  facit  iustitiam,  instus  est,  sicut  et  ille  iustus  est.  Qui  facit 
peccatum,  ex  diabolo  est.     1  Joann.  o,  G  sqq. 

'I)ac^  '}3rincip  aber,  bnrd)  meldjev  \>([^  Äinb  (^otte^o  geredjt  ift  ""'^  .r..i,j^.,V'J'^I;. ,  i„, 
geredjt  banbelt,  ift  ber  3 ante  (^otte^,  b.  l).  bie  bciliöniad)enbe  (^huibe, fca|\('s"nu-i 'u"b 
bie  in  ibm  ift.  Omnis,  qui  natus  est  ex  Deo,  peccatum  non  facit,  ^^^^iljäui'''"^ 
quoniam  semen  ipsius  in  eo  nianet.     1  Joann.  3,  9. 

'I5^ie  (S)ered)tinfeit    beftebt  bemitadi    in    ber    innitjften   '-l^  ereinign^iQ     .  "'■^"*-  • 
mit  Qefuc^  nnb    babnrd)    mit    bem  ^ater    nnb    bem    beiligen  (Reifte,  fo  baf?  ÜDaft  mit  «ott 
er  in  \\\\^  nnb  mir  in  ibm  finb  nnb  leben.     De  mundo   non  sunt,  si(:nt 'j^f^.ffi'lj'l'^^^^^^^^^^^^^ 
et    ego  non    sum    de  mundo.     Sanctilica  eos  in   veritate  ....   LU  •'ntaijjatvanuut. 
omnes  ununi  sint,  sicut  tu  Pater  in  nie  et  ego  in  te,  ut  et  ipsi  in 
nobis  ununi  sint  ....  Et  ego  claritatem,  quam  dedisti  mihi,  dedi 
eis,  ut  sint  nnum,  sicut  et   nos  ununi  sumus.     Ego  in  eis,  et  tu  in 
me.     Et  notnni  feci  eis  nomen   tuum  et   iiotum  faciam,    ut   dilectio 
qua  dilexisti    me,    in  ipsis  sit  et  ego  in  ipsis.     Joann.  17,  10.  17. 
21.  22.  23.  20.     ^iH3l.   1  Joann.  1,  3;  3,  24;  4,  4.  12  sqq. 

3ur  allenmlUommenftcn  i^ermirflid)nng  biefer  :^ebenc^gemeinfd)aft  mit 
(Mott  ift  ba-o  allcrbeiligfte  Saframent  cingefet^U,  ba$  ein  33emei!a  für  bie 
inner(id)e  nnb  übernatürlidje  .N>Mlignnt]  bev  lUienfdjcn  bnrd)  bie  9ied)fertignng 
ift:  8i  ([uis  manducaverit  ex  lioc  pane,  vivet  in  aeternum.  Joann. 
6,  52.  Qui  manducat  meam  carnem  et  bibit  meuni  sanguinem,  habet 
vitam  aeternam  .  .  .  .  ,  in  nie  manet  et  ego  in  illo.  Sicut  .  .  . 
vivo  propter  Patreni,  et  qui  manducat  nie  et  ipse  vivet  propter 
me.     Joan)i.  0,  55.  57.  58. 

3.  (^erabe     fo    lebrt    ber    bb    i^anln^:^.      T)ie    ^Ked)tfertignng    ift,.    l^^-   ^. 
ilMebergebnr  t,   yc  en  i  d)a  f  fnng  ,  regeneratio  et  renovatio  (i^^.  o,iiiiiuMivÄMcbev= 
5),  eine  (Srnenernng  nnb  llmmanbelung  im  (Reifte:  Renovaminifl;;^;;;;^';^^^^^^^ 
spiritu  mentis  vestrae.    Eph.  4,  23;  Born.  12,  2.    '-I^gl.  Col.  3,  9.  10.   '^'';^*5^5^;.|^^^^^^^^^^^ 

'3^al)er    gilt    in    (£l)riftiie^    nur   bie   neue    .^itrcatnr:     In    Christo"^'"  {Mdn."^  "' 
Jesu  neque  circumcisio  aliquid  valet  neque    praeputium,    sed  nova 
creatura.     Gal.  6,  15;  ugl.  2  Cor.  5,  17. 

^nrd)  fie  finb  mir,  bie  mir  Jinfternijo  maren,  iiid)t  gcmorben,  nerfeljt 
in  biv:->  i)hid)  feine^^  geliebten  ®ol)ne^5 :  Gratias  agentes  Deo  Patri,  qui 
dignos  nos  fecit  in  partem  sortis  sanctorum  in  lumine.  Qui  eripuit 
nos  de  potestate  tenebrarum  et  tianstnlit  in  legnuni  Filii  dilectionis 

36=^ 


562  2)if  i^cljxe  oon  bcv  ©nabe.     B.  5>on  bev  (labitiieUcn  ©nobe. 

suae.     Col.   1,    12.  13.     "Die  (55cred)tfcrtigtcii    fiiib    iiidjt    nui)r,    wnv:^    fic 
oor  bcr  ^Kedjtfcrticjunn  uuircii.     Haec  quideiii  fiiistis,  sed  abliiti  estis, 
sed  saiictiticati  estis,  sed  iustiücati    estis  in   iioiiiine   Doniiiii  ,Iesu 
Christi  et  in  Spiiitu  Del  nostri.     1   Cor.  G,  11. 
«<;«^'-^  Hub  Hid)t    blof?    ift    Mc  (Sünbc    getilgt,    foubcni    cc>    ift    ba>o    neue 

^im  ("omi)hu'"öc  b  cn  ,  bic  .^')cilii3tcit,  an  bie  ^Stelle  bcrfclbcii  getreten:  Kratis  aliqnandü 
tenebrae,  nnnc  anteni  Inx  in  Domino.  E2)h.  5,  8.  8i  qna  ergo  in 
Christo  nova  creatnra ;  vetera  transiernnt,  ecce  facta  snnt  onmia 
nova.     2  Cor.  5,  17. 

^eftorben,  ber  v^iinbe,  leben  mir  in  (£l)riftnc\  mit  bem  luir  gleidjfam 
begraben  luevbcn,  nnb  mit  bem  mir  uieber  anferftel)en,  nm  mit  il)m  im 
n  e  u  e  n  >S  e  b  e  n  ber  C^kn'edjtigfeit  für  (^ott  ;,n  leben :  Consepnlti  snnius 
cum  illo  per  baptismum  in  mortem,  nt  qnomodo  Christns  surrexit 
a  niortnis  per  gioriam  Patris,  ita  et  nos  in  novitate  vitae  ambu- 
lenuis.  Si  enim  complantati  facti  snmns  similitndini  mortis  eins, 
sinuil  et  resnrrectionis  erimns,  hoc  scientes,  qnia  vetns  liomo  noster 
simnl  crncilixns  est,  nt  <h^strnatnr  corpns  peccati,  et  nltra  non  ser- 
viamus  peccato.  8i  antem  niortni  snmns  cum  Christo,  credimus 
qnia  simnl  etiam  vivemns  cnm  Christo.  Vos  existimate,  vos  mor- 
tnos  qnidem  esse  peccato,  viventes  antem  Deo  in  (/liristo  Jesu 
Domino  nostro.  Eoni.  (>,  4.  5.  G.  8.  11. 
^      "•^•'•-  ^  ^  ^^l  u  V  s  i  c  l)  e  n  muffen  mir  bcu  alte  u    l)i  e  n  f  d)  e  n  mit  feinen  'it^erfen 

^nnu' itvlluiv' unb  au^iebeu  ben  neuen  'JJ(cnfdicu,  ber  uad)  (^nnt  gebilbet  ift  in  mabrer 
(•^kn-ed)tigfeit  uub  ,V)eiligteit.  ^^ladibem  ber  "iHvcftcl  uiimlid)  ben  (Spl)eferu 
gcfagt  bat,  baf^;  fie  nid)t  mehr  mie  bie  .'oeibcn  leben  bürfcu,  nt  iam  non 
ambnletis,  sicnt  et  gentes  ambulant  in  vanitate  sensus  sni,  tene- 
l)ris  obscnratnm  habentes  iiitellectum;  alienati  a  vita  Dei,  fdl)rt 
er  fort:  Vos  antem  non  ita  didicistis  Christum,  si  tamen  illum 
andistis  et  in  ipso  edocti  estis  .  .  .  ,  deponere  vos  secundum 
pristinam  conversationem  .  veterem  liominem,  qui  corrumpitnr 
secnndnm  desideria  erroris.  Renovamini  anteni  s])iritu  mentis 
vestrae  et  indnite  novnm  hominem,  qui  secundum  Deuni  creatns 
est  in  institia  et  sanctitate  veritatis.  E2)h.  4,  17.  18.  20  sqq.; 
iigl.  Born.  13,  14;  Gal,  3,  27. 
^.   '/'^i-  .  'JJtan    follte    ec^    nid)t    für    möglid)    l)alten,    baf^    man   ben    ^Hnc^brncf 

in.iueV"  "n'"d'-  induere  alc>  5triimnent  für  eine  blof^e   '^iibedung  ber  ^xwx'^^:  nnb  eine  blo|l 
iKiiiooii"  lrt)?i?t.  ^■^iM3^'t1id)e    (>3cred)tcrtlävnng    gcbrandjte,    ba    bod)    ba^ö    ileinmere    veterem 
hominem  norauegetjt  nnb  uon  bem  neuen  ^llienfdjcn  gefagt  iiürb,   qni  se- 
cnndnm Denm  creatus  est. 

Übrigen«?  ift  e^o  gcrabc  nmgefel)rt  biblifd)er  (Sprad)gcbrand),  bafj 
ba^>  Umneiben,  '^In^ieljen  eine  befonbere  nolltonnnene  nnb  reid)= 
{\d)t  ^JJtittei  l  ung  an^obrücft.  Taber  gebrand)t  bcr  bl-  i^nulU'o  biefcö 
Ülun't  5nr  iJVu'id)nnng  ber  ^'ertUirung  in  ber  ^Huferfteljung :  Oportet 
enim  corn[)tibile  hoc  induere  incorrnptioneni ,  et  mortale  hoc 
induere  immortalitatem.  1  Cor.  15,  53.  Nam  et  in  hoc  ingemis- 
cimus,  habitationem  nostram,  quae  de  coelo  est,  sni)erindni  cupientes. 
2  Cor.  5,  2.  (^0  gemif^  ^xvti  cnnge  lieben  nid)t  eine  blot^e  ^juberfung  bc-^ 
innertid)cn  Atobe^ö  ift,  benn:  absorpta  est  mors  in  victoria  (1  Cor. 
15,  54),  fü  gemij3  ift  ber  Einfang  ber  (^Horie,  bie  ©cred)tigfcit,  nidit  eine 
äußere   ^'^nllc,    fonbern    innerlidje    (^3nabe  nnb    .peiligteit:     Ecce   regnum 


§  156.    ®rünb,^üge  ber  fatf)oli[c^eu  9Jcd}tfevtigiing§(e(}iT  in  ber  f)ei(igen  6(^rift.     563 

Dei  ultra  vos  est.     Luc.  17,  21.     Omnis  gloria  eius  filiae  regis  ab 
intus.     Ps.  44,  14. 

'Diefe  innere    .pciltgimg    beftc(]t  in    einer  fo    innigen  3Sercintgnncj  mit  ^    .jßsö. 
bem  |)crrn,  baf?  mir  ein  (^cift  mit  i()ni  luerben:    Qui  adliaeret  Domino,  7sid,^''miM 
Ulms  Spiritus  est.     1    Gor.   6,    17.     (S^3  ift    bie^    gteid)]am    eine    33  e  r  =  "•  ^^ly^;;;«^^"'^'' 
mä^tung  ber  ®ee(e  mit  S[)riftn^:     Despondi  enim    vos  uni  viro  vir- 
giuem  castam    exhibere  Christo.     2  Cor.    11,  2.     infolge    baoon  Uhi 
Sl)riftu^o  in  nn^o:  Vivo  autem,  iam  noii  ego,  vivit  vero  iu  me  Cliristus. 
Gal.  2,  20.     y^iit  (5:t)ri)rnc>  ift    nnjer  ^ebcn  Derborgcn    in  (S^ott :     ]\[ortui 
enim    estis,    et    vita    vestra    est    abscondita    cum    Christo  iu  Deo. 
Col.    3,  3.      Unuiefebrt    offenbart    fiel)    Sbrifti    Öeben    in    nm3:      Semper 
mortiiicationem  Jesu  iu  cori)ore   uostro  circumfereutes,   ut  et  vita 
Jesu  manifestetur  iu  corporibus  uostris.     2  Gor,  4,  10. 

X)arin  bcfte()t  atfo  'i^k  ^Ked)tfertignng,  baf?  mv%  @ott  bnrd)  feine  (^huibe 
S{)riftn^3  g  ( e  i  d)  f  ö  r  m  i  g  nuid)t :  Nam  quos  praescivit,  et  praedesti- 
navit  couformes  fieri  imagiuis  Filii  sui,  ut  sit  ipse  primogeuitus 
in  multis  fratribus.  Quos  autem  i)raedestiuavit,  hos  et  vocavit, 
et  quos  vocavit,  lios  et  iustiticavit.     Rom.  8,  29.  30. 

3[l'er  aber  Cibriftiiv  iibnlidi  ifr,  nuif;  and)  qeiinnt  fein  nnb  banbeln  -.  .."."/"'• 
ime  ($l)rt|tnc>.  ^ai)er  all  bie  Vlnfforbernngen  ;^ur  'Jiad)fülge  Cil)ri|ti  nnb  ^iv  ouvoriitcn. 
(^otte^i :  p^stote  imitatores  Dei  .  .  .  ambulate  iu  dilectioue.  Kpli. 
5,  1.  2.  1)aber  and)  h\z  (S'rmal)nnngen  ,vir  heiligen  Viebe,  bie  be«^  (^^kfel^e^o 
(Srfülümg  ift  nnb  lumt  beiligcn  (^k'ift  in  bie  .s>er,\en  an^>gegoffen  mirb: 
Caritas  Dei  diffusa  est  iu  cordibus  uostris  pei-  Spiritum  Sauctum, 
qui  datus  est  uobis.  Rom.  5,  5.  ^ie  (^ered)tfertigten  finb  bec>l)alb 
lebenbige  Tempel  bec^  ^eiligen  C-H-iftev  1  Gor.  3,  16)  nnb  eben  babnrd] 
,^inber  ß^otte^:^:  Quicumiue  enim  sjdiitu  Dei  aguiitur,  ii  sunt  tilii 
Dei.  Bow.  8,  14.  1^iefe  bnrd)  ben  heiligen  (^ieift  uerliebene  übernatür= 
Itd]C  (^ered)tigfeit,  bie  mejenttidie  Viebe  ift  nnb  (Vileidiförmigteit  mit  St)riftnc>, 
bct()ätigt  fid)  bann  im  Vebenc^uninbel  nad)  bem  beiligen  O'kifte  in  3^ngenben 
nnb  guten  'iiH^-ten:  Nihil  t-rgo  unuc  damnatiouis  est  eis,  qui  sunt 
lu  Christo  ,lesu,  (jui  iiou  secuudum  carnem  amlmlaut.  Rom.  8,  1. 
Spiritu  ambulate,  et  desideria  caruis  uou  perticietis.  Gal.  5,  16. 
Fructus  autem  Si)iritus  est  Caritas,  gaudium,  pax,  patieutia,  beui- 
gnitas,  bouitas,  lougaiiimitas,  maiisuetudo,  tides,  modestia,  couti- 
nentia,  castitas.  Gal.  5,  22.  23.  Ipsius  euim  suinus  factura, 
creati  iu  Christo  Jesu  iu  operibus  bonis,  quae  praeparavit  Dens, 
ut  iu  illis  ambuleuuis.     Eph.  2,  10. 

ilH'iin  alfo  ber  ()l.  *:).>au(n"o  lehrt,  bie  Okiclic^^iuerte,  niiinlid)  \>'k  ol)ne^, .  'i'-^-^ 
©nabe  uot(brad)ten,  jeicn  tote  3öcrte  nnb  tonnten  Hehr.  6,  1;  9,  14  iKiilam'/'inU'.' 
nid)t  red)tfertigen,  fo  lehrt  er  bagegen  überall  bie  ^Jiotmenbigfeit  nnb  .traft 
ber  mit  ber  ^nabe  geioirften  bcilfamen  nnb  oerbienftlid)eu  '-llnn-fe.  Lex 
euim  Spiritus  vitae  in  Christo  Jesu  liberavit  me  a  lege  })ec(ati  et 
moi'tis.  Nam  quod  impossibile  ei-at  legi,  iu  quo  intirmabatur  per 
carnem:  Dens  Filium  suum  mitteus  iu  similitudiiiem  caruis  peccati, 
et  de  peccato  damuavit  peccatum  iu  carue,  ut  iustiücatio  legis 
impleretur  iu  uobis,  qui  nou  secuudum  carnem  ambulamus.  sed 
secuudum  spiritum.  Ro7n.  8,  2  sq(].  3Bci(  alfo  (£l)rifti  C'uiabe  bemirtt, 
baj3  mir  im  (J^ift  nnb  in  ber  ^ii^abrt)cit  bem  (sjefet^  entfpred)en  ober  gered)t 
finb   nnb    gered)r    t)anbeln,    barnm    ift    unfcre^  (^ered)tigfcit    nieljt    auö  bcin 


1  CSX. 

Tic  ^i'ri)tfcvti  = 

flUltil    lUlrfj    bell! 

2vit>eiitimiiit. 


564  3)ie  Cctire  t)on  ber  ^nobe.      B.  51?on  ber  t)abituetlen  ©nobe. 

^cfe^,  foiibcrn  aii^  (5l)riftu£i;  imb  ba!)er  ift  (i(}riftibo,  une  imjcre  5:r^ei?t)cit, 
and)  iniferc  (Mcrcd)tic^!cit :  Qui  factus  est  nohis  sapientia  a  Deo  et 
iustitia.  1  Cor.  1,  30,  iiidjt  aU  ob  mir  bloJ3  für  luciic  imb  iicvcrl)t  c^c- 
\)(ilkn  linirbcn,  incil  (Sl)riftu§  c^^  ift,  fonbcrn  uicii  (£t}riftu$  biird)  feine 
^mibc  Uli!?  lucifc  iinb  gcrcrf)t  nind}t. 

§  157.     9Jn()cre  tI)CülDnifri)c  3^cftimmini(^  bc^^  3i^c)cii<^  ber  ^T?crf]tfcrtipttn. 

'^0,1.  |)e  invid)»C'')u  t  li  crlc  t,   !Xüi]inatifd)c   'Ibcoloqic  VIII  §  459  ff.;    M<iz<,(4i(i, 
l>e  o-ratia  Christi.    Disp.  5a.  2.  3.  6. 

I.  33ciior  nur  über  "i^a^  33}cfcn  ber  ^{ed)tfertignng  in  einigen  3^f)cfen 
nn^^  an^^fpred)en,  finb  folgenbe  5^cftinnnnni]en  bee  !I  r  i  bentin  nniio  ,>n  bcad)ten. 

1.  "T^av  .SUui^il  erfliirt  '^k  ^liedjtfertignng  nk>  translatio  ab  eo 
statu,  in  quo  homo  uascitur  iilius  primi  Adae,  in  statum  gratiae 
et  adoptiouis  filiorum  Dei  per  secuudum  Adam  Jesum  Christum 
salvatorem  nostrum.  Sess.  6  cap.  4.  "Dicfe  ti'auslatio  ift  aber  nidu 
sola  peccatorum  reniissio,  sed  et  sanctificatio  et  renovatio  interioris 
hominis  per  voluntaiiam  susceptionem  gratiae  et  donorum,  unde 
liomo  ex  iniusto  fit  iustus,  et  ex  inimico  amicns,  ut  sit  liaeres 
secundum  spem  vitae  aeternae.  Sess.  0  cap.  7.  Sl-^e,vel)en  fid)  biefe  %\\^c 
fprüd)e  5nnäd)ft  auf  bic  ^)i\Hi)tfertic)nnci  bnrd)  bac^  Safranicnt  ber  Xanfe, 
fo  f)eißt  ec^  in  ^^^c,yig  anf  bie  ^kditfertinnng  ber  '^^nf?e:  Qui  vero  ab  accepta 
iustiticationis  gratia  per  peccatum  exciderunt,  rursus  iustiticari 
poterunt,  cum  excitante  Deo  per  poenitentiae  sacramentum  merito 
Christi  amissam  gratiam  i-ecuperare  procuraverint.  Sess.  (>  cap.  14. 
^.    i'>'*''-   ^  2.  r^a^>   .Sion,vl    nnterfdieibet   bic    nerfdiiebencn    Urfndien    ber   9^ed)t- 

>)i'crt)tüntijuin(i.   ICrtlfjUnQ. 

a.  Causa  fivalis  bcrfelben  ift  gloria  Dei  et  Christi  (tinis  j)ri- 
warius),  ac  vita  aeterna  ffinis  seri(vdariiis). 

b.  Causa  efficiens  ift  misericors  Dens ,  qui  gratuito  abluit 
et  sanctificat,  signans  et  ungens  Spiritu  promissionis  sancto,  qui 
est  pignus  haereditatis  nostrae. 

c.  Causa  mcritoria  ift  dilectissimus  uuigenitus  suus,  Dominus 
noster  Jesus  Christus,  qui  essemus  inimici,  propter  nimiam  caiitatem, 
qua  dilexit  nos,  sua  sanctissima  passioue  in  ligno  crucis  nobis 
iustiticationem  meruit,  et  pro  nobis  Deo  Patri  satisfecit. 

d.  Causa  ivstnnvottalis  ift  sacramentum  baptismi,  quod  est 
sacramentum  tidei,  sine  qua  nuUi  unquam  contigit  iustiticatio. 

e.  Unica  formalis  causa  est  iustitia  Dei,  non  qua  ipse  iustus 
est,  sed  qua  nos  iustos  facit,  qua  videlicet  ab  eo  donati  reno- 
vamur  spiritu  mentis  nostrae,  et  non  modo  reputamur,  sed  vere 
iusti  nominamnr  et  sumus,  iustitiam  in  nobis  reci])ientes  unus- 
quisque  suam  secundum  mensuram,  quam  Spiritus  Sauctus  partitur 
singulis  prout  vult,  et  secundum  propriam  cuiusi^ue  dispositionem 
et  Cooperationen!.     Sess.  6  cap.  7. 

i'v.K».  '^iefe  genaue  llntcrfii)eibnng   ber  Urfad)cn    ber  ^lei^tfertignng  ift  ben 

^uimTciKibu^^^^^^^^  5^eruied)fe(iingen    nnb    ber    ^^(rglift    ber    .Sjiiretifer    gegenüber    f)öd)ft  uiirf)tig. 

1}ic  33erf)errlid)nng  (3k-)tte^    nnb   nnfcr  |)eil  ift    bn^3  ^]icl,   nnb  ®ott,  b.  t). 

feine   !Ibätigfeit   bie    beuurfenbe   Urfad)e.     Gf)riftn^   nl€>   5[}?enfdi   aber,   be= 

5ief)nng^^>uieife    jcin   Opfer   bic    ücrbicnenbe    Urfad)e   nnferer  9icd)tfcrtigung. 


reus. 


^  §  157.  ))läi)at  tf)eo(ogi[cf)e  Scftimmung  bea  Scfenä  ber  9?ed^tfcrtiguug.         565 

^Tic  9?eii)tfcrtii3iing  fclbft  aber,  traft  bcr  nur  cjcrcrf)t  finb,  tft  eben  btc  biiri"!^ 
bic  ()eitiginarf)ciibe  (3)nabc  bcunrftc,  imierUd)c  )l{cin()cit  itnb  .v^ci(if|fctt  iinfcrer 
©ce(c,  fraft  lucldjcr  \mv  bann  aud)  bc^^  iu'rbicnftc^  mib  ber  (^kiuic|tt)uiuu3 
ß{)rifti  teill)aftif|  [inb.  Um  nämtirf)  an  beut  noii  (If)riftit§  mtö  uerbienten 
^etle  tct(  f>n  l)aben,  iiuif^  uiuo  baefelbe  innerlich  imb  iimf)rbaft  ^ngeeicjuet 
inerbeit,  maö  burd)  bie  (Sim3ieflinu3  ber  l)eilii]inad)enben  6)nabe  i3e|'d)iet)t.  ^a 
man  mm  bae^jeuigc,  iiiobiird)  ein  X^ing  ift,  nm^^  e^o  i[t,  forma  nennt,  fo  unrb 
btcfe  ber  ®ee(e  in()ärtcrcnbe  O-ieredjttgfeit  ak-  bic  causa  formalis  bcr 
9f?e(^tfertignmi  be5eid)net. 

©otpie  c^5  a(]*o  l)iiretifd)  iiuire,  ,^n  Icngnen,  ba^  (^ott  bie  beiuirfenbe 
unb  bcr  örlöfcr  aücin  bie  öcrbicnenbe  Urfad)c  nnfcrer  (^Hn-cdjtigfeit  ift,  eben 
fo  f)äretifd)  ift  e^5  ,^n  fagen,  bafi  G^rifti  ober  ©ottcv  6)ered)tit3feit,  mobnrd) 
fie  gercd)t  finb,  hk  causa  formalis  nnfcrer  C^nn-edjtigfcit  fei.  Si  quis 
dixerit,  homines  sine  Christi  iustitia,  per  quam  nobis  meruit, 
iustificari,  aut  per  eam  ipsam  formaliter  iustos  esse,  anathema 
sit.     Sess.  6  can.  10. 

3.  Xie  ^nftififation    beiuirft    babcr,    ba^^^   bic  3nnbc   n,ia^rf)aft  getilgt     ^., "■•'•',!•. 
unb    bie   iibcrnatür(id)c   ^Kn*cd]tigteit    luabrtjaft    bcr    2ce(e   nütgctcilt   mirb,  inari)önbr(Ninah 
fo  ba^  fic  rein  üon  8üubcn  unb  UHi()rl)aft  gcrcd)t  unb  I)cilig  üor  (^ott  ift,a\''iHlä!yh,\,ae. 
unb  i^r  baf]cr  bic  @cred)tigfcit  (il)rifti  nid)t   bloH  t^on    ber   göttlid)en  (^üte 
änj3erlid)  ^ngcrcdmet,  imputiert  unrb.     (Sei  ift  nnfcre  (^)ercd)tigfcit  alfo  nid)t 
eine  btojl  imputierte,  fonbcrn  eine  bcr  3cclc  inl)iiriercnbc  (^Un-cd)tigfcit   nn\> 
bcmcutfprcdjcnb  bic  I)eiligmad)cnbe  C^nuibe  nidu  blofl  ein  favor  Dei  exter- 
nus,    fonbern    ein    donum  Dei  auimae  iuliaerens.     ^^gt.  Sess.  G  can. 
11;   Sess.  5  can.  5. 

IL  T)c^?  9^'il)crn  unrb  ba^o  ^Bcfcn  bcr  9?ed)tfcrtigung  genauer  bcftimmt' 
inbem  luir  nnter]nd)cu,  m  a  -5  fie  b  e  m  i  r  f  t,  m  a  <^  fie  n  i  d)  t  b  c  m  i  r  1 1' 
unb  U)te    fie    f  id)    o  o  n,^iel) t. 

X  ^  e  f  i  g  1 .    "^  u  r  d)    bie    ^R  c  d)  t  f  c  r  t  i  g  n  n  g    um  r  b    t  m    ©  ü  n  b  c  r ., ,  „ 
totum  id,    qund  reraw  et  jrropyiam,    ppcrati  ratioveDi  haJ)et,    an-o  g  e     reitininKi  oc- 
tilgt,  t)eruid)tet,  unb  nid)t    blof^    nid)t  ;^ugcrcd)net  ober  o^igc-^ 
becft  ober  nur  in    feinen   ftnilcmugcu  l)iumeggeuom  mcn. 

1.  Um  biefe>?  rid)tig  \n  iicrftc{)cii,  ift  yi  nutcrfdjcibcn 

a.  bic  3ünbcutl)at,    peccatum  arl/iale,    mc(d)c    Püritbcrgcl)t  nnb  ^  _^_^^_^^^,^^^^^^ 
fetbftucrftänblid)  nid)t  uugcfd)c()cu  gcnuid)t  merbcu  tann;  \n^'\m' i'Mx> 

b.  bac^ j cni g e,  unvo  al^o  35^irfnng,  effertas,  bcr  Siiube  bleibt.  ^Diefc^:? 
ift  aber 

oc.  entuiebcr  ctU)a^%  whk-  umbrbaft  unb  im  cigent(id)eu  ®iun  ober 
formaliter  3iinbe  ift,  quod  veram  et  propriam  rationem  peccati  habet. 
30^an  bc5eid)net  e^  and)  a(<-3  peccatum  hahitaale,  uid)t  mcil  e^>  ein  -V^abitnc^ 
bcr  'Seele  im  gcmö()nlid)en  3inn,  eine  dispositio  ad  actum,  fonbcrn  mcil 
cio  etunv?  53lcibcnbc^?,  bcr  2  taub  ber  Sünbc  ift.  Ticfe^o  peccatum 
habituale  mirb  buni)  bic  ^Ked)tfcrtigung  fofort  unb  ooKftiiubig  getilgt; 

i3.  ober  ®ünbenfolgcu,  bie  nid)t  im  eigentndjcn  'Sinuc  ober  forumliter 
Sünbe  finb,  fonbcrn  nur  in  einem  nncigent(id)en  Sinne  fo  genannt  merben 
fönnen.  T)icfe  merben,  une  mir  in  bcr  fogcnben  Xbefe  fe()cu,  uid)t  fofort 
unb  ooüftäubig  buri^  bk  ^cdjtfcrtignng  aufgcf)oben. 


KV 
luivfl. 


ICi'.t:;. 
c  2iinbi.'Utl)at 


tiiiiai'ii. 


566  2)ie  l^e^rc  öon  bcr  (S^nabc.     B.  5i.^on  bcr  t)Qbitiicllen  C^nnbc. 


ic.oi 

Macula  culpa 


2.  "^a^  peccatiim    liabitnale  im    cincntlidjcii  2mx   bc|"tcl)t   aber  in 
imb'reatur'  bcv  waculff  culpnc  luib  bciH  TcatKS  potncte. 
poenae.  r^lj,  rj^j^^^j  ^^^  lobfüiibc,  0011    bev  I)icr  5iinäii)ft    bic  ^Hcbc  ift,    bciuirtt 

nönilid)  ein  Toppcltcc^:  fic  beficcft  bic  Seele,  macula  cuipae,  imb  imidjt 
fie  ber  entfprcd)ciibcii,  lu'initid)  bcr  cuiincit  (Strafe  umrbiiv  reatns  poenae. 
'l^ou  biefer  Strafmürbic^fcit  ift  bic  Strafe  felbft  511  mitcr|d)cibcii;  beim, 
uuniu  aiid)  bic  Strafe  nid)t  einträte,  luiire  bod)  bic  Strafiuiirbinfeit  uor^ 
banbeu ;  bic  Strafe  alö  foldjc  foiiimt  noii  (^ott  imb  ift  etiini^o  (^hitcv,  bic 
Strafunirbigfeit  fommt  atfein  noin  Süiibcr  uiib  ift  ettnat^  W]Ci:. 

T^ajl  bic  inacula  culpae   iiiib    bcr   reatiis  poenae  iicrid)icbcn  finb, 

ift    eine    auf    Sd)rift    iiiib    Xrabitioii    gci"jrüiibctc,    allgemeine    l'cl)re    ber 

!Il)eologen.      ^Hnd)  ift    fie   fird)(id)    aii«ticfprod)cn  nad)  bcr  '-iHnnucrfung  ber 

Prop.  56.  bC!o  ^ajii^,  lucldjc    lautet:    In   peccato    duo   sunt,    actus  et 

leatus  ;    trauseuute    auteni  actu  uiliil    luanet  iiisi  leatus  sive  obli- 

g-atio   ad    i)oeiiam.     'ilMc    ^^ajuc^    hattcu   audi    bic    ^)icformatoreu  gcicbrt. 

.NOiittc  bic  Sünbcutbat  leine  aubcre  ^-olgc  alv  bic  Straffd)ulb,  bann  bcftäubc 

and)  bic  Süubcutilgung    Icbigtid)  in  bcr  '^Hiifbcbung  biefer  Straffdiulb,  uub 

ba-^n  bebürfte  ec^  einer  iuuerlid)cn   (Singicpnug   ber    l)eiligmad)eubeu    0»)uabe 

nidit.     üIlMc  bcr  2üubcnftanb  lcbif|lid)    in  bcr  ^ 'i  ^' <^ ''^^  ^^  ^^  ^i  G  ^^^'  Siinbcn^ 

tbat,  fo  bcftäubc  bann  bic  ^)icd)tferti9uug  Icbiglid)  in  ber  !9^id)t,^)Ured)n  uug 

bcr  Süubeutl)at. 

„     .i'^-'-^-  Ci'^>    liegt    biefer  ^Huffaffnug    eine  obcrfliidilidic,    ratioualiftifdic    Über= 

\am\  :i)ü-nfciu-n  traguug    rein    mcufd)lid)cr    '^HM;l)äUuiffc    auf    bic    Süubc    311  Gh-unb.     ^a^> 

'rS!t''uiib  Ja-   '•'•"^^"i  *iOicnfti)cu    ^ugcfügtc  Unred)t    l)at   freilid)   feine  aubcre  rein  jnriftifdje 

3unbc.       ^^v^^irfnug  alv  bic  'isflidit,  biefcv  Unrcd)t  iiucber  gut  ^u  uiad)cn.    1>al)er  and) 

fold)e    S3erfd)ulbuug    einfad)    bind)   9iad)laffuug    non    feiten    be^o   ^^erlet^tcn 

anfgeboben  mirb.     ^.Mubcr-o  aber  ift  c^  mit  bcr  Süube  uub  bcr  ^}?cd)tfertiguug. 

^.    ;.'■••."■'•  '^ic  2iinbcntl)at    bciuirft    mabvbaft    eine    innere    ::lUM"lednug    ber 

.  bcv  Bali- imb  ^  c  c  l  c,  burd)  iucld)c    bicjclbc    infolge    bcr    bcgaugencu  '^unbc  luuerlid)  ab= 

ob!'';'iinvä\S  ''^   ^'^^^'  ^^"-^^^  ""^  ^^^^^^^    bc'^balb   bcr'^tVafc   unirbig.     1)al)er  fagt 

bcr  \)\.  I^oiiui«:  Macula  est  iiiediyw  iuter  actum  peccati  et  reatuni, 
quasi  effecivs  actus  et  fundamcvtum  reatus.  2  Dist.  42  q.  1  a.  2. 
'^nni  biefer  'JJiafcl  reben  3d)rift  uub  '^M'iter  nn;al)ligemal.  Inquiiiatae 
sunt  eorum  et  mens  et  conscientia.  Tit.  1,  If).  Salvabo  vos  ex 
univei'sis  inqiiinanientis  vestris.  Eeerh.  ys,  29.  Tcc^balb  luirb  bic 
')icd)tfcrtigiing  aiidi  fo  oft  al^^  ^i  ei  n  i  guu  g  uub  \Hbioafd)uug  bc,',cid)uet. 
Ter  '.Mnc^briuf  ift  f  i  u  n  b  i  l  b  l  i  d).  2oioic  niimlid)  ein  glmv>nibcr 
Körper  burd)  '^crübmug  mit  einem  anbercu  .Svörpcr  fciuco  (Mlau;,ec^  beraubt 
uub  babiird)  bcfleift  luirb,  fo  loirb  bic  2cclc,  inbcm  fie  oou  (^5ott  iu  füub^ 
bafter  ^^iHMfe  ;ur  >{rcatnr  fid)  locubct,  il)rcc^  (S)lan5c>o  uub  ibver  Sd)öul)eit 
beraubt  uub  babiird)  bcflcdt.  Est  autcm  quasi  quidam  animae  tactus, 
quando  inliaeiet  aliquibus  rebus  per  amorem.  Cum  autem  peccat, 
adhaeret  aliquibus  rebus  coiitra  lumen  rationis  et  divinae  legis  .... 
Unde  ipsum  detrimentum  nitoris  ex  tali  contactu  proveniens 
macula  animae  metaphorice  vocatnr.  S.  Th.  1.  2  q.  86  a.  1  c. 
Tiefe  )))laM  ift  aber  uid)t  fo  311  lierfteben,  alc^  ob  bic  .Kreaturen  bcr  S.celc 
etnni'o  mittciltcu  ober  ctuu>?  uäl)men,  fonbcru  bic  2cclc  beraubt  fid)  felbft 
burd)  il)rc  i'iebe  unb  .v>inmcubnng  .^u  beii  Kreaturen  ibre-o  CS)Ian,;e!o. 
Anima  non  inquinatur  ex  rebus  inferioribus  virtute  earum,  quasi 
agentibus  eis  in  animani;  sed  magis  e  converso  anima  sua  actione 


,%  157.  9?Qf)erc  t()cologifcf)c  $^cfttimmuig  bc§  2X>efen§  bcr  JRed^tfertigung.         567 

se    iiiquiiiat,    iiiordinate    eis   inliaereiido   contra   lumeu  rationis  et 
diviiiae  legis.     S.  Th.  1.  c.  ad  1. 

o.  55>orin  bcftc()t  aber  ctcjciitlid]  bicfer  glccfcii  bcr  ^Beclc?  Tie\nacuia 

a.  i&v  bcftcl]t  u 0 r  n U c m  iiii b  5 u n ii d)  ft  tu  b c in  ^^ c r ( u ft  b c r  ciupae ifti^vina^ 
^ e i H g  111  a d) c u b  c n  (M n n b c  im b  b a  mit  in  b c r  "}> r  i u a t i  0 11  bcr  „afiuiutcn V£ 
ü  b  c  r  n  a  t  ü  r  I  i  d)  c  n  @  c  r  c  d)  t  i  g  f  c  i  t.  voiDtidteit; 

1).  '4^a  ober  in  bcr  übcrnatürlidjcu  and)  bic  natiirlid)c  (^crcd)tigfcit  '^^[^^;j|J.'i"ä,,^[^' 
ciit(]a(tcu  ift,   iinb    bic   So^^trcnniiiic^    noit    (^Soü   in    ordine   supernaturali   ^iintiu-it  bcv 
and)  bic  ^Hbmcnbitng  t)ou  i{)ni  in  ordine  oiaturali  in  fid)  fd)licvit,  fo  t'ami       '^'"'^''' 
innii  mit  3fcd)t  filmen,  ba|l  biird)  bic  ^ünbc  aitd)  bic  uatürlid)c  3i1)öu= 
l)cit    bcr    ®ccic    bcficdt    uiib    lun-buiifclt    mirb.     Habet    anima    hominis 
dnplicem  nitorem,    unnm    qnidem   ex   refulgentia    Inminis    naturalis 
rationis,    per  quam  diria'itur  in  suis   actibus,   alium  vero  ex  reful- 
geutia  divini  luminis,  sciliret  sapientiae  et  Riatiae.  per  quam  etiam 
liomo    perticitur    ad    bene    et    decenter   agendum.     S.  Th.    1.  2  q. 
^Q  a.  1  c.     '^iMc  aber  und)  bcm  ?(ftc  bcr  Ircnnnuii  bic  (55ctrcnntl)cit  nnb 
und)    bcm  ^Hftc    bcr    Gntfcrnnnn    bac^    J\'crucfcin    bleibt,    fo    lange    cc>  nid)t 
auf qcbobcn    UMrb,    fo    bleibt    (\\xd)    bic    '^3catel,    nadibcm    bic    3ünbcutbat 
üoriibcr  ift.     ^m^I.  S.  Th.   1.  1^  q.  86  a.  2. 

e.  Tiefe  ^l^nifcl  bcr  2iinbc  ifr  ni  di  t  v  isofitincv.  GtUMiv  ^^Nofitioec^  "'rtito -iHMitim-^; 
nn  bcr  (Eccle  unire  ein  ,v>abitn^^  im  engeren  3innc,  eine  dispositio  ad 
actum,  alfo  eine  böfe  ".Neigung  ober  O'VMuobnbeit.  Tar;  nber  bic 'JJiatcl  bcr 
(Seele  uidit  l)icrin  bcflel]t,  ergibt  fid)  barauv,  \>([\]  iener  .s^abituc^,  ,>  '-^\ 
bcr  .S>abitn6  bc^i  CsHm^cc^  bnrd)  ben  .v>abitnv  bcr  ^^Hn'fd)irenbnng,  anfgc^ 
l)obcu  fein  !ann,  ol)nc  baf^  bie  'JJtatcl  bcr  2iinbe  getilgt  ift,  nnb  bap  um 
gcfcbrt,  mie  nur  in  bcr  folgenben  ^bcfe  febcn  UH'rben,  feblimme  .v^abituali^ 
täten  fortbeftebcn  fbnncn,  obirobl  bie  ^.l^iafcl  oollftiinbig  getilgt  ift. 

(1 .  Tic  niacula  ift  aber  and)  n  i  d)  t  eine  b  l  0  \\  e  ^^^  r  i  0  a  t  i  0  n,  ""^i^.-^JJi.J',"^^' 
fonbern  fie  ift  eine  ""iNrioation,  uuidie  in  '^n';iehnng  ftebt  ,;n  bcr  '£ünbc, 
bnrdi  meldic  fie  oernrfaebt  ift.  Tabcr  nennt  man  fie  aiui)  macula  cnl/ixte. 
9(nö  biefem  llmftanb  erfliirt  eo  fid)  einigermafum,  nnc  eine  jebe  3iinbc 
il)rc  cigentiimlid)e  y^nücl  bat.  3o  ift  and),  fagt  bcr  bl.  Tbomac^  bcr 
Sdiatten  eine  ^^rioation  be^öVid)tev;  aber  je  nad)  ben  iicrfd)iebenen  .Svörpern, 
uicld)c  bic  Sdiattcn  Uierfcn,  finb  and)  bie  2d)atten  iierfd)ieben.  Macula 
non  est  aliquid  ])ositive  in  auiuia.  nee  sipiiiticat  privationem  solam, 
sed  sioniticat  piivationem  quandau)  nitoris  auimae  in  ordine  ad 
suam  causam,  qnae  estpeecatum;  et  idco  diversa  peccata  diveisas 
maculas  iuducunt;  vi  est  simile  de  um])ra,  quae  est  privatio  luminis 
ex  obiecto  alicuius  corporis,  et  seruudnm  diveisitatem  corpoium 
obiectorum    diversiticantur    umbiae.     S.  'II1.  1.    2  ([.   8(J  a.  1   ad  .">. 

4.  Tnrd)    bie  ^)icd)tfcrtignng    mirb    foiuobl    bic    macula    eulpae,  alv  ,^^^^^^  ^^,, 
bcr  reatus  poenae    mabrbaft    nnb    nollftanbig    anfgcl)obcn,    fo    \>a]'^  nid)tc>   inaeiaa  eui- 
i^crbnmmtid)ec^    in    benen    ift,    bic    in    i^s^iwi^  Sl)riftn^o    finb    {Jiow    S,   1 1,  n-auspoenae. 
b.  ().    bnreb    bic    l)eiligiimd)enbc    OMtabe    tcbenbige    ßHieber    beofelbcn    finb. 
Tic  ':?lnfbebnng  bcr  macula  c.ulpae  mirb  bnrd)  bic  (Singief^nng  bcr  heilig^ 
mad)enben  Tsinabc  nnb  bie  babnrd)  bciinrfte  STMcbcrljcrftellnng  bcr  übernatür' 
lid)en    iinb  natürlid)eni    (^5ercd)tigfeit,    bie  ^Hnfbcbnng    bc?    reatus    poenae 
aber  babnrd)  bewirft,    ha^'i,   bic  mit  (5t)riftn*?   ucrbnnbenc  *3eelc   bcr   nnenb'' 
lidjcn  rs)enngtl)nitng  (5l)rifti  .^nr  uial)rl)aftcn  Tilgung  il)rer  3d)nlb  realiter 


56S  2)ie  Oc^re  öon  bcr  &nQbi\     B.  Soii  bcr  (lobitueaen  ®nabe. 

tcill)afttg  ift.  Ad  peccatorum  perfectaiii  emundationem  duo  requi- 
niiitur,  secuiidum  quod  duo  sunt  in  peccato,  scilicet  macula  culpae 
et  reatus  poenae.  Macula  quid  ein  culpae  deletur  per  giatiani, 
qua  cor  peccatoris  convertitur  ad  Deuni;  reatus  auteni  poenae 
totalitär  tullitur  per  hoc,  (^uod  honit)  Deo  satisfacit.  Utrumque 
auteni  lioruni  efficit  sacerdotium  Christi.  Nani  virtute  ipsius 
pfratia  nobis  datur  .  .  .  fpse  etiani  pro  nobis  plenarie  satisfecit. 
S.  Th.  a  q.  22  a.  3  c. 
^  i''^^9-  ,  5.  .V)icr  erbebt  firf)  iiod)  bie  lehrreidie  A-niae,    ob    nnb    inuucfern 

Cb  macula     ^  .  ^,  ,  \     ^  ,  J      u      .)  t  i 

culpae  u.  rea-  0 1  c  macuUi  cuipae  u  11 0  b  c  r  reatus  poenae   ü  o  n    e  i  n  a  n  o  c  r    t  v  e  n  ii^ 
tvcnnbav  "fiub.  ^^'^^  H  »  b  u  11  b  b  ii  ^  c  X  u  11  0  b  l)  ö  11 1]  1  Q  HÖH  c  i  11  ii  11  b  c  V  Q  c  t  i  1  g  t  m  e  r  b  c  n, 
b  e  ,^  i  e  t)  u  11  g  t^  lu  c  i  f  e  fort  b  e  ft  c  1)  c  n  f  ö  ii  u  c  ii. 

a.  '3o  inugc  bie  macula  culpae  bcftc()t,  ift  eine  ^Hiifl)ebuug  bcö 
reatus  poenae  fd)led)tl)in  iinmöölid) ;  beim  e^^  ift  iiiiuiöölid),  hi\\-\  O^ott  ber 
2iHil)rboftige,  .S^eilige  iiiib  (^Kn'ed)te  benieiiineii  iiid)t  ocrabfd)ciit  iiiib  für 
ftnifbar  l)dlt,  ber  luirflid)  im  Staube  ber  3nubc  iinb  beuuiad)  ber  lliuyinbe 
fid)  befinbet. 

b.  C£'v  fnnit  fid)  aber,  ob  und)  ^^l^egiiabme  ber  macula  culpae 
ein  reatus  poenae  bleiben  fbiiiie. 

i"^P-  .  a.  '-Ihu*  allem  tanii  nid)t    bleiben  bie  Strafe  ald  vindicatoria,  b.  1). 

toria  u.  satis- atci  c i  Q e  11 1 1  i  d)  e  Strafe;  beim  iro  feine  Sünbc  iiiebr  ift,  ha  faim  aiid) 
factona.  ^^-^^^^  iiinbifatorifd)e  Strafe  mel)r  fein.  Ci'v  taim  bal)er  nid)t  fortbeftel)en 
ber  reatus  poenae  aefervae;  beim  bie  eioigc  Strafe  ift  ja  bie  abfolnte 
!Irenimiic^  ooii  (^btt;  biird)  bie  l)cilii]inad)cnbe  (Mnabe  aber  ift  bie  Seele 
mit  (^ott  oereinii^t,  nnb  bie  l)eiliömad)eiibe  (^hiabe  ift  bem  illn'fen  luid) 
eine  mit  ber  (*»Uorie. 

,i  "VlhM  aber  faim  bleiben  nnb  bleibt  irirtlid)  bei  ben  biird)  bat> 
5^nf3fafrainent(Mered)tferti(]teii  bie  ^Hn-pflid)tnnci  ;ii  einer  poena  satisfactoria, 
mUi)c  ber  mit  (^ott  uerföbnte  Siinber  nad)  einer  cjererbten  nnb  Ijeiligen 
^Mnorbnniui  (^Unte^^  nod)  ,;n  leiben,  ober  biird)  anbere  Satic^faftionen  511 
erfciAen  bat. 

T>ie  fatic^fattoriid)e  Strafe  aber  oertriigl  nd)  anfv  befle  mit  bem  Staube 
ber  C^iiabc  nnb  '4.Hn-fbl)nnntv  meil  ja  i^erabe  babnrd)  ber  ^iif^r  ber  beiligen 
Orbnnnci  (Mottec^  fid)  oonfommen  nnterioirft,  nnb  eben  oermögc  biefer  frei^ 
unlligen  Untcnuerfnncj  bat  bie  fativfaftorifd)e  Strafe  nid)t  ben  (il^arafter 
ber  ri/udicta ,  ber  cigentlid)en  Strafe,  (-oninngitur  auteni  Deo 
honio  per  voluntateni.  IJnde  macula  peccati  ab  hoinine  tolli  non 
potest,  nisi  voluntas  hominis  ordinem  divinae  institiae  acceptet, 
ut  scilicet  vel  i])se  sibi  i)oenam  sixaitaneus  assuniat  in  recoinpen- 
sationem  ('nl]>ae  ])raeteritae,  vel  etiam  ji  Deo  illatam  jiatienter 
sustineat;  ntioqne  enim  modo  poena  rationem  satisfactionis  habet. 
Poena  autem  satisfactoria  diminuit  a liquid  de  ratione  poenae. 
Est  enim  de  ratione  poenae,  quod  sit  contia  voluntateni.  Poena 
auteni  satisfactoria.  etsi  secundum  absolutam  considerationem 
sit  contra  voluntateni,  non  tarnen  ut  nunc,  et  per  hoc  est  voluii- 
taria;  iinde  sim])liciter  est  voluntaria ,  secundum  quid  autem 
17,,,.  iiwoluntaria.  S.  Th.  1.  2  q.  87  a.  G  c. 
-''  ^^Jj^.j^^'''^  6-  ^^emiefen  irirb  iinfcre  2:bcfc 

inber  2rf,vift;  '^-  ^^ " '^^  ^  ^^  b  eiligen  Sd)rift.     ^iefelbe  lebrt, 


'  §  157.  92äf)ere  tf)eoIogif(^e  Seftimmung  beg  2ße|en§  ber  D^Jec^tferttgung.         569 

a.  bnf3  biirii)  bie  9led)tfertigung  bie  ^ünben  weggenommen  nnb 
getilgt  merbcn :  Obsecro  auf  er  iniquitatem  send  tui.  1  Par.  21,  8. 
Dominus  transtulit  peccatiim  tuum.  2  Reg.  12,  13.  Longe  fecit 
a  nobis  iniquitates  nostias.  Ps.  102,  12.  Ecce  agniis  Dei,  ecce 
qui  tollit  peccatiim  miindi.  Joann.  1,29.  Omnes  iniquitates  meas 
dele.  Ps.  50,  11.  Ego  sum,  ego  sum  ipse,  qui  deleo  iniquitates 
tuas.  Is.  43,  25.  Convertimini,  ut  deleantur  peccata  vestra. 
Act.  3,  19; 

[j.  baj3  bie  (8ce(e  bei  ber  9f?cd)tfcrtigung  gereinigt  nnb  abge- 
mnfcf)en  mivb:  Asi)erg-es  me  hyssopo,  et  mundahor;  larahis  me,  et 
super  nivem  dealhahor.  Ps.  50,  9.  Laraumii,  mundi  estote.  Is.  1,16. 
Et  emundaho  illos  ab  omni  iniquitate  sua.  Jerem.  33,  8.  Munda- 
himini  ab  omnibus  inquinamentis  vestris.  Ezech.  36,  25.  Ahluti 
estis.     1   Cor.  6,  11.     5)gl.  and)  i<  156; 

b.  nns  bei*  Sel)ve  bei*  ^i^ätci*.  Dicimus  baptisma  omnium  ^'p"  ^^^ ^^«-i'^" 
dare  indulgentiam  peccatorum  et  auferre  crinüna,  non  rädere. 
August.,  Ad.  Bonif.  1.  1  c.  13.  Qui  dicit,  ])eccata  in  baptisma te 
funditus  non  dimitti,  dicat  in  mari  rubro  Aegytios  non  veraciter 
mortuos.  Si  autem  t'ateatur  Aegyptios  veraciter  mortuos,  fateatur 
necesse  est  peccata  in  l)ai)tismate  funditus  mori  ....  Totus 
mundus  dici  non  potest,  cui  de  peccato  aliquid  remansit.    Gregor  M., 

Ep.  1.  11   e]).  45; 

c.  n  n  0  b  e  n  ^  c  (]  r  c  n  t  f  di  e  i  b  n  n  g  c  n  b  c  r  k  i  r  d)  e ;  ngl.  oben  n  1 888  f. ;  ';;"b^S,4il'J;' 

d.  nnc^  bem  t  I)col  o  g  i  jdicn  Teufen.     iiMe   nur    in    ber   britten  ^'uteoh'gica.''' 
%\)z\z  fel)en    merben,    mirb   ber  ^.lienjd)    bnrd)   bie  ^ierf)tfertignng   ein  .Siinb 

nnb  grennb  ^otte^v  ein  @rbe  bec>  ."oimmel^^;  bnrd)  bie  3ünbe  aber  ift  er 
ein  3^einb  ©ottei?  nnb  eine  ^Vnte  ber  .S^ötle.  ÜlM'irbe  bei  ber  9?ed)tfertignng 
hk  ^ünbe  nid)t  getilgt,  [o  unire  ber  lllienfd)  ^ngleid)  ein  ^-rennb  nnb 
ein  "i^nwh  (^otte^%  ein  ©rbe  Uz^  .S^iiiniie(-ö  nnb  eine  33entc  ber  .v^ölle.  Ta 
bieio  nnniöglid)  ij't,  fo  mirb  bnrdi  bie  ^Kcditfertignng  ber  reatus  culpae 
nnb  ber  reatus  })oenae  uuibrliaft  nnb  uiirflidi  beseitigt. 

%\)t\\^>  2,     T  i  e    ii  b r  i g e n    2  ü n  b e  n f  o  l  g  e n,    na  m  e n  1 1  i  d)    b i  c „^,^^.,  ^ll^^'<^i^^^^.^ 
^  0  n  !  n  p  i  ^>  c  e  n ;, ,     m  e  r  b  c  n    b  n  r  d)    b  i  e    ^)i  e  d)  t  f  e  r  t  i  g  n  n  g    l)  i  e  r    i  n  Iniiflitn.i' mcDt 
statu  viae  n  i  d)  t  a  n  f  g  e  I)  o  b  e  n  ;  allein  fi  c  f  i  n  b  im  (^  e  r  e  d)  t  f  e  r  t  i  g  t  c  n      ^'^''"'^^t. 
n i  d)  t    @ ii n b  e,    m e  n n    )  i  e    a  n d)    ü f  t e r  i  n    ein e m    n n e i g e n t  li d) e n 
(Sinne  f  o  gen  a  n  n  t  m  erben. 

Tiefe  !Il)efe  ftütU  [idi  auf  folgeiibc  5^euieii'e: 

1.  Tas*    Tribentinnm    crfKirt:     INFanere   autem    in    baptizatis  ^.    '/"'• 
concupiscentiam  vel  fomitem,  liaec  sancta  Synodus  fatetur  et  sentit,  mIäVaV'bJm 
quae,  cum  ad  agoneni  relicta  sit,    nocere  non  consentientibus,  sed   ^i'f'f'itinum. 
viriliter     per    CJiristi    Jesu     f^ratiam     repugnantibus     non    valet; 
quinimo  qui  legitime  certaverit  coionabitur.    Haue  concupiscontiam, 
quam    aliquando    Apostolus    peccatum    ap])ellat,    sancta    Synodus 
declarat,    Ecclesiam  -  catholicain    nunquam     intellexisse    peccatum 
appellari,  quod  vere  et    pnq)rie  in    renatis  peccatum  sit,  sed  quia 
ex  peccato  est  et  ad  peccatum  inclinat.     Si  qiiis  autem  contrarium 
senserit :  aiiathema  sit.     Sess.  5  de  peccat.  orig.  c.  5. 


570  3)ie  ?ct)xc  non  bcv  (^imbc.    ?>.  '^^on  bov  batntiicnon  Wmibe. 

-^ic  ^ul^ful.i'^  ^'    ^^^^  ^f^  ^"^^^  ^^^  '^^'■'^^^^  ^^^*   l)  e  i  l  i  9  c  u  <^  d)  r  i  f  t    ini  b   b  c  r   g  e  * 

a'nMi'aV bei-  finutcu  XriiMtiüii.  ^,>{uf  bcv  einen  Seite  luirb  fdir  nnb  beftinunt  aib$^ 
^*"bui"n.^^''  ncfprod)cn,  bn^  bic  ^onfupt^'cens  üorl)nnben  ift,  nnf  bcr  onbcrn  aber  ebenfo 
bcfliunnt  cjclcbrt,  bay^  bic  ^i^ontiipi^ccn^  nid)t^>  Sünbbafteö  fei.  Übvigcnö 
fiub  aud)  nüc  Stellen,  uield)c  bcn  Ic^Uen  2ai^  au5)pred)en,  ein  ^ciinnv  für 
ben  erften,  ba  fie  bii«  ^orljonbenfein  bei*  5?üntnpic>cen;)  t)orauö)et3en.  't)ie 
Uiid)tig[tcn  Stellen   finb  folgenbe: 

a.  T'ie  ^^erfndinng  an  nnb  für  fidi  ift  feine  Sünbe,  mie  (^U^tt  fetbft 
ben  ^ain  be(el)rt :  Sub  te  erit  appetitus  eins  et  tu  dominaberis  illius. 
Oen.  4,  7. 

b.  C^ine  t(affifd)e  Stelle  ift  Jar.  1,  14.  15:  Unusquisqiie  tenta- 
tur  a  concupiscentia  sna  abstractns  et  illectns.  Deinde  concupis- 
centia.  cnm  conceperit,  i)arit  peccatum ;  i)eccatum  vero,  cum  con- 
sunimatnm  fucrit,  generat  mortem,  ßn  biefcr  Stelle  fd)reibt  bcr  bl. 
Vlngnftin:  Profecto  in  his  verbis  partns  a  pariente  diseernitur : 
pariens  enim  est  concupiscentia,  partus  peccatum.  8ed  concu])is- 
centia  non  i)arit,  nisi  conceperit;  nee  concipit  nisi  illexerit,  hoc 
est,  ad  nialum  perpetranduni  obtinuerit  volentis  assensum.  C.  Julian. 
1.  6  c.   15  n.  41. 

c.  .s^ierl)er  gcl)ört  and)  bic  Sdjilbcrung  bc^>  Itarnpfcv  be^>  J^leifd)cö 
iinbcr  bcn  (>HMft  iRo7n.  7),  inenn  luir  mit  ben  mciftcn  fatl)olifd)en  (Jrcgcten 
biefe  Stelle  oon  beni  Cs)crcd)tfertiiiten  nnb  feinem  .^iampfc  mit  bcr  böfen 
ilV'gierlid)fcit  ocrftebcn. 

d.  ^ebenfall-o  ift  Bodi.  8,  1  gan,)  cntfdjcibcnb ;  benn  obnuM)!  im 
C>^crcditfcrtigten  bic  .^onfnpivcen;^  ift  nnb  in  bcr  beftigftcn  ^Beife  fid)  bc- 
tbiitigcn  fann  '2  Cor.  12,  7  S(iq.),  fo  ift  bod)  nid)t^>  '^MM'bamml  i  d)e^^ 
in  ibm. 

^.    ''"-;  .  8.    Tac^fclbc  ergibt  fidi  aibo  bcr  "J^i  a  t  n  r  bcr  S  a  di  e.     Taci  '^^H^fcn 

ci-ii^  und)  bcr    bcr  '^iiubc    bcftcbt    in    bcr    Unorbnnng    bc-:^    ilMKcn^^,   nicbt    in  bcr 

hatui  b.  ^ortH-.  II  j^  ^^  ^.  s^  j^  jj  jj  ^     ^  ^,  ^^    j^  j  ^,  j^  ^  ^.  p  jj    ,jj.  ^  jj  j  ^^  ^,  jj  ^    obmobl    biejclbc   bnrd)    bic 

Siinbc,  bie  bcm  "lÜcenfdien  bac^  donum  lectitudinis  ranbte,  eingetreten  ift. 
5l^gl.  n.  718  ff. 

^lUerbingc^  bütte  Cs^ott  bnrd)  bic  i)icd)tfcrtignng  bcm  Siinber  bic  i-ec- 
titndo  nnb  bie  übrigen  dona  i)raeternaturalia  n.  72o  ff.)  jnriicfgeben 
fi^nncn;  allein  er  bat  cc^  nirbt  nc^^H^Ut,  fonbern  für  bie  ^(nfcrftcbnng,  bnrd) 
meUbe  ba«?  iil^erf  nnjerer  ^^i'icbcrgcbiirt  anv  (Sbriftn^  uollenbct  mirb, 
uorbcbalten. 

9hn*  annäbcrnngvUicife    tonnen    mir    mit  bcr  (s^nabc  (^ottec^  and)  \ü^i 

fd)on  biejc  Sünbcnfolgcn    mebr    nnb    mcbr    anc>tihien  nnb  and)  im  nicbercn 

l)(enfd)en  bic  nrfprünglidjc  Orbnnng  bcrftcllcn. 

.    i'*^'^-  4.  ''Mt^   .t  0  n  q  r  n  c  n  ;  g  r  ü  n  b  e ,    me^obalb    (Mott    im    ('9crcd)tfei-tigtcn 

iuünbo/      bic  Monfnpic^ccnf^    nnb    bic    übrigen   ^nnbenfotgen    fortbc|tel)en    lajst,  merbcn 

namentlid)  angegeben 

a.  bic  Orbnnng  bcr  giUtlid)en  (^)  er  ed)ti  gt  c  i  t,  )ueld)e  verlangt,  baj3 
bcr  gefallene  llcenfd)  anberc*  bebanbelt  mirb,  abo  bcr  nnfd)nlbige ; 

b.  bie  Orbnnng  ber  9^atnr,  nad)  me(d)er  bie  .s>cilnng  mie  ber  Slxani'- 
f)cit  bc^  ü;?eibe^o,  fo  and)  ber  ,^ranfl)eit  ber  Seele  allnuiblid)  nnb  non  innen 
l)eran^^  ci'folgt; 

c.  bie  .v>e  il  ^o  0  r  bn  nng.  :iöie  5tbam,  fo  follen  md)  nur  bnrd)  3?er^ 
fnd)nng    erprobt    merben,    nur    ba^   bie  ^^erfnd)nng  %bmn§  oon  aufVm  fam, 


'§  157.    9?a^evc  t{)cologif(i)c  ^eftimmiing  be§  Söcj'en^  ber  9^cc^tfertigung.        571 

)uä()renb  imferc  uov^ug^iDeife  üon  innen  an6gc()t.  ^IMrb  bic  '^^crfndjung  iiber= 
iinuiben,  fo  gerctdjt  fie  nn^  5nm  gr5f3tcn  S^ük ;  namcnttid)  bicnt  fic  bagn, 
ha^  ber  l)J(enfd)  bcniütig  nnb  üor[id)tig  mxh  nnb  bnjsfertig  bic  ^clmfuc^t 
nac^  bcm  i'^immcl  crmcift;  and)  bietet  fic  (^dcgenl)eit,  größere  ^cvbienfte  nnb 
rcidjcrcn  Öo^n  fid)  ^n  enuerbcn. 

iOiit  bcin  33i^t)cvigcn  [te()t  in  ii'ibevfpvuc^  bie  8e()vc  bev  9f  efo  viiiato  von  uub  hc^ 
33ajii§,  ha^  bic  ^'ontupi^ccnj  an  fid)  Sünbe  jei  unb  nnv  beui  (J'Jercd)tfovtigtcn  nicl)t 
(\l§  ©ünbe  ,^ngcvcdjnct  lucrbc.  3(bge|el)en  uon  bem  ©olngtcn,  [te()t  eio  mit  bcv  göttlidjcn 
Ä^nl)ii)aftigfcit  in  ÄUbevlpruci^,  ein)a^>,  \va§  iüal)vt)aft  >5ünbc  ift,  nidjt  ai^  «Siinbe  anjn* 
[el)en  nnb  jnänvedjnen. 

2: 1)  e  j  i  ö  3.    r  i  e  9{  c d)  t  f  e  r  t  i  g n n g  b c ft e  l)  t  in  b e r  |)  e  i (i g n n  g  3.;^.  siv^^tj-nti^ 
b  e ^    inneren    )))i  c  n  ]  d)  e  n ,    a\ ']  0    n  i  ili  t    in    einer    b 1 0  [3  li n  f^  c  r  c  n  mnc^  feine  (sie-= 
n  r  c  d)  n  n  n  g    ber    @  e  r  e  d)  1 1  g  f  e  1 1   (a  l)  r  i  |t  i. 

1.  Xie  ^emeifc  für  bicfc  (^(anbenc^nial)rl)cit  auy  ber  l)  ^  i  l  i  9  c  n  ,,^,,1^.^.  J;;*^^^^^^.^.^ 
'Sd)rtft  l)aben  mir  ^nni  !Xci(  oben  (>?  156)  fd)on  fennen  gelernt;  anbere unb  beo  2\ibeu= 
lücrbcn  mir  in  ber  folgenben  !Il)efc  fennen  lernen,     '-li'ic  nnbegriinbet  cc^  ift, 

Rienn  bic  ^Hefornintoren  anc^  ben  Briefen  bcv  \)l.  ^l^anln^o  nnd)uieifen 
loüllen,  bie  ^Jicditfertignng  fei  nnr  eine  auf  ber  btoil  iiniun'cn  ■']nred)nniig 
ber  (?9ered)tigfeit  (il)rifti  bern(}enbc  ®  e  r  e  d)  t  e  r  fl  ii  r  n  n  g  ,  iinirbe  oben 
(n.  1681  ff.)  nndjgeroiejen. 

2.  1^lK^  ^on^il  oon  Xrient  erfliirt:  Instificatio  non  est  sola 
peccatoruni  remissio,  sed  et  scmctilicatio  et  rotoratio  Interioris 
hominis  per  voluntaiiani  susceptioneni  ^ratiae  et  dunoinni;  uude 
honio  ex  iniasto  fit  iustas  et  e.r  innaico  a}}iicns,  nt  sit  liaeres 
secundum  spem  vitae  aeteinae.  8ess.  0  de  instif.  c.  7.  ^ui  ^anon  11 
aber  l)eiHt  ce :  8i  quis  dixerit  lioiniufs  iustitleari  vel  sola  iniputa 
tione  iustitiae  Christi ,  vel  sola  peceatoinni  leniissione,  exelusa 
gratia  et  caiitate,  quae  in  cordibns  eornni  per  Spirituni  Sanctnni 
ditFundatnr,  atque  Ulis  inliaereat,  am  etiam  gratiaiu,  qna  iustiti- 
camiir,  esse  taiituni  favoreni  Dei :  anatlienia  sit. 

3.  S'i)(genbe  rationes  theologicae  hiffen  fid)  gelteub  inadjcn.  ^''^  rie  inmn'i  .vei^ 
ergibt  fid)  nänilidi  iinfere  '^Mibrlicit  i'^i""n  >i'i>b  «c- 

a.  awi^  ber  l)t  a  t  u  r  ber  göttlidjcn  IM  e  b  e.  1^iefelbc  i|t  aüer^  uon  bei- aött= 
bingö  an  fid]  alc^  gratia  increata  ein  favor  divinns  nnb  bat  feinen  "^'"'"  ■"' ^' 
anbcrn  (Mrnnb  alc>  OUntec^  ^^arnd)er^igfeit  nnb  (il)rifti  ^In-rbienft.  'JlUein 
biefer  favor  ift  nidjt  niere  externns,  uieil  bie  göttlidjc  V'iebe  ober  6)nabe 
ad  extra  uurffani  ift.  ^'cnn  nonitid)  Csiott  einen  lU'enfd)en  liebt,  fo 
niad)t  er  il)n  babnrd)  and)  gnt  aniore  efj'ectivo  ober  henevolentiae,  nni  '\\)\\ 
bann  and)  al^^  einen  gnten  amore  aff'ectivo  ober  eomjüaeentiae  nnb 
amicitiae  5U  lieben,    'in^l.  n.  ;)04  f. ; 

1).  a  n  V  b  e  r  ^-li^  a  h  r  l)  a  f  t  i  g  f  e  i  t ,  U  n  u  e  r  ii  n  b  e  r  l  i  d)  f  c  i  t ,  .v>  e i l  i  g  -  ^'^^'!  b,v  2Bnt)i- 

iiiii  1 1 tif i'it   Uli* 

feit  nnb  C^  e  r  c  d)  t  i  g  f  e  i  l  C»)  0  1 1  e  ^^.    (^nitt  fangt  an,  ben  (^Hn-cd)tfertigtcn  uevänberulDreit, 
5U    lieben    aniore    complacentiae    in    beni  ^^Ingenblid,  ba  berfelbe  mirftid)   'o^/nS^tuirdt^ 
gered)tfertigt    ift,  nad)beiii    er  il)n  iun*l)er,  fo  lange  er  in  Siinben  mar,  ner        <^'otte>i; 
abfd)ent  l)atte.    Tac>  tarnt  aber  megen  ber  genannten  göttlid)eii  C£'igenfd)aften 
\\\dc){  babnrd)  gefd)el)en,  ha^^  (^ott  feinen  ^iBillen  nnb  feine  ©efinnnng,  fonbern 
nnr  babnrd),    ha]\    ber  *:)Jtenfd)  feine  '^HM"d)affenl)eit  änbert,  b.  l).  anc^  einem 
Ungered)ten  niib  'iHn-abfd)ennngymiirbigen  ein  (^)ered)ter  nnb  l'iebenc^mürbiger 
mirb,  fo  ba(3  nnn  (^ott  oermbge  berfclben  mal)rl)aftigen  nnb  nnoeränbcrlidjcn 


572  2)ic  ?c()i"c  üou  ber  ®nabc.     B.   55on  bev  f)abitucüeu  (Simibc. 

.J)ei(ii3fcit  imb  (^ereti)tti3feit  jeiue^^  il^eicui^v  fvaft  ii)cld)cr  er  iencu  ÜJ^'nfd)cii 
Dorl)cv  üerabfcljcut  l)attc,  mmnicl)r  il)u  liebt ; 

1.011  bei-  oibiniun  c.  ii  u  ^5  b  e  i*  D  V  b  11  u  H  Q  ,  lü  c  1  rf)  c  b  c  r  9t  a  t  u  r  b  e  v  3  a  di  c  n  a  d) 

bor  "'hcditrt'rti  u  '  /  >  i 

'fluiifl.  b  e  im  ^  c  r  g  a  n  i]  e  b  e  r  9^1  e  d)  t  f  e  r  t  i  g  u  n  g  ft  a  1 1  f  i  u  b  e  t.  X)cr  ^üuber 
mirb  luimlid)  nur  babiird)  luiebcr  gottgefällig,  '^^s^  jein  '^IMlie  biird)  bie  Ijeilig- 
inad)enbe  (^iiabe  unebcriim  mit  (^ott  oerciiiigt  luirb.  1)al)ci-  gibt  e«?  feine 
Übergebung  ber  3üube  ül)ue  Infusio  gratiae  sanctiticantis.  Xie  .peiligung 
geljt  beumad),  mie  bie  seilt eiitia  communis  lel)rt,  ber  ^üubcntdgung  ^luar 
nid)t  b  er  3c  i  t  na  d)  —  bie  gefamte  9ied}tiertigung  gefd}iel)t  in  instanti  — , 
ii)üi)(  aber  ber  Orbuung  n  a  d)  uoraui^.  ^^%  fcl^t  bie  ^iinbeuüergebnug 
bie  ^erfüljunng  mit  (^ott,  biefe  bie  X^iebe  (^otte^  ^nm  5ünber,  biefe  lüieberum 
bie  llmuniubelung  beö  ^üiibery  unb  biefe  enblid)  \>k  (^imbe  (^)otte^^  alv 
amor  ett'ectivus  üoraiho.  Sv  ucrliiuft  bal)cr  bie  ^Hed)tfertigung  felbft  in 
fülgcnbcu  üier  'JJiüinentcn : 
^.  I'^*\„  a.  (^ott  gieiV  bie  (Mibe  ein: 

inento  bor  ;h'ed)t=  jj.  bic  ^eele  lucubet  fid)  ,^1  C^ütt  unb  bannt 

'''^'''""■^"  V  ^^öu  ber  3iiube  ab,  luoranf  bann 

0.  (s^itt  ber  mit  il)m  iierfi3l)Uten  3ee(e  um  ber  ®eungt()uung  (Sljrifti 
milten  3d)ulb  unb  einige  Strafe  nad)lä|lt.  Primum  est  gratiae  infusio ; 
secundum  inotus  libeii  arbitiii  in  Deum ;  tertiuin  est  motus  liberi 
arbitrii  in  peccatuni;  quartum  vero  est  remissio  culpae.  S.  Th.  1. 
2  q.  113  a.  8  e. 

(l-o  ift  aud)  nnmöglid),  \>'<\\i  (^ott   \y\t  8iinbe  uerjeiljt,  lüeiin  nid)t  bic 
Seele  ^iioor  nou  ber  3iinbc  fid)  abgemcnbet;  aber  e^o  gibt  feine  5(bmenbung 
uon  ber  Sünbe  obne  uorberige  .pinmenbung  ^u  (^ott  unb  feine  .s^inmenbung 
5u  (äbtt  ol)ue  bic  @nabe. 
i"i'-  5ri)olion.     XiiH    bic    Xihjinu]    bcv    reatus  poeiiae    in    5iraft    bev    satisfartio 

luifl^  ciSf  ulib  ^ '^'''i^ti  l]cid)icl)t,  ocvftcht  [id)  lutu  iclLift,  ^(x  mir  bic  (^cuugtl)uuiu]  (£l)vifti  ^^^  5iqiitüalcnt 
unfeio  ?)uHi)t     ift  fiiv  bic  ^llvd)  bic  ^Süiibc  (^ott  zugefügte  '-i^clcibigung. 
^^'''^''^""*^-  XqI)cv    gchijvt    aUcvbing<>    bic    -^  u  r  c  d)  n  u  n  g    bev    Öi  c  u  u  g  t  ^  u  ii  n  g    (i  l)  v  i ft  i 

jucfcntlid)  511  unfcrcv  ^K  cd)  t  fertig  im  g;  aber  cv  ift  bicsS  feine  iinputatio  m('l'^! 
iwti'vnn.  Xnrd)  bie  l)ciliginad)cnbc  (SJnabc  lucrDcn  mir  niclmcbr  mirflid^  ÖUieber  St)rifti 
nnb  infolge  beffcn  innerlid)  icinc>3  nncnblidjcn  ^inn-Dicnftc^  tciUiaftig. 

3)a^  '^^erbienft  (£l)rifti  ift  niitl)in  im  '^öerfe  nnferer  ^Hcdjtfcrtignng  ber  :?lnfang 
nnb  \^K\^:)  (Snbc:  ber  3(nfang,  ba  (iliriftn^  nn^o  bic  Oinabc  uev^ient  bat,  bic  nu?^  folglid) 
nni  fcine^5  XicnftCiD'  miUcn  gc|d)cnft  luirb;  ba^o  (Snbc,  meil  ber  bnrdj  bic  l)cUiginad)enbc 
(S^nabc  mit  (S^biiftnc;  ücreinigteu  3ce(e  bic  (ikMUigtbnnng  Sbvifti  ,^nr  ^'^blnng  iljrer  -5ün« 
bcnfdjnlb  gcfd)cnft  mirb.  .^Icin  ilnnninrf  fann  babcr  nnbcgriinbetcr  [ein  al^o  ber,  bnrd)  bic 
tütbolifdjc  ^J^ed)tfertignngi^Icbrc  merbe  Da^^  'i^erbicnft  nnb  bic  @l)rc  Sljrifti  beeinträd)tigt. 
^m  (SH^geiUeil  gibt  fie  allein  (Xbvifto  bie  i()m  gebiil)reni?e  uolle  @t)rc.  2)enn  bnrd)  bcn 
beiligcn  (^Jeift  mirb  (£l)iiftny  ucrberrlidjt,  inbcm  er  nn^^  (Sl/rifti  (55nabc  nnb  '^'erbienft  ^n^ 
menbct  nnb  nn^5  babnvd)  unibrbaft  geredjt  nnb  (ibrifto  glcid)iörmig  madjt  ^nr  (Sbre 
(Il)rifti:  C'lariticatus  sinn  in  eis.  Jodnn.  17,  10.  2)ie  .s^iiretilcr  aber  meinten,  (Sbriftnm 
bübnrd)  sn  üerl)crrlid)en,  \>a]^  fie  ba^o  ^Ünnf  be§  bciligen  (i^eifte^,  bnrd)  mcldje^  (£bviftu^ 
in  nn5  ücrl)errlid)t  mirb,  (engncten.  Xamit  nerfür^tcn  fie  aber  bic  :DJad)t  nnb  \^icbe 
©ütteö;  benn,  \\m\\\  c0  tuabr  märe,  baß  mir  bnrd)  bic  >)ied)tfcrtignng  nidjt  innerlid) 
gered)t  nnb  beilig  gemad)t  mürben  bnrd)  bie  (i^nabe  (iJottel  nnb  megen  bev  'i^crbieni'tco 
(Sbvifti,  fo  tonnte  bic§  nnr  barin  feinen  (i5rnnb  baben,  ha^  (iiott  entmeber  fold)e^  nid)t 
fönnte  ober  nid)t  uiolltc. 

cn.!'^-;..*  ^^efig    4.     T>  i  e    ^lie  di  t  f  c  r  tiq  un  g    gefdiiebt    bnrd)    (S  i  n  ^ 

f evtifluiifl  ficii   g  i  c  p  u  n  g  ber  l)  e  1 1 1  g  in  a  d)  e  n  b  e  n  l^'»  n  a  b  c.     4J  i  c  l)  e  1 1 1  g  m  a  d)  c  n  b  e 

üouäicin.      (S5„i^5c    ift    nid)t    eine  mit    bem  iWoment  ber  9i  ed)  tf  er  t  ig  ung 

ü  0  r  ü  b  e  r  g  e  ^  e  n  b  e ,  f  0  n  b  e  r  n  eine  in  ber  G  e  e  l  e  b  l  e  i  b  e  n  b  e  (^  n  a  b  e , 


,§  157.    9Zäf)ere  t^eoIogi[rf)e  33cftimnuing  be0  SBefenä  ber  9fted)tfcvtigung.        573 

gratia  hahitu  alis.  3te  i  f t  b  a  l)  c  v  eine  blci  beii  b  e  ü  b  er - 
11  a  t ü r  l i (^  e  O u  a (i  t ii t ,  qualitas  suj^ernaturalis  inhaerens ,  ein 
li  I  e  i  b  c  n  b  c  r ,  übe  v  n  a  t  ii  r  H  rf)  e  r ,  e  i  u  g  c  g  o  f  f  c  n  c  v  3  ^^  ft  ^  n  b  b  c  r 
(3  e  c  ( e. 

1.  ^»ariii,  ba^  bie  I)ciliginarf)cnbc  (4Muibc  iiit  Uiitevfibicbc  oou  ber 
gratia  actualis  in  ber  @cclc  bleibt  inib  il)r  iul)äricrt,  fiiib  alle 
3^()eo(onen  einitj.  9hir  bariiber  befteljcii  llJteinuug6oeri"fl)icbeHl)eiteu,  ob  bieje 
l^el)re  nlö  foriitenes  ^ogma  uon  ber  Uird)e,  iibobc]onbeie  üoni  ^riben= 
timmi,  aiicnjcfproiijcii  ift  ober  iiid)t.  "^^er  crftcu  'JJieiining  inarcii  ^InKarmiii, 
<Siiare5,  35ega  u.  a.,  ber  le^Uereu  2oto,  33a^5que5  u.  a.  Qcbeufallc^  ift  iiufer 
©a^  sententia  certissima  et  fldei  proxima. 

SDie  53euici[e  ()ieriür  finb : 

a.  Tie  l) eil  ige    (Sd)rift    inieberbolt    oft,    bnil  ®ott,  ßbriftii^,    ber     Ti/VcUino 
l)ciliqe  ökift  in    beiii   ©credjteii   mobnt    {Joanti.  14,  1*3;    1    Cor.  3,  16;  2d)viftrobot  uon 
2  Cor.    6,    16;     Eph,  3,  17).     T^ic    (^iiabe    unrb    ferner   be^eidjnct    nl^  S^l/oS  .^i' 
eine  'il^af f erqnclle  im  ^D^enff^en,  bic  inso  eunge  Sieben  flief^t  {Joann.  A,       "'^"'^• 
14),  al«    ber  ©  a  in  e  (S^olte^^v  ^«^v  im  i1Jtenfd)en    bkibt    (1  Joann.  3,  9), 

nl^  eine  (Salbung,  ein  Siegel  nnb  Unterpfanb  be^^  l)eil.  (S^eifte^o 
(2  Cor,  1,  21  sq.),  enblid)  aiid)  aU  ein  C  i  d)  t  Eph.  5,  8).  l^k  bnrd) 
bic  (^iiabe  ®ered)tfertigten  aber  merben  ber  gi)ttlid)en  9Jatnr  teil 
^aftig,  divinae  consortes  naturae  i'2  Petr.  1,  4).  \Müe  bieje  5Iii^^= 
brücfe  entl)altcii  flar  bic  Öel)re,  'i>(\^  bic  red)tfertigenbe  (^3nabc  ein  iibcr^ 
natürlid)er  5)ab  itno  ber  Seele  ift.  Ci'benfo  ^cigt  bic  rarfteUnng  ber 
:)icd)tfcrtigung  ah?  '^i^  i  e  b  c  r  g  c  b  n  r  t  ^  Joann.  3,  3.  5 ;  Tit.  3,  5  ;  1  Fetr.  1 , 
3.  23)  ober  alc>  eine  geiftige  Sd)öpfnng  [Ual.  6,  15;  E])h.  2,  10),  baj3 
c^  fic^  l)icr  nid)t  bloJ3  nm  bic  iioriibergcl)cnbe  (^^nabc  ,-;n  cin;>elncn  *;?lt'tcn, 
fonbern  nm  bic  ^JJtittcilinig  einec>  ncncn  ü  b  c  r  n  a  t  ii  r  l  i  d)  c  n  S  c  i  n  c>  n  n  b 
i?cben0  l)anbelt.  Xa^o  i'cbcii  ift  aber  etunio  il-llcibcnbee^  nnb  fctU  ein 
b  l  e  i  b  e  n  b  e  «0  Ö  c  b  c  n  ^  p  r  i  n  c  i  p ,  l)icr  alfo  eine  im  'JJt'enidjcn  blcibcnbc 
übernatürlid)c  6^nabe  i)oran^3. 

b.  ©bcnfo  ftellen  and)  bic  1)1.  lauter  ba^^  1^-t]z\\  ber  rcd)tfertigenbcn,,.^^^^ J^;;!,-,..^^.^.^^ 
(S^nabc    bar  al?    ein    reJiasri,  creari,  renorari,    noram  ritam  accipere.lavxf  ))i(A)xm 
Nos,  qui   credinuis,   renoi-amur  \)i\v  .  .  .  i)articii)ati<)iieni   peifectae  nS'J  cr"a/^ 
novitatis    Cliiisti.     Ätlurnas.,    De    Iiicain.    1.    1    n.    21.      I^cr    l)eil.     i«"ovan. 
^afilinc>  nennt  Die  Xaiifc  rifae  initiam.     De  Spir.  S.  c.  10  n.  2(>j 
Tregor  uon  9hi,^ian,;  nennt  einen '^KMigctanftcn  anima  rece)is   creata 

(Orat.  7  n.  15 >.  '^an  bic  ()l.  !:i>iitcr  nnjcrc  Xbefcn  über  \>a^  ^z\m  ber 
red^tfertigenben  @nabc  lehrten,  nin|lten  fclbft  bic  ^Reformatoren  -^ngeben. 
53gl.  Maz^eUa,  De  gratia  Oliiisti  pag.  630. 

c.  ^ie  ,Uird)e  l)at  uon  jel)cr  fo  gclcbrt ; 

a.  Xa§  2;  r  i  b  e  n  t  i  n  n  m  erfliirt,  bie  red)tfcrtigcnbe  Wnabc  i  n  t)  li  r  i  c  r  e  Tvi^nltVmim  u. 
ber  Seele  nnb  bic  öon  %i>ü  niiv  e  i  n  gcg  of  f  ene  (^crcd)tigfcit  fei  eine  ber  ~bov  ^Kömifdie 
Seele  inl)äricrenbe.     ^MiUauicini  aber  bc,\cngt,    ha\]    bic  ilnlter    bcv  Auni^ihö  übn-^blrSnabe 
babnrd)    ba?    ()abitnclle  Sein    ber    red)tfcrtigenben  @nabe  in  ber  Seele    a'-^  C'at'itus. 
be5eid)ncn    molltcn.     (^anj    bcfonber^o    aber    ergibt    fid)    biefev  anv  ber  bog^ 
matijd)en  ^Hil)rl)cit,  'i)i\^  bic  l)ciligmad)cnbc  (vniabe  Dcrincbrt  merben  nnb  ucr= 
loren  get)en  fann ,  bnrd)  läf]lid)e  Siinbcn  aber   meber   anfgcl)oben,  nod)  uer^ 
minbert  mirb.     'I^kv^w   tommt    bic  Vct)rc,    bnf^    bnrd)    bic  )}ied)tfcrt!gnng  bic 
(4^erecbtigtcit  nnb  bie  ^^ngenben  cingegoffcn  merben.    t>gl.  Sess.  6  de  instif. 
cap.  7.  10.  11.  16;  (tan.  23.  24. 


574 


3)ie  ?cl)xc  t)ou  ber  ®nabc.     B.  'i^on  bcr  (labitueUcti  (Sinobc. 


'?ev  o^vnnb,  uie^l)alb  [id)  t)iV$  'Xvibcntimiiii  hcß  iHih^bvuctesi  ^  q  b  1 1  ii  §  cntl)ielt, 
lici]t  \vo{)[  biuiii,  tici]]  niaud)c  3;i)colügoii  meinten,  biefey  iijoit  fei  nid)t  uoUfonuncn  qe^ 
eignet,  bie  buvd;  bie  5)i'ed)tfevtii]nni}  uerlieliene  iibevnatiiilid)e  Onalität  ^n  be,^eid)ncn,  lueil 
e<?  andj,  luie  beim  luibitus  ii(',(iuisitu.s,  eine  (^)  en  ei  (]  t  t)c  it  nnb  "i?eicl^  t  icjf  e  i  t  ,yi  ^(n 
ent[pvcd)enben  Elften  (Ubobriide,  uield)e  nid)t  id)on  mit  bev  l)ci(iij)nQd)enben  C^nobe  ge- 
geben  fei. 

[j.  Ter  Caterhismus  Romaoius  (c{)rt  uoii  bcr  l)eiligmiul}cnbcu  Ohwbc : 
Est  aiiteiu  gratia,  queiuadmodiiiii  Tiidentina  Syiindiis  ab  ()iiiiiil)iis 
('redeiiduiii  poeiia  aiiatlieiuatis  i)ioi)()sita  decrevit,  noii  soluiii  per 
quam  peccatoriuii  üt  reiiiissio,  sed  diviiia  qualitas  in  aninia  iiihae- 
leiis,  ac  veluti  si)leiidor  qiiidam  et  lux,  quae  auiuiaruui  uo^traiuui 
uiaculas  onines  delet  ipsasque  aniuuis  i)ul(:linores  et  si)leiididi(jies 


'ddit.     P. 


('. 


q.  41). 


1717. 
'Jiatuvovbininiv 


Ratio'tiuMiio-  ^'  ^'^"^'  iibcnuiv  [trini]cutc  ratio  theoloyica  ift  bie  :IiMil)rl)eit,  biifl  beii 

gica  niK^  bi-m  isi  i  11  b  c  r  11 ,  b  i  c  c  i  11  c  V  j  e  b  e  11  xH  t  r  c  y  u  ii  \  a  l)  i  i]  ii  n  b  b  a  1)  c  r  für  bie 
^^il\^n^^^^^^o^\l\[yt'((ti(i  (ictudlis  u  11  e  iii  p  f  ii  ii  g  l  i  li)  f  i  ii  b ,  biird)  bie  Xnufc  bie  Ijnlicj' 
i'on  ^^Momio.  ]iiiu-l)ciibc  (siiuibc  iiiib  biird)  fic  bic  Ö)ercd)tigteir  imb  bie  Xugciibcu  eiiiöegojicii 
U)crbcii.  5(lv  belli  alli"ieincinen  6ioii,vl  luni  iBieiiiic  bic  ^Streitfrage  uorge* 
legt  umrbe,  oh  bcii  .Sviiibcrii  bitrd)  bie  Zaufc  blo)^  bie  ^d)ulb  bcr  (i'rbjünbc 
nacbgeloffcii  ober  oiul)  aiiHcrbcin  viitutes  ac  infonnaus  gratia  quoad 
liabituni,  etsi  uon  pro  illo  tempore  quoad  usum  ciiigegofjeii  nierbc, 
erfliirtcu  bie  '^M*iter  bcv  .Sioiijilv:  Nos  autem  attendeutes  geueralem  et'fi- 
caciaui  mortis  Christi,  quae  per  baptisiiia  applicatiir  pa riter  Om- 
nibus baptizatis  oi)iuionem  secundam,  quae  dicit,  tarn  i)arvulis 
quam  adultis  conferri  iii  baptismo  iutormantem  gratiam  et  virtutes, 
tauKiua'iii  probabili(»reiii,  et  dictis  sauctoriim  et  doctorum  modenio- 
i'um  tlieolooijie  iiiagis  coiisoiiaiii  et  coiicordem,  sacro  approbante 
coiitilio  diixiiiiiis  eliaciidaiii. 

e.  xHlv  hl  0  11  g  r  ii  e  ii  \  g  r  ii  n  b  fiilireii  bie  5;i)coloiicu  b  i  e  ^^(  ii  a  (  o  g  i  c 
bcr  i)t  n  tu  r  or  biiu  11  g  (\\\.  'Tu  iiäm(id)  05ott  beu  (^n^fdibpfcu  ^ur  i>oll^ 
briiigiiiig  ihrer  iiatiirlid)eii  5ltte  blcibeube  uatiirlid)c  dialitaten  iiiib  .pabitiiali= 
täten  ucrlicheii  l)abe,  fo  laffe  fid)  iiidjt  aniiel)iiicii,  baf3  er  bic  (^iiabciiorbiunig 
itiiuollfoiumencr  alv  bic  'Juiturorbimiig  gcftaltct  habe.  Creaturis  naturali- 
bus  sie  i)rovidet  Dens,  ut  non  soliim  nioveat  eas  ad  actus  natu- 
rales,   sed    etiaiii   lar^iiatur    eis  foiiiias    et  virtutes  (juasdam,  ({uae 

sunt  i>rin<'ii>ia.  actiiiim Multo  igitur  magis  illis,  (luos  movet 

ad  consequendum  boiiuni  supernaturale  aeternum,  int'nndit  aliquas 
formas  seil  qualiiates  supernaturales,  secundum  quas  suaviter  et 
promi>te  ab  ipso  moveantur  ad  boniim  aeternum  consequendum  ; 
et  sie  donum  gratiae  qualitas  quaedam  est.  S.  Tli.  1.  2  q.  110 
a.  2  c. 
1718  qs^eim 

^\n  juelriicni  ^ 

(2inno  iiioimv:^  bic  <::eele    , 

'S-^Stfäf ' '^^  bcfäl)igt,  fo  l)nlbigt  er  feiucvUicgo  bem  C^cbaiifen,  nl^^  ob  bic  habituelle 
fjj'"ilj'»;';'"^'f^"yM^hiabc  bic  ^cl^uiig  bcr  l)eil|anicu  iinb  iiicritorifdjcii  ^s^üte  nur  crlc  i  d)ter  c. 
HctKn'-ünr'  ^^litd)  uad)  bcr  Vcl)re  bcv  1)1.  XhoiiiaC^  befi^t  bic  '3tatur  juiii  Übcruatiirlirf)eii 
tciuc  p  0  f  i  t  i  n  e  '•}>  o  t  e  n  5 ,  loubcru  nur  bic  C5  111  p  f  i'i  11  g  (  i  d)  feit,  poteiitia 
ohoedientialh.  ^)lm  bat-  IDÜI  bcr  .V)ci(ige  l)eruorhcbcii,  baf^  bie  2ee(c  nicht 
blog  burd)  a  f  1 11  e  1 1  e  (S)iinbcii  ,vi  iibernatiirlidicn  ^^Iftcn  bcfäl)igt,  foiiberii 
aud)  burd)  b  l  e  i  b  e  n  b  e  Cua  litiiteu  informiert  nnb  in  bai  blcibcnbcn 
Staub  ber  übernatürlicljcn  (5)ered)tigteit  crl)obcn  fei.    "I^eehalb  mirb  and)  bie 


bcr  hl.  ^l)oinav  fagt,  burd)   bic  hciligiiiad)eiibc  (^^iinbe  lucrbc 
ir  lcid)tcreii   nnb  freubigeren  '^Htllbringiing   bcr    iiberiiatürlid)cii 


§  158.  '2)ie  ®otte^finbf(^aft  bcy  ©eredjten  iinb  bie  i^nnetro^nung  be0  ^eiligen  ©eiftea.     575 

@crcd)tigteit  habitus  per  se  i7ifnsiis  geiiainit:  infiisus  im  ©ccjcnfalj  511 
acquisüus ;  per  se,  ireil  er  secundum  suhstantiam  iikniatüvlic^  ift 
imb  ba^cr  nur  ein  geg  offen  fein  tann,  im  ©cgcnfatj  ^nm  liabitiis  infusus 
per  accidens,  ber  mötjlidjeruicife  ancf)   cnuorben  iDcrbcn  faun. 

Sorin  bie  e  n  p  e  r  n  a  t  u  r  a  l  i  t  ä  t  biefe-o  .vabitii!?  bcftcl)t,  unirbe  früher  ^  ivin. 
(n.  1433  ff.)  bcrcitv  gejagt  uiib  ergibt  fid)  aue  ben  Sdiriftftcllen  über  bie  Qnftifi-  nanuautät"!-^ 
fiUion  (n.  1067  ff.i.  5lm  einfad)ften  nnb  tonfreteften  faat  man,  h([V>  ^k  2ecle  ^^^ibmtö  i'cr 
bnrd)  i()n  Meibenb  befähigt  nnb  informiert  luerbe,  (^ott  bnrd)  bie  brei  gött* 
lid)en  !Xngenben  an^nnebmeu,  invbefonbere  d}n  nid)t  in  ber  ^^eife  bev  @e= 
fi^bpfey,  fonbern  in  ber  ^eife  (>)ottee^,  fpeciell  bec>  ©oljney  ß)ottec>  ^n 
ertennen,  niimlid)  ict5t  bnrd)  ben  OMauben  nnb  fpiiter  bnrd)  bie  5lnfd)an^ 
nng,  nnb  jn  lieben,  niimlid)  bnrd)  bie  iibcrnatürlid)e  ^'iebe  ber  .Uinbfdiaft, 
bie  ber  l)ei(ige  (5)eift  in  bie  .v^er.^en  an^giefu.  ^omie  aber  ba^o  gi3ttlid)e  ^r= 
fcnnen  nnb  hieben  in  bem  gbttlidien  2 ein  ober  ii^efen  feinen  (^nmnb  l)at, 
fo  uürb  and)  hk  3eele  ^n  jenen  gottäbnlid)cn  ober  gottförmigen  ^Hften 
bteibenb  babnrd)  bcfobigt,  bajl  fie  and)  ibrem  3 ein  nnb  '-Iikfen  nad)  ^n 
einer  biJl)eren  ö>ottal)nlid)feit  erhoben  nnb  fo  gemiffermat^en  oergöttlid)t 
lüirb.  '^^aö  ift  bae^  (^)el)eimniy  bev  C^niabenftanbev,  bav  oon  ber  3dirift  nnb 
ben  ilHitcrn  in  mannigfaltigen  :i^ilbern  anid)anlid)  gonuid)t  mirb,  nuv  aber 
^ienieben  nerborgen  nnb  nnbcgreiflid)  ift.  '^av  (^)el)eimniv  utirb  oon  jener 
rationalifierenben  Vlnffaffinig  ^crftört,  meldie  bie  d)riftlid)e  Ö)ered)tigfeit  nnr 
alc^  einen  mit  ber  attuellen  (^'Miabe  eruun'benen  .'oabitnv  ober  gar  nnr  alv 
bie  babitnale  .perrid)aft  ber  bcm  Öicfel^e  (i)otte^o  geborfamen  i^erniinft  über 
hk  2iunlid)feit  betrad)tet,  uuiv  nnr  bav  niebere  nnb  natiirlidie  '"JJaniient  an 
ber  übernatiirlid)en  (^kred]tigteit  ift. 

§  158.     Tic  Csiüttccfiubfft)aft   bcc  (N)crcriitcH    unb    bie    ^"snucmobunng  bcv 

l)ciligcu  (skiftccv 

¥gl.  >Q c  i  u  r  i  d)  -  (M  u  t  b  0  v  l  c  t ,    2 ogiiiatifilje    I hcologie    \' I II   -?   4G1   ff. ;  '  Mii':r,rH,i,  1  »e 
iiiMtia  Clirisri.  Disj).  ."»a.  8  sq. 

I.  r  n  r  d)  bie  l)  e  i  l  i  g  m  a  di  e  n  b  e  (^)  n  a  b  e  ui  e  r  b  e  n  m  i  r  Si  i  n  b  e  r 
(^otte>?. 

1.    raj5  bie  Okredrtr'ertigten  ,viinber  (^)ortcv   finb,  unrb  gelehrt       ^.,  •'-"■. 

a.  00  n  ber  heiligen  3d)rift,    nnb    ^luar   ;,nnädift    überall,   uui  ^Sn^VfnartV^ 
Don  ber  'ii?  iebergcbnrt  bev  'JJienfdien  bie  Ü?ebe  ift.    ii:obann  u^erben  i^ie -^^'jjjjjjj;^/''^ 
^krediten  aud)    anc^brüdlid)    alv  .vtinber  (>nntev  be\eid)net:    Dedit  eis  po- 
testatem  filios  Pei  fieri.     Jomin.  1,  12.     Accepistis  spirituni  adop- 

tionis,  in  quo  clamamus  :  Abba,  Pater.  Rom.  8,  15.  Misit  Dens 
Filiuin  suum  .  .  .  .,  ut  adoptionem  tiliorum  reciperenius.    Gal.  4,  4.  5; 

b.  non  ben  hl.  '-iMitern.  Est  verus  ille  Filius  existens  a 
Patre,  sed  nos  eins  benignitate  adoptivi,  gratiae  loco  id  accipientes. 
Cyrill.  Alex.,  Thes.  ass.  13.  i^jl.  ÄtJunu/s.,  C.  Arian.  Or.  '2  n.  5V>. 
Ubrigenc'  (el)ren  hk  '^nitcr  andi  immer  bie  Ö)ottcC'tinb]d)aft,  menn  fie  non 
ber  ilBi  cbcrgebnrt  in  ber  üK'ditfertignng  rcben; 

c.  non  b  e  m  .s^  0  n  5  i  l  non  'X  r  i  e  n  t ,  ba^o  bie  iustificatio  impii 
bcfinicrt  aU  translatio  ab  eo  statu,  in  quo  homo  nascitur  lilius  primi 
Adae,  in  statum  gratiae  et  adoptio)iis  fdlorum  l)ei  per  secundum 
Adam  Jesum  Christum  Salvatorem  uostrum.  Sess.  0  de  iustif.  cap.  4. 
35g(.  ([\i6)  cap.  3  nnb  cap.  7. 

4>einr  icö 'VuPPeit,  Äouipenbium  ber  Xoöinatit.  II.  ß'J 


576  S)ie  2ehx(  uon  bcr  ®nabc.     B.  5l>on  bor  lialiitHcKen  (^nabc. 

9iatüviS"Miub^  2.    3iiJ"    luiljcrcn  33eiftäiibiii^o    bcr  (^)Ottc^finbiii)aft    ift    folgcnbcÄ  ^^n 

frt)oftnnb;?lbop^  bcndjtcil. 

'\nbovtii'rinb=  "^ic  ^inb[d[)aft  bcrul)t  auf  bcr  Ci'inljcit  bcr  5uitur  juitfdjcn  33atcr  iinb 

cJkMiÄ^^^^  Qft    ^ic  (Siiil)cit   eine    f  ubftnn  ti  a  le ,    jo    ift    bic§    bic    cicicnüidjc 

uiib  nntürUdic  ^iiiibfdjaft.  "I^icfc  ift  (3oit  cico^cnübcr  mir  (Sliriftibo  (\\§> 
bcin  ©iiigcborcucii  cic^cii.  ^ft  bic  (£'iid)cit  bcr  ))h\im  nur  bic  nuf  bcr  Ijcilicj^ 
innd)ciibcn  ©nabe  bcrul)cnbc,accibcnt  alc  paiticipatio  divinae  nat.ui'ae 
(2  Petr.  1,  4),  fo  ift  bic§  eine  uucic^eii  tUd)  c  v^iiibfdiaft,  iuc(d)c,  nicil 
auf  freier  ^ImiI)!  bcrul)cub,  und)  ^(ualogic  ber  uieufd)ltd)cu  uub  juriftifdieu 
5luuat)uic  an  ^iiubc^o  \tatt  ^Hbopti  uf  iubf  d}af  t  gcuauut  mirb.  Tabd  ift 
aber  Uh")1)1  ^m  uierfcu,  bnf;  fic  uid}t  unc  bic  uicujdjlidjc  ^Iboptiou  blop  ciu 
uioralifdjC^  uub  juriftif  d)  c^^  ^Danb  frnft  einer  fictio  iuris  bcciriinbet, 
foubcrn  ouf  einer  i  n  n  e  r  ( i  d)  c  n  C^U  e  i  d)  f  ö  r  ni  i  g !  e  i  t  mit  (3)ott  bernl)t. 
^ic  göttlidjc  5(boptiou  beuurft  bic  äl^iirbififeit  bcr  ^iinb]d)a|t  uwh  (i'rb- 
fd)nff,  uni()reub  bic  uicnfdjlidjc  ^(boption  bicjelbc  nur  uoran-oietjt  ober  fiugicrt. 
Hoc  autem  plus  habet  adoptatio  divina  quam  liumana,  quia  Dens 
liomiuem,  quem  adoptat,  idoneum  facit  per  gratiae  munus  ad  liaeie- 
ditatem  coelestem  percipieiidam ;  liomo  autem  uou  facit  idoneum 
eum,  quem  adoptat,  sed  potius  eum  iam  idoneum  eligit  adoptando. 
S.  Th.  3  q.  23  a.  1  c. 

^ic  ^ottcc^finbfdjaft  be^^  (5^cred)tcu  ift  n(fo  ^u  untcrid)eiben  einerfeit« 
uon  ber  nntürUdicn  Gol)nfd)aft  be^>  ili^orte«,  aubcrcrfcitio  aber 
and)  luni  ber  uicuf  d)l  id)en  ^^(bop  tinüubf  d)af  t. 

(5c^  b:rnl)t  aber  bic  je  c\a\i]  cicjcuc  5(boptiiifinbfd)aft  bcr  (^ercd)tfertigteu 
auf  beul  consortium  dirinae  natnrae  (2  Feir,  1,  4),  lucld)c  biird)  bic 
l)cil(ipuad)eubc  (^iiabc  erteilt  unrb.  '-linnün  bac^fclbc  bcftcl)t,  unirbe  obeu 
(n.  1441  f.)  gejagt. 

n-22.  ^icvin    ift    aucl)    cuUioItcu,  '^(xy^  bic  gratia  creatu  bic  ^-o  vmalii r[od)c  uufcrcr 

^ivfifu'"?!-     ®ottc^ofiiib|d)aft  ift.    ÄMc  unv  cjlcid)  [c()cu  uun-bcii,  uio{)nt  infolge  bicfcv  (^^imbc  bcv  IjcÜiflc 

WoüV^rinbfdiaft.  ^^^<-'if^  i'^  bcjoiibcvcv  '^In'ifc  in  bcv  3cclc  bcig  (^kvcd)tcn,  abcv  cv  ift  iiidjt  bic  ^-ovmnluri'adV 

bcv    ^ciliivnui    uub    ®üttc§fiub[d)aft.     lUicv    bic    «otUvolunlc    ,^iiii[d)cu   8rijccbcu    \\\\^ 

®rau  bcv  Ott)  f.  .<Iatl)olit  18S3— 85  uub  ^citfdjvift  füv    tat()oliiri)c  2;iicologic  1883—^^5. 

i"--5-  ;^n  bcui  buvd)  bic  l)cilicjumd)cnbc  (^^uabc  uiitnclciltcu  consortium  divinae  iiaturae 

^ortiun"  (Uvi"'  ^"^"^^'^  '^^^  9icd)trcvtiguun  i()vcu  nollcubctcu  ^^Ibidjlujj^    Sic  bcbavf  alfo  uidjt,  mic  9nbcvtu§ 

uae  naturae  ^^igt)iu^    uiciutc,    ciucv  ©vtiöu^^iug    h\\x&\    ^^iiiputatiou    bcv    Ci3cvcdjtigfcit    (£t)vifti.     2)ic[c 

in  bic  5Hcci)t-    ^Ji'cinuug  fudjtc  cv  mit  bcv  2:()atfadjc  5u  bcgvüiibcu,  unjcvc  ®cvcd)tigtcit  fei  fict^  uuv  ciuc 

IrtliXn^ '^UbJv^  ^  ^^^  iustitioabitur  in  couspec-tu  tuo  omnis  vivens.    i'.s*.  142,  2. 

tib?  ^;>itii)iu«.  5(I(ciu  bicfe  ^lufid)!  ncvtvagt  fid)    uid)t  mit  bcv  (Svflävuug  \>^^  Svibcutiuum^,  ba^ 

bic  \>\\xA)  bic  l)ci(igmad]cubc  @nabc  uu^  iu(}ävicvcubc  ®cvcd)tigtcit  iinica  causa  formalis 

uufcvcv  3icd)tfcvtiguug  ift. 

2.1'q§  bcu  auf>  bcv  lluüonfommculicit  uufcvcv  (^cvcdjtigfcit  ticvgcuommcucu  @iu* 
moub  bctvifft,  fo  ift  %\\  uutcvfdjcibcn 

a.  bic  iustithf  infusa,  uicld}c  a(v  fo(d)c  immcv  gau.V'  \^^\'^  l^oüc  C^3cvcd)tig!cit 
t)cv(cil)t,  uici^()a[b  aud)  an  beut  9^'ugctauftcn  uid)t^o  '^nubamndidic^o  ift.  3)icfc  iu4itia 
iufusa  iaww  gvabucll  t)cvmcl)vt  mcvbcu,  abcv  uidjt  buvd)  ^"smputatiou  bcv  C^cvcdjtigtcit 
6()vifti,  foubcvu  buvd)  in'vmctjvuug  bcv  Ijciliguiac^cubcu  C^uabc ; 

b.  bic  ü(sfifi(f  actualis  m\\> ^jicquisita.  Xicfcv  uou  mv%  nuf  ®vinib  bcv 
%\\a\>i  |)cvföulid)  geübten  uub  ^wxd)  Übung  cvmovbcucu  C^cvcd)tigfcit  niifdjt  fid)'  oUcv* 
biug^3  'i^wxd)  löf^Udjc  Sünbcu  \\\\^  iWiiugcl  in  Übung  bc^o  ©utcu  maunigfaUigc  UniioU^ 
fonuncubcit  bei.  ®iefeUie  mivb  aber  gleid^fätl!?  uid)t  buvd)  ^n'putatiou  bcv  (SJeved)tig?eit 
Sl)vt)"ti  aufgel)obcu,  foubcvu  nur  babuvd),  baJ3  uiiv  uu^o  mit  bcv  (S^nabc  (i5ottcc^  mebv  \m^ 
mcl)V  beffevu.  '-il^iv  gelten  \>a\)(x  bov  (Mott  inunev  uuv  fouiel,  üH  miv  uiivflid)  uub  inncv 
lid)  finb.    ^'iuben  fiel;  bnljcv  am  2:agc  bc^3  (55cvidjtc§  beut  lautevn  (iiolbe  bcv  cing^goffencu 


§  158.  <S)k  ®ottcöfinbjd;aft  bc§  ©crcditcn  iinb  bic  3'i"PJi-'ot)"int9  ^f^  {jciligcn  ©cifte^.    577 

©crcdjtigfeit  ©djtaden  uufcrei*  Uuooüfommciüjciteii  imb  g^cijlcr  bcigeinifdjt,  fo  uicrbcn  fic 
nidjt  iHu-iMÖge  einer  i^mputatioii  ber  (^eredjtigfcit  Stjvifti  al^  iiid)t  iiürt)auben  aiigcfeljeu, 
fonberu  nuiffcu  ooin  g^eucr  ber  9feiniguug  üer^cbrt  iiierbeit. 

II.  T' nvd)  bic  {}  c i (i  9  lu  n  rf)  c  ii b c  (^ n a  b e  um  r  b  b c  r  (S) c r  c  d)  t  = 
fertiotc  ein  2:cmpcl  beg  I)  eiligen  (S)eifte^% 

1.  (S§  fiinit  feinem  ä'^^'^^f'-'^    imtertiegen,   baj3  bie  l)  eil  ige  ^djvift    ^.'^''f^- 
bie  Diedjtfertigiiug  beut  l)eiligen  (Reifte  nicljt    blof^  in  bcfouberer  3Beifc  511=  u.^i)nun""Ve§ 
fdjvcibt.    2ie  nennt  ben  l)eiligen  (^etft  fclbft  eine  (^abe,  mUi)c  bem  (^3ered)t==;2>^'"|^^,;-;f;^'^;,- 
fcrtigtcn  gejdjenft  unvb;  er  fclbft  n)ül}nt  in  ben  (SrBftcn,  fo  ha^  fie  feine     ivat-ition. 
2;;  c  ni  p  e  l   ober   ill^  0 1)  n  u  n  g  c  n  finb.     (Eom.   8,  9.  11 ;   1   Cor.  3,   16 ; 

6,  19;  2  Twu  1,  14).  ^iibnrd)  ift  er  fclbft  ba^;^  Untcrpfanb  nnb 
(Siegel  nnfercr  (^rlöfnng  in  nnfcren  .per.^cn  {E2)h.  \,  14;  2  Cor.  1, 
22;  5,  5). 

(So  leljren  and)  bie  ^>äter  inclnuit^o  nnb  in  fel)r  prägnanter  ^luMfc 
ein  ^ini'^^^^^^^)"^^^^  ^^-'  l)eiligcn  (^kiftco  in  ben  Seelen  ber  (^ered)ten.  ^^cid)t 
eine  crfdjaffcne  It'raft,  ertliircn  fie,  beilige  ben  il'>(cnfd)en,  fonbern  bor 
Dom  ^^ater  nnb  ^obn  anvgcl}cnbc  beilige  i^d]t ,  hcn  fie  eben  bec>l)alb  nnb 
jnr  perfbnUdjcn  Unterfd)cibniig  bcc^fclben  ben  .s^ciligen  nennen  nnb  ben 
!i?ebenbignuui)er.  ^icc^  baben  fic  befonbcrv  ben  ^JJcaecboniancrn  gegenüber  alc> 
einen  gan5  cntfdjcibenben  !:lxnueic^  für  bie  (^ottljcit  be^^  Ijciligcn  (^eifte^o 
gcUenb  gemadjt.  Unb  in  ber  übat  ift  biefcy  5(rgnnient  anrl)  ftringent 
beuieifcnb.  ^enn  uienn  luir  bnrdj  ben  l)eiligen  (^cift  ber  göttlidicn  9uunr 
tcilbaftig  nnb  mit  (*»)ott  oercinigt  uunbcn,  fo  fann  ber  Ijciligc  Csnift  fein 
(^efdjbpf  fein. 

2.  97nn    ift    aber  ber  l)ei(ige  (^eift  fclbft  ber  Hnoflnfj  ber  nationalen^      ''-•' 
Öiebe  bee^  ^Miter?  nnb  bec^  Sol)neo.    Tal)cr  ift  and)  jene  übenuuürlid)e  ^'^iebe,  itlu-  vi'Jb""dm- 
lucldjc    bie    oor.^üglidjfte    nnb  nicfentlidjfte  (^abc    ber  beiligmadjcnbcn  (*>)nabe  |^!"i!'''5'\7id)rn' 
ift,  ein  übernatürlid)e^5  5lbbilb  nnb  babnrd)    eine  geiinffe  !Ieilnal)me  an  jener  vidH-Zaniciu-  bn- 
göttlidjcn  l^iebc,  uieldjc  ber  l)cilige  (^eift  fclbft  ift.    ^n  biefeni  3inne  Icbrcn  ""'"^' *'""  '''' 
bie  3:i)eologen    bic    Qnncuiol)nnng    beo    t)ciligcn  (^eifte^^    in    ben  Seelen  ber 
(^cred)tcn.    Sic  bebanptcn  alfo  nid)t,  baf^  bic  l)ciligmad)cnbe  (^5nabe  ober  bic 

Jiüebe  ber  l)eiligc  C^K^ft  fclbft  fei.  Ta^o  ocrfticHC  and)  gegen  bie  beilige  Sd)rift 
nnb  bac>  ^^ribeutinnm,  uicld)e  lcl)rcn,  bay,  bic  (S)nabe  nnb  JL'iebc  bnrd)  ben 
l)eiligcn  (^cift  in  nnfere  .v^er^cn  an<?gcgoffen  ift.  Überbicv  ift  bie  l)cilig' 
mad)enbc  ©mibe  nnb  IMcbc  ein  ^Hccibenc^  eine  Qnalität  ber  Seele ;  bev= 
gleid)cn  fann  fie  iiermcl)rt  locrbcn,  um^o  allc^i^  oon  ber  *:)3crfon  be^>  l)eiligen 
(^eifteci  nid)t  gefagt  merbcn  fann. 

Tnrd)  bicfe  (Srfliirnng  finb  and)  alle  irrigen  pfcnboml)ftifd)cn  ^or^  it^c. 
ftcllnngcn  oon  ber  ^nn-einignng  ber  Seele  mit  ©ott  ober  bem  bciligcn  (Reifte  ^^'''i'S'f,i!'^'' 
anvgcfd)loffen.  So  bic  i\i)re  bcv  'JJiolinoc>  nnb  frül)erer  "i^fcnbonnjfttfer 
luni  einer  Qbentificicrnng  ber  Seele  mit  ber  göttlid)cn  Snbftan5 :  Non  sunt 
ainplius  duae  res  unitae,  sed  uiia  tantuni,  et  liac  ratione  Dens  vivit 
et  regnat  in  nobis,  et  anima  seipsam  anniliilat  in  esse  operativo. 
Prop.  5  Midi.  Molinos.  il^gl.  Deminger,  Euch.  n.  1092;  bc^=gleid)cn 
bie  irrige  ^-l^orftednng  uon  einer  l)i)poftatifd)cn  ^Bereinigung  ber  Seele  mit 
©Ott  ober  bem  l)eiligcn  Reifte. 

SBenn    nuind)e  !It)eologcn    fagen,    bk  ^Bereinigung    ber  (55cred)tcn  mit     ^   1727. 
(^ott  fei  nid)t  eine  blof^  moralifd)C,  fonbern  eine  pl)i)fiid)e    ober  fnbftantiale,  2iullo^Jh''!So 
fo  uioUen  fie  babnrd)    bic   rationalifierenbc  iHH-ftcKung  anc^^fd)licHcn,  ban  fi<^  SrS-^^ 
in  einer  blojlen  Übereinftinunung  beo  uuMifd)lid)en  ^ilMllcno  unt  (^)ott  beftel)c,  liiiMnuuiaic  nt. 

37* 


578  ^ie  Ce^re  öon  bcr  ®nnbe.    B.  S5on  ber  ()ülntuellen  @nabc. 

iiiib  l)en)orl)cben,  ba^  in  bcr  übcniatürlid}en  (5^nabe  bie  crfd)affcnc  97atur 
übcnuitüilirf)  eii)übcii  mirb  uiib  eben  babiini)  in  eine  iibeniatüi1id}e  (^ciiieiu- 
)d)aft  mit  (^ott  tritt.  Qn  bicfcm  2iunc  ift  bic  (^)ccjeimmrt  bc^:<  l)ciUgcn 
(5)ciftC!3  in  bcr  (Seele  bc^5  ®ered)ten  eine  fnbftantialc,  nnb  ^wav  nid}t 
blü|3  in  bcr  'il'eifc,  luie  (^ott  infolge  feiner  Unernicglid)feit  in  bcr  Seele 
bcr  (^crcdjtcn  ift,  fonbern  in  einer  t3el)cininic>uollen  ii^eife,  bic  in  bcni  5hbo^ 
gange  be*?  t)ciligen  (^eiftec^  bnrd)  bcn  '.Mft  ber  i'icbe  ^iinfdjcn  ^iviter  nnb 
Soljn  nnb  bcr  'JJ(Mttcilnng  gottlid)er  iMebc^>gcnicinid)aft  bnrd)  bic  bcilig- 
niad)enbe  C^3nabe  ibren  (^rnnb  bat.  Qm  (^kgcnfat5  äur  l)t}poftatifd)cn  Union 
bagegen  fann  nnb  innj5  man  allcrbing^o  bic  il>creinignng  bcC^  (^crcdjtcn  mit 
(^ott  aU  eine  uuio  moralis  bc3cid)nen. 

§  159.    ^ic  übcrnatürlirtjcu  ^urjcubcu  uub  bic  Waben  bco  ^eiligen  (skifte^ 
in  bcr  Sccic  bco  (skreri)tcn. 

iBgl.  •^cinricl)*  ®utLicrlct,  Togiiiatiidje  3:i)coloi]ic  VIII  §  409  ff. 

3  H  g  l  c  i  d)    mit   ber    l)  c  i  l  i  g  m  a  d)  c  n  b  e  n   (M  n  a  b  e    u>  e  r  b  c  n    bic 
g  0 1 1 1  i  d)  c  n    nnb    f  i  1 1 1  i  d)  e  n    Z  n  g  e  n  b  e  n ,    f  o  ui  i  c    a  n  d)    b  i  c    C^)  a  b  e  n 
b  e  ^>  l)  c  i  l  i  g  e  n  (^W  i  ft  e  ^J  bcr  3  c  c  l  c  o  e  r  l  i  c  Ij  e  n. 
I.    golgcnbc^o  ift  jn  bcadjten : 
A'-^-  .  1.    T^ie  ^Tngcnb  im  allgemeinen    ift    eine  gcrtigfcit  bc^^  DJtenidien 

tniuiui  ^ol■  2u  3n  iittlid)  gnten  .v>anblnngcn.     Xtc  !Xngcnbcn  ]inb 

*^"' '"■  a.    2ngcnben  bec^  ^^crftanbc?  ober  bcv  ^Ä^llcnc^,    je  nad)bcm  fie 

bem  ^^erftanb  ober  bcm  '-li^illen  eine  gciuiffc  gertigteit  nerlciljen; 

b.  göttlid)c  ober  fittlidjc  Xngcnbcn.  Tic  göttlidjcn  Xugcnben 
babcn  (^H^tt  ^n  ibrem  nnmittelbarcn  Cbjctte,  unibrcnb  bic  fittlidjcn  Ingenben 
fid)  nnmittelbar  anf  bac>  fittlidjc  ^H'rbalten  bc-?  ll^icnfdjcn  be^icljcn; 

c.  c  i  n  g  e  g  0  i  f  c  n  c  nnb  c  r  m  o  r  b  e  n  e  Ingenben,  je  nadjbem  fic  bcr 
Seele  nnmittelbar  non  (Mott  ucrlicbcn  ober  bnrd)  mcnfd)lid)e  H)ätigfeit 
crmorben  finb.  ^Jhin  gibt  ec>  mieber  I^ngcnbcn,  bic  bcr  lyicnfd)  überbanpt 
nid)t  crioerben  fann ;  bicfelben  merben  virtiites  infusae  i)er  se  genannt 
nnb  finb  il)rcm  ^l'cfen  nad)  übernatürlid).  .S^')icrl)er  gel)i3rcn  bic  tl)cologiid)cn 
ober  gottlid)cn  Ingenben.  :ili>erbcn  anbere  Xngenben,  bic  ber  l^icnfd)  fid) 
and)  ermerben  fann,  uon  C^)ott  cingegoffen,  fo  beif^cn  fic  virtutes  infusae 
;per  accidens.  ^ic  fittlid)en  Xngenben  fönnen  infusae  per  accidens 
fein.  '^Me  bei  ber  9lcd)tfcrtigung  cingcgoffcncn  moralifd)cn  Xngenbcn  finb 
infusae  per  se,  t>a  fic  mefeutlid)  überna  türli  d)  c  I^ugcnbcn  finb. 

i"-"'-  2.    fcH  iüeld)em  ^crbältni^>  ftebt  nun  bic  cinqcgoffenc  (S)ercd)tigfeit  ;,n 

(^h•u•rt)ti;^^'itun^ben  cingegol]encn  lugenbcn  .-^ 

^'' IimSTu"'"  $5nfofern  bac^  (^hitc  in  bcr  rcd)ten  llntcrorbnnng  bec^  ganzen  ^JJtcnfd^cn 

unter  (Sott  beftcbt,  gibt  ec>  nur  eine  I^ngcnb,  bic  ®  er  ed)t  i  g  f  cit, 
iustitia  generalis,  ^^n  ibv  finb  alle  Xngcnben  entbaltcn,  mehl^c  nid)t^o 
anbere-S  finb,  aU  bic  in  bcn  iicrfd)icbencn  ocelenfräftcn  unb  ^e;)icl)nngen 
bc§  ^JJtenfd)cn  fid)  offenbarenbe  (^ered)tigfcit.  ^at)er  meiben  mit  ber  (Skred) 
tigfeit  and)  bic  l:ngcnbcn,  fouiol)l  bic  tl)eologifd)cn  aU-^  bic  fittlid)en,  cinge^ 
goffen.  3}?an  fann  bal)er  fagcn,  ha^  bic  (4^ered)tigfcit  in  bcn  Ingenben 
in  il)rer  (Sinl)eit  beftcl)c,  bic  I^ngenbcn  aber  bic  (Mcred)tigfeit  in  il)rer  CS'ut-' 
faltung   nnb   iBcr^ioeignng   feien,      "i^cmcntfprcdjenb  fagt  man  and),  bafs  bic 


§  159.  '®tc  übernatüvl.  2^u(]cnben  u.  b.  (Stäben  b.  ^cll.  (SJciftc^  i.  b.  ©cc(c  b.  (^crec^ten.    579 

(5iered)tti|fcit    bcm  ii?cfcn,  bie  !Xnöcnbcn    bcu   cinsctncu  *}3oten5cn   bcr  (Seele 
in^äricren.     3^g(.  S.  Th.  1.  2  q.  110  a.  4. 

3.  ^icruad)    bcautlnortet    fidi    and}    bic  ?^i'nge,  ob  bic  I)ci(iginad)cnbc  ^nnbc  uon  ^^    J-^'**^  •  ■ 
ber  ^Jtabc    bcr   Siebe    imb    bie    babiirc^    bcgvüubetc  ©cvec^tigtcit   öon    bcr  Caritas  Der*  i,Tnd,cnbV'Sn5bc 
[djieben   fei.  uou   bor    (^5nabe 

3)a    bic  Siebe    eine    fpcciette  2^uncnb    ift,   |o  ift  fie  aKerbing^  üerfd)icbcn  üoii  bev^'^^'    ^v'icbc    ucv- 
iustitia  g-eiieralis.     Caritas  Del    diffusa    est    in    cordibus    nostris   per    Spiritum     '*''^^''"  '''• 
Sanctnm.  Jiodi.  5,  5.    A^ier  lüirb  bie  Caritas  ah$  2Bivfung  bcr  SD^itteitung  be5  ^eiligen 
öJcifte^  be3eid)net.     5>gf.   Trident.,  Sess.  6  de  iustif.  cap.  7. 

©ngcgen  ift  bie  Siebe  nid)t  bto^  bic  ^^oHenbiiug  ber  ©ercdjtigfeit,  vinculum  per- 
fectioiiis,  fonbern  fte  gcbövt  [o  [el)r  511m  Sßei'en  bcr  CS3crcd)tigfcit,  ba^  biefe  obnc  jene 
nid)t  befteben  tann,  ba  jo  bic  Öicrcd^tigfcit  in  ber  Unteriücrfung  nnter  Ö)ott  nnb  öor  altem 
bariu  bcftcfit,  t^a]^  man  ö^ott  gibt,  ma§  ibm  gebü()rt,  nändid)  ben  il^orjng  öor  aflem. 
3)aran§  crflären  fid)  bic  5tcücn,  mcld)c  bic  ®ercd)tigfcit  Don  bcr  Siebe  abbütigig  nmc^cn. 
Omnis,  qui  dili.i>it,  ex  Peo  natiis  est  .  .  .  Qui  manet  in  caritate,  in  Deo  nianet 
et  Dens  in  eo.  1  Joann.  4,  7.  16.  Qui  non  dilig-it,  manet  in  morte.  1  Joann.  8, 
14.  Qui  dilii;it  nie,  diligetur  a  Patre  meo.  Joann.  14,  21.  Beatns  vir.  .  .  . 
accipiet  coronam  vitae,  (luam  reproniisit  Dens  diligentibns  se.  Joe.  1.  12.  W\i 
bcr  Siebe  gc()t  ba(]cr  notmcnbig  bic  (JJcrcdjtigfcit  ncrlorcn,  mäbrcnb  (S^tonbc  nnb  ^offnnng, 
frci(id)  al§  tote  Jugcnbcn,  aber  bod)  a(§  virtutes  infnsae  im  ©tanbc  bcr  Ungnabc  nnb 
'lobfünbc  fortbeftebcn  fönncn. 

4.  ^cr  \){.  3r(]omae^  befitiiert  bic  dona  Spiritus  Sancti  i\U  Q^^^^-^^,  .(«"'j'*  ,>.,{( 
dam  hominis  perfectiones  ,  qiiibus  lioiiio  disponitiir  ad  hoc,  qu 0 d  boV^ Wuhu  '  iVö 
beiie  seqiiatur  iiistinctum  divinum.  S.  Th.  1.  2  q.  68  a.  2  c.  ©ie'"*"^"'  ^''''''• 
fiiib  alfo  ()abitne((c  'I)i§po]"itionen,  biird)  iiie(ri)c  bic  ecctc  bcr  (5^cvcd)tfcrtigtcu 

für  bic  ©iiiunrfinic^  bc^>  liciligcu  (^jciftc^  bcfonbcr^  enuifänglirf)  gcmndjt  uiirb. 
Dona  Spiritus  Sancti  sunt  quidam  habitus,  quibus  homo  perficitur 
ad  prompte  oboediendum  Spiritui  Sancto.  S.  Th.  1.  2  q.  68 
a.  o  c. 

(55eftüt^t  nuf  Js.  11,  2.  8  uuterfdjeibct  man  ficbcn  (5^aben  bc<3  fietlic^cn 
(^ciftcö:  bcr  Ül^ci^4)cit  nnb  bc«?  33cr  ftanb  c^^,  bc^^  ^lvatc5  nnb  bcr 
Stärfc,  bcr  2Bi|  |  cnf  d)af  t,  bcr  5n' ö  mm  i  gfci  t  nnb  bcr  gurdjt 
bC!o  |)crrn. 

^(\d)  bcr  Ccl)rc  bc^o  1)1.  ^t)ünuvo  mcrbcn  bie  ©oben  bc§  l)ci(igcn  @eiftc§  ,:.)„crf'b'%abcn 
Dcrücljcn,    biimit    bcr  9}(enfd^    aufur  gcinö^nlid)  c  ^ngcnbaftc   üben  nnb '  ^l■'^.  iiniiont 
and)  in  fc{)r  fiiiiuicrigcn  ^^cr{)ältni[i"cn  feinem  übernatnrlid)cn  ^ielc  ^w--      ^'^^'f'^'-- 
ftenern   fann.      53gl.   Weiss,    S.    Thomae    de    Septem    donis    Spiritus 
Sancti  doctrina  proposita  et  explicata.     Mennae  1895. 

93?and)e    2rbco(ogcn    bcbanptcn,    bic    (Stäben    bc§  bciligcn    (Mciftcg    [eien    Hon    'bnx 

!£ngenbcn  nid}t  ucrfd^icbcn.    3)cr  bt.  2;boma5  aber  nnb  mit  ibm  bic  übcrmiegenbc  30?cbr=- 

l(n\){  bcr  jtbcologen  (cbrt,  bie  „  dona  Spiritus  Sancti  [eien  non  t^nx  Xngenben  unter* 
[d)icbcne  babitneric  2)i!3pofitioncn. 

5.  "^ic  33ct)anptnnn  nnfcrcr  "Iljcfc,  bail  mit  bcr  ()ci(igmad)cnbcn  (SJnabc  ^.^^  bJcT''^citc 
anc^  bic  (^öttnd)en  Xngcnbcn  ciniicgoffcn  merben,  ift  @(an  ben^^t  c  l)r  c;  ^immcr  ^ikü- 
^(\^  ber  ®ercd)tc   and)   bic    |ittnd)cn  Tngcnbcn    cmpfiingt,  ift  sententia  [^Jl^i^^^^^^^^ 
certa\    baJ3    and)    bie  (5)aben    bc§  bciligcn  @ciftc5  ocr(tcl)cn  mcrbcn,  ift  bic  ^t'^o'^'i!'^-'',-. 
Vlnftd)t  bcr  mciftcn  5:l)eo(ogen. 


coinmunis. 


II.    Ter  ^^etüci^  für  nnfcre  X^efe  mirb  gefüf)rt 

1.    a  n  ^    ber    ()  c  i  U  g  e  n    S  d)  r  i  f  t.     Sic    Ict)rt,  CS)ott    lucrbe   ha§>  ^.j^,  g™^  ^^^^^^ 
fteiuerne  .^er^^    n)cgnc{)mcn    anc^    bcm  üJ?cnfd)cn    nnb    it)m    ein   ncncy  ^er,^  015  ^infliciumd 
geben,  auf  bog  er  luanblc  in  feinen  Geboten.    E^erh.  11,  19;  Jerem.  31,  wlbH"ß'i5et' 
33.     .5)icrf)cr  ger)Drcn    and)   aHc  (Stellen,  nield)c   bie  ^inbfdiaft  (S^otte^  bar=  ^'ö^'"  ^^"'''='- 
t()un   (n.  1720).     Gal.  4,  6;  Rom.  8,  15.  "Tic  Siebe,  uidd)c  in    nnfcre 


580  2)ie  Ccfive  t)on  bcv  (Munbc.     B.   5?on  bcv  finditncncn  (SJuabc. 

.sjcr^en  eiiuiccioffcn  ift  (i?om.  5,  5)  ift  fein  5(!t,  luic  fid)  aue>  bem  5IBort* 
laute  fclbft  n-c\\bi,  fonbcni  eine  l)  n  b  i  t  n  c  H  e  1^  i  ^Uui  f  i  t  i  o  n ,  b.  I).  bie 
XuiKiib  bcr  iMcbe.  ®bcn[o  ift  ha^  neue  .s>cr,^  eine  (^^c  fi  nn  un  cj  ber  <SccIe, 
b.  l).  ^Tiuieub.  —  gär  bic  ^^erleifjuiic?  bcr  (^kbcn  bc^>  bcilinen'  (^cifte^5  bei 
bcr  i)icditfcrticjunc|  citiert  bcr  bl.  Tboinae^ :  Qiücunque  spiritu  Dei 
aguntur,  ii  sunt  filii  Dei.  Tiom.  8,  14  nnb :  Spiritus  tuus  bonus 
deducet  nie  iu  terram  rectam.     Psf.  142,  10; 

^'(■i)ve  Vi?'^'^ätn-  *^-    ^^  "  ^'  ^  ^ "  f)  e  i  n  cj  c  n  5.^  ä  t  c  r  n  nnb  X I)  e  o  (  o  g  c  n  ,  bie  in  33c,vic| 

utl^   iiVounint.  anf  bic  c^  ö  1 1  ( i  d)  c  n  Tni^cnbcn    cinftimniici    nnferc  1t)cfc   lebren  ,    uuibrenb 

nnind)c  nad)  beut  uorbin  (^)c[nf|tcn  'u.  17o3)  in  ^^c.yin  nnf  bic  fitttidien 

^Tniicnbcn    nnb    bic   do}ta  Spiritus  Sanrti  iinbcr^o    nrtcitcn.     3?ätcrftc((cn 

ficbc  bei  Mmzclla,  De  virtntibus  infusis  pap:.  50  sq.    1)ie  Sebre  Hont 

1)1.  Xbonia^5  f.  S.  Th.  1.  2  q.  H^.  6:i  68; 

1  •••<6.  3.    n  n  ^o  b  e  r  1'  c  b  v  c   b  c  r  ^l  \  r  d)  c.     T^iv5  ^  o  n  ,^  i  (  H  o  n  5?  i  e  n  n  c 

''^'ionlu'vöif''' (cbrt,  eouferri  in    ba])tisnio    hiformantem.   gratiam  et  virtutes.     ^a^ 

'"''il'rvointSc''  "^  0  n  ,^  i  1  u  0  n  Tri  e  n  t  bc;cid)nct  bic  ^ed)tfcrtiivinn    a(f^  sanctificatio  et 

MtuaDi-Miiiiv.  renovatio  iuterioris  boininis  per  yolnntariam  snsreptionem  gratiae 

et  (Jonorion.    Sess.  (>  de  iustif.  rap.  7.    'ilkMtcrbin  beifU  e^>  an  berfetbcn 

(Stelle:  C/diita^  T)ei  (lifffotditur  in  cordihns  eorum,  qui  instificautur, 

atque  ipsis    inhaeret,    unde    in  ipsa    iustifieatione  cum    remissione 

peccatorum    haec    omnia    siniul    infnsa    nrcipit    lujmo    per    Jesum 

Christum,    cui    inseritnr,  /i(Je))>,  spo))    et  cnrifatcw.     'Ter    röinifd)C 

^' at  e  d)  i  ^onin^o    cnblid)   (cbrt:    Hnic    o-i-uiae  divinaei  auteni    additur 

nobilissinius    omninm    virtntuni    roniitatus,    quae    in    animam    cum 

gratia  divinitus  infundnntur.     P.  2  c.   2  q.  50. 

II.   Ij^orüetcifttui^  öttf  bie  ttlcrfitfcrttc^ititi^. 

§  160.     9Jotuicnbinfcit  bcr  il^ürbcrcitnur^  auf  bic  ^Hcd)tfcrtif^uun. 

^M]!.  .s^^ciiiricfj- ®iitlicv(ct,  ^oivnatifcfjc '3:f)co(oqic  XTFI  §  452;  M(i-:zeU((,   He  ^i^ratia 

Christi.     Disp.  5a.  10. 

^io'^)laiit  "^^^    ^cditfcrtinnufj    fclbft    ober    bie  ^^crfci.Muin    an^>    bcin  ^tanb  bcr 

fc^•unll^^ul^^^i^•Unllnabe    in    bcn  'Staub    bcr  @nabc    gcfd)icbt  ^?^  instnnti  bnrd)    bie  (5in= 
gief^nnc^  bcr  bcilignnii"i)cubcn  6^nabe. 

ra^cc^cn  fann  nnb  nnif^  bcr  (Jruiad)fene  fidi  bnrd)  opera  salutaria 
auf  bie  ^K'ditfcrticjung  vorbereiten  nnb  fo  bie  bei(if|iuaii)cubc  (3)uabe  freimidig 
in  fiif)  aufucbnuni. 

I.  "Tic  ^Hn-fctniug  ([W^^"  beut  ^iawh  bcr  Ilngnabc  iu  bcn  Staub  bcr  (35nabc 


'Junbi-voitiiuii 
auf  McfrlLu' 


nas. 

^)lCrf)tH'V 


tuiun.i  iKfii)id)t  ij't  au^>fd)ticn(id)  ein  3ß?cr!  (S^ottc^^.    Te^'bnlb  unrb  bie  ^cd)tfcrtianua  mit 

;tiiti 
fiiim     biivd) 
vlnubt 
in  etil 


"""""^'"iJu-ber  Sd)öpfung,   mit    bcr  (3)cbnrt    ucrg(id)cu.     So    mcuig    icmanb    fid)  fclbft 
-^Hubn-nmifl    crfdjaffcu  ober  gebären  fann,  cbcufouicuig  fann  er  fid)  fclbft  rcditfcrtigcn. 
uun-^nV '  "^emcntfpredicnb   gcfdiicbt   bic   ^cditfcrtiguug    iu  einem  einzigen  "^Id' 

mente,  in  instanti  ober  absque    successione    bnrd)    bie    Mitteilung    bcr 
bci(igmad)cubcu  %m'bt.     5?gr.  S.  Th.  1.  2  q.  113  a.  7. 

^a  näm(id)  bcr  Staub  ber  Ilngnabc  nnb  bcr  ^iK\\\\>  bcr  (Muabc  abfolutc 
©cgcnfälpC  finb,  fo  fann  nid)t  ein  anmäbnd)cr  Übergang,  fonbern  nur  ein 
p(öi3tid)e  Ummaubtung  i'tattfinbcu.  (Sine  ^Vorbereitung  ber  Seele  aber,  bnrd) 
mc(dic?'bicfctbc  für  bic  '?(ufuabmc  bcr  bei(inmad)cnbcu  (^^uabc,  ber  neuen  nnb 
übcrnatür(id)eu  forma  bcr  @crcd)tig!eit  empfang! id)  genta d)t  U)irb,  ift  möglich 


§  160.   9?otmenbigfeit  bcr  ^Vorbereitung  auf  bie  ?Red^tferttguttg.  581 

mib  aitgcnicffcu;  nimmcrmefjr  nbcr  faim  bic[c  btof^c  i^orbcrcItuiiQ  bic  ^Udp 
fcrtifjuiig  fcUift  am  firf)  erzeugen,  ©o  luirb  and)  in  bcr  ^uiturorbiimio 
eine  y}(atci-ic  5111*  ?(ii[na()me  einer  neuen  Sornt,  ,^.  ^.  ^^oV^  ^uni  53renncn 
,yibereitet,  aber  fie  !ann  nicf)t  bnrrf)  fid)  fdbft  ^n  biefer  3^orm  luerben. 
^({(erbing^  pflegt  bei  natnrliif)en  fingen  bie  Jy^rnt  bie  9^tatcric  nidjt  plöl^= 
lid),  lonbern  nnr  a((niäf](trf)  ^u  bnrrf]bringcn  nnb  nntjngeftaltcn.  5(nbcr^5  bü 
ber  9{erf)tfertignng,  fouiol)(  tuegen  ber  9^atnr  bcr  ®nabe,  bie  ah$  ein  ^er! 
(55otte^>  non  nncnblirfier  ^IM'rfünnfett  ift,  aU5  auif)  lucgen  ber  97atnr  beö 
5lMl(cn^o,  bcr  in  instant!  non  einem  Xerminn^o  ^nni  anbern  nbergc()t.  i^g(. 
S.  Th.  1.  2  q.  113  a.  7. 

'Jhir  iueuu  man  bie  ciugci^offcuc  (55cred)tigfcit  fcuguct  uub  bic  9Jccf)tfertinuug  lebig- 
liff)  aUj  bic  (Snucvbuug  dm^  habitiis  acqiiisitns  bctraf^tct,  fauu  uon  einer  attnia^lirfjcu 
Sriücrbnug  uub  (^5cftaituug  hex  ®crerf)tigfcit  in  gciuiffcr  il'cifc  bic  'di(he  fein. 

II.    ^(nf    ber  anbern  Seite    mnjl    fiif)   bcr  @rUiarf)[ene  anf  bic  ^Hcrfjt-  ricSaci^ 
fertigung  bivponiercn,    nnb   bieic  !i^orbcreitnng  ift  menigftcn^o  conditio  sine  nnifliTu- bic  t£v= 
qna  non  bcr  ^)icrf)tfcrtignng.    'Tiefer  5alj  gilt  alfo  nid)t  uon  ben  ^Mnber  n  Jhüo''sin,/<ina 
bie,  einer  '-Inn-bcreitung  nnfät)ig,  bnni)  bic  Tanfc  of)uc  ibrc  ^J^^itunrfnng  bcr  ""H^^^JJj^jlJlJ*^"^'^^ 
03nabe   dfjrtfti    teitbaftig    uicrben,   luie    [ic  and)   üf)ne  itjrc  iDiMtiuirfnng  ocr- 
möge  bcr  natürüd)en  5(bftamnning  ber  Sünbc  ^bauh^y  teil()aftig  lunrben. 

T^ic  non  ^inbbeit  an  be^o  ^^crnnnftgcbrand)^5  i^eranbtcn  ftef)en  fclbft- 
nerftiinbtid)  ben  ^inbern  glcidi,  un'ibrenb  für  bic  fpiitcr  be^o  ^I^crnnnftgcbrand)^ 
^^cranbten  bie  T^ic^pofition  ober  ^^iditbi-^pofition  im  (ct^ten  ilWmicntc  il)rec5 
ncrniinftigen  ^nftanbc^o  fortbanert.     'V\yi.  S.  Tli.  1.  2  q.  113  a.  3  ad  1. 

l^af^  ber  Grmad)fcnc   anf   bic  9{ed)tfcrtignng    fid)  oorbcreitcn  mnj^%  ift    jj/V/^I^t,,. 
de  fide  nnb  ergibt  fidi  icitmid  auf  mc 

1.  an^$  ben    5 a () l ( 0 f  e  n  '3 1  c H c n   bcr  b  e i U  g  c n  © d) r i f  t  nnb  w\xh  imiam 
X  r  a  b  { t  i  0  n  ,  uiefdjc   bic  ©iinber    '>^nv  3^efebrnng   anfforbern  nnb  if)re  ^k-  ^'''^\^^5'i^t^!,,!'"^ 
gnabignng  uon  biefer  'ilkfebrnng   nnb    ibrem  gntcn  3lM(len  abbängig  nmd)cn. 

8i  poenitentiam  non  egeritis,  omnes  siniiliter  peribitis.  Luc.  13, 
5.  Qui  fecit  te  sine  te,  non  instiiicat"  te  sine  te.  Aug.,  De  verb. 
apost.  serm.  15; 

2.  a  n  "3  bcr  ö  c  ()  r  c  ber  ^  i  r  d)  e.  ^hui  bei-  .qivdic; 

a.  ^a-$  Tribcntinnm  \]at  bic  33ebanptnng  ber  9^cformatoren, 
nulla  ex  parte  necesse  esse  eum  (impinm)  snae  voluntatis  motu 
praeparari  atque  disponi  ab3  [)äretifdj  iicruun-fen.  Sess.  6  de 
iustif.  can.  9. 

"Tiefe  ^rrkfjrc  bcr  Reformatoren  f)at  if)rcn  (^jrnnb  einef^tei(^3  in  bcr 
?engnnng  be^  freien  SBi((cn^5  im  gefadenen  ^I1icnfd)en  nnb  anberntei(f>  in 
ibrer  bercit^^  uon  .s^nf^  uorgctrancncn  nnb  uon  ben  ^anfeniftcn  micbcrbottcn 
i^ebre,  a((e  '-li'crfe  bcv  S^iditgcrcditfcrtigtcn  feien  Sünbcn.  .p^'-'^'O'^Ö^^^  rid)tet 
fid)  bic  (vrfliirnng  bcio  Tribcntinnm?^:  Si  quis  dixerit,  opera  omnia, 
quae  ante  instillcationem  fiunt.  qnacunqne  latioiie  facta  sint,  vei-e 
esse  peccata  vel  odinm  Dei  mereri,  ant,  quanto  vehementins  quis 
nititui-  se  disponere  ad  ^ratiam,  tanto  eum  gravius  peccare:  ana- 
tliema  sit.     Sess.  6  de  iustif.  can.  7. 

b.  Tic  ,^ird)c  f)at  uon  jcber  ,^n  bem  Empfang  ber  Taufe  uon 
(Snuad)fencn  nnb  bc^o  53nf3faframentey  überf)aupt  i^I^orbcrcitung  ucr(angt; 

3.  au^3  bem  aUg  emein  en  (^^efeli,  batl(^ott  «  H  e  ^  r  e  a  t  u  r  e  n  ;;j»,  ^^»'„/^'[i;!'- 
ibrer  Statur  cntfpredicnb  beiucgt.    Ideo  in  eo,  qui  liabet  usum  aiu- .^vcatuvm 

^  '^  '     ^  bchjcflt. 


582  3)ie  ^^clirc  oou  bcr  (SJnobc.     B.   53ou  bcr  (labitucllcn  (Mnabe. 

liberi  arbitrii,  non  fit  motio  a  Deo  ad  iustitiani  absque  motu  liberi 

Hibitrii;   sed   ita  iiifuiidit  doniim  gratiae    iustificantis,  quod  etiam 

siiiiul  cum  hoc  movet  liberum  arbitriuui  ad  donum  giatiae  accep- 

taudum    in    bis,    qui    sunt   buius   niotionis    capaces.     S.  Tb.    1.   2 

q.  113.  a.  3  c. 

1711.  III.     'I^nf^  nur  opera  salutaria^  b.  ().  mit  a!tuc((cr  (Mnabc  n^^^^nltc 

hViLiir  M^o^  übcrnatürlid)  gute  5(ftc  5iir  ^icd)tfcrtiivnig  bijoponicren  fönncn,  tüurbc  bereit!^ 

"ii<rtnfa?il{iiuG'  ^'^  ^^^  ^^\)x^  t»on    bcr  D^totmcnbintcit    bcr  aftucKcu  (^huibc    gegen  bie  (Seini* 

pelagiaiicr  gezeigt.     33gt.  n.  1472  ff. 

2)ie  Stellen  bcv  lieili(]ni  Sd)vift,  ,v  ^^.   Iiom.  3,    28;    4,    2.  5,  auf  bic  mau  fid) 
für  bic  9hil^^Iüfu]fcit  bcr  Scvfc  bovuft,  vcbcu  Uüu  blofi  uatüvlicfjcu  Scrfcu. 


161.    9?iif)crc  Ükftimmmin  bcr  ^i^^^üfition  niif  bic  ^icri)tfcrtifimin. 


5miI.  .s;3ciurid)»(^utbcr(ct,   ^ogniatil'rfjc    Xbcolocjic   VIII  §  453  [f.;    Mazzclbi,    De 
gratia  Christi.     Disp.  5  a.  10. 


1712. 


:)u'ct)tti'vtinuii\i 
Iiiticutimui 


T^  i  e  51^  0  r  b  e  r  c  i  t  n  n  g  a  n  f  bie  9f{  e  d)  t  f  c  r  t  i  g  n  n  g  b  c  ft  e  ^  t  i  in 
rciTimn  ^  M\T  Mc  C^^  I  n  u  b  c  u  i  u  ^>  c  r  b  i  11  b  u  u  g  mit  b  c  n  a  ii  c^  b  c  iii  (Glauben  c  n  t  := 
)  p  r  i  n  g  c  n  b  c  n  5(  f  t  c  n  eine  r  m  a  l)  r  c  n  il^  c  f  c  b  r  u  n  g  ,  ^^C5  formatay 
ober  in  bcr  a f t ii c H e ii  .v^ i n lu e n b n n g  ^i  (^ o 1 1 ,  n n f e r c in  über n n- 
türlidjen  ^\t\z,  niib  bcr  5(b  lu  enb  ung  Don  ber  (Sünbe.  ^^gl.  S. 
Tb.  1.  2  q.  113  a.  5. 

"^^ii^^  ^ribentinnm  beid)rcibt  bcii  g  ciiüU)ii(  i  d}en  ^nnioiif  bicfcr 
^I^orbcrcitniig,  modus  praeparationis,  ober  bcn  ^)icd)tfcrtigniig^>pro5cg  mit 
folgciibcn  '-liHnlcn : 

Disponuntur  autem  ad  ipsam  iustitiani,  dum  excitati  divina 
pfratia  et  adiuti,  tidem  ex  auditu  concipientes,  libere  moventur  in 
Deum,  credentes  vera  esse,  quae  divinitus  revelata  et  promissa 
sunt,  atque  illud  imprimis,  a  Deo  instificari  impium  per  «ratiam 
eins,  per  redemptionem,  quae  est  in  Cbristo  Jesu ;  et,  dum 
peccatores  se  esse  intelligentes,  a  divinae  institiae  timore,  quo 
idiliter  concutiuntur,  ad  considerandam  Dei  misericordiam  se  con- 
vertendo  in  siiem  erigiintur,  fidentes  Deum  sibi  propter  Cbristum 
propitium  fore,  illumque  tamquam  omnis  institiae  fontem  diligere 
ivcijnimt,  ac  propterea  moventur  adversus  peccata  per  odinm 
aliquod  et  detestationem,  boc  est,  per  eam  iioenitentimn,  quam 
ante  baptismum  agi  oportet;  denique  dum  jyrojionunt  suscipere 
baptismum,  incboare  novam  vitam,  et  servare  divina  mandata. 
Sess.  6  de  instif.  cap.  6.  Hanc  disjjositionem  seu  praeparationem 
instificatio  ipsa  conseqnitur.     L.  c.  cap.  7. 

Qu  bicjcr  Definition  fiiib  folgcnbe  5ßn^rbeitcn  cutf)altcu: 
I ''••<■  I.  '4^cr  C^Hnube,  b.  b.  bcr   ü  ber  natu  rli  rf)e  (glaube    an  'i)'\t 

»iiinbmunu'  Vlv  D  0 11  %o{t  g  c  0  f  f  c  II  b  Q  r  t c  11 11  b  0  0 u   b  c  r   Ä'  i r  rf)  e  it n ^   ,^ ii    gl  a  ii  b  c it 
nfci'^^iVinJJö  ^^  ^  ^' ^  5l^a(}rl)cit    ift    bcr   Einfang  nnb   baö  gunbamcnt 

Iiabition: ratio  J^  C  r     ^  C  rf)  t  f  C  r  t  i  g  11  U  g. 

theoiogica.  ^    ^.^.^^.  %{mht  ift  bic    erfte  nnb    nncrläßrirfje   Diöpofiti^n. 

Die§  folgt  and^ 

a.  a  n  ^^  ber  1)  c  i  ( i  g  c  n  (S  d)  r  i  f  t.  O^iie  (glauben  !cin  .peil. 
Sine  fide  autem  impossibile  est  placere  Deo.  Credi^re  enim  oportet 
accedentem   ad  Deum,    quia    est  et  inquirentibus    se    remunerator 


'    §  161.    9^ci()erc  35cf!tminunc\  ber  'J^i§|)ofttion  öuf  bic  9f?ccf)tfcrtigunci.  583 

Sit.  Hehr.  11,  6.  (Sr  ift  bte  (S^ninbbebingimg  bcr  ^itibfcfjaft  (^otte^: 
Dedit  eis  potestateni  filios  Dei  fieri,  liis,  qui  credunt  in  nomine 
eins.  Joann.  1,  12;  ferner  hK\i>  gnubament  be^  clvigcn  Öcbenv:  Qni 
credit  in  Filinni.  habet  vitam  aeternam;  qni  antem  incrednlns  est 
Filio,  non  videbit  vitam,  sed  ira  Dei  manet  snper  eum.  Joann, 
3,  36.  35gl.  nurf)  Maith,  28,  19  sq.;  Marc.  16,  15;  Joann.  3,  16; 
Act.  8,  37;  üom.  3,  21  sq.;  4,  1  sqq.;  Oal.  2,  16;  Kehr.  11,  1  sqq.; 
1  Fetr.  1,  8;  1  Joann.  4,  15;  5,  1  sqq.; 

b.  n  u  ^  b  e  r  ö  c  {)  r  e  bcr  1)  c  i  U  g  e  n  33  ä  t  c  r.  Sine  fide  nnlhis 
in  hoc  saecnlo  conseqnitnr  instificationis  giatiam  nee  in  fnturo 
vitam  aeternam.     Aug.,  Senn.  38.  de  temp. ; 

c.  a \\%  b  e r  % c I) r  e  bcr  ^ t r  d)  c.  Feriietuus  ecclesiae  catho- 
licae  consensiis  tennit  et  expressit  .  .  .  qnia  fides  est  hnmanae 
salntis  initinm,  fnndamentum  et  radix  omnis  instificationis.  Trident., 
L.  c.  cap.  8 ; 

d.  au^  fotgeubcr  ratio  theologica.  ^ic  .^'>inuienbiing  bc^o 
SlMttcn^  gu  @ott,  bein  übcrnatürlid)cu  ;^iel,  l]at  bie  (Srfcnntni-§  biefeci  übcr^ 
natürUd)cn  ^^iclc!o,  ineldjc  nur  burd)  bcu  übcniatiirUdjcn  C^Unubeu  möglid)  ift, 
5ur  !i^oraii0]c^nng  uiib  Wnniblagc. 

9}^itl)tn  ift  bcr  @(aiibe  ,^^ur  9^cd)tfertiguni"^  iiid)t  bloß,  luic  einige 
meinten,  necessitate  praecepti,    fonbern   necessitate   7nedu  notmenbig. 

2.  ^cr  (^tnnbe,  tum  beiu   l)ier  bie  S^^ebe   ift,  ift    bie    tbc  oloqi  f  d)e^.  .  \'.V-     .^^ 
2^ngenb   bc^o   0>)lanben!o  an   bic  geoffenbarte,  lunt  bcr   ^i^ircbc    bezeugte  mo  tncoionifciic 
2BabrI)eit,  teineeiticg'3  aber  bie  fidcs  ober  fulucia  specialis  bcr  ^)icfornia=  (4"uÄ^unb 
torcn,  fraft  njcldicr  ber  ©iinber  mit    ^5la  nben^^gemi  fU)cit  übcrgengt  ^ft  "!,^;i^.jaHs  *blr 
nnb  ücrtrant,  baf^  i(}m  um  ber  '-I^crbicnfte  Gbvifti  mitten  feine  ©ünben  nidjt  ^).\-formahnou! 
angeredmet  merben.  ^L^au^ 

jDie  'ÄMibrbcit  bie|C!3  Sat^ec^  fotgt  fdjon  an^o  hn\  eben  angefiit)rtcn 
33cmeifen  für  bie  'Jcotmcnbinfcit  bcc>  (5^Ianbensi  iiber()anpt;  fie  fanu  aber  nod) 
fpeciclt  bemiefen  merbcn 

a.  an^    ber   1)  eil  igen   ©dirift.     33om  (^Hanben    an  W$  non  ben     ^'IdniftT 
?(pofteIn    geprebigte    ©uangelinm    mirb    bn^o     .'peil    abbängig     gcnunbt: 
Praedicate    evangelium    omni  'creatnrae    ....    Qni    ciediderit    et 
baptizatns  fnerit,  salvns  erit;  'qni  vero  non  crediderit,  condemna- 

bitnr.  Marc.  16,  15  sq.  %\\x  bcn  Csitanbcn  an  ^vn^s  Sl)riftn^>  mirb 
ba^3  emige  ßebcn  iHn*fprod)en  {Joann.  20,  31);  ebenfo  für  ben  ©(anbcn  an 
bic  ^Hnf er ftebuug  [Rom.  10,  9-.  T)er  ägl)ptifd)e  l^ammcrer  mirb 
getanft,  meit  er  befennt:  Credo,  Filinm  Dei  esse  Jesnm  Cliristnm. 
Act.  8,  37.  5Lsgt.  and)  bic  liorbin  n.  1743)  angcfül)rtcn  Stcttcn,  bcionberö 
Hehr.  11,  6; 

b.  an§  ber  firdittd)en  Trabi  tion,  mctd)cr  bcr  S^cgriff  bcr^HMnianitc  2va 
proteftantifd)en  fides  specialis  oödig  nnbcfannt  mar.  SBcbcr  in  ben 
(Sdiriften  ber  53ätcr,  nod)  in  ber  !ird)(id)cn  ^^ran^^  finbcn  fid)  '^tnbaltv- 
pnnfte,  mctdie  anf  einen  anbcrcn,  gnr  ^editfcrtignng  notmenbigcn  (Mianbcn 
l)iniuei|cn,  aU^  ben,  bnrd)  mctd)en  mir  glanbcn,  vera  esse,  qnae  divinitns 
revelata  et  promissa  snnt  {Trident.,  Sess.  6  de  iustif.  cap.  6). 

IL  ^ e r    ® ( a n b c    allein    genügt    n i d) t ,    fonbern    n n r    in 
SBerbinbnng     mit     ben     übrigen     bi  i3p  o  ni  cren  b  cn     ^2H"  t  c  n ,  ^äata  ift  sm- 
unter    metdicn     bie     Siebe     bcfonber,^.     l)  ernorgulje  ben     ift.  '''''^Vöt?""'^ 
{Fides  formata,  viva,  animata). 


bttioit. 


1715. 
rtdes    for- 


584  3)ie  fef)ve  Hon  ber  (^nabf.     B.  5?on  bcv  l^nbitiifflen  ^nnbf. 

Tcv  5^cuici^o  für  biefcu  ^11(3  uurb  gcfüf)rt 

^.    |^<*^-  ,.  1.  a  11  ^o  bcr  l)cinqcii  'Srf)rift,  mcdte  bcn  (^(nubcn  nntcrfrficibct 

feit  ba- fid^s   uoii  bcv  .v>oTnniiig,   bci*  Cicbc  inib  bcii   aiibcrcii   Tiiiicnbcii  (1    Cor.   1;>,  i:-5) 

^blv''m-iiim'u^'  ""^  .y^n^^i^"^!  ^^^^y^  ^iif>  bcr  Glaube  of)nc  bic  ?icbc  iiiib  bic  anbcrcii  Tiiiiciibcii 

^iDiift-      ;^u)ar  iH-)rI)niibcii    fein  hmu,    ober   of)nc    bic  Öicbc    ober   bie  ^^ctliätic^inu-i  bc^3 

(^(niibciuo    in  ^r^crfcn    tot    ift    nnb    nid)tc^  ni'iljt.     2o    crfliirt    bcr   i^ötttid)c 

.S^cidinb  nn^obriuf(id) :     Non  omiiis,    qiii  dirit  mihi:     Doniine,  Domine, 

iiitrabit  in  re^nnm  coelorum,  sed  qni  farit  volnntateni  Patvis  niei, 

qni  in  coelis  est,  ipse  intrahit  in  repinni  coclornni.     Matth.  7,  21. 

I^n^o  9?äin(id)c    (cl)rt  er    in    t)ic(en  ^arabcln,    ,v  33.    oon    bcn   finden    nnb 

tl)örirf)tcn  ^nncifnincn  {Matth.  25,   1  sqq.),  bcm  ^aft   o()nc  .^od),^eit^^f(cib 

(Matth.  22,   1  S(|q.\  beut  llnfnint  nnter  bcm  *ilVM;>cn  (Matth.  18,  24  sqq.), 

bcn  gnten  nnb    fdi(ed)tcn  ^'ifrficn  (Matth.  lo,  47  sqq.)   nnb    iibcrf)anpt  an 

alten  ©tcKcn  oon  bcn  n^tcn  nnb  frf)(ed)tcn  (5()riftcn. 

J^crncr  f)eifU  c-?:  Qnid  proderit,  fratres  nioi,  si  fideni  qnis 
dicaf.  se  liabeiv,  opera  anteni  non  lia])eat  V  nnniqnid  i)()terifc  tides 
salvare  enni?  ....  Fides,  si  non  ]ial)eat  opera,  niortna  est  in 
senietipsa  ....  Kt  daeniones  crednnt  et  contreniiscnnt.  Vis  auteni 
seire,  0  lionio  inanis,  qnoniani  tides  sine  (iperi])ns  niortna  est? 
Abraham  pater  noster  nonne  i'x  ()peiil)ns  institieatns  est,  offerens 
Isaae  tilinm  snnni  snper  altare?  Vides,  qnoniam  fides  coopera- 
batnr  o|)eribns  illins,  et  ex  operibns  fides  ronsnmmata  est,  et  snp- 
pleta  est  scriptnra,  direns :  Ci-edidit  Abraliam  Deo  et  reputatnm 
est  illi  ad  institiani  et  amiens  Dei  a])pellatns  est.  Yidetis  qnoniam 
ex  operibns  instifieatnr  homo,  et  non  ex  fide  tantnm  ?  .  .  .  Sient 
enim  (jorpns  sine  spiritn  mortnnm  est,  ita  et  fides  sine  operibns 
mortua  est.     Jac.  2,   14.  17.  19  sqq. 

.*Otcrniit  ftinnnt  bcr  f)[.  *^]?an(n^o,  iuc(d)cr  fi(cid)fa(t^o  nntcr  3^crnfnnn 
anf  (^e)i.  15,  (>  (ici^cniibcr  bcn  CsU|ci5CvUu'rfcn  bcn  6Manben  aU  bic  ^lNnr,;e( 
bcr  ^){cd)tfcrtic^nn(^  bc.^cirfnict,  oottfounnen  fibcrcin.  In  Cliristo  Jesn  neqne 
circnmcisio  aliqnid  valet  neqne  praepntinm,  sed  fides,  qnae  pei- 
raritatem  operatnr.  0(fl.  5,  0.  Si  liabneio  omnem  fidem  .  .  .  . 
raritatem  antem  non  lial)nero,  niliil  snm.  1  Cor.  13,  2.  '-i}(\\.  and) 
bic  eben  (n.  1744")  ani^cfiil)rtcn  3tcltcn. 

^Tmc  mir  c\U\d)  feficn  uun'bcn    n.  1750)  UHM'bcn  in  bcr  f)ci(ic^cn  (Srfirift 

and)  anbcrc  i";ntc  5(ftc,  u^ctdjc  anf   bic  ^)iccf)tfcrtif;inui  bic^ponicrcn,   an<obri'uf^ 

(iif)  C|cnannt; 

^ ic  4ltmn^i V  ^'  ^^  ^^  '^  ^  ^'  ^'  ?  c  ()  r  c  b  c  r   l)  c  i  ( i  H  c  n   '-I^  (i  t  c  r .    T^cr  \)\.  9(  n  (\  n  ft  i  n  n  ^$ 

^fcit  bcv  ii.il's    fdircibt  c\m\  nn^rcibcntii^ :     Sine   cai'itate    fides    potest    qnidem    esse, 

'"'in^bitiou.^'^'^^^^   non   et  prodesse.     llnb  micbcrinn  :     Kxcntiendnm  est  a  rordi])ns 

relio-iosis,  ne    mala  sernritate    salntem    snam    perdant,   si   ad    eam 

obtinendam  snffieere  fidem  pntaverint.     De  fid.  et  op.  c.  14; 

3.  a  n  ^5  bcn  ?  c  (1  r  e  n  t  f  di  e  i  b  n  n  ii  c  n  ber  ^  i  r  d)  e.  Si  qnis 
dixerit,  sola  fide  impinm  instificari,  ita  nt  intelliirat,  nihil  alind 
reqinri,  qnod  ad  instificationis  .cratiam  ronseqnendam  cooperetnr, 
et  nnlla  ex  parte  necesse  esse,  enm  snae  volnntatis  motn  praepa- 
rari  atqne  disponi :  aiiathema  sit.  Trideiit.,  Sess.  6  de  instif. 
ran.  9.  ^^o^\.  and)  oben  n.  1742)  bie  ©rHörnng  be^5  Xribentimnn^; 
Ratio'tiieoio-  '^'  '^ " -    ^  ^  ^^^    t  ()  c  0  ( 0  c?  i  f  d)  c  it   ^  c  11  f  c n.     Ter  (\an\c  "il^tenfd),   a(fo 

gi^'a.       nid)t  b(of3  bic  33crnnnft  bnrrf)  bcn  Ö)(anbcn,   fonbern  and)   cpcr^   unb    il'ittc 


bic    rv  UV  eilt     bc0 


'  §  162.     7?äf)cvc  58e[timiniing  bev  "i^isijorttion  auf  btc  ^ec^tfevttflunfi.  r-85 

biirrfi  bic  2khc  imb  bic  ZW,  inii(i  [Irf)  ,^ii  (Mott  bc!cl')ven,  iiiib  c^erabc  ba§ 
(et^cvc  ift  biiio,  iiHVo  bcn  (blanden  ^um  ved)tfcrtic|cnbcu  niarf)t.  "^111)01-  unvb 
nitrf)  bic  ?tcbc  al§  bic  ^ornt  bc^  vcditfcrtic^eiibcit  (^Ianbcn^5  bc.^eirfjiict. 
Fides,  per  qnaiii  a  pecrato  miiiulamiir,  noii  est  fides  iiiformis,  qiiae 
potest  esse  etiam  cum  percato,  sed  est  fides  forniata  per  cari- 
tatem;  iit  sie  passio  Cliristi  nohis  applicetur  non  solum  quantum 
ad  iiitellectiim,  sed  etiam  quantum  ad  effectum.  S.  Tli.  3  q. 
49  a.  1  ad  5. 

9(11111.     Sirb  in  bcv  IjcKincn  erfivift  i^lnat,  bev  (M(milic  vcif)tKvtinc  (h'om.  8,28;    v„^„i\!^rn  bev 
4,  2;  KpJi.  2,  8  u.  f.  \v.),   fo  ift  bniiiit  uirf)t    au^ncfpvorficu,  bnf^   cv  füv   [irf)   n((ctu    ouaiii)/vcri)t= 
rcrf)tfcvtinc,  foubcvn  nnv,  taf^  cv  bn»?  ^•mtbamcnt  bcv  ^icif)t[cvti(Vtnn  ift.    I'cv  vcrf)tfcvtincnbc        fcvtiot. 
^(niibc  ift  imiiicv  nuv  bic  fides  formafd. 

Um  fo  UHMiincv  fönncn  ic!ic  ©tcftcu  füv  bic  sola  tidcs  qcttciib  ^('••"^rf)^  mcvbcn, 
a(§  bie  f)cilinc  <Sff)vift  niid)  bcn  aiibcvcii  "Jiuiciibcu  ititb  n'dcti  SlVvfcn,  bcv  .^offmiun, 
bcv  ^icfic,  ja  bcm  9((niofcii  (Fror.  \f),  27),  bcv  ^Pcfcfivitiui  bcv  ©ünbcv  {Jac.  5,  20) 
verf)tfcvtiiicubc  .<lfvaft  ,v'frf)vnbt. 

TIT.  bic   ciiv^ctucn  T^i^opofitionc^uicrfc,  uictd)c  amlcr  bcm  ßUnubcu  burd)  -.i,ii^'vVm(Miau^ 
W^  Tribcntinum  qcforbcvt  lucrbcH,  [iiib  bm  unvb  nc^ 

t  Ol*  C  0  V  t 

1.  bic  ^' it  r  d)  t  Hov  bcv  n^^ttlid)cu  '^  t  ruf  ncr  cd)tinfci  t. 
Timor  Domiui  exi>e11it  peecatum;  uaui  qui  sine  timore  est,  nou 
poterit  iustificari.  Ecclus,  1,  27  sq.  Initium  sapieutiae  timor 
Domini.  Fs.  110,  10.  l^^()cr  crUH\fcn  \\\\A)  bic  %^rop()ctcn,  (Sdriftn-o,  bic 
9Uioftcl  nor  nnciu  bicfc  ^Mird)t  in  bcn  l^icnidicu.  ^-l\it.  T)cnt.  :^0,  17  sq.; 
Luc,  12,  5  u.  \.  lu.  '-liHMiH  bnficr  ^.hithcr  \\\\\>  fpater  bic  ^vinO'cniftcn  bic 
5^uvd)t  nid)t  b(of^  für  nid)t  f)cil[aiii,  foiibcru  foanr  \\\x  ^iiiibc  crffiircii,  fo 
ift  bn^  ein  ^IMbcrftn'ud)  i^ncu  bic  iicfniutc  Offcnbarmuv  3d)(cd)t  ift  nur 
bcr  timor  serviliter  serrilts,  bcr  bcn  ilMffcn  nidit  nnbcrt  nnb  nur  noni 
äufnn'cn  Jl^crfc  nbfdn-ccft.  5(((ciu  bicfcv  timor  serviliter  servilis  ift  nid)t 
bic  licitiaiiic  ^nird)t,  luni  bcv  bic  i)C\{\(\c  2d)vift  vcbct  unb  bii'o  Tvibcntinuiii 
evflävt,  donum  Dei  esse  et  Spiritus  Sancti  impulsuni,  non  adliue 
quidem  inhabitantis,  sed  tantuni  moventis,  quo  poenitens  adiutiis 
viam  sibi  ad  iustitiam  parat.     Sess.  14  de  poen.  cap.  4. 

So()(  fanit  tncflcirf)t  in  aufKvovbcut(id)cit  J^äKcn  ein  ©üiibcv,  bic  ^'itrrf)t  übcv^ 
ft)viiu]cub,  fofovt  ,viv  noüfoiniiicncii  Picdc  imb  ^liciic  ncfaiuicn.  adcv  nad)  beut  Id.  ^tiinuftiuu^ 
büvftc  btc!3  ()öd)ft  fetten  bcv  ^atf  fein.  Earissinio  a('(;idit,  imo  vorn  iiiiiiqiiaiii,  ut 
qnisquam  veniat  volcns  fiori  (diristianus,  ijui  non  sit  ali<iuo  Pei  tinioi-e  ]M'v- 
cussus.     De  eatecliez.  rnd.  c.  .5 ; 

2.  bic   .^offnuuc^,    um    (5f)vtfri     unflcn    ^avm()cv;Jn!cit   ,au    fiiibcu.  ^n.^oTfnunii 
Spe  salvi  facti  sumus.     Eom.  8,  24.     5^iit.   Tridcnt.,  Sess.  G  can.  3; 

Sess.  14  cap.  4; 

3.  bic    ?icbc,    UH-ni elften ^5     in    ifu'cin    ^(nfaitf;.      Reniittuntur     ei     ^icvict.c; 
peccata  multa,    quoniam    dilexit    niultum.      Luc.    7,    47.      Qui    non 
diligit,  manet  in  morte.     1  Jnaini.  3,  14; 

4.  bic  ^Icuc  inib  bufucvtinc  C^Ufinnung.  Poenitentiani 
a^-ite.  Act  2,  38.  5.>g(.  2  Cor.  l\  10;  Trldent,  Sess.  ß  cap.  fi; 
Sess.  14  cap.  4: 

5.  bcv  5>ovfal3,  biv5  Safvaiitcut  bcv  ^cdjtfcvticjung  ;>u  cnivfnncjcu 
unb  bic  Gebote  ^^ottc?  ,^u  \)aUcu. 

dioHou.     ^ntc  bicfc  Tuiicnbnftc  bi^^ponicvcu  mc  bcv  (^Uaitbc  TUMv'iV.acnb 


ajaic 


Cco 


imb  mit   il)m    uiivftid)    auf    bic  ';')^cditfcvtinuuiv     2ic  ftub    bnficv    nidit  f^^^^f''^'^.,,;jj;/,,,f^''^ 
5^vüd)tc    uub   Scicl)cn  bcv  vcd)tfcvti(^cubcu  (5)taubcu^?  itnb  bcv    buvd)  if)u    '^umIikm. bn- 
gcuuvitcu  9?cd)tfcvtiguug,  mic  bic^5  oictc' ucucvcu  '^ßvotcftautcu  bcfiauptcu.         ^Hoaitrm.amio. 


586  3){e  ?cf)re  tion  ber  (SJnabe.     B.  5?on  ber  fiabitueöen  (SJnobf. 

.  ©a^t  inon,  ber  0^(oubc  bringe  nottüenbit^  a\§  feine  ?^ruc^t  bic  Siebe  unb  bie 
Serfe  bernor,  uiie  bio^>  nnrf)  Öutbcr  bcbaiiptot,  [o  ift  bn§  narf)  bev  Offenbnviiufi  unb 
(Jvfnhrnnfl  unnnibv.  'J?id)t  luin  fclbft  unb  notiucnbin  gohcn  bic  5(fte  bor  l?icbc  nnb  anbvcr 
nuten  illnn-fc  nu"?  beut  (Stauben  bevuov,  [onbcvu  buvii)  [c(bftnubiiie  unb  freie  mit  ber  ent» 
fprerfjenbeu  C^nnbe  qemirften  3lU(kMUoatte. 

(Sbcnio  falfrf)  ift  o;?,  bafi  bie  Ciebe  unb  aubcre  Xunenbafte  nur  ßeidjen  be5 
©lauben?  unb  ber  3iVd)tfertiflunfl  feien;  nieluiebr  bitben  fic  mefeutlid)e  iO^ouunite  ber 
Sl^orbereitung  nuf  bie  9f?ecf)tfertigung,  fo  ha^  obue  fic  ber  (Glaube  nifbt  yiui  ^ei(e  gereid)t. 

Tic  opevii  sa-  IV.  T)cv  ©Itiiibc  luib  bic  übvigcu  opera  salutaria   b  imponieren 

niJvnr^ur^Sio  ^^^f  bic  ^crfUfcrtinHiic^,    b.  \).    ]it   bereiten    bic  Sccic   ,uir    frcimiKigcn  ^hif^ 

;Kori)tfcvtinuna-  nal)nic  ber    tjcilic^inadienben  (^nabc    oor,    nnb  bicjc    freiiinlligc  ^Hnfnal)inc  ift 

''"^ln?fl^fl^'^'^  iiH    unirbigen  ©mpfang    bc^  (gaframentc^^    ober    im  5(ttc    ber   Dontonuncncn 

ßicbc    nnb  iHkuc    fclbft    hk  ki^tc  "^i^opofition.     T^agec^cn    finb  fic  mebcr   bic 

cansa  formalis,  norf)  cansa  efficienf^,  nod)  cansa  meritoria,  nod)  cansa 

instrumeyitalis  ber  9icd]tfcrtignng  fclbft. 

'^''"''''lis'?""*''  1.  Tic    bi^oponicrenben    I)ci(fanien    ';}(fte    finb    nidjt    causa   formalis 

ber  9ficd)tferticjnnfj,  bcnn  jene  C>krcd)tii^feit,  biird)  uic(d)c  mir  .siinbcr  (^5ottc^o 

finb,  bcftc{)t  nid)t  in  bicfen  ^Hften    ober  etuni    in  bein   bnrd)    fic  bcc^riiiibctcn 

liahitus  ac(iuisitus,  fonbcrn  in  ber  iustitia  per  sc  iitfusa,  mcldjc  bnrd) 

bie  I)ci(i(^inad)cnbe  C^Mmbc  ber  Seele  nerliel)en  mirb.     '^iefe^^  ift  anfm  Harftc 

im  5;^  r  i  b  c  n  t  i  n  n  m  inhogef  pro  dien :    Haue  disi)üsitionem  iustificatio  ipsa 

conseq?iitur.     Sess.    6    de    iustif.    cap.    7.      T^a{)er    ift    e^    and)    \vo\)\ 

riditiger,    ben  %H    ber    nollfomiiicnen   ?icbe,    obiuol)!    er    bic  ^)i'cd)tfcrtif|nn(^ 

immer  nnb  nnmittelbar    ^nr  J^olge  l)at,    nid)t    mit  ber    Ü^cditfertignnc^  fclbft 

5n  ibcntifi^icrcn,    fonbcrn   nie!   bic  ultima   dispositio   ad  institicationem 

;\n  betrod)ten,  uield)e   bic  d'ingicfnuic]  ber   l)eiligniad)cnben  ^hiabc  nnb    bamit 

be^>  .S^;)iUntn^o  ber  2kbc  nnmittelbar  ^nr  golgc  l)at. 

causa otHcüMis;  2.  Tabcr  i)"t  md)  nidit  biefc  Ti^opofition,    alfp  ber  mit  ber  aftncllen 

(^^nabe    mitmirfenbc    freie    ^TmIIc,    fonbcrn    (^UUt    allein    bnrd)    bic    (Ehu 

(^icflnnc^  ber  l)eilicimad)eiibcn  fs^nabc,  bic    allerbiiig^o  ber  yjicnfd)  frcimillig  in 

fid)  anfnimmt,  bie  causa  efficievs  ber  ^^cd)tfertignng. 

'^'^Toriar'  '^-  ^'^^^(itcid)en  nerbicncn   bic  T^if^pofitionr^mcrfe   ntdit  im    eigent^ 

nd)en  3inne  ober  de  condigno  bic  ^)?ed)tfcrtir;nng.  Ut  .  .  .  pfi'atis 
iustificari  ideo  dicamur,  quia  nihil  eovnm,  qnae  iustificationeni 
praecedunt,  sive  tides,  sive  opera,  ipsam  iiistificationis  gratiani 
promeretur.     Trident,  Sess.  6  cap.  8. 

'^m^ltaHs!'"'  ^'  ^"^tii'^^  li"^  bie 'l^iÄpofition^^merfc  and)  niii)t  ein  blof^c^    $L^crt  = 

5 eng,  causa  instniweiitalis,  ber  ')icd)tfcrtignuc\,  mic  bic-o  bic  ^U^ormatorcn 

non  ber  fides  specialis  lcl)ren.    Causae  instrumentales  ber  9fcd)tfcrtigniig 

finb  bie  Saframente. 

^ reif ari)cJ' -SIT  ^'  <^"^^*^'^^^  ^'*^  bcmnadi  bie  ?cl)rc  ber '^icformatoreii,  bajl  ber  CsUanbc 

tum  bov  vd)ie  allciu,  sola  fides,  nnb  ,^mar  instriimentaliter  r cd) t fertige,  nnb  baß 

^"speA'i-ani!"'  bicfer  rcd)tfcrtigcnbc  (Staube  bic  fides  ober  fiducia  .<?per^V;/^V  fei.  %c^\.  n.  1744. 

5^n  bicfcr  ^cbre  liegt  ein  brcifad)er  ^rrtnm,  niimlid) 

1.  baj3  ber  C^Manbe  allein  red)tfcrtige  mit  ^Hnc>fc^ln|l  ber  Siebe  nnb 
ber  übrigen  5Iftc.     ^^gl.   Trident,  Sess.  6  de  iustif.  can.  9 ; 

2.  baj3  ^icr  unter  (Sjlaubcn  ctma^^  9 '"i  n ,^  anbere^  ncrftanbcn  mirb, 
nlm  uni^  bic  !atl)olifd)c  .^ird)e  barnntcr  uerftel)t,  niimlid)  bic  fides  j^yomissi- 
onum  ober  fiducia,  nnb  ,^mar  nid)t  bic  fidncia  generalis,  baß  nämlid)'bie 
i^ert)eißungen  (5l)rifti  überhaupt  bcn  llcenfd)cn  5n  gute  tommen,  fonbcrn  bic 


§  162.    Ungen)i§{)ett  bcr  SfJec^tfcrtigung.  587 

fides  specialis,  bafs  fic  luiutUd)  an  bcm  (Siu5ducn,  bcr  bicjcn  (glauben  l)at, 
imfel)lbar  in  (^Tfüdung  i3e()eu.     ^g(.  n.  1744. 

^pienuid)  t)at  bie  lides  specialis  ^ipar  eine  gciDiffc  3U)ulid)fcit  mit 
ber  4*>oifnung,  aber  fic  imterfdjcibct  fid)  üou  il)r  inefeiitlid)  babitrd),  ha\^ 
mit  ber  fides  specialis  bic  ^iaubcu'ogcuiiBl)cit  ber  ^)icd)tfcrti9iuui  ncrbnnbcn 
fein  (od.  $öäl)rcHb  luimlidj  mit  ber  .poffnuug  auf  ®otte^5  i^arinl)cr;)ii3fcit 
bie  t)eilfamc  5nrd)t  mcgcii  ber  eigenen  Sdjidb  iiub  Sihibl)aftii3fcit  üer= 
buiibcn  ift,  muj3  iiad)  bicfer  8et)re  ber  *£üitber  mit  (^3la  üb  enc>  g  emi  §^ 
l)  e  i  t  für  mal)r  I)alteu,  h([^  il)m  abfotnt  miabbüuöig  uon  bcr  ^efd)affeid)cit 
feiner  @ce(e  bie  (^iinbc  nad)gclaffcn  nnb  bic  (^kvcd)tii]tcit  (£l)rifti  angerechnet 
fei.     T)emgegcnid)cr  erfliirt  bac^  5^r  ib  entinnm  : 

Si  qiüs  dixerit,  üdem  iustib"cautem  nihil  aliud  esse  quam 
fiduciam  divinae  miseiicordiae,  peccata  remittentis  propter 
Cliristum,  vel  eam  tiduciani  solani  esse,  qua  iustiticamur:  anatliema 
Sit.  Sess.  G  de  iustif.  can.  12.  Si  qnis  dixerit,  omni  lionüni  ad 
reniissionem  peccatoinni  assequendam  necessarium  esse,  ut  credat 
certo  et  absque  ulla  haesitatione  propiiae  intirmitatis  et  indis- 
positionis  peccata  sihi  esse  remissa :  anatliema  sit.  Can.  lo.  8i 
qnis  dixerit,  honiinem  a  peccatis  absolvi  ac  iustificari  ex  eo,  quod 
se  absolvi  ac  institicari  ceito  credat,  aut  neminem  vere  esse  iusti- 
ficatum,  nisi  qni  credat  se  esse  instificatnm  et  hac  sola  lide  abso- 
Intionem  et  iustitic:itionem  pertici:  anatliema  sit.  (Jan.  14; 

:>.  ^([]\  bie  lides  specialis  nid)t  ctuni  eine  r^ic^pofition  auf  bie  ^Ked)t^ 
fcrtigung  ift,  fonbern  bicjelbe  instriimentalitey  bciuirtt. 

'I)ie  lides  specialis  ift  ja  feincesmego  mic  bie  upera  salutaria  ein 
tugenbbaftcr  nnb  bedfauicr  Vlft,  ber  in  fid)  einen  ^-lin^rt  bat,  fonbern  ein  an 
fid)  uicrtloicc^  (^3cfa|3,  ba^o  einen  foftbarcn  3d)ai^  cntbalt.  '^cnn  bcr  ^iinbcr 
ift  nad)  biefer  lM)re  nnfiibig,  freie  nnb  tngcnbbafte  '^Iftc  ^yi  fcljcn. 

5(um.     S'ie  Vclivc  ooii  bcv  ^ola  tides  iustiticiiiis    ift  bcv^  natüvlid)o  .Honclüt  bcr         i'^"»'- 
l'cl)vc    HÖH    bor    ^JuHl)tlcvtii]iuuj    biivd)    bie    iiiii)uUino    mcre  externa    iustitiae  Christi,  j,^,^.'^' ^^|J]'!J'^"  ,V^J"^ 
(S^oiuii*  C^ott  bell  ÜKeiifdjcu    uid)t  baburd)    red)tievtii]t,  baf^   er  it)ii    inuerlid)  gcredjt  iiiad)t,     unti  imu  bor 
fonbern  bafj  er  iiini  bie  (^Uned)tiiiteit  t£l)ri|"ti   ,yired)net  iinb    ibn  bev;l)alb    für    geredjt  t)cilt,  i'>»P"i'\f'"  ^^^- 
fo  eignet  fid)  and)  ber  2ün^er   "bie  («ered)tigteit  (Sluifti    nid)t  öabnrd)    an,  baf^    er  bnrd)  '"'^^.J^JJ/^'''^ 
freie  lUiitirirfnng  mit  ber  (*»^nabe  nnb  ^^Infnatinie  ^evjeltlen  innerlid)  geredet  luirb,  fonbern 
babnrd),  bafi  er  feftiglid)  glanbt,  bie  (s5ered)tigfeit  Glirifti  jei  ibm  ,vigeved)net.    ®ein  faror 
mcre  ej-fif/tifs  in  (Mott  eiufpridit  alfo  ^ie  sola  jides  im  l'ienidjen. 

1]I.  (Sißcuiümficöru'iten  Öcr  '^lediifcvtii^uni;. 

%m  bcm  'il>cfcit  ber  :3iM'tifibuion  itiib  ibrcm  iH'rbältniv  ;^nr  mcn|d)' 
Iid)eit  greibeit  ergeben  fid)  brei  Js'i-"'lgefät^^e ,  bic  cbcnfoincleit  ^r^'^i""^'^'^^ 
ber  rcforntatDrifd)en  ')ied)tfcrtigititg^olcbre  gcgcuiibcrftcb  eu. 

§  162.     nn(^cunf;()eit  bcr  ^)icri)tfcrtii]uu(]. 

iM3(.  .£ieinrid)  =  Cihitbcr  (et,  2)ogmatifd)e  Xbeotogie  §    Iö6;  MttzzcUn,   De  i^-ratia 

Christi.  Disp.  5  a.  11. 

9t  i  e  m  a  n  b  t  a  it  n  o  l)  n  c  b  c  f  o  it  b  e  r  c   g  ö  1 1  ( i  d)  c    O  f  f  c  it  b  a  r  n  n  g  ,,      i.';y>-.   ^ 

m  1 1  (i?  l  a  it  b  e  n  ^o  g  e  UM  |3 1)  c  1 1  )  c  i  n  c  r   )n  c  d)  t f  c  r  1 1  g  n  n  g    g  e  m  \]]   i  c  t  it.  ^uoiDtiatinuiuv 
9^  u  r     eine     t  o  n  j  c  f  t  n  r  a  l  c     übe  r     in  o  r  g  l  i  f  d)  e     (^)  e  tu  i  fs  l)  c  i  t    i  ft 
mögt  i  d). 


Tic  UiinnuifUint 
fi'vtiiiuiirt  nart) 


588  3)ie  ßcf)vc  uou  bcv  (SJnabe.    B.  33on  bcv  IjabitucHen  ®imbc. 

>Dic  !XI)cfc  ift  de  fuie.     Über  bic  ^>lufii1)t  bcC>  ^üminifanciT^  (iiUIja-- 
riiiu^i  f.  Ma^^ella  1.  c.  pag.  777. 
'""  '4^cr  i>3cu)ci£)  für  im|crcn  (^a^  unrb  crljobcn 

1 .  a  11 0  b  c  r  1}  c  i  l  i  g  e  H  (£  ri)  r  i  f  t.  8uiit  iusti  atqiie  sapieiites, 
et  opera  eoriim  in  manu  Dei.  Et  tanien  nescit  liomo,  utruni  amore 
2ct)iirr:  an  odio  dignus  sit ,  sed  oninia  in  futurum  servantur  incerta. 
Eccli.  9,  1  sq.  Quis  potest  dicere:  niundum  est  cor  nieum, 
purus  sum  a  peccato?  Frov.  20,  9.  Nihil  milii  consciiis  suni,  sed 
non  in  lioc  iustificatus  sum.  1  Cor.  4,  4.  Cum  mein  et  tremoie 
vestiam  salutem  operamini.     Fhü.  2,  12; 

^>'it'tipn :  2.  n  u  ^>    b  c  r    l^  c  l)  r  c    b  c  r    I)  l.    ^mI  t  c  r    n  u  b    X  l)  c  o l  o  g  c  n.     [^\\\ 

%\\\(\)\\\]^  an  bic  eben  nncjciüljrtcu  Stellen  bcr  I)ciligcu  Sd)rift  ]prcd)cn  bic^ 
iclbcu  un^uicibciitii^  unjcrc  5:i}C|c  lUb?.  Scire  volui,  quos  Dens  diligeret, 
quos  odisset;  et  inveni  iustonim  quideni  opera  in  manu  Dei  esse, 
er  tamen  utrum  ainentur  a  ])eo  an  non,  nunc  eos  scii'e  non  posse. 
Hieron.,  In  Eccles.  9,  1.  C^uamdiu  vivimus  liic,  de  nobis  ipsis 
nos  ipsi  iudicare  non  possumus.  Any.,  Hom.  ?)h  n.  4.  U.H3I.  Basilius, 
De  humiiit.  n.  4;  Aug.,  De  perf.  iust.  c.  15  n.  :>3;  8.  Tli.  1.  2  q. 
112  a.  5; 
mvobovMivrtK;  3.  nuf>  ber  ^cl)rc   bcr   iii  r  dj  c.     (^5cgcn  bic  Dfcforniatorcn  crfliirt 

h([^^  ^^ribcutiuuin:  Sicut  nemo  pius  de  Dei  misericordia,  de 
Chi'isti  merito  deque  saciamentorum  efficacia  dubitai'e  debet:  sie 
quilibet,  dum  seipsum  suamque  propriam  infirmitatem  et  indispo- 
sitionem  respicit,  de  siia  gratia  formidare  et  liniere  potest,  cum 
nullus  scire  valeat  certitudine  üdei,  cui  non  potest  subesse  falsum, 
se  gratiam  Dei  esse  consecutum.  Sess.  6  de  iustif.  cap.  9;  inil.  niirt; 
1.  c.  can.  13; 

in-niimft ;  4.  tt  u  ^>    b  c  X   ^>  c  X  11  u  11  f  t.     (^Minibciiegciuif3l)cit    fauii    man   mir    luni 

bcm  Iiaben,  unic>  ooii  (^ott  gcoffciibart  ift.  (äcoffcnbart  ift  aber,  ba|3  (^ott 
unfer  .S^'^cil  unll,  aber  unter  ber  ^ebiiiguiig  niijrer  aiifridjtigeu  '^kfcljnmg. 
^a  bcmiiad)  meine  ^)icd)tfertigimg  biird)  meine  freie  ll^iitiuirtiiiig  bcbiiigt  ift, 
iri)  aber  bariibcr,  ob  id)  bav  'JJiciiiige  gctliaii  l)abc,  nid)t  bic  ÖMaubeiic^^ 
Gcuuf3l)cit,  foiiberii  mir  eine  men|d)lid)e  nioralifdje  (^eiuif3l)eit  Ijabeii  t'auii, 
jo  taim  iil)  and)  lum  ineincr  ^Jiedjtfcrtigimg  ol)iie  fpccicUc  -Offenbarung  nie 
abfüliitc  C^Manbcnc^gciuif^bcit,  fonbern  mir  bicfc  rclatiuc  in  o  r  a  l  i  f  d)  c  o  b  e  r 
f  üiije  tturalc  (^cuMJ3l)cit  Ijaben.  Coniecturaliter  ....  aliquis 
cognoscere  potest  se  habere  gratiam,  in  quantum  scilicet  percipit 
se  delectari  in  Deo  et  contemnere  res  mundanas,  et  in  quantum 
liomo  non  est  conscius  sihi  alicuius  peccati  mortalis  ....  Ista 
tamen  cognitio  imperfecta  est.     8.  Th.  1.  2  q.  112  a.  5  c. 

^ou  biojcr  inüvnliiri)cn  (iknuif^licit  in  ber  ^üffmiiig,  niri)t  aber  uon  bcr  nbfolutcn 
©laubcnciqcuiifjlicit  rcbcii  jene  StcUou,  auf  luoUijc  bic  (^)cjncr  fttl)  berufen,  liiie  Jiudi.  8, 
lü.  17.    k^  sqq.;  1    Cor.  2,  12;  1  Jodiui.  b,  13.  19;  Ajtoc.  2,  17; 

bi-n>{oiimiucmcn  5.  a  it  c^    bcii    'Jt  a  d)  t  c  i  l  c  11    ber    r  ef  orinatori  f  djcii    iiiib    bcii 

""  ^Jebnt.'"''''  ^^nu- 1  e  i  ( e  n   ber   t  a  1 1)  o  l  i  f  d)  c  ii    Sei)  r  c. 

a.  ^Hiic>  bcr   protcftantifd)cn  9ied)tfcrtigniigc^tcl)rc    folgt   .^iinio  baj}   bcr 

(^ercdjtfcrtigte  bic  a  b  f  o  l  u  t  c  (^  l  a  ii  b  c  ii  -o  g  c  lo  i  fj  1)  e  i  t  feiner  ^)icd)tfcrtigniig 

iiid)t    nur  l)abcn    tonne,    fonberu  l)abcn    muffe,   nin   gcrcd)tfcrtigt  ju  fein. 

^iefc  abfolutc  ÖkMrif^beit    ber  sola    fides  foll    bcr  !Iroft   bcc^  (i-nangclinniv 

unb  bav  3'iiJi*^i^i"^'ii^  ^^^'  HHiljrcu  Fenint  fein. 


§  163.    nngtcic^()cit  ber  9tcd;tfertigunö.  589 

5(((ciii  eine  Uiniuüjvljeit  faim  indjt  \ml}v\)a\t  tröfteu.  llnb  in  ber 
Xi)cit  fül)rt  im  (Gegenteil,  luie  (^aloin  jelbft  e^>  geidjitbcrt  l)nt,  bicfc  Öel)re 
leirijt  ^nr  ^^cräiueipnng ;  bcnn  in  iiMrHidjfcit  l)at  nieiminb  biejc  abfohlte 
©eiuifjljeit  bcc>  .^etl«,  nnb  am  luenigftcn  tann  er  fie  an^o  bcm  (53lanben  aüein 
fd^öpfen.  3^a  nnn  aber  bic  ^n-üteftantifri)e  Öeljrc  biefe  abfohlte  fnbjettioe 
.*peilc^gciiu|ll)cit  (\l§>  33cbingnn9  be^  .pcttv^  forbert,  fo  entftel)t  bie  il>erfnrt)um3, 
an  feinem  ,peil  ^n  ^meifehi  nnb,  meil  ^n  ^tncifchi,  and)  ^n  ner^iueifeln. 
5(iid)  f(ö)3t  bie  abfohlte  (^eluif5l)eit,  ein  5(it?eruiäl)Uer  511  fein,  !eine?uicg?  bie 
U)al)re  Fenint  ein. 

1).  ^agecjen  entfpringt  anC^  ber  {'at()ohfd)en  ^cl)rc  iual)re  "Fenint  im 
iHiifUrancn  auf  nn^o  felbft,  Ijeilfaine  5iird)t,  l)ingebenbc^>  ^>ertranen  auf  bie 
^arinljcr/^igfeit  C^^ottev,  auf  ben  mir  nnfere  borgen  merfen,  ol)ne  feinen  9iat^ 
fd)hif5  erforfdjen  511  moüen,  grofler  nnb  bcftanbiger  C£'ifer,  nnfer  .ped  311 
mirtcn  in  Jnrdjt  nnb  ^^]ittcrn.  Vhio  bem  guten  (^emiffen  aber,  nnb  menn 
(^3ott  mill,  anc>  ben  Iröftiingen  ber  (Mimbe  entfpringt  gviebe  in  ber  .poffnnng; 
ein  triebe,  ben  bie  lides  specialis  nidjt  geben  fann. 

§  10:>.  nu(]Icid)l)cit  i)cr  ^)ied)tfcrtiguug. 

inji.    Mdzzclld,   De    ^ratia    Christi.    Dij^p.    5    a.    11. 

'^ie  6)  cred)ti  q  1  e  i  t  i  ft    n  i  d)  t    in    allen    rs)er  erbten    gleidi        .1  «'>".• 
gro|^,    lonbern    lebr    oer]d)teben    bem  0)rabe    nad)  nnb  f  a  n  n  ^),\-d)tfntiiiunfl. 
nnb  f  0 U  in  bem  f  e 1 1 e n  (S) c r e d) t  e n  u e r m e l) r  t  m e r b  e n.  •  ^souViiVaiuSov. 

5)ie  3;i)efe  ift  de  fidc  nnb  rid)tet  fidj  '    matovon 

1.  gegen  ^ooinian  nnb  (S)cnoffen,  uiehi)e  auf  (^rnnb  be^o 
ftoifdjen  *^4>l)iiofopl)emc^  uon  ber  (^leidjl)eit  aller  Ingenben  nnb  aller  ©iinben 
and)  bie  (^Meid)l)eit  ber  biird)  bie  ')ied)tfertigung  beunrften  (^ered)tigleit 
Iel)rtcn; 

2.  gegen  bie  9i  ef  orma  to  ren,  bie  auf  (^hmiib  il)rer  ^Hed)tfertigiingf>= 
Iel)re  ebenfallv  bie  (^Ucid)beit  ber  (^icred)tigteit  bel)anpteten.  Ta  nrtmlid) 
bic  (^cred)tigtcit  Cib^ifti,  bie  bcm  l)icnfd)cn  lebiglid)  imputiert  mirb,  nnb 
bie  sola  fides,  bnrd)  )ueld)e  man  bicfer  Qiiipntation  teiU)aftig  mirb,  für 
alle  biefelbe  ift,  I^ngenben  nnb  ^in'rle  aber  obne  Ciinflnf^  auf  bie  ^)i*ed)t' 
fertignng  fiiib,  fo  ift  bie  C*')ered)tigteit  aller  abfolnt  gleid). 

^ie  Ungleid)l)eit  ber  in  ber  ^)ied)tfertigiing  erlangten  (^ered)tigteit 
ftiil^t  fiel)  auf  folgenbe  ^kmeife. 

1.  '4^ie  bcilific  (Sd)rift  lebrt:  t-.^'"'^- 

a.  Unicnique  antem   nostinni  data   est  g'ratia  secundnm  meii- ^dnliViViIlt^it- 
snram    doiiationis    Christi.       Eph.    4,    7.     lustornni    seniila    q"'^-^i  ll";!',','*^ 

lux  splendens,  procedit  et  crescit   usqne  ad  perfectam  diem.  Fror.     ^fiJ^^^ 
4,  18.     Qui  iustus  est,  iustiticetnr  adlmc.     Apoc:  22,  11.     ilnjl.  P6\ 
83,  0;  Eccliis.  18,  22;  2  Cor.  9,  10  n.  f.  m. 

b.  Ui'a^  bie  ^ermeljrnng  ber  beiligmad)enben  ^iiabe  incdu-fonbere 
betrifft,  fo  lel)rt  bic  l)eilige  ^d)rift  uiieberl)olt,  baj3  ber  ®ered)te  in  ber 
(^ered)tigt'eit  nnb  .^"^ciligfcit  ännel)men  fann  nnb  ftets^  jnnebinen  füll. 
3nm  ilnn-bilbe  mnd)v  ^efn?  felbft,  UMe  ec^  uei  il)m  mi)glid)  mar,  (11.  1018.  1029) 
on  ^liVic^bcit  nnb  (^inabe  {lyuc.  2,  52),  ebenfc  and)  3;obannec'^  ber  üiiufer 
{Luc.  n  80).  2o  follen  and)  mir  allezeit  mad)fen  ber  ^Hillfommenl)eit 
^l)rifti  entgegen  {Eph.  4,  lo),    follen    fortfdjreiten    oon  ^olltommenl)eit  311 


intinuiifl. 


590  3)ie  Öe^re  tion  bcr  ®nnbe.    B.  S5on  bcr  IjolntueKen  ©nabc. 

il5oHfümnicnl)cit  (2  Cor.  3,  18),  bcii  inneren  3}ien[d)en  in  nu*5  ernenernb 
üon  Xag  ^n  ^Tag. 

1750.  (Mütt    tuirft     biefe^^    älHidjötnin ;     aber    and)    luir    muffen  iniitmirfen. 

'"^i^lirtur^f  ^^^"11  ^^^ii*  5Tnd)t    bringen,    gibt    er    nod)    niel)r  (^^nabe,    ent;)iel|t    fie  aber, 

(>••na^l•.      uicnn    unr   feine    5nnd)t    bringen.     iJoann.    15,   2).     Qiii    enim    liabet, 

dabitur    ei   et   abuudabit;    qui   auteni    non   habet,    et    qnod  habet, 

auferetur  ab  eo.    Matth.  13,  \2.   !ÜMr  foden  unuljern  mit  ben  ^latenten, 

nnb  mcr  bieo  tljnt,  empfängt  nene  ^latente  I)in5n. 

Too  finb  bie  breifsig^^  fcd)5ig^  t)nnbertfiiltigen  STÜdite  bec^  gnten  (£'rb^ 
reid)c^  {Matth.  13,  3  S(iq.;,  benen  ebenfohber  l'obn  entfprid)t  {Matth.  19,  29). 
'Silber  ^k  ll)(al)nnng:  (.■rescanuis  in  illo  per  omnia,  qni  est  caput, 
Christus.  Eph.  4,  15.  Anibuletis  di^^^iie  Deo  per  omnia  placentes, 
in  omni  opere  bono  fruetificahtes  et  creseentes  in  scientia  Dei. 
Cot.  1,  10.  ^M-\b  2  Petr,  1,2;  3,  18.  .iCein  Stillftanb  füll  ftattfinben 
nnb  finbet  flatt,  mebcr  im  '^n>jcn  nod)  im  (^)iitcn:  (t)ni  in  soidibus  est, 
sordescat  adhnc,  et  qni  instus  est,  iustitieetnr  adlinc,  et  sanctus 
sanctitieetnr  adhne.     Apoc.  '2'2,  11. 

T^al)cr  follcn  mir  beftanbig  ^uncbmen  im  oHanbcn  \Luc.  17,  5.  6», 
jn  ber  !i?iebe  [Fhil.  1,  9^  nnb  in  gnten  ^^innfen    2  l'etr.   1,   10 1. 

/"I^;»-^,...  2.  ^nm  ben  beil  igen  '^nitern  uerteibigte  namentlid)  ber  l)l..v>i  er  onl)= 

un^'bor^^^iu1)o.  ni  n  V  gegen  :3iminian  nnfere  Xbefe  ilibri  dno  adv.  Jovin.i  Indnti  snnt 
sancti  iustitia,  alius  magis,  alins  minns.  Aiaj.,  Kp.  29  ad  flieroii. 
n.   13.  il<gl.  Leo  M.,  Serni.  4(S  n.   1. 

3.  1)a€>  X  r  i  b  c  nt  i n  n  m  evtliirt :  Vere  iusti  nominamur  et  sumus, 
iustitiam  in  nobis  recipientes  iniiisquisque  suam  secundiim  men- 
sfiravi,  quam  Spiritus  Sanetus  partitur  singulis,  proiit  mit,  et 
secninlum  propriam  cuiusquc  dispositionem  et  Cooperation em,    8ess.  0 

de  iustif.  cap.  7.  Sic    eri>o    iiistiiieati in    ii)sa    iustitia    per 

Christi  gratiam  accepta,  eoopeiante  lide  bonis  operibus,  cresrant 
atque  magis  iustificantar.  L.  c.  eap.  10.  Si  (juis  dixerit,  iustitiam 
acceptam  ....  "iion  augeri  per  bona  (>i)era;  sed  opera  ipsa  fructus 
solunimodo  et  signa  esse  iustilicationis  adeptae,  non  autem  ipsius 
augendae  causam:  anathema  sit.  L.  c.  can.  24. 

i"tii.  4.  T»  c  r  %  X  n  n  b  biefer  llnn(eid)beit  liegt 

ÄffJvtirtuiMv  *^-    ^ "    '^^^    n  c  r  f  d)  i  e  b  e  n  e n    %  n  c>  t  e  i  In n g    ber    (^hi  a b e ,    ba 

(^)ütt  nad)  feiner  '^l.HM^M)eit  nnb  %\\iz  ben  iierfd)i ebenen  l)ienfd)en  mie  ein 
iierfd)iebeneo  'JJiaf^  natürlid)er  (^abcn  and)  ein  üerfd)iebenev  iDtaf^  über- 
natiirlid)er  Ö^naben  Derleil)t.  Prima  causa  huius  diversitatis  accipienda 
est  ex  parte  ipsius  Dei,  qui  diversimode  suae  gratiae  dona  dis- 
pensat  ad  hoc,  quod  ex  diversis  gradibus  pulcliritudo  et  perfectio 
Ecclesiae  consurgat;  sicut  etiam  diversos  gradus  rerum  instituit, 
ut  esset  Universum  perfectum.     S.  Th.  1.  2  q.  112  a.  4  c; 

b.  in  ber  u  e  r  f  d)  i  e b  e  n e n  '^  i «  p  o  f  i  t i  o  n,  mit  meld)cr  bie  (^nabe 
anfgenommen  mirb.  Cuius  div^ersitatis  ratio  est  aliqua  ex  parte 
praeparantis  se  ad  gratiani;  qur  enim  magis  se  ad  gratiam  prae- 
parat,  pleniorem  gratiam  accii)it.  S.  Tli.  1.  2  q.  112  a.  4  c.  i^gb 
Trident.j  L.  c.  cap.  7; 


I7<) 


§  164.     2)ie  5i>erlierbarfeit  ber  9fierf)tferttguug.  591 

c.  barin  ha^  bit  ctngcg  offene  ®cr  ec^t  igfei  t  ftet§  uer* 
me()rt  lu  erben  fann,  narf)  iDhig  bor  cjlUtlic^en  (S^nabenmitteilnngen 
unb  ber  freien  nienfdjttdjen  yjiituürfung. 

21  Hin.  53e5Üflltcf)  ber  ,3unaf)uie  ber  (JsJorcdjtigfcit  ift  311  unter)'rf)etben 

1.  bie  3imaf)me    bev   iiistitia  acquisita   al§   foWjcr.     ^e    incf)r   ber  Ü}?en[d)  bie    äJSjliJj,?^' 
Xugeub  übt,  iiiu  fo  ine(}r  erftarft  ber  habitus  acquisitus  ber  ®ered)tigfctt  in  if)ni; 

2.  bie  3u"öt)iiie  ber  iustitia  infu.sa  oöer  ber  lici(iginad)enbeu  i^wa'bt ,  luoüon 
[)ier  5uuäd)ft  bie  9{ebe  ift.  (^ott  oermeljrt  bie  t)abituale  (i^nabe  unb  eingegoffene  %t^ 
redjtigfeit  nad)    beui  ä)ia^    bei  ißerbieuftel    unb    bem  (Suipfaug    ber  Ijeiligeu  Safrauiente. 

i^  164.     ^i^crlicrbarfeit  ber  ^Kedjtfcrtiguug. 

^>gt.  Mazzella,     De  gratia  Christi.     Disp.  5  a.  11. 

"5)  I  e    erlangte   9i  e  d)  t  f  e  r  t  i  g  n  n  g    f  a  n  n    in  i  e  b  e  r    d  e  r  l  0  r  e  n   M;,,/J|4^„,.feit 
luerben    nnb    mirb    luirfUd)    oerloren    burd)    jebc    ^obfiinb  e,  tn- ?Kerf)tfevtt= 
!  e  i  n  e  !o  tu  c  g  ^^   aber    b  u  r  d)    l  ä  b  l  i  d)  e    e  ü  n  b  e  n ;    ber    U  n  t  e  r  f  d)  i  e  b       '^""'^' 
5iüi  |d)en  5:obfünben  nnb  l  ii)!  nd}en  ®  nnb  en  ift  benmad)  l:atf)o= 
lifdjeö  "Dogma. 

I.  Daj3  bie  ()ci(igniad)cnbe  (^nabe  oerltcrbar  ift  nnb  bnrd)  jcbe  fd)nHn-e 
©ünbe  oertorcn  unrb,  ift  de  fule. 

1.  Wetengnet  iinirbe  bicv  :svSvcn: 

a.  oon  Satoin,    luctdjer   tel)rtc,    ber  ']?rtibeftinierte    tonne  bie  ÜUni)t=     \saiuin; 
fertignng  niemals    üerüeren ;    ber   ^^^id)tpräbeftinierte   lucrbe    aber    übcrl)anpt 

nid)t  gercdjtfertigt  nnb  feine  ^)icd)tfertignng  fei  nnr  eine  2d)einred)tfertignng. 
(^egen  i()n  rid)tet  fid)  Trident,  Sess.  6  de  iustif.  can.  23;  ugl. 
nnten  n.  1765; 

b.  Don  !Bntl)er,  meld)er  betianptete,  bie  ^)icd)tfcrtignng  gel)e  nnr  bnrd)       '^'"'"^'''' 
bie  ^ünbe  hz-%  llnglanben^,  b.  l).  bnrd)  ben  i^erlnft  ber  tldes  specialis 
oerioren.     5Bg(.   Trident.,  L.  c.  caii.  21  i  nnten  11.  1765  ; 

c.  Hon  ben    53  e  g  n  a  r  b  e  n    nnö    ^  e  g  n  t  n  e  n,    fomie    oon  DJi'  i  d)  a  e  ( IjjSu^i".'  oS 
bc  llJtolinov,   mctdie    meinten,    ber  ll^ienid)  tonne   einen  fold)cn  Wrab  oon        imov. 
3:ugenb  nnb  ,i>eiligteit   erlangen,    baj3    bie    3iinbe   anogefdjloffen    fei.     ^gl. 
Dendnyer,  Encli.  n.   1143.  1144.  1150  n.  f.  m. 

2.  Der  53emeis  für  nnfere  ^iBa()rl)eit  ergibt  fid)  ^  j^,^^  bifiKectu 
a.  ane;  ber  ticiliaen  2d)rift.     Justus  iioii  i)oterit  vivere  in  fmiiimn-,  m-v 

lustitia  sua,  m  qnacnnqne  die  peccaverit.     L^ech.  ;')i),  12.  Castig-o       (icu-mt 
corpus  meum  et  in  servituteni    redigo,    ne    foite  cum  aliis  praedi-i.ou  bei  Deiiiaei 
caverim,  ipse    reprobus   eficiar.    1    Cor.  9,  27.    ^hjI.  MaWi.  26,  41;      ^^^^'"^' 
Joann.  15,  6;    Born.    11,  20.     1    Cor.  10,  12;  1  Joann.  3,  8  n.  f.  m. 
^eiyt  el,    \)a^    bie  SluSeruiüblteu    uid)t   ycrloveii    geben,    luni    (.^ott   nid)t   getrennt 
luerbcn  (1  Joann.  3,  9;  h'orn.  8,  30  n.  f.  in.),  fo  wirb  babnrd)  nid)t  bie  9J?ögtid)feit  be-a 
^nlles?    gelengnet,  fonbern   nur   an§ge)prüd)en,   um'S    bnrd)    (Zottel    (i)nQbe   unb   bie  iViit* 
Jüirfung  bei  äJJenfdjen  n)irf(td)  ift; 


b.  ang  ber  Öebre   ber  '^>ater.     81  iam  regeneratus  et  lusti 


lullt    ÖCll 


ficatus  in  malam  vitam  sua  voluntate  relabitur,  certe  iste  non 
potest  dicere:  Non  accepi,  quia  acceptam  giatiam  suo  in  malum 
libero  amisit  arbitrio.     Aug.,  De  corrept.  et  grat.  c.  6; 

c.  anc^  ber  öet)re  ber  Ä'ird)e.     Si  quis  hominem  semel  iusti- ^'^^'>  ö^^  «iniK 
ficatum  dixerit  amplius  peccare  non  posse,  neque  gratiam  amittere, 
atque    ideo    eum,    qni    labitnr    et    peccat ,    nunquani    vere    fuisse 
iustificatum  ....  anathema   sit.   Trident.,   Sess.    6  de   iustif.  can. 
23.  Si  quis  dixerit,  nulluni  esse  mortale  peccatum,  nisi  intidelitatis, 

§einric^=.§upVt'vt,  .Hüinpcut>ium  bcv  loguiatif.  II.  38 


592  2)ie  öe^re  oon  ber  Öinobe.     B.  5?on  ber  t)abituenen  ®nabc. 

aut  niillo  alio,  quantumvis  gravi  et  enormi,  praeterquam  infideli- 
tatis  peccato  semel  acceptam  gratiam  amitti:  anathema  sit.  L.  c. 
can.  27  ; 

'^^'fogicae'"^^'  ^-  ^^"'^  folgenbcn  rationes  theologicae. 

OL.  In  statu  viae  ift  ber  yJicnfd)  ftcts^  frei  imb  befeftibel  in  feiner 
greil)cit;  bie  CMmibc  aber  luirtt  nid)t  unU)iberftci)lid),  imb  bie  ^lUaffimg  ber 
<Sünbe  gehört  5ur  allgemeinen  9?egierung  ber  '»^rouiben^. 

ß.  T)og  aber  jcbc  Tobjünbe  im  ^Jtomente  il)re6  ßintritt^  ben  il^erlnft 
ber  l)ei(igmad)enben  (>hiabe  bciuirft,  liegt  im  5öefen  ber  ^Siinbe  nnb  ber 
@nabe;  bie  t)ei(igmad)enbc  @nabe  mad)t  formaliter  gered)t,  bie  fdjtuere  <3ünbe 
formaliter  ungcred^t;  jene  vereinigt  mit  (Mott,  biefe  trennt  üon  il)m. 

xiiMSiiDe  ^I-  "^^f^  ^^^  (äglid^e  (Sünbe  ben  (^kabenftanb  nid)t  anf()ebt  nnb  fomit 

^i^n^l•  Dcbt  ben  fpecififd)  nerfdjieben  ift  üon  ber  ^^^obfiinbe,  ift  gleidifall^?  de  fide. 

o'.iuibcnftanb  .r 

nicDt  auf.   :mv  1.  ö^lcngnet  mnrbe  bieje  tatt)oti|d)e  i^el)re 

a.  uon  ^5  et  u  i  b  i  n  !o  nnb  friil)er  fd)on  uon  ben  "^^  e  l  a  g  i  a  n  e  rn,  inbem 
fie  jebe  llebcrtretnng    be^  (^^efe^Ace*   für   gleid)    fd)Uier   ertlärten,   momit  and) 
ber  pelagianifd)e  ^a^^  in  "iH'rbinbnng  ftcbt,    ber  ilUcnfd)    tonne    noltfümmen 
fiinbenlü^5  leben; 
ojofinnuitoven.  1).  tion    ben    ^K  e  f  0  r  m  a  t  0  r  e  n.     1)iefelben    nnter]d}ieben    ^unir    nad) 

bem  l)erfümnilid)en  3prad)gebrand)  ^mifdjcn  üobfünben  nnb  lägtid)en  ^ünben, 
aber  fie  festen  ben  %x\\\\h  biefee  Unterfd)iebeö  nid)t  in  bie  2ünbe  an  fid), 
fonbern  in  ba6  iierfd)icbenc  ^Hn-l)altnic>,  in  meld)em  ber  3nnber  ^n  ®ott 
ftel)t. 

2d)ün  ^idif  nnb  .'png  lcl)rten,  bafs  alle  ÜL^erfe  ber  Ükprobierten 
5Iobfnnbcn,  hk  2ünben  ber  '^.^riibeftinierten  aber  täj3tid)e  ^ünben  feien. 

%\b$  ber  iM)re  l'ntt)er«  uon  ber  noUtommnen  '^^erberbt()cit  ber  mcnfd)^ 
lidjen  9iatnr  nnb  bor  ^)icd)tfcrtignng  bnrd)  ben  (^lanben  allein  folgte,  "i^a^ 
alle  ^erfe  ber  9^id)tgered)tfertigtcn  nnb  an  fid)  and)  ber  (^kn*ed)tfertigten 
!Iobfünben  finb,  baj3  fie  aber  ben  C^3tänbii]cn  megen  (Il)riftn^  nid)t  al^ 
^iinbe  5ngered)net  merben  nnb  bal)er  in  biefem  ^innc  für  il)n  läjUid^e, 
b.  l).  nad)ge(affene,  nid)t  5ngcrcd)netc  3iinben  finb.  |)icrmit  ftimmte  and) 
dalüin  übcrein. 

5Diit  unabmci^lid)er  Äonfcqnen^  ergibt  fid)  l)ieran^  h\t  üon  Sntl)cr  and) 
anögefprod)ene  golgernng,  baf?  feine  Sünbe,  menn  nnr  bie  fides  specialis 
fortbeftel)t,  ben  33erlnft  ber  Üied)tfertignng  l)erbeifiit)rcu  fann.  i^gl.  oben  n.  1763. 

2iinbo  ben iMmi-  a.  ansf^    bcr    heiligen    3d)rift.     ^icfelbe    lehrt    eine^teil^,  bafi 

nuiiKbt,wivbfle*  eine  uieil)e  oon  ^nnben  uom  .v>!nnnelreid)  id)iicf3t  E^.  6.),  \2;  Mattn. 
^'^'[ .      12,  32;  Rom.  6,  21 ;  1  Cor.  6,  9;   Gal.  5,  21 ;  1  Joa^in.  5,  16  n.  f.  m.); 

^''"  l'ävifl!'"'"  unb  erfUirt,  ba^  mi]t^  ^erbammnng^uuirbige^^  im  (Mered)tfertigten  ift 
{Born,  8,  1);  nnb  baJ3  berfelbe  nid)t  fünbigc  d  Joann.  3,  9;  5,  18); 
anberteits«  aber  fagt  fie,  b(\]^  ber  (^cred)te  fiebcnmal  beg  !Iagev  falle  {Fi'ov. 
24,  16);  nnb  \><\^  fid)  felbftbctriige,  mer  oon  aller  3ünbc  frei  ^n  fein 
UHil)nt  {Jac.  3,  2;  1  Joann.  1,  8».  '^aranc^  folgt,  bog  es  ©ünben.gibt, 
meld)e  bie  (5^cred)tigteit    anfl)eben  nnb  ^ünbcn,    meld)e    fie    nid)t   anfl)eben; 

Don  bon  ^.xätmi :  b.  an^  ber  Jiiel)re  bcr  :initer,  meld)e  im  ?lnfd)ln6  an  bie  l)eilige 

^d)rift  ben  Unterfd)ieb  äUnfd)en  fd)n)eren  nnb  leid)ten  ©ünbcn  genan  feft^ 
l)ülten.     il^gl.  Bellarm.. ^  De  amiss.  grat.  1.  1  c.  10. 


^^H'taöionev; 


Iribcntimtm; 


§  164.    2)ic  «erlievbavfeit  ber  ^Rechtfertigung.  593 

c.  aitg  bei-   Sc()re   ber    ^irc^e.     ^tefctbe  ()at  uufcre  X^efc  au^*^'""  bev  tudie: 
brücflirf)  ent]*d)iebcn,  unb  jiDar 

OL,  gegen  bic  *ip  el  a  g  iane  r.  ^ae  ^01151!  uon  DJ^teüc  erflört, 
bn^  aud)  ber  (^ere(f)te  ntd^t  fünbelo^  ift  unb  ©rimb  l)at  511  beten:  dimitte 
uobis  debita  nostra  (can.  7 ) ; 

i3.  burd)  basi  5!^r  tb  ent  i  iiiim  in  ber  ©rfliirmtg,  \>^\i  aiid)  ber 
(Meredjte  o^nc  fpeciedc«?  ^^sriodeg  uid)t  frei  bleibe  uon  nüen  Uigüdjen  eünben 
(Sess.  6  de  iustif.  caii.  23),  "^o^^  aber  '^xt  Uißtirfjen  'Siinben  ben  (Knaben* 
ftanb  nid^t  anfljeben,  fonbern  antreiben,  ben  5Beg  ber  6)erec^tigfcit  nni  fo 
üorfidjtiger  nnb  eifriger  ^n  manbetn  (1.  c.  cap.  11  <; 

y.  bnrd)  bie  il>enperfnng    be^>   bajanif(^en   Sat^c-3 :     Nulluni  est       ^^ajui?; 
peccatum  ex  natura  sua  veniale,  sed  omne  peccatum  meretur  poenain 
aeternam.     Prop.  20; 

d.  an<§    beni   t  ^  e  ol  0  g  i  f  d)  en   ^Denfen.      T)nrd)    bie    ^obfnnbe  ratio  theoio- 
menbet  fid)    bie  Seete  üon  ^ott,    ilireni  (Snb^iel,  ab  nnb  jet^t  i()r  ^\t\  nnb       ^^'''^' 
i()re  (^tücffeligfeit   in  irgenb    ein  ®cfd)öpf.     Quando  anima    deordinatur 

per  peccatum  usque  ad  aversionem  ab  ultimo  fine,  scilicet  Deo, 
cui  unitur  per  caritatem,  tunc  est  peccatum  mortale.  S.  Th.  1.  2 
q.  72  a.  5  c.  ^ie  tiiJ3lid)e  2ünbe  aber  ift  eine  Unorbnnng,  bie  eine 
jolc^e  5lbtel)r  üon  (^ott  nid)t  in  fid)  fdjliefn.  Quando  tit  deordinatio 
citra  aversionem  a  Deo,  tunc  est  peccatum  veniale.  S.  Th.  1.  2 
q.  72  a.  5  c. 

^afl  aber  foldje  (iif^lidjc  3ünben  int  ®ered)tfertigten  möglid)  nnb 
lüirflidj  finb,  ergibt  fid)  an^  bem  ^U^efen  bor  Üiedjtfertignug  in  unferent  ber^ 
maligen  gefallenen  ^]nftanbe.  I^nrd)  bie  ^lied)tfcrtignng  unrb  ber  5Bi(te,  ber 
^JJc'enfd)  im  'iDt'ittelpnnft  feincc>  ii'efen^o,  (^ott  nnteriuorfen ;  allein  bie  recti- 
tudo  (n.  718  ff.)  lüirb  nid)t  l)ergcftellt.  XHilerbing^o  foll  ber  C^ered)te  fid) 
bemühen,  alle  inneren  unb  iiuf^eren  ^Iriifte  nnb  Xl)ätigfeiten  gän^lid)  nad) 
bem  '-liMllen  (^ottec^  ^n  orbnen.  5Ülein  c^o  fann  iuimerbin  gefd)el)en  nnb 
gefd)icl)t  tl)atfiid)lid),  baf?  er  biefev  nid)t  üollfüminen  tl)nt  nnb  5cl)ltritte 
begel)t,  o^nc  babnrd)  fid)  oon  (^ott  ab^muenben. 

3'"  3iiftö"öe  bcv  pavabie[ii'd)en    rectitudo    luar  bicie-5    anbei!§,  uiib    z^  ift    bal)cv  itök. 

eine  fcl)v  aügeineiue    tl)eo(ogifrf)e  tü^eimtug,    ^<x'^  bie  3)löglid)feit   ber    läf^lic^en  ©ünbc  erft  -äfuiri)c  Sünbc 
mit  bcni  ©ünbcnfaUe  eingetreten  ift.        "  ""  '^^'^^''^^''"^• 

2d)oliün  1.   ^ie  3rage,  ob  bie  l)eil  ignuui)  enb  e  Ghiabe  üer=   ^    "'^»•••.. 
nt  i  n  b  e  r  t    lu  erben    f  a  n  n    nnb    b  n  r  d)    1  ii  13  (i  d)  e    S  n  n  b  e  n    m  i  r  t  =  nmrfnnbc  ^SlÄr 
l  i  d)    oerminbert   mirb,    luirb  uon    allen  ^l)Cülogen   mit   ^^^cnigen  5Iiu:^' ^^,^,^^™^^^^ 
nahmen  ü  e  r  n  e  i  n  t.  buil-i)  uiBücDo 

(S^o  ^anbelt  fid)  aber  l)ier    nm  bie   iustitia  infusa    a(^  füld)er;  bcnn   minim  iSlvö. 
h([^  bnrc^  läglid)e    3iinbcn    bie    iustitia    aequisita    ucrminbert  mirb    nnb 
fd)linune,    ^nr    S^obfünbe    bii.^poniorenbe    .pabitualitiiten    bnrd)  fie    begrünbet 
merbcn,  unterliegt  feinem  ä^^^^^Ut-^^- 

'I)ie  ratio  tlieologica,  me^^lialb  bie  l)ciligmad)cnbe  (^nabe  an  fid),  bie 
iustitia  infusa  alc^  fold)e  bnrd)  läplid)c  ^ünben  nic^t  geminbert  mirb,  ift 
^auptfäd)lid)  folgenbe: 

^a  bie  (iiglic^e  ©iinbe  it)rer  "i^Zatnr  nad)  mit  bem  Stanb  ber  (^Muibe 
oerträglid)  ift,  fo  ift  fie  and)  oertriiglid)  mit  jebem  (S^rabe  ber  l)ciligmad)en^ 
(^nabe.  iMe  ^erminbernng  ber  gratia  sanctiiicans  tonnte  alfo  mir  babnrd) 
eintreten,  ha^  Ö5ott  ^ur  Strafe  ber  läg(id)en  ©iinbe  bie  l)eiligmad)cnbe 
(^nabe  bem  (SJrabe  nad)  minbert.     9hm  moüen  mir  nic^t  beftrciten,  bajs  (S^ott 

38* 


594  3)ic  öctjrc  Hon  bcr  ®llü^e.    C.  SBoiii  ^iNcvbienftc. 

Mcfes;  moglid)  iinirc;  aber  ebciijo  öciuig  ift  cv,  ba|l  eine  folclje  ^tnifc  bcr 
löfUidjcn  ^iiiibc  in  bcr  ivntlidjcn  Dffcnbaniiu^  iiiri^cub^^  niicicbciitct  ift. 
5U1C11  inic>  bchiiuitcu  C^)nuib|äl^H^ii  bcr  gbttlidjcn  (^crcdjtigtcit  iiiib  ü^iile  ift 
inelmel)r  hivS  Gegenteil  im  l)öcl)ftcu  ©rabc  nngcnicffcn.  X^ic  lii|llid}c  *£iiiibe  ucr* 
bient  5citlid)c  Strafe,  nidjt  ober  eine  iHn'miiibcnuig  bcr  l)eiliginnd)enbcn  (^^nabc, 
bic  Juan  bcfit^t,  nnb  folglid)  bcr  cntfprcdjcnbcn  2tnfc  bcr  cUMgcn  C^Horic. 
Relinqiütiir,  qiiod  diminiitio  carilatis  non  possit  causari  lüsi  a  Deo 
vel  ab  aliqiio  peccato.  A  Deo  quidem  iion  causatur  aliquis  defec- 
tus  in  nobis  uisi  per  modum  poeuae  ....  Poena  auteni  debetur 
peccato.  Unde  relinquitur,  quod  si  Caritas  diminuatnr,  cansa 
diminutionis  eins  sit  peccatum  vel  effective  vel  meritorie.  Neutro 
autem   modo    peccatum  mortale   diminuit  caritatem,    sed    totaliter 

coiTumpit  ipsam  et  ett'ective  ....  et  etiam  meritorie Simi- 

liter  etiam  nee  per  peccatum  veniale  caritas  diminni  potest  neqne 

effective    neque    merilorie Ijide    conseqnens    est,   quod 

Caritas  nullo  modo  diminni  j)Ossit,  directe  loquendo;    t)otest  tamen 
indirecte  dici  diminntio  caritatis  dispositio  ad  corruptionem  ipsins, 
quae  11t  vel  per  peccata    venialia    \el  etiam    per    cessationem    ab 
exercitio  operum  caritatis.     8.  'J'li.  2.  2  q.  24  a.  10  c. 
rii-'iKiii  v^d}ülion    2.      ^-linn-    bic    l)ciligniad)cnbc    (Mnabc    nertoren    l)at, 

llU1rilcn^o  (^iiuibc  f  a  n  n    fic,    fohnii}  er  in  statu  viae  ift,   mit   ber   (^hinbe  ^ott  cö 

u/olülc>T'iuX.  b  n  r  d)   ^  n  \]  c  m  i  c  b  e  r  g  c  lu  i  n  n  c  n. 

^'''l'imJlu"''^  ricc>  ift  (^)  In  nbcnc^l  el)r  e.     8i  quis  dixerit,  eum,  qni  post  bap- 

tismum  lapsus  est,  non  posse  per  Dei  oratiam  resnrgere :  anathema 
sit.     Trident.,  Sess.  6  de  instif.  can.  29;  ügl.  cap.  14. 

'^^urd)  bic  crnente  ^)ied)tfcrtignng  leben  bic  ^crbienftc  ber  frül)eren 
guten  ^^in-rte  miebcr  nuf,  RHld)c  bnrdj  bic  2iinbc  nicbt  ncrnidjtet,  fonbern 
nur  nniiiirtjam  gcuunljt  uun-en.  ,^gl.  S.  Tli.  ^.)  q.  s9  a.  5.  I^ic  getilgten 
3ünbcn  aber  leben  buni)  ben  'liiictfall  nid)t  mieber  auf,  meil  fie  uial)rl)aft 
getilgt  maren.  ^^gl.  S.  Th.  :>  q.  88  a.  I.  iiHil)l  aber  liegt  in  ber 
2ünbc  bce  ^)iMirffallc>  eine  bejonbere  llnbanfbarteit  nnb  ^oc4ieit,  fo  baf3  nuin 
mit  beut  l)(.  !Iboniac>  fagen  fann:  Peccata  diniissa  per  poenitentiam 
redire  dicuntui',  in  (luantnm  leatus  eoinm  rationc  ingratitndinis 
virtualiter  continetur  in  [)eccato  sequenti.     8.  Tli.  3    q.  88  a.  2  c. 

C.  Vom  llcvbicttrtc* 


;•> 


l(>f).     'begriff,  (Einteilung  mi'i>  üöcbiuguugcu  be^  ^^crbicufte^^. 


'^c\\.  .S)ciuvid)  =  («utbevlct,    S^oi^iiiatifdjc   'Xl)eo(ogic   YIII   §  47.^.   4  75:    MazzeUa, 
De  -ratia  Christi.  Disp.  6  a.  1. 


1771.  I.  '^a€^    ^Hn'bienft    fann    in  concreto    nnb    in    abstracto    anfgefaj^t 

tu-tDtO'?. 


''"^''^'^'^''^''"merben.  In  concieto  ift  e<r>  ba^^  3Berf  ober  bie  |)anblnng  felbft,  meld)e 
:?lnfprnd)  auf  53clol)iinng  t)at;  in  abstracto  ift  t^  ber  ?(nfprnd)  felbft 
auf  '>>^clol)nnng.  '^(niprnd)  auf  ^clol)nnng  bat  ein  ^^ert"  nur  unter  gcmiffeu 
'l^cbingnngen,  bie  mir  gleid)  näl)cr  feben  merben.  ^lenaner  fann  ba^o  -S?er^ 
bienft  in  concreto  bcfinicrt  irerben  al«?  oi)Us  bonum  libere  factum  in 
obsequium  alterius  et  de  se  aptum  ;ul  aliquid  obtinendum  per 
modum  retributiouis  seu  mercedis;  ba«o  ^^erbicnft  in  abstracto  aber 
alö  conditio  vel  valor  operis,  ratione  cuius    aliquod  praemium    seu 


neri- 
111  ('01111111111« ; 


Ul'b 

iriiin  (If 
ii"riio. 


§  165.     33e9riff,  @intei(ung  mib  ^Sebincjungen  beg  55crbienfte§.  595 

alicuius  boiii  retributio  illi  correspoudet.  ii^gl.  Ma^zella,  De  gratia 
Christi.  Disp.  6  a.  1. 

^erbtciift  fami    mau    fid)  cmcrbcn    beu    '?}|enfd)cii    t]cgciiubcr    itiib  ^,    .'.''-;•_ 
(^ott  gegenüber,  je  iiad)bem  bie  ^aubhuig  511  (5^imften  Don  ll)^en|\i)eii  ober  uSl"S^^^ 
511  fünften  (^otte^o    ucrrid)tct  luirb.     .Sjier  ift    nur  üou    beut  il^erbieuft    bie     ^-'^^i^'^'»i'- 
^Hebe,  h([t^  inir  bei  ^ott  {)aht\\.     ^iejey  faim  luiebcr  boppelt  fein,  untür- 
l  i  li)  ober  ü  b  e  r  11  a  t  ü  r  (i  d).     4^e^  iiatürlid)    guten  ^-IlHn-fen    be^3  'JJ^enfd)eu 
gebührt  aud)  ein  geiuiffcs;  natürlidje^^  '-Inn-bienft,  mabreub  überuatürlid)ec<  uur 
\)m  überuiitürti d)eu  guteu  ^^lUnieu  3utoiumt.     ili^ir  fjaubetu  ^ier  uur  oou  beut 
überuatürlid)eu  ^erbieuft. 

II.  ^(1^  überuntürlidie    ^^erbieuft,    meritum    supernaturale,    lüirb  ^     ^V'^-    , 

eiUgeteilt    \\\  ItiDe /^scvbicnft 

1.  meritum  excellentiae  uub  uieritum  commune.     (Srfteree,   aud)  *^''^^'5'.""-^'"*''"^^'" 
meritum  de  rigore  iastitiae  geimuut,  foninit  uur  Gbriftuc^  ,yi  uub  berubt  il'uViaeü''^'' ' 
auf  ber  bl)poftatifd)eu  Uuiou;  Icl^tereo    fouuut  beut    burd)    bie  (5)unbc  uuter^  ^^ 
ftü^teu    lD(eu[d)eu  ^u.     ^ou  beni    meritum    excellentiae    iDurbe    bei    ber 
)t^e^re  oou  ber  (äriöfuug  geiprod)ou  (n.  lO'iö  [f.) ;  bicr  bleibt  \\\\'%  biv3  meritum 
commune  ;,u  ertliircu; 

2.  meritum    üe   condicpio   uub    meritum    de  congruo.     De  con-  ,.y/;,7ji [.'','" ,'/,! 
dig-no  ift  ha^"  '-Inn-bieuft,  uhmiu  5uüjd)eu  beiu  geteifteteu  'Berf  uub  beut  :i!ol)ite 
@(  ei  d)  tu  crti  gt  e  it    beftebt,    fo  \>([]^   beut  ißerf    auf  ©ruub  ber  gottlid)eu 
ö^  er  cd)  t  i  g  f  e  i  t    eiu    überiiatürlidier    l\il)u    ,;iitoutiut.     De  congruo  aber 

ift  h{vz>  ^H'rbieuft,  mcuu  ^uuidieit  ^-linn-f  luib  l^il)u  t'ciuc  C''Ueid)Uiertigfeit 
bcftebt,  luec^bnlb  awd]  bor  '^Hiifpriui)  auf  Vobu  bier  uid)t  auf  (^)ered)tigteit, 
fouberu  auf  iö  i  II  t  g  t  e  i  t  uub  %  it  ;i  c  111  e  [  1  e  11  b  e  i  t  borul)r.  %^rägtiaut  fdjreibt 
ber  ()(.  !Xbouia^ö:  Dicitur  aliquis  mereri  ex  condigno,  ([uando 
inveuitur  aequalitas  inter  praeuiium  et  meritum  secundum  rectam 
aestimatiouem  ;  ex  congruo  auteui  taiitum,  quaudo  talis  aequalitas 
non  invenitur.  sed  solum  stM-uiidiiui  liberalitateiu  donantis  munus 
tribuitur,  quod  dautem  decet.  In  _?  Sent.  dist.  '21  q.  1  a.  o.  '-l^gt. 
S.  Th.  Suppl.  q.   14  a.  4. 

III.  ^-^u  einem  actus  meritorius  de  roNdlgi/o  gchi3rt 

1.  uou  feiten    be^o  5ubieftev,    UHid)ev   il)u  Derrid)tet,    ex    i)arte    is.i,^nVmiiii 
operan  tis ,  ^i^'^'"  ^_' '^^^j  j  J;^'^' 

a.  Status  riar.  Ter  'JJieufd)  laun  fid)  itur  folange  ^erbicufte  er^  vm  mun% 
Uierbcu,  al^ö  er  bier  auf  (Srbeu  pilgert.  Tiey  ift  tlar  eutbatten  in  ber  f"J"''J'" 
beitigeu  ^d)rift.  Ante  obitum  tuum  operaie  iustitiam.  Eccliis.  14, 
17;  ogl.  18,  11).  22.  Quodcuuque  facere  potest  manus  tua,  in- 
stanter operare ,  quia  nee  0[)us,  nee  ratio,  nee  sapientia,  nee 
scientia  eruut  apud  inferos,  quo  tu  properas.  Errli.  9,  10.  Si 
ceciderit  lignum  ad  austruin.  aut  ad  aquilotiem,  in  quocunque  loco 
ceciderit,  ibi  erit.  EccU.  11,  o.  Venit  nox,  quaudu  nemo  potest 
operari.     Joann.  9,  4. 

'5)a()er  föuuett  and)  bie  Seligen  im  .s>inunel  nid)t  mebr  uerbieiten; 
bie  Inn-bienftc,  iue(d)e  fie  in  biefent  Vebeit  eruiorbeu  bi^ien,  fonnett  aüerbing-o 
t)ou  il)ucu  i  tu  p  e  trat  0  r  i  f  d)  geltenb  gemad)t  merbeu. 

%\\6)  bie  Seelen  im  ^egfencr  tönneit  itidit  tiiebr  üerbieneit,  me^^b^i^b  im 
ftrengctt  Sinn  bei  ibiteu  uid)t  oon  sa^tisfarfio,  foitbent  itiir  uou  ^^lüspassio 
bie  ^Jcbc  fein  fanit: 


Status  viae. 
lir  .'TiiMlicien; 

aniicii  ii'oliii: 


596  2)ic  l^et)rc  öon  bcr  ©nabe.     C.  53om  ^.^crbicnftc. 

statusgratiae:  \)    ^tatus  graüae.     T^ic  D^otluciibigfcit  be^  (^nabcnftaiibcö  für  jebc^ 

ineritum  de  coiidigno  ergibt  fid) 

,,  ,  '•'•'•  , ,  a.  n  u ö    bcr    l)  e  i  l  i  g  c  n    '3  cl)  r  i  f  t.     ^-rüdite  bc^  ciuiqeii  Sldxw^  tami 

bc^  Status  gra- nur    bcr  bruigcii,    bcr  mit  (Si)ri|tU!3   ocrbunbcii    ift,    mic  bic    mtht  mit  bem 

Vurinibittiu' '-^^^i^i»|torf  {Joann.  15,  4  sqq.),  bic  (SMicbcr  mit  bcm  .S^iiiiptc  (^7>/?.  4,15). 

'il>em    bie  X!iebc,    b.  t).    bic    l)ciligmad)cubc  (^^iiabe    fcl)lt,    beffcn  ilikrtc  finb 

of)nc  il'crt  für  bcit  .t)immd  (1   Cor.  la,  1   sqq.);  nur    bic  ,Siinbcr  (^otte^ 

finb    (Uid)  (Svbcn  ( /»'o^??.    8,  17 1.     ^-linn-    ba^cr    bnrd)    bic    3ünbc    an§    bcr 

(^)nnbc  füllt,  gcl)t   aÜC!?  ^^crbicnftcc^    ucrhiftig :     Si  averterit   se   iustiis  a 

iustitia    sua    et    fecerit    iiiiquitateni omnes   iustitiae   eins, 

([uas  feceiat,  non  recoidabmitur.  E^ech.  18,  24.  ^^o  immer  bal)er  bic 
I)ciligc  2d)rift  bic  (Eeligteit  an  (^)cfcl3cc>crfüllnng  ober  gnte  :ii>crfc  fnüpft, 
fctU  fie  ben  (^^nabcnftanb  uoranc^ ; 

[1  an^  ben  Ii  ei  (igen  ^^iitcrn,  mcld)c  bic  ^)Jotmenbigfeit  bc§ 
(^^nabcnftnnbcc^  ;>um  ^^erbienftc  nid)t  blojl  für  ben  gcrcd)tfertigten  2ünber, 
fonbern  and)  für  ben  (^tanb  bcr  nrfprüng(id)cn  (s5ercd)tigteit  forbern.  '^^gl. 
Auy.^   FiiK'liir.  n.  106; 

Y-  a  n  c>  b  c  r  V  e  b  r  e  b  c  r  AI  i  r  d)  c.     *?(n^obrücflid)  ift  nnfere  ^r^i^rbeit 

t>om  !Iribcntinnm    anc^gcjprodien     Sess.    6    de    iustif.   cap.    16   unb 

can.  32);  bec^gleid)en  bnrd)  bic  ilH'rmerfnng  bcr  Propp.    12.    13.    15.  17. 

18  bec^  53nju^:<,   meld)er  behauptete,    baf^    hk  ^^erbienftlic^feit   bc^>   ^txU^ 

niil)t  bnrd)  ben  (Mnabcnjtanb,    fonbern  lebiglidi    bnrd)    \>k  ^Konformität    bc^ 

ill^crfe^    mit  bem  göttlid)en  (^^efet^    bebingt,  nnb  baf;    anbcr^>  ^n  (ehren  pe(a= 

gianifdi  fei.     ^^gl.   Deminger,  Euch.  n.  892  sqq.; 

Tu -Sticuft-  0.  ano    folgcnbcr    ratio    theologica.     5l>er   im    Stanb    ber  Un= 

liititoü  unimv  (^nabc  ift,    nerbicnt    bie    ^i^erbammnng    nnb  fann    alfo    in    feiner   5[B  c  t  f  e 

unni  (tvunb'ui\>ugleid)  bec^  .^innnelv  tv>nrbig  fein.    Vlber  and)  ber  'JJ(cnfd)  in  statu  naturae 

(^fottcS''unf't.cv-/^^^^'^^  ^f^  ^^^^^  mürbig  ber  visio  beata;  nur  berjenige  ift  ber  (Glorie  fäf)ig 

^^sfvbiitbiiiui  mit  nnb  mürbig,  ber  in  statu  viae  bie  übernatürlid)e  ,S>eiligtcit  unb  (Mered)tin* 

*"""""      feit  befit-t.     1^'k    .s^onbignitiit    ber    Vlfte    biingt    baber    nor    altem    non    ber 

5l^ürbigtcit  bcr  l)anbclnben  ^i>crion  ab.     "^ilMc  bic    nnenbtid)e  T^erbicnftlid)feit 

bcr'  'ii>erfc  Sl)rifti    in  feiner    göttlid)en  *^]>crfön(idifcit,    traft    mcld)er  er    ber 

eingeborene  ^ol)n  @ottc^^    ift,    ibren  C^^runb    \y\\,    fo    ift    bie    enbtid)c    unb 

rctatine  5Scrbienfttid)teit  nnfercr  5l'erfc  bnrd)  bie  5(boptiiifinbfd)aft  (^ottc^^  in 

(Il)rifto  bebingt. 

%\\    bicfer    nbernatürlid)en    5lMirbe    be^^  (^kred)tfertigtcn    ift    aber    ein 

Toppeltef^    ,^n  nnterfd)eiben.    «Sic  entfpringt  niimtid)  offenbar  nid)t  blof^  (\\x^^ 

jener  übernatürlid)en  *pciligteil,  me(d)e  ber  O^nabenftanb  ou  fid)  nerteil)t,  nnb 

me(d)c  bem  Wenfdien    in  statu    orig'inali  and]    bann  eigen    geiiiefen  märe, 

menn  bac^  'UUn-t  nid)t  märe  S^-lcifd)  gcmorben;    fie  entfpringt   nictme()r   and^ 

an^-'    bcr    '^^erbinbnng    ber^    @ered)tfertigten    mit    bem    CsH')ttmcnfd)en,    fraft 

metd^er,  mic  bic  5?ätcr  fagcn,  bie  menfd)lidic  Ti([[\\x  in  alten  ibren  ^ubinibnen 

in  einer    befonberen  il^eifc   geabett  morben  ift.     '^Xmi)  hat-   Xrtb  entin  um 

(Sess.  ()  de  iustif.  cap.  16)    legt  i^or    allem    auf    biefe  ^Bereinigung    be^ 

^kred)tfertigten    mit    (Ebriftu^^    ®emid)t.     S3gr.  S.  Th.  1.  2  q.  114  a.  ^; 

.  j-''-  ..  2.  t)ou  feiten  bc^>  Cbicfte^,  ex  parte  operis. 

jiim  ineritum  a.  bic  f  i  1 1  ( i  d)  c    @ütc    bc^?  ^^crfc^o,    honüas    o])eris.     Ter  meri= 

iipn  fcitn.  bev  torifd)e  V(ft  uuij,  aI)o  icin 

ntt^irfr/^üuitc ;  ^'  ^^"  pofitiiur  ?(ft.     Uu t crla  f  fun  gen  fönueu  nur  inbirett. 


.     §  165.    SBegrtff,  ©inteihmgeu  unb  53ebingungcn  be§  l^erbicnftcg.  597 

iinmliii)  Dermöge  ber  %ttt,  buud)  irelc^c  fic  t)enu*faii)t  fiub,  §.  93.  ber  Selbft-- 
ocdcugmuig,  at§  mcritorifcf)  be^eidjnct  mcrbcn  ; 

ß.  frei  im  iüat)rcu  ©innc  bcio  2öortc§,  alfo  niii)t  blo^^  a  coactione, 
lüic  Qanfcniu^  woUU,  fonbcrn  aud)  a  necessitate  interna.  Ad 
merendiim  et  demerendiim  in  statu  natuiae  lapsae  non  requiritur 
in  homine  libertas  a  necessitate,  .sed  sufücit  libertas  a  coactione. 
Prop    3  Jansenii; 

y.  gut,  mobci  ber  (^ruubi'atJ  ^^^^  -  Bonum  ex  integfra  causa, 
malum  ex  quolibet  defectu.  ^ie??  ift  |ebod)  uid)t  fo  ^u  t)erftel)cu,  aU:^ 
ob  bcigcmi|d)tc  (Süubeu  m\b  lluiui((!ounncul]citcu  bic  Q^ntc  ciueg  5Ber!cö 
^erftörtcu ;  U)ot)l  aber  föuueu  fic  biefclbc  nüubcrn; 

b.    bic     Übern  a  tu  rnd)fcit     bc;?     ^crfcC^ ,     su2)eniaturalitas  f^j^'^'^l^^l^^^^^ 
operis.     1}a^5  meritorifd)c    JBert  mufi    übcruatürlid)    fein,    unb  ^uuir    uid^t  secimdum  suh- 
bloJ5  secundiim  ynodum,  iufoferu    c^^  uamlid)    bloj^  uiit  beut  ^ciftaubc  ber     ^^'^"^''""• 
aftucKeu  %\u\ht  gefegt  lüirb,  fouberu  aud)  seeundmn  suhstantiain  operis. 
@^  mug  ba()er  au^>  beiu  iiberuatürlid)eu  (S^laubcu  cutfpriugcu  m\h  meuigftcu^^ 
burd)    dirtualc    ^utcutiou    auf    (S^ott    al<?    uufer    übcruatürlic^eö     >^k{    ge= 
xx6)iü  fein. 

Diefe^  ift  am  uoüfomiucufteu  ber  ')^k\{\,  mcuu  ber  Ift  a  caritate 
elicitus  ober  imperatus  ift;  beuu  'i>'\t  Öiebe  fte()t  am  ooüfouuueufteu  iu 
^^5roportiou  ,^ur  emigen  C^lücffeligfeit.  T)al)er  bcautmortet  ber  1)(.  2^^oma^> 
bte  Srage:  Utrum  gratia  sit  principium  meriti  principalius  per 
caritatem  qnaui  per  alias  virtutes  a  f  f  i  r  m  a  t  i  o  ;  beuu  :  Motus 
humanae  nientis  ad  fruitiouem  divini  boni  est  proprius  actus  cari- 
tatis,  per  quem  omnes  actus  aliarum  virtutuui  ordinautur  in  hunc 
flnem,  secundum  quod  aliae  virtutes  imperantur  a  caritate  .  .  . 
Id  quod  ex  amore  facimus,  niaxime  volnntarie  facimus.  S.  Th.  1. 
2  q.  114  a.  4  c. 

^^idjt^^bcftomcuiger    ift    Q\^a\\\    gcmin    ,^um   mcritorifd)eu  "iHfte  nid)t  uu*        i-'ß' 
bebiugt  bic  ooüfommeue  i^icbc  ,\u  forberu  ;  e^o  geuiigt    aud)  fd)ou  ber  amor  piscp!itia"V- 
co7icupiscentiat,    meld)cr  iu    ber  .v»offuuug    m\t>  iu    ber   l)eilfauieu  gii^'^^t        "''^*- 
entl)a(teu  ift.     ©runnitert  ja  \>{\^  Sort  (^)ottec^  felbft  mit    bem  ,J)iumeie  auf 
beu  l)immlifd)eu  öo!)u  ,yi  uieritorifdicu  5Ittcu.     ^^g(.  Ps.  118,  112;  1  Cor. 
15,  58;    Gal.    6,  9;    Col  ?>,    24;    Hehr.    6,    10;    10,    35.     9^ur    ber 
amor  mercenarius,    mcld)er  ben  l'ol)u  abgcfc()eu    nou  @ott  uub  uid)t  (S^ott 
fuc^t,  ift  uu^lo^J.     S.  Th.  2.  2  q.  19  a.  4. 

©d)olion.     2)ie  (Sir 03 e  ober  ber  ©rob  be§  ikrbienfte^  ricf)tct  ficf)  beinuad)  "'^'jl- 

1.  wad)   bcv   Stufe   ber   l)  c  i  1  i  gm  a  cf)  c  n  ben    (SJnabc;  ^inSftV^^ 

2.  nad)    ber   ^  ejilja  f  f  cnlieit   bc^^    Scvteä  unb  .^umr 

a.  nad)  ber  i^oIIfommen{)eit  ber  '^tbfidjt  ober  ber  9icinf}eit  unb  ©röf^e  ber  Öiebe, 
an^  ber  e^  entfpriugt; 

b.  nad)  ber  '-liUirbc  ^es!  2l^erte^°.  datier  finb  Serfe  ber  göttlichen  Xugeuben  au 
fid)  üoüfouuuener  aU  3Ute  ber  fittltdjeu  lugenbcu  ; 

c.  nad)  ber  (luantitas  ojjeris,  b.  (1.  nac^  ber  ÖJröf^e  be^S  geübten  (^jnteu  an  fid) 
unb  im  5^erl)ä(tni§  ^ur  ()anbe(nben  '»^erfon; 

d.  und)  ben  Umftänben,  berXauer,  ber  ^ntcufitöt  unb  ber,  jebod)  utd)t  a\\^  eigner 
©d^ulb  cntfpringeuben  @d)it)ierigfeit ; 

3.  nou  feiteu  ©ottc^   ba-^*  i>  c  r  f  p  r  c  A  c  u  ,  beu  (3)  er  ed)te  11  ba^^,.  .   ''^o- 

e  U)  i  g  c     \?  c  b  e  u     a  l  ö     !2  0 1)  u     für    b  i  e     g  u  t  e  u    ii^  e  r  t  e    5  u    g  e  b  e  u ,    meritum  de 
promissio  mercedis  aeternae.  K^uni^tSottcS" 

"^Mw  uuterfd)cibct  ein  boppclte^^  debihcm,  uiiuilid)  tLus^unbSi- 

a.  debitum  fidelitatis.     ^U^cuu  lu'imtid)'  (^ott  uuter  eiuer  93ebingung  tum  iustitiae. 


598  3)ic  Cefirc  tion  bcr  ®nabe.     C.  i^om  3?erbicnfte. 

ctum^^  iiidit  al^  i'ol)n,  uiot)l  nbcr  aU  (^luibcncinbc  iKvl)cif3cii  ()nt,  fo  ift  er 
an  fid)  oUcrbtiic^r^  licrpf(id)tct,  uiciin  bic  ^-^cbiiuvuic]  erfüllt  luirb,  basi  ^er^ 
Iprodjeiic  äu  geben,  aber  nid)!  ucrmöge  feiner  (^erc  d)  tig!e  i  t,  fonbern  uer= 
möge  feiner  ^  r  e  n  e.  ^o  ift  ben  '^n^tern  (S-rbbrnng  unb  ben  S3ü|lern 
^^er^eibnng  iierfprod)cn,  aber  feinevireivo  ucrbicnen  fie  biefelbe  de  condigno; 
\).  dehitum  iustitiae.  ^^iMrb  ein  nercd)ter  i^)l)n  für  .^anbhmgen 
i)crfprod)en,  Uieldie  biefe^^  ^ol)nec>  ni  a  l)  r  b  a  f  t  uuirbig  finb,  fo  entftel)t  ein 
debitiim  iustitiae.  une  e^>  ^nm  inei'itum  de  condigno  notiuenbig  ift. 
(Sin  ^erfpredien  uon  feiten  Csiotteo,  nnferc  gnten  'Änn-fe  ^n  be(oI)nen,  ift  aber 
notmenbig,  ba  er  biefclben  an.';nnel)nien  nid)t  uerpf(id)tet  ift.  ^nt  debitum 
iustitiae  ift  alfo  ein  Toppeltee^  anc^gcfprodjen,  einec^teii^^  \>a%  ber  ^imm- 
tifd)e  ßol^n  u  o  n  0^  o  1 1  n  c  r  f  p  r  o  c^  e  n  ift,  nnb  anbcrnteil^^  ba^  bic 
^l^erte,  uiofür  er  iKrfprod)en  ift,  bicfe^>  ^oI)nc!?  uuirbig  finb. 
-.    ^'.^I- ; ,.,  hiergegen  tonnte  man  cinmenbcn:     Sinrnn  bie  meritorifdien  ^i^erfc  be^^ 

liiiKii  i'JoiiicntcX'oime£^  unil)rl)aft  iinirbig  |inb,  mD-;n  nod)  ein  '-lHn-|pred)en?  nnb  iDenn  ein 
^'\un'($öu.''''  !i^erfpred)en  notmenbig,  mie  fann  man  bann  fagen,  bnf^  bie  ^Ikrfc  nad)  bem 
fskfel^e  ber  6)ered)tigfeit  be^:^  ^obnec  miirbig  finb?  ''^(llein  tpeit  entfernt, 
\>([]\  biefe  bciben  2ot3e  einanbcr  miberfpred)en,  bilben  fie,  une  mir  nod) 
nät)er  fet)en  merben,  bie  ,^iuei  m  e  f  e  n  1 1  i  d)  c  n  ^)l  o  m  e  n  t  c  b  e  ^^  ^^^  e  r  -- 
bieufte^o  uor  (^Uitt.  Tac^  göttlid)c  il^erfpred)en  ift  notmenbig,  bamit 
bic  abfotnte  ^^reibeit  nnb  Cbcrberrlid)teit  ö^ottec^  bem  (^efdjöpfe  gegenüber 
geumbrt  merbe.  (^ott  fann  nnr  bnrd)  feinen  eigenen  freien  illMtien  bem 
(^kfd)i^pfe  gegenüber  oerbnnben  uierben.  Traber  ift  bicfer  freie  gbtt(id)e 
^latfdiluil  ober  bac^  '-lHn-ipred)en  ber  letzte  O-h-nnb  ([\U<>  53erbienfte^  C^ott 
gegenüber. 

5(llein  bnrd)  benjelben  ^)uitfd)lnJ3,  bnrd)  ben  (^ott  \>k  ^^etobmtng 
unferer  gnten  'i^^erfe  mill,  mil(  er  and),  baj5  biefe  5\>erfc  bcc*  ^oI)nec<  unirbig 
feien,  nnb  mcil  fein  ^l>iUe  mirffam  ift,  mad)t  er  fie  and)  ba,5n.  3Ö}a^>  bem= 
nad)  h'K  meritorifd)en  5lfte  formaliter  nerbienftlid)  mad)t,  Ift  nid)t  \)(V^  gött= 
lid)e  '-iHn-fpred)en,  fonbern  bie  giHtlid)e  (s^nabe. 

J>'el)lt  einev  ber  geinmnten  Ci'rforberniffc,  fo  fann  non  einem  meritum 
de  coudig-no  nid)t  bie  ^)iebe  fein,  mol)I  aber  'i>([,  iro  ber  (^nabenftanb  ober 
bic  promissio  feblt,  ooranc^gefet^t  \>([\\  bie  anbern  '^^ebingungen  oorliegen, 
t)on  einem  meritum  de  cougruo. 

i<  16n.     1i^crbicuftlid)fcit  bcr  n»tcn  3i>crfc. 

3>gl.  ^ciiuid)  =  (^hit  bcrl  et,  Toipmitiidie  ':j:i)cologtr  VIII  §  474 ;  MazzeUo,  De  gratia 

('hristi  r>isp.  8  a.  1. 

^.    '.'•^•-•.   .  1}  i  e  Q n  t  en  'ilUM-  f  c  b  Co  (^  e  r  e  d)  t  f  e  r  t  i  g  t  c  n  !  o  n  ft  i  t  n  i  e  r  e  n  ein 

lirtifoit  bov  outni  m  a  ^  r  e  «  ^urbienU,    fnr    meld)e'obie    gottlid)c    (5)  er  c  d)  t  igt  ei  t 
■^'''''^'        (5^  n  a  b  c  nnb  Glorie  a  l  e  ^  o  t)  n  n  e  r  l  e  i  l)  t. 
T)k  2:i)efe  ift  de  fide. 
I.    ^ie   mirb    bemiefen 
nad)  K-v^ iKiiiflcn  1 .    a  u  ^o    ber    t)  e  i  t  i  g  e  n    2  d)  r  i  f  t.     X^iefetbc   (ehrt  mieberbott,  bay, 

'■''■  ein  ®erid)t  nnb  eine  '^>ergc(tnng  nid)t  nnr  für  bic  Söfen,  fonbern  and) 
für  bie  Eliten  ftattfinbet.  ^a,  fie  be;^eid)nct  bic  Seligfeit  an^brücftid)  aH 
einen  :L^^l)n  ber  gnten  ^-iiHMfe :  Gaudete  et  exsultate,  quouiam  merces 
vestra  copiosa  est  in  coelis.  Matth.  5.  12.  Reddet  unicuique 
secundum  opera  eins.    Matth.  16,  21.   Venite  benedicti  Patris  mei, 


bov  '-i^ätcr; 


midi  bcr  Vclirc 
bin-  »?ivri}c: 


§  166.     3?erbienftlic^!eit  ber  guten  2Ber!e.  599 

possidete  paratiim  vobis  regnum  a  constitutione  mundi.  Esurivi 
enim  et  dedistis  mihi  manducare.  Matth.  25,  34  sqq.  Unusquisque 
autem  propriam  mercedem  accipiet  secundum  suum  laboreni.  1  Cor. 
3,8.  X^iefcr  i'ol)ii  be^^  \^iinincR^  aber  iinrb  auf  hk  (^  crc  rf)  t  i  g  f  c  tt 
^otte^,  beö  Bf?i  (^ter  f^,  ^unufgefiilirt :  Reposita  est  mihi  Corona  iusti- 
tiae,  quam  reddet  mihi  Dominus  in  illa  die  iustiis  iudex.  2  Tim.. 
4,  8.  Non  enim  iniustus  Dens,  ut  obliviscatur  oi)eris  vestri. 
Hehr.  6,  10.  .picriu  ift  and)  auegc|>rod)eu,  baj3  bie  5>erbienft(id)fcit  de 
condigno  ift,  ha  fic  mit  bcm  %  i  d)  t  c  v  a  in  t  iu  |]uiainmcul)aug  ftcl)t.  ''^^^X. 
nod)  Prov.  11,  18;  Sap.  5,  lO;  Js.  40,  10;  Rom.  2,  5  sqq  ;  Col.  3, 
23  sq;  Phil.  3,  14;  Hehr.  11,  6;  Apoc.  22,  12  u.  f.  m. ; 

2.  au^  bcr  ße^rc  bcr  ^Mitcr.  Sinite  nie,  bestiarum  escam  "'V^?.^^;y,,^'^J'" 
fieri,  ut  possim  Deum  mereri.  Ignat,  In  E]>.  ad  Rom.  n.  4.  Homo 
ex  operibus  iustitiae  salvatur.  Basti.,  De  Spir.  S.  c.  24.  Vita 
aeterna  est  totum  praemium,  rnius  promissione  gaudemus.  Nee 
praemium  potest  piaeredere  merita  et  prius  homini  dari,  quam 
dignus  est.  Quid  enim  hoc  est  iniustius  et  quid  iustius  Deo?  Non 
ergo  debemus  poscere  pi'aemium,  antequam  mereamur  accipere. 
Aug.,  De  morib.  eccl.  cath.  1.  1  c.  25  n.  55.  5(nbcrc  ^Hitevftcücu  ficl)c 
bei  Ma^^ella,  1.  c.  i)ag.  803  sq.; 

3.  ant^  bcr  2  c  b  r  c  b  c  r  S^  i  r  rf)  c. 

a.  ©d)on  t>(\t^  ^UKitc  Äou,y(  lion  :D  r  a  n  (5  c  crftärt :  Debetur  uierces     xon^ii  uon 
bonis  operibus,  si  fiant,   sed    gratia,  quae  non  d(^betur,    praecedit,      -^'^"^^^'^ 
ut  fiant.     Can.  18. 

b.  ß;i3(cftiu  I.    fdircibt    \u    feinem   53riefc  ad    episcop.    Galliae:    ^^^^'^»in '• 
Tanta    est    erga  (nimes    homines   bonitas  Dei,  ut    nostia  velit  esse 
merita,  quae  sunt  ipsius  doua,  et  i)]0  liis,  quae  largitus  est,  aeterna 
praemia  sit  donaturus.     Cap.   12. 

c.  l^at-'  ^loreutiuum  tebrt  im  Deci-etum  ITnionis,  bay^  bie 
(Stufen  ber  (Setigfeit  nerfdiicbeu  finb  pro  meritnruni   diversitate. 

d.  Tat-'  üribentiuum  enblidi  beftimmt:  Si  quis  dixerit,  iustos 
non  del)ere  pro  bonis  op^^ribiis,  quae  in  Deo  fuerint  facta,  exsi)ec- 
tare  et  spei-are  aeternam  retributioneui  a  Deo  per  eins  miseri- 
cordiaui  et  Jesu  Chiisti  meritum,  si  })ene  agendo  et  divina  man- 
data  custodiendo  usque  in  tineui  i)erseveraverint:  anatheuia  sit. 
Sess.  6  de  iustif.  can.  26.  ferner:  Si  quis  dixerit,  hominis  iustifi- 
cati  bona  opera  ita  esse  dona  Dei,  ut  non  sint  etiam  bona  ipsius 
institicati  merita,  aut  ipsum  iustiticatuin  bonis  operibus,  quae  ab 
eo  per  Dei  gratiam  et  Jesu  Christi  nierituui,  cuius  vivum  meui- 
brum  est,  fiunt,  non  veie  uiereri  augiiientum  <>iatiae,  vitam  aeteinam 
et  ipsius  vitae  aeternae,  si  tarnen  in  gratia  decesserit,  consecu- 
tionem,  atque  etiam  gloriae  augmentum:  anathema  sit.  L.  c 
can.  32. 

Qu  me(d)em  ^imic  aber  mirb  t)ier  überall  ^erbienft  genommen?    Qu 
bem    bc§    meritum  de  condigno,    ba-c    nad)    bem  (^efe^^    ber  03ered)tigtcit    bu-ufi"inl?ön 
einen  ^erf) t^^iuf pr urf),  ober   bloß   be^o  meritum  de  covgrno,  hat^  md)  '^nuär^^^^^ 
bem  C^efel^  bcr  ^^illigfeit  einen   3^  i  ( ( i  g !  c  i  t  ^5  a  u  f  p  r  u  d)    auf  Vohn  bcfit3t  ? 

.pierauf  ift  mit  ber  sententia  eommu7iis  et  certissima  ^u  enuibcrn, 
bag  bie  opera  meritoria  im  eigentlichen  nub  ftrengen  3inuc,  atfo  de  con- 


'VUnciitmum; 


-iviociumum. 


cht)  CO    ^^H'V 


17H1. 


600  2)ie  ?e{)rc  öon  ber  (S^nabc.    C.    35oni  Sßerbicnfic. 

digno  ncrbieiiftlirf)  fiiib.  I^ic^  ergibt  fid)  niici)  im5iücifcl()aft  au^  bcn  ange* 
fül)rten  3cugiü||en.  '^ic  l)eirigc  (Srf)rift  fngt  aib^briicflid) :  Dignus  est  ope- 
rariiis  iiiercede  siia  {Luc.  10,  7)  nnb  *  grünbct  bie  ^klül)nuiig  auf  btc 
(^crcd)tigfcit,  fo  .^iimr,  ha\-i>  @ott  imgcrcd)t  un'irc,  \\m\\\  er  bcn  guten  '^iNerten 
il)ren  ^ü()n  norcntljieltc :  Non  est  iniustus  Dens,  iit  obliviscatur  operis 
vestri.  Hehr.  6,  10.  t)C[\)zx  neljuien  bic  55ntcr  feinen  5(nftnnb,  (^ott  n(g 
^d)nlbncr  be^  @crcd)tcn  ^w  bc^eidjueu. 

Ter  ,s>i„,n,ci  ift  ^^'    ^^^rtt)rcnb  e<§  fcftftel)t,  baf^  bcr  (^kred)tfcrtigtc  fid)  ninl)rc  ^^erbicnfte 

''\frinff'"    ^^^^  ^^*^  erwerben  fann,  crüären  m\  ber  nubern  eeite  8d)rift,  '-Initcr  nnb 

''''""■      fird)lid)e  ^cl)reutfd)eibuugeu  bie  einige  Seligteit  für  ein  (^ua  b  cn  ge  f  d)  en  f 

ber  g  ö  1 1 1  i  d)  e  n  !il^  a  r  ui  l)  c  r  5  i  g  f  e  i  t ,    ^at^  (5  l)  r  i  ft  n  c^    u  n  c>   0  c  r  b  i  e  n  t 

bat,  nnb  b  e  ui  n  n  f  e  r  c  (^  c  r  c  d)  t  i  g  t  c  i  t  nnb  u  n  f  e  r  c  guten  3i>  e  r  f  e 

f  e  i  )i  e^iücg  ^>  cnt  f  pre  d)en. 

W\t  bicfc  beiben  ill^al)rl)eitcn  fid)  miteinanber  vereinigen  laffen,  merben 
mir  nad)  beut  33i^4)erigeu  (eid)t  eiufel)en. 

1 .    I>  e  r  .s>  i  ni  nt  c  I  i  ft  ein  (^^  u  a  b  e  n  g  e  f  d)  c  n  f . 
ii?^lsi\xm  ^'    ^'^^^  if^  1^)P»    be^ot)aIb    ber  3?a(l,  meil  zi>  pure  (Mnabc  ift,  h^^ 

blr^simmera"  ""^'  ^^^^  ^"^  iHifere  guteu  5l\'rfe  einen  :^'ol)n,  nnb  jmar  einen  foldjen  Öot)n 
vöijn  MHmmt''  beftinuut   t)at. 

a.  @^  ift  O^nabe,  bajl  er  ü  b  e  r  b  a  u  p  t  einen  ßol}n  beftimmt  {){\i ; 
benn  an  fid^  fd)nlbet  (^ott  feinen  (^^efdiöpfen  feinen  S*d{)\\,  \mt>  fie  and)  immer 
t[)nn  mögen,  ba  fie  fd)on  ncrmögc  il)re^o  Tafein^^  al^:^  (Eigentum  nnb  ^ned)te 
(^^ütteö  5n  feinem  Ticnft  nnb  feiner  '^Hnbcrrlid)uug  iierptlid)tct  finb.  Cum 
feceritis  omnia,  quae  praecepta  sunt  vobis,  dicite:  Servi  inutiles 
sumus;  quod   debuimus  facere,  fecimus.    Luc.   17,  10. 

'5)eet)a(b  grünbet  fid)  and)  alfeo  ^iserbienft  ber  On^fe^öpfc  im  letzten 
®rnnbe  auf  W^^  3?erfpred)en  O)otte^o.  Beatus  vir  .  .  .  accipiet  coronaiii 
vitae,  quam  repromisit  Dens  diligeutibus  se.  Jac.  1,  12.  Tab  er 
mirb  ancf)  ber  l)iuunlifd)c  Öül)n  felbft  ^^erl)eif3ung  genannt.  Haeriditabunt 
prornissiones.  Hehr.  6,  12.  (s^ott  mirb  benniad)  nnfer  £d)Ulbner  nid)t 
baburd),  \>([^  mir  it)m  etiinic^  gegeben  babcn :  Quis  prior  dedit  illi,  et 
retribuetur  ei  V  [Rom.  11,35;  ng(.  Job  35,  7),  fonbern  baburd),  M]]  er 
uuf^  an^^  purer  (^nabe  nwat^  t)erfprid]t. 

,j.  9^od)  uiel  meniger  oerbieuen  unfere  3.i>erfe  ben  unan^^fpred^tid)  großen 
nnb  emigen  !L'ot)n,  ber  unö  üerfprodien  ift.  Non  sunt  condignae  passiones 
huius  temporis  ad  futuram  gloriam,  quae  revelabitur  in  nobis. 
Rom.  8,  18. 

TaÄ  ILTbicnen  ^^'    ^^bami  abcr  ift  ber  |)imme(  ein  Ö)uabeugefd)cnf,  med  h^^  i>er  = 

bc5  voimc^^  be^  b  i  e  n  e  n   biefe>?   nn^o    nerfprodienen  JL'of)uec^  gau^  nnb  gar  auf  ber  ^nabc 

Äe^'viüUcL  ^otteei  beru{)t,  burd)  meldic  altein  oerbienftiidie  ^^erfc  mi3g(id)  nnb  mirflid) 

finb.    Ta()er  fann  and)  ber  ^J^enfd)  feinefo  ^erbicnftec>  fid)  rübmen,  a(^>  ^iitte 

er  cö  mt^  fid)  fetbft.     ^g(.  Rom..  3,  27.     5Bof)(  aber  fann  er  fid)  rüf)meu 

in  @ott:  Qui  gloriatiir,  in  Domino  glorietur.     1    Cor.  1,  31. 

.picrau^  ergibt  fid)  bcrcit^v  baf^  bic  belo^nenbc  (^ered)tigfeit  Ö5otte^iud)t 
iustitia  commutativa.  fonbern  iustitia  distributiv a  ift,  nnb  5Umr  eine 
fo(d)e,  bie  i^ren  legten  ®ruub  nid)t  in  bcr  @cred)tigfeit,  fonbern  in  ber 
(S^nabc  nnb  ^^armtier^igfeit  1:)(\i.  Non  potest  hominis  ad  Deum  esse 
iustitia  secundnm  absolutam   aequalitatem ,   sed  secundum  propor- 


§  166.     ißerbienftüc^feit  ber  guten  2öer!e.  601 

tionem  qiiandam,  in  quantum  scilicet  iiterque  operatur  secimdum 
modiim  siuim.  Modus  autem  et  mensiira  humanae  virtiitis  homini 
est  a  Deo.  Et  ideo  meritum  lioniinis  apud  Deum  esse  non  potest 
nisi  secimdum  praesuppositioiiem  divinae  ordinationis ;  ita  scilicet 
ut  id  homo  consequatur  a  Deo  per  suam  Operationen!  quasi  mer- 
cedeni,  ad  quod  Dens  ei  virtutem  operandi  deputavit.  S.  Th.  1. 
2  q.  114  a.  1  c. 

c.    (Sin  (Muabcugcfrf)cnf    tft    bcr  .s^immcl    cnbtirf)   um   bc^unllcn,   ^^^^i^sMp,i,'u^^©nabc 
beibe^,  bic  (^(orie  uub  bic  (S^unbc,  öou   ©l)riftuf^    uu§    öcrbieut   iftunnbcn  uns  um 
u n b   n  u  r  um  ß  Ii r  i  ft i   mitten  nn<$  g  c  g  c  b  c u   w  t  r  b.     (Jl)viftu^   I)at  oinutTSn 
uu^  bie  (^Hovie  nerbieut,  uub  nur  an]  fein  S3crbicuft  geftüt^t,  l)abeu  iinr  einen      gi'flt'ben. 
9^ed)tCnnifprud)    an]   bcu  ."pimmcl.     (Sr    ^ai  mh$   ferner  nerbient  bie  @nabc, 
fraft  n3e(ii)er   nur  beu  .^immet  oerbieneu   uub   bt^S  '-l^erbieufte^^   ß^rifti    tcit^ 
liaftig  Uierben. 

Ta\)CY  ift  ftar,  bay,  a{[  unfer  35erbieuft  an]  bcm  55erbienfte  ß:i)rifti 
nt^^  [einer  erfteu  llr|*ad)e  bcrnlit,  b.  l).  ß^brifti  'inn-bienft  nmd)t  uufere  5ß3erte 
üerbienftUd);  iubem  e-o  bie  causa  meritoria  fotnol)!  ber  gi)tttid)eu  i^er= 
t)eij3nng  ber  (S^torie,  nt-o  ber  «ratia  habitualis  nnb  actnalis  ift,  burd) 
iüeld)C  unfere  ^erfou  nnb  unfer  5l^erf  iibernatürlid)eu  5l^ert  empfängt  nnb, 
mit  (Et)rifti  ^erfon  nnb  55^crf  vereinigt,  au  bcffeu  5Biirbe  uub  53erbtenft 
teilnimmt. 


.f)ierau§  ert)cüt,  bog  uid)t  etuni  unfer  ^nnbienft  uub  (Sbrifti  i^erbienft 


1788. 
ä^oiilättnic^  un= 

eiuauber  foorbiuiert    finb  uub    unfer    '^HTbtenft    burd)   (£f)rifti   ^^^i'^^f^f^ '];^,;VitS"u^^^^ 
ergänzt    mirb,    aU    ob    ber  f)imnUifd)e  ?otm    teit^    burd)  Gljriftn^^  nnb  teit^       ciVtiti. 
burd)    uns    nerbient    mürbe.     l>a^?   6Wi  n  5  e    ift    oielmebr   iniwario   burd) 
(E()riftn^  öerbient,  nnb  nur  in  .^raft  be«?  '-inn-bienfteei  nnb  bcr  Ö^unbe  (It)rifti 
fotten  nud)  mir  e^  f^ecundario  iierbieneu. 

rmnit  fättt  ber  i^oriinirf  ber  .s^nrctiter,  bie  tatt)oti|d)e  l'el)re  tum  ber 
^crbienfttid)teit  ber  gnten  'il^crfc  becintriiditige  ba^^  '^^crbicuft  (it)rifti.  '5>ae^ 
umre  nur  bann  ber  ^-alt,  menn  bic  .Viird)c  tel)rtc,  ber  ?J(eufd)  föune  au^ 
eigener  Ätaft  gan,^  ober  anii^  nur  ,yun  adcrmiubeften  Xeite  fein  .^eit  nnb 
feine  ©etigfeit  üerbicncn.  'Jtbcr  bnrd)  bic  fatl)oIifd)e  i^et)re  u>irb  gerabe  im 
^egenteit  bie  ,«raft  be^^  53erbicnftc^o  (£l)rifti  im  nottftcu  il}hif3e  auertaunt, 
burd)  bie  entgcgenftcl)enbe  ^c{)re  aber  beeintriid)tint.     ^cnu: 

2.  1)ie  5^raft  nnb  ^T^rtfamteit  be^>  ^^erbieufteö  nnb  ^ e r ^,„§ gV^J- sj^p,, 
(i^nabe    (5:t)rifti    offenbart    fid)    gcrabc   bar  in,  baß   burd)    I  i  <^  ^''"^'{J.f®"''^' 
bic    (5^  c  r  e  d)  t  e  n    ber  (^H  0  r  i  c    m  a  l)  r  t)  a  f  t  nnb  i  n  n  c  r  t  i  d)   uui  r  b  i  g , 
nnb    i  t)  r  e    im    Staube    ber    (^  u  a  b  e    g  e  »n  i  r  f  t  c  n    gute  u    ^1>  e  r  f  c 
ma^r^aft   u  erb  ienfti  id)    finb. 

©omie  niimtid)  S()rifti  ^^erbienft  nnb  (^nabc  bcuiirfcn,  ba%  mir  mirt^ 
lid)  nnb  inncrlid)  burd)  bie  9^ed)tfcrtignng  uor  (^ott  ger ed)t  m er  beu  nnb 
nid)t  bloß  bnrd)  rein  iinf^erlid)c  J^mputation  ber  (5^ered)tigfeit  (St)rifti  für 
gcrcd)t  gel)atten  merben,  fo  beunrfcu  fie  and),  ba^  bie  im  Staube  bcr 
%nabt  gemirftcu  .*panblnugcu  bc^^  ^immtifd)en  ?ol)nc§  uia{)rt)aft  unirbig  finb 
nnb  benfetben  iiia|rl)aft  oerbienen,  uid)t  infofern  fie  bloß  uatürtid)c  5(tte 
ber  Kreatur,  foubcrn  infofern  fie  übernatürlid)  Zeitige  5tfte  eine^  tebcnbigen 
%\\tbz^  (Sbrifti  finb.  X^a^  Xribeutinum  erfiärt  bicf>  mit  folgenbcu 
Sßorten :  Cum  ille  ii)se  Christus  Jesus  tamquam  caput  in  membra, 
et  tamquam  vitis  in'Jpalniites,  in  ipsos  iustificatos  iugiter  virtutem 


602  2)ie  ?thxe  Don  ber  ®nabe.     C.   3?oin  9?crbienfte. 

iufluat,  quae  viitus  bona  eorum  opeia  semper  antecedit  et  comi- 
tatur  et  subsequitiii-,  et  sine  qua  nullo  pacto  Deo  grata  et  meii- 
toria  esse  possent:  niliil  ipsis  iiistificatis  amplins  deesse  ciedenduni 
est,  quoniinus  plene  illis  quidem  operibus,  qnae  in  Deo  sunt  facta, 
divinae  legi  pro  huins  vitae  statu  satisfecisse,  et  vitam  aeternani 
suo  etiani  tempore,  si  tarnen  in  graria  decesserint,  consequendani, 
vere  pronieruisse  censeantur;  cum  Cliristus,  Salvator  noster,  dicat : 
Si  quis  biberit  ex  aqua,  quam  ei^o  dabo  ei,  nou  sitiet  in  aeternum; 
sed  üet  in  eo  fons  aquae  salientis  in  vitam  aeternani.  Sess.  6  de 
iustif.  cap.  16. 

i:?  167.     9Jütuicnbiflfcit  bcr  (\nUn  ^l^crfc. 

53g(.  .ficiuvi  rf)  =  («iitbcv(  et,  4)oiiiiuui)ii)o  Il}coIogic.  MJI  §  473  ff. 

^.    i"^^-  ^.  Wk  bcr  sSiinbcr,  um  Qcrcd)tfcrtiqt  ,ui  uicrbcu,  burd)  oi)era  salutaria 

ffit  bov  oHtcn  auf  bic  ^licajtfcrttcjuuc^    lid)    tun-bcrciteu    nmn,    )o  niUH  bcr  cruMid)|cuc 

-ji^cvfc        (3U  r  c  d)  t  f  c  r  t  i  g  t  c ,    u  ui    f  c  (i  i^    ;  u  w  erben,    b  u  r  d)   02)era  weritoria, 

b.  l).  burd)  gute  ^U^ertc,    uor    alleui    burd)  G'rfülluug   be^   (^c^ 

1  e  ^  c  !o ,  I  i  d)  b  c  u  .v>  i  \\\  m  e  l   u  e  r  b  i  e  u  c  u. 

^ic  Xl)c)e  ift  de  fide  gegen  bie  Ccl)ie  ber  ^Keforinatoreu. 
I.    1)cr  i^euici^o  für  biefelbe  ergibt  fid) 

"''^' ^^rfjvif r  ^'"  ^-    ^^^^'^    ^^^*    l)ciligeu    3d)rift.      Tiefelbc    bc;^ciduict    \>k    guteu 

."pnubluugeu  uid)t  blof;  alsi  ^Mlid)tcu  (Mafth.l,  16  sqq.),  [ouberu  nud) 
nto  3"^ebiuguug  {Joann.  15,  10;  1  Joanii.^2,  j?4  sq.  >  uub  a(e^  ^JJnttcl 
äur  (Srlauguug  ber  ^eligtcit,  letztere  ober  alv  Vol)u  ber  erftcreu.  5l>gi. 
Matth.  h,  K;;  19,  17;"2S,  l>0;  Jucuni.  14,  131;  Rom.  l^  Ki;  1  Cor. 
15,  58;    (hd.  6,  9;     Pliü.  4,    S;    Col.   1,  10;    1     TJwss.    4,    1    sqq.; 

2  Thess.  1,  11;  1  Tim,  6,  12  sqq.  \'(ud)  folgt  bie  '^cotuieubigfeit  ber 
guteu  'Ännle  auc^  allen  für  bie  iiorhergelienbc  Tlicfc  augefübrteu  Stellen,  ^a 
bie  gan;^e  heilige  2d)rift  ift  ein  beftiiubiger  '-l-5euieic>  für  bie  '-IiHU)rl)eit  uuferec^ 
3atH^v.  Traber  fiub  bie  guten  il'erfe  uid)t  blof^e  ^^^eid)eu,  foubcru  con- 
ditio sine  qua  non,  \\\\^  uid)t  blof^e  '-1^  e  b  i  uguu  g,  foubernllr^ 
fad)e,  uub  ^uuir  fe  tun  bare  uun-itori|d)e  llrfad)e  ber  Seligfeit.  ^gl. 
n.  1784  ff.; 

imcti  Kv  vcDvr  2.    ([\\Ä  ber  ?  e  l)  r  e   bcr  1)1.  ^.^ätcr,  meld)e,  iuebefoubcrc  ber  l)ci(. 

%  u  g  u  ft  i  n  u  ^o ,  bie  5^el)auptuugen  bcr  ?{ n  t  i  n  o  in  i  ft  e  n  fdmrf  betiiuipfteu ; 
?).  a  u  c>  b  e  u  %  u  v  f  p  r  ü  d)  e  u  b  e  r  -U  o  u  ;  i  l  i  e  u.  Hoc  etiam 
secundum  tidem  catliolicam  credimus,  quod  aci-epta  [)er  baptismum 
gratia  omnes  baptizati  Christo  auxiliante  et  cooporante,  quae  ad 
salutem  pertinent,  possint  et  deheant,  si  fideliter  laborare  voluerint, 
adimplere.  Arnusir.  II  can.  25.  Tnc>  Iribeutiuuni  aber  erfbirt : 
Si  quis  dixerit,  nihil  praece])tum  esse  in  Evangelio  praeter  fidem, 
cetera  esse  indift'erentia,  neque  praecepta,  neqne  prcdiibita,  sed 
libera;  aut  decem  pracepta  nihil  pertinere  ad  christianos:  anathema 
sit.  Sess.  6  de  iustif.  can.  10.  Si  quis  hominem  iustificatum  et 
quantumlibet  perfectum  dixerit  non  teneri  ad  observantiam  man- 
datorum  Dei  et  Kcclesiae,  sed  tantum  ad  credendum,  quasi  vero 
Evang-elinm  sit  nuda  et  absoluta  promissio  vitae  aeternae  sine 
conditione  observationis  mandatorum :  anathema  sit.    L.  c.  can.  20 ; 


111   bni   Vchvont 

)rt)ctbuupcn  bcv 

>i  ivri)f : 


§  167.     9^üttucubigteit  ber  guten  2Bei1c.  603 

4.    a  11  ^^  f  0  t  g  c  11  b  e  n  rationes  theologicae. 

a.  ©üiine    ber  ^li^öpfcr    in    ber    9^aturorbiimig    bcii  ©efdjüpfcn    bie  i-^tioiies  theo- 
iiotiirlid}en  Gräfte  inib  ^abituaütiitcn    gu    bem  ^i^ecfc    Dcrlic^en  l)ot,  bamit      ''*^''*'^''' 
fic  bicfelbeii  gcbrnudjeit  ,^ii  beii  tl)rer  '^catur  entipred)cnbcn  5(ttcn,  [o  [)([t  er 

aud)  in  ber  überiuitürlidjcn  ©iiabeitorbiuiiig  bie  cinöcgüffciic  ®cred)tigfcit  mib 
bie  3;;iigciibcii  mit  ber  iöcftiiiiinuiig  uerliel)eii,  baf^  ber  @ered)lfcrtigte  bie= 
jclbeii  audj  betljiüige,  imb  i()it  \\i  biefer  ^etl)ätiöuiU3  lunpflidjter.  Obinol)! 
bal)er  jeber  feiig  mirb,  ber  im  Staube  ber  (^iiabe  au6  ber  'ii^elt  fc^eibet,  fo 
fanii  bod)  ber  ©niuidjfeiie  nid)t  längere  ^di  ben  ©imbenftaiib  bcma^rcn,  ü{)ne 
()eUige  unb  üerbienftlid)e  ^tte  ^u  fe^en  biird)  feinen  freien  SßiÜcn  unb  mit 
ber  attuellen  (^nabe. 

b.  4^ac>  (^efet^  ift  für  ben  ^ered)tfertigten  teineoiucgc;  anfgeljoben;  er 
ift  i)ielmet)r  um  fo  ftrenger  ^n  beffen  ©rfüllnng  ucrpfUdjtet,  je  gröf^ere 
(i^naben  er  befi^t.  T^ic  d)riftlid)e  greil)eit  beftel)t  nid)t  in  ber  greil)eit  Dom 
^efe^e,  fonbern  in  ber  greiljeit  oon  ber  ©iinbe,  biird)  u.eld)e  bn<o  (^efet^ 
übertreten  luirb.  Ta  ber  C^3eredjtfertigte  alfo  alle  unter  fd)mcrer  ^ünbe  oer= 
pfliditenben  Gebote  erfüllen  mui],  ivenu  er  bie  beiligmadienbe  (^nabe  nid)t 
üerlieren  mill,  fo  mnf3  er  mit  gletd)cr  i^iotmcnbigteit    gute  ^nnte  üerrid)ten. 

IL  i)^\\\  oollen  (S^egenfay  Ijier^n  ftebt  bie  l^ebre  ber  Üieforina  = 
tor  en. 

1.  Urfprünglid)  iinb  fonfeqnent  leugneten  bie  :)ieforiiuUoreii  felbft  bie  2^jp,^jJ.';,^p^^-^^jpj^ 
9}H)Qtid)feit  anter  '-lin^vte.     'Juui)bem    bie  '^■iebauptnuQ  \^iitl)erc^,  iebe^o  gute   uiuiuemt  Me 

al^      L    J       ili  ,.  -    ■       ■  i  — <■   f         -••     <  o  \-  •       \  \         9JJöfllicl) reit  ber 

^iBert  ber  ©ered)tcn  )ei  eine  la|5lidjc  ^unbe,  uon  Veo  X.  een|urirt  inorbeu  guten  -K^n-tt. 
U)ar,  ging  er  ^ur  il>el)aiiptuiig  über:  Ouine  opus  iusti  damnabile  est  et 
peccatum  mortale,  si  iudicio  Dei  iudicetur;  ec*  u^erbe  aber  bem  (5)ered)t= 
fertigten  nidjt  al>o  peccatum  mortale,  fonbern  nur  aU  peccatum  veniale 
um  feinec'  (^laiibeno  uiillen  angered)net.  Uiigefiiiir  bav  iüimlid)e  lel)rten  awd) 
i)J^  e  l  a  n  d)  1 1)  o  n  unb  CS  a  l  o  i  n . 

greilid)  mitbertc  |d)on  bie  luui  liiclaiu1itl)on  oerfaf^te  Apologia  Con- 
fessionis  Augustauae  art.  4  i:?  50  biefc  l'el)re  unb  gab  eine  impletio 
legis  exigua  et  immuuda  311.  xHbcr  fie  l)ielt  aw  bem  3alj  feft,  ber  'JJieufd) 
tonne  in  biefem  l'cben  bav  C^efet^  nid)t  genügeiib  erfüllen,  ^iefe  '|->el)aup^ 
tuiig  ift  jebod)  feiuec^iregv  ibentifdi  mit  bem  fatl)olifd)en  ^(\\it,  hi\^  aud)  ber 
^ered)te  uon  läf3lid)en  2ünben  uid)t  frei  bleibt;  benii  eineC'teit<ci  fann  ber 
(^ercd)te  an  fid)  jebe  lä|3lid)e  3ünbe  meiben  unb  anberiiteilö  mirb  meber 
bie  @ered}tigfeit  burd)  liijslidie  2iinben  aufgcl)obeu,  nod)  luerben  bie  guten 
^erte  burd)  fie  befledt  unb  il)rer  !iscrbienftlid)teit  beraubt. 

2.  'il^eun   aber   bie  *iBroteftautcu  in   gennffer   ^^i^eife  (\\\d)  eine  ^JJ?ög=_.  ,.i'^--    , 
ltd)reit  guter  '-liierte  ^ugnben ,    |o  leugueten    ite  um  |o  eut]d)iebener  bereu  über  bie  yfot- 
^lotiuenbigf eit.     '^\m  .N>eilc  ift  nur  ber  Öjlaube  notmenbig;    bie  guten  ^g^'^Sevfe' 
Serie  aber  finb  ü b  e r  f  l  ü f  f  i  g.  't'^i'')  "•''''''^■" 

'tiefer  i'ebre  oon  ber  Übcrflüiiigfeit  ber  guten  Serie  ^nui  -V^eile -YorSormcr 
gegenüber  ftellte  ber  Sittenberger  ^l^rofeffor  C^Uorg  l^t a  j  or  im  '^i\\)xz 
1551  ben  Sal^  auf:  gute  Serie  feien  .^nr  ^eligtcit  notmenbig;  jebod)  ge 
l)örteu  fie  nid)t,  mie  bie  .Niatl)oliten  meinten,  mefenttid)  -;ur  93etl)iitiguug  ber 
^ered)tigfeit  unb  üevbienten  uid)t  ben  .S^immel,  fonbern  feien  eine  pofitiu 
uon  ©Ott  geforberte,  aber  uid)t  3um  Sefen  ber  (Mcred)tigleit  gel)brenbe 
^ebtugung    ber  3eligfeit.     5llleiu    biefe  !L'el)re    iruirbe    oon    ben    meifteu 


i7it:^. 


604  2)tc  Ce^vc  öon  ber  @nobc.     C.  SSom  S?erbienfte. 

(ut^erif'd)cn  Zfjtolo^cn  aU  ^ci^nn  bcfämpft,  mtb  9^ifolau0  üon  2liii0^ 
borf  fdjrieb  1559  gecjen  bicfelbc  bic  3if)rift:  „X)ag  bic  Propositio 
, killte  'Wtvh  i'inb  3111*  ^cligfcit  fd)iiblirf)*  eine  reifte,  uial)re,  i1)riftlicl)c  Propo- 
sitio fei,  burd)  bie  bctligcn  '']3anlnm  iiiib  Ciitl)eniui  gelehrt  unb  gcprebigt." 
Dicfc  bciben  (^kgenjii^c  jud)te  bic  ^ontorbienf ormcl  baburd) 
311  ücrmittcdt,  bog  fie  etnc^^tcil^o  bic  majoriftifdjc  ^cbre  uon  bcr  ^^otiueiibig^ 
feit  ber  guten  '^krte  ueriuari  uiib  ücrbot,  in  ben  ^(rtitct  uon  bcr  Üicd)tfcrtignng 
unb  unfcrcm  .peile  bie  'Jiotiueubigfeit  ber  guten  ^-Ißcrte  auf5une()meu,  auf 
ber  aubcru  ^titc  aber  crtliirtc,  gute  '^crfc  feien  uü^lid),  ba  fie  einen 
5eittid)en  ^ol)n  unb  and)  eine  befonbere  nccibcntclte  53e(ot)nnng  im  .^iniuiel 
3Ur  "Soic^^  l)ätten.     ^gl.  Sol.  Decl.  art.  4  §  22  sqq. 

xioiuätmMlml^  '^'  '^^^    jpätcreu    unb    naineut(id)    neueren   proteftantifd)en   !Il)eütogen 

neueren  pvote    ijabcu    iu  uiaunigfaltigcr   'iÖeifc  luiebcr    bie    guten  'Ukrte    aU   Qtid)cn    unb 

'''"'^'loflen.^'"'  5rüd)te    ber  i)icd)tfertigung    für    notiuenbig    crHürt,    tei(^  in    ungenügenber 

'i>ei|e,  tüU    im  ^Sinne  ber  fat()olifd}en  !i^el)re,   mobei  fie   fid)  bann  meiftenö 

bemül)ten,    bie  tat^olifd)c  ^et)re  anbcr^ö    bar5uftel(en,  ak^  fie  luirtlid)  ift,  um 

nid)t  mit  it)r  überein^uftimmcn. 

i'^i-  4.  *^^(u^^  bem    33ivf)erigcu    erfliirt  fid)    and)    bie    reformatorifd)e    ;Öef)re 

fldium  "naV'Sni  i^oui  Od  c  f  c  ^5  uwt^    f  c  i  U  C  lU    il^  c  r  l)  ä  1 1  u  i  C^    ^  U  Ul    (;^  Ü  H  u  g  c  l  i  u  ui.     T^a^^ 

^^^"^''•'"'^'"*  Q>k\c{^,  fo    meinten    bie    ^)ieformatoren,    l)abe    nur    bic    Öeftimmnug,    burd) 

@rfd)üttcruiU3    bei:  (^eiuiffenC'    5U  (il)riftu^$    3U   fül)rcn,    für    ben    C^51iiubigcn 

unb  (55crcd)ten    aber  fei    ba^  @efe^3    aufgel)oben,    unb    b[v::->  ©uaugelium    fei 

nid^t     (^efeo,     fonbern     nur     '^>  e  r  l)  e  i  |1  u  n  g     bcr     S  ü  n  b  e  n  ü  c  r  -- 

g  e  b  u  n  g. 

•  §  168.     05cgcuftanb  bcc>  JJ^crbicuftcö. 

i^gl.  ipcinvid)»®  utbcil  et,  Xüi]inati)d)c  Xlicologic    \U{.  §  47G. 

xie  elftfähtabe  ^'  3"  ftüucr  "^li^cifc  fauu  bcr  'JJ?cnfd)  bie  erfte  attuelle  (^nabe,  prima 

rann  nie  iievbientgratia,  fid)  uerbicucu,  alfü  iDcbcr  de  coiidigno,  uod)  de  congruo. 

"'/'gg"-  II.  Ter  Sünber  fami  ücrbicncn 

Ä>a§  bei- Sünbev  1.  auf  Cs^mub  aftucllcr  (^)naben  de  congruo  fallibili  meitere  aftnellc 

Te^conLn-uö"  ©uabcu,  iiHld)C  auf  bic  ^licdjtfcrtiguug  bivpouieren.     De  congruo  fallibili 
longnu»"infar^^^^^*'^  bicfc^^>  33erbienft  genannt,  meil  ein  ^eripred)eu  oon  feiten  ^otte^,  biefe 
libiii.   '    Ö^naben  bem  ^ünber  ^n  ocrleiben,  \\\ä;)i  c^-iftiert; 

2.  burd)  einen  ^H!t  uolüonuncner  ^Jteue  ober  einen  mit  bem  uuirbigcn 
(Smpfang  beö  33ugfaframcnte5  ücrbunbencn  ^Itt  nnuoUfonuncncr  9^ene  de 
congru  infallihili  feine  t)kd)tfertignng.  @r  fauu  fie  de  congruo  infalli- 
hili  ncrbienen,  med  (5^ott  fie  i{)m  auf  bie  genannten  51tte  ^in  ju  nerleil)en 
üerfprüd)en  t)at;  fie  mirb  ibm  bal)er  ^mar  ntd)t  titulo  iustitiae  ucrlie^en, 
ba  il)m  ber  Status  gratiae  fel)lt,  aber  awd)  nidjt  blof3  titulo  beyiignitatis, 
fonbern  and)  titulo  fidelitatis. 
,  ,   l~'^i.,.  T^afi  bcr  2ünber  in  ber  angegebenen  '^Hnfe   de  congruo   infallibili 

Vetjve  bei  IjcUiflen         c.  ^  -r  ,     -•  r 

edjvift  unb  beröcrbtenen  fauu,  ergibt  ]\^ 

%fx\xf^i\tf  a.  au^    ber    1)  eiligen    @d)rift.     Ego    diligentes   me   diligo. 

(aünbci^.  Pt'ov.  8,  17.  Remittuiitur  ei  peccata  multa,  quoiiiam  dilexit  multum. 
Luc.  7,  47.  Caritas  oi)erit  multitudinem  peccatorum.  1  Petr.  4,  8. 
33g(.  and)  bic  Sli\)xt  uom  iön^faframent; 

b.  a  u  ö   ber   2  e  t)  r  e    bcr   ^'  i  r  d)  e.      Doeet    praeterea    ( saucta 


.        §  168.     ©egcnftonb  be§  3>erbtenfte!§.  605 

Synodus),  esti  contritionem  hanc  aliquando  caritate  perfectam  esse 
contingat  hominemque  Deo  reconciliare,  priiisquam  hoc  sacramen- 
tum  (poenitentiae)  actii  siiscipiatur,ipsam  nihilomiims  reconciliationeni 
ipsi  contritioni  sine  sacramenti  voto  .  .  .  non  esse  adscribendam. 
Trideni.,  Sess.  14  de  poen.  cap.  4. 
III.  Der  (^  e  r  e  df)  t  c  tann  ücrbicnen 

1.  fid)    lelbft  1798- 

a.  de    condigno     bie    il^  c  r  in  e  ()  r  luuj     b  e  v     l)  c  i  ( i  g  m  a  d)  c  n  b  c  n  n*  icibft  Dev== 
^uabe    iinb  ba§    einige   Öcben.     ^ag  bei*  (5Jcred)tfertti]te    bie^  lüirflid) 
öcrbienen  fami,  ift  Dogma;  baJ5    er  e^    de  condigno    uerbieiieu  fanu,  tft 
sententia  certa. 

Demnad)  ift  ^egcnftaiib  h^^  33crbienftc^5  ba-o  augmentum  gratiae 
sanctificantis  uiib  baiiiit  eo  ipso  hi\^  entfprcdjenbe  augmentum  gloriae. 
9^iui  fragt  es  fid)  aber,  ob  aiid)  bie  (Glorie  \  e  l  b  ft ,  menii  nuut  jo  jagen  luill, 
bie  prima  gloria  (Megeiiftaiib  be^5  ^nn'bienfte^  ift. 

©^  fönnte  nämlid)  fdjcineii,  e^o  fei  bao  nid}t  ber  Snüt,  \ii\  ja  aiid^  bie 
prima  gratia  nid)t  uerbicnt  luerbeii  taiui.  XHllctii  ba  bie  ®rf)rtft  unb  bie 
^rabition  überall  bie  (sHorie  fd^led)tl)in  ak^  öol)n  ber  (^ercc^ten  be^ 
5eid)nen  luib  bas  Iribcntiniiin  erfliirte:  Bona  opera  mereri  vitani 
aeteniam  ....  atqne  etiam  gloriae  angmentnm,  fo  ift  ivol)!  mit  ber 
sententia  communis  an^nnelimen,  h([]i,  bei  ben  (Snuad)fenen  nid)t  bloß  bie 
^i^ermet)rnng  ber  (Glorie,  fonbern  ([\\&)  bie  (Miorie  felbft  C^iegenftanb  bc§  t^tx-- 
bienfte^  ift.  Dies  mirb  mol)!  am  beften  babnrd)  ertUirt,  \>a\^  burd)  bie  libera 
susceptio  gratiae  sanctiticantis  nidit  ;^uiar  biefe  (^nmbe  felbft,  n)ol)l  aber 
bie  ©loric  nerbient  mcrbe.  Dicendnm,  qnod  preparatio  hominis  ad 
gratiam  habendam  quaedam  est  simnl  cnm  ipsa  infusione  gratiae; 
et  talis  operatio  est  quidem  meritoria,  sed  non  gratiae,  quae  iam 
habetur,  sed  gloriae,  quae  nondum  habetur.  S.  Th.  1.  2  q.  112 
a.  2  ad  1  ; 

b.  de  congruo  fallihili 
OL,  a!tuelle  Knaben  ; 

ß.  bie  ©nabe  ber  ^el)arrlid)feit; 

y.  bie  fpätcre  i:>-lefel)rung  narf)  etuuiigem  galle.  ^gl.  iibrigeu^^ 
S.  Th.  1.  2  q.  114  a.  7,  luo  ber  engliid)c  Öebrer  biejc«?  3?erbienft 
entfd^ieben  beftreitet; 

2.  f  ü  r    a  n  b  e  r  e  unb  auhu-  de  congruo  fallibili  i^^^- 

a.  aftuellc  Cs^iabcu,    burd)  uield)e    ber  ^ünber    fid)  befel)ren,  ber  anbeyeu  uevbie- 
^ered)te    aber    burd)  '21u^oiibuug    guter  'UUn-te    bie   ^eruu'l)ruug    ber    l)eilig= 
mad)eubeu  (^mht  uub  ber  (^Morie  fid)  uerbieucu  iam\\ 

b.  bie  C^uabe  ber  33  e  l)  a  r  r  1  i  d)  1  c  i  t ; 

c.  bie  prima  gratia  für  Ungläubige  mie  für  ©üuber.  ^gl.  S.  Th. 
1.  2  q.  114  a.  6. 

Daß  ber    (gerechte  aber    überhaupt  audi    für    aubcre    ncrbieueu  tanu, ,,     ^^^o. 
\)i\i  feinen  (ä)ruub  bann,   ba|3  er    im   ^Hn1]altui|le   innig  )t  er    g r  e  u  n  b  -  rechte  aucö  für 
ftf)aft  5U  @ott  ftel)t.     Quia   homo  in  gratia  constitutus   implet  i)ei '"^^^^^'^  ^^^•^i^"''" 
volimtatem,    congruum    est    secundum    amicitiae   proportionem,    ut 
Deus  impleat  hominis  voluntatem  in  salvatione  alterius.     S.  Th.  1. 
2  q.  114  a.  6  c. 


fann. 


606  2)ie  Ce[)rc  uon  ber  (SJuabe.     C.  ^'oiii  53erbtcufle. 

1801.  3)ic   ^vagc,  ob    man    aud^    gcitlid^e    ®üter    ocrbieiien    fönne,   beaiittuovtet   ber 

Cb  man  .ntcl)   [^^  X[)oma^:     Qiiodsi  temporalia  bona  considerentur,  i)rout  sunt  utilia  ad  opera 


Uerbioiien  taiiii. 


virtutum,  quibus  perducimur  in  vitam  aeteruaiii,  seyunduni  hoc  directe  et  sinipli- 
citer  cudunt  sub  merito,  sicut  et  auginentum  giatiae  et  oiiinia  illa,  quibus  homo 
adinvatur  ad  perveuiendum  in  beatitudinem  post  primani  «»ratiam  ....  Si 
auteiu  eonsiderentur  hniusniodi  tenii)oraIia  bona  secnudum  se,  sie  noii  sunt 
simpliciter  bona  hominis,  sed  Sfciindnm  quid;  et  ita  non  simpliciter  cadunt  sub 
merito,  sed  secundum  quid,  in  quantum  scilicet  homiues  moventur  a  Deo  ad 
aliqua  temporaliter  ageiida,  in  quibus  suum  propositum  coiisequuntur  Deo  favente. 
S.  Tb.   1.  2  q.  114  a.  10  c. 


ffirper  ®nL 
^on  öen  ^alltamenfcn  im  airgemcitten. 


t\)' 


§  169.    Plante  uub  isöcgriff  be«?  Safrnmcnte^. 

3Sgl.  |)einricf)«Öiutbcr(e  t,  5:ot3matt)d)e  2:(}co(ot]ic.  IX  §  477  [f.;  Franzelin,  De 
sacramentis    in    genere.    Thes.    1;    ®i()r,    2)ie  f)ei(igcu    Safranicute   ber  fat()oliicf)en 

ilivd)c.  I  §  2.  3. 

I.  §ctncr    @tl)moIocjic    luni)    bcbciitct    ba^^>    'Iinnt    sacramentum  ^^^^^^^"^^^^^^^ 
ti\m^  |)  e  i  I  i  9  c  c^  iinb  ®  e  ()  c  i  iii  ii  i  cni  o  1 1  c  c^  '"S'i'IVfän ''" 

W\  bell  (icibniid)cu    %  x  o  \  a  ii  f  dj  r  i  f  t  ft  die  r  ii    bc5cid)nct  sacramen-   frtniftftdiJSt. 
tum  bell  gal)ucncib    ober  aiid)  bie   int  ^]>vü5cffc   uou  bcibcu  ^^.^ortcicii  511 
beponiereubc    (^5clb  f  uninic,  uic(d)c  iirjpriiiu]lid)  ^u  veligibjcu  ä^^^f'-'^^-'^^ 
öermcnbct  iinirbc. 

^ptcr  intcrcificrt    \\m    nur  ber  Okbraiid)    bcc>  5ß}orte^5    sacrameiitum, 
(jtuaTYipiov,  iu  ber  l)ciligcii    3d)riit,  in  iuc(d)cr  00  bcbciitct 

1.  etiini^o  i^  c  r  b  0  r  g  e  11  c «  im  aligcincincu,  ein  Ö3  e  l)  c  i  lu  u  i  ö  <  T06.  ^.f.JSinbcv 
12,  7),  itiebcfoiibcre  ein  C^3el)cimuic>  ber  Crf  eiibaruiig ,  iianieiUlid)  ber  iTciiinnt  sciivift. 
ertöimig    Eph.  1,  9;  ;X  9;  Col  1,  i^T  ;  1    2V>/^.  3,  16); 

2.  ba^  3  ^  i  ^)  f "    e  i  n  c  {^    (i^  c  l]  e  i  m  u  i  f  j  c  t>    {Apoc.    1 ,  20 ;    17,  7). 
5(n  te^Ucrc    5)cbentiing  nor  allein  fd]liefu  fiel)  bic    bogniati)d)c  33c^ 

beutunei  bc?  ^nn'te^  Satraiiient  im  eniiercn  Sinne  an,  in  uie(d)cin  cc>  fdjon 
im  l)öfi)ftcn  5lltertnme  uorfonnnt.  grcilid)  be^cidjnctc  man  bamit  aüe-o,  ira^o 
irgcnbiine  ben  Üliaraftcr  bc«  Ö^ebeimnic^iodcii  iinb  .^peiligcn  an  fiel)  trug,  aber 
bod)  and)  fd)on  non  @ott  angcorbnctc  S^i^'l)^"'  luclebc  unfid)tbarc  %\\a\>z  aii= 
beuten  nnb  bennrten.  ^icfe  letzte,  fpeeififd)c  ^u'bcntnng  bc0  ii? ortest  lunrbe 
immer  mc^r  bic  an^fd)(icglid)c. 

II.  5(llc   !att)olifd)cn   Definitionen   mm    2aframcnt  janfen  baranf  Tefümum  bc§ 
^inan§,  bag  ba«?  fiiinfälligc  ^'-'if^)'-'"  (sig"nuDi  rei  sacrae)  ba;?  Überiuitiirliel)c  Safnmn^^^^^ 
(res  Sacra,  res  sacramenti    nid)t  blog  bebentet,  fonbern  auc^  instrumen-    "■'©milc!^'" 
taliter    bciuirft.      Tal]cr    mirb    and)   bat-^    ©atramcnt   fnr-^,    befiniert   aU 
Signum  practicum   rei  sacrae  ober  aU  Signum   efficax  gratiae.     T^cr 
l)t.     X  ^  0  in  a  V     befiniert    bay     Saframent :      Signum     rei     sacrae    in 
quantum    est  sanctificans  liomines.     S.  Tli.  3  q.    60  a.  2.     (^enaner 
ift  bic  '^^cfinition   be§   Üi  ö  in  i  f  d)  c  n    M  a  t  c  d)  i  !3  m  n  ^5 :     Sacramentuni  est 
res    sensibus    subiecta,    quae    ex    Dei    institutione ,    sanctitatis  et 
iustitiae    tum    significandae    tum     eificieiulae     vim    habet.      P.    2 
c.  1  q.  8. 

4'eiuv  id)    .ipuppcvt,  Moiiipeiibium  bev  lofliiiatir.  H.  _'.  39 


608  (Srftcr  ^ci(.     5Pon  bcn  ©oframcntcn  im  allgemeinen. 

'Da^  Übeniatürllcl)c,  iucldjc^3  biird)  bic  3afrnmcntc  beiuirft  inirb,  ift  im 
nngcmcincn  bie  9i  e  d)  t  f  c  r  t  i  g  u  u  g  ober  .V>  c  i  l  i  g  u  ii  g  ( gratia  generalis), 
511  bcr  ]id)  bic  bcfoubcrc  ^^i>irfiiug  bcr  cinjchicu  3afraincntc  (gratia 
sacramentalis)  aU  5(ccc]*forium  ueil)ii(t. 

^'.^>eHMitiirttc  ^ijfo-  5o(genbc  uiciciitlid)C  lyt'oineutc  fiiib  im  begriffe  bc^o  8afvaiiientc^ 

mcntcbco^rt'tra- ciUl)aUcii.     "^Q^  (Safvamcut  ift  niimlid) 

res"senlü)iis  ^'  ^'^^^^  ^*^^  seusibiis  siMscta,  b.  l).  ctinav,    iinvo  irgcnbluic  uui()vgc= 

sni.iecta;     nommcii  uicvbeii  fami,  ©ad)C,  'ilnn-t,  ,'paiibliuig; 

si^nuini  veme-  2.  ciii  siauum,     ^ic  res  seiisibus  subiecta  miifi   nämlidi  eine  qc^^ 

(icinoustrati-  Mn]\c  ^H l) iii i d)  t  c  1 1  Ijabcii  mit  bcm   biird)  iic  niigcbcittetcu   llbcniaturlidjcn. 

^''"ucunri"'''  3"  ^'^-l*-'^*  ^c^icbimg  [agt  bcr  1)1.  '^(  iigii  ft  i  iiii  !o:  Si  sacrainenta  qiiaiidam 
similitiidinem  earum  reriim,  quaruin  sacrameiita  sunt,  iioii  habereiit, 
omiiiuo  sacrainenta  non  essent.  Ep.  98  n.  9.  |]eid)cn  [inb  cntiucbcr 
n  a  t  ü  r  I  i  d)    ober   lui  U  f  ü  r  l  i  d).     'Die    2afraiiiente    finb    iiifofcru    unKfür* 

lid)c  3^'i^"^)*^"/  ^^^'^  fi^  ^^^^^  ^^'•"'^^  f  ^'  ^ '  Ö  ^  ^^^  ^^  ^^  ^  ^  U'^^  ?  iufoferu  aber  Ö^ott 
bem  'Uu^feii  bcr  ciu^^'hicii  (^aframeutc  en  tf  pr  ed)eubc  ßeidjcu  unit)ltc,  finb 
l'ie  aud)  uatiir(id)e  ^eid)cu. 

l)iou  tiuui  nun  bic  Saframentc  in  breifadjcr  .V)infid}t  ah$  ^^ii^)^''^  t^^^i* 
Sl}inbolc  bctrad)tcn,  uiimlid) 

a.  aU  sig'ua  rememorativa,  infofern  fic  nn^o  an  bnv  i^eiben  Gl}rifti, 
bie  causa  meritoria  aller  (^huiben  erinnern; 

L.  aho  Signa  demonstrativa,  infofcrn  fic  anf  bic  gegenmiirtigc  res 
Sacra,  bic  bnrd)  ha^:^  Safrauicnt  beunrftc  (^huibe  binbenten ; 

c.  al^>  sig'ua  prognostica,  infofcrn  fic  l)inr.Hifen  anf  bic  5u!iinftige 
.v^errlid)feit,    ba^    ^icl    nnfcrcr  ^t-^iiiöini.i.     "X^c\\.  S.  Tli.  3  q.  60  a.  3  c; 

o.  nid)t  b  l  0  f^  ^eidicn  ober  2innbilb,  siguum  theoreticuyn,  fonbern 
äuglcid)  ^M  i  1 1  c  l  ober  %  x  ä  g  c  r  bcv  Unfid)tbarcn,  siguum  j^racticum  ober 
ef/icax,  uicldjcc^  bac^jenige,  univ  cc^  bebcntet,  and)  bciuirft.  jDa<o  ^Satra^ 
ment  ift  alfo  nidjt  blof?  siguum,  fonbern  and)  causa,  aber  lucbcr  causa 
efficiens,  nod)  causa  meritoria,  nod)  causa  formalis,  fonbern  causa 
instrumeiitalis.  ^^h-^I.  Trident,,  Sess.  6  de  iustif.  cap.  7.  Sacra- 
nienta  Novae  Legis  simul  sunt  causae  et  sigua ;  et  iude  est  quod, 
sicut  comniuuiter  dicitur,  efficiunt,  quod  figurant.  S.  Tli.  3  q.  62 
a.  1  ad  1.  Causa  instruynentalis  non  agit  per  virtutem  suae 
formae,  sed  solum  per  uiotuni,  quo  movetur  a  principali  ageute. 
l'ude  ettectus  non  assimilatur  iustrumeuto,  sed  principali  agenti .... 
Et  lioc  modo  sacrameuta  Novae  Legis  gratiam  causaut :  adliibeutur 
enim  ex  diviua  ordinatione  hominibus  ad  gratiam  in  eis  causandam. 
8.  Th.  3  q.  iS2  a.  1  c; 
^'"(SifS,^'''^'  4.  oon  (Il)riftnv  cingcfel,u  nnb  ^umr  al^o  eine  blcibcnbe  Qnfti^ 

tntion  in  feiner  6lird)e,  siguum  perumueuter  et  lege  stabili  institntum. 

III.  T^a^o  (^emeinfame  aller  pr  otcfta  nt  if  d)cn  '5)efinittonen  liegt 
bartn,  baj3  fic  bie  £aframente  aU  causae  instrumentales  bcr  ^nabe,  alfo 
gerabc  haz^  Ü>  e  f  c  n  t (i  d)  c  am  Saframent,  leugnen  nnb  nur  bie  9i  c  b  e  n  = 
^mcdc  bcr  3aframente  fefrbaltcn.  ®o  befiniertc  fic  i^utber  al^^  |]cid)en 
bcr  göttlid)en  ^^crbcifning,  g^^^i^^Ö^^  ^^^~  3^^^^^)^"  ^^'-  d)riftlid)cn  '^tfcnnt^ 
niffccv  nnbCSalnin  sollte  fic  al^^  Sl)mbole  für  bcibeo  bctrad)tct  unffen. 

^iefc  ^kgriffcdicftiinmiing  folgt  notmeiibig  m^  bcr  protcftantiffl)cn 
!?)i'ed)tfertignng^olebrc,  nad)  mcli^cr  bic  9^ed)tfertignng  niii)t  in  bcr  ©in^ 
gicfinng   einer    inneren   C^hiabc,    fonbern   in    bcr  iinj3crcn  ^^mpntation 


signmn  piac 
ticuni : 


<J!.l)ViftUC 
18»  Hi. 

tn-otfi'taiitifri)c 
rcfinittoncii. 


§  170.    ^ongvuenj  unb  (ginfe^ung  ber  @a!ramente.  609 

ber  ©crcc^tigfctt  (I^rifti  beftc^t  unb  bie  sola  iides  hü§  ^erfäcug  ift, 
biirti)  luelcijev  mau  biefer  Imputation  ftd}  tei(I)afttg  uiad)t. 

§  170.     Äüngrne«5  «nb  (^-infe^mtg  bev  3a!rameute. 

35gf.  §einrtcf)'®ut beriet,  2)oguiatiid)c  Sticologic.  IX  §§  484.  502;  Franzelin, 
De  sacrameutis  in  geuere.  Th.  14;   %'\^x,  Sie  (jctügeu  ©aframente   ber  tat()o(ifrfjeu 

$t%d)e.  I  §  6. 

I.  3Bäl}rcub  itibftuerftänblid^  für  ®ott  tcine  ^J^otiucnbtgfcit  beftanb,  bie 
(gnframentc  cin^nietjen,  luic  er  and)  narf)  it)rcr  einfc^ung  hk  freie  iDiadjt 
bel)ä(t,  unmittelbar  unb  ol)ne  3atramente  bie  Gniabcn,  metdje  er  mW,  5U 
Ipenben,  fo  ift  bod)  bereu  Ciinfetnuig  im  l)öd)ften  (^rabe  fougrncnt 

1 .  ber     in e n f  d) l  i d) e n     ^^i a t n r    im    a 1 1  g e m eine n.      gür    ben  ^ ;^.  Sfcmmö 
9)kuid}eu  ift  niimlid)  in  ber  9laturorbnnng  alter    geiftige  i^erfel)r  unb  felbfti^ev  aatvameme 
ba^  iuner(id}e  Öeben  an  bie  i^ermitttnng  ber  2iuue  gefnüpft.    ed)on  lulHn'^uuiu  «u^ 
({\\§>  biefem  ©runbe  ift  c^  augemcffen,  ha^  4^ott  in  fciuem  ^^i^crfeljre  mit  bcm      «'^'"»^ncn. 
IDknff^eu  unb  bei  ber  SO^itteitnuii  feiner  Wnabcn  fid)  an  biefe^o  üon  it}m  al^ 
2d}öpfer  gegebene    altgemeine    ^Dauurgciet^  aufdjlog.     %a\v^    iu^^befüubere    ift 

bie^  füugruent  bei  ber  ö)nabenmitteilnng ;  benn : 

a.  !Dnrd)  '^k  @  ü  i  b  e  n  5  b  e  ^^  f  i  u n  t  i  d)  e  u  ^  e  i  d)  e  n  y ,  uerbnubeu  ^j^  sarSmnue 
mit  ber  (^H  aub eu!3  gemif;  l)  ei  t ,  ha\]  C^nUt  mit  biefem  ^'-'i^'^)'-'^^  ^'ii'^  be^  »nb  bie  weiuift^ 
ftimmte  innere  (^nabe  oertnüpft  t)at,  empfiingt  ber  iVienfd)  bie  0  b  j  e  f  t  i  lu^ ''"mun-ulmn^^^^^ 
©elüißbe  i  t ,  'ba^  unb    meld)e  @nabe  unb    in  meldiem   5(ugenblitf    fie  il)m 

5ur  frciiüilligeu  5(ufnal)me  mitgeteilt  mirb.  Oline  \>kv:^  ^atrament  tonnte 
biefe  (^)emij3i)eit  nur  burd)  jebevmalige  fpecielle  Cffenbarung  ober  burd)  bie 
sola  fides  äugleid)  mit  ber  (^)emifd)eit  ber  ^)ied)tfertignug  gegeben  unn-bcn, 
ina-o  allen  ^^meifeln,  >Sd)U)iirnun'eieu  unb  Qrrtümeru  !Jl)ür  unb  !Xl)or  cr= 
i)ffnet,  mie  hk  ^eid)id)te  be^^  protcftautifdjen  ^etrenmefeui^  e^o  ^eigt.  Coudi- 
tionis  Immanae  naturae  proprium  est,  ut  per  corporalia  et  seusi- 
bilia  in  spiritualia  et  intelli<>ibilia  deducatur;  pertinet  autem  ad 
divinam  providentiam,  nt  uuicuique  rei  piovideat  secundum  uioduni 
suae  conditionis;  et  ideo  convenieiiter  diviua  sapieutia  liouiini 
auxilia  salutis  confert  snb  quibusdaui  corpüialibus  et  sensibilibus 
signis,  quae  sacramenta  dicuntur.     8.  Tb.  ?>  q.  Gl  a.  1  c. 

b.  ^urd)  bie  faframeutale  (Muabcnipeubung  mirb  sugleid)  fdjarf  unb  flar  ^j^,  ^J'^^*^^^;  ^.^^^ 
baran  feftgebalteu,  bafs  bie  ©nabe  eine  uon  öott  burd)  ben  gefd)id}t=  obict^iiu- «abc 
l  i  d)  e  u     ß;  l)  r  i  ft  u  !o     b  e  u     ^JJt  e  u  f  d)  e  n     5  u  f  o  m  m  e  n  b  e      0  b  j  e  f  t  i  0  e ,   ^-cänutSr 
reale    (^K\hz  ift,  oerübiebeu  uom  (^eift    bec>  iDieufdjcn  unb  feiner  2:t)(itig=  ^7/j;';fJ^^^^^^^^^ 
feit.     33ou  jenem  Subieftioiemice;  bagegen,  ber  nur  oon  einer  rein  innerüdjcn  bii-iciiu>  inn-5u= 
(^nabenmitteiluug    unb    einer    rein    iuucrüd)cn    (^cmifHjcit    berfelbcn    etiiuiv      ^^''■^'^^''"• 
lüiffeu    lüill,   ift   nur    ein  ^djritt   ^nr    Qbeutifi^iernug   ber  %\\abc   mit    bem 
3)K'nfd)engeift  unb    feiner    eigenen   2;()ätigtcit    im  ^inne    bcio  DJationalic^uubo 

unb  bes^  ^antt)ei!cmu^  unb  ^iir  XHufliifung  bev  Ijiftorifdjeu  in  einen  blofl 
ibealeu  S^riftu^. 

c.  'Durd)  bie  (Spenbung  ber  (Knaben  unter  änjseren  fid)tbareu  3^'^^)*-'^^ 
ift  ber  ^JJteufd)  cublid)  and)  im  ftaube,  fid)  auf  bie  @nabc  üor^n^ 
bereiten  unb  mit  ber  beftinunten  ^nn-bereitung  fie  mirflid)  511  c  m  p  f  a  n  g  e  u. 
3it  biefer  Xi-opofition  l)etfen  bie  finntid)cn  ^'•'i^"^)^^!^  K^^''^  nt  iiberau^>  unrf= 
famer  3öeife  mit :  Erudiunt  et  excitant.     Bonavent.,  Brevil.  6,  1 ; 

2.  b  e  r  33  e  f  d)  a  f  f  e  n  l)  e  i  t  b  e  c^  gefallenen  IIU'  e  n  f  d)  e  n  i  n  y  = 
b  e  f  0  n  b  e  r  e. 

39* 


610  @rftcr  XtiL    53on  ben  ©atranicntcn  im  affgcmctuen. 

1^10.  a.  ^\h$  (Sinnlid)c    Derfmifen,   uiirb    bei*  53?cnkl)    burc!)   ha§>  2\nn{\ä)t 

bä'^la7vaiStcUncber    511    (S^ott    erl)obcn:      Ut    medelam    ferret    inde,    hostis    unde 

ift  beut  flcfnUcnni  l .:,  ocpra  i 

moffon.  b.  ^ie)e§  (Sinnltd^e    am  ©aframcnt   aber   iinvb    1111?   ^um  .S^cilnnttcl, 

befonberc> 

a.  gegen  ben  ^tolj,  bcii  c^>  bcmütigt.  hierüber  l)ei6t  e§  im 
Dtömifc^en  S^ate  c^i^mu^ :  Quod  in  cliristianae  pietatis  studio 
plurimi  faciendum  est,  (sacramentai  liumanae  mentis  superbiam 
edomant  ac  comprimmit  nosqiie  ad  liumilitatem  exercent,  dum 
sensibilibus  elementis  subicere  uos  cogimur,  ut  Deo  obtemperemus, 
a  quo  antea  impie  defeceramus,  ut  mundi  elementis  serviremus. 
P.  2  c.  1  q.  9; 

,3.  gegen  Kleinmut  unb  !i>  cr,^  meif  hing; 
1811-  ,  3.  bem    53erl)altni^    bev    D3?enfd)en    ,^1    einanber,    mcld)e, 

^T)äUn^rh>r'u>ie  inncrliii)  bnvd)  bic  (S^nabe,  fo  iingcrtid)    bnrd)  bie  Saframentc   im  Öeibe 
■'■''^"unb'"'^^^*  ^ivdje  mitcinanber    uevbnnbcn  nnb    babnrd)   511    gegcnfeitiger   Siebe    nnb 

@intrad)t  angeregt  merben; 
bem sievuitni^^^  4.  bem     33 e r l) ü 1 1 u t ^^    ber     9hitnr    5n    (5^ott    nnb    jn    ben 

'b'nt[ituv"ir  ?^^cnid)en.  (Sntmeber  5^atnr,  %z\\i  nnb  @ott  ^n  ibcntiii5ieren  nnb  [o  bie 
*'^'"i>;',"frf,5;j.^''"  Statur  5n  ucrgött(id]cn,  ober  fie  in  Oppofition  ,^n  einanber  ju  fefeen  unb 
bie  i)iatnr  für  t{\da§>  ^3^id)tigeö  ober  fogar  für  etma^:^  33öfe^5  jn  i)a(ten,  finb 
bie  beiben  (^rnnbirrtümer  aller  falfd^cn  '!l3l)i(ofopl)ie  nnb  !itl)cologie.  Qn 
^BirtUc^feit  aber  beftebt  ^mifdjen  9^atnr  nnb  ®eift  fomie  ^mifdjen  if)nen 
nnb  %oii  53  e  r  f  d)  i  e  b  c  n  ()  e  i  t  b  e  ^^  ^  e  f  e  n  ^^ ,  aber  innigfte  (£'  i  n  l)  e  i  t  ber 
Üielntion.  ^l)rc  ()öd}[te  '-I^eniürt(id)nni]  ()at  biefe  (Einheit  ^mifdjen  (Steift 
nnb  D^atnr  in  ber  'Jiatnrorbnnng  im  'JJcenfdjen,  ber  caro  animata,  bie 
@inl)eit  jmifdjen  (5)ott  nnb  ben  ^^-eatnren  aber  in  ber  übernatürlid)en  (S^naben^ 
orbnnng  im  (^  ottmenf  d)en,  bem  Verhum  caro  factum.  l)iid)t§  fann  nnn 
btefem  (^rnnbuer()ä(tni6  entfprcd)enbcr  fein,  aU  bafi  S()riftnv  in  feiner  ^ird)e 
bie  9tatnr  jnm  Wxiid  feinc<§  gnabenreidjen  33er!e^r^^  mit  ben  5[)^enfd)en  nnb 
be^>  3^^er!el)r^>  ber  l^ienfdjen  mit  (^ott  gcmad)t  I)at,  inbem  biefetbc  bem 
SQicnfdjcn,  bem  .siiinig  nnb  "i^riefter  ber  Sdjöpfnng,  alö  ^cgcnftanb  beo 
Opfere^  5nr  33erbcrrlid)nng  (^)ottce^,  ^ott  aber  alc^  ^Bcrf^eng  ber  %mhz  ^nr 
Sefelignng  ber  ^I\Vnfd)en  bient. 

'^^nrd)  bie  Sünbe  bec>  SOJenfdjen  uuir  bie  ?latnr  cntmei^t,  ber  @ite(!eit 
nntcrniorfcn  nnb  bem  g(nd]e  verfallen,  nnb  fo  mar  fie  ein  ^Berf^eng  ber 
(Sünbc  für  ben  'I)^mid)en,  ber  'i^erfüt)rnng  für  ben  2atan  nnb  bef^  (Straf' 
gerid)t§  für  ®ott.  Tnrd)  bie  (Srlöfnng  nni^te  fie  mieber  merben  ein  *üJ?itteI 
5nr  33erl)errli(^nng  (5^otte§,  jnr  Überminbnng  be§  Xenfel^,  jnr  ^egnabignng 
be§  9^ienfd)en.  I^cvmegen  \)(\i  a\\6)  (hSoii  uon  5(nfang  an  i()rer  jnr  3>er- 
mittinng  feiner  Cffenbarnngcn  nnb  (^Miabcnermeifnniien  fid)  bcbient,  bi^  ber 
.^err,  ber  im  5Uten  ^^nnbe  im  gener  bes^  T'ornbnfdjev,  in  ber  SBottenfiinle, 
im  3Bct)en  be^g  iiMnbc^5  ben  9Jtenfd)en  fi(^  genaljt,  ^nleliit  felbft  gteifc^  nnb 
^abnrd)  Cpfergabe  nnb  'ba^^-  groge  Saframent  gemorben  ift,  nm  unter  ben 
(S^eftalten  Don  33rot  nnb  $L>ein  ht\hz§^  \)k>  jnm  jüngftcn  S^age  jn  bleiben. 
Unb  mie  er  ben  l}ei(igcn  C^kift  im  Sturme  unb  in  generflammen  am  ^fingft^ 
tage  fid)tbar  mitteilte,  fo  fpcnbet  er  aui"^  at(e;^eit  bic  ^aben  be^  l)eiligen 
@eiftc§  bnrd]  bie  fid)tbaren  Q^-^i^*-'"  ^^-^  'li^afferC^  t)U,  33a(fame^  nnb  be^ 
menfd)(id)en  SBortCfo.  W\z  er  cnbtid)  bie  D^atnr  in  ber  ^naben^eit  5nm 
Qeidjen  nnb  ^erfgeng  feiner  ©rfbfnng^gnabe  gemadjt,  mirb  er  fie  and)  nadj 


§  170.    ßongvuen3  unb  liinfetnmg  bev  ©afraincntc.  611 

bcr  5liiferftcf)iing  in  bcr  ^crfUinmg  bcso  neuen  ^*pinimclö  imb  bei*  neuen 
(Srbc  5n  einem  Spiegel  feiner  (^iovk  unb  ^n  einem  Wittd  unfercr  Selig= 
feit  maci)en. 

.^ieran^   ergibt  firf),   baf3   bie  (Sinfe^nng    ber  (SiVframentc   im  l)ödjften  ^.^,  (J.-/,'^e,nm 
(^rabe  ©otte^   iiuirbig  ift,  unb  junir  linirbig  ba-'^arJanu-ntc 

a.  feiner  ^dhnadjt,    uieldje    hat^  ©rögte    bnrd)   ba^>   ^einfte  u)irft/''^'^^"^"''""^"^'«- 
^gr.   (7aiJ.  jRom.,  P.  2  c.  1  q.  6  ; 

b.  feiner  5Bei^{)eit,  meiere  nnferen  ^^ebürfuiffen  fo  üodfonimen  cnt= 
gegenfüuunt,  inbem  fie  \m§  angene(}me  unb  .^ugleid)  uurffamc  ^5^'^^"'^^^^'^ 
fd)enft,   unb  ^a§,    \va§  ^nr  (Snnbe  biente,  ^nm  ^'erf^eng  be^  .v^etle^  mad)t ; 

c.  feiner  53  a  r  m  ()  e  r  5  i  g  f  e  i  t ,  bie  in  bcn  2a!riunenteu  unuerfiegbare 
unb  (eid)t  ^ngänglidje  Cnellen  be^o  .v>eile^^  nn^-^  eröffnet  l)at; 

d.  feiner  ^er  e  d)tig!e  it,  bie  eben  baburd)  fo  grünblid)  m\^->  bemütigt 
unb  bnrd)  'Demut  nuy  l)eilt ; 

e.  feiner  ^  eil  ig  feit,  uie(d)e  bie  .^vreatur  bic>  5U  iliren  iiuilerfteu 
©üben  ()ei(igen  und; 

f.  feiner  2icbt,  bie  aüe^o  5ur  53ereiuigung  fülirt,  @eift  unb  ?eib, 
.pimmel  unb  örbe,  (^ott  unb  Mreatur. 

331  i üb e  l' öfter nug  ift  ba()er  bie  iöebauptung,  md)  ber  fatl)üliid)en  2afra=  ^,    j'^'»- 
meutente^re  merbe  (^ott  beu  lVeufd)en,  ja  ber  '.ytatcrie  untermorfeu,  öbnlid)  uubbSyi'hS'fiiJ 
lüie  in  ber  Ijeibnifdieu  lUagie,  ba  ja  gerabe  umgefclirt  in  beu  3aframeuteu       ~^'''^"'''- 
^oit    feine    unumfdjriinfte    il\\id)t    über    alle    .Kreatur    beiljiitigt    unb     bcr 
yjcaterie  mit  uubebiugtcr  ^-rcilieit  alo  fcincv  '^oerf;eugeö,  bcc^  l)icuid)eu  aber 
aU  feiuc!^  "Dicucr^o  fid)  bcbient.     Die  l)cibuifd)e  l^iagie  ift  ba-3  gerabe  (Mcgcu^ 
teil,  ha  fie  bnrd)  uatiirlid)e  ^JJiittcl  iiberuatürlid]e  ilJiiidjte  in  bm  ^ieuft  bcr 
meufdjlidien  Selbftfud)t   ^v^^^i^fl^'^i  ^^^i^^-     i^^od)  liegt    fclbft  in    biefem  bämo- 
nifd)en  ^^vrbilb  ein  5kfenutnic>  bcr  uon  allen  Ji^ölfern    feftgelialteucn  l\}a{}V' 
l)cit,  baj^  ??atürlid)cc^  Xriigcr  unb  'Jjcittel  uon  Übcrnatürlicbcm  fein  fann. 

STiuii.     2^ic    3^vai]c,    ob    cf>    in    statu   oritjiiuil}    eotiniiioiUc  gegobni  l)ättc,  luivb    ^      i«i'^- 
Hüll    bell    3:t)oiniftcu    licviieint,    lum    beu  (£co"t  iftcu    bejaht.     In    statu    iii"occntiae  j.^,['/,*,'J"!-^^^^^^ 
hoiiio  sacrainentis  11011  iiulii^cbat,  noii    soluiii  in  (|uantuni    sacrainenta  ordinantnr  " 
ad  leniedium  peccati,    sed  etiam  in    quantum  ii)sa    (»rdinaiitur  ad  aniniae  perfec- 
tioneni.     S.  Th.   3  q.   61    a.   2   c.     Über  Mc    Safvaincntc  bc5  311  teil    X  eftn  nfc  iftcg 
llliv^  unten  (n.  1854  f.)  &a§  ^JJotuicubigfte  gejagt  U1er^eu. 

IT.  i)ie     Saframente     bec^     9'Jeucn     2;  c  ft  am  ent  e^5     [inb,.   .  ''^J"- 
jamtltd)    Don   Sl)riftn^^   eiugc]cljt.      Dieö   i|t    de  fide.     Si    quis  aarmmento  ciu= 
dixerit,  sacramenta  Novae  Legis   iion   fuisse  omnia  a  Jesu  Christo       "*"'-'^- 
Domino  nostro  instituta  ....  anatliema  sit.     Trident.,  Sess.  7  de 
sacram.    can.    1.      Taj3    nUe   Saframentc    unmittelbar    ujou    Sl}riftuc> 
eingcfel3t  finb,  ift  mcnigftcu^o  seutentia  communis  et  certissima. 

1.  %{§>  alleiniger  Urtjcbcr  ber  (^nabc  t)at  and)  ®ott  allein  bie  l)öd)ftc  ,     i^i<- 
unb    abfohlt   uu abl)ängigc    (bemalt,    potestas     auctoritatis,    2afra^  to\iu?is  unb 
meutc  ein^nfetsen.     ei)riftu^5  befaß    biefe  ©emalt  aU   tral)rer  (^ott.     ®r  bat   ^ceSiaT 
aber  auc^  al^^   30?eufd)  bie  2aframeutc   eingefet^U;   hk  (bemalt,   meldje  er 
aU  fold)er  befaf3,  Satrameute  ein^ufeticn,  nennt  man  potestas  exe  eile  ntiae 
seu  minister ii  i)ri7ici][)alis.    Ter  1)1.  !Il)omaf>  fd)reibt  bierüber:  Christus, 
secundum  quod  est  Dens,  operatur  in  sacramentis  per  audoritateni ; 
secundum   autem   quod    est   homo,    operatur  ad   interiores  etfectus 
sacramentorum  meritorie  et  efticienter,  sed  instrumentaliter.     Dic- 
tum est  enim  .  .  .  ,  quod  passio  Christi,  quae  competit  ei  secundum 
humanam   naturam,    causa   est   uostrae   iustificationis    et    meritorie 


Safvciiuoiitc 


612  @rftcr  Xoil.     5.^oii  bcii  ©aframcntou  im  an(]cnicincn. 

et  effective  .  .  .  per  moduni  instrumenti,  in  (luantum  liumanitas 
est  instriimentum  divinitatis  eins  ....  8ed  taiiieii  quia  est  in- 
strtime')itiim  coniunctum  diviuitati  in  persona,  habet  quandam 
princiimlitatem  et  causalitatem  respectu  instrumentorum  extrinse- 
corum,  qui  sunt  niinistri  Ecclesiae  ...  Et  ideo  sicut  Christus,  in 
quantuni  Dens,  habet  j^otestatem  auctoritatis  in  sacramentis,  ita  in 
quaiituni  lionio  liabet  potestatem  ministerii  princiiuilis  sive  potes- 
tatem  excelleiäiae,  quae  quidem  consistit  in  quatuor :  primo  quidem 

quod  meritum  et  yirtus  passionis  eins  operatur  in  sacramentis ; 

secundo  quod  in  eins  nomine  sacramenta  sanctificentur  .  .  .  .; 
tertio  (luod  ipse,  qui  dedit  virtutem  sacramentis,  potuit  instituere 
sacramenta  .  .  .  . ;  qiiarto  quod  ipse  potuit  effectum  sacranientorum 
sine  exteriori  sacramento  conferre.  S.  Th.  3  q.  64  a.  3  c.  33ol. 
Framelin,  1.  c.  pag.  178  sqq. 

SotücUo'fiii-  bie  '^'  "^^^  ^^  ^^  111 1 1 1  c  l  b  ii  X  c    (S'infccinig    bcr  2afvaiiicntc    biirrf)  ß:()riftii0 

mimittcibaiT    unrb  naiiicutlid)  bciiMcfcii 

G'tnift.nma  bor 

a.  aiiv  1  Cor.  4,  1  :  Sic  nos  existimet  h<>mo  ut  ministios 
Christi  et  clispensatores  mysteriorum  Bei.  ,v>icruad}  finb  alfo  bic 
5(poftc(  ^cniuiltcr  bcr  C^kl)ciiimific  ('»'»ottcv; 

b.  aiho  Trident.,  Sess.^^  14  de  extr.  unct.  cap.  1  luib  can.  1. 
'^ort  uüvb  uoii  bcr  (elften  Ölung  crtlart,  fic  fei  lunt  (5{)riftn^^  cingcfc^U; 
8i  quis  dixerit,  extremam  unctionem  non  esse  veie  et  proprie 
sacramentum  a  Christo  Domino  nostro  insfitidum  et  a  beato  Jacobo 
apostolo  2)romulgatum  ....  anathema  sit.  X'abci  iiurb  oii^^briuf* 
lid)  bie  'Il)ättiifctt  (5l)rifti  uoii  bcr  bcr,  ';?(poftc(  gcfdiicbcu:  institutio- 
X^romulyatio ; 

c.  i\\\^^  bcr  !Irabittou,  bic  mir  G()rifta^o  wU  bcn  ©iiifclpcr  bcr 
(Safrnmciitc  fciiiit,  uou  anbcrcit  (S'iin'cl^crit  aber  icfjiiungt.  Auetor  sacra- 
mentoi'um  quis  est  nisi  Dominus  Jesus?  De  coelo  ista  sacramenta 
venerunt.  Auetor  libr.  de  Sacram.  1.  4  c.  4.  Ab  ijisa  Dei  sapien- 
tia  homine  assumpto,  a  quo  in  libertatem  vocati  sumus,  pauca 
sacramenta  saluberrima  constituta  sunt,  quae  societatem  christiani 
populi  ....  continerent.     Aug.,  De  A^era  relig*.  n.  33; 

d.  lui^^  beut  t()  c  ol  og  i  ]  d)cii  A^ciifcii.  Tic  (Safraincntc  gc()örcn 
5um  Scfcu  bcr  Minlic;  uüc  (£l)riftuc^  unmittelbar  bic  Äircl)e  gcftiftct  bat,  fo 
\)i\i  er  aufl)  iiiunittclbar  bic  Safrainciite  ciiigcictU.  Apostoli  et  eorum 
successores  sunt  vicarii  Dei  quantum  ad  regimen  Ecclesiae  consti- 
tutae  per  fidem  et  lidei  sacramenta.  Unde  sicut  non  licet  eis  consti- 
tuere  aliam  Ecclesiam;  ita  non  licet  eis  tradere  aliam  fidem,  neque 
instituere  alia  sacramenta ;  sed  per  sacramenta,  quae  de  latere 
Christi  pendentis  in  cruce  fluxerunt,  dicitur  esse  fabricata  Ecclesia 
Christi.     S.  Th.  3  q.  64  a.  2  ad  3. 

^.    i^i-';     ^  ^cnc  Uortribcutiuiidjni  'Ideologen,    ^.    33.    -^ngo    imii    3  r.    ^.Uctor,    ^^^etrii^ 

einVinmn^S)  -0  ml^"^"^ii^^  5nc;L-aubcr  uon  .f)alc0,  uield)e  meinten,  S()riftu5  [}a{K  gemifie  eäira* 

ciuiii/n  iiovtvi=  mcntc    iniu   niitteUuiv  bnvcf)    bic    .^ivcfje    cingcfclit,   uiavcn    cntmeber  im   ^rrtnm   ober 

t)ontimfri)cn     uiüttten,  UHi^  maf)rirf)ein(irf)ev  ift,  babnrc^  nnr  nnSbrürfen,  \>i\]^  einige  ©nframentc  evft  non 

^i)eoioflcn.      j^j,j^  5tpofte(n,  aber  im   5(nf trage  (Sl)rifti    nnb   anj    @rnnb    bcr   Sinfebnng   bnrd)    (S()riftu§ 

promntgicrt  luorben  finb,  ober  nncf)  baf3  (Sf)riftn§  bie  [pecielle   2)c  ter  m  in  ie  r  nng 

bcr  iD^ütcrie  nnb  ^orm  bei  einigen  ©aframenten  bcr  iTirdje  übcrlaffcn  ):)(ii. 


§  171.     ^^ai][  imb  Untevfc^icb  bct  Safvauicntf.  6i:-3 

§  171.     S^¥  »«^  llutcrft^tcb  bcr  Saframcntc. 

iBgl.  .*pciurid)*  (53  iitbcrlct ,   Soiinintiirfje    Ilicülogic.   IX    §  ö(JÜ    f.;    FranzcHn,    De 
sacrameutis    in  genere.  Tlies.   18    sqq.;    Ö)i[)r,  3^ic  f)cilii}en  Scüramcutc  bcr  fat()0= 

lifcl}en  Hirdjc.  I  §  24  ff. 


1  S20. 


I.  (S  f)  r  { ft  11  ^^  l)  a  t  j  i  c  b  c  n  ^  a  f  r  a  in  c  u  t  c  c  i  n  13  e  f  e  ^3 1 ,  n  ä  m  1 1  d)  ba-*  safrimnuc 
bic  !i:anfe,  bie  girmuiig,  bic  eudiariiric,  bic  ^ußc,  bic  ( e Ij t e *^"' "^'"^^'"-'"• 
Ölung,   bie  *^  r  i  e  ft  e  nu  c  i  ()  c   11  n  b    bie   ^\)z. 

T)iefer  ©nlj  ift  f?e  fiele.  Si  quis  dixerit,  saciamenta  Novae 
Legis  ....  esse  plnra  vel  pauciora  quam  septem,  videlicet,  bap- 
tismum,  confirmatioiiem,  eucharistiam,  poeiiitentiam,  extremam 
imctioiiem,  oidinem  et  matrimoiiium ;  aut  etiam  aliquod  honmi 
Septem  iion  esse  vere  et  pioprie  saciameiitum :  aiiatliema  sit. 
Trident,  Sess.  7  de  sacram.  caii.  1.  ^.  ,}^-^-     , 

^öeiDieien  um*b  bic  etcbeii^al)!  bcr  eafraiiiciitc    btrctt,    nibcni  m  i^oim-inev  ^^^cuu-ic* 
ber  Öcl)i*c  HÖH  bcii   einzelnen  Saframeiitcn    i()r    fafiamcntalcr  Sl)araftcr   nit^>  "'^"  ^^'^,| "'•''"' 
@d)rift    inib    Xnibition   nad)geiuicien    loiib.     >Q\tx    laiiit    nur    im    allgc* 
ni  einen  bcr  ^u'iuciv    crbrarf)t  uicrbcn,   baf?  bic  Siebenmal)!    bcr  2afranicntc 
auf  (il)riftue  ^nrinfgclit.    riefer  '^^ciuciv  iiiirb  aber  auf  foli^cnbe  ^Innfe  i3crül)rt : 

1.  %U  bie  Üiefornmtorcn  bcv  16.  3al)rl)nnbcrty  infolge    i()rer  fal]ri)cn  ^.^  ij^rl::,,,.,,, 
9f?cditfertii3ungde[)re    bic   ^([{)\    ber   eafranientc    anf    ,;uiei,    brei    ober   lüer  bu"  liUmniu- 
feftfe^ten,  nmr  bie  ^iebcn.^al]!  ber  2aframcnte  fd}on  oi  e  r  3  i^  l)  i*  ^)  i^  11  ^^  f  ^' ^  «^  uoüTv'S^^ 
lang  in  bcr  ^lird)e  allgemein  ge(el)rt  luorben.    '-l^om  '^(nfang  bcv  12.  ^\a()r*i^'nmii^"9''i"i't- 
{)nnbcrt^  an  näudid)  iiuirben    bie  fieben  3aframcnte    ber    'lieiljc  nad)  nnfge= 

(Vi^tt,  foU)o()(  in  uüffcnfd)aftlid}cn  iiüe  in  fated)ctiid)en  'ii'erlen.  '^>ctrn^o 
!^ombarbn^^  (t  1164)  fd)reibt:  Jam  ad  saeramenta  Novae  Legis 
accedamus,  quae  sunt  baptismus,  confirmatio,  panis  benedictio,  i.  e. 
eucliaristia,  poenitentia,  unctio  extrema,  ordo,  coningiuiu.  Sent.  4 
dist.  2  c.  1.  2d)on  oorljcr  (c.  1127)  l)atte  ber  b  1.  Otto  ertliirt :  Tiado 
vobis,  quae  tradita  sunt  uohis  a  Domino  ....  Septem  saeramenta 
Eeclesiae.  jDann  ^iiljlt  ber  .pciligc  alle  2aframeiite  anf  nnb  fd)lie|lt  mit 
ber  lWa()niing :  Docete  ea  filios  vestros,  ut  memoriter  teneant  et 
diligenter  obscrvent  in  omnes  gencrationes.  '^^on  biofer  Qeit  ab 
Unirbe  bic  ^Inf^üblnng  bcr  fieben  Saframente  in  ber  .^iird)e  gan^  allgemein, 
ol)ne  \>a^  biv  ^nm  5^eginn  ber  ^Deformation  baran  gc;iueifelt  unirbe.  Qu 
bicfer  Öel)rc  nnb  bicfem  ©lanbcn  ift  aber  bie  Äirdjc  nnfcl)lbar,  nnb  ba  e^o 
fiel)  nnt  einen  (^egenftanb  l)anbclr,  ber  iinr  göttlidjcn  llrfprnngee^  fein  fann, 
fo  ift  bie  jal]rl)unbertlangc  adgomcine  l^ebrc  bcr  5iird)c  nnb  ber  jal)rI)nn^crt- 
lange  (^lanbcn  bcv  tat()olifd)cn  ^^olfe^o  ein  oodgiiUiger  ^-^emei-?,  baf^  cc^  fieben 
Saframente  gibt,  foUne  ha^  biefclben  göttlid)cn  Urfprnngcc^  finb. 

2.  X;ie  fd)i^^matifd)en   (^  r  i  c  d)  e  n    nnb    -li  n  f  f  e  n ,    mcldie  im  9.  nnb  iitnnoilniimininui 
11.  ^al)rl]nnbert  oon  ber  ^iirdjc  abfielen,    l)abcn    U)ie    bic    fatl)olifd)c  .siird)e  ^a•.s^ävetifcvuII^ 
fieben  ©aframente  nnb  oerteibigtcn  Hon  jeher    bie  5icbcn;,al)l  mit  aller  @nt=  „itt'hrTiut7 
fd)icbent)eit.     in^l.    Fra)weU7i,    ].    c    pag.    '2ij?)    sqq.     5(nd)    bic    1)  ä  r  c  * '^^'^^  ^'^'^''■"■^'l'"• 
tifd)en  (Selten  bc^o  Oriente^,  mie  bie  ^icftorianer  nnb  'JJ?onopl)l)fitcn, 

lueldjc  bercit^o  im  5.  3ai)i'l)inibert  uon  ber  ,nirdjc  fid)  loetrennten,  l)abcn  bic 
fieben  ©alramente  beibd)alten.  ^gt.  Framelin,  1.  c.  pag.  260  sqq. 
^iefe  allgemeine  fl  b  er  e  i  n  fti  mmn  n  g  l)at  il)ren  (^rnnb  barin,  hi\]^ 
jene  .'päretifcr  unb  3d)ic>niatifer  bic  fieben  3afranunUc  fd]on  l)atten,  alc^  fie 
nod)  5ur  ^^irdje  geljörten.     Tag  fie    biefclben    aber  beibel)ielten,   finbet    nur 


1824. 


«ivrt)e. 


614  Gvftcv  jtcil.     5Pon  bcii  (Snhaincntcn  im  aKgcmcincn. 

biivin  feine  (Srnäruiig,   ba|l  bic  ficbcii  (Sa!vnmentc  npoftoHfdjcn   Uvfpmiige^ 
mtb  uon  (El)riftuö  cingcjctU  fiiib. 

9(uin.  1.     3)q13    bic    {)ci(igc    Sd)rift    nidjt    ex    professo    bic    ^eiligen  ©afra« 

^Ivm  uHD^^Mo  "^^'"^'^  auf,:;Q()lt  iinb  ülHn-(]aupt  nirf)t  uicitläufig  üon  bcnfclbcn  f]anbclt,  ergibt  fid)  au§  boiii 

tuitcv  übcv  btr   B'^^^-cfc  iiub  bcr  il^Qtur  bcv  dciligcu  ©d)rift. 

3ai)i  bcv  >£afva»  l>(nm.  2.     Ü'a!?  gcunffc   ^^ätcrfteUcn   betrifft,  bie    man    a(§  ©egenbemciö  yor» 

menti-.  gebradjt,  fo  ift  (§  natürlidi,  büf?  '^(  po  to  gctcn,  uiie  i^iiftiu,  bie  jur  discipliiia  arcaui 
gebörigcu  ^nframentc  mir  infomcit  cnutt()utcn,  ai§  e§  gogtu  bie  5>cr(eiimbiiiigeu  bcr 
Reiben  nötig  mar,  nändid)  bie  ^anfe  gegenüber  ber  53e[d)ii(bignng  be§  9lt()ei^mn^,  bic 
@nd)ariftie  gegenüber  bcn  bcfannten  i^erlenmbnngen.  Tic  }<tated)etcn  aber  reben  felbft= 
Lier[tänblid)  gnniidift  nnv  uon  ben  brci  eaframenten,  j^anfe,  ^irmnng  nnb  @nd)ari[tie,  anf 
bercn  Smpfang  hk  Slated}nmenen  oorbereitet  mnrbcn.  33gl.  Franzelln^  1.  c.  pag. 
271  s(]q. 

lic^vdfvcnt^  '^''  ^rf)i-^H  bic  bell  ^-Ii}albcui*cni  üüu  Quiioceiij  III.  iiorcicfdjriebcnc  pro- 

'^^*^'o!v5,?  ^^'^  fessio  fidei  (1210 1  5ä()(t  imfcrc  ficbeii  3afi*amcute  auf;  cbciifo  bic  confessio 

fidei  bcö  5Uuitcn  al  l  gc  nie  i  ii  cn  ^on;>ilö  uon  Cl)ün  (1274).     ^aö 

^on5il    oon    ^^-lorcn^    l)at    fd]oii    bie    nänitid)c    9ieif)cnfo(gc    bcr    ficben 

^nfnimcntc,    in    bcr    und)    luir    fic    anf^iililen.     ^^gl.    Demi7iger,    Encliir. 

n.  590  sqq.     $S?iVo  bac>   ^ton^il    uon   Üricnt   über    bic  (^iebenäol)!  ^n 

glanben  oorfdjrcibt,  babcn  mir  bereite  gefcl)cn    n.  1820. 

«oilflnmij^  4.  gür    bie    ^icben^nl)!    bcr    Siüranicntc    mcrbcn    and)    niannigfad)c 

pviinbc  für  bic  Ä^  0 11  Q  r  11  c  n  A  0  r  ü  11  b  c    anqefiibrt,   uon  bcncn   luir  bk  Aiuci  iuid)tiQften  an* 

Safvamentc.      bClltCll    lUOUcn : 

a.  Sbriftn^v  bat-^  nnfid)tbare  |)anpt  nnb  bcr  .v>ol)cpricftcr  feiner  ,^irc^e, 
ucrcjegcnluiirtigt  fid)  fclbft  in  bcr  Äird}c  bnrd)  bic  (Sndiariftic  nnb  (äilt 
fid)  rcpriifcntieren  bnrd)  h[V$  "iPr  i  cftcrtnin ,  iucId)e^o  ba^o  ^tvt  Sl)rifti  an 
bcin  d)riftüd)cn  ^olfe,  bav  für  ß()riftii$  in  bcr  (Sl)c  fortgepflanzt  luirb, 
uoüäicbt.  4^ie  'T^ri  cftcr  lu  eil)  e  nnb  bic  (Sf)C  fonftitnieren  alfo  bic  ,S^ird)c 
in  il)rcn  ^luct  iucient(id)en  ^cftanbtcilcn,  bcr  lef)rcnbcn  nnb  I)i3rcnbcn  ^ird)c.  ^n 
bicfcr  .si^irdic  nnn  luirb  bcr  einzelne  311  iibcrnatür(id)ein  "i^eben  geboren  bnrd)  hk 
Xanf  c,  5nr  peribnlid)cii  33ctl)iitigniu3  bcr  in  bcr  laufe  empfangenen  6Hi'ed)tig= 
feit  im  .«ampfc  bc§>  Cebcn^^  geftärlt  bnrd)  bic  g^irmnng  nnb  fortiuii()rcnb 
geniibrt  bnrd)  bic  I)ciüge  ^^^nnmnnion.  ^cr  65cfa(Iciie  aber  luirb  iutcbcr= 
i)crgeftcnt _bnrd)  bic  ^hiSe,  nnb  biefe  ^crfteünng  luirb  uodcnbct  bnrd)  bie 
le^te  Ölniig,  iucld)c  bie  Überbleibfei  ber  3ünbc  tilgt,  ^um  legten 
Kampfe  ftärft  nnb  anf  ben  Eintritt  in  bic  (inuigfeit  uorbercitet. 

b.  Wie  im  natürlid)cii,  fo  finb  and)  im  überna  türlid)  en 
öebcn  bcm  ^}}?eiifd)en  aU  Qnbiuibnnm  nnb  al^  (^lieb  einer  (^cfellfd)aft 
folgcnbe  ficben  Stürfe  notiucnbig :  bajl  er  geboren  lucrbe,  ha]]  er  luad)fc  nnb 
crnäl)rt  lucrbe,  ba^  er,  luenn  er  in  ^ran!l)eit  fällt,  gel)eilt,  nnb  bic  2d)iuäd)e 
feiner  Prüfte  ergänzt  lucrbe;  ferner  lua^  bic  Ö^cfcUfdjaft  anlangt,  fo  barf  e^ 
nie  an  bcr  Obrigfeit  fcl)lcn,  bnrd)  bereu  5lnfel)cn  fic  regiert  luirb ;  nnb 
enblid)  nin(3  fic  bnrd)  eine  rcd)tmägig  fortgepflanzte  5iai-^foinmenfd)aft  fic^ 
fclbft  crl)altcii.  Diefcii  fiebcn  ®tnc!en  entiprcd)cn  aber  bk  ficben  vgafra^ 
mcnte,  iueld)e  bemimd)  anc^  ber  ^Hnalogic  bc^  überiiatürlid)cn  Scbcn^  mit 
beni  natürlid)en  fid)  ergeben,  ^gl.  Cat  Eo^n.,  P.  2  c.  1  q.  15;  S.  Th.  o 
q.  65  a.  1. 

3L)?an  bat  and)  bie  <Stebcn,^at)(  ber  Saframente  anS  beren  @igenfd)aften  ol^  §eil^* 
mittel  gegen  bie  @ünbc,  al^  .s)ilf  5  mitt  e(  ber  'lingcnben  nnb  al^  ^ampf  e^mi  tt  et 
ber  ftreitcnben  !\lird)e  abjnleiten  öerfnd)t.     ^injl;  ®i[)x  a.  a.  O.  ©.  180  f. 

ridfiKitbcv  ^^'  "^'^^  <Sa!raincnte  finb  nid)t  einanbcr  gl  cid),  fonbcrn 

j  e  b  e  ö   l)  a  t   feine    eigene    ^i^  ü  r  b  e. 


Unfl(incl)l)cit  bcv 
Safvamcnte. 


'§  172.    2)a§  äußere  3^1^)^"  of'i'^'  ^^^  2>?ateric  unb  Jovm  ber  Saframente.      615 

^te|er  eal^  ift  de  fide.  Si  quis  dixerit ,  haec  Septem  sacra- 
menta  ita  esse  iiiter  se  paria,  ut  nulla  ratioiie  aliud  sit  alio  dig- 
nius:  anathema  sit.  Trident.,  Sess.  7  de  sacram.  can.  3.  'IDiefcr 
Ballon  ift  gegen  bie  Oieforinntoren  gcridjtct,  aiuo  bereu  Üicd)tfertigiing^tc^re 
bie  @(eic^()eit  aüer  Safraineute,  mn^  il)re  ^rMrhntgcii  betrifft,  folgt. 

1.  X'ie  ©itdiariftic  ift  ba«  t)öd)ftc  imb  l)cf)rfte  eafraineiit        (s.vi,abnuKit dcv 

a.  megen  it)rcö  ^öefcns;    bcmi  in  il)r  ift  (£l}riftuv,  bcr  ©ottmeiifd),    G-uctjaviftic. 
bcr  Urquell   aller  ©imbeu,  mat)r^aft ,  mirfltd)   iiub   luefenttid)  gegcniuärtig, 

nnb  iiijofern  ift  fie  bie  QueUc  aller  übrigen  Saframente; 

b.  iiiegen  i^rcr  ^ßirfung;  benn  biefelbe  befict)t  in  bcr  ^Bereinigung 
mit  (Sl)riftur>,  unb  infofern  ift  fie  bay  ^'\ti  nller  anbercn  Safrautcnte,  bie 
fiimtlid)  auf  fie  b imponieren. 

2.  ilHi^    bie    übrigen  Saframcnte    in  ^V\vtg  auf  hk  ^^IMirbe  betrifft,  .„^^„^/^^f^;„^^^^,^. 
fo  gilt  folgeubec^ :  ubrincn  BoXxci- 

a.  '^ie  Xaufc    l)at   be,^üglid)    bcr    ^l-^r  i  or  i  t  iit    unb   '?t  otiu  cnbig=       '"'"^'' 
feit  ben  ^^or5ug  üor  allen  aubereii  2afranienteu;  aber  her  pcrfectio  gratiae 

mä)  gel)t  bie  girniung  bcr  Xanfe  unb  bie  %U' ic  ftcr  mei  l)  e  beibcn 
üorauö,  cntfprccbenb  bcr  brcifad)en  Stufenfolge  bcc^  d)riftlidicn  Staubest. 

b.  ^ieJBiiHc  gcl)t  ber  ^|>rioritiit  unb  ::)t  otui  c  ubig  f  ei  t  nad) 
bcr  letzten  Ölung  uorau«;  biefe  aber  übertrifft  fie  bcv  2)e)'ferfio  gratiae 
nad)  unb  iierl)ält  fiel)  iiljulul)  ,vi  '^i'  ^^^i^  ^i*^  T^'iruuina  5ur  laufe. 

c.  Tic  C£'l)e,  uield)e  alv  bie  uatürlid}e  (^h-nnblagc  bc«o  d)rift= 
liefen  Öebens^  5U  untcrft  ftel)t ,  ftebt  ihrer  f  l)  m  b  0  l  i  f  d)  e  n  ij^  e  b  e  u  t  u  u  g 
nad)  (^Bereinigung  (£l)rifti  mit  bcr  Äird)c)  ,yi  oberft.  ^gl.  S.  Th.  )\  q. 
65  a.  3. 

3.  Über   bie    ^lia  n  go  rbun  u  g    bcr    3atramcute  l)ci|lt  e^o  beim  beil.  t^cv  i)r'ii)oma§ 
2;  ho  Utas:  Sacranieiita,  quae  ordinantur  ad  ])ei'fectioneni  unius  per-  über  biojHauiv 
sonae,  uaturaliter  praecedunt  ea,  quae  oidiiiautur  ad  perfectionem      fiamcntc. 
multitudinis.     Et   ideo    ultimo    inter   sacramenta   pouuntur  ordo  et 
matrimonium,  quae  ordinantur  ad  multitudinis  pt^fectiouem  ;  matri- 
mouinm  tameu  post  ordinem,  eo  quod  minus  participat  de  ratione 
spiritualis  vitae,  ad  quam  ordinantur  sacramenta.     Jnter  ea  vero, 

(luae  ordinantur  ad  perfectionem  unius  personae,  uaturaliter  sunt 
priora  illa,  quae  per  se  ordinantur  ad  perfectionem  spiritualis  vitae, 
quam  illa,  quae  ordinantur  per  accidens,  scilicet  ad  removendum 
accidens  nocivnm  sui>erveniens  ,  cuinsmodi  sunt  poenitentia  et  ex- 
trema  unctio  ;  posterior  tamen  est  uaturaliter  extrema  unctio,  quae 
consummat  sanationem,  poenitentia,  quae  inclioat.  Inter  alia  vero 
tria  manifestum  est,  quod  baptismus.  (jui  est  spiritualis  re^ene- 
ratio,  est  prius ;  et  deinde  confirmatio,  quae  ordinatur  ad  formalem 
perfectionem  virtutis  ;  postmodum  Eucliaristia.  quae  ordinatur  ad 
perfectionem  finis.     S.  Tli.  3  q.  (35  a.  2. 

§  172.    ^a6  rtuf^erc  »5firt)c«  o^«^r  ^ic  'i)}tntcric  nut»  Juriu  bcr  Snframcutc. 

5Bgt.  .^einrid)*®utberlet,  DogmQtild)c  3:i)eo(üiue.  IX  §  4H2;  Fnnizi'l'ni,  De 
sacramentis  in  geuere.   Thes.  4  sii. ;    i^\{]X,  Tic  lioiligcii  Sofminnitc  bcr  fatl)ülifd)cu 

SUrd)c.  I  §  7  r. 

I.  ^inic^  hk  eilten  an  beut  änderen  ^^irf)»-'«  ^'("s,  elemeyitum  ober  and). j,.^^j^.^.J^-'jj^;j..p^.,,, 
Signum  einerfeit^^  unb  verhum  ober  and)  oratio  aubcrerfeit^o  nannten,  UMrb   im  epvactifle^ 
feit  bem  13.  ^aljr^unbert  nad)  3[Bill)elm/ 51rd)ibiafou  üon  5lu^'crre    Guliel- ^'""^'^'' ''''*'• 


616  @vfier  2^cil.     33ou  bcn  @Qh-ainentcn  im  aügcmeincn. 

mus  Aiitisiodorensis  f  1223)  materia  imb  /'orma  genannt.  X)ie|'cr 
3prnd)gcbraHrf)  ift  üon  bcr  Äird)e  fanftionicrt.  Omiiia  sacramcnta  tribus 
perficiuntur,  videlicet  rebus  tamqiiam  materia,  verbis  tamquam /br??^^ 
et  persona  ministri  conferentis.  Coiic.  Florent,  Decr.  pro  Arm. 
33gl.  Trident.,  Sess.  14  de  poenit.  cap.  2;  (7<r;^.  Eom.,  P.  2  c.  1  q.  10. 
Sind)  bic  fd)i^^niatifd)cn  (^ricdjcn  Ijobcn  bcnfclbcn  angenommen. 

Wii  bcv  i-^cscidjiuini]  res  ^^  mateiia  unb  verbuiu  forma  ift  felbftücrftäublid) 
nid)!  311  fcriücdjfcln  bcr  oft  uovfoimucnbc  3[ii0bnirf  sacrauientuni  --  äußere?  B^'i^J^"»  iiiib 
res  sacraiiienti     ^  iinfidjtbarc  ©uobe. 

,,,     !'^''--^  ^er   (Epradiqebrand)    ift   bcr    fdiotaftifdicn    ^^(jitofopMc    cnticlint,   nadi 

iiarfi  bor  fd)o=  UHid)cr  an  ^mammcngcicl^tcn  '-l^oeicn  bic  l^tatcric  bav  '^Ülgemcinc  nnb  llnbe* 
''^'^"'^J'^l^i^^^'"'''' ftimmtc,  bic  5orm  aber  bac^ '^u-ftimmcnbe  nnb  ^i^ollcnbenbc  ift,  ba^  ein '5}ing 
^n  bcm  nmd)t,  ma^o  cc^  ift.  2o  ertjiilt  bei  ben  3aframcnten  bic  il^catevie 
bnrd)  bic  ^orm  dn"C  33eftinimtl)cit  nnb  mirb  bnrd)  fie  ,^1  bem  bcftinimten 
faframcntalen  ^^cid)en.  Ut  in  composito  pliysico  materia  praecedit, 
forma  accedit ,  ita  in  sacrameuto  accedit  verbum  ad  elementum. 
Item  in  composito  pliysico  materia  est  indeterminata,  sed  coarcta- 
tur  a  forma  ,  ita  in  sacrameuto  verbum  determiiiat  iuditfereutiam 
elemeuti.  Deuique  ut  in  composito  i)liysico  materia  est  imperfecta, 
forma  est  perfecta  et  dat  esse  rei,  ita  in  sacrameuto  verba  sunt 
rebus  perfectiora  ,  cum  siut  si<i*ua  multo  clariora  et  praestantiora. 
Bellarm.,  De  sacram.  1.  1  c.  18.  ^gl.  Cat.  Ixom.,  1.  c.  q.  11;  S. 
Th.  ■^  q.  60  a.  6. 

1.     Tic  'J3?aterie  ber  3afvamcnte  nntcrid)cibct  man  in 
MaSia  ^'  i^^^^teria   remofa.     Unter    berfclbcn    iicrftcf)t   man   ben  finnfäüigcn 

remoto.  ©cgcnftaub ,  ber  ;^nr  .v^anblnng  nermenbet  uürb ,  ober  nm  ben  e^o  fid)  im 
eafranumtc  bre()t.  (i'rftcre  materia  remota  t)at  man  mieber  üitrinsera 
ober  ex  qua,  Icl^tcve  edrinseca  ober  circa  quam  ger.annt; 

Miferh.  ^*  ^^^^t^J"i^  pro.i'ima.     Tiefe   ift    bic    faframcntale   3(nu'enbnng    bcr 

rioxinia.  materia  i-emota,  ;,.  ""IS.  bie  ;Hbn)afd)nng  bei  ber  !Ianfe  n.  f.  m. ,  ober  bic 
faframcntale  .panbtnng ,  in  mc(d)cr  bie  materia  remota  tf)rcn  ^Hn^brnd 
finbct,  5.  ^^.  bic  ^)ienc  nnb  ba^  Siinbcnbetcnntnic^  im  il^uBfaframcnt. 

^ie  !vn-ni.  -'     ^^^^-^  ?S' 0  r ni  bcT  ^aframcutc    finb  bic  mit  ber  materia  proxima 

verbVcoiise-  iicrbunbcncn  553orte  bCiS  2penber?,  bnrd)  meldic  bic  materia  proxima  näl}cr 
coVidonatörKu  bcftinunt  Uurb  nnb  faframcntatcö  3 ein  empfängt.  Tic  bic  3^orm  fonftitn^ 
ierenben  ^^orte  finb  bcmnad)  nidjt  blop  verba  concionatoria  ober  j^'^'o^nis- 
soria,  mic  bie  ^Reformatoren  meinten,  fonbern  verba  consecratoria,  \>a  fic 
bic  ä^tatcric  jnr  fafranumtalen  iBürbe  erbeben  nnb  -^nr  ©nabenqueüc  madjcn. 
Tic^  ergibt  fid)  üon  felbft  au^  bem  tatt)oIifd)cn  i^^egriff  ber  ©afranuMitc  nnb 
bereu  5Bir!fam!eit  ex  opere  operato.  ®^o  folgt  aber  and)  an^o  ber  ^raj:i^^ 
bcr  ^^ird)c,  iuc(d)c  and)  ben  llnmünbigcn  nnb  ^emni3t(o]en  bie  Saframcnte 
fpenbet,  ht\  bcncn  bod)  bie  ^^i'ortc  bc^^  3penbcr^5  eine  paränetifd]e  ^^ebentnng 
nid^t  l)aben  fönnen.  Tc^l)a(b  nennen  and)  bie  f)(.  3>ätcr  bie  gorm  bcr  3afra* 
mentc  göttlid)e  nnb  ^immlifd)e  3Bortc  nnb  fdireiben  il)nen  I)ciligcnbe  ^raft 
^n:  Aqua  simplex  Spiritus  Saucti  et  Christi  et  Patris  invocatioi^em 
percipiens  vim  sauctitatis  acquirit.  Cyrill.  Hier.,  Cat.  3  n.  3.  93e'' 
fannt  ift  \>a^-  5i}ort  bc§  I)cib  ^Hngnftinn^:  Verbo  baptismus  consecratur. 
Detrahe  verbum  et  quid  est  aqua,  nisi  aqua?  Accedit  verbum  ad 
elementum  et  fit  sacramentum.    ünde  tanta  virtus  aquae,  ut  corpus 


^s  172.    S)ü§  äu^evc  3<^it{)c»  ober  Mc  99^ateric  unb  ^orm  ber  ©üframcnte.      617 

taiigat  et  cor  abliiat,  nisi  faciente  verbo?  In  Joaini.  Tract.  80  n.  3. 
iH3(.  Framelin,  1.  c.  pag.  93  sqq. 

3.  ^-ie  bei  einem  imtürticljeu  3ßeicn  ^lüififien  iD?aterie  itnb  gorm  eine  .3jjp^.^S-  g.^,,, 
p^l)[i|'c^e,  ]o  muß  beim  ©afrnmcnt,  al^>  einer  meu|d)liii)en  .?)anblnn9  (actus   jieit  iwmtn 
humaiius),  ^uüfiijen  beiben  eine  m  o  r  a  ( i  f  d)  e  (S  i  n  I)  e  i  t  befte()cn.  «fatcncu.  ^omt. 

II.  ?(((e   ^l)eo(ogen   finb   jc^t   einig ,    baß   (S!)riftn<§  n((c  ^afnimente  .-j,i,„J^'|;"^jp-p,„ 
unmittelbar   eingefel^U   (ii.  1818)   unb  nnrf)    hn  einigen,   5.    53.    S^aufe  unb  etniitus  ^jtatcvic 
(gucl)nriftie ,    9}?aterie  unb  5orm  felbft  genau  beftimint  f)at.     dagegen  ift  e§  |äfnjl?cm?be= 
be5Üg(iii)    anberer    (Saframente,   namentlirfi    ber   girmnng    unb  '13riefterlüeit)e    ft'iiii"t  nat. 
eine  (Streitfrage,    ob  6f)riftu^  {WX^  l)ier  llUaterie  unb  Jyorm  genau  beftimmt 

ober  aber  bie  genauere  ^eftimnuing  ber  ^ircf)e  überlaffeu  \)ai.  ^Die  5(n^miger  ber 
letzteren  ^^(nfirfit  berufen  fid)  befonber^  auf  bic  5lbuieid)niig  ht<%  griec^ifd)en 
Oom  tateinifdien  9iitu^3;  bie  ^^erteibiger  ber  erftereu  'JJieiunng  aber  feben  aüc^, 
lüorin  bei  ben  gültigen  ^^iten  eine  Vlbme!d)nng  beftebt,  a(ö  nidit  effeutial 
m,  fonbern  aU  ceremonial.  'I)ie  ^li^aljrbcit  liegt  and)  l)ier  in  ber  ID^itte, 
mes^atb  jeuer  ID^einung  ber  53or5ug  ju  geben  ift,  u^eldie  bebauptet,  (i^riftn^^ 
\)ahz  ber  ^\\h  ft  a  n  ;^  nad)  IVcateric  unb  g-orm  beftimmt ,  a  c  c  i  b  e  u  t  e  H  e 
SBeftimmungen  aber  ber  ^^irdje  überlaffeu.  .viernad)  l)ätte  atfo  (5l)riftn!3  für 
alle  ©aframeutc  UHmigflen^^  bem  2inne  nad)  bie  gönn  beftimmt,  mäl^reub 
er  bie  geftfe^nug  beftimmter  ^Norte  ber  ^ird)e  aubeimgab.  ^u  biefeut 
Stuue  ^eij3t  eö  beim  t)eil.  Xl)oma!^:  Verbomm  significatio  est  efticax 
in  sacramentoriim  formis.  S.  Th.  3  q.  75  a.  7  ad  3.  Verba  ope- 
rantur  in  sacramentis  quantum  ad  sensum,  quem  faciunt.  L.  c. 
q.  60  a.  8  c.     ^^gl.  Q^  i  b  r,  a.  a.  C  S.  56  ff. 

III.  ^^ou  ber 'JJüUerie  unb  »vorm  ber  (Saframente  meientlid)  uerfdiieben  ^.   ,}^-^^- 
finb   bie  (Zeremonien   bei    bereu    ^luefpenbnng.     33e5Ügtid)  biefer  erflart bei  •luc^fDenbunfl 
büS^  Tribentinum,  baf]  bie  ^^ird)e  bie  ^Jeiimlt  bat,  fold)e  eiu^yife^^eu  unb '''' ^'^'"'"'"■'• 
ab.yiäubern.     Praeterea  declarat  /sancta  synodus)  ,    haue   potestatem 
perpetuo   in  Ecclesia    fuisse ,    ut   in   sacramentorum  dispeusatione, 

salva  illorum  substantia ,  ea  statueret  vel  mutaret ,  quae  suscipi- 
entium  utilitati  seu  ipsorum  sacramentorum  venerationi  pro  rerum, 
temporum  et  locorum  varietate  ma^is  expedire  iudicaret.  Sess.  21 
de  comm.  cap.  2.  5tud)  belegt  ba^^  .fton;>il  biejenigcn  mit  bem  5luatl)em, 
meld)e  bel)aupteu,  receptos  et  approbatos  Ecclesiae  catholicae  ritus  in 
solemni  sacramentorum  administratione  adhiberi  consuetos  aut 
contemni,  aut  sine  peccato  a  ministris  pro  libito  omitti,  aut  in 
novos  alios  per  quemcunque  ecciesiarum  pastorem  mutari  posse. 
Sess.  7  de  sacram.  in  gen.  can.  13. 

@^3  finb  aber  biefe  ®e  brau  die  ,      J»-'^o 

1.  bloße  Zeremonien   jnr  ^eicr  ber  l)eiligeu  .soaublung  unb  ^nr '"""'^'jjöcrspni- 
(Srbauung  ber  (S^liinbigen  ;  ""'\ncnt?"^'''' 

2.  burd)  bie  ^ku)alt,  b([§  (Siebet  unb  ben  Segen  ber  ^ird)e  mirffame 
Saf  r  amentali  cu  unb  (S^-orci^^m  eu,  burd)  me(d)c  deprecatorio  modo 
geiüiffe  geiftlid)e  unb  leibliel)e  5Bo^ltbaten,  bk  anä)  auf  ben  guten  (Smpfang 
ber  faframentaleu  (Sjnabe  bi^^ionicren,  ^ugemenbet  unb  gemiffc  .f)inberniffe  ber 
^mbc  entfernt  mcrbcu. 

3)a§  l)o()c  5ntertum  foft  aller  biefcr  ©cBränrfjc  ift  eine  2:i)atiacf)e,  iiub  (\c(\cn  bie 
fromme  SJJeiuunc],  bn§  mond^e  berfeUien  non  ben  'äpo\kln,  ja  nom  .'peitanbe  [etbft  her* 
riUjren,  (ä^t  fid;  ein  ftidjt^nltiger  (iJrnuD  nidjt  uorbringen. 


618  (Svflev  2:et(.    33on  bcn  ©afromenten  im  offgemeinen. 

§  173.     2öirfun(|^itielfc  bcr  ()ciüöcu  Saframeutc. 

5.^g(.  §  e  i  n  r  i  c^  *  ®  u  t  b  c  r  l  e  t ,    !J)ogmQti[(^e    3:f)co(ogic.    IX  §   485  ff. ;    Franzelin ,  De 
sacramentis  in  geuere.  Tlies.  6  sqq.;  ®i^r,  3)ie  ^eiligen  ©ah'antcnte  bcv  fatt)ofif(^eii 

•JlMvc^c.  I  §  9  ff. 

®ic 5anaiiuiito  T^  i  e  @  ii  f  V  ii  11!  c H t  c  b c ^  5)^ c  11  c  11  51  c  ft a  IM e it  t  c  §  erteilen  allen, 

*"'' opeiata "^'^  b  t  e  b  c  r  ^hni  b  c  f  e  i  n  |)  i  n  b  e  r  u i  ^^  c  ii  t  g  e  g  e n  f  e  I3  c u,  ex  opere  oj)erato 
©nabc.     !l^ie|e  5ll)efc  ift  de  fide. 

I.     ^um  3>crftiiiibnis  bicfc^  2(\i^cv  i[t  folgcnbc!^  f,u  bemcrfen: 

1841.     ^  1.     ^cr  ^^(iK^brucf    ex  ojjere  operato  umr  biivd)  bie  Sd^oiaftif  oÜgC' 

VusSI  ex  mein  i\h\\6)  geworben,  nm  eine  öon  (S^ott  geoffenbarte  unb  in  ber  Ä'irdje  ftctiS 

opere  operato.  gi,j^j^^.^^  ^Hil)r^eit  anC^änbrürfen.     ^^(l^^  eö  galt,    biefe  non  ben  O^eforiimtoren 

geleugnete  51>al)rl)eit  511  foriiiiilieren,  uiä()ltc  H^^  ^Iribeiittnnm  btefen  allgemein 

befannten  nnb  begrifflid)  präcifen  5ln^3bruc!. 

^a^  opus  operatum  ift  aber  nidjt^^  anberec^  als*  bie  fafr amentale 
§anblung,  h^^^  iiiißcre  |ieid)en  ober,  mic  ^edarmin  erflart,  h\z  actio 
externa,  quae  consurgit  ex  debita  applicatione  materiae  et  formae. 
X^er  3lnc^briuf :  bie  v^aframente  mirtcii  ex  opere  operato,  fagt  alfo  nid)tö 
anbereö  alig  "ba^^^,  may  mir  oben  in.  1805)  al^  \^iv^>  3B  e  f  e  n  1 1  i  d)  e  be§  ©afra= 
mcntsbegriffeö  be5etd)net  l)aben ,  \>{\]^  fie  nämlid^  bie  (S)nabcn,  mcld)e  fie  be* 
beuten,  aiid)  bemirfeu,  ober  ha%  fie  causae  instrumentales  ber  ©nabc 
finb.  Treffcnb  erfliirt  ^^Ul lärm  in  bie  'ilMrffamfeit  bcr  3aframeute  ex 
opere  operato :  Id  qiiod  active  et  proxime  atque  iiistnimentaliter 
efficit  gratiam  iustificationis  est  sola  actio  illa  externa,  quae  sacra- 
mentum  dicitur  et  liaec  vocatur  opus  operatum,  accipiendo  sc.  ver- 
bum  „operatum")  passive,  ita  ut  idem  sit  sacramentum  coiiferre 
g-ratiam  ex  opere  operato,  quod  couferre  ex  vi  ipsius  actionis  sa- 
cramentalis  a  Deo  ad  lioc  institutae  ,  non  ex  merito  agentis  vel 
suscipientis.     De  sacram.  1.  2  c.  1. 

Sycnn  iiiand^c  !JfKo(ogcn  nt§  opus  operatniu  bQ§  23}crf  Ö^ottcS,  alfo  bie  causa 
etticiens ,  ober  bn^  3ln'vf  (S{}viflt,  nlfo  bie  causa  meiitoria  be.^cirfjncten ,  fo  ift  bo? 
,^iUiai*  nid)t  unrid)tig,  briiitt  aber  feinc-^ineg§  bie  earf)e,  auf  uicld)e  e^'  biev  juuädjft  autoiniiit, 
baB  utinilid)  'i^a^  lafranieutale  ßt-'id)^'"  causa  instnimeutalis  g-ratiae  ift,  unmittelbar, 
fdjarf  unb  bcni  eprarfigebraud)  gemäß  a\\^. 

^alcfpus  ^'     ^'^^   objcftine    itraft   ober    3.1'irffamfeit  bcr    Saframeute  in  actu 

oireranüsift  prlmo  ift  beiuiiad)  unabhängig  uoii  bcr  moralifc^cu  Sefd^affen- 
beit  be^^  2peuberv  unb  @mpfanger!3  ober  nom  opus  operantis. 
^omic  ha^-'  äuf;crc  3'-'ii"^)'^ii  richtig  gefct^U  ift,  ift  aud)  bie  (^iiabc  be§  ©a!ra* 
mentc^  uuil)rl)aft  unb  mirftid)  gefeilt,  beut  (Empfänger  unmittelbar  jur  Umr= 
bigcn  5(ufual)me  augeboten  unb  foireit  möglid},  in  if)m  iiermir!lid)t.  ^amit 
bagegen  bie  %\u\'bz  bcs  Snframenteö  im  Empfänger  il)re  l)eilfame  5Birfuug 
in  actu  secundo  l)eriun'briugc  unb  foiiiit  ben  uoii  %oii  beabfid}tigteu  ^WKd 
erreid)e ,  ift  beim  (Srmadjfcucu  bie  g  e  l)  i)  r  i  g  c  T^  i  0  p  0  f  1 1  i  0  11  ober  ha^ 
opus  operantis  uotirenbig.  5(llcin  biefe  ^isspofitioii  ift  in  feiner  3^eife, 
andi  nid)t  instrumentaliter.  aftine  Urfad)e  bcr  33cguabiguug,  foubern 
Icbiglid)  bie  bie  .pinberuiffe  bcr  (^hiabe  mcgräumenbe  3'^^^' 
r  e  i  t  u  n  g  ber  3  e  e  l  e.  Yoluntas  ,  fides  et  poenitentia  in  suscipi- 
ente  adulto  necessario  requiruntur  ut  dispositiones  ex  parte  sub- 
iecti,  non  ut  causae  activae ;  non  enim  fides  et  poenitentia  efficiunt 
gratiam  sacramentalem,  neque  dant  efficaciam  sacramentis,  sed  solum 
tollunt  obstacula,  quae  impedirent,  ne  sacramenta  suam  efficaciam 


li'Miiltrf)  Ti§Vo 

fition  ^iim  (ihm 

^clUMlIpfn^lv 


§  173.     JÖirfung^meife  ber  f)eiligen  ©aframeuto.  619 

exercere  possent;  unde  in  piieris,  ubi  non  reqiüritur  dispositio,  sine 
his  rebns  fit  iustificatio.     Bellarm.,  1.  c. 

3.     ^a    nad)    ber   protcftanti|d)en   Sc^re   nur  hk  fides  specialis  bic  ^.  .,\^f;l- 
mftru mentale   Ur|ad)c   ber   ?)iea)tfertigniig  i|t,   lo  tjcrjtefjt  e^^  )\d)  öon      «btr  bic 
felbft,   baf,   bic  mcformatorcn  bic  fatljoUfdje  Öel)re  non  ber  3iMrfiamfcit  ber  bS'f ramentc. 
Safrainente  ex  opere  operato    öcnimrfen.     5Bac^  fid)  aber  nid)t  Don  felbft 
üerfte^t,  finb  bie  entfe^tidjen  S3er  brel)nng  en  nnb  dJn  J3üer  ftänbni  f  f  c, 
bnrd)  bie  man  hit  fo  einfadje  nnb   ftare  fat()olifd)c  Öe^re  non  ber  Sßirffnm« 
feit  ber  Saframente  ex  opere  operato  betiimpft.     DJuin  fagt, 

a.  bicfe   Öe{)re   ranbe  @ott  nnb  (£l)riftn!§  bie  @I)re,  inbem  fie     .  i844. 
bem   änderen    ä^'^"^)^^^   änfd)rcibc,    um?    (^ott   nnb    G^riftiic^   allein  gebüt)re.  ^ftil^e^JJlC^'V^ 
T^iefer  33onnnrf  iiberfiet)t,    ba^    bie  ^aframcntc  nid)t  causa  efficiens  nnb  ®|;|;^;^|!;!j^?^.'f^ 
meritoria ,   fonbcrn   lebiglid)    causae    instrumentales  ber  (shuibe  finb. 

Qm  (5)egenteil ,  gerabe  bie  Vcl)rc  non  ber  ^i'irffamfcit  ber  Safraiuente  ex 
opere  operato  l)ebt  aufs^  fd)ärfftc  bie  ^^inibrljcit  l)crnor,  baJ3  bie  ^aframente 
nur  non  ©ott  nnb  (it)riftnc^  aber  nid)t  non  bein  53crbicnfte  nnb  ber  5:^atig= 
feit  beio  ^pcnbers  ober  (Snipfäni^n-v  il)re  5lraft  l)abcn ; 

b.  biefe  Öel)re    bcl)anptc,   baJ3    ber   9Jicnfd)    anf   nuigifdje   ili^eife   ol)ne  _^     i»«.^- 
Glauben   nnb    ol)ne    eitjene   i^Jtitmirfniig  (iered)tfertigt  uicrbe:    be^^l)alb  fei  fie  nidluu7nu,S 
unfittlid)  uiib  niuijriftlid).     .picr   mirb    bie  objcttine  ^.i^irtnng  be^o  Safra*   '^^''fint?5r*^ 
mentc§  an  fid),  bie  ^^irfnng  in  actu  primo,    ncnnedjfelt    mit  ber  fnbjef= 

tincn  im  Cfmpfiingcr,  b.  {).  beffcn 'IK'djtfertignng  nnb  .peilignng,  ober  ber 
^Birfmig  in  actu  secundo.  Tiefer  '-Inn-iniirf  ift  um  fo  inibcgreiflid)er  im 
lOinnbe  ber  'Kcformatorcn,  alv  bieielbcn  bod)  fe()r  irol)l  nmfsteii ,  baJ3  bie 
^ird)e  gcrabe  il)iien  ticgenübcr  bie  ^Jotmcnbigieit  ber  l^^iiinirfnng  bc^o  9J?en= 
fd^en  mit  ber  giUtlid)en  öhiabe,  incU^efonbere  bie  l^Jotmenbigfeit  ber  fides, 
alierbing^o  nid)t  ber  fides  specialis,  foiibcrii  ber  fides  caritate  formata 
5itr  9kd)tfertigniig  nerteibigte. 

II.     ^er  33einei5  nnfere?  "^^ogmac^  ergibt  fid) 

1.  a\\^^  ber  l) eiligen   3d)rift,  in  ireld)er  I)änfig  ba^o  faframentalc --.j^  ,_,^fj|*J;jj^  ,^ 
3cid}en  al?  ^Berf^enn  ber  ©nabe  be^eidjnet  mirb:  Xisi  quis  renatus  fuerit  »uciif  Va- 2arva= 
ex   aqua   et   Spiritu   Sancto ,    non    potest   introire   in   regnum  Dei.  srinifnurivn-- 
Joann.  P> ,   5.      Christus    dilexit    ecclesiam  .  .  .  .,   ut   illam  sancti-       ^'*'''"- 
ficaret   mundans    lavaero    aquae   in  verho  ritae.     Ephes.  5,  25.  2^). 
Imponehant  mauKS   super   illos    et   accipiebant  Spiritum    »Sanctum. 

Act.  8,  17.  Über  bie  C£nd)ariftie  ngl.  Joann.  52  sqq.  Quoium  remi- 
seritis  peccata,  reniittnntur  eis.  Joann.  20,  23.  Resuscites  gratiam 
Dei,  quae  est  in  te  per  impositio'uem  manuum  mearum.  2  Tiw. 
1,  6.     ^gl.  Jac.  5,  14.  15; 

2.  a n  c^  ber  ?  e  l)  r  e  ber  33  ii  t  e  r.  Caro  abluitur,  ut  auima  ema- 
culetur ;  caro  uugitur,  ut  anima  consecretur ;  caro  Signatur,  ut 
anima  niuniatur;  caro  manus  impositione  adumbratur,  ut  anima 
spiritu  illuminetur;  caro  corpore  et  sanguine  Christi  vescitur,  ut 
anima  de  Deo  saginetur.  TertulL,  De  resurr.  carn.  c.  8.  Sacrum 
unguentum  (confirmationisi  ....  est  Christi  et  Spiritus  Sancti  do- 
narium ,  quod  praesentia  divinitatis  eins  fit  efficax.  Cifrill.  Hier., 
Catech.  mystag.  3  n.  3.  Animas  rationales  Spiritum  Sanctum 
ferentes  aqua  producii.  Chrysost.,  In  Joann.  hom.  26  n.  1.  'Weitere 
33äterftel(cn  f.  bei  Framelin,  1.  c.  pag.  61  sqq. ; 


620  @rfter  ^cil.     55on  ben  ©afroinenteu  im  üUgcnieiucn. 

^io  iMthiuns  ^'  ^"^  ^^^^  @ut|  fl)c tbuuöCH  bcr  Ä^irc^c.     3rf)on  ba^  ^wtitc 

uH-iiobevÄami>^on5  il  0  0 11  9Ji  i ( c 0  c  citliirt :   Parvuli  ...  in   peccatoriim  remissio- 

^"l)u>Vv\^^^^^^^  veraciter   baptizaiitur.     Caii.   2.      ^^a^   Ä'on^il   uoii   S^ricnt 

aber  l)iU  gegen  Me  Üicformatoren  befintert:  Si  quis  dixerit,  sacramenta 
Novae  Legis  nun  continere  gratiam,  qnani  signilicant,  aut  gratiani 

ipsani   non   ponentibns   obicem  non  cont'erre aiiathenia  sit. 

Sess.  7  de  .sacrani.  in  gen.  can.  6.  Si  quis  dixerit,  non  daii  gra- 
tiam per  Imiusmodi  sacramenta  semper  et  omnibus,  quantum  est 
ex  parte  Dei,  etiam  si  rite  ea  suscipiant,  sed  aliquando  et  aliqui- 
bus :  anathema  sit.  L.  c.  can.  7.  Si  quis  dixerit,  per  ipsa  Novae 
Legis  sacramenta  ex  upere  operato  non  conferri  gratiam,  sed  solam 
lldem  divinae  promissionis  ad  gratiam  consequendam  sufficere : 
anathema  sit.     L.  c.  can.  8; 

lie  M^nbntaufe  4.  ii  u  6  f  0 1  g  c  11  b  c  u  ratioiies  theoloyicae: 

unb  bic  neees-  a.  Tic    .sUrdic   erflüvt   btc   Ä' i  n  b  crtaiif  c   für    oüttia    uiib  mirffnin. 

niauAev  5arva=  ^11!$  i|t  ]ic  iibcr  itidjt,  ipcim  ]ic  ex  opere  operantis ,   lonbcru  nur,  iDciui 

trS'fjaXne  ex  ope.-e  operato  Ijeiligt. 

o^e^raTo''  ^*  ^^^^^    ^^^  ^^"^^^^  bcfoiibcrv   bic  '-l^Hibrl)cit   Ijcnun-^ubcben ,    bat;  maud)c 

Saframcutc,  namciitlid)  bic  laufe,  necessitate  inedii  uotiucnbig  fiiib.  ^ic^^ 
ift  aber  nur  bann  ber  gall,  lueuu  fie  eine  jum  .^eile  notiueubigc  (^wahz  ex 
opere  operato  mitteilen.  'Seuu  lueuu  ber  (Glaube  aüeiu  bac^  lUittel  ifr, 
bic  (S^nabe  (£l)rifti  jn  ergreifen,  bic  3atrameute  aber  fo(gcrid)tig  nur  @r^ 
luetfmigx^iiiittel  biefe^^  (^taiibcii!^  fiub,  fo  tami  uoii  einer  fü(d)en  ^Jtotiuenbigfeit 
ber  2aframcnte  nidjt  bie  'Jicbc  fein,  nm  fo  lueniger,  ba  and)  anbcrc  3Jc'ittel, 
namentlid)  bie  '^^rebigt,  ßur  (Snuecfnng  bcv  (^laubeuv  ebcnfo  geeignet  fiub. 
(1'^  \\>ax  bal)er  bie  :ikl)anptung ,  bie  ^anfe  nnb  iiberl)aupt  bie  Safrantente 
feien  nidit  notivenbig,  \>k  Ä'inbertanfc  nngültig,  ba^o  5(beubnial)t  aber  ein 
blüf^C!?^  S'rinnernngejcicben  u.  f.  \\\ ,  nnr  tünfcqiicnte  Jvotgcrnngen  auc^  bcni 
proteftantifd)cn  *^|>rinci|.i. 

aBddiei^lut  Me  HI-     "^'^H   '^^'■'  Safrauicnte   ex   opere  operato  luirfen ,   ift  5)ognia. 

'i^ihramfe'^'^"--  ^^"^9*^9^^^   M*t    e^o    eine   üon   ber    ^irdje   nid)t   entfd)icbcnc  tl)CDlogifd)c  grage, 

tl'nn!    '^"iiue  bicfc  inftrnuientalc  iiMrtfaudeit  ober  bie  ^nnbinbnng  ^iinidjen  beni  3»''id)en 

nnb  ber  C^hiabe  ^n  benlcn  ift;  ob  fic,  luie  man  cv  anc^brncft,  eine  inoralifd)e 

ober  eine  pl)i)fifd)c  ift:  utrum  sacramenta  gratiam  causent  9?^o/•a^^Y^r 

an  physice? 

Tic  ilmaiiirfie  ^ •  -^«^ii^ndjc  0  0  r  t  r  i  b  e  u  t  i  u  i  f  d)  e  X()Cologcn  marcn  ber  ^Hnfid)t,  bie  fafra= 

üiiitjamfcit  bcv  nicntatcn  ßcidjcu  feien  nur  infofern  ntoralifdjc  llrfadjcn  ber  C^hiabe,  aK^  (55ott 
in  bein  ^Ingcubtirfc,  ba  bac^  ^ßeid]cn  gefeilt  lucrbe,  unmittelbar  bic  (^inabc  unrfe, 
fo  b'^^V)  '3^'i^)c^i  "^^"^  Qbwahz  p>ax  untrennbar  nnb  unfcljlbar,  aber  nur  uiora^^ 
lifd)  mit  einanbcr  ücrbunben  unircn,  inbcm  fid)  (Mott  burd)  bic  (Sinictmui] 
gleid)fam  ncrpflidjtct  bat,  fo  oft  W:^  lYn\)c\\  gefetzt  unrb ,  bic  betrcffcnbe 
'  C%abe  5n  unrfeu.  ©ine  Urfiid](id)tcit  im  e  igentt  id}cn  3inne  ttime  hmad) 
aber  ben  Saframenten  nid}t  5U;  fte  unircn  nur  ^ebiugungeu  ber  Ö^naben^ 
erteihing.  ^arum  l)at  nmn  bie  causalitas  moralis  anberö  5U  beuten  oer^ 
fud)t,  inbcm  man  ben  faframentaten  ^^idjcn  eine  im  p  e  tra  tor  if  d)  e  Äraft 
5ufd)rieb.  ^ie  faframcutalcn  .^oanblnngen ,  fo  erflären  jene  ^l)eoIogcu ,  mic 
35  a  ^3  q  u  c  5,  ö  u  g  0  u.  a.,  fiub  im  m  0  r  a  I  i  f  d)  e  u  3iune  .panbhingeu  (S^brifti, 
ba  (S^riftm5  fie  eiugcfel^U  l)at  nnb  burd)  feine  ftellüertretenbeu  'Diener  üoI(= 
5iel)t.  5(u0  biefem  Ö)rraibc  bcfil^cn  fic  objcftiucn  ^Bcrt  nnb  übcrnatiirlid)e 
SBürbe,   traft   bereu   fie   @ott  beuiegeu,   bem  (Empfänger  ber  3atramente 


§  173.    SirfinigSmcife  bcr  ^eiligen  Saframentc.  621 

©iinbc  511  erteilen.  ^al}ev  finb  bie  Saframciite  caiisae  instrumentales 
morales ,  bereu  ^^^efeu  havin  beftet)t ,  eine  erfeunenbe  causa  efliciens  5ur 
Sci^^uug  einer  ,V)anb(nng  5U  beftinnnen,  ül)nc  [clbft  burcl)  il)re  pl}i)[i|d)e  .Svraft 
5n  jener  4'>anMnng  mit^uiiürten. 

2.  dlad)  ber  ^Infic^t  be$  l)eiL  X^omai?  nub  [einer  ®d)nle,  bc^og(eid)en   ^^j/S^^^^^^^ 
bi:§'  53eHarmin,  Snare^  n.  a.  ift  bie  (^nnbe  pl)i)|'iid)  mit  bem  fafra*  äiMvrfamrnt Der 
mentalen  S^'i^^)^!^  uerbnnben,  ober  mirfen  bie  Safraiiiente  phijsice  bie  @nabe.    ^'^^^■'^'""'^'■'• 
|)iermit  molten  jene  5:i]eo(oi]en  au^5brürfen,  baf3  C^ott  hk  laframentatc  ^nabe 
nidjt  btof?  gleid)5eitii3  mit  bem  g'-'i^ljcn ,    finibern   mir!lid)  nermittelft  bey 
^eidjeui?^   mitteilt,   nnb    ^umr   nid)t  blo^  belogen  biird)  ben  objeftioen  ii^ert 
unb    hk   iibcrnatürlid)e  '-l^oürbe    ber  lafrnmentalen  i^anblnngen,    joubern  fo, 
ha^    ha^i   ^m\)Z\\    irirf(id)    ber    5^rnger,    bivö    ii.>  er  t'^eng,    biK^    iU^ittet 
ber    @nabenmittei(ung   ift.      t^tad)    biefer    3(ni"id)t   mirfen   bie    jaframentalen 
3cid)cn  burd]  il]rc  pia)|t]d}e  ^'Innt  nnb  5:iiatigfeit  bei  .peroorbringnng  ber 
(S^nabe  mir,  mie  bie  g-eber  beim  ^djreibcn  nnb  ber  '|>iniel  beim  ilU'alen. 

T)abei  ift  aber  .yi  beadjten,   ba|l   cm  groJ3cr  Untcrid)ieb  befte()t  in  ^cr  .j^^j^.^^/^'jffj-jj,^^;^. 
5(rt   nnb   2öeife,    mic   (^3otr   nnb    mic    ein    lUieufd)    fidi  einev  '^i^crfAcncic^  b^v -JJienfri)  nct) 

bcbient.  bebient 

"^zx  ly^enfd)  bebarf  bcv  ii>erf5engec>,  uieit  e^o  il)m  nid)t  blo^  '-lBcrt;^eng, 
fonbern  mitmirfenbe  causa  efriciens  nnb  be^^jalb  and)  irgenbiuie  in  fid) 
felbft  5nr  ^eriun-briiignng  ber  fraglid)en  'ii3irtnng  geeignet  ift.  C^nnt  bagegen 
bebarf  ber  2atramente  nid)t,  nodi  finb  biefelben  irgenbiinc  mitiuirtenbe  causae 
eflicientes ,  nnb  and)  nid)t  geeigner,  ec^  fein  ,^n  fi^nnen.  ^^ie  causa  efti- 
ciens  ber  fatramcntalen  ^l>irtnng  ift  ®ott  allein:  bav  ^aframent  ift  lebig  = 
lid)  Qnftrnment  nnb  luirft  rein  iustrumentaliter.  Tav  ndmlid)e  mill  and) 
ber  3tiic>brnrf  fngen  :  Tie  3atramentc  unrten  pliysice,  bie  Oinabe  per  po- 
tentiam  oboedientialeni  extrlnsera  elev^atioue  accepta,  im  Unterfd)teb 
öon  ber  rntri)iseca  elevatio ,  traft  bereu  ;,.  )l).  bie  2eele  bnrd)  bie  il)r 
innerlid)C  übernatnrlidic  (S3nabe  ^n  iibernatürlid)en  Elften,  ober  bav  (i'ifen 
bnrd)    bie    il)m    innerliche  ®lnt  ^nin  il'>rennen  tüditig  nnb  geeigcnfd)aftet  ift. 

5öie  aber  bac^  finnlid)e  ^^]eid)en  uml)rt)aft  Xriigcr  ober  ^Vi'ittcl  einer 
nbernatürliii)en  'ilMrfnng  ift,  ift  freilid)  ein  0')ct)ciiiinic^;  aber  gerabe  biefe»? 
fiibren  bie  !Ihomiften  al^o  einen  Oh-unb  für  ibre  ^iJieinnng  an,  ba  alle  ^niter 
barin  übereinftimmen,  baf?  bie  5atramentc  eruuvo  Unbcgreiflid)eC',  (^)el)einmic^== 
Ooüesi  [inb. 

5(nBerbem  begrünben  bie  Xl)omiften  il)re  '^{nfid)t  bamit, 

a.  fie  entfpred]e  luillfommen  ben  x*ln^3fpriid)en  ber  beiliqen  (£d)rift,  ber.»      -^^'•~, 
!slmter  nnb  ber  .Mird)e:  sacrameuta  graliaui  ro)ifeni/nt,  coiihnent  n.  |.  m.,   mnu-n  fm-  bic 
)inil)renb  hk  id)olaftifd)e  3(nfid)t  biefen  ^;?(uvfprüd)en  nid)r  geredjt  mcrbe.    '-Ingt.  ^''^'famfcit*"^' 
oben  n.  1846  f.; 

b.  c-5  fel)(e  nbrigenc^  and)  in  ber  natürlid)en  ii'elt  nid)t  an  2(nalogien 
ber  ^HTmittlnng  geiftiger  Gffefte  bnrd)  finnlid)e  l'J^ittel ;  fo  gebe  namenttid) 
uermittelft  be^J  '-föorte^  ber  ©cbanle  oon  (^eift  5n  (^eift  über.  Xiliil  pro- 
liibet  in  corpore  esse  viitutem  spiritualem  instrumentaliter ,  in 
quanUim  scilicet  corpus  potest  nioveri  ab  aliqua  substantia  spiri- 
tuali  ad  aliquem  effectum  spiritualem  iuducendum  ;  sicut  et  in  ipsa 
voce  sensibili  est  quaedam  vis  spiritnalis  ad  excitandum  intellec- 
tum  hominis,  in  quantnm  procedit  a  conceptione  mentis.  Et  hoc 
modo  vis  si)iritualis  est  in  sacramentis,  in  quantnm  ordinantur  a 
Deo  ad  effectum  spiritualem.     S.  Th.  3  q.  iS2  a.  4  ad   1. 


622  @rfter  ^ei(.    3Son  bcn  '^oframenteu  im  aügcmeinen. 

i^r'    .„(f  ©cfjoUon.     Sind)  im  9((teu  !J;eftQmcntc  c^ah  c§  cigcntlidjc  ©atromcnte.    3ii 

\S%intn  '  '^  t't-'iM'clbcn    gehörten    bie    ^  e  j  d)  n  e  i  b  u  n  g ,    bcv    ®  c n  u  {3    b  e  §  "  O  ft  c  r  l  a  m  m  c  §  imb  ber 

Ücftamente«^.     ©djaubrotc,  bie  (giinueibung  bcr  ^  riefte  r,  ferner  bie  nielfad)en  Sieinignngen 

nnb    religiöfen   äBafdjnngen.     S)ie|e   altteftamentlidjen  ©afraniente  rcaren  sngleid) 

^^orbilber    bcr    Xanfe,    ber    (£nd)Qriftie,    ber    ^^rieft  eriüc  i  t)  e    nnb   ber  ^-Bnße  bcg 

dienen  2:eftamente^.    @^  moren  ober  cigentlidje  ©aframentc,  mcld)e  mit  6Ubr  bcfiniert 

uierbcn  tonnen  q(^    „f  l)mbolif  d)e  .tnl  tjei  d)  cn  ,    bie   t)on  ®ott  für  bie  2)  an  er  tc§ 

511  ten  33nnbe^  eingelegt  niaren,  nm  bie  onBere,    gefc^lic^e    9ficinignng  ober 

'A>eit)nng    be?    ©mpfänger-p    anjnjeigen    nnb    jn  beiüirfen  nnb  mittelft  biefer 

nQd)üen  Sirtfamfeit    nod)    bie    fünft  ige    innere  .peilignng  bnrd)  Sbriftn^^  nnb  bie 

d)viftlid)en  Siiframente  tlipifd)  norgnbilbcn  nnb  in  ?(n§fid}t  ,^1  "ft^'üen."    51.  a.  O.  ©.  25. 

J8^>ii-  iü'aren  bie  ©aframente  bcg  Otiten  ^nnbes  and)  eigentlid)e  Saframente,  fo  finb  fte 

S^\>(^X^Sivf"^^^^^  iPfcififd)  üon  benielbm  t)crfd)ieben.     Si  (luis  dixerit,  ea  ipsa  Novae  Le^is  sa- 

bio  (^hiabe  niait  ^^'^^^'^'^"^'^  a    sacranientis   antiquae  legis  non  differre;  iiisi  quia  cacrenioniae  sunt 

ex  opere  ope-  allae  et  alü  ritus  externi :    anathema  sit.     Trident.,    Sess.  7  de  sacram.  in  gen. 

'^ViU'e"  mVe-'^''  can.  2.     3)cr  Unterfdjicb  liegt  oorjngguvife  barin,  tai^  bie  (Saframcnte  bee>  9((ten  iönnbe§ 

rantis         »'rf)^  ex  opere  o/x'.rdto  red)tfertigten ,    fonbern   nnr  bie  ®nabe  ßbrifti  üorbilbeten,    auf 

me!d)e    ber  ©mpfänger    burd)    feinen  ©(anbcn    nnb  jeine  f)offnnnji  ein  9(nrec^t  gewinnen 

fonnte,    ha^    enb(id)  bnrd)  hm  descensus  Cliristi  ad  inferos  (n.  1150   ff.)  tjoUfommen 

realifiert  nnirbe.     3)abcr  nennt  fie  ber  ?lpofte(  infirmd  et  egciia  elementa  [Gal.  4,  9) 

nnb  uinJ)r<i  futuroruni  bonorum  illebr.  10.  1). 

Sugen  I\'.  aber  fagt  im  5)efret  an  bie  3{rmeuier:  lUa  euim  non  causaba7it 
g-ratiam,  sed  eaui  soluni  i)er  passionem  Christi  dandam  rsse  fiyurahant.  @ie 
tonnten  alfo  nur  Der  mittelft  ber  gläubigen  Hoffnung  beö  ©mplangerS ,  nlfo  ex 
opere  operdiüis  mirfeu.  Sacramenta  veteris  legis  non  habebant  in  se  aliquam 
virtuteni,  qua  operarentur  ad  eonferendam  gratiam  iustiticantem.  sed  solum  sig- 
niticabant  fidem,  per  quam  iastiticabantur.  S.  Th.  3  <\.  62  a.  6  c.  9?od)  flarer 
fd)reibt  bcr  englifd)c  l'cbrcr  über  ba^o  '-Il'efen  bcv  ^e  f  d)  ne  i  bung  :  In  circumcisione 
conferebatur  gratia  non  ex  virtute  circumcisionis,  sed  ex  virtute  pdei  passionis 
Christi,  cuius  signum  erat  circiimcisio;  ita  scili(et  quod  homo,  qui  aoeipiebat 
circumcisionem ,  ]>r(>pteh(dur  se  suscippvc  falem  fidem  vel  adultus  pro  se  vel 
alius  pro  parvnlis.  S.  Th.  3  q.  70  a.  4  c.  ^u  ben  letzten  ^iBortcn  ift  ,^n  bemerfen, 
ha)i  nad)  bcr  9{nfid)t  ber  meiften  Ibeologcn  uor  Sbriftuig  haS^  ^cil  ond)  bcn  .^inbern  burd) 
ben  ©lanbcn  bcr  (SItcrn  jugemenbet  mcrbcn  fonnte.  5>gl.  .^einrid)  =  ®ntbc  vi  et 
a.  a.  O.  §  480. 

§  174.     ^ie  3i>irfun(^cn  bcr  f)cili(ieu  Saframcntc. 

^Ng(.  .^einr  id) -©ntberlct,   Tognmtifd)c  2:(ico(ogie.    IX   §492   ff.;    Franzelin,    De 
sacranientis   in    genere.     Tlies.  12  sqq.;    ®ibv,   S)ie  beiligcn   ©aframente  bcv  fatl)0« 

li)'d)cn  $lird)e.  I  §  14  ff. 

51 H c  2  a  f  r a in c u t c  lui r  f  c n  ^  11  a  b c  11 11  b  hxtx  ü  c r I c i  l)  c n  a u  \] c r= 
b  c  in  ein  c  n  cliar acter  indelehilis. 

1.     '-ll^ac^  bie  (35iiabc  betrifft/  fo  ifi  511  bcad}tcu: 

,,,,  }^'f-     ,  1.  T^ic    beiliqinndieiibe    fsinnbc   ift   bie   q  cmc  in  f  aiiic   ^Ö^irfung    aller 

bewivfcn  bie    ©atnimeiUc,  iuecd}nlb  bieiclbc  {wm)  gratia  coynmunis  sc.   sacrameiitoruiii 

(|nob?'nt?'^grL  öciiaiiut  iiurb.     ^'^^  ift  aber  ber  luidjfle  uub  orbeutliel)c  ^WKd  einiger  3afrn* 

d^^^ -^iltfa 'l?e-^  ^^^'''^'^^'  "^'^  ^eiligniadjenbe  @nabe  5n  iier(ei()en  aU  ^y 2iim  prima  —  sacra- 

''Anida.       meiita  mortiiorum  — ,    uni()renb    bie  übrigen  fie  al^^  gratia  secuncla  be= 

uiirfen,   b.  l).  bie  l}eiligimid)cnbe  C^hinbe  iurinel)ren  —  sacramenta  vi- 

roriim. 

^^•^^|-  Accideoitaliter     nnb     a  n  ger  or  ben  t  li  d)er     il'eife     fönnen    aber 

^iiMrfVinnen  bev  and)  bic  Safraineiitc   ber  öcbenbigen   ben  (vinpftinger  an^3  bem  ^nftanbe  ber 

5nhanu-.ite.    ^[^^^^^  jji  5cji  '^i^^xxh  ber  (^Mmbe  uerfc^cn,  b.  l).  bic  gratia  prima  ücrleil)en, 

njenn  ber  Empfänger  ül)ne  feine  2d)ii(b  nod)  im  Staube  bcr  Ungnabc,  aber 

inx    9ted)tfertignng    gel)örig    bi^^poniert    ift.      ^iec^   mirb    bei   ben  ein^ehien 

Saframentcn,  nanicntlid)  bei  ber  (Snd)ariftie,  nä{]er  crbrtct  merben.    5lnbcrer- 

feit^  fönnen  aber  and)  bie  Safrainente  bcr  Xotcn  bie  heiliginad)enbe  C^^nabe 


§  174.     3)ie  äßirfungen  ber  ^eiligen  Safrantcutc.  623 

ü  e  V  111  e  ()  i*  c  n  ,    ivcnn    luimtid)    bei*    (Suipfnngcr    bereit!^    im    ©taube    ber 
(^)nabe  ift. 

2.    Qebe^    eiiißelne    (Safraiucnt    iicrlcil)t    eine    if)m    eigciitü  nindje        i^os- 
(S^nnbe,    bie    man    and)   gratia   sacramentalis   im  @cgenfat|   5111*   gratia  cramelitaiis^' 
communis  nennt.  ""'5Er 

5Boriu  beftel)t  iiini  bie  gratia  sacramentalis?     5^ie  nnterfrfjcibet  fie  mufis^  Imrulr 
fid)  üon  ber  gratia  communis,  unb  in  meldjcm  'i^erl)ä(tni^  ftc(}t  fie  5U  il)r?-^^""'^ä-tnii^  ^t 

^iv%  ©emeiufame  a((er  Saframcute  bcftelit,  mie  ber  ^ei(.  'iri]onuv5  fagt, 
barin,  ben  ä)kuirf)eu  mit  ©ott  5U  nerciuicjcn;  jebe^  ein.^ctuc  ©aframcut  aber 
ift  and)  ^n  einem  bei'onbercn  []\\Kdz  gcorbuet,  unb  bie  (^)iiabe,  bie  5U  bicfem 
befonbern  ^'^^^'^'f»-'  tndjtig  mad)t,  t)eiJ3t  gratia  sacramentalis.  Gratia  se- 
cundum  se  considerata  perficit  essentiam  animae,  in  qiiantum  parti- 
cipat  quandam  similitndinem  divini  esse  ....  Ordinantur  autem 
sacramenta  ad  quosdam  speciales  etfectus  necessarios  in  vita  chri- 
stiana  ....  (rratia  sacramentalis  addit  super  gratiam  comniuniter 
dictam  et  super  virtntes  et  dona  ([uoddam  divinum  auxilium  ad 
consequendum  sacramenti  finem.  S.  Tli.  3  q.  62  a.  2  c.  Dalier 
ftet)t  bie  gratia  sacramentalis  ,^nr  gratia  communis  im  i^erl)äUni^o  ber 
©pecie-o  5nm  ('»nnubo.  Ratio  sacramentalis  gratiae  se  habet  ad  gra- 
tiam  communiter  dictam,  sicut  ratio  speciei  ad  genns.  S.  Th.  1.  c. 
ad  3.  Cr^o  ift  atfo  bie  gratia  sacramentalis  nid)t  fornol)!  etmav  luni  ber 
gratia  communis  gan^  unb  gar  Unabl)iingigev  unb  (^etreuntec^ ,  fonbern 
üie(mel)r  eine  fpecielle  ^3?  0  bif  if  at  i  ou  bcrfelben.  ($-0  fügt  niimlid)  bie 
faframentale  (Mnabe  ber  gratia  conininnis  etiiuiv  (jin^n,  einen  novus  per- 
fectionis  modus,  mic  bie  Xl)eologcn  fairen. 

l^ie  an  fiel)  eine  (^nabc  ift  ba()er,  nnbefdjabct  il)rer  mefeutlidien  (Sin^ 
l)eit,  nad)  ben  iierid)iebenen  ^-^ebürfnificn  unb  Stauben  be»?  'JJtcnidieu  ucr^ 
fd)iebcn,  unb  baburd)  entftebt  ber  innere  Unterfd)ieb  ber  fieben  2aframeute, 
bie  auf  ber  einen  Seite  in  ber  gratia  sanctiticans  eiuv  finb,  auf  ber 
anbcren  ^üic  burd)  bie  gratia  sacramentalis  fid)  mal)rl)aft  unb  iuner(id) 
üon  eiuauber  uuterjdjeiben. 

gragt  nuiu  nun  meiter ,  uun-ui  biefe  ,-;ur  gratia  communis  l)iu3U^ 
fommeube  gratia  sacramentalis  ual)er()iu  beftc()e,  10  antuun-teu  hk  2;()eo- 
(ogen  gemöbutid) ,  fie  beftelie,  abgcfeben  non  bem  (£t)aratter  unb  ben  bamit 
nerbunbeuen  (Meundtcn  unb  gratiae  giatis  datae ,  ni^t  in  einem  neben 
bem  .^abituc^  ber  t)eilignuidieubeu  (3)nabe  bcftel)eubeu  anberu  .S^abitu^^,  fonbern 
in  einem  ÜJedjte  auf  bie  bem  befonbern  3^^^'-'^"^^'  "^»-'^^  Saframeutec^  entfpredjen^ 
ben  befonberen  aftueden  (Knaben. 

Ü3cau  tanu  mol)(  uod)  bin^ufügcn ,  ba|l  im  jebem  2aframeute  jene 
3^ugeubcu  unb  Ö)aben  bcc^  Ijeiligeu  (Mciftev  in  bcfonberer  ili>eife  uermebrt  unb 
geftiirtt  mcrbeu,  metdie  bem  befonbern  ^^necfe  bev  Saframeute^^  cntfpred)eu;  fo 
etU)a  bei  ber  Sivmung  ©taube  unb  ©tarfmnt,  bei  ber  (5ud)ariftie  bie  Siebe, 
hd  ber  33nf5C  bie  S^ngenb  ber  (5kred)tigfeit  unb  ^^uf^fertigfeit ;  bei  ber  ^^riefter= 
meit)e  bie  5:ugenb  ber  ^^i^eicd)eit  unb  be^^  @ifer^>;  bei  ber  (v()e  bie  5:ugeub 
ber  CEmt^altfamfeit. 

^w  ber  Cef)vc  Don  ber  sola  fides  fiiibct  tünfequeuter  SlV'ii'e  ein  innerer  Unteririneb 
in  ber  ©nabennnvfnng  ber  lierfcl)iebcnen  Snfranicntc  fouiif  anrf)  bie  Untcrfdjeibniig  5niiic()en 
i^ratia  communis  nnb  i;-ratia  sacranientalis  feine  ©teile. 

C^einvic()^i>uppevt,  Moiiipenbium  bcv  loiviiatit.  II.  -'.  _J.(J 


624  (Srftcr  Jcil.     3'^on  bcn  (SafrniiicitttMi  im  nnc^ciiiciucn. 

i^5«.t.  II.   (^  §,  X  ft  ^/e  fiele,  haf]h  r  c  i  e  ii  f  r  a  iii  c  ii  t  c,  sacrmnenta  cliarac- 

luviniKu  ciiint  tenstica,    11  a  iii  ha)  !it  a  ii  f  c ,  ^\x  iii  n  n  g    u  it  b  i^l>  cm  l)  c   c  i  n  c  u  u  n  tu  r  = 
'■"liÄnn- '"  tilgbaren   g l) a  v  a f  t  c  v    u  e r  l  c  1 1)  c n  ii  u b    b  c ^^ t) K\{h   u  t  d) t  lui  c  b e r  := 
I)oU   ui  erb  eil   füll  neu. 

1.  'Der  ^UMucisT^   für    bic  S'^*iften5    bc^^  cliaracter   indelebilis  inirb 

erhoben 

1"^^''!:^..  a.  au^  b  er   li  eiligen    ^rfirirt.     Ül^cnii  bicfelbe  andi  feinen  uoll:= 

t^fiitot  ^cn  fafni  gültigen  ^kiüci^>  für  nnfer  'I)ogina  liefert,  fo  entl)(ilt  fie  borf)  2lii  b  cn  tun  gen 

'"'"'J.'^J'/^^"  „,J^'''^  bec^felben,  uieUi)e  in  ii3erbinbnng  mit  ber  S^rnbition  ber  33euiei0t'raft  nid)t  eiit= 

be()ren.     Qni  autem  contirmat  nos  vobiscum  in  Christo  et  qiii  unxit 

iios,  Dens,  qni  et  siyudvit  nos  (6  zai  a-^paY'.cjajjicvo;  V^ixa;]    et  dedit 

pignus  Spiritus    in  cordibus  nostris.     '2  Cor.  1,    21.  22.     Credentes 

signctti  estis  (sa-fpaYiatfr^Ts)  Spiritu  promissionis  sancto.    Eph.   1,  13. 

Nolite    contristare    Sjüiitum    sanctuni    Dei,    in    quo    signati    estis 

(£cj-^paYicj»l-7^T3)    in  diem    redeniptionis.     Eph.    4,  30.     4^cr  1)1.  *»13anlu^ 

rebet  l)ier  uon  ber  ^UMicgclnng  ber  getauften  nnb  ^efirniten  nnb  unter' 

frfjcibct  biefelbe  luni    bcin  l)eiligeii  ö^eifte    nnb    feinen  ©iiben,    b.  l).  uon  ber 

t)ciliginm1)enben  (^nnbe  nnb  ber  Jynneiuolinung  bec'  t)ei(igen  (Meifie;?; 

^.    '^''1-  b.  anc>    ber   :^el)re    ber    ^Miter. 

!'^^v?i!^l^-'""'  ^-  ^i^'    Filter    5nlilen  unter    ben  $[>irfniigen    ber  Xaufe   auf:  signa- 

i^.  iahumnuMnU'idfOii  s(nicti{))i,  saluture,  spiritiKiley  coeleste,  (livi)inm,  indelehile  hi 
liDavafror^..     aetemum. 

'{j.  3ie  iiergleid)en  biefe^o  sigiiaculuni  mit  m  il  i  t  li  r  i  f  d)  en  51  b - 
5eid)en,  mit  bem  3^'ii'^Kn,  b  a  c>  ben  3d)afen  aufgebrannt  mirb, 
mit  bem  5lbbrnrf  bec^  ®  i  cgelr  i  nge«;^  in  ^lMid)^>,  mit  ber  ^e- 
fd)ncibnng  n.  f.  m. 

Y-  T)nrd)  biefee  ^^]eid)en  foKen  luir  uon  (5l)riftuc>  ai^^-^  bem  ,*perrn 
gel)örig  crlannt  merben.  Accedite  ad  mysticum  sigillnm,  ut 
agniti  sitis  ab  liero.     CyrilL,  Cat.  1  n.  2. 

0.  'Der  l)t.  5lngnftinn^>  be^anbelt  in  feinen  3d)rtften  gegen  bie 
Donatiften  bie  lM)re  uoni  faframentalen  Cü)aratter  ber  Xanfe,  girmnng 
nnb  ^ÜHMbe  aiivfübrlid)  nnb  beruft  fid)  babei  UHeberl)o(t  auf  ben  fonftanten 
ÖHanbcn  ber  Äird)e.  2.  bic  ^niterftellen  bei  Eravrelin,  1.  c.  pag. 
147  sqq.;  Sasse,  Institutiones  tlieologicae  de  sacramentis  Ecclesiae 
pag.  98  sqq. ; 

^iniomuiii  ^-  ^^  ^^ '''    ^ *- ^'    ^  ^  ^^  ^*  '^    ^^  ^'    ^ ^ ^' ^^^ *■'•     3  ^^ ^^  ^^  ^^^^d   III-    fpvid)t  uon 

^u^s^onsiIia^  1.011  bem  3^anfd)arafter    mie  oon    etunvo  gan^    adgcmein  ^efanntem,  mecd)alb  il)m 

iuu-r" nl' loh"^^^^^  "lit  Unred)t    ber  ^oriuurf    gemadit    mirb,    er  l)abe    bie  Öef)re  uon  bem 

"''''vanör^'''^'  faframentalen    (St)arafter  erfnnbcn.     :li^ie  falfd)    eine    füld)e    ^■>et)anptnng  ift, 

bemeifen    übrigenc^  and)    namentlid)  hk   eben   angefiil)rten  33äterftelleii.    ^Sc\i. 

I)e7l^^7lge}',  Enchiv.  \\.  M2.     'Dac^  ^oii,^il  luui  ^loren^  lebrt:    Inter 

liaec  sacramenta    tiia   snnt,    baptismus,   coufirmatio    et   ordo,  quae 

characterem,    i.  e.    spirituale    quoddain  Signum    a  ceteris  distincti- 

vum  imprimunt  in  anima  indelebile.     Unde  in    eadem  persona  non 

reiterantur.     Decret.  pro  Armen.     ^ivS  ^0115  il  uon    S^ricnt  eiiblic^ 

befiniert:     Si  quis  dixeiit,  in   tribus    sacramentis,  baptismo   scilicet, 

confirmatione    et  ordine,    non  imprimi    characterem   in   anima,  hoc 

est  Signum  quoddam  spirituale  et  indelebile,   unde   ea    iterari  non 

possunt :  anathema  sit.     Sess.  7  de  sacram.  in  gen.  can.  9; 


§  174.     ®ic  "iKirfungcu  ber  ficilicjen  ©nfvanicute.  625 

d.  nu^  bcr  ?va^-i!§  bcr  ^'ird)c,  in  lucldjcr  e§  5U  allen  Seiten ,^^^.^^^..i*];-^^-.^.^^^^ 
a(0  @ottc§ranb  ga(t,  bic  fnitjüiijen  ^afraniente  jn  UHCbei-t)olcn,  bicjcnigcn 
aber,  wctdjt  fie  nminirbig,  aber  gültig  empfangen  ()atten,  nieuiaUo  auf^  neue 
getauft,  gcfirmt  ober  gemeint,  fonbern  bnrrf)  ^nf^e  refonciliiert  mürben.  ^Diefe 
^^ra^'i^3  uuire  nnerflarlirf),  iiienn  bicfe  Safraniente  nid)t  eine  üon  ber  ©nabc 
nerfdjiebene,  nnbebingt  eintretenbe  unb  bfeibenbe  '^i^irtung  l)attcn. 

2.  ^öorin  bcftet)t  aber  biefcr  cliaracter  indelebilis  V 

a.  ^iefe  non  ber  ^irrf)e  nidit  förnüid)    entfdjiebene  grage    luar  niel)r'    -u^^p^f^j^g 
^ad)  ©egenftanb  ber   ^ontronerfe.     "^ie   92oni  in  a  t  i  ft  cn,  une   ^nranbu^o,  wcimn^cn  übcv 
betrad)teten   itjw   ak>    einen    blof?en   ^hnnen,    denominatio    ejirmseca^'^l^J^^^lll^^^^^^^^ 
ober  aU  eine  nur  qebadite  Oi'ehition,    relatio  rationis.     "^k  3  c  0  =  ^i'^^^'V^'^^i'^^i'''^ 
tiften  bejeidinetcn  d)n  (\h^  eine  reale  iltelation,  reiatio  vealis,    ^eittinon,  ii)oma§. 
bem  Xribentinnni    aber    ift    bic  '^Jt'einung    bcv    ()L    Xbonia^  aügeniein  ge= 

loorben,  bail  näm(id)  ber  ß()aratter  eine  an  ]  i  d) ,  ahsolnte,  bcftebenbe, 
ber  Seele  b  leiben  b  i  n  bii  r  ier  cn  be  Cualität,  ober,  une  man  fid)  aud) 
an^brndte,  aliquid  recde  posltiriDii  et  (ihsoliitujii  ift  unb  bcmnad)  nid)t 
in  einer  bloßen  Ütelation  beftel)t.  "Tiefe  lUt'eiunug  ift  offenbar  ben  '^In-o^ 
brücfcn  ber  tirdjlid)eu  (^ntfdjeibuugeu  entfpredjcnber  unb  tlar  00m  9iömifd)eu 
^at  cd/iioutn^o  gclel)rt :  Est  cliaracter  velut  insigne  quoddam  ani- 
mae  Impressum,  quod  deleri  numquam  polest  eiquc  perpetuo  iu- 
liaeret.     P.  '2  c.   1   q.  24. 

b.  I^m  '^lU'fen  i>K]^^:>  bcr  2cclc  iiiljäricrcnben  Gliaralterv  läf^t^  fid)  .,.,.^.,j'|;*';!;,  ^^.^, 
au^  ben  'ii^irfungen  bccq'clbcu  crfcnnen.  (i"v  UH'rbcn  aber  luni  ben  ^()co  Tanamnitaicu 
logen  folgeube  ilMrlungen  be!ö  faframcntalen  (il)aralterv  anfge;)äl)lt:  cM)avaftevo. 

a.  deputarc  ad  (mittun  divuiiini,  inobefoubcre  fal)ig  5U  niad)en, 
Satramente  3U  empfangen  ober  .yt  fpenben.  Sacramenta  uovae  legis 
cliaracterem  imiuimunt,  in  (luantum  per  ea  deputantur  liomines  ad 
cultum  Dei  secundum  ritum  cliristianae  religionis  ....  Divinus 
autem  cultus  cousistit  vcl  in  recipiendo  aliqua  diviua  vel  in  tra- 
dendo  aliis.     S.  'i'h.  'i)  (\.  (»:5  a.  2  c. ; 

[j.  c()Nfi(ji(7-are  Christo.  Cliaracter  sacraiiientalis  spt^cialittu- 
est  cliaracter  Christi,  cuius  sact^dutio  conti^^uraiitur  tideles  secun- 
dum sacrameutales  cliaractercs,  qui  nihil  aliud  sunt  quam  quae]:lam 
participationes  sacerdotii  Clnisti  ab  ii»s()  Christo  derivatae. 
8.  Th.  :3  q.  6P>  a.  :;  c; 

y.  distingacre  ah  aliis.  CS'«?  nntcridicibet  aber  ber  !Ianfd]araftcr 
bcu  (^3etanftcn  oon  ben  9iid)tgctanften,  bcr  Jyi^'i'^ni'Ö^^^"^)^^^'^^'^^^^'  ^'^^^  (^efirmten 
oon  allen  9^id)tgefirmten  unb  bcr  'Ii^eil)ed]arafter  bcu  (>)cuH'ibten  oon  allen, 
metdje  bie  'in-ieftcrmeiljc  nid)t  ciiipfangen  l)abcn. 

^iefe  ii^irfiingen  laffen    fid)  alle    barauf    ;^iiriidfiil)rcn,    ba|l  biefc  brei  ^      i,s(;r.. 
Satramente  il)rem  (i'mpfänger  nnabl)iingig  oon  feiner  moralifd)cn  ^'lcfd)affen=  \iiänuu"r^^^^^^^^ 
l)eit  unb  feiner  .p^iligung  eine  blcibenbe  Stanbc^o  q  ual  itiit  uerleil)cn.  t'int'nibc  aton 
(Se^  ift  aber  ©ott  entfprecl)enb,  ^a^,  mcnn  er  einem  l1)^nifd)en  einen  Staub  im    ''""'^'"^ 
9f?eid)e  ©ottcv  ocrlcibt,    bie^o  nid}t    blof^  uominaliter,    (\\\ii)  nicbt  blo|l  biird) 
^egrimbnug    einer    blog   äußeren  ^Uclation,    fonbern    bnrd)    ^crleibnug  einer 
entfprcdjenben  realen    Cualitiit  tl)ut.     "^^iefe  Stanbccnpialität  gibt  (Sftiu^o 
tnrj  mit  bcu  'Ginnten  au:     In   ba[)tisnio    datur   cliaracter  ciritafis  seu 
familiae  Christi:   in    coufirmatione   character   militiae   rhristianae; 
in  ordine  vero  chaiacter  potestatis    seu    ministerii   errlesiastiri  (In 
seilt.  4  (I.   1). 

40^^ 


626  (Jrftcr  3:'ci(.     T>oii  t>cu  (Sofrnntcntcn  im  nllßcineincn, 

1HG7.  ^'^^  W  '^^^^'^'  ^icK  ^tanbc^oqunütät  i()rcu  legten  ^niiib  in  bcr  coiifigu- 

sBovin  Mc     j-atio  cum    Christo,    b.  li.    in    einer    realen  ^H  n  ^^  f  rfi  c  i  b  n  n  q    ü  o  n    b  e  n 

iinon  icutcn    übrigen  u)(cn)a)cn  nnb  einer  realen  ^erbinbnng   mit  bent  r^)ott^ 

«vunMiot.    ,„cn feilen.     Die|e^>  (SJotte^iüerf  aber  ift  nnjeritörbar  nnb  bleibt  bem  Präger 

biefec^  (S()avaftev?  eung,  entiueber  jnr  ©lorie  nnb  ©eligfett  im  ^iiiinicl  ober 

jnr  ^d)\\\ad)  nnb  '^c'm  in  bei*  ^Hi'bamnniic\ 

jscs.  •■>.  "^cr  (il)arafter    ift  f^umr    Hon  bcv  (5)nabe    u  er  f  rfji  eb  en  aber   mit 

^cibSo^^^^^^^^^^^  untrennbar    uerbnnben.     "Tae^   5eigt    fid)    barin,    H^    beim 

MoV^nabc.     gültigen,  aber  ununirbigcn  (Empfang  einc^^  ber  rl)arattcriftifcl)en  Saframcnte  bie 

(^hiabe  auflebt,    fobalb    bac>  .pinbcrnifo    berfclben    bnrel)  33uf3e  entfernt  uürb. 

l^k^'  fann    nur  barin    feinen  (5H-iinb    Ijabcn,    bafl   im  C£l)araftcr   bie  (Mnabe 

pote)itia  eingefd}loffen  mar  nnb  nur  burd)  hm  obex  an   il)rer  Si^irffamfeit 

gel)inbert  umrb.     2o  fagt    ber    1)1.    Xl)oma!o    lunt    ber   !^anfc :     Quando 

aliquis  baptizatur,  accipit  cliaracterem  quasi  formam  et  consequitur 

proprium  eii'ectum,  qui  est  gratia  remitteus  omuia  peccata.     Impe- 

ditur  autem  quaudoque  per  fictiouem.     linde  oportet  quod,  remota 

ea  per  poeuitentiam,  baptismus  statim  cousequatur  suum  effectum. 

S.  Th.  8  q.  69  a.  10  c. 

^(  11 111.  j^cuo  noii  belli  ßhavaftcv.. nnb  ber  9icinoi^occii,^  ber  C^^nabc  ©cfac^te  gilt 
and)  uon  ber  @l)e  nnb  ber  le^Uen  Olniu]  für  bie  3^aner  bev  (&i)Q,  be^ieljung^meifc 
ber  lictreffenben  Slvanfdeit. 

§  175.     ^^iütiücnbiflfcit  ber  Saframcutc. 

iH]I.  .foeinrid)^®nt  beriet,  Soöinnti[rf)e  Jbeoronie.  IX  §  50.^. 

mo9.  ^ie  2)rofessio  fidei  Tride)iti}iae  bcfennt  luni  ber  '^^otmcnbigfcit  ber 

^.)^otaHMiMoroit  t.  (gafvanu'ute,  Septem  esse   vere  et  proi)rie  sacrameuta  iiovae  legis  a 
kMciit.^imnniiib  Jesu   Cliristu   Domino   nostro   iustituta   atque    ad  salutem.  luimani 
bio  xivciie.     gß)ieyis^  licet  non  omnia  singulis,  necessaria. 

1.  ^^otmenbig  finb  jnr  2eligfcit    bev    ei  n5  einen 

a.  uecessitate  medii  bie  !Xanfe  nnbcbingt  für  alle  ^JJtenfd)en, 
vel  in  re  vel  in  voto,  bie  33nfu'  aber  für  alle,  bie  nad)  ber  5^anfe  fd)mer 
gcfünbigt  l)aben ; 

b.  uecessitate  praecepti  bie  ^  n  d)  a  r  i  ft  i  e. 

2.  9?otmenbig  5nm  ^  e  ft  a  n  b  b  e  r  ^  \  r  d)  e  finb  bie  'i^  r  i  e  ft  e  r  ui  e  i  l)  e 
nnb  bie  (S  l)  e. 

3.  5lnd)  bie  übrigen  ^aframcnte  finb,  mcnn  and)  nid)t  mie  \>\t  bic>l)er 
genannten  ^nm  4^eilc  bec>  einzelnen  nnb  .^nm  53eftanbe  ber  ^{ird)e  nnbebingt 
notiuenbig,  fo  bennod)  notmenbig 

a.  ad  integritatem  Ecclesiae; 

1).  bem  einzelnen  5nr  (Erlangung  ber  bcfonbcren  faframentalen  (Knaben, 
bie  für  il)n  in  concreto  jnm  *pcile  notmenbig  fein  fönnen  nnb  jebenfalle 
nüt^lid)  finb,  fo  baJ3  bereu  (Smpfang  eintretenben  gallecv  Joenn  and)  nid)t 
bnrd)  göttlid)ev  ober  tird)lid}cci  QDZ\zii  auvbrüd'lid]  geboten,  bennod)  eine  ^i^flic^t 
ift,  bereu  Uiiterlaffnng  je  nad)  bcn  llmftänbcn  eine  fd)mere  oünbe  fonfti^ 
tnieren  fann.  raber  nmjjte  anel)  nad)  ^^orid)rift  D.ltartiuc^  V.  ber-  ber 
l)nffitifd)en  Irrtümer  '^nn-biiel)tige  gefragt  merben,  utrum  credat,  quod 
cliristianus  coutemneus  susceptiouem  sacrameutorum  confirmatiouis 
vel  extremae  unctiouis  aut  solemnizationis  matrimouii  peccet  morta- 
liter.     'i^gl.  Deminger,  Encliir.  n.  oGo. 


§  176.     Xcv  Spcubor  iiiiö  ^a•  (Sm^fäufleu  bev  5atvaiiicntc.  627 

2)ic  9?otiiHMibii3fcit  ber  einzelnen  Safvainciite  luirb  in    bcv  jpccioücn  ^afvaiiictitcu* 
lcl)rc  für  icbc§  einscluc  ©afvanicnt  genau  tcftimmt  mcrbcn. 

§  176.     ^cr  3^cubcr  m\\>  bcr  e-mvfrtnncr  bcr  Saframcute. 

^Bgf.  $cinricf)*@utber(ot,  3)üguintiirf)e  2f)eoIot]ie.  IX  §  496  ff-".  Franzelin,  De 
sacrameiitis  in  geuere.  Thes.  15  sqq.;  (^H()r,  S^te  deiligcu  ©afvamentc  bcv  fatf)o(ifc^cu 

^\xd)t.  I  §  19  ff. 

I.  3ur  (^  ü  1 1  i  cj  f  c  i  t  bcr  5afraincutc  ift  uou  leiten  bco  ^  p  e  u  b  c  r  ^3 
iiütiuenbig 

1.  abgejel)cn    uoii    bcr    laufe    iiiib    bcr    Ci'l)c    bie    '^li^c  1 1)  eg  ciualt,   .,,^.i,J^r|;!|uait 
potestas  ordmis,    iiiib  jiuar    für  bie    (Smi)ari[tie,    33ii6e    iiiib    (el3te  Oümg   Tiiuan-  m^ 
hk  prieftcrlirfjc,  für  bie    ^]>riefteniici()e  aber  imb  luenigften-?  in  geiinffcr   '^'"^^^'"'«'i"^- 
iöe^icfjinicj  and)   für    bie  ^nrnmiui    bie    bi )  il)  öf  H  d)e  (^)euia(t.     ^eiue^oineg^o 
aber  ift  ,-^iir  65ü(tigfeit  ber  2afraniciite  iiottrcnbit]  ber  ©taube  uub  (*')uabeu== 
ftanb  be!§  (Speuber^. 

a.  "^aj?  hk  5Bct  l)  e  gciu  n  tt  iu  bcr  auiiei]ebcucu  ^UnMfe  erforbert  iiurb, 
ift  de  fide  uub  ergibt  fiel) 

a.  a  u  v^     b  e  u    i^  e  ()  r  e  u  t  f  c()  e  i  b  u  u  q  e  u     ber    ^\  r  rf)  e.      8i     quis  ,,      '^J' 
dixei'it,    christiaiios    oiiiues    in    verbo    et  omuinus    sacramentis  ad-iiuMiicücuniititad) 
mini.straiidis  habere    potestatem  :   aiiatheina  sit.     Trident.,    Sess.  7    ^''/jX.^" 
de  sacr.  in  gen.  can.  10.     'X-^^^i.  Sess.  213  de  sacr.  ord.  cap.  4.    2c(]on 

frü()er  fjattc  Öeo  X.  bie  Set)rc  Öut()erc<  oeruiorfcu:  In  sacraniento 
poenitentiae  ac  remissione  cnlpae  non  plus  facit  Papa  aut  epis- 
copns,  quam  infimus  sacerdos :  inio,  nbi  non  est  sacerdos,  aeque 
taiitum  qnilibet  cliristianns,  etianisi  mulier  aut  pner  esset.  Deminger, 
Enchir.  n.  6:i7.  1)emnarf}  ift  md)  bie  proteftantifdjc  Sld)x^  noui  aügeuieiueu 
^rieftertuu!  al<?  ()äretifdi  üeruiorfcu ; 

,■5.  ([\it>   ber   9iat  ur   ber    3  a  rf)  e.     (idriftuv    ift  uidit  bton  causa  ^,^^  , 'iTnit  b 
efficiens  et  nieritoria  ber  Safrnnieutc,  fouberu  er  ift  awd)  a(v  l^'teufd)  bereu  äcii,"SSiriinri) 
minister  principaUs.   5(lv  fotc{)er  fpcubet  er  alle  2afranieute.    Christus  in  ^""  ^^f^^l  ^'' 
quantum  homo  habet  potestatem  ministerii  principalis  sive  potesta- 
tem excellentiae.    S.  Tli.  3  q.  64  a.  :>  c.    '-I^gt.  n.  1817.  Tiefe  potestas 
ministerialis    uub    fie    alt  ein    l)at    er   auf  3te(tocrtreter    übertragen,  auf 
ücrfd)iebeue,  je  mui)  '^^erfcf)iebeuf)cit  bcr  ^nfranicute.     ^^gt.  S.  Th.  ?>  q.  64 
a.  4.     Tiefe  ^tellucrtreter    fiub    bie  ^)?ricfrcr,    bie    burd)    bie    Safranieuteu^ 
fpenbuug    i()rcv    lllcittteramtec>    5unfd)cu    (^Hnt    uub    beu    9}leufii)eu    luatteu. 
Proprii  dispensatores  sacramentorum    sunt    ministri   Ecclesiae    per 
sacramentum  ordinis  consecrati,  ut  sint  medii  inter  Deum  et  plebem, 
....  et  ideo  solis  iis   competit    ex  officio    sacramenta  ministrare. 
S.    Tliom.    4    dist.    7   q.    :>   a.    1.     "^av^    bie  ^riefter    bie  ©tettoertreter 
©fjrifti   bei    ber  ©peubuug   bcr    Safraiueute  fiub,   folgt  m^%   alten  S3eiüeifeu 
für  bie  I)ierard)ifd)c  (^lieberuug  ber  .s^irdje.     '-1h3(.  n.  131.3  ff. 

b.  Tag  (Staube  uub  ©uabeuftaub  uid)t  uotlDCubig  fiub,  fotgt 

OL.  ([\\^->  hzw  ^ebreutfdieibuuQeu   ber  ^ird)e.     Ta^^  5fou;,  i(,.^   /•'^'•'•„ 
oou   ^ou|tau5  bat  bie  £'e()re   iöicler^?  oerurteilt:     Si  episcopus  vel   bfuftnnb  uub 
sacerdos    existat    in   peccato    mortali,    nun  ordinal,    non  consecrat, '\\'J(J,  ^'/^''"^"vJ'^ 
non  conficit,  non  baptizat.    Denzinger,  P^nch.  n.  480.    Ta^o  2:ribeu=i"i^  -^^^^  ^^^ 
tiunm  aber  befiuicrt:     Si  quis  dixerit,  niinistrum  in  peccato  mortali 
existentem,  modo    omnia    essentialia,   ([uae    ad    sacramentum  confi- 
ciendum  aut    conferendum  pertinent,   servaverit,    non  conticere  aut 
conferre    sacramentum :    anatliema   sit.     Sess.  7    de   sacr.    in    ,i>en. 


628  @rftcr  3^cil.     3.^ou  bcn  (Safranicutcn  im  oflf|«'inoincn. 

call.  12.  X'emnarf)  ift  ce>  de  fiele,  baf?  bic  (Mülticjfcit  bei*  ^afraiiicutc  im-' 
abl)ängig  ift  non  bcin  (^  na  b  ciiftaiib  bc«?  ^pcnbcr^S  ^^^  Unabf)ängigfctt 
noiii  (Schill  bcn  ift  für  bic  Üaiifc  de  fide  iiad)  bcr  (Srflännig  be^o  ,lhTii5il^> 
noii  Xvicut:  8i  quis  dixerit,  baptismuiii,  qiii  etiani  datiir  ah  haere- 
ticis  in  nomine  Patris  et  Filii  et  Spiritns  Saiicti  cum  inteutione 
faciendi  qiiod  facit  ecclesia,  non  esse  verum  baptismum :  anathema 
sit  (8ess.  7  de  bapt.  can.  4);  für  hk  übrigen  2afrnnicnte  ift  ec^  sen- 
tentia  certa  imb  fidei  j^roxima; 

[1  a  n ^>  bcr  ^^  r  n  je  t  ^^  b  e  r  ^  i  r  d)  e ,  meldjc  bic  3afrainentc  alö 
gültig  gcfpcnbct  bctradjtctc,  nnd)  menn  fie  oon  (Süiibern  gcfpenbct  unircn. 
^Hnd)  bic  Hon  ^iiretifern  gefpeiibetcu  ©aframcntc  lunrben  aU  gültig  a\v 
gcfel)cn.  "Diefe  '-liMil)rlicit  unirbc  bejouber-o  lunn  1)1.  51ng  nft  inii  c^  gegen  bic 
1>  0  n  a  t  i  ft  c  n  iicrtcibigt  iinb  auf  a  p  o  ft  o  1  i  f  d)  e  X  r  a  b  i  t  i  o  n  ,^nrürfgef ii()rt. 
CSine  iHihonal)inc  inad)t  hiv$  ©atrament  bcr  4^n|le,  ba  ^nr  ©ültigfcit  beö- 
felbcn  and)  bic  ^n^*  ^'^  ^  ^  f  1  ^  ^^^i  notmcnbig  ift,  uicld)e  bic  .s^iiretifer  nid)t 
befit^^cn ; 
„  ,.  ^^*^- ,  Y  au^ö  folgcnben  rationes  theoloiiicae: 

Rationes  theo-  n^-       ^    ,  •  •  < 

lügicae.  aa.  SDtc  ^afranieiitc  unrten  ex  opere  operato,  nid)t  aber  ex  opere 

operantis;  il)rc  3Birfnngcn  treten  bal)cr  ein,  fobalb  ber  fatranicntale  5(ft 
gcfcl^U  ift,  unabhängig  non  ber  fittlid)en  ^^^efd)affenl)eit  bec^  Spenben?,  uield)er 
il)n  felAt.     ^sgl.  ii.^l840  ff. 

'^'^.  (Sl)riftn^>  ift  bcr  minister  principalis,  bcr  'JJicnfd)  nnr  minister 
secundarius  ber  ^afraincntc.     '-I^gl.  S.  Tb.  )\  q.  64  a.  U. 

YY.  Xic  (^kunilt,  2afrainentc  ^u  fpenbcn,  ift  eine  g-ratia  gratis  data, 
aber  nid)t  gratum  fariois. 

00.  4)ie  @l)re  ^jotte^o,  ba^o  .s>eil  ber  Seelen  nnb  ber  gaiif^en  .s^irdic 
forbern,  baf^  ba^o  ^l^crf  (^ottC!§  in  ben  ©afranienten  oon  bein  d^lanben  nnb 
bcr  fittlid)cn  ^eid)affenl)cit  bc^o  ©penbcr^o  nnabl)iingig  ift; 

2.  i)fte)itio  facieinli,  quod  facit  Errlesia.    ?ntl)cr  leugnete  bic  l^iot- 

Ricnbigfeit  irgcnMueld)er  J^ntention,  ha  nad)  il)in  allcc^  a((ein  ooin  (sManben  be^^ 

(5nipfängcrc>  abljängt.     I^agegen  ift  bic  l^Jotioenbigfeit  ber  Intention  de  fide. 

a.  ^ie  ^D^  otioc  n  b  i  g  f  e  i  t  ber  ^"sntention  ergibt  fid) 

i«T5.  a.  a  n ;?    ber    1)  e  i  l  i  g  c  n    3  d)  r  i  f  t.      (i()riftn^^^    l)at   bie   ^Ipoftel  nnb 

c(Äi'pn^in  bcv  hzxm  'J^ad)folger  aUo  feine  ^  t  c  1 1  n  e  r  t  r  c  t  e  r  in  ^penbnng  ber  €afrainente 

Deiiincn  2c{)vift.  cingefeljt  nnb  il)nen  bie  ^H')(lniad)t  übertragen,  in  feinem   Flamen  nnb  in 

feiner  51  n  t  o  r  i  t  ii  t  traft  ber  ihnen  ocrliel)encn  bemalt  bic  faframcntalen 

5Iftc    ,yt  fel^^en.     Sicut    niisit    nie    Pater,    et    eg"o    mitto    vos 

accipite  Spiritum  Sanctum:  quorum  remiseritis  peccata,  remittuntnr 

eis,  et  quorum  retinueritis,  retenta  sunt.     Joa)ni.  20,  21  sq(j.    Hoc 

facite  in    meam  commeinorationem.     Luc  '22,  19.     i>gl.  Matth.  2>^, 

18.  10;  1   Cor.  4,   1.     '^^3er  ein  ^aframent    fpenbet,    muß    bal)cr  a\\6)   bie 

Intention  l)aben,  oon  ber  il)ni  alc^  3telloertreter  (£l]rifti  oerlielicnen  (5)eiiialt 

(Sjebrand)  ,yi  niad)cn,  fonft  fclj^t  er  feinen  51ft,  ber    auf  g5ttlid)cr  S'infet3nng 

bernl)t  nnb  bcr  übernatürlid)en  Orbnnng  angcl)ört; 

^.  ir'*'- V  ß-  11 1^-'   ^'^'^   ^r  ab  ition.     ^k^gen    bic  fsri'tümcr   bcr    illnilbenfer 

Mivrfie  über  bic  crrlarte  |d)on  ^yiinocen;^  III.,   ^nin    ^atramente   gebore    and)   fidelts -tn- 

'iT^lnnai^i;  i^'^^^o.      a)hirtin    V.    nnb    ©ngen    IV.    crflärcn    bieie    Qntcntion    al^^ 

bei  ^Mucution.  intentio    faciendi,    quod    facit  Ecclesia.     Omnia   sacramenta    tribus 

perficiuntur,    videlicet    rebus    tamquam    materia.    verbis    tamquam 

forma  et  persona  ministri  conferentis  sacramentum  cum  inteutione 


§  176.    X'(X  väpcubcr  itiib  bcv  (^iiipfänflov  bcr  Safvamcntc.  629 

faciendi,  qiiod  facid  Elcclesia :  qiionim  si  aliquod  desit,  iiou  [lerfi- 
citur  sacianientuin.  Florent.,  Decr.  pro  Arm.  rov  2;  r  i  b  c  ii  t  i  iiu  m 
ciiblid)  tetjrt:  Si  quis  dixerit,  in  miiiistris,  dum  sacramenta  conficiunt 
et  conferunt,  non  requiri  intentionem  saltem  faciendi,  quod  facit 
Ecclesia:  anathema  sit.  Sess.  7  de  sacram.  in  gen.  can.  11.  35gl. 
8ess.  7  de  bapt.  can.  4; 

Y.  a  II  §>    b  LMii    1 1)  e  0  I  0  q  i  f  i1)  c  ii    1^  c  n  !  c  ii.  i'^- -• 

'  'Ol  ^  Tic  ,'sittiMitioii 

OLOL.  ^er  9Jieii]rf)  fanii  bic  uiatericdc,  \\mx  2afraincntc  gcl]örigc  .v^anb-- ift  notau-nbiiv  ba 
imig  ncrndjteu    in  icinem    eicjciicn   ytaiiicii  mib  nii  iUiuiicu  Sl)vi|tt.  ^j,<amcu  titivifti 
37ur  in  (c^tercm  gaüc  ipcnbct  er  nlv  minister  Christi  bae;  eaframcut.    ^'v  «;;',;'^'"^^;:\^|;;'f^^^ 
mii|l    alfü  and)    bic  ?lb|irf)t    l)abcii,  al^o    foldicr    \\\    l)anbcln,    fonft  tft   feine  opeiato  »uii-rcn. 
.sJanMuuli  feine  lafniinentale,  fonbern  eine  rein  natiirlid)e. 

,j[l  l^a  bic  Saframciitc  ex  opere  operato  mirten,  fo  niiif^  bac^ 
opus  operatum,  bnc^  fafranicntnte  |]eid)cn,  gültig  gefeilt  uievben  ;  hi^w  ift 
Intention  notinenbig ;  bcnn  bic  fafraiiientalc  -V^nnblnng  ift  ein  actus  humanus 
nub  iiiup  baljcr  e.r  rolunUite  dcliheraia  be-ö  Speiibcrc^  ljeniorge()cn,  bcr 
nid)t  ein  totcv,  nernunftlofc^o  i^nftvnnicnt,  fon^cvn  ein  fveice  nnb  nernünftigc'? 
2Berf,^cng  ober  ein  iViiniftcr,  causa  ministerialis  ift.  'ilMc  bal)er  bic 
3}?atcric  bnrd)  bic  j^-orni,  fo  mirb  bic  ?vorni  fclbft  bnrd)  bic  ^'i^^^^ion  bctcr- 
niinicrt  nnb  ,3n  beni  gcnuulir,  un£<  fie  [ein  fo((.  Instinmentum  animatum, 
sicut  ministei',  non  solum  movctur,  sed  etiam  qn^dammodo  niovet 
seipsum,  in  quantum  sna  volnntate  movet  nicmbra  ad  operandum; 
et  ideo  reqniritui'  eins  intentio,  (jua  se  snbiciat  principali  a^ienti, 
ut  scilicet  intendat  facere,  quod  tacit  Christus  et  Kcclesia.  S.  Tli.  )> 
q.  64  a.  8  ad  1.  ^ic  igntention  ift  nm  jo  notuieiibiger,  ba  bic  fafvaincn= 
taten  'U^orte  nid)t  1 1)  e  or  et  i  f  d)  c  ober  fpcfnlatiiu,  fonbern  praftifd)c 
über  fünf  c  fr  a  to  r  i  f  d)c  fiiib,  uui^n  bic  volnntas  faciendi,  quod  verba 
significant,  gcl)ört. 

b.  Qu  ^^e^ng   auf  ben    (^egenftanb  bcr    Intention  ift  .^n  bcad)tcn: 
OL.  ^ic  ijiitcntion  brand)t,  inic  fid)  anc>  ben    angcfiil)rten  ^nMoeifen  er=  ^.   ^f^^;  .^ 
gibt,    nid)t  uieitcr  ,vi    geben,    alv    onf  bic  2ei5niig  bcv  fafraiiientatcn  ':?(ttc^^,nWocft  U)  out 
bC!o  opus  oi)eratnm  alv  fotd)en,  alfo  iiid)t  auf  bcffen  ii>irfung,  niindid)  ^ic^'f^f^^'S 
faframcntalen  (^)nabcn.     (5^:^  genügt  beiiinad)  bic  Qntcntion,  5n  t()nn,  UH10  bic        -'ift^-^^- 
Äirdic    tl)nt    ober    ben    faframcntalen    ^Tiitiic^    ;n    ocnicbten,    unc    bie^?    bie 
(51}riften  tl)nn.     ^icfc  Intention  fnnn  and)  ein  '?t  i  d)  t  d)r  i  ft  ()abcn,  uiec4)alb 
\>{v:>    A{  0  n  ,;  i  (    oon  ^'loren3    crflärt :      In    causa    necessitatis    .... 
etiam  iicKjanKs    et  haereticns    baptizare    potest,    dummodo    formani 
servet   Ecclesiae    et   facere  intendat,    quod   facit    Ecclesia.      Decr. 
pro  Arm. 

,j.  "I^agegcn  genügt  tcinec>iregv  eine  intentio    were  e.rtenuf,   bie  nur        ,^;,, 
auf  bic  ü  u  |1  e  r  n  d)  c  .Vianblnng,  nidit  aber  anf  bic  f  a  f  r  a  111  c  n  t  a  l  c  .s^'>anb^  ^'»»^  »'^'"t  ^^•"^"'• 
inng  gend)tct  i|t.     Vlinbro|uic^  Ii  a  1 1)  a  r  i  nnc^  (y  l.)0')'    Icbrtc  nainlid),  ^nr  nidu.    li.itDaii 
(^Miltigfcit    bee   ^afraincntcv    fei    cv    auercid)cnb,    lucnn    bcr    3pcnber    ben        """^• 
iinilcrcn  9iitnc^  ernft  anc^fübre,  obne  jebe  ^liürffidit  anf  bie  religiöfc  ^kbentnng 
bicfcci  iKiiuv;  ja  bav  3afraiiient  fei  fogar  güttig,  menn  er  bie  religiöfc  ""Ik- 
beutnng  feiner  .panbtnng  inncrlid)  fängiictc   nub  au'ofd)löffc.     Tiefe    ^^{nfid)t 
ift  bnrd)  bie  33cuicifc  au^o  3d)rift,  Trabition    nnb  bciu    tf)co(ogifd)en  Renten 
für  bic^^totiucnbigfcit  bcr  Intention    n.  1875  ff.)  fd)on  mibertegt,  nnb  menn 
and)  bic  (i^rflärnngcn    bcv   ^^on^ilieu  uon    (VloreuA   nnb    Xrient  ^nniidift 


630  ©rftcv  Z(\i.     ^X>on  bcii  viafraiiicntcii  im  aüncinciiuMi. 

get3cii    anhexe  ^rvtüincr    gcridjtct    unu-cii,    fo    icljciiit  bod)    bie    (5:nt()aviiiifd)C 

5(ufid)t  mit  bcn|clbcu  uiiucvcinbav,  ba  ctiic  iuteiitio  mere  externa  in  bcin 

crflnrtcn  Sinne  mit   bci\  gcforbcrtcn    inteiitio  faciendi,  quod  facit  Kcc- 

lesia   fid)   nid}t  bccft.     Übrigcne^  cvadjtcn    imlc  Zi)eo\oc\Qn   bic  (Satljavinifc^c 

5lnfid)t  für  ccnfnricrt  burd)  bcn  uon  ?(lc^-anbcv  VIII.  ncnuorfcncn  Baiy. 

Valet  baptismiis    collatus   a  ministro,    qni    omnem  ritum  externnm 

formamqne  baptizandi  observat,  intus    vero  in  corde   suo  apnd  se 

resolvit:  Nou  intendo,  quod  facit  Ecclesia.  Deneinger,  Encliir.  n.  1185. 

^.  i»^<»-  .  ^  c.  Katione  7nodi  mnf3  bic  Intention,  unc  cc^  g(cid)fal(§  in  bei*  D^ntur 

iimf?'^  m-uJaSc'  bev  Snd}C   liec^t,  im  5lngenblicf   ber  (Spenbnnc^    Uienigftenc>    virtualiter  Dor* 

Dirtucu  icui.    jj^^ji^(,jj  fj>jj,      lln^nveidjenb   aber    ift   bie   intentio   liahitualis   nnb  inter- 

inetatira,    uüil)vcnb    iutentio    actiialis    jumr    uninfd]enC^UHn-t,    aber    nid)t 

notipcnbig    ift.     '^i'ü)crcc>    l)icrübcr  f.    in   bei*    yj(  ov  n  l  tl)Col  o  g  ie;    j.    ^. 

bei  Ballerini- Palmieri,  Opus  tlieol.  nior.  IV  pag,  490  sqq. 

if<8i.  S)cr  ()I.  jtt)oinn§  bo.^cirfjiict  bie  intentio  virtualis  nlc>  habitualis  :     Licet  ille, 

^Diartniebvaudi       •  .jiiu(j  coi;itat,   non    liabeat   actualeni    intentioneiu,    habet    tarnen  inteiitionem 

i)cii.  li)oimvö.   liabitualeni,  (luae  sutncit  ad  periectionem  saci'amenti,  puta  cum  sacerdos  aecedens 

ad    baptizandum  intendit  facere  circa  baptizandnni,  quod  facit  Kcclesia ;   unde  si 

l)Ostea  in  ipso  exercitio  actus  co^itatio  eins  ad  alia  rapiatur,  ex  yirtute  primae 

intentionis   perficitur  sacramentum,     S.  Th.    3   q.  64  a.  8   ad  3.    |)icr   erflärt   bev 

cugtijdje  l^el}rer  bie  Intention,  U)cld)e  je^t  virtualis  (genannt   mivb.    ®ic   genaue  Unter« 

fd)eibung  gmifdien    intentio    virtualis   nnb  habitualis   getit  onf  ©cotu§    gurüd   unb  ift 

jpQtev  ganj  aügeinein  gcaun-beu. 

IL  ^\\x  (^  ü  1 1  i  g !  e  i  t  bev  Safnimente  ift  non  feiten  bec^  (5  m  p  f  ä  n  g  e  r  ö 
uotuienbig 

1.  bie  g'äljigfeit,  Wi  (Bafraincnt  ju  empfangen,  nidjt  nbei*  —  bie 
33nf3e   lUhogcnommcn  —  fides  et  ])^'ohitas. 
i|<82.    ^  a.  ^Taxx   bei*  'JJ(cnfd)  aU  viator   ift   fiiljig,  (Bnframente    511   empfangen 

nnb  gumi*  bie  Taufe  jeber  liomo  viator,  bie  übrigen  3aframcnte  nur 
cmpfanßcn.  ^c^-  (Sktaufte.  t?  t  v  ui  u  w  g  nnb  .,  @  n  d)  a  r  i  ft  i  e  tonnen  alte  Csktanften 
empfangen,  bie  ^nj3c,  (e^tc  Ölung,  ^^r  i  efterm  e  tl)c  nnb  @l)e  nur 
bcftinunte  5Uaffen  ber  Oktauften.  ?^iii}ereÄ  I)ierüber  f.  bei  bcn  einzelnen 
Saframenten. 

1883.  b.  Fides  et  probitas  finb,  abgeie()en  inun  ^nilfaframente,  jnm 
j^ides^eM)robi-^..j^l^^^^  (^Hipfauge  uidjt  notmenbig;   ha  bie  eah*amcnte  ex   opere  operato 

mirfen.  33eim  !i^nJ3iaframente  ift  bie  ^ii^pofttion  notmenbig,  meil  bie  actus 
poenitentis,  mie  fd)on  oben  (u.  1834)  gefagt  umrbe,  ^ur  l^hiterie  bicfeg 
(Saframcnteö  gehören.     33gl,  §  201 ; 

1884.  2.  bie  Qntention,  ba^^  ^aframent  511  empfangen.  Tiefe  Intention 
*'l>S>?r\ic?'  nnrb  aber  nur  bei  CS*  r  m  a  d)  f  c  n  e  n  geforbert,  miiljrenb  fie  bei  ^M  n  b  e  r  n 
^k'v"*^^^^^^^^^^  bie  '^MUen  ober  ©Itern,  jcbenfad^^  aber  burd)  bie  ^irdje  fupptiert  mirb. 

MudK  mit.  bov  a.  ^k  9'Jotmenbigfeit  ber  Intention  ergibt  \\^ 

^.uatuv bev  2adic.  ^    ^^^^^^     ^^^     iz\)x  z    hzx     ^ird)e.      ^d)on    bie    ^onjirien    non 

1^  a  r  t  b  a  g  0  (397  nnb  398)  unb  O  r  a  n  g  e  (442 1  oerlangen  in  einzelnen 
fällen  5nr  (^üttigfeit  ber  %a\\iz  unb  ber  Orbination  bie  Öinmiltigung  be§ 
(Smpfanger^^  $5nnoceu,^  III.  aber  erflärt:  Ille,  qui  nunquam  con- 
sentit,  sed  penitus  coutradicit,  nee  rem,  uec  characterem  suscipit 
sacramenti.  33g(.  Deminger,  Enchir.  n.  342.  ^a%  ^on^it  non 
Orient  enblid)  bcfiniert,  bie  |)eiltgnng  be^  SOJenfd^en  gejd)e^e  per 
voUmtariam  susceptionem  gratiae  et  douornm.  Sess.  6  de 
iustif.  cap.  7  ; 


äBev  fiil)ifl  ift,  bic 
©otvoniciitc  511 


§  176.     3^er  ©^cnber  mib  bcr  ©ni^ifängcr  bcr  Sa!vamentc.  631 

[1  au§  bcr  2ci)vc  bcr  XI)coIogen.  Wit  bcm  ()(.  KjonuTo 
ftimmcn  ade  übcrcin,  iiiciin  er  fdjrcibt:  Si  in  adiüto  deesset  inteiitio 
suscipiendi  sacramentum,  esset  rebaptizandus.  S.  Tli.  ->  q.  68 
a.  7  ad  2; 

y.  au^^  bcr  :i>Zatur  bcr  ©ndjc.  ^a  nöinlicb,  abcjc]cl)cn  öoit  ber 
(Sitd)nriftic,  ber  Empfang  lucfcntlid)  .^iir  fofnimcntnlcn  |)anbhm9  geprt, 
bcr  ©mpfniig  nbcr  ein  actns  humanus  fein  iiinf^,  fo  nerftel)t  fid)  bic  9iot= 
ipcnbigfeit  bcr  Qntcntion  uon  iclbft. 

b.  Qn  33c5ug  auf  ben  0)egcnftanb    bcr  Qnt'-'i'tton  bc«?  (Siiipftingcr^o  ^^  ifS; 
gilt  bae^febc,  uni^  W\  ber  Qntention  be^o  2pciibcrv    n.  1878  f.-  gcfagt  iinirbe. 
^Hnc^  t)ier  iniig  ber  SiKe  nur  anf  ben  (Snipfaiig  bcy  'Saframcntc^^  nnb  nic^t 
lueitcr  gcridjtct  fein ;  ebenfo  genügt  jeber  mirflidjc  Tl^ide,  and)  luenn  er  bnrd) 
fd)lct!)tc  9Q?otiuc  ()crbcigefül)rt  ober  bnrct)  Snird)t  ucriirmdit  iiuirc. 

c.  ilni^^    ben    lUtobn^ö    ber   Qntention  betrifft,    fo  genügt   jcbod)  ^nm ,     .  V""^";  . 
gültigen  C:i"iiipfang    uoii    leiten    bec^    Ci'inpfangerc^    intentio    hahttnahs,    hn 
incljrcrcu  Saframenten    fogar   iuterpretatira.     i^iübcrcci  f.    in   bcr   llUoral- 
tbcologic;  }^.  ^^.  Ballerini- Palm ieri,  1.  c.  pag.  522  sqq. 

%  u  11t.  3)ic  Giforbcrnifi'c  .^tr  erlaubte  u  luib  in  ü  r  b  i  (i  e n  3penbiutn,  loluie 
,^1111  erlaubten  uiib  luürbiöeii  (Jiupfaug  ber  Satraiueiitc  lucrbeii  in  ber  ä)iüral* 
tl)eo  l  ogi  e  erörtert. 


©cncnftnub  bcv 
Intention  bc^ 
(JmpfäiiöevC'. 


Batcitcr  iTnl^ 
^nm  ben  Salitameuteu  im  etnjcfitcu. 


I.     pic  (Trtitfc. 

§  177.     ^^inmc,  il^orbilbcr,  'begriff  nub  C^iufclpiun  bcr  Innfc. 

'-Ih]1.  ("tubv,  'Xic  [)ci(i(]cu  2afvamontc  ^cl•  fatljolifrijon  5?ivd)c.    1  §  28  f. 

,^H7.  1.     ^ic    "il>ortc  haptisnnis,    ^ja-Ti^iio; ,    iJa-T:a|j.7.    inib    hcqdi^arc, 

'ih'hnitm\(\  bei-  ja-T£'.v,  'ja-Ti^E'.v  bcAeiiliHCU  in  bcr  hciliocii   2d)rtft 
luus  iinb  bapti-  ] .  biiv  c\  c  lu  ö  l)  11 1  i  d)  c  ü^  ii  ]"  d)  c  11  o^cl•  ^^  ii  i)  c  11 1'  Judltli  1 2,  7  ; 

'liiKn'VÄ"  -•  ^^^^  öciel5lid)cu  ieMiid)uiincii:  Hehr.  1),   10; 

o.  in  m  c  t  a  p  1)  o  r  i  j  d)  c  in  2innc  eine  ü  b  e  r  ft  r  ö  in  e  n  b  c  5  ^  ^  ^  ^  o-  ^• 
üDH  Reiben  (X?^/'.  12,  50;  ober  uon  (^hiaben  (A<^^.   1,  5); 

4.  bie  ja  f  r  n  inent  a  l  e  :!lbuuiid)nncj :    Matth.  28,  19;    Rom.  6,  4; 
1  6'oy.  1,  17.     ilUc  bne  ilnn-t  haptismns,  fo  l)at  \x\x6,)  ber  ^n^^brnd"  Xanf  e, 
tanfen  itaiid)en)    im   (il)riftentnin   bie    ipecififdic    !:öcbentnnc^   ber  fnfra= 
mentalen  "^tbiimfdinng.     ^on  ibr  allein  ift  ba()cr  bier  bie  ^^fcbc. 
mss.  II.     ^Hin  bcn  ^^ovbilbern  ber  Xaitfc  fiitb  bcionber!?  ^n  bcad)ten 

2.  bie  3  in  tf  Int  (1  Petr.  3,  20.  21); 

.'>.  ber  rnrd);ni]  ber  '^^raeliten  burd)  bav  rote  'JJieer  il  Cor.  10, 
1.  2); 

4.  bie  ^ol)annc^>  tanf  c  Mntth.  3,  1  sqq.;  Marc.  1,  4  sqq.; 
Luc.  :>,  3  sqq.;  Joauv.  1,  21)  sqq.).  53on  bcn  :)iefürmatüren  luiirbc  bie 
3ol)aniicc>taiife  alv  ibeiitifd)  mit  ber  Xanfe  (il)rifti  l)ingcftcllt.  ©egcn 
biefen  ^Jr^'^i^iii  rid)tet  fid)  bie  (irflariiiiQ  be^o -Vt'on^il^^  luni  2^rient:  Si  qiiis 
(lixerit,  haptisnuuii  Joannis  liabiiisse  eaiideiii  vini  cum  l)apti8ino 
Cliristi :  aiiathema  sit.  Sess.  7  de  bapt.  caii.  1.  Tie  Q^i^^ji^ii^ii^-^tanfe 
is8<t.  nnterfd)eibet  fid)  aber  non  ber  d)riftlid)en  ^^aiife 
^unfrifcn'bev  ,Vi  a.  burd)    bic  @  i  11  f  cl3 u  11  Q  ;    Qobiinnc^^    banbelte    ^irar   anf    göttlidjen 

''bJri^vumrfK^^^  '^'•^^^*  f^^^^^  laufe  mar  iiidit  non  @ott  als^  Saframent  eingefct>t; 

laufe.  b.  bnrd)  bie  gönn.     Qotianne^o  taufte  in  eum,  qui  venturus  esset 

post  ipsum  (Act.  11),  4  ,  aber  nicbt  auf  bie  2^rinität; 

c.  burd)  bie  Tancr;  fie  mar  nur  eine  Dor  über  gcljc übe  ^iqti= 
tution ; 

d.  iiiigbefonberc  bnrdi  il)re  'Ii>  irfun  13.  Sie  mirfte  nidit  mic  bie  d)rift* 
lid)c  3^aufc  ex  opere  opernto  bie  fy^editfertigniuv  mie  ber  Täufer  felbft  er* 
tlärt  {Mcitth.  3,    11;    Marc.  1,8;    Luc.  3,^16;  Joann.  1,    2ü.  33. 


§  177.    9Zontc,  53orbiIbev,  53egviff  uub  ©infe^ung  bcr  Saufe.  633 

^a^cr  ^eif3t  fic  and)  haptisma  poenitentiae  in  remi^sionein  peccatonim 
(Marc.  1,  4;  Luc.  3,  3)  im  ©egciifal^  ^ur  rfjrtfti id)eu  3^niifc,  bie  baptis- 
mus  ^?i  remissionem  peccatonim  (Act.  2 ,  38)  tft.  vSünbenocrgebimg 
fonnte  alfo  bic  ^oljanneytaufc  fraft  ber  33uj3e  imb  Hoffnung  auf  (Il)riftu§ 
ex  opere  operantis  mirfcn:  Baptizavit  ....  in  eum ,  qui  venturus 
esset  post  ipsum,  ut  crederent  (Act.  19,  4).  ^a()er  muilteit  auc^  bie 
üoii  Qo^anne^  (Getauften  nodj  bic  djriftlirfie  Zan]t  empfangen  (Act,  19,  5). 
T)k  ^oI)aujieytaiife  ift  bal)er  ^^  o  r  b  i  ( b  iiiib  53  o  r  bereit  u  n  g  auf 
bic  ^aufe  (£l)rifti  uub  fauu  allerbiugc^  ciu  Satrameut  bcc>  eilten  ^öuubcv  ge- 
nannt merben,  ba  fie  ja  ber  d}riftlid[)cn  laufe  nod)  niiljer  ftcl)t  aU  bie  53e= 
fdjncibuuiv     35gl.  S.  Th.  3  q.  38. 

III.  il^iit  bcm  91  ö Uli f dien  .^ated)ic^uiu^^  fanu  bie  Taufe  !ur^  ^^^<^- 
befiuicrt  uicrbeu  ai^>  sacramentinn  regeneratio}iis  per  aqiiain  zu.  verbo  um^  i^cv  ^aufc. 
(P.  2  c.  2  q.  5).  ^^(Uiofütirlidjcr  pflegt  umn  bic  ^laufe  ^u  bcfiuiercn  a(ö 
„sacrameiitum  a  Cluisto  Domino  institutnm,  in  quo  per  ablutionem 
exteriorem  corporis  sub  invocatione  sanctissimae  Trinitatis  liomo 
spiritualiter  regeneratur"  ;  ober  and)  aU  bie  „unter  5(urufung  ber  brei 
gottlidjcu  ^nn-foucu  oott^ogcue  iiußcre  5(bU)afd)uug  bcv  iueufd)lid)cu  It'örper^^, 

uictdjc  bie  innere  ^Heinigung   ber  3ccle   non  allen  2iinbeu  burd)  bie  C^hmbe 
anbentet  \\\\\>  bcuurft." 

Triefe  Tefinitioncn  ftüt^en  fid)  auf  bic  Vc()re  ber  bciligeu  (Sd)rift^    J'^^:. 
oon  ber  Xaufc.     ^u    il)r    mirb    utiuitid)  bic  !Iaufe  bc5cid)iict  aU  laracnon  Vcv^iüu\\-^nm" 
reqeneratiovis   et  renovatioiiis   (Tit.  3,    f)!,    aUo  Uiracrinn  a(iuae  z?/  *.'^^""^  J"7; ''*^' . 
verbo  vitae  (Epkes.  ö,   -iV).     ^n   gleid)cni    ^inuc    l)ci|U    cv^ :    JNisi   quis    Der  voi)n- t-cv 
renatus  fuerit    ex   aqua    et   S[)iiitn  Sancto,  non  potest  introire  in       ^''^^"" 
regnum  Dei.     Joavv.  :>,  5.     iln-jl.  1    Cor.  6,  11;    Hebr.  10,  22.     ^ie 
1)1.  ^Miter  nennen  hk  laufe  fons  coelestis,  sacer,  divinus;   lavacnim 
salutare;  sacranieutum  a(|uae;  sacranieutnni  sauctissiinae  Trinitatis; 
q:(OT'.a|xo;    ober    -^(OTiaH.y.     illuminatio) ;    \H'j';zvzn'.y.\    -yj:,-[-[Vjzn',%\    äva- 
yevvy^asto;  ix'ja-cy^piov:  ao-jtcov  -y.AiYYsvsaia:  u.   [.  \\\ 

IV.  ^ic  unniittclbarc  Giuicluiua  ber  Taufe  burd)  (5()riftn^\.  .. '^■'--    ,. 

•  >,      .. ,  .   .  .       ...  t     .  -V  '-^    i-  x-^    •<.  Cllinnu^   Dat  bu- 

llt  über    jebcn  ^^uicifcl    crpabcu.     ^.agegcn  i|t  tanui  -yt  cutiiT)cibcn,   mann  laufc  mimittei 

er  fie  cingefet^t  l)at.    Jyc'löcnbe  l)(Ciuuugeu  umreu  unter  '^zw  Tljcologcn  uicl^   ^""'  '''^'^^^'^^• 

fad)  ucrbreitct. 

1.  llh'it  beiu  beif.  Ttjouia^^  iicbmcu  riclc  an,  (i{)ri)""tu!?  \\K\\iZ  bei  feiner^     l'^'!:''- 

(~  r        •  -x  c  c  —    -  r^       .        .         .  '    r,  .      ^  er  lictl.ilioimie- 

.^aufe  IUI  :^or  bau    bac^    <::afranu'ut  ber  Taufe  cinge]ct;t.     Saci'auieuta  niuunt  ai>o  ;5cit= 

ex  sui  institutione  liabent  quod  conferant  i^ratiani.     Tnde  tunc  vi- |J'"',\I[^  ^[J' -^^^^^^^^^^^ 

detnr   aliquod   sacrameiituni  institui,    quaudo  accipit  virtnteui  pjo-  '"'  >"^^^>^'^"  ""■ 

ducendi  suuni  etiectuni.     Manc   auteni    viitutem   accepit  baptismus, 

quando  Christus  est  bai)tizatus.     Unde    tunc  vere  baptismus  iiisti- 

tntus  fuit  quautum  ad  i[)sum  sacranieutum.    S.  Th.  3  q.  ()6  a.  2  c. 

3i(^cr  \h  bie  Taufe  Sf)rifti    ein   ^orbilb  \\\\^  eine  ^nn-ber  c  i  tun  g  ber 

fafnnuentalen  Taufe;  aber  e^o  fcblt  bod)  jcbe  .Svitnbgcbung,  bail  Sl)riftuc>  l)ier 

ha^^  2aframent    ber  Taufe    einfel^cn    luoKtc.     Trot^   ber  iniiigeu  ^e,yc()uugcn 

ber  Taufe  (£[)rifti  ,vun  (Satramente  lägt  fid)  baber  auo  beut  getjcimnic^ooKcn 

^^orgauge  am  ^orban  nid)t  bemeifeu,  (Sbriftn^o  I)abc  bauuitc>  W:-  2aframent 

ber  Taufe  eiugefcl^t. 

2.  3(ubcre    ocricgen   bcu  ^citmiutt   ber  (Sinicl^ung    in    bic    '^z\i    nadj   s-i,  ^S;:'*^^^,-^. 
feinem   £?ciben   uub    berufen    fid)    ([\\\   Matth.    2^,    19.     rod)    ift  rnubl  ^ut  mrci)  bcm  ^.'cibni 
nnterfdjciben  ^,unfd)cu  ber  ö:inict3U)ig    ber  Taufe  uub  ber  'l^  r  o  ui  u  l  g  a  t  i  o  n  ,„"'' pvomtni?^^^ 


1805. 


634  B^yfitev  Xdi.     ^on  ^cll  fcnframcnteu  im  einzelnen. 

bc^^  (^c(iotei>  II nb  bev  33crpf nfI)tnnG,  "^ic  ^nitfe  511  empfangen. 
^ti^tuc  ift  bei  Matth.  28,  19  tUn  an^ogcfprorljen.  '^(ber  bic  ^inietning  ift 
bein  Ökbüte  borf)  luol)!  iun*anCH^cc5angen.  ii>iirbc  man  nbrigen^o  Matth.  28, 
19  nirf)t  bloß  aU  ^romntgatioii  bce^  (S)e|el^e^  bcr  Tanfe,  fonbevn  a(a  @in= 
)"c^nnt3  beti'ad)tcn,  )o  mü^te  man  annel)men,  baß  bk  5lpofte(  tior  bem  legten 
'i^lbcnbmatjte  md)t  bind)  ba^  3aframcnt  bcr  Xanfe,  fonbcrn  in  anJ3crovbent= 
(id)er  ::liHn]'c  cjevcdjtfevtigt  nnb  (^lieber  (£()rifti  gciuovbcn  finb. 

9im  »uaimrf)cin=  '^-  ^^^  Dcrbrcitctjte  5(niid)t  lcf)vt,  ef)vifritv  ()abc  bic  Xanfe  ^n  53c ginn 

iiri)itcii  imt     feiner    ö  f  f  e  n  t  H  cf)  e  n    ö  e  ^  r  1 1)  ii t  i  g  !  c  i  t  cingcfel|t.     i)}ad)  feiner  Untere 

.y^iejifnn^  »lit  ^^icobcnubo  übcr  bic  ^JotuuMibi  gfei  t    bcr  Tanfe  (Joann.  3, 

fefdr'dim^      ^^5''    öi"9   dtjriftn^^    nad)  Qiibäa   (Joanv.  o,    22 i.     ^n  feinem  ^^arncn 

'  ict5t.    '    tanften  bort  bic  ^Hpoftel  (Joann.  :> ,   22;   4,  2  .     ^a  bic  2:anfc  ($f)rifti 

ans^briirfüd)  in  (5)cgcnfa(3  gefteUt  mirb  ,]nr  Xanfe  bc^o  ^of)anne^o,  fo  mnß  mit 

^üignftinn«?,  !Xt)oma^o  nnb  33onaocntnra  baran  feftgc()a(tcn  lucrbcn,  hi\\i  l)icr  uon 

bcn  ^(poftcln  bac>  3  a  f  r  a  m  c  n  t  bcr  Xanfc  g  e  j  p  e  n  b  e  t  iinirbc.  ^emnad)  mnß 

ba>^fclbc  uorf)cr,    b.  I).    im  Einfang   bcr  öffcntlidjcn  Sel)rt{}ätigfcit  eingcfcljt 

morben  fein,     (^enancr   bcn  ;^)eirpnnft  5U  bcftimmcn,  ift  nid)t  mi3glid)  j  bicfe 

britte  9}?einnng  aber  crfliirt  a((e  3tc((cn  bcr  f)ei(igen  3d)rift  über  bic  Xanfe. 

§  178.     9JJatcrtc  nnb  ^s^xm  bcr  ^anfc. 

5Bg(.  (hy\{]x,  Sie  (}cilincii  Saframcutc  ^cv  fat()oIilti}cn  .sTirdu'.  I  §  30  ff. 


I.     Über  bic  3)i  a  t  c  r  i  c  bcr  Xanfe  ift  fofgcnbcy  ^n  bcad)tcn. 


189G. 


xte materia  re-  ^'  Matei'la  Temotu  ift  lu  a  \)  X  c  <<  nnb  n  a  t  ü  r  t  i  d)  e  ?  "^  a  f  f  c  r.    Xics^ 

mota  bev  2aufe  croibt    fid) 
narf)  idövift  inib 

irabition.  a.  a  n  ö   b  c  r   f)  c  i  l  i  g  c  n    ^  d)  r  i  f  t.      3d}ün   in    bcn    ^43  r  o  p  ()  c  t  i  c  n 

lüirb  anf  bac^  3ßaffer  bcr  ^Keinignng  l)ingemicfcn.  ^gl.  Ezecli,  36,  25; 
Zach.  13,  1.  3cbr  flar  aber  le()rt  ba^o  ^Jcnc  Xcftamcnt:  Nisi  quis 
renatus  fuerit  ex  aqua  et  Spiritu  Sancto ,  non  potest  introire  in 
regnnm  Dei.  Joann.  3,  5.  Dum  irent  per  viani ,  venerunt  ad 
quandam  aquam ,  et  alt  eunuchus  :  Ecce  aqua ,  quid  prohibet  me 
baptizari?  Act.  8,  36.  Numquid  aquam  quis  proliibere  potest,  ut 
non  baptizentur  hi,  qui  Spiritum  Sanctum  acceperunt  sicutetnos? 
Act.  10,  47.     33gr.   1    Cor.  6,  11;  Eph.  5,  26;  Hehr.  10.  22; 

b.  an«?  bcr  Ji'ctjre  bcr  33äter  nnb  XI)  eo  logen.  3d)on  bic 
5^c,^cid)nnngcn  bcr  Xanfe  aU  sacramentum  aquae  n.  f.  m.  m.  1891) 
finb  53en)eifc  für  nnfcrc  Xbcfc.  ^^g(.  andi  TertulL,  De  bapt.  c.  4.  il^tit 
bem  l)ciL  Xl)onmc>  ftimmen  aber  alle  Xf)Co(ogcn  überein,  mcnn  er  lel)rt : 
Aqua  jpura  et  simplex  de  riecessitate  requiritur  ad  baptismum  .... 
lu  qualibet  aqua  qualitercunque  transmutata ,  dummodo  nou  sol- 
vatur  species  aquae,  potest  fieri  baptismus ;  si  vero  solvatur  species 
aquae,  non  potest  fieri  baptismus.     S.  Th.  3  q.  66  a.  4  c; 

c.  an^^  bcr  l?el)re  bcr  .S^ird)e.  4>a!?  .s^onjil  uon  Xricnt  cr^ 
flärt :  Si  quis  dixerit ,  aquam  reram  et  naturalem  non  esse  de  ne- 
cessitate  baptismi  atque  ideo  verba  illa  Domiui  nostri  Jesu  Chris-ti: 
Nisi  quis  renatus  fuerit  ex  aqua  et  Spiritu  Sancto,  ad  metaphoram 
aliquam  detorserit :  anatliema  sit.  Sess.  7  de  bapt.  can.  2.  "Der 
'^iümifd)c  ^a  tc  d)i!omn^^  aber  le^rt :  Materia  sive  elementum  huius 
sacramenti  est  omne  naturalis  aquae  genus,  sive  ea  maris  sit  sive 


§  178.    9[)?Qteric  unb  ^orin  ber  ^oufc.  635 

fluvii  sive  paludis  sive  piitei  aiit  fontis,  qiiae  sine  iilla  adiunctione 
aqua  dici  solet.     P.  2  c.  2  q.  7 ; 

d.  nuö  folg  ciib  eil  Äoii  gm  cn,^grünb  cn  :  1897. 

a.  gür  bic  Z(\n]c,  ba^^  no  tiu  cii  b i  gft  c  ©aframcnt,  iimgtc  eine  ^^^itcric ^.°^"-J';""^^[jjJ!f^ 
gcUnitiU  lu erben ,  bie  ii  b c vall  nnb  uon  allen  1  e i  dj t  b c  f  d) äfft  merbeu i^mota b.iaufc 
fann  mic  ha§  Gaffer. 

ß.  ^a^^  ^Hiffer   5eigt    aU   9t  cinignngc>mi  tt  c  i    nin  bcften  auf  bie 
iÜ'irfuugcu  ber  Xaufc,  bie  innere  Dkinigung  ber  ©ce(e  non  allen  ©ünben,  ^in. 

Y-  3A>ie  haÄ  SBaffer  tüljit,    fo   beimpft  bic  5:anfc  bic  ©tut  ber  ^on= 
fupi^ceu^.     i^gl.   Cat  Rom.,  P.  2  c.  2  q.   10;  8.  Tli.  ?>  q.  66  a.  3. 

2.  Materia  proxinm  ift  bic  ^H  b  ui  a  f  d)  u  n  g  bc!§  liiuftiug^^  mit  ^'affer.  »»^h- 
^iefelbc  fann  burd)  U  u  t  e  r  t  a  u  d)  u  n  g  (per  iinniersionem),  H  n  f  g  i  c  1I  n  n  g  proxima  h-r 
(per  ir}fusio7iem)  iinb  33efprengnng  (per  aspersio7iemJ  tHn-geuLnumen^^^J;^^!i',J;„^"/^5[J^^^ 
irerbcn.  ^u  ber  Uutcrtaudinug  mirb  am  uonfomiiicufteu  ber  lob  bcc>  jün=  m-Un^,  5Pc  = 
bigcn  il)(cnfd)cn  imb  feine  :?(ufcrftc()iing  5um  neuen  2dm\  gefinnbitbet,  luee^  ipicnguufl. 
()alb  ber  ()ei(.  2:()onub^  bie  Qinmerfion^otaufe  modus  baptizandi  laudahilior 
nennt.  In  aliis  modis  baptizandi  repraesentatur  [sei)ultura  Christi] 
aliquo  modo,  licet  non  ita  expresse  :  nam  quocunque  modo  fiat  ab- 
lutio,  corpus  liominis  vel  aliqua  pars  eins  aquae  supponitur,  sicut 
corpus  Christi  sub  terra  fuit  positum.  8.  Tli.  .'>  q.  ()6  a.  7  ad  2. 
^15  ^nm  brei^cljnten  Qal)rl)nnbert  mar  bic  Qnnnerfiüu^tanfe  auci}  modus 
baptizandi  communior  8.  Tli.  1.  c.  .  aber  nid)t  mit  ?(nefil)lnJ3  ber  beiben 
anbcren  9iMten.  ^aß  fd)ou  im  erften  ober  ,;uieitcn  ^"^alirljnnbertc  bie  ^n- 
fufion^tanfe  oorgenommcn  mnrbc,  cr|cl)cn  mir  bentlid)  ([\\<^  ber  foge^- 
nannten  5lp  oftc  1 1  el)r  e,  mcldie  bie  ^Hnuieiinng  enthält,  ber  Xaufenbe  follc, 
menn  er  ^l^affer  in  binreidjcnber  'JJiengc  nid)t  bcfil^c,  bavfclbe  auf  ba^>  .panpt 
be^  jlmiflingei  anc^gicf^en.  ^nrd)  Vfufgicjlnng  mürben  and)  bie  .SUinifer 
getauft.  %(^V]i:\)  ift  ba()cr  bie  33cl)auptung  ber  fd)ic>mati|d)en  (^3ricd)en,  bie 
^mmerfionc^tanfc  allein  fei  gültig,  eine  ^^cl)anptunn ,  bic  uon  ber  .s^ird)e 
uncberbolt  ^uriirfgemicfcn  unirbe.  in]!.  Conc  Latcr.  IV.  c.  4;  Covr.  Trid., 
1.  c.  can.  .•).  2cit  bcm  oicr5el)nten  ^abrljunbcrt  irar  hie  Qiifufionc^tanfe 
üorI)errfd)enb  nnb  feit  bcm  icd);^el]nlcn  :3al)rl)nnbert  im  iHbenbhrnb  anc>fd)(ieg= 
(id)  in  @ebrand).  ii>ie  aber  aucb  bic  Xanfe  gcfpenbet  mirb,  notu^enbig  ift 
innner  eine  mabre  '.H  bioa  f  djung.  De  uecessitate  baptismi  est,  ut 
corpus  baptizandi  aliquo  modo  aqua  abluatur,  cum  baptismus  sit 
quaedam  ablutio.     8.  Th.  3  q.  OS  a.  11  c. 

n.     ^n  ber  !Ianfform  nuijl  anogcbrürft  fein 

1 .  ber  %tt  b  e «  !X  a  n  f  c  n  0  ,    bic   X  a  n  f  i)  a  n  b  I  n  n  g.     l^a  bic  5(b=  ^      i«9'.». 
mafdjung  ucrfdjiebenc  ^5^r>ecfc  babcn  fann,    fo    muil   fic  bnrd)  bie  !ili^ortc  ber  ^"ii^^'y^'^auV" 
Sovm    ben  (Ibaraftcr   ber   f  af  ra  m  ent  a  l  en  ^.Hbmafdiung   erl)a(ten.     Aqua '''^'J[j.',|'^yfl.j!'j;^9'" 
significare    potest    et  ablutionem  propter  suam  humiditatem  et  re- 
frigerium    propter   suam    frigiditatem ;    si-d    cum    dicitur:    Kgo    te 
baptizo,  manifestatur,  quod  aipia  utimur  in  baptismo  ad  significan- 

dam  emundationem  spiritualem.  8.  Th.  3  q.  60  a.  6  c.  ^ic  gegen= 
teilige  53el)anptnng  ift  oon  5((e^-anber  III.  nnb  5(le?:anber  VIII.  anvbrüdtid) 
oermorfcn  morben.     ^gl.  Deminger,  Euch.  n.  331  unb  11S4; 

2.  ber  Jtäufling.     £)()ne  bic  53e5cid)nnng  beö  Xänf(ingc>  befi^t  ber^      i:^»»»- 
lanfaft  nidjt  bie  nötige  ^efttmmtl)eit.     Qn  bev  lateinifd)en  ^Hrdjc  mirb  ber  bi;f S/uST! 
Hänfling   in    ber   ^meiten   i^erfon  bcäeirljuct:    Kgo  te  baptizo;    bie  ^orm J'^*^'"''^  ^''^'»■^''"- 


636  B^iH'itcr  3:^ci(.     iJon  bcn  eafranientcu  im  ciitgcdicn. 

bcr  giicii)ifd)cu  ^trrf)e:  Baptizatur  talis  serviis  Cliristi  iiniibc  uom  .Stow^il 
uon  glorcn^  ai^  gültig  ancrfaiuit.     35gL  Bemingerj  Euch.  n.  591. 

jcioi.  5in§  bich'v  (SiitfrfjciMiiu]  criiibt  firf),  ^aB  eine  bircfte  iöcjeiifjmtufl  bc§  DJiiniftcrv^ 

Tic  ^^o5cirf)nunfl  bcv  Xaufo,  luic  fic  in  ber  lQtcini|d)cn  ^uniiiol  ontbnltcu  ift,  3111'  (^üüiiifcit  bc^  ©afvamente^ 
bcv  iUiniitei'o  in  niefit  iiubcbiiiqt  crforbcvt  iiurb.     Xcu  CSJrimb  qibt  ba;?  «oiiAil  u  o  ü  ^-(orciM  alfo 


bi'v  iaiiffovin 


an 


Quoniaiu  cum  priiicipalis  causa,  ex  qua  bai»tismns  virtuteiii  hal)et ,  sit  Saiicta 
Triuitas,  iiistrumeiitalis  auteiii  sit  minister,  qui  tradit  exterius  sacramentum,  si 
exprimirur  actus,  ({ui  per  ipsum  exercetur  ministriim  ,  cum  Sanctae  Trinitatis 
invocationo,  perficitur  sacramentum.     ^mj[.  S.  Tli.  3  ([.  66  a.  5  ad  1; 

^.   'J'^*--.  3.  bic  auvb  vürf  lid)  c  ^Muriifiiuq  bcr  aller  l)  c  ili  qftcit  '^rci= 

^ic  ''Hiivuf  1111(1  I  t)  '  o  \ 

^lH■Iv^^llti^^reitf  alti  g  fc  it.  I)icv  folgt  luic^  bcn  iinn-tcii  bcv  .s^cilnubcv  :  baptizautes 
uibcv^auffonn.  ^^^  üi  iiomiiie  Patiis  et  Filii  et  Spiritus  Saiicti  (Matth.  2S,  19i 
uiib  iinrb  lui^^brütflid)  uoni  .s{  011511  uon  5v  1 1^  i"  i-' '^  3  gclcljrt:  Forma  est: 
F«o  te  baptizo  in  nomine  Patris  et  Filii  et  Spiritus  Sancti.  33gl. 
Conc.  TricL,  Sess.  7  de  bapt.  can.  4.  l^icfc  Xniiiformel  mar  a\\&)  iu 
bcr  ^ircf)e  ftct^^  im  (A)cbraHd).  ilnjl.  aud)  n.  oTö.  ^eu  inneren  (^rnnb 
bafür  gibt  ber  l)cil.  3;;i)onuvo  an:  Oportet  ([uod  in  forma  l)aptismi  ex- 
primatur  causa  baptismi.  Est  autein  eins  duplex  causa:  una  qui- 
dem  principalis,  a  qua  virtutem  habet,  quae  est  Sancta  Triuitas; 
alia  autem  instrumentalis,  scilicet  minister,  qui  tradit  exterius  sa- 
cramentum. Et  ideo  oportet  in  forma  baptismi  de  utraque  fieri 
meutionem.  Minister  autem  tangitui-,  cumdicitur:  E^o  de  baptizo; 
causa  autem  principalis,  cum  dicitur  :  In  nomine  Patris  et  Filii  et 
Spiritus  Sancti.  S.  Th.  :>  q.  OÜ  a.  5.  c. 
-..  ^•'**-'-,  T^ie    einzelnen   i^crfoncn    bcr   allcrbciligftcn    4^rcifa(tigtcit    niiincn   mit 

i  10  einzelnen    ^  ..  .<J  c  x,  v    "i.--«  t  <1       ■        ■ 

^iHnfoncub.ivd'ben  Ujucu  .uifouimcnbcn  :uaincn  anc^brndlid)  genannt  u^crbcn.  Ad  signi- 
fauirtUMt.  ticandum  tres  pei'sonas  iu  forma  ba[)tismi  assumuntur  illa  nomina, 
quibus  communius  consueverunt  nominari  personae  in  illa  lingua, 
nee  in  aliis  nominibus  perficitur  sacramentum.  S.  Tli.  3  q.  60  a.  5 
ad  7.  9cotiPcnbig  ift  and)  bae  in  )i.omi)ie  (nid)t  in  nominibus),  ba  l)ier= 
bnrdi  bic  (S  i  n  1)  c  i  t  bcr  göttlidicn  i^erionen  bc^cidjuct  unrb. 

lj'"i;   ^  5)ic  iÜioinnni],  traft  cincij  bcfonbovon  "'^vioiIei]>?  hätten  bic  ^Xpoftcl  in  iK/ttiuic  Jesu 

cjctanft,  fanb  in  cinu-jcn  ©tollen  ber  beiliiien  2ii)vift  il)re  iH'vanlnffnng,  mo  von  ber  jTanfc 
lui.K.  Jesu,  i-i  TO)  övöna-:'.  {Avt.  2,  :38),  v.z  zi  ovo;ia  {Art.  <S,  16).  iv  -o.  övö;iaT'.  {Act.  10,  48) 
^efn  Sbrifti  bio  iHcbc  ift.  3nbc$!  ift  biefe  5(nfirf)t  uieter  5ii)olaftifcr  firfjer  falfcf).  5^'ie 
angeführten  ©teilen  rebcn  nid}t  non  ber  STanffürinel,  fonbern  nnter  !i^*üran^fet3nng  ber= 
fclben  Don  ber  uor^iii^lidjften  '^l'irfnng  ber  rf)viftlid)en  'Xanfe,  bnrd;  uield;e  ber  (^etanfte 
ein  (^Mieb  be^5  mi)ftifd)en  Veibe^o  3efn  Slirifti  uiirb. 

§  179.     ^^(iiyfvcnticr  niit»  (^-mpfnugcr  bcr  ^aiifc. 

^gl.  ÜH()r,  ®ie   beiligen   3afraniente  bcr  tatbolifdjcn  .iiirdje.  1  §  3t  ff. 

I.     Über    bcn  '^Invfpcnber   ber  Xanfe  finb  folgenbc  ^^niiftc  ^n  be^ 

adjtcn. 

"scbcv'??fenici  ^'  ^^'^^^   l)Jt' c u f  d) ,    \^h   cr   jur    .^ircl}e    gcljört   ober  nid]t,  and)  bcr 

" tarnt  all uifl    ungetaufte,    fann   gültig    bav    ^afranicnt   b:r  Xanfe  fpenben,  oorauc^ge]ci;t 

S":  'ilnlmr  ^^   iD^itcric    nnb  ^-orui    rid)tii]  amuenbct  nnb  bcn  ilx>[licn  l)at  ,yi  tl)nn, 

^'''^''tuii?^'""^  iiHi^  bie  ^ird)c  tl}nt.     Tiefe    bnrd)  bic  nnbcbingte  ^^otmenbigfeit  ber  Tdiifc 

geforberte   Öel)re   iinn-be   nad)   33efeitignng    ber    anfang^o    gegen  fie  crtjobcnen 

(^djiüicrigfeiten   jnr    allgemeinen   i'eljrc   ber  Vardjc.     Non  soluin  sacerdos 

vel  diaconus,  sed  etiam  laicus  vel  mulier,   inio   etia)n    paganus  et 

haereticus  baptizare  potest,    dummodo  formam  servet  Ecclesiae  et 


rio  lanfo  bcv 
l'lpoui'l  in 


§  179.     9{u§|^cnber  unb  (SnHifängcr  bcr  3:aufc.  637 

facere  inteudat  qiiod  facit  Ecclesia.     Cone.  Flor.,   Decr.  pro  Arm. 

T^ogmatiirf)  luirb  fie  begrünbct  biird)  bao  il^efcu  bc^  ©afraiiicnteipcnbcr^^. 
'4}cr|clbe  ift  nur  Wiener  unb  ^il^erf  f^eiig,  unb  in  foldjcr  @tt3cnid)nft  fann 
jebcr  DJh'nfd)  ^ur  Sci^ning  bc!§  Xanfaftc^o  tl)ätig  [ein.  Homo  baptizans 
adhibet  tantummodo  ministerium  exteiius ,  sed  Christus  est ,  qui 
iiiterius  baptizat,  qui  potest  uti  omuibus  liominibus  ad  quodcunque 
voluerit.  Et  ideo  uon  baptizati  possunt  baptizare,  quia  baptismus 
nou  est  illorum  ,  scilicet  baptizantium  ,  sed  eins  ,  scilicet  Christi. 
8.  Th.  3  q.  67  a.  5  ad  1.  ^abnvd)  ba|3  bcr  iD^cnfdi  tl)nn  null,  \mvS  bic 
Äirdjc  tl)ut,  l)anbc(t  er  eben,  and}  irenn  er  in  feiner  ^-^c^^icbiing  ^nr  ^ird)e 
gc()i)rt ,  alt^  minister  Christi  unb  ifr  im  ftiinbe ,  einen  fafnuucntalen  %\i 
5U  fetten.  Ille ,  qui  non  est  baptizatus,  quamvis  non  pertineat  ad 
Ecclesiam  re  vel  sacramento ,  potest  tamen  ad  eam  pertinere  in- 
tentione  et  similitudine  actus  ,  m  ([uautum  scilicet  iutendit  facere 
quod  facit  Ecclesia  et  forniam  Ecclesiae  servat  in  baptizaudo;  et 
sie  operatur  ut  minister  Christi ,  qui  virtutem  suam  non  alligavit 
baptizatis,  sicut  nee  etiam  sacramentis.     S.  Th.  :>  q.  67  a.  5  ad  2. 

2.  fem    9^  0  t  f  a  11  c    fann    jebcr   lÜtenidi    and)    e  r  l  a  n  b  t  c  r    ^l^  e  i  f  c  .    „^•'*.*"'-  ,   . 
(licite)   ha^    (Sahainent    ber   %([\\\z    fpenbcn.     Qebodi  fdu^eibt  ba^^  Bituale    ifber  ojicnfi-i) 
Roynanum    and)    für    bic   ^>cottanfc    über    bic    '^iMil)t    bcc^  ^pcnbcr'o    gcuiiffe  frt/;Syte";i,J;it7i- 
D^cgeln  uor.     Si  adsit  sacerdos ,    diacono  praeferatur ,  diaconus  sub-'*'^  f^'""=^"""'- 
diacono ,   clericus   laico  et  vir  feminae ,   nisi  pudoris  gratia  deceat 
feminam  potius  quam  virum  baptizare  intantem  non  omnino  editum, 

vel  nisi  melius  femina  sciret  formam  et  modnm  baptizandi.  Tit.  2 
c.  1  n.  13. 

3.  ^l(\ii)  btcfer  l^cl)rc  ift  bie  1?ra^-iv  ber  .S^ird)e  ^n  beurteilen,   bic  i^on  ^..     ''»O'-  . 
r(el)rcrn  gcfpenbete  5:anfe  .yi  unei^crbolen.     T)ie  ^lird)c    beftrcitct  burd)au^>  b^mn\'"\?vioVmn 

nif^t  ben  ^^roteftanten  bie  ^ii[)igfeit ,    ba-o    Saframent    ber  Xanfe    gültig  cyMuuSiXuää^^ 

jpcnbcn;   bagegen    bcftc()t    bei    bem  ^ubjettiDi^innio    bc^o  ^13roteftanti!omnv  bic 

(^efal)r,    bail   bie  Xanfe    non  feinen  '?(nl)ängern  in  einer  il'eifc  erteilt  unrb, 

lueldjc  bic  (^idtigfcit  bcrfelbcn  in  Jyrage  ftellt.    9iid)t  nltramontane  llnbntb^ 

famfeit,  foubern  ^orge  für  bic  (^niltigteit  bec^  nnbebingt  notuicnbigcn  2atra^ 

mentes^  ber  %(\\x\<:  ift  cv  babcr,  nield)e  bic  ^i'ird)e  bei  anftaud)cubcn  ^^]uieifetn 

bic  luni  '^Jsroteftanten  gefpcnbctc  Zaufe  iricberl)oIen  (iiflt. 

4.  rie  rcgclmiifuge  ^penbnng  bcr  Xanfe  ift  beut  trieft  er  tum 
übertragen,  unb  5Unir  in  fotgenbcr  'il^cifc: 

a.  Ministri  ordinarii  finb  ^^^ifd)üfe  unb  "iprieftcr  traft  ^^)i'ci"  ;^,j,,iJ^','!J^-,,,.,ii 
priefterlid)en  bemalt.  ^linister  liuius  sacramenti  est  sacerdos,  cui  exiKuü  bor  imifc. 
officio  competit  baptizare,   Cone.  Flor.,  Decr.  pro  Arm.    i>g(.  TertulL, 

De  bapt.  17;   Cypr.,  Ep.  73  n.  7  sq. 

b.  ^linistri  extraordinarii   finb   bie  l^iat■onc.     1)cr  '^^iafon  fann  ^iiiH.s'tri'1'xtm- 
nid)t   uon    ^Hmt^5  megcn,    foubern   at^o  @el)ilfe  bcy  ^^iid)üf;o  unb  'T3riefter^^  or.imaiü  bel- 
auf befonberc  33cuo(lnuid)tignng  l)iu  auf5erorbentlid)eruieifc  bac^  ^aframent  ber 

Xanfc  fpcnbcn,  unb  ^luar  fann  er  nid)t  blo]l  ben  mcfcntlicbcn  Taufaft  fctjcn, 
foubern  aucf)  bic  feierlid)cu  (Scremonicn  iun-nel)mcn.  Dicuntur  diaconi 
quasi  ministri.  quia  videlicet  ad  diacouos  uon  pertiuet  aliquod  sa- 
cramentum  principaliter  et  quasi  ex  proprio  officio  praebere ,  sed 
adhibere  ministerium  aliis  maioribus  in  sacramentorum  exhibitione. 
S.  Th.  3  q.  67  a.  1  c.  ^er  ^il'eil)ed)araftcr"  ucrleibt  alfo  bem  ^iafon  bic 
gät)igfcit,  baj3  er  ^ur  ©pcubuug  bcr  feierlidjcu  Xanfc  beauftragt  uunben  fann. 


3i- 


638  3^f'tf^*  2:ci(.     3?on  bcn  ©afraincntcn  im  cingetiicii. 

•bov^^tMrtt  c  11.  (Empfänger     ^cl•     'i:aufc    fauii    jcbei*    ^J?  i  i'^tg  cta  ii  f  t  c 

t^uft^  fann^^bic  f  e  i  n.     ^cbcv  'Ilt'cn|d)    ift  Oüii  (^)ott    berufen,    in   beii   .'pimmet    etii5Ui]el)en; 

%7amn'     ^^^^^^^*  ^f^  ^^^^^"^^  ^^^^  i^^^'^^'  «^^^^ii  berufen,  btv^  uubebiugt  uotuieubigc  ©afranicut 

bcr  Xaufc  5U  enipfaugeu,  buni)  mUiK^$  er  uou  ber  (Srbfüube  gcremigt  luirb. 

^Oierin  ift  fdjou  iUK^9efprücl)eu,  ha\]  and)  bk  ^Nuber,  melriie  beu  d^ebraurf) 

ber  ^cruunft    uoii)  nid)t    cvUmc^t  I)abcu,    foune  bie    aruieu  CSk)d)i3pfe,    bereu 

^eift  beftiiubig  uou  ^rrfiuu  umuad)tct  ift,  getauft  uierbeu  föuueu. 

^.    !-'^'-    ,  1.  "Daf^  iiud)  bie  uuuüiubigen  Äiuber  qctauft  luerbeu  föuueu,  uub  han 

hic)c  2^aufe  frud}tbriugeub  i|t,  i|t  t/e  fide.     (^dciic^mt  mürbe    biec^  nou  bcu 

illMilbcuf  er  u    uub    ^-liWeb  ert  iiu  f  er  u    be^^    K).  3^af)r()uubertö;    aud)  bie 

3al)(reid)cu  uod)  epftiereubeu  ^nptifteu  teugueu  bk  (^üttigfeit  ber  ^'iuber= 

taufe.     :53eunefeu  mirb  uufer  (^taubeuc'fati 

^..   J^^--.  ,  a.  au^-   ber   ^eilit^eu    2  dir  ift,   bk  ^\mi'  uidit    bireft  bie  Rn^ 

taufe  bietet  Mcläffigfeit  uub  ilMrffauiteit    ber  .Uiubcrtaufe  (e{)rt,    aber  bod)  uie{)rere  und)tige 

luS&ntf'^in  xnuljalt^puufte,  i  u  b  i  r  e  1 1  e  ^^cmeife,  bietet. 

Dnitc-puntte.  a.  Qut  ^^Itteu    Xeftaiueutc    UHir    bk    'IW]  d)  n i: i  b nn c\    bav    luni  @ott 

gefetzte  il^iittcl,    burd)  U)cld)ec^    bie  ^uabcu    am  ad)teu  Zao^c   iu  ber    ber  ba^ 

uuüigeu  .^eilcnUououiie    eutfpredjeubeu    il^eife   gcreiuii]t  murbeu.     Qui  'Jieucu 

^eftauieute,    beut  ^^^cftauieute    ber  (^^uabe,    bürfeu  bal]er    bie  ^iuber    uou  ber 

.^eiliguug  ui d)t  auc^gcid)! off cu  feiu. 

,3.  I'er  '^->efel)l  ^u  taufcu  rnirb  uou  (5I)riftuci  o  l)  u  e  jegHdje  5(u^o  = 
na()uic  gegeben  Matth.  28,  19)  wwb  erftredt  fid)  baruui  aud)  auf 
bie  ^iuber. 

Y-  ^ie  9iütuieubigteit  ber  laufe  U)irb  ^Joann.  3,  5)  fo  all  gemein 
au^ogcfprod)cu,  b(\]]  mau  mit  llnred)t  bie  Uumüubigeu  au'öuel}meu  mürbe. 

0.  Um  fo  gemiffer  umfafu  ber  ^^efel)(  (Sl)rifli  and)  bk  .S^inber,  ba  ber 
^eilanb  aüe  Uugetanften  lumi  .v^immel  auc^fd)licf3t,  bagegen  in  feiner  l^iebc 
5U  bzw  Äiubcru  bie  rühreubcu  ^^ikn-te  iprid)t:  Sinite  parvulos  et  nolite 
eos  proliibere  ad  me  venire:  talium  est  enim  regnum  coelorum. 
MaUh.   19,   14.     ^Hil.  Marc.   10,   14;  Luc.   18,   16. 

£.  '^Iwd)  bk  Xaufe    gan^^er    g'i^ii^i  ^  ^  ^'ii   ^^^i^iR   barauf  f)in,    baf3  jur 

3eit    ber  5(poftel    bk    ^inber    getauft    mürben,     ^gt.    Act    16,    15.    33; 

1   Cor.  1,  16; 

ioi;5.  b.  aw^    ber    beftäubigen    Übung    ber   Äird)e   m\b  ber  ein- 

ht'hei-|JI-S^^^^  i?et)re    ber   ^(iter.     ^-l^on  bn\  Reiten   ber  5(poftc(    an  mürben 

>nvrf)e    iinb    b 
Veljre  bcv  i<ätcv 


Mivciie  unb  bev^ie  ^iuber  getauft.  Origeue^o  nennt  bie  ^linbertanfe  apoftolifd)e 
Überlieferung  (Lw  Eom.  5,  9).  'il>enn  Xertultiau  fie  betiimpft,  fo  ift 
bie^o  ein  ^emeisa  für  il)re  (^'^-iftenj.  %'C-axm  uerteibigt  mirb  fie  mieber  oou 
3;reniiu^  (Adv.  liaer.  1.2  c.  22),  wwb  ber  1)1.  Stiprian  bel)auptet 
gerabe;,u :  Nulli  lioyninum  nato  misericordia  Dei  et  gratia  est 
deiieganda.  Ep.  64.  ^u\  i^ampfe  gegen  bie  "^^elagianer  mar  bie  Ätuber= 
taufe  ein  mid)tiger  ^emei-o  für  bie  (S^-iften^  bcr  ©rbfünbe,  ben  ber  l)(. 
5(uguftiunc>  miebcrl)olt  gelteub  uuuijt.  Consuetudo  matris  Ecclesiae 
in  baptizandis  parvulis  nequaquam  spernenda  est  neque  ullo  modo 
superilua  deputaiida  nee  omnino  credenda,  nisi  apostolica  esset 
traditio.  De  Gen.  ad  lit.  ].  10  c.  23.  Hoc  Ecclesia  semper  lia- 
buit  et  semper  tenuit,  hoc  a  maiorum  fide  percepit,  hoc  usque  in 
finem  perseveranter  custodit.  8erm.  176  n.  2; 
irti4.^  c.    au!3    ben   öe()reut|d)eibungeu    ber  ^ird)e.     ^d)ou  ba^^  ^meite 

mi'ibnTveS  ^''^^^  ^Jiileiu  fpridjt  bac^  ^Huatljem  an^  über  alle,  quicunque  parvulos 


§  179.    STiDSf^eubcr  itnb  Smpf äuger  bcv  Zan^-  639 

recentes  ab  iiteris  matrum  baptizandos  negat.  '^a^  ^0115  il  f>on  fcüeibuufleu  bcv 
SSiennc  bc5cic!)net  bic  Xaufc  alt^  tarn  adiütis  quam  parvulis  commu- 
niter  perfectiim  remedium  ad  salutem.  2liirf)  ba§  ^on5il  öon* 
5loven5  lcl)rt  bte  ^inbertaiife  (Decr.  pro  Jacob.),  imb  ha§  5lou5i( 
t»on  Zxitnt  crflävt:  Si  qiiis  dixerit,  parvulos  eo,  quod  actum 
credendi  non  habent,  suscepto  baptismo  inter  fideles  computandos 
non  esse,  ac  piopterea,  cum  ad  annos  discretionis  pervenerint, 
esse  rebaptizandos,  aut  praestare  omitti  eorum  baptisma,  quam  eos 
non  actu  proprio  credentes  baptizari  in  sola  fide  Ecclesiae,  ana- 
thema  sit.  Sess.  7  de  bapt.  can.  13.  Si  qnis  dixerit,  huiusmodi 
parvulos  baptizatos,  cum  adoleverint,  inten  ogandos  esse,  an  ratum 
habere  velint,  quod  patrini  eorum  nomine,  dum  baptizarentur, 
polliciti  sunt,  et,  ubi  se  nolle  responderint,  suo  esse  arbitrio  relin- 
quendos,  nee  alia  Interim  poena  ad  cliristianam  vitam  cogendos, 
nisi  ut  ab  Eucharistiae  aliorumque  sacramentorum  perceptione 
arceantur,  donec  resipiscant,  anathema  sit.     L.  c.  can.  14 ; 

d.  all!?  folciCHbcr  ratio  theoloqica.  ^a  biiy  ^inb  bic  ncniüiif*  ^  i^J'^- 
tigc  iUtenia)cnnatuv  bc]il;t,  obiuol)!  zi-  bereu  .Slniftc  nocl)  nidjt  iicbraiitt)ciUcv  «inbcitaufe. 
faini,  10  ift  cö  aiid)  für  bic  l)ciiti3ninrfjcnbc  %\u\ht  luib  bcii  ^pabitu^  ber 
©ercrijtigfeit  eiiipfänglicl),  obiuüljl  ce^  biefclbcn  nod)  nid}t  in  freien  Elften 
betl)ätti3eu  fanii.  (X'^>  ift  aber  im  l)üd)ften  @rabe  fougrueiit,  h{\\^  bic  ^inber, 
lüclrf^c  of)iie  il)r  |icr)*üHlirf)e^3  3"^^)"^^  ^^  voluiitate  viri  awz^  5lbaiu  geboren 
uierbeii,  and)  o^nc  il)rc  perjöiilidjc  iDiitunrfiing  ex  voluntate  matris  Eccle- 
siae auy  (S()riftii^  luicbcrgcboren  lucrbcn.  "Dicf^  cutfpridjt  aud)  bcni  ^w-- 
ftanbc  bc^^'inbc^  nnb  feinem  ^>erl)ii(tni^3  5nr  gamilie  uiib  bcr  mcnfd)lid)cn 
®efe((ff^aft.  33g(.  Aug.,  De  pecc.  nierit.  et  remiss.  1.  1  c.  29; 
S.  Th.  3  q.  68  a.  9.  'Tarauc'  eri^ibt  fiel)  äiigleid),  baf^  bic  .S^iiibertaufc 
nid)t  b(of3  erlaubt,  foiiberu  im  ^i)d)ftcn  rsjrabc  angcmeffcii,  imb  h(\y^  ba()cr 
ber  2(iiffd)ub  bcr  5:aufc  iro^l  bei  (£'rn)ad)fencu,  luegen  'H?aiigel^  cjcnüncnbcr 
^i^pofitioii,  nid)t  aber  bei  ,s^inbcru  ixUwM  ift.  ^gl.  S.  Th.  :> 
q.  68  a.  3. 

2.  "Dac^  Xribcntimim    ()at  bic    ^^el)anptinig    mand)cr   ^i^roteftauten  Der-        i'-r.o. 
lüorfcn,    bic  getauften  ^inbcr    iiiüfneu  nad)  ©rlaugnng    bcr  Unterfebeibuug^o*  "JfuÄ 
ial)re  um  bic  (Siini)iUiguiig  in  ibre  laufe  gefrai^t  merbcu,  uiib  luemi  fie  bte^   2au^"ilolitb^^•. 
felbc  Dcnr>eigcrteu,  feieu  fie    iiiebt  ,^ur  .soaltitiig    ber  Üaufgclübbc  au,^^iil)alten. 
Sess.  7  de  bapt.  can.  14.     li'^o  ift  bemimd)  jcbcr  (S^etauftc  mibebiugt  ,^ur 
|)attuui]  ber  burd)    bic  2^aufc   überuommciicii  'I3flid)teu    ücrbiiubcu  unb  fauu 
fid)    bcufelbcu    biird)    i)?id)tgcncbmignug     ber    2^aufe    feiue^^rcg^o     cut,^iel)eu. 
9^id)t  traft  eiue^  ^evtragcv,  foiiberu  traft  fcinc>?  ß[)arafterC^  uub  Staubet  alg 
St)rift  ift  ber  ©etaufte  uiimlid)  l)icr5u  iierpf(id)tet,   U)ic  c^3    beim  awd)  in  bcr 
91aturorbuung  fid)  analog  ncrbält. 

Um   fo    lücuiger    \)at  ber   (Mctauftc   ein  ü^edit,    qcqcu   feine   ^aufc  au        i-'i-- 

plOteitlClCn,  laurXübbeim^ 

a.  ba  biefelbc    nic^t  ein   llnrcdjt,    fonberu   eine  mieublid)e  Ö)nabe   für    ''\^|ä%eir" 
if)n  mar; 

b.  h([  jcbcr  a)?enf(^   au  fiel)  ücrf)flid)tet   ift,   bic  !^anfe  ^u  empfangen; 

c.  hc\.  nad)  gi)tt(icl)ein  nnb  iiicnid)tid)cm  9^ed)t  bie  .^inbcr  5U 
galten  ocrpflii^tet  finb,  mo^u  il)rc  red)tmägigen  '3te((ücrtreter  fie  ucr= 
pf(id)tet  f)aben. 

Jpeinvid)  ^^it  p  pc  vt,  «lonUienbium  bcv  Xofliuatif.  II.  i*.  41 


640  S^vcitcr  Xc'ü.    5Pon  ben  ©afraninitcn  im  eiu5flneu. 

§  180.     9JotJi)cubi(|feit  bcr  :^anfc. 

S3gl.  ®i()r,  2)ic  l}ci(igcn  ©nfvamcntc  bcr  fatl)o(i[i^cn  5^Mvrfjc.  I  §  36. 

^tc  i>!iun!ciibiß==  ^  ^  ^  5;^  a  u  f  c  i  f t  necessitate  medii  allen  W  c  ii  j  d)  c  n ,  necessitate 

feit  Wv  laufe.  2)raecepti  allen  b  e  n  c  n  n  o  t  m  e  n  b  i  q ,  b  c  n  c  n  b  n  5;  (^  c  f  e  1^  b  e  r   5:  a  u  f  c 

Necessitas  me-7   .•«■«■      ^  •  r 

dii ;  necessitas  l)  I  n  V  C  l  (l)  C  n  b     D  C  f  U  n  n  t     T  ft. 

praecepti.  j^  rJ^J|g  l^^otiuenbioifeit  bcr  Xaiife  ift  uom  •^lon^il    üon  ^^rient  nt^^ 

^lanbensofa^  anc^gefprodljen  luorbcn.  Si  quis  dixerit,  baptismum 
liberum  esse,  hoc  est,  11011  iiecessarium  ad  salutem,  anatlieiiia  sit. 
Sess.  7  de  bapt.  caii.  5.  @c^  gibt  aber  eine  boppelte  ^^^oliuenbigfcit, 
niimlid)  iiecessitas  praeeepti  unb  necessitas  medii.  Qft  \>{\^  .pcilmittel 
notiucnbig  necessitate  pi'^'^ßcepti  fo  t]el)t  bcr  bc<o  >o^\U<>  uerinftig,  lueliljer 
c^  ucrf  d)  nlb  c  ter  'Xi^eife  nidjt  aniiicnbet ;  bie  necessitas  medii  aber  bc^ 
bingt,  baj3  and)  bei  n  n  0  e  r  f  di  u  l  b  c  t  e  r  ^^idjtanincnbnng  einc^^  foldjcn 
'JJiittelig  bay  .V)eil  nid)t  erlangt  iDirb.  ^ie  necessitas  medii  erforbert  je- 
büdj  an  unb  ]\\x  fid)  ntd)t,  \>([y:>  h(\<^  l^'ittcl  bcr  ^l>ir  f  lid)  feit  nad),  in 
re,  angelucnbet  luerbe;  eine  iBcnnljnng  bcm  33  er  langen  nad),  in  voto, 
tann  uielinel)r  ber  necessitas  medii  geniigen, 
lic  necessitas  1.  ^ic  ^^^anfe    ift   notiiienbig   necessitate  medii.     T)iec>   ergibt    fid) 

r^lSt'?;;^  ^-  «1^^    ber  l)  eil  igen  ^  dir  ift.     geierlid)  fagt   Qefn^  ixx   9^ico^ 

iraMtion.  benuic^ :  Amen  amen  dico  tibi:  nisi  quis  renatus  fueiit  ex  aqua  et 
Spiritu  Sancto,  non  potest  introire  in  regnum  Dei.  Joann,  3,  5; 
b.  an^  bcr  ^Irabttion.  ^ie  abfolntc  '^totinenbigfeit  ber  ^itaufe 
^lun  ."peil  irar  "^o.^:)  erfte  nnb  ftiirfftc  5lrgninent  für  bie  ß^-iften^  ber  @rb= 
fünbe,  \>^^:>  felbft  hxt  ''l^elagianer  nur  bnrd)  i()rc  Unterfi'^eibnng  ;3unfd)en  vita 
aeterna  nnb  regnum  coelorum  5n  ningcljcn  fndjten  m.  752).  ^ie  9^ot* 
luenbigfcit  ber  ^lanfe  and)  für  W  Äinbcr  be,^eid)net  ber  1)1.  'iHnguftinnö 
al^^  tatl)olifd}e  ^el)re,  nnb  5iuar  fo,  baf'^  er  bcnijenigen  nid)t  niel)r  ben  9^anien 
fat^olifd)  5ngeftct)en  unll,  ber  fie  leugnet.  Noli  credeie  nee  dicere  nee 
docere,  infantes,  antequam  baptizentur,  morte  praeventos  pervenire 
posse  ad  originalium  indulgentiam  peccatorum,  si  vis  esse  catholicus. 
De  anima  et  eins  orig.  1.  3  c.  9; 

^ je  Mh-f/c  über  ^'  ^^  ^'  '^    ^^  ^^  ^  ^*    ^^^  ^'  ^  ^^  ^    ^^  ^  ^^^  l  i  d)  e  r   i]  e  l)  r  e  n  t  \  d)  e  i  b  n  n  g  e  n : 

bie  neces;sitas  a.  ®ie   pelagianifd)e    ^^^el)anptnng,    bie   ^1nber    fönntcn    ol)ne   Xanfe 

SMim^^fo?^^^^^^^  merben,   ift   bnrd)    bac>   .s^n^^ii    non    IVMleue   üenuürfen  luorben, 

ivient.       iiield)e^^  uon  ^t\\  .s^inbern  fagt,  baf^  fie  ol)ne  !Ianfc   in  regnum   coelorum, 
quod  est  vita  aeterna,  intrare  11011  possunt. 

}.  ^aö  ^loiiäil  uon  gloren^  erflärt :  rrimuin  omnium  sacra- 
mentorum  locum  tenet  sanctum  baptisma,  quod  vitae  spiritualis 
ianua  est:  per  ipsiim  enim  membra  Christi  ac  de  corpore  efficimur 
Ecclesiae.  Et  cum  per  primuni  liominem  mors  introierit  in  uni- 
versos,  nisi  ex  aqua  et  Spiritu  renascimur,  non  possumus,  ut  inquit 
Yeritas,  in  regnum  coelorum  introire.  Decr.  pro  Arm.  ^a  mir 
necessitate  medii  (^lieber  (£l)rifti  fein  inüffen,  um  ^nin  .^eile  511  gelangen, 
fo  ift  and)  "^xt  ^anfe,  bnrd)  uield)e  mir  ©lieber  (yi)rifti  merben,  necessitate 
medii  5nin  .*peile  notiuenbig. 

y.  ^nilc  (Stellen,  uieli?)e  bie  ^Jiotuienbigfeit  ber  ^^inb  erlaufe  au£i= 
ipred)en  (n.  1914),  sengen  and)  für  bie  necessitas  medii  biefcö  (5a!ra= 
nientc^,  \>^  bei  ^inbern  nur  üon  biefer  '^'xt  9?ebe  fein  !ann. 

0.  5lnd)  '^K\^  :iribentinnm   l)at   biefe  3r>al)rl)eit   am^gefprod)en,  in^ 


1921. 
Ratio  theolo- 


§  180.     D^otmenbigfcit  ber  Saufe.  641 

bem  c^  bie  5In]'{ii)t  maudjcr  ^Reformatoren  oeniun*fcn  f)at,  bic  Xanfe  ber 
^inber  ber  ®(äub  igen  fei  niiijt  notmenbig.  ^>g(.  Sess.  5  de  pecc. 
origin.  can.  4; 

d.  aii5  ber  eoibeiiteii  ratio  theologica,  hi\^  z§>  für  ben  Unge- 
tnitften  fein  anbere^  orbentlirfje^  Wxiiti  ber  ORed)tfertignng  unb  joinit  ber  gi^a, 
©eligfeit  gibt,  aU  bie  ^^mife.  Liter  omnia  sacramenta  maximae 
necessitatis  est  baptismiis,  qui  est  regeneratio  hominis  in  vitam 
spiritualem,  quia  piieris  aliter  omnino  subveniri  non  potest  et 
adulti  non  possunt  aliter  quam  per  baptismum  plenam  remissionem 
consequi  et  quantum  ad  culpam  et  qiiantum  ad  poenam.  S.  Tli.  3 
q.  67  a.  3. 

2.  '^ie  iiecessitas  praecepti  folgt  fii)on  au^^  ber  necessitas  medii;        1^22- 
benn    nn^iKjtigemal    iinrb  un^o    bcfo()(cn,    unfcr  .soeil    5U  _  inirten,   nnb  bal)er  pra'e^e^pti^ba- 
and)  implicite,  alle  iWittcl   jnm    -V^eile   an^muenbcn.      Überl)aiipt    ift    jcbec^       ^""''■• 
^nm    |)eile    notiucnbige   ^I^t'ittef    anii)    geboten  für   alle  bicjenigen,    lueldje 
biefes  (^ebot  erfüllen  fönnen.     Übrigen^    l)at    (I()riftn^^    feinen  5(pofte(n    ben 
5(uftrag  gegeben,    alle  DJ^enfrfjen    ,5n    tanfen    iMatth.  28,    19;  nnb  baburrf) 
and)  an  alle  iDienfd)cn  ben  ^efef)l  ergeben  laffen,  biv$  ©aframent  ber  2^anfe 
3n  empfangen. 

II.  ^ie  Xanfc  nniß  aber  nid)t  immer  ber  ^irtlid)feit  nad) 
empfangen  loerben:  in  angerorbentlid)er  ii-cife  fann  fic  oielmebr  crfei/t  merben 

1.  bnrd)    hd^^    d)t  a  r  1 1)  r  i  n  m    n  m    (£  l)  r  i  ft  i    m  i  11  e  n  ,    haptismus  _     1923. 
sanguinis,     'I^ag  bie  faframentale  Xanfe  bnrd)  bie  33(nttanfe  erfe^t  merben  ö^.;.^5Ji"^2äHf^^^ 
fann,  mirb  gelcf)rt  «jci  i»?"  ^^«tcni 

a.  u  0  n  ber  l)  e  i  H  g  e  n  3  d)  r  i  f  t.     Qui  perdiderit  animam  suam  "' '"  icVc.'*'" 
propter  me,  inveniet  eam.     Matfh.  10,  :)9.     Qui  perdiderit  animam 

suam  propter  me,  salvam  faciet  illam.  Luc.  9,  24.  Qui  odit  ani- 
mam suam  in  lioc  mundo,  in  vitam  aeternam  custudit  eam. 
Joann.  12,  25; 

b.  non  ben  l)  ei  (igen  Gütern.  Si  quis  baptisma  non  reci- 
piat,  salutem  non  habet,  solis  martyribus  exceptis,  qui  etiam  sine 
aqua  regnum  recipiunt.  Ci/rill.  Hieros.,  Cat.  myst.  3  n.  10. 
Quicunque  etiam  non  percepto  regeneratioiiis  lavacro  pro  Christi 
confessione  moriuntur,  taut  um  eis  valet  ad  dimittenda  peccata, 
quantum  si  abluerentur  sacro  fönte  baptisnuitis.  Aug.,  De  civ. 
Dei  1.  13  c.  7.  53g(.  TertulL,  De  bapt.  c.  16;  Cgpr.,  Ep.  73  u.  22; 
ügl.  bcfonber^^  and)  hk  ^^ouüiim  ber  il>äter  am  S^fie  ber  nnfd)ulbigen 
^inber; 

c.  Don  ber  ^ird)e,  me(d)e  bie  9J^ärtl)rer  aU$  ^eilige  oereljrt  nnb 
es  für  nnred]t  l)ält,  für  biefelbcn  511  beten. 

'4)a  hai^  9Jtartl)rinm  and)  bie  Ihunünbigcn  feiig  mad)t,  fo  liij^t  c§  fid)        nm. 
nid)t,  mie  SiUc  luill,  auf  bie  ^egierbctnufe  ^urüdfübren,    fonbcrn  mirft  iiie(:=  ftr'Äauli' 
mc^r  nad)  ber  Ih'einnug    ber   mciften  Xl)cologen   quasi  ex  opere   operato. 
'Dicfe  35>irfnnjiymci|e    beflißt  bic  ^l^hittaufc    aber  nidjt    bloß  bei  ben  Äinbern, 
fonbern  anc^    bei    ben  ©rmadjfcnen,    oorauegcfe^t    bajs    biefetben    bnrd)    ben 
Glauben  nnb  bic  nnoodfommene  Üicne  bi^poniert  finb ; 

2.  bnrd)  bie  u  oll  f  ommenc  Siebe    ober   S^iene  mit  bem  ^^^  "^'^1'^"  jja,ts'"\  «. 
Elften  eingcfd)loffenen  votum  l)aptismatis,  baptismiis  ffamitiis.  Baptismus 

a.  ^a|l  ber  baptismus  Üaminis  redjtfertigenbe  ^raft  befit^t,  ift  gemig 
nad^  bor  (^rtlärnng    be^    S:r  i  bentinnmö,    bie    3Red)tfcrtigung    fönne    fid) 

41=^ 


mini- 


642  3^'fitfv  jTcif.     5^on  bcn  Snfraincntcn  im  cinjeluen. 

iiidjt  uongicljcn  sine  lavacro  regenerationis  aut  ems  voio.  Sess.  6 
de  iustif.  cap.  4.  ,'f>icrl)cr  cjcljört  niirf)  bie  ^'cl)rcntfif)cibung  bc^  luimlirfjcn 
^on^iliS :  Si  quis  dixerit,  Sacramenta  Novae  Legis  non  esse  ad 
salutem  necessaria,  sed  siiperflua;  et  sine  eis  aut  eorum  voto  per 
solam  iidem  liomines  a  Deo  gratiam  iustificationis  adipisci,  licet 
omnia  singulis  necessaria  non  sint,  anathema  sit.  Sess.  7  de  sacr. 
in  gen.  can.  4.     ^^g(.  Propp.  Bau  31  sqq. 

I).  ^cr  \)\.  ?Iinbrofiuö  fugt  in  bcr  Xrauevrcbc  auf  i^alcntiu  II., 
bcr  nl^>  ^atcrfjuiucnc  gcftorben  mar:  Quod  si  martyres  suo  abluuntur 
sanguine,  et  hunc  sna  pietas  abluit  et  volnntns.  Ter  \)\.  ^^(ngiiftin  ii^^ 
id)rcibt:  Invenio,  non  tantum  passioneni  pro  nomine  Christi  id, 
quod  ex  baptismo  deerat,  posse  supplere,  sed  etiam  fidem  conver- 
sionemque  cordis.  De  bapt.  c.  Donat.  1.  4  c.  22 ;  inil.  and)  1.  c. 
c.  21—1^"). 

c.     Tic  ^-l^Mrffaintcit    bcc>    baptismus    flaniinis    folgt   aiid)   an^  bcr 

rciijtfcrtigciibcn  ^i'raft  bcr  üolüommcucu  Vicbc  niib  ^liciic,  noii  bcr  beim  Sii|V 

]a!raincntc  (§  203)  bic  bliebe  fein  luirb. 

^'-nnin'"'^"afva  '^^^'^  gcnietufaiiic    r((tio    theologica  gibt    bcr  \)\,    Tl)oina!§    an,    batl 

iii7nt,wnv^miiim  nidjt  b(of3    bac>  Safraiiicnt,    jonbern   and)   ba^^   'JJiarttjriuiu    \\\\\>    bic    Cicbc 

""^■inSmmciu^  (Sl)rifto  foufovmicrc.     Baptismus   aquae    efficaciam   habet   a   passione 

Christi,  cui  aliquis  conhguratnr  per  baptismum,  et  ulterius  sicnt  a 

prima  causa  a.  Spiritn  Sancto.     Licet  autem  eltectus   dependeat  a 

prima  causa,  causa  tamen  superexcedit  elfectnm    nee  dependet   ab 

effectu.     Et  ideo  praetei-  ])aptismum  aquae  potest  aliquis  consequi 

sacramenti  effectum  ex   passione  Christi,   in  quantum   quis  ei  con- 

formatur  pro  Christo  patiendo  ....  Eadem  etiam  ratione  aliquis 

per    virtutem    Spiritus    Sancti  C(»nsequitur    effectum    baptismi    non 

solum  sine  baptismo  aquae,  sed    etiam  sine   baptismo  sanguinis,  in 

quantum    scilicet    alicuius  cor    per   Spiritum    Sanctum    movetur  ad 

credendum     et    diligendum    Deum    et     poenitendum    de    peccatis. 

S.  Th.   3  q.    66  a.    11c.     Über  bcn  baptismus  sanguinis  1.  c.  a.  12. 

y'   -^-'V'   »I  ^2rf)olion  1.     ^'itv  bic    ^  in  bcr    iiibt   cö  q([o   niif^r   bcr  iöliittaufe   ein    nnbcrcä 

Am  Xv  "S  STial3miU^  Biliar  moatc    Gajctaiia(§    foUijcf^    bcii  aMnubcn    bcr    eitern   cjcltcii 

lirfau  bcv  lontc  laffcn,  uiib  .^  I  c  c  iiiciiitc,  c^  liiürbc  bcn  ^inbcra  im  ^(nc^cnbliitc   i()rc§  3{bid)cibcn§  bnrd) 

luü  .stinbevn.    f(^^^.^^  (gvfcnntni^o  bc^  .pcik^Ricrfg  bic  a}?öi^(idjfcit  bcr  ^ctiicrbctanfc  gcgcLicii;  8d)c((  cjlanbt 

bcn  früt)5citi(]on  ^ob    bcr  itinbcr   nicUcidjt   a{^   Onnfifaframcnt    nnb  S5cbifc(    bcr  (SJnabc 

anfcl)cn  gn  bürfcn.     "^Uicr  ciHc  bicfc  ^JJcinnngcn  ftclicn  mit  bcv  !L^c(irc    bcr  Slirc^c  oon  bcr 

'IJotmcnbigfcit  bcr  %a\\i<:  mcl)r  ober  mcnigcr  in  lilMbcri'prnd}. 

^     ^•*-^-  2d)oliün  2.    '^i\\\  bcr  Untergang    louidcr  .<linbcr  bcr  (Mcrcdjtigfeit   nidjt  nnbcr* 

iHcfcv  M^nJcvun  1*^'^''^)^'  fonbcm  cntfprirfit,    haben  \mx   m  bcr  Scbrc  non    bcr  ®rbiiinbc   gcfcbcn  (n.  820). 

(iinnann  mit    9(nd)  ift  bcin  nngcmcincn  §ciR>rat[d)(n|l  (n.  1623  ff.)  bnrd)  bic   nügcmcinc  (5rinög(id)nng 

micf)icticnen    t,cr  2^onfc  genügt,  uice^balb  bic  ^idaffnng  bor  :^tid)ttanfc   fobiclcr  Sl'inbcr  nnb    bcr  barnnf 

^-!i5ai)vi)citcu.     ^1^^^  gvünbcnbcn    yieprobation    bcrfclbcnjnit   bem  Sificn    C^Hntc^,   alle   SJJcnidicn   felig   ,^1 

mad)cn,    nid)t   in   ^-IlMberiprnd)   ftcbt.     Über  bn^  Öo^  bcr  nngctanftcn  ^inbcr  in  bcr  ^mig- 

tcit  '].  n.  802  ff. 

§  181.     Tic  SiMrfnutjcu  bcr  Tnufc» 

5BgI.  (S^ibr,  2)ie  bciligcn  6aframcntc  ber  fatI)oIi[d)cn  .^irdjc.  I  §  33. 

I.  Tic  S^irfnngcn  bc^>  (Sa!rantentc^^  bcr  Taufe  finb  folgcnbc: 
1.  (S^ültig    cinpfangcn  unrft   bic   Taufe  bcn   character  indelehilis 


192;». 

T.Iaufdjnvaftcv 

rinsifriiaciiluui 

Tiinitiitis, 


(n.  1859  ff.). 

a.  Ter  Taufdiaraftcr   mirb  non   bcin  JRituale  Bomanuw   bejcirfjuct 


§  181.    3)tc  Sirfuuoeu  ber  Saufe.  61H 

ah$  signaculiim  sanctae  Trinitatis.  @r  ift  bal)er  ba^^  ä*''^'-"^)*''^^/  h\\Xi\) 
ineld)e^  bcr  ©ctauftc  bcr  a((crf)eil{gftcn  ^rcifaUigfeit  alö  (SiiuMitunt  gc= 
li)eif)t  itnb  il)reiii  ^^ienftc  Derpflirijtet  luirb.  33i3(.  n.  375.  "bog  iDirb  ja 
ourf)  in  ber  Üaufformet  ait^gcbrücft. 

b.  Xiirdi    bcn    S^^nufffiarattcr    luirb    ber    2^diif(ina    ein    ®(tcb   bco  ,     '■.'•^'»- . 
ml)fti]d)en    öeibe^    ^cfu    (Slirtfti,    bei*    ilird)e,    uiib    ;^\mx    ber nnb  oiitcbcv  öcv 
|'td}t baren  ltirrf)c.     Baptismus  imprimit  cliaracterem  incorjiorantem  ^^^"'''^— '^^^■^^'^•• 
liominem  Christo.     S.  Tli.  3  q.  70  a.  4.     ^a  cy  nur  eine  Xaufc  iiiib 

nur  eine  tua^re  ^irdjc  (Sljrifti  gibt,  iiiinilirf)  bic  fat^ü(ifd)e  ^trd)c 
(n.  1280  ff.)/  fo  fiub  aUe,  aiid)  bic  üoii  9^i(^tfatf)olifcn  Getauften, 
(^lieber  ber  f  a  t  f)  o  U  f  d)  c  n  .^irdjc.  ^incr  ()  ii  r  c  t  i  \  d)  c  u  ecfte  gc()örcii 
bic  ©etaitftcu  erft  an,  menn  fie  fid)  frciunllig  bcrfctbcn  anfd)Iiegen.  'J(bcr 
and)  bann  bleiben  fie  infolge  bcx^  Xanfd)arafter^>  ©lieber  ber  fatl)oli]djcn 
^^irdjc  nnb  finb  alio  foldjc  an  nnb  für  fid)  anf  iniiiier  berfelbcn  (^eborfani 
fd)n(big.  Quia  cliaracter  baptismalis,  quo  quis  populo  Dei  annu- 
meratur,  est  indelebilis,  ideo  semper  reniauet  baptizatus  aliquo 
modo  de  Ecclesia,  et  sie  Ecclesia  semper  de  ipso  iudicaie  potest. 
8.  Th.  Suppl.  q.  22  a.  6  ad   1. 

c.  5Ub5  beni  Xanfd)arafter  flicfU  aud)  bic  i^-iil)  i  gf  e  it,  ^  i^^  viuf  bcnf  lauf ^ 
iibriaen  Saframcntc  qültia  ui  empfangen.  Aliqnis  ante  rfi^iiaftcv  bcnidt 
baptismum  non  admittitur  ad  perceptionem  Jiiucharistiae  et  aliorum  üoviucn  sahtv 
sacramentorum  Ecclesiae.     S.  Tli.  4  dist.  4  q.  2  a.  2.  t,Son'unb"bk 

.  vinf    beul    !i;anfd)araftcr    beridit    and)    ba^o     -logiiia,    ban    b  i  c oavrcit  b. 5:anfi- 
gültig     gcfpcnbete     Xanfc    nid)t    uucberliolt    m erben    fann. 
8i  quis  dixerit,  verum  et  rite  coUatum    baptismum  iterandum  esse 
illi,  qui  apud  inlideles   fidem  Ohristi   negaverit.   cum  ad    poeniteu- 
tiam  convertitur,  auathema  sit.    Trii(e)it.,  Sess.  7  de  l)apt.  can.  11. 

2.  5Bürbig  empfangen  t)at  fie  anficr  beni  character  indelebilis 
nod)  folgenbc  :ilMrfnugen. 

a.  I^ie    Grbfünbe    nnb    alle    üor    ber   Xanfe    begangenen        v^:\-. 
p  e  r  f  0  n  I  i  d)  c  n    3  ü  n  b  e  n   lu  erben    getilgt    f  o  lu  o  ()  I    i  1)  r  e  r    3  d)  n  I  b  ^äta.'^jai'ibci'ii'^' 
mie   ibrer    Strafe   nad).     riefe  ^^iUrfnng    ergibt   fid)   an^Di  beni  |5^^^  ^'^"^ '"'"^i"^^"'""^ '^"' 
ber  Xanfe.     Xnrd)  ]ic  ]oll    ber  lUcnid)    eine  neue    .Hrcatnr  merben ;    nenec! 
Seben    foll  if)m    mitgeteilt   iiierbcn;    fie    ift    ba^:i  Safranient    ber   iißieber^ 
gebnrt    (Joann.  3,  5).     'Dal)cr  imifl    ber    alte  ^(Cnfd)    ber  3üiibe    ooll^ 
ftiinbig  befeitigt  uierbcn.     So  lebrt  cc>  and) 

a.  bic  1)  e  i (i g  e  2  d) r  i  f  t :  ßaptizetur  unusquisque  s^estrum  in 
nomine  Jesu  Christi  in  lemissionem  peccatorum  vestrorum.  Act. 
2,  38.  Exsurge  et  baptizare  et  ablue  i)e('cata  tua.  Art.  22,  16. 
^gl.  E])hes.  5,  26; 

j3.  bic  X  r  a  b  i  t  i  0  n.  Xer  l]l.  ;H  n  g  ii  ft  i  n u  o  fdjreibt  uon  \>t\\  (^e^ 
tauften:  Si  coutinuo  eonsequatur  ab  liac  vita  migratio,  non  erit 
omnino,  quod,  obnoxium  hominem  teneat,  solutis  <»mnibus,  quae 
tenebant.  De  pecc.  mer.  et  rem.  1.  2  c.  28.  ^lo.Ki)  beni  1)1.  51ngnftinnc^ 
finb  alfo  mit  ber  'Sünbe  and)  alle  Strafen,  bic  cm  igen  nnb  bic  ;>cit  = 
iid)en,  nad)gelaffen.  9J^it  ir)ni  ftimmcn  barin  alle  3>ätcr  nnb  .^Dird)en  = 
lel)rer  übercin.  Per  baptismum  omnis  culpa  et  omnis  reatus  poenae 
tollitur,   unde   consequens   est,   quod    effectus   baptismi   sit    apertio 


644  3^ufitf^'  ^fi^-     ^^0»  ^c»  Soframcntcn  im  einzelnen. 

ianuae  regni  coelestis.     S.  Th.  3  q.  69  a.  7  c;  ogf.    q.  69  a.  1.  2j 
q.  39  a.  5; 

TicSüicn  y.  bie    5lird)c.      !:Da<§    .$1  o n 5 i (    non    grorcu^    Idjrt:      Hiüiis 

uon  5ipvc"5  iint»  sacramenti  effectus  est  remissio  omnis  citlpae  originalis  et  actualis, 

^'^Iximmx  ux  omfiiis   quoque  ])oencie,    quae    pro   ipsa    culpa    debetiir.      Propterea 

2intfc.       baptizatis  luilla  pro  peccatis  praeteritis  iiiiuiigenda   est  satisfactio, 

sed  morieiites,    anteqiiam  culpam    aliqiiaiii    committant,   statim  ad 

reg-num    coeloriim    et    Dei    visionem    perveniimt.    Decr.   pro   Arm. 

In  renatis  nihil  odit  Dens,  qnia  vihil  est  damnationis  iis,  qni  vere 

consepnlti  snnt  cum  Christo  per  baptisma  in  mortem  .  .  .  .  ita  ut 

nihil  prorsus  eos   ab   ingressn    coeli  remoretur.     Trident.^  Sess.   5 

de  pecc.  origin.  can.  5. 

i'J3-i-  @ rf} 0 1  i  0  n.     2)ie  ^  ö  u  a  li  t  ü  t  c  11  lucrbcu  biird)    bic  2:Qufc  iiidjt  tncggcnoniincu 

llnSen  mS  ""^  B^^HU'  aii0  folgciibcu  ©rihibcu: 

Mc  laufe  niri)t  1.  £urd)  bic  ^'nufc  luevbcu  mir  (Mlicbcr  (5;(]vifti.    CShviftuö  nbcr  ua()in  bic  (S^cbvcrf)« 

"nicvSn^"  lirfifciten  bcv  iiicn]d)Iid)cn  DhUiir  auf  fid),  iintcvsoi]  fid)  mifäglidicu  ©djincrjcn  iinb  luoütc 
Qin  S?rcii5e  für  ini;§  ftcrbcn.  '^a  c^J  fid)  ind)t  giciiit,  ^a^  bic  ©lieber  bcin  ,Sj)aiiptc  üorge* 
sogen  lucrben,  fo  bleibt  bcr  (Getaufte  beii  ^önalitätcii  iintcnuorfeu ;  bie  i^ntegritiit  inirb 
il)in  crft  bei  bcr  5luferfte[)uug  ,^u  teil,  uiie  aiid)  ($briftu^^  jur  ^crrlidjfeit  bc-j  unftcrblidjcn 
8cibe§  anferftauben  ift. 

2.  Tic  ^^i)ualitätcu,  befoiibcr!§  bic  53cgicr(id}teit,  bieten  bcni  yJicnfd)en  reidjlid) 
(S^clcgenbeit,  bnrd)  Übnng  bcr  licri'd)iebenften  ^Ingcnben  nnb  ftaiiipf  gegen  bic  il>erfud}ungen 
fid)  ^erbicufte  gn  criDcrben.  ^^o\\  bcr  «onfupi^ccn^  fogt  ba§  ivibentinnin  au!§* 
brüdlid):  Mauere  iu  baptizatis  concupiscentiam  vel  fomiteni,  luiec  saucta  Syuo<luR 
fatetur  et  sentit,  quae  cum.  <id  (ujoneiu  rdicta  sif,  nocere  non  consentientibus, 
sed  viriliter  per  Christi  Jesu  <^ratiam  repugnantibus  non  valet.  Sess.  5  de  pecc. 
origin.  can.  5. 

3.  äBürbcn  nlle  ^önolitiiten  bnrd)  bie  jtaufe  Qnfgc[)obcn,  fo  beftänbe  bie  @efal)r, 
ba|3  bic  ä')icnfd)en  nni  bicfer  Sirtnng  unücn,  nid)t  ober  megcn  ilircl  einigen  §cilcl  fid) 
tanfcn  licfjcn.  S5on  fold)cn  ?Jienid)en  gälte  aber  bann  ha§  2.1'ort  bcö  5(poftel^j:  Si  in 
bac  vita  tantnm  in  Christo  spernntes  sunius,  niiserabiliores  sumns  omnibus 
hominibns.  1  Cor.  15,  19.  5?gl.  Catcc/i.  Ji\nn..  V.  2  c.  2  q.  47;  S.  Th.  3  q.  69 
a.  3;  ngl.  and)  u.  1703  ff. 

^.  ^^^'^r^-^  b.  '^  { c  2^  a  u  f  c  erteilt  bic  {)  c  i  l  i  g  in  a  rf)  e  n  b  e  @  u  ii  b  e.     3{e  ift 

^i)cuuinuici)cut)r  incl)t  blog  !1: 0  b  uiib  CsSvab  b\:§>  alten  l'Jcenf  1-1)011,  fonbern  5nci(cid)  ^D^uttcr 

oinabc.       ^^^  j^j^^gj^  '')Vu\\]ä}c\\  {Cf/rill.  Hieros.,  Cat.  myst.  2  c.  4i.  T)iird)  fic  erl)iilt 

bcr  5]tcn)d)  in  gciftigcr  2öi  cber  gebnrt  ein  ncuc^*,  übcrnatürli  d)c^^ 

Öcben.     In  baptismo   homo    participat   totaliter   virtutem    passionis 

Christi,  ntpote  per  aquam  et  Spiritnm  Christi  commortuus  peccato 

et  in  eo  regener atiis   ad  novam  vitam.     S.  Th.  3  q.    86  a.  4  ad  3. 

^rtncip  bicfe^>  neuen,  übernatüv(id)en  öcben^o  aber  ift  bie  t)  e  i  ( i  g  m  a  d)  e  n  b  c 

(SJnabe.    Übrigeiie^  üon5iel)t    fid)    jebe   9kd)tfert{gung  bnrd)  ßingicilmig    ber 

]^eiligniad)enben  ©nabe    (n.    1712  ff.).     Cnlpa    non   remittitnr   nisi   per 

gratiam.     8.  Th.  3  q.  70  a.  4.     W\i  ber  l)ci(iginac^enbeu  (^nabc  ipcrbeu 

beul  ©ctanften  ade  ^^or,^, üge,    (^^abcn  niib   2;:iigenben  ^n   teil,  meldje 

mit  berfelbcii  nerbiinben  finb.     !:I^g!.  n.  1720 — 1736. 

i;'36.  4Da!§@iiicntüinnd)e  ber  !Ianfgnabe  bcftcl]t  barin,  baf^  fie  modiOregene- 

ilrfK  fn%m{'^rationis  hm'xxU  tt)irb.     '4^ag  neue,  burd)  bie  regeneratio  cntftebenbe  über* 

ßnabc.       iiatiu-(i(^e  Öeben  iu  beut  ml)ftifd)eu  öeibe  Qefu  C£t)rifti  umf^  crf)alteu  uierb^n. 

@^o  uiirb  aber  erf)a(tcu  burd)  aitntXit  (55uabcu,  meldje  cc^  bem  3}ieufd)eu 

erniöglid)en,    alö  (^lieb  be^^   l'eibe^o  (ibrifti    ju  umubelu.     5Iuf  biefc  Knaben 

befi^t  bcr  (Getaufte    ein  V(nrcd)t    auf  %x\\\\h    bcr  \\\   \\)\\\  bcunrtteu  ilMebcr^ 

geburt.     Sicut   a   capite   naturali   derivatnr   ad   membra   sensus    et 


§  181.    ®ic  SBirfimgen  bcr  2:aufc.  645 

motiis,  ita  a  capite  spirituali,  ciiiod  est  Christus,  derivatur  ad 
membra  eius  sensus  spiritualis,  qiii  est  per  gratiae  influxum  .... 
Et  ideo  consequens  est,  quod  baptizati  illumiiientur  a  Christo  circa 
cogiütionem  veritatis  et  foecimdentur  ab  eo  foecimditate  bonorum 
operum  per  gratiae  infusionem.     S.  Th.  3  q.  69  a.  5. 

II.  Xiainit  bicfe  ilMrfiingcn  uon  bei*  Zan^c  ^eruorgebradjt    lucrben,  tftTi,^pofitton  äum 
bei   uinnünbigcn    :Stinbern   eine   "5)1^^0  fitiou  überf)aupt    nidjt  not=  ^^^-'i'^f'inOev 
mcnbig.     :i)agegeu  ift  für  beii  criiuuijfenen  Xiiufling  eine  !^i^poftttün  er=       ^""^^' 
forbcrUrf).     !3^arüber  finb  folgenbc  ^imfte  5U  beadjtcn. 

1 .  3um  g  ü  r  t  i  g  c  11  Empfang  ift  eine  p  o  f  i  t  i  u  e ,  lu  a  ^  r  f)  a  f  t  e  diw^  eu.teunon  mi 
m  i  ( n  g  u  n  g  iiotinenbig.     ^ieielbe  bvaiidit  aber  lueber  attncU,  iiod)  Dir-  "ßiutiflcn  iim^ 
tncil  uor(janben  3U  fein;    ev  gciüigt  inediiebr  hk   I) ab it  11  cHc  $5Utentioii,       ^"'""* 
getauft  ju  n)erbeu.     ©egen   ober  aiid)  nur  of)uc  feinen  Söiüen  fann  ein 

9}knfd)  nidit  gültig  getauft  merbcn.  X)er  ©egenftaub,  auf  btn  bic  not^ 
lüenbigc  S^^^^i^^on  fid)  erftrerfen  niuf^,  ift  ber  gleidje  luie  beim  Spenber 
'H.  1905 1.  ^er  Täufling  nuifl  bat)er  ben  ilMtlen  t)aben,  b(\§  (Safrauient  311 
empfangen,  mie  ey  üon  ß()riftu^o  eingcfeljt  ift  unb  non  ber  ilird)c  gcfpenbet 
mirb.  Sufficit  ad  perceptionem  sacrameiiti  generalis  intentio,  qua 
intendit  suscipere  baptismum,  sicut  Christus  instituit,  et  sicut  Eccle- 
sia  tradit.     S.  Th.  3  q.  08  a.  8  ad  3;  ügl.  and)  a.  7. 

2.  Quin    tüürbigen  (Sinpfang    ber  2^aufe    ift  staube  unb    ^^ ^ u c ^,^^^^j^[;'-^^|*- ^^^^^ 
erforberlid).      ^ie^?    mar    bk    ftcte    !L'cbre    ber    ^^ird)e.     Omiüs,    qui   iam  sum  würbioeir 
arbiter  voluntatis  suae  constitutus  est,    cum  accedit  ad   sacramen-     ^"'^^^">v 
ta  fldelium,    nisi    eum    poeniteat  vitae  veteris,    iiovam  11011   potest 
inchoare.     Ab  hac  poenitentia,    cum  baptizantur,   soli  parvuli   sunt 
immunes:    noiidum  enim    uti  possunt  libero    arbitrio.     Atig.,  Serm. 

351  n.  2.  (5y  mirb  aber  nid)t  uoüfommene  DUnie  erforbcrt,  bie  ot)nc 
(Safrainent  rcd)tfertigenbe  Äraft  f}at,  fonbern  eso  genügt  nun  oHf  oinmenc 
9f?enc  {attritzoi,  unb  jmar  and),  mie  bei  ber  Intention,  (jabituetfe. 

.^nt  Der  2:äufling  uor  öcv  Xan\c  (äilfiiljc  2ünbcu  Ocgaugcu,  fo  erlangt  er  bic 
jtüufgunbc,  aurf)  uuMin  er  bie]c  Sünbcu  iiid)t  bcveiit,  ba  [ic  fein  .'piuberni)3  bcr  ®UQbc 
finb;  aber  nad)gc(a[i"cn  lucrbcii  il)m  biefe  Süiibeu  unb  bereu  etrafcu  o()nc  $lieue  nid)t. 
Scrciit  er  [ie  aber  fpäter,  fo  erlangt  er  9uu-f}(a[[nng  uon  6d)nlb  nnb  ©träfe  fraft  be§ 
gültig  enipfongencn  Sat'ramcntcä. 

3.  ^a  Intention  mie  '^(ttrition  nur  f)abitnell  511  fein  brandjen,  fo «,^c^i„|tjo-;  „„^ 
fönnen  33emnf3t(ofe  nnb  (^)  eifree^gefti)  rtc  gültig  nnb  mürbig  getauft  "<^>cntet^fleftovte. 
merben,  menn  fie  früber  biefe  5(ftc  geje^jt  niib  nid)t  miberrnfcn  t)aben. 

4.  3Ber  gültig,    aber    nnuuirbig    [cutti    ohice^   cam   fictione)  b([iS  jcv  Jimpfauo 
@a!ramcnt  ber  2^anfe  empfängt,    erf)a(t   ^mur   ben   X  a  n  f  c^  a  r a  f  t  e  r ,    aber  ^f^'  3:aufc  cum 
nid}t  bie    S^anfgn abe.     Öct?tcre  crl)ii(t    er  aber    nad)träg(id),    fobatb  er  in 
erforber(id)cr    Ü'eife    juin    (Empfange    ber    (^nabc   bioponiert   ift.     ^ag    bte 

Xanfe  in  biefer  Sßeife  micber  auf  te  bt,  marb  üon  jel)er  in  ber  Äirdjc 
ge(cl)rt.  3d)on  ber  1)1.  ^^Ingn  ftinn  !o  fd)reibt:  Quod  ante  datum  est, 
tunc  valere  incipit  ad  sahitem,  cum  illa  iictio  veraci  confessione 
recesserit.  De  bapt.  c.  Doiiat.  1.  1  c.  12.  ^cr  @rnnb  biefe!3  ^>ieber* 
anflebenC^  befte^t  aber  barin,  bag  ber  5:anfd)arafter  in  ber  ©eele  beg  (S)e* 
tauften  oor^anben  ift  unb  bie  Singiefmng  ber  @nabe  oerlangt.  @oba(b  alfo 
fein  .Sjinbcrni^  me^r  im  ^ii>egc  ftel)t,  mirb  auf  ©rnnb  beö  fafrainentalen 
(5l}arafterö  bie  (5)nabc  mitgeteilt.  i)er  1)1.  ^^omaö  oergleidjt  bk§>  mit  ber 
gorm  nnb  iljren  5Bir fangen.     Cum  aliquid  generatur,  simul  cum  forma 


f)16  3^y''it'-'^'  2;cif.     5^on  ben  Sofininentcu  im  einzelnen. 

recipit  effectum  formae,  nisi  sit  aliqnid  impediens,  quo  reinoto 
forma  rei  generatae  perficit  suum  effectum,  sicut  simul  cum  corpus 
grave  generatur,  movetur  deorsum,  uisi  sit  aliquid  prohibens,  quo 
remoto  statim  incipit  moveri  deorsum.  Et  similiter  quaiido  aliquis 
baptizatur,  accipit  cliaracterem  quasi  formam  et  consequitur  pro- 
prium effectum,  qui  est  giatia  remitteus  omiiia  peccata.  Impeditur 
autem  quaudoque  per  fictionem.  Uude  oportet,  quud  remota  ea 
per  poeiiiteutiam  baptismus  statim  consequatur  suum  effectuui. 
8.  Th.  3  q.  69  a.  10  c. 
.i^^2.  ^flt  bcr  gültig,  aber  cum    tictione  Ö)ctauf(c   iiad)   bcv  Xan\c  fdjlucrc  ©üubcu  be» 

^^'iiniSürbiacn^^  Hö^Qf";    f^    ^^^'^'^    ^'^^    §iiibcvui^o    licfcitigt    cnUucbcr    burc^    attritio    über   bie   fcI)Uicvcii 
ünufc,  U'cnn  bov  Sünbcn  nor   bcv  2^niifc,   ncrbunbeu   mit  iioUfommcncv    Siciic   über    bie   frfjircvcu  ©üubcn 
OJi^tauftc  luict)   nad)  bcv  Iniife    obcv  biivd}   ba§  Safvamcut    bcv  ^uBc     3»  lel5tcvcm  ^'alle  befcitigt  ha§ 
^"^linbn^^br^^  53ut3fnfvamcut  ha?-'  bcv  ^aiifgnabc  gefetzte  .^iubcvni§  imb  vciiiigt  oon  allen  nad)  bcv  ^taufe 
^aiiiicn  i)at.     begangenen   id)Uieven    Sünben.     Sie  ©afvamente   liegen    3citüd)   an§    cinanbcv,  ahcx  ibvc 
äÖivfiamt'eit  fällt   jnfammen.     Ad  baptismi    effectum    consequeiidum   concurrit    bap- 
tismus et  poenitentia,  sed  baptismus  sicut  causa  per  se  agens,  poeiiitentia  sicut 
causa  per  accideus,  id  est  removens  prohibens.     S.  Th.  3  q.  09  a.  10  ad  2. 

II.  pic  f  ivmmt(H» 

§  182.     JÖcgriff,  ^J^amcu  uub  (^'jiftcu^  bcr  Jirmuitö. 

i^g(.  ®  i  ()  V ,  2)ie  t)ei(igen  Satvamente  bev  fat^olifdjen  .^ivdje.  I  §  40  f. 

i*!|:^-  ^^  I.  Tic  girmmui  iinrb  bcfiiiicrt  a(^^  jcnc^^  ©afrnmcnt,  bnvd)  uie(d)c^ 

ftinimunlr  luib    b  C  Ul    ^  C  t  0  II  f  t  C  U     b  H  l*  d)    .^  (1  U  b  d  U  f  (  C  CJ  U  11  Q  ,     ©  tl  (  b  U  H  g     U  H  b    ^  C  5  C  t 

^  bCig     ^^ifdjof?    bie    .sn-aft    bcö    I)  eil  igen    (Reifte  ^5    mitgeteilt 
mirb   5 Hin   ftnnbliaftcu   33efennini^   be^   glauben«. 

tiefer  53egripbeftiinmung  entfpridjt  bie  ^c.^eid)nnug  biefc^5  Sofra* 
ntenteio  alö  g:  n*  »^  ii  ^^  (<  /  coiifirmatio,  bn  ber  burd)  ba^fclbc  nerlicljcue  ^eilige 
Ö^cift  ben  Getauften  ftiirft  iiub  friiftigt,  bie  in  ber  Ijeiligeii  Xaiife  er* 
Ijalteue  (^hmbe  ^u  bemalircii  unb  alc>  (E()rtft  ju  leben  nnb  jn  ftcrben. 
^JJcan  \)i\\.  bie  girnmng  befonberö  in  ben  erften  d)riftlid)en  ^al)r^unbcrten 
and)  be5eid)net 

1.  a^5  perfectio,  consiunmatio,  sacramentum  'plenitudinis, 
tsaeicocj:;.  h(\  fie  bn^>  in  bcr  2^anfe  53egoniicne  lur nollf ommnen  unb 
n  0  n  e  n  b  e  n  foll ; 

2.  n(^  chrisma,  chrisma  salutis,  to  [lupov,  unctio,  impositio  ma- 
7imim,  irdx^ziiz  ytipOr/  nad)  i()rer  'IO?aterie; 

3.  aU  sigillum,  signaciilum  gemäß  i^rev  faframentalen  Gf)nra!tcrg. 
Q-nbe^^     finb     bie     feit    bem    5.    ^al)r^nnbcrt    angemcnbeten    Dramen 

confiiinatio    nnb    confirmare  im   9J?ittela(ter  bie   allgemein   üblidjen 

geworben. 
^   .  i^i*-  ,,  IL  T)ie  girmung  ift  ein  tualires  unb  eigentlidi  e!§  (3a!ra^ 

~aiiavaftev  bcv  m  e  u  t ,  ü  e  r )  d)  i  e  b  e  u  ö  o  n  ber  X  a  n  f  e  unb  allen  a  n  b  e  r  e  n    3a!  r  a  * 
Airmung.     i„enten.    . 

I^iefer  3alj  ift  de  fide.     ßr  ergibt  [id) 

1 .  a  u  ^   ber    l)  c  i  l  i  g  e  n    3  d)  r  i  f  t. 
Ter  iKilifle  (>Kifi  a.  5öie  |(^on  burd)  bie  ^  r  o  p  l)  e  t  en  (Joel  2,  28 ;  ugl.  Act  2,  16  sq.'i, 

udtSm"4"-^       (Sl)riftn§    perfönlid)    feinen    Jüngern    ben    tjeiligen    Q>Sz\]t    t)erfprod)en 
\mmxmn'  {Joann.  7,    37  sqq.;    14,  16:    15,  26;    16,   13:    Act    7,  8,  nnb  am 

älJitteilung. 


5^cscicl)nunflcn  I) 
tsiviiuuiß 


§  182.    33egriff,  9^anteu  unb  (Sjrifletij  bcr  ^irmung.  647 

^fingfttag  über  atfe  üerfainnieltcn  SQKinncr  luie  grauen  ait^gegoffcii.  X)tc)e 
iparen  aber  fd)ou  getauft  ober  befaßeu  boi^  bic  ^eiügmadjeube  (SJuabe,  alfo 
bm  f)ei(igcu  ©eift,  iufofern  er  ^riucip  ber  Sf^edjtfertiguug  ift.  ^ic  iBtr!uug 
ber  ^eifte^mitteiiuug  am  'ipfiugfttage  mar  aljo  Derid)iebeu  üou  ber  9^cd)t^ 
fertiguug,  mt  fie  bic  Xaufe  ücrleit)t.  ^te  effentiellc  Sßirfuug  biefer 
(5^cifte^3mittei(uug  beftanb  aber  m  eiucr  cigeutümlirfjcu  ©tärfung  {Act,  1,8); 
eiue  acctbenteUc  ^Mrfuug  in  uniubcrbareu  (S:()ari5meu. 

2)urcf)  biefe  Unterirfjcibung  ift  and)  bic  Ccl)ve  ber  ^rotcftantcu  t)infntlig,  bic 
girmung  fei  nur  für  bic  crfte  d)riftlicf)e  3eit  licfiinnnt  geiucfcn,  folauge  (Sf)ari§inen  nötig 
gemefen  feien.  2)ie  ()an|3  tf  äcf)li  c^c  21'irfuug  ber  ^irmung  mar  t)ielnie{)r  bie  '3RiU 
tetlung  ber  ^raft  bc^  ^eiligen  ®eiftc§,  luc^^ljolti  bie  ^irmung  aud],  \vU  mir  gleic^  fel)en 
mcrben,  für  qKc  ßt}riftcn  bcftiuimt  mar,  mäf)renb  bie  Sf)ari§nien  and)  in  ber  erften 
c^rift(id)en  ^üt  ein  ^^orjug  meniger  maren. 

b.  'I)iefe  9}2ittei(ung  bcö  f)eiltgcu  C)eiftcö  foU  alieu  (gläubigen  uad)  ^^^^  ijeft^ycift 
eniöfauoeuer  !i:aufe  ,^1  teil  merbeu.  Poeniteutiam  agite  et  baptizeturioiitcnaiie®iäu:= 
unnsquisque  vestrum  m  nomine  Jesu  Christi  m  remissionem  pecca- 

torum  vestrorum,  et  accipietis  donum  Spiritus  Sancti.     Act.  2,  38. 

c.  ^ag  biefcö   aber  lucber   luic   aui  ^^fiugfttag   iu   fidjtbareu  393uuber-  ^.^  g)Mneihutn 
^eic^cu,  uod)  auf  eiue   reiu   uufidjtbare  ^^eife,   fouberu   biird)  eiu   faframcu*  Tc-o  t)cit.  (N^rifte? 
tale^   3eid)eu   gefdjieljt,    ift   ber    (\a\v^t\\  5(ua(ügie    bcr   ß)uabcuorbuuug    cut^  Jü-n'l'ak^Än' 
fpred)eub  uub  ergibt  fid)  auf^>  ftarfte  am  fotgeubcu  2tel(eu:    Cum  audissent 
Apostoli,  qui  eraiit  Jerosol.ymis,   quod  recepisset   Samaria  verbiim 

Dei,  miserunt  ad  eos  Petrum  et  Joannem.  Qui  cum  venissent, 
oraverunt  pro  ipsis,  iit  acciperent  Spiritum  Sanctum ;  nondum  enim 
in  quemquam  illorum  venerat,  sed  baptizati  tautum  erant  in 
nomine  Domini  Jesu.  Tunc  imponebant  manus  super  illos  et  acci- 
piebant  Spiritum  Sanctum.  Act.  8,  14  sqq.  5((^>  bcr  1)1.  ^aulu§  bic 
^ot)amie^iüugcr  iu  (5p()efu^>  getauft  battc,  legte  er  i()ueu  bic  .V)äubc  auf, 
m\b  fie  cmpfiugeu  bcii  I)ctligeu  ^eift.  Cum  imposuisset  illis  manus 
Paulus,  venit  Spiritus  Sanctus  super  eos.  Act.  19,  0.  ,*pieruad) 
^aben  bie  3Ipoftcl  bcu  bereit;?  getauften  burd)  .piiubeaufteguug  bcn  Ijciligeu 
(3t\]t  mitgeteilt. 

d.  X)af3   bk  giruunig   in    bcr   5(poftc(,^eit  eiue   aübefauntc,   tägtid}  gc*   xic 'j^-inumui 
nhtt  ®acbe    tmu*,    erbcÜt  audi    uod)    am    aubcrcu,    febr    öcrftäublic^en   3(u=  eine  ,^uv  s^t  ^a- 
oentungen.  meine  mm. 

a.  Hehr.  6,  1.  2  mli  bcr  5(pofte(  feine  Cef  er  nid)t  nod)ma($  über 
bie  5(nfani]^grünbe  be^  @Iaubcn^\  luic  über  bic  2;nnfe  unb  .panbauftegung, 
imterrid)ten. 

ß.  2  Cor.  1,  21.  22;  Eph.  4,  30;  2  Tim.  1,  14  unrb  bic  unctio 
unb  confirmatio  burt^  bcn  t)ciligcn  ^eift  jiemlid)  bcut(id)  lunt  ber  ^)kd)t= 
fertigung  burd)  bie  Xaufe  unter ff^ieben  unb  aud)  9J?aterie  unb  gönn  bcr 
girinung  angebentct. 

3)a^  anbcre  ^anbauflegungen,  3.  ^.  bie  be5  5(nania0,  burd^  me(d)c  ^^auhi§  nor 
feiner  Saufe  ha^  ®efid)t  mieber  empfing,  ocrfd)ieben  finb  üon  ber  .'panbauftegung  bei  bcr 
^irnuing,  nnb  ha^  be^glcidjen  nid)t  bie  Sliari^iuen,  fonbern  ber  robur  Spiritus  Sancti 
bie  aügenieine ,  bleibcnbe  unb  mefent(id)e  'ilUrtiing  biefer  65ciftelniitteilnng  unb  be^ 
@atraniente§  bcg  ()ei(igen  ÖJcifteS  ift,  ift  nad^  bcn  angefüf)rten  ©teüen  flar. 

e.  3Benn  and)  nirgenb^  in  ber  ^eiligen  '2d)rtft  an^brndlid)  bie  (Sin=  .^j^  (^;|f;-;.j,„ 
fct^nug  bnrd^  St)riftug  an^gciprod)en  ift,  fo  folgt  fie  bod)  am  bcn  an*  Vi  ^hmunG 
gcfnljrtcn  ©tcüen.     ©anj   abgefcljcn    bnüon,    bag    bic  5(pofteI    lueitcr   nidjt^  ^"^"^^  ^^'^'i'"-'- 
njaren    aU  dispensatores   mysterioruin    Dei  (1   Cor.  4,    1),    fonnten  fie 


litoO. 


648  3ft^fitcr  Xt'ü.    53on  ben  Snframentcn  im  etnjcdien. 

niii)t  aib5  eigner  ^vaft  uiib  in  eignem  'Flamen  mit  einem  fiiljtbaren  3cirf)cn 
nnfel)(bar  bie  iWcitteihintj  bc«?  I)CÜigcn  (^ciftce^  nerbinben.  @old)c^  fte()t  nnr 
beut  Urheber  bcr  05nnbc  jn.  ®ie  mußten  baljer  uon  6:i)i-iftn^^  baju  beanf= 
tragt  genjefen  fein,     il^gt.  n.  1813  ff. 

Seit  bei- tiiit'  5(uin.    Über   bic3cit,   wann   dijxi^tu^  ha§    3afraiiiciit    Der  ^ivmung    ciugcfcl^t 

KiMiiin-        ^ot,  ftnb  bie  2;f)eotogeu  öerfrfjie bener  ©^ciming. 

1.  ©iniöe  meinen,  bamalig  t)Qbe  er  e^  cingefet^t,  nl5  er  bcn  ^inbern  bie  .^änbe 
anflegte.  Tunc  ublati  sunt  ei  parvuli,  ut  nianus  eis  imponeret  et  oraret. 
Matth.  19,  13. 

2.  9(nbere  norlegcn  bie  (Sinfetuuig  an]  bie  ^eicr  bcö  (e^jten  3(6enbmaf)teg. 

3.  ill'iebcr  anbere  cnblid)  ncdmen  bie  Qdt  ,^iuiirf)en  5(uterftct)nng  nnb  §immelfat)rt 
an.  2)ie[e  iüicinnni]  fann  ü{§  sententia  coniniiinior  be5cict)nct  merbcn.  ©ie  ftüut  fid; 
im  5(n)d)(nö  an  Act.  1,  3  nnf  bie  3:()atfadie,  baf^  Sl)riftn§  in  biefen  inevjig  Xac\m  feine 
5Ipoftol  über  nUeä  nntevrid}tet  nnb  bie  .<lonftitntton  feiner  Slivdje  noÜcnbet  bat.  ^m]!. 
S.  Th.  3  q.  72  a.  1  ad  1 ; 

Tic  !)cit.^"i>Hitcv  ^'  ^^^-    ^^^*   Se()re   ber   1)1.   il^ater.     3ii}on  ^crtuHian  mcift 

libcv  bi-n  )\ificv  anf  bie    Jyirmnng    ale    ein    non    bcr    Xanfc    nerfd)icbeney    ®a!rament    ()tn. 

"'nmcv"ba^''^  Egressi  de  lavacro  perungimnr  ])enedicta  iinctione.  De  bapt.  c.  7. 
(^•ivmunii.  9(ijd)  uon  ber  (5nd)ariftie  nntcrfdieibct  2:ertnltian  bk  girnmng  in  bem  be* 
fimnten  '^(nc^iprnd)e :  Caro  abluitur,  ut  aiiima  emacnletur;  caro  ungi- 
tur,  ut  anima  consecretur ;  caro  Signatur,  ut  et  anima  muniatur; 
caro  manus  impositioiie  adumbratur,  ut  et  anima  Sancto  Spiritu 
illumiuetur;  caro  corpore  et  sanguine  Christi  vescitur,  ut  et  anima 
de  Deo  saginetur.  De  resurrect.  carn.  c.  8.  9tad)  bem  I)(.  (St)prian 
tbnn  bie  53i]d}öfe  bei  ber  g^irmnng,  ma^o  l^ctrnö  nnb  Qot)annee  ^n  Sanmria 
getl)an  t)aben.  Quod  nunc  quoque  apud  uos  geritur,  ut  qui  in  eccle- 
sia  baptizantur ,  praepositis  ecclesiae  otterantur  et  per  nostram 
orationem  et  manus  impositionem  Spiritum  Sanctum  consequantur 
et  signaculo  dominico  consummentur.  Ep.  73  n.  9.  'ber  l](. 
dliriUu^^  luui  :3ernialem  be()anbe(t  ha§  3aframent  ber  girmung  in 
einer  eigenen  ^tnted)cfe  (Catecli.  niyst.  3).  33ei  hcn  fpätercn  ^ird)cnDätern, 
befonber^o  %  n  g  n  ft  i  n  n  o  nnb  .p  i  e  r  o  n  l)  m  n  t-> ,  finbcn  mir  ben  33egriff  ber 
^irmnng  bogmatifd)  firiert.  In  hoc  unguento  Sacramentum  Chrismatis 
Yultis  interpretari,  quod  quidem  in  genere  visibilium  signaculorum 
sacrosanctum  est  sicut  baptismus.  Aug.^  C.  litter.  Petil.  c.  104. 
'4^ic  5(Hgem  ei  nl)  ei  t  bcr  girnunig  mirb  uom  hl.  §ieronl}mn!o  in  fotgenben 
^Borten  an^gcfprodjcn :  Hanc  esse  ecclesiarum  consuetudinem,  ut  ad 
eos,  qui  longe  in  minoribus  urbibus  a  presbytero  et  diacono  bap- 
tizati  sunt,  episcopus  ad  invocationem  Spiritus  Sancti  manus  im- 
positurus  excurrat.  Hieruii.,  Dial.  adv.  Lucif. 
^.^•'.^-•.  ^  5(nm.  1.     Tafe  bie   älteftcn  .^ird)enliäter   bie  ^-irinniig   fe(tcn  nnb    nid)t   befttmmt 

>ih-rfuMU)liU'v"  - '^^'^  befonbeve^o  Sahament    anf^tibtcn,    bovnl)t    anf   ber  ^^^ra;-i'g   bcr  .^lirdje    in   jener  3citf 

riceaibuunauf  tuonad)  bic  ^-irnnnu]  ,^ni](etdi  mit  ber  Sanfc  gefpenbet  mnrbe. 
bell  2({)iMtci.  Stnm.  2.    Sali  bie  ^albnng    bei  bcr    2:anfe  anf    "btn  6c^eitc(  uon    ber  Jyirmnng 

tierfrfjiebeii  ift,  ergibt  fic^  namentlid)  an§  ber  ermäbnten  ©d^rift  be§  1)1.  .'pie  roni)nnu' 
(Adv.  Ludf.),  mo  er  ben  ^wtnm,  ber  bci(ige  (^knft  merbe  erft  in  ber  ^irmnng  nnb 
nid)t  fd)on  in  ber  S^^anfe  empfangen ,  bnrd)  bie  S^batfad^e  miberlegt ,  baf3  niele  bic 
^'irmnng  erft  lange  narf)  bcr  iJ'anfe  ober  gar  nid)t  empfangen  nnb  bod)  nid)t  notmcnbig 
bei?  l)ciligen  Reifte?  beranbt  feien.  ';?[ber  nna')  menn  '3:anfc  nnb  ^irmnng  gleidi^citig'  er» 
teilt  mnrbcn,  nmrbe  bie  ^'i^'^iii^Ulf  meld)e  bnrd)  bic  Salbnng  anf  bcr  iStirne  uom  iMid)ofe 
gnv  3}^itteilnng  bc§  bciligcn  (^knfte^  gefpenbet  mnrbc,  ftreiig  nnterfd)ieben  lion  ber  anf  ben 
^d)eitc(  3n  cr'tcilenben  Satbnng  bc^  ij:anf(ingg,  nie[d)e  bnrd)  ben  tanfcnben  ^^riefter  ober 
2^iafon  gefdbaf),  mc^balb  bie  .^'irc^engefctu'  benfelben  jebc  ©afbnng  anf  bie  (Stirne  ftrcnge 
verboten.     Presbyteris,  qui  seu  extra    Episcopum,    seu    praeseute  Episcopo  bapti- 


§  183.    aWaterie  unb  ^-orm  bcr  ^irniung.  649 

zant,  chrisinate  baptizatos  UEgere  licet :  sed  quod  ab  Episcopo  fuerit  consecra- 
tum,  nou  tarnen  fronteni  ex  eodem  oleo  sig-nare,  quod  solis  debetur  F.piscopis, 
cum  tradunt  Spiritum  Paraclitum.     Iniioc.  /.,  Ep.  ad  Deceut. ; 

3.  a u ^    bei!    Ö e ^ r  e n t  f  d) e i  b u n g  c n    bcr    ^ t v d)  c.      ed)ou    bic  ^ .^  ^>lut\\m ei- 
Sl)nobcn     nou     (Slöira     (305)     unb     i^iaobicea      <364)     pin^flaiiücrcu ^lnVe^^mb  bic 
bell     faframcntatcii     (Il)arQ!tcr      bcr     S'innmig      unb      ^unir     iiu     Uutcr-- j^^'5fc'^jjj';,ijf^'^^^^^ 
|d)iebe    Don    bcr    Xanfc.      ^i\§>    3n)cite     aUgemcinc    Äon^it     oon      ouimmfl. 
!Bt)on     (1274)     aber     erfliirt:       Aliud     est     sacrameutum     confirma- 

tionis,  quod  per  maiiuum  impositioiiem  episcopi  couferunt, 
clirismando  renatos.  X^n^  ^'on5it  nou  5lorcn5  bcfinicrt: 
Secundum  sacramentum  est  confirmatio.  Decr.  pro  Arm.  @cgcn 
W  ^roteftantcn,  iucld)c  bic  girmung  nur  al^o  (ccre  (Scrcuiouie  bcr  Erneuerung 
bcf^  2^nufoeriprcd)cnö  ober  ber  l^(ufual)uie  in  bie  ©cnieinbe  bctrad)tctcn  —  bic 
proteftantii'djc  li'oufiruiation  — ,  UHUibct  fid^  bav  ^on5il  luni  ^^rient  mit 
bem  ilanon:  Si  quis  dixerit,  confirmationem  baptizatorum  otiosam 
ceremoniam  esse,  et  iioii  potius  verum  et  proprium  sacramentum ; 
aut  olim  nihil  aliud  fuisse,  quam  catecliesin  quandam,  qua  adoles- 
centiae  proximi  fidei  suae  rationem  corain  Ecclesia  exponebant, 
anathema  sit.  Sess.  7  de  conlirm.  can.  1  ; 

4.  a  u  6  bcr  b  c  ft  ä  n  b  i  g  e  n  unb  b  f  f  e  n  t  li  d)  c  n  Ü  b  n  n  g  b  e  r 
5^ird)c,  mit  me(d)cr  and)  alle  im  Rittertum  nou  bcr  ,Vtird)e  ^LioCH^etrenuten 
übcrcinftimmen,  mic    bic  ®ried)cn,  ^^>(rmcnier,  ,S'loptcn,  ^Jicftoriancr    n.  f.  m.; 

5.  aii^o    folge  über  ratio  theologica,  bie  mir  mit    ben  'i^orten  bcy  Ratio ''Jiü.oio- 
M.  Xliomao  anführen  moKcn.     Quia   sensibilia    et    (•or])oralia    fferunt  ffi^-a  fm- bcn 
spintualium    et    intelligibilium    similitudinem,    ex    Ins  quae    m  vita   Liiunattcv  bei- 
corporali    aguntur,    percipere    possumus,    quid    in    spirituali    vita 
gratiae    speciale   existat    ....    Praeter   motum   generationis,   quo 
aliquis  recipit    vitam  corporalem,  est  niotus  augmenti,    quo  aliquis 
perducitur  ad  perfectam  aetatem.     Sic  igitur  et  vitam  spiritualem 
liomo  accipit  per    baptismum,    qui  est    spiritualis    regeneratio ;   in 
confirmatione  autem  liomo  accipit  quasi  quandam  })erfectam  aetatem 

spiritualis  vitae Et  ideo  manifestum  est.  quod  confirmatio 

est  speciale  sacramentum.     S.  Tli.  3  q.  72  a.  1  c. 

§  183.     9JJatcric  nub  T^i^xm  bcr  <vii*»nnin. 

9.'g(.  (Milir,  3)ic  bciligcu  3atvanicntc  bcv  tat()oliii1)cu  Jtivdjc,  T  §  -12  ff. 

I.  ^ic  l^'Jtatcrie  mirb  nntcrid)iebcn  in  nuiteria  remota  unb  ma- 
teria  proxima.     S3g(.  n.  1833  f. 

1.  i^on  bcr  materia  remota  ber  J^-irmung  (leißt  c^?  im  Ä'on^il  ^on^^ 
gl  0  reu  5:  Materia  est  cbrisma  ,  confectum  ex  oleo.  quod  nitorem  ta  bei- Aivmuni^. 
significat  consientiae ,  et  halsamo,  quod  odorem  signiticat  bonae 
famae,  _/?er  einscopum  henedido.  Decr.  pro  Arm.  "\*ad)  biefer  fö'rtliirnng 
getjört  alfo  jur   iUaiteric    ber  girmnng 

a.  oleum,  Öl.    3Bie  |d)on  ber  ^>camc  oleum,  sAaiov,  ber  bei  ben  ilMitern  Ta.j^s-nücnöi 
unb  in  ben  tird]!(id)en  Öe^rentfdieibnngen  immer  mieberfelirt,  anbentet,  ift  £)(  '\\i  nur  nuüercn 
Don  ben  S'i'üditcn  bc^  DHocnbaumev,  olea,  iAa-a,  iD?ateric  ber  Sii*i'iu»GMihiufboSS^^ 
"^a^  SpüneniU  ift  h([^%  Öl  7.y.T'  iW/jc^  unb  barnm  anii)  inuner  gemeint,  menn  ^^"^  Aivmunn. 
Dom  Öle  fd)ledul)in  gefprodien  mirb.     Hoc  oleum  proprie  dicitur  oelum 
et  maxime  habetur  in  usu,  ubi  haberi  potest;  quilibet  autem  alius 


i;t.)o. 
iteria  remo- 


f)50  3^iifitcv  Jeil.     33ou  bcu  (Snfvanicuteii  im  ciu,^o(ncn. 

liquor  ex  siiiiilitudiiie  huius  oleum  iiominatiir;  iiec  est  in  usii  com- 
muiii,  iiisi  in  siipplementiim  apiid  eos,  qiübus  deest  oleum  olivarum. 
Et  ideo  hoc  oleum  solum  assumitur  in  usum  huius  et  quorundam 
alionim  sacramentorum.  S.  Th.  3  q.  1'2  a.  2  ad  :>.  Dliuenöl  tft 
^uiiir  iiidjt  fo  (cid)t  ^u  bc[d)affcu  luic  bic  ^lUateric  bcr  ^Jaufc,  aber  hod)  in 
einer  ber  ^-llMd)tigtcit  ber  Jvirnnincj  entfpredjeubeu  3öcife.  Sufficit  quod 
materia  huius  sacramenti,  quod  non  est  tantae  necessitatis,  possit 
de  facili  ad  omnia  loca  terrarum  defcrri.  S.  Th.  3  q.  72  a.  2  ad  4. 
!I^()iUiäd)lid}  5cnf|t  nnd)  bic  pianje  fatl)olifdjc  Trabittou  für  Cttücnöl  aU 
materia  remota  ber  gtrnnnig. 

Olinenöl  be^eidjnct  and]  bie  ilMrfuugen  bicfe^  Saframcnte^.  Gratia 
Spiritus  Sancti  in  oleo  designatur,  unde  Christus  dicitur  esse  unctus 
oleo  laetitiae  propter  plenitudinem  Spiritus  Sancti,  quam  habuit. 
Et  ideo  oleum  competit  materiae  huius  sacramenti.  S.  Th.  3  q.  72 
a.  2  c. 

5(uv  alliieren  nnb  inneren  Ö^rünben  ift  ba()er  bie  '^(nfirfjt,  baJ3  jur 
C^Miltigfcit  ber  girmnng  Cnoenöl  notmenbig  ift,  aU  sententia  certa 
3n  be^cidmen ; 

b.  halsamuHi.     3id)er  ift  bcr  ^\\\a%  üou  33a(fain  notinenbig  neces- 

flcfduicüoir'  sitate  ])raecepti ,   fo  baj3  \>k  Spcnbnng  ber  g-irmung  mit  Olincnüt  aflcin 

obne  Quieifcl   unerlaubt   ift.      *0b  h(\^:>  Safranient  aber  in  bicfem  ^nidc 

and)  ungültig  ift,  ftcl}t  nid)t  mit  ber  näin(id)cn  (^ciui6l)eit  feft. 

^lüu/'-böm.v--  ^"  -♦'''^^^^^^)^*  -il)co(ogcn,  i.  33.  ^()oniav,  ^onanentnra  n.  a.,  Ratten  ben 

lu'a!  iü  i>di'am:!>3a(fani   ^nr   C^Wiltigfcit    '^i^^   (gafranientcy    anc^  ()iftorifd)en  nnb  bogniatifdien 

"ieVlinmmT  ^i'ünbcu  für  notiuenbig.    llnb  in  ber  ^f)at  mirb  mm  ber  Xrabition  in  g(eid)er 

HotRH-nbifl.     i^vk'ifc    '^xilfant   geforbert   mie    CliiH'noL      T'er   ted)nifd)e   '^(nsbrurf   für    hk 

yjiaterie  bcr  ^-irnning  lieifst  chrisma,  nnb  menn  biefe^^  il>ort  an  nnb  fiu*  fid) 

and)   jebe   Salbung    be5eid)nen   tonnte ,    fo    ift   c^    bod)   nad)  beut  firc^Iid)cn 

^prad)gebrand)  geuHi{)nIid)  für  eine  DJHfdinng   anö  £)tiüeni3l  nnb  ^alfani 

angeiücnbet  morben.     Tae   folgt  and)  auc>  beni  I)änftg  uneberfeljrenbcn  ^w^^- 

brnd' :  chrisma  conficitiir ,  ber   auf   eine   3  ^^  i  ^^  'J'  ^^^  ^  'M'  e  t^  n  n  g   ()inUHnft. 

^ie   ginnung  mirb  aber    l)änfig   einfach   a(^o  chrisma   salutis  nnb  sacra- 

mentum    clirismatis   be^eidmet.     ^n  ber  gried)tfd)en  ^ird)C  tuirb  bie  g-ir^^ 

ninng   fogar   nad)   beut    uiot)(ried)enben  33a(fani  benannt,   t6   fx-jaiy^p'.ov   toO 

(X  0  p  G  ü. 

5Bie  Clinenöt,  fo  ift  aud)  ^^alfani  eine  paffenbc  l^J^itcric,  um  bie  '^'w- 

hingen  biefe;^  3afraniente-?  .yi  be5eid)nen.    Admiscetur  balsamum  propter 

fragrantiam  odoris,  quae  redundat  ad  alios ;  unde  Apostolus  dicit: 

Christi  honus  odor  sumus.     S.  q^h.  3  q.  72  a.  2  c. 

ii'-^'-'-  '{j.  9iad)  anbercn  Tbeologen,   5.  ^^.  Üajctan,  ^>a(cntia,  ift  ber  S3a(fani 

■''''InfnitiriV''  l'^^  ^Hdtigfeit  nid)t  notiuenbig  ,   ba   in   ber  Xrabition  oiclfad)  nur  nom  £)\ 

(^ifui^i'^it  uirtit  ^^^^  ^Dkteric  ber  J^nrmnng  bie  D^ebe  ift,  ol)ne  ha^^  bcr  53a(fam  crn)äf)nt  iüirb. 

itotiiHMiMn.     5(nd)  ba^o  55>ort  chrisma  unrb  nid)t  fo  an^^fd)Ucf5nd)  uon  ber  ll}iifd)nng  au^ 

Dlinenöt    nnb    ^^aifain    gcbrandit,    baß    ein  bogniatiid)er  i^emciv  barau^:^  er^ 

l)obcn  inerben  fann.    eelbft  ^nnoccnj  I.  nennt  in  feinem  'i>riefe  an  "^t- 

centiu^o  ha^  Traufen öt  oleum  chrismatis.    %m  nieiften  mirb  aber  uon  biefen 

X()eo(ogcn  eine  (Sntfd)eibnng  ^nnocen5  III.  geltcnb  gemacht,  in  nic(d)er  ber 

^^apft  erftürt,   menn   einer  nid)t  mit  (SI)ri^onia,   fonbcrn  mir  mit  Ö(  gefatbt 

fei,  fo  inüffe  hk  ??irmnng  nicf)t  uneberf)oIt  lucrbcn :   non  est  aliquid  iter- 

andum,  sed  caute  supplendum,  quod  incaute  fnerat  praetermissum. 


IC 

tentia  com- 
nuinis. 


§  183.     3}?atcric  unb  ^orm  bcr  ^irinung.  651 

C.  1  de  sacram.  non  iter.  I.  16.  5(ud)  berufen  fic  fid)  baraitf,  bei*  33a(* 
|nin,  ber  niiö  ^[öcftinbien  besoiieii  luerbeu  muffe,  fömic  (eici)t  iierfälfd}t  merben, 
fo  baf3  bei  ber  93leimmg  bcr  Gegner  immer  an  ber  (^üttigfcit  ber  gtrmung 
gcätreifelt  werben  fönntc; 

c.  baf3  beibe^^  n  o  m  33ifcl)of  gcmcilit  ift.  ^nbc^^  finb  anri)  t)ier  5.,^ ^i^^j^i^j,,, 
bie  3:i)eo(o9cn  geteilter  9}^einung.  ^l'cvtiiliianf' 

a.  ^ßäbrenb  QÜe  barin  einio  finb,  bie  ii>ei()e  be^>  ßbri^^maö  fei  d  0  r- ^'om  iMidiof  oc; 
g  ei  dir  leben,  gel)en  bei  ©rorternng  ber  yfotmcnbigteit  bie]cr  ^^eil)e  ^nraucfjsuvc^üitiß' 
(S^üttigfeit  W^  (gaframente^,  bie  ^(nfiditen  anÄciiuinbcr.  ^tcuStlS' 

aa.  @g   l)at   nid)t  an   fotdjen  gefehlt,    me(d)e  biefe  3^otmenbigfcit  ber  'il'.'fXn" e  in' 
3ä.^eil)e  leugneten,     ©ie  ftüt^tcn  fid)  baranf,    baf5  biird)  bie  !ii3orte  ber  gorm  seu 
bie  9Jiaterie  l)inreid)enb  geiuciljt  fei,   mie    and)  bei  ber  laufe.     @iue  ^or^ 
mei()e  beC^  (S^rifam^o  bielteu  fie  für  übcrfiüffig. 

[j[j.  ^nbey  tritt  meitanc^  bie  größte  ^a()l  ber  1()eüIogen  für  bie  9tot= 
Uicnbigfcit  bcr  3l^ctl)C  jur  (^niltigfeit  bec>  Safraiiicntcc^  ein,  fo  baf^  biefe  ^In- 
fid)t  bie  sententia  communis  genannt  mcrben  tonn.  ^l)eorctifd)  mirb  biefe 
DQIeinnug  and)  non  bcr  t"ird)lid)en  Trabition  bc,;eiigt,  unb  prattifd)  miirbe  ftet-g 
nad)  il)r  gcljanbelt.  '^^cn  Äongr ueu3gruub  für  bie  ^.ll.^ci()c  gibt  ber  t)ci(. 
3:i)oma^>  alfo  an:  Quibiisdam  saciameutis  habentibus  materiam  cor- 
poream  Cliristus  est  usus,  scilicet  baptismo  et  etiam  Eucharistia. 
Et  ideo  ex  ipso  usu  Christi  mateiiae  hoiuui  sacramentorum  apti- 
tudinem  acceperuut  ad  peifectiouem  saciauieuti  ....  Et  propter 
hoc  non  est  de  uecessitate  horum  sacramentorum,  qu»id  materia 
prius  benedicatui-,  quia  sufficit  benedictio  Christi  ....  Tuctionibus 
autem  visibilibus  Christus  uou  est  usus,  ue  fieret  iuiuria  iuvisibili 
unctioui,  qua  est  uuctus  prae  cousortil)us  suis.  Et  ideo  tam  chris- 
ma  quam  oleum  sauctam  iufiruKaum  prius  beuedicuntur,  quam  ad- 
hibeantur  ad  usum  sacrameuti.     S.  Tli.  :>  q.  72  a.  :>  c. 

[ij.  ^HMi  locm  muB  aber  ber  (ilirifam  geiueil)t  fein? 

aa.  5:i)a  t  f  iid)li  d)  umrb  unb  unrb  bie  Sii'innng  nur  erteilt  mit  (£f}ri=  ^^    ii>«l^    ^ 
fam,  ber  oon  einem   :^ifd)ofe    geineibt    ift.     5luv  biefer  ^ra;L-ic>  ber  ^ird)e   bcV(i>ta^ 
folgern  oielc  !Il)eologen,    bcr   Gbrifam    muffe    immer  oom  53ifd)of  Qc^^^cibt  "'^;j^,^'^';;"^^''j*^^^ 
fein,    fo    baf5   eine    bicebc^ügtidjc    ^^oUmad)t    einem    einfad)en    '}3 r  i  e ft e r  cimaciun-inicfu-r 
nid)t  übertragen  merben  tonne.     2ie  berufen  fid)  auf  iKrfd)iebenc  fird)ticbe^^JuJuSS 
(Sntfd)eibimgcn,  in  benen  ftetv  alv  fclbiloerftiinblid)  ()ingefteüt  mirb,  baf3  ber 
ßl)rifam    oom    ^Mfd)ofc   gemei()t    ift.     So    ertUirt    5.  33.  bac>  ^lonsil  oon 
gloren5,   aibo    uüditigcn   (^rünben    tonne   aiid)    ein  einfad)cr  ^riefter  't^cyt^ 
©aframeut   ber   girinung    fpenben    chrismate   per    episcopum    confecto. 
Qn  bcn  Si'ii9<^ii'    bie   .^ilemen^^  VF.   bem   ':ßatriard)en   ber   '^Irmcnier   jiir 
llnterfd)rift  ooricgte,  mirb  nnterfd)iebcn   5mifd)cn  einem  orbcntlid)cn  unb 
außer  or  beut l  i  d)en   (Spenber    bcr  ?yirmnng,  unil)renb  oon  einer  anj3cr^ 
orbentlid)en  ^i}eil)eooÜmad)t   in   ^e^ng   auf  bcn  (il)rifam  feine  3iebe  ift. 
35gl.   Cat  Rom.,  P.  2  c.  3  q.  9. 

Pij.  5(nbcrc  3:t)eo(ogen  hingegen  erfennen  f^unir  hk  ''^ra^'iv  ber  ^ird)e 
an,  nad)  meld)cr  nur  ber  ^ifd)of  ben  (I()rifam  mei()t,  looKen  aber  baraih^ 
nid)t  ben  3d)(nj3  5ict)en,  baf?  nur  ber  33ifd)of  biefe  5öeil]c  oornebmen  fann. 
(Sie  oinbijiercn  oie(mel)r  bem  '^^^apfte  ^([§>  9'ied)t,  aud)  bem  einfad)cn  '].>riefter 
5ur  55orna()me  ber  (S^rifammei{)e  beool(mad)tigeji  5U  fönnen. 

2.  T^ie  materia  jwoxima  ber  Ji^'J^ii^^^Ö  beftcl)t 


652  Stt'fitci^  ^f'^-    ^0"  ^^"  ©oframenten  im  cin5elnen. 

^ie  sanfung  in  ^'  ^^^  ^^^'  ^  «  ^  ^^  iHi  Q.    T)a]]  Mc  (Satbiutg  iiotiücnbig  ift  äur  (^iUtig^ 

ber  f)ni.  2Avir"t,  f  ei  t  bcc>  ^afvaiiiciitc^^  ergibt  fiel) 

imb  iTbcn  m"  OL.  a  11 6    b  c  r    l)  c  i  l  i  g  c  u    ^  d)  r  i  f  t.      Vos    tmctionem  habetis    a 

''be^Hh"")?.*^"  Sancto.     1  Joami.  2,  20.     Unctionem,  quam  accepistis  ab  eo,   ma- 

neat   in   vobis.     1  Joann.    2,   27.     ^ou  bcn  5(po|"tclii  fd)reibt  bor  l)ei(. 

5Il)onia!o :    (Jtebantiir   apostoli   communiter  clirismate  in  exhibitione 

sacramenti.     S.  Th.  3  q.  72  a.  2  ad  1 ; 

jj.    niho   bcn   ucvicf)icbcncn    ::)caincn    bicfcc^    Saframciitc^ :    Chrisma 

(— -    Salbung)   salutis ,    sacramentum  chrismatis ,   sigillum  spiritualis 

unguenti  u.  ).  m. ; 

y.  au§   5a()h*ctc!)cn    Stellen    bev   ^Mitcr.      PeriDuiimur    benedicta 

inictione.     TertulL,  De  l)apt.  c.  7.    Vobis  .  .  .  datnm  est  chrisma^ 

qnod  imaginem  gerit  illius,  qno  inu-tus  est  Christus.   Cyrill.  Hieros., 

Catech.  myst.  3.  i^gl.  anbcre  Stencn  iinb  bic  ill^ortc  ^niioccnj  I.  n.  1951  f.; 
0.    aiic^    ber   '^^nu-ic^   nnb    ben   ?e  br  cnt  fd)  ei  biing  cn  bcr  Äirel)e. 

^w   bcr    latcinifrfien    iinc    in    bcr    gricd)iicl)eii   Äirdjc    iinnbcn    bic  gi^'^di^Ö^ 

[tcty   gcfalbt ,    iiiib    in   allen    firdjlidien  (SrHarnngcn    btc[c^>  <£afrnnicntc^  ift 

oon  ber  Salbung  bic  bliebe; 
lic  Sauf-  ^»-  ^^^  ^^^^  •>>  '^  n  b  a  n  f '( c  g  n  n  g. 

legunfl^inSctirift  a.    l^K'^    ioli"jt 

mit)  irabitton.  ^^    ^^  ^^  ^^   ^  ^,  ^.    bciligcu    S  dj  r  i  f  t.     Imponehant  maniis  super 

illos   et   accipiebant    Spiritum    Sanctum.     Act.    8,    17.     5>gl.  19,  6; 
Hehr.  6,  2; 

p,3.  auv  ben  [}l.  ^Mitcrn,   bic  in  gkidjcr  3;i>eife  non  ber  .SOi^nbauf- 
(cgnng  |prcd)cn  iinc  üon  bcr  Salbnng.    33g(.  n.  1951 ; 

YY-  (1 11  i^^  ^  f  n  ?  c  ^  r  c  n  t  f  d)  c  i  b  n  n  g  c  n  ber  ^  i  r  d)  c,  bic  oben  '  n.  1953) 
angcml)rt  unu-ben. 
Tic  Mentiirf)e  i^'  ^^^^^^  HK  l  d)  c  .v^anbauflcgung  gcl)ört  5nni  ^efen  biefe?  Saframcntc^!^? 

/pönbcaufieflunfl  ^sor  bcr  Salbung   bcv  einzelnen  ^-irniling^o  breitet  niimlid)  ber  ^ifdjof  über 
'nirt)\*lXb"r  iillc    g'irndingc    bie   .piinbc    an«,   nnb    nad)   bcrfetbcn    erteilt    er    aücn  ben 
mu  &saS"  ^^'^'^^Ö^^^  Segen.    Steine  bicfcr  .v^anblnngen  gebort  ^ur  materia  proxima  bcr 
tcviumDcn.  '  gimumg   auv  folgcnben  (^riinben. 

aa.  ,5n  bcr  gricd)i]d)cn  Äirdjc  ift  feincrlci  .t)anbanf(egnng  nblid), 
nnb  bod)  unrb  bicfe  gnrniung  non  bcr  röniiidjcn  Äird)c  abö  gültig  anerfannt. 
y^j.  Tac^  ^on^il  üon  glorcn^  fdjrcibt  feine  bcfonbcrc  |)anbanf= 
(cgnng  oor ,  fonbern  erfliirt  fogar ,  nad)bcni  cc^  non  ber  .v^anbanflegnng  bcr 
'^Ipoftel  gerebet:  Loco  autem  illius  manus  impositionis  datur  in  Eccle- 
sia  coniirmatio.     Decr.  pro  Arm. 

YY-  5{nd}  ber  -Kömifdje  Matedjic^nn^  u^ciB  üon  feiner  befonberen 
^Jiinbcanf  (cgnng. 

^a  aber  and)  eine  ^^^iii^^^^iii^'^^'Ö^^^^O  5'^^'  materia  proxima  bcr  ^ix-- 
mnng  gc()ört,  fo  ift  nad)  ber  allgemeinen  5{niid)t  bcr  Xl)eologcn  bic  mit 
b  e  m  51  f  t  c  bcr  S  a  l  b  n  n  g  n  e  r  b  n  n  b  c  n  c  §  ii  n  b  c  a  n  f  l  e  g  n  n  g  aU  fo(d)e 
,^u  bctrad)ten.  "Tcm  cntiprid)t  and)  bic  (S'rfliirnng  bcc^  juieitcn  Äon5i(^> 
uon  Öl)on:  Aliud  est  sacramentum  coufirmationis,  quod  per  manu- 
um  impositionem  episcopi  conferunt  chrismando  renatos.  i^g(. 
^at()o(if..,  1881.  1.  337  ff. 
piö.  IL     Über   bic   gorm   be-5    g-irumngsfaframcntcc^   cnt()ä(t    bic   l)ci(igc 

^'^lunxmt^  3d)rift  feinertci  5(nbcntnng.    9(nd)  bic  iilteften  fird)(id)cn  Sd)riften  fd)nicigen 
barübcr.     ^iefc    :Il]at|ad)e   ()ängt   mit   ber   ?( r  c  a  n b  i  c^ 3  i  p  l  i  n   ^nfammen, 


1966. 
rio  in  ber  vömi= 


§  184.    (Spenber  unb  ©mpföngcr  ber  girmung.  653 

voää)t  ftrcnge  uerbot,  über  bie  (gaframentc  nähere  iD^itteidingen  511  dcröffent- 
Ucljcn.  Tiod)  $511110 ceiij  I.  jrfjvcibt:  Verba  dicere  non  possiim,  ne  magis 
prodere  videar,  quam  ad  consiütationem  respondere.  Epist.  ad 
Decent.  (iTft  feit  bcm  13.  Qal)rf)unbcrt  btibcte  fid)  eine  fc[tftcl}cnbc  gorni 
l)cvaii§,  UHif)renb  big  bn^in  im  XHbcnblanbc  iDic  im  93?orgcnIanbc  bic  gvögte 
OJ^annigfatti  gleit  I)ciT]d)tc.  5(u^^  bicfcr  i]C)(i)id}t(irt}en  ©utundehmg  er^ 
gibt  fid},  bag  (Sl)vi[tuy  bic  gorm  bicfe^  3at'rnmcntcy  nirfjt  bem  ^^orthuite, 
fonbern  nur  bem  lü  e  f  e n  t (i  c^  c n  Q n  () a 1 1  e  iiarf)  befttmmt  hat.    33g(.  n.  1837. 

1.  Qn  ber  rlunifrfjen  ^ird^c  ift  folgeube  gorm  in  Übung:  N.,  signo 
te  sigiio  crucis  et  confirmo  te  chrismate  salutis.    In  nomine  Patris  ^  fAen''Ähd)'e 
et  Filii  et  Spiritus  Sancti.     R.  Amen.     T^ie   ^omicuienj   biefer   gorm  „nb ^Sel äJIi^ 
bemeift  ber  l)eil.  X  l)  0  m  a  t-  atfo  :  Sicut  forma  rei  naturalis  dat  ei  spe-      ^^cnicns. 
eiern,   ita    forma  sacramenti  continere  debet,  quidquid  pertinet  ad 
speciem  sacramenti  ....  In  hoc  sacramento  datur  Spiritus  Sanc- 

tus  ad  robur  spiritualis  pugnae.  Et  ideo  in  hoc  sacramento  tria 
sunt  necessaria,  quae  continentur  in  forma  praedicta :  quorum  pri- 
mum  est  causa  coiiferens  plenitudinem  roboris  spiritualis,  quae  est 
sancta  Trinitas,  quae  exprimitur  cum  dicitur:  In  nomine  Patris 
etc.  Secundüm  est  ipsum  robur  spirituale,  quod  homini  confertur 
per  sacramentum  materiae  visibilis  ad  salutem,  quod  quidem  tan- 
gitur,  cum  dicitur:  Confirmo  te  chrismate  salutis.  Tertium  est  Sig- 
num, quod  pugnatori  datur  ....  et  quantum  ad  hoc  dicitur:  Con- 
signo  te  signo  crucis.     S.  Th.  3  q.  72  a.  4  c. 

2.  'I)ie  gricd)iid)e  gorm  lautet:  ^'j:paYl:  oo)p£ä; -vE-jitaTo;  ay^'c/'j, -..   .''l^'*- 
signaculum  doni  Spiritus  Sancti.    V(ud)  biefc  älnn-te  eutfprcd)cn  beu  33e*  ctiiftticn  .vüvdic 
biugungcu  ber  faframnitalcii  S^rub  ba  fic  eut()alteu,  quidquid  pertinet  ad  "'"'^'^  '^"*''"' 
speciem    sacramenti,    uiimlirf)    bcu   jatrameutaleu    (iljarafter   unb    bic 

9Jn  1 1  e  i  t  u  u  g  b  e  !o  Ij  c  i  I  i  g  e  u  Cs)  c  i  ft  c  t-. 

§  184.     S|jcnbcr  mib  Ot-mpfnugcr  ber  Jirmunn. 

3?gt.  C^itir,  2)ic  heiligen  2nfvamcnte  ber  fat()ülifff)cn  «irrfje.  I  §  40  ff. 

I.     Qu  33e5ug   auf   bcu    2pcuber  ber  gtvmuug  ftct)t  folgcubc^^  fcft. 

1.  Minister  Ordinarius   ber  Tvirmuuq  ift  ber  33iidiüf.     ^icö        i^e^- 

tf+    /7/3    ^flp  ^       '  2(x  minister 

1|I    de   /lue.  Ordinarius  ift 

®er  33emci<5  bierfür  liegt  noct)  sdnift  unb 

'       '  '^  Ambition  bcv 

a.  i  u  ber  I)  c  t  ( i  g  c u  e  d)  r  i  f  t.  ^njL  bic  obcu  in.  1947)  augefütjrteu      ^•'■rt)of. 
Stellen  Act.  8,  14  sqq.;  19.  6; 

b.  iu  bcu  5iu^fprüri}cu  ber  1)1.  ^Miter.  ilnig  ßljpriau  m\^ 
§icroul)mu«  (cljrcu,  l)abeu  mir  bereite^  (n.  1951)  gcfc^cu.  d)l\t  i()ucu 
ftimmt  (Sl}rl)f oftomu^o  überciu,  mcnu  er  fdjrcibt:  Hoc  erat  apostolis 
singulare,  imde  et  praecipuos  et  non  alios  videmus  hoc  facere.  In 
cap.  8  Act.  3(ud)  ber  l)cil.  ^^luguftiuu>3  5eugt  für  uujcrc  3BaI)rbeit: 
Quem  morem  in  suis  praepositis  etiam  nunc  servat  Ecclesia.  De 
Trin.  1.  15  c.  26.  Quuoceu^  I.  kl)rt  in  feinem  iincberljolt  augc[ü()rteu 
33ricfe  m  ^eccutiu^ :  Haec  pontificibus  solis  deberi  ....  non  solum 
consuetudo  ecclesiastica  demonstrat,  verum  et  illa  lectio  Actuum 
Apostolorum. 

2)ic  entgcgcnftc()cnbc  9runiaBung  gcmiffcr  ^^riefter  iu  (gucutnuin  iuarb  biirc^  ^n-- 
noccnj    I.    imb    bicfefbc     5(nmQßiing    fiäidauii'c^cr    ^^riefter    biivdj    ©vegor    b.    (55v. 


654  3^'eitcv  Steif.     35on  bcn  «Saframcnteu  im  einjetnen. 

reprimicvt,  mc  ani)  9?ifo(QU^  I.  bcr  ^e()auptung  bc0  ^[)otiu§,  bo^  iebcr  ^ricftcr 
obnc  mcitcrc^o  firmen  fönnc,  uiibcrfpvirfjt; 

c.  1 II  b  e  n  Ö  c  ^  r  c  n  t  f  d)  e  i  b  it  n  g  c  II  bcr  .^  i  v  rf)  c.  Ordinarius  mi- 
nister est  episcopus.  Et  cum  ceteras  unctiones  simplex  sacerdos 
valeat  exliibere,  lianc  no7i  nisi  episcopus  debet  conferre.  Conc. 
Flor.,  Decr.  pro  Arm.  Si  quis  dixerit,  sanctae  confirmationis  ordi- 
narium  ministrum  non  esse  solum  episcopum,  sed  quemvis  simpli- 
cem  sacerdotem ,  anatliema  sit.  Conc.  Trid.,  Sess.  7  de  conlirm. 
can.  o; 

d.  tu  folgen  bcr  ratio  theoloyica.  (I'i3  ift  fougriicnt,  bajl  bie 
güUc  be^  l)ciligcn  ^ciftc^>  burd)  bcii  gcfpcnbct  u^erbc,  ber  bic  g-üllc  bcr 
pri  cftcvli  d)  cii  Ö)CU)nlt  bcfil^t,  uub  h([^  bic  «Streiter  burd)  i^rcu 
^Hnf  ül)rcr  bein  .pcere  S()rifti  ciugcrci()t  mcrbcu.  33g(.  8.  Th.  3  q.  72  a.  11. 

19G9.  2.  ^t>  ift  sententia  communis  et  certa,    baf3   mit  papftlid)cr 

^b?*flvCdSif '^  ^ '^^  ^  ^ "  ^'  ^^^^^  4^c(cgatiou  auä}  ein  ein  fad)  er  "trieft  er  ftrmcu 
unb  vömiirficn  fauu.     ^ic^o  crgibt  fid) 

fiuifurf)nr^'ci)i"  a.  a u  ?  b  c r  f  va^i^S  bcr  g r  i  c d) i  f  d)  c u  il i  r  d) c ,    in   lucUlicr  ciu= 

!aimbc^vdS)cf^^^  ^ricftcr  nou  jel)cr  bnc^  Saframciit  bcr  giruutug  fpcubcu,  ol)uc  ha^  bic 
iuieficv  minis-  (S^üitigfclt  bcauftaubct  luirb  ; 

^"^ nartirbcv ''  b.  am  bcr  Xl)atfad)c,   hüf^   nud)    in  bcr  röiuifd)cu  ^irdjc  ctn= 

^•irimino  ü'in.  f  ti  d)  c  u  '^^^  r  i  c  f t  c  r  u  bic  ^^olluuidjt  ^^u  firmcu  übertrugen  unrb.  @o  fd)ricb 
fdjon  (Tregor  b.  (^r.  an  bic  33ifd)bfc  non  Sarbinicn:  Ubi  episcopi  de- 
sunt,  nt  presbyteri  etiam  in  frontibus  baptizatos  ungere  debeant, 
concedimus.  Epist.  26.  Scitbcin  ift  bie  niimlid^c  53cuolluiäd)tigung  iüicber= 
l)olt  cinfad)cn  ^^ricftcrii  erteilt  morbcn; 

c.  an^'^  bcn  ^' c[)r  ciitf  d)cib  ungcn  bcr^onäiticn  üon  Xrient 
uub  ^'lorcii^.  ©rftcrcv  bc^cidjuct  bcn  ^Mfdjof  ah$  minister  Ordinarius 
bcr  5ii'i"inig,  uioburd)  aiigcbcutct  mirb,  bafl  ec^  einen  minister  extraordi- 
7iarius  biefcio  Safraincntc^^  gibt.  Öcl^tcrc^3  ober  crfliirt:  Legitur  aliqnando 
per  Apostolicae  Sedis  dispensationem  ex  rationabili  et  urgente  ad- 
modnm  causa  siuiplicem  sacerdotem  clirismate  per  episcopum  con- 
fecto  hoc  administrasse  confirmationis  sacramentum.  Decr.  pro  Arm. 
untcviriÄ  sun^  ^^i'^xm  Ucgt  and)  bcr  Untcr|d]icb  5unfd)cu  bcr  .Firmung  unb  bcr  '^;}3ricftcr^ 

^'^^jjjj^^^^^^^^^^  bie  nur  oon  bcm  erteilt  aicrbcn  fauu,  bcr  bic  güUe  ber  apofto(ifd)cn 

(^cunilt  bcfiljt,  ba  burd)  fic  apüftünid)c  bemalt  oon  bcni  Spciibcr  auf 
bcn  (S'uipfäiigcr  übertragen  mirb.  5(pofioIifd)e  C^nMnalt  ift  aber  nad)  bcm 
(^cfagtcii  bic  5ii*'"9(-'ii-^iilt  ^^^  inib  für  fid)  nid)t.  5(ud)  bcr  ciufad)c  ^^rieftcr 
crbiilt  bicfctbc  burd)  bie  ^^^rie1'■tcrmcibc ,  aber  fic  ift  in  il)m  nic^t  abfohlt 
unb  nnabl)ängig  mic  im  ^^ifd)orc,  foubern  beb  in  gt  \\\\\:f  abbängig. 
3Beun  nämlid)  bic  pricftcrlid)c  (Mcmalt  and)  iure  divino  bic  ginugcmalt  in 
fid)  begreift,  fo  ift  bcr  l^ricftcr  in  ^tucnibung  bcrfelbcu  bod)  ab{)dngig  uou 
bcr  (Srlaubui^o  bc^:'^  ^apftCio,  bcr  il)m  fraft  feiner  oberftcn  ^uric^biftion  über 
bic  ^ird)c  bic  notiuenbige  ^Hiümadjt  gibt. 

II.    ilniij  bcn  ©mpfanger  bcr  girmuug  betrifft,  fo  ift  jn  bcad)tcn : 

_  i-»'i-  1.  5vcbcr   getaufte   tann   ha^^-   Satrament   bergirmnug 

fnnn  bic  Tviv^  9 u 1 1 1 g  cmpfaugcu.    ^-a^ig  bic  girmung  ^u  empfangen,  iiub  bai)cr  aud) 

cnSSen'^^iic^^^  uumünbigcu  ^inbcr.    !Il)atfäd)(id)  miirbcn  in  ben  erftcii  d)rift(id)cu 

«inbcv.  ^    Reiten  bic  ^iuber  fofort  nad)  bcr  !^aufc  gefirmt,  eine  ^^sra^'ic^,  hk  l)cutc  nod) 

in  ber  gried)ifd)cn  ^ird)c  geübt  mirb.     Qu  gcunffcu  %[\\{t\\  befolgt  and) 

bic  abcublänbifd)c  iiird)c  bicfc  ^ra^>o.     Aetas  corporalis  non  praeindicat 


§  185.     ^Birfutujen  ber  (^'tvmung.  655 

animae,  unde  etiam  in  'puerili  aetate  homo  potest  conseqiii  per- 
l'ectionem  spiritualis  aetatis  ....  et  inde  est,  quod  multi  in  pii- 
erili  aetate  propter  robiir  Spiritus  Sancti  perceptum  iisqiie  ad 
sanguinem  fortiter  certaverunt  pro  Christo.  8.  Th.  3  q.  72  a.  8 
ad  2. 

Ü6ev  bü0  5((tev,  in  uieldjeni  bic  ^iruuing  enipfangen  luerben  foU,  (ef)rt  bev 
9iöiiiifd)e  .^atcrfji^inuä:  Observandum  est,  omiiibus  quideni  post  baptismum 
confirmatioiiis  sacrameutum  posse  administrari ,  sed  minus  tarnen  expedire  hoc 
fieri,  antequam  pueri  rationis  usnni  habnerint.  Qnare  si  duodecimu.s  annus  non 
exspectandus  videatur,  usque  ad  septimum  certe  hoc  sacrameutum  diffene  maxi- 
me  convenit.     P.  2  c.  3  q.  17. 

ii^er   iiod)    iiiiljt    getauft  ift,    fnnu  biiy  Safvaincut  bei*  ginuuucj  uicl)t    ^__  ^ 

cmpfaugeu.     Qwav  tauu  il)iu  bei  ber  ^^cdjtfertiguug  biivd)  bie  ^kgtcrbetoufe  rcTucTivimu'ui 
bev  ()ei(ige  (^eift  niitgeteitt  lucrbeu,  nbcr  er  ciupfiiugt  uid)t  ba§  Saframeut 
ber  giruiuug   uub   ba()er   mui)   uid)t   beu  S^aratter.     5lud)  bie  ^^(poftel  em^ 
^fiugeu   am   ^ftuöftfefte   utd}t  ba^  ©afrauieut  ber  girnuiug,   luo^l  aber 
bie  ©uabcu  bcc^fctbcu. 

2.  Qiun  lu  ii  r  b  i  g  e  u  Öiiipfaug  ber  girmuug  ift  statiis  gratiae  uub 
bei  (£'riuad)|cneu  cutfpred)eube  Diepofiriou  uotmcubig. 

3.  ier  C£'iiipfaiig  ber  giruutug  ift  uieber  uotuieubig  iiecessitate  meäii^ 
h(\  fie  bay  ßebeu  uidjt  gibt  luie  bie  2:aufc,  foubcru  üerüoUfouiuiuct,  uod) 
necessitate  praecepti^  ba  eiu  bic-^bcuigtidjcci  (^V'bot  (Mottc^^  ober  ber  .ftird)c 
uid)t  e^'iftiert.  Sine  confirmatione  potest  esse  salus  ;  nam  pueri  bap- 
tizati,  sine  confirmatione  decedentes,  salvantur.  S.  Th.  3  q.  72  a.  1. 
Unter  geuitffeu  :^ebiuguugeu,  bie  uou  b^w  l)(ora(ifteu  feftgeftcllt  uicrbeu,  tauu 
e^  jebod)  i\\\6,)  fdjU^er  jüubljaft  feiu,  bic  g-irnuiug  uid)t  ju  eiiipfaugcu.  .S^ier 
genügt  bic  Öel)re  be-3  9iö  iii  i  f  d)  eu  .Si  a  tcd)  i  ^ounic^  :  Illud  in  primis 
docendum  est,  hoc  sacramentum  eiusuiodi  necessitatem  non  habere, 
ut  sine  eo  salvus  quis  esse  non  possit.  (^)uamquam  vero  necessa- 
rium  non  est,  a  nemine  tarnen  praeter uiitti  debet,  sed  potius  maxinie 
cavendum  est,  ne  in  re  sanctitatis  plena,  per  quam  nobis  divina 
munera  tarn  large  impertiuntur ,  aliqua  negligentia  committatur. 
P.  2  c.  3  q.  15. 

>?  1H5.     5lMrfuugcu  ber  ^irmuug. 

t^g(.  (iJil)v,  2)ie  liciUgen  ^afvautcnte  bcv  fattiodidjcn  SVivdjc.     I  §  45. 

X)ie  ^ilUrtnugcu  ber  Jyiruiuug  fiub 

1.  rie  gratia  communis,   b.  l).  bav  augmeiäam  gratiae  sancti-     ^J 
ficantis ; 

2.  :4^ie  gratia  sacramentalis.    ^iefclbc  bcftcl]t  uid)t,  anc  bie  (*')eguer  ''^er^.u'i'üui^J 
ber  girmuug  bel)aupteu,   mcjeutlid)    iu  biw  ainlerorbcutlidjeu  (Il)aric^iiicu, 

bie  iwxd)  \\\  ber  apoftoIifd)cn  ^^\i  uid)t  iniiucr  <1  Cor.  12,  30)  uub  aud) 
uuab^iiugig  non  ber  ^'irnunu]  niitgctcilt  luurbcu,  fouberu  iu  ber  ^tiirfuug 
burd)  beu  ()ciligeu  6)  e  i  ft,  rohur  Spiritus  Sancti.  ^auou  Ijei^t  cv : 
Accipietis  virtutem  supervenientis  Spiritus  Sancti  in  vos  et  eritis 
mihi  testes  in  Jerusalem  et  in  oumi  Judaea  et  Samaria  et  usque 
ad  ultimum  terrae.  Ad.  1 ,  8.  Induauiiui  virtute  ex  alto.  Luc. 
24,  49.  ra^^  ^ou^it  uou  Sloreu,^  aber  crflärt :  Effectus  huius  sa- 
cramenti  est ,    quia   in    eo    datur  Spiritus  Sanctns  ad  robur ,    sicut 

§  einlief)  =  J&uppevt,  Hompenbium  bev  Toßmatif.  II.  2.  ^2 


le  ^T.itia 
(•(»min.mi.s   iti 


650  3^^^^''^^'^'  ^^'i^-     ^^^i''"  ^^'"  ©nfvniiioiitiMi  im  ciii,^o(nen. 

datus  est  Apostolis  in  die  Pentecoste^ ,  iit  videlicet  christianus 
audacter  Christi  coiiliteatur  iionieii.  Decr.  pio  Arm.  ^nl)cr  and) 
bk  angcincin  angcnoinmcne  'Definition  ^c^  gtrmnng  a(0  bc^  (Snh*anientc^>, 
per  qnod  liomo  accii)it  robnr  ad  andacter  confitendnm  in  mundo 
iidem  Christi,  ^^on  bicjcv  ^tiir  f  ung  bnrd)  ba^  3 nfranicnt  bcr  girmung 
ift  5U  bcnd)tcn. 

,     ^'^';-,  ..  a.  Ter  in  bcr  ^^anfe  empfangene  d)riftlirf)e  .S^')abitiiv  unvb  in  feiner 

^u1)?"£'abitui'  3;^otalität  geftiirft.    ^l^enn  in  bev  gcnuUjnUdjcn  Definition  nnr  ber  ®tanbc 

'^'^'^ '^"''''"-    genannt   U)irb,    fo    finb    bie   übrigen    Aingcnben   nid)t   an^>gefd)loffen.      Der 

(^lanbe  luirb  aber  genannt,    mü  er  ba^o  '^l.^rincip  ber  (5kreditig!eit  ift;   and) 

faim  ber  lebenbige  (^Hanbe  barnnter  uerftanben  u^erben. 

^.^J-1'^-  b.   Dtefer   ^^abitiiv   unrb    bleibenb    geftiirft    nnb   ^uuir  ^nm  3^^^f<^<^ 

^iamnnJ'yum'' feiner  perfönlid)en  ^Umh  ii  l)  r  n  n  g  nnb  :^U't  l)äti  g  nn  g  im  Kampfe  bc^^ 
Öebenv.  Die  gnnming  ift  alfo  eine  ^er  u  oU  f  ommnnng  ber  !itanfe 
nnb  u>irb  bal)er  and)  perfectio ,  consummatio  ,  sacramentum  plenitu- 
dinis  gratiae  genannt.  Confirmatio  (inodammodo  perficit  baptismnm. 
S.  Th.  :>  q.  65  a.  4.  Diefe  ^H-ruollfonnmiiing  be^u^eift  bie  perfüntid)c 
^^enniljrniig  nnb  '^^etbätigiing  be>?  in  ber  Daiife  empfangenen  .^"^abitn^o.  T)(\ 
biefe-o  Ijanptjddjlid)  im  .Uampfc  gefd)iel)t,  fo  pflegt  and)  bie^^  befonber^5 
l)ernorgel)oben  5n  mcrben.  Licet  baptizatus  sit  ett'ectus  membrum  Ec- 
clesiae,  iiondum  tanien  est  adscriptns  militiae  christianae.  S.  Th.  3 
q.  72  a.  10.  Diefcr  ^Campf  ift  aber  gegen  bie  iinfu^'en  ^Hngriffe  nnb 
% n f  c  i  n b u n g  e n  b  e r  'ii^ c  1 1  gerid)tet,  benen  gegenüber  ber  (^efirmte  tapfer 
nnb  freimütig  feinen  l)ei(igen  (^hmben  befennt.  Sacramentum,  quo 
spirituale  robnr  regenerato  confertur,  enm  qnodammodo  instituit 
pro  /i(/e  Christi  propug)iatorem.  S.  Th.  C.  gent.  1.  4  c.  60.  Hoc 
sacramentum  datnr  ad  Hhere  contitendum  fideni  Christi,  non  autem 
ad  Cüufitendum  simpliciter,  quia  hoc  fit  etiam  in  baptismo.  S.  Th. 
o  q.  72  a.  9  ad  3.  Omnia  sacramenta  sunt  quaedam  fidei  prote- 
stationes.  Sicut  igitur  baptizatus  accipit  potestatem  spiritualem 
ad  protestaudam  tidem  per  susceptionem  aliorum  saci-amentorum, 
ita  contirmatns  accipit  potestatem  publice  hdem  Christi  verbis  pro- 
titendi  quasi  ex  officio.  S.  Th.  3  q.  72  a.  5  ad  2.  !!l^gl.  q.  72 
a.  4  et  a.  9. 

c.  Die  2tiirfnng  gefd)iel)t  bleibenb,    inbem    fic    analog  ber  '?(a(nr- 
>a1ibVinui)d'fti.  ^  ein  für  allennil  im  (^egenfa(5e  ^nr  d)riftlid]en  ,s^inbl)eit  bie  d)rift- 

gijaniiiiaftifircit.  jj^.j^^,  s)3>  ü  u  b  i  g  l  e  i  t  iHn-leil)t.  ^on  ber  dirifttid)en  M  i  n  b  l)  c  i  t  im  (skgenfa^c 
,^nr  d)riftlid)en  lh*a  nnl)a  f  ti  g  fei  t  ift  in  ber  beiligen  3d)rift  uiieberl)olt 
bie  'DJebc.  Sicut  modo  geniti  infautes  rationabile  sine  dolo  lac  con- 
cupiscite,  ut  in  eo  crescatis  in  salutem.  1  Petr.  2,  2.  Cum  essem 
parvulus,  loqnebar  nt  parvulns,  sapiebam  ut  parvulus,  cogitabam 
ut  parvulus.  Quando  autem  factus  sum  vir,  evacuavi  quae  erant 
parvuli.  1  Cor.  13,  11.  Donec  occurramus  omnes  ....  in  virum 
perfectum,  in  mensuram  aetatis  plenitudinis  Christi.  Ephes.  4,  13. 
^(llerbing^o  reben  bieie  ©teilen  gan^  im  allgcnuMuen  tum  ber  ©rftarfnug 
5nr  d)riftlid)en  llh\innl)aftigfeit,  foune  biefelbe  bnrd)  nnfere  ll^iitunrfnng  ju 
ftanbe  fommt.  ^Hllein  bie  Si^ininiQ  ^^i^\^i  5H  biefer  d)riftlid)en  Wim- 
bigfeit  in  befonberer  il^eife  bie  (S^nabe.  Der  l)eilige  (Steift,  ber  nn^  in 
bcr    Danfe    bie    5linbfd)aft    Herlief,    mad^t    \n\%    in    ber  girmnng    münbig. 


ct)vi|"tlicl)i' 


§  486.    9Jaiiieii,  'i^üvbi(bcv  nub  (äiiitMitüiii((rf}fcitcn  bev  (iitif)aviftie.  —  Überfielt.     057 

Manifestum  est ,  quod  in  vita  corporali  specialis  quaedam  per- 
feccio  est,  quod  honio  ad  peifectam  aetatem  perveniat  et  per- 
fectas  actiones  hominis  agere  possit  ...  Et  inde  est  etiam,  quod 
praeter  motum  generationis ,  quo  aliquis  recipit  vitam  corporalem, 
est  motus  augmenti,  quo  aliquis  ducitur  ad  perfectam  aetatem. 
Sic  igitur  et  vitam  spiritualem  homo  accipit  per  baptismum,  qui 
est  Spiritual is  regeneratio ;  in  contirmatione  autem  homo  accipit 
quasi  quandam  perfectam  aetatem  spiritualis  vitae.  S.  Th.  3  q. 
12  a.  1  c. 

9(iiHi.     Sic  Hüll  bei-  iXaiifc,  fo  ift  bie  ^iiiiiuiu]  wad)  bcui  Ö^ci'acjteii  nurfj  üer[d)te*         1980. 
bell  uou  bei-  (S II  rf,  a  r  i  ft  i  e ;  beim  "  '^nnlo^n  bc^ 

1.  biivd)  bic  ^nviiumg  ev()ö(t  bev  9)ienlcf)  bie  ©ttivfe,  [einen  ©duiüen  offen  jn  guriiaviftic 
üefenuen,  in  bev  ©ndjaviftic  luivb  ev  mit  bein  ©nbjiel  feine^3  ivbi|cf)en  ^x^eben^  ueveinigt.  »nt^-virfuMbi-t. 
Perfectiu  qiuintuni  ad  cirtuton  iiiüdem  ....  peniuet  ad  eoiiHrniatioiiem;  quan- 

tiini  autem  ad  consecutionem  finis ,  i>Gitinet  ad  Enoliaristiam.  S.  Th.  3  q.  05 
a.   1  ad  3; 

2.  bie  ^Mvmnni]  ftävft  ,^nm  ^ampf  gegen  änjjeve  'Xngviffe,  bie  ©ndiaviftie  fLiv* 
bcvt  bie  'ijüüfommrnbeit  bnvd)  bie  i  n  n  c  v  e  i>  c  v  e  i  n  i  g  n  n  g  mit  @ott.  In  sacrameuto 
coiifirmatioiiis  an<j;etnr  et  perticitnr  gratia  ad  persistendiim  contra  exteriores 
impui^nationcs  inimicoriim  Christi;  per  hoc  autem  sad-amentum  aui>etur  <j;ratia 
et  perficitnr  spiritualis  vita  ad  her,  quod  homo  in  seipso  perfectus  existat  per 
coniunctionem  ad  Daum.     S.  Th.  3  q.  79  a.   l  ad  1; 

3.  bie  ^^ivnuing  ftävft  bnvd)  einen  ^nbitn^,  bie  @nd)aviftie  nad)  ?(vt  einer  ®pei[c ; 

3.  bev  char acter  indelehilis.  Ter  iBciiciv  für  biv:>  X)oipna,  ^^^6  xcv  mnmnuv? 
bie  Jyiruuincj  einen  nnauv(öid)lid)cn  (iijaraftcr  cinbriidt,  uniibc  oben  (n.  1859  ']].)  ctiavaftov. 
gefül)rr.  ^n]l.  auii)  Hehr.  G,  4  sqq.  ^cr  ()ei(.  !I^()onia^>  beiucift  ev  nlfo : 
Character  est  quaedam  spiritualis  potestas  ad  aliquas  actiones 
sacras  ordinata  .  .  .  Per  sacramentum  confirmationis  datur  homini 
potestas  spiritualis  ad  quasdam  alias  actiones  sacras  praeter  illas, 
ad  quas  datur  ei  potestas  in  haptismo.  Xam  in  haptismo  accipit 
homo  potestatem  ad  ea  agenda,  quae  ad  propriam  peitinent  salu- 
tem,  prout  scilicet  seciindiim  seipsum  vivit ;  sed  in  contirmatione 
accipit  homo  potestatem  ad  agendum  ea,  quae  pertinent  ad  pugnam 
spiritualem  contra  hostcs  iidei  ....  Et  ideo  manifestum  est,  (luod 
in  sacrameuto  contirnmtionis  imi)rimitur  character.  S.  Th.  3  q.  72 
a.  5  c.     U3g(.  a.  (>. 

31  nm.  1.  ^m  (Jbavaftev  liegt  and)  bev  («vnnb,  uie^5f)a(b  bie  ^-ivnumg  nid^t  mie« 
bevbolt  mevben  fonn.     ^^g(.  n.  186-1:  ff. 

2(nm.  2.  ^il'ev  bie  5"i^""'""Ö  empfängt,  o()nc  im  Stnnbe  bev  ()ei(ignmrf)enben 
©nabe  jn  fein,  fnnn  bie  f  a  f  v  a  m  e  n  t  a  1  e  Ü^nabe  biefe^  Satvamente^  nidjt  empfangen, 
dagegen  mivb  ilmi  ba'5  unan^^löfd)(id)e  illievfmal  a(-§  Stveitev  (S()vifli  eingepvägt,  nnb  biefev 
fafvamentale  libavattev  vevdmgt,  hi\]>,,  fobalb  ba5  ,V)inbevni^3  befeitigt  ift,  bcm  öJefivmten 
and)  bie  fafvamentale  ©nabe  mitgetedt  mivb.     l^gl.  n.  1868. 

III.   prt^  (iU(vl)cili(]ilfc  0<thviimcnt  bc^  ^Itur^» 

§  186.  ^JJamcn,  ^i^orbilber  nub  (figcutiimHc()fciteu  bcr  (^utfiariftic.  —  ÜOeifirijt. 

1.     ^ie    ()l.    (Sndiaviftic   erhält   üon    bcit    Kötern    nub  ^tieoUnien  uer-      ,  *''«2. 
ld)iebene  y^auien,  bie  iid)  oor  allein  aiir  bie  (Siu)et^iiun.  bie  ll^aterie,    tsurtiavinic. 
ben  ^  u  l)  a  1 1,  bic  iB  i  r  f  u  u  g  e  w,  biuJ  Opfer  nnb  ben  9U  t  u  ^  be^ie^en. 

1.  W\t  ^)iütfftd)t  auf  bie  ©infeiiuiig  l)eigt  hivi  ^Utar^faframent 
coena  Dominik  mensa  Domini,  Pascha. 

42* 


658  3^^fiter  Xci\.    S3on  ben  ©ttfromenten  im  einzelnen. 

2.  5(uf  btc  9}hatevie  be5icl)eu  fid^  bie  9^amen:  pa7iis,  panis  an- 
gelicus  luib  alle  niiljevcn  ^cftimnningen  bicjc^  33rotc^;  ebcn[o  calixj  calix 
henedictionis  u.  f.  in. 

3.  ^OH  bem  ^n^altc  finb  bic  ^cäcidjmuigcn  cntnoniincu:  Corpus 
Dominik  Sacramentum  Corporis  et  Smiguinis  Domini,  Sanctis- 
siynum. 

4.  t)ie  3;i?ir!ungcn  locrbcn  aw^t'btixid 't>\\x6:^  commnnio,  viaticum, 

5.  5luf  bcu  Opf  er  fl}ara  1 1  er  uieifcu  l)in  :  sacrificium,  ohlatio, 
hostia. 

6.  Ter  Diitu^  enblid^  anrb  be^eidjiiet  burc^  fractio  panis  unb  eu- 
charistia.  !Der  k^tt  Spanien  ift  ber  V(rt  mib  ^^^eife  ber  (Sinfeljuiig  bc^ 
^ntareiafraiueutc^  cntnoiumcn,  ba  es  ooii  Qejn^  Ijeißt :  Eu^apioTr^  aac 
ExXaacv.  (Luc.  22,  19).  "Die  33crcd)ti9inig  bc§>  ))}amtn^  @ud)nriftie  l)at 
iiinn  iiberbici^  in  Dcrjd)icbener  ^'cifc  511  beiirünbcii  nerfudjt.  9^ad}  bem  ()eil. 
ß  t)ri)  f  oft ü Ulli ^  uierben  bie  9}h)fterieii  bieic!§  (gafraniente^  (Jud)Qriftie  ge= 
iiaiuit:  sunt  eiiim  Leneficiorum  recoidatio  plurimorum,  caputque 
ipsiim  diviiiae  erga  110s  cliaritatis  ostenduiit,  nosque  faciunt  debitas 
Deo  gratias  semper  evolvere.  Hom.  31  in  Matth.  ^er  l)ci(.  ZljO'- 
ina^>  ober  erfliirt :  Dicitur  sO/apLaxia,  id  est  bo7ia  gratia,  qxxidi  gratia 
Dei  rita  aeterna ,  ....  vel  qnia  realiter  eontinet  Christum,  qui 
est  plenus  gratia.  S.  Th.  3  q.  73  a.  4.  ^13!.  Cat.  Rom.y  P.  2  c. 
4  q.  3. 

II.  'ilMe  Oüu  Sljriftih^  gibt  ec^  aud)  uon  feinem  ^atramentc  mnnnigfad^e 
(fVuiioviiiio. "  ilU)rbi(bcr.  X)ie  5(poftel  (1  Cor.  5,  7),  ^iiter  nnb  .SUinjdien  (Trident, 
Sess.  22  de  sacrif.  missae  cap.  1)  bebienen  fid)  ber  fei  ben  foiüol)l  ^nr 
Ci'rtliirnnö  a(ö  jnm  ^Umei^o  biefe<§  (^kljeinuiiffe^.  ^eiueife  tonnen  ober 
an?  ben  ^nn-bilbern  erl}oben  merben,  ba  bie  (S'rfiillnng  berfelben  im  SÜlnxtw 
Xeftamente  nid)t  miebcr  ein  bloße?  ^orbilb  fein  tonn,  \mt  bie  alttefta^ 
mcntlid)cn  ^orbilber  c?  maren. 

X)er  l)eit.  !4::i)oma?  teilt  bie  'Inn-bilber  5me(fmiif^it3  in  Hier  klaffen  ein: 
3Hnbiik-v  bcv  1-  ^örbilbcr  ber  %  e  ft  alten: 

^XilnitJn'''  a.  ^a^  Opfer  bc?  llteldjifebcd)  (Gen.  14,  18); 

b.  bic  3d)anbrotc  (Lev,  24,  5  sqq.;  ugt.   1   Eeg.  21); 

c.  ba^o  oon  (S)ott  bciu  ^\\a%  in  lunnberbarer  ^cife  gefanbte  ^rot, 
panis  subcinericius  (3  Reg.  19,  4  sqq.). 

i'Ksr,  2.  ilnn-bilber  ber  Snuliariftie  a(^  Opfer: 

cvfa-.  '  a.  ^0^3  Opfer  bc?  a^Mdjifebed)  (Gen.  14,    18  sqq.;   ogl.  Ps.  109, 

4;  Hehr.  7,  1  sqq.); 

b.  ba^3  mwi  be<g  ^^nnbe^^  (Ex.  24,  8); 

c.  bay  tiiglid)c  Opfer  uon  smei  :^iimmern  (Ex.  29,  38  sqqj; 

d.  ba?  tiiglidje  ^pcifcopfer  bc?  ,S>ol)enpricfterö  (Lev.  6,  14  sqq.). 
3.  33orbilber  ber  (^ndjariftie  a(!§  Äommnnion: 

a.  T)er  ^anm  be?  ßeben^  im  ^^arabiefc  (Gen.  2,  9j ; 

b.  hivi  'JJainna  in  ber  SBnfte  (Ex.  16,  13  sqq.;  og(.  Joann.  6,  31. 
49.  59 1.     S3gl.  and)  oben  bie  Sdjanbrote  unb  panis  subcinericius. 

if-,  4.  5llle   biefe   ^Hn*bilber   übertrifft   nnb    ücrcinigt    'i>a^^   Oft  er  lamm; 

bcnn  e?  finnbilbct  ben  Veib  be^5  >:^zxx\\  al§  Opfer  nnb  3peifc,  fein  ^Int  5nr 
'^ü^ne  nnb  ^nr  5Ibmet)r  be^^  ^ürgengcl^,  unil^renb  ha§>  nngefäncrte  33rot 
unb  Der  3Bein,  bie  ^i^gleid)  genoffen  merben,  auf  bie  fatramentalen  ®e* 
ftalten  l)inbenten.     S.  Th.  3  q.  73  a.  6. 


'i^ovbil^ln•  bcv 
Mommunion. 


Cfti'vlniinn. 


§  187.     SemeiS  bev  UHrf(ld)en  ©egenmart.  659 

2)ie  ©d^ed^inaf),  bic  über  ber  SBiinbc§(abe  t^voncubc  SBoIfe,  ift  nidjt  bloß  ein 
35orbi(b,  fonbern  in  geniiffem  ©inne  and)  ein  ©nrrogat  bev  (Sud)nriftie  im  eilten  jtefta- 
mentc. 

III.  T){e  ©ud^ariftie  miterfdjeibet  fiil)  nou  allen  nubcreu  (^afvamcutcu 
in  fo(geuben  ^iinften. 

1.  ß:()riftit§  ift  in  i^r  gcgcuuiävtig  imb  5Unu-  blctbcitb  uub  oer^    GinS  iit 
möge  ber  Xnin^f  iibftant  iat  ioit,  uuiljreub  bei  ndeii  übrigen  ©afranieutcn  McUn-nb  Wn- 
nur  ©nabc  niitgetcitt  iinrb  nnb  ^uuir  in  actn  ^r<^?^5e^t?i^e  be§  ©mpfange^i  (i'Xn}tü'\u?d^^ 
nnb  o^ne  eine  ^Ikfen^ücruninblnng  ber  materia  remota.    i^gt.  Cat  Rom.,  ^^'J^^iolf'*!!."' 

P.    2    C.    4    q.    9.  3nrf)ou  unb  res 

^-  ■-.  •Ci.    r  i     e   c      i.  sacrameuti. 

^leran^  ergibt  fid)  fofort, 

a.  baj3  bie  ^onfefration  ber  ha^^  eafranient  ber  (Snrfjartftie  fonficierenbc 
5lft,  nirf)t  aber  biv$  2afranient  fetber  ift; 

b.  Ria^  bei  ber  ©nrfjariftie  ba§  Qtid)t\\,  nnb  \m§  bic  re^  sacra- 
menti  ift. 

a.  'Ta^  3^^^^)^^^  f^"^  ^^^  ©eftatten,  aber  nid)t  infofern  fie  ^(ccibentien 
ber  33rotfnbftan5,  fonbern  infofern  fie  bie  f  afr  am  cn  taten  (J3efta(ten  finb, 
unter  benen  ber  l'eib  (5()rifti  gegenunirtig  ift. 

[1  Res  sacramenti  aber  ift  ber  Selb  nnb  ba^o  ^-^(nt  (Sbrifli,  aber  nirf)t 
in  il)rer  natürltrfjen,  fonbern  in  iljrcr  ja  f  r  am  en  t  alc  n  ©cin^oueife 
unter  ^^rot^^-  unb  5Bein^^^gcfta(t.  58eibe^  üerbnnbcn,  ber  faframentale  !^eib,  bav 
faframentate  Stut  unter  ben  faframentalen  (^)eftaUen,  ift  ba^3  2a!rament  ber 
@nd)ariftic.  T)a^  fagen  anii)  alte  fatl)otifrf)en  Definitionen  biefe^  ©atra= 
nicnte^. 

2.  'Die    öud)ariftie   t)at   ein    boppelte^^   ^^]eid)cn,    bie    (^eftalten  bcc*  ^i^,  Ji'lj'Jjl.jf  j,^,^. 
33rote^^   nnb    be^   Seinem.     Dcvbatb   ift   fie  aber  nid)t  ein  boppelte^  ©afra*    ^luDaiinic. 
ment,   fonbern    uermöge  ber  @iid)eit  be^o  faframentalen  C£l)riftn^o  formaliter 

nur  ein  2aframent:  Panis  et  vinum  materialiter  quidem  sunt  i)]ura 
Signa,  formaliter  vero  et  perfective  unnm,  in  ([uantum  ex  eis  perticitur 
una  lefectio.  S.  Th.  8  q.  7;^  a.  2  ad  2.  ^1^3!.  Cat,  Rom.,  P.  2 
c.  4  q.  12. 

^•5.  Die    C£-nd)ariftie    ift   ®  a  f  r  a  m e  n  t    nnb  O  p  f  e  r  5  n  g  1  e  i  d) ,    nid)t  ^j^,  ^^;!rt,',,i,-,i, 
al^>    ob   eine   anberc    (i'nd)ariftie   Dpfcr   nnb    eine   anbere    Saframcnt    nnirc,  0^5  ©tjfvamnu 
fonbern    hk    eine    (Sndjaviftic  ift  mcfcntlid)  nnb  untrennbar  beibe^5 :    Cpfer,     ""^-^'f'^"*- 
00m   (^ottmenjd)en    bnrd)    ben   ^H-icfter  C^hnt    ^u    feiner  ^?erl)errlid)nng   nnb 
33erfi31}nnng  bargcbrad}t,  nnb  ^atramcnt,  oou  (^d\i  ben  'lVcnfd)en  aho  Speife 
5U  i^rer  33egnabignng  unb  ^efetignng  gegeben. 

IV.  ft([d)   bem   biö   je^t  (^efagten  ;)Crfällt  bie  Vel)re  uon  ber  (S'iidja^  ciiutdtun  bei- 
riftie  in  brei  Xeile:  vciivc  i.on  bev 

1.  Die  mirflic^e  (^^kgemuart  (51)rifti  in  ber  (5nd)ariftie. 

2.  Die  (£'nd)ariftie  aU  2afrainent. 

3.  Die  (gnd)ariftie  aU  Opfer. 

1.    I>ie  itJirftfidJc  ^ec^entuatf  gßriflt  in  ^ct  ^w^an^'u, 

§  187.    ^ciuci»  ber  iuirflidjeu  (^cneniuart. 

33g(.  Franzelin,  De  SS.  Eucharistiue  sacrainento  et  sacrificio.  Tli.  2  sqq.;  @  i  ()  r, 
3)ie  tjcitigen  ©aframente  ber  fatl)o(ifrf)en  .^ivff)e.     I  §  51  ff. 

(Sl}riftu§  ift  in  ber  ^eiligen  (Snd^a riftie  n)at)r^aft,  mirf^ 
Hrf)  nnb  mefentlid)  gegenmiirtig. 

3um  befferen  33erftänbni§  fei  ^uerft  bemetft: 


(iucljavifiie. 


660 


^U'citcv  jTcil.     ii>on  ben  ©rttvaiiientcn  im  ciiijclncii. 


i\( 


'rotcuii,  ^'  <^^c(cHf|nct   umvbc   bic   vcntc  (^cflcnumvt  iion  bcn  1)Dfctcii  in= 

(yiioftifer  iinb  folgc  iljrcv  ()arcrifd)cii  M}\'C  üoin  öcibc  bc^o  ©liöfcr^  (n.  875.  879\  foune  uon 

%k''lsiXivim  ^^^^  (S^iioftifcni  uiib  aUanirf)äcni,  bcneu  bic  ^H^otevic  *i^rincip  bc^  53öfcn 

ift,  uic^4)alb  fie  übcrl)niipt  alle  ^nfrnmcutc  ncnncrfcii. 

eaTninicntatc  ^-  ^'^  cigciitlid)CH  lafrainciitalcii  .soävcficii  fiub  jcborf)  crft  ipiit  niifgc* 

.c-.äicftcn :     treten,   t)abcH    fofort    bcn   ?(b)cl)cii   iiiib  Sl^iberfprmi)  bcr  c\a\\]cn  Sl)riftcn!}cit 

Ijcniorgcviifcu  unb  fiidjteii  fid)  bcc>l)alb  bcii  ®d)cin  bei  fatl)olijd)cn  ^i^al)rl)cit 

biird)  tiiufd)enbe  ?(uc>briufc  fo  \mc^  aU  niÖQlid)  511  iunl)reii. 

'^iad)iucivbarc  Leugner  ber  vcaleii  'ßräfcii^  fiub  folgeiibc : 
i^cvciißnv;  .^    ^^U  V  c  11  g  0  V  [j  1088),  bcr  auf  bm  ftctc^  für  ivvgliiubig  gcljaUencu 

©cot  11^^  (Srigeiia  fiii)  beruft,  Uijrtc,  ba^^  ©afranicut  hct>  ?((tar§  fei  nur 
ein  ^cidjcu  b^^^"  :i^etbcv  unb  33(ntev  (5l)riftt ;  bic  ^^cruuinbhiug  bc^3  5BrotC!3 
in  bcn  Ccib  unb  bcc^  ill^ciuce  in  bac^  "^Mnt  ß[)rifti  fei  bal)cr  aud)  feine 
3Bef  c  n^oUcruuinblnng,  jonbcrn  nljulid)  unc  bic  Ünniuinblnng  beC>  ®üubcr§ 
in  ein  ^tinb  (>Uittc^o. 
i^ctnt§ i..^Hui,§;  ^    <^n^tru^^   uou    ^ r u l) ^   (t  nm  1124)   oerumrf   ,^ngtcid)  mit  bem 

9}^f3opfcr  and)  bic  reale  (^egcniinirt.     '?(ad}  feinem  !Iübe  ncrtrat  |)cinrid) 
uou  Öaiifannc  (f  um  1148)  bic  glcid)e  5(n|id)t. 
5ubincnicv;  c.  ric    5Ubi  genfer    bec^    12.  unb  13.  Qa^lvljHubcrtv  leugneten  mie 

bic  ^ofetcu  auf  (^h'unb  i()re^>  abfolntcn  ^uaUc^mUiS   aUc  ficben  ©afra= 
mente.     5(nd}  3Biclcf  ^f  1384)  beftritt  )uol)l  bic  reale  ^räfcuä. 
d.  T^ic  'i^r oteftanten  Unircn  iicrfd)iebcucr  DJicinung. 
i'uU)ci;  a.  Öutl)er,    uiie    er  felbft  crflärt,  burd)  bie  (Soiben^  be^o  ^c^-teC^  unb 

bic  gcfamte  ^rabitiou  bec>  ^Mltertuniv  ge^mungen,  oerteibigtc  bie  reale  ©cgcn^ 
mart,  leugnete  aber  bic  ^rranvfnbftamiation  unb  bic  'ipcrumncuä  ber  (^egen^ 
UHirt  Slirifti.  !^ic  91  u  g  ^^4uir  ger  ^onfcffion  (cl)rt:  De  coena  Do- 
mini docent,  quod  corpus  et  san^ruis  Christi  vere  adsint  et  distri- 
biiantur  vesceiitibus  in  coena  Domini  et  impi'obant  seciis  docentes. 
T)ic  1530  babei  ftcljonbcn  'Ginnte  ..sub  specie  panis  et  vini"  mürben  in 
bcr  R'nffung  uon  1531  gcftridjcn. 
,^tv!n5ii!'r^^^^  ^  «nrlftabt    maubte    ^ntl)crc>  ?(uMcgnng  bcr  5i^ortc :  Super  lianc 

'laiiipabiuv;  petraui  aedificabo  Ecclesiam  nieam  auf  bic  (Sinfct^MUigciiuortc  an  unb 
lcl)rtc,  burd)  bae  5Bort  toOto  l)abc  dbriftu^o  auf  feinen  eigenen  natürlidjcu 
?cib  unb  nid)t  auf  b[v:>,  unic^  er  in  bcn  ^'^änbeu  l)iclt,  gebeutet.  g^^^^Ö^^ 
lehrte,  bie  (5infet>ungc>irorte  feien  -^n  crtliiren :  Hoc  significat  corpus  meum. 
5il)ulid)  interpretierte  Ö  f  o  l  a  m  p  a  b  i  u  ^  -,  Hoc  est  Signum  corporis  niei. 
Qcbod)  fnd}tc  ^S^uingli  feinen  platten  ^)Jationalic>mnc>  inclfad)  unter  gläubig 
fdjeinenbcn  Porten  ^n  uerbergen.  riefer  ©afranicnt^olengnung  gegenüber 
erllärte  i'utljer:  Nihil  res  habet  medium;  vel  ego  vel  illi  satanae 
ministri. 
^"'^'"^'  Y-  ^'nloin  mollte ,   mie    audj  3hiccr  unb  (iapito,  einen  lÜiittel^ 

mcg  betreten  ^mifdjcn  Sutljcr  unb  ^^unngli  unb  lel)rte,  ba^  ^rot  bc beute 
gmar  lebiglid)  bcn  ^nh  (5l)rifti,  UK^^balb  nmn  im  ?lbenbmal)le  nidjt  bcn  ^cib 
(£^rifti,  bcr  allein  im  .^inuncl  fei,  empfange,  U)ol)l  aber  eine  oon  (Il)riftu^> 
au^^gcljcnbe  (^Miabe.  Tiefe  y]?einuug  licjsen  fid)  and)  bie  ämingliancr 
meift  gefallen,  nnb  bicfclbe  unirbe  oon  bcn  l)eloetifd)eu,  frauäbfifdjcn  imb 
angHfanifdjcn  ^cfenntniffen  angenommen;  \a  fie  faub  and)  unter  bcn  ^utl)c- 
raneru,  bcn  fogenannten  ^rpptocalinniftcn,  ftarfcn  5lul)aug.  Tan  bic  (Bocinu 
an  er  nid^t  bloß  bie  (^Hnjenmart,  fonbern  and)  bie  (>9nabeuunrfnng  leugneten, 
ocrftcl)t  fiel)  oon  felbft. 


§  187.     ^cmeie^  bcr  mivflicfjen  ©cgcinnavt.  ^161 

5.  X)ie  fpätercu  ^roteftantcn  fd)iüauften  In  allen  3d)attiei-mtgcu  l)iu  imb  ipatcie  luoto 
l)cv,  üom  (Sociniantc>imi^  biy  j^uv  Öel)re  Öut()cv^>  iinb  tci(ivei|c  in^  ^uv  fat()o*  ^*""^'"' 
lifrfjen  5(iiji-^amtncj.  "^uvcl)  btc  ^cvmittlmui  ber  ötaat^ot^euialt  ift  aber  jd^t 
uielfad)  eine  Union  jn  ftanbc  gcfoinmen,  in  iüc(d)ev  (in  bcnifclbcn  5Uicnb^ 
nial)l^>tifii)  !Ont(}crancr,  ß^aUnnift  nnb  ^^luincjliancr  empfangen  fodcn,  \m§'  [ic 
lüollen,  ums;  fie  glauben.  (Sine  jolrf)c  Union  erftvebtc  man  bereite  ^u  \?ntl)crv 
^^eiten.  ^ißrcbiger,  mlä)C  fo  h([§>  ^?(benbmal}t  an*c^tciltcn ,  nannte  Öntljcr  aber 
leibhaftige  ^Tcnfet. 

5(11  biegen  Irrtümern  gegenüber  erfliirt  ha§  Äon5tI  Hon  ^^rient: 
Si  qiiis  negaverit,  in  sanctissimae  Eucliaristiae  sacramento  contineri 
vere,  reaUter  et  substautialiter  corpus  et  saiiguinem  uiia  cum  ani- 
ma  et  (Uvinitate  Domini  iiostri  Jesu  Christi,  ac  proinde  totum 
Christum;  sed  dixerit  tantummodo  esse  in  e<»  ut  in  signo  vel  fig-nra 
aut  virtute ,  anathema  sit.  Sess.  13  de  ss.  Euchar.  sacram.  can.  l. 
T^a^  vere  nnb  realiter  im  (S)cgenfa^  ^n  in  signo  vel  fiyura  ift  gegen  bie 
3vv(el)rc  l^uiingli^o  nnb  Öfotampabin^o',  bav^  suhstantialifer  im  (^n-gcnfal^ 
,^n  virtute  fpecieü  gegen  bie  l)äretifd)e  l^ehre  (lalinnc^  gcrid)tet. 

Ter  ^emeic>  für  ba^o  "^ogina  bcr  unrflidjcn  (^)cgenmart  (ibvifti  im 
5((tar«faframent  mirb  gefü()rt 

I.  a  n  c^  ber  l)  e  i  I  i  g  e  n  ^  d)  r  i  f  t  nnb  -■;uhu* 

1.  (\\\t>  bcn  ^-li^orten  ber  JiuM'bei  flnn  g:  Panis,  ([uem  ego  daho,  x\m. 
caru  mea  est  pro  mundi  vita.  Jiitigahaiit  ergo  Jndaei  ad  invicem  ^iK^i^f^S,,JJ" 
dicentes:  Quomodo  potest  liic  nohis  carnem  snam  dare  ad  mandu- 
candum?  Dixit  ergo  eis  desns:  Amen  amen  dico  vobis,  nisi  man- 
duraveritis  carnem  Filii  hominis  et  hihcritis  eins  sa)iyui)iem,  iion 
habebitis  vitam  in  vol)is.  Qui  mandueat  meam  carnem  et  hihit 
meam  sa)tgiii}iem,  habet  vitam  acternam,  et  ego  resuscitabo  (;nm 
in  novissimo  die.  Caro  oiim  mea  vere  est  cihus  et  sanyuis  mens 
vere  est  potns.  Qui  miuidiicat  )}}eam  carnem.  et  l)it)it  meam  sam/ai- 
nem^  in  nie  nmn(4  et  ego  in  ilh).  8icut  misit  me  vivens  Pater 
et  ego  vivo  propter  Patrem ,  et  qui  ))ta}idacat  me,  et  ipse  vivet 
propter  me.  Hie  est  panis  ,  qui  de  coelo  descendit.  Non  sicut 
manducaverunt  patres  vestri  manna  et  mortui  snnt.  Qui  manda- 
cat  hanc  i)a)iem,  vivet  in  aeternum.     Joanu,  (>,  5:^     üO. 

Taf?  ()ier  uon  ber  @nd)ariftie  bie  bliebe  ift,  ergibt  fid) 

a.  ^\\\-  ber  einftimmigen  ^ynterpretation  ber  ilM'iter  nnb  Xl)c  otogen,        iwc. 
fomie    ber   l^et)re    ber    6tird)e.     %S}>i\\\\    bie    .S{ird)c    fid)    and)  nid)t  bcftiniiiit  [^;'jj;7/;|^^,,fj^^^^^ 
über    bie   5(nC'legnng    nnfercsi   2!e^-te{^   anc>gciprod)en    bat,    fo    gibt    bod)  bac^  fiimmin,  ba« 
Äon5il  uon  Xrient  fomol)t  Sess.  K)  de  Endiar.  cap.  iMuic  Sess.  i^l  torcs'milavutic 
de  commun.  cap.  1  ^n  üerfte()en,  me(d)e  (Srflarnng  eo  Horanc^fcl^t.  TviSnuni. 

@  i  11  3  e  1  n  c  3:t)co(oi]cu,  uüc  (S  o  j  c  t  a  ii,  i^lnubtcii  .hxnui.  (1  aut>cv!3  intoviuTtieicii 
gu  iniiffcu,  baiiiit  iiidjt  ba§  (^k^fcts  bie  @urf)ariftio  unter  bei  bcn  (^kftttltcu  gn  ficniepen, 
an§  jcnev  ©tcHe  nbc^eleitct  uicrben  fönne.  ^^nbe^^  finb  fo(d)e  ^isevfndje  [o  nerein.^elt  ge- 
blieben, ^a^  fie  ber  allgemeinen  Ürabition  gegenüber  bebentnngöloc^  [inb.  Über  einige 
©teilen  ber  1)1.  ^sätcr  \.  Franzdni.  1.  c.  pa^^Bo  sqq.; 

b.  au^3  ber  imteren  ^iHibvfd)einlid)feit,  ba|3  Qo^i^^iic«?^  and)  uon  bcr 
(£ud)ariftie  gerebet  unb  bie  (Sl)noptifer  crgän^^t  t)at,  gan^  iibnlid)  mic  er  biec^ 
be^üglid)  ber  3:anfe  gett)an  \Y\i  (:>,  3  sqq.i; 

c.  an§  bcm  tiaren  Aiontejfte  bcr  5te((e.  ^\\\  erftcn  4;ci(e  bcr  Ü?ebe 
ß;t)rifti    ift   5mar    in    f  pmbo  1  i  f  d)er    ^V^ife"  oom  5)bote  bie  :)iebe,    näiidid) 


UHMicn  iiniovi 


6ü2  3^vf'ter  2:011.     33ou  ben  ©afrainenten  im  einzelnen. 

noiii  C^M  au  bell,  ober  Mc  angcfiibrte  Bk\k  (v.  52 — 60)  bcjicl)!  ft(f)  gcuiif^ 
auf  bic  ^'iid}ariftic. 

a.  e()riftm^  fprirf)t  uoii  einer  ,^nf  ünf  ti  gcii  ©peife,  uom  33vote,  bivo 
er  geben  Uurb:  Paius,  quem  eg-o  r/«/)o.  ^^Hirc  biefeei  53rot  fl)uibolifd) 
5U  ucrftebcu,  |"o  Ijiittc  bac>  5'idiiruni  l)icr  feiueu  3iuu,  wic  ja  aud)  im  crfleu 
!Xeil  ber  D^ebe  b(\^->  ^i^rüfeu-o  auiiemeubet  ii-irb :  Pater  meus  dat  vobis 
panem  de  coelo  verum  (v.  ^yj).  ^^gI.  mit  biefer  (Stelle  and)  bie  @in= 
|e(3ung0U)ortc. 

[j.  '^i^ol)l  fauu  ba-o  (Jffen  be^o  .*p  i  m  m  ch^  br  ot  e  c^  bic  33ercini9uui3  mit 
^^riftuö  bnrd)  (^Maube  unb  i^icbc  bc.^cidmcu ,  uid}t  aber  h[K-<  Sffcn  fciuc^> 
g  I  c  i  f  d)  e  c>  unb  ^^^  I  u  t  e  ^>.  ^  c  m  a  u  b  c  ^5  S  ^  c  i  f  d)  offen  ^eigt  ineimel)r 
in  ber  ^prad)e  bec>  55olfe!o,  ^n  bcm  ^cfu^o  rebctc ,  i^n  o  e  r  f  o  t  g  e  n ,  m  i  |> 
I)anbeln.  33i3l.  Ps.  26,  2;  Job  19,  22;  Mich.  3,  :',.  ,^^ier  aber  ift 
ba^o  (Sffcii  feincc^  5'lcifd)cA  ber  ^^^ciihm^o  ber  !i^iebe  unb  bee^  C^eljorjauho  nub 
bie  ^ebiugnic^  bei>  .v^ei(ec>. 

y.  Um    feinen  8^^^C'^<^1    ^^^   Waffen,   uueberbolt  (S()riftn^^  fedi^^nal  bie 
(S^egenüberftcUuug  nou  Jylcifd)  unb  ^^M  u  t,  uou  @ffcu  unb  !Iriufen. 
n?Scito  '^-  ^'''^*  ^^^M"^'!"*-'  "^inffaffuug  jpred)eu  and)  uod)  folgenbe  Umftaube: 

Ulllmiu^l-  In-  aa.   (Sl)ri[tuv    l)nt    bie    uuirrenbcu    v^uben    uid)t    eine^o    aubern    belehrt, 

fonbern  lebiglid)  tcilc^  biird)  X^rol)uug,   tcilv  bnrd)  ^krl)eif;nug  5um  (^Maubcn 
an  biefec^  (^V1)eimni^>  ^n  bciuegeu  gefudit  (v.  53  sqq.)- 

[jj'j.  5(ndi  feine  junger  ()at  er  uid)t  eine^>  aubern  bele()rt,  fonbern  fie 
eine!otei(c>  auf  bat-»  '-Ii'unber  feiner  .S^'^imnuifabrt  l)ingciinefen  nub  aubernteil^ 
barauf  aufmertfam  gemad)t,  baf^  uid)t  ber  f[eifd)lid)e,  fonbern  ber  geiflige 
Wcnfd)  biefeci  ('»kbeimuic^  faffe.  Si)iritus  est ,  qui  vivificat ,  caro  uou 
prodest  quidquam  (V.  ()4  .     ^^sgl.  Matth.  1(),  17. 

YV-  S'ublid)    mad)te  ^efuc>   biek^o  (sk1)eiuniio  ^nm  ^i^rüfftcin  bec>  Q^Aaw 
ben^>    für    feine  '.Hpbftel,    uiorauf  'i^etruy    im  9iauuMi    aller  auf  (^n'unb  il)rc^> 
Ö^lanbeuv  an  bie  (^^ottbcit  (il)rifti  bn\  (S^lanben  befcnut;    nur  ^nba^^  glaubte. 
uid)t  (v.  68  sqq.  ; 
^ic  Su- bcv  ^'  ^^^'^  ^^"  ^Borten  ber  (Sinfet^mug.    i/a^^/i.  26,  26  sqq. ;  Marc. 

^inictninfi  vi^cu  14,  22  Sqq.;  Luc.  22,  19  sq.;  1  Cor.  11,  23  sqq.  Tic  ^-linMte :  H(iC 
Tm  Ii?vnidH>ir  est  corpus  meum,  toOto  in-:  t6  numi  [»o'j.  unb:  Hie  est  sauguis  meus, 
(sunf  "iis^S  ^'^''  '^^  ^'^^^'  !^^'^'    entbalten    ol)ue    ^^reifel   bie    uiirflid)e   (Megenunrt 

DcvimoriKiMuar.  (Nl)ri)'ti  im  ^ntar^öfaframent.     '^n  ber  ^l)at: 

a.  ^icfe  ^^iHH-te  finb  fo  flar,  baf^  fie  einer  ©rliinterung  cigeutlid)  nid)t 
bebiirfen.  'ii^enn  Sl)riftu^>  feine  reale  ^^riifcn^  in  ber  l)ciligeu  ©ndjariflie 
(ef)ren  mollte,  fo  fonnte  er  biev  nid)t  eiufad)er  unb  flarer  tl)un  al^^  in  ben 
ßinfel^nng^omorten ;  l)iitte  er  aber  etuniv  auberc^o  aU  bie  reale  ^^räfeu;^  burd) 
bie  citierteu  ^^HM'te  auvfpred)eu  u^ollen,  fo  l)atte  er  biefem  (5)ebanfeu  in  ber 
müglid)ft  untlaren  unb  mif;oerftänblid)eu  35?eife  5üuobrnd  oerliel)en. 

b.  53ergleid)t  man  bie  (Sinfetjung^^morte:  Hie  est  saiiguis  meus  novi 
testamenti  (Marc.  14,  24;  mit  ber  parallelen  Stelle:  Hie  est  sanguis 
foederis  (Ex.  24,  8  ,  fo  muf3  nuin  hm  Sdilng  :,iel)en,  ha\]  in  ben  @in= 
fel^ung^omorten  oon  n)irflid)cm  ^lute  bie  ÜJebc  ift,  ba  aud)  h([^^  33unbc^^ 
blnt  im  eilten  ^^eftamentc  mirflid)e<o  ^Int  mar. 

c.  ^IMe  mir  t)orl)iu  (n.  1995  ff.;  gefe()en,  l)at  ^efug  feineu  mat)ren  öeib 
nub  fein  mal)rc^>  53(ut  oerl)eif5en.  Ta  er  beim  legten  ?(benbmal)le  gibt,  may 
er  uad)  ber  mnnberbareu  ^rotiiermel)ruug  nerfprod)en,  rebet  er  baber  md) 
bei  ber  ©infegung  non  feinem  uui^ren  ^'eib  unb  mal)reu  ^lut. 


UUiVtHcflC   illU'o^ 
ICflUltfl. 


l)cvmenfutifrf) 
uii.^utäjj'ifl. 


§  187.     33ertjei§  beu  mirfUc^en  ©egeniüort.  663 

(i.  5Iuc^  uiirb  imfevc  5lu^(cgiing  ocrtongt   noii  bcv  *lUM*fon  S^rtfti,    jjif^Jcrfon 
bell  Umftänbcn  unb  ber  ^cbeiitunq  ber  (^infcfeunq.  ciiniiu  bte ?ipo. 

a.  ^ie  ©infc^uucj^toortc  lücrben  gciprorf)cn  noii  (S()viftn!?,  ber  clüigen   miaftcn  cinc§ 
Sßa^r^eit,  ber  nirf)t  bulbcn  !aun,  bafl  feine  ^^trd)e  ooit  Slnbegimi  in  ^rr^  in^xumn}k 

tum  geführt  nnrb.     i)ieg   fmtn  «nt   fo  tveniger  ber  gaK  fein,   ba  (5:()riftU!o 

l)icr,  lüie  nn^^  bcn  ^l^ortcn  felbft  Ijernorgclit,  ein  uufcntHrtjeg  i^Jtoment 
ber  ^onftitntion  be^>  Dienen  Snnbe^  im  5lnge  l)at. 

,3.  SfjriftnS  rebet  ,^n  feinen  ^Ipoftehi;  bcnen  e§  gegeben  trar,  bie 
(S^e()eininiffe  be§  DhMdje^  ^ottc^  ^n  fenncn :  Vol)is  datum  est  nosse  my- 
steria  regni  coelorum.  Matth.  13,  11.  Übcrbic^o  foütcn  bie  5(pofte(  bic 
(S^c^einmiffe  be§  9?eid)e^  Öjotteia  üor  alten  S3ölfern  prcbigen  bi§  ^nm  (Snbe 
ber  Seiten  (Matfh.  28,  19  sq.). 

Y-  ^ie  in  grage  ftef)enben  5öorte  fprad)  ber  gi3ttlid^e  |)ei(anb  nnmit^ 
telbar  üor  feinem  ^  o  b  e,  fein  %  e  ft  a  m  e  n  t  madjenb  nnb  ba^>  größte  @afra= 
ment  bcö  9^encn  ^^nnbc^^  ftiftcnb,  luic  fold)e^3  and)  uon  ben  .viiiretifern  ^nge^ 
geben  irirb.  Qn  fo(d)en  5(ngenbticfcn  rebet  man  aber  nid)t  figiir(id)  nnb 
nid^t  in  einer  ^Unnfc,  baf.  bie  .^intcrblcibenben  aüc5  mif3üerfte()cn  muffen. 

e.  Tic   reale  'iPriifen,^   nnif^   an^o  ben  @infel|nng^?morten  and)  9^'f tigert  ^._  ..^•^'J^^^^.-^^.^^ 
lücrben  mcgen  ber  allgemeinen  ()er  mcncnt  i  f  d)en  ^Kcgcl,  baf^,  luie  jebe^  ^^svriävung  in 

^^ort,   nor   altem  ba^  5Bort  (^otte^>,    im  cigenitid)cn  ^innc  ncrftanbcn  mer=   '" '"* 

ben  mn|l,  menn  nid)t  ^^ruingenbe  ^riinbe  einen  nneigenttid)en  ©inn  inbt- 
gieren  ober  anc^brütflid)   bie  ^Borte   oon  ber  ()ciligcn  3d)rift  aU  vginnbilbcr 

nnb  *iparabe(n  be5cid)nct  mcrben.  '^ie  (Sinieljungomorte  nid)t  im  cigenttidien 
^inue  ^n  nehmen ,  gibt  cc^  feinen  cin,\igcn  (^)runb ,  ircnn  nic^t  einer  it)n 
barin  finben  motlte ,  baß  fic  ein  bcm  menfd)lid)cn  33crftanbe  nnbcgreif(id)eö 
®el)eimni^^  entl)a(ten.  dagegen  fpred)en  eine  ^Jeibe  mid)tiger  ^rünbe,  iDie 
nur  gcfel)en  ^ii.  1999  ff.)  gegen  bie  finnbilblid)e  ^(nelcgnng.  5(nf  finnbi(btid)e 
Tentnng  (anfen  aber  bic  mannigfaltigen,  mi(lflirlid)cn  nnb  liäretifd)en  @r* 
Hiirungen  in^^gcfamt  l)inau5i. 

f.  2lUc  5(n«(egnngen  ber  (Gegner  ber  UMrflid)en  (skgcmnart  finb  ^^'^  i^^' Tj^,[jfJJf„„  ,„ 
fürlid)    nnb    fa(fd),    mag   man   nnn   est       signifirat  nnb   corpus   et bV$>ävottfor  u. 
sanguis   =^  figura    corporis    et   san^-uiiüs    nel)iiien,    morauf   bic  »Kiften '''^'^„f "j"^"j.J,^ 
rationa(iftifd)cn  Interpretationen    I)inan^^(aurcn.     ^^^crnfcn   fie  fid)  ^nm  53ctcg  |^ti\i'f»- ;^- J^ij;^ 
anf  anbere  etciten,  mo  bie^o  mirflid)  ber  ^all  ift,  5.  ^.  Gen.  41,   26  sq.,  h'i'''ba"fmoVat- 
Matth,  13,  38  sq.,  Joann,  10,  7  n.  f.  m. ,    fo  ift  ,sn  bead)ten,  bag  bicfe^'"'^"^"^^^'^*' 
(Stellen   gan^   anberer   9^atnr   finb.     ©ntmcber   finb    c^>  anzöge  fpr od) enc  • 
"ijSarabetn  nnb  5ll(cgorien,  ober  ber  nncigcnttid)c  3inn  ergibt  fid)  mit 
^^otiuenbigfcit  barane^,   baf3   eine   substantia  completa  a^5  ^'^rabifat  einer 

anbcren  substantia  completa  gefetzt  unrb ,  ,;.  ^ii  Petra  erat  Christus 
(1  Cor.  10,  4i.  T^ag  bie  (Sinfct^nngemortc  feine  ^Utegorie  finb,  ift  na d) 
ben  bereite  angcfid)rten  iöemeifen  ffar.  5(ber  and)  ber  .^ucite  ^a((  liegt  ()ier 
nicf)t  üor;  benn  e^5  ^eißt  nid)t:  Hie  panis  est  corpus  meum ,  fonbern 
hoc,  ToöTo,  nnb  nid)t  hoc  vinum  est  san^uis  mens,  fonbern  hie  calix, 
b.  ^.  hoc,  quod  in  calice  continetur.    ^gl.  Framelin,  1.  c.  pag.  39  sq. 

3)?aud)e  ^roteftantcn  bc{)auptctcu,  in  bev  fi)rorf)albäi[rf)en  Spvad)c  gebe  cä  fein  Sort 
für  siguiticare ,  fo  baß  Sl)riftu§,  incnu  er  fagcn  sollte :  3)iefe§  be  beutet  meinen  ßeib, 
bcn  2(u§brucf  iüät)Icn  nm^tc:  2)ie[c§  ift  mein  Öeib.  3)iefe  53ef)au|3tnng  ^at  .^  a  r  b  i  n  a  I 
SSifeman  glänjeub  iDiberlegt ,  inbem  er  narf)n3ie§ ,  ha^  c§  in  ber  genannten  ©prod^e 
mct)r  al§  öiersig  Sfu^brücfe  gibt,  bie  ß^fjriftuS  l)Qtte,  wählen  fönnen,  n^enn  er  fagen 
ttjotttc:  2)icfcg  bebeutet  meinen  Ceib; 


664  3'iieitcr  Steil,     ^^on  bcu  ©afvauicnten  im  fin^efnen. 

3.  aiu^  bcu  (5r  f  Hintiigcn  bcc^  ^^(poftclio  "i^anlnö. 

'^"^•«  a.  Calix  benedictionis ,   ciii  benedicimus,   noiine  commuuicatio 

i;t  sqq.  uiiibbii- sanguinis  Christi  est r  et  paiiis,  quem  iraiigimus,  nonne  participatio 

''"flciS*''^  corporis  Domini  est?  ....  Quid  ergo?  dico  quod  idolis  immolatum 

sit  aliquid,  aut  quod  idolum  sit  aliquid  ?  Sed  quae  inimolant  gentes, 

daemoniis  immolant  et  nou  Deo ;    nolo    autem  vos  socios  fieri  dae- 

moniorum.     Non   potestis   calicem    Domini   bibere   et   calicem  dae- 

moniorum.     Non  potestis  mensae  Doniini  participes  esse  et  mensae 

daemoniorum.     1   Cor.  10,    16.    19   S(iq.     J^u    bicfcu  '^l^ovtcu    liccjt  ein 

boppciter  53cuicic>  für  bic  reale  '}.^vii|cu5. 

nii  unbtüv  firf,;  jj.  ^cr  ^^(poftcl  vcbct  nuebvüif lid)  uoni  5(cifri)e  uub  ^hitc  :5e)u  Sljuifti, 

m\h  ev  ift  nid)t  bcr  gcriugfte  (Mruub  ODrI)nubeu,  biec^  uid)t  iu  luörtlirfjeui 

^iuue  5U  iicrftcl)cu. 

f'nl'ln^UriuMl^cn  ^  '^i^  Sjpfcnua^lc    bcr  .v^eibeu    uicrbeii    bcin  £)pfcrnial)(c   bcc^  9^eueu 

cpfcnuaDtin  b- ^^uubc^   eutocacuoefelit :   calix   Domini  —  calix   daemoniorum,   mensa 

boo  lu.  iP.     Domini  —  mensa  daemoniorum.     2öic  jene ,    |o  unrb  bolicr  anrf)  biefc^> 

nid}t  ein  Mogce  ^pnibot  fein,   um  fo  meuiger,    bn  iu  bicfeui  ^^a((c  eei  uid)t 

eiu  fo  grof^cv^  uub  bcfoubcrcc^  '-l^erbred]cu  univc,  am  d)riftlid)eu  \mh  Ijcibuifd^eii 

£)pferum()lc  ^uc^Icid]  teil5uncl)meu. 

^iv  TVnr  11  ^^-  Q^iicunque   manducaverit    panein    hunc   vel  biberit  calicem 

/i>7.  29  auiflc- '  Domini  indigne,  reus  erit  corporis  et  sanguinis  Domini Qui 

'^Vl^'^bu  mlr^^^^  nianducat   et  bibit  indigne,   iudicium  sibi  manducat  et  bibit, 

i^iäfcns  i.ovnu§.  11,^11  düudicaus  corpus  Domini.    1   Cor.   11,  27.  29.     '^Inire  ba^:^ '^((tarc- 

faframcnt  uid)t  ber  uniljre  l'cib  uub  bn^^  unil)ve  ilMut  (Sl)riftt,  foubcru  nur  eiu 

©ijmbol,  fo  unirc  ber  uu)iuirbii"^e  (^HMUif^  ber  (i'ud)ariftie  feiu  J^-reoel  am  i'eibc 

nnb  ^-^lute  (£l)rifti  fetber,  bcr  bac^  2trafiierid)t  C^ottec^  f)crauc^forbcrt; 

..„„ein.  b,.„     "v«"^' ^'»  "'•  ^*''.!^ '•"•„..' .     ...  ,  ,    .    . 

ij^ötmi:  ^af3t  mau  bic  ^^euf\ui]ic  ber  !iHiter  lu  geminc  xlaf|cu,    |o   ergibt  fid) 

bic  reale  ']3rafeu^^ 

bic  ^»iamcii  für  ]    lilniji    ^l^.^    ^j^n  ^)i\i  lu  c  11 ,    iiiclclic   bic  '-iHitcr  bcr  öiidiarifttc  ocbeu  : 

corpus,  caro ,  sanguis  (diristi,  sanctum  Ddinini,   sancta  sanctorum, 

panis  vivus,  sacrameutum  terribile,  adorandum  u.  f.  lo.     Ab  Euclia- 

ristia    et    oratione    abstinent   (Docetaei    eo ,   quod    non  confitentur, 

Eucharistiam  rarnem  esse  Salratoris  nostri  Jesu  Christi  eam,  quae 

pro  iiobis  passa  est,  et  quam  Pater  sua  bonitate  suscitavit.    Ignat., 

Ad  Sm^^rn.  c.  7.    Neque  enim  ut  communem  panem  neque  ut  com- 

niunem   potuin   ista  sumimus,   sed  ....  edocti  sumus  esse  incar- 

nati  iUius  Jesu  et  rarnem  et  sangninem.     Justin.,   Apol.    I  n.  ^^  \ 

MSäscidKit  -•  ^^"-'  ^^^  oftmaligcu  (Srfliiruiu-j ,    baJ3  bie  Ci'udjariftic  uid)t  ein  ^Jei^ 

u  IIb  bcm  tuirf^  d)eu  bc!?  i^Mbc^^  (5l)rifti ,    foubcru   ber  luiv  flicke  Öeib  fclbft  fei,    foune 

(ui)cn   cib,    ^^^^^^^  ^^^  53cnuerfuug  jeber  fiuubilblid)eu ,   bcu   nolleu  ^m\  ber  (5iufe^uug^>= 

loortc  irgeubuijc  abfd)Unid)ciibcu  '^(ucdeguiui.     Absit,  ut  dicamus,  sacram 

communionem    esse    taiitum  ßgurcnn  corporis  Christi  aut  simplicem 

panem,  sed  vere  ipsuin  corpus   et  sangninem  Christi  Filii  Dei  sus- 

cipimus   incarnati    et  nati   ex  sancta  Dei  genitrice  semper  virgine 

Maria.     Anasf.  Sijl,    Hodeg.    c.  23.     53gl.  Marcar,  Magn.,   Fragm. 

ex  libr.  3  apol.  Evang. ;  Joann.  Damase.,  De  orth.  fid.  1.  4  c.   13; 

bic  L^udiaviftic  3.  nui^  bcii  ©rfläruiigcu,  hü]]  bic  (Sudjariftie  bat^  grögte  Ö^e  l)cimui£^ 

"iKimni'i  un'b'  uiib  5i}  u  u  b  c  r  ift,  ba«?  iiiir  biird)  bm  (^(aiibeii  erfafst,   aber  uid)t  begriffen 

ÄMtiibci :     jxicrbeu   fauii,    b(\§    ferner  mir  aiic^  bcr  ^^(Itmadjt  ^otte^  511  erfliircu  iinb  fo 


n 

CVCII 

tun  ; 


§  187.     5^caicig  bcr  mii1(irf)cn  (S^cgeinuart.  665 

liciüg  inib  unbcgrcipid)  ift,  baJ3  man  cr^  nor  Ungläubigen  nnb  fdbft  üor 
^otcfljunicncn  ntd}t  einmal  anc^fprerbcn  hav'].  Oportet  coiisiderare,  qiio- 
modo  fieii  potuerit,  ut  nnum  illnd  corpus,  quod  tarn  uiultis  fideliuui 
millibus  iu  uuiverso  erbe  terraiuiu  semper  distiibuitur ,  totum  sit 
in  uuoquoque  siugillatini  et  ipsum  iu  se  totum  uiaueat.  Gregor. 
Nf/ss.,  Orat.  catecli.  c.  o7.  Etiamsi  tibi  illud  sensus  exhibeat,  at- 
tanieu  fides  te  certum  reddat.  Ne  iudices  rem  ex  gustu ,  sed  ex 
fide  iudu])itauter  certus  esto,  te  corpore  et  sauguiue  Christi  digiia- 
tum  fuisse.     Cyrill.  Hieros.^  Cat.  m^^st.  4  u.  6; 

4.  anc^  bcm  33crgletrf)e  bor  @nrf)aviflie  cinc^^(cib5  mit  bcn  ^^ o  r b i l  b c r n  ^;:,7SÄm!i 
bc§  ?(Itcn  XcftamcnteC\   ^n  bcncn  c^3  firf)  mic  bcr  .Körper  5nm  Sd}attcn  ucr*i'»t>  mit  an;. 
\)[\{i,  unb  anbcrntcil^^  mit  anbcrn  i^Minbern  nnb  @c()cimni  jfcn,  naiiicnt^ 
Hd^   mit   bcm   allein  if)m  iicrgleid)baren  @ct)ciiiuii>?  ber  Qnfarnation.     Tuuc 

iu  aeuigmate  est  mauua  cibus ;  uuiu'  autem  iu  specie  caro  Verbi 
Dei  est  verus  cibus,  sicut  ipse  dicit,  quia  caro  mea  vere  est  cibus. 
Origen..  Hom.  iu  Num.  7  ; 

5.  an^  ben  @te((en  über  bie  3:.  ra  nej  n  büan  t  ia  t  i  on,  non  bcr  nuten  bio  ivaiuMub 
(n.  2020,  bic  ;1!cbc  fein  n-irb;  """""""" ^ 

6.  anf^  ben  ?(n^ojpriirf)cn  über  bie  ber  (£-nd)arifrie  ijebübrenbc  iku'el)rnng,  ^jj^J^-^^llj^J'^ j[^;^' 
ba^^  ^aframent  fei  anzubeten,  mie  and)  bie  ^\\c\d  eo  anbeten,    aiif^o  fori^fiiU      emunnr 
tig[te  ,^n  belnal)ren,  üor  jcber  !i>ernnebrnng  5n  lebül.'en,  oor  ben  3^1iefcn  aller 
9'Jid)tgetauften  ^n  Herbergen ,    mit  ber  gröf^ten  '^lnbad}t  ,^n  empfnngcn.     Qua 

ergo  puiitate  uou  opoiteat  cum  esse,  qiii  lioc  fruitur  sacriücio? 
quibus  ladiis  solaribus  uou  puiiorem  mauum?  (J/irgsost.,  Hom.  iu 
Mattb.  H2  u.  5; 

7.  am   ben    ©teilen  ,   uield)e    bie    ^^l^  i  r  r  n  n  g  e  n  ber  (ind)ariftie  (\m^  ^J*;'  (^.'j'jrtiS 
brüefen:  fie  vereinigt  nid)t  nur  im  (Mlanben,  Jonbern  leibl)aftig  mit  ß:i)ri[tnv, 

ber  nnc^  babnrd)  ba^  Übermaf^  feiner  i'iebe  beuiein,  inbem  er  nu;?  niiljrt  mit 
feinem  eigenen  ?^leifd)  unb  il^lut  nnb  babnrd)  ber  (^hnnb  nnfrer  leiblid)cn 
5Inferflel)nng  ift.  l't  Jeoues  iguem  spirautes  a  meusa  illa  recedamus 
diabolo  terribiles.  Chrgsost.,  Hom.  iu  Joauu.  45  u.  3.  Quid  hoc 
ergo  est?  Nihil  aliud  quam  illud  corpus,  quod  morte  potentius 
osteusum  fuit  et  vitae  uosti-ae  fuit  iuitium  ....  Immortale  corpus, 
cum  fueiit  iutra  euui ,  qui  suuipsit ,  totum  quoijue  trausmutat  iu 
suam  uaturaui.     (Tregor.   N//s!s.,  Oi-at.  catecb.  c.  37; 

8.  an^>  ber  befoiiberv  d)arultcriftifd)en  Xbntfadie,  baf?  lrf)on  bie  älteften  ^';;;'^'^'J;;^^^^^^^^^ 
Filter,  mie  Qgnatin«  unb  ^renmic^  fid)  auf  bcit  allgemein  anertannten  (JMan  'tSu-^üiuDavinir 
ben  an  bie  Ci'nel)ariftie  ftül^^en ,   um    an.  ber  e    Togmen,   5.  93.    bic  mal)ve 
Ccibltd)fcit  (il)rifti  gegen  bic  Dotctcn  nnb  bic  ^Mnferftel)nng  be^^  i'eibcc^  gegen 

bie  (^noftiter  ,^n  bcmcifen.  Bo  baben  and)  bie  fpiitercn  ^niter,  bcfonber*:^^ 
ßl)rilln!o  iHui  5(le^-anbrien  bie  (5nd)arift(e  ak>  5(rgnnumt  für  ben  ^emcic^  bcr 
(^)ottl)eit  be^  ^-li^ortcc>  nnb  feiner  mabren  Qntarnation  bcnnl^t.  Wie  ber 
l)ci(.  ^gnatinf^  gegen  bic  4)olctcn  argumentiert,  l)aben  mir  bereite^ 
gefel)en.  I)er  l)ei(.  3r^Jii"^'i-  ^'^^^^'  H'^HI^  ^^^  (^5  n  oftifer :  Quomodo 
autem  dicuut ,  caruem  iu  coiruptionem  deveuire  et  uou  [)ercipere 
vitam ,  quae  corpore  Domiui  et  sanguiue  alitur?  Adv.  liaer.  1.  4 
c.  18.  '^er  l)eil.  ,S^-)ilarin«  enblid)  beiueift  an^  ber  (ind)ariftie  bie  nn^ 
mcrifd)c  ©inbeit ,  uuitas  singularitatis ,  ber  göttlichen  Statur  bc^5  i^ater^5 
nnb  bcö  (Sol)ncg  gegen  bie  '^Iriancr,  meld)e  blog  eine  uuitas  voluntatis 
ancrfannten.     Si   caruem    corporis  uostri  'Christus  assumpsit  et  vere 


2006. 

lUMb'innftäiiblirtji' 

i?Ut^bvüctc  bei 


666  3»^fiter  Zcxi.     5?on  ben  ©ntrameiitcn  im  cin^^ehicn. 

homo  ille,  qui  ex  Maria  iiatus  fiiit,  Christus  est,  iiosque  vere  sub 
mysterio  carnem  corporis  sui  sumimus  et  per  lioc  iiniim  erimiis, 
quia  Pater  in  eo  est  et  ille  in  nobis ,  quomodo  voluntatis  unitas 
asseritur,  cum  naturalis  per  sacramentum  proprietas  perfectae  sa- 
cramentum  sit  unitatis?  De  Trinit.  1.  8  n.  15.  ^mcIc  3c»öi^M*fc  bcr 
1)1.  ^^iitcr  f.  bei  Framelin,  1.  c.  pag.  83—129. 

'i^ci  bcu  i^ntcrn  [iiibcii  fid)  inaiicf)innt  9(uöbrü(fc,    uiclcl)e    bic  uiirf(td)e  ©cgciuuavt 

^^u  Iciti^iicn  jii)cincu.     2)af?  bie5  aber  nirf)t  bcr  ^-all  ift ,    bciucift   frf)ou  bcr  llmftaub,    bajj 

bon  ^^^ätcnt:    bic    unuilidjfu  *i^ntcr    fu1)    nwx  anbcvcu  ©tcUcii  über  imfcr  2)oivna  ganj  t(or  aii§fprcd)cn. 

3in  ciiijclnen  ift  bcjonber^  311  bemcrfcn. 
imoiifcvn  bii-  1.  X>ic  ii^Qtcr  nennen  bie  (Sud)ariftic  mieberbolt  p'f/ura,  hna(/o,  tf/pus,  sj/mbo- 

figin-a*co7-noiis '"^^' '  '"^HH^^f'*^^  coriioris  Christi.     Unb  fie  tann  aud)  jo  bejcidjnct  uierbcn,  infofern 
GDrifti  ift ;  Ji-  bic  [afraiiicntnlen  (3^  c  f t  n  l  t  e  n  ein  typus  unb  sinuum  be^>  unter  il)nen  gegen- 

tuiirtigen  tuaE)reu  ?eibe5  unb  ilMutc§  Sfirifti  fmb; 

b.  bcr  l^cib  unb  'ba^  53lut  Sljrifti  in  stdtu  aacrdmentdli  figura ,  tjpus  ,  re- 
praesentiitio  ift  bcy  i'eibc^  unb  '^(ute§  ^O'u  ßfirifti  in  sUitu  connaturali.  ?(n  fü(d}en 
©tcücn  (janbelt  c^  fid)  alfo  nid)t  um  bic  mirflidjc  ^cgeumnrt,  foubcvu  um  bic  [atva  = 
mentale  ©  c  i  n  <§  m  c  i )  c ; 

('.  bic  @ud)ariftie  ein  typus  uu[crc'§  .^ei(c§  ift  in  bcr  ©migteit,  mo  c§  feine  ©l)m- 

bole  mebr  gibt. 

^ '"  !"E,-*f)""t,  2    iiiH'un  bon  bcu  "iMitcru  geleugnet  mirb,  bie  (Sudjariftic  mcrbe  corponditer  gc* 

^cn  föv^icriidirn  "f^lT^"/  \^  motlcn  fu'  bamit  bauptfädilid)  bic  uiandueatio  (•(i]>h<n'n(i}tic<(  leugnen,  bie  nad) 

(^<cmife  0.  (£uct)n   ben  illHnteu  bcso  beil    9(  u  g  u  f t  i  n  n  ^    allcrbiugö    ein  facinus  vel  t1;igitium  märe  (De 

riftic  icuflncn.    ([^^^xy.  christ.  1.  3  c.  16  ii.  24).     i>gl.    über    niiBbcrftänblid)c    5luobrücfc   bcr  1)1.  5^ätcr 

Franzelin,  1.  v.  pag-.  129 — 155; 

x.c  ntt^u'itm-  ^^^-  ^^^-'  ^^"  alten  Situri]ieii  aller  6^ird)cu.    T)ie)clben  [inb 

oicn:  bcMKii  ciii  l3ffeiitlid)cc^  iiiib  allgciueiiie^o  ^^lUini'^  ^^-'  (^Hauben^  au  bie  reale  *i^i*ä|*eu5, 
^VolmZ!'''  bcu    fie   auf   alle   erbeutlidie  5Beiie   l)e nun' ,^u() eben  fudjcu.     3o  betet  in  ber 
noti)i)ct)c.      Qjturgie  bc§  beil.  (5l)rl)f  üftDuuic>  ber  ^Jsiicftcv :  Fac  panem  buuc  pretiosum 
corpus  Cbristi    tui.     Quod    autem   est  in   boc  calice  fac  pretiosum 
sanji^ninem  (^liristi  tui.    ^u  ber  foptifd)eu  Öiturgic  fprid)t  ber  ^^riefter 
bei  ber  ©(cuatiou :  Corpus  sanctum  et  sanguis  pretiosus,  purus,  verus 
Jesu  Cbristi  Filii  Dei  nostri,  amen.    Corpus  et  sanguis  Emmanuelis 
Dei  nostri  in  veritate,  amen.    Credo,  credo,  credo  et  confiteor  us- 
que  ad  extremum  vitae  spiritum ,   boc   esse   corpus  vivificum  Filii 
tui  unigeniti,   Domini   Dei   et   Salvatoris  nostri  Jesu  Cbristi.     '^ie 
ilotl)ifd)e  l^itiirgic  entl)ält  bie  5^itte,   ut   operante  virtute  panem  mu- 
tatum  in  carnem ,    poculum  versum  in  sanguine,  illum  sumamus  in 
calicem,  qui  de  te  fluxit  in  cruce  ex  latere  ; 
Tio  ve1)Knt)ri)ci  ^^'  ^^^^^  ^  ^  ^^  Ö  e  1)  r  c  u  t  f  d)  e  i  b  u  u  Q  e  u  ber  AM  r  d)  e.     ^U  r  c  u  g  a  r, 

bunflVnb.«ivrf)c:  bcffcii  .p^^'^fi*-'  ^i^^*'"^)  ^^0  IX.,  ^}H ! 0 ( a u ^^  II.  uub  @rcc)or  VII.  üerur= 
'\uin"r^ntm?ul' teilt  uuivbc,  mu^tc  bcfeuiieii,  panem  et  vinum  .  .  .  substantialiter  con- 
^'"^'^l'ioRn^''"^*'  ^^i'^i  ^^  veram  et  propriam  ac  vivificatricem  carnem  et  sanguinem 
Jesu  Cbristi  Domini  nostri  ....  in  proprietate  naturae  et  veri- 
tate substantiae.  ^aö  liierte  Sa  ter  a  u  f  on;^t(  1215)  erHärt:  Idem 
ipse  sacerdos  est  sacrificium  Jesus  Cbristus,  cuius  corpus  et  sanguis 
in  sacramento  altaris  sub  speciebus  panis  et  vini  veraciter  conti- 
nentur ,  transsnbstantiatis  pane  in  corpus  et  vino  in  sanguinem 
potestate  divina.  ^aC^  ^'on^il  üoii  ^ouftau^  tierurteilte  bcu  2a^ 
be^  iUMctcf:  Substantia  panis  materialis  et  similiter  substantia 
vini  materialis  remanent  in  sacramento  altaris  (Art.  1 ;  ugl.  art.  3). 
T^aC^  Äouäil  uou  gloreuj  lelirt  in  feiner  ©rflänmg  bc^  2lltar^3fafra= 
mcnte^ :   Substantia   panis    in   corpus    Cbristi    et   substantia   vini  in 


§  188.     S)ie  a;van§fubftanttation.  667 

saiiguiiiem  conveituiitur.  ^ie  ©rtlävmig  be^  S^vi  bcntinumg  1)06^1 
luir  bereite  oben  (n.  1994)  gefeljeu; 

V.  a  u  ^  htm  3  <^  11 9  » i  ^  ^  c  ^*  §  ä  r  c  t  i !  e  r  ii  n  b  (S  iJ)  i  ^  in  a  t  i !  e  r,  >;;väfaTt"ion§= 
wddjt ,  naincntUd)  bie  im  erften  Qal)rtaufcnb ,  ben  (S^laiibeii  üon  ber  mvh  bcft'n^. 
Iid)en  (^egemuavt  bei  il)vcv  Slveimuiig  au§  ber  ^irdje  mitnahmen,  diejenigen 
aber,  uielrf)e  bie  H)ii1licl)e  G)cgenunu-t  leugneten,  iiuirben  fofort  uon  ber  ge= 
faulten  Sl)riften()eit  a(^  Qrrlel)rer  gcbranbmarft.  ^^(ud)  bie  oben  (n.  1993) 
ei*ivn()nte  2^i)atfad)e,  bog  fold)e  .^iiretifer  burd)  täufd^enbe  5Iu^brücfe  ben 
©d)ein  bcs  (^tnnbeny  an  bie  reale  ^riifen^  für  fid^  5n  geu?iunen  fnd)ten, 
ift  ein  ^eioei^^  für  bie  beftäubige  !Oe()re  ber  ^ird^e.  @g  I)anbett  fid)  t)ier 
alfo  uui  einen  G^hinben^artifel,  ber  anerfannterniagcn  in  ber  ganzen  !atI)o^ 
lifdjen  Äird)c  gegolten  ^at  unb  gilt.  'I)al)er  liegt  ben  ^Jiiretifern  gegenüber 
nid)t  ber  ^eioei^  ob,  ta^  biefer  Glaube  rei^tjniif3ig  ift,  b.  t).  burd)  bie 
3lpoftet  oon  Sl)rifluC^  ftanuut,  fonbern  bie  ^^iiretiter  muffen  ben  (S^egenbemei^ 
liefern.  Qn^befonbcre  muffen  fie  geigen,  mann  nnb  bnrd)  men  biefer 
(S^taube  auffam.  3(üe  beefatlfigen  5?erfnd)e  aber ,  bie  fid)  oor  aüem  auf 
einige  mif30crftaubene  ^aterfteüen  ftü^en,  finb  jänunerlid)  gefdjcitert.  (^rii- 
fcription^^bemei^n) 

3)ie  SBefinnptuno,  ^  a  f  rf )  n  f  i  ii  §  ^)J  o  b  b  e  v  t  u  §  fei  bcv  Uv()ebcr  be5  ®(auben§  qu   ^     2010. 
bie  vciilc  ^infcHj,  cMitbc()it  jobev  33ci3vünbung.     2)ev  ©tveit  5iiiifd)cn  9iQbbevtu§  unb  feinen  f  J^^'jJJvuiö' mlb 
Öiegnern,    9it)abanu§    ilj^anvu^   unb  ^Ji  a  t  vom  nuö,    betraf  nidjt  ben  3fn()alt  be§  ^itjabamiAnau^ 
®(nubcu!9,    fonbevu    beffcn  ^- 0  v  ni  u  l  i  e  v  u  n  g.     Snf)vcnb  9kbbcrtn'3  uu^bv  bie  i^f  ^  i' »'  ^■"'^• 

t  i  t  ii  t  bc?  fafvauicutalen  i\Mbc§  mit  bcm  au§  iWiuia  nugcntimmcnen  licvoorbob,  betonten 
feine  ®egucr  bie  f  0  r  m  eile  ^W  v  f  i1)  i  e  b  e  n  l)  e  i  t  unb  modjten  geltenb  ,  ^Knbbertn§ 
unterfc^eibe  nici)t  genugfain  ,^uiifcf)cu  ber  Subflong  unb  ber  ©einsmeife  bci5  2eibe§ 
St)rifti.  3)er  Subftauj  und)  fei  in  ber  ßiiri)aviftie  berfelbe  Öeib  c3egeniuärtig,  ben  Sbriftu^ 
a\\^  2)ZaviQ  angenommen  höbe,  nidjt  aber  ber  Sein^mcife  uqc^. 

^.  188.     ^ic  ^rauöfubftantiatiou. 

^(^\.  Frcnizelin,  De  SS.  Eucharistiae  sacrameuto  et  sacriticio.  Th.  12sq(j, ;  ®  i  ()  r, 
3)ie  bciligen  Safvomentc  ber  fotbolildjen  ^ird^c.  I  §  67  ff. 

(S^riftu^  mirb  im  all  er  t)eit  igften  5Htar^faframent  gegen^  ^^^  mfb'ivan* 
m  artig  b  n  r  d)  Z  r  a  n  t->  f  n  b  ft  a  n  t  i  a  t  i  0  n,  b.  l).  bnrd)  33  e  r  m  a  n  b  I  u  n  g  lubftantiation. 
ber  ganzen  (S u b ft a n 5  htt>  ^^ r  0 1  e ö  unb  ili^ e  i n e «^  in  b c n  m a ^ r e n 
!Öeib  nnb  h(\-$  U)al)re  iöliit  3ef»  Sl)rifti,  fobafs  oou  Srot  unb 
3B  e  i  n  u  u  r  n  0  d)  b  i  e  (^)  e  ft  alten  bleiben. 

I.     3""'  ^erftänbni!?  biefer  Xl)efe  ift  511  bcad)ten. 

1.  T)urd)  hat-  rogma  0011  ber  4^ram3fubftantiation  mirb  ba^  T^ogma ,      ^^'^•^. 
oon  ber  realen  ^^.^räfeng  näher  beftimmt,  iiibem  e^^  an«]prid)t ,    mie  (S:i)riftii^?pn'tir^ixS5^ 
in  ber  @nd)ariftie  gegenmiirtig    ift    nnb  gcgeininirtig  luirb.     @^  ift  näm(id)  '"^'^''"^'"t'on. 
in  ber  ^clnc  t)on  ber  5:ranc>fiibftantiation  entbalten, 

a.  ba^  bie  @iid)ariftic  it)rer  (Snbflang  nad)  nid)t  33rot  unb  ^Sein,  fon= 
bern  ber  öcib  nnb  ba^  ^-^Iiit  Sljrifti  ift,  nnb  bci^  oon  33rot  nnb  2Bein  nur 
bie  ö^efiatteii,  species,  5Iecibentien  oorbanben  finb ; 

b.  ha^  burd)  bie  ^onfelration  bie  gan^e  enbftauä  bec^  33rote^  unb 
ii^cine^  in  ben  Öeib  unb  ba^  53lnt  (£l)rifti  oermanbclt  mirb,  fobaß  oon  ber 
iörot^  unb  'il^einfubftan,^  nid)t^  mel)r  ba  ift; 

c.  ba^  mit()in  ei)riftn^  in  ber  @ud)ariftie  substantialiter  unter  ben 
5lccibcntien  beg  93roteg  unb  Sßeine^  gegenmärtig  ift. 

2.  'I)emnad)  ift  m  oermerfen  '  ,   .^013. 


668  3>i'»''ti'^"  Teil,     '^on  bcii  Safvamontoii  im  oiii^eliieii. 

ftaiittÄ.^m^  ^'  ^^^  !^^'fivc,  baf3  bie  gnri5C  ^rotfiibftan^  itiib  bie  gmi^e  ^eiufiibftan^ 

paiuitioii';  int  2iifraiiieiit  bleibt,  ber  Öeib  (5l)rtftt  aber  in,  mit  ober  unter  ber 
33rot*  imb  ^HMii )  11  bfta  11^^  gecjeiiuuirtio  ift.ober  enipfaiigcii  luirb,  [ei  bie-5 
mm  in  einem  (inf5ernd)en  9^eben  c  i  nanb  er  fein,  ^onfnbftan^ 
tiation,  luie  bie  ^ntl)ernner  gcn)ö()nncf)  lef)ren,  ober  bnrel)  eine  cjOuiffe 
bljpofta  ti  1  d)  e  33er  cini  c^  nnn  hc^  Öeibe^^  S()rifti  mit  ber  ^nbftaii-;  bey 
^■^rotec<  iinb  ^-lin^iney,  SJ^^Pii  n  iiti  on.  %\i  biefe  monftröfe  ^Hn-Kclliing  ,  bie 
5n  ^et^inn  be^o  14.  '^abrbiinbert«?  ber  romiiiifaner  ^obann  oon  ']3ari^ 
a\§>  .'pl)potl)ei  c  oertriu  nnb  uieüeidjt  und)  ber  (ntl)crifdie  3:beolocie  Ofi= 
an  ber,  fdieint  nnd)  i^ntljer  an  nidjt  Uicnigen  Steifen  fid)  an^in'djliellen. 

vc^be'i''(ii)vifir;  ^^'"    ^ic    (SkH]cini)nvt  Slnifti    int  Saframciit  311  ertlnveu,    lcf)rtc  l^utf)cr  eine  Wbi» 

quitöt  Dc€  Ceibc'5  (Sbrifti.  iHuf  bcii  (Sinuianb  aber,  baj3  bann  bcv  ih'ib  6l)vifti  überall 
ü"i,  i'vUMbevte  cv,  man  muffe  iinteififjcibeii  junidjeu  ber  C*'K\]cnRnul  an  fiel)  nnb  ber  (^Me* 
i]enuuu-t  für  11  n '^.  Sicfe  abfnrbe  nnb  monopl)i)fitiirf)e  i>orftcllnnn  uon  ber  lUnqnität 
be^o  l\Mbe-5  ßbrifti  ift  and)  in  bie  JTüntorbienfonnel  eingebrnrnjen. 

'luSiuna.'  l».  Xie  'JJieiniinci  eiiiicjer  iitteren  'Ideologen,  b(\]]  bie  'i^rot-  nnb  i'^cin-' 

fnbftan^  teitv  uenoanbett  uun-be,  teil>?  bleibe. 

iiii^  h^in\  bn-  .').  Tie    ^H'nininblniiti    im    aügemcincn   pp^'Ö^    befiniert   511  uierben  aU$ 

^iHntDaiiMinui :  j^j  ^^  ^  ^.  ^^ ^^  jj  ^^    ^  j  jj ^  ^.    ^  ^^  ^.j^  ^,    l  jj    ^ -^  ^^  ^  ^^  jj  j^  ^ ^.  ^,  ^  trausltus  uiiiiis  tei  in 

aliam.     ^nm  '^iH^fen  einer  '-iHi-ioanblnnc]  gebiert  bemmui) 
quo  u.  ad  quem  ix.  e  Hl  boppcUer  T  e  r  m  1 11  n  ^o,  namlid)  terminus  aquo  nnb  ter- 

ina^ti'-?^  "^"^^^s  <:/rf  quem.  33ei  jcber '^^crmnnbUmg  t)ört  niindid)  ein  Ting  in  irgenb 
einer  ^uMfe  anf,  nnb  etirac^  anbere^o  tritt  mx  beffen  StcKe.  'i^avieiiiaie,  iini^ 
oermanbelt  mirb,  ift  ber  terminns  a  quo ;  ba^o  biird)  bie  il^crunuiblnng  ent^ 
ftebenbe  aber  ift  ber  terminus  ad  quem,  ^nbec^  muffen  nnd)  biefe  beiben 
Termini  nocbmalv  nntcrfd)ieben  loerben. 

a.  "^er  511  neruninbeinbe  oicgenftanb  oerliert  näm(id)  bei  ber  J^erluanb-' 
Inng  etiinvo ,  univ  er  lundjer  befafl,  betjiitt  aber  and)  etioav,  mie  loir  gteid) 
fel)en  loerben.  Ter  \\\  oenoanbelnbe  t^egenftanb  f  d)  l  e  d)  t.l)  in  loirb  ter- 
minus totalis  a  quo  genannt,  uuibrenb  bac^jenige  biefev  (5)egenftanbc!3,  uni!? 
bnrd)  bie  ^^enuanblniig  aufbort  in  ibm  ^i  fein,  terminus  formalis  a  quo 
beißt. 

^.  'J(bnlid)  ift  bav  %^robnft  ber  l^erunmblnng  ober  ber  bnrd)  bie  ^er- 
unmbtnng  cntftel)enbe  C^kgenftanb  fd)lecbtb  in  ber  terminus  totalis  ad 
quem,  bagegen  bavjenige,  iiuic^  ber  511  oenoanbelnbe  ('»n-gcnftanb  uor  ber  t^er- 
unmblung  nidit  iimr  nnb  bnrd)  biefelbe  luirb,  ber  terminus  fonnalis  ad 
quem ; 

iSiuiiSiwiW  ^-  »-'^^^^ii^^  beiben  Xeniiini  C^Umii  e  in  f  am  e  v,    mav  mit  bem  terminus 

formalis  ben  terminus  totalis  bilbet.  JyebÜe  bicfec^  beiben  Termini  ge= 
börenbe  (Memeinfamc ,  fo  ()ätten  unr  feine  '-I^  enua  nb  l  nng,  ionbern  eine 
^  e  r  n  i  d)  t  n  n  g  beo  terminus  a  ([uo  nnb  eine  .p  e  r  ü  0  r  b  r  i  n  g  n  n  g  beö 
terminus  ad  quem.  ^Diefev  '^(nfbören  bcv  einen  nnb  (Sntfte  bcn  einev 
anberen  iriire  aber  feine  ^ermanblnng; 

c.  ein  innerer  ^^Mn  nnuen  biui  g  ,;iuifd)en  bem  ?(nfbi)i'en  be^^  ter- 
minus formalis  a  quo  nnb  bcin  ©ntfteben  be^o  terminus  formalis  ad 
quem,  (i^-rfterer  f)ört  auf  nnb  i  n  f  ol  geb  ef  f  en  entftel)t  (eignerer,  nnb  bie 
(Sntfte^nng  be^  (enteren  forbert  bie  -^difbebiing  beio  erfieren:  beibe  finb 
innerlid)  oon  einanber  abbängig.     5>gl.  Framelin,  1.  c    tli.  13. 


Iiinu^ 


mnovov 
3i'.)aiiiiiu"iil)aiui 


>iivten  tev  i5ev=  4.  ^ie  ^cnoaiiblnnq  fann  fein 

lüanbUmfi: 


§  188.     3)ic  Svnn^^fubftantiation.  669 


accibcntale: 


201t;. 

d-iflcmivt  bcv 

ivansiubftan» 

tiatio'n. 


a.  eine  ncc  ib  eiitate,  conversio  accidentalis ,  uienu  bei*  ,^ii  Der=^ 
UHUibctiibe  ©ccjciiftonb  in  fciiicu  51  cci  beut i  tMi -eine  ^Hn-iinbcniiig  erfiiljvt. 
©0  ift  e^3  eine  accibentale  ilH-niianblung,  \\m\\\  ber  ^ünftlcv  aii^^  einem  3}?ar^ 
niorbtorf  eine  ©tatne  mcigclt; 

b.  eine    fnbftantiale   über   fornieUe,   uunm   ein    (SJegenftanb  in    fubftantiak' 
feiner  forma   suhstantialis   eine   ^eränbeinng   evfälirt.      (Sine  fnbftantiale 
^i^cnuanblung   criciben  §.  i^.  (Speifc   nnb   Tranf ,    luenn    fic   in  g(eifd)  nnb 
^(nt  bey  9}^cnfd)en  übergeben. 

5.  'Die  ^ran^  f  nbftant  tation  ift  eine  ganj  eigenartige  SBer- 
luanbtnng,  mirahilis  et  singularis  conversio,  lüic  'b(\§>  2^r  ib  ent  in  n in 
(Sess.  13  de  Euchar.  can.  2)  fogt. 

a.  Qn  il)r  ift  ber  terminus  totalis  a  quo  bie  ^nbftan^  bc§  ^roteg 
nnb  $Beine^o  mit  ben  '2(ccibentien ,  ber  terminus  formalis  a  quo  aber  bie 
(Eubftan^  bc^  53rüte^^  nnb  'iinnne^  allein,  b.  1).  ol)ne  bie  ^(ccibentien;  ber 
terminus  totalis  ad  quem  ift  bac^  &Ieifd)  nnb  33tnt  ß()rifti  unter  ben 
^eflaltcn  uon  33rot  nnb  'iöcin,  ber  terminus  formalis  ad  quem  bagegen 
h(\^  %\z\\d)  nnb  '^(nt  (il)rifti,  abgcfet)en  luni  ben  fatramentalen  ©eftalten. 

b.  Dag  ben  beibcu  ^^criiiini  (5^  eni  ei  nf  a  nie  finb  bie  ö^eftatten  üon 
^rot  nnb  ^V'iuv  uiehi)e  jeber  2;eriuinn^>,  menn  and)  in  uerfdjiebcner  ©eim5- 
lueife,  befi^t. 

c.  'I)er  innere  ^  n  f  a  m  m  c  n  l)  a  n  g  ,vinfd)en  ben  beiben  S^ermini 
beftet)t  barin,  "^a^!^  anf  G^rnnb  gbttlid)cr  '-l^oKinadit  mit  ben  .Honfefration^o- 
lüorten  be«ö  ^4>ricftere  bav  ';?(nfbören  ber  '^^rot^  nnb  3[l>cinfnb(tan3  nnb  ha^^ 
@ntftel)en  bev  gtcildjee  nnb  '^Intec^  ($l)rifti  uerbnnben  ift. 

II.     T)er  ^emeic^  für  bie  Iranefnbftantiation  ergibt  fid) 
1.  an^^  ber  ()eiligen  ©dir  ift.    il^enn  man  bie  ilt>ürte :  Hoc  est 
corpus  meum ;  panis,  quem  ego  dabo,  caro  mea  est,  im  mabren  nnb  ftautintiün  in  bov 
cigentlidjen  Sinne  uerftcl)t ,    fo  ift  bauiit  nnuiittelbar  and)  bie  Iran^ofnbftan- "'"''^''"  ''^"''^' 
tiation  gegeben.     Hoc,  baejcnige,    irav    (il)riftnv    in    feiner  .panb    bält  nnb 
barreid)t,  ift  fein  ^eib;   ebenfo  ifi  bac>  ^M'ot,  bac^  er  geben  mirb,  fein  9eib. 
^eibe  ^eljanptungcn   fönnen    nur  lum  bem  nntcr  ber  ^i^rot<ogeftalt  gcgenmiir^ 
tigen  Öeib  einen   Sinn  l)aben. 

33etrad)tcn  mir  niiber  bie  (i'infel.qnuvoiiun-te :  Hoc  est  corpus  nieuni.  „,„^^mf*'J,^;.  ^^.i„, 
Diefe  ^^et)aiiptnng  mnf3  uial)r  fein,  ba  bie  emige  ^il^al)vl)eit  fie  anefprid)t.  ^mxnmvoxw. 
@^  mirb  aber  bie  fnbftantiale  ^bentitiit  ^mifdjen  bem  Snbjeft  nnb 
^^räbifat  bebanptet.  Da^^  Snbjett,  hoc,  meift  auf  bne  ()in,  ma-o  ^^\\K-'  in 
bie  §anb  nal)m,  alfo  auf  ^43rot,  beffcn  Snbftan^  unter  ben  fonnatnvalen  5lc=^ 
cibentien  e^'iftierte.  T^aium  mirb  anc>gefngt,  c^ö  fei  ber  l'eib  (Sl)rifti.  Da 
nun  ber  Sai5  miberfinnig  märe :  Die  Subftan,^  beo  ^^-^rotee*  ift  bie  Snbftan^ 
bc§  Selbem  (£l)rifti,  fo  muß  bie  burd)  ha^  'i^ronomen  hoc  bei  beginn  bee^ 
Sat^e«^  be^eidincte  ©ubftanj  be-?  53rotev  beim  Sd)liiffe  be^o  2a^e«o  aufgebort 
l)aben  ju  fein,  nnb  an  bereu  Stelle  mnj3  ber  Vcib  ©brifti  getreten  fein. 
Sonft  uuire  bie  53el)auptnng :  Hoc  est  corpus  meum,  eirie  Unmal)r  l)ei  t. 
Ta-o  *53ronümen  hoc  ber  (Sinieuniigvmorte  be,^eid)net  alfo  nad)  ben  ^-linn-ten 
corpus  meum  ben  Öeib  (Sl)rifti ;  bac>  ift  aber  nur  möglid),  menn  \>'k  Sub^ 
ftauä  be£^  ^^rote^  aufgel)ört  l)at  nnb  ber  ^eib  ßl)rifti  gegenmiirtig  ift.  Der 
Salj :  Hoc  est  corpus  meum ,  entbält  benniad)  eigentlid)  5mei  ^|-^el)anp^ 
taugen,  niindid):  „'ilnie  id)  unter  ben  (^^eftalten  oon  ^rot  barreidje,  ift  mein 
Öeib"  nnb :  „5Ba^5  id)  unter  ben  (^eftalten  uon  ^rot  barreid)e,  ift  fein  53rot." 
Die  negatiüe  ^^ebauptnug  ift  in  ber  affirnmtinen  entl)alten,  mcil  biefelbe  fonft 


-'Ol 

rie  Ivaii'ofub 


670  3iwfitev  Xnl    55on  bcu  ©afvaincntcu  im  eiuäclnen. 

fatfd)   iväre   unb   rtd)tig   I)eigcn  müBte :    „^ie[e^  ift  ^rot  uiib  in  beinfclbcii 

ift  mein  Scib."     ^dlcibiiiö^  !ann  üon  einer  (^clbtaffe  ncfaöt  werben :  T)icie^ 

ift  ^db,    inbcm  iiietn)3()oriid^  ba§  in  bcr  ^affe  cntl)a(tcne  ^elb  für  bic  ba§> 

(S^clb  cntt)altcnbc  .shiffc  ncfd^t  luirb.     ?(bcr   in  bcn  (Sinjet^nuigeuiortcn  fel)leu 

alle  5ur  ^2(niucnbnng  einer  ä)?etapl)er  erforDerlidjen  ^ebini3nnt3en,  bic  überbie^ 

nod)  bnrd)  bic  Umftiinbe,  nnter  benen  jene  il^ortc  gc|prod)en  umrben  (u.  2000), 

üölüg   anögejd)tüffen   ift.     'Die    einfad)c   '^(nalijje  ber  ©infet^nngoiuortc  jengt 

bal)er  für  ben  ^^egriff  ber  Xran«ö[ubftantiiUion. 

2019.  bliebe  nod)  ein  Hmeifet,    ob   bic  'iinnte  bcr  ^Unifefrution  al0  ^kuici«? 

ivabitipn  über  gelten  fnr  bac^  vognia  ber  5^ranc>|nbitantiation,    |o  nniJ3te  er  üon  ber  Z[]at^ 

^''  ^Ä""^^'f^t^^  ücrid)end)t  merben,  baj3  hiv$  Xribentinnm  an^  benfelben  argumentiert, 

mie    fic    and)    in   bcr  ganzen  Xrabition  ftetg  aU  nollgültigcr  33eaici^>  bc= 

trad)tct   mürben.     Qnouiam   antem  Christus  redemptor  noster  corpus 

suum  id ,    quod   sub   specie  panis  ott'erebat ,    vere  esse  dixit ,   ideo 

persuasum   semper   in  Ecclesia   Dei  fuit   ....    conversionem   tieri 

totius   substautiae   panis   iu   substautiam    corporis    Christi   Domini 

uostri.     Trident.y  Sess.  13  de  Euchar.  cap.  4; 

ite"^d)n>  bei-  2.  {\n<>  bcr  ^^ c l) r c  bcr  1)1.  ^iiter.     'Dieiclben  crfliiren  l)äufig, 

^  ^i>äuv:  ^    ^^^  ^\^  @nd)ariftic  nid)t  ^rot,  fonbcrn  bcr  mal)rc  8cib  (^l)rifti  ift. 

tft^SfÄ?  Qui  apparet  panis,  panis  non  est,  etiamsi  gustu  sentiatur,  sed  cor- 

ionbevu  bcv  veib  p^jg  Qhi-isti ;  et  quod  apparet  vinum,  yinum  non  est,  etiamsi  gustus 

hoc  velit,  sed  sauguis  Christi.     Gyrill.  Hieros.,   Cat.  myst.  4  n.  9; 

mA)  bcr  «OHIO  b.  bai*^  uad)  bcr  .S^onfcfration  fein  ^^h'ot  uielir  \>i\  ift,  fonbern  nur  bcr 

ionbevn  M\\\  \?cib  (^l)ri|tt.     Chiuiat   Dominus  Jesus :   hoc  est  corpus  meum.     Ante 

vnb;       benedictionem    verborum    coelestium   alia    species   nominatur,    post 

consecrationem    corpus    signiticatur.      Ipse   dicit   sanguinem    suum ; 

ante  consecrationem  aliud  dicitur,  post  consecrationem  sanguis  nun- 

cupatur.    Et  tu  dicis  amen,  h.  e.  verum  est.    Amhros..  De  myster. 

c.  9.     Antequam  consecretur,    panis  est;  ubi   autem  verba  Christi 

accesserint,  corpus  est  Christi P]t  ante  verba  Christi  calix 

est   vini   et   aquae    plenus ;   ubi  verba  Christi  operata  fuerint ,   ibi 
sanguis  Christi  efficitur.     Auetor.  Uhr.  de  Sacram.,  1.  4  c.  5 ; 
^"^iSibeu;^  c.  baj3  ba^^  !:>3rot  ücrmanbclt  mirb  in  ben  2c\b  (Sljriftt,  mofür  nanicnt== 

lid)  bic  ^^HH'te  gcbrand)t  iuerbeu  :  panem  mutari,  trmismutari^  commiäari, 
transelemeiitari,  co^iverti^  transire,  transformari  (^{isia-o'.slai^aL,  (isia- 
[jxXA£cji^ac)  in  corpus  Christi.  Quomodo  panis  tit  corpus  Christi  at- 
que  vinum  et  aqua  sanguis  Christi  ?  Dico  tibi  et  ego :  Spiritus 
Sanctus  supervenit  et  efticit  liaec  ....  Est  revera  corpus  unitum 
divinitati,  natum  ex  sancta  Virgine,  non  quod  in  coelos  assumptum 
corpus  descendat  ex  coelo ,  sed  quod  panis  ipse  et  vinum  trans- 
mutanUir  ((is-a-oioOv-a:)  in  corpus  et  sanguinem  Dei.  Joann.  Damase., 
De  lid.  orthod.  1.  4  c.  13; 
'ÄcSMunr  ^^-  ^^^6  ^in'c  ^Hn-iiHinMung  511  uerglcidjcu  ift 

mit  bcv  von  a.  mit    bcr    ^^crmanMnng    non   '-llMiffer   in   'iBein   nnb   iilin^^ 

\uin  sveiicn  inlid)en  '^H^nnbcm.    Aquam  olim  in  vinum,  quod  sangnini  affine  est,  in 

bJi'^T^^pf'nnr  C^^^^  Galilaeae  transmutavit,  et  eum  parnm  dignum  existimabimus, 

cui  credamns,  cum  vinum  in  sanguinem  transmutavit  V  Gyrill,  Hieros., 

Cat.  myst.  4  c.  2; 

(3.  mit    bcr    natürlidjen    Uiniiui  11  b  1 11  ng  ber  ^peifcii  in  nn- 
fern  :i'eib.     Illud   dicere    alienum  non  (^st,  (juemadmodum  natura- 


,  §  188.    2)ie  Üran^jubftantiation.  671 

liter  panis  per  comestionem  vinumqiie  et  aqua  per  potionem  in 
corpus  et  sanguinem  comedentis  et  bibentis  transmutantur,  ut  nee 
corpus  fiant  aliud  a  corpore  eins,  quod  prius  extabat;  sie  paneni, 
qui  in  prothesi  praeparatus  fuit,  vinuni  item  et  aquam  per  Spiri- 
tus Saneti  invocationeni  et  adventum  ....  in  Christi  corpus  et 
sanguinem  converti,  ut  nequaquam  duo  sint,  sed  ununi  et  idem. 
Joann.  Damasc,  De  fid.  orthod.  1.  4  e.  In; 

Y.  mit  bcr  5ii)öpfung  bcr  ©ubftaii^eii.  Ut  ad  nutum  prae- 
eipientis  Domiui  repente  ex  nibilo  substiterunt  exeelsa  coeloriim, 
profunda  fluctuum,  vasta  terrarum ,  pari  potentia  in  spiritualibus 
sacramentis  verbi  praeeipit  virtus  et  rei  servit  etfectus.  Iddor., 
Hom.  5  de  pasch,  n.  2.  'bcr  öftere  norfonimcubc  il^ergloirf)  mit  bcr  Qn^ 
farnattou  (Justin.,  Apol.  1  n.  65)  ift  minber  aböqmit  in  bcr  ()icr  frag* 
(iii)cn  33c5ie()iing  unb  Umn  iclbftucrftäubüd)  niiijt  at^  ein  ^Irgiimciit  für  bie 
Tranyfubftautiatioii  gelten.  2id)crlid)  ift  er  nad)  bem  ('»kfagten  uid)t  gu 
urgiercn  mib  bnrf  uid)t  im  ©imie  ber  ^^iip  i^ » i^t  i  ou  ober  bcr  l)l)poftn== 
tifd)cn  Union  bc^3  Öcibcy  (Il)riftt  mit  bcr  ^ubftan^  bey  33rotCv  unb 
SBcinc^  nerftnnben  merbcn. 

2)aß  im  Slltcvtinn,  tno  bcv  ©prarfjqcbraud),  namcntlid)  bcv  Sinn  bcv  5i?orte  ^  2021. 
yUtur,  ©ubftauä,  3(cci  beuig  lueber  fivd)lid),  iiod)  tt)eologi[d)  fi^-iert  umv,  ()eiit3utac]c  ^^^'ÄuliT^' 
onftößigc  unb  unftattbaftc  5(ii^bvüde  in  gau,^  fat()o(iid)cm  Sinn  gcbvaudit  luuvbcn,  fiubct 
fid^  l)icr  aiie  bei  nllcii  anbercn  Tognicn.  ^Iihmiu  babov  ,v  -^-  Sb  vi)  f  o  ft  omii  §  iiiib  anbcve 
jagen,  bie  9hitur  bc^  ^xoU§  bleibe,  ]o  üevfteben  [ie  hieriintov  lebiglid)  bie  ^^(cciben* 
tien,  ta  fie  ia  bie  3?eni)aiibliing  bev  iürotfubftans  in  ben  Öeib  (i()rifti  gan5  unsiueifeltjaft 
(ef)rcn.  Senn  bie  2tccibentien  ferner  Sl)nibole  genannt  luevben,  [0  t}at  biefe!^  mit  ber 
3lüingli'fd)eu  2{benbma(}l§le()re  nid)t  ba§>  minbefte  ^n  fdjaffen.  Sie  [inb  bie  faframentalen 
3eid)en  be^3  i?eibc§,  ber  mirflid)  unb  uiefcntlid)  unter  ibnen  gegenmärtig  ift.  "i^gt.  oben 
n.  2006; 

3.  an^  bcn  Liturgien,  in  mctd)cii  in  maniiigfad)en  formen  nn  ^.^  ^^2.^^^^^^, 
^anon  gebetet  luirb,  (^ott  möge  '-Orot  unb  ^-ü?cin  in  ben  ^eib  iinb  bac>  53liitftäutiationhiben 
(I()rifti  Dcriiunibctn.  So  mirb  in  ber  öitiu-gic  bcv  l)cil.  (^h'cgorino  gebetet :  VciTfinZl'u'.' 
Domine,  tua  voce  haee  proposita    transmuta  ....  Spiritum  tuum 

mitte,  ut  .  .  .  .  transmiitet  proposita  et  saneta  dona  ista  in  corpus 
et  sanguinem  nostrae  liberationis.  ^n  ber  be^^  t)cit.  ^^afiliui^^  l)eif?t 
e§:  Transfer  e<>s  ^i.  e.  panem  et  vinnm)  ita,  ut  panis  qnidem  liat 
corpus  et  lioc  mixtum  in  calice  sanguis  tuns  pretiosus.  il^gl.  ond)  bie 
Liturgie  be^^  t)eil.  (Sl)rl)  [oft  omn  v  bei  Framelin,  1.  c.  pag.  120; 

4.  a  iU>  b  e  r  Ü  b  e  r  e  i  n  ]t  i  m  m  u  n  g  ber  0  r  i  c  n  t  a  l  i  f  d)  c  11  Sl  i  r  d)  e  n= 
gern  cinf  d)af  tc  n  nnb  (fetten  mit  nnferer  t'et)rc.  ^.^lamenttid)  bie 
©riechen  l)obeu  ben  begriff  nnb  bivi  ^ort  ^^nubofiibftantiation  aihobriiif= 
\\d)  gebitUgt; 

5.  a  u  ^0    ben   Sc  ()  r  c  n  t  f  d)  ei  b  it  11  g  e  n   b  e  r   ^  i  r  d)  e.      5>  e  r  c  n  g  a  r  ^.^  /jj^-';  ..,^,^,^. 

mußte  bcfeiinen,    ])anem  et  viimm snhsttmtialiter  coiicerti  in  öic  ^vauMuD 

veram    et   propriam   ac   vivmcatricem   carnem    et   sanguinem  Jesu 

Christi  Domini  nostri.  Xao  oierte  Öa  tcranf  on^il  (ebrt  bie  reale 
^räfeng,  transsuhstantiatis  pane  in  corpus  et  vino  in  sanguinem.  ^m 
^^on^il  Don  J^toren^  beißt  e^3 :  Substantia  panis  in  corpus  Chiisti 
et  substantia  vini  in  sanguinem  convertuntur.  '^ac^  2^ribeutinum 
bifiniert :  Si  quis  dixerit,  in  sacrosancto  Eucharistiae  sacramento 
remanere  substantiam  panis  et  vini  una  cum  corpore  et  sanguine 
Domini  nostri  Jesu  Christi,  negaveritque  mirabilem  illam  et  singu- 

^einvidj'CuPVev  t,  .Hoiupenbiiim  bcv  Ipfliiiatit.  11.  _'.  4:3 


Ivci  iätji'  ülH'i 


672  S'i'citei-  Xe'ü.     ^on  bcu  ©ofrauienten  im  einzelnen. 

larem  conversionem  tot  ins  substantiae  paiüs  in  corpus  et  totius 
substantiae  vini  in  sanguinem,  manentibiis  dumtaxat  speciebus  panis 
et  vini ,  quam  quideni  conversionem  catbolica  ecclesia  aptissime 
transsuhsta^itiatioiiem  appellat,  anathema  sit.  Sess.  13  de  Euchar. 
can.  2.  ^gl.  aud)  Prop.  29  bcr  2l}nobe  uou  ^iftoja,  btc  (^'ntfc^ctbung 
biT  ^uquifitiou  uom  7.  Quli  1875  unb  Propp.  29  uiib  30  bc^  Üi'oicnnni, 
öon  ?eo  XIII.  üeruvtcilt  am  14.  ^e^cmber  1887. 

§  189.     3utcgrität  (£f)rifti  in  ber  (^urijoriftic, 

^i^g(.  Franzelifi,  De  SS.  Eucharistiae  sacram.  et  sacrif.     Th.  11;  ®i()v,  S>ie  ()ei* 
ligen  gnfvanicnte  ber  fat()olifd}cu  fiivdje.  I  §  60. 

Hute  r    j  c  b  c  r  6)  c  ft  a  1 1    n  n  b  j  c  b  c  m  !I  c  i  l  c  b  e  i  b  c  r  @  e  ft  a  1 1  e  n 


bie  CsutiHUitat    i  f  t    g  ()  V  l   t  U  Ö    Q  t^  H  A    IUI  b    11  H  0  C  t  C  l  l  t    l]  C  Q  C  Hill  ll  V  t  l  0. 

^Hciiavinie.  1.     ^ic|c  !Il)e|e  cntt)alt  brci  33cl)auptinu3en  : 

1.  ß()i-ifiu^  ift  gnu^  gccjcnunirtii]  unter  j, ebcv  (JUftnlt; 

2.  (i()rifUbo  ift  1VIH5  gccjcuunirtig  nutev  jebem  Icilc  ber  beibcn  ^e- 
ftaltcii  Hiid)  ber  JIremmug  ber  (^>e[talten; 

3.  (S;i)ri|"tuy  ift  (}a\rQ  gegeuunirtig  umer  jebem  leile  ber  belben  ©e- 
ftalten  oor  ber  Ircnninig  ber  Ö5eftalten. 

^ie  beibeu  erfieu  2iii;e  finb  de  fide,  ber  britte  ift  sententia  certa. 

II.     T)er  ^  eineiig  für  bie  beibeu  erfteu  ^ii^e  ergibt  fiel) 

^.  ^ ^*^-^- 1 .  a  II  -o  b  e  r  l)  e  i  l  i  Q  c  u  ^  dh  r  i  f  t. 

bei  i)oii.  2dniit.  a.  (^ui  uiauducat  meam  carnem  et  bibit  meu^n  sanguinem 

qui  manducat  me  .  .  .  qui  manducat  hunc  panem.  Joann.  6,  57  sqq. 
,pier  luerbeit  bie  ^^(uc^briidc  meam  carnem,  meam  sanguinem,  me,  hunc 
panem  alc^  gteid)bebeutcub  gebnuuijt,  unii^  nur  im  2iunc  uufere^o  ^ogma^^ 
rid)tig  ift.  9?ad)  beiii  beil.  *il.^au(u^>  ift  baljer  mit  Ü{ed)t  manducare  panem 
et  bibere  calicem  ebeufouiel  une  manducare  panem  vel  bibere  calicem. 
.^a  er  erfliirt  fogiu-:  (^uicunque  inanducaverit  pcinem  liunc  re/  biberit 
calicem  Domini  indigne ,  reus  erit  corporis  et  sanguinis  Domini. 
1   Cor.  11,  27. 

b.  rag  \\K\A)  ber  Teilung  ber  (^U'ftalten  unter  jebem  Üeile  berfelbeu 
(£l)riftuv  gau,;  gegeuunirtig  ift,  fotgt  auv  \>z\\  i^lHn-gängeu  beim  \^%iz\\  ':?(beub^ 
uml)le.  ii>cuii  nuiu  '^w^)  bel}aupteu  un((,  (J()riftu^^  \]<\\>z  \>^^^  ^^rot  ^uerft  ge- 
brod)eu  uub  bann  bie  '^inn-tc  ber  ^{^oufefratiou  barüber  au-ogefprod)eu,  fo  ift 
bod),  ^uinal  \\<\&)  ber  5luffaffung  ber  gefaniteu  ^rabition,  fiel)er,  \>\\%  er  beii 
Äeld)  \\K\^\)  ber  iHnMimublung  ^t\\  ciu^^edieii  reidite.  riefelben  geuoffeu  aber 
beu  ganzen  ßl)riftiic^,  ber  folglid)  iiutcr  \>i\\  eiii^clueu  ^edeu  ber  (S^eftalteu, 
weuigfteu«?^  \\(\A)  uoll^ogcuer  S^renuung,  gegeinuiirtig  ift; 

bei  bcn  iinitcvn.  a.  'I)ie  33ätcr  (eljreu  uou  'htw  eiujelucu  ^cftalteu,  ber  Öeib  ^efu,  ber= 

fclbe ,  uield)er  im  .'oiimuel  oertliirt  ift,  fei  unter  i()ueu  gegeuunirtig.  Fide 
credo,  panem ,  dum  verbo  Dei  sanctiücatur,  transmutari  in  corpus 
Dei  Verbi.  Gregor.  Ngss.,  ürat.  catech.  c.  37.  Illum,  qui  in  super- 
nis  sedet,  qui  ab  angelis  adoratur,  qui  sedet  penes  incorruptam 
virtutem,  hunc  manducamus.  Joann.  Chrysost.,  Hom.  3  in  Ephes.  n.  3; 
ugl.  De  sacerd.  1.  3  n.  4; 

b.  35ou  hzw  eiu^elueu  2^eiteu  ber  ^eftatteu  Ie()rt  ber  t)eil.  .^ftbor: 
Corpus    I  Domini )    taiitum    est   in   exiguo ,  quantum  esse  constat  in 


§  189.     Integrität  (S^rifti  in  ber  (Snc^ariftie.  673 

toto.  Hom.  de  corp.  et  sang.  D.  Et  si  parum  sumas,  et  si  pluri- 
mum  liaurias  (sanguinis),  eadem  perfecta  est  omnibus  mensura  re- 
demptionis.     Ambras.,  Ep.  7  ad  Iiist.  n.  8 ; 

3.  aiig  ben  Liturgien.  xicÄtätiu 

a.  Qu   ber   ambrof tauif d)cu   l'Hunjic   ^cigt   e?>:    Hostia,    c[uae ^jjj^^>\lt/^'J9!^ 
oö'ertur  a  plurimis,  et  unum  cori)US  Christi  Sancti  Spiritus  infusione       .süvciie^ 
perficitur.      Singuli    accipiunt    Christum   Dominum ,    et    in    singulis 
portionibus  totus  est,   nee   per  smgulos  minuitur,  sed  integrum  se 
praebet  in  singulis. 

b.  Qn  ber  Öitiirgic  be^  f)ei(.  ß  ()  r  i)  f  o  ft  o  m  u  ^$  betet  ber  ^riefter : 
Frangitur  et  dividitur  Agnus  Dei,  Filius  Patris,  qui  frangitur,  at 
non  comminuitur,  qui  semi)er  comeditur  et  non  consumitur; 

4.  an<$  ber  ^ra^^  ^^^^  Ä'irrf}c,  uic(d)e  je  nad)  ben  Umftänbcn 
bie  ^(.  Kommunion  unter  einer  ober  unter  b e i b  e n  (^eftalten  aueteilen  liijst. 
S(ud)  tüar  e^o  non  je[)er  (^ebraud),  bie  |)ofttc  ju  teilen  nnb  bie  ^eile 
berfeiben  ben  ^omnumt^ierenben  ju  fpenben,  fomie  and)  allen  benfelben  ^eld) 
5U  reichen; 

5.  an^o   ben  Ö  elir  ent  f  dieibunqen    ber  5!irdie.     ^ac^   ^ion^il    ^.'ff-  , 
uou  ^onftanj  be^eidjnet  eö  alö  uu^tüeifcltjafte  (^laubemolel}re ,   integrum idKibnuflcn, über 
Christi  corpus  et  sanguinem  tarn  sub  specie  panis,  quam  sub  specie  ^«^  onugntot. 
vini    veraciter    contincri.      Unb   Uv5   Si o n ,^ i  1   luui   gl o r e n 5   ertliirt : 

Totus  Christus  continetur  sub  specie  panis  et  totus  sub  specie  vini. 
Sub  qualibet  quoque  parte  hostiae  consecratae  et  vini  consecrati, 
separatione  facta,  totus  est  Christus.  Decr.  pro  Arm.  ^a!o  Tri- 
bentinum  enblid)  befiniert:  Verissimum  est,  tantundem  sub  alterutra 
specie  at(iue  sub  utracjue  contineri;  totus  enim  et  integer  Christus 
sub  panis  specie  et  sub  quavis  ipsius  speciei  parte,  totus  idem  sub 
vini  specie  et  sub  eins  partibns  existit.  Sess.  13  de  Euchar.  cap.  3. 
Si  quis  negaverit,  in  venerabili  sacramento  Eucharistiae  sub  una- 
quaque  specie  et  sub  singulis  cuiusque  speciei  partibus,  separatione 
facta,  totum  Christum  coiitineii,  anathi^ma  sit.     L.  c.  can.  3; 

6.  aue  ber  5iatur  ber  ^ad)c.  Katic^lSWo- 
a.  Wid)t  ber  tote,  fonbern  ber  Icbenbige,  auf  er  ft  au  b  enc  Sl)ri|tu^"^      logicat-. 

ift  gegenuuirtig ,  in  beut  gleifd)  unb  ^lut  ntd)t  oon  einauber-getreuut  fein 
fönuen.  ^^cbod]  ift  nad)  ber  Öet)re  bec^  Äon.^ile  uon  Xrient  bal)in  5U 
unterfd)eiben,  bajl  vi  verbormn  nnb  ex  veritate  sacramenti  allerbingo 
unter  ber  33roti?gcftalt  ber  i'eib  gegenuuivtig  ift,  ha^  Wwi  unb  bie  «Seele 
aber  fraft  ber  n a  t  u  r  a  I  e  u  ^f  0  n  1 0  ni  i  t a  n  ,^,  vi  naturalis  co7icomitantiae 
ober  connexionis.  Qu  gleid)er  Ü^eife  ift  unter  ben  ©eftalten  be^^  ^einee 
vi  verborum  ha?:^  foftbare  331nt  t3egcnunirtio ,  per  concomitantiam  aber 
ber  Öeib  unb  bie  Seele.  Vi  uiiionis  hypostaticae  ift  bie  (^ott()cit  C£l)rifti 
mit  allen  33eftanbteilen  ber  nienfd)lid)cn  ^Jatnr  oercint.  Semper  haec  fides 
in  Ecclesia  Dei  fuit,  statim  post  consecrationem  verum  Domini 
nostri  corpus  verumque  eins  sanguinem  sub  panis  et  vini  specie 
una  cum  ipsius  anima  et  divinitate  existere;  sed  corpus  quideni 
sub  specie  panis  et  sanguinem  sub  vini  specie  ex  vi  verborum : 
ipsum  autem  corpus  sub  speöie  vini  et  sanguinem  sub  specie  panis 
animamque  sub  utraque  vi  naturalis  illius  connexionis  et  concomi- 
tantiae,  qua  partes  Christi  Domini,  qui  iam  ex  mortuis  resuirexit, 

43* 


^flÄ  i"i=  nber  Sess.  13  de  Eiicliar.  cap.  3  iac^t  c>?  f  rf)(  c  d)  tl)  in ,    b.  l).  of)nc  bcn 
bcminuin.Katio  .]ii[at3  sepavatione  facta,    (iljitftibo    |ci    luitcr  jcbcm  Xcilc  ber  bciben  (5^c- 


674  Breiter  2^eil.     §Bou  beii  ©afronienten  im  eiugelnen. 

11011  ampliiis  morituius ,  inter  se  copulaiitur :  divinitatem  porro 
piopter  adiiiirabilem  illam  eins  cum  corpore  et  aninia  hypostaticaiii 
iiiiioueiii.  Trident.,  Sess.  13  de  Eucliar.  cap.  3.  ^gt.  S.  Tli.  3 
q.  76  a.   2. 

b.  \><i\^  aber  ber  gan^^c  Sl)riftu^^  in  jebcni  ^ctlc  bcr  (^kftaltcn  ö^cjcii- 
uuiitig  ift,  folgt  barauc^,  \^i\\]  er  suhstantialiter  iiiib  per  transsiibstan- 
tiatioiieiii  gegeiiiuiirtig  ift.  Corpus  Christi  est  in  hoc  sacramento  per 
moduni  substantiae,  id  est  per  modnin,  quo  substantia  est  sub  di- 
inensionibus,  non  auteni  iier  moduni  dimensionum.  S.  Th.  3  q.  76 
a.  3. 

(SHN^Sav^  ^^^'     "^^^ß  Si)riftuci  aiid)  nor  ber  5:ci(nng  bcr  ©eftalten  unter  iebem 

(iiiiUii  lun- bcv  Gleite   bcrjelbcn    gcncniinirtig    ift,    bat  ha<-  !i:ribciitinnin  ^luar  nid)t  befiniert 

2r' '"■■ 

CMeft 
bcmi 

tlipologica.  ,  •II- 

ftattcn  gogcinuartig.     Tte  ratio  theologica  gibt  bcr  l)ci(.  Xboinac^  alfo  an: 

Maiiifesium    est,    quod    natura    substantiae    tota    est   sub  qualibet 

parte  dimeiisionuni,  sub  quibus  continetur,  sicut  sub  qualibet  parte 

aeris    est   tota   natura    aeris    et  sub  ([ualibet  parte  panis  est  tota 

natura    panis,   et   hoc   indifferenter   sive  sint  dimensiones  actu  di- 

visae,  vel  etiam  sint  actu  indivisae,  divisibiles  vero  potentia.     Et 

ideo  manifestum  est,    quod   totus   Christus   est   sub  qualibet  parte 

specierum  panis,  etiam  hostia  integra  manente,  et  non  solum  cum 

franiiitnr,  sicut  qnidani  dicunt.    S.  Th.  3  q.  7()  a.  3  c.    "^a^w  fonuut 

uocb,  h(\]i  uid)t  bic  Xciliuig,  foiibcrii  bic  Äoiifefratiou  bic  Urfac^e  bcr  fafra- 

nientalCH  C^cgcnunirt  Sbvifti  ift. 

•■^o:!i.  %\\a.  bici'ci"  Scf)vc  folgt  aber  tcinc^iucg^,   'bü^^   Sbviftii^    unter  ben  iiiigetcilten  ®e* 

uim-n^SlMiaTt^o^^^  mc()niiat^5  ober  gav  ii  n,^  äbligc  mal  gcgcniuartig  ift.     Ä>ic  bie  Seele  in  jebem 

iti  tli)viniiv\iii=  3^^'il*-'    be^o   Slörper^    unb   im  gnn^en  Slövpev  bod)  nur  einmal  (]eflenmävtig  ift,    fo  ift  and) 

mal  sioo,ciniuivtiii.  Shviftn^o    unter   jebem    :Ieile    ber  (i^eftalt,   aber  in  ber  gan.^Mi  d^eftalt  nur  einmol  gegen* 

märtig.     Numerus  seciuitur  divisionem,  et  ideo  quanidiu  quantitas  mauet  indivisn 

actu,  ueque  sub-tantia  alicuius  rei  est  pluries  sub  dimensionibus  propriis,  ue(iue 

(•(iri)us  Christi  sub  dimmsioiiibus  panis,  et  i»er  consequcns  iie(|ue  iufiiiities  ,    sed 

t(iti(  s  in  quot  partes  dividitur.     S,  Th.  ;{  (j.  7(5  a.  H  a<l   1. 


§  190.    ^^>crmnncu;,  bcr  curi)arifti]ri)cn  C^kr^cmoart. 


5.^gl.  C^ibr,  S^io  l)eiligen   Saframcnte  ber  fatl}olifrf)en  itird)e.  I  §  61, 


, .   .-"•■'-•  ^^  0  mi  e  bic  >{  o  n  f  c  t  r  a  t  i  o  n  c^  in  orte  a  ii  v  g  e  f  p  r  o  di  e  u  f  i  n  b  ,  i  ft 

iu  loiiimi.    (Sl)ri|tuo   gcgcmo  artig   unb  bleibt  ec^,    io  lauge  bie  (^e|t  alten, 
''"'SviVcv^'''^"    bie    feine    f  a  f  r  am  eii  tale   (^egeniuart   fraft   bcr   göttlidjcn 
(S  i  11  f  c  t^  11  n  g  g  e  f  n  ii  p  f  t  i  ft ,  f  o  r  t  b  a u  e  r  ii. 

1.  tiefer  eat^  ift  de  fide.  Si  quis  dixerit,  peracta  consecratione 
in  adinirabili  Eucharistiac  sacramento  non  esse  cor])US  et  sangui- 
nem  Domini  nostri  Jesu  Christi,  sed  tantuni  in  usu,  dum  sumitur, 
non  auteni  ante  vel  post,  et  in  hostiis  seu  particulis  consecratis, 
quae  post  communionem  reservaiitur  vel  supersunt ,  non  remanere 
verum  corpus  Domini,  anathema  sit.  Conc.  Tride7it. ,  Sess.  13  de 
Euchar.  cau.  4. 

^,)cad)bcm  ?utl}er  aufang^o  imfcrc  ^l)efe  nod)  feftgef)altcn ,  iiatjin  er 
ipiitcr,  naiucntlid)  ^ur  33cfeitigiing  ber  5lubetung  uiib  bcv  Opfere^  bic  ?ebrc 
an,  Cit}riftii^  fei  nur  im  (^knuffe  gegenlinirtig.     spätere  ;i^utl)craner,   luic 


2033. 

in  bev  f)eiliiicu 
5il)viit:   C5-iii 


§  190.    ^eriimueiiä  ber  euc^arifttfc^en  (^^etjeniuavt.  675 

S^emiü^,  mobifisicrtcn  bieg  nnebevum,  tnbem  fic  meinten,  Sf)riftn^3  (ei  im 
gangen  §(6enbma()(^^a!t,  benedictio,  fractio,  distributio  et  manducatio, 
gegenunivtic;,  and)  menn  ba^  ©aframent  fofort  jn  S^vanfcn  getragen,  nid)t 
aiier  mcnn  e^3  in  pj^xide  anfbemaljrt  merbe.  (Siegen  aOe  biefe  iieljren  ift  ber 
angefii()rte  ^anon  bt§>  2^ribentinnmc>  gerid)tet. 

II.     2(nc^  bie[c^  ^ognm  ergibt  fid)  unmittelbar 

1.  anö  ber  ^eiligen  (^d^rift, 

a.  (Sf)riftn!3  forbcrt  anf  (55runb  feiner  ^cgcnlvart  gum  @cnnffe  fetiieig 
3'(eifd)e^^  nnb  33lnteo  anf.  Bibite  ex  hoc  omnes.  Hie  est  e^iim  san<iuis 
mens.  T^ie  reale  (Gegenwart  gel)t  atfo  bem  ©ennffc  iioran^>.  ^o  argn- '""'"""' ^^''"'"''' 
mentiert  und)  ba§>  ^  o  n ,',  i  l  n  o  n  !I  r  i  e  n  t :  Relitiua  sacramenta  tnnc 
primum  sanctificandi  vim  habent,  cum  quis  illis  utitur  ;  at  in  Eii- 
charistia  ipse  sanctitatis  aiictor  ante  usum  est.  Nondum  enim  Eu- 
cliaristiam  de  manu  Domini   apostoli  susceperant,  cum  vere  tamen 

ipse  affirmaret ,  corpus  suum  esse,  quod  praebebat.  Sess.  13  de 
Euchar.  cap.  3. 

b.  5(nd)  bie  ^^  e  r  ()  e  i  ö  n n  g  c^  m  orte  bcireifen  bie  ^l^crmanen;  d^tn'ifti 
in  ber  @nd)ariftie.  ^ie  ©peife  ift  niimtid)  Speife,  ob  fie  genoffen  unrb 
ober  nid)t.  So  ift  aud)  dljriftn^^ ,  ber  nt^  Speife  iicrfprod)en  nnrb ,  nntcr 
bcn  (^eftatten  gcgenmärtig  n  n  n  b  ()  li  n  g  i  g  o  o  iii  (^  e  n  n  f?. 

c.  (5iib(id)  mcifen  bie  5(iicbriide :  calix  sanguinis  mei  ober  in  meo 
sanguine  nnb  bie  S^*age  bev  5(pofte(c>  (1  Cor,  10,  !()):  calix  henedictio- 

nis nonne   communicatio    sanguinis  (Christi  est?   bnranf  l)in, 

baf^  ber  .sjcld)  bae  '^Mnt  be^o  ,5)errn  entl)alt ; 

2.  an<s    ber    beftiinbigen    lUM)re    nnb    Übung    ber    ^  ii'ii)*-^  Tie-vmmincns 
^Wub  bem  ilengniffe  ber  initcr  ftel)t  feft,  md)Wx\'d)vv 

a.  ba(3  ben  (^liinbigen,  mcld)e  bem  ()I.  Dprer  nid)t  bciuiobnen  tonnten,       ^nviiu'- 
bie  @nd)ariftie  bnrd)  bie  Tiafone  gejcnbot  mürbe; 

b.  b<\S^  bK  CSt)riften  bei  langen  nnb  gcfabroolleu  ^)ieiien  bie  C^ndjariftie 
al^o  mäd)tigfte^^  Sdmt^mittet  mit  fid)  fül)rten; 

c.  baf5  bie  (indjariftie  in  ben  itird)en  anfbema()rt  mnrbc; 

d.  baj3  b^%  \)\.  Saframent  andi  oor  bem  ÖkMuiffe  angebetet  mnrbe; 

e.  baj3,  mie  in  ber  römifd)en  ,^ird)e  beute  nod)  am  .s^arfreitag,  in  ber 
gried)ifd)cn  ^iird)e  oon  altere^  l)cr  uuil)renb  ber  gan,^en  Jniftcn.^eit  mit  ^tn»?^ 
nal)me  ber  2amc^tage  nnb  3onntage,  bie  missa  praesanctificatorum  ge^ 
feiert  mnrbe ; 

3.  a  n  «5  bem  t  ()  e  o  ( o  g  i  f  d)  e  n  X^  e  n  f  e  n. 

a.  Urfadje    ber  ©egenu^art  Gbrifti    unter   ben   faframentatcn    ©eftatten  "'"lo 
finb    bie  35>orte    ber  ^lonfetration,   metd)c  nnab()angig  finb  üom  (Sienuffe  ber 
@nd)ariftie.     3l^o    biefe    IXrfadje  gefegt  mirb,  ift  baber  ß:t)riftu^^  in  ber  @n= 
d)ariftie  gegenunirtig  ol}ne  ^)üidfid}t  auf  ben  (^cuuh  biefer  .C">inune(^^ipeiie. 

b.  Xie  ^ermaneng  eutfpridjt  aud)  beut  ^kfen  ber  (Snd)ariftie  im  Un-- 
terfd)iebc  oon  ben  anberen  (Saframenten.  ^ft  niimtid)  ba<^  5((tarc^faframent 
S{)riftn§  fclbft,  fo  ift  e^  and)  fongrnent,  b<x)>i  feine  (^cgenmart  oom 
Empfange  bt<o  2a!ramente^^  uuab()ängig  ift,  mäf)renb  e^  bei  bzw  übrigen 
©aframenten,  b^  fie  nur  ®  n  a  b  e  n  m  i  r  !  u  n  g  e  n  in  bem  ß'mpfänger  f)eroor^ 
bringen,  entfpred)enb  ift,  aud)  nur  in  actu  trauseunte  be§  ömpfangeÄ  ,^n 
mirten. 


i(»35. 
Kationes  theo- 
icae. 


676  3n?citcv  Steil.    3>on  ben  «Safrainentcn  int  einzelnen. 

III.     ?ln§  bcr  ^^crmnncn^  folgt: 

^cv  (Sucfiovtftte.  5 11  bell  tränten  git  traiicii.  Coiisuetudo  asservandi  in  sacrario 
sanctam  Eucharistiam  adeo  antiqiia  est,  iit  eam  saeculum  etiam 
Nicaeni  concilii  agnoverit.  Porro  deferri  ipsam  sacram  Eucha- 
ristram  ad  iiifirnios  et  in  linnc  usnm  diligenter  in  ecclesiis  conser- 

vari, tum    multis   in    conciliis  praeceptum  invenitur  et  ve- 

tustissimo  catholicae  Ecclesiae  more  est  observatuni.   Conc.  Trident., 

Sess.  13  de  Eucliar.  cap.  6.     I^^l.  1.  c.  can.  7. 

«fr".*^^"x  2.  ^00  allciiiciliqftc  ^afmiuciit  ift  au.^ii  beten  uiib  babcr  ,yt  bieieiit 

csudjaviftic.  3n^^5Uictfc  oud)  ^11  c^-poiiicveu  uub  iiiubcr^utragcu.    Si  quis  dixerit,  m  sancto 

KteTanfJobfu-ti^^ucliaristiae  sacraniento  Christum  unigenitum  Dei  Filium  non  esse 

mcvben.       cultu   lati'iae ,    etiam    externo ,   adorandum    atque   ideo  nee  festiva 

peculiari  celebiitate  venerandum,  ne(iue  in  i)rocessionibus  secundum 

laudabilem   et   univei'salem  Ecclesiae   sanctae  ritum  et  consuetudi- 

nem   solemniter    circumgestandum ,   vel    non  publice,   ut  adoretur, 

populo  proponeudum,  et  eius  adoratores  esse  idololatras,  anathema 

Sit.    Conc.   Trident.,  Sess.  13  de  Euchar.  can.  6.    ^c|(.  I.  c.  cap.  5. 

3)ic  @iirf)ariftic  ift  Sf)viftii5  in  in-ot^iicfta(t,  '^ow  einer  '-Im- o  t  aiibc  t  iiii  g  fanu 
fcfjoit  bc^ircgcu  nirf)t  bic  3i'cbo  fein,  luoil  feine  iH-otfiibftaii^  lior()Qnben  ift,  ebenfomcnifl  oon 
einer  3{nbetung  ber  Srotögeftalten  an  \\d),  'i^a  biefelbcn  ineber  in  ber  ^Bivflirijfeit,  nocf) 
in  bcin  (^ebnnfon  nnb  bcr  3"fi'»tion  be§  ^Inbetcnben  noni  Öeib  Sl)vifti  ^n  trennen  fmb. 
S)ic  S8rot§geftnlten  U1er^en  augclietct  per  concomifiDif'Knn,  infofern  fic  mit  ©l)riftn§  ein 
(iMange^ ,  niiniüd)  ^a^^  beitigfte  l>ntar!§|nfranient  fmb.  ilMr  beten  beninad)  in  ber  @nrf)Q« 
riftie  Sbriftn^J  an,  ben  eobn  (Mottet,  n  n  t  e  v  n  n  b  mit  bcn  fatrnmentalen  ©eftaltcn. 

§  191.     J()coIünilcl)c   (frörtcruitfi  bcr  l*cl)rc   nun  bcr  rcatcu  ^^-^räfcn,^  unb 

bcr  Trnitefnbftnntiation. 

5?gl.   Franzeh'n,  I)e  SS.  Eucliaristiae  sacraniento  et  sacrificio.  Th.   11.   13;  @il)r, 
2)ie  tieiligen  Safiomenteber  tatboli)d)cn  ^inlje.  I  §  62  ff. 

2038.  ^ie  '^(u^iciiuiiibcrfctMiiuien,    burcb  incldje  bic  ^f)co(ogcu  ba§  (S^e^eimui^ 

mmft^ion  kn-  i^^'*^'  ^Utarc^'nfvainciitev  iiiifcreiii  3?erftiiiibiii!o  eiiiigcrmafu'u  f^u  crfdjiiegcu  fiifl}cn, 

^;uri)avifticäiicv=  fömi.^ji    ^peit  ciitfenit,  beii  CsMaubcii  überfliiffia  \n  mnd)cii,  nur  bit^ii  biciicu, 

tonnen  ncvnmp,  '  .  •       r^-.  ...  '      ^  V.   y  t,!  ■ 

lüa^^  nidit.     itiic^   norf)   mel)r   bic   ^hittucnbigfeit    bec^    bcimitigeii  (^)lnubcii^^  51t  geigen  uiib 
non  oormil^ic^cni  ®rübe(n  n)ie  uidjttgcu  !II)eorien  iiiuo  ab^iifdjrccfcn. 

T^ic  Snid)ariftic  ift  ein  W  e  I)  e  i  m  u  i  0  im  ft  r  c  n  g  c  n  Sinne  bc^  5öortc^. 
^ic  5.Hn-nnnft  ocnnng  bal]cr  nidit  nur  nid)t  ([\k>  fidi  felbft  bic  (Stiften;,  bcr= 
fclbcn  gu  cvfcnncn,  fonbern  and)  nad)  bcr  Cffenbarnng  üon  feiten  (^ottc^^ 
ift  fic  nid)t  im  ftanbc,  biird)  btoßc  i^cniunftgrünbc  bie^^  (^cl)cimni^  511  bc= 
mcifcn  nnb  abiiquat  511  oerfteben.  Qininer()in  aber  fann  fic  wad)  erfolgter 
Dffenbarnnq  bic  ^^ongrncn^  ber  @urf}ariftie  bartl)nn  nnb  nnrfjiocifcn,  baj^ 
bic  enii}nriftifd)cn  Cs)el]eimniffe  mit  bcn  S3crnunftiva()r()eitcn  nid)t  in  $C>ibcr== 
fprurf)  ftcl)en.     33gl.  n.  63  ff. 

I.    ^ic   ^ongrucng   bcr   @ud)ariftic    ergibt  fid)  an^>  fo(i]cnben  @r^ 

loägungen. 

^.20.39.  ^ ^^  1.  ^ic  Siebe  nnb  bic  baramo  I)ert)orgc^enbe  eclbftinittciütng  ift  (S^ottee 

}ortfd)icitfi'bc   "i^tatnr     nnb     bic    S3creinignng   mit   ^ott   Seftimmimg   unb   33ebürfni5   be^o 

(«ftte§  m?rbJn  ^^^tcnfd)cn,   bal)er   and)  ^icl   nnb   SBcfen.  bcr   Sf^cligion.     ^cr  oodfommcncn 

g«fnfd}cn.      9^cIigion  fommt  baf)er  and)  bic  oodfommenftc  il^cifc  bcr  ^Bereinigung  (5^ottc^ 

mit  uu^  unb  unfcrer  ^Bereinigung  mit  ©ott  5U. 


§  191.  jl^cologift^e  ©rörterung  b.  öeljve  öon  b.  realen  ^röfenj  u.  b.  Xrau§fubftantiatioii.    677 

^m  ^arabiefc  uinnbe(tc  (3ott  mit  ben  üJ^cnirfjcn.  infolge  ber  ^ünbc 
cntjog  er  xi)\m\  biefe  9nabcnrctrf)c  9^ä()c  imb  (S^ci^cimmrt.  Qu  bciii  5[)?agc 
nbci%  aU  bic  gDtt(irf)c  ^rbarmimg  bic  ilUcbcröcrföIjmmc^  vorbereitete,  na!)te 
er  fid)  i^ncn  tnieber  iinb  er|d)ien  il)nen  in  t)orüberget)cnben  Xt)eop^anien. 

'äii^  ^ott  bann  fein  33o(!  faiuiiictte,  fnmmelte  er  t§  in  feine  nninbcr^ 
bare  (^^egenmart  in  ber  5öülfenftin(e  nnb  nm  bie  ^iinbe^>(abe ,  ha§  ©Dmbot 
feiner  bteibenbcn  ^egenmart. 

^in  9^euen  Xcftaniente  mußten  bie  '^.^orbilber  ^nr  ooüfonintenfteii  nnb 
realften  55^irflid)feit  mcrben ,  unc  and)  bie  ^?rüp(]eteii  geiueis^fagt  f)attcn,  baj3 
ber  ©nimanuet,  ba^  (^ott  in  ber  l'^^itte  feine^i  33o(feci  iuü()nen  uicrbe.  rie§ 
lünrbe  erfüllt  bnrd)  bie  Qnfarnation.  ^er  ©ottmenfd)  ift  nun  ha§  -v^anpt 
ber  3}?enfd){)eit  nnb  luolint  in  it)r.  ©eunjs  aber  folltc  bicfe^^  (cib()aftige  'ilH-)()nen 
(^otte^^  nnter  nnc^,  bie  mefentlidje  '13rärogatit)e  ber  nieffianifdjen  ^cit ,  nid)t 
norübergeljenb,  fonbern  bicibenb  fein  mie  ade  TCnn-fc  (S5otteg. 

'I)a()er  I)at  C£()riftn^5  bnrd)  bic  red)t5eitige  (£infc|3ung  biefci§  Saframcnte^ 
fein  U)al)rl)aftinec^  3[Bol)nen  nnter  nn^o  oereungt  nnb  ,^nm  Gemeingut  für  ade 
geniad)t.  T)eninad}  ift  bic  (Snd)ariftie  i()reni  ^^In^fen  nnb  ^^mcd'e  nad)  bie 
gortfei^^ung  ber  ÜJt  cnf  d)mer  b  nng  für  ade  Reiten  nnb  für  ade  £rte 
bi^  5um  (Snbc  ber  3Be(t.  ^nrd)  fie  inirb  im  eigcnttid}cn  2inne  ba^>  SBort 
bc§'  .f)crrn  erfüdt :  Ecce  ego  vobiscum  sum  omnibns  diebus  usque  ad 
consummatioiiem  saecnli.  Matth.  28 ,  20.  Tabnrd)  ift  and)  mit  ber 
ftreitenben  ^ird)e  bie  triniiipl)icrenbc,  ircnn  and)  ncrbiidt,  mirflid)  oercinigt : 
Ecce  tabernacnlnm  Dei  cum  hominibus  et  babitabit  cum  eis.  Apoe. 
21.  3.     33g(.  S.  Tb.  3  q.  72  a.  5. 

2.  'I)ic  @nd)ariftie  ift  eine  grogartige  Cffenbarnng  ber  göttlid)cn  '^ll(    -ie  Sdnuinic 
mad}t,  bie  in  bicfcm  (Saframente  eine  ^cil)c  ber  gliin.^cnbften  ^liMinbcr  luirft,  oiVcffciibavuiig 
ber  göttlidjcn  ^UMetjcit,  me(d)c  in  ba^  gnn;c  Grlöfuiigviucrf  biefen  Sd)(nf^ A^e^^l,;i't''l^vidu■ 
ftein   einzufügen   lüeiil,   nnb    ber    göttlicben    l'iebe,    bic   ben  l)öd)ftcn  ^vab '''^-^^j';.^;!,;,;^^^^^^^^^ 
inniger  iH'rcinigiing  mit  bcu  l)(cnfd)en  in  ber  bciliqcii  .SJoiumunion  erreid)t.    (^Hfionunntv 
33gl.^  S.  Tb.  :yq.'75  a.  1. 

o.  "^^ajl  aber  bie  (^)cgemimrt  (ibrifti  eine  f  a  fra  mentale,  oerbor=^ 
gene  ift,  entfpridjt  eincc>tei(e  bem  Status  riae ,  in  meldjcm  ber  ^buibe 
mi3glid)  nnb  ocrbienftlid)  ift,  nnb  anberntedc^  ber  .^iongrnen^  bcy  Cpfere 
nnb  ber  Spcifc,  me(d)c  beibc  nur  bei  ber  fatramcutatcn  ^cin^iueife  S()rifti 
mög(id)  finb.     ^^gt.  S.  Tli.  :>  q.  75  a.   1. 

4.  5vn  ber  ©udiariftic  ift  Sbriftitv  nuc^  biirdi  bie  fatrauientale  Äcin^o^  ^.  ,7"V-  ... 

MC    (i'ltCljilVIlttC 

ireife  ein  ^knbilb  aller  jtugenbcn,  bie  er  UHil)renb  fcineo  irbifdjcn  ^ininbetc^  a7.>  ijHntnib  ber 
genor  i)ar.  oivunbbc^^örau= 

5.  Ter  (S^laube  an  bie  iiürllidie  itnb  permanente  (^egcniuart  bce^  cnd)a=  bcm>  an  kn  nc^ 
riftifdjcn  |)edanbe^>   l)at   in   ber  Ätrdjc  ben  0)  l  a  u  b  e  n  an  ben  g  e  i  di  i  d)  U      ciinimts. 

l  i  d}en  ßl)r  iftii^>  mel)r  aU$  a[ic?>  aubere  lebenbig  erbaltcn,  miiljreub  bie 
'^rotcftantcn  hei  ber  X,'el)re  oon  ber  (^kgenmart  (5i)rifti  blof3  int  (Smpfange 
nielfad)  jur  5lnnal)me  cine^>  nur  innerlid)cn,  f  u  b  j  ef  t  i  oeit  (Ibriftu^>  im 
(^cgenfatA  5um  gcfd)id)tlid)en  übergegangen  fiitb. 

11.     Tic  Dfiealitiit  (Jljrifti  im  ©afraincnt  ift  oerbürgt  itid]t  bloß  bog*  _^.  |f*J.^-.... 
matifd)  bnrd)  bic  Cffcnbarnng    nnb  bie  Unfcl)lbarfeit  ber  £ird}e,    fonbern  aluitonctiid/'nci- 
and)  apologetifd)  burd)  bie  (i^iften^  ber  ^i'ixdjc  fclbft,  bereu  innerlidj^       ^'"'f'^- 
ft c §>   nnb   uu  f  e n t (i d) ft e §   5 e b c n ^5 p r i it c i p   bie   @ud}ariftic    ift ,    f o)vol)l 
\va§   il)ren   staube  n     memoria    mirabilium)    mib    i^rc    SS  e  r  f  a  f  f  u  n  g 


1'043. 

lUöfllirtireit  bcv 

(iuc()ariftie. 

rvcifacl)i'v  (^)C 

liciuini'?. 


678  3^citer  ^ti\.     in^in  beii  (^nfroiiienten  im  einzelnen. 

(sacerdotium) ,  aU  lim§  if)rcn  .^u(tiif^  (sacrificium)  imb  i[)r  ^cbcn 
(commiinio)  betrifft.  5l(€^  ^'ommuitioii  ift  bic  @iifl)av{ftic  bie  :Val)nmg  aüc§ 
übenuitürlirf)cu  uiib  mittelbar  nml)  h(\§.  |)eitmittel  bcö  iiatürlicl)en  ^ebcn^. 
C^ne  fic  erftirbt  jeiieio  unb  uerbirbt  biefe^^. 

il>n^  aber  int,^iueifeU)aft  c^eiuig  imb  f)öcl)ft  fongnient  ift,  ift  felbftoer' 
ftiinblid)  niid)  iiiöölid).  iHMr  müßten  bicfcii  ^d)(itH  sieben,  aiid)  uunin  mir 
biefc  'J^ii^glidjteit  uid)t  eiiifeben  tonnten.  Qebocl)  fönnen  iinr  biefelbe  anf 
(^rnnb  bcr  geoffcnbartcn  "ÜHibrlicit  einii^ermafu^n  unö  crtliiren.  ($^5  ift  aber 
in  ber  @nd)ari[iic  5unäd}ft  ein  breifad)ef>  (^cbcinniiij!  enthalten,  ©in  (^ebeim^ 
ni^^  ift  c^  nämlid), 

1.  baß  bie  5hot=  nnb  ^ilVinfnbftan^  in  bic  «Snbftan^  bco  gleifd)e^o  nnb 
^Inttt-^  (SI)rifti  nernuinbctt  unrb,  nnb  -.u^ar  nid)t,  une  cnim  im  natiirtid)cn 
(Srnäl)rnngvpro,;cß  a(Inuit)lid),  tcituieijo,  bnrd)  einen  9catnrpro,^eß,  bnrd)  5(f]i* 
milntion,  fonbern  p  1  ö  ti  t  i  d),  g  a  n  ,v  i  n  h  b  c  r  n  a  t  ii  r  l  i  d)  c  r  W^  c  i  j  e,  b  n  r  d) 
X  r  a  n  ^  f  n  b  f  t  a  n  t  i  a  t  i  ü  n ; 

2.  baj3  bie  ^M  c  c  i  b  c  n  t  i  e  n  tum  ^^^rot  nnb  ^in^in  fort  b  c  ft  e  t)  e  n,  mit 
allen  bem  ^rot  nnb  ^^i^cin  cii^entiimlidjcn  natürlidicn  nnb  natiirltd)  u^at)r* 
nebnUnn-en  ilMrfnncjcn,  ol)ne  baf^  il)nen  bie  ä^rot^  nnb  'ilkinfnbftan,>  ;,n  (^rnnbe 
liegt,  nnb  baß  unter  biefen  ^^Iccibcnticn  bic  2nbftan5  beö  J^-Icifd^e^  nnb 
^^Integi  (^l)rifti  sacraiiientaliter  cicgenunirtin  ift; 

3.  Mf^  bcr  eine  nnb  nutcilbarc  ^eib  Cil)rifti  gcgenmiirtiii  ift,  m  o  immer, 
uucoiclmal  immer  nnb  mann  immer  bie  faframcntalen  (S^eftaltcn  in 
geit  nnb  9f?anm  fid)  finbcn. 

^.  ^</i_J-  .  III.     ^n  biefen    brei   cudiariftifdjcn  (!'kl)cimniffen  ift  aber,    menn  mir 

ftirdKn\Md)Vim  fie  ,;nnäd)ft  gan;,  im  allgemeinen  bctrad)ten,  fein  ^-il.Mberfprn(i^  cntljalten 
)vmi|tVnirt?tbev  ^'  Ö^Ö^'^'  ^'^  V  0  g  i  f.    (Sc^  faiui  ^mar  uon  bem  faframcntalen  GljriftU!? 

voftir;  nmndiec^  nicbt  anogciagt  merben,  mac>  oon  bem  coniiaturaliter  e^-ifticrenben 
(Il)riftnv  ancigefagt  uiirb.  'I^arin  liegt  jcbod)  fein  ^nnftoß  gegen  bie  (^efet^c 
ber  ^ogif,  mc(d)e  nnr  ncrbictcn,  bay,  uon  einem  Snbjettc  in  bcr  nämlichen 
3einc>UHMic  5ng(eid)  ctmac^  an«gefagt  nnb  nidjt  auc^gcfagt  merben  fann. 
Qn  (Sbriftn^o  l)abcn  mir  aber  eine  boppeftc  ©einemcifc  ^n  nntcrfdicibcn ,  bie 
fonnatnralc  unb  bie  fatramentale; 
'^^'''""*^"  2.  gegen  bie  *!l3l)l)fif.     (^egcnftaub    ber   ^catnnuiffenjd)aft  ift  niimlid) 

nnr  ba^^  Sinnfällige.  5Illc£^  Sinnfällige  an  bcr  ®nd)ariftie  ift  aber  ben 
5lccibcntten  eigen,  meld)e  nniicräubcrt  bleiben,  "^a^  Übcrnatürlidjc  an  ber 
(Snd)ariftic  bagegen  unterliegt,  eben  med  e!o  übcrnatürlid)  ift,  nid)t  ben  ^D^atnr* 
gefc^cn  unb  fann  babcr  in  feiner  ^nife  (^egenftanb  ber  9^atnrmiffcnfdjaft 
nnb  bc^  @^perimcntc^>  fein; 
a)ktavi)i)fif.  3_  gcgp^   ^|g   ^I1J  ctapbt)  fif ;   bcnn   bic   mcnid}lid}e  33crnunft  erfennt 

mcbcr  eoibcnt  ba§  SS^cfen  ber  natürlidicn  .S^örpcr,  nod)  begreift  fie 
bic  übcruatürndicn  Ondicimniffe,  mic  bie  faframcntalc  @cgcnmart.  9^nr  auf 
@runb  coibentcr  (Srfenntni^^  bicfcr  beibcn  1)ingc  aber  märe  e^  bcr 
S[)ktap()t)ftf  möglid),  einen  ^iberfprud)  nat^^nmcifcn.  Sie  l)at  ^mar  allerlei 
(Sinuuinbc  üorgcbrad)t,  bu  jcbod)  fdion  a\i§  bem  angcfüljrtcn  (^3runbe  ^in= 
fällig  finb.  3^1^^»^  ^^''ii*^  gemöbnlid)  U  n  m  ö  g  l  i  d)  f  e  i  t  unb  U  n  b  e  g  r  c  ij'= 
lic^feit  mit  cinanber  oermed^fclt.  5lnd)  infolge  falfdjcr  33cgriff^dieftinunung, 
mcnn  man  5.  ^.  mit  Spino,^a  nnb  (lartcfinf^  ben  matliematifdicn  begriff  bcf> 
^'örper^  auf  bk  9J(Ctapl)l)fif  überträgt  unb  ba^^  ^^ticn  bc§  ^örper^  in  bic 
bimcnfioe  ^Inebe^nnng  fefet,   gerät  man  mit  unfcrm  ^ogma  in  3Biberfprnd). 


5 191.  2:f)eologifcl^c  ©rövterung  b.  Ce()re  öon  b.  rcotcii  ^röfen^  u.  D.  jTvansfiibftantiQtioii.  679 


IV.  93ctradjtcn  \v\v  nun  bic  bvci  eitrf}iu*{fti[(^cii  ©c^eimniffc  im 
eilige  tuen,  fo  lücrbm  tuir  finbcu,  baf,  feines  berfelben  mit  natüvlidjen 
35?al)r()eiten  in  SBiberfprnd)  fte^t. 

1.  ^n  ^e^ng  auf   bie  2;rau$f  ubftantiat  ion  ftet)t  bognuUifci)  uu*  s^i^ÄTon  t,^. 
bebingt   feft,   bog   an   bic  (SteUe   ber  33rotjiibftau5  bic  ©ubftau^  bes  Seibe^     ii-an§fub^' 
G^rifti  tritt  unb  ^iimr  fo,  ut  vi  desiti(.iiis  liat  successio,   b.    {).    fo  ba^  Jt;;;^^*'f"Ä^ 
traft  be^5  5(nft)örcnc;  ber  ^^rot^  unb  3.l'eiufnbfiau5  i)a<$  Tafein  ber  gleifd}*  unb 
ÜBtutfnbftauä   Ci(}rifti    eintritt.      ^Tm  e    bic   2'ranc>fiibftantiation   aber   Dor  fid) 
gct]t,  irirb  Don  ben  5:t}eoIo9en  in  Derfdjiebener  ^Bcife  erftärt. 

a.  ^ie   ©cotiftcn   unb   nid)t   menigc  fpötere  3^()co(ogen  te()ren,   bie  ^^ottmfäjV  gv= 
^kotfnbftan^  merbc  auf  irgenb  eine  3ü}cife  entfernt,  uernid)tct,  entrürft,  in  bie  ^nänninbcr 
friUiere    'JJ^atcrie    aufgclöft,   U)äl)rcnb    bnrd)    bcniclbcn   5It"t    ber  5(l(niad)t  bic  [taSiolfat^ 
enbftan^   bc^>   Veibcig    an    bereu    2tclle   trete,     ^^gt.  8.  '111.  o  q.  75  a.  3.  adductio. 
^}ad}  biefcr  5(nfid)t  unirbe  (£t)rif!no  bnrd)  eine  adductio  gegeunnirtig,  inbem 

bie  ^ii^orte  ber  Äonfefration  bic  llrfadjc  einer  nenen  Äcinc^uieifc  unb  einer 
neuen  (^cgeuunirt  (i^rifti  nniren.  Unter  bicier  adductio  fanu  aber  nid)t 
an  eine  totale  33en)egung  im  gcniöl]nlid)cu  2inne  gcbad)t  merbeu,  mie 
ber  liei(.  3^I)oma6  (S.  Tli.  3  q.  75  a.  2)  nad)iueift,  me^ot]a(b  nmndje  nac^ 
bem  33organge  ^'ugoci  ftatt  bc^>  'il'ortcc>  adductio  lieber  ben  ^(nc^brucf  <?ow- 
stitutio  corporis  et  sanguinis  Christi  sub  speciebus  panis  et  vini 
gebrand)t  miffen  u^otten.  Tieje  Vlnffaffiing  ber  Xranvfnbftantiation  atv  einer 
reinen  adductio  eine«  fdjon  e^ifticrenben  Xerminuv  fdjciiit  bem  ^^kgriffe  ber 
conversio,  uüe  er  oben  (ii.  2014t  cntnüdett  unirbc,  nid)t  ^u  genügen. 

b.  1:^al)er  tebren  bie  ^l)omiften  unb  mit  itinen  bic  lU?  eli  r,^a  ht  ber^      2on 
2^l)eologen,  unb  5mar  mof)t  bem  ^^i^orte  unb  53egnffe  ber  Xran^inbftantiatton    nänmn  bev 
mel)r   cntfprcdjcnb ,   baf?   bie  33rot     unb  i^einfubfran^  im  eigcnttid)cn  Sinne  ,-,rtnHatbifni^5 
in  bie  Subftan,^  hii>  gtcifd)c^o  "  unb  ilUnte^o   ueruninbctt  nnb  baburd)  anc>  ber    inoductio. 
Snbftan^   uou   ^i^rot    nnb    3S.'eiu    bie  bes  Jytciidjcö  nnb  I^ötutCio  (il)rifti  mirb. 

^ic  S^ranefnbftantiation  ift  nad)  biefcr  il^tcinung  uid)t  eine  Woge  accibentette 
^eriinbernug,  mie  bie  adductio,  foiibcrn  eine  ])r  od  actio ,  bnrd)  metd)c  ber 
;^cib  (£t)rifti  an  einem  neuen  Crte  ein  2  ein  empfängt,  mie  er  e^5  im 
.•pimmcl  nid)t  befit^U.  (5t)riftnc^  empfängt  jebod)  nid)t  f  d)  t  cd)  1 1)  i  n  ba?  Sein, 
ha  er  nid)t  fd)led)tl)in  entftet)t,  mic  ber  ^'ein  ^n  (Sana  au^o  bem  üniffer  cut= 
\U\\\h,  fonbern  ber  bereite  ej;iftierenbe  :^cib  mirb  bnrd)  bicfe  productio  unter 
SiütiSgcftatt  gegenunirtig.  (^ibt  fic  aber  and)  nid)t  fd)led)tl)in  ha§>  Sein, 
fo  umrbe  fic  e^>  jebod)  geben,  mcnn  ber  Öeib  Sl)rifti  zt>  nod)  nid)t  be[äj3c. 
Tiefe  productio  ift  bat)cr  eine  %x{  creatio,  nnterfd)cibet  fid)  aber  and) 
mefent(id)  oon  berfelben  (S.  Th.  3  q.  75  a.  8),  unb  gcrabe  ^nm  Unter 
fd)iebe  oon  ber  creatio  bat  man  fic  auc^  reproductio  nnb  replicatio  ge= 
nannt.  Sid^ertid)  ift  bicfe  iy?einnng  mebr  iM  bie  ber  Scotifteu  ben  ^2(uv= 
brürfeu  ber  '^^äter  unb  ^on^ilicn  fonform,  corpus  Christi  in  Eucharistia 
fieri,  effici,  confici,  creari,  recreari  u.  f.  \\\ 

y^ac^    ber   fcotiftifd)cu  2(n[id)t    ift  e^^  teid)t,    bic  ^beiitität  bc§  l^cibc^  (5f)rifti  in  ^     2048. 
feiner  natürtid)cu  unb  fafraiiicntaten  Scin^aicifc  cin.^ufctjcn;  tagcgen  liegt  bie  Sdjmierig-  fn^Seif^'^n" 
feit  barin,  une  ber  ßeib  (Ebrifti  o  b  n  c  O  r  t  ^  n  er  ä  n  b  e  r  u  n  g  aw  bie  ©tofle  ber  Srot=   '"  ftditeu. 
unb  Ä^einfubftanj  tritt  unb  glcid),^eitig  in  ben  öerfd)iebenen  ^^arttfeln  gegcnmnrtig  ift.  — 
3ur  (Srflärung    beffcn    beruft    nmn    fic^    barauf,    \ia^    ber  üerflärte  ^v'eib  (St)rifti  ber  iöe- 
fd)räntung  nid)t  unterliege  unb  gan,^  in  ber  ö^emalt  be§  SBitlenS  (Ebi^ifti  \^^¥,  fo  ^^^  ^^^ 
Ccib  \i(x  gegcuuiQvtig  fei,  nio  Sbviftus  e^  motlc.     %\\d)  auf  bie  9}hi(tilofation  nürb  t)inge  = 
iricfcn,  non  ber  fpäter  (ii.  2064  ff.)  bie  ^ebe  fein  mii'b. 


riftifrf)cn  0H'= 
ftaltcn 


680  3^^pitcr  Xc'ü.     3?on  bcn  ©aframenten  im  cin.^clncn. 

^n  bcr  tf)oniint[(^cn  9rnficf)t  ift  Icirfjt  cinj;u[clicn,  tnic  Sfiviftuö  o  {)  n  c  O  r  t  §  n  c  r^ 
ä  n  b  c  V  11  n  n  i"  jc^fv  ^oftie  flci^cmvärtig  uiirb  iiiiO  gc(]ciuiiQrtii]  ift,  ha  bic  53rüt^  iiiiD 
Ü\>ciniub[tan5(  in  bic  öubflaiij  bei  ^cibc^^  itnb  "iSUitc'-  ßtu'ifti  ncriDanbelt  mirb.  9(bcr  ()icr 
bcftcbt  bic  Sd)Riicrii-jfcit,  bic  i^fbcittität  bc^o  fnfvanicnta(en  mit  bcm  iiatürlidjcu  l^ctb 
iinb  bic  ^bcntität  bcy  faframcutalcn  tUnbcg  in  bcn  iHn-|d)iobcncu  ^^artifdn  fci't5u()altcii.  — 
2)ic  Öi3[uni]  bicfcv  Sdjmicricjfcit  bäni]t  oon  bcv  ')iü  iiub  Seife  bcr  fnframcntaten  (SJcgeu« 
mavt  S()vifti  ah,  bic  im  folgciibcu  nad)  bcm  beil.  2l}oma!3  erörtert  mcrbcu  fod. 

.Meflvmbmntcöcv  ^-  ^^^^^  ^^^  c  u  (!)  ii  r  t  f 1 1  f  d)  c u   (^  c  f t  ti  1 1  e  11  tft  fotgeubcg   5U  benrf)ten. 

a.  Unter  bcii  curf)aiiftifrf)cu  (^cftaltcn  iicrftc()en  mir  bic  fiuu(id) 
lü  a  ()  r  n  c  l)  iii  b  a  r  e  n  51  c  c  i  b  c  ii  t  i  c  u  b  c  ^5  53  r  o  t  c  £^  u  n  b  S^  c  i  u  e  ^-.  5old)e 
5(ccibcnticn  finb  5(ii0bef)uung,  (^rüflc/  5ii3iir,  ^d)Uicrc,  garbc,  ö)crud), 
^cfd)inacf.  ^er  33c griff  bc^>  v^nf ramciit c^,  bic  öc()rc  bcr  5öätcr, 
bic  (£ut  )d)c  i  billig  c  n  bcr  .^Unijiticn  imb  bic  nH  gemeine 
1^1  ei  nun  g  faft  aller  ^^bcologcn  ucrhingen,  bnfl  luir  bicfc  5(cci^cnticn 
alt"  ctwat"  :)i  c  n  ( c «  aniui)inen. 

Tic  IccTbmticn  ^'  ^^^  ^^^  ^liUnrorbiiung   IjiU   jcbe  ^nbftan^  i()rc    et  gcntüml  i  d)  cii 

inbcv^.)jatiuoyb^5(ccibenticn,  unb  bcibc  fiiib  mit  ciimiibcr  ^u  einer  nnteilbarcn  @iid)eit  Der-' 
"S)lviftif!^  bnnbcn,  fo  baf3  incber  bic  Subftan^  of)ne  ilirc  5lccibcnttcn  ift,  nod)  bic  ^Hcci-- 
benticn  anbero  ak>  an  ber  ^iibftan^,  me(d)cr  fic  inbiiriercn,  finb  nnb  nad) 
bcr  '^uitnrorbnnng  fein  ti)nncn.  Ta^o  ^el)eimni{^  bcr  ®nd)ariftie  bcftc()t  nun 
barin,  bü\]  bic  ^(ccibenticn  bco  53rotc^>  nnb  ^i^cincs^  ol)ne  !örot=  unb  Sßciu^ 
fnbftan^  mirflid)  finb  unb  bic  enbftans  bc§  "^cibc^^  ßfjrifti  nid)t  in  bcn  il)r 
eigenen,  natürnd)cn,  fonbern  unter  jenen,  i()r  fr  cm  bcn  5(ccibcntien 
non  ii3rot  nnb  'U^ein  gegeiinnirtig  ift. 

$iHK>  mm  jene  (5^*ifteu:;  ber  ^^(ecibenticn  cl)iu\^  il)re  natürtid)e  Subftan,^ 
betrifft,  fo  ift  bicfelbc  ctunvo  fdi(ed)tbin  Ü  bcr  na  tu  r  Ii  d)  e^o,  ein 
'-li^nuber,  beffcn  'JJiöglidjfeit  bic  ^Hn-nnnft  jebod)  cin]e(}cn  tann.  (Sd)on  in 
ber  ^el)re  uon  bcr  abfoluten  Urfäd}lid)feit  (V)otte^o  marb  gejeigt,  biif^  ®ott 
allcc^,  unvo  er  in  bcr  ^latnrorbnnng  biirdi  irgenb  mcld)e  causae  secundae 
lüirft,  and)  unmittelbar  bnrd)  feine  5(((mad)t  mirfen  fauu.  ^^g(.  n.  575  ff. 
Qu  bcr  'Jiaturorbnung  empfangen  bic  '.Hccibcntien  il)r  !^afcin  nnb  il)rc  ^-ort^ 
baner  aue  ber  Snbftan;^;  bic  eud)ariftifdien  5lccibcnticu  erbatten  ibr  fort^ 
bancrnbec>  I^afein  aber  uid)t  am  ber  ibnen  fonnatnratcn  (Subftan5  neu  33rot 
nnb 'il^ein,  bic  ja  nid)t  mel)r  ba  ift,  fonbern  unmittelbar  bnrd)  bic  gött- 
lid)e  ';?(llmad)t,  bic  ibnen  nid)t  in  'ilHMfe  bcr  Subftan^,  fonbern  in  5Bcife 
bcr  abfoluten  göttlid)eu  llrfiid)lid)feit  alleo  ba^?  geuuibrt,  Uni!o  fic  in  ibrer  natür- 
lid)en  ^cinc^uicifc  uoii  ber  3nbftau5  bc«?  53rote£^  nnb  5Bcine!§  cnipfingcn,  fo 
baf^  fic  in  aller  unb  jeber  ^^c^icbuiui  gerabe  fo  mirflid)  finb  nnb  gerabe  fo 
unrfen,  al^?  menii  ibnen  bic  ibnen  eigcutümlid)c  3ubftau,^)  nod)  nuter^ 
ftünbe.     ^ral)er 

^xc Sart^  ^'  ^^  H  i.^  i  •-'  1"  ^'  11    bie  eud)ariftifd)cu    5lccibcuticn   lu  a  b r  b  a  f  t    u  n  f  c r  c 

ftiTcilen  3iccibcn  2  i  u  u  c.  (S^o  täufd)cn  fid)  ba()cr  unfere  Sinuc  uid)t,  inbem  fie  bic  Ö^cftalten 
nnUTclümrunb  ^C0  53rotcc>  uub  ^^i^ctuc«^  Unil)rncbnien.    9hir  bcr  ^^crftaub  iiuirbe  fid)  tänfd)cn, 

luivfciuxnc  bie  UKuu  cr  baraiiv  auf  bai:  ^orbaubenfeiu  ber  i3rot=  nnb  ^Bciufubftan^ 
^iHMnnibftnnäiit=  |d)Uc|^en    mürbe.      (5)cgeu    bicfcn    Qrrtum    aber    \]i   cr    bnrd)    bcn   ^)lauben 

jj.  bringen  and)  bic  cud]ariftifd)cii  ^Iccibcnticn  alle  'Il^irfungeii 
bcr  ber  ^rot=  nnb  S5?cinfubftanä  inl)iiricrcubcu  5(ccibeutien  l)eniDr :  fic 
uäl)rcu  ober  mcrbcn  gcbrod)cn;  fie  nerberben,  bringen  bann  miebcr  anbere 
Snbftauäcn    ^cnior.     Omueui    actioneni,   quam   pottrant   agere   (acci- 


§  191.  J[}co(ogifd[)e  (Srörterung  b.  Cet)vc  Hon  b.  realen  ^väfeng  n.  b.  jtranöl'iibftantiation.  681 

dentiai,  substantia  panis  et  vini  existente,  possunt  etiam  agere, 
siibstaiitia  paiüs  et  vini  transeunte  in  corpus  et  sanguinem  Christi. 
S.  Th.  3  q.  77  a.  3;  ngt.  aiit^  a.  4—7. 

c.  3^3cnn    bic     cudiariftifdicn     2(cctbcnticn     etmaS    3ieü(c§    finb,    mic    ift    biete  .-^.  or^rl-,  v.,. 
S^i  call  tat  jn  crflaren?  eucfiaviftiirfien 

a.  ^n  ber  ni  orp  (i  ol  ü  g  i[  d)e  n    "5?atuvanficl)t   ber  ^  d)o  laft  it  e  r   l)at  man,    aClcr^      •Jiccibenttcn 
bingl     über    bic    ariftoteliidjc '  ^üiffaffung    liinaiig,    bie    3(ccibeiition    in    i^J^^f  o^u  te  nnb  j*"j^|^"^,^'5lJJn^^^^^^ 
mobalc    eingeteilt.      3^ie    abfo  Inten     t)aben    ein    Hon   ber    ^nbftanj   n  eri'd)icbene§  ''''    anficfit; 
©ein  nnb  fönncn  ba^er  ,    lucnn  fie    and)  nad)  ber    natihiid)cn  Ovbnnng    ber  3)ingc  ot)ne 
bie  if)nen  ent[pred)enbe  Snbftan,^  nid^t  ejifticren  fönncn,  traft  göttddjcr  ^dlniadjt  oline  bie 
i^nen  fonnatnralc  ©nbftan,^  eyifticren.     S^i  bicien  abfolutcn  ^Xccibentien  gct)ört  nad)    bent 
()I.  2:[}onia§  üor  aUcni  bie  Onantität.     Sicfclbe  unvb  in  ber  @ud)üri[tie  nidit  non  ben 
©nbftan.^jen    be^    33rote§    niib  2i}cinc§    emaniert,  [onbcrn    non  ber  '^(I(mad)t  (SJottcy  [elbft 
getragen.     2)ie  mobalen  5lccibentien  t)aben  fein  Don  ber  Snbftanj  nntevfd)iebcne§  ©ein, 
fonbcrn  finb    nnr  (ogifd)    non  bcvfdbcn    nntcrfd)ieben,  ^.  ^B.  iii^enicgnng,    Öagc  n.  f.  rv. 
'Jhxd)  öer  peripatetifdjen  9Zatnranffaffnng  ift  in  ber  @iid)ai-ifttc  bic  Onantität  feiibieft  nnb 
jträger  bicfcr    niobalcn  9Iccibenticn.     So  mirb    in    ber  ^d)o(aftif    bie  9iealität    ber  2U"ci= 
bentien  onfg  bcftc  gcunibrt. 

■i.  ^^ad)  ber  mcd)anifd)cn  iT?ntnranfid)t  (Sartefin^)  gcl)ört  bie  aftnedc  in  bcv  mcröa^ 
STn^befjnnng  im  ^ftanme  gnm  Ä^  e  f  c  n  be§  törper^^.  2)te  5(nl)angcr  bicfcr  ^(nffaffnng  "''^ijj-jrtjt;''^ 
fnd^ten  in  uerfdjicbcncr  ilVife  il)re  l'ebre  mit  bem  ^ogma  ber  ©ndjariftie  in  @inf(ang 
gn  bringen,  ncrfticf^en  aber  teil§  bireft,  tei{(5  inbiieft  gegen  bie  i'cbre  ^cr  JTird)c.  3)?agnan 
t)at  bie  end)ariftifd)cn  xHceibeiiticn  babin  eiflärt,  c§  feien  mcber  bie  abfoUiten  '^(ceibentien 
ber  <£d)o(aftifer,  nod)  bie  fnbftantialeii  füllen  be§  ßartefiu^,  fonbcrn  bnrd)  ®ott  bciuirfte 
fnbjcftiüe  «Si  nne§  ein  br  ürf e  (api>aroiices  eiicli.iristi(iues).  2)iefe  ?ebrc  mnrbc 
miebcrbolt  Don  ben  römifd)en  .Kongregationen  innuirtcilt. 

Y.  3)ic  bt)namifd)c  ^Jatnianfid^t  fafjt  bie  (Meftalten  ober  finnlidjcn  Dnalitäten  in  bor  Mjua- 
alß  ücrfdjiebcnc  5J3emeg  n  ngöf  or  men  anf,  mcldjc  al^^  ^In^'bcbnnng,  ^-orm,  ^'^vbc  n.  f.  m.  '""'^infidu-^"^ 
ben  ©innen  fid)  barftcUen.  2)iefc  33cniegnngen  merbcn  uon  hcn  gefd)öpf(id)en  Snbftan^cn 
f)eruorgebrad)t,  fönncn  aber  ond)  hmd)  bie  5llimad)t  (Mottet  bemirft  linnbcn.  ÜBor  ber 
^onfefration  lucrben  biefe  ^cmcgnngen  Don  ber  ^rot:=  nnb  'A^cinfnbftan,^  bcrDorgcbrad)t, 
nad)  ber  ftonfcfration  aber  banern  fic  bnrdj  bie  Sbiüigfcit  (Motte«?  fort,  '^lad)  bicfcr 
©rflärnng  finb  bie  3(ceibenticn  etmaS  ^li'ealc^^  nnb  fomincn  ben  abfolntcn  ^(ccibcntien  ber 
Sd)o(aftifcr  ^iem(id)  na()e 

d.  graqt  man  incitor,  iii  uic(ii)ciii  i^Hn-hiiltiiiffc  Mc  ciid)avifti|d)cn  ^Hcci^  ,      ^osh. 
ociiticn   511    ber  v^iibiimi^    bcc^    l'cibcv  (>l)n|tt    |tclicii,    ]o    iit  ,yi  aiitiuortcii:  ijäitmebiceudia- 
feincC^mcgc^    in    bcin    i^crl)ältiiif|c    ber    n  a  t  ü  r  l  i  d)  c  11    Q  it  1)  ä  r  c  u  3.      T^k  tlMmlmjia-lub^ 
3lccibciiticu  bc^  33rotc<^  iinb  2l^ciiicc>  finb  iiidit  ^(ccibciiticn  bcy  l^ibcs*  Shrifti '»'"VV^f\\'''''''-' 
gclüorbcn,  ber  ja  fonft  aUc  ^cbirffale  bicfcr  '^(ccibciiticii    teilen  iinirbe.     'I)a= 

l)cr  Uicrbcn  fic  and)  n  i  d)  t  u  o  ni  Ö  c  i  b  c  (S  ()  r  i  ft  i  alc^  il)rer  2nbftau,^, 
fonbcrn  Hon  ber  göttlid)cn  ?lllniad)t  aU  fnbftan^lofc  :;Mccibcntieu 
getragen,  luie  and)  ba^^-  ^on;^il  uon  .^onftan^  ben  'Bai^  bc^  Sicief 
t)crurtci(t  1:)at:   Accidentia  panis  non  manent  sine  subiecto. 

2öof)l  aber  ftc{)t  bic  3nbftan;^  bcc>  Öcibe^  (£i)riftt  infofern  in  einem 
analogen  i^erl)ältni^o  ,^n  ben  endjarifttfdjcn  5lccibentien,  mie  frii()cr  bie  JBrot^ 
unb  3Scinfnbftan;>  511  il)ncn  ftaiib,  als  nnnmel)r  bic  ^ubfian^  bc^o  ^din^:^ 
St)rifti  ucrmögc  ber  end}ariftifd)cn  5(ccibentien,  ba  luo  bicfc  5lccibenticn  fid) 
finben,  gcgeininirtig  ift,  lüic  frü()cr  bic  5^rot=  nnb  ^-IVH'infnbftan^  ucrnuige  ber^ 
fclben  gegenunirtig  mar.  .Dicfc^o  in  (einer  5(rt  ]d)(cd)t()in  einzige  nnb  gan^^ 
übernatürlid)e  ^crl)ä(tni^5  ber  faframcntalcn  5(ccibcntien  ^^im  Öeibe  (yt)rifti 
nennen  bie  ;il)cologcn,  nm  c«  non  ber  natürlichen  Qn^üi'cn;,  511  nnterfd)ciben, 
^epen  ben^. 

^n  ber  bt)nannfd)en  (5rf(ärnng  ber  (S^cftaltcn  fd)eint  e§  inbc§  öoUftänbig  ,^nläffig 
gn  fein,  bic  'iVmegnngcn  nad)  ,,ber  flonfcfration  al§  non  ber  ^Icifd)»  nnb  s^Mntinbfianj 
(£f)rifti  gemirft  jn  betrachten.     2i;^nlid)c«§  mag  üon  ber' morpl)otogifd)en  l^lnfid)t  gelten. 


682  3'ueitei:  %ti\.     5Son  ben  6nfraiiiciitcn  im  ctn,^clucn. 

^  .2054  3.  ^a^tv^  btc  ciirf)artftifii}c  (S^cqeniünrt  (5()rifti  betrifft,  fo  nmr3  eine  brei- 

mvt.  farf)c  (S)egenu  iirt  unter) ti)iebeii  luerben,  bic  c  i  r  c  u  ni  |  c  r  i  p  1 1  ü  c ,  b  e  f  i  n  1 1 1  ü  e 
nnb  repletiiu.  ^ie  letztere,  uie(d)e  (^ott  adein  jnfonimt  (n.  247),  fi^nnen 
nur  gleid)  au-ofd)etben.  ß  i  r.c  n  ni  f  c  r  i  p  t  i  u  aber  ift  ein  Körper  an  einem 
Orte,  menn  er  mit  feinen  leiten  an  cnt]pred)enben  leiten  beg  Orte;?  nnb 
gan^  am  gan5en  Orte  fiel)  befinbet.  Tief  in  it  in  enbüd)  ift  ba^^jenicje  an 
einem  Orte  oegcnnnirtig,  bac^  f,mar  nid)t  mit  feinen  teilen  an  nerfd)iebenen 
teilen  be-o  Orte-o  fid)  bcfinbet,  aber  bod)  in  feinen  9]anmoer{)ältniffen  berart 
auf  ben  einen  Ort  eingefdiränft  ift,  baf^  e^o  nid)t  ßiigleid)  an  anbcren  Orten 
iiegeniiuirtig  ift.     So  ift  bie  (Seele  im  'JJienffben  gegeniuiirtig. 

^ie  Subftan^en  finb  aber  an  einem  beftimmten  Ort  (bcfinitiüe  (^cgen- 
iiuirt)  nnb  nehmen  einen  beftinnnten  ^laum  ein  (circnmfcriptioe  (^cgcnunirt), 
nid)t  an  fid),  infofern  fic  Snbftau^en  finb,  fonbern  uermögc  ifjrcr 
';!lceibentien,  b.  ().  i()rcr  ränmlid)cn  ^imenfion.  Vermöge  il)rer  iHcci= 
bcntien  ftebcn  atfo  bie  förperlidjcn  Snbftan^^en  in  ben  iKanmnerljoltniffcn. 
Ticfe^o  a\h$  ber  ^M)dofDpt)ie  oorani^gefct^U,  ergibt  fid)  fotgeube^: 

öicflnmavt  ^-  '^'•'^*    ^^^^^^    dtjrifti    ift    oermögc    feiner    eigenen    natür(id)cn 

(5^)riftt  im  "iHccibentien  an  einem  beftimmten  Ort  im  -Vinuncl  nnb  nimmt  einen  feiner 
natnr(id)en  (^nöf^c  entfprcdienben  ^Kanm  ein.  @r  ift  atfo  im  ^immet 
c  i r  e  n  m  f  c  r  i  p  t  i  u  gegenunirtig.  ^Mber  nid)t  fo  in  ber  Siuijariftie :  benn 
^ier  ift  ber  Öeib  (ibrift  nid)t  feinen  natiir(td)en  ^ccibentien  nad),  fonbern 
feiner  Snbftanj  nad)  unter  ben  eud)arif(ifd)eu  ^Iccibentien,  fo  baf,  er  oer^ 
nii3ge  jeuev  übernatürlidjen  ^erl)ältniffeci,  in  bem  er  jn  biefeu  5(ecibeutien 
fte^t,  ba  U10  biefe  ^(ecibentien  finb,  fo  niat)r^aft  nnb  mirflid)  gegenunirtig  ift, 
uiie  uorbem  bk  "^hoU  nnb  ^l^einfnbftan;  gegenunirtig  unir. 
^.    -f.'\.,  b.  Siiib  aber  bie  5(ceiben(ieu  be^o  oerllürteu  liiiiimlifdien  V'eibe^o  dbrifti 

viccibcnticii  in  ber  C£'nd)ari|tic  ane^  gcgenu^artig?  ^'inige  noniinali|ti|d)en  2^i)eologen, 
^Saviftk!'  uield)en  Onantitiit  nnb  attuelte  5(nvbel)nnug  ibentifd)e  begriffe  maren,  uer^ 
neinten  biefe  Js'i'iig^'-  '^^'''^  anberen  !Xbeo(ogen  aber  Uniren  nnb  finb  ber 
yjceinnng,  baf3  and)  bie  natürlid)en  5(eeibeutien  be^^  Seibe^  (Sl)rifti  nuter  ben 
eud)ariftifd)eu  CMeftalteu  ^unir  nid)t  bircft,  abcx  inbireft  j^er 
naturalem  concomitantiani  ober  ucruu^ge  i^rer  Subftau^  gegenunirtig 
finb,  infoferu  niiudid)  biefe  natiirlid)en  ^(ccibeutien  ber  nuter  ben  faframen-- 
taten  Ö^eftalten  gegenmärtigen  Snbftan,^  bev  g-leifdje^  nnb  ^(utee>  Gtjrifti 
iuliiiriereu.  Quia  substantia  corporis  Christi  realiter  non  dividitur 
a  sua  quantitate  dimensiva  et  ab  aliis  accideiitibus,  inde  est,  quod 
ex  vi  realis  coiicomitantiae  est  in  hoc  sacramento  tota  quautitas 
dimensiva  corporis  Christi  et  oninia  accidentia  eins.  S.  Th.  o 
q.  76  a.  4. 

•'Da  biefe  ^(ecibentieu  oeriiiöge  ber  2ubftau;v  U)e((^er  fie  inf)äriereu, 
ober  consequenter  ad  substantiam  in  ber  öudiariftie  gegenmärtig  finb, 
fo  finb  fic  ad  modum  suhstantiae  gegenunirtig,  b.  I).  nnabljiingig 
uom  9f^aum.  !i^efonber^5  in  Se^ng  auf  \>k  Onantitiit,  bie  natürlidje 
(^jcftatt  nnb  ^röße  (S()rifti  ift  eine  boppette  5(u^^be()nnug  gn  uutcrfd;ciben. 
F  te^Jsio  in-  ^*  ^^^  cxteusio    interna,    intrinseca,    situalis    beftcl)t  barin,  ba|l 

^terna.  bie  ciu.^elueu  ^eile  be^>  aucH3ebel)utcu  SBefenc^  in  ber  it)neu  ,^nfommen 
ben  Orbunug  ;)U  einanbcr  fte.I)en.  ^iefc  (S^leufiou  fommt  bem 
enc^ariftifdjen  :^eibe  (J(}rifti  ju,  ^a  bic  ^lieber  biefcv  ßeibeö  nid)t  nerfümmcrt 
finb  ober  orbnungc>(o§  bnrd)  einanbcr  liegen.     33ielme()r  finb  bie  ^lieber  be^ 


§  191.  ^^eotoijijc^e  (Erörterung  b.  Öefire  üon  b.  realen  ^räfenj  n.  b.  j;ran^fubftantiation.  683 

cuiijariftifrljcii  ^cibes^  i  u u  e  r  l  i  cf)  g  c  o  r  b  n  e  t  u  n  b  o  r  g  a  n  i  f  i  e  r  t  und)  bcr 
il)iicn  foiiiiatiirnlcii  ilnn-binbung  unb  Orgnniiation.  !rat)cr  befi^t  and)  bev 
eiid)ariftifi1)e  2iib  S()rifti  bic  nnmlid)e  ^armoinfc!)e  3d)ön()cit  luie  bcr  ücr= 
flärtc  öcib,  iDcnn  fic  and)  iiad)  außen  üerborocn  bleibt. 

jj.  "Die  extensio  exter^ia,  extrinseca,  actualis  befi^t  ein  Körper,  ExteS  ex- 
ivcnn  er  fo  im  9knme  fid)  bcfinbct,  ha^  feine  ein5clnen  Xeile  in  Derfd)iebencn  tema. 
Steilen  be^3  Ülanmcig  [id)  berinben.  Cnantitiit  in  bicfem  ©inne  ()at  bcr 
end)ariftifd}e  Sldh  S()rifti  nid}t.  (Sr  ift  oieInie()r  nnab()ängig  uoni  SfJanui 
nnb  ift  gan,^  nnter  jcbent  Tcdc  bcr  end}ariftifd)cn  CiH^ftatten  gegeniiuirtig. 
^er  9J(angcl  ber  aftnalen  Vlnebcljnnng  cnt()iilt  feinen  ^ii^ibcrfprnd),  ba  bic= 
felbe  nid)t  ^nm  3i^cfen  bc^  ^örper^  gefjört. 

SiMe    üerl)ält    eö    fid)    nun    bei    biefer   ^(nSbcbnung^lofitjfeit    mit  ber   natnr(icf)-   _.    -^^^•... 
nienfd)(id)cn   2:i)ätigfeit  ßbrifti  im  5atar§faframent?  ^iUTSe'' 

aa.  L'utjo  nnb  anberc  (ehrten,  infolge  ber  unan§gebol)nten  ®j:iften^uiei]e  betuege  ^fiöügfeit^fnifti 
(5l)riftitg  in  bcr  (Sndiariftie  ftd)  nid)t,  nod)  merbe  er  bemci^t;  and)  tonne  er  bie  äußeren''"  'uiciiT 
Sinne  nid)t  betl)ätigcn,  me^^balb  alle  finnlidjcn  nnb  and)  alle  [innlid)=gciftincn  g^nnltioneii 
nnmi3glid)  nuiren.  3i'  ^^^  ^^'in  W^  ntimtid)  bie  attnelle  'Kn^obcbnnng  nnbcbingt  not* 
menbii],  nnb  nnr  bnrd)  ein  Snnber  fönne  ber  end)ariftifd)e  .f)eilanb  ^.  '-y.  ]et)cn  nnb 
l)ören.  3?lof3  rein  in  te  llcttn  eile  ^5  Srfcnnen,  mie  bnrd)  bie  scientia  infusa  nnb 
visio  beatitica,  [ei  ber  ^cele  Sl)rifti  im  ^litar^faframent  nii)g(id). 

,3ß.  yiad)  Qiiberen  'Jiboologen,  beren.  JyiUirer  fiarbinal  Sienfnegosi  i)l,  fann  ber 
end)ariftifd)e  ^eilanb  and)  Si  n  ne>öt  li  äti  g  f  eit  üben  nnb  übt  [ie  and)  luirtlid).  @r 
bort  bal)er  biejenigen,  ti)eld)e  uor  bem  2abernafel  ,vi  ibm  rnfen;  fein  '?(ni]e  ninnnt  biejeuigen 
uuibr,  meldje  oor  ilnn  fid)  niebennerfen,  nnb  in  ber  bl  itomninnion  tritt  er  mit  ben 
Empfängern  berfelben  in  U\\  innigften  'i^crfel)r.  ^n  neuerer  ':^<\X  bat  befonber^  ber 
Cratorianer  2)algoirng  biefe  5lnfid)t  Vertreten.  (Xie  beilige  ^tommnnion.  '^\)X( 
^biI''''fopl)ie,  3!l)eologie  nnb  ^ra?,'i§.) 

c.  %\\<c  bcm  ®efai]tcn  ((int  fid)  luibcrbin  beurteilen,  unc  ber  i^eib  (^hrifti  ^,,  ,,-o^'0. 
in  I einer  cnd}anitnd)cn  ^ctnvuici]c  )id)  ^uiii  ^lianin  oerbalt.  Ta  eine  cmtaviitiidicn 
Snbftan^  ncrniügc  il)rcr  ^2(ccibenticn  in  Üi'anmucrbältniffcn  ftebt,  ber  öeib  ^''^i!£,'""' 
(^l)rifti  aber  nid)t  ueriiibgc  feiner  natiirlidjcn  ";?(ccibcnticn,  jonbcrn  nnr  sub- 
stantialiter  ober  mod(>  substantiae  unter  bcn  \\]\\\  natiiraliter  freinbcn 
iörot^=  nnb  ^^ikiiivaccibcntien  gctieiiunirlig  ift,  fo  ift  er  ;^UHir  oeruiöge  biefcr 
frenibcn  '^(ccibentten  in  luco,  aber  nid)t  localitei-  ober  siciit  in  loco, 
lueber  definitive  nod)  circtimsryiptice.  Corpus  Cliristi  non  est  in  hoc 
saciamento  secundum  proprium  modum  quantitatis  dimensivae,  sed 
magis  secundum  modum  substautiae.  Omne  autem  corpus  locatum 
est  in  loco  secundum  modum  quantitatis  dimensivae,  in  quantum 
scilicet  commeiisuratnr  loco  secundum  siiam  quantitatem  dimensivam. 
Unde  relinquitnr,  quod  corpus  Christi  non  est  in  hoc  sacramento 
sicnt  in  loco,  sed  per  modum  snbstantiae.  S.  Th.  3  q.  76  a.  5  c. 
Corpus  Christi  uon  est  in  hoc  sacramento  definitive,  quia  sie  non 
esset  alibi  quam  in  hoc  altari.  ubi  conficitur  hoc  sacramentum, 
cum  tamen  sit  et  in  coelo  in  propria  specie,  et  in  multis  aliis 
altaribus  sub  specie  sacramenti..  Similiter  etiam  patet,  quod  non 
est  in  hoc  sacramento  circumscriptive,  quia  non  est  ibi  secundum 
commensurationem  propriae  quantitatis.     L.  c.  ad  1. 

3(üeg     ^äiinilid)e     niittjin,     ^;?(nÄbel)nnng,    Örtlidifeit,    ^ciocgnng  oon    .(^^cfjmntfl, 
einem  Ort   ^^\\\\\  anbcrn    fommt    ounädjft    bcn  end)ariftifd)cn   5Iccibenttcn    ^n,  cituctifeit,  ^i^'e= 
nnb  nnr  oermöge   biefer   ^(ccibcnticn    mirb  allcö  biefc^o   auf  bcn  ^eib  (£l)rifti      »'<■«""«■ 
übertragen,     ^sii  feiner  natiirlid)en  Sein^meife,.   b.  l).  ocrmögc  feiner   natür- 
lid)en  ^2(ccibentien  ift  alfo  ber  Öeib  ßt)rifti  an  einem  bcftimmten  Ort  nnb  an 


684  3Wfiter  Seil.     55on  bcu  ©afrainenten  im  einjelncn. 

feinem  anbercn,  mib  nimmt  einen  beftimmten  S^tnum  ein  fraft  feiner  nntüv^ 
(id}cn  '^imenfion.  dagegen  in  feiner  fahamcutalen  ^ein^meife  ift  beibe^ 
nid)t  ber  ^-aK,  fonbcrn  er  ift  oermotjc  bcr  Xvanc^fnbftantiation  nnb  feinet 
babnni)  gefeiitcn  ^erl)ältniffe£i  jn  ben  ^rot=  nnb  3i^einaccibentien  (\m^  unb 
nngeteitt  ül)ne  riimiilirljc  iycfd)räntnnn  nnb  ü()ne  ränm(id)e  ^2luöbcl)nuni3  nber= 
all  ha,  luo  biefe  5tccibcnttcn  finb.  ÄDabei  lüirb  er  öon  ben  Üiauim)erl)ätt=^ 
uiffen  bicfcr  5tccibcntien  ebenfo  mcnici  ak>  uon  allen  übrigen  ^nftiiubtidjfeiten 
bcrfelbcn  bernt)rt  unb  betroffen,  lüle  fütd)ei^  bei  feinen  natür(id)en  ^ccibentien, 
beren  ©nbjeft  bie  enbftang  be^  ßeibe^  ift,  aüerbing^  ber  galt  ift. 

^ieran^  ergibt  ]id), 

2062.  a.  uüe  bnrcb  h(\^^  2[ufhören  ber  (^eftalten  ber  Öeib  Shrifti  anflii^rt,  an 

euctiavhtifcfie    einem  Orte  gegcnunirtig    5U  jcm,    ol)ne    ]\d)  oon    ba  mcg^ubciucgen.     (Sr  i|t 

^andnm^om^  ^^^^^^'    ^^^'  ^^  ^  ^'^^  ^   ^^^ *-' '  ^    ^ ^'   H rf)    cntfemt   I)at,    fonbern    lueil  bie 

8u  fein?      5( c c  i b  e n  t  i  e n    n  i  d)  t    m  e l)  r    ha    f  i n  b.     3o    ift  and)    (^ott    nid)t   mebr 

gegcnu'ärtig  in  einem  (>)cid)i3pfe,  ha^  ^u  fein  aufbort,  nid)t  med  er  fid)  uon 

ha  entfernt  l)at,  fonbern  med  bav  @eid)öpf/  in  beiu  er  gegcnunirtig  U)ar,  nid)t 

mcl)r  ift.     Dens,   cuius   esse    est    indeticiens    et    immortale,    desinit 

esse  in  aliqiia  creatura  corruptibili  per  hoc  quod  creatura  corrup- 

tibilis  desinit  esse.     Et  lioc  modo  cum  Christus  habeat  de  se  esse 

indeficiens  et  incorruptibile,  iion  desinit    esse  sub   hoc   sacramento 

neque  per  hoc  quod  ipsum    desinat  esse,    neque   etiam  per   motum 

localem  sui,  sed  solum  per  hoc,  quod  species  huius  sacramenti  desi- 

nunt  esse.     S.  Th.  3  q.  76  a.  6; 

,3.  ha)^  bie  (^cgcumart  be<o  Öeibcs  (Sl)rifti  im  Saframent  auf  natür== 
I  i  d)  e  iHuM  ]  c  fclbftoerftaublid)  u  i  d)  t  m  a  l)  r  g  eno  mm  cn  ober  ertannt 
^ncit  - lino?' ^^  ^  ^' '^  ^  ^^  ftiini.  X)an  bao  leiblid)e  ^K  n  g  e  fie  uia^rnct)me,  ift  fd)(ed)tl)in 
lüflicn.  nnuiögtid),  ba  bie  enbftau^^cn  nur  ucrmittelft  it)rer  ^^(ccibeutieu  fiunlid)  ma^r= 
nefjuibar  finb,  uiec^mlb  bie  jafromcutale  ^eiu^ou^eife  (£l)rifti  in  ber  (vud)ariftie 
and)  nid)t  burd)  bie  '|.M)autaiie  abiiquat  oorgeftcdt  mcrbcn  tann.  'iHber 
anr^  ber  n  a  t  ü  r  ( i  d)  e  ,3  u  t  c  l  ( e  f  t  tanu  fie  nullt  abiiquat  erfenucn,  fonbern 
hic<$  ift  nur  bem  Ö)lauben  nnb  ber  risio  beata  inö^üd).  Corpus  Christi 
secundum  niodum  esseudi,  quem  habet  in  hoc  sacramento,  neque 
sensu  neque  inia^iuatione  i>eiceptibile  est,  sed  solo  intellectu,  qui 
dicitur  oculus  spiritualis.  Percipitur  autem  diversimode  a  diversis 
intellectibus.  Quia  enim  modus  esseudi,  quo  Christus  est  in  hoc 
sacramento,  est  penitus  supernaturalis,  a  supernaturali  intellectu, 
scilicet  divhio,  secundum  se  visibilis  est,  et  per  consequens  ab  in- 
tellectu heato  vel  angeli  vel  hominis,  qui  secundum  participatam 
claritatem  divini  iutellectus  videt  ea,  quae  supernaturalia  sunt. 
per  visionem  divinae  essentiae.  Ab  intellectu  autem  hommts 
viatoris  non  potest  couspici  nisi  per  fidem.    S.  Th.  3  q.  76  a.  7. 

'4^al)er  gibt  z§>  and)  feine  abiiqnate  ^^(nalogic  ber  (^5egenmart 
Sbrifti  im  al(erl)eiligfteu  Saframente,  fonbern  nur  inabiiquate,  5.  ^. 
bie  ©cgenmart  ber  (Beete  in  jebem  %t\{z  il)re^>  Öcibe^^  unb  uermittetft  be^ 
Slz'iWt^  iunert)alb  eiuefo  beftimmten  9{aume^^.  ^Hber  biefe  ^^(natogie  ift  fcl)r 
iuabiiqnat ;  benn  and)  bie  Beete  ift,  ^mar  nid)t  circumfcriptin,  'aber 
befiuitiü  nur  an  einem  beftimmten  Crt  unb  nid)t,  mie  ber  ßeib  ß^rifti  oer* 
uüttetft  ber  fnframentaten  ^(ccibentien,  an  uerfd)iebeneu  Orten. 
,2064.  d.  "Die  03?ul  t  i  l  0  ta  t  i  on  (St)rifti  Hiad)t  bem    menfd)(idjcu  33erftanbe 

Hoifäjviftu    gro^e  Bd}mierigfeiten.     ^whz^  entt}ält  fie   feinen  iiMberfprnd).     Maw  nnter^ 


2063. 
(fvfeimbavfcit 
bev  (Mcflcmuavt 


§  192.  tSj-iftenj  unb  53e griff,  93?aterte  unb  ?^orin,  ©penber  unb  ©mpfänger  b.  (Suc^ariftie.  685 

jd^eibet  brei  üerfrf)icbeue  Slrten  ber  ^J(ulti(ofatiou,  iiiimtid)  bk  bt^frete, 
g e mi f  d)  t  c  unb  c  i  r  c u m  f  c r  i  p  t  i  ü  e.  ilkt  bcr  Ictjtcicii  Ijot  ber  an  mel)reren 
Orten  gegcnmärtigc  ^^örper  übeniK  bic  i()ni  fonnatnrak  aftucüe  Ö^-tenfion. 
Über  bie  lU^ögUdjfeit  biefer  0)hiUilofntiün  Ugl.  (^ntbcrlct,  ^le  mctiv 
pl)i)fif  ©.  170  ff.     53on  i()r  ift  l)icr  nid}t  bie  3f^ebe. 

a.  "D  ig  fr  et  e  ilJhiltilofation  liegt  uor,  luenn  ein  Körper,  ber  feiner  cifti^  Tiehet?Mti' 
eilen  5lusbet)nung  entbcl)rt,  an  niel)vcren  Orten  e^-iftiert.  'I)ieie  'JJinltilofatton  'lotation. 
fonimt  beni  in  fafranientaler  ii^eije  e^-iftierenben  (S^riftn^  5n,  ba  er  überall 
ba  gcgcnlüärtig  ifr,  wo  bie  end)arifti|d)cn  ©cftalten  finb.  Qn  biefer  3)hilti= 
lüfation  läge  ein  'il^iberfprnd),  luenn  bie  enbftan§,  b.  ^.  ber  enc^ariftifd)e 
ßeib  felber  ü  e  r  ü  i  e  1  f  ä  1 1  i  g  t  ipürbe,  ba  cg  mir  einen  ^l)riftug  gibt.  5(ber 
nid)t  bk  ©nbftan,^  luirb  oeroielfältigt,  fonbern  mir  bcrcn  ^U'äfen^  ober 
(^egeniuart.  'I)arnni  fann  gegen  biefe  DJhdtilotatiou  nid)t  eingeivenbet 
luerben,  (^IjriftibS  fei  fid)  [clbft  ferne.  @v  ift  ja  iiiinier  ber  eine  näiiilid)e 
gbriftnc^  in  fid)  felbft,  beffen  eine  (^egeniinirt  allerbing^o  üon  ber  anberen 
entfernt  ift.  (St)riftnc>  ift  ebenfoinenig  uon  fid)  felber  entfernt,  luie  jene 
^eiligen  uon  fid)  felbft  entfernt  umven,  benen  Wott  bi\t>  donum  bilo- 
cationis  fc^cnfte. 

,i  i)ie  gemifdite  l)hiltilotatiün  beftel)t  barin,  baJ3  ein  .^^örper  iin ^5je,„ifJt%Mii= 
einem  Orte  cir  cnm  f  c  r  i  p  t  i  u  gcgcminirtig  ift,  luäbrenb.er  cc^  an  anberen  loiation. 
Orten  nid)t  ift.  eo  ift  ß()riftibo  im  .Vimuui  circiimfcriptiu  gencnnuirtig,  in 
ber  (Siid)ariftie  aber  ad  modum  substantiae.  '.Hnd)  bicfc  ll^hiUilotation 
cntl)ält  feinen  5Biberfprnd),  ba  (£()riftnc;  nnter  feinen  fonnatiirnlen  '^tccibcntien 
gan5  im  ^immel  nnb  unter  ben  faframentalen  (^eftalten  gan^  in  ber 
©ndiariftie  gegenuuirtig  ift  unb  ^uuir  überall,  wo  biefe  (^s^eftalteii  fid)  be= 
finben.  @v  ift  alfo  and)  biefe  l^cnltilofation  uniter  niditv  ak-  eine  bnrd)  bie  g5tt= 
lid)e  5ll(madit  beunrlte  ^eruielfaltignng  ber  '^.^räfen^  ober  (^^egeinuart. 

91  mit.     3)a  bei*  Öeib  (l()rifti  in  bcv  @iirf)Qviftio  nid)t  in  ber   natiivliiijcn  Seife  ber      >  ^'^•''^■■. ., 
Slövpeu     iievnii3tjo     feiner    eigenen    ^^(ccibentien    gegenumrtig    ift,    nnb   Dn  biefe  3i^eifc,,  ber  (£j,i':i[I15'^,'^sjVhi. 
©egcnnmrt  etauvJ  ÜbernatüvIid)C!^  ift,   and),    luic  iun'()in  i]efagt   umrbe,  eine    gemiffc   2i()n*  tuaiiter  u.  coi- 
lid)feit  l)at  mit  ber  (*>H'genuHUt  ber  Seele  in  ben  l1evfd)ie^encn  ^teilen  ^e^o  l'eilie^>  nnb  üer*  JJ"'.'^^'^^.*'/'!  ^»^^^ 
mittelft    bec>  Ötibesg    an  einem    beftimmten  Ort    be^  ^)fanme!^,    io    fugten    bie    ^>äter   nid)t    "jiäVtiJ^ fft*^'" 
feiten,  ber  Öeib  Sbrifti  fei    sjtirifudliffr   im    2aframent  gegeuuuivtig.     Xa    aber  biefe^ 
2]i>ort  yon  ben  3'^'i>'9fiiiii^'i*'i  ii"b  Salviniften  nnb  fdjon  trüber  uon  '^^erengar  nnb  2lbä(ar^ 
in  l)ärctifd)em  ©inne  mifjbrandjt    moröen   nuir.    fo   ift    biefef^  Sort    jet^t    beffer    ^n    öer* 
nieiben.     iBg(.    Couc.    Trideaf.^    St-ss,    13   de    Eucliar.    cuii.    8.      ^m    (^egenfat3    jn 
folf^eni  lUifibrand)  be^  ilinn-te'?  «piritnaliter  bat  man  gefagt,  ber  l'eib  (E()rifti  fei  in  ber 
(£nd)ariftie  corpordlit«'}'    gegonmiirtig,    inbem  man    babnrd)    ben    i^egriff    uon    realiter 
an^brücfen  iDotlte.     ^crftiinöe    man    bagegen    nnter  cori)oraliter    foüiel    al§    in  ÄUnfe 
ber  natürlid)cn  ßijrper,  fo  luäre  e^5  nnrid)tig,  benn  'i>a^  ()ief?e  ioüiet  a(§  iiaturaHter. 
5(bäqnat  U)irb  bie  'il'eife  ber  fnpernatnralen    (i^egennmrt  ^e§   Öeibe^  Sbrifti  eben    nnr  bc^ 
3eid)net  bnrd)  ben  Stn^orncf  s(ivr<un<'nt(ilif(i\  ber  nid)t>^  anber«?  beijit  al^o  i'ermittefft 
ber   faframentalen   (^eftalten. 

2.  pie  ^ucöariftic  afo  ^allrrtmeut. 

§  192.    (i';riftcu,5  unb  'begriff,  '^JJ^itcric  unb  'Js^xni,  Spcubcr  unb  C^^mpfnugcr 

ber  (i^ud)ariftic. 

^gl.    FranzeHn,   De    SS.    Enchar.    saeram.   et    sacrif.    Tli.  7_;    ®il)v,    2)ie    beiliQen 
©aframentc  ber  fat^olifd)en  ^ird)e.  I  §  66  ff. 

I.  T)ie   ©ndiariftie   ift   ein   mal) reo    ©atrament.     T^ie$  ift    ^^^rj^I^,^,^;,,^,^. 
bie  beftiinbige  Öet)re  ber  ^ird)e.     Tertium  est  Eucharistiae  sacrameutuni.   ^^ii^rubc  &a- 

liucljaviftie. 


uiiflcn  in  bcv 
(5-uct)avi[tic. 


Ticfonftituicvcn 


686  ,     3*ü«ite^  2;eil.     5Jon  t(n  ©aframentcn  im  einjelnen. 

Co7ic.  Flor.,  Decr.  pro  Arm.  ^a^  ^onjil  üon  2:ricut  5ä()(t  glcid)^ 
fall^  unter  ben  3atiamciUen  bie  @iui)ariftie  auf  (Sess.  7  de  sacram.  in 
gen.  can.  li  uub  be]d)aftigt  fid)  au^öfü()rlid)  mit  bcrfclbcu  (Sess.  13). 
%\\6)  fiub  iu  bcv  (Sudjariftic  bic  U)C|cutIid)cu  ^kbiuguugcn  eiuc-o  ©afranientee! 
erfüllt.  @v  ift  uäuitidj  iHni)aubcu 
xie  Kiiicn«  1 .  c  i  n    )  i  d)  t  b  a  r  c  <o    3  »^  i  i'i)  ^  ^W    uandid)    bie    %  c  c  i  b  e  u  t  i  c  u    D  o  u 

toieii  it^obiniv  ^rot  uub  'ii^ c  i u ,  uutcr  bcueu  ha^^  U)al)vc  J^lctid)  \{\\\>  bi>o  uni()re  ^Mut  C£l)rifti 
öctjcuuuirtii]  fiub.  ^^i^egcu  biefer  (^cgcmuart  Sl)rifti  uutcr  H\\  ^^(ccibcutieu  ift 
biic^  äußere  fnfrauieutalc  ^eidjcu  ciu  luirffanie^o  ^cidjcu; 

2.  eine  innere  ^uabe,  eutbält  bod)  bie  (J'udjariftie  (JlH'iftuo  fclbft, 
ben  llr()ebcr  ber  Ö^uabc,  bor  als  8peife  uub  Xvanf  bie  3ec(e  nii()rt. 
^^g(.  Joann.  6,  55  sqq.; 

3.  h'xt  (^  i  u  i  c  t3  u  u  g  b  u  r  d)  (i  l)  r  i  fr  n  ^  ,  uic(d)e  üon  ben  ©uangeliftcn 
uub  ^^(poftetn  bezeugt  mirb :  Matth.  2^,  2(j  sqq.;  Luc.  22,  19  sqq.; 
1  Cor.  11,  24  sqq.  1^i\\]  bic  ©lutariftic  aber  im  ,yuu  ©übe  ber  Reiten 
baucvu  follte,  folgt  auv  Der  ganzen  .v>cileöfoiuMnic  (Sl)rifti  uub  feinen  'iBorteu 
beim  ^Hpoftel :  Quotiescuuque  manducabitis  panem  luinc  et  calicem 
bibetis,  mortem  Domini  annuntiabitis,  donec  veniat.    1  Cor.  11,  26. 

Übrigen^  ift  bic  faframeutale  'iBürbc  ber  (i'ud)ariftie  fo  flor  in 
Scl)rift  uub  Xrabitiou  eutl)altcu,  ha^  ce  cine^o  ciugel)enben  '^emeife^  bafür 
uid)t  bebavf.     '-l^gl.   Cat.  Rom.,  P.  2  c.  4  q.  7. 

II.  '^iic^t  fo  ciufad)  ift  bic  '}^x([c^t  \\a(\)  ben  lu  c  f  cn  t(  i  d)  c  n  ober 
fcn^Äncntc'bcv  f  0  u  f t  i  t  u  i  c  X  c  u  b  c  u  lU  0  \\\  c  u  t  c  u  bcr  (I'udjnriftic  ^n  bcantuiortcn,  eine 
csucfinviftic.  gvaiic,  Uicldjc  uon  ben  Xl)Cülogeu  ciugcl)eub  erörtert  luorben  ift.  3id)cr 
ift,  bnf3  5ur  'ilUfeul)cit  bc^o  ^aframeutcc^  bie  e  u  d)  ar  i  ftif  d)  e  u  (5^c  = 
ft  a  ( t  e  u  foiüie  (J 1)  r  i  ft  i  ö  c  i  b  u  wji)  ^  1  n  t  geboren,  ric  (^cftalten  ftellcn 
mc^r  \>c[^  fid)tbarc  3^1^^^^'"  bar,  mäl)rcnb  (£l)rifti  gleifd)  uub  531nt  üor= 
uebmlid)  bae  ^^-iucip  bcr  faf  r am  cu taten  .v>ciligung  ift.  33cibe 
lUiouientc  aber  finb  toufti  t  ut  i  u  e  l^iomcute  bcr  @ud}ariftie. 

T)ic  fatrauientaleu  (Meftaltcn  fouHC  h([t^  Slcifdj  \\\\\>  ^^lut  (£l)rifti  fiub 
aber  and)  bie  cin5igen  uiefentlid)eu  ^JJiomcntc  ber  @nd}ariftie.  iföa^5  nod) 
iu  !^k1radit  fommen  fbnntc,  uuire  bic  Itonf  cf  r  a  t  i  on  uub  bie  ilont^ 
uiuuion.  "Die  iUiufefratiou  f  o  u  f t  i  t  u  i  c  r  t  aber  uiii)t  ba^:^  2aframeut 
ber  ©udiariftic,  t^^y  cc^  beffeu  causa  efficiens  ift,  cbeufouienig  bie  ^^oiiiuuiuion, 
\:>k  nur  in  bcm  (^Wbraudjc  be^^  fd)on  üorbanbenen  2afrauicutc*;>  beftel)t. 
ilnnui  .Sionfefration  uub  ^^ommuuion  and)  uid)t  innere  53eftaubteilc  bcr 
@ud)ariftie  bilbcn,  fo  fteben  fic  bod)  iu  iunigftciu  3iiüii""i^''ibaug  mit  beut 
Safraiuentc :  bie  ^{ ouf clration  al^o  b  e  m  i  r  f  c  n  b  e  U  r  f  a  d)  e  bc^ifclbcn,  bic 
5louuuuuiou,  uieil  bie  (Sudiariftie  al^>  (Ecelcufpeifc  jnui  ^ennffc  beftiuuut  ift. 
"Taber  rechnet  ber  1)1.  X^ouiac^  bie  ^ouununion  5ur  ^  oll  f  ouuu  cnl)c  i  t 
bcr  @ud)ariftie.  Quia  ad  quandam  perfectionem  sacramenti  pertinet 
materiae  consecratae  usus,  ideo  per  omnia  ista  verba  laccipite 
et  comedite  exprimitur  tota  perfectio  buius  sacramenti.  S.  Tb.  3 
q.  78  a.  1   ad  2. 

3)ie  ^onfefration^  m  o  v  t  c    iicfjörcu  iuot)l  aV%    m  o |  c  u  t  li  rf)  c  v   '^  e ft  a  n  b t e i  (   511111 

äußeren    faf  vnin  eutolen    3  ^  i  ^K 'i- 

.^.-'•'i-  ^  ^3cad)  bem  (^H'fagten  fann  bic  @ud)ariftie  befinicrt    u^rben  aU  'ba^ 

tsuci)Qiiitic.     eatramcnt    bef^   öcibec^^    unb   Slutc^>   (^hrifti   uutcr    ben    latra^^ 

mentalen  (^eft alten    uou   '^h'ot   unb    ^ii^M  u   5ur   9?al)ruug   bcv 

über  UQ  tu  rlid)  cn    Ccben^   bcr    @eele.     C£-benfo  riditig  ift  bic  aubcre 


2073. 
o^el•  fli'fäitevte§ 


§  192,  ®j:ifien5  unb  33egnff,  SOf^aterie  unb  ^orui,  ©penber  unb  (£inpfönger  b.  (Suc^ariftie.  687 

!J)cfmitioii,  in  ii)eld)cr  bie  fic^tbarcn  (S^eftalten  in  bcii  S3orbergrunb  treten: 
^ie  ©ndjariftic  ift  jcne^  ©afvamcnt,  in  iuetd)em  nnter  ben  ©eftalten 
uon  33rot  nnb  äße  in  bcv  lualjre  ?eib  nnb  ba^  uial)ve  531  nt 
ß  ()  r  i  ft  i  w  a  I)  V  ()  a  f  t ,  in  i  v  f  1  i  rf)  nnb  tu  c  f  e  n  t  H  d)  g  e  g  e  n  lu  n  r  t  i  g  i  ft 
jur   ^J^a^rnng   ber   @eele. 

III.  Über  bie  9}?atevic  ber  (Su(i)ariftic  ift  ^n  beuierfcn. 

1 .  Materia  remota    ift    51^  c  i  a  e  n  b  r  o  t    nnb    3B  e  i  n   n  o  ni   ^  e  i  n  =    ,,  -072. 
ftotfe.     2o  erttiirt  h(\^   .Viongit   uon   glorcnj:     Materia   est   panis     mota  bev 
triticeus  et  vinum  de  vite.     Tiec^  mar  nud)  bie  ftete  ^el)re  ber  (](.  ^iiter,    ®«rf)aiiitic. 
3.  33.  gegen    bie  ^noftifer,    iuc(d)e  flatt    be^o  ißcine^^  älHiffcr   ^nr  geier  ber 
l}ei(ioeu  ©e^eiinniffe  nahmen. 

a.  (iijriftn^o  ()at  bie  ©ndiariftie  prima  die  aeyinorum  eingefettet 
(Matth,  26,  17)  riiib  bn^er  in  nngef  ä  n  er  t  cm  33vote.  Qn  ber  abenb  = 
Iänbifd)en  ^ird)c  i]el)t  ber  ^ebrand)  be^3  nngef  (inerten  43rütc«?  auf  bie  ^^^'^^ 
ölteften  Qtitcn  ^nxM,  unil)renb  bie  4h*ied)en  fd)on  friii)e  gefauertec^^ 
^rot  uennenbeten.  (Sin  ()efttgcr  Streit  entftanb  über  biefe  grage  jnr  Qeit 
beö  Sd)ic^mac\  ^g(.  .siirdienle^iton  I  3.  44  ff.  unb  1778  ff.  ^ivo 
^lon^it  uon  Sporen  5  erftiirte,  in  azymo  sire  fernientato  pane 
triticeo  corpus  Christi  veraciter  confici;  sacerdotesque  in  altero 
ipsum  Doniini  corpus  conficere  debere,  nnnmquemque  scilicet  iuxta 
suae  ecclesiae  sive  occidentalis  sive  orientalis  consuetndinem. 
Decr.  Union,  '^euuuid)  ift  gcfäucrtc^ö  unb  uugciiiuertcv  53iot  gültige 
"lO^Uerie;  jeber  'l^riefter  aber  l)at  fid)  md)  ber  (^kivol)nl)cit  feiner  .^tirdjc  ;^n 
ridjten.     ^gt.  S.  Th.  3  q.  74  a.  3—5. 

b.  T)em  ^eine    uierbcn  nad)    beui  (Gebote   ber  ^ird)e    einige  Xropfen 
il^affer  beigeniiid)t,  \va^  jebod)  nid)t  ,5ur    (S)ültigteit  ber  iDc'atcrte  uot=  "TeUKmiirfite 
uicnbig  ift.     Tie    '^ciuiifdjnug    ^cv  äßafferÄ    l)at    eine    f  l)ui  b  ol  i  f  d)  e    '-^^c--  ^^>;^;5;  f^ 
bcntung.     Sie  be;^eid}net  niinilid)  bac*  au^o  ber  Seitcnmunbe  (ibrifti  geftoffene     iu^nMunii. 
Sßaffer    nnb    bie    Bereinigung    ber    (^Hiiubigen    uiit    C£t)riftuy.     33gt.  Co7ic. 
Floreiit.,    Deci".    pro    Arm.;    Co}ic.    Trident.,    Sess.    22    cap.    7    unb 

can.  9.  5l(v  äußerer  (^hunib,  irecd)a(b  bie  ^iird)e  gcboteu  l)ar,  bem  ißeine 
äßaffer  bci^nnnfdieu,  luirb  iunuer  bie  Xl)atfad)e  be^eidinet,  baj3  Cibriftnc^  bie 
(Sud)ariftie  in  \ino  aqua  permixto  cingcfd^U  bat.  Bgl.  S.  Th.  3  q.  74 
a.  6  sq. 

Ä'a§  gcfc^iel)t  mit  beiii  bcii]omii'd)tcii  '-iiMiffcv?  Xie  !j()co(onoii  finb  bavübcv  ücv= 
fd)iebenev  3(nud)t.  C^rinige  inciutcii,  ec^  iDcvbc  übcvbaiipt  nid)t  ocnuanbclt,  foiiDcvii  bcdnUc 
feine  ©ubilan^;  nnbevc  bagegcn  uiareu  ber  '^(n[id)t,  eg  lucvbc  in  ha'o  ^Khiüo:  Der  SeUeu« 
tuunbe  uenuanbelt.  '-IvreinjeU  luurDe  and)  bie  tntciming  ucrtreten,  bn<o  'ilniffer  werbe 
^uerft  in  ^ii'ein  nnb  bann  in  ba^^  '^iut  (Sdrifti  uevnuinbclt.  (i^emö  ()nl  id)  jebod)  (e{)ren 
bie  Jbcologen,  bn^o  mit  bem  'A'eine  nid)t  d)eiiii)d),  [onbern  nnr  med)anii'd)  uerlninbene 
ili?afi'er  luerDe  ^n^^Ieid)  mit  bem  ÜiUnne  nnmittclbar  in  biuo  iMnt  dtuifti  uevnmnDelt,  nnb 
bic[e  '^(n[id)t  ift  aiid)  cufg  inneren  (L^Uünben  am  iüat)rid)ein(id)ften.  i>g(.  Ihdlcrini- 
Palmieri,  Opus  theol.  mor.  4  ]vdg.  624  sq. 

c.  ^rot  nnb 'it^ein  finb  bie  fongruente  l)(ateric  ber  ©ndiariftie  nub        '•^•^^r,. 
^mar  uor  aileui  aw^  folgcnben  (^n-unbeu.  watcvic. 

a.  "Tie  @nd)ariftie  ift  bie  '^tabrnug  be^  iibornntürlid)en  ÖebenC^  ber 
Seele ;  ba()er  u^erben  mit  9{ed)t  aU  l^aiterie  ^inge  ^n  i()r  ucnuenbet,  mit 
mcldien  bae  uatürlicl)e  Ji!ebcn  be«  9Jtenfc^en  nntert)alten  luirb,  luie  ^^rot 
nnb  ^^ein. 

^j.  '^a  ^rot  nnb  5Bein  in  bem  ^ro5effc  ber  imtürlidien  @ina()rung 
ftet-^  iu  unfcr  5lei|d)  nnb  33lut  ueruuuibett  mtrbeu,    fo  crleid)tert  bk  3Ba[)l 

Jt>einri(^  =  §u)3pevt,  Sonipenbium  bcv  loflmatif.  II.  '^-  44 


07-1. 
laci  belli  'JiU'im' 


r= 


688  S^^fitcr  jtcil.     5?on  bcu  ©afrnmcntcu  im  einzelnen. 

bicfcr  9.\'ntcric  bcn  Ö^Iaubcii  an  ba§'  grogc  Ök^I)einnii^^,  ^a\]  in  bcv  @nd)Qriftic 
^rot  nnb  ^^ein  ucnunnbclt  lucrbcn  in  bcn  uml)icn  !?eib  nnb  bat-'  umt)vc 
'l^int  (Iljrifti. 

y.  'Dnrd)  bcn  (S^cnnf?    bcr  @nd)aviftic  werben    alle  ^lieber  bcr  ^ivrf)c 

nnfci  iniiigfte  mit  cinanbcr  ucrcinigt  nnb  g(cid)]ain  ein  l'cib.    1)ic)e  'ilMrfnng 

bc^o  allcrl}cilic;ftcn  (Eafranicntc^^  iDivb  aber  bnrd)  ^>rot  nnb  ii^cin   an[d)anlid) 

qcniad)t,    ba  ba-$  53vüt    am  uiiicn    ^^örncrn,    bcr   ^^cin    ano    nielcn  beeren 

bereitet  ift.     ^c^l.  Cat  Rom.,    P.  2  c.  4  q.  18;   S.  Tli.    3  q.  74  a.  1. 

;-'oT<;.  2.  Materia  x>'^'oxima  bcr  @nd)ariftie    ift  nnd)  bcr    iuni]in  m.  2071) 

i)ro.\iin!i''k'r    gegcbcncn  Tefinition  bcr  ui  n  I)  r  e  lU' i  b  nnb  ba^3  m  a  1)  r  c  ^Mnt  (Sl)rifti 

(iiiciimiftir     unter  bcn  ja  !r  a  ni  e  n  ta  I  en    (^u'ftalten  ober    bic    |  af  rani  enta  l  cn 

G)  c  ft  a  1 1  e  n  ,  m  c  ( d)  c  bcn  ^  e  i  b  nnb    b  a  •?    '1^  Int  CS  I)  r  i  ft  i    e  n  t  l)'a  1 1  c  n 

nnb    an;, eigen. 

-     "*l'J' K-  IV.  CTie    uiejentlidie    ^'yorni    bcr    (indiariftie    ift    für    bic    erfte 

itiuiftic.   Tic   -iionlerrotion:     Hoc  est  corpus  meinn,  fnr  bie   nueite :    Hic  est  sanquis 

a.iflcfc:bcrBii  i  J    \  ö  i) 

)aU  Ihm  tcv  snu-i 


^^^""'"-''^^"^^"' we?<.<?  ober:  Hic  est  calix  smiyuinis  mei 


tonMoiiioryation:  \    \\\^^y    ^\^  fVrr(el)re    bcr  "i^roteflanten,    bic  ürnn'tc    bcr    ??ürni  liätten 

luovto.  temc  f  0  n  i  c  r  r  a  t  o  r  1 1  d)  c ,  fonbern  nnr  eine  p  a  r  e  n  e  1 1 1 1^  e  ^cbentnng, 
unirbc  bereite^  bav  ^^lötige  gefagt.  'dagegen  bebnuptcn  bie  niobernen 
(^ried}en,  anf^cr  bcn  foeben  alc^  Jyorni  bc5eid)netcn  ii^ortcn  gcl)örc  ^u 
berfclben  rjcfentlid)  bie  bcn  ©injctMingc^mortcn  i)üranne()cnbc  ober  nad)^ 
fülgenbc  ".Hnrnfnng  bcc>  l)eiligen  (^eifte^^  über  bie  Dpfergaben 
(s-:-/A7^ac;i.  .pierber  gel)örcn  im  römifebcn  ^liitnr^  bie  (^j bete  uor  ber  ^'on= 
fetvation,  Q^oit  möge  bie  Opfergaben  in  bcn  i^eib  nnb  bnc^  33üit  Sbrifti  ücr^ 
luanbeln.  Qn  bcr  gricdiifd)cn  .\iird)e  aber  luirb  nad)  ben  ©infe^nng^oniortcn 
5.  '^\  gebetet:  Fac  qnidem  ])anem  liunc  pietiosum  corpus  Christi 
tui;  quod  autem  est  in  calice  pretiosnm  sangninem  Christi  tui, 
innnutans  Spiiitu  Saiicto  tno.  9(nd)  nnter  bcn  fatholifdicn  !Il)eolügcn 
gab  cv  einige,  mie  Öe  iörnn,  metd)C  l)ierin  mit  ben  ^d)i^^matifern  über= 
cinftiiiimten;  bo6)  ift  bicfe  'JJc'einnng  nollftänbig  aufgegeben. 

1^agegcn  bcfianb  non  jcber  eine  VanUrLmeife  bariiber,  ob  bei  bcr  5meitcn 
.sunifcfration  bic  oben  angcfül)rtcn  'iCHn'tc  allein  alc^  'ilV^feu  bcr  g-orm  ^^u 
betrad)ten  finb,  ober  ob  and)  bcr  3"l"'^t^-  ii^vi  et  aeterni  testamenti, 
mysterium  fidei,  qui  i)ro  vobis  et  i)ro  multis  ett'undetur  in  remis- 
sioneni  peccatoruni  ein  U)  c  f  cn  1 1  i  di  er  iöcftanbteil  bcr  faframentalen 
S'orm  ift. 

3corue  enblid)  bat  bie  ^kl)anptung  anfgcftcllt,  bic  einleitcnben '^i>ovle : 

Qui   pridie  quam    j^ateretur    nnb :    Simili    modo    gcl)örten    junir  nid)t 

uiefcntlid),  aber  bod)  alv  conditio  sine  qua  non  iwx  gönn  biefcv  ^aframcntC)^. 

^.    ,-"'.^--    ..  2.  KM^zw  bic  ]d)ivmatifdien  (S^riedien  mirb  nun  ,uinäd)ft  bcr  ^emeis^ 

nirt)t  u'ciniuiri)  gcfiibrt,  baf^  bie  (iiniel^Mingc^morte  allein    bie  Jy'-'^^""'  i^^^*  @nd)ariftic  bilben, 

"''■^'         fo    baf3    bie  (Spiflefe    nid)t  ;,n    bereu    ^il>cfen  get)ört.     T^iefer  3.kMoei<o    er- 

gibt  fid) 

^'U'^/'^j'^.'"  a.  auv    ber    b^'ili  gen    ^d)rift.     Ta  (Sl)riftu^o    biefe^o  3aframent 

einfcl^te,  fprad)    er    nur   bie    ^-li^orte:     Hoc  est   corpus   meum  nnb:     Hic 

<.'St  sauguis  mens,  obne  mciterc  %(^i{e  5U  oerriditen.     Turd)   bicfe  'ii>m-te 

mürbe  baber  beim  U%Uen  ^^lbenbmal)le  bic  (Smdiariftie  bemirft.     ^ic  foll  aber 

non  bcn  ^Ipoftcln  in  bcr  nämtieben  '^ikife  bemirft  mcrben,  mie  oon  Sbviftn^o 

bei    ber  (£'infel;nng:     Hoc   facite   in  meam    commemorationem.     5llter= 

bing!r>  !ann  bie  Ä1rd)c    traft    ber  ibr  ocrliel)enen  (S^cmalt    nmndjc^  in  33c5ug 


§  192»  e^-ifteu^  unb  33cgviff,  äliaterie  unb  ^orm,  ©))enbcr  uub  (Sm))föugei-  b.  (Sud)ariftic.    689 

auf  bic  ^Sod^ieljung  ber  (Safraiucnte;  aber  wo  (S^riftu^  felbft  in  I)ni^ 
rcidjcubcr  2öci[e  bic  gorm  cinc^>  SaframeiitCio  bctcnuinicrt  ^at,  faiiu  bie 
^ird)c  etuia^  Ül^  c  f  c  ii  t  H  d)  c  ö  nid)t  Ijin^uf ügcii.  ^(ar  ergibt  fiii)  unferc 
Zi)c\t  and)  aiiö  bcm  ^crid)tc  hc§  3lpoftcl^>  1   (7or.  11,  23  sqq.; 

b.  aug    ber    öe()re    bcr   ^äter,    lueldje    iuieberl)o(t    bie    'Aborte   ^'\p}^^^,'^^'^' 
(S^rifti  at^o  goriii  bc3eid)ueii.     Acceptum  panem  et  distributiim  disci- 

pulis  corpus  suum  etfecit,  hoc  est  corpus  meum  dicendo.  TertulL, 
C.  Marc.  1.  4  c.  40.  Sacerdotis  ore  verba  promuntur  et  Dei  vir- 
tiite  consecrantur  et  gratia.  Hoc  est,  ait,  corpus  meum.  Hoc 
verho  proposita  consecrantur.  Chrysost.,  Hom.  de  prod.  lud.  1 
n.  6.  Verba  ipsa  Domini  Salvatoris  operantur.  Nam  sacramen- 
tum  istud,  quod  accipis,  Christi  sermone  conficitur.  Ambras,,  De 
myst.  c.  9  n.  52; 

c.  au^^    ber    (grfliirinig    ber    (^ried)en    im    .S^onjil    ^^  »-^  ^^  ^^^  <S?cdS"5u 
3^1  or eng.      Tie    (^H'ied}cn    iinefen    Cio    entfc^ieben    .uiriirf,    bag    in    biejer      rviovonä; 
grage    eine  33crid)iebenl)eit    f,unid)cn  i()ncn    unb    ben    ^'(benMiinbern    be[tef)e, 

unb  erflärten  biird)  ^effarion,  bic  ÜlUirtc  be^o  .s^crrn  ent()iclten  omnem 
virtutem  transsulistantiationis ; 

d.  a  n  •?  b  e  n  Ö  c  l)  r  c  n  t  j  d)  e  i  b  n  n  g  c  n  b  e  r  S^  i  r  d)  e.    '^ac^  ,«'  o  n  5  i  l  ^'"t,unSn"ba'''' 
Don  5  ^  i^  ^"  c  n  ^)  lcl)rt :    Forma  huius  sacramenti  sunt  verba  Salvatoris,       Mivd)e: 
quibus  hoc  conficit  sacramentum ;  sacerdos  enim  in  persona  Christi 
loquens  hoc  conficit  sacramentum.     Nam  ipsorum  verborum  virtute 
substantia  panis  in  corpus  Christi  et  substantia  vini  in  sanguinem 
convertuntur.     Decr.  pro  Arm.     ^al)cr  l)at  nud)  mit  :)icd)t  '13  in^^  VII. 

biird)  i^^rciK  uoui  8.  ^JJ^ii  1822  an  bcn  "l^atriard)  ber  l)cc(d)iten  verboten, 
bic  ^iotuicnbigfcit  ber  (Spiftefc  gnni  5Bcfen  ber  faframcntatcn  J^orni  5U  Icl)ren. 
De  fide  ift  unfere  1f)cfe  juuir  nid)t,  aber  bod)  proxima  fidei; 

e.  a  u  0    b  c  ni    1 1)  e  0  (  0  g  i  f  d)  c  n    T:  c  n  f  c  n.      ^ic    ©iniet^ung^ouun-te  ^^''"  ^i'^J/^'J,''*''' 
beuten  an  unb  bcmirten   audi  ba^:^,   mv:^  ge|"d)iel)t,   näinlid)  bie  '^^eruniiiMnng 

beö  :5Örüte«o  unb  '^InMuev  in  ben  Mb  iinb  bav  ^Mut  (£l)rifti.  Ta^o  ift  aber 
ha^  'Un^jen  ber  fafrauieutalen  Jorin.  ^(uper  ben  Sinfe^nng^Sinorten  tann  nlfo 
etlua^>  353  e  f  e n  t li  d)  e §  ^ur  J?'orni  ber  @ud)ariftie  nid)t  niel)r  erforbert  lucrbcn. 
i^gt.  Cat.  Rom.,  P.  2  c.  4  q.  19;  S.  Th.  3  q.  78  a.  2  sq. 

ÄMc  ift    \>a\\\\    aber    bic    (Spiflcfc    bcr    Oricnta(cu    311    ncrftcljeii?     ^n    bcr    obcub»  207'.». 

länbifdjcn  ^\x6.)t  betet  bcv  ^-Pvicficr  nor  bcr  .^onfcfrntion:  Suscipe  ....  hanc  imina-  ■?;'J!-f(.fc^ 
culatam  hostiaiii  itiib:  Otterimus  til)i,  Douiine,  calicein  salataris  u.  f.  xo.  '^n 
bicfcn  (Gebeten  mirb  bic  i^onjcfratioit,  bic  nl^bnlb  uüll^ogcn  incrbcii  foü,  fd}on  a\?^  uofl,3ogcu 
bctrnd)tot.  Uiiu^cfcbrt  ucr|el3t  bie  @pif(c)'c  in  ber  gricd)tl'd)eii  ^irdje  in  ben  3*-'i^Piiii^t 
üor  bcr  fionfefration,  in^eni  bcr  ncilicrcn  (Srtlnrnng  megen  ber  bciligc  (Meift  ange= 
rufen  Jvirb,  bay  ^u  tbnn,  uni^  fd)on  gefd)et)cn  ift.  Tic  großartigen  '-IlNUuber  Der  (£ud)ariftic 
gcfd)cben  in  cineni  ?tugcnb(irf;  fie  ^n  erlaut''rn,  ift  ber  ^^uect  ber  ^'itnrgie.  '^\\\  röinifd)en 
^Kitu^  gefd)iel)t  c^5  nor,  im  gried)ifd)cn  n  a  d)  ber  Monfefration.  3(nd)  jur  @rflel)ung 
rcid}lid)cr  ?^'rüd)te  für  bic  STird)e  bicnt  bie  (ipiftefc.     'in](.  FranzcUii,  1.  c.  \)ii'j;.  74  sq([. 

3.  ®af5  and)    ber    ijnfa^ :    novi    et    aeterni    testamenti    n.  f.  ^^'- TevAu?a?'Miovi 
lücf  entließ  ^ur  gorm  bcr  C£"ud)ariftic  gct)ört,  I)at  ber  ()1.  Xt)oma!o  gelebrt  "^^et  "AeVui^' 
(S.  Th.  3  q.  78  a.  3).     Qnbec^  gel)t  bie  altgemeine  5(nfid)t  babin,  jene    testa.n.M.ti. 
'-l\>orte  feien  n  i  d)  t  ein  uiejcnttid)er  löcftanbteil  ber  gorni.     Unb  mit  ^U'd)t. 
I^enn  jener  .ßnfat^^  fct)lt  in  nunubeu  oricutalifd)cn  Öiturgien,    o(}ne  bajj  au 
bereu  (^iittigfeit    ein  ^^ueifct    eutftanbeu    uuire,    nnb  ift   aiid^   um    be^iiuKcn 
nid)t  uotiücubig,  U)cil  burd)  bie  'iin^rte :     Hie  est  sanguis  nieus  bic  !Xranc^= 
fubftantiation  a  b  ii  q  u  a  t  angebeutet  nnb    bclDirtt  uürb.     Übcrbicv    ift     hat^ 
ejfundetur  e  r  5  d  l)  t  e  n  b  unb  nid)t  tonjcfra'torifd). 

44* 


lliiuiiii'v  ^a• 


690  3*^^itcr  2::ei(.     31^on  ben  ©afvonicnten  im  cinselneit. 

2081.  4.  ©cotib?  begvünbct  bic  ^iotuuMibicjfcit  bcv  cinlcitenbcn  ^Äovtc:    Qui  pi'idie  unb: 

TtcCSinleituiiiv:- i^iniili  modo  biiiiüt,  t>(i\]  ol)ne  fic  bcv  ^^vieftev  nirf)t  in  bov  ^iHn-fon  t£l)vi)'ti   bic  Sorte  bcv 

>^S!Va"ion"    J^Uiiifcfvntiou  ipvcdjcu  töiuic.    S^uju  M\i  bev  ^licftev  in  bcv  ^i^crjou  (5l)vifti  fpvid)t,  ift  aber 

fiumdjt.       nur  crfovbcvlidi,  ta^  er  (\i\it\Q  flcincitit  ift  unb  bic  3iitcntion  l)at   ju  tonfctriercn.     2)Qnu 

f)anbclt  er  niindid)  in  bcr  "ipcrfou  (Sl)rifti  frnft  ber  ilini  iibcvtrncienen  ^eivalt:    Hoc  facite 

in  meani  comnieniorationeni.    Dicendum  est,  quod  si  sacerdos  sola  verba  praedicta 

(lioc  est  corpus    meuni)  profenet    cum    intentione    conficiendi    hoc  sacramentum, 

perticeretur  hoc  sacramentum,  quia  intentio  faceret,  ut  haec  verba  intelligereutur 

quasi  ex    persona  Christi    prolata,    etiamsi  verbis  i)raecedcntibus    hoc  uon    reci- 

taretur;  graviter  tanien  peccaret  sacerdos  sie  conficiens  ho  •  sacramentum,  utpote 

ritum  Ecclesiae  non  servans      S.  Th.  3  q.  78  a.  1  ad  4. 

Y.  Qn  biefcm  eafnimciite  iimJB  ein  boppcltcr  ^^3?inifter  untev= 
fii)icbeii  iv  erben. 

1.  Ter  bic  (iiiuijariftie  o  o  U  5  i  c  l)  c  u  b  c  DJtiuiftcr,  minister  co7ificiens, 
ift  bcr  gültig  g  c  lu  e  i  l)  t  c  "^  r  i  c  f t  c  r  0  b  c  r  ^^^  i  f  i"^  0  f.     "^icö  lunrbe  üon 
(5uri)a.i)ne.    mef^vcren  3^"^'l*^l)i'^i*i^  gclcngnct,   mcldie   iiber()anpt  einen  llntcrii'^ieb    ^luifdjen 
.VUerifcrn  nnb  Caien  nid)t  ancrfonntcn.     Qnbc^  ift  nnferc  ii^ct)anptnng  fid)ev 

a.  n  n  d)  bcr  I)  c  i  1  i  g  c  n  3  d)  r  i  f  t.  ^er  ^Inftrag  :  Hoc  facite  in 
nieam  commemorationem  mar  nnr  an  bic  '^(poftel  nnb  bcren  '^la&y 
folger  im  '}3rieftcrtiini  gcrid)tct,  '^^citcr,  ale>  (il)riftn^o  [)icrmit  bie  *:l^ollmac^t 
gegeben  l)at,  bnrf  fic  aber  nid)t  anc^gebe^nt  merben; 

b.  n  a  eh  b  e  r  1^  e  l)  r  e  b  c  r  ^^  ii  t  c  r ,  uicld)c  obne  ^Mn^nat)ine  ben 
33iielibfen  nnb  *i)3rieftern  a  h<?  f  rf)  ü  c  f?(  i  d)  t>at^  ^)icd)t,  bic  1)1.  (Snd)ariftie  ^u 
feiern,  uinbi^iercn  iinb  ^iiuir  anf  C^rnnb  ber  @infct3nng,  fo  ba|l  nnfer  ^emei^ 
anc-  ber  l)eiligeu  2d)rift  bnrd)  fic  antbentifd)  bcftiitigt  ift; 

c.  nad)  ben  lirditidien  Ci'n  t  f  d)  c  i  bnn  g  en.  "Da^  üierte 
1^  a  t  e  r  a  n  t  0  n  ^  i  l  lehrt :  Hoc  sacramentnni  nemo  potest  conficere, 
nisi  sacerdos,  qni  rite  fnerit  ordinatns.  Unb  im  ^'on^il  uon 
A'lorcn,^  l)cif3t  c^o  :  SacerddS  in  persona  Christi  loqnens  hoc  conficit 
sacramentnni.     i^gl.   Conc.   Trident.,  Sess.  2;>  de  ord.  cap.  1 ; 

d.  nad)  b  c  111  tl)  e  nl  og  i  j  d)  e  n  T  c  n  t  e  n.  T)cr  bl.  Xbomayargn- 
numtiert  alfo :  Hoc  sacramentnni  est  taiitae  dignitatis,  quod  non 
conficitnr  nisi  in  persona  Christi.  Qnicnnqne  antem  aliqnid  ag-it 
in  persona  alterins,  oportet  hoc  fieri  per  i)otestatem  ab  illo  con- 
cessam.  Sicnt  antem  baptizato  conceditnr  a  Cliristo  potestas 
snmendi  lioc  sacramentnni,  ita  sacerdoti,  cnni  ordinatnr,  confertnr 
potestas  h(»c  sacramentnni  cnnsecrandi  in  peisona  Christi  .  .  .  . 
Et  ideo  diccndnm  est,  qnod  proprinm  est  sacerdotnm  conficere  hoc 
sacrameiitnm.     S.  Tli.  .•>  q.  81^  a.   1. 

208;;.  2.  Crbentlid]cr  ^pcnbcr,  minister  distrlhuens,  bcr  @ud)nriftie 

älnwbfniiirifcr  ift  bcr  ^].^  r  i  e  ft  e  r ;  a  u  f?  c  r  0  r  b  e  n  t  ( i  d)  e  r   3penbcr  bcr  I^  i  a  f  0  n.    'l^^mV"^ 
iSuinfr    f"^'  ^^^\^'^^  ®^^t3  ift  bic  gefamtc  lird}lid}C  !Irabition. 

il'Qun  im  Oiotfnllc  and)  ein  i'aie  bie  @nd)ariftie  fpenben  fonn,  mirb  in  bcr 
t'Junadbcoloflie  erörtert.  Taj3  bicv  überhaupt  .^nlojfig  ift,  bemeift  bie  (ikidnd)tc  ber  elften 
d)riftlid)en  ^a()vf)uuberte,  in  bcnen  ba^:?  ^^(Uerl}ciligfte  unter  geiuiffen  Uniftönbcn  ben 
©laubigen  mit  nori)  ^anfe  gct^cbcn  ober  and)  öon  ?aien  gebradjt  unirbe. 

^  .-  T^-  ,.  VI.  "^av    iil  0  n  A  i  t    non   5:  r  i  e  n  t    nntcrfd]cibct    einen    b  r  c  i  f  a  di  e  n 

pfnnii  bcr     ©mpfaiig     ber     (^'nd)ariitic,     ben     ]  a  f  r  a  m  cnt  al  en,      geiitigen     unb 
ciucijanine.     f  i^  [  ^  d  lu  c  n  t  d  l  c  n     u  n  b      g  c  i  f t  i  g  c  n      5  n  g  ( e  i  d).       Sacramentaliter 


§  192.,  (S^'iftcn^  unb  53egriff,  3)'?aterie  unb  ^orm,  (gpenbev  uub  (Smpfäugev  b.  ©iic^aviftie.    691 

empfängt  bcrjentge  bie  (Sud^ariftie,  ber  ^mar  b(\§  (Saframciit  empfängt, 
aber  ni(i)t  bie  ®  na  b  e  n  nur  f  ungen  berfelben;  geiftig,  sjnritualiter, 
hingegen  foiumnniäicrt  jener,  ber  bnril)  fein  i^ertangen  noc^  beni  iafranien= 
taten  (Empfang  ex  opere  operantis  ber  grüdjte  bec^felben  teiKiaftig  uürb; 
sacramentaliter  simul  et  spiritualiter  enbtid)  empfangen  bicjenigcn  bie 
(Sndjariftie,  metrf)c  bnrd)  Empfang  be^5  3aframente§  and)  ber  (S)naben 
bec^fetbcn  teilhaftig  merben.  ^gl.  Conc.  Trident.,  Sess.  13  de  Eiicliar. 
cap.  8. 

|)iernac^  gilt  in  33e^ng  anf  ben  (5  m  p  f  ä  n  g  e  r  folgenbe^5 : 

1.  Sacramentaliter  fann  ^'\t  @nd)ariftie  nur  empfangen  merben 

a.  oon  ben  (M  e  t  a  n  f  t  e  n ,  ba  bie  !Ianf e  erft  bie  R-  ä  ^  i  g  f  e  i  t  iier(ei()t,      4S%^ 
bie  übrigen  <Saframente  m  empfangen.     33g(.  n.  1931:  ciurinutnio  sa- 

.  .  .  cramentaliter 

u.  i)on  benjentgen,  meld)e  uientg|teii<o  i  r  g  e  n  b  m  e  l  d)  e  :^s  n  t  e  n  1 1  o  n  cmpfanocn  rann. 
^aben,  W^  Safraincnt  ^n  empfangen.  1^ie  ^J^otiiuMibigfeit  ber  ;3ntention 
beim  Empfange  nnirbe  oben  ii.  1^84)  nadjgemiefen.  ^-liUirbe  ba()er  jemanb 
eine  fonfefrierte  |)oftie  genicBen,  ohne  ,^u  miffen,  \>ci^  fie  fonfefriert  ift,  fo 
märe  bicjer  WenuJB  ber  (Sndiariftic  ebcnfo  nur  materiell,  luie  menn  ein 
Ungetanfter  fie  empfangen  unirbe. 

5(uin.     3.^011  ber    ben    iiniiiü  ii  b  ii^o  ii    ftiiicicvn    i^icvciditcu  .yvonumuüoii  cvflovt         -iosr.. 
ba§  3:  ri  b  en  t  inii  m,  fic  fei  ,^iuar  nid)t  iiotuuMibic],  aber  niidi    nid)t  ,yi  üerurteileu.     ;3^a -^i»^  ^^t'^"'."'""''^'" 
im  gangcii  ^(Itevtiiin  ^ie  3itte  bcftanb,  ben  .Uinbevn  nleid)  nnd)  bev  lanfe  bie  li-nd)aviftie  ^'■^'  "/JX"   '^'"" 
3n  reidjen,    fo  t)ervi'd)te    in  ber  ^{ivd)e   [id)er    ber  (Mduibe    an  bie  '^.'irttanifeit    be?  fo  ii^^^ 
ipenbetcn  ©afraniente^v     5)ie,_^ntention  aber,  uield)e  für  foldjen  (S-nipfang  genügt,   ift  bie 
intentio  intorprdutira.     3ibnlid)e'§  gilt  für  bie  (SUm  fte  ^o  ge  ft  ö  r  t  e  n.     Über     bie     9(n= 
menbnng  biefer  bognialifdjen  (^rnnbfät^u'  in  ^er  ^lU-ayi-o  fiel]e  bie  1)1  o  ra  1 1  li  e  o  I  o  g  i  e. 

2.  i^um  f  a  f  r  a  m  e  n  t  a  1  e  n    n  n  b    q  e  i  ft  i  g  e  n  (Smpfanq    {sacrawe)i-  ^    .  -;"^'-  ,  , 
tahter    simul    et   sjnritiiaufer)    unrb    nberbie«    nod)    ber    ^tanb    b  e  r  uub  neiftioc  cfm^ 
(5^nabe    geforbert,    ba    bie  (£nd)ariftie    ein    ^aframent    ber   l^cbenbigen     (s^llSIInillir. 
ift.      Über    bie    notmcnbige    Ti^pofition    tel)rt    bay    ^ribcntinnm:     8i 

quis  dixerit,  solani  tidem  esse  sufficienteni  praeparationem  ad 
sumenduni  sanctissimae  Eucliaristiae  sacramentum  ,  anatlienia 
sit.  Et  ne  tantum  sacramentum  iiidi<^ne  atqne  ideo  in  mortem 
et  condemnationem  snmatur,  statuit  atqne  declarat  ipsa  sancta 
Synodus,  illis,  qnos  coiiscientia  peccati  moitalis  gravat,  quaii- 
tumcnnque  etiaiu  se  contritos  existiment ,  liabita  copia  confes- 
soris,  necessario  praemittendam  esse  confessioiiem  sacrameiitalem, 
Si  quis  anteni  contrariuin  docere,  praedicare  vel  i)ertinaciter 
asserere  seu  etiam  publice  dis[)Utando  defendere  praesumpserit,  eo 
ipso  excommunicatus  existat.     Sess.  13  de  Encliar.  can.  U. 

?(nni.  2)ie  nnmürbigc  ^onmninion  ift  eine  fef)r  fdjmcre  ©ünbe,  mie  (§  '^(».^8. 
anö  ber  y^atnr  ber  ©ad)c  nnb  ber  iWabnnng  be§  Stpoftel^  (1  Cor.  11,  28  «(iq.)  Tic  umDüvbisK 
fic^  ergibt.  ^nbe§  t^üte  man  fid)  oor  Über  t  r  e  ibnngen.  2^er  nntuürbige  (^mofang  ber 
(Surf)ariftic  ift  eine  ©ünbe  gegen  Die  ®  ott  e§  oe  rebrnng;  er  fann  bober  nidit  a\^  öic 
fdjmerfte  @ünDc  be^eidjnet  merben,  ha  ber  3t rt  nad)  bie  @nnben  gegen  bie  gött* 
liefen  'in  gen  ben  am  fc^merften  finb.  3(bcr  and)  nnter  ben  ©ünöen  gegen  bie  Ö^otte^* 
oere()rnng  ift  bie  nnmürbige  .^ommnnion  nid)t  bie  fd)\uerfte  2ünbe;  fdnuerer  finb  niel= 
me(}r  bie  ©ünben,  lüeldje  gegen  bie  (^ottbeit  felbft  nnb  gegen  SbriftnS  in  feiner 
eigenen  ©eftatt  gericf)tet  finb.  ÜEJa^cr  fann  bie  nnmürbige  kommnnion  lueber  bem 
33errat  De§  0^nba§,  noc^  bem  9D?orbe  ber  ^nben  gleidjgefteüt'merben.  3)ie§  ift  bie  öe()re 
beg  f)l.  Xf)omü^,  ber  ,^nm  ©c^lnffe  fommt:  Hoc  peccatum  est  miiltis  aliis  gravius 
secundum  suani  speciera,  non  tarnen  est  omniuin  gravissimum.  S.  Th.  3 
q.  80  a.  5. 


>{oiiiimtntc>n. 


l'O.S'. 


692  B^i'Pit^^^  2:ci(.    93on  ben  ©aframentcn  im  fin5clncn. 

i<  193.     9lotuicubiflfcit  bc(^  C?m;jf aug^  bcr  Cfniriinrlftic.     Ä'ommuuiüu  unter 

einer  (i^eftalt» 

5yg(.  («  i  1}  V ,  3)ic  (joilincii  öafraiiicutc  bcv  fatfjolifd^en  ^ircfjc.  I  §  72  f. 

I.  Über  bic  '?J  0  t  lü  c  u  b  i  g  f  c  i  t  bc^o  (Smpfangcci  bcr  (Siic^oriftie  gelten 
folgcnbc  <Sä^c. 

1.  1)cr  (Snipfang  bcr  ©uc^ariftic  ift  iiiclit  iiecessitate  medii  absoluta 

iV^.irtirSut  ^iiiii  -Veite  iiotinciibig.     'IMeo  iinir  bie    bcftiiiibige  l^c()rc    bcr  ^irrf)c,    luic  fic 

iieiUMuuuvnbin.  im  Xribcntiuiini  bcftiniiiitcn  5Iuebriuf  fanb,  mobei  ba!3  ^oii^it  ^uglcid) 
bcu  bLH3mati|'d)cn  (5^runb  angab,  uieet)alb  bie  l)ciligc  ^'ümuuinion  nid)t  ab^ 
fohlt  l)eik>notuicnbig  ift.  Sancta  Synodus  docet,  parvnlos  usu  rationis 
car«^ntes  nulla  oblig^ari  nece.ssitate  ad  sakramentalem  Kucharistiae 
communionem :  siqnidem  per  baptismi  lavaci-nm  regenerati  et 
Christo  incorporati  adeptam  iam  tiliornm  Dei  g-ratiam  in  illa 
aetate  amittere  non  i)Ossnnt.  Sess.  21  de  comm.  cap.  4.  Si  qnis 
dixerit,  parvnlis,  anteqnam  ad  annos  discretionis  pervenerint, 
necessariam  esse  Eucharistiae  commnnioneni,  anathema  sit. 
L.  c.  can.  4. 
-^<»'.'t'.  2.  ^\m\  (Empfang    bcr  (ind)ariftic    finb  alle    @  r  m  a  d)  f  c  n  c    traft 

fiutiHdKT'isiJiun  g  b  1 1 1  i  dl  c  n    n  n  b    f  i  r  d)  l  i  d}  c  n    (^k  b  o  t  e  c^    D  e  r  p  f  I  i  d)  t  c  t  {necessitas 

fcv  Momimmion. praecepU. 

a.  '^at^  gbtt(id)c  Gkbot  ift  in  bcn  5l^ortcn  be>o  |)ei(anbe^o  enthalten: 
Nisi  manducaveritis  carneni  Filii  hominis  et  biberitis  eins  san- 
gninem,  non  habebitis  vitam  in  vobis.     Joami.  6,  54. 

b.  ^n  bcn  erftcn  diriftlidicn  ^atjrbnnberten  pflegten  bie  (^Mänbigcn 
fel)r  l)äufig  5n  fonnnnni;,icreii,  fo  ha]]  eine  fird)lid)e  innfdirift  über  bcu 
Empfang  bcr  ©ndjariftic  nid)t  notmenbig  uuir.  @rft  im  13.  3al)rl)nnbcrt 
bcbnrftc  c^>  einer  fo(d)en,  nnb  fte  luarb  lumt  uicrtcn  Öatera  n  f  on,^  il  cr^ 
(äffen.  Omnis  ntrinsqne  sexns  fidelis,  postqnam  ad  annos  discre- 
tionis pervencrit,  oninia  sna  solns  peccata  saltem  semel  in  anno 
fideliter  contiteatnr  ....  snscipiens  reverenter  ad  minus  iyi  Pascha 
Encharistiae  sacramentnm  (Cap.  21).  "^^^ic^  ©ebot  marb  ooin  Xribcn^^ 
tinniii  anfv  nene  cingefd)arft:  Si  qnis  negaverit,  omnes  et  singulos 
Christi  fideles  ntrinsqne  sexns,  cnm  ad  annos  discretionis  perve- 
nerint, teneri  singulis  aiinis  saltem  in  Paschate  ad  commnnicandnm 
inxta  praeceptnm  sanctae  matris  Ecclesiae,  anathema  sit.  Sess.  13 
de  Encliar.  can.  9. 

•■io'M.  3.  Ter  (i'inpfang  bcr  (Sndiariftic  ift  b  e  n  (5r  \v  a  d)  f  c  n  e  n  iiecessitate 

ASoi'finotuHMiSui  medii  morali  ,^nni  .Steile  notmenbig.  Triefe  r  c  t  a  t  i  u  e  ober  m  o  r  a  ( i  f  d)  e 
nioi^' ?S  -"Oei^^notiuenbigfeit  bernbt  anf  bcr  'iiMil)r^eit,  baf^  bcr  lÜ^enfd)  ol)nc  bie  (}ci(ige 
biiifcit  in  vot.).  ,sU")nunnnion  auf  längere  ^'^it  int  (^Miabenftanbe  nid)t  bel)arrt. 

'Xu  11t.  '21'cnu  inand)iiinl  bie  y'Jotmcnbigfcit  bcv  (Siidjariftic  in  roto  behauptet 
uiiib,  fo  unvb  ()icriiiit  nid)t  bcr  abfolutcn  |)oil§iiotuicnbigfcit  bcr  Ijciligcn  .^üinniiinioii 
bivo  iijiürt  gerebct,  fonbcru  mir  fcftgcftcllt,  t>([]^  bie  ^^imnuniou  .^iir  5>otIcnbung  bc!§ 
übcvnatiivlid)cn  Öeben^  gebort,  ,^u  bcu  alle  ncrpTlidjtct  finb.  5{iid)  ift  [ic  um  be^oiuilleu  in 
voto  uütiueubig,  mcil  jcbcr  ©ctoufte  bie  ^|Jflid)t  t}Qt,  olle  Gebote,  ^u  beneii  axiö:)  ^a^ 
ber  f)ei(igeu  .^ommuuiou  gehört,  311  crfüücu.  5>gt.  Cat.  Roni.^  P.  2  c.  4  q.  4X; 
S.  Th.  3  q.  73  a.  3. 

II.  Tie  f)ei(ige  ^ommnnion  n  n  t  e  r    einer   @  c  ft  a  1 1. 
2oo->.  1 .  ^er    !  0  n  f  e  f  r  i  c  r  c  n  b  e    ']?  r  i  c  ft  e  r    ift    traft    gött(id)en    (J^efcl^^ec^ 

bV\4Tefter mV/b- 3nm  Ö)ennffe   bcr  (Sudjariftie    nntcr   beibcn    (^eft alten    uerpflidjtet,  ba 


§  193/  9?otiiieubigfeit  bcß  ©nipfnngig  bcr  (Siidjnviftic.    ilomiminion  unter  cinci-  (^3eftalt.     693 

G()i-iftuö  ba^    Opfer    be^  !:)^ciien   33iinbeö    biird)    bic    boppdtc    ^ou|>hHitiou  |;jJ^^,J\™;;»ij';; 
uotl^ogcu    iniffen   mü    imb    bic    Xci(mit)nic  bc§>    cckbricrciibcii   '^riefter^o   antitaitcn  ^omm- 
gaiiäcii  Opfer  511m  naturgemäßen  5(bfd)(up  bc^^fclbeu  geljört.     iH3(.  S.  Th.  3 
q.  80  a.  12. 

2.  Hiiiler  beul  cetebricreubcu    "^riefter    ift   uicuiaubcu  ber  (Suipfana     .  -'"'■'•'•  , 
ber  @ud)ariftie   unter    beibcn    (5^c|taitcn    notiiienbig    unb    junu*    mcber    fofviennbcu 
necessitate  medii,  nod)  iiecessitate  praecepti.    T'ie^o  ift  de  fide,    ba  ba^^^  ^>[ommuuion ' 
^on5it  tum  Xrient  ertlort:  Si  qiiis  dixerit,  ex  Dei  praecepto  vel  neces- »»t'^  bni?cu  (snv 
sitate    salutis    omnes  et    singiilos  Christi  tideles  utramqiie  speciem  ''^uiminblnT 
sanctissimi  Eiicharistiae  sacrameuti   sumere   debere,  anathema  sit. 
Sess.  21  de  comm.  can.  1. 

a.  1)ag  bic  Ä'onimunion    unter    betben  (^cftnlten    ntd)t    notmenbig    ift  niiDt  necessi- 
necessitate  medii,    folgt    nn^o    ber   Integrität    Gl)rifti    unter  jebcr  ber    ^^^^ '"^*'''■• 
beibcn  (skftalten.    5>g(.  n.  2024.  ff.  '-H^er  bic  öud)ariftic  unter  einer  (Mcftnlt 
empfängt,    cmpföngt    infolge    bicfcr   QntcgritÜt    cbcnfoiMct    mie    bcrjcuige, 

uic(d)cr  fie  unter  beibcn  (^5efta(teu  genießt.  Malier  I)at  and)  bog 
5!^rib  eu  t  inn  m  erttärt,  nulla  gratia  necessaria  ad  salutem  eos  de- 
frandari,  qui  unam  speciem  solam  accipiunt.  Sess.  21  de  connn. 
cap.  )). 

b.  Xa\]    and)    fein  ®cbot    bcftebt/  bic  Cfndiariftic    unter    beibcn  ^'^^^-'^.'Ijj'^^aecefti 
ftnltcn  5U  empfangen,  ergibt  fid) 

a.  a  u  c>  ber  l)  c  i  t  i  g  e  n  2  d)  r  i  f  t.  CUjriftn^^  bat  uncbcrbolt  a((c 
2Birfiiugeii  ber  C£"ud)arifiic  an  bcn  (^knuB  and)  nur  einer  (^cftalt  gcfniipft. 
3?gl.  JocDiu.  (),  h'2.  58  S(i.  Tic  ilH'riud)e  ber  ^"srrlebrcr,  anc^  ben  ^tcUcii 
ber  t)ciligcu  3d)rift,  in  bcnen  bic  '-!i>irtnugcn  ber  (vud)ariftic  uon  bcin 
(^knuf3  beiber  (S)cfta(tcn  abhängig  gcniad)t  finb,  bic  ^Wituicnbigfcit  bc^o 
(Smpfangcc>  unter  beibcn  (^)cftaltcn  nti^ntcitcn,  UH'ift  bnv  ^tou,;it  tum 
Xricut  trcffcub  alfo  ;nrüd:  Qui  dixit:  Nisi  nianducaveritis 
caniem  Filii  liouiinis  et  biberitis  eins  sano:uineiu,  uou  liabebitis 
vitam  in  vobis,  dixit  quoque:  Si  qnis  luauducaverit  ex  hoc  ])aue, 
vivet  in  aeternuni.  Kt  qui  dixit:  Qui  inaiidurat  ineani  carueui 
et  bibit  nieuni  sauguineni,  habet  vitam  aeteinam,  dixit  etiam: 
Pauis,  quem  e<ro  dabo,  caro  mea  est  pro  muiidi  vita.  Kt  denique 
qui  dixit:  Qui  uuiuducat  meam  caiuem  et  bibit  meum  saug'uiuem, 
in  me  manet  et  ego  in  illo,  dixit  uihilomiiius:  (^ui  uiauducat  liuuc 
pauem,  vivet  in  aeternum.     8ess.  21   de  comm.  ca^).  1. 

2)ie  Slnirtc:  lloc  fdcitr  in  iniumi  ((nnvtoiiordtitntf'iih  fiub  imv  an  bio 
?(poftcl  nnb  boren  ^Jind)f  ol  g  e  r  iierii1)tet,  uield)c  bag  Opfer  be^^  y^encn  ^Bunbe;.^  feiern 
nnb  bic  ("»Vlieimniffe  ber  (ind)ariftte  ool(,^ief)en  foüten.  in]!.  Conc.  Trkh'ut.,  Sess.  22 
de  sacr.  M.  can.  2.  (Sbenfo  tonnen  nnd)  bie  &Hirte:  Bihito  e.r  hoc  omufs  {Mattli. 
26,  27)  nnfgcfa^t  Uicrben.  "-^^ian  fnnn  fie  aber  and)  einfad)  olfS  eine  (\n  bic  anmefenben 
^(poftel  gerid)tctc  '^(  nf  f  or  bc  r  nng  betrad}ten,  an^5  beni  ilinen  bQrgcreid)ten  ^e(d)e 
5n  trintcn ; 

[1  au^^    ber    !Jrabition.     '^^ic>  ^nm    12.    Qa^rbnubert   murbc    bic       .:'•""•. 
©ud)artftic  ^umr   geiubbutid)  unter    beibcn  C^^cftatten    empfangen,     ^c^eid)  in^'J,"'5uf^toUunIi 
gct)t  aud)  bie  i^ouunuuion    unter    einer  (*')cftalt    bifo    auf    bic   ältcftcu  ä'-'^^^'^t  ftn^ev^™''"^^^^^^^ 
äurüc!.     Tic  i^ommunion  ber  ivrantcn,  C^kfangcncu,  überljaupt  bic  aujlcrtjatb  hm\  (Genauen. 
ber  ^ird)cn  erteiUc  ^omumnion   mürbe  gemb[)nlid)  unter    ben  Okftalten   beö 
^rote§  Doü<^ogen,  mät)renb  ben  ^inbern  g(eid)  wad)  ber  3;;aufc  bie  ^ud)ariftie 
unter    ben  Ö^eftatten    be$    '^kinci^    gereid)t    mürbe.     5(ud)    nad)bem    e^    uoiu 
12.  Qa()rl)unbcit    ab    im   ^^(beubtaub  (^)cmol)id)cit    gcmorbcn   mar,    unter    ben 


694  3^eit<^i;  2:ei(.     55on  ben  ©otramentcn  im  einzelnen. 

33rot^^gcfta(tcn  bic  t)ciüge  ^omnutniou  nu^^^utcileii,  ^ab  e§  nod)  iiiamf)cr(ci 
5(biDeiii)inigcn  üon  tiefer  (Sitte.  3.^g(.  -^  iv(i)eii  l  c^f  oit  III  2.  727  ff. 
mib  VII  e.  460  ff. 

X)al)ev  gab  e^o  in  bei  .^tivd)c  nienial^o  ein  aUgenieiuc^o  Cskfe^,  U)c(d)C'?  ben  (^m-- 
pfang  ber  (Suiijaiiftie  nntcr  beiben  (^eftalten  nngcorbnet  l)ntte.  ^UMc  bal)ev  gegen 
bie  Irrtümer  ber  9}?aniii)äer  ber  (3knnf3  be^3  ^cld)ee  oorgefdjrieben  luerben 
fonnte,  fo  tonnte  aud)  bie  ^onunnnion  nnr  nnter  ben  ÜJeftnlten  bt^S  ^roteö 
gegen  etiim  anftaud)enbe  :3ri*lf^)i"^'it  ,yi»^  (^Kfetje  ert)obcn  werben.  2;i)atfäd)lid) 
Ijüt  bie  ^ird)c  gegen  bie  .pnfi'ten  nnb  ^)?  ef  or  nia  t  o  r  cn  bie  ^ommnnion 
sub  una  specie  gefe^lid)  feftne^cgt,  nnb  äuun*  l)anpt|äd)li(^, 

SinumT>Hvrie  ^^'  ""^    ^^^^^    ^^^"fll^    allgemein    geiuorbene    firdjüd)e    (^eiro^nt)eit    ^n 

bic  .siomnnmion  beftätigen ; 

ftait\iorJc?c{)rVc'  i^i^-  i^l^'c  5Intorität  ben  ^iiretifern  gegenüber  anfred)t  jn  ert)alten ; 

^f"  i"it-  YT-  ^'^'  inidjtigen   Xognien  üon  ber  Jjntegritiit  (Jbrifti   im  ©aframent, 

Dom  llntcrfd)icb  ^tnifdien  2aframent  nnb  Cpfev  nnb  ^mifdjen  '13riefter  nnb 
^o\t  im  .^nttnc^  nu^^jnpriigen ; 

00.  biV^-'  5(llerl)eilig|'te  möglid)ft  oor  '-I^ernnel)rung  ;^n  fd)ü^en; 
££.  alle  2d)U>ierigfeitcn    .^n  befeitigcn,   UHid)e  fid)    bem  d'mpfange    ber 
(Snd)ariftie    fpeciell  nnter    ben  Ok'ftatten    bec>  '^ikine^^    entgegcnfteUen,    5.  ^. 
^Dtangel  an  'ii>ein  in  uerfd)icbenen  Ö^egenben,  33erbreitnng  anftedenber  ^hant^ 
l)eiten  bnrd)  ba^^  Xrinfen  an§  einem  i^c(d)e  n.  f.  m. 

§  194.     5l^irfuu(^cu  ber  I)ciligcn  Äonununion. 

359I.  ®  i  l)  r ,  3)ie  heiligen  'Sofrainentc  bev  fatl)olif(1ien  >Uvcf)e.  I  §  74. 


209tj 
Tic  Mommunton 


I.  T^ie  (5nd)ariftic  bemirft  al^^  S  a  f  r  a  m  e  n  t   ber   1'  e  b  e  n  b  i  g  c  n  bie 
iicnÄr '^Vc "  33  e  r  m  e  {)  r  n  n  g  ber  l)eiligmad)enben  ^iiabe. 

(S?r"*''"unb  Qnbireft  nnb  accefforifd)  fann   fie  bei  bein,    ber  nid)t    im  Stanbe    ber 

\vam\  fic  tk    (^wabt  ift,  abcr  im    gntcn  (^Manben  fid)    bcfinbet,    e^  ^n  fein,    nnb  geniigenb 

'  '  bclühft""^  bic^poniert  ift,  and)  gratiam  priwam  bemirfen.  Xie«?  ift  bie  i'elire  be-o 
()1.  !It)omae',  ber  mobl  mit  ^)fed)t  anninnnt,  einem  fold)en  l^ieiifd^cn  oer- 
l)clfe  d^ott  bnrd)  bie  Öniabe  üoütommener  !2iebe  nnb  ^kne  ^nr  9led)tfertigung 
nnb  einer  mürbigen  ^onnunnion.  Potest  lioc  sacranientum  uperari 
remissioiiem  peccati  ....  etiam  percej)tum  ab  eo,  qui  est  in 
peccato  moitali,  cuius  conscientiam  et  attectnni  non  habet:  forte 
enim  piimo  non  fuit  snfticienter  contritns,  sed  devote  et  reverenter 
accedens  cuiisequetur  per  hoc  sacramentum  gratiam  caritatis, 
quae  contritionem  perficiet,  et  remissioiiem  peccati.  S.  Th.  o 
q.  79  a.  3. 

II.  'Xie  gratia  sacramentalis. 

^.,2097.  1,  ^ie    gratia    sacramentalis    ber   @nd]ariftie    beftel)t    im    aUge^ 

(ynabc  bcvitom^  m  einen    bann,    ba^    )xc    aU$    v^pciie    nnb    3^ranf    boö    nbernatnrlid)e 
'""'IXinL""^ ^  be^.   ^:)3?enid)en    er()ält,    nät)rt,    ftärft,    erfrent    nnb    t}ciit. 

:^ViM'ofern  bie  (Snd)ariftie  and)  t)etlt,  mirb  fie  ':?(r5nei  genannt.  2o  erflärt 
ba^^^  .Slon.^il  t)on  Jyloren^:  Omnem  ettectnm,  qnem  materialis 
cibus  et  potus  quoad  vitam  agunt  corporalem ,  sustentando,  aii- 
gendo,  reparando  et  delectando,  sacramentnm  hoc  quoad  vitam 
operatur  spiritualem.     Decr.  pro  Arm. 

Xie  @nd)ariftie  näl)rt,  erl)ält  nnb  förbcrt  aber  ben  ganzen  93ienfd)en, 
üornct)mli(f)  ber  Seele   nad),  nid)t  aber  ben  natürlidjen  'Il^enfd)cn,  ber 


§  194.     Sivfintgen  ber  f)ei(tgen  .ftomniuiüon.  (i95 

nii^>  5(bani  geboren  ift,  in  iciucm  luitürlicljen  Öebcii,  foubevn  bcn  übev^ 
iiatüvnd)en  9J?cnfe()eii,  ber  ani:  (£()riftu0  unebergeboven  ift  in  [einem 
n6cnintiivliii)en  Sebcn.  Siimi  autem  voluit  sacramentiim  hoc  tamquam 
spii'itualem  animarum  cibuni,  ([iio  alantur  et  confortentur  yiventes 
vita  illius,  qui  dixit:  Qui  manducat  nie  et  ipse  vivet  propter 
me:     Conc.  Trldent.,  Sess.   i;^  de  Eucliar.  cap.  2. 

^1^1^^  bic  (Sndjariftie  an  übenmtürlidjcn  Cnalitiiten,  Gräften,  an  über* 
natürlidjcni  Ceben  im  'H^eufdicn  finbet,  bae  nä[)rt,  ftiirlt  unb  crqnidt  |ie 
bemnad),  alfo  namentlich  im  (^etanften  bie  ^^'aufe,  im  C^)efirmtcn  bic  girmnnii, 
im  (SJeuicibten  bic  Crbinntimu^gnabe.  ^aranö  ergibt  fid)  and)  i^r  il>er()ält= 
ni^o  jn  bcn  übrigen  Saframentcn.  2ic  näl)rt  bal)er  and)  alte  nbernatürlid)cn 
Xugenben,  bie  gi)ttlid}en  luic  bic  iittlid)en,  befonberc^  bic  Siebe,  meld)e  bie 
^^ottenbnng,  nnb  bie  Tcmut,  ivc(d)c  bic  (^rnnbtage  aller  Ingenben  ift. 

2.  ^m  e  in.u'lii  i^ii  finb  bie  'ilMrfnngen  ber  heiligen  ^onnnnnion  t^»-'=  sr^i^-fuj^en  5ev 

fonbcrS    folgenbe:  .suimmunion    im 

.  .  rt-.  .      .  .,.,,.  ,_  .  einzelnen: 

a.  eine  n  b  c  r  a  n  §<  innige  Vereint  g  n  n  g  m  1 1  ii  1)  r  i  |t  n  !o.  T)ie*  ü<eveininun,i  mit 
tetbe  ift  aber  nid)t  bloß  eine  morali)d)c  ^nn-einignng,  une  jene  bnrd)  bic  u^Ji'f J'^^jeSn- 
I)cilignmd)enbc  C^nabc,    fonbern  eine    fnbftantiale    nnb    nn)ftiid)c,    bie 

f,nm  Unterjdiieb  oon  ber  moralifdicn  bie  iatr  amentale  genannt  unrb. 
2luf  biefc  il>ercinignng  be^ielicn  fid]  bie  ^^oorte  (ibrifti:  Qni  niandncat 
meam  carnem  et  bibit  meiini  sanguineni,  in  nie  nianet  et  ego  in 
illo.  Joann.  6,  57.  Xer  t)l.  1^  e  o  fd)rcibt  bariiber :  Non  enini  aliud 
agit  participatio  corporis  et  sanguinis  (Hnisti,  quam  ut  in  id,  quod 
suminius,  transeamus.  Senn.  \'2  de  pass.  Dom.  Gin  ^^^ilb  biefer 
^Bereinigung  ift  bie  ^ereinignng  ber  natürlidien  2peife  mit  unfercm  l'eib, 
jcbod)  mit  bem  llntcrjd)icbe,  h{\\i,  bic  irbifdie  3peiie  nuv  einoerleibt  unb  in 
unfcr  glcifd)  nerumnbelt  mirb,  luäbrenb  bnrd)  bie  beilige  Äonnnnniou  mir 
C£t)rifto,  nnfcrer  Speife,  einverleibt  nnb  geiftiger  ^-Iinife  in  unferem 
gan,^en  inner(id)en  i'eben  in  il)n  nngcmanbclt  nnb  il)m  gleidjfbrmig 
gemadjt  irerben  ; 

b.  eine  innige  ^mm*  e i  n  i  g  n n  g  all  e r  (M  laubigen  in i^evciniduno  bcv 
(5briftu0.  '^iefelbe  ift  eine  natnrgcmäne  ^i-^lge  ber  ^Bereinigung  mit^^^^inSv-P 
Gbriftn« ;  benn  inbem  bie  beilige  .UommnniDn  alle  mit  (ibrifluv  anf^i  iiinigftc 

Dercint,  vereinigt  fie  biefelben  and)  unter  ei  na  über  in  (ibriftnc^  mic 
bie  ©lieber  einer  [yamilic,  ia  einev  l'eibcc^.  Ticic  '-In-reinigung  meint  ber 
f)l.  '^antui^,  menn  er  fagt :  Quoniam  unus  panis,  unum  corpus  multi 
sumus,  omnes,  qui  de  uno  pane  participamus.  1  Cor.  10,  17.  1^a§ 
^ 0 n 5 i (  u  0 n  Orient  nennt  baber  bie  (5nd)ariftic  st/mhohnn  unins  illius 
corporis,  cuius  ipse  cajntt  c.risfit,  cuiqne  nos  tamquam  meml)ra 
arctissima  fidei,  spei  et  caritatis  connexioue  adstrictos  esse  voluit 
(Sess.  13  de  Eucliar.  cap.  2).  ^^Ind)  be^eicbnet  W:^  ton^il  bie  @nd)ariftic 
nl^  iinitatis  signicm,  vinculuni  caritatis,  concordiae  syniholiun 
(1.  c.  cap.  8) ; 

c.  92  a  d)  1  a  f  1  n  n  g  ( ü  y,  1  i  d)  e  r  2  ü  n  b  e  n.  1}icc>  u»nrbc  ftctc>  geglaubt.  ■'/j'^^*["|".;^4[f ' 
^0  fd)reibt  ber  ^erfaffer    ber    fed)v  33üd)er    de  sacramentis  ,;ur  ^i\i  bc^o 

1)1.  ^Hmbrofinc^:  Iste  panis  quotidianus  sumitur  in  remedium 
quotidianae  infirmitatis  lib.  5  c.  4i.  Unb  bac^  i^on.^il  üon  !^rient 
nennt  bie  l)eilige  Kommunion  antidotiim,  quo  liheremur  a  culins  quoti- 
dianis  iSess.    13  de  Euchar.    cap.  2).     5(iid^  liegt    c^  in    ber  ^hitur' 


696  3>^^*''t<'^"  2:ci(.     !f^on  bcn  iSnfraincntrn  im  cin,^clticn. 

bcv  'Sai1)c,  ba  biird)    bic  .^omiiiuiiion  bcr  (Sifcr    b':v  2idK  mib  Diene  gc- 

lüctft  mirb.     ^^gl.  8.  Tli.  3  q.  79  a.  4; 

^^^eJüalnuiiiT^iun  d.   i!U  lu  ll  f)  V  11  11  Q    h  0  v    f  Ü  11  f  1 1 Q  c  u   S  Uli  b  c  11  ,   uov   |'d}UH'rcii   gäu5> 

^"nI:Tiic?iJ"  lid),  uor  lä|3tid)cii  incl)r  iiiib  iiicl)r.     ^ii  ABi\^ug  nuf  bic 'lübjüiiben  bc^cid)nct 

3c!rf)ici)t.      ^j^^,  .SUui,^il    HO  11    5:riciit   bic  @iid)ariftic    (\U$  antidotum,    quo  ...  . 

a  •peccatis  mortalihus  praeservemur    \.  o. 

(S^o  bcU)al)rt  aber  bic  IjciliiK  i^oinmiiiiioii  oov  tünftigcii  ©üiibcii  foiro^l 
biird)  ^tortmig  beci  guten  '^iMllciic>  gegen  bic  ^^erjndjiingen,  al0  burd) 
'JJ(inbcrnug  bcv  ^crfiidjungcn  felbft,  joiDol)!  luut  feiten  bec>  böfcn  ^-cinbc^ 
alc>  Hüll  feiten  ber  ^^ontupi^^ccn^.  Qu  bcmfclben  iUcnjse  luiuitid),  a\<$  burd) 
bic  l)eilige  .suunmnnion  bic  lugenben  geniil)it  lucrben,  iDcrben  bic  g-i'^töcn 
fouioljl  bcr  (S'rbfünbc  alc>  ber  eigenen  ©iiiibcn,  in^obefonbcrc  bic  ii^o^^eit, 
bic  ^sgiiünin^,  bie  3d)iinidie  unb  bie  5^egicr(id)teit,  inel)r  unb  ine^r  gc()ei(t. 
Christus  existens  iu  uobis  sopit  saevieutem  iu  uostris  membris 
carnis  legem  et  pietateiu  in  Deum  exsuscitat,  perturbatioues 
luortificat.  Gyrül.y  Iu  Joaiiu.  6,  (>7.  Cum  hospitium  tuum  adver- 
sarius  videiit  occupatum  coelestis  fulgore  praeseutiae,  iutelligeus 
locuHi  teutameutis  suis  iuterclusum  esse  per  Christum,  fugiet  ac 
recedet  et  tu  mediam  uocteiu  sine  uUa  otieusioue  trausibis.  Ajuhros,, 
In  Ps.  118  n.  48.     ^gl.  S.  Th.  3  q.  79  a.  6 ; 

■hrtKlr''Sh^^^^  e.  ^)ht  d)laf  fnug    ^citUdjcr    (S üub c  n  ftra  fcn  ,    je    und)    bem 

ftvafcn;      lU^iißc  bcr  '.Hiibiulit  uiib  Öicbc.     Uuitas  (Cum  Cliristo)  fit  per  caritatem, 

ex  cuius  fervore  aliquis  cousequitur  remissiouem  uon  solum  culpae, 

sed  etiam  poeuae,  iude  est,  quod  ex  cousequenti  per  quandam  cou- 

comitantiam  ad  priuripalem  etlertum  homo  conseqnitur  remissiouem 

poenae,  uoii  quidem  totius,  sed  secuudnm    modum  suae    devotionis 

et  fervoris.     S.  Th.  :^  q.  79  a.  5; 

;>fcct)t  auf  bcn  f    ^.  l  „  ^){  c  dl  t  iinf  bic  c  lui  Q  c  'Sei  ig  feit  unb  bic    glorreidie 

:)iufevnci)univ    Vi  11  f  c  r  |t  c  b  u  11  g.      riefcv    vlnrcd)t    |pru1)t    (Sl)ri|tn>o    jclblt    aiic^,    iHcnn    er 

fugt:      (^ui    mauducat    meam    carnem    et    bibit    meum    sauguiuem, 

habet  vitam    aeteruam,    et   ego   resuscitabo  euiu    iu  uovissimo  die. 

Joann.  6,  55. 

.     ■:-'":"•'•.  a.  CS'in     llnterpfanb    ber    cum  neu    'B  e  l  i  g  t  e  i  t ,    i)iguus    futurao 

Momniuuiou    uostiae  gloriae    et    perpetuae  telicitatis    {(  o}i(\    Irident.,    Sess.    K) 

c»iiflci?acüfln'it  de  Kucliar.  cap.  l^  ift  bie    l)ci(igc  ^»foinninnion  aber,    ba  bie    end)ariftifd)c 

"|;J|.^.J|JJ*^;j|J^>'^creiiiigiing  bein 'iiUfeii  iiad)  bicfelbe  ift,  iiiic  bic  ilHU'cinigung  mit  (il)riftibo 

cvitciniuö  iV    in  ber  (Mlorie,  auf  bie  fie  uorbereiten,  nnb  in  bie  fic  übergeben  füll.     %\\(\) 

\\\\)xi  bie  l)e(ligc  Ä'oiinniinion    burd]    bic  ilH'rniebrnng    bcr    aftneden  (Knaben 

5iir  perseverautia  fiualis. 

'}.  llrfadjc    ber    g(orreid)eii   'H  iif  e  r  ft  e  buii  g    aber  ift    bie  ()ciligc 

^oinnuinion,  ba  fie  iin^^  mit  Gb^ifti^o  Hcreinigt,  bcr   iinferc  ^(nferftcbung  ift, 

unb  burd)  ben  uerftärteii  ?eib  (E\)x\\\i  beii  ^^eim    bcr  5(nferftcl)nng  nnb  isöcr^^ 

tliirnng  iui()rt,  bcr  fd)on  in  ber  Taufe  burd)    bic  S'ingliebernng  in  S[)riflu^ 

in  un^  gelegt  ift. 

riccu^)aviftiüi)c  ^iiH^gen    il)rer    ^:^C5ict)nngen    ,^ur    ©cligfcit    imb    ^(ufcrftcbnug    ift -bie 

apcife  allein    @nd)ariftic    bic    einzige    Spcife,    bic    ii)al)rbaft    jättigcn    hiiin,    uiie    bcr    ()(. 

^'^''\S^T^^  2(nguft  iuu^^  beim  i)(.  5:(]oinaC^  fagt:  •  Cum  cibo  et   potu  id   appetant 

homines,  ut  non  esuriant,  neque  sitiant,  hoc  veraciter  uon  piaestat 

nisi  iste  cibus  et  potus,  qui  eos,  a  quibus  sumitur,    immortales    et 


t)cv  ©lovic 


2102. 
itum  bcv  die- 


§  195.     Se[cn  unb  einteitung  bc5  Opfert.  697 

iiicorriiptibiles  facit  in  societate  sanctorum,  iibi  pax  erit  et  iinitas 
pleiia  atqiie  perfecta.     S.  Tb.  8  q.  79  a.  2. 

'4^a^cr  ift  fic  aber  (ind)  ein  35  o  v  g  c  f  d)m ad"  bcr  (Mtoric  unb  '^i"  Tic  .^mniunion 
3>orbi(b  bcr  l]iminlt|d)cn  ^omimmiou.  hierüber  |d)rcibt  bat-'  ^ou  r^ii^injim^^mnad 
n  0  n  1  r  i  c  ii  t  bei  [einer  ll?^ü)itinig  511111  öfteren  (Peinig  ber  (Sud)ariftie : 
Vere  eis  sit  aiiimae  vita  et  perpetiia  sanitas  mentis,  ciüus  vig-ore 
coiifortati  ex  buiiis  miserae  peregriiiatioiiis  itinere  ad  coelestem 
patriam  pervenire  valeaiit,  eiindem  paiiem  aiigelonim,  quem  modo 
sab  sacris  velamiiiibus  ediint,  absqiie  uUo  velamine  mandiicaturi. 
Sess.  13  de  Eucb.  cap.  8. 

III.  "^ladj  belli  ©ciagten  ift  offenbar  falfdi  bic  l'c()re  ber  ^Hcfor* 
niatoren,  bie  I)aupt]iid)ltd)fte  'UMrfnng  ber  (Siid)ariftic  fei  bie  92a  d)  = ''\\muatVicn. 
(affiuig  ber  e)ünbe.  T^iefer  l^^rrtnni,  bcr  uoni  Slon^-^'d  non  !Irient  Dcr= 
urteilt  umrb,  bcrubt  auf  bcr  fatfdien  ^Keditfcrttgnngc^lcbre.  Si  quis  dixerit, 
vel  praecipuum  fructum  sanctissimae  Kudiaristiae  esse  remissionem 
peccatorum,  vel  ex  ea  non  alios  effectus  provenire,  anatbema  sit. 
Sess.   13  de  P^uchar.  cau.  5. 

§  195.     ^ilU'fcu  uub  (f'iutciluufl  bcc^  Cvfcr^. 

5l\3f.    Fnn)::elin,     De    88.     Eucharistiae    sacriticio.     Tli.    -J ;    ÖH  1)  v  ,    Tic    heiligen 
Sofmuicntc  bcu  fatl)olifri)cii  .Miid)c.  I  §  Tf). 

I.  'I>ic  'iiHnte    Opfer    nnb    opf^'^'^i  ftannncn    luni    o/ferre        bar-  ^~»,,ov"sHori- 
bringcu,  eine  Q^mbc  auf    bcii  Vlltar  tragen.     SarrificiHni,    sacrum    facere,  lu'iinn  mmo- 
beigt,  eine  beilige  .s^anbiung  ocrricbten  ober    and)  eine   5ad)c  (55ott  beiligcn.  ,^,'^^„'0  i>A\icit- 
33eibe    '2(nebrürfc    uu'rben    in    einem    ui  c  i  t  e  r  c  n    nnb    im    c  i  g  e  n  t  ( i  d)  e  u       ^""*^^'"- 
(engeren)  oinnc  gebrancbt.    :^sm  uieitcrcn  2inne  ift  icbcv  gute  '^lUu'f, 
§.  ^i  ',H(mofen,  (^)ebct,  ^nfu',  '^•(btötnng  n.  f.  \\\,   ein  Cpfcr.     Sacriticium 
dicitur  ex  boc,  quod  bomo  facit  aliquid   sacrum.     S.  Tb.  2.  2  q.  85 
a.  3  ad  )>.     ^m  eigentli  d)eu  2innc    bc,5cid)nct   Opfer    icue  eminent 
g  0  1 1  e^o  b  i  e  n  ft  l  id)  e    .v^anblnng,    bereu  '^^egriff    jogleid)    naber    ,yi   be- 
ftimmeu  ift.     Opfer  nnb  sacriticium  tonnen    cuMid)    bc,^eid)ncn    bie  Opfer 
baubluug,  bie  Opfer  g  a  b  c  nnb  and)  bcibcv    ;  n  f  a  in  m  e  n. 

3111*  T^efinition  bcc^  Opferv  im  eigentlid)cn  ^innc  ift  folgeube^o  ,yi 
bcad)ten. 

1.  'I)a^^  Opfer  ge()brt  ;n  jenen  gottevbicnftlid)cn  .panblungen,  biird)  ^^^  s-yr,v^aiie 
bic  (Megcnftänbc  ber  fid)t  baren  '^Inlt  (^)ott  bargebrad)t  uierben.  Pa' i^duu-r  bm- Ut^ 
naturali  ratioue  procedit,  quod  bomo  quil)usdam  seusibilibiis  rebus  ^'''JJ[;^.^^|;\^,}|pJ" 
utatur  offerens  eas  Deo  in  siefuum  debitae  subiectionis  et  bouoris.  uiniboiiici)  bou 
S.  Tb.  2.  2  q.  85  a.  1. 

2.  T)a  h([^  Opfer  bic  5c  l  bft  b  inga  bc  bcc>  Opfernben  an  (^kitt  fl}m- 
bo(ifd)  barfteUt,  fo  mu|3  bic  Opfcrgabc  berart  fein,  hay^  fic  bav  Öeben  be^o 
3J^enfd)cn  fl)inbonfd)  r  e  pr  ä  f  cnt  i  er  e  n  nnb  an  beffcn  ©tcHe  fnb  = 
ftit  liiert  merben  fanu.  <"pier,5n  eignen  fid)  befonber^;  Xiere  njcgcn 
i()rer  3üinlid)fcit  mit  bem  'Xtcufdicn  nnb  ^-e  (b  f  r  ü  d)t  c,  bic  ha§>  Veben  be^^ 
l)(enfd)eii  unter()a(ten.  'J^emgenui)]  mcrbeu  iiii^  ^x'dteu  Xeftamente  gerabc  biefc 
Opfergabeu  @ott  bargebrat^t. 


698  3^üeitcv  JcK.     9.Hin  bcn  Safvnmentcn  im  ein.^edicn. 

y^entf  ?feväit=  ^'    "^^^'^     ^Pf^l"     iR     f^'i»     C  i  11  [  Q  d)  C  ^o    ^U^  C  i  1)  C  Q  C  f  rf)  C  II  f  ,    UHC    111011  C^C 

bcnijiß  b?v  Moftbarfeitcit ,  bic  (^ott  ijcuhmI)!  u  erben,  aber  im  u  c  r  ä  ii  b  c  r  t  bleiben. 
^JrWnmi'^  '^iii'^)  ^^^  eigentlidje  rpferbaiibhiug  mirb  uiednebv  bte  Dpfcröabe  r  e  n  l 
geiiiibert  iinb  um  g  c  lua  ii  b  e  1 1  ober  ^^erftört.  Si  aliquid  exhibeatur 
in  cultuin  divinum  quasi  in  aliquod  sacruni,  quod  inde  fieri  debeat, 
consumendum,  et  oblatio  est  et  sacrificiuni  .  .  .  .  Si  vero  sie  exhi- 
beatur, ut  integrum  maneat  divino  cultui  deputandum  vel  in  usus 
ministrorum  expendendum,  erit  oblatio  et  non  sacrificiuni.  S.  Th.  2.  2 
q.  S6  a.  1.  ^cr  C^nuib  biejcr  g^^i'bcruiig  ift  bariii  ^u  fudjeii,  bog  ba^S 
Cpfer  bie  (Sc(  bft  l)i  ug  a  b  e  bc^o  '.lJ^ui|"d)en  an  (Mott  barftcüt,  ober  baf3  bic 
Cpfcrgnbe  bie  (Stelle  b  e  sc^  u  o  ii  (^  o  1 1  n  o  1 1  ft  ii  n  b  i  g  n  b  l)  ä  n  g  i  g  c  it 
uiib  iüiibigen  ^JJienid}en  vertritt.  "^iefe  2 1  ellu  er  tr  e  t  ung 
faiii  in  bell  Opfern  beci  5llteii  '^-^imbe^o  burel)  bie  ^erftöriiiig  ber  Opfern 
c^ahcn  51U11  ^luebnuf.  Quod  dam  erat  sacrificiorum  genus,  quod  totum 
comburebatur  et  hoc  dicebatur  holocaustum  quasi  totum  incensum. 
Hniusmodi  enim  sacrificiuni  ott'erebatur  Deo  specialiter  ad  reveren- 
tiam  maiestatis  ipsius  et  ainorem  bonitatis  eins  et  ideo  totum 
comburebatur,  ut  sicut  totum  animal  resulutum  in  vaporem  sursum 
ascendebat,  ita  etiam  significaretur,  totum  hominem  et  oninia, 
quae  ipsius  sunt,  Dei  dominio  esse  subiecta  et  ei  esse  otferenda. 
S.  Th.  1.  2  q.  102  a.  :i  ad  8. 

c>;fcrbevuiien  ^'  Opf^rgabc    iinb  Opferl)aiibliing    luüffeii   au  tori  tat  in    alc^    foldjc 

auf  autovitatiDcv  bcftiiiniit  Uierbeii,  ba  fie  fi)iiiboIiid)e  ;^eiebeii  fiiib.  Jsiii  xHlteii  irie  iin  9^eneii 
mcniiiö.  ^fj■tQ,l^^^,f  (^,^t  (^>ott  fiel)  bie  (S'iiifetMiiig  0011  Cpferii  uorbeljatten,  fo  t>a^  in 
ber  übernatiirlid)en  .S^eilcnifononiic  alle  Opfer  g5ttlid)cii  llrfprinigc!?  fiiib. 
'ral)er  l)at  C^^ott  and)  in  beiben  Xeftainciueii  ein  befonberesi  ^^l^r  i  e  ft  er- 
tum  eingcfe^t,  beiii  bie  'Darbringung  ber  eincntlid^eii  Opfer  als;  beii  ^JJJittleru 
^anfdjen  (^^ott  nnb  ben  'I^^enid)en  oblag  iinb  obliegt.  Sacerdotes  offerunt 
sacrificia,  quae  sunt  specialiter  ordinata  ad  cultum  divinum,  non 
solum  pio  se,  sed  etiam  pro  aliis.     vS.  Th.  2.    2  q.    85   a.  4   ad   3. 

m^^  lnmn\d)  ^'  ^"i*rf)  ^11*^'  ^Pf^'i"  l^cfeniit  ber  ^nVnfd), 

^"'*cmmP'''  a.  ba\]  er  511    feinem  2d)5pfcr  in   a  b  f  0 1  u  t  e  in    *?(  b  l)  ä  n  g  i  g  f  e  i  t  ^  == 

nerbiiltni^  ftebt  nnb  il)in  ale  ßigentnin  angebbrt; 

b.  bü^  er  inegcn  feiner  Süiibeu  ben  Xob  oerbicnt  l)ar,  ben  ber  .perr 
über  Gebell  nnb  Xob  über  il)n  ^iitte  oerl)ängcn  föiinen.  1>iefe^^  iD^oment 
be«^  Opferc>  trat  befouber^o  in  ber  @d)lad)tnng  ber  Opfertiere  (jeroor.  Per 
occisionem  animalium  significatur  destructio  peccatorum  et  quod 
homines  erant  digni  occisi<»ne  pro  peccatis  suis,  ac  si  illa  animalia 
locn  eorum  occiderentur  ad  significandam  expiationem  peccatorum. 
S.  Th.  1.  2  q.  102  a.  8  ad  5. 
XcfinSt  bct^  6.  5ln^^  beni  (i^efagtcn  folgt,  ba|l  ein  eigentlidje^^  Opfer  (^ott  allein 

o^jfcn^.  '  bargebradjt  luerben  faiui. 

I>ae  Opfer  im  eigentlid)cii  Sinne  faiui  bal)er  bcfiniert  luerben  aU$ 
„oblatio  Deo  facta  rei  sensibilis  per  eia.^dew  realem  vel  aequiva- 
lentem  destractio^iem  legitime  instituta  ad  agnoscendiun  sujjremum 
Dei  dominium  sirmdqae  pro  statu  lapso  ad  profitendam  divinam 
iustitiam  hominisque  reatum  expiandum."  Franzelin,  1.  c.  pag.  318. 
(Simfüunfl  bcv  II.  ^Jc  ^^Pfci*  iücrben  eingeteilt 

^  5i7'"  1  •  nadb  il)rem  U  r  f  p  r  u  n  g  e  in 


§  196.     @;-iftcn3  be§  f)eiligen  3)?e^o)3fcr§.  699 

a.  Opfer  ^cr  Reiben,  benen  ba§  "iH  n  t  u  r  cj  c  f  c  {}  Opfer  ^ur 
^fiid)t  mad)te; 

b.  Opfer  bc0  enteil  5^3iinbeo,  bie  biird^  bic  altteft auieiitlid^c 
®efe^t3ebmig,  befonber^  bic  inü|atfrf)e,  noröcidjrieben  iraren; 

c.  bo€^  Opfer  be^  Svenen  ^hiiibec^,  bn^  SfiriftuC^  am  ^reiije  barbrac^tc 
iinb  iinii)  feiner  ^Inorbniimj    bic  ^^riefter    in  ber    (leilitjcn  DJ^effe  barbringen; 

2.  nacf)  ber  Opfer  oabc  nnb  ber  '^Hrt    iiirer    ^Darbrinciunq  in  na*  bei- öJabe 
a.  blntige  Opfer.     X)ic)e  umren  imebcr  bringuna 

a.  ^  r  a  n  b  0  p  f  e  r  ,  holocausta ; 

ß.  grieb  Opfer,  liostiae  paciftcae; 

Y.  (S  ü  n  b  =  nnb  ©  rf)  n  ( b  o  p  f  e  r ,  hostiae  2>^'o  peccato,  pro  delicto; 

b.  nnbintige  Opfer.  "J^icfelben  bcfianben  an^o  (betreibe  nnb  ^^ ein, 
foiPic  and)  an§  Ö(,  $Bei()rand)  nnb  eat^; 

3.  nad)  i^rem  näheren   Qiuecf  in  nact)  bem  3iuccf 

a.  ^ob'-  nnb  ^(nbc  tnng^op  f  e  r; 

b.  1)  anf  =  nnb  33ittopf  er; 

c.  ®  n  ^  n  0  p  f  e  r. 

g  19G.     (i'jrifte»,^  bc^  Iieiligcn  '»).)cc(;opfcr<5. 

55qI.  Fra/izelifi^    De  8S.  Eucluiristi.te   saciiticio.    Tli.   10  st[.\    (iM  t)  v  ,    Xie  ()eiligen 
vSatvaiiuMUc  ^cl•  tathol ifrfjni  JiTivdic  I  §  77. 

'^asg    Satranient    bec*    ^eibc^?    nnb    ^i^lntc^o    (i^rifti    i  f t    ^  .^J^^  ^ 
njefcntUd)    and)    Opfer.     ^iec>  ift  de  fide;   benn    ba^o  .szon^il    üon    rim-arm'bVv 
2^rtent   erflärt:     Si    quis  dixerit,   in    missa   iion  otterri  Deu  verum    ^"*niinie. 
et    proprium    sacrificinm    aut    quod    oti'eni    non    sit    aliud    quam 
uobis  Chiistum  ad  maiiducandum  dari,  anatliema   sit.    Sess.  22  de 
sacrif.  can.  1. 

^er  ^^eiueiy  für  biejen  ÖHanbenvfa^  ergibt  fid) 

I.  an^'    ber    l)  eil  igen    5d)rift  nnb  ;>uiar 

1.  au^  ben  al  tt  c  ft  a  nicn  tl  i  d)e  n  !:l>orb  il  b  c  r  n  nnb  5öei§  = 
fagnngen.     Qnvbefonbcrc  ift  ()criiov;^nl)ebcii: 

a.  Tu  es  sacerdos  in  aeternum  secunduni  ordiiieni  Melcliisedech.        2111. 
Ps.  109,  4.    O'biuol)!  l)(eld)ifcbed)  aitd)  in  anbcrcr  ^k^,icl)nng  (i()rifti  i^or=  ^/^  \,";'|  ^J«^ 
bilb  ift,  fo  bod)  jn  allcrnicift  bc^üglid)  ber  gorni   feines^  Opfer«?,     '^kad)  ber  ^■'''''*'^  -^f^^- 
einmütigen  Vlnc4egnng  ber  initer  mirb  näm(id)  C£l)riftnv  be^balb  ein  ^^ßriefter 

nad)  ber  Orbunng  bcso  ll)(eld)ifebed),  ber  ih-ot  nnb  "^twx  opferte,  genannt, 
ho.  er  fid)  nidilntiger  3Beijc  unter  ben  (^kftatten  oon  33rot  nnb  ^ein  opfert. 
Quis  magis  sacerdos  Dei  suninii  fuit,  quam  Dominus  noster  Jesus 
Christus,  qui  sacritidum  Deo  Patri  obtulit  et  hoc  idem,  quod 
Melchisedech  obtulerat.  id  est  panem  et  viiium,  suum  scilicet  corpus 
et  sanguinem.  August.,  De  doctr.  christ.  1.  4  c.  21.  ^g(.  \>([^^ 
Officium  am  5ronteid)namc^fefte. 

b.  Non  est  mihi  voluntas  in  vobis,  dicit  Dominus  exercituum, 
et  munus  non  suscipiam  de  manu  vestra.  Ab  ortu  enim  solis  usque 
ad  occasum  magnnm  est  nomen  meum  in  gentibus,  et  in  omni 
loco  sacrificatur  et  offertur  nomini  meo  oblatio  munda,  quia 
magnum  est  nomen  meum  in  gentibus,  dicit  Dominus  exercituum. 
Malach.  1,  10  sq. 


700  3^«fitor  Seil,     ^oii  bcn  ©ofi-ümeutcn  im  cin^eliicn. 


2112.  a.  ^icfe  (BUiU  fann  lueber  Don  einem  Dpfer  im    uii  e  ig  ent(irf)  c  ii 

fÄt^a^K))   ©innc,  mie  (kkbü    iinb    ernten  'ii^crfen,   nod)  uom   ^ren^eöopfcr  ücr= 
iuntcincmoiocnt=r^j^ji^c,j  lucrben :  bieg  ift  tiar 

aber  iiiiDt  lunit  aa.  au^>  beui  Atcyte  ielb|t,  m  bem  burd)  nid)t>?  anf  eine  nneigent^ 

..vvn.sr.oiMcv.  jj^^^,  53cbcntum3  l)int3cmie|en  luirb ; 

ßß.  au^  bem  (Sinne  beö  i^ropl)eten,  ber  ben  ^Kten  33unb  mit 
feinen  Opfern  bem  dienen  ^nnbe  mit  feinem  Opfer  t3ei3enüberftent.  ©inb 
bemmul)  jene  Opfer  e  i  i^  e  n  t  licl)c  Opfer,  fo  ift  aud)  bicfey  ein  eigent- 
lid)Cv  Opfer,  nnb  bicv  nm  fo  mel)r,  ba  lein  :3'^i'ii'-'lif  iii^^  iiberl)anpt  fein 
3}^enfd)  im  5(ltertnm  eine  S^eligion  ol)ne  eii]entlid)c  Opfer  fid)  benten  tonnte. 
3}^Uad)iav  fal)  bat)er  ben  Unterfd)ieb  5mifd)cn  bcn  alten  Opfern  nnb  bem 
nenen  Opfer  fid)er  nid)t  barin,  baf3  jene  eigentlid)e,  biefe^  aber  ein  un^ 
eigcntlidiev  Opfer  fei,  foiibcrii  barin,  baf^  bav  Opfer  be»?  ^^Jenen  33nnbe!3 
ein  nnenblid)  uoUtommeneic«  Opfer  ift; 

YY.  anv  ber  33  o  1 1  f  o  m  m  e  n  l)  e  i  t    bev  oerfünbeten  Opfer«,     ^iefclbe 

beftel)t  barin,  ba]l  ev  rein  nnb  l)eilii]  ift  nnb  (S3ott  ,uir  groj^ten    i>er^ 

l)  c  r  r  l  i  d)  n  n  i^  gereid)t.     (iin  fo(d)ev    Opfer  aber    ift    (£  b  r  i  ft  n  ^>    allein, 

(Mebete  nnb  gute  "ünnte  ber  l)ienfd)en  aber  finmen    uieber  im  eilten  nod)  im 

':)iencn  33nnbe  al^ö  fold)ec^    be^eidjnet  uu-rben.     ^.Hm  alleruicnigften  foltte   biec^ 

oon  benen  gefdiebeu,    iueld)e  and)    bie   gnten  '-llH'rfc    ber  (^)ered)tfertigten  für 

nnrein  nnb    fünbliaft    anfel)en.     'ii'enn    bao    reine    nnb    l)cilige    Opfer    bei 

'JJ(alad)iac>   nnr  (il)ri)*tiho    fein  fann,    fo    rebet    ber  ^^ropl)et   aber    nid)t  oom 

M  ren^e-o  Opfer ,  bae^  nnr  einmal  bargebrad)t  mürbe,  fonbern  uon  jenem 

Opfer,  bav  anf  ber  ganzen    (irbe  bargebrad)t  mirb. 

-'i'-'^-  H-  ^ii'^    iHni  'Jj(alad)iac    gemeiofaqte  Opfer    fann    nnr    bac^    heilige 

mci\aa)\a?>     lUcc)3 Opfer  ]ein.     '-Inn-au vge|et^U,  ba^  ber '].sropl)et  oon  einem  mal)rcn  nenen 

^S"xif(-7i>T'^PKi^  rebet,  ^av  aber  nid)t 'bav  .sJren^Cvopfcv  ift,  folgt  biev 

nanbcn  nunboii.  aa.  baranv,    bajl  bav    lUiefuHH^'v    ba^ö  reine    nnb  beilige    Opfer    "/.ai' 

£co/7^v  ift,  ba  ev  C5l)rifin^o  felber  ift; 

(jjj.  ano  ber  Ä'5eid)nnng  biefev  Opfert  nl^^  HTO^  •>•  'i-  nnblntige^o 
O  p  f  e  r  ober   ^  p  e  i  f  e  o  p  f  e  r ;  ^  '  ' 

YY-  baranv,  ban  bav  il^tefunH*»-'^"  ^^om  '.Aufgang  biv  ^nm  ':)liebergang  ber 

Sonne  i^nnt  ba rgcbrad]t  mirb. 

.  -'ii-i-  ('.  ^faiav    loeivfagt,    in    ber    meffianifd)en    ^^]eit    loerbe    mitten    in 

curtfarmiirt)e^^ ^^igt)pten  beui    .s>errn    ein   '?lltar  crrid)tet  fein:     In  die    illa   erit   altare 

ff^^/"Tu!^'^)in    l^omiiii  in  medio    terrae  Aegypti  (19,    19),    nnb    an^o    bcn   l)eibnifd)en 

lututifl  Tni  (suiito  ^sölfern  merbe  (S)o;t  feine  'iM'ieftcr  nebmen:    Assumam  ex  eis  (g'entibnsi 

in  sacerdotes    et    levitas  mH),  21  i.     iilnt  aber  ^Hltar    nnb    ^^sriefter  finb, 

ba  ift  and)  ein  uiirflid)ev  Opfer.     '-Inm  ben  Opfern  bev  ^^Uten  '^)nnbev  fann 

aber  nid)t  bie  ^Kebe  fein,   ba  fie    mebcr  anf   einem  '.^iltare   in  ^^(gl)pten,  nod) 

oon  l)eibnifd)en  ^]3ricftern  bargebrad)t  uierben  tonnten,     "l^at-^  'Jcene  leftanuMit 

aber  fennt  fein  anberev  Opfer,  ba«i<  oon  "Isrieftcrn  anf  'Altären  überall  bar^ 

gebrad)t  mirb,  al?  bae^  end)ariftifd)e  Opfer. 

Senn  bal)ev  bev  .S^eilaub  nnf  bie  ?vvai]e,  ob  bie  ^nben  i)ied)t  l)Qben,  bie  lUif 
i^iovia,  ober  bie  5nnnuitanev,  bie  anf  (Mavi.^im  anbeten  nnb  opfern,  antmortet,  beibe^o 
uunbe  onfbören,  nnb  fd)on  fei  bie  Stnnbe  gefoninten,  (|naiido  veri  afloratores  adora- 
bnnt  Patreni  in  spiritu  et  veritate.  fo  ift  ()ierinit  fid)er  feine  anbere  "^(boration  aU° 
bie  bnrd)  biefe^;  uon  3)Jalad)ia§  nnb  ^faia^  geuun^ofagte  Opfer  c3enieint; 

2.  an^S  b c m   9^  c n  c  n   !i;  c ft a m  t  n t ,  nnb  ^mar 

a.  an^^  ben  55>orten  ber  (Sinfei^nng.  .S^^^ier  finb  folgenbe  l^Jiomente 
5n  beachten : 


unf  in  bei 
il^al)l•l)cit 


196.     (g;-i[tcn3  bc§  l)ci(igcii  ä)?cBopfer§  701 


a.  ©(jviftiho  fct3tc  bie  @ud)'.u'iftic  an  bie  ©teile   bcö  Oftciiaiunic^,  ha§>  ^.^  ^lihvism 
ein  U'al)rc0  Opfer  mar  {Num.  9,  13;  Exod.  12,  3;  Deut  16,  5),  unb    nut  nn  bie 
biu3  saiiguis  novi  testamenti  an  bie  ©teile  be^>  sanguis  veteris  testa-   ^^Jl'^,f^""'*'' 
menti,  hat^  Dpi  er  bliit    iimr   {Exod.    24,  2  sqq.).     Tot)er  ift   aiid)    ber 
ciui)ariftifd)e  Seib  ß^rifit  ein    uial)rer  Dpferleib  iiiib    bn^^  eud]ari[tiid)e  ^hit 

(£t)rifti  iral)reö  Dpferblut  unb  bentnad)  bie  (i-nd;ariftie  ein  U)irt'(id)e^o  unb 
ctgenttidie^  Dpfer. 

ß.  ^er  gried)i|"d)e  Z^'^i  ift  ein  nnanfedjtbarer  ^eiveic;  für  ben  Opfer*  ^.^,  HoXixa- 
rf)araftcr  ber  @ud}ariftie.  tionejuovte  nact) 

aa.  I^ic  ill^üite  ber  crften  S^onfcfrntioii  lauten  beim  ()(.  IHifa^^:  toöto  ^""  f;;*'^'*''" 
laxcv  t6  aö3{jLa  |jlg'j  t6  6-ep  Oficov  5 1  o  o  ;i  £  v  o  v  (22,  19).  ^a^^  ^  r  ii  f  e  u  ^ 
6l56[jl£vgv  be^eidinct  beu  a(§  2peifc  bargcreid)ien  ?eib  (Sl)rifti  k\U  Seib,  ber 
in  biefent  5lncicnblitf  a(^5  Opfer  für  bie  ';?(poftel  l)ingccjebcn  iinrb.  T)er 
end)ariftifd)e  Ceib  (;£l)rifti  ift  bii()er  ein  Opfcrteib.  ^\'od)  flarer  ()eiJ5t  c^^ 
1  Cor.  11,  24:  tgOto  ao-j  saTiv  to  awjjia  to  O-sp  Oj^icov  xawjjisvgv. 
^ie^  fann  fid)  aber  nid)t  auf  ben  natürlid)en  i^eib  C£l)rifti  be^iet)cn,  ber  am 
^rcn5e  niii)t  c|cbrod)en  mürbe,  fonbern  nur  auf  ben  eud)arifti[d)eu  ^eib, 
ber  infofern  gebrod)eu  mirb,  ale  bie  (Meftalten  gcbrodjen  merben. 

[jj!  ©cl)r  heftiniiiit    fpredien    bie  5Borte  ber    ;^meitcn    .^onfetration  ben 

Opfcrd)araftcr  k\\\<-'.     ToOio  s^tiv  tg  aijta tg  -Epi  tigaXmv  sx/uvg- 

jjievGV  {Matth.  20,  28;  il/«?r.  14,  24);  tgOtg  tg  -gtV^p'.gv  y^  y.aivYj 
Staifyjxr^  £v  lo)  a'.'[xaT:  jjlg'j.  tg  Otteg  Ojkov  s  z / 'j  v  g  ;i  svg  v  Lue.  '22, 
20;  iigt.  1  6W.  11,  25).  X^an  ber  t)ier  aucH^eiprodiene  ftelloertretenbe 
Opfertob  uid)t  lebigtid)  non  bem  ^utiinitigen  Mreu^e^opfer  ^u  ocrfieben  ift, 
ergibt  fid)  nid)t  blo|l  au-o  ber  ^^r  ii  f  eut  i  a  l  f  o  r  ui ,  fonbern  and)  befouber^o 
baramo,  hay^  ber  lit.  l'ufae>  uou  beni  ,^'elib  mit  4^lnt  fagt,  er  merbe  für  bie 
?(poftel  uergoffcu.  C£'in  .s{  e  l  di  mit  t^\\\\.  ift  ober  am  .sfren^e  uid)t  nergoffen 
morbeu.  Tac^  ^Hn^ogietlcn  bcv  .Sield)ev  mit  ilSlut  faun  bal)er  nur  uou  einer 
5lnc>gie^uug  beim  letiten  ^Hbeubmal)!  ocrftanbcn  merben.  .S>ier  l)at  bemnad) 
C£^riftu^^  bie  (vud)ariftie  al<o  mal)rec>  unb  eigeutlid)cv  Opfer  (^UUt  bargebrad)t. 

y.  Sa£i  Sl)riftn<o  mit  äBorten  au^öfprad),  briid'te  er  and)  bnrd)  bie  iSiU'  jie  (ilnfeiMimi 
fcbung  ber  C£'ndbariftie  unter  b  e  i  b  e  n  W  e  ft  alte  n  an-o,  bie  feinen  O'  p  f  e  r  "»tf»-  inibni  (sio 
tob  g  c  l)  e  i  m  n  i  c>  u  0 1 1  b  a  r  |t  e  1 1  e  u.  m-ier  bc^  cjjfcv 

G.  rat)er  ift  and)  bie  (vndiariftie  ^nniidift  \\\\\>  lun-  allem  bie  ^yeier  ^^^«^^^  ^''^■'^^'• 
b  e  ö  O  p  f  c  r  t  0  b  e  c>  C£  l)  r  i  ft  i :  Mortem  Doniini  aununtialdtis.  1  Cor. 
11,  26.  T'arum  fe^^te  C£l)riftuv  fie  and)  am  iöorabenb  feine^^  Xobec^  ein 
unb  ucrbanb  fie  fo  aufc^  innigfte  mit  feinem  blutigen  Opfertobe,  ©o  gcmig 
aber  bie  @ud)ariftie  (ibriftum  nid)t  bloß  bebeutet,  fonbern  in  faframentatcr 
SBcifc  mirfüd)  (ibriftnc^  ift,  fo  geii'if^  ift  fie  and)  nid)t  eine  bloße  (^'rinnerung 
(wx  fein  Opfer,  fonbern  luirflid)  unb  faframentalifd)  biefe^^  Opfer  felbft; 

b.  ([\\i-  ber  l'ebre  unb  ').>ran^^  ber  ^?(poftcI.  Xaf?  biefc  uiimlid) 
bie  (£'nd)ariftie,  mcld)e  fie  alv  ben  einentlid)en  (^)üttec^bienft  ber  (£l)rifteu  tag- 
lid)  feierten  (Act.  2,  46;  13,  2),  für  ein  mabrev  Opfer  l)ielten,  ergibt  fid) 
nameutlid) 

a.  au?  1  Cor.  10,  18  sqq.  ^Der  ^^(poftel  ftellt  bier  bie  (gu d)a r i ft i e  j-^^.  .'Jönuibci- 
beu  Opfern  ber  .peiben  unb  Qi'^^'i'  gegenüber.  3o(l  biefe  C^egenübcrfte(lnngm'iiunqbevt)nb  = 
unb  bie  auf  berfelben  aufgebaute  5(rguirientatiou  aber  einen  Sinn  baben,  fo"üb\SrtKii*"cpin- 
mu(3te  ber  ^Ipoftet  oon  ber  '^>  o  r  au?  f  ei^ung  auvgel)en,  \>([\i  bie  (^•uel)ariftic"'\!'j^.j['^'\^f^*;''' 
ein  Opfer,  h<xz^  Opfer  ber  ßl)riftcu  ift.  Über  1  Cor.  11,  24  ügi.  oben  lo,  is. 
n.  2116: 


702  ß^y^i^t'^-  Xet(.     ^on  ben  vBnfiaineuteu  im  eingetncn. 


2119. 


ß.  Qu§  Hehr.  13,    10:    Habemus   altare  (i)-?jaiaaTY;p:ov) ,   de  quo 

mi*  //(^bV-^^K»'  edere  non  habeiit  potestatem,   qui  tabernaculo  deserviunt.     (^^  bc^ 

^^'' äü'-'^bnir^"^  H^6    bcnimiri)    bic   !st\xd)i   },\\   npüftoli]d)cn  ^zWtw  ciucii  Opfcvnltar,    üon 

.spcbväfvbvicf.   belli    bic    gilben    nid)t    cfieii    burftcii.     (S'iiicu   anberen   Opfcniltar   aU  ben 

ciid)  ari  fti  f  d)cn    tonnte    bie   lt^ird)e   nieinnt^^.     5(uf   bem  C'pfenütnv  luivb 

aber    ein   Opfer    bargcbrat^t.     l^cln    end)arifti)*d)cn    »^-jaLaaiy^pcov   ent)prid)t 

bat)cr  bic  öudjariftie  (\U   tl"ja(a. 

Müw  liüt  awi'  beut  §  c  b  v  ö  e  v  b  v  i  e  f,  uamcntlid)  iuu5  7,  23  sq.;  9,  12.  28;  10, 
10  S(iq.  ein  ^^(v(3  Ulli  eilt  iieijen  bcvo  eudjaviftiidje  Cpfer  bevlciten  uioKcii ,  aber  obnc  oflcn 
©viinb.  Senn  oii  biefen  Stellen  luirb  bo^^  uon  (Sbviftibo  ein  für  aliciiial  ain  .^ven^e  Doli- 
brodjte  Opfcu  lebiglid)  ben  Cpfeiii  be!§  9(ttcii  5öunbe^o  gecjenübevflefteUt  nnb  beffen  @r* 
bflbenbeit  über  [ie  baraiuo  ennieien,  bnfj,  iinibrenb  jene  uiiiuivtlaiii  uuu-en,  bie^  eine  Opfer 
Sbvifti  bie  i^evföbiiuni]  nnb  ©liöjnng  bev  ©elt  ein  für  aHeinal  üoUbradjte,  nnb  bn^  bal)er 
ba§  ^^vieftevtiim  Stirifii  eiuui  bniievt,  unibrenb  ba«?  ber  iü^ijd)en  ^^^riefter  nergängltd)  lüor. 
(Siegen  bae  eiid)iuifliid)e  Cpfer  nnb  t^a^^  d)rift(id)e  ^4-^vieftevtniii  liegt  bovin  nid)t  ^a^  min« 
befte  ©ogeiuugunient,  ba  ja  bn^o  lieilige  'Jjce^opfer  ibentifd)  ift  mit  biefem  einen  nnb 
einigen  Opfer  Sbrifti,  nnb  bie  ^^.Unefter  be§  SiUxmx  53iinbe§  nid)t  ^Ji  a  d)  f  o  I  g  e  r,  fonbern 
Stellnevtretcr  (Sbrifti  finb,  be^o  sacerdos  in  tietcrnuni  secunduni  ordinein  Melchise- 
decli.  3'it  C^^H\ientei(,  bie  (Sinbeit  nnb  (Snngfeit  be§  Opfers;^  nnb  ^^^rieftevtnm^  Sbrifti  ift 
ein  innere^  '^Irgnment  für  ben  Cpferd)arafter  i?ev  (Siidjariftie ; 

^.  J}^""-   ,  IL     ane^  ber  lUMire  ber  1)1.  il^itcr. 

i.on  ben  apofto^  1.  ^d)on  bci  bcii  0  p  ü  )t  0 1 1 1  d)  c  11  'iHUcrii  iiiibcii  |id)  äiinir  flirre,  aber 

in^'i)aiSemn"^i>i'l)ft   prüiviaiite   ^'-'^'O^'^K-     -^^^^    "^^^   ^^^^  ^^^'i'«^  immer  bcftimmtcr  bie  ^^mx 

•ixieiiebcncprcv»  ber  ©iidiariftie  aho  sacrifieium,  oblatio,  immolatio  rictimae  n.  |.  tu.  be- 

(luctinviiiie  flc^  5cid)iiet.     Uberbicv    iiebrandicn    bic  '-Initer  nod)  (i'pitljcta ,    bie  an  it)rer  ?lnf= 

''""^^         faffung  feinen  ^ircifcl  übrig  laffen,  5.  53. :  jj^ewt<^n  et  verum  sacrificium 

(Gypr.,  Ep.  63  11.   14  ,  stiminiim  et  verum  sacrificium  (August,    De 

civ.  D.  1.   10  c.  20  . 

2.  vgic  (obren,    bicfee    Cpfer    merbe    tiii^lid)    in   ber    ganzen 

Äird)e  gefeiert.     Kcclesiae  oldatio,    quam  Dominus  docuit  olterri 

in  univeiso  mundo,   purum   sairiticium    reputatum  est  apud  Deum. 

Iren.,  Adv.  liaei*.  1.  4  c.  1^. 


3.  gerner  begegnen  luir  irieberbolt  ber  i'ebre,  bie  (^ud)ariftie  fei  an 
bie  Stelle  ber  nn  u  ol  l  f  omni  en  en  Opfer  bcc^  :HUen  33iinbe^ 
getreten.  Id  eiiim  sacriücium  successit  omiiibus  illis  sacrificiis 
veteris  testameuti,  quae  immolabantnr  in  umbra  futuii  ....  quia 
pro  illis  omuibns  sacrificiis  et  oblatiouibus  corpus  eins  oÜ'ertur  et 
participantibns  miiiistratur.     August.,  De  civ.  D.  1.  IT  c.  20. 

4.  (£  l)  r  i  ft  II  c^  l)  a  t  j  i  d)  beim  ( e  15 1  e  11  ^H  b  e  n  b  m  a  b  l  a  ( c^  O  p  f  e  r 
ba  rgebrad)t.  8i  Jesus  Christus,  Dominus  et  Dens  uoster,  ipse 
est  summus  sacerdos  Dei  Fatris  et  saciiticium  Patri  se  ipsnm  pri- 
mum  obtulit  et  hoc  fieri  in  sui  commemorationem  praecepit,  utique 
ille  sacerdos  vice  Christi  vero  fungitnr,  qui  id,  quod  Christus  fecit, 
imitatur.     Cgjyr.,  Ep.  63  u.  14. 

5.  (S;  I)  r  i  ft  n  e  opfert  f  i  d)  b  11  r  d)  j  e  i  n  e  3 1  e  U  u  c  r  t  r  e  t  c  r  Ö^  0 1 1 
auf.  Etsi  Christus  iu»n  videtur  oiferre ,  tarnen  ipse  otl'ertur  in 
terris,  quando  Christi  corpus  ofiertur :  imo  ipse  otterre  mauifestatur 
in  nobis,  cuius  sermo  sanctificat  sacrificium,  quod  offertur.  Amhros., 
In  Ps.  38  n.  25. 

6.  (Snblid)  n  n  t  e  r  f  cl)  c  i  b  e  n  bie  •  33äter  ^mifdien  bem  lu  a  b  r  e  n  n  n  b 
eigentnd)en  nnb  ben  nne  igent  ti  d)eii  Opfern.  H(;C  cnm  nossem 
illndque  insuper,  neminem  magno  et  Deo  et  sacrihcio  et  pontifice  dig- 


onluii'fevn  bie 


fein  Cpfev. 


iv. 


§  197.     2;f)eo(ogifcf)c  (Srörtevung.  703 

uuni  esse,  iiisi  qui  prius  seipsum  Deo  liostiam  viventem,  sanctam 
exhibuerit  ....  Deoque  sacrificium  laiidis  et  spiritum  contritum 
obtulerit,  qiiod  solum  sacrificium  is ,  qui  omnia  dedit ,  a  nobis  ex- 
poscit,  quo  tandem  modo  externum  illud  sacrificium,  illud  uiagnorum 
mysteriorum  antitypum  ipsi  offerre  audcrem.  Gregor.  Naz.,  Or. 
apol.  2  n.  94.     i^gl.  Franzelin  1.  c.  pag.  344  sqq. 

iBcnn  bic  Apologeten  bem  f)cibni)d)eu  iBoviDiirf  gegenüber,    bie  Sf)riften  {)ätten 
feinen  %[U\x  unb  feine  Opfer,  öfteriS    dlof;   erintbcrn,    \>k\^   fic  aöerbing'5  fein  Opfer  luie    '''ji'pöVotlcten' 
Vit  Reiben  befäf^cn,  fonberii  Öiott  ba-o  Opfer    be!§  ^cbete^^  nnb  ein  geiftige^S  Opfer      faßcn,' bic 
barbräd)ten,  fo  ift  bierbei  aUcrbing'^  ba^  eudiariftifdje  Opfer,  obiuobl  e^i  ntd)t  au"^gcid)loffen  ^['J-',?^""  ,!£!!''" 
ift,  au§  ©rünben  bcr  •:?(  r  f  q  n  b  i  ö  c  i  p  I  i  n  nerborgen.     4i>o  fie  bngcgen  bie  Siürffitit  auf 
bie  9(rfanbigcip(iii  beifeite  feben,  fd)ilbein  fie  nnüerbobfcn  ha^,  bl.  ilZeßopfer,  wie  fie  and) 
beffen  9>or,^ng  nor  bcn  inbifd)en  Opfern  preifen.     5o  be:^,otd)net  nndj  ber  f^eil.  i^renänS 
(Adv,  haei'.  1.  4  c.  17)    bie  (änd)ariHie   alä  bn<S  oon  9)ialad)icv3  geniei^ofagte  reine  Opfer 
nnb  alip  'iia^  Opfer  be^5  'Jknien  2^eftanientcǤ ; 

III.  an ^5  bcn  Liturgien.  %{k  ßitiirgicu,  anrf)  bic  iittcftcn,  and)  xu- vituvotcn 
bie  jener  ,l?irrf)enaenieinfii)aftcn,  uield)c  non  ber  ri)iiiifrficn  ^ird]e  fidi  qetrennt>'i'^''^'i)ientu-t)ci^ 
l)aben,  ^cngen  fnr  bic  (äiid)arime  alc^  ein  lu  a  1}  r  c  c^,  e  i  g  e  n  1 1 1  d)  e  v,  i  m  ni  c  r^  üiun-  ba^?  oucim 
m  ä  \)  r  e  n  b  c  <\  n  n  b  l  ii  t  i  g  e  c>  O  p  f  e  r,  ein  1?  o  b  --,  1)  a  n  h,  S  ii  l)  n=  nnb  '^->  i  1 1^  ^■''"'•^■"*'  -  ^'^'^• 
Opfer,   in   bem  (il)riftnv    ber  .perr    felbft  (^)ott  bargcbvad)t  mirb.     .pierl)er 

gel)i3ren  and)  bie  ^Utäre  nnb  bie  bctaniucn  '^-^ilber  be^o  'JJtefu'ipfer^o  in 
bcn  ^  a  t  a  1 0  m  b  e  n ; 

IV.  an£i  bcn  !i' c  l)r  ent  f  d)c  i  b  iinn  e  n  ber  Mird)e.  Xia^o  erfic 
adgcmeinc  ^0113  il  luui  '.)iiciia  nerbietct  bcn  riatonen,  einem  'i^riefter 
bie  ()ei(ige  Äonunnnion  511  reid)en,  (|uia  nee  le^i-ula  nee  cousuetudo  tra- 
didit,  ut  ab  liis ,  (jui  potestatcm  non  habent  offerendi,  illi,  qui 
ofterunt,  Christi  corpus  accipiant  Cau.  18).  ^ao  liierte  ^ateran= 
fonjit  erflärt:  Idem  ipse  sacerdos  est  sacrificium  Jesus  Christus, 
cuius  corpus  et  sanguis  sub  speciebus  panis  et  viiii  veiaciter  con- 
tinentui'.  4^a^o  ^on^il  oon  Irient  eiiblid)  bat  anf5er  bcin  id)on 
(n.  2109)  cruui^ntcn  '^(natbem  nod)  fofgenbcö  an^ogefprodicn :  Si  quis  dixe- 
rit,  illis  verbis:  Hoc  facite  in  meani  commemorationem,  Christum 
non  instituisse  Apostolos  sacerdotes;  aut  non  ordinassc ,  ut  ipsi 
aliique  sacerdotes  otterrent  corpus  et  sanguintMu  suum ,  anathema 
Sit.     Sess.  22  de  sacrif.  can.  2. 

>?  197.     5:l)eolürti|ri)c  (s'-rörtcvunf^. 

^g(.  Frauzd'm,  De  SS.  Eiicliar.  sacrif.  'I'lifs.  11  sqq.;  (^Hbr,  Tie  ^eiligen  Safraniente 
der  fatliolifd)cn  Uiid)e.  1   §  1\)  ff. 

I.     yVür  bie  @^-iften^  bec>  e  11  d)a  r  i  ft  i  fd)  en  Opfer-o  |pred)en        '^^12;!. 
^  0  n  g  r  n  e  n  5  g  r  n  n  b  e.  .ivünbe  füi-  ba-: 

1.  3ouiot)(  nad)  bem  9Jatiirgcfcl^  uS.  Th.  2.  2  q.  Bf)  a.  1),  U)ie  nad)    ^'"^^^;;|;;^^^^^^^ 
bem  ©efetj   be^  ^Cltcn  ^cftamente^o    nnb    iiberbanpt  ber  ^rabition  nnb  Übcr= 
5engiing   atfer    33ü(ter    ift    ba^o    Opfer    ber  9h(igion   lucfentlid).     ra()er 

tonnte  bie  0  0 ( ( t  0  m  m  e  n  e  !;H  e  t  i  g  i  0  n,  iretd)c  ^laim  nnb  (liefet;  im  ','^ienen 
Xeftamcnte  nid)t  aitfgc()oben,  fonbcni  erfüttt  t)at,  and)  bav  Opfer  nid)t  anf= 
()ebcn,  jonbcrn  niii)!  üiclmet)r  ein  uollfommeney  Dpfer  nnb  ^|>riefter== 
tum  befi^en. 

2.  '4)iefe!§  ooüfommcne  Opfer  nnb  ber  oolüommcnc  ')3ricfter  .yigteid) 
ift  Gbriftn^^    ber,   nm  fid)  ale!  fteüi)crtrctenbe^>  Opfer  für  nne  bai^ubringen, 

.^ein  vtc()  =  5>iipVevt,  Äoiiipenbiuiit  bov  lofliiiatif.  II.  -'.  45 


704  3^^f'tev  Xc\[.     ^-üon  ben  ©afvaiiicnteu  im  cingclnen. 

9)?enfd)  gclDorbcu  ift  iinb  bicfe^^  Opfer  am  ^rciijc  blutiger  lM\c  üünbrnd)t 
hat.  ^h\\\  ift  aber  bie  ®iid[)ariftic  ciiigefet^U,  um  un^o  (Il)riftu£i  in  ber  !;i:ota== 
lität- feiuc^o  Öcbeu^^  m\h  '^i^irfeu^o  )atramcutnli)d)  ,vi  uert3cgcuu)ärtigcu.  i'C'k 
föuutc  bal)er  ber  ^cru  feiuec^  35>irfeibo,  fciu  Opfer,  nii^>gcfd)Ioffcu  feiu?  (So 
tüugrueut  ec<  bemuad)  ift,  bog  (S;f)riftu^^  bnrd)  bie  reale  ^^riifeu^  fid^  beu 
9)hMifi1)eu  fdjcuft,  ebeufo  fougrueut  ift  ber  Dpfcrd)arafter  ber  @iid)nriftie. 
^^n3l.  ^i^r  a.  a.  O.  i?  79. 

dii^avi -tie  ■'""'"•     ^^^  @  u  d)  n  r  i  ft  i  e  b  e  f  i  t3 1  alle®  r  r  o  r  b  e  nii  f  f  e  5  u  eine  m 

evfSüt  "niir^o^  ui  a  1)  r  e  u  u  u  b  e  i  g  e  n  1 1  i  d)  e  u  O  p  f  e  r,  m  i  e  b  i  c  1  e  (  b  e  u  0  b  c  u  (n.  2103  ff.) 
S^c^J^'^^fgcftelÜ  murbeu. 

1.  rie  Opfer  gäbe  iu  ber  l)eiligcn  ÜJh'ffe  ift  uid}t  33rot  uub  3öeiu, 
aiid)  nid)t  bie  (^)eftalteu  bct->  ^h'otec^  uiii^  ^ItnMue^o  an  fid),  fouberu  ß^ljriftu^, 
b.  l).  fein  :^eib  nub  fein  Slut  unter  biefeu  (^)eft alten.  T^urd) 
bie  (Skftalteu  aber  ift  ber  i'eib  uub  biic^  '^Mut  (s'()rifti  im  2aframent  für  uu^ 
eine  res  sensihilis  et  2)ermane')is. 

2.  T^cr  ih'icfter,  ber  biefe  (^nhe  opfert,  ift  (£l)riftu^;  er  ift  vere 
et  proprie  principalis  ottei-ens.  '^i>ie  er  aber  al^>  Opfergabe  nermittelft 
ber  endiariftiid)en  6V'f(alten  fiditbar  fid)  barftcüt ,  fo  iioll,ye()t  er  and)  bie 
OpferliauMnug  burd)  ben  Xienft  feinec^  fid)tbaren  Stelloertreter!?,  bec>  ^MÜefter^^, 
be^o  sacerdos  seciindarius  et  iniiiisterialis.  IK'it  ber  ©infe^ung  be^ 
nentcftanicntüd)eu  Opfer^o  bat  (Iliriftnv  aud)  ^ugleid)  bac<  '^srieftertum  bec> 
^^i'eueu  ^>nnbec>  eiugefet^U. 

3.  ^u  bem  llVef;opier  finbet  eine  eigentlidie  Opf  er  b  an  bluug  ftatt, 
nid)t  eine  bloj^e  ohlatio.  Turd)  bie  Opferl)aublung  luirb  iu  ber  l)ei(iiieu 
lUteffe  bie  Opfergabe  r  e  a  l  0  e  r  Ü  u  b  e  r  t  ober  n  e  r  n  i  d)  t  e  t.  3Boriu  biefe 
Opferbaubluug  beftebt  iu  ber  @ud)ariftie,  mirb  gleid)  uiil)er  uuterfud)t  uierbeu. 

4.  ^af3  hiv:>  lUictlopfer  (V)ott  allein  bargebrad)t  mirb ,  nerftebt  fid) 
uou  jelbft.  "Der  (^)ottuu'uid)  felbft  opfert  fid)  für  bie  l)(enid)l)eit  feinem 
l)iinndifd)en  5?ater  auf. 

212.").  3n  bell  iWofien    .^i    @  l)  v  c  n    bor   |)cilii^cu  luivb  biv5  Opfcv  11  i  d)  t  ben  .f^ci^ 

-i*^  •||/-^^^Ji)f'Miiicn  bav(^cbvad)t;  bni?  umrc  'Ä>at)inuil5  uub  iMir^pliciiiie.  @§  luirb  niediicl)!-  in  foId)en 
^^■^riUflcii.  ^ ^  9Ji'c[[cn  öi  0 1 1  f  ii  V  bie  ben  irt  c  i  l  i  c]  c  n  u  e v  l  i  c  l)  c  n  c  n  &> n  a  b  c  n  ij  c  b  a  n  f  t  nnb  and)  ,yi 
(i-l)rcu  bev  .S^cilirton  bie  Hicfjc  appli^ycvt.  2)nvd)  bio[o  fpccicUc  '^(pplifütion  t]cveid)t 
uänilid)  bie  heilige  l)ielU' fpi'^"ii^ll  ä'ir  (£()ve  ber  .f)ei  l  igen  nnb  ,^n  einer  aeceffovifdKn 
'i>  evni  el)rn  ng  i()ver  ^-renbc,  mie  and)  nnigefehvt  bnrd)  bie  ^onuneniovation  ber  ^ci= 
ligen  bie  @live  Sdrifti  uernielirt  njivb,  inbeni  in  boi  .^eiligen  li()vifti  @l)i'e 
uevfünbet  unvb  nnb  bie  -S)  c  i  l  i  g  e  n  ^n  feinem  Öobe,  jnmal  im  lieiligen  ©atva* 
ment  nnb  t)ciligen  S^^eßopfer,  0  n  f  g  e  f  0  r  b  c  r  t  luevben.  Xahcx  \)at  t>ai?  .^ongil  Don 
Orient  mit  9{cd)t  folgenbec^  ^Inatliem  anögefpvod)eu:  Si  (juis  dixerit,  inipo.stnrain 
esse,  Missas  celebrare  in  lioiioreni  Sanctornm  et  pro  illorum  intercessione  apud 
Deum  obtinenda,  sicut  Kcclesia  inteiidit,  anatliema  sir.    Sess,  22  de  sacrif.  can.  5. 

,.  .-^-':-    .  III.     "^ie    eiQent(id)e    Opf  er  bau  bl  n  u  g    iu    ber    l)  eiligen 

nt  bie  ciflcntiiiiic  vJi  e  M  e'  M^  bie  Ä'  0  u  I  e  f  r  a  1 1 0  u. 

unb 'barS,  I.  ^ic  .^onfefratiou    ift  jeuer  ^^^(ft,   ben  (Sbriftu^^  felbft  nollbringt. 

ber  Dl.  wcjfe.  r^^^y  ^^^riefter  erfd]eint  nur  (il:-^  minister  Christi ,  inbem  er  bie  'iinirte  ber 
-S^onjefration  iu  ber  "l^crfon  (^bvifti  auco"prid)r.  ^eu  5(tt  ber  eigentlidieu 
Opferl)aub(uug  mnf3  aber  ber  principalis  olierens  fe^eu.  5^a  auger  ber 
iU^nfefratiou  ber  ^Jobepriefter  (ibi'iftn^^  einen  5(tt  in  ber  I)eiligeu  'JJieffe  uid)t 
fct^t,  fo  mug  iu  ber  ^oufefratiou  allein  bü'^  'ilH-fen  bct>  SO?egopfer^  beftcbeu. 
Übrigen!.^  mirb  gerabe  in  ber  ^oufefratiou  ba§  mieberljolt,  mal  (Jl)riftug  hei 
ber  (Sinfetjung  ber  d'uc^ariftie  getban  fyM. 


§  197.    S^eologifc^c  Erörterung.  705 

2.  I^a^er  U^vcn  aurf)  bie  ^f)eoIot3en  mit  t)ei'fd)Unnbenb  ffeincr  ?(u§' 
ua^mc,  baj3  ba^  SBefeii  be^  9}legopfer^3  in  bcr  ^oiifefration  be[tc()t,  ober  ba^ 
bic  Ä^niefration  bic  cigentüd)c  C)pferl}iniblitng  ift.  Consecratio  chrismatis 
vel  ciüuscunque  alterius  materiae  iion  est  sacrificium,  sicut  con- 
secratio Eucharistiae.  S.  Th.  3  q.  82  a.  4  ad  1.  Consecratione 
huius  sacramenti  sacrificium  offertur.  L.  c.  a.  10.  Hoc  sacramen- 
tuni  perficitur  in  consecratione  Eucharistiae,  in  qua  sacrificium  Deo 
offertur.     L.  c.  ad  1. 

3.  ^ie  DpfcvijanMuiig  ber  ^eiligen  SQJeffc  befielt  alfo  nid^t  ^^  .2127. 

a.  im  Off  e  r  t  0  vi  um,  in  melcl)cm  bie  ^ird)c  bie  oblata,  nic!)t  mc  ciiunioiVuni» 
im  eilten  Xeftameut  a(^  Dpfergab-en  aii^  ber  9^atur,  fonbcrn  a\§  5[)U*  ,f;;7jJ^J"^^^^^^ 
terie  bec^  Saframentef^  5ur  [nfrnmeutnli]cf)en  'U'aiiblung  barbriiigt;  teven  nirfit  bq» 

b.  in   ber  Oblation    ober  and)  ber  graftion  ber  ^rot^geftalten '''''%fal^^^'^" 
unb   bereu   33ermiid)ung    mit   beut   ^eld)e    nad)   ber  Sanblnng.     4}ieje 

Wfte  fönnen  fd)on  um  be^miüen  uid)t  ba§  il'efen  beg  SOkßopfer^S  fonftituieren, 
mcir  fie  non  ber  ^ird)e  angeorbnet  finb  nnb  nid)t  Hon  ß^^riftut^v  beffen  5Ifte 
fie  fotgtid)  and)  nid)t  fein  tonnen.  Dit  si\v(\)c  fdi(ieJ3t  fict)  inelmc()v  in  bicfeu 
|)anbhtngen  bem  Opferafte  dbvifti  an  niib  bringt  ben  l'eib  iinb  ba§  ^(nt 
bec^  .perrn  bnrd)  ben  ^^^riefter  ®ott  bar; 

c.  in  ber  Kommunion.  5Bol)(  aber  gel)i)rt  fie  ^ur  Integrität 
be^^  Opfer^\  näm(id)  (\l§  ba^  Opfcvmat)!,  bnrd]  meld)e^o  fid)  bie  Opfern^ 
ben  bie  5rüd)te  be«?  Opfer^o  im  uoüften  lltaise  aneignen. 

^icfe  ^et)anptnng  ift  gegen  bie  5(nfid)t  einiger  X()eologen  gerid)tet, 
bci-$  33?efen  bc§  l)^ei]opferc^  beftcl]e  in  ber  ^i^on  f  e  tra  tio  n  unb^om^ 
munion  ^ugleid).  ^ie  "^tnliänger  biefer  ^D^einnng  ftü^en  fiel)  baranf,  in 
ber  ^onfefration  aHein  fei  nid)t  bie  bem  Opfer  mefentlid)e  Qmmntation 
ober  "Deftrnftion  ^u  finben ;  biefelbe  erfolge  üie(mel)r  in  ber  ^hmunnnion,  in 
meldjer  ber  burr^  bie  ,^onfefration  \m  ^cftrnftion  bcftimmte  laframcntale 
(Jt)riftU!i?  infolge  ber  mit  bem  (^ennffe  nerbnnbenen  33eranbernngen  ber  ©e- 
ftalten  fein  fatramenta(ec>  @ein  Derliere.    I^iefe  5(nfid)t  ift  inbeio  §u  nermerfen. 

a.  ^as  Opfernm^l  fe^t  bie  cigenttidie  Opfevbanblung  norau^o.  üBanun'bie 

ß.  jDie   bnrd)   bic    Zeitige   .^iommnnion    eintretenbe   Teftrnftion    be,^ict)t    ij[ouimuiiiün 
fid)  nur  auf  bie  faframentalen  Weftatten,    ober    nid)t  auf  ben  in  ber  ^'ud)a^'''f;/,,J;j4  mu-" 
riftie  gegenmärtigeu  C£l)riftii«.  vM[!-j'|f'^";["''j;;!', 

y.  ^ei  ber  Kommunion  ()anbett  ber  ^iriefter  nid)t  in  ber  ^erfon  S()rifti,  VSfa-ö  ift" 
roie  bei  ber  i^onfefration,  me^obalb  and]  ;^nm  (Smpfange  bcr  Ä'ommunion  eine 
t)on  S^riftu^  übertragene  ©euuilt  nid)t  notmcnbig  i''t. 

Seiui  bie  ^oniiiuiutou  and)  md)t  311111  'ii'cfen  be^  2)ZeBopfevg  c]e()ört,  fo  ift  fie 
bod)  ein  in  t  e  ß  r  i  e  r  cn  b  er  ^eftanbteil  be!?felben,  bcr  bn*?  Opfer  nnd)  ber  Stnorbmiiui 
S()rifti  üeröottftnnbigt.  5)ie  iloiiununion  ift  baf)er  ein  lege  dir  um  beflimiiiter  jteit  be^ 
9}?ef3o|)ferä,  luoraik^  fid)  i)erfd)icbenc  5?orid)rifteii  ber  ?}inbrifeu  erflären.  Über  bie  inneren 
©rünbe  für  bie  Jloiiiiiiunion  be?  ^^riefter^o  in  ber  beiügen  SO^^ffe  f.  S.  Tli.  a  «i.  82  a.  4. 

IV.  ;3 u U)  i e f  e r u  f  i n  b  e t  in  ber  ^ 0 n  f  e f  r  a  t  i  0 n  eine  Q m m  n- 
t  a  t  i  0  n  ober  'D  c  ft  r  n  f  t  i  0  n  b  e  r  O  p  f  e  r  g  a  b  e  ft  a  1 1  ?  '5)iefe  grage  mirb 
oon  ben  2;()eo(ogen  üerfd)ieben  beautmortet. 

1.  ©nare,^,  mit  bem  3d)ee  b  e  11  niigcfäbr  übereinftimint,  nnterfd)cibet  bie  f  e  f  nn^    _    si-;'.». 
biire  nnb  primäre  Opfevqabe.     ^rot  iinb  il^nii  nennt  er  bie  fefiinbäre,   ben  Öeib  uiib  ^,-J?,^"*'>"^' ^'^" 
ha^  2öliit  librifti   bie   primäre    Opfergabe.     .3)ie  Slonietration  ift  nun  bie  Opferl)anblitng,  jyirftc  .^mmuta 
nield)e  bie  ^mmntation  ober  3)eftrnhion  ber  Opfergabe  f)eriiorbriiigt,  infoferii  fie  bie  fefnn=  tion  bcv  £\m^ 
büre  Cpfergabe,  ^Brot  nnb  3Bein,   ibrem  Scfen  nad)  üeriuanbelt,    nnb  üt  primäre,    ben      ^^^iJ^l'^^''^' 
i^eib    niib  ba§  ^(nt  Sbrifti,  fafranienialifd)  gegenwärtig  fe^t.     2)ic  bnrd)  ba§  iföefen  be§        ^  '^^^^' 
Opfert  bebingte  ^cränbcrung  betrifft  bemnad)  bie  fefnnbäre  unb  primäre  Opfergabe. 

45^-  " 


'Ui-0Oi 


^cllt^t. 


706  3^*'fi^f^"  2;cil.     "i^ou  bai  Safvniiicntcn  im  einzelnen. 

2130.  2.  ^^ladi    i^Q^iiucj   liegt    bcv  Cpfcvüft    um    bc^JUMltcn  in  bcv  .^onfefration ,    »ucil 

^vj*^*'  ^;"*  ^lu■cl)  iic  ©brifiii!?  unter  ^en  gctvcnnten  (Mcfiültcn  gei^eininutiii  w'ixb ,  unb  bic  getrennten 
.avoiifj.  (Meftiilten  bui?  blutige  ^reu5evopiev  ^arfIcUcn.  ^■>icrmit  ift  lebod)  Ie^iglid)  erfliirt,  uiie  ^ü^ 
l'iepopfer  ein  sacrificiuni  rcldfinitH  ober  comnieiitorafirtnn  ift:  bo  baig  "IRef^opfer 
ober  Qud)  ein  sacrificiuni  (ihsohdurn  ift,  Inf^t  ^io  iWinung  ^l•!^  "iMi^que^  iinfere  ^-rnge, 
innnefern  ^ie  ßonfefiation  Die  ^em  saeritieiuui  ahsolutinn  jufommcnbe  CpferbanMung 
ift,  gon^  unb  gar  unbeantiuortet.  3"'><-'*-'  glauben  mandie,  '^nu-quej  babe  im  mcfent» 
lid)en  mit  anberen  'Jbeologen  übeveingeftimmt .  ^cl■cn  "Jtnfulit  nur  glcidi  (n.  -2133)  aw^-- 
einanbevfeCn'u  iverben, 

-131.  3.  (Jinc  uicrfiinirMge  i>lnfu1n  ucitvitt  ^lav^inal  (Eienfiicgo?.     ^lc[d)  ibm  lebt  ^cr 

'^^^^^iucLf^^^'  »-'ndiavifiifdje  .'peilQn^  Mivdi  ein  :!l^un^er  einige  ^^lugenblide  nad)  Der  J^oniefration  and) 
ein  fenfitiüe!?  i?cbeii,  uerjiditot  Dann  aber  Darauf  bit?  yiv  ilH-rmi>'d}uug  Der  beiDen  @e* 
ftalten.  ^n  Diefer  freiaulligen  \">ingabe  Dec^  fenntiueu  ^eben-o  crbüdi  Der  J^arDinol  Die 
eigcntl;d;e  Cpünbanblung.  Xiefc  eigenartige  "^Inffaffung  enibebrt  inDe§  jeglidier  S?egrün» 
bung  \\\\^  füuD  awd)  nirgouD^  i>ertveter.  —  :iiH-it  iriditiger  aly  Die  bi>^  jein  genannten 
fniD  .viiei  auDcrc  Srfliirungen. 

^.  ,-'^-    .  4.  \?  11  q  0  ull^  mit  ihm  ^  a  v  ^  i  ii  a  l  ?s'  r  a  ii  ^  c  l  i  ii  \\\\i>  immhnftc  niibcrc 

in  nach  viiflioi.- ^licologcii    luoUcii    bic  ^\oii]ctnuioii  iilv  ^^pTciaft  bctiaditct  iiniKii ,    nnofcni 
^SaiSTin^^        ühiifiuv    in   bell    fafiamciitiilcii  3iiUi^"'^    ocifc^n.     ^ii    bcr  fafnimcntalcii 

3uüan^  fcr  ciiu'  ^cillvlUCiiC  bcflt^t  bCl'  UCff löl tC  liluiftllö  llld)t  fcillC  f  0  11  11  ll  t  U  V  ll  l  C,  ll  f  t  11  C  l  l  C 

vi  11  V  ^  c  l)  11 11 11  ti  iiiib  ^ahcl•  aiuli  mein  bic  A'nbigfcit,  iciiic  a ii  g  c  r  c  n  '^  i  n  ii  c 
,511  13  ob  va  11  d)  c  11.  '^\il.  11.  i*<)59.  Tice  nücv  fill^  .su-^nicqucii^cii  bcr 
fafiaiiicmalcii  3ciiivmciic  ad  iiioduiii  siil)Staiitiae ,  bic  mir  biirdi  ein 
'il^iuibcr  aiifi3cl)obcii  mcrbcii  föiiiicii.  Ter  latiamcmalc  3"ftinib  bc-^  J>citaubev 
ift  biilicr  im  ilHn-t3lC!d)  -,11111  foiiiiatiiralcii  iiiib  ucitlintcii  mahrl)aft  eine  anni- 
liilatio  iinb  destructio. 

(^cqcii  bici'c  "illiifidit  hat  iiinii  beioiibcrv  qcUciib  qeiiuiii  t,  irciiii  fic  UHil)r 
fei,  uoÜ^iehc  fid)  biiv  Cpfcr  aiidi  biivd)  eine  .v^oiifctrniioii.  ^?(ii  unb  f  ii  r 
i  i  d)  allcibiiigc> :  allein  Me  '^^cftimmnnq  bcc^  CiHerritnv  hängt  mefcntlidi  uon 
bor  iiintlidien  ^Hnorbnnnq  ah;  nadi  ciöttlidiciii  <>x']n:  inun  aber  bac^ 'DtCßopfci- 
init  boppcltcr  >vonfcfiation  gefeiert  uicrbcn.  Tiefe  göttlidic  '^Inorbiinng  beruht 
aber  baranr ,  baf;  bav  iiJiejsopKr  and)  ein  relatiucv  Cpfer  ift  unb  bav 
.^ren^eenun'er  barftcllen  ioll.  Xiec^  gcfdiicht  aber  burd)  bic  boppelte 
.^onfefration.  Ta  nun  bae  Ih'cKopf«^!'  i^ii^'li  ii'  ^'  i  e  n  t  ( i  di  ein  r  e  l  a  t  i  u  c  e 
Cpfer  ift,  fo  ift  ihm  andi  bic  b  oiui  e  1 1  c  .Honfcfration  lu  c  f  c  11 1 1  i  d). 

^^Indi  ivav  fonff  gcqen  ^kk  (Jrllärnnq  oorqcbradit  iiurb,  ift  nid)t  bcr^ 
art,  ^aH  fic  nidit  alv  iiuih  r  f  d)  c  i  nl  i  ih  bc^cidjnct  ircrbcn  föiintc. 

5.  (Sbcnfo  111  a  h  v  l  di  c  i  n  l  i  d)  ift  folgcnbc  -Theorie.  Qu  bcr  I)ciligen 
üVrmVftiVd:'o'''l^ieffe  mirb  ber  Crfcratt,  bcn  (ilniftiiv  am  A{ren;,c  blutiger  ili?cife  oollbraduc, 
Vio"my"tk'u!^^^^i^^i^'^^ii^f  ""b  iinrflidi  biird)  bic  iionfcfration  in  fatraincntaler  ober  unblutiger 
$}cifc  micbcrl^olt.  Ta  iiämlidi  biird)  \>'k  Aioiiiefration  vi  verbornm  et 
veritate  sacianieiiti  ba^  '^^rot  in  bcn  ^cib  unb  bcr  iK^ciu  in  ba^  ^lut 
Ü^rifti  iieruninbclt  luirb  unb  mithin,  obmohl  unter  icbcr  ber  beibcn  (5^cfti>(tcii 
ex  natniali  concomitantia  bcr  gaiif^c ,  in  bcr  öHorie  lebciibc  CShriftuv 
ge^icuuHirti.]  ift,  bcnuod)  sacramentaliier  bcr  ii'cib  unb  bav  531ut  dhrifti 
oon  eiuanber  getrennt  fiiib,  loic  fic  im  blutigen  .^rcu.^cötob  natura- 
liter  getrennt  irarcn,  fo  ift  luirflid)  bie  ^onfetration  eine  faframeutale 
ober  in  U  ft  i  f  di  c  C  p  um-  11  n  g,  X  ö  1 11  u  g,  3  d)  l  a  di  1 11 11  g,  mactatio  mt/stica 
bcc'  ^ammce  T^nntcv ,  bind)  lucldic  beffcn  natiirlidic  ober  blutige  Cpferirug 
am  .Vxrcu^e  nid)t  bloß  fiimbolificrt,  fonbcrn  fafraincntal  erneuert  niib 
objeftip  üc  rg  cgeum  iirtigt  mirb.  X)ahcr  ift  ber  xHuc^brucf,  bem  mir 
fo  o't  bei  bcn  3.^äteru  begegnen,  ooUftaubig  bercd)tigt,  ncimlid)  (5f)riftu-5,  ob= 
mohl    feiner    natürlidicn   Bciiivincifc    iiad)  eiuig  in  ber  ©loric  (cbciib ,    ftcrbe 


^ie  ^tcnfffviuicn 


§  197.     itfjcotogifc^c  övörtenmg.  707 

in  [aframentalcr  ii'ciic  fort  uub  fort  auf  beiii  2(ltarc.  In  se  ipso  immor- 
taliter  viveiis.  iterum  in  hoc  sacramento  moiitur.  2(f)on  Dom  f)cil. 
rv)rcgov  üou  ^la^ian^  lucrbcu  bic  3i?ovtc  bei*  .^onfefratiou  gladins  gc^ 
imniit:  Dei  cultor  saiictissime ,  ne  runcteris  et  orare  et  legatione 
fuiigi  pro  nobis.  quaudo  veibi»  Verlniiii  attraxeris,  quaiido  infiiieiita 
sectione  secaveris  corpus  et  sanguiiiem  dominiciim,  vocem  adhibens 
pro  gladio.  P^p.  171.  Tiefe  Crrfläruiig,  ber  fcf)r  oiele  X^cologen, 
aiirf)  iiniercr  Xagc,  bcipflidjteii,  entbehrt  nid]t  bcr  2d)iDierigfeiten,  abcrauc^ 
iiid)t  ber  iiMi()r]'d)eni(irf)!cit.  %i\v\v,  ift,  ha\\  bie  {)cilige  lÜceffe  ein  eigent= 
lid)e6  Cpfcr  ift;  bice  (^jc^cimnie  ^u  ergrünbcn  unb  bcn  rcefentlidien  dncr= 
oft  jn  be^cidinen,  inirb  bcm  mcnfdUid)cn  ^■^erftnnbe  immer  nnmöglidi  bleiben. 
V.  TiK'  'it^ejen  bev  endiariftifdicn  £pfcre  ergibt  fic^  nod)  Doüftönbiger 
aixt-  feinem  33  c  r  l)  ii  ( t  n  i  v  cinceteile  ^nm  Si  r  e  n  ;  c  ?  o  p  f  e  r  nnb  nnbernteile^ 
,yiin  bi  m  m  (if  d)en  C  pf  er. 

1 .  X  a  V  .^  r  c  n  ;  e  e  o  p  f  e  r  nnb  b  a  v  lUt  e  v,  o  p  f  c  r  i  i  n  b  b  e  ni  ii^  c  f  e  n  ^      -^-^i 
nad)  ibentiidi.     ^z^    ift    in    beibcn   bieielbc  Cpf ergäbe,    ben'elbe  ""13rtener,    i'^^vourev  in 
berfelbc  2Ift  ber  uoUlommenftcn  ^clbftanfoiifcrnng  ^,u  bcmielben  v^mecfe,  näm=  „^'^'"u  fj^^n^^^^^^^ 
lid)    -,Hr    :lHMlierrlid-,nng   (^)oitee^  nnb  5nm  >^cile  ber  :Utcn'd)cn.     55cvfd)icbcn 

ift  nnr  bic  ^HUmi'c  bcr  Cpfcrung:  bort  am  ^7ren;,e  oollücbt  fic  fid)  burd) 
ben  natiirlid)cn  Xob,  l)ier  bnrd)  bic  faframcntalc  -Vioniefration,  bie  einen 
ml)ftifd)en  Xob  ober  nad)  i.'ugü  eine  e.rinrniitio  bcbingt. 

iöeibc  aber  ftet)cn  ,^u  cinanber  in  bem  :l^ert)ältnie^,  hi\V:>  ha^i  fatrnmcntale 
Cpfcr  fd)lcd)tt)in  oon  bcm  Ärcu^ec^opfcr  abfängt,  beffen  iatramentalc  (ir- 
ncnerung  nnb  ^-cicr  cv  ift.  Gv  beuurft  alio  n  i  d)  t  nriprünglidi  ober 
nodimalC'  in  mcritorifd)cr  ^-li^cifc  bic  (Srlöfnng  bcr  ii'clt,  nod)  ift  ev  irgenbioie 
eine  (Srgiin^nng  ber  am  .vtrcn^c  uoUbraditen  unb  abfolnt  oollenbeten  2ativ^ 
faftion  ober  ber  am  .*iU-cu,;c  ermorbcncn  i^n•^icnftc.  'J(m  .vtreu^e  {)at  (i[)riftnv 
fein  gan^^ec^  (£-r(öinngvircrE  oollcnbct,  nnb  nnr  in  statu  viae  fonnte  er  cv. 
^'.n  end)ariftifd)cn  Cpfcr  bagcgen  ifi  bicici?  eine  .^^rcn-^cc-opfcr  (il)rii'ti  ioat)r^ 
l)aft  gegenmärt  ig,  nnb  beffen  ?vrüd)tc  merbcn  in  bcr  ganzen  .Viird]e  in 
ber  fpiiter  niilicr  an^^ngebenben  :li?cife  bcn  6)[änbigcn  bnrd)  bav  l^ce^opfcr 
^ngemenbct. 

2.  ;Hl)nlid)    ocrl)ält    fid)    bav  lÜcct^opfcr    ^,nr  iiiferpellatio   Christi  im  ^,     -'i>-^ 
.s^immel  (Hef)r.  7,  -.'>:  \K  -4:  Rom.  ■^.  :'>4  :  Aimr.  5,  ♦>    oöcr,  unvö   bav^  ä^'^'A-fcr-J  s«r 
felbe  ift,  -,n  feinem  ()tmmliid)cn  i^x '- ^' ft  er  t  niii  nnb£rucr.    C£briftne  '"^'iflnl-J,'*^"^ 
ift  emig  'J>ricftcr    nnb    oeruuütct   ein  cmigcc-  iH'icftcvtuiii  {Hehr.  7,    25:  5, 
6  sqq.;  6,  20:  7.  24;  S,  2  ,    inbem   er  ba^  oon  ibm  in  statu  viatoris 
bargcbrad)tc  Cpfcr    eioig    in    bcr  (Glorie    bcm  Dinner    barbringt  nnb  für  ime 
geltenb  mad)t. 

Xaefelbe  gcfd)iebt  nun  in  bcr  Iiciligcn  IVcffc ,  nnr  mit  bcm  Untcr^ 
fd)iebc,  bau  t)ier  bic  rarflcllnng  nnb  (>icltcnbmad)ung  bcv  Hren;ceoinerC' 
nic^t,  mic  in  ber  6Uorie,  in  einem  nnunterbrod)cnen  cmigen  ^^(fte  fid)  uoll- 
5ie^t,  fonbcrn,  nnferer  ^eitlicbfcit  unb  nnferen  i^ebürfniffcn  angcmeffen,  in 
cinjelnen,  aber  unter  einanber  bem  :Ji?cfeu  nad)  ibcntifd)cn,  bie'fontinuierlid)en 
.pnnblnngen,  niimlid)  in  all  bcn  ein5elncn  beiligen  IVcffcn,  nnb  bafs  bie  "ii^eifc 
ber  Opferung,  mie  nid)t  bie  blutige,  io  aud)  nidit  bie  bimmlifdie,  fonbern 
bie,  eine  eigentümliche  ,'oerablaffnng  nnb  Selbftcntäuisernng  bcv  ^oeilanbcc- 
in  fid)  fd)lieBenbe  faframcntalc  ifr.  3o  nnirb  bav  Cpfer ,  bav  (ibriftu?  in 
ber  Jyüllc  bcr  :;^t\{  bargebrac^t  \\<\x,  unb  ba^  er  in  bcr  Gmigfeit  bem  53ater 


i^bnuL 


708  3>wpitci-  2:et(.    ^on  ben  ©afrainenteu  im  einjcluen. 

biirftcdt,  bei*  ^ixdjt  gegeben,  baiiiit  fie  c^  in  ntter  Qdt  bt<§  an^  (Snbc  bcr 
2BcIt  biin^  bie  ^ricfter  ^ier  auf  (Srbcn  511  i^rem  imb  aücr  iljrer  ^lieber 
^hifeen  barbringe  unb  geltenb  mac^e. 

§  198.    ^atnv,  3i?crt,  ^rüc^te  »nb  SiMtfung^^weifc  bc^  ()ei(iflcu  9}lc^o;)ferö. 

^ql.  Franzelin,  De  SS.  Eurhar.  sacrif.  Th.  12  sq.;  ÖJit)r,  1)ie  l)ci(igcn  ©nframcntc 
ber  fatf)o(ifd)cn  ^ird)e.  I  §  84  ff. 

T  .  "r"\'.ff  ■^*    ^^^^'  tieitigc  ^J^^egopfcr  ift  nirf)t  blof3  ein  Öob=  unb  Da nf Opfer 

fiVvob s  lonf ,  ober  l  a  t  r  c  u  t  i  f  (i)  unb  e  u  li)  a  r  i  ft  i  f  d),  fonbern  aud^  ein  3  n  I)  n-  unb  93  i  1 1* 
^"''"pvf"i^. ''*"' ^  ^  f  "^  ^'  ober  propitiatori  fii)  unb  i  m  p  c  t  r  ator  i  f  rf).  'Dicö  ift  1)ognui ; 
bcnn  bac'  ^'on^il  oon  Xrient  erttiirt:  Si  quis  dixerit,  Missae  sacri- 
ficium  tantum  esse  landis  et  ^ratiarum  actioiiis ,  aut  uudam  com- 
memoratioiiem  sacrificii  in  ciuce  peracti,  non  antem  propitiatorium, 
vel  soli  prodesse  sumenti;  neque  pro  vivis  et  defunctis,  pro  pec- 
catis,  poeiiis,  satisfactionibus  et  aliis  necessitatibus  offerri  debere, 
anathema  sit.  Sess.  22  de  sacrif.  can.  3.  ^gl.  cap.  2. 
-j:^"  1.  Tafi  bac^  beilige  ll^'enopfer  ein  Üobopfcr  ift  ^n  (Sbren  be<o  5I((er^ 

bcvDi.  >jjiem- niv  liodiiteu,  foIgt  nu^  beul  53egriff  bec^  vpfercs  luuueferu  tt^  nud)  ^u  Crf)ren  bcr 
'n'fcr^dnf^^^^^^^^^^  bargebradjt  uurb  /  unirbe    oben     n.  2123)  gefagt.     5lud}  bcr  (£t)a 

M-m ^^vjyiff  bcc« vafter  bc^  53?eJ3opfer^^  at^^  '^anfopfer   liegt   im  93cgrtff  bc§  Opfert  felbft 
^^  '^""      unb  marb  bef^balb  and)  oon  ben  "J^roteftanten  uid)t  angefod)ten. 

2.   dagegen  ift  bicfen  ^v^'^'l^b^'^'^'n  gegenüber  oor  altem  ^n  belneifeu  unb 
^n  erflären,  baf^  bac^  *??ief5opfcr  and)  ein  2nbnopfer  ift. 
Ta|b^io'i)(.  ^*   ^^"^'''^*   "^^^   53eUKifen   für   biefen  Cv^Ianbeuöfal^  ftnb  folijenbc  be= 

.mclfc'oinsiii)!!  fonber^^  I)ert)or5U^ebcn. 

bf/l-WbiibnT'  OL.   Die   Opfer    be^^   %{{n\   Teftamentec>   unireu   nor^ug^^mcifc  ©ü()n= 

'"m"ntc''-''^  ^V\^^''  V^o  peccatis.  %\\  bie  (Stelle  ber  a(tteftament(id)en  Opfer  tritt  aber 
im  dienen  Teftamcut  bie  (ind]ariftie ,  bie  bat)er  ebenfallc^  propitiatoriid)cu 
Sbaraftcr  t)abcn  muß,  unb  ^unir  um  fo  mebr,  aU^  nnbernfaK^^  ba^>  cud^ariftifd^e 
Opfer  weniger  ooltfonnucn  iiuire,  atö  ber  a(tteftamcnt(id)e  Opferfuttu^^ ,  h\t 
im  33er^ii(tni^o  non  "ilMrf(td)feit  unb  53orbi(b  ^u  einaubcr  fte^en.  Ulis  sacri- 
fieiis,  quae  pro  peccatis  otferebantur ,  unum  hoc  sacrificium  signi- 
ficabatur,  in  quo  vera  fit  remissio  peccatorum.  August. ^  In  Levit. 
q.  57. 
bie  iüovtc  bei  ß.  ^u  ben  5S^orten  bcr  (Sinfe-^nug  bezeugt  (S()riftu^^  aui^brüdlid)  oon 

Ginuaniiiß:  ^^^^^  ^^  zl^t,  cr  mcrbc  auegcgoffcu  in  remissioriem  peccatorum  (Luc.  22, 
20;  Matth.  26,  28),  unb  l)iermit  ben  ($t)araftcr  einef^  (5üt)uopfcr^- oou  bem 
Opfer,  bat''  er  mit  biefen  ^Borten  feiert,  ^cidj  bem  ^tpoftel  aber  ift  ber 
^riefter  gefetzt,  ut  oflPerat  sacrificia  pro  peccatis  [Hehr.  5,  \\.  2o 
genug  ec^  bal)er  im  9^euen  Xcftameut  ein  ^^.^rieftertum  unb  ein  Opfer  gibt, 
ebcnfo  getrig  bcit  biefee^  Opfer  and)  bie  97atur  einc§  ®üI)uopfer^. 
bie  ^^<äter:  y.  ^a^cr  \)(\\m\  au(^  bic  ()(.  53  ü  t  c  r  bag  0}2egopfer  ftet^  a\§>  propitia^ 

torifd)  bctrad)tet.  ®o  bete()rt  ber  t)I.  Sl)rinn^o  oon  ^erufalem  bie  ^atc^ 
d)umcnen  über  bie  I)eilige  l^icffe :  Oramus  pro  omnibus,  qiii  inter  nos  vita 
functi  sunt;  maximum  hoc  credentes  adiumentum  ^illis  animabus 
fore,  pro  quibus  oratio  defertur,  dum  sancta  et  perquam  tremenda 
coram  iacet  victima.  Cat.  myst.  5  n.  10.  Quoties  Christo  hostiam 
suae  passionis  otferimus,  toties  nobis  ad  absolutionem  nostram  pas- 
sionem  illins  reparamus.     Gregor.  M.,  Hom.  37  n.  7. 


,§  198.     diatüx,  :li>eit,  ^lüdjtc  nni)  ilUifumj^Slucifc  iDc5  (jciligcn  '.lUcpopfcr^.       709 

5.  ^liüdj  ade  ßiturgicu  betracl)ten  Me  ^eilige  'JJJcffc  (\U  (Sü()uopfcr.    t>ic  i'ituvöicu. 
Qu  ber  Liturgie   bct^   ()eiL  S  ^rt))' oft  oinus   betet  ber  ^riefter:  Offerimus 
tibi   hoc   incruentum  sacrificium  pro  peccatis  nostris  et  igiiorantiis 
populi.     53g(.  Framelin,  1.  c.  pag.  365. 

£.  Übrigcn^^  ift  baö  'Dkgopfer  ibentift^  mit  bem  ^rcu^c^opfev  iiiib  n„t^J.J^'^^.j, 
imtg  biinim  propitiatortid)  jciii  luie  btefe^.  ^cbod)  ift  biu3  DJicgopfcr  iu  äJmfdKn.sucuscö^ 
einer  gan^  aiibcren  SBeife  Urfacl)e  mifercr  33crjü()nmig  uub  53cg^abigu^g/o[,^f;!/a^^^lS^' 
i\U  bii^  Äveit5C0opfer.  5lm  .S^reu5  t)at  ßlu'iftuc^  (^)emigtl)ming  geteiftet  imb  ^''SJ^^^^^^ 
ba^  |)ci(  \\\\t>  ti  erbt  eilt.  Triefen  mcrttorifdjen  imb  fntiöfaftorifdjeu  (S()a- 
rafter  (inttcii  fclbftucrftanblid)  mir  hk  ^^(fte,  iiie(d)c  (St)riftu^o  bei  ber  (Siii^ 
fe(3ung  itnb  erftcn  gcier  ber  (Sud)ariftie  in  statu  viae  fe^te,  mit  ine(d)er, 
Jine  mit  bem  .sh'cu.'^ec^opfer  aKerbing^o  aüe  beiligen  'iDJeffcu  cin§  fiiib.  T^enii 
mir  in  statu  viae  fomite  ber  CS'rlöfer  uerbieneii,  mib  aüc  in  bemfelben  ge^ 
feilten  3(fte  finb  meritorifc^  nnb  fativfaftorifd).  Qu  ber  beiligen  l^J^effe  hiV 
gegen  lue  übet  ber  in  statum  gloriae  eingegangene  .peidinb  nnc>  burd)  ba^o 
faframentate  Cpfcr  feine  am  .^iren^c  füiijummierte  (^Kmugtl)iinng  nnb  ^nn-- 
bienfte  ,v'-  ^i*-'  nämlid)e  '-li.Hit)rl)eit  briicft  man  aiid)  an^ ,  inbem  man 
fagt ;  bie  l)eilige  lÜ^^ffe  mirte  im  llnterfdjicb  lunn  .su-en  )ec>opfer  nid)t  modo 
meritorio,  foiibern  modo  im2)etratorio.  ^t^  mirb  baber  bie  beilige  *:Dicffe 
feineömeg^J  in  bemfelbcn  3iiine  mie  h^v^  Ä'reu^eeopfer  propitiatorifdj  nnb 
fatiefaftorijd)  genannt,  fonberii  mir  infofern,  al;?  fie  bie  am  .su-en^e  oolU 
brad)te  (Satiefaftion  nnb  bie  baraiho  entfpringeube  'Jtadjlaffnng  oon  ^iinbc 
nnb  (Strafe  un^i  ,^nmenbet.  9^nr  in  biefem  3iiine  beißt  e^^  and)  5.  i^. 
in  ber  Oration  bec^  9.  Sonntage^  nacb  ']>fingften :  Quoties  huius  hostiae 
commemoratio  celebratur ,  oi)Us  nostrae  redeini)tionis  exercetur. 
^gl.  S.  Th.  3  q.  83  a.  1. 

1).  ^k  propitiatorifd)e  ^^iMrffamfeit  ber  beiligen  Dceffe  erftrccft  fid)  auf 
bie  'Sünbe  nnb  anf  bie  (Sii  n  b  en  ftr  a  f  e. 

a.  Qn  ^v^wi^  auf  bie  ^.)^ad)laffniig  ber  S  ii  n  b  c  gilt  folgenbe^\  .tv,"'^'\ 

aa.  Xobfünben  merben  bnrdi  bac^  lllccfiopfer  nidit  ex  opere  oiie- t'^id)  ba^  «fec- 
rato  unc  bnrd)  bte  .^aframeHte  nad)gclai]en,  jonbern  mir  mittelbar,  im  laffcn  lucibcu. 
bem  iiämlid)  ber  Siinber  bnrd)  bie  beilige  lU^'ffe  auf  bie  5Hed)tfertigmig  bie^^ 
ponierenbe  (Knaben  nnb  felbft  bie  (^mibc  einer  oollfommenen  9{cue  erlangen 
fann.  So  erflärt  bao  Äon.^il  oon  2;rient  bieje  propitiatorifd)e '-llMrffam^ 
feit  be^  ly^enopferc^:  Huius  oldatione  placatus  Dominus  gratiam  et 
donum  poenitentiae  concedens,  crimina  et  peccata,  etiam  inp:entia 
dimittit.  Sess.  22  de  sacrif.  cap.  2.  i^gl.  Framelin^  1.  c.  pag. 
375  sq. 

[j[i  %.\\6)  liißlidje  Siinbeii  merben  nac^  ber  it)al)rid)einlid)ereii  ^))UU 
nnng  nur  mittelbar  nad)gclaffeii,  niimlid)  bnrd)  bie  '-iHn-Ieibmig  oon  (^hiaben, 
mit  iiield)en  ber  lH^'iifd)  ?7ad)laffmtg  läfUidjcr  Siinben  erlangt. 

ß.  Straft  ber  ;,ngcmenbeten  (^emigt^imng  (£l)rifti  merben  bnrd)  bie  f)fi^.,;^iü,,a',-j,'„',(,jett 
lige  l^?effe    aw^   ,^ e  i  t (i  d) e   S ü n'b  e  n ft r  a  f  e n    bereite   nergebener   Sfinben  itcDov  sunben^ 
nadigelaffen.     33gl.    S.  Th.  3   q.  79   a.   5.     1>aJ3   ins^befoiibere   bnrd)    ba^?''''^irS/'' 
^iJ^egopfcr   ([\x6)   bie   ^eitUdjen   Sünbenftrafen   ber   Seeten  im  ?^ e g  f  e n e r -^'^"'"^^.^^y^' '^'^9' 
uat^gelaffen  lüerben,  lüirb  gelel)rt 

3ca.  oon  ber  f)  eiligen  Schrift.  Qiiba^o  ber  DJtadjabäcr  lägt  ein 
Sübnopfer  für  bie  3Serftorbenen  barbringen.  33g(.  2  Mach.  12,  43  sqq. 
3Bemi   bie   Opfer   besS  '^^llten  Xeftaiueiitc5    fatisfaftorijdje  iU'aft  für  bie  X^tx- 


Tio  1)1.  IKoff 


710  3^t)citcr  2:eil.     ^.'ou  bcn  Sntramentcii  im  einzelnen. 

ftorbciieii   l^attcii ,   fo   miiil   ba^    in  jcber  33c;>icf)iini3  uolüominciic  Dpfcr 
bcei  97cucn  ^^uiibcio  fie  inn  fo  mcl)r  l)aben; 

^^.  oon  bcu  l)(.  ^uitcru,  luic  \im  oben  (n.  2i:>5)  fii)on  uoin  l)ci(. 
($t)rinn!?  Hon  Qernfnlcni  cjcliört  I)abcn,  nnb  allen  l'itnrgicn,  ®o 
l)eif3t  c^o  in  ber  fl)rii"cl)en  Ji'itnrcjie:  Off'erani  tibi  inciuentum  hoc  et 
rationabile  saciificium  in  ....  lequiem  et  refrigerium  patruin 
nostrorum,  qui  obdormieiunt; 

YY-  uon  ber  .S^inlic  bnrd)  il)re  '^^rajfif^  mic  and)  bnrd)  nnsobriiif^ 
lid)c  Öcl)  rcn  tf  d)c  ibnngen.  Noii  soluni  [>ro  iidelium  vivorum  pec- 
catis,  poenis ,  satisfactionibus  et  aliis  iiecessitatibus,  sed  et  pro 
defimctis  in  Christo  nonduni  ad  plenum  ])urgatis  rite  iuxta  Aposto- 
loruni  traditioneni  otf'ertur.  Conc.  Tridevt.,  Sess.  22  de  sacrif.  cap. 
22;  ogl.  can.  3. 

3.  IMe  t)eiliiie  lU'effe  ift  ein  ^M 1 1  o  p f  e  r  ^ur  ©linni^nui  ii  b  c  r  n a  t  ii  r- 
.r(<*^  ^i^ittovfn-.  lid)er  (^^naben  nnb  natürlid)er  (^)nben.  ^Mlv  |old)cc;  umvbe  zt>  in  ber 
^ird)e  oon  icl)cr  praftifd)  nnb  tl)eorctiid)  bctrad)tet.  ®einc  Ä'aterf)n:= 
nicncn  belehrte  [d)on  ber  l)cil.  (i  i)  r  i  1 1  n  c^  o  o  n  ^  e  r  n  f  a  l  e  m :  Super  illam 
propitiatioiiis  liostiani  ol)seci'anins  Denin  pi'o  <-onnnnni  ecclesiarum 
pace,  pro  i'ecta  innndi  conipositionc,  pio  imperatoribus,  pro  militi- 
bns  et  sociis,  \no  iis,  qui  intirniitatibns  laborant,  })ro  his  qui  affiictio- 
uibus  premuutur,  et  uuiversini  pro  oninibus,  qui  opis  indigent,  pre- 
camur  nos  onines  et  lianc  victiniani  olferiinus.  Cat.  myst.  5  u.  8. 
-^^\  II.     ^\m    ber  5vbentität    beo  'JJiefuHH^-'Vv  mit  beni  .V{ren,^cc^opfer  erqibt 

bov  Hl.  KfcfK-  lid)  lind),  \>a\]  ber  obiettiHc  ^^luM't  ber  l)eiliiien  'lueiie  (valor  missae) 
nnenblid)  ift,  ba  ja  (ibriftn-?  ietbft,  luie  nni  .^vren;, ,  fo  in  ber  {)eili(^cn 
'JJicffc  Opferpriefter  nnb  Opferi^ibe  ift. 

inni  biefem  nnenblid)en  objeftioen  'Winnie  ift  aber  ber '^l^ert  ber  'ii>  i  r^ 

f  n  n  g   b  e  c^   l)t  e  y,  o  p  f  c  r  >o    i  n    n  n  v   ober    bie    JV r  n  d)  t  ber  ^eiligen  3)leffe 

i\H  ©iU)n-  nnb  3^ittopfer  (fnictns  missae)    .^n  nnterfd)eiben.     l^icfe  iföir^ 

fnng    ift    enblid)  nnb  beftel)t  in  genuffen  (^>naben  nnb  '-liH^l)ltl)atcn  C^U^ttc^^ 

(gratiae  creatae),  meldjc  in  einem  beftimmten  yJtaf^e  an  jebc  ein;>clnc 

t)eilige  iDceffc    nad)    bem  33?ol)ri3ef allen  (Mottec;  nt-^fnüpft  finb.     ^vf^  ^iil)ci*  ^^i' 

'.liiert  ber  beiligen  'JJieffc  be,^üglid)  ber  'iiMrfnng  in  nnv  quoaä  safficientiam 

nnenblid),  fo  ift  er  bod)  qnoaä   efficneiam  enblid),    ba  fein  (>»H^fd)öpf  eine 

nnenblidic  '-li^rfniig  anf,yinel)inen  im  ftanbe  ift. 

^ic  4üdm-  bcv  ^^^'     S^'^Tif  'ii^iii  n'iib  iiun-in  biefe  fructus  missae  beftcl)en,  fo  tann 

^iiVm-fV iiV  man    megen   be^5   ^iBertc^o    ber    beiligen   'JJieffe    nnb   ibrer  l^sbcntität  mit  bem 

nljim^r^ii  "'it   uoller  ^^VHil)rl)eit  "fai]cn,    fie    fei  bic  T^ncüe  aller  (^hiaben, 

mcld)e  iiberf)anpt  uon  Öbriftn^o  ber  iDienfd)t)eit  .^^nflieilen,  alfo  and)  berjenigen, 

bie  nnc>  bnrd)  iiimtlid)e  2aframente  mitgeteilt  uan'bcn.    "iHllein  menn  man  oon 

bcn  ^n-iid)ten  ber  l)eiligen  'I^ieffe  fprid)t,  oerfteI)t  man  barnntcr   im    engeren 

(Sinne   jene    (^^naben    nnb    (^5abcn,    meld)e   an;:^   bem  l)eiligen   y^Je^opfer  als 

©übuMinb  '^^ittopfer  nnc>  ^ydommen,  mie  mir  oort)in  (n.  2i:)7  ff.)  gefeben  baben. 

^.   ^-'i^->-      _  ^Bie    bav    it'renuHHer ,    fo    gereid)t    jebe^o    l)eilige  'J3ief;opfcr  allen,    bie 

^^luofuii\a-i  iiV' beffe     irgenbmie  empfiingliil)  finb,  beu  Ji'ebenben  nnb  ^^(bgeftorbencn,  ntit  ein= 

iÄ"niKi?  für  ^M^^  2(n^^nal)me  ber  'i>erbammtcn,  ,^nm  33eften,  jcbod)  in  oerfd)iebcner  ^-Itklfe, 

tiic  ciii^^i-incn.   je    nad)bem    fie   511    (ibi'iftuio,    ,>nr  6^ird)c  nnb  ^nm  'JJieilopfer  in  33e5iel)nng 

fte^en. 

^raft    ber  Qntention  (Ebriftt    fommt    bic  beilige  ^???effe  in  oor^üglicbcr 
^T^eife  nnb  unmittelbar  511  gute  bem  m  l)  ft  i  f  d)  e  n  !i^  e  i  b  (i  l)  r  i  ft  i,  ber  Ä'ird)c 


§  198.     9?atur,  SBert,  ^vüdjtc  iinb  SirfimQSiueiie  be§  licilicjcu  il'ief^opftv^.       711 

unb  if)rcu  (^(icbcrn.  '^atjcr  mvb  and)  für  bicfe  in  bcfonberer  ^Bcifc 
c^cbctct.  Unter  bicfcn  foinmt  biV$  Opfer  iiMcbcrum  in  bcfonberer  ilkifc  beut 
i^ricftcr  511  gut,  bcr  e^3  barbriugt,  imb  beii  ©(niibirien,  bic  nu  ibm  teil-- 
iiel)meii,  fei  c^:^  biird)  b(oBc  ^hmuhi l)uinig,  fei  e^>  in  bcr  iiollfomiiieuftcu  ^^cifc 
biird)  bic  fnframciitalc  .^^oiiummion.  ?lber  aiui)  bic  toten  (^lieber  ber  S^irc^e 
niib  bte,  u-c(d)e  nid)t  ©lieber  ber  ^'ird)e  finb,  bk  Ungtänbigeii,  ,S^')äretifcr, 
3d}i!cmatifer  nnb  (Srfonimuni^ierten  ^aben  teil  an  ben  grüd)ten  ber  Ijeiligen 
?J?effe,  infofern  biefelbe  il)nen  (^nnben  ber  ^^efcbrnng  ermirft.  ^Hnd)  hierfür 
rnirb  jebe  beilige  IDteffe  inbireft  infofern  mifgeopfert,  atc^  fie  bargebradjt  luirb 
für  bic  5(uc^brcitnng  nnb  ^^acififation  ber  ^^ird)e  nnb  beiiinad)  für  bie  33cs 
fef)rnnii  jener.  ÄVnft  ber  befonberen  ^Jntention  be^ö  '^^^ricfter^?  enblid)  foninit 
bie  beilige  l^(effe  in  einer  befonberen  $Beife  bencn  ^n  gnt,  für  ioeld)e  fie 
appliziert  luirb. 

'JJcan  nnterfd)eibet  benuiadi  eine  breifad)e  5rnd)t  ber  l)eiligen  lU'effe.  ^^^.^j^^-J^"'-      . 

1.  Xiejenigen    3-rüd)te,    u\1d)e    aden    OUiebcrn    be^o   nn)ftifd)en   Veibe^>   ^allssiSus^" 
(Sl)rifti  nnb  inbireft  allen  ?Jicnfd)en  .vifonunen,    nennt    man    hiictn^  ge)fe-     specialis.' 
rales.     'JJuindjutal  beiflt  bicfe  allgenieinfte  ili^vfung  bcr  beiligcn  Ih'cffe  and) 

fructus  (je)ieralisshuiis ,  iväl)renb  al^o  iVuctus  ijeneralis  bic  grnd)t  bc* 
f^eidjnct  unrb  ,  bic  jenen  ^n  teil  unrb,  uicldjc  ber  beiligcn  iDccffc  bciuuil)nen 
ober  an  ber  '^arbringnng  be^o  Cpfcrv  in  bcfonberer  ^^in^fe  beteiligt  finb. 

2.  ^ie  befonberc  R-riidit,  U)eld)e  ber  ''^>riciter  für  fid)  geminnt,  ift  ber 
fructus  specialissimus. 

3.  Fructus  specialis,  and)  }ncdiiis  ober  nii)iisferialis  genannt,  ift 
biejenige  3n-nd)t  bco  -Uief5opferc\  uield)e  jenen  .yitomnit,  für  uield)e  bcr  ^M-ieftcr 
eei  barbringt  ober  appli;,iert. 

^aj3  eine  foldie  fpeeielle  :;?lppl  i  f  at  i  0  n   bei  ber  beiligcn  lÜicffc  ftatt=  ,.    -^\'-    . 
l)aft  nnb  unrfiani  ijt,  ergibt  ]id)  nanicntlid)  bei- dl  ^Jtnic 

a.  a  n *?  b  e  n  i^  0  r  b  i  l  b  e  r  n  i  111  ^^l  1 1  e  n  I  e  fr  a  \\\  e  n  t.  Tic  oorbilb-  tnari^,  \m\^ 

lidjcn  Opfer    beo   'Eliten  '^^nnbe>c^    unirbcn    and)   für   ein;,  eine  bargebrad)t ;  "''jl'jli'^  ^'laV'il-?'' 

1).  anc^    ber    uon   ben    il^  ä  t  c  r  n    nnb    bcr   gefamten  2;  r  a  b  i  t  i  0  n  bc^  -''«tiivi)cv  ^adic. 
^engten  Übung  ber  ^i'ird)e  oon  ben  iiltcften  ^^eiten  an. 

c.  a  n  §  ben  VI  n  c^  f  p  r  ü  di  c  n  b  e  r  ^X  \  r  d)  c. 

a.  Ta-o  ^on.^il  oon  Orient  gebietet  ben  2eelforgern,  bie  bciüflc 
5D?effe  an  gciuiffcn  lagen  für  ibrc  C^V-nicinbc  bar.ytbringcn.  (Scss.  2:)  de 
reform.  cap.  1;.  ilnMicbift  XIV.  legt  bicv  in  ber  (£ncl)flifa  (him 
semper  nom  10.  ^iHngnft  1744  babin  an^ö,  bie  ''Pfarrer  feien  iierpflid)tet,  für 
i^rc  (^emeinbcn  ben  fructus  wedins  \\x  appli,vercn. 

|j.  "^ic  5^nlle  A/fctorew  ßdei  ociunrft  bie  ^^^ebanptnng  bcr  2l)nobe 
uon  ^Mftoja,  b(\%  bic  fpeeielle  Vtpplifation  ber  b^'iliQcn  l)(cffc  ein  ^rrtnm  fei 
nnb  in  bie  i)ted)tc  ©ottcv  eini]reife  (Prop.  30  ,  alc^  falsa,  teuieraria, 
l>eruiciosa,  Ecclesiae  iuiuriosa,  iuduceus  in  errorem  alias  damnatum 
in  Wicletib.  '^a^o  ^on^il  uon  ^onftanz  biitte  nmnlid)  bie  5kl)anptnng 
iföiclefo  uenuorfen:  Speciales  oi-ationes,  applicatae  uui  peisonae  per 
praelatos  vel  religiosos ,  non  plus  jirosunt  eidem  ({uam  g-enerales, 
ceteris  paribus  (Art.  19); 

d.  an^.  ber  9'Jatur  ber  3ad)c.  ©6  cntfprid)t  bcr  göttlid)cn  .peilö^ 
orbnnng,  bag  luir  bnrd)  h(V%  ©ebet,  inebefonbere  aber  bnrd)  Ht^  uor^üglidiftc 
©cbet,  bac;  ^Mttopfer,  nid)t  blof^  int  a  llg  cnie  i  n  e  u,  fonbern  and)  im  c  i  n= 
feinen  (Knaben  nnb  ^>obltt)iiten  nn^o  eriucrben. 


712  S^^'^'ter  'Xcil.     3?oii  ^c^  Satrouicnten  im  einäclucn. 

IV.     'Bie  hx'u\c\t  bic  hcilic^e  "LÜicffc  bicjc  gnüdjtc  ^ciüor  ^ 
2148.  1.  Objeftiü  ober  au  [id)  iDcrbcii  bicjc  grüd^te  impctrtert 

Jmvchicninn  ^-  P^'^^^^^^'^o   et  principalüev   biird)    bic    straft    bcö    fa!ramenta(en 

^'^S^n-'^.^''^^^*''^^'  in  feiner  ©igcii|d)aft.  a(§  553c rf  (S:t)rifti,  alfo  ex  opere  operato 
nnb  bcnumd)  iiua  bl)  (in  i^i  g  noii  bcr 'ilMirbtgfcit  bc^o  cclcbricrcnbcn  ^ricftcr^ 
uiib  bcr  bciiuüfjiicubcu  (3Miiii bilden: 

1).  secu7idario  imb  a  c  c  c  f  f  o  r  i  ]'  d) 

a.  biird)  bic  li  tiir  g  i  f  d)  eil  .Sj^^  ^' ^  ^^^^9  ^'^  i^^^^  (^Ubcte  bcr 
.Uird)c,  ex  opere  operantis  Ecclesiae  ober  niid)  quasi  ex  opere 
operato ; 

,3.    burd)   ba!?    *!|3r  iüa  tgeb  e  t   bc^>    '}.^ricfter^3    unb    bcr    tcilncl)iucnben 

Gläubigen,     ^icfc   J^-rüdjtc   fiiib    nlfo    Don  bcr  'ilMirbigfcit  unb  5(ubad)t  bc<§ 

i^rieftcr^o   unb   bcr   ^^löubigcii ,   mic   and)    uon   ber  5(n5al)(  bcr  lc|5tcrcn  a  b^ 

l)angig,    luobci    aber  nid)t  ^n  iibcrfcl)cn  ift,    bafl  bac^  ^i^crf  bc!$  *^ricftery 

unb  bcr  ©laubigen  (WK-^  bcni  liciligcn  Opfer  eine  befonbere  .^raft  fd)i3pft. 

iJ»»-'-  2.  33on  btefcr  obieftiuen  5snipctrieruuq  bcr  Tyriiditc  bc^  (leiUgen  yj^cfV 

^jinciflnuiifl  ber  Opfer!?    ijt   .^u   untcr|d)cibcu    bereu    lubjcttmc   Vlncigunug   |citcn$   ber^ 

S'Äcv4^    jenigen,  benou  biefc  3'i-üd)tc  ^ngcUicnbct  uicrbcn. 

a.  Cljuc  jcnlid)e  X^ic^pofition  nnb  l^titiuirfnng  tonnen  benfelben  felbft^ 
ncrftänblid)  nur  natürlidjc  (^üter  nnb  ^uü  or  t  o  mm  cub  c  Ö5n  a  b  eu 
onftießen. 

1).  I^ngcgcn  l)ängt  fc(bftucrftänblid)  bie  5Birffamfcit  biefer  (5hiaben 
nnb  fomit  namcntlid)  bie  '-l^  c  r  in  e  1)  r  n  n  g  bcr  t)  e  i  li  g  m  a  d)e  n  b  e  n  ©nabe 
non  bereu  'Di^öpofition  unb  IhMtunrtung  (\\>. 

c.  ric  ^?^ad)  (a  f  f  ung  äeitlid)cr  Strafen  ift  burd)  bcn  C^nabeu' 
ftaub  unb  hK  fonft  erforberIid)eu  aubermcitigen  ri^^pofitionen  beffeu  bebingt, 
bem  fie  ^n  teil  mciben  fo((.  1)0^^  l\\if3  bc£^  '^^adilaffc^^  bcr  Strafen  ift 
bei  bcn  Seelen  bec^  gcgfenerv  nad)  bcn  9flatfd)lüffen  bcr  33arml)er5ig!eit 
(^ottc^^  beftiunnt. 

2150.  51  n  in.  %nt^  \>cm  (Mcfciiitcn  rvijibt  fiel)  auri)  biif  3(ntiüort  niif  bic  ^roflc ,  ob  bic 
Cb  b^cbi.  i'Joffc  l)ciligc  50?c|"|c  Q(g  ©ül)n*  unb  ^^ittopfcv  it)rc  ^vüdjtc  u  n  [  c  1)  (  b  a  r  f)crüorbviucic.  3}ic 
'Sbai"hcimn"   '^'^'"^^^'^  ^^^'  t)ciligcu  iDicffc,  311  bcven  ©vlniigung  bic  freie  2)?ituiirfinig  bc^^  :T)?cnfd)cn  not- 

bvitiflt.  ^  incnbig  ift,  finb  n  i  d)  t  n  n  f  c  ()  l  b  0  r  ,  luäbvcnb  nnbcrc  bei  bcnt  ^^orbanbcnfcin  bcr  not* 
uicnbiflcn  Ti^pofition  unfehlbar  liernorcjcbrad)t  merben.  ß  e  i  1 1  i  d)  e  (i^üter  cnuirft 
bic  ticiligc  SDZeffe  nnr  unter  bcr  i-^ebingnng ,  t>a\i,  fie  ,^nin  einigen  §eilc  notlucnbig  ober 
nüt^lid)  finb. 

v^  d)  0 1  i  ü  u.     l^ie  iogcnnnntc  '1?  r  i  o  a  t  m  c  j  f  c,  missa  privata. 

2151.  1.  -Ta  Öl)riftnci  ber  ott'erens  prima rius,  bcr  'T?riefter  an  Sbrifti  Statt 
?L  b^c^SiSiflcn  ^^'^'  olt'ereiis  secundarius  et  miiiisterialis  be^  IDictlopferc^  ift,  fo  iierfte()t 

^bavbdi^ni"  ^^  ^'^^  ^'^^  fc^tift,   H^   bcr   'T3riefter   all  ein    im  eigcutliii)cn  ©iune.  be^ 
püppdtTKcn^ '^l^ortcc^   bivo    fatramcntalc  £pfer    barbringt.     Una   eademque  est  hostia, 
'1n/'^Mrv^ar' id^^^  lumc  ulferens  sacerdotum  ministerio.     Conc.  Trident.,  Sess.  22 
de  sacrif.  cap.  2. 

T)ic  TOubigen  unb  bie  Äird)e  bringen  atfo  h([^:^  ()ei(ige  l^tcßopfer  nnr 
im  un  e  igen t(  id)en  Sinne  burd)  bcn  ^^riefter  bar,  inbem  fie  mit  beut 
au^^id)IieJ3(id)  Dom  'l^riefter  burd)  bic  ^onfefration  ool(brad)ten  £pfer  (il)riftt 
ba^>  Opfer  il)re!o  (^ebcte^^  barbringen  unb  ber  5rüd)te  bc^  faframentalcn 
Dpfer^i  tcin)aftig  uierbeu.  Malier  tritt  ber  ^riefter  felbft  in  boppetter  (Sigeu= 
fc^aft  in  bcr  ()ei(igeu  DJ^effe  aw],  uämtid) 

a.  aU  3  tetlo  ertreter  ß;i)rifti,  unb  nnr  a{t>  fo(d)cr  Doübringt 
er  bae  Opfer    im  eigeutlid)en  Sinne  burd)  bie  ^onfefration,   nnb  im  biefer 


§  199.     3)ie  53u^e  a(§  Jui]enb.  713 

Dpfcr^anblung  nimmt,  weil  fic  au^fd^Iießtid^  ein  5lft  (J^rtfti  ift,  bae  33olt' 
feinen  Xeil; 

b.  aU  e  t  e  n  11  c  r  t  r  e  t  e  r  b  c  v  ^  i  r  cl)  e  n  n  b  b  c  r  ®  I  ii  n  b  i  g  e  n,  in- 
bcm  er  jn^  beren  dlü^m  b(\-5  Opfer  barbringt  nnb  mit  i()m  hk  ^cbüt  ber 
©laubigen  im  9^amcn  ber  ©laubigen. 

2.  ,s^')teran^o  folgen  5mei  Sßa^r^eiten ,  bie  ebcnfoinelen  Irrtümern  ber 
|)äveti!er  entgegcngefetjt  finb. 

a.  Qnv  ©ültigfeit,  ^irffamteit  nnb  (S'r  la  nbtl)  e  i  t  ber  ()ei-  ^uv  fMaiofnt 
ligen  Wti]c  ift  nirf)t  erforberlirf),  biif^  außer  bem  13riefter  jemanb  in  ber  unb  pviaubtueit 
iKÜigen  'Uteffc  bie  l) eil  ige  Kommunion  empfängt,  une  iotcl)e^3  bietft'^'^feifSfnut 
DJeformatorcn  be()anptetcn  nnb  ba^cr  alle '.Dtcffcu,  in  bcncn  ba^^  nii^t  gcfd)a^,  jjj^'j^^^^jßj^[''[j|;j; 
ai§  unerlaubt,  ^rinat^  ober  ^IMufclmcffen,  luie  fic  fagtcn,  ocrmarfcn.  Triefe  mnv\ß,  md) 
2ti}\'c  nuir  nur  eine  «onfequen^  il)re^^  ^rrtunic^  ber  Opfer  nnb  "pricftertum'^Jo^.fiii^n;;;;!;!^' 
leugnete  nnb  bie  ^ncljariftie  Icbiglirl)  alc>  5(bcnbma()t  bctrari)tctc. 

^iefe  5lnffaffung  ber  ^^rioatnieffen  nnirb  Dom  ,s^on,;il  oon  Xricut 
iHHMiiorfcn:  Si  quis  dixerit,  Missas ,  in  qui])ns  solus  sacerdos  sacra- 
mentaliter  comninnicat,  illicitas  esse  ideoque  abrogandas,  anathema 
sit.  Sess.  22  de  sacrif.  can.  8.  !i^orl)er  (cap.  6  l)atte  ba^o  Siow^il  für 
bie  ^Jted)tmägigtcit  ber  "ipriuatmeffe  ^^luei  5lrgumcnic  angcfül)rt ,  nämtid)  ber 
"t^riefter  bringe  bie  l)eilige  'JJi'effe  immer  im  9^amcn  ber  gan,^en  ^tirdje  nnb 
für  alle  ©laubigen  bar,  fo  baf]  jcbcv  ^.W'eHopfcr  ein  öffentUd)er  ^Htt  fei,  nnb 
ferner  mcuigftcn^o  geifiiger  i^^ciic  fommuni^ierten  ©laubige  in  ber  ^eiligen  i^^effe. 

b.  '.Hue^  bem  letzten  3lvgnuiente  be^o  .^on.yUo  mollten  fpiiter  mand)c 
folgern,  joldje  ^lH*ioatmeffeu,  bei  beneu  niemanb  nicnigfteu$i  ge  ift  ig  er 
5Bei|"e  fonnnuni.yere ,  ober  beneu  niemanb  beimol)ne,  [eicu  unftatt^aft. 
^Hlleiu  and)  bieje  ^Dicinnng,  bie  gleid)fallv^  auf  einer  '-i^erfcnnung  beio  Opfer- 
d)arafter?i  ber  beiligen  'lUeffe  berul)t  nnb  mit  ber  beftiinbigen  "i^ra^'i^  ber 
Ä'irdje  in  5ßiberfprud)  ftel)t,  mürbe  non  ber  Äird)e,  nändid)  burd)  'iMu^o  VI. 
in  ber  S3ulle  Aiictorem  fielet  (Prop.  28 1  nermorfeu. 

IV.  5<td  0iihritmcnt  t>cv  ^^ntic,  bcv  ^Ablnfi  mit»  bn^  ^rthmmcttt 

bei*  Icittctt  (Öluno. 

§  199.     ^ic  iöuj^c  alÄ  tugcub. 

33g(.  Palmieri,  De  i)üeniteMtia.     Tli.  1   sqq.;    ('>iil)r,    3)ic    f)cili(^cu   ©otramcute    bcv 

fatbolifdjeti  .<livcf)c.  II  §  2. 

(S'^  ift  ^u  uuterfdjeibcu  bie  33u6e,  poe)nte)itia,    alf>  ^^ngeub  nnb        2i5;5. 
al§  @a!rameut.     Grftcre    ftel)t   ^n    le^terer    in  bem  5öerl)ältniev    hai^  ^^^  in(^nh\tnt  au:^ 
einen  2^eil,  nändid)    in  gcmiffcr  ^-li^eife  bie  ^Jcatcric  hz^  3aframcute£>  bilbct.     rafvamcnt. 
Ta^er    foll   ^ur  (iinleituug    bac>  ^lotmeubigftc    über  bie  !Iugenb  ber  53uße 
gefagt  tücrben. 

I.    (Stl)mologifd)  ^eigt  33uge  (bass  =  guti  fooiel  al^  ©u  tmadjung        2154. 
eine^  Uurcd)t^.     Poenitentia   meift   auf  bie  Strafe,  poena,  t)iu  unb  be^  (.^i"^,*:  ^i^Xin 
uidiuet  unmittelbar  bie  :)ieue    über    ein  llureiljt  (poeiiitet).     MsTavo-.a  ift  -'ijn\ft  fonbcvn 

c-       —  •  .•      c  ...  .  (VT  <        c  -rL  .'pabitit'o  ober 

bie  ^  i  u u e io awhz r  n n g,  bie  mit  ber  UHil)ren  meue  oerbnubcn  ift.  lurt bc§ äBiUenö. 

'I)ie  33uge  ift  nid)t  bloß  passio  ober  ein  '^ffeft  be^  seiisus  appeti- 
tivus,  fonbern  ein  .s^">abituc^  be,ycl)uug^meifc  ein  ^Hft  hz§>  3Sillen^.  Dolor 
vel  tristitia  dupliciter  dicitur:  uno  modo  secundum  ([uod  est  passio 
quaedam  appetitus   sensitivi,    et   quantum   ad  hoc  poenitentia  non 


714  S^^^f'ter  3: eil.     'i^on  bcn  ^rtfraincnten  im  cin,^cliicn. 

est  virtiis,  sed  passio ;  alio  modo  seciindiiiii  quod  coiisistit  in  voliiii- 
tate,  et  hoc  modo  est  cum  qiiadam  electione;  qiuie  quidem  si  sit 
recta,  iiecesse  est,  quod  sit  actus  virtutis.  .  .  .  Pertinet  autem  ad 
rationem  rectam,  ut  ali^juis  doleat,  de  quo  dolendum  est;  quod 
quidem  observatur  in  poenitentia,  de  qua  nunc  loquimur;  nam 
poenitens  assumit  modeiatum  dolorem  de  peccatis  praeteritis  cum 
intentione  removendi  ea.  Unde  manifestum  est,  quod  poenitentia, 
de  qua  nunc  loquimur,  vel  est  viitus  vel  actus  virtutis.  S.  Tli.  3 
q.  85  a.  1. 

-5^ic  l?ftc  ni'^  Uub    5iinir   ift   bic   33nf5C  jene  fpecicUe  Xu^enb,    traft  uic(d)er  bcr 

fpcciouc"iu(Jl«nb.  ^I>?cnid)  fetue  begangenen  2üuben  bereut,  mit  bem 'ÜMÜen  ntd)t  niel)r  ju  fnu== 

bigen  unb  bic  fd)nlbige  Gknngt()nnng  für  feine  2ünben  5n  Iciften.    Qu  biefcm 

(Sinne  fagt  and)  ba*?  Si  o  n  ;^  i  l  u  o  n  X  r  i  e  n  t  luni  ber  i^n]]c :  Fuit  quidem 

poenitentia  universis  liominibus ,    qui   se  mortali  aliquo  peccato  in- 

quinassent ,   quovis   tempore  ad  ^ratiam  et  iustitiam  assequendam 

necessaria,    illis    etiam   qui  l)aptismi  sacramento  ablui  petivissent, 

ut,  perversitate  abiecta  et  emendata,  tantam  Dei  oti'ensionem  cum 

peccati  odio  et  pio  animi  dolore  detestarentur.    Sess.  14  de  poenit. 

cap.  1.    Ter  ()cil.  Xtjonuiv  aber  be^^eid}net  ak^  jpecicile  (5'igentüniüd)feit  ber 

33uJ3e    operari    ad    destructionem    peccati  praeteriti,  in  quantum  est 

Dei  oftensa    'S.  Th.   3    q.  85  a.  '2),   nnb  folgert  am  berfelben,   baf]  bic 

^nf]c  eine  fpeciede  Tngenb  ift. 

.  2iot'..  i^.i    {){    aber    bic    ""IM^c,    infofern    fic    n^efenttid)    bic    il^icbergut 

B\n\k<<  pcv  ("k  n\  a  d)  n  n  c\    einer    v^^ott    ^^ngefngten    ^^eleibigung    ^nui    (^:)cgcn|tanb  l)at,  eine 

o'iliffoiS^  '^*-^^"  ^^cr  cd)  ti  gfe  i  t,  obmobl  fic  am  anbern  Xngcnben  l)cruorgel)cn 

vcdjtiflfcit.     unb  Hon  benfelben,   ,;.  4^.  oon  ber  Viebc,   al^o   actus  imperatus  (jeruorge- 

brad)t  fein  fann.     Poenitens  dolet  de  peccato   commisso",  in  quantum 

est    oftensa    Dei    cum    emendationis   proposito.      Emendatio   autem 

otfensae    contra    aliquem    commissae   non  tit  per  solani  cessationem 

ottensae,    scd    exigitur  ulterius  quaedam  recompensatio.  .  .  .  Unde 

manifestum  est,   quod  poenitentia,   secundum  quod  est  virtus,   est 

pars  iustitiae.     8.  Th.  3  q.  S5  a.  :^. 

Qft  bic  'V^niK  and)   uial)rl)aft  (5kned)tigteit ,    infofern    fie    ba^S    (^Hitt 

;,ngefügte  llnred)t  iierabfd)ent  nnb  ancMileid)t,    fo   ift   fic    bod)  nid)t  noll^ 

fonnnenc  0\ercd)tigfeit,  ba  ber  l^^iiöenbc  (^)ott  nur  geben  fann,  lua^^  er  il)in 

ol)ncl)in    fd)on    fd)nlbct,    nnb    befonber^^    ba   er  feine  (^Hcid)l)cit  f)crflcllen 

fann.     (Vi?    ftiiunit    alfo   bic    ^^ußc   in   einem  mcfentlid)cn  Dionientc  mit  ber 

^ered)tigfcit  fibcrein,    ift  aber  and)  in  einem  iuefcntlid)en  'I^t'ouiciitc  oon  il)r 

uerfd)iebcn.     ral)cr  ift  fic  ein  pars  ijotestdtira  bcr  (^ered)tigfeit.    i^gt.  S. 

Th.  2.  2  q.  80  a.   1;  :i  q.  85  a.  3. 

^.^-}^\^..  Tic  ©crcdjtigfcit  aber,  ^u  bcr  bic  ^^^nfu>  gcl)ört,  ift  bic  anögteid)enb  e 

nui^üidriKiibc    @ered)tigfcit,  iustitia  commiitativa,    loeldjc  jcbeui  ha^:>  Seine  gibt  nnb  bic 

■^'"Ä  ^erftörte   C^Meid)()eit   iuicber()crftellt;   benn   bie  :iugcnb  ber  iönf5e  madit 

iiuik-n  an.     ^cu  DJicufdjcn  gcncigt,  ba>o  (^)ott  angefügte  llnrcdjt  fooicl  alö  niöglid)  gteid)- 

ipcrtig  5u  fonipenficrcn. 

Tarau'?,  baf^  bic  ^^nJ3C  eine  Specic>?  ber  Ö5ered)tigfcit  ift,  fdjIiefU  bcr 
f)eil.  !It)oniae^  fie  gebore  beni  5öil(en  an.  Iustitia  habet  pro  subiecto 
appetitum  rationis,  qui  est  voluntas.  Unde  manifestum  est,  quod 
poenitentia,    secundum   quod    est  virtus,    est    in   voluntate  sicut  in 


.   §  199.     2)ie  «u^e  ol^  Xugcnb.  715 

subiecto,  et  proprius  eins  actus  est  propositum  emendandi  illud, 
qiiod  contra  Deum  ('omiiiissum  est.     S.  Tli.  3  q.  85  a.  4. 

II.     I)ie    ÜJcformatoreu   bcl)iinptctcn ,    bei*    focbcii    angegebene  i^egriff  ,.    -i^«. 
cntjprciijc   niii)t    beni   \Hnc>brncfe    jisTavo^a    ({x£-:a   nnbvoOc),   ^ci*  ii^cfentUd) -"^„)[^^|^^^^,j^5^^^ 
33ciicvnng  bebentc.     ^nn,^  abgefe()en  bauon,   bog  e§  burd)au§  unftattl)aft    fovmatoven. 
ift,  am  bcni  e  tl)  ni  o  l  og  i  f  d)en  ©innc  cinc^^  älnn-tc^^  öcgni  beffcn  t^eolo= 
gi]'d)e  '^u^beutung  ^n  argumentieren,    ift   e-5    and)  falfd)  unb  einfeitig, 
{jtsTavcia  a  u  0  f  d)  l  i  e  gli  d)  luni  ber  33c[ferung  ;^u  uerftel)en. 

1.  'Jtad)  bcn  flaren  ^^(ucM'prüdjen  bcr  bedigcn  2d)rift  nmfajst  ber  5(u<3'  ^,    -^^Q- 
brucf  [JISTÄVOL^,  ber  fonftaut  \\\\i  poenitentia  überjet^t  uiirb,  auel)  bcn  ^d)mer,s,  ligcu '^rtnift'iit 
bic  ,Her  f  nirf  d)unq,  \>\t  :)i  e  u  e  über  bie  begangenen  eünben.     Converti-     r^£"^^^'-a 
w^?^^  ad    me    in    toto    corde  vestro  .  .  .  et  re.^cindite  corda  vestra.  tt^cmnunp,  foii= 
Joel  2 ,    ]'2   sq.     Scindere   corda   bcifU    nber    2d)nier;^   unb  51  b  ]^t)  e  u  ^f;;".f^J/,',*  ,f,'|^^ 
cmpfinben  ,   uunnit  bie  ^■^efel)ruug  (convertimini)  atfo  uotuicnbig  uerbunben      ^rfimcrs. 
ift.     Convertimini   et    agite   poenitentiam   ab   omnibus   in(|uitatibus 

vestris  ....  et  t'acite  vol)is  cor  novuni  et  spirituni  novum.  Ezech. 
18,  oO  sq.  9iad)  biejcn  Zinnien  bec^  'i.^ropl)eten  iioll;,iel)t  fid)  bie  ^-^eleljrung 
in  ,^uiei  Elften:  ber  2iinbcr  ]o((  i^iifjc  tbun  unb  fid)  ein  neuev  i^er^  febaffen. 
ilMrb  mit  letucrem  ^(uebrnd  bie  2  inne^oänberung  be^eicbnct,  fo  faun 
ber  crftere  feinen  anbcrcu  8iun  l)aben,  aUo  '^a^  ber  ^üubcr  uon  feinen  @ün= 
ben  fid)  nieguuMibe.  I'a?  gefd)iel)t  aber  burd)  bie  ^Hene.  Nullus^  est,  qui 
agat  poc^nitentiani  super  peccato  suo,  dicens  :  quid  feci  ?  Jerem.  7, 
0.  T)cr  5üt  ber  i)0('niteiitia  n>irb  hier  burd)  bie  A'i'in^e  auvgebrürft:  ([uid 
feci?  @r  ift  aljo  bcr  (S)ebaide  nn  bic  begangene  ^iinbe  unb  bie  ^erab-- 
fd)cuuug  berfclben.  'Jiod)  tiarer  bnfu  cv :  (j)uae  secundum  Deuni  tristitia 
est,  poenitentiam  ([lETavoiavj  in  salutem  stabilem  operatur.  *2  Cor. 
7,  10.  "^ie  tristitia  secundum  l)eum  ift,  une  fid)  auv  beut  .sunite^t  er= 
gibt,  bie  Xraurigfcit  über  bie  begangenen  3ünben ;  bie  [isTavoia  aber  ift 
nad)  bem  "i^lpoftel  eine  ^^v^irfnug  biefe^o  3d)nui\v-'o.  Ci'ublid)  unrb  aiid)  bic 
|jL£Tavoia  Uüu  ber  Vcben^dieffcrung  förudid)  unterfd)iebeu :  ;i£TavoY^aaTs  o-jv 
zal  STwLäxpi'i^aTc.      Act.  .•>,   19. 

SSlxi  biefer  3cvfnir|d)ung  ift  notmcnbig  ber  :li^  i  1 1  e,  n  i  d)  t  mel)r  5U 
fü  üb  igen,  oerbiuiben  (Is.  1,  10),  foinie  bic  l'eiftuiig  bcr  (^knngtl)U'' 
ung  burd)  ^^^nßmerte :  Facite  ergo  rructnm  dignum  poenitentiae. 
Matth.  3,  8.  Ago  poenitentiam  in  tavilla  et  cinere.  Job  42,  6. 
Convertimini  ad  me  in  toto  corde  vestro,  in  ieiunio,  et  in  tietn  et 
in  planctu.  Joel  2,  12.  ßbiiftii'^  uerlangte  bicv  unter  .pintueifung  auf 
ha^  ^cif|.iiel  bcr  ^^tiniintcn  mit  befonberem  9tad)brud. 

2.  Tic  Singenb  ber  ^^>u)le,    be^icbiingviiieife  bie  ^Htte  bcr  ^^nge,  befon^    Tie"^M^'f.  - 
ber^  bic  ^Kcuc,   fiub    iiumcr  niib  ;^u  allen  ^^^eiteu  bcn  @rmad)|eucu  jur  53cr-    Siinu-IVunb 
gcbuug  eigener  ^üubcn  notmeiibig.     l^iev   folgt  aud)  auv  bcr  ^3^atur  b  c  r  ^lalÄ!' 2^^^ 
2ad)e,    iubeui    bie    Siinbc    in    ber  unrflid)en  '^Uniicnbiiug  neu  (^3ott  bcftet)t 

unb  baber  nur  burd)  bie  unrtlid)c  •]uuieubnng  5U  Csnnt  mieber  aiifget)obcu 
ipcrbeu  fanu.  Oti'ensa  peccati  mortalis  procedit  ex  lioc,  quod  volnn- 
tas  hominis  est  aversa  a  Deo  pei'  conversionem  ad  aliquod  bonnm 
commutabile.  Unde  requiritur  ad  remissionem  divinae  ott'ensae, 
quod  voluntas  liominis  sie  immutetnr,  ut  couvertatur  ad  Deum  cum 
detestatione  conversionis  praedicta  et  proposito  emendandi,  quod 
pertinet  ad  rationem  poenitentiae.  secundum  quod  est  vii'tus.  Et 
ideo  impossibile  est ,   quod    peccatum   alicui  remittatur  sine  poeni- 


tn.i. 


716  3^^fitf^'  ^<^'^»    ^0"  ^f"  ©oframenteu  im  einjelncn. 

tentia,  secundum  quod   es  virtus.     S.  Th.  3  q.  86  a.  2.     X)ic  S3u|le 

ift   ba^er   and)    beim    C^-inpfang   bcr    Xaufc  für  C5marf)[cuc  bc^üöliii)  eigener 

(Sünbeu  iiotiuenbig ;  iebod)  beftel)t  5H)ifd)cn  Xaufe  uiib  53uf3[nfraincut  in  biej'er 

^^ä^^^^^^^9  ^^^'  Hnter[d)ieb, 

b?^llSlm^a*  a.  bng  bie  '^iige  bei  bcr  Üaufe  nur  iiotiuenbig  ift  aB  'iDi^^pof  iti  on, 

u!T'rbcx^  laufe  ^^^'"^  33ii6fafraiiient   aber    aiid)    (\U  pars  sacramenti  (Trident.,  Sess.  14 

(frnja(i}femr.    (|e  poeiiit.  cau.  4); 

b.  bag  bei  beiii  Safrainent  bcr  33uge ,  nid}t  aber  bei  bcr  S^iuifc,  fpe* 
cicllc^?  ©  ü  n  b  c  n  b  e  f  e  im  t  n  t  ^o  unb  Xi  e  i  [t  u  n  g  einer  (genügt  l)  ii  u  n  g 
notmenbig  ift  {Trident,  Sess.  6  de  iustif.  cap.  14). 

§  200.     ^^cgriff,  '»^camcu,  C^iufctjuug  uut>  ^Jl^cfcn  bce  löußfafrnmcutcö. 

injl.  l'ahnicr'i,  De  poeiiittiitia.   Th.  8  sqq.;  (i5il)v,  3)ie  (jeiligcn  Sahaniento  öev  fa* 

t[}oli[d)cu  ^ircfic  II  §  3  ff- 


iMittlarvninentt"? 


"^^cv'cliicbcue  iH- 
5cid}nungi"n 


I.  '^ay  3ntrmncnt  bcr  ^^ugc  pflegt  befinicrt  511  lucrbcii  alf^  sa- 
cramentum  a  Christo  Domino  institutum  ad  peccata  post  haptismum 
coinmissa  homiid  rontrito  et  ronfcsso  et  satisfacere  parato  per  ahso- 
lutionem  sacerdotalem  remitteiula.  .^{iir.^er  luirb  c^^  biiufig  befiiiiert  al^^ 
sacramefitum  co)istans  actihus  poeniteiitis  et  absolutione  sacerdotis. 
216:3.  ^^  II..    t^i\    bcn    \)\.  '^nitern    fiubcn    luir    luniMiicbcnc   ^J^anicii    für  t>(\^ 

^uf^faframent,  nnntlid)  jiETavoia,  eEoiloäoyv^t.;,  poenitentia,  secunda  ta- 
bula, secunda  subsidia,  remissio  dura  et  laboriosa,  baptismus  lacri- 
uiaiuni,  baptisuius  poeniteutiae  et  lacrimarum,  reconciliatio  u.  f.  m. 
^iefe  ^liivbvüdc  bc^cidiucn  bnc>  Suf^iafraiiicnt  nad)  ucrfd}iebenen  leiten  ^iii 
unb  bebürfcn  feiner  weiteren  ©rtlärnng. 

III.     1)ie  (Sinfe^nng  bcc>  33n6fatranientcc>  fiiUt  ^ufanuncn  mit  bcr  bcn 

'^poftetn   unb    ihren  9^ad)folgcrn  uerliel)cncn  5>o(imad)t,   bie  ©ünben  nnd)3U^ 

laffen.     I^cr  iilarljcit  mcgcn  luerbcn   mir  bie  l)icrl)er  ge()örenben  ^^lMil)r(}eiten 

in  brei  ^t)cfen  erörtern. 

-'!<>«•  1.  ßbriftn^^  l)at  ber^ird)e  bie  (5^  cm  alt  gegeben,  ben  ^iu= 

Mhcftf  ^ünboi?  r  c  i  d)  c  n  b    b  i  ^^  p  0  n  i  e  r  t  e  n    (5^  t  ä  n  b  i  9  e  n    bie    nad)    b  e  r    X  a  u  f  e    b  e  - 

narfiMiiamn.    gangeucu  3iinben  nad)  ^^  n  l  äffen,    '^iefe  (^cuuitt  aber  ift  lu  r- 

1"  d)  i  e  b  e  n  u  0  u  b  c  m  ^^(  n  f  t  r  a  g  e   3  n   taufen  unb  \>([t-  ^U^  0  r  t  (^  0 1 1  e  ^ 

5U  uerfünben. 

'Die  ^Umeife  für  bicfe  5Bal)rl)eit  finb  bcfonbei!?  folgcnbc. 

a.  'Dcad^  ber  bcm  l)ei(.  ']3etruö  [Mattli.  16,  19)  unb  bann  ben  ^Ipoftcln 

mit  bcm  beil.  ^^etrnc>  (Matth.  18,  18)  gegebenen  S3erbeif5uug  ber  33inbe= 

nnb  ^'öiegemalt    b^t  (5;i)riftnc>   ben  5(pofteln  bie  63ematt,  3ünbeu  nad)^nlaffen 

unb  5u  bebalten,   mirflid)   übertragen.     Sicut   misit  me  Pater,  et  ego 

mitto   vos.     Haec    cum    dixisset,    iusufflavit   et  dixit  eis:  Accipite 

Spiritum  Sauctuni :    (Quorum    remiseritis   peccata,    remittuutur    eis, 

quorum  retinueritis,  retenta  sunt.     Joann,  20,  21  sqq. 

.joai^^^i)  i>i  ^-  ^iii*i"i)  ^^^  S5?orte ,   bie   mit    großer  5 e  i e r li d) ! e i  t  gc|prod)en 

^  sq.  mxl  bcn  mcrbcn  ,   mirb   ben  5lpofteln   eine   a  u  J3  e  r  0  r  b  e  n  1 1  i  d)  e  (S^emalt  übertragen. 

'S^geflebcnr^i^^  Uicrbeu  iHUt  Sljriftu'?  an^^gcfanbt  ^nm  glcid)en  Smcde,  5U  bcm  (J^riffn^ 

tmi^rudf  "Äsu^  f^^^'*^   ^^'^^^  '^^^^^^   ^^W"^^  tpar.     1)ie  gan^e  geil^oöfononüe  be^  Dom  ©rlöfer 

laffen.       gegrüubetcu   Svenen  Sunbe^   gielt    aber   barauf   t)iu,    bie  eünbenfd)ulb  be^ 

'I>?enfd)en  (5»^ott  gegenüber  ^n  befeitigen.     '^Ihmiu  baber  bie  ben  ^^Ipofteln  bier 

i)erlicl)ene  bemalt  näl)cr  als  fold)e  be3eid)net  mirb,  bie  8ünben  nad)5ulaifcn. 


2166. 
(iiinuanb  bev 


2K, 


'    §  200.     53cgviff,  9?anten,  einfetjuug  unb  illVfen  be§  53iii3fnh-amcnte§.  717 

fo  fann  bieci  feinen  nnbcicn  (Sinn  linbcn,  al§>  bog  ben  3lpo[ieln  bie  33o(Ima(^t 
gegeben  i[r,  bcn  reatiis  culpae  üor  ®ott  nnd)5nlaffcn.  ^ie  ^-IL^orte  bcf^  |)ei* 
tanbc^  fo  5n  interpretieren,  aU  l)ätten  bic  iMpoftel  nnr  bie  9^acl)(affung  5n 
crftnrcn,  uiber|prid)t  bemnnc^  bcm  gnn,^en  Sionte^-te  nnb  ber  9^atnr  be^ 
9^enen  ^tcftnnicnte^.  llnfere  ^(uölcguutj  ift  übrigen^  Don  ber  ^ird)e  nl^ 
rid)tig  crfliirt :  Si  quis  dixerit,  verba  illa  Domini  Salvatoris:  Accipite 
Spiritum  Saiictiim:  quonini  remiseritis  peccata,  remittuntur  eis;  et 
quoriim  retiniieritis,  retenta  sunt:  non  esse  intelligenda  de  potestate 
remitteiidi  et  retinendi  peccata  in  sacramento  poenitentiae  ,  sicut 
Ecclesia  catholica  ab  initio  seniper  intellexit;  detorserit  autem, 
contra  institutionem  huius  sacramenti,  ad  auctoritatem  praedicandi 
evangelium,  anathema  sit.  Co72c.  Trident.,  Sess.  14  de  poenit.  can.  3. 
Qn  bicfeni  ^\inon  ift  and)  bcfiniert,  baf^  Jocmn.  20,  2:->  nid)t,  luie  bie 
^rotcftanten  be^mipten,  bcn  ?(poftcln  blog  anf getragen  ift,  h([^%  ©oangelinm  oon  ^iHÜiü-jüintön 
ber  (günbenoergebnng  bnrd)  bie  sola  fides  ^n  prcbigen ;  hi\§>  ergibt  ftd)  aud)  au§ 
beni  SBortfinn  ber  Stelle  nnb  ber  einmütigen '^(n^^egung  ber  33äter.  X)ag 
ferner  nnfcre  Stelle  nid)t  einfad)  bnrd)  Luc.  24,  47  5n  erttiircn  ift,  fotgt  fd)on 
barau^,  hay:,  non  jJuei  üerfdjiebenen  Ü'rfd^einnngen  bee  änferftanbcnen  bie  9fiebe  ift. 
,3.  T)ie  l)icr  oerlictjcne  (^kunilt  ift  nid)t  ibentifd)  mit  bem  ?luftrag  ^n 
t a  u  f  e  n.  '3)ie  Xanf e  unrb  erteilt  al-o  Satrament  ber  3B  i  e  b  e  r  g  e  b  n  r  t ;  tidlt %a-fä'iVbiVi 
bie  ben  V(poftetn  geiiebene  Vojc^  nnb  ^^inbegeunilt  mirb  aber  nid)t  at^  po-  ^"^"J  f^"^^^^^^' 
testas  regenerandi  bargcftellt,  fonbern  non  il)r  gefdiieben.  Tie  '-llMeber^ 
geburt  fann  niimlid)  nnr  einmal  ftattfinben,  nnil)venb  bie  '^(poftcl  mieber- 
f)o(t  Don  ber  C^cmalt,  bie  Sünben  nadi^nlaffen  nnb  ^n  bel)alten,  (S^ebrand) 
mad)en  fönnen.  @nbUd)  ift  U\^^  33el)alten  ber  ©ünbe  ein  5(ft  ber  S3inbege 
lüalt,  iuä()renb  bie  9^id)terteilnng  ber  Xanfe  mit  ber  33oÜmad)t  ber  Xanffpeii== 
bnng  nid)tc<  \\\  tbnn  bat.     53gl.  Palmieri,  1.  c.  pag.  49  sqq. 

y.  'I>ie  (^eiimlt,  bie  Sünben  nad)5nlaffen,  erftretft  fid)  anf  atleSnn^  tu-  >ri|;i,f,,i. 
ben.     Ta^^  folgt  fd)on  anc>  Jomoi.  20,    2:-),   roo    feine  '^InCMiabme  ge^  nmait  cinnMi 
mac^t  Juirb.     9?od)  flarer  mirb  bicv  anc^  ben  parallelen  Stellen  Matth.    ''|S,,f'' 
16,  19:  Qiiodcanque  ligavei'is  super  teirani,  eiit  ligatum  et  in  coelis, 
et  quodcuiique  solveris  super  terrani,  eiit   solutum  et  in  coelis  nnb 
Matth.  18,  18:   Quaeciinque  alligaveritis  super  teriani,  ligata  erunt 
et  in  coelo,  et  quaecunque  solveritis  sui»ei'  terrani,  erunt  soluta  et 
in  coelo.     Sinb  aud)  bie  ^i^orte  bei  llJ(attl)anci   meiter  ^n  oerftel)en,    al*? 
bic  bei  3ot)anne-o,  ba  jene  bie  gefamte  Sdilüffelgcmalt  entl)atten,  biefe  aber 
nnr  bie  Sd)lüffclgeiralt  über  ^\z  Sünben,    fo  mirb  bod)  mit  :)ied)t  aus;  bem 
quodcunque  nnb  quaecunque  be^:^  heil.  l1^^ittl)inbo  auf  \>\t  '?lnc>bel)nnng  ber 
partiellen  Sd)lnffelgemalt  beim  l)eil.  Qobaiinec^  auf  alle  Sünben  gefd)loffen. 
33gl.  Palmieri,  1.  c.  pag.  51   si^. 

(i^egcu  bn§  33ußiafi-aniciit  uu-vbeit  liauptfäii)lid)  ^wn  ^tloffeu  uoii  StoUeu  angcfütjvt.  ,.ioj\SLn,^,,t 
3ur  cvftcu  ciel)örcu  jene,  qu^3  bcneii  bie  llumöi^lidifeit  ber  ©iinbeuöeigctniiig  f'-'^lflfn  uiüvbe,  V2^J,J.jjty,',\.,',^^" 
tücnn  man  fie  in  beni  geltenb  genuid)teu  Sinne  innftelit,  ,v  ^.  J/ehr.  (j,  4;  1(>,  2(1.  \Had) 
bev  uial)vfd)einlid)even 'JJfeinnng  ift  abev  tiier  uon  ber  S  d)  uu  er  i  g  l'ei  t  ber  'i^etchrnng 
bor  W  poftoten,  nadj  anbcren  uon  ber  9^  d)  tiu  ic  be  rl)o  l  barfeit  ber  2^  an  fe  bie 
^f^ebe,  '^ux  anberen  S^laffc  get)ören  jene  Stellen,  bie,  olme  ha§  ^njsfatranient  ,^n  cninil)nen, 
an  bie  Ingcnb  ber  ^^nßc  (Jar.  5,  20),  ober  an  gnte  iil'erfe  aU$  2)  i  §  p  o  f  i  t  i  o  n  ^nr 
S3etct)rnng  (Toh.  4,  11;  12,  9;  bU-rhis.  3,  :}3;  Luc.  4,  4)  bie  Sünbenuergebnug  an* 
fnüpfen.  53egreiflid)er  &'ei[c  ftnb  fold)e  Stellen  aber  feine  IHrgnniente  gegen  irgcnb  ein 
Satrament,  alfo  and)  nid}t  gegen  bie  ^iijje. 

b.  '^^ie  9^  0  0  a  t  i  a  n  e  r  bel)anpteten,  bic  ^ird)e  fönne  überhaupt  feine  ^^^  ^no^atmxn 
Sünbcu  nact)laffen,  ober  ^öd)fteno  nnr  bic  lcid)tcreu  Sünben.   '^iefc  ?el)re»»«^  J<äter!''''^'" 


2171. 


718  3'^^fiter  Xcil.     5?ou  bcn  (Safraiiietiteu  im  ciuscincn. 

wavb  üou  bell  3$äteni  fd)arf  bcfämpft,  bic  fic^  genibc  auf  bie  oben  citicrtcn 
Stellen  bcr  Ijeitigcn  3rf)rift  beriefen.  Neminem  putamus  a  frnc'tu  satis- 
factionis  et  spe  pacis  arcendum ,  cum  sdamus  iuxta  Scripturaium 
divinainm  fideni,  auctore  et  liortatore  ipso  Deo  et  ad  agendam 
poenitentiam  peccatoies  redigi  et  yeniam  atque  indulgentiam  poe- 
nitentibus  non  denegari.  Cy2)rian.j  Ep.  53  ad  Anton,  ^er  t)eil. 
5lnibroiiny  fibreibt,  norfjbcin  er  bie  ilinn-te  Joann.  20,  23  angefiUjrt: 
Quis  est  qui  magis  lionoiet,  ntrum  qni  mandatis  obtemperat,  an 
quiresistit?  Ecclesia  in  utroque  servat  oboedientiam,  nt  peccatura 
et  alliget  et  relaxet  ....  Dominus  enim  par  ins  et  solvendi  esse 
voluit  et  ligandi.  De  Poenit.  1.  1  c.  2.  Nee  eos  audiamus  ,  qui 
negant  Rcclesiain  Dei  omnia  peccata  })0sse  dimittere.  Itaque  miseri, 
dum  in  Petro  petiam  non  intelligunt  et  nolunt  credere  datas  Kc- 
clesiae  claves  regni  eoeloium  ,  ipsi  eas  de  manibus  amiserunt. 
August.,  De  ag(»n.  clirist.  c.  31. 

c.  X^ie  ^i'  i  r  d)  c  l)at  ftc(^>  fo  gclc()rt.  Tivo  n  i  c  v  t  e  1'  a  t  e  v  n  n  f  o  u  5  i  l 
eitlärt :  Si  post  susceptionem  baptismi  quisqnam  prolapsus  fuerit  in 
peccatnm,  per  veram  potest  semper  poenitentiam  reparari.  Cap. 
Firmiter.  Hub  bibo  ,^fon5i(  luui  5^rient  lc()it :  Dominus  sacramen- 
tum  poenitentiae  tunc  praecipue  instituit,  cum  a  mortuis  excitatus 
insufflavit  in  discipulos  suos ,  dicens  :  Accipite  Spiritum  Sanctum  : 
quorum  remiseritis  peccata .  remittuntur  eis ;  et  quorum  retinue- 
ritis,  retenta  sunt.  (j)uo  tani  insigni  facto  et  verl)is  tam  perspicuis 
potestatem  remittendi  et  retinendi  peccata,  ad  reconciliandos  fideles 
post  baptismum  lapsos,  Ai>ostolis  et  eorum  legitimis  successoribus 
fuisse  communicatam,  univeisorum  Patruni  consensus  semper  intel- 
lexit,  et  Novatianos,  remittendi  jxttestatem  olim  i)ertinaciter  ne- 
gantes,  magna  ratione  Kcclesia  catliolica  taniquam  haereticos  ex- 
plosit  atque  condemnavit.     Sess.  14  de  poenit.  cap.  1. 

,,     z^'-\  .  d.  "Daß   bie    ^Hpoftcl    bic  ^^Ibfolution^geiualt   übten,    ergibt  fid)  auö 

5>on  bell  Reiten  ,  ar    ^      .  i    :      s      ^    s.         ^.     s.    -     -      -  ^     s    o         '     •  /      ' 

bev  mppftci  an  niand)en  vlnbentungcn,  beionber^o  baran^^,  hay^  ]k  ]\a)  ha§>  mimsterium  re- 
h^mxn'^mtXx^^^  '-   ^''^^''  5'    1*"^'  ;>n|d)rieben.     ?hid)  {)([{  bie  ^ird)e  \m\  bcn 

^^'i"  y^rfli'  "i'^niitcftcn  l^eitcn  an  imnicr  bie  (^xMinitt  tl)ntfad}lid)  nuvgciibt,  ben  3ünbcrn  üor 
\u^^c""iM."  (S^ott  alle,  and)  bic  fdjuun'ftcn  2iinben  nad);u(ai"|cn.  ÜNcnn  man  bcljanptetc, 
einige  befonbcr^o  fdjUiere  ^iinbeu  feien  in  bcn  crftcn  d)riftüd)cn  Qal)r{)iinberten 
uid)t  nad)gelaffen  uiorben,  fo  beiueift  bie*?,  luenn  eö  mirflid^  fo  ift,  nur  hivi 
eine,  baf^  bic  ,Hird)e  i()re  Öjeiinüt  in  beftinuntcn  Jyadcn  n  i  d)  t  gebraud)en 
moUte,  feine^ouicge  aber,  ba|l  fic  bie  ',?tbfolHtionvgeiiiaIt  über  jene  3ünbcn 
nicbt  bcfaf^.  Übrigen^o  ftel)t  gcfd)id)tlid)  feft,  bafl  bie  Äirdje  feinem  Sünbcr, 
mod)te  er  nod^  fo  fdjiuer  gejünbigt  biiben,  oorauvgefel^t  baf^  er  l)inrcid)cnb 
bic^ionicrt  mar,  bie  ^Jadihiffung  ocnocigerte.  in^i  uier  ^llaffcn  oou  3iiubern, 
bic  l)ier  bcfoubcrc>  in  J^-ra'ge  foinnicn ,  iiicift  bic^o  ''palmieri  (1.  c.  pag. 
80 — 98)  über,^cugcnb  nad).  'I)tit  oollftem  Oicditc  aber  unirb  bie  ^el^auptung 
bcr  2l)nobe  non  'IMftoja,  e^o  fei  eine  e^ruuirbige  Sitte  ber  alten  .ß'ird)c 
gcuiefen,  rüdfälligen  Sünbern  feiten  ober  überl)anpt  nid}t  niebr  5n  iicr,\ci^cn, 
uoni^inöVI.  uernrtcilt,  h([  fie  im 'ii^ibcrfprndi  ftel)c  mit  bem  erften  .sum^il 
tum  ^Hciia,  mit  ben  refreten  ^nnocen^  I.  an  @;rfnperimo  nnb  ^q-- 
(eftinc^I.  an  bie  33ifd)öfc  oon  ^iennc  unb  9^irboniie.  Oonstit.  Auctorem 
fidei.  Prop.  38. 


§r  200.     begriff,  9lauien,  ($infe(5ung  uub  Scfcn  be§  33ii^fn!vaiiicuto^.  719 

e.  '^iig  c^^  aiirf)  für  bcnjcnigen,  bcr  xiaä)  bei*  ^aiifc  in  beu  ^tnnb  bev  „      -'^^.s. 


Ungmibc   ^iirücfgcfaKcu  ober  aiui)  bie  Xaufc  iiiiiniirbig  empfangen,  norf)  eincfinTe' 
Sünbenüergebnng  gibt,    ent|pricl)t   bcr   ^arm^erg  i  gf  ei  t  (^otte^^     ^^^iefe  ^"^,|J 


tonövucitsrtvunb 
ie(i:inftl5UUrt 

©ünbcnncrgebnng  fann  ober  nur  bunl)  eine  neue  ©ingiegnng  bcr  (leitig- 
uiad)cnben  (^nabe  ge|djcl)en,  mie  bie^^  mt-  beni  :il>e]en  ber  ^i'ed^tfertignng 
(n.  1712  ff.)  ()enun-gc()t.  ß^o  genügt  alfo  lueber  bie  blopc  ©rinnernng  an  bie 
Xanfe,  unc  foldje^^  mit  ber  2o(afibe^ole(]re  gut  tjarmoniert,  uoel)  iic  btofse 
S^ngenb  bcr  ^nge,  bie  (ebigliii)  bie  ^iepofition  jnr  9ierf)tfertignng  fet^t.  ^a 
nun  ferner  bie  Taufe  nid)t  uneber()o(t  merben  fann,  fo  ift  e^  bcr  .pcil^orb^ 
nnng  ß^rifti  nneuMirf)  angeuicffcn,  ba^  er  bie  erneuerte  iViitteiluug  bcr 
f)ei(iguuu-l)cnbeu  (Bmhc  an  ein  nene^o  ©at'rament  fnüpft;  ja  gerabe  ()ier  ift 
bie  f  a  tramcn  täte  3}titteiluug  ber  (^uabc  ein  gan^  befonbcno  groge^3  33C' 
bürfni^. 

f.  "^a^  bie  2d)lüffe(gcUHi(t  uicijt  btofl  bcn  5(poftc(u,  foubern  and)  if)rcn  ^2174. 
^ad)fütgern  übertragen  marb,  fotgt  an^o  bem  |]med'  nub  ber  ^'hniftitution  ber  adnaSmait. 
^ird)C.  Übrigeuv  Ijabcn  bie  Filter  nub  fird)lid)en  lUM)  r  entf  djci- 
bungcn  and)  biefcn  'l>unft  auc^brüdlid)  f)croorge()oben.  U>g(.  bie  oben 
(11.  2171)  eitierten  ^^inn-tc  be>?  X  r  i  b  e  n  t  i  n  u  ui  c<.  'Sd)on  gegen  ^H  b  ii  ( a  r  b 
mar  bies!  oon  vi  n  11  lu' e n ;,  II.  cntidjicbcn  uunbcn  (l)en.ci)iijer ^  Enchir. 
n.  321). 

©d}o(ion.     jJMc   f)ei(iiie   Srf)vift   |rf)t'iiit   aber  [cUift  ci?ui]o  ^üubon  aiho^iimelimeti,         -jiTr). 
bie  nidit  narfiqelaffcii  uunbcii  toiiiioii.  lio  2üiibe  uubov 

\      r^  .  ,  ,        ,         •  .  ,         .    ..  .    .  boii  lifilicioii  (sicift 

1.  Omne    iieccatuiii    et    liliisplifiinii  reimttel  iir  lioimnihus ,    Si)intns  autein  u.  oi-op»^ti-atuiu 
blaspliciiiia  11011  reniitt«nur.    VA  quiciiiKiiK'  dixt'iir  vcrbuni  contra  Kiliuni  lioniiuis,    =^'^  lumteui. 
leiiiitretur    ei;    ([ui    aulem    dixcrit   coiitru  Si»iritiim  Sanctuiii,    11011  reniittetur  ei, 

nequc  in  hoc  saeciilo,  ikmiuc  in  futino.  Maff/t.  12,  31  s(iq.  @>5  unrb  abcv  in 
biofcn  Sßovtcu  fcincJiiH'flo  bie  C^eiualt  bcu  ilivri)o  (idoiuinct,  and)  bio  Süube  tuibev  bcn 
liciligeu  (Steift  luirfj.yidificii ,  |oiibcni  nur  bie  'Xl)atiad)c  behauptet,  bicfe  oüiibo  uicvbo 
iiid)t  itad)(]o(ancn.  3)a-  (SJvitnb  bicjcv  Ibatfadjo  licnt  nbcv  Hid)t  in  ber  Unnibn(id)foit  bev 
9?ad)(a[finu]  luni  [citen  ber  Mird)c,  i'ünbcrn  in  ber  3  d)  um  e  r  i  fl  f  e  i  t,  bie[e  3ünbc  mit 
ber  e  r  f  0  r  b  e  r  l  i  d)  e  n  X  i «?  p  0  f  i  t  i  0  n  ber  £d)(iif|elneiua(t  311'  nntenuerfen.  2o  luirb 
bie[e  3te(te  and)  uon  ben  ^i>  ä  t  e  r  n  erfliivt.     i^^l.   rahnirri,  1.  c.  ])ao-.  GO  S(iq. 

2.  Unter  bem  peccatuin  ad  iimiion  ( 1  Jodini.  '),  1())  oerfteben  bie  @j"egetcn 
gemöbnlid)  bie  ^^{pofta|ie  uom  i^'Mauben  ober  eine  3ünbe,  nie(d)e  mit  ber  (*;if  omin'nn  i^ 
tation  beftraft  mirb.  San  fie  nid)t  nadiiieiaffen  merben  fann,  fagt  ber  bei(.  i^obanne^o 
nid)t.  @r  ermabnt  aber  nid)t,  für  ^en  iioccatdr  a<l  mortem  ^n  beten,  meil  ba>a  uid)t  jeber= 
nuinn§  3ad)e  ift,    ober  and)   meil  für  ^ie  (5rtommiini;,ievten  nid)t  öffent(id)  gebetet  miib. 

2.  ^ie  (^kuuitt,    2'ünbcn   na  d),;nla  f  f  cn  nub  .ui  behatten,        -'"•'••  . 
i  )t  eine  n  dj  t e r ( i d) e  % e ui alt,   ui c v  t) a  t  b  1 1 c  ni d) t  a n  *?  g e n b t  m e r=  tc„avaftev  bm- 
ben    f  a  n  n ,    0 1)  u  c   b  a  p    b\i   (M  l  li  u  b  i  g  e  n    i  ()  r  e    S  ü  üben    b  e  ui   m  i  t  ^iDiüiuu^'uunt 
b  i  e  f  e  r  %  e  lu  a  \  t  %  n  c<  g  c  r  ü  fr  e  t  e  n  off  e  n  b  a  r  e  n. 

T)iefe  'UMU)r()cit,  in  mcld)er  bcr  eigentüuilidjc  llntcrfdiicb  ;^mi|d)en  \>tw\ 
33ußfafrauieute  uub  bcu  übrigen   ^afraiucuteu  tiegt,  ergibt  fid) 

a.  an ^5  bcr  beitigeu  £d)rift.  'i^ie  5d)Iüffclgcmalt  ift  eine  bop=  i»  baMteUiflon 
pcltc,  nändid)  bie  ©ünbcu  nad)5Ulaffen  nub  bie  Sünbcn  ^n  bct)attcn. 
(Sine  (S5ema(t  aber,  bereu  (Mcgcnftanb  bie  2nnbe  je  nad)  it}rcr  2d)mcrc  in 
ocrfd)icbcucr  ^-likifc  ift,  ift  aber  eine  rid)tcrtid)c  (Mcuuitt.  'Da^o  nämlid)e 
ergibt  fid)  aiho  bcn  Vln^obrüifcu  lUjüi-e  \\\\b  solrere.  Xie  potestas  Ugandi 
ift  aber  nid)t  blo|l  bie  ©cmatt,  bie  ©üubcu  3n  begatten,  foubern  and)  (Strafe 
nub  (^  en  ugt  l)nun  g  jn  ocr()iiugcn.  ^ice^  finb  aber  5tttc  bcr  rid)tcr= 
n  d)  c  n  (S^ematt ; 

&c  iuvicf)  =  §  u  p  pc  rt ,  Moiiiponbiiim  bev  looinatit.  II.  s.  ^g 


720  3^^^t'itcv  !^ci(.     9.^011  bcn  ©afrniucntcn  im  ciitjcdicn. 

lui  hii  Driiiivii  b.  nu^o  bell  !)(.  '-iMitcni.    Sacerdoti  soliiim  in  coelis  collocatiim 

^^"'"*""  est  et  coelestia  administiaiidi  liaLet  potestateni.  Qiüs  liaec  dicitr 
Ipse  coelonnii  rex :  (j)iia('riiiique  eiiiiii  ligaveiitis  etc.  Quid  cuni 
lioc  liüiioie  coiifeiri  i)()ssit?  A  tena  iudicanili  pi'iiici[)alein  auctori- 
tatem  sumit  caeliiin.  Naiu  iuclex  sedet  in  teri-a,  Doniimis  seqiiitin 
sei'vum,  et  qiiidquid  liir,  in  iiif('iiori])ns  iudiraret,  lioc  in  supeniis 
comprobat.  Chr//.<^osf.,  Ifoiii.  de  verl).  Is.  5.  X^cr  l)cil.  ,S^^icroin)= 
iiiiic^  fiißt  uoii  bell  ^}.Mic|"tcin :  (laves  re^iii  coeloriiin  lial)entes,  qiiodam- 
luodo  ante  indicii  diem  iiulicdnt.  Epist.  ad  Heliod.  n.  8.  ApostoU 
principatum  superni  imlirii  soitiimtnr.  nt  vice  Dei  qnil)nsdam  ])ec" 
cata  retineant,  ([nihnsdani  rebixeiit  ....  Kece  qni  distiictuni  Dei 
iudieiuni  nietiinnt,  aniniarnni  indicc.^  liiint.  (h'eifor.  M.^  Honi.  in 
Kv.  26; 

in    bn-    Moiitio  ^     j-,  jj  c^    ;^  ^  j-  ^  ^  „  ^  v  ^  x>  C  V  1  C    111  i  t    b  C  11  'JJl  0  11 1  ll  11  i  ft  C  11.      IMciC  UlltCV' 

lunu'  mit  bell     .  ^  .    ,  ...  ^  ..  .      '  ' 

^»ioiiiiiiuiini;  |a)icocii  iicria)icbciic  vlrtcii  bcr  ^luibcii  iiiib  Uiirtcii,  bic  einen  föiiiiten  uoii 
ber  ^t\xA)z  luubiietnifen  uierbeii,  bie  niibereii  iiiilit.  Tie  ,V{ircl)e  beftritt  biefe 
llnterfeljicbe  nii  iiiib  für  fiel)  biirel)iiuc^  iiiel)t,  erfniiiitc  fie  ober  l)aiiptftie{)(id) 
mir  (111  5iir  Vliiferlei^uiu^  einer  iv'^Ml^'i"^^  i^^*-'^"  Heineren  ^^nttvfnftioii.  ;^vn 
biefein  Untcrfdiiebe  ift  aber  ber  (il)aralter  cincv  (Mcria)te!?  über  bic  Siin^ 
bell  anvi^ef|.iroel)en ; 
J»^';^+^»'^i'>>  "•  d.  an^o  ber  "J^riUMo  nnb  Vcl)re   ber  .^irdie.     3eI}oii  bic  brittc 

"^' '*' '"""'^t)nobc  Hon  .Viartbago  (:>1I7)  beftiniiiite ,  iit  poeiiitentibns  secniidiini 
peccatornni  diffenndiam  eidscopi  arbitrio  poenilentiae  tenipora  de- 
cernantur  (c.  .'U).  (i'v  unirbe  nlfo  baiiuilv  iiber  ben  llntcrfd)icb  ber 
2ünbcn  crfannt,  b.  l).  iicriel)tet.  (^niii,;  idir  ober  Iel)rt  bibo  !Xriben^ 
tiiinin:  Doiniiins  iioster  Jesus  ('Inistus ,  e  X^^wx^  ascensnins  ad 
coelos,  sacei'doles  siii  ipsins  vicarios  i-eliriiiit,  taniqnani  praesides 
et  iiidice,^,  ad  (juos  oiiniia  nioitalia  criiiiiiia  deferantni' ,  in  qnae 
Clii'isti  fideles  ceciderint :  (iiio,  pro  [»otestate  elavinni,  leniissionis 
aut  retentioiiis  peceatoinm  se/iiti>)iti(im  proiinntient.  Sess.  14  de 
poenit.  ea]).  f). 

-'<■'.  G  d)  0  I  i  0  n   1.     'iinMiii    bic  C'^MUiilt    iilu-v  bic  Güiibi'ii  eine  v  i  rf)  t  c  v  l  i  d)  c  C'^cuuiU 

h-v'^villltaTiiiKM ''"^'  fi^  f^^Hlt   bniiiii-?   iiotuu'iibii] ,    biiU    bii'    ^üiiboii   boiu   ^)iid)tov  rtcoHciilinvot  Uicvbcu  ;    jonfl 
(Mi-uuiit.    llmov  ^i'"^i"  i'^  i'i'i  -^i  i  *■*)  ^^^  ^  \  P  ^'  11  '■')  imiiiinilid). 
'SnuV'imlM'''  Sdiolion  2.     ;]uiiidiou   boiii    ^)iidjtcvniiit    im    '-^NiHi'afvamoiit ,    f(»runi   htfcr/i/nn, 

iimii  nnb       "iib  boiii  iVMuöl)nlid)i'ii  ')iid)iovaiiilo,  rci'uiii  c.rtrrinnii ,  licftolicii  IHU'  allem  [oli'jcnbc  Uiitcv^ 

ext.Tiiiiiii.      [d)icbc: 

ii.  ^\\\  forum  r.rtcrinnn  c  v  f  I  ii  v  t  ber  ^)iid)ta'  bic  Uiiid)iilb  bcf^  'Xiij^ctlniitcn, 
uuihvcnb  bcv  ^Kidjtcv  im  '^>  u  fn' a  1  v  a  m  c  n  t  c  bic  Uiifdiulb  biivdj  bic  Vo''fprcd)iiiU]  b  c» 
lui  V  f  t.  Tic>?  bat  fcincii  (>n-iinb  im  ;',uicd  bicfc^o  3afvamcii(c^o ,  oon  bcv  Sünbc  ,^u  bc* 
fvcicn  ,  iiiib  in  ber  CS-iiiciiavt  bicfc^^  (Mcvid)t''v  ,  in  uicld)cm  bcv  i'liiditcv  bic  v^tcKc  (ikittcf> 
ncvtvitt  iinb  baviim  bic  (SVMt  .^lu^cfüi'jtcn  ^^dcibiiiimniMi  iiadjiaffcn  faini. 

1).  3-Hi  toi'um  f'.i'fcr/ntni  uiivb  f  v  c  i  c]  c  [  p  v  o  d)  c  n  ob  c  v  u  c  v  u  v  t  c  i  I  t ;  im 
forum  iftferfurm  abn  cvfoli^t  tcinc  '-Im' v  ii  v  t  c  i  1  ii  ii  n.  TicidOc  ift  abcv  aiid)  iiid)t 
iiotmciibic],  ba  bic  ^^cviivtciluiii-]  bcv  Giinbcvc;  gii  cincv  ciitipvcd)ciibcu  Gtvafc  bcv  Günbc 
auf  bcm  ^Mif^c  fohlt;  ,^um  'UWm' o  ii  bc>?  (SV'viditCi?  abcv  ift  bic  ilM'vuvtciliiitii  nid)t  not« 
UHMibifl;  ,^n  bcmicibcn  iV'^'i'rtt,  baf^  bcv  ^.M'vmaltcv  bc^^  'i-^iiHi'aframcntc^o  traft  bcv  ihm  ucv- 
liclicncn  ö^cmalt  bic  Günbcn  bcluilt. 

^ .     '-['^^■. .    .  ?).  "^  i  c  5^ n n c  i  ft  e  in  e  i  ei  e n t  ( i  di  e ä    \\ \\  b  ^  lo  a  r  o  o n  b e  r  I  n  n  f  e 

i  IC  ^^Mii,Y  in  Olli  ....  ,-^      t  '  .        ^'    ^.  -i  .    •■  1 

luMi  bcv  jaufe  H  e  r  |  f l)  1  c  b  c  11  e  c>  ^  n  t  r  n  in  e  n  t.     Tiec^  ergibt  |iel) 

'llunilSr  a.  a  11  ci  b  e  r  ft  e  t  e  n  \^  e  l)  r  c  b  e  r  5?  i  r  rt)  e.    3;iniiicr  nnb  immer  micber 

{}at  bic  ÄlrcI)C  biec^  ^ogiiui  anegcfproeljen  (ugl.  3.  ^i  baei  oicrte  X,'ateran* 


§  201.     matnk  be§  «it^fafvatnente^.  721 

fonjK  cap.  1  imb  21;  ba§  ^onjit  üon  glorenj,  Decr.  pro  Arm.). 
hi§  ba§  Zy  ib cntinnm  bcfiiücrtc:  Si  qiiis  dixerit,  in  catholica  Ec- 
clesia  poenitentiam  iion  esse  vere  et  proprie  sacramentum ,  pro 
fidelibiis,  qiioties  post  baptismum  in  peccata  labimtur,  ipsi  Deo  re- 
conciliandis ,  a  Oliristo  Domino  nostio  institntnm  ,  anatliema  sit. 
8ess.  14  de  poenit.  can.  1.  Si  quis  sacramenta  confundens,  ipsnm 
baptismum  poenitentiae  sacramentum  esse  dixerit,  quasi  haec  duo 
sacramenta  distincta  non  sint,  atque  ideo  poenitentiam  non  recte 
secundam  post  uaufragium  tabulam  appellari,  auathema  sit.  L.  c. 
can.  2;  ugl.  cap.  1  ; 

b.  banuh^,  b(\^  bic  ^^nf^e  bic  5U  einem  3nframcntc  evforbci(icI)cu  brci  tjc  ÜmLicn» 
^ebinöuiigcn  erfüllt,  bic  mit  bencn  bor  Taufe  uid)t  übcrciuftiiinnen.         j,n7n^£*"?v 

a.  '^>a^^  liunfädicic  i] eiligen  finb  bie^lftc  be^o  '^Uhi  i  tent  eu,  ""*^*"^ufio' 
foiucit  fie  äu|lei1icl)  erfcniibar  fiub,  nnb  bie  :^iv^fpred)Hnt3  be<o  'l^riefter^o. 

[j.   rie  innere  (^hiabc  bcftcl)t  barin,  ban  bie  l)eiliginad}enbe  (Mnabe 
beut  Siinber  ciiuiegoffen,  beni  Wered]ten  aber  iHninel)vt  wirb. 


Daß  (£  l)  r  i  ftii  «  ba-s  il^uf^fafraiuent  eincjefetU  I)at,  luiube  iiorf)in 


ISd. 
llU'lltl'-?. 


(n.  2164  ff.)  nuc<fül)rlid)  nadioeiiiiefcn. 

§  201.    ^A^Jntcric  bcv  ij>nf?fnfrrtmcutc^^^. 

5.ni(.   Pdlmirri,  I>e  poeniteiitia.     Tli,   M  ;  (H  i  ()  v  ,  Xic  hoiliiji'ii  Satvaiucute  bor 
fatl)oli[ii)CH  Aivcijc.  1]  §  S. 

T.  iVlateria  r<????o^/ bcv  ^-inilfafraincntev  finb  alfe  nad)  ber  '^i^nf  ^  j,.,,, .,,,., 
begangenen  Sfinben,  icbod)  nid)t,  Une  ba^?  ^ÜMiffer  bei  ber  Xanfe  uia-  ia  b,-? 
teria  ex  qua,  fonbern  infofern  fie  (^kgcnftanb  ber  %i{t  bev  ^|siniitenten  nnb  '"'*'''" 
ber  ^Ibfolntion  bev  '')>riefier^o  finb,  m;) teria,  circa  (juam. 

i)iäf)erhin  ift  über  bie  materia  remota  be^o  ^^n|lfafraiiiente^o  ^n  be- 
nun-fen : 

1.  5(l(e   nad)    ber  Tanfe    begangenen,   nod)  nid)t  bireft  b  n  r  d)  b  ie  ^j.^j^.j-'j'.^'^i^,^.^,, 
f  a  f  r  a  ni  e  n  t  a  I  e  l'  o  ^o  f  p  r  e  d)  n  n  g   nad)gelaffeneii  ^  obfiinben   finb    materia  sai  ia  bc^  -i^tH 
necessaria.     .Siraft    göttlid)en    (Mcbotev    ift  niiiulid),   une  unr  fpiiter  be-    ''^"^"""'■" 
lucifen   luerben,    jeber    'J.Venfd)    uerpfliditet,    alle  nad)  ber  Taufe  begangenen 
Tobfünben  ber  'od)liiffelgeu>alt  ,vi  nntermerfen.     (5v    finb  bennuid)  and)  alle 

bnrci)  ooUfonnnene  l'iebc  nnb  ^)iene  ober  inbireft  bnrd)  bie  fafranicntate  ^(b^ 
fotntion  nad)ge(affenen  fd)UHn-en  5ünben  materia  necessaria  bev  ^^^nf^fafra^ 
niente^?.     '^ngl.  Gonc.   Tridoit.,  Sess.  14  de  poenit.  cap.  5  nnb  can.  7. 

Ji'av  bic  2^aufc  cum  obice  ciiiptaiuicii,  fo  tilnt  bic  ^^ii)"jc  bcii  oliex  iiub  bie  nad) 
bcv  Xaufc  bciviiu^cncn  Güiibcn,  bic  vcuiuii^cicvcnbc  laufiiiiabc  ai'in  bic  (ivbfünbc  iiub  Die 
XsdiX  bei"  Xaiifc  bc("|oiuicncn  Sünbcii. 

2.  'Die  ( ii  |1 1  i  d)  e  n  8iinben  nnb  bie  fd)on  bireft  b  nr  d)  ba*?  ^^u  f5^M;,,,.riaiih.M!. 
f  a  f  r  n  ni  e  n  t  n  a  d)  g  cl  a  f  f  e  n  e  n  t  ä  |1 1  i  d)  e  n  nnb  Tob  f  ü  n  b  c  n  finb  ma-  !;[„j;",',"];,',','^I,',',,^ 
teria  lihera.     "i^x^xc   l^taterie   merben   biefe    Sünben    genainit,    meit  fein  ^ 

(^ebot  e^-iftiert,  bie  tiif5lid)en  ober  fd)on  bireft  bnrd)  bie  i\>ofpred)nng  bey 
*?3riefterf^  nad)gcraffencn  2ünbcu  ber  2d)(üffe(geuiaU  5n  nntermerfen.  !3cbod) 
ift  biefe  materia  lil)era  safßciens,  b.  ().  fie  genügt  .-^nr  gültigen  (Erteilung 
ber  5lbfo(ntion. 

a.  Qn  ^^^c^ng  auf  bie  (ä|ind)eu  2;üuben  ift  5U  benierfeu: 
a.  ^l>eun    e^^    and)   nid)t    mnunnibig    ift,-fo  ift  e^o  bod)  unl^tid)  nnb  jj,  .^ 
l)eilfani,  bie  läfKidjeu  2ünbcn  ^n  beid)ten.     Dtc-S  folgt  -Sn* 

46* 


»is;;. 
dUi-    bn- 


722  3^iifitcr  Xn\.    5?oii  bcn  (Safvanientcn  im  einzelnen. 

aa.  a  11  y  b  c  r  ^^  r  a  n  ^^  u  n  b  £  c  l)  r  c  b  c  r  ^  i  r  d)  c.  Venialia,  qui- 
bus  a  giatia  Dei  iioii  exclndimur,  et  in  qiiae  frequeiitiiis  labiinur, 
qiiamquain  rede  et  utiliter  citraqiie  omiiein  praesumptioiiein  in  con- 
fessione  dicantur,  qnod  piornni  hominum  usus  denionstiat,  taceri 
tarnen  citra  culpam  nuiltisque  aliis  reniediis  expiari  possunt.    Conc. 

Trident.,  Sess.   14  de  poenit.  cap.  f).     Si  quis  dixerit, non 

licere  confiteri  venialia  ,  anathema  sit.  L.  c.  can.  7.  "^k  ^k1)aup^ 
tung  bcr  ^l)nübc  üoii  ^|>iftoja  aber,  bie  öftere  ^^^eid)te  ber  (iif^lirfjeu  ^\\\v 
\>m  fei  nid)t  ^yi  uniufdjen,  bamit  hiv^^  ^^-^iigfafraiuent  nid)t  neriid)t(id)  iverbe, 
umrb  biird)  bie  ^^ullc  Auctorem  jidvi  iProp.  ;59)  gebranbiuarft  aho  sen- 
tentia  temeiaiia,  perniciosa ,  sanctorum  ac^  pioruni  piaxi  a  sacro 
Concilio  Tridentino  probatae  contraria ; 

[j,^.  a\\<t>  bcr  i^catur  bcr  ©ad)e.     '^ivo  ^^iif^fafraineut    ift  nämtid) 

h([t>    bcftc    unb    fid)erfte    'JJiittet    ,^ur  ^Xitöuiig  aller  ©üubcn ,    cigen^^  gu 

bicfcni  |}U)ecfe  eiiu^eiet3t   uiib   aiid)  mit  lüelen  befouberen  (^ninbcu  üerbimben. 

iinhT'uu'iriicn  1^'  Q"^  ^Hufd)!!!!!   au    bie  eben  c\cl)örteu  !il.Hn-te  bc^  3:ribentiunnic> ,    bie 

\!<i;Mu.iiiiiiiiii    läf^lid)en  ^üuben  ti^iuitcu  nudtis  aliis  remediis  iiad)ge(affeu  luerben,  fraiV 

''^  miaw-i^li'u'''  i''-^  fid),  u  n  t  e  r  lu  e  l  d)  e  u  '^^  e  b  i  u  g  u  n  g  e  u  u  ii  b  lu  o  b  u  r  d)  hif^lidje  ^üubeu 

ii.oybcn.  (jnabnp  tii,r,Q.  ^^.,ji  ^^^HKfaframeiit  getilqt  uun-ben  fbmieii. 

aa.  ibor  allem  i|t  (^)nab  cn)lanb  uotuieiibig.  "^jemieuigeu ,  ber  in 
!Xübfünbcu  ift  unb  bleibt,  föiiueu  liifUtd)e  Giiuben  jelbftocrftaublid)  uid)t  nady 
getaffeu  Uunbeii.     Kemissio    culpae    cuiuscunque  nunquani  tit  nisi  per 

virtuteni  gratiae llle  auteni,   qui  est  in  peccato  niortali, 

caret  gratia  Dei.  ünde  nulluni  veniale  ei  remittitur.  8.  Tli.  3 
q.  87  a.  4. 

f>,3.  ferner  ift  iKeue  erforberlid)  über  bie  ,yi  ucrgebeubcu  lä|ltid]eu 
vSüubeu,  jebod)  uid)t,  u>ie  bei  beu  Tobfiiubeu,  eine  f  o  rme  1 1  e  ^lieue,  fonberu 
e{<  genügt  eine  oirtuelle.  (iiue  fold}e  aber  liegt  in  jebeiu  ^;!ltte  ber  l^iebe, 
ber  '^lubad)t  ober  einer  aubcreu  lugeub,  bie  lueiiigfteuv  iniplicite  bie  %\\' 
l)iiuglid)feit  an  bie  frai^lidien  liif^lidjeu  toüubcu  ober  bie  ^JJeiguug  ^^u  beu^ 
felbeu  auvfd)liept  unb  bereu  :iH'rab|d)euinig  eutbiilt.  9tad)  ber  unibrfdjeiu-' 
lidjereu  llteiuung  genügt  alfo  nid)t  j  e  b  e  r  m  e  r  i  t  o  r  i  f  d)  e  %  f  t,  and)  menu 
mit  ibm  eine  fortU)äi)reube  '.)ieigung  .yi  hcn  fraglid)eu  2üubeu  befte[)t.  i)lod) 
mcuigcr  genügt  l)abitucne  ')i'eue,  bie  eo  ipso  mit  bem  C^utabeuftaube  ner^ 
bnuben  ift.  Sicut  peccatuin  mortale  remilti  non  potest ,  quanidiu 
voluntas  peccato  adhaeret,  ita  etiam  nee  ])eccatum  veniale,  quia 
nianente  causa,  nianet  etlectus  ....  Kxigitur  autem  ad  reniissio- 
nem  peccati  mortalis,  ....  ut  honio  actualiter  peccatum  mortale 
connnissum  detestetur  ....  Sed  hoc  non  reqniritur  ad  remissioneni 
venialiuni  peccatoruni ;  non  tanien  sut'ticit  liabitualis  displicentia, 
quae  habetur  per  habituni  caritatis  vel  poenitentiae  virtutis,  quia 
sie  Caritas  non  coni])ateretur  peccatum  veniale,  quod  patet  esse 
falsum.  S.  Th.  :\  ij.  87  a.  1. 
-'isä.  yy.  Unter    biefeu   ^mci    ^H'bingungeu   merbcu    läJ3lid)c  2üubcu  in  bcr 

lünbl?  '-^^^t^ifi-'    burd)    g5tüid)e  (Mnabenmitteilnng  getilgt,  5.  ^^.  beim 

lafivn  uHibin.  ginpfaug  aller  ^atramentc  unb  5mar  ex  opere  operato ,  bann  ex  opere 
operantis  burd)  Wubad)t^oübuugeu,  (55ebet,  befoubcr«^  be^o  Pater  i}oster,  in 
bem  mir  bitten:  dimitte  ao/jis  dehitä  nostra,  g-afteu  unb  ^(Imofengebeu, 
enblid)  quasi  ex  opere  operato  burd)  hm  (kkbvinuh  ber  (Saframeutalien. 
^sgl.  S.  Th.  3  q.  87  a.  3. 


§  201.    Tlattxk  m  SBu^fafvamentel.  723 

b.  ^^a^  bte  5lbfo(utiou   ber   bereite  btrcft  bu rcl)  bic  f (^ ^ i* (^ J« <^ n=  ^.j^,  ||,^^j^,jj^^,j 
t  a  ( e  51  b  f  0  ( u  t  i  0  n  n  a  d)  g  c  ( n  f  f  e  u  e  n  S  ü  ii  b  c  n  betrifft,  f o  ift  bcvcn  nod^^  tn ' (dm  biveft 
inntioe  5lbfoIiitioii   biird)    bte   beftänbige   !irrf)tid)e  ^nH'iö  fanftioiiiert  unb  eÄI-' y^^^^^^^^ 
nii^^brücftid)  burd)  33euebt!t  XI.  einpfo()(en.     Licet  de  iiecessitate  non     i'ivfdbni. 
sit ,    iteriim    eadem    confiteri  peccata,   tarnen  qiiia  propter  eriibes- 
ceiitiam  ,   qiiae  magna  est  poenitentiae  pars ,  nt  eoriindem  iteretur 
confessio,  reputamns  salubre.  C.  1  xvag*.  comm.  de  privil.  V,  7. 

SDcr  ©iminaiib,  bic  5lbfoIution  ber  bereit^o  nadjc^cliiffeuen  ©iinbcii  fei 
nnniöondj  itub  biirdjnuv  oljiic  9^utjen,  lucit  non  ber  ^üiibe  nid)t^  niel)r 
l)orf)anben  fei,  ift  imbcgrünbet.  »'^cini  ift  and)  bic  macula  culpae  iiub  ber 
reatus  poenae  aeternae  getilgt,  fo  ift  bciuiod)  niög(id)  uiib  unrilid) 

a.  unc  üon  feiten  bc5  (Sünberö  eine  nene  3^cue,  fo  Don  feiten  ^otte^3 
eine  neue  SBeftntignng  ber  <Sünbemiergebinig; 

ß.  eine  üoHf  omni  ener  e  Xitgnng  be^o  reatns  poenae  te^n- 
jwralis,  nnd)  !iHn'niet)rnng  ber  ^ci(ignind)enbcn  (^^nabc,  fetbft  ^^erteil)nng  non 
aftnetten  (Knaben  nnb  bnbnrd)  innncr  intcnfiuerc  ^(nfljcbung  etuni  ^nrüdge* 
btiebencr  ^ünbenfotgen,  nnb  enb(id) 

y.  Xroft  nnb  ^-^  ernbi  gnng  für  bcn  '^^i3nitentcn  nnb  bic  (^id^er^eit 
einer  genügenben  materia  absolntionis. 

IL  Materia  jn'oxima  be^o  33nf?intranicntee  finb  bic  brci  ^(  ftc  Materia proxi- 
beö  'iPönitenten:  9{ene,  S3eid)te  nnb  (s^nn  gtbnnng.  33ci  ber  ^e=  ^^f,^;',^,^^^^^^ 
nugt()nnng  ift  jcbod)  ^n  nntcrfd)eiben  ,^unid)cn  beni  ^l>  i  Ken  genng,yit[)nn 
nnb  ber  \Hnfcr(cgnng  nnb  ^^crrid)tnng  einer  beftinnnten  fatranicn= 
taten  (^cnngttjunng.  'ilnibrcnb  ber  WxWt ,  (Mcnngtl)nnng  ,vi  (eiften,  ein 
lu  e  f  c  n  1 1  i  d)  c  r  ^l'eil  be^o  ^^nf^fafrnnientc^S  ift ,  bilbct  bic  ^(nferlegnng  nnb 
^>errid)tnng  ber  fafranicntatcn  33nf;c  nur  einen  i  n  tc  g  r  i  c  r  e  n  b  en  33cftanb^ 
teil  be§  3afranientc^o. 

2)ic  9(nfid)t  bc§  ©  f  o  t  u  ^o  unb  iiiaiid)cv  anbovcii  11)co(o(]cn  ,  bibo  Safvaiiicnt  bcu 
SBufK  bcftcljc  uicfcnt(icf)  auf  in  in  bcv  pvioftcvlirfjcu  ^Ibfolution,  ift  u  i  d)  t  Vvobabcl;  ob= 
liio()(  bic  .<l'on,vlicu  uou  Jylovcn,^  iiiib  jTvioiit  ^icfc  'Xufid)t  iüd)t  au>5bvürt(id)  ücvuinvfcit, 
f)abcii  ftc  ftd)  jcbod)  [cf)v  bciit(id)  für  uiifcvc  ^l'iciiimu^  aii':?i]c)pvod)cu. 

1.  T^afl  aber  bic  genannten  brei  ?(ftc  bcv  *^)3önitcnten  materia  proxima.,^,^,jj^/-^^,';*;^^:jij^.  ^^ 
be^  33nfifaframentc^3  finb,  folgt  (SH-mi^timunn ' 

„  .  nlvi  materia 

a.  (\\\§>  bcn  Set) r  a n ^^  f  p r  n  d) c  n  b  e r  ^  i r  d)  e.  pioxima 

OL.  T^a^  Tribcntinnni  bc,^cid)net  bic  actus  poenitentis  at^3  i?<i5rfe5  "'^a■^^'i^''^ 
sacramenti   (Sess.    14   de   poenit.   cap.  :>  nnb  can.  4).     'Da  nnn  ^nni 
^afranient  nnr  forma  nnb  materia  geboren,  bie  verba  absolntionis  nad) 
bem  ^^ribentinnm  aber  bic  forma  finb ,    fo    uiiiffcn   bic  actus  poenitentis 
bie  materia  fein. 

|j.  "Die  ^on,^ilien  oon  5V'foreu5  nnb  Xrient  fagen  aufobrüdtid), 
bie  5(ftc  bcg  %^önitcntcn  feien  quasi  materia.  Quasi  materia  sunt  actus 
poenitentis,  qui  in  tres  distin^uuntur  partes.  Decr.  pro  Arm.  Sunt 
autem  quasi  materia  liuins  sacramenti  ipsius  poenitentis  actus, 
nempe  contritio,  confessio  et  satisfactio.  Sess.  14  de  poenit.  cap.  3; 
ogl.  can.  4.  ^arnni  in  biejen  i.'e()rcntfd)cibmigen  bie  5lftc  bc^^  ''J.Hniitcnten 
nid)t  einf  a  d)f)  in  i'J^Jcateric,  fonbern  quasi  materia  genannt  lücrben,  erüärt 
ber  ^l  ö  ni  i  f  d)  e  ^hi  t  c  d)  i  s  ni  n  §>  alfo  :  Neque  vero  lii  actus  quasi  ma- 
teria a  sancta  Sjaiodo  appellantur,  quia  verae  materiae  rationem 
non  liabeant,  sed  quia  eins  generis  materiae  non  sint,^quae  extrin- 


724  ^tiiciter  $:ci(.    53on  ben  ^gafroinentcn  im  cinjclnen. 

seciis  adhibeatur,  ut  aqua  in  baptismo  et  clirisma  in  confirmatione. 
P.  2  c.  5  q.  i:5; 
mirfi  b.  Ritiiaio  \y    (^^^  j^  c Hl  Rituüle  Komaniwi,    lueldjc^o    bic   actus  poenitentis 

etufod)  aU5  materia  proxima  bc^cirfntct; 
udKH^5!atÄ^  c.  K\\\^^  bcr  ^:)hitiiv  bc^3  ^^ii|lfaframcutc>3.     I^iv^felbc  l)at,  luic 

^i^iinümaiiuittov.  oben  (n.  2178  f.)  bciiücien  unn-bc,  bcii  (ibaraftor  ctiiec^  ©cridjtc^o.  '^w  ciiicin 
(S5crid)tc  öLl)ürt  aber  uid)t  b(ü|3  ber  ^)fid)tci)prud),  foubcnt  and)  bic  cognitio 
causae,  bic  Strafe  für  bcn  Sd)iilbicicn  iiub  im  forum  internum  and)  bic 
Sinnc^oiinbcrnni^  bc^^fclbcn.  9icnc,  ^^cid)tc  nnb  @cniu^tl)unnn  bilbcn  ba()cr 
bic  "lUcatcric  bcv  3atraiiiciitcc^,  bae>  in  bcr  5\oi'in  cincv  (V)crid)tcv  ncfpcnbct  luirb. 
:snuiiorvni  Mo  ^-  "^ic  ^' i  H  UMui  b  c  crlcbigcu  fid)  biird)  bic  niil)crc  (^rtlännu],  U)ic  bic 

bvci  i'itto  b(-^  i)artes  i)oenitentiae  yjcatcric  bcv  2atraniciitc^o  finb. 
Dtntaic  fiiib.  a.  ilba!?  bic  ^)(cnc  bctnifr,  |o  t|t  ]ic  .^hhu-  an  nnb  fiir  fid)  inncr^ 

lid);  aber  fie  mirb  fid)  t  bar  biird)  änilerc  ocid)en,  befonberci  bnrdi  bic 
^^cid)te;  babnrd)  ift  fie  bann  i3ecii]nct,  ein  leil  bec^  fid)tbarcn  fatraiuentalen 
|]cid)ciho  ,yi  fein. 

b.  5i^ei"^en  ber  iuoraIifd)en  (S'inbeit  bcr  ^)ieite  nnb  65cniU3tl)nnnf;  mit  bcr 
5^eid)tc  finb  ade  brei  VIttc  im  5(niiciib(ide  ber  '^(bfolnlion  moralifd)  oei]cn= 
unirtig. 

c.  %\\A)  bie  C'nMingtbiiiiiui  ift  in  biefem  ^Hiigenblidc  negcininirtig  alv 
ba-o  mit  ber  il-?eid)t  notmenbiii  ucrbiinbene  votuni  satist'actionis ,  un'il)renb 
bic  ^diferlegimg  nnb  '-i^crriditnnii  einer  fatraiiien(a(cn  5^uf5C,  U)ic  febon  nn'iiilt 
UMirbc,  nidit  pars  essehtl(flis,  fonbern  pars  intiujrdlis  bec^  2afrniiientcv  ift. 

d.  '^i^c  iiberl)aiipt  bie  'JJniterie  erft  biird)  bic  ai)])li(*atio  formae 
fa!ramcnta(  mirb,  fo  uierbcn  and)  bie  brei  partes  poenitentiae  erft  bnrd) 
bic  pricfterlid)c  ^(bfolntion  ;,iir  materia  sacramenti  cr()obcn,  luiibrcnb  fic, 
abgcfcbcn  uon  biefcr  i()rer  .^^^e;^icbnng  ,vir  5(b|olntion,  lebig(id)  aU^  T^ii^piv 
fition  bcv  'Inniiteiitcn  ,;nm  CS'iiipfang  be^o  3atraiiientcv  a(e  opus  operanlis 
crfd)eincn.  ral)cr  ift  and)  ber  'l^riefter  bcr  cin3iejc  minister  beö  .^^njs- 
faframcntc^o. 

^^^-';";-  e.   Tic   actus    T)oenitentis    babcn   alfo  eine  boppcttc  (Siqenfd)aft. 

frtiaft  ba-  actus  vll^o   T  1  V  p  0  )  1 1 1  0  u  c  u   gcborcu    |ic   5nm    ui  n  r  b  !  n  e  n ,   al^o    materia  ,ynu 

rk^luSi'icn  ilültigen  (Empfang    bcv   '^ii|lfaframentco.     ^^lli?   fatramciitalc   -V^i^'^l^^ii  fiini= 

iinb  wntaic.   (ijit^en   fic    iu   J^lH'rbinbnng   mit    bcr   ^oe^fpredjung ,    bie    ha<^  i^rincipale  \\\, 

secandario  bie  ^nnbenoergebnncj.     CS'benfo  finb  fic  and)  in  .straft  bcr  i'üs!^ 

fpred)nni3,  in  qua  praecipue  Ipsius  vis  sita  est  (Gonr.  Tridoit.,  8ess. 

14  de  poenit.  cap.  8),  inftrnmentatc  Urfad)cn  ber  ^ünbenocrgcbnng.    lle- 

missio  culpae  est  ett'ectus  poenitentiae  principalius  quidem  ex  vir- 

tute  clavium,  quas  liabent  ministri,  ....  srcundario  ex  vi  actuum 

poenitentis  iiertinentinm  ad   virtutem  ])oenitentia(' ;  tamen  prout  lii 

actus  aliqnaliter  oidinantur  ad  claves  Kcclesiae.    S.  Tli.  '>  q.  S6  a.  6. 

Wiv  l)aben  nun  bic  einzelnen  '^tfte,  UHld)e  bie  materia  proxima  bilben, 

näl)er  ^n  nnterfiidien. 

§  202.     3l>cfcH,  G'-ificufdiaftcii  nnb  ^Jotutcnbinfnt  bcr  ^)icnc. 

i^l.  Palmieri ,  De    Pueiiitenria.    Tli.  20  sq.;   ®  i  {)  r,    Tic  {)ci(ii3cn    Safvamciitc  bcv 

fat()oliid)cn  ^ivdjc.  11  §  13  f. 

.Ki-'i-,  I.     Tic  Diene  alc^  ^ng  c  n  ba!t- ift  ein  3d)mcr3  ber  Scctc  nnb  eine 

''''^"^' ^''"^""'' ^^erabfd)cnnng  ber  begangenen  eiinben  mit  bem  '-l^ürfatjc,  nid)t  mcf)r  ^n  fün^ 

bigcn.     @ü   (cl)rt   \>(V^  il'onoil   Hon   yjlürcn3   non  [bcm  crftcn  Teil  bcr 


§  202.     3Befen,  eigenjc^nften  unb  5?otiiienbigfcit  bev  3f?cue.  725 

IDintciie  bc^o  33uJ3]"rtfraincutc^> :  Prima  est  cordis  contrilio ,  ad  quam 
pei'tinet,  iit  doleat  [poeiiiteiis]  de  peccato  comiiiisso,  cum  proposito 
non  peccandi  de  cetero.  Decr.  pro  Aini.  Unb  bivo  ^tou^il  uou 
Xvicut  bcfinicrt  faft  mit  beii  uäinlidjCH  ^-liHirtcu  :  Coutritio  ....  animi 
dolor  ac  detestatio  est  de  peccato  conniiisso,  cum  proposito  non 
peccandi  de  cetero.  JSess.  14  de  poeiiit.  cap.  4.  ^iirrij  ba§  Ijinju^ 
foinmcübe  vetum  sacramenti  ober  bcu  ilMKcu  5U  bcidjtcu  unb  bie  crfor^ 
bcrlidjc  (^cnuiitlinnuii  5U  Iciftcn,  unrb  bic  Üicuc  tanö(id),  niateria  bc§>  ®a^ 
frnnieutcc^  3U  fein.     '-In-jt.  8.  Tli.  Suppl.  q.   1  a.  1. 

II.  ÜiMi-o  nun  bic  ))l  a  t  u  r  unb  bic  (^'  i  cj  e  u  j  d)  ii  f  t  c  n  bcr  Üi*cuc  näfjcr^ 
^in  betrifft,  )o  fonunt  uor  allem  folgcnbcv  in  l^lktnidit. 

1.  Tic  9icnc  nuip,  iiüc  alle  ri^opDfitioncnittc  ein  actus  salataris  fein, 
unb  bal)cr 

a.  ein   freier    nnb    tnncnb  b  a  f  t  e  r   %\{.     'l^e^Inad)    ift  bic  ^Jicne,    -.  ;'•'-    . 
Don  ber  Ijui*  bic  bliebe  i)t,   nid)t    etne    bloju'  jutssto    ober   (i"  ni  p  f  i  u  b  n  n  fj/ ni-uv  u.  manit 
ein  nnf  r  eiiü  iUi  ger  V(ft  bcr  2eele,  bejoubero  bec>  Ö3efiil)lcv,  fonbern  ein ''';>'nu-vlirtird?'' 
freier  5(lt  beo  'AMllcnc> ,    nnb  ;^nuir  ein  cjntcr  nnb  tncienbl)after  ',Htt.     ^eibc;? 

(el)ren  '2d}rift  nub  !^äter:  fie  forbcrn  ,yir  'U'cno  anf  nnb  ciebieten  t)icne,  \\^([€^ 
nnr  be^iigtid)  eincv  freien  ^(t'tcv  niöiilid)  ift;  fie  (oben  bic  ^)^cne  nnb  fniipfen 
l)crrlid)c  ^H'r()cif3untien  an  fic,  univ  bic  I  ugeub  l)af  t  icjf  ei  t  bicjcv  '^Iftcö 
iHMDcift.  rnv  eriiibt  fid)  und)  (\\X'^  bcr  ^^ia  tnr  ber  :)icnc,  bie  biVo  u^cfcnt^ 
(idjc  yjiinncnt  bcr  oben  diarattcrificrtcn  l;iiiicub  bcr  \!>n|lc  ift.  '^^3!.  8.  Tli. 
8nppl.  q.   1  a.   1. 

'Dnranci  foliU  and)  bic  crfic  (i-ii^cnid)aft  bcr  ^)iciic,  niinilidi  il)re  Qimcr- 
lid)fcit.  2ic  ift  eben  ein  '^Ift  bcy  ^^imIIcuv  nnb  nidjl  bcr  V'ippcn  nnb 
nuif5  bal)cr  Intenia  ober  eine  contiitio  cordis  fein; 

b.  ein  ü  b  c  r  n  a  t  ii  r  l  i  d)  c  r  ^Htt,  nnb  ,^iinu'  ~^^,  :,J.;'ji-  ^.^^^ 
7..  ratione  princlpiL    T^a«?  ^|.M-incip  bcr  iibcrnatiirlid)cn  i){cne  ift  bie  iuu-vuatnviiii)ri 


'itt. 


gratia  actualis  supernatuialis  nnb  ;,iuar  nid)t  blop  secuudum  enti- 
tatem,  fonbern  mul)  nnb  .^iinir  gan,;  befonberv  secundum  supernaturali- 
tatem  operis.  Über  bie  'i^iotmcnbiijtcit  ber  Oniabc  ,yi  jebeni  'Jlfte  bc;^  .*pcilö 
f.  oben  n.  1458  ff.; 

[j.  ratione  motirl  ober  ohicdi  fornialis  ober  fini^s.  ^w  biefcr 
33e5ie()nncj  ift  e^o  nid)t  c^cnan,  menn  man  fai^t,  nid)t  irbifdjc  ober  ^cittidje 
^Hnneiiiv'iiiibc,  fonbern  (S)ott  niiiffc  bav  Ih'otio  bcr  ^licne  fein,  ^cnn  lucnn 
man  in  straft  ber  natiirlidicn  (^xUtCvcrfcnutniv  nnb  ber  uatiir  lieben 
^iebe  ,;n  ('»nnt  ctuui  eine,  unc  man  fagcn  tonnte,  pl)  i  l  0  f  0  pl)  i  f  d)  c  9ienc 
l)ättc,  fo  unire  bao  nod)  nid)t  bie  iibcrnatiirluljc  ^){cnc,  bie  ben  iibernatiir= 
lid)en  ÖHanben,  ber  bie  ^i>nr;)C(  alter  ^licdjtfcrticinni-i  ift,  ;,nm  ilJK'^tio,  nnb 
C^kUt,  nnfcr  übernatür  l  i  d)  c  v  ^ict,  ^nm  Ci'nb.vcl  Ijabcn  mn|l.  Tav '^^äljcrc 
l)ieriibcr  f.  unten  mui  bcr  ooüfommcncn  nnb  ber  nnoolüonnnencn  ^){cne.  Tic 
^Jicnc  nuij3  a(fo  ü  b  cm  a  t  ürl  i  d)  fein. 

2.  Tiefer   freie   nnb  übernatiirlidie  5ttt  nuif?  fpceififdi  a<!tus  con-   _  ^i'"-   , 
tntionis  \\\\  in  eiteren  ^mne  |cin,  b.  I).  bcu  Vlb|d)eu  über  bic  bcnauöcncn 
©ünben  unb  ben  i^orfal;  nidjt  mcl)r  3U  fünbiticu  umfaffen,   unb  ,^mar  fo, 
baj3   feber   ^imKc  .^^nr  Sünbc,   menigften^  fair  ^Tobfünbc,   au^ogefdjloffcn  nnb 
Dcrnidjtct  ift. 

a.  Tic  ^^crabfdjcunng  bcr  begani-jeneu  3iinben,  ober  bie  9ienc  im 
engeren  2inue  nub  beril^orfal^^  muffen  alfo  miteiuauber  ucrbnnbeu  fein. 
9'hiu  fragt  c;^  fiel; 


(■t(\S    colli  l'l- 

ioiiis  im  »iH'i 
iciH'U  SiiiU'.'. 


726  ^lueiter  2:ei(.    5?on  ben  ^nhaiitentcn  im  einzelnen. 


2195. 


Contritio  ex-  ^-    ^^^    Mc  iUcilC    clllC    f  Ö  Vlll  (J  d)  C    lUlb    0  U  ^>  b  V  Ü  if  U  rf)  C    (COntvlHo  3X- 

piicita  ,tnb    pHrlfa)  fciii  iiiiif?,  obci*  ob  eine  luv  tue  He  ^{eiie,  b.  ().  eine  foIii)c,  bie  im 
imp  Kita.     ^)jj^^  ^^.^^^^.  (Uiberen  !Inc^enb,   ,>    ^^5.  bev  ^iebc,   entl)aUen  ift  (contritio  im- 
jilicita)   Oi^unxcsi.     ^n   beni    2ofrnnient   ift    nnrf)  bev  seiiteiitia  communis 
formale  ^)ienc  notiiienbiii,  lueil  bie  ^)icnc  ,^^nr  SQhi  t  e  r  i  e  be^o  (2nfvamente^5 
gc!)ört;  anfun*  bem  (Safrnmente  o^nmc^i  nUerbing«?  eine  iiirtneHe  ^Ifenc ; 
Pioim'si'tuni  ß.  ob  and)  ber  ^nn-fa^?   formell   cnoeift  irerben  mitjl  nnb  .^tr  Ö)iil^ 

'1ni\'!iioUmn.''^^'^^^^^  bc^o  2aframentc^o  ein  proitositnm  cxplicifum  notuienbiii  ift,  ober 
ob  ber  in  ber  Uial)ren  9i'ene  entljaltene  !:lHn*fatii  ( iiroi)Ositum  iinpUcitnm) 
nenügt.  T^ie^o  ift  eine  l)eifi  nmftrittenc  S^nnc ,  mit  ber  fid)  bie  iDcoraltl)eo- 
loiien  cinnel)enb  befd)iiftiiien.  T^tejenigen,  iueld)e  bie  ^Jiotuicnbin!ett  eiitc^5 
an^^bri'uf  I  i  d)  en  ^Hn-fal,H'c^  bel)anpten,  bernfen  fid)  befonberv  auf  bac^  Iri^ 
bentinnm,  bnc^  ben  ^nnfnt,^  i-^ernbc  UMe  bie  ^iene  anebriidlid)  forbere,  fo- 
mie  anf  praftifdie  (^h-iinbe.  ^'snbe^o  ftiilit  fid)  and)  bie  ^JJteinnng,  ba^5 
])roi)üsitnm  iniplicitnm.  fei  .ynn  gültigen  (Empfang  bec^  '2aframcnte^o  l)in^ 
reid)enb,  gleiebfall^o  anf  ba^o  ^Tr  i  b  en  ti  n  nm ,  ba>o  in  rceto  oon  ber  ^Hene, 
in  oUiquo  aber  (cum  proposito)  uon  bem  ilnn-fal^  fpred)e.  ,^ebod)  barf 
anel)  l)ier  folgcnbc  Unterfdieibnng  nid)t  anfier  ad)t  gelaffen  luerben  :  menn 
bie  3?enc  an^o  einem  fpeeiellcn  'A^cotio  l)eriiorgeI)t,  fo  ift  ber  in  fie  ein* 
gefd)loffene  5lNorfnl3  nngeniigenb,  ba  er,  ber  !:li\Mie  cnt)pred)enb,  fid)  nnr  anf 
beftimmte,  aber  nid)t  auf  alle  3iinbcn  be,ye()t ,  un'il)renb  er  fid)  boel)  anf 
alle  nnb  nid)t  bloj^  anf  bie  begangenen  efinben  eri'treden  mnf3.  Jvfl  ^'^^ 
gegen  bac>  'JJiotin  ber  ^)iene  ein  all  g  em  e  i  n  e  ^o,  5.  !i->.  bie  ^iebe  ^n  (^5ott, 
bie  5^'nrd)t  inn*  ber  .^^öUe  n.  f.  \\\ ,  fo  ift  ber  mit  fold)er  ^)iene  oerbnnbene 
51?orfai3  mit  g  r  ö  j'^  t  e  r  5^3  a  l)  r  f  d)  c  i  n  1  i  d)  f  e  i  t  l)inreid)enb  ^yir  C^^nltigfeit  beö 
^afrainentec^.     in^l.  rdlmieri,  1.  c.  pajr.  217  sqq. 

(%  cutanb  ba-  ^^'  "^'^^^^^   fo)iiot)l    alo  '-iHM-fat?    müffen   il)rem  ^egenftanbe  nad)  allge= 

;i{cm-:  uht  vtii  m  c  i  n  fein. 

OL.  Cs^egenftanb  ber  ^)iene  ift  bie  ^iinbe  a  t  c>  fold)e,  beren  'Linien  im 
ÜlMbcrfprnd)  bc^o  '^iMUen^o  gegen  C'iott  liegt,  moran^o  bie  ^iinbcnfd)nlb  cnt^ 
fpringt.  T^ie  '-l^erabfd)ennng  ber  '3trafe  ol)ne  ^^erabfd)cniing  ber  bie  Strafe 
oerbienenben  ^iinbe  ift  mitl)in  feine  ^IK'ne.  ^Isgl.  N,  Tli.  Snppl.  q.  2  a.  1. 
ß.  6kgenftanb  ber  ^liene  finb  nnr  bie  uurflid)en  eiinben,  bie  man 
bt'gangen  bat;  alfo  iueber  bie  (Srbfiinbe  uS.  Tli.  Suppl.  q.  2  a.  2),  bie 
allerbingc^  (^kgenftanb  bev  'l'ciilfallenc^ ,  bco  2d)mer,^ec<  nnb  ber  ^^cid)änunig 
fein  fann  ,  nod)  bie  3iinben  anberer  (q.  2  a.  5^,  nod)  bie  fiinf^tigen 
^iinben  fq.  2  a.  4i  tonnen  (^^egenftanb  ber  'lienc  fein. 

Y-  ^-Il'HMÜgrteiho  alle  b  e  g  a  n  g  0  neu  lob  f  ü  n  b  e  n,  feine  ein,^ige  an^o^ 
genommen,  nu'iffen  (^^egcnflanb  ber  'lienc  fein  ;  benn  irenn  and)  mir  be^iiglid) 
einer  lobiitnbe  ber  böfc  ^-liMlle  fortbeftel)i ,  ift  jebe  '-Inn-föbnnng  mit  Q>S\:>ii 
nnmöglid).  '^ie  '-^H'rföl)nnng  mit  (^)ott  ober  bie  ^)ied)tfertignng  gc|d)iel)t  näm^ 
lid)  bnrd)  d'ingiefmng  ber  beiliginaebenben  C^hiabe.  Solange  ber  2iinber 
aber  ^Hnl)änglid)feit  beflißt  an  eine  fd)merc  2nnbe,  b.  1).  fie  nicljt  berent,  loirb 
fic  il)m  oon  Q>S^{{  nid)t  nndigelnffcn,  tue^^balb  er  nnfäbig  ift,  bie  l}eiligmad)onbe 
C^nabe  ,^n  empfangen,  ."oierin  liegt  and)  ber  Ö)rHnb,  meebalb  eine  Tobjihibe 
nid)t  nadjgelaffen  loerben  fann  obne  bie  anbere. 
»~ii  •"b*'^~  b  .iMcviHtu  ucv[d)icbcii  ift  bie  ?vviu"ic,  ob  mau  jobc  Joi^fünbc  ci  1150(11,  sinf/uhrrifo-, 

»inibo  c!ii,5io7n  iic- bovcncn,    nnb  ob  fomit    bie  ^Kciio  iii(f)t  bloß  inurrrstil/s.  foiibcvu  niid)  sinf/ifhiris ,    im 

initU'ovbrniiiuiV  (^^ciV'in'al;C  ^H  generalis  ober  cüinmiiiii.s  fein  muffe,  '^nn  ^^eantuiortunn  biefcv  ?V^'<ill'^ 
ift    ber    (SJegeuftnub    bev    9ieiie   uoii  bem  5lfte  ber  ^Jieue  311  iiutevfrfjeibeu.    SBeil  afle, 


§  202.     Sefen,  eigen|(^a[ten  imb  9?ottt)cnbigfeit  ber  9?enc.  727 

miiB  aiirf)  icbe  ^obfünbe,  bereit  lunn  ftrf)  f(f)u(bin  UH'i^,  bereut  Uicrben,  ober  ntd^t  not* 
lüenbin  burcf)  ebcufolMclc  fovmetfo  9(ftc  bcv  iT^cue.  (S§  genügt  liic(incl)r  oninia  et 
sing-ula  peccata  burcf)  einen  Sf^cuentt  ^u  üerabUljcucn,  olme  ha^  c§  nötig  umrc,  bie  in 
ber  ®euiif[eiuoerfor[rf)ung  erfanuten  ©üubcn  einzeln  ftrf)  \n§  (>k'bärf)tui^  ,Vi  rufen.  Quan- 
tum ad  i»rincii)iuin  contritionis ,  oportet  quod  de  singulis  i)eccatis,  qiiae  quis  in 
memoria  habet,  conteratur;  sed  quantiim  ad  termiuum  sutticit  quod  sit  una  com- 
munis de  Omnibus:  tnue  enim  ille  motns  aijit  in  vi  omnium  dispositiouum  prae- 
cedentium.     S.  Tli.  Snppl.  q.  2  a.  6. 

0.    '^ic    Uiiiüerfatitiit   bc^^  3.^or]'atu'e>   muß   natür(id)    atk  niöalirfieii  ^.  i]^^-  . 
Tobfünbcn    iimfaffcn.     ^^afjcr   ift  ber  (33cc|Ciiftaub  bcc^.5I>or[ol;cv  nii  inib  für  i)cit)c§  ^<pv- 
firf)  uuitcr,  (lU  jener  ber  ^iciic;  aber  and)  ()icr  öcinigt  ctii  13  ciuc  i  ii  faincr       ''"'*■"'' 
ktt  am  einem  gemein  fiimcn  9J?otiu. 

£.  ^^(ue^  bem  (^efa^ten  ergibt  fid)  [ofort,   bojl   eci   nid)t   notiucnbig  ift,  .)j^,„/^'jj;.  ^j^ 
nnd)  nHc  läßHdjcn  £ünbcn  5U  bereuen,   bereu    mau  fid)  fd)u(big  genmd)t  '"r^fuiriKu" 
()nt,    nnb    nberl)aupt    feine   me()r   bei3cf)en  ^u  moden.     Ter  innere  (sn-nub      ^""'^^'"• 
liegt  biirin,    baf]   bie  liij3(id)c  2üube  unb  barum  ami)  bic  5(nl)äng(id)feit  an 
biefelbe  bic  [)eingmad)eube  ('"^Suabc  uidit  au-ofdjtief^t.     ^wbc^^^  ift  e^o  fe()r  niil^^ 
(id)  unb  l)eil]am,  and)  alle,  befonberv  bie  c\m;\  freimidigen,  (iif^lidjcn  ©iinben 
,yi  bereuen  mit  beut  '^nn-fal^e,  fie  uid)t  mel)r  5U  begel)cn.    ^^nv  bcn  ^^Htrtfdjritt 
im   innerlidjen   i'ebeu    ift    ee   gcrabc.^i    eine  ?7otmeubigfeit.     ^ur  (Midtigfeit 
be$    (Satramente^o    aber    ift    ^Ucuc    über  nu^nigflcn^o  eine  läfuid)e  2ünbe  in 
aden  J^-äden  notuumbig,  ba  einer  nur  liif^lidic  ^iiubcu  ,;u  beid)teu  l)at ,   ba 
fonft  bie  5ur  3peubuug  bcv  ^iaframeutcv  notmenbige  ^JJtaterie  nid)t  iHn-l)an= 
ben  märe. 

.').  (5ublid)  miif^  bie  ^leue  fein  appretifdire,  ober  ber  ^^-'^^'U^'^liitM^^'n  ,«i.rtt,"^!I.'\),v.,u 
n  a  d)  sioiinia.    (^jeftül^U  auf  ba>?  jui  iiberua(ür(id)en  O'Haubeu  begrünbete  Ur^apinrtiativeu.' 

teil,  baj3  bic  ^mbc  ba^^^  gviM"3lc  Übel  ift,    mu)l  ber  3i>ide  biefelbe  ahsolnte     ' 

nnb  mel)r  a(f>  ade  anberen  Übel  i)erab)d)encn  unb  bereit  fein,  gegebeneu 
^^ndc"?  el)er  aik  Übel  .yt  ertragen ,  alv  ®ott  uiit  einer  fd)meren  (2üubc  511 
beteibigeu.  'i'inr  bann  ooH^iebt  fid)  bie  3^efel)ruug  bcc^  ^UMKen*?  :^\\  (^ott, 
beut  l)öd)ftcu  (^3ute,  nnb  in  foldjcr  ^i'eiie  liegt,  loluel  am  l\\'ufd)eu  ift,  511^ 
gteid)  eine  eut!pred)enbe  (^enugtbuuug  für  bie  ^kdeibiguugcn  (^^otte;?. 

"^^agegen  uurb  ein  inteufiu  ober  fenfitin  l)5d)fter  '£d)mcr5  ober 
irgeub  ein  (^3rab  bec^felbcu  nid)t  gcforbert.  ^k  ^Heue  l)at  iljren  2it3,  une 
oben  (n.  2154)  gefagt  \\m):U,  iui  ^^iWllen  unb  uid)t  in  beut  fi  unlieben 
^  c  g  c  l)  r  n  u  g  ^>  n  e  r  m  ö  g  e  n.  Ter  ^i'i deu^oaft  äußert  fid)  aber  nid)t  notu^cnbig 
in  fcufitioem  i2d)mer5C  nnb  nid)t  in  beut  (^H'abc,  in  beut  eilt  fiunfiillige^o 
Dbjeft  auf  ba^o  incberc  ^^^egcbruugeucruii^tieu  einmirft.  ?lud)  l)abeit  mir  iiufere 
Okfü()te  nid)t  in  ber  ©ennilt  mie  beit  '^l^illen.  IJiius  dulor  est  in  i])sa 
volnntate,  qni  est  esseiitialiter  ipsa  contritio,  qiiae  iiiliil  aliud  est 
quam  displicentia  ))iaetei'iti  i)eccati ,  et  talis  dolor  iu  coiitritione 
excedit  omnes  alios  dolores,  quia  (juantuni  aliquid  placet,  tautnni 
contrarium  eins  displicet;  fiiiis  autein  nltiinus  super  oninia  placet, 
cum  oiniiia  propter  ipsuin  vlesiderentnr;  et  ideo  peccatum,  quod  a 
fiiie  ultimo  avertit,  super  oiuiiia  displicere  debet.  Alius  dolor  est 
in  parte  sensitiva,  qni  cansatur  ex  primo  dolore  vel  ex  necessitate 
natnrae,  secnndum  quod  vires  inferiores  seqnnntnr  motnin  superio- 
riim,  vel  ex  eleetione  ,  secnndum  quod  liomo  poenitens  in  se  ipso 
linnc.  dolorem  excitat,  ut  de  peccatis  doleat;  et  neutro  modo  oportet 
quod  sit  maximus  dolor,  quia  vires  inferiores  moventur  vehementins 


iniciisive. 


728  B^yf'ter  2ei(.    33on  ben  ©nframenten  im  einzelnen. 

ab  obiectis  propriis,    quam   ex  reduiidaiitia  superiorum  virium.     S. 
Tb.  Siippl.  q.  :\  a.   1. 

5^'eriicr  mvb  and)  nidit  ein  bcftiiiiiiitcr  (^Sxab  uoii  ^ntcniität  im  '^IMücn^-' 
aftc  Idbft  ucrlaiuit.  ^c  iiitcufiucr  bcr  ^Hft  bor  l;licuc  ift,  bcfto  n^^ttiuoblnc^ 
fnllicjcr  ift  er;  ober  auf  bic  (^n"iltiiT|fcit  bcv  2afrauicntc^o  bot  bic  Qutciifitiit 
fciucrici  ßiufluf;;  ju  il)r  unrb  nur  bic  3ubftau;^  bc^:^  'ilNillcihouftc^o  aU 
*:Wa(cric  bc^o  8atraiucutcv  crforbcrt. 

'Ahmih  Co  aiid)  iiirf)t  iioiincnbii]  ift,  baf5  bcv  ^)iouofd)iiun-,^  bcm  (Mvabc  bc«3  ncifttgcu 
'^(ffoftc!^  ober  bcm  finnlid)cn  (^niiU}(c  nad)  flvöilov  ift,  nl^^  jcbcv  aubcvc  3d)iiicr,^,  jo  ift  i'5 
büd)  uiiiii|d)ciboRicit ,  baf^  bic  ^•Jiciic  aiid)  in  bic|cv  il-^c^^icl)inu]  inöi"|lid)ft  ooKfomincii  ift. 
L;i<rini;it!  in  pociiitentia  suuhiiojil'JU!  oi)t;iii<lae  et  cunniu'n<l;ui(iae  sunt.  Prufclara 
est  cnini  ca  de  re  S,  Auüustini  sententia.  ,,\(in  snnt''.  in(iuit,  ..in  te  eliristianae 
eaiitatis  viieera,  si  luges  corpus,  a  quo  i'e<-essit  aninia,  aiiimani  veru,  a  qua  re- 
eessit  I>ens,  nun  lui;-es."     Caf.   /t'oiit.,  \\  2  c.  5  (j.  2<S, 

4.  Cbuio()l  c^o  fid)  oou  fclbft  ucrftc()t,   pflciit  uiau  uod)  bcjouber^  ()cr* 

fot<  niiifioii  u'ivt  oor^uljcbcu,  baf^  ^licuc  uub  ^^orjal^^  um  r  ff  am,  ef/ira.i',  fein,  b.  t).  jcbc  frci= 

U)iüii^e  ^^iciivuiii  ^ur  lobfiiubc  aHvjdilic|lcu  uub  bcu  '^iMttcn  ciujdjlicf^cu  müffcu, 

bic  uiid)ftc  C^)clciicul)cit  511  mcibcu  uub  bic  uölicjcu  'JJcittcl  ßccjcu  bcu  ^liiuffall 

•f"-'-    .  III.     'JJiit    bcr    uorflclicubcu  Vcbrc  bcr  Siirdic  ftcl)cu  bic  '^(uf(d)tcu  bcr 

b.SliVf^rimuovln  ^H  ^  iu  id)roffcui  ('>)Ciicu[al,^    'Jaul)  il)ucu  bcftcljt  bic  ^-JuBC  auc^ 

'^''(?oS^^^^^  bcr  coutrilio  unh  bcr  lides  specialis.    :,V'uc  contritio 

ivibntiiiuim.    ift  obcr  tciu  ouf  bic  ^iiftifitatiou  bivpouicrcubcr ,   freier  unh  I)cilfautcr  V(tt; 

beuu  uadi  protcftautifdicr  i'cl)rc  ift  bcr  Ih'eufd)  nor  bcr  ^)iccl)tfcrtiiiuui]  uid)t 

btoß   ciucv    fo(d)cu    Vlttcv    uufäbin ,    fouberu  ec^  follcu  foi^n*  alle  bcvfaKfii^cu 

"iHuftrcuivnigcu    bcu  2üubcr  unr  uod)  füubhaftcr  uor  (^)ott  mad)cu.     ral)cr 

muiltcu  bic  ')ieformalorcu  aud)  eiucu  iiair^  aubcrcu  '^H'iiriff  uou  ber  coutiitio 

aufftcUeu.    ^Wid)  il)ucu  bcftcl)t  uiimlid)  bereu '-li^cfcu  iu  bcu  3d)redcu  bcio 

Ö)  c  m  i  f  f  e  u  v,  fcrrores  ciDisciottidc,  bic 

1.  burdi  bav  (^u'fcl^v  im  Uutcrjdjicb  uoiu  CS'uauiielium,  bcm  yjteufd)cu 
ciut3ejaiit  iiierbcu ; 

l\  uid)t  (Wb-^  freier  3clbftbcftiuuuuui-\  Ijcnun-i^cljcu ,  fouberu  bic  |^er^ 
maluiuui^  bc^o  ©cuuffcuv  burd)  bic  '3trafaubrol)uug  beo  Wcfc(^C!3  uub 
cublid) 

.*{.  u^cber  (\\\  fiel)  l)cilfam,  uod)  ciuc  ^nir  bere  i  tuu  13  auf  bic  9icd)t' 
fcrticjuucj  fiub. 

T'av  tS^cil  touuut  iücluu1)r  allein  burd)  bic  tides  specialis,  bic  bcu 
yjicufd)cu  ol)uc  bcffcu  freie  'JJiitunrfiuu-j  instruuientaliter  red)tfcrtigt.  Grft 
iu  bcu  ('•kn'editfertiiitcu  foll  baiui  mm  einer  '■!^crabid)cuuuii  bcr  3üubc  uub 
einem  iH>r]al,u'  bcr  '^k^ffcriuui,  a!ö  Jvritd)tcu  bcr  ^)ied)tfcrtii-5unii,  bic  bliebe  fein 
tonnen.  '-iiH'un  bic  ^]srotcftautcu  bic  tatl)oIifd)c  iL'cl)rc  üon  ber  ^Hcnc  bc«^ 
•^iNcta^ianivuniv  befd)nlbineu,  fo  bcbarf  bae  feiner  ^^iMbcrtconug. 

"^^iefe  i\'I)rcn  bcr  ^licformatorcn  UMirbcn  uom  .suiu,;il  nou  ^irtcnt 
iicrUHn-fcn:  Si  (juis  ....  dixeiit,  duas  tautuui  esse  poeiiiteutiae  par- 
tes, terrores  scilicct  incussos  conscieiitiae,  a<>"nito  peccato,  et  fidem 
conceptam  ex  Evauoelio  vel  absolutione  ,  qua  credit  quis  sibi  per 
Cbristum  remissa  peccata,  anatbema  sit.  Sess.  14  de  poenit.  caiir  4. 
(Sbcnfü  umrbc  00m  Xribentinum  bic  ^^cliauptnn^  ucrurteitt,  bic  Üicuc,  mic 
luir  fic  jet^t  crflärt  l)abeu,  11011  esse  verum  et  utilem  dolorem  uec  prae- 
parare  ad  gratiam,  sed  facere  bomiiiem  bypocritam  et  magis  pec- 
catorem  (Cau.  5). 


§  203.     ®ie  Donfommene  gfteiic.  729 


2204. 

^(Ottucubirtfcit 


IV.  ^cni  ^efagten  tn-nmfjcn  \m  faiim  noil)  ctumf.  f)iti,^u;^nfngcn  über 
bie  ^^  otiucnb  iiif  cit  bcr  Gleite,  ©ic  ift  ober  iiotiuciibicj  necessitate  uiedii  ^'VcTäVcuV 
für  bcn,  bcr  eine  Tobfüiibe  bcgaiu]cu  hat.  $l>cr  mir  ober  n  n  d)  täjllidjer 
^iinbcii  firf)  [d)u(big  lucij^,  fniin  511111  öcbcii  eiiigelicii,  o()iic  bicfc  (Sihibcii  511 
bereiten.  WiU  er  aber  9^arf)(affinu-j  bcrfclbeii  erloiicicii,  fo  imifs  er  fie  fj(eirf)fa((^5 
bereuen ;  beim  (§  c\iht  in  bcr  (^cgciiunirtiiicii  ,s>ct{vöfoiioiiiie  feine  ^^cr^eiljiiiic^ 
bcr  (Süiibeii  o()iie  irgeiibuiclcljc  übcrnatüi1iif)e  9iciic. 

'^ie  D^otlneiibicjfeit  bcr  Di'cite  ercjibt  i'id)  ober 

1.  niic^  bcr  bei  (igen  @rf)rift.  Poenitentiam  ag'ite,  approj)m- 
quavit  eiiim  regiuim  coelorum.  Matth.  ;>,  2.  Nisi  poeiiitenliam 
liabueritis ,  onines  similiter  perilutis.  Luc.  13,  0.  ^^ql.  Ecclus.  2, 
22;  Esech.   18,  30  sq.;  Act.  2,  38; 

2.  ait*s  bcr  Öebre  ber  .^ird)e.  Fiiit  autem  qiiovis  tempore 
ad  iiiipetraiidaiii  veniam  pt^ccatoruiii  liic  coiitritidiiis  motus  neces- 
sariiis.     Couc.   Triilent.,  Sess.  14  de  poenit.  cap.  4; 

3.  niic<  ber  ratio  tlicolof/lcff ,  bie  [d)oii  oben  (n.  2197)  erlinif)iit 
linirbe,  iiöiidid)  bie  ?(iil]äiu^lid)feit  nii  bie  Siiiibe  [ei  mit  ber  (Siiuiief^iiiui  bcr 
I)ciliiviiad)ciibeii  (^iiabe  uiuicrcinbar.  flberbicv  iier;^eil)t  Oin^tt  feine  i()in  ^n^ 
gefiicitc  ^U'teibic^niu],  iDciiii  bcr  ©üiibcr,  bcr  biird)  bie  2niibe  fid)  luni  Ö5ott 
lueggcUHMibet  iiiib  ben  rskid)öpfen  ,^^ii(^cuieiibet  \)at ,  nid)t  micbcr  ,;iiriidfcbrt, 
inbeiii  er  biird)  bie  ^)iciic  fid)  Hon  bcn  0»k[cböpfcn  abiucnbct  iinb  OnUt  51U 
menbef.  ^sii  biefcm  2innc  jd)ricb  ber  beil.  V(  iiiuiftin  n^o:  Poti^st  aliquis 
dicere,  se  iion  peccare  ;  iioii  antein  sihi  esse,  si  peccaverit,  j)oeni- 
tenduin,  niilla  l)arl)aiies  dicere  audeldt.     T.il).  de  dual),  aiiiin.  11.  :)2». 

Srfiolion.     ©iiic  bcftiimiitc  Taiiov  U1iv^  für  boii  ^liciioalt  iiirf)t  cvforbi'it;  c^o  ift  .       --"•'•. 
ja  ein  Siücib^aft,    bcv  fiil)  in  iiist;iiiti  uoll',icl)cii  tdiin.     '^HnluiniMMi  fein  iiinf^  Mo  ^)icuc,  ^^<\"JjjHf",,,i^''t,\':v 
UHMin  nirf)t  ((cfiKilitvr,  fo  bod)  minbcftcny   rirfiiiilttrr  im  ^ilniionMiitc  bcr  Vo^^fprcdinnci.         ;i,'n,i''. 
^cborf)    [od    fic   anrf)  in  bcm  '^^cfclivtcn  rirfu'd'tf'r  a{k\('\i  fLU-tbancvn  nnb  bcc!l)alb  and) 
öfter  (ufiKil'iiir  ertnerft  u^crbon ;  bcnn 

1.  bie  liC(]ant]cno  Giinbc  iiinil  iuiincr  ein  (*'n^(]enftanb  bo'o  !:'Jiif5fn((cn!5  fein; 

2.  biefe  9ienc  ift  and)  eine  fintbancrnbo,  (V)ott,  bcn  man  bc(cibii]t  l)at ,  (]cfd)n(bctc 
(55cnngt()nnn(] ; 

3.  anrf)  bie  'Juiditeile  ber  'Siinbe  baiiern  iriienbrnie  fort,  ba  bie  ^^ufje  ;,nnu-  ben 
<£tanb  ber  @nabe,  nid)t  aber  \>i\\  Staub  ber  Unfdjnlb  ',nriirfi]ibt. 

2^a()er  fann  anrf)  nie  bie  2ünbe,  mobl  aber  bie  infolcie  bcr  riinbe  ertani^te  ('»^nabe 
ein  (^k-nnb  ,vir  ^-renbe  fein.    iUnr  in  biefer  .V)iHfid)t  nnrb  uon  einer  fdlt-  cuIiki  i^erebet. 

§  20:;.     Tic  Uüllfinnmcuc  ^liciic. 

5.^i](.  l'idnücri ,  I»c    i)ot;niti'nti;i.    'V\\.  20  s(i(|.;    (^'Mbr,    Tie  l)ci(ii]en   Safraiiiente  ber 

fatliülifd-en  .vUrd)e.   11  §  lA. 

T.     "^ic   u  0 1 1  f  0 111 111  c  n  c    i)\  c n  c  ift  jene  ^)iciic ,    bie    aih?  bcr  u  0 1  U  ^>,,,.,,,ff' t!',!v  ih^i 
f  omni  eil  en  IMcbc,   carita.^,  l)cruüriicbt.    3ic  iinrb  r-oy^^yvYiVMiii  ciuu'i'en '^^""»^'"^'» -'i^'^'^' 
8iiine  cicnannt,  miil)rcnb  im  Untcr|d)icbc  bauon  bie  iimHi(ffoiiimciic  :)icnc  aU5 
attritio    bc^cicbnct    luirb.      ^111    lucitcrcn    Sinne    mirb   bie  -)icnc  über^ 
()anpt  coutritio  n^'nannt.     Sir   lucrbcn    nn^o  ()icr  immer  an  bie  eiligere 
mib  fpccififd}c  '^^cbcntniui  bnltcn. 

^af^  bie  tioKfommcnc  9?citc ,  bie  fpecififd)  ncrid)icbcn  ift  luni  bcr 
ninioiifommcncn,  ^iim ':)Jiotio  \)\t  uonfommcnc  !L'iebe  bat,  ban'ibcr  fann 
feine  .Siontroucrfc  bcftcfjcn.  ^acjccjen  finb  e§  oon  bcr  5lirdjc  iiidjt  förmlidj 
cntfdji ebene  gragcn, 


730  3'^citer  3:cU.     5?on  bcn  ©nfrnincnten  im  cinjetnen. 

1.  iüe(cf)c  i^icbc  noKfoiinncne  2\cbc  ift. 

3nr  53cantU)ortuiui  bicfci*  i^'\-(\c\c  niü[fcn  folcjcnbc  '?(rten  bcr  ßiebe  ^u 

Qöott  luitcifcljicbcn  uun-bcn : 

o-^'"h^.'  .)  '^'  ^'^'0^'  f)^'ficf'ole)itia-€ ,    b.  l).  bic  ?icbc,    bic    bcni  (beliebten  U>oI)( 

lentilie!  '  lui U ,  obcr,  UMC  iimu  luid)  [ocit,  il)ii  um  feiner  fclbft  nullen  liebt,    ^n 

il-^e^ug   auf    Q>Soit   beftel)t   btcfc   IMebe  in  ber  ^^renbc  nn  feiner  inneren  gött* 

licl)en  .Sjerrliilifeit  nnb  in  beui  3[ölllen,  bajl  er  nncl)  ad  extra  uon  nn§  nnb 

allen  uerl)errlid)t  uierbc.     ^öirb  nocl)  bnc>  'JJcoinent  ber  (^  e  g  e  n  f  e  i  t  i  g  ^  c  i  t 

in    ben   anior   benevoleiitiae   onfnencmmeu,    fo  ift  bie^3  amor  amicitiae 

im  eni-jeren  ^innc.    Triefe  Viebe  mirb  niui)  n  n  e  igennii^i  H  c  i'iebe  ncnannt, 

bii  (^)ott  geliebt  luirb  feiner  nbfo Inten  Q>S\\k  narf)  ober,  infofern  er  gnt  ift 

in  f  i  li) ,    Dens,   iirout   est   ho)ins  in  se.     Triefe  i'iebc  ift  oI)ne  l^ireifel 

oolltonunen  nnb  fann  barnm  and)  fieljer  l^hitiu  ber  oollfommenen  ^lene  fein; 

Aniofomou-  ^^-  *^J^i^>i'  coucHjnscevtfae,  b.  \).  bie  !l^iebc,   bnrd)  uuldje  ber  'ilVVnfd) 

visoentiae.    um   feiner    eigenen    Seligfeit   nullen   nad)    (55ott ,   feinem  @nb,yet, 

bioi'a- viciu!    oerlangt.     ^a  biefe  ü;^icbe  mit  ber  .Sjoffnnng  ^nfammenfiillt,  uürb  fie  and) 

amor  s'2)el  genannt.     ^Hnd)  eigennütuge  ^Jiebe  l)eifU  fie,  ba  (^ott  geliebt 

unrb    feiner    relatioen    ^iite   nad)  ober    Dens,   proiit  est  honus  nohis. 

Qnbeci   ift   and)  l)ier  mieber  eine  boppeltc  \Hrt  biefer  JOiebe  ,yi  nnterfd)eiben : 

a.  ^er  9J?enfd)  fann  nämlid)  in  erfter  l^inie  feine  CsHiiiffeligfeit  nmn^ 
fd)en,  fo  b([]\  biefe  ber  i^nw'mw^  fornudis  feiner  Viebe  ift;  ba  er  aber  Uieif3, 
baf?  er  nnr  im  ^Ufit^u  (^^otte^>  glüdlid)  fein  tonn,  fo  oerlangt  er  nad) 
bcr  bnrd)  ben  ^)efi(j  (^>ottec^  oernrfad)tcn  (^liidfeligteit.  'ii^a^o  ber  ilU'enfd) 
in  biefem  ^.Mtte  mill,  ift  alfo  formaliter  fein  CsHiiif;  Qdoii  aber  ift  nnr  ber 
terminus  viateriaUs.  "^a  (''>ott  I)icr  erft  in  ,;meiter  Vinie  nnb  nnr  mate- 
rialiter  in  ^^V'trad)t  fomint ,  fo  ift  biefe  l'iebe  nnuollfommen  nnb  fann 
baber  and]  nid)t  ll^cotio  ber  oollfommenen  ^Henc  fein. 

|j.  W\x  tonnen  (^)ott  aber  and)  nm  nnferer  Seligfeit  nnden  lieben,  fo 
baj^  (hS^ii  fclbft  Uv^^  formierenbc  ^lUotiu  biefer  i'icbe  ift,  infofern  er  nämlid) 
in  feiner  Unenblid)fcit  nnv  gefällt  nnb  loir  bec^l)alb  feinen  !^kfit,^  uninfd)en 
nnb  in  bemfelbcn  gUutlid)  fein  mollen.  T^er  terniinus  fornutlis  biefe^  ?lfte^o 
ift  (^)ott  fclbft,  unil)renb  nnfer  0»3liuf  in  ben  .v»intergrnnb  tritt  nnb  nnr  nod) 
terminns  materialis  ift,  \\xv^>  and)  baranc^  l)croorgebt,  \>([]\  mir  nad)  bcr 
^>ereinignng  nnb  Si"cnnbfd)aft  mit  Wott  bnrd)  biefe  ^iebc  and)  bann  \\\\§> 
fcl)nten,  menn  in  il)r  nnfere  C^Miitffeligfeit  nid)t  beftänbe.  Tiefe  i'iebe  mirb 
and),  befonber^o  oon  5(n  gnft  in  nc^ ,  amor  familiär Itatis  genannt  ober 
amicitiae,  '^a  fie  mit  (^^ott  vereint  fein  nnll,  nnc  ber  JV^cnnb  nad)  bcr  (JV^gcn^ 
mart  bcy  3'r«-'i'nbev  fid)  fel)nt.  'Jicnere  Tbcologcn  bc,;eid)nen  fie  oielfad)  al^o 
Ainor*^qua>i  ^uior  ((uasi  concui)iscpntiae.  Triefe  l^icbe  aber  ift  oollfommcn  nnb 
coiu-upisc-n-  frtini  j)jvi)cr  and)  :Utotio  ber  oollfommenen  Üiene  fein.     raJ3  bem  fo  ift,  er* 

foiitninif  Vicbc   gUU    ]Ul) 

bcr'rKUinon  ^-^-  ^^^i^^  i^^^'  l) eil  igen  2'd)rift,  in  meUber  l)änfig  C^ott,    ut  est 

2iiniit;  summum  lionuni  nostnim,  al^o  (^egenftanb  ber  Vicbe  be,^eid)nct  mirb  an 
Stellen,  an  bcncn  obne  ^^mcifel  oon  ber  oollfounnenen  ^'iebe  bie  9U*be  ift. 
Quemadmodnm  desiderat  cervns  ad  fontes  aquarum ,  ita  desiderat 
aiiima  iiiea  ad  te  Dens.  Sitivit  anima  mea  ad  Deum  fovtem  vivum : 
quando  veniani  et  api)ai'el)o  ante  faciem  J)ei.  Fs.  41,  2  sq.  Mihi 
enim  vivere  Christus  est  et  mori  kicrnni  ....  Coarctor  antem  e 
duobus:  desiderium  habens  dissolvi  et  esse  cum  Christo.  Phil.  1, 
21.  2a.; 


§  203.    2)le  öotlfonimene  9?euc.  731 

ßß.  au§  bell  ^l  55ätcnt.  "^cx  ^ci(.  5luiiuftinii§  W)rcibt  Don  ^%;|'f,\"'^5" 
ber  nonfüiiiinencii  ^icbe:  Si  amator  Dei  esse  vis,  sincerissimis  mediiUis 
castisque  suspiiiis  ipsum  dilige ,  ipsum  ania ,  illi  flagra,  illi  inhia, 
quo  iucundiiis  nihil  invenis,  quo  melius,  quo  laetius,  quo  diuturnius. 
lu  Ps.  85  n.  8.  (S^an^  Kar  fngt  ber  uäinlid)c  ^eilige:  Hoc  est  Deum 
gratis  auiaie ,  de  Deo  Deum  sperare ,  de  Deo  properare  impleri, 
de  ipso  satiari.  Ipse  enim  suflicit  tibi;  praeter  illum  nihil  sufficit 
tibi.  Serm.  334  n.  3.  XHuberc  (StcKcn  f.  bei  Palmieri,  1.  c.  Th.  22. 
5lnil)  bcr  :^icbe<ofeuf,^cr  bc^3  ()cil.  Sran^  lunt  ^^(ffift:  Dens  mens  et 
omnia  irar  bini)  fid)er  ein  ^}lft  ber  uoüfüiiuncnen  i^icbc; 

YY.  i\\\^  bcr  Statur  ber  ©ad)c.  ^u  bciu,  unu'  in  bcr  (i'rflärung  ^''' 1^^"'. ^''" 
fc()üu  tjcfagt  umrbc,  foiumt  iiod),  h([\^  bic  Öicbc  ,viii|d)cn  grcuub  nnb  grcunb, 
(Altern  unb  5iiubcrn,  Bräutigam  nnb  :;J^rant  ([U  ^orbilbcr  bctraditet  uierbeu 
bcr  oodfümiucncu  Vicbe  ^u  (SSoii.  |^unfii)eu  grcunb  unb  Sreinib  u.  f.  \\\ 
bcftc^t  aber  jene  X'icbe,  bic  nur  (\U  amor  quasi  concupiscentiae  be- 
^eidjucteu  ; 

c.  amor  (/ratit/u/hns,  b.  ().  bic  Vicbc,  biird)  uic(d)c  nur  (^Soti  ücbcu  vn)..i"oTatitu- 
uiu  ber  51^o()ltl)at  cn  uullcu,  bie  U)ir  uou  il)m  ciupfangcu  l)abcn.    5(ud)«i'"\'^.-  rinipriu- 
Ijier  ift  ein  boppcltcr  S^ilt  möglid),   c\(\]v^  iibulid)   uuc    bei    bciii  amor  con-    ■'■"'^^''^■^"^''^• 
cupiscentiae. 

a.  ^ir  fönucii  uiimlid)  (^)ott  [o  aiK^  raut'barfcit  lieben,  bafi  bic  W^oi)!- 
ii)aicu  über  bic  ^HUlcilc,  ]ih'[d)\:  luir  noii  (^n^tt  crbaltcu  l}abcn ,  bav  for= 
inierenbc  yj(otio  bcr  l^icbc  finb.  (^kitt  tritt  babci  m  bcn  .v>intcrgrunb. 
Triefe  ßiebe  ift  nun  ollf  oiii  m  en. 

ß.  "I^ic  :il>o()ltl)aten  (^n^ttc?  föiiiien  aber  aiid)  nur  bic '-l^M-anl  a  ]  funn 
unfcrcr  l^icbc  fein,  unibrenb  bac<  cigcntlidie  J^-or  in  a  l  objef  t  berfctbcn  bic 
©Ute  (^)i)tte^o  fclber  ift,  bic  fid)  iu  beu  'Un-iljUljaten  gegen  nn-?  offenbart, 
'^cr  terminus  t'ormalis  biefer  Vtebc  ift  i[>sa  divina  bonitas  nobis  ro)n' 
mti7nrafa,  luie  ber  terminus  t'oinialis  bcv  amor  quasi  concupiscentiae 
ift  ipsa  divina  bonitas  nol)is  coiinnunieanda.  '.Hud)  biejc  baiifbare  Viebe 
ift  uotttonimen.  Tic  Viebe  bcr  Tanfbarteit  cntfpridjt  am  lucifteu  bcn 
^c,\ie()ungen  bc^^  l^icnfdjen  ^u  Q»5ott,  ba  ia  bic  göttlid)e  (>^Uitc  an  fiel)  in  beu 
SBcrfcn  unb  'U^o()(tl)atcu  i()rer  Qd\\iz  gegen  bie  l^ccufdjcu  fid)  offenbart.  Qa 
ber  ^eil.  Qol)anne-o  eruia()nt  gcrabc^yi,  unr  follten  (^ott  lieben,  n^cil  er 
\x\\^  5niior  geliebt.  I)ilif:amns  I)enni,  ([noniam  Dens  prior  dilexit  nos. 
1  Joann.  4,  19.  'Iliit  biefcn  'iinn-tcn  unl(  bcr  ^icbe^ojüngcr  fid)er  nid)t  ^ur 
nnooüfouunenen,  foubern  ,^ur  oollfoiuiueucn  i'icbc  aufforbern.  Wk  ()ier,  fo 
lüirb  überl)aupt  in  ber  l)ci(igcu  2d)rift  lun-^^nge-uicifc  5ur  (^^ottc^oliebe  ernuil)nt 
unter  beni  .V>iuUieio  auf  bie  '^iHil)ltl)atcn  (^u^ttco.  ^lanicntlid)  mirb  bie  Slkh^ 
unb  ba^o  Seiben  (Sl)rifti  biiufig  al<?  .soauptiuotio  bcr  reiuften  Viebe  l)ingcftc((t. 
3Sgl.  Ephes.b^  2;  1  Jomiv.  :»,  16;  4,  10  n.  f.  lu.  llUit  ^}icd)t  i)at  fid) 
bal)er  in  ber'^'ird)c  bie  ^|>ra^*i^>  auc>gcbilbet,  gerabe  auf  (^hninb  be^o  l'eiben^> 
unb  (Sterbenc^  Cil)rifti  oollfouiuiene  Stiebe  unb  uollfonunene  ^Keuc  ,yt  erUKcten. 

5(nm.     3(u^    bcin    'i^i^horigni    cvflilit    fid)   fd)on ,    bafj  bic  iHiafoinnuMie  öiobc  beu  ^.^,  ^^j^^^'^J^-^^^^,^^^, 
cic]ent(irf)on  -nnov  coiiciiiHsceiitiae ,    jcbci'   eigene    ^utevcffe  unb  [oiiiit  f^nird)!  nnb  C^off*  ~vicbo  fiiiiiifu  ^ 
uung  nid)t  Queifd)liept.     Übvicjeu'S  ift   biefev  3^"^ti""  ,^<''ue(oiuo  uon  3'iiii^^'^'".i  ^^1-  biivd)  rvmriit uuf  .s>off= 
U^    53veOe    (-um    alias    öom    12.  lliiiv,^  1(;99    iHn-uvteUt    uiovbeu.      5Bgl.    />^'/^i/////^'/',  ""^*l,./,;'/,'J,/'''-'- 
Eiichir.  11.  1193  S(iq,     4i)ic  5(ufid)t  ^M'iU'toii^  ift  ebeufo  lueiiig  vid)ttg,   aU$  bie  Vicbe  bie       *^*"' 
^Öffnung,    unb    bie    i^iebe    s»    ^^^^^^  ^i^'  -i^^t^^'  S"  fi^^J  f^'^^'ft  an§fi1)(ief^"t.     ^^lüerbiiuv^  fanu 
man  aiid)  5(fte  bev  üollfonuiieneu  Viebe  evtneden  unter  '^(u>ofd)(nf?  anbevev  übeinatürlid)er, 
unöüIUoinniener  yjiotine.     Siub  biefetben  im  2(fte  noUtonnneuev  l'iebe  ent()o(teu,  fo  uniffen 
fie  jebod)  beul  2}fotiüe  ber  üoUfomineneu  i^iebe  unterg  eorbnet  fein-, 


732  B^'JC'tci-  Xc\{.    9>üu  bell  ©afvauicntcii  im  ciu^eliicu. 

-'•21t.'  2.  iDctdicr   (^Sv([h    bcr    UDUfoinmcncn   i^icbe    5111*   uodfornincucn   Diene 

btniHiuroiiuinMUMi  gujüu. 

-^'^'''-  Um  iiolltoiiimcii  ;^h  fein,   iiiinl  bic  caj'itas  mib  Mc  biirii)  fic  gcforhitc 

Diene  appretiative  summa  \t\\\ ,  b.  l).  (S)ott  imbcbiiigt  nnem  aiibcrcii  v^x-- 
,^üi)en  inib  bcc4)nlb  bic  ^^Vlcibiiiimg  (S)ottcc^  inclji*  alv  allc!?  aiibcre  llbcl  Her- 
ab) d)ciicii. 

<i.  rie  uolltoiiiinciie  IMebe  iiiib  Diene  nuiffen  otjo  nii1)t  intensive  ben 
l)5d)ften,  ober  iibcrl)anpt  irgenb  einen  beftinnnten  (M  r  a  b  ober  und)  eine  ge= 
mifie  l^eitbiuicr  bnbcn,  umc  einige  im  '^iMberfprnd)  mit  ber  senteiitia 
coinmuiüs  bel)nnptet  l)nben  ;  benn 

a.  bie  l)  e  i  l  i  g  e  2d)rift  ftellt  nirgcnbc>  biefe  Inforbernngen; 

[j.  bie  ^\' a  t  n  r  ber  '3ad)c  uerlnngt  uielmebr  bivo  (^Vgenteil.  'i^inf^tc 
bie  HoIIfommene  ii^iebe  bie  gröjlte  ^ntenjiuitiit  l)nbcn,  fo  giibe  e^o  feine  lu^r^ 
fd)iebenen  ^tnfen  bcr  Caritas  nnb  bcr  ^iebc^orene.  T^icv  ift  jcbod)  gcUMf3, 
uicvlialb  and)  grope  '^^iif^cr  megcn  ber  (S)röj3e  i()rer  Diene  gelobt  merben, 
,V  ^^>.  yJiagbaleua.  (5v  gibt  al[o  einen  niebrigften  ih)\(\^  bcr  Diene  ober 
ber  l^icbc,  uu1d)cr  genügt: 

Y.  mürbe  ein  inicnfin  bödjftcr  (Mrab  bcr  ''Mtwc  nnb  i'icbe  oertangt,  fo 
fönnte  nie  jemanb  ben  ^^roft  l)aben,  uolUommcnc  l^icbe  ober  Diene  ,^n  bcfitjcn, 
fo  baf^  biefe  V'ebrc  eine  OneUe  bcr  Unrnl)e  nnb  (^kmiffenc^qnal  märe; 

0.  ev  gibt  gar  feinen  inieniio  l]öd)ftcn  Wrab  bcr  l^iebe,  meber  ex  parte 

dilecti,    lucil  C^nut    nie    geliebt  merbcn  fann,    mie  er  e^o  Hcrbicnt,    nod)  ex 

parte  (iiligcutis,  h(\  bcr  DJienfd)  in  statu  viatoris  innner  einer  gröflcren 

'-iniUfomnienljcit   fiibig    ift    nnb    fetbft    in   statu   gloriae   nur    eine  relatiuc 

i^ollenbnng    erlangt,     ilv^l.   S.    Tli.   2,   2    q.    24  a.  8.     |]n  biefer  gan,^en 

g-rage  f.  Pdlrnieri,  1.  c.  ]ni<x.  2()2     280. 

,„,;;■-'•'•  b.  '4^ie  Diene    nnb    bie  ^'iebe  muffen  and)  nid)t,    luie  mand)c  meinten, 

?ioi.ounbuiMiia  bic  gratia  sauctilicaus  ,;u  ibrcm  ')>rincip  baben,    |on|t    tonnte    ja  ber  Vltt 

s.nu-iifii-.-.M^.  ^^^.  ))ic\[c   iiiij)   t^er  uoüfommcncn  Vicbe  nie  im  Staube  bcr  Ungnabc  ermerft 

merbcn  luib  bal)cr  and)  uid)t  bie  Dicd)tfcrtignng  bcioirfcn. 

Tic  ^-vaiic  ob  bcr  9(tt  bor  uoUfoniiiicncu  Vicbc  iiut  bcv  iiifusio  i^ratian  li;il»itu- 
iilis  in  oiib:^  ^iiiaiiiiiuMifallc,  umvbc  in  bcv  ^)icd)tfcvtininu]'olcl)Vc  mit  bcu  meiftcn  2l)coIoi]cu 
ucvnciiit  nnb  bicjcv  '^(ft  al^o  ult'nn<(  tlispositnf  bc^cidinct,  lucldjc  bic  ®iiigicj3iin(^  bcv 
l)cilii]mad)cnbcii  (i^iiabc  immcv  ,^iiv  ^-oUv  l)at.     "i^l.  n.  ]752. 

.    -2"-     ,  Tl.     "^ic  uollfomincnc  Diene  \](\i   immer,   alfo   and)  auncr  bem 

tomiiu-uVn  ^)iVm<  ^^i  0  t  f  a  ll  c ,    \{\\h    fofort,    alfo    bereite^   uor   bcm  C£*mpfange  be^^ 

""'"^'        ^hijl  faf  ra  mente^o,  bie   Di  cd)  tfertig  n  ug    ^nr    ^-olge,    uornn^^ge^ 

f  e  tu ,    b  a  f5   b  e  r  ^^i-  i  U  c ,    b  a  c-«   ®  a  f  r  a  m  c  n  t   ,;  u   e  m  p  f  a  n  g  c  n ,    rotum 

sacramenti,  m  e  n  i  g  ft  c  n  c^  implicite  b  a  m  i  t  u  e  r  b  n  u  b  e  n  i  ft. 

Tiefer   Z(\\\  ift  \\(\i{)  bcm  ^ribentinnm  mcnigftcnc^  sententia  certa  et 
fidel  pro.rima ,    obu>ol)l    Die    entgc(ienftcl)cnbe    DJicinung ,    ba^  bic  coutritio 
unr  im  9totfa(lc  genüge,  nid)t  förmlid)  al^o  biiretifd)  ucrnun-fcn  ift. 
Tic  ^^UMoeife  für  nnfcre   Il)cfe  ergeben  fid) 
biT(Ki(incn  1.  an^o  bcr  b  eil  igen  Sd)rift,  in  mcld)cr  miebcrl)o(t  bcr  l^iebe  ^yi 

(^K^tt  nnb  ber  aufrichtigen  '>!^nf3c  bie  Siebe  (S)ottcv  nnb  bie  '-i^cr,;cil)nng  ber 
Sünben  iicrfprod)cn  unrb:  Ego  dilio-eutes  uie  dili<io.  Fror,  S,  17.  Qui 
diligit  uie,  diligetur  a  Pati'e  lueo,  et  ego  diligam  eum  et  maui- 
t'estabo  ei  nieipsuui.  Jnavn.  14,  21;  ugL  and)  14,  23.  Omuis,  qui 
diligit,  ex  Deo  uatus  est.  1  Joavv.  4,  7  ;  ogt.  4,  16.  KVunttuntur 
ei  peccata  miilta,    (luouiam    dilexit  multuui.     Luc.  7,  47.     (Jouver- 


^i1)n|t 


§  203.    S)ic  oonfomnicue  9?euc.  733 

timini  ad  me,  ait  Dominus  exercitiuim,  et  coiiveitar  ad  vos.  Zach. 
1,  3; 

2.  an^5  bcii  1)1.  Kötern.  Absolvi  vis?  auia  !  Caritas  opcrit  ^m  r^äta-n-, 
miiltitudinem  peccatorum.  Negatioiiis  ciiiniiie  quid  peius?  et  tameu 
Petrus  auioie  solo  valuit  hoc  delere.  Chnjsol.,  Seim.  94.  Nullum 
est  isto  douo  (caritatisi  excelleutius  ;  solum  est  quod  dividit  iutev 
filios  regni  aetenii  et  perditioiiis  aeteiuae.  August.,  De  Trinit. 
1.  15  c.   18.     5(ubcrc  (Btiilcn  ogl.  Palmicri,  1.  c.  ])ag-.  256  sq.; 

?).  luic^  bcr  ^cljrc  bcr  5^l)col  o  gcii ,  bic  faft  ciiiftiniiuig  mit  beni  bnt  inooroflon; 
l)ci(.  2;i)  omn^o  IiijicH :   Quautuuicuuque   parvus   sit   dolor,    dummodo 
ad  contritionis  rationeui  sufficiat,  oununii  f!ul[iam  delet.    In  4  Sent. 
dist.  17  q.  2  a.  5; 

4.  a  u  ^^  b  c  u  i  c  I)  r  c  u  t  f  d)  c  i  b  u  n  c]  c  u   b  c  r  ^t  i  r  d)  c.     Docet  prae-  ^l■lt  vcDvcnticDoi 
terea  (s.  Synodusi,    etsi   contriliouem  Iianc  alifjuando  caritate  p^j.. ^»"i^^" ^- ^"^rt)'; 
fectam  esse  contiug-at  liouiinemque  Deo  recouciliare,  priusquani  hoc 
sacrauientuni  actu  suscipiatur,    ipsaui    niliilouiiiius  reconciliatiouein 

ipsi  contiitioiii  sine  sacianienti  voto,  (juod  in  illa  includitur,  non 
esse  adscribeudaui.  Coxr.  TrUleht.,  Sess.  14  de  poeuit.  cap.  4. 
%l.    Cat.  Bow.,  V.  2  c.  5  q.  lU  ; 

5.  a  u  ^^   b  c  r  ^-I>  c  r  lu  c  r  \  it  ii  i-^    b  c  r  '^^  c  l)  a  u  p  t  u  n  i)  c  n    b  c  ^o  ^^^  a  j  u  ^o ,  ^'J'^.  -iH-iiuoifimn 
bic  nolltomiiicnc  Vicbc  töiinc  ;>iii"^lcid)  mit  bcm  3tiuibc  bcr  lUuvmbc  bcftcl)cn,     Antümrl;^ 
nnb  bic  luilltommciic  ')icuc  cnm   voto  saciameuti  vcd)t[crtii^c  nur  im  J^allc 

bcr  S)l^{  ober  in  '^^crbinbumi  mit  bcm  Ih'arturium.  ^  Propp.  :U,  :>2,  :>:), 
70,  71); 

6.  (\\\§'  folgcubcr  ratio  t/ifologir(f.    '^md)  bic  uollfommcnc  l^icbc,  '■'"'';,.; |.'p'' "■ 
bic  ^'icbc  bcr  ^-r  cu u  b  ]'d)af  t,  ifl  bcr  l'(cn|d)  ein  ^-rcnnb  (S)ottcc<,  bnrd) 

bic  Tobjüubc  ein  Jycinb  (^)ottcv.  ^cibc  fiel)  unbcr|'prcd)cnbc  ,;^nftiinbc  bcr 
^rcnnb|"d)aft  nnb  bcr  Jy»-''Hbid)aft  föniicn  aber  nidjt  ,>niileid)  in  einer  ^Sectc 
cj:ifticren.  (£'ntuieber  fann  baber  bcr  'JJtcnfd)  in  bcr  Tobfünbc  feinen  ^^It't 
Doilfonniicncr  Vicbc  eniHHfen,  ober  ober  bcrjclhc  mnil  mit  bcr  Ci-inf^ie)liini^  bcr 
()eilicjmad)enben  (>^nnbc  nnfel)llmr  ncrbunben  fein. 

^cljolion.     .v>icr    pflcc^cn    bic    Ibeoloi'^cn    nod)    ;,Uici    5>n"'iil*-'n   iiiif,)ii^ 
merfcn : 

1.  'ÜMirnm    mnn   bic  u  o  II  toiii  m  cnc  :)ienc  ben  '^vWIIcn  cin^    _.   2_>ir,. 
f  d)  l  i  c  \;  c  n,  b  a  v  ^^  n  jl  i  a  f  r  a  m  c  n  t  ;,  n  e  m  p  f  a  n  c\  e  ii,  rotiim  sacrmnenti?  s.rc'i-mi.nti  in 

a.  'iiMc  mir  nod)  [eben  UH'rben,  ift  biiv  ^^^iif^jafinmcnt  bav  oon  6l)riftnc^  aH>irtIal"Ät;= 
cincjcfc^^tc  orbentlid)c  l)i  ittcl  ,vir  ^Janblaffnnti  bcr  imd)  bcr  ^^anfc  bcivnu^cncn  i-ifnumiit  mu« 
fd)mcrcn    Siiiibcn.     (i'v    ift   barnm   allen,    bic   nad)   bcr  %^\\\t  eine  id)mcrc    iH-r"ssit',(,. 
2iinbc  begangen    l)aben,  cbenfo  notmcnbig  mic  bic  l^anfc  ^nr  ^H'rgcbnng  bcr      ""''"' 
(Srbiünbc  nnb  bcr  oor  bcr  Tanfc  begangenen  jd)mcrcn  Sünbcn.     '^iMc  bal)cr 

in  bcr  ^^Int  nnb  ^H\-iierbctanfc  bav  votuni  sacramcnti  baptisnii  cinge- 
|d)(o]i"cn  iein  nutn  n.  llU<'^i,  fo  and)  in  bcr  iio(lfonnncnen  ^licnc  bac>  votuin 
sacranienti  poenitentiae.  llnabbiingig  oon  bcr  ®d)lii[fclgciraU  gibt  cv 
eben  nad)  bcr  pofitiuen  'i'lnorbnnng  (Sbrifli  im  ^)icncn  Xcftamcntc  feine  ^Wid) 
laffnng  (ebuicrcr  ^ünbcn,  ioec4)alb  bic  llntermcrfnng  unter  bicfc  (sU-unüt 
mcnigftcn«?  in  voto  uorbanben  fein  mn|l.  3o  nermarf  fd)on  Si?.'tn^>  IV. 
bcn  2a^:  Peccata  uiortalia  (inantum  ad  culpani  et  poenam  alterius 
saeculi  delentur  per  solani  cordis  contritionem  sine  ordine  ad  claves. 

b.  Überbie^^  iierpflid)tet  ein  gött(id)Cv  C^n'bot  ,vnn  (Smpfang  bc^o '^^nß-    ');';.;;;';;.|;''/i;' 
faframentec^  einen  jcben,  bcr  einer  fd)mcrcn  2ünbc  fid)  fdjnlbig  gcnuid)t  t)at. 


734  3^i^fiti'^*  ^fil-     ^on  bcii  ©afvanicntcn  im  cinscdicn. 

SBcr  einen  Wt  nottfoniuiener  öiebc  enucift,  iinin  aber  uienigften^^  implicite 
ben  ^Unücn  fiaben,  a((c  (^kbote  (^ottec*  ^u  erfüllen,  jonft  iinire  ec>  fein  5(ft 
Dolllonnnener  ^tebe.  :il>ir  focjen:  nienii^ften^o  implicite;  benn  luer  bic  ^er= 
ppicljtnng,  biVo  ^ii|l|aframent  ,^1  enipfnnöen,  ntd)t  fennt,  fann  ja  nirljt  ben 
an^obriitfliii)en  il^iden  ()obcn,  biefe  ^\[k{)t  ^n  erfüllen,  mol)!  aber  fann  er  lui((= 
fonnnene  !i^iebc  nnb  ^)h'ne  ermetfen ;  ja  bei  nieten  Sl)riften  ift  bie^o  ba^o  ein= 
,Vne  'lUMttel  ber  ^)iecl)tfertic?nng.  ^n  fodbcn  gnillcn  befonber^o  genngt  bai?  in 
ben  "iHft  bcr  noUtoniiuenen  IMebe  ei  ni"]  c  f  ii)l  o  f  f  ene  votum  sacramenti. 
, ,     --'!'•  ^    .  2.  ^-li>  a  r  n  ni   in  i'i  f  f  e  n   b  i  e   b  n  r  d)    b  i  e  uo  1 1  f  o  ni  nt  e  n  c  "dl  c  n  c  b  e^ 

i-oiiromnu-m'    r  e  1 1  c^    n  a  d)  Q  e  l  a  1 1  c  n  e  n    |d)Uieren    csnnben    ni  d)  tc^b  e|t  oiuen  ig  er 
''rÄ'r  nod)  gebeiditet^erben? 
2iinbcu  flo-  a_  ^i^sic  bav^ '^ribentinnni  anvbri'uflid)  crfliirt  m.  2214),  ift  ba ^5  Votum 

miiijoii.       sacramenti  notiuenbig ;  biejec^  Votum  nui^  aber  erfüllt  luerben. 

l).  .Straft  göttlidjen  (^ebote^>  muffen  alle  mid)  ber  Xanfe  begangenen 
fd)luercn  Sünbcn  ber  2d)lfiffe(i]ciua(t  nntenuorfen  merbcn. 

c.  T^av  '^^uiliafrainent  l)at  aujler  ber  l>tad)laffnng  bcr  Sünbcn  and) 
nod)  iiiebrfndjen  aiibcren  i]MK(f,  ber  uereitelt  unirbe,  luenn  e^o  nad)  (Srivecfnng 
ber  üollfoninienen  'Kene  nberfliiffig  unire.  ^n  biefer  ^k3tel)nng  gilt  für 
nnferen  g^all,  lua^o  ber  l)eil.  ^Xboniao  fagt  uon  ber  ^Jtotiuenbigfeit,  Der* 
geffene  nnb  inbtreft  nad)gelaffene  Sünben  ,;n  beid)ten:  Dicemlum  quod  in 
confessione  sacramcutali  non  solum  requiiitur  absolutio,  sed  iudicium 
sacerdotis  satisfactionem  impouentis  exspectatur;  et  ideo  quamvis 
iste  absolutioue  sit  functus,  tameu  tenetur  confiteri,  ut  suppleatur, 
qudd  defuit  sacramentali  confessioiii.     8.  Tii.  Supi»l.  ([.  10  a.  5  ad  1. 

d.  ^iDtülVen  bie  bnrd)  uollfonunene  ^li'eue  nad)gelaffenen  fd)Uieren  2ün= 
ben  nid)t  gebetd)tct  u^erben ,  fo  un'irc  bic  CSinfetuing  bcv  ^^nJ3|afraniente^^ 
illnforifdi.  Unler  beni  iBorUninbe,  oollfonuuenc  'liene  erunnft  ,yt  l)aben, 
mürben  fel)r  oiele  ber  fd)Uiicrigen  15flid)t  ber  ^^eid)te  fid)  ent5iel)en.  ^d)on 
ber  beil.  *?(  ng  n  fr  i  nnc^  uieift  bal)er  biefcn  ^nn-iuanb  ^nrürf:  Nemo  sibi 
dicat:  occulte  ago ,  apud  Deum  ago  (poeniteiitiam).  Novit  Dens, 
qui  mihi  ignoscat,  qnia  in  corde  meo  ago.  Ergo  sine  causa  dictum 
est:  (t)uae  solvcritis  in  terra,  soluta  eruut  in  coelo?  Ergo  sine  causa 
sunt  claves  datae  Ecclesiae  Dei?  tVustramus  Evangelium,  Irustramus 
veiba  Christi?  8erm.  392  n.  :>. 

e.  (Snblid)  unire  ohne  bie  ^^eid)te  ba^o  .v>eil  be^o  ®iii,^elnen  fel)r  in  (^e- 
fal)r,  ba  niemanb  2id)crbcit  barüber  baben  fann,  baf3  feine  ^kne  Dollfonnncn 
ift.  Dicendnm  quod  aliqnis  non  potest  esse  certns,  quod  contritio  sua 
sit  sufliciens  ad  deletiouem  })oenae  et  culpae;  et  ideo  tenetur  con- 
fiteri et  satisfacere  maxime  cum  contritio  vera  non  fuerit ,  nisi 
propositum  confitendi  liabuisset  annexum  ;  quod  debet  ad  effectum 
adduci  etiam  propter  praeceptum,  quod  est  de  confessione  datum. 
8.  Th.  8uppl.  q.  5  a.  2  ad   1. 

.  -->'•  ?luin.  1.     S^ic  Öhiinbc,  uiclrf)c  [pntoi*  für  bic  yjotuionbii]tcit  bcv  3^eid)tc  antjcfüljvt 

^Jb^ohufoif^ii    ^^^^^^"^^'"f  fi"^  cbciiiouiclc  5riUU)ovtcii  auf  iinicvc  O^vncjc. 

Moiom  ,{aiic.  2.     3)ic  "?lb[olutiou  bc^o  'lUicftcv^^   ift  in  beut  (]Ci1('Ihmicu  ^-11110  iiirf)t  eine  blofu"  @v* 

Aolani  bi-r      Küvung  ber  crlani^tcu  '^nu1)Ia)'funii,   [onbevn  bemirft  uiie  bei  allen,  uielrf)e  im  'Stan^e  bev 
iinh'vioiiuiiii.    (^^ji(^|;,j,  ^Q.=  "i^ui^iafvament  empfani^en,  bic  iuu'me  b  vu  n  ji  ber  beiliipiiarf)enbeu  (MnabcT  fie 
ift  bal)ev  and)  feinec^uicivo  u  n  I3 1  0  §  nnb  n  n  )v  i  r  f  f  a  m. 

3.  Unterläßt  jemanb  naii)  CSvniecfnnß  uollfommener  ^}iene  an§  cii]cncr  2d)ulb 
ben  (Empfang  bc^S  ^uf^lafvamente-^ ,  fo  leben  ,^uuu-  bie  buvd)  bie  uollfommcne  ^)i'ene  nad)* 
(jeloffencn  ^nnben  nid)t  mieber  auf,  aber  er  madjt  fid)  huxd)  bie  Uuterlaffnni-\  ber  33eid)te 
jener  ^ünben  einer  fd)U»eren  Günbe  fd)ulbig. 


§  203.     3)ie  ooüfommenc  meuc.  735 

ITI.     Qnm   gültigen   Empfang   hc§   33u6fa!rainente§    ift 


2218. 
lic  ilontvition 


ü  ü  l  ( f  0  m  111  e  n  c  ^J  e  u  c,  contritio,  n  i  d)  t  e  v  f  o  r  b  c  r  ( i  d).    ^^gt.  Palmieri,  im  ^uüiatvo 
1.  c.  pag.  286  ff.  eÄtifev. 

1.  Unter  bcii  3d)olaftifevii  unircii  aKcrbiiig^o  nic^t  luenige  bcr  9!)leiining, 
511111  gültigen  (Siiipfnngc  bc^^  ^^uf^iaframentc^^  lucrbe  immer  contritio  erforbert. 
.pierbci  ift  jebod)  ^n  bemerfen,  biif;,  meun  fie  (et)rten,  bie  ilied)tfertigiing  im 
^UBJafraiiient  gejdielje  immer  per  contritionem,  fie  bamit  fcinc^^iucg?  fagten, 
bie  contritio  muffe  immer  uor  ©lupfang  bc§  SuHfnframentc<o  uorl)nnben 
fein,  unb  bie  ^^(bfolution  fei  nur  eine  '^cflaration  ber  bereite^  erfolgten  3ün^ 
bennergebnng;  üictmcl)r  tc()rten  fie  fetbft,  biird)  ba^j  ^^iißiatraincnt  merbe  bie 
attritio  jnr  contritio  ert)obcn  nnb  babnrd)  eben  erfolge  bie  üollfommene 
33e!e^riing  bc^S  .per^enc^  nnb  bie  ©ingicfsnng  ber  I)eiliginad)enben  (^nabe.  (^'^ 
ift  tlnr,  ba^  bicfe  5lnffiiffnng  bie  ©ffifacitiit  be^o  5^iigfa!ramentec>  genügenb 
iuaf)rt  nnb  nnr  flnr^nmadjen  fiid)t,  in  ii)cld)cr  ^öeife  bei  bcmfetben  bnrd)  bie 
änfainmenmirfnng  bcr  (i^nabc,  bie  ex  oi)ere  operato  Dertieljcn  mirb ,  nnb 
be^  mit  biefer  (^imbe  mttmirfenben  freien  '-llUllenci  bie  9ied)tfertignng  ftatt^ 
finbet.  (S^o  fragt  fid)  nnn ,  ob  jene  ^■^efel)riiiig  ^n  &>ott,  bie  im  ^;)J^omente 
ber  9?ed)tfertignng  eintritt,  notmenbig  an<$  attneller  u  ol  l  f  oinin  ener 
)i?iebe  l)eniorgel)cn  miiffe,  iinvo,  mie  mir  glcid)  fel)en  merbcn,  nid)t  bcr  giiU 
ift  nnb  lind)  mcift  oon  bcn  2d)oUiftifcrn  nid)t  behauptet  mirb.  dagegen 
unterliegt  ee!  feinem  -^jmcifel,  ba]^  in  bcr  mit  ber  gratia  sanctiticans  ein^ 
gegoffenen  (^ered}tigfcit  and)  bie  oollfommcne  ^^iebe  alc^  habitufi  infusus 
mefentlid)  entl)atten  ift.  Über  bie  Sdjolaftifcr  ugl.  Palmieri,  1.  c.  pag. 
291—299. 

2.  '^ic  53emeife  für  nnferen  2at5  ergeben  fidi  .   --^'i'- 

a.  an^^   ber   '-I^ern  r  teilnng   ber  Prop.  58  bc-c^  ^^-^ajnei:   Poeni- nu"".'  flüüicieu 
teils   iion    yiviticatnr  niinisterio  sacerdotis    absolveiitis,   sed  a  solo  ^^hI,?' Sit  mV 
Deo ,   qui,   poenitentiani    suggerens   et  iiispirans ,    vivificat  enni  et      "^^'''^'a 
resnscitat;    ministerio   antem  sacerdotis  solum  reatns  tollitur.     'I)a 

beiiinad)  ber  'l>önitcnt  biird)  bie  5lbfolntion  Uvt^  Vebcn  ber  %mbc  erl)ält,  fo 
fann  juin  gültigen  (Smpfaiigc  bc-o  33iitliatraiiicntev  oollfommcne  ^)ieue  nidjt 
erforbert  mcrbcn;  beim  fonft  bciiige  bcr  ^)sönitent  traft  ber  .Siontrition  fd)on 
bie  l)ciligniad)cnbe  C^nabe  11.  2214  nnb  crl)iclte  fie  nie  bnrd)  bie  ^Hbjolution 
be^  ^riefter^^.  Qu  iil)nliii)cr  'ilH'ife  fann  m<^  bcr  '^Verurteilung  ber  Prop.  30 
ber  ^Dnobe  uon  ^^iftoja  argumentiert  mcrbcn.  Vi^\.  ])e7fei7tger,  Enchir. 
n.  1399; 

b.  an ^5  bem  ^i'on/^il  oon  Xrient,  ioctd)ec<  erftiirt,  bie  contritio 
caritate  perfecta  iei  ,^  1110  eilen,  aliqucnn/o,  norbanbcn  nnb  red)tfertigc 
t)or  (Smpfang  bc<o  ^^-liiiliatrameutcö  (Sess.  14  de  poenit.  cap.  4).  T'cin^ 
nad)  u  erlangt  bav  i{on,vl  burdiaibo  nid)t  bie  oollfommeuc  9{cnc ;  \a  c^> 
crflnrt  überbie^o  nod)  aih:^brüdlid)  bie  attritio  alv  l]inreid)enb.    ^gl.  n.  2227  ; 

c.  a  n  ^o  b  e  r  b  c  r  ,Si  i  r  d)  e  0  e  r  l  i  c  l)  e  n  c  n  5  d)  I  ü  f  f  e  l  g  e  m  a  1 1.  illnire 
jnm  güttigen  Empfang  bc^o  '^^ußfaframcnte«  oollfommcne  ^iieuc  notmcnbig, 
fo  mürbe  bie  ^d)lüffclgeiimtt  il)rcn  .^mccf,  ^^criöl)nung  bcr  2üubcr  mit  @ott, 
nieinale;  erreid)en,  ba  biefe  i>crföl)nung  fd)on  bnrd)  bie  ^foutrition  oül[5ogen 
miire. 


^cinvi(ö^$u))pcvt,  Moiupeiibium  bev  loflinatif.  II.  2.  ^'j 


•2-J20. 
'ÄH'ü'ii  bfv  im 
iiollloniiiuiuii 


vilis,   fili:lli^ 
iiiitii 


736  ^^i'fi^**^"  -i'iJ-     -^'^u  bcn  ©nfvaincntcn  im  einzelnen. 

§  204.     I^ic  nuuuUfunnucuc  ^Kcnc. 

•in]!.   I'dliiucri,  De  poeniteiitiii.  Tli.  25  sqq.;    C^  i  l)  v ,    2)ic    bciliqiMi    i^atvanicutc    bor 

fatl)o,lili1j.u  5Hvd)c.  II  §  16  f- 

1.  U  11  n  Ol  l  f  0  m  ni  c  ii  c  9i'cuc,  attritio,  iiuvb  jcbe  ^)iciic  öciianiit,  Mc 
nirfjt   aiho   bcr    uoKtoiiimcncii   ^'icbc ,    foiibcni   am  a  ii  b  c  v  c  ii  ii  b  c  v  ii  a  t  ü  r- 

■"'"'  Uiijcn  IV'otiucn  ciUipringt.  '2>oUi}c  'JJiotiuc  fiub  luui)  bcin  iiüii,^,il  uoii 
Xvtciit  (8es8.  14  de  poeiiit.  cap.  4)  bic  .pii  jVl  i  d)  t  cit  bcv  2ünbe  uiib 
bic  5?  u  V  d)  t  u  0  r  b  c  r  .Sj  ö  1 1  c.  ^Hiid)  bic  b  a  n  f  b  a  r  e  iiiib  bic  b  c  g  c  l)  v  l  i  d)  c 
?icbe  fömieii,  foiucit  [ic  nid)t  u  o  11 1  o  in  m  c  ii  c  l^icbc  fiiib,  in.  2207  ff.  >,  l^tutiu 
bcr  mioolltoiinnciicii  ^)icitc  fein,  raviibcr  bcftc()t  iibcrl)aupt  fein  3^ucifcl. 
(5tnc  Sd)iuicrii]tcit  bietet  iiberliaiipt  mir  ba^^  lyiotiu  bcr  S'itrd)t  uor  bcr 
.^i)nc.     'Ikinn  mir  eine  1()e|e  nnfftellcn,  ift  folgenbec^  \vo{)\  jn  beiui}ten. 

-;-'^    ,  1.   I)cr  lied.  1 1)0  Uta  c^    nntcrfd)eibet    eine  uierfadic  gurdit.     Cum 

iniin..nii.s.  s-, - ol)iectum  tlmoris  sit  iiialuni,  quaiKloque  lionio  propter  mala,  quae 
tiuiet,  a  Dt'o  recedit;  et  istc  dieitur  tiuior  hnmanus  vel  miDidanns ; 
quaiidoqiie  auteiii  lionio  propter  mala  ,  quae  timet ,  ad  Deum  con- 
veititur  et  ei  inliaeret ;  ([iiod  qnidem  malum  est  duplex,  scilicet 
malum  poenae  et  malum  culpae.  Si  er^o  aliquis  couveitatur  ad 
Deum  et  ei  iuliaeieat  pioptei*  timorem  poenae,  eiit  timor  serväis ; 
si  autem  i)ropter  timorem  culpae,  erit  timor  fdialis ;  nam  lilioium 
est  timere  ottensam  patris.  Si  autem  propter  utrumque,  est  timor 
initialis,     8.  Tli.  2.  2  q.  V^  a.  2. 

2.  ^er  timor  nurndionfs  ift  inuncr  ]n  ocruerfcn  »a.  3);  bngcgcn 
finb  timor  filialls'  nnb  initudis,  bic  lucfcntlid)  nid)t  uerfdjicben  finb,  immer 
gut  la.  8i.  '-liMr  l)aben  nnc^  alfo  nur  mit  beni  timor  servüis  ^u  befd}iif* 
tigcn,  ber  nlfo  genannt  udrb,  loeil  bie^?ncd)te  an-o  5vnrd)t  uor  ber  Strafe 
htw  .^errn  nid)t  beleibigen. 

a.  '^er  timoi-  sei'vilis  fnnn  UMcbcr  boppelt  fein,  rie  Jy^'^t)^  ^'J^^' 
litVi-  s.MviVi<.  fpringt  nmnlid)  ano  ber  "^iebc  ;n  fid)  felbft,  inbcni  ber  5^nird)tenbc  ein  il)ni 
brodenbcv  Übet  tum  fid)  abbidtcn  luill.  Jyüi'djtet  er  nun  bic  Strafe  nl^o  bnci 
grbf^te  Übel,  fo  ift  er  felber  ber  letde  nnb  l)bd)fte  Ökgcnftanb  ber  bic  J^-nrebt 
uernrfad)enben  !i^iebe,  bic  benimid)  onf  einen  l)bl)cren  ^kgenftnnb  nid)t  mel)r 
belogen  uierbcn  lann.  T^nrd)  foUben  '^Ift  niad)t  ber  llh'enfd)  fid)  felbft  ;^nni 
legten  ^icl.  '4^arl^^o  ift  flar,  bafl  eine  foldjc  ^nrdjt  ein  in  fid)  fd)led)tcr 
5(ft  ift  nnb  folglid)  mit  bcr  'licditfcnigung  in  feinerlci  33e;,icbnng  fteben  fann. 
'4>iefc  J^'nrd]t  nennen  bic  !H)eologen  timor  serrüiter  serrllis. 
'rimoföi'.ui.ii-  ^^^  l^icbc,    uicldjcr  bic  Jyi^rd)t  entfpringt,  fnnn  aber  and)  georbnet 

cit.T  s.Tviiis.  fein ;  bann  fürd)tet  bcr  'JJ(cnfd)  aücrbingv  and)  bic  Strafe  aU  ein  Übel, 
aber  nid)t  aU  h([\>  größte  Übel.  Tic  biefcr  5nrd)t  entfpred)cnbe  "^^kW 
511  fid)  fetbft  fd)lie|lt  bic  l]bl)cre  )i!kh^  ^n  (^5ott  nid)t  a\\K> ,  fonbern  ift  bcr 
iUebe  ,yi  C^)ott  nntergcorbnct.  Terartige  S'iird)t  ift  nllerbingv  in  fid)  feine 
üi?iebc,  aber  il)r  and)  nid)t  entgegengefei/t.  '4}iefer  5Üt  ift  bal)cr  in  fid)  gut, 
nnb  uon  il)m  altein  ift  jeljt  bic  ^)icbe. 
^jjfotiiui'i'snnini  ^-  ^^'^^""^  ^^^^'^  5nrd)t  oor  ber  (Strafe  ^licnc  cnuerft ,    fo  ift  bic  gnrd)t 

ftall^  ^ov  9ittvi=  ba<o  lU' 0  t  i  D  ber  ^km  \  ber  ©egenfranb  berfctbcn  aber  ift  bic  'Sün'be. 
3o((  bic  9hnc  ec^t  fein,  fo  nmJ3  fie  and)  bcn  ^i^orfat^^  cntl)attcn,  bcr,  iinc 
luir  gefeben  (n.  2199),  fid)  nid)t  bloJ3  anf  bic  begangenen,  fonbern  and)  auf 
alle  niög(id)cn  (Silnben  cr|*trctfcn  nnij3.  ^^w  biefcn  gcl)ört  aber  and)  bic 
Übertretung   be^  (^ebote^o    bcr  Öiebe   ^n  ^ott.     'I)al)er    fcl)lief5t  and)  bic  %U 


Tim 


§  204.    ^ie  unöottfoimiiene  9aeue.  737 

tvttion  bell  5öl[fen  ein,  (^5ott  51t  lieben,  inib  ift  in  biefer  S3e5ief)nnn  eine 
U>  or  bcr  eit  nng  ^ur  formalen  (^)ottec>liebe. 

c.  ^a§   ift   bie  5(ttrttion   and)    \m%  an§'  einem  anberen  (S^vnnbe.     "^a  Tie^^nurition 
fie  nämliii)   mit   ber  ^J  0  f  f  n  n  n  g  a  n  f  ^un*  5  e  i  i)  n  n  13  üerbnnben  fein  mng,  ^ntwi  bie  §off- 
bic  iHn\^ei()nni3  aber  .^nit  S^efitje  (^)otte>3  fiibrt,  fo  erftrecft  fid)  biefe  |)offnnng  """äcSsJ^'''" 
and)  anf  bic  (Srtani^nng   ber   einigen  öniicfjelicjfeit   in  ©ott  nnb  entt)ält  im- 

plicite  bie  l'iebe  ^n  ©ott,  ber  bec>  llUenfd)en  ^ctigfeit  ift,  atfo  ben  amor 
conciipisce7itiae  ober  sx)ei. 

d.  l>a^er  ift  bie  nnoolltonnnenc  DUnte,  beren  ^?J?otiu  bie  eben  erörterte   -..;--"•.  .^ 
3;nird)t  ift,  and)nid)t'in  f  i  d)  beb  in  13  t:  luenn  bie  .s^^ötte  ntd)t  uuire,    ViniWbeu" 
motüe  id)  fünbigen.     ^\\\  foldjcr  5lft  ge()t  nnr  an^^  bem  timor  ^^ra- |ii„b,>"r^^^^^ 
liter  servilis  beroor   nnb   ift  in  fid)  cbcnfo  nnmoratifd),   une  bie  i()m  ent^        ""'^• 
fpredjenbc  5iird)t  uor  ber  Strafe  nnb  Siebe  ^n  fid)  felbft  t§>  finb.    I^agegen 

bic  anf  fd]lcd)tt)in  feroder  5nrd)t  bcrnf)enbe  ^(ttrition  ift  nid)t  in  biefer 
^iHife  inner(id)  bebingt,  fonbern  fd)tiept  ben  'ilMllen  ,^n  fünbigen  abfotut 
aw^.  %\\<->  'iS^\x\X)i  üor  ber  Strafe  luiK  ber  llh'enfd)  niimlid)  \>k  Urfnd)e  ber 
©träfe,  bie  Sünbe,  oermeiben ;  Siinbc  nnb  Uriad)e  ber  Strafe  ift  aber  and) 
ber  5(ffeft  ^nr  Sünbe,  ber  fid)  in  bem  ^kbingnngofal^  fnnb  gibt:  si  in- 
fermis  non  esset,  veUem  i^ecrtire.  ral)cr  ift  in  ber  "i^lttrition,  bie  ^(n= 
fiitje  ber  )^icbe  ^n  (^nitt  entl)ält,  jeber  '-li^iKe  ,^1  fünbigen  pofitiü  ansage- 
fd)(offen;  ja,  folange  fie  beftebt,  ift  ev  nnmbglieb,  hay^  ber  Ü)?enfd)  ben 
^>i(len  \y\i  ,>n  fünbigen.  '^Inire  biefer  iBidc  nid)t  anvgcid)loffcn,  fo  ginge 
bic  '.Httrition  an^  ber  5nrd)t  oor  ber  Strafe,  al^o  bem  gröfUen  Übel,  ()eroor, 
nnb  biefe  bernl)te  anf  einer  (£'igenliebc,  bie  fid)  felbft  ,uim  (e(5ten  ^^]iele  mad)t. 
Jsn  ber  3{ttrition  ex  timore  servili  simpUrlter  ift  ba^o  aber  nid)t  ber  gall, 
ba  fie  virtaaliter  bie  Vicbe  ,yi  (^5ott  entbält,  mit  ber  eine  bebingte  9(nl)iing= 
Iid)teit  an  bie  Siinbc  nnoereinbar  ift.     ^>gl.  Palmieri.  1.  c.  pag*.  ?A\  sqq. 

e.  ^^Imvo  über  bie  gnrd)t  oor  ber  .S^'^ö  1 1  en  ft  r  af  e  gcfagt  lunrbc ,  gilt 
in  gleid)er  ^iHMfe  uon  ber  J>nird)t  uor  ben  5eit(id)en  Strafen,  bie  (33ott 
über  bic  Sünben  ucrbiingt. 

J T.  A  n  m  gültigen  Ci"  m  p  f  a  n  g  b  e  c^  ^^  n  fi  f  a  f  r  a  m  e  n  t  c  ^^  g  e  n ü  q  t , .  . ---".•    , 
n  n  0  0  1 1  f  0  m  m  e  n  e,  n  b  e  r  n  a  t  n  r  1 1  d)  e  m  e  n  e,  attrUio,  bie  a  n  e^  ^y  n  r  d)  t  -iniBiafvamout. 
uor  ben    Strafen   l)eroorgebt,  uuM  d)  e  (sjott  über  bie  Sünben    ^^'^'•"''"'""■ 
0  c  r  b  ii  n  g  t ,    0  0  r  a  n  £>  g  e  f  e  13  t,    b  a  f^   b  i  e  |  e    S  n  t'  d)  t    n  i  d)  t    tinior  ser- 
viliter  serrilis  \  ft. 

T)er  '^H^iiieiv  für  bie  je  1[)i']z  mirb  anv  ben  (Srflärnngen  be^^  ^\ni,^i('S 
oon  Orient  gerübrt.  "^ie  bierl)er  gel)örenbc  Stelle  lantet :  Illam  vero 
coutritioneni  iniperfectam ,  quae  attritio  dicitni- ,  qnoniani  vel  ex 
turpitudiiiis  ])eccati  consideiatioue,  vel  ex  «^elieniiae  et  poenaruni 
metu  commnniter  concipitnr,  si  rohnitateni  peccandi  exrliidat,  enni 
spe  veniae ,  declarat,  non  solnm  non  facere  lioniineni  liypocritani 
et  niagis  peccatoreni ,  vernni  etiani  donmn  Bei  esse  et  Spiritus 
Sancti  impiilsum,  non  adluic  qnideni  inhabitantis,  sed  tantnm  mo- 
ventis,  quo  poenitens  adiutus  viani  sibi  ad  institiani  parat.  Et 
quamvis  sine  sacrameuto  poenitentiae  per  se  ad  iustiticationem  per- 
ducere  peccatoreni  nequeat ,  tanien  mni  ad  Dei  giatiani  in  sacra- 
mento  poenitentiae  impeti'andani  disponit.  Sess.  14  de  poenit. 
cap.  4. 

1.  "I^enniad)    gibt   c?    eine   nnoolifommenc    9hme   am    Sitvd)t    uor  ber  ^<.i^,,,,i;^"^')*t;,,,t,,, 
.V)i)Üe,  uielcbc  ben  yj(enfd)en  and)  innertid)  uon  ber  Sünbe  abmenbet,   iu^ -'^l'^'/jj' 


011    lUUl)  0. 

nttiiuiii. 


738  B^^fitfr  S'cif.    55ou  bcn  ©nfiamcntcn  im  cin,^clncn. 

bein   fie    bcn   3X>i((cu   j«   fünbigcn   au^frfjlicf^t.     3BeIrf)c  guvc!)t  bic§  unvnirf) 
t()ut,  I)abcn  nur  iHn-l)in  gcfc()cn. 

2.  I^icfc  iimioUfomiiiciic  ^)icuc  ift  nirf)t  füiib()aft,  fonbeni  ein  ^cfd^cn! 
(^otte^>,  eilte  (^luibc  be0  lieiügcn  C^kiftc^  unb  bee'Ijalb  nüljlid)  imb  (}cilfain. 
^^gl.   niirf)  Propp.  60  —  67  Oue^oieR^   inib  Prop.  25   bcv   @t)nobe    uon 

3.  '^^ic  ooui  TvibcMtiiumt  bcfd)vicbciie  ^Ittrition  aii^>  Jy»rd)t  uor  bcn 
.S^">öllcnfl  rufen  tann  bcn  2iinbci-  5UHir  nidjt  vcdjtfcvtigcn ,  bereitet  aber 
b  e n  'U^  e  9  b  e  c^  .^  e  i  l  e  c;  u  o  r  nnb  b  i  c^  p  o  n  i  e  r  t  ben  iWen|d)en  ^nm  i&uu 
pfnng  ber  (jcüigniadjcnbcn  (kSnahc  bnrd)  bav  ^^nf3|afranicnt.  Tajl  hk  'iMttrition 
ben  l^icnfdjen  remote  bioponicrt,  luirb  uon  nicnianb  in  l^iueifet  gebogen,  "^a^ 
gegen  fragt  cv  fid),  ob  fie  nnr  remote  bivponicrt,  fo  hi\\]  ^nr  dispositio 
'proximu  anfKr  bcr  J^nrdjt  oor  bcr  .'pölic  nod)  anbere,  oolltonuncncre 
yj?otiue  uertangt  iverbcn,  ober  ob  bie  anv  bcr  5vnrd)t  l)eruorge()enbc  nnuoH^ 
fonintene  ^Kcnc  bcn  "^.Hniitcntcn  ,yini  gültigen  C£iupfang  bcc^  ©afraiiicntc^o  and) 

.j,,|-J"ff!iit(,i  i>m/'^?)?6?  bioponicrt,  b.  l).  genügt.     Qn  nnfcrcr  Il)C|c  bel)nnptcn  mir  bae^ 

tioiMKmiflt,unvb  letztere  nnb  ^unir  an>o  folgcnben  Wrünbcn. 

7nnidin/vd)r'o  a.  9cad)  bcMi  ^hm^il    uon  Orient    ift    bic  ^Ifcne  einer  uon  bcn  Elften, 

"^''iJcu.icü-n''''  ^^^^^^^)^  ^'^^  ^cftanbteile  be^:?^  ^afraincntcv  bilbcn  'Sess.  14  de  poenit.  cap.  :-3). 
'4)iefe  9?ene  uiirb  (cap.  4)  befinicrt  alv  animi  dolor  ac  detestatio  de 
peccato  comniisso  cum  proi)osit()  nou  peccaiidi  de  ceteio.  ^o  oft 
atfo  biefe  Definition  für  einen  '.Hft  bcr  :)icuc  antrifft,  tann  bcrfclbc  ein  53e- 
ftanbteil  bc^  ^afraiiicntcc^  fein.  Ta  aber  and)  bic  iJkne  anc^  5vHvd)t  uor  ber 
^Strafe  itinior  sercilis),  une  mir  gcfcl)cn  m.  2'22?)  ff.»,  eine  ^crabfdicnnng  bcr 
3ünbc  ift  mit  bem  ^^orfatji,  (^5oit  nid)t  nicl)r  ,^n  bcleibigen,  fo  erfntlt  fie  aUe 
il3ebingnngcn,  alc^  i)ais  sacrameiiti  qnasi  niateria  ^n  fein. 

b.  r^ic  ^Httrition  (wk^  ^-nrdit  uor  bcr  Strafe  genügt  nid}t  ober  bi^^= 
ponicrt  nid)t  proxime  auf  bic  :]icd)tfcrtiiunig  anfun-I)a(b  bcc>  53n)lfafraniente-§, 
fonbcrn  nnr  rewofe.  T'a  nnn  bav  ^{on^il  bcr  Vlttrition  bicjcnige  ^ic^- 
pofition  ^yun  (vinpfangc  bcv  SafraincntC'^  ,;nfd)rcibt,  mcld)c  cc^  i()r  in  ^3c,^ng 
anf  bie  yicdjtfcrtignng  anr;crt)alb  bc£^  ^Ijnilfatramcntcc-  bcftrcitet,  fo  ift  offen* 
bar  nid)t  bic  entfernte,  fonbcrn  bic  njid)fte  T^i>:^pofition  ,vnn  gültigen  (£'m^ 
pfam3  bcv  2afraincntC'o  gemeint.  Übrigen^o  l)atte  bac>  .fion.yl  nid)t  ol)ne 
(X  i  n  f  d)  r  ii  n  t  n  n  g  fagcn  f bnnen  :  disponit ,  u>cnn  cc^  nnr  bic  entfernte 
"Diopofition  ucrftanbcn  miffen  molltc,  ba  nnr  bie  genüg cnbc  Ti^opofition 
f  d)  l  c  d)  1 1)  i  n   r^ic^pofition  genannt  mcrbcn  fann. 

c.  I'ae^  Ä'on^il  nennt  bic  ^)icnc,  gencrifd)  bctrad)tet,  einen  53cftanb* 
ted  bc!c  ^aframentcc^.  ^1mk>  aber  uom  %n\\\<^  gilt,  bac^  gilt  and)  uon  bcr 
3peeicc>.  5llv  'Spccicv  bcr  ^i*cnc  betraditet  bac^  .suni^il  aber  offenbar  bie 
nnuotlfommcnc  'Ji'cni:  an^o  [ynrd)t  uor  bcr  Strafe. 

lio^iim'uion.K'  ^'  ^^^  '^lidjtigfcit  nnfcrcr  Interpretation  be^o  !Iribcntinnm^o  ergibt  fid) 

niiflr  niid)  iincvand)  baran!?,  baf?  bic  ';)lttrition  il)rcr  '^latnr  nad)  in  ber  ^eclc  bcv  %Hi= 

^.•i.iti.v  iiori).    jjjf^,jjj^jj  ^^^^,  bemirft,   \m^    \>k  '^icuc  ^n  bemirten  l)at,   bamit  hiv%  33nBfafra^ 

ment    gültig    empfangen    mcrbcn    tann.      Der    5lbfd)cn    uor    bcn    begangenen 

2ünbcn  nnb  bcr  '^nnfa^  nid)t  mcl)r  ^u  fünbigen  fd)licf3cn  niimlicb,  and)  mcnn 

fie  anf  ber  gnrdjt  bcrnbcn,  jebe  5lnl)änglid)fcit  au  hk  eiinbc  an^5  nnb  riinm'en 

fomit  ba^o  .pinbernic^  anc>  bem  il>eg,  ba^^  bcr  (^ingicfBung  bcr  l)ciligmad)cnben 

(^nabe  fid)  cntgegenftclltc.     '-IH3I.  n.  1^226. 

Mnc  ?n' ii)co^  ^-  ^n()er   l)abcn  and)  alle  3:i)cologen  bc^^  16.  3al)rl)unbcrt^5  hk  Cel)re 

loflcn.  ^iuait-u'^.  j)C!3  J^ribcntinum^^  in  bcr  niimlidjcn  äöcifc  crtldrt,  mic  mir  bicö  eben  getl)an. 


§  205.     ®ie  53cid)te.  739 

@rft  gegen  (Snbe  bc§  16.  :3af)r!)nitbert§  öcrtangt  33iiinlbii§  außer  ber 
gurtet  and)  iiori)  noüfoniiiienerc  9??otinc  ^ytr  5(ttrition,  befcmit  aber,  bag  Ot^^ 
baf)m  fein  5:f)eo(o9C  bicfe  3:orberimf5  [teilte.  ^g(.  Palmieri,  1.  c.  pag\  329. 
35iDaIbii§  argumentiert  m^^  ber  9?edt)tfertigung^o(et)re  bc^o  ^ou^il^  Don  3::rieut, 
in  ber  ücrlangt  Unrb,  h(\^  bic  ^ünber  &){ii[ ,  ben  Urquelt  aller  !Biebe,  an^ 
fangen  gu  Heben,  äiligere  inci/piunt  Sess.  6  de  iustif.  cap.  6). 
33on  ba  an  unrb  h'xt  uiel  uniftrittenc  S'^-age  aufgeiuorfen,  ob  mit  ber  (\\\^ 
?Jurii)t  f]eniorgegangencn  unnollfonnnenen  ilieue  menigftemo  ein  Einfang  ber 
Öiebe  uerbunben  fein  muffe  ^nr  @uüigfeit  be^o  ^uf3faframcnte^5. 

III.     Triefe  S^-age   ift   nou   ber  ^irdjc  nirf)t  cntfiijieben,  uub  ^f^c;i*t^»^  ^tvcimw  üt-a- 
ber  VII.  ^([\.  burrf)  Tefrct  nom  5.  Wi([\  1667    verboten,   IM  5ur  @ntfif)ei=  Vü-'-'.'otuvnbiÄ'^' 
bung  ber  ^irrf)e  hk  eine  ober  aubere  l^lieinung  al^o  bäretifilj  ,vi  braubmarfen.  ^"Ja'tiobc"?' 
^([ht\  bemerfte  er,  ba|l  bie  nega  tine  *:)3^einung  unter  ben  Tl)eo(ogen  feiner       ^''''^^• 
3eit  bie  geuiöbnlirf)cre  .yt  fein  fc()ciue.    T)ie  eben  citiertc  Stelle  be^5  .ston,vl§ 
Don  !I^rieut:    Fidentes,    Deum   sibi    propter  Cliristum  propitium  fore 
illumque  tamquam  omnis  institiae  fönt  ein  dilio-ere  incipinnt,  ift  nirf)t 
entf(f)cibenb,  lutb  :,niar  frl)on  beodalb,   meil  biefe  ©teile  nur  befrf)rcibt,   luaö 
gemöbnlid)  gefrf)ielit,  ni(f)t  aber  unv3  unbebingt  gef(f)el)cn  muf?. 

S'olgcnbe  (5kfiii)tÄpnnftc  finb  in  biefer  5^'age  ,^n  bead^ten.  (snfiimnmfto 

1.  ""M&j  in  ber  uniiollfommcnen  ^IJeuc  aw^-'  Jyurrfjt  uor  ber  .Spölle  ift  ,|*[;/e\5i^^]7^t 
^Biebc  5U  (i^ott  implicite  cntl)alten,  luie  oben  m.  22251  nad)geU)iefen  nnirbe.  /ucvbeu  miifKn. 
T>k\c  eo  ipso  mit  ber  nuüollfouunenen  ^)ieuc   gegebene  ;^iebe  ,^n  (55ott  tann 

aber  al^  "Einfang  ber  öiebe  ;^u  (Mott,  mie  bav  Tribentinum  i()n  (lU  ^or= 
bereitnug  auf  bic  9kd)tfertigung  uerlaugt,  betradjtet  merben. 

2.  5Beber  a\b$  ber  ()eiligen  5d)rift,  nod)  an^>  ber  Xrabition  fann  bic 
9^otUienbigt"eit  eiuev  a  n^^  b  rü  dl  i  d)  en  'Jlftev  ber  l^iebe  ,yi  (^nitt  bemiefen 
irerben  unb  ,^mar  meber  be^3  amor  amicitiae ,  nod)  be^o  amor  concupis- 
centiae.     i^gl.  Palwieri,  1.  c.  j)ag-.  3:58  sqq. 

3.  ^raftifd)  barf  man  fid)  balicr  mit  jener  unuollfommcuen  3?euc  be- 
gnügen, me(d)e  bie  nom  ^on;i(  uon  Iricnt  beid)ricbenen  ^^^bingungen  erfüllt, 
\>a  biefelbc  ol]ne  einf  djl  ie  f^lidien  '?lft  ber  Öiebe  ,^u  (^ott  überbauet  feine 
tüal]re  9?eue  ift.  ©idierlid)  ftebt  biefe  ?el)re  im  (iintlaug  mit  beiit,  anv3  bic 
Quellen  beö  (^lanben^  über  bie  unuolltommcne  ^Keuc  entljalten. 

§  205.     ^ic  23ciditc. 

S5g(.  Palmierl ,   De  poenitentia.     Tli.  38  sq(j.;   ('•MOr,   X^ic  f)ci(iqoii  ©afraiiicntc  ber 
fatl)o(ifrf)cu  S^ivrf)c.  TI  §  19  ff- 


I.     ^ie  Tonfessio  sacramentalis  mirb  Hon  ben  ^^Ijeologen  befiniert 
(\H  accusatio  peccatorum  propriornm  post  baptismum  commissorum      -LHiiiitc. 
legitimo  sacerdoti  a  poenitente  facta  ad  eorum  reniissionem  virtute 
clavium  obtineudam. 

1.  'Die  53e{d)t   ift   alfo    nid)t  eine  bloile  ?l'uf  5iil)Iung  ber  ^ü^ben, .^^^  „fjtJJ-^,  ^.j^^^, 
fonbern  eine  5(n!(a  ge,  mie  eine  foldje  ber  ger  id)  tl  id)  en  i^erljanbtnng  ^n    inunacic;  un- 
(^runbe  liegt.  '^' "" 

2.  ©egenftanb  ber  5(nflage  finb  bie  nad)  ber  Xanfe  begangenen 
eünben  be^o  ^önitenten.  ,v>icr  gilt  "i^a^  üon  ber  materia  remota  (^efagte ; 
and)  ift  praftifd)  barauf  ^n  l)alten,  ba|l  ber  .'J^önitent  nidjt§  oorbringe,  alö 
feine  eigenen  ©ünbcn. 


cycgcni'tanb. 


740  3^^f*tcr  2:eil.    53on  bcn  ©ofrainenteji  im  einzelnen. 

„,    2286.  3.    'X>ic   5(nf(agc    nmfi    nom   ^öni teilten    bem   i^viefter    qermdt 

lun-  njiMii  bie  viii  luerucn. 

narie  ju^  martKu  ^^  rJ^,^^.  .j^5„iteiit  niuJ3  Mjcv  u\  '}3erfon  iiub  in  (^cgciiiuart  bc^^  ^eirf)t= 

initci!^  bao  ^^k^!enntHic<  nblecjen.  "^ic  'JJieiimun;  c^o  fönntc  biird)  einen  ^^otcn 
ober  53iief  gefrl)ii)en,  ifl  non  ^Mcinen^^  VlII.  aU^  falsa,  teineraria  et 
scandalosa  nenuorfcn  uiorbcn.  ^nl)er  univc  eine  fo(d)e  33eid)te,  luenn  nid)f 
ex  iiatKra  rei,  io  bod)  nnd)  biefer  @ntid)cibnng  nniiiiltic^.  ^ncjei^en  fnnn 
ber  "ij^önitent  in  (i^cgcniuart  fcine^o  ^-^eiditinitcrv  bi>o  ^ktenntnic>  nid)t  bloJ3 
nnuibtid),  fonbern  nnc^  trifticjcn  (^niinbcn  mid)  fd)riftnd),  ober  bnrd)  JV''^"^)*-'!'/ 
ja  fogar,  oljnc  jcbod)  l)ier;,n  uerpftidjtet  ,yi  fein,  bnrd)  einen  ^ol  m  et  fdjer 
oblegen. 

1).  9inr  lun*  einem  ^i^' i  eft  er,  ber  bie  |iifranienta(c  '?(ti]olntion  erteilen 

fann,    fnnn    and)    bov   f  a  tra  ni  en  täte   ^^efenntniv  ftattfinbcn.     d^'in  einem 

i^  a  i  e  n    ober   n  i  e  b  e  r  e  n   Ai  l  e  r  i  t  e  r  nligelegteo  ^^Vlcnntnic^ ,    bat-'  man  mit^ 

nnter  für  ben  "i^iotfnll  anrnlen  mill,    ift   UH'ber    faframenial   nod)  notmenbig, 

nm  bnrd)  conliitio  cum  voto  sacraineiiti  2nnbeniicrc\cbnnc|  ^n  erlangen. 

'il^enn  ber  l)eil.  1 1) o  nt  a -o  and)  bie  !i' a  i  en  b  ei  d)t  uerteibigt,  fo  mu|l  er  bod) 

g(eid)  ,\ngebcn:  Confessio  laico  ex  delectu  sacerdotis  facta  saciamen- 

talis    est    quodannnodo,    quaiiivis    iion   sit  sacrameiitiim  perfectum, 

qiiia  det'St  ei  id,  qnod  est  ex  paite  saceidotis.     8.  TIi.  Sup])!.  q.  8 

a.  2  ad   1.     i^gl.  and)  q.  :>. 

Hiuccf ^hn-  Hii^  '^'  "^it-' -tidlage  mnfl  ge|d)el)en  ad  i-eniissionem  peccatoiinn  virtnte 

Um.        claviuni  obtiiieiidain.     Xcebatb  mn|l  and)  mit  bcm   2iinbenbcfenntnio  bie 

.v>offnnng    anf    bie   ^iinbenoergebnng  lun-bnnben  fein.     ^Jiur  bav  ^nm  ^\\vcd 

ber  faframentalen  ^^Ibfolntion    abgelegte  ^^eteinitniv  ift  faframcntnl,    niec^l)alb 

and)  5.  ^S.  i>(v:>  ^^nm  ;]ii)ed  ber  satisfactio   gefd)cl)ene  öffcntlid)e  53etcnntni^:? 

biefen  (£l)arafter  nid)t  be)i(?t. 

«iöttiTdifciin^  II-     '^^^   ^eid)te    ift    n  on  (£  l)  r  i  ftn  c<  ein  gefetzt ,    nnb.^iuar 

foiMiufl  biv     in  ii  f  f  e  n   alle   n  a  d)   ber   ^  a  n  f  e    b  c  g  a  n  g  e  n  e  n   f  d)  tu  e  r  e  u  3  ü  n  b  e  n 

^'  '^^"       gc  b  e  i  d)  t e  t  m  erb  en. 

'^iefe  ^l)efe  ift  de  fiile.     ^er  ^^cioeiv  für  biefelbe  ergibt  fid) 
1 .  a  n  c>  ber  l)  e  i  t  i  g  e  n  S  d)  r  i  f  t. 
,.,--•■'•'•.  a.   öier    fommt    oor    allem    bie    tlaffifdic    Stelle    in   5^etrad)t : 

bin-  fiaM"iici)cH  (^)uonim  reiiiiseiitis  i)eccata,  reniittuiitur  eis,  et  qiioium  retiiiiieritis, 
^'"io/S."'"'  retenta  sunt.  Joann.  20,  2:-).  Oben  (11.  21 04  ff.)  iinirbe  nadigcmiefen, 
baf^  (il)riftnc>  mit  biefen  '^iHHlcii,  loic  er  e-o  friil)er  iicrfprod)en  l)atte  (Matth. 
18,  18),  feinen  ^{pofteln  bie  (Meiualt  gegeben  hat,  bie  v^ünben  iiad)3nlaffen 
nnb  f^n  behalten.  ^?(nd)  luiirbe  bcuneien,  baf^  biefe  OV^imlt  eine  rid)terlid)e 
rsn-limlt  ift. 

a.  (£'ine  rid)terlid)e  (MeiiuVlt  barf  iiid)t  loillfiirlid)  anc^n^'ibt  merben, 
fonbern    mir  auf  (S^riinb    bec>  1  h  n  tbe  fta  n  b  ec\  ber  bemnad)  immer  feftge 
ftellt  luerben  mng.    ^^\\\  ^^iif3faframcnte  fann  bicv  aber  iiid)t  anbcrc^  gefdie^en 
al«  bnrd)  bat-'  ^iinbcnbefenntniy  be^o  ^^U^nitenten. 

[i.  (^egenftanb  ber  rid)terlid)en  (^)ennilt  im  il^nf^faframent  finb  bie 
^ünben  be^  ':|3önitenten ;  e^o  ift  aber  unbeiifbar,  baJ3  ber  D{id)ter  feine  (Me* 
UHilt  anc^iibt,  ohne  hnv^  \\)\\\  h([t>  Objeft  biefer  (S^euuVlt  im  einzelnen  befannt-ift. 
y.  T^ay  ift  nm  fo  notipenbiger ,  aU  ber  i^riefter  and)  bariibcr  511  er^ 
fennen  hat,  ob  er  bie  ^iinben  nad)  bem  5(nftrage  (ihrifti  nnb  ber  .^iird)c 
n  a  d)  I  a  f  f  e  n  ober  b  e  I)  a  1 1  e  n  foll.  Ö)erabe  biefer  b  0  p  p  e  1 1  e  '^(ft  ber  rid)- 
terlidjen    (^eiualt  im   ®n|3faframent   erforbert   e^3   unbcbingt,    baß  alle 


§  205.     :j)ie  58eicfile.  741 

fd)  lue  reit  Smtben  bcm  *prieftei*  geoffenbaret  luerbeu.  Xtefc  ^f(td)t  crftred't 
ftii)  um  bejoUndcn  nur  auf  bie  f  d)  \v  e  r  e  u  ^üuben ,  mei(  ber  ^riefter  bie 
iäf3(idjeu  ©iiubcu  uid)t  begatten  fauu. 

0.  Übrigeu^S  ()at  ber  9^id)tcr  im  33ugiafraiiieut  bie  "^flidjt  5U  biuben, 
aii^  mnn  er  bie  ^üubeu  uad)(af;t.  Unter  Umftiiubcu  mujl  er  näm(id)  bem 
Scidjtfinbe  bie  ^ftid)t  auferlegen  5U  r  cfti tu  i  erc  u,  5ugefügteu  @d)aben 
g  n  t  :^  u  m  a  d)  e  n ,  (55  e  l  e  g  e  n  l)  e  i  t  e  u  5  u  r  (B  n  n  b  e  ^  u  m  e  i  b  e  n  n.  f.  m. ; 
in  aden  gäften  aber  {)(it  er  eine  ben  «Siinbcn  ent  jpr  cd)cube  (^enug^^ 
tbnung  nor^nfdjreiben.  ^iev  a(le§  aber  ift  bem  ^Jidjter  unmögtid)  oI)uc 
b([§>  (Snubeubefenutnt!?  bee>  *!|.^öntteuten.  Cum  autem  subire  poenam  pro 
culpa,  iudicium  quoddam  exquirat,  oportet  ([uod  poeiiiteus,  qui  se 
Christo  sanandum  coniuiisit ,  Christi  iudiciuui  in  taxatione  poeuae 
exspectet;  quod  quidem  pei-  suos  ministros  exhibet  Christus,  sicut 
et  caetera  sacramenta.  Nullus  auteui  potest  iudicare  de  culpis 
quas  joRorat.  Necessarium  igitur  fnit  confessionem  iiistitui,  quasi 
secundam  ])artem  liuiusmodi  sacramenti,  ut  culpa  poeuitentis  inno- 
tescat  Christi  ministro.     S.  Th.  C.  (lent.  1.  4  c.  72. 

b.  'I^iefe  (Stelle  ift  allein  au^oreid)enb,  nnfere  Zi)t']c  ^u  bemeifcn.    (^e=  -,i„^e?r~t,m,„ 
uüil)nlid)  uierben  and)  nod)  folgenbe  !Ie;i-te  angefiil)rt,  bie  aber  für  fid)  allein  f»-  di.  irtjiirt: 
bie  göttlidje  öinfetMing  ber  ilkidjte  uidit  euibent  bartl)nu.     Si  ('ontiteamur '  j,''/.'''!-)'  ih-*' 
peccata    nostra ,    tidelis    est    et    iustus ,    ut   remittat  nobis  peccata    ■/"''>' i'-- 
nostra  et  emuiidet   uos  ab  omni  iniqnitate.     1  Joann.  1,  9.     Mnlti 
credentinm  veniebant,  contitentes  et  annuntiantes  actus  suos.    Act. 

19,  18.  (£b  rl)  f  oftomuc^,  5^afiliuc<  unb  mit  ibnen  uicle  5^1)eologen  uer* 
flehen  biefc  'Stelle  non  ber  faframentalen  '^kid)tc,  ba  ron  (Gläubigen  bie 
^Kebe  ift,  unb  bie  51s>orte  co'nfitevtes  et  (nr)uivti(intes  actus  suos  auf  eine 
3(nnagc  über  bie  einzelnen  Sünben  binbcnten.  Confitemiui  erga  alter- 
iitriim  peccata  vestra  et  orate  pro  invicem,  ut  salvemini.  Jac.  5,  16. 

c.  .'oierlier    geboren   and)    bie    '^^orbilber    ber    ';J^cid)te.      %\§>    fold)C        -'f'- 
merben  befonber^o  angcfnl)rt  i^cii-otc. 

a.  \>([^  3^  e !  e  n  n  t  n  i  ^5,  \>kv^  (^ott  oon  ben  S  t  a  m  m  eitern  (Gen,  3, 
11  sqq.)  unb  uon  ^ain  (Gen.  4,  9  sqq.i  forberte; 

jS.  \>([§>  Urteil  über  ben  "^In^ofali,  bai>  ben  ^^rieftern  allein  ,wftanb 
(Lev.  lo,  2  sqq.,  fo  baf?  jebcr,  ber  nom  ^übofal^e  rein  gemorben,  5nr 
legalen  9?einignng  bcm  ^|>riefter  fid)  ftellcn  mnfUc  (Lev.  14,  :>  S(iq.l  T^iefc^^ 
(^efel^^  mirb  Hon  (^l}riftnc>  an-obrüdlid)  anerlannt  (Matth.  8,  4;  Lkc  17,  14); 

y.  ba^o  Don  Ö5ott  im  ^^(Itcn  'il^nnbe  oorgc|d)riebenc  33cfenntniv  mandjcr 
Sünbcn,  momit  ein  Opfer  oerbnnben  mar  (Num.  5,  (>  sq.i.  .S^ieranf  fdjcint 
fid)  bie  ll\'al)nnng  be,^,ogcn  5n  Ijabcn:  Non  confundaris  confiteri  peccata 
tua.     Ecclus.  4,  31  ; 

0.  ba^  bcm  beil.  ^v  0^)11 11 1^^-^  abgelegte  Snnbenbcfcnntniv:  Baptiza- 
bantur  ab  eo  in  Jordane,  confitentes  peccata  sua.     Matth.  3,  6; 

£.  bie  ?lnf crmecf ung  be§  :^a,^arn^5,  mcldjc  nielfad)  lunt  ben  b^- 
^l^ätern,  befonbcro  non  %  n  g  n  ft  i  n  n  ^^^  nnb  5(  m  b  r  0  f  i  n  §^  für  \>k  faframentale 
33eid)te  anc^gelcgt  mirb.  ilMe  öasarn^c  an^^  bcm  ©rabe  bcroorging,  fo  gel)t 
ber  ©imbcr  infolge  be^o  anfridjtigen  33c!enntnifje^  an^^  bem  i^^xaht  ber  ©ün- 
ben  bcruor ;  unb  mie  bie  Qüngcr  bie  33anbe  bcy  "^a;^arn§  li3ften,  fo  löft  ber 
'ßriefter  bnrd)  bie  5lbfolntion  bie  33anbe  ber  Sünbcn.  ©oldjc  33ätcrftellen 
f.  bei  Bellarm. j  De  poenit.  1.  3  c.  3 ; 


742  B^ufi^fi"  2:ei(.    53on  ben  ©afrnuienten  im  eingelnen. 


*^^^-  2.  an§>  ber  ?cl)rc  ber  l)(.  i^ätcr,  bic  üon  bcn  öltcftcn  ^fiten  I)cr 

^iWvnr  ^''^'^)^  ^^^^6  ^'"^  ®  ^'  ^  f^  ^  "5  ^'^^*  ^«-'if^tc,  fonbeni  aucl)  bereu  9?  o  t  m  c  u  b  i  g  f  e  i  t 
mib  g  ö  1 1 1  i  d)  c  (S  i  ii  f  c  ^  u  n  g  (el)vteii.  edjoii  ^  ( e  m  c  n ö  ü  o  n  91  o  m  imb 
ber  ^erfaffer  bcc^  il-1  a  r  n  a  b  a  ^3  b  r  i  e  f  c  ^^  beuten  bic^^>  an. 

bif  ^^lUflrnioin^  a.  <Bel)r  befttmiiit  nia()Ht  ber  l)ci(.  (£i)priau:  Confiteantur  siuguli 

"''*'  delictum  suum,  dum  adliuc,  qui  deli(iuit,  in  saeculo  est,  dum  ad- 
mitti  confessio  eins  potest,  dum  satisfactio  et  remissio  facta  per 
sacei'dotes  apud  Dominum  grata  est.  De  laps.  c.  29.  ^^oni  l)cil. 
?(nibvoiiu^>  er,vif)It  fciu  i^iogrnpf)  '!l3aulinu^o  (n.  39 1:  Erat  gaudens 
cum  gaudentibus  et  flens  cum  tientibus,  siquidem ,  quotiescunque 
illi  aliquis  ob  percipiendam  poenitentiam  lapsus  suos  confessus  esset, 
ita  flebat ,  ut  et  illum  Here  compelleret:  videbatur  enim  sibi  cum 
iacente  iacere.  Causas  autem  criminum,  quae  ille  confitebatur, 
nulli  nisi  Domino  soli,  apud  quem  intercede])at,  loquebatur.  X^arauei 
fiiuu  mau  mit  9i'ed)t  [djließcu,  ber  03ebraudj,  bic  Sünbeu  ^u  beid)teu,  fei  ,^u 
jeuer  Qdt  gau,^  aUgenteiu  gemcfeu. 

bic  ^jüüueiibtn'  b.    ruf?   bic    3^cid)te   aber   uotiue  üb  ig    ift,    Ic()rt  mit  allen  anbcru 

^Qo  ber  (^rof^c:  Multiplex  misericoidia  Dei  ita  lapsibus  subvenit 
liumanis,  ut  non  solum  per  baptismi  gratiam ,  sed  etiam  per  poe- 
nitentiae  medicinam  vita  repararetur  aeterna  .  .  .  .,  sie  divinae 
bonitatis  praesidiis  ordinatis,  ut  indulgentia  Dei  ^lisi  supplicatio- 
nihiis  SaeerdotHm  iicqueat  ohti))eri.  Mediator  enim  Dei  et  liomi- 
num  bomo  Christus  Jesus  hanc  praepositis  Ecclesiae  tradidit  pote- 
statem,  ut  et  rovfiieiitihus  adionem,  poe'nitentiae  clarentj  et  eosdem 
salubri  satisfactione  purgatos  ad  communionem  sacramentorum  per 
ianuam  reconciliatioiiis  admitterent.     Epist.  ad  Tlieod. 

bic  aottiiri)c  (i-in«  c.  ^ubciu    bic  ^^Mitcr    für   bic  ^^lotiucnbigfcit   ber  ^^eid)tc    auf  Joann. 

*i"irt)tc'^  20,  2o  fid)  berufen ,  ^engcn  fie  ,^ui]leid}  für  bic  g  ö  1 1 1  i  d)  e  C£'  i  n  f  e  ^  n ng 
bcrfelben:  Nemo  sibi  dicat:  occulte  ago,  apud  Deum  ago  poenitentiam 
....  Ergo  sine  causa  dictum  est:  quae  solveritis  in  tena,  soluta 
erunt  in  coelo?  Ergo  sine  causa  sunt  claves  datae  Ecclesiae  Dei? 
Frustramus  eigo  P]vangelium  Dei?  Frustramus  verba  Christi? 
Aug.,  Serm.  892. 

ci^ncinen^^*ün^bcn  ^'  "^^f^  abcr  bic  c  i  u  ,^  c  ( u  c  u  ^üubcu  gcbcidjtct  Uierbcu  uiüffcn,  Icl)rcn 

i\i  bcrcnncii.    bic  ^i^ütcr,  fo  oft  fie  ba^o  ^^uf^fnfranicnt  ein  C^UM*id)t  nennen  (f.  oben  n.  2176), 

ba^n  ernial)nen,  and)  bie  6U'ban  f  cnf  ün  b  e  n  ^n  beid)tcn  nnb  bic  ^ünben 

mit  3Bnnben  iierglcid)cn,  bic  beni  5lr,^te  ge;,eigt  uierben  niüffcn,   u^enn  er 

fie  feilen  foll.     ^.  S3ätcrfte(lcn  bei  JMlarm.,  De  poenit.  1.  o  c.  6; 

.').  au<->  bcn  i^c  l]r  c  ut  |d)e  ibun  gen  ber  ^Hrdjc. 

..    J^-^^-^  a.  ^d)on  iilterc  2l)noben,  ,v  53.  oon  ^aobicäa  i372),  ^artljago 

i.bc? biclScirf)u'!  (397 ),  iiijai  0 n §  (650 1,  geben  55orfd)riften  über  bie  bcn  'B  ü  üben  e  n U 
fprcd)cnbc  33ugc  unb  fet3cu  Ijiermit  hit  "ik'n^tc  ber  cin^etncn  (^ünben 
lUH'an^o.  '3)a^o  ^'on^il  ju  y^iainj  (813)  aber  erneuert  ben  fd)on  Dorn 
bcntfdjcn  Äon^il  (742i  gegebenen  «anon :  Unusquisque  praefectus 
militum  unum  presbyterum  secum  habeat ,  qui  hominibus  peccata 
confitentibus  iudicare  et  poenitentiam  indicare  possit. 
224  1.    ^  b.  (^man  aber  l)at  ba^  2;r  iben  ttnnni  gegen  bic  9i  cf  orni  atoren, 

IdbJnUmimJ  ludd)c   bttio    ^üubcnbcfcnntuiv   für   eine    Hicnfd)lid)e   @inrid)tnng   l)iclten, 

übcv  bic  iAcictjtc.jjj^lPj,  'T)ogiiia  crftiirt.    Si  quis  .  .  .  dixerit,  modum  secrete  confitendi 
soli  sacerdoti,  quem  Ecclesia  catholica  ab  iuitio  semper  observavit 


224b. 

iitalif(l)cii 


§  205.    3)ie  53eic^te.  743 

et  observat ,  alienum  esse  ab  institutione  et  mandato  Christi,  et 
inventum  esse  humanum,  aiiathema  sit.  Sess.  14  de  poenit.  caii.  6. 
'^iiB  aber  bie  ein,^ einen  Süuben  wad)  göttlidicr  5(norbnnng  gcbeid)tct 
lücrben  muffen,  luirb  alfo  bcfinicrt:  Si  quis  dixerit,  in  sacramento  poe- 
nitentiae  ad  remissioneni  peccatorum  necessarinm  non  esse  inre 
divino,  confiteri  omnia  et  singnla  peccata  mortalia,  qnornm  memoria 
cnm  debita  et  diligenti  piaemeditatione  habeatnr  ,  etiam  occnlta, 
et  quae  snnt  contra  dno  nltima  decalogi  praecepta,  et  circnmstan- 
tias,  qnae  peccati  speciem  mntant ,  sed  eam  confessionem  tantnm 
esse  ntilem  ad  erndiendnm  et  consolandnm  poenitentem,  et  olim 
observatam  fnisse  tantnm  ad  satisfactionem  canonicam  imponendam, 
aut  dixerit,  eos,  qni  omnia  i)eccata  confiteri  stndent,  nihil  relin- 
qnere  velle  divinae  misericordiae  ignoscendnm ;  ant  deninm  ,  non 
licere  confiteri  i)eccata  venialia  ,  anathema  sit.  Can.  7.  ^ic  ^c= 
t)auptiing  eublid),  bic  i^ktrf)tc  nKcr  eiinben  fei  nnmöglirf)  unb  non  SOKmi* 
frf)en  cingcfüf)rf,  unvb  üeriuorfen:  Si  qnis  dixerit,  confessionem  omninm 
peccatornm,  qnalem  Ecclesia  servat,  esse  imi)ossibilem  et  traditio- 
nem  humanam,  a  piis  abolendam  .  .  .,  anathema  sit:     Can.  8; 

4.  aut-  bcr  Ü  ber  c  i  n  ft  i  uini  nn  i-\    ber   .^aretifcr  unb  ®  rf)i^=3ricorkMi 
ni  a  t  i  f  e  V  mit  b  c  v  1^  i  r  d)  e.    '^ic  o  r  i  e  n  t  a  ( i  f  d)  e  n  ^  e  f  t  e  n,  inclrfje  fdion  ^4|[",[JJJf"„5',t' 
im  5.  3n()r^unbcrt  non  bcr  Mird)C  fid)  tvciuitcn,  nnb  cbcnfo  bic  (]ried)ijd)-  ~    '  ni^?'. 
fri)i  €- m  a  ti  fd)  c  Mird)c,  bic  im  H.  ^a()rliunbcit  uou -liom  fid)  to-ori|l  t)nbcn 

h([^  (3iinbcnbcfcnntni£^.  Tiefe  Xbatlndjc  uu'irc  uueiflärlid),  mciui  nid)t  fd)on 
im  9.,  ja  im  5.  Qnl]rl)iinbeit  bie  ^-^eiditc  nllc\cmciue  ^'ird}cidct)ve  gemefeii 
tpöre ; 

5.  ex  p-aescri}itio}ie.  '^IMc  nndigcmiefcn  mürbe ,  mar  obne  ^'^^^U*^'^ 
^ur  l^eit,  ta  bie  ^Reformatoren  il)re  Vcbrcn  über  bic  ^■5cid)tc  au^.yiftrcuen  be-  tmc 
ganuen  ,  y^at^  2iinbcnbefenntuii->  in  bcr  ^ird)c  a  1 1  n  e  m  e  i  n  e  r  (^^  c  b  r  a  n  d). 
W\x  babcu  bcnielbcu  bi^o  auf  bic  älteftcu  ^^citcu  ,;uriiif9efii()rt.  Tic  (i^cguer 
muffen  nun  uadimeifcu,  uunui  bic  ^^cid)tc  im  Ji'aufe  bcr  |]eit  t»ou  9Jteufd)en 
ciugefül)rt  murbc.  i)i^o  jct>t  babcu  fie  biefen  ^^emcic^  nid)t  crbrad)t.  'Der 
^räfcriptiouvbemci^o  ift  l)icr  bcfmiber^o  träftig ,  \>\\  eine  fpätere  (Siufüf)ruug 
bcr  Seid)t  mct^r  alö  aücs;  aubere  eine  moralifcbc  lluui  ögli  d)  f  ei  t  ift. 
Die  IDJcufdjcu  (jiittcu  eci  fid)  nie  gefallen  (äffen,  ban  1\' eu  f  d)  en  il)ueu  eine 
fo  fd)mere  ^K\\i  auferlegt  bättcu,  uue  bao  3üubeubefeuutui^  e^3  ift.  ©ic 
i)ätten  fid)  bagegeu  aufgclcbut,  unb  bic  (Siufüf)ruug  bcr  ^^HMd)tc ,  mic  fie  in 
bcr  .^ird)c  ailgcmciuc  ^iM)[  ift,  burct)  mcufd)nd)esi  ©cfct^ ,  f)ättc  eine 
fi3ruUid)c  Oicüotutiou  in  bcr  ,Siird)e  I)croorrufcu  uuiffcu.  i>ou  beut  allem 
aber  mei)!  bie  Ä'ird)cugcfd)id)tc  uid)t«o  ^u  bcrtd)teu ,  unv^  in  uufcrem  T^-atle 
ein  uuaufcd)tbarcr  Semciv  ift,  \>([\]  bie  il^eid)tc  auf  gi3ttlid)cr  (5iufct3uug 
bcrul)t ; 

6.  au^3  fotgeubcu  .^lo  u  gr  u  cu^gr  üub  c  u,  mcld)c  oou  bcu  !I'l)co(ogeu 
üor^ug^Smeifc  augefü[)it  mcrbeu.     33gl.  Bellann.,  De  poenit.  ].  :>  c.   12.      ^ äitfremelicn 

a.  Die  ^cid)tc  ift  augcuicffcu  bem  2ünber.  Durd)  bie  9^otmeubig=  bnu  simbcv 
!cit  bcr  53cicl)tc  mirb  ber  Süuber  genötigt,  au  feine  eüubeu  ^u  beuten,  i()rc 
^of^^cit  gu  erUHigcu  uub  fie  ju  bereuen.  ^l>ie  bal)cr  bic  äuf^cre  (^Wttc^^ncr^ 
c^ruug  bie  innere  anregt  uub  ftiirft,  fo  oerurfad)t  ba^^  ©üubcubcfcuutui^5  bic 
innere  g^^'f^^  i  ^'f  d)  ung  uub  ^^leue.  ^Unibreub  bcr  2üubcr  ül)ue  biv3 
^n\iitnt  bcr  Seid)te  in  feinen  ^iiubeu  ocrftocft  meiterlcbeu  unu-bc ,  bringt 
il)n  bic  iöeid)tc  lieber  ^nr  ©rfcuntui^  feinet  g^f^^^^^^  "^^^  h^^^'  ^^fc^tmug. 


2246. 


•211. 
Ik  i»etditf  ift 


744  Bn^fitcv  S^eil.    SPon  ben  ©afvümenten  im  einzelnen. 

^(uf!)  tHMunf)rt  bic  ^eirfitc  l^or  inclcn  Süiibcn,  ha  maiii^c  t)or  ber  «Siinbe 
fid)  l)iiteii,  iiin  firf)  bic  Srf)iini  ,^ii  erfpnrcn ,  bic  mit  bciii  5^cfeuntni^3  bev 
2iiiibcH  mitmöeiiuif^  ticrbuiibcn  ift.  (5nblid)  n'ianc\i  bcr  Süiibcv  and)  cjcrnbe 
biirrf)  ein  aiirrirf)tigc!§  33c!einitiu^o  UMcbcr  bot  Jvicbcii  mib  bic  ^)iiil)c  feines; 
.v^crscn^. 
c^n  •rtli''rlü-  ^^'  ^^^^^^  ber  9  ö  1 1  ( i  d)  c  n  (^  c  V  e  rf)  t  i  iVf  c  i  t  ift  bic  ^eicl)tc  ancjcnieffcu. 

^cbc  »Sünbe  ift  etol^  iiiib  Uuf^cborfaiii;  bal)ev  iKrlniicjt  bic  (^kn-cc()tinfcit, 
bn(3  bcr  ^iinbcr  biircl)  "Demut  imb  (Mcljorfam  feine  5\ui)ltrittc  fü()ne. 
©in  ^Mtt  tiefer  Tcnmt  ober  ift  c^,  fid)  feiner  '^iinben  uor  bem  ^^ricfter  au= 
,Vif(ni^en,  nnb  ein  5(tt  be^o  (^n-fiorfanbo,  bem  Urteile  be^  5^cid)tuaterc>  fid)  ^u 
nntenuerfen.  T^nrd)  bivo  ennbenbefcnntni^^  Unrb  bal)cr  in  nnj^cmeffencr 
'^ikifc  ber  fjDttlid)cn  (Mcrod)rinfcit  3iil)nc  giieiftct.  8d)ön  fagt  "^^.^ctrnc; 
Hon  il^loio:  Si  peccatmn  tnuni  aperias,  dirit  ])onnnns,  eg-o  illud 
operio;  si  afrnoscis,  ignosco ;  si  accusas,  excuso;  si  te  indicas  et 
condemiias,  te  uec,  indico  nee  condemno.    '3.  M/'f/ve,  '201  pag.  812). 

^"MiiX-;"^''  e.  5(nfgabc  ber  ^4rd)e  ift  cc<,   nüc  Wenfd)en,  nnd)  ben  ein^et^ 

nen  ,^1  l)eilii-\en  nnb  ^n  iH'roonfonnnncn.  T^icfer  "iHnftiabc  mirb  aber  bie 
5lird)e  nm  mciftcn  nercd)t  bnrd)  bie  '^^cid)tc:  bcnn  ber  3ceicn()ir(c  lernt  bnrd) 
biefetbe  um  bcftcn  ben  einzelnen  tonnen  nnb  uermng  bal)er  jebein  bie  if)m 
entfpred)cnbcn  iVtittcl  ,yir  .v^cdicjlcit  nn.^nrnten. 

bnii  v'Mtcn  ba-  d.  'I)er    ui  c  n  f  d)  l  i  dl  c  n    C^S  c  feit  f  d)  a  f  t    ift  bic  33cid)tc  nnqemeffcn, 

üiiiiDoft;      ha    |ic    bii^o    nonnni    eomnuiiie  forbert ,    mbem  ]ie  Weieiicnl)eit  bietet,    m\^ 

<Strei(igfcitcn  befcitic|t,  ^'cinb|d)nftcn  becnbct,^  nni^cred)tc>?    (SSwi  ^nrücfcrftottet, 

©d)nben  c\nt  ncmndit,  1>icbftal)(  uerliinbcrt,  ^irncrniffe  befeitiiit  u^erben  n.  f.  uk 

^i^-'T!^-*!!';'*  ^'  ^''■'  '-^ii^tuicnbiiifcit    ,^n   beid)ten    fd)nrft   anfv   nad)brüd(id)ftc    bie  fo 

■  Uiid)tigc  ^lVil)rl)eit  ein,  bnn  u  o  r  (5H 1 1  a  U  c  'JJi  c  n  f  d)  e  n  cj  ( c  i  d)  finb.    'iBcr 

ncfiinbii^t  \)a{ ,    \\\\\]\    nor   bem  Stediunlrcter  (Mottet  feine  '2iinben  befennen, 

man  fi'  .^^aifer  ober  ^^cttter,  f^clel)rt  ober  nnc^cleljrt  fein. 

-'-'!«•  ®crnbc   biivrf)  bic  licri'd)icbciUMi  Sloiu^nicn.^il^-ünbo  übcv.^ciu^t,   cvfemuMi  fogar  '^U'o* 

übJv  b\^c''^'>"iri^  tcft  Oll  teil  bio  ()ol)c  ^sJ^cbo  iitiiiu^  bcv  '^>cid)tc  füv  b«^^  ^iibtuibmmi,  bic  Sl'iv(f)C  uiib  bcu 
"^  "^'^' ^"  ©taut  nu;  ja  ^-vicbvirf)  ii'iUicdii  IIJ.  iuin  ^^vciifKU  bcfaniitc:  „Dn  ctinngcliMicn  .^irdjc 
fonntc  fciiic  ticfcvc  ^A'iiiibc  i^cidilan^''^  uun'bcn ,  af^o  babiivd)  gcfrf)c{)cii  ift  ,  bof?  man  bic 
^Vciialliciditc  nbfrfiafftc  itiib  au  bcvon  3tc((c  bie  freilief)  für  bcibe  2:eile  bei-|iteme  aügc* 
meine  '-l^ctd)t  fetUe."  ivit.  (Soaiuv  .^ird)cn,v  -5.  9'?oü.  1894.  ^X n n Nfanif die  3'''iiR"iMc 
für  bie  5^cid)te  f.  fiatbolit  1HS4.  II  3.  655  ff.  Sl^gf.  and)  .foe'tt inner,  5l^->(ogie  bcö 
(Jhriftcntum^.  IT  ©.  122  ff. 

in.     ^k'cicn  bic    iibtttidic  (Sinfctpung  ber  ^^Vid)te  merben  an^o  bcr  [)ei^ 

lii^cn  2dn'ift    nnb    Trabition    l)anptfäd)(id)    folgcnbe    9(rgnmentc    geltenb    ge= 

mad)t. 

MV--  "^rtuuiuMi  ^'  ^^^  '^(poftcl    fdiuiciiicn    über    ba^  (^^cfcl^;   bcr  ^■^eid)tc  nnb  ermahnen 

bVi';?ip^fhi  Viba-and)  bie  (^(nnbicjen  nid)t,  bnrdi  ein  bem  ^i^ricftcr  abnckiite^o  ^finbcnbefcnntnifS 

bic  ^inirfttr.     yi^^j  ,jj  rcd)tfcrtiiicn.    oie  tonnten  aber  über  eine  fo  mid)tii*ie  ^nftitntion  nid)t 

mit  8ti(lfd)Uieiiicn  l)iniucii(ic(]en,    lucnn  biefdbc  i()nen  befannt  geuicfen  uuire. 

1^icfeC^  n  e  i'^  a  t  i  0  e  'Hrcinmcnt,  ba^o  ben  oben  anc)efiil)rten  p  o  f  i  t  i  o  e  n 
33cuici]en  geiicnüber  jci^tii^cr  straft  entbehrt,  bern[)t  anf  bcr  ^^oranöfcl^niig, 
bic  5(pofte(  t)iitten  h\z  '^^eid)te  überhaupt  nie  cruiäf)nt.  3.lMe  fa(fd)  biefe  33or* 
an^ofc^jnng  ift,  ergibt  fid)  anv  ben  oben  (ii.  22?S^  aniicfü()rtcn  Stellen.  Hber* 
bic^o  unffen  mir,  \>a\]  bie  ?(poftel  nid)t  alle^o,  \va<>  fie  aU  depositnm  fidei 
bcfai'u'n,  andi  nicberöcfcbricben  ()abcn.  •  Ta  aber  anbcrmeitig  feftfie()t,  baf3  bic 
ilöttlid)c  (5infel,Minc|  bcr  '^kid)te  C^Uanbcn^^mabrlicit  ift,  fo  f)abcn  bie  \^(pofte( 
fid)cr  in   il)rcn  münbHd)en   Untermeifnngeu  baranf  l)in9eunefcn.     (5o  oft 


§  205.     1)te  W\d)k.  745 

fie  ba^er  in  i{)ren  5^riefcn  ^uv  33iij3e  crmaljnen,  ift  bnriu  mä)  eine  (^rmaf)^ 
nung  jur  3^eic^tc  cntf]a(ten,  bitrrf)  uie(rf)c ,  )uic  bic  (^(önbigeu  au^  bcn  ^rc^ 
bigten  bcr  ?(poftcl  unif3tcn,    bic   53ii{3c  imd)  bcm  3Billen  (S()rifti  geübt  UHvb. 

2.  1   Cor.  11,   28   inal)ut   ber   r)ci(.    ^^auliu^ ,   bcr   ^?J?citfrf)  [o((c  fid) ..    2250; 


prüfen,    beuor  er  ben  Scib  nnb  h(\§  ^Mnt  bc^o  |)crrn  empfängt;   bic  33ciif)te  \unficiri)vict.em' 
fd)rcibt  er  aber  feine^lreg^  oor.  Ji^'S^nioi: 

"^ie  ^rüfnng  nor  ber  I)(.  ^ominiinion  ^nt  uor  n((em  barin  ^n  bcfte()cn, 
baß  ber  9}^^n[rf)  fidi  erfüric()t,  ob  fein  (Memiffcn  nid)t  cUm  mit  einer  ©ünbe 
beflccft  ift,  bic  i()n  nnunirbig  nind)t,  bcn  Veib  Gbrifti  5n  empfangen.  ^^{V$ 
meiterbin  jn  gcfd)e()en  bat ,  ]d)reibt  bcr  5lpoftel  nid)t  au^-^brüdlid) ,  ba  bic 
^orintljcr  barüber  ot)nc  ^>]iueifc(  nntcrrid)tet  luaren.  @id)cr(id)  fdjliegt  er 
bic  ^cid)tc  nid)t  an^o.  ^n  bcr  gcfaniten  Xrabition  aber  unrb  bic  lunn  ()ciL 
^an(n^3  5nni  uiürbigcn  (S'nipfangc  bcr  b(.  ^it\nnnuinion  ncrlangtc  "i^rüfnng  uon 
bcm  (Snipfang  be^o  5)^uf;|a!ranientc^o  ncrftanbcn.  3o  id)rcibt  öco  bcr  (^roßc: 
Mediator  Dei  et  lioniinnni,  lionio  Christus  Jesus,  liauc  praepositis 
Ecclesiae  tradidit  i)otestatem,  ut  et  coufiteuti])US  actioueiu  poeui- 
teutiae  darent ,  et  eosdem  salul)ri  satisfactioue  purj>atos  ad  com- 
muuiouem  sacramentorum  per  iauuaui  recouciliatiouis  admittereut. 
Ep.  108  ad  Tlieod.  ^Inberc  ^H'itcrftcllcn  f.  bei  Palmieri ,  1.  c.  pag". 
:590  sqq. 

3.  jT'arau'?,    bafj    in  bcr  Tanfe    bic  3ünbcn    ol)nc  33etcnntni^o  nadige-^  Taui/uubVuftc. 
laffen   luerben,    fann    gciicn    bic    göttlid)c  CSinfetMing  nnb  ^)lotirciibigfcit  bcr 

5^eid)tc  nid)t  argnnicnticrt  luerbcn,  ba  beibe  2afranientc  einen  UH'fentlid)  iHn-= 
fd)icbcncn  Gtjavaftcr  l)aben.  Tic  Xanfe  ift  eine  geifiigc  'il^  i  e  bcr  g  cbnr  t ; 
't)([§>  Safranicnt  ber  ^^nOe  hingegen  ift  in  ^iH'ni  einc^o  ('»u' r  i  d)  t  c  ^^  cingcfel^t, 
5n  beni  bie  5(nf(agc  gebort. 

4.  !^ic  ^Miter,    nanientlid)  ber  bcit.  (S  f)  r  \) ']  0  ft  0  ni  n  c^ ,   (ebren  uneber*  ...^  ,2j_52j^^  ^^^^, 
^olt,  man  fode  feine  Siinbcu  Cv^o  1 1  alte  in  bcid]ten.  c^ünt'aiuin  nacD 

a.  3iMe  nur    oben    (n.  2241)    gcfel)cn ,   lel)rcn  bic  !:lMitcr  nn;>Uicibentig '     foiibcvc^ 
bie    göttlid)e   (Sinfclinng    nnb   ^.)i\nu)cnbigfeit    ber  ^^eid)te    oor    bcm  ^riefter.   ^"^"»"''^f»^""'-^- 
(5in5e(ne  ^^(n^^fprüd)e,  bcfonbcrv  einoo  eiir^^cluen  .^7ird)eniiatcrc^,  finb  baber  gegen 
bic  ciiunütigc  ^c()re  bcr  anbcren  obne  ^xMoei^otraft. 

l).  Qnbe^^  laffen  fid)  jene  'i^lnvjprüdic  mit  bcr  adgemeinen  i^d)rc  gan^ 
gut  in  (5inftang  bringen.     Sie  ()abcn  aber  banptfiid)(td)  fotgenben  (Sinn. 

OL.  '5)ic  ä^eid)tc  oor  bcm  ^M'icfter  ift  eine  *:lVid)te  oor  0>Witt,  ba  bcr 
^ricfter  bcr  Stcdocrtrctcr  (^bttec<  in.  :^sn  bcm  !:2^itfUmd) ,  beffcn  ^in^-faffer 
bcr  *i^atriard)  oon  lt\niftaiitinopct  ^s  0  t) 'i 'i 'i  <^ '^  be-r  S'^ftcr  im  6.  ,^sabr 
l)nnbcrt  fein  fod,  Unrb  bcr  ^i>önitcnt  00m  ^l^ricftcr  ermahnt:  Spiritualis  tili, 
eg:o  confessiouem  tuam  primario  et  praecipue  uon  recipio,  uec  tibi 
absolutiouem  coucedo,  sed  ])er  me  Dens  peccatoiuui  tuoruiu  cou- 
fessiouem  suscipit  et  per  nostraui  vocein  liorum  remissioueui  dis- 
pensat  et  largitur. 

ß.  5(nd)  cntl)a(ten  fo(d)c  ?(iivfpriid)C  einen  ,s>inmet^^  auf  h([^^  93cid)tgc^ 
^cimnic^,  loobnrd)  jcbem  ^sönitentcn  bic  Sdiam  über  h<\<t>  53efcnntni^5  benonnnen 
luerbcn  foK.  Qm  (Snd)o(  ogi  um ,  bcm  litnrgifdjcn  53nd)c  bcr  gricdjifdjcn 
^irdjc,  mirb  ber  '^l^önitcnt  gctröftct :  i^^iater,  ut  quid  ad  Deuni  et  ad 
me  accessisti?  Ne  verearis:  uon  euiiu  mihi,  sed  l)eu,  eoram  quo 
stas,  peccata  tua  annuutias.  (Marteue,  I)e  ant.  Eccl.  rit.  p.  2  1.  1 
c.  6  a.  7  ord.  20.) 


746  B^fiter  2:cil,    S?on  ben  Saframenten  im  eingclncn. 

y.  ^ie  ^eid)te  üor  (Bott  umfaf^t  bei  bcn  33äteni  f)mtfti3  nur  (äf>(irf)e 
©ünbcn  ober  aber  fd)iuere  ^ünbcn,  meldjc  iin  '^?id)tcrftiit)l  ber  33uj3e  fii)on 
iinc^gclnffcn  fiiib. 

0.  5(ii  nnbcrcii  ^tcüeii  luirb  ba*?  ^iiiibciibcfcimtni-o  nor  (^3ott  aUein 
bcr  öf  f  cnt  lidjcii  53cid)te  öcöeuübcnjcftcnt  uub  bereu  i)^otuicnbiöfctt  iu  ^Mb^ 
rebc  cjeftcUt. 

5.  9?ectariu^>  (j  ?)91)  uub  und)  if)iu  oud)  aubcre  or  teutaUfd)  cn 
ta^'iimt  h:<<  :^  i  f  d) 0 f  e  l)abeu  btc  ^cid}te  abgefd)offt.  X^al)cr  ift  fic  uidjt  göttlidje, 
^uf^m-.oitcv^o.   ^^j^j^^^.j^  jjjj^.  „n,,i,-^^^^j^^j^.  (?iurid)tuun. 

^Jkctariu^^    I)at    teiue^Mucg^o    bic    gel)  et  nie    33eid)t   ab9efd)afft,    bie  im 
Oriente  nud)  uad)()er  aüiienuMu  bej'tc()en  blieb,  fouberu  bnö5(nit  t)c§  ^ug= 
p r  i  e ft  e r e^ ,   beffen   J?'Uuftioueu  fid)  auf  bie  ö f  f  e u  t (i d) e  ^(uflage  belogen. 
S3c)(.  Palmieri,  1.  c.  pag*.  :>7o  sijq. 
i'co  bc!-^^' vofjo  ^-   ^^'^^    ^^'^'   Ö^rofu   fiil)vte   bie    ficl)einie  33eid)t  uid)t  ein,    fouberu 

gcoen  bcn  9ijif;=uieJibet  fid)  iu  felueui  2d)rcibeu  (\\\  bie  ^^ifd)öfe  (lanipauieu^o  (Ep.  168)  nur 
iXn  5jSdrf)Uv' gegen  ben  ^IVif^braud)  bcr  öffcut(id)cu  ^^U'id)tc.  ^a  ber  oou  ben  Üiefornuitoren 
augefül)rte  ^^ricf  ift  foi]ar  ein  ^^^euuMo  für  bie  (S^'ifteu^  ber  gcl)einieu  Seii-^tc 
iu  jener  ^eit,  ta  Ceo  hk  5(bfd)affuug  gciuiffer  'yiif^briiudjc  baniit  begrüubet, 
tt>  genüge  jnr  lTt\id)(affuug  ber  3üubcu,  biefelben  iu  ge()einier  33eid)te  beut 
^riefter  ^n  befenneu. 
Onno^mu  111  '^'  ©bcnfouienig  \)(\i  Qnnocen;,  III.  hk  33eid)te  eingeführt,    fouberu 

itnb  bie  i^cirf)tc.  nur  auf  %xm\'^  bcc^  götttidjen  (^3ebotec^  bie  ^eit  feftgefe^t,  inucrbalb  meld^er 
biefc^o  (5^ebot  erfüllt  u^rben  ntnil. 

IV.     ^iV%  materia  remota  bcv  5^nJ3faframcntee>  ift  (§  201),  ift  and) 

materia  iiecessaria  ober  libera  seu  sut'liciens  bec^  fafranteutalen  ®üuben^ 

befeuntniffe^^. 

cimfinstan-  ^'  ^^"-'  ^^"^  ^oguui ,    baf?   alle    uod)   uid)t   birett  uad)gelaffeuen  Xob^ 

tiae  spociem  füubcu  fpeciell  gebeid)tet  n>erben  niüffcn  (n.  II,  8),  ergibt  fid)  and)  bie  9^ot= 

uKgnivauii's.  UUMibigteit ,    bie    '^(y\)\    uub    btc    circinnstantiae    s})eciem    mutantes  }^\x 

beid)ten.     T^iec^  ertlürt  bov  !Iribeuliuuui  au«brücflid)  (Sess.  14  de  poenit. 

cap.  5;  can.  7). 

($ine  Streitfrage  bcftel)t  nur  barüber,  ob  uub  intuieuieit  bie  cir- 
cnmstantiae  specieni  (ujurarcoites  gebeiditet  werben  muffen.  Tiefe^o  faun 
mol)(  uid)t  geleugnet  u^erbcu  be^üglid)  fold)cr  llmftäube,  burd)  U)eld)e  eine 
läfUid)c  ©üube  ^ur  Xobfüube  mirb.  ^eun  ect  muffen  ja  alle  2^obfüuben 
al^^  fold)e  gcbcid)tet  merben;  and)  erfliirt  bie^o  ber  9Uunifd)e  5^atcd)iö^ 
muö  auc^brüdlid)  (P.  2  c.  5  q.  47). 

Ob  aber  and)  fold)e  llmftäube  ;^u  beid)teu  finb,  bie  eine  ^obfüubc, 
ol)ue  bereu  (Specie^^  ,^n  (inbern,  betrcid)tlid)  erfd)H)cren,  5.  5^.  iiitentione, 
duratioiie,  modo,  extensione  actus  u.  f.  m.,  ift  beftritten.  gür  bcibc 
5lnfid^teu  ftcl)eu  bebenteube  ?lutoritäteu  \\\\'i>  planfible  (^rüubc. 

2)ie  5lnl)änc|cv  bcv  ncgntincu  ?-)i\nuung  ftiibeu  ficf)  bc[oiibcv!§  baraiif,  t>a\>,  bo§ 
3:ribcntiniiin  mir  bic  specieni  mutantes  iicmit,  uub  bic  cutt]ccicuftc()cubc  9tufid)t  lcirf)t 
gu  ©fvupctu  füdvt;  bi?  bcv  af  firui  ati  ücu  licvufcu  fiel)  bavauf,  boß  füv  bic  circum- 
stantiae  notatjiliter  ai/f/rarantcs  bicfclbcu,  iu  bcv  t^'atuv  bcv  @arf)c  (ici^cubcu  @rünbe 
fpvcd)cn,  Uiie  füv  bie  specieni'  mutantes,  U)a§  jcbod)  uirf)t  iu  jcbcv  33c3icf)uug  vidjticj  fein 
büvftc.     33iil.  Ballprf}ii-I*(il})fferi,  1.  c.  V  pag-.  184  sqq. 

watcdciic  uu^  2.  Tag  uni)erfd)nlbcte,   materielle    llnoollftänbigfeit   be§  ^c^ 

iuiaitänMflfcitbcv!cnntuiffe!3  beffen  OMiltigfeit  nid)t  beeintväd)tigt,  mar  allef,cit  Cel)re  ber  ^ird)C. 


ii^cirtjtc. 


@^  folgt  bkt->  aud)  mie  au^o  beut  C^eifte  be^^  (Sl)riftentnm^o,   fo  an§  bem  all^ 
gemeinen  ®ruubfa(je,  baj3  (5)ott  5U  Unmöglid)em  nid)t  oerpflid)tet. 


§  206.    3)ic  ®cnugtf)imng.  747 

§  206.     ^tc  (^euugtfjming. 

S5fl(.  Palmieri ,   De  poenitentia.     Th.  36  sqq.;   Ö5i()V,   3)ic  ^ei(i(]cn  @o!romente  ber 
fatf)oltfdjcu  tirdjc.  II  §  24  ff. 

I.     T^ie   (^cmigtljinuig    in   Q3cäic^ung    auf    bic  (Süubeii    im    tuciteften .     2258. 
©innc  ift  eine  2Ö  i  c  b  e  r  13  u  1 111  o  cl)  im  9  b  e  s^  b  u  r  d)  b  i  e  f  c  ( b  c  ti  0  e  v  |  d)  it  U  S\tcu" Inue! 
beten  (£d)aben^.  ^rlSe'SS 

T^crfclbe  be|*te()t  iu-jart)tev 

1.  in  ber  Qboii  gcrnnbten  (^t)vc.     Dbuiolfl  (£f)riftu^>  uodfommenc      ''*"^'"" 
^cnugt()nnng  cjeteiftet  l)at,   fo   ift   bod)  bcnt  ll\'cnfd)en   irgcnbinetdie   @enng= 
t^uung  möglid),  une  unr  nud)  (^ott  bnnfcn  fönnen,  obmol)!  unr  nid)t  unfern 
gnn;^cn  fd)nlbigen  1)nnf  abtragen; 

2.  in  ben  3ün  b  cnf  ol  gen ,  U)eld)c  bie  ^ünbe  in  beut  ©ünber  ^n^ 
rücf(äj?t.  5(nd)  jn  beren  V(ufl)ebnng  beftetjt  eine  nioratijd)c  i^erpflid)tnng. 
T)ie  33ugcn,  infofern  fie  biefen  ^^mecf  l)aben,  finb  rein  nicbi^^inal; 

3.  in  beni  ber  .Slird)e  gegebenen  ^(rgerniffe.  I^ie  ^Inorbnung  ber 
I)ieranf  be^üglidfen  ^^nfu'  ift  ^([d)z  ber  änfleren  ^ird)enbi^^ciplin  nnb  ber 
9?n^en  ber  C^kjanitljeit  bie  babei  maf^gebenbe  flieget; 

4.  in  beul  beni  9täd)ftcn  ;,ngef (igten  Sdjaben.  'Diefe  Sati^- 
faftion  mirb  9icftitntion  genannt. 

5»ier  i|"t  nnr  bie  bliebe  uon  ber  (^ott  ^n  tei|"tenben  ^ati-ofattion. 
II.    "Die  (^k'nugtl)nnng,  non  ber  mir  jel^t  reben,  ij't  bat)er  bie  ^l^ieber^ 
gntniad)ung  be«  bnrd)  bie  3iinbe  (Mott  ^ng  e  f  üg  t  en  llnredjte^o. 
4")ier  ift  nnn  uneber  ^n  nnterfdjeiben 

1.  \>k  (^enngtt)nnng    (\U    blofler   !itngenbaft  nnb  \>k  fafranien=    _,.,2-^''- 
i([\t  ©enngtbnnng,  bie  al§  pars  integ'ralis  bee>  ©afraniente-o  ein  33cftanb=    n)minfl"a& 
teil  ber  materia  'proxinia  be^o  53nfliafranientec^  i|*t.     %U  Xngenbaft  ge()brt  ^flKnuäi? 
bie  (S)enngt()unng    ;,nr  ^ugenb    ber  (^kreel)tigfeit    nnb    ift    ein   l)J?onient   ber   ^atiofartion. 
^^n^e,  bie  im  .v>er,^en  'Kene,  im  lh*nnbe  ^^-^etenntniv,  im  5föerte  (35enugtt)nnng 

ift.  'i^gl.  S.  Tli.  Snppl.  q.  12.  1)iefer  S^ngenbaft  uürb  babnrd)  pars 
integralis  sacranienti ,  ba|3  ber  *}.^rie|*tcr  eine  .yi  leif'tenbe  @enngtl)unng 
anferlegt  nnb  ber  '^Hinitent  biefelbc  anninunt ; 

2.  bie  (5^enngtl)nnng,  insofern  fie  ift 

a.  eine  "iD  i  ^^  p  0  f  i  t  i  0  n  auf  bie  ^iedjtfertignng,  satisfactio  pro  cul])a.  ^     s^ik». 

@^  fragt  fid)  nnn,  iniiMefern  uon  einer  (^enngtl)nnng  beci  Ü)knfd)en  ^'/H-rcu/pa!''^ 
für  bie  @ünbenfd)nlb  nnb,  in  ^^erbinbnng  mit  berfetben,  für  bie  emige 
©träfe  bie  O^ebe  fein  fann.  @^^  iierftel)t  fid)  non  fetbft,  bag  ber  '3J?enfd) 
eine  satisfactio  de  condigno  für  bie  ^Bdjntb  nnb  emige  ^Strafe  nid)t  (eiften 
!ann.  '^iefc  l)at  (^briftnc^  uerbient,  nnb  nnc<  mirb  fie  o^ne  33erbienft  mit 
ber  9?ed)tfertignng  ^n  teil.  '-l^gl.  11.  1086  ff.  ^amit  i|*t  aber  nid)t  gefagt, 
baf3  bie  C^>enngt()nnng  be^o  3ünber^o  ^nr  ^^idjlaffnng  ber  Sd)n(b  nnb  cmigcn 
<Strafe  nnb  überbanpt  ^ur  ^liedftfertigung  in  gar  feiner  5ßeife  nnb  gar  feinem 
(Sinne  ^iwxv:^  beitragt ;  fie  ftel)t  iiictmel)r  jn  berfelbcn  im  ^>ert)ältni^?  ber 
Qmpetration,  in]ofern  fie  bie  (S)nabc  beringe  nnb  ^Hiet)rnng  uon  (5)ott 
erlangt,  nnb  ber  T)  i^opo  f  i  ti  on,  infofern  fie  hk  @igenfd)aft  eine^>  opus 
salutare  l)at;  fie  ij't  ja  bie  fräftigj'te  ^Huflernng  nnb  (Erprobung  einer  mal)ren 
^uggefinunug. 

'4^ag  be,^)eugen  niete  ^teüen  ber  1}  ei  (igen  Sd)rift,  m  bcnen  bie 
(Sünber  jur  S3nge  ermabnt  merben,  5.  ^.  Coiivertimini  ad  me  in  toto 
corde  vestro,  in  ieiunio  et  in  fietu  et  in  planctu.     Joel  2,  12.     'I)ic 


Tic   SMtisf: 
1.1-..    l.u.-i 


6UMuöl)ii(ii-l)  bhi 
lu'ii  miri)  (im 

lafiomniti'v  ,vit 


748  B^tieitcv  ^eil.    5?ou  bcn  (Safvamcntcn  im  cinsetneit. 

^Hniiutcn  erdntgten  burrf)  if)re  33uf3e  9^ad)(a|l  bcr  ©träfe  iiiib  bcr  2il)ulb. 
^ov  XHlmofeii  mvh  liiiufig  aho  ^IltMttcl  ^iir  9^ad)la]"fung  bcr  ^ünbcn  gcpricien: 
Eleemusyiia  ab  oiniii  peccato  et  a  inorte  liberat,  et  iioii  patietiir 
animam  ire  in  teiiebras.  Tob.  4,  11  ;  ug(.  Lue.  11,  41.  ^cjl.  aiul) 
11.  1745  il 

Ob  bie  C^ii'vcriitcu  fiiv  Infjficfjc  Sünbcu  eine  sati>f;ictio  de  cond'ujno  leiftcu 
unb  [omit  bie  ^^uidjlnffiuu]  boiiclbcii  de  condion,»  ucvbiouen  tömicu,  ift  eine  t{)cü(oi]i|i1)c 
©tveitfia(]c.  'ilicucvbiiu]!?  ucvteiDii]t  ^|^  a  l  iii  i  c  v  i  (1.  c.  \mi^.  188  sq.)  bie  D  c  v  n  c  i  ii c  u  b  c 
^^fnfidjt;  ' 

b.  c  i  11  'JJi  i  1 1  c  l  ;,  it  r  :)t  n  d)  ( n  f  [  u  ii  13  b  e  r  11  a  d)  c  m  p  f  a  11 13  c  n  c  r 
2  ü  iibcno  er  c^e  billig  5  iir  ü  db  l  eibcnb  cii  3citlid)cii  ^iiiibciiftrafen, 
satisfactio  pro  jwena.  riefe  0»kMnintl)iimui  pflegen  hk  Xl)Cü(ogeii  I)ier 
eiiigel)ciib  511  erörtern. 

III.     Über  bie  i\\U\^i  genannte  C^enngtljnnng  für  bie  nad)  eingetretener 

i?)icd)tfertigiing  bleibenben  ,-;eirlid}en  Strafen  gelten  folgciibc  ^mei  !Il)efeu: 

-'t':^    _  1.  (Sc^  ift  1>  0  g  in  a ,    bajl   bei    bcr   Vergebung  ber  'Siinbcn  bnrdj  bi>5 

'^^nf3iafraincnt  ober  bie  nollfoinmcne  ^)i\nie  jiinir  bie  Sdjiilb  nnb  eiuige  Strafe 

nad)gelaffen  iiun-beu,  aber  ineifteii'o  nod)  ,';eitlid)C  Strafen  511  einer 

iüiK'2 tvöieu'n'b  p  r  0  p  0  r  t  i  0  n  i  c  r  t  c  n  3  ii  li  n  e  f  ii  r  bie  3  ii  n  b  c  n  a  b  ,ui  b  ii  n  e  n  b  1  e  i  b  e  n . 

a.  ,(\\m\  riditigen  ^Hn-|tanbniv  bicjcv  ^al^u'c^  i|t  ;,n  beadjten. 

a.  @r  be,;icl)t  fid)  auf  3tra|en  für  nad)  ber  ^^anfe  begangene  3iin= 
bcn,  alfo  lucbcr  auf  5'olgeii  ber  (irbjiinbc ,  nod)  auf  Strafen  ber  Süiibeii, 
bie  biird)  bie  laufe  getilgt  unirben.  Q-n  ber  Xaiifc  luerben  niimlid)  mit  bcr 
Siinbeiifd)iilb  and)  alle  Siinbcnftraren  nadjgclaffeiu 

,j.  Tic  Strafen,  uon  bcneii  er  fprid)t,  fiiib  poenae  rindicativae, 
nid)t  poeiiae  inedicinales. 

Y.  Uiiferc  l:i)efc  entl)iilt  nur,  unvo  gcioöbiind)  geid)iet)t,  ol)iie  auv= 
5iifd)lietlcii,  baf;  in  geuufjen  Js'üllcn  axui)  burd)  bay  ^^nf3iatrainciit  ober 
bie  uolUominene  iUcne  alle  ;,eitlid)eii  Strafen  nad)ge(affen  merbeii. 

0.  Sic  ift  biird)  bie  gegen  bie  ^Ji  c  f  orni  a  to  r  en  gerid)tete  'Definition 
bcv  1  r  i  b  c  n  t  i  n  n  in  v  Ö) l  a  n  b  c  n  v  f  a  1^.  Saiicta  S ynodiis  declarat,  fal- 
snin  oiHiiino  esse  et  a  Verl)o  Dei  alieiiiini ,  enlpani  a  Domino  uuii- 
quani  reinitti,  qnin  iniiversa  etiani  poeiia  coiuloiietur.  8ess.  14  de 
poeiiit.  cap.  8.  Si  qnis  dixeiit ,  totam  poeiiam  simul  cum  culpa 
lemitti  semper  aDeo,  satisfactionciiKiue  poenitentium  non  essealiam, 
([uam  fidem,  qua  appreheiidiiut,  Oliristum  pro  eis  satisfecisse,  aua- 
tliema  sit.     L.  c.  caii.  12. 

b.  'Der  "^MMuci«?  für  biefcv   Dogma  ergibt  fid) 
a.  a  u  V  ber  b  e  i  l  i  g  c  n  S  d)  r  i  f  t ,   bie    UMcberl)o(t    5\älle  er  ^iiblt ,   in 


_'L't> 


■5anknnva\\'n'iu  bellen  bic  Siiiibcii  nadigelaffcn ,  aber  Strafen  über  bie  Sünbcii  oerl)ängt 
^''  ^'^-  ^^''•'^- unirbcn.  tH  b  a  iii  marb  bic  Sünbc  iun\sicf)cii ,  aber  er  innj3te,  uüe  ©ott  e^ 
ibni  angcbrol)t,  ein  Vcbeii  ooU  \n^\  OJh'ibcn ,  Sorgen  nnb  ^leiib  fü()reii  nnb 
ftcrben.  5I5gl.  Gev.  :>,  17  sqii.  IKofec;  unb  '.Haron  oer^iel)  6^ott  il)reii 
llnglanben  nnb  ibr  ll(if3traneii,  aber  ^nr  Strafe  folltcn  fic  bav  getobte  ^'aiib 
nid)l  betreten,  '-l^-^l.  Num,  20,  12;  Deut  32,  48  sqq.  So  lief;  %m 
and)  bein  Daoib  ocrfünbigen:  Dominus  traustulit  peccatum  tuum  .  .  . 
Verumtameu  quouiam  blasphemare  fecisti  iuimicos  Domiiii,  propter 
verbuiu  li(»c  filius,  qui  uatus  est  tibi,  morte  morietur.  2  Req.  12, 
13.  14. 


':2U. 
Tic  ;ieitlirf)cu 


§  206.    3)ic  ÖJenufltljuung.  749 

@d)on  ou§  biefer  legten  ©teKc  allein  cr[tet)t  man,  \vk  \a\\ä)  bie  ^'i^t'rpvetation 
proteftantifcljer  (S^-egetcu  ift,  bic  ©trafen,  uon  bencn  bie  f)ei(ige  ^cl)vitt  rcbc ,  [eien  nicfjt 
üinbif atiner,  fonbevn  mir  pr öferüa t i Der  9iatnr,  ba  bic  begangene  ©iinbe  al^ 
alleiniger  Ö5riinb  ber  Strafe  be^eidjnet  n)irb"; 

[j.  a  u  ^S  b  c  u  l)  (.  ^  ii  t  e  r  n.  "^er  I)ciL  %  u  13  u  ft  i  u  u  c^  fc()vcibt :  Cogi- 
tur  liomo  tolerare  etiam  remissis  peccatis,  quamvis  ut  in  eam  siinbcnfnä^^^^^^^^^ 
veiiiret  miseriam  ,  primiim  fiierit  causa  peccatum.  Productior  est  il^v^V^ua^Sev 
enim  poeiia  quam  culpa,  ne  parva  putaretur  culpa,  si  cum  illa  ;?''^^'^'''<.i'"^ 
finiretur  et  poena.     In  Joann.  tract.  iz4  n.  5;  tvonfeucv. 

y.  au^3  bcv  5)uf3b  icicipn  n  bcr  friU)Cvcu  3al)r  ()uu  bcrt  e, 
bic  auf  beul  (^Hauben  bcrul)tc,  bafs  für  bic  luui)  bcr  Xaufc  bci3am3encu  ^ün^ 
bcn  gcuiü()u(id}  eine  ,^citlid)c  (Strafe  abcjcbüpt  lucrbcii  uiiiffe; 

5.  au-o  bcr  bcftänbigcn  *^|>ra^*i$  bcr  Ä'irdjc,  in  bcr  iBctdjte 
iöugcn  anf^itcrlcgcn  uiib  bereu  ^nn-ridjtiuig  uom  ^^ijuitcutcu  f)U  ucrlangcn. 
äin'uu  bicfe  i^Hiuni  nid)t  ^u  rein  polt,^cilid)cu  l)iafn"Ciiclu  ober  rein  cVocctifd)eu 
^efferiing^öniittelu  im  ilsbcr]prud)c  mit  bem  (steifte  ber  ^'ird)e  bcgrabiert 
merbcu  foKcu,  fo  feigen  fie  ben  (5^lniibeu  ber  Vurd)e  Doran^v  bafs  bcr  becjnn= 
bigtc  2ünber  aiid)  luni  (Mott  ,";u  einer  satisfactio  iierpflid}tet  ift; 

£.  a  n  x^  b  e  m  T  o  g  m  a  u  0  m  5  ^'  9  f  ^  11  ^  ^'^  '^^11«^»  (S^'ifteus  bic  in  bicfcm 
^^^ben  Uüd)  nid)t  abiicbüfuen  ^eitlid)en  Sünbenftrofcn  ;,nr  inn'aui^fc^uuö  l)at ; 

^.  lUt^o  fültjcubcn  r({fio)tcs  theologicae  (Trident.,  Sess.  14  ^^^  ,^..,,i,f,;|:|!-,,„. , 
poenit.  cap.  8):  loizicn.-. 

aa.  d^^  cntfprid)t  ber  gLUtlid)en  (sW  r eel)  t  ig  t  e i  t,  ba|^  biejenigeu  ftrcugcr 
bcljoiibctt,  meldjc  nad)  erlangter  ^)ied}tfertigung  trol3  bcr  (*>)abeu  bcv  l)eiligeu 
(i^5eiftC0  iüiebcr  füiibigen,  alc^  biejenigeu,  uie(d)c  bor  ber  Üanfc  gefcl)lt  l)abcn. 

[ijl  Tic  (^)  cred)  ti  nt'ci  t  (^Vntec^  bertangt  and),  \>a\\  je  nad)  Sri)UHn-c 
luib  ^al)l  ber  Süiiben  ein  Unterfd)ieb  in  ber  ^Hl)anblnng  ber  ^iinber  flatt- 
finbet.  Tiefer  Untcrfd)ieb  beftel)t  aber  nur  in  ben  gröneren  ober  tleincren 
5cit(id)cn  3ünbcnftrafen,  ba  in  '-^x^^ng  auf  3d)nlb  nnb  emige  Strafe  alle 
©ünbcr  boIÜomnicn  gleid)  bel)anbctt  loerben. 

YY-  ^^^iid)  finb  bic  ;,citlid)cn  Siinbenftrafen  ein  bor,;iiglid)CO  ilU*ittc(,  ben 
3)(cnfd)cn  bor  meitercn  Sünben   ;^\\  bemal)ren. 

2.  (S^o  ift  Togma,  h([\\  bie  bon  (i'5ott  anferlegten  5eitlid)en  Strafen  vi,"nIiirt,on 
b  n  r  d)  f  r  c  i  Uli  11  i  g  c  b  0  m  ^  ii  n  b  0  r  g  e  l  e  i  fi  e  t  e  S  a  t  i  v  f  a  1 1  i  0  n  a  b^  iriubnnivafni 
gebüßt  lücrbcn  fi)nnen.  "  So"  S^ 

a.  5(nd)  biefer  Sat;  ift  gegen  bie  ^)i  c  f  or  lua  t  or  en  bnrd)  ba^o  Tri     tnua  lucl•^cu. 
bentinnm   i\U    Togma   ancgefprodien  nunbai :   Si  quis  dixerit,    pro 
peccatis  quoad  poenam  tempuialem  minime  Deo  per  Christi  merita 
satisfieri   poenis   ab   eo   intlictis  et  patienter  toleratis  vel  a  sacer- 

dote  iniunctis,  sed  neque  sponte  susceptis ,  ut  ieiuniis,  oiationibus, 
eleemosynis  vel  aliis  etiam  pictatis  operil)US,  atque  ideu  optimam 
poeniteutiam  esse  tantum  novam  vitam ,  anatliema  sit.  Sess.  14 
de  poenit.  can.  i:).  Si  ([uis  dixerit,  satisi'actiones,  quibus  poeni- 
tentes  per  Christum  Jesum  peccata  redimunt,  non  esse  cultus  Dei, 
sed  traditiones  hominum,  doctrinam  de  «ratia  et  verum  Dei  cultum 
atque  ipsum  beneticium  mortis  Christi  obscurantes,  anathema  sit. 
L.  c.  can.  14. 

b.  Ter  iöemcic^  für  biejeu  ÖHanbenofal^  unrb  er()oben 

a.  a  n  s:^  b  e  r  l)  e  i  l  i  g  c  n  S  d)  r  i  f  t.  jpierl)er  gcl)örcn  alle  oben  (n.  2259)  ,^.^  ?,^;;„-.„„^^ 
angcfül)rtcn  Stelten,  an  bencn  (^ott  bie  (^ünber.  ermal)nt  ^nr  ^ufle  für  bic  bcv  joitucici/ 
eünbcnfdjnlb.     ^{Uninen   fie    aber  @enngtl)iinng    Iciften    für  bic  ©d)u(b  ^^^'^^/Jf^t.^^'^ 


iiUen  'iMi[;Mo 
ciplin. 


750  3^vcitcr  Teil.    9?on  ben  ©afromcnten  im  fingclnen. 

inib  ctpigc  Strafe,  bnnn  inclnic^r  für  bic  jeittirfjcu  ©iinbenftrafen.  Übrigen^ 
luerbcn  [ati^ofnftoriid)e  'l'otvh  and)  au^obrücflicf)  nk^  SDiittcl  5111*  ^Ibmeiibiing 
5citlirf)cr  2ünbciiftrafcn  gepricfcn :  Si  clausero  coeliim  et  pliivia  non 
fluxerit  et  mandavero  et  praecepero  locustae ,  nt  devoret  terram, 
et  misero  pestilentiam  in  populiim  iiieuin :  conversus  autem  populus 
mens,  super  qiios  invocatum  est  nomen  meum ,  deprecatiis  me  fu- 
erit  et  exquisierit  faciem  iiieam  et  egerit  poenitentiam  a  viis  suis 
pessiniis,  et  ego  exaudiam  de  coelo  et  propitius  ero  peccatis  eorum 
et  sanabo  terram  eoium.  2  Paralij).  7  ,  13.  14.  Repente  loquar 
adversus  geiitem  et  adversus  regnuui,  ut  eradicem  et  destruam  et 
disperdam  illud.  Si  poenitentiam  egerit  gens  illa  a  malo  suo, 
quod  locutus  sum  adversus  eam,  agam  et  ego  poenitentiam  super 
malo,  quod  cogitavi  ut  facerem  ei.  Jerem.  18,  7.  8.  33i3l.  Dan. 
4,  24;   Toh.   12,  8.  9;  EccIks.  ;\  .3:5; 

lic  ^ibbütuiin  '■^'  ^^*^'^'  ^^^^  ^^^'  ^^^^^^'^'^^-    t»ip"^^it^'^  peccata  etiam  eorum,  qui- 

bcv  ioiUici)cn  bus  iguoscis,  uou  reliquisti  .  .  .  .;  ignoscis  confitenti,  sed  se  ipsum 
punienti.  Am/.,  Knarr,  in  Ps.  bO  n.  11.  In  melius  quippe  est  vita 
mutanda  et  per  eleemos^^ias  de  peccatis  praeteritis  est  propitian- 
dus  Dens.  Aug.,  Knch.  c.  70.  (Sv  ift  nid)t  notiucnbig,  U^citcrc  3c»9niffe 
au,^ufü()reii,  ba  fclbft  bic  ^f^cfornintorcn,  uüc  (Sl)ciiuiit;  unb  (Satöin,  5ugcftcl)en, 
bnfi  bic  rcfDrniatoriid)c  l'clirc  bcn  5(iiv|prüd)CH  bcr  '^\itcr  uubcr|pricl)t.  ®o 
fd)rcibt  (Saluiu:  Video  eorum  [veterum]  nonnullos,  dicam  simpliciter 
omnes  lere,  (Quorum  libri  extant,  aut  in  hac  parte  lapsos  esse  aut 
nimis  aspeie  et  dure  locutos.     Instit.  clirist    rel.  1.  3  c.  4; 

.7.  rtu^^  bcr  ^■>  uf;  b  i  vcipn  n  bcr  alten  ^ird)c,    bic   nubcrnfaK^^ 
üonftiinbig  finnloc^  unirc. 

iV.     golgcubc    ^)sunttc    finb    nun   uod)    über  bic  foebcu  erörterte  ^c* 
niicitl)uuug  5U  bcad)tcn.    . 

1.  ^Tic  uou  bcn  (Mcrcd)tfcrtirttcn  gelciftete  (^knuigtljiiuutj  für  3citlid)c 
ino  poona  ift  tBüubcuftraf cu  ift  eine  satisfactio  de  condigiio.  ^i([\\\\  bcr  (^5crcd)te  fid) 
*^'' ''^'"* '"""■  fclbft  de  condigno    bic   '-I^ernicl)ruHg   bcr   l)ciligiiuid)cnbcu    (^)nabc   unb    ba^ 

eUHi]c  Vebcu  ncrbteucu  n.  1798),  fo  fann  er  um  fo  me^r  satisfactio 
de  condigno  für  ^citlidjc  Strafen  leiftcu.  1)av  ift  aud)  bcr  Sinn 
bcr  tribcntinifdjcu  l^ebrc  (Sess.  14  de  poenit.  cap.  8).  j]ur  satisfactio 
de  condigno  uierbcu  bicfclbcu  ^cbiuginigcu  crforbert  unc  ju  einem  actus 
meritorius  de  condigno.     ^^gl.  n.  1774  ff. 

2.  ©^  fragt  fid),  in  uicld)cni  '^^erl)ältuiv  biefe  satisfactio  i)ro  poena 
ftcl)t 

^.  J!27o-  a.  5nr  satisfactio  iwo  culpa.    T^a«o  53crl)ältuiv  bcibcr  i|t  hat^  innigftc 

sau>STo  1.10  unb  uiefcutlid)ftc.     I^cuu  iubem  0)ott   um  bcr  uucnbtidjcu  i^erbieufte  (S;i)rifti 
g,.,;'i'^J^":\i5"I„.oUullcu  ed)nlb  unb  Strafe  uad)läßt,  forbcrt  er  5ugleid)  nom  ©üuber,  bap  er 
oi.ip.i.       in  ^Kevciuigiiug   mit    bcn  ^crbiciiftcu  ßljrifti    aud)  fciuericil^o  eine  proportio- 
nierte (V)cuui^tl)uuug  Iciftet,  unb  infofern  bcr  Sünber  uid)t  frcimiüig  5U  biefcr 
ÖK'ungtt)uung  bereit  ift,  legt  ibm  (>3ott  ^cittidje  Strafen  auf  unb  nimmt  fid) 
baburd)    gteid)]am   fclbft  bte  uou  feiner  (^ered)tigtcit  gcforbcrtc  Satic^faftion. 
>'scvii?unK>  bov  ^^-  S"^"  satisfactio,   bic   jur    ^i  £^^p  ofi  t  i  0  u   anf  bie  9icd)tfcrtig.nug 

sIüisfacTio  ino  unb   mitbin   jur  l^iaterie    be^   ^.^ußfaframcntcc^  gebort.     Qiifoferu  bcr  ^AMtle, 
aic^  ^cnn9tl)uuug  ^u  leiftcu,   ein    mcicntlid)€r   ^^cftaubtcil  bcr  Xugcub  bcr  ^ußc 
>arvamcnu'^    ift,  gcl)ört  Cr  uicfcutlid)  ,yir  Dic>pofitiou  unb  ift  i)ars  essentialis  materiae 
^a  umun  .v^.  g^(.j.3^^^^gj^^i^    ^'K\ix  Wxik  ift  abcr  immer  tu  bcr  gültigen  ^^euc  fd)ou  eut= 


Tic  satisfactio 


poi'iia  ,^uv 
itisfactio 
liJatcrio  bc- 


§  206.     ®ie  (55eniU3t[)muu3.  751 

galten.  ^119013011  ift  bic  U)ivf(iii)c  5(nfei-(ei3mu3  itnb  ^Hn-rifl)tmu3  einer  fn!ra=^ 
ineiitoleii  Sati^ofafttou  uid)t  pars  esseiitialis,  foiibcru  mir  pars  integralis. 
^ie  grage,  ob  bev  2üiiber,  baiiiit  bic  ^os^fpredjung  gültig  fei,  uiciiig* 
ftcn^  iniplicite  ben  ^mKcu  Ijabcii  iiuif^,  bic  ■auferlegte  ^l^uflc  511  üerriel}tcn, 
ift  bcftritteii.  53ic(e  !I()eo(ogcu  bcjuljeu  bicfctbc  mit  bcm  l)et(.  X()oma§  imb 
(Smire-^,  c\ci^m  (£co(ii^5  mib  anbere ,  mcü  ber  "i^ricftcr  bic  33iij^c  traft  ber 
@(i)Iüf  folge  matt  auferlege;  mau  föuue  aber  \mi]t  burd)  biefelbe  üou 
feiueu  Süubeu  gclöft  mcrbcu,  miil)rcub  umu  fiel)  berfclbcu  glcidijcitig  miberfetse. 

3.  1)ie    faframeutaleu   il3uHmcrfc    bcunrfeu    bic    ^Jiad)laffuug    ,^citlid)er  .^^.j^.j-^^,;y^j  ^^,^. 
^üubeuftrafeu  ex  opere  oj^erato,  ba  fie  ein  3^ei(  bc^o  '^-^uf^faframeute^o  fiub.  farvanuutafon 
Sie  l)abeu  mit()iu  eine  l)ö()erc,    imm  ^^^uf^faframcute  eutlel)utc  .straft,  aU  bic     -'"'"■'"'• 
uämlidjcu  ^-ii^erte  liiiltcu,  meuu  fie  alv  au  h  er  f  a  frauicu  tat  e  (S^euugtljuuug 
ucrridjtct  mürben,  bic  uur  ex  oi>ere  operantis  mirffam  ift. 

'4?a  bic  faframeutalc  93u)le  ex  opere  operato  mirft,  ift  il)rc  '-liMr!^ 
famfeit  u  n  f  e  l)  t  b  a  r.  X)ie  aujlcrfaframcutaleu  ^^^unmerfe  ber  (^eredjteu,  uietd)e 
de  condiyno  bie  'Jtad)laffuug  ^^citlidjer  'Süiibeuftrafcu  bemtrfeu,  fiub  ber 
göttlid)eu  5(cceptatiou  uufel)lbar  geunjl,  meuu  fie  bic  5;i(guug  ber  ^eitlidjcu 
Strafen  im  gegfeuer  ;,um  ^^mede  l)abeu.  '4^agcgcu  mill  (^5ott  voluntate 
ahsolnta  in  biefem  iU^ben  mand)c  Strafen  ucrliangen,  für  bie  er  bec>l)alb 
eine  (sknngtl)uung  nid)t  annimmt.    '^H^fpielc  bierfür  fiub  l^auib  unb  OJiofe^o. 

4.  '5)ie  Xl)eologcn  nuterfnd)en  and)  bie  J^-rage ,  ob  bic  faframeutaleu  -^^^^nfi^JIi't  1,^1- 
^ullmerfc  nur  meritorifd)  ober  and)  pönal  fein  muffen.  IHuv  ber  9Jatur  )>ifjauuMit>ihn 
ber  Sad)c    bcial)t    ber    beil.   !Ibomav    mit    ben  meiften  ^Hiitoreu  biefe  grage. 

Ad  lioc  (juod  aliqnod  opus  sit  satistactorinm  oportet  quod  sit  bo- 
num,  ut  in  lionoreni  Dei  sit;  et  j)oenale,  nt  per  lioc  aliquid  pecca- 
tori  subtraliatur.  S.  Th.  Sui)pl.  q.  15  a.  1.  Qu  ber  flieget  fiub  febod) 
alle  33nf^merfc,  5U  beneu  nad)  3d)rift  unb  Xrabition  l)anptfad)lid)  (^ebet, 
Saften  unb  ^Hlmoieu  gel)bren,  loegen  ber  baiuit  ucrbunbcncu  iytül)e  pönal. 
^Hud)  bac^  ucrfteljt  fid)  oon  felbft,  ban  bie  Vnft  unb  bic  Ciebc,  bie  ein  ^erf 
leidjt  madjt,  ben  meritoriicbeu  unb  fativfattorifd)en  'Unnl  be^öfelben  uid)t  min* 
bert,  fouberu  oermel)rt. 

5.  'ilnmn  bie  Sativfaftiou  de  condia'no  :\\ui)(affung  oon  Strafen  ocr=    ..   ;-'.'■  . 
bleuen  foll,    fo   mii)?   fie  ?j/  ^latu  (/rat/ac  oerrid)tct  merbeu.     l^sui  Staube  ;>,nt  bcv  fana^ 
ber  Ungnabc    geleiftete  ''M\]n\   mirfeu    nur   a(c<  Die^pofition  unb  inipe= """"""  ^'"'^^'' 
tricrcu,    ober,    meuu  mau  loiK,    ocrbieuen    de  roiujruo  9iad)laffnug  oon 
^eitlirfjcu    Strafen    für    ben    galt ,    bajl    fpiitcr    bie  .Dkdjtfertigimg    mirtlid) 

eintritt. 

().  ^ic  faframcntale  ^>uile  fanii  fomol)l  oor  aU$  nad)  ber  i^K^fpred)nng 
iicrrid)tet  merbeu.  Ci'c^  ift  babcr  bereu  ^^crrid)tiiug  oor  ber  ?lbfolution  nid)t 
uotmeiibig,  mie  auc^brüdlid)  entid)iebcu  ift  oon  Sirtno  IV.  gegen  *:)3etriho  oon 
Dc*ma,  oon  '^Üe?.-anber  VIII.  gegen  bie  :^vaufenifteu  (proi)p.  16 — 18),  foune 
burd)  bie  ä^ulleu  Unigeiiitus  ipropp.  cS7 — 89)  unb  Auctorem  fidei  (proi)p. 
34.  35 ).  3a  tt>  ift  ([\\  fid)  n  ü  1^  l  i  d)  e  r,  bic  "^wy-^z  n  a  d)  ber  !i'oc<fpred)ung 
5U  oerrid)tcu ,  ba  ber  W\]]ix  bann  fid)erer  im  Staube  ber  Ohiabe  ift  unb 
bal)cr  de  condigno  (?»)enugtl)nnng  Iciften  faun;  uur  aiuo  mebi^ynalen 
©rünbcu  faun  b(\§>  Gegenteil  l)eilfam  fein. 

7.  'Unn-    faun    bie  satisfactio  Iciften?    Qnfofern  bie  '^>uf3C  5iir  Di^'= 
pofition  <[\\\  bic  i7icd)tfertigung  iiub  %\\abz  gcl)ört,    unb  infoferu  fie  m  c-        tanu 
bi^iuat  ift,  faun  fie  felbftocrftänblid)  nur  ber  iBüfu^r  oerrid)ten.    Qnfoferu 
fie  bagegen  rein  oinbifatio  ober  f  a t io  f  af't  or  i  f  d)  ift,  faun  fie  ucrmögc 

■^eiiiv  id)  =  .'ö  upjji'vt,  Atoiiipcuöiuiii  bei   I  luimatif.  II.  'l.  4:8 


i!i't'vuoiu'niri)tcu 


,viniii    bi-'ö  'J^iiK 
üifiiiiiuiitro. 


Tic  l'lliiolution 


752  3^1'Piti'^*  2:ci(.     93ün  bcu  ©afraincnton  im  oinjctucii. 

bcr  ©cniciiifdiaft  bcr  .^pciliiiGn  aml)  ein  onbcrcr  (ciftcii.  T)ae>  c^itt  mibcbiiu"jt 
UDii  bcr  iiid)t|iürainciitalcii  ^^utlc  !^ic  fafi-amciitale  33n|lc  baöcgcii,  lucil  fic 
biird)  Mc  2d)lüf|dncU)iiIt  bcm  '^-^iiilcr  aiifi^clcgt  uub  mit  bciii  J^öiiBiafraiiiciit 
ncrbiiiibcn  i]t,  Umn  imiii  iiidjt  c  i  gciimii  d)t  i  i-j  uoii  einem  aiibeni  iierrid)tcii 
laffcii;  iiiol)l  aber  fmni  bcr  '.!HMd)tuatcr,  imho  bic  i)()e.iia  viiidicativa  betrifft, 
(Uho  triftii^cr  Uriad)e  fold)ec<  c^eftntteii.  ^n^l.  S.  Tli.  Siippl.  q.  i:)  a.  2; 
iu"^l.  and)  prop.   15  damiiata  ab  Alexaiidro  VIT. 

§  207.     Js'üri"  »»^  3vcubcr  bcv  i^iif;faframcHtcy. 

U>i](.   l*<ilii('n'rt.  l»e  iioeiiitfiilia.     Tli.   12  .sqq.;    (M  i  l)  v ,    3^ic    liiMliqcn  Safvniucntc  ber 

fatl)oli)d)cn  ftivd)c.  ]T  §  1).  11. 

T.  "Tie  5 1^^*111  1^«^^^  ^>  11  |lf  11  f  rameiit  c  V  f  i  ii  b  bic  ^-li>orte  bcr 
'.H  b  f  Ol  11 1  i  0  11.  Forma  lniius  sacraiiieiiti  sunt  verba  absolutioiiis, 
qiiae  sarerdos  piofert,  ciiiii  dic.it:  Kpo  tc.  absolvo  etc.  Coiic.  Florent., 
Decr.  pro  Aim.  Docet  saiicta  Syiiodus ,  sacramenti  Poeiiiteiitiae 
t'oiniaiii,  in  qua  pracci[)uc  ii)siiis  vis  sita  est,  in  illis  ininistri  ver- 
bis  positain  esse:  Kgo  te  absolvo  etc.,  qnibus  (iuideni  de  Ecclesiae 
sanctae  more  preces  quacnlani  laudabiliter  adinn<>uiitur :  ad  ipsius 
tarnen  t'onnae  essentiain  nequaiiuam  spectant  neque  ad  ipsins  sa- 
cramenti administrationem  sunt  nec-essaiiae.  Cove.  Trideiit.,  Sess. 
14  de  jtoenit.  cap.  :>. 

1.  '^oi^ma  fiiib  bc.^iii^tid)  ber  ^Hbioliitioii  bic  bcibcii  ^iiMil)rl)citeH, 
i''';""^'^*^' ^'■'»-  a.  bau  bitrd)  fic  bic  ^Juu1)Iaffiim-i  ber  3iinbcu  iitdit  blon  be  f  (a  r  i  er  t, 

in  nctiis  iu.ii- lonbcrii    instrumentaliter    bcuurtt    mirb    ministerio  sacerdotis.     T)a^> 
''■''"'•       ergibt    fid)    |d}on   aiho    ber  Saframeutalitiit  ber  '^^iqlc;    beim  ein  ^nfnuiicnt 
bemirft  instrumentaliter,  univ  Cv  aubciitct ; 

b.  ba|l  bie  ^Hbfoliitioii  ein  actus  iudicicdis  ift,  luic  aiid)  bie  ^d)lüf|cl' 
gemalt  eine  potestas  iudicialis  ift.  Si  qiiis  dixeiit,  absolutionem  sa- 
cramentalem  sacerdotis  non  esse  actum  iudicialem,  sed  nudum  mi- 
nisterium  i»ronuntiandi  et  declarandi,  remissa  esse  jx'ccata  confi- 
tenti,  modo  taut  um  credat,  se  esse  absolutum  ....  aiiatliema  sit. 
Sess.  14  de  poenit.  can.  11;  ngl.  cap.  (>,  Die  rid)tcrnd)C  ^)aitur  ift  ba^o 
(i"igentiimlid)c  am  !;l^ii|lfaframeut.  (i'v  ift  alfo  bie  i^K>fprcd}iing,  mcldjc  in- 
strumentaliter bie  '^i^irfiiiigen  be^o  i^>n|lfatraiiteiitec>  l)eriiorbrim3t,  .viglcid) 
iinb  mefentliet)  ein  r  i  el)  t  erl  i  d)  er  U  rt  ei  l^o  f  prnd)  bcv  '^VMd)tiniter^>,  bcm 
c>?  traft  bcrfclben  rid)terlid)Cii  C^5ema(t  and)  ^utommt,  il^njlen  anf^nerlegen  niib 
bic  V'üC^fpredjung  ;^n  Dcrfagen. 

'^iefe  bcibcn  r^)laiibenviiial)rl)citen  mcrbcn  non  ben  '13roteftaiiten  gcleiig' 
net,  ob|d)on  i^ntber  nnb  l)ieland)tl)on  anfaiuvo  bic  iHbfolittion  iiod)  abo  5at'ra  = 
ment  bcibel)alten  iiuffen  mollten  (Apol.  Conf.  Au^-.  art.  6).  5(l(ein  ber 
proteftantifeben  !i^el)re  uon  bcu  3afraineii(eii  geimiH  ift  biefelbc  iiiebcr  ein 
actus  iudicialis,  iiod)  causa  instrumentalis  ber  ^iiiibenocrgcbitng.  l'et?' 
tereC^  ift  imd)  bcu  ^)ieforinatoreii  nur  bie  sola  tides  nnb  bal)cr  bic  ^^Hbfo-' 
hitiou  nur  ein  ^Hft  bcv  ^|>r  e  b  i  gt  am  t  c  ^o  ,  bnrd)  ben  bcr  (^Manbc  au  ^ie 
Siinbenoergcbnng  gemedt  luirb,  nnb  mitl)in  nid)t  eine  llrfad)e,  fonbcrn  nur 
ein  llnterpfanb  ober  Siegel  ber  ^ünbcnucrgcbung,  uiib  meil  biefe^  bcreit^o 
bnrd)  bie  ITanfc  gclciftet  ift,  fo  crfeljcint  bic  5(bfolntion  and)  abo  eine  ^x-- 
i  nn  er  nng  an  bie  Xaiife. 


tfitantni. 


§  207.    gorm  unb  ^^euber  hc§  ^\\^\aha\mntc§.  753 

3>ou  Dic|er  t)nrcti]'d)eu  8e()rc  oerfcfjicbcu  ift  bie  nttcrbing!?  uinugeKjafte  2)oftrin  bc§  sl'to. 

l^omOarbcu.  Um  ou^^^ubrücfcu,  ha^  niri)t  bcr  ^^riofter,  foubcni  (^Vnt.  öie  causa  etücieus  '-^^"^''^'^jj  ^.'^,  '''^""' 
bcr  @ünbenücvi]clium3  [ci,  jagt  cu,  bcu  ^vicftcr  cvf(ärc  ti(of3,  ha\]  (^)ott  bie  Sünbcii  ncv* 
geben  {)abe,  ä()nUcf)  Juie  ber  iübifdje  ^l^riefter  hk  §ei(itug  nou  bem  Jdi^^atu^  beflavievt, 
uicfjt  aber  beiiüilt  l)ätte.  ®abci  bielt  er  jebod)  Me  ^JJotiueubigfeit  beu  !ikvojpved)ung  feft,  in= 
beul  (^5ott  nur  benen  bie  Sünbcn  nad)(affe,  luefdje  [ic  beidjtcn  unb  [id)  ber  3d)lii[felgen)alt 
nntcruierfen.  Obmot)!  bcr  l'onibarbe  [eine  Tarftedung  uabnrd}  einigenmiBen  rcftifijiertc, 
[o  ift  biefelbe  benuod)  unridjtig  unb  bal)er  lion  bni  Sd)üla[tifern,  befonber^  Hon  .f)ngo  uon 
@t.  ilnftor,  3:f]onia§,  Scotu^^  bofnnipft  luorben. 

2.  3Bir  bctjcgiicn  ,;inci  gönnen    bcr  ^Hbiolntioib^uun-te,   bcr  iiibifa*  -„t,if,,^-II;.  „„t, 
t  { HC  11  imb  ber  b c p  r  c  t  a  t i  h  c n.    (i'rftcrc  lautet  5.  il-^.  ego  te  ahsolvo,  leliterc  bopromtiiu'  vii.- 
(jingegcn    ,v  ^i    Bens   te   ahsolvat.     Qu  bcr  0  r  iciitat  i  f  c!)c  n  ^trd)e  ift  '^^^""^^'"^'^'^■'"• 
mit  ber  ciii^itjen  ^luenaljinc  be-o  arinenifd)cu:)iituc^  bie  b  epr  cfa  tili  c  g-orm 
in  Ö5ebraiu1).     ©ei3cmiHirtit3    bebiciit    fiel)    bie    aben  b(äu  b  i  f  el)e   ^i^ird)c  bcr 
t  n  b  i  f  a  t  i  u  c  11  gönn ;    ob    fic    bi--^    511111    12.   :^a()rbiiiibert  mid)  bie  b  e  p  r  z-- 
fatiuc  '^dxwx  bcmilite,    iinrb    luni    iiuiiid)eii  g-orfdjcni  bejal)t,   uoii  aiibercn 
oeniciiit.     5Iuc>  biefen  gefdjieljtlidjcii  X()atfad)eii  foUit  aber,  hi\y:,  (i^riftii^o  bie 
5^'orni  bc^3  53iiilfaframciitc{^  nur  bem  Sinne,  nidjt  aber  bcin  'iö  0  r  t  (  a  n  t  e 
nad)    feftgcfeljt   t)at.     ^^Iv^t.  n.   18:i7.     '-lin-nn  bal)er  bie  bepretatioe  goriii  in 
ber  gricd)ifd)en  nnb  lateinifdien  ^?ird)e  gebrandjt  uuirb,  fo  iimr  bac;  otfo  ge 
fpcnbete  3afranieiit  o()ne  ^^^^^''^^l  gültig,  loic  aiid)  bie  jeUt  bei  ben  @ried)cn 
üblidjc  gorui  oidticj  ift.     Seit   bem  .Sioii^il    oon  Orient  l)iilt  bie  senteiitia 
communis  für  bie  abenbliin  b  ifd)  e  ^iird)e  bie  inbifatiue  goriu  nidjt  btof? 
5ur  (i-r(aubtl)eit,    fonbern   and)    ;ur    (Mültigfeit    ber   '^(bfolntion  für  not* 
111  cn  big.     "^er  0>)rnnb  bierfür  ift  aber,  mie  bie  orientalijdjc  ^i.>ra;i-iv  beiueift, 
nid)t  barin  511  fnd)en,  ba|l  bie  bcprefatiue  gönn  an  unb  für  fid)  ungültig 
ift,  fonbern  in  bem  ^-li^illen  ber  >iird:e,  ibreii  ']3rieftern  bie  ^nr  (Müttigteit  ber 
ÖOijifpredjnng    crforberlidie   Jii^^'^^bitrion    nur    unter    ber   ^u'binguug   511   uer= 
lcil)en,  ^([^  fic  bcr  norgefdiriebenen  Vlbfolutioneform  fid)  bebieneu. 

%\\  nnb  für  fid)  bat  jebe  iiyorin  ibro  !iUn\^iige:  bie  inbitntinc  Inf^t  bie  rid)ter==  _  --'^'• 
lidje  ^latitr  be^^  4^nf?[atvanicntec^  ld)arf  bcnunlroten  ;  bie  boprcfatiue  bingegen  bfbt  bcv«  ^,^.t^i.a^"fovm^I 
lun-,  bafj  ber  abfoUnerenbe  '!]Sriefier  nur  ber  2  t  el  In  e  r  tr  e  t  er  (SknteiS  i)'t.  Xa  ober  beibe 
ÄMU)vl)eiten  in  ber  einen  ober  an^eren  '^i'eije  burd)  bie  iHbjolutionyforni  ;,nnt  3(u^brncf 
fonnnen,  fo  erblidt  ^-raii'^elin  (He  sacrani.  in  iicii.  pai^-.  4S)  tu  beii^en  ^-ornien  nur 
einen  gr  nnnu  a  ti  f  d)  cn  Uuteri'djieb.  %\\\  befteu  erfd)eineu  bie  U^or,yige  ber  einen  luie 
ber  nnberen  ^orni  bereinigt  in  beui  jel3t  gelteuben  r  ö  m  i  f  d)  e  n  l?l  b  f  0  1  n  t  i  0  n  ^0  r  i  t  u  'S. 
Über  bie  gün3e  3^rnge  j.  Pidmicri.  I.  c  \y,\is.   127— Ul. 

IL  3  p  c  n  b  c  r  b  e  c^  ^  11  jl  f  a  t  r  a  m  e  n  t  e  v  f  i  n  b  a  1 1  e  i  n  b  i  e  iB  i  f  et)  ö  f  e    -^^^  ^^u. 
nnb  "^^^  rieft  er  at«?  Xriigcr  ber   Sd)l  ü  f  j  etgema  1 1.  ^^MiTnarvanii-iitr-?. 

1 .  T^iefer  Salj  ift  gegen  bie  ^^1.^  a  l  b  e  n  f  e  r  unb  :ii3  i  c  l  e  f  i  t  c  n  gcrid)tet,  '"flvimlunYn/'' 
metd)c    be()aupteten,    and)    fromme    l'aien   tonnten    0011  \>z\\  Sünben  lo^o^ 
fpred)en.     ^^g(.  J)emiiiger,   Kiidi.  11.  r)()4.     (^)egeu  bie  ^)i  ef  0  r  m  a  t  0  r  e  n 

aber  l)at  ba^ö  iion^il  0011  T  r  i  en  t  ertliirt :  8i  quis  dixerit,  sacerdotHS, 
qui  in  peccato  moitali  sunt,  i)Otostatein  lip-audi  et  solvendi  uoii 
liabere  ,  aut  noii  solos  sacerdotes  esse  ministros  absolutionis,  sed 
ouiuibus  et  siugnlis  Clnisti  lide]il)us  esse  dictum:  (j)uaecuiique  liga- 
veritis  etc.:  et:  (Quorum  i't^miseiitis  jieccata  etc. :  quoruin  verboium 
virtute  quilibet  absolvere  i)Ossit  peccata,  publica  (luidem  per  coi- 
reptiüuem  dumtaxat,  si  correptns  acquieverit ,  secieta  veio  per 
spoutaneam  coufessiouem.  aiiatliema  sit.  Sess.  14  de  poeuit.  can. 
10;  ugt.  cap.  (>. 

2.  '^wx  10  eitere  n  Sinne  be;^eief)uet  bie  S  d)  l  ü  f  f  e  l  g  e  m  a  ( t,  yotesias  ^    3^-'- 
clarium,  b.  ().  bie  ^^iiibe^  nnb  Vi^jegeundt,   bie  gefamte  gciftlidjc  (Sunoalt    -^^""'"'*^*''"'^'^ 


48^ 


IUI    fiiiii'nii    iiiiD 
luriti'vcn    £iiuu'. 


754  3^vcitcr  Xc'ü.     ^ou  bcn  ©nh-nincnteu  im  einzelnen. 

2Üenitu(lo  potestatis,  bic  (£I)rifto  eilten  ift  (A])0(\?^,1\  Matth.  2^,  18), 
iinb  bic  er  auf  bcii  l)cil.  ^H'tniv  (Mattli.  IG,  18  sq.)  niib  in  Uiitcvorbminij 
iiiitcr  btcfcu  auf  bic  5(poftcl  (Matth.  18,  18)  uub  bereu  ^^aieljfolöcr  iibcr^ 
tracjcu  l)at.  ^ni  cngcrcu  2iuue  iicrftel)t  uiau  baruuter  bic  fafrauieutale 
^^l  b  I  0 1  u  t  i  0  n  ^^  11  c  m  a  1 1  (potestas  ordinis),  bic  allein  \>z\\  ^^riefteru  (primi 
et  secundi  ordinisi  ^ufteljt,  im  (Megenjat>  5ur  Qur  i^o  b  i  fti  ou^>c\  ciual  t 
(potestas  iurisdictioiiis  ,  bie  oud}  uiebere  Mlerifcr  bcfituMi  löuucu. 
3.  ^cr  ^Uiuei^'  für  uufere  !Il)c|c  ergibt  firf) 
(ii)vifiuMnt  nur  ^'  '^ "  '^  ^  ^  ^^  ^^"'  "^  ^*  ^  ^' "  b  c  r  @  i  u  f  c  I3  u  u  Q.    C£l)riftuv  l)at  bie  Sd)(üffef- 

h>ii  vlpoltdnlm^  cicuuiU  bcu  Vlpoftelu  ucrlicljcu,  iubeui  er  il)ueu  oor  alleu  aubcreu  65lmibicjeu 
^Siau'HJ     ^ic  ridjrcrlidic  (^kunilt  übertrug  uub  ,^ur  ^(nc^übuug  berfclbcu  über  bie  2ün- 
^i?bninS^^    ber  iu  bcfouberer  il^cife  \)c\\  beiligcu  (^eift  fdjcultc.     ^ngl.  Matth.  18,  1<S; 
Jocmv,  1^0,  2o  ;  n.  21 04  ff.    Tiefe  beu  ?lpoftelu  uerliel)euc  (Nkunüt  über  bic 
8üubeu  folitc  aber,  il)reni  l^uunfc  eutjpredjcub,  iu  bor  iiirdje  fortbaucru  biv 
.-^uui   ^\\\>z   bcr    '-ll.^clt.     (Sie   niuj3te   alfo    übergclieu   auf    bic  'Juuhfotgcr  ber 
5lpofteI.     'ii'ie  (il)riftu<§    nur    feiue    i^poftel,    uid)t    aber    alle  (^(liubigeu    ju 
^)iid)teru  beftellt  l)atte,  fo  gclteu  feiue  ^-IIhmIc  (Matth.  18,  18;  Joann.  20, 
,  2^))  alfo  aud)  uidit  allcu,  fouberu  nur  \>nK\\,    uic(d)C  beu  ';!(poftclu  iu  i()reui 
^^luitc    al^o    '^l^riefter    uub    ^Ji'id)ter   uad)folgeu    folltcu.     Tae  fiub  aber  ber  gc- 
fauiteu  Überlicferuug  geuiiif;  bie  ^>ifd)öfc  \\\\^  "^J^ricfter ; 
Tic  v^'iifn-  iiiHv  ^^'  ^^'^^^  ^  ^' ^'  ^Ivabitiou.  ^^(ujler  ^n\  fd)ou  m.  2171  u.  n.21T()'  auge^ 

bni  avnibcv  Pl•^  füi)vteu  "Jluc^iprüdieu  ber  lil.  ilMi  t  e  r  ift  bcfouberC>  beaditeuvunn-t,  univ  %\\\' 
broiiuo  |d)reibt:  .Ins  lioc  (Solveiidi)  solis  jieiinissuiu  sacerdotibus 
est.  ]\ecte  igitiir  lioc  Ecclesia  viiidicat ,  quae  veros  sacerdotes 
liabet;  liaei-esis  yindicare  iion  potest  ,  quae  sacerdotes  Dei  iion 
liabet.  De  poeiiit.  1.  1  ii.  7.  Uub  ber  I)eil.  (5i)priau  fd)reibt:  Quoiiiani 
tarnen  te  lioc  (faciiioie)  vel  cogitaveiunt ,  boc  ipsuin  apud  sacer- 
dotes Dei  dolenter  et  sinii)liciter  conti tent es.  De  laps.  c.  28.  Bo 
l)cif5t  ec^  aud)  iu  einem  römijdicu  'Innii  tent  i  a  l  b  u  d)  c:  Sicnt  sacrificinni 
ott'ei-re  non  delx'nt  nisi  ej)iscopi  et  presbyteri,  qnibus  claves  i-eg-ni 
coelornm  traditae  sunt,  sie  nee  poenitentinni  iudicia  alii  nsuri)are 
det)ent.  Si  antem  necessitas  evenerit  et  i)resbyter  non  fueiit 
piaesens,  diaconns  suscipiat  poenitentem  ad  sanctam  cnnininnioneni. 
Tal)er  unrb  aud)  iu  bcr  gau;,eu  'Irabitiou  uid)t  unc  bei  bcr  "Xanfe  ,-;UMfd)eu 
einem  o  r  b  e  n  1 1  i  d)  c  u  \\\\\)  a  u  |1  e  r  o  r  b  e  u  1 1  i  d)  e  u  3pcuber  be^^  ^^^uflfafra- 
meutcv  uuterfd)iebeu.  ^gt.  S.  Th.  Suppl.  q.  8  a.  1. 
;-?-'^";-  4,  (SS^c^nx  iniforc  2:hc|c  nicvbon  bcioiibovo  fofiicnbc  (5  i  ii  uui  n  b  c  cv()oOcn, 

i)i'^''äSi/unb  *'■  "^^'^  ^'^'''  ^  ^H^  ^' i  11  »  flil^t  lo(d)on,  uu'li1)c  öncutlid)c  iJ^iiBc  ,^u  iun-vid}tcn  f)attcn, 

(Sil- Ina  ml)  im"  ^i^  ©vloiibiui?:  ,    baf?    fic    luiilivciib    i'ciiiov  ^Hlnuciciibcit  bei  jcbcin  ^4-^iicftov ,    uub  mcuu  eiu 
-Aiiiitoiiutoi-.     [ulrijor  uirf)t  ^u  fiubcu  fei  \u\'^  bcr  -tob  bcuovftcbo,    nnd)    bei    eiucin   Tiafou  exoiiiolo- 
i;esiii  lacerc  <lolicti  sui  jjossiut.     (Kp.  18). 

.^öd)ft  uiabvfd)einlid)  ift  bic  cxoinoloo'csis.  uou  uichi)cv  ber  .'peilii]c  rebet,  bie  Tiady 
(offuug  ber  nodj  riutftiiubiiieu  fauouifdicu  ^Mule  uui  ber  93erbicufte  ber  9Jiärti)rer  uiilleu, 
uuibreub  bie  fafraiiientnlc  Voöfpred)uui^  fdjon  nk^balb  wad)  ber  '-in'idjtc  erteilt  mar.  .S^")atteu 
bic  U.Mii3cr  aber  biefc  9(bfo(utiou  uod)  uidjt  enipfaugeu,  fo  unif?  bie  'iin^ifuug  6i)priau-§ 
babiu  lunftaubeu  U'crbeu ,  iin  lU'otfaUc  foUtcu  bie  3)iafonc  biefelbeu  iu  bie  ,^lird)e  uuebcr 
aufucbuicu  uub  ibueu  bie  bl.  .^ouiuiuuiou  reid)cu.  3o  uiar  e<5  ja  aud)  iu  beiu  ebcu  er* 
umbuteu  rüuiifd)eu  ^-|.^önitcutialbud)e  tiorgefd)ricbcu.  Srr  bie  ilUn-tc  bc^>  1)1.  !i^ebrer^o  auber-S 
iuterpretiercu  uiolltc ,  mürbe  ibu  iu  offeubarcu  '^l^bcrfprud)  luit  bcui  gau.^ou  djriftlidjcu 
9tltenuiuc  fcl.uni. 

b.  3"i  ä^iittelalter  beftaub  bcr  iu  inaud)cu  (£l)Uobalftatutcu  gutgcbci^cuc  ®eDraud), 
iu  3robC!?gefabr,  uhmiu  teiu  iUncfter  gegeuuuirtig  mar,  ciucni  *?  i  a  f  o  u  uub  fogar  ciueui 
froiuuieu  ^i?  a  i  c  u  3U  bcidjteu. 


§  207.    O^orin  unb  Spenbev  be§  53ii^[afrainentc^.  755 

3^'ic  n([ü  ati(]clcfltcn  Selcfjten  i]altou  nldjt  ciUS  f  a  f  v  a  in  e  n  t  a  l,  lDeg()a(6  fie  aiicf), 
ircnn  bic  ^Otöi]tid)toit  geboten  iiuu-b,  ipätcv  uorf)mn(i3  einem  ''lUiefteu  abgelegt  itmvbeu.  2)ci' 
©tevbcnbe  t()ttt  burcf)  M'>%  einem  Siafon  OL^ev  l'aien  genuidjte  3ünbenbel'enntni^5  attey,  waß 
er  tfmn  fonnte,  luenn  er  and)  in  bein  innigen  ßUanben  feineu  ^dt  meitev  ging,  a\ß  er 
lierpflirf)tet  uuir.  3(nrf)  lier)d)arfte  i(}m  bie)c  ^eidjte  gröf?ere  (SUMuintieit  Don  ber  -)iad)(a[fnng 
b:r  Sünben,  al§  tk  im  §cr,^en  ermerfte  ooUfommene  9icne.  2)a  aber  ber  ^^^önitent  au 
fid)  ade  2(fte  [e^Ue,  lueldje  9JhUerie  bc!§  Saframente^  [ini?,  nnb  bnrrf)  uontümmcue  ^JUnie 
3?er,^ei(}ung  feiner  3iinbeH  erlangt  (lat,  nennt  ber  f}ci(.  2;  [)  o  m  a  S  biefe  ^eidjte  r/?fo<:Zc<»i- 
inodo  .sacranienTalis.     S.  Th.  Supi»!.  q.  8  a.  2. 

III.     ^  i  c  p  r  i  c  ft  c  r  l  i  cl)  c    S  rli  I  ü  [  f  c  l  g  e  in  a  ( t ,  potestas  ordinis,   ^jjotiSqfeit 
r  e  t  rf)  t   5  n  r   gültigen   'X  b  f  o  hi  t  i  o  ii   ii  i  cl)  t   ()  t  n ,    f  o  ii  b  e  r  n  c^$  iit  u  ß  "ev  Csuvivbiftion 
b  i  e  3  u  V  i  c^  b  i  f  1 1 0 11   I)  i  ii  ,^  it  t  o  m  ni  c  ii.     Ticfci?   ift  iiiiiibcftciuo  seutentia 
certissima  inib  fidel  irroxima. 

1.  X^ie   potestas    ordiiiis ,    lucldjc   bitrrf)   bic   'in-icftcnucitje  iicr(icf)cn     3Be^i^J;\e^. 
luirb,  ift  bic  Okunilt  2iinbcii  iiad),yilai[cn   itiib  ^u  bc[)altcit.     Ta  bivo  33iif^    ^suvicbifttou. 
fafrninciit    aber   in  S'ovm  eiiicö  r^uTidjicv  ciiigcjel^t  ift,    fo    ift  ber  ^pcnbcr 

^iiglcid)  ^{iil)tci*  unb  bcbarf  alv-  |old)cr  ber  potestas  iiirisdictioiiis.  'Ditrd) 
bic  ;jitri^^biftioih3ücr(cil)inig  luirb  nlfo  nidjt  bie  ^Hbfolutioiuogciualt  iicrlictjeit, 
foitbcrii  c^5  lucrbcii  bciii  ^]?riefter  Untergebene  angeiiiie|cu,  über  bic  er 
rid)ten  ober  einen  actus  iudicialis  feigen  fann.  3o  ift  nlfo  bic  l^iotiiieU' 
bigfeit  ber  Quri^obittion  in  ber  rid)terlid)en  '^uünr  bcy  !i^uf5|atranientcö  be- 
grünbet. 

2.  T^iiljcr  ift  lind)  ber  (Stniiuinb,  bie  luni  (3)ott  tierlie()ene  ^tbfoIntiiMUo=  rie:si'vTä,rtioii 
oeunilt  luerbe  nod)  burd)  bie  fird]lidie  Tsinivbittionvoerleibunq  ergänzt,  [o  bafr^''"*'\^:>i^'^"'^""« 
ber  Ti'ieftcr  nidjt  nuvidjliei^lul)  nn  Vcanicn  (^l)ri|ti,   lonbern  luui)  im  :'tnnu'n       noamit. 
beci  ^^ifd)of^^>  über  'l^apftcci  abfotoiere,  burd}anc^  unbcgrünbet.    "Die  ^uriebiftion 

ergänzt  uiinilid)  fcinccouegc^  bie  priefterlid)c  ',Hb|ütntioiic^geunVlt,  fonbern  be- 
r,rüubet  blofl  bie  9Jtöglid)feit  ihrer  '^(uvnbiing  ,  inbeni  fie  ber  ^^^^■'^^'^^^^'^"'ii 
Untergebene  nnterftellt.  Xnil  aber  bic  '^(bioliition  ein  actus  iudicialis  ift 
nnb  bic  ^(norbnnng  ber  Qurivbittion  bcni  "^l^Mipftc,  refp.  !^ifdjofc  5nftel)t,  bc* 
rnl)t  auf  giUtlidier  (i-infe^nng. 

:>.  T^er  '^Mipft    bci'itit  ^siii>obiftion    über  bic  gan^c  ^tiriije;    biefetbc     2„bkft'ba- 
fann  nid)t  befdjriintt  uierbcn ,    ha    er   ber   bödjftc  ^^orgcfctjte  ber  5^ird)c  nnb   ^wu-ic^biftion. 
aB    folrf)cr   feinem   ^Dicnfdjcn   untergeben    ift.     '^su  Unterorbunng   unter  beu  . 
^apft   ftel)t    bcn  53iid)öfen  Jsii^'i-^^iftiinbögeunUt   ,yi  über  il)re  Xiöccfaucn, 
bcn  'il.^rieftcru  aber,  iniomeit  fie  il)nen  nad)  bcn  ftrd)enred)tndjeu  33eftinunnngeu 
Dom  "^l^apftc  über  bcn  ^^^ifd)üfcn  uerliebcn  ift. 

4.  Ter    ^Unuci^o    für   unfere    !Ii)e]c    ift    fdion  ange'bcntct  in  ber  ,     --"•'.':    ,. 
l)  c  i  n  g  c  u  ^djv'ii  t,  in  ber  3  e  n  b  n  n  g  nnb  'ä  b  f  o  ( u  t  i  o  n  -^  g  c  U)  a  1 1  nuter^   ^.»(nnvcubiornt 
fd)icben  lucrbeu  (Joa)in.  20,   21 1.     %m\)  ergibt  er  fid),  une  eben  fd)ün  ge=  ^[J  i'ini^^/ uiT 
fagt  iimrbe,  anc>  bem  CSharafter  be^3  ^^nilfaframcnte^o  aU  einest  (S^  c  r  i  d)  t  e  c>. ''^•'"tij'^"'n-ii  voi)i= 
'^hbobrüiftid)   aber    gelcl)rt    luarb    fie   luicbcrbolt   infird)nd)cn  Öel)rent= 
f  d)  e  i  b  u  n  g  c  n. 

a.  '4)a^o  Ii  ü  u ,^  i  (  n  o  n  5:!  r  i  c  n  t  lef)rt :  Quoniaui  uatura  et  ratio 
iudicii  illud  exposcit ,  ut  seutentia  in  subditos  dumtaxat  feratur, 
persuasum  semper  in  Ecclesia  Dei  fuit  et  verissimum  esse  8yno- 
dus  liaec  coufiruiat,  nullius  mouieuti  absolutionem  eam  esse  debere, 
quam  sacerdos  in  euui  prot'ert,  in  quem  ordiininam  aut  sithdelega- 
tarn  110)1  habet  iurisdictionem.     Sess.   14  de  poenit.  cap.  7. 

b.  3d)on  üürl)cr  ^atte  h<[^^  ui  e  r  t  c  i^,a  t  c  r  a  n  f  ü  n  j  i  l  bcftimmt :  Si 
quis  alieuo  sacerdoti  voluerit  iusta  de  causa  sua  confiteri  peccata, 


^.'UH'vobntion. 


756  3»^c'tcr  $'ci(.    5?on  bcn  Sofraiucntcn  im  einzelnen. 

liceiitiam  piiiis  postulet  et  obtineat  a  proprio  sacerdote,  cum  aliter 
nie  tpsHDi  710)1  2>ossit  ahsolvere  vel  ligdre.  Cap.  21.  5flar  iac^t  and) 
(Siigcu  IV.:  .Alinister  liiiius  sacrameiiti  est  sacerdos  hdhois  aurfo- 
ritatem  absolvendi ,  vel  ordiuariam  vel  ex  coiiiiiiissioue  superioris. 
J)ecr.  pro  Arm. 

c.  "Diird)  bic  ^\\\H  Äuctorem  fidel  iiMirbc  bic  gcgciitcilinc  ^c()rc  bcr 
^t)nobc  0011  ^^iftojii  ocntrtcilt  nl^o  falsa,  teweraria,  j^erniciosa,  Trideii- 
tiiio  contraria  et  iniariosa,  erronea  (Prop.  »jT). 

--"•'-•.  S  cf)  0  ( i  0  n.     "Än^S  ^clll  über  bic  ^iivi^Jbiftion  (^)cfnqtcu  cvqibt  fid), 

hocvmitfaiic.  j    j,^^^,  ^^.j.  s^^^^p|-j  ^^^^^  ^^^.  iKijd)öfc  9i  c  f  c  V  0  a  t  i  0  li  Ml  nind)cn  ti3niicu; 

2.  baf?  bio  Untcrcjcbcncii  in  ^)i*c)cnuufä(lcii  iud)t  flültifl  ubfolbicvcu  fönncii.  'Sc[[. 
Trident.,  Sess.   14  ea}).  7;  ^-JMiUo  Auctoroii  fuh-},  propp.  41.4;');  in](.  S.  Th.  Snitpl. 

IV.  ^iK^  Xr  i  b  eil  tili u  m  (Sess.  ^o  de  ret'urm.  caj).  15i  ocv= 
orbnct,  ban  '^inlt^  ober  Drbciivgciftlid)C  '^inltlcutc,  niid)  iill^cUpricftcr ,  nidjt 
^■>cid}t  l)ürcii  tömicii,  luciiii  fic  iiid)t  ciiriocbcr  ein  ^^farvbciicfiäiuiii  ()nbcii, 
ober  Oüu  bcm  '^^i]djof  approbiert  fiiib.  3cit  biefer  il)erorbmiiui  bcö 
!Iribeiitiiimiiv  öeiiürit  a(|o  bie  blofu'  :^0iric>bittiou  iiid)t,  foiibeni  ey  muj^  aiid) 
iiod)  bic  bi  i'd)  öf  l  id)c  '.H  ppr  o  ba  t  i  o  ii  Ijiii^iifoiiimcii.  Q^"^^^^"^)  ^'^^^^^'^^"i^9^ '^''^ 
?lpprobntioii  iiid)t  eine  ooii  ber  :3ui"i^^^'ff'^"'ii  oerid)iebciie  (^eiouU,  foiibcni 
bie  .Siirdjc  l)nt  biird)  jene  ^^crorbiiniui  bie  ijiirivbiltion  oon  bcr  !i>ebiiif|niuj 
bcr  'Hpprobntion  abliiiniiicj  rjcmadit.  'Jiiil)erev  über  :5nrivbitt!on  nnb  '^(ppro- 
bation  [.  in  ber  ^)){  o  r  a  1 1 1)  e  o  l  o  13  i  c. 

^  1^08.     Tic  ^ll^ivfuH(]cu  t)Cv  i^n|lfafnimcutco. 

33i]I.   rdhnki'},  Dt-  ixteiiit.     Tli.   IS  s(j.;    OWbv,    Tic    bciliijoii    3a(ininciitc  bcr  fntl)0= 

lilrf)cii  Mirdjc.  II  §  27  f. 

,,^..^.j^^^^";'^||-  ^^,  Ti{\d)  beul,  univ  in  ber  ^i'cbrc  oon  bcr ')icd)tfertit^inu^  (11.  l«)l)2|f-'nnb 

-iMiniainiinnitoö:  l)ier    iii    bcr  3afrainentenlcbre    iiemi]t  ift,    fönnen  bie  '■li^rfniicjcn  be<o  ^>nf^ 
jnfranientev  tiir,;  anfi^e;,äl)lt  loerben.     "^icielben  fiiib 

"'''^'^'^lillS ;  ^''  ' •  ^  ^  ^'  '^^  ^^  ^"^)  ^  ^^ '  f  ^^ ^^ (1  "^  ^ ^  1"  ^"^) '^^  *-' ^  ^ "  ^^^^^   ^ ^^  H  l  i  d)  c  n  3 ii n b e n. 

2inb  bicfelben  eiuimil  ocr;iel)eii,  ]o  leben  fie  nie  nicl)r  loieber  auf,  ctuni 
bnrd)  fpäter  begaiuiene  2iiiiben.  2old)e  2iinben  finb  aderbiiuvo  niii  fo 
idjiocrer,  alo  fie  in  :Hnbetrad)t  ber  oorlieriiecjangenen  ^^er;,eil)niin  ein  nvöfun-er 
Unbnid  c\^c^^\\  C^5ott  finb.  ^^^x  bieiein  ^iniic  fpnidjcn  mandjc  2;i)eoloöen  oon 
einer  ^)iiidtel)r  bcr  friil)cren  2iinbcn.  iin^l.  S.  Th.  0  q.  8S  a.  1  sqq.; 
11.  1770; 

''''^SmS-"^'  -  •  ^  ^  ^'  (S'  i  n  cj  i  c  \\  n  n  c^  ober  ^  c  r  in  c  l)  r  n  n  i]    b  e  r  l)  e  i  Ii  g  in  a  d)  c  u^ 

bell  (^Mi abe,  ba  bic  ^Keditfcrtignnci  in  ber  .pciligniui  bec^  inneren  yj('enid}cii 
bnrd)  bic  l)ciliginad)enbe  (S)iiabc  c^cfdjicljt  «ii.  1707  ff.i.  ^^lUl^'^ii^l)  "ti^  ^^r 
I)eilio|inadieiibcii  (^nmbe  febren  aud)  alle  e  iiui  C13  of  f  encn  ^nc]cnbcu  nnb 
(Nabelt  5iiriicf  11.  172S  ff.),  iufoiocit  biefelben  bnrd)  bie  3nnben  oerloren 
Umrcn.  ^-^cfiljt  ber  '}3önitent  aber  bie  bcilii3inad)ciibe  (^nabc,  fo  loirb  biefelbe 
ocrinc()rt,  ba  iiad)  tat()oli]d)er  (^)lanbeiivlel)re  jcbcc>  ej^i^^'O  ^^^^^  loiirbii] 
empfangene  ©atrament  bie  beiliiiinad)enbc  ©iiabe  entioeber  erteilt  ober  loiebcr' 
erteilt  ober  oeriiiebrt.  Conc.  Tridoit.,  Sess.  7  de  sacram.  prooem. ; 
11.  18r)6  ff.; 
■''ai)t  auf  :).  \:>i\z^  '']{':&){  auf  altiielle  O-hi  a  b  e  n  ,    bie   ^nr   33cu)al)niiig   oor 

vmucii.^^^.   3ünbc    nnb    ^nin   5>'ort!d)ritt    im  ('»Hiteii    iiotioenbiQ    nnb    nül^lid)    finb 
(gratia  sacramentalisj.     'i^gl.  11.  1858; 


§  208.    3)ie  Sirfungcn  beS  S3uj3iafvnniente§.  757 

4.  bic  9^aii)(a  if  ung  bcr  e  tu  igen  Strafe.  5ßcr  im  ©tanbc  ^^•'irt'f"fi"i'fl  ^^'^' 
bcr  l)ciUnniad)cubcn  (^^mibc  fid)  bcfiiibct,  ift  ein  ^iiib  unb  grcimb  (S)ütte^5  '>""^^'"  ^^^■'^f'^' 
inib  l)at  aU$  Xci(uc()nicr  au  bei  n^Utlidjcii  9^atnr    ein  Üicdjt  auf  beu  cungcu 

53cfil^  (^ottc^3  iiu  |)inimcl ;  bic  ©träfe  bcr  ciuigcu  Si^rcmuiug  nou  ©ott ,  bic 
er  burd)  bic  (güubc  neriüirft  ^attc,  ift  baf)cr  mit  bcr  (£iut3icJ3UU9  ber  ^eilig* 
madjcnbcu  (S^nabc  aufgcI)obcu ; 

5.  b  i  c  5^  a  d)  l  a  f  f  u  u  g  ui  c  u  i  g  ft  c  u  ^?  c  i  u  e  §  ^  e  i  I  c  !o  bcr  5  e  i  1 1  i  d)  c  u  ^■'i'i"{'J''!:JS 
©trafen.   3Bic  mir  obcu  (11.  2i^62  ff.)  gcfel)cu,  bleiben  geauHjulid)  nod)  jcit^ 

(id)c  ©trafen  ^n  büilcn  übrig,  ii)äf)renb  ein  Xci(  berfelben  nad)  bem  Sllafse 
ber  göttlidjcn  (>3ercd)tig!cit  unb  (^iite  getilgt  tuirb; 

6.  b  a  ^o  ^iB  i  c  b  c  r  a  n  f  l  c  b  e  n  bcr  b  n  r  d)  b  i  e  X  0  b  f  n  n  b  e  ertöteten  '""^^Jlf ""^.f^f"''^' 
3S3crtc,  02)era  mortificata.     X^aJB    bic  guten  ^l'erfe  bei  bcr  Dfed)tfertignug 

beci  ©ünber^o  unebcrauf leben,  ift  sententia  certa  et  communis,  ^emeife 
Ijicrfür  finb  nor  allem  folgenbe. 

a.  Non    enim    iiüustus    Dens ,    ut    ol)liviscatnr  operis  vestri  et  rj^,  j)K"ü',t,i.Hcn,^ 
dilectionis ,    quam    ostendistis    in    nomine    i])sins ,    qui   ministrastis  ^fi- nuten  üi^cirö 
sanctis    et  ministratis.     Hehr.  0,    10.     ii.>cnn    bie]e  ^inn-te  and)  teiueu  2ci)vift  unb  km 
apobiftiid)cn  33cmci^o    für   bic   fraglid)e   ^li'ciiiinc^ccu^  liefern,    fo  cntljaltcu  fic    ^^'^^'"t'""»'- 
bod)  bic  allgemeine  il>al)rl)cit,   baf^  ('^nitt  unfere  gntcn  '-ll>erfe  uid)t  oer- 
gif3t,   lüorano    bann    bic    fpecielle    ©d)lnf3fülgernng    bc^üglid)    ber  opera 
moi'titicata  ge,3ügen  uicrbcn  fann. 

1).  ^{.([d)  ber  Vel)rc  be^o  5^on.^il^o  oon  Xricut  ncrbicneu  bic  51'erfe 
be^5  Okrcdjten  bae  cmigc  Veben  unb  '-In'rmcl)rnng  ber  (^Horie,  uhmui  fie  gut 
unb  übernatürlid)  finb,  iiüran^ogcfct>t  ba|l  ber  lUtcnid)  im  ^Hngenblicf  beö  S^obeö 
im  ©taub  ber  l)eilignuui)enben  (J^nabe  ift,  .9^  tarnen  in  yratia  decesserit. 
Tiicfcr  5lnc^brncf  uurb  ,^uieinml  gebrandjt,  niindid)  Sess.  6  de  iustif.  cap. 
16  unb  can.  :Ji\  Ta^3  ^{on^il  verlangt  alfo  nid)t,  ba |1  ber  ©nabenftaub 
u  u  u  u  t  c  r  b  r  o  d)  c  n  f  0  r  t  g  e  b  a  u  c  r  t  bat ,  fonbern  erfliirt ,  ein  gute-?  %S^txX, 
h(i^  allen  anberen  ilkbingnngen  11.  1774  ff.  1  genügt,  nerbienc  vitam  aeter- 
nam  et  augmeutum  gloriae ,  si  ffoneii  in  (/rafia  decesserit.  i^er= 
bicnftlid)  finb  bcnuuui)  alle  guten  ^ü^erfe,  and)  menn  bcr  Csniabcnftanb  untcr= 
beffen  ücrlorcn  mar,  mcnn  er  nur  im  'Hngenblid  bc^^  !Xobc^o  beftanb.  ii^enn 
fic  aber  ucrbienftlid)  finb,  muffen  fic  burd)  bic  ^)ied)tfertigung  mieber  anf^ 
leben. 

c.  .v>anptjad)lid)  folgenbe  r/äloj/es  theologicae  mcrben  gelteub  genuid)t. 

a.  Ter  tuncrc  (S5runb  bcr  Sfcinuivccn,^  ift  barin  ^n  fud)eu,  ba)l  ,  „.i'.f','^^.,,,,^, 
(^ott  jebec^  gnte  'ilnnl  bcv  (^)ered)ten  mit  bem  cmigcn  lieben  unb  ber  (^3lüric  ba- icmmiani^. 
5U  belobnen  iicriprod)cn  l)at  m.  17<s2  ff.j.  ©tirbt  ber  ^JJ^enfd)  aber  im 
©taube  ber  ^Xobfünbc,  fo  ift  ein  .s^inbernic^  uorl)anbcn,  h(['^  cc*  (^ott  unmög= 
lid)  nuui)t,  biefcy  il^erfpred)cn  ,yi  erfüllen.-  äi^irb  aber  ba^o  .v^inberni^^,  bic 
^^obfünbc,  nor  bem  .s;">inid)cibcn  beicitigt,  fo  tritt  ba^^  allgemeine  @efcl5  bcr 
^^ergeltnng  mieber  in  ^irafr.  Qnod  isti,  qui  ea  (bona  opera)  fecit,  non 
sint  efticacia  ad  ducendum  in  vitam  aeternam,  piovenit  ex  impedi- 
mento  peccati  supervenientis,  per  qnod  ipse  redditus  est  indignus 
vita  aeterna.  Hoc  autem  impedimentum  tollitur  per  poenitentiain, 
in  quantum  per  eam  remittuntur  peccata.  Unde  restat  qnod  opera 
l)rius  mortificata,  per  poenitentiam  recnperant  eflicaciam  pei-dncendi 
eum ,  qui  t'ecit  ea,  in  vitam  aeternam,  qnod  est  ea  reviviscere. 
S.  Th.  :3  q.  81)  a.  5. 


758  S'ufitcr  ^tcil.     'i^on  bcii  (Snfvanicntcn  im  ein,^dnen. 


i07. 


Cl)i.c^{ei.u.i;?'   Irr.ni       ^^ 


[3.  Tic  iinrf)i3claffcuc  Sünbc   uii((  Q>Soii  nidjt  mit  cluicjer  (Strafe  bc= 


cell-,  uuivbi-  Mr  Iccjcii.    'IlMubcii  bic  'i^crbiciiftc  infolge  einer  fdjiuercn  Snnbc  für  immer  ncr^ 

iinrtnidafü'iu- 


iinrtimiafüiu-    jQj.fji  ^ciji^   jiii(^^    jyfjiji  i^i^.f^.  (giinbc  uücber  im  ^^nf^faframcntc  getilgt  uuirc, 


cntivvirt)t  bcv 


•2W 


ftnift.  |o  mürbe  biefe  nadjgediffene  Tobfünbe  in  !ilMrflid)teit  cmig  beftraft  bnrd)  ben 
emigen  ^HMlnft  ber  jenen  ^H'rbienften  entfpredjenben  (^Uorie. 

Y.  Tie  l'eljre  uon  ber  ^)ieiiiin^H'en5  ber  gnten  3S^erfc  cntfpridjt  in  l)ol)em 
(^rabe  ber  ^5nte  (^otte^,  iinibrenb  ec>  bod)  bort  erfdjicne,  bofl  ein  il)(cn|d) 
bnrd)  eine  Üobfünbe  nüe  gnten  STunfe  verlieren  fo((e,  nnd)  menu  er  mieber 
il^erjeiljnng  feine^o  ^-ebltritte^o  erhalten  l)iitte.  Unb  enlfpriidjc  e^  ber  (Mute 
(5)ottev,  menn  ein  il^ienid) ,  ber  niete  Qal)rc  (Mott  tren  gebient,  aber  bann 
bnrd)  eine  3ünbc  alte*?  eingebüfjt  bat,  ,yi  einer  geringeren  (^>(üric  einginge, 
at^o  ein  anbcrcr ,  ber  am  8d)tnf|e  [einec^  V^ebenc^  fnr.^e  ^]nt  fid)  '-I^crbienfte 
fammette,  aber  bod)  längere  ^Tift,  aU  bem  llnglüdlidjen  nad)  feiner  3ünbe 
nod)  gciinibrt  mnrbe?  !:Ihi(.  Pahuieri,  1.  c.  pa;^.  204—214. 

^Mlte  biefe  ^^iMrfnngen  treten,  uhmI  ex  opere  operato,  bei  jebem  gut* 
ÄMi-fniüin.  \'.i  tigen  (i'mpfang  bcc^  ^^^n^faframentec^  ein.  5tber  bav  'JJia|l,  nad)  bem  bic 
oprre  (.ii.'iato  |^ei(ii]mad)enbe  (Mnabe  uermcljrt,  bie  liiAlidien  3ünben  getilgt,  ;,eitlid)c  Strafen 
nadigehiffen  lucrben  nnb  ber  .v>abi(nc^  bev  'JJienfdjen  uerbeffert  unrb ,  rid)tet 
fid)  fclbftoerftiinblid),  mie  bei  allen  Saframenten,  nad)  bem  opus  operantis, 
ber  O^ütc  ber  '^un-bercitnng  nnb  ber  *il^iitniirfnng.  Ter  fül)lbare  Troft  ift 
nid)t  eine  mcfentlid)c,  fonbcrn  eine  accibentellc  illMrfnng. 

§  209.     !rcr  mia^h 

5>g(.  Pdhiucri,  De  poeiiit.  \)i\u:.  4'i,')     185;  (^^iliv,  CTic  bciliqcii  2atvamciitc  bor  frtt()0= 

lifiiini  51iid)c.  JI  §  21)  ff- 

>:•'<'<•  T^er    ^Hb(af5    ift    bie   ?tad)laffnng   ber    nad)  ^ülqnnqbce^ 

infii-ö.       rentiis  cutpae   Hon    bem  ^  nnb  er   nod)    ge)d)nl  beten    5eitlid)cn 

poenae  mere  vivdirdtirae ,    bie    luui    ben    l)ier;^n    befngten  tird)* 

1  i  d)  e  n    Oberen    an}lerl)alb    bec*    '^^n  ilf  a  f  r  a  inen  t  cc>    traft    ber 

2  d)  l  ü  f  f  e  1  g  e  lo  alt  nnb  o  e  r  mittel  ft  '?(  p  p  1  i  f  a  t  i  o  n  b  e  lo  f  i  r  d)  l  i  d)  e  n 
Q>S  n  a  b  e  n  f  d)  a  !>  e  c^  erteilt  m  i  r  b. 

Tic  Vcbre   uom    ^Mblail   lonrbe    gelengnet  ober  entftellt  non  ben  ^\^al^ 

b  e  n  f  e  r  n  ,  ^ilM  c  1  e  f  i  t  e  n ,  %  c  t  r  n  t^  n  o  n  £  !o  m  a ,  ben  i){  e  f  o  r  m  a  t  o  r  c  n, 

ber  Sunobe  non  f  i  ft  o  j  a  n.  a.     ^^n  folgenben  Sii(5cn  mcrben  bie  mid)* 

tigften  bognmtifeben  '-Iinibrl)eiten  üher  ben  ^^(blafl  erörtert  merben. 

-'•■-«'i.  I.     r^ic  ,S^ird)c  l)at  non  (^hUt  bie  (^uMoalt,   5(  bläffe  jn  cr= 

lii-    (^uU'olt   t>cv  i  rt  ;  1  ^  ,, 
>{ivri)i\  Vlblnf;  ui  i  C  l  l  C  n. 

'bcv''^'rt)nft"'  Tiefer  Sat;  ift  de  fule.    Tac>  fion^^  i  1  no  n  Xr  i  ent  belegt  biejenigen 

mit  bem  'i^lnatl)em,  (jui  eas  (iiidiihfeiitia,^)  ro}tredendl  in  Ecclesia 
jwtcstatem  esse  neg^nf.  Sess.  25  decr.  de  indnl^*.  ^emiefen  aber 
mirb  bicfcio  Togma 

1 .  a  n  c^  ber  1)  e  i  1  i  g  e  n  S  d)  r  i  f  t  nnb  ,;mar : 

a.  anc>  Maüh.  16,  \\),  mo  hk  3d)lüffelgemalt  bem  l)eil.  ^^Nctribo  oer- 
liel)en  mirb,  nnb  Matth.  18,  18,  mo  and)  bie  übrigen  '^Ipoftel  bic  5^inbe= 
nnb  Vöfegemalt  erl)alten.  Ti^vi)  bem  ^l^ortlant  nnb  ber  tird)lid)en  5ühMcgnng 
bicfer  Stellen  ift  nämlid)  bie  33inbe-  nnb  *i^öfegemalt  l)ier  ol)ne  alle  i!^  e= 
fd)ränfnng  (quodcunqne)  nerliel)en ,  fo  ha]^  fie  fid)  alfo  nid)t  blof3  anf 
bic  im  33uf5faframent  nad)gelaffene  macnla  culpa e  nnb  poena  aeterna, 
fonbern  and)  auf  bic  nod)  ab^nbüflcnbe  poena  tempuralis  crftrccft.     ^in-nn 


§  209.    3)er  3(b(o§.  759 

ferner  biird)  bie  ^^etnuo  uiib  bcn  ü(n*ic\cn  ^(poftcrii  iibertracicuc  ei^lüffelge- 
matt  bie  Süubcufd)ulb  luib  mi(\c  3üiibciiftrafc  cjclöft  incrbcu  foiineii,  fo  fnnn 
bod)  o^nc  ^Uicifcl  unter  geiiMlfcn  53cbingnnocn  bnnl)  bie  niimtirije  (S^clualt 
and)  bie  ivcit  geringere  jeitlidjc  Strafe  ertaffen  merben; 

h.  any  2  Cor.  2,  10,  luo  "l^anfn^o  in  ber  'i^crion  SI)rifti  nnb  anf  bie 
^nirbitte  ber  .^^orintt)cr  bcni  bnilfcrtigen  3iinbcr  bie  nod)  übrigen  .;^eit(id)cn 
Strafen  ertiiflt.  Cui  aliqnid  donastis,  et  ego ;  nani  et  egu  qiiod  do- 
iiavi,  si  quid  donavi,  propter  vos  in  persona  Christi; 

2.  a  n  §  b e  r  bc ft ii  n b  i g  e n  Ü  b n n  g  b e r  ^l i r d] e.  3-^,^.  ^^^  „^,rt) 

'4^afi  fdion  ,;nr  i^eit  ber  5(poftet  5ib(iif|"e  ucrlicbcn  unirbcn,  haben  luir  .^v  boftanbiocn 
joeben  ge[)ort.  m[<>  bcn  altejten  ^^cttcn  bentuMi  luir  lobann  bic  ^J^engnilfe 
non  "Xertnltian  nnb  (5\)prian,  uie(d)e  bcrid)tcn  ,  bail  bcn  !i^iifun-n  an[ 
bie  5?iirbitte  nnb  inegen  ber  Satiefaftion  ber  'JJairtDrer  tird)tid)e  ^lönficn  nad)ge= 
(äffen  unirben.  (^uam  pacem  quidani  in  Ecclesia  non  liahentes,  a 
niartyrilms  in  carcere  exorai'e  consuevernnt.  TertidL,  Ad  mart. 
c.  1.  il^gl.  Ci/iir..  Kp.  10.  lö.  16.  5(nd)  unirbe  anf  ben  ^{on^^ilien  ber 
erften  ^si^i)il)niibcrtc,  ,v  ^^^.  ^^^^n  9ticiia,  ?(ncl)ra,  i'aobicea  bie  (^)enmlt 
ber  ^-lifdjbfc  ancrtannt,  ^(bläffe  ,^n  erteilen.  Seit  beiii  aditcn  3ii^)^'^)iiii^^'^*^ 
aber  begegnen  luir  beni  ©ebrand),  h(\\^  fd^iucre  9-^nf-en  in  lcid)tere  nnigeumn^ 
belt  merben,  luie  (i5ebct ,  ^-aften,  '^llniofen,  '^Inillfaljrten.  i^m  fpätercn 
'Jli  i  1 1  e  (  a  1 1  e  r  ,>engen  für  ben  5{bla|l :  bac^  Mon^^it  uon  (i  I  e  r  \\\  o  n  t ,  ba^o 
e  r  ft  e ,  b  r  i  1 1  e  nnb  vierte  i'  a  t  e  r  a  n  f  o  n  ;^  i  l ,  ferner  bie  S\ on.y (ien  non 
Sl)on,  ^Mcnne,  ^^onftan,^,  nnf  bcnen  teil!$  5(bläffe  erteilt,  teil^?  51bläffe 
betrcffenbe  ^^V'fd)lüffe  gefafu  unirben.  Jsn  jebem  d)riftlid)en  $^^al)rl)nnbert 
finben  mir  ben  Vlblaß,  uienn  and)  bie  ^Hrt  nnb  'UnMie,  ^Hbliiffe  ^^n  erteilen, 
nad)  ber  ieiueiligen  Tic^ciplin  nerfd)ieben  unir.  ^^lMil)reiib  5.  ^i  bi^o  ,;nni 
11.  Qal)rl)nnbert  bie  ^>^id)laffnng  ber  Strafen  fid)  in  engeren  (^H-en.^en  be> 
iDegtc,  mnrben  luni  ba  ab  aud)  no  1 1  f  oninie  n  c  ^.Hbliiffe  erteilt.  >\\\x  ^üi 
ber  5^ren5;,ügc  U)nrbcn  biefelben  fo  biinfig  ucrlicbcu,  \>(\\\  '^nnoccn^  111.  bav 
9Jcd)t,  fie  ,vi  geiiu'ibrcn,  beni  piipftlid)cn  8tnl)le  refcroierte. 

11.    ^  i  e  51  b  1  ii  I  f  e  b  e  f  r  e  i  e  n  0  0  n  ',  e  i  1 1  i  d)  e  n  Strafe  n  (pooiae  .ju^,,^.,,"'^;'^  -)ii., . 
vindicativae),   bic  nad)  vergebener   Sd)nlb  nod)  übrig  bleiben        i'im-^^- 
nnb  b  n r  d)  S a  t  i  v?  f  a  f  t  i  0 n  c  n    in  b  i  e  f  e r  '^.^  e  1 1  a  b  g  c  b'ü  h t  )u  c r  b  c  n 
t  ö  n  n  e  n    nnb,    i  n  f  0  fern    b  i  c  f  e  c>  n  i  d)  t  g  e  f  d)  i  c  h  t ,    i  in  <S'  c  g  f  e  n  e  r 
n  b  g  e  b  ü  f^  t    ui  erbe  n    ni  ü  f  f  c  n  ,    n  n  b    ;  lu  a  r    gilt   b  i  e  f  e  '^^  e  f  r  e  i  n  n  g 
n  i  d)  t    b  1 0  ]]    0  0  r    b  c  ni    7s  0  r  n  m    b  c  r  .Si  i  r  d)  e ,    f  0  n  b  e  r  n    a  n  d)  u  0  r 

©Ott. 

1.  i^nni  näljcrcn  i^erftänbni^^  ift  -^w  benicrfen. 

a.  'Tic  "^Iblüffe  befreien  iiid)t  ,,.     -"''•  ,,,. 

a.  inni  ber  maciila  culpac:  bcnn  ibrer  vüitnr  iine  bcni  UlHn'tlant  ber  küjc  uui)t  bc 
fird)lid)en  ^IblatlbnHcn  nad)  finb  bie  ^Hbliiffc  Icbiglid)  ein  (Srfalji  für  bie  '^'"""' 
Sati^f  a  f  t  i  on.  Übrigenc^  ucrftcl)!  cv  fid)  uon  felbft,  bafl  bnrd)  bie  \\\x 
(^eunnnnng  beo  ?(blaffec>  oerrid)tctcii  gnten  ^-li3crfc  liifUidie  2ünben  getilgt 
mcrben  tonnen,  iniofern  jene  ^i'crfc  bit'r;,n  an  fid)  geeignet  finb.  ^er  03rnnb, 
luaruni  ber  ^Hbla)*^  feine  niacula  (:nli)ae  tilgen  fann,  liegt  Darin,  bail  fold)e^:> 
nnr  bnrd)  Infusio  g-ratiae  gefdieben  fann ,  ber  i?tbla|l  aber  feine  gratia 
interna  mitteilt; 

[1  von  ^]>önali  t  iite  n  ; 

Y.  lunt  ben  Strafen,    bie  in  foro  externo,   sive  ecclesiastico  sive 
saeculari,  auferlegt  finb; 


2:uh 
Tic   Vlbh'iiu-   iH' 


760  3^^pitcr  Znl.    53on  bcn  ©afromcntcu  im  einzelnen. 

0.  uoii  bcr  satisfactio,  infofcrn  fic  lucninftcn^^  in  voto  ,^iir  Xngciib 
bcv  ^>ii|lc  imb  ,vir  ^i-opüfitiou  auf  bcii  gültigen  (^mpiniin  bc^^  2afnv 
iiicntc^  bcr  ^^iif^c  (jcliört ; 

£.  Hüll  bcu  luiif)  bcr  Vü^^'prcrfjimg  311  Iciftciibcn  !i^uf]cii ,  iiijofcni  [ic 
nicbi;^iiial  fiiib. 

Ij.  Die  '^(bliiffc   föniicii   mir    noii    bcu    iiod)    in  bicfcr  ober  jener  'iMt 

ficicu'uoii  bcn  511  lci|leiibcn  poeiiae  juere  riNdtratirae  befreien;  luni  biejcn  aber  befreien 

sivaicn,  u. siiiov  |ic  n n  b  c  b  1  n i"! t,  nidit  blon  inn*  beut  ?yornni  bcr  ^iirclje,    |onbern  und)  oor 

o.uD  luu- (sW  (T^  ^^  j  j_     (£v,    ifr    alfo    bcr    5(b(a|l    nid)t    ein    blof^er  ^^iad)Ia|l  bcr  fird)l!d)en, 

fanoni|d)en  Strafen,   fonbern  er  befreit  and)  uou  bcr  3trafid)n(b  nor  C^^ott, 

fouictt  bic  ^HbtnfUKunlliivincj  reid)t. 

Dicfcr    2al^    ift    ,^irar    nid)t    auvbrüdlid)  oon  bcin  Xribcntinnin  onc^-- 

(^efprod)cn,  allein  bnrd)  aiibcre  tird)(id}e  (5ntfd)cibnngcn  nnb    bie  locjifd)  not- 

UHMibiiie  3d)hi|lfo(gcrunn  anc^  Der  tribentinifd)cn  (Srtliirnng,  luenn  nid)t,  U'ie 

2nare;^  nnb  anbere  lcl)rcn,   form  eil    de  fide,    bod)  |id)crlid),    une  anberc 

meinen,  fidei  prü.rinKi. 

Tic  S'fovmn  ^'-  (^^  c I  c n  ^  H  c  t    u^nrbc    bicfc  ^^iMil)rl)eit  luni  bcn  ^){  c  f  o  r  m  a  t  or  c  n. 

tovni.  (Smuv   T^n  nad)  il)rcr  Vehre  bm*d)  bie  sola  fides  nidit    blof;  jebe  3d)nlb ,    fonbern 

iDcniomii.     and)  lebe  Strafe  c\ü\\c\{  unrb ,    lo    bleibt   fiir  bcn  vlblai^  rem  Objeft  mcl)r 

iibriiv     ^sa  fic  bcftritten  finiar  jebc  'JJi  ö  ii  l  i  d)  f  e  i  t  einer  2atiofaltion  bnrd) 

bie  (*»Uäiibiiien.     '^Ih'ü    fic    aber   bie  tanonifd)en  Strafen  nnb  bereu  'Jiadjtafl 

im  '^Utertnm    nid)t    in  5(brebe    flellen    tonnten,    fo  fd)ricben  fic  beiben  einen 

rein  f  i  r  d)  e  n  p  o  l  i  ;^  e  i  l  i  d)  c  n  (il)arafter  ,;n. 

d.  ^sm  l^tittclaltcr  unir  oon  einigen  !Il)co(ogcn  bic  l^icinnnc^  anfgeftedt 
u>orben ,  ber  tHbtaf;  l)abc  nnr  (^uiltigfeit  i)i  foro  EcHesiac  ^Mllein  bicfc 
l'cl)re  umrb  oon  bcn  gröillcn  !Il)eologcn  anf^^  id)ärffte  bcftritten  nnb  balb  all= 
gemein  oertaffen.  Später  nnirb  bicfcr  i^^srrtnm  oon  bcr  2l)nobe  oon  '^J.Mftoja 
nnb  einigen  janfeniftifd)eii  Xbeotogen  erneuert. 
2.  :^>eUMcfcn  UMrb  nnjere  ^l)efc 

^n-ruvtririinnV'^>  OL,  biird)  bic  ^cnoerfiiiig  bcr  ^n1)aiiptnng  bec^  'T.^ctrnv  oon  £  c>  m  a 

^cJ-imn"     '^ii*'^"!)  ^irtiiv^   IV.,  bcr  ^Mipft    fönne  3trafcn  bce^  J^i-'öfcit^-'i'^^^  Hid)t  nad)(affen. 
Papa  iioii  potest  indnl^ere  aliciii  viro  iioenani  pnrpatorii ; 

^*""^Mm'//i!"'''  i^-  '^^'^'  ^^'^'  '^^^''^^'  *^'^^^^'^  -^-  l''^->'-'^'(t'{J(^'  hoiuiuc  gegen  l'ntber.     indul- 

<i('iitiae  liis,  (\\\\  vcracitei"  eas  consefinuntii!-,  nnu  valent  ad  remis- 
sioneiii  jjoeiiae  pi'o  peccatis  actnalibiis  dcbitai^  ajnid  divinani  iusti- 
tiain.  Prop.  P).  Indul.iicntiac  necessaiiae  sunt  solnm  puldicis  cri- 
miiiibiis  vA,  [»ropric  conceduntur  (Iuris  soluunnddo  et  iuipatieiitil)us. 
Piop.  iM.  Sex  ^t'ucrihus  lH)iuiuiiiu  iudulgeutiae  iicc  sunt  uecessaiiae 
nee-  utiles  :  videlicet  mortnis  seil  moiituris ,  iutiimis,  Icfiitinie  im- 
peditis,  liis,  (lui  iioii  ('Oinmiserunt  criniina,  bis,  qui  crimina  com- 
niisernnt,  scd  uon  publica,  bis,  qui  nieliora  operautur.  Prop.  22 \ 
Y.  a\K^  bn  'IhüU  Aiictorem  fidei.  ]^r()i)ositio  asseiens,  indulg-eii- 
tiain  secuiiduni  suam  praecisam  notionem  aliud  uon  esse,  quam 
i'einissionem  partis  eins  poenitentiae ,  quae  per  canones  statuta 
eiant  peccanti:  quasi  indulfi-entia  praeter  nudain  reniissionem  poeiiae 
canoiiicae  non  etiaiu  valeat  ad  reniissionem  poenae  tempoialis  pro 
peccatis  actualibus  debitae  apud  diviuam  iustitiam  :  falsa,  teme- 
raria,  (Jbristi  meritis  iuiuriosa ,  duduni  in  art.  PJ  Lntberi  dam- 
nata.     Prop.  40; 


Vl'Ov 


-Hiillc  .1/ 

/hl 


§  209.    Xa  mia^.  761 

1).   inbtrcft  ^    .2308. 

a.  nn<3  bcr  (jcüigcu  'Scfjvtft.     i^ou   bcr  ü^öfc*  imb  33mbcgcma(t  ''"  W^T: 
ift  e  t  n  f  n  rfj  l)  i  it  crflärt,  fie  gcrtc  aitd)  im  >;->  i  in  iii  c  I  ßlaWi.  16,  19;  18,  18),  ""'^  l'^vift*!*^'" 
mib  in  bcr  ^Urfon  ei)riftt  h'ifu  bcr  l)cil.  •^]>anln<3  bcni  b(nt[ii)änbcri)d)cn 
5l'orint()cr  bic  nod)  übrigen  Sünbcnftrafcn  nad)  (2  Cor.  2,  10;; 

[1  ane.  bcn  1)1.  ^Bätcrn.     Ter    ()ci(.    C£l)prian  lagt  an^^brüdlid)/"'' ^^'"^'"*^'^"  = 
bic  bnrd)  l'ibcHcn  bcr  yjt'iirttjrer  erlangten  ^Ibläffc  feien  nor  (^ott  nütUid) 
(Ep.  18),  unb  ^TcrtnlUan  unrft  bcn  ^\itl)o(ifcu  nor,  haf^  [ic  53nf;en  bcr 
(2id)ne   nm    bcr  ^J}?ärtl)rcr    luiücn  nad){iej3cn,    bic  bnrd)  iljre  grieben^^bricfc 
fid)  nn  bic  Steile  dtjrifti  briiniiten  (De  piidic.  c.  22 1; 

Y.  n  u  c^    b  c  r  b  c  ft  ii  n  b  i  g  c  n  Ü  b  n  n  g  b  e  r  ^{  i  r  d)  c ,    and)  bcn  ^  c  r=  ""^c^^'^irdc""'^ 
ftorbcncn  9(bliiffe  ^n^^nincnben.     33ei  bcn  armen  2ce(en  im  J^cgfener  fann 
c^o  fid)  aber  nid)t  mel)r  nm  fanoni]d)e  ^Tirdjcnftrafen,    fonbern   nnr  nm  oor 
(h'^ott  5n  fiit)nenbc  Strafen  I)anbeln; 

0.  an^^  bcm  Xrib  entin  nm.  ivibniumun. 

aa.  Tac^felbe  erflcirt  bic  ^(bliiffc  für  nütitid)  nnb  beilfam  (Sess. 
25  de  liidnl.ü-.  I.  Sic  iriiren  aber  fd)iiblid),  luenn  fie  bton  iii  foro  Ec- 
clesiae  Mraft  bättcn  ober  nnr  Hon  ben  fanonifdien  Strafen  aUo  foId)cn  bc^ 
freiten.  '4)ic  bnfu'crtigc  (Srbnlbnnn  biefcr  Strafe  mürbe  nämlid)  and)  ben 
reatus  poenae  oor  C^^ott  I)inmegne()men;  loirb  biefe  Strafe  anfgc()obcn,  fo 
bleibt  bic  Straffd)nlb  oor  &oit  bcftcben  nnb  nni|l  im  <^-cgfcner  abgcbüflt 
merben.  T^er  ^(blail  biitte  nad)  bcr  proteftantifd)en  'Mnffaffnng  ^nr  S'otgc, 
bajs  nm  fo  met)r  Sül)ne  im  ^-egfencr  ge(ciftet  loerben  müf;te,  nnb  unire  bal)er 
nid)t  nnl^tid),  fonbern  fd)iiMid).  Kcclesia  liuiusinodi  indul^'entias  facieiis 
nia^'is  daniiiificaret,  quam  adiuvaret,  ({iiia  reniitteret  ad  g-ravioies 
poenas,  scilicet  purgatorii  aijsolveudo  a  poeuitentiis  iiiiuiictis.  S. 
Th.  Suppl.  q.  25  a.  1. 

[j[j.  ^nbem  ba>o  Üribentinnm  bie  in  bcr  ,^tird)e  übtid)cn  ^Ibliiffc  ben 
OJeformatoven  gegenüber  in  2d)nl5  nal)m  nnb  bie  oon  il)m  priicificrtcn  Wi^- 
briind)c  befeitigtc,  tonnte  ec-  bie  '^Hb(iiffc  nnr  in  bem  Sinne/  mc  fie  bamai^3 
adgemein  in  bcr  Äinbc  ocrftanbcn  mnrben,  ocrteibigen,  nid)t  aber  in  bcm 
Sitmc  bcr  bloßen  i)iad)(affnng  bcr  tanonifd)en  Strafen,  mav  ja  eben  bic 
yjjcinnng  bcr  ^^icnerer  mar.  Tan  aber  loirflid)  bie  Qntention  bcr  .flird)c 
nnb  bcr  allgemeine  (3Hanbe  bcr  (Sl)rifteia)cit  bamalv  nid)t  blof;  anf  Strafcrlaf? 
in  foro  Ecclesiae  gerid)tet  irar,  crnibt  fid)  genügcnb  barauv,  baf^  ,-;nr  p)dt 
bc!3  Xribentinnuho  fclion  feit  Qal)rl)nnbcrtcn  feine  tanonifdien  Strafen  mcl)r 
Dcr()ängt  nnb  bic  5(b(äffc  and)  für  bie  ^erftorbenen  bemilligt  unirben. 

yy.  Sess.  21  de  ret'orni.  cap.  9  merben  bie  ^(bläffe  roelcsfes  Kc- 
clesiae  thcscmri  genannt,  ^ac^  finb  fie  aber  bod)  nnr  bann,  menu  fie  and) 
Dor  ©Ott  (^üttigfeit  I)abcn. 

©cf)o(iüu.    1.  Qß  tüiiucn  nad)  t'Ciit  (Mciiuitou  nit-f)t  bloH  bic  von  ^i^i' -^iviili' uiivf=  p^^^^ij^^'p^j-^uj^^^ 
lief)  au  fcvIci]tcH  iJ^iif^Mi,   poenae  iii/tnicfcc ,   fon^cl•u  aiid)  iiorf)  iuö(]lif()cruicifc  nii^  tac  et  iiüun- 
,^ucrIc(]oiibc  SAii^cii,  pfx.'iiae  ii/iff/N/ri/ddc,  iuid)i]c(afi'cu  uicvbcit.    l'cl5tciT!§  ift,  fcitbom       gcndae. 
bic  fiuuvniid)cu  5,-*Hf5cn  niifgdiövt  ()aluMi,  iiiiiiici-  bcr  ^-tUl ;   bic  alte  U-^itf^biiScipliu  luivb  ha' 
bei  aH-'  il)iaf?ftnb  bcr  liVftinnimiu]  bcr  iniuülüoiimicucn  5ib(iiffc  ncbi-aud)t. 

2.  Siv5  hie  in  bcr  innd)t  auferlegte  i^ujle  betrifft,  fo  föuute  auef)  fie,    iufoferu  fie  _.._  sh^^'V*/ 
üiubifatiu  ift,  burd)  9lbläf[c  getilgt  uub  jouad)  bie  uiirflidje  ^errid|tuug  burd)  bic  im  i^eidju"  unb"  bcv 
9lb(af5    liegeube    solutio    satistüctiöuis    erfet3t    luerbeu.     9tl(eiu    bie  JTirdjc  pflegt  füld)e!o  "      'Jituajj. 
uid)t  3U  tiiuu,  iinh  im  eiugclueu  Jvalle  fpridjt  bie  'in'ruiutuug  bagcgcu. 

o.  3)a  bie  Strafeu  be§  g'^^ötnicr^  uur  ciutrcteu;  lucuu  auf  biefcr  äÖelt  nidjt  l)iii%^^j^,  b'c'etvafcn 
vcid)cubc  @cuugtl}uuug  gclciftct  unirbc,  fo    ift  Juoljl  nüt  ^eüarmiu  3U  fagcn,   ha^  bie    bcViJcGfcuevö 


762  3^uf'tcv  2'ci(.     5?on  bcn  ©ftfrnmcntcn  im  einzelnen. 

bimi)  btMi  ^?ibiai>?(bln[ic,  lucit  fic  eben  ein  evint5  für  bie  satisfactio  fmb,  bic  Stvofeu  bc§  ^-egfeuevö  nirfjt 
flctiiiit  nnvbcu.  t^j^-^ft,  [onbeni  inbivcft  nnd)laf[eii. 

siH^Miui'L-  -'ib^  ^^^'     "^  '  ^  51  b  l  ii  i  I  c  111  c  r  b  c  11  c  r  ( c  i  L  t  b  ii  r  d)  ^H  p  p  U  f  a  t  i  o  u  b  c  r 

^^  läilr  ntnlt       Q  b  f  0  l  11  t  C  11     (S  ll  t  l  i>  f  U  f  t  i  0  11     C£  l)  V  l  ft  1     U  11  b     b  C  V     T  C  l  0  t  1  lU  11     (B  0  t  I  ^^ 

^'"'^"'  f  (1  f  1 1  0  11  b  c  r  .'sS  c  i  l  i  g  c  11  ober  b  ii  r  rf)  5(  p  p  ( i  f  a  t  i  o  n  n  o  it  (^c  ii  ii  g= 
1 1)  11  it  11  g  c  11  a  11  y  b  c  m  tJiesaurus  safixfactionum  Christi  et  Scmctorum, 
ii  b  c  r  b  c  11  b  i  c  ^t  i  r  d)  c  b  i  c  5I>  c  r  lu  a  1 1  ii  ii  g  I)  n  t. 

"^Mcfc  ^^ropoiitioii  ift  biw'iglid)  bcr  ^atiofattioii  (£l)riftl  r/e  fiele,  \omit 
fic  aber  lUMi  bcr  Sati^^faftion  bcr  .v^ciligeii  l)aiibc(t,  fidel  iwoxima. 
icv  l^!l:^nru>  1-  53cUMcicii  luirb  bicfc  ^ilMiI)rlicit 

satisiactiniuiiii  H.  lUio  bcr  ^  11  b  1 1  ü  11 111 «  b  11 U  c    M  ( c  iii  c  11  ^o'  VI.    Unifienitas ,    bic 

saii.'tVu.muinrt)  i^»i"t)  i»  biVo  ('Oi'pus  Juris  ('aiioiiici  oiifgciioiniiicii  unirbc.  Quem  qiiidein 
'nm^ÄnS^^  tliesaiirmii  iiifinitiim  satisfactioninn  Christi  i  iioii  in  siidaiio  repo- 
sitnni ,  11011  in  agro  abscoiidituiii ,  sed  per  Leatiim  Petriim ,  coeli 
clavi^ieiiiiii  eiiisqiie  siic.cessores ,  siios  in  terris  vicarios^  coniiiiisit 
'  Dei  ImUusi  lidcliltiis  salnbrit<*r  dispeiisaiidiiiii  et  piopiüs  et  ratio- 
iial)ilil)iis  eaiisis  iiiiiic  ])i()  totali,  nunc  jiio  partiali  remissioiie  poenae 
tnnporalis  pro  [»eccatis  debitac  .  .  .  vere  poenitentibiis  et  confessis 
misericorditer  applicandum.  Ad  eiiins  quideni  tliesaiiri  cuniulnin 
Ix'atae  Dei  <>"eniti  icis  oinniiiinque  electoriini  ....  merita  adniini- 
culiini  praestare  nosciintur.     Kxtrav.  comm.  1.  f)  tit.  0  c.  2; 

b.  aiho  bcr  ^^cnucrtmig  bcr  17.  XI)C|c  VMitbcrv:  Thesauri  Eccle- 
siae,  linde  Pa[)a  dat  induluentias,  noii  sunt  merita  Christi  et  Saiic- 
toriim  ; 

('.  aib?  bcr  5^ii((c  Anrtorcm  fidei.  Scliolasticos  suis  subtilitati- 
bus  inflatos  invexisse  tliesauriim  male  int(dlectiim  meritorum  Christi 
et  Sanetorum  et  clarae  notioni  absolutionis  a  i»oena  canonica  sub- 
stituisse  cont'usam  et  talsam  applicationis  meritorum:  fjuasi  the- 
sanri  Kcclesiae,  unde  Pa^ja  dat  indiil^entias,  n<ni  sint  merita  C'hristi 
et  Sanetorum:  falsa,  temeraria,  Christi  et  Sanetorum  meritis  in- 
iuriosa,  dudum   in  art.  17  Lntheri  damnata.     Proj».  41. 

2.  ^\\\\\  flarcii  ^Iscrftiiiibiiic^  luifcrcr  ^()ci"c  iiiib  bcr  uorftcljciibeu  Cc^r^^ 
aiivfpriid)c  fiiib  folgciibc  ^|>iinftc  irobl  ,vt  bcaditcii. 
satisia.tio  '^-  ^^^"'^    ^*-'J^    crftcii  bogiiiati|d)cii  '}?rtiicipicii  fofgt,  bml  bic  satisfactio 

ciiiiMi.  Christi,  weil  imciiblid)cii  ^linnlc-o,  ()iiircid)ciib  imb  übcrflicfKiib  ift,  um  alle 
2traffdiiilbcii  obiic  '^(uviui{)iiic  ,^u  tilgen.  (Sbciiio  cnibciit  ift  c<:^  aber  aud), 
hc\]},  iiieim  bic  .^iird)c  frafr  bcr  3d)lüffcUiciini(t  bic  bcr  göttlidjcii  (^krcd)tiiv 
tcit  ncfdinlbctcu  Strafen  crbifU,  bicfcc^  nur  biird)  '^(pptifatioii  bcr  satisfactio 
Christi  gcid)cbcii  faini.  '^icv  faiiii  mir  baim  geleugnet  iiicrbcii,  iiumii  man 
bic  (>niltigfcit  bcr  '^Ibliiffc  oor  Cs^ott  beftreitct  iiiib  jcbeii  ^Iblajl  nur  aU 
einen  9iadila|l  rciii  poli;eilid)cr  A{ird)cnbn§e  bctrad]tct. 
saüsiiu'ti.)  '*•  '^-^^^^  ^^^^  @d]ai5  bcr  iH'rbiciiftc  unb  (^euugtbunngcii  bcr  ,V)ciligcii 

betrifft,  fo  ift  an  bcn  guten  ^IVn-fcn  bcr  ß^cvcdjtcii  uor  allem  ein  boppcltcr 
5öcrt  5n  nntcrfdicibcn,  bcr  bc«o  i^cr  bi  cnfte !?  im  engeren  2innc  iinb 
bcr  bcr  (Sa  t  ic>fa  f  t  i  0  n.  (Srftercr  tommt  aib^fditieillid)  bem  (^5crcd)tcn,  bcr 
ba^o  gute  '-Il^crf  ocrriditct  bat,  511  gute,  inbcm  bcrfclbc  bafür  bcn  cntfprcd)cii^ 
bcn  i'obii  bcr  '^^crincbrniig  bcr  (3Miabc  unb  (Glorie  cinpfäiigt,  ül)iic  il)ii  auf 
anberc  übertragen  ,yi  fönneu.  Ti'cuu  alfo  luni  bciii  (Sd)at^c  bcr  33crbicuftc 
bcr  .v>ci(igcn  bic  9?cbc  ift,  fo  iuuf5  bac>  5l'ort  ^um' b  i  c  11  ft  im  lucitcrcu 
£inuc  gcuomiucn  UHnbcu,  iii  bem  cö  and)  bic  (^atif^fattioii  bcbcutct. 


Saiutonini. 


§  209.    2)cv  5rbtQ^.  763 

WiV$    aber    bic  (Sntisfaftton    betrifft,    fo    fnim  offenbar  ein  ©ereditcr        -':5i^>- 
einen  größeren  ^">crt  oon  ^att^^fattioncn  im  iL'eben  gcjamnielt  l)aben,  iM  ^nv  suntiadie  einer 
Qaljlnng    feiner   eigenen  Straf)djnlben   notiuenbig  tft;    benn  ba^o  ^Jiaf?  biefer  Jj^^JJ^'J'jff^^^^^^^ 
ötraffdjnlb  ift  ein  cnblicbec^  nnb  fann  bnrd)  Sati^^faftion  ooüftänbig  in  biefcni"  s^tmm- 
Üdnn  abgebüßt  luerben.    dlad)  bicfer  ^(bbiif^nng  fönnen  offenbar  noct)  lueiterc 
Satic^faftionen  gekiftet  luerben ,  bie  at^o  foldje  für  ben ,    ber  fie  leiftet,  ntd)t 
nicljr  notmenbig  nnb  aniuenbbar  finb. 

©benfoiuenig  ift  .yi  be^iveifeln,  bafs  Unrfliii)  niele  .^eiligen  fo(d)e  über= 
flief^enbcn  2atic^faftionen  gcteiftet  baben.  3id)er  ift  bie^^  ber  galt  bei 
yjiaria,  bie,  lueil  oollftiinbig  fiinbenU>3,  übert)anpt  feine  2ünbenftrafen  iüy- 
^nbiiiVn  I)atte  nnb  bod)  in  ibreni  l'eben  fo  oiel  litt,  haf^  fie  aU:^  bie  Königin 
ber  ^iuirlljrer  angernfen  luirb.  Q  o  l)  a  n  n  e  ^o  b  c  r  Z  i\  n  f  c  r ,  bie  ^^(  p  o  ft  c  t, 
uicle  llUii  r  tl)rer  nnb  iibcrbanpt  niete  .pe  i  l  i  g  en  Ijobcn  obne  l^i^H^fet  bnrd) 
iljre  gnten  'il^erfe  gro|lcrc  Sati^^fattion  geleiftet,  ali^  ben  non  ibncn  ^n  büf^en^^ 
bcn  5eittid)en  Strafen  entfprad).     ^^g(.  S.  Th.  Suppl.  q.  25  a.  1. 

'4^an    aber    traft    ber  ^k'ineinidiaft    ber  S^eiligen    bicfe  überflieflenben   ,  ,  -■\''-  , ., 
@ati^>faftioncn  anbercn  ^ngeiocnbet  mcrbejr  tonnen ,   jotgt  ]d)on  baran^,  ba)?b.2ati'?faitioncn 
einer  für  bcn  anbern  (^)enngtl)nniig  Iciften  tonn,  loie  luir  bereite^  in  ber  ^ebre    ^''  ^'^"'"i^'"- 
Hon    ber    ftettucrtretcnbcn  C^icnngtbnnng  (£l)rifti  ni.   IKJG  ff.)  gejcben  I]aben. 
5Ind)  ift  biefe  ^u^^'t-'iibnng,  uiie  ber  ^)iöinifd)e   ^i'a  ted)  i^?  nin^>  fagt,    eine 
ber  berr(id)ftcn  Cffenbarnngen    ber    gbttlid}en    Viebe.     In  eo  vero  snnima 
Dei  bonitas  et  cleiiientia  maxiniis  laudibns  et  pratiaruni  actionibns 
praedicanda  est,  qni  hnnianae  inil)ecillitati  hoc  condoiiavit,  nt  unus 
posset  pro  alteio  satisfacere  ....  iie(^  vero  de  lioe  cniqnam  fide- 
linm  dubitandi  locns  rtdictns  <'st,  qni  in  apostolornni  synibolo  sanc- 
tornni  conimunionem  confitemnr.     P.  2  e.  5  q.  72. 

riefe  '.Hpplitationen  tonnten  bie  .v>ei(igen  in  il)rem  l'eben  fclbft  nuidjcn, 
luic  bic  Ih'artlirer  bie-o  oft  getban  I)aben ;  infofern  fie  Qt->  aber  nid)t  fclbft 
tl)aten ,  tonnte  cv  (ibriftnc^  bnrcb  jcinc  Mird)c  tbnn,  mit  beren  Intentionen 
bie  .s^-^eiligen  notltonnnen  übereinftinnncn,  in  (^k'miif5bcit  bcrfelben  (^k'finnnng 
nnb  "^(bfidjt,  bic  ber  beil.  i^antn^:^  batte,  ba  er  fprad) :  Adimpleo  ea,  qnae 
desnnt  passionnm  Ohristi  in  carne  mea,  i>ro  corpore  eins,  qiiod  est 
Ecclesia.  Col.  \,  24.  .V)iermit  nnll  ber  i^lpoftcl  jebod)  nidit  etma  fagen, 
er  crgän;,  c  bnrd)  feine  Reiben  bie  i'eibcn  (ibrifti,  fonbern  unic^  er  ab:^ 
(^lieb  äl)rifti  leibe,  leibe  (ib^iftnc^  gleid)fam  in  ibm,  nnb  \mv:^  er  mit  (£l)riftn'o 
leibe,  leibe  er  ;^nm  ^^u'ften  ber  .Uird]e.    ^H]t.  2  Cor.  12,  15;  2  Tun.  2,  10. 

^ic  '3atic^faftionen   ber  .v^ciligen   tragen   nid)t   blof5  modo  sutf'rayii,  ,.^^  e.lt%,f.if, 
fonbern  modo  solutioins  ^wx  'Juidilaffnng  ber  .^eitlidien  Strafen  oermittclfttioiint  bor  .s>et= 
ber  ^Ibläffc  bei,  b.  b-  bie  .S^')ciligen  bcuiirfcn  nid)t  blo|l  bnrd)  ibrc  non  ibren  u.o'To  sSitio- 
5l5crbienftcn  nntcrftütjte  gür  bitte  nm  ber  ^crbienfte  ^[]x\\\\  iinllcn  mittclft        "'^• 
ber  '^Ibtiiffe  9iad}laffnng  r-^eitlidier   Strafen,  fonbern  ibrc  3at  i^>f  a  f  t  i  o  nen 
felbft    bienen   ,yir  2:ilgung   ber  3traffd)nlb.     .'oicrin  liegt  eben  ber  Untere 
fdjieb  5unfd)cn  ber  5lrt  nnb  ^iHMfc,  mie  bic  .S^ciligen  nn-o  ©nabcn,  nnb  mie 
fie  nno  ::)iad)laffnng  ;^citlid)er  Strafen  erlangen  fönnen.    !L'el,Uere^o  fann  bnrd) 
|5nuienbnng    il)rer  "Sati^^faftion    modo    solntioiiis  gc|d)cl)cn;    C^^nabcn  aber 
cnuirfen  fie  m\t>  modo  suitVa<>-ii,  mobei  aUcrbing^o  infolge  il)rcr  '-Ikrbienftc 
ibr  ("^Sihd  nm  fo  mirtfamer  mirb. 

c.  ^Ihi^>  ba>o  ^^erbältni^o  ber  ^i::atic^faftionen  ber  .9>eiligcn  ;,n  bencn  „.^,,j:;j',j^jV  ^^,,. 
6l)rifti  betrifft,  fo  ift  fctbftocrftanblid),  ban  bic  satist'actio  ^\)\'\\i\  in  einer  elui-MofHÖnoK 
anbercn  %:-n\t  ,]nr  Xilgnng  nnfcrcr  Sünbenftrafen  beitragt  al^o  bic  ber  ^;^cil igen.  ^''j;;,,,f,;";i;,';.'j',-j,^" 


764  3^^'fitcv  ^cif.     ^on  bcii  Satvniiicutcu  im  ein,^o(mMi. 

a.  T)ic  ^oti^ofiiftioncn  C£l)ri|"ti  l)abcn  einen  nnenMi(l)cn  ^l^ert  an§> 
I  i  li),  bic  ber  .S^eiligcn  einen  enMidjcn  nnb  ^iinu-  anc^  bcn  ^erMcnften 
n  n  i^  b  e  r  (^)  n  a  b  e  (£  l)  r  i  ft  i. 

jj.  '^c^oliiüb  finb  bie  tontic^faftionen  (5()rifti  einer  (I'rgön.^nng  bnrel) 
bie  «SiUi^faftionen  bev  .peiligen  luebcr  bebiirftin  nocl)  fal)iiv  ilMelniel)r 
iicrlcil)t  Ciljviftnv  bcn  ,Sj)eiligen  bie  (5)nabe  nnb  C£-l)re,  ha];  il)rc  ^nti^^fattionen 
secii)id((rl()  modo  ,^nr  lilgnncj  ber  5eit(id)en  (Strafen  il)rer  ^^riiber  mit-- 
uiirten,  luie  ja  iiberlnmpt  in  allen  C^kbieten  nnb  Orbnnngcn  bie  caiisae 
secundae  in  ^Jraft  ber  cansa  prima  luirfen.     'Ih^I.  n.  575  |f. 

Xnrd)    biei'c  ^^iMrlfaiiifeit    ber  !:I>erbienfte    ber  .Sjeiligen    iinrb  olfo  l)ier, 
m^  iiberaü,  bie  Ä^raft  bec>  !:I^erbienfte-o  Cil)rtfti  nid)t  gefd)nui(ert,  fonbcrn  g  c^ 
0  ff  c  n  b  a  r  t  nnb  u  e  r  l)  c  r  r  l  i  d)  t. 
,,..   j'.'-'I;,,,..-  d.  "iDIe  "iHbliiffe    luerbcn   ben    i'ebenben   traft    ber  2d)liiffelqeiualt   nnb 

-iMO    PH      ."Ol  il  1)1'  '  '  1  I        .> 

bell  vcbonbni  bnrd)  'iHpplifation  be*:^  (^inabenfd)at5e!o  erteilt.  T)evl)alb  finb  ftc  für  bie  i^c-- 
citnit  auvhu.  ^^^^jjj^^jj  |jj^i^^[j(  ^[^^  (ihsol/ftio ,  alv  eine  solutio.  ^ebiglid)  aUo  absolutio 
ohne  iri3enbuieh1)c  solutio  auv  bcui  (^^nabenjdjal;  lann  nad)  ber  iinil)rfd)ein= 
(id)eren  '.Hnfid)t  bie  .siirdje  iuol)l  teiiie  5(b(dffe  erteilen,  uicil  bie-o  ber  Don  (^kitt 
ticie(3ten  Orbunnt3  ber  (Mcred)tigfeit  nid)t  entfprid)t,  iueld)e  für  bie  9iad)= 
laffnng  ber  Strafen  eine  C^knngtbnnng  uerlangt.  T)al)er  ift  bie  :^'el)re  uom 
tliesaurus  Ecclesiae  bac<  tl)ColinvJd)e  gmibanient  bc^^  tHbhiffe^o. 

-^11-  •^'uu)nibuna  '  ^  *     ^  ^  "^    '^^  ^^  ^  ^^  ^  f  *-'    ^  ö  u  u  c  u    a  u  &}    b  e  w    a  r  ui  e  u    Seelen    im 

luut  vibiöffni  m  Jy  e  g  f  e  n  e  r  ,^  u  g  e  lu  c  n  b  e  t  ui  e  r  ben,  a  b  e  r  n  i  d)  t  per  modnm  ahsolutio- 
"scdiT"     ^^^'^'  iiM  e  ben  1' eben  ben,   fonbern  j>er  moduni  suffraijii. 

1.  Tiefer  Sa^^  ift  senteutia  certissima  nnb  ergibt  fid) 

a.  a  n  v  ber  f  i  r  d)  t  i  d)  e  n  !^  e  r  \\>  e  r  f  n  n  g  ber  e  n  t  g  e  g  e  n  ft  e  l)  e  n  b  e n 
^Ub  anp  t  nngen.  So  lourbe  bie  lM)re  bec^  ^^etrnc^  oon  C^nia,  ber 
*:}>apft  fi^nne  nienianb  bie  Strafe  bec>  Jvcgfenerc^  nad)laffen,  bnrd)  Si;1n^o  IV. 
oernrteilt.  Veo  X.  aber  ucnuarf  ben  ^"s^'^'Hnii  ^ntl)ercv  bie  '^Ibliiffe  nül>tcn 
bei?  ^^H'rftorbencn  niditv.  Tie  gteid)c  !:Jkl)auptnng  uuub  enblid)  in  ber  '^^nlle 
ÄHctorein  /idel  gebranbniartt  a(v  falsa,  tonieraiia,  piaiuiu  auiium 
oli'eiisiva,  in  lloniauos  Poutilict^s  et  in  praxini  et  sensum  universalis 
Kcelesiae  iuiuriosa,  induceus  in  errorem  liaereticali  uota  in  i'etro 
de  Osnia  coulixuni,  iteruni  danniatuui  in  art.  '2'2  TvUtheri; 

1).  au^:>  ber  beftänbigen  Übniig  ber  .^C  i  r  d)  e.  ^ebenfalls*  laffen 
fid)  "^Iblailhcioidignngen  für  '^^eri'torbene  fd)on  im  nen)iten  Qal)r[)nnbert 
nad)ioeifen.  (iv  ii"t  aber  nnmöglid),  lay,  bie  ,ftird)e  in  einer  jo  loidjtigen 
Sad)e,  une  bie  ^^'^^^'^ii^i'^Hl  ^^^^^t  ^^(bliiffen  an  i^crftorbene  ev  ift,  fid)  irrt: 

('.  a  n  0  b  e  m  X»  o  g  m  a,  b  a  y,  m  i  r  b  n  r  d)  gute  4l^  e  r  f  e  ben  a  r  m  en 
S  e  e  l  e  n  \  n  .Sj  n  1  f  e  f  o  m  m  e  n  f  ö  n  n  e n  (Trldent.,  Sess.  25  de  pur<>"at. ) ; 
benn  menn  luir  ben  Seelen  im  /"^-egfener  überl)anpt  .*oülfe  bringen  tonnen, 
fo  ift  tein  Ö)rnnb  ;,n  finbcn ,  uiecd)alb  luir  eö  nid)t  bnrd)  ,;5niiienbnng  ber 
Satic^fattionen  CSbrifti  nnb  ber  .rtciligcn,  b.  b.  bnrd)  ^Ibliiffc,  fininen  ; 

d.  a  n  ^o  ber  ';)tatnr  bev  :;>lb  l  a  f  f  ec^ ,  ber  feinem  '41?efen  iiad)  obnc 
jeglid)en  Cs^rnnb  auf  bie  l\*benbcn  be|d)ränft  mürbe.  Xoii  est  ali(iua  ratio, 
quare  Ecclesia  traust'ei-re  possit  cinninunia  merita ,  quibus  iiidul- 
^entiae  iuuituntur,  in  vivos  et  non  in  niortuos.  8.  Tli.  Supi)l..  q. 
71  a.  10. 

2.  Über  bie  *:^( blaffe  für  ^nnftorbcne  ift  nod)  folgcnbec>  ,yi  bemerfen. 
^..    j-'"'; ';;.,,•-■.           ^-  T^iefelben    tommen    ben   ^nn-ftorbenen  nid)t  modo  ah^olulionis  ^n 
^^'bni'\nnK'n^  '  gute  loie  ben  Vebenben ,    ba  bie  Vardje  über  bie  ^H'rftorbeiUMi  feine  ^nri^j^ 


§  209.    2)ev  3lbla§.  765 

btftion  me^r  i)at ,  foubern  b(o)l  modo  suffragii ,  b.  l).  boburrf)  ha]^  \>\t^(i\(\\  su  öute 
ilivf^c  bie  5lpplifntioii  au^  bem  Öhiabcn|'d)atjc  511  giinftcu  bcr  i>crftorbcnen 
imid)t,  inbciii  fic  (^k^tt  bittet,  er  möge  beufelben  um  bcr  fleltoertretciibcu 
Sati^^fattion  luiücii  bic  Strafen  be^:^  gctjfeiierc^  iiaeljlaffeii.  .S^icrau^o  folgt 
aber  iiidjt,  baf^  bie  5(blä|fe  für  bie  ^(böeftorbeiicu  nur  burd)  ^k  gür bitte 
ber  ,^^ird)e  ober  nur  burd)  bic  ^Iblaf^uurf  e,  meldjc  uou  bcueu  ücrridjtet 
uicrbeu,  hk  beu  5(blaf3  gcunuucu,  ober  eub(id)  nur  burd)  H^  Ö^cbet  ber 
©läubigeu  für  hk  armen  Seelen  il)rc  ,Straft  ()aben.  Qu  allen  biefen  ^^or- 
au^ofe^ungen  luirftcn  ja  bie  5(bläffe  überl)anpt  nid)t.  Sie  t)aben  iiielme()r 
il)rc  Äraft  i\m  ber  ^Mpptifation  \>t^  Ö3nabenfd}al^e!?. 

b.  Ta  nur  bic  ^iird)e  bie  (S^cioatt  bat,  bieie  5IppIifation  bc^o  (?>5uaben== ., ,  .,:.''-^-    ^ 
fd)al^^e^  5U  gun|teu  ber  iiHn-ftorbencn  oor,yinet)men,   ]o  tonnen  nur  iold)e  5tb=  x'u.iäfiv  iiu"^^Hn-^ 
iiiffe  beu  ^^erftorbenen  .yigciuenbet  uun-ben,  luetdjc  bie  ^ird)e  auvbrüdtid)  and)      i'^^»'^'^'"'"- 
für  bie  ^^erftorbeucn  beiuilligt  bat.     '^^a^o  binbcrt  jebod)  nidit,    ba|l  mir  and) 

anbere  XMbläffe,  mie  überhaupt  alle^o  Sati^^faftorifd)e,  uav  mir  oerriditcn, 
(^3ott  mit  ber  il^itte  aufopfern  tonnen,  barauv  beu  ^nn-ftorbeneu  einen  ^hiljen 
5uflie)len  ,;n  laffeu. 

c.  "iHbläffe  merben  ^t\\  ^krftorbeucn  nid)t  numittelbar  bcmilligt, 
foubern  fo,  ba|l  fie  für  bie  '^.^erftorbcnen,  bie  nun  uid)t  me()r  mirfen  fönneu, 
uon  beu  i^'bcnben  gcnonnen  merben  tonnen.  !^^gl.  S.  Tli.  Snppl.  q.  71 
a.  10. 

d.  £b  bie  51nnal)me    bcr  Sativfaftionen    aue^    bem    (^hiabenfdjalic   für    „    -•"■-'• 
bie  ^erftorbeueu  er  iu^titia  ober  ej-  heiivjnitaU'  uon  feiten  (^Jottec>  erfolgt,   iativiattioncit 
ift  unter  \>^\\  Xbeologcn  nmftrittcn.    5iir  bic  erftere  ','lnfid)t  flel)t  iMigo  ein,  J",J,^!t/^,'|''^^^^^^^^^^ 
mäl)renb  anbere,  auf  bie  'Juitnr  bcr  bittmeifen  3*i^^^^'Ji'^"i'9  biefcr  ^Hliliiffe 

geflül^U,  bebaupten,  ec^  fei  ein  freiec^  iil>erf  bcr  ^^mumu  ber  ,■;  i  gf  eit,  menu 
@ott  bie  Sati^^faftion  für  bie  ^^erftorbcneu  annebme ,  ba  er  ex  iustitiji 
uid)t  oerpflid)tct  fei  unb  and)  nirgenbo  ein  bcrartigcc^  'iH'rfpred)en  gegeben 
l)abe.  '^Ullarmin  en(fd)eibet  fid)  mcbcr  für  bie  eine  uod)  für  bie  anbere 
yjieinnng. 

e.  Tail  bic  beu  U>erftorbeuen  ^ngcuicnbeten  51bliiffe  \>t\\  armen  Seelen 
im  a  1 1  gemeinen  jutommen,  fanu  u>ol)l  nid)t  bc.voeifelt  merben.  Taf5 
bagcgen  ber  für  eine  beftimmtc  Seele  bcv  JyfilH'n«-'i"-^  geiuouneue  ^Iblaf^ 
and)  biefcr  unb  ^unir  feinem  ganzen  '^t'erte  nad)  ^n  gute  tommt,  I)ängt  luni 
bem  'Juitfcbluffc  bcc>  barnUier.ygcn  (Mottcv  ab.  'I^aranf  bcrnl)t  and)  bie  |^ra;i-ic> 
ber  (j^Miiubigen,  für  beu  nändidjcn  iH'rftorbcncn  micbcrl)olt  'Jlbliiffe  anf,yh 
opfern. 

V.  I]  u  r  gültige  u  3.^  c  r  l  e  i  b  n  n  g  eine  e^  %  b  1  a  f  f  c  ^o  g  e  1)  ö  r  t 
anf^er  bcr  (^^cuuilt  beci  5t  bla  jlf  penb  c  r  c^  eine  iusta  causa. 

1.  Tic   (^3cmalt    bcv   5lblaf;fpcnbcrv    nuif?    Q^^^'i*^^  i  f  ^i  ^"•^^i^^^^^^^f^  2),,,,i;i';;-^-,,^^^^^^^ 
fein,  ha  bcr  ^Iblaf;;  bie  Qu^ic^bittion  ^ur  (^H'unblage  l)at.    Potestas  orrf/y/i'^uiuVaiiSituoii 
ift  teinec^mcgi^  erforbcrt,    fo  ba|l  and)  .^iMerifer,  uuicbe  uod)  leine  ^iiHMl)c^      ^^*''"'''"- 
gemalt,  aber  ^urivbiftion  bcfitHm,  in  gemiffen  pllcn  ^Iblüffc  ucrleil)en  tonnen. 
k>gl.  S.  Tli.  Snpjd.  q.  26  a.  2;  q.  25  a.  2  ad  1.    ^uriebiltion  ift  aber 
notmeubig,  uid)t  bloß  infofern  ber  '.Hblaf?  eine  absolutio,   foubern  and)  in 
fofern  er  eine  solutio  ift;    benn   nur  beu  red)tmäf5igen  unb  gcmaltl)abeubeu 
^orftebern    einer  ,fiounnnnitiit    ftebt    eine  ^scrteilnng  ber  gemeinfamen  <^Uiter 
^n.    |)ieruad)  beflißt  ber  ^p  a  p  f t  bie  jjleiiitudo  potestatis  bc^yiglid)  ber  5lb* 
Iiiffe;  beu  ^ifd)  Öfen  aber  tonuut  eine  bein  ^13a'pftc  nntergcorbnete  unb  burd) 


7G6  3^1'fitov  5'ei(.     ^^on  bcu  ©nfvanicntcn  im  cin.^elnen. 

^lc  ^{ird)cm3C]ctu'  iuil)cr  bcftiinmtc  (^mniU  511,  ^Hblaffe  511  nerleiljcn.    ^^gl  8. 
Tli.  Suppl.  q.  2C)  a.  3;  Falmieri,  1.  c.  pag.  47:5  sq. 

^  >iu"st"iV.nsa  ^*  "^'^ß   <^^^^*    Ö'^'^HV'ii  '-l^crlcil)mig  bcc<  ?(b(affcc<  eine  ii(sta  causa  cr== 

jm-  >j<n'ini)unfl  fovbcvt  ift  iiiib  ^UHiv  fo,  boj^  bcr  lliaiigcl  bcrfctbcii  bcu  ^HbliiB  niU3ÜUif\  imirbt, 
hn- Tibiaiir.  j^^^^^^  v^j^,  ^ilgiiug  bcv  3trafcii  lun-  C^knt  betrifft,  mirb  0011  bcu  5:i)co(ogcu 
ciuftiuimii^  c^clcl)vt.  (Sic  ftiit^cu  fid)  babci  l)auptfärblid)  auf  (Srfläruuiicu 
Quuüccu^'  \\\.,  ^JJiartiuc>  V.  uub  "lUuv^  X.  rcr  6^ruub  l)icniou  liegt 
bnriu,  baj3  bic  5{1rd)c  5Unu-  bic  yjiad)t  l)at,  bic  (55uabcufd)äi;c  \v\A)  bcr  5(b= 
fid)t  ©ottc-o  511  ncruuiltcu,  uidjt  aber  cjegcu  bic  5lbfid)t  (^iottec^  uüKfürlirf) 
bariibcr  i\\  ocrfiigcu.  '^iMe  fic  bal)er  i.  il^.  ol)ue  iusta  causa  uid}t  luui 
(ikliibbcu  bic^icuficrcu  fauu ,  fo  fauu  fic  and)  uid)t  ol)uc  iusta  causa  uou 
bcu  bcr  Crbuuug  bcr  (Mcred)tigfeit  nad)  (^)ott  gefd)ulbeteu  5citlid)cu  Strafcu 
bcfreieu.  Ihn  (^5ott  iiefdiulbete  2trafcu  baubeU  cv  fid)  aber  im  ^^(biaf? 
uub  uid)t  uiu  bcr  6{'ird)c  gcfdjulbetc,  bie  bcr  ^.Mipft  allcrbiugc>  (\\\^)  ol}uc 
jcbc  iusta  causa  crlaffcu  X'^wwiz  ^U  oberftcr  i'eitcr  bcr  iiird)c.  5(bcr  über 
bcu  tliesaurus  Kcclesiae,  bcr  beim  "^IbUif;  iu  5(ufprud)  gcuouuucu  luirb,  ift 
bcr  "i^ipft  uid)t  ,v»crr,  foiiberu  uur  beffeu  '-I^cr uuil t er. 

■V)icvaii!3  cri^ibt  [idi  Mo  '^liituun-t  niif  bic  (yvagc ,  iiuuiim  bcv  "l^apft  nirijt  ein  füv 
Qllciiiol  nllou  iWnifdini  k\\\\  (Sii^cii  uub  alliii  3iHicii  im  ^cgfcucv  uoUfommcuc  yjad)(a[|uiu] 
oUov  Strafen  luninllige. 

lluter    iusta   causa  uerftel)t  mau  uiil)erl)iu  eutuicbcr  beu   >^mcd',    ^u 
beul  ein  'Jlblaf]  ncrliebeu  unrb,  ober  wwA)  ^k\~>  '^(  b(  a  fnue  r  t  fclbft,  b.  l).  ba^o 
gute  '-liH'rf,  ba^o  ^ur  WcuMUiiuug  bcv  XHblaffcv  norgefdjricbeu  ift. 
-•;'-'•  a.  'Ter    •^mcef    bcr   ^^ubuliicu^crtciluug    mun   felbftiierftiiublid)  übcr^ 

i>iiii'aVuirTiVii)iiiui  u  a  t  ii  r  li  d)  gut  feiu.  5iiil)erl)iu  ift  berfelbe  bie  ^cruoll  f  ommuuu  g 
\\\\\>  \><\^>  3cc(cul)ci(  bcrcr,  bic  'b'^w  ".Hbla^  iic^^^inucu,  fomic  ciu  bcfou- 
bcr  er  ^^  ort  eil  bcr  ^t'ird)c  uub  bcr  (ibrifteubeit ,  5.  ^.  (Srobcruug  be^ 
l)eiligcu  Vaube^:?,  "^kfcljruug  bcr  Siiuber,  ^^n^'eftiguug  ber  firdilidjcu  \\\\^  piipft- 
lidjcu  ^lutoritiit,  Cirrid)tuug  luui  ^iirdicu  \\\\\>  frommeu  Stiftungen,  ^^ckbuug 
einer  bcfoubercn  ^Mubad)t,  5.  '^^.  ^unt  1)1.  .perlen  !^efu,  ;)Um  bitteru  l'eibcn, 
5um  allerl)ciligften  Satramcut,  51a"  'JJiutter  (^ottee^,  ^^(uregung  5U  'Zinnien  ber 
::l^arnd)er,^igteit,  Übung  be»^  bctrad)tenbeu  ^k'betcc^,  Ci'xcr^iticu,  Diiffioueu  u.  i.  ui. 
3;in  allgcmeiucu  tonnte  man  a(^o  ^Kcgel  auffteden:  Ter  ^^mecf,  ;^u  bcin  bcr 
Vlblafl  uerlicbcn  nürb,  mun  mef)r  bic  (il)rc  (S^ntec^  uub  ba^o  il^ol)!  ber  .Vtirdjc 
fi)rbcru,  alo  bie  mirflid)c  ^Ibbiiiunig  ber  ;,citlid)cn  Sünbeuftrafen  ,  5U  bereu 
9lad)laffung  er  anogefd)riebeu  unrb. 
-■'^-  b.  "^lun  fragt  c^  fid),  iu  me(d)cm  ikrt)ä(tuic^  \yK\<c  \\\x  ('^ku^iunnug  bc^ 

vibiainmnfo>^5uni'^(bta)iec^  crforbcrlutc  ibert  ,yir  On-oj^c  bcc^  5(bla]iec^  ]tcl)en   nuii^ 

•'''""''•  a.  ,v>icr  ift  nor  allem  gcmin,  \><\]\  \>k\^  '.Hblaf^uu'rf  fein  ^Jig  u  i  ua  l  eu  t 

für  bcu  crtedteu  Straferlaß  ift  uub  aud)  uid)t  fein  foll,  fouft  unire  bcr  5(b= 
lajl  feiu  '^(blafl  uub  biitic  feine  .Wraft  uid)t  k\\\^  bem  (Muabcnfd)at?e. 

^j.  Ob  bagegen  bcr  ^il>crt  be^:i  iikrfe>?  ,sur  %\l\M  bcc>  '^Iblaffcv  iu 
einer  gemiffen  '}5roportiou  fteben  muffe,  ober  ob  ci?  einfad)  genüge,  baJ3 
c^o  ciu,  meun  aud)  nod)  fo  geringe^,  opus  piuui  fei ,  luirb  befiritteu.  ID^it 
'^•^c  dar  min  uub  'l^atmicri  mirb  eine  gemiffe  ^Proportionalität  5Unfd)en 
Vlblaflmcrf  \\\\^  5(bla)l  nerlaugt  merbeu  muffen.  '4)iefclbc  liegt  uor,  mciuL  bic 
''Iblanuicrfc  geeignet  fiub,  bcu  oorl)iu  angegebenen  allgemeinen  ^^uccf  ^u  cr^ 
reid)en,  nämlid)  mcbr  ,vir  C£'l)rc  (>)otte^  uub  ,ynn  ^-liHiblc  ber  ^vird)e  \>n}^\v 
tragen,  ale  bic  V\Mftnng  ber  burd)  bcu  Vlbla)]  uad)gelaffeucu  Satic^fattion  ^\\^' 
3U  beitrüge.     'Die  ^Iblaf^mertc  muffen  alfo  proporlioual  fein  bem  befonberen 


§  209.     ®er  H6I0J3.  767 

^iDCtfc,  ber  biird)  beu  5lb(ap  evvctiljt  luerbcn  foK;  fetiic^oiuegy  aber  muß  bie 
eiijiincriofcit  bc^  ^^(btagmcifit^  ber  (Mröfse  be^^  ^Iblaffc^o  eutfpreel)en.  '^afjer 
famt  init  einem  feljr  (eid)teit  ill^crfe  ein  öroj^cr,  imb  mit  einem  Diel  fdjmereren 
^Ikrfe  ein  öcvingercr  ^Iblaf?  nerbitnben  [ein.  T^a§>  Urteil  über  bie  notmenbige 
Proportionalität  |'te(]t  ber  fird)(ic()en  5(ntorität  jn,  nnb  im  Qmeifel  ftreitet  bie 
^ernnitnnfi  für  bie  (^Mittigfeit  ber  oon  ber  red)tiiuif3ic|en  5lntoritiit  erteilten 
5(blii[fe,  obmo()(  eine  inbi^frete  nnb  barnm  nniuirtfame  ^(blajsbeunüicjnng  nmy 
M)  ift. 

In    concreto  fann  ev  and)  ber  ^-aU  fein,  ha]^^  iiberl)anpt  fein  5lbla)>       2;^2-t 
mer!  erforberlid)  ift,  nnb  bie  iusta  cansa  im  Qmd  jetbft  ober  in  anbcren  iuSe'f"- 
Umftiinben  liegt,  5.  33.  bei  einem  '^(btaf;  für  einen  nm  bie  tirdjc  liodjiun-bienten  jj^!'//,?^^';:'^;.^/,';^ 
l)Jtann  in  ber  Sterbeftnnbe,    obgleid)    and]    l)ier   in    ber  gliinbigen  5(nnat)ine 
be^  Segeuö  nnb  ^Hbtaffev  ein  gottgefällige^  '^i^ert  liegt.    (S;^  i)ängt  and)  oon 
ber  ^ird)e  ab,    um  e  fie  bav  ^^(blailuierl  beftimmen  mill;    befonber^*  t'ann  fie 
baefelbe,  mie  m  einen  beftiunuten  Ort    indnlg-eutia  localis),    fo  and)  an 
geunffe  ('«)egenftänbe  ( indnlg'eiitia  realis',   altaria  privilegiata  ,   ^^iofen= 
franse  n.  f.  m.    fnüpfen.     '^mi1.    il^nde  Auctoron  fidei,  Prop.    4:>.     ^^ihmui 
bie  i^ird)e  bic;?  tl)ut,  folgt  fie  ber  .peilcnHonouiie  (^nitte^:^,  ber  in  ber  Ijeiligcn 
®efd)id)te  feine  '-liH^bltbaten  an  äuflere  Tinge  gefnüpft,  5.  ^■>.  an  beu  '.Hublid 
ber  el)erncn  Sd)lange,    uub   in  beu  l)eiligen  5alrameuten  feine  (*9uaben  mit 
änf^^ercn  jj'-'idieu  oerbiinben  l)at. 

.').  ^oranegefel^t,  baf?  bie  :;?lbläffe  gültig  beuMÜigt  fiub,  gilt  ber  Oh'unb^        -^i-'» 
fa^:  Indnlgentiae  tantnin  valent,  quaiituui  sniiant;  fie  l)abeu  alfo  uid)t,  ...MvnlnlihT -'11.= 
mie  einige    irrigermeife    meinten,    um  ^iraft    nad)  lUuiilgabe   ber  ''ll^li"if)'^'*''i'l^' i[f,ill;,ii,;][,',IXi 
nnb  ber  Srömuiigfeit  be{^  (iuipfängerv.     Tic  oollfommeneu  Vlbläffe  er^  uiu-outommomn 
(äffen  beuuiad)  uollfonnuen,  h'ic  uu  u  0 11  fommene  n  in  beui  beftiiuui^      -'lüiafKn. 
ten  il^ta^e,  une  fie  bemilligt  fiub,  bie  ;,eitlid)en  Strafen,  oorauvgefeiAt,  baf^ 
Don    feiten   bev  (Suipfänger^o    alle  iBebingnngen  ^ur  ©eununung  bev  5(blaffe^o 
erfüllt  finb. 

9(  n  in.  Xio  bei  uiiuoUloiiimciuMi  Vlbltiffni  aiu]ci]cboiicu  ^^  0  i  t  b  c  Ü  i  i'i  nt  11  u  fl  c  u 
nad)  ^abvon  nni>  lagoii  bciaiioii  nid)t,  Miid)  beu  botvcüciibiMt  lHblai3  univöou  fouiclc  Sage 
unö  2([[)X(  Jyonfciiov  iuu1)gcla[i'cii,  nl5  bio  "^Iblajjboutilligiiiu]  angibt,  fünf>cvn  lucv  ben  5tb^ 
(n^  (jeiuinnc,  cvt)altc  bnvd)  bcnfclbcn  'Juu1)ln[l'niu^  fo  niolcv  ,^oitlid)ou  'Strafen,  al^  ev  ^nxd) 
ö  f  f  e  n  1 1  i  d)  0  f  i  v  d)  l  i  d)  e  'i^  n  f?  e  pou  ber  auiiei^ebeuen  3^'i'f^iuer  crbalteu  t)(itte. 

VI.    ^]  n  r  (^  e  rni  n  n  u  n  g  b  e  v  "^l  b  1  a  f  f  e  v  w  i  r  b  u  0  n  feiten  b  e  ^5    .,,^,^rj''''J;„  ^.„ 
(^  m  p  fang  e  r  t-  g  e  f  0  r  b  e  r  t  bev  \Hbiai;flc= 

1 .  v)l  1 1  g  1 1  e  b  I  d)  a  f  t  ber  SUv  d)  e ;  ii-itou  bi-?  o-m- 

2.  3  taub  ber  Wnabe,  nuMiigften^o  im  '^Ingeublirfe  ber  Csknoinunug     ^''"'^"fl^''^' 
be^  5lblaffe^:<.     ^^gl.  S.  T\i.  Snppl.  q.  'Jl  a.   1.     l' ä  fU  i  d)  e  Sünben  biu= 

bern  bie  ©eminunng  bev  "iHbtaffec^  nid)t,  aniler  be^üglid)  ber  f,eitlid)en  Strafen 
für  bie  nid)t  bereuten  nnb  bal)cr  and)  nid)t  oergebenen  läf5lid)eu  3üuben. 
^l'er  in  fold)eui  (^emiffcuv^nftanbe  fid)  befinbet,  fann  bal)er  einen  oollfoiu^ 
menen  M[a\)  nid)t  geuünnen.  Ta^o  näudid)e  gilt  bei  freimilliger  ^^lut)äug- 
lic^feit  an  läf3lid)c  eiinben ; 

.3.  Qntention,  '.Hbläffe  ^n  geununeu.  Tie  l)abi  tu  eile  Intention 
genügt ; 

4.  g  e  n  a  n  e  ^^  e  r  r  i  d)  t  u  u  g  b  e  r  0  0  r  g  e  f  d)  r  i  e  b e  n  e  u  '}{ blaf^m erf  e. 
T^iÄpeufation  ober  Uunimublnug  in  aubere  guten  il'erfe  fiub  nur  ,yiti"ilU9' 
menn  fie  in  ber  ^HblafUudle  auvbrüdlid)  .v'geftanben  u^erbeu.  iH^l.  über  alle 
bicfe  fragen  :^eringer,  Tie  '^Ibläffe,  il)r  'Uu'fen  uub  ('^3ebrand). 

§einv  id)  =  ^nip  pe  vt,  .vioiiipciibium  bov  loiiiiuitif.  II.  -'.  49 


768  3'^^fitcv  ^oil.     3>ou  bcu  ©ntvanicnten  im  einzelnen. 

1)k  ^oxhnmu}  Snjetan^',  nmu  iiiüffc  cnt)rf)(offcn  [ein,  fouicl  aU  niöglid)  fdbft 
C^WMUiiitf)iniiit^  ,Vi  Iciftcn,  ba  bic  ^(bdifi'c  miv  ovi^öii^^ton,  um-o  mir  311  Icificn  iiirijt  im 
ftaiibo  lüövon,  (]c()t  311  U)cit.  (ix>  ift  in  bic[cv  il^c^ichuiui  c\c\v\\]  u\d)t  mcliv  cvfovbcvlirf), 
(il§  bcv  in  bcr  53ii|lc  enthaltene  Sille,  (SV'nufjt()nunii  5n  Iciftcn. 

VII.     T>  t  c  ^H  b  l  li  f  I  c  I  i  11  b  f  c  ()  V  11  ü  l;  l  i  d)  n  nb  (}  c  i  l  f  a  m. 
«'in-  ^ic|c    5;^()cfc    ift    r/ß  fide.     Trident.,    Sess.  25  (leer,  de  indulg. 

"^ic  ^3iii(3liil)fcit  luib  ."ocilfamfcit  bcr  ^Ibtnffc   ift  aber  lun*  oKcm  folgcnbc : 

1.  ^er  uicicntnd)c  ^>iii(3cn  bcftct)t  bariii,  baf^  fic  ooin  Übel  bcr 
(Strafe  befreien,  aber  mir  iufouieit  bie  Strafe  ein  Übet  ift.  Ta>?  (seilte 
bcr  Strafe  luirb  burd)  beii  ?(bla|l  Hid)t  aufcjcliobeii,  foiibcrii  nerunrflidjt, 
iiänilid)  bie  S  a  ti  «f  a  f  t  i  011,  bie  (^)ott  aiiv  bem  (siiiabciifd)a(3e  in  einer 
il)ni  Hod)  iDoliIgefiitliQereii  '^inMfe  al^o  bnrd)  bie  Strafe  ^eleiftet  loirb,  nnb 
bie  ^U^ffcrnng  bec<  Siinber^o.  "Triefe  unrb  aber  crreid)t,  ba  bie  poeiiae 
onedirinali'.s'  bnrd)  ben  ?(btaf;  iiidit  anfi^eljoben  iiierben  nnb  bie  ^^(blaffe 
fetbft  ,yi  öröflereiu  @ifer,  ,vir  Viebe  nnb  "^antbartcit  anjpornen. 

2.  Ter  a  c  c  i  b  e  n  t  e  1 1  c  ^hilicn  befie()t  barin,  ba{]  fic 
a.    ein    iiberanv    unrtianiev   'JJtittcl    finb ,   ^n    gnten  '-ll>erten    nnb  ^nr 

Ubnnii  ber  ^'römniiiiteit  nnb  '^H^lltoiunientjelt  aller  5(rt  ,;n  beiuec^en  ; 

1).  immer  mieber  an  bie  ftrenge  ilnrpftid)tnnc^  erinnern,  ber  f\ött(id)en 
(>sK'red)tiiiteit  für  bie  vergebenen  Siinbcn  (>)enni"^tl)nnng  ^yi  leiften  ; 

c.  ben  (sHanben  an  bie  (^>enieinfd)aft  ber  .peiliiieii  nnb  an  Die  "iHnto- 
ritdt  ber  ,S{ird)e  beleben  nnb  erlji^ljen. 

§  210.     ^ic  IclUc  Cluun. 


2;i;;;{. 
Tic  h^5to  riiinn 

■"'ullIIOl!. 

rrfiiiitioii. 


^c\{.  (^Wl)r,  Tir  lioilii]cn  >2ntvamciite  bev  fatl)oIi[d)cn  Mivifjc.  11  §  13")  ff. 
l^a^o  .SI  0  n  5  i  1  u  0  n  X  r  i  e  n  t  bc^eidjnet  bie  le^tc  Ölnnc^  al^o  Satra- 
mcnt,  quod  11011  modo  i)oeiiit(3iitiae,  sed  et  totius  cliristiaiiae  vitae, 
(juae  i)erpetiia  poeiiiteiitia  esse  debet,  coiisummativnm  existimatiim 
est  a  Patribus.  Sess.  14  de  cxtr.  iiiict.  ^^sgl.  S.  T\\.  C.  gciit. 
1.  4  c.  73. 

^Mnjser  ciirema  uvrtio  finben  fid)  nod)  fotgenbe  5i  a  m  e  n  für  bicfc^> 
Saframcnt :  ä'Y'.ov  sÄaiov.  yy.n\\.'-x  of  sÄaio-j.  s-V/sAaiov.  saiietiim  oleum, 
oleum  beiiedictioiiis,  oleum  uiictioins,  sacraineiitum  saerae  iiiictio- 
iiis,  inietio  iiifirmorum,  saciMmentnm  exeiintiuin,  mediciiia  saiicta  n.  n. 

"^ie  ae)iüil)nlid)e  "Definition  ber  letzten  Ötnnn  lautet :  ^acramen- 
tum    Nov(fe  Le(/is    (/    Christo  Domino    iu.'^titntuw,    (luo   per  unctio- 
ncm  olci  l>e)iedicti   et   orationem    ^aeerdofis  jideUhits  graviter  aeijro- 
tioitihus  Sdiiatio  animae  et  interdum  etiam  corporis   <onferti(r. 
^  .  -•^•' '  ,,  „  I.     T)  i  e    l  e  t3 1  c    Ö  (  n  n  q    i  ft    c  i  n    lu  a  li  r  e  !o  nnb  c  i  q  e  n  1 1  i  di  e  ^^ 

brr  iciuni  c (luhv  '^  H  t  r  tt  in  c  11 1  b  c  c^  Vi  c  II  c  11  3)  11  n  b  e  0. 
''"'■  •''  "  riefer  Sa^>    ift    de   fide.     Si  quis  dixeiit,  extremam  uiietioiiem 

11011  esse  vere  et  pr<q)rie  sacrameiitum  a  Christo  Domino  iiostro 
iiislitiitum  et  a  beato  Jacobe  ai)ostolo  promiilg'atum,  sed  ritiim 
tantum  acceptum  a  Patribus  aut  figmentum  liumaiium,  aiiatliema 
Sit.     Sess.  14  de  extr.  uiict.  eaii.  1. 

:4^er  ^Uiucie>  für  bieje^o  "^^oqma  ergibt  fid) 

1 .  a\\^%  bcr  I) c  i (i  g  e n  S d) r  i  f  t.  Iiiürmatiir  quis  in  vobis ? 
indneat  presbyteros  ecclesiae,  et  orent  sn])er  eum,  nngentes  eum 
oleo  in  nomine  Domini.     Et  oratio  fidei  salvabit  iiitiimum  et  alle- 


§  210.    ®ic  (c^tc  Ölung.  769 

viabit  eum  Dominus ,  et  si  in  peccatis  sit,  reniittentur  ei.  Jac. 
5,  14  sq.  ^iefe  Stelle  ift  bnrfl)  ba>?  Xrtbcuttmini  mit  f)eut  t  j  dj  crHärt. 
^er  5(pofte(  (e[)rt  aber  oor  allem  folociibc!?  : 

a.  IMc  ^ric  ftc  r  ,  preshyteri,  l)aben  bic  lieilige  rfiim3  lHn-5iiiieI)nien.  p,,.gf'fff.,i  (.  ; 
l^afuiiiter  itreshyteri  ntc()t  ctimi  nii  Qaljvcu  novcjevücfterc  %H^rioiien,  joiibeni,  '.y!'n-\{'it/' 
iine    ey    iibrit^enf>  aii^o    beut  ^üiUe;i*tc   folgt  iiiib  im  oaii^cn  ii}rifttid)cn  ?((ter- 

tum  aufgefafjt  amrbe,  bic  o  r  b  i  ii  i  e  r  t  c  n  ^|>  r  i  c  ft  e  r  ber  ,siin1)c  Derftaiibeii 
finb,  l)nt  boö  Ütr  ibcnt  iint  m  aih^bri'uflid)  eiKiirt:  Si  quis  dixerit,  pres- 
byteros  ecclesiae,  qnos  beatus  Jacol)ns  adducendos  esse  ad  infir- 
mum  inungendum  liortatur,  non  esse  saceidotes  ab  episcopo  ordi- 
natos,  sed  aetate  seniores  in  qnavis  conimiinitate,  ol)  idque  pro- 
prium extremae  unctionis  ministrum  non  esse  sohim  sacerdotem, 
anatliema  sit.     Sess.  14  de  extr.  unct.  can.  4. 

b.  ^ic   Dun  bell  '^rtcfteni  (\\\  bcii  ^rniifen  oorAUiietimenbc  .S^uiblmia        -•■^•■'<■•• 
ue)tel)t  ni  ber  ^albuui3  mit  £)  i ,  nerbuiibcii  mit  hzx  ondio  ftdei,    T)a|5  liDavmtev  bc-:^ 
ober  btefec>  ^ebet  lüdit  eine  b(o|le  gürbittc,  i'onbcni  ein  f  a  fra  nie  ii  ta  ( ce>''''^'^^;;' f;''^'"'- 
(Mebct    ift,   U)irb   aiiöebentet    bitrd)    bte  ^iHU'te   oi-ent    super  eum  ■-  nid)t 

2W0  eo  — ,  iiod)  mcl)r  ober  in  ber  olvbnlb  foliieubcii  (Svllaruiuj,  bajl  bie  oratio 
fidei  beftimmtc  f  a  f  ra  m  e  ii  tal  e  ^^i.- i  r ! im  cj c  ii  l)abe.  CiMiblid)  ift  ber 
fnfrnmeiitale  (Sbanifler  ber  c^aw^^ni  .V^aiiblniuj  in  bem  i)i  nomine  Domini 
aiuie^eicjt,  uiobiird)  offenbar  aitvi^ebriidt  mirb ,  b(\]^  l)ier  ber  ^^riefter  im 
9iameii  Sljrifti  iiiib  mitl)in  alv  beffeii  2tellocrtreter  banbetr. 

c.  ^ie  iliMrfiinQcii  biefer  .Vianbdinq  finb  :  -•''■<• 

a.  sdlrahit    h(<)iz'.>    miiinnim ;     iie    UHrb    bem     .Giranten    ;^um    ssanbiund  oci 
.*pci(e    fein.     Tiefer    allc\cnieine    '.Hiivbriuf    nmfnilt    iiidjt  blop  bie  (cib-    ./"'■.  r,,ii. 
lirf)C  .peil  II  Uli,  foliberii  and)  bie  cjciftigc,   mevlialb  and)  o()iic  .^H^Mfel 
biefer    allcjcineine    '^diobrnd'   yciviibtt    marb.     9iod)    meljr  gilt  biev  ooii  bem 
folgcnbeu 

jj.  (fUeriffhit  i^^z^^tl  ,  hi[z^  uid)t  mir  eine  (eib(id)c,  fonbern  gaii;) 
bcfoiibcrc>  eine  g  e  i  ft  i  g  e  %  w  f  r  i  d)  t  n  n  g  nnb  2  t  d  r  t  ii  ii  g  be^eidjiiet.  ^^hnx 
|])oeifet  aber,  baf;  l)ier  uoii  fold)en  ^iiMrlungcn  bie  'liebe  ift,  luic  fie  mir 
biird)  ein  Saframeiit  (jcruorgebradjt  uierben  fi^nnou ,    ()cbt   ber  '^liivbrmf   auf 

Y.  et  si  in  pc'^'^tti^  -^it,  re)nitte}itur  ei.  2  ii  u  b  e  n  n  e  r  g  e  b  u  u  g 
fc(5t  aber  eine  Infusio  gratiae,  biefe  ein  umljrev  2atranient  uoraiiv.  ^^3!. 
S.  TU.  Suppl.  q.  29  a.   1. 

Tic  Ölung,  uou  uielrfjcv  tlltavlu^?  er,^alilt:  Vx  iniiielciiit  __oieo  inulto.s  acgvos  ^  n'.!:!^ 
et  snn;il)aiit  ^6,  i:V),  ift  ^uuir  jcbenfadv  ein  iWivluU  bcu  Ict.Ucn  Ölung,  a6cv  nirfjt  ^l^o  -jj^ 
©alranicnt  [cUift.  ©0  Ichvt  gegen  tU^albonat  n.  n.  bie  inicl)V',al)l  ^ol•  Tl)cologon ,  Mo 
mit  ^)icd)t  ^nvauf  liinUHMfon,  t>oü  hiev  non  U)un^ovlnu•ol•  SIvanfou()cilnng  Mo  bliebe  ift, 
uiclrf)e  bic  '^tpoftcl  buni)  Ol  ,Vi  cincv  ;^Mt,  ba  ilmoii  buiS  'i|?iieftcvtuni  noit)  nidjt  uüvtliif) 
ülicvtvngcn  iimv,  i\\\  5Tvanfcn  ollcv  '^tvt  uüittcn,  lu.oditiMi  bicfclbcu  gctaufi  [ein  ober  nirfjt. 
®al)ev  nennt  ba-^  'Xvibcntiuuni  bic  IclMc  Clung  sacvanieiituni  ai)ti<l  Marciini  tusinua- 
tiim  (Sess.   14  de  extr.  unct.  «ap.   1.; 

2.  ({\\§>  htw  1)1.  55ätent.  Tie  '^lib^fpriid)e  berfelben  (äffen  fid)  niif  ^.^  lt'if■'^-llnu 
brei  klaffen  -;urruffiil)rcu.  lul'  bin  '^i.h[(x\\. 

a.  ^k  ()eiligc  -Ölung  mirb  auobriid'lid)  al;^  2aframeut  be3eid)net. 
Non  est  dubium ,  (verba  Jacobii  de  fidelibus  aegrotantibus  accipi 
vel  intelligi  debere,  qui  sancto  oleo  cbrismatis  perungi  possuut  .... 
Poenitentibus  istud  infundi  non  potest,  qiiia  genus  est  s'arramenti. 
Nain  quibus  reliqua  saciamentn  nei>antiiv,  quouuxb»  inium  genus 
putatur  posse  concedi  ?  Innoc.  L,  Ep.  25  ad  Deceiit.  Eiigub.  c.  8. 

49* 


Ciima    bei 
1:;. 


770  B^^^f'lf^"  ^fit-    ^^«■"»^  ^f"  ^nfvamcntoii  im  einzelnen. 

b.  '^iHiv  bcr  ()(.  Qofobuö  uovfrf^rcibt,  luirb  aU  eine  bcftiiiibig  in  bei* 
5lini)c  cjcübte  nnb  anc^ciiicin  ^n  iibcnbc  .s^'^nnMuno  crtlärt.  ,^n  bcn  ciroflcn 
'^Hinnim1)tcn  bcc>  ■$  v  i  oft  er  tnnic>  5iil)lt  bcr  1)1.  GI)r  l)  f  oft  onin^  nntcr  ^^c- 
rnfnng  anf  Jar.  5,  14  sq.  im  ^crglcid)  mit  bcr  (bemalt  bcr  S'ttcrn:  Uli 
iie  corporaleni  qiüdem  inteiitiim  a  liberis  amoliri  possuiit,  non  in- 
gruentem  morbum  depellere;  hi  vero  aegram  et  mox  interituiaiii 
aiiimam  saepe  seivariint;  aliis  leniissiüiem  i)oenani  reddentes,  alios 
piorsiis  labi  non  sinentes:  idque  non  doctrinae  tantnm  atqiu^  nio- 
nitioniim,  sed  etiani  orationum  auxilio.  Neqne  enini  tantnm  cnm 
nos  regenerant,  sed  etiam  post  regenerationem  adniissa  peccata 
condonaie  possnnt.  De  sacerd.  1.  3  n.  6.  ^i>gL  and)  Orig.,  Honi. 
1^  in   Lev.  n.  4. 

e.  Ter  I)cilii^cn  Clnng  mcrbcn  [atrnmcntiüc  ^ilMrfnnncn  5nc}cid)ricbcn. 
(^d)on  nm  bic  ^^iHMibc  bc^o  5.  Qabrbnnbcrt^o  mirb  Qc|d)ricbcn,  ivabr|d)cinlid) 
uon  C^iijarinv  non  ^Hrlcc^:  Quotiescnnque  aliqna  infiimitas  snper- 

veneiit ille ,    qni  aegrotat,  .  .  .  coi'i)ns(uilnm    snnm  ungat, 

nt  illnd,  qnod  scriptnni  est,  in  eo  inipleatnr:  Infirmatnr  aliqnis  etc. 

\'idete  fratres ,    qnia    (ini    in  infirmitate  ad  Ecclesiam    cnncnrrerit, 

et  corporis  sanitatem  reciiiere  et  peccatornni    indnlgentiam    mere- 

bitnr  obtinere.     Serni.  1^05.     »^punbcrt  :;^S^i^)i**^  frübcr  l)attc  ^Biftor  oon 

5(nt  i  0  d)  i  cn    (f  c.  40G)  gc|"d)ricbcn,  bic  Clnng  bcmirfc  Dei  niisericordiam 

et  moibi  sanationeni  (In  ]\[arc.  (>,  1)5); 

^ .    -•''•'^  3.  (Uic^  bcn  alten  5l'  i  t  n  r  fi  i  c  n ,  bcr  beftiinbiiicn  Ü  b  n  n  n  b  c  r  S^  i  r  d)  c 

iVbn'rvitmtlü-fl  nnb  bcr  Ü  bcrc  inft  i  m  m  nn  11  bcr  id)ivmntijd)en  63vied)cn  nnb  bcr  feit  bcm 

"'ia-^^ivdur  '"^-  Si^brt)nnbert    oon    ber    Aiird)c    cjetrcnntcn    oricntali|d)cn   (heften   mit   bcr 

^'irdjc; 

4.  a  n  ^o  bcn  t  i  r  d)  l  i  d)  c  n  \i  c  l)  r  c  n  t  f  d)  c  i  b  n  n  g  c  n.  l^J^c()rcre 
'iM'o  IM  n  5ia  l  f  i)  n  ob  cn  [rüljcrcr  Qabrl)nnbcr(c  cmpfcblen  nntcr  ,^;>inmci^' 
anf  bic  bctanntcn  'ilnn-te  bec^  b(.  ^a^^bnc^  bic  IclMc  Clnntj :  fo  bic  3l)nobcn 
uon  (I  l)  a  I  0  n  c^  <  >^V.\  ,  ^^(  a  d)  c  n  {SIM)),  lUi  a  i  n  ^^  1 5^47  i  n.  a.  T^a^o  >v  o  n  ^  i  I 
uon  Js' l  <-^  1*  *^  11  >  lebrt:  (i)nintnni  sacrainentnm  est  extrenia  nnctio.  Decr. 
pro  Arm.  Tic  Tefinition  bcc>  !Xr  i  b  cnt  innnuo  f.  n.  2-))>4 ; 
-■^^'       ,  5.    an«?    f  0  l  Q  c  n  b  c  m    Si  o  n  q  r  n  e  n  ,;  q  r  n  n  b.     Jynr    bic    unditioftcn 

fuv^bio  loiMo  Vcbcnvabfd)nittc  be^o  'JJtcnfdien  l)nt  (ibriftnv  feiner  SH\'d}c  ein  ^atramcnt 
vuuuv  t)iutcrlaffcn,  für  bcn  Eintritt  in  bic  iMt ,  bic  3<^if  ber  Dkife,  bcn  eintritt 
cincv  nnmibcrrnflidjcn  '3tanbc^>;  ba[)cr  mar  cc>  fonqrnent,  baf3  er  bcn  mid)= 
tiqftcn  ^Inqenblid  be>?  1^'bcnc^,  uon  bcm  bic  gan^e  (Siuiqfcit  ab()ängt,  nidit 
otjnc  faframentalen  '^^ciftanb  licf^  ^^Hnd)  t)at  bcr  (Srlöfcr  für  bic  gan^c 
l'ebcn^o^cit ,  bic  ein  beftiinbigcr  .^hicgc^bicnft  ift,  an  2aframcntc  grof;e  (>)na= 
bcn  gcfnüpft;  feiner  l'iebc  cntfprad)  cc^  ba()er,  in  bcr  Tobcyftnnbe,  in  mc(d)er 
ber  immer  grinnnige  gt-'i^b  bic  größten  .Stampfe  bereitet ,  nnd)  mit  cigen^> 
bafür  bereiteten  nnb  ba[)cr  faframentalen  C^^nabcn  bcn  l^J^m|d)en  ,yi  ftiirten 
nnb  5n  tröften.  ^n^t.  Trident.,  Sess.  14  de  extr.  nnct.  prooem.; 
S.  c.  gent.  1.  4  c  ^73;  n.  1820. 

-•ii--  ^tnm.    3>ai3  S()iiftiK^  bic  (c^Uc  Ctinu]  iiiiini(tc(bnr  ciiiflofcl^t  t)ot,    ift   lutm    X'r  i* 

*^'''[^J-J'"-J],,J'''^'^'*' beut  in  Ulli  cvfldvt  (1.  c.  can.  1)  mib  folgt  niid)  bavaii§,    bajl    mit   ibr  ©ingioüuiu]  bev 

t^voiiiuination.   t)ciliiiiiuu1)oiibcii  C^^iiabc  ucvlnuibcii  ift.     '.Üiit  eiiuMii  fid)tbavoii  3^'id)cii  (Mimbc,   mic  Uifadjc 

iinb    '-IlNiifinig,    ,vi   Ucvbinbcu,    ift    abcv    uiiv    bcr   .s^'^civ    bcr  (iiiiübc  im  )"taubc.     'An  a  n  u 

Gbriftu^  bicfc§  «Safrüiiiciit  ciugcfcUt  bat,    ift    iiu§   )iiif)t    bcfannt.     2)cr  l)(.  3«tobU'3  aber 

bot  \)Ci^  üou  ©briftu^  ciiujcfc^Uc  ^atramcut  |)  ro  mu  (  g  icrt. 


234;5. 
Mntoria 
•euiota  bei 


])roxiina. 


§  210.    2)ie  le^tc  Ölung.  771 

II.    90?atcrie  iiiib  gönn  ber  testen  Ölung. 

1.  Materia  remota  bicfc<e>  @aframcute^>  ift  OüDcnöf.     (So  rel)rt 
t§>   fdjon   bcr   \)\.   ^afobit^o    mib  mrf)    if)m  3nnoccii5  L  (Ep.  25  ad 
Decent.  Eiigub.  c.  8),  foimc  bie  ^onjilicu  luni  glorcu^   mib  5:rieut.  Hnni  camfl. 
"Den  $lMvfuiigeu  bcr  Ic^Ucii  Clmuj,  .^citimg  iinb  ©tarfung,  cntfpredjcn  md) 

bic  iiatiivlidjeii  @igenfd)aftcu  bcc^  Öle^o ,  fo  bag  bicfc  DJiatcvtc  geeignet  ift 
an^uäcigeii,  um$  fic  bcunrft.  33g(.  (7a^.  i?o;;?.,  P.  2  c.  6  q.  5.  ^ie 
^on^iticn  oon  gtovciij  (Decr.  pro  Arm.)  uiib  Xrtcnt  <1.  c.  cap.  1) 
bc5eid)iiCH  a\p  iW'aterie  oleum  j^er  episc(rpum  henedictum.  '^nj3  bie 
3[öeil)c  bc^  Ötcci  burd)  beu  5U  f  d)  o  f  ,vir  ®  ü  ( t  i  g  f  c  i  t  bc^^  (2a!rameutci3 
uotuicubig  ift,  fiuut  mol)t  nidit  uictjr  bcftrittcu  UHn*bcu,  ba  ^awi  V.  bic  gegen- 
teilige 5(ufid)t  a(o  tetneraria  et  errori  iiroxima  be^eidjuet  uub  (Tregor  XVI. 
bicfc  (Seuiur  beftiitigt  \y\i.  X^agegeu  ift  c^o  geiin|3 ,  baf^  mit  a  u  ^= 
b  V  ü  d  { i  d)  e  x  ober  ft  i  l  ( f  d)  m  c  i  g  c  u  b  e  r  (Sri  a  u  b  u  i  §  b  e  ^>  "^  a  p  ft  e  ^  bcvo 
Ä'rnufenbl  aud)  oou  ciucni  ^^  rieft  er  gcuieil)t  Uicrbcn  tauu  ;  iu  einem  9^otfa(tc 
ift  bie^3  jebod)  nidit  ,^n(äifig.  il^gt.  Benedict.  XIV.,  De  s^niod.  dioec. 
1.  8  c.  1.  _Über  bie  ^i  o  ngr  ue  n  ,^g  r  ü  nb  c,  baf3  ^nr  teilten  Ölung  gc^ 
lüeil)tcö  £(  gebrondjt  loirb,  og(.  S.  Th.  Suppl.  q.  29  a.  5.  6. 

2.  ^ic  mateiia  proxima  ift  bic  Salbung  mit  ^ranfcnöl.  '):^(\d)  j^jf^'l^.^ 
bem  ^on^il  uon  5lorcn5  mirb  eine  iiebeufadjc  Salbung  oorgcnoiu* 
mcu:  in  oculis  propter  visum,  in  auribus  propter  auditum,  in  nari- 
l)us  propter  odoratum  ,  in  oi"e  propter  ^nstuni  vel  locntionem ,  in 
manibus  propter  tactnm,  in  pedil)n8  propter  ^ressum,  in  i'enibus 
propter  delectationem  ibidem  vi^ientem.     Decr.  pro  Arm.  ^hjI.  Bit, 

Born.,  'Jlt.  5  ('.  2.  5c^^^^"l)  ftinnncn  bic  2Il)eologen  bariu  iibercin,  baf?  bk 
SaUnuig  bcr  giißc  nnb  i'cnbcn  o()ne  (^5cfal)r  für  bic  (s^ültigfcit  bcö 
Saframcutcv  untcriaffeu  lucrbcn  fami ;  ja  hüi?  :)iömifd)c  ^iituate  be» 
mcrft  auc^brütflid),  bei  mciblid)cn  .vu-anfcn  unterbteibc  bie  Salbung  bergen- 
hcn  imnu'r,  bei  männlidjcn  bann,  uienn  fic  mcgen  ber  ^ranfljcit  uid)t  gut 
iiorgenomincn  mcrbcn  fönnc. 

"Die   anberen   fünf   (Salbnnacn  finb  fid)cr  notuienbio  nadi  ber  5Iun- ^        -'•'«^.-    . 
f  d)  r !  f  t  ber  ^  i  r  d)  e ,    ]o  baf^  cm  %Nrie|tcr ,    ber   an|;erl)alb    be-?  ^,)iotfallc^o  bcv  luniriikbomn 
nur    eine    Salbung    oornaljine ,    fid)    ol)Uc    ^^^^ocifel    einer  [djincrcn  Sünbc    S'»'^"""^"- 
id)nlbig    nuid)tc.     >\m'    (^)ültigfcit    bcc<    Saframcute^^    fd)einen   fic    aber 
nid)t  crforbert  ^n  fein,  ba  iu  bcr  abcnblänbi]d)cu  luic  iu  bcr  morgeulänbiidjcn 
^ird)c  5U  iicrfd)iebcncn  ..St-'i^ci'  ^^i'^^)  ^^^^^  ocrid)iebeuc  ^.>(u,vi()(  t^ou  Salbungen 
tiorgcnommen  umrbc.     Übrincuc^    Icbrcn   bic  ^Ijcologcn    gan^    adgemein,    im 
':)iot falle  genüge  eine  Salbung,  etma  auf  .Sjanpt  ober  Stirne,  me^ol)alb  bic 
füuffad)c    Salbung    überl)anpt     nid)t     nnbebingt     uotioeubig     ift.      ^^gl. 
Benedict.  XIV.,  De  synod.  dioec  1.  8  c.  8. 

3.  "Die  5^^^*"^  biefc^5  »Sah'amcutcv  Uwiti  nad)  beu  (£'rtläruugcn  bcr 
^on^iUeu  oou  gloreuä  nnb  Orient:  Per  istani  sanctam  nnctio- 
nem  et  snam  piissimam  misericordiam  indulgeat  til)i  Dominus, 
qnidqnid  per  visum  (auditum  etc.i  deliquisti.  5iMrb  nur  eine  Sal* 
bung  oorgenonnneu,  fo  ift  bic  gorm  allgemeiner,  b.  ^.  für  alle  Sinuc  ,^u 
faffcu.  1^icfc  gorm  ift,  mic  and)  bic  morgcntänbifdjc ,  beprefatio. 
2Bäl)reub  fic  in  bcr  griedjifdjcn  Äird)c  iinmer  bcprcfatio  mar,  finben  luir  in 
frübercu  Qal)rl)unbertcu  iu  abenblänbifdjcu  Dlituaticn  and)  bie  inbifatioc 
gorm,   ^.  ■  iü.    nngo    te   oleo    sacriticato  in  nomine  Patris  etc.     Seit 


:.':;4i;. 
Tic  rvonn  bcv 

repicfatii'c  uub 
ubifatiuc  (Soviii. 


letzten  Cliiii!]. 


■JMS 
(i  111  VI 011(11' V  bcv 


772  B'i'i'itcv  Tni.    33ou  bcu  Safvamontcn  int  einzelnen. 

nic()rcrcii  ^al)i()iinbcitcii  ift  aber  and)  im  5([)CiiMaiib  iidcniU  bic  bcprcfntiuc 
?^^ünii  iu  (^H'bi-aud).  ^3lii  imb  für  fiel)  Icibct  fidjcr  niiijt  bic  (^äüigfcit  bc^ 
^afraiiiciitc^  bei  ^dnueubuiui  bcr  inbifatiiicu  Sonn,  bic  jeborf),  lucil  bie 
beprctatiuc  tirdjliil)  lun-öcidjricbcii  ift,  oljiic  frt)Uicre  (Süiibc  iiidjt  öcbrnudjt 
iDcrbcn  barf. 

III.  ©  p  c  H  b  c  r  Uli  b  (£  111  p  f  ä  ii  9  c  r  b  c  r  l  c  1;  t  e  11  Ö  ( 11 11  cj. 
'i.ci'Scv'hv             ^'    ^^^^^^^^'    ^'^^)^^:,   'Snfraiiicntev    fiiib   mul)   bem   ()(.  ^a^^^^^ii'^  ^ic 

^N  rieft  er,  itreshijteri.  Über  eine  fa(fd)c  ^(iicdcgitiig  bicfcv  ^i>orteö  f. 
oben  11.  23o5.  Tiird)  bic  IDtcbr^al)!:  indiicat  2'>^'ßshf/teros  luirb  bcr  pricftcr- 
Iid)C  ©taub  bc^^cid)nct,  aber  iiid)t  bic  5(iniicfciibcit  111  et)  r  er  er  ^Isricftcr  bei 
ber  3peiibniig  biefc^o  2afraiiiciite^  iior(3cfd)ricbcii.  ^^eiiii  biü)cr  Ijciitc  iiod) 
in  bcr  gr  i  ed)if  d)  eil  .Hird)c  bic  ^albiiuö  bcr  .Straufcii  düh  iiicbrercn 
^j^ricftcrii  iiorgciiomiiieii  luirb,  fo  ift  biefec^  -^nv  ©iUtigfeit  bec>  ^ntra- 
iiiciitcv  tciiicviiKc^^^  crforbcrtid).  iln-jt.  Trident.,  Sess.  14  de  extr. 
uiict.  cap.  3. 

2.  ©iiipf  an  ncr  bcr  bcili^cn  Cliiiui  ift  ber  tränte,  iinb  ^uuir  ber 
iciMnt  £111110.  fd)  10  er  traute  Ci()iift.  Ticc^  foli^t  aiiv  bcii  ^^i^orten  bc^o  l)t.  -^safobuc^: 
infinnatjtr  quis  hi  rohls.  Tan  aber  bic  bciligc  £i\u\(\  nur  im  ^'i^llc 
f  rl)  in  c  r  e  r  ©rfrantunci  fiefpcnbet  mcrbcii  foll ,  ift  namcntlid)  biird)  ba\ 
nried)ifd)cu  ^^lihobnuf  tov  /.  i  ;i  v  0  v  t  y.  (5,  15)  ttar,  bcr  bcu  inü  l)  f  a  m  ring  e  11= 
bcu  über  ermatte  teil  bcbcntct.  1>al)cr  fiMincii  fold)c ,  bie  ^iinir  iu 
Xobc-^^gefal)!;,  aber  iiid)t  fdjiuer  traut  finb,  ,v  ^^-  ^otbatcn  lun*  ber  2d)tad)t, 
bic  leiste  Ctiing  _  iiidjt  empfangen.  Ta  biird)  biefcv  3aframeiit  l)aiiptfäd)lid) 
3ünbcn  ober  llberblcibfcl  bcrfelbcn  getilgt  merbcii  foücn,  fo  tann  ec^  foteben 
nidjt  gefpenbet  luerben,  bic  inifäl)ig  imircii  511  fünbigcii,  b.  I).  bcu  iiiimüii' 
b  i  g  c  n  ^l inbcrn  unb  bcu  .^citlebeiiv  uolfflänbig  (s^ c  i  ft  c  c>  g  e  ft  orte  n.*  ^af^ 
bic  Ijciligc  Ctung  in  bcr  nämlid)eii  ,SJraiifl)eit  lu.i  e  b  er  l)  0  1 1  mcrbeu  fniin, 
iiamlid)  iDciin  bic  !Iobccn)efal)r  uoriiber  mar  unb  fpiiter  erneut  eintritt,  luirb 
00m  X  r  i  b  c  u  t  i  11 11  m  <  1.  c  cap.  :>  1  aibobrüdliel)  gc(ct)rt. 

IV.  T'ic  SS?  i  r  t  n  n  g  e  n  bcr  leiiteii  Ölung  luerbcn  im  Sl  0 11  ;^  i  I  00 11 
uiuni  ciiiiMv   Js'loreii;^    tnr^    bc^^cid)net    atc^    mentis   sauatio  et,    in  quaiitum  auteni 

expedit,  ipsius  etiaiii  corporis.  Ta^^  2^r  i  b  c  11  tili  11  m  aber  bcftiinint 
biefctbcii  bal)iii,  fic  teile  (Knaben  mit,  tilg  e  b  i  c  S  ii  n  b  e  n  unb  c  r== 
Icid)terc  bcu  ,Sv  raufe  11.  Tidljcv  iiicrbcn  biefc  'llMrfnngcn  lunl)  fpeci^ 
fij^iert,  bic  Ctiing  titge  bic  ctuni  noeb  iiorbanbcncn  2ünbeu  ober  bereu 
Übcrbtcibfct,  rid)te  bcn  Mrantcn  auf  unb  fniftigc  il)ii  biird)  eine  ftarfe 
.v^offunug  auf  bic  göttlidjc  !;Bavinbcr,;igteit  .;ur  ilberioinbnng  bcr  bcr  5lvan^ 
l)eit  unb  bcm  lobcofampfc  eigcntümtidjen  il,Hn-fnetjnugcn  unb  l'eibcn  uiib 
gebe  eiiblid)  and)  bic^uicileii ,  lueiin  co  bem  .S^eite  ber  5eetc  ^ntraglid)  ift, 
bcm    .S^raiifcii    bie  Icibtidjc    (>)C|iinbl}eit    micber.     Sess.    14   de  extr.  uiict. 


"^öivfiiiuii'ii  bt'V 


cai 


,^icriiad)    tonnen    bic   ^-li'irfnngcn    bcr   (ct^tcii   Ölung    folgcubcrmaßeu 
bcftimmt  merben. 
,f;;;-i*|V.^  1.     ^ic  gratia  communis  beftcl)t  gciiuUiulid)  in  ber  ^un*mel)  r  u  11  g 

coiiiiiuiiii.->.    ber    ()ci(iginad)cnben  (^^nabe,    ba    bie    Clung    ein    3aframeiit     bcr    Öcbc-u= 
big  eil  ift. 

2.     '^ie  gratia  sarramentalis  ift  eine  boppclte,  iiändid) 
•nt Alis  a.  primario  unb  esseiitialiter  bic  sauatio  meiitis.     'Diefe  ^l>irfuiig 

aber  bcftcljt 


L';'..)i, 
-rati; 

lllU' 


§  210.     Xic  leiste  Chinc^.  773 

a.  n  c  g  a  t  i  ü  ,  in  bei*  ^Xitgiuig 

aa.  bei*  Üb  erbt  cibfct  bcr  ©üiibcn,  7-eliqiiiae  peccatorum,  b.  I).    rri,",J,^~''^^,, 
ber  m§  bcr  (Srbfüiibc  iiiib  bcu  pcrfönlirf}cii  Süiibeii  |lauuiicnbcn  @rf)  luä  lije,  üb^•bld"K('^cl• 
Ö5  ciici  gt  I)ci  t    511m    53  Öfen,    ^cv5ai3tl)cit    luib    niibcrcr    l^ljUnnucii  aläJ^f^^^^^^^^^^^^ 
goffjcn.   Triefe  ircrbcn,  m'ii  iimncr  norlianbcn,  and)  tnmier  getilöt,  jcbod)  iiirfjt 
nbfolut   uiib    in  jcbcr   33c<vcf]inu3,    fonbcni  nur  bc3iiglidj  bcr  i^nnifljcit  iiub 
bcc^  Xobc^fanipfct^.     ^a§  btc  5  c  i  t  U  rf)  c  11  ®  ü  11  b  e  11  ftr  a  f  cn,  bic  aucl)  Über* 
bicibfcl  ber  3ünbcn  fiiib,  betrifft,  fo  lucrbcu  bicfclbcu,  wie   im    ©aframciit 
bcr  33iif3c,  nid)t  uollftäiibig,  foiibcrii  mir  tciducifc,  imb  ^irar  md)  bem  ^Dcafsc 
bcr  T)ic4io|itiou  bc^3  (Sinpfmigcr^^  Gcti(t3t ; 

ßjj.  bcr  ©iinbcii  quoad  culpam.     ©iiiigc   5;^f}co(ogcn   Unircii    bcr  ^Xu=    rrf^'''^''\.. 
firi)t,  bic  (ct3tc  •Cdmg  bciuirfc  mir  Xilgmig  bcr  (iiilUdjcu  ^üiibcn,  ha  et^  A\£T^%k^ 
burrf)  bie  Xrabitioii  fcftftcl)c,    \>a\^   fie    ein    Saframcut   bcr    Scbcubigcu   fei. '""^Xv  per ''^'^ 
^ubc0    gcl)t   bic    seiiteutia  (■o)nmunis  ha{)\\\ ,    ha]i  fie  aiid)  Xobfüiibeii     ^vc^^-w«-'»«- 
titgt ,    lucmi   fid)    fo(d)c    in    bcr    3cc(e   bc^o   @inpfmigcrc>  finben.     '^cnn  bie 
bcdigc  '8d)rift ,    bic  33ätcr  nnb  bic  fird)lid)cn  ?c()rcntfdicibnngcn   rcbcn  1111- 
b  c  b  i  n  g  t  nnb  u  n b  e  f  d)  r  a  n  f  t  oon  ^Hn-gcbmig  bcr  3iinbcn.  .^picrinit  I)angt  bic 
nnbcrc  j^xa^t  5nfaimncn,  ob  biuo  Satranient  biefc  5iMrfnng  per  se  nnb  directe, 
ober  nur  i)ei'  accidens  nnb  indirecfe  l)abc.    ^(((crbiiuvo  ift  bic  kl^tc  Ölung 
nid)t  U)ie  bie  33nf3c,  jnnädjft  ,yim   >^\iKdc   ber    SünbcntKrgebnng   cingcfel^t, 
ober  auf    bcr  anbcren  Seite  ift  an^o  bcinfctbcn  Csh-nnbc ,    bcr  focben  für  bie 
lliibc|djriinttl)cit  ibrcr  fünbcntilgcubcn   5^raft    angcfiibrt    unirb,    an,vnicf)nicn, 
ha]]  fie  nid}t  b(oJ3  per  accidens  unb  indirecte,    b.  I).  ocrinittctft  bcr  (SiU' 
gicilnng  ber  Ohmbe  nnb  noKfoninicncn  öicbc,    foiibcrn  per  se  nnb  directe, 
b.  {).  traft  il)rcr  (Sinfc^qing  bic  Sünbcnocrgcbnng  beiuirft.     Tic^o  ift  undjtig 
UKgen    bcr    nötigen   T  iopof  i  t  ion;    benn   uicnn    bac<    Safranicnt    e.r  in- 
stitutione  sua  im  5iotfat(  ein  C^rfot?    für  bac^  iI3nHfatvamcnt  ift,  fo  forbcrt 
C!?  and)  feine  anbcre  ^iepofition  ak-  biefcv,  mc5l)alb  eine  nur  miüudfomiiicnc 
9icne  genügt.     53g(.  8.  Th.  Suppl.  q.  30  a.  1 ; 

[1  pofitiu  in  ber  cigcntümtidjcn  Btärfung  unb  9(n^4*üftnng  bcr  vScele 
j\um  (clitcn  5ianipfc.  ^s\\  biefcr  .^infidjt  fann  bie  teilte  *Ctnng  mit  bcr 
girinnug  Dcri]Iid}cn  uun-bcn:  biefc  ftärft  äum  ^'ainpf  bec>  öcbenö,  jene  ^nm 
^ampf  bc^^  3:obc^^; 

b.  secinulario  nnb  üccideidaliicr  bic  saiiatio  corporis,  ^iefe  W\x-    ^  ,-':'''*; 
hing  ift  nur  fefnubär  nnb  bebingt,    mcit   fie   nur,    infofern   fie   bcm    ^coipm-t."'* 
®ee(en()ci(  . bientid)    ift,  eintritt,  nnb    ,viHir  nid)t  in  ^il>ci|e  einer  UMiubcr  = 

baren  .s^">cilnng,  fonbcrn  einer  orbentlid)cn,  aber  übcrnatürlidjcn  Sörbcriiug 
be^3  n  a  t  ü  r  t  i  dj  c  n  §  c  i  ( n  11  g  c^  p  r  0  5  e  f  f  c  v.  ^a()cr  fcl>t  biefc  ili^irfung 
bie  natürlidjc  iDJöglidjtcit  nnb  Tiepofition  5nr  .sjcilnug  noraii^.  S.  Tli. 
Suppl.  q.  30  a.  2. 

5t um.    (£incu   St)  ava ttcv    Mi'ult   &ie  Ici^Uc  ÖUiiuj  uid)t  auf;   bcnn  fic  ncilciljt  2:\bb. 

fcim-u  Stmiö  iiub  bcfäliint  nid)t  311111  (Snipfaun  anbcrcv  Satraiiicutc,  [oiibcru  ift  nur  eine  /-Jtnuum  Die 

aftiiclle    £tQvtuiu]    iiiib   |)eilii]inui.     S.    Th.    Suppl.    q.  30  a.  3.     2)a()er  faiiu    fic  niui)  G,/nv"f,/i^'äuf. 

uubcbiiigt  Uiiebeii)ü(t  luevbeu.    S.  Th.  Supi>l.  (j.  33  a.  1.    2)ie  ^ürfd)vifteu  bc^üglirf)  bcv  bviUtt. 
■'.'icf)tuiiebei()ü(uun   ber  Ölung   in    bcii'clbeu  lobe^gefabv   fiiib    ba()er   ohne  ^^ucifct    bi^* 
c  i  p  l  i  n  ä  V  c  V  9hUuv. 


V.     T)ie    tc^tc  Ölung    5U   empfangen,    ifl   fidjcr   nidjt  notmcnbig 


■;^5<; 


iiecessitate  medii.     vlad)    ber    sententia  commnmor  bcr  ^l)cotogen  bc- j^eiüi^tcnciuno. 
fle()t  aber  niid)  mcber  ein  g ö  1 1 ( i d)  c i\  nodj  ein  f  i r  d) li d)  e ;o  (53 e  b o t,  bicfcö 
Safraiucnt  511  empfangen:  fein  göttlidjc^  (^cbot,  ba  bic  5öorte  bcr  ^ro^ 


774  3>^citcr  jtcit.    53on  bcn  Snfvnincntcn  int  einzelnen. 

iinilgntion  bei  Qafobiho  cbciifocjut  einen  blojlcn  9t  a  t  entfjatten  föniicn;  fein 
firrf)liii)ec>  (^3ebot ,  ^a  ein  fold)Cy  nirt3enb!3,  nnd)  nicl)t  noni  Xribentinnni, 
ciiaffen  ift.     '-injl.  Ballen' ui-Palmierl,  Op.  tlieol.  mor.  5  pag.  707  sq. 

y.    pic  yvtcrtrvutriljr  tutt»  bic  (PI|t* 

anuSciio  iHnibrenb  bie  fünf  Safrainentc,  uon  bcncn  feitf)cr  bie  '^xcbc  war,  beni  "^Tuiu 

mib'tiV  ,Mim   frfjen  aU  3  ii^ '  ^^i^  n  iii'i  .^i^'  •Ö^'iliQinig  gegeben  finb,  be;>ie()en  fid)  bie  bct= 

''';;l',l,-S;;!f/;''^  ben  lel^Uen  nnf  bao  ^^i'obl  bcr  §k|cnfd)oft;    fic    fonftitnieren  bie  5iird)e 

in  i()ren  ,viiei  iiicfentlidjcn  '^kftanbteiten,  ber  lel)renben  nnb  bin-enbcn  ^vird)e. 

^:ür  bie  /^-oilbiincr  ber  ^tird)e  aber  finb  fie  bcftinunt,  ba  Cv  in  biefer  socie- 

tas  perfecta  lueber  an  ber  Cbriqfeit,    norl)    an  ben  GMiebern    fel}lcn  barf. 

^  2\].     5^C(]riff  nub  (^'?:iftcn,^  bcr  ^J>ricftcruicif)c. 

^>q{.    ]\il)n'hri^    De    Koniaiio  rontiHce.  paii'.  76  s(iq. ;    ÖH  ()  r ,    Tic  ()ci(ii]cu  SaFva^ 
iiiciitc  bcr  fat()o[i[rf)cii  Minljc.  11  §  43. 

^^vbo'iiarti  belli  "'-•     ^^^'(^<^   ober    O  r  b  n  n n  ij  ,    paiiuni    disi)arinmque   renim    sua 

spnuDminoiiii).  cuique   tribneiis    dispositio,  be^cidjuet   gan^  aKgeniein    ben  3tanb    ober 
rVfimtiüii.     bie  3tc((nng,  bie  jeiunnb  cinniiiinit.     ^ni  tird}lidien   3prad)t3ebrand)  ner- 
ftel)t  man  barnnter 

1.  je  ben  fird){id)en  3tanb,  lucnn  and)  lueber  ^^iH'ilje,  nod)  Qnrivbiftion 
mit  il)m  lunbnnben  ift.     3o  rebct  man  oom  oi'do  mo)iachon(}n ; 

2.  in  engere  m  einne  bie  3  t  n  f  e  n  ber  liierarcliia  iurisdictionis. 
.S)ierl)er  gebort  ber  Orbo  bey  "inimacv  CS'r,;bifd}of"o,  'ifrieflerv  n.  [.  m.; 

3.  im  engften  3innc,  ber  bier  in  ^ktradjt  tommt,  ben  £tanb,  ber 
bnrd)  bie  ii'eitje  in  ber  liieiarchia  onlinis  uerlieljen  unrb.  ?lber  and) 
bie  biefein  Stanbe  bie  bamit  nerfniipfte  geiftlid)c  (^kuuilt  oer(eil)enbc  iBe  i  b  e 
mirb  ordo  ober  onUnaüo  genannt.  Tiefe  bciüge  .^oanbliing  bcr  ^l>eil)e 
nnn,  infofern  fie  faframenlate  ^iMrfnng  l)at,    ift  bav  3aframent  ber  'U'eit)e. 

rie  ii>eil)ebanb(iing  mirb  and)  mit  folgenben  ^J^iinen  benannt: 
/c'.poTovia.  /c'.pc-iHECjia.  /EipoHs^-a,  niannnm  extensio,  maniium  impo- 
sitio,  consecratio  n.  f.  \\\ 

rie    geuiö!)nlidie    1)efinition    lantet :    Ordo    est    sacramentum 

Novae  IvCgis  a  Christo  Domino  instilutnm,  quo  potestas  confertnr 

eonticiendi    et    ministrandi    sacramenta    et     nuiiiera     ecclesiastica 

obeundi. 

.  ,  -•''^''-  ,  ir.     (5  «o  i  ft  T^  0  g  m  a ,  b  a  n  b  i  e  ^ii^  e  i  b  c  u>  a  b  v  b  nf  t  ein  ^  a  f  r  a-- 

tiiiavajtn  ^cv  m  c  n  t  b  c  ^o  9^  c  n  e  n  ^^  n  n  b  e  v  i  |t ,  n  n  b  n  i  d)  t  b  l  o  f? ,  iiu  e  bie  9(  c  f  o  x- 

^'^^^'''''"       m  a  t  ü  r  e  n  l  e  b  r  t  e  n  ,  eine  f  e  i  e  r  I  i  d)  e  (S*  i  n  f  ii  b  r  u  n  g  in  ein  k  i  r  d)  e  n= 

amt.     8i  quis  dixerit,  ordinem  sive  sacrani  ordinationeni  non  esse 

vere    et    pr(»prie   sacramentum   a    Christo    Domino  institutum,    vel 

esse    figmentum    quoddam    humanuni,    excogitatum    a   viris    rei'um 

ecclesiasticarum   imjieritis ,    aut    esse    tantum   ritum    quendam  eli- 

gendi    ministros    verbi    Dei    et     sacramentorum ,     anathema     sit. 

Trt(Je)it.,  Sess.  2))  de  sacr.  ord.  can.  o. 

^er  33eiDeiö  für  biefen  (^hinbenc^fat3  unrb  gefül)rt 
1 .  a  n  ^o  ber  f)  e  i  l  i  g  e  n  3  d)  r  i  f  t- 
~ ,v^ aS'-tcitum  ^'  ^^^'  Otiten  leftamente^^.     5iMe  bac>  ^i>riefiertnin    bev    3((ten  Tefta^ 

bcr^HitVnicitn"nicntec^  ein  '-l^orbitb  nnb  ein  ^ku)eie  für  bac;  t^rieftertnm  beö  'dienen  Xcfta^ 


§  211.    53cgriff  imb  e^-iftcn3  bcr  '^^vicftcrnjet^e.  775 

nieiitc^^   ift ,    fo  aud)    bic    5\>  c  i  li  e   ber  '13ricftcr   be«3  5(ltcu  ^imbc^o  füi*  bk  "n-ntee  ein  ^^ox^ 

V     •-,<••  f       1.1)    •    -i      V      •<  bilb  bi'ö  lU'Uteita^ 

d)n|t(id)c  'Pneitcnncilje.  n.cntiirficu.  ^ikv^ 

'I)ic  5i>ctl)e  bcr  ^ricftcr  im  5l(tcn  3^intbc  fmib  a(ferbing^5  nur  e  i  n  ==  rJodifüiiVsu^^^^^ 
mal  )t([tt,  inbem  2)?ofcö  bcii  5(ron  iiiib  bcffcit  ^öt)iie  ^n  ^^ricftcni  mci()tc, 
1)011  bciicii  bicfc  3[i?ürbc  nur  il)re  9^ad)tommcii  überging,  oI)nc  bnf^  mir  Spuren 
einer  erneuten  'Un^ljc  trafen,  ^^(üein  im  9ceueu  i^Bunbe  pf(an3t  fid)  ba§> 
^^rieftertnm  nidjt  bnrd)  leiblidje  ?(bftannnuui3  fort,  burd)  bic  bemnad)  (\nd} 
nid)t  bic  Wcii)c  auf  bic  9^iuijfommen  nercrbt  mirb.  1)er  einmaligen  5Beil)c 
beö  gemeinfamen  lciblid)en  33atcr§  ber  alttcftomentlidjcn  '1?riefter  entfprid)t 
bal)cr  bic  jebe^omnlige  '^i.'ctl)c  bec>  einzelnen  ncutcftnmcnttidjcn  ^^riefterv,  bic 
eine  gciftige  Jyortpflan.^nng  ift; 

1).  btt-'  bleuen  Xeftnmentec;.    .s>icr  l)anbelt  e^o  fid)  nid)t  um  ben  33e^     T„vrf''bn>^^ 
n^ci!?,  bajl  61)riftU!C(  feinen  5lpoftclu  geiftlidjc  Wemnlt,   befonber^^^  bic  ©emalt,  nuTuno  ^mm 
biv$  eud)arifti|d)c    Cpfer    bar^ubvingcn,   bic    3atrameute  ,^n  oenualten,    ba^3    v^fvkm,^^t^^„ 
Ül^ort  (^ottc^o  ,^n  uerfünben,  bic  ,riird)e  ^n  regieren,  übertragen  l)at,  nub  ba\]    abevtvaflcn. 
bic   5(poftcl   biefe    33ollmad)ten   auf   bic    ^-Jifdjöfc   unb    ':]Nriefter  fortgepflan.^t 
l)aben.     Tic^>  uuirb    in    bcr    ^cl)rc    uon    ber  .Svird)c    gc;^eigt     ii.  131o  ff.). 
^ier  ift  üiclme^r  ber  ilkMuci^o  ^n  erbringen,   ban  bicfe  gcifttid)c  (i)ciralt  ober 
bat-'    ^l.^rieficrtnm   bnrd)    ein   nuibrec^    2atrament   übertragen    unb  fort- 
gepflanzt luirb.     Tie{^  fprid)t  aber  bic  heilige  2d)rift  uu;,mcibcutig  ant^, 

a.  T^a^^  änfn're  |^cid)eu  bcr  mit  (^kbct  uerbnubeuen  .s^anbauflegnng 
luirb  fouiol)l  bei  ber  '-ll'cibe  ber  ^iafonc  al^o  bei  ber  bcv  3a  n  luv  nub 
SMirnaba??  erunibut.  Oiantes  inijxjsnernnt  eis  nianus.  Act.  G,  (>. 
Impoiientesque  eis  niaiius  diniiseruiit  illos.     Act.  K),  >\. 

[j.  Taf?  aber  bnrd)  biefe  .vänbeanfleguug  bav  'i^ricftertum  übertragen 
mirb,  '}3riefter  l}cnHn-gebrad)t  merben,  folgt  flar  am  Art.  14,  22:  Cum 
eonstitnissent  illis  i)er  sin,i>ulas  ecclesias  i)resl)yteros  (/E'.ooTov/^aavTs; 
oe  aOioI;  -;s£a,j'jT£po'j;i  et  oiasscut  cum  iciunationibns,  comnieuda- 
vernnt  eos  Domino;  ferner  am  1  Tin/.  4,  14:  Noli  ne;j;iig-ere  g'ra- 
tiam,  quae  in  te  est,  quae  data  est  tibi  per  proplietiam  cum  im- 
positione  manuum  piesbyterii;  unb  eublid)  anc^  2  Tim.  l,  G:  Ad- 
moneo  te,  ut  resuscites  gratiam  Dei,  ([Uae  est  in  te  i)er  inipo- 
sitienem  mannum  mearuni.  '^im^  bieien  Stellen  ergibt  fid)  nid)t  bloß, 
baf^  mit  bem  ^Jsrieftcrtnm  eine  befoubcre  ('')uabe,  nub  ;^uiar  g'ratia  ^a-atum 
faciens  oerbunbcn  ift,  foubern  and),  ban  bic  mauuuni  impositio  bat^ 
9}?ittel  ift,  moburdi  biefe  ^hiabc  bleibenb  mitgeteilt  mirb.  Ta^n  tounut 
nod)  bic  l^(al)innu3  bcv  '^Ipoftclc^ :  ^Manus  cito  nemini  iniposueris.  1  Tim. 
5,  22. 

y.  ^l^enn  aber  bic  '^Ipoftel  bic  'iiHM()c  ak^  'Safrauumt    gcfpcubet  {)a[KU,  ,^u,ttlirtK\5■in^ 
fo  ift  ba^fclbe  ami)  g  ö  1 1 1  i  d)  c  r  ©in  f  et^uing,    ba    (sjott    allein  bnrd)  bac^ '^>^»"n^ciiBeii)e. 
äugcrc   3f'i"^)*^ii    ^ci*  .v>aubauflcgung    innere  (Knaben  bemirfen  fanu.     ^i'euig- 
ftcn?  eine  5(ubcntuiig  ber  göttlid)en  (Siufel^ung  eutl)alteu  jene  Stellen,  uield)e 
bic  i^ijilibfc  alc>  imu  (^ott  ober  bem  l)ciltgeu  Ojeifte  gefetzt  bezeichnen; 

2.  a  n  ^^  ben  l)  c  i  l  i  g  e  n  'l^  ä  t  e  r  n.  _  vdivc  'tn'mux 

a.  l^iefelbcu     nennen    bic    Orbiuation    an^^brürflid)    ein    ^  a  f  r  a  =  "fev  bic  jodDe. 
mcut.     Si    ntrumque     baptisma    et    ordiiiatio)    sacramentnm    est, 
quod    nemo    dubitat,    cur  illud    non   amittitur,    et  illnd  amittitur? 
Neutri    sacraiuento    iniuria    facienda    est..    August.,    C.    ep.    Parm. 
1.  2  c.  l;j  n.  30.    Öeo    bcr    (^roflc    ernml)nt    ^u  ermägcn,   quanta  et 


776  B^i^fitcv  ^cil.    3?on  bcn  ©afranicntcu  im  ciu^ctncn. 

dantiiim  et  accipieiitium  devotione  curaiidiim  sit ,  iie  taiitae  bene- 
dictioiiis  sacrameiitum  iiegligenter  videatiir  impletuin.  Ep.  9 
ad  Diosc. 

1).  Sic  ücrgIcirfjCH  biefctbe  mit  nnbcrcii  @af  raiiicutcn ,  luic 
5(  II  n  n  ft  i  11 11  !§  (].  c. ),  bcr  bcn  !5)onat{ftcii  c^cgciuibcr  ^cii-jt,  ba|l  unc  bic  Xaufc, 
fo  and)  bic  Orbtnatioii  iljrc  (^niltii^fcit  imnbljäiigig  ooit  bcr  pcrfüiilirijcii 
ii>iirbii3fcit  bcc(  3pcubcr!§  mic  bc^^  CS'iiipfaiincr^o  bcfil^t.  Uiib  nii  einer  an* 
bcrcn  Stelle  iac\t  bcr  näni(id)c  .peilige:  Si  ergo  ad  hoc  valet,  quod 
dictum  est  in  Evaiigelio  :  Dens  peccatorem  iion  audit,  ut  per  pec- 
catorem  sacrameuta  nou  celebreiitur ,  qiiomodo  exaudit  liomicidam 
deprecanteni  vel  super  aquam  baptisini,  vel  super  oleum  vel  su- 
per eucliaiistiam,  vel  super  cajata  eorum,  quibus  manus  impoiii- 
tur,  quae  omnia  tamen  et  fiunt  et  valeiit.  De  bapt.  1.  5  c.  20. 
Si  in  üde  sua  baptizato  baptizans  nocere  nou  potuit,  et  in  fide 
sua  sacerdutem  constitutum  constituens  iion  inquinavit.  Hieron., 
Ad\^  ]jucif.  c.  11. 

c.  2ic  fdjrciben  bcr  Crbinatiou  große  (^n  a  b  e  n  in  i  r  f  n  n  g  c  n  ,^n, 
bic  an  bae  iiniVre  ^^-jeidjcn  [o  gefniipft  finb ,  baf5  (S)ott  fie  biird)  bicjcö 
;]cid}cn  gibt.  Eadem  veil)i  vis  etiam  sacerdotem  augustum  et  lio- 
norandum  facit  novitate  henedictiouis  a  communitate  vulgi  sepa- 
ratuin.  Cum  enim  antea  nnus  e  multitudine  ac  plebe  fuerit ,  re- 
pt'iite  fit  praecei)toi",  praeses,  doctor  pietatis  et  mysteriorum  oc- 
cnltorum  [»raesul,  eaque  contingunt  ei,  cum  nihil  vel  corpore  vel 
forma  mutatus  ,  quod  ad  speciem  externam  attinet ,  ille  sit,  qui 
erat,  invisil)ili  quadam  vi  ac  gratia  iiivisibilem  animam  in  melius 
transformatam  gerens.     Cn-eijor.  Nijss.,  Or.  in  bapt.  Chr. 

d.  Cfublid)  bc^eidinen  ftc  bac;  '].n-ie|'tertuin  <\U  eine  ü  bc  r  n  a  tür  1  i  d) 
iier(icl)enc,  übernati'irlid)C  '^i>nrbe  nnb  (^eiualt.  X^tec^  l)aben  luir  foeben 
uoin  1)1.  C^jregor  gehört.  T^ie  gai!;)C  3d)rift  bc^^  1)1.  ^Hngnftinii'^  De 
sarerdotio  bc()aiibeU  faft  nur  biefc^o  Xbenm  ; 

:>.  auv  bcn  Ö  e()re  n  t[d)  et  b  nng  e  n  bcr  .Siird)c.  3d)on  ba6 
^^llMv•n"^a•  .s^  0  11  ^^  1 1  0  0 11  Ci  1)  a  I  c  c  b  ü  11  caii.  2j  be,^cid)iict  bcn  .Svaiif  bcr  'il>cil)C  bcö- 
'^"''"*"'  I)alb  al^o  ein  Safrilcg,  ircil  man  babiird)  bic  (^jiiabc  Okittcv  taufen  luoltc. 
'^ae  Vi  0  n  ;^  i  l  u  o  n  Jy  l  o  r  c  n  >  aber  lel)rt :  Sextum  sacramentum  est 
ordiiiis.  Dcer.  pro  Arm.  ^ie  'Dennition  bcic*  Xr  ibe  n  t  inum<c  ()abcn 
luir  |d)on  oben  (n.  '2y)[yH)  gcl)Drt; 

iiiuTrifuMb  ^'  ^"'^^^^  ^^'^*  11  n"  i^)  i  i"l)  t  f  i  i"!)  e  n  X()atiad)e,    ha\]  ntd)t   nur  in  bcr 

iiiima  f>tov!>HMtK  fatt)oliid)en    .Uird)e,    fonbern    and)    bei    bcn   C^)ried)cii  nnb    ]iimt(id)cn   alten 

'"•  ^^^  i'vniui).   ,2)cUcn  bic  ^ifdjöfe,    isriefter  nnb  übrigen   Wiener    be^3  .s^eiligtninö  mir  _gc* 

mciljtc,    511    bcn   Iicitigen   'iHn-ridjtnngcn   fä()igc    "^Iserfoncn    finb   nnb    jene 

Saframente,   bereu  Spenbnng    bcn  ^Mi*d)öfcn    nnb    ']Nrie|"tern  uorbeliatten  ift, 

al^5   ungültig    gcfpenbct    angcieben    merben,    uienn   foldjc,   bic   ntdjt  gciucitjt 

finb,  fic  gefpcnbct  I)abcn; 

>uninninu  ^l•>^  '■^-    ^  ^^  ^   f  0  ( g  c  n  b  e  in    Sl  o  n  g  r  n  e  n  ,^  g  r  n  n  b.     ^il^enn  (£t)riftn^o  über- 

'^jiH-iiKioha-'  [)anpt    übcrnatüriidjc  Cnuibcn  an   fid)tbare   |]eid)cn  fnüpfte,  ,v  ^^-  ^^»^in^  ®iii= 

""'"''"       tritte  in  bic  ^ird)c,    bei  bcr  @inreil)nng   unter  bic  Solbaten  (El)rilti,    beim 

i^kginn  bcr  (S1)e,  fo  fprid)t  für  ba^5  (Sairament  bcr ''}3ricftenuei()c  bie  1)  ö  d) ftc 

,S\ongrnen,v     ^enn  ba^5  ""^Nrieftertnm  ift  unter  atten  übernatürlidjen  Ö^eiinütcu 

nnb  ^ignitiiten,  bic  CSljriftu^o  bcn  lytcnfdjcn  nnb  ^luar  ^nin  iöeftcu  bcr  ganzen 


i':;til 
Vol)vi'iiticl)i'i 


^§  212.     !Dic  öcrfrf)icbcitcn  «Stufen  bc^  Cvbo  iinb  bereu  ©a!rautcutalitnt.        777 

5llrrl)c  erteilt,  btc  übeniatür(id)ftc  luib  ()ei(icjfte,  lucldje  bc0()atb  luid)  bte   Dor- 
^üölicljftcii  [lefonbereu  (S)nobcn  crforbcrt. 

''äniu.  5n(c  2te((eu,  nuf  \vdd)c  fid)  bie  ^voteftautcu  für  ba^  a  ( (  g  e  ui  c  i  u  e  ^  _  -•^'•■^-  . 
^;^vicftevtuut  nacv  Slirifteu  berufen,  ,v  ^^.  1  l'etr.  2,  5.  9;  Apoc.  1,  6;  .%  10  fiub  a(ö  ^^^ItSm^' 
33erg(ctcf)e  ju  tietvndjteu,  bie  ta§  eigentücfje  ^^^rieftertuni  ntfl)t  aui§fcf){icnen,  fonbcrn 
n  ora  u  §f  c  1^  en.  Sürbe  ausl  jenen  3tel(cu  folgen,  bafj  aUc  '•^^riefter  fiub,  fo  müre  haß 
nänilirf)e  im  5nteu  iBnube  bcr  ^all  geuiefen,  in  beut  bie  i^yraeliten  reg-num  sacer- 
(lütale  genannt  U'erbcn,  unb  umreu  alle  ^^riefter,  fo  luiiren  and)  alle  .Könige.  ^g(. 
audj  n.  1313  ff. 

§  212.     'Tic  ucrffijicbcucu  Stufen  bev  Crbo    mit»   bereu  3aframcutn(ttnt. 

3>gf.  Palvdcri,  De  lioniano  rontitice.  \)au:.  S4  s(j(|.  ;    (33  i  (i  v ,    Sie   (jeiligen   8afra* 
luente  bev  fat()o[i|d)en  Mivdje.   11    §  41  rf. 

"^at^  3atraniciit  bc^5  Crbo  begreift  iicrfd)iebciic  Stufen,  ordines,  ^^^^{^^^ 
\\\  fid).  2 Didier  Crbiuee  u^crbeu  gcuibbulid)  fiebeu  aufge,;äl)(t,  cUinc^i. 
unuilid)  brci  ordines  vudores  ,  ^13r  e^MH)  t  er  a  t,  T)iafouat,  Sub- 
b  i  a  t  0  u  a  t ,  unb  ui  c  r  urd  in  es  ///  in  ores ,  5(  f  o  Ü)  1 1)  a  t ,  (5  ^'  o  r  e  i  ft  a  t, 
!i?  e !  t  0  r  a  t  \u\b  D  ft  i  ii  r  i  a  t.  So  ;Viblt  bac<  l:  v  i  b  e  u  t  i  u  u 4U  <  Sess.  23 
de  sacr.  ord.  cap.  2)  nad)  beut  ^iou.^d  luni  ^Im-cii;^  uub  bc\\\  oiertcu 
nou  ifartl)ago  (caii.  2  sqq.;  f.  J)e)iei)i(/er ,  Kucliir.  u.  50  sqq.). 
ra,;u  fouiiut  uodi  bie  5^i  f  d)  o  f  c^iu  ei  b  c,  bie  jeboib  nid)!  alv  ad)tcr  Örbo 
i^e^iiljlt  ,^ii  lucrbcu  pflci^t.  Tic  ßeivöbulid)  aboptierte  ;^)iibluiii-5  iicl)t  oieducbr 
nur  bic>  ;)Uni  sacerdotiuui ,  biiv  einen  b  o  p  p  e  1 1  c  n  Orbo ,  bcu  (5  p  i  *?  - 
topat,  sacerdotiinii  jirlmi  f>-i'adus  uub  bcu  ^i>r  c  v  bl)  t  e  r  a  t ,  saccr- 
dotium  secundl  ^-radiis  in  fid)  bciV'eift.  Ter  (^pictopnt  ift  bie  ^^^ollcn- 
buuc^  be^^  fiebeuteu  Crbo,  bk  plodhido  sacerdotii,  fo  bajl  er  mit  ^)ied)t 
uid)t  aho  ad)ter  Crbo  ne^iibU  mirb.  Tie  Il)eoloiieu  pf(ci3cu  bicv  aM]  fo 
aih>,;nbriirfeu,  Ci'picdopiU  uub  '}>recdn)tcrat  feien  t\\\  goins ,  aber  ^inei  uer^ 
fdjiebeue  species.  Über  bie  ^oncjrueu;,  bcr  fiebeu  Crbincso  ügl.  8.  Tli. 
Suppl.  q.  37  a.  2. 

Tic   auf   bcr  5l'eil)c    bcrnl)enbc  2tufcufoli]c  bcgriinbet  bie  liierarcdiia  ^.^  |,f;.p,Vi,i, 
ordini^,    bereu    l)bd)fte    epiüc    ber  ^^ifdiof  ift.     i^on  iijr  crtlart  bac^  Tri^"^   or.n.iis;   " 
beutiuuni:  Si  quis  dixcrit,  in   Kc/desia  catliolica  nou  esse  liierar- """'^''"'"'""'^" 
cliiam    divina    Ordination«*    institntani,    qnae    eonstat    ex  episcopis, 
presbytei'is  et  ministris,  anatliema  sit.     L.  c  can.  0. 

^Inm  biefer  liierarchia  •»rdiuis  niiiD  nid)t  nur  uou  ben  .Mauoniften,  fon^ern  and) 
Uoii  \>(\\  Jlicologen  bie  liicrarcliia  i///-is(/i<  /io/tis  untevfdjieDeit,  nnh  biefe  llntevjd)ei- 
bung  ift,  uieil  in  ber  'Jcatuv  ber  3ad)c  begvüuDet,  feft;,ul)alten. 

Toiiuuitifd)  U)id)tii]  ift  nun  uor  atlcni  bie  T^-ra^e ,  ob  unb  iniuiefcru 
bie  oerfd)iebeueu  Crbiuev^  f  a  f  r  a  ni  cntal  cn  Gl)ar  alter  l)aben.  ^K^k 
merbeu  bicv  in  folgeubcu  ©iitjcn  fcl)en. 

J .    T  c r    1^ r  e c^  b l)  t  c r  a  t    i  ft    q  b  1 1 1  i  d)  er    (5  i  n  f  e  t>  n n  a   u nh    e  i  u  ^    ,-•''<;  ^    ^ 
e  1 1]  e  u  1 1 1  d)  e  ö  ^  a  t  r  a  ni  e  n  t.  ein  aarvamcnt. 

Tiefer  Bai^  ift  de  fidc  unb  ergibt  fid) 

1 .  a\\z-<  b  c r  l)  e  i n  i] e  u  2  d) r  i  f  t.  Tie  '^nMucife  für  bcu  fatraiucu= 
taleu  Gbarafter  bcio  Orbo  überl)anpt  fiub  ebenfouiele  iluMiicifc  für  bcu  jafra* 
uieutateu  (Sbaratter  be^3  '].^rc^:ibt)teratec<.     t\^f..  n.  2'M)0  ff. ; 

2.  a  n  ^5  ber  5;:rabitiou,  bie  0011  ^Hufauö  au  mxh  ol)Uc  jc^lidjcu 
^.l^ibcrjpvud)  bie  ^rieftenüei()C  alv  Safraineut  betradjtctc; 


778  3^^^p'tf^  2:ci(.    53on  bcn  ©aframentcn  im  einzelnen. 

3.  ant^  bcn  @ntf  d)  c  i  biiii  i]  c  ii  bc^o  ^oii,^i(ö  Doit  Serien t 
(Sess.  23  de  sacr.  ord.  cap.  1   sqq.  ;  caii.  1   sqq.) ; 

2''<>-  4.  aiici  bor  ?y;^/o  thcologica.     ilkiui  bcr  Ordo   ein  Safniniciit  ift, 

'^^'''Tpln' ^'"^  fo  nuiil  nntcr  bcn  iicr|d)icbenen  (^Jvabcn  bc^^fdbcn  oI)nc  |]uicifc(  jener  ein 
2afranieiit  fein,  bnrd)  uieldjcn  bic  ©ciinüt  gegeben  UHvb,  uon  ben  Sünbcn 
lüc;<^nipred]cn  nnb  bivo  end)ariftifd)e  Opfer  bar5nbrinnen ,  b.  l).  bcr  ^^rcc>* 
bl)tcrat.  ^]3rieftertnni  nnb  Cpfer  ftctjen  niiinlid)  in  fo  uiefent(id)er  33c= 
,^icl)nng  ^n  cinonber,  ba|l  anc>  bcr  (S^'iften^  cinec>  uial)ren  Cpfer^^  im  Dienen 
^•^nnbc  anf  bic  C£'^-iften;>  eine^o  unil)rcn  '^Pricftcrlnnh^  öcfd)( offen  lucrbcn  !ann. 
Saciiiicinni  et  sacerdotium  ita  Dei  ordiuatiitne  coninncta  sunt ,  ut 
ntrnnique  in  omni  lege  extiterit.  Cum  igitur  in  Novo  Testaniento 
sanctnni  Encliaiistiae  sacrifieium  visibile  ex  Doniini  institutione 
catholica  Kcclesia  acceperit,  fateri  etiam  oportet,  in  ea  novnm  esse 
visihile  et  exteinnm  saeeidotinm,  in  qnod  vetus  translatum  est. 
Tridoif.,  1.  c.  ea]).   1. 

IL     Ter   (5 p i  >§ f  o p a t   i'ft   ii  ö  1 1 1  i  d) er    ($ i n f  c  |3 n n  g    nnb    ei n 

eigener,     o  o  m     ^^^3  r  e  <$  b  n  t  c  r  a  t  e      n  n  t  e  r  f  d)  i  c  b  c  n  c  r     f  a !  r  a  m  e  n  = 

t  n  l  e  r  O  r  b  o. 

-•^'!-:    .  1.    l^ay^    bcv    (Spi'öfopnt    i-jöttli(i)cv    öiiifclMiiii]    ift,    ift    <fc  fi(Ii\     2)a(]C(]oii  f)nt  ^ic 

nn-üfc'd^i^'hnin^'-'^"'^''^*''^^^^'  '-!-^c,vcl)imn  gunfrf)cn  Cpfcv  lm^  ^4-U-c^^ln)tcvat,    mic  luiv  fic  eben  noni  Xribcii* 

farnimoittauv    t  i  11  11 111  iicl)övt  l)nluMi,  ^ic  Sd)o(aftifcv  Didfad)  bcftimuit,    bcii    ©picifoput    iiii1)t  a(>§  einen 

Cvbo  iii.       eu-^cncn  fiifvoiiicntaleii    Cvbo  ,    ionbcvn    niiv    nUo  eine  geiuiffe  (Snueitevung  be^^  ''^vc^* 

^i-i)oiii|tifiv.     [iijti.voteii  oDer  aber  iiirf)t  nl^o  eine  böbeve  3tiife  Der  ^^i^eibe,    fonbevn   blofj  bei  ;^nvi§* 

bittioii    nn.^niebi'ii.     '^tiif    bie    ^'^■"fl'-'-    "triim    episeopatus    sit    onb»,    nntuiovtct    bcr 

bl.  IboinaS:    Ordo    potcst    accijii    dui»liciter.     l'iio    modo    secuiidiini    (niod  est 

Siicraiiitntiini  :  et  sie  ....  ordiiiatur  oinnis  ordo  ad  Kncharistiae    sacranientum. 

Uiidc  cuin  episcopus  iioii  liaheat    itotestatcni    suix'riorciii    sacerdote,   quantuin  ad 

lux;  episcoj)atus  iion  erit   ordo.     Alio    modo    potest  considerari    ordo,    seeundum 

(|Uod   est  ofticium  (|iioddam  respectu  (|uaruitdam  actionum  sacrariim:    et    sie  eum 

episcopiis  habeat  iiotostatem  in  actionilius  liierardiicis  respeetu  corporis  mystici 

siii)ra  sacerdotem,  episropatus  erit  ordo.     S.  Th.  Siippl.  i{.  40  a.  5. 

^^ei  ^iefev  Streitfrage  bändelt  c;?  fid)  bnvd)an§  nid)t  lun  bie  uon  allen  nnerfanntc 
lln^  IH11I1  ^ribentiniun  evf luvte  '^l'a^vljeit,  \>k\]^  bei  (5pi^otopat  fvaft  göttlirfjer  @in[e^5nng 
nnb  9(iunMinng  iibev  beni  ^l^ie^obntevate  ftebt,  nnb  ^W^  ber  i!3i)d)of  allein  bic  (Meunüt  bat, 
bie  ^lUicftenufibc  ,vi  [penbcn,  nnb  biefe  (Memalt  nnv  bnrd)  bie  :lM[d)0'f^uicibc  empfängt; 
bie  ^-vage  ift  uielmebv  nur  bie,  ob  bic '^ifrf)of^Jiucibe  abo  ein  eigener  f  a  f  ra  in  e  n  ta  l  c  r 
Ov^o  ,^n  betvad)teii  ift.  Tic  i^eiabiing  biefer  J-inge  tann  feinem  3^i'fif»^l  unterliegen; 
fie  ift  seiitentia  rerta  el    omiiino  tenenda. 

'2.  ^Umiefen  mirb  nnfcrc  Xl)cfc 

^.    ;•>'•'  a.  aii'ö  bcr  liciliiien  2  dir  ift,  U)e{d)c  non  bcn  ^Mfdiöfcn  faqt,  fic 

touhit  biv     icicn    c^cietU    a  Sjnrifu    Sancto   reg-ere  Kcciesunn  Dn    \  Art.  '20,  2h;. 

^^'^fJ'||;,-'2^^  beridjtct  fic,  ^ay^  bic  ^^ifdjöfc  nnbcre  bnrd)  .v^mibanflcgnng  ,yi  ^}.^rieftern 

^ri'vift-  mcil)ten  nnb  "^i^rieftcr  cinicliten  (1  Tim,  5,  22;  Tit.  \,  5^.  'I)ic  ^ifd)öfc 
f(cl)en  alfo  über  bcn  ')^ricftern  bnrd)  bie  Orbiiuitionc^-  nnb  3?eciicrungC>^- 
ilciiHÜt,  nnb  ^unir  bnrd)  bic  ^iraft  bcc^  l)ciligcn  (^cifte^v  nlfo  iure  dicino. 
T'of^  aber  bic  !:J^ifd)C)fc>mcil)c  ein  cigcncc^  3afrnment  ift,  ergibt  fid)  nnc>  bcn 
Stellen  über  bic  '-ll^cii)c  bc«?  3an(ibo,  33arnaba!?  nnb  Ximot()cn6  (n.  2o()l  i,  am3 
beneu  bie  ^afnimcntatitiit  imb  göttlid)c  ß'infci^nuig  bcr  ilBcil)e  bcmicfcn  unrb, 
nnb  bic  ja  gcrabc  luni  bcr  ;il3ifd)ofc>uieil)c  I)anbe(n.  '-liMlf  man  alfo  nid)t  bcn 
(ipiotopat  mit  bcm  '].MCc4n)tcrat  ibcntifijicrcn,  ma^o  l)iirctifd)  märe,  nnb  fuitt 
man  öUgleid)  mit  ber  Überlieferung  jene  Stellen  bemeistriiftig  für  bie  2afra- 
mcntalitiit  bc^o  Orbo  l)altcn,  fo  nnif?  man  fic  and)  aly  ^emeife  für  bic 
3aframcntalität  bcr  iöifdjofvmcd)e  anfel)en; 


212.    3)ic  i)crfrf)iebenen  (Stufen  be§  Cvbo  nttb  beven  ©a!vamenta(ität.        779 

b.  a  it  ^5   b  c  n   ^  c  i  H  g  c n   33  ä  t  e  v  n.     T)tc  ^iiperioritiit  bcr  33ifd)öfe  ^.    f^-^-  ,.^ 
über  bic  ^rieftcr  ftcl)t  i()ncii  aiif^cr  alieiii  ^'^^'-'if^t-     ^rf)on  ber  1)1.  Q  g  u  n  1 1  ii ^  ~bic  \Mfd)of5^ 
oerlaiigt,    bic    'il.n-icfter  fodcii  il)ren  53tjd)üf  bctrail)teu  iit  ipsiim  Dominum       ^"''"'^'■ 
(Ep.    ad    Smyrn.   ii.    8i.     ^ic   '^cl)iiiiptimg    bc^^   5lertiic>,   ^i|d)öfc  mib 

•iPricftcr  fcieii  ixi%  zyfi'.z.  iicinit  (Spip()ani  it^3  stoliditatis  pleiüssimiim 
(Haer.  75  ii.  4).  ^cu  ^oi^iig  bcr  l^ifdjöfc  uor  bcn  ^]^vic)lerii  evfemit  er 
aber  barin,  hd^  fic  ad  gigneiidos  ixitres  gefegt  feien,  linifjreub  bie  ^riefter 
ber  ^ird)c  nur  3iH)uc  fd}cnfeii  föiuitcii  [}.  c).  ^ap  biefcr  Uiitcrfdjieb 
aber  auf  gottlidje  (Siufe^ning  5iirücf5ufül)rcu  ift,  erflärt  fdjou  bcr  1)1. 
^l  ernenn,  ba  er  fd)reibt,  bic  '^(poftcl  feien  oou  ß:()rtftiho  beauftragt  uior= 
ben,  \)n\  (^cnieiuben  ^^ifd)bfe  ;^n  geben  (Ep.  ad  Cor.  42.  'Der  fafrainen^ 
täte  (Sl)arafter  bcr  ^ifdjof^oUiciljc  aber  ift  inclfad)  in  bcn  für  bic  Saframcn= 
talität  ber  5l^eil)c  überl)anpt  angcfüljrten  Stellen  aucHjcfprodjcn,  bic  ooräug^o- 
lucife  nom  ©pic^fopate  l)anbcln.  i^gl.  u.  2.'»63.  5(iivbrütflid)  finb  aber  nod) 
^u  eruni()uen  bic  l)errlid)en  3ßortc  Ceo^o  b.  (^3r. :  Cum  liuius  divini 
sacerdotii  sacramentum  etiam  ad  liumauas  pervenit  functioues, 
uon  per  geueratiouum  tramitem  curritur,  uec  quod  caro  et  sauguis 
cieavit ,  eligitur,  sed  cessaute  privilegio  patrum  et  familiarnm 
ordine  praetermisso ,  eos  rectores  Kcclesia  acciinl,  quos  Si)iritus 
Sauctus  praeparavit  ut  in  populo  adoptionis  I)ei,  cuius  universitas 
sacerdotalis  atque  regalis  est,  uon  praerogativa  terreuae  originis 
obtiueat  unctiouem,  sed  dignatio  coelestis  gratiae  giguat  autist  item. 
Serm.  1   in  anniv.  assumpt.  s.  n.   1  ; 

c.  a  n  c^    b  e  n    ^  c  l)  r  c  n  t  f  d)  c  i  b  n  n  g  c  n    b  c  r    .U  i  r  d)  c ,    uicld)c    im  ^^      -'•;'•■>•  . 
oierten  Qal)rl)nnbcrt   bic  i'cl)rc    bec^  iHitriuö   inib    tanfenb  'yS^\\)x^  fpiitcr  bic  abev''bio'5üi|dlii|o 
bec^  yji  a  r  f  i  l  i  u^o  u  o  u  '•)>  a  b  n  a  ucrurtciltc,    '^^ifdjöfe  unb  ^i^ricftcr  feien  ex  '"l^^ovcu^Jl^^lH•. 
iustituti*»ue  ('liristi  cinanbcr  glcid).*    ^ac>  Ö5cgentcil    uürb  uoni  Iribcn^ 

tinnni  befinicrt  (Sess.  2;>  de  sacr.  ord.  can.  (>.  7).  ■i\\mx  ift  l)ier 
bie  iiyragc  nad)  bcni  fafrainentatcn  (il)araftcr  bcr  ^l^ifd)of^oUieil)e  nid)t  au^o^ 
brüiflid)  cntfdjicbcn;  aber  uienn  ba ^^  ^ion.yt  (1.  c.  can.  6)  fagt,  in  ber  futl)iv 
lifd}en  ^ird)c  gebe  cci  traft  göttlid)cr  (i'infct^uing  eine  .S^')ierard)ic  ex  episco- 
pis,  presbyteris  et  ininistris,  fo  fiub  bicfc  '-linnlc  o()nc  i^^ucifcl  uon  bcr 
liierarchia  ordiNi.s-  ^u  ucrftcl)cn,  ba  in  bcr  liierarcliia  iurisdic^tionis 
ber  ^ßapft  bie  böd)ftc  2tufe  bilbct  nnb  l)icr  übcrf)aupt  luui  bcm  ^afranicnt 
be^  Örbo  bic  Üi*cbe  ift; 

d.  auc^  ber  ^JZatnr  ber  3ad)c.  Die  Snperioritiit  ber  ^^3ifd)öfe 
über  bic  '"Pricftcr,  bic  eine  gcfd)id)tlid)c  Xbatfadjc  ift,  tonnte  nur  bnrd) 
ßf)riftu^^ ,  btn  Stifter  bcr  .Uird)c,  fcftgcfdjt  mcrbcn ,  ba  bicfc  CEinridjtnng 
ujcfentlid)  ,vi  bcn  tonftituicrcnbcn  'JJioincnrcn  bcr  ^t\vd}c  get)ört.  Die  Satra^ 
nientalitiit  bco  ©picdopatcv  ergibt  fid)  aber  beionbcr«?  an^o  fotgcnben  (Sr* 
ivägungen. 

a.  (i^5  ift  nnbcftrittcn,    baf^  bic  '^Mid}ofc^uicil)c    einen  rharacter  inde-  ^^^  ^l:^^xx(x 
lehilis  iiertei()t.     (5«?    ift   ja    gcrabc    bcr   (Jl)araftcr,    an§  bcm  h\t  ^-äbigfcit   ba-^Mirt)it>/=^ 
5ur  Spenbnng  anbcrcr  Satraniciitc,    l)ier  bcc<    Orbo,    cntipringt,    nnb  nnr  J'i-,''j;.;"|"/f^^^^^^^^ 
bnrd)  bic  33ifd)ofvUicil)e  uurb  nad)  bcr  übcrcinftinunenben  lM)rc  bcr  gcfauitcn     "H-iuaiitut. 
Xrabition  bic  33cfii()ignng  .ytr  2penbnng  bce*  Crbo  erteilt.     3>crlcit)t  fic  aber 
einen  (51)arattcr ,    fo    ift  fic    and)    ein  '3afranicnt.     Diefer  ^l^ciueii^  ift  ftid) 
faltig,   ob   man    bcn    bifd)bfltd)cn    (5l)araf(cr   aho   einen    eigenen  (il)araftcr 
ober  al'o  eine  (^nucitcrung  bcy  priefterlid)en  (i()aratter^5  annimmt;    beim 


780  3>iifiti'^'  '^^'il-     ->on  ben  ©ah'nincntcn  im  ein.^edicn. 

c«3    gcliört   nid)t   niiiibcr    i}ütt(irf)c  Mrnft  bcr  ^^iii()of^mci()c  ba,^u ,    um  btc|c^5 

511  bciuirfcii  alv  jciicv. 

,,,.   -•■"'•  .-  3.  T^ac<jclbc  qilt  luni  bcr  Cshinbe ;    beim  bnriibcr  ftiimncii  aiic  iibcrciiL 

tiv  ^^MiiDoiv     ba|3    bic   ^^i]a)ofc^iuci^c    ex    ii.istitutione    divina   iinb    ox    opere  operato 

Snat';!;!:  ©imbcn   ocr(cil)t. 

r.oroiiat.  .,^  r^j,^.  |^^tc^.|^•{Ji^^^  ,^UH)d)cn  'i^ricftcr  iiiib  '^iid)of  ift  of)nc  ^lucifcl  m\ 

gröjjcr  (\k->  bcr  ^unfdjcu  Siibbiafoii  iiub  "^iafoii.     ^l\Min   man    mm,    luic  c^o 

nllgcmciii  c|cfd)icf)t,   letztere    (\b5  ^^wci  ucridiicbcuc  Cibiiic^o    imtcridjeibct ,    fo 

iicgt   uicit    mcl)r  (^inrnb  nor,    niid)  ''}.^rc<?bi)tcvat  mib  (Spi^^fopat  11(^0  ^ivci  Dcr^ 

fd)icbcnc  Orbiiico  aii,;imcl)iiicn. 

(Ciinvuuua  bi-v  ^'  ^^^f?   ^^^  ^^>i|d)üf^oircil)c   unmittelbar    nou  (if)riftii^o  cinge|cl^>t  ift, 

^^^iiiDof'vuuMiK   fte()t  ebeiifo  feft,  aH    bnf?  (^l)i-iftib^    beu   (5pi«fopat    eiiigcfel^U    imb    mit   il)m 

^"';?atumft!''"'  cinc  befüiibcre  (^eunilt  imb  (^>imbc  uerbunbeii  l)at.     Rmiit   man  aber,  mau  11 

btefcy  ii*'l'i'^)^^^)'  Ü^  'ft  ^^Hil)t  ;,it  fagcii,  baf?  (ibriflibo,   iiad)bem    er  beim  let^Uen 

:Kbenbmal)le  beu  '^Ipoftelu  bie  .Ü'oufcfratiouvQeuiatt  iicrlicl)cii  f)attc ,    i()neu  bic 

S'  ül  l  e    b  e  r    a  p  0  ft  0  li  ( d)  c  n  6^  e  ui  a  1 1  übertrncj ,    ba  er ,    bcr    episcopiis 

aiiimarum     nostiarum    d    J*etr.    2,     25,    oor    feiner    .Sjimmetfatjrt    ju 

i()uen    fprad) :    Sicut    misit    nie    Pater,    et    eg*o  mitto  vos.  .  .  .   Acci- 

l)ite  Spiritnm  Saiictum  {Joanii.  20,  21  S(i.).   Tiefe  (^unbemuittcidmg  cr= 

l)ielt     am    ^]>fim3ftfeft     bind)     bie    .v>crabtnnft    bec^     (jciligeu     (^eifteci     il)rc 

^HiUenbung; 

e.  aii^o  ber  ^IMberleiiuiu^  ber  entiiei^enfteljenben  (iMuiuiiubc. 

^  ;'••'''•'•  a.  '^IMe  nur  iiorl)in  (ii.  2:>()8)  gcfel)en,   merben  in  beu  fird)lid)en  ?el)r= 

^ch'itoXiur^'Htfd)eibiiiU3en  ;)mar  nur  ficben  Crbiuec^  anfge.v'ililt ,    ol)uc    \>([\i  jcbod)  hiV- 

Cl^o.        \^\\x\:\)    ber    Ci'pivfopat    alv    eineuer    Crbo    anvi]cid)(offen   iiuire.      '^enii    jene 

^'^aljlnuii  iiel)t  nur  bie<  ^yim  ').M-ieftertniu,  ^^([^  foirol)!  ben  (£*pi^öfopat  ober  ^a^ 

sacerdotium  piiiiii  «^radus,   al«?    beti  '^^srecdUjterat  ober  sacerdotiiim  se- 

cundi  gradus  einfd)licf5t. 

^.   ^'■'■^'!  .  3.    Ter   .v>anpteiuiiuinb    aber    qef)t  bal)in:    menu  bie  'x^^ifd)ofviiKi()C  ein 

imiiK  imui)t  Mt  liber    belli    '"I.M-ieftertiim    ftelieubcr     eii^ener,    iiia()rl)after    fafrainentater    Drbo 

iiui}ViibTS^  fo    miifUe    biefelbe    für    fid)    allein    iieniii^eu,    bamit  einem  IMieu  bic 

(^an,^e    S^de    bcr   biiM)öflid)eii   unb    prieilerlid)en  C^euuilt    übertrac^en   mcrbc; 

fold)ev    fei    aber  nid)t    ber  gad,    iiuiljrenb    adcrbinc;^^    bie    lM-iefteruiei()C    bic 

'riafouatoiucil)e  in  fid)  fd)lie)le  unb  uerleil)e. 

l^iefer    (iiiimaub    erbebt    eine    iUicrfliiffiljC    Sdjioierigfeit ;    beim  barin 

finb  (\\U  eiuoerftanben,    ban    nur    ein    ^|H*icfter  ,yiiu  ^^-iifdiof  i^clucibt  lucrbcn 

faiin,    iubciii    bic  Jy'dlc    ber    bifd)öflid)eu  fsknualt  biird)  bie  pricfterlidje  unb 

bifd)i^flid)e  (S)cuia(t  .yifammcn  fonftitniert  loirb.     Tav^  l)iubert  aber  uid)t,  ba)l 

bie  bifdjöftidje  ^^HM()e,    bic  man  infoferu  allerbiiutv  at^o  eine  Ü-rcjäu^niui  unb 

^HiÜenbiiiu-i  ber  1?riefterioeif)e  be,;eid)ueii  fanii,  iinü)rl)aft  faframeiital  ift,   iinc 

ja    and)    C£l)riftnv    feinen   5(pofte(u    ,yterft    bie  .Honfefratioibogcioalt  unb  bann 

erft  bie  güUe  ber  apoftoliidien  ^>eoolliiuid)tii}uiui  Herliefen  bat. 

^.f^-.^  Y-    '^^ixui)    bcr    Ci-iimuuib ,    ha^   e^o    feine  I)öf)ere  (33eioaIt  alc^  bie  .ßonfe- 

uVil)o"^lu1unI^Vt  fratioiivciemalt  ^eben  fbiiiie,    ift  nid)tici,    ba    ja    crft    bic  i-)ifd)ofc^ioeil)c    h([t> 

^''In'ü'S™^^^     endjariftifdjc  i^rieftertum  511  feiner  I)öd)fteii  ^Hideubniu"^    cr()ebt ,    inbciii    burd) 

fie  bie  (^ciinilt,  bav  ^M-icftertiim  fort,^upftan;)Cu,  t)crliel)eu  loirb. 

Ül'a§  rtbcv  ual)ci1)iu  bivo  3>crlin(tni^^  br>S  @pic^fopati\=  ,^11111  'ipvciibijta-ato  Iictvifft,  fo  (ä(^t 
fid)  bavfclbc  fiiv,',  ba()tn  bcftiiiiiiiou,  'ba\\  bcv  öpi^cifüpat  ba^  'iUioftoitinii  in  feiner  ^- ü  ( ( 0  ift. 
'il.>oun  ba()ou  oiid)  bcr  ^^^re^olU]tcrnt  ^cn  ^-ii>oi()cftufcu  nad)  ^c^l  ©pi^^topnt  lioraii^oi]cl)t,  imb 
in  bicfcr  ^e^icbiuii]  bcr  (Spi^^fopat  bic  '^nicflcnuoil)c  cri]äu,^t,    fo   ift    bod)  bor  d'pi^JfoptU, 


§  212.    2)ie  Dcvfrfjiebencn  «Stufen  bc§  Ovbo  unb  bereu  Safvauieutalitöt.        781 

sacerdotinm  prinii  gradiis,  a{§  bn§  evftc  uub  bcr  ^vciSln)tcvat,  .sacertlotium  secundi 
gradns  a[§  nu§  i()Ui  lienun-gclieub  ju  betradjteu.  <Bo  uuir  cö  ami)  tut  llvjpuuui'j.  3)euu  nur 
beu  5(pofteIu  []ot  e()viftuc>  bie  gnille  bev  [afvnuieutalcn  Öknvalt  uub  ^U\ah\'  übcvtvaneu, 
bie  fic  bauu  in  gleicher  ^niUe  t(n  53ifd)öfcu  xmh  uur  in  lieirijviiufteiu  äluifjc  beu  ^^vieftcvu 
uittteüteu.  ^ilMMiu  ttud)  bie  72  jünger  (£()rifti  n(§  ^Lnbilber  be^^  ^-Pve^bl)tevate!a  lietvad)tet 
uievbeu  uiüffeu,  fo  ift  bod;  feiuef^iueg^  nu^uuebiueu,  bnü  fie  Dou  (S:()viftu^5  jelbft  bie  [afva* 
uicuttde  (i^eiunlt  uub  bie  eigcutlidje  ^^vieftevunivbe  eiupfiugcu ;  umv  in  nud)  feiner  Don 
i()neu  beim  le^^teu  ?(bcubnuil)le  gegenwärtig. 

III.     ^  c V    ^  i  a  f  0 n  n  t    i ft    cj  ö  1 1 U  d)  er    @  t  it f  c fe ii u g   uub    ein        -^•'•^-'• 
[  (1  f  V  a  in  c  n  t  a  I  c  r  O  r  b  0.  feiMiun  uub 

^ic  nöttnd)c  eiiifctunig  bc^5  l^iafoiintc^  Iii|lt  fiel)  o()iic  ^Hn'iloil ^5^|;;;';^^^^^^^^^^^^ 
gegen  ben  C^Manben  nieljt  Icngnen;  ber  [afvanieiitale  (S()avofter  ber  Tiafonatc^^ 
n)eit)c  aber  ift  uon  ber  .Uirdje  niiijt  anegeiprin!)eii,  and)  niol)l  nid)t  fo  offenbar 
in  ben  Qnellen  be^^  (^Jlnubenc^,  b.  l).  in  ^d)rift  nnb  'Xrabition,  cntl)aUen,  h^^)^ 
bie  enrgegcngcjet^^te  93?einnng  be^o  'I)nranbn^o  nnb  Sajetan  aie>  f)äretifd)  ^n  bc= 
5cid)nen  nuirc;  U)o()l  aber  ift  nnfere  ilkl)anptnng  sententia  cerUt  et  communis. 

5(üe  ^^-^euieife  für  ben  fatranientalen  (Sbaraftcr  bec'^  riafonate^o  bcmeifen 
and)  beffen  göttlid)e  (£infeljiing.  (S^o  pflegen  aber  für  beibe  '^ini()rl)eiten 
folgenbe  ^Irgnnicnte  geltenb  gcniad)t  ^n  merben. 

1.  "Die  ()eilige  3d)rift,  UH4d)e  UMeber()olt  bie  gbttlid)C  C^infet^nng  ^^r^'"'-. 
lel)rt  {Act.  i),   1  sqq.;   1    Tim.  :■),  8  sqq.;  Phil.  1,  1),  bentet  bie  |atra=  iVUiMidSu 
mentale  ^l^iirbe  ber  ^iafonatc^uieil)e  fd)on  an  bnrd)  bie  %xi  inib  '^iHMfe,    une       ^rtnift. 
bie  *5>[poftel    bnrel)  (5^ebet    nnb  4")änbeanflegnng    bie  erften   l^iafoncn    uieil)tcn 

(Act.  0,  0).  Sobann  werben  in  ben  '^^riefen  ber  ^Mpoftel  bie  T)iafonen 
neben  ben  93ifd)öfen  nnb  't>rieftern  genannt  nnb  für  fie  biefetben  (Sigem 
fel)aften  geforbert  luie  für  jene ,  mav  eine  al)nlid)e  .peiligfeit  ilire^o  ^Inite^o 
nnb  ^tanbec^  ooran^r^ie^t.  ^ajj  bie  "iDiatonen  fiel)  aber  teinec^irege^  mit  ber 
btofuMi  33erumltnng  bev  ^lircliengiite-o  nnb  ber  ^^(rmenpflegc  befafUen,  ^eigt  bie 
V(poftc(gefd)id)te  felbft  an  bem  ^ikifpiel  be^^  1)1.  '3tept)ann^o  nnb  ":|s()ilippn^'^. 

3)a^  U\^  3.)hin-en  bcr  CMriedjeu  beu  ?(u(ntl  gab  ,^ur  5(uf)'tel(uug  ber  Tiafoueu, 
beuieift  nid)t,  bafj  biefelben  blof^  eine  tird)lid)e  @iurid)tuug  ber  ^tpoftel  uuueu.  (Sv  faun 
liienuel)v  fciucui  3^i-'cifel  unterliegen»  baf3  Cibriftu^o  ^en  9(poftelu  bie  (in-unilt  \\\\^  ^(w 
9tuftrag  gab,  bie  iierid)iebeueu  Or^ine^o  je  luid)  ^^ebürfniy  ber  Mirdie  ,yi  erteilen.  Turd) 
,^ufältige  lluiftiiube  uevanlafU  mar  ot]o  nid)t  ber  Crbo  be^3  S^iafouate!^  au  [id),  fouberii 
bie  WnffteUung  unb  iiH'rnienbnng  ber  '5'iafouen  -^ur  '.HriiuMip[(ege. 

2.  Tic    gefamte    t  i  r  cl)  I  i  e()  c    Ü  b  e  r  l  i  e  f  e  r  n  n  g    be;cngt ,    bail   ber  ^.  -■=;^'^-. . 
T^iafonat  göttlid)er  ©iniel^nng  ift.     2el)on  .iilenienv  o  on ')i  o  m  fragt,  illu■l■^^nlLittlh1)e 
nad)bem  er  erjdl)(t  l)at,    bie  '.'(voftel  biitten  ^^>tid)öfe  nnb  Tiatonc  eingefelit:  ^T"i[Sc-?r' 
Quid  mirum  eos,    quibus  in  Christo  a  Deo  lioc  muiins  connnissnni 

fuit,  praedictos  constitnisse?  Kp.  ad  (Jor.  1  ii.  4.  "^er  1)1.  ^gna- 
tiu^^  nennt  bie  "^^iafonen  niinisiri  luysteriorum  d(!sn  (Christi  nnb  oer^ 
langt:  Cniicti  revereantnr  diaconos  nt  mandatnm  desuClnisti  (Kp. 
ad  Trall.  n.  2);  ebenfo  be5etd)net  bcr  l)f.  ^l^otiitarp  bie  T^iatonen  al^> 
ministri  Dei  et  (Jluisti,  non  liominum  i\.  5  .  Qn  ben  fpäteren  Qal)r= 
I)nnberten  unrb  bie  göttlid)c  (Sinfetjnng  bec>  riafonatcv  ebenfö  flar  gelel)rt, 
nnb  hkV^  Itonf^il  non  Xrient  l)at  fie  bnrd)  bie  (Srfliirnng  anCn)ciprod)en, 
baf3  bie  an6  ^|.^rieftern,  ^^ifd)öfcn  nnb  ministri  befte()enbe  .Spierard)ie  gött 
tiel)er  (Sinfet^nng  fei  (8e.ss.  2?>  de  sacr.  ord.  can.  (h.  Unter  'i)^\\  ministri 
finb  aber  cntuicber  an^ofd)lief5lid)  ober  bod)  an  erfter  3telle  bie  l^'iatonen 
f^n  nerftebcn.  T^arnm  \)([i  and)  bie  .^cirel)e  mit  i)ied)t  ,^1  allen  j^Y^itw  h^x 
Tiafonat  bnni)  eine  l)ci(igc  ^lkMl)C  erteilt  nnb  al^o  eine  gLntlid)c  Jnftitntion 
an9ciel)en. 


782  3»yi'itcv  2:eif.     ^nm  ben  Safi-amcuteu  im  cinjcdicn. 

2385  ^ag  bie  ^iafonat-^iucilic  ein  UMil)rcc>  eafvameitt  ifr,   unu*    alcid)-- 

iibcv  bh- 2afia  fnüv  |tct<?  Vcl)re  bcr  ^{'ini)c;  unirb  bicc>  u  o  r  bciii  !Iribciitiimiii  mul)  noit 
Thuonaul''  einigen  gdcniinct,  fo  luirb  ec^  nbcr  nntcr  ben  mid)  tvibcntinijdjcn  Tl)eiv 
logen  oon  feinem  in  '^Ibrcbe  geftcKt.  33ei  ben  i^iitern  nnb  in  bcr  Vitnrt3ie 
ftanb  ec^  immer  feft,  t^(^]]  ber  Tiafonat  eine  iibernatnrlid)c  ^onmndjt  nnb 
Wem  alt  ^ynn  ^eiligen  "Dienft  uerleiljt,  nnb  gerabc  biejc  ^>en-id)tnngen  nnb 
bejonbei-v  ber  Ttenft  beim  endjariftifdien  Cprer  nnb  bie  Spenbnng  ber 
Ijciligen  iionnnnnion,  nid)t  aber  bie  "iHrmenpflege  nnb  bie  ^ermbgen^ocr^ 
UHiltnng  gelten  alc^  ba^o  'ii?c|entlid)e  im'  'xHmte  be^?  Tiafonf^.  ^ic^  |d)lie|lt 
fd)on  ber  1)1.  Qg^i^^li"'^  anebri'uflid)  an^? :  Non  ciborum  et  potuum 
ministri  snnt ,  sed  Kcclesiae  Dei  niiiiistii.  Kp.  ad  Trall.  n.  "2. 
^>gl.  and)  bie  anbercn  ^H'iterftcllen  n.  2:)84.  Tie  T)iafonnt^omei()e  uerlei()t 
aber  and)  eine  bcr  (^)cmalt  entjpred)enbe  Oniabe;  benn  ev  mirb  bei  beffen 
©rteilnng  gefaat:  Äccipe  Sinritum  Sanctum,  nnb  an^5  bein  ^ribcn  = 
tinnni  UMffcn  luir,  hi\^  mit  biefen  ^l'orten  (^nabenmitteilnng  uerbnnben  ift. 
8i  qnis  dixerit,  per  sacrani  ordinal ioiiem  nmi  dari  Spiiitnm  Sanc- 
tum  ac  proinde  iVnstia  episcopos  diceie:  Accipe  Sjnritum  Sanc- 
tum,  ant  per  eani  nou  impiinii  cliaracterem,  vel  enin,  qui  sacerdos 
semel  fuit,  laicnin  rnrsns  fieri  posse,  anatlienia  sit.  Sess.  23  de 
sacr.  ord.  can.  4.  'Tie  Tialonatvmeil)e  beiuirft  baber  (^5nabc  nnb  ift  bem^ 
nad)  ein  uuibrev  3aframcnt. 
^     -••'^''-  I\'.     'I)ic  g-rage,  ob  ber    Snbbiafonat  nnb  bie  ordines  w/??ore.9 

bie  uniiiH-<  rird)lid}er  ober  gottlutier  (>'in|cl5nng  nnb  benniad)  ia(ramcn(al  ]inb  ober  nid)t, 
iniiu.r.s,  ij-^  ^^^^  ^^^  ,\{ird)e  nidjt  ent]d)iebcn.  Tov  Xribentinnm  erllärt  3mar, 
bie  .picrard)ie  fei  göttlidjcr  CiiniclMUig  nnb  beftelie  ex  ei>is('opis,  presbyteris 
et  niinistris  Sess.  2;^  de  sacr.  ord.  can.  •)  ;  allein  ob  bicfe  ministri 
antlcr  ben  'Diafonen  and)  bie  übrigen  Crbinco  in  fid)  begreifen,  ift  nngc* 
uii|l.  ^^Ind)  lel)rt  bav  .VJon^il  ^unir  anvbriidlid),  bajl  eo  anjler  bem  ""^Nriefter^ 
tnm  in  bcr  ^iird)c  nod)  anbere,  l)i>bere  nnb  niebcre,  Orbinec^  gibt,  ol)ne  jebod) 
bie  gbttlidje  (vinfc^ning  nnb  2atrnmcntalitiit  bcr  Id^uercn  anv^ufpred^en. 

-'•■"'<';  ^ui  '-i^i\^iui  Olli  b^'H  Subbiütouat  ift  bie  ?yvcu]e  nad)  i'ciiicv  göttlidjcu  (JinfelMUig 

In-  onliiMs  jjjjj^  3afvaineiitalität  unabbiiiuiit]  uoii  bcr  aiibevon  AVOiic,  ob  cv  ,^u  bcii  ntcbcvou  obcv  311 
bcu  böboveii  '-ilHMlioii,  ^cll  ordiucs  sacri,  gebort.  IHllc  Cibinc!^  fmb  etiiia!§  A^ciligo^  im 
lu  eitere  11  3iinie ;  im  engeren  Sinne  aber  luerben  jene  iln'iben  ordines  sacri  ge* 
nnnnt ,  bereu  'Xriiger  mit  res  const'cratae  nm.^iigeben  baben,  uiie  bie  ""lU'iefter ,  uield)e 
bie  bl.  ßiid)ariftie  lonfieiercn,  nnb  bie  Xiafonen,  ineldje  fie  mitteilen.  3)ie  Gnbbiafonen, 
iueld)e  nidjt  bie  Siidjariftie,  aber  bio  für  )"ie  beftimmten,  tüiifefrierten  (Mefäfu*  beriibren, 
UH'rben  feit  Urban   II.  o^er  gan,^  geiuif^  feit  ^mioceii',  111.  ,^it  ben  ministri  s<n:r}  geredjnet. 

'Il>ac^   aber    nnn    bie  g-rage   aiUangt,    ob  ber  3nbbiafonat  nnb  bie  an- 
bercn (»rdines  minores  ]a!ra  mental  finb,  10  ift  jn  bemerfcn. 
jl^'^;  .  1.     '5^ie  ii  Iter  en  H)eo(ogcn  mit  nnr  ircnigen  5(nonal)mcn  )oaren  für 

t'v  i'aVvanuT' bie  b  c  j a  1)  c n  b  c  lltcimuii],  bie  and)  :l->ellarmin    iih'  prohabflior  erllärt. 
^b\'iy!4JtöViniö' '"P^^^^*-'  ^^^'^'^  l'^e  ^^^^^'  ^HMMocnigcn  Xt)eologcn  uerteibigt,  5.  il"l.  oon  Ö^lo  f  f  n  er  ; 
^^•  or.iin.s    mufj  ß' g  g  e r  neigt  511  il)r  bin. 
vivniiiiu'ittf.  5'ür  biefe  5(nfid)t  merben  folgenbe  ?trgiiniente  angefübrt. 

a.  3^ie  ^Xrt  niib  Seiie,  luie  ba^  ^-lorentinnm  non  biefen  Crbine^^  re^et ,  bc* 
meift  bcren  faframcntalen  Gf)arafter.  yuidjbein  e§  nämlid)  gefagt,  i)a§  fed)|ie  2atrament 
fei  bcr  Orbo,  nnb  beffen  ^)Jcaterie  ba-^jenige,  iua§  bei  ber  ^Spenbiing  bargereid)t  ünrb, 
fü()rt  c§  ab3  ^t^cifpicl  ben  ^^re^bl)terat,  3)iüfonat  nnb  Siibbiafoiiat  an  nnb  fügt  bei: 
YA  siniiliter  de  aliis  (Deer.  i>ru  Arm.).  ®a^J  ^onyl  fteUt  alfo  in  ber  (Srflärnng  be^5 
'liH'iliefafvamcntc^  ben  Snbbiafonat  nnb  bie  nieberen  Seiben  auf  bie  nämtid)e  -Stufe  mit 
bem  "'4-^re-obi)terat  nnb  3)ialonat. 


§  213.    3)a§  fidjttmre  S^idjcn,  ©peubev  )inb  @inpfängci-  bc^  Seifjefaframeute^.  783 

1).  3)a§  2:ribentiuiim  [ogt  cinfad^,  bov  Ovbo  [et  du  ©afvameut,  narf)bem  c^ 
evflävt  ()attc,  e^  gebe  ficben  Orbiuc^. 

c.  2)tcfc  Ovbine^5  biivfeii  uid)t  iuicbci1)o(t  lucvbcu,  uioraUiS  an\  bie  ^evleif)iiug 
eiltet  S[)arQftev§  biivd)  bicfclbeu  geliijloncu  uierbcn  faini.  (£ä  tft  jeborf)  biefev  33eiuei^ 
uirf}t  eut[d)cibcub,  ba  aiirf)  ©afvainciitalieii,  ,^.  ^.  bie  (SimiHn()uug  einer  .^ird)e,  aurf)  bie 
jToufur,  iiirf)t  luicbcvliolt  lueibeu  büifen.  (Sbeiifouienig  ftnb  bie  aubereu  ^Xrgumeutc,  luie 
bie  2(u()äugev  biefer  äJk'iuung  [cllift  3ugcftel)cu,  uifl)t  apo^it■tilrfj,  ioiibeni  f)alteii  firf)  iinieu=' 
[jaib  bei-  ©reuäeu  bcr  ^jJiobnbilitnt. 

2.  ^ic    ipätcreii  5i;i)co(oqeii ,  bcucii  fitf)    ruft    aüe    ii  eueren    aw-  .  .  -^^p 
|a)Uc|3cn,  Ijaben  iid)  iiieiit  fiir  Die  iiei]atiuc  v(ii|id)t  lUbögciprocljeu.  rMn-^atxmmx^ 

(fcie  itu^HMi  firf)  auf  folgoube  (Sh-imbe:  biatonate^^  unb 

a.  ©iefe  'ilH'ibcii  [iiib  ev[t  in  u  n  d)a  po  [t  o  l  i  f  d)  ev  |^cit  bind)  bie  fiivd)e  eilige^  bcr  nicbeicu 
füljvt.  5'vei(id)  geben  fie  in  bie  evfteu  d)vift(id)eii  3^"dcii  biiiauf ;  abev,  uüe  bie  gcjd)id]t'  '-J'^LMfint. 
lid)c  3^or|d)iing  bnrgctbaii  {]a\,  fiiib  [ie  ooii  bev  Stiidje  fe(b[t  inib  bcimiad)  iiidjt  iure 
dii'ino,  [üiibern  iure  ccch'sitisffco  eitu]eiid)let.  Xainiho  ertlävt  fid)  aiid)  bie  3:iiatfad)e, 
ba^  in  ber  gried)ifd)eii  Slird)e  nidjt  alle  ordine.s  minores  lunbanbeu  [inb,  ebne  fafj  if)V 
bie  ^flidjt  iinferlegt  U'orbeu  uuire,  bie  in  bcr  vönui"d)ni  ftivd)e  üblid)en  Ovbineö  au^n» 
nebmeii.  Wit  )H(d)t  [d)(ieHt  aber  bienuiv  ^i-^  e  n  e  b  i  1 1  XIV'.:  8i  vero  adinventi  et 
constituti  sint  ah  Ecelesia,  non  [Mitcriuii  -auc  verani  part/cipare  rationeni  sacra- 
ineiiti,  ad  (|Uüd  de  novo  iustituenduni  snla  Kcelesiae  aiictoritas  iion  protenditur. 
De  synod.  dioec.  1.  8,  c.  9. 

lt.  Sfud)  luerben  biefe  ^^Vn"iben  nid)t  bnrd)  \^anbanf(eguiig  erteilt;  nod)  and)  mirb 
bei  ber  ^penbnng  geiproi1)en :  Acci/x'  Sj>h-////nf  SiinctKiii..  iSme  cynabeinnitteilung 
ex  opere  operato  ift  baber  meber  onvd)  Den  ))iitieo  bov  3penbnng  angebeutet,  nod)  läfU 
fid)  biefelbe  bnrd)  nnbere  '-^eiueife  bartbnn. 

c.  Hut  ,^nni  l'iafonat  ,^,n  gelangen,  innf^te  man  im  Vllteitnm  nid)t  luitmenbig  Die  uie^ 
bereu  Stufen  bnrd)lanfen. 

3.  '-ll.H'im    2itbbiatonat    itiib    iiicbcrc    ^hn^ihcii    leine   2atraiiieute  uiib,  ^    ,-■'•"• 

10  imb  iic  bod)  aiid)  md)t  blone  (^orciiioiiicii,  loubcni  c:9a  f  r  a  in  eii  la  li  eii,  lUl■^^■o  uiviuni. 
bnrd)  iiietd)c  bcn  Crbinierten  ein  :Hiid  iibertnuicn  nnb  bic  ,;nr  5(iiviUntniV''^'^il"u'ur.''''' 
bciofelben  notmcnbitjc  (N^nabe  anf  fie  l)erabiief(el)t  unrb. 

5(uni.  2^'ie  X  o  ii  f  n  r  ift  fdn  Crbo  ,  fonbern  nur  eine  Unubereitnug  auf  bie 
Crbiue^,  ein  prju'ambulnm  ad  (irdines.  J'iec^  ift  beute  sciitiiitia  cnuniuntis- ,  mab* 
reub  frül)er  fnft  alle  Jtauonifteu  Da^  (Megcntcil  lebiteu.  la  in^ev^  bnrd)  bie  Xonfur 
feinerlei  gciftlid)e  (s^-uialt  übertragen  nurb ,  unb  bav  ^ribentiunm  bi-i  'Huf.v'iblung 
bcr  Orbiue'5  CSess.  2;»  de  sacr.  ^rd.  cap.  2i  Du>  Xonfur  nid)t  einuilmt,  ia  fie  uon  bcn 
Orbiue'^>  uuterfd)eibet  (.Sess.  '2:\  de  ntonn.  »aji.  (».  10),  ift  Die  ^iieinnug  Dev^beidogen 
gegen  hie  Mauouiften  mit   ^)ied)t  ;,ur  >ruteuiia,  iinininniis  gniunbeu. 

V.     rbfdion     riatonat,    iM-evbi)teriit    iinb    O'picdopat     lafraiiientalen     (<.,,ii;;:,'Jj,,„ 
(^l)arafter  befiiH'ii,    fo  i^bt  e^  bod)  iiidjt  m  e  li  r  e  r  e   ^afraineide    im    Oibo, -^'öctDciananun 
fonbern  nur  ciiie^o.     ^-iiMe  bie  einstellten  Cfbiiiev   leile    bec^  gnn.^en  Orbo 
finb,  fo  finb  'IMatoiuU,  'i^revbi)terat  nnb  ti'pivfopat    partielle   Znframente 
be»?  einen  ^linMl)efat"raiiieiitev.     '^n]l.  S.  Th.  8n[)i)l.  q.  ?>1  a.   l. 

§  2\?).     I^ao  firi)tbavc  H^'i^H'"'    Svcni>cr  \\\\\>  {S'\\\>^\\\\\\y<x  bC'?  ^ilU-KjC- 

fnframcutcv 

'injl.  (iJibv,  Tie  beiligen   3atraiiUMite  ber  tatbolild)cn  Siird)e.    I!   §  h\   ff. 

I.     ^a    bie  .^iini)e    über    bie    Jyriu^e ,    U)orin    bei    hn\    uerfdiiebenen      .-'•''.';• 
'-ll^cil)eftiiien  bie  uiefeiUlid)e  lUiatcrie  nnb  ^^-oriu  beftebt,    foune  über  pinijnbi^  rvornfh-^'JciiV- 
^ierenbe    ^orfrocien  ,nid)t    cnt|el)iebcn    W,    fo    bat  bie  3ad)c  1 1)  e  or  e  t  i  f  e()    j^^j'JJJ^t'.'/rt,;: 
große  <Sii)UÜerigfeitcn,  prattifif)  nidjt  bie    gerini3fte ,   ba    pars   tulior   ^n  ^^-Dn-iniiuvunt. 
befolgen  ift. 

Xl)eorctifd)  Ijäiigt  bie  (^•nt]e()cib!tm3  oon  ber  ^xa^^^t  ab,  ob  (5l)riftU'5 
bic   yjiatcrie   nnb    ^-orni   ber   Orbinatton  genau  befiiinint,   ober  bereu  J^-eft^ 

^  eiiuid) '.s^iippf  i-t,  ^stoiupeiibiiiiu  bcr   lüiU'i'Uil.   U.   '-i.  50 


i':ut:5. 
iilunivUu'  bcv  in 

sf  nmitMita 
nili-in.     viltiTC 


784  3^veitev  jtoil.     "ison  ben  (Safraineutcii  im  ciii,^clneii. 

fct5UHG  bcr  ^ir(f)c  iibcrlaffcii  ijat.  ^m  crftcit  ^allc  iinirc  nur  ha§  aU  c||cn= 
ticllc  ll^?a(cric  uiib  goriu  511  bctrarf)tcii,  moviii  6H*icd)Cu  unb  ;^atctiicr  iibcr= 
ciiiftiinmcii,  imb  \vat->  uoii  5Infauii  an  imb  iiimicr  bcobmlitct  luiirbc;  im 
^uicitcii  Ji^tlc  aber  l)incjc  adec^  bauoii  ab,  unvo  bic  firii)lid)c  ^^liitoritiit  a^^ 
cffcnticll  fcftfc^cH  )iiüütc,  )o  baJ3  beim  and)  d\mv^ ,  uniy  im  Orient  nidjt 
effcnticU  \\t,  für  nn^o  cffentiell   fein  tönntt. 

'^i'ü  5(nfid)tcn  merben  Hon  ben  !Il)eologcn  ocrtreten. 

1.  >H(tcrc  3^bco(ogen  ()icltcn  bie  Übergabe  bcr  instrumejita 
aHein  für  luefentlid).  2ic  begrünbeten  bie^o  I)anpt|'äd)(id)  mit  bcr  (Sr^ 
flärnng  beö  g (  0  r  e  n  t  i  n  n  m  ^5 ,  l^uUcrie  be??  ^i>eil)e|aframente«  fei  illud, 
per  cuiiis  traditionem  coiifertur  ordo :  sicut  presbyteiatus  traditnr 
per  calicis  cum  vino  et  patenae  cum  pane  poriectionem;  diaco- 
natiis  vero  per  libri  evangeliorum  dationem.  Decr.  pro  Arm. 
(^'ugen  IV.  enin'ibnt  l)ier  bie  .panbanflegnng  überl)anpt  nid)t.  Qnbe^  lägt 
fid)  an§  bicfen  älVn'tcn  fd}on  nm  be^oiuillen  nid)t^^  bcmcifen,  lueil  in  ber 
griedjifdjen  .Viirdje  erft  nad)  ^HiKenbmig  ber  3Beil)e  eine  ii)mbolifd)e  Übcr^ 
gäbe  ber  anf  bem  5(ltare  befinblid)en  .poftie  ftattfinbet.  ^ie  3öorte 
(Sngcn^o  IV.  iverben  barnm  geuiöl)nlid)  babin  ertlävt,  ber  *:|3apft  cnuä()ne  bic 
traditio  instrumentorum  nnr  aU$  pars  integralis ,  nidjt  aUS  pars  es- 
sentialis ,  unb  ^irar  blofl  biefe,  meil  bie  ^Irmcnicr,  bie  in  bcr  .f')anbanf= 
kgnng  mit  ber  römijd)en  ^iirdjc  übcrcinftimmten,  nnr  nod)  ^nr  traditio 
instrumentorum  bcmogen  mcrbcn  foKten.  Jorm  finb  nad)  biefer  '^lnfid)t 
bie  ÜHH'te,  unter  meld)en  bie  Übergabe  ftattfinbet. 

2.  3(nbere,    mic    ilkllavmin   unb    iöaeiine;>,    meinen,    bie  mefentlid)c 
itniiiu'nia.  yjiateric  fei    bie   Übergabe  ber  instrumenta  unb   bic  .panbanflegnng.     2d 

hin^'Ti)onla-x t^'l)^'t  rtiiti)  ber  1)1.  Z{)on\a-:>,  bnrd)  bic  l'lbcrgabe  uu'rbc  bcr  Sbarafter, 
^^tl^l'  ^"^"^  ^^^  C^anbanflegnng  bie  C^hiabe  mitgeteilt.  il>gr.  8.  Th.  Suppl.  q.  37 
a.  5;  q.  38  a.  1  ad  1.  |]nm  ^knueiie  für  bic  ^Jhitiuenbigteit  ber  .panb^ 
anflcgnng  tonnen  alle  5(rgnmcnte  angeführt  inerbcn,  bie  ivir  g(cid)  |el)en 
uicrben;  bie  traditio  instrumentorum  mirb  Hon  ben  genannten  ^l)eologcn 
megen  bcr  (^rftärnng  be^5  Jylorentinnnuo  geforbert ,  bie  jebod),  unc  eben  gc= 
fagt  unirbc,  bcr  ^^^eu^ei^o traft  entbebrt.  ";?iud)  muffte,  menn  eine  ber  beiben 
erftcn  l^icinnngen  mal)r  fein  foüte ,  (ib^iftn«  feiner  .S^irdjC  bie  (^knoaU 
gegeben  t)aben,  bic  uic|entüd)e  yjaitcrie  bcs^  ^^ed)efaframente^^  je  nad)  ^^]eit 
nnb  llmftänben  ^n  änbcrn.  "l^ay,  bie  ^ird)c  aber  bic  traditio  a(ö  53c= 
bingnng  ,^nr  (^Wiltigfeit  bev  2aframente^^  feftfet^en  loollte,  IiifU  fid)  nid)t  bc- 
loeifen.    —    ^'i^^'in    finb   bie  'il>ortc    bei    ber  Übergabe  nnb  .v>anbanflegnng. 

i^.uibairu- Uli.  ^'    ^^^    ^^^^^^^    xHnfid)t    enbüd)    bel)anptet,    bic    .'pa  n  ba  nfl  cgn  n  g 

allein.'  selit.'ii- a  Hein  fei  bic  iiicfent(id)e  lUiaterie,  nnb  bicc^  ift  in  bcr  (^egenioart  sententia 
^"""""""""''"' r-o?»m^<?^/or.     gorm  finb  bie  '^iHn-te,    me(d)e    bie  .panbanficgnng  begkiten. 
"^ie  (^5rünbe  I)ierfnr  finb  f)anptfiid)Ud)  folgcnbc. 

a.  'Tic  I)  eilige  ed)rift  erunif)nt  überall,  mo  fie  00m  3Bei()efafra= 
mcnt  fprid)t,   nnr  bk  4')iiiibanf(egnng. 

b.  iJJiit  ber  l)ciügen  ^d)rift  ftimmen  bic  iilteftcu  9^1  i  tua(büd)  er 
nnb  ©af  r  a  m  cn  tar  i  cn  oollfonuncn  überein.  ilnn*  bem  10.  3al)rl)nnbert 
ift  in  bicfen  Quellen  nnd)  für  bic  abcnblänbifd)c  Äird)e  bti  ben  l)öl)ei-en 
3i>eil)cn  bic  §anbauf(egnng  an  ^^  f  d)l  i  cgi  id)  oorge|d)riebcn;  erft  oon  ba  ab 
begegnen  U)ir  im  Dccibent  and)  ber  ^-örberung  bcr  porrectio  instrumen- 
torum.    T^ie    gried)ifd)e    ^irdjc    aber    erteilte  bat>  5Beil)efaframent  immer 


Ülici-fiabo  bor 


§  213.     3)a§  ftc^tbavc  Bei^^t'»,  Spenbct  imb  Empfänger  bc^  Sßei^efnfranientcg.  785 

burd)  bic  btofse  ^anbauilcgmig,  ol)nc  ban  bic  (SJülticjfeit  i^rcr  ^öci^cu  je 
in  äuicifcl  ftc^in-ieii  luorbcii  iinirc.  ^a  ba^o  ^ou,u(  u  ou  Ä'ar  tl)ago 
(398)  bc^ciiijii.ct  (\k>  Untcridjicb  5iiMi"ii}cn  bcii  l)icnu-d)i]d)cii  iiiib  hcn  aiibereii 
(iiiebcrcii)  iiHM^cii,  bog  jene  biird)  .s^niibaurlcgmig,  bicfc  burd)  porrectio 
instriimeiitorum  öcfpciibet  iDÜrbcn.  ilnil.  Deminger,  Eiicliir.  n.  50  sqq. 
'Dii^^  5:ribcntinnm  ciib(td)  U\]xt,  Spciibcr  bcr  Ict^Ucn  Dhmg  feien 
episcopi  aut  sacerdotes  ab  ipsis  rite  ordinati  per  impositionem 
manuum  presbyteiii.     8ess.   14  de  extr.  iiuct.  cap.  3. 

33ci    ber   ^i*i  eftcnu  ci()e   ftnbct  eine  bveintalicic  .S^'^anbauflegnncj  ^^.^,  .j^^^-;*';^^^^!^^^ 
ftatt :  bie  erfte  bnrd)  ben  ^>ifd)of  nnb  bie  offiftierenben  *^^^rieftel• ;  bic    jiuette  aufteaunati'oUcr 
bnrd)    ben    53ijd)of ,    bcr  babei  über  bie  Orbinanben  betet;    bic  britte  liegen  ^^''''^^^''^'^''^'>^- 
©c^lnß   bcr    I)eiligen  'JJtcffe,    nobci  ber  ^i|d)of    ]prid)t :    Accipe  Spiritum 
Sanctum,    quon'ini    reniiseris    etc.     I]^^"'    5öefen    be^ö  ©afnunentc^^    gc^ 
l)ört  nad)  bcr  seiitentia  coniniuiiis  nur  bie  ^meite  .S^anbanflegung ;   ba<^:' 
^cbet  bC'S>  ^^^ifd)ofc^  bei  berfclbcn  :  Oremus,  tratres  carissinü,  Deum  Pa- 
ti'em  omnipotentem  etc.  ift  bie  gönn  bcö  ^atranicnte^i. 

II.  Qn  ^k^ng  auf  ben  ^penber  beo  iBeil)efnh'aniente^o  ftcl)t  fol- 
gcnbe^^  feft. 

1.  ^Der  orbentlid)e   Spcnber,  minister  ordiuarins,  aller  '^inilien       ,,"'"''\,.,k 
ift  bcr  ilUfd)of.     Tic  ^^iH*ilicn  bec^  ü-pivfopatcv ,    ^l^revbptcnUev    unb    "^ia^^ '  ik/hu7  ai'uv 
fonatcy  fann  übcrl)anpt  nnr  bcr  '4^ifd)of  erteilen.     T'iov  ergibt  fid)  '''^'in'fer'S?'' 

a.    nii>?    ben    3teUen    bcr   l)  ei  (igen  3d)rift,    on  benen  gejagt   ift,      i'^^"^~i^='- 
ha\^  bie  ^^(poftel  nnb  beren  'Jtadjfolger  bie  ^^iHMl)en  gejpeiibet  baben.     '-l^gt. 
Act  {),  1   sqq.;   14,  '22',  2   Tim.  "l ,  i\\    Tit.   \,  5. 

iJnßciTien  bcuuüft  1  Tiiii.  4,  14:  cuin  Imposit ioiic  iiiaiiuinn  /n-rshi/fcri/  \d)on 
bc^lialb  iiid)t!o,  lucil  c^^  n^'^^'iB  iÜ.  i>tn'?  "I^niiliho  ^cll  Iiiiiotl)oiic^  uu-iiite.  Tiofo  '-llnntc  fiiib 
ba^cv  iKid)  bcv  (]cuiöl)nlu1)cii  V(iivIo(iiing  lum  bi'v  Ioiliial)iiic  bcv  ''^vioftcv  am  bild)öflid)on 
!ilH'it)oaft  gu  licv[trl)cu ; 

b.  an^-^  ber  adgeiiieinen  unb  un^iueifeltjaften  Irabition  ber  <^ird)e, 
bic  fiel)  in  füintlidicn  Vitnrnien  bcv  Crient^  nnb  Ceeibent^o  offenbart. 
''Hnd)  l)abcn  bie  ^M'iter  Ijiinfig  bicfc  ^ii>al)rl)eit  anvgcfprod)cn,  befonbery  and) 
babnreb,  ba^  fie  bie  aftioe  C'rbinatioihofal)igteit  alv  ben  uiefentlieben  ^nn-^ug 
bcio  33ifd)of0  nor  ben  '•^H-Cvbi)tcrn  bc;^eiilineten.  i^gl.  n.  2:)74.  Jyi-'ritcr 
{)at  bic  ^lird)e  bicc>  anvbriirflid)  gclcl)rt.  2o  bc,^eid)net  bac>  .Sion^^il 
Don  ^artl)ago  i398i  ah5  ben  ^penber  ber  Crbmev  id)lcd)tl)in  ben 
33ifd)of.  ^av  Sl«-''vcnt  in  nni  aber  jd)reibt:  Ordinarins  minister  linins 
sacramenti  est  ei>iscopus.  Decr.  pro  Ann.  Ciiibliel)  iintrben  and) 
()öl)erc  'ilBei()en  ooii  ber  Stivdjc  für  ungültig  erflärt,  med  fie  oon  ^U-e*?- 
bl)tcrn  erteilt  umren.  dagegen  mirb  eine  angeblid)  inand)en  (iiftereienicr* 
übten  im  QHil)rc  1489  oerliebcne  ^^H)lliiiad)t ,  bie  Diatonat^omeiljc  oor,^iinel) 
men,  non  bcr  ^ritif  (\k->  nncel)t  uermorfcn. 

2)ic  iDiitUiirfinui  mcbrcvor  ^-l^iid)öfe  bei  bcv  ^l<i)d)of'?uioific ,    bic  iiieacid)t  bi^?  mtf  -'■••••J^-.     ._ 

bic  3citcu    bcv    "^Ipoftci   5iiviid(]obt    uiib    and)    im    vömiid)cu  ^^U-^iitifilnlc  iun-iic)d)vicbcit  il"t/^;!['i"7'^<u\5o'' 
gcf)övt  iiad)  bcv  seiitentia  (•(miiniinior  ii  i  d)  t  ^ux  (^^ültiiifcit  bc«?  Satiamciitc!?.    'ii>icbcv=         uhüio. 
i)olt  l)at  näiiilid)  bcv  apofto(iid)c  5tiibl  ooii  bicfcv  inn-fdjvift  bic^iciificvt. 

2.  ^]ur  (5^üttigt"eit  bcr  ^^IhmIic  genügt,  bafl  ber  ^onfcfraior  fetbft  gültig  ^     -'^i'-!''^ 
5nm  ^i]d)or  gemeibt  ijt,    )ol(te    er   and)  nnreebtmat^tg  geuuMbt  ober  tum  oer 
Äird)e  an^^gefd)toffen  fein.     ^al)cr  finb  anel)  bic  oon  ,S^;)iiretitern  nnb  ^d)iv== 
niatifcrn    erteilten   ^iHMl)cn    gültig  ,    oorau^niefel^t,    bay,    bie  ©ncecffion  nid)t 
nntcrbrod)cn    ift    nnb    cc>  nid)t  an  ben  adgenieinen  ^43ebingnngcn  fcl){tc ,    bic 

50^ 


?4()(). 


786  3^^^f'tor  Z(\\.     ^^üii  bcu  <Safvnmenton  im  oin,v'Iiicii. 

5Hr    (^ii(tig!cit    bc^o   ^ofrauicntc^o    \)on    feiten    be^>  3peiibcrö   erfüllt   iverbeii 
muffen,     "in;^!.  n.  1870  ff. 

Übcv    bic    ÜiHn()C)i   bcv    9(n  gl  i  fa  ii  er    bcftaub    iiod)    bi^^    in    bie    Ic^Uc    ^ch    eine 
^'!niuiufai'n?^  unter    Den    ^lieologen,'  bic   nun  burd)  bie  ^^iille  iU>ü§  Xlll.    Apostolinw 

curac  beeubigt  ift.  S^er  ^]Japft  crflärt  bicje  Seüjeii  für  ungültig,  irritae  prorsiis 
O'imiitioque  7iull(t(%  iueil  bie  notiucnbige  ^'>-^^'H'  •'"'^  ^'it'^iitiou  fel)le.  Cum  intinio 
formte  defectu  coniunctus  est  dcfcctus  uiteiü'tonis,  quam  atMjue  nccessario 
postulat,  nt  sit,  sacramentum.  3)ie  :^ntcnt;on  aber  feblt,  meil  ^^v^^  nnter  @buavb  \1 
eingefüljrtc  Crbinole  ben  tntl)oli|iijen  '^iHMl)eiitu^5  Derart  gefälfrfjt  l)at,  \>i\^  baran^  offen* 
tnnbig  beruorgebt,  ber  ^^penbcr  babe  im  OV'genfa^^  ,^u  ben  fatl)olifd)en  Oibinationen 
fogar  bie  au^>brücflid)e  '^lbfid)t,  n  i  d)  t  3U  tbun,  uuv^  bie  ,Mird)e  t()nt.  80  argumentiert 
and)  Ih'O  XllJ  :  Si  ritus  imniutetur  oo  manit'esto  consilio,  ut  alius  indiicatur  ab 
Ecclesia  noii  rc'ce])tus  utque  id  rcpt-llatur  quod  facit  Kcclesia  et  quod  ex 
institutione  ("hristi  ad  naturani  attinet  sacramenti,  tunc  i»alam  est,  non  soliim 
necessariam  sacramento  intentioncm  deesse,  sed  intentiuncm  imo  liaberi  sacramento 
adversam  et  reitu^naiitcm.  '^k  im  eruuibnten  OiDinale  entbaltene  ^-orni  be^eidjuet 
aber  feinc^-JuegC^  bic  burd)  bie  lilnMlje  übertragene  O^eiimlt.  De  ipsis  prccibus  consnlto 
detractnm  est,  quidquid  in  ritu  catliolico  dignitatem  et  otticia  sacerdittii  ])er- 
sjdcue  designat.  Non  ea  ii>itur  forma  esse  apta  et  sut'ticieiis  sacramento  potest, 
(inae  id  nempe  reticet,  quod  deberet  i>voprium  si^niiicare. 

M  i  Mist  r  rix  tri  ^^'  '^'^'  »Su  bbia  f  0  na  t  e=  nnb  bic  nicbercn  ^l^eil)cn    tonnen  nael) 

.'.niiua'nus  bcv  bci*   ^eljvc   bcv   ^HjcoloQcn    niib    bei-    tinijlidjen  ')?ra;L-iv  and)  non  einem  noin 

lutb'lol^Sn-ii 'l^'HM'ti.^  hcnollnuii1)tii]ten  •^^ricftei- ,    alc^  beiii  minister  extraordinarins ,    cr= 

^jiHMDcn.      teilt  nierben.     ^n  ^^H'5nfj  anf  bie  nieberen  ^^lHMl)en    ift    bie^  nael)  bem  Zxx'- 

bentinnm    Sess.  23  de  refoi'ni.  cap.  10)  Geudp;  ogl.  Benedict.  XIV., 

De  synod.  dioec.  1.  2  c.  11.     1)cr    ')iömifd)e    61  a  t  e  d)  i  c^  m  iic<    vefcr- 

uiert   aüerbinov   and)    bic  8nbbia!onat<omeil)e    bem  ^^^i|d)ofe:    Snbdiaconos, 

diaconos    et   sacerdotes    nnns    taiitnin     episcopos    ordiiiat.      P.    2 

f.  7  q.  2iS. 

111.     '^nni  feiten  bcö  Gm  p  f  (in  i]  e  r^o  ift  notmenbig 
„.  :^^^~:.  1.  ,niv  ^iiltiqfcit  bev  Batramente«?, 

fdtnt  b.'^  15-111  a.  ba|3  er  gctanft  i|t; 

oi'itinon  i^Mi  1).  baf5    er    mannt  id)en    (>H'id)Icd)te^o    ijt.     "^lejc    (Vorbernng    id)eint 

^"""•^  inris  dirini  ,vi  fein,  '^w  ber  !Il)ar  l)at  ja  (sUMt  fd)on  im  eilten  '^^nnbe  nur 
'JJuinner  ^nm  '}>riefter(nm  beftimmt,  nnb  and)  Shriftiiv  l)at  nur  l^uinner  jn 
feinen  ^Hpofieln  gcuuiljlt.  ll^i'it  9Jed)t  l)at  balier  ber  1)1.  '^.^anlnio  bem  ^IV'ibe 
bie  i\M)rtl)ät(gteit  in  ben  ^^ird)en  ncrbotcn  nnb  5mar,  qnia  Domini  sunt 
mandata  '  1  Cor,  14,  37 ».  ^Ihmui  bac*  uieib(id)C  (^efd)led)t  aber  anf  ^e= 
fel)t  bev  .S^errn  non  ber  ^el)rtl)atic^fcit  anc^5nfd)licf5en  ift,  bann  nod)  meit  cl)er 
non  allen  anberen  gnnftionen  bcc^  ^^^ricftertniibo.  '^^gl.  and)  1  Tim.  2,  11  sqq. 
Tanad)  l)at  bic  5iird)c  and)  anonal)mc>lo^o  geljanbelt.  \^lnd)  ift  bie^o  ber 
Stellung  uon  9}?ann  nnb  ^Beib  fongrnent.  ;^"sft  fd)on  in  ber  9?atnr* 
orbnnng  ber  liJuinn  bav  .S2)anpt  ber  Jamilic,  fo  nod)  mel)r  in  ber  ilf  i  r  d)  c 
be^iiglid)  be^^  Stcllncrtreter^o  (il)rifti,  bc£*  .^meiten  51bam. 

3)ic  2Beil]e  ber  ^Jt  b  ti  f  f  inn  e  n  ift  fein  SafranuMit,  [onbern  nur  einSatramen- 
tale  nnb  üerleil)t  nid)t  bie  minbefte  '-l-^efäbigung,  <s"iiiildoncn  ber  Orbiniertcn  an§3uüben; 

c.  h(i^  er  eiinniKige.  'Dicfc  ;:l^cbingnng  ninß  non  @riuad)fcnen 
fid)er  erfüllt  uierbcn ;  benn  nad)  fird)tid)er  (J'ntfd)eibnng  mad)t  ein  bic  ^11= 
tention  bec^  ©inpfangeci  abfotnt  an^ofd)licf;cnber  '-IiMbcrftanb  bie  'iiHMl)e  "un= 
gültig.  9tad)  bem  9tbnufd)cn  ii  a  t  c  d)  ic^m  n^  (P.  2  c.  7  q.  30i  tann 
ba^o  ^VMl)efalrament  and)  non  ^tnbern  iinb  iIiHU)nfinnigen  güttig  empfangen 
lucrben;  bod)  nuire  eine  fold)c  ^i^eiljc  fid}cr  ^^meifell)aft; 


riinr,i'n  Dir 
t'ilH'  uori)   boiii 


§  214.    5«ivfuii(]eu  bc§  Seif)efafraniente§.  787 

2.  511111  erlaub  teil  ©iiipfaiui :  ^»^nabeiiftaiib,   ^cnif,  bev  SS^Ulc,  beu    ^  z-^^^*-- . 
i^'rpflidjtiiuocii    iiadj^ufüiiimcii,    lucidjc  bic  Ovbiiuitioii  auferlegt,    foRiie  bie  5um'7S£ 
(!t-rfiil!iiiin    ber    tird)ciired)tltd)    iHn*c^ci'd)ricbciieu    i^n^biiiguiigeu.      ^tji.    Gonc.     ^'"V'tniio. 
7V/V/.,    Sess.   14   de  ret'orni.  cap.  (> ;  Sess.  23  de  reforin.  c.  13.  14. 
Jiät)erc^  l)icriibcr  ]iel)c  iu  bcr  ^lUo  ratt  (jeotügi  e  iiiib  bem  ^ir  d)eured)t. 

§.  214.     3lMrfunficu  bcv  5lki()cfaframcntc^, 

'-Im](.  Öiif)V,  2)ie  ()oili(]on  ©afvaiitciitc  bov  fat()o(iid)cii  ^'ivrfje.   II  §  54. 

Über  bie  ilMrfiiiiöeii  be^3  iinibefaframeiiteC^  fd)reibt  biV5  S^o  re.u=  ,.^  ^;^"^i 
tili  um:  Kttectus  aupnieiituni  gratiae,  ut  qui«  sit  idoiieus  uüiiistei 
Decr.  pro  Arm.  ^a^>  .U\ui5il  oou  Xrieiit  aber  befiuiert :  Si  qiüs '^^'iJ.^ij;;';!;;;;;^^^^^^ 
dixerit,  ])er  j^acrain  (»rdiiiationeni  iioii  dari  Spiritum  Saiictum  a(^ 
l)roiiide  friistra  episcopos  dicere:  Accipe  Spiritum  Sanctum,  aut 
per  eam  uoii  imprimi  cliaracterem,  vel  euui,  qui  sacerdos  semel 
fuit,  laicinu  rursus'  fieri  posse ,  aiiatliema  sit.  Sess.  23  de  sacr. 
ord.  cau.  4. 

^ie  '^iHMbc,  iiiib  ■,unu-  jcbc,    tiifoferii  fie  fafraiiieiitat  ift,  uer(eil)t  mui)        2W[>. 
biefeii  C^rnärimcicu  ^S^^atmn 

1.  gratia  gratam  faricns,    luib  ;,iuar  muuiTunrsa- 
a.  al^o    gratia    conin/Knis    bie    ilU'r  m  e  br  11 11 1^    ber  l)ci(igiiiad)eubeu  ;;|;:;jy^'';,';'^'i^; 

(^)iiabe,    ba    ber    Crbo    eiu    ^afraiiieiit    ber    Vebeubicjeii  ift.     t^(\i.    8.  ^pj^  ^''' '^ '  ^' '''• 
Suppl.  q.  35  a.   1  ; 

b.  aU  gratia  sdcramentali^  bie  bcjoubere  (^3iinbcii()iilfc  .yir  (^ott 
iiHil)li3cfiiUiQeu  ^(iit^iibuiicj  ber  bem  Crbo  eio,ciieii  ^'iiuftioiieu  iiiib  ^ur  %\\{y 
ruiu^  ciucv  ibm  eiitipred)Ciibcii  Vebeiivuniubetv ; 

2.  gratiae  gratis  datae.  b.  ().  bie  (*»)eiualt  iiiib  S'ii^jiilf^'i^  5''^'  ^^t)^'^ 
luiljuie  ber  bem  £rbo  eiitipred)ciibeii ,  ber  iibcriuitiirlid)eu  Crbiiuiii]  (wx^^z- 
()örit3eu  ^Hn-ridjtiiiiiieii,  bic  5iiiuid)[l  bac^  '^H'ftc  ber  ,siird)e  be^inecfeu.  ^eiueö^ 
luciic^  aber  fiiib  bie  n  11  |ler  0  r  b  e  iftl  i  d)  eii  (Sbari-oincii,  bie  iu  ber  erfteii 
ßeit  l)äufii]  uerliel)cu  iinirbeu,  iu  ber  i^eiröbiilidjcii  Drbuuiig  mit  ber  3i^ei^e 
Derfuüpft ; 

3.  bell  6  t)  ar  af  t  er. 

a.  ^tußer  iu  bem  lunljiu  aiU3efübrtcu  .tauou  ^K\i  baö  !^r  ib  eu  t  i=  ^^^_;'.|^|j-^^j^^^ 
uuiii  aiid)  Sess.  7  de  sacrain.  in  gen.  can.  9  bie  35crleil)uug  be^  niitirae  liVe. 
(I()araf(er^^  burd)  hiv^  3ö3eit)eiafraiiieut  au>?iicfrH"^^i"i)^it  •  ^i  ctuis  dixerit,  iu 
tribus  sacrameutis,  baptismo  scilicet,  coiifirmatione  et  ordine  iion 
imi)rimi  (diaraeterem  in  aiiima ,  hoc  est,  Signum  quoddam  spiri- 
tuale  et  indelebile ,  unde  ea  iterari  noii  possunt,  anatliema  sit. 
I^ag  burd)  h^v::-  'il>eit)eiatrameut  eiu  (51)arafter  Derliel)eu  luirb,  ift  ba()er  de 
fide  iiiib  luar  fdjou  bie  l'ebrc  ber  i>  ii  t  c  r  im  Kampfe  gcöcii  bie  ^ouatifteu, 
flogen  iucld)e  ber  ()t. '^(  u  guftiuu^5  uou  beii  befc()rteu  fd)i^oiuatifd)eu  33ifd)öfeii 
fd)reibt :  Sieut  l)aptismus  in  eis,  ita  ordinatiu  mansit  integra ,  quia 
in  praecisione  fuerat  vitium,  quud  unitatis  pace  correctum  est,  non 
in  sacrameutis,  quae,  ubicunque  sunt,  ipsa  sunt.  C.  ep.  Parm.  1.  2 
c.  13  n.  2^.  T^ic^o  mar  m&^  bie  beftiiubige  öetjrc  uub  Übung  ber  ^ird)e, 
bie  uicmato  eine  '-ll.Mcbcr()oluug  ber  Crbiuatiou  bulbcte,  bagegeu  ^iiretifdjc, 
fd)ivmatifd)e  uub  öou  biii"ctifd}eu  ober  fdji^iiuUifdjeu  iöifdjöfeu  gültig  geu)eil)tc 
Ätcrifer,  bic  ^ur  Vdrdje  ^urüdleljrteii,   ftet^  ß{)\\t  neue  3iunfje,    burdj  b(ü|]c 


788  3*^fitcr  3rci(.     S?on  ben  ^afvo.ucntcu  im  ciiijcincn. 

Sf^efoiicilintion,   bic    c)CUüH)u(ir!)    biivrf)  .^änbcniif(cgnng  gc|(f)n[)   luib  mitunter 
lUic^  fo  gcminiit  unirbc,  lutebcnim  511  bcn  3''iiiffioncn  il)rcc>  £)rbo  5u(icf3. 
.-'*•'•  3l'onii   iiit    IH'ittclaltcv   bc;,üi]lirf]   -Mcfcv  iinilivbcit  2tvfitirttcitcu  cntftnnbeii,    [0  bo- 

^'^'audliH^^^^^  riilitcn  fic  tcil^  auf  a)?illlicvftmibnificn,  U'\{§  auf  ^vvtüiiicvn,  teil?  auf  bliiibcv  ^Joibculctjaft 
in  bcv  9foovbiuatiou  bor  uoiu  "iPapftc  ^oruiofu^o  Cvbiuicvtcn.  ä)^\n(f)c  2:i)coloiii-u,  bic  bcu 
bifd)öfliii)cu  Ovbo  uirf)t  für  ein  Snfvauicut,  joubovn  für  eine  Übcitrafluug  ()i3licvov  3i<^''''^= 
biftiouc^SV'^^^'^lt  aufabeu,  fanicii  babuvd)  ,viv  iV^MUunll,  baf?  boiu  boflvabicvtrn  ^Mfrfjof  mit 
bcv  ;^uvi<?biftiou?ilcuiait  and)  bic 'ÄnMl)Ci]cma(t  cut^ogcu  fei;  allein  biefe  iÜi'einuug  ift  eben* 
fo  falfd)  mie  ihre  !iHn'auc^fe^5uni]. 

^>uuuvk-^VmI)C'  b.    T^ic   9^atur   bc§  (Sf)arnfterf^    bc«?  ^l^ci()cfa!raincntc^^   bcirf)rcibt    bcr 

riunartivör^ivoi  9{  ömi  i  rf)e  5? nt  cd)  i  c^  Hin  ^>,  iiibeiii  er  \nm  bcinfetbcn  )ac\t:  tum  potesta- 
i:JJi|e|'S„fJJ'it  tem  sacranieiita  coiiticieiidi  et  ministiaiidi  coninnctam  liabet,  tum 
'^^"^''^^''^^'^•'^■''^""  eorum,  qui  liuiusmodi  potestate  praediti  sunt,  a  reliquo  fidelium 
coetu  distinctionem  ostendit.  P.  2  c.  1  q.  25.  ^anubo  folgt,  hay, 
bic  brci  fnframcntnlcn  '-IlHil)cn,  bic  ^Mfd)oft^^,  ^^ricftcr^^  nnb  ^iafonnt^^inci{)e 
and)  brci  u  er  f  diicbcn  c  (if)araftcrc  einbrüifcn  :  bcnn  jcbe  bicfcr  ^l'^eilicn 
gibt  neue  Cs)cuudtcn.  Turd)  jcbc  bcr  cjennuntcn  '^IhmIicu  luirb  nlfo  ein 
neuer  (Sl)arattcr  iHniie()cn,  nnb  nid)t  ctuni  nur  ,v  ^^.  bcr  priefterlid)c 
(ilinrattcr  bnrd)  bic  ^4^ii"d)ofvfonicfration  e  r  m  e  i  t  e  r  t.  dagegen  ift  bcr  priefter* 
lid)c  (5l)nratter  ein  cin^yger  nnb  nid)t  ein  boppeltcr  für  bic  ,^uicifad)e, 
beut  *!l.M'icfter  ocrliclicnc  (^nniudt  über  ben  udrflidjcn  nnb  nUiftifdicn  {k\b 
(Jl)rifti.  Eadem  potestas  esse  videtur  per  essentiam,  qua  sacerdos 
coiificere  potest,  et  qua  potest  solvere  et  ligare,  si  iurisdictio  ad- 
sit ;  ne(*  differt  nisi  ratione.  secundum  (inod  ad  diversos  effectus 
eomparatni'  ....  Et  qnia  niliil  est  alind  cliaracter  (»rdinis  sacei- 
dotalis  quam  ])otes(as  exereendi  illud,  ad  quod  principaliter  ordo 
sacerdütii  o]'dinatur  .  .  .  .,  ideo  cliaracter  et  potestas  conficiendi 
et  potestas  clavium  est  unum  et  idem  per  essentiam,  sed  differt 
ratione.  S.  Th.  Suppl.  q.  17  a.  2  ad  1. 
,„,,,.-'"'•;•..  ^  c.    Ter  (Sliarnftcr    bcr  C^rbination    bot    ben  dbaraftcr  bcr  Tnnfe  ,^nr 

i.cvitDi.^i-iun  '^"«oranc^ict^nnii ,  nid)t  aber  notuicnbig- bcn  (^l)arnfter  bcr  peiligcn  ^-irnnuig, 
^''niSn.^'"  obirol)(  cv  ^lird)cngc]ct^  nnb  tongrncnt  ift ,  baj^  bic  J^-irninng  beut  'iinMfjc* 
fnfrnincnt  noronc^gebt.  '^nil.  S.  'J'h.  Suppl.  q.  o5  a.  3.  4.  9Jnd)  ber  sen- 
tentia  communis  bat  bcr  (5bnrafter  bec<  (^piefopntc«?  ben  (Jl)arafter  be^> 
^^^rcc4n)ternte>o  ;,n  feiner  nonucnbigcn  ^sornuiöfel^nng,  fo  bail  bic  ^^fdiof*^^ 
uhm1)c  Dl)nc  iHn"()ergegangenc '^Micftcnueibe  ungültig  unirc  nnb  nari)  erteilter 
'}.^ricftcnuei{)c  uneberbott  uierbcn  niüf^tc.  ^ngegen  ift  ber  (if)nraftcr  ber 
TiatonntvUHi{)e  ,yir  O'n'iltigfeit  bcr  ""iMicftcr^  nnb  5^ifd)of^oUieilic  nidjt  erfor= 
bcrt.  Tie  fird)Iid)en  '-lHn'fd)riftcn  über  bic  nnnntcrbrüdjcnc  ?(nfeinnnbcrfo(ge 
bcr  ein^^clnen  '-li>cil)cn  ficl)c  im  k  i  r  d)  c  n  r  e  d)  t. 

§  215.     ^^Jnmcn,  3l^c|cu  nnb  llrfprnng  bcr  C'-fic. 

5>C)I.   Puhnieri,    De    inatriin.    clirist.  Tli.    1;    ("•Ubr,    3)ic    lieiligcn    Safvamente    ber 

fatbotifrf)en  ,<tirrf)c    Tl  i^  55  ff. 

-"<>•  .  ^  I.     @l)c  nom  al]b.  ea  ober  eira  bcbentct  (^efeti  ober  ^hinb;  nuin 

niatninVinium.*  leitet  biv?  ^i^ort  (ind)  oou  ewa        ©migfeit  ob.     rno  ili^cfcn  ber  (5bc  unrb 

^■lnl'm{\l[mn.    \''^)^^^  ^^^"-'^^  ^^'^ff^^'  djaroftcrificrt  bnrd)  bcn  gebriindjlidjften  lateinifdjcn  9?amcn, 

niimlid)    matrimonitim.     Quamvis    pater    sit    dignior    quam    mater, 

tameu   circa    prolem    mater   magis  est  officiosa  quam  pater  .  .  .  . 

Unde   magis   pertinet   ad   rationem  matrimonii  mater  quam  pater. 


L'  1 1  I . 


§  215.     9kmen,  Sefen  itnb  Urfprung  bcr  (S^e.  789 

S.  Th.  Suppl.  q.  44  a.  2  ad  1.  'I^cr  üiöinifrfjc  ^a  te  rf)  i^inib^  er* 
ttövt  baö  il^ort  iiorf)  genauer :  Matrimonium  ab  eo  dicitur,  qiiod  femina 
id Circo  maxiiie  niibeie  debeat,  iit  mater  fiat,  vel  quia  prolem  coii- 
cipere,  parere,  educare  matris  miiniis  est.  P.  2  c.  8  q.  2.  —  Co7i- 
iiigiiim  luirb  bie  @()c  genamit  ciituieber,  lueil  bic  (5()e(eute  innicj  mit  cinati* 
ber  üevbuubeii  (coiiiungoi  fiiib ,  ober  W%  Qod)  (iiigum)  geineinfamer 
^f(id)ten  511  tragen  I)abcn.  —  Connuhium  unrb  Hon  nuhere  =  Dcr  = 
^nücu  abgeleitet  nnb  jnr  33e,-;eid)nnng  be^5  (Sf)ebnnbe^  gebrandjt,  iDCtt  bei 
ber  geier  be^>|elben  bie  3^rant  jnm  ^^eid)en  ber  Unterunirfigfeit  nnb  Sii^j^iö" 
feit  fid)  einen  ®d}(eicr  über  h<:\-%  .S>npt  legte.  !^^g(.  Cat.  Rom.,  1.  c. ; 
8.  Th.  1.  c. 

II.  ^  i  e  (5 1)  e  i  ft  b  i  e  ü  0  n  (?5  0 1 1  i  ni  'Ot  a  t  n  r  g  c  f  c  t3  b  e  g  r  ü  n  = , 
hziz ,  b  n  r d)  \ixt  \\  b e r  n a  t ii r ( i d) e  p  0  f  i  t  i  D  e  D f  f  e u b a r  n n  g  b e - 
[tätigte  nnb  georbncte,  uon  Sfjriftn«?  jnni  ©a  f  ra  ment  e  r  ^ 
l)  0  b  e  n  e  r  e  d)  t  ni  ii  g  i  g  e  ^  c  r  b  i  n  b  n  n  g  e  i  n  e  ^  "^M  a  u  n  c  ^  nt  i  t  e  i  n  e  nt 
%^^  e  i  b  e  ,^  n  r  n  n  a  n  f  (  ö  s^  Ii  d)  e  n  S  e  b  e  n ;?  g  e  m  e  i  n  f  d)  a  f  t  nnb  §  n  ni 
a  H  g  e  ni  e  i  n  e  n  3  ^^^  ^"^^^  ^  *-'  ^*  3'  0  r  t  p  f  I  a  n  5  n  n  g  b  e  §>  yjt  e  n  f  d)  c  n  g  c  * 
l'd)  led)  t  ei?^.  2ie  ift  benumd)  nnter  einem  boppelten  ®efid)tcipnnfte  5U  be* 
trad)tcn,  inj ofern  [ie  niiiuüd)  eine  n  a  t  ii  r  I  i  d)  e  nnb  r  e  d)  t  m  ä  fl  i  g  e  ^  e  x-- 
biubnng  ift,  nnb  injofern  fie  ber  nbernatürlid)en  Orbnmig  angeljört  ober 
ein  (Saframent  ift.     53eibev    ift  ,^n  nnterjdjeiben,    aber  uidjt  ^n  trennen. 

1.  'Die    @(]c  ift  eine  im  natürlid)eu  'Sittengefe^e  bcgrünbetc,  natür*    -.,-;.'- 

n  d)  c  ^^cvbinbnng,    aber   nid)t    etiua  in  bem  ©inne,   atö  ob  fie  ein  btogee;  uatiuiidK  ?^a- 
9^  a  t  n  r  p  r  0  b  n  f  t   ober  gar    etuubo    9^  a  t  n  r  n  0 1  lu  e  n  b  i  g  e  ^>  iinire,    f onbern      ^"»^»»sv 
in  bem  Sinne,  baf?  fie  ber  menfd)lid)en  9iatnr  nnb   ber  für  haii  yj^^nfdjen^ 
gefd)led)t  uon  (Mott  gefeiten  Crbnnng  entfpredjcnb  ift. 

a.  Qft  ee>  nändid)  fd)on  in  ber  pl)l)fifd)en  Drbnnng  begrünbct, 
h([]\  hi\t^  9Jienfd)engefd)ted)t  fid)  fortpflanzte,  fo  liegt  e^o  in  ber  m  oratio 
(ifdjen  9?atnr  bc^o  9J(enid)en  nnb  in  ber  fittlidjen  Drbnnng,  baf^  hk 
^iinber  non  ibren  (£(tern  nid)t  btotl  pbl)fifd)  gc,^engt,  fonbern  and)  mora(ifd) 
er,^ogen  merben.  Tie^  ift  aber  nnr  bann  mbglid) ,  luenn  bie  5^inber  d)rc 
Ottern  fenncn  nnb  mit  benfelben  in  ber  bnrd)  bie  (i1)c  gegrünbeten  gamilie 
leben,     ^ic  „freie  Siebe"  ift  bal)er  natnruubrig. 

b,  Q-ft  ber  9Jienfd)  uon  9iatnr  ^nr  (55efeH  f  djaf  t  bcftiinmt,  fo 
ift  W  i^erbinbnng  bec^  lUiannec^  nnb  'U'cibcci  bic  erfte  nnb  natürlic'^e  Ö^efed- 
fd)aft,  ba  beibe  \\\  genenieitiger  .V)ülfe(ciftnng  einanbcr  ^ngeiuiefcn  finb. 

2.  ^ie   non    (^)ott   in   ber   mcn]d)lid)cn    Statur    nnb   bem  natür(id)en    ^.;-\^^- 
©ittengefel;e    gegrünbete   (5l)e   marb    oon   il)m    burd)   hi\§>    pofitiüc  (55efelj  bcMTiiitmäi^i'iVk'i-^ 
ftätigt  nnb  neorbnct,  nnb  biermit  iimrbc  bic  (5i)e  eine  pofitiü  gefct^üdjc  '^^cr=      »^'"^""fi- 
binbnng.     X^ie    d)riftlid)e    (5bc    aber    ift   nid)t    blof?  eine  bnrd)  \>([-^'^  d)riftlid)e 

©cfel^  geregelte  red)tmäJ3ige  ^^erbinbniig,  fonbern  and)  ein  liial)rc^^  8afra== 
ment.  QnH^K^*'^  \^^  ^^^^^  red)tmaf5ige  33erbinbnng  ift,  luirb  fie  and)  con- 
tractus  matrinionii  genannt.  T(V%  ift  fie  aber  nic^t,  al^  ob  hi\§>  ^nftitnt 
ber  (Si)e  fclbft  auf  einem  ilnn-trage  nnb  mitf)in  auf  menfd)(id)er  ^iHfür 
bcrul)te ,  nnb  jomit  9^atnr,  53cftanb,  ^erpfnd)tnng  ber  @()e  in  einem  35er* 
trage  bcgriinbct  nnb  non  einem  33ertrage  abf)ängig  mären,  fonbern  lebig(id) 
bec>l)a(b ,  med  eine  @l)e  5mifd)en  äinei  beftimmten  "^crfonen  nad)  götttid)er 
5(norbnnng  nnr  bnrd)  beren  g  e  g  e  n  f  e  i  t  i  g  c  (S  i  n  m  i  U  i  g  n  n  g  ^n  ftanbe 
fommt. 


790  3'i^f'tcr  ^ci(.    ^^on  bcn  ©nfvnnicntcii  im  cinsctncn. 

-^f^-  ^aiuid)    fniin    bic    CS1}C  fiiv^  bcfinicvt    Uicvbcn  aU  contractvs  matri- 

151)0.         moJiialis  a   Christo  Doiimio  ad  digniiatem  sacrameidi  evecUis. 

(5iirtaqln'  bei-  ^^^'     ^^^^  ^'^^^  ^'^  ^^^^'  '^'^  ^^nrabicfc  ciiigcjcl^U  uiib  bcvcii  ^^l^cfcn  mit 

'"Vir   ''  5?atiir,  bcfoiibcr^o    bic    (^)C|ci^e    bcr    (£'inl)cit    imb    Uiiaii  rl '^c>  l  i  d)fci  t, 

burd)    '^Ibom    niif    göttlidjcn    eintrieb    nnv|prcd)cu    laffcii.      Creavit    Dens 

homiiiem  ad  iiiiagiiiem  siiam  ....   iiiasculiiin   et  feiiiiiiam  creavit 

eos.  Benedixitque  illis  Dens  et  ait:    Ciescite    et   iniiltiplicaniiiii    et 

replete  terram.      Gen.    \,   27   s(i.      (vrlciid)tct    lUMi    (^^ott    fpiidjt    aber 

%\>(\\\\,  bn  (5)ott  il)m    bic    (Sun  ,;ufül)rt :    Hoc   nunc   os    ex   ossibiis  meis 

et  caro  de  carne  mea  ....    Qnaniobrem    reliiiquet   lioiiio  patrem 

siium  et  matreni  et  adliaerebit  iixnii  siiae,  et  eriiiit    duo  in  carne 

nna.     Gen.  2,  23  sq. 

,.-'iiG.  s)jad)    bcin    ^finbciifaUc    teilte    bic    (5i)c    ba^    3d)irfm(  bcr  burd)  bn? 

'S')f'l?^^ol^   ööttlidic  (5)cicl;  fcfti-^clciVcu  uun-nlildicu  Crbuuui^  übcrbaiipt.      XHbcr   tro^   bcr 

Au^nKySn-  ^n^-bcrbiii-o,  iu  uicld)c  bic  (S()c  iu    bcr    bcr   uriin-üui"^lid)cu    (^uuibc   beraubten 

iHMitoihinfl  biivri)  ^l)i\'n]djl)eit  geriet,  blieb  fic  bod)  and)    bcin    .^^cibcuiuin    ciuc    bciu  uatürlidicu 

"^'^'"'''      '<^ittcuiicic(5  eutfprcd)eube  \\\\[>  iclbft  ,^ur  iibcniaiiirlid)cu  Orbuuug  iu  ^^e,^icl)uug 

ftel)cnbc  gcic^Iidic  ober  rcditiuäf^igc  ilHnbiiibiiuiv 

^l^ie  aber  bic  .V)cibeu  nur  uod)  bac>  im  (^knuiffcu  f5C|d)riebcuc,  aber 
uid]t  bav  pofitinc  oöttlid)e  (^Kiet;  befallen,  fo  fiel  andi  bic  ©bc  iu  bciu  *pclbeu= 
tum  alv  Icgatc^o  Js'uftitnt  ber  mcnid)lid)eu  (^kfel^n^'l^inig  anl)cim,  bereu 
Sal^nucjcu  um  fo  cjereditcr  unb  cbruu'irbigcr  umreu,  je  mehr  fie  bac>  natürliche 
(^)cfel>  ber  (S'l)e  onfrcd)t  bielten  unb  bereu  iiberuntiirlid)e  ^^^c^iebnugeu 
irgcubuüc  umbrtcn. 

'^HM  bcn  3  üben  nal]ni  fid)  bac>  pofitiue  gbttlidic  (Mcfet^^  ber  Ci1)c  m, 
uiobnrd)  fie  uor  uieitcrem  ilnn-fall  beun-il)rt  unb,  fo  u^eit  e?  bcr  ^ii'^^i^i^^  "^^-^ 
uod)  nncrlöftcn  'JJuMifdicngefdileditcv  geftattcte,  bcr  uripriiniilid)en  ^^IMirbc 
unb  .s^ciligfcit  ivieber  cntgegengcfiilirt  marb.  '-^Imu*  bcn  '^whnx  aud]  gefet^lid) 
'^M  e  hn  c  i  b  c  r  ci  nub  (51)  c  f  d)  c  i  b  u  n  g  geftattet,  fo  unir  bod)  iu  ^t\\  (elften 
|]citcu  be^>  eilten '^^unbcv  bic  (S'inlieit,  une  and)  bic  U  ua  uf  1(3 cU  i  d)  f  e  i  t 
ber  (Siie  ^nr  ^)ieiicl  gciinn-bcu.  Qm  eilten  Tefraineut  \u\\\h  alfo  bic  (i[)cgefet;^ 
gebung  (^iott  511,  bic  and)  burd)  bie  uou  (^>ottc:o  Stellocrtretcru  geübte  C5l)c= 
gcridit^obarfcit  anfrcdit  erhallen  nnu-be. 

©nblid)  bat  (5l)riftuv  für  bie  erlöfte    ^Jicnfdibeit    ba^o    G()cgcfe^  unebcr 

iu    feiner    nrfprünglidien    ^nMlfommenlieit    l)ergeftellt    nub    beffeu    5lufrcd)t= 

.crl)n!tnng    nub     *pnnbbabnng    feiner    St\x&\z    auoertraut.      Tal)er    ftcbt    ber 

i{ird)c    allein    bie    (I'l)egcfci5gebnng    nub    G3erid)tvbarfeit    für    hk    d)rift(id)c 

(5l)C  iw. 

§  21(;.     ^ic  C^'I)c  alv  .Sloutraft. 

'l^i]!.    Pdh/uerf,   lif  iiiatrim.    dirist.    Tli.    2i)    <*[([.;  (^nbr,    l^ic  bciliiieii  ©afmineutc 
bei-  tatlioli!i1;eii  Vurd)e.  11  S  ♦•^  ff. 

5l(v  .siontraft  mirb  bie  ÖM)c  im    ^iirebcnrcdit   unb  in   ber    'JJioral  auv* 

fül)rlid)    bef)anbelt;    l)ierl)er    geboren    unr    bk    bogmatifdicn    "J^rincipieu 

bicjer  ^el)rc. 

,.  -ji;-    ^  I.     Tic  (^•l)e  ift  and]  aU  Montraft,   b.  I).  aU  legale  ^i^erbinbnug,    luic 

M-LwvatVnu  uon  im  5Ilteu,  fo  aud)  im  'Acnen   '^^unbc    ein  uou    önnt    ciniicfctjtc^^    unb   burd) 

' 'I^Sni'!!'"' ^'i'"''  götdid)C  (^k\c\^  georbnctce  ^>erbältnic^.     Ticv  ergibt  fid)  an^^    bcm    über 

bie  dinictj^nug  ber  (5l)C  (S)e|agtcu.      l^ott   im   5lltcu   ^unbc,    fomic   Gl)riftU!3 


§  216.    :^ie  ef)e  aU  ^ontxatt  791 

imb  feine  ^(poftcl  mitevfdjcibeit  bc\,  wo  fic  über  bic  @f)e  firf)  nm5|>rerf)en 
nnb  5(iiorbmuigcn  txqim,  nixc^mH  ^luiidicn  bev  (51]e  al^o  nou  0»nitt  cic= 
orbnetein  ^H'rl)iiltiii^o  uiib  at^5  bloj^cm  iHnlnigc,  foiibevu  f)nbeu  tnimcr  bic 
eine,  öaii^e  nnb  nutcilbare  @f)e  im  Vlngc. 

II.  'I^nran^^  fo(iit,  bail  bic  (S)cfc^gcbnng   nnb    (5)crid]t^3barfcit   in    (Sl)c=     .  i^is. 
fncbcn  nid)t  b(o<s  quoad  sacrameiitnm,    fonbcrn  andj  quoad  contractum  ^SJl|SiVc'^^^ 
niid)  Qbttlid}cr    (Sinfctqing    bcr    Kirche,    nnb    5  uuir    fnift    eigenen   ''^  ^^^■'«rii^^- 
ÜUdjte^^,    nid)t    aber    ber    uu(tlid)cn    (^uMinilt    ;,nftcf)t.     ^nf)cr 
\)at    bic  ^ird)c    und)    nad)  götdid]eni   nnb  eigenem  Üied)fe  bic  (^kiualt,  nid)t 
blof3    0  n  f  ]  d)  i  e  b  e  n  b  e ,     fonbcrn     and)    t  r  e  n  n  c  n  b  e    (S  ()  e  ()  i  n  b  c  r  n  i  i  f  e 
fefcnfel^cn.      ^ie^o    ift    de  fide.      '?(ncb    nntcvfrcbcn    nad)    bei*    senteiitia 
certa  alle  causae  matrinioniifles,    bic    fid)    anf    bav    äBcfen    bcr    (Sl)e 
bc5iel)en,  ,v  ^^.  bic  Sponmlicn  nnb    bie  !i;rcnnnno   bcr  (Sf)c(cntc   a  toro    et 
meiisa   a  no  id)(  i  cf3 1  id)    ber    tird)(id)cn    Q  n^' i  ^^^  ift  i  0  n. 

1 .  1^ie^>  (cngncten  bic  ^l'  a  l  b  c  n  1  e  r  nnb  bie  ^)i'  c  f  0  r  m  a  t  0  r  c  n.  SctUerc        21 1;». 
fe()rten,  nnr   bie   in    bcr  bcdigcn    2d)rift   (Lev.  18,)  entl)a(tcncn   (Sl)el)inbcr=  limmiToiS^ 
niffe    feien    fraft  n  ö  ^t  1  i  d)en    ^icd)tcc>    nerbinblid) ;    bagegcn    ftel)c    e«?   bcr   ^vibcntinum.' 
melt lieben    Cbrigfeit    ;,n,    niii    bc^o    gemeinen    ^In'ften^o    miUen    and)  nod) 

anbcrc  (5bcl)inbcrnif[c  fe)''t5nfel5on. 

'I)icfen  Jirrtümern  gegenüber  crtliirt  bav  TrldeiitimDu:  Si  quis 
dixerit,  eus  tantniii  coiisan^uiiiitatis  et  afliiiitatis  ^ladns,  qni 
Levitico  exprimnntur,  posse  iiiipedire  iiiatrinioninni  conti-aliendum 
et  diiimere  contractnni,  nee  posse  Kcclesiani  in  nonnullis  illoruiii 
dispensare  ant  constitueie,  ut  ]»lures  impediaiit  et  diiimant, 
anatliema  sit.  Sess.  24  de  matrim.  can.  .*>.  Si  ([uis  dixerit,  Kcclesiam 
non  potuisse  constitnere  impedinieiita  niatrinioiiiuni  dirimentia.  vel 
in  iis  constitnendis  eri'asse,  anatlienia  sii.  Can  4.  8i  qnis  dixerit, 
causas  niairinioniales  non  speciale  ad  indices  ecclesiasticos, 
anatliema  sit.  Can.   V2. 

2.  \H1<?    ipäter   bie  mcltlidic  (^ummll    bie    (S)c|el.uicbnng   nnb  (^krid)tr^-    ^    im-i». 
barfeit  in  ßbefnd)cn,  and)  umv  bav  ^^iH^'cn  bcr  (5l]c  fclbft  betrifft,  an  fid)  ^n  s^\'';;;j''Ser^^^^ 
rcif3en  fnditc,  fanben  ficb  Tbeologcn    nnb   ^ianoniften,    bie    ^w    ^erteibigung '''|J^'^^j;")J^^';"jJ't^ 
bcr    ftaatlid)en    ^icd)tc    in   ö:l)cfad)cn    ein    nenec;    2l)ftcm    anfftellten.      T^ie^^ 

gefd)af)  bcfonberc^  bnrd)  ^>obanneo  non  Öannoi,  bcffcn  Wrnnbfäl;e  non 
ber  jofepl)inifd)cn  (Sl)egcfet;gebung  aboptiert  lunrbcn  nnb  bnrd)  bic  St)nobc  Oon 
*}?iftoja  !ird)lid)e  (Meltnng  erlangen  folltcn. 

"Tiefc^^  '^bftcm  le()rt,  bic  (Si)c  al£^  .^lontraft  nntcr|tcl)c  an«fd)lie|l(id) 
ber  ^egicdation  nnb  (^ki'id)t^obarfeit  bcv  '^(aatcv,  bcr  .s?ird)e  aber  nnr  al<? 
^aframent.  1)abci  mnrbc  bic  Jatramentalitiit  al-o  ein  accessoriuin 
beC>  @l)efontrafte^5  bctrad)tct. 

Seil  aber  bic  $!'anom'^o  bei?  'Jrii>cittiuimic;  bici'cr  i'x{)X\:  offeiibav  uiii)ovipvarf)ci!,    [o      ^  -'121. 
[iiditc  mau  biefclluMi  \>uxd)    nllcvln    5oiil)i^omcu    \\\    bcfcitiqcn,    boioiibovi^    biivd)    ['-■»Iqcnbc     '^opinc-mcn 
^i^el)auptuni]on,  iiaiiiltrf)  _  tini)rf)c  vcDvc. 

a.  unter  Mirrfic  fei  iu  bicfou  .Haiiouoci  bic  liövcubc  MiviljC,  bcv  ^taat,  Slöuii] 
u.  [.  m.  5U  iicrftct)cu; 

h.  jcue  Jl'nuoi'.C!?  fcicu  uidit  b  0  fl  111  a  t  i )  cf) ,  fuubcvu  blof?  b  i^Sc  i  p  ( i  u  ä  v  uub 
bc§t)a(b,  tnie  umu  mcitcv  foIi]Cvtc,  nui)t   i  u  f  a  1  l  i  b  c  l    \mt)   i  v  v  e  f  0  r  nt  a  b  c  1  •, 

c.  bn§  3::iibcutiuuiu  crftiitc  uid)t, 

a.  ob  bcv  .<Tird)c  bivo  ^)icd}t,  (Sbcbiubcvuiffc  ,v.i  felH'U,  hait  c  i  i]  c  u  c  u  ober  ciucv 
u  o\\\    2  t  (1  a  t  e   ii  b  c  x  t  v  a  (\  e  u  e  u   Sicditc-S  ^uftcbc ; 

[j.  ob  uuv  bic  ^Tivd)e  nnb  uid)t  and)  bcr  ©taat  ba^5  9{cd)t  l)nbc,  @bcbiiibcvui[[e 
all  fet3eu; 


792  3^^''fit<'^"  ^f'f-     ^f"  ^<*"  ©nfvnnicntcn  im  cinsctncn. 

Y.  ob  oHc  @()e[nrf)en  o  u§[c()(  icfjtid)  ,^iun  ^'inuin  bcr  Ü\xd)c  c}et}örcn.  r^m  9hi* 
frf)(iif^  hieran  behaupteten  jene  'Ihooloi^en,  luenn  bie  .^Tivd)c  nnbeftrtttenernia^cn  in  f ruberen 
3ahrhunberten  (Mefebn^*bunn  nnb  (^5eriri)t^barfeit  in  (^()efari)en  i]eübt  habe,  fei  bie§  traft  eineö 
ftiUfd)Uieitienben  ^i'lV'l'^H'^iiifü''"  tii'*?  Gtaate^>  (-jeidjeben ;  biefe  feine  ©rinärf)ticinn(i  fönne 
aber  ber  Staat  ,viriidiiet)inen  nnb  allein  ober  nnter  iWitmirfnni]  bcr  .Mird)e  C5bcbinberniffe 
einfetH-n  nnb  anfbeben,  nberbanpt  (^H'febgebnng  nnb  (L^V'ridit^barfeit  in  (5(}efad)en  (iiioad 
contnictuni  anhüben. 

i^.  (Siegen  bicfc  ^rrtüiucr  ftül;cn  fid)  luifcic  ^kljaiiptmigcn  auf  folgcnbc 
^k  lue  ifc. 
TiM^u-Jfii't'^i'.u-  ^-    "^^^  ^ovintl)er  legten  bciii  ^l.    'l^aiiliiö   S'i'ngcii  über  bie  (5()e 

fn'tticr '{\ni)c'iiiiior,  Uuirfje  0011  il)in  aiiftovitatiu  eiit|'d)iebeii  unirbeii.     1   Cor.  1,  1  sqq. 
t^cf  ^tnft!'b^^^  ^-    ^^ nugcinail  lel)rtcii  aiul)  bie  1)1.  ^>  (i  t  e  r.     ^d)on  ber  \){,  ^  g  n a  t  i  ii  § 

^■^''\'^jj'..|^"^^^.^.^^'Mi't}vcibt :     Decet,     iit     sponsi     et     sponsae     de     sententia     episcopi 
sixniK-       coiiiug'iuiii    faciaiit,    (luo    miptiae    siiit    secundiini    Dominum  et  non 
secnndum  cupiditatem.  Ei»,  ad  Polyc.  n.  5. 

c.  ^>oin  4.  ,'^iil)rl)nnbert  an  begegnen  mir  nnnntcrbroc^en  in  bcr 
^iirii)engeid)iii)te  bcr  Tat]ad)e,  baf]  causae  matrimoniales  ber  ®ntid)eibnng 
be^o  röini)"d)cn  2tiiblco  umgelegt  iverben.  l^(^o  leugnen  nnd)  nid}t  bie 
inn'Ijin  eiiinil)nten  !Il}eologen ;  ein  ^){cd)t,  ba^ouenigfteiiio  ö^^'^-^^i  ^af)r()iinbcrte 
lang  ol)ne  Sßiberipriid)  anc^genbt  iimrb,  fann  aber  nid)t  nfiirpiert  fein, 
lonbern  ift  legitim,  ^a^o  nmididie  gilt  uon  ber  O'H'iiialt,  trennenbc  ^{)C^ 
l)inberniife  anf^nfteUen,  bie  id)on  auf  bcr  3l)nobc  oon  9?cocä!3area  (314) 
aihogcübt  U)arb:  ^Fulier,  si  duobus  nupserit  fratribus,  abiciatur  usque 
ad  mortem.  Verumtamen  in  exitu  pr(q)ter  misericordiam,  si 
pi'omiserit,  quod  facta  incolumis  luiius  coiiiuncti<>nis  vincula 
dissolvat,  tVuctum  poenitentiae  dissolvat.  Can.  2.  '-liMe  bie  ^ird)c 
l)ier  bie  ^Iffinität  al^o  (i'l)el)inbcrnic<  fcftgefdit  bat,  fo  l)at  fie  iniincrfort 
bac>  gleid)e  ^)ied)t  geübt,  bio  bav  Xribentinnm  e^^  il)r  auc^brürflid) 
,;nerl'annt  l)at. 

Tio  -d'vö  ^a•  ^'    ^''^^^  ^^'^   1.^ra;fio  bcr  .^'ird)e  ftiiniiit  ihre  l'el)re  nbcrein.     X)ic  Ci-nt-- 

Mirii)o^\iiHv''Mo  fdjeibnngen     bcv     ^  r  ibc  nt  i  nuin  ^^     t)aben    luir    |d)ün    'ii.  2418)  gel)ört. 
(^üncDtcbaifcit:  ,2^^(^i^(j^  ^[^  cntgcgcuitebcnbc  5lniid)t  aiiftand)tc,    luarb    fie    and)    fogleid)  mm 
bcr  .^Cird)e  alt>  falfd)  ober  l)ärctiid)  Deriiunfcn. 

a.  :3n^^l^0*onbere  ertliirt  bie  ^^nde  Anctorem  fidel  gegen  bie  Sl)nobe 
uon  ^^^^iftoja:  Doctriiia  syiiodi  asserens,  ad  supremam  civilem 
potestatem  dumtaxat  ori,i»iiiaiie  spectare,  coutractui  matrimouii 
appoiiere  impediinenta  eins  pfeiieris,  quae  ipsum  nullum  redduut 
dicunturque  diiimentia;  quod  ins  oiigfinarium  praeterea  dicitur 
cum  iure  dispensandi  essentialiter  couuexuin ;  subiuiijreus,  supposito 
assensu  vel  coiiniveiitia  priucipum  potuisse  Ecclesiam  iuste  eon- 
stituere  impediinenta  dirimeutia  ipsum  contractum  matrimouii; 
quasi  Kcclesia  non  semper  potueiit  ac  possit  in  cliristianorum 
matrimoiiiis  iure  proprio  impedimeuta  coustituere,  quae  matri- 
monium  non  solum  iinpediaut,  sed  et  nullum  i-eddant  quoad 
vinculum,  quibus  cliristiani  obstricti  teneantur  etiam  in  terris 
infidelium,  in  eisdemque  dispensare  :  canonum  3,  4,  9,  12  sessionis  24. 
(Joncilii  Tridentini  eversiva,  haeretica.  I'rop.  59.  "I^Cioglcidien  jinrb 
bie  5^itte  bcr  3l)nobc  an  bie  ireltlid)e  C^kiualt,  niand)e  @l)el)inberni|fc 
ab;^nid)aiien,  anberc  ein^nfdjränfen  nnb  bie  "^ic^penfation  5n  uerbieten, 
bc;cid)net  alo  libertatis  ac  potestatis  Ecclesiae  subversiva,  Tridentino 
contraiia,  ex  haeieticali  supra  damnato  principio  profecta  (Prop.  00). 


§  216.    2)ie  (Sfie  aU  ^ontvatt  793 

ß.  %i§>  bann  in  ncncrcr  Qcii  a\k  btefe  Qrrtümev  nu§  ?(n(af,  ber  ^^^'"'^  ^^• 
farbinifii)en,  babtfrfjcn  nnb  iifterrcirf)ifd)cn  (^ejel^ujobitni-)  cvncncrt  univbcH; 
hit  fic  t^iiiÄ  IX.  bnnl)  npoftoli|rf)c  ©djrcibcn  oom  io.  Qnni  1851  luib 
üom  22.  5(1:9.  1854,  folvic  biirrf)  fein  Srijrcibcn  an  bcn  5^önig  Don  Sarbinicn 
Dom  19.  2ept.  1852  nnb  bie  ^(tlofntion  Dom  27.  ©cpt.  1852  cjegcn  bcn 
©ntmnrf  cinc^5  (£iDi(c^egefc^cv  Deniun-fcn.  ©nblid)  unirbcn  [ic  im  @i)(labn!? 
Dom  8. -^cjcmbcr  1864  m.  66,  70,  7:^)  anf^  ncnc  Dcnirlcilt.  5Bgl. 
Deminger,  Encliiridion  n.  1614.  1618.  1621. 

!^ic    "Tcftnitioncn    bc^>    !J^ribenttnnnuo,    iDcIc^c    bcr    apoftoIiid)C  ®tn()(  .^^^^^\l^l;^  ^^^ 
nckgcntlirf)    näf)cr    crflärt    I)at,    finb    nur    bcr    Hn^^brnrf  bc^;  fortuuilivcnbcn  >{ivd)cVnftant^ 
^(anbcn^^    nnb  bcr  bcftänbincn  ÜbunG    bcr    ^irdic      5((-?    fic    in    bie    iinlt  [i.JS|^^^^^^^^ 
eintrat,  ()at  fie  allerbingc^  bie    bcftcljcnbc    iDCÜliii)c    S1)cgcfet^gcbnng  infoioeit,        "^f^'- 
aber  and^  nnr  infouicit  ancrfannt,  (\U  fie  bie  ^sl)rigen  anl)ielt,  bicfcn  ®taat§= 
gcfc^cn    infolDcit    (5^c()ori'am    jn    leiften,    also    c^o    mit    bcm    (^nMDiffcn    bcr 
fsHänbigcn    nnb    bcr    ^ebrc    bcr    5iird)e    Dcreinbar    irar,  mic  fie  bicfcv  and) 
f)cnte    nod)    in    iil)nlid)cn    l'aiini  thut.     5(((cin    fic  ^t  and)  Don  Einfang  nn 
il)re     ®cfcl5c\ebnng     unb  ('>krid)tc>barfcit     l)infid)tlid)     ber    (S[)c    geübt,     bie 
beftc()enbcn    i^crbinbinuicn    nad)    bcn    (^rnnbfii^cn    bc^o    (S)lanben^3     bcnrtcitt 
nnb    ctum    eiitGCGcnftcf)cnbc    ^^Jsrincipicn     bcr    niclt(id)en    Ok'fcl^^Gcbnng    nid}t 
bcad)tct,     'Dicc^  bcmcifen  bie  bie  ivl)c    bctrcffcnbcn    5al)lrcid)cn    .^ianonc^o  bcr 
älteften  ^on^^ilicn  nnb  h\z  ^Inorbnnnncn  bcr  %[\\^\{t  bcr  crftcn  ^al)rl)nnberte. 

e.  Tic  0'kfcl,^n'>'l^inin  nnb  (^'kn-idjtvbarfcit  bc^^inlid)  bc^>  ^io  n  traf  t  e  f^ 
ber  (Sl)c  bcm  ^taat  511  überuicifcn,  bcr  .Uirdic  aber  nnr  bao  (Saframcnt 
Dorbe{)altcn  .-^n  mollcn,  ift  any  einem  boppcltcn  (^^niinbc  nnmÖGlid)  nnb  falfd). 

a.  "^er  .^fontraft  qebört  mcfcntlidi  ,vnn  2aframcnt  nnb  bilbct ,  /r}-!*-  ,, 
beffcn  yjhitcrie.  @o  arcinmcnticrt  '^m  n  v  VI.  in  feinem  2d)rcibcn  annn  unKntiicDa- 
bcn  5Mfd)of  Don  9Ji\itida\)om  17.  September  1788:  Hinc  fit,  nt  ad  "^^S^^^^^^^^^^^^ 
solam  Krclesiani,  cni  tota  de  sacrameiitis  est  cnra  concredita,  ins 
omne  ac  p(destas  pertinoat  snani  assig-iiaiidi  formam  liuic  contractni 
ad  snblimioreni  sacramenti  di^iiitatem  evecto,  ac  pioinde  de 
matrimonioruni  validitate  ant  invalid itate  indicinni  feire.  !^n 
gtcidjcr  ^inifc  argnmcnticrt  ^Mn^o  IX.  in  ber  Vlllofiition  Dom  27. 
Scptcndicr  1852:  Cnm  nemo  ex  catliolicis  i^iioret  ant  ignorare 
possit,  matrimoninm  esse  vcre  et  }>ropiie  nnnm  ex  septem 
evangelicae  legis  sacranientis  a  Christo  Domino  institntnni  ac 
propterea  inter  fideles  matrimoninm  dari  non  ]»osse,  (inin  nno 
eodemqne  tempore  sit  saeraiiientnm  ....  ac  pioinde  a  coninuali 
foedere  sacramentnm  separari  iinmqnam  posse  et  omnino  spectare 
ad  Ecclesiae  ]>otHstatem  ea  omnia  decernere,  qnae  ad  idem  matri- 
moninm qnovis  modo  possnnt.  pertinere.  5>C}1.  ([\xA)  bie  (Sncljttifa 
Seo^  XIII.  Ärcatinm  dirinae  Dom   Kl  gebrnar  1880. 

3.  (Scibft  aboefebcn  Don  bcr  Satramcntiditiit    ift    bie  (5f)c  eine  I)ciliac   ,    -'»-'<"'■  . 
nnb    religiöfe    3ad)c,    hk    Don    (Mott    nnb    S()riftn^o    bnrd)    pofitiDc  Dffcn=    Viiiae  unb 
barnng  gcorbnct  nnb  bcr  fird)(!d)cn  tHiitorität  nntcrftcm  Umrbc.     Sco  XIII.  i;;^;;^^^^^ 
fiil)rt  bic^5  in  bcr  eben  erunibnten  (vnci)f(ifa  alfo  (\\i^>:    Cnm  matrimoninm Mivdicmitovitciu 
liabeat     Denm     anctorem     tnerit(|ne     vel     a    principio     qnaedam 
incarnationis    \'erbi    Dei    adnml)ratio,    ideirco    inest   in  eo  sacrnm 
et    religiosnm    qniddam,    non    adventitiiim,    sed  ingenitum,  non  ab 
hominibns  acceptnm,  sed  natnra  insitnm.     Qnocirca  Innocentius  III. 


794  3tt>pitci"  Teil.     3?ou  bcit  (Safvnnicntcn  int  ciu.^cfncn. 

et  Hoiioriiis  111.  decesS(H'es  iiostri,  iion  iiiiuria  iiec  temere  affirniare 

|)otueniiit,  apiul  lidelcs  et  iiifidcles  existere  sacranieiitum  coiiiupfii 

Oiiniiiim  mentibiis  infünnatum  antici[)atiiiiiqiie  fuisse  constat,  iit 
cum  de  matrimonio  cogitareut,  forma  occnrreret  rei  cum  leligione 
et  sanctitate  coiiiunctae.  Haue  oh  causam  nuptiae  apud  illos  non 
sine  caeremoiiiis  leligionum,  auctoritate  poutificuiii,  ministeiio 
saceidotum  fiere  saepe  consueverunt  ....  Igitur  cum  matrimonium 
Sit  sua  vi,  sua  uatiiia,  siia  sponte  sacrum,  consentaneum  est,  ut 
regatur  ac  temperetur  uon  principum  impeiio,  sed  divina 
auctoritate  Ecclesiae,  quae  verum  sacrarum  sola  liabet  magisteriuui. 

sv^ivf.mm'n  bn-  ©  d)  0  l  i  0  u  1.    ^scbc  (5f)c  ,;un|ri)cn    (^n^  tauften   ift  bal)cr,   uhv5  il)rc 

lou-nänbisun    Wilticjfcit,  bic  ^]3f(id)tcii  bcr  Ci-l)clcutc  nub    bav    (vf)cbanb    betrifft,  nad)  bcn 

^'^JlÄimr    ^^^n^'t^^'H  ber  ,^i(rd)e    ;^u    beiirteiten.      ''K^cnn    bnbcr    ein    2taat    bie  !irrf}lid)c 

^^"^u-Är*'''  ^'(l^'iin'etMiebiiiu^    nid)t    niicrfciuit    imb  felbftäitbiöc  ftaat(id)c    (Sbci-jefet^qebung 

inib     (^krid)t{^barteit     niivübt,     jo     l)at     letztere    um*    rein     bür  c^  cr(i  el)  c 

'^iMrfuniien ;    nor    (^uUt    nnb    ber    Mird)c   banenen  ift  bie  ©ültifjfett  nnb  ber 

3^eftnnb  ber  (iM)c  ein-;iii  uon  beni  (^iefet^^e  ^kittec^    nnb    ber   ^^irdje  nbl)iini]i(]. 

"^ic  .^ird)c  l]ä(t  ^iinir  bie  5s()viani    ;>nin    biiri^cr(id)en    (^)e()Drfiini    oegcn    hk 

(^5efe(5i]cbiinii    bev    3taatev    an,     allein     fie    faiin    ntiHineriuel)r     bie    bIof3 

bürcierlid)e  (Sl)e  unter  (^5ctanften  nlv  und)re  Ci1)e  anerfennen.     TaC>  53iircjer= 

lid)e    (^icfelibnd)    für    bao    reiitfd)e   ^){eid)    fud)t  ben  Vef)ren  ber  ^ird)c 

über  bie  (Sl)e  (^ered)t  ^n  uierbcn,  inbciu  ev  bcn  betreffciibcn  '^lbfd)nitt  ^^iirgcr^ 

1  i  d)  e    (5()e    iiberidu'cibt   nnb    mit    ber    il>cftiinnnnu^    fditiejlt:  Xie  fird)lid)en 

iHMpflid)tnnncn  in  >Hnfcl)nni^  ber    CS'be    UH'rben    biird)  bie  iHn-fd)riften  biefeö 

?(bfd)nittev  ind)t  berührt.     -V  1588). 

JHatfbi-v  '^^d)olion  l\    Tnu\)    ber    alliieiiieiiicn    '?(Hfid)t    ber    'Iljeoloöen    nnb 

5tatiK<iim>ait   ^f'aiioniften  befirt   bie  vStaatvilcundt  bav   ^)iedit,  bie  Ct1)c  ber   Ungetanftcn, 

''^\?nn^Aoufu"i^'  ii^H'v  uieldie  bie  .Niird)e  feine  ^urivbiftion  an^^iibt,  bnrd)  (S)efet3C  .^n  regeln  nnb 

bal)er    and)    treiinenbe    (Sbel)inberniffe    anf,^nftelleii.      Tic    @l)e    befil^^t   ^unir 

inuner    einen    reliivöfen    (Sbarattcr,    aber    ba    eine    iieiftHd)e  Obrigfeit  nid)t 

e;i-iftiert,     iueld)e    bie    nid]td)riftlid)c    C5l)e     regeln     tonnte,     eine     gefet^tidje 

^Ifegelniiq  aber  notuuMibig  ift,    fo    l)at    ber  2taat  biefe  ?(nfgabc  ^n  erfüllen. 

33gi.    S.'  Tli.  Snppl.    q.    59    a.    2   ad    3.      ^iiMe    ^^sin^?    VI.    an^^brüdlid) 

crfliirt  l)at,    bat    bie   2taat^^iicunilt  abo:    nienial^o    ba^5    ^}cd)t,    eine    gültig 

gefdjloffene  (i1)e  a  n  f  3  n  1  ö  f  e  n. 

S  -17.     Tic  C^'l)c  n(v  Snfrnmcnt. 

in^l.   Pahtiiiri,  De  luatrini.  christ.  'J'li.  7  s<|<|.;    ®il)r,  Tic  l)ci(igeu   2afvainentc  Der 
fatl)ülifd)cii  «ivrfjc.     II  §  59  ff. 

^■^~^^:    .  I.  Tie  ©be  ift  fdion  in  einem  weiteren  3inne  ein  «Safrainent  ober 

i^n rvamcW  im  C^^beiuiniv,  uomlid)  alv  ^nn-bilb,  be,;iebnngc^meife  ^Ti\id)bilb  ber  ^Bereinigung 
(^l)rifti  mit  ber  .Vfird]e.  il>gl.  Ephes.  5,  21  sqq.  J^cbod)  lüirb  bie  (Si)e 
bier  feincvmegv  alv  ein  blotle^^  Cs^leidniiv  für  bai^  ^erbiiltni»?  dbrifti  ,vir 
l\'cnfd)beit  nnb  ^nr  ^irdje  be,>M ebnet,  luie  5.  ^\  ba^  3cnflörnlein  ein  ^Mlb 
be^o  ÜteidjCy  (Sbrifri  ift,  obnc  in  einer  inneren  i^criiuinbtfdiaft  unb  einem 
realen  ^nfammcnljang  mit  bicfcm  'lU'ic^e  jn  ftel)en ;  ine(mel)r  fte()t  bie  Öbe 
^n  (Il)riftne^  nnb  ber  ^ird)e  in  einer  U'Cfcntlidjen  !i!^e;,iebnng  nnb  ift  baber 
,SUmr  ein  im)ftifd)ev,  aber  reale^o  ^nn-bilb  nnb  97ad)bilb  jene^o  il>erl)ältniffey. 
rie^^  ergibt  fid)  fdjon  anv  bcm  llmftanbe,  baj3  ber  1)1.  ']3an(nv  baran-g,  ba|l 


unitcvcn    iiiu 


795 

bic  (ll)c  ein  iic{)i-'iinui^4iof(e€^  ^Mlb  bcr  ^>eretincjmu3  (S.i)n]ii  iinb  bcv  ^ivd)e 
ift,  bic  vcdftai  golöcrmigeii  obleitet,  iiömtid)  bic  ^).^flicl)ten  ber  @l)C.lcutc 
Oeocii  ciminbcr,  uuvo  n'idjt  möo^Vid)  m\\\  mmi  f)tcr  ein  bloßci^^  (^lcicl}ni§ 
üoiläcic. 

II.    @ö  ift  nbcr  ond)    "T^  o  g in  a,    ha  y,   bic  ®  b  e  unter  (5  b r  i ft e n        -f «• 
cm   U)a()rc^>    <:::a  tva  incn  t    \\n    engeren  nnb  cii3ent(ui)cn  ^  i  n  n  e  tuai)vc&  ©aha^ 
ift,  b.  ().  e.f  opere  operafo  bcn    (£'I)clcntcn  (^nnbe  fpcnbct.  llScn'sl^^^^^^^^^ 

^cr  ^ciiuny  für  bicfc  !Il)cfc  mirb  gcfübrt 

1.  ([n§>  bcr  heiligen  «Sdjrift.  T^icfclbc  täf^t  uor  altem  feinen 
^Hieifcl  bnrüber  bcftcljcn,  baf^  bic  tum  (^oti  fetbft  im  '].Mirabic£i  eingeiel^te  nnb 
gefcgnclc  @l)e  ein  Ijcitige^^  nnb  religiöfe^^  '^Hn-l)ältnic^  ift,  \\nc  and)  bcr  gan^c  ^Utc 
^^nnb  fie  betradjtetc  nnb  fclbft  ^ac<  .pcibentniii,  jolaiige  feine  (Sntartnng  nnb 
^eruicltlid)nng  nid)t  ,^,nm  lHnf;erftcn  fortgc]d)rittcn  unu-.  Sl)riftn^>  aber  crHärt 
Hon  ber  (S()c,  mit  an^Jbriirflid)cr  i^c^ngnaljuie  auf  h[V$  propbctijdjc  ^IBort  Hbam-o, 
baf3  (^Unt  fclbft  bic  (äljclentc  nnanflövlid)  mit  cinanber  Hcrbnnbcn  l}abe.  i^gt. 
Mütth.  19,3  sqq.  ^Ccr  ^Ipoftel  aber  |d)rcibt  bcr  im  .v^crrn  gcfdjloffcncn  (iii)e 
eine  Ijciligcnbe  Kraft  ;,n  il  Cor.  7,  14.  ;U);  1  Tim.  2,  15;  Coloss.  3,  ISi. 
^a5n  fommt  bie  Stelle  Ephes.  h,  2:')  sqq.,  uu1d)e  nad)  ber  bcftänbigcn 
5lncilcgnng  ber  fatl)olijd)en  Überliefernug,  menn  nid)t  birclt,  jcbod)  jebcnfallio 
implicite  bie  mabre  nnb  cigcntlidie  2:atrameiitalität  ber  (i1)e  aneipridjt, 
ba  nur  bann  bic  S'l)e  ein  nnd)rev  nnb  mirflid)ev  9iad}bilb  ber  ^Bereinigung 
(S:i)rifti  mit  bcr  .^{ird)C  ift,  mcnn  fie  and)  nne  biefe,  bniib  bie  ®nabc  uer^ 
miltclt  nnb  mit  iibernatiirlidier  (^hiabe  ueibunben,  b.  l).  UHil)rl)aft  fafra- 
mental  ift; 

2.  (\.\\<^>    ben    \){.    '-iMitern. 

a.  Sic    bc^eidjncn    bic    C£bc    atv    eine     beilige,    firdjlid^e,    i '" ^j,  ^s.f,f Jft  nad) 
.V")errn  nnb    bcvlialb    Hon  bcr  ,Siird)c   5n  [dilicßcnbc,    gnabcnipenbenbe  in^r^  bcn  ^^Hitom  eine 
binbung.      ^abcr    follen    bie    OMänbigen    il)re  C5l)en  fd)lic|len  nad)  bcr  (5nt=  '''S'.IVg.'' 
fd)eibiuig  be^    il^ifd)oi'o,    bamit    cv  im  -Vcrrn    geid)obe.      Decet,  ut  sponsi 

et  spoiisae  de  sententia  (q)iscoi)i  coiiinginni  faciant,  ut  nuptiae 
secuiiduni  Dcum  siut.  uon  secuiiduiii  cupiditatein.  I</)uft.,  Ad 
Polyc.  ('.  f).  Tude  sufliciamus  ad  enairandaui  felicitatem  eins 
matrimouii,  quod  Kcclesia  couciliat  et  continnat  oblatio  et  obsignat 
benedictio,  augeli  reuuntiant,  Pater  latum  liabet?  TertulL,  Ad  uxor. 
1.  2  c.  1).  Si  ei'go  ratuin  est  apud  Deuni  niatrimouium  huiusmodi, 
cur  nou  et  i)rüspere  eedat.  ut  pressuris  et  augustiis  et  im- 
pediuientis  et  inquiuameutis  nou  ita  laressatur,  lia])eus  iaui  ex 
parte  divinae  gratiae  patrociuiuiu.  Terltdl.,  1.  c.  c.  7.  "^laA)  bem 
1)1.  ei)rill  oon  ^Hlc;i'anbricn  taiu  (il)riftiiv  ^-^ixx  .v>od)3eit  oon  Äana,  ut 
generatiouis  humauae  priucipiuui  sauctiticaret.  In  Joanu.  1.  2  c.  2. 
Neque  nos  uegamus.  sauetiticatum  esse  a  Christo  couiugiuui  divina 
voce  dicente :  Kruut  anibo  in  uua  carne  et  in  uuo  spiritu. 
Ämbros.f  Ep.  36. 

b.  Sic    nennen    bic    (i1)c    ein    c  i  q  c  n  1 1  i  d)  e  <5    S  a  f  r  a  m e  n  t.     %U     ^.-J-*^; 

*"  .  *  .  ^  1  ('*'''•  litt* r 

fold)c^  fü^rt  fie  'lertnllian  neben  bcr  5:anfe,   Firmung    nnb  @nd)ari|ttCnennnt  l.io  (itK 
an   (De  praesc.  c.  40).     Mar  aber  jdjrcibt  bcr  1)1.  ^^lngnftinu^3:  Huius  ^'"1.^^^^^^^^^^^^ 
procul    dubio    sacrameuti    res    est,    ut    uias    et    femiua    conuubio 
copulati,  quamdiu  vivuut,  inseperabiliter  persevereut ....   Ita  uiauet 
iuter    viventes    quiddam    couiugale,    quod    uec    separatio    nee  cum 


796  3^^'^''t<^i"  2^fif«    ^*^»  ^f"  (Safvaiiicutcu  im  einzelnen. 

altero  copiilatio  possit  auferre:  iiianet  aiitem  ad  noxam  ciiminis, 
iion  ad  viiiculum  foederis:  siciit  apostatae  aiiinia  veluti  de  coiiiugio 
Christi  recedeiis  etiam  fide  perdita  sacramentiim  fidei  non  amittit, 
qiiod  lavacro  regeiierationis  accepit.  De  niipt.  et  coiicup.  1.  1  c.  10. 
Hoiium  iiuptiarum  per  omiies  geiites  atqiie  omnes  liomines  in  causa 
generandi  est  et  in  fide  castitatis.  De  bono  coni.  c.  24; 
^ .    t^'f-  3.    an^^    b  c  r   c  i  n  ft  i  in  ni  i  q  c  u  ;^  c  l)  r  c    b  c  v   X 1)  c  o  t  o  q  c  n.      ^dlcr^ 

N  ii-    ^afi (1111011=  '  "^  '  I.  '  J 

hiiitüt  ra  liiK  binq^^  foniinen  bei  einigen,  ,v -^.  '^nranbns^,  unftare  Vluf^cvnnqcn  uov,  ba  fic 
kwm'\iVnave  ^^^  eiqenttidie  2nfrnnientalitiit  bcr  l£1)c  iiiiUnterfdjicbc  luni  il)rcr  qel]eiiHni^^uol(en 
viuiu-nmaen;  ^ebeutunq  w.  '24'JH i  utdit  qcnuq  licrüinlicbcn.  'Hud)  ift  cc>  nid)t  m  iier= 
uninbern,  oay,  m  einer  ^eit,  ba  fornilid)c  l'ei)rent|d)eibnngen  nbcr  Die|en 
^^nntt  meber  norlaqen,  nod)  notmenbiq  univen,  bie  Safrninentalität  ber  @^c 
non  einigen  nid)t  nlv  Tognui,  fonbern  probabele  tlieülogi]'d}e  ^'el)rnicinnng 
barqeftellt  lunrbe.  T^ie  qrojsen  3d)olnftifer  jebod),  nanientlid)  ber  ()l.  1l)onia^, 
Ijiiben  bie  2iifranientalitiit  bcr  (£1)e  in  ber  bcftinunteften  ^cifc  nu^= 
gefproeljcn.     In  hoc  sacraniento  per  coniunctionem  niaris   et  feminae 

coninnctio  Christi  et  Ecclesiae  iignratnr Et  quia  sacramenta 

efficiunt  quod   fignrant,   credendum    est,    quod    nubentibus    per  hoc 

sacramentum  gratia  conferatur,    per   ([uam   ad  unionem  Christi  et 

Ecclesiae    pertineant,    quod    eis    niaxime    necessarium    est,    ut   sie 

carnalibus    et    terienis   intendant,   quod    a   Cliristo  et  Ecclesia  non 

disiungnntur.    8.  c.  gent.  1.  4  c.  78.     '^^gl.  S.  Th.  Sup))!.   q.  42  a.  1; 

■^io  (sio'iuM  ^on  ^'    ^^"'^  ^^^'    Über  ein  fti  ni  ninnq    ber  |'d)i^oniatiid)en  ^ried)en  nnb 

^diivmatiüDni   orientnliid)cn    Soften    mit    bent  (sHnnben    ber    fatt)o(iid)en    ^ird)c    an    bcn 

onlS.rn    latranientalcn  (Sbarafter  ber  ei)c; 

^cft.'ii,  ünuie  5     (^  j( ,-  ^  ^,  ji  ^  ^  u  y  j.  ,1  j  I  ^-u  c  i  b  u  n  q  e  n   b  e  r  ^t  i  r  d)  e.     T^at^  ^  o  n  5  i  I 

Dir  >{ivii)e.     non  ^loren5  (ebrt:  Septimuni  est  saci-amentum  matrinionii.    Decr. 

\)vo  Arm.    ^oni  Üribentinnni    aber  umrbe  befiniert :    Si  quis  dixerit, 

matrimonium    non    esse    vere    et    jjroprie    unuin    ex    Septem   legis 

evangclicae    sacramentis    a    (Jhristo    Domino    institutum,    sed    ab 

liomine  inventum,  iieque  gratiam  conferre,  anathema  sit.     Sess.  24 

de  matr.  can.   1  ; 

, ,  -'■''''„ .  6.  a  n  c>  f  0  l  q  e  n  b  e n  .S^  0  n  q  r  n  c  n  ,s  q  r  ii  n  b  e  n. 

^irüiiK  rüv  Mo  a.    (si)ri|tn«^  moKtc  bie  bnrd)  bic  ^nnbc  '^Hbain^^  beni  Sßcrberbcn  preiig^ 

^''^br'i'iio'''''  q^'qebene  '^in^t  crlöfen.     ^nn-bcrben  mar  infolge   be^^  Sünbenfalle^j  and)  über 

bie  (Sl)c  gefoniiiicn.      ^^effcr    aber  tonnte  ber  (irlöfcr  bie  @l)e  ,;nr  friil)cren 

4')eiligteit  nid)t  5nrücffü()ren,    aU    inbein    er    fie    ^n    einem    Safrainente  beö 

'Jcenen  '^^mtbee  erl)ob.    ^^l^ie  ber  bl.  Ül)rillib3  in.  24:)0)  bringen    and)  anbere 

^Hiter  fein  (Srfd)cinen  auf  ber  .V^odi^eit  ^n  ^ana  mit  ber   «peiligteit  ber  @I)e 

in  ^erbinbnng. 

b.  ric  d)rifl(id)e  ©bc  ()at  bk  5(nfgabe,  Minbern  bae  ?eben  ,^n  geben 
nnb  fie  ,^n  er5iel)en,  bie  bnrd)  bic  Üanfc  ,^u  ^'inbern  (^ottc^o  nnb  rsUiebcrn 
bcy  mt)ftifd)en  i^cibc^o  Cil)rifti  u^crbcn.  "^^er  |]uied  ber  (i't)e  ift  ba()er 
über  n  a  türlid),  ^n  beffen  C£'rreid)nng  bic  fafrainentalc  (^nabeniuitteilnng 
l)öd)ft  angcmeffcn   ift. 

c.  '-ilMe  für  bell  ^taat,  fo  ift  bie  (Bi)C  and)  für  bie  .^ird)e  non  fo 
fnnbamentaler  ^x'beiitiing,  baf]  C6  angezeigt  ift,  ba^  biefec^  nnd)tige  Qnftitnt 
and)  reid)lid)  (Mottcv  (^nabe  erbält. 

d.  rie  (^)nabc  i^Sottc-^  ift  bcn  (Sbelenten  aber  nin  fo  notuienbiger, 
al^^    bie    uiefent(id)en    @igcnfd)aften    bcr    @l)e,    näiidid)    il)re    @inl)cit    nnb 


§  218.     ©^cnbcr  unb  euipfnngcr,  3)?atcric  unb  ^ovm,  Sirtungen  ber  et)c.      797 

UnaufIöC4id)fcit,  mit  ine(eu  unb  id)Uiercn  Opfcni  nerbunbcu  fiiib,  hit  immer 
grojgc  OpfenniKigfcit  uiib  ^umcilcn  l)croi|cl)cii  Ü-Unt  erforbent.  'iBenn 
ircjcnbiuo,  ciitfpnui)  C0  bantiii  l)icr  bcr  ^ii^ci^t)ctt  imb  (S^ütc  (^otte-^,  biinl) 
faframcutalc  ©nabcii  beut  ll)('eufdjcii  511  .S^i^f*^  5"  fommcn. 

Saun    (S:()nftu^    bie    S-()e    a(ö    ©afvauunit    ciugcjct3t  ijat,  ob  bei  bcr  ^odj^eit  5U         i>i;',(;. 
^ana  ober  nadj  [einer  9(uferfte()uui3,  lä^t  fid)  nidjt  ent)'fl)eiben.  Bntpunft  bev 

I5iufc^unc|. 

§  218.    S^cnbcr  unb  (imVfrtugcr,  5!)Jatcric  mib  5orm,  5l^irfungeu  bcr  ©t)e. 

95g{.  Falmieri,  De  matrim.  christ.  Thes.  11;    ®if)r,    3:ic    ()ciligcn    ©afranicnte  bcr 
fat[)olifc^en  ,nird)e.    TI  §  61. 

I.  Tic  5^^cniihiun-tinig  bcr  grogc,  mcr  ©pciiber  bcc^  dtjcfaframcittc^o  ^,,,  -''-'J- 
ift,  I)äiiot  ciiijig  bauoii  ab,  ob  alle  gidtigcii  (Sl)cn  unter  (Sljriftcu  eo  ipso  '^u'^aim' 
fafrnuieutal  fiub,  ober  ob  bic  3afrauicuta(ität  crft  burd)  eine  ^Jaubhiug  ivouDot. 
be^  'ißrieftcr^^  ^iu^^ufouiiut.  Qft  kt^tcrcv  ber  gall,  fo  [pcnbet  ber  ^  rieft  er 
ba<§  (Eafrnmcut  ber  @l)e,  \\\\\>  bcffen  iilnn-tc:  Matrimonium  i^er  vos 
contrachun  etc.  fiub  bic  ^-orui  bec^  Satniiueutcci.  9^ad)  ber  crftcreu 
9}teiuuug  bagcgen  fiub  bic  Moutral)cutcu  ober  (i'uipfiiuger  (\\\6.)  bie  Speuber, 
unb  in  bcm  irgeubmic  tunbgcncbcuen  consensus  matrimoiiialis  liegt 
bic  gorm.  3[BeId)e  uon  ben  beibcn  ?(ufid)ten  rid)tig  ift,  ift  oon  ber 
^1rd)c  burd)  fin*uilid}e^  (S^Ia  u  b  c  uc^be  tret  uid)t  an^obrürfUd)  cntid)ieben. 
33cncbift  XI\^  (De  syn.  dioces.  1.  8  c.  13)  umrut  bie  2i)uobcn 
biioor,  fid)  für  bic  eine  ober  anbere  lyteinnng  an^^nfprcdjcn,  erftürt  jcbod) 
bie  l)(ciunng,  baf?  bie  (v()e(cutc  fclbft  bic  2penbcr  fiub,  für  bie  sententia 
communior  et  prohahilior.  ^tiid)  ben  feitbcr  nod)  über  h(\^  $öcfen  bcr 
(S^e  erfolgten  fird)lid)en  Vel)rcntfd)etbuni]cn  ift  fic  Uienigftcnv  sententia 
certa  unb  ergibt  fiel)  auv  folgenbcn  (^nniuben  : 

1.  Taj3  bic  ^fontraljcuteu  jclbft  fid)  bi>o  ^atnnneut  fpeubcu,    nun*   im^.    -'i--^- 
3D?ittclaltcr    all  gemein    bic    5lufid)t     ber    ^^Ijeologen.      Verba.   quibnst^n•i^^'mÄr 
consensns  exprimitnr  niatiinionialis,    sunt    forma  hnius  sa('ramenti,j:|JJj^j^'™^^ 
noii  antem  ])enedictio  sacerdotalis,  qnae  est  qnoddam  sacranientale.    t>n.      ite 
S.  Th.  Snppl.  q.  42  a.    1    ad    1.      'Tim    ^il>iU)elm    oon    ^axxt^    foll uSlTÄior 
ber  Hnfid)t  gemcfcn  fein,  bcr  '')Nrieftcr  fei  bcr  ^pcnbcr    be^o  (£i)cfalramentc^^.       ^''""'^• 
@irf)cr  marb  bicfe  l^Jc'cinung  anf  bcm  Xribentinum  oon  einigen  '^j.Muifern 
3^l)cologcn    oerteibigt,    miiljrenb    bic    grojlc    y}(el]r5abl    fid)    fofort    für    bic 
allgemeine  5lnfid)t  an^ojprad).      "-^lad)    bem    2'ribentiuum    fanb  bic   9J^'innng 

bcr  'l^arifcr  einen  entid)icbeucn  i>crteibiger  in  yJi  e  l  d)  i  0  r  (ianu^5,  bcm 
fid)  angefel)cne  5;;i)eologeu,  mic  (vftiuv,  '5l)loiu-?  u.  a.,  anfd)loffcn.  Ta= 
gegen  bcl)ielt  bie  alte  fd)olaftifd)c  Öebre  bic  meiftcn  ^l)eologen  auf 
il)rcr  3eitc,  i.  33.  33cllarmin,  ?ngo,  ^michiuc,;,  3and)c;)  n.  a.  Qm  18.  3at)r= 
l)nnbert  traten  bie  gallifani]d)eu  unb  janjeuiftifd)cn  !Il)cologen,  bie  bei  ber 
(Sl)c  ^ontraft  nnb  ^alramcut  trennen  molltcn  in.  2419  ff.i,  für  bic  ^Infidjt 
ht<%  yj?eld)ior  (£anu§  ein. 

2.  Unfere  5lnfid)t  folgt  unmittelbar  an^o  allen  fird)lid)cn  C£'utfd)cibnugcn,   ^i^.'[^'ij^^j^,j,f^. 
baf^  e^^  nnter    ßl)riftcn    feinen    @l)eocrtrag    geben    fann,    bcr    nid)t    ^ngleid)  i^onbcn  U)  ba^ 
(Saframcnt    ift.      Tcnn    menn    ber    ^Hmtrat't    ^aframeut    ift,    fo    nnif?  bic  %'J;:7j;;;;.,\7'^ 
3d)liefuing  bc^o  ^ontraftcv  and)  bic  2pcubnng  bcv  ^aframcnte^^  fein,     '^ie  ^ofv'mu'nt  ii.. 
ben  *^^ontraft  ab|d)lie|]enbcn  @t)eleutc  finb  baber  and)  ^penber  bc^o  2alrauientcc^. 

Qn  ben  oben  (n.  2422)  crmiibntcn  apoftotifd)cn  l^el)rentfd)cibnngcn,  ba|j 
^'ontraft  nnb  (Saframent  bei  ber  d)riftlid)en  ^{)Z  uid)t  Don  einanbcr  getrennt 


798  ^'^^^'i^fi"  ^i''^-     ^^^^  ^<^"  ©afvaineiiten  im  ein,^etucu. 

uicrbcn  föimeii,  ift  bof)er  oud)  iniplicite  ciitfrfjicbcii,    haf]    bic    (£1)c(cutc   fclbft 

bov  ^afrauiciit  fpciibcu. 

-'^"    ,  3.    ^Vi\ui)  bcm  JX'lorcn  t  i  HU m  ift  causa  e/7tWe??5  bcc>  @f)cfafrainentc^3 

~{Si)7md)  bin   bcr  mutuus  consensus.     9i  i  f  o  l  a  u  v  T.  inib  3  ^i  ii  o  c  c  ii  5  III.  I)aitcii  |"d)DU 

'Vvün'JnTim"   fviiljci*    erflöi't,    .^iiiii    5Ui|i1)(itf^    bcr    Si)c    öcitüge    sohis    cooisensics.     ^gL 

^vinit.       ])emi7}gci\  Enchir.  11.  2{V;S.  -UO. 

4.  '^cn  Diitiici  bcr  (^l)cfpciibuiig  bcfdjrctbt  bov  Xr  i  b  cii  1 1 iiiiiii  : 
Paroclms,  viro  et  muliere  iiitcirogatis,  et  eoriim  mutiio  consensii 
intellecto,  veldicat:  Ego  ros  in  matrimoniuni  coniimgo  in  noynine 
Patris  et  Filii  et  Spiritus  Sancti,  vel  aliis  iitatur  verbis,  iuxta 
receptum  uniiiscuiiisqiie  proviiiciae  ritiiiii,  Sess.  24  de  reform, 
iiiatrim.  cap.  1.  i^iic^c  in  bic[cii  4iHn-tcii  bic  "^dxm  bcv  2atraiiicntc^\  jo 
l)iit(c  bav  ^'on3il  iiid)t  in  jo  iiiibcftiinintcr  iiluMfe  iprcd)cn  iiiib  bic  rctcrmiiiieriiiui 
bcr  'Winnie  bcm  (Mutbiiutcii  bcr  ^^ijd)bfc  übcrlaffcu  töiuicii.  ^Dic  ^Hrt  uiib 
ill>cifc,  mic  biuo  ^Tribciitiuinn  fid)  l)icr  auvbriidr,  bcrcd)t(C)t  ba()cr  ,ui  bcm 
ed)(iif^,  biif;  Cv  bic  '-linntc  bcc>  ^|>farrciv  nid)t  iiUo  gorm  iiiib  bcmmui) 
bicicii  [clbft  nid)t  alv  ^pciibcr  bcv  '2afraiiicntc>?  bctrad)tct  \m\\t\\  luolUc. 

]\i:.triu.'üina  ^^-    ^'^^-"  'f^  ^^"'  1^^  gciuiffcr,    lUc^    bii^^  Äon;>i(  aii^^briuf(id)  crfliirt,  bie 

ci.nHi.stiii:!.   luatrinioiiia  clavdesti^ia    fcicii  bi^o    511    bcm    ^citpiniltc,    bii    cc>    bicfclbcii 

i..-.'ss'iNVn.')!'uK  biird)    fciii    bcfaimtcv    (S)C|c(5    über    bic  J^-orm    bcr    (i'l)cfd)licninui    irritierte, 

'iiTäeinit?    niatrimonia    rata    et    rera    iicmcicii.       'Jiad)     bcm     alli^cmciiicii    ^pnid)- 

ipontov  linb.   gcbraiidic    iicrftanb    man    aber    unter    matrinionia  rata    fatra  mentale 

@l]cn.     '^H-jl.  0.  4  X  de  divort.  4,  Ul.      ',>(ud)    l)cn(c    finb    nod)    ^([,  luo 

ba{<  Xribcntinum    nid)t  publiziert  ober    bnrd)  piipftlidjc    ric>peuv   (uvpcnbicrt 

ift,  bic  Dl)ne  tribcntinifi^c  Jyi^t'm  cingeganciencn  (Sl)cn    matrimonia  rata  et 

Vera,  b.  b.  faframcntale  (Sl)en.     ^.Hnd)   i^cnüc^t  nad)  bcr  tribcntinifd)cu  5^or= 

|d)rift  bic  bloHC  (irllarnnii  bcv  Monfcujcv  uor  bcm  'J^farrer  unb  bcu  ^^]eiu^cn, 

ol)ne  baj3  ir^eub  ein  '.Hft  bee  '^^farrerv  nolU1cnbil■^  uiire.     Qa   unter  cjciinffcu 

llmftiinbcn  iicrbictct  bic  ^irdie  bcm  ^|>farrer    foiiar  jcbc  pofitiue  lUcitmirfnug 

nnb  i^cftattct  nur  bic  assistentia  passira.     (inblid)  ift  e^^  nid)t  notR>enbiii, 

baf^  bcr  ^].^farrcr  ^M-icftcr  ift.      V(n,;uncl)iiicn,    fotcbe  t3iiltii^c  (iben  feien  nidit 

fafrauicntal,    ift    mit  bcin  (^Manben  nnb  bcm  2innc  bcr  Mirche  unucreiubar. 

^inb  bicfc  (£'l)cn  aber  fafrauicntal,    fo    ift    bao   3afraiiient  nid)t  uon  einem 

'i^rieftcr    i^cfpenbct    uun-ben,    fonberu    bic    allein    nod)    bctcilicjten    ^]3crfoncn, 

uiimlid)  bie  ^iontrabenten  felbft,  l)abcu  fid)  bav   ^utraincut  gefpenbet. 

-'»»-'.  Tic  (shiiiibc  bcr  cnti]ci3ciiüc()cubcu  l)^ciiiinic]    bciul)cn    bcjonbcv^    büvaiif,  ba)5  über* 

"'V'/!^- .f?  v'^' l^'^i'pt    bcv    ''|^l•lc[tcv    bcv    ovbcmlii1)c  ^pciibcv    bcv    3alvaiiicutc    fei,  iiiib  baf?  Ci?  nad)  bcv 

'^^iifdniinfl/''    i]cuuibulii1)cu    il'iciiiuiu^    i]VLH?e    5d)uucrii]fcitcii  l)abc,  cjcuaii    an3iu]cbcu,    luovin    bic   "i^oxm 

iiiib  D^ücvic  bcr  @l)c  bc[lcl)c. 

9lltciu  bcr  ^^vicftcr  i)'t,  mic  bie  Xaiifc  ^cigt,  tciiic^ojncg'o  iiotiucnbig  bcr  ©p.'ubcv 
alter  Safraincutc.  .S^-)tcr  aber  fragt  c^o  fid)  ja  gciabc,  ob  bcr  ^^vicftcr  bcv  minister  bcv 
(5t)c  ift,  nnb  e«?  fprcd)cn  fclir  ii)id)lii]c  Ji'ongrucn.^ijrüiibc  gcrabc  bafür,  baf^  foldio^  bei  bcr 
@bo,  bicfcr  non  (Sbriftn^o  ,vim  3afvamcnt  evl)obcncn,  natüvlidicn  in'vljinbnng,  bic  bic 
(^h-nnb(agc  cincv  jcbcn  mcnfd)lid)cn  (''icfcllid)aft  ift,  nid)t  bcv  ^att  ift.  '.Oiag  man  übvigcibo 
einer  '"Jlnrid)t  folgen,  mcldjcv  nmn  miti,  fo  bleibt  bic  d)viftli(^c  (5t}e,  and)  (iiioad 
contriictum  immcv  eine  fird)lid)c  ^ad)c,  mie  uovl)in  (n  2417  ff.)  nac^gemiefcn  mnrbc. 
2)abci  ift  c^5  eine  Xl)atfad)c,  ha^  alte,  nie(d)c  bic  ,siompctcn5  bc§  6taatc^  bc^üglid) 
bc^  @l)etüntvattcö  bcl)anpten,  bie  5(nfid)t  t>^^  Ü)?cld)iov  iiann§  \\\x  bicfcn  ^WKd  oir^ge- 
bentct  l)oben. 

'-ii}cnn  abev  bie  9>äter  bic  pricftcrlid)c  (Sinfegnnng  bcr  (£l)c  fclir  betonen,  fo  liegt 
bavin  fein  ^-^cmci^o,  bafj  fic  eine  Jirennung  be§  Siontraftcv  nnb  Saframentc-?  lebren  ob:v 
bie  »^afvamentaUtiit  an  bic  pvieftcvlid)e  Manbinng   tniipfen. 


2443. 


§  218.     @))eubev  unb  em^fäuflev,  aRatciic  uiib  ^oriu,  5^Jii1ungen  bcv  ei)c.      799 

2)er  ©cf)U)ici-|i]fcit  in  ^cjiig  auf  9)?atcrte  unb  ^ovnt  bev  (Sijc  iuirb  fogleid) 
begegnet  merben. 

IL    iibei-  bell  CSiupföugcr  bc^3  @()cfafi-aiuciitc^3  ift  511  bcmcrfeu. 

1.  Qnm  gültige  11  Ci'inpfaucjc  ift  iiotuiciibig  (SvfoVbmiiffe 

c  •        rr  r      '     «-.  f    .  •       i        o>  -  ,  ^      -  ■        sunt  nültiflen 

a.  bic    ^aiifc    (\U$  mibcbmgtc    i^üniityicljmig,    ba    oijnc    Zan]c   fem  (impfainu' ba- 
aiibere^>  ©aframeiit  giiltitj  eiiipfaugeii  lucrbeu  fmui.     ^Da  aber   jebe  d)vtft=    inu^-f (sf,eu 
lid)e  ö:I)e  ein  2at'raiiient  ift,  fo  fiiib  and),    ia{U$  alle  anbereu  ^^cbingiiugcn  ^l^'J^^'^^^^^^^^^ 
erfüllt    ftiib,    bie    (£1)cn    ^UMfdjcii    fatl)oliid)cn  unb    niil)tfat()o(ifil)cn  ^'Ijriftcn^unb'licinctiriiu-u; 
füune  andj  bie  CS1)cn  ^mifdjcu  nid)tfiU()oliid)en  Sliriften  latraiiiental. 

Tagegen  [)aben  bie  (iben  5un]d)eu  9ii  djtdj  rift  cu  fid)er  feinen 
fafranieutalen  (^barafter,  lonbern  finb  nur  contractus  'naturales;  gültig 
finb  fie  aber,  meun  il)nen  fem  treuiienbev  @l)ebinbcrnic<,  bav  anf  natürlid)eni 
ober  göttlid)eni  (V)c|et^e  beruht,  eutgegcnftebt.  JnUl^o  beibe  uid)td)rifi(id)e 
@l)elcnte  fid)  taufen  laffeii,  mirb  il)re  (il)c  md)  ber  sententia  communior, 
uicldje  n.  a.  nou  ©andje^,  ^^n-llarniin,  2iinar,  .Vnrter  ucrtreteu  mirb,  5nr 
fafraiiicntalen  'ü^ürbe  erl)oben.  Etsi  matrimoniuni  verum  iuter  inticleles 
existat,  nou  tarnen  est  ratum  ;  iuter  tideles  auteui  verum  et  ratum 
existit,  quia  sacrameutnin  tidei,  quod  semel  est  admissum,  nunquam 
amittitur,  red  ratum  efticit  couiu<>ii  sacrameutum,  ut  ipsuni  in 
coniug-ibus  illo  durante  perduret.  ('.  7   X  de  divort.  4,  9. 

(S1)en  ^^U)ii"d)cn  (Il)riften  unb  '^t  i  di  t  diri  ftcu  finb  nidit  faframentat, 
and)  nid/t  für  \>^\\  d)riftlid)en  Teil.  ^pcnber  be{<  '^afranientev  fiub  bie 
(S()etente  felbft;  ein  ^Jiid)td)rtft  fanu  aber  aiif;er  ber  laufe  mobl  lein  anbere<o 
Safrainent  fpeuben,  mie  er  aml)  für  ben  (^'inpfang  be^o  ^afraniente^o 
unfiil)tg  ift.  ilberbtev  lanii  bie  el)clid)e  '-iH'rbinbimg  nid)t  für  ben  einen 
Xeil  nur  ein  natürlid)er  '^H'rtrag,  für  ben  anbercu  ein  ^alraiuent  fein. 
Taber  l)abeu  and)  nur  n^euige  Il)cologen  ben  fafranieutalen  (;£l)arafter  biefer 
@()en  uerteibigt.  l^ie  ^iird)c  aber,  bie  fie  ,^uiar  bulbcte.  l)at  fie  im  Vanfe 
ber  ijcit  fo  nerboten,  baf^  fie  and)  uid)t  gidtig  geid)loffen  lucrben  tonnen 
(impedimeutum  cultus  dispaiitatis,; 

b.  bic  intoftio  faciendi,  qaoil   facit   Ecdeda.      Ticv    folgt    i\\\<-  '""'i""  •'•'«;'- 

'  ^  '  10  ,,|ll|l      (||H)(1 

beut  fafranieutalen  (ibarafter  jebcr  d)riftlid)eu  (i1)e  unb  aiio  ber  'UMibvbcit,  i;,,ii  Kici.'sia ; 
^([^  bie  (i^belente  ^penber  bev  2airaniontev  finb.  i^nr  gültigen  ^penbung 
ciue6  (Eaframeuteo  loirb  aber  im  ^penber  erforbert  iiiteutio  t'a(*ieudi, 
quod  tacit  Kcclesia.  '^^gl.  u.  1875  ff.  Triefe  ^"yutention  ift  aber  im[>licite 
l)inreid)enb  norbanben,  nienn  bie  (^l)olente  beabfid)tigcu,  eine  d)rtftlid)e  (£'be 
eiii5ugel)cn.  ^n'ftiinbe  biefc  '.Hbfid)t  bei  d)riftlid)en  Brautleuten  uid)t,  ober 
intenbierten  fie  fogar,  unr  eine  bürgerlid)e,  aber  feine  faframentale  (Sbe  ;,u 
jd)licf3en,  fo  märe  il)re  ilnn-binbung  überbaupt  feine  (il)e,  ba  ec<  für  fie  ein 
nid)tfaframeutaler  cl)elid)er  .Uontraft  überbaupt  uid)t  gibt; 

e.  bic  (^-reilieit  0011  allen  (£'  b  c  l)  i  u  b  e  r  n  i  f  f  e  n  natürlicbeu,  göttlid)en 
ober  fireblid)eu  ^)ied)tev,  meld)e  ^nx  Cil)efontraft  ungültig  inadjeu, 
impedimenta  dirimeiitia. 

2.  i\m\  uutrbigeu  (Empfange  ift  notmenbig 
a.    ber    (V)nab  enftaub  ,    ba  bie  (£1)e  ein  2aframent  ber  l^^benbigen 

ift.  ili^cnn  and)  oollfoinmene  ^liene  uor  (Empfang  beo  (:^l)efafraincnte^o  genügt, 
fo  ift  bod)  ^n  bead)ten,  ma^i  ba>o  Xribentinum  fd)reibt :  Saucta  syuodus 
coniuges  hortatur,  ut  antequam  coutrahant,  vel  saltem  triduo  ante 
matrimonii  consummatiouem  sua  peccata   diligeuter  conliteantur  et 

6c  i  nv  id)  =  4»  u  p  p  c  vt ,  üoiiipenbiiiiu  bev  Xüflmatif.  II.  :i.  51 


Tsvoilioit  Ui>ii 

iiiiptMliiiit'iita 

(UriiiitMilia. 

•J4  1 1. 

(ivfovbciiiiffe 

,\iim  linivbiiU'ii 

liiiip'iiiiil  bei- 

^l)c: 

(»iuabciiftiiiib; 

(Vvciljeit  Holt 
iiiipeilimeiita 


800  3tt»eitfv  ^'cil.     ^^on  ben  (Safrninenteu  im  eiii.^cliicn. 

ad  sanctissimum  Eucliaristiae  sacramentum  pie  accedaiit.   Sess.  24 
de  reform,  matrim.  cap.   1; 

b.    bic    ^rciI)C(t    non    ndcii    impediiiK^nta    _29ro//i7;6^??^zrt     imb     bic 
iVr^hiY.enti.äT  33eobai1)tmu3  aller  33or[d)riftcii,  bic    ,^iir    ©rdni  b  1 1)  e  i  t    bcr    (S()c|"d)licf3mig 
erfüllt  luerbcn  muffen. 

w.itairunb  ^^^'    ^^^teria    circa    quam    bc^5     (£1)efntraincutcc>    fiiib    bic     bcibeii 

,vinm  ^i-5  (iiK'^{'ontral)cntcii.      Tiird)    bcn    el)elid)cii    33ertrag    übertragen    fid)   bic  @{)ekiitc 

lafiaimntc.'.  ^j,j^,jj|j»  s){  c  d)  t  c  ^iir  ebe(id)en  !L'cbeihogeiueinfd)aft ;  biefe  i)i*ci1)te  finb  bic 
materia  remota.  1)ic  gcgciiicitige  Übertragung  biefer  ^Kerbte  ober  bic 
uicd)felfcitige  .p'^^9^^^^*^  ^f^*  ^'belente,  traditio  mutua,  ift  bic  materia 
jn'oxima  nnb  bic  gegcnfeitigc  Slnnaljmc  jener ')ied)tc,  acceptatio  7mctaa, 
bnrd)  UHld)c  bic  \'>ingabe  uoüenbet  mirb,  bic  ^orin  bc^>  @()cfafraniente£i. 
Sacramentum  matrimonii  ptMficitur  ])er  actum  eins,  (jui  sacramento 
illo  utitur,  sicut  poeniteiitia.  Kt  ideo,  sicut  poeniteiitia  non  liabet 
aliam  materiam  iiisi  ipos  actus  seiisui  subiectos,  qui  sunt  loco 
materialis  elementi,  ita  est  de  matrimonio.  S.  Th.  Suppl.  q.  42  a. 
1  ad  2.     '-I^gl.  Pahmeri,  1.  c.  pag".  81   sqq. 

2^icicniiicii  jUicoIoj^cii,  UH'Irf)c  mit  (^ami^5  ben  ^vioftcr  ab5  Spcnbev  bc§  @l)c= 
fafvnmcntc^  botvad)tiMi,  cvblicfen  ^ic  l'^iievic  bo§  ^afiamento§  in  bcv  iVonfcn§  = 
elf  lii  vuiii],  bic  ?yorm  in  bcm  piicftcvlid)cn  Sogen. 


•440. 


^jHiYinhung  oon  ^^^  ^krciuigung  uon  ^JJ^ateric    nnb    Si-'>vni    ift    bei   ber  @l)c  nad)  bcr 

ii.'ateviou.Aoviii.  i)c*atnr    cinev>    ^ertragcc^    ^yi    bcnrtcitcn.      ^obalb    bcr    ^ionfenö    gegenfeitig 

gegeben  nnb  ongenonniicn  ift,  fonimt  ba^^  3atranicnt  ;,n  ftanbc.     ^aljcr  fann 

bic  vSvonfencertliirnng  and)  bnrd)  Stellvertreter  abgegeben  merben.     ^i^ie  ininier, 

fo  empfangen  and)    in    biefcm    ^-allc    bic    ^^iniiturientcn    bao    Saframcut   in 

bem  näudid)en  lU'omente,  ba  ber  @l)eiHntrag  gültig  abgefdjloffcn  mirb. 

.  -^»'-  I\'.    Ta^^   Saframent  ber  dbc    uermebrt    bic   beiligmad)cnbc  (Mnabc 

i^iKüirvanuiiti-ö.  nnb  iierled)t  jene  beionbercn  (Knaben,    bie    ^nr    gottgefälligen    5vnl)rnng    be^o 

d)riftlid)en    ©beftanbc^^    befabigcn.      Unter    biefen    l)ebt    ber    1)1.    iHugnftinuc^ 

befonber^o  bie  ^^nabe  ber  ebelidicn  Viebe  nnb  ber  cbe(id)en  ^üd)tigfeit  beruor. 

"^ie    C£l)e    iH'rleil)t    aber    biefe    C^^naben  in  ber  ^iin-ife  cine^^  Ciuafifontrattc^o. 

'-liH'un  fic  nniiuirbig  empfangen,  ober  luenn  bnrd)  fd))ocre  Sünben  bie  ©nabc 

ucrfd)cr,^t    unrb,    fo    leben  barnm    bnrd)  .'perfteünng  be^o  (5^nabcnftanbc^5    bie 

(Mnaben  be^o  C£'l)efafraincnte^o  uneber  auf. 


§  219.     C5''iul)cit  bcr  iSt^c. 

.   rlirist.     Th.    12   -(jq.  ;    (5^ i  lii- 
er tatbolifdjen  ^ivd)e.     II  $?  63 

I.     r  i  c  f  i  m  n  1 1  a  n  c  '13  o  \  w  g  a  m  i  e  i  ft   i  m    "^Jl  e  n  e  n    33  n  n  b  e   iure 


5^t-j(.  Pdlnricri,  De  matrim.  clirist.     Th.   12  s(i<i. ;    (^il)v,    Tie    heiligen    ©atrnmente 
ber  tatbolifdjen  ^ivd)e.     1 1  $?  63. 


L'IIS. 

~t^nl,"mu'"'   (lirino  nnterfagt  nnb  bie  ,poeite  g  Ic  i  d);^e  i  t  i  g  e  (S  t)  e   ungültig. 

1)ie    9i*e  f  0  r  ma  t  or  cn    oerteibigten    entioeber    tbcoretifd),  uiie  ^ncer, 

bic  iMctU)eibcrei,  ober  geftattcten,  uiie  i^ntber  nnb  yj(eIand)tbon,    bie  l^oppcl- 

el)en.     ®egcn  fie  ift  unferc  3;;i)efe  fatl)olifd)ec>  T  ogma,  ba^o  fid)  auf  fotgenbe 

^elucifc  ftüt5t. 

1 .    33  e  lu  c  i  ^o    a  n  c^    bcr    l)  e  i  ( i  g  c  n    ©  d)  r  ift. 

„,,    -^■*'»:  a.    ©Ott  bat  im  iMuabiefc  bic  (Sbc  in  monogamifdicr  g-orm  eingefei^t, 

buMuivninfliirtKinbcm  cr  einen  ^JÖiann  nnb  ein  ^>eib  .^ur  Ö:ftc  ucrbanb.    1)ic  nrfprnngltdie 

Aoviu  bn  ^\)(.  (5jji(j(,jt  ^^^  (^{^j,  |-p(jfp  j^{i^,^.  iiniiicv  gcuHit)rt  uicrben,  »uic  fd)on  9Ibam,  Dom  (Meiftc 

©otteei  erlcud)tet,  e^o  an^fprad) :  Relinquet  homo  patrem  suum  et  matrem  et 


§  219.     (Sin^eit  ber  e^e.  801 

adhaerebit  uxori  siiae,  et  eiunt  duo  in  cariie  una.  Gen.  2^  24. 
5ßg(.  Matth,  19,  4.  '^araiuo  argumentiert  nnd)  Sco  XIII.  in  bcr 
(S'ncl)flifa  Arcanum  div.  sap.  consilium:  Atque  illa  viri  et  mulieris 
coninnctio,  quo  sapientissimis  Dei  consiliis  responderet  aptius,  vel 
ex  eo  tempore  duas  potissimum  easque  in  primis  nobiles,  quasi 
alte  impressas  et  insculptas  prae  se  tulit  proprietates,  nimirum 
unitatem  et  perpetuitatem.  53on  Einfang  an  l)attc  alfo  bie  (S()e  nad) 
bcin  ^>illcn  öiottcö  einen  monogainen  (£l)aratter.  5(n§  UMcl)tigen  (S^rünben 
l)at  ©Ott  im  ?(lteu  53nnbc  oon  biefeiu  ©efc^e  bi^openfiert  nnb  ^nnu*  ^nniidjft 
ba^o  au-oeruni^ttc  '^Hilf,  beiu  bic  .peiben  l)ierin  nad)a(iiiiten.  ^Milmieri 
gibt  bicfcr  5(nftd)t  in  folgcnben  ^ilnn-ten  ^Huvbrud":  Oensere  licet,  Deum 
permisisse,  ut  privileg'iuni  per  se  fidelibus  coucessum  ab  infidelibus 
quoque  usurparetur.  Kx  eo  auteni  id  erat  consequens,  ut  ipsi  illo 
privarentur,  vix  ac  esset  illud  pro  populo  Dei  sublatum,  ita  ut 
igiiorantia  eos  quidem  excusaret  adliuc,  non  autem  valide  plures 
uxores   habere   aniplius  possent.    L.  c.  pag*.   119. 

b.  ric  (^'inl)eit  ber    d)rifttidien    C£i)c    le()rt    bcr  göttlidjc  ^eilanb,    {^in'(i[x\ix 
luenn  er  fagt :    Oninis,    qui    dimittit    uxorem    suam  et  alterani  ducit,  cDvinuVn  csfio. 
moechatur,  et  (jui  diniissam    a  viro  ducit,  moechatur.     Luc.  16,  18. 
Quicunque    diiuiserit    uxorem    suam   et    aliam    duxerit,    adulterium 
committit    super    eam.      Kt    si    uxor   dimiserit   virum    suum  et  alii 
nupserit,  moechatur.    Luc.  10,  11   sq.    '^n^l.  Mutth.   19,  4  sqq.     '^^cr 

in  biefen  ^^iHnleu  bel)anptetc  ©hebrud)  fauu  aber  bod)  nur  bann  begangen 
merben.  uienn  e»?  uerboteu  ift,  mehrere  Js'iauen  ,;n  haben. 

c.  Uiifcre  %\)z']t  unrb  aud)  noiu  1)1.  ^vuiluv  in  iierfel)iebencr  -- *>'M'^' -Kamii'-'^ilbcv  bk 
gelehrt,  ^^uiuubft  fehlieneu  ^\t  ^)icel)te,  uuldje  ber  Vtpoftel  ben  Si)etentene[uii,nt  bov  cw)c 
^^uertennt,  bie  i^oli)gamie  auv  :   Pi'opter  fornicatiouem  autem  unusquisque 

suam  uxorem  liabeat,  et  uuaquaeque  suum  virum  habeat.  Uxori 
vir  debitum  reddat.  similiter  autem  et  uxoi"  viro.  Mulier  sui 
corporis  potestatem  nun  habet,  sed  vir;  similiter  autem  et  vir 
sui  corporis  potestatem  non  habet,  sed  mulier.  1  Cor.  1,  2  sqq. 
3ft  ferner  bie  Öl)e  ein  Vlbbilb  bcr  ilnncinigung  Ühiifti  mit  ber  ÄHrdjc,  fo 
folgt  baran^>  notUH-nbig  ihre  (£'iul)cit.     i>gl.   Ephe.^.  f),  22  sqq. 

2.  3"  ^^'^'  2^rabition  ift  unfcr  rogma    fo    Kar  enthalten,    baf^    c^o        i'irr.'. 
nbcrl)anpt    nid)t    notmcnbig    ift,     einzelne    iviterftellen     an,vifiit)ren.      Ta^o  5,inTibön7Jn-= 
(ihviftentnm  fenut  nnb  bnlbet  oon  feinen  erftcu  Vlniäiigen  an  feine  ^^otl)ganiie.  fljy'^^/^^^j.-'l^'jV^J'l' 
^JJiit  bcm  1)1.  '^(mbrofinc^  lehren  aber  alle  ^niter   einftiminig  :    Non    licet 

tibi  uxore  vivente  uxorem  ducere.  Nam  et  aliam  quaerere,  cum 
habeas  tuam,  crimen  est  cidulterii.     De  Abraham  1.  1  c.  7. 

Senn  boiS  ©d)vcibcu  (ihrijovv  II.  an  bcii  hl.  33onifatiiis!  cd)t  ift,  in  uulchcm 
bei-  ^apft  für  ben  ?^all,  bafr  iiiiilier  intii-niitate  corropta  iioii  valuerit  (leliitiuii  viro 
reddere,  eine  jmcitc  C^ho  ijo|"tattet,  fo  fnnii  e§  fid)  nur  um  iin{»oteiitia  antecedens  ober 
nni  ®i'^pcn§  in  einem  niarrinionium  ratum,  non  ((insiinnnatuin  oi^er  enblid)  um  eine 
uor  bcr  .Joufe  eingegangene  (Sl)e  tianbeln. 

3.  ^ie  ßel)re  ber  ^M  r  d)  c  loar  oon  iel)er  gan^  flar.     Duas  tempore -';^:',,i,^, 

uno    habere    uxores    nee    ipsa    origo    humanae   conditionis  admittit ''""*'"  ^"  ^^"^ 
nee  lex  christiana  ulla  permittit.    Nicol.  1,  Ad  consult.  Bulgar.  c.  51. 

^ay  It'on^il  oon  Orient  aber  bcfiniert:  Si  quis  dixerit,  licere 
Christianis  plures  simul  habere  uxores,  et  hoc  nulla  lege  divina 
esse   prohibitum,    anathema  sit.    Sess..24  de  sacr.  matrim.   can.  2. 

51  -^ 


802  ß^i^'^itf^"  ^fil-     ^on  ben  Safvaiuentcn  im  einzelnen. 

-'^•>«  4.    t)ic  i^\ac\t,  ob  bic    ^olUiianiic    aiid)    niif^crl)a(b    bc^    (Jl)viftciitHnho 

^j.\uunai)t.  iinb  iure  natnyah  ucvbotcii  ]ci,  i|t  uiol)l  bnl)in  ,^u  bcnntuuntcii,  biifs  bic 
^iHiU)aitMu-.  •jji^oiiogajiiic  iiidjt  iiiir  bic  nr|pn"uuTiliii)c  pofitiuc  ^Hiiorbmiiig  (^ottc£<  iror, 
loiibcin  niui)  nnciii  bciii  iintüiiiiijcii  [ittlid)cii  l]\\Kdt  iiiib  ^cr  mitihlidjcii 
3bcc  bcr  (i1)c  uoUt  Olli  iii  eil  inib  in  jcbcr  '^U'^icljuiig  cutfprid)t,  bcr 
|]uH\f  ber  @l)e  aber  aud)  in  bcr  '^^oll)iiamic  c  i  ii  i  13c  r  nia  fj  cn  ,  lucim  mid) 
mir  Uli  u  Ol  l  toiiiin  CH  ,  crrcid)t  locrbcii  taiin.  1)iil)cr  ftcl)t  bic  '^|>oli)iinmic 
mit  bem  iiatürüd)cu  3ittcuc\c|cl^c  iiidit  in  einem  fold)en  nbfolntcn 
'^iMberfprnd),  bnf^  fie  oon  bcr  göttlidjcn  (^c|'et,u-iebiiiu3  nid)t  für  bic  oord)rift= 
Iid)e  ^>3cit  l)ätte  geftattct  locrben  tonnen,  mie  biefec^  im  5Utcn  53nnbe  luirflid) 
bcr  %([{[  luar.  I'nrd)  (5l)rifiiio  ober  ift  für  ben  '3iciicn  5!))nnb  bic  ^l^olDgamic 
biird)  bic  d)riftlid)c  C£l)e  id)led)tl)in  r,nfgel)obcn,  umc  beim  and)  unrflid)  bnrd) 
bic  il^t'onoivimic  bcr  übernatiirlid)e  Ciharatter  ber  Ci1)e  (\U->  %\)\mt^  ber  '^.nn*^ 
cinignng  bec>  (£"incn  S()riftii<o  mit  ^cr  Ciinen  ^ird)e  l)eroortritt  nnb  bciii 
ootlfoinmencn  (^k'ie^^^e  bei'  (iuangeliiiiibo  allein  entfpridit.  1)ec>l)atb  fann 
and)  uon  bicfem  göttlid)en  (^K'fet^e  im  (il)riftentniii  nicmat^o  bicipenfiert 
loerben.  Pluralitas  nxoriim  iieque  totalitär  tollit,  iieqne  aliqualiter 
impedit  matiimoiiii  priniiiin  finein,  cum  uiuis  vir  sutficiat  ])liiiibiis 
iixoiibus  feciiiidaiidis  et  educaiidis  filiis  ex  eis  iiatis.  Sed  secim- 
darinni  fiiiem  etsi  iion  totaliter  tollat,  tanien  multum  imi)edit  eo 
(juod  Hon  facile  potest  esse  pax  in  familia,  nbi  inii  viro  i)lui'es 
iixores  iuii<>untur,  cum  uon  possit  unus  viisufficere  ad  satisfacieudum 
pluribus  uxoribus  ad  votum,  et  etiam  quia  commuuicatio  plurium 
iii  uno  officio  causat  litem  ....  Kt  ideo  i)atet  ex  dictis,  quod 
iduialitas  uxoium  qiiodammodo  est  contra  legem  uaturae  et 
quodammodo  nun.    8.  Th.  Suppl.  q.  G5  w.  1. 

3)ic  i>  ic  hiin  im  c  VC  i  iüibci[pvid)t  bciu  y^Uiivgcfo^^  a bf  ol  11 1,  ba  fic  bon  .^aupt* 
5111  Ott  bcv  @t)c,  bic  (ii\^ciii]iim3  uon  iViirijfoinmciifrfjaft,  iicvl)iiibcvt.  U^(]l.  Pdhuicn', 
I.  c.  pa<^-  97  sq. 

IT.  "D  i  c  f  n  c  c  c  1  j  i  0  c  '^l.^  0  1 1)  13  a  m  i  c ,  b  e  5  i  c  1)  n  n  g  t^  lu  c  i  |  c  ']>  0  1  ly- 
anbrie   ift    erlaubt. 

T)iefc  i;()efc  ift  gcc^cn  bic  'JJi  0  n  t  a  n  i  ft  c  n  nnb  '3i  0  u  a  t  i  a  n  c  r  f|crid)tct, 

bic    eine   juicitc    @l)e    ak->    nngiiltig    anfeljcn:    and)    gegen    bic  (^)ricd)en, 

meld)e    eine    brilte    (Sl)c    alcs    nncrlaiibt    nnb    eine    oierte    (I1)e  aU$  nngiiltig 

betrad)ten.     T^cr  ^UMocic>  für  nnferen   3al^^  ergibt  fid) 

^.  ^i^'';,  .,  1.    an^o    bcr    heiligen    3d)rift.      Ouae  sab  viro  est  mulier, 

bic  iiKainiH-    vivente  viro  alligata    est  legi;     si   autem    mortuus   tuerit  vir  eius, 

i>on)mibiu-.    g^ii^ij^^  g^^  ^  ]^og  vii-i.     Igitur  vivente    viro    vocabitur  adultera,   si 

tuerit  cum  alio  viro:    si    autem    mortuus    tuerit    vir    eius,  libeiata 

est    a    lege    viii,    ut    uon    sit    adultera,    si    fuerit    cum    alio    viro. 

Eom.  7,  2  sq.      Malier   alligata    est    legi,  quauto  tempore  vir  eius 

vivit ;    quod    si    dormierit    vir    eius,    liberata  est:    cui  vult  nubat, 

tautum  in  Domino.     1    Cor.  7,  ^^9.     Ü}(it  biefen  ^^Inntcn  (el)rt  ber  Vlpoftel 

cbenfo  beftiimnt  bic  (Srlanbtl)eit  ber    fneceffiocn,    mic    bic    Uncrlanbtl)eit    bcr 

fiinnltancn  ^^oU)anbric.     ^0  crfliirt  and)  bcr  1)1.  5(ngnftiunv?  biefc  Stelle. 

^>g(.  De  bono  viduit.  c.  12; 

^ -':•'•  2.    ant-<    bcr    i^chrc    ber   hl.    '^Miter.     Tic  Qricd)ifd)cu  *:lHTter 

Tic  rtiuri)ifri)en  cifcm  allcrbiugc^  ^iiUHMlcii  id)arf  gegen  bic  |ncec|iioe   %^oll)gallllC,  ol)ne  lebod) 

^^'''^''''       bic    (Bad)c    fclbft    ^n    ocrnrtcilcn.      1)ie    2d)\'c    ber    Äird)e   ocrtritt  bcr  1)1. 

5(nguft  inu^>,  u>cnn  er  unter  ^^ernfuug  auf  1    Cor.  7,  »^9    fd)rcibt:    Nee 


lii-  j licet- ifim- 

'J^loDivuiiic  iinb 

inilDaiibric 


§  220     UnaufIö0üd)feit  ber  (£f)e.  803 

Ullas  nuptias    audeo    damnare  ....    Quis    enim   sum,    qui    putem 

definiendum,  quod  nee  Apostolum  video  definisse Quapropter 

nee  contia  liunia  lae  veieeundiae  sensuni  audeo  dieere,  ut  quoties 
voluerit,  viris  moituis  nubat  femina,  nee  ex  meo  corde  praeter 
Seiiptuiae  auetoiitatem  quotaslibet  nuptias  audeo  eondemnaie. 
De  bono  viduit.  e.  12 ; 

3.    an^^   bcn   Ö  cl)i*cntid)  ci  b  uug  cu   bcr   Äirrfjc.     (3d)on  ba<3^,     -'^^S;. 
crftc  aUt^  c  meine  l^^on^it  forbert  bcii  i^cvfel)r  eum  digamis  (ean.  8 1 ; ''''S^Vd/^b^^^^^^^ 
bic  'ilMit  b  CH]  er  aber  nuiilteu  befcnucu:  Nee  etiam  seeunda  et  ulteriora       ■^"^"• 
matiimonia  condemnanuis;    nnb    in   bcni    bem    gvicd)if(^cu    Äaifeu 
uorftelcgtcn    (^lanbeuvbefeuntni^o    l)cij3t    c^ :    Soluto   legitimo    matrimonio 
per  mortem  coniugum  alterius,   seeundas   et  tertias  deinde  nuptias 
sueeessivas    lieitas    esse    dieit    fsancta    Eomana  Eeelesia].      @nblid) 
crfliirt  CS-nqen  fV.:    Deelaramus,    non    solum    seeundas,    sed  tertias 
et   qiiartas    atque    ulteriores,    si    aliquod  canonieum  impedimentum 
non  obstat,  lieite  contralii  posse.     ])eer.  pro  Jaeob. 

3cOod)  l)at  bic  5livd)c  bic  ^-iH'vmcibiuin  bcv  ^lucitcu  ei)c  ftct^  al^  ctiun^  ^i^oUfouimcnc^ 
bctvtulitct  unb  ciiipfol)Icn.  (So  licif?t  c^^  i^lcitf)  in  bcm  cvuiäl)ntcn  ÜTctvct  ©itcjcuä  IV.: 
Coiuniendatidres  taiiuMi  diciiiius,  f>i  ulterius  ji  coniujjjio  abstinentes  in  castitate 
perinanserint. 

§  220.     Iliiauflij6lirf)fett  bcr  C«^f)c. 

in^l.   Paitti'teri,  l>e  niatrini.  clirist.    Th.   IG  sq(j.;    (Mil)v,    Xie    f)ci(igcn    fcnfvanientc 
bcv  fatlioliid)cn  ftivdK.    JI  §  65  ff. 

I.    T  i  e  I  0  n  f  ii  in  in  i  er  t  e  d)  r  i  ft  l  i  d)  c  (5  ()  e  f  n  n  n  nie  in  (\\t> ,  a  n  d)  ^,  - 1^''  . 
n  i  d)  t    1 111    ^  a  1 1  e     b  e  c^    Cr  I)  c  b  r  it  d)  e  v  ,     qi(oad    viiicalam    a  n  f  g  e  l  o  |t  liriitnt  bcv  (5i)c 

hl  r  V  S  r»  ti  '"i'^'  ^ilnift  unt 

"■  »-  »-  ••''^  "•  Jvabition. 

1.    ^er  '^Uiucici  für  biefc  Ihefc  ergibt  fid) 

a.  {wx^i  ber  l)ci(igcii  3d)rift.  Omnis,  qui  dimittit  uxorem 
suam  et  alteram  dueit,  moeehatur,  et  qui  dimissani  a  viro  dueit, 
moeehatur.  Luc.  1(),  18;  og(.  M(irr.  10,  11.  9^ad)  biefen  ilBorten 
bc^o  gbtt(id)en  .v>eilanbc0  ift  jcbe  ^^l.Meberoerl)eiratiing  und)  ber  2;rennnng 
ein  @l)ebrnd) ;  bac*  ift  fic  aber  nur  bann,  lucnn  bie  ^{)z  f  d)(ed}t  l)  in, 
alfü  and)  im  S^^l^c  bec*  Ci1)cbrnd)e^ö,  nnanftoölid)  ift.  Tiad)  bem  1)1.  ^anlnö 
ift  c^>  ''^el)rc  beö  .^errn,  \x\y-,  bie  (i1)c  nur  burd)  ben  2^ ob  anfgelbft  mirb, 
fo  bail  jcbe  el)elid)e  ^Hn-binbiing  ,^n  l'eb,^eiten  bcci  iinbcren  (5l)cgattcn  at^^ 
(S-t)ebrnri)  be^^eidjiiet  luerben  mnf^.     Rom.  1,  2  sq.;    1   Cor.  7,  10,  11,39; 

b.  11  uv  ben  l)(.  '-iM'itern,  bie  fo  beftimmt  bie  bebingiingölofc 
llnanflö«olid)feit  ber  (i1)e  (ebren,  ba\i  ein  ein.^elncr,  mie  @pipt)amno,  nid}t  in 
!;l-^c(rad)t  toiumen  fami.  '^ie  allgemeine  Überzeugung  aber,  fomie 
and)  bie  '|u-an^^  ber  ^tird)e  iprid)t  bcr  l)(.  5(nguftinuc<  atfo  aiiö: 
Adeo  maneiit  inter  viventes  inita  iura  nuptiarum,  ut  potius  sint 
inter  se  coniu<»es,  qui  ab  alterutro  separati  sunt,  quam  eum  bis, 
quibus  aliis  adliaeserunt.  Cum  aliis  quippe  adulteri  non  essent, 
nisi  ad  alterutrum  eoniug-es  manerent.    De  nupt.  et  eoneup.  1.  1  e.  10; 

e.  an  ei  ben  V  ct)reutf  d)ci  b  nng  en  bcr  ^irrf)c.  (Siegen  bic 
®ricd)en  Icbrt  ha§  i^onjil  uon  ^-lorens:  Quamvis  ex  eausa 
fornieationis  lieeat  tori  separationem  faeere,  non  tamen  aliud 
matrimonium  eontrahere  fas  est,  eum  matrimonii  vinculum  legitime 


804  3^f'tf^  ^cit-    33on  bfn  (Safromenten  iin  ein^^ctnen. 

contracti  perpetuiim  sit.  Decr.  pro  Arm.  Den  3?  c  f  onun  tor  cii 
ncnciiüber  aber  fprirf)t  bn^  ^ribentiiiuin  nnfeve  Tt)efe  inbireft  oii^^: 
Si  qiiis  dixerit.  Ecclesiam  eiraie,  cum  docuit  et  docet,  iuxta 
evangelicam  et  apostolicam  doctriijam,  propter  adiilterium  alteriiis 
coiiiugum  matrimoiiii  viiiciilum  iion  posse  dissolvi,  et  utrumque, 
vel  etiam  iiinoceiitem,  qiii  causam  adulterio  iion  dedit,  non  posse, 
altero  couiuge  vivente,  aliud  matiimouium  coutrahere,  moecharique 
eum,  qui  dimissa  adultera  aliam  duxerit,  et  eam,  quae  dimisso 
adultero  alii  nupserit,  anatliema  sit.  Sess.  24  de  sacr.  matrim.  can.  7  ; 
->••'».  d.    (1 H "?    belli    9i  11  tiirr  cd)t.      .s>ier    iv(t    ?il)nlid)c^^   unbo  bc;,üg(id) 

"aVliiuni'   ber  (5iii()eit    9C|iicjt    iinirbe.      ^^gl.  n.  2454.      @d}oii   imd)   bem    ^)iatmred)t 

t)."oimiort)t.  ciitfpi'ifijt  nur  bie  Unniiflöc4id)fcit  no  1 1  tom  iiicn  ber  ^bee  ber  iS:\)c, 
\vc<A)a\b  and)  nad)  ber  nrfpriinnlidjcn  pofitiucn  Ginfcl^nmn  (^oiU§  bie  C£t)e 
niianf(övlid)  ift.  X^od)  l)at  (^ott  iin  ^^üten  !jj-5nnbc  luec^en  ber  inenid)Iid)en 
.Socr.^cn-otiiirtinfcit  2d)eibiiiui  ooin  ^anbe  nnb  51>icbcnierl)ciratnn(^  ber 
^k'fd)icbcncn  cjeftattct;  allein  biefe  ^nbulgenj  ift  bnrd)  (^l)riflnt>  be^/igtid)  beei 
matrimouium  ratum  et  cousummatum  |d)led)tl)in  anfgel)oben.  I^o^l. 
Palmierij  1.  c.  Th  10. 
.  2u;i.  2.    Die  (^U'ied)en  iinb  ^t>r  ot  c  fta  n  t  cn  berufen  fid)  für  i()re  ^e^re, 

^i^loVcStömon.  bie  @l)eid)eibiing  fei  im  ^-aOe  einec>  (£1)ebrndK^o  .v^li^ff'G/  i^iif  folgenbc  Steilen 
ber  beiligen  3d)rift:  Kgo  autem  dico  vobis,  quia  omnis,  qui  dimiserit 
uxorem  suam  excejita  foDiiratio^iis  causa,  facit  eam  moecbari,  et 
qui  dimissam  duxerit.  adulterat.  Matth.  5,  ?)'2.  Quicuiique  dimiserit 
uxorem  suam,  )nsi  ob  foniicatio)iem,  et  aliam  duxerit,  moechatur, 
et  qui  dimissam  duxerit,  moechatur.     Matth.  19,  9. 

riefe  Stellen  merben  aud)  non  fatliotifd^en  (5;i'egeten  iicrfd)ieben  intcr= 

pretiert;  in  ber  Tognuitif  l)aben  irir  nur  ^n  beireiien,   ba|l  baran^o  bie  ^^(nf= 

iiv:^barfeit  ber  @I)C  im  ^atle  eine^^  @t)ebrndie$(    nid)t    gefolgert   irerben  fann. 

jDiec^  ergibt  fid)  aber  anc^  folgenbcn  (Srnnignngen. 

210-.'  a.    ^Jn  ben  ^]Narallclftellen    Marc  10,   11    nnb    Lac.  16,  18   ift  ^'k 

c5v!hmmn  lunt  ||^^i^uf [5^,lii-l^feit  tlar  nnb  nnbebingt  an>^gefprod)en ;    bnrd)    fie    muffen    ba^er 


■xceptu    f'oriii- 
titionis   oau; 
luib  iiiai  <•!• 


r;it. Ollis  causa  ^i^,  niiflareren  nnb  fd)U'ierigeren  'lerte  Matth.  5,02  nnb  19,  9  erflärt  luerbcn. 


f..nnoationn,i  j^     Matth.  5,  32  lel)rt  ber  QÖttlidjc  S^eitaub  allgemein  :  qui  dimissam 

bot   Matth.    f),;{j  .  «J  '^  '^'  ^  ,         , 

iinb  i'.',!t.  duxerit.  adulterat.  (i-l)ebrnd)  liegt  baljer  in  ber  (il}cfd)licf^ung  mit  einer 
non  ilircm  'JJcanne  entlaffenen  Sran  nor,  ob  biefetbc  foruicatiouis'  causa 
entlaffen  morbcn  ift  ober  nidit.  (Sv  bleibt  alfo  in  beiben  füllen  biv:"  53anb 
ber  (Sl)e  bcftel)en.  T)ag  and)  ber  'JJiaiin,  ber  feine  ^-ran  entläßt  nnb  eine 
anberc  t)eiratct,  fid)  be^o  (£l)ebnid)ec^  fd)nlbig  mad)t,  fpridjt  Qcfno  bei  Matth. 
19,  9  an^^,  iro  ber  S^ihU}  nisi  oh  forjucationem  fid)  nur  auf  '^a^  @nt= 
laffen,  jebod)  nid)t  auf  bie  $LMebcroerl)eiratnng  be,yel)t.  1>cr  Sinn  jenc^ 
!Ie^*tev  ift  bal)cr  folgcnber:  Quicuiique  dimiserit  uxorem  suam.  quod 
quidem  nou  licet  nisi  ob  foruicationem,  et  aliam  duxerit,  moechatur. 
'^^gl.  Pahnieri ,  1.  c.  pag.  186. 
,.    2».;.;.  c.    Der  Sinn  uon  facit  eam  moechari  '5,  o'2   ift  bemnadi  folgenber : 

eHin  mofciiari  iinn-  jeiii  5l^eib  entlat3t,    obne    bai5    bavielbe    eincc^    (i1)ebrnd]e«  iid)  ld)itlbig 
bn  Matth.  5,:i2.  gj,„^^j^^j^  Herleitet  ev  förmlid)  ,>m"  (ii)cbrnd),    inbem  er  biird)  bie  entlaffuiig 
bie  Urfad)c  ift,  ba^  ev  fid)  mieber  iicrl)ej ratet,    obfd)on    bie    erfte  C£1)e  red)t= 
nuifug  beftel)t.     ^i^enn  bagcgen  ein  l^('ann    eine    el)ebred)erifd)e  Jyran  entläjst, 
fo  i)erfül)rt  ber  ??iann  fie  iiid)t  ^nni    @l)ebrnd},    fonbern   fie    ift    bnrd)    il)re 


§  220.    Unauftö§It(^feit  ber  (g^c.  805 

eigene  ©rf}it(b  pr  (Sf)ebie(^ertii  ocuiorben.  Qn  beiben  gädeu  aber  befte()t 
b(i^  S3anb  ber  @l)e  fort. 

d.  T^m  :^iibeii  umr  meoeu  i^rcr  .^cr^ensfjiirticjtcit  nou  SD^ofec^  geftattet       246i. 
ivorben,  unter  getDiifen  Uniftonbeii,  5.  33.    megen    (S[)ebrud)^5    bdä  iföeib  .^n  ^^{["lu^Ä^ 
cntlaffen    unb    ein    anbcreö    5U    l)ciraten.      ^l^gL  Beut  24:,  1.     '^ie  ^rf)nle  (^^,'^:^^^)/j'^jj;;  j'^j. 
.s^iücl^:^  bct)nnptetc  nun,  bie  ^ii}eibnng  fei  and)  lUho  iebeni  anberen,    nod)  fo  £iüJ'i>iiid^"it 
geringfügigen  ^rnnbe  ^uläffig,    UHi()renb  (£d)annnai  bicfelbe  nur  luegen  dl)e=    ^'■^^"""""'-• 
brnd)!o  geftattete.     Traber  frngen  hk  Qnben  ben  gött(id)en  ^eilanb :  8i  licet 

liomini  dimittere  uxorem  suam  quacunque  ex  causa?  Matth.  19,3. 
Qcfuei  l'd)lief3t  fid)  mebcr  ber  ©i-^ule  §illet^o,  nod)  ber  iD^inung  (Sdjnmmai^o 
an,  foubern  ueruieift  biejelben  auf  bie  C£nnie(5uug  ber  @t)e,  bei  ber  hk  Unauf= 
töe(id)feit  burd)  ben  ooni  Reifte  (^otte^^  erleud)teten  kbaut  au^gefprodjen 
umrb.  Quod  er^o  Dens  coniunxit,  houio  11011  separet  (v.  6).  Über 
Wt'  burd)  'JJioi'e^^  gegebene  ^^srindeg  aber  fagt  '^z\\\t- :  Muyses  ad  duritiam 
cordis  vestri  i>eiiiiisit  vobis  dimittere  uxores  vestras;  ab  iiiitio 
autem  noii  fuit  sie.  (v.  8).  rac*  ben  Quben  gemad)te  3ii9cftanbuii3  foU 
aber  im  dienen  33unbe  nid)t  mel)r  gelten,  foubern  bie  (£1)e  ift  unauf(ö^did). 
80  oerftauben  e«?  and)  feiuc  jünger,  bie  auc^  ben  iiBorteu  ^efn  ben  Sd)(ug 
^ogcn:  Si  ita  est  causa  hominis  cum  uxore,  nou  expedit  nubere 
(v.  10),  ben  ber  götttid)e  .peilaub  burd)  feine  ^Hutmort  nur  beftätigte. 

e.  '^Inire    bie    ölje    im    ^nide    cinec*    @l)ebrud)^o     anflöcibar,    mic    bie  ^    ,:''*';^-  . 
^cfornuitorcn    nuillen,    fo    nnire    \>(\^    uu-gen    (5t)ebrud)^3     entlaffene    ilunbbaVe^&'a/om^ 
gcrabe,^n    auc>gc;eid)uet    inu'    bcui    wm    irgeub    einem    aubcrcn    (^kunbc  ent^  ^h,S'ST"Ä; 
laffeneu;  beim  erfterco  tonnte  eine  neue    (i1)e    eingelien,  nm()reub  hi\s<  anbere  ^i»''i'»"'f'^t''''f" 
e^>  nid)t  founte. 

f.  1^ie  llnauflöcdiditeit  ber  (5t)e  im  J^attc  be^3  (ll)ebrnd)^o  mirb  an 
ben  angefiil)rteu  Stellen  alfo  uid)t  nur  uid)t  geleugnet,  foubern  fogar  gelehrt. 
T^w^  ^^ngcftänbuic^  baf?  ba^o  '^i^eib  ob  fornicatiouem  cutlaffen  uierben  fann, 
befiel)!  fid)  alfo  uid)t  auf  '^^^  !^3  a  u  b  ber  (5l)c,  (onbern  nur  auf  \>k\^ 
3nf ammenleben    mit  bcm  fd)nlbigen  Xeile. 

^•.  Sviii  ioefcutlid)eu  ftimmt  hiermit  bie  fntbolifd)c  Sciiterpretation  aiHH. 
uberein.  ^0  lebrt  |d)ou  ber  1)1.  V(ugu|tinue:  Haec  verl»a  Apostoli  ^^„tcvpictation. 
[Rom,  7,  2)  toties  rei>etita,  toties  inculcata,  vera  sunt,  viva  sunt, 
sana  sunt,  plana  sunt;  nullius  viri  posterioris  niulier  uxor  esse 
incipit,  nisi  prioris  esse  desierit.  Esse  autem  desinet  uxor  prioris, 
si  moriatur  vir  eins,  nou  si  fornicetur.  Licite  itaque  dimittitur 
coniux  ob  causam  fornicationis,  sed  nianet  vinculum  prioris,  propter 
quod  reus  tit  adulterii,  qui  dimissani  duxerit  etiam  ob  causam 
fornicationis.  De  adult.  coniug.  1.  2  c.  4.  ^^gl.  Palmieri, 
1.  c.  Th.  17. 

IL  T)ic   nod)    nid)t    fonfninmierte     (^rtftlid)e    (5^e    mirb    „.,-."''• 
quoad   riJieulum    a  u  f  g  e  l  0  jt   burd)    vi  b  l  e  g  u  n  g      ber     f  e  i  e  r  1 1 11)  e  n  nod)  nidn  foii= 
Drben«gelübbe    eine^  ber   beiben   ^cile.  SÄS 


'J^iefer  ®a^  ift  de  fide  unb  luirb   beuuefen 

1.  an^  ben  ^I.  ^^Mitcru.  '^iefelben  feierten  e^  mit  grogen  Öob= 
fprüii^cn,  baf;  ^nugfranen  unb  ^imö^i^n^  fofort  nac^  ber  ^ody^cit  (hatten 
ober  ©attin  oerließen,  um  in  :3nngfräulid)feit  (^ott  gan^  au^^ugel)ören. 
^iefe^  Sob  l)ätten  fic  aber  nid)t  an^^fpredjen  fönneu,  menn  bie  @^e  quoad 
vinculum  fortbeftanben  l)ätte,  ba  c^3  ein  G)ebot  bei3  |)errn  ift,  ha^  bie  5ran 


bie  iTvbcno^ 
nclübbe. 


806  3>vcitcv   !J'ciI.     5Pon  bcn  ©afvoinciitm  im  einzelnen. 

bell  'OJuiim    iiidjt    ocvUiffcH   bax]    (1    Cor.  7,  10 >,    iiiib    iibcibicö  ba^^  ^icrl)t 
bcv  niibcrcn  !Icikc^  uciict^  iDÜrbc; 

2.  11  iifc^  b  c  n  Ö c l) r  c ii t  (  d) c  i  b  u n  i-^  c ii  b  c r  A{  i  v  d)  c.  2(1  c ;i- n  ii  b c v  11 1 . 
cvtliirt  iiiic^bri'uflid) :  Post  co.nseiisum  legi!  im  um  de  praeseiiti  licitiim 
est  alteii,  altero  etiam  i-epiignaiile,  eligere  moiiasterium,  .... 
diimodo  canialis  commixtio  iioii  iiiteiveuerit  iiiter  eos ;  et  alteri 
remaueuti  ....  licitiim  est  ad  seciiuda  vota  tiaiisire.  ^^s  im  occn^  lll. 
c^ibt,  flcftiit;t  Hilf  fciiic  ilnn-i^aiigcr,  bic  iiaiiilid)C  (5iitid)cibinuv  ^^cjl. 
Dein^inger,  Eiicliir.  ii.  054.  Tivo  Äioii.^il  ooii  üricnt  aber  lcl}vt 
imfcrc  Ihcjc  (\U  (Ml  n  iibciic^  ja  iji.  Si  qiiis  dixerit,  matiimouiiim 
ratum  iioii  coiisummatiim  per  solemuem  professionem  religioiiis 
alteiius  (•oiiiii<;iim  iioii  dirimi,  anatliema  sit.  Sess.  24  de  sacr. 
matrim.  caii.  (> ; 

3.  aiiv  t  i^l  (^c'i  •>*■' V  ratio  tlwoloijica,  lucldjc  ^llcii-aiibcv  111.  f einer 
eben  aiuiefiibrten  (irflmung  l)iu,;iiriii-\t :  (i)iiia  cum  iioii  fuissent  niia 
caio  siimil  eÜ'ecti,  satis  ])()test  iiiins  ad  Denm  tiaiisire  et  alter 
in  saeculo  remancre.  '-IihmI  biefe  Oüüfonnnenc  (5inl)eit  nod)  fel)U,  ift  bie 
llnnnflöc^lidifcit  iiod)  iiidit  nbiolui.  llni  eiiiec^  l)bl)ereii  (Mnte^o  iinÜen,  luie 
ec>  bie  jinuifvmilid)c  il^'niiäl)lniu)  mit  Übriftuv  bnrd)  bic  feierlidjen  Crbeiiv- 
Qelübbc  ift,  fanu  bnber  eine  |o(d)e  (il)e  and)  qiioad  viiicnlum  anfi^elöft 
luerben. 

,  .,-.'''^-  2d)olion.     T^ie  nid)t  toninniniierte  diriftlidie  (i'lie  faini  and)  onoad 

^1)0  Mivrfi  riv  viiK'ulnm    anfiv'Ioit    irerben    bnrd)    T  i  c>p  e  n  i  a  1 1  on    bee    ']Nap|tcc^    bie 

^'Taw"^^''    i^^^^^'')    "1'^'  ^^•''^  ^i-'^i    luid) tieften     (Mrünben     erteilt    ivirb.      T^iec^  ift  nad) 

!^UMibilt    XIV.    opinio     coniinmiis    inter    tlieolo.^os    et    caiionistas 

iQnaest.  caii.  q.   14t)i  nnb   fann    nid)t    i^eleiuinet    uun-ben,    ba    bie    l^iipfte 

uneberl)olt    non  biefer    T^ivpcniationvijeiiuilt    (^U^brand)  geniadjt  l)abcn.      !tlv^l. 

Palmieri.  1.  c.  Tli.  25. 

,    -''-•'•  111.    ©ine    n  o  n    U  n  n  e  t  a  n  f  t  e  n    q  c  f  d)  l  o  f  f  e  n  e    nnb    t  o  n  f  n  in- 

bio  tii)o  ,su'iiii)cn  in  I  e  r  t  e    Cr  l)  e    t  a  n  n    unoad    cinrnurni    a  n  f  ii  e  l  o  [t    \v  erben,    lu  e  n n 

^^JilS"unX7  ^^'1'   eine  (£M)cteil   i  i  d)   ^nm    CS  t)r  i  ft  cnt  n  m^  bcf  c  l)r  t ,    ber  anbcre 

a  b  e  r     n  i  d)  t    paci/ire    ober    süfe    coiitumelia     Greatoris     mit    i  l)  in 

lebe  n    m  i  1 1. 

Vhul)  bie  natnrred)tlid)  iiefdiloffenen  CEl)en  ber  Qnben  unb  ^nHw  finb 
an  nnb  für  fiel)  unanflbvlid).  Tiefe  g^olcjerni^  barf  an<o  bein  gan,^ 
alliiemeinen  (Mrnnbfat^  iKUHl^n  merbcn,  nield)en  ber  göttlid)e  *pcilanb 
über  bie  Unanflövlid)feit  ber  C£1)e  anfftellt  Matth.  19,  (>',  foiine  and)  anC^ 
ber  ^el)re  be^o  hl.  'iMuiln^o  d  Cor.  1,  oO;  7,  12  sqq.).  T^al)er  iimrben 
biefc  (i"l)en  aiul)  uon  ber  .Siird)e  ftet^o  aho  nnanfUvolid)  betradjtct.  i^m  bie 
in  nnferer  !Il)eie  i"^emad)te  2lnc^nal)nie  fpredjen  foUienbc  (Mrünbe. 

1.  "i^iad)bem  ber  bl.  'Inmlnv  ben  ^um  (yi)riftcntnni  befet}rten  Teil 
^"\;|fj';"|;|^''''"*'' ermahnt  Ijat,  mit  bem  nid)tbelebrien  Teile  lueitcrsnlebcn,  fallc^  biec^  in  ^lfnl)c 
nnb  ^n-tebcn  möiilid)  ift,  füi^t  er  l)tn;,n :  (j)nodsi  infidelis  discedit, 
discedat;  non  enim  servituti  snbiectus  est  frater  aut  soror  in 
hninsmodi,  in  pace  autem  vocavit  nos  Dens.  1  Cor.  7,  15.  ?(n^^ 
bem  cjan^en  ^onte^'t  aber  ergibt  fiel),  baf;  ber  Ipoftel  nid)t  blo(3  üon  einer 
Trennung  quoad  torum,  fonbcrn  non  ber  2lnfl)ebnng  ber  el}elid)cn  Vebenv== 
gemeinfd)aft  quoad  vinculum  rebet.  eo  unirb  biefe  Stelle  and)  innncr 
interpretiert;    ja    bic    in    ber    Tl)efe    anfgeftcntc     5luc^nal)mc     mirb     fogar 


fanu. 


170 


§  220.    Unauftö0lid)fctt  bcr  (Sf|e.  807 

'Privilegium  Paulinitm,  nnb  bic    5lnf(ö[inig   einer  fo(rf)cn  @^e  dissoliitio 
mati'imonii  in  casii  Äjyostoli  genannt, 

2.    mi\   bcn    \)l   i^anluö    beruft    fid)    benn    and)    3nniKcn,^   HL,  g,^.j,^.f^;,;;-.„„„. 


nad)bcni    er    erftört    ^at :     Si    alter    intidelium     coningum    ad    tideni  cms' in- nur 
catholicam  coiivertatur,  altero  vel  nullo  modo,    vel   non    sine  blas-    -^rtuuniidKu 
plieniia  divini  nominis,  vel  nt  enm  pertraliat  ad  mortale  peccaium,     i^'^i^iicfli^. 
ei    cohabitare    volente:    qni    reliniinitnr,    ad    secunda,  si    volnerit, 
Vota   transibit.      ^icjc^>    ^cfret    nnirbc    mm    anbcrcn   ^^äpftcn  uiicbcr()olt 
bcftiitigt.    ral)cr  fonnte  ^Unebift  XIV.  fdjreiben:  Certnm  est,  infidelinm 
coningium  ex  privilegio  in  fidei  favorem  a  Christo  Domino  concesso 
et    per    Apostolnm    1     Gor.    7    pr()mn]gat(»    dissolvi.       De    synod. 
dioec.  1.  6  c.  4. 

a.    W\t  i)hd)t  aber  t)ot  Gl]riftnc>  beni  bctcbrten  (i1)ctei(c   bic^5  '?ntn(cg  ,,.^.^.„^;^'^i^,  ^,^3 
geu'iibrt,  ha  fonft  bcr  |}uicrf  bcr  (il)c  ncrcitclt    nnb    bcr    bcfcl)rtc   @t)etctl  in    ^iMiuiiniicijc 
feinem    (S^Ianben    bcbrol)t    unirbc.      Wavc    bic    (£i)c    iibrigen^o    and)    in    bcr      ^^^'^"'^^i- 
^aulinifd)en    ^Hn-an-ofct^Mmii    nnanftöcdid).    fo    un'irbcn    fid)     gcniifs     niand)c 
Reiben  üon  beni  Übertritte  ,;nni  (Sl)riftcntnni  abhalten  laffen,   ba  bic  ilBcitcr^ 
fü()rnng    bcr    (J()c    mit    bcm    l)cibniid)cn    3^eile    niele    Un,^ntriigtid)fcitcn  /^nr 
golgc  l)aben  tann.     '^^gl.  Benedict  XIV.,  De  synod.  dioec.  1.   V^  c.  21. 

-^l  u  in.  1.    Tic  5(iiflöium]  bcv  @()c    im  uovlicqcubcn  ^'dlc  cvfolqt  nirf)t  traft  nionfd)=^      .  -y^- 
(irf)rr,  fonbcrn  traft  nö  tt  li  djcr"  ^üditoritiit,  ba  CSbriftu^  bcin   borchvtcn* Teile  für  ben  ^atl,  j.j^^tiJ^laT.^^^^^^^ 
baf^  bcr  niditbefchrtc  ui(f)t  in  Jyricbeii  mit  ibm  (eben  \xn{[,  bie  3tiiflöfnni]  bcr  @()e  i^eftattct.  linifriie  fiiiuleo 
Tritt  biefc  ^J^ebiniinnfl  nirfjt  ein,  fo  bleibt  bic  C^-be  nnanflöiSUd).  "  '  ^'"-'düviiT^"" 

2.  Tic  frnbere  (Sbe  mirb  in  bcm  'Jtniienblicfc  nelöft,  ba  ^cr  bcfel)rtc  Tei(  eine  ^■-'^"'^' 
ncne  (S()c  eingebt;  benn  ihm  ift  ba«?  'iU-ilnlec^  iieaniiivl.  Tiefe  (5()C  bleibt  bann  aber 
nnanfIÖ!olid),  ond)  menn  ber  anberc  Teil  fid)  befebren  nnb  ^\[\\\  früberen  hatten  jnriicf« 
tebren  mollte.  "^^leibt  bagegen  bcr  befebrte  Teil  nnuevbciratet,  umbrenb  ber  bcibnifd)e 
nad)  bcr  Trennnng  eine  nene  (5bc  eiiuiebt,  fo  ift  feine  erfte  (Jlic  nid)t  (lelöft,  me^balb 
er  nad)  ettvaiger  '^^efebrnng  mit  ^em  früberen  (Matten  allein  cbelid)  uerbnnben  ift. 

8.  !i<or  @innebnnc\  ber  neuen  (Sbe  mn^  ber  befebrfe  Teil  ben  anberen  interpellieren,    ^     lM7i. 
bamit  bic  ©efinnuni^  bc-^felben  feftgeftellt    merben    tann,    ba    ba-§  ^^^anlinifdjc  ^^lioilen  nnr  o^'I^/^S'^kq": 
für  bcn  ^all  fV'iuäbrt  ift,  M\]  ber  niditbefebrte    Teil    eine    frieblid)c    ^-ortfet^quin    ber  ^be  uiifrfje '«{n-iiulrfl 
nid)t  mill.     i^on  bio'er  i^ntervellation  fann  ber  ^apft  an^o  uiid)tiiicn  (Miünben  bi^penfieren.     flcmniivt  ift. 
^")ot  er  Pon  biefcm  9fed)te  (Mebrand)  qcniadjt,    fn    ift    burd)    bie    foli]enbe    Crbe  bic  frübere 
Oelöft,  and)  menn  fid)    fpäter    beranoftelleu    lollte,    'ba\^    bie    SSebinnung    bci^    '^^anlinifd)en 
iprioilege!  nid)t  erfüllt  mar. 

'4.  '^a^:-'  "i^aiilinifdie  '!|3rioilcg  ift  nid)t  nur  inten  i]emäbrt,  bie  ^itr  fatbolifd)en 
${ird)e  fid)  befebren,  fonbern  übcrbmipt  alleit,  bie  burd)  bie  Taufe  bcm  dbriftentum  ange* 
t)örcn.     5i?gl.  Pahtiif  ri.  1.  r.  'l'li.  27. 


1.  5ic  ßcfonöcvc  ^uilVcit&mici. 


i<  '22\.     Ter  tut). 

t^(\\.  C^oinrtU,  (^vd;Qtolo(|ic  3.  !>  ff- 

Ilciii  brcifndicii  i^iuMi  bc^o  'JJ(Cii]i1)cn  ciitiprcdicnb,    lu'iiiiliii)  bcm  initür^ 

lidicit,  iihcniati"uiid)CH  iiiib  ciiiiiv'n,  ivirb  aiid)  ein  brcifndicr  lob  iintcr[d)iebcn, 

bei-  luitüilidic,  bcr  iibniiatiirlidic    im    ilH'rliiftc    bcr    liciliipiiad)cnbcii   (Miuibc, 

bcr  ciiMiic  ober  bic  ^-iH'rbnmmnic^  in  bcr  .V)öllc.      .v>icr    rcbcii    nur    non  bcm 

11  a  tiir  l  i  d)  eil    ober    p  1)  l)  f  i  fd)  cii    Xob. 

'1.5  ■•"i'N  ,^.-  ^'    ^^'^   iintiirlidic  ^ob  bcftcl)t  in  bcr    Xreiiiiuii(^    bcr    9ce(c    noii  bcm 

lm^  iHvfrtircbnul^cibc.     ;3'^  ^^^'  'icililV'n  Sd)rift  luirb  berfelbc  bc,^cid)nct 

boc-KiiH-n  in  bn  1.    luit  ')iiia|id)t  biiniiif,  bii^  bic   ^cclc  iiiiitcrblid)  i)t,    bcr    Vcib  aber 

Deiiisini  2rt)viit  j,j  ^y^^^^^   ;crfi'illt  iilc^  biiv  (S-iibc  bcr  irb!|d)cii  iNihicrfdiaft,    ein    5(b)d)ieb,   beit 

nur  bic  ^l)orcu    für    Uiitcrivuui    mib   ^^H'ruid)tnng  l)a!tcii  {Saj).  :>,  2  sqq.; 

ugl.  2  Cor.  5  sqq. ;  Hehr.  \?^,  7 ) ;  bac^  '.Hblcncii  eincci  (^ciimnbc^o  2  Cor.  5,  4) ; 

biiv  ?lbbrcd)en  bc^?  irbi]d)eu    ■\ü\^<'>  (2  Petr.  \,  14i;  bic  ^)iütffcl)r  bcö  C^cifte^^ 

.^11  (sunt  iinb  bcv  S>^'\W.  ;iiv  (Jrbe  {Errli.  12,  7);  ein  8d)laf  'Z>ß/<f.  :U,  16; 

J^^/em.  51,  Hl);   />a;^  12,  2;   }f((tth.  9,  24;  Joann.  11,  11  ;  ^rf.  13,  36; 

1    Cor.   11,  30;   IT),  20;   1    Thess.  4,   13  ii.   \.  lu. ; 

2.  im  .V»inblii+  bnraiif,  h([\i,  bcr  lob  eine  S^'olqo  nnb  3trnfc  ber 
2iinbe  ift,  alv  ein  ^-il'erf  be^ö  Xenfclv  (Joanv,  8,  44),  bac-  (Mii  nid)t 
iiemad)t  l)nt  (iSV//).  1,  13),  ber  iiieliiicl)r  bcm  ^J}?cn|d)en  Unftcrblid)tcit  uer^ 
licljen  hatte  Sap.  2,  23  ;  alv  bcr  J\\4ub,  bcn  Üljriftih:^  bcfiei-^en  Unrb 
(1    Cor.   1."),  21 ;.  54  sq.   ; 

3.  mit  :)iiidi"id)i  auf  ba^  .^ifiinfticic  l'cbcn  al^o  ^^Ih'i";  (Jos.  23,  14); 
')icije  iSap.  3,  .2  :  ^-liMinberidiaft    2   Cor    5,  4  sq.). 

IL  X»oivnn(i|"d)  finb  foliienbe  Siii^c  über  bcn  lob  ,;ii  bcad)tcn. 
^  -'l''\  .  1.    ^(  n  n  n  b  f  fi  r  ']  \  di  ift  ber  Xob  eine  n a  t  ii  r  n  o  t  lu  c  n  b  i  qe  ^-oloe 

..)iati-riidK->     bcr  .Viormptibitttiit  nnferc^o  Vcibcv.     ^i^(.   w.  22 i  f. 

"X'-nv^k-''  '^siijof^'in  ber  ^ob  bcn  V^eib  :^crftbrt    nnb    fo  bac^  anc^  Ji'cib  nnb  2cele 

J^^J^;;;'VJJ''^^;;;;';.  bcftel)enbe  l)(cnid)fnu)eicn  aiiflöft,  ift  er  ein    natnrlid)e^o    Übel,   ja  "i^^vi 


I)5d)ftc  Übel  bcr  menjd)lid)cn  '^uUnr  al^o  foldier,  med  er  beren  ^crftörnng  ift, 
3n  einer  anberen  '^k^ict^iinq  fann  icbod)  im  Stanbc  ber  bloßen 
"Ouitnr,  bcn  mir  l)ier  5niuid)ft  iiiv  '^(ngc  faffen  motten,  ber  ^ob  am^  al^o 
ctiuac^  (5^ntcv  nnb  alv  ein  {^S\M  betrachtet  merben,  iniofern  er  näm(id)  bie 
Seele  luni  bcn  bclaftenben  '^vuibcn  nnb  bcn  Übeln  bcy  l'eibc^o  befreit.  J^a 
c>o  fann  mol)l  nidjt  in  5Ibrcbc  gcfteltt  merben,  hi\^,  menn  (S^ott  ben  SJicnfdjcn 


§  221.    3)er  Xoh.  809 

in  statu  natiirae  piirae  betaffcn  f)nttc,  bic  (eeelc,  t^om  l'eibe  getrennt, 
ein  ?eben  t)ntte  fiif)rcn  fönncn,  bat^  für  fie  in  ber  unrf)tigcren  nnb  lüefcnt 
(irf)cren  5^e;^iel)nng  i)or5iiglid)cr  unb  glücflirtier  gcmeicn  un'ire,  a{§  bn§  Seben 
in  biefeni  irbifiijon,  nid)t  nertliirtcn  ^eibe.  '4^onn  unirc  aüerbing*?  bie 
@^-iften,^  be^^  yji'cnfii)cn  aU$  iotrf)cn  nnr  eine  ^eitltdje  gemcfen,  nnb  bic  ^iscr- 
einignng  be^  ?eibc^^  mit  ber  (Seele  l)ätte  fnv  bic  (Seele  nur  bic 
^ebentnng  eine§  iHn-nbergefjcnben  ^^nftonbe^^>  nnb  ber  Vorbereitung  auf  ein 
rein  geiftige^  Tafein  gebabt. 

2.  Qn    ber    ^IMr  f  ti  d)  f  ei  t    aber    l)at    (^ott    ben   9J(\^uid)en  mit  ber    .  -l''-  . 
nr)prnngtid)cn  @ered)tigfeit  btc  immortalitas  minor,  biv5  posse  non  mon,  iibnnatmitcfic^ 
nnb  junir  unter  ber  53ebingnng  gegeben,    h(\];    fie    burd)  bie  33euml)rnug  ber  ^'tJ|.  if-IiSi'' 
urfpriinglid)en  (^^nabe  o()ne  5^ob  ;>nr  immortalitas  maior  übergef)en  follten. 

Vgl.  n.  727. 

a.  Jsui  ."oinbliif  auf  ba^o  donum  immortalitatis  m\b  bie  tl)at]äd)= 
tid)e  übernatürlid)e  Veftimmnug  be^>  l)(eufd)en  ift  ber  Tob  nid)t  blof;  ein 
nntürlid)e£^,  fonbern  ein  ber  ü  b  c  r  nn  t  ix  r  l  i  d)  e  n  Crbnung  augel)örenbcsi 
Übel,  meil  er  ben  Verlnft  ber  übernatürtid)eu  Csiabe  ber  leiblidien  Uufterb* 
tid)feit  bcbentet.     Taber  ift  er  eine  Jolge  nnb  (Strafe  ber  (Srbfünbe. 

b.  Ta«  Sdilinnnftc  an  bem  burd)  bie  Sünbc  eingetretenen  'lobe  ift 
aber  ber  llmftaub,  baf,  biejcr  erfte  Tob  an  fid)  ber  ©iuiiaiig  ift  ^um  auberu 
unb  emigen  Tobe  Ajmc  'JO,  14).  Seitbem  bal)cr  (iljriftnc^  \\\\s<  nom 
elüigen  Tobe  befreit  bat,  bat  and)  ber  ■>eittid)e  Tob  feiucu  Stad)cl  ocrlorcu. 
5lbcr  and)  in  biefer  Ve,^icbung  ift  er  ein  nntiiilid)ec^  \u\h  im  .S^inbliif  auf 
bie  nerlorenc  immortalitas  minor  ein  ber  iibernatürlidien  Orbunun  angc= 
börenbeci  Übel.  Ta«fetbe  bat  iebod)  für  ben  (il)riften  nid)t  uiebr  ben 
(5l)arafter  ber  eigentlid)en  Strafe,  fouberu  ben  einer  genngtbueuben  Vuj^e 
unb  eine^>  .s^'>eiluiittelc>  gegen  Sünbe  unb  Verfud)uug. 

c.  *i^ln^?  mebrfad)en  C^rüuben  ift  ber  Tob  für   ben    Gbriften   fogar  ein        -^n»- 
(^  u  t   nnb    ein    (*»>  l  n  a.  To^  f,iv  hn 

a.    ßr  ift  bic  Befreiung  oou  ben  Übeln,    (^efabren    nnb    Sünben  bc-o  u.S'Ja^JllSd'ift. 
irbifd)en  Vebeiuo.      .^hierauf    faun    mau    bie    ^l^ortc    be^o  2lpoftel^o  onmcnben : 
Quis  me  libera])it  de  cori)ore  mortis  liuins?   Rom.  7,  24. 

ß.  ©r  ift  ber  ©ingang  ,vir  Selinfcit,  ,;nr  ^.Huidiaunng  (^otte^o  unb- 
^uui  Vefi^e  öl)rifti.  Coarctor  antem  e  dno])us:  desiderinm  liabens 
dissolvi  et  esse  cum  ('liristo.  Phil.  1,  2'.y.  Tal)er  il't  ber  Tob,  and) 
abgefel)en  oon  ber  ^^luferftebung  beö  Veibco,  ein  uneiiuef!liii)eÄ  (^)ut,  mie 
and)  auf  ber  aubereu  '3eite  bai<  \^ebcn  atc>  statns  viae  nub  Vcbiiigung 
bcy  Verbienftee  für  ben  .s^imuicl  oon  uueublid)em  5i^erte  ift.  !^u|oferii, 
aber  andi  nur  infofern  ift  oom  Staubpunfte  bc^o  C^laubcn^^  Inngcv  i^cbcn 
eine  5Bo^ltl)at  unb  frnber  Tob  ein  Übel,  be^^iebnug-smeife  eine  (Strafe. 

Y-  ^?^od)  nui)r  ift  ber  Tob  ein  (^5ut  aU  ber  nunuiel)r  notmeubigc 
Turd)gang  ^ur  Verflürnng  bec^  ^eibe^o. 

3.  'Ter  Tob  ift  allgemein.  t,.  vuS-oin. 
a.  Tiefer  (Sal>  ergibt  fid)  mit  bcc^  aobc§ 
a.    an^^    ber    bei  li  gen    Sd)rift.       S'ür    ba^5    gan.^c    ai^Mifd)eii=  ,..;;;^*.  J;*^';;^,, 

gefd)led)t  gelten  bic  ':il^orte  (^ottec*    an   ^Ibam :   Pulvis  es  et  in  pulverem  »"^  csifaimunv 
reverteris.      Ge7i.    3,    19.      Statutum    est    hominibns    semel    mori. 
Hehr.  9,  27.     Quis  est  homo,    qui   vivet.    et    non    videbit  mortem? 
Ps.  88,  40.     Sicut  per  unum    liominem  .i)eccatum    in  liunc  mundum 


810  1.  !3)ic  feefonberc  Sonenbung. 

intiavit  et  per  peccatiiiii  mors,  et  ita  in  omnes  homines  mois 
peitiaiisiit,  in  (juo  onines  peccavernnt.     Rom.  5,  12; 

[1  aii^o  bcr  ^^atiir  bcr  ©ad)c.  1^ic  pl)i)iiid)c  ^kirt)affcnl)eit  bc^ 
OJ(cnfd)cii  fül)rt  nntiir(]Cim'if^  ,Vini  Tobe.  ^Iritt  aiid)  feine  töMid)e  ^tranfl)eit 
ein,  [o  erfoh^t  bcr  Tob  bcnnod),  nadjbeni  alle  i^ebenc^fraftc  anfqebranri)t  finb; 
ber  Hienidi    ftiibt   bann  an  5Utcrc'fd)UHid)C,   niarasmns  senilis; 

Y.  a  n  (?  bcr  a  1 1 1^  e  ni  e  i  ncn  CS*  r  f  al)  r  nn  c| ,  nad)  ber  fein  yj^cnfd) 
ooin  lobe  ncrfdiont  bleibt. 

1).  ^n    iBe^na   anf    bic    ^M  n-^na  l)  ni  cn    oon    ber    in    nnfcrcni    8at^e 
anfiieftedten  aüi^Mneinen  ^Hciiel  ift  ,yi  benicrfcn. 
-     i''""*;,.  OL.    .S^enod)    ift  beiii  irbiidien  i^cben  entrCuft  u^orbcn,  ol)ne  ,^n  fterbcn: 

Henoeli  ])l;ienit  J)eo  et  translatns  est  in  paradisnni,  nt  det  gentibns 
poenitentiani.  Krclns.  44,  1().  Fide  Heiiodi  translatns  est,  ne 
videret  mortem,  et  non  inveiiiebatnr,  qnia  transtnlit  illnm  Dens, 
Hehr.  11,  f).  33iil.  (Um.  5,  24.  Tac^  nänilid)c  gilt  uon  @Iia^: 
Aseendit  Elias  per  tnrbinem  in  coelnm.  4  lieg.  2,  11.  ^-öi^l.  Erclns. 
4S,  <);  Mal.  4,  5.  ^^Inf  biefe  Stellen  ber  l)eilii^Mi  Sd)rift  n^ftidit,  Ict)rcn 
bie  1)1.  '-iM'iicr  mit  beui  bl.  "?( nc^  n  fti  nnc>:  Kliam  et  Henocli  non 
dnbitamns  in  (piibns    nati  snnt    corporibns  vivere.      De    pecc.   orig. 

I.  2  c.  24.     ilMcle  '^M'iter  nnb  Tl)eoloiicn  tcl)ren  nnn  im  "iJlnfdjlnf^  an  Ajioc. 

II,  :>  sqq.,  ,v>enod)  nnb  C£liac>  feien  jene  ,vi^ci  |5<^niv'n,  bie  am  (Snbc  ber 
'llHit  ([{<•'  !:^^nf,prebiger  anf  bcr  (Srbe  erfd)einen  nnb  im  ^iampfc  mit  bcm 
^(ntid)rift  (3Ctötct  uurbcn.  Tieicr  ,vnn  '-In^lf^oc^lanbcn  n'''>^'^^i*'>^'ti^ii  »üiff'Mlimn 
rtibt  id)on  Tcrtnllian  ^Hncbrmf,  menii  er  fd)reibt:  Nee  mors  eornm 
re})erta  est,  dilata  scilicet ;  ceternm  moritnri  reservantnr,  ut 
anticliristnm  sanpfnine  sno  exstingnant.  De  anima  c.  1.  ^cbod) 
uiibcrfprid)t  .S^^  i  e  r  o  n  l)  m  n  c^  biefem  il^olfcnilanben. 

^>'»si.  ^j,    ^i^nf^  liei  ber   ^ocitcn  ^.Hnfinift  Cibrifti  bie    lebenben    (^cred)ten  nir^t 

.stuntn/'^iiffuiut  fterbcn,  ift  auf  ÖH-nnb  ber  rccipierten  gried)ifd)en  i^e^oart  non  1  Cor.  15,51: 
i^Dymi  hbcn^ni  -y.jziz  [lEV  oO  zo'UY, f^rao'iE il'a.  tAvzzz  0£  aAAaY7,'j6|JL£i)'a  bic  '.Üteinnnq 
mand)er,  nainenthd)  (^ried)iid)cr  ^^Mitcr.  vlnd)  bernrt  man  ]ul)  bicrfnr  anf 
bie  T^arftcünnii  ber  ^.Hnferftcl)nniivieene  1  Thcss.  4,  15  sq.:  Mortni,  qni 
in  Christo  snnt,  resnroent  primi ;  deinde  iKis,  qni  vivimns,  qui 
.  relin(inimnr,  simnl  lapiemnr  cnm  illis  in  nnbil)ns  obviam  Christo 
in  a«'ia.  et  sie  semper  cnm  Domino  erimns.  1)ie  ll(el)r,vil)l  bcr  55ätcr 
aber  nnb  faft  alle  latcinifebcn  '^M"itcr,  fomie  bie  lU'ajoritiit  ber  X()cologcn 
f)a(tcn  baran  fcft,  ba|l  alle,  and)  bie  (Mcred)ten,  am  jiinf;ften  Tage  bnrc^ 
ben  Tob  ,^^nr  ^^erfliirung  gelangen.  ^Hm  beften  biirften  mobl  bie  angefnl)rten 
Stellen  mit  jenen,  mcldje  bie  'illlgemeinbeit  bcv  Tobcv  anc^iprcd)cn,  in  ßin^ 
flang  gebrad)t  mcrbcn,  irenn  nid)t  ein  längerer  TobcMd)laf  angc= 
noinnien  mirb,  fonbern  „baf;  bei  biefcn  "l^riinlegierten  bcr  Übergang  ooin 
natiirlid)en  ,^^nm  oerfliirten  i'cibe^Mcben  in  einem  böd)ft  befd)lennigtcn  ^|?ro,^effe, 
gleidjfam  in  einem  TiW,  uor  fid)  gel)en  ircrbe,  fo  ba|l  allerbing«?  bcr  Tob, 
nnb  nnfertuiegen  felbft  bie  2d)rcifcn  bc^:>  Tobee,  and)  bicfc  iWenfdjcn  ergreifen 
mürben,  fo  jebod),  baf^  an  einen  cigcnt(id)en  Tobc«id)(af  .  .  .  nnb  an 
eine,  |]eitbaner  in  Infprnd)  nel)menbe,  ^(nflöfnng  nnb  '-InTircfnng  bc-e>  ^cibe^i 
fd)ircrlid)  ^^n  benfen  fein  möd)te".  C  e^iualb  a.  a.  O.  3. 18.  So  lel)rt  and)  ber 
bl.  T  \)  0  m  a  ^? :  Probabilins  et  convenientins  tenetnr,  qnod  omnes 
illi,  qni  in  adventu  Domini  reperientnr,  morientnr,  et  post  modicnm 
lesnrgent.     S.  Th.  1.  2  q.  81  a.  3  ad  1. 


§  221.     2)er  Xob.  811 

^IsoÜtc  jcnianb  baran  feft[)a(ten,  bic  Öiererfjteu,  iiie(rf)c  bei  bcr  j^mciteti  ^antftc  am         2182. 
geben  [ein  merben,  uiüfnen  nid)t  biivil)  beit  Xob  jiiv  .t)cn1id)fcit  eiiigcljen,  [0  bliebe  borf)  -'>'  vaiflemein= 
ber  SBciuet^  für  bie  ^xiftcns  bev  evbfüubc    an§    bev    ?(Ilgcmeint)eit    bc§    Xobe§  (n.  748)  „1^* j^J^.^'^fl, 
unaufed)tbQV,  ba  ber  reatns  mortis  aiid)  bei  il)iien  beftiinbe.     Si  tamen  hoc  ven*m  sit,  bie  i&nm]  bev 

quod    alii    diciint,    quod    illi    miiKiiiam     morieiitur ,    dicendum    est    .  .  ,      *^rbfünbe. 

(luod  illi,  etsi  11011  moriaiitur,  est  tarnen  in  eis  reatus  mortis,  sed  poena  anfertur 
a  Deo,  (Illi  etiam  peccatorum  actnalium  poenas  eondonare  potest.  S.  Tli  1.  2. 
q.  81  a.  :3  ad   1. 

4.    ^I)(it    belli    !Iobc    eil  bot    ber    status   viae,    b.  l).    bic    f^cit    ber    ^    "i^'t- ^  ^ 
^  r  ü  f  II 11  g  iiiib  f oiiiit  bc^  ^>  e  v  b  i  e  11  ft  e  ^o   nüe  bcr  S  d)  u l  b.  6nbe  ^c§  status 

T)icicr  (£0(5  ift  de  fiele  iiiib  mit  bcr  iiiitcii  511  bctrad)tciibcii  3öa()r{)eit  mib  ivabition. 
üon  beul  iiiiiiiittelbar  auf  beii  Tob    folöeiibcii    bcioiibercii    (S)eriil)te    mib    mit 
bell    X)ot3iiieii    lumi   •.S^')iiiiiiu1,    oon    ber    .Spbde    iiitb    uoiii    gegfeuer    gegeben. 
@r  folgt  aber  niid) 

a.  n  11  §  ber  I)  c  i  ( i  g  e  11  2  d)  r  i  f  t.  Si  ceciderit  lignum  ad 
austriim  aiit  ad  aquilonem,  in  qnocnnqne  loco  ceciderit,  ibi  erit. 
Eccles.  11,  3.  Ante  obitnm  tunm  operaie  institiam,  qnoniam  non 
est  apud  inferos  invenire  cibnni.  Ecdus.  14,  17.  Ne  verearis 
usqne  ad  mortem  instificaii,  qnoniam  merces  Dei  manet  in  aeternnm. 
Ecclus.  18,  22.  Yenit  nox.  qiiando  nemo  potest  opeiari.  Joann,  9,  4. 
^^icrl)cr  geljörcii  iiberl)aiipt  olle  Stellen,  an  beneii  ^a^^  irbi[d)c  ^ebcii  uB 
3cit  ber  isriifiiiig,  biho  i.'ebeii  .und)  bem  Tobe  <\\<6  ^t\{  ber  ^ergcltmig 
be5eid)iiet  mirb ; 

b.  an^  bell  1)1.  ^M'iterii.  (j)nando  istinc  excessnm  fnerit, 
nulhis  iam  poenitentiae  locns  est,  nnllns  satisfactionis  ettectns; 
hie  vita  ant  amittitnr  ant  tenetnr.  Cyxrr.,  Ad  Demetr.  25.  Nemo 
se  spei'et,  qnod  liic  neglexerit,  cnm  obierit,  apnd  Deiim  promereri. 
August.,  Encbir.  c.   110; 

c.  inK>    f  0 1  Q  c  n  b  e  m    ,^^  0  11  n  r  11  c  n  \  q  r  11 11  b  c.      'I)er    lelite    ©ninb,        ^''^'- 
n)ced)atb    mit    biefcm    Vcbeii    bie    ,^]eit    bcr    '^n-üiiiug    jdjlief^t,    liegt    in    ber    baj  mit  bem 
freien    ?( n  0  r  b  n  n  n  g    (^)  0  1 1  e  ^o.      ^^h^Mi)    ift    c?    im     ()öd)fton     ©rabc   ^i^nifSf.o'iseit 
fongrnent,    bnf^    ber    IViciifd)    nur    folaiige    ucrbieiicn    fniiii,    nl^^    er    ein     tn-eubet  ift. 
uollftiinbigcr  lUtciifd)  ift,  b.  l).  folangc  iibö  Seele  iiiib  ^eib  mit  eiimiibcr  ocr 

einigt  finb.  Tu  ferner  iiberl)iinpt  allen  oerniinftigcn  C^)ei"djl^pfeii  ein  beftiuimtec^ 
yiel  il)resi  ^i?irfciio  nnb  eine  beflimmtc  (\^'\i  511  il)rcr  ©ntfdjcibnng  gefeilt 
ift,  fo  ift  bie  in  nnjerciii  2nt^c  iuhogcfprod)eiie  ilMd)rt)cit  billig  nnb  gut  für 
bcn  (ikred)ien,  ber  [0  feiner  ^Hillcnbiing  nnb  jeiiicv  i'ol)iie^>  fid)cr  ift,  ferner 
gcred)t  nnb  gut  für  bcn  Sitnber,  ber  [onft  immer  niifc^  iieiic  freueln  tonnte, 
nnb  ciiblid)  l)ciliam  für  nllc,  bie  bobiird)  bic  für  bie  (5'iingfeit  entfd)eibciibe 
^Ud)tigfeit  biefe^^  i\Hien<?  nnb  ber  Tobe^oflnnbe  crfenneii.  '^er  entgegen^ 
gefct3tc  3[ßa()ii  uoii  jenfcitigen  iieneii  ^l^riifiing'o^  nnb  @iitiiiitfliing£;,yifiiinben 
bagegcn  enlbebrt  aücr  pl)iloiopl)ifd)eii  nnb  tbcologifdjen  (Mrüiibe,  erfdjüttcrt 
bie  gaii.^c  fittlidic  Crbniiiig  nnb  berulit  mif  berfelben  fpecififd)  iind)ri[i(id)cii 
5liifd)iniiing,  in  mcldicr  bie  ^eljre  uoii  ber  (Seclenmanbcrniig  il)reii  Urfprniig 
t)at,  nnb  bie  in  il)rem  tiefften  (Mrniibe  auf  panteiftifdjcr  'll^eitanfdjannng 
beruht,  tücldje  mie  feinen  Doüenbeten  (^5otl,  fo  and)  feine  enblid)c 
^^üUcnbnng  be^>  (5)efd)öpfev  nnb  mir  ein  cmigco  '-li.'ed)fcln  nnb  Ul^erbcn  feiiiit. 

51'eber  bie  .s>eilifjeii  be^  .S)immel§,    nod)    bic    nrmeii    (Seeleu    im    g^ecjfeiter    föiuieu     .    ^24sr>. 
bnljer  für  fidj  ober  füv"  anbere  enua^5  oerbieuen.     2)ie  Slraft    ibrer  ^ürbitte  liei^t  VJ^^'"'^'^)^  bJö^ameii'^^lY^^^^^^^^ 
in  il)ren  ouf  (Srben  gefammelteii  'iHnbienften.     ©0  fdjreibt  ber  bl.  it  l)  0  m  a  §  in  Überein«  riin,',enuic^^l,',cijv 
ftimmung  mil  fuft  aÜen  ibfoloijen:    Beati    non    sui^it  in  statu    acquirendi  secuudum       nerbienen. 


-J.lioimmiii'it 
^.'lltntiiiH. 


rii'5'  lu'uniborc 
(^H'iiriit  iit  bi'v 


812  1.  3)ic  Iiefonbere  S^oflenbung. 

aliquid  sui,  et  ideo  nee  sibi  utr.  uliis  merentur,  (juia  (|Uo(l  impetrant  modo  noliis, 
coiitiiiiiit  ex  hoc,  qiiod  prins,  dum  vivcreiit,  Hierueruiit,  ut  hoc  iinpetriueiit.  In 
3  Sent.  disf.   18  .|.   1    u.  2. 

§  222.     ^nö  Dcfüubcrc  Okrirtjt. 

^H^(.  O'omo(b,  e^f^atologie  @.  23  ff. 

^  c  b  c  '^  c  c  ( e  U)  i  ib  u  11  IM  i  1 1  e  (  b  a  r  ii  a  d)  i  l)  r  ein  'iHu  ^^  t  v  i  1 1  a  ii  ^ 
bicfer    ^^i>clt    cj  er  i  d)t  c  t. 

^    -'iT  X  J-    '^i^''^    ift    ^(^"^^    bei  Oll  bore    ^eridit,    iudiciiim   particulare,    im 

iiDt.       (siccjeiiin^^  ^yi  bcm    a  1 1  c]  ein  ci  neu   ©endit,    ludicimn    utnversale,  bnö  am 
©iibc  ber  '-llnlt  über  alle  iy^Mii"d)eii  ^iiiammeii  ftattfiiibet. 

lliifcr  8ati  ift  senteiitia  cerUi  ef.  catholica.  Qiii  "iHltertuiii  le()rteii 
oKeibiiicjc^  iiid)t  btov  .S^^iirctifer  iiiib  (ll)iliaftcii,  foiiberii  aiid)  iiiaiid)e  ^niter 
über  biefcii  'l^iiidt  uiiridjtii-^e  ober  bod)  iiiiflare  lUieiimiiijeii.  '^o  fd)eincii 
iiiaiid)C  ber  5(u|id)t  geiucjen  ^^u  fein,  erft  am  jüiuv'ten  Xage  erfolge  bic  (inU 
|d)cibiing  über  bav  Vo^o  ber  Beeten  in  ber  Cimigfeit ;  bi^o  bal)in  feien  fie  in 
einer  Uiu3ciiüi3l)cit  an  einem  bcftimmten  Drtc  anfbeuni()rt.  ^q[.  O^oiualb, 
a.  a.  £).  2.  M.  '^\\\oi\:vn  biefe  '?(nffaffniigeii  mirflid)  ba^^  befonbere 
(^3erid)t  lenflnen  niib  nid)t  etiiui  anber^o  erflart  luerben  tonnen,  finb  fie  a\§ 
irrtiiuilid)  ,yi  uermcrfen. 

11.    Unfer  Ba\^^  luirb    beiuicfen 

4H7.  1.    an^:-  ber  l)  eil  igen  odirift.     Kacile  est  coram  Deo  in  die 

obitiis  retribuere  iiiiicui(iue   secnndum    vias    suas.      Ecclus.   11,  28. 

'''b?''et n«'^bfr'' ^"    fiiie    liomiiiis   deiuidatio    operuin    illiiis.      Ecclus.   11,    29.     1)icfe 

xivitov  iinb  bor  (^telle  fpridit  tlar  uoii  einem  (^^erid)tc  nnb  einer '-In-rgeltniig  nnmittelbar 

'^"'^"'        nad)    bcm    Tobe.      Taranf    beutet    and)    Ecclesi.    12,  7    l)in:    Revertatur 

])nlvis    in    tenam    siiam,    niide    erat,    et   spiiitns    redeat    ad  Deum, 

qni  dedit  illiiin.     Hei)}'.  1),  27:  Statutum  est  liominibus  semel  mori, 

püst  lioc  autein  indiciniM  ift  minbcr  entfdieibenb,  ba  oiele  nnb  angeiel)ene 

fatl)olifd)e  ©^'egeten  nnb  Ibeologcn  biefe  Stelle  uoin  allgemeinen  (Merid)te 

uerflel)en. 

(Man^  flar  luirb  bacs  befonbere  (^erid)t  u  ora  n^^gef  e  t^t,  loenn  e^ 
l)eij^t :  Mortiiiis  est  antein  et  dives  et  sepnltns  est  in  int'erno 
Luc.  1(),  22.  (Sbenfo:  Hodie  mecnni  eris  in  paradiso.  Luc.  2)\,  4?>. 
^>gl.  and),  lua^o  ')>etrnv  non  '^^whaz^  bezeugt  (Act.  1,  25),  nnb  bic  'iMfioneu 
bcv  bl.  3ol)annec^  {Aj>ur.  G,  9  sqq.;  7,  9;  20,  4); 

2.  aiiv  bell  1)1.  ^^iiterii.  3o  fd)reibt  ber  bl.  'H  n  g  nfti  nn<t>: 
Illnd,  qnod  rectissinie  et  valde  salubiiter  credit  (Victor,  indicari 
aninias,    cnm    de    corporibns    exierint,   anteqnani    veniant   ad    illud 

iudiciiun,  (Hio  eas  oportet  iani  redditis  corporibns  indicari 

hoc  itane  landein  ipse  nesciebas?  Qnis  ad  versus  Evang-eliuni  tanta 
mentis  obstinatione  o])snrdnit,  nt  in  illo  paupeie,  qni  post  mortem 
ablatus  est  in  sinnm  Abraliae  et  in  illo  divite,  cnius  in  int'erno 
ciuciatns  exponitur,  ista  non  andiat  vel  aiidita  nun  credat?  De 
anini.  et  eins  oii^^'.  1.  2  n.  8.  'JJiit  beiii  bl.  5liignftin  ftimint  bie  loeitany 
groOtc  yJc'ebr^al)!  ber  1)1.  ^nitcr  iiberein; 

3.  a  n  ^^  b  e  r  b  e  ft  ii  n  b  i  g  e  n  \?  c  ^  r  e  b  e  r  .Si  i  r  d)  e.  "Ter  ^M  ö  m  i  f  d)  e 
^a  ted)i^>mn^>  unterfd)eibet  genau  ba^o  befonbere  Ci5erid)t  uon  bein  allgemeinen: 
Primum  est,  cum  nnnsquisque  nostrum  migrat  e  vita ;   nam  statim 


§  222.     2)a§  befonberc  ©erid^t.  813 

ad  Dei  tribuiial  sistitur  ibiqiie  de  omiiibus  iustissima  quaestio 
habetur,  qiiaecunqne  aiit  egerit  aut  dixeiit  aut  cogitarit  iimquam. 
Atque  hoc  privatum  iudiciuui  vocatur.  P.  1  c.  8  q.  3.  dbeiifo 
Icl)ren  alle  uou  bcr  Ä'irdjc  gcbraud)tcii  Uuterrid)t^obiid)cr  eiiifad)f)in  aU 
im^mcifclljiiftc  iIBal)rl)cit  bac*  bejonbcre  (^Vn-iibt,  iine  c<$  feit  iinbeuflic^en  Seiten 
iiotorifd)  nüöemeiiier  fati)üliid)er  (Glaube  ift.  Qnbircft  ift  biefe  gnige 
Don  ber  ^ird)e  cntfdjiebcu  burd)  il)rc  Öel)roiiefpriid)e  über  gegfciier,  ^iuimel 
uub  ."pöKe,  bic  mv  unten  iel)en  merben. 

5(um.     ©euHiTe  ^^(u«?brüctc  in  (iturgiidjeii  QicOctcn,    bcfonbcvg  im  Offertoriunt  ber         -^^88. 
missa  pro  defuiietis.    \vu:  ne  tradas    cas   in    iiianiis    iiiiniici,     neiiiie     obliviscaris  .^'V*^'*^'*}"^'^'/^^'^ 
in  tincni ;  ne  poenas  inferni  sustineat ;    nici-t-atur  evadert^    indiciuni   nltionis;    no  i!e,L^tIJ'vi.  (tviät 
absorbeat  ras  tavtarus  finb  lein  ^^Ivi^nnicnt  bafüv,  i>a^    c§   fonfcit^    einen    5(nffd)nb  be^5      ,^»t  U'ugnon 
(«crirf)te^^  gibt  ober  eine  (Gefahr  für  bov  S^-)eit.     3)ieie  ^hbibvücte  evfläven  fid)  uoKfüiumen,        H"i)'^^iiH'n. 
tuenn  man  bebenft,  ^aB  im  'I^otenofficium    bie    gan.^e    lH'l)ie    luim  'Xobe  nnb  ber  (^migfeit 
nnb  i>al)n-  luie  bcu5  jüngfte  (SH-iid)t  and)  bcr  bem  befonberen  (Sxnic^te    ooran^geljenbe  Xoi) 
nnb  ÜobCiofampf  in  ben  (itnrgifd)en  (Gebeten  jnni  '^InSbrncf  fommt; 

4.  (1  n  c>    ber   ein  ni  ii  t  i  i^  c  u  Ö  e  b  v  c    ber  2^  b  »•'  ^^  l  ^^  9  <-'  n  J 

5.  a  n  ^o    f  0 1  c)  e  n  b  c  ni   k  o  n  c\  r  n  e  u  5  i-j  r  n  n  b  e.      "^a   mit    bem  Xobc        -'^«'•'; 
bcr  Status  viae  |'i1)liefu,  ift  e?  autjemeffen,    ba^   and)    fofovt    über    hiv::''  in  ^^'?Sm-n^'' 
biefeni  ^nftanbc  enuorbenc    ^erbienft    ober    yjtifnnn-bienft    bav  Urteil  gefällt      '^'"'rf)*'?- 
Uiirb.     1)aj3  bie  2eele  ,yi  biefer  |]eit    mit    bem    ?eibe    nid)t    ocrbnnben    ift, 

mad)t  hiK-^  biefem  Urteil  oorancHjeljenbe  (skn-icbt  nid)t  nniuöglid),  ^nmal  ba 
bie  (£cele  mit  il)rem  freien  Tillen  bic  Url)eberin  jener  ^^Ifte  ift,  über  uietd)c 
ba^'  ^crid)t  ftattfinbet.  ;Hnd)  bac  allgemeine  (^kricbt  l)inbert  feine^^iuego  ba^o  , 
befonbere.  T^ay  5>crbiiltniv  beibcr  yi  einanber  ertliirt  bcr  1)1.  Xl)omaci  in 
folgenber  '-llunfe:  Quilihet  lionio  est,  singularis  quaedam  persona  et 
est  pars  totius  ^^eneiis  huuiaiii ;  unde  et  duplex  ei  iudicinni  del)etur: 
unum  siug"ulare ,  quod  de  eo  fiet  ])Ost  mortem,  quaiido  recipiet 
iuxta  ea,  quae  in  corpore  «.jessit,  quamvis  uou  totaliter,  quia  non 
quoad  corpus,  sed  quoad  auiniam  tautuni;  aliud  iudiciuui  debet 
esse  de  eo,  secuudum  quod  est  pars  totius  liumaui  <>vueris. 
S.  Th.  Suppl.  q.  88  a.   1    ad    1. 

III.  'iinici  bic  Uiiiftanbc  bec^  bcfonberen  tsHn-id)lev  im  einzelnen 
betrifft,  fo  ift  bifi'über  mebcr  in  ben  Cncllen  bcv  (*>Uanbeny  genügenb 
tiarer  5Inffd)luf5  entbnltcn,  nod)  bat  bie  ^iirdie  iid)  anvgcfprod)cn.  'äib:^ 
t^cologifd)en  (^h-ünben  laffen  fid)  folgcnbe  ^JJtcinnngcn  anfftelleii,  U)eld)e  uou 
ben  !Il)Cologen  gemöl)nlid)  nerteibigt  uicrben. 

1.  1)a^^  bcfonbcrc    (^erid)t  finbet    ftatt    im    erften    iDi'omcnte    ber  ^    -'hm.. 
notlftänbiiien  3d]cibiing  bcr  3eele  luun  l'eibe :    nid)t    frül)er,    meil   bann  bcr  (si7>vui)t  SJ^^^^^^^^ 
Status  viae  nod)  nid)t  oollenbet,  nid)t  fpiiter,   u>cil  in  statu  termiui  and)  TÖJJf ,',',;{,  af 
bic  @ntid)eibung  eingetreten  nnb    für    einen    ?(nfid)nb    berfelbcn    ober    einen  instanti  ftatt. 
^D^ittct^nftanb  fein  tl)eologifd)er  uub  fein    oernünftiger    (S^runb    ;n   finben  ift. 

2.  Ta^o  befonbere  Werid)t  gefd)iet)t  in  instanti,  bnrd)  eine  fofortige 
Dffcnbarnng  bc6  (Mennffcnc^^nftanbeo  nnb  beingcnuig  ber  3'dcilnng  ber 
Vergeltung.  5lV'nn  baber  ba^^  (Merid)t  aly  eine  Cs3erid)tc^oerl)anblnng  ge]d)ilbert 
loirb,  fo  loirb  eben  hiht^,  ma«  in  instanti  fid)  ooll,5iel)t,  aK>  ein  in  ocr* 
fd)iebcncn  9J?omenten  ocrlaufenbcr  '^^iro^cfl  für  nnfer  Teufen  nnb  nnfcre 
^inbilbnngc^fraft  bargcftellt.  ^    l>i*»i. 

gragt  man,  mie  e^5  fid)  mit  ben  üon  ben  2:oten  (grmedten  innbält,  \o  nimmt  nuin  ,s5aTrt)/''unb^"bio 
entlueber  an,  ha^  in  bicfen  fällen    megen    ber    uon    (^ütt    be|d)(onenen    'il'ieberevmednng  lum  hm  loten 
haß  ©eridit  nnb  ber  status  terniini  fn^H'^^nbiert  mnrben,    moranf  nmndje  3:i)eu!ogcn  bie      ^-noectte. 


814  1.  2)te  bcfonbere  35ot(eubung. 

©tcUcn  puella  ihnnnit  {Mafth.  9,24)  iinb  Lazarus  ihtnnif  {Joann.  11,  11)  bcjietjen, 
ober  bau  bii'  au fcniu'cftcn  (i5evccl)tcii  in  j^ratia  fonfiviiiiovt  iuaven. 

^V^cnii  etcibcnbc  i()v  ®cvid)t  funb  t()(itcu,  |o  (icfcljnl)  bioe>  nitiucbev  burd)  eine 
iuitiivlii1)c  5(1)1111111]  ober  eine  proplietifrfje  Offenbarung,  ^e^ogleirijen  luar  e<§  mir 
mielatorifrf),  luenn  e^  ^äl(e  gegeben  l)aben  [oü,  in  bcneu  5(bgcftorbeiic  i()r  CMerid)t  al§ 
eben  oor  fid)  gebenb  inrfünbeten.  ©elbftnerflänblidj  fönnen  berartige  biftorifdje  ^1uui)rid)ten 
feinen  bogiiiatifd)cn  'ii>ert  nnb  @influf^  in  9(nfprud)  nel)nien. 

3.  Ob  Csit)ii|"tiho  nur  aUo    (^ott    mib  nermögc  ber  ^Hppropviatiou  ober 
S'^ 'bä" rttc^  lU'ciild)  biuo  bcfoiiberc  ©cridjt    l)iilt,    ift    eine    üiet    iimftritteiie    i^n'^QC. 

^''''"^;;',j;.|;';''''^'' 'I)er  l)l.  l:i)oiiia^o  id)eiiit  fld)  tili  iiie()rereii  3teücn  unter  53ernfnng  anf  bcn 
1)1.  ^Hnnnftin  für  bie  erftere  ^^(n|id)t  aiiv,;niprcd)cii.  gür  Icl^tcrc  ^^Infidjt,  für 
bic  iuol)l  and)  bic  gröjlcre  ^Hn,;a()l  ber  neneren  !Xl)eoloiicn  eintritt,  bernft 
man  fid)  bcfonber^o  baranf,  '^<\\\  9d)rift,  ^^rabition  nnb  Üljeotogcn  (£I)riftn^ 
pure  et  sinipliciter  a(^>  ^)Jid)ter  be5eid)nen.  ^^Ulein  ^kv^  ift  eben  bie  S^'agc, 
ob  biefe  "?(nvfpriid)e  nid)t  an<ofd)lieJ3nd)  uon  beni  legten  6krid)tc  gelten,  ^llv 
eine  ©diuucricifeit  gegen  bie  Ic^Uere  'JJieinnng  mirb  befonber^?  angcfnl)rt,  baf3 
\>([^^  befonbere  (Merid)t  and)  oor  ber  ^JJicnidjUunbnng  (S()riftt  beftiinbig  ftatt 
gefnnben,  loe^balb  loenigftenc^  für  bic  iiord)riftlid)c  |]cit  eine  5(nc^nabme 
gcinad)t  u^erben  niüffe. 
^_    -'l;';'-  .  4.    ^Hnf  bie  Tsrnge,  um  bac^  (^kn-id)t  ftattfinbet,  ift  bic  gröfUe  ^jal)!  ber 

bevVi/liiuiuc^^^  ber    lUiciniing:    iiüe    im    lUiomente,    fo    and)    am    Orte    be-o 

u  0  n  e  n  b  e  t  e  n  T  o  b  e «?.  Qebenfalho  fpred)cn  überunegenbc  (S^rünbc  bagegen, 
\>([^  bie  vgeelc  im  .v^innnel  ober  in  ber  .Völle  ober  im  gegfener  gerid)tet 
mirb;  benn  bic  Übertragnug  ber  2eele  an  biefe  Orte  get)ört  bereite  -;nr 
i^oll^iebniig  be^o  Urteit^o.  5(nd)  ift  nid)t  an\nnel)men,  baf3  (£l)riftn^o  feiner 
llJienfd)l)eit  nad)  ,>n  jeber  ^ecle,  bie  geriditet  luirb,  berabfteigt.  Ob  nnb 
luie  bie  3eetc  (A'l)riftnm  im  befonbercn  (^n'rid)te  fie{)t,  ift  gleid)fal(o  beftritten. 
Jolgt  man  ber  'JJieinnng,  ^a^  h(\z-'  (ik'ridt  einfad)  bnrd)  bie  @rlend)tnng 
bev  (^HMoiffcuv,  uerbnnben  mit  ber  '^n^ll^iebnng  ber  Strafe  gcfd)iel)t,  fo  faden 
alle  biefe  Jyragen  lucg. 
^    -«'•"•  8  dl  0  l  i  0  n   1 .      Tie    2 beologen    pflegen    fünf     ^l  n  f  c  n  1 1)  a  1 1  ei  o  r  t  e 

iiaiti^oiu- bov    ber     abgefdjicbcnen     3eelcn,     rccepUtcula    aimnaium ,    ^n    nnterfd)eiben, 

1.  bcn  limhus  patrum  ober  bie  33orl)öne,  b.  l).  bcn  Ort,  an 
belli  bic  u  0  1 1 1 0  m  in  e  n  rein  e  n  Seele  n  beo  ^^Uten  Xeftainente^o  bic 
C£*rlöiimg  enrartcten,  obne  bie  fie  ^nr  ':}lnid)annng  (Mottcv  nid)t  eingel)en 
tonnten.  Tic  (i'^-ifteii,^  be»?  liinbus  patruin  bic^  ^nr  .v>iinmelfabrt  C£l)rifti 
ift  bie  ^^oramofc^nng  be^o  "Tognuiv  oom  descensus  Christi  ad  inferos 
(II.  1150  ff.)  nnb  uiirb  and)  niivbrndlid)  in  ber  l)eiligcn  (Sd)rift  gelcl)rt. 
^^gl.  Luc.   16,  22  \  Hehr.  9,  8;  1   Petr.  :i,  19  sq.  n.' f.  m. 

3)er  linibus  patruni  Uiirb  and)  situts  Abra/ntc  genannt,  ba  er  ber  C  rt  ber 
i)inbe  nnb  be-o  ^-rieben^  uuir,  uuibreub  i()in  ber  'Jcanie  iuf'rri  jiifoiiiuU,  infofern  er 
ein  Ort  ber  ©  c  l)  n  [  n  d)  t  nnb  ber  'i^erbannnng  nnb  bat)er  ber  Xraiicr  U)ar.  ®e!Sho(b 
fonnte  "i^al^h  flagen  :  Descendani  ;id  tilimn  meum  lugens  in  infcriium.  den. 'dl/df). 
Aarane-  erflärt  e^  fid)  and),  baf?  im  llJeuen  Xeftament  nnb  im  fird)nd)en  3prad)gebrand) 
nnninebr  ber  '^In^brud  s'nius  Altruhn*'  uon  bem  .^inunel  gebrandjt  mirb,  aber  niemabS 
bie  '-i^e.^^eid^nnng  infcri; 

2.  bell  limhiis  puerorum,  b.  l).  bcn  51nfeiitl)alt^ort  ber  in  ber  @rb= 
fünbe  ftcrbenben  Äi'iiiber.     ^gl.   u.  802  ff.; 

.').    hiV$  2^1  iryatori  Hm  ober  Sc  gf  euer.     ^gl.  ii.  2588  ff.; 

4.  bic  .^ölle.     ^Ngl.  n.  250:i  ff.; 

5.  bcn  |)immel.     ingl.  n.  2571   ff. 


§  222.     3)a§  bcfonbcrc  ©ertc^t,  815 

2)en  ©i-uub  biejer  fünffachen  Unterfc^eibnng  gibt  ber  [)I.  2;f)oma§  mit  ein- 
fachen äi^orten  an:  Aiiima  ....  post  mortem  vel  est  in  statu  recipiendi  finale 
praemium,  vel  est  in  statu,  quo  impeditur  ab  illo.  Si  autem  est  in  statu  recipiendi 
finalem  retributiouem,  hoc  est  dupliciter:  vel  quantum  ad  bonum,  et  sie  est 
paradisus,  vel  quantum  ad  malum,  et  sie  ratione  actualis  culpae  est  internus, 
ratione  autem  original is  est  limbus  puerorum.  Si  vero  est  in  statu,  quo  impeditur 
a  finali  retributione  consequenda,  vel  hoc  est  propter  defectum  personae,  et  sie 
est  purgatorium,  in  quo  detinentur  animae,  ue  statim  praemium  consequantur, 
propter  peccata,  quae  commiserunt;  vel  propter  defectum  naturae,  et  sie  est 
limbus  patrum,  in  (juo  detinebantur  patres  a  consecntione  gloriae  propter  reatum 
humanae  naturae,  qui  nondum  poterat  expiari.     S,  Th.  Suppl.  q.  69  a.  7. 

@d}oHoii  IL  Über  btc  Qcit  beö  (gintritte^  bcr  visio 
beatifica  ift  folgcubey  ^ii  bcmcrfeu. 

1.  ^ie  Ijiirctifiijcu  S^iliaftcii,    fpätcr    e;aUnu,    Siit^cr    iinb  eine  grof^c  ^.    2195 
3a^t    älterer    luib    neuerer    protcftami|ii}er    Xljeologen    lehrten,    bic    Seelen  ^'JaSe^'jS" 
ber    |)eitigcn    gelo.nöteii    erft    am    jüiigften    ^ane    jiir    ^nfd)aiimig    ^ottevJ'^^.^'jlJj.^:^^!'^^^^^^^^ 
5(ud)  niiijt  lueiiige  ilniter  uub  Ätrd)cnfii)riftftellci'    traten    für    btefen   Qrrtiim  visS  beatiticvi 
ein  ober  becjünftigtcu  beiiielbcu  burdj  imflare  Sußcrmigcn. 

2((Iein  bie  grof>e  'JJ^eljr^al)!  ber  ^liter  unb  barimter  aiid)  bicjeuigen, 
mUi)c  an  niaiid)eu  SteUeii  ber  gegenteiligen  X^(n[id)t  ba^  !:IÖort  reben,  fpred}en 
fid)  mit  nbcrmiegenber  Vlntoritiit  für  bic  [0 fortige  visio  beatifica  an^^ 
>Dal)er  l)at  man  aitd)  uielfad)  üerfndjt,  bie  entgcgen[tel)enben  Stellen  nid)t 
üon  ber  Seligfeit  f  d)  ( e d)  1 1)  i  n  ,  fonbern  üon  ber  i^  0 He  n  b  u n  g  bcrfetben 
am  jüngften  Xagc  5U  interpretieren.  Je^^JÜi^'^'^  iiber  ftelit  bie  5:i)atiad)e 
feft,  ba^  nid)t  jene  iDicinnng,  fonbern  bie  Über^engnng,  baj3  bie  .Sjeiligen 
nnmittelbar  nadi  it)rcm  Xobe  ^nr  ^^tnjdjannng  (Lottes  gelangen,  ber  in  ber 
^l^ird)e  feftftel)enbe  erlaube  ift. 

^ei    ben    fd)i6matifd)en    Ö>h-ied)en    fd)eint    feit    "iM)otinv    bie    entgegen^    ^.  ■•^^'j'i 

ftel)enbc  yj^Munng  feljr  uicle  xHnl)anger  gcl)abt  ,^u  l)aben.      Qn    bcm   Union^     ' 

betrete    be^5    ^ton^^ilci    nou    S^i^ven^    beif^t    ec^    barnm:    Credinius    illoriim    h''^  i^""^'"'- 
animas,  qui  post  bai)tisma  susceptuni  nullam  omnino  peccati  macu- 
lam  incurrerunt,  illas  etiani  animas,  quae   post  contractaui  peccati 

maculaui sunt    i)urg-atae,    in   coelum     mox   recipi    et    intueri 

clare  ipsuni  Deum  unum  et  trinum,  sicuti  est. 

211^0  ^ol)ann  XXII.  in  einer  ^>rebigt    bie   tbeologifdie   Dieinnng    anf=  ^     -^i'»"-.  . 
ftellte,  bail  bie  Seelen  ber    (5^ered)ten    nnmittelbar    nad)    bem    Xobe  nur  hk  ^''''mirVi/ 
oerflärtc  beilige  i1Jienfd)bcit  (i^rifti  uub  erft  am  jüngften  Xuge  Q>ktt  fd)auten,    ^'"'•^i^'"»- 
faub  er  allgemeinen  ^UMberfprud).     "Tiefe  ^^-^ebauptnug  ftcllte  ber  ^^apft  jebod) 
nur  a{§  Xbeologe  auf,  gab  niemalc^  bierüber  eine  (£mtfd)eibnng  ex  cathedra, 
lüie  er  felbft  nuh  bie  ^jsarifcr  Uniuerfitiit  miebevbolt   bezeugen,  nnb  befnunte, 
une  !^euebtft  XII.  nnb  ;)ioei  ^eitgenoffeu  erfliiren,    auf    feinem    Sterbebette 
bie  maorc  l'el)re. 

3)aö  :Jvol)ann  XXII.  nie  feine  fivd)(id)c  'Autorität  für  biefe  iÜ^Munno,  eiufebte,  i]o!')t 
üln-ipen^J  fdjcin  ^nv  Ö^enüge  barauö  lieviior,  baf?  fein  i)?adjfo((]er  ^^'enebift  XII.  Dnrd)  bie 
^tünftitntion  Bc/Ku/ictu.s  JJtus  iloBo)  bie  entc3ei]etiftel)enbe  ^v?e()re  üt)ue  meitere^  aLi('t<»ritate 

apostolica    befiuierte:     Definimus,    quod     animae    sanctorum    omnium ac 

puerorum,  ....  cum  fuerint    baptizati,    ante    usum    liberi   arbitrii    de(  edentium, 

mox  post  mortem  suani vident    divinam    essentiam    visione    intuitiva  et 

etiam  faciali.  nulla  mediante  creatura  in  ratione  obiecti  visi  se  habente,  sed 
divina  essentia  immediate  se  nude,  clare  et  ajicrte  eis  ostendeiite,  quodque  sie 
videntes    eadem    divina    essentia    i»erfruuntur,    necnon    quod    ex    tali    visiune  et 

fruitione  ....  sunt  vere  beatae  et  liabent    vitam    et  re(|uiem    aeternam 

ac  quod  visio  huiusmodi    divinae    essentiae    ciusfiue    fiuitio    actus    fidei   et  spei 
4»einricf>'§uppert,  ifompenbium  ber  lofliiiatif.  II.  2.  ^^ 


lii-  fi1)iviim« 
tiiri)cii  (yvii'riini 


816  1.  2)ic  Iicfonbcvc  'i>oncnbun(j. 

in  eis  evacuaiit  .  .  .  quodque,  postquam  inclioata  tiierit  vel  crit  talis  iiituitiva 
HC  facialis  visio  et  fniitio  in  iisdem,  eadein  visiu  dt  fiuitio  sine  aliqua  inter- 
cisioue  seil  evacuatione  praedictae  visioiiis  et  fruitioiiis  eontinuata  e\titit  et 
(•(»iitinualiitiir  ns(jue  ad  tiiiale  iiKliciiiiii  er  ex  tiinc  iis(|ue  in  s('mi»itenniin. 

^^^011  5Bcncbift  XI F.  an    unir    iiiifcr    1>oi]nia    bic    öffciitlicljc   iiub   a\\c\(^ 
meine  ?cl)rc  bei*  vSiIrdjc,  fouüc  aller  fpätereii  Xljeolooeu  ol)iie   ^^(iiouaI)iiie. 

2.    Ter  3Uiucif>  iiiifercc^    T^o(]inac<  crcjibt  fiii),  abQcfel)cn  uoii  bciu, 
unif^    über    bie    ^ontroucrfe    inib    fn'il)or    über    bic    ©^-.fteii;,    beo  befoubercii 
(^\erid)te^o  ocfncjt  mürbe, 
,^j^^^,i'';ij^^^.  a.    aii^^    ber   l)eiliQen    '3i-{)rift.     IMe  legten  blieben  QcUi  J^^cifeii 

Sdlvift  ifi)vt_ti-n  iiii;,meibeutig  barniif  I)iii,  baf^  bie  3iiiu)er  balb,  alfo  nad)  i()rem  5:obe,  511 
hitTSv"vi'si!.  CSbriftii^  fommen  niib  OHitt  fdiaiicu  merben.  ^l'eiiii  Cil)ri[(ii^5  faftt:  Pater, 
'"'='"^'*''^  qiios  dedisti  milii,  volo  nt  ul)i  0^0  sinn  et  illi  sint  mecnm,  ut 
videaiit  claritatem  nieani  ^Joann,  17,  lU),  fo  iann  bie^  bod)  offenbar 
nnr  non  ber  .N^">errtid}feit  C£l)riflt  nnb  ^^mar  uon  ber  i]öttlid)en  ucrftanben 
luerben.  '^al)er  and)  ber  'Bniifd)  be^  "iHpoftel^o :  ^Filii  vivei'e  (liristns  est 
et  inori  Incrnni.  (j)nod  si  vivere  in  canie  liic  milii  fnictns  opeiis 
est,  et  qnid  elifi'ain  ifiiioro.  Coaictor  anteni  e  diiobus:  desiderinni 
liabens  dissolvi  et  esse  cum  (Jlii'isto,  innlto  niaois  nieljns ;  ])eimanere 
antem  in  rarne  necessarinin  ])r()pter  vos.  Pfiil.  1,  21  sqq.  .V»icrl)er 
iieljören  and)  bic  ^i'orte  be^^  niinilidicn  Vlpoflclv:  Scinms  enim,  qnoniam 
si  terrestris  doinus  nostra  linins  liabitationis  dissolvatnr,  quod 
aediticationeni  ex  Deo  liabemns,  domnni  ncn  mannfactam,  aeternani 
in  coelis.  2  Cor,  5,  1.  ^fönnen  bicfc  ^lUnte  uon  ber  ?Uifcrftel)nni]  be^> 
Veibec^  nerftanben  merben,  fo  ift  im  foUicnben  nniere  Vel)re  flar  anoei'-IP^"'-'^^"!)'^^^  • 
Andeiites  ifritnr  sein})er,  scientes  qnoniam  dum  snnins  in  coi-pore, 
peregrinamnr  a  Domino  (per  fidem  enim  ambnlanins,  et  non  per 
speciem^ :  andeinns  antem  et  bonam  volnntateni  liabemns  niagis 
])ei'egrinaii  a  corj)ore  et  i)i-aesentes  esse  ad  Dominum .  2  Gor. 
f),  (j  sqq.  .Sjier  nerfiinbet  ber  Vlpoftel  bcftimmt,  \>(\\\  mit  bem  irbifd)en 
Veben  bic  ^]eit  enbet,  luo  mir,  fern  oon  (^)ott  nnb  in  ber  grembe,  i()n  nnr 
une  in  einem  Spiegel  fd)anen,  baA  ab:r  jcnfeitc>  fofort  bic  g5ttlid)C 
'^(nid)annni'|  bei^innt,  uüc  benn  überl)aiiVt  im  9cenen  ^^eftamcnte  bae  irbifd)C 
IV'ben,  in  bem  mir  (^)ott  nid)t  )d)anen,  einfad)  bem  anberen  Xfeben,  luo  unr 
03ott  fd)aucn,  nnb  mo  iiiitl)in  (Mlanbe  nnb  .S^*)offnniii]  anfl)örcn  loerbcn,  cnt-' 
(^egcngcfteüt  mirb. 

So    er)d)cinen    nnd)    in    ber    ^.Hpotalnpfc    bie    .v>ei(igcn,    befonbcrc^  bic 

ilJiartl)rer,    überall    alci    inn'    bem    1()rone    C^ottec>    ftel)enb :    Stantes  ante 

tlironum  et  in  conspectu  Afrni,  amicti  stolis  albis  ....  Sunt  ante 

tlironum  Dei  et  serviunt  ei  die   ac  nocte.  Apoc.  1,  9.   15.  '^^X.  (\\\^) 

bie  Sd)riftfiel(en  n.  2487 ; 

,.  „:';'•'  ..^  b.    an  ^5  ben  l)  (.  !:lM'itern,    bie,   mie  id)on  ermiüint,  in  it)rer  93M)r^ 

VMitcv  id)vt  bon^vit)l  nberad,  mo  \\:  ciuv    bem    a(lcicmcineii    tatl)oIi|d)en    iBcmunticm    iprcd)en, 

initT d^'m-rin- 1^  T^ogma    (e()ren.      So    l)cijit    ec^    beim    1)1.  (i  l)  pr  i  a  n  :    Quanta    est 

<^uauiu<  b.r    dignitas    et    quanta    secuiitas  ....    claudere   in   momento  oculo>, 

quibus  liomines  videbantur    et    nuindus,    et  aperire  eosdem  statini, 

ut  Dens  videatur  et  C-lnistus.  Exliort.  ad  martyr.    Ter  l)(.  C^h- ccjo'r 

uon  ^la^ian^^  fngt  oon  feinem  gi'^'Jui^c  ^^^ifilii'^^/    berfelbe    ftel)c    je|3t  oor 

bem  !Il)ronc  O»)ottco  inib  bringe  bort  bav  Dpfer  bar,    bac^    bic  '^^riefter  nnb 

(Miänbigcn    Ijicniebcn    feierten    (Orat.  20).      Gh-cgor    oon    i^tl)ffa    aber 


Mivriic 


§  222.     3)ae>  6c[onbeve  @eiirf)t.  817 

fagt  in  feiner  :^cid)enrcbc  auf  *^3nlrf)crta,  fic  fei  ,„I)tnübcrcjcnommcu  Hon  ctnent 
9?eid)  im  anbcrc.  Wie  fii)ön  bn'o  ^lugc,  ba^o  @ott  anjd)auct !  rem  ivbifd)cu 
55obeu  ift  bic  ^^flnn^c  eiitriffcii,  um  im  *»]sartibicfc  uncbcr  eiiu}epf(au,U  ,^ii 
ipcvbeii."  ^ierl)er  gel)öreii  and)  bie  inclcn  ?(nc^fprüd)c  bor  initcr,  (£l)riftn^o 
()abc  in  feiner  |)iminelfa()rt  bie  Seelen  ber  ^M'iter  mit  fiel)  in  bic  l)iiumtifd)e 
,^err(id)!eit  genommen; 

c.  an§  beni  in    ber  Liturgie  fid)  an^ofprcd)cnben    all  gemeinen  nnb 
öffentlid)en  (^lanbcn  ber  ^ird)e  nnb  ber  (£()riften()eit ; 

d.  a  n  ^  f  0  I  g  e  n  b  e  n  rationes  theologieae. 

OL.    9}iit  bem  Xobc  ift  ber  Status  viae  uoUcnbet;    aber  uieber  in  ber  ^,    -n■o^^i  un> 
il^ernuiift,  nod)  im  @(anben  ift  ein    (^nnmb  ^n    finbcn,    uie!?I)alb    nid)t   ^o()nbc'J'iratus  viai« 
nnb  Strafe,    foiucit    fold)ec^    möglid),    alfo    oorliiitfig    b(og    ber    (Seele  nad),  Jij;,..'"\'j|;,*.^Jr^;|: 
fofort  eintreten  fodten.     Qa  ^'^  if^  ^'^i  ilMberfprnd)  mit  ber  d)riftlid)en  -c^)^"^. ''^■^'';,^!''^';.,,'^"*^,j""' 
aniler  bem  Jegfcncr  nod)  einen  anbcren  Ort    a(c>    3^^^M"d)en^nftanb    ;^UMfd)en 
bem  Status  viae  nnb  bem  statiis  tennini  an,^nnel)men.    Qft  aber  bic  Seele 
in  bcn  status  termini  eingetreten,  fo   ift  fie   and)  an  bem  ^\dt  angelangt, 
baC^    fie    üerbicnt    l)at.      Sicut   in    corporibus   est  gravitas  vel  levitas, 
qua    feruntur    ad    suum    locnm,    qui    est    finis    niotus   ipsoiuni,    ila 
etiam  est  in  animabns  nieritnm  vel  denieritum,    quibns    pervt'ninnt 
auimae    ad   piaemiuni    vel   ad   poenani,    qnae    sunt   tines    actionnni 
ipsaruni.     Unde  sicut  coipus    per   gravitatem  vel  levitateni  statini 
fertur  in  locum  suum,  nisi  proliibeatui-,   ita   aniniae    solnto   vinculo 
carnis  ....  statim  piaemiuni  conse([Uuntui-  vel  poeiuini,  nisi  aliqnid 
impediat;    sicut   interdum    impcdit    coiisecutionem    [uaeniii    veiiiale 
peccatum,  quod    prius    purgari    oportet.     S.  Tli.  Snppl.  q.  ()9  a.  2. 
^cr  1)1.  !Il)oma^i  fügt  nod)  bei,  bic-j  bc^^cugtcn  Sd)rift    nnb    il)ätcr,    fo   ba^ 
cö  t)iiretifd)  fei,  ba-o  6^cgentei(  ,^it  bebanpten. 

[1    @^5    ift    cbenfouienig    ein    (^rnnb    iiorl)anbcn,    mcoliatb   hzw.  Seelen     .  -''^<'<-. 
menigfteiho  bic  V(n)d)aninig  norentl)aÜen  bleiben  follte,    iiad)be!u  Cil)ri)tn^o  ben  (^SrS''li 
.Öinimel  eröffnet  l)at.  foitiinr  vuniim 

Y.  i^on  einigen  ;HuHernngen  abgc|e()en,  fiub  alle  ^H'itcr  niib  'Il)eologen    "':'yy'H"  ^^t 
über  ben  fofortigen  (Eintritt  ber  .^^ölleuftrafcn  einuerftanben ;    U)enii    aber    bie     vwTwx 
<Strafgcred)tigteit  nid)t  -^ögert,  uue  follte  bann  bic  lol)ni:nbc  (^5ered)tigteit  mii) ''•^'*'.''*"'^"i»^--'- 
bie  göttlid)e  !2iebc  Siegern? 

0.    "^^ie  iiiefentlid]e  Strafe    be^>    gcgfcnerc^    bcftel)t    in    bem   5tnyfd)ln|l    ^  -'•">"-'• 
Don  ber  göttüd)en  ^.nnfd)annng ;    nad)    jener    lUicinnng    aber  mürbe  bic  gaii.^    'Süil'nu.c"^ 
reinen  Seelen  ba^o fclbc  öoc^  treffen.  ''aü'ilJ  nu^rn' 

£.    T)ie  5lird)c  feiert  ben  lobcvtag  ber  .peiligen    alc^    grenbcntag   nnb  ;';!!fi'^*"  ^''" 
aly  ^ag  ü)re^5  ciuigen    ^rinmpl)c^^;    fie    crii>ei|t    tl)nen    eine    56ercl)rnnn,   bic     i'.atiiica. 
mit  ber  (Glorie    menigfteiio    in    ^^erbin^llng    ftcl)t,    nnb    mie    fic    mebcr   ben 
armen  Seelen  im  gegfener  erunefen    luirb,    nod)    im    5(lten    Xeftamente    ben 
Unitern  ,yi  teil  marb. 

3)05  9h-ininieiit,  St)vtftn§  fei  iiir'cv  'iHubilö;  fciiic  ©ecic  abcv  fei  in  bic  UntenDclt 
l)inal)(]efticc]cn  iinb  cvft  nad)  ber  ^(iifcrflcbung  in  ben  .s'^iiiiniel  eini]e(]iini]en,  ift  ol)ne  allen 
2i?crt,  ßl)riftn^  ift  nänilid)  in  bie  llnteiinelt  hinnbcjeftieiien,  nid)t  nin  nn^^  boit,  unc  bie>? 
noin  |)ininiel  gcfai]t  ift,  ^Anilinnrnjen  jn  bereiten,  fonbcrn  nni  bic  Seelen  ber  '^^äter  jn 
crlijfen. 


5i>* 


818  1.  2)ic  bcfonbere  «oacnbung. 

§  223.     ^ie  .§üUe. 

5iBi](.  O  ^  lu  a  l  b  ,  ö^^djatologic  e.  57  ff. 

(iTiftenfbn-.fxmo  ^-  ® -'  9  ^  ^^  ^  ^  i  ^i  <^  $  «^  1. 1  <^  ^   ^'  ^)'  ^'^^^'^^^  ^vt,  UH  bciii  Mc  abocfoücHCii 

nacfr^ri)vift^ul^  C^iigel  nub  bic  iiii  ©tnnbe  bcr  Uiiquabe  ftcrbciibcn  lüccnfiiicii    ciuiqc  etrofcn 
crlcibcii.     ^ic|cr  (M  l  a  ii  b c  n  i<]a^  ergibt  iu1) 

1.  auc^  bcr  l)  eil  igen  Schrift.  XaC^  5Utc  Üeitaiucut  be^cirljiict 
ben  5(iifeiitl)aUc>ürt  bcr  2iiiibcr  und)  Mcfcm  i\'beii  al6  einen  Ort  bcr  ginftcrnic^ 
Xrancr,  <Si1)niad},  bcr  Cnalen,  luo  bcr  ^ilMinn  nicljt  ftirbt  nnb  ba?  Jener  nid)t 
crliirf)t  {Juä.  16,  21 ;  Job  10,  21  ;  Sap,  4,  IV);  J6\  33,  14;  66,  24).  ^^(nd)  bibo 
9^cue  2;eftanicnt  fprid)t  I)iiuiin  uon  bem  ciuigen  gcuer,  beni  S'^^H^-'i'ofen,  mo 
.Spenlen  nnb  ä^ilmefniridicn  ift  [Matth.  5,  22]  10,  28;  13,  42;  25,  41; 
Marc.  9,43;  Luc.  16,  2cS  n.  f.  \\\).  Tic  (i^-iften^  bcr  .v>bllc  ift  übrigen^ 
in  ber  bciligcn  2d)rift  fo  tUir  ancnjciprocbcn,  \>(\\]  nur  bcr  Unglaube  bicfelbc 
lengncn  fann ; 

2.  an^  ben  1)1.  ^v'i  r  c  r  n.  Ne  quis  forte  idem  dicat,  quod  ii, 
qui  existimantnr  pliilosoplii,  stiepitus  iiiaues  esse  ac  terricula, 
quae  de  iniproborum  in  igiie  aeterno  crnciatibus  dicimus,  ac  nostiam 
eo  spectare  sententiam,  nt  virtutem  liomines  metu  conducti  colaiit, 
iion  propter  ipsins  pnlcliritudinem,  iiec  quia  illis  placet ;  paiicis 
respondebo,  nisi  ita  i-es  se  liabL^at,  vel  Deuni  non  esse,  vel,  si  sit, 
nullam  lioniinnin  cnrani  gereie,  nee  (inidi^nam  esse  virtutem  et 
Vitium,  et  inique  a  le^nm  latoribns  puniri^  qui  praeclara  instituta 
transgrediuntur.  Justin.,  A[»()l.  2  n.  9.  '.>lnberc  ^nitcrftellcn  luerben  mir 
lucitcr  nntcji  fcbcn.  !in-}l.  und)  I</)uit.,  Ad  Eplies.  n.  16;  lre7i.,  Adv. 
liaer.  1.  2  c.  2S]  Aug.,  De  civ.  Dei  1.  21   c.  23; 

3).    a  n  V    b  c  n    l'  c  l)  ran  v  l  p  r  ii  d)  e  n    b  e  r    >^  i  r  d)  c .      riv^^    %  t  ^  a  n  a ^ 

fianifdjc    (^)lanbcnc>befcnntnic^ :     ())ni    bona    egerunt,    ibunt    in    vitam 

aeternam,  qui  vero  mala  in  ignen.i  aeternum.     Qnnoccn,^  III.  lcl)rt: 

Poena    oiiginalis    peccati    est    carentia    visionis  Dei,  actualis  vero 

poena  peccati  est  gehennae  perpetnae  ('rnciatus.     I^ne^  Äon^il  uon 

5loren5  aber  ertlärt :  Illorum  autem  animas,  qui  in  actuali  mortali 

l)eccato  vel  solo  oiiginali  decednnt,    niox    in    infernum    descendere, 

poenis    tarnen    disparibns    puniendas.      Decr.    union.      '-Ih^L    and)    bie 

5?onftitution    ::l^e  u  cb  i  f  t^o    XII.     Boiedictus    Dens    {JJenHnger,    Encli. 

n.  456); 

-'^)t' »^  . .  4.    a  n  V  b  c  r  Ü  b  c  r  c  i  n  ft  i  in  ni  n  n  g    b  c  v  'JJi  e  n  (  d)  e  n  g  c  i  d)  l  c  d)  t  e  ^>. 

i^nU-^Iic'ftimini  T^ic    ©^'iftcn^  bcr    .v>öllc    ift    bcni    uicnid)lid)en    '^^ciunfslfcin    nnb    (^knuiffcn 

?tiVu-rt)t'^K^    l'^^    ^^^'f  eingeprägt,  bail   man    bicicn    (^ilaubcueiai:    bei    allen     ^UUfern  aller 

Reiten  finbet,  inib  bcrjclbc  ift  im  Ciljriftcntuui    fo    fcft    bcgrünbct,   hi\\]  unter 

allen  3rrlel)rcn,  bic  feit  Qa^rbunberten  in  bcr  Äirdjc  aufgctaud)t  finb,  tanm 

eine  baran  gebad)t  l)at,    ba^    "^aicin    ber  .pollc  ,^n  Icunncn.     ^gl.  iMiifcn, 

'I)te  ürabitionen  bcc^  'JJicnfdjcngefdilcditcv.    3.  410  ff.;     Ä^  n  a  b  cnba  n  er , 

Tac>  ^^engni^o  bec^  'I)icufd]cugcfd)lcd)tv  für  bie  Unftcrbiidjfeit  ber  2cele; 

^     -'•■'"•^  5.    a  n  c>    bcr    !:!.^er  nunf  t,      (^nUt    ift    nncnblid)    l)  eilig    nnb    nnifs 

.s>iiiic  ai>>  ^^Mv   bal)cr  bic  ^nnbe  l)a]]cn;    er    l)a)Uc    aber    bic    csiiubc    nidjt    iinb  unirc  nid)t 

luinfiuiaDiDrit.  {^{^\\^^^    jueuu    cr    bic    nnbuBfertig    ftcrbcnbcn    3iinbcr    nidjt    beftraftc.     "^k 

nncnblid)c    'ii.' c  i  c^  l)  c  it    bci^  C^cfel^gcbcrv  ftraft  bic  Übertreter  feiner  (Mefc^e; 

ba  bicfe  Strafe    icl)r    btiufig    in    bicfcm  "Öcben    nid)t    erfolgt,    nuig    fic  ben 

Ungel)orfamen  im  ^enjettc>  ^n  teil  mcrbcn.     llnb  mo  bliebe  bic  (^  cr  c  d)  t  i  g= 


£vt  bei-  ööKo. 


§  223.    ®ic  .^ößc.  819 

feit  (^ottcf^  mcnn  c§  feine  |)ö((c  giibc,  ha  ^icnictcn  foüicle  ©iinbcn 
niidcftinft  bleiben?  Hinc  miilti,  qiü  peccaveriint,  abierunt  impiine ; 
multi,  qui  cum  viitute  vixeraiit,  tum  demum  abierunt,  cum  sexcentas 
subiissent  calamitates.  Ergo  si  iustus  Dens,  ubinam  bis  quidem 
praemia,  Ulis  vero  supplicia  tribuet,  si  non  est  gehenna?  Chrysost, 
Tn  Ep.  ad  Phil.  Hom.  (;  n.  6.    35oI.  .S'.   Thom.,  C.  gent.  1.  3  c.  141. 

9(uiu.  5?c,^ügtirf)  bci3  Ortcg  ^cr  ^öUc  t)nbcn  bio  !J()coIoi3cu  ücvfdjiobcne  2)?cinuuflcn  ,-,,;*''"'"'; 
ou^gcfprodjat.  Ta^5  f)ebrnifd)c  'A'ort  Srf)eoI,  b.  (i.  bic  Untennctt  übevf)nupt,  bejeirfjiict 
einen  itn  te  vir  b  if  rf)e  n  Crt.  Xaß  bie  \-)ö((e  ein  [olrf]cr  Ort  ift,  luivb  an  nielen  ©tcticn 
Der  heiligen  £rf)rift  angeboutet,  \.  t^.  Xuin.  16,  31;  Kevins.  24,  45;  Jfdtth.  12,  40; 
KplK's.  4,  9;  AjH/c.  .5,  3  n.  f.  \v.,  unb  ift  bic  geiri3(inlid)e  3}Jcinung  bcr  35äter  unb 
ijfieologen.  ?liit  9iod)t  f)ält  bcr  b(.  S  b  ri)  f  o  fto  ni  u  ^^  biefe  5^'"Ö*-'  fi^^*  b(ot3en  ^^ortiiit3 
iinb  erninbnt:  Ne  quucraiiuis.  ubi  sit  gehenna,  sed  quomodo  eani  effuj^^iamus.  In 
Epist.  ad  Kom.  Hom.  31  n.  5. 

11.  5^1  33c;^nc5  auf  bie  51  r  t  unb  ^ii'  e  i  [  e ,  [omie  bie  3  d)  w  e  v  e  bcr 
.*pü(lenftrnfen  [tnb  folgenbe  ^^snnfte  yi  bead)ten. 

1.  "^ic  (leilige  Bdjviit  unb  bie  ^nitcr    fd)ilbevn    bicfclben  fo,    bnil    fie    .,  ^^'^^^|; 
n((e  diiilen  bicfc^o  l'cben«  an  3d)uiere  unb   gnvditbarfeit   übertreffen.    '  '4^ie    ^WiilMäci)  '^ 
.•pöKe  mirb  niinilid)  in  ber  boiligen  Sdirirt  be^^eidinct  a(?  locus  tormentorum  2®*jtut„7.vN 
iLtfc.  16,  28),    o-elienna    ignis  {Mcdffi.  ^^,  22-,  caminus  ignis  {Matth.him'<}Mm,\mvi 
13,  42\  stagnum  ignis  {Apor.   19,  20  ,  toneiis  sulpburis  ds.  30,  33),      '"  •^'''** 
ignis  inextingnibilis,    nbi    vermis    eorum  non     moritur  et  ignis  noii 
extingnitnr    Marc.  9,   42  sq.\  supplicium  aeteriinm    [Matth.  25,  4()), 
tenebrae  exteriores;  ibi  erit  fletus  et  Stridor  deiitium  f Matth.  8,  12), 
stagnum  ardens  igne  et  sulpbnie,  qudd  es  mors  secunda  ^Aj)oc.  21,  8). 

^n  ntcid)er  ^ii'etfe  befdireiben  bie  1)1.  ^^dter  bie  ©trafen  ber  .s>ül(e  abo  ha^ 
fd)reif(id)fte,  uuvo  bor  nienjd)lid)e  (^nift  511  benfen  oerniai]. 

2.  97ii{)erbin  nntcr[d)eibet  man  nad)  ber  beilitjen  ©d)rift  nnb  ben 
'-iMitern  bie  poena  damni  unb  bie  poena  seoisas. 

a.  rie  poena  daDini,  bie    3trafe    be^o  il^  e  r  l  n  ftc^o  ,    entfpringt    aihi  250«.^ 
bcm  (^k'banfen  an  ben  '-In-rdift  bec^  bbd)ftcn  (S)iitcc>.     I^ie  i^erbannnten   fct)cn  ^dUmT;'' 
fid)  niiinlid)    für    eiing    an^oQeidjloffen    tum    ber  ^Infdjannni]  (3^0ite^o,  bic  U\t^  iijirtsSnV; 
cin.vnc  nnb  l)öd)ftc  (Mut  für  bic  ncrnünftigcn  ^Ireatnren  ift;    ferner    finb    fie  iinc  2rf)tuciT.' 
an^>nefd)loffen  oon  ber  OkMiieiiifdiaft  ber  ©luiel  nnb  .?)ei(io|cn,  bie  im  .l^imincl 
trinmpbieren,    nnb    enb(id)    beraubt   jcbcr    .poffnnnq  eine^o  (Srfat^e^   für  biefen 

5>erlnft. 

T)ie  poena  damni  ift  f(ar  an^oiieiprod)en  in  ben  ^Borten  bcio  9?id)ter^^ : 
discedite  a  me,  maledicti.  Matth.  25,  41.  JVcrncr  be,^ic()en  fid)  auf 
biefe  Strafe  folqenbe  Steden :  Nesci*»  vos.  Matth.  25,  12;  Nescio  vos, 
unde  sitis;  discedite  a  nie  omnes  operarii  iniquitatis.  Luc.  13,27; 
An  nescitis,  (jnia  iniqni  rt^gnuni  Dei  non  possidebunt?  1  Coi\  (>,  9; 
Qui  poenas  dabunt  in  interitu  aeternas  a  facie  Domini  et  a  gloria 
virtutis  eius.  2  Thess.  1,  9. 

%{{U  '-iMiter  nnb  ^beoloqen  ftiinmen  barin  überein,  ha^^  bcr  ^k'rtnft 
©ottc^,  ba^o  ^^{neqeid)(offeniein  non  feiner  ^Mnidianunq  ber  ()5d)ftc  ©djiner^ 
in  ber  .J)öl(e  nnb  bcr  65ipfel  bcr  ^]>cin,  hk  .v>ö((e  in  bcr  ^'ük  ift.  ©erabc 
bicfc^o  93eunir5tietn,  ciuiq  anjlcr  (^3ott  nnb  bamit  anger  adem  ÖJntcn  nnb 
innert)alb  attcr  Übet  fein  511  muffen,  nnb  -;iuar  auc^  eigener  Sdinlb,  mng  in 
bcr  Xf)at  bic  ecete  auf  fd)redlid)e  "iikife  qnäkn. 

b.  'I>ie  poena  sensus,  bic   Strafe    bcr    ©inpfinbnng,    bcfte()t    in        2.^09. 
ben  inneren  nnb  änj3eren  Onatcn,  ipctdjc  bie  il^erbainmtcn  ^u  erkiben  Ijaben.    \'euS.'"' 


820  1.  2)ic  licfonbcvc  33onfnbung. 

(Sic  mx'b  ond)  pofitiDc  Strafe  ncnonnt,  iucit  fic  mirf)  pofitioein  (^öttlicficm 
(^k'fcl^c  iHn-I)ännt  luirb,  mäljrcnb  bic  poeiia  dainiii  eine  untiirgcnuiße  S^oU^e 
bcr  !Iübfiinbc  ift.  Poeiia  sensus  ober  Ijcif^t  fie,  lueil  fic  fiinitiii)cn 
®d)iiiev5  I)erüorriift  mib  befonbev^,  meU  ibre  Urfiui)e  ein  finnföKiiier 
(^)egcnftanb  ift.  ^-linn-in  nnn  niil)erl)in  bicfc  Strafe  bcfte()t,  lüflt  fid)  mit 
(^cUiif3()eit  nid)t  beftinnnen,  h([  bic  Offenbarnnn  nid)t  fo  fc^r  bic  ^Jintur 
bcr  Strafen,  alc>  uiclnief)r  bcrcn  C^h-ößc  an^^^nbrücfcn  bcj^iuctft,  inbcni  fie 
^nr  i^kfdireibnnc^  berfetbcn  a((cc>  anfül)rt,  iraö  uon  3}?enfd)cn  nnr  ircienbiuie 
Sd) reift id)c^^  nnb  Sdjnier^lidjce  crbad)t  uierbcn  !ann.  Unter  bcn  Strafen 
bcr  Sinne  Uierbcn  befonberc>  l)cniorc^e()oben  ba^  ^ener,  bcr  ^Bnrni  bc^^ 
(^etuiffcn^^  bic  ?^inftcrni§  nnb  bic  ®cfcllfd)aft  bcr  ^erbannnten.  5hb^gc^ 
fprod)cn  finben  iinr  bicfctbcn  in  bcn  oben  (n.  2503)  angcfül)rten  Stellen  bcr 
I)cilii^cn  Sd)rift. 
^^^]''l^^^  (''.    "^ie  boppcitc  Strafe  bcr  Snnbc  cntfprid)t  bcni  boppcltcn  (5()araftcr 

2fv.rfo'-'t«oU't' jcber    ^obfiinbc:    bic    poena   <laiiini    bcr    aversio    a    Deo,    bic    poena 

''VjJJ-jJ^i;,!^'"^  seusus  bcr  conversio  ad  creatniam.  In  peccato  duo  sunt,  quoiiim 
ununi  est  aversio  ab  inconinmtabili  bono,  quod  est  infinituni,  unde 
ex  liac  parte  peccatuni  est  intinitum;  aliud,  quod  est  in  peccato, 
est   inordinata    conversio    ad    commutabile  l)onum,  et  ex  liac  parte 

peccatuni  est  tiuituni Kx  parte  ip:itur  aversionis  resp(»ndet 

peccato  poena  damni.  quae  etiaui  est  intinita  ....  ex  parte  autem 

inordinatae    conversiunis    respondet   ei   poena    sensus,    quae    etiaui 

est  finita.    S.  Th.  1.  2  q.  87  a.  4.     ilsgl.  S.  c.  ^ent.  1.  3  c.  144  sq. 

-:^-'ii-  8.    Unter  bcn  Strafen  bcr  Sinne  nimmt  ba^$  j^cner   bic  erfte  ^tcUe 

,v:Viil'cnonuc., ein.    .*picr  crl)cbt  fid)    nnn    bic   5\n-agc,    ob    biefc!?^   5\'cncr   ein   uurflidic^^, 

rüuK- "'■  .ul-llnL  c  i  n  ^'  11 1 1  i  d)  e  ^    nnb    m  a  t  c  r  i  c  ( ( c  ^^    Jener ,    ignis    verus    et    projn'ius, 
i-onumiiiis.    ober   nnr  ein  ^^ilb  be^5  ()cftigftcn  Sdimcrjc^  ift,  ignis  metaphoricus. 

a.  Drincnec^,  (ialiun,  "^tmbrofiuö  (Sa  ttiar  inn  ^o  n.  a. 
faf^ten  ba«?  J-cner  bcr  s;)ö{k  aU5  bi(blid)c  33c,^  cid)  nnnc^  be^'  großen 
Sdimcr;cc^  nnb  inc^bcfonbcrc  bcr  (^cmiffen^oqual  bcr  ^^erbannnten  auf.  Tic 
sententia  cuuununis  bac^cc^cn  oerfteI)t  unter  bem  .V)öllcnfcncr  ein  mir!- 
I  i  d)  e  c^  Jyencr.  Tic  .s^ird)c  l)(\t  fid)  über  bicfc  ?^raflc  nid)t  au^^()cjprod)cn; 
aber  bic  sententia  communis  ift  fo  fcft  in  ba^o  gläubige  ^>cmnf;tfcin  bc§ 
^H)(fcci  übergegangen,  baf^  ct^  temcriir  märe,  bic  gegentedige  5(nfid)t  ,^n 
ocrteibigcn,  bic  non  bcn  Tl)co(ogcn  aU  error  ober  a\§>  errori  proxima 
be5cid)net  mirb. 

,^.  ,^?';-  ^  b.    Taj3    biv^^    y^cner    bcr    .V)ül(c    ein    mabrc-?     nnb    eigentlid)cö 

Diuiifrtini  ^^ciuvc'  ^'cuer  ijt,  iiurb  b  e  iiu  c  f  e  n 

"'^'^'  Jiivi'ft •'^^'"  ^"    ^^  "  ^'    ^^^'    I)  c  i  ( i  g  e  n    S  d)  r  i  f  t ,  meldic  fe^r  l)änfig  oom  J^-  c  n  e  r 

bcr  .^')bne  rebct,  ot)nc  in  irgenb  einer  'il^cifc  an^^tbeutcn,  biefer  5In<3brmf  fei 
m  etapt)  or  if  d)  ,^n  ocrftel)en.  Ta  aber  and)  ein  ,^mingcnbcr  ^rnnb  ,vir 
bi(b(id)en  5(noIegnng  nid)t  oorliegt,  fo  ift  bicfc  ^C5eid)nnng  bcr  ,t')ö(lcngnal 
sensu  proprio  ^n  ertlärcn.  ('»^erabc.^n  entfd)eibcnb  finb  aber  bic  il^orte  be^> 
^)iid)tcrfprnd)ev :  Discedite  a  me,  maledicti,  in  ignem  aeternum,  qui 
paratus  est  diabolo  et  ang-elis  eius.  Matth.  25,  41.  @in  ^)iid)tcr 
bebicnt  fiel)  im  Urtci(fprnd)  aber  nid)t  metapf)oriid)cr  5(n^brücfc,  fonbern 
jcbc^'^  '^l'ort  bc^o  Urtcitio  nui|l  im  cigentnd)cn  Sinne  ocrftanben  merben. 
Tac>  5vener  tann  f)icr  um  fo  meniger  als  Ö5emiffen^oqnal  ober  55er,^mciftnng 
anfgefaßt  merben,  aIC>  bic  5lnc>brüdc  discedite  nnb  qui  paratus  est 
diaholo  et  angelis  eius  bei  biefer  Interpretation  ganj  finnto^  mären. 


§  223.     2){e  .^öHc.  821 

^ür  bic  lii(b(irf)c  (5vf(änut(]  bc5  Jvciicr^  bernft  man  firf)  auf  Marc.  9,  43:  Ubi 
vermis  eonini  iiou  iiioritur  et  innis  noii  exstingiiitnr.  Veruiis,  [o  tnirb  avi^umcuticvt, 
ift  c\(\v\\i  im  l)i(bli(f)cu  Sinne  ,^n  Ocvftc{)cn  nnb  bcmnarf)  audj  i,u-nis.  ?llfcrbin(]^3  bc^cirfjnct 
vermis  motopfuniftf)  bic  (iW-miffcn^iinal ;  aber  fiijon  nm  bc^miHcn  bavf  i«ni"s  nid)t  ancf) 
in  Oifb(irf)cm  ©innc  c\\§  (Momiffcn^ninal  intcr|jvcticrt  mcrbm,  ha  [onft  eine  c^an,5  unbe-' 
nviinbete  STnntoIonii*  lun-löne.  ^tOn^'f^'b*^»  ^^on  ben  uielen  '']?  a  vül  ( c  (  ft  eil  c  n,  an 
benen  ig-nis  im  eiiientlirf)cn  Sinne  aiifflefafU  mcrben  mn{3,  ergibt  fiel)  bie  .^ahfofigfeit  ber 
iV'f|nevifrf)en  ^Interpretation  ancf)  au§  bcm  .^onte^'te:  Ire  in  oehehnam,  iu  ig-neni 
inextini^uiltilcm.  ubi.  vermis  fonon  won  moritnr  et  iirn'*s  non  exstinguitur.  Vermis 
nnb  ig-nis  merbcn  bicv  nenan  an^ocinanbcrflebaiten.  _;Ter  ill'nrm  erfrfjeint  al5  etmaǤ  hcn 
i^frbammten.  :3nner(iif)e^%  mäl)renb  biV$  ^-ener  eiuub?  ^tufuntidje^,  beu  ^^(nfent()a{t^5ort  (ubi) 
ber[c(ben  ift ; 

[1  rtii^o  beit  f)(.  ^Mitcrii.  '^icfclbcn  bc^ciiljucii  buio  gciicr  bcr  ,f)ö((c»'irfi^^"'-J^«ti"^" 
a(v  ein  nni()rc^  mib  ciociittirfjc^o  JV'-'iicr  iinb  ücrijlcidjcn  c§  iincbcr()ü(t  mit 
bcm  irbi[if)cu  ^-eucr,  mit  bcm  S'Ciier  über  ©oboma  mib  (^omorr()a,  mit  bcm 
J^eucr  bcr  fcucrfpcicnbeu  33erne  u.  [.  m.  (Jincii  fe()r  anÄfüf)rlicI)cii  ^■^eiiu^o 
(111^^  beiriMitcnt  [.  ,lhitf)onf  1S78.  II  2.  4S()  ff.  .sSier  i^uiiiat  c?,  bic 
iii^ortc  be^o  l](.  (5pf)vem  an,;nfiil)rcii,  in  bciicu  er  bic  Untcrfdjicbe  be^3 
irbifrf)cu  iiiib  l]ölliid)cii  J^ciier^o  fd)öit  .vifammeiifnf^t:  Debeiit  oiiiiies  fateri 
et  credere,  saeciili  videlicet  illiiis  ig-iiem  lioc  iiostro  loi!p:e  esse 
atrociorem.  Naiii  ut  iste  maxime  etf'icax  sit,  iiitet  taiiien  et  spleiidet; 
ille  vero,  cuin  velienieiitissiuie  ferveat  et  aeeiiinie  inat,  liorrendis 
tanieii  iiivohitiir  teiiel)ris  et  nocteni  att'ert  teterrinuini.  Jste  obvium 
mitriineiituni  iisqiie  eo  depascitiir,  doiiec  absiiinpseiit ;  si  quid 
auleiu  coiitrariuin  iiiciderit,  exstinguitur,  cessat  et  evanescit.  Contra 
ille  ignis  nunquani  restingueiidus  non  absuuiit,  quos  torquet  niiseros; 
nee  enim  absinnere  iussus  est  sed  tantum  urere  ae  tor([Uere.  I<>nis 
iste  eoquit  ('il)os  et  esui  aptos  reddit  et  algoreni  expellit.  Ille 
suis  fjannnis  piaeter  tenebras  etiani  dentiuiu  stridoreni  niiscet, 
sontes  tenebrosus  depascitur,  depo|)ulalur,  desolat  atque  torquet, 
ut  expers  lucis  sie  ctiam  finis.  Scriptum  est  eniui  igneni  fore 
sempiternum.     Serm.  exeg.  Ed.  syria(^  latin.   II  p.  ^554; 

Y.  nHC>  bcm  5?ou[cu^:^  bcr  Tt)Co(üqeu.  Oerta  et  catholica  iuud  tnt 
sententia  est,  ig-nem  mterni  verum  ac  proprium  ignem  corporeum 
esse;  liic  est  communis  consensus  scliolasticorum  omnium,  imo  est 
communis  sensus  Kcclesiae  et  catliolicoium.  Suare^,  De  Angel is 
1.8  c.  12.  'I^nticr  mürbe  aud)  lum  bcr  *>!>  ön  i  t  entia  r  ic  auf  bie  ?(u frage  : 
An  poenitentes,  ([ui  in  inferno  solum  ignem  metaphoricum,  non 
autem  realem  agnoscunt,  absolvendi  siut,  am  30.  9(pri(  1890  bic 
?(iitmort  qcgcbcu:  Huiusmodi  poenitentes  diligenter  instruendos  esse 
et  pertinaces  non  esse  absolvendos. 

c.  7^'ra(]t  mau  aber,  lu  i  c  pure  (^3eiftcr  nub  abcjcfdiiebeuc  ©celcu  aud) 
matcricKc?  ^ener  (eibeu,  fo  bciicgucu  mir  ncr|d)icbeneu  ^^(utmorteu. 

a.    '^ic    Xt)omiftcu    ftcllcu    ,^uucid)ft    feft,    ba^  bie  gefaKcueu  (Sugel,        ^^i-'^- 
uue  ami)  bie  abiieid)tcbeucu  ^^celeu  uui)t    lu    ^llUMfe    ber    ilorpcr,    al|o      aber  mc 
uid)t    fiun(id)    (eiben.      Ta   biefelbcu  uändid)  ^mar  virtualiter,  in  feiner  -v^'J^Ji^S^^^^^^^ 
^l^cife    aber  actualiter  fcufitiu    fiub,    föuueu    fic    oom  Steuer  nur  (cibcn  iu      %nm^i. 
il)rcr  (Srfcuntuiv  nnb  iu  i()rem  älMUcn.     ^ag  aber  ein  ©eift    bnrif)  .^vörper^ 
tirf)e^^  afficiert  mirb,  ift  offenbar  nidit  an  fid),  fonbern  nur  infoferu  möglid), 
([{§>  er  mit  einem  ,s?örpcr  in  3?crbinbunt3  nnb  in  i^ereinionnn  tritt.    S^^un  ift 
e^i  aber  cinbcnt,  bafj  bic  inn-binbung  bc<?'  i'cibe;o  mit  ber  3ee(c,    mic    fie  im 
9!)?cnfd)cu  ftattfinbet,  uidjt  bie  einzig  möglidjc,    fonbern  baf3  eine  foldjc  33cr= 


822  1.  !2)ic  Iicfoubcrc  53oncnbunc]. 

binbiinn  niid)  in  anbcrcr  2Bcifc  iiiöiilirf)  ift,  niiiulid)  fo,  baß  bcr  (^cift  ,^it 
einer  förperlidien  (Sp()ärc  in  einem  befonberen  ^er()ä(tni^>  fte^t  nnb  nn  einen 
törperlidien  Ort  gebnnbcn  ift.  Dicenduni,  qnod  corpus  in  s])iritnni 
naturaliter  agere  nou  potest,  nee  ei  aliqno  modo  obesse  vel  ipsnm 
giavare,  nisi  secundum  quöd  aliquo  modo  corpori  nnitnr  .  .  .  Spiritus 
autem  corpori  unitur  dupliciter :  uno  modo  ut  forma  materiae,  ut 
ex  eis  fiat  unum  simpliciter,  et  sie  Spiritus  unitur  corpori  et  vivi- 
fieat  corpus  et  a  corpore  aliqualiter  aggravatur;  sie  autem  spiritus 
hominis  vel  daemonis  igni  corporeo  non  unitur;  alio  modo  sieut 
movens  mobili,  vel  sicut  locatum  loco  eo  modo,  quo  incorporalia 
sunt  in  loco,  et  secundum  hoc  spiritus  incorporei  creati  loco 
definiuntur,  ita  in  uno  loco  existentes  quod  non  in  alio.  S.  Th.  Suppl. 
q.  70  a.  3. 
^'«i, vifbiÄ^nhi^  "^'^^  ^"^^  ^^^*  ^^'^^^^^  beftelit  (\V]o  und)    ben   ^I}oniiften    für  bie  (Seelen 

Mioiv  mui)  Den  boriu,  biif^  fic  iu  bcui  Orte    ber    33erbnnnnni^^    nnb    beut    ^ener    nid)t   bIo|l 
^iXnSin^^^^^  fonbcrn  baran  c^ebnnbcn  nnb  in  \fy\\    f  e  |"t  gel]n  It  cn   fiiib    nnb   firf) 

nid)t  oon  ibni  lueiibeqcben  tonnen,  uni  ioId}ec>  nn  nnb  für  fid)  in  beni 
natihiid)en  ^^erniinicn  bec^  C'kMfte^^  liegt.  3ie  finb  alfo  in  bem  feurigen 
(^Wf iin guic^.  Quamvis  autem  res  corporea  ex  sua  natura  habeat, 
quod  s])iritum  incoij)orenm  loco  definiat,  non  tamen  ex  sua  natura 
habet  quod  s])iritum  incurporeum  loco  detlnitnm  detineat,  ut  ita 
alligetnr  illi  loco,  quod  ad  alia  divertere  non  possit;  cum  spiritus 
non  Sit  ita  in  loco  natnialitei-,  quod  loco  subdatur.  Sed  hoc 
superadditur  igni  corporeo,  in  quantum  instrnmentum  est 
divinae  institiae  vindicantis,  quod  sie  detinet  spiritum ;  et  ita 
efficitur  ei  poonalis.  retardans  eum  ab  executione  propriae 
voluntatis,  ne  scilicet  possit  operari  ubi  vult,  secundum  quod 
vult.  L.  c. 
^    "•^^•^-  |j.  'ilhiberc  bernorrngcnbe  ^Ibeotogen,  ipie  S  o  t  o,  X  c  ( e  t  n  ^^ ,  V^  c  f  j i  n  ^^ 

vdfiilo  übcv''i?u-Ui)rcn,  bivo  ^cncr  bcr  .v^bllc  beiuirfe  in  ben  «Seelen  ber  Sl^erbninnitcn  bnrd) 
^??^\'lkKa^^^^^^^  ^*^'  '^ll(niad)t  GUittc^^  ben  niinilidieu  Sd)nier,^,  ben  e^>  in  ber  mit  beut  l^'ibc 
ocrbnnbenen  Seele  bewirft.  Si  ignis  naturaliter  per  suum  calorem 
potost  at'fligere  spiritnm  hominis  mediante  corpore,  cur  idem  ignis 
ut  instrnmentum  Dei  non  ])oterit  affligere  eundem  spiritum  sine 
ullo  coii)ore  medio?  Corj)us  enim  solum  se  habet  ut  medinm.  j)er 
quod  immediate  calor  spiritui  applicatur,  ut  eins  praesentia  vi 
sentiendi  perci})iatni'.  Dens  autem  non  eget  aliquo  medio,  sed  facile 
omnem  medii  effectum  et  defectum  supplere  potest.  Lessitis,  De 
perfect.  div.  1.  13  c.  30. 
-p^\  4.  Obqteid)  ba<?^  l'o^^  nller  ^>erbnniniten  bac>  fdiredtidifte  nnb  bic  Strafe 

(^hn^^•  bcv  berielben  bic  rnraitbarfte  i)t,  |o  gibt  ee^  bom  u  c  r  i  d)  ic  b  e  n  c  ©  tu  fen 
viniiiiitiafon.  jj  ^  j^  (Sh*  0  b  e  bcr  Strafen,  ent[prcd)enb  ber  iierfd)icbenen  5^oe^f)eit  nnb 
Sd)u(b.  '^ieÄ  irirb  flar  anc^geiprod)cn  in  ber  bcitigen  Sdirift:  Dens 
jeddet  unicuique  secundum  opera  eins.  I\om.  2,  6.  Tolerabilius 
erit  terrae  Sodomorum  et  Gomorrhaeorum  in  die  iudieii  quam  illi 
civitati.  Matth,  10,  15.  33gr.  Matth.  11,  20  sqq.;  Lue.  12,  48; 
Apor.  18,  6  n.  f.  lu.  So  forbert  c§  and)  bie  götttidjc  Ö^e  r  ed)ti  g  f  e  i  f, 
baf3  bic  Strafe  im  red)ten  ^4.Hn1)äItni^o  ,^nr  Sii)nlb  ftel)t.  ili3ic  fönnte  einen, 
ber  megen  ber  einen  ober  anberen  Tobfünbe  in  bcr  *pö((e  ift,  gan^  biefclbc 
Strafe    treffen,    lüie    ben    gri3)lten    il^ erbred] er  ?    1^aI)er    Ijabcn    aud)    bic  ^( 


§  223.     3)ie  ^ottc.  823 

i^öter  bic  .<pöücnftrafen  immer  fo  aufgefaßt.  Siciit  in  domo  Patris 
niaiisiones  multae  sunt  pro  diversitate  virtutis,  sie  damnatos  diverso 
supidicio  g-ehennae  ignibus  subicit  disparitas  criminis.  Gregor.  M., 
Mor.  1.  9  c.  47.  Sicut  in  hoc  mundo  sub  uno  sole  multi  existunt 
nee  tamen  eiusdem  solis  ardorem  aequaliter  sentiunt,  quia  alius 
plus  aestuat  et  alius  minus:  ita  illie  in  uno  igne  non  unus  est 
modus  ineendii,  quia  quod  hie  diversitas  eorporum,  hoc  illic  agit 
diversitas  meritorum.     Gregor.  M.,  Dial.  1.  4  c.  43. 

5.    '^ie  Strafe  ber  ^Nerbammteu    ift    ti  über  nuc)  ^4o^>.     So  mgt  c^^  ^i,.f4uen)tvafcn 
bic  ()cilige  Sd)rift,  md}    ire(d)er   bcm    "l^raffcr    ein   ^^iMiffertropfcu  ncruicigcrt  ~  '  "'mit' 
U)irb    iLuc.  16,  24).      ^ic^5    mar    ba()cr    aiid)    bie    9emö()n(id)c    M)yc  ber  ^'"^^'^■""'^''^''''• 
3:;()eo(o9eu.     @^^    ergibt    fid)    anci)    aib$    ber  D^atur  ber  Sad)e;    beuu  ba  bie 
Sd)u(b  ber  i^erbammteu  biefelbe  bleibt,    fo    bleiben    and)    bic    Strafeu    mib 
Sdimcr^en  biefetbeu.     Über  bic  5(ufid)t  eiu^ctuer;  bie  Cualen  ber  ^-iHubammteu 
mürben  ,^umcilcu  burd)  bie  (^cbctt   ber    (^Mäubigcu    gcliubevt,    urteilt  ber  1)1. 
!Il)ouiag    fel)r    fd)arf :    Est   praedieta  opiuio  praesumptuosa,    utpote 
sanctorum    dictis    contraria    et    vana,    nulla    auctoritate    fulta    et 
nihilominus  irrationalis.     In  4  dist.  45  q.   1. 

©  d)  0 1  i  0  u.      Qu    i^e^ng    an]    bcu    il^  e  r  ft  a  u  b    iinb    il.^  i  1 1  c  u    ber 
il^erbaiuuiteu  ift  ,^u  bead)teu : 

1.  ^er  5.Hn-ftaub  ber  ^H-rbanuuteu  ift  ncrfiuftert,  ba  er  obue  jebe  übcr^    t-""^'.^.- 
uatiu1id)e  ©rleudituug  ift;  iufolge  ber  ^-Innfcbitbcit    bcv  ^^.'illcnc^  ift  aud)  ibr ^ov'ATt^mnmtni. 
uatürlidjc^^  ©rfeuueu  getrübt. 

'2.  Ta'  ^IMlle  ber  ^nn-baunntcu  befit^  äU'ar  bic  iiatürlidic  ^n-cil)cit,  ift  ^^,^.:k!j|,\,  ^^.^. 
aber  iufolge  fciucr  !i^erfiod"tbcit  moralifd)  uufiibig,  iiiittclft  bevfclbcii  ciucu  ^jnibii^mmt.n. 
uatürlid)  guten  ?lft  ^u  fet5eu.  '^a  bie  ^Hn-bauimteu  iebcr  d^Swabi:  bar  fiub, 
fanu  imu  einem  überuatürlid)  guteu  %\t  überbauet  uid)t  bic  ^)icbc  fein. 
Sll^ciiu  baber  aucb  alle  5lttc  ber  ^H'rbauiiiitcu  Süubcn  fiub,  fo  fiub  fie  bod) 
uid)t  bcuuTitorifd),  ba  uiit  bcm  Tobe  ber  v'"'  '-Inn-bicuftc  erforbcrlid)c 
Status  viae  abgcfdiloffcu  ift.  ^-in^l.  S.  Tli.  8u]>pl.  (j.  IIH.  In  damnatis 
potest  duplex  voluntas  considcrari,  scilicet  voluntas  deliberativa 
et  voluntas  naturalis.  Naturalis  quideni  non  est  eis  ex  ii)sis,  sed 
ex  auetore  naturae,  qui  in  natuia  haue  iucliuatiouem  posuit,  quae 
naturalis  voluntas  dieitur:  uude  cum  natura  in  eis  remaueat, 
secundum  hoc  bona  poterit  in  eis  esse  voluntas  naturalis.  Sed 
voluntas  deliberativa  est  eis  vx  seipsis,  secunduui  quod  in  i>otestate 
eorum  est  inclinari  per  atl'ectuiu  ad  hoc  vel  illud,  et  talis  vluntas 
in  eis  est  soluni  mala;  et  hoc  ideo,  quia  sunt  perfeete  aversi  a 
fine  ultimo  reetae  voluntatis,  nee  aliqua  vduntas  potest  esse  bona 
nisi  per  ordinem  ad  finem  praedictum;  uude  etiam  si  aliquid  bonuni 
velint,  non  tamen  bene  bonum  volunt  illud,  ut  ex  hoc  voluntas 
eorum  bona  dici  possit.     S.   Thom.,  In  4  dist.  50  q.  2  a.  1. 

III.  Tic  Strafen  ber  .f^öllc  bamxw    cm  ig.     Tiefer  Snl,^  ift  de  fule.    ^J^^,^ 

1 .    (55  c  l  e  u  g  u  e  t    mürbe    bicv    Oou    bcu    O  r  i  g  c  u  i  ft  c  u    uub    f  r  i  ^?=  j^m\m^i<n. 
cilliauifteu,    jur    |]eit    bcc>  bl.  :)luguftiuu<o  non  bcu  fogcuauuteu  miseri-t^^^^Tilm^''^ 
Cordes.     i'utf)er    lel)rte    uod)    bic    (imigtcit    ber    .Soi^ücufirafeu,    miibrcub    bie 
r  a  t  i  0  u  a  n  ft  i  f  d)  c  u     ^  r  o  t  e  ft  a  u  t  e  u      biefelbe    oermarfcu.       (35cmöbülid) 
uel)meu  bie  Ö^eguer  ber  emigeu  .Spölle  wad)  Drigcucio  ciuc  fri)lie|llid)c  ilMcbcr* 
l)erftel(uug  aller  Tiuge  a\\,  diroxaiaaTaai:  twv. 7:avT0)v ;  uur  bie  ^oc  luiauer 


bor  s^iiKo   in  bn 
DcililU'ii   icl)vift. 


824  1-  2)ic  f)c[onbcro  5?o[(enbiinQ. 

imb  inaud)e  Dha  t  ionaü  ftcit  tcljvcn  mit  ^^(  ni  obiu^o  btc  niiii()tii^)'''  53ei-^ 
nirijtmig  bei*  mit  ^ünbcn  nu'3  bicfcm  2dKn  frbcibciiben  (Bcclcn. 

2.    i^UliMcfcii  unib  bic  ßmicjfcit  bcv  .^"^öKe 

a.  aii^o  bor  I)ei(igcH  ®d)vift,  in  bcr  fic  fd)oii  lum  bcn 
%^rlH1{)ctCH  aiu?i^cfpiod)Cit  UMib.  Miilti  de  liis,  qiii  doiiniuiit  in  tei'rae 
pnlvere,  eviLiilal)nnt,  alii  in  vitam  aeternam  et  alii  in  opprobrinni; 
nt  videant  seniper.  Bav.  12,  2.  'l^c\\.  Is.  33,  14;  34,  10;  (K),  24, 
Jerem.  17,  4;  51,  39;  Sap.-i^l^).  Wit' bcn  ^^ro^otcn  U\)vt  ^o()annc<$ 
bcr  Üiinfcr:  Paleas  coml)nret  io^ni  inexstinonil)ili.  Matth.  3,  12; 
urjl.  Luc.  3,  17.  (SI)riftn^o  aber  nennt  in  bciii  Urteile,  in  bcm  natnr= 
(^cnu'ifi  jcbcö  ^lUnt  in  feiner  cic^cntlidjen  ^^n'bcntnnn  cienommen  lucrbcn  nnif?, 
bn^>  Jyencr  bcr  .*oönc  cun'i^:  Discedite  a  me,  maledicti,  in  ip:neni  aeternnm. 
Mdtth.  25,  41.  ^IMc  ,^^nr  nod)nialicjen  ^^cftiitiiinni^  ^n(\t  ber  .S^cilnnb  l)in,\n  : 
Il)nnt  lii  in  snpplicinni  aeternnm,  insti  antem  in  vitam  aeternam. 
Matth.  25,  46.  rreimnl  uncbeibolt  ^scfnc^  feicrlid)  feine  i'ebre  uon  bem 
nnnnc^löfdilidicn  <S'cner,  nbi  vermis  eornm  non  moritnr  et  ipfnis  non 
extinonitnr.  Murr.  9,  42  sqq.  W\i  il)rem  yjcciftcr  lcl)ren  bie  "iHpoftcl: 
Poenas  dalnint  in  interitn  aeternas.  2  The.^s.  1,  9.  Fnmns  tor- 
mentornm  eornm  Mscendet  in  saecnla  siiecnlornm,  nee  liabent 
reqniem  (li(^  ac  noete.  Apor.  14,  11.  |]n  bead)ten  ift  befonber^^  nod), 
hilf?  niieberbolt  bie  Ci-uni^feit  ber  .s^öKe  jener  be^^  .S^inmic^o  n^'lV'Ji'dicrc^cftcdt 
unrb  Matth.  25,  4() ;  Joavh.  )),  :)();  I\öm.  6,  23\  ili^e  ber  l^ol)n  cioit^ 
ift,  fo  ift  ec^  bnl)er  and)  bie   Strafe; 

^ie^iuif'fiitbiv  ^^'    ^^^^^'  ^^'^^  ^^^'  -'i^l^^^'i^-     ^^i  'l'ii^  fidem  I)ei  in  mala  doctrina 

^>iMll•  iicui)  bni  c()rnim])at,  talis  inqninatns  t'actns  in  iaiiem  inexstiiipfnibilem  ihit. 
''"'""  T(/)iat.,  Ad  P4)lies.  c.  16.  '^^ei  bcn  nad)apoftolifd)en  ^vitern  tritt  nnfer 
(S)lanben!?fat5  innner  fd)iirfcr  beroor,  tuenn  and)  einzelne,  ,v  ^^^-  (^^rei^or  uon 
*iTit)ffa,  im  ^(nfd)fn)l  an  Orioene^?  fid)  nid)t  torrett  anc^briidten  ober  and) 
irrten.  Qnaliscnmine  ])oena  sif;iiiti(*ata  sit  nomine  vermis  atqne 
ijrnis,  certe  si  uon  morietnr^  nee  exstin<rnetnr,  sine  tine  praedicta 
est,  nee  alind  ap^ebat  prophela  cnm  lioc  dicei'et,  nisi  ut  eam  sine 
tine  praedie<M'et.  ÄHffust.,  Ad  Oros.  c.  T).  ^^(riviinentiercnb  an^>  ber 
(^Uu^cniiben'teUnnq  be^o  emiiv^i  Vobnc^o  nnb  bcr  civicien  2trafc  {Matth.  25,  46), 
fd)reibt  ber  1)1.  5(  n  ^n  ft  i  nn  ^o  :  Si  ntrnnKine  aeternnn),  profecto  ant 
ntrnmqne  cnm  fine  dintnrnnn)  aut  ntrnmcjne  sine  tine  perpetnnm 
debet  intelli^ri ,  par  pari  enim  relata  sn)it.  Hinc  sup])lieinm 
aeternnm,  inde  vita  aeterna.  Dicere  antem,  in  lioc  nno  eodemqne 
sensn  vita  aeterna  sine  fine  erit,  snpplicinm  aeternnm  finem  liabebit, 
mnltnm  absnrdnm  est.  De  civ.  Dei  1.  21  c.  23.  i^gl.  oicle  i^^iiter-' 
ftcKcn  im  ^^atboHf  a.  a.  C.  S.  4S6  ff.; 

^i/Su'Unt  ^'    '^'^'^    '^'^^'    '^'^^^^''^    '^*''^*    Mirdjc,    irie    biefelbc    in  bcn  rsUanben<?== 

ba-  .Volk-  luiiD  befenntniffen  nnb  .^{on.ylien  anf^^  nn^rcibenti^fte  aiboC}efprod)en  ift.  '^a^o 
''V>{'iniH'. '^''  ^f  t  ^)  a  n  a  f  i  a  n  i  f  d)  e  St)nibolnni  befennt :  Qni  bona  e^-ei-nnt,  ibnnt  in 
vitam  aeternam;  (jni  vero  mala,  in  i^nem  aeternnm.  Ter  ori(]enifti]d)c 
^rrtnin  nntrbe  anf  beni  fünften  aKi^enicinen  ^  o  n  \  il  u  o  n  .S{  o  n  fta  n  ti  n  o  \\z  \ 
iKrnrtcdt:  Si  qnis  dixei'it,  temporalia  esse  daemoniornm  impioi-nnnine 
liominnm  tormenta  et  finem  babitiira  atqne  daemoiies  et  impios 
lion)ines  in  priorem  snnm  statnm  restitntnm  iri  (a-oy.aTaaTacjiv 
Ysvsaibai  oaijjiovcov  xal  aas^Swv  avi)-pt07iü)v),[  anathema  sit.     T)aö  Dicrtc 


§  223.     3)ie  .^örtc.  825 

Satcrnnfon^tl  nbcr  (cl)vt:  Omnes  cum  suis  propriis  resur^ent 
corporibus,  quae  nunc  gestaut,  ut  recipiant  secundum  opera  sua, 
sive  bona  fuerint  sive  mala:  illi  cum  diabolo  poenam  perpetuam, 
et  isti  cum  Christo  gloriam  sempiternam.    Cap.  Firmiter; 

d.  nu^>  ber  33cvnnnf  t.  ^ie  ^Bcrnnnft  fami  ader  nid)!  mir  bart()iin,  <i^xj'^'^,x^ 
btif^  bic  ßuiicjfeit  bcr  ,*oö((enftrafc  ntd)t  lur  nuuf  tuubr  {(^  ift,  loiibern  muut  vuni^cv 
and),  baf^  [ie  I)öd)ft   angcmcffcu,    ja    notuuMibig    ift.  S^b'utillm 

a.  ^af^  bic  ©iuigfcit  bcr  .^ö((c  md)t    n er  nun  f  tun b r i g    ift,   crcjibt        ^"""' 
fid)  Hör  aHcnt  an^o  fobicubcn  ©ruuiguncjcn. 

aa.    Sollte  bic  53crnnnft  bic  ©Uiii^fcit  bcr  $)ö((e  ([U  \\)x  tuibcr[prcd)cnb  sj^,„„f£  .<,r, 
bartl)un,    fo    miifUc    fic    bereu  90?ifnHn-I)ii(tni^5  ,sur    ©ünbe   nad)Uiei[en;    ba,vi  Vmft  ^^^ibn- 
aber  niüf^tc  fic  bie  3d)U)erc  bcr  3ünbc  ciufc[)cn  nub  bce4)aUi  m6.)  bic  @rößc.^:!K!t\ä?nuu•()• 
bcr  (hSmhz  unb  bic  ^nteufitat  ber  ©rfeuntui^^  nub  bc^3  5e^i((cn^,  mit  bcr  bcr  >^"i'>"  f'^""'^'- 
9[)(en)d)  bicfclbc  mit  ^-üf^eu  iictreteu  I)at.     Tic^o    ift   aber  numöntid).     "^^alicr 
folgt  hc[X([\\^>  iubireft,  baf^  bie  (Suuijfeit  ber   .^"^öllc    für    bic  i^ernnuft  abfohlt 
uniüibertccj(id)  ift. 

ßß.    Ter  (Sinuniub,  bie  ^ünbe  a(^>   im    ^(iigenbtid  oollbradit  ftc()c  51H*  ^j, /;^f^''f,j^j,,,. 
©tüinfeit      in     feinem     5l>ert)iiltniv,     cntl)ä(t     bic     ^-iHn-aiic^ietnnui,     bafi    bic   •^^om- l^l^  oic 
Taner  ber  Strafe  ber    Taner    bcr    iinf^cren    Siinbentl)at    entipredicn  muffe.     \?ini^c.'^ 
Tic^5  ift  aber  teincemcg^^  bcr  J^-all.     9?id)t    nad)    bcr  Taner  ber  3ünbentl)at 
Uiirb  and)  nom  irbifd)en  ^lidjtcr  bie    Taner    bcr    Strafe    bcmeffcn,    fonbern 
nad)  bcr  2d)mere  bcr  Süiibenfd)nlb.      'Jiiin    ift    aber    bic    bnrd)    bic  Süiibc 
^ott  ,vigcfiintc  S^elcibiniinn  ober  bie  Sünbenfd)nlb  iincnblid)  im  ^^nn'nlcid)  ;>ii 
ber  irgenb  einem  (^V'fd)öpf  ;,ngcfiigten  3Vleibiiinnn,    ba    alle    ben    C^e|d)öpfen 
.angefügten    ^H'lcibigungen    an    '3d)nlb    nicmalc^    einer    Sünbc    iilcid)fommen. 
>\\\  ber  in  bicfcm  Sinne  nncnb(id)cn  Siinbenfdmlb  ftel)t  aber  eine  nitenMid)e 
Strafe  in  33crl)ältni'?,  b.  ().  eine  Strafe,  bic  fein  (5nbe  l)at. 

YY.    (SSi^ii  ift   barml)cr,ug    nnb  I)at  and)  ben  ^H'rbammtcn  Hnif)renb  ri.^uiii'ivit  bn- 
i()reö    irbifd)en    l^eben-5    oicle    (^^naben    ermiefen.     ?lber    bic    5^arnil)cr,vgfeit-^,^^^'^^^^^^^^^^^ 
verlangt  nid)t,  '^([V^  and)  nod)  nad)    bem    Xobe    bem   Sünber  bie  (Mnabe  ber  ^"(n-h.iuV:  ' 
5kfcl)rnng  gcfdicnft  luerbc.      Tic    $^armljcr,^igtcit    (^5ottc^o    ift    nämlid)    nid)t 
blinb  nnb  einfeitig,  ionbern    mirb    geregelt    bnrd)    bie    Sei^>l)cit,    metdie  bic 
©migfeit  ber  .^'>öllenftrafc  forbert.     (£ine  nnoingcidiränftc  5^arml)er,ugfeit  uiärc 
überbic^o    eine    beftänbige    '^(nfforbcrniig    ,yir    Sünbe.      ©ig    unbcriprid)t  and) 
nid)t  bem  barmlier.^igen  %oii,    einen    ^Ji'enfdicn    ,^n  crfd)affen,    beffcn   emige?^ 
^^crbcrben    er   ooran5fic()t,   mic    fd)on  frül)er   nad)geuHefen   mürbe,     '-l^gl.  n. 
1643  ff. 

55.    (^ott  l)at  in  ha^  nienfd)lid)e  ^cr,^    einen    nnmiberftel)lid)en   '^^"'^"H  vi,  c5"iSntbcv 
nad)  %\M  gelegt.     5l^cnn  biefer  Trang  nid)t  befriebigt  mirb,  fo  mibcripridit  ^^^olu•  uno  m-v, 
bic§  feineWeg^>^bcr  5Beic^lieit  0»U)ttc^^    mctdic    oielmel)r    bic    3^efricbignng  in    ' ''Sr'"'' 
bic  Si)U^){  bec^  menfd)lid)en  2Billen«  gelegt  l)at.     Sirb    bie  emige  (^lüdfelig= 
feit  nicbt  errcid)t,    fo    ift   bie^    cinyg    auf    \>k   2d)nlb  be^o  ilWmfi-^cn  ^nrücf= 
5nfüf)ren. 

££.    ^^mecf  ber  Strafe  ift  nid]t  blof3  bie  ^^effernng  be?>  33eftraften,  fonft ,_    j-^^^^^^^^^^ 
fönnte    ja    aitd)    ber    mcltlidie    9^id)tcr    niemab5    bic    3^obc^3ftrafe  oerl]ängcn.  |öüc,*^hV;\uH-ct 
Oberfter  |]mecf  bcr  Strafe  ift  oictmefir,  'i><\^:>  ®ott  biird)  bie  Sünbc  , angefügte ''^•J,^,-!^^;.;^;^ 
Unrcd)t  bnrd)  Sül)nc  nnb  0'Kmngtl)nnng  mieber  anf^^yigfcid)en.  «onfii)on. 

SS.    '^^^\^)  in  bem  giclc,    511    bem    (S^ott    ben  il)(enfd)cn  erfd)affen  l)at, 
fann  ein  Sibcrfprnd)  gegen  bic  (Smigfeit    bcr.   .'pöUc    nid)t  gefitnben  mcrbcn. 


z  IC  (fiuiiift'it  ^o 

(C     folflt     IUI 

biMii  ':!H'vl)iilliiiv 

fi'v  ivM)ct)iii 

Vi'lu'ii'?  SU  111 

Osiiiü-itv. 


826  1.  !5)ie  bcfonbcrc  5?otTcnbiing. 

ha  bic  ^^crr}crrlirf)nnn  ^otkt^  pvininrcr,  bic  S3cfc(ignitg  bcr  (Jk'fif)öpfc  fefuubärcr 
^lücrf  bcr  Sd)öpf"nn  ift.     ^h](.  n.  547  ff. 

[1  (Stilen  ftriftcH  ^nMuci^o  für  bic  (Siuigfcit  bcr  .sSötiniftrnfcii  ncniiac] 
bie  ^Hn-miiift  ,";umr  iiiiijt  511  fü[)rcn ;  inbc^^  laffcit  fiii)  eine  ^)iei()e  uoii 
^on  gr  iteir^n  ^'iiii^^^i^  K^^'  luifer  Toijina  erbringen,  luic  bcnn  and)  .sS'-'i^cn, 
5.  ^i  *i|3lato,  für  ba^^felbc  eintraten. 

y.oL.    Solange  ber  ^I^?en]*rf)  in  ber  Sünbe    bleibt,    geziemt    e^5  firf),  baf3 

^HViirföiorauo  er  in  ber  Strafe  uerbleibe.     @r    fann    aber    nad)    feinem    ?(nc>tritt  an^^  bcr 

3[^e(t  innncr  in  ber  Strafe  bleiben,    menn    er    innner    in  ber  Sünbe  bleiben 

fann,  nnb  bie  DJ(bglid)tcit  bcc^  eiingen  Sünbcn;^iiftanbe§  l)i"ingt  Don  ber  Wöc\'' 

lid)fcit  ab,  ba^  ©ott  beni  Sünber  bie  GMiabc  oerfagt,    an^>    biefein  ^nftanbc 

fid)  jn  erl)cben.     ®ott  fann  bie«  aber,    iiieil    e^o    eben    i}^mbc    ift,  nnb  u)ci( 

ber  Sünber,  ber  bic  bargebotene  ©nabe    in   ber  5nr  ^u^nül^nng  anbcranniten 

3cit  fd)nöbe  non  fid)  geftoncn,  nerbient,    bat!    fic    il)ni  nad)  biei'er   >]c\t  nid)t 

Uicitcr  angeboten  luerbe.     Qa,  e^o  ift  im  l)öd)ften    ()h'(\hc    angezeigt,  baß  (^ott 

bicfc  (^)nabe  nid)t  gibt.     65abc  er  fic,    fo    oerlbrc    ba^^    irbiid)c    lieben   feine 

f)ol)c  ^-^ebentung.     Taofelbe  tragt  ben    (5l)arafter    ber    53orbcreitnng    anf    bie 

ßiuigfcit.     ^il^irb  aber  and)  nod)  nad)  bcm  Tobe   bie    05nabe    ber   ^kfcbrnng 

ucrliebcn,  fo  fann  jeber  biefelbe  anf  bie  ©migfcit    oerfd)iebcn.     ilWig  er  I)ier 

leben,  luic  er  uiiK,  nnbefünnnert  nm  bic  (Gebote  ©ottcy  nnb    bcr   iTird)e,    fo 

iinrb  er  im  ^cnfeitv  ^iinir  Strafe  jn  eriinirtcn  l)abcn,    aber    bod)    cinft,  non 

ber    (55nabe    CS3ottc^>    gerül)rt,    ^n    feinem    Sd)öpfcr    ;^nrüdfel)ren    nnb  beffen 

befeligenber  5(nfd)aunni]  fid)  erfrcnen.    Tic  gan^^e  (^nabenöfonomic  bcf^  irbifd)cn 

Vcbeno  mare  baber  im  mefentlid)en  übcrflüffig,    luenn   and)   nad)    bcm    Tobe 

bcm    Sii)iber    nod)    (Mnaben    5n    teil    unirben.      Tav     'i^  er  l)ä  Itni^^    bct^ 

i  r  b  i  f  d)  e  n    l^  e  b  e  n !?    5  n  m    ^  e  n  f  e  i  t  v    uerlangt    bcmnad)  gcbieterifd),  baf? 

iiiie  bcr  ^^ibn,  fo  aud)  bie  Strafe  nad)  bcm  Zobc  ciing  fei. 

lif  L^viiifni  bn  ?.^-    '^^^'  ^^^<^'''n"le  (^5efet3gebcr  nmfn*einen  Okn'et^^cn  eine  binreid)enbc 

,Wiiu-  foint  aiivSanftion  geben,     ©ine  blon  5citjid)e  Strafe  aber  iinire  für  ben  finnlid)en, 

uitdmTiIh^  bnrd)  bie  bi5fen  Ceibenfd)aften  jnr  Übcrtretnng  ber  oon   O^ort    gefeilten  Drb= 

^limft'unr     ^"^^'9  l)inneigenben  9J?cnfdien  feine  mirffame  Satiftion.    ftm  bie  5(nbroI)nng 

einer  ctingcn   Strafe  fann  ben  'JJicnfd)en  uor  ber  Sünbe    ^nrüdfd)recfcn    nnb 

-,n  allen,  felbft    beroifdien    Opfern    anfporncn,    )iield)e    bie    5H'obad)tnng   ber 

fittlid)cn  5i'e(torbnnng  forbert.     35?irb  biefelbe,  luie  bie  (Srfal)rnng  um  Icl}rt, 

tro^  ber  einigen  Strafe  l)anfig  übertreten,    fo    iinire    obnc    |5^ncifcl   eine  mir 

5eitlid)e  Strafe  oöUig    anner    ftanbc,  fie  anfrcd)t    yi    erbaltcn.     rer  menfd)^ 

lid)en  '?iatnr  gegenüber  iimr    uon    feiten    be^o    nnenblid)    meifen   6kfcl/geberc^, 

bcr  bic  oon  il)m  gefel^Ue  Crbnnng  and)  beobad)tet   miffen   inilL    bie  (Siuigfeit 

bcr  Strafe  bal)cr  nid)t  bloil  ange,u'igt,  fonbern  fogar  notiuenbig. 

T-ti'ISr'fnibcv  ""•    '"^'"'^^^'  tiorbin  gefagt  nnir^e,  ift  bie  53eleibignng  C^kitte^o   in  geunffer 

A>oiic  fiiiiV  auo  illHMfe    ein    nnenblid)e^^    ^>ergcl)en,    ba^?    bec>l)alb    and)  eine  nncnMid)c 

^'k^'iS^^^^  erbeifd)t.      '^vHtenfin     nnenblid)    fann    ein   enblid)e^^   iv^efen   nid)t 

gei*traft  irerben;  bal)er  muß  fic  lücnigftcib^^    c?:tcnfiii   nnenblid)    fein,    b.  1). 

ouig    banern.      Polest   et    alia   ratio   assignari,    quare   poena   cnlpae 

iiiortalis  sit  aeterna :  quia  per  eam  contra  Deuni,  qui  est  inlinitus, 

peccatnr.     Unde  cum  non  possit  esse  infiiiita  poena  per  intensionem, 

(}uia  creatura  non  est  capax  alicuius  qualitatis  infiiiitae,  requiritur 

2533.        quod  sit  saltem  duratione  infinita.  .  S.  Th.  Siippl.  q.  99  a.  1. 

Die  tsiuiflfeit  ba-  ^5,    '4^nrd)  bic  fd)ircre  Sünbe  trennt    fid)    ber   D.^tenfd)   freinnllig' non 

^Diatuibcv     (3ott,  ül)iie  ba^  c^  in    feiner    9Jiad)t    ftel}t,    bie    gelöftc    ^erbinbung   iDieber 

■lobfünbc. 


§  223.     2)ie  ^ötle.  827 

^crsiifteden.  ^iird)  bie  ©üiibe  tritt  ber  DJZcnfft)  atfo  tt)atfäd)l  td;  auf 
HDig  üon  @ott  gctreiuit  fein;  bicfem  ^iiicn  cntipvid)t  btc  ciingc 
Strafe.  Si  obiciatur,  quod  quidam  peccantes  mortaliter  propoiiuiit 
vitani  siiam  in  melius  quaiidoque  commutare,  et  ita  seciuidiim  hoc 
non  essent  digni  aeterno  supplicio,  iit  videtur,  dicendum  est  ....  : 
qui  in  peccatiim  mortale  labitur  propria  voluntate,  se  ponit  in 
statu,  a  quo  erui  non  potest  nisi  divinitus  adiutus  ;  unde  ex  hoc 
ipso,    quod    vult    peccare    consequenter    vult    in    peccato    mauere 

perpetuo Sicut    si    aliquis    se    in    foveam   proiceret,   unde 

exire  non  posset  nisi  adiutus,  posset  dici  quod  in  aeternum  ibi 
mauere  voluerit,  quantumcunque  aliud  cogitaret.  S.  Th.  Suppl. 
q.  99  a.  1. 

££.    ^iuä^    bic    ÜJi  cn  f  d}uu  r  buntj    unb    ßrtöiuntj    Uicijcn    auf   bie       .^■'>3i.. 
C5u)igfcit  ber  .pöücnfirafeu  l)in.      Cbcr    lonnie    ct^  angezeigt    ci-|d)ctncn,   baß  ^^LMu^^mb'b?' 
ber  Soliu  (^ottcv  lUicnjd)  gcirorben  unb  am  ^vveiiu-  qcftorbcu  ift,  uhmui  bor   ,  ^JJ''»h() 
yjfeu]d)  nur  omi  einer  Strafe  5U  befreien  mar,  bie  and)  ol)ne  ll'cen|d)mcrbnng     (iviöiniui. 
unb    i^'eibcn    be;?    ^ül)nei?    (Lottes?    luniibergegangen    unire?     Unb  unire  eine 
foldje    (irlbfniig    ber    ^citliilien    Strafe   provortioniert?    T)ie    tjejanUe  ,v>eil^^^ 
ötononiie  C^kUtcc^  uuMdje  auf    ber    abäqiiaten    (^5cnnqtl)unng    für    bic    2ünbe 
bnrd)  bie    (Srlöfung    bcc>    CMottnienfdjen    bernl)t,    unire    bal)er    nnuerftiinblid), 
menn  bie  2trafe  für  bie  3iinbc  nid)t  eiuig  unire. 

->.  ^en  nieifren  (Sinuuinbcn,  meldie  gegen  bie  (Sunntcit  ber  .s^öüe 
crI)oben  Karben,  ift  in  ben  iHn-ftcl)cnbcn  '?(nvfiil)rnnnen  fd)on  begegnet.  .V)ier 
feien  nur  nod)  tiir,^  fotgcnbe   eruni()iu. 

a.    In    quo    et    his,  qui  in    carcere    eraut,    spiritibus    veniens        i'm.>. 
praedicavit,   qui  incieduli   fuerant    aliquaudo,    quando  exspectal)ant  Jj.''|eiuSfnt 
Dei   patientiam    in  diebus  Noe,    cum    fabricaretur  arca.     1  Petr.  3,       ^'^^'^-' 
19  sq.     "^araibo  jd)eint  ,^1  folgen,  bac^  (i()riftii{^    bei    feimnn    desceiisus  ad 
inferos    and)     biejenigen    befreite,    iiield)e    ungläubig    uniren    unb    ob    il)re^> 
llngtaidicne  ^nr  .v>öllo  oevbaiuiiit  umrbcn.     Tagegen  ift  ,;n  beinerfeii. 

a.  Ter  5(poftelfiirft  fagt  uid)t,  baf?  jene  and)  int  Unglauben  0  c  r^ 
l)arrten  bio  ^uiu  5^obe  luib  baber  aiul)  ungläubig  iu!?  j5eufeit'o  eingegangen 
finb.  ©''?  täfU  fid)  aber  gan^  uiol)l  nnnebiucn,  baf3  bie  2el)recfen  bor  Sintflut 
gläubige  unb  buflfertige  Ok'finnuug  bcroorriefeu. 

,j.  iBilt  man  ainiel)men,  ba|l  bie  „^^eilgeuoffen  l^toec^  im  Unglauben 
betjarrten,  fo  l)ätte  bie  "i^rebigt  be^o  .porrn  nur  bie  ^ebeutung  bor  ^^erfünbigung 
\)c§  uotlbradjten  (£'rIöfungc>ioeifec>  ober  and)  bec>  i-^erbammnug^öurteit^o. 

?yvül)cve  gvicd)  if  ri)c  l^atn-  ncrlot^cu  fvcilid)  ^ic  '^n^tcl)vun(]  ber  ;V"itni'"o[[cu  )}loc§ 
nuf  bie  :?lufuuit  libvifti  in  ba-  iHnliöllc.  ^iibcc^  ift  loit  5(iiiiiiftinit§  bicfc  2luna|Tiut(]  in 
bcv  fiirdjc  ftct-?  5iivi'uti]cunci'cu  iiun-bcu. 

b.  Quem  oportet  quidem  coelum  suscipere    usf^ue   in  tiim^xira        -'ö.m 
restitutionis  oniniuiu    y.-v/.y.-xi-x^toz  -y.vTcov).     Act.  .),  21.     £)er  1)1.  bor  ^hu  mni) 


'^]3ctrii^5  fprid)t  l)ier  oou  ber  (^rnenernug  ber  ii>elt  bei  ber  ilMebcr fünft  bec^  '^''-  '•''  ^^■ 
.•pcrru  5nm  ^ü3eUgerid)t.  :I^gl.  2  Fetr.  '■'>,  10  sqq. ;  Eoni.  8,  19  sqq.  ; 
Aj^oc.  21,  1  sqq.  Tan  in  biefe  ^l^ieberl)erf(eilnng  aller  Tiuge,  äTioz^iajTac;:; 
Tcdcv-tov,  bie  iHn-bammten  nid)t  eingefd)loffen  fein  tonnen,  ergibt  fid),  abge= 
fel)en  non  allem  aiiberen,  baraucv  baf3  ber  Üiiel)ter  atc>bauu  ben  Urteil^öi* 
fprud)  für  bie  (^-Rugfeit  uertünbet  {Matth.  25,  41). 

c.    C£'in,^elne  ^äter,  ;,.  ^.    (^3regor    uon    '3^1)  ff  a,    .&  i  c  r  0  n  i)  um  ö  ^cin.^S'l'Mitcv 
n.  a.,  leugnen  bie  (imigfeit  ber  .s^bllenftrafen.,    ^^tllerbiugc>    fpred)en   fid)    <^ic= '1J[[^^,!;!  ^2' 


828  1.  2)ic  bofonbcrc  SPoKcnbmu]. 

fcUicH  inniidjHinl  iicc^cii  bic  (^ivic^fcit  bcr  iQöik  aitc^ ;  aber  an  anbcrcn  ®tc((cn 
treten  fle  uiicber  ebcnfo  eiit)d)tebeii  für  bie  (viuic^teit  ein.  Übrigen^  eiitbel}reii 
^^(uv|priid)e  eiu.^eliicr  33iitcr  jei^tidjer  !^U)ueic^traft,  lueim  fic  im '-liMberfpniii) 
ftel)Cii  mit  bcv  allgemeinen  Mjvc  bcv  '-initer  nnb  bcr  .^{'ird)e.  U^gl. 
n.   142. 

§  224.     !I)ae^  Scfjfciicr. 

5l^c](.  Mdzzf'lhi^  De  Den  creante.     Disp.  6  a.  S  sq.;  OSluntb,  @§ci)ntologic  S.  81  ff. 

i>r,:!s.  T.    ^^'    gibt    einen   ^i  e  i  n  i  g  n  n  g  C^  o  v  t ,    in  bcm  bie  ©eclen  bcrer, 

fnui"'\v'X^^^^    ^^'^  '•''  'Stanbe  bcr  (^^nabe  geftorben,    aber    ncil)    nidjt    nolllommcn  gereinigt 

!ioiKubioK>>    finb,  ^^eitlid)C  v^tnifcn  Icibcn,  beiun*  fie  in  ben  .^immct  aufgenommen  lucrbcn. 

^  ''"'""■  1 .    Tiefet)    T)  o  g  m  a    luarb    g  c  l  c  n  g  n  c  t     anf^er    non     g  n  o  ft  i  f  d)  e  n 

•heften   uon    ben   'i^etr  n  f  i  ancrn   nnb   .*penr  i  c  iancr  n,    bcn  'Balbcn^ 

f  e  r  n  nnb  %  1  b  i  g  e  n  f  e  r  n  ,  fornie  oon  ben  ^)i  e  f  o  r  m  a  t  o  r  c  n.    i^iinir  bel)ielt 

iMitl)er  h([t-^  gegfencr  anfang-?  bei,  neninivf  eo  aber  balb,  mie  biec^  C£al  u  in 

nnb  ^'5^iung(i  fofort  getl)an  batten.    1)ie  ?l  l  tlnt  l)  er  aner  finb  and)  Ijeutc 

nod)  entfdjiebene  (^kgner  bev  "^ognuv?  iioni  gegfener,  iiniljrenb  mand)e  ^icu' 

lntl)eraner    fid)    bemfclbcn    nal)ern.      iDcandje    nebmen    bie    C£-jfiftcn5  bee; 

^Keinignng-oortcc^  einfad)l)in  an,  ba  bic  meiften    s^terbenben    mol)l    .yi  gut  für 

bic  .^')ölle,  aber  ^u  fd)led)t    für    bcn    ,^')innnel    feien,    ftellen    aber  bcn  fati^^^ 

faftorifd)en  Wxxi  bcr  (^trafen  in  ^Mbrebe  nnb  crbliden  in  benfelben  nur  eine 

fittlid)c  ^U^Itcnbiing  bcr  Seelen. 

2.    3^  e  UM  e  i  e  n  mirb  nnjer  ^ogma 
a.    ([\\§>  ber  I)  ei  (igen  (Sd)rift,  nnb  ^mar 
^  _2bv.K^  a.    bc^  'Eilten  !Ieftamente!c.     Facta  collatioiie   [Judas]   duodecim 

forn-ri^^mirirSi!  1^^  diacliiiias    ai'g'eiitl    inisit    Jei'osolyniam    otleri    pro    peccatis 

•'''^'"  ^^'"'^""'"^- inortnonim  saci'iticiuni,  beiie  et  leligiose  de  resurrectioiie  cogltaiis 
üiisi  eiiini  eos  qui  ceciderant  resurrecturos  speraret,  superfluum 
videretur  et  vanum  oraie  pro  mortuis);  et  quia  considerabat,  quod 
lii,  qni  cum  pietate  doruiitiöueni  acceperant,  optimam  haberent 
rej)0sitam  gratiani.  Sancta  ergo  et  salubris  est  cogitatio  pro 
detunctis  exorare,  ut  a  peccatis  solvantur.  2  Macch.  12,  43  sqq. 
"^Viad)  bicfen  'iV^ortcn  unircn  ^nba?  nnb  bic  ^Scinigen  feft  banon  überzeugt, 
baJ3  cc>  im  Qcnjcit!;^  einen  Ort  ber  ^licinignng  gibt,  au^o  bcm  bie  Seeleu 
miebcr  befreit  merben,  mo^n  bie  auf  Cirben  ^]nrüdgeblicbenen  beitragen  tonnen. 
Triefe  ^ra^'ic^  luirb  bann  nod)  anc>brüdtid)  gelobt.  ^Hntjcr  bicfcr  ftajfifdjen 
Stelle  mcrbcn  aud)  nod)  aubcrc  Stellen angefnl)rt,menn  fie  and)  geringere  ^kmei^5= 
traft  bcfit^cn,  alc>  bie  oben  cnin'ibntc.  So  befonbcr^^  TohA,  18  :  Paneni  tuum  et 
viiuiin  tuuni  super  sepulturam  iusti  constitue,  et  iioli  ex  eo  manducare 
et  bibei'e  cum  peccatoribus.  Ter  geUHibnIid)eu  nnb  uioblbcgrünbeteu 
Vtn^olegnng  nad)  ift  bicr  entmeber  uon  einem  Spcifeopfcr  bie  9?ebe  ober  oon 
ber  Sitte,  bie  ^Hrmen  ^u  bem  Vcid)enmal)le  cinjulabcu,  bamit  fie  für  bcn 
^>erftorbencn  beten,  eine  Sitte,  bie  and)  ini^  (Sl)riftentnm  übergegangen  ift. 
^^gl.  and)  Fs.  (35,  12;  Ecclus.  7,  37; 

fj.    bc>o   9U'Ucn    Icftamenteö.     Tic  und)tig)"ten  StcKcn  finb  folgcnbc : 

^.  J:^i«'.   .  aa.    Matth.  12,  31  Icljrt  (Sl)riftnc\  baf?  bie  Sünbe  luiber  ben  Ijciligeu 

bVl.iiJiiionH^ioS  C^^cift  lucber  in  bicfem,  nod)  in  jenem  ^eben  nadjgclaffen  mirb,   UHirauc>  nad) 

''b^oö^^Mn^^  ^-li^ortfinne  ber  Stelle  nnb  bcr  ^>übMetinng  ber  ^Miter  folgt,   bnfj  ef>  aud) 

im  anbcrcn  lieben  nod)  eine  ^Jiad)laffnug  ber  Süubeu  gibt. 


§  224.    2)n§  ;;^coffucr.  829 

ßß.    Matth.  5,  25  sqq.  crmal)ut  bcr  .'pcrr,  man  [olfe  fidj  mit  feinem  ^../g^jl^^-,,, 
:il^iberfafl)rr  niif  bem  ^il^ccje  511111  (Mcvirfjtc    ncrölcid)en,    bamit    mau    uifl)t  in  bcgc^i'siu- 
bell  Werfer  ncHiorfen  ipcvbc,  aiiy  bem  man  nid)t  (jeraihofomiiic,  bie>  bcr  leiste  ^i^-;;;]/;Jf'^iy;fj,j 
,*pcllcr  be^iifjü  fei.     5lud)  bicfc  Stelle  mivb  uoii    ben  '-iHitcni  itnb  3:i)Cü(o9en  "f-^  ;^'i'\^Hi^' fu 
nKncmcin    t)om    gcgfciicv    ucrftniibcn    iinb    l)at    iiitr     luitcr  bicfcv    ^nn-aiiö^  ^""  imU\m: 
fe^mig  il}rcn  oollcii,  bcr  'Bürbc  iinb  Xicfe  bc^>  '^l'ortc!^  (5^ottc§  entfprcdjcnbcn 
(£iini.     "^^icfe  iK\\)t\\  Stellen  mcrben  uon  bcn  ^n'itcrn  fcl)r   Ijänfig  noin  geg= 
fcner    evflört,    ,v    53.    non    Vlngnftinn^^    (De    civ.    Dei   1.   21    c.    24), 
^regovin^^   (Dial.   1.   4  c.   39),    .<picr  oin)miic^    (In  cap.     5  Mattli.) 
n.  f.  m. 

YY.    'Tic  miditiqftc  (Stelle  ift  folgeiibc :  Si  qiiis  suporaedificat  super       2042. 

«        ,  ,  1  1  1        •  1  ^'  T  r-  1  Tor. ;{,  12  snq. 

fuudamentum  lioc  auruui,  aig'eutuui,  laiiides  pretiosos,  ligiia,  foenuui,  mc  ^uirtninfte 
stJpulam,  uniuscuiusque  opus  manifestum  erit ;  dies  enim  Doniini  ^^-^"^^.[^'i.^"' 
declarabit,  quia  in  igue  revelabitur,  ei  uniuscuiusque  opus  quäle  (^vnönnm 
sit,  ii^mis  probabit.  8i  cuius  opus  manseiit,  quod  superaedificavit,  '''*''''^''" 
mei'cedem  acciijiet.  8i  cuius  opus  arseiit-,  detvimeutum  patietur, 
ipse  autem  salvus  erit,  sie  tarnen  quasi  per  io*nem.  1  Cor.  3,  12  sqq. 
Tiefe  Stelle  unirb  noii  ben  lnteinifd}cn  '-luitcvn  ,>n  S'loven^  i\U  ein  53cmci<? 
für  bnf^  gegfoner  im  iilMberfpriid)  mit  bcn  (^ried)en  gcbrnnd)t.  *i^^ad)  bcr 
rid)lig  fdjcinenben  ^Hiuölcgiing  finb  bicjcniiicn,  meld)e  auf  bivo  non  bcn 
Vlpoftcln  gelegte  giiiibomcnt  nnfbancn,  bic  nad]  il)ncn  fommenbcn  \icl)rer  nnb 
.S^^irten;  i^on  il)nen  mirb  gcfagt,  bnfj  fic  tcilo  gcbicgcueo  yjtatcrinl,  %o\\), 
Silber  nnb  ©bclftein,  teile*  mertlofe  Stoffe,  ,s5^"*^(V  •'Ö^ii  ii^i"^  Stoppeln  5nm 
$L^citerban  nermcnben,  irnci  offenbar  nur  cinerfeit^>  non  guten  iieljrcn  nnb 
äiV'rfen  nnb  anbererfeitv  i'on  fcl)lcrl)aften,  iiienn  and)  nidjt  gerabc^n  l)ärctifd)en 
nnb  fd)luer  füiibl)aften,  ucrftanbcn  mcrbcn  fann.  ^(kmn  c«  mm  I)cifU: 
Uniuscuiusque  opus  mauifestuni  erit;  dies  enim  Domini  declarabit, 
quia  in  igue  revelabitur;  et  uniuscuiusque  opus  quäle  sit,  ig-nis 
probabit,  fo  ift  nad)  bem  ganzen  Sprad)gebraud)c  bcr  l)ciligcn  Sd)rift  nnb 
bem  3^1^)11^^*^  ^f^"  ®tcll<-'  ^•►'i'  ^ies  Domini  bcr  Xag  be^^  (S5crid)tc^^  nnb  ,5mar 
•^iinäd)ft  lool)!  bcc>  ^i^cltgcriditev.  9tad)  bicfcr  5ln^dcgnng  ift  bann  ^([^  gciier 
h([t^  ignis  conflationis  am  Cs5crid)tc>tago.  'iln-iin  e^o  baljcr  meitcr  l)eif5t:  Si 
cuius  opus  arserit,  detrimentum  patietur,  ipse  autem  salvus  erit, 
sie  tarnen  quasi  per  ignem,  fo  ift  jebcnfallci  fooicl  gcmif^,  baf^  jene  fcl)ler' 
I)aftcn  i^i)rer  nnb  .pirtcn  bnrd)  bac>  Jnier  be^^  (skn-id)tt^tagcö  Qcftraft,  bann 
aber  feiig  merbcn  „mic  bnrd)  Jv'^ii*^^"'.'  U'oran^  unter  allen  Uinftiinben  fid) 
ergibt,  bafs  c;?  im  jenfcitigcn  l'cben,  bcfonbcrc^  beim  ^-li>cltgerid)le,  eine  reinigenbe 
nnb  fiil)ncnbc  Strafe  gibt,  nad)  bereu  V(bbiif3niig  bie  ^eftraften  fclig  mcrbcn. 
'Die  inciftcn  ^Inelcger  gel)en  nod)  meitcr,  inbem  fic  bic  'ii>orte :  Ipse 
autem  salvus  erit,  sie  tarnen  quasi  per  ignem  mit  inctcn  ilHitern, 
bcfonbcr!?  ßi)prian,  Origcnc^^,  ',Hmbrofiiiv,  ^lugnftinu^^  ©rcgor  b.  CMr.,  ein* 
fad)  ooni  gcgfcncr  ücrftcljcn,  ba  bcr  1)1.  "iHUilibo  l)icr  in  einer  bei  il)m  fel)r 
geiiiöl)nlid)cn  ^i^cifc,  nad)bem  er  uon  bcr  l'Jainifcftation  bcr  3S>ertc  beim 
(^3crid;t^4agc  nnb  00m  '4>rüfen  im  gencr  bc^3  (^criditco  gcfprod)en,  nebenbei 
auf  bic  ^icinigniig  beicr,  bic  biefclbcn  '^l^erfe  ücrridjtct,  im  ^Jicinignngc^icucr 
nad)  bem  befonberen  (^eridjte  l)inircifc. 

55.  !5)ic  [d)Uuorii]ftc  ©tcHc  1   Cor.  15,  29:  Quid  iacieiit,    (jui  buptizaiitiir  j)!«»         lT)!.}. 

luortuis?  si  omiiiiio    iiioitiii    iion   rosur^nnt,    ut,   quid    et    l)ai>fizaiitur   pro    illisV  Hjtptisim 

Intbct  ein  ?tv(]uiiteut  für  biv?  J^-ct^feiicr,  luciiu  l}icr  t-ou  ircjcnb  einer  ^um  9?iit5cn  ber  "i^er-  ^""^  "»ortu 
ftorbcnen  uon  ben  l^'ebenben  verrirfjteten  .s^anblmuj  blc>i){ebc  ift,   fei    bie^  nun   ein   Cpfer 


nii,' 


830  1.  S)ic  bcfonbcrc  SJoKenbung. 

über  53iipiiicrf,  ober  fei  e§  ber  (Sinpfaufj  bev  XanU,  inofür  allerbingS  ber  5Iu§bni(!  Or.sp 
TO)v  vsxpo>v  ie()v  euticl)icben  fpvedjeii  büvfte.  9?ä^eie^3  über  bie  beibeu  legten  ©teilen  f. 
in  ber  (£  y  e  i]  e )  e ; 

''^/i.»!-  1).  iui!o  bev  l^ci)rc  ber    33ätcr.     "^cr  ^nibittoii-obeuicie  für  iiiifcr 

"iuö'iriü'r'Vie'  ^otjnia  ift  Ulli  10  iiMditigcr,  aU  ber  Sdjriftbcmciv  auf  iuami)c  v^djuncrigtcitcn 
^(^\cl\l:X^  ftüilt.  i^ou  bell  iiltefteii  Reiten  nii  aber  bejciiöcii  bic  ^iiter  ber  abeiib^ 
((iiibifeheii  mie  ber  uiori3eu(mibijd)eii  ^lird^e  beii  glauben  au  i)a^  gcgfcuer, 
bic  früliiiiie  Übung  für  bic  ^H'rftorbeucii  ^u  betcu,  iiiib  bie  llber,;cni]iiug, 
ha\\  biv:-'  t^)ebet  für  bic  '^^crftorbcneii  äuuu*  nidjt  bcii  ikrbamintcu  nü^t,  luol)! 
aber  ieiicu  Seelen,  bic  frouiiu  im  .pcrrii  geftorbeu  fiiib,  aber  iiod)  ctiim^ 
ab^ubÜHcu  l)abcn.  So  fd)rcibt  fd)ou  ^XcrtuUiau:  Oblationes  pro 
defuiictis  aniiiia  die  faciinus.  De  coroii.  milit.  c.  3.  Pro  aiiiina 
eius  [luariti]  orat  [vidua]  et  lefrigerium  iiiteiim  adpostulat  ei,  et 
oifert  aiiiiuis  diebus  dormitioiiis  eins.  De  moiiog.  c.  10.  X^en  (^ruub 
bicfcv  (L^5ebraiid)ev  aber  t3ibt  ^IcrtiiUian  a(fo  an:  Harum  et  aliaium 
liuiusmodi  discipliiiarum,  si  legem  expostulas  Sciipturarum,  nullain 
inveiiies;  traditio  til)i  praeteiidetur  auctrix,  cousuetudo  coufirmatrix 
et  fides  observatrix.  De  coroii.  milit.  c.  3.  Ö^aii5  iil)iilid)  fd)reibcu 
CiDpriaii  i  Kpist.  60),  X^luibr  o  f  i  it^o  (Or.  de  obitu  Theodos.), 
.v>i  er  Olli)  iiuic^  ^Ep.  ad  Pammacli.  ,  ^H  erneu  5*  üoii  ^H(c^' au  bri  cn 
(Strom.  1.  7  c.  1:?),  (£l)ril(uc>  üou  :3 »-' i* "  f  ^^  ^  t-' "^  Catech.  myst.  5  c. 
9}  u.  f.  lu.  "Der  1)1.  '^(ii  gii  fti  iiu  ^o  fprid}t  fid)  uucbcrl}o(t  über  h(\t^  ^egfcucr 
aibo.  Noii  omnino  ambigendum  est,  ista  prodesse  defuiictis,  sed 
talibus,  qui  ita  vixeruiit  ante  mortem,  ut  possiiit  eis  liaec  esse 
iitilia  post  mortem.  Nam  ([ui  sine  fide,  quae  per  dilectionem 
operatur,  eiusque  sacramentis  de  corporibus  exierunt,  frustra  Ulis  a 
suis  liuiusmodi  pietatis  oliicia  imi)enduntur.  Serm.  173  n.  2.  Uub 
luieberiiiii  l)cifU  cc^  beiiu  uiinilidjeii  1)1.  l^ebrer :  Si  sacrificia  sive  altaris 
sive  quarumcunque  eleemosynarum  pr*»  baptizatis  defunctis 
omiiil)US  ort'eruiitur,  pro  valde  boiiis  g^ratiarum  actiones  sunt,  pro 
noii  valde  l>oiiis  propitiatioiies  sunt,  i)ro  valde  malis  etsi  nulla  sint 
adiumenla  mortuorum,  qualescunque  consolationes  vivorum  sunt. 
Kncliir.  c.  110.  ^^]uiii  3d)riftbcuie!v  für  bic  G^iften^  be^  9^U*iiiigimg^5orlec> 
aber  benierft  er:  Ktsi  nunquam  in  8cripturis  veteribus  omnino  hoc 
Icgeretnr,  noii  parva  rst  universae  Ecclesiae,  quae  in  hacconsuetudine 
claret,  auctoritas.  De  cura  pro  mort.  gerend.  tH;^i.  and)  De  civ. 
Dei  1.  '21  c.  13.  16;  (Jonfess.  1.  9  c.  12.  l^iit  beii  (atciuifd)eii  ftiiniiicu 
bic  gricd)ifd)cu  '-Initcr  übereiii :  K  corpore  egressus  non  poterit 
diviuitatis  particeps  fieri,  nisi  maculas  animo  immixtas  purgatorius 
ignis  abstulerit.  Gregor.  Nijss,,  Or.  de  mort.  Non  frustra  haec  ab 
apostolis  sunt  legibus  constituta,  ut  in  venerandis,  iuquani,  et 
horrificis  niysteriis  eorum  memoria  hat,  qui  decesserunt.  Noverunt 
hinc  niultum  ad  illos  lucri  accedere,  multum  utilitatis.  Ko  enini 
tempore,  quo  universus  popiilus  stat  manibus  pansis  ac  coetus 
sacerdotalis  et  illa  honorem  incutiens  victima  proposita  est, 
([uomodo  Deum  non  placabimus  pro  istis  orantes?  Chri/sost.,  In 
epist.  ad  Philip,  hom.  :>  n.  4; 

^    ;•''/••  ..  c.  a  11  !§  b  en  \ a  b  l  r  e  i  rfi  c  ii  iTv i^  i i'i)  v i  f  t  c ii  in  b  c  ii  St a  tafo iii b c u,  in 

in  bell  .viata    bciicii  um  (Sr(cid)teruug,  (Srquidiiiit],  griebeu  rnr  bic  '^H'r|torbciicu  fjcbctct  iiurb. 

'""öHöfvm-v.^'''^äb   -in-au^v    9kalcucl)t(opäbie    ber  djriftlidjcu  ^Ulcrtümcr  (refrigerium) ; 


2547. 

TiVo 

(Soofcuei- 

iiari) 

öi'V  Vi'ljn- 

^el• 

Mivri)L'. 

§  224.    2}a^  ^cgfeucr.  831 

(1.  aii^    bell   Siturgien,    bi§  ()iiiaiif   511  bcii  iilteftcn,  aiui)  bcr  üim^  ^  c'^M-- 
bei*  flixdjc  in  beii  cvftcit  $5n(}rl)iuibci-teii  (o^geUiftcii  ©eftcn.     So  l)ciJ3t  e!o  in  ~i?tMi ?iuirSu'." 
ber  i'itiirgic  bcio  l)(.  gafübit^:     Oblatio  ista,  quae  a  viveiitibus    pro 
defunctis  otfertur,  expiat  iniquitatem  animae,  et  per  eam  remittüii- 
tiir  illis  delicta ; 

e.  aii^>  bell  2  e  1)  vauöfpr  ü  rf)eii  bev  ^ird)e.  l^ivS  ^oiiäil 
1)0  11  gl  or  eil  5  ()at  in  faft  iuin'tlid)cr  Übcreiiiftiminiini]  mit  bcui  uon  Öl)  011 
folgenbe^^  gctcljrt :  Defininiiis,  si  vere  poeniteiites  in  l)ei  caritate 
decesserint,  antequani  dignis  i)oeiiitenl,iae  IVnctibüs  de  commissis 
satisfecerint  et  omissis,  "eorum  aninias  poeiiis  pnrgatoiiis  post 
mortem  pnig-ari ;  et  ut  a'  poenis  luiinsmodi  leleventur,  piodesse 
eis  fidelium  vivoinm  snttVagia,  missaiuin  scilicet  sacrificia,  oiatioiies 
et  eleemosyuas,  et  alia  pietatis  ofticia,  quae  a  üdelibus  pro  aliis 
fidelibus  üeri  consueveruiit  secuiidiim  Ecclesiae  instituta.  Decr. 
Union,  ^^a^  Tr  iben  t  i  n um  aber  bc^cidiuet  ai^S  Vef)rc  ber  far(]olijd)cii  - 
^Hrdje  ex  sacris  literis  et  antiqiia  Patrum  traditione,  in  sacris 
conciliis  et  novissime  in  liac  oecumenica  synodo,  purgdtorium,  esse 
aniinasqiie  ibi  detentas  fidelium  siiti'ragiis,  potissimum  vero  accep- 
tabili  altaris  sacrittcio  iiivari.  Sess.  25  de  purgat.  ^d)üii  frül)er 
aber  f)atte  biv3  ^on^U  befinieit:  Si  quis  post  acceptam  iustiticationis 
gratiam  cuilil)et  peccatori  poenitenti  ita  ('uli)am  remitti  et  reatum 
aeternae  poenae  deleri  dixerit,  ut  niiUus  remaneat  reatus  pneiiae 
temporalis  exsolvendae  vel  in  hoc  saeculo  vel  in  futuro  in  purgatorio, 
antequani  ad  regna  coelorum  aditus  patere  possit,  anathema  sit. 
Sess.  6  de  iustif.  can.  oO ; 

f.  n  n  ^    b  e  111    t  ()  e  0  l  0 13  i  ]  d)  e  11  1)  e  11  f  e  11. 

a.  T^ie  (iTifteu;    re^o  gegfeucr^^   fodjt  ^uuiidjft    au^o  bcii  bcibeii    ^-liMd)r=  t./^-.  .. 
l)eiteii,  bail  läf5lii"i)c  ©iinbcii  uiib  Xobfüiibeii  üoiiciiiaiiber  i)er|d)icbeii  fiiib,  foiuic  i4r',voValniiiJ 
boj^  imd)  ^erciebiiiicj  ber  3iiubeii]d)ulb    llu^.;)tal•^laffllUl]  bor  eiu!i]cu    Strafe  |\",f^.f,J';,';,„"^';'J* 
eine   il>erpf(id)tiiui^    5iir  ,^eitlid)eii    Strafe    ober   eiitfpiedjcuber    (*')ciiiU3t()inim3  l'ill^clyIll^  laü 
übrig  bleibt.  'i)enu  ba  iiid)to  Uurcniev  in  U\\  .V)iiunie(  eiihiel)eii  faiiii  ^  Apoc.  2l,DiV'j"nS^^^^ 
21),  fonbcrn  nur  )old)e,  bie  uon    jeber    lOtafet  luib    iebcin    reatus    poenae -5;!^;>^^^^^^^^ 
üolifoinnicn    befreit    finb    [MattJi.    5,    2<)),    }^\\x   .polte    aber  nur    biejenigeni'iK  bn-  tiuiöen. 
oerbainiiit  luerbeu,  bie  mit  jd)irerer  Siinbeufdjulb  aiiv  biefein  l^^bcn  fdicibeii, 
iiiib  eiibtid)  tiaii3  geunjl  lüelc  im  3laiibe  bcr  l)eiligmad)en^eu  (Mnabe  fterbeii, 
o()ne  alte  .^eitlidien  'Strafen  abgebüßt  -^^u  l)abcu,  fo  mii)l  e^o  im  ^ciijeit^3  einen 
Ort  5ii)ijd)en  .pimiiicl  iiiib  .V)blle  geben,  an  bem  fotdje   Secicii  oor  ibrer  '>Hiif 
natjine  in  ben  .v^immct  oolltommcu  gereinigt  merbcii.     I^tcfc   ^^(rgiimeiitatiou 
iiurb  and)    uon  'l>votcftaiuen  anerfamit.     So  id)reibt  .S^^^i*^-     ""^'^^  iiieiftcn 
Sterbenben  finb  lool)!  511  gut  für  bie  .S^öKe,  aber    fid)er  511  fd)(cd)t   für    beii 
.s>immct.      Duin    miijl     offen     5iigcftcl)en,    ban    bier     im     rcformatori)d)cn 
i^roteftantic^muy    eine    Uutlarl)cit   uorliegt."     .S^aiibb.    ber    prot.    '|>o(cm.   S. 
445.     ^gl.  S.  c.  gent.  1.  4  c.  91. 

[j.  Ta^o    ^afeiii    eiue^o    Oi'eiiiigiiiuvoortec^    im    ^eiifeit?    mirb    ooii   ber    ^   -'■•j;*-. 
^  c  i  l  i  g  f  e  i  t,  6)  e  r  e  d)  t  i  g  t  e  i  t  iiiib    :1-^ a  r  m  l)  e  r  u  g  f  e  i  t  (S)Oite^^  gef orbert.  lum'bcv ' v'n'ihi 
^Bcnii  nor  bcr  ,s;')ciligfcit  CSiotte^^  aiid)  adc^:^  rein  fein  mnil,  fo  fauii  bod)  bcr  [;;|;-,^,;j^'»5[;;2^ 
gered)te    (i5ott    biejcnigen    Seeteii,    mctdic    in    feiner    Si-e:iiibfd)aft    0011    l)icr  i)nMim-u -^lotti-^^ 
fd)ieben,  iiid)t  in  gleid)er  ^Beife  bef)anbe(ii,  mic  jene,    bie  in  Jyi-'iHbfcliaft  mit     1^*"^''*'  • 
il)m  lebten  nnb  ftarben.     gür  bie  Jrcniibe,  an  beiieii  iiocl)  ^))U\h[  finb,  mun 

§einrid}'>pu  jJpevt,  itonipfiibium  bcv  loßiuatif.  11.  -'.  P^^^ 


832  1.  $)ic  befonberc  5Boßcnbmi(]. 

c^?  baljcr   einen    Ort    im   ;3enfeit£^    geben,    nn    beni    fic    ootlftänbig   gereinigt 
ui  erben. 

Y-  (Sbcnfo  fonn  bic  (^)cr  cd)  t  i  g  feit  (ikitte<?  nid)t  in  gleid)er  ii^eife 
mit  ben  (Seelen  Herfahren,  bie  in  ^JJ(cibnng  bcr  töfilidjen  v^nnben  nnb  in 
'^Ibbiif^nng  bcr  ^eitlidjcn  ©trafen  n>eniger  geiiM]icnl)ajt  uniren,  mie  mit  benen, 
mcldje  nnter  linßcrfter  '^Infh'engnng  jeglid)e  5^ngcnb  übten.  J^ene  uerben 
baber  oon  ber  gcred)ten  .^anb  (Mottec^  im  ;3c^Mt-'i^'^  nod)  ©trafen  leiben 
muffen. 

5.  CI)ne  ^H-gfcner    entbel)ren    bie  (Skbotc  (^^otte^o,    infomeit   bie    Über- 

ah:«  2aIIft'ioII^t•«^  tretnngen    berjelben    liif^tidjc    ©ünben    finb,    ber    gcbiibrenben    ©anttion. 

(^uiftH-v.      ^(^f^Y  fömite  Iä|3lid)e  ©iinben    bcgcl)en  nnb    -^eitlidje    Strafen  über  fid)  anf- 

l)änfen,  ol)ne  OW^aljr  ^n  lanfen,  bafür  bnfu'ii    ,vi    nn'iffen;    un'irbc    aber  biefe 

;:)?ad)liiffigtcit  mit  ber  eungen  ©träfe  geabnbct,    fo    U)äre    bie*?    ^ernnlaffnng 

;>nr  iln-r^meiflnng  am  ciuigen  .^'^eile. 

,-'■>•'•'•_  £.  ©nblidj  gereidit  bie    praftifdie    33etbätign)in    bcv    ('»Uanben«?    an    bav< 

(snoSn"  on'kv>  S^'gfener  im  C'^ebet  für  bie  '^nn-fiorbenen  bcn  (^Miinbigcn  ^^nm  grofum  Dingen, 

(Vtnfnu-v.      iiijofern  babnrd)  ber  C^ebante    an  ben  5lob,  ba^^  (Mcrid)t,    bie    Unfterblid)feit 

nnb  an  bie  ^^n'ftinnnnng  llW'njdjen  inuncr  mad)  gel)alten  unrb. 

Tic  (yv'fli'H^  bi''^  5'^'!lti'iii'vii  ift  io  i'cniiniftt]iMn;if5,  ha^  fclbft  l)ciMiifd)c  "iHWfcv,  me 
!^uh(\-,  (Mvicdjfii,  ^)i  Olli  er,  im  ^cnfi-it!?  liiuMi  ^)iciiiii]iiiifl§ovt  für  joitlidjc  ^trafoii 
oniiebuicii.  "iM^I.  iLMifcii,  Irabitioncii  ^o<?  !l)(Ciiid;ciu]cfi"l)lcdjt'^  @.  410  ff. 

11.  "^av^  2ribentinnm  I)at  fid)  bnranf  befd)ränlt,  bie  Ci'yiften.^  be^o 
""pnrgatoriniiiv  nnb  bie  "i^iü^Uidjfeit  ber  gnirbitte  für  bie  leibenben  ©eelen 
anc;;^nfprcd)cn. 

'4^ic  Xbeologen  aber  Ijabcn,  geftü^jt  anf  ©d)rift,  Xrabition    nnb  fid)erc 
tbeologifdic  (shiinbe,  eine  ^)ieil)c  uon  S'vngen  erörtert  nnb    babnrd)  bie  Vel)re 
uom  ^egfener  genaner  bcftimmt. 
,,   2'»5:^  1.  ))}n\-  jene  ©celen  finb  im  A-egfener,  bie  im  ©tanbc  ber  (^^nabe  ab- 

im  rvi'rtfiiK'viiub  ge|d)ieben  finb,  aber  entiueber  mit  lüfUidien  ©nnben  bcfleift  ober  mit  gött== 
iid)en  ©traffdmlben  bereite  vergebener,  id)mcrer  ober  la|llid)er  ©ünben,  be- 
baftet  finb.  Tiefer  ©a^  ergibt  fid)  anc*  ber  oben  n.  249.')  ff.  i  erin'terten 
5iHil)rI)eit,  ba\;  bie  ©eelen,  bie  oollfommen  rein  finb,  fofort  nad)  bem  be- 
fonberen  (Merid)te  ^nr  befeligenben  ^Hnfd)nnnng  (^ottcv  eingeben. 

^•rtlfd)  ift  boiiinad)  bic  SDinniinn,  bic  fid)  l)ic  iiiib  bn  im  9tltcrtiim  finbct,  n((c 
(Seelen  olme  "?(ij!?iiü(ime  liebürfteu  einer  ^JJeinigmu]  uub  ,^uiar  biird;  bn§  ^^egfeuer. 

„  ,.. -^■'•■'-    ,  2.  "^ic    ©eelen    im    ^egfcner    tonnen    u^cber  fünbigen,  nod)  ^cr= 

2ccien  im  Acn  b  i  e  n f t  e  er m  e r  b c n.     ^-^gt.  ii.   \i  i4. 

nn^snlntb^u.  "^^^^  ^-  ^^'^^  i»  bcr  "il^nllc  E.rsiü'ge  Dowivc 'C'k  m\  ^^\n{]cy  nnfgcftellte 

vutiKi.  ::l^el)anptnng  oermorfen :  Aniniae  in  pnigatorio  non  snnt  secnrae  de 
earnm  sahite,  saltem  onines  ;  nee  probatnm  est  nllis  aut  lationibns 
ant  Scripturis,  ipsas  esse  extra  statuni  merendi  aut  angendae 
eai'itatis.  (Piop.  :]S.)  ^^(nf  ber  anberen  ©eite  bet)anptetc  Vntber,  bic 
©eeten  im  ^-cgfener  fnnbigten  beftiinbig,  u^cil  in  il)nen  nid)t  bic  reine  i^iebe, 
fonbcrn  bie  Js'H^'i'^jt  ber  Ununflc  gegen  bie  ©träfe  nnb  bai-'  ^Hnlangcn  nad) 
•il^efreinng  l)errfd)e,  unvo  allcio  ©ünbc  fei.  5(nd)  biefer  ^rrtnm  uuirb  in  bcr 
eben  erun'ibntcn  ^^^uHc  iicrnrtcilt :  Animae  in  pnrgatorio  peccant  sine 
internüssione ,  qnanidin  quaernnt  requiem  et  horrent  i)oenäs. 
Prop.  39. 

1)ic  ^lMiI)rt)Cft  nnfere-S  ©at3e^>  ergibt  fid)  an^o  ber  in  ©d)rift  nnb 
!I^rabition  entbaltencn    Vcl)re    ber    Mird)e,   baf^  mit    bem    irbifd)en    i^eben   ber 


§  224.     Xü§  ^cgfeucr.  833 

Status  viae  iiiib  bamit  bic  yjiöglidjfcit  be^  ^cvbiciiftciS  unb  9}2iJ3ücrbicuftc^3 
üoKcubet  ift.     ^gl.  n.  (1774). 

a.  Qu  ^^^5^10  ii«f  i^tc  lliifä()t  cjf  cit  511  füiibigcii  ift  mm  näl)cr^ 
l)in  511  bciiicrfcn. 

a.  5lbgeicl)cn  Dou  bcm  früfjcr  (11.  1779)  Uiibcrkgtcu  QiTtiim,  ade^,^.^,  f^^-^  ^^^^ 
Wiv^  iiiiijt  am  reiner  inu^  uollfüminciicr  ^icbc  gcfd)ii)e,  fei  2iiiibc,  (cibcu  bic  avmcn'sJl-rcu' 
©cetcii  aücrbiiuvo  '^]3ciii  bitrd)  bic  Strafe  imb  ic()ueii  ftd)  uad)  53cfrcimui.  ""^j„''li'ott"*'^" 
\>(((cin  bibo  fti-ljt  mit  bcr  iiolltüimuciicii  (^-rt^cbimg  fciiic^tucg^o  in  ^öibcrfprmi). 

"Die  ariiicu  ^Seclcii  luollcu  freilid)  bibö  g'ecjfciicr  unb  feine  Veibeu  nid)t, 
infofern  fie  ein  Ube(  finb,  aber  injofern  fic  eine  ^ül)ne  bcr  iiottlidjcn 
(S)ered)tigfcit,  ein  ^Mittd  bcr  'J^einiguucj  für  fie  felbft  finb,  modcn  fie 
biefetben.  3ü  bat  and)  ßl)riftuc>  fein  ^'eiben  in  einer  53e5ie()nnc}  iicuioUt, 
eben  fo  and)  bic  lliaril)rer  unb  ade,  bic  in  d)riftlid)er  (Mefinunucj  (eibeu. 
il^euu  man  atfo  bac>  l^eiben  liebt,  fo  liebt  man  ec^  uid)t  um  feiner  jelbft 
unüen,  fonbern  mec^cn  ber  in  I^nlbnuii  bec^fclbcn  entl)alteneu  Xni]enb  unb  bcr 
baburd)  erätettcn  33erl)errlid)nni3  (^3ottc^^. 

'^ic  ^nrd)t  uor  ber  '13cin  unb  bic  Xranricjteit  megen  bcr  ^^hmu  ftel)en 
ba()cr  uid)t  in  (^UH^cnfat^  ,^ur  uollt'onnncnen  V^iebe.  Qiumn  ec>  l)eifu,  bic  ii^iebe 
uertreibe  bic  S'iii*^"^)^/  lo  gilt  bie^o  lumi  timor  servilis,  niindid)  uon  beut 
^(bfd)en  oor  ber  2ünbe  anei  ^•nrd)t  uor  ber  Strafe,  dagegen  tann  nuut 
bic  3iinbe  (\ib^->  reinfter  V'iebe  fürditcn  unb  oerabfd)cnen  unb  bennod)  uor 
ber  Strafe  al^5  fotd)er  gurd)t  unb  5(bfd)en  l)abeu. 

|j.  Tcx  unmittelbare  (Mrnnb  ber  moralifdicn  Unmöglid)feit  ^n  fiinbigen      j^>^^. 
tann,  ba  er  für  bie  armen    Seeleu  nid)t,   mie  für  bic  Seligen,    in    bcr  ^In- „,pI.^l'Sl'li5'e,^"u,,, 
fd)aunnq  (Mottcv  liegt,  nur  in  einer  ben  ^-ll^illen   bcrfelbcn    uor    iebein  '4^efeft  "nSituDnit  :,n 
beiüal)renbeu  uuieren  unb  ini|3eren  Wnabc  (^)ottec>  gefniibcn  mcrben.     ^le  ]inb 
in  cmineuteu  *Ü.H'ifc  eonfhinati  iii  gratia.     T^nrd)  bie  innere  (^nabc  finb 
il)re  Siebe  unb  Se()nfud)t  in  (^kut  befeftigt  unb  alle    it)re  freien  '^(fte    einzig 
auf  biefc^o  ^^}iel  gerid)tet.     ^nrd)    bie    äußere    (^nabe    finb    fic   allen   ^H'r- 
fud)nngen  ,yir  Sünbe  abiolnt  entrüdt,  inbem  fie,  uou  alten  '-iH'rtod'ungcn  bcr 
iierganglid)en  (^iiter  getrennt,  nur  %d\\  unb  üöitterfcit  megen  il)rcr  einftigen 
.v^iuRienbung  ,vi  benfclben  unb  il)rer  ^ernad)täffigung    bcv     l)öd)ften    ©ntcö 
empfinbcn. 

b.  'Die  U n f  ii  l) i g  f  e i  t  ,; u  u  e  r  b  i  e n e n  ift  für  bie  Secten   im  Aeg=     ^. -'•'">•"■•• 
feuer  (ebiglid)  barin  begrünbet,    hay^   ber    Status    viae    für    fie    bccubct    itt,  ®cou-u  römu-n 
luäl)rcnb    bie    übrigen    ^ik'bingungcn    }^\\^  einem    actus    meritoiius,  niim  ;j;*(^  Ik^'nuin 
tid)  (i^iabcnftanb,    fittlid)e    (Mute    unb    Übcrnatür(id)feit     bec^     iiun-fcy     ^'^- ""'IVii-'-ini"'" 
1775  ff.)  aüerbiugv  üorbanben    finb.     Qu    33C(^ug    auf    beu   C^niabenftanb  ift 

bte^o  uon  jelbft  flar ;  aber  cv  fann  and)  nid)t  bcm  geringftcu  ^uieifct  unter- 
liegen,  baf3  bie  armen  Seelen  ber  5rei()eit  bc^o  ^^i^illenc^  gcnienen,  unb,  mic 
bic  Seligen,  gute  unb  übcrnatür(id)e  ^^ttte  feium  tonnen  unb  and)  mirttid) 
felAcn,  bcfoubcrc^  gtauben,  l)offcn,  ö)ott  über  alleio  lieben,  il)re  Sünben 
bereuen,  (Mcbnlb  üben,  uad)  bcm  >>innncl  ucrlaugcn,  nui  (Mott  beifcr  ^u  uer- 
l)crrlid)cu.  ^aran^o  folgt  aber  teinc^^meg^o,  mie  einige  meinten,  baj3  ibre 
guten  iöerfe  für  fic  ^erbienfte  begrünben,  ba  ber  status  viae  feblt,  für 
ben  allein  bic  gbtt(id)c  il>erbeif3ung  eincc;  gered)tcu  Öol)nex^  gegeben  ift. 

®cv    ()ci(igc    2:i)0ina'?    fd)cint    nllcibing^^    an    iuaiirf)cu    ©teilen    s^i    boluiiiptcu,  im         ^,r,5Y. 
Qiibevcn  Vcbcn  fei  jiuav    iiirf)t    be^ihjliti)    be-§  pr;ioniium    fssfiifidle,  luolil  aber  be.^üglirf)  ®.'v  in.  SDnnino 
be^^  praeiiiiuiii  («•cidvntdh'  ein  innbicnft  niöglid).     ^fobenfall^S    aber    legt    er    anber^^um  J|J'^'jJ'    ^J^f  ^^^-^^^J'^^ 
(De  inalo  (].  7  a.  11)  an>;^füt)rlii1)    bar,    M]^  mcber    bc;^üc]lic()    be^^    effentinlen    nori)  be<3        Seelen. 
ttccibentalen  i^ol)ne^o  im  ^^'uf^'i^^  tin  iU'rbienft  möglirf)  ift.     ^al)er  barfiuol)!  angenommen 

53* 


834  1.  3)ic  bcfonbcvc  5»Hinonbiuin. 

lucvbcii,  bnp  cv  niid)  an  bcn  anbcvcn  ©tcUcii  nidjt  im  c  i  goji  tl  i  ct)c  u  ©iiinc  lum  einem 
mevitovifd;en  Sbavaftev  bev  ^^anbUnuien  bev  avmon  eeoleii  vcbet.  3)aB  niiin(id) 
biivd)  beven  5lfte  eine  ^HU-)iiel)vung  bev  lueibcnteKen  v^elißteit  eintreten  faun,  ift  nid)t  ,^n 
be^Rieifeln,  mie  jo  nnd)  Dnvd;  bie  Jyii^'^^'tte  bev  .f^eilijien  bie  l](i[][  nnb  (SJnabenftnfen  bev 
33euiol)nev  be^:!  .S^^iiiunel-^  unb  babnrd)  bie  oeeibentale  ©(ovie  uevmelivt  uievben  faun. 
'Ahumum  füllte  bie-c!  abev  nidjt  and)  uon  ben  ©eeleii  be^5  ^-egtenev!?  gelten  V  ^^Ind)  mevben 
bnvd)  bie  tiigenbl)aften  ;Hfte  bev  armen  Seelen,  mie  nuv  gleid)  iet)en  mevben,  hQi^n 
Iä{3lid)e  ^Sünben  qiioad  niaciihun  getilgt.  ?(llein  ein  ii>  e  r  b  i  e  n  ft  mivb  bnbnvd)  nid)t 
begviinbet  nnb  baljer  and)  ber  in  statu  viac  evnunbenc  (shab  bev  l)eiligiiuid)enben  ('»^iiabe 
nnb  bev  biefem  cntfpved)enbe  (Shai)  bev  (SMovie  nid)t  evl)öl)t. 

~^^^-  i^.  T^ic    2cclcii    im    $vcqfciicr    fiiib    ihrcc^    .V)cilcc^    ocmin.     '4)ic)er 

•vciiov  in  bcn  ^nl)    cri^ibt    firl)  ,";iniad)ft  aiiv    bcr    '^H'micifiiug    bcr    ciitivilciu]o|cl^Mcii    ^\i)rc 
aniini  ^a(tn.  !^nt(jerv<  1 11.  255:^.     CS'v  fprod)ci!  ^^fitl•  fcnicr  iiod)  folöcubc  (^h•iiH^c. 

a.  T^ic  r.rincu  Seelen  hoben  im  bclOIl^cnl  (5^criii)tc  ibrcii  Urtcil!^^ 
fpnid)  cmpfmuu'u,  ll^^  c-o  lici^t  Hid)t  bcr  miiibcflc  (Mniiib  ,;m-  ^.Hnnalimc  nor, 
bnfi  i()iicu  bcrjdbc  crft  luid)  bccubiöicr  ^tnifc  finib  (■jc^l)iiii  mirb. 

b.  ilMifUcii  bie  armen  2eeleu  nidjt,  ob  fic  ocrbnmmt,  ober  nur  im 
S'cgfener  feien,  fo  u>iire  bav  ein  '-liMberjprnd)  mit  bcm  |pccifi|d)en,  t'cincc^mciv^ 
blojl  in  ber  T^nner  beflebenben  llntcrid)icbe  ^■;unfd)en  ben  Strafen  ber  .S>blle 
nnb  bencn  be-c^  g'^'nf^'Ji^i"'^-  '^^'^"  u^ejeiitlidie  lluterjdjieb  {{cc\t  niimlid)  borin, 
bnfj  bie  !!!kmol)ner  ber  .pbllc  niv  mit  ^cr^yiieiflniui  nnb  .piijl  erfüllte  !!l>er= 
bnmmtc,  bie  nrmen  (Seelen  aber  alv  oon  ,v>offnnm3  nnb  l'iebe  Cjctragene 
^^^^lijler  (ei ben. 

c.  ^ie  '^^el)anptnm3  Vntl)erv,  ber  2d)mcr3  raube  ben  Seelen  im  ^-ec^^ 
fener  bav  Harc  ^^Iknimf^tfein  bariiber,  wo  fie  fidi  befänben,  entbehrt  jeglidier 
^ki^riinbnng  nnb  bernt)t  iiberbiev  auf  einer  fel)r  niebric^cH  nnb  oerlebrten  ^>or= 
ftellnncj  oom  ^^]nftanbe  jener  Seelen.  (£rfennt  ja  jogar  ber  ^Hnbammte,  miemir  am 
bein^^eifpicle  beoreidjen  "«^Nrafferc^  fel)en,  flar,  luo  erift.  ^cr  ^nftanb  ber  armen 
Seelen  aber  ift  c\a]\\  iieunf?  bac^  c^erabe  (V)egenteil  oon  einem  finn  nnb  bemnf3tlofen 
Vcibeii  in  einem  ^'5iM'tiinbc  ber  ^n'tänbnni]:  fie  ocrrid)ten  uie(mel)r  eine  mit 
ber  tlarftcn  (Jrfenntni^o  nnb  bem  reinftcn  ^-J^mien  oerbnnbene  ^^nßc.  Tal)er 
nnterfdjciben  bie  !Xl)eoloi^en  eine  breifad)e  C»k'iiiif^l)eit  bev  .V)eilcc\  ndmlid)  bie 
ber  Seligen,  bie  u^eber  ^3'ii^"^l)t  ii^^'^'i)  •'Ooffnniuv  bie  ber  armen  Seelen,  bie 
feine  Js'nrd)t,  aber  .v^offiiniui  baben,  nnb  bie  ber  (Mered)ten  auf  ©rben,  bereu 
tonjettnrale  CskMiiif3l)eit  bec  .'oeilec^  mit  ber  ,V)offnnng  bie  Siii"d)t  eine?  miuv 
lidjcn  il>erlnftec^  bev  .v>eilev  biird)  eigene  Sdmlb  oerbinbet. 

^^-•■^;">';>-     .  4.   rie  ,^eitlid)en  Strafen  für  biq.  auf  örbcn  bereite^  getilgten  fdjiueren 

'^^•' äni'iciT"'"  ober  läfllidjen  Sünben  merben  nid)t  \)av  s-düi^factionem  anfgel)oben,  jonbern 

^ooini.      p(,j.  ^iitii^j^ffssionon,    b.    I).    fie   merben    eben    einfad)    crftanben.     (S'ine 

satisfactio    bnrd)    bie   armen    Seelen    ift  nidjt  mög(id),  meit  fein  ^erbienft 

möglid)  ift  m.  2550  .     Ter  llnterfdjieb  ^mifdjen  beiben    ift  ein  mefentlidjer, 

nidjt  blojl  meil  oiel  geringere   *i\'iben    ;>nr    satisfactio  anf    C£'rbeii    alc^    ^nr 

satispassio  im  gegfencr  geniigen,  fonbern  andj  loeil    jebe    satisfactio,    ba 

fie  U)efent(id)  ^nn-bienft  ift,    ,;ngleidj    eine   '^^crme()rnng    ber    (^3nabe   nnb  bev 

l)immlifd)en  l'oljnee  erlangt,  unvo  bei  ber  satispassio  ber  armen  Seelen  nidit 

ber  J^-all  ift. 

IT)'-.».  5.  Tic    IafUid)en    Sünben,    mit    mctdjcn    bic    im    (^nabenftanb 

■^'^^eünbJlf  In-'"  idjcibenben  Seeleu  nodj  beljaftet  finb,  merben  nadj  ber  gemöljnlidjen  l^ieinnng 

'oJfon^'m/i"  0  ^^'^*  Tljeologen  a(c>ba(b   nadj  bem  Tobe    quoad    cnlpam    getilgt,   nnb    ,vuar 

^hVifen  wninu   biirdj  eiiKii  5(ft   formellcr   ^)ieue    ober  ber   innigften    (^Hitteciliebe.     Vciiialia 

reinittuutur    eis    post    Laue    vitam    etiain    quantum    ad  cnlpaiu  eo 


§  224.     2)a§  f^cgfcuet.  835 

modo,  quo  remittuntur  in  liac  vita;  scilicet  per  actum  caritatis  in 
Deum  repugnantem  venialibus  in  liac  vita  commissis.  Quia  tarnen 
post  haue  vitam  non  est  status  meiendi,  ille  dilectionis  motus  in 
eis  tollit  quidem  impedimentum  venialis  culpae,  non  tarnen  meretur 
absolutionem  vel  diminutionem  poenae,  sicut  in  liac  vita.  S.  Thom., 
QQ.  disp.  de  malu  q.  7  a.  11  c.  1^uvd)  jenen  %{l\.  iunigftcr  Öiebe 
luerbcn  bie  ecelen  and)  Don  ben  n  u  o  r  b  e  n  t  U  d)  e  n  9^  e  i  cj  u  n  gen,  liabitus 
pravi,  befreit,  bie  t(]nen  in  biefcni  Scben  infolge  ber  ^onhipi^cenj 
anl)nften. 

6.  ^ie  Beeten  im  gcgfcncr  erteiben  eine  boppette  (Strafe,  bie  poena 
daynni  nnb  bie  poena  sensus. 

a.  Tie  poena  damni  befte()t  in  beni  fcIb[iDerfd)ntbeten  5(nffd)nb  ber    ^.-'=j«i- 
5(nfd)annnn  nnb  be^5  33efil5c^5  (55ottei^.     '^^icfe  Strafe  ift  bie  f  d)mer5Ud)ftedamni^*im"|oG^ 
im  Segfener.     l'o^^cjetöft  uon  beni  Seibe,  erfennt    bie   ®ce(e   lueit  ftarer   a{§       f"^'"^'^- 
uorf)er  ibre  cunge    ^U'ftinnnung,    i^Sott    an5nfd)anen,    cbenfo    ba^o  nnenMid)e 
ilik'fen  O^ütte^^  nnb  am  biefer  ©rfennlnici   entfprint3t   bie   innigfte    Siebe   jn 
(^Sott,  mit  bem  bie  (iebenbc  Seele  and)  ucreint  fein  möd)tc,     ^e  gröger  biefe 
©rfenntni^j,    je    feuriger    biefe    ii'iebe,    befto    gröiler    ber    2;rennnng^^ld)mer5. 
^erfelbe  uurb  nod)  gefteigert  bnrd)  h(v5  ^k'iunßtfein,  am  eigener  Sd)n{b  nnb 
um  geringfügiger   Thinge    m\k\\    oon    bem    böd)fien   ®(üif   ane^gefd)loffen   ;^n 
fein.     3^'^o^'ii  n"^  ^^^  poena  damni  im  Sycgfcner   ivefentlid)  oerfdiieben    non 
jener  ber  .pö((e    n.  2508);  benn  ii)af)renb  fie  bei  ben  ^^erbannnten  mit  U>er= 
,-;uH'ifInng  nnb  ,*paß  uerbnnben  ift,  unrb  fic  non  ben  armen  ©eelen  mit  fid)erer 
.v>offnnng  nnb  gottergebener  Siebe    ertragen.     ^g(.    Lessms,    De   perfect. 
divin.  l".  13  c.^  18. 

1).  IDiit    ber    poena   damni   ift   and)    eine  poena  sensus  nerbnnben.        i'öcl'. 
(Sc-  gct)t  bie^^  an-S  ben  ^Mnbeniungen    ber  ()ei(igeu    3d)rift,    ben    5(nc^fpriid)en«t,fsus'im';Iiv 
ber    i^iitcr,   ben  ^Hnj3ernngen   nnb    iMircntfd)cibnniicii    ber   Äird)e,    ben    ner-        f^'"^'^- 
fdjiebcnen  Liturgien  nnb  enblid)  am  ber    beftiinbigcn    nnb    allgemeinen   ^v'fnf- 
faffnng  ber  (^Miiubigen  beroor.     %\\^\)  ent|prid)t  ec^    mie    in  33e,yig    auf   bie 
|)öüe,  ber  boppelten  Seite  ber  Sünbc,  niim(id)  ber  ^Mbioenbnng  non  %oii  nnb 
ber  .spiuiuenbnng  ;^nr  5i^reatnr.  i^g(.  n.  2510. 

%\\\  bcni  5^(orentinnm  marb  bie  ^Hnfid)t,  hk  Seelen   im  gegfeuer  ,  .  ^'•J';;^.,,,, 
iDÜrben  bnrd)  unrf(id)ev  g^ener  beftraft,    oon  ben  Sateinern   be|onber^3    mit  ^lYtiVblinir 
^^ernfnng  auf  1    Cor,  )\,  15  bcf)anptet,  Unil)rcnb  bie  C'n-ied)en,  bie  ()anptiäd)^ '"''^'iJ^'j;;j^^^^^^^^^^ 
lid)    auf    iierfd)iebene    Huvfpriidie    bec^    bl.    (Sbri)foftonui£^>    fid)    beriefen,   hk 
9}^einnng    nertraten,    \>k    pofitioe    Strafe    be;o  S^gfcner^^  luerbc  bnrd)  etiua^ 
a}^iterie(te^^  I)oniorgebrad)t,  fei  ec^  nun  3^euer    ober  Siufterni^5    ober  'e)turn!. 
^a^     Mon,;i(  l)at  bie  S^-rage  uid)t  eutjd)ieben. 

Übrigeu^>  tann  nid)t  beftritten  uierben,  baf^  bie  lD('el)r;)al)(  ber  ^t)eo(ogeu 
nnb  bie  fird)(id)e  @prad)Minb  X^lu^^brud^ireife  ber  bejabenben  ^^(ufid)t  günftigcr 
ift,  loie  and)  bie  ilHH-ftellnng  non  einem  reinigeubcn  J^-ener  fel)r  allgemein  bei 
ben  ^^(itern  fid)  finbet.  Q^'^'-^iif^^^^^^  fd)etnt  jene  V(nfid)t  nid)t  probabel  ^u  fein, 
ipetd)e  bie  generftrafen  (ebiglid)  in  fd)uier5tid)en  Stffefren  nnb  ^uipfinbnngcu 
ber  ©eetc,  in  9Kme,  @ebufud)t  nnb  bergt.  beftel)en  laffen  luilf,  obg(eid)  and) 
bieö  nid)t  nennorfen  ift. 

7.  %S^a^  bie  Sd)mere  ber  ©trafen  be^o  gegfenerio  betrifft,  fo  fprec^en       ^'r,(M. 
bic^iitcr  nielfad)  bie  93?einnng  an^^  bie  't^einen  be§  gegfcner^3  feien  g  r  li  g  e  r  gtnfK^^S-n- 
a\§>  alte  i  r  b  i  f  d)  c  n  "}$  e  i  n  e  n.    Quia  dicitur  salvus  erit,  contemnitur      f^'"^"^''- 


alI^l-l•l■  ii'i'it 


836  1.  3)ic  liffonbcvc  SKonfiibung. 

ille  igiiis.  Ita  plane,  qiiamvis  salvi  per  ij^nem,  gravior  tarnen  erit 
ille  ignis  quam  qiiidqiiid  lionio  potest  pati  in  liac  vita.  August., 
In  Ps.  37  n.  3.  De  illo  puigatorio  igne  hoc  aniniadvertendnm  est, 
quüd  omni,  quem  excogitare  in  praesenti  i)otest  homo,  tormentoruni 
modo  et  lon,i>ior  et  acrior  sit.  Isidor.,  De  ord.  creat.  c.  14  n.  12. 
-'.^'^^  ^^l(c^  alii^cincincH  ^vonorucn.^gvunb  l)icrfür   geben  bie  T[)eo(oc}eu   nn,  int 

ubn- 'iu-  Irtm-ax  ^en|*eitc>  fei  bie  '^z\i  ber  (^  c  r  c  d)  t  i  g  f  c  i  t  unb  biv^^  ^^-egf euer  (ei  p  u r  e 
©träfe.  T^er  J)(.  2:i)onni«  (In  IV  d.  21  q.  1  a.  1 )  iel)rt  fogar,  bie 
niiubefte  ^d\\  bc^^  ^egfcueve^  fei  l)iirtcv,  nho  bie  gröf^te  ^^ein  be^^  gegen* 
unirtigen  Veben^\  'i)([  bie  poena  damni  megen  bcr  %xd^t  bce^  '-I^erIniigen<o 
mui)  ber  5lnfd)aiunig  (Motten  unb  bie  poena  sensus  megen  ber  gröf-,ercn 
sensibilitas  ber  anima  separat a  jebe  '13eiu  beö  gegenlüiirtigen  !i?cbeu^ 
übertreffe. 

5(ubere  'Ibcologen  beurteilen  bie  2trafe  bec^  i^'egfenerc>  lueit  ntdber. 
S^tad)  il)ueu  ift  bie  y)oena  damni  nirf)t  grüner  al^^  jeber  irbifd)e  ©d)mer5, 
ba  fie  burd)  bie  3id]crl)eit  be^o  .^')eilc£i  unb  bie  J^renbe  ber  .^^offuung  ge* 
niilbcrt  uierbe;  uur  in  ber  .^oi^lle  übertreffe  bie  i»oena  damni  jebe  aubere 
^|>eiu,  tiieil  fie  ben  emigcu  i^erluft  in  fid)  fdjlief^e.  X)ie  geriugftc  i)oena 
sensus  im  ^^egfeuer  fei  aber  uiol)l  uid)t  größer  (xU  bie  gröjltc  irbifd)e  "l^ein, 
ba  uuui  bod)  uid)t  annehmen  fbuue,  bail  eine  (^cele,  bie  nur  eine  überau^5 
Heine  Sd)ulb  ,vi  büneu  I)abe,  eine  loldic  poena  sensus  leiben  niüffe.  '5>al)er 
iounueu  fie  5U  \>':\\\  2d)hiffe,  bail  .^^luar  bie  grbflte,  uid)t  aber  and)  bie  geriugfte 
^].HMn  beo  5Vcgfeuerc>  gröf^r  ift  al^>  jebe  irbifdje  ^^ein. 

T^ie  Strafen  be^3  ^-egfeuerc^  finb  nid}t  für  ade  gteid)  fdjmer.  (5'^> 
\y  eutfpridjt  ineliuebr  ber  gbttlidieu  (^>ered)tigfcit,  h([V,  je  nad)  ber  ^u  leifteubeu 
©ül)ne  uerfd)iebeue  Strafen  uerbiinnt  u^erben.  Triefe  (^)  r  a  b  u  n  t  c  r  f  d)  i  e  b  e 
beftel)en  teiUo  in  ber  Sd)Uiere  ber  Strafe  fclbft,  teil^^  in  bereu  'Iraner. 

8.  Si^nv^ügtid)  ber  Tau  er  ber  Jvegfeuerftrafeu  liegt  feine  !ird)lid)e 
fain->:  on^c"  ^ebreutfdjeibuiiQ  lun*.  ''^(Kciu  nad)  ben  '-Initeru  unb  Theologen  fiub  folgeube 
'^""■''^'"'^"'^^'H^unfte  fe|t;,ul)alteu. 

a.  Ta^o  ivegfeuer  eubigt  mit  bem  ili'cttgcridjt.  Purgfatorias  poenas 
nullas  fntnras  opinetur  cliristianns  nisi  ante  illud  ultimum  tremen- 
dunique  iudicium.     August.,  De  civit.  Dei  1.  21   c.  1(). 

T^ei  .v>auptgruub  biefer  allgemeinen  Über,^eugung  liegt  in  bem  am 
iüugften  5^age  ergeljeubeu  llrtcilefprud)  unb  beffeu  fofortiger  5luc^fül)runn. 
yjiau  ninunt  bal)er  an,  Da  f;  am  jüngfien  Xage  alle  uod)  übrigen  ,;eitlid)eu 
Strafen  entircber  burd)  bie  gröilere  ^uteufität  abgetragen,  ober  gniibig  cr^ 
laffeu  merbeu. 

-'5'>«.  iilniuu    aber    unb    wie    werben    jene    6)cvccf)tc  novciuint,  wddje  beim  ^tübvitrf)  be§ 

''i!-n'i't"n  ^^^  jüiiiiftcn  Tac^CiS  uod)  leben?  SD^anrfjc  3rf)o(nftifev  iicl)iiicn  nu,  ba<§  ^eiier  bc§  !il'eltbvaiibe^° 
imu^iui/ ioiii-.  Uievbe  jene  Seelen  veinijien ;  mit  ßVüHever  ^ilnibvfi1)cinlidjfeit  Iel)ven  nnbeve,  bie  (Mebu(b  in 
ben  [djiueven  3:vüb[nlen  ber  lel^Uen  Hi^iten  nnb  eine  [ebr  Uoflfommenc  3ieue  nniiigten,  jene 
©eelen  uollftnubig  ,pi  reinigen.  Trcs  caiisae  sunt,  (juare  siiliito  illi.  (jni  vivi 
reperiuntur,  pnrirari  i>o<erunt.  Tina  est,  quia  pauca  i)uroaiula  in  eis  inveniuntur, 
cum  terroribus  et  persecutiouiltus  praeccflentibus  fuerint  purgati.  Secunda  est, 
quia  vivi  et  voluntarii  su8tiiie])unt  poenam ;  poena  autem  in  hac  vita  voluntarie 
suscepta  multo  plus  purgat  quam  poena  i)Ost  mortem  inflicta,  ut  patet  in 
martyi'ibus  .  .  ..  cum  tarnen  poena  martyruni  brevis  fuerit  in  comi^aratione  ad 
])oenam,  quae  in  purgatorio  sustinetur.  Tertia  est,  quia  calor  ille  recuperaldt 
in  intensioue,  quantum  amittet  in  teniporis  abbreviatione.  In  4  -dist.  47  q. 
2  a.  3. 


ltii!ilntl)l)nt    b 
2tviu't'it  ^ 
int  IT 


::  iiiii'v    Dio  ACji- 


§  225.    ®er  ^immel.  837 

b.  5(uf  bcr  aiibcrcn  @eite  Denucrfeu  bie  35öter  iinb  ^^^cotogen  fcbe  mc^r       25^.0. 
ober  iitiiibci-  unüfürlirf}c  ^cf  d)  v  äufituo  ber  ^niicr  bcr  gegfciicrftrafcii.      ^ISimZ^ 

iienMiii  Vutl)cr  be()aiiptctc,  bie  ed)mcr5cn  bc§  Zohc^S  |etcu  biv5  5ct3fciici\  ^emS.lmll'ir 
fo  ift  bicö  eine  öcugmmg  be-gidbcn,  bie  mit  jeiiiciii  ^iTtuui,  bie  ©ihibf)aftig^  ^^t'o. 
feit  bcö  y}?ciifrf)eii  l)abc  in  feiner  foiifiipi^cibekn  lcib(id[)cu  d2atnv  il)rcu  ^rimb, 
5iifammciil)äiu]t.  ^Bol)l  fonnen  biirri)  btc  ©djinerjeu  be§  S^obe^  äeitüd)e 
Strafen  getilgt  uierbcii;  aber  nur  00m  iHt'artertobe  gtaubt  man,  berfdbc 
reinige  bie  3cele  non  alter  @d)ntb  nnb  Strafe  nnb  fü()re  fofort  in  bie 
(Seligfeit  ein. 

^ie  5(n[id)t  bey  T^ominifn^  @oto,  bie  ^-egfenerftrafe  banere  lucgcn 
il)rer  großen  Qntenfitiit  luobi  nid)t  langer  al«?  10  bi-o  20  ^aljrc,  mirb  aiU 
gemein  uon  ben  !I()eo(ogcn  oeriuorfen.  @ic  unberfprid)t  and)  ber  ^cuioljn- 
i)eit,  2ce(cr.meffen  anf  eiuigc  Reiten  ^u  ftiftcn.  5Benn  and)  mand)e  mit 
i()rer  33c^anptnng  .^^n  iveit  gel)en,  alle  Seelen  miifltcn  bi^  ^nm  iüngftcn 
2^age  im  JV^Ofcner  (eiben,  faü^  il)nen  bnrd)  bie  l'ebcnben  nid)t  -;n  .s^dfe 
gefonnnen  uuirbe,  fo  fd)eiiit  bie  Mird)c  bod)  bnrd)  bie  ^.Hnnaf)me  biefer 
Stiftnngen  il)ren  (^Manbcn  an  bie  yjt'öglidjf eit  einer  |el)r  (angcn  '4^ancr  ber 
J^cgfcnerftrafen  ,^n  bofnmentieren.  ^ll^ie  fd)on  Oorl)in  (ii.  2566)  bcmerft 
iinirbc,  ift  bie  X>aner  fid)eilid)  je  nad)  bem  ilVaf3e  ber  .yi  leiftenben  Sn()ne 
für  bie  ein.'^etnen  fe{)r  oerfdjieben. 

9.  5(nd)  über  ben  Ort  be^o  ^-egfenerc^  ift    non  ber  ^tird)e    nid)t^>  ent=   .-^j^'^^^^^jr^.,, 
fd)ieben.     Tie  ^orfteKnng,  baß  cö  mie  bk  .^ölle,  im  ^n^ern  ber  (Srbe  nnb  [^^5;  inbcut- 
in  bcr  3^äl)c  ber  .'pöüe  fid)  befinbc,    fo  ba^    ba^o   nänUid)c    Jener    bie    iHn-=  ^ÄmÄ. 
bammten  peinige  nnb  bie  armen  Seelen  reinige,  ift  bie  bei  ben  '-Initern  nnb 
Theologen  ,l)errfd)enbe  'JJicinnng. 

•^er  l)ei(ige  Xbonuuo  nnb  mit  il)m  nielc  ^l)coIogen  nnterfd)eiben 
einen  b  0  p  p  e  ( t  e  n  ^Keinignngvort,  einen  0  r  b  e  n  t  U  d)  e  n  unb  einen  a  n  g  e  r* 
or  bent  l  id)  en.  Ter  orbentlid)e  befinbet  fid)  in  ber  9^äl)e  bcr  ^i)Ue,  bcr 
an|lcrorbentlid)e  an  ücrfd)icbcnen  Stellen  bcr  i&vhc  nad)  bcr  befonbcrcn  9(n= 
orbnung  (sUitteei.  Locns  pur^atorii  est  dnplex.  Uuus  secundnm 
leg-em  conimuneni,  et  sie  locus  pur^atorii  est  locus  inferior,  inferuo 
coniunctus;  ita  quod  idem  sit  ignis,  qui  damiiatos  cruciat  in  inferno, 

et  qui  instos  in  purgatorio  pur^at Alias  est  locus  purgatorii 

secundnm  dispensationeni ;  et  sie  quandotiue  in  diversis  locis  aliqui 
puniti  leguutur,  vel  ad  vivoruni  instructionem  vel  ,ad  mortuorum 
Subventionen!,  ut  viventibus  eorum  poena  innotescens  per  sultVagia 
Ecclesiae  mitigaretur.     In  4  dist,  21  q.  1  a.  1. 

§  225.     ^er  .^immel. 

^^c\{    Mazzf'Ua,  De  Deo  creantc.  Dis]).  6  a,  1   S(iq.  ;  Ositualb,  @§d)ototogie  ©.  38  ff. 

I.     'Der  Ort  nnb  ^^nftanb   ber  Setigen   t)eißt    ^JJcid)   ber   .^immet       2571. 
{Matth,  5,  3.   10),  ©otte^^  [Matth.  6,  33),    hti^  ^atcr^5  (Matth.  13,  43),  ,;^idüitf^na■-• 
el)rifti  iLicc.  22,  30;    2   Tim.  4,  18);    ^ii\U  (S^ottcö;  l)immtifd)c^  S^^^'^^kSÜ  i't)vu7 
falcm  iHehr,  12,  22;  Apoc.  21,  2  sqq.);  ^an!§  bec;  ^atcr^a  {Joann.  14, 
2);  5l^o{)nnng  (S^ottc^^  (Matth.  6,  9;  23,  9). 

^ic  (SJliidf  eli  gfcit  mirb  be5cid)net  a(§  ein  im  .pimmcl  anf= 
ben)at)rter  emiger  Sd)a^  \  Matth.  19,  21;  ogl.  1  Petr,  1,  4);  reid)(id)cr  £ol)n 
{Matth.  5,  12;  Hehr,  10,  35j;  Ijnnbertfältige  33ergeltnng  (ifa^^Ä.  19,  29;; 


Tov  .sMiuiiui 


ilM'tiviff  bei- 
2diiilnt. 


liiiUriliiim  ^l'^ 
2di!Urii: 
oliirc't  i\ 


838  1.  3)ic  bcfonbcvc  ^^ollcnbung. 

iibcrUMCC|cnbc  .^'^crvlidjfcit  (2  Cor.  4,  17);  f\ött(irf)c^>  ^-cftmal)!  (Matth. 
22,  2  ^sqq.);  5\'vicbc  [Sap.  )\,  3);  9{ul)c  iHehr.  4,  3.  11);  ei)rc  iinb 
^){nl)ni  (Fom.  2,  7.  10);  .s>cnlid)!cit  ei)ri|li  -2  T//e55.  2,  13);  ^h'onc  bcr 
.*pcnliiijlcit  '1  Fetr.  5,  4^;  (grbfiljaft  Gl)riftt  {Einlies.  \,  18);  einige  niib 
iiiiiienuc^>lti1)e  (5rbid)aft  (1  Pe/r.  \,  4;  i/e/;r.  9,  15);  ÖJciueiujdjaft,  iUiit^ 
l)errfd)aft  mit  (5l}riftiu3  [Joann.  12,  26;  2  TzV??.  2,  12);  cuhqc^5  .S>ei( 
(ilf^/7///.  19,  25);  Gebell  i Matth.  7,  14);  Sn-oljlodeii  (1  Fetr,  1,  8;  Jud. 
24;  ^i;or.  19,  7). 

1^er  Sd)vift  folöeiib  ]d)i(beni  bie  ^^iitcr  bcn  ^iunnct  n(ö  I}öd)ftc, 
iindi'kn  v<;itmi.  joliöfte  G5eiiiciiifduift  mit  ^ott,  alc>  jiiiniiefpred)lid)  ()crrlid),  n(ö  ciuige^^  Sldmx, 
aUo  ?(bmeieiil)eit  altcy  i^cibcnc>  niib  Überfluß  an  allen  intern,  at;?  6Hcid)l)cit 
mit  ben  ©nrjcln  nnb  inuncruniljvenbci^  (Srfnütfein  uon  Q>)oii. 

IL  1>ie  jSetigtcit  ift  ber  ^U^fi^  aUc«  (^ntcn  nnb  bic  5\'veil)cit 
uon  allem  ll-bel.  Beatitudo,  cnin  sit  perfectnni  et  sufficiens  boninn, 
oimie  inahiiii  excliidit  et  oiniie  desiderinm  iiiij)let.  8.  Tli.  1.  2  q. 
5  a.  3.  ll^iit  !:lnu' 1 1)  i  n  c>  tann  fic  befinicrt  mcrben  al«  status  omnium 
honorum  concfreijatioiie  2)erfecti{s. 

rie  ^eligteit  luirb  ei  n(]  et  eilt  in 

1.  beatitndo    ohicrtira    nnb    suhiectiva    (fonnalis).      Beatitudo 
iViVa;   ohicrtird  ift  ber    (^)  e  i^  e  n  ft  a  n  b  fclbft,  bnrd)  ben  ber  iVccnfd)  bcfeligt  mirb  ; 

;MHii''l't'M'irs:  beatitndo  siihiectira  aber  ift  ber  ^UM"it5  bicfc^o  (^kjienftanbe^o. 
"•"""'''•^'  J^eatitudü  obiectiva  nnb  subiectiva  fönnen  luieber  fein 

"•"'"■'''^  a.    cssoitialis.      Tie    beatitudo    ohiecttva     essentiahs     ift     ber 

C^H'iienftanb,  bnrd)  ben  nur  fd)led)tl)in  oollfonnnen  befeligt  merben;  fic  ift 
alfü  Wott  felbft,  bac>  nnenblid)C  (^uit,  me(d)ec>  allein  nnb  abgefelien 
lum  jebem  anberen  (*'hite  \>([^^>  ucrniinftii-^e  ^kidjöpf  feiig  mad)t;  bie  beatitudo 
sulnectiva  essentialis  ift  bcnniad)  ber  i^^efit^  biefec^  (^kgenftanbe^^,  b.  l). 
(^)ottcv; 

b.  arciilindalis.  ^Die  beatitudo  ohiecttva  accidoitalis  beftcbt  in 
acii  ben  teilen  (^nitern,  ol)ne  bie  ber  ^.^cenfd)  ^unir  and)  nollfonnnen 
gliidlid)  nnire,  bie  aber  ,;nr  Selicjfcit  neben  bem  primären  -Objcfte  mit= 
iinrten  ;  bie  beatitndo  suhiectiva  accidentalis  ift  ber  ^^efi{3  nnb  (^k'nnf^ 
biefer  (^niter; 

2.  beatitudo  naturalis  nnb  sa 2)6^1  aticralis.  Unter  beatitudo 
vataralis  uerftebt  man  biejenige  3elit]teit,  uield)e  bem  oerniinftigen  0)efd)ö|.ifc 
anf  (^h'unb  feiner  ^Ä^efenbeit  ,yitonnnt  nnb  bnrd)  bic  il)in  fon^ 
naturalen  ^{räftc  erreidjt  uierbcn  fann ;  bie  beatitudo  sujiernatnralis 
bageiien  ift  jene  Seligfeit,  meld)c  bie  xH  n  f  p  r  ü  d)  e  n  n  b  JV  Ü  l)  i  n  1  c  i  t  c  n 
b  e  r  n  c  r  n  ii  n  f  t  i  g  e  n  Si  r  e  a  t  n  r  f  d)  l  c  d)  t  b  i  n  \\  b  c  r  ft  c  i  g  t  nnb  nnr  bnrd) 
übcrna  t  är  l  i  dl  e  (^hiabc  erreidjt  u^erbcn  tann.  ^>gl.  n.  705  ff."  .s^ier 
ift  nnr  uon  ber  übcrnatiirlidjen  Seligfeit  bie  ^)iebe. 

1 1 1.    T  i  e     ü  b  e  r  n  ai  \v\{  \&)^     8  e  l  i  g  f  c  i  t    b  e  ft  e  \)  t    m  e'fe  n-t  l  i  d) 

in  b'cr  befeligeuben  ?lnfd)annng  (^^ottcci,  visio  Dei  heatifica. 

1.    Ter  3Uiiici^>  bierfür  ergibt  fid) 

_,-''•'.  .^  a.    anci  ber  l)  eil  igen  2d)rift,  nicld]c  bie  5lnfd)annng  (^)otte^  bcn 

iM.riiticVVnVci  ('•>ered)ten  ab5  ?obn  uerbcifU.     Beati  mundo  corde,  quouiam  ii)si  Denui 

^""'''^"  -^^'^"'Sadebuut.    Matth.  b,H;    ugl.    Jo«?^?^.  17,  24.      Tai3    biefe  '?lnfd)annng 

eine  intnitiue  (Srfenntni^o,    im  ^kgenfa^  ,^nr    abftrafteu,    lüir    mir    fie 

in  biefem    i'cben    uon    ©oft    l)aben,  fein  unrb,  briicft  ber  '^(poftcl  atfo  anö : 


§  225.    3)cr  .^imincl.   ,  839 

Videmus  nunc  per  speculum  in  aenigmate,  tunc  autem  facie  ad 
faciem  :  Nunc  cognosco  ex  parte,  tunc  autem  cognoscani,  sicut  et 
coguitus  sum.  1  Cor.  13,  12.  Hub  bcr  1)1.  Qodauuc^o  ic{)vcibt: 
Caiissinii,  nunc  filii  Dei  sumus,  et  nonduni  apparuit,  quid  erimus. 
Seimus,  quoniam,  cum  apparuerit,  similes  ei  erimus,  (luoniam 
videbimus  eum  sicuti  est.  1  Joann.  3,  2.  8ervi  eins  servient  illi 
et  videbiint  faciem  eins.  Apoc.  22,  3.  4.  4}aj3  in  bcr  5(nid)anuiic{ 
(^^ottc^o  bie  ^ctigfcit  bc^o  9,Vcufd}cn  bcftcl)t,  iiAc^i  ([\x6.)  iiod)  nn^3  einer  ^ied)c 
niibcrer  ©tcHcn.  SatiaLor,  cum  apparuerit  glmia  tua.  Ps.  IG,  15. 
luebriabuntur  ab  ubertate  domus  tuae,  et  torrente  voluptatis  tuae 
potabis  eos.  (^uouiam  apud  te  est  fous  vitae  et  in  lumiue  tuo 
videbimus  lumen.  Ps.  35,  9.  10.  Haec  est  vita  aetenia,  ut  cog- 
noscant  te  solum  Deum  verum.     Joann.  17,  3; 

b.  n  11 «  b  c  n  1}  (.  ^Mi  t  c  r  u.  "^cr  l](.  (£  li  r  i  1 1  u  -o  u  o  ii  ";H  l  c  ?.•  a  ii  b  r  i  c  n     ^ if  vtsi,. 
(c()rt :  Niliil  vera  contemplatione  est  pretiosius;    quandoquidem   nos '''■■•^ii,ii,*-='W'ibeit 
summae  beatitudinis  haec  facit  parti('ii)es.    Cout.  Julian.  1.  3  n.  83. 

Uub  bcr  1)1.  ',?( 11  guft  i  unc'  [dircibt:  lila  visio  Dei,  qua  coutemplabiniur 
incommutabilem  atque  liumanis  oculis  invisibiJem  Dei  substautiam, 
quae  solis  sanctis  promittitur  .  .  .  .  ,  sola  est  summum  boiium 
nostrum,  cuius  adipiscendi  causa  praeci])imur  agere.  quid  quid  recte 
aginius.  De  Trinit.  1.  1  c.  13.  Uiib  bcr  1)1.  ^^MM-nI)arb:  In  lioc  erit 
vita  aetenia  et  perfecta,  ut  cogiioscauius  Patrem  et  b'iliinii  cum 
Sancto  Spiritu  et  videamus  Deum  sicuti  est,  id  est,  nou  modo, 
sicuti  inest  nobis  aut  ceteris  creaturis,  sed  sicut  est  in  semetipso. 
Sermo  4  in  Fest.    Omn.  SS.; 

c.  a  u ^3  bcr  ö  c  l)  r  c  b  c  r  k  i  r  d)  c.      i^U'  ii  c  b  i  f  t    Xll .    lcl]rt    in    bcr     v,f  vV^i., 
^'onftitution  Bettedictiis  Dens  luuii  29.  !^iui.   \:VM\,  bafl   bic  (^)crcd)tcn  im  iMniitic;.  iuud 
.^"^iniincl  vident  diviuam  essentiam  visioue  intuitiva  et  etiam  faciali  ^*^^i,^lH^^*' 
nulla    mediante    creatura    in    ratioue    obiecti    visi    se   liabente,    sed 

diviua  essentia  immediate  se  uude,  clare  et  a]ierte  eis  ostendente, 
quodque  sie  videntes  eadem  diviiia  essentia  perfruuiitur,  necnon 
quod  ex  tali  visione  et  fruitione  eorum  aniniae,  qui  iani  decesserunt, 
sunt  vere  beatae  et  liabent  vitani  et  requiem  aeternam.  Ta<o 
.v{ün;>i(  uon  ^-lorcn-,  ober  bcfinicrt,  baf;  bic  in  bcn  .sSiinnui  anf= 
gcnonnncn  3cclcn  intueri  clare  ipsiini  Deum  triuuni  et  unum  sicuti 
est,  pro  meritorum  tarnen  diversitate  aliiini  alio  perfectius.  Decr. 
Union.  ; 

d.  (\\\<^    belli    t()Co(o  qi )  d)  c  n    Teilten.      (Mott    fbiinen  mir  nidjt     ^."•''■^•. 
anbcr^:>  bc[il;en,  nie  inbciii  Unr  il)n  crtcnnen  nnb  lieben.     Ta   nun    bie  über-  iMT.niicM  narfi 
natürlid)c,  objettioc  rsHtidicliqlcit  bcv  in'enidicn  (^hUt  ift,    |o    ift  ]ic  fiibjeftiu  ^^''"'17;;^^^^^^^^^^^ 
bic  ©rt'cnntni^o  nnb    i'icbe   (^Uutev.     riirel)    bic    iHii)d)aninu3    (^ottec>   luerben 

unr  and)  (^V^tt  fclbft  im  l)öd)ften  C^)rabc  iiliiUid);  bicv  ift  aber  bie  qröf^tc 
^^Hi(lfüiiiiiicnf)cit  nnb  f5c()ört  beiiinad)  ^iir  l)bd)ftcn  2e(igfeit.  ii>;U.  S.  Thom., 
C.  gent.  1.  3  c.  51. 

2.  5n(c  ^l)cotoöen  [timmen  ciciiuiß  bcr  bciligcn  8c()rift  nnb  ben  "^iMitcrn 
barin  iibcrcin,  h[\y,  bic[c  '^(iifdiannng  C')ottC!o  nid)t  eine  bloß  abfiratte,  loiibern 
eine  uial)rl)aft  intnitiüc  [ei.  3k;/inlid)  bcr  Hrt  nnb  'Xl'eifc  biefer  iiitnitioen 
^tnid)aniing  aber  ()abcn  fic  bie  iicrid)iebcn|"ten  l^JicinniiCjcn  nnb  ^ki)anptiinc)en 
anfgcfteüt.     golgenbe  'T3nnfte  finb  beionber^o  3a  bead)tcn. 


Uiifiillirtfi'it  b 
fiuiicrlidirii 

■.'luni'ii  ^nv  \  isi 
iK'iitilicit. 


Tiiv  liiiiuii 
^'loriiif  II.  ^i^• 

(üijoliiti-  i'Uu-v 
not üiliil) feit    ^^•l• 
vi.si()  iH'.ttiHc-.i 


840  1,  2)ic  bcfonbcre  5?oncnbung. 

a.  ^ie  <5dincn  iucrbcu  naii)  bei*  5(ufcrftcl)iing  (?5ott  ni(!)t  mittete 
ilircr  förpcrlid)cu  5liigcn  frfjnucn;  bcmi  6^ott  ift  (5^cift  inib  fami  mir  mittele 
bc£<  (^kiftec>  iiiuK]'ri)init  lurrbcn,  mit  bcn  förpcrlid)cii  5(uc|cn  bancgcn  nur 
,^{'örpcrlid)c^o.  (^cgcii  bic  ?(una[)mc,  bcr  ,^örpcr  bcr  ^(iifcrftaiibcncii  mcrbc 
iil«  [piritiicücr  ^iir  ^(ufiijummg  quatifi.vcrt  [ein,  ift  ,^ii  bcmcrfcii,  baf^  biird) 
bic  ^^ertliiriiiui  bcr  ,s^ürpcr  uidit-o  iDcnigcr  a\t->  c\(\n\  aitfcjct)obcii  unrb,  ba  foiift 
bcr  'OJicnfd)  a(^  boppcitcr  (^cift  c?:ifticrcn  unirbc. 

1).  ric  Seligen  |'d)aucu  C^Sott  iiid)t  biird)  il)rc  natürlidjc  Straft,  fonberii 
biird)  bic  lum  Cs^ott  if)ncu  gcfd)cn!tc  l)ö()crc  Straft,  ha^  lamen  gloriae. 
l^ic  visio  beatifica  ift  alfo  f  d)  t  c  d)  tl)iii  ii  bcr  n  a  t  ürli  d). 

a.    1)ic^>  ergibt  fid) 

aa.  i\\\§>  bcr  Iicitigcu  3d)rift,  uicld)c  (^ott  imdsibilis  nennt 
(1  Tim.  1,  17),  (lui  .  .  .  luceni  inhabitat  iiiaccessibilem,  quem  nullus 
liominum  vidit,  sed  nee  videre  potest.  1  Tim.  6,  16.  l^iod)  ftarcr 
bcif^t  Co:  Ocuhis  non  vidit,  uec  auris  audivit,  nee  in  cor  hominis 
ascendit,  qnae  praeparavit  Dens  iis,  (jui  dili^iint   illnm  .1  Cor.  2,  9; 

.3(1  a  u  ^5  b  c  r  ^^  c  l)  r  c  b  e  r  ^  i  r  d)  e ,  mctdie  auf  bcm  S^  o  n  ,^  i  1  u  o  n 
^^icnnc  ben  3at^  bcr  '^•^cgl)arbcn  nnb  '^^cgt)incn  uerumrf:  Qnod  qnaelibet 
intellectnalis  natura  in  se  ipsa  naturaliter  est  beata,  quodque 
anima  non  iiidigret  lumiiie  gloriae,  ipsam  elevante  ad  Deum  videndum 
et  eo  beate  fruendum ; 

YY-  a  n  ^>  b  e  in  1 1)  c  o  (  o  g  i  f  d)  c  n  ^  e  n  f  c  n.  '^w  icbcm  ^^erf c  bc^ 
.v>cilv  ift  übcrnatiirlid)e  (^nabc  notiucnbig,  ba  unfcr  .^"^cil  fetbft  übcrnatürlid) 
ift,  b.  ().  bic  .Strafte  nnfcrcr  9?atnr  iibcrftcigt.  ral)cr  ift  and)  bie  visio 
beatitica,  bac^  (Snb;^iel  nnfcrcv  gcfanitcn  .v>cilignniVoUH'rfc!?,  fd}Icd)tl)in  übcr- 
natürlid). iibrigcnv  il't  fd)on  bcr  ('•Haube  übcrmitürlid),  um  fo  nicl)r  bic 
bcfcligcnbc  'Jlnid)annng,  im  33erglcid)  ju  uield)cr  bcr  (Glaube  uüe  J^ini'ter^ 
niv  ift. 
^/-'•'^i-  jl    ^UMirum  bic  visio  beatitica    bic    .Gräfte    jegUd)cr  .s^rcatur  über= 

vi.sH>"i!rl,nii,;,  ftcigt,    crfliirt    bcr    1)1.    1l)oma<o    alfo:    Cognitum    est   in    co^noscente 
''^iJ'iJ^/j'jy^^/il;''  secunduni  modum  cognoscentis.  IJnde  cuiuslibet  cognoscentis  cognitio 
est    seenndum    modum    suae    naturae.      Si    igitur    modus    essendi 
alicnius  rei  cognitae  excedat  modum  natuiae  cognoscentis,    oportet 

(piod  cognitio  illius  rei  sit  supra  naturam  illius  cognoscentis 

I\elinquitur    ergo,    ({uod    cognoscere   ipsum    esse  sub>istens  sit  con- 
naturale    soli    intellectui    divino ,    et    quod    sit    supra    facultatem 
naturalem    cuiuslibet    intellectus    creati.    quia    nulla    creatura    est 
suum  esse,  sed  habet  esse  ]>articipatum.     S.  Th.  1   q.  1:^  a.  4. 
^    -]^--  ,.  Y-    Tic  ^.)J?öglid)tcit  bcr  visio  beatitica  ift  bebingt  bnrd)  einen  über^^ 

luiu,  Uli  \i>iuna  tür  l  i  d)  en  .^abitn^3,  bnrd)  nield)cn  bcr  ^^erftanb  b^^^  (^cfd)öpfc^o  ,^nr 
5(nfd)annng  bc<?  gi3ttlid)en  3.lkjcn^?  erl)obcn  unrb.  1)icfcr  .S>ibitn^5  mirb 
lume7i  gloriae  genannt.  'Die  CS'^'iftcn^  beefclbcn  ergibt  fid)  an^^  bcr 
i,'i..'ria.''.""  5lna(ogic  mit  ben  übrigen  ^nr  Sc^nng  übcrnatürlid)er  '^(ftc  ucrlifbeucn 
.^abitn^o,  fonne  an^>  bcr  oben  (w.  2580)  angcfübrtcn,  ooni  ^on^it  oon  33icnnc 
ocrmorfencn  ^^kl)anptnng  bcr  ^l^cgbarbcn  unb  ^^fgl)incn.  Tic  ^^atnr  bicfcv 
.v^abitn^o  bcfd)rcibt  ^^cffin^o  ab5  suprema  quaedam  iri'adiatio  et  parti- 
cipatio  lucis  illius,  qua  Deus  sei[)sum  videt,    per   quam   intellectus 

a<l  statum  divinum  elevatur  et  tit  deit'ormis Poterit  Deus, 

qui  est  sol  muudi  iiicorporei,  mentes  rationales  veluti  nubes  spiri- 


101)10011^1" 

>>iil'itit>,  b.   I). 
b,i>>   limirii 


r)8;i. 

i  10  \  isio 


§  225.    ©er  ^immel.  841 

tuales  suo  fnlgore  illiistrare,  iit  ipsi  omiiino  similes  sint  et  tamqiiam 
dii   quid  am  divino  liimine    fulgeaiit.     De  siini.  boii.  1.  2  c.  8  ii.  44. 

c.  ^ie  !(arc    3(nf(i)amnig   ^ottc§   mirb,  nüc  l)cvdirt)  fic  aiul)  ift,  luib 
unc  fc^r  [ic  in  ©minfcit  Unidjfcn  luirb,  nie  ein  Uülltüiiimcncv  ^ccjrctfcii  fein.    iHatiiicn  "ift 
Qwv    f üinprc^euftocii    ©rfenntub^    (^^ottc^g    ift    eben   mir  \iv$  imcnblidjc  ''''%/nilT''' 
ii>efen  (Botic§  bcfäf)igt.     "J^kä  ift  luolil  511  bciu'l)tcn  511111  ^erftänbiiie^  mandjcu 
^^(ii£^fpriid)c    bcr    t)(.    33äter,    iue(d)c    bie    5(nfd)amnig    (^)o(te§    iiberf)niipt    in 

5Un-ebc  5U  ftcüen  fd)cinen,  uni()reiib    fie    in    iBirflidjfcit    mir    bie    toinprc* 

I)eiifii)c  5(iifd)amiiig  für  iiimiögtid)  erfliiren. 

d.  Qu   5305119    auf  bLV$   Objcft    bcr    bcicligenbcn  5(ufd)amuu3  ift  511      .  i.^-)«i. 
niitcrid)cibcn:  \LnHv,^  co^ 


a.    'il^ri  ni  ii  r  cc>    Objcft    ift    hv5    5l^cfcn    bc-o  brciciiiigcu  (^)ottC'^,  uiie  '  iM.i,uik'r* 
iDir  C)o  nu5  bcii    ßrfläniugcu    bcr    .s^oiiftitutioii    Bencdidus  Dens   mib  bc^ 
.^U)U5dc>  HÖH  ^'(orcn5  (n.  2577 1  gt1)brt  l)abcii. 

fl  2cfintbärc5  Olijcft  fiiib  bie  crfdinffeneii  Tiiige,  itameutlid) 
nücio,  unici  bie  'Seligen  unil)rcnb  ihrer  ^^onbcrfd)oft  glaubten,  ferner  alle 
(S'reigniffe,  bie  in  näherer  ^^e^ietjung  ^n  ihnen  flehen,  unb  enblid)  bie 
gcfanite  nmtcricKe  3d)öpfmig  in  ihrem  innerftcn  '^Ih^jcu.  '^Hnborgcn  bleiben 
il)nen  aber  bie  gcl)eimcn  (^H'banfen  nnb  ^ntiinftigcn  freien  '.Htte  ber  (^K^fdjopfe, 
mcnn  C^HUt  il)nen  biefclben  nid)t  offenbart. 

Tic  (icfd)öpflirf)cn  3)in(]c  UHn•^cll  lioii  ^cll  £o!ii]cu  cvfannt  ciitiuobor  im  nnojiMid)cu 
2.^c[cu  (iJüttc^  ober  biird)  bie  in  bicuMii  Vobcn  cruunbciuMi  ©pci-ic-?  ober  aiid)  buvd)  ucrn 
Ö^ott  ciiincgofi'onc  3pocio^. 

e.    W\[  ber  intuitioen  '^(nfd)anung  (*>)ottev  ift  nn;^ertrennlid)  bie  V  ic  b  e  ,     -•^^•>^  ^ 
5n  Qf)oii  uerbnnben;    benn    man    lann    bac^    nncnb(id)e    (^^nt  nidjt  anfd)anen,'^'ia' 2di'JfnT 
ohne  in  innigfter  i'iebe  mit  bemfclben  vereinigt  ^n    fein.     Qu    ber    intnitioen   jy^!/JtlS 
5lnfd)annng  O^ottcv  unb  bcr  IMebc  .yim    uncnblid)cn    (>)ute    ift  bie    ^"^-r enbc^^'iiiif'it  iiacn 
bcr  Seligen  begrünbct.     ^ic  C^Hiidfcligfcii  bcv  >>innuelc^  nnifafU  beninncl)  biefe ''"'iiioniutru. "" 
brci  yjannente,  5(nfd)anung,  Vicbc  unb  ^-renbe. 

3l>oriu  bio  Srligfoit  foruKilitcr,  ofcr  iiuniu  ihre  111  c  ta  p  liDfi  [d)  e  'ii^  e  f  e  it  be  i  t 
bcftelie,  ift  bei  ben  '^^beoloöcn  eine  ©treitfraiie.  '^iHibreiib  nnd)  beu  Seotiften  bie  Vitbe 
nllein  öa5 '^i'efen  bev  (£c(ii]feit  an^oniad)t  ull^  bie  visio  nur  ^ie 'i^ovbe^ilIl1l^u]  ber  Viebe  ift, 
erfennen  bie  X  b  0  ni  i  ft  cn"  bie  nietopbufifdie  ^^inM'enbeit  ber  Seli^feit  in  ber  iiituitiDcn 
3lnfd)annnc].    '^m^I.  Mnzzdbt,  De  T)(m»  creaiite.  pai^-.  s;{:;  sq.;  <SH7  s(i(|. 

IV.    Cblcid)  bie  (^rbfu'  bcr  Seligfcit  bcr    .v^eitigcn    im    .S^'^iunnel    über     ,.  /'•'■^''' ,. 
nnfcre  ilHirflellung  erhaben  ift,  nnb  für    alle    bac^    ^^innl    bec^    Vlpoftclv  gilt :    \-d,S"hV 
Oculns    nun    vidit,    nee   anris  audivit,   nee  in  eor  hominis  aseeiidit,  - ''i\';,i|.;,,  ^^^''" 
quae  praeparavit  Dens  iis,  ipii  dili<^nint    illnm,  fo  ift  bod)  bie  Scligfcit 
berfelbcn  bem    ®  r  a  b  e    n  a  d)    f  e  l)  r   o  e  r  f  d)  i  e  b  e  n. 

1.  Tie  @rabnnterfd)iebe  ber  Scligtcit  unn-ben  geleugnet  mm 
;^oiunian  nnb  \)t\\  ^H  c  forma  t  or  en.  ^^ei  tit^Uercn  umr  bicv  nur  bie 
fonfequente  ©djliif^folgcrnng  anc^  ihrer  l'cl)re  oon  bcr  ^)iedjlfertignng  bnrd) 
bie  imputierte  (^3ered)tigfeit  Gl)rifti;  benn  ift  bie  (^ercd)tigfcit  bei  allen 
g(eid),  fo  ift  and)  h\t  \\)x  entipred)eubc  Seligfcit  bei  U\\  einzelnen  nidjt 
Derfdjiebcn. 

2.  T^er  53ciucig  für  nnfcre  Xhcfe  ergibt  fid) 

a.    an^    bcr    heiligen  (£d)rift.     Reddet  unicuique  seeundnm        2^x1. 
opera  eins.  Maith.  16,27.  Unnsiiuisque  propriam  mereedem  ac(:ipiet  ^'5rt,i'!jf i'".^'' 
seciindum  suum    laborem.    1    Cor.    3,    8.     '^^gl.    2   Cor.  5,    10;   9,  6;    | ;;',;.'] ;;'\,;,'^ 
Apoc.  22,  12.     ric    gleicljc    iiniljrljcit    ift    an^gcfprodjcn,    meun    eö   Ijeigt,     iVa^itiuu. 


8-12  1.  3)ic  bcfonbcrc  5?oncnbinuv 

im  .sSaiii'c  (^ottcö  feien   niete   il^oOmmgcu   {Joann.  14,  2),   luib  ber  %{k\\v^ 
ber  Sterne  fei  iierfi1)ieben  (1    Cor.  15,  41); 

1).  (UK^  ben  {)  1.  i^Mitern,  bie  fiel)  befonbeici  auf  bie  .^nlel/t  luic^e^^ 
fnl)rten  Srf)riftftc(lcn  bernfen.  Qnoniodo  niultae  mansiones  apud  Patreni, 
si  non  pro  vaiietate  meritoi'uni?  Tcrtull.,2i([\.S('X)v\).  w.  0.  T)er  l)(. 
^3o(i)tavp  ober  antiuortct  feinem  Oiid)tcr:  Qnauto  graviora  pertulero, 
taiito  praeniia  maiora  percipiani.  Epist.  eccl.  Sniyrn.  de  mait. 
S.  Polyc.  11.  10.  Unb  ber  ()(.  5lmbrofin^o  mcift  bie  eiitgei3eiu]efet5tc 
^rrlel)re  ,;^nrücf,  (}uasi  Cliristo  uiia  sit  palnia,  (inam  tiibuit  ac  non 
plniinii  abnndent  titnli  praeniiornni.     E[>ist.   synod.   ad  Siric.  n.  2; 

c.  a  \\t-  b  e  n  !l'  e  \)  r  a  n  c^  f  p  r  \\  d)  c  n  b  e  r  ^l  \  r  di  e.  1)a!§  ^\  o  n  ,^  i  l 
non  Js'toren,^  erflärt  anc^brüiflid),  bie  eelic^en  fdianten  (^UUt  pro  ineritornni 
diversitate  alinm  alio  perfectins.  in^I.  and)  Cour.  Trid.,  8ess.  6 
de  instit'.  can.  82; 

I  io  ^xa^\mux  ^^ '    ii  » *^>  b  c  m  1 1)  e  0  I  0  1*1 1  f  d)  c  11  ^  c  n  f  e  n.     ^e  nad)  ber  '-l^erf d)ieben-' 

jiiiiibi' lim-  i)cit  ber  !iHM-bieiifte  unrb  ber  qeredite  ^iid)ter  and)  ncrfdiiebenen  i'oI)n 
(M,vai)tiiitnt.  c\(vii\.  T^cv  (^)rnnb  ber  Wrabnnteru'mebe  ber  ^elifjfeit  lici^t  alio  in  ber 
^Hni'd)ieben()ctt  ber  ^-Inn-bienfle  nnb  in  bem  ben  ilnn-bicnften  entipred)enben 
O^rab  ber  l)eilic|mad)enben  (^huibe.  Tem  (}>Sv([h  ber  ()eiliiimad)enben  (*'5nabe 
aber  entiprid)t  bav  Inineii  o-l,,iiae,  bai:-<  ben  erid)affcnen  ^^crftanb  ^nr 
intnilinen  5(nfd)aninu3  (^ottec;  befäl)igt.     '-IH3I.  8.  Tli.  1   q.  12  a.  6. 

^io  mri-biiiDo  "^"  ^^^^'fl^'"  iiniove  3:()c|c  lucvbcH  lun-  aneiii  .^vci    (S  i  n  lu  n  u  b  e    ovfiobcn,  iminlid)  bie 

Uivw'vuhiiiKit  ^^^^'^^''''^^'^l^)'*^^^'  f^'^^'^MUi'H    U  H  ,^  11  f  riebe  11(1  cit    im    .^iiiniiel    unb   bie    '!p  n  v  a  b  e  (    uon 
11.  ^i^•  aMUiUtdii  ben  '^Ivbeitevii  im  '-ii' e  i  11  ber  fl  e  {Matfh.  20,  1  s(iq  >. 

i'-v"  ^m^S^' 11.  '*'    ■^'^'''  ^'^'  (''H'abiuiteri'd)iebe  in  ber  (^kmeiiifrfmft  ber    .<3oi!i(ii'n    feinen    >5d)mer,^ 

i'cvii  tiiiir^V- '  ^'^'^''^H^i'^)''"»  ift  fi^^fort  flar,  luenn  mnn  bebenft,  ball  ieber   fein    lHi((e'§    'dlafi    ber   Seliflfeit 

uuiu-  lu-i^cii  Mo  U(u1)    i'ciner    .<lapncität    befibt.     3^eber    bat    hcn    'i^efiu    (.^Uniev?,    br^^  bödjften  (Mnte^ ;    anrf) 

*''fSt>'c''       lelUer  im  lempel  («ottey  ,vi  fein,  ift  M)on  ein  unau^^fprcdiliebe^?  (Sjlüd.     i^eber  mein,  ha\^ 

^"^  '■        er    bnrd)    bie    C^^nabe    (^Vnte^5    ade^o    bat,    uubo    er    bat;  jeber  bat  bie  ()öbcre  Selifjfcit  bey 

anbei!!  einiiiermaf?en    felbft  in  fid)  bnrdi  bie  inniiie  (Memein'diaft  ntler;  jeber  ift  ^nfvieben 

mit  OVnte^"  Urteil  nnb  beftätiiit  e^,  foinel  an  ibm  lieat,  al«?  i-\ercd)t  nnb  (\nü(\. 

1)  Tie  '!|?arabel  non  ben  :.Hrbeitcrn  im  ^^i'einbevi^e  bat  nnr  ben  3inn,  ha^  C^Vilt 
feine  (S^nabe  frei  an^Jteilt,  nnb  ,^mar  jebem,  ül)nc  iri^enb  einen  aii§;^iifv1)lief5en,  and)  ben 
8iinber  nidir,  ber  fid)  ipät  ,vi  i()m  luenbet.  ^tnd)  ift  in  ber  Cfinbeit  be'o  Xcnari?  bie 
(Sinbeit  be«?  .f^immel!?  aUj  ber  eiuiiien  eelii^feit  be^^eid)net,  feine-^mefl^o  aber  jeber  (^hat»- 
nnter[d)ieb  in  biefein  einen  .s^immel  flcleiiipiet. 

V.  T^  i  e  3  e  l  i  11  e  n  b  e  ^o  .V^  i  m  m  c  1  -o  f  ö  n  n  c  n  n  i  di  t  1  ii  n  b  i  g  e  n. 
-.    -'■'•■"\..,  1.  'I)iefe  non  :^riQcncv  aclonqnete  ^l^abrl)cit  crqibt  fid) 

tri!  bcv  .yciiuin  a.    a  11  ^o  ber    heilt  gen    ^  di  r  i  r  t.      ^  er    1)1.    'petrit«?    nennt    bie 

in  iiDnit  unb  ^cli^teit  lieredltas  iiicorriiptibilis  et  incoiitaminata  et  ininiarcescibilis 
1  Petr.  ],  4i.  ^11  ber  5(pofall)pfe  aber  l)eiiU  ev :  Absteriz-et  Dens 
oninein  laciyniam  ab  ocnlis  eornni,  et  mors  ultra  iiou  ei'it,  iieqne 
liictns  iieqne  clainor  neque  dolor  erit  ultra,  qnia  prima  abiernnt 
(21,  4).  Xl)riineit  ber  ^)iene,  5;:ob  ber  Sünbe,  Iraner  ber  ^^ii^e  UMuen 
aber  nidit  anviiejii)(offeit  nom  .Viimmel,  menn  bie  Seliqeit  liinbiqcit  fbnnteit. 
■^ImiI.  and)  Apoc.  21,  27;  22,  4.  Qui  vieerit,  faciam  illum  colniniiam 
in  templo  Dei  mei  et  foras  non  egredietur  amplius.  A2)oc.  :>,  12; 
b.  aiiv  ben  1)1.  ^M'itern.  "^^er  1)1.  51  tt  git  ft  i  nne>  lueift  ,vn' '-I^3iber* 
(ecjitnci  ber  Seeteituniitberititq  anf  bie  nnmaitbelbare  lliiftcrblid)ieit  nnb  bie 
eioige  (JMiicffeliqfeit  bin,  meld)e  niental^^  nnfbört  (De  clv.  Dei  1.  12  c.  20). 
^^^.M'iren  ^k  Seligen  nid)t  nitfiinblid),  fo  loiire  bic^o  ^Iriiniitent  be^o  .s^eiligen 
l)infäüii3.     X)er  l)(.  gnl  gentium  aber  fdjreibt:  Si  acceperunt  aeteriiam 


itioii 

( 


§  225.     2)er  ^yumml  843 

beatitudiiiem,  qua  Deo  stabiliter  peifriuintur,  iit  ea  carere  non 
possint.     De  fide  n.  64; 

c.  anp  bcm  33  c  griff  bcr  3c(ig!cit,  bic  uiti}t  ^Jc  gvci()cit -^.^.  ^"^^,1;,^^^^^^^^ 
üou  allem  ilbci  (F..  257:-))  luiirc,  uicuii  hk  Seligen  fiini)tcn  mii(3tcn,  in  ^r'-tt  folflt"auy' 
eiinbcu  511  fallen  mib  babiird)  bic  l)iiiiiiilt|d)c  ^cligfcit  511  ncrticreii;  bJTlv^S'bn- 

d .  a  11  c^    b  c  r    C^  lu  i  n  f  c  i  t    b  c  r    l)  i  m  m  ( i  f  il]  c  11   ^  c  l  i  n  f  c  i  t.     T^icö     ^^'^'«^'^'^• 
T^ocjina    füvbcrt    uiibcbiiigt    bic    Un]üiiblid)fcit    bcr    ecligcii,    ha   cil)nc   biefe 
(^■ii3cu|d}aft  bic  Scligt'cit  für  bic  eiiiäcliicu  eine  (Snbc  crrcidjcii  tüiiutc.    1>q[. 

über  bic  eiiiigc  "^aiicr  bcr  Scligfcif  11.  251):)  ff. 

2.    !^ic  U  r  ja  d)  c  bcr  Uufüiiblidjfcit  bcr  Seligen  luirb  non  bcii  1l)Cüloqcn       -'"»i^-' 
in  iier|d)icbener  ^eifc  crflärt.  '     "tuSicJin/l" 

a.  Tiit    ^l)omiften    lcl)rcn,    bic  intiiitiuc   5(ii)^i}anuiig  (sK^trcc^  iclbft  ^''STS^^^ 
fei  bcr  (S)rnub  bcr  Uniüiiblid)fcit ;    babiird)    näuilid),    baf^    bic    (Seligen   bov 

'^i^cicn  (5bttc£i,  bcr  03ütc  jclbft,  anidjaiitcn,  iniiilten  fic  all  ibre  ^icbc  auf 
bicfc!^  nncnblid)c  (^hit  I)tnorbncu,  ol)ne  ein  cr|d}affcncv  (^Mit  nor;^icbcn  nnb 
foniit  fnnbigcn  ^^n  tlnuicn.  Beatitudo  ultima  cousistit  in  visione  divinae 
essentiae,  quae  est  ipsa  essentia  bonitatis ;  et  ita  v<»lnntas  videntis 
Dei  essentiani  ex  necessitat«^  ainat,  qnidqnid  aniat,  sub  ordine 
ad  Deum.  S.  Th.  1.  2  q.  4  a.  4.  ^^^gl.  S.  T\\.  1  q.  G2  a.  8;  q.  82 
a.  2;  q.  94  a.   1. 

b.  Ijie   2cotiflcn  meinen,  bic   2eligcn  uuirbcn  bnrd)  ben  bcfonbcrcn 
(Sd)iitj  bcr  göttlidjcn  ^Hn'jclinng  lun*  aller  3ünbe  beuuiljrt. 

VI.    ^ie  (>)lüdfcligfeit  bcr  .^eiligen  im  .V)immcl  banert  ciiug. 

T'iefc  SllMihrl)cit  ergibt  fidi  -^ •  r""^''"!- •.  x . 

1 .  a  n  c>    b  e  r    b  c  i  l  i  g  e  n    2:  d)  r  i  f  t.      lusti  autem  in  i»er|)etuuni  ;'öi'i!'"ii'>  ji»  ^.i'.v 
vivent  et  apnd  Dominum  est  nierces  eorum.     /^ap.  iy,  10.     Ibnnt  hi  unb  hi  fini) 
in    supplicium    aeternum,    insti    autem   in  vitam  aeternam.     Matth.    '''^'^'"  ^'^""^'' 
25,  40.     I^cr  bl.  'l>etrn^^  be^cidjiiet  bic    Seligleit    Dcv^   .V^immek^    aU  here- 

ditas  inconuptibilis  et  incontaminala  et  immarcescibilis  (1  l^etr.  1,4). 
^ielc  Stellen  reben  ferner  luni  einem  mabren,  abiolnten  l'ebcn  (1  Tim. 
6,  19),  uon  bcr  giin^lidicn  ilu^fcitigniig  bcv  Xobc^^  Joami.  8,  51;  11,  20; 
1  Cor.  15,  20;  Apoc.  21,  4),  luni  hzw  emigen  ^>]cltcn  ^Luc  10,  9),  bcm 
ciuigen  .S^aufe  (2  Cor.  5,  1),  bcm  eungen  -)icid)e  i2  Fetr.  1,  11),  bcm  eiingen 
Ci'rbc  [Hehr.  9,  15  ,  bcm  emigen  Veben  Jocuin.  :>,  K);  10,  2H;  Eoyn.  2,  7; 
Tit.  1,  2;  Dan.  12,  2),  bcr  eungen  .perrlidifeit  (2  Cor.  4,  17), 
einem  unocrmelllid)cn  ^iran,;e  d  Fetr.  5,  4),  einem  nn;,crftörbaren  2d)aiAC 
{Luc.  12,  :3:)v  non  bcr  5:eilnal)mc  an  (il)rifti  (Srbe  nnb  (Glorie  [Joann. 
12,  20;  Rom.  8,   17.  29  sqq.;  1    Thess.  4,   10  ; 

2.  anc^    bcr    fird)lid)eu    Ö  e  1)  r  e ,    in    nu'ldjCi^  bic  emige  3cligfeit  _^.^^^^>;>'^^^^^ 
al^o  ,S^'>offnnng  bcr  (S^riften    immer    feftgcbaltcn    mirb.     ^o    betet    fdjon    bav  Ts>i,„mei^j  Vuc/ 
apoftülijdjc  ÖManbcnebcfciuitni^:^ :  Credo  vitam  .  .  .  aeternam;  Ti^  Suijvuo^^ 

:>.  anc>  beni  ::I3e  griff  bcr  (^lüdf  el  ig  f  e  it,  in  bcm  bic  (^iingfeit  ^'■'^• 
cntbalten  ift;  benn  eine  OHiiiffcligfeit  obne  gemiffe  Vlnc^fidjt  anf  bereu 
beftiinbtgc  Jyortbaner  ift  feine  uodfommcnc  ®liitffcligfeit.  ^0  fagt  and)  bcr 
1)1.  9(ngnftinn0,  jcnec>  i^^icn  tonne  ein  l)od)ft  gtiitfietige^5  nid)t  fein;  lucnn 
C!§  nid)t  and)  feiner  (imigteit  gan;  fidicr  unire  (De  civ.  Dei  1.  10  c.  :>0). 
Übrigen^^  nn'ifncn  8d)öpfnng  nnb  (Srlöfiing,  ^licgicrnng  nnb  .peilignng  ^mecf^ 
Ui"  crid)eincn,  mcnn  alleǤ  onlc^it  in  nid)tc^  cnbigtc ; 


844  1.  jt)ic  bcfoiiberc  35oIIenbung. 

2505.  4.    nu^  bcr  53  o  H  !  o  ni  in  c  n  I)  c  i  t  b  c  r  3  d)  ö  p  f  u  n  g  ,  bic  mirf)  (5^oüc§ 

^wif  ?o\nr  ^"bnibilb    f|cmad)t,    luib    in    bcr    uiiö    a)ottc^^    (^Jcift  mitgeteilt  ift;  am  ber 

j;y/;j;,^^,J^jf ^1,'J;  ^^ 0 H f  0 m m e u l)  e       ber    (SrHifiiug,    in  ber  bie  ©ünbe  mit  allen  Slow- 

^rttiHn'imo,  c5v»  fcqncn^cn,  nlfo  aiui)  mit  bem  3^übe  anfgcljobcn  ift;  au§  bcr  5>on!ümmen= 

i^-iHairniv     ^cit  ber  ,*p  c  il  i  gnng ,  in  ber  nn^  ber  (Meift  bec!  ^'eben^5  mitgeteilt  morben 

ift.     ©ruub    bes^    ^dnm    ift    (S)ütt,    bie    53ermittclnng    in    Sljriftn«?,    feinen 

©afrnmentcn,  bnrd)  bie  mir  nen  geboren  nnb  ^nm  öeben  crniitjrt  loerbcn,  nnb 

bivo    ^]iel    biefeö    ^eben^o    (^bttec^    bcö    T^reieinigen    2(nfd)anitng,    in  ber  mir 

immer  Icbenbig  erl)altcn  mcrben. 

^Kovb?n-itiui  5:I^or  bereit  et    ift    bcr   .pimiiiel    nor  ber  Söeltgriinbnng  [Matth.  25,  34) 

\!<nVifnnni/i.  nnb  iicrl)eif3cn  oon  5(nfang  nn.     ©inen  ^nn-genn^   ^aben  bie  frommen  fd)on 

Asümiidi*^     ^)i^'^"  i"  ^fi'  -poffnnng  {Coloss.  ?>,  2  ,   im    ^-icuingtfein  il)rer  göttlidien  ,s^inb= 

)d}aft  (1  Joanji.  :>,   1   sqq.),  nnb  in  ben  nielfadjcn  Irbftnngcn  bcv  l)eiligen 

^5eifte^o.     In  quo  exsultabitis    modicum    nunc,   si  oportet,  contristari 

in  variis  tentationibus,  ut  probatio    vestrae   fidei   multo    pretiosior 

auro,  quod  per  igneni  probatur,  inveniatur  iu  laudem  et  gloriam  et 

lionoreni    in    revelatione    Jesu    Christi,    quem    cum    non    videritis, 

dili^iitis,  in  quem    nunc    quoque    non    videntes    creditis,    credentes 

autem    exsultabitis  laetitia  inenarrabili    et    glorificata,  reportantes 

tinem  fidei  vestrae,  salutem  animarum.   1  Petr.  \,  G     9. 


§  22().     Tic  Wcmcinfdjaft  bcr  A^icilirjeu. 

^sill.  0§uialb,  e^rfjatoloiiie  3.  120  ff. 

^n  ber  i^ebre  luin  (il)riftu^:i,  bcni  .v^anpte  ber  9}?cnfd)en  (n.  11G8  ff.), 
nnb  non  ber  .Uirdie,  bcm  mi)ftiid)en  l^Mbe  Cibrifti  m.  1218  ff.),  l)abcn  mir 
geiel)en,  ha^  in  iHrjd)iebener  '^iHMfe  unter  ben  (sMiebern,  bie  mit  bcm  .*panptc 
ncrbnnbcn  finb,  eine  (^cmeinfd)aft  bcr  geiftigcn  (Müter  bcftel)t,  bie  ftd)  über 
bic  ^irdie  in  il)rem  breifad)cn  ^^nftnnbe  erftrctft.  Über  bic  (^^cmcinfdjnft  ber 
(^lieber  ber  ftreitenben  ^^ird)e  unter  einanbcr  ift  in  ben  Xraftaten  oon  ber 
^ird)c  nnb  bcr  (i^nabe  bivo  'J'iotmenbigc  gefugt  morbcn.  'I)al)cr  mirb  l)ier 
nur  uon  ber  ^.^erbinbnng  bcr  ftreitenben  iiirdjc  mit  ber  trinmpl)iercnben  nnb 
biefer  beibcn  mit  ber  teibenben  bie  ^ebc  fein. 
.25'''-  ^^/  A.    T^ic  '-I^crbinbnng    bcr    ftreitenben    Kird)c  mit    bcr    trinmpbierenben 

^^Sunrt'ba'^  befiel) t  bnrin,  ban  bie    (^Uieber    ber    trinmpbierenbcn    ^Hrd^e    non    bencn   bcr 


MS^'iiit'bo"  f^^'*-*^^"^^'"    oerel)rt    nnb    angerufen    mcrben,    nnb    baf^   bie  .peiligen 

ftviitonben  bo==  bc^3    .S^^^imnule^    für    bie    (^Mänbigcn    auf    (Srben    giirfpradjc    einlegen. 

^'*^"'"        :^\\x  5^erel)rnng  ber  .peiligen  geljört  and)  bic  ^Hnc^rnng    il}rer    OJcliquicn 

nnb  33  i  l  b  c  r. 
2r,its.  I.  X^cn  .peiligen  g  e  b  ü  l)  r  t  5I>  e  r  e  \)  r  n  n  g  unb  ^iimr  bcr  cult us  äuliae, 

^''>>emäni.^''^  ber  oon  bcm  C^^ott  allein  gcbiibrenbcn  cultus  latriae,  fomie  and)  oon  ber 
blofMiii  tür  l  i  d)  en  ,  bürgcrlid)cn  5^crel)rnng  mcfentlid)  ucrfd)ieben 
ift.  I^iefc  ^^crcl)rnng  ber  |)ciligcn  ift  bal)er  rcd)t  nnb  fromm,  frei 
u  0  n  j  c  b  e  r  51  b  g  ö  1 1  c  r  e  i  nnb   f  e  b  e  m  51  b  e  r  g  l  a  n  h  e  n. 

1.    3i^"^  ^^lunftiinbui^o  biefer  2;i)efe  ift  folgenbe^^  ,>n  bcad)tcn. 
-•'•'•'•  a.    '^ie  5.^erel)rnng  bcr  .S^ciligcn  bcftebt 

luvdnuufl.  a.    in  einem  %U  ber  C£rf  cnn  t  ni$^,  nümlid)  ber  ^^or^ügliii^feit  beffen, 

bcr  uercl)rt  mirb ; 


§  226.     :l)ie  ®emeinfcl}aft  ber  ^eiligen.  845 

ß.  in  htm  bicfer  ©rfenntniö  cnt|pred}cnbcn  ^M  H  e  n  ^  a  !  t  e ,  luinüid) 
in  bcr  bcr  crfannten  SBürbe  nnb  @r^abcnl)eit  entfprcii)enbcn  llntcrtucvfnng 
nntcr  bicfelbc ; 

y.    in  bev  li  u  |1  c  r  c  n  33  c  ,^  e  n  g  u  n  g  bie[cu  inneren  ^^ei*ei)rnng. 

b.  9^ad)  ber  fpecifi|rf)cn  53crjd)icben^eit  bcr  SBürbe  nnb  ^orAÜoIidifeit,  ,,  .^^oo. 
bic  ben  ©runb  ber   2ßcrel)rnng    btlbet,    i|t    ond)    bie    '-l^erc^rung    ]elb|t    iier=  bor  th'vd)x-nm 
fd)icben.     Specififd)  iier|d)ieben  ift  biü)er  bie  iHMel)rnng  bcr  nncnblidjen  nnb  ÄXifbei- 
abfohlten  'li^ürbe  (J^otte^  oon  ber  33cre()riing  ber  ^\n*trcfflid)!eit    nnb  Söiirbe      'i^mm- 
be^>    (^e[d)öpfC!§.      gür    bie    33erel)rnng    (Motte^o    ift    bcr    ^Inebrucf    latria 
recipiert. 

^ie  ^i^iirbe  bc^  (S^cfd)inn"e^5  fann  aber    eine    bopp^ltc    fein,    nämüd)  , .   ^boi. 

OL.    eine  bloß  natür(id)e  ü^ürbe    nnb    §ot)cit,    bie    in    einer  natür= '*Se^-u,'!f Imi' 
Iid)cn  (^ottiit)nlid)feit  nnb  ber    Stellung    bco    6kfd)öpfc^o    in    ber  natür(id)en       '^''''''• 
Drbnnng  ibren  Öhumb  l)at.     .picrau^^    entfpringt    bie    rein    iucnfd)lid)e    nnb 
biirger(id)e    ^ercl)rnng    in    it)ren    oerfibicbencn    3(rtcn    nnb    (Stufen,  iine  fie 
?(riftote(c^  in  feiner  @tl)if  anc^einanbcrfc^t; 

[j.  eine  übern  atü  rlid)  e,  bie  in  einer  iibcruatür(id)cu  xHt)nIid)feit 
bc^  ('•kfdjöpfc^  mit  ©Ott  unb  in  bcr  !leilual)mc  an  ber  götttid)en  9^itnr 
ucrniöge  ber  (^nabe  nnb  C^Uoric  il)rcn  ©rnnb  bat.  '^icfe  '4.^eret)rnng  pflegt 
man  dulia  ^n  nennen.     "I^icfelbc  ift  alfo  2602. 

aa.  ein  cultus  sarer,  meil  fic  i^ren  (^^rnnb  t)at  in  jener  übernatür=  c-uUuVsäcer; 
Iid)en  393ürbe,  uu1d)e  burd)  bie  3^cilnal)mc  an  ber  göttlidum  ^latnr  gegeben 
ift.  (S^o  l)at  ba^cr  bie  d)riftlid)c  il^ercl)rnnn  ber  .N^eiligcn  ben  iibcrnatürlid)cn 
(%nben  an  bie  übernatiirlid)e  '^^cgnabigung  unb  il^erflürnng  bcr  .f^eitigcn 
^^n  itjrer  !^oranc^jctning  nnb  ift  baber  oon  bcr  blog  natiirlid)cn  ^crebrnng 
mcfentlid)  oerfdjiebcn.  Qufofcrn  gct)ört  bic  ^Hnel)rnng  bcr  ^eiligen  ,^n  ben 
iibcrnatürtid)cn  rv)c[)cimniffcn,  mäbrenb  bic  allgemeine  ^^^flid)t,  bai^  @t)r= 
unirbigc  ^n  ocrel)rcu,  am  einem  bloßen  '-iHn-nnuftgefe^^c  cntfpriiigt; 

ßß.  ein  cultus  suhordinatus,  niiudid)  nntergeorbnet  ber  Anbetung ^"'^|!^^^^«^yj"^"- 
©otte^.  1^iefcr  ift  bie  ^erebrnng  ber  .pedigen  in  boppeltcr  ^-li^cife  fub^ 
orbiniert,  nämttd)  ah^  eine  fpecififd)  niebere  nnb  enblid)c  5l>ercl)rnng, 
bie  einer  enblid)en  nnb  erfdjaffcnen,  jcbod)  übcrnatürlicbcn  (^ütc  nnb  !:liMirbc 
crmiefen  mirb  nnb  mcil  bicfc  'iiMirbc  unb  ^Hn-cbrnnge^mürbigteit  bcr  |)eitigcn 
0  0 n  (^  0  tt  mitgeteilt  ift,  fo  hay,  bicfc  ü^ürbe  auf  Ö3  0  1 1  a  l  i^  i  t)  r  e  n 
legten  C^rnnb  ,yiriufgc()t; 

yy.    ein  cultus  ahsolutus,  ha  ben  .v>ei(igeu  '^^ere^rnng  crmiefen  mirb  cuit.i.s  mi.so- 
megen  ber  ibnen  ,;mar  mitgeteilten,    aber    mabvl)aft    inl)ärierenbcn   .^cilii]fcit.       '"^'"^" 
tiefer  cultus  absolutus  ift  \\\  untcrfdjciben  00m  cultus  relativus,  loic  er 
5.  ^.  ben  33itbcrn  ber  ^eiligen  nidjt   mcgcn    ibrer    eigenen   ^l^ürbc,    fonbcrn 
megen  ber  ill>ürbc  jencr^  ermicfen  loirb,    ben   fic   oorfteUcn.     i^gt.  n.  987  ff. 

c.  ^ie  33erebrung  ber  .Sjeiligcn  mirb  micbcr  in  dulia  nnb  hyperdidia     ^^^y^^-^^. 
nnteifd)ieben,  nnb  Ict^Uere    atc;    ein  l)öl)crcr  (^rab    ber  crfteren    ber   yjtntter   iivIL-niniia. 
(5^  0 1 1  e  ^^  enuiefcn. 

d.  Latria,  dulia  unb  bie  rein    meufd)(id)c  33crel)rnng    finb    innertid)        sgoi 
nnb  bcr  innerlid)cn  ^scrc()rnng  nad)  genau  nnterfdjiebcn,  unibrcnb,    «t^g^'^ljen  JJ';*^;;.^^^^^^^ 
Don    bcm    Opfer,    bac^    C^5ott    allein    bargcbrad)t    mirb,    ^u    iljrer    äußeren  i.>tna,  .luiin  u. 
^ktl)attgung  bei  atlen  33oUcrn  nnb  ^n  alten  i^^il*-'''  bicfelben  äußeren  ^cid)en       dnimn- 
angemcnbet    merbcn    (S.  Th.  2.  2  q.  84  a.  1  ad   1),    mie    and)    in    allen 
Sprad)cn  bie  brei    IHrtcn    bcr    '-iHn-eljrnug    bnr.d)    biefelbcn   'ii>orte    bcäcidjuet 


8i6  1.  "iDic  tu'füiiborc  ä^oHeubung. 

uicrbcn.  S'inr  in  ber  5^ird)c  fy\t  fir^  bcr  ©prarfjcjcbrami),  für  bie  35crcl}niiig 
(>)üttcy  beö  IHibobrmfc^o  latria  im  (^cgciifnts  511  bcni  alli^cmciiicu  duLia  fiil) 
511  bcbicncii,  fii)ou  ,^icnilit1)  frühe  gcbilbct.  5litd)  im  Tciiticbcii  unrb  je^t 
jiciiilid)  nügcniciii  bcr  ^liiöbnitf  ^(ubctinig  für  latria  gcbraud}t.  ra()er 
ift  iiidit  aibo  bciii  ii^ortc,  foitbcrii  ([\\<>  bcm  5imi  iinb  bcn  Umftduben  511 
ciUucl)mcii,  Hüll  mcld)cr  5ü't  bcr  ^crc()rmu3  bic  9?cbc  ift. 
'2,    '^cr  iBdüci^  für  uiifcrc  ^{)cfc  ergibt  fid^ 

^i'  u'^'^^d  Vit  '^*    ^^^^'^    ^^^*   ^  eiligen    Sd)rift.     ^iefctbe    verbietet   beii   (^öfeen- 

^iniinfrini    biciift    aiifo    ftrciigftc,    (v  '^^.  i)^^^^.  6,   13;   ügl.  Matth.  4,  10)    mib    cnt* 

'''SnS^^^  biv:^  ^>l>ort  bec<  .V)crni :    Gloriam  meam  alteri  uoii  dabo  f/5.  42,  8), 

''o-'"'r'''n^'  mcc>l)alb  ([\\i\)  ber  '.Hpoftcl  fagt:  Soli  Deo  honor  et  ^'loria  (1  Tim,  \,  17). 

.v>JiiiiKn.      '^iigcgeii  (cl)rt  fie  cbeiifo  beftimmt,    bafl    (^ott    feiucit    C£'iigc(n    luib    ,pci(igcu 

5(Htcil  gibt  an  feiner  (Sl)re  nnb  .perrlid)feit,    nnb  fcnnt    bemgcmiiil    eine  ent* 

fprcd)cnbe  fromme  !l>erel)rnng  berfelbcn. 

CS'ine  fotdjc  '-iH'rebrnng  ermeift  ^ofua  bem  \{)\\\  erfd)einenben  (Sngcl: 
Ocidit  Josue  promis  in  tt^ram.  Et  adorans  ait:  Qnid  Dominus 
mens  loqnitnr  ad  servnm  snum?  Jos.  5,  15.  @o  l)atten  and)  5lbra()am 
nnb  anbere  nnter  ^^iflignng  ber  ^djrift  gcl)anbclt,  'i^gl.  Gen.  18,2;  19,2; 
Nam.  21,  31. 

(^k^tt  fclbft  ucrlangt  ^\n-el)rnng  gegen  bie  (Sngel :  Ecce  ego  mittam 
angehim  meum.  qni  praecedet  te  .  .  .  observa  eum  et  aiidi  vocem 
eins,  nee  c^ntemnendum  putes  ...  et  est  nomen  meum  in  illu. 
Rrod.  23,  20.   21. 

Vülcrbiiii]§  babcn  bic  5>ätcr,  5.  i-^.  5Itl)ai:a[tii§  unb  '?(iu]uftimi^3,  bcii  bic  ^jJatviavrfjcu 
iiiib  ^-''^'rt^'l  fülivcnbcn  (5iu"icl  qIv  bcn  5ül)U  (i^ottc^  betvad)tct.  9(üciu  iebenfaU^^  i[t  iiarf) 
bcv  Öcln'c  bcv  3d)vift  luib  ^^ntci  au^iiiicliiitcn,  bajl  bibo  ijöttlici)c  ii^ovt  im  3(Ueu  jtcftanicnt 
ftd)  bc^5  C5iuic(^o  nlv  Organ  fetiicv  Offcnbarmii]  bcbictitc  (n.  360),  fo  bafj  nud)  ^'\t  ©teilen 
über  bcn  :^cboint=@ngcl  für  bic  "iH'vclivnni]  bcv  (Sngcl   fprccfjcn. 

,    -;!'"';  3obann  ift  andi  bie  ^H'rebrnng,  bie  nodi  auf  (Srben  Icbcnbcn  SDJenfdien 

^^vnocl)u-bon^l•^  ermiefen  iiürb,  med  fie  alö  'Wiener    nnb    ^kgnabigte    (^otte^3    crfd)einen,    ein 

hfia^'iH'iihiön  fvaftigcv  5(vgumcnt  für  bie  .oci(igcnrcrcl)rung,  ^^.  ^.  bie  il>erel)rnng,  meld)e  bie 

2d)vift  aiu-r     ^niuimitin    bcm  (Slifanc*  ermeift,  nad]bem  er  ibren  Bi>\)\\  anfermecft  (4  Reg. 

4,  37);  and)  bic  '13ropbctcn|d)üler  uercbrten  il)n,    ba    fie    bnrd)    ein  ^UMmbcr 

über,;eugt    mnrbcn,    h(\\i>    ber    C^5eift    bcy    ^{'m-^    anf    i()n    übergegangen    mar 

(4  lieg.  2,  15  .     Ter  Oberfte  be^i  Od)0]iao,    bcr    bcn  (Sliac^  fniefälltii  uer- 

ebrte,  mirb  nid)t  mie  bic  anberen  uom  Jener  oer5eI)rt    (4  lieg.  1,  13  sqq.). 

T^ie  ^'naben  aber,  bic  ben  Cilijan^^  uerfpotteten,   mcrben    uon    milben  Xieren 

5criffcn  i4  Beg.  2,  23  sqq.). 

-''■'0'    ..,  2ü  finb  and)  bcr  Qdxw]^   bc^^    öngclv    an    iUtaria,    bie    iBcrbemütignng 

kT!J^diiin^^^^^^^^  ber    i'obprcic>    ber    (Slifabetb,    bic    ^^civ]agnng :    Ex  hoc  beatam  rae 

wvunbifl.f'^iiim'^''^**^'^^  omnes  ^renerationes    {Lnc.  1,  48)    uollftänbige    ^emeife    für    bic 

^^HTcVnin.v     il^crebrnng    'JJuiriii    nnb    bcr    .pcitigen    überl)anpt.      Ter    '^(nc^fprnd)    Sbrifti 

aber :    Si    qnis    mihi    ministiaverit,    honorificabit    eum    Pater    mens 

{Joann.    12,   20);    ferner:    Qui    vicerit,    dabo    ei    sedere    mecnni    in 

throno  i^A'poc.  3,  21  ,  mie  übcrl)anpt  allcy,  ma^  \><\i>  ^Bort  (55üttc!3  uon  ber 

übcrnatürlid)cn  (5)(orie  nnb  .v>ei(igteit  ber  ^inber  (^otte^^  cntbält,  fd)nef3t  jiot^ 

mcnbig    bie    entjpred)cnbe    ^^crebrnng    ber    .v^eiligen    nnb    ^Hn-fliirten  in  fid). 

Tajn    tommen    bie    nnten    ,^n  bctrad)te.nben  ^SteUen  über  bie  ^^erel)rnng  ber 

9i*eliqnien,  fomie  bie  ,viI)t^*^'ti'l)CH    '^obpreifnngcn    ber  .V)eiligcn,  ,v  ^^.  Ecclus. 

44     50;  Hehr.  11. 


§  226.     Sic  @ciitcm[d)aft  bcr  ^eiligen.  847 

3)ic  Col.  '2,  18  Ucnuüifcue  religio  angeloroni,  iiHi§  man  Qitd)  banmtcr  t)evftct)cu         2608. 
mai],  ift  ein  (invctifdjcv  -^Ibcii^laube,  \nd]i  aber  die  vcd)tiiiäf5ii]e  iHn-chvuiu]   öer  (Siigcl.  liiimanbc  qu§ 

iMiniabtuS  iiiib  ^paiüih?  iDcifcu  bic  ^i^crcl)VII5U]  bcr   ^nuoducv   Hon    l^)ftva   als  eine '^^i•^;'^*^!^!cJ^^^^^^ 
f^ö^3cnoiciieviid)c  {Act.   14,   10—14),  uitö  ^]J;trii§    Me    bc-?    Soiucliib^    a\\?-    ®cuuU   .ytrürf    bcr^^ciiiöcu. 
(.4r^.  10,  2t)),  lüüüoi  übci?!Cy  in  ^a'tradjt  foinuit,  bay    iibevdaupt    a\\t>  iolbüucv[taublid)cu 
(S^vüubcii  .poiUi^ciiucvt'livuiuj  nod)  [obou^cu  'Ivm-ioucu  mdjt  cmiicicii  luorbcu  foK; 

b.    aii^^    i^cv    [ictcH   ^5ra;LM-:>    bcr   ,Vn  nl)  c.      'Dan   iMc  i^ClH1)lnlug  ...^Ji^lJ^J-^^.^^^^^^ 
bcr  .^eiligen,  dcfonbcrv  bcr  lUdrtDrer,  uoii  ^^difaiu]  au    immer  \\\  bcr  .^tird)Cbcv  .s>cajacit  in 
übltd)  irnr,  ift  eine  bcr  oncufuiibtijitoii  Xl)ai|arl)cu    bcr  (S3c!c()id)tc,  uoii    alicii   ^uiVlS^^'iJf 
35ätcrii    iiub    .ft'ird)cit|ii)riit)"tcücr!i    iinb    burd)    ,vil)Üo)c    ^ycoimmciitc    bc^ciu^t.       ^-Jnitcvn. 
Sd)ou  in  bcr  crftcii  ^^cit  umrbcii  bcioiibcro    bic    \lU\n-a)vcr    burd)  (i'rbauinu] 
uoii    6fird)cn,    burd)    Jcftc    luib    (^H^biidjtuiv'iuic    i]ccl)rt.      X^mbci    mirb    aber 
5iu]tcid]    bic    '^erel)rinii]    ber  .v^eililVMl    uou    bcr  iHn-cl)rnuc]  Onntci^  itreiui  c^c= 
frfjicbeu.     Ohrist inu    utj)()te   Dei  h'ilinm  adoiaiiuis,  niart.vres  taniquam 
Domini  discipulos    et    imilatores    merito  dilig-iimis  pmpter  fxiiiiiam 
ipsorum    erga    rei>em    et   mtif-istiiiiii    suuin    beuevoleutiam ,   quorum 
utiiiam  et  iios  fianuis  coiisortcs  ac  discipiili.  F.pist.  ec(d.  smyru.  de 
martyr.  S.  Polycarpi  n.   17; 

('.  luic^  ber  l?el)rc  bcr  ()I.  ^^atcr.  Coliniiis  martyres  eo  ('ultAi 
dilectionis  et  societatis,  ciiio  et  in  liac  viia  coluntiii-  saiicti  liomiues 
Dei,  quorum  cor  ad  taleiu  pro  evaiio,-eli(*a  veiitate  passiouem 
paratum  esse  seiitimus.  St*d  illos  taiitt.  duvotius.  quaiiio  securius 
post  cei'tamiua  su[)erata,  quaiito  *d,iam  lidciitiore  laude  praedicamus 
iam  in  vita  feliciores  victoies,  quam  in  ista  adliue  usque  pu<:i'uantes. 
At  illo  cultu,  qui  graece  /.y.-z^i}.%  difitur,  latiue  uu«»  veid)o  dici  non 
potest,  cum  sit  ([uacdam  pi()[)iic  divinitati  dcbita  siTvitus,  nee 
colimus  nee  colendum  doceuiiis  nisi  uuuui  Deum.  Aug.,  0.  Faust. 
1.  20  c.  '2\.  3el)r  fiar  ]prid)i  fid)  aud]  bcr  hl.  :J  o  ()  a  u  u  c  v  uou 
'Daiunc^fuv  aiie^,  iubcm  er  rvuilcid)  bcu  lluteridjicb  5unid)cu  latria  uiib 
dulia  fd)ar[  bctout:  (^uemadmoduui  sauet i  vere  sunt  dii,  non  quidem 
natura,  sed  quatenus  participes  eius  sunt,  qui  natura  est  Dens, 
ita  quoque  adorantur,  non  quod   suapt(3    natura    siut   adoraudi,  sed 

quouiam  iUum,  qui  pro  natura  sua  adorandiis  est,  in  seipsis  habeur 

Adorantur  igitur,  quatenus  ^loiiain  a  Deo  adepti  sunt,  et  quia  ab 
ipso  acceperunt ,    ut    esseiit    advi-rsariis    terril»iles    et  erga  eos,  ([ui 

ad  ipsos  confugerent,    hencllci Quaniobrem    e^s    adoraiuus, 

quia  rex  ipse  colitur,  cum  fauiulum  surnu,  ([iit-m  diiii<it,  non  regis 
instar,  sed  tamquam  obsequcntem  luiiiistrum  benevolumque  amicum 
cernit  adorari.    Or.  .*>  de  iuiaa.   n.  .');>; 

d.  a  11  ^^  b  c  u  Sl  c  1]  r  a  u o  [  p  r  \\  d)  e  ii  b  c  r  .U  i  r  d)  c ,  uaiiteutlidj  aiiv  bcm  ,,^^^^.^ ~tlx\ixxz^c 
^cfrct  bce  .siüu;^i(o    \^d\\  Orient    de  iiivocatione  et  veneratione  et  ubov  bic  ^jvi- 
reliquiis  Sanctorum  et  saciis  imaginibus    Sess.  i^öj,  bav  bic  ^^crcbnimj     '.cxialcii- 
ber  .f)eilii3cu  implicite  auoiprid)t,    iubcm    ce    bereu    ^^(urumnt]  unb  bic  bcv- 

fadfigc  '')3rari^3  bcr  ^^'ird)c  bidigt.  xHud)  fei  uod)  auf  bic  uou  ^uuoccUj  XL 
ucriuorfcueii  oüljc  bc^^  lytoliiiov  btu^eunefcu,  mau  biirfc  lUtaria  uiib  bic 
|)ciüi3cu,  ircil  fic  obiecta  sensibilia  feien,  iiidjt  uere(}reu  iiub  lieben, 
foubcru  mir  ©ott  alletu  {Fropp.  35.  36).  IhjI.  Veminije}',  Eu(;hir. 
n.   1122  sq. ; 

e.  a  u  ^o  b  e  m  1 1)  c  o  ( o  g  i  f  rl)  e  ii  D  c  ii  t  e  ii. 

a.    IDiit    ber    l^creljriiuii    bcr    .^pcilii-^cu    ucrl)ä(t  e^^  fid)  ebeiifo  mie  mit  ^    2(ai. 
ber  !^icbc,  bic  ja  luefcutUd)  bic    i>crcl)riiug    in    fid)    begreift.      '-U>ic  aitv  ber  t,7,!^^^4;;jJJ',Vnlt 

C">ciuviil)    vupijovt.  iioiiipi'iibiiiiu  bi'v  Xortiiuuif.   W.  -'.  54 


848  1.  2)ie  befonbcrc  SBoUcnbung. 

^^''^|f/f,^.[^",fj,^''Mi6crnatru1irf)cit  Siebe  511  (^ott  bie  übcniatür(td)c  :^icbc  511111  9^äd)ftcn  cnt= 
cyottex«.  fpriiigt,  luib  jene  biivii)  bicfc  iiid)t  niifiicliobcn,  foiibcni  beftiitigt  luirb,  fo 
eiitfpriucjt  nii!^  bor  5(iibctiiitg  C^H^ttc^o  iinb  (il)rlftt  bic  fromme  ^>cvcl)nuu3  ber 
(Sngcl  1111b  .^^ciligcii,  in  bciic.ii  (^)ott  [eine  iibcrimtürlicljc  (Glorie  uiib  .v>eiligteit 
offenbart,  ^ic  ilHn*el)rnng,  bie  ben  |)eiligcn  eriuiefen  unrb,  ift  bal)cr,  mie  luir 
e§  ooin  ()l.  ^o^aime^o  non  'Dainn^fu^  gel)ört  l)aben,  im  legten  d^nmbe  eine 
35erl)crrürf)im9  (^otte^^^  felbft. 

Tic  f^m-inuMfl  1^-    ^^^    iibeniotürlidje    '-li'ürbc    ber    .peiligcn    oerlangt,    bafj  mir  biefc 

byv  A^iiuien    (Sn-babeiiheit    anerfennen    nnb    ihnen    bic     berjelben    entiin-edicnbe    il^cvelininq 

ciitiDnrf)t    bereu         '.•       '  '  ir        ;  /         o 

^^i^iubc  iinb  bicnt  eni^eiien. 

Y-  oiii*  IUI!?  fctbit  aber  tit  bie  iberel)rnnii  ber  .peiligen  ber  mad)tu3|tc 
eintrieb,   iiad)    i(}rem  ^^uüfpiel  ein  tiu]enbl)afteo  nnb  Ijedigesa  ^ebcii  511  fiiiiren. 

II.  X^ie  ^}{  11  r  n  f  11  n  (3  ber  ^?)eiligen  nm  il}re  g  ii  r  b  i  1 1  e  bei  ^ott  ift 
g  11 1  nnb  n  ii  ^  ( i  d). 

,^nii-im'n' ncflon  ^'    ^*pipt)iiHin<o     eriiuiljnt    gcmiffe    ,v>oretifer,    bie    ll^aivia    gerabe    uue 

bu'i'imiiniurt  bei- (3Hnt  anriefen.    3^il)lreid)er  aber  iiniren  bie  :^srrlel)rer,  lueldje  bie  redjtmäiligc 
Vuiriifnng  ber  ^pedigen  uermarfen. 

(So  leugnete  ^Mgilantino,  bajl  bie  .V)eiligen  fiir  iinc>  beten  tonnen, 
momit  uon  felbft  bercn  "^^(iiriifiiiig  füllt.  5(nd)  bic  iiii  ttela  1 1  c  vlid)  en 
(heften  marcn  meift  C^egner  ber  xLHn-cbriuig  nnb  5(iiriifiiiig  ber  |)eiligen, 
ebeii)o  ^  i  c  n  f ,  ,V)  n  y  nnb  bie  Üt  c  f  0  r  111  a  1 0  r  e  n.  ^ic  letzteren  geftanben 
^unu'  511,  h[\^  bie  ,v>eiligen  fiir  bie  .^vivdjc  im  allgemeinen  ober  and)  für  bcfonberc 
5(iiliegen  beten;  aber  fie  oermarfen  bie  ^^imiifiing  berfelbcn,  meil  fic  in  ber 
@d)rift  nidjt  eiitl)aUen  fei  nnb  bein  'JJiittlcramtc  (£l)rifti  miber[pved)e.  1)cr 
tieffte  boginatifebe  Ö)rniib  ber  ^(biieignug  ber  ^licforiiiatoren  gegen  bic  5lnrnfnng 
ber  .'pciligcn  liegt  aber  in  ber  Vel)re  uon  ber  sola  fides. 

2.  Um  bie  midjtigften  (£'illllnill^e  ber  ;)iefomatoren  uoviV'eg5nne[)ineii, 
fd)itfen  mir  ber  il^cmeic>fiil)riing  folgeiibev  lun-aiiv. 

TicA>fiii.irnnnb  '^'    ^^'  ^f^  iiiicrlanbt,  bic  .peiligen  entiueber  irie    (*')ott    aU    llrl}ebcr 

unba-  iiii)oiun-  nnb  ^  c  r  I  c  i  l)  er  ber  gbttlidjcn  (>)iiaben  nnb  iiHil)ltl)aten,  ober  al^  n  n  m  i  1 1  c  1= 

iM?.^.S^^^  l\Mtt(er  bei  d^ott  mie  (il)riftnc^  an^nrufcn ;    oietmebv   ift  63ott  allein 

wiiabi'it.       Uri)ebcr  nnb  v^penber  aller  C^naben,    nnb    e^o    gibt    feine    (V)nabe,    bie    iiidjt 

biirdj  dbviftiiv  oerbiciit  ift  nnb  bind)    iljii    alv    ben  iiitercessor  primarius 

niii?  vermittelt  mirb. 

^ie  ,'g)eiligen  flMinen  baber  nur  in  ^-iiknfe  ber  ^ür  bitte  (35iiaben  uoii 
0)ott  bn rd)  (Sljriftiiv  fiir  niiv  erlangen,  mie  and)  luir  bicv  fiir  inu?  nnb 
anbere  ocrmögen.  iDcie  [)at  bie  .Siird)e  eine  anbere  \.'el)rc  nnb  ^ra^"i§  gel)abt 
über  in  il)rem  ^dioße  gebnlbct.  Vllle  '^>efd)iilbigiiiigcii  gegen  bicfc  Slnffaffnng 
bernl)en  auf  'JJ/ifuHn-ftanbiiiffen  nnb  einer  mit  bem  iiatür(id)en,  biblijd)en 
nnb  fird)lid)eii  3pradigcbraiid)  im  'iiMbcriprnd)  ftebenben  lUiif^beiitnng  nnner^ 
fiing(id)er  ^^(nc^briidc. 

1)ie  .s^ciligen  finb  bnnnad)  and)  iiid)t  im  m  i  t  tel  ba  re  giirfpred)er 
nnb  '^^crmittlcr  bei  C^ott,  [oiibern  nnr  mittelbare,  niimlid)  bnrd)  Sbriftn^o, 
ben  einigen  (irU^fer  nnb  l^iittler  ;^iiiijd)en  rs)ott  nnb  ben  y^^Miid)en,  oJ)ne 
bcffcn  ^krmitthing  lein  C^ebet  (Mott  mobtgefällig  nnb  nnc^  l)eil|am  fein  fann. 
Qn  biefem  ©inne  tonnen  hk  ,S^')eiIigcn  bem  natürlid)en  nnb  d)riftlid)en 
(5prad)gcbrand)  nollfommen  entfpred)eiib  mie  iiitercessores  et  advocati, 
fo  and)  mediatores  genannt  merbcii. 


§  226.    S)te  (^emeinfc^aft  ber  ^eiligen.  849 

b.  ^ic  Qutcrccffion  bcr  ©1190!  iinb  §eirigcn  ftctjt  arfo  nic^t  im  $l?ibcr^  'an'Svn 
fpriid)   mit    bcr    Sßal)r[)cit;    Uims    mediator    Dei    et   hominum,    homo  e^nftu^  ehtäiper 
Christus  Jesus  '1   Tim,  2,  5);  beim  in  bvcifndjcr  33eäiel)uug  ift  (S:i)riftug    mnt\n  ^% 
UHJcr  unb  aller  ^^^ciligcn  einätger  3}2ittlei*,  niimlirf) 

a.  ratione  naturae,  b.  ^.  n(>?  ©ottmcnirf).  Qu  biefcm  (Sinuc 
nimmt  fein  ©iigcl  ober  .^eiliger  eine  9:)?ittel)te((e  ämijrf)cu  (S^ott  mib 
m\^  ein  ; 

ß.  ratione  officii,  ba  er  attein  un[cr  9}?itt(cr  ift  burd)  bie  fteftuer^ 
tretenbe  ©enugtljnung; 

Y-  a(!§  unfcr  nn  mit  t  e  t  barer  tl^iittlcr,  ber  fetbft  eine§  anberen 
WxiiUx^  nid^t  bcbavf. 

3.  "^tx  33  c  m  c  i  y  für  nnfere  2't)cie  ergibt  [id) 

a.  a  n  ^  ber  l)  c  i  ( i  g  e  n  S  d)  r  i  f  t. 

OL.  !Dag  hk  ^eiligen  tl)nt|iid)Iid)  giirbittc  für  nnC^   bei  ®ott    einlegen,   ^.ii,6ftle-i,ev 
luirb    {)änfig    an^njcfprodjcn.     (So    fagt    öJott :     Si    steterit    Moyses    et  |>ejH(leu  eine 
Samuel  coram  me,  non  est  anima  mea  ad  populum   istum    {Jerem.     ^^'"^f*^*^- 
15,  1),  ma5  jcbenfa(lc>   bie   9}?ad)t   ber   ^ürbittc    biefer   .pedigen    in   i^rcm 
Scbcn  nnb  nad)  bcr  gciu5l)nlid)cn   5(u^dcgnng,    bie   bem   5Bort(ant   ent[prid)t, 
and)  nad)  il)rem   !Xobc    beiueifr.     ^ixa^   nnb   3e^'<^i"ii^^^    cr[d)einen   oB  gür^ 
bitter  unb    53efd)iit^er   :3-^rae(^5  {2    Macch,    15,    12   sqq.)-     ^ic   9}?ärti)rcr 
forbern    diott    ,yim    2trafgerid)te    über    bie    ^n-rfolger    auf   (Apoc.  6,  10). 
3i^e§t)a(b  foUten  [ie    i[)n  nid)t  (wxd)   für    bie    (Gläubigen  nnb    bie    ,S^ird)e  um 
33armi)er5igfeit  anflel)en?     "BaH  ^\^  (£"ngcl  für  un^^  beten,  ift  lne(mal§  be* 
5cugt,   5.  31   Tob.  12,  12;  Zach.  1,  12  n.  f.  m. ;    luarnm    alfo    nid)t  bie 
.^eiligen,  hk  bod)  finb  mie  bie  @nge(  bcsi  .^immel^? 

^ie  24  ^itteften  faden  oor  bem  ^aiiime  nieber  nnb  bringen  StBei^- 
raud)  in  golbenen  3d)alen  bar,  quae  sunt  orationes  sanctorum  {Apoc. 
5,  8;.  ^Hud)  in  2  Petr.  1,  15:  Dabo  autem  operam  et  frequenter 
habere  vos  post  obitum  meum,  ut  horum  memoriam  facialis  erbtideu 
angefe{)ene  2;()eoIügen,  U)ie  6;()rl)foftünui^^,  einen  3)eU)ei^o  für  bie  Jürbitte  nad) 
bem  ^Xobc. 

1^a5n  fomuien  ade  Steden,  bie  oon  ber  innigen  ®emeinfd}aft  ^anbeln, 
hk  5iüifd)cu  alten  (^liebem  bec>  na)fti|d)cn  ^eibeso  (£l)rifti,  befonber^^  and)  mit 
ber  jenfeitigeu  ^ird)e  beftebt,  fomic  luni  bcr  ilUad)t  nnb  |)errfd)aft,  bie 
Sliriftn^  feinen  c^ciligen  gibt :  Qui  vicerit  et  custodierit  usque  in 
finem  opera  mea,  dabo  illi  potestatem  super  gentes  et  reget  eas 
in  virga  ferrea  .  .  .,  sicut  et  ego  accepi  a  Patre  meo  .  .  .  Faciam 
illum  columnam  in  templo  Dei  mei  .  .  .  dabo  ei  sedere  mecum  in 
throno  meo.     Apoe.  2,  26  sqq.;  3,  12.  21. 

j3.  Sind)  U^  e§  nüii(id)  ift,  fid)  bem  (SSdKiz  ber  §cdigcn  5"  empfe()rcn.;,j,,^^^^,fiJ;  g.ü,, 
unb  fic  um  il)re  gürbitte  an^nflcben,  luirb  mieber(}ült  bezeugt,    eo  fdjon  inline  t.ev  §cm= 
bem  adgemeincn  C^efctje  bee  gcgcnfcitigcn  @ebete^^ :     Orate  pro    invicem,        '^'"" 
ut  salvemini  [Jac.  5,  16),  füiüie  in    ben  ,saf)lrcid)en    (S^ebet^^cinpfc^lnngen 
im  Otiten  unb   Dienen    Xeftament.     Ne  cesses    pro    nobis   damare    ad 
Dominum  Deum  nostrum,  bitten  bie  Jycn-acliten  ben  Samnet  d  Reg.  7, 
8).     (S^ott    felbft    gebietet   ben    grennben    Qobf^ :     Ite   ad   servum    meum 
Job  ....  Job  autem  servus  mens    orabit   pro  vobis :    faciem  eins 
suscipiam,   ut  non  vobis   imputetur    stultitia.     Job    42,    8.     ^^anln!^ 
empficljlt  fid}  felbft  in  allen  33ricfen  in  ba^  %thzi  ber  ©laubigen :  Obsecro 

54* 


850  1.  3)ic  t)c[onbcrc  SBoÜcnbiuifl. 

vos,  fratres  .  .  .  .,  iit  adiiivetis  me  in  oratioiiibiis  vestris  pro  nie 
ad  Deuni.  Rom.  If),  m.  il^gl.  Eph.  0,  IHsq.;  Coloss.  A/?>)  1  Thess. 
5,  25;  2  Thess.  :i,   1;  Hehr.   \?>,  18. 

(Sin  SciuciC'  für  iniicrc  %\)Z]t  ift  niul)  W:>  Iiniifig  Ulic^cvfd)rcll^c 
@cbct,  (>Hitt  möge  mit  bei*  ^^iitcr  imb  ,*pctligcii  iDiKcii  bcn  D^adjtoniiitcn  luib 
bcn  ©ünbcni  bannl)er,^ig  fein.  ^Femento  Donüne  David  et  omnis  inan- 
snetndinis  eins.  Ps.  131,  1.  Neqne  anfei'as  misericordiani  tuam  a 
nobis  propter  Alnaliani  dilectnni  tiunn,  et.  Isaac-  servnin  tuum,  et 
Israel  sanctnni  tunni.  Dan.  o,  Wb.  .V>tcr  unibcii  offenbor  nid)t  nur  bic 
bcn  51>iitern  gegebenen  '-l^cvl)cifningen,  loiibcin  bereu  .f>eiligfeit  niib  '-Inn-bienfte 
©Ott  aU  ^JJ(ütiue  5ur  (J-rljbnnig  uorgefteüt ; 
^.    ,^':.^^-  ...  b.  ano  bcr  1^  e  l)  r  e  ber  bl.  '-iMÜcr.     (Jiiis  dubitat,  nnod  sancti 

bic  )Viybittc  bn  orationibus  nos  mvent  et  ^-estornni  snornm  cunhiinent  atqiie  hortpiitnr 
^-•^niMion.  exemi)lis?  Oriyen.,  In  Nuni.  Hoin.  2{j  n.  G.  Onmrs  niartyres  .  .  . 
interpelbmt  pro  nobis.  Xon  transennt  interp(illationes  ipsornm, 
nisi  cnni  transieiit  geniitus  noster.  Aug.,  In  Ps.  85  n.  24.  Si 
apostoli  et  niartyres  adliiic  in  carne  constituti  possunt  orare  pro 
ceteris,  qnando  pro  se  adbuc  delient  esse  solliciti:  qnanto  niagis 
post  Coronas,  victorias  et  tiinniplios.  Hicron.,  Adv.  Vigil.  n.  6. 
Confngianins  ad  sanetornni  i)re('es  et  (»lenins,  ut  pro  nobis  inter- 
cedant.  Ghrysost.,  In  (len.  tloni.  44  n.  2.  »^ierber  ge()öreii  nnd)  bic 
5al)((oien  ilJebcn  ber  ^iiter  über  bie  .Vteiligen  iinb  ii)re  (^lebetc  au  biefelbeu, 
bcfonberc^  ([\\  DJiaria ; 

^ie  ^Mtii'v  ini  ^-  '^  ^'  ^'  ^^  ^  ^  '•'  '^    ^^  ^  ^  ^^  ^'  0  i  ^  ^b    '^^1^"^^    ^^"^^   üUcftcu,   uicldjc    ^(urufuugeu 

unb  bVö  Moii^iiber  'l^tutter  C^)otre!?,  ber '}.Mitriard)cu  iiub  'l3ropl}eteu,  ber  5lpofteI  uub 'I\'ärtl)rer 
bu^HnJuhinrbn- ^^^^^)^  foU)!C  lUic^  ,Vi^}b'eid)cu  (^rabiufdjrifteu  in  beu  ^t  a  ta  t  o  ui  be  u.  5$g(. 

i->niuKu:      £)tt^  :iN^.  e^.ftcH  ei)rifteu.     2.  244  ff.; 

d .  ([\\<c  bcn  i^ e b  r  e  u  ( f  d)  c  i  b u u g e  n  bcr  .^  i r  d)  c,  unineullid)  aut^ 
beul  fd)ou  erunibuten  Tefrete  be^ö  .Uou;^il^o  uon  !Iricut:  ^landat  sancta 
synodns  oninibns  episcopis  et  ceteris  docendi  ninnns  curaniqne 
sustinentibns,  nt  inxta  catlioHcae  et  apostolicae  E^cclesiae  nsnni,  a 
l»riniaevis  (Inistianaerelifiionis  teinporil)ns  receptnm,  sanctornmque 
patruni  consensionem  et  sacrornni  concilioruni  decreta,  inipriniis  de 
sanctoruni  intercessione,  invocatione,  reliquiarnni  lionore  et  legitimo 
iniag'inum  usu  tideles  diligentcr  instrnant.  docentes  eos,  sanctos 
nna  cnni  Christo  regnantes  orationes  snas  pro  liominibns  Deo 
offerre ;  bonnin  atqne  utile  esse,  suppliciter  eos  invocare,  et  ob 
beneficia  inipetranda  a  Deo  pei-  Filiuni  eins  Jesnm  Christum 
Dominum  nostrum,  qui  solus  ncster  i-edemptor  et  salvator  est,  ad 
eorum  orationes,  openi  auxiliumque  confugere;  illos  vero,  qui 
negant,  sanctos,  aeterna,  felicitate  in  coelo  fruentes;  invocandos 
esse,  ant  qui  assernnt,  vel  illos  pro  hominibus  non  orare,  vel 
eorum,  nt  pro  nobis,  etiam  siugulis,  orent,  invocationem  esse 
idololatriam,  vel  pugnai'e  cum  verbo  Dei  adversarique  honori 
unius  mediatoris  Dei  et  hominum  Jesu  Christi,  vel  stultum  esse, 
in  coelo  regnantibus  voce  vel  mente  supplicare,  impie  sentire. 
Sess.  25. 

^Incuu  f)icv  "^c^^,  JToiiyf  bic  ii?ciu]muui  iini*  5^ctäinpfimc]  bcv  ^üvbittc  nnb  5lnrufiing 
bcr  .f^ci(i(]cn  nicl)t  au5bvürflirf)  mit  bcin  ^Inatticin  bclcßt,  foubcvn  nur  a\^  eine  iinfvomme 
SDieiniiug  bc3ciri)uet,  fo  fauu  e^  bod)  feinem  3^^cifc^  nntcriicgen,  '^ai^  bic  nom    Sonjil  in 


§  226.    2)le  ©emelnfc^ttft  bcr  ^eirigen.  851 

@c^it5  ncuüiiimciie,  biivd}  bii-a  tvibenttuifrf)e  (iUuubeii^befeuntuig  noif)maf§  ttuSgefprocfjeuc, 
iin&rf)vift  iiub  Jrabitiou  mit  ()i3rf)fter  St(ar()cit  (u'^eitgte  i^'lire  imb  Übung  bov  ^ixdje  in  ^c* 
3ng  auf  ^Nercbvnug  nnö  2(nvufnng  ber  ^eiligen  ein  nütori[rfjc;3  unb  nnbcftreitbave^  2)ogma 
bcr  ^irrfje  ift; 

e.  n  11  !o  bcr  £  e  fiv  c  ber   ^I^  f)  e  o  (  o  ii  e  n,   midjc   ber   ()(.   2:^oma5  in  ..  -'^-o- 
füliu'ubcu  5l^ortcii  au'?eiiiniiberict5t:     Diceiidum,   quod    oratio    pomgitur  Voci^JiT'ffi" 
alicui  dupliciter:  iiiio  modo  quasi   per  ipsuiii  implenda;   alio    modo     'I^Si^-J,''' 
quasi  per  ipsum  impetraiida.  Primo  quidem  modo  soli  Deo  oratioiiem 
porrigimus,  quia  omiies  orationes  uostrae  ordiuari  debeiit  ad  gratiam 

et  gloriam  coiisequeudam,  quae  solus  Deus  dat  ....  Sed  secimdo 
modo  oratioiiem  porrigimus  saiictis  aiigelis  et  liominibus  non  ut  per 
eos  Deus  nostras  petitioiies  cognoscat,  sed  ut  eorum  precibus  et 
meritis  orationes  uostrae  sortiaiitur  elfectum.  S.  Tli.  2.  2  q. 
83  a.  4; 

f.  a  nß  b  c  111  t  ()  c  ü  ( 0 1]  i  f  d)  c  ii  ^  c  n  f  c  ii. 

a.  (^)ütt  bcbiciit  fid)  in  bcr  imtiirlidicn   iinc  ber    libernatiirlidjen   Orb=    ^-r'S--  ,, 
niuu]  l)iinfiii  bcr  llhM  tue  l  n  r  |  a  d)en,  fo  ha]}    cv  bicfcn    uoii   (^^ott    t3cict^teniiiiTn-()nt"in^  bcv 
Orbnniifien  nollfoiniuen  eiUfpridit,  ireiin   cci  and)  in  (Srteilniiö    uon  ©nabcii     ^l^iS'"!"^ 
unb    3.1^o()lti)a{eii     iV(ittelnr]ad)cn     jiibt.     3old)c    'lUittc(iir]ad}cii     fiiib     bic 
.S^cdiiini    biird)    ilire    ^nirfpradic    bei    (^ott.     ^^IncH-ieidjtoffen    müfUeii    biefe 
caiisae  mediae  nur  bnnii   irerbcn,    irenn   [ie   bie    causa   principalis   unb 
meritoria  beeinträd)tinen  iin'irbcn,  unic^  jcbod),  luie  mir  i^ccjen  bie ']3rüteftanten 
fiiljcn  (11.  2014  f.),  nid)t  ber  Tvall  ift. 

[j.  "^ie  iibcrnatiirlidie  '^oiirbe   bcr  .v>cilincn    ak-^   J^rennbc   niib    ^hnber     ,,,-'''-'-^,. 
©ottc^o  bringt  [ic  bcin  .v^er^cn  CVunte^?  iebr  iinl)c.     ^IMe  in  einer  inenidjüdjcn      Adligen! 
(^K'i'eKidjaft,  fo  ift  ee;  and)  in  bcr  übcriiatür(id)en  6kineinfd)aft  ber-  .v>etligcn 
gan<^    nalurneinaf^    ;iir    Grlaiuiiiiu]    uon    '-ll*obltl)atcn    fid)    an   biejenigen  jn 
irenben,  bie  frafr  it)rcr  ^tellnncj  nnb  ^-Inn-bicnftc  befonbere  ^^orredjte  bei  jenem 
bcfiljcn,  ber  bie  ii^otjttbaten  fpenbet. 

y.  Sinb  bic  .^eingen  iniiditig  bei  (3ott,  fo  ftiib    fie  and)    ciiitig    ijcijen        l^<j23. 
nn^\     5(nf    ©rbeii    piliun'iib,    f)abcii    fie  b(\t^  grone   ©efetj    ber    ^^^äd)ftcntiebc      fdüiiau 
erfüllt  nnb  im  (Sifer  für  bie  gröAcre  (i1)re  ©otteci    fid)    ncr5ct)rt,    inbeiii    fie     :I;,"^^["„i"'^" 
für  il)re  l)iitiuenid)en  beteten  nnb  niii  bereu  2ee(cii()eil  beforgt  inaren.     Xk 
2kbc  t}ört  aber  nidir  auf  im  .\>iiiiiiui,  nnb  bcr  (Sifer    für  bic   @()rc   @otte§ 
erliiii)t  uidit,    fonbern  beibe   fteigern    fid)    in    bcm  (55rabe,    at&    bie  2kbc  ju 
(^oit  biird)  bie  intnitiuc  ^;!{iiid)aniini]  unidjft.     X^arnm  irirb   bic  gürbittc  ber 
^eiligen,  bie  überbie^o  bic  '-^Hn'ind)niigcn  nnb  (^efal)rcn    ber  9J?enid)cn   geimn 
fennen,  im  .stimmet  fo  intcmiu  ircrbcn,    loie  fie  auf  (£"rben    c§>  nie  mar  unb 
and)  nidjt  [ein  foiinte. 

0.  ^v'i  iiii^i>  aber  ftiirft  bie  '.Hnriiinng  ber  .V)eiligcu  bcn  (^(anben  an  ha^ 
Übernatür(!d)c,  gibt  uii^5  ^^uniranen  im  ©cbet  nnb  treibt  iin^  5nr  9'iad)af)mnng 
i[)rer  Xugcnben  mäd)tig  an. 

4.  Tan  bie  .^.eiligen  nnfere  5(n(iegcn  unb  5,^ittcn  crfennen,  ift  ä^i'iHV^^,  j,f^^^^Vj.^^^.,^ 
lueber  förintid)  oon  ber  ^irdjc  alc>  T^ogina  beflaricrt,  noc^  folgt  e§  mit  ab^unfcye  «nitcfleu 
foditer  9]otiüciibigfeit  am  ber  9iül3lid)feit  ber  5(nrnfnng  bcr  .V)eiligen;  aüein 
e§  ift  eine  in  Scbrift  unb  ürabition,  in  ber  Öe^re  ber  2^^eo(ogen  unb  in 
bcr  Statur  bcr  3ad)c  fo  loobl  begrünbete  ^Jtcinuug,  ha^  fie  aU  sententia 
certa  jn  betrad)teii  ift  nnb  oljiic  grojse  S^cmcritiit  nid)t  getcugnet  nicrbcn 
fann.'7  ^^^^^'  H^^^'*^  '^^^^^"^  ^'^  .s^ciligcn  ^cnntniio  unferer  33itten  nid)t  beiägcn, 
fo  tonnten  iljre  ©cbete  bennod)  aüen  nütj(id)  fein,  bie  fie  anrufen ;  benn  ba§ 


2cl)rift,    Irabi 
tioii  uiib  biie 


852  1.  3)lc  befonberc  35or(cnbunc]. 

ipiffcn  bie  .^peingen  jcbcnfatt^,  ha^  wir  ihrer  5\^ürbittc  bcbürfcii,  iinb  bc§(ia!b 
beten  fic  für  uiuo.  Taj3  aber  (Mott  bie  5^'rürf)tc  ibrcr  gürbittc  beiien  bc* 
füiiber!?>  ,^iuuciibct,  bie  fic  anrufen,  fofcjt  [in^S  bnn  ndöenieinen  ^cfet^c,  ha^ 
berjenitjc,  ber  bittet,  empfangt. 

a.  '^afiir   aber,    ba^   bie   .s^eiligen    uon   nnferen  ^(nliegen  nnb  33ittcn 
tüirfUd)  ^nnbe  I)nben,  fpreif)cn  folcjcnbe  ^5riinbe. 

P^v  ,x:  ^*  ^^^  @ngcl  fennen  nnfere  5ln(iec\en  nnb  53itten.     Qiiando  orabas 

cum  lacrimis  .  .  .,  ego  obtuli   orationem   tuam    Domino.     Toh.    12, 

oiäubinc^H-    12;  ilsgl.    Luc.  15,  7.  10:  1    Cor.  4,  9.     (S^-^  (ieqt  aber  fein  6h-uiib  Dor, 

tpeifon,  baK  bie  baj^^  ben  .'neingen  üenreigert  fein  foU,  uhv5  ben  (Sngeln  genn'if)rt  ift. 

'"Mon'üiiKvcn  '  [1  ?tbrabani  f)at  in  bcr  5l^orI)i3[(e  ben  Tag  (If)rifti  geieljen  :     vidit  et 

^)iniicac..  D'^iH-n.  ^g^^lgj^^  ^g^  {Jocinn.  8,  56);  ferner  Ijeißt  e.%  einer  ber  Äteften  \)abc  ben  f)!. 

^üt)anne<?    getrbfict    {Apoc.    5,    5).     'T^ie    gan.^e    5(pofa[t)pfc    ^eigt    nn6  bie 

trinnipl)ierenbc  ,^irrf)e,  mie  fie-an  bcni    2i1]irf[al   nnb  ^anipf  ber   ftrcitenben 

^ird)e  ben  innigftcn  ^(nteil  niini-nt.     T^ie«?  a((e<3  aber  u^eift   nn^o  baranf  l)in, 

baj3  bie  .s^'^eiligen  and)  über  nnfcre  ^(nliegen  nnb  '^ti^ten  nnterrid)tet  finb. 

'(.  hierfür    lprid)t    enblid)    nod)    ba-o   in    allen    ^d)riften    ber    ^^iiter 

nnb    in    bent    ganzen    ^ebcn    ber    5?ird)c    fid)    nianifeftierenbe    glänbigc    3k= 

unif^tfein. 

^.. -'••-'•;•  Z.  5((o  rationellen  (Mrunb    bebt  ber    bl.    3^bonia^>   bernor,    biefc  @r= 

pciuivt /ulTo^hn  fenntni^o  gebore  ,^nr  umbren  nnb  noden  (Seligfcit  ber  .'peiligen.     Hoc   enim 

^Sr'ciimii^^    ad  perfectionem  beatitudinis  requiritnr,  ut  homo  liabeat    qnidqnid 

velit,    iiec    aliquid    iuoidiuate    volit.     Hoc    autem    recta    volnutate 

quilibet    vult,  ut  ea,   quae    ad    ipsnm  pertiuent,    co^uoscat.      Uude 

cum  nulla  rectitudo  sanctis  desit,    voluut  cognoscere    ea,   quae  ad 

ipsos  pertiuent;  et  ideo    oportet,   quod    lila   in    Verbo    coanoscant. 

Hoc  autem  ad  eoium  prloriam   pertinet,  quod  anxilium  indigeiitibus 

praesteut  ad  salutem  ;  sie  enim    Dei   cooperatores    etticiuntur  .  .  . 

Unde  patet,   quod    sancti  habent  cog-nitionem  eorum,  quae    ad  lioc 

requiruntur.     S.  Th.  Suppl.  q.  72  a.  1. 

2'!-^"-  b.  ilViut  bic  (iciliqc  ^cf^vift  ]ci(\t:   Mortui  iiiliil  novcriuit  aiiipliiis  (lu-rli.  9.    5; 

^^^''^tdu?hn'^^^^  14.  21),    mib  («Ott  ju  ^o[uo  fpririit:  ('olli^am  te  ad  patres  tuos  .  .  .  .,  ut  iion 

DoiiTflni  2rt)vift- ^'idc'ant  oculi  tui  oninia  mala,    (jiiac  inducturus  suui  supt-r  locuiii    istum  (4  h'er/. 

22,  20),  [o  UMvb  bninit  nuv  au'§i]cfpvodHMi,    btif^    bie    5>  c  vft  or  de  n  cn    Hon  ben  ivbifrfien 

Tingcn  nn  uiib  für  fid)  feine  ^enntni§  haben,  fotuic    ba^  ftc  bn§  ©lenb    bcr    @vbe    nirfit 

in   [o  fd)nier,^(irf)er  '-ll'eil'e  enipfinben  unb  erleben  mie  nur.     9(fle    biefc  Stellen,    nnb    hci?^ 

näin(id)e  iii(t  and)  fon  niandien  ^divftniidien    ber    1)1.   i^ätcv ,   rebcn   einesteils    nur   non 

ber  nntüriid)cn  (Svfenntni-S  ber  abc^ehiiicbenen  Seelen     unb    .v^igni    onbevntei(5    nur,    bnfj 

biefefben  nidjt  (lUc^^-,  fonberu  nur  baS  uuM>n,  )\hv$  @ott    ifuten    nu[    nbevnntnrlid)e  ^l^eife 

tunbt!)nt. 

c.  Über  bk  ?(rt  unb  5B  e  i  f  c,  mie  bie  .^eiligen  nin'ere  3(nliegen  nnb 

lebete  ertennen,  befte()cn  uerfd)iebene  9}?cinnngen. 

-'';-''^.  a.  '^ie  5(nfid)t,  biefc  ^enntni^3    babe    ibren    (^rnnb    in    ber    (^  c  g  e  n> 

.v^ciKrbln^b^^^^  ^cr  .^eiligen  bei  ben  $^ittenben,  ift  nid)t  probabel,   nidit  nnr  bcvbalb, 

iMttnibcn.     jyg[(  p{jig  foitf^e  Ök^gcnuiart    feineeuu'g^o  m<$    bem    donum    agilitatis    folgt, 

fonberu    and)    ireil  fie   eine   multilocatio   noran^oicl^te   nnb   ganjlid)   nner* 

Hart  liege,  trie  bie  .^^eiligcn  ben  ©ebanfen  im  .^er^en  ober  and)  ben  finnlid)en 

^(nsbrncf  bef^felben  UHibrneI)men. 

^  ^2r,2i).  i3.  Tan\  bk    l^eitigen  3}?ittci(nngcn  'bnrd)  bie    (Snget    empfangen,  ift 

bui^cll'bic'üii-  ^^^^^^'    niög(id)    nnb    nid)t    nnU)aI)rfd)cinlid)';  uidcin  c§>  bürftc    bk?-'  jebenfaU^o 

nid)t  ai^  bk  geiiiöl)n(id}e  ^Bcife,'^auf  UK(d)e"  bie  .^^eitigen  oon  un^  unb  unfereu 


§  226.    ®ie  ©enteinfd^aft  ber  ^eiligen.  853 

^Mittn  ^iinbc  erl)altcn,  au^^ufeljeii    [ein;   niuf)   luüvben  auf   blcfe    Seife  bie 

|)eilii3cu    iitrf)t    fofort    uiifcre    (^)e(icte    evfaljvcu,    luib  überbieö    bliebe    bie 

gracjc  51t  bcaiituiürteii,  ipic  bie  ©iicjel  [elbft  uitfere  (^chttt  mtb  ^Intiecjen 
erfaf)rcn. 

y.  TnfKV  eiitfiiieibet  fid)  ber  f)(.  ^f)omaf>  itnb  mit  ifjiii  bk  Wd)v^(\i)l  ber  (^^uS'wih 
2;;(]co(ogcn  bafiir,  bafl  hit  ,*pci(ifjcu  bieje  ^euntni§  biivd)  cjöttHd)e  WliU  ^^"''"luv 
teiünig  ertaiigcu,  bie  ilfjneu  in  ber  5Iujff}aimng  (55otte^  ^uteit  unrb, 
iiidjt  a\§>  ob  fie  biirrf)  ?(iifd)ainuu3  bc§  göttlidicn  ^Befen^  nde^  9^atür^ 
üd}t  uub  ^wav  allezeit  erfönnteu  —  bie^^  lüäre  nur  bann  ber  gatt, 
irenn  bie  5(nfd)anitnai  ®ottc§  ein  Dollfonuuenc^  $5egreifeu  ©otte^  in  [id) 
jd)(öffe  — ,  fonbern  fo,  baf3  fie  bnrd)  bie  visio  beatifica  in  beni  gottlidjen 
35?efen  bn^jcnige  fel)cn,  \iuv5  fie  befonberc^  angcl)!,  nnb  \va§  (^oit  il)nen 
mitteilen  ipitt.  Respondeo  dicenduni,  quod  divina  essentia  est  suffi- 
ciens  medium  cog'noscendi  omuia  ....  Non  tameu  sequitur,  quod, 
quicunique  esseiitiam  Dei  vident,  omuia  cognoscant,  sed  solum,  qui 

essentiam  Dei  comi)relienduiit Unde  cum  animae  sanctorum 

divinam  essentiam  non  compreliendant,  non  est  consequens,  ut 
omnia  cognoscant,  quae  per  essentiam  divinam  cognosci  possunt .... 
Sed  nnusquisque  beatus  tantnm  de  aliis  rebus  necessarium  est,  ut 
in  essentia  divina  videat,  quantum  perfectio  suae  beatitudinis 
requirit.     S.  Tli.  Suppl.  q.  72  a.  1. 

5.  '3)ie  .s5c'ti9*^Ji  tonnen  in  statu  patriae   feine  '^^erbienfte  met)r  er^  .,.,.-'''"•. 
merben  nnb  bntjcr  and)  feine  (^enucjtbnnng  mc()r  teiften;   bacjegcn  fönncn  fie  t'riViii''ir\inb 
a(ferbiniv^>  bie  im  l'ebcn    ermorbencn  ^^evbienftc    für  nu<?  cjeltenb  mad)en,  fo^    ^'-'iu'  u!,"'''" 
mie  and)  bnrd)  i()re  Jyi'^i'^'ittcn,  modo  impetratorio,  \nv5  (^hiaben  erlangen, 
aik':^  biefe^  jebod)  bnrd)  ßf)riftnc^  nnb  nermi^ge  feiner  ^^erbienfte. 

Tü^  bie  (53ered)tfertigtcn  ncrmögc  ber  33erbienfte  nnb  ber  (^nabe 
(5()rifti  f)ier  auf  Grbcn  mabrc '^nn-bienfte  ermerben,  babcn  mir  bereite  (n.  1782) 
gefeben.  Triefe  ^^erbicnftc  fönncn  aber  mie  im  \.'cben,  fo  nai"^  bcm  2^übe 
berfelben  ncrmöge  ber  C^cmciuidjaft  bor  .Sjcitigcn  alten  ÜHicbern  bc^  na)ftifd)en 
i?eibev  (Jl)rifti  5n  c\nk  fommcn,  uid)t  aly  ob  fie  unmittelbar  anbere  jur 
(^ereditigfeit  nnb  ^um  'inn-bienfte  gereid)ten,  fonbern  fo,  bafs  \u\§  @ott  megen 
ber  ^^erbieufte  ber  ,v>ei(igen  (^3naben  nnb  59oi)ltl)atcn  jumenbet. 

"^ail  un^o  aber  mirflid)  bie  ^H-rbienfte  ber  .S^'^eiligen  in  ber  ange* 
gebeneu  '41'eife  niitiltd)  finb,  ergibt  fid)  a\[^$  bcn  oben  (n.  2616  ff.)  an= 
gcfübrteu  ©teilen  ber  l)ciligcn  3d)rift  nnb  ber  ^Mkv,  fomie  au§  ben 
@ntfd)eibungcn    ber  5^^ird)e. 

5>u'ofern  bie  '-iUn*  b  i  e  n  f t  e  ber  triumpliierenbcn  .f^ird)e  allezeit  für  bie  ^    ;-i<''3^- 
jtreitcnbe     mirfiam     )iub  ,     jinb     ]!c     etue     un  nute  r  br  0  d)en  c,     ft 1 1 1==  „„b  QU'Sbvii'f^ 
f  d) U)  e  i  g  e n b  e  ?Vürbitte ;  e^:^  gibt  aber  and)  eine    anßh  r  ü d  1  i  d)  e    ^^ürbitte  oJ^'^^'^.^'JtJS't'^^tcv 
ber  .^eiligen,  bnrd)  bie  fie  ;in-udid)  etmav  für  un§  erbitten.  Süvbitte. 

.^icv  Uicvfeu  bie  2:(]Cü(ogeii  bie  ^^xa\\c  niif,  06  bie  65c(iete  bor  öciligeii  immer  er* 
(jüvt  mcvben,  iinb  niitmovteu  :  Ta  bei*  'ilMKe  beu  .^cili^en  bem  gött(icf)cu  ÄMIten  üoll» 
fommeu  gleirf)förmin  ift  itnb  bnvum  utcfit^o  anbcve^  l'egcfirt,  n(5  \V)a§  ©ott  auf  itire  ^üv- 
bitte  ()iu  gedeii  mitt,  [0  luivb  ot{erbiiu]!§  ibv  ®cbet  immer  erl)ort,  5tuf  ^m  [tni1)en  (Sm* 
luanb,    bnnii    [ei    ilir    (Siebet    ja    überflüffio,    autinortet  ber  t)(.  2:f]oma5 :     Nee    tarnen 

oratio  eoruiii  est   iiifriictuosa,    quia orationcs    sanctoruTD    praedestinatis 

prosunt,  quia  forte  praeordinatnm  est,  ut  iiitercedentiuni  orationibus  salventur; 
et  ita  etiani  Deus  vult,  ut  oratioiiiijus  sanctoruin  impleatur  illud,  quod  saucti 
vident  euui  velle.     S.  Tb.  Suppl.  q.  72  a.  3  ad  5. 


'.'(OtU'ciibiafcit 


854  1.  2)ic  ticfonbcvc  ^SoKcnbung. 

6.  T>a§>  5;^  r  i  b  c  11 1  i  H  u  iii  crtliirt,  c^5  fei  c\  ii  t  iinb  ii  ü  tU  i  d) ,  bic 
.s> eiligen  aii^unifcn. 

a.  Sliif  ber  einen  3eite  fann  b(\\}cv  eine  nn beb  ingte  ^UuuuMibig- 
Vev'vinnifimfl  feit  bei'  5Invnfnncj  ber  .sreiticjen  nid)t  beluviptet  u^erben,  ircber  eine  iie- 
bin-  .s.nuitucn.  ^essitas  mcdü,  nod)  iiecessitas  praecepti.  (Sv  tonnte  bal)cr  ein  lOcenfd), 
ber  bie  ^j^eilicjen  nid)t  nnrnft,  bav  ,S^ei(  erlangen,  ol)ne  bnrd)  bieie  Umerlaffnng 
,^n  (iinbigen,  iHn-aii<?gcie^t,  ba|]  er  bic  ^(nrufüng  ber  .V)^'iii9^'ii  ntd)t  bnrd)  feine 
formelle  3d)nib  uenuirft,  ober  bnrd)  jene  Unterdiffnng  nid)t  einer  anber* 
u^eitiiien  'l.^f(!d)tner(et;nng  fid)  fdjnlbig  niad)t.  '^Hliein  in  ^iMrtlidjfeit  ift  e^ 
für  ein  'JJiitglicb  ber  Vvird)c  faft  moralifd)  nnmöglid),  ol)ne  ^va-fiinbi- 
gnng  fid)  an  ber  ^^ercl)rnng  ber  .^eiligen  (\av  nidjt  ;,n  beteiligen,  nnb  cbenfo 
gcunjl  ift  ev,  baf3  bie  «Seele  an^o  einer  fotdjen  ^Hn-nad)läffii]nng  '2d)abcn 
nel)nien  lann. 

'I^al)cr  gehört  aber  anf  ber  anberen  2eite  bie  '}(nru[nng  ber  ."peiligen 
5nr  ^yiit'-M' ^'i^^i  t  «^c^-^  frommen  Vebeno  nnb  ift  nad)  bem  2^ribentinnm 
fehr  nii^(id)  nnb  I)eiliain. 

l).  (V)egen  bie  *i^iiil3lid)feit  ber  '^Inrnfung    ber    .^eiligen    merben    im  be* 

fonberen  l)an|.niäd)tid)  nod)  folgcnbe  Ginioanbe  erl)oben. 

^.  -i''^'-  a.  '^HH*  allem  loirb  geltenb  gcmad)r,  ee  ftche    nne  innner  ber  nnmit- 

hn- ^j^infcDiiHrt  telbare  .Hniritt  .v-i  ^^^^^f  niib  feiner  nnenb(id)en  nnb  allgegenuuirtigen  33arm« 

i!mMr("naton-  bcr^igfeit  offen,   fo  baf^  eo  iiberfliiffig  fei,   fid)  an    bic  .v^eiligen   ^u   mcnbcn. 

uiiitniuniv     tiefer  (i'inumnb  mir^  am   bcftcn  crlebigt  bnrd)    ben  .s^inuui^^  auf    bic  allge^ 

meine    Crbnnng    ber    ^nn-fcbniig,    nod)    ireld)er    (s>ott    ben    (Mefdiöpfen    feine 

(^nabe  nid)t  nur  nniiiitrclbar,  foiibcrn  audi  buid)    nnberc  (^^eieböpfi^  mitteilt, 

nnb  r^wav  bcfonberv  bnrd)    fohiie,    bie   mit    il)ncn   n(i{)er   nerbnnben  ünb  nnb 

über  ibncn  Hcheii.     Sicut  iion  t^st  jjropter  defectnni  divinae  i)Oteiitiae, 

quod  iiu'diantibns  secnndis  cansis    atieiitibus  operatur;   sed  t^st  ad 

C('m])leinentiini  ordiiiis  nniveisi,  nt  eins- boiiitas  mnltipliciiis  dift'un- 

datnr  in  res,  dnm  res  ab  (^o  non    solnin    snseii)innt    bonitates  pro- 

prias,  sed  insnjter  qnod  aliis    causa    bonitatis    existaiit;   ita  etiam 

non  est  pro])ter  defectnm  niisericordiae  ipsius,    qnod  oporteat  eins 

elementiani    ])er    oiationes    sanctornni    pnlsare;    sed    est    ad    hoc, 

ut   dido    praedictus    servetur    in    rebus.      S.    Th.    Suppl.    q.    72  a. 

2  ad   1. 

?(nc^    ber    göttlidicn    Crbiunig    folgt   aber   aud),    bafi,   meini    mir    jene 

'iiHil)(tl)aten  emiifauiien  mollcn,  bic   nno  05ott    bnrd)  feine  .veiligcn  ^nmenben 

milt,  uiir  and)  in  cntfpredienbcr  ii'cifc  bie  .peil igen    anrufen  muffen.     Quia 

leditns    nostei-    ad    Deuni    ii-spondei-e    debet    piocessui    bonitatum 

ipsius  in  nos,  sicut  niediantibus  sanctoiiini   sutlVagiis  Dei  beneticia 

•     in  nos  deveniunt,  ita  oixtitet  nos  in  l)euni  reduci.  ut  iterato  bene- 

ficia  eins   suiuamus,  niediantibus  sanctis.     VA    iude   est,   quod    eos 

interce>sores  pro  nobis  ad  Deum  coustituinuis  et  quasi  niediatores, 

dum    ab    eis    petinius,    quod    pro    nobis    orent.     S.    Tli.    Suppl.    q. 

72  a.  2. 

-••..!.->.  fj.  ^^(nf  ben  (iinmanb,  bau  nuv  bie  .peiligen    il)re   ^^-iirbitte,   menn  mir 

firt)%n\4n'mc  ^»-'i'IcUH^n  miirbig  feien,  ,5inocnben,  aucb  uicnn  mir  |'ic  nid)t  barnm  anrnfpn, 

bov  .vniMicu    antmortct  ber  hl.  ^bomav  cinfadi,  ba^  mir  nnv  eben  bnrd)  bie  5lnrnfnng  ber 

.pedigen  ber  ^^yuroittc  bcriclben  mnrbig  maiT)en. 

.-•'•■'''•  Y.  il^a  Liicfcv  (^cloiicnluit  bofpviait  ^cl•  ?{qniuatc    aiul)  bcu  ©iinuniic»,    c§  |ci  übci« 

rmi)"roMiev'iiiac-  f'^b'fio,  ja  uuuoniüuftic],  ga-ini]ivc  .v>ciliacn  ansiiviifon,  ^a  Die  gvöfuvcii  Diivd)  il)re  ^idbittc 

veii  t'^ctUflcu. 


§  226.    ®ie  ®emeiiifd)aft  ber  ^eiligen.  855 

mel)v  ucrinörf)teu.  3)ntl  es?  nbcr  nüt?Ucf)  ici,  nelicn  bicfen  niirf)  jene  mib  übcrliaii^t  aflc 
|)cilii]eii  jmrf)  Sal)(  uiib  mit  uofifounnciiev  ?^-veil)cit  anjitrufcn,  bcineift  cv  niiö  bev  nUtjc* 
mcincii  lUnuig  bev  ^''ivdjc  iiiib  bmdj  fofgcnbe  (Mvünbe: 

aa.  Ex  hoc,  quod  qiiandoque  aliquis  Labet  iiiaiorem  (levotiüiieni  ad  iniiiorem 
saiictnm  quam  ad  sanctuiii  maiorem ;  ex  devotione  anteiii  maxime  deperidet 
oratioiiis  effectus; 

pp.  propter  fastidiuin  tollenduui,  quia  assiduitas  iiiiiiis  rei  fastidium  i)arit; 
per  hoc  auteiii,  quod  diverses  saiictos  oiainus,  quasi  in  siiig-ulis  iiovus  fervor 
devotioiüs  excitatur ; 

Y'f.  quia  quibusdam  sauctis  datuni  est  in  ali<|uibiis  specialibus  causis 
praecij)ue  patrocinari,  sicut  saiicto  Antonio  ad  ig-neni  internalem; 

55.  ut  omiiibns  honor  debitus  exliibeatur  a  nobis; 

££.  quia  i)lurium  orationibus  quando(|ue  impetratur.  quod  unius  oratione 
non  impetraretur.     S.  Th.  Suppl.  q.  72  a.  2  ad  2. 

III.  T'ic  ^Hn-c()n!nc5  bcr  S^feliquien  bcr  .*pci(igni  i[t  ertaubt  iiiib 
Ij  e  i(f  am. 

1.  "^ic    3.^crti)niiicj    bcr    D^clioii'cn    bcr    .s>ci(ic^cn,    b.  I).  bcr  Iciblid)cu    ,    2637. 
Übcrrcftc  bcrfelbeii  ober  [ofd)cr  (^V'i-icnftäiibe,   bie  in  unmittelbarer  ^^c^icbmin  "^'Äima^^ 
,yi  if)iieii  ftaiibcii,   mie  Kleiber,  9,l(artcniHrt,v'ii(^c  11.    f.    m.,    ifi    fein    cultits      ^^h'ö""- 
ahsohUus,  ioiibeni  relativus.     5.Ngl.  d.  260i>. 

2.  G^egner  ber  ^)i'eliqnicnucrcf]rinig  iinircii  nor  allem  bie  (3^  11  oft i  f  er, 
Uni§  bei  i()ren  biiretiidjcn  ^(iifiibten  über  l'eib  uiib  ?3^ncric  bci-ireifliil)  i[t; 
fpäter  (£  Uli  Olli  tH!§,  ^t  13  ilaiit  i  11^0,  bie  2öiclefiten,  .s^^  11  fite  11  iiiib 
^  e  f  or  ma  tor  e  11. 

3.  ^U^miefeii  iinrb  uiifere  Tt)cfc 

a.  a  u  ^^    ber    f)  e  i  ( i  n  e  11    3  d)  r  i  f  t.     'Ten    rs>cbeiiicn    bcr   '-iMitcr  uub        .,,--^^_ 
,S^>eilic^en  linrb  Sorcifalt  iiub  ^H'rebriiiig  eriinefeii  {Ea:o(l.    13,    19;    4  Beg,  ri/ 9fdiquieu= 
23,  i?  sqq.;  Ecc'lux.  48,   14;  40,   IS);  biird)  bie  ^Hn-ül)riiiui  ber  (Gebeine  SSr^s^^^^^^^^^ 
bef^  eiifäit^  ivirb  ein  Toter  ermerft  (4  Bey.  V.\,  2\);  burd)  bie  33eriit)runö  ""^|uS;  ^'' 
mit  bcn  (5d)iueif^tiidiern  bef^  ()(.  "»Paiitn^^  [Act.  19,  \2)  unb  [ogar  bem  ©d)at= 

ten  beö  ^t.  ^^>ctriiv  Act.  5,  15^  merben  5{ranfc  gel)eilt  nnb  Teufel  auc^ge- 
trieben.  Tic  ^^eriibrung  bec>  ©eiranbec^  ^l)rifii  mar  luiebcrtjott  mit  .Viranfen* 
t)eiliingcn  uerbitiibcn  '  Matth.  9,  20  sq(]. ;  14,  36  ; 

b.  {\\\^:^  ber  Übung  ber  .(iirdjc,  ron  ?lnbcginn  bc^o  (St)riftentiinb5 
an  bie  9{eliqnien  ber  .pciligcn  ([U  (3)egcufliiiibc  religiöfcr  ^^crcbrnng  511  be= 
trad}ten.  Xieso  be5eiigen  befonberc^  bie  llh' iir  tl)r  erat  ten,  bie  über  ben 
(Gräbern  ber  *;)^((irtnrer  errid)tctcn  Elitäre  unb  ,Viapetlen,  bie  ©rabiu- 
fcbriftcn  ber  Vi  a  t  a  f  0  m  b  e  n  11.  j.  m. ; 

c.  an*o  ben  bei  t  igen    '^Mitcrn,   uield)c  bäufig   luni    ben    ^IMiubern 
berid)len,  bie  bnrd)  :;lie(iqnicn  gcioii  tt  lourbcn.     ^h-jI.    Aug.,    De.    civ.    T^öi  3.;^.  .]J;:{||-j,i^.,,, 
1.  22  c.  S.     Ter  ()(.  ,>>  i  er  0  ni)  m  n  ^  mcnbct  fid)  in  einer   eigenen  (Srt}rift   lu-idnuua  m-i 
gegen  bte  ^rrlebre  be§  ^i>tgilantiuc^   unb  befomptt    bc|]cn    :,svrtiim    in  l'n\viG  in  t>cv  voDvc  bel- 
auf bie  ^Keliqnieuucrebning.     i^gl.  ^{ran^v  ^Jealcncuftopäbic  ber  d]rifttid)en       ^^*'*'^- 
Rittertümer  II  2.  6^  ff.'; 

d.  a  u  5  bcn  !i'  e  t)  r  a  11 0  f  p  r  ü  d)  e  11  b  e  r  ^\  i  r  d)  e.  Ta^>  5  m  e  i  t  c 
^^onjit  non  9ticäa  (787)  ncrbietct  bie  ^U4iquieiuicret)rnng  ^u  ner- 
merfen  'ügl.  Deminger,  Encliir.  n.  245);  9,^?artin  V.  aber  motltc 
bie  5Bictefiteu  unb  .J)ufiten  gefragt  nnffen:  Utrum  credat  et  asserat, 
licitum  esse  sanctorum  reliquias  et  imagines  a  Christi  fideli- 
bus  venerari.  Ta>o  Tribentinuin  enbtid)  erfliirt  gegen  bie  Üicfornm* 
toren;  Sanctorum  martyrum  et  aliorum  cum  Christo  viventiiim 
sancta   corpora,    quae   viva    membra    fueruut   Christi    et   templum 


LX-1. 


856  1.  ®te  befonbevc  S^oftenbuiifj. 

Spiritus  Saiicti,  ab  ipso  ad  aeternam  YiUim  suscitanda  et  gloiifi- 
canda,  a  fidelibiis  veneranda  esse,  per  qiiae  miilta  beneficia  a  Deo 
liominibus  praestantiir,  ita  iit  affirmaiites,  saiictoruni  reliqiiiis  veiie- 
ratioiieni  atque  honoreiii  iioii  deberi,  vel  eas  aliaque  sacra  iiiomimenta 
a  fidelibiis  imitiliter  boiiorari,  atque  eoiiini  opis  inipetrcaidae  causa 
saiictorum  memorias  frustra  frequentari,  ouiniuo  damnandos  esse, 
prout  iam  pridem  eos  daninavit  et  luiiic  etiam  damiiat  Ecclesia. 
Sess.  25; 

e.  an^->  bcm  1 1) c  o  Ion  i  1  rf)c n  "^cnfeii.  5(ii^>  bcv  imiicjcn  33ev* 
'^^in'innuMit'hv  biiibUHii  bcio  ^cjbcv  iiiit  bcY  «Scclc  iiiib  bcv  iiuii;>cn  ':l''icu[cf]cu  mit  bei*  if)m 
''''dinmir^  jiiQcfiöriiV'ii  5(mlciuuclt  crivbt  fid)  bie  iiatürlidjc  ^^^crcl)nniii  iiiib  2khc  511 
bcn  (ciblid)cu  Übcrrcfteu  bcr  'iHn-ftorbcucii  inib  bic  in  bcr  ^talur  bcr  Tiiigc 
Iiet]cnbe  ^"^odiirbii^Muiii  bcri'clbcn.  ^^u  bicfer  imtiirlid)cu  ^ic(iqiticuiicre()ning 
\]at  bic  d)rift(idic  i()rc  mUürlid)c  '?(iia(oiV'-'  ^^^^^  C^h'Hnblai-^e.  ^(}r  eit^cnt(id)C§ 
5^'inibaniciit  aber  ift  bic  ii  b  er  na  t  ü  r  t  i  di  c  ^^l'ci()c  iiiib  .^eilin^eit, 
Uictdic  bic  i^'ibcr  bcrcr  beiit^'u,  bie  in  dbrifto  fieftorben  finb,  in  if)ni  anfer^ 
ftcl)en  iinb  ciuicj  leben  uicrbcn.  Manifestum  est,  (iiiod  sanetos  T)ei  in 
veneratioiie  ba])ere  debemus,  tamquam  membra  Cliristi,  Dei  filios 
et  amicos  et  nostros  intercessores.  Et  ideo  eorum  i'eliqnias  quales- 
cunqne  honoi'e  coii^rno  in  e<>rum  memoriam  venerari  debemus,  et 
praecipne  eorum  corpora,  qua(^  tiierunt  temi)la  et  orpana  Spiritus 
Sancti  in  eis  liabitantis  et  opcrantis  <it  sunt  corpori  Christi  confi- 
guraiida  ])('r  pioriosam  resnirectionem.  Unde  (^t  ipse  Dens  buius- 
modi  rcliquias  convenienter  bonorat,  in  earum  praesentia  miracula 
faeiendo.  S.  Tli.  .*>  (\.  25  a.  0. 
.  .  ^<!ii  ^Hm  bicfer  .Vei(ic|fcit,  bie  ber  ^eib  an^o  ber  ^snncuiotinniici  bec«  l)cilicicn 

'■rniutuU-ii  (^kifle^:^  nnb  bcr  innii-jcn  ^^erbinbniu^  mit  dbriftuv,  bei'onberc^  bnrd)  bic  f)ci(i(]C 
vnüic-  Kommunion,  cmpfönc\t,  umr  ba^o  d)rift(id)e  ^((tcrtnm  anf^o  ticffte  bnrd)brnn(^cn. 
I'icie  ^ii'eiljc  bcv  l^nbc^o  nnb  feine  '^^e^ielniiin  511  Gbriftn«  nnb  bem  f)ei(ic^cn 
(Reifte  nürb  ober  bnrd)  beii  -Tob  nidit  anfiK()obcn,  j'üiibcrn  bleibt  inelmel)r 
immer  beftebcn,  nnb  bcc^batb  bleiben  and)  bic  Überrcftc  be^o  l^eibe^*  ctiraö 
•V^ciliiie^o  nnb  traiicn  ben  .Sicim  ber  c^torrcirben  '?(nfcr[tc()nng  in  fid).  ^a\)n 
beuicifen  and)  bic  i>ätcr,  bcfonber^o  bcr  \){.  ^srcnrniv,  biefc  ^(nferftcbnng  anf^ 
bcr  3ni'*-'^^"-'^^)ii^i^'n  ^*^'^  l)ei(ip,en  (^eiftec^  nnb  bem  (Snipfangc  bc^5  unibrcn  i'cibc§ 
Sbrifti  in  ber  I)eilic|cn  Vionnnnnion,  bnrd)  ben  ber  iienpc{<(id)e  ?eib  in  einen 
nnucruicc4id)cn  nnii^emanbcU  unrb.*    ^'c](.  Aiig.,  De  civ.  Dei  1.   1   c.  13. 

IV.  9lnd)  bie  iHn'cfjrniu^  bcr  ^^^ilber  ber  .v>eilif|en  ift  erlaubt  nnb 

nü^n  d). 

.  -'"''-^  '^ic    !:Bi(bcnicrebrnnc]    umvbe    befiimpft.  im     "iDtorc^cnUmbe     oon     ben 

^Mi"'nu'r     ^f  onof  (a  [teil ,   im   5(benbtanbc    uon    bcn    35>i  clcf  i  t  en,   .S^'>nfiten    nnb 

cDninn-       ^){cf  orma  t  0  r  en  nnb  teidvcife  and)  uon  ber  SDnobe  uon  'fiftoja.     X^ic 

@r(anbtl)cit  nnb  ?^üt^lid)fcit  ber  ^^ilberucrcf)rniui  aber  ergibt  fid) 

1.  nue^  bcr  [) eiligen  Sd)rift.  5ß}al)rcnb  hc\?''  ^>tcnc  Teftamcnt 
über  bie  3^ilberucrcl)rnng  fd)Uicigt,  mar  bicfclbc  bem  ^Itcn  33nnbe  nidit  fremb. 
iKiiioni  2ri)vift. '^^iecf,  bcmeifen  bie  bciben  golbencn  Sbcrnbim  über  bem  (s^nabcnt[)ronc  ,ber 
^nnbec>(abe  [Exocl.  25,  18  sqq.i,  ferner  bic  Gliernbim  in  bcr  nnterftcu 
T^ccfc  bc^o  l)ei(ic}cn  ^^\i^-%  nnb  an  bcn  Xbnrcn  fomie  in  bcm  Csktäfel  bc§ 
fa(Dmonifd)cn  Tempel^o  (3  Beg.  G,  29  sqq.);  and)  bic  5ef)n  cl)crnen  ^^-^eifcn 
maren  mit  foldjcn  Silbern  ücr^icrt  (3  Reg.  7,   29.  36).     ^ieö   a((e5    aber 


Tic  '^Mlt)oniei- 
cl)niiui  in  ^0l■ 


§  226.    ©ie  @emeinfd)aft  ber  ^ciftgen.  857 

\mv  niif  53efcf)t  (^otte§  gcirficdcii,  luic  and)  auf  [ein  $ki)ti[]  bic  5^itubc^^ 
labe  angcfcrtii^t  mar,  tt)eld]c  (SJcgeiiftanb  bei*  rctigiöfeii  ^^erc^rmig  hc§  33o(fe^ 
mv  {Jos.  1,  6);  auf  33cfel)r  (^5ottc^5  unirb  ferner  bie  el)crue  ©rfirangc 
in  ber  3Büfte  erridjtet,  bantit  buri^  @rl]c[ning  be^  ©eiftcg  beim  5(ubritfc  ber^ 
felben  b'it  Uou  ben  giftigen  (Sd)(angen  ©ebiffenen  geseilt  (Ntim.  21,  8  sqq.) 
unb  bie  einftige  |)ei(ung  bc<g  ^?cnid]enge[cf)(cd)te^3  burd)  bie  @r(öfnng  (5()rifti 
am  ^reu,sc  unb  b(\^  ^^crtrauen  auf  ii)u  öevfinnbitbet  nnirbeu.  (Joann. 
3,  14  sq.) 

3)ic  5?iIberoev[iote  bc,vefieri  firf)  nur  auf  ctncumnc^ti(]e  'iMIbiterei  ju  qöt^cnbicneiif^en 
^luecfeu  (Kxod.  20,  4;  Ler.  26,  1;  Deut.  5,  8); 

2.  au^3    bcu    ^engniffen    ber^Miter   nub  ,^  ir  d]  cn  [d]rif  t^  ti,  ^^liiJ'cvuci- 
fteHer.     ^n  ben  erften  i^eiten  bc^   (5^t)rifteiitiinho  fnub   man   c§   ^wav   \m\ ^'^]i^m  md)  hi-n 
ber  ^uben  unb   .^"^eiben   nnden   uielfad)   nid)t   für   gut,   5^ilbcr    auf,viftc((eu ;  >{1SUvut^ 
jeboui  finben  nur  and)  für  biefc  .ßcit  fd)on  niele   ^c^nniffc   für  bic   5^t(bcr*      "'"""• 
licref)rung.     @nfebin$^  erää[)lt  non  einer  (Statue,   bie   ba^^   nom   53(ntf(nffc 

ge()ei(te  '^}t\b  aih$  Tanfbarfeit  dbrifto  erriditet  I)abc,  unb  fügt  bei,  er  fetbft 
babe  biefe  (Statue  unb  andi  gcmatte  53ilber  luni  (ibriftu^o  unb  ben  5(pofteIn 
^etrn§  unb  'J^anlm^  gcfe()eu  'Rist.  ecr].  1.  7  c.  18\  TertuKian  bezeugt, 
baf^  bie  ^ett^c  mit  bem  5^ilbe  CTljrifti,  bc<$  guten  ,S>irten,  iier,^iert  nnu-ben 
7De  pudic.  c.  10  .  dbriftn^o  unb  bie  .?>ei(iiieu  barftetfeube  (^emälbe  5iertcn 
bic  3i^äube  ber  ,*Rird)en.  So  er,^äb(t  (3^regor  tum  9tl)ffa,  ba^  in  ber 
S^afilifa  bct->  \){.  Ibcobor  beffen  ^I^nirtertob  auf  bie  ^ininbe  gemalt  unb  auf 
bem  33Dbeu  in ll!}(ofa'fbargeftelltgcmeien  fei.  ?tm  bcnttidiftcnabcr  ipred)cu  für  bie 
i^erelnmng  ber  S^ilbcr  in  ben  erften  d)rift(id)eu  ,^sabrt)uuberten  bie  ,^a()((ofeu 
S3ilbcr  unb  (^k-miilbe  in  ben  .^ata  fombcn; 

3.  a  n  ?>  bcu  ?  e  f)  r  c  n  t  f  d)  c  i  b  n  u  g  e  u  bV  r  Sl  o  u  ,^  i  ( i  e  n,  bie,  unv3  in  ©i,-  ^^lii^amv 
bem   (Mfanben    unb    ber   T^rari^o    ber  .^irdie  feit  ben  (iftcftcn  Reiten    beftaub,  ^'"";!;,y";^J'/*'^' 
feier(id)  beftätigt  unb    a((e  fciub(id)eu    (Jinuu'inbe   gegen    bie   3>i(benierebrnug       >iivd)o. 
ucruun-feu    bnbcn.     So    tebrt    ba^o    ,^uieite    ^onjit    oon    9?icäa    (787): 
Sequentes  divinitns  inspiratuin  sanrtorum  patrum  iiostrornm  magi- 

sterium  et  catliolicae  traditioneni  Ecclesiae  .  .  .  definimus  .... 
sicut  fignram  pretiosae  ac  vivificae  crucis  ,  ita  venerabiles  ac 
sanctas  imagines  proponendas  ....  in  sanctis  Dei  ecclesiis  et 
sacris  vasis  et  vestibns  et  in  parietibns  ac  tabnlis,  domibns  et 
viis.  'liefen  5^i(bcrn  fo((  aber  nad)  bem  näintidien  Stow^ii  eriiMefcn  mcrben 
honoraria  adoratio,  non  tarnen  vera  latria,  qnae  solam  divinam 
naturam  decet. 

3)ic  Opporitiou  bcv  fvniiftfrf)en  ^ixd)c  (\cc\cn  bcu  im  ?iicänuni  nii^'aciprorficncn 
(Mfnufien  ([\uc[  teil-?  ni!^5  beut  ?rutanoui^Muu^o  (\(^(\cu  bcu  Orieut,  teif§  au§  W\\\\)cx\\änhm^ 
ber  (iricci^i[ri)eu  Spvadie  unb  (Mebrnuite,  teil!?  au§  bev  ()ier  fierr[if)euPeu  9?ürf)teru{)eif 
^crlior. 

Udcr  bie  fogeunuuteu  f  a  v  o  I  i  u  g  i  [  d)  c  u  53  ü  rf)  c  v  uub  bie  ©  t)  u  o  b  e  u  o  u  ^-  v  a  u  U 
fuvt  (794)  f.  '-dxiid,  mvh.  b.  .<\ivd)euac[rf).  §  100. 

Ta§  .^oujil  non  Xrient  bcfiuiert  al^?  fattiolifdie  ^e^re,  imagines 
Christi,  Deiparae  virginis  et  alionim  sanctornm  in  templis  prae- 
sertim  habendas  et  retinendas  eisque  debitnm  honorem  et  venera- 
tionem  impertiendam,  non  qnod  credatur  inesse  aliqna  in  iis 
divinitas  vel  virtus,  propter  quam  sint  colendae,  vel  qnod  ab  iis 
Sit  aliquid  petendum,  vel  quod  iiducia  in -imaginibus  sit  Agenda  .  .  .; 


858  1.  !Die  bcfoiibcre  SSottenbimn. 

sed  qiioiiiani  lionor,  qui  iis  exhibetur,  lefertiir  ad    prototypa,  qiiae 
illae  repiaeseiitaiit.     Sess.  25; 

4.  aii<3  bem  t  I)cü  l  o  g  i  f  d)  en  T^enfcii. 

^MibmInTi)vun,i  '^'  "^^^    '-l^cvd^vmM}    bci*    ^^ilbcv    ift    ciiic    iintiiriicmäf^e    5(iif3cnmg  bcr 

cim-  iniifuTiuni  .S^">ci(igcm)crc^ninn,  ba  bic  5^ilbcr  bcr  .S^'^cilicicii  mit  bcnjclbcn  in  einem  Qciftiiieii 
^'^undinnur^  <Vh)nnc;f  ftc()cn,  uhc  bic  ^Heliqiiicn  in  einem  natiirlidjcn  niib  realen.  2d)on  nn]'er 
natiirlie()ec^  (Mefii()l  treibt  ntbo  an,  ^^ilber  uon  ]old)cn  511  l)aben,  bie  mir  lieben 
nnb  oerebren,  nnb  ibnen  eine  nm  fo  i]rö|lcre  '^^eretjrniic^  ,yi  erireifeii,  je  mel)r 
uür  biejeuii^en,  bie  [ie  barftetlcn,  e()ren.  8d)on  bem  '>!^ilbe  einc6  ,fi'ünig^3 
nnin  biiriicrlidie  (Jl)re  ermieien  merbeii;  uu'^obalb  foKen  mir  alfo  nid)t  bcn 
'^Mlbern  ßljrifii,  'JJiariä  nnb  bcr  .peiligen  eine  leligibfe  ^>erel)rnng  crmeifen 
biirfcn? 

5^ebnminfl  ^a•  ^-  ^^''^'  ^^^  ©Htftelmng  bcr  ^Hilber  anv  ber  ^^iatnr    bcc^    l)ienüi)en,    \o 

üMl^cnHn•eDlllna  ift  anel)  il)re  l^mcdiiiäHigfeit  ,yi  beffen  (Sr^^ielmng  aniler  ;5"iieifet.  T»ie  !:öilber 
^.'icuiciKn.  l'inb  eine  beftiinbigc  tMebigt,  ti-rmabnnna  bnrd)  bie  iHngen,  ein  '?lbrin  ber  (^c- 
|d)id)te,  eine  {i'(l)it  für  bie  Ih'iinbigen  nnb  llniiiünbigen,  ein  .^uUed)i!?nni!?  bec> 
il^olfc^o,  lebenbiii  nnb  alliierüiiublid),  bio  d)riftlid)e  (^Hanbeibo  nnb  •3itten(cl)re, 
in  einem  '^)rennmintte,  in  einem  ^Ih'omente  ber  ;^eit  nnb  be^^  i)ianmcc> 
bargeueüt. 

B.  llber  bie  '^'erbinbnng  ber  leibenben  .siirdie  mit  ber  ftreitenben  nnb 
trinmpl)ierenben  ^{irdie  finb  fotgenbe  'l^nnfte  ,^n  bcaditen. 

1.  rie  anf  (5rbcn  Vcbenben  tonnen  ben  Seelen  im  Seg= 
f  e  n  e  r  b  11  r  d)  bic  b  e  i  l  i  g  e  ll\'  e  1  1  e,  '^i  b  1 1\  f  f  e  n  n  b  g  n  t  e  'Ü^  e  r  f  c  ^  n 
.v>  il  f  e  f  0  mm  en. 

eiiffva.jÜn  bov  ^-   "^^^^^  Pi^'i^i^n^  '^HMreiv  ai!c^  2d)rift  nnb  Xrabition  für  biefc 'ÜMibrljeit 

.vi;^iHMibi-n  riiv  unnbe  bereite^  oben  11.  2r)!)9  ff.  2.")iM  ff. i  ge!Ül)rt.  Tie  .S{  o  n  g  r  n  e  n ;,  berfelben  cr= 
gibt  fid)  aber  aiiv  bem  (^Manben  an  eine  (^HMnein'd)aft  bcr  .>>ciligcn,  traft  me(d)er 
.^eilige  nnb  (^Miinbige  bnrd)  b[K-<  gemeinfaiiie  i^^mb  ber  l^iebe  nnter  einanber 
nerbnnben  finb  atv  (^Uicber  eincv  Veibec^  ber  .'»virdie.  1^ie  (^lieber  cine^ 
i^eibcc  finb  aber  gegenfcitig  für  vinanbcr  beforgt,  une  ber  i^lpoftel  fagt:  Si 
quid  patitnr  umini  meinbrum,  compatiuntiir  oniiiia  membra.  1  Cor.  12, 
2()  2>iid)to  ift  alfo  begrciflidier  aU:^  bie  l^i^^ii'^i^jf^^i^  i^^'c  iii'rf)  "^i^  llh*5glid)feit,  ba^j 
hk  nod)  anf  C5:rben  l^'benbcn  ibrcn  ocrnorbcnen  'i^rübcrn  nnb  3d}mcftcrn, 
bie  für  fiel)  felbft  nid)tv  mel)r  luirfen  tonnen,  ;>n  .v>ilfc  fommen  bnrd)  ba^ 
Opfer  ber  1)1.  llJieffe,  '.H bläffe,  G)ebet,  ^-aften  nnb  "i^llmoien. 

2.  3n  nnferer  Tl)C]e  l)aben  irir  brei  .s^affen   oon   Snffragien  nnter^ 

luni  ^iiffvaiiicn.  fdjicbcn. 

a.  'Otad)  bem  ^v  0  n  ;  i  l  uon  Orient  iSess.  25  de  Purgat.)  nimmt 
ba-o  l)(.  tl^iefi  Opfer  bie  iH'>rncl)mfie  Stelle  ein.  ^i^avfelbc  mirtt  aU$ 
Snbnopfer  ex  opere  operato  nnb  bringt  bal)er  nnfcl)tbar  feine  3ßirtnng 
t)crt>or. 

b.  Über  bie  9'Jatnr  nnb  ^iiMrhnuvoUHife  ber  ^^l  bläffe  für  ^^erftorbcnc 
umrbe  oben  (n.  2;-521   ff.)  gefprod)cn. 

c.  (5^cbet,  ^-aftcn  nnb  ^^tlmoien  l)clfcn  bcn  Seelen  bcc^  gegfeucr^ 
traft  il)re^o  f  a  t  i  v  f  a  f  t  0  r  i  f  d)  e  n  ^iinn-toc^. 

8inufS\i  bov  ^'  ^^i^t^)  ^e^'  gcmbl)i!lid)en  '^lnfid)t  ber  ^l)eologen  fonnnen  bie  benimmten 

2uffvaflicii  011  armen    Seelen    ,;ngeu^cnbcten    Snffragicn    benfelben    nnfcl)lbar    au    gnte, 

menn  nidit  mit  il)rem  g  a  n  5  e  n  fatic>faftorifd}en  äi}erte,  fo  bod)  t  c  1 1  m  c  i  f  c. 

Ob  numdjc  armen  Seelen  mel)r  b imponiert  finb  für  bie  ^nmenbung  bcr 


W  iHn-|"nnltcm-ii. 


.'GH 


lu'itniiiute  lUiite 


§  226.    S)ie  ©emeinfc^aft  bcr  ^eiligen.  859 

©uffrnt]tenal^  nnbcrc,  ciit,^ic{)t  i'id)uiiicrcr  ,s^einitiii^n  55ic(c  X()coto9cnncI}men  an, 
ba^  tun-  oKciii  tirofjc  ^^nnnliei^ygfeit  9Ci]cu  Mc  avnicu  Seelen  uuilivenb  Mc|"e§ 
l'cbcn^  bte  [djneüe  ^efrcinng  am  bein  gcßiener  bnrcl)  ^"lüenbiini]  üon 
©nffvngien  de  congrno  ucvbiene.  eid)evlid)  ift  bn^o  9Jc\i(3  ber  Smucnbnni] 
luni  ber  ö)eved)tigfeit  nnb  ^■^arnd)crui]feit  (Snntev  abliiiugig. 

Jl^crbcn  bic  Sun'vngicn  ©eclcu  junciucnbct,  bie  tu  bev  i^öKe  ober  im  .f)iinincl  finb, 
fo  föuncii  [ie  bicfcn  aUevbiiig^^  iiid)t^  nüi^uMi;  (Siott  uuMl^ct  abev  uio[)(  und)  gcrcd)tcii  iiub 
liavudjcv^igcu  ^Katid)lü[icu  bic  )ati!ofattürt!d)cu  5"iiiJ)tc  ber[clbcu  cmöcvcu  ©ectcu  311,  ctn^a 
bcncu,  iucldio  if)vcr  bcfoiiDcrg  bcbürfeu. 

IL  ^  i  e   (Seelen    im   ^^  c  g  f  c  n  e  r    beten    f  ii  r    bic    2  e  b  e  n  b  c  n,     ,  -^^^■ 
bcionberc^  fn  r  jene,  bie  !l)ncn  an]  (ärbcn  na()er  jtanbcn,  n  n  b  secten  mh  mc 
für  il)rc  3Bo  t)ltl)  (it  c  r.  ^''^''^"^^'"• 

'tiefer  3at?  ift  seiitentia  communis  bcr  1l)eoloi-ien.  '^ie  ^ird)e 
mcnbet  fid)  allcrbiiu]^^  in  ibreii  ofn,yellcn  (^jebeten  nid)t  an  bic  armen  Seelen 
nm  boren  giirbitte,  fiberldfu  aber  ftiU]i1jU)cigenb  ben  cin.^clnen  (^Itinbigcn, 
bicietbcn  an.ynnfen. 

^cten  bie  ariiun  Seelen  für  bie  ^ebcnben,  fo  beten  fie  and)  für  fid) 
nnb  für  einanber. 

111.  '^ic  .peil  igen  beten  für  bie  armen  Seelen.  ^.-'^•^2. 

1.  ^iec^  ift  sententia  communis  et  certa  nnb  ergibt  fid)  unb' tS^Sät 

a.  am  beut  X)ogma  oon  bcr  (>>  cme  i  n  f  d)a  f  t  bcr  .peil  igen;  ©oeieu. 

b.  an<?^  Qnfd)riften  in  ben  .^C  a  t  a  1 0  111  ben,  in  mcld)en  ^erftorbenc  bcn 
(Mebeten  beftinnnter  yjiiirti)ver  cmpfoblcu  merbcn.  ^^gl.  and)  Aug.,  ])e  cura 
pro  mort.  ger.  c.  6  ; 

c.  auö  bcr  Liturgie  bcr  .Siird)c,  iueid)e  in  bcr  5Iotcnmcffe  betet, 
(5^ott  möge  bic  armen  Seelen  ^iir  emigcn  Sciigfeit  cingcl)en  laffen  beata 
Maria  semper  virgine  intercedente  cum  omiiibus  sanctis.  Qn  bcr 
5lllerl)ciligenlitanei  flet)t  fie  (^>ütt  für  bie  Seelen  im  gcgfencr  nn,  ut  inter- 
cedentibus  omiiibus  sanctis  .  .  .  omiiium  delictornm  suorum  veniam 
consequantur. 

2.  ^ie  .pciligcn  fbiincii  511  ar  iiid)t  mcbr  uerbienen,  lucil  fie  nid)t  mcl)r 
in  statu  viae  finb ;  (dun-  fie  tonnen  i^'nnt  bitten,  er  ir.öge  am  bem  Sdja^e 
bcr  ©enngtbiiniig  übcrl)anpt  (11.  '2y>\2  ff.)  ober  bod)  0011  bem,  ii)a^>  fie  fclbcr 
ba5n  beigetragen  l)aben,  bni  armen  2celcn  Sativfaftioncn  ^nmenbcn.  5lnd) 
föniicn  fie  ^yi  (hn^tt  beten,  ba\;  er  bie  Ö)licbcr  ber  ftreitenbcn  ^iird)e  beiuegt, 
ber  Seelen  im  Jcöf*-'!^'^^'  P^"^)  aW  erbarmen. 

51 II  ni.  ii^ciui  ^ic  tviiiinvbicvcube  unb  fivoitciibc  ^ivrfjc  für  bic  avincii  Seelen  beten, 
fo  fönneu  bicfc  niolil  and)  bie  4-)eiligcii  nm  iljrc  (Mebctc  bitten  nnb  05ott  anfleben,  er  möge 
ibre  trüber  nnb  SdjUicftern  anf  (Srben  jnv  ii^avinl)er,^igfeit  gegen  fie  beniegen. 


2.  4>ic  rtllrtcmcittc  ^♦oUVitöttucj. 

§  227.     ^ev  jüugfte  Xa^. 

$l^g(.  Osmalb,  (S^^djatologie  S.  232  ff. 
I.  @!?  ift  ein  in  Sd)rift  nnb  S^rabition  entl)altcnciv  Don  allen  (5Uanben^5=^   ^tb,-^^'^'^-: 
bcfenntniffen  im  ^Irtifel  oon  ber  ^aMcberfnnft  «S^rifti  nnb    bem    ill^eltgerid)tc  geiamtnMuit- 

baven  gci^üipiunö 


860  2.  2)ie  oUge meine  ^ottenbung. 

iS(^l™nl  ^ogma,  baf],    fotüie  für  jcben   einzelnen  SD?cnfrf)cn  bcr 

nuiDiDcit.  Status  viae  mit  bciii  S^obe  cnbet  uiib  bcvfclbc  für  bic  (Saget  bcreit^^  üor 
©r|djaffiing  bcr  ^l^clt  für  inuncr  bccnbigt  imir,  nurf)  für  bic  gnn5c 
ä}^c  uf  d^I)  et  t  uiib  bic  gnnjc  |icl)tbarc  Sci)bpfiiug  ein  cnblic^er 
',?(bfd)liig  toiniiit,  mit  bcm  für  a(lc  ^h'cnturcii  bic  ^eittiilje  ©iitiDiiflmig 
beeiibigt  iiiib  bic  blcibciibc  ^oüeubimg  eingetreten  ift. 

■^^iefe  geoffenbartc 'ilHiljrlieit  ift  infofcrn  aiid)  eine  5ßal)rl)eit  bcr  33  er* 
nnnft,  ali?  bicfclbc  cinficljt,  bay,,  \o  geiuiß  @ott  bei  feiner  v^djöpfung  nnb 
^rooibenä  allen  feinen  äl^crfen  ein  enblidjCy  Qki  gefegt  ^at,  eben  fo  geipig 
and)  bic  ^3efd)id)te  feiner  2d}öpfnng  einen  5tbfd)üi)l  (}aben  mug.  'Der 
(^H'banfe  einer  enblofen  gort  ent  m  icf  l  nng  ober  eine^  bcftiinbtgen 
5^  rc  ic^  1  anf  c>ö  bcrnl}t  anf  einer  fpecififii^  pantl}eiftifd)en  ober  materialiftifd)en 
©rnnbanfdjannng. 

£)bg(eid)  benmad)  eine  le^te  nnb  cnblid)e  Söodenbnng    ber    ^inge  eine 

ber  33ernnnft  crrcid}bare  ^-liHil)rl)cit  ift,    fo    ift    bodi    hiv:^  ^ognui  non  bicfem 

@nbc  nnb  biefer  ^oücnbnng,  nüc  e^  un^  geoffenbart  ift,   niimlid)   bnrd)    bie 

5öieberfnnft  (£l)rifti,  bic  ^^(nfcrfte()nng,    bivi    'iL^ettgcrid)t    nnb    bie  S3crtlärnng 

beo  Uniucrfnmv  ein  übe  r  nat  ü  r  li  djcö  (^l  an  bcns^g  cl}c  imni^. 

^,   .-''•>';  ^  II.  Der  Xag,  an  bcm  bie^^-  gcfd)ict}t,  ift  nnc^  unbcfannt;  anc^  ß^riftn^ 

^^niiu'fSnnt!^ '^  follte  il)n  nnc^    nidit    offenbaren;    er    toinmt    plöljtid}    nnb    nnoermutet,    nnb 

jcben   5(ngcnblirf    foll    bie    'ivU'lt    bcc^fdbcn    gciinirtig    fein.     De  die  autem 

illa    et    liüia   nemo   seit,   neque    angeli   coelorum,    nisi  solus  Pater. 

Matth.  24,  aO;    ugt.  Alarc.  la,  32;    Act.    1,  7;  2  Fetr,  3,  10;    Äjwc, 

:■),  3  n.  f.  m.     ^at)cr  tonnten  bie  *^(pofte(  nnb  erften  (il)riftcn  o()ne  ieglid)en 

^rrtnm  bic  ^-liMcbcrfnnft  (SI)rifti  aU$  gan^  nahe  criuarten.    injl.  1  Cor.  15,  52; 

Jac.  5,  8;  1  Jomm.  2,  18.     (ibenfo  ridjtig  umr  cö  aber  and),    mcnn    fic 

ben  jüngften  !Iag    in    fpiitcre    j^dizw    oerlcgten.     55gt.  2  Thess.  2,  1  sqq. 

5lbcr  gcrabc  luegen  biefer  Ungcuiiflbcit    traten    ]d)on    bie   5IpofteI   allge* 

meinen,  fatcgovifd)en  nnb  unllfürlid)en  23c()anplungcn  über  eine    befttmmte 

^liibe  be^^  jüngfte«  Dagc^^  entgerien.     il^gl.  1    Thess.  5,  1  sqq.;    2  Thess. 

2,  1  ;  2  Fetr.  3,  1  sqq.  n.  f.  \\\ 

-''^l'-  ^lllcrbinge  entl)a(t  bic  Offenbarnng  and)  gcmiffc  ^(njeidjcn    für  b([§> 

iün"'finri>i(;co;'^iaf)cn  bcv  jüngftcn  Xagcv ;  fcincc>megc>  aber  finb  an§  nal)clicgenbcn  (^rünbcn 

iim-  tÄiffön  "^''^'^'  ^^^  Ä^^^  ^^^  ^-ii^icbcrfiinft  (il)rifti  fo    genaue  iBcftimmnngen    geoffenbart, 

iKit.        U'ic  über  bic  erfte  ?(iifnnft  C£l)rifti,  bic  and)  ber  ^-^cit  nad)  fo  priiciv  beftimmt 

umr,  b(\]\  and)  in  biefer    33c^vcbnng    bie    C£rfiillnng    bcr   meffianifd)en  ^"^d^- 

fagnuiien  in  (Il)rifto  jcben  ;5uieifcl  auvfdilicfU.   Die  offenbarnng  ber  ^or5eid)cn 

bc^o  jüngftcn  Dagcv  ift  aber  nid)t  ba^u  beftimmt,  bic  lum  (Mott  gcuiollte  ()ciliamc 

Ungemi^bcit  über  ba^o  ^^(nbred)cn  jcnc^  Dagc?  aiif3nl)cben,    fonbcrn    nur    bie 

(^Kinbigcn  ^n  bclcljren  nnb  U)ad)]ant  ^n  erbattcn,    bamit    bcr  jüngftc  Dag  fic 

nid)t    nniun-bereitct    finbct    nnb    fie    bie    "l^rüfnngcn    bcr    Id^ucn  Dngc  beffer 

beftcl)eu.     'Denicntipred)cnb  finb    and)    biefc    ^nn-^cidicn    bevart,    ba^    fie    in 

gcmiffer  ^l^cifc  bnrd)  alle  'ij.^ertoben  bcr  (^Jeic^id)te  bcr    Äird)c    nnb  ber  ^di 

fid)   [)inbnrd),^icl)cn,   menn    fic  and)  in  i()rcr  ganzen  (^rbßc  erft  in  ben  tc^5ten 

Reiten  oonftiinbig  eintreten  merben. 

iv.öt;.  III.  ^-linie    nun    biefc    ^^or^eid^en    bec^    jüngftcn    Dagcv    im    einzelnen 

iün^nr"iwt  ^^dx\\\i,    fo    finb    bic    bciSfaKfigen    5(n<?fprüd)e    bcr    t)eiligcu  Sd)rift    teilmcife 

lunmun  ^afli.^  ^^^wM    wwb    bc^M)alb    fcbmierig.      Diee>    gilt    ^lunal   Don    ber  .panptpropljctie 

(it)rifti,  in  tüeld)er  bic  ^^'^'I^i-^nuig    gerufatemö    imb    ba^  333eltenbc,  jene  al^ 


im  i'injcim-n. 


§  227.  2)er  jüngRe  Sag.  861 

X\)pn§  beg  (el^^teren,  mit  einanber  üerbimben  fiitb,  fo  bag  c§  fd)mcr  ift,  mit 
iBeftimintljcit  511  crfUivcii,  unv5  auf  bac^  eine  imb  iiuiö  auf  ba^3  anbere  fidC) 
(ic^ic^t.  5il)iiliii)e^  gitt  uon  ber  5(pofaU)pic,  bie  besljulb  aiicl)  üerfdjiebeite 
Einbiegungen  giii^ißt  inib  tliatjädjürf)  gcfunbcn  Ijat. 

5(t5  ^>üV5eti{)cn  bc§  jüngften  ^^Toge^  lucrbcn  non  bcn  ^Mitern  unb 
:ii;()eofogen  im  2lnjd)lu|l  nn  bie  ()ei(ige  3d)rift    uor   aUem    folgenbe  genannt: 

1 .  ^ i  c  "p r  c b  i  g t  b  c ;§  @ n  a n  g  c (i  u m ^^  auf  ber  ganzen  Sß e 1 1 :       2057. 
Et  praedicabitur  hoc    evaiig-elium   regni   in  universo   orbe  in  testi-    ItlaÄSm^^ 
monium    omnibns    g-entibus,    et    tunc   veniet    consummatio.     Matth.  ^"f  ^^.JJ""^''" 
24,  14.    1}a gegen  ift  l)ievmit  tcine^uicgci  flav  unb  gemig  auege[prod)cn,    nor 

beut  jüngften  S^agc  u^erbe  eine  Qcit  foiumen,  ba  bie  «irdje  alle  DJccnfdjcn 
nmfaffe,  unb  bcinnad)  Ungläubige,  <paretifer  nnb  ©dji^matifer  überhaupt 
nidjt  me^r  e^iftieren  unnbou. 

®er  31u^lpnid)  Slirifti:  Fiet  uiiuni  ovile  et  uiuis  pastor  {Joann.  10,  16) 
bc5icl)t  fid)  jc^cnfall^  5iniäi1)ft  nur  oiif  bie  ^lufljebung  ber  6d)eibemanb  smifc^en  ^iibcn 
uiib  Reiben  in  ber  ilivdjo  Gliviftt; 

2.  bie    )IUMel)rung    ber   3^''^'^^^'    "^i^    ^^^^"^^    inm  ben  '^vop^etcn       ^^m. 
gclDci^iagt  umv:  Tost  liaec  revertentur  filii  Israel  et  quaerent  Dominum  -'^'^fiii'w'f^  ^^^ 
Deum  suum  et  David  regem  suum  et  pavebunt  ad  Dominum  et  ad 

bonum  eins  in  novissimo  dierum.  Os.  3,  5;  ugl.  Jerem.  3,  18;  50,  4; 
Eiech.  37,  ]i)  sqq.  T)icfe  53cfel}rnng  unrb  fid)  noil,yel)eu  nad)  ber 
5kfel)rung  ber  ,S^;)cibcnuic(t :  Caecitas  ex  i)arte  contigit  in  Israel,  donec 
plenitudo  gentium  intraret  et  sie  omnis  Israel  salvus  üeret.  Rom. 
11,  25  sq.;  Dgl.  Lac,  21,  24;  Ecclus.  48,  10;  Dan.  12,  1;  Matth. 
17,  11.  Eiber  iwxd)  liier  gilt,  nH>3  üorljin  gefagt  umrbe,  niiudid)  h(\^  biefe 
^Stellen  burdjanc^  nid)t  bie  33efcl)rung  aller  ^xxbtw  oljuc  jeglidje  Eln^naljutc 
teuren ; 

3.  bie    5li>i  c^er  f  u  n  f  t    beio    (Sliac^    unb    .'i>enod):    Qui  [Elias]       2659. 
scriptus  es  in  iudiciis  tempcrum  lenire  iracundiam  I)oniini,  conciliare  |^i[i^''^,["|;[.5,p^^^^^ 
cor    patris    ad    tiliuni    et   i-estituere   tribus   Jacob.     Ecclus.  48,  10; 

Dgl.  Mal.  4,  5  sq.;  Matth.  17,  11.  ^Inilircnb  bie  ilMcberlnuft  ht§>  @Iia^ 
uid)t  be^ireifclt  merbcn  fann,  ift  bie;?  in  ^^c^ng  anf  .s^enod)  nidjt  fo  gemig, 
,yunal  and)  niand)c  ^initcr  unb  ^^Iicologen  ben  5Uieiten  ^■^cngen  ^ur  '^ni  be§ 
EIntidjrift  in  l'cofev  ober  ^^ereniia^o  crblideu.  ^n^l.  Ecclus.  44,  16.  ')ka6.) 
ber  geUHU)uliii)en  Vclire  ber  !Irabitiou  mirb  (^lia*3  bcn  Qubeu,  .penod)  ben 
.•pciben  ^([§>  (Suangelinin  prcbigen; 

4.  e  i  n  q  r  0  ]\  c  r  El  b  fall    u  o  n   b  c  r  $1  \  r  d)  c   nnb    b  e  m  (5 1)  r  i  ft  c  n=       -T.no. 
tum  unb  bie  Ein  fünft  bcs^  Elntidjrift.     X^ic   .pauptftelle   ift   2  Thess.  'l^X^%^^' 
2,  3  sqq.     .g)icr  miberlegt  '^Minln^S    ^ie    unter    bcn   Sbriften  ^u  Tbeffalonid)        rf'^n't- 
üerbreitete  falfdie  ElnfidU,  ber  3:ag  bcv  ,^^erru  ftelie  unmittelbar  beoor,  burd^ 

folgenbe  3[3elel)rung :  Ne  quis  a^os  seducat  ullo  modo,  quoniam  nisi 
venerit  discessio  primum  et  revelatus  fuerit  liomo  peccati,  filius 
perditionis,  qui  adversatur  et  extoUitur  supra  omne,  quod  dicitur 
Dens,  aut  (juod  colitur,  ita  ut  in  templo  Dei  sedeat,  ostendens 
se  tamquam  sit  Dens.  Is'on  retinetis,  quod  cum  adhuc  essem  apud 
vos,  haec  dicebam  vobis?  Et  nunc  quid  detineat  scitis,  ut  reveletur 
in  suo  tempore.  Nam  mystorium  iam  operatur  iniquitatis,  tantum 
ut  qui  teuet  nunc,  teueat,  douec  de  medio  üat.  Et  tunc  revelabitur 
ille  iniquus,  quem  Dominus  Jesus  interticiet  spiritu  oris  sui,  et 
destruet  illustratione  adventus  sui  eum..  Cuius  est  adventus  secun- 


862  2.  3)ic  allgemeine  SSoffenbiing. 

dum  Operationen!  satanae,  in  omni  virtute,  et  sigiiis,  et  prodigiis 
mendacibus,  et  in  omni  seductione  iniqnitatis  iis,  qui  pereunt,  eo 
quod  caritatem  veritatis  non  receperunt,  nt  salvi  fierent.  Ideo 
mittet  illis  Dens  operationem  eiToris,  ut  credant  mendacio ;  ut 
iudicentur  omnes,  qui  non  crediderunt  veritati,  sed  consenserunt 
iniquitati. 

"^^anni    fdjiießcn    fid)   bie    2tcl(en    in    bcn  ^^ricfoii  bc^o  1)1.  ^oljtinncv : 

Novissima  hoia  est,   et   sic.ut   audistis,    quia    anticliiistus    venit    et 

nunc  anticliristi  nuilti  facti  sunt.     1  Joann.  2,  18.    Quis  est  mendax 

nisi  is,  qui  negat,  quoiiiam  Jesus  est  Christus?  Hi(;  est  antichristus, 

qui    negat    Patrem    et    Filium.      1    Joann.    '2,    22.     Quoniam    multi 

seductores     exieiunt     in     munduni,     qui     non     contitentur,    Jesum 

Christum     venisse    in    carnem :     liic     est    seductor    et    antichristus. 

2  Joann.  7. 

Lv.t;i.  Jycrncv  gcl)i)rt  I)icvl)cr  bic  "il^cic^faguncj    C£()rifti    non    ben   (lijtcu  Qcitcu 

tiStf^Xv'^ic*^''^^^^''-  -■^)'  '■^'"^  ^^'^^^'^^'  cillöcmciucv    C^rfaltcn    bcx^    ^31aiibcuvi    unb    bcr  X.'tcbc 

icotrn  3iM.tcii:  ciutrctcH,  ciuc  iirojlc  '-iHn'folgnug  au^brcdjcii,    unb    abnlid)    unc    bei  bcr   >]zx'' 

''^'lanid!''     ftöruiic}  3;cru|iileiiho  ^^lot  unb  1riib|a(  cntftcbeu,  unc  nie  ,yu)or;    a\\&)   fal)d)c 

'13ropl)ctcn  univbcn  aufftcl)cn  \x\\t>  Qcidicu  tl)un,  |o  bafs  fclbft  bie  ^^(H^ocruniblten, 

U)cnu    cv    uiöiilid)    luärc,    ine    UMUben ;    bod)    l)abc    ()HUt    um    il)vctiuillcn 

bic  ^n{  ber  'l^rüfung  abjictür^t;    balb    und)    biefer    ^Iviibinl    luerbe  bic  iBelt 

nntcri]cl)en  unb  (Il)riftn!5  miebeiloniiucii. 

rie  nöiulidic  ^^]eit  fd)ilbern  and)  bic  ilkMefaguuöcu  ber  5(potaUjpi'c 
(10;  11;  13;  17)  uoni  leisten  großen  stampfe  ber  5^ird)e  gegen  bcvo  ^ier, 
bei  uie(d)eni  jene  ^luci  3^'"9^'J^  ^^'^'  ^l^i^t)vl)eit  i\U  D(iirtl)rer  [tcrbcn ;  jebod) 
unrb  ber  .fianipf  oon  tnr^^cr  Taner  fein,  bann  luirb  bivo  ^ter  unb  [ein 
^,>(nl)ang  tum  (Sljriftnc^  unb  feinen  ,N>eiligcn  übcrunniben  unb  getötet. 

@nb(id)    finb    l)ier    an;nfübren    bie    2i?Hivfagungen    iDanieUo,    befonbcr^ 
c.   11,  bie  5Unir  juniidjft  auf  ^^Intiodin-o,  tDpifd)  aber  luol)!  auf  bcn  2lntid)rift 
unb  fein  Oieid)  ;^u  bc^^ieben  finb. 
2,;r.2  '-inni  bcni  5lbfalle  unb  bcm  ikrberben  ber  le(>tcn  ^^^eiten  0(5  non  einer 

^'ber''omi'=''^  befannten  d)rifttid)en  'ilnilirbcit  rcben  cnblid)  nod)  folgcube  Stellen,  (\\\  bencn 
rt)riniirt)cn     i>ie  (>)eifteoart  ber  antidiriftlid)en    llU*enfd)cn    ge!d)i(^ert    unrb.     Hoc  autem 
iiicnirtnit-     g(^.itQ^   quod    in    novissimis    diebus    instahunt    tempora     ])ericulosa. 
Erunt  liomines  seipsos     amantes,  cupidi,  elati,  superbi,    blasphemi, 
parentibus   non   oboedientes,   ingrati,   scelesti,    sine  atfectione,  sine 
pace,   criminatores,   inrontinentes,   immites,   sine   benignitate,   i)ro- 
ditores,  protervi,  tumidi,  et  voluptatuiu  amatores  magis  quam  Del, 
habentes  speciem  quidem  pietatis,  virtutem  autem  eins  abnegantes. 
2  Tim.  3,  1  sqq.     Hoc  i)rimum    scientes,   quod  venient  in   novissi- 
mis diebus  in   deceptione    illusores,    iuxta    proprias  cuncnpiscentias 
ambulantes,    dicentes :    Ubi    est    ])roniissio    aut    adventus   eins?  ex 
quo  enim  patres  dormierunt,  omnia  sie  perseverant  ab  initio  crea- 
turae.     2  Petr,  3,  3  sq. 
2og:{.  'ÜHici  bic  Xr ab ition  betrifft,  fo  ()aben  bic  ::lHiter  bic  5(n^^fprüd)e  bcr 

^bcV^"% '•^'"  ^^^^^^-^^'^  ^d)rift  cinuiiitig  fo  ücrftanbcn,  baj3  üor  bcr  guicitcn  '^(ntunft  ßbrifii 
ein  großer  '^(bfaü  noni  d}rifttid)en  glauben  unb  bcr  d)riftlid)cu  ^ittc  ftatt^ 
finbcn,  nnb  ein  fnrd)tbarer  >vanipf  gegen  (S^riftn^>  unb  feine  ,v^ird)e  anitcu 
rncrbe.     Über    bie    grage    aber,    maun    nnb    um  c    ba^o    in  ©rfültnng  gcljc, 


§  227.  2)cr  iüußftc  Sag.  863 

fpracljcn  fic  ftd)  ^d}v  t)crfrf)icbcn  au^^,  iiibcm  fic  je  itnrf)  bcr  Qett,  in  bcr  fie 
Übten,  bic  leisten  3^'^cu  auffaßten,  biefelbcn  na()c  ober  noc^  entfernt  ober 
and)  bercit?>  angebrorf)cn  annahmen  unb  bemcntjprecl)cnb  anc^  bie  ^ropt)etifdjen 
Sln^fprndjc  bcr  ^eiligen  ©d)rift  unb  bic  Zijpm  berfelbcn  bcntctcn. 

«Seit  bcm  3cif"^tcr    bcr    Jfcfovnmtion    erlangte    bic   8c§re   oom   ^Intic^rift  babiird)   ^_  2<>ß4=. 
eine   bcfonbcre   iJ^i^tigteit,   baB   fämtüd}c    Reformatoren    nnb    ^jrotcftantifc^e   ^onfejfionen   ~^'|^,  'iuij'v"'2cn 
bi^  in  bie  nencve  ^(ii  hcn  ^-Papft  a{§  bcn    2(iitid)rift    nnb    bic    römifc^c    tirc^c  a\§  bcffcn  "^^"[„tidH-ift.^^ 
'ökid)  ertlärten.     3)at)cr  bcntctcn  fic  bic  ©teilen  bcr   ficiligcn   ©c^rift   in  bcm  ©inne,  U)ie 
eö  bicfcin  i()rcin  ßwccfc  am  tieften  ^n  cntfprcd)en  frf)icn.    '©o   nal)men  fic  bic  ^Be^eic^nnng 
5(ntic^rift  nid)t  im  ©inne  non  ^AMbcrc^vift,    mic    fie    boc^    bei   ;3of)annc§  enibent  gebrand)t 
ift,  fonbern  im  ©inne  uon  ©tcnuertreter  6()rtfti,    bcr    anftatt   ß;()riftn§  fid)  geltenb  mad)t. 
2)c^()alb  fafjten  fic  and)  bcn   9tntid)rift   nid)t   a{§    eine   beftimmte    t)iftorifd)c"  ^erfon    anf, 
fonbern  a(§  nomen  coUectivum.     Malier  uiiefcn  it)re  fatt)o(ifd^cn  Öiegucr  befonber^  nad), 
bafj  bcr  ii'ibcrd^rift  eine  beftimmte  cin,^elnc  ^^erfon,  founc  ba^  er  nod)  nid)t  gcfommcn  ift, 
nnb    enblid)  ha^   nad)    bcr  in  bcr  beiligcn  ©d)rift  üon  bcm  ^^tntid)rift    nnb  icincm  9vcid)c 
nnb    äl'irfcn    gegebenen    Sbaratteviftif    nnmi^glid)    bcr    ^apft    nnb    bic     {■at()olifd)e    Ji?irc^c 
barnnter  gemeint  fein  fann. 

gaffen  nur  nun  ade^o  ,^ujainincn,  fo  tonnen  nur  n>ot)l  fotgcnbe^S  a(§ 
geioiß  bctradjten. 

.     a.    53on  5lnbcginn  bcr  'Iinit  bi^5  ,^n  tbrem  (Snbe  bcftct)t    ein    großer       f*'?',-rt. 
Slaiiipf    jtüifdjcn    bcm    ^licid)e    (^otte^5    unb    bciu    bc>o  ^öjen,  beffcn  Dbcr^ Wlttinit.'latan; 
anfiiljrer  ©atan  ift.  tlÄ*" 

b.  (Seit  (S()riftu^^  ift  ba^o  gegen  @ott  fmnpfcnbc  3^eid),  Uieit  @ott  bcr 
^Bc(t  in  Sl)rifto  erfdjicncn  ift,  niefeuttid)  ant  i  d)ri  ftl  i  d).  Quiofcrn  gc()ören 
alle  3r>iberfad)er  (i{)rifti  unb  bcr  ^ird)c  ^uiii  '.Hcid)  bcc^  5(ntid)rift  unb  finb 
in  einem  lueitcrcn  Sinuc  ?lntid)riftcn. 

c.  eoiüic  im  ^ebcn  (il)rifti  eine  5tnnbc  fam,  in  ber  bcu  l)iäd)tcn  bcr        ^ccc. 
ginftcrniy  (^5euia(t  gegeben  mar,  il)re    iÖo^3l)eit    am    |)eilanbc    aue^.^nübcn,    fo     vulfuinift! 
treten  and)  nad)  (^otte^o  uicifcr  Jügnug    in    bcr  ®cfd)id)tc  bcr  Ä'ird)e  |]eitcn 

ein,  in  benen  ber  nntid)riftlid)cu  l^tacbt  größere  5rcil)eit  eingeräumt 
loirb,  fo  ba^  bie  5^ird)e  jd)rcdlid)c  .pctm)ud)ungcu  leibet  nub  incle  ibrer 
■  ^JÜcitglieber  am  glauben  nnb  an  bcr  Vicbc  Sd)iffbrnd)  leiben.  5U(ciu  loie 
bic  Selben  (Sl)rifti  5U  feincui  Xrinuipbc  rüf)rtcn,  fo  ift  c^  and)  mit  bicfen 
i\üben  unb  5^ampfcn  bcr  tird)c :  fic  bcfi^t  immer  it)re  ß^^nö^^i^  »'ii"^  ^■^-^li^^'t^)^''''^^ 
nub  nad)  einiger  ^cit,  bie  (^nitt  ani-^  l'icbc  5U  bcn  Seinen  abtiir^t,  luirb  bic 
^ol)le  Scbcinuiad)t  bcv  ^nutid)rift  burd)  bie  ^h'aft  bcr  gbtllid)cn  SlHil)r[]cit 
unb  ®nabe  übenunnbcn  unb  gebt  bnrdi  ibre  eigene  Sd)Icd)tigfeit  511  ©runbe. 
(Sl)riftu0  ti3tct  bcn  ^;>(ntid)rift  mit  bcm  .paud)c  feine^?  l)(unbc^^.  ^n  biefeiu 
m eiteren  Sinne  touuteit  bic  ^Hpoftel  in  aller  '^i.nit)rl)cit  bie  alten  (^)noftifer 
a(^^  5Iutid)rifteu  be;,cid)ueu;  and)  tonnte  im  Stttertuut  bih$  bie  (Sbriftcn  ocr^ 
fotgenbc  ^)i\uu  nub  fpilter  DJiobammeb  \^(ntid)rift  genannt  merbcn. 

d.  9^id)t«?bcftouieuigcr  )uirb  ein  Ic^ter  5(utid)rift  fommen,  bcr  befoubcr§  T./Sirtnift 
biefen  Tianmi  ocrbieut,   \inb    auf    bcn    alte    ^Bci«iagnugcn    nnb    5:i)pcn  l)im   ^viv^^iiMnjet 
meijen.     Qu  bicfer  i^c,^)iel)uug  fprid)t  fomobt  hie   ^luebnuf^^mcije   bcr  beiligcn 

Sd)rift,  al^.  ber  trabitiouctle  (^jlaubc  bafür,  bay,  bann  an  bcr  Spil^c  be>3 
antid)riftUd)cu  'J(eid)e^^  ein  @iu  ,;ct  iii  euf  d),  bcr  ^nntid)rift,  ftcf)cn  uürb. 
^Hud)  hiK"  fd)ciut  offenbar,  ha]^  bcr  (Sbnratter  bicfc^>  5Intid)rifte^3  nnb  feinet 
3f?cid)e^^  oolleubctc  (shntlofigfeit,  Selbftoergötteruug  nnb  t)od)iuütigc  ©efcl^:^ 
(ofigfeit,  Unglaube  unb  ^pü\^  gegen  altc^v  ma^  ^Keligion  beißt,  fein  mirb, 
momit  2:cufelc^bicnft  unb  biabolifd)e!^  ©autelmer!  fcl)r  mot)l  ocrträgtid) 
finb. 

^Teinrid)  -  .'puppert,  >iüiupent»ium  bcv  lüöuiatif.  II.  2.  55 


864  2,  3)ic  allgcnicine  ^^^ollcnbunn. 

2)en  2lntirf)rift  aU$  bcn  ©ataii  fclbft  ober  0(^0  eine  cigcut(id)c  ^nfornatioii  beSfelben 
ober  aud)  a(ö  ein  pl)i)rifd)ci§  (SvgeiigiüiS  be^felbcu  aii3uiel)en,  uiiiic  gegen  bic  sententia 
communis  unb  jdjuieriuiegenbe  (iJrünbc. 

eir.lX'itcn  ^'  -^^^'-^  @in3c(iic  über  bie  "itJ  c  r  f  o  n ,  bcn  SIi^a,  bie  21  b  ftammuiicj, 

übrv  |ro^  vobrn  bic  3B II 11  b  c  V ,  bic  ^  ü  Hl  ^  f  c  iiiib  bic  goii^c  @  c )  d)  i  d)  t  e  bc^  5(utid}i-ift, 
bcvj  .»tnticftuft.  j^^^^^i^  ^1^  bcyfaüfigcii,  in  bcn  ucvidjiebcncii  ^■^eitcii  aufgcfoniincneu  mib  fid)  und) 
bcufclbcit  inübifiäicvcnbeii  rcutimgcii  luib  l^icimiiiöcii  fiiib  incf)v  ober  luciiigcr 
uiil"id)cv.  Tic  ]cl)r  allgemeine  nnb  bereite  in  bei*  pntriflifdjeu  ^eit  fid)  finbenbe 
?lnfid)t,  ber  ^^(ntidjvift  fomnie  nad)  ber  3<^^"f^i^^"iiii9  ^^-  vöini[d)en  9{ctd)eci,  nnb 
ÜJoni  lucrbe  snlet/t  ber  l)tittelpiintt  feincö  'Jieidjec^'cin,  büifte  üielleidjt  infofern 
anf  ^al)rl)eit  bernl)cn,  ak-'  ber  .pi)l)e|.nuitt  bec^  anttd)rift(idjcn  ^)ieid)e^  burd) 
einen  fdjeinbaren  Xriuinpf)  über  bie  ^irdje  nnb  i()r  Oberliaiipt  be5eid)nct  ift 
nnb  bcmfclben  eine  nöllige  ^'■'^■^^'""'"'^^'"''O  ^^^'  d)riftlid}en  nnb  nntürlidjen 
9{ed)töorbnuncj  Uüranc>gel)en  luirb; 

AinSare  ^'  f  1^  1' f^)  ^  ^  ii  ^"  c    92  a  t  n  r  c  r  f  d)  c  i  n  n  n  Q  e  n  am  .pimmel  nnb  anf    ber 

/.li'rttm-       @rbc,  lueldje  bie  lD2cnfd)en  mit  großer  gnrd)t  erfüllen  luerben:   Post  tribu- 

frirtKiiutüflon.  jjj^^jQj^gj^^  dierum  illorum  sol  obscnrabitnr   et   Inna  non  dabit  Inmen 

suum  et  stellae  cadent  de  coelo  et  virtutes  coeloruni  commovebuntur. 

Matth.  24,  29;  09I.  Luc.  21,  25  sq. 

..2(»7o.  3d)olion.     C^H'ftüf^u    auf    eine    uiörtlid)e    ^(nelegnng  oon    Äjyoc.  20 

"^{i'/rtTr'i'rmib' foivie  anf  fal|d)e  ^orftellnngen  00m  meffianiidjen  ^i*eid)e  i)errfd)te  im  '.Hltertnin 

finiflor  ^jvätov.  j^jf^^    m,^.    {jj,[    ijii^'^tif'-'^'ii/    ^^^^c    (£  b  i  0  n  i  t  e  n ,     (i  e  r  i  n  1 1)  i  a  n  e  r ,    )))l  0  n- 

taniften,  fonbern  and)  bei  red)tg(anbigen  Katern  unb  ^ird)enid)riftftellern, 

iDic   "»^apia^',   ^rcniin^^,    ^uftin   nnb    ßactantin^>,    loenn  and)  bei 

biefen    in  minber    fraffer    3'orm,    bic    d)  i(  ia  ft  i  f  d)e    'lUieinnni],   (il)riftn^3 

iDcrbe  bei  feiner  '^ieberlnnft  nnb  nad)  ^^efie(3nut3  bci:>  *2lntidjrift  bie  |)  eil  igen 

uom  2:obe  criiiccfcn    unb    mit    ibnen    nnb    beii    (il)riften,    bie    in  bcn  legten 

kämpfen  tren  geblieben,    tanfcnb    Qal)re    uon    bem    in    parabiefifd)er    ili>eifc 

iiucberl)ergeftc(lten  Qerufaleni  aiic>  l]crrid)en;  in  biefer   >^nt  u^ürben  alle  Xt'iU 

ncl)mcr  an  biefem  Üieid)c  mit  g-reubcn  aller  5(rt  gefiittigt,  nad)  ben  ^Järetifern 

and)  mit  grobfiiinlid)en  g^'^-'i'^'-'it'  "i^rf)  ^<^"  Gütern  nur  mit   fold)en,    bk  beut 

d)riftlid)en  2ittenge]c(3e  ent|pred)en;  bann  aber  folge  ein    äUieiter    unb  le^ter 

Eingriff  bco  ^atanc^  nnb  fcincv  Üteidjcö  nnb  bieranf  bie    allgemeine  51nf= 

erftebnng  nnb  ba^^  'ii^cltgerid)t. 

^    ,:";"/•      .  "^icfc  DJ^einnng  in  ibrer  traffen  gönn  ift  bävetifd),  in  ber  milberen 

bävctiirt)  rbcv'  gorm  aber,  bie  U)ir  and)  im  Sd)0|3e  ber  .s^irdie  finben,    nnb   bie    megen  be^ 

tucnimtcn.?  inifl.  5jjj|^,[j^,j^,o  jjn^m-f^^.^.  [[^y^y  ^^crtcibiger  aiid)  .pieronl)mii£i  nid)t    üerbammen  loill, 

liingft  in  ber  tatl)olifd)en  ^iird)c  abo  irrig  aufgegeben.  5(iiJ3erl)alb  ber 
^ird)c  aber  begegnen  mir  bem  (il)iliac>mu^  in  ben  mittelalterlidjcn  ©eften 
unb  befonberö  im  "liroteftanttemiiei  btc>  in  bie  neiiefte  ^^]eit.  Xa]]  ber 
(S^iliac^nn^^  and)  in  ber  Raffung  nuind)er  i^iiter  unb  fird)lid)er  ^d)riftfteller 
ber  erften  Qal)rl)unberte,  ein  Qrrtiim  ift,  ergibt  fid) 

«572.  1.  a  n  ^   ber   l)  e  i  l  i  g  e  n    S  d)  r  i  f  t ,    bie   an  oielcn,  oollftiinbig  Haren 

it/rt)^blT'i)S^  eine    baranf    folgenbc,    gleid)^ 

/*''"!■ )     '^^^^^9^''    9^^"ö    allgemeine    5(uf erftebnng    unb    nad)    ber  ftreitenben  nur 

i'"''-  -'^-    ^i^    trinmpl)ierenbe    ^^ird)e    in    ber    (Glorie     tennt.     Venit   hora,   in    qua 

omnes,    qui    in    monumentis    sunt,    audient    vocem    Filii    Dei.      Et 

procedent,  qui  bona  fecerunt,  in  resurrectionem  vitae,  qui  vero  mala 

egerunt,  in  resurrectionem  iudicii.     Joann.  5,  28  sq.    Filius  hominis 


2673. 


§  227.  ®er  jüngftc  Sag.  865 

veiiturus  est  in  gloria  Patris  sui  cum  angelis  suis,  et  tuiic  reddet 
unicuique  secuudum  opera  eius.  Matth.  16,  27.  ^cjl.  Matth,  25, 
31  sqq.  ^cr  t)(.  ^;)3nulu^^  rc^et  Don  bcm  S^ag,  ou  beut  ßfiriftuö  ben 
©rbfrei^  rid)tcu  unrb  (Ac^.  17,  31),  utib  üon  ber  2(uferftc{)mtg  aller 
in  momento,  in  ictu  oculi,  in  novissima  tuba  (1   Cor.  15,  52). 

2)ic[cn  (loren  5(n§[prüd)en  gegenüber  foiin  bie  geljeimni^öoÜe  iKei^fagung  Ajyoc.  20 
nid)t  im  ©innc  Cic§  St)tlin§iitu§  ücrftanbcn  merbeu.  9J^eiften§  mirb  [ic  uon  bcn  2:$coIogen 
gebeutet  öom  @iegc  bc^  (£l}rtftentum§  über  bie  2i}clt  uub  einem  biejcni  ©iege  entfprcd)enben 
frieblidjcn  3?eftanbe  ber  ^ird)e,  ober  and)  üon  ber  l)immlifd)en  @e(igfeit  ber  ^äntpffi-'  tie^ 
Sl^riftentum^,  bcfoubcrS  ber  9)iärti}rer,  ober  enblid)  üon  ber  erften,  nömlidj  ber  geiftigeu 
5(uferftet)nng  jum  2d)cn  ber  ®nobe,  unh  ber  gmeiten,  nönilid)  ber  2luferftef)ung  be§ 
3^leifd)c5  am  jüngften  Sage.     53g(.  Aug.,  De  civ.  Dei  1.  20  c.  7; 

2.  au^  ber  S^rabitioii.  3Sor  allein  l)at  ber  Sl)i(iagmu^  feine 
u  r  j  p  r  ü  n  9  ( i  dj  c  unb  a  H  g  e  ni  e  i  ii  c  2;rabitiou  für  fid).  :5}ie  a  p  o  ft  o  l  i  f  d)  e u  iTovutK'niäT'nuf 
5Bäter  feinten  bcit  (^()ilia6iiiii>o  nidjt.  ilUe  bie  X^üknüt  ht§  ^^^rcelnitcrig  f^Si^ 
(Sajitö  gegen  ben  (S^i(iac^inu6  beiuclft,  mar  bie  röinifd}e  ^Hrdje  \tct^ 
eine  ©cgnertn  bec^[e(ben.  (Sbenfo  ent|'d)ieben  traten  bie  ^(le^-anbriner  gegen 
i{)n  auf.  (Seit  beut  uterteii  Qal)rl)iiubert  ift  er  übenunubeu  uub  ücrfd}Unnbct 
iuiiuer  inel)r.  Tagegeu  l)nt  bie  tin1)nd)e  5(utorität  i^m  nie  eine  Einigung  ^u  teil 
merbeu  laffen.  5üfo  nid}t  mif  eine  npoftoUjdie  uub  tatl]oIifd}e  Überlieferung 
ftü^t  er  fid),  fonberu  ift  an^^^  einer  fubjeftiuen  (S'^'egefe  iiub  @pchi(ation 
^eruürgegangen,  luobei  andj  mol)!  ber  (Sljilia^^inn^^  bec^  fpiitcren  ^nbentniuio 
unb  Üfabbinie^inue  feinen  (Sinftng  an^igeübt  l)at.  ^gl.  Franzelm,  De 
divin.  tradit.  Th.  16. 

§  228.     ^ic  5(nfcrftc()uug  bcö  Jkifrfjcö. 

SBgl.  MdzzcUa,  De  Deo  creaute.     Disp.  G  a.  10:    O^^iualb,    e^nljatologie  5.  259  ff. 

I.  (&§>  mirb  eine  5lnf  erftel)  uitg  be^  5leifd)e;o  ftattfinben. 

T^iefer    int    apoftoliidjcn    unb    allen    folgenben    C^)lauben!^>bef enitt=        2r,74. 
uiffen    au-5gefprod)eue     (*>Haubenö  f  a  ^    unirb     geleugnet     oon     ben  5(,Jj'"[J"J[„j^^'^^^^^ 
S  a  b  b  u  c  ä  e  r  n ,  (5^  u  o  ft  i  f  e  r  n ,  iDi  a  n  i  d)  ii  e  r  n ,  Ä'  a  1 1)  a  r  e  r  n  ,  5B  a  l  b  e  n-     ?skiid)c<>. 
fern,    ^Ub  igen  fern,    3me  be  nborg  i  au  er  u,    9iat  i  o  iia  lifteu   unb 
yjhiteri  aliftcn.     ^emiefeu  mirb  er 

1.  a n ^  b  e r  ^ e  i (i g  e  n  2  d) r  i f  t. 

a.  Qiu  ?l  ( t  e  n  !I  e  ft  a  in  e  n  t  e  ift  er  fdjon  int  ^s  r  o  t  o  e  t)  a  n  g  e  l  i  u  in  ^     2(;75. 
angebcutet.     Tmn  lueuii  beut  9J?en]d)eu,  ber    bie    pnrabiefiidje   Unfterblid)fett  ^''j,;['l|l';;Jt^^^^^^^ 
be^  l^'ibeö  burd)   bie    Siiube    tjerloren    l)ar,    bie    einftige    nollftiinbige    Über^  i"^' wti»m  ""ö 
minbung  3atamo  unb  feines  iöerteci  üerl)ei|leu    mirb,    fo    ift   bariu  and)  bie 
Übenuinbung  be§  Tobe^,  ber  lun*  allem    aU   Sünbenftrafe  Ijcrnorgeljoben  ift, 
üerfprodjen.     Qin  .pinblicf  bieranf  fann  beun  nud)  @ua   mit   üoUtümmeuftein 
9led)te  Ü)httter  ber  ßebenbigcn  genattut  luerbcn. 

^m^)  flar  ober  ift  biV$  Regina  imn  ber  5luferftel}nng  ansgcfprodjeu  in 
folgenben  Porten  Qobc>:  Scio  enim,  quod  redemptor  mens  vivit,  et 
in  novissimo  die  de  terra  surrecturus  sum.  Et  rursum  circum- 
dabor  pelle  mea  et  in  carne  mea  videbo  Deum  meum,  quem 
visurus  sum  ego  ipse  et  oculi  mei  conspecturi  sunt  et  non  alius ; 
reposita  est  haec  spes  mea  in  sinu  meo.  Job  19,  25  sqq.  ^ic|c 
(Stelle,  hk  nad)  bcm  l)ebraifd)cu  Z^tc  mefeutlicl)  benfelbeu  Sinu  l)at,  marb 
fornol)!  oon  ber  jnbifc^en  (Si)uagoge,  aU  uon  ber  ^irdjc  511  allen  Reiten  nlS 
ein  flare^  3engui^3  für  bie  ^liiferftcljuug  bev  gleifi^e^^  angefel)en,  uub  nur 
eine    hc§    ^^orte!§    ©otte^    itumürbige,     rationaliftifd)e     @^-egefe    mill     biefe 

55  -^ 


866  2.  2)ic  angcmeinc  T^oIIenMtnfl. 

(Stcdc  mit  i^rcn  prägnanten    ^tnc-briitfcn    al^^    eine   poctifiijo  '4^avftc((nng  ber 

^^ieber^crftcllnng  bt^:^  irbi|d)cn  ©liicfc^o  3ob^>  anc4egcn. 

2(57t;.  ^ic  ^ropI)ctcn  bc^engen  ben  (S^lnnbcn  an  bic  ?fnfcrftc()nng  bcfonberf^ 

^'''•{j\!f^'Jfj"""Habiirrf),  bay,  fie  in  iHn-fdjiebencn  gönnen  bie  (5vli3fnnn  nnb  '4Bicbcrl)crftc(lnnii 

^;<vopi)ctcii.     ;g^5racl^o  nnter  bcni  ^iBilbe  ber  allgemeinen  2^otcncviüccfnng  baifteKcn.     V^ivent 

mortui  tui,  interfecti  mei  i-esuroent.  expeigisciniiiü   et  laudate,  qiii 

habitatis    in   pulvere.     Is.    26,    19.     ^gt.    25,  8.     (Säed)ie(    fd)ilbovt 

ptaftifd),  mie  bie  Xotengebeinc  miebcr    ^eben   annelimcn  (ßl,  1  sqq).     V(nd) 

T^aniel  bat  nnfer  X^oguia  förinlid)  anvgciprod)cn :    Et  multi   de  his,  qui 

dormiuut   in    terrae   pulvere,    evigilabunt :    alii    in  vitam  aeternam, 

et    alii    in    opprobriuni ,    ut    videant    semper.      Da)i.    12,   2.     5i3gt. 

Os.  13,   14. 

^•-)"*f"f<i  I  '^^^^^    befonbevem    9iad)bind    nnb    mit    großer    .s^larbeit    befcnncn    bie 

'^"\!o'n'Uii'"""macd)abäiid)en    'JJ(äitl)rcr    bie    5(nfciftc()nng    bc^?    gleifdiec^ :     Hex    niundi 

^JnibmtSmt.  ^^^^^"^^^     ^^^^^    P^"^    ^^^^^    legibus    111    aeteiuae    vitae    resurrectione 

(«inubc  bei     suscitabit  .  .  .  I^otius  est  ab  lioniinibus  niorti  datos  speni  exspectare 

a  Deo,  iterum  ab  ipso  resuscitandos  .  .  .  Dixit  imater)  ad  eos 

Mundi  Creator,  qui  formavit  lioniinis  nativitatem,  qnique  oninium 
invenit  origineni,  et  spirituin  vobis  iterum  cum  misericordia  reddet 
et  vitam,  sicut  nunc  vosmetipsos  despicitis  propter  leges  eins. 
2  Macch.  7,  9.  14.  23.  ^-1m3(.  2  Macch.  12,  43;  Errhcs.  46,  11  sqq. 
"^«6  bie  3"^<^"  Ji'it  ^^üh^nabmc  ber  ^abbueiier  nnb  uie(fcid)t  teilmeife 
ber  ©[[euer,  an  bie  ^Hnferftcl)nng  ber  Xoten  glaubten,  ift  eine  and)  nom 
Dienen  !Ieftanicnte  bezeugte  !Il)atfari}e.  ii^gt.  Matth.  22,  23;  Jocnni. 
11,  24. 

b.    ^\\\   9t  e  n  c  n    Zz  ft  a  m  e  n  t  e    finb    beionbero    folgcnbc   Stellen   ,ui 

beadjtcn. 

2r.7H.  a.  Sl)riftn^^  befiimpft  anfc>  |"d}ärjfte  bie  Qrr(el)re  ber 'Sabbnciicr  nnb 

^wU^^^^^^^^  ben  aageineinen  (^Hauben  ^^vraelv^    an    bie    ^Inferftebnng:    Erratis, 

nescientes  Scripturas    iieque   virtutem  l)ei.     In   resurrectione   enim 

neque  nubent  neque  nubentur,  sed  eiunt  sicut  angeli  Dei  in  coelo. 

De  resurrectione   autem   mortuorum    non   legistis,    quod  dictum  est 

a   Deo   dicente   vobis:    P'go   sum   Dens  Abraham  et  Dens  Isaac  et 

Dens  Jacob?  Non  est  Dens  mortuorum,  sed  viventium.     Matth.  22, 

29  sqq.     53ei  Qol}ainu'v  rebct  Ü()riftnc>    oft    mit    befonbcrem   i)iad)brncf  oon 

ber  glorreidjen  '^(nferfte()nng  ber  (^ered)tcn,  bie  im    al(er()ciligften  Saframent 

fein    gleifd)    imb    t^\\\{    genießen    [Joann.  6,  39  sq.  44.   55).     5Ulein    er 

fprid)t  ebenbafelbft  and)  bie  allgemeine  ?lnferftel)nng,  and)  bie  ber  '^^enrorfcnen, 

anf^o  Üarftc  an^o:  Venit  liora,  in  qua  omnes,  qui  in  monumentis  sunt, 

andient  vocem  Filii  Dei,  et  procedent,  qui  bona  fecerunt,  in  resur- 

rectionem  vitae,  qui  vero  mala  egerunt,   in  resurrectionem   iudieii. 

Joann.  5,  28  sq.     ^^gl.  Liic.   14,  14;  Joann.  11,  25. 

2G79.  ß.  So  lehrten  and)  bie  ^^l  p  o  ft  e  (.      %  e  t  r  u  e   nnb   3  ^  l)  '^  ^^  ^^  ^  -    ^^^^'= 

SrÄ&m^^^^  in  Qcfn§  bie  $(nferftel)nng  oon  bcn  Xoten  ^  Act.  4,  2).    Qn  5ltl)en 

"  marb  ^]>anlu^>  uerfpottet,    ba    er    oon    ber    '3(nferftel)nng    ber  2^oten  rcbctc 

(Act.  17,  32),    5ßor  beni  lioben  9iat  fprad)  '^Minln^^  nnter  bcm  ^öi^erfprnd) 

ber    Sabbneiier    uon    ber    ^?(nferftcl)nng    {Act.  23,  6  sqq.',    ferner  oor  ben 

!?anbpflegern  J^-eli^*  {Act.  24,  15i  nnb  gefln^  ^ Act.  2(>,  23  sqq.)  nnb  bem 

^önig  ^^Igrippa  ^^Act.  26,  26),  %\\d)  nennt  ber  SIpoftct  bie  xHnferfte()nng  eine 


§  228.  S)tc  5rufcvftef(unfl  be5  f5(et[df}c5.  867 

ÖJruitbrc^re  bc!3  Gf)riftentiim^  (1  Cor.  15,  13  sqq.;  Hehr.  6,  2),  bte 
^offiniitö  bcr  ef)rifteu  (1  (7or.  15,  19  sqq.),  hi\§>  Unterpfanb 
itn  fever  5(iifcvftef)  iing  (Royn.  8,  11;  1  Cor.  6,  14)  imb  beiucift  au§ 
bcr  5(iiferftc[)inig  dfjvifti  lUifcre  Huferfteljiiug  (1  Cor.  15,  12  sqq.).  ^ie 
Öe{)re  \)o\\  |)t)menäuö  imb  ^I)i(etit^^  bagegen  ueriuirft  er  n(§  Qrrtiim 
(2  Tm.  2,  18). 

y.  ßbenfo  enthalten  aiirf)  bie  ©c^ilbcriingen  beg  iüngften  (^eriditc^  in 
ben  ©Dnngetien  iinb  ber  5(pofaIl)pi'e  mcninften^  implicite  hk  Öe^re  ü'on  ber 
?(uferftel)ung  be^3  g(eiirf)e^3,  luic  fie  benu  ami)  bur^  bie  übrigen  5(n^fprüi^e 
bc^3  'ii^ortc^o  (^otte^^  nut[)cntifrf)  crfliirt  finb; 

2.  ane^  ben  \)\.  53ätcrn,  ivcltfie  bie  5(uferfte()nng  Don  ben  2:oten  .ji,,,^,';j;^t^.j,,,„j^ 
öon  ben  iitteften  rf)rift(id}en  ^nUw  nn  iiR^  eine  ber  micljtigften  5LMi()r^eiten  i^*^* '^en  ^^ätevn, 
gegen  hk  gnoftil'c^^bofetifdicn  ^rrre()ren  nnf^5  entiiljiebenfte  nerteibigten.  @o  ""IkcfiUnf '" 
erfliirt  ^^ertnUian:  Fidiicia  cliristianorum  resurrectio  mortuorum.  ^jJ^J'JJJ^^.^^*^';^^^ 
De  res.  carn.  c.  1.  Eesnrrecturam  carnem  omnium,  quicunque  Ähctic. 
nati  sunt  lioniinum  atque  nascentur.  et  mortui  sunt  atque  morientur, 

iiullo  modo  dubitare  debet  cliristianus.  Aug.j  Encli.  c.  84.  5tnbere 
33äterfte(Ien  werben  ipir  unten  (w.  2688 1  fefjen; 

3.  an^o  ben  59n|d)riften  unb  ®t)ni  boten  in  ben  ^ata^ 
fonibcn.  '3fI)on  bie  ^^c^cidinnuii  Coemeterium  für  bie  d)riftlid)e  93egräb- 
niioftiitte  ift  ein  ^kuun^S  für  ben  C^Uanbcn  an  bie  5(nferftcl)nng.  5U^ 
©Ijnibole  bcrfelbcn  finben  luir  ben  5(b(er,  ^^fnn,  ^U)öni^*  n.  f.  lu.  i^gt. 
^^ran^,  ^icorenaiflopabic  bcr  diriftf.  5(Üert. ; 

4.  (Ui!?  allen  0)1  a  n  benc^  b  e  fcnn  tu  if  fen  unb  ben  l^el)  ra  ng- 
f  p  r  ü  d)  e  n  b  e  r  ^l  i  r  d)  e.  T ac>  n  i  e  r  t  e  Ö  a  t  e  r  a  n  f  o  n  5  i  I  (c^rt :  Omues 
cum  suis  propriis  resur^ent  corporibus,  quae  nunc  gestaut,  ut 
recipiaut  secundum  oi)era  sua,  sive  bona  fueriut,  sive  mala:  illi 
cum  diabolo  ])oeuam  perpetuam,  et  isti  cum  Christo  gloriam  sempi- 
ternam.     Cap.  Firmiter; 

5.  n  n  ^^  b  c  in  t  b  e  0  1 0  g  i  f  d)  e  n  T)  e  n  f  e  n. 

a.  dbriftn^o  ift  ber  smeite  '?(baiii.     'UMe   uiir    im    crften  5(bnm  ade    23^.^f;J/,;,ß^^^ 
gcftorben  finb,  u>crbcn  nur  iin  ^meiten  crftc()cn.     (i()riftu^i   ift   nnfer   .^a npt,  Gfiri'ftisu  uu^s 
mir  fein  öcib;  c^?  ^emt  fid),  batl  unr  g(cid)  if)in  an^o  bem  @ra6c  anferftef)en.  SbiQe"®icö 
dbriftuv    ift    bcr    Qbcalnicnfd) ;    in    feiner    5(nferftct)nng    ift  bie   ber  ganzen   si[ufp^"/p\,j^^^^^ 
3J?enfii^f)eit  bcgrünbct  nnb  ocrtünbet. 

b.  ^Cnirbe  bcr  9J?cnfd)  im  Xobe  bleiben,  fo  tDÜre  ß^fjrifti  ©ieg  über 
feine  nnb  nnfere  S^'ii^^^/  "^it-'  ©rlöfinig,  nur  \y\ii\  'Der  gan^c  2}?cnfd)  luar 
5nr  Unftcrbtidjfcit  gefd)affen;  feine  Üfcftitntion  ciit()ii(t  alfo  and^  bo^  öeibc^ 
.pcrftcllnng. 

c.  ^er  ?cib  \)(\i  ha^>  @d)icffa(  bcr  @cele    im    gnUe    geteilt,   nnb     ^^jf|f;,„i, 
bnrnm  f)at  er  and)    ibre    .v>cr  rli  d)f  eit    jn    teilen;    ift    er   mitgcftraft ^eiiinunfl  bmdi 
uun-bcn,  med  er  mitgefünbigt  l)at,  fo  ift  er  and)  mitbcr^nfteden,   lucit   er  bie    uiüflnVVnTn 
5'Mi|3e  nnb  .s;>4lignng^nitiicnnitttlt  f)at:    "^mö)    il)n    ift  ®otte§  ^ort  gehört   mn\id)xm. 
unb  öcrfünbct,  ba^o  2a!ranicnt  empfangen  nnb  gefpenbet  morben;    er  lag  im 

©taube  f^nm  Ö^ebctc,  tnb  alle  3^nßübunnen  auf  fid),  ftöf)nte  in  ©cnf^ern  ber 
3er!nirfd)nng  unb  füllte  ha^  Heiligtum  mit  .^l)mnen.  @benfo  muß  and)  bcr 
Seib,  bcr  bciii  ^3bfcn  .^nm  Organ  gebicnt,  beffen  ^yolgcn  nnb  bie  fd)limmc 
©luigfeit    mittragen    I)elfen.     !t)erfe(be    gan^e    iDknfd),    bie    $erfön(ic^!eit  in 


868  2.  ^ic  nngcnieinc  53ot(cnbinig. 

^Uict  ??ntm*cn,  bic  gelitten  unb  ge^anbelt,  mug  ,vcniti(i^ev  5Bcifc  iii^  ^cridjt 
uiib  5um  ^iiiimcl  ober  5111*  .s>öl(e  gcl)en. 

*jo  Sit  bn  ^*  '^^^  ^(nfcrftel^umi  ift  innertirf)  niöglid^;    in    ibrem    33egriff  ift 

"Viufiifu-miitt//  !cin  ^liMberfprnrf)  anf^^nfinben.  ©beni'o  ift  fic  nngerlid)  niöcjtirf):  in 
53e^ng  anf  (5)  Ott,  beffcn  55?ct^^{)cit,  Öh'ite.  (Mercrf)tig!cit  unb  5!}?arf)t  fiel)  in 
if)r  anf  eine  I)err(id)c  SK^eife  offenbart;  in  ^^e^ng  auf  ben  3Dlenfd)en,  beffcn 
;J^ntegrität  bitrd)  fie  erl]altcn  loirb;  in  ^^e'^^ng  auf  bic  Sectc,  bic  ben  i?cib 
aUo  i[)r  .Svoniplenient  mit  nnübcvunnblidicm  l^range  ocrlangt ;  in  ^c^ug  auf 
ben  öeib,  bcr  fo  aU  (Spottes!  3[ikv!  erHärt  unb  ocrfliirt  tuivb. 

m^Jnthmtbn  II-  ^^^^^  ^^'^^^^^  geftovbcn  finb,  uierbcn  aufcrftef)cn. 

x'iufcvftcintnß.  Dbgleid)  bic    l)cttigc    (Sd)rift,    bcfonber^^    3o()anuc^%  an   mand)en 

(Stcdcn  nur  oon  bcr  ^lufcrftc^nng  bcr  @crcd)tcu  aU  bcr  5(nferftc!)ung  ,^um 
?cbcn  rcbct,  fo  ncrfünbct  fic  bodi  cbcnio  Har  aud)  bie  bcr  ^-iHnMuorfcncn. 
T^cr  1)1.  ^MUiUho  Icbrt  bic  ^Infcrftcbuiig  instorum  et  im[>iorum  ^  Art.  24, 
151  .Sirut  in  Adam  omiies  moriniitnr,  ita  et  in  Christo  omnes 
vivificabuntur.  1  Cor.  15,  22.  th}\.  Mattli.  13,  41.  49;  Joann,  5, 
28  sq.;  Apoc.  20,   12  sqq. 

1^ic^>  ift  and)  bic  fonftantc  ^cl)rc  bcr  (}  I.  'initcr,  luic  \mx  cf^  fd)on 
noiii  bl.  ^luguftinn^o  gebort  f)abcu.  (Sbenfo  lehrte  and)  iuiincr  bic  ,^ird)e, 
iubcni  fic  obuc  jcbe  (Jin  f  d)  rän!  ung  bie  ^{nferftcbnug  bec*  g(eifd)e§ 
anofprad)  ober  fie  a  u  t^  b  r  ii  cf  ( i  d)  bcljanptetc.  Vct^tcrc!^  ift  im  "?( t !)  a  n  a- 
fianifd)eu  (^lanbcn^bctcnutni^?  bcr  ^a((:  Owncs  honiines  resurgere 
habeut  cum  corporibns  suis  et  reddituri  sunt  de  factis  propriis 
rationem.  Et  qui  bona  e.irerunt,  ibuut  in  yitam  aeternam,  qui 
vero  mala,  in  ignem  aeternum.  (Sbcnio  bciftt  e^o  im  (^Iauben<^befennt' 
ui^^  be^?  ^i  0  u  ^^  i  I  -?  0  0  u  jt  0  ( e  b  0  '  675 ) :  Confitemur  vera  fide  resur- 
rectiouem  carnis  omnium  mortuorum.  T^ie  namlid)c  ?ebrc  umrb  mun 
iMcrten  öa  tcranf  0  n  ;i(  an^5gcipvod)en  (n.  2680). 

Über  Mc  Wcnfrf)cn,  uie(ff}c  bei  bcr  ,^ii)eitcu  '?lnfiinft  (Shrifti  iiod)  leluMt,  fotuie  ü(ier 
(5(iü§  unb  ,f-)enoi1)  \\y\.  11.  24S0  f. 

^io-jiu>?m-inin  ^^^'  "^^^  '^(ufcrftcbuug  bc^o  ?cibc^5  ift  ein    üb  er  na  tu  r  (i  d^c^   3öerf 

^i'iii  l'>i\r'"'v' b  er  göttlidicn  ^Hlmadit;  benn  obg(cid)  bic  ?(nferftc()ung  bcm  'i)J(enfd)cn 
*""""''^'^-  im  f)bdiftcn  (Mrabe  aiincmcffcn  ift,  fo  ift  bod)  h\t  ^iMebcvIicrrtcdung  bc«?  ocr- 
uicftcn  Öcibcc!  unb  beffcn  :IiMcbenicrciuiguug  mit  bcr  'Seele  nid)t  nur  unc  bie 
uriprüuglid)c  UnUcrblidifcit  praeter  et  supra  uaturam,  fouberu  in  einem 
gemiffcn  Sinuc  fogar  contra  uaturam  unb  babcr  uiunöglidi  für  alte  .Sh'äfte 
bcr  ^??atur  unb  nur  bnrd)  ®otte^>  *^?(nuuid)t  möglid)  unb  mirflid). 

Akmuftt  b.-^  I^-  ^'^^  5(uferftcbuug  fiiibct  ftatt  burdi  bic  ^Bicbcrocreiuigung  ber  2cc(c 

viufmuiniiui^    mit    ibrcm    aw^-^    ber    '-I^ermcfung    uucbcrbcrgcftcdtcn    \^eibe,    atfo  mit    bem^ 

fHic''':sSnmä^  9eibc,    bcr   \{)x   im    ,^,  cillid)cu    ^eben    eigen    gemefcu. 

'5)cr  5lufcrftcbuuge^Icib  bcr  (^uitcn  unb  5Hiicn  mirb  alfo  uiti^t  bfon  ein  umbrer 

:^eib,  fouberu  f  u  b  ft  a  u  t  i  a  ( ,  f  p  c  c  i  f  i  1  d)  unb    i  u  b  i  0  i  b  u  e  U    bcrfclbe  £cib 

fein,  ben  fie  je^t  befi^^cu. 

1.  I^ag  ber  5(ufcrfte{)Uug^o(eib  ber  5(rt  n  a  d)  ibentifdi  ift  nnt  bcm 
frü{)crcn  ?eib,  b.  b.  ein  mcuid]lid)cr  Ccib  ift  (f  p  c  c  i  f  i  1  d)  c  :^v  b  e  u  t  i  t  ä  t)/ 
bcbarf  cigcnttid)  feinc^o  53ciucifcc^  unb  ergibt  fid)  übrigcu^o  ([\h:^  adcu 
^(rgumcuteu  für  bie  numerifd)c  ^bcutität.  ©inen  iitl)erifd)en 
!?cib  fdiriebcn  nmnd)e'  ben  '^(ufcrftaubeucn  ^n,    mic    5:ficopl)raftU)5  ^aracelfu^, 


§  228.  2)ic  9rufcvftef)Uiig  bc§  ^Icifrf)c5.  869 

Sirf)tc    u.   a.     33gr.     bageöCH     tag     ^ongtl    Doii    3:otcbo    (675)    hti 
Demmger,  Encbir.  n.  234. 

2.  ^ie  nniiicri)d)e  ^bcntttnt,  b.  {).  bog  bei*  ^luferfterjungMcib 
lüciciitlid)  berfelbe  ift  luie  bei*  friUjere  Öeib  be^  auferftnnbeneu  a)2eii[(i)en,  ift 
^(nnbcii^lel)re  niib  erijibt  fid) 

a.  aug  bei*  ()  eil  igen  Sd)rift.  Rursiim  circumdabor  pelle  j^,  SevUcfte 
niea,  et  in  carne  mea  videbo  Deum  meum.  Job  19,  26.  ^cr  brtttc  ^^^^-»tität jn  k-v 
bei*  mncd)nbäi|d]cn  53rübcr  opfert  frcubtg  ^iiuöe  inib  $iiube:  E  coelo  jg^a  ^'""'^'"  ^'^'"^^' 
possideo,  sed  propter  Dei  leges  nunc  liaec  ipsa  despicio,  quoniam 
ab  ipso  me  ea  recepturum  spero.  2  Macch.  7,  11.  ^cr  !Ocib,  lüetd}ci* 
in  SScrn)e^>(id)!c{t  gcfiict  unrb,  evftelit  in  Unt)cvmc^4id)teit,  a(fo  berfelbc  ßcib, 
inu*  in  einem  nnberen  äiiftnnbe  nnb  in  einer  anbercn  53cfd]affen{)eit  (1  Cor. 
15,  42  sqq.i;  bn^^^  35cruic$lid)e  .ycfit  an  bic  UniicruieÄ(id)fcit,  bn^ '^terblid}e 
bic  Unfterblid)!eit :  Oportet  enim  corrnptibile  hoc  indnere  incorrup- 
tionem  et  mortale  hoc  indnere  immortalitatem.  1  Cor.  15,  53. 
@§  crfte^t  n(|o  berfetbe  nenüc^tidje  l'eib,  ber  jct^t  unfcr  ift,  in  Unuenue^^ 
tidifcit;  benn  nnf  bic  '3cele  fann  fid)  a((eö  bicfc^^  nid)t  bcjicljcn.  Qui 
reformabit  cori)US  liiimilitatis  iiostrae.  Phil.  3,  21.  ^^gt.  nnd)  Matth. 
13,  41  ;  Joami.  5,  28;  AH.  7,  59;  1  Cor.  11,  30;  1  Thess.  4,  12  sq.; 
Apoc.  20,  13.  Übrigen^>  beincift  \d)o\\hix  %mhx\\d  res urg er e,  resurr ectio 
nnfcren  ©a^^,  lnic  bereit^o  ü'crtnHian  nrgnnunitiert :  Besurrectionis 
vocabulum  noii  aliani  rem  vindicat,  quam  qnae  cecidit.  Bürgere 
enim  potest  dici  et  qiiod  omnino  nun  cecidit,  qnod  semper  retro 
iacuit.  Tresiirgere  antem  non  est  nisi  eins,  qnod  cecidit.  Iterum 
snrgere,  qnia  cecidit,  resurgere  dicitnr.  Be  enim  syllaba  iterationi 
semper  adliibetnr.  C.  Marc.  1.  5  c.  9.  ^eber  ^^^'^iH'^  '^f^^^'  be^ügltd) 
ber  nunicrifd)en  ^bcntttät  be^o  ^^(nfcrftel)ung^5(eibe^^  mit  bcm  gegenwärtigen 
mnf3  |d)Unnbcn  angefid)t^o  ber  5(nferftet)nng  dbrifti,  bic  ein  i^orbitb  nnferer 
5(nfcrftel)nng  ift.     'il>gl.  Born.  8,  29;  1    Cor.  15,  49;  Phil  3,  21. 

51lnMm  ber  ^^(poftcl  bot  53erg(eii-f)  mit  bcm  Snmcnfoni  iicbraudjt  nnb  [ogt:  Et 
qnod  scmiiias,  non  cor])Us,  ([uod  tuturuin  est,  seniiiias,  sei  nudum  g-raniim,  iit 
puta  tritiei  aiit  alicuius  coteroruni,  Dens  aiiteiii  dat  illi  corpus  sicut  vult,  et  uni- 
cuiquc  scminum  ])roj)riiini  corpus.  Non  oninis  caro  oadeni  caro,  sed  alia  ({uidem 
honiinuiu,  alia  vcro  i)ecoruui  ii.  f.  ui.  d  Cor.  15,  37  S(iq.),  fo  mill  er,  aligc[cf)en  üoii 
bem  apo(oflctifri)en  3i^^t't"f<^  bie[er  9[naIogie  nn^J  bem  9iatiir(eliou,  bnbiirrf}  offenbar,  luie  fid) 
bic§  nii^  ieiiiev  i]aii,;^en  "^diferftediniß^Metire  ergibt,  nur  bie  accibentale  unb  mobate  33cr[djiebcn* 
I)cit  beä  ?tiiferftei)nng§(ei[u\'  nom  gcgcnmörtigcn  ^Jeibe  nernn[rf)aulid^en,  uidjt  aber  bercn  fu6=» 
ftontiatc  nnb  inbiuibuetle  :3bentität  leugnen; 

b.  nu^  ber  Sef)rc  ber  3?äter.  Qnam  absurdum  ....  aliam 
snbstantiam  operari,  aliam  mercede  dispungi,  nt  liaec  quidem  caro 
per  martyria  lanietur,  alia  vero  coronetnr :  item  e  contrario  liaec 
quidem  caro  in  spurcitiis  volutetni-,  alia  vero  damnetur.  Tertull.,  De 
resur.  car.  c.  56.  Quomodo  Dominus  post  resurrectionem  fixuras 
clavorum  ostendit  in  manibus,  vulnuslanceae  monstravit  in  latere  . .  . .  , 
sie  et  nos  post  resurrectionem  eadem  habebimus  membra,  quibus 
nun(^  utimur,  easdem  carnes  et  sanguinem  et  ossa,  quorum  in 
Scripturis  sanctis  opera,  non  natura  damnantur.  Hieron. ^  C.  Joann. 
hieros.  n.  28.  ^^(nf  ha?-'  ®e(}cimnic4ioüe  ber  3(nferftcl)nng  meift  (S^regor 
ber  (^roße  I)in,  ivenn  er  fd)rcibt:  Cur  ratione  vis  comprehendere, 
quomodo  redeas,  qui  ignoras,  quomodo  venisti?  Da  potentiae  crea- 
toris  tui,  qnod  comprehendere  non  vales  de  temetipso.     Gerte  enim 


870  2.  2)ic  angcmcinc  Sl^oUcnbimg 

quia  tu  ex  terra  factiis  es,  terra  vero  ex  iiihilo,  tu  es  creatiis  ex 
iiihilo.  Ne  ergo  de  carnis  tuae  resurrectione  desperes,  perpende 
prudenter,  quia  minus  est  Deo  reparare  quod  erat,  quam  fecisse 
quod  uon  erat.  Sed  si  non  potes  resurrectionis  effectum  ratione 
comprelieudere,  perpende,  quam  multa  sint,  quae  non  intelligis, 
qualiter  sint,  et  tarnen  esse  non  dubitas.     In  Ezecli.  Hom.  8 ; 

Tic  immörifriK  ^-    ^  ^^  ^    ^^"    ß  C  ()  V  ll  U  ^^  f  p  V  Ü  rf)  C  U    bCV    ^  1  V  dlC       ©rfjOH    illl    0  p  0  ft  0= 

rNbintität  in  ^cn  ti  f  d) e  n     (5^(  (1  u  bcn^>  b  e  tenii  tui  ^>     iiiirb    ber    (S^lnnbc     an    bic    carnis 

'''la"i\ui)?'''  resurrectio  bcfaintt;  eine  resurrectto    fc^t    ober,    U)ic    mir    oon   !itcrtu(lian 

c^cliört  l)nbcii,  bic  nHntcviid)c    Qbcntitiit    bcs  ^lufcrftcljungetcibc^^  mit  bcm 

früheren  i^cibc  oovnn^n    'I'ober  fprid)t  bic  ^ivdic,  fo  oft  fic  bic  resurrectio 

Icbvt,    and)    bic    ninncrifdic    ^sbcntitat    anc>.     ^lu^obrütflid)    aber  I)cigt  c^o  im 

51 1  \]  a  M  a  i  i  a  n  n  m  :  Omnes  homines  resurgere  liabent  cum  corporihus 

suis.     9tod)  flarcr  fac^t  \>iv%    Ä^  o  n  ,^  i  (    u  o  n  ^  o  ( c  b  o  :  Nee  in  aerea  vel 

qualibet  alia  carne,  ut  quidani  delirant,  surrecturos    nos    credimus, 

sed  in  ista,  qua  vivimus,  consistimus  et  movemur.    ^co  IX.  |'d)rcibt 

jn  nltiiibcH  imr:  Credo  etiam    verani    resurrectionem   eiusdem  carnis, 

quam  nunc    gc^sto.     ^Hlmlidi  bcifu    c^o    in   bcn  ron  ^nnoccn,^  III.   unb 

^Icmcn^oIV.    novc^cfd)ricbcHcn    (^(anbcn^Micfcnutniffcn.     ^ci(.    Deminger, 

Enchir.  n.  373.  386:  oql.  aiid)    bic    (Srflannii-j   bc^o    nicrtcn  !2atcranfonäil^ 

n.  2680: 

-.  -'■'•"*•  -^  d.  anc^  bcr  Öcbvc  bcr  Xbcoloqcn,    mcld)c    mit    ^(uc^nabmc    bc§ 

a^^•mität  ntui)  STuvanbuc^,  bcm  nur  c^an;^  mcniqc  nd)  anfdiloiKn,  bic  niimcn]d)c  ^bcntitiit 

^'luniuhtr"'  t^cvtcibincn.     TnraiibnC'  ncrtrat  bic  'JJiciintnQ,  bcr  ^tufcrftcljnugc^lcib  fei  jmar 

bcm  friil)crcn  c\([\\\  fonform,  aber  nidit  an^o  bcn  (Elementen    gcbilbct,   bic    im 

friibcrcn  Öcib   iHn1)anbcu  nuircn.     Taqcqcn  (cbrt  bcr   1)1.  Xl)omo^>  unb  mit 

ibm  alle:  Oportet,  qudd  ideni  lionio  nuniero  resiirgat :  et  hoc  quidem 

fit.  dum  eadem  anima  nuniero  eidem    corpoii    numero    coniungitur; 

alias  enim  non  esset  resuirectio  proprie,  nisi  idem  liomo  repararetur. 

Unde  ponere,  quod  idem   numero   non    sit,   qui  resurget,  est  haere- 

ticum,  derogans  veritati  Scripturae,  quae  resurrectionem  praedicat. 

8.  Tli.  Suppl.  q.  79  a.  2. 

rcfstoff^  •^-  ^^^^^^^  i^^c  numcri[ci^c  ^bcntität  bc>?  5(nfcrftc()unqo(cibc^3  mit  bcm 

auHtid  1I1'^  ^io  friibcrcn  ^cibc  irirb  uor  allem  bcr  ©inuMinb    erboben,    infoinc    bc<3  (Stoff-^ 

.sb.ntitöt.     mcd)fe(v  traten  im  mcn|d](id)cn  .Svorpcr    immerrort    neue   yjiületule  an  <:::tcllc 

bcr  alten,  ja  nad)  ctnni  fieben  ^sabren  jcien  übcrbanpt  alle  früberen  ?.)?olcfülc 

bnn^  anbcre  crK^'t.     5(iici  uield)eu  ':}3iolctülen  mirb    nun    bcr  5(iirerftebnniv5= 

tcib  ^nfammciigcfct^t  fein?  ^^a  nod)  mebr,  bcr  bcftiinbiqc   ^toffmed)icl  in  bcr 

9?atiir  bcbiiiqt,  ba]]  ??(Dlefülc  be^?  einen  ^J(cnid)en  in  bcn  2\:\b  cine^o  anbcrcn 

SQ(enfd)cn  iiberqebcn,  fo  i:^a^    fdilicf^lid)    bic    nämlidicn    ^liolefülc    bcm    'i^cibc 

ncrfdiiebener    ^J^icnfdien    anqel)ören    fbnncn.      3iMe    !ann    aber    unter    foldjcn 

llrnftänben  bic  niimerifd)c  Qbentitiit  be^o  ^^lHferftebungc>leibf^>  mit  bcm  friil)crcn 

?eibe  ocma^rt  bleiben?    3"^* .  ^^'^iii^^^^^^^'^""9    ^^^'cr    t^'i'(i^^n  ift   folgcnbe^  3n 

beachten. 

ii.atindu' ba-  ^-    "^'^    TI)atfad)c,    ba^    ber    5lnfcrftebnnnMctb    mit    beut  früheren 

}uh.u;vnrtun    Humcrifd)  ibeutifrb  ift,  fann  nad)  bcn  CncUcn  bcr  Cffenbarniiq  nid)t  bcftritten 

c5n\n'h-nuiio'''^u  nicrben;  qan;  uerfdiiebcn  bicriiou  ift  bic  f^-ra^e,  \V[V$  baju  erforbert  mirb,  ba^ 

loufiiciSiv    '^'^^'^^  ^bentität  bcl)auptct  merben  fann.     9tnr  i)icrcjegen  aber  ift  ber  crmiil)utc 

^inmanb  gcridjtet. 


§  228.  ^ic  3rufcr[tct)uug  be§  ^(cifc^c^.  871 

b.  335cim  and}  bic  a}?o(e!üIc  im[erc§  Mbc§>  ftctg  biird)  neue  erfe^t  mcrben, 
fo  Ijinbcrt  bk§  bod)  nidjt  bie  immcvifdje  Qbeiititnt  bcö  ict^igcu  Ji^cibc^?  mit 
ienciii  üor  ficben  ^^i^ren.  ©bciifo  iicr()iubcrt  aiid)  bcr  etoffiüerfjfcl  uid)t, 
bag  bei*  5(iifcrfte^ung^>kib  iiumcvifd)  ibentifd)  ift  mit  bcm  frül)crcn  2äh.  Quod 
non  irapedit  uiiitatem  secundum  niimerum  in  homine,  dum  continiie 
vivit,  manifestum  est,  quod  uon  potest  impedire  unitatem  resur- 
gentis.     In    corpore    autem    hominis,   quamdiu    vivit,    non    semper 

sunt  eaedem  partes,  sed flnunt    et    refluunt.     Nee  propter 

hoc  impeditur,  quin  homo  sit  unus  numero   a  principio  vitae  usque 
in  finem.     S.  Thom.,  S.  c.  gent.  1.  4  c.  81. 

c.  I^er  5(uferftc()uni3^^Icib  braiid)t  ober,  um  uumcrifd)  ibentifd)  mit  bem 
frül)crcu  '^n  fein,  uid)t  aiie^  a((cn  il^?üle!iilcu  5n  beftct)cn,  me(d)e  je  bcn  Öcib 
fonftituicvtcn ;  cv  ocnügt  inclmel}r,  ha\^  biejcnigcu  9?(olcfüle  neniicnbct  finb, 
m'::->  mcld)en  er  ^u  ivgcnb  einer  ^^cit  bec^  Öebeuc^  bcftanb. 

d.  .'piermit  ift  and)  fdiou  an}  bic  ^rage  gciuitinortet,  luic  c§  mit  ienen 
9}io(cfülcu  fei,  uictdic  uerfdjiebeiien  menidilid)eu  Leibern  angel)örteu.  ©d)on 
bcr  1)1.  ^^luguftinuö  l)ntte  biefcu  ^iurnnub  in  folgcnber  35?eife  gelöft: 
Reddetur  ergo  caro  illa  hoiniui,  in  quo  caro  humaiia  primitus 
coepit.  Ab  illo  quip])e  altero  tamqnam  luutno  sunipta  deputanda 
est,  quae  sicut  aes  alienum  reddenda  a^t,  unde  sumpta  est.  De  civ. 
Dei  1.  22  c.  20.     5ögl.  S.   Thom.,  S.  c.  gent.  1.  4  c.  81. 

V.  ^er  5(ufcrftel)uugcdcib  bcr  (Mcrcd)tcn  ift  aber,  obglcid)  berfelbe 
Ceib,  bcn  fie  an\  (Srben  Imttcn,  ein  qualitatiu  iiou  bemfclbeu  ner* 
f  d)  i  c  b  c  n  c  r ,  niimlid)  n  e  r  f  1  ii  r  t  c  r  Sei  b. 

1.  Über  bic  ^■)cfd)affeHl)eit  bcr  Leiber  bcr  Seligen  Icbrt  bcr  1)1.  ^^aitln^^:    .„^..^ffc^,,^,^^ 
Seminatur    in    corruptione  (iv  -^.Vv;sa),    surget    in    incorruptione    (sv    Vt-c- Inufci- 
a-^il-apaia);    seminatur    in    ignobilitatc    (iv  aT:;i(a',    surget    in   gloria  '''"""■^''''"^''''" 
(iv  oo;y^) ;  seminatur    in    iuiirmitate    (iv  aatJ-svEia),    sui'get    in  virtute 
(iv  5'jvatjLE'. ) ;    seminatur    corpus    aniniale    ('];t/i/.6v),    surget    corpus 
spirituale  (-v£'j{X7.t'.zov).    1    Cor.  \h,  42  sqq.    (£'r  ift  nlfo  ein  gc  ift  ig  er 
!Ocib,  iDoruuter  bie  ^k'freiuug  lum  bcr  .^ibrperlid)fcit  im  fdilimmcu  Sinne  be^ 
S5?orlc^o,    feine    üode    ^liciniinnig    nnb    (Srl)cbnnn   ,^u    feiner    '^In^ftimmnng  nnb 
Unuergänglid)tcit,  feine  cnglifd)c  (i7"iften5  (ugl.  Matth.  22,  :)0;  Luc.  20,  35) 
,^n    iicrftcl)en    ift,    fcinc^^iucg«?    aber    eine    uollftiinbigc    2piri(nalitiit    h\§>    ,^ur 
Qmpalpabilitiit,    luie    ja    nnd)    bcr    'i^(nfcrftcI)Hngc>(cib  (il)rifti    leine^oUieg^^    ein 
impalpabeler  nun*,    "^cr  !i'cib  uürb  ein  uuibrcr  fein  nnb  ein  geiftigcr,  infofern 
er    luun  Reifte    bel)errfd)t    nnb   bnni)  il)n   nnuergiinglid)    ift.     Neque  enini 
ultra  mori  poterunt;   ae(}ua]es  enim  augelis   sunt    et  filii    sunt  Dei, 
cum  sint  filii  resurrectionis.     Luc.  20,  36  ;  ügl.  1    Cor.  15,  53. 

2.^^(1^^  befonbere  @i  gen  f  d)af  ten  bc^^  5J[nfcrftel)ung^=lcibe!3,  dotes 
corporis  gloriosi,  Uierben  nngefiibrt 

a.  \>k    impassibüitas,    b.    1).    bic    Ö  ei  b  cn^Mt  n  f  ii  1)  ig !  ei  t.      '^ic  xie  Sibnus= 
Seligen  leben  in  eunqer  (^kfnnbbeit,  obne  non  irgenb   einem    Übel,    ©dmicr^  unfäDifl^iit  be§ 
ober    Selben    berubrt    ^n    merben.     Seminatur  in  corruptione,  surget  in       tcibcs. 
incorruptione.  1   Cor.  15,  42.     Absterget  Dens  omnem  lacrimam  ab 

oculis  eorum,  et  mors  ultra  non  erit,   neque   Inctus.   neque   clamor, 
neque  dolor  eiit  ultra.     Apoc.  21,  4.     '-I^gl.  7,  16;  Luc.  20,  35  sq.; 

b.  bic    claritas,    b.  1).    bie    ^lnrl)eit.     SDie    öeiber    ber    l^'-'i^^Ö*-'"^},  ,.^Sitbe^ 
luerben  leud)ten  irie  bie  Sonne  nad)    bem    ^^orbilbc    ber  ^erflörung  Sl)rifti.  ^^'lufcviteDuiiö^?-^ 


872  2.  !Dic  aüncnictnc  5?onenbiinfl. 

^arunt  fngt  ß^^riftii^  fclbft:  lusti  fiilgebunt  sicut  sol  in  rep:no 
Patris  eoriim.  Mntth,  13,  43.  ^cr  1)1.  "iPaiihie^  aber  Icl)rt:  Eeforma- 
bit  corpus  humilitatis  iiostrae,  configiiratnm  corpori  claritatis  siiae. 
Phil.  ?>,  21.  ^icfc  claritas  (^cf)t  l)enior  aiu?  bcin  ^ö(i)ftcn  ©lücfc  bcr 
@cc(c,  ba^^  im  Körper  niibcrftra(}(t,  inib  ift  f|lcid)inm  eine  Ü)?itteitunc^  biefer 
!)öci)ften  ©eligfcit  an  ben  Öeib.  9^ic!)t  af(e  uicrbcii  auf  c|(ci(t)e  ^l'eifc  mit 
biefer  ©ioeufdiaft  c^cfrfjinücft  fein,  mic  bcr  5(poftct  fagt :  Alia  claritas  solis, 
alia  claritas  liiiiae  et  alia  claritas  stellarum;  Stella  enim  a  Stella 
differt  in  claritate.  Sic  et  resurrectio  mortuorum.  1  Cor.  15, 
41  sq.; 
i!o%.  c.  bic  agilitas,  b.  f).  bic  33el)  cn  b  i  rj  f  e  i  t,  iKrmöc\c  lt)c(d)er  ber  ?eib, 

Icit  i^cf "luT^'  ^^oit  ber  ![!aft,  bie  ihn  f)icr  iiicbcrbrürft,  befreit,  o()ne  53h'il]c,  luoliin  immer  bie 

cviid)imflvioibccv  2j,(.(p  jpKi^  |j(^^  ()inbcmegeii  faiin ; 

T;'"Sinioit  ^'  ^^^  suhtilitas,  b.  f).  bic  J^einlicit.    Seminatur  corpus  animale, 

k'^^  VufiT      surfet   corpus  spirituale.     1    Cor.    15,  44.     ^xx    .Körper    bcbarf    feiner 

nd)uuflMotbc6.  @pcjfc,  fcinc^^  ®d)Infc^5  nnb  all  beffen  nid)t    mcl)r,    mobnrd)    \>([^^  anima(ifrf)c 

?ebcn  erbalten  mirb.     (Sinem  fskiftc  ii()n(id),  fann  er  and)  (cid)t  adc^^  bnrd^- 

brinocn  nnb  bnrd)fdirciten.     Überbanpt  mivb  bem  ucrflürten  ?eibc    a(fe  ^^>off== 

!onnnenI)eit  ,^n  teil  nad)  ^Inalogic  bcjy  ucrflärtcn  i'eibe^^  (£l)rifti  \Phil.?>,  2\) 

2  Cor.  4,   10); 

-'•v,»s.  3.  fUicv  bic  9^ntiiv  iinb  '^1hm[c  bcr  53crfläninn,  über  bic  Js-ra(]c  und)  bcm  ^^crbttimnc^^* 

^i'icUc'"a""^ci-'  ntitnirnt,    bcin    (5^c[rf)(cd}tc,    bcm    9(ltcr    iinb    bcr    (Mröf^c    bcr    (Jrftanbciicn    lä^t  fid)  nid;)t§ 

"^'^'fiärinig."^^' 93cftiiinntc§  faiien.    ^h](.  S.  Th.  Sup|)|.  q.  75  sq(i.;  Caterh.   Rom.,  V.\   c.  12  q.  1  sqq. 

4.  3^ic  5?cvnaruii(^  pcfd^icbt,  umc  bic  9üifcrftcf)imn,  in  inst<ti)t}  '1  Cor.  15,  52), 
uoii  ©Ott  (2  Cor.  b,  10),  burd)  (Sbriftn^  iPhil.  3,  20  s(|.).  im  f)ci(incn 
(Seifte  (2  Cor.  3,  18).  (5^  ift  olfo  nid)t  bcr  '^(iifnanc^  einer  Urfrnft  be^>  9D{Cidd)en,"  bic 
bisher  mic  Qcbunben  umr,  uiobiivd)  bie  5[iiferftcliiin(i  iinb  i^crflärmii]  lior  fid)  gc()t, 
fonbern  bic  ^H*rlcit)uni^  einer  befonbercn  .^raft,  bie  bisher  nod)  nidjt  gegeben  luor. 

5.  I^ic  Leiber  ber  5.>crbammten  uierbcn  ni(f)t  nerHärt.  Omnes 
quidem  resurfr^'uius,  sed"  non  omnes  immutabimur.  1  Cor.  15,  51. 
5lber  aud)  fie  merben  n n  ft e r  b U d)  nnb  n n n  e  r m  c  ^> li d)  nnb  gerabc  be^^ 
(ia(b  niel  Ici  bcnf> fähiger  fein,  al^>  fie  e^  anf  (Srbcn  maren. 

§  229.     "^(i^  ^Ä^c(tflcrirf)t. 

5Pg(.  Mozzplhf.   De  Deo  rrcaiite.   Dis]).  (>  ;i.  11;    C  ^^  iv  a  ( b  ,    e^>dmto(ogie  @.  331  ff. 

9?  a  d)  b  e  r  ?( n  f  e  r  ft  c  ()  n  n  ii  ber  Zote  n  m  i  r  b  b(\§  a  (l  g  e  m  eine 
C>U  r  i  dl  t  ober  51^  c  1 1  g  c  r  i  d)  t  ft  a  1 1  f  i  n  b  c  n. 

I.  Ter  ^3emei^^  für  büt>  5öe(tgerid)t  ergibt  fid) 

-'Too.  1 .    a  n  ^^    bcr     !)  e  i  l  i  g  e  n    3  d)  r  i  f  t ,     bic     uon     einer     b  o  p  p  e  ( t  e  n 

ifart)  ba' i)?üU  e^vifti  rebet,  bcr  erften,    (\U>    er    nm    nnfere^>  ,S>cilec^  undcn  ^^k\]d} 

5cini!t.      anna()m,  nnb  bcr  ^v^^i^'ten,  menn  er  fommen  unrb  ^nm  Okriditc.     33on  biefer 

letzteren  5(nfnnft   fprid)t  (if)riftn^^  fdbft  uerfd}iebcnc  ^?a(c :  Filius  hominis 

venturus  est  in  ^loria  Patris  sui    cum   angelis   suis  et  tunc  reddet 

unicuique    secundum    opera    eins.      Matth.    16,    27.      Cum    yenerit 

Filius    hominis    in    maiestate    sua    et    omnes    angeli    cum  eo,  tunc 

sedebit  super  sedem  maiestatis  suae,  et  congregabuntur   ante  eum 

omnes    gentes    et   separabit    eos    ab  invicem,  sicut  pastor  segr'egat 

oves   ab    hoedis,    et  statuet    oves    quidem    a  dexteris  suis,  hoedos 

autem  a  sinistris.     Tunc    dicet   rex  his  qui^l^a  dexteris  eins  erunt : 

Yenite    benedicti    Patris    mei,   possidete   paratum   vobis   regnum  a 


L>t'.90. 
lic  l'i'ibcv  bcv 
i^cvbamnitcn. 


bev  initcv  11  üb 
bei-  mvd)f. 


§  229.  Dö5  SBcItgerid^t.  873 

constitutione    miindi Tunc    dicet    et    his,    qui    a    sinistris 

eriint:  Discedite  a  me  maledicti  in  ignem  aeternum,  qui  paratus 
est  diabolo  et  angelis  eins.  Matth.  25,  31  sqq.;  Ugl.  24,  27.  30; 
Joann.  5,  22.  27  u.  f.  \v. 

(Sbeui'o  Ul)vtn  bic  2(pofteI:  Omnes  stabimus  ante  tribunal 
Christi.  Scriptum  est  enim:  Vivo  ego,  dieit  Dominus,  quoniam 
mihi  flectetur  omne  genu  et  omnis  liiigua  confitebitur  Deo.  Rom. 
14,  10.  i^gl.  Act  3,  19  sqq.;  10,  42;  17,  31;  Rom.  2,  5.  16;  1  Cor. 
4,  5;  15,  23;  2  Cor.  5,  10;  1  Thess.  2,  19;  4,  15;  2  Thess.  1,  5  sqq.; 
2,  1 ;  1   Tim.  6,  14;  2  Tim.  4,  8  u.  f.  u.. ; 

2.  au§  ber  ßc{)rc  ber  ^^iMiter,  bic  im  3lu|d)(ug  an  bie  ^J^ilige  ^^^,  |;[*j\-p^.j^^^ 
(grf)rift  einftimmig  ba§>  fomincnbe  $Bc(tcjerid)t  ncrfünbcii.     Nulhis  vel  negat  Y"*j!^v'?J^ 

vel  dubitat,  per  Jesum    Christum   tale,    qiiale   istis   sanctis  litteris  "   "  ' ' 

praenuntiatur ,  futurum  esse  novissimum  iudicium,  nisi  qui  eisdem 
litteris  nescio  qua  inciedibili  animositate  seu   caecitate  nun  credit. 

Aug.,  De  civ.  Dei  1.  20  c.  30; 

3.  an^  bcr  ftetcn  Scf)rc  ber  ^ird)c,  iucld)c  in  i()rcu  (5J(auben§-' 
bcfemitniffen  immer  uücbcrt)o(t,  S()riftii^>  fi^e  ,-,ur  ^licd)tcn  bey  33atcit^  öou 
bannen  er  fommcn  mcrbe  ^n  rid)tcn  bic  ^cbcnbigcn  nnb  bic  Zoten.  "iHud) 
ba^$  Diertc  ^^itcra  n  f  on^it  bc^^cidmct  (^()riftuc>  aU^  venturus  in  fine 
saeculi,  iudicaturus  vivos  et  mortuos  (Cap.  Firmiter); 

4.  ([\x  §>  f  0 1  g e n b  c n  Ä  o n g r  n c  n ,^  g r  \\ n  b  c  n. 

a.  T^a  bic  iUicnidicn  nid)t  allein  für  fid)  gut  ober    böfc    finb,   nnb    ba  ^    77*^--  . 
ha^  2lxi|c,  hiv:-  iic  gctl)an,  nad)  d)rcm  S^obe  incllcid)t  bi^>  ^um   juiigltcn  S^agcbc?  -iniKu  unb 
fortboncrt,  fo  ift  ec^  billig,  h([X-  barnber  oor  allen  il('cii)'d)en    im    aügcmeincn^"*  ^'^'■^'"'^''^'^'^" 
^kn-iditc  cntfd)icbcn  uierbc.     '^^g(.  S.  Th.  3  q.  59  a.  5. 

b.  Qm  ^^l'elrgcrid)tc  ic^U  (Sbriftn^v  bcr  Urbcbcr  nnb  ilniKciibcr  iiiM'evc^j^^,  |,lJi'j-^,j.j^^^ 
^ci(c^\  feinem  (Srlöfungviuerfc  bic  ,^'ronc  auf  unb  triuuipl)iert  fcicriid)  über  Mvonrbc^  ar= 
feine  ^cin^*-'-  ^^',  bcv  bei  feiner  erftcu  5(ufnuft  fid)  crnicbrigtc,  arui  nnb  ^^''""ii'^^"^'''^'^^- 
gcborfaui  unirb  bi-o  ,vim  'Xobe  aui  .f{^rcu,^e,   erfdjciut    beiui    Ö)crid)tc  in  feiner 

ganzen  iWaicftär,  auf  bail  jebci<  ?(uge  fciuc  |)crr(id)tcit  fdjane.  Veniet 
Christus  cum  potestate  magna  iudicaturus,  ([ula  cum  magna  est 
humilitate  iudiratus;  ipse Videbitur  teiribilis,  quia  visus  est  con- 
temptibilis;  demonstrabit'~i)otentiam,  qui  demonstravit  patientiam  : 
in  cruce    patientia    eiat,^  in  indicio  erit  potentia.     Aug.,  In  Ps.  8. 

c.  ^^  ift  fongruent,  hm  bie  8d)cibung  bcr  (^ercd)tcn  Hon    ben    <5^t)tt*  ^^.  |j(]]^;,p^.j^t 
lofcn    öffcntlid)    gcfd)ebc,    bamit    biejcuigeu,    mcldjc    burd)    bcn    '3d^ciu    bcr  c'".^^llt'Jlllnri}bcv 
^cred)tig!cit  iiu  Vcbcn  bie  übrigen    ():ntcrgaugcn   l)abcu,    nun    öff-'^dlid)  cnt-    "^^^^  ^''^  ^'^• 
(arut,    hk  5\'rouuucu  aber,  bic  im  ^nn-borgcucu  (*outc^3  gcmirft  ober  burd)  hk 

il-^o<?()cit  nub  il^crleumbuug  bcr  (^^ottlofcn  ncrfannt  uub  unterbriirft  umren, 
nun  öffcntlid)  uub  imr  allen  bic  51ncrfeuuung  il)rer  ^^ugcubcn  uub  i^crbicnfte 
erl)alteu. 

II.  Über  bie  51bl)altung  be^  ä^^cltgcridjtc^^  ift  5U  bcmcrfeu. 

1.  e-^>  mirD  allgemein  fein:    bic    guten    uub  böfeu  9,^tnifd)cn,,     ^tos^,^^ 
(Matih.  25,  32.  46;  Joa7i7i.  5,   28  sqq.;    Rom.  14,  10;  2   Cor.  5,  \0 ^ / ^^\mm^^.' 
and)    bie    guten    nnb    böfeu    @  n  g  e  1    (1    Cor.    6,    3 ;    2  Petr.   2,    4 ; 
Jud,  6)  merbcn  gerid)tet  uierben.     ^Me    bie    v^d)vift,    fo  ücr.füubct  md)  bic 
S^rabitiou  hk  ftrenge  ^Ulgemcin^cit  be;S  legten.  (55erid)tc^^.     ^m   $)inbUd   auf 


874  2.  3)ic  nffncincinc  5?oncubiinn. 

manrf}c  ©tcncn  bcr  ()ci(igcn  2d)rift,  bcfonbcr^  2  Cor.  5,  10  unb  Apoc, 
20,  12  (c()ren  uiclc  3:()cotoiicn,  md)  bic  im  g  ctn  ii  f  tcii  ^inbcr  mü|ltcn 
uor  beut  ^iHltgcriifjtc  crid)cincu  ;  beim  Uicini  iiiid)  fein  (^crtd)t  im  cigeiitlirf)CH 
Sinuc  über  ftc  ge()nltcu  luerbcii  föiiiic,  fo  müffc  bod)  und)  über  fic  bev 
llrtcihofpnid)  criicljeit. 
270.;.  2.  i^oHbradit    luirb    bn^    ®crid)t  bitrd)  ef)riftu§  (Matth.  16,  27; 

^^i'eu^^^^^^^^^^^^^  ^8;  24,  30;   Joö^^^^^  5,  27;    A^i^.   10,  42;    2  (7or.   5,  10;    2   Ttm. 

4,  1\  i^Jiit  (5()riftuc^  iiun-bcii  bic  (^niteii  über  bic  ^^^i)fcn  ridjtcii.  An 
iiescitis,  qiioniam  sancti  de  lioc  mundo  iudicabunt?  Et  si  in  vobis 
iudicabitur  mundus,  indigui  estis,  qui  de  minimis  iudicetis?  Nescitis, 
quoniam  angelos  iudicabimus?  quanto  magis  saecularia?  1  Gor. 
6,  2  sq.  5Ibo  feiner  (Glorie  ricuer  erfdjciueu  bic  (iiigel  {Matth.  13,  41; 
24,  31;  2  Thess,  1,  7). 

Über  onbcrc  nälicve  iJ-^cftiinimmgcn  bc^  3i'c(ti]crid)tcv  ugl.  S.  'Vh.  Suppl.  q.  79  sc^q, 

§  230.     Tai?  ^Ä^cltcubc. 

5^Gt.  OöluaU,   (Se^djQtoIogic  2.  mo  ff. 

2707.  1.  Unter  beni  ^iHiteube  ifr  uid)t  bic  '^nn*  ui  d)  t  uu  g  bcr '^l'cft,  fonbcru 

^nunSn?^^  ^11^^  ^(ufböreu  bcv   fj  <^i^  cinoiir  t  i  n  eu  ^Bclthnifc^^   ,^ii  ner|te()eu.     ^n 

ni^niiiuütiiuii  bicfcin    Sinne    fnc^t    ber    1)1.    ^^auhic^:    Praeterit   ligura  (ayf^fjta)  liuius 

mundi.     1    Cor.  7,  31.     Ta^o  fünfte    adneinciiic    5lon;i(    aber  neriiurft  bic 

entiv'nenc)cfet5tc  5(nfid)t:  Si  quis  dixerit,  qiiod    futurum    Judicium  signi- 

ficat    omnimodam    cnrporum  abolitiouem,  et  quod in  futuro 

niliil  eoium  erit,  quae  constant  materia,  sed  nuda  et  sola  mens, 
anathema  sit.  (^ä  crfdieint  and)  nid)t  fonr^rnent,  bail  bic  5BcIt,  b(i§ 
5Il'nnbenucrf  ber  ?(!lniad)t  6)ottcv,  ber  iiollftänbiiv^n  53crnid)tnnii  anbeiinfa((e. 
T'af?  aber  ber  i-^eiienunirticic  '-ll'cttlanf  iinrflid)  ein  (5iibe  l)aben  luirb,  ift  aih5^ 
brüdlid)c  !L'ebrc  ber  [)cilie;eii  Sdirift.  Ego  vobiscum  sum  (»mnibus  die- 
bus  usque  ad  consummationrm  saeculi.  Matth.  '2H,  20.  ^gb  Ps. 
101,  20  sqq.;  Is.  51,  6;  Matth.  5,  18;  13,  39.  49;  24,  35;  28,  20; 
Joann.  6,  39;  11,  24:  1    Cor.  15,  24:  1  Fetr.  4,  7 ;  2  Petr.  3,  3. 

2.  I'ao  'il^cltcnbc  ift  bic  (irncnernng  unb  33crftiiruiiC|  ber  'il^clt. 
Exspectatio  creaturae  revclationem  filiorum  Dei  exspectat.  Vanitati 
unb  .»^cvfiäninn  enim  creatura  subiecta  est  nou  volens.  sed  propter  eum,  qui  subiecit 
eam  in  spc^  quia  et  ip."<a  creatura  liberabitur  a  Servitute  corrup- 
tiouis  in  libertatem  gloriae  tilioium  Dei.  Seimus  enim,  quod  omnis 
creatura  iiigemiscit  et  liai'turit  usque  adliuc.  Born.  8,  19  s(iq.  ^ic 
gefamte  inatericllc  ed)üpfnm3  iiuir  infolge  bcc>  SünbenfaUe^  biird)  biv^^ 
Urteil  (^^ottcv  ber  iined)tfd)aft  be^^  i^erbcrbeiiv  aid)ciingcfa(len.  "-^lad)  i^oiU 
ftiinbiger  ^^kfiegnng  bcr  Sünbe  nnb  bereu  Jvolgcn  au  bcr  yjieiifd)bcit  biird) 
bic  altgcmeinc  5lnferftel)nng  be^ö  5v(eifd}c^>  foU  and)  bic  matcriede  Sdiöpfnng 
Hon  ben  ^^'t^^gni  bcr  Siinbc  befreit  lucrbcn  nnb  biird)  Uniicrmcc^(id)feit  nnb 
ikrfbirnng  in  geiuiffer  'U'eife  tcitneljuien  an  ber  5rcif)cit  bcr  .v>crrlid)feit  bcr 
iTinbcr  (S5ottcc^. 
,,;„.,.  3.  Tic  (Srncnernng  bcr  inaterieKen  Sdiöpfinig  erfolgt  bnrd)  bcn5l>clt= 

icv  ^iiuntbvanb.  i)  va  nb.     x4dveiiiet  autein  dies  Domini  ut   fiir,    in    quo  coeli    magno 
impetu  transient.  eb^menta    vero    calore    solventur,   terra   autem  et 

quae  in  ipsa.  sunt  opera  exurentur Coeli  ardentes  solventur 

et  elementa  ignis  ardore   tabescent.     Novos   vero    coelos  et  novam 


270S. 
(iviu'ucninn 


§  230.  2)a§  3ScItcnbc.  875 

terram  seciindum  promissa  ipsiiis  exspectamus,  in  qiiibus  iustitia 
habitat.  2  Petr.  3,  10.  12  sq.  i^gl.  Ps.  96,  3;  75.  m,  15  sqq.; 
i)«?2.  7,  9  sqq.;  1   Cor.  3,  13. 

a.  9airl)  bcm  I)(.  5:f}oma§  Ijat  btK>  Jvciicr  bc?^  5Beltbranbcö,  ba?^  iDo^t     3iuciV> 
imfcrcni  cniptrifrfjcu  gciicr  glcirfiartig  i[t,    ciiicii  brcifadjcn   ^^^^^^'f-    Remo-   üiicttbianbc«. 
vebit  a  mundo  infectiouem  ex  culpa  relictam  et  impuritatem   com- 
mixtioiüs ;  et  erit  dispositio  ad  gloiiae  perfectionem.    S.  Th.  Suppl. 

q.  74  a.  2. 

b.  50  0  1111  bcr  ii'cltbraiib  eintritt,  inivb  nou  bcu  XT)co(ogcu  ncr|'({}icbcu  .^^.i^  ^^1^;^^^^^^ 
bcftinuiit.     iOtaud)c    ]ic()incii    mit    bcm  1)1.  3^l)oiiuvo  an,    er   lucrbe    bcr  nüge= "   tn-anbe.^. 
meinen  ^Hnfcrftcljung    uoraitc^getjen,    [o    ha]^    in    i()m    biejenigcn,    uietd)e    jene 

^criübe  erleben,  tl)ren  %d^  fiinben  (IH3I.  11.  2481),  bie  ©eelen  bcr  (57ered)ten 
aber,  foireit  fie  einc§  ^egfencrö  nod)  bcbürfen,  biirel)  iljii  gereinigt  irürben. 
5Inbere  bogcgcn  neljinen  an,  ber  il>cttbranb  merbe  ber  Slnfcrfteljung  nad)= 
folgen,     t^of,.  Aug.,  De  civ.  Dei  1.  20  c.  30. 

c.  5{nd)  über  ben  Umfang  be^o  3l^e(tbranbc^S  finb  '^xt  Sljeologen  n,„fJ/,^-^p8 
iHrjd)iebencr  yj?einnng.  ®emöi)ntid)  mirb  jcbod)  mit  beni  1)1.  5luguftinn§  si^cubianbci. 
.(De  civ.  Dei  1.  20  c.  24)  nnb  bcm  1)1.  Xl)  oma§  (8.  Th.  Suppl.  q.  74  a.  4 

ad  2)  angenommen,  h(\\i,  nur  bic  C£'rbc  nnb  bcr  Öuftl)imme(,  aber  nid)t 
ber  ©t  c  rncn()  t  inmc  1  non  il)m  ergriffen  mcrben.  '^abnrd)  ift  jcbod) 
nid)t  anvgefdjloffen,  \>([]\  and)  bcr  2ternenl)iminel  große  is^eranbernngen 
crleibcn  loirb. 

4.  ?(nv  bein  ^i'eltbranbe  gebt  ein    neiter  .v>  im  111  et   nnb    eine   nene^     -ti.';. 
(Srbc  l)croor.     Kt  vidi   coelum    uovum    et    t(-nam    novam.     Primum    unb  bie  mue 
enim    coelum  et  prima  terra    abiit.    et    mare   iam  non  est  ...  .  Et       ^'^'" 
audivi   vocem   magnam    de    tluoiio    dicentem :    Ecce    tabernaculum 

Dei  cum  liomiiiibus,  et  habitabit  cum  eis  ...  .  Et  dixit,  qui  sedebat 
in  thront):  Kcce  nova  facio  omnia.  A'poc.  21,  1.  3.  5.  ^Hnf  biefer 
neuen  (Srbe  luirb  bie  (V)ered)tigteit  iuol)nen  (2  Petr.  3,  13),  iiHil)rcnb  alle^ 
(2iinM)afte  oon  il)r  oerbannt  []\.  il>te  bie  neue  (£-rbc  niil)erbin  bcfdjaffcn 
ift,  liij3t  fid)  nid)t  fagen.  "^ie  grage,  ob  ec^  auf  ber|clben  -  0  r  gani  f  d)C  f^ 
Veben,  b.  \).  eine  ^^ftan^cn^  nnb  Xierioelt  geben  loirb,  mirb  oon  bcn 
2d)oIaftifern  oerneint,  oon  anbcrcn,  iiamenttid)  neueren  1l)eologcn  bagegen 
bciat)t.  ^^((Igemcin  mirb  angenommen,  ba)l  bie  .Sjiinmel^oraniuc  nnb  .pimmel^= 
förper  in  unnberbarein  (^jlan^e  erftrablcn  luerben,  nad)  jenem  ^^^orte  bc§ 
^H'opt)etcn:  Erit  lux  lunae  sicut  lux  solis,  et  lux  solis  erit  septem- 
pliciter  sicut  lux  Septem  dieruin,     Is.  30,  2i!). 

5.  1)ie  ©rnenernng  nub  il^erlliirnng  ber  (Srbe  crfd)eint    and)    burd)an'o 
f  0  n  g  r  n  c  n  t. 

a.  ^>d()renb  beS  irbifd)cn  iiMinbelc^  \)ai  ber  ^Hienfd)  feine  (S)otte;3cr!enntnig  -ja/mnavto 
nu§    bcn    Kreaturen    gcfd)bp!t.     ^^ü^l.  Pom.  1,  20.     Qm    ^efit^c    ber  visio  5;;;^ J^J  5;!«J 
beatifica  bebarf  er  il)rer  nid)t  inedr  abo  l'Jnttet.     ^2(ber    ba^o    5(nge  be§  oer--r(äniniibci^(Svbo. 
fhirten  l'eibev  l)at  an    biefer    intelleftncllen    (i^rfenntni^    feinen    5(ntei(,    nnb 
bod)  ift  c^o  fongrnent,  baf^  and)    bav    leibiid)c    ^Hnge    bie  ,f)errlid)feit  (MottC!.^ 
fd)aiie,  uiib  e^o  fd)ant  bicfetbe  in  ber  oerniirten   matcrieüen    2d)öpfiing.     Ad 
hanc  visionem  [intellectivam]  essen tiae  oculus  carnis  attingere  non 
poterit;    et  ideo  ut  ei  etiam  solatium  congruens   de  visione  divini- 
tatis    praebeatur,    in  spielet  diviiiitatem    in   suis   effectibus  corpora- 
libus,  in  quibus  manifesta   indicia    divinae   maiestatis   apparebunt, 


876  2.  3)ie  nllcjeineine  ^oüenbiing. 

et  praecipue  in  cariie  Christi,  et  post  hoc    in  corporibus  beatorum 

et  deinceps   in    omnibus   aliis    coipoiibiis.     Et    ideo   oportebit,    ut 

etiam  illa  corpora  maiorem  intluentiam  a  divina  bonitate  suscipiant 

quam  nunc,  non  tarnen  speciem  vaiiantem,  sed  addentem  cuiusdam 

gloriae  peifectionem ;    et  haec  erit  mundi    innovatio.     ünde   simul 

mundus  innovabitur  et  homo  glorificabitur.    8.  Tli.  Suppl.  q.  91  a.  1. 

^. -'"!;■' .,  b.  ^ic    inatcricKc    ed)öpfung    unirb    für    ben    93^cii[rf)cn   iu^   unfein 

cfbo%Ti>*^iLun)n=  öcnifcn.     ;3ft  ber  ,v>crr  iiub  ^loiiitj  bcr  ^djöpfuiig  ncrflürt,    fo    geziemt    c^ 

ff(mni55lUS^^^^  ^^^'^  ^^"^^  ^^^  ücrfliivt  iinrb  iinb  in  bicfcin  neuen  äw^^J^^*-'  ^^^^^   luiirbige 

^V)l)nftiitte  bc^  uerflärten  l)Jtcnid)en  bilbet. 

-7K!  c.  5(n^  bcr  niateiiellcn  (Sd}öpfun(|  l)at    ber    Sol)n   @otte§   in  ber  ^n= 

^tlerlTbe^nlb'^  fnruation    einen  nicn]"d)lirf)cn    X!cib    angenommen.      ^Duburci^    ift    fic   in  enge 

birCMifavnation.  53e3iel)nngen  ,-;nm  (Srlojer  nnb  feinem  äBcrfc  getreten  nnb  füü  be^^alb    and) 

an  feiner  .5)err(id)feit  teilnebmen  bnrd)  bie  it)r  cntfpreilienbe  (Srncucrnng  nnb 

^^crflärnng.    Unb  fo  iinrb  ber  ©ottmenfd)  and)  ber  lUittclpnntt  bcr  gefamten 

Sd)öpfnng  fein: 

Ex  ipso  et  per  ipsum  et  iii  ipso  su7it  omnia:   ipsi  gloria  in 
saecula.     Amen. 


'^exio\\en=  xxnb  ^ac^xeqiftex 


9(bnlnrb  gegen  bie  ^reifieit  ÖJotteg  n.  315  f. ; 
fein  Cptiinieimig  ii.  323  f.;  über  öie 
©d)üpfuiig  1).  546;  (Sudjaviftie   ii.  2067. 

9(blaf?,  begriff  n.  2300 ;  bie  ©eiualt  bev 
S^ird)c,  51  blaffe  ,^ii  erteilen  n.  2301  f.; 
ÄH'fcii  11.  2303;  mooon  bie  5(bläffe  nid)t 
befreien  n.  230i ;  fie  befreien  üon  ben 
üinbifatiuen  Strafen  n.  jmar  aiid)  uor 
(iiott  n.  2305  ;  l^emeife  bierfür  n.  2307  f. ; 
poenae  iniunctae  et  iniungendae  n. 
ber  3tbla0  n.  2309 ;  bie  i^n^e  in  ber 
53eirf)te  n.  ber  Vlblap  n.  2310;  luie  bie 
©trafen  bc^  ^egfener^  bnrd)  ben  5(b(aB 
getilgt  luerben  n.  2311  ;  mobnrc^  bie 
^{bläffe  erteilt  merben  n.  2312  ff.;  luie 
fie  ben  Oebenben  erteilt  irerbcn  ii.  2320; 
3uuienbnng  an  bie  armen  Seelen  n. 
2321.  2648  ff.;  luie  fte  ben  armen  Seelen 
gn  gnte  tommen  n.  2322;  il^ciuiüigung 
ber  2(bläffe  für  ::>jerftorbene  n.  2323  f.; 
^nriSbittion  gnr  (Srteilnng  Hon  9(bläffcn 
n.  2325 ;  iusta  causa  gnr  35erleibnng 
uon  3(bläffen  n.  2326;  ämecf  ber  ^cx' 
Ieil)nng  n.  2327:  i^erbältni§  be^  3(blrtß» 
merfe^'  gnm  3Uilai3  n.  2328;  5lbläffe  ebne 
Slblapiuerf  n.  2329;  (Sinteilnng  ber  3(b= 
löffe  11.  2329  ;  d)la^  Mx  ÄMrfnng  nnb 
3eitbcftimmnng  bei  nnuoüfommencn  n. 
2330;  iöebingnngen  ber  (^ciyinnnng  uon 
feiten  be§  (£nipfänger§  n.  2331 ;  ^Jin^jen 
n.  2332. 

^(lifohttion  im  33n^faframent  n.  2276  ff.; 
inbifatiüe  n.  beprefatioe  3Uifolntion^form 
n.  2280  f. 

9(bfoIutionöflC)unrt  f.  Sdjlüf feige lu alt. 

5tbti)ftn,  2.l^eit)e  beifelben  fein  Saframent 
n.  2402. 

5lccibeitticn,  33egriff  ber  end)ariftifd)en 
n.  2049;  in  ber  9?atnrorbnnng  n.  ber 
(Snd)ariftie  n.  2050;  fie  affigieren  bie 
Sinne  n.  lüirfen  mic  bie  ber  ^rot=  n. 
SBeinfnbftang  inbärierenben  n.  2051 ;  ibve 
Üiealität  n.  20r>2 ;  in  meldjem  58crbiiltni^ 
fie  gnr  ©nbftang  be^  8eibc^  (ibrifti  ftel)en 
n.  2053;  bie  natürlirfien  Shrifti  in  ber 
(^ndjariftie  n.  2056. 

9(bam,  (£rfd)affnng  n.  627;  ^Bcrfndjnng 
n.  736  ff.;  Süube  n.  739  f.;   unmitteU 


I       bare    ^olge    ber   erften  Sünbe    n.    741; 

Strafiiirtcil  n.  744;    Errettung   n.  745; 

feine  oünbentbat  Urf ad}e    ber    ©rbfünbe 

n.  759 ;    iueld)e  ©ünbc  2lbam§    anf    bie 

9?ad)fommen   übergegangen    ift    n.   761 ; 

i^anpt     n.     9?epräfentant      be§     gangen 

lUenf(^engefd)led)te^^  n.  781;  nnb  ®t)riftn§ 

u.  1111;  9lbam  n.  (Jbi*iftn§  Stammt>ater 

ber  Ä)ienfd)en    n.    1141;    wie  5lbam    n. 

S:i)riftn§  ftd)  gnr  Sünbe  üerbalten  n.  1142. 

I   A(f(ftt('ffo,  ob  bie  2:ran§fnbftantiation  eine 

'       addnctiü  ift  n.  2046. 

I   5lbio;)l)oviftcn  n.  61. 

Adhtforhtni  sine  quo  n.  adiutorium 
(1110  beim  1)1.  SIngnftinng  n.  1556  f. 

9(bovtiou  n.  natürlid)e  @ol)nfd}aft  n.  979; 
n.  natürlid)e  ^inbfc^aft  n.  1721 ;  n. 
@ottc5finbid)aft  n.  1721. 

^rboptinuicimuc*  n.  981;  neftorianifd)  n.  983. 

^ieriU'^  über  bie  ^ifdjof^meibe   n.  2374  f. 

Aeviini  n.  236.  244. 

^^tffcftc,  gnte  n.  böfe  nor  bem  Sünbenfatle 
n.  722;  ber  Seele  Sljrifti  n.  1055. 

^.?(flcucftc  n.  494  f. 

Af/ilffas  be§  5Xuferftel)nng§leibe0  n.  2696. 

^Iflitoetcn  n.  1006. 

moUjtijat,  ein  Crbo  n.  2368;  ob  ein  Sa* 
frament  n.  2386  ff. ;  ein  Saframentale 
n.  2390;  orbentlidjer  Spenber  n.  2397  ff.; 
an^erorbentlidjer  n.  2401. 

5(ft,  Unterfd)ieb  gtuifdjen  natürlichen  nnb 
übernatürlidjen  Elften  n.  1430;  9?ot* 
menbigfeit  ber  ®nabe  gn  übernatürlid) 
guten  5üten  n.  1458  ff.;  ^ropofition  btä 
^kk§  nnb  ber  Mittci  eines  übeinatür» 
lidjen  2UteS  n.  1481;  5Bert)ältni§  gnm 
^abitu§  n.  1483;  9{fte  hc§  Renitenten 
niateria  proxima  beä  i>u0fatramente§ 
n.  2187  ff. 

^Ubcvtitif  ^ig^iuS  über  bie  ©rbfünbe  n. 
757;    über   bie  9?C(^tfertigung   n.   1723. 

^illtiificufcr  leugnen  bie  fieben  Saframente 
n.  1993;  hk  ^egfeuer  n.  2538;  bie 
9tuferftebung  be5  ^leifd)e§  n.  2674. 

5t«gcöcuhjavt  Ci^otte^  n.  247  ff.;  IStjrifti 
n.  392. 

9t«marf|t  ©otteS  n.  .338  ff.;  e()rifti  n.392; 
(iJütte;3   u.   bie  2}ieufc^n)erbung   n.   850 j 


878 


^crfoucn«  unb  ©ac^rccjifter. 


u.  bic  ©ud^arifiic  n.  2040;    u.  bic  3(uf- 
rrftclmiiti  bc^o  ^'Icijrfjc^^  n.  2G85. 
^^tltnrcifnfrömcHt,    l'cbcii^iicmcinfd^aft    mit 
(ik^tt  11.    bcvon  '-InuMuiiKidiinu]    n,    1680; 
f.  @ud)avi  ftic. 

^^lUcr  bc«  "ilUcniriiciuKidjfcrfjtc^  n.  686. 

Alfei'itns,  bic  ,viv  (i5cuii(]tl)ituiu]  cvfovbcvt 
unrb  11.  li;U  ff. 

'Jdnniriri)  üoii  S^cun  n.  4.'5-2. 

\Hmnlvift)  uoii  (>l)nrtvcv  über  bic  i:iinitQt 
II.  505. 

Autor  'ionenpiscentiae  n.  1778;  beiie- 
voleiitiae  ii.  2207:  ( oiu'U])iscentiae, 
boppcltc  5rvt  bicfcr^^icbc  n.  2208;  quasi 
L'oncupiscentiao  üolltoinuicnc  IMcbc  u. 
22U9 :  üratitudinis,  boppcltc  l'töqlidjfcit 
11.  2210. 

^Jrmoburf,  ?«itolaii^  u.  ii.  1792. 

^ilnbctUHj^  11.  987  ff.;  SDiatcvial«  u.  ^ovnial« 
objctt  11.  988;  iinnicfcnt  bcr  3)tciifrf)licit 
©bvifti  5lnbctuHfl  gcbüdvt  ii.  9i»0;  im 
©ciftc  u.  in  bcu  'JÜMilivlicit  n.  2114. 

'JhibctiiHfiviüürbiflfcit  bei  il)icnfi1)licit  Sbrifti 
11.  986  ff. 

^^(iiöiurti)unitttt  11.  620. 

^^(ui(lifnncv,  ilivc  äi-cilicn  ii-  2400. 

^^(uoiiiücr  11.  bic  göttliri)cu  ^^(ttvibiiic  n.  211. 

iHurufiuii]  bcr  i^^ciliiicn  ii.  2(51:)  ff.;  i}lot* 
\vc\mc\U'it  bcrfclbcn  n.  2():-58 ;  (Jinmönbc 
cjoc^cn  bic  'J^ütMid)tcit  u.  26o4  ff. 

9(itfeiiu,  bcr  [)[.,  üoii  Santcvbun)  über  bic 
'Jcotmcnbiiifcit  bcr  ftcUucrtrctcubcu  (S3c« 
niic^tbiiitiui  11.  1 116. 

^^httlirovomorpliitcn  n.  226. 

9liiticl}rift,  .stäupt  bcr  Söfcu  ii.  1187;  2(n«= 
5cid)cii  bc§  jüiu^ftcu  2a(\C'$  ii.  2660  ff.; 
(i^ciftcgnrt  bcr  ontid)riftlid)cn  il'icnfdicu 
n.  2662;  bic  i^iitcr  über  bcu  \'lutid)rift 
n.  2ii6:j;  bic  ^Ticfcrmatorcu  ii.  2664; 
mad)t  t>c§  "^(utidjrift  ii.  2666;  bcr  ^^liiti« 
d)rift  nl§  (Snwlincufd)  n.  2667;  (vii^ct* 
ticitcu  über  fein  l'cbcii  n.  '2i3()>>. 

^(ittibifomnriauttcu  n.  894. 

^,>lntitriuitnrifri)c  ^"srrlcbrcu  n.416  ff.  482  ff. 

^^lV>^lli"'^rtftcu,  ibrc  i^vrlctirc  über  bcu  uer« 
uüiiftii^cn  (i)cift  Sbrifti  ii.  S80. 

^^Ipoftcl,  '^^oKcubiiiu]  bcr  Cffeubariiuß  burdj 
fie  11.  88;  Scnbuun  ii.  12:39;  ^Imtcr  ii. 
1240.  181:3;  ^'ortfcbcr  be§  Serfc^^  (Sbrifti 
11.  1241 ;  :Hmt^oi]cuialt  unb  pcrföu(id)c 
^riuilciiicu  u.  1:522  ff. ;  '.Hpoftcl  im  meitcrcu 
\mi>  ciigcrcii  Sinuc  ii.  1828;  uumittch 
bare  Scubiiug  n.  1824;  Ct^Mnalt  ii.  1825; 
Unfcblbartcit  n.  89.  1826;  .'pärcficu  flci^eu 
bic  Uufeblbarfcit  n.  1827  f.;  eiijcntiidjcä 
^)lmt  bcr  5lpoftcl  ii.  1829. 

5(vo)toIicität  bcr  Stirdje  n.  i:507  ff. 

5lvvlifottou  bcr  bciliiicu  lUcüc  n.  2147; 
hc§  {^')ncii<nv.d)a\i'C§'  bcr  ^tirdje  n.  2812  ff. 

^IpVrobntiüu  u.  2293. 

?lVVrovriatioit,  IiJ^cc^riff  n.  .i06;  (SintcKung 
11.507;  bcr  ©djöpfung  11.  529;  bcrilirdje 
n.  1197. 


Arahirl  n.  662. 

At'bitrhtm  liberum,  iimö  ber  3)(cufd)  in 

Äraft    bcSfcIbcn    gu    leiftcu     ucrmag    n. 

1518  ff.;  f.  3StlIc. 

9(rtnntCimu-5     unb    \>([^%   ^uubnmeut     bcö 

C^Ianbcuö    u.  51 ;    6H-uub    bcr   (]ött(id)cu 

:?(ügcgcumart  U.249;  unb  bic  ^liuität  n. 

421    f.;     u.    bae^    allgemeine    i^ougil    u. 

9hcäa  n.  428;    u.  -Snoo'ja'.o;   n.    424; 

über  bic  Seele  S(}rifti  n.  880. 

^?lvmcn  Seele»,  bic,  u.  bcr  desecnsus  ad 

iuferos  n.   1154;  föuiicu  uid)t  mcbr  iicr= 

^'mm\    11.    1774.    2485;    ibrc    gcitlid)cu 

©üubeuftrafcn    föuueu   burd)    ha^  ajicf?« 

Opfer   uQd}geloffcu   mcrbeu  n.  2141  ;    ii. 

bcr  9(blaf3  ii.  2803  ff. ;  mic  il)rc  Strafen 

burd)  bcu  ?(blnf?  getilgt  mcrbeu  ii.  2811; 

3nmcnbnng  uou  '^(bläffcu  on  fic  ii.  2321 ; 

luic  bic  9fbläfic    ibnen   ,^1    gute   fommeu 

n.  2822 ;  f.  ^  c  g f  e  n  e  r ;  Suffragien  für 

bic  nriueu  Seelen  ii.  2648  ff.;  bic  armen 

Seelen  u.  bic  ?ebcubcn  n.  2651 ;   u.  bic 

.sjciligcn  n.  2652. 

'^k^eitnt  11.  191  ff. ;  u.  bic  5.?oHfommcn()citen 

(S)ottc§  11.  196;    Folgerungen  barau§  n. 

198;  Sbrifti  n.  892. 

'^tfperfioitotnufc  u.  1898. 

'iUümivmuv  ii.  647 ;    bie  atoiniftifdjc    unb 

fd}olaftifd)c  ^t)potbefe  vereinigt  bur^  f^iit* 

beriet  n.  648. 

^^(ttribute  (55ottc§  f.  ®  o  1 1  e^  at  tr  i  bute; 

ßbrifti  n.  392. 
XHttritiou,  ^Ä^eicn  n.  2220;  a}?otiö  u.  ©cgen^ 
ftaub  n.  2224;  cntbält  bie  i^offunug  auf 
5>cr,^cibnng  n.  2225;  fdjlicfjt  bcu  Jl^illcn 
,^ii  jünbigcu  cin^  n.  2226;  im  Ü^uf^fafra* 
mcut  11.  2227;  (Sigcnfdjaftcn  ii.  2228; 
genügt  im  iönjiiaframcnt  u.  2229  ff. ; 
ob  mit  il)r  bcr  'Anfang  bcr  Öicbc  Her* 
biinbcn  fein  miijj  ii.  2232  f. 
'.?(ufcntl)nltC'Orte  bcr  abgcfd)iebcncn  Seelen 

u.  2 UM. 
^.?lHferftcl)nurt  (Sbrifti  nic^t  merctorifd)  n. 
1070;  -  (i^runbbogina  bc§  Sl)rifteutum^ 
11.  1155;  aw^j  eigener  ^raft  ii.  1156; 
im  gcfrcu.^igten,  ucrflörten  i^'ibc  n.  1157; 
Urfadjc  uufcrcr  ?Iuferftef)iing  n.  1158  f.; 
yhttmenbigteit  bei  5luferftcbnng  Sbrifti 
n.  1160;  bce^^lcifdjc^  ii.  3674  ff. ;  l'cugncr 
bcrfclbcn  n.  2674 ;  im  ^rotoeoaugclium 
u.  bei  ^ob.  n.  2675;  bei  bcu  ^ropbeten 
n.  2676;  bic  madjabäifdjcn  trüber  unb 
bcr  (^>Iaubc  ber  gilben  n.  2677;  ©tjriftnö 
über  bic  5(nfcrftct)uug  n.  2678;  l'cbre 
bcr  ?IpofteI  n.  2679 ;  nad)  bcu  i>ötcru 
u.  bcrßcbrc  bcr  .^irdjc  ii.  2680;  geforbert 
Hon  bcu  ^e,^icl)iiugen  Sbrifti  ;^u  bcu 
2J?cnfd)cu  II.  2o81 ;  luin  ber  iS\y]^<i  niib 
Heiligung  bind)  bcu  ^?eib  n.  2682;  iDiÖg« 
'  lid)fe(t  ber  2Iuferftcf)ung  ii.  2683;  5(Ü» 
gemeinbeit  n.  2684;  ein  2Bcrt  ber  5(ü» 
mad)t  u.  2685. 


^erfoncn*  unb  ©ad^regifter. 


879 


9(ufcrftc^u«g^(eil),  i^bentität  beSfelbeu  mit 
beni  früheren  l^eibe  n.  2686  ff. ;  fpccifi[d)e 
3ibentität  ii.  2G86;  mimcrifd^e  ^'bentität 
in  ber  f)cUigcn  ©djrift  u.  2687;  bei  ben 
SSäteru  n.  2688;  in  bcn  Öc^raugfprücf)en 
ber  ^ird)e  n.  2689;  bei  bcn  jtf)coIogcn 
n.  2690 ;  (SiniDonb  ii.2691  f.  ;  i8e[rf)affcu* 
t)eit  beg  2(ufevftef)img6lctbe^5  n.  2693; 
Öeiben^unföljigtcit,  iiiipassihilitas  n. 
2694;  marticit,  claritas  ii.  2695;  ^c 
l)cnbigfcit,  agilitas  n.  2696 ;  ^ein()cit, 
subtilitas  n.  2697  ;  (grnQfjrung,  ®efd)lcd)t 
u.  f.  m.  bc^  ?{ufcrftebuug^leibc§ii.  2698; 
ber  5Iuferfte^ung^(ctb  ber  ^erbommten 
n.  2699. 

StMgÖburncr  .Qoufcffiou  über  bie  iustitia 
orii>-inalis  n.  700;  über  bag  iiiinisteriuni 
ecclesiasticum  n.  1314;  bie  reale  ^^rii« 
feng  (S^riftt    in  ber  ©udjartftie    ii.  1993. 

9(ufluftin«ä(  über  bie  uubeflerfte  (Siiipfäugni)3 
n.  831;  Unfcblbnrfeit  n.  1381;  Siebe 
®otte^  11.  1525;  Jßerfe  ber  Ungläubigen 
n.  1535;  adiutoriuin  siue  quo  iionunb 
adiutorium  ({uo  n.  1556  f.;  delectatio 
11.  1572.  1574. 

5(uöuftinioui<<mu!?,  ber  neuere,  le()rt  bie 
ÄMrffaniteit  ber  (55nabc  ab  intrinseco,  ift 
unbaitbar  u.  1589. 

^tufluftiuu'"'  ))iomanu<<  n.  1006. 

^^Iui5bcl)uung,  boppclte  n.  2057  f.;  mem 
fie   in  ber  Gud)Qriftie  .yifomnit  n.  2061. 

^tui^criüäljUe  f.  ^  r  ä  b  e  ft  t  n  i  c  r  t  e. 

9(uögnuö,  als  Wriinb  ber  iJ€^efcnSeinbeit  n. 
be5  ^^erfoneuunterfdiiebe!?  öon  ^Lsater  n. 
©obn  n.399;  ^H-griff  ii.  437;  31nSgänge 
in  ©Ott  n.  438;  be-g  (.«ebantenS  Dom 
(Steifte  u.  bie  göttlidjen 'Xu^Sgängc  n.  439; 
in  (S5ütt  nnr  jmci  ?hi§gäiige  n.  440; 
beS  ©obnc!^  uoin  ^i>ater  in  Seife  ber 
(grfenntni§  n.  441;  beS  bciligen  (MeifteS 
in  JlH'ife  beS  'il>i((enS  ober  ber  ßiebe  n. 
442;  u.  baS  .^roletanum  XL  n.  443;  u. 
ber  ,Qatcd)i<§inu§  9i'üinann§  n.  443;  ber 
be§  beiligen  (S5ctfte<3  feine  3i'iigiing  n.  447; 
Unterfd)ieb  ber  effcutialen  u.  notionalen 
§(fte  ber  beiben  5(u§gänge  n.  449;  luaruin 
nnr  jtuei  SluSgänge  ii.  451 ;  i^miuanenj 
bct  ?(nSgänge  ii.  499. 

9lutl)cntic,  n.  fird)lid)e§  ^v^d)ramt  ii.  113; 
n.  bie  ()iftorifd)e  Äritif  n.  116;  ber  ^ul- 
gata  n.  121  f. 

Ü^anbcr,  n.  227.  434.  554. 

5öaju§  über  bie  Unfä()igfeit  bc§  gefallenen 
SDIenfd)en  jnr  ®otte£<erfenntni§  n.  18 f.; 
über  hie  iIi>iHenSfreibeit  n.  665.  667; 
über  bie  iustitia  originalis  n.  701 ;  über 
bie  visio  beata  n.  ben  (Sinabenflanb  n. 
708  ;  über  ha^  donum  rectitiulinis  n. 
720;  über  baS  donum  scientiae  n.  724; 
über  bie  Unmiffenbeit  n.  725;  über  i>a§ 
donum  immortalitatis  n.  728;  über 
ba^  donum  impassibilitatis  n.  730 ; 
über  ba§  Sefen  ber  ©rbfünbe  n.  767 ; 
Jßeinvic^  =  §uppevt,  Äompenbium  bev  Xoßmatif 


über  bie  5Berfd)ulbung  ber  Srbfünbc 
n.  777;  über  bie  unbefledte  (5m« 
pfängniS  n.  836;  vitiosa  cupiditas 
nnb  laudabilis  Caritas  n.  1514;  natür* 
lidie  ©otteSerfcnntniS  n.  1521 ;  mtxU 
be§  Ungfüubigen  n.  1532;  SBerfe  be§ 
©ünberg  n.  1540  ;  ^onfn^jiScenj  n.  1706; 
3>erlicrbar!eit  ber  a^iec^tfertigung  n.  1767; 
öoUfonimene  Siebe  n.5Rec^tferttgnngn.2214. 

Jönlfam,  als  SD^aterie  ber  ^irmung  Dor- 
gefc^riebcn  n.  1957;  ob  er  gur  ©ültigfeit 
ber  ^'irinung    notmenbig    ift   n.   1958  f. 

^aUjcr  n.  639. 

Bapfismuftf  hainizave,  ^ebeutungin 
ber  f)cil.©d)rift  n.  1887  ;  flaminisn.  1925; 
f.  Janfe. 

a^opttftcu,  bie  S^inbertanfe  n.  1911. 

5t^avm^cr,^igfcit,  @otte§  n.  333  ff.;  n.  bie 
3)?enf(^merbiing  n.  850;  nnb  \ia^  @r- 
löfnng^merf  n.  1093;  ÖJnabe  ibr  Serf 
n.  1606 ;  n.  bie  ^riibeftination  n.  1653  f. ; 
n.  Orbnung  ber  Öinobe  n.  1658;  n.  bie 
©•iingfcit  ber  .'pöüe  n.  2527;  n.  h(x^  ^eg* 
fener  n.  2549. 

iöautotu  n.  18.  29. 

Bi'utitndo^  f .  ©  c  1  i  g  f.  u.  visio  beatit'ica. 

iöcfl^arbcu,  ^^'erlierbarfeit  ber  ^J{ed)tfertigung 
n.  1764. 

iöcöl)iucii,  3)er(ierbarfeit  ber  ?i\'d)tfertignng 
n.  1764. 

il^Cflicriitflufc  n.  1925. 

iöcgrälmici  (Sljrifti  u.  1149. 

üöcljarrltdjtcit,  Segriff  n.  1503;  aftiuc  nnb 
paffiüc  n.  1504;  reale  2)?öglid)feit,  55er* 
bienft  n.  1505 ;  prattifc^e  Söcbentnng  ber 
ßel)re  t>on  ber  Sebarrlic^feit  n.  1506; 
mirf(id)e5  nnb  enblid}eä  i^ebarren  n.  1507  ; 
5ur  33e()arrlid)fcit  befonbere  gijttlid)c  ^ülfe 
notmenbig  n.  1508  ff. ;  Ö^nabe  ber  53c= 
l)arrlid)feit  n.  ber  ^uftanb  ber  gefallenen 
9ktur  n.  1512;  adiutorium  quo  beS 
1)1.  9titgiiftiuu§  ift  bie  ®nabe  ber  33ebarr' 
lic^feit'n.  1557. 

ii^cfjcubigtcit  bc§  ?Iuferftel)nng§leibe§  n.  2696. 

»ciri)tc  n.  2234  ff.;  S3egriff  n.  2234;  Sin- 
flage  u.  bereu  ©egenftanb  n.  2235;  non 
mcm  unb  nor  mem  bie  Stnflage  jn  iuad)en 
ift  n.  2236;  Bmed  n.  2237;  göttlid)c 
einfeljnng  n.  2238  ff. ;  «orbilber  n.  2241 ; 
Öebre  ber  35äter  über  bie  23eici^te  n.  2242; 
©i)noben  über  bie  53eid^te  n.  2243  f.; 
bie  oricntalifd)eu  ©etten  baben  bie  Seidjtc 
n.  2245;  ^^räfcriptionSbemeiS  n.  2246; 
^ongrueuj  n.  2247;  ^rotcftanten  über 
bie  Seid)te  n.  2248;  h<n§>  ©djmeigen  ber 
Srpoftel  über  bie  Seid)te  n.  2249  f.; 
33eid)te  nor  ®ott  allein  n.  2252 ;  Wx^» 
brauch  ber  öffentlid)eu  n.  2254;  3"no' 
ceng  III.  n.  bie  33eid)te  n.  2255  ;  ®egen* 
ftanb  n.  2256  f. 

a^eünrnti«,  Definition  ber  ^ird)e  n'.  1230. 

S^crcnoar  n.  1993.  2067. 

!Öcrti  über  bie  Slttmac^t  (Spotte«  n.  339. 

•  II-  ^-  56 


880 


^crfoncn«  mib  Sac^vcgiftcr. 


Söcfc^ttcibmin,  ©afvanicnt  be§  ?r(tcii  jtefta* 

iiicntc§  11. 185-i;^^\n-bilb  bcr3:fiufcii.l888. 

^cfcffcit^cit,    iJl'cfcn   1».   621;    iDcößlidjtcit 

n.  622;  Sivflid;fcit  n.  623;  511  gciüiffcu 

3citeii  11.  624. 

l^enjCHUttg,  wem    fic  in  bcr  @iid)ariftic  ,^u  = 

foninit  n.  2061. 
iöctüu|;tIofc,  jtaiife  berfclbcn  11.  1940. 
iöilbcvücrcljniufl  11.  2642  ff.;  (S5cgncv  bcv= 
felbcn  11.  2642;    in   bor  tu'iligcn  v2d)vift 
n.  2643;  iiad)  bcn  5>ntcvu  iiiib  ^tivdjcii* 
fc^riftftcUcvn   11.    2644 ;    mui)    bcr  Cclirc 
bor  iltid)c  11.  2645;    eine  'Üiifun-uug  bcr 
.^cilicjcnucrchrung    11.  2646 ;    ^cbcutuiig 
für  bcn  2}?cufd)cu  11.  2647. 
58i|d)of,  bcr  römifd)c,  eitiscopus  oecunie- 
iiicus  n.  13r)2  ;  bcni  ^^apftc  fuborbiiiicrt 
n.  1358;    feine  Wcmalt   burd)  bic  päpft= 
ltd)c    nid)t    bccintrnd)tii}t  n.  1361;    feine 
5lntorität     iiid)t    gcfdiinälcrt    bnrd)     bic 
VQpftlidic  Unfcblbarfeit  11.  1388;  i]öttlid)o 
©infe^jnng  n.  13S9;  'Juidifolger  bcr  '^(poflel 
n.  1390;    ^lucct  n.  1391  f  iSSmah  nnb 
^efd)ränfnnii  berfelben  n.   1392;  UnfebU 
barfeit  n.  1393;  mit  beni  ^^^apft  alleinige 
^Hcgiercr  ber  .Ntird)c  11.  1394. 
iöifdjüf'olücific,  gi3ttlid)c  (£infet5nng    n.    ein 
eigener     fafranicntalcr    Orbo    n.    2372 ; 
tSharafter    n.    2376 ;    '.liMrfnng^iiunfc    11. 
2377  ;  C5infcbnng  bnrd)  ISbriftny  11.  2878; 
niüd}t    bic  ^^riefteruicibc    nic^t  iiberflnifig 
11.    2380 ;     uoUenbet     tiv:;^     end)ariftifd)c 
^rieftertiun  n.  2381 ;  vSpenber  11.  2397  ff. ; 
ÜMrtnngcn  n.  2404  ff. 
iöhittaufe   11.    1923;    ill^ir!nnq§u)cifc    beru- 
fe Iben  11.  1924. 
iyoetljiU':?,  Tefinition  ber  ©luigfcit  n.  239: 

Definition  ber  ^43evfon  n.  479.  (»31. 
JBö!)mc  11.  227.  433.  r)54. 
i^oualb  11.  20. 
ii^üuaucittura,  feine  Srtlärnng  ber  Ütrinitiit 

n.  504. 
Süuctti)  n.  18. 
jyoiiofiK^  n.  894. 

Xööfco  in   ber  Seit  n.  179;    Öbtt    crfcnnt 

e^  11.  271.  27")  f.  278;    luie    er    c^    cr= 

fennt  n.  289.  293;   fitt(id)  iJ3üfeg  n.  ber 

2Biüc  ®otteö  n.  311  ;  eine  ^^^rinntion  11. 

559;    fein    »8nbjett   n.   r)60 ;    inmieaieit 

i>a§  (^ntc  bnrd)  ba^fclbe  anfgeboben  mirb 

11.  561;    nidjt    liernrfad)t   luie  baö  @ntc 

11.  562 ;  nrfad)e  beSfelben  11.  563  ;  iniuic 

fern  Ö^ott  Urfad)c   bci^felbcn    ift    n.  564; 

(Sinteilnng  n.  560 ;  uiarnni  (^ott  c§  311* 

lä^t  n.  088  f. 

üi^offuct,  ^^apft  nnb  ^apfttnni  n.  1344.  i;)69. 

üörcn,s  n.  134. 

Orot,     ob    gefönertCiS     ober     nngefänertec^ 

ä)?atcrie  bcr  @nd)ariftie  ift  11.  2073. 
öuccr  n.  1993. 

©ud)  be^  eeben<§  n,  1662.  1 

S^uubcC'Cuncl  11.  359;  n.  bcr  Cogo^5  n.  360; 
eine  ^meite  gijttlic^e  ^erfon  n.  361. 


!   ^-öürflcrlidicö  05cfcljljud)  für  ba§    Dentfc^c 

I       ^)ieid)  nnb  bic  (Mefc^^gebnng  in  e^efad)cn 
I       n.  2427. 

I   iBu^c  al§  Sugenb  n.  ©aframent  n.  2153; 
I       eti)inologifd)  n.  2154 ;  ^obitn^  ober  5Xft 
j       II.  2154;    al^  fpecicüc  2:ngenb  11.  2155; 
I       eine  ©peeie^^  ber  C^cred)tigfeit   11.   2ir)6 ; 
i       an^g(eid)enbe  ®cred)tigfcit  n.  2157;  Vel)re 
,       ber    ^Kcforniatorcn    n.    21.58  ff.;    natnr- 
gemö^    ©d)nier3    n.    9Uifd)en    n.    2160 ; 
Unterfd)icb  3Uiiid)cn  ber  ^iifsc  im  ©ofru* 
nicnt    ber    ^iif^c  n.    bei    ber   3:anfe   ®r« 
uiad)fener  n.  2161  ;    n.  3:anfc   n.  2251; 
in  bcr  ^eid)te  n.  bcr  5lblaf3  n.  2310. 
;    Syufjfnframcut,  begriff  n.2162;  üerfd)icbenc 
^C5cid)nnngen    n.  2163 ;    (Sinfe^ung    n. 
2164  ff.-    Mongrnen^    ber  (Sinfe^nng   11. 
2173;   bcr  rid)terlid]e  et)flvattcr  n.  2176; 
Folgerungen    aii^    bemfelben    n.    2177 ; 
ein  uon   ber  jtaufe    nerfd)icbcnc§  ©afra* 
ment  11.  2178;  faframentale  ^-^ebingnngcn 
11.  2179;    matcria  leniota  n.  2180  ff.; 
iiecessaria    11.  2181 ;   libera  sntüciens 
n.  2182  ff. ;  proxima  n.  2187  ff. ;  ?}ürin 
11.  2276  ff.  ;    inöifatioe  n.  bcprcfatiue  n. 
2280  f. ;  *£pcnber  11.  22><'2  ff. ;  ilMrtnngcn 
n.  2294  ff.;  2)iaß  berfelben  n.  2299. 
iöufjiucrfc,    'il>irffamfeit    bcr  fatramcntalen 
11.  2272;    ^l^iJnalitQt    berfelben    11.  2273. 
(valüiu,  iustitia  orii^inalis  11.  700  ;  ^)ted)t= 
fertignng  ber  ilinber  11.  801  ;  fein  ^rQ== 
bcftinatiani^mn^  n.  1514;    bic    abfolntc 
''^.^riibcftination  ;,nr '^crbammnii.^  n.  1616; 
il^erlierbartcit  ber  ^Jicd)tfertigiing  11.  1764  ; 
Definition  ber  Saframentc  n.  1806;  reale 
^räfcnj  (Sbrifii  in  bcr  end)ariftic  n.  1993 ; 
^eit    bci^>    @intvitt!p    ber   visio    beatifica 
n.  24!»5;  ha§  ^-ener  ber  §ölle  n.  2511; 
ba§  ^'cgfener  11.  2538. 
C^aiiUv,    9Jccld)ior,    über    bic    Unfct)lbarfcit 
11.   1382;    über    bcn   Spenber    be^   (5l)c= 
falramcnte!^  11.  2438. 
C^opito  n.  1993. 

Cftrifffs^  inuiiefern  bcr  90?enfd)  immer  ex 
caiitate  ober  ex  c'Ui)iditate    l)anbelt  11. 
1542. 
(yartcfinci  n.  r)46.  2044.  2052. 
(>atl)nrtHHC\  ?Imbrofin§,  über  bic  ©rbfünbe 
11.  7.')7  :  über  bic  311  r  ©ültigteit  erf orber« 
lid)c  Intention  bei  ©penbnng  ber  ©afra* 
mentc    n.   1879 ;     über    bü§    ^ener    bcr 
i)öüc  n.  2.')11. 
Causa  prinia  n.  secunda  u.  575  f. 
^clfu^^  n.  894. 

0*cnfurcu,  bic  nieberen  n.  154. 

(fcrcmonieu   bei  3In§fpenbnng    bcr  Safra* 

mentc  n.  1.S38;  3^ued  berfelben  n.  1839. 

(^cvintl)inucr,  (I{)i(ia^mn^  n.  2670. 

(<Ijnrnftcr,  brei  Satramente  ncrieiben  einen 

Sbarafter  n.  1859 ;  er  mirbin  ber  {)ciligen 

•  ©d)rift    angcbcntct    11.    1860;    bic  Später 

lct)ren     bic    @riftcn3    be^5felben    in    Her* 

f(^icbener  Seife  n.  1861 ;  öcl)rc  n.  ^^ra^'iS 


^erfonen*  unb  ©ac^regifter. 


881 


ber  ^irc^e  n.  1862  f.;   tf)eorogi[c^e  3)?ei* 
nungeit  über  ha§  3Öefen  n.  1864;   Sir» 
fungen  n.  1865;  eine  bleibeube  ©tanbe^» 
qiiQlitttt  n.  1866;    luortn   btefelbe   i^ren 
legten  ©nuib    f)at   ii.  1867;    ber   \alxa^    I 
mentale  (S()arafter  u.  bie  (S^nabe  n.  1868;   : 
2:aufdjnrafter   n.    1929   ff. ;    ^iriiningS- 
c^arotter  u.  1981 ;  luarum  bie  (c^te  Ölung 
feinen    5l)Qrafter     aufbrücft    n.     2355 ; 
Sei^ec^arafter   n.  2406  ff.;   ^atin  beä»   i 
fclben   n.    2408;    5lb{)ängigfeit    ber   Der*   ' 
fd)iebenen  ßfiaraftere  non  cinanber  n.2409.    i 

6f)anömcu,  begriff    u.  1411;    2{n3af)(  n. 
1412;  ill^ert  u.  Sürbe  11.  1413;  eiiari^=   ' 
men  u.  bie  (£ünbcr  u.  1414. 

6t)cmni<?  n.  134.  2032. 

6l)tlin'3mug  ber  ^ärctifcr  u.  einiger  5Bätcr   i 
n.  2670;    IjQrctiiii)  ober  luenigften^  irrig 
n.  2671;    nad)    ber    f)ciligen   (Sd)rift   n. 
2072;      bernfit     nidjt     auf     aUgemciner 
Srabition  n.  2673. 

6t)ilinftcu  über  bie  3cit  be§  eintritt^  ber 
visio  beatifica  n.  245*5  ff.  ;  ^ofjanneg 
XXII.  al§  ebiltnft  n.  2497. 

(£l)rifam,  ob  er  Dom  33ifd)of  gcmeil)t  fein 
imiö  snr  (^ültigfeit  ber  Jyirinnng  n.  1960  ; 
ob  er  and)  Hon  einem  einfadjen  '!|3riefler 
gemeibt  merben  fann  n.  1961. 

ÖljriftuS  mabrliaft  (i5otte§  ©obn  n.  377; 
nid)t  3Iboptii'iot)n  n.  378 ;  feine  (^ottc^o* 
fobnfd)aft  n.  bie  anberen  (^efanbten  (MottcS 
n.  380»  feine  ®otte?fobnfd)aft  nnb  bie 
^nben  n.  381;  ::^efd)mörnng  feiner 
®ottegiobnfd)aft  n.  382;  feine  (Siotte-3' 
fobnfd)aft  n.  bnS  33efenntni§  ^etri  n. 
3)?artba§  ii.  ber  (£i-f)[ii§  bc§  3ol)anne§* 
©uangelimnö  ii.  383;  bie  ©pittjeta  ber 
©o()nfd)aft  n.  384;  (5briftn§  ber  .^crr  n. 
390;  (SJott  n.  391;  feine  göttl.  9rttribnte 
n.  392;  feine  9ied)t^anfprüd}e  n.  fein 
il^erbättni^  jn  bcn  @e)d)öpfen  n.  394 ; 
feine  göttl.  5i9erfe  n.  393;  feine  ^erfön- 
Iid)teit  eine  göttliche  ii.  396 ;  mat)rer 
®ott  n.  866;  bie  menfdilidje  iT^unr  nn- 
mittelbar  üon  ber  ^^erfon,  mittelbar  lum 
ber  göttlichen  9catnr  ongenommcn  n.  S69; 
i^oliftönbiqfcit  ber  nienfd)lid)en  ^laiux  n. 
873  ff. ;  ber2}c\Mifdjenfobn  ii.  874;  Sabr- 
beit  bc§  menfd)lidjen  \'(ibc§  n.  875;  hk 
nienfd)lid)c  Seele  11.  876;  mie  in  siiiiili- 
tndinem  hoiiiinum  n.  877  ;  verus  homo 
n.  878;  U>oÜftänbigfeit  ber  menfdjlidjcn 
yjatnr  nad)  ber  l^ebre  ber  ilird)e  n.  881; 
i^r  Urfprnng  n.  882  ff.;  ^ongrnens* 
grünbe  für  bie  ©ebnrt  an§  ^Uxia  n. 
885;  Urfprnng  übernatürlich  n.  886; 
natura  communis  n.  903;  eine  ^crfon 
n.  904  ff.;  uiia  natura  Dei  Verbi  iu- 
carnata  n.  914;  ,:;mei  9^aturen  n.  918  ff.; 
\iiE,'.r  11.  xpaai;  berfelben  n.  928;  35er= 
göttlidjung  ber  menfdjlic^en  n.  929; 
persona  composita  n.  940;  ^erüoll» 
fommnnng  ber  menfc^lidjen  9Jatur  burdj 


ben  Cogog  n.  942;  bie  inenfd^lic^e  9latnr 
!cin  STccibemg  n.  945;  ^nbioibnalität  ber 
^lm\d)i)üt  n.  945;  5BoIIfommenl)eit  ber 
nienfc^lid)en  DIatnr  n.  946;  fein  compo- 
situm physicum  accidentale  n.  947 ; 
beibe  Staturen  nic^t  b(o^  moralifc^  ober 
bnrd)  hu  (^naht  Oereinigt  n.  948  f. ; 
2:otalität  ber-STeile  ber  menfc^lic^en  9iatnr 
in  ber  ^l)poftatifd)en  Union  n.  955; 
mnifdjlidje^  Siffen  n.  957;  menfc^tic^er 
SÖiüe  n.  958;  göttlidjc^  u.  menfd)lic^e5 
Sirfen  in  perfönlic^er  (gin^eit  n.  960; 
menfd)lic^e  Sitte  in  il)rer  ^Segie^nng  gnr 
göttlid)en  9?atur  n.  9(31;  gottinenfd)lic^e 
£l)äti9fcit  n.  962;  5>erl)ältnig  ber  ^erfon 
3ur  ^Jiatur  u.  ber  'Jiaturen  ju  einonber 
n.  969;  35ergöttlid)ung  ber  menfd^lid)en 
9^atur  n.  970;  @otte§foljnfd-,aft  n.  978; 
ber2)Jenfd}  6l)riftn§  6ol)n  ®otte^  n.  980; 
^nec^t  @otte^  n.  984;  i^orberbeftinnnnng 
n.  985;  Slnbetnng^mürbigfeit  ber9JJenfd)= 
l)eit  n.  986  ff.;  i8erel)rung  ber  2J?enfc^* 
fieit  abgefel)en  üon  ber  bi)poftatif d)en Union 
u.  993;  ^ereljrung  ber  Xcile  ber  9)ienfc^' 
t)eit  n.  991;  be^  .f)er,^en^  n.  995  ff,; 
boppelte  ©ol)nfc^aft  u.  1004;  inenfc^lic^eS 
(Srfennen  n.  iöiffen  n.  1006  ;  visio  bea- 
tifica n.  1007  ff.;  scientia  infusa  n. 
1011  ff.;  scientia  ac(iuisita  n.  1014  f.; 
5>ernnnftgcbran(^  n.  1016;  Umfang  be§ 
ülMffeng  n.  1017;  ^-ortfdjritt  be§  2lMffen§ 
n.  1018;  ©nobe  11.  1019ff. ;  fnbftantialc 
.*peiligfcit  be^^  ä^^enfdjen  ei)riftu§  n.  1020  ff. ; 
bciligmad)enbe  (^nabe  in  it)m  n.  1023  ff. ; 
jtngcnben  n.  1030  ff.;  dona  Spiritus 
Sancti  ii.  1033;  gratiae  gratis  datae 
n.  1034;  gratia  actualis  n.  1035;  ah> 
folnte  ©ünbcnlofigfeit  n.  1036  ff.;  ^er= 
fnc^nngen  n.  1041;  SÜiüen^freibeit  n. 
1042  ff.;  abfolnte  «Sünbenlofigfeit  nnb 
Salilfreibeit  n.  1045;  Sül)lfrei^eit  nnb 
i>erbienfte  n.  1046;  ob  ein  (^ebot  1047  ff.; 
iserbältni'J  be§  menfd)lid}en  3nm  göttlidjcn 
2öiHen  n.  1050;  madjt  hex  2lienfd)l)eit 
Stjrifti  n.  1051  ff. ;  Unooüt'ommcn^eiten 
feiner  9)Zenfd)l)eit  n.  1054;  passiones 
feiner  ©ecte  n.  1055 ;  ^affibilität  n. 
1056;  @ebred)en  n.  1057  f.;  Serf  n. 
1059;  brcifücfie  2:t)ätigfeit  n.  1060; 
9}^ittler  nnb  .^anpt  n.  1061;  propl)etifdjc^ 
Stmt  n.  1062  ff.;  5>erbienft  St)rifti  n. 
1067  ff.;  3eit  be^  5>erbienfte^  n.  1069; 
Stnferftc^nng  nnb  Interpellation  nid^t 
meretorifc^  n.  1070 ;  üerbiente  al^  viator 
n.  1071;  (Siebet  n.  1072;  S3ittgcbet  n. 
1073;  für  fid)  n.  1074;  erl)örung  beg 
@ebetc!3  n.  1075;  Interpellation  iinpetra* 
torifd)  n.  1076;  3>'erbicnft  of)ne  Unterlaß 
n.  1078;  n.  fein  Seibeii  n.  1079;  Sert 
be§  ^erbienfte§  n.  1080  ff. ;  ©egcnftanb  n. 
^nmenbung  n.  10s4  f.;  ftcllöertrctenbe 
@enngtl)unng  n.  ftelloertretenbe^  ^erbienft 
e^rifti    n.   1086  ff.;    ba^5    2öerf   (S^rifti 

56* 


882 


^evfoiicu«  unb  ©arfjvegiper. 


Befreiung  u.  ^eiligunn  n.  1088 ;  Sliriftu^ 
SBerfötincr  ii.  §ricbcnÄftiftcr  n.  1090 ;  er= 
löfung^tueif  u.  bie  (Mcrcdjtigtcit  (Siotte^^ 
u.  1092  ;  u.  bic  5öannl)cv5tgfeit  ÖJottee> 
n.  109y;  e^viftu^  Sü^UMi.  ^iinbc^.opfcv 
11.  109;')  ff.;  ^^ricftcvtum  ii.  1096  ff.; 
(Sl^riftu^  bo§  i^iuiiu,  bcffen  ^lut  uiu5 
reinigt  n.  1104;  bie  3(I)vift  lebrt  au!§' 
brücflirf)  bie  ftelloertvctenbe  ®emigtl)iiinig 
l£()vifti  11.  1107  ff. ;  iuiniefevn  er  ooii  ber 
.^errfd)aft  bei?  ijeiifel^  befreite  n.  1112; 
fteüuertretcnbc  ®enugtt)ining  in  bcu 
(iJlrtuben^befcnntuiffen  n.  1113;  ben^on^ 
Silicii  11.  1114;  bell  lUturgieii  n.  1115; 
y^otiuenbigfeit  ber  ftellucrtretcnbeu  O^eiing« 
ttjuung  11.  1116;  itjre  Sil^ongriicn,^  ii. 
1117  ff.;  Unenblid){eit  ber  (SJenugtbiiung 
etjrifti  II.  112S;  (Ebriflih^  bot  bie  Strafe 
Qufgeboben  n.  1129;  otle  Sünbeii  gefül)nt 
11.  alle  Knaben  oerbieut  n.  1130;  (Sin* 
uuinbe  gegen  bie  3iiliMfiflft'it  i'iiu'v  fteü« 
nertretenbcn  CMeniigttjunng  ii.  11H6  ff.; 
t^()riftu^,  Üieprnfentant  nnb  ^anpt  be^ 
2)?enfcl)fngcfd)le(l)tei^  n.  1139;  Sinhcit  beö 
!9Jfenfi1)engefd)(ed)te!§  mit  Übriftuä  n. 
1140  ff.;  iniuiefern  nnb  nicld)e  3ünben 
(SbriftnS  anf  fid)  gcnomnien  t)nt  ii. 
1143  f.;  töniglidje  («einnlt  tibrifti  ii. 
1145;  bci^  Reiben  Gt)rifti  n.  1146  f.; 
Jdongrnen,^  be§  V^eiben§  n.  1148;  'l^c- 
gräbniS  n.  1149;  feine  ©eele  in  ber  Unter« 
melt  n.  1150  f.;  feine  J^bätigfeit  borten 
11.  1152;  Sirfnng  be^  descensus  ii. 
1153  f.:  9(nferftebnng  n.  1155  ff.;  ilne 
^iotiuenbigteit  ii.  IKJO;  ipiinnielfnbrt  nnb 
it)r  ^Jin^^en  n.  1161  ff.;  gur  ^)ied)ten  bc^S 
S5ater§  n.  1165  ff.;  ßl^riftn^o  ^anpt  ber 
a»fenf(^en  n.  116S  ff.  1173;  biefer  5ln5^ 
brnrf  inabägnat  n.  1171;  y>anpt  ber 
Sngel  n.  1174  ;  ^anpt  a(^  ÖJott  —  nl^ 
11?enf(^  n.  1175;  al§  ^nnpt  nnfer  (Stell* 
nertreter  n.  1176 ;  (Eb^iftn^  ^crv  n. 
1177  ff.;  ©efebgeber  be^  9?encn  i^^nnbeS 
n.  1182;  ^Kidjter  n.  1183;  ^^tnsbebnnng 
ber  ric^terlidjen  ©eiDalt  n.  1184  f. ;  il'eife 
gn  ^errfd)en  n.  1186;  iPtittelpnnft  oder 
Religion  n.  1191;  Ceib  (Xbrifti,  bie 
.Qird)c  n.  1218  ;  iDJnnnigfnltigfeit  ber 
mktcv  be§  CeibeS  n.  1219;  (finbeit  be§ 
l^eibe^  n.  1220;  nU)ftifd)er  ßbriftnä  n. 
1224 ;  nnanflöälidie  n.  notiuenbigc  tkx'  ' 
einignng  ber  ^ird)c  mit  (5briftn§  n. 
1236  ff.;  eenbnng  e[)rifti  n.  1239; 
5(mtern.l240;  Ji^^iebergebnrtanS  Sbriftu^ 
n.  1678;  ^iserbinbnng  mit  it)m  ®rnnb 
ber  i8erbienftlid)feit  nnferer  gnten  SBcrfe 
n.  1776;  ÖMoric  n.  (>^nabc  nm  ber  5?er' 
^ienftc  S^rifti  millcn  n.  1787;  i^erbältni^ 
nnfereS  3.^crbienfte§  ,^nm  53erbienfte  Slirifti 
n.  1788;  \va§  ©brifti  i^erbienft  u.  (SSnahc 
bemirfen  n.  1789;  (Jinfe^jnng  ber  ©a= 
froinente  n.  1816  ff. ;  feine  potestas  I 
excellentiae  seumiuisterii  priucipalis   I 


n.  1817;  ^ctneifc  für  bie  nnmittetbare 
(Sinfe^nng  bnrd)  (£l)riftn§  n.  1819 ;  ob 
nnb  iinuiefern  er  3}?atcric  n.  ^-orm  ber 
^i^jaframente  beftimmt  l)nt  ii.  1837;  ©in« 
fe^umg  ber  'Jonfe  ii.  1892  ff. ;  (Sinfe^jnng 
ber  ^^-irnuing  n.  1849 ;  n)irf(id)e  ®egen'= 
mavt  in  ber  @nd)ariftic  n.  1902  ff.;  3n= 
tegrität  in  ber  @ud)ariftie  n.  2024  ff. ; 
(Sud^aiiftie  (^H-iinb  be^  CM(anben§  an  ben 
^geKt}id)tlid)en  Sbriftn^  n.  2041  ;  CMegen« 
luart  (Sbrifti  im  ^immel  ii.  20.")5 ;  Die 
natürlid)  --  menid)lid)c  'Jtiatigteit  ßbrifti 
in  ber  (5-ud)ariftie  n.  2059 ;  '^H'rl)ältni^3 
be§  eud)nriftifd)en  S()riftn^  gum  Sfonm 
n.  2060  ;  umrnm  ber  end)ariftiid)e  (St)riftn§ 
aufbort  an  einem  Orte  ,^n  fein  n.  2062; 
iDhilti(ofation  n.  2064  ff.  ;  iniuiefern  er 
spirituiiliter  n.  corporalitcr  in  ber 
@nd)ariftie  gegenuuirtig  ift  n.  2007  ;  Opfer 
(ibrifti  n.  öinfel3nng  ber  ©ndjariftie  unter 
beiben  ®cfta!ten  n.  2117;  iniuiefern 
CSbriftn^  einziger  3.^?ittler  n.  2615. 

6icnfucnov<  n.  2059.  2131. 

( Ifcii  m  in sf'ssio  f.  ^  e  r  i  d)  o  r  e  f  e. 

^ivcumi^criptiuc  CMogemuart  n.  247.  2054. 

Chrfini.sfanfiac  .si)eciem  mutantes  et 
aii«iravant('S  n.  2256. 

(Caritas  be^^  ^^lnferfte()nng^(eibe§  n.  2695. 

('ommtfiiivfffif*  idiomafftin,  ontolo« 
gifd)  n.  971 ;  logifc^  n.  972  ;  in  concreto 
n.  973;  in  ©d)rift  nnb  i>ätern  n.  974; 
nidit  in  abstracto  n.  975;  fa(fd)e  nnb 
mißüerftänblid)c  5In§brücfe  n.  976  f. 

Concifi'stis  Dei  universalis  n.  575. 

Conf/rtiitas  interna,  externa  n.  1594. 

i'on'uiiihiin  n.  2410;  f.  (5b  e. 

(\nntuhii(in  n.  2410;  f.  (S  ^  e. 

Consorffttm  divinae  naturae,  al^  ^[n§* 
fln^  ber  befonberen  i^iebe  C^^otteg  n.  1425; 
bie  bnrd)  bie  (Mnabe  bemirfte  ."peiligteit 
n.  1426;  bie  iibernatürlidje  (Siottät)nIic^« 
feit  n.  1442;  Örnnb  ber  5(boptiufinbjd)aft 
ber  (Mcred)tfcrtigten  n.  1721;  ^^tbfdjln^ 
ber  5Hed)tfcrtignng  ii.  1723. 

Crfftfio  ex  tiihilo,  ^Begriff  n.  531;  in 
ber  beiligen  Sdjrift  n.  532 ;  bei  ^^nx 
Tätern  ii.  533;  in  ber  Öebre  ber  .^'irdje 
n.  534;  eine  5>erniinftiua()rbeit  n,  535  ff.  ; 
(Sinumnbe  gegen  bie  ä)^öglid)feit  u.  537; 
fiebe  and)  5  d)  ijp  f  n  n  g. 

Cultus  duliae  ber  (Sngcl  n.  616;  latriae 
n.  duliae  n.  987  ;  absolutus  n.  relativns 
n.  989;  ob  ber  2)?cnfd)t)cit  (Sfjri^li  an  fid) 
cultus  duliae  eriuiefen  merb  en  tann 
n.  993. 

CtfpifUtas,  iniuiefern  ber  2)?enfd)  immer 
entiuebcr  ex  cnpiditate  ober  ex  caritate 
banbelt  n.  1542. 
6t)priau,  Unfe()lbarreit  n.  1381. 
6l)riUM2i,  5Inatbemati§mcn  \\.  912. 
^^ttlflnini^  n.  2059. 
^anuiniijmut?  n.  632. 
^aucr  u.  8ein  n.  236 ;  beS  Sieneafteö  n.  22 


^Jerfoncn*  unb  <Socf|regifier. 


883 


^ootb    »Ott   ^inanto    über    bie   J^rinität 

11.  505. 
Debltutii  fidelitatis  u.  iustiticae  n.  7S0. 
Decreffuti  (fUh/ativuni  bei*  Sd^olnfti- 

fcr  ,vir  Siflävung  bcv  (gvbfüubc  n.  782. 
^cfcftibilitnt  bcv  krcaturcn  n.  558. 
^l^efiHitiüc  (Mci]cuUHut  ii.  247.  2054. 
l^eifiimMS  11.  559. 
DHecfatio   coelestis    relative    victrix 

bei-  ;Snu[eiiifteu  ii.  1572  ff.;  2i3ibcrlcgiing 

11.  157<S;  fie  ,^crftört  bo^  ®c()eiinni>5  Der 

©Uttbe  n.  1579. 
Dcpo.sf'ftnn  lidci  u.  86. 
Descrnsns  ad  iiiferos  n.  1150  ff. 
2^ctcrmiuii?mu5^  n.  (174. 
2)infou   11.   bic   ©Beübung    bc!§   33iipfafra» 

niciitc'J  11.  228G. 
2)tofouot,  ein  Orbo  11.  2:)68;  göttlicfjc  6:in« 

fctjung  u.  Satrttincutalitnt   ii.  23b2 ;    in 

bcv    l)citigcii    Scf;vift    n.    2383 ;     in    bcv 

Jrnbitiou  ii.  23.^4 f.;  ©pcnbcr  ii.  2397 ff. ; 

'^IlMvtuugcii  11.  2404  ff. 
I'iobür  oön  Xarfu^^  n.  908. 
T^ii^pcnfation   bc;?  Rupfte?,   ?riif(öfinig   bcv 

e()c  buvd)  Mefdbc  ii.  2468. 
^ii^pufition    f.   3?  c  d)t  f  c  vt  ig  u  n  g;    bii!§ 

oiiiis  operantis  lcbig(id)  2)i§pofitiün  ^uin 

öiiiabcnciiipfaug  u.  1842;  311111  (fiiipfang 

bcv  jTnufc   bei  @vuiarf)icncn  11.  r>37  ff.; 

3UV  5'ivinuiig   n.  1974;    311111   fa{vaiiicn= 

talcn  11.  gciftigcn  (Siiipfang  bcv  (£iid)aviftic 

11.    2087";  bic    %\U   bc5  '^^^önitciitcu    al§ 

3)i§poruioucn  11.  2190. 
Dortorcs  lUchsiac    a(5  3c"Ö^'»     be§ 

OHaubciig  11.  144. 
X^ofctCH  übcv  bcit  ycib  CSI)rifti  11.  879;  bic 

vcatc  (^K'gcuiunvt  S()vifti   im  '^dtarlfofvn' 

mciit  n.  1992. 
Xountiftcn  übcv  bic  ^at(}o(icität  bcv  ^ivd)c 

11.  1301;  bcn  ^viiimt  n.  1331;    ^alxi\* 

niciitc  n.  1861. 
^nnü^imiv  n.  219.  525;  ®üntl)cv^  n.  546; 

n.  554.  579.  593. 
Dulia  ü.  2601;  cuJtus  sac'er,subordina- 

tus,  ab.solutus  n.  2602;  unb  hpyerdulia 

11.  2603;  Utitcvfd)icb  u.  5^c3eid)nuug  uoii 

latria,   dulia  11.  nicnfdjlic^cr  ^i^evc^viing 

n.  2604 ;  f.  ^  c  i  l  i  g  c  n  u  c  r  c  l)  v  11  n  g. 
^Mranbu§    übcv    bic   Saframcutalitöt    bcv 

(£t)c   n.    2433;    bic    Csbcutitä't    bc§    2liif= 

crftcl)inig§(cibc§  11.  2690. 
©DioHttcu    übcv   bic   3:viuität  11.    416  f. ; 

bic    3^iiiigfväulid)fcit   iD?avicii§    n.    894; 

SbilioiSnua^  n.  2670. 
Eccl('si((^  im  pvofancii  ©pvnd)i]cbvaud)  11. 

1209;     in   c^vift(id)em    «Sinnc^  n.    1210; 

11.  Sl)nQgogc  n.  1211;  f.  ^irc^e. 
(?tt)tl)eit  rtet)c  ^^{utbcntie. 
Cfcf^nvb  n.  629. 
(?()C,   tro^}   bcv  ©vbfünbc   nid)t§    ^^öfc§   n. 

794;  ^Jiamcn  n.  2410;  g^Zatuv  n.  2411; 

al§  natüvlidjc  3.HU-binbiing  n.  2412;  als 

vcd)tmäpige  5Bevbinbung  n.  2413;   2)efi* 


I       nition   n.   2414;    ©infe^ung  n.  2415; 

I       (^c|(^id)te    bei    ben    .Reiben  unb  ^wben; 

I       2:9icbcvt)evftcaung  burrf)  et)viftu§  11.  2416; 

I       a(§  tontvütt   n.  2417  ff.;    ©efctsgebung 

I       u.  @evid)t§bavfcit  übev  bic  (Sf)e  n.  2418  ff. ; 

I       bic  @()e  aB  ©atvanient  im  meltcven  ©innc 

I       n.    2429;     ein    n)ai)veg    ©atromcnt   11. 

I  2430  ff.;  3eit  bcv  (Stnfe^ung  n.  2436; 
©penbev  n.  2437  ff.;  ©mpfänger  n. 
2443  f.;  jiDifc^en  9lid)t(^riften ;  Sfiriften 
11.  9nd)td)viftcn  n.  2443;  aRatevic  u.  ^orm 
n.  2445;  35eveinigung  üon  9)Zaterie  unb 
^ovm  n.  2446;  2Bii1ungen  n.  2447; 
einl)eit  bcv  (g()e  n.  2448  ff.;  Unauflö^* 
lid)feit  11.  2459  ff.;  auc^  im  ^atle  einc§ 
@l)cbrud)§  n.  2461  ff.;  2tuf(i3fnng  buvd) 
bic  fcicvlic^en  OvbcnSgelübbe  n.  2467; 
buvd)  ©i^penfation  bcg'^apftcä  11.  2468; 
ob  unb  mann  bic  ©{)€  3iinfd)cn  Unge* 
tauften  aufgelöft  mcvbcn  föun  n.  2469  ff. 
®iul)cit  bc§  2»ienf(^engefd)rcd)tc§  11.  632  ff.; 
bev  9}?enfd)cnnatnv  11. 637  ff. ;  bc§  mt)ftifcl^en 
l?cibc^  St)rifti  n.  1220;  causae  ministe- 
riales  u.  instrumentales  bcr  fird)Iid)cn 
(Sinbeit  n.  1221;  bcv  ^'ivd)e  n.  1284 ff.; 
i()v  veafev  (Mrunb  bev  ^^H'imat  n.  1338; 
3mifd)en  2l?atevic  u.  ^ovin  bcv  ©afvamentc 
n.  1836;  bev  ©be  n.  2448  ff.;  @in()cit 
bev  d)viftlid)en  ©l)e  n.  2450;  nad)  bem 
^L  ^anlnS  n.  2451;  in  bcv  firc^Ud)cn 
?el)ve  n.  2452  f. 
eiing  n.  2480.  2659.  2684. 
(f'IipanbMC'  lc()vt  ben  3(boptiani§mu§  n.  981. 
(^mnuntifteu  u.  546.  554.  593.  619.  662. 
(^mVföttflcv  bcv  3atvamente,  maS  Hon  feiner 
©cite  3UV  (S^ültigfcit  notmenbig  ift  n. 
1882  ff.;  bcv  Xaufc  n.  1910  ff.;  ber 
^ivmuug  n.  1971;  ^2lltcr  be3  empföngerS 
n.  1972;  mev  bie  ©uc^ariftie  fafvomen* 
taf  empfangen  tann  n.  2085;  bie  un» 
münbigen  ^inber  n.  2086;  mer  bic 
(Sud)Qviftiefatramenta(  u.  geiftig  empfängt 
n.  2087;  bev  Ict^Ucn  Ölung  n.  2348; 
be§  ^Jl'eibefafvainenteS  n.  2402  f.;  be5 
(5l)efa!vamcutc^  11.  2443  ff. 
(fmvfnnguii:!,  unbeflccftc  2Tiariä  n.  823  ff.; 
im  ^ISvotocuaugclium  n.  825 ;  Wi  bev 
^Bcvfünbiguug  n.  826;  bei  ben  3Sätevn  n. 
827  ff. ;  beim  bl.  5(uguftinu§  n.  831 ;  gmei* 
beiitige  ©tetten  bei  bcn  S^atevn  n.  833 ;  bie 
mittcraUertid)c  Stontroöcvfe  n.  834;  ^efl 
n.  835;  8et)ventfd)cibungen  bcr^ird)c  n. 
836  ;  Wnbad^t  ^ur  u.  837;  ©tun  beg  2)og* 
ma§  n.  838;  unb  bie  ©rlöfungSgnabe  n. 
839  f.;  Jlongvuens  n.  841;  (Smpfongni^ 
Sf)vifti,  bereu  principa(e§ ,  fcf)(ed)t{)in 
attinc  ^rincip  n.  887;  inttjicfern  natürlich 
n.  887  ;  Ceib  S{)rifti  bei  ber  Empfängnis 
bcfcclt  n.  892;  l)t)poflatifd)e  Union  bei 
ber  (gmpfängniS  n.  963. 
(^nbjicl  bcS  5D?enfd)en  n.  685;  übernatür« 
lid)e§  n.  686;  uatürUc^eän.  687  ;  h(a§^  not* 
ircnöige  @ott,  nid^t  bic  visio  beata  n.710. 


884 


^evfonen*  iinb  ©ac^rftjtflcr. 


©uflcl,  Sülanu  n.  502;  5?enriff  n.  593; 
e^-iftcii5  11.  594;  Qa^i  ii.  595;  neun 
ß^öre  n.  596;  rein  geiftigc  SScfen  n.  597; 
®egcntt»avt  im  9?nnnie  n.  598;  Hvt  ifivcr 
®cnenniart  im  9iQnmc  n.  599  ;  ^^etnegiing 
n.  600;  iliv  (Srfennen  n.  601;  \{^x  freier 
2ßi«e  n.  r02;  i^re  macl)t  n.  603;  \hu 
f!erli(icf)feit  n.  604;  S3eftimmnng  n.  Ur* 
ftnnb  n.  605;  Prüfung  ii.  606-  öcbar^ 
rnng  ber  guten  n.  607;  ^Ibfnll  ber  lii)fen 
n.  608;  (jrfennen,  Siüe,  3)in(f}t  ber  ge- 
fallenen n,  611;  (Strafen  ber  gefallenen 
n.  612;  (Sinfluß  ber  gefattenen  auf  bie 
$?e(t  n.617;  ©inmirfung  auf  bie  .Körper* 
melt  11.  618;  moraIifrf)e  auf  bie  2'^cnfdl)en 
n.  619;  pf)i)rifd)e  auf  bie  2)?enf(^en  n. 
620;  ibre  ®otteben[nfMirf)feit  n.  680; 
\va§  Sh'iftu^  i^nen  iierbiente  n.  1085; 
mornm  CMott  bie  ®nge(  uermarf  ii.  ber 
3J?eufd)en  fid}  erbarmte  n.  1118;  iuuiiefern 
(5l)riftu^  ibr  .^aupt  ift  ii.  1174. 

"Evwa'.Q  y.aO-'  uTToaia-'.v  u.  842.  913. 

(<^^I)cfinum    über    bie    ()t)poftatitrf)e    Union 

II.  911. 

^Vi'f^pffr  ob  fie  jnr  ^orni  ber  ©urfiariftic 
gebort  n.  2077  ff-;  3uiecf  n.  2079. 

(fpic^f opnt,  ber  römifcf)e  u.  ber  Primat  ii. 
1344;  3uftimiuung  beSfetben  a(5  iD^erf* 
ma(  einer  Jtatbcbralentfrf)eibuug  n.  1370; 
göttliche  (Sinfe^Ming  n.  1389;  iT^arfjfoIge 
ber  Hpoftel  ii.  1390;  ^merf  n.  13!)i  ; 
(Meuialt  u.  i^rc  ^efrf)rh'nfung  n.  1B92; 
Unfebibarfcit  n.  1393;  ein  Or^o  n.  2368: 
gött(id)er  (5infet?ung  u.  ein  eigener  latra* 
mentaler  Orbo  ii/ 2372  ff.:  ßbarafter 
u.  2376;  Sirfung-Smeitc  n.  2377;  (Sin- 
fe^juug  burdi  (5()riftu§  n.  2378;  niad)t 
ben  ^rcSblitcrat  nid)t  überflüifig  n.  2380; 
uollenbet  ben  ^re^5bl)terat  n.  2381;  33er- 
biiltni^  ^nu\  ^re^bi)terat  n.  2381: 
^penbcr  n.  2397  ff. 

(?rt>fiinbe,  im  2llten  3:eflament  n.  746; 
im  5^euen  S'eftament  n.  747  ;   ?ebre  be§ 

III.  ^^aulu§  11.  748 ;  bei  ben  gvied)ifd)en 
3^ätern  n.  749;  bei  ben  lateiuifd)en 
3.^ätcrn  n.  750;  (Jinmänbe  ber  ^]3e(agianer 
aibo  ben  3^citern  n.  751 ;  ^Tribcntinum 
über  bie  (Srbfünbe  n.  755 ;  3r\>abvfd)ciu^ 
lid)feit§beir)ei§  aiif>  ber  3?ernunft  n.  756: 
(i-rbfünbe  in  iebem  9Jienfd]cn  n.  757 ; 
nid)t  perfönlid),  fonberu  ererbt  n.  758; 
il)re  Uriad)e  ii.  759.  789 ;  @int)eit  nnb 
33ieü)eit  n.  760  ;  feine  böfe  Subftan^  n. 
762  ;  nic^t  bie  .^onfupi^cen,^  ii.  765  ;  nid)t 
Öeiben  n.  2ob  n.  769;  Sefen  n.  770; 
©c^nlb  ber  ©rbfünbe  n.  771 ;  ^riuation 
ber  nrfprünglidjen  ®cred)tigfeit  n.  773; 
Serböltni^  'jur  .^onfupi^^cenj  n  774; 
5?etfd)ulbung  ber  ^rinatiou  ii.  775;  ^a!3 
eigeutlid)e  6k'l)eimni^  ber  (Jrbfünbe  n. 
776 ;  '^^erfdiulbnng  ber  (Srbfünbe  in 
6dirift  nnb  jiMbition  n.  778  ;  (Srbfünbe 
peccatum  naturae   n.  780;    Definition 


n.  783;  ©nbie!t  n.  784;  ^ortpflan.ymg 
n.  785  ff.;  %xt  n.  ^n-ife  ber  ^ortpflan* 
3uug  n.  786;  nad)  bem  Slreatiani^mn^ 
11.  787;  53ebingung  ^nr  ^ortpflan.ymg 
n.  789;  ®ott  in  feiner  älnMfe  Urfadje  ber 
(Srbfünbe  n.  792;  nnb  ^onfnpi^cen^  ber 
eitern  n.  795;  ^-olgen  n.  796  ff.:  nnb 
bie  ®ered)tigfcit  ®otte^  n.  820 :  nnb  bie 
äl'ei^^beit  nnb  ÖJüte  &onc§  n.  821:  bie 
geoffenbarte  5(n§nal)me  oon  ber  CSrbfünbe 
n.  823 ;  ob  bk  (Jrbfünbe  bie  Urfac^e  ber 
3?eprobation  ift  n.  1649. 

(?rl)nltnnn  ber  Seit  n.  574  ff. 

(frfcnncii,  (5igenfd}afteu  be^  göttlichen  n. 
250  ff.;  obieetum  priiiiarium  n.  266; 
secundarium  n.  267:  in  concreto  n. 
268;  (5^ott  erfennt  nidjt  burd)  9(llgcmein=» 
begriffe  n.  269;  alle§  2)?öglid}e  ii.  270; 
aüeS  fontingente  3lMrflid)e  'n.  271 ;  ha§ 
bebingt  3nfii»ffini'  ii-  272.  3.^gl.  and) 
scientia ;  mie  Ö^ott  bie  freien  2lfte  er- 
tennt  n.  284 ;  3)?ebium  be§  göttlidien 
©rfenueu^  n.  286  ff. ;  notionale^  "n.  449  f. 
454;  ©egenftanb  besifelben  n.  4r)6  ;  @ott 
erfennt  burd)  bo§  ül^ort  ii.  458;  erfennen 
ber  (5^ngel  ii.  601 ;  meufc^lidje^  in  SbriftuS 
11.  1006. 

(f-rlöfiiufi,  ob  yjienfdjmerbung  and)  obne  fie 
11.  855  ff.;  Unmöglid)feit  obne  Siii^eit 
ber  ^erfon  in  Sbr'iftiiS  n.  017;  (i^rnnb 
ber  ©ünbeniiergebuug  n.  1086  f. ;  a\§> 
Serf  (Sbrifti  n."  lOS^  ;  nid)t  bloß  l'ebre 
nnb  33eifpiel  n.  1080;  luefentlid)  5?er- 
föl)unng  n  1090;  u.  bie  0>k'red)ligfeit 
(«otte^s'n.  1092;  n.  bie  ^^armberjigfeit 
®otte§  n.  1093;  n.  bie  ©migfeit  ber 
.<Söflc  n.  2534. 

(fmcncntitn  ber  tlinlt  alö  (Sinmanb  gegen 
bie  (Sinigfeit  ber  ^ölle  n.  2536;  ^a^ 
Seltenbe  n  2708  ;  biird)  ben  2«eltbranb 
n.  2709  ff.;  Äongruen^  ber  ©rnenernng 
u.  2914  ff. 

G^rfrt)nffunrt  be§  2»?enfd)en  n.  627  f.;  ber 
Seele  ii.  620 ;  ber  Sua  n.  630 ;  nad) 
ber  iJ;rabition  n.  631  ;  3cit  &er  @rfd)offnng 
ber  (Seele  n.  654. 

(?uri)ariftic  nnb  ^ufarnation  n.  325;  ibre 
©rbabeubeit  n.  1828:  llnterfd)ieb  5mifd)en 
5'irmuug  u.  ®iid)ari)'tie  n.  1080;  ??amen 
n.  1!>82';  3?orbi(^cr  n.  1983  ff.;  Unter- 
fd)ieb  noii  ^en  übrigen  ©aframenten  n. 
198S  ff.;  G-inbeitii.  i'.i89  ;  augleid)  Opfer 
n.  19l>0;  mirflid)e  ©egeniinirt  Sbrifti  in 
ber  ©udiariftie  n.  1992  ff.;  3^emei§  bafür 
ou5  \><i\\  Sorten  ber  35evt)eif>ung  n. 
1995  ff.;  ber  ©infelMuig  n.  1999  ff.; 
Ciw^  ben  Grtlärungeu  bc§  bl.  ^aitliho  n. 
2003  f.;  a\\§.  ben'3.^ätern  n.  2005;  an§ 
ber  .^Tird)enlel)re  n.  2007  ff.:  a\\?^  bem 
.  ßfi'H"'^  ber  .^äretifcr  u.  Sdii^iuatifer 
n.  2009;  inmiefern  fie  fif^^nra  corporis 
ift  n.  2006;  iinnieferu  bie  3>ätcr  ben 
förperlic^eu    ©enufj    leugnen    u.    2006; 


^erfoncn*  unb  @arf)regiflcr. 


885 


n.ioburd^  S(}rtftit§  in  ber  (Sudiariftie  gegen* 
luävtig  Uiivb  n.  2011  ff.;  f.  Svang« 
f  n  b  ft  tt  n  t  i  a  1 1 0  n  ;  i^ntcgvität  Sf)rifti 
n.  2024  ff.:  ^crninncuä  bcr  ©egenmart 
eiirifti  in  bcv  @ud)aviftie  n.  2082  ff.; 
5(nfbcniat)rnng  bcv  @ud}ariftie  n.  203G ; 
Srnbctnng  n.  2037;  iuiuicfern  bie  ®c* 
ftalten  bcr  @urf)ariftie  angebetet  merben 
n.  2037 ;  \va§  bie  i^ernnnft  lion  i§r  jn 
erfennen  üernmg  n.  2038 ;  Itongruenä 
n.  2030  ff.;  Offenbarung  ber  ^niniadit, 
®ei0beit  u.  8icbe  (iJottc^^'  n.  2040 ;  55or* 
bi(b  ber  !£ngenbcu  u.  ®runb  be§  ®(auben§ 
an  htn  gefd)irf)tUd)en  Sf)riftii?>  n.  2041 ; 
apologetifc^  verbürgt  n.  2042:  9}?öglic^feit 
n.  2043;  bie  (^ebeinmiffc  bcrfelben  iuiber== 
fpred]en  nic^t  ber  Cogif,  ^^iDfif  n.  2lh^* 
tap()i)fif  n.  2044;  bie  ©cftatten  ober 
5[ccibcntien  in  bev  @nd)ariftie  n.  2049  ff. ; 
it)re  Siealität  n.  2052 ;  ibr  53ert)h'(tni§ 
3ur  @nbftans  be§  Öeibe§  Sbvifti  n.  2053; 
©egentnart  Sbrifti  in  ber  @nd)ariftie  n. 
2054  ff. ;  bie  natürlidjen  ^tccibentien 
Sl)rifti  in  bcr  (5ud)ariftie  n.  2056;  bie 
5üi§bebnnng  beö  ii'cibeg  Sbvifti  n.  2('57  ff. ; 
bie  natürlid)=ntenid)(id)e  2:t)ätigfeit  Sbrifti 
n.  2059 ;  @ud)ariftie  u.  ^Kanui  n.  20(;0  ff. ; 
(^rfennbaifeit  ber  ÖJegonmart  Sbrifti  n. 
2063;  iinuiefcrn  SbriftU'?  spiritualiter 
n.  (orporaliter  gcgennuirtig  ift  n.  2067; 
fafranicntale  'ilMirbc  n.  206-^;  bie  fafra« 
niontaleii  ^ebingungen  n.  2069;  bie 
fonftituierenbcn  lUomentc  n.  2070;  3)c* 
finition  n.  2071;  materia  reniota  n. 
2072  ff.;  jiroxinia  n,  2076;  ^orni  n. 
2077  ff.  ;  ber  uollsiebcnbe  ?^?inifter  n. 
2082  ;  orbent(id)cr  nnb  anfu'rorbcntlid)cr 
©penber  n.  2083;  breifad)er  (Sinpfang 
n.  2084  ff. ;  i^Jotmenbigfeit  bc^5  ©nipfnnge^ 
n.  2089  ff.  ;  unter  einer  ®efta(tn.  2092 ff. : 
21>irtnngen  n.  2096  ff. ;  a(§  Opfer  n. 
2103  ff.;  Opfevd)arafter  n.  2110  ff.; 
.ftongruensgrünbe  für  bie  @ud)artftic  ai§ 
Opfer  11.  2123 ;  erfüüt  alle  i^ebingungen 
eineö  umbreu  Opfert  n.  2124. 

(i'unomiuv,  Gegner  ber  9ie(iquienPcref)rung 
n.  2637. 

Gutt)rf)C§  n.  919  ff. 

(?Ufl,  ibre  (5rfd)affung  n.  630;  ibre  inu-- 
fud)uug  n.  736  ff.;  Günbe  n.  739  f.; 
nniuittelbare  ^o(ge  ber  crften  Sünbe  n. 
741;  Straf  urteil  n.  743;  ©rrettnng  n. 
745;  ob  bie  Sünbe  (Sva^  auf  bie  '')lad]^ 
fonuuen  übergegangen  ift  n.  761. 

(i'Uohition«tf)coricu  n.  631. 

eminfcit,  (^Uitte^^  n.  235  ff.;  nnb  Seit  n. 
243;  be?>  ^^innue(§  u.  ber  .s} ölte  n.  245; 
G()rifti  n.392 ;  berSeltfdjöpfung  n.  539  f. ; 
hc§  göttlid)cn  iSd)öpfung§afte§  n.  541; 
ber  .^öUe  n.  25i0  ff. ;  (Sinumnbe  gegen  bie 
(Smigteit  bcr  .S^öüe  n.  2535  ff. ;  be§ 
|)iinine(g  n.  2593  ff. 

(Jjorciftat,    ein    Orbo   n.    2368 ;    ob    ein 


'       ©aframent   n.   2386    ff.;    ©aframentotc 
n.  2390 ;  orbentlic^ev  ©penber  n.  2397  ff. ; 
an^erorbentlid)er  n.  2401. 
I   /iJj^^ey«.v/o^internan.2057;externan,2058. 
;    5'äl)ifl(cit,  pf)l)ftfd)e  be^  a)?enfd)en  n.  1486  f. ; 
;       ^äbigfeiten  uad^  bein  ©ünbenfalle  n.  1517 ; 
i       ha§  ©aframent  gn  empfangen,  nottüenbig 
:       gu  beffen  ©üttigfeit  n.  1882. 
'   i^'cörottinucr,  Urfprung  be§  ^rimoteS  nid)t 
Pon  St)riftu§  n.  1334;  (3ma\t  be§  ^apftcS 
n.  1348  ;  pöpfttid)e  9fieferüationen  n.  1392. 
^'Cßfcuer,  e;Liftena  n.  2538  ff.;  53en)ei§  au5 
ber  beiügen  ©dirift  u.  2539  ff. ;  au§  ber 
^^rabition  n.  2544  ff.;  au§  ber  Öebre  ber 
^ird)c    n.    2547 ;     ^Setnunftbemeig     n. 
2548  ff.;    9^n^en  be§  ®Ianbcn§  an  ba§ 
J^egfeuer  n.  2551 ;  tt)c(d)e  ©eelen  im  f^eg« 
fcner  fmb  n.  2552;  Unfät)igfeit  ber  ©eeten 
;       im  ^-egfeuer  ju  fünbigen  u.  ju  Perbienen 
;       n.  2553  ff.;    (S5eniiBt)eit   be§  ^eile^    ber 
©eelcn  im  ^cgfener  n.  2558  ;  ibre  satis- 
passio  n.  2559;  9^ad)la§_Iä^Ud)er@ünben 
n.  2560;   poena  damni  im  pfegfeuer  n. 
25r)l ;  poena  sensus  ii.  2562;  ob  luirf« 
tid)e^  ^euer  n.  2563;  (5d)mereber  ©trafen 
be§    5}egfeuer§   u.   2564  f.;    Ungleidibeit 
ber  ©trafen  n.  2566;  2)ancr  n.  2567  ff.; 
Ort   n.  2570;    nnb  3(b(aß   n.   2303  ff.; 
mic  bie  ©trafen  be§  g-egfenerS  bnrc^  ben 
?lb(af3  getilgt  merben  n.  2311. 
j^^ciulicit   be§  9Iuferftef)nng§leibe^  n.  2697. 
;ydi;r  Icbrt  ben  2(boptiani'§mn§  n.  981. 
JV^n^Iou  n.  2211. 
':   Jyeucr,   ob   in    ber  ^ötte   ein   ma^re^  nnb 
eigent(id)e^  ^-euer  ift  n.  2511  ff.;  ^f^atnr 
^c§felben   n.    2512;     SBirfnng^meife    n. 
2513  ff. ;  ob  im  ^egfencr  iüirf(id)e5.^ener 
ift  n.  2563. 
Fidrs^    pcrfd)iebene  i^ebentungen   in    ber 
beiügen  ©djrift  n.  44;    fides  divina  n. 
catliolica    n.    52;    inmiefern   ju    jebeni 
guten  Serfe  fides  geforbert  lüirb  n.  1534; 
iides  explicita   ober  implicita   bei  ben 
:       .Reiben  u.  1618;  specialis  n.  44.  1744; 
formata    n.    1745;     9^otmenbig!eit    ber 
tidos     formata    gut    9f?ed)tfertignng    n. 
1766  ff. ;  breifad)er  ^rrtum  in  ber  Öcl)rc 
Pon    ber  fides  specialis  n.  1753;    sola 
fides  unb  imputatio  externa  Korrelate 
n.  1754. 
,    ruf  ff  Ho  n.  464.  470.  473.  478.  483.  494  f. 
I    Vi'jit's  operis  n.  operantis"n.  551;  pri- 
j       marius,  secnndarius  n.  552. 
;   J'inming,   33egriff§beftimmnng   n.  ^egeii^* 
'       nungcn  n.  1943;  faframentaler  S^arafter 
11. 1944  ff. ;_  eine  gnr  3eit  bcr  i^tpofteli  all- 
gemeine   Übung  n.  1948;  einfet^nng  burd^ 
Sbrifln^^   n.  1949;    Bcit    ber  (Sinfetiung 
I       n,    1950;    faframentaler   e()arafter  nac^ 
I       hcn   S^'ätern,    bcr    ^ird)enlel)re    unb   ber 
\       ratio  theolog-ica  n.  1951  ff.;   materia 
■       remota    n.    1955  ff.;  materia  proxima 
I       n.  1962  ff.;  ^orm  n.  1965  ff. ;  minister 


^erfoncn*  imb  @acf)regiflcr. 


Ordinarius  n.  1968 ;  minister  ox- 
traordinarius  n.  1960 ;  nutcr[df)icb 
glüiicf)cn  ^'inmmg  iiub  ^^vicfteviueibe  n. 
1970;  lucv  fie  gültig  cinpfnugen  fann  n. 
1971;  in  lucldjcm  :?((tev  n. 'i;>72;  nidjt 
oor  bcr  2:aiife  n.  1973;  (Svforbcvniffc  äuni 
njürbigen  (Snipt'nng  n.  1974 ;  ^JiotJDenblg» 
feit n.  1975;  Söivfungcnn.  1976|f.;  gratia 
coniinunis  n.  sacranientalis  bei^^irnning 
n.  1976 ff.;  Untcrfdjicb  .^mifdjcu  (gudjariftic 
u.  ^irmung  n.  198U;  ^irimiiig^« 
d)üvnftcr  n. '  1981. 

J^'InciiK^  ^Ui)ricuo  über  biu'  Scfcn  bcr 
©rbfünbc  ii.  764. 

^lorcntinum,  3^crbicnft(idifcit  bcr  guten 
31'evfc  11.  1782;  f.  bie  einjeln.  3)ogin. 

5'Orm  ber  Satramente  ii.  18in  ff.;  im 
©prad)gebvaitd)  ber  Slirdie  n.  1831;  nad) 
ber  fd)oIaftifd;cn  ^[)ilofopl)ic  n.  1832; 
verba  consecratoria,  nid)t  coiiriona- 
toria  n.  1835;  inorQlifd)e@infieit  ^mifdien 
5D?Qteric  n.  J^orm  n.  1836;  ob  iinb  in* 
miefern  C^briftn^  bic^orin  bcreafvoiiientc 
beftiinint  f)ot  n.  1837;  ber  'Xaiife  n. 
1899  ff.;  ber  ^irmiing  n.  1965  ff.;  m 
ber  römifdien  $l'ivd)e  n.  WH^i)-^  in  ber 
gried)ifd)en  ^ird)c  n.  1967;  bcr  (5nd)a* 
iriftie  n.  2076  ff. ;  ob  bie  ^piflefc  ^ur 
^orni  get]ört  n.  2077  ff.;  ob  ber^nfo^: 
novi  et  aeterni  testamenti  n.  2080; 
^ornt  be§  i^nüfaframcnte^  ii.  2276  ff. ; 
inbifatiüe  n.  betlnrntire  9(bfoIutione^forni 
n.  2280  f.;  ber  le^jten  Clnng  n.  2346; 
^orin  be§  älVidefafranientc^  n.  2392  ff.; 
ber  ebe  n.  2445  f. 

Vot'inn  interniim  n.  extcriiuni,  Unter* 
fd)iebe  ;oi'i[d)eii  n.  2177. 

Jyortvflnn^intn  be^^  S^ienfdjengefc^ledjte-a  n. 
650  ff. 

Jyran,^  fo«  Snlci^,  ber  bl.,  über  bie  ^^^rübe* 
ftination  n.  1642. 

JVtci!)cit  n.  gött(id)c?  i^orbermiffen  n.  283; 
be§  gött(id)en  ilMUen^  n.  315  ff.;  oer» 
fc^iebene  9(rtcn  n.  315.  319 ;  ber  3d]öpfung 
n.  543  f.;  bcr  @ngel  n.  602  ;  be§  mcnid)* 
lid)en  5lUncn^3  n.^665  ff.;  ^\^  notürlid^e 
n.  677;  bie  inoralifd)e  in  ^e,^iig  auf  t^a^' 
natürlid)  n.  übernatürlid)  (Mute  n.  678 ; 
ber  iD^enfdjUicrbung  n.  845  ff. 

?^rol)f(^ommcr,   n.  18.   64.   81   f.;   651  f. 

J^-rüd^tc  beS  iD?egopfcr§  u.  2143;  im  engeren 
unb  weiteren  (Sinne  n.  2144;  in  ibrer 
33er[d)icbcubeit  für  bie  eingelnen  n.  2145; 
brcifndje  n.  2146;  5(pplifntion  n.  2147; 
obieftioe  S^mpetrierung  n.  2148;  fubjcftiüe 
9lneignung  n.  2149;  ob  \\a§,  2^eHopfcr 
feine  ^rüc^te  nnfcblbar  berüorbringt 
n.  2151. 

^ürüittc  bcr  ^eiligen  für  nn^  eine  3:i)at- 
fadje  11.  2617;  3?cn3eife  für  biefelbe  n. 
2618  ff.;  ftiüfdjmeigcnbe  n.  ait^brüitlidje 
prbitte;  beren  SSirtfomfeit  n.  2632. 


^wx^i  be§  ^crrn,  (SJobe  be§  bciligen  ®ei|le§ 
n.  1731;  alc;  3)i^pofttion  ^wx  9^kd)tferti* 
gnngn.  1750;  mirb  non  bcr  uoUfommenen 
^^icbe  nid)t  aii^gcfdjloffen  n.  2211;  oier* 
fnd)e  ^iird}t  n."2221  ff.;  bie  aii5  ^nrdjt 
ermecf te  ^km  n.  2224  ff . ;  f.  51 1 1  r  i  t  i  o  n. 
^ünuoljrljaUcn,    fnbiettioeä    n.   3() ;    nn* 

mittelbare^  n.  39. 
O^nllifnncr,  ^.primot  bc^5  lj(.  ^4?etru^  n.  1334; 
(«emalt  bc5  ^^npfte5  n.  1348;  Unfet}Ibnr» 
feit  n.  1369. 
(^klict,  i^erbältniö  jnr  ®nabe  n.  1475. 
Okgcnjunrt ,  circiimcriptitie ,  befinitibe , 
repletioc  n.  247;  potentia,  essentia 
11.  248;  naturalis,  specialis  n.  253  ; 
bie  mirflidje,  (Sbrifli  in  ber  C5ud)Qriflic 
n.  19!)2  ff. ;  l^Migner  berfelben  n.  1992  f.; 
^^euieiS  für  fie  oii^  ben  Aborten  bcr  3>er» 
beif^ung  bcr  ©iidinriftie  n.  1995  ff.;  ber 
einfc^nng  n.  199!»  ff.;  an0  ben  ©r* 
fliirimgcn  U^  \)\.  ^|^aiiln§  n.  2003  f.; 
aw^  ben  iöätern  ii.  2005 ;  aii^  ber  Slird)en* 
Icbre  11.  2007  ff. ;  an§  bcm  3fiigni§  bcr 
.^nrctifcr  n.  ©djiSmotifer  n.  2009;  (iiegen* 
mort  unter  jebcr  ©eftalt  unb  iebemjteite 
bcr  ("»W-ftalten  n.  2024  ff.;  nor  bcr  Teilung 
ber  C^Vftaltcn  n.  2030;  einmalige  (^egeii* 
mart  unter  ben  ungeteilten  (^cftoUcn  n. 
2031;  ^4-^crmanen,^  ber  eud)ariftifd)en 
©egenmart  n.  2032  ff. ;  brcifad)c  ÖJegen* 
tuart  n.*  2054;  Sbrifti  im  ^immcl  n. 
2055;  im  ©aframente,  beren  (jrfennbar* 
feit  n.  2063;  spiritualis  n.  forporalis 
in  ber  (5ud)ariftie  n.  2067. 
(^c!]eimniftc  unb  natürlid)c  ill'af)rbeiten  n. 

63;  f.  iWDftcrien. 
Weift,  ber  beilige,  fein  inneres,  nnmittel* 
bare^^  3eiUl"i5  »•  1 17  ;  unb  bcr  Sobn 
©otteS  n.  "400;  alle  göttlidjen  Seife  ibm 
gugefdjricben  n.  401 ;  britte  göttlid)e  ^^cr= 
fon  II.  402;  nnb  \>i\^  göttlid)e  ^cfen  n. 
403;  nid)t  göttlid)e  ÄMrffamfeit  n.  404; 
(^^riinb  feiner  '-J^encniuing  n.  405 ;  gebt 
nom  ^^ater  ou§  n.  406;  gebt  noiu  So^nc 
a\\^  n.  407;  feine  Spiration  uom  'i^ater 
unb  8obn  ii.  408.  430;  feine  Spiration 
nnb  bie  fd)i§matifd)en  (S^vicdjcn  n.  409; 
ob  er  biird)  ben  3obn  noiu  3?ater  nug* 
gel)t  11.  430;  feine  &piratiou  nnb  bie 
processio  Verbi  n.  446;  feine  pro- 
cessio  feine  3e»fli'"9  "•  447;  ima^o 
Dei  n.  448;  mie  er  liebt  n.  4.')r) ;  @aben 
in  Sl)riftng  n.  1033;  unauflö^Udjc  nnb 
notmeubige  inn-einigung  bcr  .^'ird)e  mit 
bcm  l)eiligcn  CSkift  n.  1236  ff.;  ^wm» 
mo{)uung  im  öH'rcdjten  n.  1724  ff.  ;  S3c* 
griff  unb  ^abl  ber  @aben  n.  1731; 
äiucd  bcr  C^abcn  unb  llntcrfd)ieb  üon 
ben  STugeuben  n.  1732;  bie  ©ingie^ung 
ber  O^aben  sugleidi  mit  ber  beiligmadjcnben 
©nabe  nad)  6d)rift  unb  'Irabition  n. 
1733  ff.;  ber  beilige  (^eift  in  bcr  bciligen 
»Sdjrift    oerfprodjcn    unb     mitgeteilt    u. 


^Perfonen*  unb  ©ad^regificr. 


887 


1945  ;  alten  (S^IäuBinen  n.  1046 ;  biivd) 
ein  [afromentale^  3firfiftt  »•  1047;  @ünbe 
miber  bcn  fieiligen  Ö5eift  n.  '2175. 

ÖJcift  (^otte§  im  2(Itcn  Xcftament  n.  372  ff. ; 
njQbrcr  ©Ott  n.  373;  bvitte  göttliche 
^cvfon  11.  371. 

OJciftc§flcftörtc,    5'aufe   bcrfclbcu  n.  1040. 

(^cifttflfcit    bcr  nicn[rf)licf)cn  ©celc  n.  657. 

Okmciitfrfjnft  bcr  .'pctUgcn  n.  2507  ff. 

(Vlcttcrottaniömu^^  n.  651  f. 

Genvratio  unb  Spiratio  n.  444;  i()r 
5?crt)äUni§  .yi  cinanber  n.  459 ;  @rflä* 
rung  bc§fclbcn  nit^  bcni  actus  purus 
n.  460 ;  activa  unb  passiva  n.  464  ff. 

(^^cituntümiitfl,  ftcKncrtrctcubc  Stu'ifti  n. 
1086  ff. ;  unb  eüfiuopfcr  11.  1105;  Ocfn-c 
bcr  8ocinianer  u.  ^Kationaliftcn  n.  1106; 
ftcnnevtretenbc  G()vifti  in  bcn  (^laubcujg* 
bctcnutniffcn  n.  1113;  bcn  J^ou^iticn 
n.  1114;  bcn  Liturgien  n.  1115;  9^üt* 
tuenbigfcit  n.  HKJ:  ^ongvucus  n.  1117; 
satisfactio  n.  meritum  n.  1121;  ,^on* 
grncn;^  bcr  (S^cnugtbuung  de  conditio 
n.  1122;  (Mcnugtbuung  de  coiidig-no  foun 
fein  (Mcfd)öpf  (Mott  Iciftcn  n.  1 123 ;  feine 
nbfodite  ^3?otmcn^igteit  ber  (^enugtbuung 
de  condig-no  n.  1124;  ibrc  Vtngcuicffcu* 
beit  in  ber  überuatür(id)en  Orbuung  n. 
1125;  9^itur  ber  ftenüertretcnbcn  C^cnug* 
t()nuna  Sbrifti  n.  1126;  Supcrabuuban,^ 
n.  1127;  Uneub(id)feit  n.  1128  ff. ;  _  bic 
^ur  ©euugtbuung  erforber(id)c  alteritas 
n.  1131  ff.;  Oiott  btc  erftc  beunrfenbe 
nrfad)e  ber  OV'uugtf)uung  u.  1134:  CMe= 
nugtbuung  Gbrifti  unb  bic  (^krcd)ttgfeit 
n.  "113(5  f.":  u.  bic  9^{editfertigung  u.  1711  ; 
iui  meitefteu  Sinne  n.  2258;  nig  Jugcnb* 
aft  uui?  fatrauicntntc  Satig fattion  n.  2250  ; 
alö  3)i§t)of'tion  auf  bic  ^7icd)tfertigung 
n.  2260;  a(§  üJiittcI  ,^ur  9iad)taifung  ber 
,^cit(irfien  ©ünbenftrafcn  n.  2261  ff.;  für 
bic  (Strafe  de  condigno  n.  2269;  ibr 
9?crbältui5  %\\x  ö^enugtbuung  für  bic 
Sünbcnfd)u(b  n.  2270:  jur  (^5enugtbuung 
alg  99?atcrie  be§  Safraurcute^  n.  2271 ; 
l\?irffauifeit  u.  ^iinalitcit  ber  fafrauuni* 
taten  ©enuntbnnng  u.  2272  f. ;  (S5nabeu= 
ftaub  u.  fafrauicntale  (^kniugtbnung,  '^ni 
berfelbcn  n.  2274 ;  Sd)at^  ber  (^^enug* 
tbuung  Gbrifti  u.  bcr  .sj^eiligen  n.  2312  ff. ; 
(Mcnugtbuung  (Sbrifti  u.  23i4  :  ber  ^cKtgen 
n.  2315  ff.:  SD?ögIid)feit  unb  3:batiad)e 
einer  übcrflicilenbcn  (S^enugtbnung  bcr 
A^^eiligcu  n.  2316 ;  3w^r)eubbarfcit  bcr 
(i5cnugtbuung  ber  öeiligcn  u.  2317  ;  fic 
Jtiirft  modo' solutionis  n.  2318;  95er* 
bä(tni§  bcr  Ci5enugtbuung  ber  .s';>etligen 
^u  jener  Sbrifti  u.  2319 ;  2Innabnie  bcr 
^kntngtbnnng  für  93crftorbcne  öon  feiten 
(^btte^3  n.  2324. 

Wcrcrf)tc,  9?erbicnftc  n.  1605  ;  ibre  gratia 
vere  sufticiens  n.  1607 ;  ©nabcn  ber 
gefallenen  ©erec^tcn    u.    1608    ff.;   neue 


Kreatur  unb  Stellt  n.  1681 ;  'teneg  Ccben 
11.  1682  ff.;  (S5(ci^förmigf.'it  mit  ö5ott 
n.  1685 ;  Q^cfinunngen  beg  ®ercd)tcn 
n.  1686 ;  2:cmpel  b'eg  t)eiligen  65eifte§ 
11.  1724  ff. ;  luag  ber  (55crec^tc  ücrbienen 
fann  n.  1798  f.;  marnui  ber  @ercd)tc 
and)  für  anbere  Uerbienen  fann  n.  1800  ; 
9?ciuigung  bcr  ©credjtcn  am  jüngftcn 
STage  n.  2568. 

C^3crerf)ttgfeit,  ©otte^  u.  328  f.;  girten  ber* 
fclbcn  u.  328;  unb  Öiebe  n.  332;  unb 
93armber3igfeit  n.  335;  ^'n  übernatürlid)c 
u.  68s :  urfprüngltdjc  u.  691  ff.;  2lbam§ 
übcrnatürlid}  n.  693  ;f.  i  u  s  t  i  t  i  a  o  r  i  - 
g  i  n  a  1  i  s  ;  @ercd)tigfcit  (S^otteg  unb  bic 
©rbfünbe  n.  820  ;  unb  bic  9D?enfd)tüerbung 
n.  850;  unb  bag  (irlöfung^mcrfn.  1092; 
(^ercd)tigfeit  unb  bic  (i^enngtbnung  (5f)rifti 
11.  1136^Qkredjtigfeit  beg  9}?enf(^en  im 
engeren  Sinuc  bic  !Ocbenggcmcinfd)aft  mit 
©Ott  unb  bereu  9^eninrflid}uug  im  Stttarä* 
faframent  u.  1680 :  neucg  ?eben  u.  1682  ff. ; 
^lioation  ber  übcruatürlidjcu  ©crcdjtig* 
feit  ift  bic  luacula  culpae  n.  1697 ; 
©ered)tigfcit  ©otte^o  unb  bic  ^icd^tfertignug 
u.  1709;  bic  cingcgoffcne  unb  bic  cinge* 
goffeueu  iJugcubcn  n.  1720 ;  ^unabmc 
1762 ;  93uße  eine  Spccic§  bcr  ©crcd)tig= 
feit  n.  2156  f.:  (Mottet  n.  \^([§>  ^cgfeuer 
n.  2540. 

Wcriri)t,  2'ag  bci^fclbcn  unb  U^  Siffen 
Gbvifti  n.  1017  ;  hivS  befoubcre  n.  2486  ff. ; 
^tufidjt  nmiul)cr  5>äter  n.  2486  ;  ha^  be- 
foubcre ©crid)t  in  Sdjrift  u.  STrabition 
n.  2487  :  v^^ongrueng  n.  2489 ;  ^cit  unb 
jCauer  u.  2490;  \)ci^  befoubcre  ©erid)t 
\u\^  bic  oon  bcn  ^Joteu  ©rmccftc  u.  2491; 
ob  Sbviftug  auct)  a\§,  9J?cnfd)  eg  ab()ütt 
n.  2492:  Ort  n.  2493;  \)k\^  angeuteinc 
f.  2B  e  1 1  g  c  r  i  d)  t. 

Wcriri)t!?bnrfcit   in  ef)cfad)en    u.    2418  ff. 

WefctjccicrfnUHn}!  uom  9^euen  ^teftament 
uerlaugt  n.  1668;  inncrlidje  n.  1669; 
übcruatürlid)c  n.  1670 ;  übcrnatürlidjc 
uu^  bic  ©uabc  ©otteg  n.  1671. 

WcfctJC^MKvct()tiflfett  u.  1672. 

(^cfcOgcticr  bciS  9teuen  93uubei3  Sl)riftng 
n.  1182. 

0)cfctH'^'>ücrfe,  9>crt)äftui5  511  ben  l)eitiameu 
Scrtcn  n.  1687. 

C'kfctjncbnu.q  tu  (£bc|ad)cn  11.  2418  ff.; 
Sirfuugcn  bcr  felbftänbigcn  ftnatlid)cn 
(''icfe{,M]cbiiug  n.  2427;  ftaatlid)e  ®cfet^= 
gebung  für  bic  @ben  ber  Ungetauften 
li.  2428. 

(ikftaltcn,  in  ber  (5ud)aviftic,  9>orbi(b  n. 
1984  ;  93egriff  bcr  end)ariftifd]en  u.  2049 ; 
in  bcr  ^fJaturorbnung  unb  ber  @ud)ariftte 
n.  2050;  bic  cud)ariftifd^en  affisiercn 
bic  Sinuc  unb  mirfen  mic.  bic  ber  93rot= 
u.  Seinfubftang  inbäriercnbcn  u.  2051  ; 
ibre  ^Healität  u.  2052 ;  in  nictd)cm  93er* 
l)ä(tnig    fic    5ur    Subftang    be§    2eibc§ 


^cr[onrn*  itnb  ©nd^rcgif^cr. 


St)rifti  ftef)cn  n.  2053;  bic  notüvlidjcn 
et}riftt  in  bcv  (Siirf)aviftic  n.  2056 ;  ^oin- 
iHuuion    unter    einer  (Meftalt  n.  2002  ff. 

WcJualt,  füni(i(irf)e  Stirifti  n.  1145;  wdU 
Iirf)c  iinb  irbi[cf)e^  (Eigentum  n.  1179; 
^edjtc  ber  iueltlid)cn  ii.  1180;  3Ib()änt3ig* 
feit  non  e()riftu§  n.  1181;  bc§  ^i^npftcö 
n.  1347  f.;  ^^l^rinmtinlgemalt  n.  1349  ff. ; 
elfter  iycftnnbteif  ber  l)öd)ften  tird)lid)eu 
föeuiüU  i)a§  [)öd)\k  Cel)r=  unb  j)iid)ternuit 
11.  1373. 

WctutffcuiSfrci^cit  u.  bn^  .<iird)enouit  u.  1319. 

WcJüifi!)cit,  moralifdje  n.  37;  unmittelbare 
11.  38. 

C^Hlbcrt  bc  \a  '^ovv^  über  bie  9(ttribute 
CMottea  n.  211;  über  bie  Jrinitüt  n.  432. 

WlauUe,  im  allgemeinen  n.  33;  menfd)= 
lidjer  unb  göttlid)er  n.  34;  nad)  Avenues 
11.  40;  unb  bie  ^fationaliften  n.  41; 
nad)  ©iintber  ii.  42;  fatf)oliid)er  Wlauben§= 
begriff  n.  43;  2lft  be^o  ii>erftanbe!3  n.  44  ; 
Slibjeft  bci^  («(aiiben§  n.  14;  u.  äöiHe 
n.  45;  u.  Siffen  ii.  46;  (Srfenntui«?*  u. 
.Sperjeiu'glaube  nad).^ermcö  'i.  47;  ^-reibeit 
be§  (5^(auben!?atte!?  n.  4-S ;  Übernatiirlid)- 
feit  be^ofelben  11.  49;  nbernatürlid)er  \u\h 
fein  ilBefen  n.  50:  unterfiljieben  iion  jeDem 
anbercn  (Silauben  n.  50 ;  fein  obicctum 
formale  n.  51 ;  fein  obiectum  materiale 
n.  52;  ©emifHieit  be^ofelben  n.  50.  53; 
unb  '-li'iffen  in  bemfelben  5ubiofte  be;,üg» 
lid)  berfelben  iBabrl)eit  ii.  54  ;  Ici^Ux 
(i^U-unb  be^ofelben  u.  56;  le^Uer  Wrunb 
bemfelben  unb  hk  ^Infiditen  ber  2:beo= 
logen  barüber  n.  57:  5lbbängigfeit  be§» 
felben  oon  ber  natürlid)en  (S'.nnd)t  in  bie 
(^Manbmüvbigteit  n.  58;  ©laubeiiognabe 
unb  @(aubn)iir^igfeit  ii.  59  ;  d'in'genftaub 
bemfelben  im  allgemeinen  u.  60;  falfdje 
jll)eorien  über  ben  (Megenftanb  n.  61  ; 
unb  'iH-rnunft  n.  77  ff.;  (^Uanbeiuoirabr* 
betten,  5>erftänbni<3  beifelben  ii.  80;  unb 
allgemeine  Überlieferung  n.  98;  ber  be= 
ftciubige  bev  i>olfc^  unb  bie  apoflolifd)e 
Irobition  n.  99;  be^  i>olfe^  unb  ba^o 
fird)lic^e  ?el)ramt  n.  100  -,  unb  bie  Qx'i' 
ften^  ®ottcö  11.  158;  mabrer,  ba^oÖebene^* 
princip  ber  ,<lird)e  n.  1278;  (^U^bot  be^ 
Ci^lauben^o  unberodjligi  iinO  (Glaube  iin» 
möglid)  ol)ne  Unfel)lbarfoit  ber  .^lird)e  ii. 
1279;  Urfafl)c  be;?  ÖMauben^o  bie  C^hiabe 
11.  1477;  erfte  ®nabe  n.  1(>20;  ;s-unba== 
mcut  ber  ^Ked)tfertigung  u.  1743  ff.; 
meldjer  (Glaube  ?^nnbament  ber  dicdjt- 
fcrtigung  n.  1714  ff.;  inmieferu  ber  glaube 
red)tfertigt  ii.  1749;  \xhv$  au^er  bcm 
(^Manben  jiir  )1ied)tfertigung  geforbert  mirb 
11.  1750;  3nr  (S5ültigfeit  ber  Saframcutc 
im  Spcnber  nid)t  notmenbig  n.  1870. 
1873  ff.;  oitd)  nidit  im  ©mpfäiiger,  ah* 
gefel)en  nom  53uBfaframentc  ii.  1883; 
3um  mürbigcn  Empfang  ber  2;anfc 
u.  1939. 


'   (iUaut)cn§rtcrcrf)tiofctt  n.  1674. 

OMniibcu^qucUcit,  ©djrift  unb  3:robition 
n.  101  ff. 

OMaubcu^vcncl,  fatbolifd}e  n.  86  ff.;  n.  92; 
n.  93;  u.  b.  bl.  ©c^rift  n.  95;  n.  96. 

Wlicbcr  ber  ^ird)e  ii.  1396  ff. 

(lloria  interna  u.  externa  n.  551;  ob- 
iectiva  u.    formalis   n.  552. 

Ohiobc  \.yr(di(i\  im  engften  u.  eigentlid)en 
©inne  n.  1409;  33e3eid)nung  ber  ®naben 
nad)  bem  6prad)gebraud)  n.  1415;  önabe 
ein  OVfdjent  ©otte§  n.  1418 ;  @ott  causa 
efficiens  unb  priiicii)ali.s  n.  1419 ; 
Sbriftu^  causa  meritoria  n.  1420; 
in?enid)^eit  Sbrifti  unb  bie  ©aframente 
causae  instniinentales  ii.  1421;  (£l)rc 
(53otte§  n.  ipeiligung  bei?  3)?cnfd)cn  causa 
tinalis  ii.  1422;  iunerlid)e  C^abe  n.  1423; 
innere,  übernatürtid)c  (Sabc  n.  1425  ff. ; 
^^emci§  ber  Übernatürlid)feit  n.  1426  ff  ; 
Übernatürlid)feit  ber  gratia  actualis 
II.  1429;  Übernatürlidifeit  be§  ^Berfe« 
unb  bcren  ©ubftan^  ii.  1431  ;  ©uper» 
naturlität  im  ipecififdjen  (Sinne  n.  1437; 
perfectio  ober  comidementuin  naturae 
u.  1439;  Übernatnr  u.  1440;  über- 
natürlid)e  @ottäbnlid}teit  n.  1441 ;  con- 
sortium  divinae  naturae  ii.  1442;  ber 
.S^^immel  pure  C^^nabe  n.  1785  ;  \>a^  'i^er* 
bicnen  beä  ?obne§  beriil)t  auf  ®nabe 
n.  1786;  ua^  Sbrifti  5>erbienft  u.  Wnabe 
bemirten  n.  1789 ;  (ikuiiJ3l)eit  il)rer  W\U 
teiding  unb  bie  eaframente  n.  1808; 
bie  (^^nabe  eine  objeftiue  (?^abe  burd)  ben 
gcfd)id)tlid)en  (Sl)riftn^  unb  2)iöglid)teit 
fid)  auf  biefelbe  nor^nbereiten  ii.  1809; 
ba^5  opus  operaiitis  lebiglid)  J^i^pofition 
511m  (Smpfang  ber  ®nabe  11.  1842;  @nabe 
unb  ber  faframentale  (Sbarafter  n.  1868. 

Wnnbc,  nftuolc,  i^erluft  burd)  bie  @rb* 
fünbe  n.  798  ;  (Sbrifti  n.  1035;  Definition 
n.  1417;  ibre  Übernatürlid}feit  n.  1429; 
C5inteilung  n.  1431  f.  1445  ff.;  Ü^egriff 
n.  1444;  pbl)rifd)e  C^-inmirfnug  auf  ii>ev* 
ftaub  unb  Siüen  11.  1446  f.;  aftueüc 
(^S\\([\\^  unb  bic  guten  5öcrtc  n.  1453; 
Oiotmcnbigfeit  11.  1454  ff.;  5n  ma0  not* 
meubig  11.  1455;  in  iucld)em  Sinne  n. 
1456  ;  jjim  übernatürlid)  lauten  n.  1458  ff.; 
^Jcotuicnbigteit  ber  ®nabe  im  Urftanbe 
11.  1461  ;  5>-^cmeife  für  bie  iVotmenbigfeit 
ber  önabe  für  jeben  übernatürlid)  guten 
3{ft  11.  1464  ff.;  and)  für  ben  (^cred)t« 
fertigten  n.  1470.  1483 ;  jum  5{nfang 
bei?  §eil§afte3  n.  1474  ;  (i^nabc  u.  ®ebet 
n.  1475  ;  unb  ber  Siüe  fid)  311  befel)refi 
n.  1476;  (^nabe,  Uriad)e  bci?  ©laiibenä 
unb  2.l^ollena  n.  1477;  9?otmenbigte"it 
3um  natürlich  Glitten  n.  1484  ff.;  Ö5nabc 
unb  3?crfud)ungen  n.  1493;  ob  ber  Ö^e* 
red)tfertigte  ber  attuellen  C^^nabe  bebarf 
j  3ur  ^eobad)tung  be^  9?aturgefe^e^>  n. 
1       1498;  C^nabc  jur  ^^ermeibnng  aller  lä^* 


^erfonen»  unb  Sad^regifter. 


889 


lid^eu  ©ünben  n.  1499  ff. ;  f.  (^nabc  rt* 
priöilcg;  ©nabe  ber  $i3et)ari1icf)fcit  n 
1502  ff.;  f.  ^efiarr  lief)  feit;  ma^  ber 
Cjcfattene  9Dfcnfrf)  o{)nc  ®nobe  ücrinng  n. 
1513  ff. ;  iD?öglicf)fcit  bcr  uatüi1id)on 
®ottelcrfcnntni§  unb  ©ittlid}fcit  oline 
©nabe  u.  1519  ff.;  natürlicfje  ^^icbe  311  (35ott 
of)iie  ©iiabe  n.  ir)23;  gute  2i}cr!e,  and) 
oj)ne  bic  (^mhc  bcg  (^Inubcng  n.  15'27  ff.; 
f)inreid}enbc  ö^nabe  11. 1544  ff. ;  33egviff  n. 
1545:  unmittcUiav  unb  niittetbar  ^im 
rcief)cub  11.  1546:  marum  fic  b(of3  f)in* 
rcid^cnb  bleibt  n.  1547 ;  9ieforuuitoreu 
unb  ^aufeniften  1548  ff.  1553;  il^eunnfe 
für  bie  ©^-iftcng  ber  l)inreid)eubcu  ^nab^ 
11.  1551;  (Sinirnnbe  gegen  bie  binreidjenbe 
(Muabc  n.  1555  ff.;  lüirffame  fs^uabe  n. 
1560  ff. ;  &er  boppette  ^-aftor  be^  ^ctl^, 
©Habe  unb  älMUc  1560  f.;  5>crl)ältni5 
gnufdien  (Shuibe  unb  freiem  SiKcn  nad) 
©d)rift  unb  !Irabition  n.  1562:  2'l>irfuug^* 
mcife  ber  Ö^nabe  ein  ©ebeiutui^  n.  1563; 
(Syiftens  ber  luirtfaiucn  (3^nabe  unb  ibre 
33ebeutuug  n.  1564 ;  3?euicifc  für  bie 
(Syiftcu,^  ber  mirffameu  ®uabe  n.  1565  ff. ; 
^reibeit  beä  35>iUen§  unter  bcr  mirtfauien 
©nobc  n.  156.H  ff.;  mie  bie  (Knabe  bic 
3^reibeit  erbi)()t  n.  1571 ;  ^aufcniii^  über 
®nnbe  unb  ^'reibeit  n.  1576;  bie  uer- 
urteilten  fünf  3ät?c  11.  1577 ;  5l)fteiue 
über  bie  Sirffauifcit  ber  C^^unbc  n.  1.5S1  ff. ; 
uiie  im  2bouii^ounu5  bic  Sufficicn,^  ber 
(iiuabc  gciuntirt  mirb  n.  1587;  "-liUrffnui* 
feit  ber  ÖJnabc  nad)  bem  5lugufttuiani^inu§ 
n.  1589;  beul  9Jfo(iuie^mu"g  u.  I.ö90  ff.; 
bem  ^ongruic^mu^  11.  1593  ff. ;  bcui 
ft)ufrctiftifdien  <Si)ftem  u.  1596;  burd) 
uatürlidjc  &'cvfc  fanu  fie  nid)t  ncrbicnt 
merben  11.  1600;  oh  uor  ber  ^Kcd)tfcrti- 
gung  n.  1603  f.;  bic  binrcidjcuDc  (?^nabc 
ber  (\kred)tcn  11.  1607 ;  bcr  gcfalleufu 
(SJcredjtcn  n.  1608  ff. ;  bcr  Uugläubiqen 
n.  1614  ff.;  («laubc  crftc  (Muabc  u.  1620; 
Orbnung  ber  ©uabe  unb  53arnibcr,ygfcit 
11.  1(558! 
05ttnt>c,  f)cilirtuinrf)cnbc,  uaun  bcr  crftc 
Spfieufd)  fte  euipfaugeu  n.  7!3  f.  ;  'innluft 
burd)  bie  ©rbfünbe  n.  791  •  in  Gbriftn'5 
11.  1019  ff.  :  notmenbig  unb  uuiicrlicrbav 
11.  1025:  (^5uabcufülle'n.  1026  ff.:  3u= 
nabuu^  n.  1029;  ÄMcberucrleibuug  im 
53crbältui§  ,ytr  2;ilguna  ber  Sd)ntb  n. 
1120;  3)cfiuitiou  n.  1417.  1665:  ob 
fic  gur  ß-rfüUuug  bcö  'ütaturgcfd^cS  not- 
lücnbig  ift  11.  1497;  gute '  Serfc  bc^o 
©ünbcr§,  b.  b.  ol)ne  beiligumd)cnbe  (55nabe 
n.  1536  ff. ;  donuni  Del  anhnae 
inhaerens  u.  1691  ;  ähM'cu  n.  1712;  ein 
.^abituS  n.  1713.  1715  ff.;  ein  renasci, 
creari,  renovari.  novamvitani  aci-ipere 
n.  1714;  iumicferu  fic  bie  übcruatüvlidjcu 
3(fte  crlciditcrt  11.  1718;  burd)  fic  ift  ber 
(5^ered)te  3:empel   be§   ^eiligen  ®eifte§  u. 


1724  ff. ;  ni^t  ber  f)cilige  ©eift'fetbft  n. 
1725:  ob  fie  üon  ber  önabc  bcr  Siebe 
öerf (Rieben  ift  n.  1730;  f.  3ted)lfcrti« 
gung;  burc^  bic  läßlie^e  ©üube  gebt 
bie  bciligmacf)enbc  ®nabe  nid)t  öerlorcn 
n.  1766  f. ;  ob  fie  öerminbert  t^crbeu 
fanu  unb  burd)  bie  läf3lid)e  ©üube  fcr* 
minbert  mirb  n.  1769;  fanu  uiicberge= 
uiouuen  iücrbcu  n.  1770;  unb  bie  noU* 
foiumcuc  Siebe  n.  2213. 

ÜJunbenau^tciding  n.  1606  ff.;  Uuglcid)= 
beit  n.  1622. 

Ohiobculctirc  iui  9}^ittelalter  n.  1583. 

03nabeupriüi(cö,  ^^otmenbigfeit  für  ben 
(Skred)tfertigten  gur  S5ermcibnnn  aller 
läi3lid)cn  ©üuben  u.  1499;  ber  gjJutter- 
gotte§  ucrlicbcu  n.  1500. 

Ohmbcuftanli,  9hd)tauf bebung  burd)  bie  lä^* 
tidic  feüubc  n.  1766;  5^etueii'  für  bie 
?tid)taufbcbuug  n.  1767;  ^f^otiuenbigfcit 
,^um  uievitum  de  eondigno  n.  1774  f. ; 
,^ur  (S^ültigFcit  ber  (Safraiucnte  nid)t  not* 
nienbig  n.  1870.  1873  f. :  unb  bie  fafra= 
nicutaic  (Mcnugtbuuuii  n.  2274. 

Wunbcniualil  n.  1653  ff.;  lc(?tcr  @ruub 
n.  l!)55;  feine  5lMllfür  u.  1656. 

(i^noftifcr,  ibv  ^uitiouali^5uiu§  u.  51; 
(^Haubeu^5rcgcl  n.  91;  unb  ba§  ^fltc  unb 
9?cuc  Xei'tamcut  n.  120;  (eugucn  bic  (gr* 
fennbarfeit  (^SoiUß  11.  188;  über  ben  Ö^runb 
bcr  9fllgcgcuuiart  n.  249;  unb  bie  3:rini* 
tat  n.  420;  über  bic  ©d)öpfung  11.  528  ; 
ba-o  ^^üfc  n.  559 ;  ha§  spiraculnm  vitae 
n.  629;  unb  bie  SiMllcu^ofrei^eit  n.  665; 
ibre  pucuuuitifd)c  ©ubftau,^  n.  698;  über 
ba<^  2}Jcfcn  ber  ßrbfünbc  u.  763;  (Sin* 
beit  bcr  ^^erion  Sbrifti  n.  908;  llufcbl« 
barfeit  bcr  ^Xpoftcl  n.  1327 ;  bic  reale 
(S^cgcumart  (Sbrifti  im  9lltar§faframcnt 
n.  1992;  (SU'gucr  bcr  S^i'cliquicniicrcbruug 
n.  2637;  ^lufcrftcbuug  bC!3  ^'lcifd)C!5 
n.  2674. 

(^5ott,  (S^-iftcu^ ,  eine  (^(aubenf^mabr^cit  n. 
158;  eine  ^^crnunftaiabrbcit  n.  159; 
3iiicifc(  au  bev  eriftcn,^  n.  1(59;  nnmittcl== 
bar  einbeut  quoad  se  u.  170;  llnbc« 
grcif(id)fcit  11.  183;  33'Ibcr  wvh  (Mlcid)* 
liiffc  nou  ©Ott  n.  185  ;  Unfid)tbarfcit  n. 
186;  Pbbfifdie  Sefeubeit  n.  189:  mcta- 
pbl)fi)d)c  äl'cfcubeit  11.  190  f.;  @otte§ 
©ein  nid)t  abilvaft  n.  195;  nutcrfd)icb 
,^niifd}cu  beut  göttlid)cu  unb  frcatür(id)cn 
©ein  u.  196;"uncub(id)c 'l^ollfommcubcit 
n.  199;  mie  ^cr  9Jccuid)  fic  crfcnut  n. 
200  :  (^k->ttc§  (Sinfad)bcit  unb  bic  freatür^ 
lid)c  i>oUfommeubcit  u.  202 ;  perfectiones 
siuipliccs  unb  mixtao  n.  203;  ®ütt 
actus  ])urus,  primum  ens,  ens  a  se, 
uotmcubig  unb  emig  n.  225  ;  feine  3"* 
famuuMiiet^Mtug  an§  21?atcrie  unb  ^-orin 
u.  227;  feine  metapbbfifd)c  ^nHimmcu» 
fe^ung  n.  228;  ein  pcrfi3ulidic§  '-II>efen 
u.  352;    crfennt    burc^    ha§  Sort    unb 


890 


^erfonen-  unb  @ocf)rcgiftcr. 


(ifbt  burci)  ben  f)ciligcn  ®ei|l  n.  458;  ein 
(i^ott  in  bvci  ^^crfoncu  n.  478-,  feine 
2;t)ätii]feit  üov  ber '^IVItfdiöpfung  n.  542; 
causa  exenii)laris  uuica  bcr  ed^öpfnnfl 
n.  545 ;  feine  lH'ifievvlirf)inui  obcvfter 
3lv^rf  ber  5d)öpfuni]  n.  518;  feine  ?Vrei* 
l)eit  in  ©vlialtnnfl  ber  (•^iefcljöpfe  n.  574; 
feine  5lUn)ivffanifeit  n.  575  f. ;  feine  Un» 
Qbdänoiigfeit  n  577 ;  feine  ^iegievnng  ber 
^Belt  II.  5H5  ff. ;  univnni  ev  Übel  nnb 
Siin^e  ^^nlofU  n.  588;  fein  3ieirf)  ii.  (526; 
!i^evbinbnng  mit  @ott  ^^U-incip  bev  ^cx* 
binbnng  mit  bev  Jlivdje  n.  1198  ff.:  5>er* 
einignng  mit  &on  buxd)  bie  .^ivd)e 
n.  1*287:  aflgemeine  nnb  befonbere  Viebe 
n.  142");  causa  prima  ber  nienfrf)[iri)en 
5(fte  n.  14HÖ;  '^lUgemeinbeit  feiner  C-nite 
n.  I(;i9:  .'peil^.miae  n.  Ur2:\  ff.;  .^ei(§- 
rntfd)lnfni.  1(557;  V^ebcn5gemeinfd)aft  mit 
(«Ott  n.  1680;  ber  Weredite  ein(Mciftmit 
(i^ott  n.  1G85;  Slinbfdiaft  (Motte^J  n. 
1720  ff.;  ftnfenineife  iseveinignng  (^iotte§ 
mit  ^cn  l1??enfd)en  n.  2()l{*.). 

(^^ottnl)nlid)fcit,  übernatürlidje  n.  1 12(). 
Uli   f. 

(^iottcbcnbtlbliri)fcit  ber  ©ngel  n.2)?enfd)en 
n.  (180;  natürlidje  nnb  iibernatürlidje 
n.  {)X'>.  (;84. 

(^^üttci^nttrilnitc,  @intei(nng  n.  200;  mie 
^ie  alfirmatiüen  uon  (^iott  au^ogefagt  mcrben 
n.  207;  mie  bie  negntiluMi  n.  208;  \vci§ 
bie  forrefpeftiDen  be,v'id)iien  n.  20'); 
Unterfdjieb  ber  ?Ütribnte  \)on  einnnber 
nnb  oon  bem  '^l'efen  ©otic^o  n.  210;  bie 
?Ittribnte  und)  3d)rift  nnb  'Jrabition 
n.  211;  feine  Cnalitäten  n.  214;  nnb 
M-i  göttlidje  'ilNefcn  n.  215:  unter  ein= 
nnber  n.  216;  nnb  Xtiatigfeiten  C^^üttex^ 
n.  217;  negntiuc  n.  218  ff.:  @in» 
teilnng  berfelben  n.  218:  (5in,^igfeit 
(unicitas)  n.  219  ff.;  @infad)[)eit  n. 
221  ff.;  3"'i->"terialitnt  n.  •2-2G:  Über* 
melt(id)feit  n.  229;  ^"{i-nruptibilitöt  n. 
280;  Unt)eränber(id)teit  n.  282  ff.  2(38: 
(Smigfeit  n.  235  ff.  2(i3;  Übev^eitlid)* 
feit  n.  242;  Unermef^lidjfeit  n.  246  f. 
251  f.;  ^^Klgegenmart  n.  217  ff.;  nffir* 
niQtine  n.  254  ff.:  CMeiftigfeit  n.  254; 
intelligent  n.  255 :  (5rfenncn  n.  256  ff. 
264.  2^()  ff.;  3llluiifienlieit  n.  265  ff. 
278  f. ;  5.^orl)erunffen  n.  2<S0  ff. ;  .^been 
n.  290  ff. ;  Soüen  n.  294  ff.  812  f. 
816  ff.:  Öiebe  ii.  301  ff.  814  f  ; 
^ütc  n.  326 :  .N>iligfeit  n.  327 ;  ®cred)tig= 
feit  n.  328  ff. ;  SAarmlierjiqfeit  n.  333  ff. ; 
il'abrbnftigfeit  n.  336;  2'vene  n.  337; 
Wüdjt  n.  '33^  ff. ;  Sirtfümfeit  be§  gött» 
lid)en  Sitten^  n.  841  ff. ;  abiolutc  Sabr* 
l)eit  n.  3)6;  r)öd)ftc^>  ö^ut  n.  347;  ah- 
fohlte  <Sd)önl]eit  n.  348 ;  nnenblid)c  Selig» 
feit  n.  849;  abfolutcsS  ?eben  u.  85'); 
unenblid)e  iHiaieftät  nnb  ^errlid)feit 
n.  351. 


WottcöOctticifc  unb  bte  mobernc  ^Inlo« 
fopf)ie  n.  167;  im  oUgcniemen  n  171; 
b.  metaplnififdien  ober  fo§mologild)en  n. 
172;  ex  motu  n.  178;  ex  ratione 
causaeeffidenris  n.  174;  ex  possibili 
ot  necessario  n.  175;  ox  divorsis 
gradibus  perfectionis  n.  176 ;  ex  y:ub<*r- 
iiatione  rerum  n.  177;  nnb  bie  (Me* 
fd}irf)te  bc§  g[)?cnfd)ongefd)Ied)te^5  n.  178; 
ber  moralifd}e  n.  180;  ex  consensu  po- 
liuloruni  n.  182. 

(^iottC!?cinciifd)nftCH,  fielje  (^  ottc§  n  ttri « 
b  n  t  e. 

Wottc^crfcHiitni^  boppette  n.  2;  gelefirte 
nnb  nngelelirte  n.  5  f. :  mnrnm  mir  bie 
miffenfdmftlidic  pflegen  follen  n.  6  ;  nntür» 
lid)e,  Sniöglid)feit  n.  17  ff. ;  ber  erften 
9J?enfd)en  n.  1(51  ;  mie  ber  5!JZenfd)  ba.^n 
gelnngt  11.  162:  notürlid}e  n.  165:  (Me* 
uii§beit  berfelben  n.  166;  in  statu 
g-loriae  n.  ISl;  mittelbar,  anolog,  in* 
nbäiinat  n.  1S7;  l}ävetifd)e 'i^ebren  barüber 
n.   188. 

(^iottcv<rtcmctnfrfinft,  5D?öglid]ffit  berfelben 
burd)  bie  3d)öpfnng  n.  524. 

(^iottc^nlnubc,  mornlifd)e  nnb  foeiale  9?ot= 
mcnbigfeit  be!§felben  n.  181. 

(^iottcdibcc,  onoeborene  n.   163. 

Wottccifinbfrijnft  be^5  (^^ered}ten  n.  1720  ff. ; 
nnb  ^Xboptiofinbfd)nft  n.  1721  ;  formal* 
nrfnd)e  n.   1723. 

Wottcoliebc,  natürlid)e  nnb  nbernatürlid)e 
n.    14SS:  luitürlidie  n.   1523. 

Wottcvfobnfrfinft  Gbrifti  n.  978  ff. 

Wüttmcnfd]Iiri)C  Jbntigfeit  <il]rifli  n.  062. 

(Mottfrfialf,  ^räbeftitintiani^nubo  n.  1513. 
1647;  .^eiU^millc  (55otte^  n.  162S. 

(inithi,  9[)tiHbrand)  be5  SorteS  n.  1101  ; 
üerfd)iebene  33ebentnngen  n.  1402  f  ; 
ni3ttlid}e  ©nobc  n.  1404;  increata  — 
creata  u.  1405;  naturalis  n.  1406; 
su])ornaturalis  n.  1407;  externa  n. 
1408;  interna  n.  1409;  g-ratum  faciens 
n.  1410;  g-rptis  data  n.  1411  ff_;  fiel)? 
Gbariigmen;  g-ratia  oiig-inis  n. 
1416:  i^ratia  Christi  n.  1416;  actualis 
n.  1417;  haliitualis  n.  1417;  enti- 
tativa  nnb  elevans,  mcdicinalis  nnb 
supornaturalis  n,  1181  f.;  intellectus 
n.  1445;  voluiitatis  n.  1446;  excitans 
n.  1448  f.;  adiuvans  n.  1450;  Unter« 
fd)icb  ;^mifdKn  excitans  nnb  adiuvans 
n.  14;"!;  subsequens  n.  1452;  elevans 
nnb  bie  natürlid)  guten  9[fte  n.  1485  ; 
medicinalis,  y^otmenbigfeit  n.  1490  ff.; 
3^otmenöigfeit  ber  g-ratia  habitnalis 
3nr  33efolgnng  be§  l^ktnrgefeUe?  n.  1497; 
g-ratia  snfficiens  n.  1544  ff.;  S3emci$ 
für  bie  (Stiften.;;  ber  gratia  vere  et  niere 
snfliciens  n,  1551  ff. ;  öinmänbe  gegen 
bie  (gj-iften,^  ber  g-ratia  sufiiciens  n. 
1055  ff.;  efficax  n,  1560  ff.;  (Sj-iften^ 
ber  gratia  efticax   unb    i^re  33ebeutung 


^evfonem  unb  (Sadjrcgifter. 


891 


n.  1564;    53ciiici)'e    für   bie  (Syiftcng   bet 
gratia  efficax  u,  lö65  ff.;  ^rctfjctt  bc>5 
Üi>illen§    unter    bcr    gratia    efficax    n. 
ir>6S  ff.;    gratia  victrix   uiib    bie  noü» 
fommenc  OicOc  n.  1580;  vere  sufficiens 
bcr    ©crcc^teii   n.  1607;    bcr    gefatleueu 
^crcd)tcn  n.  1608  ff.;    ber   Ungläubigcu 
n.  161-4  ff. ;  communis  sacramentoruni 
n.  1856  ;  sacramentalis  n.  1858  ;  Unter* 
fcf)icb    3U)ifd)cn    gratia    communis    unb 
sacramentalis    unb    i()r   i^cr^Q(tni§    ju 
cinanbcr  n.  185vS. 
(ii'atiac    (/rafis    datae    in    (Sfiriftng 
n.  1034;   üdertjanpt  u.  1411;    f.    Sl)a  = 
ri^nicn. 
(iJrntuität     ber    ®nabe    n.    1404;     bnrcf) 
nntürdc^e   Serfc    tann    bie  @nabe    nid)t 
oerbient   merben    n.  1600 ;    ob    uor    ber 
^Heditfcrtigung  n.  1603  f. 
üiricdjcu,    bie  fd)ivmattfd)eu    u.  bie  Ce()re 
non    ber  Slnvation    bc§    ()ciligen    ®eiftc^ 
n.    409.    430  f.;    lievteibigen    öon    jcl)er 
bie  ©icbengaf)!  bcr  ©ntroinente  n.  1823  ; 
über  bic  (£l)efd)eibung  n.  2461  ff.;    über 
bie  '^t\i  bc§  (i'intritt^    bcr   visio  beati- 
fica  n.  2496. 
CiJünt^cr,  n.  42.  64.  81  f.  815.  434.  505. 
545.  555.  594.  (;39.  643.916.  950.  1006. 
©iit,    (SJott  böd}fte^  n.  347. 
(5ütc,    (Siotteg    n.    326:    bcr   itreaturen  n. 
558;    ©ottcg    nnb  bie  (frbfünbe  n.  821. 
^abituct,     bic    ^eiligmad)enbe    ®nabc    ein 
"  .^abitn§  n.  1712  'f.  1715  ff. 
/f<f/>/7/^.s*acquisiti,bic  natürlichen  n.l434; 

.s^abitu^  unb  5(tt  n.  1483. 
.^ponbnuflcnung,     matoria    proxima     bcr 
^•irniung  n.  1963;  me(d)e  ^anbauf(cgung 
n.    1964;    bie    nie)entlid)e    3}?atcric    bc§ 
3.Beii)cfnfrainentC'5  n.  2395  ;  öreifad)?  bei 
bcr  'l^ricftermcibe  n.  2396. 
.^artmniiu,  (£b.  uon,  n.  555. 
.^:»oupt,  i^or,^üge  bcäfelbcn  uor  ben  ÖJliebcrn 
n.  11()'.»;  S()riftu^v  J^'^Ti'n^anpt  n.  1172; 
ber  3[)?cnfd)cn    n.    1173;    iniuiefcrn    bcr 
(fngcl  n.  1174;  (\.{i^  ®ott  —  al^  äTJcnid) 
n    1175;   <x\%  ^anpt  nnfer  ©teUücrtreter 
n.  1176. 
|)C0cf,  ®ott  al^  abfohltet  2)enfcn  n.  259; 
über  ^Jrinitiit   n.    433.    505;    Ur5uftQnb 
ber  erftcn  iD?enfd)cn  n.  690. 
Reiben,  ob  fie  gute  Serfe  ucrrid^ten  tonnen 
n.    1527  ff.;    ibve    ÜTugenbcn,    non   ben 
il^Qtern  gelobt  n.  1531;  (S5nai)en"bericlben 
^  n.   1614'  ff. 

.^peiliflc  bc§  .^inuneUo  fiinncn  nid)t  nic()r 
nerbiencn  n.  1774.  2485 :  f)ei(ige  2)?effen 
3U  etjren  ber  ^eiligen  n.  2125;  bie  (^e* 
nngtbuung  ber  ^eiligen  unb  bcr  Slblaß 
n.  2312  ff.;  5^crel)rung  berfclbeu  fie()C 
§  e  i  l  i  g  e  n  ü  c  r  c  1)  r  u  n  g ;  'JInrnf nng  bcr-  ! 
fclben  u.  2613  ff.;  bic  .^eiligen  mcber  ' 
Urf)eber  nod)  unmittelbare  9)htt(er  ber 
©naben  n.  2614;  i(;re  gürbittc  für  unä   | 


eine  jt^atfadje  n.  2616 ;  ^u^en  ber  Für- 
bitte n.  2617;  bie  ^äter,  Siturgien, 
^onjilieu  u.  2:£)eologen  über  bie  gürbitte 
u.  Slnrufung  n.  2618  ff. ;  bie  ^Vrnunft 
n.  2621  ff.;  9JJac^t  bcr  ^eiligen  n.  2622; 
i[)re  @üte  n.  2623;  ob  fie  unfere  2ln= 
liegen  crfennen  n.  2624  ff. ;  it)re  @cgcn* 
mort  bei  ben  Sittenben  n.  2628;  mie 
fie  unfere  2(nliegen  erfennen  n.  2629  f. ; 
i^re  3>crbicnfte  unb  bereu  Sfiii^en  für 
ung  n.  2632;  gfJottuenbigfcit  bcr  3ln» 
rufung  n.  2633;  (ginmäube  gegen  bie 
9?ü^Ud)feit  ber  3(nrufung  n.  2684  ff. ; 
3>'ere()rung  il)rcr  ^Reliquien  n.  2637  ff.; 
3>cve^rung  il)rcr  53ilbcr  n.  2642  ff.;  bie 
^eiligen  unb  bie  armen  ©celcn  n.  2052. 

^ciliociiocrc^ruug  n.  2.598;  Slfte  berjelben 
n.  2599;  in  bcr  beiligen  ©djrift  n. 
2005  ff. ;  @inn)änbe  au!§  ber  billigen 
6d)rift  n.  2608;  in  ber  @efd)id)tc  unb 
bei  ben  33äteru  n.  2609  ;  in  ber  ße()re 
ber  ^irdje  n.  2610;  nad)  bein  t^coloqifd^en 
®enfeu  n.  2611  f. 

.t>cinö!cit,  ®ottcg  n.  327;  unb  bie9)?cnfd)* 
lücrbnug  n.  850;  fubftantiale  Sljrifti 
n.  1020  ff.;  ber  $lird)e  n.  1291  ff.; 
pcrfönlidje  beg  ^apfteg  unb  bie  Unfebl* 
barfeit  n.  1387;  ®otte^  unb  bie  9ied)t= 
fertigung  ii.  1709 ;  unb  '^q^%  Fegfeuer 
n.  2549. 

^ci()§nft,  ^Bereinigung  be§  natürlidjcn  unb 
übernatürlidjen  3}?omentCi^  in  bemfclbcn 
n.  1438;  üu^fdjlie^lit^  für  ^eiläaftc 
mirb  gegen  bie  ©cmipclagianer  bie  D^iot* 
mcnbigfeit  ber  @nabe  gcleljrt  n.  1479; 
^eilgaftc  unb  (5kfc^}e§mer!e  n.  1687. 

.^cilciJüille,  ber  allgemeine  (^5otte^,  forbcrt 
bie  ^^lllgcincinbeit  ber  (^nabe  n.  1621: 
erftrccft  fid)  über  alle  a)^Mifd)en  n.  1623 
ff.;  feine  bloße  velleitas  ii.  1629. 

.'pciurid)  oon  Öaufannc  n.  1993. 

^cluibiui?  über  bie  3u"9f^*äntid)feit 
3)2aricn!§  n.  894;  über  bic  Si^irfnugen 
ber  laf3lid)cn  8ünbc  n.  1766. 

,t)cnod)  n.  2480.  2659.  2684. 

.f)cnrtciaucr  (eugucn  ^C(%  ^^'9^^"^^  ^i-  2538. 

^crmeg  n.  18.  40.  47.  55.  ;:8.  167.  315. 
546.  552.  703 ;  über  \iCi^  Scfen  ber  erb= 
fünbc  n.  768. 

^txx,    S()riftu§    §crr    ber    übernatürlidjcn 

'  (S5ütcr  n.  1177;  ber  natürlichen  ©üter 
11.  1178. 

.*C>errUd)feit,    ®ott    bic  unenblidje  n.  351. 

,<^crruf)Utcv  unb  bic  jtrinität  n.  43^1 

.'pcvrfrijöft  ber  crftcn  3D^cnfd)en  über  bie 
■Jktur  n.  731  ;  donuni  nou  debitum 
u.  732;  (Sbrifti  n.  1186  f. 

,^er3-^efu=2.<erct)ruufl,  ooni  ^irpoftolifd)en 
(Stiiljle  empfol)lcn  unb  öcrtcibigt  ii.  995; 
Öieqcnftanb  n.  996;  früher  unb  fet^^t  n. 
997:  3med  n.  998. 

.^cft)d)iaftcu  über  \i(\Z  göttlid)€  Sefen  unb 
5iBirfen  n.  217. 


892 


^ciionen«  unb  ©adjregiftcr. 


.<pc?,:ai'mcroit  n.  567  ff. 

iHi'i'dt'vUia,  ecclesiastica  u.  1313  ff. ; 
ordiiiis  mib  iurisilictioiiis  n.  1354. 
2369 ;  il^crl)a(tui^  jiir  t}örcnbcn  ^ird^e 
11.  13!)5. 

.^'^ieromiimiü*  über  bic  Uufc[)Ibarfcit  n.  1381. 

^immcl,  ein  CMnnbcngeidjcnf  ii.  1784  ff.; 
ii^c3cid)muu3cn  in  bor  beiliflcii  Sd)rift 
11.  2571;  nad)  bcn  5Bätern  ii.  2572; 
©uiii^feit  bci^  A])inuiic(e>  ii.  2593  ff. ;  i8or- 
bcreitiuig,  ^erbciBuiig  unb  i^orgcnujj  bc§ 
.•pinnncl!?  n.  25!>6  ;  ficl)c  ©  e  1 1  g  t  c  i  t 
iinb  r/.sv'o  Jxuttipvd;  öcr  neue  ^iniincl 
unb  bic  iicnc  (Srbc  ii.  2713. 

^immclfnt)rt  Gbrifti  nnb  il)r  9hi^cn  ii. 
IHil;  i[)rc  causa  efficieus  u.  1162; 
super  ouines  coelos  u.  1163;  Urfadje 
unfcvcr  5ln|nal)inc  in  bciKS^iiiiiufl  u.  1164. 

.^offmiufl,  ali=  'XiSpofition  auf  bic  5Kcd)t* 
fertii^uuij  11.  1750  ;  unb  bic  lides  specialis 
n.  1753;  Uiirb  Hon  bcr  uollfoinmcncn 
^Mcbc  nid)t  oiu^gc)d)loffcn  u.  2211  ;  auf 
!iH'r,^nl)unfl  in  bcr  9{ttrition  n.  2225. 

^öUc,  (5j-iftcn3  wad)  £d)vift  unb  Jvabition 
u.  2503;  Übcvciuftiunnung  bc^'  iDiciiidjcn^ 
C}cfd)lcd)tö  11.  2504  ;  eine  iNovnunftunibv-^ 
bcit  u.  2505;  Ort  ii.  2406;  Ciuilon 
n.  2407  ff. ;  bic  boppcltc  Strafe  bcr 
^i3üc  cntiprid)t  bcin  boppcltcn  Sljnraftcr 
bcr  «Sünbc  11.  2510;  bnö  j^-cucv  bcv  .^öUc 
11.  2511  ff.  ;  bic  9iQtiii-  bc§  ^-cu er»  bcr 
J^öÜc  u.  2512 ;  Jl'irfungöiiu'ijc  iindi  bcn 
ibouiiftcn  u.  2513 f. ;  nad)  3oto,  3:oictu§, 
I^mTii"^^  !»•  2515;  ucridjicbcnc  iMrabc  bcr 
^öUcuftrafcn  u.  2516;  i.'uibcruni35(Dru]* 
feit  n.  2517;  ^^crftaub  unb  SiUc  bcr 
iwx  ^ö(Ic  il^crbanuntcu  ii.  2518  f. ;  @u'ig« 
feit  bcr  c'pöllc  u.  2520  ff.  ;  ©iniiuinbc 
gegen  bicfclbc  u.  2535  ff. 
,C'>onüriuv  ii.   1385. 

H(n-niis(lfU'  Papae   foriiiula    u.    1374. 
.^povmiC'baC'  gegen  b.:J()eopafdjtti^"'inu^  u.!t23. 

.^uct  11.  r.>. 

.§110  über  bic  (^Hieber  bcr  Mirdjc  u.  13i>9; 
fein ''.Präbeftinatiani'ginu^^  ii.  1514;  ili>crfc 
bcr  ©ünber  n.  1540;  abfohitcr  ^|Uäbe= 
ftinatiauii5niu!5  u.  1647:  ©üubeu  bcr 
^jicprobievten  unb  ^räbeftinierten  u.  17()6; 
^lonimunion  unter  beiben  (S)eftaltcn  n. 
20i>4  f. ;  bie  5(nrufnng  bcr  .s>eiligen 
n.  2613;  l!)icliquicuiicrcbrnug  u.  2<i37; 
5^ilbcnierebruug  ii.  2642. 

llffpf't'iliilift  unb  (lulia  n.  2603. 

^l)Vuupfl)d)itcu  n.  662. 

4i)V'J)t'^i«^r  -^cgriff  u.  47:) ;  ratio  fornialis  I 
n.  48Ü;  iVonipleuient  bcr  9^Qtnr  u.  481;  I 
bie  9^atur  it)r  ^unbanicnt  u.  4S2;  unb  \ 
^.Pcrfon  n.  931  ;  '^(ecibcnticn  unb  3:eile  | 
cinc!^  (Mannen  feine  .S~-)l)poftalcn  n.  932;  n.  | 
Sefen  n.  933;  bie  iuconiumnicabilitas  ! 
beri>t)poftafc  ii.  934  ;  .f)l)poftafe  im  engeren 
unb  uicitcreu  Sinuc  u.  935;  nid)t  gc* 
trennt   üoii    bcr  9ktur    n.  930;    Untcr=   i 


I  fd)ieb  t)ou  ^t^atur  u.  937;  eigene  unb 
I  ()i)l)ere  n.  938. 
I  C^acubi  u.  23.  39.  41.  160. 
;  Jrtufcuiiiö  über  bie  Unföbigfeit  be^  ge- 
j  faUeucn  9}Zcnfc^cu  gur  @ottei§erfenntni§ 
n.  18  f.;  über  bie  äÖi(tcugfrci()eit  n.  665. 
667  ;  über  bic  iustitia  origiualis  n.  702; 
über  bic  visio  beata  unb  beu  (SJuoben* 
ftanb  n.  708;  über  \>a?-  donum  scientiae 
11.  724;  über  bie  Uuiiiiffen^cit  ii.  725; 
über  ^0.%  Seien  ber  (Srbfünbc  n.  767; 
ibre  5yo(gen  n.  808  f. ;  delectatio  prava 
unb  coelestis  n.  1516;  gratia  sufficiens 
11.  1549.  1553;  gratia  parva  ber  i^onfe* 
niften  unb  gratia  mere  sufficiens  u. 
1550;  bic  delectatio  coelestis  relative 
victrix  u.  1572  ff. ;  ®unbc  unb  grci- 
beit  n.  1576;  3>erurleilung  ber  fünf 
Sq^Jc  über  l>hiabe  unb  ^reibeit  n.  1577; 
Sibcriegnng  bcr  delectatio  relative 
victrix  n.  1578;  5>er{)ältni^  ber  delec- 
tatio 3U1U  2)h)fteriuin  ber  ®iiabe  n.  1570  ; 
^liicdeilung  ber  (S^nobe  u.  1607 ;  S^i\U* 
luiüc  («ottc^>  n.  1628. 

^bcc,  (S5ottc0  angeborene  n.  163 ;  beg  Un* 
cnblidjen  a\\-%  bein  (5nblid)en  n.  164; 
3bccu  in  ©Ott  11.  290:  bic  abfolnte  3:bee 
CMotte^  11.  2!)1;  ob  ©Ott  biird)  ^been 
crfeunt  ii.  292;  ^In^abl  ber  göttlidjcn 
3been  n.  293. 

^bcutitnt,  fpccififd)e,  r>^^  ?(uferftel)uug§(eibe§ 
mit  bciu  frübereu  l^cibc  n.  2686;  niimc» 
ri)d)c  11.  2687  ff. ;  unb  ber  Stoffincdifcl 
11.  2(191 ;  Jbatfadjc  bcr  nniucrifdjcu  ^bcu= 
tität  unb  (Srforberniffe  511  bereu  iI^erU)irE' 
lidjung  n.  201>2. 

x^cl)oun=6*uncl  n.  359  ff. 

^füUüflnftcit  11.  2643. 

IfhnufHffffo  ber  (gugcl  u.  601.  603. 

/tnfff/o  Dtd  11.679;  ber  Xrinität  n.  681 ; 
llntcii'd)ieb  ,^iuifd)en  imago  unb  siniili- 
tudo  11.  ()83. 

^mmcrfion^^tiuife  n.  1898. 

linmoi'f((liff(tis  douum  f.  llnflcrb* 
l  i  d)  f  c  i  t;  iminortalitas  maior  n.  minor 
n.  72.S. 

^nimutotion  bcr  Cpfergabc  überbanpt 
11.  2105;  im  aj^e^opfcr  11.  2129  ff. 

(^iitVnuntion  u.  2013. 

Inipffssiftilifffs  bei§  9lufciftcf}nng^Meibe^ 
n.  2(;94. 

JiHpassihf'/tffffis  donuiu  ber  erfteu 
iWoufd)cn  11.  729  ;  donuiu  nou  debitum 
11.  730. 

Inipttfatio  cj'ft'i'Ha  11.  1754. 

:;\nbcfcftitJi(itftt  bcr  ,Mird)c  n.  1267  ff.; 
unb  i^nfaUibilität  11.  1270. 

^ubiüibunlitnt  ber  mcnfd)l.  Seele  11.  655  t. 

v^nfflHibilitnt  bcr  Äird)c  n.  ^"bcfcftibilität 
u.  1270:  f.  Unf  eb(  barfeit. 

oufrnlnpforicr  n.  1628. 

^ufHfiuHytnufc  11.  1898. 

^nfnvuatiüu  u.  325;  f.  'lüieuf  djiucrb  ung. 


^evfonen»  uub  ©attvegifter. 


893 


^ufornHJttbiUtät    ber    (5)e[c^öpfe    n.   558. 
IntKtscihilifati  n.  494  f. 

^HUCWo^nuiig  bc!§  t)ci(igcn  ©eiftc^  in  \^t\\ 
®crerf)ten  n.  1724  ff. ;  pjcuboim)ftild)c 
2ln[id)ten  {)terül)er  n.  1726;  in  ii)eU1)cin 
©iiine   fic    eine    fubftantialc   ift  ii.  1727. 

^iiiioccn,^  IX.  über  bcn  ^vimat  ^ctvi 
n.  1335 

Integrität  ber  ^eiligen  ©d)rift  uub  tirrf)= 
lirfje^  Sefjramt  n.  113;  ii.  bie  l)i[toriid)c 
^ritif  11.  IIG;  ©(jrifti  in  ber  Sudjariftic 
u.  2024  ff. 

Tntef/ritds  bc^  UrftonbciS  n.  717;  f.  and) 
7^ectitudo. 

Intention  bc§  ©penber^  ber  Saframcnto, 
9^otiiicnbigteit  bcrfclben  ii.  1875  ff.; 
©egcnftanb  n.  1878 ;  bie  rein  äußere 
i^ntention  nngcnügenö  n.  1879;  inufe 
üirtncU  fein  ii.  1880;  bc^  (guipfänger;?, 
ll(onv)enbigfeit  berfclbcn  bei  (Sninid)iencn 
u.  1881;  (^cgenftanb  n.  1S85;  3(rt  n. 
1886;  ,^iiin  gültigen  ©inpfang  ber  2'anfc 
n.  1938;  ^nm  faframcntalcn  ©nipfong 
ber  @nd)üriftic  n.  2085. 

^ufVii^ötiou  ber  heiligen  ©d)rift  ii.  109ff. ; 
unb  tird)lid)e§  Ccbramt  n.  113;  nnb  bie 
t)iftüriidje  Sl'vttit  n.  116. 

^Htcrvcüatiou  Sbrifti  im  .s^imiuel  nid)t 
meretorifd)  n.  1070 ;  inmiefern  inipetra= 
torifd)  n.  1070;  5i,^crl)ältnic;  ^nui  ä)tef3» 
opftr  n.  2135;  Interpellation  nnb  bü!5 
^auliniid)e  ^rioileg  ii.  2474. 

C(ntcrvrctntiüu>?VJ^i"fip  t>er  ^roteftanten 
n.  125  ff;  n.  bie  Sßei^ljcit  ©otteg  n.  130; 
i^nfonfequenj  in  feiner  2)nrdjfül)rnng 
n.  131. 

;^onf()im,  9Ibt  n.  432. 

^oljnuucijXXII.  n.berGl)iliQ§nni§n.2497. 

^oI)ninic^  Hon  !i'aiinoi  über  bie  ftnatlidjen 
^Ked)te  in  (Slieind)cn  ii.  2420. 

^oljnnucci  \>m  %ax\<-  n.  2013. 

^oljnuucC'tnufe,  tl^orbilb  ber  füfranientnlen 
11.  1888;  llnterfdjieb  üon  ber  fatroinen^ 
talen  n.  1889. 

3ot)iutnu  leugnet  oie  i^nngfräulidjfeit 
2)?arieii!o  n.  894 ;  bie  Ungleid}beit  ber 
»fcd)tfertigung  n.  1757;  bie  (i5rabnnter= 
fd)iebe  ber  Scligfeit  n.  258(5. 

^rrtum  nid)t  inniier  nnuerfd)nlbet  ii.  1249. 

^ntümer,  nutltvinitnrifrf)C  üor  ber  ^Ke 
fornmtion  n.  432;  im  ^voteftantiomihJ 
n.  433;  innerljnlb  ber  fatbolif d)en  ,^ird)e 
n.  484. 

^vüiugiancr  n.  91. 

3fnnt  bc  (o  ^^^cijrerc  n.  (132. 

JtHticifiiH,  credibilitatis  ii.  28;  pnic- 
ticutn  n.  672. 

,3urivibiftio«,  ^dotmenbigfeit  ^ur  gültigen 
2lbfolution  n.  2287  ;  "  Sefen  n.  2288  ; 
feine  (^rgänjung  ber  9(tifoIutionsigenmlt 
H.  2289;  ©nbjeft  n.  2290;  53euiei^  für 
bie  9Jotinenbigteit  n.  2291;  gnr  @r= 
teilnng  uon  ^Ibliiffcn  n.  2325;  ^ierardjie 


ber  ^nri^biftion  n.  2319;  bie  firc^Ud^e 
in  ©befüdjen  n.  2418  ff. 

Jiistificfitio  in  fieri  n.  in  facto  esse 
n.  1663;  originalis    n.   impii  n.  1664. 

Justitia  Dei,  legislatoria,  mdiciaria, 
distributiva,  commutativa  n.  328. 
1673;  ex  fide  n.  1673;  infusa,  ac- 
tualis,  acquisita  n.  1723;  fie^e  ©e* 
r  e  d)  t  i  g  f  e  i  t. 

'hc.sfitia  originalis  n.  691ff.;  specialis, 
generalis  n.  602;  originalis  im  Sllten 
2:eftanicnt  n.  694 ;  im  'Jhnien  jteftament 
n.  695  ;  nad)  \^i\\  5>ätern  n.  696;  unb 
M§>  spiraculum  vitae  n.  697;  nad)  ber 
2.  Sipiobe  Don  Crange  n.  699;  nac^ 
bem  .^lonjil  üon  Orient  n.  700;  Cel)re 
ber  iJieformatoren  n.  700;  Öe^re  be§ 
^^a'\\\s,  n.  701;  be5  3;anfeniu§  n.  702; 
beö  §crme§  n.  703 ;  Sbarafter  ber  iu- 
stitia  originalis  n.  701;  !ein  debitnm 
ex  nierito  n.  705;  fein  debitum 
naturae  u.  706 ;  iustitia  u.  rectitudo 
u.  721 ;  il)rc  ^ritiation  ha^  Sefen  ber 
©rbfünbc  n.  773;  ^crfd)ulbnng  biefer 
^rioation  n.  775. 

Jilauou  ber  ^eiligen  ©d^riften  n.  112. 

iinut  über  bie  3^'it  n.  240. 

.Viarlftnbt  n.  1993. 

Siotliarcr,  ber  ^.^^räej:iftentianiSmn5  n.  653; 
leugnen  bie  ^^hiferftebung  be^  g^leifd^eg 
11.  2674. 

5iotI)cbvntcutfd)cibuugeu,  Unfel)lbarfeit  bef> 
^^Japfteg  in  beufelbcn  n.  13()4 ;  brei 
Uiefentlid)e  9}?omcnte  n.  1365;  anberc 
^ebingungcn  n.  1366 ;  irreformabel  nnb 
oerpflid)tenb  n.  1368;  ^nftiiniunng  beg 
(5piöfopatc§  al§  ä)?erfmnl  einer  S^atlje* 
braleiiifdjeibung  n.  1370. 

ÄotfjoUcität  ber  ^irdje  n.  1298  ff. 

.VIeuotücr  n.  925. 

.Stinbcr,  i^o§  ber  ol)ne  2;anfe  fterbcnben  in 
ber  tSmigfeit  n.  802  ff;  iljre  natürlidje 
©cligfeit  n.  805  ;2:aufe  berfelben  n.  1911  ff ; 
erfaü  ber  Saufe  bei  ^inbern  n.  1927; 
Untergang  vieler  ^'inber  n.  1928;  ^om= 
muiiion  ^er  nnmünbigen  u.  2086. 

^iiibcr  (^iottc§,  it)r  iBirfeu  n.  1679. 

.Siiubcrtnufe,  il)re  ^^töffigleit  n.  1911; 
3Intialt>§punfte  in  ber  beiligen  ©djrift 
für  biefclbe  n.  1912;  ^^JJcayi^  ber  ^ird)e 
unb  i'ebre  ber  i^ätcr  n.  1913;  Ce()rent* 
fd)eibungeu  ber  ilird)e  n.  1914;  Jton» 
griieuj  ii.  1915. 

iti'Hbfrt)nft  Wottci?  n.  1678.  1720  ff.; 
^oriualurfad)e  ii.  1722;  ©runb  ber  5Ber* 
bienftlidjfeit  uuferer  guten  ilU'rfe  n.  1776. 

5{irrf)C,  u.  beil.  '©d)rift  n.  132;  u.  bie 
irbiid)en  (iUnualtbaber  n.  1180;  i^re 
(Sinbeit  im  l'dten  m\h  Stieuen  53nnbe 
n.  1192;  Hlter  n.  1193;  ^irdje  be§ 
5(lten  nnb  'Jdeiicu  'Xeftamente^  feine 
blofjcn  (Megenfät^c  n.  1191;  Unterfdjieb 
3ur  (2i)uagoge  n.  11!)5.  1205;  il)r  brei« 


894 


^^crfoncn«  imb  ©ocf)rcgifter. 


fod^er  Bnfianb  ii.  1196;  Sfficrr  bcö  2)rci« 
fincu  11.  1197;  ^orbinbuiifl  mit  ö^ott 
^riiicip  bcu  il>ci-[iinbiing  mit  bcr  Slird)c 
n.  119<Sft. ;  rcoiiiiin  coelnrnm  n.  1201; 
lücfcnttirijc  eicmcntc  ii.  1202;  Itjätigfcit 
i^cfii  für  bicilivd)c  uon  bcv  Vtiiicrftcbung 
big  3uv^immclfat)rt  ii.  120.!;  OkbuvtÄtng 
bcv  .Stiriljc  n.  1201;  il^crbvcitmui  u.  1-06; 
gortbaiier  n.  1207;  ei)viftng  "  ftct§  aU 
©tiftcr  bcr  Äivd}c  bctvarf)tct  n.  1208; 
dlaim  11.  1209  [f.;  ta§  ))kid)  ®ottcg 
n.  1212;  (Jigcnfi-tjaftcu  hc§  mciTmuifrficu 
3i'eidic2!  n.  'l2i:J;  JTirdje  eine  ©tabt 
n.  1214;  ein^aii-S  n.  121;");  cm  Xcmpcl 
11.  1216;  eäiilc  bcr  iii^al)rl)cit  n.  1217; 
l^cib  S^rifti  n.  121S  ff.;  2}?annigfaltii3feit 
bcr  CSMicbev  bc^  ^'cibcg  et)ri)'ti  n.  1219; 
eiiitjcit  bc5  Öcibc^  (5l)rifti  ii.  1220; 
causae  iiiinisterialcs  iinb  instrumen- 
tales bcr  fird)lid)cu  @inl]cit  n.  1221; 
'-Bxaiü  et)rifti  n.  1222;  unfcve  iUuttcr 
n.  1223;  mi)ftifd)cr  C£(iriftua  n.  1224; 
.Mird)c  im  bolienpvicftcrlid)cn  Oicbctf 
n.  1225;  ''|>nrQbc(n  über  bic  ,^ird)c  n. 
1226  f.;  biblifdjc  Jijpcn  bcr  ^ird)c 
n.  122s;  2)cfiiution  ^cr  .^lirdjc  n.  1229; 
'^wcd  n.  12:51  ff. ;  socictas  supernatii- 
ralis  n.  12^2  ff.;  uimiiflö^lidjc  unb  not* 
mciibige  iHTcinigiing  bcr  J^ird)e  mit 
(St)riftih5  iinb  bcin  t)ci'l.  ©ciftc  n.  1236  ff.; 
3Hicit  übcrnatürlid)  n.  1238;  9^otiiicnbig= 
feit  bcr  ^irdjc  n.  1242  ff.;  (iJlicbcr  bcr 
Slirdjc  in  re  nnb  in  voto  n.  1247; 
allein  fcligmadjcnb  n.  1246  ff.;  3id)t« 
barfcit  n.  1250  ff. ;  ftd;tbar  nnb  nnrid)tbar 
11.  1255;  bic  nnfidjtbmcn  (Hcmentc  n. 
1256;  bic  fid)tbnren  ©lemfiitc  ii.  1257; 
llrfQct)e  bcr  @id)tbartcit  n.  1258;  ^^c* 
mcifc  für  bic  >5id^tbarfcit  bcr  }>livd)C  n. 
1259  ff.;  Sic^tbarfcit  mefenliiljcr  3?c- 
ftanbtcil  ber  Uird)c  ii.  1263;  Ü)Zatcric 
nnb  ^orm  bcrMird)c  u.  12()4;  (Stninänbc 
gegen  bic  Sidjtbartcit  n.  12(yj;  ba^  lln« 
]id}tbnrc  bcr  ^ird)c  (s^'gcnftanb  beö 
CMlanbenS  n.  1266;  ^nbefeftibilitot  n. 
12<)7;  fiibftantiale  il^evooüfommnlIng 
bnrd)  ®ott  n.  126S:  ^crbcrbniö  biird) 
Ü}i\'nfd)cn  n.  1269 ;  ^nfallibilitötn.  1270  ; 
33emcifc  für  bic  ä^iibefcftibilität  n.  1271; 
Unfeblbarteit  n.  1272  ff.;  S?cmci§  ber 
Unfeblbavfcit  n.  1277  ff.;  2)?crtinalc  bcr 
^irdjc  n.  1280  ff. ;  (Stgcnfdjaften  ber  'MnU 
male  n.  1281;  bic  nicr  gropcti  H^erf* 
nmle  n.  12S3;  ®inbeit  ii.  1284  ff.;  ^yiliQ^- 
feit  n.  1291  ff.;  ^atbolicitat  n.  1298  ff.; 
5(poftolicitüt  n.  1307  ff.;  3>erbinbnng  ber 
trinmpbicvenbcn  mit  ber  ftreitenben  Slird)e 
n,  2597  ff. ;  53erbinbnng  bcr  Iei^enben  mit 
ber  ftreitenben  nnb  trinmpt)ierenbcn  n. 
2648  ff. 

SliYti)Cnamt\.7ui7iisfe7'iinu  ecclesiastifuni 

Jiirri)cnüätcv  n.  142. 

Silarl)cit  bc^  ^^tnfcr[tc()nng0leibc!3  n.  2695. 


5l(cc  über  bic  ^ffcdjtfertignng  bcr  o{)ne  3:anfe 
ftcrbcnbcn  Jünbcr  n.  801. 

^ucd)t  (^üttcg,  inmicfcrn  6brifliiö  q§  ift 
n.  984. 

.Sionbniuttcu  n.  632. 

itommuuiuu,    3.?orbilber   n.    19^6;    ob    fie 

ein  fonftitnierenbe^  ä)^oment  ber  ©ndia* 
riftic  ift  11.  2070;  ber  nnmünbigen  jtinbcr 
II.  2086;  nnunirbigc  n.  2088;  nid}t  nb* 
fohlt  {)ciIgnotmeiibig  n.  2089 ;  güttlid)e§ 
nnb  tird}(id)c§  (Mcbot  n.  2090;  inoralifdjc 
■S^eilönotmcnbigfeit  nnb  in  voto  u.  2091; 
«ommnnion  unter  einer  (^kftalt  n.  2092  ff. ; 
bc§  fonfcfricrenben  ^.JJrieftcria  nntcr  bcibcn 
(Meftülten  n.  2093;  fonft  für  niemonb 
notmenbig  n.  2093;  ^:pra^-i§  bcr  tird)e 
11. 2095 ;  luariim  bic  ^ird)e  bie  »^t'ommnnion 
nnter  einer  C^cftnlt  oorgefdjricbcn  bat 
n.  2095;  ÜÖirtimgen  n.  2()96  ff.;  gratia 
secunda,  and)  prima  n.  2096;  gratia 
sacrameiitalis  im  afigemcincn  n.  2097 ; 
im  einjclncn  n.  2098;  Unterpfanb  bcr 
cmigcn  ecligfeit  nnb  Urfad)c  ber  glor* 
reid)en  5lufcrftebnng  ii.  2099;  SSorgc« 
fdjiiuut  beg  §immel§  n.  2101;  nidjt  l>ic 
eigentlidjc  Cpferbonbinng  n.  2127;  inte- 
grierenbcr  ^cftanbtcil  bcsi  3)?efjopfer§  n. 
2128. 

ltongvuiv<muC',  mie  nad)  it)m  G5ott  bie  ^n* 
fünftigen  freien  9(ftc  crfcnnt  n.  289; 
Sirffamfeit  ber  i^natc  n.  1593  ff. 

iiouforbau,^tf)coric  n.  573. 

iioiifurbicnformcl  n.  1792. 

Äonfupivccu,^,  nid)t  ha§  ill^cfcn  bcr  (Srb* 
fünbc  11.  765;  ibr  iBcrl)ältnig  ^^nr  (Srb- 
fünbc  n.  774;  bcr  @(tern  nnb  bic  @rb» 
fünbc  n.  795;  ?^o(ge  ber  (grbfünbc  n. 
816  ff.;  2)?aria  frei  n.  838;  mirb  burc^ 
bic  9ied)tfertignng  nid)t  cnfgcl)obcn  n. 
1702  ff. 

Sloufctrntioit,  ob  fie  ein  fonftitiiicrcnbcS 
iVoment  ber  (Siid^ariftie  ift  n.  2070; 
'-h?orte  bcr  ^tonfefration  nad)  bem  gricd)i* 
fd)cn  Ic^-t  n.  2116;  bic  cigentlid)c 
Cpferbanblnng  nnb  baS  il^cfcn  ber  l)eil. 
iüJcffe  11.  2126  ;  bic  bnvd)  bic  Slonfefration 
bcmirftc  3i'n»»t^tion  bcr  Cpfergabe  n. 
2129  ff  ;  maetatio  mystica  n.  2133. 

^onfuliftnutiotiou  n.  2013. 

ilontrition  n.  220i;ff. ;  im  ^-^nßfaframcnt 
n.  2218;  5nm  gültigen  (Smpfange  bcr 
53iipc  nid)t  notmcnbig  ii.  2219. 

5lüu*,il,  obne  ^l^apft  fein  angemeincg  n. 
l;)57;  3üitorität  bc^fclbcn  nid)t  becin* 
träd)tigt  bnrd)  bic  päpftlid)e  Unfct)tbarfcit 
n.  1388. 

5ion,^iI  üou  Craujjc,  Söc^arrlic^fcit  n.1511 ; 
gdbigfeit  o()nc  ®nabc  n.  1126-,  9[n^5-' 
tcilnng  bcr  @nabc  n.  1607  ;  ^räbeftination 
n.  1647;  il>crbicnftlic^fcit  bcr  gntcu 
iföerfe  u.  1782. 


^erfonen*  unb  ©ac^regtfter. 


895 


^ou^U  \)Ott  £luicrci),^räbefttuationn.  1647. 

Äottjil  üon  2?alcncc,  ^Jßvnbeftination  u.  1647. 

i^on^iloou  i^icttuc,  (S^nabenftanb  bcr^iuber 
n.  1716;  Singic^ung  ber  S^ugcnbcn  ii. 
1736. 

5lrcatioui§mtt§  n.  651 ;  näfjere  ©rftärung 
be0[clbcii  n.  787  ;  ^^ovtpflansung  ber  @rb= 
füubc   nad^   bciu  ^rcatiani§uui^   n.  788. 

Ä'rcoturc«,  i()i*c  ©clbftänbigfcit  n.  557; 
i()ie  mtc  unb  3)efcftibilität  ii.  558; 
i^rc  @vl)aUung  ii.  574 ;  i()rc  9(b()(ingig= 
feit  uoji  ÖJott  n.  574  ff.  ;  i^rc  9fiegieriing 
burc^  ®ott  n.  585 ff.;  u.  bie  ä)len[d)= 
luerbuug  n.  851 ;  föiincn  feine  satisfactio 
de  condigno  leiftcn  n.  1123;  S^ewegung 
tnxd)  bie  causa  primae  n.  1588 ;  ber 
©ered^tc  eine  neue  Kreatur  n.  1681. 

^rcii,^c§oVfcr  in  feinent  ^'erl]ältni§  äuni 
SD^e^opfer  n.  2134;  Unterfdjieb  3aiifd)cn 
i^iu  unb  beut  äReßopfer  in  ibreut  propi« 
tiotorifd^en  (S^arafter  n.  2139. 

Äritif,  biftorifdje  unb  5(utbcutie  u.  116; 
^iftor.  unb  i^utegritiit  n.  116;  I)iftor. 
u.  i^nfpiration  n.  116. 

5lttl|tt  n.  160.  168. 

l'aicnbeit()t  n.  2236.  2286. 

fiomcuuaiiJ  n.  18.  22. 

i'aiiflmut  (Mottet  n.  334. 

;Öatitubinaricr  n.  61. 

Latria  n.  2604. 

Scbcn,  ÖJott  ba§  abfolutc  n.  35'  . 

ficbcuobnum  iui  ^arabiefe  n.  728. 

üc  «ruu  n.  2077. 

^z\)xm\\t,  tnt^oüfrf)e^  n.  i)4  ;  fird)lid)e§  u. 
ber  ©Ituibe  be^  il^olfeg  u.  llO;  fird)« 
lic^eg  n.  5(ut{)eutie  n.  113;  ürc^t.  u. 
i^ntegrität  ii.  113;  fird)(ic^c3  unb  ^n* 
fpiratiou  n.  113;  fird)lid)c§  unb  bie  1)1. 
©d)rift  n.  123;  tird)lid)c5  unb  bie  3tu^= 
legung  ber  ^^rabitiou  n.  115;  ftrd)(id)e§, 
feine  ß^-ifleuä  unb  Uufetjlbarteit  n.  146; 
erfter  ^eftanbteil  ber  f)ö(^ften  ©eiüalt 
n.  1373. 

ficib  unb  ©eele,  bie  einzigen  53eftaubteile 
ber  nienfc^nd)en  9ktur  n.  641 ;  eine 
^f^otur  n.  642;  öeib  ein  vestigiuiu  Dei 
n.  679;  Öeib  dfjrifti  fogteic^  hü  ber  (Sut* 
pfängni^  befeelt  n.  892;  5Botlfonuucnf)eit 
biefeö  li^eibeg  üou  Anfang  an  w.  893; 
ißeib  e^rifti,  bie  Ü\x6)t  n.  1218  ff. ;  a)knnig=^ 
fnltigtett  ber  ©lieber  u.  1219;  einf)eit 
bcg  Öeibeg  ef)rifti  n.  1220. 

ficibni^,  fein  Cptiuii§juu§  n.  323f. 

ßeibctt  etirifti,  ^reitDittigfeit  n.  1146;  M* 
feitigfeit  n.  1147;  Slongrneuä  n.  1148; 
SRotiO  ber  üollfoiumenen  Ciebe  unb  9fieue 
n.  2210. 

Jicibcu^unfä^igtcit  be§  5(uferfte^ungi§Iei6e§ 
n.  2694. 

Ücftornt  ein  Orbo  ii.  2368 ;  ob  ein  ©afra» 
ment  n.  2386ff.;  ®Q!rauientate  n.  2390; 
orbentlidjer  ©penber  n.  2397  ff.;  anf^er* 
orbeutlid)er  n.  2401. 

^einvid)  =  §upVcrt,   iiom^enbinm  bcv  liodmat 


ScporiuS  n.  252. 

fiibcrtu§  n.  1385. 

lAbevtas  contrarietatis  n.  319.  669  ; 
exercitii  u.  specificationis  bei  ber 
©d)öpfung  n.  544;  a  coactione  n.  667. 
1044;  a  necessitate  intrinseca  n.  668. 
1044;  gratiae,  gloriae  n.  678. 

iJicbc,  Hrtcn  berfelben  n.  301;  @otte§  gu 
fid)  n.  302;  giuifc^en  ben  brei  göttUdjen 
^^erfouen  u.  303;  jn  ben  ©efc^öpfen 
n.  304  f.;  ©eiueggrunb  n.  307;  9tu0» 
bebnung  unb  ©rabe  ber  göttlid)en  ßiebe  n. 
309  f.;  unb  ®ered)tigfeit  n.  332;  notio* 
Uttle  n.  449  f.  4.")4;  ©egenftnnb  berfelben 
n.  457 ;  ®ott  liebt  burd)  ben  ^eiligen 
©eift  n.  458;  Siebe  ©ottcS  unb  bie 
2);enfd)Uierbung  n.  850;  Siebe  (S5ottc:§, 
oUgcuicine  unb  befonbere  n.  1425;  ^u 
©Ott,  natürlidjc  unb  übernatürlid}e  n. 
1488;  nntürlid)e  ju  @ott  u.  1523;  bie 
beilige  ber  ^inber  ©otteä  nac^2(ugnftinu§ 
n.  1525;  noUfominene  unb  bie  gratia 
victrix  n.  1580;  @otte§  unb  W  9f?e(^t* 
fertignug  n.  1709;  bie  übernatürlidje 
eine  jreilna()nic  an  ber  göttlidjen  Siebe 
n.  1725;  'h'xt  Wunbe  ber  S}^\t\it  unb  bie 
beiliguiad)eube  ©nabe  n.  1730;  Siebe  ju 
©Ott  qI§  Xi^pofition  auf  bie  9{e(^t* 
fertigung  n.  1750;  Siebe  ©ottcg  in  ber 
(gudjariftie  n.  2040;  33egriff  ber  öoll* 
founuenenVieben.  2206 ff. ;  benevolentiae 
n.  2207;  eoncupiscentiae,  boppelte  9[rt 
biefer  Siebe  n.  2208;  quasi  eoncupis- 
centiae uotlfounuene  Siebe  n.  2209; 
gratitudinis  n.  2210 ;  oollfoinntene 
fd)lic^t  gurc^t  unb  Hoffnung  nid)t  a\\^ 
n.  2211;  ©rab  unb  Xauer  ber  uoll* 
fouinieucn  n.  2212 ;  uoUfoninicne  unb 
gratia  sanctilicans  n.  2213;  Sirfung 
ber  üotttounnencn  n.  2214;  ob  mit  ber 
5(ttrition  ber  Einfang  ber  Siebe  üerbunben 
fein  niu^  n.  2232. 

TAinbus  patrum  n.  1151.  2494;  puero- 
rum  n.  2494. 

Lhiuis  U'k'V€ie  n.  628. 

Sogi!  unb  bie  eudjariftifrfjen  ©ef)eiinniffc 
n.  2044. 

Aöyo;,  bie  Se^re  beg  l)eiligen  ;3^obanne§ 
n.  385;  ol)ne  Aöyoc;  ©ott  aXoyo;  u.  502; 
eutpfängt  nic^t§  üon  ber  nienfd)lid)en 
9?atur  n.  941. 

Locutio  ber  (Sngel  n.  601. 

£ucibu2i,  ^räbeftinatiani^muS  n.  1513; 
|)eil§iDiae  ©otte§  n.  1628. 

Lnnieii  f/loHae  n.  50.  186  ;  unb  bie 
abfolute  Übernatürlic^feit  ber  visio  bea- 
titica  n.  2580 ;  eyifteng  u.  9?atur  ii.  2.582. 

Sut^cr,  Ubiciuität^lel)re  n.  925.  2013; 
3?erlicrbarfeit  ber  9fiec^tfertigung  n.  1764; 
Definition  ber  ©atramente  n.  1806; 
leugnet  bie  9^ottr)enbigfeit  ber  Söei^ege* 
lualt  5ur  ©ültigfeit  ber  ©afrauiente 
n.  1871;  bie  9^otmenbigfeit  ber  Intention 

if.  II.  1'.  57 


896 


^crfonen«  unb  ©Qt^regifier. 


bei  ©penbung  bcv  Saframcutc  ii.  1875; 
über  bic  reale  ^^räfciij^  efjiiftt  in  hex 
@iirf)ariftie  n.  190:3;  ^cvinancng  bor 
eud;avifti[c^en  (*'5cgciminrt  ii.  2().-)2;  bei* 
thesaurus  Ecclosiae  ji.  2318;  bie 
^ohjgainie  n.  2448;  B^'it  ^^^  ©intrittl  bev 
visio  l)eatifica  n.  2495;  ^cgfeiicv  n.2538. 
256!  >. 

Waccboiiinucr  ii.  429. 

Afdctdfio  luvst ica  ii,  21H8. 

Mdi'iild  cul\}(ie  unb  peccatuin  liabi- 
tuale  n.  1691;  ^-oUic  ber  Sünbcntbat 
11.  1()96;  ift  "ipiiiuuion  bor  übevnatüv' 
licfjen  @overf)tigfcit  ii.  1697;  ^(iifbcbinuj 
ber  inaeiila  ciilpae  u.  169S;  ob  iiiariila 
culpae  oom  reatiis  poeiiae  gctrcniit 
lücvben  faiin  ii.  16:>9. 

*JDiagic,  bänioni|rf)e  ii.  625;  bcibiii)f()o  unb 
bic  Safraiiicntc  ii.  1814;  bic  .s~-)cilii]iing 
biird)  bie  ©afvainciitc  feine  ITcagie  n.  1815. 

'JDinniinu  11.  20Ö2. 

^JJini)rifrt)c  i^rübcr  uiib  bie  Jviiiität  ii.  j':}. 

^A)cajcftnt,  (^unt,  bie  uucnblidjo  ii.  351. 

Wnjor  (>Jeürg  ii.  17.  2. 

Mal  tun   \.  il^  ö  [  e !?  unb  Übel. 

^JJinuiri)iicr  n.  528.  559.  629.  «i65.  I!i92. 
2094.  2(;:4. 

^Diarcionitcu  u.  528. 

^JDinria,  ibve  nnbeflecfte  (Suipfiingui'J  n  .'-23  ff. 
j.  (Siiipf  ii  u  gn  i  !o  ;  frei  ooii  jeber  ?J?ale(, 
bev  Stonfupii^cens,  nid)t  noni  3:^ob,  burd) 
53eiva()niug  ii.  838;  S()viftib'gebüveviii 
11.  883;  ilougruen3grüube  ber  Weburt 
Sbrifti  C(\\^  ilh\uia  n.  885;  luinnliidie 
l^^itUHrfung  bei  berifieufdjnierbniu]  11.8S8 ; 
ilüngruen,^grünbe  l)ievfüv  11.  s,S9;  iuiuie^ 
fern  fie  oerbient  b^t,  iViuttev  ('»U^tte)?  .yi 
lucrben  11.  890 ;  3iingtiäu(id)feit  11.  894ff. ; 
Stongruen.^^grüiibe  für  bie  3ungfrän(id)t'eit 
11.  *.()0;  ^reilieit  uon  allen  edinier^eu 
bei  ber  (Meburt  n.  901 ;  (s^-lübbc  ber 
3uugfräulid)feit  11.  902;  9JJuttev  C^U-ttte^ 
11.  99)  ff.  ;l)hittevgotte^5iuüibc  bic  böi1)fte 
2.'i>ürbc  11.  1<  05  ;  (S^uiibeupviuilegii.  VX)  »; 
VHugcincffenbeit  ber  ^-veibeit  uon  jebcr 
ltif3lid)eu  Süube  u.   1501. 

WnrfilinC'  0011  ^l^abita  über  bie  il^ifd^of^o- 
lueibc  u.  2375. 

iDJatcrinli^^miiv  u.  160.  231.  554.  632. 
(;(i2.  2674. 

yjJntcric  bev  ©afvaiueute  11.  1831  ff.:  ini 
©pvad)gebvaud)  bcv  5lird)e  11.  1831  ;  \\k\<X) 
bcv  fd)olaftifd)eu  'l^bilofopbie  11.  1832; 
reniota  11.  1833;  proxinia  u.  1834; 
luovülifdjc  @iiil)eit  ,^U)!id)eu  ÜUatevie  unb 
Jyoviu  n.  1836;  ob  unb  iniuiefeuu  (S()viftu^o 
ül'^ltel•ie  ber  5afvauuMitc  bcftiiuint  bat 
11.  1837  ;  remota  bev 'Xaufe  n.  1896  f.; 
proxinia  bev  jTaufe  11.  1898;  remota 
ber  ^irnuing  u.  1955  ff.;  proxinia  ber 
^Mriuiing  n.  1962  ff.;  remota  ber 
(Sud)aviflie  11.  2072  ff.;  ob  gefäuevte§  obev 
ungefänevte^    53rot    11.    2073;    ba^^    beut 


!  Seine  beigeuiifd)te  2Baffcr  n.  2074; 
.^tougvuen^  "bcv  materia  remota  n.  2075; 
!  materia  proxima  n.  2076;  remota  beä 
3?uBfafvaiuente^5  n.  2180;  necessaria 
n.  2181  ;  libera  er,  sufficiens  n.  2182  ff. ; 
proxima  n.  2187  ff  ;  9{eue,  ^^eid)te  unb 
Ci^enugtbuuiig  iil§  materia  proxima  n. 
2188;  in  luieferii  bie  brei  5(ttc  bcv 
'  ^-{^önitenten  iWfatevie  finb  n.  2189  f.;  br§ 
^üubenbefeuntuiffe^  11.  2256  f. ;  ber  legten 
ödnig  H.  2343  f. ;  bcy  iTlHMl^eiafvainenteS 
u.  2392  ff.;  ber  (5l)c  n.  2445  f. 

Mati'hnoniuin   n.  2410;  f.  @  ()  e. 

^.IKcbinm  bcc>  gi.Utlidjeu  evfeuneu^  11.  286  ff. 

^JJiciinini]  11.  35. 

lU'ciniüuitcu  unb  bie  2:viuität  n.  433. 

'AUcufri),  ©vjdiaffnng  n.  627  ff.;  ®ott  miU 
ba^^  Meil  aller  l)ieufd)eu  11.  1623  ff.; 
bev  alte  unb  bev  neue  iD^Mifd)  n.  1683  f. 

AKciifrf)cnncfri)lcd)t,  CSiiibcit  n.  ('.32  ff.; 
9(ltev  11.  636;  '^antpflansiing  11.  650  ff.; 
St)viftug  beffeii  ^Kepriifeutant  unb  .^aupt 
n.  1139;  (iiiU)cit  be^:iielbeK  in  (Sljviftu^ 
11.   1140. 

^Dicufriicnuntur,  ibve  ©iubeit  11.  637  ff. 

yjccitfdiiucrtmnfl,  Xefinition  n.  842;  y^anien 
:  11.  843;  Jyveibeit  unb  9?otuienbigfeit  n. 
845  ff.;  Slongvuen^  u.  84')ff.;  3^^^'^^  "• 
855  f.;  unb  (Sünbcufall  n.  857  ff.;  3'-''^= 
punft  11.  )^02;  Siougvueu^  be^  3i''tpiii'ft^'^ 
11.  863  f.;  eausa  cfficieiis  n.  terniiniis 
11.  867  ff.;  einer  ^^^erfon  obne  bic  ber 
beibeii  anbeven  u.  870;  ^^erid)ovefe  n. 
871;  m\^  @nlftel)ung  bev  l)?eufd)beit  n. 
S91 :  Unniöglidjfeit  bevfelbeii  obne  (Sinlicit 
bev  ^l^evfon  n.  917;  feine  iUnäiibernng 
in  r>»ott  n.  939;  uid)t  uernnuftmibvig  11. 
951  ;  unb  bie  ©migfeil  bev  .^ollc  n.  2634; 
unb    bie    "iM'rflavimg  bcv  @vbe  n.   2716. 

Mf'rifftin^  pracdrstinatio  ante  obev 
post  iiraevisa  merita  11.  1637 ff. ;  f 
^^>  erb  i  e  u  ft. 

Wcrfmnlc  ber  Siivdjc  n.  1280  ff.;  f.  «ivdje. 

IKcfftno  in  ben  iueffianifd)vn  'iLUMsSfagungen 
n.  362 ;  ben  ^l^ialuu'U  11. 364  ;  ben  ""l^vopbeten 
11.  365;  boiligt  mabvbaft  unb  innevlid) 
u.   1(;77. 

\Vicf}üVfcr,  (Sriftni,^  n.  2110  ff;  uad)  ben 
altteflanieutlid)en  ^Novbilbevn  11.  2111; 
bei  a)^ilai)ia§  11.  2112  f.;  bei  ^\au\<^ 
11.  21 11;  in  bev  (Sinfebung  bev  (5ud)aviftie 
11.  211')  ff.;  uad)  bev  i*.d)xc  unb  "i^varici 
bev  '^(poftel  1).  2118  f.;  bei  ben  beiligcn 
ii^iilevu  11.  2120;  inmiefcru  bie  ^^(pologeteii 
jagen,  bie  (£bvifteu  bätten  fein  Opiev  n. 
2121;  ha§  iPfcBcpfcv  in  ben  it^ituvgien 
unb  fivd]lid)eu  öebvcutfdjcibungen  ik 
2122;  Uongvueu,^gvünbe  11.  2123;  ^n 
(Sbren  bcv  .S^eiligen  n.  2125;  fJefcii  bc§ 
ä^h'fjopfcrö  in  ber  .^onfefvation  n.  2 126  ff. ; 
bic  :^ininutatiou  ber  Opfergabe  burd) 
bie  .^onfcfvatioii  n.  2129  ff.;  u.  Vaeu.^c^« 
opfcv  11.2134;  n.  intcrpellatio  Christi 


^crfonen=  unb  ©ac^regifter. 


897 


n.    2135;    ßob*   u.   ©anfopfer    n.  2137;   1 
©ü^nopfer   n.  2138  ff.;  9iad)laffuug  bcr   | 
©üiibeii   bmcf;    ba§   9}?cßüpfer  n.   2140;   ! 
gcit(irf)cr  Strafen   n.  2141;  ^ittopfer  n. 
2142;  Sert  unb  ^nirf)t  n.  2143;  5'rürf)te   [ 
im  lüeitevcit  u.  engeren  ©inne  n.  2144; 
g^rüc^tc  in   i^rer  3)crfd)ieben()eit   für   bie   ' 
ein^jetncn   n.  2145;   brcifad)e   ^ruc^t   n. 
2146;  3fpptifation  ber  ^vürfjte  ii.  2147; 
objeftiuc   ^'"ipPtrierung    bcr    ^rücf)te    n. 
2148;  fubieftiüe  STneignnng  n.  2149;  ob 
t)a§    jDh'popfer    feine    ^rüd)te    unfel)lbar   ! 
I)ori)orbringt  n.  2151;  jDarbringung  be§ 
ä)2e^opferg    burd)   ^rieftcr  unb  (i^löubigc 
n.  2151;  (S^ültigfeit  be^  9)iei30pfer^5    unb 
bie  S^onnuunion  ber  ©laubigen  n.  2152. 
Ms-cävo'.a  nod)  ben  ?)ieforniatoren  n.  2158; 

nad)  ber  ^eiligen  ©c^rift  n.  2159. 
^?cta))l)l)ftf   u.  bie   end)ariftifd)en    ©ei)eini* 

niffe  n.  2044. 
2)htf)obifteu  u.  bie  ^Trinität  n.  433. 
Minhsfefhitn  ecclesiasticum,  (Sinfet^Ming 
bnrt^  S()riftu§   n.    1314   ff.;    fiongrueuä 
n.  1317;    yZotuienbigfeit   n.    1318  i   ®in- 
tnänbe  n.  1319  ff.;    unb    bie  Ö5cuiiifen§= 
frei{)eit   n.  1319;  u.    bie   überimtiivlid)en 
Xngenben    n.    1320;    unb    ber  (Meift  be§ 
©naugelinm!^  n.  1321. 
MissiOf    33egriff    n.    508   ff.;    inmicfern 
etma^o  ^fitlidje^o  n.  511;  u.  ber  ^|Unfoneu=^ 
nnterfd)ieb  n.  512 ;  feine  blojse  SIppropria* 
tion    11.   513;    fidjtbarc    unb   unfidjtbare 
n.  514. 
SDiobnüftcu  fielje  ©abedianer. 
SDJoHun,    scientia   media    n.  279;    Öe()re 
Hon    ber    ©nperfromprebenfion    be§    er* 
fd)nffenen  SSilleuiS  n.  2S!) ;  ':)Jotuieubigfeit 
ber    (S^nobc     unb    i()re    'li^rffniufeit    ab 
intrinseco  n.  1591. 
■iöJoItuiftcu,   i^r   Scfjrc,    mie  ®ott   bie   jjn* 
fiinftigen    freien    9(fte    erfennt    n.    289; 
Sirffamfeit     ber    (Shtabe    n.    1590    ff.; 
^'ontroHerfen  mit  ^m  Jbomiften  n.  1597; 
^röbeftinntion  n.    1038  f.;  ^emeife   für 
bie  praedestinatio  post  praevisa  merita 
u.  1642. 
'äJioIiuov,    ba§  si)iraculum  vitae  n.  619; 
pfeuboiul)fti[d}e   ^lufid)!  über  bie  9>creiui= 
gung  ber  ©eelc  mit  @ott  n.  1726. 
ÜJJouonrtmic,   bie    uriprüngtidjc    ^orm    ber 

(£t}e  n.  2449. 
9JJüttoVf)l)fttit5mui?     n.    232.    918  ff.;  Hier 
formen     bcjofelben    n.  922;     Vernunft* 
mibrig  n.  926  ;  n)iberfprid)t  iierfd)iebenen 
jE'ogmen  n.  927;  über  bie  communicatio 
idiomatum  n.  973;  lebrt  bie  ©iebenjat)! 
ber  ©atramente  n.  1823. 
9}ionot^cIctctt  n.  958. 
^J)JoiUautftcn  n.  91 ;  ^^eröollfornmunng  ber 
$l'ird)o   burd)   ®ott   n.  1268;   uadjapofto- 
lic^e  3?erüonfouimnung  ber  Öebre    (£{)rifti 
n.    1328;    über    bie    ©djlüffelgemalt   u. 


2176;  über  bie  fncceffiöe  ^oIt)gamie 
unb  ^oU)anbrie  n.  2455;  (5^iUa§mu§ 
n.  2670. 

SWotaigne  u.  19. 

Motira  credibilitatis^  n.  27;  ®egcu= 
ftanb  be§  burd)  fie  geführten  53euieife§  n. 
30;  Ö^rünbc  für  biefen  SeJueig  n.  31. 

^JOhUtttofatiott  (^firifti  n.  2064;  bi^frete 
11.  2065;  gemifd)te  n.  2066. 

SDJilftevien  n.  14;  u.  bie  natürlid)en  9Bof)r== 
fieiten  u.  63.  70  f. ;  e^iften^  berfelben  n.  64 ; 
Sefen  berf e(beu  n.  65;  n.  bie  5?ernnnft 
n.  67  f. ;  nntürlid)cunb  übernötürlici^e  n. 
69;  i()r  35er()a(tni§  511  bcii  natürlidjen 
3Babrf)eiten  n.  70  f.;  u.  bie  ©pefnlation 
n.  85. 
9inmeu,  effentiale,  it)r   ©ebraud)   bei   (SJott 

n.  517. 

^Jintur,  begriff  n.   479;    bie  .^l)poftafe   i^r 

Komplement  n.  481;  baS  g^nnbament  ber 

^l)poftafe    n.    482;    non    "i^nx    göttlid)en 

$erfouen  untrennbar  n.  484;  Kräfte  ber 

menfdjlic^en  9?atur  ge^en  burd)  bie  @rb* 

fünbe   nid)t   oertoren  n.  806 ;  aber    üer= 

fd)led)tert  n.  810;  ein  breifai^eö  @ut  ber 

^f^atur     n.   811   f;     ^Peruninbiing    burd) 

bie  ^rioation  ber   dona  superaddita  11. 

814;  feine    innere  ©d)Uiäd^uug   n.    815; 

Sßunben  im  cin.^elnen  n.  816  ff. ;  menfd)lid)e 

in    (Sbriftiii§   f.  ©briftuö;    ^Jatur    unb 

^erfon  n.930;nid)t  getrennt  Hon  §t)poftafe 

n.  936;  lluterfd)ieb  üon  |)l)poflafc  n.  937; 

yhitur  ^{s>  ^^oteu,:;  n.  1433  ;  f.  n  a  t  ü  r  l  i  c^ ; 

bie    gefallene    9^atur    u.    bie  öJnabe    ber 

5J^el)arrIid)teit  11.  1512. 

'9Jnt«rnliftcu  über  ben  Ur,yiftanb  ber  erften 

l^^enfd)eu  11.  6!>0;  C^nabeubegviff  n.  1406. 

yjotürlirf)C  (^5otte^>ertcuntniv3  n.  17  ff.  165; 

f.  i>ernunft;    uatürlid)e  11.  übernatür* 

lidje  5(tte   11.    1430;    liabitus    acquisiti 

n.    14:!-4 ;   lluterftül^ung    ber   natürUd)en 

Kraft  beä  3J?cufd)cn  n.  143(5 ;  natürlichem 

unb  übernatüvlid)e§  äJioment  im  .^eil^^aft 

n.  1438 ;  moralifd)e  Unfäl)igtett  ber  blofseu 

9Jatur    ,vim    uatürlid)    ÖJuten    n.  1462; 

^äbigfcit     bem    ä)?enfd)en     jn     uatürlid) 

guten  Elften  n.  1480.  1484  ff.  1517  ff.; 

9?ütmenbigfeit  ber  ®uabe  i\x\\\    uatürlid) 

©Uten  n."l484  ff.;  uatürlid)e  ©ottex^liebc 

unb  übernatürlid)e   11.    1488 ;  Uusuläng' 

lid)feit  bcr  Vernunft  ,^ur  @rfenutui§  aller 

natürlid)cn  iJinibrbeiten  n.  14i)l ;  ©rfüUnng 

be§  gangen   uatürlid)cn   ©ittcuge|elic§  11. 

I       14!)2  ff.;   cingelue  uatürlid)   guten  5(fte, 

i  ju  beneu  ber  9)2enf(^  ot)ne  befonberen 
©nabeubeiftanb  beföt)igt  ift  n.  1517  ff.; 
notürfid)c     Siebe     ju     ©ott    n.     1523; 

:       uatürlid)c  2l>crfe  fönnen  bie  @nabe  nid)t 

!  Herbieueu  n.  1600;  iBcrt  ber  natürli^ 
guten  ii>erfc  n.  1601;  natürlid)em  5Ber* 
bienft  II.  1772. 

'   ^Jicctavtu^'   unb  \iCi^  %\\\i  be^  33ui3pricfter§ 

i       n    2253. 


898 


^erfoucn«  inib  ©arfjvogiftcv. 


i)icftoria«iömii§  ii.  907 ;  5riiipt)ibolic  ii.  1)09 ; 
ii>ciuvtciliing  n.  910;  über  bic  coin- 
municatio  idioiuatuin  ii.  973;  über 
ha§  incnfrfilid)c  ill'iffeu  Sl)rifti  ii.  1006; 
Icbrt  bie  (Sieben^nbl  ber  ©afraiiiente  n, 
1-23. 

^Jiifolnuci  uon  lUtriciirio  n.  18. 

^JiomiiinHftcii  über  il>efen  iinb  (£u]en[cf)aften 
(^on\:<$  n.  212;  über  ha§  ^An-fen  bc5 
fafroiiientaleii  (ibarüftcr!^  ii.  1864. 

^Jiorici  über  bie  ^^ülniad)t  (iVnte^  ii.  339. 

^Jiütioiialc  ?lfte,  ibr  Unterfti)ieb  lum  beu 
effeutinlen  ii.  419 :  (Svfeinteu  ii.  ill^oUen 
qI^  ^4^rineip  ber  ßeugimg  imb  Spivatiou 
n.  450;  l^iütRUMibuifeit  unb  (i5nnib  ber 
notioiiQlen  ^^Ifte  u.  462;  il)r  ^erbnltni^ 
guin  flöttliri)eu  Ä'iüeii  ii.  463;  notionnle 
^oUtüUiuienbeit  ber  einen  ^^Uufoii  beu 
onberen  eigen  n.  501. 

^Jiütioiicu,  53egriff  n.  491 ;  ibr  Unterjrfjieb 
oon  einanber,  ben  ^^erfonen  nnb  beni 
'^i^efen  ii.  41)2;  nnb  bie  ^Kelationen  n. 
493;  ;>)at)l  ber  ^unionen  n.  494. 

^Jiotiucubiflfcit,  sul)se<jue!i8  n.  antecedens 
n.  285.  317.  320;  ber  l)Jenid)njerbnng 
n.  84")  ff.;  pbl)r»fdie  n.  nbfointe,  nioralifd)e 
u.  relatiue  n.  14.")6  ;  ber  (i^nabe  n.  1454  ff.; 
f.  (S^nube;  ber  ©afraniente  überbanpt 
n.  1809;  berXanfe  n.  l!H8ff.;  necessitas 
uiedii  ber  l:anfe  n.  1919  ff.;  neeessitas 
praeeepti  n.  1922;  ber^irninng  n.  1975; 
ber  Jloinninnion  n.  2089  ff.;  ber  le^Uen 
Clnng  n.  2356. 

^Jioüotinucr  über  bie  ©d)lüffelgcnia(t  n. 
2170;  über  bie  fnceeffiue  "!Poh)gninie  n. 
^|<üh)ünbrie  n.  2155. 

OhicrftfNi  fortnafc  tidei  n.  28.  51. 

Ohicvtttni   inatvrhilv  tidei  n.  28.  52. 

Cblation,  nid)t  bie  eigentlidje  Opferljonb» 
Inng  n.  2127. 

Ohsrssio  n.  620. 

DffcubaruMfl,  übernntürlidie,  3Ji()glid)feit 
nnb  ^Zütiuenbigfeit  berfelben  n.  25 ; 
(iilQnb)uürbigtcit  berfelben  n.  26 ;  Der* 
nünftigc  C^eiuißbeit  ibrer  ©(ünbnmrbigteit 
n.  29 ;  (J^euii^bf't  ibrer  2;brttfad)C  nnb 
©(onbiuürbigfeit  n.  32;  UHbcrfpred)enbe 
5(nfid)ten  in  berfelben  nnb  bü§  fird)lid)e 
Cebranit  n.  73;  gijttlidje  5^oUenbnng  ber« 
felben  in  dbi^iftn^  nnb  feinen  5IpofteIn 
n.  88  ;  ^riüot«  n.  90. 

Cncrtorium   ift   nid)t    bie    Opfcr^anblnng 

„  n.  2127. 

Cfolampnbiui<  n.  1993. 

Dliucnöl^  SDJüterie   ber  ^irninng  n.  1956. 

Dlmtrt,  bic  Iet5te,  Zinnien  nnb  Definition 
n.  2333;  ©ofranientalitQt  n.  2334  ff.; 
(Sinfe^ung  bnrd]  S^riftn^  nnb  ^^roninl* 
gation  n.  2342;  materia  reniota  n. 
2343;  materia  proxima  n.  2344  f.; 
^orm  n.  2346;  ©penbcr  n.  2347;  (Sni« 
pfänger  ii.  2348  ;  ^irfnngcn  n.  2349  ff. ; 
9iotiüeubigfcit  u.  2356. 


"Olio'.o;  nnb  'Oiio'.oüa'.og  p.  ber  ^irdjc  Her* 
morfen  n.  425. 

CntoIogiomiK^  n.  18.  160.  1521. 

Opci'a  sdlutarifi  n.  1751  ;  2)i^ponie* 
rnug  anf  bie  >)ied)tfertignng  n.  17  2. 

Cpfcri  ßbriftn^  ©übnopfer  n.  1097;  al^ 
i^nnbeöopfcrn.  1099;  Unterfdjieb  3U)ifd)en 
benen  bes  "Eliten  nnb  be-o  'J^enen  ^unbeö 
n.  1098;  ©übn«  nnb  5önnbe^opfer  in 
ber  (Sinfe^Ming  ber  @nd)Qriftie  n.  1100; 
©übnopfer  nnb  ftelUu'rtretenbe  ©enng* 
tbnnng  n.  1105;  i^ürbilber  ii.  1985; 
(£nd)aviftie  Safranient  nnb  Opfern.  1990; 
Opfer,  sacriticium  etpinologifd);  ner= 
fdjiebene  ^ebentnngcn  n.2103;  bie  ®abe 
gebort  ber  fid)tbiuen  Äh'U  an  nnb  reprä» 
fentiert  fi)nibolifd)  ben  3D^Mifd)en  n.  2104  ; 
reale  iUuiinbernng  beim  Opfer  n.  bereu 
®rnnb  n.  2105;  antoritotiue  (Jinfe^nng 
n.  2106;  um^^  ber  2)?enfd)  bnrd)  ba§ 
Opfer  bctennt  n.  2107;  2)efinition  n. 
2108;  einteilnng  n.  2109;  f.  ^U^» 
Opfer;  bi'ibnifd)e  nnb  jübifdie  nnb  bie 
(Snd)ariftic  n.  2118;  .^longrnen^grünbe 
für  biiS  end)ariftifd)e  n.  2123;  erfüllt  olle 
i^ebingnngen  eine5  nmbrenOpfer^  n.i'l24; 
^nnnntalion    ber  Opfergabe    n.  2129  ff. 

Cpfcvflnbc,  (Jigenfd)aften  n.  2104;  reale 
U>eränbevnng  n.  2105;  bnrd)  bie  iVonfe» 
fration  bemirfte  3'ini"itation  ber  Opfer* 
gäbe  im  a.)ief30pfer  n    212!>  ff. 

Cvfcrt)anblmifl,  bie  eigentlid)e,  im  iDJejj» 
Opfer  n.  2126  ff. ;  bie  3'mi'iiliit'*^"  ber 
Opfevgabe  bnrd)  bie  cnd)ari)"tifd)e  Opfer« 
banblilng  n.  2129  ff. 

Cptimiomui^  2Ibälar^§  u.  Öeibniä'  n.  323  f. 
546.  594. 

Opus  operatum,  ^^ebentnng  be§  9hi^» 
brnrfeio  ex  opere  operato  n.  1841  ; 
operantis,  lebiglid)  ©iSpoTition  .^nm 
©nabenempfang  n.  1842. 

Crnfcl  n.  625. 

Crbcui^flclübbc,  bie  feierlid)en,  9[uflöfnng 
ber  @bf  bnrd)  biefelben  n.  2467. 

Crbo,  nad)  bem  ©prnd)gebranc^  n.  2358; 
'DJamen  nnb  3)efinition  n.  2358;  fafra» 
mentaler  Sbarafter  n.  2359  ff.;  Per« 
fd)iebene  ©tnfen  nnb  beren  ©aframenta« 
lität  n.  2368  ff.;  fieben  OrbineS  n.  2368; 
^ierard)ie  be^  Orbo  n.  2369;  ©inljeit 
n.  2391. 

Oricntalif(^=ftl)iv?mnttft^e  .^ird)e,  nid)t  einig 
n.  121!0;  nid)t  b^ilig  ii  1297;  nid)t 
fatbolifd)  u.  1306;  nirf)t  apoftolifd)  n.  1312. 

Orincnci<  nnö  bie^nbinibnalität  ber  menfd)= 

lid)en  @eele    n.    656;    ^^robeftination  n. 

1632;    X>a^    ^-ener    ber  i^öüe    n.    2511; 

;       leugnete    bie   (Smigfeit    ber    .Soöücnftrafeu 

1    ..  n.  2520. 

:   Crtltd)fcit,  mem  fie  in  ber  (Suc^ariftie  iw 
j       fommt  n.  2061. 

Cfianber  n.  2013. 
i   Cftcrlamm,  ^orbilb  ber  @ud)ariftien.  1987. 


^erfonen»  unb  ©nd^regifiev. 


899 


Cftiariot  ein  Orbo  u.  2368;  ob  eine  (^a* 
fmiiient  n.  2386  ff. ;  (Safraincntole  ii. 
2390;  ovbcntlirfjev  <Bpmhn  n.  2397  ff.; 
aufjevovbentlic^ei-  n.  2401. 

^atamitcu  über  ha§  göttlidje  Sefeu  unb 
ÄMi-fen  n.  217. 

^^<nnt^ci<5mu2i,  n.  160.  025.  546.  554  f. 
5.59.  619.  632.  656.  662.  763. 

''}^ttp\t,  ^.priniat  be^iclOen  n.  1.341  ff.;  otlein 
^ntjaber  bcv  ©etualt  ^etvi  n.  1344;  be» 
lüivfenbc  Uvfo(l)c  bev  @iu()cit  bcr  ^ircf)e 
n.  1346;  bic  Ö^emaft  bc§  ^.popfteS  n. 
1347  f. ;  ob  ta§  ^on^it  übcv  ibui  n.  1.355 ; 
böd)ftei-  m'id)tcx  in  bcv  ^ivd}c  n.  1355; 
o()nc  ^^^Qpft  fein  ndqcmeine^^  STonjit  n. 
1357;  Sifc^öfe  i^ni  fuborbinicvt  n.  1.358; 
böcf}ftc  ©eiuaft  über  bie  gan^c  ^ivrf)c  n. 
1359;  feine  3^efeiüntre(f)tc  n.  1360;  bic 
bifd^i)f(id)c  ÖJeiunlt  bmd)  bic  be^5  '-13apftc§ 
nirfjt  beeintväc()tigt  11.  1361;  Unfc()lbavfeit 
11.  1362;  uufe()(linv  a(5  §aupt  bev.^ivd)c 
n.  1363 ;  in  (^ntfdjcibungen  ex  cathedra 
n.  1364 ;  traft  göttlidjcr  Siffiftcnj  n.  1367  ; 
Unfe()lbavfeit  b'^^  'i^ipftc^  unb  bcv.^irdjc 
in  i()veiu  'i^ci1)ä(tni§  ju  cinanbev  ii.  1371 ; 
(S^cgenftaub  unb  Umfang  feiner  Unfef)t* 
haxUlt  n.  1372;  S^eiueife  für  bie  Un« 
fehlbarfcit  ii.  1373  ff. ;  (Sinnmnbe  n. 
1385  ff. 

*|^a)fibilitöt  ber  inenfd)lid)en  iJhitur  (l[)x\\ü 
11.  1056. 

l*as.stones  ber  3ee(e  Sbvifti  n.  1055. 

raffntifas  u.  464.  470.  473.  478.  483. 
41)4  f. 

*4?atrivnffinucr    unb   bie  3:rinität   n.   416. 

''^ani  uou  Snmofnto  n.  908. 

Peccfifiim,  nemo  habet  de  se  uisi  n. 
1526;  f.  Sünbc;  ad  mortem  u.  2175. 

*-|5c(aflinucr  über  bie  niüraüfd)c  Unfäbigfcit 
be§  gefallenen  "lÜienfc^cn  n.  18;  über  ben 
Urjuftanb  ber  erftcn  9}?cnfd)en  n.  690 ; 
über  bic  urfprünglid^c  ®cred)tigfeit  n. 
692;  über  bie  (Srrcidjung  ber  visio  be- 
ata  n.  707;  üOer  bie  Unftevblidjfcit  ber 
erftcn  üJicufd^en  ii.  727;  (grüärung  ber 
attgeiucinen  ©üubbaftigfeit  n.  746  ;  (Sin* 
wänhc  gegen  bie  Srbfünbc  au§  Den  35ätern 
n.  751 ;  if)rc  i^ebre  über  bie  (Srbfünbe 
n.  752;  iBcriirteitung  ii.  753;  ^ort* 
pfhui^ung  ber  (Srbfünbe  n.  758;  ibre 
Unterfd)cibung  juiifdjcn  regnnmcoelorum 
unb  vita  aeterna  n.  800;  ibv  (Knaben* 
begriff  n.  1406;  über  ba§  Sefcn  ber 
(i^nabe  n.  1423  ;  über  bie  9?otiuenbigfeit 
ber  ÖJnabe  1466.1499;  ©runblage  i'brcr 
^ärcrie  n.  1467;  ©nabenbegriff  u.  1468; 
Verurteilung  n.  1469;  ^röbeftination 
n.  1632;  lluterfdjieb  ber  ©ünben  n.  1766  f. 

Pri'fecftoiieSf  simplices  unb  mixtae 
n.  203  ff. ;  uotioiiales  n.  449  ff.  501. 

*|*cri(l)orcfc  n.  398";  Segriff  ber  trinita« 
rifd}en  n.  497;  Sclnei^  für  bie  2Befen§- 
einljeit    unb    hm  ^erfonenunterfdjicb  n. 


498;  ®runb  unb  ^unbament  u.  499; 
unb  99^enfd)lüerbung  n.  871;  d)rifto(o* 
gifd)c  n.  967  ff;  Unterfd)ieb  sinifdjen  ber 
trinitavifdjcn  unb  d)rifto(ogifc^en  n.  968. 

^^^crmaucn^  ber  eudjariftifcljcn  ÖJegemoart 
11.  2032  ff. 

l\r,sei'eraiitif(f  activa  unb  passiva 
n.  1504;  f.  33  el)n  r  r  li(^  f  cit. 

^I^crfoit,  33cgriff  n.  479  ff.;  ^erfonen  in 
©Ott  unb  bereu  Unterfc^ieb  n.  483;  un» 
trennbar  öon  ber  gi)ttlic^en  dlatux  n. 
484;  i>cr()ä(tni§  ber  göttlichen  ^erfonen 
ju  ben  Üielatioueu  n.  486;  luieber^ktcr 
cine^l^erfon  ift  n.  487;  ber  D^Jainc  ^erfou 
ben  brei  ^erfoneu  gemeinfam  n.  488; 
llntcrfd)icb  3lüifd)en  ^^Jerjon  unb  Sefen 
n.  -J89;  bic  brei  ^erfonen  nidjt  üoü* 
tounnencr  aU$  eine  n.  500;  il)re  (SJlcid)* 
f)eit  n.  502;  (Sinbcit  ber  ^crfon  in 
©briftU!?  n.  904  ff. ;  otjue  fie  !cine  9J?enfd)' 
)üerbung  n.  917;  unb  9iatur  n.  930; 
unb  §i)poftafi!3  n.  931  ;  ^^Jerfon  eijrifti 
lüirft  burd)  beibe  9?aturcn  n.  959;  ^cr* 
bältni^  ber  ^^erfon  jur  dlaiux  in  ©Ijriftuig 
11.  969. 

^crföuHr^fcit  @ottc§  n.  352  f.;  ©Ijrifti 
395  ff. 

*4^cfftmi§muö  ii.  55! >. 

*jjctni5',  ber  ()(.,  feine  Slmt^geiüalt  n. 
1322;  ^.Primat  n.  1330  ff.;  f.  ^^^rimat; 
perfönlidje  ^l^or^üge  n.  1336;  feine  @e» 
malt  unb  bic  ber  übrigen  5lpoftet  n.  1337  ; 
fein9?ad)fo(qer  ber«ifd)of  ü.Dfiomn.  1339  ff. 

'^ünuS  bc  e^^nttt  n.  2300.  2307. 

i^ctnt^  ^iiUo  11.  923. 

i^ctruö  von  2^rm)i<  n.  1993. 

i^etrufinuer  (eugnen  ba^  ^egfener  n.  2538. 

i^fiujlftfcft,  (ikbiirt)3tag  ber  Slirc^e  ii.  1204. 

*-|^l)ilofovf|iff  Hufgaben  ber  d)rift{id)en  nad) 
ber  @nci)f(ifa  Aeteriil  Pati'is  n.  18; 
inoberne   unb   bie  ©otte^bemeife  n.  167. 

^^^I)Otiusi  n.  431. 

*i^^t)ftf  unb  bic  eud}ariftifd)en  ©e^eimuiffc 
11.  2044. 

^-IJiftoja,  Sl)ttobc  \fon,  unb  bie  2:rinität 
n.  431;  über  bic  iustitia  originalis 
n.  702;  über  ben  Urfprung  ber  päpft* 
lid)cn  C^elualt  n.  1334;  ha§  Sl'onjil  über 
beul  ^.papftc  n.  1355 ;  über  päpft(id)e  Sficfer* 
oatrcd)tc  n.  1360;  über  bie  Unfel)lbarfcit 
bc§  ^apfte§  n.  1377;  über  bie  9fJed)te 
ber  Pfarrer,  am  ^irdjenregiinentc  teitju» 
nebmen  u.  1.394;  über  bie  ©lieber  ber 
^irc^e  n.  1399;  über  bie  2(pplifation  ber 
beiligcn  SWeffe  ii.  2147;  ^riüatmeffe 
n.  2152;    unOollfominene  9ieue  n.  2228. 

*.|.^iu§  IX.  über  bie  aöein  feliginad)enbe 
^irc^e  n.  1248. 

''}^iato  über  bie  Urbilber  ber  3)inge  n.  545; 
über  bie  (Sngel  n.  593. 

*^^ncumrttifd)e  ©nbftanj  ber  ©noftifern.  698. 

L*oen(i  sensus  unb  damni  ber  gcfaCleucn 
tilget    u.  612;    bic  poeua    damni    fein 


900 


^erfonen*  iinb  ©arfjrcgiftcr. 


S3eiuci3  für  bic  S'Jotmenbigfeit  bcv  visio 
beata  ii.  712;  daniiii  bev  olmc  'XanU 
ftcrbcnbcii  ^inbcr  n.  802;  sensiis  bcr» 
felbcii  n.  803  f.;  vindicativa  iinb  satis-  ' 
faetoria  ii.  1700 ;  f.  and)  reatuspoenae  ; 
satisfactio  pro  ])oena  n.  22(>1  ff.; 
satisfactio  pro  poeiia  de  condigiio  : 
n.  2269;  if)r  iBer()QUui§  gur  satisfactio 
pro  culpa  n.  2270;  3ur  satisfactio 
a(^  ü)?atcric  bc§  Snfvainentc§  ii.  2271 ; 
poeiiae  iniunctae  et  iiiiiingeiidae  imb 
bcr  3Ui(n§  n.  2309;  poena  daniiii  in 
bcr  .^öf(c,  9ttttur,  (5^-iftcii^,  ©cf)it)cro 
11.  2508;  poena  seiisns  in  bcr  ^öUc 
n.  2509;  poena  danini  im  ^cgfcneu  n. 
2561 ;  poena  sensus  im  ^'Ot^fcncr  n.  2562. 
^^oIjjaMbrtc,  bie  fimnltanc,  gegen  boi?  iVn* 
tnrgei'cl^  n.  2454;  bic  [ueecffiue  n.  2455  ff. 
*^*o(t)f|nmtc,  bic  fimnltcinc  im  9?cncn  ^iMinbc 
n.  2448  ff.;  nnb  ^ktnrrot^t  n.  2454; 
bic  fucceffiuc  n.  2455  ff. 
i^ohitlicii^imK^  n.  219. 
i*iJMnlitntcii,   mnrnm    ftc  bnrd^   bic  3:nnfc 

ni(f)t  uicggcnommcn  merbcn  n,  l9iJ4. 
I'os.scssf'o  n.  620. 

Pofentifi    oboedientialis    n.    49.    676; 

Dei    al)sohita   nnb  ordinata     ii.  339; 

olioedientialis  ^nr  visio  heata  n.  711; 

■^nni   fUiernatür{icf)cn   n.    1718;    Ihm    bcn 

SatramcHtcn  n.  18ö2. 

Pofcsfffs    auctoritatis    ®ottc^,    ©rtfra= 

nicntc  cin,yifcl5cn  n.  1817:  exccllentiae 

sen   ininisterii  principalis  in  S()riflii5 

n(^  tWcnfrf)  n.  1817. 

^rftnbamitcn  n.  632. 

I*i<(t'(nti1nflfi  iidcif  S?cgriff  n.  16;  nnb 

bic  5.^crnnnft  n.  17  ff. ;  natürliche  Srfcnnt* 

ni§  bcrfclbcn   im  ^^crbältniS    5nin  über* 

nrttür(id)en  (^lanbcn  n.  55. 

^4?rncl»cttinntinniomn'^  n.  665.   1513  ff. 

*|n-ncbcfiiuation,  Slirifti  n.  985;  5?crbnlt* 

ni^  jnr^voiiibcnjn.  1631 ;  ^-j^rübcftinntion 

5nr     Seligfcit     n.     1632;      in     ordiiie 

intentionis    n.    1633;    5.^oU3icbnng    n. 

1634;     ^räbcftinotion    nnb    Webet    für 

eigenes     nnb    frembc§    .f)ei(     ii.    1635; 

adaequata  Tann    nirf)t   nerbient  merben 

n.  1636  ;    inadae<iiiata  ante  ober  post 

pracvisa  merita    n.  1637;    SO^cinnngcn 

bcr  2:()eologcn  n.  1638  ff.;    i^emeifc  für 

bie  praedestinatio  ante  praevisa  merita 

n.  1641;  post  praevisa  merita  n.  1642; 

praedestinatio  ad  mortem  n.  1643  ff. 

*|*rät>cfttntcrtc,    ob  fie  bic  einzigen  ©lieber 

ber  .^iid)c  finb  n.  1399;  %m  mitt  nid)t 

blo^  ibr  §ci(,  nnb  Sbriftus  ift  nid)t  blo^ 

für  fie  geftorben  n.  1623  ff.;  mc§{)nlb  im 

^röbcftiniertcn    bic   53rtrmbcv^igfcit   üor* 

maltet   n.  1654;   B'^bl    n.    1659;    ®ott 

allein  betannt   n.  1660 ;    ilH'rbn(tni§  3nr 

3abl  bcr  5?cnrorfenen  n.  1661. 

l*rtH'<Ji't('rminatio   physica   n.  1585; 

nnb  bie  Sißeni'freif)cit  u.  1586;  nnb  bie 


©nfficicnj  ber  @nabc  n.  1587;   als  ^^> 
njcgnng    beS    SillenS    bnrd)    bic    causa 
prima  n.  1588. 
^l^rnMfnmcHtc,     bie     tranSccnbentalen    bei 

&)Q{[  \\.  518. 
^^«rncjriftcu,^ref)rc  n.  628.    653.   758. 
*-i?rälatMr,    5>crträglirf)feit   mit  bem    (Reifte 
bev  (JuangeliumS  n.  1321.  ff. 

I*r(t<'tnofio  n    1585. 
^I^rnfcu,^,  bie  rea(c,  Shrifti  in  bcr  ßudjariftic 
f.  (SS  c  g  c  n  m  a  r  t. 

Vi'(U'ti'i'natm(tH<(  dona  beS  UrftanbtS 
n.  715  ff. 

*^^rc'3bi)tcrnt,  ein  Orbo  n.  2368;  ein  @n= 
fvamcnt  n.  2;-370 ;  5i>erI)ä(tniS  gnm  (SpiS* 
fopat  n.   2381;    ^AUrtnngen  n.    2104  ff. 

^^^ricftcrtiim  Sbrifti  n.  1096;  llnterfc^ieb 
3miid)cn  bem  bcS  9(Iten  nnb  bem  beS 
ilicncn  53unbeS  n.  1098;  Socinianer  über 
brt§  H-^rieflertum  (Sbrifti  n.  1102;  beS 
?l(ten  S^cnamcnteS  ein  3.^orbi(b  beS  neu* 
teftamcntlid)cn;  ^^crfdjicDenl^cit  bcr  ^ort= 
Pflanzung  n.  2360 ;  luirb  bnrd)  \>^^ 
änf^crc  3^'*^)^'"  übertragen  n.  2361;  \>(x^ 
ollgemcine  n.  2367;  nnb  Opfer  n.  2371: 
ein  boppelter  Crbo  n.  2379. 

*^ricftcruieil)C,  Unteridjicö  3n)ifd)cn  ^Mrmnng 
nn^  ^jJrieftermeibe  n.  1970;  S^egriff  nnb 
(gyiftcns  n.  2358  ff.;  fafrnmentaler  Sb«^ 
raftcr  n.  2370;  breifadjc  ^anbanflcgnng 
bei  ber  ^vicftcrmcibc  n.  23.)6;  ©penber 
n.  2397  ff.;  ÄMrtni'gen  n.  2404  ff. 

%x\v\^X  beS  b(.  ^43ctriiS  n.  1330;  33cmeiS 
für  bcn  ^rimat  anS  @d)vift,  jtrabitiou 
nnb  i^ebre  ber  Jtirrf)c  n.  1331  ff.;  (Sin« 
mänbe  gegen  bcn  Primat  n.  133(5  ff.; 
realer  Wrnnb  bcr  fird)(id)en  ©inbcit 
n.  1338;  Sncceffion  im  ^^rimat  n.  1339; 
?^otmcnbigfeit  ber  ©ncceffion  n.  1340; 
j^rnöition^Piigf  füvbcn^rinmt  beS^^apfteS 
n.  1341;  ^.]3vinuU  be§  ^^^apftc^o  in  bcr 
®cfd)id)tcn.  1342;  "»Primat  nnb  bcrrömifd)c 
epiSfopatn.  1313  f.;  ■^xmd  beS  ^|U-imate5 
n.  1345;  2)eftnition  nad)  bem  ^Initifannm 
n.  1347;  ^^eftanbteile  ber  ^rimatinlgennilt 
n.  1318;  ^emeiS  für  bie  l>(nffaffnng  bcr 
päpftlid)cn  (Mcmalt  nad)  bem  ^^atifannm 
n.   1349  ff. 

Vi'inviphnn,  (luod  n.  452;  quo  proxi- 
mum  n.452;  quo  remotum  n.  452;  quod 
ber  3<^"9i!"(]  ""b  bie  ^engnng  felbft  n. 
453;  quod  nnb  quo  in  GbriftnS  n.  935. 

^l^ric^clUinniftcu  n.  429.  528.  619.  653. 
665.    2520. 

i^riöntmcffc,  bie,  n.  2151  f. 

i^rioilcö,  bn§  ^aulinifdjc  n.  2470  ff. 

Prorcssio  fiebc  ^(n^gang. 

I*ro(1  netto,  ob  bie  2'ian§fubftantiationcinc 
])roductio  ift  n.  2047. 

^.|.*ro;)I)Ct,  ebriflnS  n.  1062  ff.;  Unterfd)icbc 
jmifdjcn  SljriftnS  nnb  bcn  anberen  ^l^ro* 
I       pl)ctcn  n.  1064. 


^crfoncn*  iinb  @Qrf)rcgifler. 


901 


^rotcftnntcn,  if)rc  iinftif)tbave.<lirci)c  n.  1250; 
inifid]tbarc  ^'\xd)c  iinb  5Red)tfcvtinnng§= 
fc{)ro  n.  1251;  i()ve  ficfitbarc  '^lird)c 
11.  1252;  iHn-{iä(tni^  if)vcv  [idubaren 
^ivd)c  jiir  unftditOarcu  ii.  1253;  Uri'ad)e 
bcr  (Sid)t(iavfoit  ii.  1254  ;  3)?crfiiiato  ber 
ü'ixdjc  imb  i[)ve  Unvidjtigfcit  ii.  1282; 
JKcd)tfcrtiqiini]5[cfive  ii.  1666;  9Jiög(idj= 
feit  bcr  outcu  Scr!c  ii.  1791;  9?üt-' 
luenbigfcit  bcr  guten  Serfc  ii.  1702; 
©cfctj  imb  (St>angc(iuui  n.  1794  ficfic 
9i  c  f  0  r  m  a  t  o  r  c  n. 

l*i'OvhJenfi((  universalis,  specialis, 
specialissinia  n.  582;  naturalis  niib 
supeniaturalis,  ordinaria  unb  extra- 
ordiiiaria  n.  58;^  ;  f.  33  o  r  j  c  f)  u  n  g. 

^4?fahitcu,  bic  incj[iauifd)cn  n.  ?>i]i. 

I'fH'ffe  iiffffirffc  Status,  bcffcit  ^JUiy 
Iid)fcit  11.  7:33. 

Ciiofcr  unb  bic  Srinität  n.  4.^>). 

£luccuc(  über  bic  iustitia  originalis 
n.  702;  über  bic  (M(iebcr  bcr  .^Tivdje 
n.  1399;  über  biu5  5i?efcn  bcr  C^nabe 
n.  142;-);  nntürlid)c  ©otte^erfenntni^ 
n.  1521;  Serfe  ber  Ungläubigen  n.  1532; 
^ratia  sufticiens  n.  1")53;  nnOoß* 
fonnncnc  ^euc  n.  2228. 

Jh'nbDcrtue'  n.  2010. 

JKnnrtüvbnuun  bcr  Safrauicutc  n.  1828  ff. 

JHnffcnnntcrfriiicbc  unb  bic  (Siu^cit  bc^° 
lliiVnid)cngcfd)(ed)teǤ  n.  635. 

JHntiounltftCH  n.  (-^Manbc  n.  41 :  ibre  Sdirift* 
ou^3(cgnng  n.  128;  inilgärer  unb  bic 
Trinitätn.434;  bic  lluftcrb(id)fcit  bcr  Seele 
n.  660 ;  llr,5uftrtnb  bcr  crftcn  9??en)d)cn 
n.  693;  ii^efeu  bcr  ©rbfünbc  n.  763; 
Vcugnnng  bcr  ftellliertreteubeu  C^enug* 
tbunng  Sbrifti  n.  llOf»;  Stiftung  bcr. ^ivd)c 
burdi  (ibriftu^o  n.  1190;  !i>cri'ollfoununung 
ber  .<lirdic  burd)  bic  nicnfd)lid)c  ^i^ernunft 
n.  1269;  Uufeblbnrfeit  bcr  ^Ipoftcl  n. 
1327;  Ö5na^eubcgriff  n.  1406:  y^otmen^ 
biqfcit  ber  Ö^nabe  n.  14(36 :  §(uferftcbunq 
beis  ;^-leifd)c^^  n.  2674. 

^Kntrrtiuni!'?  n.  2010. 

))inum  11.  '^lllgcgcuiuart  n.  246  ff. ;  imaginärer 
11.  25«);  '^^crbältni'o  be§  cud)ari[tifd)cn 
(Ebriftii5  ,vnn  Si'ouiue  n.  2060  f. 

liefrftfs  pofiiffr  n.  1119;  lt.  peccatiim 
habitualo  n.  1694;  ?(ufbcbuug  bee  veatus 
poenae  n.  1698;  ob  reatns  poeiiae  lum 
bcr  macula  culpa«'  getrennt  un-rbeu 
fann  n.   1699. 

?Kcri)tfcrttnnu(i,  ^iNorbereitnug  burd)  bic 
(^jnabc  n.  1478;  ob  bcr  S^'Jcnfd)  Uor  ber* 
fclbcu  C^^imben  iierbicuen  fann  n.  1603  f. ; 
!i^egriff  ii.  16(i3  ff.;  imd)  bcn  ^roteftanten 
n.  16(i6;  luut  ber  Ijciligcn  ©djrift  n. 
1667  ff.;  founnt  an^  (Sbriftuö  u.  1673; 
aly  ^^l'ieDcrgcburt  au§  (Sbriftu^  n.  1(>78. 
1714;  Grueuernug  n.  1681.  1714;  bc- 
Uiirft  ncncjg  Ccbcn  n  1682.  1714; 
©Icic^föriuigfcit  mit  ®ott  u.  1685;  nad; 


bem  Sribentinum  n.  1688 ;  llrfadjcn  n. 
1689  f.;  SBirffamfcit  u.  1692  ff.;  Tilgung 
bcr  «Süubc  unb  9^{einignng  nad)  ©d]rift 
unb  2;rabition  n.  1701 ;  loaS  ftc  nid)t 
bemirft  n.  1702  ff. ;  feine  ©ercc^tertlörung, 
fonbcrn  innere  Heiligung  u.  1707  ff!; 
Hier  ?D?omcntc  bn*  9icd)tfertiguug  n.  1710; 
5>ert)ältni§  gur  (SJenngtl)nnng  S^rifti  n. 
1711;  mie  bic  9{ed)tfertigung  fid)  t)on3ic()t 
u.  1712  ff. ;  ©u|)crnaturalität  be§.^abitu§ 
bcr  3f^^d)tfcrtigung  n.  1719;  3{bf(|lun  n. 
1723;  burd)  fie  ber  ^}cn\d)  Stempel  be§ 
beiligen  ß^cifteg  n.  1724  ff. ;  S^orbcrei* 
tnug  n.  1737  ff.;  in  instand  n.  1738; 
für  bic  ©rtuad^fcncn  conditio  sine  qua 
non  n.  1739;  in  (Sd]rift  unb  jtrabitiou 
n.  1740;  nQ()cre  SBeftimmung  ber  S)i^< 
^.uifition  n.  1742;  ^-nnbninent  bcr  ^f^ed^t« 
fertigung  n.  1743;  fides  specialis  bcr 
9^cforiuQtoren  ift  nid^t  ba§  ^unbamcnt 
n.  1744;  9'?ottucnbigfcit  bcr  fides  formata 
n.  1745  ff.;  förforberniffe  jur  9?ed)tfcr= 
tigiing  an^er  bcin  ÖUanbcn  n.  1750; 
bic  opera  salutaria  n.  bic  5Red)tfertigung 
n.  1752  ;  (Sigeutümlidjfeitcn  n.  1755  ff.'; 
Ungen)in()eit  n.  1755  f.;  Unglci(^l)eit  n. 
1757  ff. ;  2>criiicl)rbarfeit  n.  1758  ff. ; 
C^rünbe  bcr  Unglcid)beit  n.  1761 ;  SBcr* 
licrbarfcit  n.  176)3  ff.;  Sclneifc  für  bic 
in'rlicrbavfcit  ii.  1765;  burd^  bic  öoü* 
fomiucne  5JiViie  n.  2214. 

lirctHudo  be§  llrflanbc?  n.  716  ff.;  im 
engeren  unb  mcitercn  ©inne  n.  717; 
5M'fil3  n.  33cr(uft  n.  718;  donuin  non 
debitnm  ;  ^scrbältniö  gur  iustitia  n.  721. 

JKcformatovcit,  über  bic  llnfäf)igfcit  be§ 
gefallenen  ä)ceufd)en  gnr  (55otte^crfenntni§ 
n.  18  f.;  il)r  ^-orinalpriucip  n.  114; 
u.  ^Ci§>  5lltc  n.  S}Um  Ü'cftameut  n.  120; 
ibr  ^»tt'i'pi'^^ti^tiouSprincip  n.  125  ff. 
130;  u.  bic  SSrinität  n.  433;  über  bic 
iustitia  originalis  n.  700 ;  über  bic 
(?rreid)ung  bcr  visio  beata  n.  707; 
über  ba§  Sefen  bcr  (grbfünbc  n.  766; 
ibre  $^-ülgen  n.  807.  809;  über  \>(i^ 
^ropbctentnm  ßbrifti  n.  1063 ;  über  ha^ 
niinisteriuin  ecclesiasticum  n.  1314; 
über  "i^.a^  %M^\\  bcr  ®uabe  n.  1423; 
^-|?räbcüinatiani^mn§  n.  1514;  jebe 
C'^nabc  ift  g-ratia  eificax  n.  1548;  O^rei» 
l)eit  be§  Sitten^,  n.  1568;  Slu^teilnng 
ber  («iiabe  n.  1607 ;  göttlid)cr  ^cil^lniHc 
n.  162S;  9f{ed)tfertigung  n.  1666.  1676  ff ; 
^onfiipiSccnj  n.  1706  ;  fides  specialis  n. 
1744  ff.;  Ungcnnßbeit  ber  Sf^ec^tfertigung 
n.  1756;  Ungleid)bcit  ber  9icd)tfcrtigung 
n.  1757  ;  '-IlMrfnng  ber  läf^lidjen  (öünbc 
n.  1766 f.;  über  bie  guten  5:\>crfe  n.  1791  ff. ; 
^Definitionen  ber  Saframente  n.  1806; 
über  bie  ^aiü  bcr  ©aframentc  n.  1822; 
bie  Ö^lcid)beit  aller  Saframente  n.  1827; 
über  bie  Sirfung^lucifc  ber  Safromcnte 
.u.  1843  ff.  j   über   bie  ^crpftid)tung   bcr 


902 


^erfoncn*  unb  (Sod^vcgifler. 


2^nufge(iUibc  n.  1916;  über  bie  ^iviiuiug 
n.  1945.  1958;  JToininunion  unter  bcibcn 
(^Jcftalteu  11.  2094  f.;  ilMvtuHgcn  bcv 
ftoiuinunioii  ii.  2102 ;  bic  H^^'i^rttincffc 
11.  2151  f.  ;  bic  53uf5c  ah$  Sugciib  ii. 
2158;  bie  ed)lü[[clncmalt  ii.  2166;  bic 
gfieiie  11.  2203  ;  bic  53cirfjto  n.  2244. 2248  ; 
(5JciiuGt{)uiiiig  n.  22(;2.  2266;  5{b[olution 
11.  2278 ;  ^pcnbcv  hc§  ^n^fafvnincntcS 
n.  2282;  9(li(aB  n.  2300.  2306;  bic 
3Bci()c  11.  2359;  bic  ®ejct?iicluing  unb 
®crirf}t§bartcit  in  @t)c[Qrf)cn  n.  2419; 
bic  ^^^olDqomic  ii.  2448;  bic  (£l}cfd)oibung 
n.  24(;i  ff.;  \>aS  ^egfcucv  n.  2538; 
©rnbiintcvfcljiebc  bcv  (Scligtcit  ii.  2586; 
bic  Hnvufung  bcr  .^eiligen  n.  2613;  ^Kcli= 
i-|uiciuicvcl)rungn.  2(537;  '^lutic^viftn.  2664. 

JHcnicvnitii  bcv  ili'cU  n.  585  ff. 

lief/ man  covIiH'ttni,  Untcvfd)cibung  bcv 
^^^cliigiancv  5Uiifd)cn  i{)ni  ii.  vita  aeteriia 
11.  800;  nicffianifd)cc^9hMd)  ii.  1201  ;(5igcn» 
fd)aftcn  bc^ifclbcn  u.   1213. 

JHcirf)  (Mottcci,  incffianifdjc^  n.  1201 ;  (5igcn= 
fd)(iftcn  bci^fclbcn  n.  1213. 

Jliclntiüiicu  in  @ott,  if)vc  ^a\)\  u.  464 ; 
Uutcvfd;icb  ii.  464  f. ;  iBcgviff  unb  äl>cicn 
n.  466;  ihre  S^colität  u.  467;  ibv  ®vunb 
11.  468;  Sufcftantialitiit  n.  469;  u.  \>a^ 
Üi^cfcn  CMottcg  11.  470;  ibvc  Unbcgvciflid)- 
feit  11.  471 ;  it)V  5l^crl)Qltni^  511  bcn 
^4^cvfoncn  11. 486;  i[)vcCi3cgcnfcitigfcitn.499. 

JKcItgiou»^gcfcIIfri)aftcii,  bic  pvotcftantifdjcn, 
nidjt  einig  n.  ]2!I0;  nid)t  l)ci(ig  n.  12'.)7; 
nid)t  fatl)olifdj  11.  1306;  nidjt  Qpofto(ifcl^ 
11.  1312. 

JKcIiquicu  "i^^x  ^eiligen,  bereu  5>cvel)vnng 
11.  2<)37  ff.;  in  bcv  Ijciligcu  ed)rift  unb 
Übung  bcv  ßivdjc  n.  2638;  bei  bcn 
il^Qtcrn  unb  in  bcr  Ccbvc  ber  ^irdjc  11. 
2039 ;  5(uaIogic  unb  gunbaincnt  bicfcr 
3.^crebruug  u.'2640  f. 

JKcVictiüc  (^5cgcnuiart  n.  247.  2054. 

JHcvvübntton,  begriff  n.  1()31 ;  ^ird)cn(c{)ve 
11.  1643  ff.;  Urfadje  bei  nngctonftcn 
^inbern  unb  bcn  (Svuuid)fcneu  n.  1()4!); 
^l^er{)iiltni§  juv  Ciebe  (Mottet  11.  1650; 
5.^crlin(tui§  juv  (L^kvcd}tigfcit  ö^cttcjo  11. 
1651;  ^evl)ältui§  ;^ur  iJ^arniderjigtcit 
(Mottet  n.  1652  ff. 

JKcfcruntfäUc  11.  2292. 

JHcfcrüatrcrf)tc,  bic  päpftlidjcn  11.  1360. 

lies  sffc/'ainrtifi  in  bcr@ud)nriftie  n.  1988. 

J)ic)tttutionvtf)coric  n.  571. 

J)icuc,  ai^  3)i^^pofition  auf  bie  3fcd;tfcrti« 
gung  11.  1750;  311111  unirbigcn  (Juipfang 
bcr  STnufc  n.  1939 ;  53cbingung  ,yir 
'J?ad)Iaffung  lä^lidjer  i^ünbcn  11.  2184 ; 
a{§  niateriu  proxima  bcy  i^ufifafrnincnteg 
n.  2188;  iniuiefern  fic  9JtQtcric  bcr  5>?u§c 
ift  u.  2189;  2)i^>pofition  unb  iDMteric  11. 
2190;  begriff  n.  2191;  9hitur  u.  ©igen* 
fd)aftcn  n.  2192  ff. ;  ein  freier  u.  tugcnb« 
t)after  2tft  u.  2192;    übevnatürlidjcr  Sltt 


n.  2103;  actus  contritionis  im  Weiteren 
©inne  11.  2194;  förnilid)c  unb  uirtuenc 
11.  2195;  9(((gcineint)cit  11.  2197  f.;  über 
IöBIid)c  ©ünben  n.  2200;  &xcih  n.  2201; 
SBirtfnnifeit  n.  2202  ;  bei  bcn  aiieforina- 
toren  ©djrccfcn  be§  (McnuffcnS  11.  2203; 
9iütuicnbigfcit  11.  2204  ;  2)nucr  u.  öftere 
(Sviücrfung  u.  2205;  lioüfoniincne  n. 
2206  ff. ;  ill'irtnng  ber  uofltonuncncn  u. 
2214 ;  ba^>  mit  bcr  üoKtommcncn  3fcuc 
ncrbnubcnc  Votum  sacrameiiti  11.  2215; 
marum  bie  burd)  not(fommenc  9icuc  nad)=' 
gclaffcncu  fd)U)even  ©ünbcu  gcbeidjtct 
mcrbcn  muffen  u.  2216;  Jl^irfung  ber 
3lbfo(ution  in  biefem  ^-ollc  11.  2217;  üoU* 
fommene  nidjt  erforberlic^  ^um  gültigen 
©mpfüiig  beö  Söu^fatramenteS  n.  2218  f. ; 
unüüUfommcuc  n.  2220  ff. ;  il^cfcn 
n.  2220;  ai^otiii  unb  ©egenftanb  n.  2224; 
entbält  bie  .^offnung  ouf  U)er,^eil)uug 
11.  2225;  fd)lie(3t  bcn  Siücn  311  füubigcn 
Qu^  11.  2226;  im  ^uf^fatramcut  u.  2227; 
Sigenfd)often  11.  2228 ;  unlionfommcnc 
genügt  im  ^^ii^faframcnt  u.  2229  ff. 

JKcuiuiC'Ccn^  bcr  ®nabc  bei  bcn  d)orafte= 
riftifd^cn  eaframenten  n.  1868;  bcv 
guten  ^ii^crtc  n.  2294  ff. 

^Klinlinnuv  WnitriK^  n.  2010. 

J)iirf)nrb  uoii  3t.  Ü^ictor,  feine  ©rflörnng 
ber  Jrinität  n.  504. 

JHirf)tcr,  (5l)riftu§  feiner  ö5ottl)fit  unb 
2}fenfd)bcit  nad)  n.  1183 ;  llmfong  n.  1184  f. 

JHovCcIiu  üou  CfoniViefliic  11.  432. 

JKoCmini  11.  652.  2023. 

JHuffcn,  bic  fd)i5matifd)cn,  Ucrteibigcn  üon 
jebcrbic©icben3a()Iber©Qtramcntc  11.1823. 

SnOcUinttcr  unb  bic  S^rinität  n.  416. 
418;  oon  ber  Slirdjc  bcfämpft  n.  419. 

Sdcrijirium,  ctl)mologiid) ;  üevfd)icbenc 
Sebentungen  11.  2103;  f.  Opfer  unb 
9)?  c  fj  0  p  f  e  V. 

Sabbiicäcr  leugnen  bie  ?[ufcvftc^ung  be3 
g'Icifdjcg  n.  2674. 

3nfrnmcnt,  cti)inologifd)  u.  bei  bcn  ^vofan* 
fd)viftfteaeru  n.  1802;  in  bcv  t)ei(igen  ^d)rift 
n.  1803;  3:cfinition  im  bogmatifdjen 
Sinuc  11.  1804;  mcfcntlidjc  9.1?omentc 
11.  1805;  protcftnutifc^e  ^Definitionen 
n.  1806;  Eougrucn^  n.  1807  ff.; 
(Satrnmentc  unb  ©emi^bcit  ber  ©nobcn- 
mittciluugu.  1808;  @infetMing  ift  ®otte§ 
mürbig  n.  1813;  ^ufromente  unb  bic 
bcibnifd)c  5D^ogic  n.  1814;  in  statu 
oriyinali  n.  1815;  (5infct3ung  burd) 
ei)riftu;§  n.  1816  ff.;  5^emcife  für  bie 
unmittelbare  ©infetuiug  bind)  SbriftuS 
u.  1818;  bie  mittelbare  (SinfetMiug  nuirb 
Uon  liortribentinifd)cn  S^bcologcn  gclcbrt 
n.  1819;  Sicbenjabln.  1820  ff.; kongruent'' 
grünbc  für  bic  ©icben^abt  11.  1826;  Un= 
gtcid)bcit  ber  ©aframente  n.  1827  ff.; 
9iongorbnung  n.  1829  f.;  iOtatcrie  unb 
i^orm   n.  1831  ff.;  Zeremonien   bei  bcr 


^erfonen*  iinb  ©oc^rcgifter. 


903 


Sdilfpenbung  n.l838;3wecf  b.  Zeremonien 
n.  1839 ;  äi^ivfnng^meifc  ber  ©afionientc 
n.  1840  [f.;  iöebentung  be§  SluiSfprnc^g 
ex  opere  operato  n.  1841;  Jl^ivfnng§= 
lueife  md)  ©d)vift  u.  2;rabitlon  n.  1846  f.; 
.^inbevtaufe  u.  necessitas  niedii  mand)ov 
©atromente  beuieift  bic  2iMi1[anifeit  bor 
©ofvQUicnle  n.  1848;  niorQ(i[d)c  Sir!» 
famfeit  u.  1850;  ).i()l)riirfje  35?ivf[anifcit 
n.  1851  ff.;  bc^  Sllteu  STeftauiente^ 
n.  1854;  unrftcn  nic^t  ex  opere  operato, 
fonbcin  ex  opere  operantis  n.  1855; 
3Btvfungcn  n.  1856  ff. ;  g-ratia  coramuuis 
n.  1856;  accibenteÜe  Sirfnngenn.  1857; 
gratia  sacramentalis,  itjr"  llntevfd)ifb 
t»on  ber  gratia  conimuni.s  iinb  if)r  ^ht* 
{)Q(tni^  ,^1  bevfclbcn  n.  1858;  bvei 
8atranicnte  nevlcifjen  einen  Sl)avafter 
n.  1859  ff. ;  y^otiuenbiqfeit  ber  ©otramente 
n.  1.S69  ;  ©penber  n.  1870  ff. 

Sapicutinlbüri)er  über  bie  göttliche  &nMä= 
l)eit  n.  367  ff. 

Btttan,  fein  ^Heid)  n.  626;  f.  and)  ^ngel 
nnb  Jenfei;  tanipf  gmifdjen  (S^ott  imb 
©aton  n.  2665. 

Sfttisfncfio  f.  (53  e  n  n  g  t  ()  n  n  n  g. 

3ri)cniug  n.  227.  433.  643. 

Srijcol  11.  6(;0. 

Srf)Icicrmnrf)cr  n.  41.  61.  433.  520  ff. 

©rijIüffelflciunU,  ben  ^^(poftcln  uevljeinen 
nnb  übevtvagen  ii.  2164  f.;  i»evfd)ieben 
Uom  ^^liifüngc  ,511  tunfen  n.  2167;  erftverft 
fid)  anf  alle  ©iinöen  n.  2168;  guiei 
Jllaffen  Don  3d)riftftellen  bagegenn.2169; 
in  ber  ßivdje  ftet^  über  ade  ©ünben  aw^-- 
geübt  11.  2172;  «iiongvuen^  n.  2173; 
2)aner  11.  2174;  rid)terlid)er  Sbarafter  n. 
2176;  5'olgi'^'inigcn  an^>  beui  rid)terlid)en 
Gbarafter  'n.  2i77;  Sdjlüffelgeiüalt  im 
engeren  nnbmeitcren  2innc  n.2283;  an§= 
fd)ließlid)  ben  ?(pofteln  übertragen  n. 
2284. 

Sff)i)H^cit,  Ö3ott,  abfolnte  n.  348. 

3ri)ovcul)flHcr  u.  36. 

3d)ijjjfuun,  übernatüvlid)  geoffenbarte  3Bal)r» 
()eit  n.  519;  ii>id)tigfeit  biefe§  2)ogma§ 
u.  520;  ba§  Xogma  nad)  beut  5>atifannm 
n.  527;  ;3?rrlebrer  n.  528;  an§  nid)t§ 
f.  creatio  ex  nihil<>\  (Siiinninöe  gegen 
bie  2)?öglic^feit  n.  537;  il)re  |]eit(id)leit 
n.  538 ;  ^öglidjfeit  einer  emigen  ©d}öpfnng 
u.  539  ff.;  ^reil)eit  berfelben  n.  543  f.; 
nia0  bei  ibr  notmenbig  ift,  il)re  causa 
exeniplaris  n.  545;  ;^rrtünicr  über  ibre 
^rei{)cit  n.  546;  ibr  ^w^d  n.  547  ff.; 
ibre  2)iannigfaltigfeit  n.  554  ;  brei  ^ffeidje 
n.  556;  ibre  (Srbaltnng  n.  574;  9iegie= 
rnng  n.  585  ff.;  t>ergtid)cn  mit  ber 
Xvangfnbftnntiation  11.  2020;  2(bfd)(nß 
ber  gefamtcn  fid)tbaren  ©c^öpfnng  eine 
58ernnnft=  nnb  ®lanben§n)0^rt)eit  n.  2<)53 ; 
©rneneriing  ber  materiellen  ©d^öpfnng 
bnrc^  ben  'il\>eltbranb  n.  2709. 


3t^öpf«tt9§6erit^t,  ber  mofaifc^e,  Sort 
®otte§,  aber  nic^t  antf)entifd)  ev* 
flärt  n.  567;  .v)anptfd)mievigfeit  gegen 
benfclben  n.5''8 ;  öerfd)iebenc?(nffaffnngen 
be^felben  n.  569  ff. 

I   @d)rift,  bie  bcilige,  nnb  bie  ©lanben^regel 

i       n.    95;    nnb  Offenbarung  n.  102;    nnb 

!  2;rabition  al§  ®lanben§qneflen  n.  104; 
nnb  2:rabition   11.  105   ff. ;    ^eftanbteile 

I  berfelben  n.  108 ;  ^nfpivation  berfelben 
11.  109  ff.;  al)5  ^'ormalprlncip  be§  ^ro* 
teftanti§mng  n.  114;   nnb   H§>  !ird)lid)c 

I  Öe^ramt  n.  123;  ^liijalegnng  berfelben 
n.  123  f.;  il)re  2(n§tegnng  nnb  b.  9fta* 
tionali^mn^  n.  128;  ibre  Stn^legnng  nnb 
ber     proteftantifd)e     ©iipernatnrali§mn§ 

1       n.  129;  nnb  ^1rd)e  n.  132;  il)re  ©nffi* 

I       eien,^  ii.  134  f. 
Sdu'iftftcKcv,  tird)lid)e  nnb  il)re  33ebentnng 

I       für  bie  Xrabition  11.  143. 

i   SrfjuOcngcl,    mer    einen    @d)nt^engel    bot 

!  n.  613;  Sjfiften,^  nad)  (Sd)rift  nnb  jtra* 
bition  n.  614;  mie  fie  luirfen;  53ere^rnng 
n.  616. 

1    Schnfifff  necessaria  nnb  libera  n.  274; 

1       specnlativa  nnb  practica  u.  275 ;  appro- 

I  bationis  nnb  iniprobationis  u.  276; 
simplicis  intelligentiae  nnb  visionis 
n.  277;  media  279;  infusa  (Sbvifti 
11.  1011  f.;  Umfang  berfelben  11.  1013; 
ac(iuisita  Sbvifti  n.  1014 ;  Umfang  ber* 
felben  n.  1015. 
Sch'ntia<\  (lunuiiibe^Urftanbeio  11. 723 ff.; 
11011  debituiii  11.  724 ;  nnb  3^"i'tiini§frei- 
l)eit  n.  726. 
3cDtiftcu,  distinclio  minima  n.  213; 
(S5rnnb  ber  gi3ttlid)en  ^lllgegenmart  n.  250; 
il)re  forma  corporeitatis  n.  646  ff. ;  bie 
niibefledte  (Smpfängni^  n.  834;  3J^Mifd)' 
nunbnng  nnb  ©ünbenfaü  n.  859;  über 
ben  (SJriinb  ber  abfol'nten  ©ünbenlofigfeit 

1  ei)rifti  n.  1040;  über  bie  3)kd)t  ßbnfti 
11.  1053;  über  ben  Sert  ber  ^erbienfte 
Sbviftt  n.  1082;  über  \^a§>  SBefen  be§ 
faframentalen  (Sbaraftcrg  u.  1864;  i^re 
(Srnäriing  ber  !£ran§fnbftantiation  al0 
adductio  11.  2046;    ^-orm  ber  (£itd)ariftie 

i       n.  2077.    2081;    Sefen    be§   5i3nß|atra* 

I  mcnte^  n.  2187;  über  bie  metapl)l)rifd)e 
^i>efenl)eit   ber  ©eligfeit   11.  2585;    über 

I       bie  Urfad)e  ber  llnfünblid)teit  ber  .^eiligen 

i       11.  2592. 
Sedci'c    ad    (leite i'(( in     Vatris    11. 

I       1165  ff. 

I  3cclc  nnb  Seit),  bie  einzigen  53eftanbteile  ber 
menfc^licf)en  9^atnr  n.  641 ;  eine  SilaXwx 
11.  642;  ©eele  forma  corporis  n.  643; 
nnb    jmar    essentialiter,     per    se    et 

i  immediate  n.  644 ;  mie  fie  e^  fein  tonn 
n.  645;  ob  forma  corporeitatis  n.  646; 
Urfprnng  11.  651;  i^nbiüibnalität  n.  655  ; 

;       ©eiftigfeit  n.  657 ;  Unfterblid)feit  n.  660  ff. ; 

i       -Sefen,    Motens    nnb  2(tt    in    ber    (Seele 


004 


^ciyoncii'  itnb  @orf)ve(]iftcr. 


11.  604;  ifivc  iintnvlidfjc  (S^ottcIuMiIiifblirf)» 
feit  11.  679;  ^Isottfonimcndcit  bor  «ecelc 
S()vifti  Hon  9(nfan(]  an  n.  893;  @cclc 
(Sdvifti  tu  bev  Unte"nuc(t  ii.  1150  ff. 

Seilt,  Wottc0  11.  195.  197;  i]ött(icl)c5 
iiiib  fvcatüvliiijc^o  ii.  196;  iinb  T^nucv 
11.  28(5. 

cclbftbctüu^tfciu,  bn^^  frouunc  (Srf)fcicv» 
iimrf)ev3  11.  521 ;  t>a§  iinü)vc  rdiniöfo 
11.  522;  Sl^efvicbiiiunn  bcäfclben  n.  523; 
il^cifvüppclintg  bc^fi'lbcii  ii.  525. 

ScJinfcit,  (>^kitt  bio  inicnblid)c  ii.  849;  53c» 
Qriff  11.  2578;  ©iiitciduu^  ii.  2574;  uieta» 
p{)t)fifi1)c  'Ä^cfcnbcit  ii.  2585  ;  (Sh*aDuntcr= 
fdlicbc  11.  2586  ff.;  f.  nnclj  .f)  i  iii  m  c  ( 
iinb   risio  bentifica. 

ScniiVc(nrt''J«pr,  il)rc  Öcbvc  übcv  bic  ^xh-- 
füiibc  H^^  '•Inn-iivtcihnifl  ii.  751  ;  über 
bic  il^otuicnbiiitcit  bcv  C^Miabc  ii.  1  171  f.; 
iinniiitcihnu]  ii.  1473  f. ;  ibvc  iH1)Vc  ftcbt 
in  SlMbcvipntd)  mit  uniluini'n  ':llMi()i1iciton 
11.  1182;  ^^vä^cftination  n.  1682. 

3cnbinin,  f.  tfusnio. 

kernet  11.  438, 

Siiif/tfffnts,  ob  c^5  uon  ('•^ott  nuv (gefaßt 
U1Cl•^cn   fdiin  n.  516. 

3irf)tlinrfcit  bcv  Stivd)e  n.  1250  ff.;  ^xi-- 
Icbrc  ^cl•  ^l^votcfto.ntcn  n.  1250  ff.;  Siff)t= 
bartoit  nnb  niifid)tbinfcit  ii.  12^5;  (5(c* 
mcntc  bei'  llnfid)tb(ivfcit  n.  1256;  bcv 
iSid)tbavfcit  ii.  1257;  llviadjc  bcv  eid^t« 
bavfcit  n.  1258;  ^^^cmcifc  ii.  125!)  ff.; 
Sid)tbiivfcit  uicfcnt(id)cv  'ii^cftnnbtcil  ^cv 
Slivd)c  11.  1268  f.;  (SMiiuuiubc  c\((\cn  bic 
©idjtbiufcit  11.  1265;  ^t^5  Uiifidjtbarc 
bcv  .^ivd)c  (^k-qcnftiinb  bcso  (Stauben!? 
n.   1266. 

Shnifi'ftffftp  'tUiu  Untcvfdiicb  luin  iiiiuji-o 
11.  (;88. 

3ittcnrtcfcO,     luitüilidic^',      C5vfcnnbavfcit 
11.    17  ff  ;  llfotUHMibiqfcit    bcv  (Miuibc  ,yiv    ! 
©vfülhmg  ^C!§  qanjcu  natiivlidicii  >Eittcn= 
ncfcbc^o  n.  1492.  : 

Siültri)fcit,nntüvlid)c,  'iOiöiiIidjtcit  ii.  1519ff.   ! 

3fcpticiC')niiv,  ii.  18  f.    16i).  i 

Socininucr,  lln^  bic  'Jvinität  ii.  483. 

3ucinncr,    '|.^:äc;Liftcritinni^oiinisJ     ii.    (;53 ; 
''l^vicücvtiim  (Slivifti    ii.  1102;    Vciifimiiic]    [ 
bcv  fie[(ocvtvctcnbcii,_(''WMnii^tl)iuini]  (Sbvifti    ' 
n.  1106;  übcv  bic  ?{quiimlcn,^     bcv    C^Sc 
niiiitbuiinii  ßbvifti  u.  1129;    i^iotiucnbii^*   ' 
feit    bcv  (5kla^c  n.   146<);    vculc  '*|^väfcit^^ 
(!l)vifti  in  bcv  (^udinviftic  n.  1998. 

3ol)u  (s^üttcv,  (Jbcnbilö  i^Sotk§  n.  386;  ' 
5lb(]lan3  bcd  ^^atcv^o  n.  887;  forma  dtji 
11.  H88;  priiiio,i;*oiiiriis  omiiis  creatiirae 
u.  889;  iHim  ^mUcv  iiutcvfd)icbcuc  'Innfon 
11.  395;  bcm  ^Nntcv  abfofut  iilcid)  n.  897; 
cin§  mit  bcm  '^aicx  ii.  898;  feine  SUcfcibo* 
ibcntitnt  mit  nnb  fein  ^^^cvfoncnnntcv* 
fdJic^  Hon  bcm  ^Mitcv  n.  899;  nnb  bcv 
i)cü\(\c  (Mcift  11.  400;  luic  bcv  801)11  cv^ 
feunt   n.  455;    feine  ^^^riovität   uov  bcm 


bcilincn  Weifte  n.  461 ;  feine  9)ienfd)-' 
Uicvbniu]  n.  i-GG  f. 

3o^ufrI)nft  Sbvifti  n.  878  ff.;  natüv(id)c 
nnb  '?(^option  ii.  979;  boppcitc  @o()n= 
fd)aft  Gbvifti  n.   1004. 

Soüfarufs  nnb  solus,  in  uicld)em  Sinuc 
fic  uon  05ott  aiu^cicfagt  movbcn  t()nucu 
n.  516. 

3^cfu(ntiou  nnb  bic  flcoffcubavteu  ^^cv* 
nuuftuuibvbciten  n.  84;  nnb  2)h]ftcvicu 
11.  85. 

3vcubcr  ber  3afvnincntc,  mn^S  Hon  fciiicv 
©citc  .yiv  (Sh'Utigfcit  notmeubig  ift  n. 
1870  ff  ;  3.-^c,^cid)uuun  bc§  SpcnbcvS  in 
bcv  2'ünffovm  n.  1901  ;  bcv  ^itanfc  n. 
1905  ff.;  ovbentlidKv  ii.  1908;  nn^cv= 
ovbcut(id;ev  n.  1909;  bcv  $^ivinnug  ii. 
1968  f.;  ovbcutlidicv  ii.  1968;  nuf^cv* 
ovbcut(id)cv  11.  196!);  bcv  HüKgicbcnbc 
::lViuiftcv  bev  C5iid)aviftic  ii.  2082;  ovbcnt= 
(id)cv  nnb  ouf^cvoibcnt[id)cv  ©peubcv  ii. 
2083;  bcf>./.l>iinfafviimcute^5  n.  2282  ff.; 
bev  lebten  Cluih]  ii.  -347;  bcv  ovbcnt(id)c 
'^i»'  SeilicfiifvniucutC'.s  n.  2897  ff. ;  bev 
niiücvovbcntlidic  ii.  2101 ;  bcy  @l)cfatvn= 
ineutc^  n.  2487  ff. 

3viin);,a  11.  2414. 

Sph'ffrtf/ffui  vit(u\  um^  bnvnntcv  ,^n 
uevftcben  ift  u.  629;  nnb  bic  iustitia 
orig-inalis  n.  (597. 

Sfth'atio  nnb  noiicratio  ii.  444;  bci5 
l)ci!igeu  (Mnfte^'  n.  416  ;  i{)v  ^^cvl)n(tni§ 
511  fiuiinbcr  11.  45!);  Uvflüvnufl  be§fe(ben 
nn§  bcm  actus  imrus  w.  460;  i'iv  i^ev* 
l)(iltui^o  ,^uv  ])aternitas  unb  filiatio 
11.  173;  (Siubcit  bcv  Spivation  11.  474  f.; 
C^^inbcit  bc5  3pivntiou«pvincip§  n.  475; 
activa  nnb  lla«^^iva  n.  464  ff.  483. 
494  f. 

3vrnrt)uutcvfri)icbc  nnb  bic  (Sin()eit  be§ 
il)ccufd)ci'iiofd)fcd)to5  11.  635. 

3tnmnicIlevH,  ^lUiifung  11.  786;  il^cvfud)uun 
11.  787  f.;  (^)vnub  ibvev  crften  ^üiibe 
11.789;  Sd)Unn-c  bcvfclbcn  11.  740;  Stviif»» 
nvtcil  n.  742  ff. 

Stafffs  iiaturae  purao,  intcgrae,  ele- 
vatac,  lajisa'-,  rt'itaratae  11.  68^.  1457; 
?.'iöiUid)feit  bcy  status  purae  iiatiirae 
11.  733;  Snfvnmcntc  in  statu  oriüinali 
11.  1815;  Status  viae,  CS'vfovbevui^  ,^11111 
ineritnm  de  coiidig-no  11.  1774;  i,n-atiae, 
Svfovbcvnii?  ^iim  mcritum  de  coiidi^-no 
n.  1774  f. 

3tol,'„  bcv  (Mviiiib  bcv  cvftcii  ^i'iwh^  11.  789. 

3nl>i>infonnt,  ein  Cvbo  11.  28(>8;  ob  3n* 
frnmeut  11.2386;  ob  ordo  sacer  n.  2387; 
(Mvünbc  fiiv  bic  Satvamcntnlitöt  bcö  3nb» 
biiifountcv  11.  2388;  (shMuibc  füv  bic  enti 
gcgcui]ctet>tc  ^tnfidjt  n.  2389  ;  3nbbiiifonat 
unb  niebevc  Ä'citien  ©nfraucntolicn 
ir.  2890  ;  ovbciitlid)cv  3penbev  n.  28!)7  ff. ; 
ai!{3cvovbcutlid;ev  11.  2101. 

3ubuvbiurttianev  nnb  bic  2:viuität  n.  416. 


^crfonen*  unb  ©ad^regifier. 


905 


®«6ftftcn,^,  nbfolutc,  in  Ö5ott  n.  485. 

Suhstfintia  operis  unb  supernatura- 
litas  operis  n.  1431. 

Subfilitfis  bc^  Stufcrftcfnmg^dnbcg  n. 
2697. 

Suffictcttj  b.  f)t.  Sdjvift  n.  134  f. 

Suffruflicu  bcrCelienben  für  bieS^crftorbcncn 
n.  2648  ff. ;  bvci  .^Kaffen  n.  2649  ;  ^xu 
jvcnöung  nn  bcftinnnte  arme  ©cclcn 
n.  2(i50. 

@üubc,  C^runb  bcr  evfton  n.  739;  (5d)nicrc 
bcifclbcn  n.  740;  unmittelbare  ?joU}c 
n.  741;  Strafen  n.  742  ff. ;  bü§  jtrtben^ 
tinum  über  bie  Strafen  unb  folgen  bcr 
erftcn  Sünbc  n.  745;  ©ünbcnttiat  nno 
©ünbcnftanb  n.  772;  unb  h(i^  bonum 
naturae  ii.  S12;  Ööfcgclb  für  n.  1094; 
inwiefern  9Inguftinug  [cl)rt,  alle  ih>erfe 
ber  Ungläubigen  feien  Sünben  u.  1535; 
8e()re  bc^o  falirf)cn  SnpcrnatnraU^^mng 
n.  1538  ;  uieldjc  ©ünbe  bie  Urfadjc  ber 
9iVprobation  ift  n.  1649 ;  Unterft-^icb 
5Uiifd)en  i()r  nnb  bem  t)cn  3}Zenfrf)cn  JU' 
gefügten  llnvedit  u.  1695;  f.  mdcuUi 
'ciiljxtc :  ^-olgen  n.  16i»6;  bie  liifUidie 
l)ebt  bcn  (Mnabenftanb  nid)t  auf  n.  1766 f.; 
läf?Iid)e  im  ^^arabie§  n.  1768;  ob  bie 
beiligmad)enbe  (i^nabe  burd)  bie  Iöfjlid)e 
Sünbe  uerminbert  unrb  u.  176*>;  ob  bie 
frü{}eren  Sünben  burd)  ben^iürffall  mieber 
aufleben  n.  1770;  mie  Sünben  burd) 
M§  iiDJeßopfer  nadigelaffen  mevben  n.2140; 
bie  (iJcuialt  ber  $tird)e  eünben  nadiju» 
laffen  n.  2164  ff.;  Umfang  bicfer  (^Vmalt 
n.  2168  ff.;  mibcr  ben  bei! igen  ÖU^ift 
n.  2175 ;  ^eid}te  ber  läfjlidjen  Sünben 
n.  2183:  unter  mcldjen  ^ebingungen 
lä§(id)e  nadigelaffen  mcvben  ii.  2184: 
moburd)  liif)lid)e  uadigelaMon  lucrben 
n.  21'S5;  '^Ibfolntion  ber  fd)on  birett 
nadigelaffcnen  n.  2186  ;  ^)ieue  über  läfjlidie 
n.  2200;  bovpelter  (Sbarafter  ber  ©ünbe 
nnb  bie  boppelte  Strafe,  poeiia  dannii 
et  seiisus  u.  2510;  Sünbe  miber  bcn 
()ciligen  (Moift  a\§  5i3cuiet-?  für  ha^$  /veg= 
fcncr  u.  2540;  U)ie  bie  läßlidicn  Sünben 
ber  fd)cibenben  Seelen  nadigelaffen  mevben 
n.  2560. 

Siiiibcnlofirtfcit,  abfolntc  (5brifti  n.  1036  ff. ; 
unb  bie  :il'ablfreil)eit  n.  1045;  uni>  bie 
innbicnfte  u.  1046. 

Sünbcnftnub  n.  772. 

Sünbcuftvnfcn,  .^citlidjc,  bleiben  nad)  @m= 
pfang  bc§  ^utlmframenteö  meiftcuv  nod) 
ab^:^nbü(3en  n.  2262  ff.:  fönneii^bnrd)  frei- 
luillige  üom  Sünber  geleiftetc  ^ati>iMi.iftion 
abgebüßt  merben  n.  2266  ff.;  f.  9{blaB. 

@üiibcutl)nt  n.  772;  unb  il)rc  ill'irfnngen 
n.  1693.  1696. 

Sttitber,  gute  il'erfc  be-ofoUnm,  n.  1536  ff.; 
er  fann  natürlid)  unb  übernatürlid)  gute 
iil^erfc  üerrid;ten  ;  ^eluei^  für   bie  älWg* 


tid)!ett  übernotürlid)  guter  5rffe  n.l538ff.; 
(Sintuäube    gegen    bie    SJJögliditeit    über* 
natürlid)    guter    3(fte   n.  1542;    (Sinabeu 
ber    Sünber  n.  1608  ff.;  ber   öcrftodten 
n.  1610 ;  \va§  ber  Sünber  üerbienen  !ann 
n.  1796  f. 
Super natiiralifas  operis  u.  1431. 
©npcruaturnü^'mu'^',    bcr   falfdie   n.    19; 
ber  )3roteftantifd)e  u.  b.  Sd)riftau§tegung 
u.  117. 129 ;  unb  bie  (S^otte^^bemcife  n.  160"; 
bie  Serfe  ber  Sünber  n.  1538. 
Siucbcuborg  u.  91.  433.  593.  2674. 
Sljuagügc,  Unterjd)ieb  5Unfd)en  il)r  u.  ber 
yiird)e  n.  1195. 1205;  im  St3rad)qebraud) 
n.  1209.  1211. 
St)nfrctiftcu  u.  61. 
Sl)Hfrctiftifrf)C^:*  Sl)ftem  über  bieSirffamfeit 

ber  (^5nabe  u.  1596. 

lai],  ber  jüugfte  u.  2653  ff.;  al§  9(bid)tuB 

bcr   gcfamten    fid)tbarcu  Sd)öpfnng   eine 

3?crnunft*     unb     @laubcn§mal)rbeit    u. 

2653;  unbetannt  u.  2654:  ^Xn5cid)en  beg 

jüngften  STaged;  ibr  ^w^d  unb  il)re  Sc* 

fd)a"ffenl)eit  ü.  2(;55 ;    lHn,^eid)en  im  ein* 

äcluen  n,  2656  ff. 

^tniifc,     i>orbilbcr    u.    1888;     Unterfd)icb 

,^uiiid)en    bcr    d;riftlid)cn    unb    ber     bcc 

3obanne.3  u.  188! >;    li^cgriff^^icftimmung 

u.  1890  f.;  (Sinfet^Ming  unmittelbar  burd) 

gbriftns    u.  1892;    äeitpnnft   ber    6-iu* 

fetJung    u.    1893  ff.;    materia    remota 

1       n.  1896  f.;  niateria  proxima  n.  1898; 

!        ^orm  n.   189)  ff.;  S'aufc  bcr  9Ipofte(  in 

nomine    Jesu    n.    1904 ;     mcr     gültig 

I       fpeuben  fann   n.  1905;    erlaubter  Seife 

1       n.  1906;    Sicbevboluug    ber    non    ;^rr* 

I        lebren  gefpenbelen   2:aufc  n.  1907  ;    ge* 

!       niöbnlid)er  Spenber    n.  1908 ;    anjjcrge* 

I       möbnlid)er  n.  1909  ;  mer  bie  STanfe  cm= 

i       pfangen    fann    n.   1910;    ber  .^'inbcr  n. 

i        1911    ff.;    g^otmenbigfeit    n.    1918    ff.; 

'       ^Muttanfc    u.  1923  f.;     iöegierbtaufe  n. 

\       1925;    2:aufe,  93^u-tl)rinm  nnb  IMcbe  n. 

'       1926;    (gvfal^^    ber  2:aufe  bei  ^linbern  n. 

[       1927 ;    Sivfnngcn    n.   192i)  ff. ;    Sauf* 

'        d)aratter    n.  1929  ff.;    Saufe    tilgt   alle 

Sd)ulb  unb  Strafe  n.  1932  ff.;  marum 

i       niv-lit  bie  ^^^öualitätcn  n.  1934;  erteilt  bie 

I       bcilignmd)enbe  (^^nabc  n.  1935  ;  ba^5  (Siaen- 

'       tümtidjc    ber    Saufguabc  ii.  1936;  ®i^^ 

püfition  3um(5mpfau"gn.  1937;  ^"tention 

gnm   (Smpfang   n.     1938;     mmhi    unb 

9ieuc  5um  un'irbtgen  Smipfang  n.  1939; 

Saufe     bcr    33enritt3ttofen     unb    Ö5ciftci§* 

;       geftörten    u.    1940;    ber  (Smpfang    cum 

;       obice  u.  1941;  Sirffamfeit  ber    ununir* 

bigen  Saufen.  1912;  uor  ber  Saufe  feine 

^•'irmung    u.  1973;  Unterfd)ieb  3mifd)en 

!       bcr  3>uf3c  im  Safranumt    ber   "i^ufje   unb 

I       bei     ber    Saufe  (ärmad)fencr    u.    2161; 

j        Saufe  u.   '>^ugc  n.  2251  ; 

i   SnufflclüObc,    unbebingte   5>erpflid)tung  n. 

I      "1916;  (^runb  bicfer  ^erpflid)tungu.  1917. 


906 


^erfoncn»  itnb  ©ac^rcgifter. 


Termhnts  a  quo  unb  ad  quem,  totalis 
iinb  f'  riualis  bcv  ^^cnuanbliinß  n.  2014. 

2:c|tamcHt,  5(ltc^,  boiiiiiatifdjc  iücbciitimg 
be^^t'^HMi  11.  118  f.;  kltcy  iinb  'Jicuco  unb 
bio  ©noftifcr  n.  120;  5l(tc.5  unb  Wm^ 
iiub  bic  S^icfoniuitorcu  u.  120. 

Xcufcl,  ©jiiflcuj  n.  609;  f.  nud)  eußcl; 
.Uiubcv  bc)§  n.  (119;  iJfcid)  bcg  n.  (ViG; 
iumicfcru  CSl)iiftU'^  Dou  bcr  .^cirjdjaft  bc^ 
'Ioufc(ö  bcfveitc  ii.  1112;  ^aupt  bcr 
5^ö|cu  uiib  ^yüvft  bcr  tSl-üi  ii.   11<S7. 

X()cobor  üoit  i)Jovfucftin  ii.  908. 

Xl)Cüloflcu  uub  il)rc  ^^cbcutuui]  für  bic 
Ürabitiou  n.  144. 

Xl)Cofoflic,  cti)!uo(oßifd)  u.  1;  uatür(id)c 
n.  ^5:  übcrurttürlid)c  ii.  4;  ;lVif[cufd)aft 
II.  7;  böd)ftc  Üi^iffcufdiaft  n.  S;  ^{öiiii^iu 
nllcr  Sif|cuid)nftcu  u.9;  iBci^^hcit  n.  iO; 
[pcfulatioc,  praftifd)c,  pofitiuc  n.  11  f.; 
^uubauioutaltl)colonic  u.   18. 

Xf)coVnf(i)iti':?mii<<  n.  923. 

tf|CüfüVl)cn   u.  .')4(>.  .004.  619. 

Tht'sfnti'Hs  I]cclesiae  n.  2312  ff. 

I^üinn-«,  Uufcblbarfcit  u.  1.382;  "^MU 
uicubi(]fcit  bcr  (S^uabc  ^^iiu  uatür(id)  Ci^utcii 
11.  149(;:  ^IMrffauifcit  bcr  C^Juabc  u.  ir)95; 
ratioiK's  theoloo^icae  über  attucKcC^^uabc 
11.  1(;0().  1613;  5)icd)tfcrtii3uui]  ciuc 
@r(cid)tcruiui  ^fi"  übcruntürlid)cu  31ftc 
n.  1718:  iigf.  bic  ciu,3clucu  Vclirfabc. 

X!)omic<muv,  (Shmbc  uub  Sidcu-^frcibcit  ii. 
ir)84  ff.;  bic  i)raeuioti()  ober  praede- 
termiuatio  physica  bcc^  I()ouu!§unbo 
n.  15S.5;  ob  er  bic  iKi((cu3frci()cit  bc* 
ciutrnd)ti(]t  u.  ir)8G  -.  iinc  in  il)Ui  bic 
©ufficicn^  bcr  ÖJuabc  gctuatjrt  luirb  ii. 
1.>S7;  ^\')ntroucricu  3ii)ifd)cu  bcu  '^Uu 
t)äu(]cru  bc!§  2:bouii^>iuu§  uub  bce>  ^loW-- 
ui^5iuu§  n.  1597. 

Xl)omtftcii,  i'cbrc  bcr,  luic^ott  bic  ,^uf üuftit^cu 
freien  ^Iftc  erfcunt  n.  289;  über  bic  iiu* 
bcflcdtc  (Suipfäuiini^J  n.  834:  über  9J?cuid)« 
luerbnui]  unb  Sünbcufall  n.  8ö8;  über 
bcu  (S)ruub  bcr  abfolutcn  Sünbenloilqfeit 
eiirifti  11.  1040;  über  bic  iWad]t  Gbrifti 
11.  10.Ö3;  über  bic '^i'irffnuifcit  bcr  ®uQbe 
11.  1584  ff.;  «outroDcrfcu  mit  bcniüuili= 
niftcn  n.  1597 ;  bic  ^räDcftination  n. 
1638  f.;  ^^cmeiö  für  bic  praL-deslinatio 
ante  praevisa  merita  u.  1641;  über 
bic  Siiffauifcitbcr  SafranuMite  ii.  1851  ff.; 
über  ^a^  'Ähm'cu  bc^5  faframentalcu  Sba« 
rafter.=^  n.  1864;  i[)rc  Srfläruui^  bcr 
S^raiuMubflantiotion  aU  productio  u. 
2041 ;  über  bic  il^irfuuijÄmcifc  bc5  t)ö(* 
lifdjcn  feuere  u.  2513  f.;  über  bic 
mctap^i)fifc^e  3Befeu()cit  bcr  2c(it]fcit  n. 
25S5;  über  ben  Ö^runb  bcr  llnfünblid)» 
feit  bcr  .f^ciliijcn  n.  2592. 

Timor  liumanus,  servilis,  tilialis,  iiii- 
tialis  n.  2221;  serviliter  servilis  n. 
2222;  simpliciter  servilis  u.  2223. 


Xob,  2i>ejcn  unb  tJcrft^iebene  33c3ci(^nungen 
in  bcr  ^eiligen  Sd)rift  ii.  2475;  ein 
natürlid)cö  Übc(  unb  in  gciuiffcr  ^e« 
5ief)uui]  etuin!§  @ulCo  u.  2470;  ein  über^ 
natür(id)c>S  Übel  u.  2477;  iniuicfern  für 
bcu  Sbriftcn  ein  (Mut  unb  ein  (S5(üd  ii. 
2178 ;  3ll(gcuiein(]cit  n.  2479 ;  ^;(u5na{)men 
Don  bcr  '^titflcuiciulicit  n.  2480  ff. ;  (Snbc 
bc>i  Status  viae  u.  2483  f. 

Xoiifur,  eine  il^orbcreitnng  auf  bic  Orbinc^ 
11.  2390. 

XrabitioH,  npofto(ifd)c  uub  bcr  beftäubigc 
Glaube  bcä  5>oIte^  n.  99;  im  liicitcrcn 
unb  eni]ercn  ©inue  n.  101;  im  gemöbn* 
lid)eu  ©inue  u.  103;  unb  ©d/rift  q(ö 
(M(aubeu^5quellen  n.  104 ;  unb  @d)rift 
n.  105  ff.;  göttlidjc  n.  18.  133;  ^JZot* 
mcubigfcit  m\^  G'iuteituui]  bcrfclbcn  ii. 
136;  (Sj-iftcuj  n.  137;  iluucrfülfd)t()eit 
n.l38;  (frfcuubnrfcit  ii.l39;  ^rabitionö* 
bciueiiS  11.  140;  Cucücu  n.  141  ff.;  %\{^» 
leguug  burd)  ba«?  tird)lid)e  Ve()rümt  n.  145. 

Irnbitiüunlivmuv  n.  20  f.   160.  1521. 

Xrnbncinuii?muc*  u.  651  f. 

Xrnn<<fubftaHtiation,  Togiua  non  Der  n. 
2011;  3u()alt  \>i^  l^ogmn^  n.  2012; 
falfd)e  i'ebrcu  n.  2013;  ©igenort  n. 
2016;  2:ran0fubftnutiatiou  in  bcr  ()eiligeu 
©d)rift  unb  Xrabition  n.  2017  ff.;  ii>cr^ 
glcidjc  biefcr  ^enunnblung  mit  bcr  üon 
iBrtffer  in  '^l^ein,  uou  ©peifen  in  nnfcrcn 
iöcib,  mit  bcr  3d)i3pfung  u.  2020;  8prad)^ 
gebrnud)  n.  2021 ; 'XranSfnbftantiation  in 
bcu  IMturgicu,  bei  ben  Orientalen  unb 
in  bcr  iiird)eule()re  n.  2022  f.;  luic  bic 
^ran<?fiibftautiütiou  uor  fid)  gebt  n. 
2045  ff.;  bic  adductio  bcr  ©cotiftcu  n. 
2046;  bic  productio  bcr  ;j:l}omiftcn 
n.  2047. 

Ircuc  (Sbttc^3  n.  337. 

Xrirt)otomiftcn  n.  638. 

Xribeutiunm  uatürlidjc  (Motte^^erfenntni!? 
n.  1521;  gratia  sufficiens  n.  1553; 
Sillcn^frcibcit  u.  1569  ;  5lu^tcilung  bcr 
QJuabc  n.  1612;  9fcd)tfertigung  n.  1688; 
^ioufupi^Hcn,^  ii.  1703';  C^ma^c  al§  .»pa* 
bitii^  n.  1715;  'Vorbereitung  auf  bic 
9fcd)tfcrtigung  11.  1742;  ^J?id)taufl)ebung 
bc^  @uabcuftaubc^>  burd)  löfjlidjc  Süubcn 
11.  1767;  ^Hn-bienftlid)tcit  bcr  guten  SBcrfc 
n.  1782;  ugl.  ^ic  cinjetneu  l\'l)rfä(3c. 

Trultmin  mortis  n.  956. 

Iriuitnt,  ein  ®ct)cimni^  n.  354;  unb  5>cr» 
uuuft  11.  355;  im  eilten  Xeftamcntc  n. 
356  ff.;  iui  leiten  Xcftamcnte  n.  375  ff. ; 
unb  bic  'lauffornicl  n.  410;  unb  M^ 
opoftolifd)c  (-^Maubcn§bcfenntni5  n.  410; 
unb  bic  3)orologicn  n.  410 :  unb  bic 
ältcfte  ©taubcn^formet  n.  411;  unb  bic 
2}farti)rcr  n.  412;  unb  bic  1)1.  ^NÖtcr 
n.  413;  uub  bie  Reiben  n.  414;  unb 
bie  ^ärctitcr  n.  415;  3^'i'le^i'cii  über  bic 


^erfortcn*  unb  <Sad^rcgifter. 


90t 


2:rinität  n.  416  ff.  432  ff.;  unb  bie 
2lfterft)iiobc  ,^ii  ^^^iftoin  n.  434;  unb  X^cO' 
logic  n.  435  f. ;  fa(fd)c  ©vflärunflcn  Der 
jtrinitQt  n.  505;  ©bcnbilb  berfelbcn 
n.  681. 

TriplejCf  triplicitas^  ob  unb  Juie  bieg 
üon  (SJott  au^gefagt  merbcn  tann  n.  515. 

XritljcicmHy  n.219. 

2'nflCiib  in  (S;i)viftn§  n.  1030  ff.;  göttliche 
iugenbcn  in  Sf)viftu§  n.  1031  ;  fitt(irf)c 
n.  1032;  bie  übevnntürlid)en  unb  h(x^ 
Stird)enanit  n.  1320 ;  bcv  Reiben,  öon 
ben  3?ätevn  gelobt  n.  1531 ;  bie  überna- 
tüvlidien  in  bev  ©»'ele  bcg  @eved)teii 
n.  1728  ff.;  53egviff  unb  (Sinteilung  ber 
Üugciibcn  n.  1728;  bie  eiugegoffenen  unb 
bie  eingegoffene  (^Uredjtigfeit  u.  1729;  ob 
fte  öon  ben  ®aben  beg  heiligen  (5Jeifte§ 
lierfd)ieben  fmb  n.  1732;  bie  Singicßnng 
bei  jtugenbcn  nad)  Sdjvift  unb  Jvabition 
n.  173;J  ff.;  bev  '^w^t  n.  2153  ff. 

nbagl)öi  n.  18. 

Ülicl  in  bei-  2Bclt  u.  179;  unb  bcr  SBillc 
(SJotteg  11.  312;  fiebc  auc^  33  ö  f  e  §  ; 
lUQvnin  ®ott  Jie  zuläßt  n.  588;  SBer« 
teilung  bev  Übel  nnb  ®ütev  n.  590 ; 
ein  äl'nl)vid)einlid)feit§beii)eig  für  bie 
G;-iften3  bevGvbfiinbe  n.  756  ;  bev  Job  ein 
natürlid)e§  Übel  n.  247<i;  ein  übcrnotür« 

„  lidjeg  n.  2477. 

Überlief critiifl,  unfet)lbare,  ibr  Crgan  nnb 
beffen  3tutoiitnt  n.  97 ;  allgcineine  unb 
ber  ®lnube  n,  98;  a^oftolifc^e  nnb  bev 
beftänbige  ©lanbe  be§  3Jolfe§  ii.  99  ;  f. 
!£rabit  ion. 

ÜOcruntiir,  bie  (^nabe  n.  1440. 

Übcrnatürlirf)e  (Motte^evtenntniS  f.  ÖHaiibe; 
unb  nntüvlidje  51fte  n.  1430;  nnb  natüv* 
lid)e§  äJ^oment  im  ^cil^afte  n.  1438; 
^'Jotiuenbigteit  bev  (SJuabe  311111  übevimtüv» 
lid)  Eliten  n.  1458  ff.;  pbijfifdje  Unfäbig» 
feit  ber  bloßen  9^atur  311111  übevnatürlid) 
©Uten  n.  1462;  übernatürliche  ©otteg- 
liebe  nnb  natüvlidje  n.  1488;  übernatür« 

„  lid)eö  «crbienft  n.  1772  ff. 

ttberttjcltltri)feit  ÖJotteg  n.  229;  Gljrifti 
u.  392. 

Ubtquitnt  be§  Öeibeg  (S^rifti  n.  2018. 

Ubiquitätölcljrc  n.  925. 

Unöttflö§ürf)fcit  ber  @bc  n.  2459  ff.;  unb 
9?atuvrcd)t  u.  2460;  im  ^aÜe  beg  ^^t* 
brud)§  n.  2461  ff. 

UnenbHdjc  ü{d{)t  u.  174;  ngl.  n.  270. 

nttfef)Iborfctt,  bcr  STpoftel  n.  89;  bcä 
fiidjlid)en  Sebraniteö  n.  146;  ©cgenftaub 
beu  fir(^lid)en  Unfe^lbarfeit  u.  147; 
^^rimärer  ©egenftaub  n.  148;  fefnnbärev 
®egenftanb  11.  149;  llnfe()Ibarfeit  bog 
gciuöljnlidjen  SD^agifteviumg  n.  150. 
1274;  ber  förinlidjeu  Öe^rentfc^cibungen 
n.  151.  1274;  in  factis  dog-niatici^  n. 
15.:;  in  ft'nltii!^   unb   2)i!5ciplin  n.  155; 


in  Slj^ljrobation  ber  Orben  unb  ^anoni« 
fation  ber  ."oeiligen  n.  156;  Unfel)lbar^ 
feit  ber  .^ird)e  11.  1272  ff.;  aftioe  unb 
paffioe  n.  1273;  beiuirfenbc  Urfod)c 
n.  1275;  ©nbieft  unb  Obfeft  n.  1276; 
ber  5(poftel  n.  1326;  beg  ^apfteg  n. 
1362;  qI§  ^oupt  ber  ^ird)e  n.  1363; 
in  ©ntfc^eibungen  ex  cathedra  n.  1361; 
fraft  göttltd)er  5lf|iften3  n.  1367;  be§ 
^üpftcg  unb  ber  ^\xd)t  in  il)rein  35er' 
bältnic*  311  einonber  n.  1371 ;  ©egenftanb 
unb  Umfang  n.  1372;  53eiüeife  für  bie 
Unfeblbarfcit  beg  *Papfteg  n.  1373  ff.; 
einiininbe  n.  1385  ff. 
Uiigläubiße,  ©telliing  3U  ben  guten  SBerfen, 
33egriff  n.  1527;  Slrt  ber  95errid)tung 
il)rer  guten  Söerfe  n.  1528;  ^Belueig 
für  bie  2)?öglid)feit,  baß  fie  natürlid) 
gute  iffierfe  Herrichten  fönnen  n.  1530  ff. ; 
Siniuänbe  gegen  bie  2)?öglid)feit  natürlid) 
gute  SBcrte  gu  üevridjten  n.  1534  ff.; 
Knaben  ber  Ungläubigen  n.  1614  ff.; 
negatiüe  nnb  pofitiue  n.  1615;  luie  ben 
negatiü  Ungläubigen  ba§  §cil  crm(5glid)t 
inirb  n,  1617. 
UnicuSf  ob  eg  uon  ®ott  auögcfagt  merben 

fann  n.  516. 
HinouiJbcfret   griecf)ifd)e§,    311    5'foren3    n. 

137G. 
Uuitariäiimis*,   CttflHfrf)er    n.    bie    jTrinität 

n.  433. 
Uufid)tbnrfeit    ber  <^ivd)e   nad)    protefton» 
tiid)ev  5(uffaffnug  n.  1250  ff.;f.  ^ird)e 
unb  Si  d)tbavf  eit. 
Uuftcrblirijfeit   ber   inenfd)lic^en    Seele    n. 
660  ff.;  ber  cvfteu  2)?enfd)en  n.  727  ff.; 
ein  donum  non  debitum  n.  728. 
Unfüubüdjfcit   bev   .Speiligen  be§  ^iminelg 
n.  2590  f.;  Uvfad)e   berfelben  n.   2592. 
Untcrtuelt,  ©ccle  Sbrifti  borten  n.  1150  ff. 
nuüoUfommcul)citctt,  'i>k  allgemein  menfc^« 

lid)en  ei)rifti  n.  1054. 

Urftaiib    ber    (Sngel    n.    605;    ber    erften 

9)?enfd)en   n.    690;  doua    praeternatii- 

ralia    berfelben    n.    715    ff.;    bie  über* 

natürlid)e    ^abitimle    ^eiligfeit   beiSfelben 

n.  734;  fein^nftanb  bev  SBilbbeit  n.  735. 

i^erbammtc   unb   ber  descensus  ad  infe- 

ros   u.   1153;   i^r  5(ufevftcl)ung§leib   u. 

2699. 

i^erbamnittig,  i^re3)auer  n.  610;  f.  ^ölle. 

I    ikrbiencu,   natürlid)e    Söerfe   fönneu    bie 

I       ®nobe   nic^t   öerbienen  n.  1600;  ob  ber 

I       ^O^enfc^   oor   ber   9fiec^tfertigung   ©naben 

uerbienen   fann  u.   1603   f.;  praedesti- 

i       natio    adaequata    fann    uidjt    öerbient 

'        lüerben   n.    1636 ;    ob    bie   inadaequata 

n.  1637    ff. ;  ^eilige    unb   arme   ©eelen 

j       fönnen   nid)t   mel)r   üerbicnen   n.  1774; 

I       ^tn  §immel   a\§>  Öo^n   üevbienen  beruht 

I       auf    ber    @nabc    @otte§   n.  1785  f.;  ob 

man  and)  3eitlid)e  ®üter  öerbienen  fann 

,       n.  1801. 


908 


^erjoncu«  unb  ©ac^regifler. 


i>crbicuft,  begriff  n.  1065.  1771;  ?hteu 
11.  106;');  aU$  (55cuiu]t()mnig  ii.  1066; 
(S()rifti  de  congruo;  ^cbiiujiiugcii  ii. 
1067  f.;  3cit  bc§  3.^crbiciiftc§  6()rifti 
11.  1069;  o()nc  Unterlaß  n.  1078;  unb 
fein  :i?eibcii  n.  1079;  iünnt  n.  1080  ff-; 
pure  et  simpliciter  uiicnblirf)  ii.  1081; 
valor  obiectivus  unb  ladicalis  n. 
1082';  ©cgcnftaiib  \mi>  S^wv^nhmxQ  ii. 
1084  f.;  ftcUucrtvctcnbcö  Gfirifti  n. 
1086  ff.;  bcö  C5^crcd)tcn  ii.  1605;  5(iif- 
Icbiing  biivd)  bic  ^}{crf)tfcitigimg  ii.  1770; 
©intcilinu]  n.  1772  ff.;  iiatüvlid)c^  unb 
übcinatüilid)o^  n.  1772;  nieritum  ex- 
cellentiae  unb  commune  n.  1773;  de 
condii^nK)  unb  de  congriio  ii.  1773; 
©ifovbcvuiffe  3UUI  meritum  de  eondigiio 
l>on  fetten  be§  SubjeftCig  n.  1774  ff.; 
lion  feiten  be^  Objette^  ii.  1777  f.; 
(iH-ö§e  be^^  Sl>erbienfte^3  n.  1779;  (Jv 
forbevui^o  juni  meritum  de  coiidigno 
lutu  feiten  (Mottet  ii.  1780;  juici  uu'fent« 
(id)e  2)ioniente  be§  i>evbienfte§  lun-  (^kttt 
11.  1781  ;  '^(vt  be£i  i^erbienfte<§  uufeier 
guten  äBevte  ii.  1783;  Öinabe  (Motte^o 
11.  178(5;  (i^Iorie  unb  (S^nnbe  um  ber 
^nn-bienfte  ßbvifti  millen  n.  1787;  ilu'V* 
l)ältni-^  unfeve-5  i^evbienftcy  3nui  !i>er* 
bicnfte  Gbvifti  n.  1789;  ma§  (5;f)rifti 
SBerbienft  unb  &nai)c  beunvfen  n.  1789; 
(Megenftaub  be^^  iH'vbienftey  u.  1795  ff.; 
^^H-vbienft  be^o  5üubev^3  n.  1796;  be^? 
(SK-ved)ten  n.   1798  ff. 

'«l^crbicu)tliri)feit  nnfevev  guten  ^iinn-fe,  mo« 
vin  fie  ibven  (i^vunb  bat  u.  1776;  iJ^e* 
meife  für  bie  ilNeibienftlid)feit  u.  1782; 
%xt  ber  iyevbienftlidjfeit  n.  1783. 

ÜNCrcliniufl  ber  ^eiligen  n.  2598;  ^^(fte 
berfelhen  ii.  2599;  ilH'rfd)iebeid)eit  ber 
il^'rebrung  u.  2600;  rein  uienfrf){irf)c 
^iHn-cbrung  n.  2601 ;  tuegen  übernatür* 
lid)er  'inn-^üge  u.  2601;  f.  .^nMligen« 
lurebrung:  ber  ^Jieliquien  n.  2637  ff. 
ber  5^i(ber  ber  .^eiligen  n.  2642  ff. 

i>crl)cifnntfl,    a\i§    ben    Sorten    ber    ^n^ 
beif^iiug    ber   @ud)Qriftie   mirb    bie    reale 
^^^riifen^  Sbrifti  beuiiefen  n.  1995  ff. 

il^crflöruug  be^  iiienfrf)lid)en  ?cibey  n. 
2693  ff.;  ??atur  unb  :ilHMfe  berfelben  ii. 
2698 ;  ber  Seit  am  Sedenbe  n.  2708  ff. ; 
SVongrueng  bicfer  iH'rtlärung  n.  2714  ff. 

^Ncvunnft,  ma^°  fie  an^$  fid)  ^n  eifennen 
uernuig  n.  15;  faun  bie  praeambula 
tidei  erfennen  n.  17  f.;  ibre  jtbätigfeit 
nad)  ber  Srbfünbe  n.  19;  5>eruunft  ohne 
Offenbarung  ii.  20;  bie  inbiuibuefle  n. 
22;  CMemifibeit  it)rer  @rtenntni^5  n.  23; 
(Sdjranfen  in  (Srtenntnic-.  ber  nalürlidjen 
Sat)rboiten  n.  24;  unb  (L^Uaube  u. 
77  ff.;'  unb  bie  ©riften^  (S^ottc^  ii.  17.  159; 
unb  2)rcifaltigfeit  n.  355;  lln^uliingtid)« 
teit     jur     (Srfenutnio  aller     natürlidjcn 


I       Sa^rbeitcn   n.   1491  ;   ma§   fic  bon  ber 
'       {ynrf)ariftie  gu  erfennen  üernuig  ii.  2038. 
i^crföljuuitrt    unb    Srlöfung    n.  1090;  be* 
rubt  auf  ber  ©übue  ber  Sdjulb  n.  1091. 
I   jycrftnub   unb  Sille  n.  671;  Sunben  be^ 
1       5Bcrftanbcx^    burd)   bie    (Srbfünbe  n.  817; 
I       ber  ^HU-bamuiten  n.  2518. 
I   il^crf urf)uuö     ber     ©tammcltcrn     n.     736; 
1       ©egenftaiib    n.    737;    Urbeber    n.    738; 
unb  («nabe  n.  1489.  1493. 
iycnuaublUHji,    falfdje    !i.'e()re   tion  ber  teil* 
I       meifen   ^.^eimanblung    in    ber  (Sud)nriftic 
I       11.    2013;    \>at^   Sefen  ber  l^ermanbluug 
11.  2014;  Wirten  n.  2015. 
te.stif/Hnn  Dei  ii.  679. 
i   i^inilnntiuy   über    bie   ^^Inrufung   ber  .^ei* 
ligen  u.  2613;  (S^egner  ber  9ieliguienöer« 
ebrung  ii.  2637. 
i^igiliiK^  n.  1385. 

risio  fnalffica  n.  50;  bn§  (Snb.vel 
be§  i)?enfd)cn  n.  685;  !L\'()rc  ber  ^;Ma= 
gianer  unb  Ofeforuuitoren,  ^Bajaner  unb 
^nnfeniften  ii.  7<>7  f.;  inmiefern  ber 
i^^enfd)  obue  fie  ung(ü(f(id)  ift  ii.  709;  nid)t 
notmenbig  n.  710;  bie  potentia  i»boe- 
dientiali.s  ^n  bevfetben  n.  711;  ^i^erlnft 
burd)  bie  (S-rbfünbe  n.  709;  ber  ©eele 
Sbvifli  n.  1007  f.;  unb  bic  Ccibengfäbig* 
teit  ebrifli  n.  1009;  Umfang  n.  1010; 
3oit  be^  (Jintritt^  ber  visio  beata  n. 
2495  ff.;  visio  beatifica  in  ber  {)eiligen 
(Sd)rift  n.  2575;  bei  ben  3.^ätern  u. 
2576;  nad)  ber  Cebrc  ber  Si\xA)z  n. 
2577;  nad)  beni  tbeologifdjen  3)enfen  n. 
2578;  llnfä{)igteit  ber  türper(id)en  :?(ugen 
,^ur  visio  Iteatifica  ii.  2579;  d)re  abfo* 
Inte  Übernatürlid)feit  n.  2580;  maruin 
fie  [d)Icd)tbin  übernatürlid)  ift  u.  2581; 
nidjt  foniprebenfio  n.  2583;  priniarc!? 
unb  fcfuubäre^o  Objeft  n.  2584;  mit 
ibr  l'iebc  unb  ^^reubc  unsertrenulic^  Der* 
bunbcn  u.  2585. 
i^ifiüuot)t)potl)cfc  n.  572. 
\'itn  interna,  Unterfdjeibiing  ber  ^ela* 
gianer  girifdjen  vita  aeterua  unb  rei;- 
unm  coelorum  n.  8  0. 
i^iünlbui?  11.  22:U. 

il*oüfommcuI)cit,    (i5otte§      ii.      199      f.; 
fieatiivlid)e  u.  (,^infad)[)eit  @otte§  ii.  202; 
notioiude      n.     449     ff. ;    bie    notionale 
ilHiUfommenbeit  einer  ^.perfon  ben  anbcren 
eigen  u.  501. 
Voinutits  anteredens  unb  subsequens 
n.  345.  1630;  conditionata  unb  abso- 
luta  n.   345;    efticax  \\\\\i  inefticax  n. 
345. 
^i^orljcrbcftimutnng    f.   ^.]3rä  beftinati  o  n. - 
i<ürl)crlüiffcn,  gintlidie^  ber  freien  9Itte  n. 

281;  unb  ^reibeit  n.  283. 
iNorfnij,  q(§  S^i^öpcifition  auf  bie  9fed)tferti* 
gung   n.    1750;   unb  9{eue  n.  2194;  ob 
er  forincU  ermedt  merben  uiu^,   ober  ob 


^erfonen«  unb  ©nc^regifter. 


909 


ber  in  bcr  9?euc  enthaltene  genügt  n. 
2195;  5rffgcinciii[)cit  be^  i>orja^eg  n. 
2199;  il'irfianifeit  n.  2202. 

2?orfc^HH0  im  engeren  nnb  weiteren 
(Sinne  n.  578;  (^-yiften^  bevfel&cn  ii. 
579;  Ö)egcnftnnb  n.  580;  Sirfnng  ii. 
581  ff.;    unmittelbare,  mittelbare  n.  5S4, 

Ü^idrtnto,  i()rc  3(utf)entie  n.  121  f. 

Ä>nl)lfreif)cit  Gf)rifti  unb  [eine  abfohlte 
Süubenlüfigfeit  u.  1045;  inbefeftibele 
unb  bie  'i^rr^ien[te  S()rifti  n.  1046. 

Ä^nl)r()nftiöfclt  ®otte§  n.  3:36;  nnb  bie 
9ied)tfertigung  n.  1709. 

2[\?al)r^cit,  natür(ii1)e  nnb  Ö^cdcimuiffe  n.  63. 
70f.;nota>enbigeuubfreie:i\>af)r[!eitcnn.66; 
geoffenborte,  3d)eiiuuiberfprüiiie  jmifdjcn 
ben  i)ericf)iebenen  5(rteu  berfelbcn  u.  72  f.; 
i^eiuunft=  unb  bie  ©pefulatiou  n.  84; 
Ö5ott  bie  abfo(nte  'iinüjrbcit  n.  o46;  Uu= 
3nlanglirfjteit  bev  !:Bcrnunft  ,^nr  ©rt'ennt« 
nit^  aller  natürlirfjcn  3I^at)vf)eiten  n.  1491. 

Ä^olbciifcr,  bie  Slinbertaufe  ii.  1911; 
©peuber  bei=  53ni3lafrauienteö  n.  2282; 
ber  ^^Iblaü  n.  2:-i00;  bie  («efe^gebung 
nnb  Ci)eritf)t!§barffit  in  6l)efad)en  n. 
2419;  fuecefiiue  "l^ütigamie  unb  ^^oli) ' 
anbrie  n.  2-158;  ba??  J-egfener  u,  2538; 
',llnferftel)nug  beö  ^•lei)d)el  n.  2674. 

^-ii^nffcr,  ha^  beni  il'einc  aiß  niatfria  re- 
mota  ber  ©ndjariftie  beigeniifdjte  ii.  2074. 

Ü'\>cil)C,  fafrauuMitaler  (ibarafter  ii.  2359  ff.; 
güttlu1)e  einfct^Mini-j  n.  2362;  i'elire  ber 
ilMiter  nnb  ber  Xlirdie  n.  2363  f.;  bie 
JIhmIic  intnier  unb  überall  n.  2365; 
J^lüugruen,^  bcö  ^iuMbefafranicute^o  h 
2366;  (£iul)eit  beg  ^A'eibefnfrainonfe^^  n. 
2391;  llKaterie  nnb  '^-orni  n.  2392  ff.; 
ber  ^Hnglifauer  ii.  2400;  (Snipfiir.ger  be>§ 
2.1hm l)eiafranieutei:(  n.  2402  f.;  ^iMvtnugen 
u.  2404  ff.;  (ibaralter  n.  24(!6  n. ; 
g^atnr  be^felben  n.  2408;  ^;)(bl)ängigteit 
ber  nerfd)iebenen  Gbaraltere  Hon  ein= 
anber  n.  2-109. 

Ü\>ci!|cnc)ünlt,  -»Jotuienbigteit  berfelben  ^uv 
(^h'iltigfeit  ber  Safvaniente  n.  1870  ff. 

3l^ciy()cit,  giJttlirije,  in  ben  £apicntialbnd)ern 
n.  367;  von  (Suugfeit  unb  in  @n)igfeit 
11.  368;  eine  .^ucite  ^^erfou  in  (Mott  n. 
369;  nnb  bcr  9Jieufd)  n.  370;  unb  ha§ 
2i^ort  n.  371;  nnh  bie  (Sibfünbe  n.  821; 
unb  bie  9)teufd)Uierbung  n.  850;  in  bcr 
eudjariftie  u.  2040. 

iil^clt,  ilirc  Sinbcit  n.  5.53;  ©iubeit  ber 
Crbnnng  in  berfelben  n.  555;  il)rc  @i-= 
baltnng  n,  574  ff.;  Sicgierung  ii.  585  ff. 

iÜNCÜtirnnl»,  ber,  bemirft  bie  ©rneuerung 
ber  uiateriellcn  ©d)öpfuug  ii.  2709; 
3merf  n.  2710;  Seit  n.  2711;  Umfang 
11.  2712;  41'irfnugen  n.  2713  ff. 

Üi^cltcubc,  hi\§,  Vlnfbören  be§  gegeuiuärtigcn 
:^l'eltlaufc'o  ii.  2707  ;  (Srueuerung  .  unb 
ilNcrtlärung  ber  a>elt  n.  2708  ff. 


3BcUgcvid)t,  nadj  bcr  bciligen  ©c^rift  n. 
2700;  nad)  bcr  Ccl)re  ber  25äter  nnb 
ber  Slird)e  n.  2701;  bcr  St)arofter  bcg 
^^öfcn  nnh  ba§  ä'ßeltgcridjt  n.  2702; 
.^trone  be^  (Srlöfiing§iuerfe§  n.  2703; 
ein  3(u§glcid)  bcr  C^ercd)tigfcit  n.  270i; 
^lltgcmeinljcit  n.  2705;  bie  9iidjter  n, 
2706. 

ÄVvfc,  gute,  ber  Ungläubigen  n.  1527  f.; 
bcr  .Reiben  n.  1530  f.;  be!§  ©ünber!§ 
11.  1536  ff.;  2Bcrt  n.  1601;  (SJrnnb  il)rcr 
5>crbieuftltd)l:eit  ii.  1776;  2>evbienftlidjfcit 
n.  1782  ff.;  yfotmenbigfeit  n.  1790; 
3}?öglid)feit  n,  1791;  JlicuioiäcenA  n. 
2294  ff. 

ÄNCrt  be^  gjfcßopferg  n.  2143. 

3l^cfcu,  Untcrfd}ieb  3lüifd)en  ben  göttlid)en 
^4?erfouen  n.  SBefen  n.  489 ;  n.  6l)poftafe 
n.  933. 

'il^iclif,  fein  ^vöbcftinatiani^^mu!»  n.  1514. 
1647;  (8üubcn  ber  S^h-probierten  nnb 
^^Jräbeftinierten  ii.  1766;  hie  reale  ^-j^röfen^ 
dl)rifti  in  ber  ®iui)ariftie  u.  ]99o;  bie 
'^Ipplifation  bcr  beiligcu  ä^ieffe  n.  2147; 
Spenber  bc^  ^i^ufjia'framcnte^  n.  2282 ; 
bcr  l)(blai3  n.  2300;  bie  5lnrufuug  bcr 
.^eiligen  ii.  2()13;  9icliquieiuiercl)rung 
n.  2637;  iMlberPercbrung  n.  2642. 

ÄMcbcvtnufcr,  u.  bie  ^rinität  ii.  433;  bie 
.Hinbevtaufe  n.  1911. 

^Ä^iUjcIm  Uüu  *|*aviv  über  ben  Spcnbcr 
be!^  (Slieialramente^  n.  24:18. 

ÄMKc,  bcr  götllidje  n.  294  ff.;  beffcii 
(Sigcnfdjaftcn  n.  295  ff  ;  primäre^  nnh 
formale^  Dbieft  n.  299;  fcfnnbärcig  unb 
materielle^o  ii.  300;  nnb  ha§  fittlid;  iJ3i3fe 
11.  3)11;  nnb  bie  natürlid)eu  Übel  unb 
Strafnbcl  ii.  312;  yiotmeubigtcit  nnb 
^•reil)cit  be^^  göttlid)en  ^l'illciu^  ii.  313  ff.; 
(:*>U->ttC'5  5'i'^''t)^''f  l^*-'!"^'  UuüoUfommcnbeit 
11.  318;  üImUc  (.^)ottcc!  unb  feine  ilUrffam^^ 
feit  311  ff.;  Einteilung  bc;?  göttlidjen 
^.li'illcibo  11.  315;  fein  'iH'rl);ilini§  gn  ben 
notionalcn  Elften  u.  463;  ^-rcilicit  be5 
uuMiid)lid)cn  ii.  6(5');  im  engeren  ©inne 
al«?  '^Potcn,^  11.  666;  unb  2.^erftanb  ii.  671 ; 
iiiib  3.MH]ierbcn  ii.  673;  ciH  9(ft  n.  675; 
ajy  .Sjabitit'?  ii.  676;  Siiuben  biird)  bie 
Crrbfünbc  n.  S18;  menfdjlid)cr  in  Sbriiniig 
11.  95S;  ^n-eil)cit  be^fclbcu  n.  1042  ff.; 
fein  frembcr  Sille  ii.  1049;  5Berl)äUni^3 
be^  iuenfdjlid)cn  jiim  göttlidjcn  it.  1050; 
2inllc  fid)  511  bcfebren  unb  aftuelle  (^nabe 
n.  1476;  ^erl)ältni^5  gnv  (^ntabc  11. 1543  ff. ; 
bcr  boppelte  ^aftor  bc3  !^e\U,  Q'hmhc  u. 
^ilMllc  n.  1560  f.;  ^erl)öltni0  ämifdjcn 
ö^nabe  unb  freiem  ilMllcn  nad^  todjrift 
unb  3:rabition  n.  1562;  g-reiljcit  boS 
2iMllcm?  unter  bcr  gratiu  efficax 
11.  1568  ff.;  mie  bie  (S5nabc  bie  'll>illen§^ 
freibeit  erl)bbt  n.  1571;  ..^anieniu^  über 
t'^')uabe  unb  ^-veibeit  11.  1576  ff.;  ob  ber 
2;l)omii3mu!3    bie    ^^-reiljcit    beciuträd;tigt 


91Ö 


?ßerfoncn-  uub  ©ac^regifter. 


n.  1586;  ®ottc§,  alle  fclig  311  umd^cn 
11.  lG2:i  ff.;  Xugciib  bcr  ^ii^e  gc()ört 
bem  aiMÜeii  an  11.  2157  ;  ülMHc  bcv  35er' 
bQuimteu  11.  2519. 

äl^illfür,  in  @ott  feine  n.322 ;  in  ber  Knaben« 
uml)l  feine  n.  1G5(). 

aÜNtrffamfeit  be^^  götilidjen ^il'iUenS  n. 341  ff. 

älMrfuiiöcu    ber   ©afrauiente   11.  1856   ff.; 
f,     2  a  f  r  a  ni  e  n  t ;     be*5     fafvanientnlen 
e(}arafter!a  n.  18(15;  ber  ^anfe  n.  19-29  ff.; 
ber  ^'irninng    n.  1976  ff. ;    ber   t)eiügen   ! 
^onunnnion  n.  2096  ff. ;  3.^evniel)rnng  ber   \ 
(SJnabe,    and)    gratia    prima    n.    2096;   j 
gratia    sacranientalis    im    aügenieineu   \ 
11.  2097;    im    einzelnen  n.  2098  f.;   beg 
SSn^fafromenteS  11.  2294  ff.;   HHci^    ber-   j 
felben     n.     2299;     ber    legten     Clnng   ! 
11.    2349   ff.;    be§    ili>ei(iefnrrnmentc§    n. 
2404  ff.;    be§   e^ejafrnmenteS   n.   2447^ 

ÜTl^irfuu.q^nicifc  ber  ©ofraniente  n.  1840  ff. ;  : 
f .  ©  a  f  r  a  m  c  n  t.      ,  I 

SlMffen  natürlidje^  n.  14;  jnenfd)Iid)e«  in  [ 
(il)riftn^  n.  957.  1006;  (5t)rifti  nnb  ber  ' 
Jag  bc^  (S^erid)te^5  n.  1017;  ^ortfc^ritt  | 
Sbrifti  im  Ä^iffen  n.  1018.  i 

2i>iftciifri)nft,  folfdie  ^-reibeit  bcrfelben  n.  74 ;  i 
n.  (S^lanbe  11.  75;  red^tmäpige  ^reiljeit  | 
berfelben  n.  76;  tf)eoIogifd}e,  ^Infgobe  1 
berfelben  11.  83. 

iTl^al)!!  n.  35. 

5l\>üUcH  notionale^o,  ^rineip  ber  Spirotion 
n.  450;  (S5cgenftQnb  beöielben  n.  457; 
tü^  göttlid)c  nnb  beffen  ^^h-obnft  bei  ber 
3"fiunation  n.  861;  Urfadje  be^  über* 
natiirlidjen  ii?oÜen§  bie  @nabe  n.  1477. 

"Bort  WottCiJ  im  9Üten  Xeftomente  n.  366; 
nnb  bie  göttlid)e  JinM^^beit  n.  371 ;  feine 
^l^rnbnftion    tuö^r^afte  ^fi'ÖwnQ  "•  445. 


3»mtbcr,  i()re  9}?öglifbfeit  n.  577;  ^feubo- 
unmber  n.  625. 

TTiöaxaa-.c;  nod)  bem  ©prQd)gebron(^  n.  427. 

3öl)l,  iniüiefern  3<ib(eu  uon  ®ott  on^gefngt 
ivcrben  fönnen  n.  490;  ber  9(n§ernmblten 
n.  1659;  (S5ott  oüein  befonnt  n.  1660; 
^erbültni^  ,^nr  lUijl  bcr  3?ern)orfenen 
n.  1661 ;  ;>l)l  ber  ©aframente  n.  1820  ff. 

3ct(^cn,  ta§  ändere  ber  ©afromentc 
n.  1831  ff. ;  in  ber  ®nd)ariftie  nnö  res 
sacrainenti  n.  1988;  boppelte^  in  ber 
C^nc^ariftie  n.  1989. 

Seit,  etiiiü^  objeftit)  9f?eü(c§  n.  240;  55er* 
ünbernng  n.  241;  ^cit  nnb  (Sluigfeit 
n.  243;  ber  faframentolen  ®enngtbnnng 
n.  2274;  be§  (Sintritt^  ber  visio  beatifica 
n.  2495  ff. 

8citHrf)fcit  ber  Sd^öpfnng  n.  539  ff. 

^cuguufl,  33egriff  n.  445;  bie  ^^^robnftion 
be^  ÜBorte^  ift  ii)at)re  3f"9""9  ^^-  445; 
ber  9(n§gang  beä  beitigen  ®eifte0  feine 
3engnng  n.  447;  ^fHilitiUl  ^f^  ä)^^"irf)'^" 
^ebingnng  ber  (Srbinnbe  n.  789;  in 
n)eld)em  ©inne  bie  3«^i>9ii'ig  be§  fonfnpi^== 
cibelen  Öeibe'*>  (iirnnb  ber  ^ortpflan^nng 
bcr  (Srbfünbe  ift  n.  791;  nid)ti  Sööfe« 
u.  794. 

8HfnU  n.  587. 

3«fnü§tl)coricu  über  bie  Sntftebnng  ber 
3^l^e(t  n.  546. 

3ulaffuuö  ®otte§  n.  586;  ber  Übel  nnb 
be^  SBöfen  f.  ©ö[e^;  ber  5^efeffen()eit 
n.  621;  bcr  natürlidjen  ^ortpflanjnng 
trot\  ber  ©rbfünbe  n.  793. 

3ufttmmciifc<?«u9,  p^ijfijdje  n.  metQpbt)fifd)e 
n.  222. 

8wntöijf  3)efinition  bcr  ©üframente  n.  1806 ; 
bie  reale  ^räfen;^  St)rifti  in  ber  @nd)Qriftie 
n.  1993;  ta§  ^egfeuer  n.  2538. 


-?3:^*=.oei2- 


ERNST  RAESSLERI^« 

BUCHBINDEREI   Ij; 

LANGENAtt     ■- 


Al^i